Apakah Kemahiran Saintifik? Kemahiran saintifik merupakan kemahiran yang penting untuk menjalankan sebarang aktiviti mengikut kaedah saintifik. Kaedah seperti eksperimen, penyelidikan dan projek merupakan aktiviti yang menggunakan kemahiran saintifik. Kemahiran saintifik terdiri daripada kemahiran proses sains dan kemahiran manipulatif . Oleh itu kemahiran saintifik diperlukan oleh seseorang pelajar untuk mengkaji dan memahami alam, mencari jawapan atau jalan penyelesaian kepada sesuatu masalah serta membuat keputusan secara sistematik. Kemahiran saintifik terdiri daripada Kemahiran Proses Sains dan Kemahiran Manipulatif Sains seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 1 dan Rajah 2.
Kemahiran Kemahiran Saintifik
Kemahiran Proses Sains
Asas
Kemahiran Manipulatif
Bersepadu
Rajah 2 Komponen-komponen Kemahiran Saintifik
Komponen-komponen Kemahiran Saintifik Kemahiran Proses Sains (Science Process Skills) Kemahiran Proses Sains bolehlah didifinisikan sebagai membuat jangkaan tentang sesuatu peristiwa berdasarkan pemerhatian yang lalu atau melalui pemerolehan data yang boleh dipercayai. Ini bermakna murid-murid diberikan peluang untuk mengeluarkan idea dan pendapat mengenai sesuatu perkara berdasarkan pemerhatian lalu dan juga data serta pengalaman yang boleh dipercayai kebenarannya. Kemahiran Proses Sains diperlukan oleh murid untuk mempelajari mengenal dunia sains dan teknologinya dengan lebih mendalam. Guru-guru perlu mengetahui dan menguasai kemahiran proses sains terlebih dahulu sebelum kemahiran tersebut dapat diajarkan kepada murid. Strategi inkuiri yang berpusatkan murid dengan aktiviti, penyiasatan dan eksperimen akan memupuk dan mengasah kemahiran-kemahiran proses sains. Seterusnya, kemahiran berfikir juga akan dipertingkatkan. Terdapat 12 KPS yang harus diperkembangkan dalam kurikulum Sains adalah: Memerhati Mengelaskan Mengukur dan menggunakan nombor Membuat inferens Meramal Berkomunikasi Menggunakan perhubungan ruang dan masa Mentafsirkan data Mendifinisikan secara operasi Mengawal pemboleh ubah Membuat hipotesis Mengeksperimen Berdasarkan Teori Peringkat Perkembangan Kognitif, KPS dapat dibahagikan kepada dua peringkat utama iaitu Kemahiran Proses Sains Asas (KPSA) dan Kemahiran Proses Sains Bersepadu (KPSB). Pelajar yang mempunyai Kemahiran Proses Sains Asas (Basic Process Skills) mampu mengembangkan logik dan memahami konsep pengabadian serta dapat membuat
pengelasan berasaskan lebih daripada satu ciri pada satu masa. Lazimnya, pelajar yang mempunyai KPSA adalah golongan murid sekolah rendah yang berusia antara 7 hingga 11 tahun (Peringkat Operasi Konkrit). Pelajar yang mempunyai Kemahiran Proses Sains Bersepadu (Integrated Process Skill) pula lebih matang dan dapat menguasai pemikiran yang lebih abstrak serta memahami keperluan untuk mengawal pemboleh ubah apabila menjalani suatu eksperimen. Rata-rata pelajar yang mempunyai KPSB merupakan pelajar yng berusia antara 11 hingga 15 tahun. (Peringkat Operasi Formal).
Kemahiran-kemahiran Proses Sains Asas ialah:1. Memerhati Memerhati ialah proses mengumpul maklumat tentang objek dan fenomena menggunakan sebahagian atau semua deria. Ianya boleh dilakukan secara kualitatif dan kuantitatif. Pengetahuan konsep diperlukan dalam pemilihan dan penaksiran pemerhatian yang dibuat.
Petunjuk Memerhati:
Menggunakan deria rasa, penglihatan,bau, pendengaran dan sentuhan.
Mengenal pasti ciri dan kualiti sesuatu konsep.
Mengenal ciri-ciri yang ganjil atau yang mempunyai kelainan.
Memperihalkan perbezaan dan persamaan yang dikesani
Memperihal akan perubahan yang berlaku
Mengenal pasti tertib sesuatu kejadian yang berlaku
Menggunakan alat bagi membantu deria untuk membuat kajian terperinci
2. Mengelas Mengelas ialah proses memerhati dan mengenal pasti perbezaan dan persamaan antara objek atau fenomena berdasarkan ciri atau sifat sepunya. Mengasingkan dan mengumpul objek atau fenomena kepada kumpulan masing-masing.
Petunjuk Mengelas:
Kenal pasti ciri umum sekumpulan item
Beri nama kepada kumpulan item itu
Kenal pasti ciri lain
Memasukkan item berciri sama ke dalam kumpulan yang lebih kecil
Ulangi langkah di atas sehingga semua item dapat dikumpulkan dalam suatu kumpulan
3. Berkomunikasi Berkomunikasi ialah kemahiran yang merujuk kepada kebolehan menerima, memilih dan mempersembahkan maklumat atau idea dalam pelbagai bentuk.
Petunjuk Berkomunikasi
Kenal pasti ciri umum sekumpulan item
Bercakap, mendengar atau menulis atau menjelaskan idea atau makna kepada rakan
Merekod maklumat daripada kajian
Meneliti maklumat yang ingin disampaikan
Memilih cara atau alat komunikasi yang bersesuain
Menyediakan bahan yang diperlukan untuk penyampaian
Menggunakan bahan rujukan
Menentukan sasaran yang akan menerima maklumat
4. Meramal Meramal ialah proses untuk menentukan dan menjangka peristiwa yang akan berlaku berdasarkan kepada pemerhatian dan pengalaman yang lalu atau data yang boleh dipercayai.
Proses Meramal
Menggunakan data yang lepas atau ketika itu untuk menjangka apa yang mungkin berlaku.
Menggunakan pola sebagai bukti bagi membuat sesuatu jangkaan.
Menentukan hasil yang mungkin daripada sesuatu tindakan.
Mengesahkan jangkaan berlandaskan data atau pengalaman yang lepas.
Membezakan ramalan daripada tekaan.
5. Menyukat dan menggunakan nombor Kebolehan membuat pemerhatian secara kuantitatif yang melibatkan penggunaan alat piawai.
Petunjuk Mengukur dan Menggunakan Nombor
Boleh mengira dan membandingkan bilangan item di dalam kumpulan yang berlainan
Menggunakan nombor untuk merekod fenomena
Membandingkan objek-objek menggunakan nombor
Menggunakan alat dengan betul
Mencatat bacaan dengan tepat
Mencatat unit dengan betul
Memilih dan menggunakan unit yang piawai dengan betul
Membandingkan masa, jarak, luas dan isi padu dengan unit yang berkaitan
Boleh mengenal pola dalam jadual-jadual nombor
Menentukan kejituan ukuran tertentu
Menggunakan skala dan menerangkan nisbah
6. Menggunakan Perhubungan Ruang dan Masa Kebolehan memperihalkan atau menunjukkan lokasi, arah, bentuk dan saiz sesuatu objek dan perubahannya mengikut masa.
Petunjuk Menggunakan Perhungan Masa dan Ruang
Memperihalkan lokasi dengan masa
Memperihalkan perubahan arah dengan masa
Memperihalkan bentuk dengan masa
Memperihalkan perubahan saiz dengan masa
Menyusun peristiwa kejadian mengikut kronologi
Menentukan
magnitud
perubahan
yang
berlaku
berdasarkan
kadar
perubahan
Menentukan kedudukan objek dan menghuraikan kedudukannya di dalam ruang
Menghuraikan rupa bentuk objek dilihat dari kedudukan yang berlainan
Menerangkan perhubungan di antara masa dan jarak objek yang bergerak
7. Membuat Inferens Membuat inferens ialah proses membuat kesimpulan awal untuk menerangkan peristiwa atau objek berdasarkan pemerhatian. Pengalaman lepas digunakan sebagai asas untuk membuat kesimpulan awal tersebut. Kesimpulan yang dibuat ini mungkin benar atau tidak.
Petunjuk Inferens
menggunakan maklumat daripada pemerhatian untuk membuat kesimpulan awal yang munasabah
membuat pelbagai tafsiran yang mungkin daripada satu pemerhatian
mengenal had-had inferens
menguji kejituan inferens dengan pemerhatian tambahan
menggunakan inferens sebagai alat menentukan pemerhatian tambahan
Contoh aktiviti yang melibatkan Kemahiran Proses Sains Asas ialah :
Memerhati : memerhati sifat-sifat fizikal yang terdapat pada tumbuhan
Mengelas
: mengelaskan haiwan mengikut sifat fizikal seperti berbulu, bersisik, berkaki, berkepak.
Berkomunikasi : menyatakan kepentingan kitar semula
Membuat inferens : menyatakan sebab kenapa daun pada sebatang pokok menjadi layu
Perkaitan ruang dan masa : mengukur dan membanding pergerakan dua objek yang berbeza dengan jarak masa yang ditetapkan.
Mengukur dan menggunakan nombor
:
mengukur suhu bagi cecair yang
dipanaskan.
Meramal : meramal keadaan yang akan berlaku pada pokok dalam pasu yang diletakkan dalam kotak tanpa cahaya matahari.
Kemahiran-kemahiran Proses Sains Bersepadu ialah:1.
Mentafsir Data Ianya ialah kebolehan member penerangan rasional tentang objek, fenomena, atau pola berdasarkan maklumat yang dikumpul.
Petunjuk Mentafsir Data •
Mengumpul pelbagai data melalui pemerhatian untuk membuat pernyataan tentang maksudnya
•
Mengesan pola atau corak yang terdapat berdasarkan maklumat yang diperoleh
•
Menyatakan hubungan di antara maklumat
•
Membuat kesimpulan berdasarkan data yang dikumpulkan
2. Mendifinisi Secara Operasi Proses memberi definisi tentang sesuatu konsep atau keadaan dengan menyatakan perkara yang perlu dilakukan dan diperhatikan.
Petunjuk Mendifinisi Secara Operasi
Mentakrif istilah, konsep atau pemboleh ubah dalam konteks pengalaman sendiri.
Membuat pernyataan apa yang diperhatikan dan apa yang dibuat.
3. Mengawal Pemboleh Ubah Pemboleh ubah boleh jadi satu factor, keadaan atau hubungan yang boleh diubah dalam suatu kejadian atau system yang dikaji. Pemboleh ubah dimanipulasikan untuk menghasilkan perubahan dalam pemboleh ubah kedua (pemboleh ubah bergerak balas). Pemboleh ubah lain yang mungkin mempengaruhi keputusan perlu dimalarkan (pemboleh ubah dimalarkan)
Petunjuk Mengawal Pemboleh Ubah
Menentukan pemboleh ubah yang relevan dalam penyiasatan
Menentukan pemboleh ubah yang akan -
dimanipulasi (tak bersandar), bergerak balas (bersandar) dimalarkan.
Menentukan apakah perubahan yang perlu dilakukan keatas pemboleh ubah yang dimanipulasikan
4. Membuat Hipotesis Proses menghasilkan satu kenyataan umum yang difikirkan benar berdasar inferens, untuk menerangkan suatu perkara atau peristiwa. Merupakan suatu ramalan mengenai hubungan antara dua atau lebih pembolehubah. Boleh diuji untuk membuktikan kesahihannya.
Petunjuk Membuat Hipotesis
mengenal pasti pemboleh ubah
membuat inferens yang munasabah
menentukan hubungan di antara dua pemboleh ubah berdasarkan inferens
5. Mengeksperimen Kebolehan melaksanakan prosedur untuk menguji sesuatu hipotesis. Merupakan kemahiran proses sains peringkat tinggi.
Petunjuk Mengeksperimen
Membuat pemerhatian
Mengemukakan soalan serta membuat inferens
Membuat hipotesis yang boleh diujikan
Mengawal pemboleh ubah / mendefinisikan secara operasi
Menentukan peralatan yang diperlukan bagi suatu eksperimen
Menjalankan eksperimen dan memerhati serta merekod data
Menganalisis dan mentafsir data
Membuat kesimpulan
Melapor keputusan eksperimen yang telah dijalankan
Contoh aktiviti yang melibatkan Kemahiran Proses Sains Bersepadu:
Mengenalpasti dan mengawal pembolehubah : membuat ujikaji tentang factor-faktor pengaratan besi.
Mendifinisi secara operasi : menyatakan maksud proses penyejatan, pembekuan, kondensasi, peleburan.
Menjalankan eksperimen
:
menjalankan eksperimen tentang keperluan asas
haiwan.
Membentuk dan menguji hipotesis
:
menguji hipotesis tumbuhan memerlukan
cahaya matahari untuk hidup.
Mentafsir data
:
membina jadual pertumbuhan biji benih selama 30 hari dan
membuat kesimpulan dari data yang diperoleh.
Rajah 3 : Jadual berikut memberikan definisi bagi komponen-komponen KPS yang telah diterangkan di atas.
Keseluruhan Proses Sains adalah seperti Rajah 4 di bawah:-
Memerhati Mengeks perimen
Mengelas
Mengukur dan menggunakan nombor
Membuat hipotesis
KEMAHIRAN
Mengawal pemboleh ubah
Membuat inferens
PROSES SAINS
Mendifinisi secara operasi
Meramal
Mentafsir maklumat
Menggunakan perhubungan ruang dan masa
Rajah 4
Berkomun ikasi
KPS Memerhatikan
Definisi Menggunakan
deria
penglihatan,
pendengaran,
sentuhan, rasa atau bau untuk mengumpulkan maklumat tentang objek dan fenomena. Mengelaskan
Menggunakan pemerhatian untuk mengasing dan mengumpulkan objek atau fenomena berdasarkan cirri yang sama.
Mengukur
Membuat pemerhatian secara kuantitatif dengan
menggunakan
menggunakan nombor atau alat berunit piawai atau
nombor
alat yang diseragamkan sebagai unit rujukan.
Membuat inferens
Membuat kesimpulan awal yang munasabah, yang mungkin benar atau tidak benar untuk menerangkan sesuatu peristiwa atau pemerhatian.
Meramalkan
Membuat
jangkaan
tentang
sesuatu
peristiwa
berdasarkan pemerhatian dan pengalaman yang lalu atau berdasarkan data. Berkomunikasi
Menerima,
memilih,
menyusun
dan
mempersembahkan maklumat atau idea dalam bentuk tulisan, lisan, jadual, graf, rajah atau model. Menggunakan
Memerihalkan perubahan parameter seperti lokasi,
perhubungan
arah, bentuk, saiz, isipadu, berat dan jisim dengan
ruang dan masa
masa.
Mentafsirkan data
Memberi penerangan yang rasional tentang objek, peristiwa atau pola daripada data yang dikumpulkan.
Mendifinisikan
Memberi tafsiran tentang sesuatu konsep dengan
secara operasi
menyatakan
perkara
yang
dilakukan
dan
diperhatikan. Mengawal
Mengenal pasti pemboleh ubah dimanipulasikan,
pemboleh ubah
pemboleh ubah bergerak balas dan pemboleh ubah yang dimalarkan. Dalam sesuatu penyiasatan satu pemboleh ubah dimanipulasikan untuk memerhatikan hubungannya dengan pemboleh ubah yang lain dimalarkan.
Membuat hipotesis
Membuat satu pernyataan umum tentang hubungan antara pemboleh ubah yang difikirkan benar bagi menerangkan
sesuatu
perkara
atau
peristiwa.
Pernyataan
ini
boleh
diuji
untuk
menentukan
kesahihannya. Mengeksperimen
Merancang dan menjalankan penyiasatan untuk menguji sesuatu hipotesis, mengumpulkan data, mentafsirkan data sehingga mendapat rumusan daripada penyiasatan itu.
Kemahiran Manipulatif Sains (KMS) Kemahiran manipulatif merupakan kemahiran psokomotor yang diperkembangkan melalui penyiasatan dalam Sains. Kemahiran ini memupuk pelajar supaya dapat mengendalikan peralatan, bahan, serta specimen hidup dan bukan hidup dengan betul, selamat, cermat dan tepat. Kemahiran ini diaplikasikan apabila pelajar menggunakan dan mengendalikan peralatan dan bahan sains dengan betul, menyimpan peralatan sains dengan betul dan selamat, membersihkan peralatan sains dengan cara yang betul, mengendalikan specimen dengan betul dan cermat dan yang terakhir sekali ialah melakar specimen, peralatan dan bahan sains. Antara contoh aktiviti yang melibatkan Kemahiran Manipulatif ialah:
Menggunakan kanta tangan untuk melihat bilangan kaki haiwan yang kecil.
Menggunakan forsep untuk mengutip haiwan.
Membersihkan forsep, piring petri dan peralatan makmal.
Tidak mencederakan dan merosakkan specimen.
Menyimpan peralatan dan bahan makmal di tempat yang selamat dan betul.
Rajah 4 Gambar menunjukkan Kemahiran Pulatif diaplikasikan oleh pelajar.
Strategi Mengajar Kemahiran Saintifik di Sekolah Rendah Strategi pengajaran dan pembelajaran yang disarankan dalam mata pelajaran Sains sekolah rendah ini berteraskan pembelajaran melalui pengalaman yang mengutamakan pendekatan inkuiri. Inkuiri secara amnya bermaksud mencari maklumat, menyoal dan menyiasat sesuatu fenomena yang berlaku di sekeliling. Penemuan merupakan sifat utama inkuiri. Pembelajaran secara penemuan berlaku apabila
konsep
dan
pronsip
utama
dikaji
dan
ditemui
oleh
murid
sendiri.
Walaubagaimanapun di peringkat sekolah rendah, murid menentukan bimbingan dan panduan dalam menemui sesuatu konsep dan prinsip. Justeru, pendekatan yang berkesan ialah melalui penemuan terbimbing. Ini bermaksud bahawa guru membimbing murid dalam menemui sesuatu konsep dan prinsip melalui perbincangan, pertanyaan atau penyelesaian masalah.Namun demikian, perlu diingat bahawa pendekatan inkuiri tidak sesui digunakan dalam semua situasi pengajaran dan pembelajaran. Beberapa konsep dan prinsip lebih sesuai didedahkan secara langsung oleh guru. Pelbagai kaedah boleh dijalankan oleh guru untuk mengasuh dan membimbing murid memperoleh ilmu pengetahuan, menguasai kemahiran saintifik dan mengamalkan nilai-nilai murni dalam mempelajari sains supaya menjadi lebih kritis, analitis dan bertanggungjawab. Kaedah yang disarankan termasuk eksperimen, perbincangan, simulasi dan projek. Eksperimen menguji hipotesis melalui penyiasata. Ini melibatkan murid mengawal pembolehubah dan juga melibatkan kemahiran proses dan kemahiran manipulatif. Perbincangan murid menyoal dan mengemukakan pendapat berlandaskan dalil atau ulasan yang sahih mempunyai fikiran terbuka untuk menerima pendapat orang lain. Simulasi aktiviti yang dijalankan menyerupai yang sebenarnya. Tiga contoh simulasi yang utama ialah main peranan, permainan dan pengunaan model. Dalam main peranan, murid melakonkan sesuatu peranan secara spontan berdasarkan beberapa syarat yang telah ditentukan. Permainan pula mempunyai peraturan-peraturan yang harus dipatuhi. Murid bermain untuk mempelajari sesuatu prinsip ataupun untuk memahami proses membuat keputusan. Model boleh digunakan untuk mewakili objek atau keadaan sebenar. Murid dapat membayangkan situasi tersebut dan seterusnya memahami konsep dan prinsip yang dipelajari. Projek aktiviti yang dijalankan oleh individu atau sekumpulan murid untuk
mencapai sesuatu tujuan tertentu dan mengambil masa yang panjang serta menjangkau waktu pembelajaran yang formal. Kaedah Mengajar Sains Di Sekolah Rendah Seorang pengajar boleh menggunakan beberapa kaedah mengajar sama ada secara berasingan atau gabungan pelbagai kaedah semasa mengajar. Pemilohan kaedah atau gabungan kaedah yang dilaksanakan bergantung kepada pelajar yang diajar, bahan pembelajaran dan kemudahan media yang tersedia. Ia juga bergantung kepada kefahaman, kebolehan dan kemahiran pengajar mengenai kaedah yang akan digunakan, iaitu: i.
Kaedah heuristic Dalam kaedah ini pelajar dibimbing untuk membuat penemuan sendiri bahanbahan pembelajaran dan menggunakan konsep dalam latihan. Peranan guru menjadi pebimbing, penasihat, pakar rujuk dan penilai.
ii.
Kaedah induktif Kaedah ini menggunakan pendekatan bermula daripada bahan pengajaran yang konkrit dan abstrak. Khusus kepada umum dan daripada contoh kepada hukum am. Kebenaran universal dibuktikan daripada ciri-ciri kes dan beberapa kes lain yang serupa.
iii.
Kaedah diduktif Ia berlawanan dengan kaedah induktif iaitu pelajar bermula daripada aspek umum kepada khusus, abstrak kepada konkrit dan formula kepada contoh.
iv.
Kaedah dogmatic Bahan pembelajaran dibentangkan mengikut hukum, prinsip dan formula. Latihan diberi untuk pelajar menggunakan hukum, prinsip atau formula itu dalam situasi yang berperingkat.
v.
Kaedah projek Pelajar dikehendaki menyiapkan projek khas yang dipilih mengikut bimbingan dan panduan pengajar. Peranan guru ditambah sebagai penasihat, pakar rujuk dan penilai.
vi.
Kaedah amali Pelajar menjalankan aktiviti pembelajaran atau eksperimen atau kajian mengikut arahan yang diberi dengan menggunakan bahan-bahan yang disediakan oleh guru. Peranan guru sebagai pembimbing, penunjuk ajar, penasihat, pakar rujuk dan penilai.
vii.
Kaedah lawatan Pengajar mengatur supaya pelajar melawat ke tempat tertentu di luar bilik darjah dengan bahan pembelajaran boleh didapati dan dikaji dengan mudah.
viii.
Kaedah sintesis Pelajar bermula daripada apa yang diketahui kepada apa yang belum diketahui berdasarkan data yang ada. Pelajar merumus kesimpulan.
ix.
Kaedah topic Pengajar membentangkan isi pelajaran mengikut topic sehingga lengkap, sekaligus menghubungkaitkan dengan topic-topik berkaitan.
x.
Kaedah Simulasi Kaedah berlakon. Dalam kaedah ini, pengajar menetapkan peranan dan situasi untuk pelajar terlibat dalam aktiviti pembelajaran dan sebagai individu lain. Dengan cara ini, pelajar berpengalaman menjalankan peranan bukan sebagai pelajar sahaja, bahkan ia dapat mengalami sendiri peranan yang mereka boleh mainkan. Keberkesannya bergantung kepada kelebihan dan kefahaman peranan yang diaminkan itu.
xi.
Kaedah Cerita Pengajar membentangkan bahan pembelajaran dalam bentuk cerita yang boleh meningkatkan minat dan motivasi pelajar.
xii.
Kedah Perbincangan Pengajar membimbing pelajar untuk menjalankan perbincangan sama ada dalam kumpulan besar ataupun kumpulan kecil selepas ditugaskan membuat rujukan atau kajian.
xiii.
Kaedah Modular Bahan pembelajaran didedahkan mengikut pelbagai teknik dan cara. Sepanjang proses pengajaran kaedah ini, pelajar dikehendaki menjalankan pelbagai aktiviti seperti membuat latihan, menyelesaikan masalah dan menjawab soalan mengenai bahan itu. Pada akhir pembelajaran pelajar mengambil ujian untuk menentukan tahap kefahaman dan penguasaan.
xiv.
Kaedah Soal Jawab Pengajar mengemukakan soalan untuk dijawab oleh pelajar di mana jawapan itu dibina sebagai isi pelajaran yang lengkap.
Semua kaedah yang disebutkan di atas, dikemukakan bertujuan mempelbagaikan kaedah pengajaran guru dan seterusnya untuk meningkatkan kemahiran sains di kalangan pelajar sekolah rendah.
RUJUKAN
http://kelas-online.tripod.com/sains/asas.htm http://cikgumart.blogspot.com/2011/10/kemahiran-proses-sains.html http://rzaflia.blogspot.com/p/kemahiran-manipulatif-sains.html http://www.scribd.com/doc/416573/Kemahiran-Proses-Sains http://cikgufarizal.com/category/kurikulum/sains/kemahiran-proses-sains/ http://www.longwood.edu/cleanva/images/sec6.processskills.pdf http://library.unescoiicba.org/English/SECONDARY_SCIENCE_SERIES/science_lessons/2_process_ski lls.htm http://kelas-online.tripod.com/sains/asas.htm The American Association for the Advancement of Science Charlesworth R.. (2006). Math & Science For Young Children 5 th Edition. New York: Thomson Delmar Learning
Zaeydee b. Omar.(2013).Science Process Skill Year 4 : Problem Solving.MYBOOK.COM SDN. BHD,Selangor. Poh Swee Hiang.(2000).Pedagogi Sains 1: Kurikulum Sains.Kumpulan Budiman Sdn. Bhd, Petaling Jaya.
