1
VLASTIMIR RADONJANIN & MIRJANA MALEŠEV KONSTRUKCIJE, MATERIJALI I GRAĐENJE
XXII PREDAVANJE
2
ZIDANE KONSTRUKCIJE Zidani objekti su u prošlosti bili najzastupljeniji tipovi građevinskih objekata. Građeni su od različitih vrsta materijala, najpre od kamena (neoblikovanog i oblikovanog) i elemenata od nepečene gline, a kasnije od opeka od pečene gline. Razlikovale su se dve tehnike građenja: bez primene sredstava za povezivanje elemenata - "suvi postupak". Ova tehnika se koristila za građenje velikim kamenim blokovima (npr. piramide u Starom Egiptu (slika 1) i Hram Partenon u Antičkoj Grčkoj) i spajanjem elemenata (sitniji komadi kamena, opeke od nepečene i pečene gline ...) pomoću raznih vrsta maltera za zidanje (slika 2). Ova tehnika se zadržala i danas se koristi. U okviru ove tehnike mogu se koristiti i razna mehanička sredstva za povezivanje elemenata unutar zida u cilju povećanja njegove stabilnosti (slika 3). Takođe se, u novije vreme može koristiti i armatura za armiranje zidova, koja se najčešće postavlja u horizontalne spojnice ili u vertikalne i horizontalne šupljine.
Slika 1- Kefrenova piramida -Giza - Kairo-Egipat, suvo zidanje kamenim blokovima
Slika 2- Gamzigrad, staro rimsko utvrđenje u blizini Zaječara
3
Slika 3 - Metalna mehanička sredstva za povezivanje unutar slojeva zidova. Elementi konstrukcija koji se mogu izvoditi kao zidani su: zidovi, stubovi, lukovi, svodovi i temelji. Osnovni materijali koji se koriste za građenje nabrojanih elemenata su: elementi za zidanje, malteri za zidanje, beton i armatura. U elemente za zidanje se ubrajaju: lomljeni ili obrađeni kamen za zidanje. opeke i blokovi od pečene gline, kreč-silikatne opeke i blokovi i blokovi od običnog ili od različitih vrsta lakog betona. Lomljeni i obrađeni kamen za zidanje se dosta koristio za građenje objekata u prošlosti. Prema stepenu obrade građevinskog kamena razlikuju se: Lomljeni kamen: kamen onakav kakav je dobijen iz kamenoloma (majdana) nakon vađenja bez ikakve obrade. Čekićem ili maljevima se razbija u komade pogodne veličine, koji kod ručnog ugrađivanja ne treba da budu teži od 30-40 kg. Doteran kamen: kameni blokovi delimično obrađeni isključivo čekićem. Najčešće se koriste komadi u obliku paralelopipeda. Polutesan kamen: kamen obrađen samo na vidljivoj površini koja je sastavni deo lica zida i sa delimičnom obradom (doteran) na bočnim površinama do dubine od 10-15 cm. Za obradu vidne površine pored čekića koriste se špicevi, dleta itd. Tesan kamen: kamen obrađen na svim svojim površimama, Oblikuje se prema projektantskim izvođačkim detaljima ili šablonima i imaju profilisan ili paralelopipedni oblik.
4
Šematski prikaz zidova od ovog materijala prikazani su na slikama 4 i 5. Danas se uglavnom ne koriste za zidanje. Kamen se danas koristi u vidu kamenih ploča za oblaganje zidova i drugih elemenata konstrukcija.
Slika 4 - Zid od lomljenog kamena
Slika 5 - Zid od obrađenog kamena - tesanika Najčešće se za zidanje koriste opeke i blokovi od pečene gline. Elementi za zidanje od pečene gline imaju najširu primenu u savremenom građevinarstvu. Jedan od osnovnih proizvoda zidne keramike je opeka. Kao element za zidanje bila je poznata i drevnim civilizacijama, a do sredine prošlog veka nije se puno menjala. U proteklih šezdeset godina proizvodnja i primena opeke je prošla kroz period bitnih promena. Razvoj tehnologije stavio je proizvodnju tradicionalne pune opeke u drugi plan, a primat u proizvodnji i primeni preuzeli su šuplji blokovi i šuplje opeke. Zidna keramika obuhvata sledeće proizvode: pune opeke pune fasadne opeke šuplje opeke i blokovi šuplje fasadne opeke i blokovi radijalne opeke šuplje ploče
5
Puna opeka je proizvod od pečene gline namenjen za izradu spoljnih i unutrašnjih zidova koji se malterišu (slika 6).
Slika 6- Puna opeka za zidanje Osnovne dimenzije pune opeke su: l = 250mm b = 120mm h = 65mm Fasadna puna opeka je proizvod od pečene gline namenjen za izradu spoljnih i unutrašnjih zidova koji se ne malterišu Šuplje opeke i blokovi su proizvodi od pečene gline, sa vertikalnim (slika 7) ili horizontalnim šupljinama (slika 8), namenjeni za izradu spoljnih i unutrašnjih zidova koji se malterišu
Slika 7 - Šuplji blokovi i opeke za zidanje (sa vertikalnim šupljinama)
Blok
Opeka
Slika 8 - blokovi i opeke za zidanje sa horizontalnim šupljinama Fasadne šuplje opeke i blokovi su proizvodi od pečene gline, sa vertikalnim šupljinama, namenjeni za izradu spoljnih i unutrašnjih zidova koji se ne malterišu.
6
Slika 9 - Fasadna opeka sa vertikalnim šupljinama
Slika 10 - Fasadna ugaona opeka sa vertikalnim šupljinama
Slika 11 - Fasadni ugaoni blok i ugaona opeka sa vertikalnim šupljinama Osnovne dimenzije blokova su: l = 190 - 390mm b = 60 - 290mm h = 55 - 290mm Blokovi sa horizontalnim šupljinama uvek treba ugrađivati u zidove tako da pravac šupljina bude paralelan pravcu pružanja zida. Ovi blokovi se mogu koristiti samo za zidanje nenosećih zidova (zidova ispune). Kreč-silikatne opeke i blokovi. Ova vrsta opeke se koristi u građevinarstvu oko 100 godina. Na našem tržištu se mogu naći sledeći krečno-silikatni proizvodi (slika 12): Pune krečno-silikatne opeke, dimenzija 250x120x65 (55)mm Šuplje krečno-silikatne opeke, dimenzija 250x120x65 (55)mm i Šuplji krečno-silikatni blokovi dimenzija: − dužine od 250 do 500mm − širine od 120 do 250mm i − visine 120 mm. Prirodna boja krečno-silikatne opeke je bela do svetlo siva. Svetli pastelni tonovi ovih opeka mogu se postići dodavanjem pigmenata mineralnog porekla, pa su boje postojane tokom vremena. Najčešće se koriste se za fasadne zidove.
7
Slika 12 - Izgled i dimenzije kreč-silikatnih opeka i blokova Blokovi od običnog ili od različitih vrsta lakog betona. Koriste se za zidanje spoljašnjih i unutrašnjih zidova koji se kasnije malterišu. U zavisnosti od vrste betona koji je upotrebljen za spravljanje, razlikuju se sledeće vrste blokova: puni blokovi od lakoagregatnog betona, šuplji blokovi od lakoagregatnog betona, šuplji betonski blokovi i zidni blokovi od gasbetona ili penobetona. Blokovi od običnog i lakog betona mogu biti normalni i pregradni (slika 13). Normalni blokovi su dimenzija: dužine 390 ili 500mm širine od 190 do 290mm i visine 190 mm. Pregradni blokovi su manje širine (90mm ili 120mm), a ostale dimenzije su iste kao kod normalnih blokova.
Slika 13 - Izgled blokova od običnog betona
8
Blokovi od gas betona su puni blokovi paralelopipednog oblika dimenzija (slika 14): dužine do 610mm širine od 200 do 400mm i visine 250 mm. Odlikuju ih mala zapreminska masa i dobra termoizolaciona svojstva, pa se često koriste za nadogradnju objekata.Imaju različite komercijalne nazive: Siporex, Ytong ...
Slika 14 - Izgled i struktura blokova od gas betona(Ytong) Svi nabrojani elementi, koji se mogu koristiti za zidanje se, pored geometrijske, razvrstavaju i na osnovu svojih mehaničkih karakteristika (Marka opeke ili bloka) . Za zidanje nosećih zidova mogu se koristiti samo oni elementi koji su od strane proizvođača deklarisani kao noseći elementi (elementi viših marki). MALTERI ZA ZIDANJE Malteri za zidanje se upotrebljavaju za spajanje kamenih blokova, opeka i blokova od pečene gline, kreč-silikatnog materijala, blokova od običnog i lakog betona u konstrukcijski element. Služe za ostvarivanje potrebne čvrstoće zida. Kao malteri za zidanje mogu se upotrebljavati: krečno-cementni malter i ređe krečni malter i cementni malter. Malteri za zidanje se deklarišu prema svojim mehaničkih karakteristika (Marka maltera). U zavisnosti od potrebne nosivosti zida bira se potrebna marka maltera, a zatim se, pomoću nje definiše vrsta i sastav maltera. Ako se radi o objektima više spratnosti i sa nosećim zidovima koriste se malteri boljih mehaničkih karakteristika - viših marki.
OSNOVNI ELEMENTI NOSEĆIH ZIDANIH KONSTRUKCIJA Zidani zidovi su elementi konstrukcija koji se izvode kao niz slojeva od opeke ili blokova, jedan iznad drugog, povezanih međusobno malterom kao spojnim
9
materijalom. Kvalitet zida zavisi od kvaliteta upotrebljenih materijala (elemenata za zidanje i kvaliteta maltera zidanje) i od pravilnosti slaganja. Zidanje zidova od opeke. Opeke se slažu jedna pored druge i jedna iznad druge po određenim pravilima zidanja. Opšta pravila za slaganje opeka u zidovima su sledeća: − svaki sloj u zidu mora biti horizontalan po celoj debljini zida; − dodirne spojnice dva sukcesivna sloja, koji se nalaze jedan iznad drugog, ne smeju se podudarati ni sa lica zida niti u unutrašnjosti zida, već se moraju prevezivati za 1/4 ili 1/2 opeke (na taj način opeke narednog sloja zatvaraju spojnice prethodnog sloja); − treba težiti upotrebi što većeg broja celih opeka, a delove opeke koristi u minimalnom, neophodnom broju za realizaciju pravilne veze. Pojedini slogovi se međusobno razlikuju po rasporedu opeka, odnosno prema uzajamnom odnosu dodirnih spojnica. Najčešće se primenjuju: slog dužnjaka (slika 15), slog vezača (slika 16), običan slog - naizmenično se, po visini, smenjuju dužnjaci i vezači (slika 17) i krstasti slog (slika 18).
Slika 15: Slog vezača
Slika 16: Slog vezača
Slika 17: Običan slog
Slika 18: Krstasti slog
Prikazane vrste slogova se prepoznaju sa strane lica zida (spoljašnja strana). Posebna pravila slaganja opeka normalnog formata se primenjuju kod: − ravnog završavanja zidova, − kod završavanja zidova oko prozorskih otvora i spoljnih vrata, − kod sučeljavanja (⎦), suticanja (⊥) i ukrštanja (+) zidova pod pravim, oštrim i tupim uglom, − stubova, − dimnjaka i − zidova sa šupljinama.
10
Najmanja debljina zida od opeke iznos 65mm (opeka postavljena na "kant" i koristi se samo za neke unutrašnje pregradne zidove. Debljine zidova se formiraju kombinacijom dužine (25cm) i širine (12cm) opeke i iznose: 12cm, 25cm, 38cm, 51cm...... Zidarski alat je prikazan na slici 19.
Slika 19 - Zidarski alat Analogna pravila se primenjuju i kod zidova izgrađenih od blokova sa šupljinama. Zidanje blokovima je jednostavnije od zidanja klasičnim opekama. Često se sreće i kombinacija šupljih blokova sa fasadnim opekama. Na slici 20 je prikazana podela zidova prema nameni i položaju u zgradi. Na slici su: (1) noseći unutrašnji zid, (2) noseći spoljašnji zid, (3) unutrašnji pregradni zid, (4) spoljašnji pregradni zid, (5) podeoni zid, (6) stepenišni zid, (7) krovni nazidak, (8) atika, (9) zabatni zid, (10) kalkanski zid, (11) ogradni zid, (12) podrumski zid, (13) temeljni zid, (14) požarni zid, (15) poptporni zid i (16) je temelj kao zaseban element.
11
Danas postoji i mogućnost izrade prefabrikovanih panelnih elemenata prikladne težine, sastavljenih od elemenata od pečene gline povezanih malterom i armiranih vertikalnom i horizontalnom armaturom, prilagođenih industrijalizovanom načinu proizvodnje i montažnom načinu građenja.
Slika 20 - Podela zidova prema nameni i položaju u objektu Stubovi od opeke i kamena, kao pojedinačni noseći elementi mogu imati poprečni presek kvadratnog, pravougaonog, krstastog, poligonalnog i kružnog oblika (slika 21), a u slučaju kada su sastavni deo zidova, odnosno kada predstavljaju deo zida između susednih otvora u njemu (prozori i vrata), nazivaju se stupcima i imaju izdužen pravougaoni oblik preseka. Prema Pravilniku o tehničkim normativima za zidane zidove (PZZ), pod nosećim zidanim stubom se može smatrati svaki vertikalni konstrukcijski element čiji je poprečni presek : axb≥0.04 m2. Kao stub tretira se i svaki zidani element kod koga je odnos dimenzija u poprečnom preseku: a≤4b. U slučaju da je a>4b element se smatra za zidani zid ( gde su a - dužina elementa, bširina elementa
12
Slika 21 - Oblici zidanih stubova Lukovi U zidanim konstrukcijama se lukovi od opeke i kamena izvode: iznad otvora prozora i vrata, kao ivični (pojasni) delovi svodova, kao elementi za oblikovanje niša u zidovima, itd. Lukovi od opeke se izvode u slojevima, složenim jedan iznad drugog tako da su im bočne spojnice usmerene ka osi luka, a spojnice na licu ka centru krivine. Lukovi se projektuju i izvode sa neparnim brojem slojeva po dužini ose luka, tako da je u temenu luka uvek završni sloj (završac). Otpornicima se nazivaju delovi zidova sa obe strane otvora na koje se oslanjaju lukovi (slika 22). Lukovi se izvode zidanjem po prethodno postavljenoj skeli, (slika 23). Zidanje se izvodi od krajeva ka sredini i završava se izvođenjem završnog sloja u temenu.
13
Kameni lukovi se izvode od klinasto izrađenih komada kamena (tesanika), čije su ležišne spojnice usmerene ka odgovarajućem centru krivine, tako da u temenu luka nema spojnice, odnosno u temenu se nalazi završni (ključni) kamen.
Osa luka Teme luka Centar krivine
Otpornici
Otpornici
Slika 22 - Zidani lukovi
Slika 23 - Skela i oplata za zidanje lukova
14
Trakasti temelji, koji se izvode kao temelji zidova od opeke ili kamena, se takođe mogu izvoditi od kamena ili od opeke (slike 24 i 25). Trakasti temelji su pravougaonog ili stepenastog oblika. Primenjuju se kod objekata manje spratnosti koji se fundiraju na dobrom i suvom tlu.
Slika 24 - Izgled temelja od kamena
15
Slika 25 - Izgled temelja od opeke
16
PODELA ZIDANIH KONSTRUKCIJA Konstruktivne sisteme zidanih zgrada možemo podeliti na sisteme sa podužnim zidovima, sisteme sa poprečnim zidovima i sisteme sa nosećim zidovima u oba ortogonalana pravca objekta. Uzimajući u obzir stabilnost konstrukcije u slučaju delovanja seizmičkih sila, prednost imaju sistemi sa nosećim zidovima u dva ortogonalna pravca objekta. Zbog toga se danas većina nosećih zidanih objekata izvodi sa sistemom nosećih podužnih i poprečnih zidova, pri čemu se koriste samo međuspratne konstrukcije koje se mogu smatrati krutim u svojoj ravni. Tako koncipirani zidani objekti se projektuju i proračunavaju kao prostorni konstruktivni sistemi, koji su sposobni da prime i prenesu i vertikalno opterećenje i horizontalno opterećenje (vetar i seizmičke sile). Na osnovu Pravilnika o tehničkim normativima za izgradnju objekata visokogradnje u seizmičkim područjima (1981 g.), zidane konstrukcije dele se na: - obične zidane konstrukcije, - zidane konstrukcije sa vertikalnim serklažima i - armirane zidane konstrukcije. Ista klasifikacija data je i u novim evropskim propisima za zidane objekte u seizmičkim područjima (EVROKOD 8). OBIČNE ZIDANE KONSTRUKCIJE U ovu grupu zidanih konstrukcija spadaju konstrukcije sa nosećim zidovima od pune opeke, šupljih keramičkih blokova, šupljih betonskih blokova i blokova od ćelijastog betona, povezanih produžnim malterom, najmanje čvrstoće M 2.5. Za ove zidove obavezno je izvođenje propisno armiranih horizontalnih serklaža* na svim zidovima debljine d>19 cm (slika 26). Širina serklaža mora biti jednaka debljini odgovarajućeg zida, a može biti uži od zida za 5cm zbog postavljanja termoizolacije. Visina serklaža mora da bude najmanje 20cm, ali ne manja od visine međuspratne konstrukcije. Ovi serklaži se armiraju sa najmanje 4 ∅12 mm i uzengijama ∅6mm, na rastojanju od 25cm.
Slika 26: Horizontalni serklaž *Horizontalni serklaž je linijski element, koji se izvodi preko zidova, u visini međuspratne konstrukcije i ima zadatak da poveže sve zidove i na taj način ukruti konstrukciju.
17
Visina običnih zidanih zgrada je ograničena na P+1 u zoni VIII stepena, odnosno P +2 u zoni VII stepena. U zonama IX stepena, ovaj tip zgrada nije dopušten. Da bi se obezbedila stabilnost zidova od prevrtanja, usled seizmičkih sila upravnih na njihovu ravan, zidove treba dobro povezati u oba smera. Slobodna, neukrućena dužina zidova ne sme biti veća od: - 5.0m za zidove debljine 19cm, - 6.0m za zidove debljine 24cm, - 6.5m za zidove debljine 29cm, - 7.5m za zidove debljine 38cm. Najmanja debljina nosećeg zida ili zida za ukrućenje je 19cm. Tavanice moraju biti monolitne, od armiranog ili prednapregnutog betona sa horizontalnim serklažima nad svim nosećim i veznim zidovima. Mogu se upotrebiti i montažne betonske tavanice ili tavanice od šupljih tela (glinenih ili betonskih), pod uslovom da su monolitizirane betonskom pločom debljine najmanje 4 cm, armirane mrežom ∅6 mm, na rastojanju od 25 cm u oba pravca. Osnovni tipovi nearmiranih zidova (slika 27): • Jednostruki (jednoslojni) zid - zid bez praznih međuprostora ili kontinualnih vertikalnih spojnica (sl. 27a), • Zid sa „licem“ – zid sa fasadnim elementima za zidanje na spoljašnjoj strani koji su povezani sa elementima iza njih (ostvaruje se njihovo zajedničko delovanje) (sl. 27b), • Dvoslojni zid – sastoji se od dva paralelna (razmaknuta) jednoslojna zida (krila), spojena odgovarajućim metalnim spojnim sredstvima tako da „rade zajedno“, a prostor između njih je prazan (sl. 27c - levo), • Popunjen dvoslojni zid - sastoji se od dva paralelna zida međusobno razmaknuta najmanje 50cm; a međurazmak se ispunjava betonom, a zidovislojevi povezuju odgovarajućim spojnim sredstvima, tako da se ostvaruje njihovo zajedničko delovanje pod opterećenjem (sl. 27c - desno), • Dvostruki zid – sastji se od dva paralelna zida čvrsto povezana metalnim spojnim sredstvom, korektno ispunjenom malterom, tako da se ostvaruje njihovo zajedničko delovanje (sl. 27d), • Zid sa horizontalnim spojnicama (trakama) – zidovi kod kojih se elementi za zidanje postavljaju na dve trake maltera, nanete na naležne površine uz spoljašnje i unutrašnje ivice elemenata za zidanje (sl. 27e), • Obložni zid – zid koji se koristi kao „lice“ , a koji nije povezan tako da sadejstvuje sa nosećom konstrukcijom (sl. 27f).
18
a)
t
t
b)
t
d)
c)
e)
f)
Slika 27: Tipovi nearmiranih zidova prema EC 6
19
ZIDANE KONSTRUKCIJE SA VERTIKALNIM SERKLAŽIMA Pod zidanim konstrukcijama sa vertikalnim serklažima podrazumevaju se zidovi koji osim ojačanja u vidu horizontalnih serklaža imaju i ojačanja u vidu vertikalnih serklaža (slika 28). Za razliku od stubova, vertikalni serlaži, mada podsećaju na njih, ne prenose vertikalno opterćenje, već obezbeđuju stabinost zidova i zidane konstrukcije kao celine.
Slika 28: Primeri zidova uokvirenih serklažima; a) zid uokviren armiranim zidanim gredama i stubovima (levo), b) zid uokviren armiranobetonskim gredama i stubovima (desno). Vertikalni i horizontalni serklaži po dimenzijama moraju biti jednaki debljinama zidova i obavezno se postavljaju na svim uglovima objekta, gde se sučeljavaju noseći zidovi, kao i na slobodnim krajevima zidova čija je debljina d>19cm. Serklaži se uvek betoniraju posle zidanja, uz ostvarivanje veze "na zub" (sl. 29). Presek serklaža ne treba da bude manji od 19/19 cm, a armiraju se najmanje sa četiri šipke ∅14 mm i uzengijama ∅6mm, na rastojanju od 25cm.
Slika 29: Veza serklaža sa zidom "na zub" Duktilnost ovakvih konstrukcija je znatno veća od običnih zidanih konstrukcija. Zbog toga su dopuštene i veće visine zgrada ako se upotrebe vertikalni serklaži od armiranog betona. U zavisnosti od stepena seizmičnosti lokacije na kojoj se gradi, dopuštene su sledeće spratnosti:
20
- P+4 u zoni VII stepena, - P+3 u zoni VIII stepena, - P+2 u zoni IX stepena. Prema EVROKODU 8 postoje sledeći zahtjevi za ovu vrstu konstrukcija: - Horizontalni i vertikalni vezni elementi (serklaži) se moraju međusobno povezati i usidriti za elemente glavnog konstrukcijskog sistema. - Da bi se dobila kvalitetna veza između serklaža i zidanog dela, beton ovih elemenata se mora ugraditi nakon izvođenja zidanog dela. - Poprečni presek i horizontalnih i vertikalnih serklaža ne sme biti manji od 15x15cm. - Horizontalni serklaži postavljaju se u ravni zida u nivou svake tavanice. - Vertikalni serklaži se moraju postaviti u skladu sa principima prikazanim na slici 30: sa obe strane svakog otvora u zidu čija je površina veća od 1.5 m2, kod svakog ukrštanja zidova, unutar zida, ako je potrebno, da razmak između serklaža ne bude veći od 4 m.
zidani zid
serklaži
L1 - dužina zida manja od 4m 2 L2 – otvor u zidu veći od 1.5m L3 – otvor u zidu manji od 1.5m2
Slika 30: Raspored vertikalnih serklaža u osnovi zidane zgrade ARMIRANE ZIDANE KONSTRUKCIJE Armirane zidane zidove možemo podeliti na one koji imaju samo horizontalnu, samo vertikalnu ili i jednu i drugu armaturu. Armatura se postavlja u spojnice (uglavnom horizontalne) ili u horizontalne i/ili vertikalne šupljine u elementima za zidanje, ili u prostore koji se formiraju zidanjem. Te šupljine se obično popunjavaju sitnozrnim betonom. Osnovni tipovi armiranih zidanih zidova prikazani su na slikama 31, 32 i 33.
21
Slika 31 - Obična i rešetkasta horizontalna armatura u spojnicama zida
Slika 32 – Horizontalna i vertikalna armatura u dvoslojnom zidanom zidu
Slika 33 – Vertikalna armatura u prazninama zidanog zida Prema pravilniku o tehničkim normativima za izgradnju objekata visokogradnje u seizmičkim područjima ograničena je spratnost zidanih zgrada u seizmičkim područjima na p+7. Broj dozvoljenih etaža za sva tri tipa zidanih zgrada dat je, radi upoređenja, u tabeli 1. Tabela 1 – Dozvoljeni broj spratova zidanih zgrada Stepen seizmičnosti Vrsta zidane konstrukcije VII VIII Obična P+2 P+1 Sa vertikalnim serklažima P+4 P+3 Armiran P+7 P+7
IX ne P+2 P+7
22
Zidovi se u prema konstrukcijskoj ulozi u objektu dele na: - noseće zidove, - nenoseće (pregradne) zidove i - zidove za ukrućenje Noseći obični zidovi su u konstrukcijama napregnuti aksijalno ili ekscentrično na pritisak, ali oni mogu biti izloženi i bočnom opterećenju. Noseći zidovi, slično kao i zidani stubovi moraju da zadovolje uslove koji se odnose na minimalne vrednosti za dimenziju "b". Prema PZZ dozvoljava se minimalna debljina zida od 19cm samo u slučajevima kada se radi o zgradama sa spratnim visinama od najviše 3m i sa najvećim rasponima međuspratnih konstrukcija od 4.8m. Nenoseći (pregradni zidovi) su zidovi kod kojih se načelno ne zahteva da imaju sposobost prijema sila od nekog eksploatacionog opterećenja, tako da bi oni sa stanovišta integriteta konstrukcije mogli da budu i isključeni iz nje. Međutim, u nekim slučajevima se ovi zidovi koriste za zatvaranje fasade objekta i tada ovi zidovi pored sopstvene težine treba da budu sposobni da prihvate i prenesu na susedne konstrukcijske elemente (noseće zidove, međuspratne konstrukcije ...) i sile od dejstva vetra. Pregradni zidovi se izvode od glinenih i krečno-silikatnih opeka, koje mogu biti pune ili šuplje (sa vertikalnim i horizontalnim šupljinama). Debljine su im 6.5 cm ili 12 cm, a to znači da se zidanje radi kao "zidanje na kant" (slika 34) ili kao "zidanje na pola opeke". U slučaju zidanja "na kant" obavezno se izvodi i armiranobetonski serlaž koji služi da ukruti zid, a najčešće se radi tako da istovremeno obavlja i funkciju nadvratnika.
Slika 34: Pregradni zid “na kant” Pregradni zidovi mogu se raditi i od blokova od pečene gline i kalcijum silikata sa vertikalnim i horizontalnim šupljinama, šupljih ploča sa horizontalnim šupljinama, betonskih blokova, blokova od gas betona i dr. Ovi zidovi se mogu izvoditi ne samo kao jednoslojni već i kao dvoslojni u slučaju kada je, na primer, potrebno postići dobru zvučnu izolaciju između stanova koji nisu odvojeni nosećim zidovima. U tom slučaju se između slojeva ubacuje odgovarajući izolacioni materijal. Zid za ukrućenje je onaj zid koji je postavljen upravno u odnosu na drugi zid tako da mu daje oslonac pri dejstvu horizontalnih sila i otpornost prema izvijanju. Na ovaj način ovi zidovi doprinose i stabilnosti zgrade kao celine. Pri tome je važno da ovaj zid
23
bude dobro povezan sa zidom koga ukrućuje, a to se postiže na jedan od sledećih načina: - zidarskim slogom - naročitim metalnim spojnim sredstvima (moždanicima) ili armaturom koja se iz jednog zida prevodi u drugi ( petlje, ankeri i sl.) PREFABRIKOVANI SISTEMI ZIDANIH KONSTRUKCIJA Prefabrikovani sistemi zidanih konstrukcija predstavljaju najčešce tzv. krupnopanelne sisteme, kod kojih su zidovi ustvari različiti montažni paneli, sa visinama koje odgovaraju spratnim visinama objekata, a širine se kreću od 1-5m. Zidni paneli se u najvećem broju slučajeva rade na bazi posebnih tankozidnih opekarskih elemenata – tzv. ispune, i oni po pravilu predstavljaju vertikalne noseće i nenoseće elemente u okviru montažnih sistema. Međutim, montažni paneli ovog tipa mogu se primenjivati i u sklopu zidanih konstrukcija koje prestavljaju klasično građene zidane konsrukcije. Na primer, uvek je moguće da se u okviru određene klasično građene zidane zgade, samo fasadni zidovi izvedu i na montažni način, korišćenjem prefabrikovanih fasadnih panela. Montažni paneli (noseći ili nenoseći) načelno se dobijaju na sledeći način: punioci, koje u datom slucaju karakterišu i brojni žljebovi na površinama (radi obezbeđenja veze sa betonom, odnosno malterom), ređaju se u odgovarajuće, najčešće horizontalne kalupe, u koje je, eventualno, predhodno unet sloj maltera, odnosno sitnozrnog betona, pa se nakon toga malterom ili sitnozrnim betonom ispunjavaju svi međuprostori izmedju postavljenih keramičkih tela i prostori između keramičkih tela i bočnih stranica kalupa. Ovi paneli su, po pravilu, uvek armirani, što je neophodno iz razloga obezbeđenja kako njihove nosivosti, tako i mogućnosti sigurnije manipulacije. Armatura se u ovakvim slučajevima postavlja ili u dva ortogonalna pravca između poređanih keramičkih tela ili u horizontalne slojeve maltera (sitnozrnog betona) u vidu armaturnih mreža.
