Testuko hutsune bakoitzerako egiten zaizkizun 3 proposamenetatik zuzena aukeratu.
Ameriketako altxorra. Gillermo Roa Zubia, Zientzia.net. (Egokitua) (2005eko urria) Konkistatzai Konkistatzaileak leak eta haien ondorengoak ondorengoak Ameriketatik Ameriketatik itzuli zirenean, zirenean, patata, patata, tomatea, tomatea, artoa, babarruna, babarruna, piperra, tabakoa eta beste hainbat produktu ekarri zituzten. Hemen ez ziren ezagutzen landare haiek, eta denbora pasatu zen landatu eta jaten hasi arte. Baina erabateko iraultza ekarri zuten. Egin ezazu ariketa bat: pentsa ezazu zer jan duzun azken egunetan. ___19___, okela, arraina, barazkiak, fruta, arroza, espagetiak, ogia, jogurtak eta abar. Denetatik. Mundu osoko jakiak eta jaki horiek prestatzeko hamaika ___20___ dituzu eskura. Baina gaurko elikagaien aukera zabalak ezkutatu egin du garai bateko egoera. Gure gurasoekin ___21___, pribilegiatu hutsak gara. Eta zure gurasoak ere pribilegiatuak izan ziren zure aitona-amonen alboan. Seguru asko, haiek gauza bera jan beharko zuten egunero. Egunero babarrunak eta taloa; ___22___ dieta gogorra. Taloa nekazaritza-giro nekazaritza-giroko ko bihurtu dugu. 19 20 a. Oro har a. b. Beharbada b. c. Bidenabar c.
azoka tradizionaletan tradizionaletan jaten dugu gaur; izan ere, elikagai elikagai tradizionale tradizionalen n ___23___ ___23___
modurik modu moduz
21 a. alderatuta b. orekatuta c. parekatuta
22 a. hura baietz b. bai hura c. hura bai
23 a. ikurtzat b. ikurrean c. ikur
Arto-irina Arto-irina gatzarekin gatzarekin eta urarekin urarekin nahastuta, opil-itxura opil-itxura emanda eta talo-burdin talo-burdinan an erreta; erreta; arto hutsa da, ___24___ . Egunero jaten zuten babarrunekin gure aitona-amonek, janari tradizionala zen edo ez aztertu gabe. Artoa eta babarrunak elkarrekin landa daitezke baratzean. Landare osagarriak dira, besteak beste, lekadunek lurra ___25___ aberasten dutelako, eta, gainera, ___26___ zurtoinak besteari eusteko balio duelako. Landare biak egokitu dira ondo Euskal Herriko kostaldeko klimara, eta elkarrekin ___27___ banaka ikusten dira. Baina noiztik dira hain arruntak euskal nekazaritzan? Erantzuna mundu berriaren aurkikuntzarekin dago lotuta. Amerikatik ekarri zituzten konkistatzaileek, eta ez artoa artoa eta babarr babarruna una bakarr bakarrik; ik; patata patata,, tomate tomatea, a, piperr piperraa eta beste beste landar landaree asko asko ere ekarri ekarri zituzt zituzten. en. XVI. XVI. mendean, Gaztela boteretsua zen ___28___ , eta, horregatik, Iberiar penintsula Europaren eta Amerikaren arteko zubia izan zen; Europan sartzen ziren produktu gehienak Espainiatik pasatzen ziren. 24 25 26 27 28 a. ia a. nitrogenotan a. bata a. nahiz a. anitz b. oro b. nitrogenoaz b. bataren b. bai b. oso c. beraz c. nitrogenotik c. bataz c. nola c. franko Animalia ___29___ ez zen iritsi, baina mundu berri hartatik ekartzen zituzten landareak harrigarriak ziren. Hala ere, horrek ez du esan nahi hasieratik izan zutenik arrakasta Europan. Ez zegoen argi nola eta noiz landatu landatu behar ziren, eta ez ziren ezagutzen ezagutzen uzta ___30___ izateko teknikarik onenak, ezta zer ondorio izan ___31___ ere bertako espezieekin batera egiteak. Hain zuzen ere, landare amerikarrak esperimentazio-fasean sartu ziren Europan. Herriak ___32___ erakutsi zuen urrutitik ekarritako landare arrotz haiekiko. ___33___ , landare haiek landatzearen aldeko arrazoiak ere bazeuden, gosea batez ere. 29 30 31 32 33 a. askorik a. mardulak a. zezakeen a. begirunea a. Ondorioz b. pizarrik b. oparoak b. zitekeen b. bazterkeria b. Dena dela c. zenbait c. emaginak c. zekiekeen c. mesfidantza c. Arestian XV. mendean, Europako ___34___ izugarri hazi zen, eta patata eta artoa ___35___ baliabideak ziren herritar haiek guztiak elikatzeko. Herrialde bakoitzaren ___36___ baldintzatzen zuen landare haien arrakasta. Artoa Euskal Herrira iritsi zenetik kantitate handian ___37___ zuten arte denbora asko pasatu zen. Lehen saioak XVIII. mendean egin zituzten, baina benetako arrakasta hurrengo mendean izan zuen artoak, baso-
soilketarekin eta abeltzaintzaren ___38___ batera. 34 35 36 a. jendetza a. sekulako a. egoeraz b. populazioa b. edonolako b. egoerak c. elkartea c. halabeharrezko c. egoera
37 a. egotzi b. ekidin c. ekoiztu
38 a. unadurarekin b. gorakadarekin c. hortzaldiarekin
Beraz, Beraz, tradizionalt tradizionaltzat zat hartzen hartzen dugun artoa XIX. mendean mendean ___39___ zen Euskal Euskal Herrian Herrian,, ez lehena lehenago. go. Patataren Patataren historia historia ere antzekoa da. Gehienez Gehienez berrehun berrehun urte ___40___ Euskal Herrian landatzen hasi zirela. Euskalerria Euskalerriaren ren Adiskideen Adiskideen Elkarteak ekarri ekarri zuen 1772an. 1772an. Bitxia ___41___ , ez zuten zuten Gaztela Gaztelatik tik ekarri ekarri,, Irlandatik ___42___ , han oso zabalduta baitzegoen. Arabako lautada oso egokia zen patata egiteko, eta, horregatik, ___43___ handia egin zuten tuberkuluaren alde. 39 40 41 42 43 a. hedatu a. dira a. bada ere a. baizik a. apustu b. erdietsi b. du b. ere bada b. ordea b. galera c. loratu c. ditu c. badaezpada c. alegia c. sarraski Araban eta Galizian, gobernuak behartu egin ___44___ nekazariak nekazariak patata landatzera, landatzera, eta arrakasta arrakasta handia handia izan zuten. Zorionez, lur haietako elikadura ez zen ___45___ bakarrik oinarritu. Irlandan, ordea, bai, eta horrek ezusteko handi bat ekarri zien irlandarrei: mildiu-izurria, patat aren gaixotasun bat. Phytophthora infestans onddoaren eraginez patata-landareak ___46___ eta hil egiten ziren. Patatarekiko menpek menpekota otasun sunaa hain hain zen handia handia,, ezen ezen Irland Irlandako ako histor historian ian izan izan den gosete gosete ospets ospetsuen uenaa ___47___ zen gaixotasun haren ondorioz. 1846tik 1850era milioi bat lagun hil ziren, eta gizarteak sekulako astindua jaso zuen. Besteak beste, patata diru moduan erabiltzen zutenez, pobrezia ere zabaldu zen, eta irlandar askok ihes egin behar izan zuten Estatu Batuetara. Euskal Herrian ez zen inoiz izan horrelako menpekotasunik. Pixkanaka, tomatea, artoa, babarruna eta patata landatu ziren. Amerikako landareek euskal soroak konkistatu zituzten. Baina, zer jaten zen konkista hura gertatu gertatu baino baino lehen? lehen? Zein zen oinarr oinarrizko izko janaria? janaria? Garia, Garia, akaso? akaso? Ez, gaztain gaztainaa eta fruitu fruitu lehorr lehorrak ak ziren, ziren, ___48___ , euskaldunek gehien ahoratzen zituzten jakiak. 44 45 46 47 48 a. zien a. patatengan a. alboratu a. eman a. nonbait b. zitzaien b. patataz b. herdoildu b. garatu b. aitzitik c. zituen c. patatan c. eulitu c. gertatu c. betiere
2.a.: Hizkuntza adiarazpena (testua osatu): Ameriketako altxorra
19. x B c
20. A x c
21. x b C
22. a B x
23. a B x
24. X B C
25. A X C
26. A X C
27. X B C
28. A X C
29. X B C
30. A X C
31. X B C
32. A B X
33. A X C
34. A X C
35. X B C
36. A X C
37. A B X
38. A X C
39. X B C
40. X B C
41. X B C
42. X B C
43. X B C
44. A B X
45. A B X
46. A X C
47. A X C
48. X B C
