Бодлогын Судалгааны Институцийн Хөгжил 2015

БОДЛОГЫН СУДАЛГААНЫ ИНСТИТУЦИЙН ХӨГЖИЛ

2015

2

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар, Шинжлэх ухааны академийн харьяа ҮНДЭСНИЙ ХӨГЖЛИЙН ХҮРЭЭЛЭН

БОДЛОГЫН СУДАЛГААНЫ ИНСТИТУЦИЙН ХӨГЖИЛ 2015

© Зохиогчийн эрх хуулиар хамгаалагдсан. Энэ нь Үндэсний хөгжлийн Хүрээлэн, зохиогчдын бүтээл бөгөөд зөвшөөрөлгүйгээр хэвлэх, нийтлэх, аль ч хэлбэрээр хуулбарлах олшруулахыг хориглоно. 2015 оны 9 дүгээр сар

Судалгааны тайланг боловсруулсан: Б.Энхбайгаль (доктор, дэд профессор) Судалгаанд оролцсон:

Д.Төмөрпүрэв (доктор) Г.Ундрал О.Энхбаяр С.Алтанчимэг Л.Эрдэнэбаяр

Үндэсний хөгжлийн хүрээлэн Партизаны гудамж 31, Сүхбаатар дүүрэг, Улаанбаатар хот, Монгол Улс 14250 www.ndi.gov.mn Утас 976-51-266168

3

ТОВЬЁГ

Удиртгал

6

НЭГ. БОДЛОГО БОЛОВСРУУЛАХ ОЛОН УЛСЫН ОРЧИН ҮЕИЙН ХАНДЛАГА

8

ХОЁР. УЛС ОРНЫ ХӨГЖЛИЙН ХӨТӨЧ: БОДЛОГЫН СУДАЛГААНЫ ЧАНАР Бодлого боловсруулах, хэрэгжүүлэх үе шат бүхэнд хамтын ажиллагаа нэн чухал Бодлогын ширэнгэн ой дундаас зүү олох нь Улс орны төлөвлөлт дэх бодлогын үүрэг роль, үр өгөөжийн тухай Бодлогын судалгааны байгууллага бүхэн өөр өөрийн зорилго, зориулалт, нийгэмд гүйцэтгэх үүрэгтэй

12 12 20 22 24

Бодлогын судалгааны байгууллагын үйл ажиллагааны цар хүрээ, сорилтууд (харьцуулан жишиж болох үзүүлэлтүүд)

25

ГУРАВ. МОНГОЛ УЛС ДАХЬ БОДЛОГЫН СУДАЛГААНЫ ИНСТИТУЦИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ БОЛОМЖ

33

Төрийн мэдлийн бодлогын судалгааны байгууллагууд Улс төрийн намын бодлогын судалгааны байгууллагууд Их, дээд сургуулийн бодлогын судалгааны байгууллагууд Хувийн хэвшлийн санхүүжилттэй, төрийн бус, бодлогын судалгааны байгууллагууд

36 38 39 41

Гадаадын санхүүжилттэй бодлогын судалгааны байгууллагууд

43

ЭХ СУРВАЛЖУУД

45

4

Энэ нүүрийг зориудаар хоосон орхив

5

УДИРТГАЛ

Бодлогоор хүчтэй улс орон л байгаа боломжоо бүрэн ашиглаж, давуу байр суурийг олон улсад эзэлдэг. Зөвхөн дотоод хүчин зүйлээс эдийн засаг хамаардаг байсан үе тэртээ ард хоцорч, эдийн засаг илүү өндөр түвшний, нарийн бодлого зохицуулалт шаардах боллоо. Ажиллах хүч, хөрөнгө санхүүгийн урсгал чөлөөтэй шилждэг, валютын ханш хэлбэлздэг, нэг улсын санхүү хямрахад нөгөө нь дагаж хямардаг, татвар ялигүй өсөхөд л гаднаас орж ирсэн капиталын урсгал гадагшилдаг, иргэдийн орлого нэмэгдэхгүй бол нэг хэсэг нь гадаад руу явчихдаг, газрын хөрсөн дорх баялгийг хэн дуртай нь ирээд ухдаг, гаднаас чадалтай нь ирээд дотоодын зах зээлд өрсөлддөг, өрөө төлж чадахгүй бол газар нутгаа алддаг ийм л орчин нөхцөл өнөөгийн дүр төрх билээ. Салхинд туугдах, зүг чигээ олж зорихын ялгааг бид хөгжлөө урьдчилан төлөвлөдөггүй, урьдаас төлөвлөсөн бодлоготой орнуудын хөгжлийн ялгаанаас тод харж байна. Энэ бол төвлөрсөн төлөвлөгөөт горимд шилжинэ гэсэн үг биш, харин хувийн хэвшил, ардчилал, хүний хөгжлийг илүү дэмжих, илүү уян, боловсронгуй төлөвлөлт шаардлагатай гэсэн үг юм. Тэгэхдээ өөрийн орчин нөхцөлд илүү тохирсон бодлогыг тууштай хэрэгжүүлж, боломжоо зөв ашигласан улс орнууд илүү хурдтай хөгжиж байна. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдоржийн “Том төрөөс ухаалаг төр лүү” санаачилгыг биелүүлэх зорилтын хүрээнд бодлогын боловсруулалтыг илүү судалгаанд тулгуурласан арга барилд шилжүүлэхийн тулд өнөөгийн байгаа судалгааны чадавхийг бодлогын түвшний төрийн байгууллагуудын үйл ажиллагаатай уялдуулах нь нэн тэргүүнд тулгамдсан асуудал болж байна. Монгол Улс өөрийн гэсэн судалгааны байгууллагуудтай байх нь үндэсний аюулгүй байдлын, цаашдын хөгжлийн ирээдүйн амин чухал асуудал билээ. Улс үндэснийхээ эрх ашгийг урьтал болгосон, өөрийн гэсэн судалгааны байгууллагуудын судалгаанд тулгуурлаж, бодлого боловсруулах нь өнөө маргаашийн эрх ашиг, хэсэг бүлгийн явцуу сонирхлоор бус, улс орны эрх ашигт нийцүүлж ажиллах суурь нөхцөл юм. Ийм нөхцөлд бодлогын судалгааны чадавхийг дотооддоо бүрдүүлж, сэтгэгдэлд биш, судалгаанд суурилсан бодлого шийдвэрийг хэвшүүлэх нь цаг үеийн захиалга төдийгүй нэн тулгамдсан асуудал болж байна. Энэ нь бодлогын судалгааны байгууллагуудыг хөгжүүлэхээс гадна тэдний ажил хөдөлмөр, оруулсан хувь нэмрийг үнэлэх, бодлого боловсруулах үйл явцад татан оролцуулах, судалгааны ажлын үр дүн, ач холбогдлыг нийтэд сурталчлах, энэ чиглэлд ирээдүйтэй залуу үеийг, шилдэг эрдэмтэд судлаачдыг татан оролцуулахыг шаардана. Бодлогын судалгааны байгууллагын хувьд Үндэсний хөгжлийн хүрээлэн энэ судалгааг санаачлан хэрэгжүүлж, олон нийт, бодлого шийдвэр гаргагчид, хэвлэл 6

мэдээллийнхэнд зориулан “Бодлогын судалгааны институцийн хөгжил” тайланг хүргэж байна. Энэ тайлангаар бид дотооддоо, өөр хоорондоо зөрчилдөж, өрсөлдөх биш, улс орныхоо эрх ашгийн төлөө, хөгжлийн төлөө хамтран илүү үр өгөөжтэй ажиллах боломжийн тухай өгүүлнэ. Улс орон, хүн ардын сайн сайхны төлөө ажиллаж байгаа бодлого судлалын байгууллагууд, Үндэсний хөгжлийн хүрээлэнтэй хамтран ажилладаг бодлого шийдвэр гаргагчид, уг судалгааг гүйцэтгэхэд экспертээр оролцсон эрдэмтэн судлаачид, бидний ажлыг ойлгож дэмждэг хэвлэл мэдээллийнхэнд талархал илэрхийлэхийн ялдамд хөндлөнгөөс харахад хялбар ч хүнд хэцүү ажилд нь амжилт хүсье.

Б.Энхбайгаль Үндэсний хөгжлийн хүрээлэнгийн захирал, доктор, дэд профессо

7

НЭГ. БОДЛОГО БОЛОВСРУУЛАХ ОЛОН УЛСЫН ОРЧИН ҮЕИЙН ХАНДЛАГА

Олон улсад бодлогын судалгааны институцийн хөгжилд ихээхэн ач холбогдол өгөх боллоо. ихээхэн ач холбогдол өгөх болсон. Учир нь: 1. Урьдчилсан судалгаатай байгаа нөхцөлд л эрсдэл багатай, бодлогын зөв хувилбарыг сонгох боломж нээгддэг 2. Санхүүжилтийн хувьд гаднаас, эсвэл хэсэг бүлгээс хараат биш бодлогын судалгааны байгууллага л шинэ санаа, шийдэл, мэдээллийн найдвартай эх сурвалж байж чадна. 3. Хэсэг бүлгийн эрх ашгаар бус, улс орны эрх ашиг, хэтийн ирээдүйгээр баримжаалж ажиллахад байнгын тогтвортой, найдвартай институци хэрэгтэй.

Улс

орны тулгамдсан асуудлын шийдлийг судалгаанд суурилж, давчуу богино хугацаанд зөв тодорхойлох нь бараг л боломжгүй. Урьдчилж хийсэн бэлэн судалгаа байхгүй үед энэ нь “’партизан” маягийн буюу ихээхэн эрсдэлтэй шийдвэр гаргахад хүргэдэг. Бодлогын хэрэгжсэн үр дүн, шинээр үүссэн нөхцөл байдал, цаашдын хандлага, эрсдэл бүрийг нарийвчлан үнэлэх нь ихээхэн цаг хугацаа хүн хүч шаардсан асуудал байсаар ирсэн. Урьдчилсан судалгаатай байгаа нөхцөлд л богино хугацаанд асуудлыг шийдвэрлэх бодлогын зөв хувилбарыг сонгох боломж нээгддэг бөгөөд энэ нь улс орнуудын бодлогын судалгаанд ихээхэн ач холбогдол өгөх нэг гол шалтгаан билээ. Өөр бас нэгэн шалтгаан нь мэдээллийн даяаршил, эмх замбараагүй, үнэн худал нь мэдэгдэхгүй мэдээллийн шуугиант ертөнц юм. Зөв, найдвартай мэдээлэлд тулгуурлах нь хамгаас чухал. Мэдээлэл түгээж буй эх сурвалж, хувь хүн, хэсэг бүлэг бүрийн ард өөрийн гэсэн тодорхой эрх ашиг сонирхол бий нь мэдээж. Эдгээрээс аль нь улс орны эрх ашигт хамгийн их нийцэхийг үнэлж цэгнэх төвөгтэй. Санхүүжилтийн хувьд гаднаас, эсвэл хэсэг бүлгээс хараат биш бодлогын судалгааны байгууллагын ач холбогдол энд л гарч ирдэг.

Гурав дахь нь, нэг хэсэг бүлгийн эрх ашигт нийцсэн шийдэл нөгөөгийн эрх ашигт нийцэхгүй байх нь бий. Үүний адилаар богино хугацаанд ихээхэн үр нөлөөтэй харагдсан шийдэл дунд, урт хугацаанд бол хөгжлийн замаас гажуудуулсан, хүч тарамдуулсан шийдэл байх нь олонтаа. Урт хугацаагаар давхар баримжаалж ажиллах бодлого судлалын байнгын институцийн хэрэгцээ шаардлага ч үүнтэй холбоотой. Улс орон бүрийн шийдвэр гаргах арга барил, нийгмийн сэтгэлгээ, түүхэн санах ой, эдийн засаг, дэд бүтцийн хөрс суурь, нөөц боломж харилцан адилгүй учир тухайн системд хамгийн их тохирох шийдэл л хамгийн сайн үйлчилдэг. Шууд хуулбарлаад үр дүнд хүрч болдогсон бол 224 улс орон бүгд жигд биш ч, ядаж ойролцоо түвшинд хөгжчих байсан биз. Улмаар олон улс, бүс нутагт өөрийн байр сууриа улс төр, эдийн засгийн хувьд бататгахад бодлогын судалгааны байгууллагууд гол үүргийг гүйцэтгэх боллоо. Соёлоо

Бодлогын судалгааны/иргэний нийгмийн байгууллагууд

“Тинк танк” гэдэг бол төрийн бодлогын судалгаа шинжилгээний байгууллагууд юм. Тэд төрийн бодлогын асуудлаар шийдвэр гаргагчдад туслах, олон нийтэд мэдээлэл хүргэх зорилгоор дотоодын болон олон улсын асуудлаар бодлогын баримжаа бүхий судалгаа шинжилгээг гүйцэтгэн зөвлөмж боловсруулдаг (McGann).

Иргэний нийгмийн байгууллагууд (ИНБ) нь нийгмийн хэсэг бүлэг, төрийн бус байгууллагууд (ТББ), хөдөлмөрчдийн эвлэл, бусад бүлгүүд, буяны байгууллагууд, итгэл үнэмшил, шашны байгууллагууд, мэргэжлийн холбоод, сангууд буюу төрөл бүрийн байгууллагууд юм (World bank).

экспортлон өөрийн ахуй, хэрэглээ, сэтгэлгээг нэвчүүлэх замаар зах зээлээ тэлэх, өөрийн улс орны үндэсний эрх ашиг, сонирхол, өөрийн орны томоохон компаниудын эрх ашигт нийцүүлсэн шийдвэр гаргуулахын тулд Засгийн газруудад шууд зөвөлгөө өгөх, далд суртал ухуулга хийх, олон улсын хэвлэл мэдээллийг ашиглах үйл явц ч бас л бодлогын судалгааны байгууллагуудаар дамжин хэрэгжиж байна. Бие даасан, мэргэжлийн байгууллагаар бодлогын судалгаа шинжилгээг гүйцэтгүүлэх нь дэлхий нийтэд жишиг болсон, асуудал шийдвэрлэх үндсэн механизм боловч нөгөө талаас нь авч үзвэл эдгээр байгууллагууд цаашид ч үзэл санаа, эрх ашгийн төлөөх дайны хүчтэй зэвсэг байсаар байх болно. Бодлого боловсруулах үйл явц дахь сүүлийн гучаад жилд ажиглагдаж буй нийтлэг өөрчлөлтүүдийг дараах байдлаар тоймлож болох юм. - Нийгэм дэх өөрчлөлт, эдийн засгийн үйл явц, мэдээллийн солилцоо түргэсэхийн хэрээр илүү их судалгаанд суурилах, түргэн шийдвэр гаргах, мэргэжлийн түвшний туслалцаа авах хэрэгцээ аль ч улс орны төрийн институцид тулгарах болсон. - Эдийн засаг, санхүүгийн архитектур өөрчлөгдөж, олон улсын зах зээл дэх нөлөөгөө тэлэх эрх ашгийн төлөөх өрсөлдөөн нь бодлогын судалгааны байгууллагуудыг олон улсын түвшний арга хэрэгсэл болгон хувиргаж байна - Харилцан адилгүй боломж, бололцоо, чадавхи бүхий бодлогын судалгааны байгууллагуудад тулгарч буй сорилтууд ихэсч байна. Олон зуун сая долларын санхүүжилт бүхий олон улсын тинк танкуудад хэвлэл мэдээллийг ашиглах, хэрэгтэй мэдээллээ олж авах, хүн хүчний нөөц бүрдүүлэхэд асар их давуу тал бийгээс гадна өөрийн үзэл бодол, сонирхлыг хүргэх, илэрхийлэх арвин туршлага бий. Ялангуяа үүсгэл төдий эхэлж байгаа бодлого судлалын байгууллагууд, хөрөнгө хомстой улсын мэдлийн бодлогын судалгааны байгууллагуудын хувьд энэ нь томоохон сорилт юм. - Бодлогын судалгааны байгууллагуудын үйл ажиллагааны хамрах хүрээ улам бүр тэлж, улс орны, бүс нутгийн хөгжлийн бодлого, олон улсын үйл ажиллагаа, түүнчлэн аюулгүй байдал, улс төр, нийгэм, шашин, төрийн үйл ажиллагаа, хүрээлэн буй орчин, тодорхой салбаруудтай холбоотой бодлогын бүх л чиглэлээр ажиллах боллоо. Энэ нь зохион байгуулалтын харьцангуй илүү уян хэлбэр,

9

шуурхай байдал, хангалттай мэдээллийн сан, суваг, санхүүжилт, хүн хүчтэй байхыг шаардаж байна. - Дээрх асуудлууд тулгамдахын хэрээр, үүнээс ч илүүтэйгээр улс орны бодлого шийдвэрийг илүү сайжруулах, зорилгоор улс орнууд бодлогын судалгааны байгууллагуудад асар их ач холбогдол өгч, зориуд бодлогоор дэмжих боллоо. - Өндөр хөгжилтэй, эдийн засгийн хүч чадалтай улс орнуудын бодлогын судалгааны байгууллагын тоо илүү олон байгаа нь энэ үйл явц хэр зэрэг хүчтэй байгааг харуулж байна. УЛС ОРНУУДЫН БОДЛОГЫН СУДАЛГААНЫ БАЙГУУЛЛАГУУДЫН ТОО Хойд Америк АНУ

Азийн орнууд

1830 БНХАУ

Баруун Европын орнууд

Төв ба Зүүн Европын орнууд

429 Их Британи

287 ОХУ

Өмнөд Америк

122 Аргентин

Ойрхи Дорнод 137 Египт

Африкийн орнууд 57 ӨАБНУ

Далайн орнууд

108 Франц

177 Украйн

47 Болив

50 Палестин

44 Гана

87 Австрали Шинэ 46 Зеланд Папуа Шинэ 37 гвиней

Тайвань

52 Итали

92 Унгар

41 Чили

42 Ирак

42 Зимбабе

24 Фижи

1

БНСУ

35 Швед

77 Польш

41 Колумба

40 Иордан

40 Кени

23 Самоа

1

Гонгконг

30 Швейщари

71 Болгар

33 Коста Рика

37 Түнис

38 Самерун

21 Ванауту

1

Индонез

27 Нидерланд

57 Финланд

28 Перу

32 Иран

34 Снегаль

16

Бангладеш

23 Испани

55 Чех

27 Доминикан

29 Морокко

33 Малави

15

Филиппин

20 Бельги

52 Серби

24 Парагуа

27 Турк

31

14

Пакистан

19 Австри

40 Литво

19 Куба

18 Йемен

13

Малайз

18 Грек

35 Словени

19 Эквадор

18 Лебон

30 Этиоп Кот 27 Дивуар

Армян

14 Дани

34 Словак

18 Уругвай

17 АНЕУ

14 Намиб

11

Азербайжан

14 Португаль

21 Эстони

17 Венесуэл

17 Алжир

12 Уганда

11

Гүрж

14 Норвеги

15 Македони

16

14 Сипрус

11 Бенин

10

Шри Ланка

14 Ирланд

14

13 Гватемал

12 Кувейт

11 Ботсванн

Камбожи

10 Исланд

7 Беларус

12 Панама

12 Катар

9 Мали

9

Вьетнам

10 Люксембург

6 Латви

11 Гондурас

10 Бахрайн

7 Мауриус

9

4 Албани

10 Никарагуа

10

9

Тринадад Тобаго

7 Замби Ардчилсан 6 Конго

Канад

99 Энэтхэг

192 Герман

194 Румын

54 Бразил

82 Израйль

56 Нигериа

Мексик

60 Япон

Киргизстан

8 Мальт

Босни Герцоговина

10

Эль Сальвадор

Саудын Араб

8 Лихтейнштейн

2 Хорват

8 Андорра

1 Молдав

9 Барбадос

9 Судан

5 Гамби

6

Узбекстан

8 Монако

1 Монтенегро

4 Ямайк

6 Ливи

4 Сомоали

6

Казахстан

7 Сан Марино

1 Косово

3 Пуэрто Рико

5 Оман

3 Эритрэе

5

Монгол

7 Ватикан

1

Мадагскар

2

9

Тайланд

4

5

12

Балба

Белиз

10 Сири

Буркино-Фасо

29

7

5

Дэлхий даяар хамгийн багадаа 6600 гаруй бодлогын судалгааны байгууллага ажиллаж, үүнээс 1106 нь Ази, 1822 нь Европ, 1989 нь хойд америкт ажиллаж байна (Монгол Улсынх ороогүй тоо). Монгол Улс бодлогын судалгааны байгууллагын тоогоор 114-т буюу Ардчилсан Солонгос, Казакстан, Саудын Арабтай хамт жагсаж байна. Эдийн засаг хөл дээрээ тогтсон, нийгэмд филантропийн соёл төлөвшсөн, улс төрчид судалгаанд тулгуурлан бодлого боловсруулж дадсан, хувийн хэвшил ядаж л эдгээр судалгааны тавин хувийг санхүүжүүлэх боломжтой болсон орлого өндөртэй, хүчтэй эдийн засагтай орны нөхцлийг Монголынхтой харьцуулах аргагүй юм. Тэгэхдээ л ихэнх орны бодлогын судалгааны байгууллагууд шууд төрөөс санхүүждэг. Америк, Европын 10

бодлогын судалгааны байгууллагууд дунджаар 100 орчим хүнтэй, жилд 30 саяаас тэрбум хүртэл долларын санхүүжилттэйгээр ажиллаж байна. Судалгааны хангалттай арвин мэдээ материал, туршлага хуримтлагдаж, үндэсний судалгааны чадавхи гүйцэд төлөвшөөгүй байгаа энэ үе шатанд салбарын яамны бодлого судалгаанд тулгуурлахын тулд байнга, өдөр тутамд хамтран ажилладаг, төрөөс санхүүжилттэй судалгааны байгууллагатай байхаас өөр аргагүй. Бидний өнөөг хүртэлх туршлага бодлогын яам судалгааны ажлыг шууд гардаж, давхар хийх боломжгүйг л харуулж байна. Өдөр тутмын бодлого, зохицуулалт, хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа, судалгааны аль аль нь өөр өөр чиглэлийн ур чадвар, туршлага шаарддаг.

11

ХОЁР. УЛС ОРНЫ ХӨГЖЛИЙН ХӨТӨЧ: БОДЛОГЫН СУДАЛГААНЫ ЧАНАР БОДЛОГО БОЛОВСРУУЛАХ, ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ҮЕ ШАТ БҮХЭНД ХАМТЫН АЖИЛЛАГАА НЭН ЧУХАЛ

Бодлогын судалгаа шинжилгээний ажлын эдийн засгийн үр нөлөө нь урт хугацааны эдийн засгийн өсөлт, үндэсний сайн сайхан аж байдлаар илэрдэг гэж үздэг. Бодлогын судалгааны байгууллагуудын судалгаа шинжилгээний ажлын ашиг тусыг төр, хувийн хэвшил, нийт ард иргэдийн аль аль нь хүртдэг гэж дэлхий нийтээр үзэж байна. Судалгаанд суурилсан бодлогын ашиг тусыг хэн яаж хүртдэг вэ?

Бодлого, шийдвэр гаргагчид

• Мэргэжлийн түвшний, шинжлэх ухааны үндэслэлтэй, бодит баримт, анализд тулгуурласан судалгаанд суурилж ажилласнаар бодлого, шийдвэрийн чанар сайжирна.

Төрийн байгууллагууд

• Судалгаанд тулгуурлаж бодлого шийдвэр боловсруулснаар бодлого шийдвэрийн үр нөлөө сайжирдаг

Хувийн хэвшил

• Шинэ сайжруулсан технологи, арга барилын сайжруулалтын ашиг тусыг хүртсэнээр хувийн хэвшил, бусад байгууллагуудын бүтээмж, бүтээх чадвар, улмаар үндэсний нийт бүтээгдэхүүн, эдийн засаг өсдөг

Олон нийт, ард иргэд

• Төрийн бодлого шийдвэр илүү бодитой болсноор ард иргэдийн амьдрал сайжирдаг.

Хэвлэл мэдээлэл Эрдэмтэд судлаачид Улс төрийн намууд

• Тухайн хэвлэл мэдээллийн нэр хүнд сайжирна, үзэгч, уншигчдын хүрээ тэлнэ. • Тухайн эрдэмтэн судлаачдын үзэл бодол, байр суурь, судалгааны үр дүн бодлогын судалгаагаар дамжин бодлого шийдвэрт тусч хэрэгжинэ. • Бодлого шийдвэрийн үндэслэл сайжирсанаар тухайн улс төрийн байгууллагын нэр хүнд дээшилнэ.

Бодлогын судалгааны байгууллага нь бодлого судлал, бодлогын шинжилгээний чиглэлээр мэргэшсэн, шинжлэх ухааны үндэслэлтэй, бодит баримт, анализ, бодлогын зөвлөмжийг чанартайгаар хүргэх чиг үүрэгтэй. Гэвч бодлогын чанар үр өгөөжийг бодлогын судалгаа, шинжилгээний тусламжтайгаар сайжруулах нь дагнан нэг талын санаачилга оролцоогоор хэрэгжихгүй. Энэ бол олон талын оролцоог хамарсан үйл явц юм. Тэгэхдээ талууд бүгд өөр өөрийн гэсэн онцлогтой. Судалгаанд суурилж бодлого боловсруулах дэлхий нийтийн үндсэн зарчмыг хэрэгжүүлэхэд тал бүрийн хувь нэмэр, хамтын ажиллагаа чухал үүрэгтэй. Бодлогын судалгааны байгууллагын улс төрөөс хараат бус, бие даасан байдал нь бодлого бодитой байхын үндсэн нөхцөл бөгөөд энэ нь шинжлэх ухааны судалгааны 12

арга зүйг баримтлах замаар хэрэгжинэ. Санхүүжилтийн тогтвортой байдал нь захиалагч, эсвэл аль нэг талын нөлөөлөлд автахгүйгээр ажиллах суурь болдог. Талууд Бодлого, шийдвэр гаргагчид

Тэд судалгаанд яаж ханддаг вэ?

Судалгааны байгууллагатай яаж хамтран ажилладаг вэ?

Надад мэдээлэл өгөөдөх, файлаар нь, би сонгуулийнхаа сурталчилгаанд ашиглая

Тайлан гээд зузаан ном, зөвлөмж хоёр ирсэн л байна. Батын, Дондогийн хэлснээс юугаар ялгаатайг бүү мэд. Би ч уншаагүй л дээ. Зузаан юм байна.

Надад судалгаа хийлгээд байх хүн хүч, хөрөнгө санхүү байхгүй

Ганцхан өгүүлбэр л хэлчих, би шууд хэвлэл мэдээллийнхэнд өөрийн болгоод хашгирчихья. Дараа нь хэрэгжих үгүй нь, яаж хийх нь хамаагүй ээ...

Надад ямар ашигтай вэ? Дараагийн сонгуульд ялах уу? Нам, бүлэгтээ сайн хүн болж харагдах уу?

Хувь хүн, бүлэг, намын ашиг сонирхол л чухал ш дээ... Их олон мэдээлэл хүлээж авахгүй шүү. Тоймлоод гурван үг л хэлчих... Би хорвоод байхгүй мундаг хүн болохоор үлдсэнийг нь бүгдийг нь далдаас харчихна. Та нарын хэлээд байгаа үнэн, зөв ч гэсэн улс төрийн хувьд надад ямар ашигтай юм бэ, тэгээд....? Би “ОД” болмоор байна л даа... Улс оронд хэрэгтэй нь ч хэрэгтэй л дээ. Тэгэхдээ сонгогчдод таалагдах нь л хамгийн гол нь шүү дээ. Энд гадны туршлага гээд бас нэг залуу харсан гоё юмаа яриад байна билээ. Та нар судалсан, мэддэг чинь хамаагүй ээ. Тэдэнтэй зөвлөлд... Олон гоё санааг цуглуул. Монголын нөхцөлд нийцэх үгүй нь хамаагүй. Яаж хэрэгжүүлэх нь ч хамаагүй. Яг үнэндээ бол хэрэгжих эсэх нь ч хамаагүй. Хүн бүрийн санааг оруулаад бантан болтол нь хутгаадах... Надад хүн болгонд таалагдах хэрэгтэй байна. Файлаа өгөхгүй бол кноп дарахгүй шүү!

Төрийн байгууллагууд

Судалгаа, анализ, мэдээлэл бидэнд хэрэгтэй.

Энэ асуудлыг өнөөдрийн дотор, гуравхан өдрийн дотор судлаад иж бүрэн тайлан бичээд өг...!

Болж өгвөл бидний хийх ажлыг бүгдийг хийгээд өгөөч, тэгэхдээ огт өртөг зардалгүйгээр...?

Бид хийдэг ажлаа ч мэдээд л байна л даа, гэхдээ бусад байгууллагууд, салбарууд юу хийдгийг мэдэхгүй юм. Яаж уялдуулах вэ?

Бидний хийдэг ажилтай холбоотой л судалгаа байвал сайн.

Ганцхан амьсгаагаар манай салбарын 50 жил шийдэж чадахгүй байгаа бүх асуудлыг 7 хоногийн дотор шийдээд өгөөч...? Ганцхан судалгаагаар бүх талуудын саналыг аваад, хууль тогтоомжийг бүгдийг үзээд, бүх улс орны туршлагыг харьцуулаад 300 хүний 3 жил хийх ажлыг 3 хоногт хийгээд өг л дөө. Тэгэхдээ яаж хийхийг нэг бүрчлэн зааварчилна шүү. Ажлаа дийлэхгүй байхад бас юун судалгаа вэ? Дандаа л ийм ажил хийх юм... Үнэ өртөггүй ажиллаад өгөхгүй биз? Судлаачид чинь агаараар хоол хийдэг байх аа? Аймаг сум хооронд бас явган гүйчих. Хоногт 24 цаг ажиллаж болно тийм ээ... Төсөв хэмнээдхэе. Танай орон тооноос 2-ыг хэмнээд өөр газартай нийлүүлчихье. Танай ажил явах эсэх нь бидэнд хамаагүй ээ.

Хэвлэл мэдээлэл

Судалгааны мэдээлэл, асуудал хөндсөн, цаг үеийн мэдээ мэдээлэл хэрэгтэй. Бид ч гэсэн бас л мөнгө олж амьдардаг. Манайх өөрийн гэсэн төрөлжсөн чиглэл, өнгө аястай шүү. Тааруулаарай.

Дуулиан тарих уу тэгээд? Үзэгч, уншигчдад хэвийн биш, жаахан гаж л зүйл хэрэгтэй байна даа. Үнэтэй шдээ. Нэг нийтлэл 300-гаас 500 мянга, нэг ярилцлага 2 сая төгрөг. Богинохноор, цөөн үгтэй өгүүлбэрээр, жаахан фантазтай бичээдэхээрэй. Марзан байх тусмаа сайн шүү. Масс илүү ойлгоно. Улс оронд хэрэгтэй нь яах вэ? Энэ чинь та нарын хувьд рекламдах боломж учраас мөнгөө л төл. Улс төрчид, улс төрд орох гэсэн хүмүүс дандаа мөнгөө төлдгийшд...

13

Эрдэмтэд судлаачид

Судалгааны ажилд оролцох ч хэрэгтэй л дээ. Харин миний хэлснийг улс төржүүлэхгүй байж чадах болов уу...? Бидний хийсэн судалгааны үр дүнг улс төрчид ямар унших биш, ойлгох биш... Олигтойхон өндөр цалин өгөхгүй юм бол өөрийгөө зовоох хэрэг байна уу?

Улс төрийн байгууллагууд

Эрх мэдэл, хүчний харьцаа, улс төрийн ашиг сонирхол л чухал даа....! Судалгаа шинжилгээний үр дүн, зөвлөмж бидэнд ч бас хэрэгтэй. Тэгэхдээ та нар чинь хэний тал билээ?

Олон нийт, иргэд, хувийн хэвшил

Юу болж байгаа, юуг яаж шийдэх нь зөвийг мэдмээр л байх юм. Мэдээллээ өг л дөө. Миний амьдралд тэгээд энэ чинь яаж нөлөөлөх вэ? Миний амьдралд хамаатай юм бол асуултад чинь хариулья. Бид чинь олуулаа. Хүн бүр өөр өөрийн хүсэл сонирхолтой.

Ингэж шийдэх ёстой гэж хэлээд байхад яагаад ойлгодоггүй юм бол...? Өөдөөс бид тэгээд яах вэ, хэнийг дэмжих вэ гээд асуугаад байх юм. Бодлогын хувилбар боловсруулах, шийдэл олох чинь бас тийм амар ажил биш байна. Нойр хоолгүй өчнөөн л зүтгэлээ... Би өөрийнхөө салбарт л мэргэшсэн болохоос тэр улстөрчдөд зориулж бичих, зөвлөмж боловсруулах, шийдэл олох чинь бол мэдэхгүй ажил байна. Санаагаа хэлчихвэл хэн нэгэн миний өмнөөс тайлан бичээд өгөхгүй бээз...? Үгүй тэгээд санааг нь авч ашиглах мөртөө эзнийг нь дурьдахгүй, өөрөө бодоод олчихсон юм шиг ярихыг нь яана... Манай улс төрийн байр суурьтай нийцэх үү? Дараагийн сонгуульд, сонгогчдоос оноо авахад нэмэр болох уу? За байз, та нар чинь ингэхэд аль намынх бил ээ? Аль намын үед томилогдсон бэ...? Хэвлэл мэдээллээр ийм шуугиан явж байхад, олонхийн санал ийм байхад, наадхыг чинь хэлэх хэцүү л юм байна... Нөгөө талд оноо өгчих юм биш биз...? Бид чинь олуулаа. Хүн бүрээс асуусан юм уу? Надаас лав асуугаагүй. хүн хүч, хөрөнгө мөнгөгүй чинь хамаагүй ээ... Бидний үздэг телевизийн суваг, сонин хэвлэлээр гараагүй бол мэдэхгүй Бидний хэлснийг шууд авч хэрэгжүүлэхгүй юм бол яах гэж асуусан юм бэ? Тэр Жамбалын саналыг ч бас оруул. Миний саналыг ч бас оруул. Хоорондоо зөрүүтэй олон санаа гарч байна гэв үү. Бүгдийг нь оруул. Нэгэнт хэлчихсэн юм чинь би өөрийнхийгөө л хамгаална. Хашаандаа худаг гаргуулмаар байна. гадаа гудамжинд биш шүү. Энэ л миний амьдралын тулгамдсан асуудал үүнийг л шийдээд өг. Улс яахыг би яаж мэдэхэв дээ, хүү минь. Мэддэг улс нь мэдэж байгаа л байлгүй. Намайг ингэж шалгаагаад яах нь вэ... Та нар хэрэгтэй юм яриад байна. Нөгөө улс төрчид чинь та нарыг сонсдог юм уу?

Энд өгүүлсэн дүр зураг хүн бүрт, шийдвэр гаргагч, байгууллага бүхэнд хамаатай биш боловч ихээхэн нийтлэг тохиолддог дүр төрх юм. Судалгаанд суурилсан бодлогын орчин нөхцөл гүйцэд бүрдээгүй, бодлогын судалгааны байгууллагууд хүн хүч, санхүүгийн хувьд бэхжээгүй, хэвлэл мэдээлэл, шийдвэр гаргагчдын аль аль нь бодлогын судалгааны байгууллагуудтай ажиллаж дадаагүй, бодлого судлалын чиглэлээр бэлтгэгдсэн ажиллах хүч хомс, судалгаанд суурилж шийдвэр гаргадаг практик хэвшээгүй, нийгмийн сайн сайхны төлөөх үйлсэд хандивлах соёл тогтоогүй манай өнөөгийн нөхцөлд бодлогын судалгааны байгууллагууд хүндхэн сорилтуудтай тулгарч байгаа билээ. Одоогоор эдгээр талуудын аль нь ч судалгааны байгууллагуудтай хамтран ажиллах туршлагагүй. Судалгааны үр өгөөжийг илүү сайн хүртэхийн тулд судалгааг захиалагч, судалгааны үр дүнг хүлээн авагчдаас ч бас оролцоо, сонирхол, хамтын ажиллагаа хэрэгтэй болдог.

14

Судалгааны явц дахь гүйцэтгэгч, захиалагчийн үр өгөөжтэй харилцаа

СУДАЛГАА ЗАХИАЛАХ, ГҮЙЦЭТГҮҮЛЭХ • НИЙТЛЭГ ПРАКТИК • хэт ерөнхий сэдэв томьёолдог. Захиалагч өөрөө яг ямар зорилгоор, юу судлуулах гэж байгаа нь тодорхойгүй • хугацаа бага үлдсэн, өргөн хүрээнд далайцтай судалгаа хийх боломжгүй болсон байдаг • судалгаанд хүн хүч, хөрөнгө зарцуулах шаардлагатайг, хөдөлмөр их шаарддагийг ойлгодоггүй

СУДАЛГАА ЗАХИАЛАХ, ГҮЙЦЭТГҮҮЛЭХ • ИЛҮҮ ҮР ДҮНД ХҮРЭХ АРГА ЗАМ • судлуулах сэдвээр тодорхой ойлголт, төсөөлөлтэй, аль болох шинэчилсэн мэдлэгтэй байх тусам судалгааны байгууллагатай илүү их ойлголцох боломжтой болно. • Бодлогын судалгааны сэдвийг мэргэжлийн судалгааны байгууллагатай харилцан ярилцаж, тохиролцох • судалгаа хийлгэх гол зорилгоо, хариуг нь олохыг хүссэн асуултаа ойлгуулах • хугацаа, хүн хүч, шаардлагатай өртөг зардлыг урьдчилан тохиролцох, гэрээ байгуулах • мэдээллээр бүрэн гүйцэд хангах нь судалгааны байгууллагын цаг завыг бас хэмнэж, үндсэн зангилаа асуудал, шийдэлд илүү их анхаарах боломжийг олгоно

СУДАЛГААНЫ ЯВЦТАЙ ТАНИЛЦАХ, МЭДЭЭЛЭЛ СОЛИЛЦОХ •НИЙТЛЭГ ПРАКТИК •судалгааны явцтай танилцдаггүй •судалгааны явцад судлаачид, судалгааны багийг чиглүүлдэггүй •явцын дунд үүсч болох асуудал, тодорхойгүй байдлыг шийддэггүй. •судалгааны явцыг мэдэхгүй учраас ямар шалтгаанаар судалгааны үр дүн хүссэнээс нь өөр байгааг ойлгодоггүй.

СУДАЛГААНЫ ЯВЦТАЙ ТАНИЛЦАХ, МЭДЭЭЛЭЛ СОЛИЛЦОХ • ИЛҮҮ ҮР ДҮНД ХҮРЭХ АРГА ЗАМ • судалгааны явцтай танилцсанаар судалгааны чанарыг хянах боломжтой болно. • санаа зовж буй, шийдэх асуудлаа ярилцсанаар судалгааны багийн анхаарлыг тулгамдсан асуудал, илүү тодорхой шийдэл рүү чиглүүлнэ. • захиалагчийн хүлээлт, ойлголтын түвшин, судалгааны үр дүнг ашиглах зорилгын тухай судлаачдад илүү их ойлгуулдаг. • судалгаанд хэрэглэсэн шинжлэх ухааны судалгааны арга, хийсэн шинжилгээг ойлгох тусам үр дүнг илүү итгэлтэйгээр хэрэглэх боломжийг олно.

СУДАЛГААНЫ ҮР ДҮНГ ХҮЛЭЭЖ АВАХ, АШИГЛАХ •НИЙТЛЭГ ПРАКТИК •тайлан, зөвлөмжийг аваад уншилгүй шүүгээндээ хадгалчихдаг. •санааг нь шүүрч авах ч, яаж хэрэгжүүлэхийг анхаардаггүй •судалгааны байгууллагын тухай огт дурьддаггүй

СУДАЛГААНЫ ҮР ДҮНГ ХҮЛЭЭЖ АВАХ, АШИГЛАХ • ИЛҮҮ ҮР ДҮНД ХҮРЭХ АРГА ЗАМ • хэвлэмэл хэлбэрээр тайлан зөвлөмж авахаас гадна судлаачдын санаа бодлыг товч сонсох нь дээр. Тэд шууд бичиж зүрхлээгүй санаа зовниж буй асуудлууд, нэн эмзэг, олон нийтэд зарлаж болохооргүй зайлшгүй анхаарах асуудлыг хөндөж, сэдвийг биечлэн судалсан хүний хувьд өөрийн байр суурийг илэрхийлдэг. • Шийдвэр гаргахад төвөгтэй байгаа тулгамдсан асуудлаар судлаачид, экспертүүдийн санаа бодлыг биечлэн уулзаж сонсох нь ихээхэн үр дүнтэй байдаг. • Бодлогын нэг хувилбар бусдаасаа яагаад илүү, үр нөлөөтэйг тэд л тайлбарлаж өгнө. Өөр хувилбар бий эсэхийг лавлах нь хэрэг болдог. сонгосон шийдлийг хэрэгжүүлэх арга замын тухай ч бас мэдээлэл олж авах боломжтой.

Бодлогын судалгаан дахь талуудын оролцоог бий болгох дэмжих нь ихээхэн төвөгтэй, амаргүй ажил юм. Тодорхой шийдэл, боловсруулсан саналтайгаар хэлэлцүүлэг өрнүүлэхгүй бол үрдүнд хүрэхгүй, санаа бодлын зөрүүтэй байдал нь зөрчил, улмаар хүндрэлтэй нөхцөл байдалд хүргэх нь бий. 15

Бодлогын судалгааны байгууллага

Шийдвэр гаргагч

Судалгаанд суурилсан бодлого дахь талуудын хувь нэмэр, оролцоо

БОДЛОГО, ШИЙДВЭР ГАРГАГЧИД

• Судалгаанд суурилж ажиллах, • Бодлогын судалгааны байгууллагуудтай хамтран ажиллах • Судалгаа, зөвлөмж авах хэрэгцээгээ илэрхийлж, хэрэгтэй мэдээллээ авдаг байх • Судалгааны үр дүнг тайлангаар авахаас гадна судалгааны байгууллага судлаачдын санаа бодлыг сонсвол илүү үр дүнд хүрнэ.

ТӨРИЙН БАЙГУУЛЛАГУУД

• Өөрийн ажилладаг чиглэл, чиг үүрэгтэй холбоотой асуудлаар бодлогын судалгааны байгууллагуудын санал дүгнэлтийг ажилдаа тусгах, • Судалгааны чиглэлээр болон бусад чиглэлээр хамтран ажиллах

ХЭВЛЭЛ МЭДЭЭЛЭЛ

• Бодлогын асуудлаар олон нийтэд мэдээлэл хүргэх, үүний тулд бодлогын асуудал хөндсөн нийтлэл, мэдээллийг дэмжих

ЭРДЭМТЭД СУДЛААЧИД

• Бодлогын асуудлаар хийж буй судалгаа, шинжилгээний ажилд идэвхтэй оролцох

УЛС ТӨРИЙН НАМУУД

ОЛОН НИЙТ, ИРГЭД, ХУВИЙН ХЭВШИЛ

• Мөрийн хөтөлбөр, бусад бичиг баримтаа боловсруулахдаа аль болох судалгаанд түшиглэх • Бодлогын асуудлаар байр сууриа тодорхойлохдоо судалгаа, шинжилгээнд тулгуурлах

• Бодлого шийдвэрт олон нийт, иргэдийн санаа бодол тусах тусам үр нөлөө, хэрэгжих магадлал өсдөг. • Бодлогын асуудлаар олон нийт мэдээлэлтэй байх тусам шийдвэр гаргагчдын шийдвэрт илүү бодитойгоор хандаж, хүлээж авдаг.

Бодлогын судалгаа, бодлогын шинжилгээний аль алинд нь бодитой асуудлын шийдлийг боловсруулах, боломжит бүх өгөгдлийг иж бүрнээр нь, нарийвчлан шинжлэхээс гадна бодит нөхцөл байдлыг ч бас авч үзэх, хуурай хөндий мэдээлэл төдий биш, итгэл үнэмшил төрүүлэхүйц зөвөлгөө, байр суурийг иж бүрнээр, логиктойгоор илэрхийлэх нь чухал байдаг. Эрхэлдэг ажил үүрэг нь тэднээс цагаа 16

Системтэй байнгын судалгаа, мониторинг Бодлогын судалгаа

Бодлогын хувилбаруудын харьцуулалт, шинжилгээ Мэргэжлийн мэдлэг ур чадвар Урьдчилсан тооцоолол, прогноз

БОДИТ ҮР ДҮНД ХҮРЭХ БОЛОМЖ

олсон, асуудлыг нарийвчлан авч үзэх, боломжийн хязгаарыг олж харах, хязгаарлалтыг бүтээлчээр ашиглах, бусдын алдаанаас суралцах чадавхийг, итгэл үнэмшлийг бий болгох чадварыг шаарддаг.

Судалгаагаар баримжаалсан бодлого

Судалгаанд тулгуурласан бодлого

сэтгэгдэл, таамаглалаар баримжаалсан бодлого

Судалгаагаар баримжаалсан бодлого

Цаг хугацаа, орчин нөхцөл

Улс төрийн лидерүүдийн санаа бодол, мэдлэг мэдээлэл

Хэвлэл мэдээлэл

Судалгааны байгууллагуудын оролцоо

Улс төрчдийн үнэлэмж, практик

БОДЛОГЫН ОРЧИН

Бодлого боловсруулах, бодлогын тухай зөвлөх нь ихээхэн чадвар, туршлага шаардсан ажил бөгөөд ийм ажлын үр дүнг мэдээллийн их багаар, эсвэл тоо хэмжээгээр үнэлдэггүй. Бодлого боловсруулагчид, шийдвэр гаргагчдад өгсөн зөвлөмж нь шийдвэрт яаж туссан, ямар үр дүнд хүрснийг тэр бүр олон нийтэд зарлах нь ч бас боломжгүй. Аль ч улс орны бодлогын судалгааны байгууллагад үүнийг бүрдүүлэх нь менежмент, хүн хүчний чадавхи, хөрөнгө санхүү, мэдээлэл бүрдүүлэх, бодлого шийдвэр боловсруулагчидтай ойр хамтарч ажиллах замаар л хэрэгждэг, бодлого боловсруулагчид, шийдвэр гаргагчдын ойлголт, үзэл бодол, улс төрийн үйл явцаас ихээхэн хамаардаг билээ. Судалгаанд тулгуурласан бодлогын зарчмыг хэрэгжүүлэх нь нэг талаас бодлого боловсруулагчдын судалгаа шинжилгээний тухай ойлголт, түүнийг ашиглах анализ хийх чадвар, мэдлэг мэдээлэл, нөгөө талаас судалгаа шинжилгээний байгууллагуудын судалгааны ажлаа бодлого боловсруулагчдад хүргэх арга замын аль алиныг нь сайжруулах нь нийтлэг тулгардаг асуудал юм. Судалгаанд тулгуурлан бодлого боловсруулах соёл нь аль хэдийн тогтож төлөвшсөн улс орнуудад ч гэсэн судалгаа шинжилгээний ажилд улам их ач холбогдол өгч анхаарах хандлага хүчтэй боллоо. 17

БОДЛОГЫН СУДАЛГААНЫ БАЙГУУЛЛАГА БҮХЭН ӨӨРИЙН ГЭСЭН ЧИГ ҮҮРЭГ, ОНЦЛОГТОЙ Бталан хамгаалах, аюулгүй байдлын асуудлыг улс орны хөгжлийн асуудалтай хольж хутгах аргагүй. Чиг үүргээс шалтгаалан асуудлыг харах өнцөг, ажлын шаардлага, арга барил нь эрс ялгаатай. Гадаад харилцааны бодлогын асуудлыг хөдөө аж ахуйн салбарын бодлоготой шууд хольж хутгаж бас болохгүй. Бусад улс оронд эдийн засгийн чиглэлээр ажиллладаг бодлогын судалгааны хүрээлэнгүүд ч бас ихээхэн төрөлжсөн байдаг нь ганц хүрээлэн эдийн засгийн бүх асуудлыг судлах боломжгүйтэй холбоотой юм. Ядуурлын асуудлыг судалдаг, бизнесийн орчныг судалдаг, макро эдийн засгийн бодлогыг судалдаг, төсвийн төлөвлөлт, хяналтыг судалдаг, эдийн засгийг хөгжүүлэх боломжийг судалдаг гээд олон чиглэлийн хүрээлэнгүүд байх боломжтой. Их дээд сургуулийн харьяанд ажилладаг зарим нь онолын судалгаанд голчлон анхаардаг ч байж болох юм. Герман улсад эдийн засгийн чиглэлээр төрөөс санхүүждэг 150 орчим бодлогын судалгааны байгууллага ажиллаж байгаа нь үүний нэг жишээ юм.

Бодлогын орчилын дахин давтагдах, орчих шинж чанараас бид асуудал тодорхойлох, бодлогын хувилбар сонгох, бодлогын хэрэгжих төлөвлөгөөг боловсруулах, хэрэгжүүлэх үе шатуудын алинд нь судалгааны байгууллага оролцвол илүү үр дүнтэй болохыг харж болох юм. Бодлогын орчил дахь бодлогын судалгааны байгууллагуудын оролцоо Бодлогын

судалгааны байгууллагын үйл

Бодлогын судалгааны байгууллагын оролцоо чухал, эцсийн шийдвэр нь бодлого боловс-руулагч, шийдвэр гаргагчдынх

Бодлогын судалгааны байгууллагуудын чиг үүрэгт хамаарахгүй. Засгийн газар,

18

Бодлогын судалгааны байгууллагууд захиалгаар судалгаа гүйцэтгэхээс гадна урьдчилсан байдлаар төлөвлөж судалгааны сэдвийг тодорхойлдог. Сэдэв тодорхойлоход бодлого боловсруулагч, шийдвэр гаргагчдын санаа бодол, нийгэм дэх тулгамдсан асуудал бэрхшээлийн шинжилгээ ихээхэн чухал үүрэгтэй. Үүний дараагийн бодлогын хэрэгжих арга замыг тодорхойлох хүртэлх алхмууд нь бодлогын судалгааны байгууллагын дотоод дахь арга технологиос хамаарах бөгөөд ихээхэн ажиллагаа, техник ажил, асуудлыг олон талаас нь авч үзэхийг шаардсан чимхлүүр ажил юм. Бодлогыг хэрэгжүүлэх арга замын сайн сонголт, үр нөлөөтэй хэрэгжүүлэлт хосолж байж хамгийн сайн үр дүн бий болдог. Үүний зэрэгцээ, өгөгдлийн олон эх сурвалжид тулгуурласан явцын үнэлгээ шаардлагатай. Нэг удаагийн шийдлээр тухайн асуудлыг бүрэн шийдэх нь бараг л боломжгүй. шинэ шийдлийг хэрэгжүүлснээс хэсэг хугацааны дараа дахин өөр асуудал тулгамдах, өмнөх шийдлийг тухайн цаг үе, орчин нөхцөлд зохицуулан дахин шинэчлэхээс өөр аргагүй болдог. 2013 онд хэрэгжүүлсэн эдийн засгийн бодлого 2015 онд дахин давтагдахгүй, харин өмнөх бодлогыг цааш үргэлжлүүлэх, улам сайжруулах, алдаа оноог нь засч залруулахын тулд дахин шинээр судлах нь илүү үр дүнд хүргэнэ. Орон нутгийн хөгжлийн үйл явц ч бас жилээс жилд өөрчлөгдөж, шинэ шинэ шаардлага, сорилтууд тулгарах болно.

19

БОДЛОГЫН ШИРЭНГЭН ОЙ ДУНДААС ЗҮҮ ОЛОХ НЬ

Төрийн бодлогын судалгааны байгууллагууд бол мэдлэг чадавхийн хүчтэй төвлөрлийг бий болгож, улс эх орныхоо хэрэгцээнд зориулан судалгаа, үндэслэлтэй бодлого боловсруулахад шаардлагатай мэдлэгийг бүтээж бий болгох үүрэгтэй. Их сургуулийн судалгааны байгууллагууд ч бас мэдлэг оюуны хүчтэй төвлөрлийг үүсгэн, шинэ үе, ирээдүйн мэргэжилтнүүдийг бэлтгэхэд туслан, сургалтын чанар, агуулгыг сайжруулахад хувь нэмрээ оруулах үндсэн үүрэгтэй. Улс төрийн намын төлөвшил, хөгжил нь гишүүд, дэмжигчид лидерүүдээс гадна улс төрийн намын бодлогын судалгааны байгууллагаас шалтгаална. Нийгэм дэх эмзэг, ядуу болон бусад хэсгийн эрх ашиг иргэний нийгмийн ийм байгууллагуудаар л дамжиж олон нийтэд хүрч, илүү хүчтэй хэрэгжинэ. Янз бүрийн мэдлэг, дуу хоолой, шинжилгээ судалгааны үр дүнгүүд нь нийгэм хөгжихөд ихээхэн ач холбогдолтойг дэлхий нийтээр зөвшөөрч байна. БОДЛОГЫН ХЭМЖЭЭСҮҮД Түвшин

Олон улсын

Үр нөлөө

Уялдаа холбоо, суурь шинжтэй эсэх

Бүс,

Өргөн хүрээтэй

Суурь шинжтэй биш, тухайн бодлого дангаар шийдэл болох

Байгууллагын Тодорхой хүрээг хамарсан

Суурь шинжтэй, бусад олон асуудлын шийдэл

Төлөвлөлт ийн уян/хатуу шинж

Богино

Дунд

Урт

Хугацаа

урьдчилсан Алгуур явцтай

Тухайн үеийн нөхцөл байдалд тохируулсан Залгамжилсан

Асуудал

Ихээхэн хурцадмал

Залгамж чанар, хамарсан хүрээ

Хурцадмал байдал, явцын хурд

Нийгмийн аль нэг харилцааг зохицуулах хуулийг боловсруулахын үндэс нь хуулийн үзэл баримтлал байдаг, хуулийн үзэл баримтлалыг боловсруулахын үндэс нь төр 20

өөрийн баримтлах бодлогыг тодорхой болгосных, төрийн бодлого тодорхой байхын үндэс нь бодлогын судалгаа билээ. Судалгаагүйгээр гаргасан, өөр хоорондоо уялдаагүй бодлого шийдвэрүүд нь улс орны хүчийг тарамдуулж, байгалийн баялаг, хүн хүч, эдийн засгийн нөөцийг шавхан улс орныг туйлдуулдаг. Улс орон өөрийн гэсэн бодлоготой байж, бүрэн эрхэт байдал, ирээдүй, улс үнтэстэн, ард иргэдийн эрх ашгийг хамгаалахад улс үндэсний эрх ашигтай зөрчилдөхгүй, өөрийн гэсэн судалгаа, шинжилгээ, дүгнэлт, хувилбарууд зайлшгүй хэрэгтэй

Улс орондоо байгаа мэдлэг оюуны нөөцийг хуралдуулж, үр өгөөжтэй ашиглах нь улс орныхоо нөөц баялаг боломжийг үр өгөөжтэй ашиглах, ирээдүйг баталгаажуулахын үндэс суурь билээ.

Улс орон өөрийн гэсэн бодлоготой, төр нь төр шиг байж, өөрийн бүрэн эрхэт байдал, ирээдүй, улс үнтэстэн, ард иргэдийн эрх ашгийг хамгаалахад гадны зөвөлгөөнөөс илүү, улс үндэсний эрх ашигтай зөрчилдөхгүй, өөрийн гэсэн судалгаа, шинжилгээ, дүгнэлт, хувилбарууд зайлшгүй хэрэгтэй. Энэ дархлааг бий болгоход үндэсний бодлого судлалын институцийн хөгжил ихээхэн чухал үүргийг гүйцэтгэнэ.

ТУЛГАМДАЖ БУЙ СОРИЛТУУД Сүүлийн үед үндэстэн дамнасан корпорациуд, өөр улс орны улс төр, геополитик, эдийн засгийн эрх ашгийг хамгаалсан гадаадын тинк танкууд буурай, хөгжиж байгаа орнуудын төрийн бодлогод ихээхэн хутгалдаж, нөлөөлөх боллоо гэсэн шүүмжлэл олон улсын хэвлэл мэдээлэлд байнга давтагдах боллоо1. Зарим улс орны Гадаад хэргийн яамд ч бас тодорхой дүгнэлтийг хийж, “Хүчтэй тинк танкуудыг санхүүжүүлэх нь томоохон улс төрчдөд нөлөөлөх гол арга болж, олон улсын зарим орны бодлогын судалгааны байгууллагууд ч бас гадны Засгийн газруудад үйлчилж чадахаа ил тод зарлах боллоо” гэж цохон тэмдэглэж байгааг олон улсын хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, интернетээс шууд үзэж болно. “Изм” бүхэн, үзэл суртал бүрийн ард тодорхой эрх ашиг сонирхол байдгийн адилаар энэ бүхний ард санхүүжүүлэгчийн эрх ашиг бий. Янз бүрийн хувьсгал, төрийн эрхийг хүчээр авсан тохиолдлуудын ард ч бас зарим тинк танкуудын нэр судалгаануудад дурьдагдах нь олонтаа. Олон улс дахь бодлогын судалгааны зарим байгууллагуудын үндэстэн дамнасан лобби, авилгал, ёс зүйн асуудлууд ихээхэн хор урхаг дагуулж байгаа учир санхүүжүүлэгчээ, гаднаас авсан санхүүжилтийнхээ хэмжээг ил тод зарлахыг шаардах болоод удаж байна. Ийм асуудлуудтай холбоотой нь олон улсын хэвлэлээр зарлагдсан гадны судалгааны байгууллагууд Монголд ажиллаж, төрийн байгууллагад зөвлөж байсан удаатай. Цаашид ч баялгийн төлөөх өрсөлдөөн ширүүсч, бодлогын давуу байдлаа олон улсын тавцанд хадгалах сонирхол, өөрийн бараа бүтээгдэхүүнийг борлуулах зах зээл болгох, бусад орны хараат байдлыг өсгөх сонирхол улам бүр хүчтэй ажиглагдаж байна. Үүнд гадны тинк танк буюу бодлогын судалгааны байгууллагууд гол тоглогч болж оролцох нь ойлгомжтой. Олон улсын хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд ч бас ихээхэн нөлөөтэй байх болно. 21

УЛС ОРНЫ ТӨЛӨВЛӨЛТ ДЭХ БОДЛОГЫН ҮҮРЭГ РОЛЬ, ҮР ӨГӨӨЖИЙН ТУХАЙ

Өнөөгийн даяаршсан орчинд хэрэгжиж буй чимээгүй дайн бол үндсэндээ баялгийг ашиглахын төлөөх дайн биш, харин улс орны хувьд бодлогоор бусдаас давуу байхын төлөөх дайн юм. Аль улс орон хөгжлийн бодлогоор давуу байна, тэр улс орон хөгжлөөр бусдаас давуу байна. хөгжлийн нөөц боломжоо зөв үнэлж, зөв оновчтой бодлогоор ашиглаж буй улс орнууд илүү тогтвортой, тууштай хөгжиж байгааг олон улсын харьцуулсан судалгаанаас үзэж болох билээ (Хөгжлийн урт хугацааны бодлогын харьцуулсан шинжилгээ, 2014). Хөгжлийн бодлого эмх цэгцтэй, системтэй, өөрийн улс орны орчин нөхцөлд илүү нийцсэн, судалгаанд суурилсан байх тусам тухайн улс орны хөгжилд эерэгээр нөлөөлж байна. Үүнд бодлогын судалгааны институци гол үүргийг гүйцэтгэдэг.

Урт, дунд, богино хугацааны төлөвлөлт тус бүр өөр өөр төрлийн судалгаа, арга барил шаарддаг. Дунд богино хугацааны төлөвлөлтийн төрөл, чиглэл, хамрах хүрээ олон янз гэдгийг харгалзвал цөөн тооны бодлогын судалгааны байгууллага ажиллах нь хангалттай байж чадахгүй. Цаашид бодлогын судалгааны байгууллагуудын тоог нэмэгдүүлэх, чадавхижуулах, төрөлжүүлэх шаардлага бий. Нэгэнт боловсруулсан урт хугацааны бодлогод дунд хугацааны бодлого хэрхэн нийцэж байгааг, дунд хугацааны бодлогод богино хугацааных нь хэрхэн нийцэж байгааг, хэрэгжилт яагаад доголдож байгааг тодорхойлж үр нөлөөг үнэлэх, дараагийн бодлогыг боловсруулах, бодлогыг шинэчлэхэд шаардлагатай судалгааг гүйцэтгэх нь зайлшгүй бодлогын судалгааны байгууллагуудын ажил билээ. Бодлогын судалгаа, төлөвлөлтийн үр дүн, үр өгөөжийг үнэлэх нь тэр бүр боломжгүй, төвөгтэй ажил байдаг хэдий ч ийнхүү тооцсон зарим жишээг дурьдаж болох юм. Бодлогын судалгааны хөрөнгө оруулалт бол хамгийн их зардал хэмнэдэг, хамгийн их 22

үр ашигтай хөрөнгө оруулалтын нэг байдаг. Канад улсын Олон улсын хөгжлийн судалгааны төвийн судалгаагаар хөгжиж буй зарим орны бодлогын судалгааны байгууллагын зарцуулсан доллар бүхэн улс орны эдийн засагт 310-аас 4200 дахин их өгөөж өгчээ. ТӨЛӨВЛӨСӨН ҮР ДҮН Бодлогын судалгааны байгууллага

Тухайн судалгаанд зарцуулсан нийт зардал

БОДИТ ҮР ДҮН

1$ тутамд ноогдох ашиг тус

Төлөвлөс өн нийт ашиг тус

1$ тутамд ноогдо х ашиг тус

Улс орны эдийн засагт ирж буй тооцоолж болох нийт ашиг тус

Төлөвлөсөн / бодит үр дүнгийн зөрүү

АРУ сан (Fundacion ARU), Болив Улс

100,000 $

50 хувь

150,000 $

310 $

31,000,000 $

207 дахин их

Судалгаа 1, Эдийн засгийн судалгааны хүрээлэн (IEA), Гана улс

100,000 $

45 хувь

145,000 $

$ 4,200

420,000,000 $

2897 дахин их

Судалгаа 2, Эдийн засгийн судалгааны хүрээлэн (IEA), Гана улс

125,000 $

40 хувь

175,000 $

1,800 $

225,000,000 $

1286 дахин их

“Судалгаа шинжилгээний ажлын баг” (REPOA), Танзани

250,000 $

35 хувь

337,500 $

85 $

21,250,000 $

63 дахин их

Бодлогын судалгааны үр өгөөжийг тооцож үзвэл төсөөлж байснаас ч өндөр болохыг бид дээрх судалгаанаас харж байна. Эдийн засгийн өсөлт дунджаар 5 хувь гэж үзвэл 1 доллар жилд 1.05 цент болж өсдөг. Тэгвэл бодлогын судалгаанд үр дүнтэй зарцуулсан 1 доллар дээрх жишээгээр 85, 310, 4200 доллар болж байна. Өөр ямар ч үйл ажиллагаа ийм өндөр үр ашигтай байхгүй. Хүн хүч цөөнтэй, асар бага зардлаар судалгаа хийдэг Монгол дахь судалгааны байгууллагуудад энэ мэтээр судалгааныхаа үр өгөөжийг тооцоод сууж байх цаг хугацааны боломж байдаггүй ч, цаашид тооцож үзэх шаардлагатай юм.

23

БОДЛОГЫН СУДАЛГААНЫ БАЙГУУЛЛАГА БҮХЭН ӨӨР ӨӨРИЙН ЗОРИЛГО, ЗОРИУЛАЛТ, НИЙГЭМД ГҮЙЦЭТГЭХ ҮҮРЭГТЭЙ

Тинк танк буюу бодлогын судалгааны байгууллагыг дотор нь тав ангилан авч үзэж болно. Эдгээр нь зорилго, өөр өөрийн гэсэн ялгаатай чиг үүрэг, зорилго зориулалттай, нийгмийн хөгжилд эерэг нөлөө бүхий байгууллагууд юм. ТӨРӨЛ

ЗОРИЛГО, ҮНДСЭН ЧИГ ҮҮРЭГ

БАРИМТЛАХ ГОЛ ЗАРЧИМ, АШИГ СОНИРХОЛ

1. Төрийн мэдлийн бодлогын судалгааны байгууллагууд

Төрийн бодлогын үндэслэлийг бодитойгоор судлан боловсруулах

Улс үндэсний эрх ашиг

2. Улс төрийн намын бодлогын судалгааны байгууллагууд

Улс төрийн үзэл баримтлал, эрх ашгийг хамгаалах, хөгжүүлэх

Улс төрийн нам, намын гишүүдийн үзэл баримтлал, эрх ашиг

3. Их, дээд сургуулийн бодлогын судалгааны байгууллагууд

Их сургуулийн сургалтыг судалгаа-гаар баяжуулж, багш, оюутан суралцагчдыг дадлагажуулах, онол арга зүйд хувь нэмрээ оруулах

Их, дээд сургуулийн сургалтын чанар, нэр хүнд

4. Хувийн хэвшлийн санхүүжилттэй, төрийн бус, бодлогын судалгааны байгууллагууд

Судалгаагаар дамжуулан нийгэмд нөлөөлөх, тодорхой салбар, талуудын эрх ашиг, сонирхлыг хамгаалах

Нийгэм дэх хэсэг бүлэг, талуудын эрх ашиг, сонирхол, санхүүжүүлэгчийн эрх ашиг, сонирхол

5. Гадаадын санхүүжилт-тэй бодлогын судал-гааны байгууллагууд

Өөрийн орны бизнесийн бүлэглэл, гадаад харилцаа, худалдааны эрх ашгийг хамгаалах, боломжийг өргөтгөх

Санхүүжүүлэгчийн, санхүүжүүлэгч компанийн, өөрийн орны эрх ашиг, сонирхол

Бодлогын судалгааны байгууллагуудыг аль болох төрөлжүүлж, олшруулах нь нийгэм, эдийн засгийн хөгжилд эерэгээр нөлөөлдгийг АНУ, Герман, Франц, Канад, Израйль, БНСУ, Япон зэрэг орнуудын жишээнээс тодхон харж болно.

24

БОДЛОГЫН СУДАЛГААНЫ БАЙГУУЛЛАГЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ЦАР ХҮРЭЭ, СОРИЛТУУД (ХАРЬЦУУЛАН ЖИШИЖ БОЛОХ ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД)

Улс орнуудад нийтлэг тулгарч буй эдийн засгийн өнөөгийн нөхцөл байдал, шинээр тулгамдаж буй нийгмийн болоод хүрээлэн буй орчны асуудлууд нь шинэ шийдэл, өмнөхөөс эрс ялгаатай арга барилыг шаардаж байна. Санхүүгийн тогтворгүй байдал олон улсын санхүүгийн зах зээлийн сэтгэл зовоосон асуудлын нэг. 1997 оны хямрал бол “Laissez faire + бодлогогүй төр”-ийн сул талын илэрхийлэл байсан. Глобальчлал, зохицуулах чадваргүй төрийг хослуулбал юу болдгийг, өөрөөр хэлбэл өнөөгийн системд байгаа суурь асуудлыг бид өөр олон жишээнээс харж болно.

БОДЛОГЫН СУДАЛГААНЫ БАЙГУУЛЛАГЫН ОНЦЛОГ

Ажиллах хүч, хөрөнгө, санхүү, мэдлэгийн урсгал чөлөөтэй, мэдээллийн солилцооны хурд өсч, улс орнууд эдийн засгийн хувьд улам бүр хамааралтай болж байгаа нь гадаад орчны нийтлэг өөрчлөлтүүд юм. Улс орнуудын өрсөлдөх чадварын гол шалгуур нь дотоод дахь системийн жолоодлого буюу Экспертийн түвшний мэдлэгийн хүчтэй хуримтлал шийдвэр гаргалтын механизм, судалгаанд шаардлагатай суурилсан бодлогын чанар болж, хэмнэлттэй, үр нөлөөтэй, зөв бодлого хэрэгжүүлж чадсан улс Байнга шинэ эрэл хайгуул орнууд нөөцөө илүү үр ашигтай зарцуулж, хийдэг хөгжлийн боломжоо гүйцэд ашиглаж байна. Зарим орны хөгжил буурай байгаа нь бодлогын Уян хатан дотоод судалгааны институци хөгжөөгүйгээс бодлого механизмтай шийдвэрийн үр нөлөө харьцангуй бага байгаатай холбоотой байж ч болох юм. Бие даасан-шинжлэх ухаанч Бодлогын судалгааны институцийг бэхжүүлж, хандлага чадавхижуулах нь зах зээлийн зарчмаар аяндаа шийдэгдэх үйл явц биш, харин улс орны эрх ашгийн төлөөх, зориудын, урьдчилсан Ажиллагааны хурд өндөр бодлогоор хэрэгжиж байгаа нь олон улсын туршлагаас харагдаж байна. Гүйцэтгэлийн өндөр чанар шаарддаг

13-р зууны үед Монгол улс хүчирхэг байсны шалтгаан нь хүчтэй цэрэг армид биш, бэлтэй эдийн засагтайгаас биш, бодлогоор хүчтэй Үйл ажиллагаа нь эрсдэл байсантай л холбоотой. Төрийн хүмүүн бэлтгэх ихтэй системтэй сургалтын үндсийг 1189 онд эхлүүлж, улмаар дэлхийн янз бүрийн улсуудад салбар Бүтээлч, практик сэтгэлгээ нээн 60-аад салбартайгаар ажиллуулж, төрд шаарддаг ажиллах хүмүүнийг хатуу шалгуураар шилж сонгож байсан нь энэ тухайд ихээхэн анхаарч байсны нэг нотолгоо юм. Бодлогын судалгааны институцийг хөгжүүлэх нь мэдлэгийн хүчтэй хуримтлалыг нэг дор бий болгож, уян механизмаар, үзэл санааны хувьд шууд хараат бус байдлаар ажиллах замаар хэрэгждэг. Энэ нь чадавхи бүрдүүлэх, мэдлэгийн хуримтлалыг байнга шинэчлэх, уян хатан бүтцээр ажиллах, ажиллагааны хурд, гүйцэтгэлийн чанар, бие

25

даасан-шинжлэх ухаанч арга барил, шилдэг менежментийг хэрэгжүүлэх хүнд хэцүү зорилгуудыг нэгэн зэрэг биелүүлнэ гэсэн үг юм. Бусад салбараас ихээхэн ялгаатай нь бодлогын судалгааны байгууллагууд замгүй газраар зам гаргахын адилаар шинэ судалгаа эхлэх бүрт цоо шинэ эрэл хайгуул хийж, шинэ мэдлэг эзэмшин, шинэ талбарт ажиллах хэрэгтэй болдог учраас ихээхэн эрсдэлтэй, амаргүй ажил байдаг. Энэ хэрээр мэдлэгийн хүчтэй хуримтлал, судалгааны туршлага, арга барил, манлайлал, эр зориг шаардана. Ийм салбарт бүтцийн өөрчлөлт хийж нэгийг нөгөөтэй нэгтгэх нь ямар ч үр дүн өгөхгүй. Судалгааны туршлага, шинэлэг бүтээлч сэтгэлгээ, инновацийн хурд, менежментийн арга барил л бодлогын судалгааны байгууллагыг хөгжүүлэх гол арга зам гэдэг нь олон улсын туршлагаас ч бэлхнээ ажиглагддаг. Бодлого боловсруулагч, шийдвэр гаргагчид хамтран ажиллаж, улс орон, нийгмийн тулгамдсан асуудлыг шийдэхэд оруулж буй хувь нэмрийг нь дэмжих нь ихээхэн чухал нөлөөтэй. Судалгаанд суурилсан бодлого нь хоёр талын хамтын ажиллагааны үр дүн байдаг. Энэ үйл явцын бодлогын судалгааны институцид хамаарах хэсгийг буюу байгууллагын чадавхийг нөөц, үйл ажиллагаа, үр дүн, нөлөөлөл гэсэн дөрвөн хүрээгээр авч үзэж болох юм.

26

БОДЛОГЫН СУДАЛГААНЫ БАЙГУУЛЛАГУУДЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД БОДЛОГЫН СУДАЛГААНЫ БАЙГУУЛЛАГУУД

I

НӨӨЦ Төрийн мэдлийн

Их, дээд сургуулийн

Улс төрийн намын

Хувийн санхүүжилттэй, төрийн бус,

Гадаадын санхүүжилттэй

1

Үндсэн судлаачийн тоо

√

√

√

√

√

2

Эрдмийн зөвлөл

√

√

√

√

√

3

Байгууллагын удирдлага (захирал)-ын эрдмийн зэрэг, судалгааны туршлага

√

√

√

√

√

Ph.D зэрэгтэй үндсэн ажилтны эзлэх хувь

√

√

√

√

√

Магистрын зэрэгтэй үндсэн ажилтны эзлэх хувь

√

√

√

√

√

Судалгааны салбарт 10-аас дээш жил ажилласан судлаачийн эзлэх хувь

√

√

√

√

√

Гэрээгээр ажиллуулсан шилдэг эрдэмтэн, экспертийн тоо

√

√

√

√

√

Үндсэн үйл ажиллагааны санхүүжилт тогтвортой эсэх

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√ Гадаадын санхүүжилттэй, бодлогын судалгааны байгууллагууд

4 5 6 7 8 9 10

II 1 2 3 4 5 6 7 8 9

мэргэжлийн түвшинд англи хэлний мэдлэгтэй судлаачдын эзлэх хувь Судалгаанд мэргэжлийн програм хангамж, загвар ашиглаж буй байдал

Төрийн мэдлийн бодлогын судалгааны байгууллагууд

Их, дээд сургуулийн судалгааны байгууллагууд

Улс төрийн намын бодлогын судалгааны байгууллагууд

Хувийн санхүүжилттэй, төрийн бус, бодлогын судалгааны байгууллагууд

Хэрэгжүүлж буй судалгааны тоо

√

√

√

√

√

Олон улсын болон дотоодын мэргэжлийн хүрээг хамарсан хурал

√

√

√

Хамтын ажиллагаатай гадаад дотоодын тинк танкийн тоо

√

√

√

Бодлого боловсруулагчид, бодлогын судалгааны байгууллагуудыг оролцуулсан уулзалт, семинар, хэлэлцүүлгийн тоо

√

√

√

ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

√

Докторын ажил удирдаж буй судлаачийн тоо

√

Магистрын ажил удирдаж буй судлаачийн тоо

√

Судалгааны үр дүнд боловруулсан бүтээлийн тоо

√

Судалгааны үр дүнд суурилсан эрдэм шинжилгээний өгүүллийн тоо Улс төр, намын мөрийн хөтөлбөр,үзэл баримтлал , бодлогын асуудлаар судалгаанд тулгуурлан хийсэн хэлэлцүүлгийн тоо

√

√

√

III 1 2 3 4 5 6 7 8

IV 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Төрийн мэдлийн бодлогын судалгааны байгууллагууд

Их, дээд сургуулийн судалгааны байгууллагууд

Хэрэгжүүлсэн судалгааны тоо

√

√

Захиалгаар хийсэн судалгааны тоо

√

√

ҮР ДҮН

Гадаад, дотоодын хэвлэлд нийтлүүлсэн бүтээлийн тоо

Төрийн байгууллагын

Төрийн болон бусад байгууллагын

√

√


√

Бусад байгууллагын захиалгаар

НӨЛӨӨЛӨЛ Бодлого шийдвэрт үр дүн нь туссан судалгаа Төрийн байгууллагуудад хүргүүлсэн бодлогын зөвлөмж

√

√

Бусад байгууллагын захиалгаар

√

дотоодод хэвлүүлсэн томоохон бүтээл, судалгааны тайлан

√ √ √

√

√ Төрийн мэдлийн бодлогын судалгааны байгууллагууд

√

√

√

√

√ Их, дээд сургуулийн судалгааны байгууллагууд

√

Улс төрийн намын бодлогын судалгааны байгууллагууд √

Улс орон, салбар, орон нутгийн түвшинд

Улс төрийн намын

Хувийн санхүүжилттэй, төрийн бус, бодлогын судалгааны байгууллагууд √

Гадаадын санхүүжилттэй, бодлогын судалгааны байгууллагууд √

Салбар, байгууллага, бусад тодорхой чиглэл

Салбар, байгууллага, бусад тодорхой чиглэл

√

√

√

√

√

Захиалагч болон бусад талуудад хүргүүлсэн зөвлөмж Судалгааны байгууллагын нэр хүнд бүхий шагнал

√

Бүтээлийн шагнал

√

√

Судалгааны үр дүнг сургалтад хэрэглэж буй байдал

√

Шинээр судалгаанд оруулсан хувь нэмэр

√

Бусад байгууллагад өгсөн зөвөлгөө

√

√

Дотоодод хэвлүүлсэн эрдэм шинжилгээний өгүүлэл

Байгууллагын вебэд хандаж буй тоо

Гадаадын санхүүжилттэй, бодлогын судалгааны байгууллагууд

√

Боловсруулсан төсөл

Томоохон сонин хэвлэлд хэвлүүлсэн нийтлэл, ярилцлагын тоо Судалгааны үр дүнг олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэл (телевиз, радио, мэдээний вэб)–ээр хүргэсэн байдал

Хувийн санхүүжилттэй, төрийн бус, бодлогын судалгааны байгууллагууд

√

√

Эшлэлийн тоо

√

Улс төрийн намын үзэл баримтлал, бодлогод нөлөөлсөн байдал

√

Улс төрийн нам, нэр дэвшигчдэд өгсөн зөвлөмж

√

Бодлогын судалгааны байгууллагын үйл ажиллагааг тоон утгаар үнэлэх бараг л боломжгүй хэдий ч дээрх үзүүлэлтүүдээр хэмжиж болох юм.

28

БОДЛОГЫН СУДАЛГААНЫ БАЙГУУЛЛАГЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНД ШААРДЛАГАТАЙ НӨӨЦИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

БОДЛОГЫН СУДАЛГААНЫ БАЙГУУЛЛАГЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНД ШААРДЛАГАТАЙ НӨӨЦИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД Үндсэн судлаачийн тоо Эрдмийн зөвлөл Байгууллагын удирдлага (захирал)-ын эрдмийн зэрэг, судалгааны туршлага Ph.D зэрэгтэй үндсэн ажилтны тоо Магистрын зэрэгтэй үндсэн ажилтны тоо Судалгааны салбарт 10-аас дээш жил ажилласан судлаачийн тоо Гэрээгээр ажиллуулсан шилдэг эрдэмтэн, экспертийн тоо Үндсэн үйл ажиллагааны санхүүжилт тогтвортой эсэх Мэргэжлийн түвшинд англи хэлний мэдлэгтэй судлаачдын эзлэх хувь Судалгаанд мэргэжлийн програм хангамж загвар ашиглаж буй байдал

Бусад улс орны бодлогын судалгааны байгууллагууд ихэвчлэн 100 орчим судлаачидтай ажилладаг бол Монгол Улсын судалгааны байгууллагууд харьцангуй цөөн хүнтэй ажиллаж байна. Эрдмийн зөвлөл нь аль нэг нам, улс төрийн хүчнээс хараат бус, шинжлэх ухааны судалгааны зарчмаар ажиллах нөхцлийг хангах хөндлөнгийн хяналтын, мөн зөвлөх үүрэг бүхий бүтэц юм. Бодлогын судалгааны онцлог нь байгууллагад ажиллаж буй хүн бүр, ялангуяа удирдлага нь судалгаа шинжилгээний ажилд биечлэн шууд оролцдог, ачаа үүрэлцдэг, судалгаа шинжилгээний арвин туршлагатай байхыг шаарддаг. Судалж буй асуудал, бодлогын судалгаа, шинжилгээний арга барилын тухай гүн гүнзгий ойлголттой байх нь зайлшгүй шаардлага юм. Шинийг сурах чадвартай, байнга суралцдаг байхаас гадна олон жил ажилласан, эрдмийн зэрэг цолтой сайн судлаач олшрох тусам ажлын хурд төдийчинээ өсч, чанар сайжирдаг нь өнөөг хүртэлх бидний туршлагаас ажиглагда байна. Шаардлагатай үед тухайн асуудлаар гадны эрдэмтэд, шилдэг судлаачидтай хамтран ажиллах боломж, уян хатан бүтэц нь судалгааны чанарт ихээхэн чухал үүрэг рольтой байдаг. Үндсэн үйл ажиллагааны санхүүжилт тогтвортой байх нь нэгэнт бүрдсэн мэдлэгийн хуримтлалыг хадгалж баяжуулах, олон чиглэлээр ашиглах үндсэн нөхцөл юм. 29

БОДЛОГЫН СУДАЛГААНЫ БАЙГУУЛЛАГЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

БОДЛОГЫН СУДАЛГААНЫ БАЙГУУЛЛАГЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА Хэрэгжүүлж буй судалгаа Олон улсын болон дотоодын мэргэжлийн хүрээг хамарсан хурал Хамтын ажиллагаатай гадаад дотоодын бодлогын судалгааны байгууллага Бодлого боловсруулагчид, бодлогын судалгааны байгууллагуудыг оролцуулсан уулзалт, семинар, хэлэлцүүлэг докторын ажил удирдаж буй судлаачийн тоо магистрын ажил удирдаж буй судлаачийн тоо Судалгааны үр дүнд боловруулсан бүтээлийн тоо Судалгааны үр дүнд суурилсан эрдэм шинжилгээний өгүүллийн тоо Хэрэгжүүлсэн олон нийтийн санаа бодлын судалгаа Улс төр, намын мөрийн хөтөлбөр,үзэл баримтлал , бодлогын асуудлаар судалгаанд тулгуурлан хийсэн хэлэлцүүлгийн тоо

Бодлогын судалгааны байгууллагын үндсэн үйл ажиллагаа нь судалгаа бөгөөд хэрэгжүүлж буй судалгааны хамарч буй цар хүрээ, сэдвийн шинэлэг байдал, олон төрөл зэргээс хамааран судалгааны тоо олон эсвэл цөөн байж болно. Бодлогын судалгааг олон улсын туршлагаар баяжуулах, мэргэжлийн хүрээнд хэлэлцүүлж, эрдэмтэд, мэргэжилтнүүд, экспертүүдийн санаа бодлыг тусгах, бодлого боловсруулагчдын хэрэгцээ шаардлагад нийцүүлэхйн аль аль нь үйл ажиллагааны чанарт ихээхэн нөлөөлдөг.

30

БОДЛОГЫН СУДАЛГААНЫ БАЙГУУЛЛАГЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ҮР ДҮНГИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД Бодлогын судалгааны байгууллагын судалгааны сэдэв ихэвчлэн урьдчилсан шинжтэйгээр тодорхойлогддог. Нийгэм дэх үйл явдлын өрнөл, асуудлын хурцадмал байдал янз бүр, томоохон цар хүрээтэй асуудлыг БОДЛОГЫН СУДАЛГААНЫ БАЙГУУЛЛАГЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ҮР хэдхэн өдрийн дотор судлахад ДҮН ихээхэн хүн хүч, хөрөнгө шаардах учраас бараг боломжгүй. Иймд Хэрэгжүүлсэн судалгааны тоо зайлшгүй тулгарах, тулгамдах асуудлыг сонгон авч урьдчилан судалж бэлтгэлтэй байх Төрийн байгууллагын захиалгаар хийсэн судалгаа шаардлагатай болдог. Энэ нь зарим тохиолдолд бодлогын судалгааны байгууллага бие даан, эсвэл зөвлөх Гадаадын нэр хүндтэй хэвлэлд нийтлүүлсэн бүтээл зөвлөл (эрдмийн зөвлөл)-ийн тусламжтайгаар судлах асуудлаа Дотоодод хэвлүүлсэн томоохон сонгохоос өөр аргагүй гэсэн үг юм. бүтээл

Бодлого боловсруулагч, шийдвэр гаргагчид, төрийн байгууллагуудын захиалга ихэвчлэн асуудал тулгамдсан, богино хугацаанд шийдэх болсонтой холбоотой, яаралтай ажил байдаг.

Дотоодод хэвлүүлсэн ЭШ –ний өгүүлэл Томоохон сонин хэвлэлд хэвлүүлсэн нийтлэл, ярилцлага

Төрийн бодлого шийдвэрийн Судалгааны үр дүнгээ олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр үндэслэлийг боловсруулах төрийн хүргэсэн байдал мэдлийн, хувийн санхүүжилттэй бодлогын судалгааны Боловсруулсан төсөл байгууллагуудад бодлогын зөвлөмж боловсруулах, бодлогын шинжилгээ хийх, асуудал хөндсөн нийтлэл бичих Байгууллагын цахим хандалт нь л чухал байдаг. Харин их сургуулиудын харьяа судалгааны байгууллагуудын сургалтыг судалгаагаар баяжуулах зорилгод эрдэм шинжилгээний өгүүлэл бичиж нийтлүүлэх нь илүү нийцдэг. Мэдээллийн хэрэгсэл ашиглах нь өртөг зардал ихтэй, хүн хүч шаардсан ажил боловч судалгааны үр дүн, ач холбогдлыг олон нийтэд хүргэх, олон нийтэд таниулах утгаараа зайлшгүй ажил байдаг.

31

БОДЛОГЫН СУДАЛГААНЫ БАЙГУУЛЛАГЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ НӨЛӨӨЛЛИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

БОДЛОГЫН СУДАЛГААНЫ БАЙГУУЛЛАГЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ НӨЛӨӨЛӨЛ Улс орны түвшиний бодлого шийдвэрт үр дүн нь туссан судалгаа Орон нутгийн түвшинд шийдвэрт үр дүн нь туссан судалгаа Төрийн болон бусад байгууллагуудад хүргүүлсэн бодлогын зөвлөмж


Нэр хүнд бүхий шагнал

Бодлогыг боловсруулж батлах явцад олон талын оролцоо, санаа бодол тусгалаа олдог. Бодлого хэрэгжих, үр дүнд хүрэх нь бодлогын хэрэгжилтийг шинжлэх, бусад улс орны туршлагыг судлах, дотоод нөхцөл байдал, боломж эрсдлийг шинжлэх, прогноз боловсруулах, хувилбар боловсруулах, улс төрийн намуудын байр суурь, үзэл баримтлалтай уялдуулан авч үзэх, хэлэлцэх, эцсийн хамтын шийдэлд хүрэх, батлах хэрэгжүүлэх зэрэг олон ажиллагааг дахин дахин давтахыг шаарддаг. Иймд аливаа бодлогын үр дүнг бодлогын судалгааны байгуууллага дангаар өмчлөх боломжгүй юм. Ийм нөхцөлд бодлогын судалгааны байгууллагуудад өөрсдийн хийсэн ажлыг дөвийлгөж сурталчлах боломж байдаггүй.

Улс төрчид, шийдвэр гаргагчид тэр бүр тодорхой чиглэлийн судалгаанд суурилсанаа бодлого шийдвэрт дурьдаад байх боломжгүй боловч бодлогын судалгааны байгууллагуудын үйл ажиллагааг дэмжих нь ихээхэн тус нэмэр болно. Бүтээлийн шагнал

32

ГУРАВ. МОНГОЛ УЛС ДАХЬ БОДЛОГЫН СУДАЛГААНЫ ИНСТИТУЦИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ БОЛОМЖ

Хэдий тийм боловч өнөөгийн байгаа нөөц боломждоо тулгуурлан хийж бүтээх, цаашид сайжруулах ажлууд асар их бий. Үүнд бодлогын судалгааны байгууллагуудаас гадна өөр бусад талууд, ялангуяа эрдэмтэд судлаачид, шийдвэр гаргагчид, бусад талуудын оролцоо, дэмжлэг зайлшгүй хэрэгтэй.

Сүүлийн жилүүд дэх эдийн засгийн хүндрэл бэрхшээл бодлогын судалгааны байгууллагуудын үйл ажиллагаанд ч бас ихээхэн сөргөөр нөлөөлсөн. Судалгааг ширээний ард суухаас гадна бодит нөхцөл байдалтай газар дээр нь очиж танилцаж, хүмүүстэй биечлэн уулзаж, мэдээ, тоо статистик цуглуулж, бас өөр олон ажлуудыг хийж байж гүйцэтгэдэг болохоор томилолт, замын унааны зардалгүй, интернэтгүй, бичсэнээ хэвлэх цаасгүй болохын зовлон бишгүй л тулгардаг. Хэдий тийм боловч өөр өөрсдийн хэр чадлаар, бусад орныхоос дунджаар тав дахин бага хүч, 30 дахин бага цалинтайгаар ажиллаж, үүргээ гүйцэтгэж байгаа бодлогын судалгааны цөөн байгууллагуудын улс орны эдийн засагт оруулж байгаа хувь нэмрийг тооцож үзвэл чамлахааргүй дүр төрх харагдаж байна.

Бодлогын судалгааны институцийн хөгжил Монгол Улсад дөнгөж эхлэлийн үедээ байна гэж үзэж болохоор байна. Үүнийг дэмжиж, эдийн засгийн үр шимийг нь хүртэх, улс орныхоо хөгжилд оруулах хувь нэмрийг өсгөх, улмаар олон улсад өрсөлдөх түвшинд хүргэх нь нэн чухал зорилт юм. Гадны биш, дотоодын нөөц боломжийг ашиглах нь эдийн засгийн асар их хэмнэлтийг бий болгоод зогсохгүй, төрийг илүү ухаалаг болгох, ардчиллыг улам гүнзгийрүүлэн хөгжүүлэх, судалгаанд суурилсан бодлогод шилжихэд зайлшгүй хийгдэх алхам юм.

Хүн хүчний хомсдол, чадвартай судлаачдыг татах боломжоор ч судалгааны байгууллагууд тун маруухан. Шууд бодлогын судалгаа шинжилгээний ажиллах чадвартай мэргэжилтэний хувийн хэвшилд ажиллаад авах цалин, судалгааны байгууллагад ажиллаад авах цалингийн хооронд хэд нугалсан зөрүү бий. Өдгөө бодлогын судалгааны байгууллагууд эх орноо гэсэн сэтгэлтэй, сурч мэдэхийн төлөө тэмүүлдэг, шинжлэх ухаанд ач холбогдол өгдөг, итгэл үнэмшлээрээ авдаг цалингаас хийдэг ажлаа илүү эрхэмлэдэг тийм цөөн судлаачдын хүчээр л ажиллаж байгаа билээ.

Эдгээр байгууллагуудын цаашдын үйл ажиллагаанд байнга тулгарах нийтлэг сорилтууд нь: Урт, дунд хугацаагаар баримжаалж судалгаа хийх, асуудлын шийдлийг боловсруулах Талуудын эрх ашгаас илүү улс үндэсний эрх ашгийг гол болгох (ялангуяа төрийн байгууллагын хувьд) Онол, шинжлэх ухааны ололт, арга зүй, практик хэрэгцээний аль алиныг хослуулах

33

Улс төрийн үзэл бодол, талуудын эрх ашгаас ангид, бие даасан байр сууриа хадгалж, шинжлэх ухааны зарчмуудыг гуйвшгүйгээр баримтлах, аливаа хөндлөнгийн болон гадны нөлөөнд автахгүй байх

бодлого боловсруулж хэрэгжүүлэх явц дахь судалгааны байгууллагууд, эрдэмтэд, хэвлэл мэдээлэл, төрийн байгууллагууд, шийдвэр гаргагчид, хувийн хэвшил, ард иргэдийн хамтын ажиллагааг дэмжих зорилгоор ажиллалаа.

Улс орны хэрэгцээ шаардлага, хөрс суурь, хөгжлийн үе шатанд тохирсон шийдлийг олж санал болгох

Олон улсын туршлага, нийтлэг хэрэглэдэг шалгуур үзүүлэлтийг харьцуулан судалж, Монгол Улс дахь бодлогын судалгааны орчны хөрс суурь, тулгамдаж байгаа нийтлэг асуудлыг судлан шалгуур үзүүлэлтийг тодорхойлсон.

Цаг хугацаатай уралдах, цөөн хүн хүчээр хурдтай ажиллах, чанартай мэдээллийг өндөр хурдтайгаар олж авах шаардлагууд юм Шинэ тутам байгаа бодлогын судалгааны институцийг дэмжиж хөгжүүлэхийн тулд эхлээд өнөөгийн нөхцөл байдал, орчныг үнэлэх нь ихээхэн чухал ач холбогдолтой. Улс төрчид, шийдвэр гаргагчид бодлогын судалгааны байгууллагуудтай хамтран ажилладаг, судалгааны эх сурвалжаа ил тод зарладаг байх нь судалгаанд түшиглэж бодлого боловсруулж буйн илэрхийлэл бөгөөд нөгөө талаас нь авч үзвэл судалгааны байгууллагад өгсөн зөвлөмж, судалгааны дүгнэлтээ бүрэн хариуцах боломжийг олгох юм. Төрийн, улс төрийн болон боловсролын хувийн хэвшлийн байгууллагуудын хувьд ч энэ нь харьцангуй бүрдсэн чадавхи, потенциалыг ашиглах, мэргэжлийн туслалцаа авах, эрсдэл өндөртэй, үр дүнгүй шийдвэрээс зайлсхийх боломжийг өгнө.

Судалгааны шалгуур үзүүлэлтийн шкалыг тодорхойлохдоо тухайн ангилал дахь ижил төстэй байгууллагуудын үзүүлэлтүүдийг харьцуулж, боломжит утгын завсрыг тодорхойллоо. Сайн эсвэл муу гэж үнэлэхээсээ илүү аль чиглэлээр дэмжих шаардлагатай, хөгжүүлэх боломжийг тодорхойлох нь судалгааны үндсэн гол зорилго байсан. Судалгаанд эдгээр судалгааны байгууллагуудын өөрсдийнх нь өгсөн мэдээлэлд түшиглэсэн бөгөөд хөндлөнгийн байх үүднээс судалгааны багийн гишүүдийг оролцуулахгүйгээр, экспертийн багаар үнэлүүлсэн. Иймд энэ нь аль нэг талыг бариагүй хөндлөнгийн үнэлгээ юм. Тодорхой тоон үзүүлэлтийг өгөдсөн завсар, шкалын дагуу үнэлүүлсэн хэдий ч экспертүүдэд үнэлгээг хэрэгтэй гэж үзвэл шкалд баригдахгүйгээр, өгөх боломжийг бас бүрдүүлэв. Нийт үзүүлэлтийг 100 хувь гэж үзэн үзүүлэлтүүд дотор эзлэх хувийн жинг тус бүрчлэн тодорхойлж, экспертүүдийн үнэлгээний дунджийг хувийн жингээр жигнэсэн дүнг гол үзүүлэлт болгож авсан.

Энэ удаагийн судалгаагаар зохиогчид Монгол дахь бодлогын судалгааны байгууллагуудыг эрэмбэлж байр эзлүүлэхийг урьтал болгоогүй. Эдгээр бодлогын судалгааны байгуулллагууд цаашдынхаа хөгжлийг төлөвлөх, нийгэм дэх оролцоо хувь нэмрээ сайжруулах, өөрийн гэсэн зорилгодоо хүрэх, үүргээ биелүүлэхэд нь туслах, хамгийн гол нь 34

Бодлогын судалгааны байгууллагын үйл ажиллагааг тоон үзүүлэлтээр үнэлж цэгнэхэд жишээлбэл судалгааны ажлын тоо гэх зэрэг чанарыг тэр бүр тусгахгүй үзүүлэлтүүд бас орж байгаа учраас чанарын үзүүлэлтээр үнэлэх

шаардлага зайлшгүй бий. Ихэнх үзүүлэлтийг аль болох тоон утгаар хэмжсэн учир чанарын үзүүлэлтүүдийг мөн тодорхойлж, судалгаа баримтад түшиглэн экспертүүдээр үнэлүүлсэн.

35

Төрийн мэдлийн бодлогын судалгааны байгууллагууд 1

1

НӨӨЦ

Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төв

Боловсролын хүрээлэн

Xууль зүйн үндэсний хүрээлэн

Хөдөлмөрийн судалгааны хүрээлэн

Үндэсний хөгжлийн хүрээлэн

НИЙТ

0.28

0.28

0.24

0.20

0.34

1

Үндсэн судлаачдын тоо

0.06

0.04

0.02

0.02

0.02

2


0.02

0.02

0.02

0.00

0.02

3

Байгууллагын удирдлага /захирал/-ын эрдмийн зэрэг

0.03

0.03

0.03

0.02

0.03

4


0.03

0.05

0.03

0.00

0.05

5

Магистрын зэрэгтэй үндсэн ажилтны эзлэх хувь (докторын зэрэгтэй судлаачдаас гадна)

0.06

0.03

0.02

0.02

0.03

6


0.02

0.05

0.02

0.03

0.03

7


-

0.02

0.04

0.04

0.06

8


0.03

0.02

0.03

0.03

0.04

9

Мэргэжлийн түвшинд англи хэлний мэдлэгтэй судлаачдын эзлэх хувь

0.01

0.01

0.01

0.02

0.03

10

Судалгаанд ашиглаж буй мэргэжлийн програм хангамжийн тоо

0.02

0.01

0.02

0.02

0.03







Нийт

0.60

0.69

0.93

0.49

1.18

1


0.25

0.18

0.28

0.18

0.4

2

Олон улсын болон дотоодын мэргэжлийн хүрээ хамарсан хурлууд /2014/

0.28

0.28

0.35

0.13

0.33

3

Хамтын ажиллагаатай гадаад дотоодын тинк танкийн тоо /2014 онд/

-

0.10

0.17

0.10

0.3

4

Бодлого боловсруулагчид, тинк танк байгууллагуудыг урьж зохион байгуулсан уулзалт, семинар, хэлэлцүүлгийн тоо/2014/

0.07

0.13

0.13

0.08

0.15

ҮР ДҮН






НИЙТ

0.32

0.36

0.34

0.14

0.47

1

Хэрэгжүүлсэн судалгааны тоо/2014/

0.08

0.06

0.06

0.06

0.10

2

Захиалгаар хийсэн судалгааны тоо /2014 онд

0.01

0.01

0.01

0.01

0.05

3

Гадаад дотоодын хэвлэлд нийтлүүлсэн бүтээлийн тоо /2014 онд/

0.10

0.06

0.07

0.03

0.10

4

Томоохон сонин хэвлэлд хэвлүүлсэн нийтлэл, ярилцлагын тоо /2014 онд /

0.09

0.10

0.07

-

0.09

Стратегийн судалгааны хүрээлэн мэдээлэл өгөхөөс татгалзсан учир оролцоогүй.

36

5

Судалгааны үр дүнг олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэл (ТВ, радио, мэдээний веб,) -ээр хүргэсэн байдал

6

Байгууллагын цахим хуудас руу өдөрт хандсан хандалтын дундаж тоо (өдрийн дундаж хандалт)

0.04

0.13

0.05

-

0.09

-

-

0.08

0.04

0.03

НӨЛӨӨЛӨЛ






НИЙТ

0.04

0.11

0.11

0.07

0.24

1

Бодлого шийдвэрт үр дүн нь туссан судалгаа

0.02

0.05

0.08

0.06

0.12

2

Төрийн болон бусад байгууллагуудад хүргүүлсэн бодлогын зөвлөмж

0.01

0.02

0.01

0.01

0.09

3

Судалгааны байгууллагын нэр хүндтэй шагнал

0.01

-

-

-

-

4


-

-

0.00

-

-

5

Бусад байгууллагад өгсөн зөвлөлгөө

-

0.04

0.02

-

0.03

НИЙТ ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД






НИЙТ

1.24

1.44

1.62

0.9

2.23

1

Нөөц

0.28

0.28

0.24

0.20

0.34

2

Үйл ажиллагаа

0.60

0.69

0.93

0.49

1.18

3

Үр дүн

0.32

0.36

0.34

0.14

0.47

4

Нөлөөлөл

0.04

0.11

0.11

0.07

0.24

Төрийн мэдлийн бодлогын судалгааны байгууллагуудын нөөц хязгаартай хэдий ч, харьцангуй бүрдсэн, үйл ажиллагааны ачаалал ихтэй, бодлого шийдвэрт судалгааны нь үр дүн тусдаг байдал харагдаж байна. Хөрөнгө мөнгө дутмаг учраас олон нийтэд мэдээллээ хүргэх боломжгүй шахам юм. Олон улсад нийтлэг хэрэгждэг бодлогын судалгааны байгууллагуудын үйл ажиллагааны үр дүнг үнэлэх явдал Монгол Улсад хараахан практик болж эхлээгүй байна.

ЧАНАРЫН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

Нийгмий н эрүүл мэндийн үндэсний төв

Боловсрол ын хүрээлэн


Хөдөлмөри йн судалгааны хүрээлэн


НИЙТ

14.8

0.15

13.8

12.6

24.6

1.

Улс орны нийгэм эдийн засгийн хөгжилд оруулсан хувь нэмэр

3.40

3.40

2.80

3.00

4.20

2.

Нийгэмд тулгамдаж буй асуудал, шинийг эрэлхийлж буй байдал

3.20

3.40

2.80

3.00

3.80

3.

Үйл ажиллагаандаа судалгаа шинжилгээний шинэ арга, олон улсын туршлагыг нэвтрүүлсэн байдал

2.20

3.00

2.60

2.20

9.20

4.

Хязгаарлагдмал нөөцөөр өндөр бүтээмжтэй ажилласан байдал

3.00

3.00

3.40

2.60

4.00

5.

Бүтээлийн чансаа, бодлогын судалгааны чанар

3.00

2.20

2.20

1.80

3.40

37


НӨӨЦ

Стратеги академи

НИЙТ

0.29

1.


2.


0.06

3.


0.03

4.


0.06

5.


0.06

6.


0.06

7.


8.


9.


-

10.


-

-

0.02



НИЙТ

0.1

1. 2.

Хэрэгжүүлж буй судалгаа тоо

3.

Хамтран ажиллагаатай гадаад, дотоодын тинк танкийн тоо

-

4.

Улс төр, намын мөрийн хөтөлбөр,үзэл баримтлал , бодлогын асуудлаар судалгаанд тулгуурлан хийсэн хэлэлцүүлгийн тоо

-

ҮР ДҮН


НИЙТ

0.2

0.1

1.


0.1

2.

Судалгааны үр дүнг олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэл (телевиз, радио, мэдээний вэб)–ээр хүргэсэн байдал

0.1

НӨЛӨӨЛӨЛ


НИЙТ

0.15

1.


2.

Улс төрийн намын үзэл баримтлал, бодлогод нөлөөлсөн байдал

0.10

3.

Улс төрийн нам, нэр дэвшигчдэд өгсөн зөвлөмж

0.05



НИЙТ

0.74

1.

Нөөц

0.29

2.


0.10

3.

Үр дүн

0.20

4.

Нөлөөлөл

0.15

Улс төрийн ганцхан намын харьяанд судалгааны байгууллага ажиллаж байгаа нь энэ чиглэл Монгол Улсад эхлэл төдий, хөгжөөгүй, тэр хэрээр улс төрийн намуудын хөгжилд судалгааны байгууллагын хувь нэмэр дутмаг байгааг харуулж байна. 38

Их, дээд сургуулийн бодлогын судалгааны байгууллагууд

НӨӨЦ

Батлан хамгаалахы н эрдэм шинжилгээн ий хүрээлэн

Мал аж ахуй эрдэм шинжилгээн ий хүрээлэн

Эдийн засгийн судалгаа эрдэм шинжилгээн ий хүрээлэн

ШУТИС-ийн харьяа уул уурхайн хүрээлэн

Удирдлагын академийн Хүрээлэн

НИЙТ

0.23

0.21

0.23

0.23

0.23

1.


0.04

0.06

0.02

0.02

0.02

2.


0.02

0.02

0.02

0.02

0.02

3.


0.03

0.03

0.03

0.03

0.03

4.


0.03

0.03

0.05

0.03

0.03

5.


0.02

-

0.01

0.02

0.01

6.


0.04

-

0.05

0.05

0.03

7.

Гэрээгээр ажиллуулсан эрдэмтэн, экспертийн тоо

-

0.00

-

-

0.04

8.


0.01

0.01

0.02

0.01

0.02

9.


0.02

0.02

0.03

0.02

0.01

10


0.02

0.04

0.00

0.03

0.02


Батлан хамгаалахын эрдэм шинжилгээн ий хүрээлэн





НИЙТ

0.6

0.3

0. 37

0.82

0.68

шилдэг

1.


0.09

0.08

0.05

0.09

0.11

2.

Хамтын ажиллагаатай гадаад дотоодын тинк танкийн тоо /2014 онд/

0.16

0.05

0.01

0.12

0.08

3.

Докторын ажил удирдаж буй судлаачийн тоо

-

-

0.16

0.20

0.23

4.

Магистрын ажил удирдаж буй судлаачийн тоо

0.17

0.12

0.12

0.16

0.17

5.

Судалгааны үр дүнд боловсруулсан бүтээлийн тоо

0.08

0.05

0.03

0.11

0.09

6.

Судалгааны үр дүнд суурилсан эрдэм шинжилгээний өгүүллийн тоо

0.10

-

-

0.14

-

ҮР ДҮН






НИЙТ

0.49

0.27

0.33

0.35

0.17

1.


0.20

0.18

0.23

0.15

0.08

2.


0.10

-

0.05

0.11

0.05

39

3.


0.05

0.05

0.01

0.05

0.01

4.

Дотоодод хэвлүүлсэн эрдэм шинжилгээний өгүүлэл

0.14

0.04

0.04

0.04

0.03

НӨЛӨӨЛӨЛ






НИЙТ

0.05

-

0.03

0.11

-

-

-

-

0.01

-

0.04

-

0.01

0.02

-

-

-

-

0.05

-

1.


2.


3.


4.

Бусад байгууллагад өгсөн зөвлөлгөө

0.00

-

0.02

0.03

-

5.


0.01

-

-

-

-







НИЙТ

1.37

0.78

0.96

1.51

1.08

1.

Нөөц

0.23

0.21

0.23

0.23

0.23

2.


0.60

0.30

0.37

0.82

0.68

3.

Үр дүн

0.49

0.27

0.33

0.35

0.17

4.

Нөлөөлөл

0.05

-

0.03

0.11

-







НИЙТ

14.50

13.50

13.17

12.75

11.58

1.


3.75

3.00

2.75

3.00

2.33

2.

Сургалтын чанар, агуулгад оруулсан хувь нэмэр

3.00

3.00

2.75

2.25

2.50

3.


3.00

3.00

2.75

2.50

2.50

4.

Шинийг эрэлхийлж буй байдал

2.25

2.50

2.67

2.25

2.00

Үйл ажиллагаандаа шинэ арга барил, олон улсын туршлага нэвтрүүлж буй байдал

2.50

2.00

2.25

2.75

2.25

Их дээд сургуулийн бодлогын судалгааны байгууллага цөөн байгаа нь дээд боловсроллын байгууллагуудын шинэчлэл гүйцээгүй, дунд шатандаа хэрэгжиж байгаа, дээд боловсролын байгууллагуудын санхүүжих эх үүсвэр нь зөвхөн сургалтын төлбөр болж байгаа, судалгаанд зарцуулах хөрөнгө мөнгө хомс байгаатай холбоотой.

40

Хувийн хэвшлийн санхүүжилттэй, төрийн бус, бодлогын судалгааны байгууллагууд

НӨӨЦ

MMCG ХХК

Ай Ар Ай Эм (IRIM) судалгааны хүрээлэн

Максима Консалтинг ХХК

НИЙТ

0.12

0.28

0.26

1.


0.03

0.03

0.09

2.


0.03

0.09

-

3.


-

-

-

4.


-

-

-

5.


-

0.03

0.03

6.


-

-

-

7.


0.02

0.02

0.02

8.

Гэрээгээр ажиллуулсан экспертийн тоо

-

0.06

0.06

9.


0.02

0.02

0.03

10.

Судалгаанд мэргэжлийн програм хангамж загвар ашиглаж буй байдал

0.02

0.03

0.03


MMCG ХХК



НИЙТ

0.40

0.70

0.45

0.30

0.15

0.45

шилдэг

эрдэмтэн,

1.


2.


-

0.20

-

3.


0.10

0.30

-

4.

Бодлого боловсруулагчид, тинк танк байгууллагуудыг урьж зохион байгуулсан уулзалт, семинар, хэлэлцүүлгийн тоо

-

0.05

-

ҮР ДҮН

MMCG ХХК



НИЙТ

0.25

0.37

-

1.


0.05

0.05

-

2.


0.12

0.08

-

3.


-

0.04

-

4.

Боловсруулсан төсөл

-

0.04

-

5.

Томоохон сонин хэвлэлд хэвлүүлсэн нийтлэл, ярилцлагын тоо

0.04

0.04

-

6.

Судалгааны үр дүнг олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэл (телевиз, радио, мэдээний вэб)–ээр хүргэсэн байдал

0.04

0.12

-

7.

Байгууллагын вебэд хандаж буй тоо

-

-

-

41

НӨЛӨӨЛӨЛ

MMCG ХХК



НИЙТ

-

0.05

-

1.


-

-

-

2.

Захиалагч болон бусад талуудад хүргүүлсэн зөвлөмж

-

0.05

-

3.

Судалгааны байгууллагын нэр хүнд бүхий шагнал

-

-

-


MMCG ХХК

НИЙТ

0.77 0.12 0.40 0.25 -


MMCG ХХК



НИЙТ

9.20

9.50

9.20

1.

Төлөөлж буй нийгмийн бүлэг, хэсгийн эрх ашгийг хамгаалахад оруулсан хувь нэмэр

2.50

2.80

2.80

2.

Бусад чиглэлээр оруулсан хувь нэмэр

2.20

1.80

2.30

3.


2.20

2.70

1.80

4.

Үйл ажиллагаандаа шинэ арга барил, олон улсын туршлага нэвтрүүлж буй байдал

2.30

2.20

2.30

1. 2. 3. 4.

Нөөц Үйл ажиллагаа Үр дүн Нөлөөлөл

Ай Ар Ай Эм (IRIM) судалгааны хүрээлэн 1.40 0.28 0.70 0.37 0.05

Максима Консалтинг ХХК 0.71 0.26 0.45 -

Цөөн боловч хувийн хэвшлийн санхүүжилттэй, судалгааны байгууллага ажиллаж байгаа нь цаашид энэ чиглэлийн байгууллагуудын тоо олшрох, нийгмийн хөгжилд улам бүр илүү их хувь нэмэр оруулах боломжтойг харуулж байна.

42

Гадаадын санхүүжилттай бодлогын судалгааны байгууллагууд

НӨӨЦ

Үндэсний стратегийн хүрээлэн

Нээлттэй Нийгэм Форум Сан ТББ

НИЙТ

0.16

0.13

1.


0.02

0.02

2.


-

-

3.


-

-

4.


0.09

-

5.


0.02

-

6.


-

-

7.


-

0.06

8.


0.02

0.02

9.


0.01

0.03


-

-



10.

ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА НИЙТ

0.40

1.


-

0.30

2.


-

-

3.


-

-

4.

Бодлого боловсруулагчид, тинк танк байгууллагуудыг урьж зохион байгуулсан уулзалт, семинар, хэлэлцүүлгийн тоо

-

0.10

ҮР ДҮН



НИЙТ

0.03

0.05

1.


-

0.05

2.


-

-

3.

Томоохон сонин хэвлэлд хэвлүүлсэн нийтлэл, ярилцлагын тоо /2014 онд /

4.

Судалгааны үр дүнгээ телевизээр танилцуулсан нэвтрүүлсэн тоо /2014 онд/

-

-

НӨЛӨӨЛӨЛ



НИЙТ

-

0.07

0.03

-

1.


-

0.07

2.

Захиалагч болон бусад талуудад хүргүүлсэн зөвлөмж

-

-

3.

Судалгааны байгууллагын нэр хүнд бүхий шагнал

-

-

43

1.

Нөөц

2.


3.

Үр дүн

4.

Нөлөөлөл




НИЙТ

0.19

0.65

0.16

0.13

-

0.40

0.03

0.05

-

0.07



Нээлттэй Нийгэм Форум сан ТББ

НИЙТ

8.60

9.10

1

Нийгмийн хөгжилд оруулж буй хувь нэмэр

2.80

3.20

2


3.00

3.20

3

Бүтээлийн чансаа, судалгааны чанар

2.80

2.70

Ялангуяа Нээлттэй нийгэм форумын бодлого судлалын чиглэлээр судлаач бэлтгэж, олон тооны судалгаагаар оруулсан хувь нэмрийг дурьдахгүй байхын аргагүй. Цаашид ч эдгээр байгууллагууд нийгмийн хөгжилд улам үнэ цэнэтэй хувь нэмэр оруулах биз ээ.

44

ЭХ СУРВАЛЖУУД

Eric Lipton, Brooke Williams, and Nicholas Confessore. (2014, september 6). Foreign Powers Buy Influence at Think Tanks. New York Times, pp. http://www.nytimes.com/2014/09/07/us/politics/foreign-powers-buy-influence-atthink-tanks.html?_r=0. Major US Think Tank Influencing US Politicians With Dirty Arab Money. (2014, September 10). McClenaghan, M. (2012, July 12). Big banks and thinktanks. The Bureau of Investigative Journalism: Finance Lobby, pp. https://www.thebureauinvestigates.com/2012/07/12/big-banks-and-thinktanks/. McGann, J. G. (September 8, 2015). Think Tanks, Capacity Building and Impact. Kuala Lumpur: ADB. Mendizabal, E. (2014, May 12). A quick and dirty “Transparify-like” assessment of TTI think tanks. On think tanks, pp. http://onthinktanks.org/2014/05/12/a-quick-and-dirtytransparify-assessment-of-tti-think-tanks/. Money and Influence in the Think Tank World. (n.d.). http://www.nytimes.com/interactive/2014/09/07/us/07thinktank-docs1.html.

pp.

Б.Энхбайгаль, Д.Төмөрпүрэв, М.Алтанбагана нар. (2014). Хөгжлийн урт хугацааны бодлогын харьцуулсан шинжилгээ. Улаанбаатар хот: Үндэсний хөгжлийн хүрээлэн. Б.Энхбайгаль. (2014). Изм ба төр, news.mn. Б.Энхбайгаль. (2014). Ухаалаг төр ба судалгаанд суурилсан бодлого, news.mn.

45

Бодлогын Судалгааны Институцийн Хөгжил 2015

Recommend Documents