ΑΓΙΟΣ ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΙΟΥΛΙΟΣ – ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 – ΤΕYΧΟΣ 28

ΙΟΥΛΙΟΣ – ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 – ΤΕυΧΟΣ 28

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΘΕΣΣΑΛΙΩΤΙΔΟΣ & ΦΑΝΑΡΙΟΦΕΡΣΑΛΩΝ

ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΣΕΒ. ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΩΤΙΔΟΣ ΚΑΙ ΦΑΝΑΡΙΟΦΕΡΣΑΛΩΝ Κ. ΚΥΡΙΛΛΟΥ ΕΠΙ ΤΗ ΕΟΡΤΗ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Γ΄- ΕΤΟΣ 7Ο - ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 Ἐν Καρδίτσῃ τῇ 15ῃ Αὐγούστου 2012

Περιεχόµενα Σεβ. Μητροπολίτου κ. Κυρίλλου, Μήνυμα ἐπί τῇ ἑορτῇ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου . . . .3 Σεβ. Μητροπολίτου κ. Κυρίλλου, Μήνυμα ἐπί τῇ ἐνάρξει τῆς νέας σχολικῆς χρονιᾶς 2012-2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 Χριστίνας Χ. Κολοβοῦ, Ἀπό τήν τοπική στή γενική ἐκκλησιαστική ἱστορία . . . . . . . . . . . .7 Βαγγέλη Σαμαρά, Τό ἰδιαίτερο ἔργο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στήν Ἐκκλησία . . . . . . . . . . . .12 Λώλη Εὐφημία, Οἰκονομική κρίση - ἀπόγνωση καί αὐτοκτονία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14 κ. Λάμπρου Καρκαλέτση, Μιλοῦν οἱ Πατέρες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 Ἡ ἑορτή καί πανήγυρις τῶν ὀκτώ τοπικῶν μας ἁγίων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26 Πρωτοπρ. Δημητρίου Ν. Θεοδωροπούλου, Δογματικά-Ἀντιαιρετικά . . . . . . . . . . . . . . . . . .34 Διακονία - Γεγονότα - Πληροφόρηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38

ΠEPIO∆IKO «AΓIOΣ ΣEPAΦEIM» TPIMHNIAIA EK∆OΣH I.M. ΘEΣ/∆OΣ KAI ΦANAPIOΦEPΣAΛΩN ΚΩ∆.: 7918 I∆IOKTHTHΣ: Ἱ.M. Θεσσαλιώτιδος καί Φαναριοφερσάλων EK∆OTHΣ: Ὁ Σεβασµιώτατος Mητροπολίτης Θεσ/δος καί Φαναριοφερσάλων κ. Kύριλλος ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΚΔΟΣΕΩΣ: Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Ἀμφιλόχιος Παπανδρέου ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Πρεσβ. Παναγιώτης Καλλιώρας, Ἰωάννης Σελλοῦντος, φιλόλογος, Ἰωάννης Παπακώστας, φιλόλογος, τέως Λυκειάρχης. ∆ιανέµεται δωρεάν. ∆εκτές προαιρετικές προσφορές ὑπέρ τῶν εὐαγῶν ἱδρυμάτων τῆς Ἱ. Mητροπόλεως Ἀριθµός Λογαριασµοῦ Ἐθνικῆς Τραπέζης: 368/545464-66 ∆ιεύθυνση: Ἱ. Mητρόπολη Θεσσαλιώτιδος καί Φαναριοφερσάλων, Mητροπολίτου Ἰεζεκιήλ 30 T.K. 43100 Kαρδίτσα Tηλ. 24410 72263, Fax: 24410 22968. Ἠλεκτρονική ∆/νση: www.imthf.gr E-mail: [email protected] EKTYΠΩΣH: Tυπογραφεῖο «Mέλισσα», Ἀσπροβάλτα Θεσσαλονίκης, τηλ. 23970 23313, Ε-mail: [email protected]

Πρὸς τὸν ἱερὸν κλῆρον τῆς καθ’ ἡμᾶς Ἱερᾶς Μητροπόλεως καὶ τὸ εὐσεβὲς πλήρωμα

«Ὁ πάντιμος χορὸς τῶν σοφῶν Ἀποστόλων ἠθροίσθη θαυμαστῶς τοῦ κηδεύσαι ἐνδόξως τὸ σῶμά σου τὸ ἄχραντον, Θεοτόκε πανύμνητε· οἷς συνύμνησαν καὶ τῶν Ἀγγέλων τὰ πλήθη τὴν μετάστασιν τὴν σὴν σεπτῶς εὐφημοῦντες· ἥν πίστει ἑορτάζομεν» (Κάθισμα Ὄρθρου τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου) αζὶ μὲ τὸ σύνολο τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων καὶ τὸ πλῆθος τῶν Ἀγγέλων ἑορτάζουμε σήμερα, ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, ὅλοι οἱ ὀρθόδοξοι χριστιανοὶ τὴν Κοίμηση τῆς Παναγίας μας, ἀπ’ ἄκρη σ’ ἄκρη τῆς Ἑλλάδος, ἀλλὰ καὶ ἔξω ἀπὸ αὐτή, ὅπου ὑπάρχει ὀρθόδοξο ἑλληνικὸ στοιχεῖο. Μαζὶ μὲ τὴν τόσο σεβαστὴ χορεῖα τῶν μαθητῶν τοῦ Χριστοῦ, τῶν σοφῶν Ἀποστόλων, ποὺ μαζεύτηκαν μὲ θαυμαστὸ τρόπο «ἐκ περάτων» γιὰ νὰ κηδεύσουν μὲ ὅλες τὶς ἀνθρώπινες τιμὲς καὶ νὰ τιμήσουν γιὰ τελευταία φορὰ τὸ ἄχραντο, τὸ ἀμόλυντο σῶμα τῆς Θεοτόκου σπεύδουν καὶ τὰ πλήθη τῶν οὐρανίων Δυνάμεων νὰ ὑμνήσουν καὶ νὰ ἐγκωμιάσουν τὴν μετάσταση τῆς μητέρας τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ. Γι’ αὐτὴν τὴν ὅλως ἰδιαιτέρως σημαντικὴ ὥρα γιὰ τὴν Θεοτόκο, μαζευτήκαμε σήμερα κὶ ἐμεῖς, οἱ ὁρθόδοξοι χριστιανοί, νὰ ἑορτάσουμε τὴν κοίμησή της. Γιὰ πολλοὺς συνανθρώπους μας, βέβαια, σὲ ὅλον τὸν κόσμο ἀποτελεῖ περίεργο φαινόμενο νὰ ἑορτάζει ἡ ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τὴν κοίμηση, τὸν θάνατο δηλαδή, μὲ τέτοιον πανηγυρικὸ τρόπο. Γιὰ ὅποιον ὅμως γνωρίζει βιωματικὰ τὴν πίστη τῆς ὀρθοδόξου παραδόσεως καὶ τὴν ἐλπίδα τῆς αἰωνίου ζωῆς ποὺ πρεσβεύει ἡ Ἐκκλη-

Μ

Ἅγιος Σεραφείμ Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 ● 3

σία μας, θεωρεῖται ἀναμενόμενο ἡ κατάκλυση τῶν ἱερῶν ναῶν ἀπὸ πλήθη ἀνθρώπων ποὺ συναθροίζονται ἤρεμα καὶ εἰρηνικὰ μὲ ἕναν σκοπό: νὰ δείξουν τὴν ἀγάπη τους καὶ τὸ σεβασμό τους στὴ γυναῖκα ἐκείνη, ποὺ σάρκα ἀπὸ τὴ σάρκα τῶν ἁπλῶν εὐσεβῶν ἀνθρώπων, ἔφερε στὸν κόσμο τὸν υἱό της, τὸν Ἰησοῦ Χριστό, τέλειο ἄνθρωπο καὶ τέλειο Θεό, τον σωτῆρα τῶν ψυχῶν μας. Ἐξ’ ἄλλου, ἡ ἡμέρα τοῦ θανάτου τῶν ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας μας θεωρεῖται ἡ «γενέθλιος ἡμέρα», τὴν ὁποία ἑορτάζουμε πανηγυρικά, διότι «νενίκηνται τῆς φύσεως οἱ ὅροι», ἀφοῦ «ὅπου ὁ Θεὸς βούλεται νικᾶται φύσεως τάξις». Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι σήμερα μαζεμένοι μέσα καὶ ἔξω ἀπὸ τὶς Ἐκκλησίες, γιορτάζουν τὴν Κοίμηση τῆς Θεοτόκου, τὸ μικρὸ Πάσχα τοῦ καλοκαιριοῦ, ὅπως σοφᾶ τὸ χαρακτηρίζει ὁ λαός μας. Καὶ ξέρουν ὅλοι, ὅτι χάρη στὴν Παναγία μας τὸ σωτηριῶδες ἔργο τοῦ Θεοῦ πῆρε σάρκα καὶ ὁστᾶ. Χάρη στὴν Παρθένο Μαρία, τὴν ἄμωμη κόρη, γεννήθηκε ὁ λυτρωτὴς τοῦ κόσμου. Χάρη στὴ Θεοτόκο ὁ ἄχρονος, ἀχώρητος καὶ ἀναλλοίωτος Χριστὸς καὶ Θεός μας χώρεσε στὴ σάρκα τῆς μητέρας Του. Γιὰ τὸ λόγο αὐτό, ἐκείνη πάντα ἐπικαλούμαστε στὶς προσευχές μας νὰ μεσολαβήσῃ νὰ γίνουν ἀκουστὲς οἱ αἰτήσεις μας πρὸς τὸν Ὑιό της καὶ Θεό μας, ἀφοῦ «ἐν τῇ Κοιμήσει οὐ κατέλιπε τὸν κόσμον», ὅπως λέγει χαρακτηριστικὰ ἡ Ἐκκλησία μας. «Πρὸς τίνα καταφύγω ἄλλη Ἁγνή; Ποῦ προσδράμω λοιπὸν καὶ σωθήσομαι; Ποίαν δὲ ἐφεύρω καταφυγήν; Ποίαν θερμὴν ἀντίληψιν;». Μὲ τὸ θᾶρρος, μὲ τὴν παρρησία ποὺ μᾶς δίνει ἡ πίστη καὶ μὲ τὴν εὐλάβειά μας πρὸς αὐτήν ὁμολογοῦμεν: «εἰς σὲ μόνην ἐλπίζω καὶ θαρρῶ καὶ καυχῶμαι καὶ ἐπὶ σὲ θαρρῶν κατέφυγον». Μὲ αὐτὲς τὶς σκέψεις ἀγαπητοί μου, εὔχομαι νὰ ἀποτελῇ ἡ Παναγία μας γιὰ ὅλους μαζὶ καὶ τὸν καθένα χωριστὰ ἐλπίδα καὶ καύχηση ἐν Κυρίῳ, ἀλλὰ καὶ άπάντηση σὲ ὅλες μας τὶς αἰτήσεις καὶ λύση τῶν προβλημάτων τοῦ καθενός μας. Γιὰ ὅλους αὐτοὺς τοὺς λόγους, σήμερα ἐμεῖς οἱ ὀρθόδοξοι χριστιανοὶ εἴμαστε εὐτυχεῖς, χαιρόμαστε καὶ πανηγυρίζουμε «μετὰ χορῶν καὶ τυμπάνων» καὶ ὅλοι ἀναφωνοῦμε τὸ τοῦ Ἀρχαγγέλου Γαβριήλ, Χαῖρε Κεχαριτωμένη! Γι’ αὐτὸ προσφεύγουμε στὴ μητέρα μας Παναγία προσδοκῶντας τὸ θαῦμα ποὺ θὰ θεραπεύσει τὶς πνευματικές, σωματικὲς καὶ ψυχικὲς ἀρρώστειες μας, ἀλλὰ καὶ τὶς βιοτικές μας ἀνάγκες. Χρόνια πολλά, εὐφρόσυνα καὶ εὐλογημένα! Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ † Ο Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων ΚΥΡΙΛΛΟΣ 4 ● Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 Ἅγιος Σεραφείμ

Μ Η Ν Υ Μ Α ΤΟΥ ΣΕΒ. ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΩΤΙΔΟΣ ΚΑΙ ΦΑΝΑΡΙΟΦΕΡΣΑΛΩΝ Κ. ΚΥΡΙΛΛΟΥ ΕΠΙ ΤΗ ΕΝΑΡΞΕΙ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ 2012-2013 Πρὸς Τοὺς μαθητὲς καὶ τὶς μαθήτριες τῶν σχολείων ὅλων τῶν βαθμίδων τῆς Θεοσώστου Ἐπαρχίας μας Ἀγαπητά μου παιδιά· Τὸ σχολεῖο ἄνοιξε καὶ πάλι τὶς πόρτες του σ’ ἐσᾶς, γιὰ ἕνα γόνιμο, μοναδικό, εὐχάριστο καὶ ἐργῶδες ταξίδι γνώσεων, πολιτισμοῦ, ἐμπειριῶν, συναισθημάτων, ψυχαγωγίας. Μία νέα σχολικὴ χρονιὰ ἀρχίζει μὲ τὴ χάρη τοῦ Θεοῦ, γεμάτη χαμόγελα καὶ αἰσιοδοξία, ἐνθουσιασμό, ὄνειρα, δείψα γιὰ σπουδὴ καὶ προσμονὴ γιὰ καινούργια πράγματα. Τὸ σχολεῖο μας θὰ πρέπει νὰ τὸ δοῦμε σὰν ἐργαστήρι γνώσης, χαρᾶς, κοινωνικότητας καὶ ἀλληλεγγύης. Ἐδῶ ὁ καθένας μας θὰ ἀνακαλύψει τὶς ἰδιαίτερες κλίσεις καὶ ἰκανότητές του· θὰ κατακτήσει τὴν ἀρετὴ τῆς γνώσης, θὰ καλλιεργήσει τὸ ἦθος καὶ τὰ ψυχικά του χαρίσματα. Γιὰ νὰ ἔχουμε ἰσόρροπη πρόοδο ὅμως θὰ πρέπει νὰ φροντίζουμε ὥστε νὰ φωτίζεται καὶ ὁ νοῦς καὶ ἡ καρδιά μας. Διότι ὁ ἄνθρωπος δὲν εἶναι μόνο τὸ ἕνα ἢ τὸ ἄλλο, ἀλλὰ «τὸ συναμφότερον». Γιὰ νὰ ὑπάρχει ἁρμονία στὴν ὅλη ὕπαρξή μας, θὰ πρέπει ὅλες οἱ δυνάμεις μας, ψυχικές, σωματικές, πνευματικές, συναισθηματικὲς νὰ ἀναπτύσσονται ἰσόρροπα. Τότε μόνον φθάνουμε στὴν τελειότητα ἐκείνη ποὺ οἱ ἀρχαῖοι πρόγονοί μας ὀνόμαζαν «δικαιοσύνη», δηλαδὴ κεφάλαιο ὅλων τῶν ἀρετῶν. Ὅταν αὐτὸ ἀπουσιάζει ὅλα εἶναι μάταια, ἢ μᾶλλον ἐπικίνδυνα. Γι’ αὐτὸ καὶ ἔλεγαν πάλι οἱ ἀρχαῖοι καὶ συγκεκριμένα ὁ σοφὸς Πλάτων στὸν Μενέξενο: «Πᾶσα ἐπιἍγιος Σεραφείμ Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 ● 5

στήμη χωριζομένη δικαιοσύνης καὶ τῆς ἄλλης ἀρετῆς, πανουργία, οὐ σοφία φαίνεται», δηλαδὴ κάθε ἐπιστήμη, κάθε γνώση ποὺ δὲν συνοδεύεται ἀπὸ τὴν δικαιοσύνη καὶ τὴν ἀρετή, δὲν εἶναι σοφία, ἀλλὰ πανουργία, κακία. Ἔτσι, ἕνας ἄνθρωπος γραμματισμένος, ποὺ ὅμως δὲν ἔχει τὴν δικαιοσύνη καὶ τὴν ἀρετή, μᾶλλον ἐπικίνδυνος εἶναι γιὰ τὴν κοινωνία, παρὰ χρήσιμος. Ἀλλ’ ἐὰν οἱ ἀρχαῖοι ἔτσι διετύπωναν αὐτὴν τὴν σοφὴ γνώμη καὶ ἰδέα, ἐμεῖς οἱ Χριστιανοί, μὲ πρῶτον τὸ κορυφαῖο παιδαγωγὸ τῆς Ἐκκλησίας μας ἅγιο Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο, ἕναν ἀπὸ τοὺς Τρεῖς Ἱεράρχες, ποὺ εἶναι οἱ προστάτες τῶν γραμμάτων στὴν πατρίδα μας, παραφράζουμε ὡς ἑξῆς: «Πᾶσα ἐπιστήμη χωριζομένη Χριστοῦ, πανουργία, οὐ σοφία φαίνεται», ποὺ σημαίνει ὅτι χωρὶς τὸν Χριστὸ καμμία γνώση δὲν μπορεῖ νὰ ἔχει ἕνα βαθὺ καὶ ἀληθινὸ νόημα γιὰ τὸν ἄνθρωπο καὶ τὴν κοινωνία μας. Ἀγαπητά μου παιδιά, ἀκοῦτε καθημερινὰ ἀπὸ ἐμᾶς τοὺς μεγάλους ὅτι ὑπάρχουν σήμερα στὸν κόσμο μεγάλες δυσκολίες, οἰκονομικὴ κρίση καὶ ἄλλα πολλά. Μὴ πτοεῖσθε ἀπὸ ὅλα αὐτά. Νὰ ἔχετε πίστη στὸν Χριστὸ καὶ στὴν Ἐκκλησία μας καὶ ὅλα θὰ διορθωθοῦν. Ἐσεῖς προσπαθεῖσθε νὰ καλλιεργεῖτε τὸ πνεῦμα σας καὶ οἱ γονεῖς μὲ τοὺς καλοὺς δασκάλους σας θὰ φροντίσουν νὰ μὴ σᾶς λείψει τίποτε, οὔτε ὑλικὸ οὔτε πνευματικό. Αὐτοὶ σᾶς βοήθησαν νὰ φθάσετε ἕως ἐδῶ, αὐτοὶ θὰ νοιασθοῦν καὶ τώρα καὶ στὸ μέλλον γιὰ σᾶς. Νὰ τοὺς ἀγαπᾶτε καὶ νὰ τοὺς δείχνετε τὸν πρέποντα σεβασμὸ καὶ τὴν ὑπακοὴ ποὺ ὀφείλετε σ’ αὐτούς. Τέλος, θὰ ἤθελα νὰ σᾶς διαβεβαιώσω ὅτι ἡ πόρτα τῆς τοπικῆς μας Ἐκκλησίας καὶ ἡ καρδιὰ τοῦ Ἐπισκόπου της θὰ εἶναι πάντα διάπλατα ἀνοικτὴ σὲ ὅλους σας, γιὰ ὁποιοδήποτε θέμα. Ἀγωνισθεῖτε τὸν ἀγῶνα τὸν καλόν! Ἀπὸ ἐσᾶς περιμένουμε νὰ γίνετε ἄξιοι συνεχιστὲς καὶ ὑπερασπιστὲς τῆς ἀνυπέρβλητης πολιτιστικῆς καὶ πνευματικῆς κληρονομιᾶς τοῦ τόπου μας. Εὔχομαι πρὸς τὸν Δωρεοδότη Κύριο νὰ χαρίζει πλουσιοπαρόχως σὲ σᾶς, στοὺς γονεῖς καὶ τοὺς δασκάλους σας ὑγεία, δύναμη, ὑπομονή, θεῖο φωτισμό καὶ πρόοδο. Καλὴ χρονιά, δημιουργικὴ καὶ καρποφόρα! Μὲ ἐγκάρδιες εὐχές καὶ πατρικὴ ἀγάπη

Ἀπό τήν τοπική στή γενική ἐκκλησιαστική ἱστορία Χριστίνας Χ. Κολοβοῦ Δρ Θεολογίας Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

ἔρευνα καί ἡ μελέτη τῆς ἱστορίας ἑνός ἱεροῦ ναοῦ, μιᾶς ἐκκλησιαστικῆς ἐπαρχίας ἤ ἀκόμα καί ἑνός μικροῦ ἀνέκδοτου ἐκκλησιαστικοῦ ἐγγράφου προσφέρει στόν ἐρευνητή ἀλλά καί στόν φιλίστορα ἀναγνώστη στέρεη γνώση, ἡ ὁποία χρησιμοποιεῖται ὡς βάση πάνω στήν ὁποία χτίζεται ὅλο τό οἰκοδόμημα τῆς ἐπιστημονικῆς διαδικασίας. Ἡ ἀνάσυρση ἀπό τό παρελθόν κάθε στοιχείου πού μπορεῖ νά προσδώσει νέες πληροφορίες γιά τή ζωή καί τήν ὀργάνωση τῶν ἐπισκοπῶν, τῶν μητροπόλεων καί τῶν προσώπων πού ἔδρασαν στόν εὐρύτερο ἑλλαδικό ἐκκλησιαστικό χῶρο εἶναι εὐπρόσδεκτη, ἀφοῦ συμπληρώνει σάν μιά ψηφίδα πού λείπει, ἕνα ἄγνωστο κομμάτι, ἀπό τό πρόσφατο ἤ τό ἀπώτερο παρελθόν. Στό πλαίσιο αὐτῆς τῆς προσπάθειας ἐντάσσεται καί ἡ παρουσίαση δύο βιβλίων ἑνός ἀξιόλογου ἐρευνητῆ τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας τῶν νεοτέρων χρόνων, τοῦ κ. Σπυρίδωνα Καρύδη, Διδάκτορα Θεολογίας τοῦ Ἐθνικοῦ καί Καποδιστριακοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν.

Ἡ

Στό πρῶτο του ἔργο μέ τίτλο Ἡ Ὁδηγήτρια Ἀγραφῶν Κέρκυρας. Ψηφίδες ἀπό τή μακραίωνη ἱστορία της, Ἱερός Ναός Ὑπεραγίας Θεοτόκου Ὁδηγήτριας Κέρκυρας, Κέρκυρα 2011, σσ. 182, 17Χ24 εκ., ISBN 978-960-03-3404-4, ὁ συγγραφέας παρουσιάζει τή μακρά ἱστορία τοῦ ναοῦ τῆς Ὁδηγήτριας τοῦ χωριοῦ Ἀγραφοί, πού βρίσκεται στή βόρεια Κέρκυρα. Τό χωριό φαίνεται νά παίρνει τήν ὀνομασία του ἀπό τούς «ἄγραφους» χωρικούς, οἱ ὁποῖοι

6 ● Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 Ἅγιος Σεραφείμ Ἅγιος Σεραφείμ Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 ● 7

ἦταν ἐλεύθεροι ἀπό κάθε φορολογία ἔναντι τῆς πολιτείας, ἀπό τήν ὑστεροβυζαντινή ἀκόμη περίοδο. Στό σημεῖο αὐτό ἀξίζει νά σημειωθοῦν οἱ παράλληλοι βίοι καί ἡ ὁμοιότητα τῶν ἱστορικῶν ὀνομασιῶν τῶν Ἀγραφῶν Κέρκυρας καί τῆς περιοχῆς τῶν Ἀγράφων, μιᾶς περιοχῆς πού ἀνήκει ἐν μέρει στήν ἐκκλησιαστική περιφέρεια τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Θεσσαλιώτιδος καί Φαναριοφερσάλων καθώς βρίσκεται στούς νομούς Καρδίτσας καί Εὐρυτανίας. Εἶναι γνωστό ὅτι ἡ περιοχή τῶν Ἀγράφων πῆρε τήν ὀνομασία της ἀπό τό καθεστώς τῆς αὐτονομίας πού παραχώρησαν οἱ Ὀθωμανοί τήν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας, μέ ἀντάλλαγμα τήν καταβολή σταθερῆς φορολογίας. Τό βιβλίο ἔχει ὀκτώ ἑνότητες, πού πλαισιώνονται ἀπό τήν εἰσαγωγή, τή βιβλιογραφία μέ τίς συντομογραφίες, τό εὑρετήριο, περίληψη στά ἀγγλικά καί κατάλογο εἰκόνων. Ἀρχικά στό βιβλίο γίνεται λόγος γιά τίς πρώιμες μαρτυρίες πού ἔχουν σχέση μέ τό ναό, προέρχονται ἀπό ἀντίγραφα ἐγγράφων καί χρονολογοῦνται στά ἔτη 1286, 1400 καί 1401. Ἀπό αὐτά τά ἔγγραφα ἀντλοῦνται σημαντικές πληροφορίες πού ἀφοροῦν τήν ἵδρυση τοῦ ναοῦ, τήν ἀδελφότητα τοῦ ναοῦ καί τήν ἰδιαίτερη τιμή καί λατρεία τῶν πιστῶν πρός τό πρόσωπο τῆς Παναγίας. 8 ● Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 Ἅγιος Σεραφείμ

Ὀφείλουμε νά ἀναφέρουμε ἐδῶ ὅτι ὁ θεσμός τῶν ὀρθόδοξων ἀδελφοτήτων ἀποτελεῖ κύρια μορφή καί τυπικό παράδειγμα θρησκευτικῆς συμπεριφορᾶς στόν ἑπτανησιακό χῶρο, πού γιά πολλούς αἰῶνες βρισκόταν κάτω ἀπό ξένο δυνάστη ἔστω καί ἄν ἐπιφανειακά αὐτός φαινόταν ὅτι εἶχε τήν ἴδια χριστιανική πίστη μέ τόν καταδυναστευόμενο. Ὁ συγγραφέας ἤδη μέ τή διδακτορική του διατριβή Ὀρθόδοξες ἀδελφότητες καί συναδελφικοί ναοί στήν Κέρκυρα (15ος-19ος αἰ.), Ἀθήνα 2004 εἶχε ἀποδείξει τή στενή σχέση τῆς κάθε ἀδελφότητας μέ τά κτητορικά δικαιώματα τῶν μελῶν της στούς συναδελφικούς ναούς. Στό συγκεκριμένο ἔργο μέσα ἀπό τίς πολλαπλές πληροφορίες τῶν ἐγγράφων ἀποδεικνύεται ὅτι οἱ παλαιότεροι κτήτορες τοῦ ναοῦ ἦταν ὀργανωμένοι σέ ἀδελφότητα. Ἡ συγκρότηση τῆς συγκεκριμένης ἀδελφότητας ἀποτελεῖ καί τό παλαιότερο γνωστό δεῖγμα κτητορικῆς ἀδελφότητας στόν κερκυραϊκό χῶρο. Ἡ συνέχιση τῆς λειτουργίας της μαρτυρεῖται ἕως τό τέλος τῆς ἕβδομης δεκαετίας τοῦ 20οῦ αἰώνα, μέ τίς ἀπαραίτητες προσαρμογές ἀπό τόν 18ο αἰ. καί μετά, ὅταν τά διατάγματα τῆς πολιτείας καθόρισαν τή λειτουργία τῶν ἀδελφοτήτων σέ ὅλα τά νησιά τοῦ Ἰονίου. Ὁ συγγραφέας τοῦ βιβλίου στή συνέχεια ἀσχολεῖται μέ τήν ἵδρυση καί ὀργάνωση τοῦ μοναστηριοῦ στό

χῶρο τοῦ ναοῦ τῆς Ὁδηγήτριας, ὅταν αὐτός μετετράπη σέ ἀνδρικό μοναστήρι μέ ἀπόφαση τῆς ἀδελφότητας τό 1744. Ἡ λειτουργία τοῦ μοναστηριοῦ βεβαιώνεται ἕως τίς ἀρχές τοῦ 19ου αἰώνα, ἐνῶ εἶχε ἤδη ἀρχίσει ἡ παρακμή του ὡσότου ἔπαψε νά λειτουργεῖ. Ἡ μετατροπή ὅμως τοῦ ναοῦ σέ μοναστηριακό δέν ἐπέφερε καμιά οὐσιαστική ἀλλαγή στήν ἐνοριακή του κατάσταση. Ἐνορίτες τοῦ ναοῦ μποροῦσαν νά εἶναι τά μέλη τῆς ἀδελφότητάς του, καθώς καί ἄλλοι πιστοί οἱ ὁποῖοι εἶχαν ἀποκτήσει ταφικό μνημεῖο στό ναό ἤ στόν περιβάλλοντα χῶρο. Ἀρκετές σελίδες τοῦ βιβλίου εἶναι ἀφιερωμένες στήν ἀρχιτεκτονική καί τήν εἰκονογράφηση τοῦ ναοῦ. Παρουσιάζονται οἱ ἀξιόλογες ἁγιογραφίες στό Ἱερό Βῆμα καί στό τέμπλο καθώς καί οἱ τοιχογραφίες πού ἱστοροῦνται ἀπό τό 18ο καί 19ο αἰ. Ἡ βιβλιοθήκη πού περιέχει χειρόγραφα καί ἔντυπα βιβλία καθώς καί τό ἀρχεῖο τοῦ ναοῦ ἀπασχολεῖ τό συγγραφέα, ὁ ὁποῖος ἀφοῦ καταγράφει τά μετόχια τοῦ ἱεροῦ ναοῦ, παρουσιάζει ἀναλυτικά τά σημαντικότερα ἔγγραφα πού ἀφοροῦν τό ναό καί τό μοναστήρι καί τά δημοσιεύει στό τέλος τοῦ βιβλίου, μεταγράφοντάς τα διπλωματικά (noncritical), τηρώντας δηλαδή τήν ὀρθογραφία τοῦ πρωτοτύπου ἐγγράφου. Τό βιβλίο αὐτό ἔρχεται νά καλύ-

ψει ἕνα κενό στήν τοπική ἐκκλησιαστική ἱστορία, νά φωτίσει ἄγνωστες πλευρές τῆς ἱστορικῆς διαδρομῆς τοῦ ναοῦ καί τοῦ μοναστηριοῦ καί νά διασώσει τά ἕως τώρα ἄγνωστα γραπτά μνημεῖα πού ἔχουν σχέση μέ τήν ἐκκλησία καί τήν εὐρύτερη περιοχή. Τό δεύτερο βιβλίο τοῦ συναδέλφου κ. Σπ. Καρύδη ἔχει τίτλο Ὄψεις τῆς ἐκκλησιαστικῆς ὀργάνωσης στόν βενετοκρατούμενο ἑλληνικό χῶρο. Α΄. Ζάκυνθος – Κέρκυρα – Κεφαλληνία – Κύθηρα – Πελοπόννησος, Ἀθήνα, ἐκδόσεις Ἐνάλιος, 2011, σσ. 174, 17Χ24 εκ., ISBN 978-960536-486-1.

Ὅπως ὁ ἵδιος ὁ συγγραφέας ἀναφέρει στόν πρόλογό του, «τά ζητήματα πού ἀναπτύσσονται στόν πα-

Ἅγιος Σεραφείμ Ἀπρίλιος - Μάιος 2012 ● 9

ρόντα τόμο προέκυψαν ἀπό τή μελέτη τῆς ὑπάρχουσας βιβλιογραφίας, τῶν γνωστῶν καί ἐκδεδομένων ἕως σήμερα ἀρχειακῶν πηγῶν, καθώς καί νέων, ἄγνωστων ἕως τώρα, μέσα στό πλαίσιο γενικότερης μελέτης πού ἀναφέρεται στήν ὀργάνωση τῆς ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας στόν βενετοκρατούμενο ἑλληνικό χῶρο. Ἀπό τήν παράλληλη μελέτη βιβλιογραφίας καί πηγῶν διαπιστώθηκε ἡ ἀνάγκη γιά τήν κριτική θεώρηση τῶν ἀπόψεων πού ἔχουν ἕως σήμερα διατυπωθεῖ καί γιά τήν ἐκ νέου ἀνάγνωση τῶν πηγῶν, οἱ ὁποῖες ὑποδεικνύουν διαφορετικές γιά τά μελετώμενα ζητήματα ἀπαντήσεις». Πέντε εἶναι οἱ μελέτες τοῦ συγκεκριμένου βιβλίου, οἱ δύο ἀνέκδοτες καί οἱ ἄλλες τρεῖς ἀναδημοσιευμένες μέ προσθήκη ὅμως νέων στοιχείων, διορθωμένες καί συμπληρωμένες βιβλιογραφικά. Ἡ πρώτη ἔχει τίτλο Ὁ μέγας πρωτοπαπάς ὡς κεφαλή τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας τῆς Κέρκυρας καί τό ζήτημα τῆς ἐκλογῆς του, ἡ δεύτερη Ἡ ἐκλογή τοῦ πρωτοπαπᾶ Ζακύνθου, ἡ τρίτη Ὄψεις τῆς διοικητικῆς ὀργάνωσης τῆς ἐπισκοπῆς Κεφαλληνίας-Ζακύνθου κατά τόν 16ο αἰώνα, ἡ τέταρτη Ἡ ἐπισκοπή Κυθήρων κατά τήν περίοδο τῆς βενετικῆς κυριαρχίας καί ἡ πέμπτη καί τελευταία Ἡ διαμάχη γιά τόν μητροπολιτικό θρόνο τῆς Πάτρας τήν πε-

10 ● Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 Ἅγιος Σεραφείμ

ρίοδο 1712-1713. Νεότερα στοιχεῖα. Ὁ μέγας πρωτοπαπάς –πού εἶναι τό κυρίως θέμα στίς τρεῖς πρῶτες ἐργασίες– ἀποτελοῦσε ἀξίωμα πού ὑπῆρχε σέ ὅλες τίς βενετοκρατούμενες ἑλληνικές περιοχές, οἱ ὁποῖες εἶχαν χάσει τό δικαίωμα νά ἐκλέγουν ὀρθόδοξο ἐπίσκοπο γιά τόν τοπικό ἐκλησιαστικό θρόνο, λόγω τῆς ξενοκρατούμενης κατοχῆς. Στήν Κέρκυρα δέν μπορεῖ νά τεκμηριωθεῖ τό ἀξίωμα τοῦ πρωτοπαπᾶ ὡς κεφαλή τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας ἕως τό πρῶτο μισό τοῦ 16ου αἰ. Στή Ζάκυνθο ὑπεύθυνοι γιά τήν ἀνάδειξη τοῦ προσώπου τοῦ πρωτοπαπᾶ ἦταν ἕως τίς ἀρχές τοῦ 17ου αἰ. οἱ Βενετοί διοικητές τοῦ νησιοῦ, ἐνῶ ἀργότερα παραχώρησαν τό προνόμιο στό Συμβούλιο τῆς Κοινότητας. Ζήτημα χειροθεσίας δέν φαίνεται νά ὑφίστατο καί γιά τό λόγο αὐτό ὁ πρωτοπαπάς τόσο στή Ζάκυνθο ὅσο καί στήν Κέρκυρα θεωρεῖται ἕνα ἐκκλησιαστικό ἀξίωμα, τό ὁποῖο ὅμως δέν ἐντασσσόταν στίς ἀρχές τοῦ Κανονικοῦ Δικαίου τῆς Ὀρθόδοξης Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας. Σέ ἕνα ἄλλο νησί τοῦ Ἰονίου, στήν Κεφαλλονιά, ἡ ἐκτεταμένη παρουσία πρωτοπαπάδων δημιούργησε ἀρκετά ἐρωτηματικά σέ σχέση μέ τή θέση τους καί τή λειτουργία τῆς τοπικῆς ἐπισκοπῆς. Τέλος σέ ἕναν ἀκόμη ἑπτανησιακό χῶρο, στό νησί τῶν Κυθήρων, φαίνεται ὅτι ὑπῆρχε πρωτοπαπάς ἀπό τήν ἔναρξη τῆς λατινο-

κρατίας ἕως τά μέσα τοῦ 16ου αἰ. Ἀργότερα, ἡ ἐκλογή ἐπισκόπου στό νησί γινόταν ἀπό τό μητροπολίτη Μονεμβασίας ἕως τό 1636, ἐνῶ λίγο καιρό μετά ἡ ἐκλογή ἦταν εὐθύνη τοῦ Συμβουλίου τῆς Κοινότητας τοῦ νησιοῦ. Ἡ χειροτονία ὅμως γινόταν πάλι ἀπό τό μητροπολίτη Μονεμβασίας στόν ὁποῖο καί ὑπαγόταν. Στόν πελοποννησιακό χῶρο, καί ιδιαίτερα στήν Ἐκκλησία τῆς Πάτρας, τό νεότερο ἀρχειακό ὑλικό διαφωτίζει ἄγνωστες πτυχές τῆς ἱστορίας της. Τά ἕως τώρα γνωστά ἱστορικά στοιχεῖα ἐμπλουτίζονται μέ νέες πληροφορίες πού ἀφοροῦν τά ὀνόματα τῶν ἐν ἐνεργείᾳ κληρικῶν τῆς πόλης, τά ὅρια τῆς εὐθύνης τοῦ μητροπολίτη πού ἀφοροῦν τόν τομέα τῆς ἐνοριακῆς ὀργάνωσης καθορίζονται ἐπακριβῶς καί πιστοποιεῖται ἡ ὕπαρξη τοῦ θεσμοῦ τῶν θρησκευτικῶν ἀδελφοτήτων. Ἀπό ὅλα ὅσα ἀναφέρθηκαν καί ἀφοροῦν ἰδιαίτερα ἕνα κομμάτι τοῦ νησιωτικοῦ ἑλληνισμοῦ, τήν ὀργάνωση καί λειτουργία δηλαδή τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας τῶν ἑπτανήσων ἀλλά καί μιᾶς πελοποννησιακῆς μητροπόλεως, εἶναι ἐμφανές ὅτι ἡ προσφερόμενη νέα γνώση, πού προέρχεται ἀπό ἀρχειακές ὡς ἐπί τό πλεῖστον ἔρευνες τοῦ κ. Σπυρίδωνα Καρύδη, δίνει τή βάση γιά νά δημιουργηθεῖ πιό στέρεο τό οἰκοδόμημα τῆς γενικῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας. Χωρίς τή γνώση τοῦ ἱστορικοῦ πα-

ρελθόντος τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας δέν μπορεῖ κανείς νά ἑρμηνεύσει ὀρθά τό σύνολο τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας καί κατά προέκταση νά ἀξιολογήσει καί νά κατανοήσει τό ἱστορικό παρόν γιά νά δράσει ἀνάλογα. Ἡ ἄγνοια θεμελειωδῶν ἱστορικῶν στοιχείων στερεῖ τόν ἐρευνητή ἀλλά καί τόν σύγχρονο συνηδειτοποιημένο πιστό τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας ἀπό τήν ὀρθή ἀξιολόγηση τῶν σημερινῶν δεδομένων στό διαχριστιανικό χῶρο ἀλλά καί ἀπό τήν μέγιστη ἀξιοποίηση τῶν ἀναπτυσσόμενων σχέσεων στό πλαίσιο τῶν διορθόδοξων, διαχριστιανικῶν καί διαθρησκειακῶν ἐπαφῶν. Τέτοιες μελέτες εἶναι ἀξιέπαινες καί ἀποτελοῦν ἔναυσμα γιά ὅλους ὅσους ἀσχολοῦνται μέ τά γράμματα, τήν ἱστορία καί τήν παιδεία αὐτοῦ τοῦ τόπου, ἔτσι ὥστε νά διασωθεῖ καί νά δοθεῖ στό φῶς τῆς δημοσιότητας ὁποιοδήποτε γραπτό μνημεῖο ὑπάρχει ἀκόμα ἀνέκδοτο. Προσπάθειες αὐτοῦ τοῦ εἴδους μποροῦν νά ἀποτελέσουν πρότυπο γιά τήν μελέτη τῆς τοπικῆς ἱστορίας καί ἄλλων ἐκκλησιαστικῶν περιφερειῶν, μεταξύ αὐτῶν καί τῆς καθ᾽ ἡμᾶς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Θεσσαλιώτιδος καί Φαναριοφερσάλων, μέ τελικό σκοπό νά ἐμπλουτισθεῖ ἡ ἱστορική γνώση γιά κάθε τοπική Ἐκκλησία καί νά ἀναδειχθεῖ ἡ πλούσια ἀλλά ἄγνωστη ἐν πολλοῖς ἱστορία τοῦ εὐρύτερου ἑλλαδικοῦ ἐκκλησιαστικοῦ χώρου.


ΤΟ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ Τοῦ Βαγγέλη Σαμαρά*

ατά τήν ἵδρυση τῆς Ἐκκλησίας τό Ἅγιο Πνεῦμα ἐμφανίστηκε μέ σημεῖα στόν κόσμο, γιά τρίτη κατά σειρά φορᾶ. Ὅπως ἀκριβῶς κατά τήν ἡμέρα τῆς Βάπτισης τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, τό Ἅγιο Πνεῦμα ἔκανε τήν ἐμφάνισή του μέ τή μορφή Περιστεριοῦ, καί ὅπως κατά τήν καθιέρωση τῶν Ἀποστόλων ἔλαβε χώρα ἐμφύσημα τοῦ Χριστοῦ, ἔτσι ἀκριβῶς καί κατά τή γενέθλιο ἡμέρα τῆς Ἐκκλησίας, ἡ κάθοδος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος – τή μέρα τῆς Πεντηκοστῆς – συνοδευόταν ἀπό ἐξωτερικά σημεῖα. Ἔτσι ἀκριβῶς μεταδόθηκε ἡ νέα ζωή. Τό Ἅγιο Πνεῦμα εἶχε δοθεῖ καί πιό πρίν στούς Ἀποστόλους προσωπικά, ὡστόσο κατά τήν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς ἡ Ἐκκλησία περνᾶ στήν οἰκονομία τοῦ Πνεύματος, μίας καί αὐτό δίδεται στούς πάντες, ἐνῶ ἡ Θεία του ἐνέργεια ἀποσκοπεῖ στή διεύρυνση, βελτίωση καί τελειοποίηση τῆς Ἐκκλησίας. Γιά τό σκοπό αὐτό

Κ

εἶχαν εἰδοποιηθεῖ οἱ Ἀπόστολοι, νά μήν ἀπομακρυνθοῦν ἀπό τά Ἱεροσόλυμα, ἀλλά νά περιμένουν «τήν ἐπαγγελία τοῦ Πατρός». Μέ τό θαυμαστό αὐτό γεγονός ἱδρύεται ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, ἀποτελώντας ἔτσι τήν ἀρχή μίας νέας ἐποχῆς στήν ἱστορία τοῦ κόσμου. Ἀμέσως μετά τήν κάθοδο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος κατά τήν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς, ὁ Παράκλητος μπαίνει στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας καί ξεκινάει τό ἔργο του. Οἱ Ἀπόστολοι ἀναγνώρισαν ἀμέσως ὅτι ἡ ὑπόσχεση πού εἶχαν λάβει ἀπό τόν Ἰησοῦ Χριστό ἐκπληρώθηκε καί ὅτι εἶχε ξεκινήσει μία νέα οἰκονομία τῆς χάριτος. Τό Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι δυνατό νά χαρακτηριστεῖ καί ὡς κατεξοχήν φορέας καί δοτήρας ἀκτίστων ἐνεργειῶν τῆς Ἁγίας Τριάδας1. Συνεργεῖ καί εἶναι παρών σέ ὅλες τίς ἐκφάνσεις τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ, ἀπό τή Γέννησή Του μέχρι καί τήν Ἀνάληψη. Τό Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι ὁ συνδε-

* Θεολόγος ΑΠΘ – μεταπτυχιακός φοιτητής στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο (σπουδές στην Ορθόδοξη Θεολογία), δημοσιογράφος εφημερίδας “Πρωινός Λόγος” Τρικάλων. 1. Στ. Γιαγκάζογλου «Οἱ Θεολογικές προϋποθέσεις τῆς Ἐκκλησιολογίας», στό Κ. Ἀγορᾶς καί ἄλλοι. Δόγμα, Πνευματικότητα καί Ἦθος τῆς Ὀρθοδοξίας, Τόμος A΄, Πάτρα 2002, σελ. 178. 12 ● Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 Ἅγιος Σεραφείμ

τικός κρίκος ἀνάμεσα στό Θεό ἀλλά καί τό ἀνθρώπινο γένος, παράλληλα δέ, ἀνάμεσα στόν Ἰησοῦ Χριστό καί τήν Ἐκκλησία ἡ ὁποῖοι δέν εἶναι ἄλλοι ἀπό τούς ἴδιους τους ἀνθρώπους πού τή συγκροτοῦν. Παρατηροῦμε ὅτι στίς περισσότερες ἐπικλήσεις εἴτε τῶν μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας, εἴτε ἀκόμη – ἀκόμη καί τῶν ἴδιων τῶν ἀνθρώπων ὑπάρχει τό Ἅγιο Πνεῦμα ὡς πρόσωπο τό ὁποῖο συμπληρώνει τά ἄλλα δύο πού ἀποτελοῦν τήν Ἁγία Τριάδα. Εἰδικά στό μυστήριο τοῦ Βαπτίσματος ἑνός νέου μέλους τῆς Ἐκκλησίας ὁ ἱερέας κατά τήν ὥρα τῆς

κατάδυσης ἐπικαλεῖται «εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος» ἔτσι πανηγυρικά ὁ νεοφώτιστος νά εἰσέλθει στό σῶμα τῆς Ἐκκλησίας. Παράλληλα καί μέ τή συμμετοχή του στή Θεία Εὐχαριστία ὅπου βιώνει ἐμπειρικά στά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας. Ἐξάλλου δέ θά πρέπει νά παραληφθεῖ καί ἡ εἰσαγωγή στή Θεία Λειτουργία ἡ ὁποία ξεκινᾶ μέ τήν ἐπίκληση «Εὐλογημένη ἡ Βασιλεία τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος» ἀποτελώντας ἔτσι τήν ἀρχή τῆς εἰσαγωγῆς τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας στό ἀνέσπερο δεῖπνο τῆς Βασιλείας2. Μία ἐπιπλέον σημαντική συμβολή τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στό γεγονός τοῦ Χριστοῦ εἶναι ὅτι ἐξαιτίας τῆς συνέργειας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στήν Οἰκονομία ὁ Χριστός δέν παρουσιάζεται ὡς μία ἀτομική μονάδα, ἀλλά ὡς ὅλοι οἱ ἄνθρωποι, ὁλόκληρο τό πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας. Αὐτή ἡ «διευρυμένη» προσωπικότητα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, δέ μπορεῖ νά γίνει ἀντιληπτή ἐκτός της Πνευματολογίας.

2. Στ. Γιαγκάζογλου «Οἱ Θεολογικές προϋποθέσεις τῆς Ἐκκλησιολογίας», στό Κ. Ἀγορᾶς καί ἄλλοι. Δόγμα, Πνευματικότητα καί Ἦθος τῆς Ὀρθοδοξίας, Τόμος Ἅ’, Πάτρα 2002, σέλ. 179. Ἅγιος Σεραφείμ Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 ● 13

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΑΠΟΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ Λώλη Εὐφημία - εἰδικευόμενη ψυχίατρο Ψυχιατρικοῦ Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης

αὔξηση τῶν αὐτοκτονιῶν τά δύο τελευταία ἔτη γίνεται μέ ραγδαίους ρυθμούς στήν πατρίδα μας. Τό γεγονός αὐτό προβληματίζει ἔντονα τήν Ἐκκλησία ἀλλά καί τήν κοινωνία μας γενικότερα. Τί ὁρίζουμε ὅμως σάν πράξη αὐτοκτονίας. Ἡ αὐτοκτονία θεωρεῖται ὡς μία θανατηφόρα πράξη αὐτοτραυματισμοῦ, πού πραγματοποεῖται μέ μία περισσότερο ἤ λιγότερο συνειδητή πρόθεση αὐτοκαταστροφῆς. Συνήθως ἐπέρχεται μετά ἀπό μακροχρόνιο σχεδιασμό, προειδοποιήσεις καί αὐτοκτονικές συμπεριφορές, παρά ταῦτα μπορεῖ νά ἀποτελέσει σέ ἀρκετές περιπτώσεις πράξη παρόρμησης, ὑποκινούμενη ἀπό πολύ ἔντονα δυσάρεστα ψυχοπιεστικά γεγονότα. Ποιά ὅμως μπορεῖ νά εἶναι τά αἴτια μίας αὐτοκτονικῆς πράξης; Συνήθως ἡ αὐτοκτονία δέν ἔχει μία μόνο αἰτία, ἀλλά εἶναι ἡ κατάληξη μίας ἀτομικῆς διαδικασίας ἡ ὁποία καθορίζεται ἀπό διάφορους παράγοντες κινδύνου. Αὐτοί μπορεῖ νά εἶναι: 1. Πολιτισμικοί: Ὁ πολιτισμός μίας κοινωνίας κανονίζει τίς βασικές ἀντιλήψεις ἀπέναντι στήν ζωή καί τόν θάνατο. 2. Κοινωνιολογικοί: σύμφωνα μέ τήν κλασσική κοινωνιολογία ἡ αὐτοκτονία θεωρεῖται ὡς διαταραχή πού ὑποδηλώ-

Ἡ


νει κακή σχέση τῆς κοινωνίας μέ τό ἄτομο. 3. Τά γεγονότα τῆς ζωῆς καί ἡ κοινωνική ὑποστήριξη: διάφορα ψυχοπιεστικά γεγονότα στήν ζωή τοῦ ἀνθρώπου ὅπως σωματική νόσος, ἀπώλεια ἀγαπημένων προσώπων, ἐνδοοικογενειακά προβλήματα, οἰκονομικές δυσκολίες, ἀνεργία, κοινωνική ἀπομόνωση, μοναξιά, ὅλα αὐτά ὅταν καλεῖται νά τά ἀντιμετωπίσει ὁ ἄνθρωπος ἰδιαίτερα μόνος του καί χωρίς κοινωνική μέριμνα, εἶναι πιθανόν νά ὁδηγηθεῖ σέ κατάθλιψη καί αὐτοκτονικό ἰδεασμό. 4. Νευροβιολογικοί παράγοντες: Σύμφωνα μέ ἔρευνες οἱ συγγενεῖς ἀσθενῶν πού αὐτοκτονοῦν ἔχουν μεγαλύτερη πιθανότητα νά ἐπιχειρήσουν ἀπόπειρα αὐτοκτονίας σέ σχέση μέ τούς συγγενεῖς ἀσθενῶν πού δέν ἔχουν αὐτοκτονήσει. Τά δύο τελευταία ἔτη στήν Ἑλλάδα τῆς οἰκονομικῆς κρίσης, τά ψυχοπιεστικά φαινόμενα αὐξάνονται μέ ρυθμούς γεωμετρικῆς προόδου, καλλιεργοῦν τήν ἀπόγνωση καί ὁδηγοῦν ἀρκετούς συνανθρώπους μας σέ ἀπονενοημένες καταστάσεις. Σύμφωνα μέ τόν λόγου τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου περί αὐτοκτονίας, ἡ ἀπόγνωση εἶναι ἕνα φοβερό πάθος πού καταστρέφει καθετί ὑγιές στήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου καί τόν ὠθεῖ νά θέσει τέρμα στήν ζωή του. Ὁ ἀπελπισμένος, ἐνῶ ζεῖ,

εἶναι νεκρός διότι ἔχει χάσει κάθε ἐλπίδα, νόημα καί εὐχαρίστηση στήν ζωή του. Εἶναι βυθισμένος στό σκοτάδι των δυσάρεστων σκέψεων χωρίς νά δύναται νά ἀντικρύσει τό φῶς τῆς ἐξόδου πρός τήν ζωή. Ἔτσι πιστεύει πώς ἕνας γρήγορος θάνατος - κατ’ ἐπιλογή - θά τόν ἀπαλλάξει ἀπό τίς θλίψεις καί τίς δυσκολίες τῆς ζωῆς, ὁπότε καί ὁδηγεῖται στήν αὐτοκτονία. Σύμφωνα μέ τόν Ἅγιο Νεκτάριο, τά αἴτια τῆς ἀπόγνωσης εἶναι πολλά σάν βάση τούς ὅμως ἔχουν τήν ἠθική-πνευματική ἀσθένεια τοῦ ἀνθρώπου. Τούς ἠθικά ἀσθενεῖς ὁ Ἅγιος τους διαιρεῖ σέ δύο κατηγορίες α) τούς ἄθεους: εἶναι οἱ ἄνθρωποι πού ἔχουν καθαρά ὑλιστικό φρόνημα καί ζοῦν χωρίς Θεό, ἔτσι μέ τίς οἰκονομικές δυσκολίες καί τά προβλήματα τῆς σύγχρονης ἑλληνικῆς κοινωνίας ὁδηγοῦνται στήν ἀπόγνωση, ἀγνοώντας τήν ἀξία καί τό νόημα τῆς ὕπαρξης τόν Θεό, ἐνῶ λατρεύουν σάν εἴδωλα τά ὑλικά ἀγαθά. β) τούς ὀλιγόπιστους: ἐδῶ ἀνήκουν οἱ ἄνθρωποι οἱ ὁποῖοι ζοῦν σύμφωνα μέ τούς θεϊκούς νόμους ἀλλά μέ τίς πρῶτες δυσκολίες στήν ζωή τούς χάνουν τό θάρρος καί τήν ἐλπίδα τους, δηλαδή τήν ἐμπιστοσύνη στόν Θεό, ὑποκύπτοντας ἔτσι στήν ἀπελπισία. Πῶς μποροῦμε ὅμως ἐμεῖς, οἱ σύγχρονοι Ἕλληνες νά μήν ὑποκύψουμε στίς δραματικές ἀλλαγές πού συμβαίνουν στήν ζωή μας καθημερινά καί συνεπῶς νά μήν ὁδηγηθοῦμε στήν ἀπόγνωση; Ἡ πνευματική ζωή μέσα στήν Ἐκκλησία εἶναι ἡ λύση. Ἡ ἀληθινή μετάνοια γιά τίς ἁμαρτίεςμας, γιά τήν ἠθική ἔκπτωση, ἡ βιωματική συμμετοχή στά μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας μας, ἡ ἐμπι-

στοσύνη ὁλόκληρής της ὕπαρξής μας στά χέρια τοῦ Θεοῦ. Ὁ χριστιανός στήν πορεία τῆς ζωῆς του ἔχει συνεχῶς δίπλα του τήν παρουσία τοῦ Χριστοῦ, ὅταν ὁ δρόμος τοῦ γίνεται δύσβατος ἀνηφορικός, γεμάτος μέ ἐμπόδια καί δυσκολίες, τότε ὁ Χριστός τόν παίρνει στήν ἀγκαλιά καί συνεχίζουν μαζί, ἀρκεῖ νά τοῦ τό ζητήσει. Ὁ Ἅγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς σέ μία ἀπό τίς ἐπιστολές του πρός μία γυναίκα πού σκέφτεται τήν αὐτοκτονία, γράφει: «Εἶναι πολυάριθμες καί διαφορετικές οἱ δυσκολίες πού ὁ Θεός ἐπιτρέπει στούς ἀνθρώπους, ἀλλά ὁ σκοπός ὅλων εἶναι ὁ ἑξῆς: μέ τήν πίκρα νά θεραπεύσει τίς ἀνθρώπινες ψυχές ἀπό τήν ἁμαρτία καί νά τίς προετοιμάσει ἔτσι γιά τήν αἰώνια σωτηρία. Ὅσο καί νά εἶναι καμιά φορᾶ δύσκολο γιά ἐσένα, θυμήσου δύο πράγματα, τό πρῶτο ὅτι ὁ ἴδιος ὁ οὐράνιος Πατέρας σου ὁρίζει τό μέτρο τῶν παθῶν καί τό δεύτερο ὅτι Αὐτός γνωρίζει τήν δύναμή σου Ἐάν ποτέ σου ἔρθει ἡ σκέψη γιά αὐτοκτονία, διῶξε τήν σάν ψιθύρισμα τοῦ σατανᾶ». Συνεπῶς ἡ ὑπομονή, ἡ ἐλπίδα καί ἡ ἐμπιστοσύνη στό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, τῆς Παναγίας καί τῶν ἁγίων μας, θά μᾶς βγάλουν ἀπό τό πυκνό σκοτάδι τῆς ἀπόγνωσης, τῶν αὐτοκτονικῶν σκέψεων καί θά μᾶς ὁδηγήσουν στό ἀληθινό φῶς τῆς ζωῆς.

Πηγές Oxford textbook of psychiatgry: ἡ ἐπιδημιολογία καί τά αἴτια τῆς αὐτοκτονίας. Λόγος Ἁγίου Νεκταρίου περί ἀπόγνωσης καί αὐτοκτονίας Ἅγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς, Ἱεραποστολικές ἐπιστολές Α΄. Ἅγιος Σεραφείμ Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 ● 15

Ἐπιμέλεια: Λάμπρου Καρκαλέτση Ὑπαλλήλου Ἱερᾶς Μητροπόλεως

Η ΜΕΤΑ ΘΑΝΑΤΟΝ ΖΩΗ Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου

Οἱ ὑπόδικοι νεκροί – Γέροντα, ὅταν πεθάνη ὁ ἄνθρωπος, συναισθάνεται ἀμέσως σέ τί κατάσταση βρίσκεται; – Ναί, συνέρχεται καί λέει «τί ἔκανα;» ἀλλά «φαϊντά γιόκ», δηλαδή δέν ὠφελεῖ αὐτό. Ὅπως ἕνας μεθυσμένος, ἄν σκοτώση λ.χ. τήν μάνα του, γελάει, τραγουδάει, ἐπειδή δέν καταλαβαίνει τί ἔκανε, καί, ὅταν ξεμεθύση, κλαίει καί ὀδύρεται καί λέει «τί ἔκανα;», ἔτσι καί ὅσοι σ’ αὐτήν τήν ζωή κάνουν ἀταξίες εἶναι σάν μεθυσμένοι. Δέν καταλαβαίνουν τί κάνουν, δέν αἰσθάνονται τήν ἐνοχή τους. Ὅταν ὅμως πεθάνουν, τότε φεύγει αὐτή ἡ μέθη καί συνέρχονται. Ἀνοίγουν τά μάτια τῆς ψυχῆς τους καί συναισθάνονται τήν ἐνοχή τους, γιατί ἡ ψυχή, ὅταν βγῆ ἀπό τό σῶμα, κινεῖται, βλέπει, 16 ● Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 Ἅγιος Σεραφείμ

ἀντιλαμβάνεται μέ μιά ἀσύλληπτη ταχύτητα. Μερικοί ρωτοῦν πότε θά γίνη ἡ Δευτέρα Παρουσία. Γιά τόν ἄνθρωπο ὅμως πού πεθαίνει γίνεται κατά κάποιον τρόπο ἡ Δευτέρα Παρουσία, γιατί κρίνεται ἀνάλογα μέ τήν κατάσταση στήν ὁποία τόν βρίσκει ὁ θάνατος.

– Γέροντα, πῶς εἶναι οἱ κολασμένοι; – Εἶναι ὑπόδικοι, φυλακισμένοι, πού βασανίζονται ἀνάλογα μέ τίς ἁμαρτίες πού ἔκαναν καί περιμένουν νά γίνη ἡ τελική δίκη, ἡ μέλλουσα κρίση. Ὑπάρχουν βαρυποινίτες, ὑπάρχουν καί ὑπόδικοι μέ ἐλαφρότερες ποινές. – Καί οἱ Ἅγιοι καί ὁ ληστής

Οἱ Ἅγιοι καί ὁ ληστής εἶναι στόν Παράδεισο, ἀλλά δέν ἔχουν λάβει τήν τέλεια δόξα, ὅπως καί οἱ ὑπόδικοι εἶναι στήν κόλαση, ἀλλά δέν ἔχουν λάβει τήν τέλεια καταδίκη. Ὁ Θεός, ἐνῶ ἔχει πεῖ ἐδῶ καί τόσους αἰῶνες τό «μετανοεῖτε ἤγγικε γάρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν», παρατείνειπαρατείνει τόν χρόνο, ἐπειδή περιμένει ἐμᾶς νά διορθωθοῦμε. Ἀλλά ἐμεῖς παραμένοντας στίς κακομοιριές μας ἀδικοῦμε τούς Ἁγίους, γιατί δέν μποροῦν νά λάβουν τήν τέλεια δόξα, τήν ὁποία θά λάβουν τήν προσευχή μας. μετά τήν μέλλουσα Κρίση. Μοῦ λέει ὁ λογισμός ὅτι μόνον τό δέκα τοῖς ἑκατό ἀπό τούς ὑπόδικους νεκρούς βρίσκονται σέ δαιμονική καΗ ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΚΑΙ τάσταση καί, ἐκεῖ πού εἶναι, βρίζουν ΤΑ ΜΝΗΜΟΣΥΝΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΚΕΚΟΙΜΗΜΕΝΟΥΣ τόν Θεό, ὅπως οἱ δαίμονες. Δέν ζητοῦν βοήθεια, ἀλλά καί δέν δέχον– Γέροντα, οἱ ὑπόδικοι νεκροί ται βοήθεια. Γιατί, τί νά τούς κάνη ὁ Θεός. Σάν ἕνα παιδί πού ἀπομαμποροῦν νά προσεύχονται; – Ἔρχονται σέ συναίσθηση καί ζη- κρύνεται ἀπό τόν πατέρα του, σπατοῦν βοήθεια, ἀλλά δέν μποροῦν νά ταλάει ὅλη τήν πειρουσία του καί βοηθήσουν τόν ἑαυτό τους. Ὅσοι ἀπό πάνω βρίζει τόν πατέρα του. Ἔ, βρίσκονται στόν Ἅδη μόνον ἕνα τί νά τό κάνη αὐτό ὁ πατέρας του; πράγμα θά ἤθελαν ἀπό τόν Χριστό: Οἱ ἄλλοι ὅμως ὑπόδικοι, πού ἔχουν νά ζήσουν πέντε λεπτά, γιά νά με- λίγο φιλότιμο, αἰσθάνονται τήν ἐνοτανοήσουν. Ἐμεῖς πού ζοῦμε, ἔχου- χή τους, μετανοοῦν καί ὑποφέρουν με περιθώρια μετανοίας, ἐνῶ οἱ γιά τίς ἁμαρτίες τους. Ζητοῦν νά καημένοι οἱ κεκοιμημένοι δέν μπο- βοηθηθοῦν καί βοηθιοῦνται θετικά ροῦν πιά μόνοι τους νά καλυτερεύ- μέ τίς προσευχές τῶν πιστῶν. Τούς σουνε τήν θέση τους, ἀλλά περιμέ- δίνει δηλαδή ὁ Θεός μιά εὐκαιρία, νουν ἀπό μᾶς βοήθεια. Γι’ αὐτό τώρα πού εἶναι ὑπόδικοι, νά βοηἔχουμε χρέος νά τούς βοηθοῦμε μέ θηθοῦν μέχρι νά γίνη ἡ Δευτέρα Παρουσία. Καί ὅπως σ’ αὐτήν τήν Ἅγιος Σεραφείμ Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 ● 17

ζωή, ἄν κάποιος εἶναι φίλος μέ τόν βασιλιά, μπορεῖ νά μεσολαβήση στόν Θεό μέ τήν προσευχή του καί νά μεταφέρη τούς ὑπόδικους νεκρούς ἀπό τήν μιά «φυλακή» σέ ἄλλη καλύτερη, ἀπό τό ἕνα «κρατητήριο» σέ ἕνα ἄλλο καλύτερο. Ἤ ἀκόμη μπορεῖ νά τούς μεταφέρη καί σέ «δωμάτιο» ἤ σέ «διαμέρισμα». Ὅπως ἀνακουφίζουμε τούς φυλακισμένους μέ ἀναψυκτικά κ.λπ. πού τούς πηγαίνουμε, ἔτσι καί τούς νεκρούς τούς ἀνακουφίζουμε μέ τίς προσευχές καί τίς ἐλεημοσύνες πού κάνουμε γιά τήν ψυχή τους. Οἱ προσευχές τῶν ζώντων γιά τούς κεκοιμημένους καί τά μνημόσυνα εἶναι ἡ τελευταία εὐκαιρία πού δίνει ὁ Θεός στούς κεκοιμημένους νά βοηθηθοῦν, μέχρι νά γίνη ἡ τελική Κρίση. Μετά τήν δίκη δέν θά ὑπάρχη πλέον δυνατότητα νά βοηθηθοῦν. Ὁ Θεός θέλει νά βοηθήση τούς κεκοιμημένους, γιατί πονάει γιά τήν σωτηρία τους, ἀλλά δέν τό κάνει, γιατί ἔχει ἀρχοντιά. Δέν θέλει νά δώση δικαίωμα στόν διάβολο νά πῆ: «Πῶς τόν σώζεις αὐτόν, ἐνῶ δέν κοπίασε;». Ὅταν ὅμως ἐμεῖς προσευχώμαστε γιά τούς κεκοιμημένους, τοῦ δίνουμε τό δικαίωμα νά ἐπεμβαίνη. Περισσότερο μάλιστα συγκινεῖται ὁ Θεός, ὅταν κάνουμε προσευχή γιά τούς κεκοιμημένους παρά γιά τούς ζῶντες. Γι’ αὐτό καί ἡ Ἐκκλησία μας ἔχει 18 ● Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 Ἅγιος Σεραφείμ

τά κόλλυβα, τά μνημόσυνα. Τά μνημόσυνα εἶναι ὁ καλύτερος δικηγόρος γιά τίς ψυχές τῶν κεκοιμημένων. Ἔχουν τήν δυνατότητα καί ἀπό τήν κόλαση νά βγάλουν τήν ψυχή. Κι ἐσεῖς σέ κάθε Θεία Λειτουργία νά διαβάζετε κόλλυβο γιά τούς κεκοιμημένους. Ἔχει νόημα τό σιτάρι. «Σπείρεται ἐν φθορᾷ, ἐγείρεται ἐν ἀφθαρσία», λέει ἡ γραφή. Στόν κόσμο μερικοί βαριοῦνται νά βράσουν λίγο σιτάρι καί πηγαίνουν στήν ἐκκλησία σταφίδες, κουραμπιέδες, κουλουράκια, γιά νά τά διαβάσουν οἱ ἱερεῖς. Καί βλέπεις, ἐκεῖ στό Ἅγιον Ὄρος κάτι γεροντάκια τά καημένα σέ κάθε Θεία Λειτουργία κάνουν κόλλυβο καί γιά τούς κεκοιμημένους καί γιά τόν Ἅγιο πού γιορτάζει, γιά νά ἔχουν τήν εὐλογία του.

– Γέροντα, αὐτοί πού ἔχουν πεθάνει πρόσφατα ἔχουν μεγαλύτερη ἀνάγκη ἀπό προσευχή; – Ὅταν μπαίνη κάποιος στήν φυλακή, στήν ἀρχή δέν δυσκολεύεται πιό πολύ; Νά κάνουμε προσευχή γιά τούς κεκοιμημένους πού δέν εὐαρέστησαν στό Θεό, γιά νά κάνη κάτι καί γι’ αὐτούς ὁ Θεός. Ἰδίως, ὅταν ξέρουμε ὅτι κάποιος ἦταν σκληρός - θέλω νά πῶ, ὅτι φαινόταν σκληρός, γιατί μπορεῖ νά νομίζουμε ὅτι ἦταν σκληρός, ἀλλά στήν πραγματικότητα νά μήν ἦταν - καί εἶχε καί

ἁμαρτωλή ζωή, τότε νά κάνουμε πολλή προσευχή, Θείες Λειτουργίες, Σαρανταλείτουργα γιά τήν ψυχή του καί νά δίνουμε ἐλεημοσύνη σέ φτωχούς γιά τήν σωτηρία τῆς ψυχῆς του, γιά νά εὐχηθοῦν οἱ φτωχοί «ν’ ἁγιάσουν τά κόκκαλά του», ὥστε νά καμφθῆ ὁ Θεός καί νά τόν ἐλεήση. Ἔτσι, ὅ,τι δέν ἔκανε ἐκεῖνος, τό κάνουμε ἐμεῖς γι’ αὐτόν. Ἐνῶ ἕνας ἄνθρωπος πού εἶχε καλωσύνη, ἀκόμη καί ἄν ἡ ζωή του δέν ἦταν καλή, ἐπειδή εἶχε καλή διάθεση, μέ λίγη προσευχή πολύ βοηθιέται. Ἔχω ὑπ’ ὄψιν μου γεγονότα πού μαρτυροῦν πόσο οἱ κεκοιμημένοι βοηθιοῦνται μέ τήν προσευχή πνευματικῶν ἀνθρώπων. Κάποιος ἦρθε στό καλύβι καί μοῦ εἶπε μέ κλάματα: «Γέροντα, δέν ἔκανα προσευχή γιά κάποιον γνωστό μου κεκοιμημένο καί μοῦ παρουσιάσθηκε στόν ὕπνο μου. «Εἴκοσι μέρες, μοῦ εἶπε, ἔχεις νά μέ βοηθήσης μέ ξέχασες καί ὑποφέρω». Πράγματι, μοῦ λέει, ἐδῶ καί εἴκοσι μέρες εἶχα ξεχασθῆ μέ διάφορες μέριμνες καί οὔτε γιά τόν ἑαυτό μου δέν προσευχόμουν».

νους. Γιατί νά πάη μιά ἀμαξοστοιχία στόν προορισμό της μέ ἕναν μόνον ἐπιβάτη, ἐνῶ χωράει καί ἄλλους; Πόσοι κεκοιμημένοι ἔχουν ἀνάγκη οἱ καημένοι καί ζητοῦν βοήθεια καί δέν ἔχουν κανέναν νά προσευχηθῆ γι’ αὐτούς! Μερικοί κάθε τόσο κάνουν μνημόσυνο μόνο γιά κάποιον δικό τους. Μέ αὐτόν τόν τρόπο δέν βοηθιέται οὔτε ὁ δικός τους, γιατί ἡ προσευχή τους δέν εἶναι τόσο εὐάρεστη στόν Θεό. Ἀφοῦ τόσα μνημόσυνα ἔκαναν γι’ αὐτόν, ἄς κάνουν συγχρόνως καί γιά τούς ξένους.

– Γέροντα, μέ ἀπασχολεῖ μερικές φορές ἡ σωτηρία τοῦ πατέρα μου, γιατί δέν εἶχε καμμιά σχέση μέ τήν Ἐκκλησία. – Δέν ξέρεις τήν κρίση τοῦ Θεοῦ – Ὅταν, Γέροντα, πεθάνη κάποι- τήν τελευταῖα στιγμή. Πότε σέ ἀπαος καί μᾶς ζητήσουν νά προσευχη- σχολεῖ; Κάθε Σάββατο; θοῦμε γι’ αὐτόν, εἶναι καλό νά κά– Δέν ἔχω παρακολουθήσει, ἀλλά νουμε κάθε μέρα ἕνα κομποσχοίνι γιατί τό Σάββατο; μέχρι τά σαράντα; – Ἅμα κάνης κομποσχοίνι γι’ – Γιατί αὐτήν τήν ἡμέρα τήν διαὐτόν βάλε καί ἄλλους κεκοιμημέ- καιοῦνται οἱ κεκοιμημένοι. Ἅγιος Σεραφείμ Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 ● 19

– Γέροντα, οἱ νεκροί πού δέν ἔχουν ἀνθρώπους νά προσεύχωνται γι’ αὐτούς βοηθιοῦνται ἀπό τις προσευχές ἐκείνων πού προσεύχονται γενικά γιά τούς κεκοιμημένους; – Καί βέβαια βοηθιοῦνται. Ἐγώ, ὅταν προσεύχομαι γιά ὅλους τούς κεκοιμημένους, βλέπω στόν ὕπνο μου τούς γονεῖς μου, γιατί ἀναπαύονται ἀπό την προσευχή πού κάνω. Κάθε φορά πού ἔχω Θεία Λειτουργία, κάνω καί γενικό μνημόσυνο γιά ὅλους τούς κεκοιμημένους καί εὔχομαι γιά τούς βασιλεῖς, γιά τούς ἀρχιερεῖς κ.λπ. καί στό τέλος λέω «καί ὑπέρ ὧν τά ὀνόματα οὐκ ἐμνημονεύθησαν». Ἄν καμιά φορά δέν κάνω εὐχή γιά τούς κεκοιμημένους, παρουσιάζονται γνωστοί κεκοιμημένοι μπροστά μου. Ἕναν συγγενή μου, πού εἶχε σκοτωθῆ στόν πόλεμο, τόν εἶδα ὁλόκληρο μπροστά μου μετά τήν Θεία Λειτουργία, τήν ὥρα τοῦ μνημοσύνου, γιατί αὐτόν δέν τόν εἶχα ὁλόκληρο γραμμένο μέ τά ὀνόματα τῶν κεκοιμημένων, ἐπειδή μνημονευόταν στήν Προσκομιδή μέ τούς ἡρωικῶς πεσόντες. Κι ἐσεῖς στήν Ἁγία Πρόθεση νά μή δίνετε νά μνημονευθοῦν μόνον ὀνόματα ἀσθενῶν, ἀλλά καί ὀνόματα κεκοιμημένων, γιατί μεγαλύτερη ἀνάγκη ἔχουν οἱ κεκοιμημένοι. Τό καλύτερο μνημόσυνο γιά τούς κεκοιμημένους. Τό καλύτερο ἀπό ὅλα τά μνημό20 ● Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 Ἅγιος Σεραφείμ

συνα πού μποροῦμε νά κάνουμε γιά τούς κεκοιμημένους εἶναι ἡ προσεκτική ζωή μας, ὁ ἀγώνας πού θά κάνουμε, γιά νά κόψουμε τά ἐλαττώματά μας καί νά λαμπικάρουμε τήν ψυχή μας. Γιατί ἡ δική μας ἐλευθερία ἀπό τά ὑλικά πράγματα καί ἀπό τά ψυχικά πάθη, ἐκτός ἀπό τήν δική μας ἀνακούφιση, ἔχει ὡς ἀποτέλεσμα καί τήν ἀνακούφιση τῶν κεκοιμημένων προπάππων ὅλης τῆς γενιᾶς μας. Οἱ κεκοιμημένοι νιώθουν χαρά, ὅταν ἕνας ἀπόγονός τους εἶναι κοντά στόν Θεό. Ἄν ἐμεῖς δέν εἴμαστε σέ καλή πνευματική κατάσταση, τότε ὑποφέρουν οἱ κεκοιμένοι γονεῖς μας, ὁ πάππος μας, ὁ προπάππος μας, ὅλες οἱ γενεές. «Δές τί ἀπογόνους κάναμε!», λένε καί στενοχωριοῦνται. Ἄν ὅμως εἴμαστε σέ καλή πνευματική κατάσταση, εὐφραίνονται, γιατί καί αὐτοί ἔγιναν συνεργοί νά γεννηθοῦμε καί ὁ Θεός κατά κάποιον τρόπο ὑποχρεώνεται νά τούς βοηθήση. Αὐτό δηλαδή πού θά δώση χαρά στούς κεκοιμημένους εἶναι νά ἀγωνισθοῦμε νά εὐαρεστήσουμε στόν Θεό μέ τήν ζωή μας, ὥστε νά τούς συναντήσουμε στόν Παράδεισο καί νά ζήσουμε ὅλοι μαζί στήν αἰώνια ζωή. Ἑπομένως, ἀξίζει τόν κόπο νά χτυπήσουμε τόν παλαιό μας ἄνθρωπο, γιά νά γίνη καινός καί νά μή βλάπτη πιά οὔτε τόν ἑαυτό του οὔτε ἄλλους ἀνθρώπους, ἀλλά νά βοηθάη

καί τόν ἑαυτό του καί τούς ἄλλους, εἴτε ζῶντες εἶναι εἴτε κεκοιμημένοι. Η ΠΑΡΡΗΣΙΑ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΝ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΘΕΟ – Γέροντα, στήν πρός Ἀρχαρίους Ἐπιστολή σας γράφετε: «Παρόλο πού καταλαβαίνουν οἱ ἀληθινοί μοναχοί ὅτι αὐτό πού ἀπολαμβάνουν σ’ αὐτήν τήν ζωή εἶναι μέρος τῆς χαρᾶς τοῦ Παραδείσου καί ὅτι στόν Παράδεισο θά εἶναι περισσότερη, ἐν τούτοις ἀπό πολλή ἀγάπη πρός τόν πλησίον τους θέλουν νά ζήσουν ἐπί τῆς γῆς, γιά νά βοηθοῦν τούς ἀνθρώπους μέ τήν προσευχή, νά ἐπεμβαίνη ὁ Θεός καί νά βοηθιέται ὁ κόσμος». – Γράψε: «Θέλουν νά ζήσουν ἐπί τῆς γῆς, γιά νά συμπάσχουν μέ τούς ἀνθρώπους καί νά τούς βοηθοῦν μέ τήν προσευχή».

– Στήν ἄλλη ζωή, Γέροντα ἕνας σωστός μοναχός πάλι δέν θά βοηθάη μέ τήν προσευχή τούς ἀνθρώπους; – Καί στήν ἄλλη ζωή θά βοηθάη μέ τήν προσευχή του, ἀλλά δέν θά ὑποφέρη, ἐνῶ τώρα συμπάσχει δέν περνάει χαρούμενα ἐδῶ, «μέ χαρούμενη τήν ὄψη καί μέ βλέμμα λαμπερό»! Ὅσο ὅμως ὑποφέρει γιά τόν πλησίον του, τόσο ἀνταμείβεται μέ θεία παρηγοριά, καί αὐτό εἶναι κατά κάποιον τρόπο καί ἡ πληροφορία ὅτι βοηθιέται ὁ ἄλλος. Αὐτή ἡ παραδεισένια χαρά εἶναι ἡ θεία

ἀνταμοιβή γιά τόν πόνο πού νιώθει γιά τόν ἀδελφό του.

– Δηλαδή, Γέροντα, οἱ Ἅγιοι πού ἐπικαλούμαστε νά μᾶς βοηθήσουν δέν συμπάσχουν μαζί μας; – Ἐκεῖ δέν ἔχει πόνο, βρέ παιδάκι μου! Στόν Παράδεισο ὑποφέρουν; «ἔνθα οὐκ ἔστιν πόνος οὐ λύπη, οὐ στεναγμός» δέν λέει; Ὕστερα οἱ Ἅγιοι ἔχουν ὑπ’ ὄψιν τους τήν θείαν ἀνταμοιβή πού θά λάβουν ὅσοι ἄνθρωποι βασανίζονται σ’ αὐτήν τήν ζωή, καί αὐτό τούς κάνει νά χαίρωνται. Μά καί ὁ ἴδιος ὁ Θεός πού ἔχει τόση ἀγάπη, τόση εὐσπλαχνία, πῶς ἀντέχει αὐτόν τόν μεγάλο πόνο τῶν ἀνθρώπων; Ἀντέχει, γιατί ἔχει ὑπ’ ὄψιν του τήν θεία ἀνταμοιβή πού τούς περιμένει. Ὅσο δηλαδή βασανίζονται ἐδῶ οἱ ἄνθρωἍγιος Σεραφείμ Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 ● 21

ποι, τόσο τούς ἀποταμιεύει ἐκεῖ οὐράνιο μισθό. Ἐνῶ ἐμεῖς αὐτά δέν τά βλέπουμε καί συμπάσχουμε μέ ὅσους ὑποφέρουν. Γι’ αὐτό, ὅταν κάποιος τά βλέπη λίγο αὐτά καί ἔχη ὑπ’ ὄψιν του τήν ἀνταμοιβή πού θά λάβουν, δέν ὑποφέρει τόσο πολύ.

– Ὅταν, Γέροντα, παρακαλοῦμε τόν Θεό νά βοηθήση κάποιον κεκοιμημένο πού δέν ἔχει ἀνάγκη, πάει χαμένη ἡ προσευχή; – Πῶς νά πάη χαμένη; Ὅταν λέμε «ἀνάπαυσον τόν τάδε» καί αὐτός εἶναι σέ καλή θέση στήν ἄλλη ζωή, δέν παρεξηγεῖται ἴσα-ἴσα συγκινεῖται. «Γιά δές, λέει, ἐγώ εἶμαι σέ καλή θέση καί ἐκεῖνοι ἀγωνιοῦν», ὁπότε φιλοτιμεῖται καί μᾶς βοηθάει πιό πολύ, πρεσβεύοντας στόν Θεό γιά μᾶς. Ἀλλά ποῦ νά ξέρης σέ τί κατάσταση βρίσκεται ὁ ἄλλος; Φυσιολογικά κάνεις εὐχή πρῶτα γι’ αὐτούς πού γνωρίζεις ὅτι μέ τήν ζωή τους λύπησαν τόν Θεό καί εὔχεσαι καί γιά ἄλλες ἀνάλογες περιπτώσεις καί ὕστερα εὔχεσαι καί γιά ὅλους τούς κεκοιμημένους.

ἐντολές τοῦ Θεοῦ κάνη δουλειά στόν ἑαυτό του καί καθαρισθῆ ἀπό τά πάθη, τότε ὁ νοῦς φωτίζεται, φθάνει σέ ὕψος θεωρίας, καί ἡ ψυχή λαμπρύνεται καί γίνεται ὅπως ἦταν πρίν ἀπό τήν πτώση τῶν Πρωτοπλάστων. Σέ τέτοια κατάσταση θά βρίσκεται μετά τήν ἀνάσταση τῶν νεκρῶν. Μπορεῖ ὅμως ὁ ἄνθρωπος νά δῆ τήν ἀνάσταση τῆς ψυχῆς του πρίν ἀπό τήν κοινή ἀνάσταση, ἄν καθαρισθῆ τελείως από τά πάθη. Τό σῶμα του τότε θά εἶναι ἀγγελικό, ἄυλο, καί δέν θά νοιάζεται γιά τροφή ὑλική.

– Γέροντα, πῶς θά γίνη ἡ μέλλουσα Κρίση; – Στήν μέλλουσα Κρίση, θά ἀποκαλυφθῆ σέ μιά στιγμή ἡ κατάσταση τοῦ κάθε ἀνθρώπου καί μόνος του καθένας θά τραβήξη γιά κεῖ πού εἶναι. Καθένας θά βλέπη σάν σέ τηλεόραση τά δικά του χάλια καί τήν πνευματική κατάσταση τοῦ ἄλλου. Θά καθρεφτίζη τόν ἑαυτό του στόν ἄλλον καί θά σκύβη τό κεφάλι καί θά πηγαίνη στήν θέση του. Δέν θά μπορῆ λ.χ. νά πῆ μιά νύφη πού καθόταν μπροστά στήν πεθερά της σταυροπόδι καί ἡ πεθερά μέ σπαΗ ΜΕΛΛΟΥΣΑ ΚΡΙΣΗ σμένο πόδι φρόντιζε τό ἐγγονάκι: «γιατί, Χριστέ μου, βάζεις τήν πε– Γέροντα, πῶς ἐξαγνίζεται ἡ θερά μου στόν Παράδεισο κι ἐμένα ψυχή; δέν μέ βάζεις;», ἐπειδή θά ἔρχεται – Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἐργασθῆ τίς μπροστά της ἐκείνη ἡ σκηνή. Θά 22 ● Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 Ἅγιος Σεραφείμ

θυμᾶται τήν πεθερά της πού στεκόταν ὄρθια μέ σπασμένο πόδι καί φρόντιζε το ἐγγονάκι της καί δέν θά ἔχη μούτρα νά πάη στόν Παράδεισο, ἀλλά οὔτε καί θά χωράη στόν Παράδεισο. Ἤ οἱ μοναχοί θά βλέπουν τί δυσκολίες, τί δοκιμασίες εἶχαν οἱ κοσμικοί καί πῶς τίς ἀντιμετώπισαν καί ἄν δέν ἔχουν ζήσει σωστά, θά σκύψουν τό κεφάλι καί θά τραβήξουν μόνοι τους γιά ἐκεῖ πού θά εἶναι. Θά δοῦν ἐκεῖ οἱ μοναχές, πού δέν εὐαρέστησαν στόν Θεό, ἡρωίδες μάνες, πού οὔτε ὑποσχέσεις ἔδωσαν, οὔτε τίς εὐλογίες καί τίς εὐκαιρίες τίς δικές τους εἶχαν, πώς ἀγωνίσθηκαν καί σέ τί κατάσταση πνευματική ἔφθασαν, καί ἐκεῖνες, καλόγριες, με τίς μικροπρέπειες ἀσχολοῦνταν καί βασανίζονταν, καί θά ντρέπονται! Ἔτσι μοῦ λέει ὁ λογισμός ὅτι θά γίνη ἡ Κρίση. Δέν θά πῆ δηλαδή ὁ Χριστός: «ἔλα ἐδῶ ἐσύ, τί ἔκανες;» ἤ «ἐσύ θά πᾶς στήν κόλαση, ἐσύ στόν Παράδεισο», ἀλλά ὁ καθένας θά συγκρίνη τόν ἑαυτό του μέ τόν ἄλλον καί θά τραβήξη γιά ἐκεῖ πού θά εἶναι.

ζωή θά λέμε: «Μέ τί χαζά χαιρόμασταν! Τί μᾶς συγκινοῦσαν τότε!». Ἐνῶ τώρα σκιρτάει ἡ καρδιά γι’ αὐτά.

– Γέροντα, πώς θά τό καταλάβουμε αὐτό ἀπό τώρα; – Ἅμα τό καταλάβετε αὐτό ἀπό τώρα, δέν θά τό πῆτε μεθαύριο στήν ἄλλη ζωή. Πάντως, ὅσοι βρίσκονται ἐκεῖ ἐπάνω, καλά περνοῦν. Ξέρεις τί ἐργόχειρο κάνουν στόν Οὐρανό; Συνέχεια δοξολογοῦν τόν Θεό.

– Γέροντα, γιατί τό σώμα τοῦ νεκροῦ λέγεται «λείψανο»; – Γιατί εἶναι ὅ,τι μένει ἐδῶ στήν γῆ ἀπό τόν ἄνθρωπο μετά τόν θάνατο. Ὁ κυρίως ἄνθρωπος, πού εἶναι ἡ ψυχή, φεύγει στόν Οὐρανό. Στήν μέλλουσα Κρίση θά ἀναστήση ὁ Θεός καί τό σῶμα, γιά νά κριθῆ μέ αὐτό ὁ ἄνθρωπος, γιατί μέ αὐτό ἔζησε καί ἁμάρτησε. Στήν ἄλλη ζωή Η ΜΕΛΛΟΥΣΑ ΖΩΗ ὅλοι θά ἔχουν τό ἴδιο σῶμα - πνευματικό σῶμα -, τό ἴδιο ἀνάστημα, καί – Γέροντα, ἔφερα γλυκά νά κε- οἱ κοντοί καί οἱ ψηλοί, τήν ἴδια ἡλιράσετε. κία, καί οἱ νέοι καί οἱ γέροι καί τά – Δες πῶς χαίρονται! Στήν ἄλλη μωρά, ἀφοῦ ἡ ψυχή εἶναι ἴδια. Θά Ἅγιος Σεραφείμ Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 ● 23

ὑπάρχη δηλαδή μιά ἀγγελική ἡλικία. ἄν θυμοῦνται τίς ἁμαρτίες τους, δέν θά ἀντέχουν ἀπό φιλότιμο στήν – Γέροντα, στήν ἄλλη ζωή ὅσοι θά σκέψη ὅτι λύπησαν τόν Θεό. εἶναι στήν κόλαση θά βλέπουν Ἡ ποσότητα πάλι τῆς χαρᾶς τοῦ αὐτούς πού θά εἶναι στόν Παρά- καθενός στόν Παράδεισο θά εἶναι δεισο; διαφορετική. Ἄλλος θά ἔχη μιά δα– Κοίταξε, ὅπως αὐτοί πού εἶναι χτυλήθρα χαρά, ἄλλος ἕνα ποτήρι, τήν νύχτα ἔξω στό σκοτάδι βλέπουν ἄλλος μιά ὁλόκληρη δεξαμενή. ὅσους εἶναι μέσα σέ ἕνα δωμάτιο Ὅλοι ὅμως θά αἰσθάνονται πλήρεις φωτισμένο, ἔτσι καί ὅσοι θά βρί- καί κανένας δέν θά ξέρη τό μέγεθος σκονται στήν κόλαση θά βλέπουν τῆς χαρᾶς, τῆς ἀγαλλιάσεως τοῦ ὅσους θά εἶναι στόν Παράδεισο. Καί ἄλλου. Τά κανόνισε ἔτσι ὁ καλός αὐτό θά εἶναι ἡ μεγαλύτερη κόλα- Θεός, γιατί, ἄν γνώριζε ὁ ἕνας ὅτι ὁ ση. Ὅπως πάλι ὅσοι τήν νύχτα ἄλλος ἔχει περισσότερη χαρά, δέν εἶναι στό φῶς, δέν βλέπουν αὐτούς θά ἦταν τότε Παράδεισος, ἐπειδή θά πού εἶναι ἔξω στό σκοτάδι, ἔτσι καί ὑπῆρχε τό «γιατί ἐκεῖνος νά ἔχη πεαὐτοί πού θά βρίσκονται στόν Πα- ρισσότερη χαρά καί ἐγώ λιγότεράδεισο δέν θά βλέπουν αὐτούς πού ρη;». Δηλαδή καθένας θά βλέπη θά εἶναι στήν κόλαση. Γιατί, ἄν ἔβλε- στόν Παράδεισο τήν δόξα τοῦ Θεοῦ παν τούς κολασμένους, θά πο- ἀνάλογα μέ τήν καθαρότητα τῶν νοῦσαν θά θλίβονταν γιά τήν τα- ὀφθαλμῶν τῆς ψυχῆς του. Ἡ ὁραλαιπωρία τους, καί δέν θά ἀπολάμ- τότητα ὅμως δέν θά καθορισθῆ ἀπό βαναν τόν Παράδεισο, ἀλλά ἐκεῖ τόν Θεό, ἀλλά θά ἐξαρτηθῆ ἀπό τήν «οὐκ ἐστι πόνος...». Καί ὄχι μόνο δική του καθαρότητα. δέν θά τούς βλέπουν, ἀλλά οὔτε θά – Γέροντα, μερικοί δέν πιστεύουν θυμοῦνται ἄν εἶχαν ἀδελφό ἤ πατέρα, ἤ μητέρα, ἄν δέν εἶναι καί ὅτι ὑπάρχει κόλαση καί Παράδεισος. – Δέν πιστεύουν ὅτι ὑπάρχει κόἐκεῖνοι στόν Παράδεισο. «Ἐν ἐκείνη τῇ ἡμέρᾳ ἀπολοῦνται πάντες οἱ λαση καί Παράδεισος; Πῶς εἶναι δυδιαλογισμοί αὐτοῦ» λέει ὁ ψαλμω- νατόν οἱ νεκροί νά μείνουν στήν ἀνυδός. Γιατί, ἅμα τούς θυμοῦνται, παρξία, ἀφοῦ εἶναι ψυχές; Ὁ Θεός πώς θά εἶναι Παράδεισος. Αὐτοί μά- εἶναι ἀθάνατος καί ὁ ἄνθρωπος λιστα πού θά εἶναι στόν Παράδεισο, εἶναι κατά χάριν ἀθάνατος. Ἑποθά νομίζουν ὅτι δέν θά ὑπάρχουν μένως ἀθάνατος θά εἶναι καί στήν ἄλλοι ἄνθρωποι, οὔτε θά θυμοῦνται κόλαση. Ὕστερα τόν Παράδεισο καί τίς ἁμαρτίες πού εἶχαν κάνει. Γιατί, τήν κόλαση τά ζῆ ἡ ψυχή μας σέ 24 ● Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 Ἅγιος Σεραφείμ

ἕναν βαθμό καί ἀπό αὐτήν τήν ζωή, ἀνάλογα μέ τήν κατάσταση στήν ὁποία βρίσκεται. Ὅταν κάποιος ἔχη τύψεις συνειδήσεως καί νιώθη φόβο, ταραχή, ἄγχος, ἀπελπισία, ἤ εἶναι κυριευμένος ἀπό μίσος, ἀπό φθόνο κ.λπ. τότε ζῆ τόν Παράδεισο. Ὅλη ἡ βάση εἶναι ἡ ψυχή, γιατί αὐτή εἶναι πού αἰσθάνεται καί τήν χαρά καί τόν πόνο. Νά, πήγαινε σέ ἕναν πεθαμένο καί πές του τά πιό εὐχάριστα πράγματα, λ.χ. «ἦρθε ὁ ἀδελφός σου ἀπό τήν Ἀμερική» κ.λπ. δέν θά καταλάβη τίποτε. Ἄν τοῦ σπάσης τά χέρια, τά πόδια, πάλι δέν θά καταλάβη. Ἑπομένως ἡ ψυχή εἶναι πού αἰσθάνεται. Αὐτά ὅλα δέν τούς προβληματίζουν; Ἤ ἄς ὑποθέσουμε, βλέπεις ἕνα ὡραῖο, ἕνα εὐχάριστο ὄνειρο, χαίρεσαι, χτυπάει γλυκά ἡ καρδιά σου καί δέν θέλεις νά τελειώση. Ξυπνᾶς καί στενοχωριέσαι, γιατί ξύπνησες. Ἤ βλέπεις ἕνα ἄσχημο ὄνειρο, ὅτι ἔπεσες λ.χ. καί ἔσπασες τά πόδια σου, καί ὑποφέρεις, κλαῖς. Ἀπό τήν ἀγωνία σου ξυπνᾶς μέ δάκρυα στά μάτια, βλέπεις ὅτι δέν ἔπαθες τίποτα καί λές: «Εὐτυχῶς ὄνειρο ἦταν!». Δηλαδή, συμμετέχει ἡ ψυχή. Ἀπό ἕνα ἄσχημο ὄνειρο ὑποφέρει κανείς περισσότερο ἀπό ὅ,τι στήν πραγνατικότητα, ὅπως καί ὁ ἄρρωστος ὑποφέρει πιό πολύ τήν νύχτα ἀπ’ ὅτι τήν ἡμέρα. Ἔτσι καί ὅταν πεθάνη ὁ ἄνθρωπος, ἄν πάη στήν κόλαση, θά

εἶναι πιό ὀδυνηρό. Σκεφθῆτε νά ζῆ κανείς ἕνα αἰώνιο ἐφιαλτικό ὄνειρο καί νά βασανί ζεται αἰώνια! Ἐ δῶ δέν μπορεῖς νά3 ἀντέξης γιά λίγα λεπτά, ἕνα ἄσχημο ὄνειρο, ἄντε τώρα αἰώνια. Θεός φυλάξοι - νά εἶσαι μέσα στήν θλίψη. Γι’ αὐτό καλύτερα νά μήν πᾶμε στήν κόλαση. Ἐσεῖς τί λέτε;

– Τόσον καιρό, Γέροντα, κάνουμε ἀγώνα νά μήν πᾶμε στήν κόλαση, λέτε, ἐκεῖ νά καταλήξουμε; – Ἄν δέν ἔχουμε μυαλό, ἐκεῖ θά πᾶμε. Ἐγώ εὔχομαι ἤ ὅλοι στόν Παράδεισο, ἤ κανένας στήν κόλαση. Καλά δέν λέω; Εἶναι πολύ βαρύ, μετά ἀπό ὅσα ἔκανε ὁ Θεός γιά μᾶς τούς ἀνθρώπους, νά πᾶμε στήν κόλαση καί νά τόν λυπήσουμε. Ὁ Θεός νά φυλάξη, ὄχι μόνον ἄνθρωπος, ἀλλά οὔτε πουλί νά μήν πάη στήν κόλαση. Ὁ καλός Θεός ἄς μᾶς δώση καλή μετάνοια, γιά νά μᾶς βρῆ ὁ θάνατος σέ καλή πνευματική κατάσταση, καί, νά ἀποκατασταθοῦμε στήν οὐράνια Βασιλεία Του. Ἀμήν. Ἅγιος Σεραφείμ Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 ● 25

Η ΕΟΡΤΗ ΚΑΙ ΠΑΝΗΓΥΡΙΣ ΤΩΝ ΟΚΤΩ ΤΟΠΙΚΩΝ ΜΑΣ ΑΓΙΩΝ Σάββατο 15 καὶ Κυριακὴ 16 Σεπτεμβρίου

Ἕτερον Κοντάκιον. Ἦχος πλ. δ΄. Τῇ ὑπερμάχῳ.

Τ

ῇ θεολέκτῳ νῦν ὀκτάδι ἐπινίκιον, Θεσσαλιώτις Ἐκκλησία ὕμνον ᾄδουσα, νικητὴν τὸν τοῦ θανάτου τρανῶς γεραίρει. Τῇ αὐτοῦ γὰρ ἀναστάσει νενικήκασι, οἱ σφενδόνης ὀκταπλόκου θεῖοι σύνδεσμοι, ὅθεν κράζομεν· Χαίροις σύζευγμα ἔνδοξον. Μεγαλυνάριον.

Χ

αίροις τῶν Ἀγράφων ἡ χαρμονή, καὶ τῆς Θεσσαλίας, ἀγαλλίαμα τὸ τερπνόν· Χαίροις Ἐκκλησίας, ὀκτάφωτος λυχνία, Καρδίτσης αἰγληφόρου, λαμπρὸν στερέωμα.

«Καθ’ ἑκάστην Κυριακὴν μετὰ τὴν Ὕψωσιν τοῦ Τιμίου καὶ Ζωοποιοῦ Σταυροῦ» ἡ τοπική μας Ἐκκλησία, ἑορτάζει πανηγυρικῶς τὴν πανίερον μνήμην τῶν ὀκτὼ πολιούχων ἁγίων της καὶ μᾶς καλεῖ νὰ τοὺς τιμήσουμε εὐσεβοφρόνως· διότι αὐτοὶ εἶναι οἱ φύλακες καὶ προστάτες τοῦ τόπου μας, βοηθοὶ καὶ συμπαραστάτες σὲ κάθε περίσταση καὶ θλίψη τοῦ βίου. Ἀπολυτίκιον. Ἦχος α΄. Τῆς ἐρήμου πολίτης.

Π

ολιούχων Καρδίτσης, τὴν ὀκτάδα τιμήσωμεν, θεῖον Σεραφεὶμ Φαναρίου, Ἐλασσῶνος Ἀρσένιον· ὁμοῦ σὺν Παρθενίῳ τῷ κλεινῷ, Νικόλαον κλυτὸν Δαμιανόν, Κωνσταντῖνον Διονύσιον καὶ σοφόν, Ἀκάκιον κραυγάζοντες· Δόξα τῷ στεφανώσαντι ὑμᾶς· δόξα τῷ ἁγιάσαντι· δόξα τῷ ἐνεργοῦντι δι’ ὑμῶν, πᾶσιν ἰάματα. Ἕτερον. Ἦχος γ΄. Θείας πίστεως.

Χ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΕΦΕΤΙΝΗΣ ΠΑΝΗΓΥΡΕΩΣ • Σάββατο, 15 Σεπτεμβρίου, καὶ ὥρα 6:30΄ μ.μ., ὁ Πανηγυρικὸς Ἑσπερινὸς μετὰ Ἀρτοκλασίας καὶ Θείου Κηρύγματος, συγχοροστατούντων, τοῦ Σεβασμιωτάτου Ποιμενάρχου μας κ. Κυρίλλου καὶ τοῦ Θεοφιλεστάτου Ἐπισκόπου Ρεντίνης καὶ Πρωτοσυγκέλου τῆς καθ’ ἡμᾶς Ἱερᾶς Μητροπόλεως κ. Σεραφείμ.

αίροις σύμπασα ἡ Θεσσαλία, τὴν ὀκτάριθμον θείαν χορείαν, Σεραφεὶμ σὺν Ἀρσενίῳ Παρθένιον· τὸν ἐν Βουνένοις ἀνδρεῖον Νικόλαον, Δαμιανὸν Κωνσταντῖνον τὸν ἔνδοξον· Διονύσιον, καὶ φίλον Χριστοῦ Ἀκάκιον, ἐν ὕμνοις καὶ ᾠδαῖς τρανῶς γεραίρουσα.

• Κυριακή, 16 Σεπτεμβρίου, ὁ Ὄρθρος τῆς Πανηγύρεως καὶ ἡ Ἀρχιερατικὴ Θεία Λειτουργία (7:30΄ - 10:30΄ π.μ.), συλλειτουργούντων τῶν Σεβασμιωτάτων Μητροπολιτῶν Αὐλῶνος κ. Χριστοδούλου καὶ Θεσσαλιώτιδος καὶ Φαναριοφερσάλων κ. Κυρίλλου, τοῦ καὶ Ποιμενάρχου ἡμῶν.

Κοντάκιον. Ἦχος δ΄. Ἐπεφάνης σήμερον.

• Οἱ πιστοὶ εἶχαν τὴν εὐκαιρία νὰ προσκυνήσουν τὰ ἱερὰ λείψανα τῶν ἁγίων μας καὶ τὸ Σάββατο, κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ Ἑσπερινοῦ, καὶ τὸ πρωῒ τῆς Κυριακῆς.

Τ

οὺς ὀκτὼ τοῦ Πνεύματος, λαμπαδηφόρους, κατὰ χρέος σήμερον, ὑμνολογοῦμεν οἱ πιστοί, σὺν ἀνωνύμοις πατράσι τε· οἷς ἐδοξάσθη, Καρδίτσα τὸ πρότερον.







ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΒΙΟ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΜΑΣ

ΑΓΙΟΣ ΣΕΡΑΦΕΙΜ. Ὁ πρωτοκορυφαῖος τοῦ χοροῦ τῶν ὀκτὼ τοπικῶν μας ἁγίων, πολιοῦχος καὶ προστάτης τῆς πόλεως Καρδίτσης, ἀλλὰ καὶ ὁλόκληρης τῆς μητροπολιτικῆς μας περιφερείας, γεννήθηκε, ὡς γνωστόν, στὴν Πεζούλα τῶν Ἀγράφων. Ἐκάρη μοναχὸς στὴν μονὴ Κορώνης καὶ ἀργότερα κατεστάθη Ἀρχιεπίσκοπος Φαναρίου καὶ Νεοχωρίου. Μαρτύρησε στὶς 4 Δεκεμβρίου τοῦ 1601. Εἶναι θαυματουργὸς καὶ ἡ τιμία κάρα του τεθησαύρισται στὴν ἱερὰ μονὴ Κορώνης.

ΑΓΙΟΣ ΑΡΣΕΝΙΟΣ. Γεννήθηκε στὰ Καλογριανὰ τὸ 1550. Τὸ 1584 χειροτονήθηκε ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Οἰκουμενικὸ Πατριάρχη Ἐπίσκοπος Ἐλασσῶνος. Τὸ 1599 ὀνομάσθηκε Ἀρχιεπίσκοπος Ἀρχαγγέλων Μόσχας. Στὴν Ρωσία ἀνέπτυξε πολὺ σπουδαία δράση σὲ ὅλους τοὺς τομεῖς τῆς δημόσιας ζωῆς. Ἀνεδείχθη εὐεργέτης τοῦ σκλαβωμένου ἑλληνισμοῦ καὶ συνέβαλε τὰ μέγιστα στὴν τόνωση τῶν ἑλληνορωσικών σχέσεων. Ἐκοιμήθη τὸ 1626. Τεμάχιον τοῦ ἱεροῦ λειψάνου του φυλάσσεται στὴν γενέτειρά του, ὅπου καὶ ἀνεγείρεται πρὸς τιμήν του ἱερὸς ναός.

ΑΓΙΟΣ ΠΑΡΘΕΝΙΟΣ. Γεννήθηκε στὴν Βατσουνιὰ (ἀρχὲς τοῦ 18ου αἰ.). Ἀνεδείχθη Ἐπίσκοπος Ραδοβισδίου Ἄρτης. Συναντήθηκε μὲ τὸν ἅγιο Κοσμᾶ τὸν Αἰτωλό. Ἐκοιμήθη τὸ 1777. Σύμφωνα μὲ ἄλλη παράδοση ὑπέστη μαρτυρικὸ θάνατο. Τὰ ἅγια λειψανά του φυλάσσονται στὸ Βελεντζικὸ Ἄρτης καὶ στὴν μονὴ Δουσίκου. Θεωρεῖται προστάτης τῶν ζώων καὶ ἰδιαιτέρως τῶν βοοειδῶν, τὰ ὁποῖα ἀγαποῦσε ὑπερβαλλόντως. Ἡ μνήμη του τιμᾶται στὶς 21 Ἰουλίου.

ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ Ο ΕΝ ΒΟΥΝΕΝΟΙΣ. Καταγόταν ἀπὸ τὰ μέρη τῆς Ἀνατολῆς (μᾶλλον Καππαδοκία). Ὁ αὐτοκράτωρ Λέων ΣΤ΄ ὁ Σοφὸς (886-912) ἐξετίμησε τὰ ἰδιαίτερα χαρίσματά του καὶ τὸν διόρισε ὡς δούκα στὴν Λάρισα. Ἐπιδρομὴ βαρβάρων ἐστάθη ἀφορμὴ νὰ καταφύγει στὰ βουνὰ τοῦ Τυρνάβου καὶ τῆς Ὄρθρυος, ὅπου καὶ ἀσκήτευσε, καθὼς ἐπίσης καὶ στὰ Βούνενα, ὅπου καὶ ἔλαβε τὸ μαρτυρικὸν τέλος στὸν κορμὸ μιᾶς δρυός. Ἦταν 9 Μαΐου τοῦ 902 μ.Χ. 32 ● Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 Ἅγιος Σεραφείμ

ΑΓΙΟΣ ΔΑΜΙΑΝΟΣ. Γεννήθηκε στὸ Μυρίχοβο (σημερινὴ Ἁγία Τριάδα) τὸ 1510. Στὴν μονὴ Φιλοθέου τοῦ ἁγίου Ὄρους ἐνεδύθη τὸ ἀγγελικὸν σχῆμα. Ἐκήρυξε στὰ μέρη τῆς Θεσσαλίας (Λάρισα, Κίσσαβο, Ἄγραφα). Κατηγορήθηκε ὡς λαοπλάνος καὶ ἀπατεώνας, ἐδιώχθη καὶ τέλος συνελήφθη καὶ ὁδηγήθηκε στὴν ἀγχόνη καὶ ἀπὸ ἐκεῖ στὴν πυρά. Στὶς 14 Φεβρουαρίου τοῦ 1568 οἱ δήμιοι ἐσκόρπισαν τὴν στάχτη του στὸν Πηνειὸ ποταμό. Ὁ ἅγιος Δαμιανὸς θεωρεῖται ὡς κτήτωρ τῆς μονῆς Παναγίας Πελεκητῆς.

ΑΓΙΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Ο ΕΞ ΑΓΑΡΗΝΩΝ. Ἦταν μουσουλμάνος, γυιὸς Τούρκου ἀξιωματούχου τῆς περιοχῆς Φαναρίου καὶ Καπούας (Καππᾶ). Σὲ ἡλικία εἴκοσι ἐτῶν ἀσπάσθηκε τὸν Χριστιανισμὸ καὶ βαπτίσθηκε στὸ μοναστήρι τοῦ ἁγίου Νικολάου Καπούας. Μὲ διαταγὴ τοῦ πατέρα του βασανίσθηκε σκληρὰ καὶ κρεμάσθηκε στὸ κλωνάρι τοῦ μεγάλου πλατάνου. Τρεῖς φορὲς κόπηκε ὡς ἐκ θαύματος τὸ σχοινί, ὅμως ὁ ἀνηλεὴς πατέρας διέταξε ἐν τέλει τὸν ἀποκεφαλισμό του. Ἔτσι, ὁ πρώην Σαΐμ, στὶς 18 Αὐγούστου 1610, κατεγράφη εἰς τὰς δέλτους τῶν νεομαρτύρων τῆς Πίστεώς μας, ἡ δὲ λαϊκὴ μοῦσα, ἀπ’ ὅτι λένε, τοῦ ἔπλεξε τὸ γνωστὸ δημῶδες «νά ’χε καεῖ ὁ πλάτανος...».

ΑΓΙΟΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ Ο ΕΝ ΟΛΥΜΠῼ. Γεννήθηκε λίγο πρὶν τὸ 1500 στὴν Σκλάταινα (σημερινὴ Δρακότρυπα). Ἀσκήτευσε στὰ Μετέωρα καὶ ἀργότερα στὸ ἅγιον Ὄρος, ὅπου καὶ ἐξελέγη ἡγούμενος τῆς μονῆς Φιλοθέου. Ἀναγκάσθηκε ὅμως νὰ ἐγκαταλείψει τὸ Ὄρος καὶ νὰ μεταβεῖ στὴν περιοχὴ τῆς Βεροίας καὶ ἀπὸ ἐκεῖ στὸν Ὄλυμπο, ὅπου περέμεινε μέχρι τὸ τέλος τῆς ζωῆς του, ὑπομένοντας ταλαιπωρίες πολλές, διωγμοὺς καὶ συκοφαντίες. Εἶναι ὁ κτήτωρ τῆς μονῆς ἁγίας Τριάδος Ὀλύμπου (ὅπου καὶ τεθησαύρισται ἡ τιμία του κάρα) καὶ τῆς μονῆς ἁγίας Τριάδος Σουρβιᾶς (Μακρυνίτσα Πηλίου).

ΑΓΙΟΣ ΑΚΑΚΙΟΣ. Γεννήθηκε τὸ 1630 στὸ χωριὸ Γόλιτσα (Ἅγιος Ἀκάκιος) Ἰθώμης. Ἐκάρη μοναχὸς στὴν ἱερὰ μονὴ ἁγίας Τριάδος Σουρβιᾶς. Ἀναζητώντας περισσότερη ἡσυχαστικὴ ζωή, ἀνεχώρησε γιὰ τὸ ἅγιον Ὄρος καὶ ἀσκήτευσε στὰ Καυσοκαλύβια. Ἀξιώθηκε τοῦ προορατικοῦ χαρίσματος. Πολλοὶ ἦσαν αὐτοὶ ποὺ τὸν ἐπισκέφθησαν στὸ ἀσκητήριό του γιὰ νὰ τὸν συμβουλευτοῦν, ἀνάμεσά τους καὶ ὁ Πατριάρχης Ἱεροσολύμων Χρύσανθος. Ἐκοιμήθη ἐν εἰρήνῃ σὲ ἡλικία 100 ἐτῶν. Ταῖς αὐτῶν ἁγίαις πρεσβείαις, Χριστὲ ὁ Θεός, ἐλέησον ἡμᾶς. Ἀμήν. Ἅγιος Σεραφείμ Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 ● 33

ΠΡΩΤΟΠΡ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Ν. ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΥ Γενικοῦ Ἀρχιερατικοῦ Ἐπιτρόπου Ἱ. Μητροπόλεως Θεσσαλιώτιδος καὶ Φαναριοφερσάλων

«Οὐ γάρ ἐν ρήμασιν ἡμῖν, ἀλλ’ ἐν πράγμασιν ἡ ἀλήθειά τε καί ἡ εὐσέβεια, κατά τόν θεολόγον Γρηγορίον. Περί δογμάτων δέ καί πραγμάτων τόν ἀγῶνα ποιοῦμαι. Κἄν τις ἐπί τῶν πραγμάτων ὁμοφωνῇ, πρός τάς λέξεις οὐ διαφέρομαι». (Λόγοι ἁγ. Γρηγορίου Παλαμᾶ εἰς τόν συνοδικόν τόμον τοῦ 1351)

ΠΡΟΣΩΠΟΝ - ΟΥΣΙΑ- ΕΝΕΡΓΕΙΑ πως θὰ διεπίστωσε ὁ ἀγαπητὸς ἀναγνώστης, στὴν προσπάθειά μας νὰ ἐξηγήσουμε τὸ νόημα τῆς θεμελιώδους διακρίσεως οὐσίας καὶ ἐνεργείας στὸν Θεό, ἀναφερθήκαμε ἀναπόφευκτα καὶ στὴν ἔννοια τοῦ προσώπου, ἔννοια πρωταρχικὴ καὶ θεμελιώδη στὴν θεολογία, ἀλλὰ καὶ στὴν φιλοσοφία. Δὲν εἶναι σωστὸ νὰ ὁμιλοῦμε γιὰ οὐσία καὶ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ χωρὶς συγχρόνως νὰ ἀναφερόμαστε καὶ στὸν ὑποστατικὸ χαρακτῆρα τῆς ὑπάρξεώς του· διότι τότε τὸν ὑπο-

Ὅ

βιβάζουμε στὸ ἐπίπεδο μιᾶς ἀντικειμενικῆς δυνάμεως — ἔστω καὶ ἂν θεωροῦμε αὐτὴν ὡς τὴν ἀνωτέρα πασῶν τῶν δυνάμεων, τὴν ἀνωτάτη. Ἀλλ’ ὁ Θεὸς δὲν εἶναι μία ἀντικειμενικότης. Δὲν εἶναι μία φύσις (οὐσία) ἁπλῶς καὶ ἐνέργεια. Εἶναι πρόσωπον (πρόσωπα) ἐν πρώτοις, προσωπικὴ ὕπαρξις. Δὲν μποροῦμε νὰ ὁμιλοῦμε περὶ οὐσίας καὶ ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ χωρὶς ἀναφορὰ στὸν ὑποστατικὸ (προσωπικὸ) τρόπον ὑπάρξεώς του1. Κάτι τέτοιο ἀτυχέστατα συμβαίνει στὴν Χριστολογία, ὅπως θὰ ἔχουμε τὴν εὐκαιρία νὰ δοῦμε ἀργότερα. Ἐκεῖ ὁρισμένοι ὁμιλοῦν περὶ ἑνώσεως τῶν δύο φύσεων τοῦ Χριστοῦ σὰν νὰ πρόκειται περὶ ἀνακατέματος κάποιων ὑλικῶν. Δὲν πρόκειται ὅμως περὶ μαγικῆς, μηχανικῆς ἑνώσεως φύσεων. «Ἡ Χριστολογία», μᾶς λέει ὁ μητροπολίτης Περγάμου καὶ καθηγητὴς Ἰω. Ζηζιούλας, «δὲν εἶναι ὑπόθεση ἑνώσεως δύο φύσεων μὲ ἕνα τρόπο

1. Θυμίζω ὅτι στὴν θεολογία οἱ ὅροι πρόσωπον καὶ ὑπόστασιςταυτίζονται, ὅπως ταυτίζονται ἐπίσης καὶ οἱ ὅροι φύσις καὶ οὐσία. Βλ. καὶ τελευταία παράγραφο προηγουμένου ἄρθρου. 34 ● Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 Ἅγιος Σεραφείμ

χημικῆς συνθέσεως (τόση θεία φύση καὶ τόση ἀνθρώπινη καὶ φτιάχνουμε τὴν σωτηρία)»2. Ἡ Χριστολογία τοποθετεῖται στὰ πλαίσια τῶν προσωπικῶν καὶ ὄχι τῶν φυσικῶν σχέσεων. «Τὸ πρόσωπο εἶναι αὐτὸ ποὺ ὑποστασιάζει (κάνει πραγματικὴ ὕπαρξη) τὴν φύση, ἄρα καὶ τὴν ἕνωση τῶν δύο φύσεων», θὰ μᾶς πεῖ ἐπίσης ἐπ’ αὐτοῦ ὁ καθηγητὴς Χρ. Γιανναρᾶς. «Δὲν πρέπει νὰ ξεχνᾶμε ὅτι ἡ φύση ὑπάρχει μόνο ὡς προσωπικὴ ὑπόσταση, μόνο “ἐν προσώποις”... Γνωρίζουμε τὴν φύση μόνο ὡς ἐνεργούμενο γεγονός, μόνο μέσῳ τῶν ἐνεργειῶν της, ποὺ ὑπαρκτικὸς φορέας καὶ ἐκφραστής τους εἶναι τὸ πρόσωπο. Ἡ φύση δίχως ἐνέργειες εἶναι μόνο μιὰ ἀφηρημένη ἔννοια, μιὰ ἀνυπόστατη νοητὴ “οὐσία”. Ὅπως καὶ τὸ πρόσωπο δίχως φύση, τῆς ὁποίας τὶς ἐνέργειες νὰ ὑποστασιάζει ὑπαρκτικά, εἶναι μόνο μία ἀφηρημένη “ἀρχή”... Τὸ πρόσωπο ἔχει προτεραιότητα ὡς πρὸς τὴν φύση (αὐτὸ δίνει ὕπαρξηὑπόσταση στὴν φύση)3. Τὸ ἴδιο λοιπὸν συμβαίνει καὶ στὴν Θεολογία· δὲν ὁμιλοῦμε μόνον γιὰ οὐσία καὶ ἐνέργειες, ἀλλ’ ἐν πρώτοις γιὰ πρόσωπα. Γιὰ νὰ προχωρήσουμε συνεπῶς τὴν σκέψη

μας καὶ νὰ κατανοήσουμε βαθύτερα καὶ ἀσφαλέστερα τὴν διάκριση οὐσίας καὶ ἐνεργείας στὸν Θεό, θὰ πρέπει νὰ ἔχουμε συγχρόνως τὴν ἀναφορά μας καὶ στὴν ἔννοια τοῦ προσώπου. Εἶναι πολὺ σημαντικὸ νὰ διακρίνουμε στὸν Θεὸ τὶς ἔννοιες πρόσωπον - φύσις ἐνέργεια. Ἕνα παράδειγμα ἀπὸ τὸν Δ΄ αἰ. μ.Χ. θὰ καταδείξει, νομίζω, μὲ περισσὴ ἐνάργεια τὴν σπουδαιότητα καὶ ἀξία αὐτοῦ τοῦ ζητήματος. Τὴν ἐποχὴ ἐκείνη οἱ Εὐνομιανοὶ (ὁπαδοὶ καὶ ἀκόλουθοι τοῦ Εὐνομίου4 — πνευματικοὶ ἀπόγονοι τοῦ Ἀρείου) μεταχειρίσθηκαν πολλοὺς τρόπους, προκειμένου νὰ παγιδεύσουν, ὡς ἤλπιζαν, τοὺς Ὀρθοδόξους. Σὺν τοῖς ἄλλοις ἔθεσαν καὶ τὴν ἑξῆς ἐρώτηση: «Ὁ Πατὴρ εἶναι ὄνομα οὐσίας ἢ ἐνεργείας;» Δηλαδὴ ἡ ὀνομασία Πατὴρ χαρακτηρίζει οὐσία ἢ ἐνέργεια; Οἱ ἴδιοι ἐδίδασκαν ὅτι τὸ ὄνομα Πατὴρ δηλώνει τὴν οὐσία τοῦ Θεοῦ. Ἂς δοῦμε πῶς τοὺς ἀντιμετώπισαν οἱ ὀρθόδοξοι πατέρες. «Νομίζουν», λέει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνός, «ὅτι ἔτσι μᾶς ἔδεσαν καὶ ἀπὸ τὶς δύο πλευρές, διότι, ἐὰν ἀπαντήσουμε ὅτι ὁ Πατὴρ εἶναι ὄνομα οὐσίας (ὅτι ἡ ὀνομασία Πατὴρ δηλαδὴ χαρακτηρί-

2. Πανεπιστημιακαὶ σημειώσεις. 3. Χρ. Γιανναρᾶ, Ἀλφαβητάρι τῆς πίστης, ἐκδ. Δόμος, Ἀθῆναι142006, σελ. 144, 145. 4. Ὁ Εὐνόμιος χειροτονήθηκε ἐπίσκοπος Κυζίκου τὸ 360. Μετὰ τὸν θάνατο τοῦ ἀρειανοῦ θεολόγου Ἀετίου ἔγινε ἀρχηγὸς τῶν Ἀνομοίων, οἱ ὁποῖοι συνήθως ἐλέγοντο Εὐμονιανοὶ καὶ ἦσαν πολυάριθμοι. Τὶς κακοδοξίες του καταπολέμησαν μὲ δικά τους συγγράμματα πολλοὶ πατέρες, μεταξὺ τῶν ὁποίων οἱ Μ. Βασίλειος, Γρ. Θεολόγος, Γρ. Νύσσης, Ἰω. Χρυσόστομος κ.ἄ. Ἅγιος Σεραφείμ Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 ● 35

ζει τὴν θεία οὐσία), τότε θὰ ποῦν πὼς συμφωνοῦμε μὲ τὴν ἄποψη ὅτι ὁ Υἱὸς εἶναι ἑτερούσιος, ἀφοῦ μία εἶναι ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ καὶ κάτοχος αὐτῆς εἶναι, ὅπως ἐκεῖνοι νομίζουν, ὁ Πατήρ. Ἐὰν πάλι ἀπαντήσουμε ὅτι εἶναι ὄνομα ἐνεργείας (ὅτι χαρακτηρίζει δηλαδὴ τὴν θεία ἐνέργεια), τότε θὰ θεωρηθοῦμε ὡς ὁμολογοῦντες σαφῶς πὼς ὁ Υἱὸς εἶναι κτίσμα (ἀφοῦ τὰ κτίσματα εἶναι ἀποτελέσματα τῆς δημιουργικῆς ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ) καὶ ὄχι γέννημα, διότι ὅπου εἶναι ὁ ἐνεργῶν, ἐκεῖ ὁπωσδήποτε εἶναι καὶ τὸ ἐνεργούμενον. Καὶ ἐκφράζουν τὴν ἀπορία τους· Πῶς μπορεῖ νὰ εἶναι “ταὐτὸν” (ἴδιο) τὸ ποίημα μὲ τὸν ποιητὴν (τὸ κτίσμα μὲ τὸν δημιουργόν); Θὰ σεβόμουν καὶ ἐγὼ ὁ ἴδιος πολὺ τὴν διάκρισή τους, ἐὰν ἦταν ἀναγκαῖο νὰ γίνει ἀποδεκτὸ τὸ ἕνα ἀπὸ τὰ δύο, καὶ νὰ μὴ ἀπορρίψουμε καὶ τὰ δύο, καὶ ὁμολογήσουμε ἕνα τρίτο, ποὺ εἶναι καὶ τὸ ἀληθέστερο, ὅτι οὔτε οὐσίας ὄνομα εἶναι ὁ Πατήρ, ὦ σοφώτατοι, οὔτε ἐνεργείας, ἀλλὰ σχέσεως (ἡ ὀνομασία Πατὴρ δηλαδὴ δὲν εἶναι χαρακτηρισμὸς οὔτε τῆς οὐσίας οὔτε τῆς ἐνεργείας, ἀλλὰ σημαίνει τὴν σχέσιν) τοῦ Πατρὸς πρὸς τὸν Υἱὸν ἢ τοῦ Υἱοῦ πρὸς τὸν Πατέρα. Ὅπως δηλαδὴ σὲ ἐμᾶς τοὺς ἀνθρώπους οἱ ὀνομασίες αὐτὲς (πατὴρ καὶ υἱὸς) φανερώνουν

τὴν γνησιότητα καὶ τὴν οἰκειότητα, ἔτσι καὶ στὸν Θεὸν ἐπισημαίνουν τὴν ὁμοφυΐαν (ταυτότητα φύσεως) μεταξὺ γεννήτορος καὶ γεννηθέντος»5. Ἐὰν τὰ ὀνόματα Πατὴρ καὶ Υἱὸς ἦταν δηλωτικὰ τῆς θείας οὐσίας, τότε πῶς θὰ διακρίνονταν μεταξύ τους ὁ Πατὴρ καὶ ὁ Υἱός; Στὴν περίπτωση αὐτὴ εἴτε λέγαμε Πατὴρ εἴτε λέγαμε Υἱός, θὰ ἦταν τὸ ἴδιο. Τὰ θεῖα ὀνόματα ὅμως, ὅπως καὶ παραπάνω τονίσαμε, εἶναι δηλωτικὰ τοῦ τρόπου ὑπάρξεως τοῦ Θεοῦ, ἀπαντοῦν στὸ «ὅπως ἐστὶ» τοῦ Θεοῦ. Ὁ Πατὴρ εἶναι πρόσωπον (ὑπόστασις), ὅπως καὶ ὁ Υἱὸς καὶ τὸ Πνεῦμα. Ἀλλὰ τὸ πρόσωπον δὲν εἶναι οὔτε οὐσία οὔτε ἐνέργεια. Τότε τί εἶναι; Γιὰ νὰ δοῦμε τί εἶναι, θὰ πρέπει πρῶτα νὰ δοῦμε τί δὲν εἶναι σὲ σχέση μὲ τὴν οὐσία καὶ τὴν ἐνέργεια, νὰ ἐξηγήσουμε δηλαδὴ τὸ γιατί δὲν εἶναι οὔτε οὐσία οὔτε ἐνέργεια. Θὰ χρειασθεῖ ὅμως ἀρκετὴ προσοχή, διότι καὶ πάλι εἴμαστε ἀναγκασμένοι νὰ χρησιμοποιήσουμε ἔννοιες καὶ ἐκφράσεις φιλοσοφικές. Οἱ ἔννοιες αὐτές, γιὰ τὶς ὁποῖες ἤδη ἔχουμε μιλήσει, εἶναι οἱ ἑξῆς. Οὐσία (φύσις). Εἶναι κάτι «τῶν καθ’ ἑαυτὸ ὑφεστηκότων» — γιὰ νὰ χρησιμοποιήσουμε καὶ πάλι τὴν ἔκφραση τοῦ ἁγ. Γρηγορίου6. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι μπορεῖ νὰ νοηθεῖ μόνη

5. Ἁγ. Γρηγορίου Θεολόγου, Λόγος ΚΘ΄ - θεολογικὸς τρίτος, Περὶ Υἱοῦ, ΕΠΕ, Τόμ. 4, σελ. 134-136. 6. Λόγος ΛΑ΄ - θεολογικὸς πέμπτος, Περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ὅ.π., σελ. 204. 36 ● Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 Ἅγιος Σεραφείμ

της, δὲν χρειάζεται νὰ τὴν συνδέσουμε μὲ κάτι ἄλλο, μὲ μίαν ἄλλη οὐσία, γιὰ νὰ τὴν ἐννοήσουμε. Εἶναι τὸ αὐθυπόστατον, «τὸ εἶναι καθ’ ἑαυτό, καὶ οὐκ ἄλλῳ συνδεδεμένον». Ἐνέργεια. Εἶναι κάτι «τῶν ἐν ἑτέρῳ θεωρουμένων», «τῶν πρός τι λεγομένων». Αὐτὸ σημαίνει ὅτι θεωρεῖται ἐπὶ ἄλλου τινός, ἀναφέρεται ἐν σχέσει πρὸς κάτι, νοεῖται καὶ εὑρίσκε-ται δηλαδὴ σὲ κάτι ἄλλο — «συμβεβηκὸς» ὀνομάζεται στὴν ἀριστοτελικὴ φιλοσοφία. Λέμε, ἐπὶ παραδείγματι· ἡ ἐνέργεια τοῦ ἡλίου· δὲν λέμε ὁ ἥλιος τῆς ἐνεργείας! Ὁ ἥλιος ὡς οὐσία μπορεῖ νὰ νοηθεῖ καὶ μόνος του· ἡ ἐνέργειά του ὅμως δὲν νοεῖται μόνη της, χωρὶς δηλαδὴ τὸν ἥλιο. Ἡ ἐνέργεια «θεωρεῖται ἐν ἑτέρῳ» (ἐν τῷ ἡλίῳ), νοεῖται δηλαδὴ καὶ εὑρίσκεται στὸν ἥλιο. Ἐπίσης αὐτὸ ποὺ εἶναι ἐνέργεια, τὸ συμβεβηκός, ἐνεργεῖται, δὲν ἐνεργεῖ, ποὺ σημαίνει ὅτι τίθεται καὶ ὄχι θέτει σὲ ἐνέργεια καὶ παύει νὰ ὑπάρχει μόλις παύσει νὰ ἐνεργεῖται. Γι’ αὐτὸ καὶ τὸ ἅγιον Πνεῦμα, τὸ ὁποῖον ἔχει σαφῶς τὰ γνωρίσματα ἑνὸς ποὺ κινεῖται καὶ ὄχι μιᾶς κινήσεως, ἑνὸς δηλαδὴ ποὺ θέτει καὶ ὄχι τίθεται σὲ ἐνέργεια, βλασφημεῖται, ὅταν ὀνομάζεται ἀπὸ τοὺς αἱρετικοὺς ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, ὅπως μᾶς διδάσκει καὶ πάλι ὁ θεῖος Γρηγόριος. Πρόσωπον (ὑπόστασις). Εἶναι κάτι ποὺ δὲν νοεῖται μόνο του, καθ’ ἑαυτό. Δὲν εἶναι «καθ’ ἑαυτὸ ὑφεστηκός», δὲν εἶναι δηλαδὴ οὐσία, δὲν εἶναι αὐθυπόστατον, δὲν μπορεῖ νὰ γί-

νει λόγος γι’ αὐτὸ χωρὶς ἀναφορὰ σὲ κάτι ἄλλο, δὲν μποροῦμε νὰ τὸ ἀπομονώσουμε. Ἡ ἔννοια τοῦ προσώπου εἶναι ἔννοια ἀναφορική. Γιὰ νὰ μιλήσουμε γι’ αὐτό, θὰ πρέπει συγχρόνως νὰ ἀναφερθοῦμε καὶ σὲ κάτι ἄλλο. Ἀναφορὰ μόνον σ’ αὐτό, δηλαδὴ μόνον σὲ ἕνα πρόσωπον (ὑπόστασιν) δὲν μπορεῖ νὰ γίνει. Ἀπεναντίας, ἀναφορὰ σὲ μία μόνον οὐσία μπορεῖ νὰ γίνει. Ἐδῶ ὑπεισέρχεται ἡ ἔννοια τῆς σχέσεως. Χωρὶς σχέση πρόσωπον δὲν μπορεῖ νὰ ὑπάρξει. Χωρὶς κοινωνία δὲν εἶναι κανεὶς πρόσωπον. Ὁ Μ. Βασίλειος ὅμως λέγει καὶ κάτι ἄλλο πολὺ σημαντικό, ὅτι οὐσία ἀνυπόστατος δὲν νοεῖται. «Γυμνὴ οὐσία» δὲν ὑπάρχει. Δὲν ὑπάρχει τὸ «τί» χωρὶς τὸ «ὅπως». Οὐσία καὶ ὑπόστασις, «τί» καὶ «ὅπως» («πῶς»), δὲν μποροῦν νὰ νοηθοῦν χωριστὰ — ὅπως δὲν μποροῦν νὰ νοηθοῦν χωριστὰ οὐσία καὶ ἐνέργεια. Οὐσία ἀνυπόστατος καὶ ὑπόστασις ἀνούσιος στὸν Θεὸ δὲν ὑπάρχει — ὅπως δὲν ὑπάρχει οὐσία ἀνενέργητος καὶ ἐνέργεια ἀνούσιος. Μὲ αὐτὲς τὶς προτάσεις ὁ ἅγιος Καισαρείας καὶ οἱ ἄλλοι Καππαδόκες πατέρες εἰσάγουν μία νέα θεμελιώδη ἀρχή. Ἡ θεία οὐσία δὲν προηγεῖται τῶν ὑποστάσεων. Δὲν μπορεῖ νὰ ὑπάρξει γυμνὴ οὐσία, ἀνυπόστατος. Παρ’ ὅλα αὐτά, ἡ ὕπαρξις τῆς οὐσίας (ἄρα καὶ τῆς ἐνεργείας) καὶ τῶν ὑποστάσεων ἔχει μίαν αἰτία. Γιὰ τὸ θέμα ὅμως αὐτὸ θὰ μιλήσουμε ἀναλυτικότερα σὲ ἄλλη παράγραφο. Ἅγιος Σεραφείμ Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 ● 37

Τό τριήμερο 29 Ἰουνίου - 1 Ἰουλίου μετέβη στίς πόλεις Κοζάνη καί Καστοριά ὅπου συμμετεῖχε στίς ἐκδηλώσεις ἐπί τῇ ἐλεύσει τοῦ Οἰκουμενικοῦ ΠαΤήν Παρασκευή 23 Ἰουνίου τριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου. τοῦ ἔτους 2012 ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης μας κ. Κύ- Τή Δευτέρα 2 τοῦ μηνός Ἰουριλλος, συνοδευόμενος ἀπό λίου, τό ἑσπέρας ὁ Σεβασμιώτόν Ἀρχιμ. Ἀμφιλόχιο Παπαν- τατος συνοδευόμενος ἀπό δρέου, τόν κ. Κωνσταντίνο ἱερεῖς τῆς Μητροπολιτικῆς μας Εὐθυμιάδη καί τόν κ. Λάμπρο περιφερείας μετέβη στίς ἐγκαΚαρκαλέτση, μετέβη στήν Πρέ- ταστάσεις τῶν Νεανικῶν Καβεζα ὅπου τέλεσε τρισάγιο στόν τασκηνώσεως Νεοχωρίου, ὅπου κεκοιμημένο Μητροπολίτη Νι- καί τέλεσε τόν Ἁγιασμό ἐπί τῇ κοπόλεως καί Πρεβέζης κυρό ἐνάρξει τῆς νέας κατασκηνωΜελέτιο. τικῆς περιόδου. Ὁ ΣεβασμιώΤό Γ΄ τρίμηνο τοῦ ἔτους 2012 στήν Ἱερά μας Μητρόπολη πραγματοποιήθηκαν οἱ κάτωθι ἐκδηλώσεις καί δραστηριότητες:

Τήν περίοδο 6-13 τοῦ μηνός Ἰουλίου ὁ Σεβασμιώτατος κ. Κύριλλος συνοδευόμενος ἀπό τόν Ἀρχιμ. Ἀμφιλόχιο Παπανδρέου καί τόν κ. Λάμπρο Καρκαλέτση, μετέβη στή νήσο τῶν Κυθήρων, ὅπου πραγματοποίησε προσκυνηματική ἐπίσκεψη. Κατά τήν ἐκεῖ παραμονή του πραγματοποίησε προσκύνημα στήν Ἱερά Μονή Παναγίας Μυρτιδιωτίσσης, στήν Ἱερά Μονή Ὁσίου Θεοδώρου, στήν

τατος μοίρασε εὐλογίες στά μικρά κατηχητόπουλα καί εὐχήθηκε καλή καί χαρούμενη διαμονή στά παιδιά καί στούς ὑπευθύνους τῶν κατασκηνώσεων. 38 ● Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 Ἅγιος Σεραφείμ


Ἁγία Μόνη καί σέ ἄλλα Ἱερά καθιδρύματα τῆς νήσου. Ἀκόμη ἐπισκέφτηκε τόν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Κυθήρων στό Ἐπισκοπεῖο. Τήν Τετάρτη 25 τοῦ μηνός Ἰουλίου τό ἐσπέρας ὁ Σεβασμιώτατος χοροστάτησε στόν πανηγυρικό Ἑσπερινό πού ἐψάλη στόν Ἱερό Ναό Ἁγίας Παρασκευῆς Φαρσάλων.


Τήν ἑπομένη, 26 τοῦ μηνός Ἰουλίου τό πρωΐ, λειτούργησε στόν Ἱερό Ναό Ἁγίας Παρασκευῆς Σοφάδων. Τόν Θεῖο Λόγο κήρυξε ὁ Ἱεροκήρυξ τῆς Μητροπόλεώς μας Ἀρχιμ. Ἀμφιλόχιος Παπανδρέου.

Ἐνῶ τό ἑσπέρας χοροστάτησε στόν πανηγυρικό Ἑσπερινό πού ἐψάλη στόν Ἱερό Ναό Ἁγίου Παντελεήμονος Καρδίτσης.


Τήν Κυριακή 5 τοῦ μηνός Αὐγούστου τό ἑσπέρας ὁ Σεβασμιώτατος χοροστάτησε στόν Πανηγυρικό Ἑσπερινό πού τελέστηκε στό Ἱερό Προσκύνημα Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος Κουρτικίου. Τόν Θεῖο Λόγο κήρυξε ὁ Ἱεροκῆρυξ Ἀρχιμ. Ἀμφιλόχιος Παπανδρέου.

Κατά τήν περίοδο τοῦ Δεκαπενταυγούστου τόσο ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης μας κ. Κύριλλος ὅσο καί οἱ Ἱεροκήρυκες τῆς Ἱερᾶς μας Μητροπόλεως περιόδευσαν τά χωριά ὅπου τελοῦσαν τήν Ἀκολουθία τῆς Ἱερᾶς Παρακλήσεως καί κήρυτταν τόν Θεῖο Λόγο.



Τήν ἑπομένη 6 τοῦ μηνός λειτούργησε στόν Ἱερό Ναό Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος Φαναρίου.

Τήν Τρίτη, 14 τοῦ μηνός Αὐ γούστου τό ἑσπέρας χοροστάτησε στόν πανηγυρικό Ἑσπερινό πού τελέστηκε στόν

Τήν ἑπομένη, λ ε ιτ ο ύ ρ γ η σ ε στόν Κοιμητηριακό Ἱερό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου Καρδίτσας.

Ἱερό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου Φαρσάλων. Ἐνῶ ὁ Ἱεροκῆρυξ Ἀρχιμ. Ἀμφιλόχιος Παπανδρέου ἀνέγνωσε τό μήνυμα τοῦ Σεβασμιωτάτου. 44 ● Ἰούλιος - Σεπτέμβριος 2012 Ἅγιος Σεραφείμ


Τήν Τρίτη, 28 τοῦ μηνός Αὐγούστου τό ἑσπέρας ὁ Σεβασμιώτατος χοροστάτησε στόν πανηγυρικό Ἑσπερινό πού ἐψάλη στήν Ἱερά Μονή Ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου Παληουρίου.


Τήν ἑπομένη, Τετάρτη 29 τοῦ μηνός τό πρωΐ λειτούργησε στόν Ἱερό Ναό Ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου στό Δ.Δ. Προδρόμου.


ΑΓΙΟΣ ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΙΟΥΛΙΟΣ – ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 – ΤΕYΧΟΣ 28

Recommend Documents