Εθνικός Αγροτικός Σύνδεσμος Αντικομουνιστικής Δράσης , Σταύρος Αστερίου Παπαγιάννης, Εκδόσεις Σοκόλη, 2007

ΣΤΑΥΡΟΣ ΑΣΤΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΤΙΚΟΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΤΑ ΤΑΓΜΑΤΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

(Ιανουάριος-Οκτώβριος 1944)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΟΚΟΛΗ

«Στα πρώτα χρόνια δεν μιλούσα [ενν. για τη φρίκη των χιτλερικών στρατο­ πέδων συγκέντρωσης] ούτε στα παιδιά μου. Δεν ήθελα να τους μεταφέρω εικόνες δυστυχίας και δεν το θέλω ακόμα. Αποδείχθηκε πως η σιωπή μου ήταν λανθασμένη. Ο κόσμος πρέπει να μάθει, να παραμείνουν στην επιφά­ νεια οι φρικαλεότητες, για να μην ξαναγίνουν» . ΛΕΟΝ ΜΠΕΝΜΑΓΙΟΡ

Θεσσαλονικιός που επέζησε των χιτλερικών στρατοπέδων συγκέντρωσης. (εφημ. «Η Καθημερινή», 26.2.2006)

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Συντομογραφίες και σύμβολα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14

ΠΡΟΛΟΓΟΣ .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15

ΕΙΣΑΓΩΓΉ

1. Η εμφάνιση, οι δημιουργοί και η ταυτότητα του Ε. Α.Σ. Α.Δ. . . .. . . ... . .. . . . 2. Ο σκοπός και οι ένοπλοι του Ε. Α.Σ. Α.Δ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Από συνεργάτες στην αγχόνη των Γερμανών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Εύλογα ερωτήματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Το άγος και η κάθαρση των δωσιλόγων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . 6. Προβλήματα της εργασίας μου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17 21 28 36 46 49

ΚΕΦΑΛΑΙΟΑ' ΛΑΡΙΣΑ ... . .. . . . . . . . . . .. . . . . . .. . . ..... . ... ... .. . . . . . .. . . .. ... .. . . . ..

53

Πεπραγμένα του Ε. Α.Σ. Α.Δ. από δικαστικά ντοκουμέντα 1 . Η πρώτη δίκη των Ε ΑΣ ΑΔιτών στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Μία δίκη για το μακελειό της 13ης-14ης Μαtου 1944 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Τρεις εκτελέσεις, ένας aπαγχονισμός και ένας γενναίος που εγκαλεί . . . . . . 4. Η μήνυση της χήρας Τάσου Γαλάνη και το αποτέλεσμα της δίκης . . .. . . . . 5. Η δίκη για την εκτέλεση του Γεωργίου Σακελλάρη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Η εκτέλεση των Δημητρίου Χατζημαυροειδή και Μάνθqυ Παπαπούλιου . 7. Ο Ε. Α.Σ. Α.Δ. ληστεύει την Ε.Γ.Π.Σ. Λάρισας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8. Ο Ε. Α.Σ. Α.Δ. , η Ε. Ε.Ε. και ο δικηγόρος Βασίλης Σχινάς . . . . . . .. . . . . . . . . 9. Χρ1iστος Κροντήρης, ο λοχαγός διοικητής της Ασφάλειας του Ε. Α.Σ. Α.Δ. 10. Ένας Ε ΑΣ ΑΔίτης ένοπλος και με γερμανική στολ1i κατά των ανταρτών . . 11. Επώνυμος και σιχαμερός καταδότης ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . 12. Ένας γερμανοντυμένος σπιούνος Ε ΑΣ ΑΔίτης . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .. . 13. Ο «υπασπιστής>> του Ε. Α.Σ. Α.Δ. και το πουκάμισο του πλιάτσικου . . . . . . . 14. Ληστείες, συλλήψεις και εκβιασμοί Ε ΑΣ ΑΔιτών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

55 71 84 96 106 1 14 124 129 136 139 140 141 143 144

I.

Π. Πεπραγμένα του Ε. Α.Σ. Α.Δ.όπως τα βίωσαν επιζώντες 1. Μπαρμπής Αθανασίου Βοζαλής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.Βασίλης Χρήστου Βουτσιλάς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Ήρα Αλαμανή-Φλώρου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Α.Α.Σ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Ιπποκράτης Κωνσταντίνου Τσομάκος . . . . . . . . . . . . . . . . . .

... ... ... ... ...

146 149 153 153 155

ΠΙ. Πεπραγμένα του Ε. Α.Σ. Α.Δ. ιστορούμενα από συγγραφείς 1.Δαμιανός Αχιλλέα Βουλγαράκης . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Ρίζος Μπόκοτας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Λάζαρος Αρσενίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . ..

156 161 163

IV.

164

... ... ... ... ...

... ... ... ... ...

..... ..... ..... ..... .....

Πεπραγμένα του Ε. Α.Σ. Α.Δ. στον Τύπο της Κατοχής . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12

ΣτΑΥΡΟΣ ΑΣΊ'ΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β'

ΤΥΡΝΑΒΟΣ-ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ-ΒΡΥΟΤΟΠΟΣ-ΦΑΛΑΝΗ......... . . . . . . . . . . . Ι. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. από δικαστικά ντοκουμέντα 1. Τα γεγονότα στη Φαλάνη: 15 Μαtου 1944 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Τα γεγονότα στον Αμπελώνα: 17, 27, 31 Μαtου και 4 Ιουνίου 1944 . . . . . . .

171 177

Π. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. όπως τα βίωσαν επιζώντες 1. Ειρήνη Χρ1Ίστου Κοντσιώτη-Κωτούλα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Σταύρος Αστερίου Παπαγιάννης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Φώτης Δημητρίου Αλατάς-Ανθή, σύζυγος Φώτη Αλατά . . . . . . . 4. Αλέκος Ιωάννου Σκούφας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Γιάννης Σπύρου Κωτσόπουλος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Βασίλειος Δημητρίου Ψαθάς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Ηλίας Γεωργίου Ριζόπουλος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

......... ......... ......... ......... ......... ......... .........

204 206 213 218 226 230 234

ΠΙ. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ιστορούμενα από συγγραφείς . . . . . . . . . . . . . .

241

IV.

241

.

Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στον Τύπο της Κατοχής . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

167

IΙ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ' 243

Σ ΤΑ ΚΑΜΠΟΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ι. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. από δικαστικά ντοκουμέντα 1. ΑΜΑΡΛΑΡ (Κοιλάδα) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. ΝΙΚΑΙΑ (Νεμπεγλέρ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. ΣΊ'ΑΥΡΟΣ (Δεμερλί) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. ΠΟΛΥΝΕΡΙ (Σιμικλί) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ (Μπουχλάρ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. ΝΕΕΣ ΚΑΡΥΕΣ (Χατζημουσταφά, Ισαρλίκ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. ΑΡΜΕΝΙΟ (Γκερλί) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8. ΔΙΛΟΦΟ (Μεγάλο Χαλίτσι) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9. ΖΑΠΠΕΙΟ (Μπακράτσι) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10. ΣΥΚΟΥΡΙΟ (Κεσερλί) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

244 254 272 283 300 311 315 320 323 325

Π. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. όπως τα βίωσαν επιζώντες 1. Γιάννης Σωτηρίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Δημήτριος Αχιλλέα Κατσάνας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Αθανάσιος Δημ. Μητσόπουλος-Κωσταντία, σύζ. Αθ. Μητσόπουλου . . . . 4. Δημήτριος Γεωργίου Μπατάλης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . .

328 331 332 335

ΠΙ. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ιστορούμενα από συγγραφείς 1. Αλέξης Σεβαστάκης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

337

IV.

339

Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στον Τύπο της Κατοχής ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ'

ΜΑΓΝΗΣΙΑ Α' ΒΟΛΟΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ι. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. από δικαστικά ντοκουμέντα . . . . . . . . . . . . . . . . .

341 341

13

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ιστορούμενα από συγγραφείς . 1. Νίτσα Κολλιού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Γιάννης Μουράτογλου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Λάζαρος Αρσενίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . .

343 343 345 347

Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στον Τύπο της Κατοχής ....... : . . . . . . . . . . .

358

Β' ΑΛΟΝΝΗΣΟΣ........................................................ Ι. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. όπως τα βίωσαν επιζώντες . . . . . . . . . . . . . . . . . . Αθανάσιος Κυριαζής, Απόστολος Βλάικος και Κωνσταντίνος Τσουκανάς

363 364 364

Π.

ΠΙ.

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

.. .. .. ..

. . . .

.. .. .. ..

. . . .

. . . .

. . . .

Γ' ΚΑΡΔΠΣΑ-ΠΑΛΑΜΑΣ-ΣΟΦΑΔΕΣ-ΚΟΣΚΙΝΑ-ΦΑΝΑΡ-ΜΑΓΟΥΛΑ Ι.

Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. όπως τα βίωσαν επιζώντες

α. Παλαμάς

1 . Νικόλαος Κατσιαμπούρας. 2. Ματθαίος Μπλούφας . . . . . 3. Βασίλειος Φιρφιρής. . . . . . . 4. Δημήτριος Αρμύρος . . . . . .

.. .. .. ..

. . . .

. . . .

.. .. .. ..

. . . .

. . . .

. . . .

.. .. .. ..

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

.. .. .. ..

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

366 370 373 374

β. Κοσκινάς Από τις αφηγήσεις: Γιάννη Απ. Ράια, Αθανάσιου Δ. Πιτσαριώτη, Αχιλλέα Α. Ράια, Βάιου Χρ. Πάσχου και Χρήστου Γ. Ράια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Π. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στον Τύπο της Κατοχ1Ίς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

375 380

Δ'ΤΡΙΚΑΛΑ I.

Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στον Τύπο της Κατοχής. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

387

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η υποχρέωση όλων μας . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο Ε.Α.Σ.Α.Δ. και τα Τάγματα Ασφαλείας . Η δράση και η αντίδραση: το αποτέλεσμα . Η οφειλή μας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . .

. . . .

.. .. .. ..

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

... ... ... ...

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

.. .. .. ..

. . . .

. . . .

. . . .

389 390 391 392

ΠΑΡΆΡτΗΜΑ I.

Πίνακας των aφηγητών που κατέθεσαν τα βιώματά τους από την εμφάνιση και τη δράση του Ε.Α.Σ.Α.Δ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11. Οι διατάξεις του αναγκαστικού νόμου 533/1945 για τους δωσίλογους: προβλεπόμενα αδικήματα και ποινές. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ΠΙ. Η δίκη ΕΑΣΑΔιτών του Φανάρ-Μαγούλα στο Στρατοδικείο της 1 ης Μεραρχίας του Ε.Λ.Α.Σ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV. Η καταγγελία του Στ. Σαράφη και του Γ. Κωστόπουλου από την Πανθεσσαλική Επιτροπή του Ε.Α.Μ.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . V. Πίνακας Δικαστών, Εισαγγελικών λειτουργών και Γραμματέων που έλαβαν μέρος στις δίκες των δωσίλογων ΕΑΣΑΔιτών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vl. Πίνακας πρακτικών και αποφάσεων του Ε.Δ.Δ. Λάρισας για ΕΑΣΑΔίτες . VII. Δύο ανακοινώσεις του Ε.Α.Σ.Α.Δ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VΠΙ. Ο Παπαναξαγόρας μεριμνά για τους συνεργάτες του ΕΑΣΑΔίτες. . . . . . . ΙΧ. Το ένταλμα σύλληψης του Δημ. Μαλλιάρα και η τύχη του . . . . . . . . . . . . . . .

402 403 406 408 411

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.........................................................

417

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

419

393 394 397 398

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΑ Αν.Ν Απ. Αριθμ. Αφ. Ε. Ε .Α. Ε .Α. Μ. Ε. Α. Ο. Ε.Α.Σ.Α.Δ .

: Αναγκαστικός νόμος : Απόφαση : Αριθ μός : Αφήγηση : Ε.Α.Σ.Α.Δ. : Εθνικ1Ί Αλληλεγγύη : Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο : Εθνικές Αντικομμουνιστικές Ομάδες : Εθνικός Αγροτικός Σύνδεσμος Αντικομμουνιστικής Δράσης (Κατοχή, 1944) Ε.Γ.Π.Σ. : Ένωση Γεωργικών Πιστωτικών Συνεταιρισμών Ε.Δ.Ε.Σ. : Ελληνικός Δημοκρατικός Εθνικός Σύνδεσμος Ε.Δ.Δ. : Ειδικό Δικαστήριο Δωσιλόγων Ε.Ε.Ε. : Εθνική Ένωση Ελλάδος Ε.Ε.Ε. : Ένωση Ελευθέρων Ελλήνων Ε.Λ.Α.Σ. : Εθνικός Λα.ίκός Απελευθερωτικός Στρατός Ε. Ο.Ε.Α. : Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών Ε.Π. : Εθνική Πολιτοφυλακή Ε.Σ.Α. : Ελληνικός Στρατός Απελευθέρωσης (Αντάρτικη ομάδα Δ. Κωστόπουλου) Ε.τ.Α. : Επιμελητεία του Αντάρτη εφ. : Εφημερίδα Κ. : Κασέτα Κατ. : Αφ1Ίγηση που δεν μαγνητοφωνήθηκε αλλά καταγράφηκε Κεφ. : Κεφάλαιο Κ.Κ.Ε. : Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος Κ.Υ.Δ.Ε.Π. : Κεντρική Υπηρεσία Διαχείρισης Ελληνικών Προ"ίόντων Λ. : Λεγεώνα Ν. : Αριθμός Ο .Π.Λ.Α. : Οργάνωση Προστασίας Λα"ίκού Αγώνα Π.Ε.Α.Ν. : Πανελλήνια Ένωση Αγωνιζομένων Νέων Π.Ε.Ε.Α. : Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης Π.Γ. : Πολιτικό γραφείο Σ.Ε.Κ. : Σιδηρόδρομοι Ελληνικού Κράτους Πρ. : Πρακτικά σ. : Σελίδα ση μ. : Σημείωση Σ.Μ.Α. : Στρατηγείο Μέσης Ανατολής τ. : Τόμος τ.τ.τ. : Ταχυδρομείο. Τηλεγραφείο. Τηλεφωνείο : Τετράδιο τετρ. (. . .) : Παράλειψη κειμένου [ . . .] : Παράθεμα λέξης ή φράσης από τον συγγραφέα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Για την περίοδο της Κατοχής και, ιδιαιτέρως, για την Εθνική Αντίσταση κατά των τριών κατακτητών της χώρας μας, υπάρχει πλούσια βιβλιογραφία ιστο­ ρίας και πολλά έχουν γραφεί από τους πρωταγωνιστές ή από τους απλούς αγωνιστές που συμμετείχαν στις ένοπλες ή τις πολιτικές αντιστασιακές οργα­ νώσεις. Αναλόγως της οπτικής γωνίας από την οποία ο κάθε συγγραφέας παρατη­ ρεί τα γεγονότα και τους εμπλεκομένους, δηλαδή την ιδεολογική, πολιτική ή και την κομματική τοποθέτησή του, άλλα υπερτονίζει και άλλα υποβαθμίζει. Όλοι, όμως, φροντίζουν, πάντοτε, να τονίζουν τα θετικά στοιχεία και να απο­ σιωπούν ή να ελαχιστοποιούν τα μελανά σημεία τους, για να μην αμαυρώ­ σουν το μεγαλείο της Εθνικής Αντίστασης. Έγινε, βέβαια, λόγος για την ύπαρξη οργανωμένων ένοπλων ομάδων υπο­ κινούμενων από τους κατακτητές και την κυβέρνηση των συνεργατών τους. Είναι τα Τάγματα Ασφαλείας και άλλες οργανώσεις με διάφορες επωνυμίες, που σκόπευαν στον ίδιο στόχο: στην εξουδετέρωση της ΕΑΜικής αντίστασης σε συνεργασία με τους κατακτητές. Ειδικώς, για τα πεπραγμένα του Εθνικού Αγροτικού Συνδέσμου Αντικομμουνιστικής Δράσης (Ε.Α.Σ.Α.Δ.), που είναι αντικείμενο αυτής της εργασίας, έχουν γραφεί ελάχιστα και πολύ γενικά. Τα μέλη αυτών των οργανώσεων, πράγματι, συνεργάστηκαν με τους κατα­ κτητές και διέπραξαν φοβερά εγκλήματα κατά της ζωής, της τιμής και της περιουσίας των ΕΑΜιτών και όσων μετείχαν στον εθνικό απελευθερωτικό αγώνα. Οι συγγραφείς που αναφέρονται στη δράση αυτών των ομάδων τις εμφανίζουν μονοδιάστατα: απολύτως επαινετικά ή aπαξιωτικά. Έτσι, επαινέθηκαν και επαινούνται από τους συγγραφείς οι οποίοι είτε μετείχαν οι ίδιοι στα Τάγματα Ασφαλείας -τα οποία δημιουργήθηκαν μετά την άνοιξη του 1943- είτε απλώς συμμερίζονταν τις ανησυχίες πολλών Ελλή­ νων για τον κίνδυνο επικράτησης των κομμουνιστών μετά την Απελευθέρω­ ση. Αντιθέτως, οι συγγραφείς που μετείχαν οι ίδιοι στην ΕΑΜ ική Εθνική Αντίσταση, ή εκτιμούν την αντιστασιακή της δράση κατά των κατακτητών -παρά τα τερατώδη και εγκληματικά σφάλματα των κομμουνιστών που την καθοδηγούσαν-, καταδικάζουν τα Τάγματα απολύτως, γιατί συνεργάστηκαν με τους κατακτητές, και θεωρούν προδότες εκείνους που εντάχθηκαν σ' αυτά. Ωστόσο δεν έχει τεθεί το ερώτημα πώς ήταν δυνατόν όλοι όσοι εντά­ χθηκαν στα Τάγματα Ασφαλείας και στον Ε.Α.Σ.Α.Δ. -περίπου τριάντα χιλιάδες οπλίτες και χίλιοι μόνιμοι και έφεδροι αξιωματικοί (που είχαν πολε­ μήσει εναντίον των επιδρομέων Ιταλών φασιστών στο μέτωπο της Αλβα-

16

ΣτΑΥΡΟΣ ΑΣ"ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

νίας)-, 1 να καταστούν προδότες της πατρίδας τους συνεργαζόμενοι με τους κατακτητές και ειδικώς οι ΕΑΣΑΔίτες με τους Γερμανούς. Δεν έχει ερευνηθεί επαρκώς το πώς και το γιατί κατέληξαν στην προδοσία και στην ένοπλη συνεργασία με τους κατακτητές. Εκείνοι, όμως, οι οποίοι είχαν την εμπειρία της Κατοχής στη Θεσσαλία -ανάμεσά τους και ο υποφαινόμενος- γνώριζαν την έκταση και την αγριότη­ τα των εγκλημάτων των ΕΑΣΑΔιτών αλλά και το πώς και γιατί πολλοί από αυτούς κατέληξαν στη συνεργασία με τους κατακτητές και στη διάπραξη εγκλημάτων του κοινού ποινικού δικαίου. Προσωπικά, είχα την ευκαιρία να γνωρίσω και νέα στοιχεία για τους ίδιους και τη δράση τους από τα πρακτικά του Ειδικού Δικαστηρίου Δωσιλόγων Λάρισας, τον καιρό που συγκέντρωνα στοιχεία για τη συγγραφή των βιβλίων μου: Τα παιδιά της λύκαινας και Βλά­ χοι και βλαχόφωνοι Έλληνες. Ταυτόχρονα, όμως, πρόσεξα και κάποιες άλλες «λεπτομέρειες» γεγονότων, οι οποίες ενίσχυαν τις απορίες και τους προβλη­ ματισμούς μου για το πώς συνέβη τόσο πολλοί να ενταχθούν στα Τάγματα Ασφαλείας -και στον Ε.Α.Σ.Α.Δ.-, και να βρεθούν έτσι στην υπηρεσία των Γερμανών, καθώς και για τον πολυσυζητημένο προσδιορισμό του χρόνου έναρξης του εμφυλίου πολέμου και των υπευθύνων για το έναυσμα. Αυτές τις σκέψεις τις ακολούθησε ένα δίλημμα: αν αυτά τα εγκλήματα και οι περιστάσεις υπό τις οποίες διαπράχθηκαν έπρεπε να αποκαλυφθούν ή, αντιθέτως, θα 1Ίταν σκόπιμο να αφεθούν στο σκότος και στη λησμονιά, ώστε να μείνουν άγνωστα, για να μη «στενοχωρήσουν» κάποιους από τους νεότε­ ρους όπως και αν το όφελος από την παρουσίασή τους θα ήταν μεγαλύτερο από τη ζημία που τυχόν θα προξενούσαν με την «αναμόχλευση» του παρελ­ θόντος. Ο ίδιος προβληματισμός υπήρξε και όσον αφορά την αποκάλυψη της εγκληματικής δράσης των λεγεωνάριων Βλάχων, επίσης, κατά την περίοδο της Κατοχής. Όμως, η ευμενής υποδοχή των δύο βιβλίων μου από τη μέγιστη μερίδα των βλαχοφώνων έδωσε την απάντηση στο δίλημμα και με ενθάρρυνε να προχωρήσω στη νέα μου έρευνα. Η ιστορία είναι προ'ίόν της δράσης μας, η οποία, δυστυχώς, δεν έχει να επιδείξει μόνον επαινετά έργα, αλλά και aπο­ κρουστικά, μερικές φορές ταυτόχρονα διφυή, ακόμα και παράγωγα του ίδιου υποκειμένου. Θέτω στη διάθεση του αναγνωστικού κοινού όσα στοιχεία μπόρεσα να συγκεντρώσω για τα πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ως απάντηση στα παραπά­ νω ερωτήματα.

1. Βλ. Γιώργος Μαργαρίτης, Ιστορία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου 1946-1949, εκδ. <<Βιβλιόραμα>>, Αθήνα 2000, τ. Α', σ. 59.

ΕΙΣΑΓΩΓΉ

1. Η εμφάνιση, οι δημιουργοί και η ταυτότητα του

Ε.Α.Σ.Α.Δ.

Οι νLκες των συμμaχων κατa των δυνaμεων του Άξονα σε όλα τα μέτωπα του πολέμου κατa το έτος 1943 και η ενδυνaμωση των αντιστασιακών οργανώ­ σεων, μαζL με τη φημολογούμενη απόβαση συμμαχικών δυνaμεων σε έδαφος της χώρας μας, οδήγησαν την κατοχική κυβέρνηση του Ιωaννη Ρaλλη, προφα­ νώς και με την ενθaρρυνση aλλων παραγόντων, να προγραμματLσει τη συγκρότηση ειδικών ένοπλων τμημaτων. Εξοπλισμένα από τους Γερμανούς τα τμ1Ίματα αυτa, θα εLχαν ως σκοπό τους την τήρηση της δημόσιας τaξης και την προστασLα των αντιφρονούντων από τις διώξεις των ΕΑΜικών αντιστα­ σιακών οργανώσεων. Έτσι, από την aνοιξη του 1943, αρχLζει η έκδοση σειρaς σχετικών νόμων της κατοχικής κυβέρνησης και η συγκρότηση των νέων ένο­ πλων τμημaτων: των Ευζώνων. Η αρχή έγινε με τον σχηματισμό ενός λόχου για την τιμητική φρουρa του Άγνωστου Στρατιώτη: τον Μaιο του Lδιου έτους συγκροτήθηκαν aλλοι δύο λόχοι, οι οποLοι αποτέλεσαν το Ευζωνικό Τaγμα ΑσφαλεLας των Αθηνών. ΛLγο αργότερα, στις 15 ΙουνLου 1943, εκδόθηκε η υπ' aριθμ. 147/43 εγκύκλιος διαταγ1Ί του υπουργού Εθνικής Άμυνας, η οποLα προ­ έβλεπε τη συγκρότηση τεσσaρων Ευζωνικών Ταγμ
18

Σ'ΓΑΥΡΟΣ

ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

«Αμέσως, με τη λήψη αυτής της εντολής, να καλέσετε όλους τους μόνιμους αξιωματικούς υπό τις διαταγές σας και εκείνοι που είναι διατεθειμένοι να καταταγούν στα Τάγματα Ασφαλείας να υποβάλουν σχετικές δηλώσεις. Οι δηλώσεις αυτές πρέπει να υποβληθούν αμέσως σε εμάς (Γενικ1Ί Διεύθυνση Δυνάμεων Ξηράς) πριν από την 23η του τρέχοντος μηνός».3 Την εποχή αυτή εμφανίστηκε και ο Εθνικός Αγροτικός Σύνδεσμος Αντι­ κομμουνιστικής Δράσης (Ε.Α.Σ.Α.Δ.). Ο γεωγραφικός χώρος στον οποίο έδρασε ήταν οι τέσσερις νομοί της Θεσσαλίας: Μαγνησία, Λάρισα, Καρδίτσα και Τρίκαλα. Οι Γερμανοί, την περίοδο που εμφανίστηκαν οι πρώτες αυτές ομάδες, είχαν ανακοινώσει ότι «η στρατιωτική διοίκηση του Ε.Α.Σ.Α.Δ. βρισκόταν στα χέρια γερμανικών στρατευμάτων κρούσεως», προφανώς των S.S., και ότι ο πολιτικός αρχηγός του ήταν «ένας από τους πιο γνωστούς πολιτικούς στην Ελλάδα»4, υπονοώντας, προφανώς, τον Στυλιανό Γονατά, ο οποίος φερόταν ως συναρχηγός του κόμματος των Φιλελευθέρων μαζί με τον Θεμ. Σοφούλη. Εκτός από τον πολιτικό αρχηγό του Ε.Α.Σ.Α.Δ., τον οποίο οι Γερμανοί φωτογράφισαν με την ανακοίνωσή τους, όταν η οργάνωση έκανε την εμφάνι­ σή της, ήταν πρόδηλο ότι η κατοχικ1Ί κυβέρνηση του Ιωάννη Ράλλη, που με ολόκληρη σειρά διαταγμάτων της ίδρυσε και οργάνωσε τα Τάγματα Ευ­ ζώνων, τα Ειδικά Τάγματα Ασφαλείας και τα Ειδικά Εθελοντικά Σώματα των Πολιτών, γνώριζε και συνέβαλε στην ίδρυσή του. Απόδειξη αυτού είναι η παρουσία στις γραμμές του μόνιμων αξιωματικών του στρατού ξηράς, οι οποίοι, με διαταγή του ίδιου του Ιωάννη Ράλλη, που έχω αναφέρει, προσκλή­ θηκαν να συμμετάσχουν στην εθνική δέσμευση της κυβέρνησής του για τη «διάλυση του κομμουνισμού». Ενεργός παράγοντας στην ίδρυση του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ήταν βέβαια και οι γερ­ μανικές δυνάμεις κατοχής, οι οποίες και εξόπλισαν την οργάνωση, όπως άλλωστε έπραξαν και για τα λοιπά κατά τόπους Τάγματα Ασφαλείας.5 Την ίδρυση των Ταγμάτων Ασφαλείας και του Ε.Α.Σ.Α.Δ. γνώριζαν και οι αρχη­ γοί των κομμάτων, αλλά και προσωπικότητες του παλαιού πολιτικού κόσμου, από τους οποίους πολλοί την ενέκριναν, ρητώς ή σιωπηρώς, 1l την ανέχθηκαν. Το ίδιο ισχύει και για τους πολιτικούς που, κατά τα δύο τελευταία χρόνια της Κατοχής, μετείχαν στην εξόριστη ελληνική κυβέρνηση.6 Όσο για τις αγγλικές μυστικές υπηρεσίες, είναι ευνόητο ότι αυτές ρύθμιζαν τη δράση τους σύμφω­ να με τις διπλωματικές επιδιώξεις της χώρας τους για τη δημιουργία μοχλών 3. Ό.π., υποσημ. 2, σ. 1 44 . 4. Στο ίδιο, σ. 122. 5. α. Ό.π., υποσημ. 1, σ. 216· β. Ό.π., υποσημ. 2, σσ. 106, 122· γ. Γιάννης Κ. Δουατζής, Οι Ταγματασφαλίτες, εκδ. Αφών Τολίδη, Αθ1jνα χ.χ., σ. 276 επ. 6. α. Ό.π., υποσημ. 2, σσ. 197, 225· β. Γεώργιος I. Ράλλης, Κοιτάζο1ιτας πίσω, β' έκδ., εκδ. <<Ερμείας», Αθ1jνα 1993, σσ. 310, 311.

ΕΙΣΑΓΩΓΉ

19

κατάλληλων για μακροχρόνια και ποικίλη χρήση, ώστε να χρησιμοποιηθούν 6-το μέλλον για την υλοποίηση των σχεδιασμών της εξωτερικής πολιτικής της κυβέρνησής τους. Έτσι είναι αδύνατο να αγνοούσαν τους σχεδιασμούς και τα παρασκήνια που οδήγησαν στην ίδρυση και ανέλιξη των Ταγμάτων Ασφα­ λείας και συνεπώς και του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Η ευαισθησία τους για την τύχη των ταγματασφαλιτών, ιδίως των αξιωματικών, ευθύς μετά την Απελευθέρωση, το επιβεβαιώνει.7 Άλλωστε, κοινή είναι η διαπίστωση όλων των ερευνητών της κατοχικ1Ίς περιόδου ότι οι παράγοντες που μνη μονεύτηκαν πιο πάνω γνώριζαν, ενέκρι­ ναν ή ανέχθηκαν τις πρωτοβουλίες για την ίδρυση των Ταγμάτων Ασφαλείας -και του Ε.Α.Σ.Α.Δ.-, για τον εξοπλισμό τους από τους Γερμανούς και για τη δράση τους. Η στάση τους αυτή δεν ήταν τυχαία: ο «εθνικός» και «αντι­ κομμουνιστικός» σκοπός αυτών των οργανώσεων (ταγμάτων Ασφαλείας­ Ε.Α.Σ.Α.Δ.) υπηρετούσε απολύτως και τις επιμέρους επιδιώξεις των παραγό­ ντων που ανέφερα: Η κυβέρνηση του Ράλλη ήθελε να έχει τις αναγκαίες δυνάμεις κατά τη στιγμή που οι Γερμανοί θα εγκατέλειπαν την Ελλάδα, ώστε να εμποδίσουν την ΕΑΜικ1Ί αντίσταση να καταλάβει την εξουσία, και να τις θέσει στη διάθεση της εξόριστης κυβέρνησης. Βεβαίως, αυτό θα συνέβαλε και στην εξιλέωσή της για τη συνεργασία της με τους κατακτητές. Οι πολιτικοί αρχηγοί 1Ίθελαν να έχουν τον λόγο στις μεταπολεμικές πολιτικές εξελίξεις, αφού θα αποφευγόταν η πολιτικ1Ί μονοκρατορία του Κ.Κ.Ε. Οι Άγγλοι ήθε­ λαν να διαφυλάξουν τα παντοειδή ερείσματά τους στη χώρα μας μετά την απελευθέρωσή της. Και οι Γερμανοί 1Ίθελαν να καλύψουν τα νώτα τους, όταν θα έφθανε η η μέρα να εγκαταλείψουν τη χώρα, καθώς, όπως πίστευαν, οι εγχώριοι συνεργάτες τους θα συγκρούονταν οπωσδήποτε με τις δυνάμεις της Αντίστασης. Ο Εθνικός Αγροτικός Σύνδεσμος Αντικομμουνιστικ1Ίς Δράσης (Ε.Α.Σ.Α.Δ.) αν1Ίκει στην κατηγορία των οργανώσεων που εμφανίστηκαν και έδρασαν την περίοδο της Κατοχής με έμβλημα τον αντικομμουνισμό, οι οποίες έμειναν γνω­ στές στη νεότερη ιστορία μας ως Τάγματα Ασφαλείας. Όλες αυτές οι οργανώ­ σεις συνεργάστηκαν με τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής, από τις οποίες χρη­ ματοδοτήθηκαν και εξοπλίστηκαν. Ο Ε.Α.Σ.Α.Δ. εμφανίστηκε και έδρασε σε ολόκληρη τη Θεσσαλία, από τις αρχές και έως το Σεπτέμβριο του 1944, σε μια περιοχή πλούσια, κατεξοχήν γεωργική, με μικρούς όμως γεωργικούς κλήρους. Οι κάτοικοί της, στη συντρι­ πτική πλειοψηφία τους, ήταν μικρο"ίδιοκτήτες και με πενιχρό εισόδημα. Ένα μικρό ποσοστό μόνο των Θεσσαλών αγροτών κατείχε βιώσιμο γεωργικό κλ11ρο και επαρκές εισόδημα. Εντούτοις, τόσο οι μικρο"ίδιοκτ1Ίτες όσο και οι 7. α. Dominique Eudes , Ο ι καπεταναίοι , εκδ. <<Εξάντας>>, Αθήνα 1970, σ. 272· β. Mark Mazower, Στην Ελλάδα του Χίτλερ, εκδ. <<Αλεξάνδρεια>>, Αθήνα 1994, σ. 359· γ. Βλ. Γιάννης Κ. Δουατζ1Ίς, ό.π., υποσημ. 5γ, σσ. 232, 251, 259, 260.

20

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

μεγαλοκτηματίες διακρίνονταν για τις συντηρητικές αρχές τους, και κατά συνέπεια ήταν ευάλωτοι σε μια αντικομμουνιστική και πατριωτική συνθημα­ τολογία. Και οι δυο πληθυσμιακές ομάδες τρόμαξαν από την πρακτική που ακολούθησαν οι κομμουνιστές όταν κατέλαβαν την εξουσία στη Ρωσία και από τα κηρύγματα των κομμουνιστών για την κατάργηση της ατομικ1Ίς ιδιο­ κτησίας, για την ισότητα και για τον διεθνισμό των κομμουνιστικών κομμά­ των. Το Ε.Α.Μ., βέβαια, είχε αποστασιοποιηθεί από αυτές τις πρακτικές και τις ιδέες των κομμουνιστών, αλλά οι επιφυλάξεις αυτών των πληθυσμιακών ομάδων στηρίζονταν στο γεγονός ότι το Κ.Κ.Ε., ως το μεγαλύτερο και καλύ­ τερα συγκροτημένο κόμμα στον αντιστασιακό συνασπισμό του Ε.Α.Μ., καθό­ ριζε τις επιλογές του. Τα στοιχεία που έχω στη διάθεσή μου δεν αποκαλύπτουν κάποιας μορφ1Ίς έγγραφη ιδρυτική πράξη που να σηματοδοτεί τον χρόνο και τον τόπο της εμ­ φάνισης του Ε.Α.Σ.Α.Δ., όπως είναι εκείνη που πιστοποιεί και νομιμοποιεί την εμφάνιση και τη δραστηριότητα κάθε συνδέσμου Ίl συλλόγου με κοινωφελή ή μη σκοπό. Μόνο ο τίτλος του, η εποχ1Ί που έχουν κάνει την εμφάνισή τους οι ένοπλες ομάδες του με την εγκληματικ1Ί δραστηριότητά τους, καθώς και η στεν1Ί συνεργασία τους με τους Γερμανούς, αποκαλύπτουν την «ίδρυσή» του, τα «ιδρυτικά μέλη» του και τους σκοπούς του.8 Από τα στοιχεία αυτά προσ­ διορίζεται και η ταυτότητά του.9 Στη Θεσσαλία, ως επιτόπιος, γνωστός και αναγνωρισμένος αρχηγός του Ε.Α.Σ.Α.Δ. δεν εμφανιζόταν κάποιος παροπλισμένος ανώτερος αξιωματικός του ελληνικού στρατού, από αυτούς που είχαν προσχωρήσει στα Τάγματα Ασφαλείας, όπως συνέβαινε σε άλλες περιοχές της χώρας, αλλά ο Δημήτριος (τάκης) Μακεδών -γνωστός ως «Μαύρος», ίσως εξαιτίας του μελαμψού προ­ σώπου του, πρώην υπαξιωματικός της χωροφυλακής, γεννημένος στη Σκόπε­ λο το 1914. Και μόνο η θέα του προκαλούσε φόβο. Ήταν σκληρός και αδίστα­ κτος διώκτης των αντιστασιακών, «σαδιστής», όπως τον χαρακτηρίζουν. 10 Από τη σχετική βιβλιογραφία που έχω στη διάθεσή μου εμφανίζονται και άλλα πρόσωπα, μερικά με ελλιπή τα στοιχεία της ταυτότητάς τους, ως τοπικές ηγετικές μορφές στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ίl ως επικεφαλής των ένοπλων ομάδων του στη Θεσσαλία, όπως ο Γουβέρης, ο καθηγητής Προκόπιος Νίκολης, οι στρα8. Στην εφημερίδα <<Ο Ρήγας», 9.4.1944, μνημονεύονται ως σκοποί του Ε.Α.Σ.Α.Δ.: <<η προστασία της τόσο σκληρώς και αδίκως κατασυκοφαντούμενης θρησκείας, η προστασία της οικογένειας, κ.λπ.», καθώς και η <<διαφώτιση του λαού προς προφύλαξιν από τα aντε­ θνικά κηρύγματα, διά των οποίων, υπό το πρόσχημα της προστασίας των λα"ίκών ελευθε­ ριών, επιδιώκεται η επιβολ1j τυραννικού συστήματος διοικήσεως». 9. Κατά τον Αθανάσιο Γεωργουσόπουλο 1j Παπαναξαγόρα, από τους κυριότερους ηγέ­ τες του Ε.Α.Σ.Α.Δ., η οργάνωση ιδρύθηκε στις 26 Δεκεμβρίου 1943. Βλ. Παράρτημα VIII 2. 10. Ό.π., υποσημ. 2, σ. 122. Ο Τάκης Μακεδών συνελήφθη από τον Ε.Λ.Α.Σ., το πιθανότε­ ρο στο Κιλκίς, στην επίθεσή του εναντίον των δυνάμεων του Τσους Αντών, στον οποίο, μετά την αποχώρηση των Γερμανών, βρήκαν καταφύγιο πολλοί συνεργάτες των κατακτητών.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

21

τιωτικοί Ψύλλας, Βλάχος και Τσιριπάκης στη Λάρισα, ο συνταγματάρχης Καλαπούζος, ο αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Κυριαζής και ο ταγματάρχης Πυρόπουλος στην Καρδίτσα, οι Παγκούτσος -πρώην πολιτευτής του Αγρο­ τικού Κόμματος- και Ματζούκας στα Τρίκαλα, ο Ιωάννης Πάπας από την Τσαγκαράδα του Πηλίου, γιος πλούσιου κτηματία, και ο Γεώργιος Θάνος, λοχαγός. Επίσης, από τα πρακτικά και τις αποφάσεις του Ε ιδικού Δικαστη­ ρίου Δωσιλόγων του Εφετείου Λάρισας, εμφανίζονται ως ηγέτες των διαφό­ ρων ένοπλων ομάδων του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στον νομό Λάρισας και τα εξής μέλη του «Διοικητικού Συμβουλίου» που αποφάσιζε για την τύχη των συλλαμβα­ νομένων: οι δάσκαλοι Κωνσταντίνος Καραγεώργος από το Ζάππειο και Δημήτριος Μαλλιάρας από τον Αμπελώνα, ο λυκειάρχης Ιάκωβος Μπόκαρης από τη Λάρισα, οι ιερείς Αθανάσιος (Αναξαγόρας) Γεωργουσόπουλος ή Παπαναξαγόρας από τον Παλαμά Καρδίτσας και Χρήστος παπα-Μακρής από τον Άγιο Γεώργιο (Μπουχλάρ) Λάρισας, ο κτηματίας Κωνσταντίνος (Ντούλας) Δημητρίου από τη Λάρισα, ο Γεώργιος Νάνος, χαλκουργός από το Αρμένιο, και μερικοί άλλοι.

2. Ο σκοπός και οι ένοπλοι του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Η οργάνωση του Ε.Α.Σ.Α.Δ., ομογάλακτη των Ταγμάτων Ασφαλείας, ήταν επόμενο, παρά τη διαφορετική επωνυμία της, να ασπάζεται τους ίδιους σκο­ πούς. Και τον σκοπό αυτόν τον διατύπωσε με σαφήνεια πρώτος ο κατοχικός πρωθυπουργός Ιωάννης Ράλλης, που εμφανίστηκε ως εμπνευστής της δημι­ ουργίας τους. Ήταν η αποτροπή των δυνάμεων της ΕΑΜικής Εθνικής Αντί­ στασης να κυριαρχήσουν μεταπολεμικώς στη χώρα μας και ταυτόχρονα η «διάλυση του κομμουνισμού» 11 . Ο απώτερος στόχος, όμως, ήταν να αποτελέ­ σουν και τον πυρήνα των μεταπολεμικών ενόπλων δυνάμεων, κάτι που δεν τόλμησε να το διακηρύξει ανοικτά ο κατοχικός πρωθυπουργός. Διατυπώθηκε βέβαια αργότερα. Ο Β. Σταυρογιαννόπουλος, ένας από τους aπολογητές των Ταγμάτων Ασφαλείας, δεν δίστασε να γράψει ότι στόχος της ίδρυσης των Ταγμάτων Ασφαλείας ήταν «η διεξαγωγή αντικομμουνιστικού αγώνος, αλλά και διά να χρησιμεύσουν ως πυρήνες διά την συγκρότησιν του νέου ελληνικού στρατού μετά την απελευθέρωσιν της πατρίδος μας» 12 . Γι' αυτό κατά τον ίδιο: «Μίσος τρομερόν επεκράτει μεταξύ Ε.Α.Μ.-Ε.Λ.Α.Σ. και Ταγμάτων Ασφα­ λείας και χάος αγεφύρωτον τους εχώριζε. Ήταν οι δύο μεταξύ των άσπονδοι εχθροί»13. 11. Στο ίδιο, σ. 144. 12. α. Βασίλειος Σταυρογιαννόπουλος, Η ζωή της Κ ατοχής και τα Τάγματα Ασφαλείας, Αθ1iνα χ.χ., πρόλογος. β. Κομνηνός Πυρομάγλου, Η εθνική αντίσταση, εκδ. <<Δωδώνη», β' έκδ., Αθ1iνα 1975, σ. 254. 13. Ό.π., υποσημ. 12α.

22

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Μένει κανείς με την εντύπωση ότι εκείνοι που συνέλαβαν την ιδέα της δημιουργίας του Ε.Α.Σ.Α.Δ. σκοπίμως επέλεξαν τον τίτλο της οργάνωσης, ώστε αυτός και μόνο να σηματοδοτεί περιληπτικά και σαφώς τις ουσιώδεις στοχεύσεις του, ενώ το εννοιολογικό περιεχόμενό του να είναι εύληπτο, αλλά και αποδεκτό από τους αγρότες προς τους οποίους, κυρίως, απέβλεπε. Οι λέξεις «εθνικός», «αγροτικός», «αντικομμουνιστικός» συγκέντρωναν αυτές τις έννοιες. Η υπεράσπιση των ιδιαίτερων συμφερόντων τους κι ο σεβασμός των αξιών όπως είναι η αγροτική ιδιοκτησία που ταυτίζεται με την πατρίδα (η οποία την αναγνωρίζει ως μέγιστο αγαθό και την προστατεύει), η οικογένεια, η θρησκεία και οι τοπικές παραδόσεις τους, δηλαδή «τα ιερά και όσιά τους». Αυτά θα τα προστάτευαν από κάθε προσβολή και ιδίως από την κομμουνιστι­ ΚΊl ιδεολογία, η οποία -έλεγε η αντικομμουνιστικΊΊ προπαγάνδα των ΕΑΣΑΔι­ τών και των ταγματασφαλιτών- δεν σεβόταν τούτες τις αξίες. Αυτοί οι στόχοι του Ε.Α.Σ.Α.Δ. συγκινούσαν τα μέλη του και ιδιαιτέρως τους επικεφαλής του στη Θεσσαλία. Κάποιοι βέβαια από αυτούς κάλυπταν και τους ιδιοτελείς υπολογισμούς τους: το ξεκαθάρισμα παλαιών λογαριασμών με τον γείτονα ή και την ευκαιρία εύκολου πλουτισμού. Τον πρώτο ένοπλο οργανωμένο πυρήνα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. αποτέλεσαν 17 ταγματασφαλίτες που έφθασαν στον Βόλο από την Αθήνα στα τέλη Μαρτίου 1944. Σκοπός τους ήταν, λέει, να βοηθήσουν στη διασφάλιση της εσωτερικής ασφάλειας. Την άφιξή τους τη μετέδωσε και το ραδιόφωνο της Αθήνας, αλλά με καθυστέρηση, στις 27 Απριλίου 1944. Σκοπός, εξήγησε, είναι «η καταστρο­ φή του κομμουνισμού και η εξουδετέρωση όλων των κινήσεων που Ί1ταν πιθανό να βλάψουν τα εθνικά συμφέροντα»14. Ως αρχηγός τους φερόταν ο Τάκης Μακεδών, Σκοπελίτης, όπως ήδη σημειώθηκε. Εγκαταστάθηκαν στην οικία Καρτάλη, και άνοιξαν γραφεία στην πλατεία Ελευθερίας. Ως φυλακές χρησιμοποιούσαν την «Κίτρινη αποθήκη», άλλοτε καπναποθήκη. Μετά τον Βόλο, σχεδόν αμέσως, ομάδες ενόπλων του Ε.Α.Σ.Α.Δ. εμφανίστηκαν σε όλες τις πρωτεύουσες των νομών της Θεσσαλίας, ιδιαιτέρως στη Λάρισα. 1 5 Επικε­ φαλής τους είναι και μόνιμοι αξιωματικοU6 Ο λαός αποκαλούσε τους ενό­ πλους αυτούς, γενικώς, ΕΑΣΑΔίτες, επειδή κατά τις εμφανίσεις τους, κυρίως όταν έκαναν επιδρομές στα χωριά, έφεραν άσπρο περιβραχιόνιο ή φορούσαν 14. Ό.π., υποσημ. 2, σ. 121. 15. Η εφημερίδα <<Λαtκ1Ί Φωνψ>, όργανο της περιφερειακής επιτροπ1Ίς Λάρισας του Κ.Κ.Ε., στις 30 Απριλίου 1944 έγραψε για την εμφάνιση των ΕΑΣΑΔιτών στη Λάρισα: <<Η πολυβασανισμένη πόλη μας θα το 'χει φαίνεται κατάρα. Μόλις κατόρθωσε ν' aπαλλαχτεί από την κοπριά της λεγεώνας, να την πάλι, ξαναγέμισε με καινούργια φρούτα. Πάνω από 200 καθάρματα της φασιστικής πανούκλας των Ε.Α.Σ.Α.Δ. και Ε.Ε.Ε. ήρθαν και καταστά­ λαξαν στην πόλη μας, σκορπώντας την πιο άγρια τρομοκρατία. Με όπλα γερμανικά στα χέρια και με πλάτες των Γερμανών δολοφονούν, εκβιάζουν, προδίνουν και τρομοκρατούν τον κόσμο». 16. Όπως ο υπολοχαγός Χρήστος Κροντήρης (Πρακτικά Ε.Δ.Δ. Λάρισας υπ' aριθμ. 40/1946).

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

23

δίκοχο με τα γράμματα Ε.Α.Σ.Α.Δ. Έκτοτε γραφεία, κρατητ1Ίρια και κατα­ λύμματα των ένοπλων ομάδων του εμφανίστηκαν στις πρωτεύουσες και των τεσσάρων νομών της Θεσσαλίας, αλλά και σε διάφορες κωμοπόλεις, όπως στους Σοφάδες, στο Φανάρ-Μαγούλα της Καρδίτσας και στο Δεμερλί Φαρ­ σάλων. Ο αριθμός των ανδρών του έφθασε τους πεντακόσιους. Στους πρώτους ΕΑΣΑΔίτες προστέθηκαν «ιδεολόγοι» εθνικοσοσιαλιστές, τους οποίους η χιτλερική προπαγάνδα είχε πείσει ότι τα προβλήματα των κοι­ νωνιών της εποχής του Μεσοπολέμου, που επέτεινε η οικονομική κρίση του 1929, όπως και τον κίνδυνο το νεοφανές κοινωνικό σύστημα των μπολσεβίκων της Ρωσίας να επεκταθεί και στις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης, μόνον ο εθνικοσοσιαλισμός και το κοινωνικό σύστημα της χιτλερικής Γερμανίας μπο­ ρούσε να τα αντιμετωπίσει. Επίσης, στους ΕΑΣΑΔίτες προσχώρησαν και οι άνευ ιδεολογίας, οι οποίοι δήλωναν αντικομμουνιστές, γιατί είχαν «ακούσει» ότι ο κομμουνισμός είναι κάτι το «κακό». Στον Ε.Α.Σ.Α.Δ. κατέφυγαν, επίσης, και άλλοι, που προηγου μένως ήταν ενταγμένοι στο Ε.Δ.Ε.Σ., ή ακόμα και στο Ε.Α.Μ., οι οποίοι, κατά καιρούς, είχαν εκδιωχθεί από τις γραμμές του. Αύτοί εντάχθηκαν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. για να αποφύγουν τις διώξεις και την εξόντωσ1Ί τους και για να εκδικηθούν τους διώκτες τους. Στο μόρφωμα του Ε.Α.Σ.Α.Δ., όμως, προσήλθαν και οικονομικώς δεινοπα­ θούντες, με την ελπίδα ότι οι αποδοχές και άλλα οφέλη που ανέμεναν από την ένταξή τους θα ανακούφιζαν τη δυστυχία τους, αλλά και πολλά περιθωριακά στοιχεία που διείδαν «λούφα» και πλιάτσικο. Όπως η κυ βέρνηση του Ιωάννη Ράλλη είχε επιστρατεύσει αξιωματικούς για την επάνδρωση των Ταγμάτων Ασφαλείας, έτσι και ο Ε.Α.Σ.Α.Δ., ακολου­ θώντας το παράδειγμά της, προέβαινε και αυτός σε επιστρατεύσεις. Κατά τις επιδρομές των ομάδων του στα διάφορα χωριά της Θεσσαλίας στρατολογού­ σε με τη βία νέους αγρότες. Τους «νεοσύλλεκτους», με γερμανικά αυτοκίνητα, τους οδηγούσαν στα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Εκεί τους «διαφώτιζαν» για την πατριωτικ1Ί αποστολή του, την εξόντωση δηλαδή των «ξενοκίνητων κομμου­ νιστών», τους έδιναν όπλα και τους εφοδίαζαν με μία λευκή υφασμάτινη ται­ νία που έφερε τα αρχικά της επωνυμίας της οργάνωσης. Ανάμεσα στους νεοσύλλεκτους ΕΑΣΑΔίτες υπήρχαν και νέοι «αντιδρα­ στικών» οικογενειών, που είχαν εκδηλωθεί ως ΕΔΕΣίτες. Από αυτούς αναδεί­ χθηκαν οι πιο σκληροί και ανάλγητοι διώκτες των ΕΑΜιτών. Ενώ στο χωριό τους ζούσαν απομονωμένοι και έντρομοι, τώρα, στο νέο περιβάλλον, ένιωθαν άνετα και στις επιδρομές εκτελούσαν ευσυνείδητα τα «Καθήκοντά» τους: συλ­ λήψεις, πλιάτσικο, ξυλοδαρμούς και φόνους κομμουνιστών. Στην πλειονότη­ τά τους, όμως, οι «επιστρατευμένοι» ήταν μέλη ή συμπαθούντες των αντιστα­ σιακών οργανώσεων. Αυτοί αισθάνονταν άβολα στο Ε.Α.Σ.Α.Δ., έφεραν βαρέως το γεγονός ότι το όπλο που κρατούσαν στα χέρια τους, αντί να το

24

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

στρέψουν κατά των εχθρών της πατρίδας τους, ήταν υποχρεωμένοι να το χρησιμοποιήσουν κατά των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης και, κάποτε, εναντίον των συγχωριανών και συναγωνιστών τους. Αυτοί οι νέοι, καθώς βασανίζονταν από τύψεις, μηχανεύονταν μύριους τρόπους για να ξεφύγουν από το δίχτυ που τους κρατούσε. Έβλεπαν να τους υποψιάζονται οι άλλοι «γνήσιοι» ΕΑΣΑΔίτες. Συχνά εμπιστεύονταν τις τύψεις και τους φόβους αυ­ τούς στον διπλανό τους και μαζί κατάστρωναν σχέδιο aπόδρασης από τη «μονάδα» τους. Κάποτε εξαφανίζονταν στα στενά της πόλης ένας ή δύο μαζί. Το ίδιο έκαναν και σε επιδρομές στα χωριά, ιδίως όταν πήγαιναν να δράσουν στο δικό τους χωριό, το 'σκαγαν για τους αντάρτες,17 κάποτε παίρνοντας και το όπλο μαζί τους. Το Ε.Α.Μ. ήταν η γνωστότερη και η μαζικότερη αντιστασιακή οργάνωση την περίοδο της Κατοχής. Τα συνθήματά του συγκίνησαν την πλειονότητα των Ελλήνων. Από τις άλλες αντιστασιακές οργανώσεις γνωστότερες 1Ίταν ο Ε.Δ.Ε.Σ., με επικεφαλ1Ίς τους Ν. Ζέρβα και Κ. Πυρομάγλου, και η Ε.Κ.Κ.Α., με επικεφαλής τον Δ. Ψαρρό. Υπήρξαν, όμως, και πολλές άλλες μικρότερες αντιστασιακές ομάδες,18 όπως και μεμονωμένα άτομα που προέβαιναν σε πράξεις σαμποτάζ σε όλες σχεδόν τις περιφέρειες της χώρας μας. Μια τέτοια αντιστασιακή ομάδα στη Λάρισα ήταν η «Φιλική Εταιρεία» με επικεφαλής τον γιατρό Νικόλαο Ράπτη. Η υπεροχή του Ε.Α.Μ. ίσως να οφείλεται και στην οργανωτική ικανότητα και μεθοδικότητα των κομμουνιστών και στον «ιερα­ ποστολικό» ζήλο τους. Όλων των αντιστασιακών οργανώσεων τα προγράμματα περιελάμβαναν δύο θεμελιώδεις διακηρύξεις: αδιάκοπος αγώνας κατά των κατακτητών για την απελευθέρωση της χώρας και εξασφάλιση συνθηκών για ελεύθερη άσκη­ ση του δικαιώματος του λαού να επιλέξει με την ψήφο του το πολίτευμα που θα προέκρινε. Στη Θεσσαλία ήταν εμφανής η υπεροχή του Ε.Α.Μ. έναντι των άλλων αντιστασιακών οργανώσεων -κυρίως του υπολογίσιμου αντιπάλου του, του Ε.Δ.Ε.Σ.-, ο οποίος άλλωστε δεν διέθετε ένοπλες ομάδες σ' αυτή την περιοχή. Η αντιπαλότητα μεταξύ των δύο οργανώσεων δεν δηλωνόταν από τις διακη­ ρύξεις τους, αλλά από τις αδιαφανείς ενέργειές τους και από τις απώτερες επιδιώξεις τους, καθώς οι ηγεσίες των μεν γνώριζαν το ιστορικό παρελθόν και τις καταβολές των δε. Έτσι, στη Θεσσαλία, όπου επικρατούσαν οι δυνάμεις 17. Β λ. α. Πρακτικά Ε.Δ.Δ. Λάρισας υπ' αριθμ. 72/1946· β. εφ. <<Κόκκινη Σημαία>>, 6.7.1944. 18. Όπως του ίλαρχου Τηλέμαχου Βρεττάκου στον ΤαίΊγετο, του Κ. Παπαδόπουλου στο Κιλκίς, που είχαν την ενθάρρυνση των αρχηγών των παλαιών κομμάτων και την υποστήρι­ ξη των αγγλικών μυστικών υπηρεσιών. Στην αγγλικ1Ί διπλωματία 1Ίταν χρ1Ίσιμη η δημιουρ­ γία πολλών μικρών αντιστασιακών οργανώσεων, επειδή μπορούσαν εύκολα να τις χειρα­ γωγούν.

ΕΙΣΑΓΩΓΉ

25

των ΕΑΜικών οργανώσεων, των οποίων τα μέλη και τα στελέχη τους ελέγχο­ νταν και κατευθύνονταν από τις φράξιες των μελών του κομμουνιστικού κόμ­ ματος, ήταν δύσκολη αλλά και παρακινδυνευμένη η εμφανής δράση του Ε.Δ.Ε.Σ., συνεπώς και η στρατολογία μελών. Το ίδιο ίσχυε και για οποιαδήπο­ τε άλλη μη ΕΑΜική αντιστασιακ1Ί οργάνωση. 19 Γι' αυτό, εκείνοι που με ευμέ­ νεια αντιμετώπιζαν το Ε.Δ.Ε.Σ. παρέμεναν σιωπηλοί ή, για ευνόητους λόγους, «γράφονταν» στις οργανώσεις του Ε.Α.Μ. συνήθως, στην Ε.Α. 1l την Ε.Τ.Α. Οι υπόγειες αντιθέσεις μεταξύ των δύο οργανώσεων, κάποτε, κατέληγαν σε μικροσυγκρούσεις των ένοπλων ομάδων τους, οι οποίες τερματίζονταν με την έγκαιρη επέμβαση των Άγγλων συνδέσμων του Σ.Μ.Α. Αυτό συνέβη επα­ νειλημμένα. Για να αποφεύγονται οι προστριβές που μπορούσαν να οδηγή­ σουν σε γενικευμένη σύγκρουση, οι Άγγλοι σύνδεσμοι επιδίωξαν και επέτυχαν συμφωνία με τις οργανώσεις του Ε.Α.Μ. και του Ε.Λ.Α.Σ. -την οποία αποδεχό­ νταν και οι οργανώσεις Ε.Δ.Ε.Σ. και Ε.Κ.Κ.Α.- για τη συμπεριφορά της μιας παράταξης προς τους οπαδούς της άλλης στην περιοχή που είχε υπό τον έλεγ­ χό της. Επίσης, την υπαγωγή όλων των ανταρτικών ομάδων στο Σ.Μ.Α. με την ενιαία επωνυμία «Εθνικαί Ανταρτικαί Ομάδες». Η συμφωνία είχε υπογραφεί στην Καστανιά, στις 5 Ιουλίου 1943, από τον Άγγλο αξιωματικό Έντυ, εκπρό­ σωπο του Σ.Μ.Α., και τους εκπροσώπους του Ε.Α.Μ. και του Ε.Λ.Α.Σ.: Σαμα­ ρινιώτη και Σαράφη-Βελουχιώτη.20 Με την υπογραφή της τερματίστηκαν και οι μικροσυγκρούσεις μεταξύ των ανταρτών του Ε.Λ.Α.Σ. και των μη ΕΑΜικών αντιστασιακών οργανώσεων. Τα γεγονότα αυτά έδωσαν τη δυνατότητα σε 19. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η περίπτωση της ομάδας του ταγματάρχη Κ. Κωστό­ πουλου, που αναπτύχθηκε στα ανατολικά Άγραφα. Με δόλο οι άνδρες του, ανάμεσά τους και ο αρχηγός τους, aφοπλίστηκαν και αιχμαλωτίστηκαν από αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ. στο Βούνεση, στις 2 Μαρτίου 1943. Μαζί τους αιχμαλώτισαν και τον αντισυνταγματάρχη Στέ­ φανο Σαράφη, που π1Ίγε να συναντ1Ίσει τον Κωστόπουλο. Είναι αξιοσημείωτη η συμπερι­ φορά των ανταρτών του Ε.Λ.Α.Σ. έναντι των αντιφρονούντων αιχμάλωτων αξιωματικών: κατά τη μεταγωγή τους από το Βούνεση στο χωριό Μεσενικόλα και κατόπιν στο χωριό Κολοκυθιά της Ρούμελης, όπου ήταν το Γενικό Αρχηγείο της περιοχής, τους είχαν <<δεμέ­ νους με αλυσίδα·χέρι με χέρι>>. Βλ. Νικόλαος Μούστος, Αναμνήσεις, εκδ. <<Μαίανδρος>>, Θεσσαλονίκη 1996, σ. 85, όπου καταγράφεται ως προσωπικ1Ί του μαρτυρία. Ο Στέφανος Σαράφης παραδέχεται το γεγονός, αλλά το υποβαθμίζει: <<Μας έδεσαν πρόχειρα (μετά την αιχμαλωσία του στο Βούνεση με τον Δημήτριο Κωστόπουλο και τους άνδρες του) και μας οδ1Ίγησαν στο διπλανό χωριό Μεσενικόλα>>. Στέφανος Σαράφης, Ο Ε.Λ.Α.Σ., εκδ. <<Τα Νέα Βιβλία>>, Αθ1Ίνα 1946, σ. 71. Έναν περίπου μ1Ίνα αργότερα, η εφημερίδα <<Η φων1Ί του Ε.Α.Μ.>>, όργανο της επαρχιακής επιτροπ1Ίς Καρδίτσας του Ε.Α.Μ., στις 29 Μαρτίου 1943, δημοσίευσε ανακοίνωση της πανθεσσαλικ1Ίς επιτροπής του Ε.Α.Μ. με τίτλο: <<Φως στην καταχθόνια δράση των προδοτών του αγωνιζομένου λαού, Σαράφη, Κωστοπούλου, Σαρά­ ντη και Σία>>. Βλ. Παράρτημα IV. Λίγους μήνες πριν <<όλα τα ΕΑΜικά φύλλα προβάλλουν με εξαιρετική ικανοποίηση μια καταπληκτική, για την εποχή της (Δεκέμβριος 1942), είδηση: "Οι αντάρτες μας, με τον ταγματάρχη Κωστόπουλο αρχηγό, κατέλαβαν την Καλαμπάκα">>. Φοίβος Γρηγοριάδης, Το αντάρτικα, εκδ. Καμαρινόπουλου, Αθήνα χ. χ., τ. 1, σ. 187. 20. Βλ. Στ. Σαράφης, ό.π., υποσημ. 19, σ. 130.

26

ΣΓΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

στελέχη του Ε.Δ.Ε.Σ. να περιοδεύσουν σε πολλές, ελεγχόμενες από τις ΕΑΜι­ κές οργανώσεις, κωμοπόλεις της Θεσσαλίας, όπου σε συγκεντρώσεις, δημόσιες ή ιδιωτικές, ανέλυαν τους σκοπούς της οργάνωσής τους και επιδίδονταν στη στρατολογία νέων μελών. Στην επαρχία Τυρνάβου, για παράδειγμα, ενθυμού­ μαι εκείνη την περιοδεία του γυμνασιάρχη Σωτήρη Σπανούδη από τη Λάρισα, ο οποίος μίλησε σε συγκέντρωση στην κωμόπολη Αμπελώνα. Ήταν το καλο­ καίρι του 1943, πριν από τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας. Ενθαρρυ μένοι από τις περιοδείες και τις ομιλίες των στελεχών του Ε.Δ.Ε.Σ., πολλοί, που έως τότε δεν είχαν ενταχθεί στις αντιστασιακές οργανώ­ σεις, παρακολούθησαν αυτές τις ομιλίες. Από την πλευρά των ΕΑΜικών οργανώσεων, όλοι όσοι παραβρέθηκαν στις συγκεντρώσεις αυτές καταγρά­ φηκαν ως οπαδοί του Ζέρβα, ΕΔΕΣίτες δηλαδή, και μερικοί του Ψαρρού. Αυτή την εποχΊl εμφανίστηκε στο προσκήνιο και έγινε γνωστή στον νομό Λάρισας και η αντιστασιακή οργάνωση «Φιλική Εταιρεία» με επικεφαλΊ1ς τον Ν. Ράπτη, την οποία έχω 1Ίδη αναφέρει, άγνωστη έως τότε. Εκτός από τη «Φιλική Εταιρεία» φαίνεται ότι αξιωματικοί του στρατού είχαν συγκροτ1Ίσει και άλλη αντιστασιακή ομάδα. Την ίδια περίοδο, στις ανταρτοκρατούμενες περιοχές της Θεσσαλίας επι­ κρατούσαν συνθήκες σχετικΊΊς ελευθερίας και δημοκρατικής νομιμότητας. Οι συζητ1Ίσεις μεταξύ των μελών των διαφόρων αντιστασιακών οργανώσεων, αν και μουδιασμένες από την πλευρά των οπαδών του Ε.Δ.Ε.Σ., ήταν ελεύθερες και οι οπαδοί τους πρόβαλλαν τα προγράμματά τους «ανεμπόδιστα». Στις συνθήκες αυτές, πολλοί από εκείνους που, παρά την απέχθειά τους προς τους κομμουνιστές, από σκοπιμότητα είχαν «γραφεί» στις ΕΑΜικές οργανώσεις, τόλμησαν να τις εγκαταλείψουν και εμφανίζονταν, πλέον, ανοι­ χτά ως ΕΔΕΣίτες. Έτσι άρχισε να εκδηλώνεται εναντίον τους είτε η καχυπο­ ψία είτε η εχθρότητα της οργάνωσης του Ε.Α.Μ. - του Κ.Κ.Ε. ιδιαιτέρως. Σε τούτο συντέλεσαν και οι πληροφορίες ότι εκτός από το Ε.Δ.Ε.Σ. του Ζέρβα­ Πυρομάγλου και των ενόπλων του που δρούσαν στην Ήπειρο, στην Αθήνα εμφανίστηκε και άλλο Ε.Δ.Ε.Σ., με επικεφαλΊ1ς τον συνταγματάρχη Απόστο­ λο - Φιλώτα. Παπαγεωργίου 2 1 και μέλη δυσαρεστημένους αξιωματικούς και οπλίτες, οι οποίοι είχαν αποχωρήσει από το Ε.Δ.Ε.Σ. Ζέρβα-Πυρομάγλου ή είχαν προσχωρήσει σ' αυτό μετά τη διάλυση του 5/42 Συντάγματος του Δ. Ψαρρού. Ο συνταγματάρχης Απ. Παπαγεωργίου είχε δηλώσει ότι αυτός ήταν ο αρχηγός του Ε.Δ.Ε.Σ. και όχι ο Ζέρβας. Παράλληλα, πολλοί από τους αξιω­ ματικούς αυτού του Ε.Δ.Ε.Σ. τέθηκαν επικεφαλής των Ταγμάτων Ασφαλείας, τα οποία είχαν εμφανώς συνεργασία με τους Γερμανούς. Έτσι το ερώτημα «ΕΔΕΣίτης, αλλά ποιου Ε.Δ.Ε.Σ.;» ήταν εύλογο και εξελισσόταν σε εχθρότητα που θα οδηγούσε σύντομα τους μεν να γίνουν θύτες, τους δε θύματα, με εναλ­ λασσόμενους πολύ συχνά ρόλους. 21. Για τον Απ. Παπαγεωργίου βλ. Σταύρος Παπαγιάννης, Τα παιδιά της λύκαινας, εκδ. Σοκόλη, Αθήνα 1998, σ. 452 επ.

ΕΙΣΑΓΩΓΉ

27

Η ομαλότητα στις σχέσεις των δvο ανταγωνιζόμενων αντιστασιακων οργανci>σεων, Ε.Α.Μ. και Ε.Δ.Ε.Σ., μετά τη συμφωνία της Καστανιάς δεν είχε μεγάλη διάρκεια. Οι ιδεολογικci>ς καθαρόαιμοι σκληροί πυρ1Ίνες, τόσο στο Κ.Κ.Ε. όσο και στον Ε.Δ.Ε.Σ., εξωθοvσαν σε συγκροvσεις τους οπαδοvς τους και τα ένοπλα τμήματά τους. Οι συγκροvσεις των ένοπλων τμη μάτων του Ε.Α.Μ. και του Ε.Δ.Ε.Σ., κάποτε και με τα τμ1Ίματα του 5/42 Συντάγματος του Δ. Ψαρροv , επηρέαζαν άμεσα και τις σχέσεις των αντίστοιχων πολιτικων οργανci>σεων στα «μετόπισθεν». Τα μέλη και οι οπαδοί της μιας παράταξης περιέρχονταν σε Μσκολη κατάσταση στην περιοχ1Ί όπου επικρατοvσαν οι ένοπλες δυνάμεις της άλλης. Στους οπαδοvς τους επιβάλλονταν περιορισμοί στις κινήσεις τους. Ιδιαιτέρως στη Θεσσαλία όπου επικρατοvσε ο Ε.Λ.Α.Σ., και στην Ήπειρο όπου επικρατοvσε το Ε.Δ.Ε.Σ., οι οπαδοί και ιδίως τα στελέ­ χη αμφότερων των οργανci>σεων δέχονταν παντοειδείς πιέσεις.22 Μερικές φορές έπεφταν θvματα κακοποίησης και κάποτε εξαφανίζονταν, επειδ1Ί δεν δέχονταν να αλλάξουν στρατόπεδο. Στην περιοχ1Ί της Θεσσαλίας, αλλά -πιστεvω- και σε όλη τη χci>ρα, όλοι όσοι εντάχθηκαν στις μη ΕΑΜικές οργανci>σεις, όπως και εκείνοι που απομο­ νci>θηκαν ή διαγράφηκαν από τις ΕΑΜικές οργανωσεις για διάφορους λόγους, χαρακτηρίστηκαν ως «aντιδραστικοί» και αντιμετωπίζονταν ως επικίνδυνοι και «δυνάμει» προδότες. Υποθέτω ότι παρόμοια, περίπου, μεταχείριση θα επι­ φvλασσαν και οι ΕΔΕΣίτες για τους ΕΑΜίτες, και ιδιαιτέρως για τους κομμου­ νιστές, στη δική τους «επικράτεια». Η τvχη όλων αυτci>ν 1Ίταν κοινή και προ­ διαγεγραμμένη. Με την παραμικρότερη «αστοχία», η ζωή τους κινδυνευε. Οι απηνci>ς διωκόμενοι από τις ΕΑΜικές αντιστασιακές οργανci>σεις ΕΔΕΣίτες, και γενικως οι διωκόμενοι αντιφρονοvντες 1l απλci>ς διαφωνοvντες με τη «γραμμή» της οργάνωσ1Ίς τους, βασίμως ή αβασίμως, χαρακτηρίζονταν ως «aντιδραστικοί». Στη Θεσσαλία αυτοί οι «aντιδραστικοί», για να αποφv­ γουν τις επικίνδυνες ακόμη και για τη ζωή τους συνέπειες, είχαν στη διάθεσή τους, κυρίως, δυο οδοvς διαφυγής: η μία οδηγοvσε στην Ήπειρο και στις ένο­ πλες ομάδες του Ε.Δ.Ε.Σ., η άλλη στον Ε.Α.Σ.Α.Δ. Κάποτε, όπως σημειci>θηκε, είχαν και έναν.πρόσθετο ισχυρό λόγο να προκρίνουν την καταφυγ1Ί τους στο Ε.Α.Σ.Α.Δ.: τους παρείχε τη δυνατότητα της άμεσης aντεκδίκησης κατά των διωκτων τους, παρά το γεγονός ότι θα την πραγμάτωναν με τη βοήθεια των Γερμανci>ν. Αψηφοvσαν δηλαδή και το στίγμα του προδότη. 22. Αλέξης Σεβαστάκης, Καπετάν Μπουκουβάλας, εκδ. «Διογένης», Αθ1Ίνα 1978, όπου στη σ. 149 παρατίθενται τα εξής από τον διάλογο μεταξύ του καπετάνιου του Συντάγματος Ιππικού του Ε.Λ.Α.Σ. Μίμη Μπουκουβάλα (Δημήτρη Τάσο) και του διδασκάλου Κωνστα­ ντίνου Καραγεώργου, τον οποίο κρατούμενο είχαν οδηγήσει ενώπιόν του, επειδ1Ί προπα­ γάνδιζε υπέρ του Ε.Δ.Ε.Σ. στα γύρω χωριά της Λάρισας: <<Μου τον έφεραν». <<Πώς, μωρέ; Εσύ δεν ήσαν στο Ε.Α.Μ.;>> <<Καλά δεν είναι νόμιμο το Ε.Δ.Ε.Σ.;>> <<Είναι. Αλλά συ τι δουλειά έχεις;>> <<Τον άφησα. Από λίγο τρύπωσε στη Λάρισα και έγινε από τους πιο αιμοβόρους βασανιστές (του Ε.Α.Σ.Α.Δ.)>>. Συνέβη στο τελευταίο τρίμηνο του 1943.

28

ΣτΑΥΡΟΣ

ΑΣΊ'ΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Έτσι, στη Θεσσαλία, δεν ήταν λίγοι εκείνοι που κατέληγαν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Στην υπόλοιπη Ελλάδα κατέφευγαν στους «συγγενικούς σχηματισμούς», που ήταν: τα Τάγματα Ασφαλείας, τα Πρότυπα Τάγματα Χωροφυλακής, Ε.Ε.Ε., η Οργάνωση Παύλου, Π.Α.Ο.23, ή σε άλλες οργανώσεις που συνεργάζονταν με τους κατακτητές. Από αυτή την κατηγορία των ΕΑΣΑΔιτών αναδείχθη­ καν οι πλέον σκληροί διώκτες των κομμουνιστών και κάθε μέλους της Εθνι­ κής Αντίστασης.

3. Από συνεργάτες στην αγχόνη των Γερμανών. Ο Ε.Α.Σ.Α.Δ., όπως και τα Τάγματα Ασφαλείας και όλα τα σχετικά δημιουρ­ γήματα της κατοχικής κυβέρνησης Ράλλη, ήταν εξοπλισμένος από τους Γερ­ μανούς κατακτητές και υπαγόταν στη δικαιοδοσία του Γερμανού υποστράτη­ γου, διοικητή ταξιαρχίας S.S. Schimana, «Ανώτερου Αρχηγού Ταγμάτων Ασφαλείας και Αστυνομίας Ελλάδος» και «αντιστράτηγου των οπλισμένων Ταγμάτων Ασφαλείας»24. Ήταν επόμενο να αναπτύξει αγαστή συνεργασία με όλες τις γερμανικές υπηρεσίες και ιδιαιτέρως με την Γκεστάπο, τα S.S. και τα S.D.

Όπως έχει ήδη σημειωθεί, η οργάνωση του Ε.Α.Σ.Α.Δ. είχε εξαπλωθεί και στους τέσσερις νομούς της Θεσσαλίας, ιδιαίτερα στις πρωτεύουσες. Κατ' εξαίρεση, ομάδες του εγκαταστάθηκαν και σε μερικές επιλεγμένες κωμοπό­ λεις λόγω της «στρατηγικής σημασίας» τους για τις γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις κατοχής, όπως στον Άνω Βόλο στον νομό Μαγνησίας, στα Φάρσα­ λα-Δεμερλί στον νομό Λάρισας, στο Φανάρ-Μαγούλα και στους Σοφάδες στον νομό Καρδίτσας. Τις επιδρομές του κατά των κωμοπόλεων και των χωριών της περιφέρειάς τους, κατά κανόνα, ενεργούσε με τη συνοδεία ένο­ πλων γερμανικών τμημάτων, τα αυτοκίνητα των οποίων μετέφεραν τους ενό­ πλους του, όπως και τα προ"ίόντα των aρπαγών τους, τα οποία μοιράζονταν κατά συμφωνημένα ποσοστά.25 Η συνεργασία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. με τις γερμανι­ κές στρατιωτικές δυνάμεις δεν περιοριζόταν μόνο στην παροχή πληροφοριών για τις δραστηριότητες των αντιστασιακών οργανώσεων, στη σύλληψη ή και την εκτέλεση των μελών τους, εκτεινόταν και στο πεδίο της μάχης, όταν οι ομάδες του ή οι γερμανικές δυνάμεις αντιμετώπιζαν επίθεση των δυνάμεων του Ε.Λ.Α.Σ.26 Η έμπρακτη ένοπλη συνεργασία τους αποδείχθηκε σε πολλές περιπτώσεις, όπως στις μάχες που έδωσαν οι ΕΑΣΑΔίτες κατά του Ε.Λ.Α.Σ.: στο Φανάρ23. Ό.π., υποσημ. 2, σ. 103. 24. Βλ. α. Στο ίδιο, σ. 105· β. Εφ. <<Λαρισα·ίκός Τύπος>>, 11.1.1944. 25. Εφ. <<Λευτεριά», 18.6.1944. 26. α. Αφ. Ι. Σωτηρίου, Κ.Ε.Ν. 7, τετρ. Β ', σ. 171· β. Πρακτικά Ε.Δ.Δ. Λάρισας υπ' aριθμ. 30/1945, 34/1945.

ΕΙΣΑΓΩΓΉ

29

Μαγούλα στις 25 Μαtου 1944, στα Κάτω Λεχώνια στις 7 Ιουλίου του ίδιου έτου ς, στα Φάρσαλα και στο Δεμερλί την 1η Σεπτεμβρίου 1944.27 Σ' αυτές τις μάχες, όπως και σε πολλές άλλες, οι ΕΑΣΑΔίτες συμπολέμησαν με τους Γερ­ μανούς κατακτητές. Αλλά και κατά τις ανακρίσεις των συλλαμβανομένων αντιστασιακών στα γραφεία ή τα κρατητήρια του Ε.Α.Σ.Α.Δ., όπου πολλές φορές παρίσταντο Γερμανοί, η συνεργασία τους επιβεβαιώνεται από καταθέ­ σεις μαρτύρων ενώπιον του Ειδικού Δικαστηρίου Δωσιλόγων του Εφετείου Λάρισας. Μάλιστα, οι παριστάμενοι στις «ανακρίσεις» Γερμανοί επιδείκνυαν περισσότερη ανθρωπιά προς τους κρατουμένους από τους «ανακριτές» του Ε.Α.Σ.Α.Δ.,28 δεν επενέβαιναν όμως να τους λυτρώσουν από τα δεινά τους, όπως δεν επενέβαιναν και όταν μπροστά στα μάτια τους οι ΕΑΣΑΔίτες διέ­ πρατταν τα πιο άγρια εγκλήματα κατά τις επιδρομές τους στα χωριά, όπως συνέβη στις δυο επιδρομές τους στον Αμπελώνα. 29 Έχει γραφεί ότι αυτή η στάση των Γερμανών έναντι των ΕΑΣΑΔιτών οφειλόταν στην υπαγωγή τους απευθείας στη δικαιοδοσία της ηγεσίας των S.S., που είχε την έδρα της στη Θεσσαλονίκη, και ειδικότερα του υποστράτηγου Schimana, και στις ιδιαίτε­ ρες κατευθυντήριες εντολές τους.30 Ο Ε.Α.Σ.Α.Δ. είχε επίσης στενή συνεργασία με την οργάνωση Εθνική Ένω­ σις Ελλάδος (Ε.Ε.Ε.) , που ήταν το πρώτο φασιστικό κόμμα στην Ελλάδα. Ε ίχε ιδρυθεί στη Θεσσαλονίκη το 1930 από τον συνταγματάρχη Πέτρο Γρη­ γοράκη με τη μορφή πολιτικού συλλόγου και είχε παραρτήματα σε πολλές πόλεις. Είχε συνεργασθεί φανερά με τους Γερμανούς, μόλις κατέλαβαν τη χώρα μας, αλλά αργότερα οι Γερμανοί τη διέλυσαν.31 Επανεμφανίστηκε το 1944, με αρχηγό τον Κ. Γούλα, ως στρατιωτική οργάνωση και έδρασε επίσης στη Θεσσαλία. Στον Βόλο, ως αρχηγός της Ε.Ε.Ε. φερόταν ο γιατρός Νικό­ λαος Γεκενίδης32, ενώ στη Λάρισα ως προσωρινός πρόεδρος εμφανιζόταν ο δικηγόρος Βασίλειος Σχινάς, έμπιστος διερμηνέας των Γερμανών, και μέλος της ο υπάλληλος του υγειονομικού κέντρου Τσιριγκάκης. Σε άρθρο του που 27. α. Εφ. <<Ο Ρ1Ίγας>>, 7.8.1944· β. Νίτσα Κολιού, Ά.γ νωατες πτυχές Κ ατοχι]ς και Α ντίατα­ σης 1941-1 944, εκδ. ιδ., Βόλος 1985, τ. Α', σ. 460· γ. Ό.π., υποσημ. 22, σ. 415. 28. Πρακτικά Ε.Δ.Δ. Λάρισας υπ' αριθμ. 5, 6, 7/1945. 29. Βλ. ό.π., υποσημ. 28. Είναι γνωστ1Ί τακτική των S.S. που συνήθως συνόδευαν τους ΕΑΣΑΔίτες και γενικώς τους ταγματασφαλίτες στις επιδρομές τους στους διάφορους οικι­ σμούς: επέβλεπαν τους φόνους και τα άλλα εγκλήματα που μπροστά στα μάτια τους διέ­ πρατταν οι συνεργάτες τους χωρίς να επεμβαίνουν: <<έστεκαν παράμερα και κοιτούσαν 1l έπαιρναν φωτογραφίες>>, όπως συνέβη στα Γιαννιτσά, στις 13 Σεπτεμβρίου 1944, με τους άνδρες του ταγματασφαλίτη Γ. Παύλου, που σκότωσαν δεκάδες από τους κατοίκους. Βλ. Mark Mazower, ό.π., υποσημ. 7β, σ. 365. 30. Βλ. α. Γιάννης Μουράτογλου, Ά.ντικρυ στο Χρέος, εκδ. ιδ., Αθ1Ίνα 1987, σ. 72· β. Εφ. <<Λαρισα"ίκός Τύπος>>, ό.π., υποσημ. 24β. 31. Ό.π., υποσημ. 2, σ. 124. Υπήρχε και άλλη οργάνωση Ε.Ε.Ε. (Ένωση Ελευθέρων Ελλή­ νων), η οποία ιδρύθηκε μετά την Κατοχ1Ί. 32. Βλ. εφ. <<0 Ρήγας», 19.9.1944.

30

ΣΊΑΥΡΟΣ ΑΣΊΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

δημοσιεύθηκε στην κατοχικ1Ί εφημερίδα «Λαρισα"ίκός Τύπος» με τίτλο «Οι σκοποί του σημερινού αγωνα», ο πρόεδρός της Βασίλειος Σχινάς εξέθεσε τον σκοπό της οργάνωσης ως εξής: «0 επαναστατικός αγων τον οποίον ήρχισαν από τινων μηνων τα εθελοντικά σωματα εν συνεργασία μετά των εν Ελλάδι γερμανικων δυνάμεων αποβλέπει εις δύο σκοπούς: 1) εις την εξαφάνισιν του κομμουνισμού διά των όπλων και της προπαγάνδας και 2) εις τον προσανα­ τολισμόν των Ελλ1Ίνων εις τας αρχάς του Εθνικοσοσιαλισμού»33. Στις πόλεις το έργο των ΕΑΣΑΔιτων 1Ίταν η παρακολούθηση της αντιστα­ σιακής δραστηριότητας των κατοίκων, οι συλλήψεις των «κομμουνιστων», και παντός υπόπτου για συμμετοχή στις ΕΑΜικές αντιστασιακές οργανωσεις, και η κατατρομοκράτηση όλων των κατοίκων. Οι συλλήψεις και τα βασανιστ1Ίρια, όπως και οι ασελγείς πράξεις κατά γυναικων πολλων χωριων, για παράδειγμα στον Αμπελωνα Τυρνάβου και στο χωριό Κουκουλοί Ευβοίας, οι λεηλασίες σπιτιων και οι φόνοι ήταν καθημερινά φαινόμενα.34 Τα πτωματα των δολοφο­ νημένων τα πετούσαν στους δρόμους. Κάθε πρωί, στη Λάρισα, η υπηρεσία καθαριότητας του δήμου φρόντιζε για την περισυλλογή και τη μεταφορά τους στο νεκροταφείο. Το ίδιο γινόταν και στις άλλες θεσσαλικές μητροπόλεις.35 Τις επιδρομές τους στα χωριά οι ΕΑΣΑΔίτες τις διοργάνωναν σε συνεργα­ σία με τις γερμανικές αρχές. Επιβαίνοντες σε γερμανικά αυτοκίνητα και συνοδευόμενοι από Γερμανούς στρατιωτες των S.S., εμφανίζονταν αιφνιδια­ στικά, περικύκλωναν τον οικισμό και συνελάμβαναν 'l σκότωναν εκείνους που επιχειρούσαν να απομακρυνθούν. Στη Λάρισα, από καιρό ο Ε.Α.Σ.Α.Δ. είχε φροντίσει με επανειλημμένα δημοσιεύματά του στην τοπική εφημερίδα «Λαρισα"ίκός Τύπος», που λογο­ κρινόταν από τους Γερμανούς, να γνωστοποιήσει «ότι εις περίπτωσιν κατά την οποίαν γερμανικόν τμήμα στρατού περικυκλωσει ένα χωριό 'l βαδίζει προς αυτό, δεν πρέπει οι κάτοικοι τρομοκρατούμενοι να τρέπονται εις φυγήν, αλλά να παραμείνωσι ο καθένας στην εργασίαν του ή στο σπίτι του βέβαιοι ότι ουδένα κίνδυνον διατρέχουσι από τους Γερμανούς 'l τον Ε.Α.Σ.Α.Δ.». Διό­ τι, όπως διευκρίνιζε η ανακοίνωση, «οι επιχειρούντες να διαφύγωσι θα συλ­ λαμβάνονται και θα εκτελούνται επί τόπου άνευ διαδικασίας. Είναι ομολογία ενοχής η απόπειρα διαφυγ11ς. Πρέπει όλος ο πληθυσμός της υπαίθρου να εννο1Ίσει πλέον ότι οι Γερμανοί δεν πηγαίνουν στα διάφορα χωριά ως κατα33. Εφ. <<Λαρισα'ίκός Τύπος>>, 21.6.1944. 34. Στον Αμπελώνα οι ΕΑΣΑΔίτες, κατά τις επιδρομές τους τον Μάιο του 1 944, βίασαν πολλές γυναίκες και νεαρές κοπέλες. Το γεγονός δεν καταγγέλθηκε από καμl.α γυναίκα για ευνόητους λόγους. Έχει επιβεβαιωθεί, όμως, από ανακοίνωση με ημερομηνία 20 Ιουνίου 1944 του ίδιου του Ε.Α.Σ.Α.Δ., που φέρει την υπογραφ1Ί του <<Στρατιωτικού Διοικητή>>, του Κώστα Καραγεώργου, στην εφημερίδα <<Λαρισα'ίκός Τύπος>> στις 22 Ιουνίου 1944. Βλ. Πα­ ράρτημα, VII, 2. Στο χωριό Κουκουλοί κακοποι1Ίθηκαν δέκα γυναίκες στις 20 Μαρτίου 1944. Αλλά και σε κάθε επιδρομή τους οι ΕΑΣΑΔίτες βίαζαν γυναίκες. Βλ. ό.π., υποσημ. 5γ, σ. 96. 35. Εφ. <<Ο Ρ1Ίγας>>, 15.5.1944.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

31

κτηταί αλλά ως ελευθερωταί εκκαθαρίζοντες την ύπαιθρον από τα κομμουνι­ στικά στοιχεία, που τόσες και τόσες καταστροφές συνεσώρευσαν εις αυτ1Ίν»36. Μερικοί από εκείνους που τους πίστεψαν και τους εμπιστεύθηκαν πλήρωσαν την αφέλειά τους με τη ζωή τους. Όταν έφθαναν στο χωριό οι ΕΑΣΑΔίτες, συνήθως τις πρωινές ώρες, το περικύκλωναν και τοποθετούσαν φυλάκια στις διασταυρώσεις των δρόμων και σε επίκαιρα σημεία του. Στη συνέχεια, ομάδες τους, στις οποίες περιλαμ­ βάνονταν και ντόπιοι με λευκά περιβραχιόνια, με την ένδειξη Ε.Α.Σ.Α.Δ., διέ­ τρεχαν το χωριό και καλούσαν όλους τους κατοίκους του να συγκεντρωθούν στην πλατεία. Μερικοί από αυτούς ορμούσαν στα σπίτια γνωστών αντιστα­ σιακών στελεχών για να τους συλλάβουν. Όταν αυτοί επιχειρούσαν να διαφύ­ γουν, τους σκότωναν επιτόπου. Στην περίπτωση που ο καταζητούμενος δεν ανακαλυπτόταν, συλλαμβάνονταν οι οικείοι του. Κατά τον ίδιο χρόνο, άλλες ομάδες ΕΑΣΑΔιτών λεηλατούσαν αγρίως τα σπίτια των «κομμουνιστών», τα οποία aπογύμνωναν κυριολεκτικά aρπάζοντας τρόφιμα, ρουχισμό, κοσμήμα­ τα, χρήματα και κάθε χρήσιμο αντικείμενο. Η αδυναμία τους 1Ίταν οι προίκες των κοριτσιών.37 Στο τέλος, από τους συγκεντρωμένους στην πλατεία επέλεγαν τους «κομ­ μουνιστές» και όσους οι πληροφορίες τους έφεραν ως στελέχη των αντιστασια­ κών οργανώσεων. Μερικούς από αυτούς δεν δίσταζαν να τους εκτελέσουν επιτόπου. Τους υπόπτους, για τους οποίους δεν είχαν στοιχεία, και τις οικογέ­ νειες στελεχών των αντιστασιακών οργανώσεων, όπως και τους νέους που είχαν επιστρατεύσει για ένταξη στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. -μαζί με τα αγαθά των χωρι­ κών που είχαν αρπάξει-, τους φόρτωναν στα γερμανικά αυτοκίνητα και τους οδηγούσαν στην έδρα τους. Από κει τους μετέφεραν και τους περιόριζαν σε στρατόπεδα μέσα στην πόλη. Τους υπόπτους, αναλόγως της περιπτώσεως, τους οδηγούσαν στα ανακριτικά γραφεία της Γκεστάπο, των S.S., είτε σε ένα από τα πολλά γραφεία-κρατητήρια του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Καθήκοντα ανακριτ1Ί επιτελούσαν τα περισσότερα από τα τοπικά ηγετικά στελέχη του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Συν1Ίθως η ανάκριση απέβλεπε στην απόσπαση πληροφοριών ή απλώς χρη­ σίμευε ως πρόσχημα για να δοθεί η ευκαιρία σε κάποιον ΕΑΣΑΔίτη να εκδι­ κηθεί τον ανακρινόμενο με τον οποίο είχε προηγούμενο. Συνοδεύονταν δε, σχεδόν πάντοτε, από aπίστευτης αγριότητας βασανιστ1Ίρια. Οι περισσότεροι από τους ανακρινομένους ξεψυχούσαν στα χέρια των βασανιστών τους. Τα πτώματα των θυμάτων τους, όπως σημειώθηκε πιο πάνω, την ίδια νύχτα της ανάκρισης, τα πετούσαν στους δρόμους της πόλης, για να τρομοκρατήσουν τον κόσμο, ή στο ποτάμι, όπου υπήρχε, όπως ο Πηνειός στη Λάρισα, για να χαθούν τα ίχνη τους. Όσοι είχαν την τύχη να επιζήσουν, μετά την ανάκριση μεταφέρονταν στα κτίρια καταυλισμού του άλλοτε Τάγματος Γεφυροποιών,

36. Εφ. <<Λαρισα'ίκός Τύπος>>, 13.5.1944. Βλ. Παράρτημα, VII, 1. 37. Ό.π., υποσημ. 22, σ. 194.

32

ΣτΑΥΡΟΣ ΑΣτΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

κοντά στο αεροδρόμιο, που οι Γερμανοί το είχαν μετατρέψει σε στρατόπεδο κρατουμένων. Από τους έγκλειστους στο στρατόπεδο επέλεγαν οι Γερμανοί άλλους για αγγαρείες στις μονάδες τους, άλλους φόρτωναν στα τρένα και τους μετέφε­ ραν στη Γερμανία, για να δουλέψουν στα εργοστάσια, στους δρόμους η στους αγρούς. Τους υπόλοιπους τους κρατούσαν ομηρους. Μερικούς από αυτούς έπαιρναν και τουφέκιζαν Ίl aπαγχόνιζαν, κατά μηκος της σιδηροδρομικης γραμμης Λάρισας-Αθηνας, ως αντίποινα, ύστερα από επιθέσεις των ανταρ­ τών του Ε.Λ.Α.Σ. κατά γερμανικών μονάδων η σαμποτάζ στις εγκαταστάσεις τους.38 Ο λόφος του «Μεζούρλου», όπου τουφέκιζαν τους αγωνιστές της Αντίστασης και ομηρους, και οι φανοστάτες της κεντρικης πλατείας της Λάρισας, καθώς και οι στύλοι των τηλεφωνικών γραμμών Λάρισας-Φαρσά­ λων, όπου τους aπαγχόνιζαν, αν είχαν φωνη, πολλά θα είχαν μαρτυρησει για τις εκτελέσεις αυτης της περιόδου. Από τους ομηρους οι ηλικιωμένοι και οι μητέρες μικρών παιδιών, ύστερα από κράτηση ημερών η λίγων μηνών, αφηνονταν ελεύθεροι από τους ΕΑΣΑ­ Δίτες η τους Γερμανούς, για να κλάψουν η να αναζητησουν τα αγνοούμενα συγγενικά τους πρόσωπα. Κάποτε είχαν τη δυστυχία να ανακαλύψουν τα δια­ μελισμένα κουφάρια τους στους δρόμους της πόλης, σε ένα πρόχειρο και λα­ θραίο «σκάμμα» στο νεκροταφείο39, η εκβρασμένα στις όχθες του Πηνειού40. Οι συγγενείς των συλληφθέντων αντιμετώπιζαν και τον χρηματισμό των θυτών η των συνεργατών τους, οι οποίοι για να ελευθερώσουν δηθεν, «να σώσουν», τους δικούς τους ζητούσαν χρυσές λίρες41 η άλλο πολύτιμο αντικείμενο. 38. Βλ. Κεφ. Γ', 7, Πρακτικά Ε.Δ.Δ. Λάρισας υπ' aριθμ. 18α, 18/1945. 39. Αυτό συνέβη με τον Γιάννη Παν. Γιαννόπουλο, από τον Βρυότοπο Τυρνάβου. Τον συνέλαβαν οι ΕΑΣΑΔίτες με Γερμανούς στο Κουτσόχερο Τυρνάβου μαζί με τον συγχωρια­ νό του Ανδρέα Μπιτούνη, στις 22 Απριλίου 1944, ενώ μετέφεραν με τα κάρα τους σιτάρι στους αντάρτες. Τους μετέφεραν στη Λάρισα, στους στρατώνες του Τάγματος Γεφυρο­ ποιών. Ύστερα από απάνθρωπα βασανιστήρια, τον πρώτο, τυλιγμένο σε μια κουβέρτα, τον πήραν και τον πέταξαν στον Πηνειό, στις 23.5.1944. Το πτώμα του συγκρατήθηκε στα κλαδιά των ιτιών. Την επομένη, το βρ1]καν περίοικοι, οι οποίοι ειδοποίησαν την αστυνομία. Κάρο του δήμου μετέφερε το πτώμα του και το έθαψε στο νεκροταφείο, όπου τον ανακά­ λυψε και τον αναγνώρισε από τον τοκά της ζώνης του η μητέρα του. Τον Ανδρέα Μπι­ τούνη τον aπαγχόνισαν στη σιδηροδρομικ1] γραμμ1] Φαρσάλων-Λάρισας, στον Δασόλοφο (Ορμάν-Μαγούλα) στις 31.5.1944. Αφ. Γιαννούλας Μπιτούνης, Κ.Ε.Ν. 8, τετρ. Γ', σ. 1. 40. Ήταν ο πιο πρόσφορος τρόπος εξαφάνισης του συλληφθέντα. Προσωπικώς συγκρα­ τώ ακόμα ολοζώντανη την εικόνα μιας γυμν1]ς νεκρής 20χρονης κοπέλας, την οποία, μαζί με άλλους, αντίκρισα κοντά στα μέσα Μαίου του 1944 στην περιοχή Μαυρόλιθου (Σατό­ μπασι) στη σημεριVΊ] μεγάλη οδικ1] γέφυρα, όπου είχε εκβραστεί το πτώμα της, το οποίο έφερε μια οπή από σφαίρα στο στήθος. Σημάδια βασανιστηρίων δεν φαίνονταν. Μόνο τα μάτια της ήταν τσιμπημένα και μισοφαγωμένα από τα ψάρια. Τη θάψαμε κοντά στην όχθη του Πηνειού. Οι δικοί της, ποιος ξέρει ως πότε θα την αναζητούσαν! 41. Όπως ο Βασίλειος Σχινάς, διερμηνέας των Γερμανών και προσωρινός πρόεδρος των Ε.Ε.Ε. Βλ. Κεφ. Α', 8, Πρακτικά Ε.Δ.Δ. Λάρισας υπ' aριθμ. 42, 43, 44/1945.

ΕΙΣΑΓΩΓΉ

33

Τα καθημερινά και ποικίλα εγκλήματα των ΕΑΣΑΔιτών και προπαντός οι δεκάδες εκτελέσεις πολιτών τον μ1Ίνα Μάιο του 1944, τόσο στη Λάρισα όσο και στα χωριά της περιφέρειας, προκάλεσαν από πολλές πλευρές εντονότατες διαμαρτυρίες. Ο Ερυθρός Σταυρός, ο τοποτηρητής του ασθενή και απουσιά­ ζοντα στην Αθήνα Μητροπολίτη Λάρισας και Πλαταμώνα Δωροθέου, Κύριλ­ λος, καθώς και άλλοι παράγοντες της πόλης, έκαναν διαβ1Ίματα στις γερμανι­ κές αρχές κατοχής, για την τ1Ίρηση της δημόσιας τάξης και ασφάλειας, και για τα στυγερά εγκλήματα των ΕΑΣΑΔιτών που διέπραξαν μερικές η μέρες πριν από τον εορτασμό του Α γ ίου Αχιλλείου στη Λάρισα και μετά στον Αμπελώνα. Ήταν άλλωστε υπεύθυνες σύμφωνα με τις διεθνείς συμβάσεις περί πολέμου για την η1ρηση της δημόσιας τάξης και ασφάλειας στην κατεχό­ μενη χώρα. Η φρίκη αυτών των εγκλημάτων και οι έντονες διαμαρτυρίες που ακολούθησαν ανάγκασαν τους Γερμανούς να συλλάβουν μερικούς από τους ενεχόμενους στα εγκλήματα ΕΑΣΑΔίτες, να συγκροτ1Ίσουν στρατοδικείο, να τους δικάσουν δημόσια στις 15-20 Μαtου 1944 στην αίθουσα του κεντρικού κινηματογράφου «ΠΑΛΛΑΣ» και κάποιους από αυτούς να τους καταδικά­ σουν στην ποινή του θανάτου, με την κατηγορία ότι «ως όργανα των δυνά­ μεων κατοχής στην Ελλάδα εξέθεσαν με τις εγκληματικές τους πράξεις το γόητρο του γερμανικού στρατού» 42• Οι Γερμανοί ανακοίνωσαν δημόσια τη δίκη43, τον τόπο και την ημέρα διε­ ξαγωγής της, και προσκάλεσαν τους Λαρισαίους να την παρακολουθήσουν και να καταθέσουν ως μάρτυρες, όσοι το ήθελαν, για τυχόν εγκλήματα των ΕΑΣΑΔιτών που γνώριζαν. Υπάρχουν και σήμερα επιζώντες, ελάχιστοι βέβαια, που θυ μούνται περιστατικά της πρωτότυπης, για την περίοδο της Κατοχ11ς, δίκης, όπως και το γεγονός ότι δύο από τους κατηγορουμένους και καταδικασθέντες ΕΑΣΑΔίτες σε θάνατο εκτελέστηκαν με απαγχονισμό: ο Δημ1Ίτριος Ψαθάς στον Αμπελώνα, ως υπαίτιος του θανάτου των 17 εκτελε­ σθέντων εκεί στις 17 και 27 Μαtου 1944, και ο Ελευθέριος Αλεξόπουλος στη Γιάννουλη, ως υπαίτιος της ληστείας και του φόνου του προέδρου του τοπι­ κού γεωργικού συνεταιρισμού44• Χαρακτηριστικό του σάλου και του κλίματος των διαμαρτυριών που δημι­ ουργήθηκε στη Θεσσαλία από την αιματηρ1l δράση των ΕΑΣΑΔιτών, ιδιαιτέ42. Α. Σεβαστάκης, ό.π., υποσημ. 22, σ. 151. 43. ΕΑΣΑΔίτες πέρασαν και από στρατοδικείο του Ε.Λ.Α.Σ. δυο μ1Ίνες αργότερα. Κατά την επίθεση του 1/38 Συντάγματος Ευζώνων του Ε.Λ.Α.Σ. στο Φανάρ-Μαγούλα, στις 25 Μαίου 1944, μία ομάδα από 29 ΕΑΣΑΔίτες έπεσαν στα χέρια των ανταρτών. Παραπέμφθη­ καν στο στρατοδικείο της 1ης Μεραρχίας του Ε.Λ.Α.Σ. και η δίκη τους έγινε στις 19, 20, 21 Ιουλίου 1944. Από τους κατηγορουμένους 9 καταδικάστηκαν σε θάνατο, 9 σε ισόβια δεσμά, 2 κηρύχθηκαν ένοχοι, αλλά δεν τους επιβλήθηκε ποινή <<λόγω πλήρους σύγχυσης>> , και οι υπόλοιποι αθωώθηκαν. Οι καταδικασθέντες ζήτησαν χάρη από την Π.Ε.Ε.Α. , την <<κυβέρ­ νηση>> του Βουνού. Δεν γνωρίζω για την περαιτέρω τύχη τους. Εφ. <<0 Ρήγας», 7.8.1944. Βλ. Παράρτημα, ΠΙ. 44. Περισσότερα γι' αυτούς θα παρατεθούν σε άλλα μέρη της εργασίας.

34

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

ρω ς στους νομούς Μαγνησίας και Λάρισας, είναι και η ανακοίνωση με ημερο­ μηνία 20 Ιουνίου 1944 -την έχω αναφέρει προηγουμένως-, την οποία εξέδωσε ο «στρατιωτικός διοικητής» του , Κ. Καραγεώργος, και δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Λαρισα'ίκός Τύπος» στις 22 Ιουνίου 1944. Σ' αυτή καταγγέλλο­ νταν και καταδικάζονταν τα εγκλήματα των πιο πάνω μνη μονευθέντων ΕΑΣΑΔιτών και ο εκ των ηγετών του στη Λάρισα Δημήτριος Μαλλιάρας, καθώς και άλλοι ΕΑΣΑΔίτες, οι οποίοι μετά τα εγκλήματά τους είχαν «εξα­ φανιστεί», ενώ ο Ε.Α.Σ.Α.Δ., δήθεν, τους αναζητούσε για να τους συλλάβει και να τους τιμωρήσει για τα εγκλήματά τους45. Η εκτέλεση ελάχιστων ΕΑΣΑΔιτών από το γερμανικό στρατοδικείο τον Ιού­ νιο του 1944 δεν επέδρασε στην εγκάρδια και συνεχή συνεργασία τους με τις γερμανικές αρχές, ούτε ανέκοψε την αντικομμουνιστική δράση του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Αντιθέτως, οι συνθήκες ευνοούσαν εντονότερη δραστηριότητά τους. Με την προέλαση των συ μμάχων στο ανατολικό όσο και στο δυτικό μέτωπο, που συνέκλιναν προς το Βερολίνο, ήταν πιθανή μια αποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων από την Ελλάδα και μάλιστα εσπευσμένη, για να μην αποκοπούν, καθώς τα ρωσικά στρατεύματα κατέβαιναν προς τα Βαλκάνια. Από την άλλη μεριά, συνέκλιναν οι φόβοι των Γερμανών, της εξόριστης ελληνικής κυβέρνη­ σης, των Άγγλων και της κατοχικής κυβέρνησης του I. Ράλλη για τους κινδύ­ νους που εγκυμονούσε η καθημερινώς αυξανόμενη δύναμη της ΕΑΜικής αντίστασης. Οι Γερμανοί κατά την επικείμενη υποχώρησή τους θα αντιμετώ­ πιζαν μεγάλες δυνάμεις ανταρτών. Οι άλλοι aνησυχούσαν, γιατί γνώριζαν ότι θα ήταν δύσκολο να αντιμετωπίσουν τον Ε.Λ.Α.Σ. και τους κομμουνιστές αν, όπως φοβόνταν, αυτοί επιχειρούσαν να καταλάβουν την εξουσία. Έτσι, με την ενθάρρυνση και ενίσχυση όλων αυτών46, οι ΕΑΣΑΔίτες στη Θεσσαλία, όπως και τα Τάγματα Ασφαλείας αλλού, συνέχισαν τη συνηθισμένη δράση τους, όσο οι συνθήκες και οι δυνάμεις τους το επέτρεπαν: συλλήψεις και κακοποιήσεις πολιτών στις πόλεις, επιδρομές και μπλόκα σε χωριά, συλλή­ ψεις, βασανιστήρια και εκτελέσεις αντιστασιακών και, βέβαια, πλιατσικολό­ γημα των αγροτικών νοικοκυριών. Από την άλλη πλευρά, και οι αντιστασια­ κές οργανώσεις το ίδιο διάστημα ενεργούσαν για τη διάβρωση και τη διάλυση του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και των Ταγμάτων Ασφαλείας, ενώ τμήματα του Ε.Λ.Α.Σ. έκα­ ναν σφοδρές επιθέσεις εναντίον τους επιδιώκοντας τη διάλυσή τους. Έτσι στη Θεσσαλία, κατά το δεύτερο εξάμηνο του τελευταίου έτους της Κατοχής και μέχρι την αποχώρηση των Γερμανών, οι δραστηριότητες των 45. Βλ. Παράρτημα, VII, 2. Την επομένη της ανακοίνωσης, στις 23.6.1944, ο Δημήτριος Μαλλιάρας με τους, επίσης <<Καταζητούμενους>> ΕΑΣΑΔίτες, Αρχιμανδρίτη και Σπυρόπου­ λο, με τη βοήθεια του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και των Γερμανών, διαμέσου Τρικάλων, φυγαδεύτηκαν στον Ζέρβα. Βλ. εφ. <<Ο Ρήγας>>, 26.7.1944. 46. Βλ. και Αλ. Σεβαστάκης, ό.π., υποσημ. 22, σ. 412· Λάζ. Αρσενίου, ό.π., υποσημ. 42, σσ. 209-210.

ΕΙΣΑΓΩΓΉ

35

ΕΑΣΑΔιτών ήταν αναγκαστικώς περιορισμένες. Αντιθέτως, οι ΕΑΜικές αντι­ στασιακές οργανώσεις και ιδιαιτέρως ο Ε.Λ.Α.Σ. διενήργησαν στο ίδιο διάστη­ μα πολλές επιθέσεις κατά θέσεων που κρατούσαν οι Γερμανοί με τους ΕΑΣΑ­ Δίτες προξενώντας τους μεγάλες απώλειες σε νεκρούς και αιχμαλώτους, όπως συνέβη στη μάχη στα Κάτω Λεχώνια στις 7 Ιουλίου 1944, στο Φανάρ-Μαγού­ λα στις 25 Μαί:ου 1944 και στο Δεμερλί την 1 η Σεπτεμβρίου του 1944.47 Η ημέρα της αποχώρησης των Γερμανών από τη χώρα μας πλησίαζε. Στις 19 Φεβρουαρίου του 1944 οι αντιστασιακές οργανώσεις Ε.Α.Μ., Ε.Λ.Α.Σ., Ε .Δ.Ε.Σ., Ε.Κ.Κ.Α. και η Συ μμαχική Στρατιωτική Αποστολή κατήγγειλαν «εκείνους που κατατάχτηκαν στα Ειδικά Σώματα Ασφαλείας, τα Τάγματα Ασφαλείας, τα Τάγματα Ευζώνων και τη Χωροφυλακή, που έχουν οργανω­ θεί από την κυβέρνηση Ράλλη και που οπλίζονται και διοικούνται από τον εχθρό, και σε όλες τις παρεμφερείς δημιουργίες των εισβολέων και του Ράλλη, [πως] είναι εχθροί του Έθνους, εγκληματίες πολέμου και υπόλογοι στο Έθνος για πράξεις προδοσίας».48 Επίσης η κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας κατήγγειλε τις ίδιες οργανώσεις και κάλεσε όσους υπηρετούσαν σ' αυτές να διακόψουν τη συνεργασία τους με τους Γερμανούς και να παραδώσουν τα όπλα στις αντιστασιακές οργανώσεις. Το ίδιο έκαναν και οι Άγγλοι, έστω και με μισή καρδιά. Από την άλλη πλευρά, το ηθικό των ΕΑΣΑΔιτών διαβρωνόταν από συγγενείς, φίλους και γνωστούς τους, οι οποίοι τους προέτρεπαν να παραδώ­ σουν τα όπλα και να ενταχθούν, έστω και την τελευταία στιγμή, στις ΕΑΜικές οργανώσεις με την ελπίδα να «γλυτώσουν» τουλάχιστον τη ζωή τους. Έτσι το Ε.Α.Σ.Α.Δ. άρχισε να διαλύεται. Από τα ξεφτίδια του μερικοί προσχώρησαν στον Ε.Λ.Α.Σ., άλλοι παραδόθηκαν με τα όπλα τους στις οργανώσεις, κάποιοι κρύφτηκαν και λίγοι κατέφυγαν στην Αθ1Ίνα. Για τις τρεις τελευταίες κατηγορίες ΕΑΣΑΔιτών, αλλά και για όλους όσοι υπηρέτησαν στα πολυώνυμα Τάγματα Ασφαλείας και επέζησαν, οι η μέρες που πρόσμεναν ήρθαν αμέσως μετά την Απελευθέρωση, τα Δεκεμβριανά και τη Συμφωνία της Βάρκιζας που ακολούθησε. Πολλοί από αυτούς επανεμφα­ νίστηκαν ανάμεσα στους άνδρες των Ταγμάτων Εθνοφυλακής ή στα στελέχη των δημόσιων υπηρεσιών, κάποτε και ως στελέχη των παρακρατικών ομάδων που δημιουργήθηκαν αργότερα. Βέβαια, είχαν συγκροτηθεί τα Ειδικά Δικα­ στήρια Δωσιλόγων, είχαν παραπεμφθεί σ' αυτά αρκετοί ΕΑΣΑΔίτες, αλλά τον καιρό που εκδικάζονταν, ερήμην, οι υποθέσεις τους, αυτοί πρωταγωνι­ στούσαν στις διώξεις των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης και στη συνέ­ χεια στις μάχες κατά του «Δημοκρατικού Στρατού». Κάτω από αυτές τις συν­ θήκες ήταν επόμενο όλοι τους, σχεδόν, να κηρυχθούν αθώοι και να λάβουν «συγχωροχάρτι» για τα εγκλήματά τους, ακόμα και για τη συνεργασία τους με τους κατακτητές και μερικοί να αναγνωριστούν κιόλας ως αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης και να συνταξιοδοτηθούν. 41. Ό.π., υποσημ. 27. 48. Ό.π., υποσημ. 2, σ. 132.

36

ΣΙΆΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

4. Εύλογα ει} ωτήματα. Από την ανάγνωση των καταθέσεων τόσο των μαρτύρων της κατηγορίας όσο και της υπεράσπισης στις δίκες ΕΑΣΑΔιτών ενώπιον του Ε.Δ.Δ. Λάρισας προκύπτει ένα αξιοσημείωτο γεγονός: ότι πολλοί από τους ΕΑΣΑΔίτες, με­ ταξύ των οποίων και τα πιο δραση1ρια στελέχη τους, πριν καταφύγουν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ., διετέλεσαν μέλη και μικροστελέχη ΕΑΜικών αντιστασιακών οργανώσεων και ότι εγκατέλειψαν τις οργανώσεις αυτές ύστερα από σύ­ γκρουση με τους «υπευθύνους», τους τοπικούς ηγέτες τους. Αυτοί οι «υπεύ­ θυνοι», οι ηγέτες όλων των τοπικών ΕΑΜικών οργανώσεων, στο σύνολό τους σχεδόν, ήταν μέλη ή οπαδοί του Κ.Κ.Ε. Αυτά επιβεβαιώνονται και από τις αφηγήσεις- μαρτυρίες επιζώντων. Στο Ε.Α.Μ. και στις διάφορες οργανώσεις που είχε συστήσει, εντάχθηκαν με ενθουσιασμό εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες και Ελληνίδες. Το έπραξαν γιατί τα συνθήματά του για την απελευθέρωση της σκλαβωμένης πατρίδας και για ένα δημοκρατικό πολίτευμα μίλησαν στις ψυχές τους. Η μπροσούρα του Τι είναι και τι θέλει το Ε.Α.Μ.49, όπως και το βιβλίο του Γιάννη Ζεύγου Γιατί η επανάσταση στην Ελλάδα θα είναι αστικοδημοκρατική βοήθησαν προς την κατεύθυνση αυτή. Στους κατοίκους της υπαίθρου , πάλι, όπου είχαν κάνει στις αρχές την εμφάνισή τους οι aντάρτικες ομάδες του Ε.Α.Μ., εκτός από το πρόγραμμά του, επέδρασε και η εντυπωσιακ1Ί πατριωτική συμπεριφορά τους. Οι πατριω­ τικού περιεχομένου ομιλίες τους, η ελληνική σημαία, η ευλογία των όπλων τους στις εκκλησίες, όλα αυτά που παρέπεμπαν στους αγωνιστές του '21 συγκινούσαν τους ταπεινωμένους πατριώτες.50 Τους έκαναν να τους συμπα­ θήσουν, να τους αγαπήσουν και στο τέλος να συστρατευθούν μαζί τους, γιατί τους έπεισαν ότι σκοπός του Ε.Α.Μ. ήταν η απελευθέρωση της χώρας από τους κατακτητές και η εγκαθίδρυση δημοκρατικού καθεστώτος, συνθήματα που συγκινούσαν όλους τους Έλληνες. Άλλοι όμως δεν πείστηκαν από τις διακηρύξεις του Ε.Α.Μ. Αυτοί, στις πε­ ριοχές όπου κυριαρχούσε ο Ε.Λ.Α.Σ., για ν' αποφύγουν τον χαρακτηρισμό του «αντιδραστικού» και τις συνέπειές του, εντάσσονταν, συνήθως, σε βοηθητικές οργανώσεις του Ε.Α.Μ. που εμφανίζονταν ως μη πολιτικές, με ανθρωπιστικό ή πατριωτικό χαρακτήρα, όπως ήταν η Εθνική Αλληλεγγύη (Ε.Α.) κι η Επιμελη­ τεία του Αντάρτη (Ε.ΤΑ.), επειδή διακηρυγμένος σκοπός της πρώτης ήταν η συμπαράσταση στους δεινοπαθούντες συνανθρώπους μας και της δεύτερης η προμήθεια εφοδίων στους «αντάρτες» που αγωνίζονταν κατά των κατακτητών. Μερικές φορές, αυτούς τους ΕΑΜίτες οι τοπικές επιτροπές σκοπίμως τους τοποθετούσαν ως «υπευθύνους» αυτών των οργανώσεων. Έτσι γίνονταν δια49. Είχε γραφτεί από τον Δημ1iτρη Γληνό, μέλος του πολιτικού γραφείου του Κ.Κ.Ε. 50. Δημήτριος Ν. Δημητρίου, Το αντάρτικα στα βουνά της Ρούμελης, έκδ. ιδ., Αθ1iνα 1965, τ. Α', σσ. 309, 340, 341. Βλ. και Mark Mazower, ό.π., υποσημ. 7β, σσ. 152-153.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

37

χειριστές χρημάτων και εφοδίων, πολύτιμων και προκλητικών για οικειοποίη­ ση εκείνη την περίοδο, που ήταν εποχΊl των στερήσεων. Μερικοί από αυτούς δεν άντεξαν στον πειρασμό και κατηγορήθηκαν ότι σφετερίστηκαν κεφάλαια του αγώνα. Άλλοι, μετέχοντας ως υπεύθυνοι της Ε.Α. σε ευρύτερες συσκέψεις των οργανώσεων, που σκηνοθετούσαν οι κομμουνιστές, για να «συζητήσουν» δήθεν και να «λάβουν» αποφάσεις σε θέματα επιβολής εισφορών ή για πολε­ μικές ενέργειες, έπρεπε να πάρουν τον λόγο και να πουν τη γνώμη τους. Αν εξέφραζαν διαφορετικΊΊ γνώμη ή ήταν τελείως αρνητικοί, έστω και αιτιολογη­ μένα, η «σύγκρουση» με τους ανθρώπους του Κ.Κ.Ε. επερχόταν ως φυσικό επακόλουθο. Και δυστυχώς τέτοιου είδους συγκρούσεις υπή ρξαν πολλές στην κατά τα άλλα θαυμαστή ιστορία του αγώνα των ΕΑΜικών αντιστασια­ κών οργανώσεων. Ενθυ μούμαι μια τέτοια απόφαση του Κ.Κ.Ε., σύμφωνα με την οποία σε κάθε χωριό δημιουργήθηκε τοπική συνδικαλιστική οργάνωση των «προλετα­ ρίων», με σκοπό να υπερασπίζεται τα συμφέροντά τους. Στο χωριό μου, Βρυότοπος της Επαρχίας Τυρνάβου, οι «προλετάριοι» ήταν πέντε-έξι αγρο­ τοεργάτες μαζί με μικρο"ίδιοκτήτες δύο-τριών στρεμμάτων γης και μικρο­ καλλιεργητές, κυρίως καπνού με το «μισιακό σύστημα». Η «γραμμή» εφαρ­ μόστηκε για πρώτη φορά το καλοκαίρι του 1943 κατά τον αλωνισμό των δημητριακών και αφορούσε την αναγκαστική πρόσληψη «δεματάδων» από τον ιδιοκτήτη κάρου που συ μμετείχε στη μεταφορά των δεματιών των σιτη­ ρών από τα χωράφια των αγροτών στο σημείο όπου είχε εγκατασταθεί το αλωνιστικό συγκρότημα για τον αλωνισμό τους. Από το μέτρο δεν εξαιρού­ νταν ούτε οι φτωχότεροι μικροκαλλιεργητές, στους οποίους δεν επέτρεπαν να χρησιμοποιήσουν ως «δεματάδες» και τα παιδιά τους ακόμη, γιατί έτσι αποκλειόταν από την εργασία τους ένας προλετάριος. Η απόφαση εξήγειρε όλους τους αγρότες του χωριού και η συνδικαλιστικΊΊ οργάνωση υποχώρησε, για να διαλυθεί λίγο αργότερα. Αν στο μέτρο αυτό δεν αντιδρούσαν όλοι οι συγχωριανοί μου, αλλά μόνο ένας-δυο, σίγουρα θα χαρακτηρίζονταν «aντιδραστικοί» και θα γράφονταν στον σχετικό «κατάλο­ γο». Δυστυχώς, αυτή ήταν η κατάληξη για όποιον είχε άποψη, σε οποιοδΊΊπο­ τε θέμα, διαφορετική από εκείνη που επέβαλλε η «γραμμή του κόμματος». Η ρήση «αυτό είπε το κόμμα» από τον γραμματέα της τοπικής επιτροπής ήταν η επισφράγιση κάθε συγκέντρωσης για συζήτηση και λήψη αποφάσεων στις συγκεντρώσεις της τοπικής οργάνωσης του Κ.Κ.Ε. Έτσι, αυτό που «είπε το κόμμα», η «γραμμή» δηλαδή, περνούσε και στις ΕΑΜικές αντιστασιακές οργανώσεις, επιβαλλόμενη εμμέσως από τη φράξια του Κ.Κ.Ε. που υπήρχε σε κάθε εξωκομματική οργάνωση για τον έλεγχο της γραμμής και της καθημερι­ νής δράσης της. Αυτού του είδους οι συγκρούσεις, με τα ολέθρια αποτελέσματα για όσους τολμούσαν να διαφωνήσουν, οφείλονταν σε αποφάσεις της «φράξιας» του Κ.Κ.Ε. που λειτουργούσε σε όλες τις ΕΑΜικές αντιστασιακές οργανώσεις.

ΣΓΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

38

Αυτές οι φράξιες εφάρμοζαν την εκάστοτε «γραμμή» του κόμματος και επα­ γρυπνούσαν για την απαρέγκλιτη εφαρμογή της. Δεν δίσταζαν να χαρακτηρί­ σουν τον διαφωνούντα ως aντιδραστικό, επικίνδυνο, εχθρό του λαού, αλλά και «δυνάμει» προδότη, να τον εκδιώξουν και, αν τον υποψιάζονταν ως ΕΔΕΣίτη, να τον aπομονώσουν από τον κοινωνικό του περίγυρο, με λίγα λόγια, να καταστήσουν τον βίο του αβίωτο. Και το χειρότερο ήταν να συλλη­ φθεί και να αποσταλεί στο Βουνό για μια «ανάκριση» και να εξαφανιστούν τα ίχνη του διά παντός. Στο χωριό Βρυότοπος το φθινόπωρο του 1943, μεταξύ άλλων, είχε χαρα­ κτηρισθεί ως αντιδραστική και η «Πλούσια», για τα δεδομένα του χωριού, οικογένεια του Κώστα Κωτούλα, γιατί τα δύο παιδιά της, Γρηγόρης και Αθα­ νάσιος, είχαν εκδηλωθεί ως ΕΔΕΣίτες. Και οι δύο τους απομονώθηκαν και κανείς από τους ενταγμένους στις ΕΑΜικές οργανώσεις -όλο σχεδόν το χωριό πλην των συγγενών τους- δεν τους συναναστρεφόταν. Όλοι προσπαθούσαν να τους αποφύγουν. Ο μόνος που δεν απέφευγε τον Γρηγόρη ήταν ο επισηΊ­ θιος φίλος και «μπράτιμός» του Χρήστος Κοζανίτης, μικροαγρότης, και όχι «aντιδραστικός». Για να κάνουν τη ζωή τους πιο δύσκολη, ένας στιχοπλόκος συγχωριανός μας, «κουκουές», είχε γράψει τους παρακάτω στίχους που με­ λοποίησε στον ρυθμό ενός τραγουδιού της εποχής, το οποίο οι παρέες των ΕΠΟΝιτών τραγουδούσαν προκλητικά, όταν τους έβλεπαν στο κέντρο του χωριού. «Τον ξέρετε, μωρέ παιδιά, τον Χρήστο τον πρεζάκια, παιδί τζιμάνι, μάγκικο που κάνει κορδελάκια. Οι πλούσιοι τον γέλασαν, τον πήρανε στο κόμ­ μα, μα εγώ τον δίνω δίκαιο, δεν το 'νιωσε ακόμα». Για τον αδελφό του Αθανά­ σιο, όπως θα δούμε πιο κάτω, τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά. Στην περίπτωση αυτή πώς θα αντιδρούσε ο «aντιδραστικός», αν η επιχεί­ ρηση της σύλληψής του αποτύγχανε; Ως άψογος πατριώτης και aνυποχώρη­ τος αντικομμουνιστής, όφειλε να καταφύγει στην Ήπειρο και να ενταχθεί στις aντάρτικες δυνάμεις του Ζέρβα. Εάν, όμως, μια τέτοια οδός διαφυγής ήταν μπλοκαρισμένη από τις δυνάμεις που τον καταδίωκαν, πού θα μπορούσε να καταφύγει για να σώσει τη ζωή του;51 Ή, αν ο νους του είχε θολώσει από το μίσος που του προκαλούσαν οι αδικαιολόγητες διώξεις του και η ορθοφροσύ­ νη τον εγκατέλειπε, τι θα αποφάσιζε να πράξει; Να καταφύγει στην Αθήνα, θα ήταν μία πρόχειρη απάντηση. Πράγματι, ο διωκόμενος από τις ΕΑΜικές οργανώσεις της Θεσσαλίας είχε τη δυνατότητα να ταξιδεύσει στην Αθήνα. Ο σιδηρόδρομος, αν και λεηλατημένος από τους κατακτητές και υποχρεωμένος να τους εξυπηρετεί κατά προτεραιότητα, εκτε­ λούσε τα δρομολόγιά του, όπως και τα υπεραστικά λεωφορεία, τα «γκαζο­ ζέν», που συνέδεαν τα αστικά κέντρα της Θεσσαλίας με την πρωτεύουσα. Εκεί θα χανόταν στη χοάνη της και θα φυτοζωούσε ως άγνωστος ανάμεσα σε αγνώστους. Όμως, την επιλογή αυτή ελάχιστοι χωρικοί θα την αποδέχονταν, επειδή προϋπέθετε aνθηρά οικονομικά. 51. Ό.π., υποσημ. 22, σσ. 151, 170.

ΕΙΣΑΓΩΓΉ

39

Τον δρόμο αυτόν επέλεξε ο «aντιδραστικός» αλλά οικονομικώς ευκατά­ στατος Αθανάσιος Κ. Κωτούλας από τον Βρυότοπο Τυρνάβου. Το σύνταγμα του εφεδρικού Ε.Λ.Α.Σ. είχε αναθέσει τη σύλληψή του στον επικεφαλής της διμοιρίας του εφεδρικού Ε.Λ.Α.Σ. του χωριού , τον Πολύδωρο Κοντσιώτη, ο οποίος ήταν αδελφός της συζύγου του. Ο διμοιρίτης αρνήθηκε να εκτελέ­ σει τη διαταγή και παραιτήθηκε ενώ το είχε ειδοποιήσει να κρυφτεί. Εκείνος εξαφανίστηκε και μετά την Απελευθέρωση εμφανίστηκε στον Αμπελώνα, όμορη κωμόπολη του χωριού Βρυότοπος, ως διοικητής τμήματος της εθνο­ φυλακής που είχε στη δικαιοδοσία την εποπτεία της δημόσιας τάξης στην περιοχή του Αστυνομικού Τμ1Ίματος Αμπελώνα. Σε μια εκδήλωση διαμαρτυ­ ρίας, όταν οι εθνοφύλακες, με επικεφαλής τον διμοιρίτη Α. Κωτούλα, επενέ­ βησαν και τους διέταξαν να διαλυθούν, ο συγχωριανός του Ρίζος Ντούρας, παλαιός κομμουνιστής και aντάρτης, τον aφόπλισε, aποσπώντας από τα χέρια του το αυτόματο όπλο ( «τόμπσον» ), το οποίο αμέσως του το επέστρε­ ψε. Ο «aντιδραστικός» διμοιρίτης αντέδρασε ψύχραιμα και κατά τη διάρκεια του επεισοδίου και μετά, αφού δεν ασκήθηκε καμία δίωξη κατά του Ρίζου Ντούρα. Έτσι οι δρόμοι διαφυγής και διάσωσης για τον διωκόμενο από την ΕΑΜι­ κή αντίσταση «aντιδραστικό» των θεσσαλικών περιοχών ήταν δύο: παραμονή στο χωριό με ένταξή του στις ΕΑΜικές οργανώσεις (αν απέφευγε την ένταξη και παρέμενε αμέτοχος, η σύλληψή του 1Ίταν ζήτημα χρόνου και το μέλλον του άδηλο) είτε καταφυγή στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. όπου, δεδομένης της συνεργασίας του με τους Γερμανούς, ήταν πράξη επονείδιστη και απολύτως ασυγχώρητη και καταδικαστέα. Στο τελευταίο τρίμηνο του 1943 οι διακηρύξεις του Ε.Α.Μ. προς τον ελλη­ νικό λαό που περιλαμβάνονταν στην μπροσούρα του Τι είναι και τι θέλει το Ε.Α.Μ. , όπως και σε άλλα ντοκουμέντα του που κυκλοφόρησαν αργότερα, δεν συμβιβάζονταν με τις καθημερινές πρακτικές του που επέβαλλαν οι φρά­ ξιες του Κ.Κ.Ε. Έτσι, η απελευθερωτική και αστικοδημοκρατική επανάσταση του λαού μας, με τη μορφή του αντιστασιακού απελευθερωτικού αγώνα του, όπως αρχικώς είχε διακηρυχθεί από τις ΕΑΜικές οργανώσεις, σιγά-σιγά μετέ­ βαλλε τον χαρακτήρα της σε «προλεταριακή» επανάσταση, κατά το πρότυπο των Ρώσων μπολσεβίκων στην Επανάσταση του 1917, ασχέτως εάν δεν υπ11ρ­ χε ισχυρή τάξη προλεταρίων για να την υποστηρίξει. Η μεταβολή αυτή, αμφίρροπος στην αρχή, παρατηρήθηκε μετά την εμφάνιση και την επικράτη­ ση στις γραμμές του Κ.Κ.Ε. των Ακροναυπλιωτών και άλλων στελεχών του κόμματος, εξόριστων σε νησιά, που δραπέτευσαν και ανέλαβαν την καθοδή­ γησή του. Άρχισε δειλά-δειλά να προβάλλεται η άποψη ότι ο aπελευθερω­ τικός αγώνας στηρίζεται στη συ μμαχία αγροτών και προλεταρίων υπό την ηγεσία της εργατικής τάξης, αν και οι αγρότες αριθ μητικά υπερτερούσαν συντριπτικώς των προλεταρίων. Ο σκοπός του αγώνα ήταν, βέβαια, η απε­ λευθέρωση της πατρίδας από τους κατακτητές αλλά και η προετοιμασία του εδάφους για την εγκαθίδρυση «Λα"ίκής Δημοκρατίας».

40

ΣτΑΥΡΟΣ ΑΣfΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Έτσι ο καθαρά aπελευθερωτικός αγώνας που διακήρυξε με την ίδρυσή του το Ε.Α.Μ. και η προσήλωσή του στην αστικ1Ί δημοκρατία λησμονήθηκαν και το ΕΑΜικό κίνημα άρχισε να εμφανίζει και το αληθινό μοντέλο της κοι­ νωνίας το οποίο πράγματι οραματιζόταν, ένα μοντέλο που δεν αποδέχονταν όλοι οι Έλληνες. Αλλά, μεθυσμένοι οι ιθύνοντες του Κ.Κ.Ε. από την τεράστια απήχηση που είχε το Ε.Α.Μ. στον λαό, επέβαλαν τον αναπροσανατολισμό της πολιτικής του, τονίζοντας τον ιδεολογικό και κοινωνικό χαρακηΊρα του απε­ λευθερωτικού αγώνα, ο οποίος απέβλεπε πλέον στην κατάκτηση της εξουσίας μετά την απελευθέρωση της χώρας και στην εγκαθίδρυση «Λα"ίκής Δημοκρα­ τίας», όχι βέβαια με εκλογές αλλά με την επικράτηση του Ε.Λ.Α.Σ. σε όλη τη χώρα και την κατάληψη της Αθήνας. 52 Επρόκειτο για μια μορφή προλεταρια­ κής επανάστασης, με δύναμη κρούσης τους αγρότες, οι οποίοι θα κατακτού­ σαν την εξουσία για λογαριασμό της «εργατιάς». Αποτέλεσμα αυτής της μεταστροφής 1Ίταν το σύνθημα της πλατιάς στρα­ τολογίας μελών για το κομμουνιστικό κόμμα την άνοιξη του 194353, «για το δυνάμωμα του κόμματος», και η σκλήρυνση της πολιτικής του την ίδια εποχή απέναντι στις δυνάμεις του Ε.Δ.Ε.Σ. που επικρατούσαν σε τμήμα της Ηπεί­ ρου, του Χούτα στην περιοχή του Βάλτου και του Ψαρρού στον Παρνασσό, τον Οκτώβριο του 1943. Αφού η επανάσταση δεν θα είχε τον χαρακτήρα της αστικής δημοκρατίας, δεν ήταν αναγκαία η πολιτική συνεργασίας με τις άλλες αντιστασιακές οργανώσεις. Το αντίθετο, επιβαλλόταν η εξουδετέρωσή τους, για να μην αντιταχθούν στην κατάληψη της εξουσίας όταν, σύμφωνα με τα σχέδια του Κ.Κ.Ε., στην κατάλληλη συγκυρία, θα το επιχειρούσε. 54 Άμεση αντανάκλαση αυτής της μεταστροφής του, στο πολιτικό πεδίο, ήταν και η αλ­ λαγή της συμπεριφοράς του έναντι εκείνων που δεν πείθονταν ή δεν υπέκυ­ πταν στις έμμεσες ή άμεσες πιέσεις του να ενταχθούν στις ΕΑΜικές οργανώ­ σεις του ή στο ίδιο το κόμμα. «Όποιος δεν συμφωνούσε γινόταν αντικείμενο 52. Γιάννης Ιωαννίδης, Αναμνήσεις, εκδ. <<ΘεμέλιΟ>>, Αθήνα 1979, σσ. 255, 256, 267, 269. 53. Ενθυμούμαι τη συνδιάσκεψη της αχτιδικ1jς οργάνωσης Τυρνάβου στο τέλος της άνοι­ ξης του 1943. Αν και μη μέλος του Κ.Κ.Ε., «επιστρατεύθηκα>> ως <<γραμματιζούμενος>> να μετάσχω στην αντιπροσωπεία του χωριού μου, για να απευθύνω τον <<θερμό χαιρετισμό>> της τοπικής κομματικ1jς οργάνωσης του χωριού μας. Όταν ήρθε η σειρά να <<χαιρετίσω>> τη συν­ διάσκεψη, επειδή η πλατιά στρατολογία μελών για το Κ.Κ.Ε. μου φάνηκε ασυμβίβαστη με την κομμουνιστική ιδεολογία περί τον νέο άνθρωπο κομμουνιστή, διατύπωσα την άποψη ότι πρώτα πρέπει να διαπαιδαγωγηθούν τα νυν μέλη του, ώστε να γίνουν καλοί κομμουνιστές και μετά να στρατολογηθούν και άλλοι. Αλλιώς θα <<χαλάσουν>> και τα υπάρχοντα μέλη. Η θέση αυτή απορρίφθηκε από τον αντιπρόσωπο της περιφερειακής επιτροπ1jς Κώστα Κων­ σταντίνου ως αντιβαίνουσα στη <<γραμμή>> του κόμματος <<για πλατιά στρατολογία>>. 54. Όχι μόνο υπ1jρχε σχέδιο του Κ.Κ.Ε. για την κατάληψη της εξουσίας (Αθ1jνας) από τις αρχές του 1943, αλλά και αναπροσαρμόστηκε τον Αύγουστο και τον Οκτώβριο του ίδιου έτους, λόγω των ραγδαίως μεταβαλλόμενων συνθηκών, π.χ. πιθανή απόβαση των συμμά­ χων στη χώρα μας, συνθηκολόγηση Ιταλίας και aφοπλισμός της Ιταλικής Μεραρχίας <<Πινερόλο>>. Βλ. ό.π., υποσημ. 52, σσ. 321, 322.

ΕΙΣΑΓΩΓΉ

41

επιθέσε ως».55 Στην περίπτωση αυτή καταντούσε πολύ δύσκολη ακόμα και η διαβίω σή του στο χωριό· άδηλη ήταν η τύχη εκείνων που είχαν χαρακτηριστεί ως ΕΔΕΣίτες, aντιδραστικοί, εχθροί του λαού κ.λπ. Τις προθέσεις του το Κ.Κ.Ε., από την ίδρυσή του ως και την έναρξη του Ελλη­ νο'ίταλικού Πολέμου δεν τις είχε κρύψει από τον ελληνικό λαό. Καθώς το πρότυπό του ήταν το Κ.Κ. της Σοβιετικής Ένωσης και το καθεστώς που επέ­ βαλε στη Ρωσία, ο σκοπός του 1Ίταν η ανατροπή του αστικού καθεστώτος και η εγκαθίδρυση και στη χώρα μας κάποιου τύπου σοβιετικής δημοκρατίας. Με την κατάληψη της χώρας μας από τους Γερμανούς και τους Ιταλούς, οι υπηρεσίες Ασφαλείας τους, με βάση καταστάσεις που τους παρέδωσε η Ειδι­ κή Ασφάλεια του μεταξικού υπουργού Ασφάλειας Μανιαδάκη, αναζήτησαν συγκεκριμένα πρόσωπα, για να τα συλλάβουν ως επικίνδυνα.56 Επρόκειτο, κυρίως, για κομμουνιστές και αξιωματικούς του στρατού. Έκτοτε, οι κατα­ διωκόμενοι απέφευγαν τους τόπους της κατοικίας τους και όσοι είχαν αγροτι­ κή καταγωγ1Ί κρύβονταν στις γύρω περιοχές των χωριών τους. Μερικοί από αυτούς τους καταδιωκόμενους στρατιωτικούς, με τη συνθηκολόγηση του στρατηγού Τσολάκογλου, επέστρεψαν στα χωριά τους έχοντας και τα όπλα τους. Γύρω σ' αυτούς τους καταδιωκομένους συσπειρώνονταν και άλλα άτο­ μα, τα οποία δεν άντεχαν ούτε τις καθημερινές επιδρομές των κατακτητών και των συνεργατών τους, ούτε τις προσωπικές προσβολές. Αυτοί οι μεμονωμένοι καταδιωκόμενοι κομμουνιστές, αξιωματικοί και χωρικοί, από το θέρος του 1941, άοπλοι στην αρχ1Ί, αλλά κάποιοι και οπλισμέ­ νοι, συνδέονταν με ομο"ίδεάτες Ίl γνωστούς του χωριού τους, όπως και των γειτονικών χωριών, Ίl άλλους φυγάδες. Δεν επιδίδονταν, βέβαια, σε ένοπλη δραστηριότητα. Όμως, καθώς ο καιρός περνούσε και έκαναν την εμφάνισή τους οι λεγεωνάριοι Βλάχοι, ιδιαιτέρως στη Θεσσαλία, οι οποίοι τρομοκρα­ τούσαν και λεηλατούσαν ιδιαιτέρως τους χωρικούς, οι καταδιωκόμενοι της περιοχής συγκρότησαν την πρώτη ένοπλη ομάδα στην περιοχή του Ολύμπου, γνωστή ως «τσαριτσανιώτικη» ομάδα.57 Το ίδιο έγινε και σε άλλες περιοχές. Αλλά οι κομμουνιστές, ταυτόχρονα, παρατηρούσαν και κατέγραφαν κινήσεις όχι μόνο των κατακτητών αλλά και των συνεργατών τους λεγεωναρίων. Τους ενδιέφερε και η εμφάνιση οποιουδήποτε άγνωστου ή ομάδας ενόπλων. Τους προσέγγιζαν και τους έπειθαν είτε να ενταχθούν στην ομάδα τους είτε να επι­ στρέψουν στα σπίτια τους. Όσοι δεν συμμορφώνονταν συλλαμβάνονταν. Ελάχιστοι ξέφευγαν. Με λίγα λόγια, δεν επέτρεπαν σε κανέναν αυτόνομη αντίσταση κατά των κατακτητών στον χώρο τους. Ήταν οι πρώτες ενδείξεις των προθέσεων του Κ.Κ.Ε. Αργότερα ακολούθησαν και ανάλογα γεγονότα με αποκορύφωμα τον αφοπλισμό του 5/42 Συντάγματος, την εκτέλεση του Ψαρ55. Γιάννης Ανδρικόπουλος, Κρίσιμα χρόνια, εκδ. <<Διογένης>>, Αθήνα 1974, σ. 30. 56. Ό.π., υποσημ. 2, σ. 25. 57. Βλ. Φοίβος Γρηγοριάδης, Το aντάρτικο, ό.π., σ. 181.

42

ΣΓΑΥΡΟΣ ΑΣΥΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

ρού και την επίσημη ομολογία του Ε.Α.Μ. ότι δεν επιτρέπει στις περιοχές που ελέγχει την ύπαρξη ενόπλων άλλης αντιστασιακής οργάνωσης. Η ενσυνείδητη και εκ προθέσεως επιδίωξη της μονοπώλησης του απελευ­ θερωτικού αγώνα κατά τη διάρκεια της Κατοχής από το Κ.Κ.Ε. προκύπτει και από τα παρακάτω γεγονότα που παρατίθενται στο ίδιο βιβλίο του Φ. Γρη­ γοριάδη: ι σ. 197, παγίδευση, αιχμαλωσία και διάλυση της aντάρτικης ομάδας του ταγματάρχη Κ. Κωστόπουλου στο Βούνεσι, στις 23 Φεβρουαρίου 1943· ι σσ. 258-259, προσχώρηση των ομάδων του υπολοχαγού Βαρδουλάκη και του Αβορίτη στη Βοιωτία· ι σ. 280, σύλληψη του Ν. Ράπτη, επικεφαλής της οργά­ νωσης «Φιλική Εταιρεία», στις 28 Μαtου 1943 και προηγούμενη προσπάθεια διάλυσής της από τους Κ. Καραγεώργο και Κ. Γαμβέτα, επικεφαλής του Κ.Κ.Ε. στη Θεσσαλία την ίδια χρονιά· ι σ. 191, διάλυση του 5ι42 Συντάγματος του αντισυνταγματάρχη Δημητρίου Ψαρρού στη Στρώμνη Γκιώνας στις 25 Μαtου 1943, για πρώτη φορά, ενώ ακολούθησαν άλλες δύο και η δολοφονία του Ψαρρού. Στον πρώτο αφοπλισμό του 5ι42, ένας λοχαγός του Ε.Λ.Α.Σ. διαβάζει στον Δ. Ψαρρό την απόφαση της κεντρικής επιτροπής του Ε.Λ.Α.Σ. για τη διάλυση του τμήματός του, που είχε ως εξής: «Κατ' εντολήν της Κεντρι­ κής μας Επιτροπής, δεν επιτρέπουμε τη συγκρότηση άλλων ομάδων στις περιοχές μας. Κατά συνέπειαν, αν μεν θελήσετε να προσχωρήσετε στον Ε.Λ.Α.Σ., είσθε δεκτοί όλοι ευχαρίστως. Άλλως πρέπει να aφοπλισθεί και να διαλυθεί το τμήμα σας αμέσως»58. Και επειδή ο Ψαρρός αρνήθηκε την «προ­ σφορά», το τμήμα του aφοπλίστηκε «αμέσως». Ειδικότερα στη Θεσσαλία με πρόσχημα τη σύγκρουση Ε.Λ.Α.Σ.-Ε.Δ.Ε.Σ. στο τέλος Σεπτεμβρίου 1943, με απόφαση του Γενικού Στρατηγείου του Ε.Λ.Α.Σ., διαλύθηκαν όλες οι οργανώσεις και οι λίγες aντάρτικες ομάδες του Ε.Δ.Ε.Σ.59 Και φυσικά εντάθηκαν οι διώξεις των οπαδών του. Αυτές τις αρχι­ κές ενδείξεις των προθέσεων του Κ.Κ.Ε., οι οποίες κατόπιν ενισχύθηκαν με ακαταμάχητες αποδείξεις -τα γεγονότα που ακολούθησαν μέχρι την Απελευ­ θέρωση-, οι κατακτητές, η κατοχικ1Ί κυβέρνηση, οι ηγέτες των προπολεμικών πολιτικών κομμάτων και οι «προστάτες» μας, οι Άγγλοι, τις κατέγραψαν, τις μελέτησαν και συνήγαγαν τα συμπεράσματά τους. Τα γεγονότα που ακολού­ θησαν από τα μέσα της κατοχικής περιόδου ως το τέλος της Κατοχής και μετέπειτα το αποδεικνύουν. Η ιστορ ία της Εθνικής Αντίστασης την περίοδο της Κατοχής αναφέρει πολλές τέτοιες ενέργειες των aνοργάνωτων ένοπλων κομμουνιστών στην αρχή, των ανταρτικών σχηματισμών του Ε.Α.Μ. αργότερα και τελευταία του Ε .Λ.Α.Σ. Γεγονότα που οφείλονται στην τακτική που ακολούθησε η ηγεσία του Κ.Κ.Ε., προκειμένου να μονοπωλήσει τον αντιστασιακό αγώνα στη διάρκεια 58. Στο ίδιο, τ. Β', Αθήνα 1964, σ. 384 59. α. Ό.π., υποσημ. 22, σ. 402· β. Ιωάννης Κολιόπουλος, Λεηλασία Φρονημάτων, εκδ. <<Βάνιας», Θεσσαλονίκη 1997, σσ. 102, 103.

ΕΙΣΑΓΩΓΉ

43

της Κατοχής σύμφωνα με τον στρατηγικό του στόχο της κατάληψης της εξουσίας, παραθέτουν στις εργασίες τους πολλοί συγγραφείς, και βέβαια γνωρίζουν και οι επιζώντες εκείνης της εποχΊΊς. Ο ίδιος είχα την τύχη, την εποχή που συγκέντρωνα υλικό για το βιβλίο μου Τα παιδιά της λύκαινας, να γνωρίσω τον Δημήτρη Μουλιάκο, κάτοικο Δομένικου Ελασσόνας, ο οποίος μου αφηγήθηκε το εξής περιστατικό που έζησε ο ίδιος, το καλοκαίρι του 1942: «Πολλές φορές ήρθαν στο χωριό μας αξιωματικοί του διαλυθέντος ελλη­ νικού στρατού, μετά τη συνθηκολόγηση με τους Γερμανούς, οι οποίοι και συνάντησαν κάποιους συγχωριανούς μας. Οργάνωση του Ε.Δ.Ε.Σ. φανερά στο χωριό μας δεν υπήρξε, διότι από νωρίς υπήρχε κίνηση ΕΑΜική, [την οργάνωσε] κάποιος Οικονόμου, [από το ίδιο χωριό] κομμουνιστής, που εμείς δεν το ξέραμε αυτό ( . . . ). Και έτσι όλοι ήμασταν στο Ε.Α.Μ., επειδή ο Οικονόμου κι οι πρώτοι αντάρτες μιλούσαν πατριωτικά και όχι για κομμου­ νισμό. Εγώ, είχα όπλο, όπως και άλλοι τέσσερις-πέντε. Δεν ήμασταν, βέβαια, αντάρτες αλλά δρούσαμε σε συνεργασία μ' αυτούς. Την ημέρα τα όπλα μας τα είχαμε κρυμμένα. Έτσι ήταν δύσκολο για τον Ε.Δ.Ε.Σ. να φανερωθεί στο χωριό μας. Υπήρχε όμως. »Μια μέρα ήρθε στο χωριό μας κάποιος Αντωνιάδης, αξιωματικός, και λόγω της πείνας παρέμεινε έκτοτε στο χωριό μας. Αυτός είχε επαφές, φαίνε­ ται, και με άλλους αξιωματικούς και ειδοποιήθηκε ότι θα έρχονταν πέντε αξιωματικοί του ελληνικού στρατού, για να οργανώσουν αντιστασιακές ομάδες. Οι τρεις θα έρχονταν από τη διεύθυνση Τυρνάβου-Δαμασίου και οι δύο από τη διεύθυνση Ελασσόνας. »Για τους τρεις ενημερώθηκαν οι Ιταλοί από τ.ον πρόεδρο της κοινότη­ τας60, τους συνέλαβαν και τους εκτέλεσαν. Για τους άλλους δύο ενημερώθη­ καν οι αντάρτες. »0 αρχηγός δε των ανταρτών (ο Οικονόμου], ένας συγχωριανός μας που γύριζε στην περιοχή μας, μας ειδοποιεί να πάρουμε τα όπλα και να πάμε σ' ένα εκκλησάκι που είναι έξω από το χωριό μας. Εκεί, μας είπε ότι από Ελασ­ σόνα θα ερχόνταν δύο κατάσκοποι κι έπρεπε να τους συλλάβουμε. Να προ­ σέχουμε, όμως, τα όπλα, μη μας αρπάξουν κανένα και μας κάνουν κακό. ( . . . ) Όταν φάνηκαν οι δύο ξένοι, τους σταματήσαμε και τους οδηγήσαμε στο εκκλησάκι. Ήταν δυο παλληκάρια που, μόλις αντίκρισαν τα όπλα, ο ένας τους είπε συγκινημένος: "Επιτέλους ελληνικά όπλα". Κάποιος από μας σήκωσε το όπλο σαν να του το δώσει, αλλά ο αρχηγός μας τον συνέφερε. »Αυτούς τους δύο και τον Αντωνιάδη, τον οποίο οι αντάρτες συνέλαβαν, τους στείλαμε στο αρχηγείο των ανταρτών.( . . . ) Εγώ ήμαν κρυφά στον 60. Πρόκειται για τον Ν. Χώτο, λεγεωνάριο, τον οποίο την περίοδο της Κατοχής ο Ν . Ματούσης, πρόεδρος της Ρωμα"ίκής Λεγεώνας, σ ε συνεργασία με τους Ιταλούς διόρισε πρό­ εδρο της κοινότητας Δομενίκου, και ο οποίος καταδικάσθηκε σε φυλάκιση 6 μηνών με την υπ' αριθμ. 159/1946 απόφαση του Ε.Δ.Δ. Λάρισας.

44

ΣΙΑΥΡΟΣ ΑΣΙΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Ε.Δ.Ε.Σ. και φανερά στον Ε.Λ.Α.Σ. και ενημέρωνα τον Ε.Δ.Ε.Σ. για ό,τι έβλεπα και άκουγα εκεί»61 . Περιστατικά όπως το παραπάνω, τα οποία αποδεικνύουν την πρόθεση του Κ.Κ.Ε. να μονοπωλήσει τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα για ευνόητους λόγους δεν συναντούμε μόνο στην περιοχ1Ί που μνημόνευσα, αλλά σε όλη την Ελλάδα.62 Μόνο κατά του Ε.Δ.Ε.Σ. οι προσπάθειες του Ε.Λ.Α.Σ. να τον διαλύ­ σει απέτυχαν χάρη στην ιδιαίτερη φροντίδα και στην πάντοτε έγκαιρη και αποτελεσματική μεσολαβητική παρέμβαση των Άγγλων συνδέσμων του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής. Μετά τη συντριβή του Κ.Κ.Ε. στον εμφύλιο πόλεμο, τον Αύγουστο του 1949, και το τέλος του «τρίτου γύρου»63, mΌλύ συχνά τίθεται το ερώτημα: πότε και ποιος άρχισε και, συνεπώς, ποιος φέρει την ευθύνη για τον εμφύλιο πόλεμο. Η απάντηση δεν έχει μόνο ιστορικό ενδιαφέρον. Θα μπορούσε να συμβά­ λει στην οριστική αποκατάσταση της ομοψυχίας στον λαό μας. Για να συντε­ λεστεί, όμως, αυτή η πολυπόθητη ομοψυχία απαιτείται οι δύο παρατάξεις, που μονομάχησαν επί μία οκταετία, και οι επιζώντες οπαδοί τους, που εκου­ σίως ή ακουσίως ενεπλάκησαν στην εμφύλια διαμάχη -ξεχωριστά η καθεμία τους και ο καθένας τους-, να αναγνωρίσουν τα λάθη τους και να αποδεχθούν τις ευθύνες που τους βαρύνουν. Η αναγνώριση της ευθύνης εμπεριέχει και την αίτηση συγγνώμης. Έτσι μόνο θα ολοκληρωθεί η συμφιλίωση, που ειλικρι­ νώς επιδίωξε και σε μεγάλο βαθμό επέτυχε ο λαός μας, και θα εδραιωθεί η εθνική ομοψυχία. Μια τέτοια ομοψυχία, την οποία σήμερα επιβάλλουν και οι διεθνείς συνθήκες, ουδείς στο παρόν και προπαντός στο μέλλον θα δυνηθεί να διασπάσει. Δεν επιτυγχάνεται, όμως, με τις μισές αλήθειες που εκφέρονται από όλες τις πολιτικές παρατάξεις και υποστηρίζονται από τις δύο πολιτικώς αντιμαχόμενες και εναλλασσόμενες στην εξουσία μερίδες: των «προοδευτι­ κών» και των «συντηρητικών», 1l των «δεξιών» και των «αριστερών», Και, βεβαίως, με τη στρουθοκαμηλική σιωπή όλων μας. Γεγονός βαρυσήμαντο από τη φύση του ο εμφύλιος πόλεμος, μας ταλανίζει ακόμη -ψυχικά τουλάχιστο- γιατί δεν έχουμε το σθένος, όλοι μας, να αντικρί61. Αφ. Καταγραφ1i, τετρ. Β', σσ. 312, 413. 62. Ό.π., υποσημ. 57, σσ. 258, 259, 262· τ. Β ', σ. 376. I ό.π., υποσημ. 59· β. σ. 117. Ο ίδιος ενθυμούμαι: Το καλοκαίρι του 1942 στο μονοπάτι που οδηγεί από τον οικισμό Μαυρόλιθου (Σατόμπασι παλαιά) στους Γόνους, ομάδα από τους καταδιωκόμενους κομμουνιστές περιοχής Κάτω Ολύμπου, με επικεφαλ1iς τον Λαχανά, εμπόδισαν Άγγλο πράκτορα και τον συνοδό του να μεταβούν από τον Αμπελώνα στους Γόνους, για να οργανώσουν κατοίκους του στη <<Φιλικ1i Εταιρεία» του γιατρού Ν. Ράπτη. 63. Κατά μερικούς ιστορικούς συγγραφείς, τρεις 1iταν οι «γύροι>> απόπειρας του Κ.Κ.Ε. να καταλάβει την εξουσία: ο πρώτος περιλαμβάνει την περίοδο της Κατοχ1iς ως την Απε­ λευθέρωση, ο δεύτερος από τις 3 Δεκεμβρίου ως τη Συμφωνία της Βάρκιζας και ο τρίτος από τον Μάρτιο ως τον Αύγουστο του 1949.

ΕΙΣΑΓΩΓΉ

45

σου με, να μιλήσουμε, να συζητήσουμε χωρίς προκατάληψη και να μελετήσου­ με τα γεγονότα όπως πράγματι συνέβησαν, να αναγνωρίσουμε και να ομολο­ γήσουμε τα λάθη μας και να αναλάβουμε τις ευθύνες που μας αναλογούν. Υποστηρίζεται ότι ο εμφύλιος πόλεμος άρχισε στις 3 Δεκεμβρίου 1944, όταν οι δυνάμεις του Ε.Λ.Α.Σ. αρνήθηκαν να παραδώσουν τα όπλα την ημε­ ρομηνία που όρισε η κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Την η μέρα εκείνη το Ε.Α.Μ. οργάνωσε συγκέντρωση διαμαρτυρίας κατά της απόφασης της κυβέρ­ νησης στην πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα. Εναντίον των συγκεντρωθέ­ ντων πυροβόλησαν αστυνομικοί από τα γύρω κτίρια, ενώ ένοπλοι από την πλευρά των συγκεντρωθέντων απάντησαν στα πυρά των αστυνομικών. Οι πρώτοι νεκροί έπεσαν, και από την ημέρα εκείνη ξέσπασαν οι μάχες μεταξύ των ενόπλων δυνάμεων της ΕΑΜικής αντίστασης και εκείνων που κατόρθω­ σε η κυβέρνηση να συγκροτήσει. Τότε επενέβησαν οι Άγγλοι. Οι μάχες με πολλούς νεκρούς και ανυπολόγιστες καταστροφές σταμάτησαν πολύ πριν υπογραφεί η Συμφωνία της Βάρκιζας στις 12 Φεβρουαρίου 1945. Άλλοι ισχυρίζονται ότι οι συγκρούσεις του Δεκεμβρίου του 1944 δεν σημα­ τοδότησαν την έναρξη του εμφύλιου πολέμου και ότι ήταν απλώς εκδήλωση ανταρσίας μιας μερίδας ενόπλων που ανήκε σε μία παράταξη, την κομμουνι­ στική, η οποία δεν υπάκουσε στις διαταγές της νόμιμης κυβέρνησης να παρα­ δώσει τα όπλα της και επιχείρησε να καταλύσει τις νόμιμες αρχές και να καταλάβει την εξουσία. Μερικοί υποστηρίζουν ότι ο εμφύλιος πόλεμος άρχισε την περίοδο της Κατοχής με τις πρώτες συγκρούσεις μεταξύ των αντίθετων αντιστασιακών ομάδων Ε.Λ.Α.Σ.-Ε.Δ.Ε.Σ. και Ε.Λ.Α.Σ.-Ε.Κ.Α. Ή τον Μάρτιο του 1946 στο Λιτόχωρο Πιερίας με την επίθεση κατά του αστυνομικού σταθμού, ή με τον αφοπλισμό της aντάρτικης ομάδας Κωστόπουλου, πάντα από την υπαιτιότη­ τα του Ε.Λ.Α.Σ. Όλες αυτές οι εκδοχές για την έναρξη και τον υπαίτιο του εμφύλιου πολέ­ μου, κατά τη δική μου άποψη, δεν ευσταθούν. Ο εμφύλιος πόλεμος άρχισε την ημέρα που οι καταδιωκόμενοι άτακτοι ένοπλοι κομμουνιστές απαγόρευ­ σαν σε άλλους, με τα όπλα τους -ασχέτως αν τα επέδειξαν μόνο και δεν τα χρησιμοποίησαν-, να αγωνιστούν αυτοτελώς κατά των κατακτητών. Τα μετέπειτα γεγονότα κατέδειξαν ότι αυτές οι πρακτικές του Κ.Κ.Ε. δεν ήταν ούτε μεμονωμένες ούτε τυχαίες. Διότι συνεχίστηκαν σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής και με δύο κορυφαίες εκδηλώσεις τους, στις οποίες πολλές φο­ ρές έχω αναφερθεί: τη διάλυση των ανταρτικών τμημάτων του Κωστόπουλου και του Ψαρρού, οι οποίες αποδεικνύουν την εξαρχής βούληση του κομμου­ νιστικού κόμματος να μονοπωλήσει τον αντιστασιακό αγώνα, για να εξασφα­ λίσει έτσι την κατάληψη της εξουσίας μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Το έχει ομολογήσει και ο Γιάννης Ιωαννίδης, το πανίσχυρο μέλος του Π.Γ. του Κ.Κ.Ε. την περίοδο της ΚατοχΊ1ς.64 64. Ό.π., υποσημ. 52.

46

Σ'ΓΑΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Από εκείνη την πρώτη ενέργεια των κομμουνιστών, με την οποία απαγό­ ρευσαν τη δημιουργία ανεξάρτητων αντιστασιακών ομάδων, το Κ.Κ.Ε. εξέ­ πεμψε το ευκρινές μήνυμά του. Οι κοινωνικές ομάδες, όπως και οι παλαιές πολιτικές ηγεσίες μας, οι οποίες για διάφορους λόγους επέδειξαν ολιγωρία ως προς την οργάνωση της εθνικής αντίστασης κατά των κατακτητών, και προ­ παντός οι Άγγλοι, συνέλαβαν και μελέτησαν το μήνυμα και έλαβαν τα μέτρα τους. Προετοιμάστηκαν. Αρχικά συνεργάστηκαν με τις ΕΑΜικές οργανώσεις, στον βαθμό που αυηi η συνεργασία εξυπηρετούσε την πολιτική τους, ενώ ταυτόχρονα τις υπονόμευαν όσο τους 1iταν δυνατόν και στη συνέχεια έλα­ βαν μέρος ως συμπαίκτες σε όλες τις φάσεις του εμφύλιου πολέμου που ακο­ λούθησαν: εχθροπραξίες μεταξύ ανταρτών, Λίβανος και καταγγελία των ΕΑΜικών αντιστασιακών οργανώσεων για καταπιεστικές και εγκληματικές, ακόμη, πράξεις κατά αντιφρονούντων, ως την αποφασιστική τρικλοποδιά της Συμφωνίας της Καζέρτας. Και τελικώς ώθησαν τις δυνάμεις του ΕΑΜικού κινήματος στη δεκεμβριανή τρέλα, την οποία το Κ.Κ.Ε. αποδέχθηκε, και επέ­ τυχαν αυτό που επιδίωκαν: την κατάθεση των όπλων του με τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Έτσι αποκαταστάθηκε η «δημοκρατία», στην οποία οι μεν πολιτικοί ηγέ­ τες των παραδοσιακών κομμάτων είχαν την κυβέρνηση, οι δε δωσίλογοι πάσης φύσεως ασκούσαν και διαχειρίζονταν την πραγματική εξουσία σε όλη τη χώρα, παρά τις διαμαρτυρίες των ηγετών της λεγόμενης «Κεντρώας» παρά­ ταξης αλλά και των κυβερνήσεων κάποτε.

5. Το άγος και η κάθα�ση των δωσιλόγων. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής και ιδιαιτέρως κατά το τελευταίο έτος -19.2.1944-, όπως έχω ήδη σημειώσει, οι αντιστασιακές οργανώσεις Ε.Α.Μ.­ Ε.Λ.Α.Σ., Ε.Δ.Ε.Σ., Ε.Κ.Κ.Α., η Συμμαχική Στρατιωτική Αποστολή και η κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας είχαν καταγγείλει τους συνεργάτες των κατα­ κτητών ως «εχθρούς του Έθνους, ως εγκληματίες πολέμου, υπόλογους στο Έθνος για πράξεις προδοσίας»65. Τους κάλεσαν να εγκαταλείψουν τα Τάγμα­ τα Ασφαλείας και τις άλλες οργανώσεις που συνεργάζονταν με τους κατα­ κτητές. Και τους είχαν προειδοποιήσει ότι, στην αντίθετη περίπτωση, θα λογοδοτούσαν ενώπιον ειδικών δικαστηρίων. Εκείνοι, όμως, απτόητοι συ­ νέχισαν τη συνεργασία τους με τους κατακτητές και την εγκληματική τους δράση, την οποία θα γνωρίσουμε από τις μαρτυρ ίες των θυμάτων και των συγγενών τους -που είναι καταχωρημένες στα πρακτικά του Ε.Δ.Δ. Λάρισας­ και των επιζώντων, καθώς και από στοιχεία άλλων πηγών που θα παραθέσω σε επόμενα κεφάλαια της εργασίας.

65. Ό.π., υποσημ. 2, σ. 132.

ΕΙΣΑΓΩΓΉ

47

Πράγματι, μετά την Απελευθέρωση η κυβέρνηση νομοθέτησε την υπ' αριθμ. 1 Συντακτική πράξη, που ρύθμιζε τα σχετικά με τη δίωξη και την τιμω­ ρία των συνεργασθέντων με τις δυνάμεις κατοχής και τη σύσταση των Ειδι­ κών Δικαστηρίων Δωσιλόγων στις έδρες των εφετείων και αργότερα μερικών πρωτοδικείων. Ο βασικός αυτός νόμος για τους δωσιλόγους τροποποιήθηκε πολλές φορές, σχεδόν από την επομένη της έκδοσής του ως και το έτος 1949, που τερματίστηκε ο εμφύλιος πόλεμος66. Στο μεταξύ, όμως, τον Δεκέμβριο του 1944 επήλθε η σύγκρουση μεταξύ των ενόπλων δυνάμεων του Ε.Λ.Α.Σ. και των ενόπλων δυνάμεων που είχε υπό τις διαταγές της η κυβέρνηση. Για να αντιμετωπίσει την πρόκληση, η κυβέρνηση δεν επιζήτησε μόνο τη βοήθεια των αγγλικών στρατευ μάτων, που αποβιβάστηκαν στη χώρα μας μετά την αποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων, αλλά και των υπό περιορισμό διατε­ λούντων δωσιλόγων, οι οποίοι πρόθυμα ανταποκρίθηκαν. Ο τερματισμός της σύγκρουσης επήλθε με τη Συμφωνία της Βάρκιζας, η οποία και επισφράγισε τη νίκη των κυβερνητικών δυνάμεων επί των αντιπάλων τους.Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας οι δωσίλογοι κατάφεραν να καταλάβουν πολλές νευραλγικές θέσεις στις ανασυγκροτούμενες δημόσιες υπηρεσίες, στους οργανισμούς του Δημοσίου και στα Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δι­ καίου. «Εκατοντάδες άνθρωποι που είχαν πολεμήσει στα Τάγματα Ασφα­ λείας [και στον Ε.Α.Σ.Α.Δ.], στο πλάι των Γερμανών, βολεύτηκαν χωρίς καμία δυσκολία στη ιJ,εταπολεμικ1Ί εθνοφυλακή»67, καθώς και στις ένοπλες δυνά­ μεις. Από τους δωσιλόγους, επίσης, πολλοί τοποθετήθηκαν στα τάγματα της εθνοφυλακής και των συγκροτούμενων ενόπλων δυνάμεων. Κυρίαρχος ήταν και ο ρόλος τους στις παρακρατικές ομάδες που εμφανίστηκαν την ίδια εποχή σε όλες τις επαρχίες της χώρας. Οι ΕΑΣΑΔίτες -και γενικώς οι ταγματασφαλί­ τες- σύντομα μετά την Απελευθέρωση «είχαν ξαναγυρίσει στους δρόμους και βοηθούσαν τους εθνοφύλακες να συλλαμβάνουν πρώην αντάρτες»68. Στο διάστημα αυτό άρχισε και η λειτουργία των Ε.Δ. Δωσιλόγων όπου παραπέμφθηκαν και κρίθηκαν αρκετοί από τους συνεργάτες των κατακτη­ τών. Η δίωξη ασκήθηκε όχι αυτεπαγγέλτως, όπως όφειλε να γίνει λόγω της φύσης των αδικημάτων, αλλά κατόπιν έγκλησης των θυμάτων ή των συγγε­ νών τους. Αν αναλογιστεί κανείς τις συνθήκες που επικρατούσαν στη χώρα μετά τη συντριβή της ΕΑΜικής αντίστασης και τη Συ μφωνία της Βάρκιζας, οφείλει να αναγνωρίσει πως 1Ίταν μια γενναία πράξη, τόσο η υποβολή μήνυ­ σης όσο και η μαρτυρική κατάθεση στις δίκες που ακολούθησαν εκείvων που το τόλμησαν. Οφείλουμε να τους αναγνωρίσουμε τη μεγάλη συμβολή τους στη διάσωση της μνήμης των γεγονότων της εποχ1Ίς εκείνης. Στις εξαιρετικές 66. Οι σχετικές με τους δωσιλόγους Συντακτικές πράξεις όπως διαδοχικά τροποποιήθη­ καν, κωδικοποιήθηκαν Α. Ν. 533/1945. Οι διατάξεις του νόμου αυτού που αναφέρονται στα επιμέρους αδικήματα και στις ποινές που προβλέπει παρατίθενται στο Παράρτημα, Π. 67. Mark Mazower, ό.π., σσ. 362, 363. 68. Στο ίδιο, σσ. 364-365.

48

ΣτΑΥΡΟΣ ΑΣΥΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

συνθήκες που έγιναν οι δίκες και στο aσυσχέτιστο των δικογραφιών των δια­ φόρων υποθέσεων οφείλονται, επίσης, οι επικαλύψεις που θα παρατηρήσει ο αναγνώστης στις μαρτυρικές καταθέσεις επί διαφορετικών υποθέσεων, για τα ίδια πραγματικά γεγονότα στις επαναλαμβανόμενες δίκες, λόγω αναβολών και ανακοπών κατά των ερ1Ί μην αποφάσεων, και η ασάφεια ως προς τον ακριβ1Ί χρόνο που διαδραματίστηκαν οι δικαζόμενες πράξεις των ΕΑΣΑΔι­ τών. Σε τούτο συντέλεσε και η ύπαρξη πολλών θυμάτων και συν1Ίθως πολλών κατηγορουμένων, οι υποθέσεις των οποίων εκδικάζονταν στην ίδια δίκη, ενώ εκείνοι σκόπιμα και εναλλάξ ερημοδικούσαν. Στη μέγιστη πλειονότητά τους οι ΕΑΣΑΔίτες κρίθηκαν αθώοι των κατηγο­ ριών, χωρίς ωστόσο και οι ελάχιστοι που κρίθηκαν ένοχοι να τιμωρηθούν όσο επέβαλλε η βαρύτητα των εγκλημάτων τους. Στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας παραπέμ­ φθηκαν ως συνεργάτες των κατακτητών οι τοπικοί ηγέτες του Ε.Α.Σ.Α.Δ., όντας επώνυμοι κάτοικοι της Λάρισας και των περιχώρων της, όπως και πάμπολλοι άλλοι ΕΑΣΑΔίτες που αποδεδειγμένως διέπραξαν φοβερά εγκλή­ ματα. Με δικοvομικές μανούβρες και μεθοδεύσεις των δικηγόρων για τον χωρισμό ή την αναβολή της δίκης για μερικούς, με την ερημοδικία άλλων και την κατ' αντιμωλία εκδίκαση της υπόθεσης για τους παρόντες, από το σύνολο των κατηγορουμένων για την ίδια υπόθεση οι τοπικοί ηγέτες, τελικώς, αθωώ­ θηκαν όλοι. Από τους απλούς ΕΑΣΑΔίτες ελάχιστοι, προερχόμενοι από τα κατώτερα στρώματα, καταδικάστηκαν σε μικρές ποινές φυλάκισης.69 Οι αθωωθέντες δωσίλογοι, υπό τη σκιά των μεταπελευθερωτικών κυβερ­ νήσεων ασκούσαν την πραγματική εξουσία στη χώρα ή την aντικαθιστούσαν σε σημαντικό βαθμό. Μερικοί ανήλθαν με ευκολία στα ύπατα αξιώματα της πολιτείας, όπως ο αποδεδειγμένος πράκτορας των γερμανικών μυστικών υπηρεσιών συνταγματάρχης Γ. Παπαδόπουλος, ο οποίος με μια δράκα συνω­ μοτών συνεργατών του, στις 21 Απριλίου 1967, κατέλαβε πραξικοπηματικώς την εξουσία. Έτσι η κάθαρση από το άγος των συνεργατών των κατακτητών δεν συντελέστηκε. Θύτες και θύματα, πατριώτες και προδότες εξισώθηκαν, τα εγκλήματα και οι ευθύνες συμψηφίστηκαν. Μας διέφυγε, όμως, ότι η προ­ δοσία της πατρίδας δεν συμψηφίζεται με κανένα άλλο έγκλημα. Τα φαντά­ σματα αυτής της ανωμαλίας εξακολουθούν να λαθροβιούν στο συλλογικό μας ασυνείδητο και να μας επηρεάζουν στην καθημερινή πρακτική μας. Το αποτέλεσμα είναι ότι καταφέραμε να κατεδαφίσουμε θεμελιώδεις αξίες που όριζαν την κοινωνία μας. Αυτό το στοιχείο σηματοδοτεί την προ"ίούσα πολύπλευρη και βαθύτατη κρίση μας. Δεν πλήρωσαν εκείνοι που πρόδωσαν την πατρίδα τους και διέ­ πραξαν τα φοβερότερα των εγκλημάτων κατά συμπατριωτών τους. Όχι μόνο δεν τιμωρήθηκαν, αλλά αντιθέτως ανταμείφθηκαν και τιμήθηκαν με τα μεγα69. Περισσότερα για τις δίκες των δωσιλόγων και τις μεθοδεύσεις, ν� μοθετικές, δικονομι­ κές και <<δικηγορικές>> για την αποφυγή της καταδίκης τους βλ. Σταύρος Παπαγιάννης, ό.π., υποσημ. 21, Κεφ. Η', σ. 243, και Κεφ. ΙΑ', σ. 409.

49

ΕΙΣΑΓΩΓΉ

λύτερα αξιώματα και έμειναν ανενόχλητοι στην απόλαυση του μαύρου πλού­ του τους. Γιατί λοιπόν ο Νεοέλληνας να σέβεται τους νόμους και να τιμά τις πατροπαράδοτες αξίες; Αντίθετα, από το τέλος του εμφύλιου πολέμου άρχισε το γενικευμένο κυνήγι για την απόκτηση πλούτου, αμέσως και ακόπως, καθώς και για την εξασφάλιση ερεισμάτων κοινωνικής ανόδου χωρίς αν.αστο­ λές και με κάθε τρόπο. Για να φθάσουμε στο σημερινό αδιέξοδό μας. Πέρασαν εξήντα τόσα χρόνια από τη φοβερή περίοδο της Κατοχής. Εί­ ναι καιρός πια να αναφερθούμε χωρίς προκαταλήψεις και αναστολές στις καταστάσεις και στα γεγονότα εκείνης της περιόδου. Έχοντας κατά νουν και τα φαινόμενα του σύγχρονου πολιτικού και κοινωνικού βίου μας, να τα μελε­ τήσουμε, να τα κρίνουμε νηφάλια και να συνάγουμε τα αναγκαία συμπερά­ σματα, εμείς και οι επίγονοί μας. Όχι για να τα επανεκδικάσου με, αφού η Δικαιοσύνη έχει αμετακλήτως αποφανθεί για όλα αυτά, αλλά για να διδα­ χθού με και να προστατευθούμε από παρόμοια λάθη στο μέλλον. Όσο για τους aπογόνους εκείνων που υπηρέτησαν στον Ε.Α.Σ.Α.Δ. και στα Τάγματα Ασφαλείας αλλά και των θανάσιμων αντιπάλων τους, ουδεμία ευθύνη τους βαρύνει για τα πεπραγμένα των προγόνων τους. Εκείνοι, άλλωστε, όφειλαν να προστατεύσουν εαυτούς και τους επιγόνους τους από το όνειδος. Το εγχείρημα παρουσιάζει πρόσθετη δυσκολία εξαιτίας της έλλειψης πηγών. Για τον Ε.Α.Σ.Α.Δ. έγγραφες μαρτυρίες του ιδίου και των· οργάνων του δεν έχουν βρεθεί. Το πιθανότερο είναι η απουσία τους να οφείλεται στο ότι οι κατευθυντ1Ίριες γραμμές της ηγεσίας του δίνονταν προφορικώς, ώστε να μην υπάρχουν γραπτά στοιχεία. Η σχετική βιβλιογραφία είναι πενιχρή. Φύλλα εφημερίδων των αντιστασιακών οργανώσεων περιέχουν ελάχιστες πληροφορίες για τη δράση του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Λιγοστές είναι και οι μαρτυρίες των μετρημένων στα δάκτυλα επιζώντων.7° Ευτυχώς που διασώθηκαν τα πρακτι­ κά του Ειδικού Δικαστηρίου Δωσιλόγων του Εφετείου Λάρισας, με τα περιλη­ πτικά αλλά αξιόλογα και αξιόπιστα στοιχεία τους. Αυτές είναι οι πηγές μου.

6. Προβλήματα της εργασίας μου. Αντιμετώπισα το ζήτημα της μορφής με την οποία θα γινόταν η αξιοποίηση των μαρτυριών που προκύπτουν από τα πρακτικά του Ε.Δ.Δ. Λάρισας: Την ιστορία της δράσης του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και της συνεργασίας του με τους· κατακτή­ τές θα τη συνέθετα εγώ με βάση τα στοιχεία που κατέθεσαν.οι μάρτυρες στο δικαστήριο ή θα ήταν προτιμότερο να παραθέσω αυτούσιες τις μαρτυρίες, ώστε να διαγράψουν αυτές τη διαδρομή του, τα πεπραγμένα του και το προ­ σωπικό του; Προτίμησα το δεύτερο, ως πιο αδιάβλητο. Άλλωστε η ομοιότυπη δράση των ΕΑΣΑΔιτών σε όλες τις επιδρομές τους δεν άφηνε πe>λλά περιθώ. i .

70. Κάποιοι από αυτούς, έντρομοι, αρνήθηκαν να μιλήσουν ή, αφού μίλησαν, ζ1Ίτησαν να μη γίνει χρ1Ίση των πληροφοριών τους και προπαντός να μην αναφερθεί το ό�ομά.τ ους.

Σ'ΓΑΥΡΟΣ ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

50

ρια ανάμειξης του συγγραφέα, επειδή αναγκαστικώς θα οδηγούσε σε aνού­ σιες επαναλήψεις. Από τα δικαστικά ντοκουμέντα έχω παραθέσει τις καταθέσεις των μαρτύ­ ρων κατηγορίας και υπεράσπισης ακριβώς όπως είναι στα πρακτικά του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, γι' αυτό και παραλείπονται τα εισαγωγικά. Σε κάποιες από τις αποφάσεις του δικαστηρίου, στο σημείο όπου αποφαίνονται για την ενοχή ή αθωότητα των κατηγορουμένων, πρόσθεσα και την αιτιολογία της καταδί­ κης της αθώωσης που είχε προηγηθεί, για να γνωρίσει ο αναγνώστης και τις πράξεις τους για τις οποίες είχαν κατηγορηθεί και παραπεμφθεί στο ακροατή­ ριο του δικαστηρίου, αφού μας λείπει το κατηγορητήριο. Αντιθέτως, παρέλει­ ψα να παραθέσω το πρώτο μέρος των πρακτικών, που περιέχουν τα τυπικά στοιχεία κάθε ποινικής δίκης (τόπο και χρόνο της δίκης, σύνθεση του δικα­ στηρίου, παραστάσεις συνηγόρων, επουσιώδεις προτάσεις των παραγόντων της δίκης και άλλα παρόμοια στερού μενα ουσίας), για δύο κυρίως λόγους: γιατί η έκταση της εργασίας θα ήταν διπλάσια με αποτέλεσμα ανάλογη αύξη­ ση του εκδοτικού κόστους και, το κυριότερο, γιατί ο αναγνώστης θα χανόταν στον λαβύρινθο άσχετων και κουραστικών λεπτομερειών, που δεν θα ικανο­ ποιούσαν περισσότερο το ενδιαφέρον του επί της ουσίας του αντικειμένου της έρευνας. Τέλος, όπου στο κείμενο συναντιέται λέξη ή φράση με εισαγωγι­ κά σημαίνει ακριβή αντιγραφή από τα επικαλούμενα ντοκουμέντα. Οι μαρτυρίες των λιγοστών επιζώντων, τις οποίες επέτυχα να συγκεντρώ­ σω, εμφάνισαν κι αυτές τις δυσκολίες τους στην καταχώρηση, καθώς προέρ­ χονται από υπερήλικες και αναφέρονται σε γεγονότα και καταστάσεις που εμφανίστηκαν σε διάφορες περιοχές της Θεσσαλίας, πριν από μισό αιώνα και πάνω. Μερικοί από τους επιζώντες αφηγήθηκαν περιστατικά τα οποία έχουν βιώσει οι ίδιοι, ενώ τα ίδια έχουν περιγράψει και οι μάρτυρες ενώπιον του Ε.Δ.Δ. Λάρισας επιβεβαιώνοντας τα, ή περιγράφονται και σε άλλες πηγές. Άλλοι επιζώντες αφηγούνται περιστατικά και καταστάσεις που οι ίδιοι βίω­ σαν, αλλά για τα οποία δεν διαθέτουμε στοιχεία από τα πρακτικά των Ε.Δ.Δ. ή από άλλες πηγές, για να διασταυρώσουμε τις πληροφορίες τους. Τις αφηγήσεις των επιζώντων τις παρέθεσα, σε κάθε περίπτωση, μετά το τέλος των καταθέσεων των μαρτύρων στο Ε.Δ.Δ., στις δίκες που αφορούσαν μια ομάδα κατηγορουμένων -αρχική και σχετικές μ' αυτή, σύμφωνα με τον διαχωρισμό που έκανα71 -, και την τελεσίδικη απόφαση του δικαστηρίου. Έτσι παρέχεται η δυνατότητα διασταύρωσης και, κάποτε, αλληλοσυμπλή­ ρωσης των μαρτυριών για τα ίδια γεγονότα, που είναι στοιχείο, προφανώς, χρήσιμο στον αναγνώστη και κυρίως στον ερευνητή του μέλλοντος. Παρατί­ θενται χωρίς καμία ουσιώδη παρέμβαση στα αναφερόμενα στοιχεία. Παρέ­ λειψα, βέβαια, φραστικές συναισθηματικές διατυπώσεις ή παρεκβάσεις άσχε­ τες με τον πυρήνα του θέματος, καθώς και λεπτομέρειες επαναλαμβανόμενες, που χωρίς ουσιαστικό λόγο διόγκωναν τον όγκο του αφηγηματικού υλικού 71. Βλ Παράρτημα, Vl.

ΕΙΣΑΓΩΓΉ

51

και καθιστούσαν την ανάγνωση κουραστική. Στις αφηγήσεις, όμως, που ανα­ φέρονται στα γεγονότα της Αλοννήσου του νομού Μαγνησίας, του Κοσκινά του νομού Καρδίτσας και του Βρυότοπου δεν περιορίστηκα μόνο σ' αυτές τις παρεμβάσεις. Επιχείρησα τη σύνθεση των μαρτυριών των aφηγητών. Το έπραξα επειδή οι αφηγήσεις τους, εκτός από τον όγκο του αφηγηματικού υλι­ κού, και τις αδυναμίες όλων των λα"ίκών aφηγητών που επισ1Ίμανα πιο πάνω, aποτύπωναν και την αδυναμία τους στον διαχωρισμό των προσώπων που έδρασαν σε αυτή και σ' εκείνη την περίσταση, και του χρόνου κατά τον οποίο συνέβησαν τα γεγονότα που αφηγούνται. Η αυτούσια παράθεση αυτών των τελευταίων μαρτυριών, έστω και με την κατά περίπτωση παρέμβαση του συγγραφέα, θα είχε ως συνέπεια να είναι δυσνόητο το περιεχόμενό τους και κουραστικ1Ί η ανάγνωσή τους. Έτσι, έκρινα αναγκαίο να συνθέσω και να παραθέσω τις μαρτυρίες τους, χωρίς αυτά τα στοιχεία τους, στηριζόμενος στο περιεχόμενο των aφηγήσεων οι οποίες αποτυπώθηκαν σε μαγνητοταινίες που aπομαγνητοφωνήθηκαν, ή καταγράφηκαν σε μνημόνιο, και καταχωρήθηκαν σε αριθμη μένα τετράδια 1-4, με τίτλο Ε.Α.Σ.Α.Δ.-αφηγήσεις. Όπου, όμως, παρατίθενται αυτούσιες φράσεις από τις αφηγήσεις τους, τίθενται σε εισαγω­ γικά «». Έτσι, καλύφθηκαν οι αδυναμίες τους, όσον αφορά τον προσδιορισμό των προσώπων και τη χρονολογία των συμβάντων με τις διασταυρωμένες σχετικές πληροφορίες των άλλων πηγών που έχω στη διάθεσή μου. Για τον έλεγχό τους στις παραπομπές αναφέρεται ο αριθμός της κασέτας και η σελίδα καταχώρησης της aπομαγνητοφώνησης στο τετράδιο Ε.Α.Σ.Α.Δ., όπως και για τις αφηγήσεις που δεν μαγνητοφωνήθηκαν72.

72. Όλο το υλικό των μαγνητοφωνημένων ή καταγεγραμμένων aφηγήσεων εννοείται ότι θα είναι στη διάθεση κάθε ενδιαφερομένου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α' ΛΑΡΙΣΑ Στη Λάρισα είχε την έδρα του ο Ε.Α.Σ.Α.Δ. και εδώ η ηγεσία του κατέστρωνε τα σχέδια της καθημερινής του δράσης, σε συνεργασία με τους Γερμανούς αλλά και με την απαραίτητη συνδρομή τους, ιδίως στις επιδρομές τους σε οικισμούς της περιφέρειας. Για τους Γερμανούς, η πόλη και η περιοχή της αποτελούσε ιδιαίτερης σημασίας πεδίο, διότι είχε αναπτυγμένο κίνημα Εθνικής Αντίστασης, και σπουδαία στρατηγική θέση για τις συγκοινωνίες τους, τις χερσαίες επιχει­ ρήσεις τους κατά των ανταρτών, όπως και για την αποχώρησή τους, εάν και όποτε αναγκάζονταν να εγκαταλείψουν την Ελλάδα. Έτσι η δράση του Ε.Α.Σ.Α.Δ. όφειλε να είναι σε έκταση, σε σκληρότητα και απόδοση στο υψη­ λότερο δυνατό επίπεδο, ώστε να παραλύσουν οι αντιστασιακές οργανώσεις και ο Ε.Λ.Α.Σ. να χάσει τα ερείσματά του. Η αρχή του έτους 1944 σημαδεύτηκε από τη δολοφονία του προέδρου του Εργατικού Κέντρου, Κώστα Ζιώγα, το πρωί της 6ης Ιανουαρίου, εορτ1Ίς των Φώτων. Οι ΕΑΣΑΔίτες τον δολοφόνησαν μέσα στο σπίτι του. Έκτοτε, οι έρευνες, οι συλλήψεις, τα βασανιστήρια, οι λεηλασίες και οι φόνοι αντιστα­ σιακών ως τον Οκτώβριο του 1944 και ιδιαιτέρως κατά το τρίμηνο Απριλίου­ Ιουνίου ήταν καθημερινά γεγονότα. Το «στρατηγείο» του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ήταν εγκατεστημένο στο ξενοδοχείο «Πανθεσσαλικόν», στη σημερινή οδό Ασκληπιού. Εκεί λαμβάνονταν και οι αποφάσεις για την τύχη των κρατου μένων «κομμουνιστών». Από αυτά τα ιδιότυπα «κρατητήρια» τη νύχτα aρπάζονταν, κυριολεκτικά, τα θύματα και εκτελούνταν στον δρόμο, λίγα μέτρα από την είσοδο του ξενοδοχείου. Σε οικοδομήματα που βρίσκονταν στο Φρούριο στρατονίζονταν οι πε­ ρισσότεροι ΕΑΣΑΔίτες. Κρατητήρια και χώρους βασανιστηρίων διέθετε ο Ε.Α.Σ.Α.Δ. και σε ξενοδοχείο στα «Καζατζίδικα», όπως και στο υπόγειο επι­ ταγμένης οικίας στην οδό Ηπείρου, στη διασταύρωσή της με την οδό 28ης Οκτωβρίου. Και όταν αυτά δεν επαρκούσαν, γιατί οι συλλήψεις «κομμουνι­ στών» κάποιες μέρες και νύκτες ανέρχονταν σε δεκάδες, στη διάθεσή του είχε και τα κρατητήρια των αστυνομικών τμημάτων. Για τους κρατουμένους αυ­ τούς ο διοικητής του αστυνομικού τμήματος αδυνατούσε να παρέμβει. Σε μία περίπτωση ο διοικητής του Β ' Αστυνομικού Τμήματος, όταν ο γιατρός που εξέτασε μερικούς από αυτούς που ήταν σακατεμένοι από τα βασανιστήρια των ΕΑΣΑΔιτών γνωμάτευσε ότι ήταν ανάγκη να μεταφερθούν στο νοσοκο-

54

ΣΙΆΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

μείο, του δήλωσε ότι «είναι κρατούμενοι του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και αυτός δεν έχει αρμοδιότητα»73. Στη διάθεσή του είχε ακόμη χώρο για τους κρατουμένους του και στο Τάγμα Γεφυροποιών, που ήταν και στρατόπεδο συγκέντρωσης όσων συνελάμβαναν οι Γερμανοί ως υπόπτους αντιστασιακής δράσης ή απλώς ως ομήρους. Εκεί γίνονταν τα πιο άγρια βασανιστήρια των κρατου μένων από τους ΕΑΣΑΔίτες. Είχε ακόμη τον χώρο του ισραηλιτικού τεμένους, επιταγμέ­ νου από τους Γερμανούς, και του Οργανισμού Υδρεύσεως-Ηλεκτρισμού στο κέντρο της πόλης, ως τόπο συγκέντρωσης των συλλαμβανομένων. Γι' αυτό, τον καιρό εκείνο, τα πτώματα των θυμάτων του Ε.Α.Σ.Α.Δ. βρίσκονταν πετα­ μένα σε κάθε γωνία της Λάρισας: στην κεντρική πλατεία, στην οδό Ηπείρου, στο Κομμένο Τζαμί, στην οδό Βόλου και, εκείνα που ήταν τελείως παραμορ­ φωμένα από τα βασανιστήρια, στον ποταμό Πηνειό. Η μεγάλη σφαγή στη Λάρισα συντελέστηκε την παραμονή του Αγίου Αχιλ­ λείου. Δύο μέρες πριν, ομάδες του εφεδρικού Ε.Λ.Α.Σ. της πόλης, σε συνερ­ γασία με εφεδροΕΛΑΣίτες από τον Τύρναβο, επιτέθηκαν σε οικήματα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Στην επίθεση αυτή εξόντωσαν και τον αξιωματικό ανθυπολοχαγό Αγελαδέλη. Το γεγονός αυτό κατατάραξε τους ΕΑΣΑΔίτες. Στην πόλη κατέ­ φθασε ο Μακεδών και καταστρώθηκαν σχέδια για τη σύλληψη και εκτέλεση εκατοντάδων «κομμουνιστών». Η μεγάλη εξόρμηση έγινε την ίδια ημέρα του φόνου του Αγελαδέλη, στις 13 Μαίου, με αθρόες συλλήψεις, απάνθρωπους, ολονύκτιους βασανισμούς και εκτελέσεις τις πρωινές ώρες της επομένης, παραμονή της εορτής του πολιούχου Αγίου Αχιλλείου. Με το φως της ημέρας, οι Λαρισαίοι έντρομοι αντίκρισαν δεκάδες αιματοβαμμένα και παραμορφωμέ­ να πτώματα, γνωστών ή άγνωστων συμπολιτών τους, συνανθρώπων τους. Οι διαμαρτυρίες εναντίον αυτού του κύματος της τρομοκρατίας του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ξέσπασαν από πολλές πλευρές και προς τους ηγέτες της οργάνω­ σης και προς τις γερμανικές αρχές. Διαμαρτυρήθηκαν γνωστές προσωπικότη­ τες της πόλης, επιστημονικοί σύλλογοι, ο Ερυθρός Σταυρός, όπως και ο τοπο­ τηρητής του απουσιάζοντα Μητροπολίτη Λάρισας, Δωροθέου, Μητροπολίτης Ζιχνών Κύριλλος. Έτσι διασώθηκαν πολλοί από τους κρατουμένους οι οποίοι επρόκειτο να εκτελεστούν την ίδια ημέρα -14 Μαίου-, ενώ την επομένη οι Λαρισαίοι, με πάνδημη δοξολογία στην κεντρική πλατεία της πόλης, θα τιμού­ σαν τον προστάτη της πόλης τους Άγιο Αχίλλειο. Μετά την Απελευθέρωση, εναντίον των φερομένων ως ηγετών, αλλά και άλλων ΕΑΣΑΔιτών, που αναγνωρίστηκαν από επιζήσαντα θύ ματά τους ή από συγγενείς τους, υποβλήθηκαν μηνύσεις στο Ειδικό Δικαστήριο Δωσιλό­ γων Λάρισας και ακολούθησαν πάμπολλες δίκες. Τις καταθέσεις ενώπιον του Ε.Δ.Δ. Λάρισας θεωρώ ως την πλέον αξιόπιστη πηγ1Ί πληροφοριών για τα πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Γι' αυτό και τις παραθέτω όπως είναι καταχωρη­ μένες στα πρακτικά και στις αποφάσεις του. 73. Βλ. υπ' aριθμ. 86, 87/1946 πρακτικά του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, σ. 104, κατάθεση του μάρτυ­ ρα γιατρού Βασίλη Παπαζήση.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

55

Ι. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. από δικαστικά ντοκουμέντα. 1. Η

πρώτη δίκη ΕΑΣΑΔιτών στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας.

Τον Οκτώβριο του 1945 άρχισε η εκδίκαση των πρώτων υποθέσεων με κατη­ γορουμένους συνεργάτες των κατακτητών από το Ε.Δ.Δ. Λάρισας. Η πρώτη δίκη με κατηγορουμένους ΕΑΣΑΔίτες έγινε στις 30 Οκτωβρίου 1945 επί μηνύ­ σεως της Ελένης, χήρας Φασούλα, για τον φόνο του συζύγου της, Γεωργίου Φασούλα. Στις 14 Μαtου 1944, το ξημέρωμα, παραμονή του Αγίου Αχιλλείου, οι ΕΑΣΑΔίτες είχαν εκτελέσει στην οδό Βόλου τον σύζυγό της, Γεώργιο Φασού­ λα74, μαζί με πολλούς άλλους που βρέθηκαν σκοτωμένοι σε διάφορα σημεία της πόλης. Τον είχαν συλλάβει την προηγουμένη, ενώ μετά τη σύλληψή του, με το πρόσχημα της ανακάλυψης όπλων και εντύπων της αντίστασης, ενήργη­ σαν έρευνα στο σπίτι του και αφαίρεσαν διάφορα πράγματα και χρήματα. Για τον φόνο του κατηγορήθηκαν και παραπέμφθηκαν στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας, στις 23 Φεβρουαρίου 1946, οι: 1) Γεώργιος Νάνος, παρών, 2) Χαρίλαος Γνη­ σούλης, κάτοικοι Αρμενίου, 3) Ιάκωβος Μπόκαρης, 4) Αθανάσιος Γεωργου­ σόπουλος75, 5) Κων/νος Καραγεώργος, 6) Κων/νος Δημητρίου και 7) Βασί­ λειος Παναγιωτόπουλος, κάτοικοι Λάρισας, απόντες. Το δικαστ1Ίριο, με την υπ' aριθμ. 5/1945 απόφασή του, διέταξε τον χωρι­ σμό της δίκης για τους Κων/νο Δημητρίου, Αθ. Γεωργουσόπουλο, Κων/νο Καραγεώργο και Βασιλ. Παναγιωτόπουλο, επειδή δεν είχαν κλητευθεί νομί­ μως, ενώ με την υπ' aριθμ. 6/1945 απόφασή του απέρριψε αίτηση του Ιακώ­ βου Μπόκαρη να αναβληθεί, ως προς αυτόν, η εκδίκαση της υποθέσεως για λόγους υγείας, καθώς και την πρόταση του επιτρόπου να γίνει δεκτή η αίτηση τούτου «διά λόγους φιλανθρωπίας», και διέταξε την πρόοδο της δίκης για τους άλλους κατηγορουμένους. Οι μάρτυρες πού εξετάστηκαν από το δικαστήριο κατέθεσαν τα εξής, όπως προκύπτει από τα υπ' aριθμ. 5.6.7/1945 πρακτικά του Ε.Δ.Δ. Λάρι­ σας: 74. Ο Γεώργιος Φασσuλας, όπως και πολλοί άλλοι Λαρισαίοι είχαν συλληφθεί σε αντί­ ποινα για τον φόνο του ΕΑΣΑΔίτη αξιωματικού Αγελαδέλη. 75. Το πραγματικό ονοματεπώνυμό του ήταν Αναξαγόρας Γεωργουσόπουλος και κατα­ γόταν από τον Παλαμά Καρδίτσας. Όταν χειροτονήθηκε ιερέας έλαβε το χριστιανικό όνο­ μα Αθανάσιος αντί του Αναξαγόρας και τοποθετήθηκε στην ενορία του χωριού Μπετσι­ λέρ, σήμερα Ελληνικό. Οι συγχωριανοί του όμως τον αποκαλούσαν και Παπαναξαγόρα, ή Παπαξαγόρα, και πολλοί κάτοικοι της Θεσσαλίας τον γνώριζαν ως Παπαναξαγόρα. Έτσι οι μηνύσεις που υπέβαλαν εναντίον του τα θύματά του στρέφονταν άλλοτε κατά του Αθα­ νασίου Γεωργουσόπουλου και άλλοτε κατά του Παπαναξαγόρα, ενώ μάρτυρες τον αναφέ­ ρουν και ως Παπαγεωργουσόπουλο, που ήταν το ίδιο πρόσωπο.

11'

56

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Μάρτυρες κατηγορίας:

Ελένη, χήρα Γεωργίου Φασούλα, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 31, πολι­ τική ενάγουσα. Ο εκ των κατηγορουμένων Νάνος έκαμε τον φίλον εις τον άνδρα μου , εις- το ·μαγειρείον του οποίου ούτος έτρωγε και έπινε. Εις το μαγαζί του ανδρός μου μετέβη ο κατηγορούμενος Παναγιωτόπουλος, όστις υπέδειξε στους συνοδέύοντας αυτόν ΕΑΣΑΔίτας τον άνδρα μου, οίτινες τον συνέλα­ βαν και τον ωδήγησαν εις τα γραφεία της Ε.Α.Σ.Α.Δ., οπόθεν αφέθη ελεύθε­ ρος και επέστρεψε στο μαγαζί του. Κατόπιν στο μαγαζί του ανδρός μου ξαναπήγε ο Γνησούλης με άλλους ΕΑΣΑΔίτας και διέταξε την σύλληψίν του. και τq βράδυ της ιδίας ημέρας εξετελέσθη με άλλους 16. Ωσαύτως οι ΕΑΣΑΔίτες π1Ίγαν και στο σπίτι μας -απούσης εμού- και το ελεηλάτησαν αφαιρέσαντες διάφορα πράγματα. Ο Νάνος, ο Γνησούλης και ο Δημητρίου εφέροντο. ως αρχηγοί της οργανώσεως και αυτοί εξέδιδαν τας διαταγάς των συλλήψεων και εκτελέσεων. Ο Νάνος μάλιστα, ως έμαθαν, ήτο και ανακριτής. Και διά τον.Μπόκαρην ήκουσα ότι και ούτος ήτο αρχηγός της Ε.Α.Σ.Α.Δ. Οι ΕΑΣΑΔίτες γύρισαν στην πόλη ένοπλοι, τα δε όπλα τα πήραν από τους Γερμανούς. Ενταύθα ο παρών κατηγορούμενος Νάνος, κληθείς υπό του Προέδρου και ερωτηθείς σχετικώς, είπεν ότι: «0 Γνησούλης, ο Μπόκαρης, ο Δημητρίου, ο Μαλιάρας και ο Καραγεώργος ήσαν στο συμβούλιο της Ε.Α.Σ.Α.Δ., πρόε­ δρος του οποίου ήτο ο Δημητρίου. Ο Παπαναξαγόρας όμως εφέρετο ως ανώ­ τερος όλων και δεν ήκουε κανένα, ό,τι έλεγε εκείνος εγένετο. Εις τον Μπόκα­ ρην είπα ότι δεν είναι καλά πράγματα αυτά που εγίνοντο και εκείνος μου είπε: "Καταλαβαίνεις ότι ο παπάς θα σκοτώση και ημάς;"». Νικόλαος Χρ. Ταμπάκης, κάτοικος Λάρισας, οινοπώλης, ετών 22. Μετά την σύλληψιν και προσαγωγήν του παθόντος Φασούλα εις την Ε.Α.Σ.Α.Δ., αφέθη ούτος ελεύθερος και επέστρεψεν εις το οινομαγειρείον. Μετ' ολίγον όμως ήλθε στο μαγαζί ο Γνησούλης με 2-3 ΕΑΣΑΔίτες άλλους και διέταξε την aύλληψιν του παθόντος, το βράδυ δε της ημέρας εκείνης εξετελέ­ σθη. Μετά την δευτέραν σύλληψιν του παθόντος, η σύζυγός του Ελένη ήλθε στο μαγαζί και μας είπε ότι οι ΕΑΣΑΔίτες πήγαν και στο σπίτι και το ελεηλά­ τησαν, ότι την πήραν διάφορα πράγματα, τσιγάρα, λεπτά. Ο Κατσάκος μου είπεν ότι τον Φασούλαν τον έδωκαν στην ομάδα του να τον εκτελέσουν, αλλά δεν 'ηθέλησε, διότι τον εγνώριζεν, και έφυγε για να μην παραστή στην εκτέλε­ σιν. σ Κάτηγορού μενος Νάνος εις ερώτησίν μου είπεν ότι έλιπε και ότι την απόφασιν της εκτελέσεως εξέδωκεν ο Γνησούλης με τον Παπαναξαγόραν. Τον Ν�νον παρεκάλεσα και εγώ να μεσολαβήση σχετικώς και να αφεθή ελεύ­ θερος ο Φασούλας και με υπεσχέθη ότι θα έκαμνε ό,τι μπορούσε. Έχω την γνώμην ότι ο Νάνος έλαβε ενεργόν μέρος στις εκτελέσεις που απεφασίζοντο από το συμβούλιον.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

57

Ελένη, χή�α Σπύ�ου Τσάμη, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετων 36. Οι ΕΑΣΑΔίτες συνέλαβον τον άνδρα μου και τον ενέκλεισαν εις την Ε.Α.Σ.Α.Δ., το βράδυ δε με άλλους τον εφόνευσαν. Επήγα εις την Ε.Α.Σ.Α.Δ. και παρεκάλεσα τον Δημητρίου σχετικιΟς, μου είπε δε ότι δεν θα κάμνη τίποτε τους συλληφθέντας. Εκεί τότε αντελήφθην και δύο Γερμανούς αξιωματικούς, οίτινες έλεγον διά τον Φασούλαν ότι ήτο καλός άνθρωπος -Καμαράντ- και να τον αφήσουν, οι δε Νάνος και Δημητρίου τους έλεγον ότι ο Φασούλας δεν είναι Καμαράντ και καλός άνθρωπος, αλλά κου μμουνίστ. Ο άνδρας μου, παθιΟν, εργάσθη προηγουμένως στο κτήμα του Δημητρίου και τον εγνιΟριζεν ο τελευταίος, και διά αυτό πήγα να τον παρακαλέσω να μου τον αφήση ελεύ­ θερον . Γεώ�γιος Κου�έλος, κάτοικος Λάρισας, υποδηματοποιός, ετων 30, τον πρό­ τεινε ο επίτροπος. Την 18ην Απριλίου 1944 συνελήφθην από ΕΑΣΑΔίτας και, αφού με ελή­ στεψαν, με ωδήγησαν εις την Ε.Α.Σ.Α.Δ. Αφού εκρατήθην, με ωδήγησαν εις το γραφείον όπου με ανέκρινε ο Νάνος χωρίς να γράφη, μ' ερωτούσε αν είμαι γραμμένος στην οργάνωσιν Ε.Α.Μ. και ποίοι άλλοι. Τον παρεκάλεσα να μ' αφ1Ίση ελεύθερον, αλλά εστάθη αδύνατον και αφέθην ελεύθερος τη επεμβά­ σει του Γέρου ΚαραγειΟργου, που τον έπιασαν προς τούτο συγγενείς μου. Ενταύθα ο κατηγορούμενος Νάνος, ερωτηθείς σχετικιΟς υπό του Προέ­ δρου, είπεν ότι ο Γνησούλης καμιά φορά του έλεγε ν' ανακρίνη και εκείνος. Δημήτ�ιος Γεω�γ. Τσιτσιγιάννης, κάτοικος Λάρισας, φορτοεκ/η1ς, ετιΟν 52. Την 13ην Μαtου 1945 οι ΕΑΣΑΔίτες ήλθον στο καφενείον όπου ευρισκό­ μην με άλλους και μας ωδήγησαν εις το γραφείον της Ε.Α.Σ.Α.Δ. Εκεί με ανέ­ κρινε ο Παπαναξαγόρας και με εκτύπησε λέγων ότι είμαι κομμουνιστής. Είδα και τον Γνησούλην, όστις είπε δύο φορές εις τον Φασούλαν: «Έχεις να πης τίποτε άλλο;», ο δε Φασούλας του έλεγε ότι δεν εγνιΟριζε τίποτε. Τον Νάνον τότε δεν τον είδα, ούτε τους Δημητρίου, Γνησούλην, Μπόκαρην. Δεν ξέρω αν ήλθαν έπειτα και εκείνοι στο γραφείο της Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ο Νάνος μετά που αφέθημεν ελεύθεροι, ήλθε στο καφενείον και μας είπεν ότι άλλη φορά δεν θα εγίνοντο εκτελέσεις. Μάρτυρες πολιτικής αγωγής:

Αθανάσιος Βλασ. Βοζαλής, κάτοικος Λάρισας, ράπτης, ετιΟν 42. Και εγω συνελήφθην από τους ΕΑΣΑΔίτας και εκρατήθην υπ' αυτων. Γνωρίζω ότι ο Νάνος είχε υπεύθυνον θέσιν εις τον Ε.Α.Σ.Α.Δ. Εις την γυναίκα μου, η οποία ήλθε να με ιδή, ο Νάνος είπε: «Αν πεθάνη ο υιός μου, δεν πρό­ κειται να βγη κανένας απ' εδ
58

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

ώργος, Νάνος, οίτινες και εξέδιδαν τας διαταγάς των εκτελέσεων. Το βράδυ που μας συνέλαβαν μας παρ έταξαν και μας έγραψαν όσους είμεθα, ή μάλλον, όσους νόμισαν ότι είμεθα ενεργητικά στοιχεία. Μας έγραψε ο Γνησούλης, ο Νάνος και ένας γραμματεύς με οματοϋάλια και μετά μας έβαλαν σ' ένα δωμα­ τιάκι και μας είπαν ότι απόψε τελειώνουν όλα. Το βράδυ που εκρατούμεθα ήρχοντο οι ΕΑΣΑΔίτες με σημείωμα του Νάνου ή του Γνησούλη, εξεφώνουν τα ονόματα, τους έπαιρναν και τους εξετέλουν. Εφονεύθησαν 15 άτομα και 2 από ενωρίς. Θα εξετέλουν όλους ημάς, 30 περίπου , που εκρατούμεθα στο δωματιάκι, αλλά δεν επρόφθανον διότι άρχισε να ξημερώνη.

Δημήτριος Ευσταθίου, κάτοικος Λάρισας, μικροπωλητής, ετών 36. Συνελήφθην και εγώ την 13ην Μαί:ου και αφέθην ελεύθερος τη επεμβά­ σει του Δημητρίου, όστις μ' εγνώριζε προηγουμένως. Εις τα γραφεία της Ε.Α.Σ.Α.Δ. μ' ανέκρινε ο Παπαναξαγόρας, όστις μ' έλεγε ότι δεν είμαι Έλλην αλλά κουμμουνιστ1Ίς και μ' εκτύπησε 300 μπαστουνιές. Τότε ήσαν εκεί και ο Νάνος με τον Γνησούλην. Μάρτυρες υπεράσπισης:

Κωνσταντίνος Οικονόμου, κάτοικος Αρμενίου, γεωργός, ετών 58. Τον κατηγορούμενον Νάνον γνωρίζω ότι ήτο στο χωριό μας ο οργανωτής του Ε.Δ.Ε.Σ., διά τούτο δε και συνελήφθη από τους αντάρτας, αφεθείς αργό­ τερο απ' αυτούς ελεύθερος. Μετά, διότι ηπειλείτο, ήλθε στην Λάρισα να βγά­ λη τα χαρτιά του να πάη στον Ζέρβαν, μάλιστα οι Γερμανοί τον συνέλαβαν ως αξιωματικόν του Ζέρβα. Κωνσταντίνος Βισβίκης, κάτοικος Αρμενίου, γεωργός, ετών 42. Τον κατηγορούμενον γνωρίζω ως καλόν και ηθικόν άνθρωπον. Γνωρίζω ότι συνελήφθην από τους αντάρτες και τους ξέφυγε. Η σύζυγός του εξετελέ­ σθη από τους αντάρτες. Γνωρίζω ότι υπηρέτει εις την οργάνωσιν του Ε.Δ.Ε.Σ. Δημήτριος Θεοχαρίδης, κάτοικος Αρμενίου, γεωργός, ετών 50. Γνωρίζω ότι ο κατηγορούμενος 1Ίτο ο οργανωτ1Ίς του Ε.Δ.Ε.Σ. στην επαρ­ χία μας. Τον Μάρτιον του 1944 οι αντάρτες τον συνέλαβαν και τον κατεδίκα­ σαν εις θάνατον, εδραπέτευσε όμως και ήλθε στην Λάρισα να βγάλη τα χαρ­ τιά του για τον Ζέρβα. Επειδή, δε, δεν ήξερε πού να πάη, παρουσιάσθη στην Ε.Α.Σ.Α.Δ. για μερικές μέρες, όσο να βγάλη τα χαρτιά του. Η γυναίκα του Νάνου εφονεύθη από τους αντάρτες κατά τον φρικιαστικότερον τρόπον. Η Ε.Α.Σ.Α.Δ. αμυνόμενη εφόνευσε τους άλλους. Χρήστος Σβερών ς, κάτοικος Κυψέλης, γεωργός, ετών 46. Τον κατηγορούμενον Ν αν ν γνωρίζω ως καλόν και ησυχότατον άνθρω­ πον. Τούτον συνέλαβαν οι αντάρτες και τον κατεδίκασαν εις θάνατον, κα-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

59

τώρθωσε όμως να τους ξεφύγη. Εις την Ε.Α.Σ.Α.Δ. πήγε για μερικές μέρες έως ότου βγάλη τα χαρτιά του για τον Ζέρβαν.

Αθανάσιος Ηλιόπουλος, κάτοικος Αρμενίου, γεωργός, ετών 46. Ο κατηγορούμενος Νάνος καταδιωκώμενος ως ΕΑΣΑΔίτης υπό των ανταρτών κατέφυγεν εις την εδώ Ε.Α.Σ.Α.Δ., διά να γλυτώση μέχρις ότου βγάλη τα χαρτιά να πάη στον Ζέρβα. Μεθ' ο ο κατηγορούμενος, κληθείς υπό του Προέδρου εις απολογίαν, είπεν ότι οι Γερμανοί, ότε αφίχθη εις την Λάρισαν, τον συνέλαβαν διότι είχε ψευδή ταυτότητα και του είπαν να καταταγή στην Ε.Α.Σ.Α.Δ., άλλως θα τον έστελναν εις το στρατόπεδον. Επ1Ίγε δε στην Ε.Α.Σ.Α.Δ. και του ανετέθη η υπηρεσία των τροφίμων, μέχρις ότου βγάλη τα χαρτιά διά τον Ζέρβαν. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 7/1945 απόφασή του, κήρυξε τους τρεις δικασθέντας κατηγορουμένους αθώους της παραβάσεως του άρθρου 1 εδ. στ' του α.ν. 533/1945, «ενόχους, του ότι μετ' άλλων, υπό κοινού συμφέροντος κι­ νούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν των επομένων αξιοποίνων πράξεων και ένεκα ταύτης συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν, εν Λαρίση την 13ην Μαtου 1944: 1ον) προέβησαν εις πράξεις βίας, συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχής, εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δρά­ σεώς των κατά του εχθρού (Γερμανών), επενεγκόντες κακώσεις εις τον Γεώρ­ γιον Φασούλα, ένεκα της δράσεώς του κατά του εχθρού και άλλους ους συνέ­ λαβαν και ενέκλεισαν εις τα κρατητ1Ίρια της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ. και είτα ελαφυραγώγησαν την οικίαν του Γεωργ. Φασούλα αφαιρέσαντες εξ αυτής διάφορα είδη, ήτοι σαπούνια, μανδήλια μεταξωτά, τσιγάρα και χρ1Ίματα. 2ον) Μέλη όντες της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ. παρέσχον συστηματικώς πληροφο­ ρίας εις τον εχθρόν (Γερμανούς) περί κινήσεων ατόμων, ήτοι των Σπύρου Τσάμη, Γεωργίου Φασούλα και άλλων εργαζομένων διά τον εθνικόν και συμ­ μαχικόν αγώνα, και 3ον) Εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέ­ λεσαν την κατά του Γεωργίου Φασούλα ανθρωποκτονίαν πλήξαντες αυτόν διά των όπερ μεθ' εαυτών έφεραν πυροβόλων όπλων, πλ1Ίρων πυρίτιδας και σφαιρών, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυ­ τού, προκύπτει δ' εκ πασών των περιστάσεων σαφώς και ανενδοιάστως ότι οι εκ των άνω κατηγορουμένων, Γεώργ. Νάνος και Ιάκ. Μπόκαρης, εξετέλεσαν την πράξιν του φόνου ευρισκόμενοι εις κατάστασιν αναιτίου συγχύσεως των αισθήσεων και του νοός των, λόγω οργ1Ίς και φόβου ο πρώτος τούτων, και λόγω βλακείας ο δεύτερος, καθ' ην δεν ήτο μεν εντελώς αποκεκλεισμένη του λογικού των η ενέργεια, εις τοιούτον βαθμόν όμως ουσιωδώς τεταραγμένη και ηλαττωμένη, ώστε εξ αιτίας ταύτης λείπουν τα προς εφαρμογήν της τελείας και παρά του νόμου διατεταγμένης ποινής προαπαιτούμενα. Κηρύσσει αθώους, λόγω αμφιβολιών, τους αυτούς ως ανωτέρω κατηγορουμένους, του ότι, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν της επομένης αξιοποίνου πράξεως και ένεκα ταύτης συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν εν Λαρίση την 13ην Μαtου, μέλη της οργανώσεως

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΊ'ΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

60

Ε.Α.Σ.Α.Δ. τυγχάνοντες, κατέδωκαν εις τον εχθρόν, ήτοι εις τας γερμανικάς αρχάς κατοχ1Ίς, τους κάτωθι Έλληνας υπηκόους, ήτοι τους: 1) Γεώργ. Φα­ σούλαν, 2) Σπύρ. Τσάμην και άλλους αγνώστους οίτινες και εξετελέσθησαν». Με την ίδια απόφαση το δικαστήριο καταδίκασε «τους κηρυχθέντας ενό­ χους κατηγορουμένους δι' εκατέραν μεν των εν τω κατηγορητηρίω πράξεων της παραβάσεως του αρθρ. 1 εδ. ζ' και η' του υπ' aριθμ. 533/945 Αν. Νόμου εις πρόσκαιρα δεσμά δεκαπέντε -15- ετών έκαστον, διά δε την πράξιν του φόνου, τον μεν εκ τούτων Χαρ. Γνησούλην εις θάνατον, τους δε Γεώργ. Νά­ νον και Ι. Μπόκαρην εις την ποιν1Ίν των ισοβίων δεσμών» και συγχώνευσε «τας ως ανωτέρω επιβληθείσας τοις κατηγορουμένοις ποινάς των πρόσκαι­ ρων δεσμών, εις τας διά την πράξιν του φόνου επιβληθείσας τοιαύτας του θανάτου και ισοβίων δεσμών, άνευ επιτάσεως»76• <Πο δικαστήριο επίσης έκανε δεκτή, ως νόμιμη, την αίτησιν της πολιτικώς εναγούσης Ελένης, χήρας Γεωργ. Φασούλα, περί χρηματικής ικανοποιήσεως, λόγω ψυχικής οδύνης, διά την υπό των κατηγορουμένων σύλληψιν και εκτέ­ λεσιν του συζύγου της, Γεωργ. Φασούλα». *

Μετά την έκδοση της υπ' aριθμ. 7/1945 απόφασης, η ίδια υπόθεση που αφο­ ρούσε τους 4 κατηγορουμένους: Κων/νο Δημητρίου, Αθ. Γεωργουσόπουλο, Κων/νο Καραγεώργο και Βασιλ. Παναγιωτόπουλο, των οποίων η δίκη χωρί­ στηκε γιατί δεν είχαν κλητευθεί νομίμως για να εμφανιστούν στο δικαστήριο την ορισμένη δικάσιμο, προσδιορίστηκε για τις 22 Φεβρουαρίου 1946, οπότε και πάλι δεν εμφανίστηκαν. Η δίκη όμως διεξήχθη νομίμως ερήμην των κατη­ γορουμένων και οι μάρτυρες που εξετάστηκαν κατέθεσαν τα εξ1Ίς, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 91, 92/1946 πρακτικά του δικαστηρίου:

Ελένη, χήρα Γεωργίου Φασούλα, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 32. Οι κατηγορούμενοι απετέλουν το διοικητικόν συμβούλιον του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και συνέλαβαν τον άνδρα μου, τον οποίον και εξετέλεσαν την 13ην Μαtου 1944, επί της οδού Βόλου, έπειτα πήγαν και εις το σπίτι μου και ενεργήσαντες έρευναν μου αφήρεσαν διάφορα πράγματα, σιγάρα, σαπούνια, μανδήλια και χρήματα. Όταν πήγαν να τον συλλάβουν, τον υπέδειξε ο εκ των κατηγορου­ μένων Βασίλειος Παναγιωτόπουλος.

76. Παρέθεσα το αιτιολογικό της απόφασης του δικαστηρίου, για να γνωρίσει ο αναγνώ­ στης τα αδικήματα για τα οποία κατηγορ1]θηκαν και παραπέμφθηκαν στο δικαστ1]ριο οι συγκεκριμένοι ΕΑΣΑΔίτες, όπως και για ποια από αυτά κρίθηκαν ένοχοι και για ποια αθώοι. Η ίδια πρακτική θα τηρηθεί και για όλες τις περιπτώσεις που θα ακολουθήσουν. Έτσι θα μπορέσουν οι αναγνώστες να κρίνουν τις αποφάσεις αυτών που τους έκριναν.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

61

Νικόλαος Χρ. Ταμπάκης, κάτοικος Λάρισας, οινοπωλης, ετων 22. Ήλθον ΕΑΣΑΔίται με τον επίσης ΕΑΣΑΔίτη Βασίλ. Παναγιωτόπουλον και συνέλαβαν τον Γεωργ. Φασούλαν. Αμέσως τρέξαμε να τον απελευθερω­ σουμε μέσω παντός του Νάνου, τον οποίον είχε φίλον, αλλά την επομένην το πρωt εξετελέσθη. Ρωτησα τον Νάνον πως έγινε και μου είπεν ότι επέμεναν οι άλλοι και δι' αυτω εξετελέσθη. Οι Δημητρίου, Καραγεωργος και Γεωργουσό­ πουλος ήσαν μεταξύ του διοικητικού συμβουλίου του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ελένη, χήρα Σπύρου Τσάμη, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετων 36. Συνέλαβαν ΕΑΣΑΔίτες τον άνδρα μου μαζί με πολλούς άλλους, καθως και τον Γεωργιον Φασούλαν, και π1Ίγα εις το «Πανθεσσαλικόν» ξενοδοχείον77 όπου είδα τον Ντούλαν Δημητρίου, τον Νάνον και δύο Γερμανούς και ήχου­ σα τον Δημητρίου να λέγη εις τους Γερμανούς ότι ο Φασούλας είναι κουμμου­ νιστΊ1ς και πρέπει να εκτελεσθή, και το πρωί ευρέθη σκοτωμένος. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 92/1946 απόφασή του, κήρυξε ενόχους μεν τους κατηγορουμένους Κων/νο Δημητρίου, Αθαν. Γεωργουσόπουλον και Κων/νο Καραγεωργον, «του ότι, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συνα­ πεφάσισαν την εκτέλεσιν των επομένων αξιοποίνων πράξεων και ένεκα τού­ των συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν: 1ον) Εν Λαρίση την 13ην Μαtου 1944 προέβησαν εις πράξεις βίας, συμπράξει μετά των οργά­ νων των αρχων κατοχΊ1ς, εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεως των κατά του εχθρού, ήτοι επ1Ίνεγκον κακωσεις εις τον σύζυγον της μηνυτρίας, Γεωργιον Φασούλαν, και άλλους, ους συνέλαβαν και ενέκλεισαν εις τα κρατητήρια της οργανωσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., και είτα ελαφυραγωγησαν την οικίαν του, αφαιρέσα­ ντες εξ αυτής διάφορα είδη, ήτοι σαπούνια, μανδ1Ίλια μεταξωτά, τσιγάρα και χρ1Ίματα, και 2ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, μέλη όντες της οργανωσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., παρέσχον συστηματικως πληροφορίας εις τον εχθρόν περί κινήσεων ατόμων εργαζομένων διά τον εθνικόν και συμμαχικόν αγωνα. Επίσης κηρύσσει ενόχους τους κατηγορουμένους Αθαν. Γεωργουσ6που­ λον και Κων/νο Καραγεωργον, του ότι κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρό­ νον εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν την κατά του Γεωργίου Φασούλα ανθρωποκτονίαν, πλήξαντες αυτόν διά των όπερ μεθ' εαυτων έφερον πυροβόλων όπλων πλήρων πυρίτιδας και σφαιρων, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυτού. Κηρύσσει αθωους τους κατηγορουμένους Κων/νο Δημητρίου, Αθ. Γεωρ­ γουσόπουλον και Κων/νο Καραγεωργον, του ότι, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν της επομένης αξιοποίνου πράξεως και ένεκα ταύτης συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν εν 77. Στην οδό Ασκληπιού, όπου έδρευαν και τα κεντρικά γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ήταν όμως και χώρος κράτησης για φοβερά βασανιστήρια των κρατούμενων πατριωτών από τους ΕΑΣΑΔίτες. Όσους βασάνιζαν εκεί τους εκτελούσαν νύχτα στην ίδια οδό και τα πτώματά τους τα μετέφεραν σε άλλους δρόμους, όπως στην παρακείμενη κεντρικ1Ί οδό Κύπρου.

J

ΣΓΑΥΡΟΣ ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

62

Λαρίση την 13ην Μαtου 1944, μέλη της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ. τυγχάνοντες, κατέδωκαν εις τον εχθρόν, ήτοι εις τας γερμανικάς αρχάς κατοχής, τους κάτωθι Έλληνας υπηκόους: 1) Γεώργιον Φασούλαν, 2) Σπύρ. Τσάμην και άλλους αγνώστους οίτινες και εξετελέσθησαν. Επίσης κηρύσσει αθώον τον κατηγορούμενον Κωνσταντίνον Δημητρίου του ότι κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον εκ προμελέτης απεφάσισεν και εσκεμμένως εξετέλεσεν την κατά του Γεωργίου Φασούλα ανθρωποκτο­ νίαν πλήξας αυτόν διά του όπερ μεθ' εαυτού έφερεν πυροβόλου όπλου, πλή­ ρους πυρίτιδας και σφαιρών, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυτού. Κηρύσσει αθώον τον έτερον κατηγορούμενον Βασίλειο Παναγιωτόπου­ λον απασών των ανωτέρω πράξεων». Το δικαστήριο καταδίκασε τους κηρυχθέντες ενόχους τρεις κατηγορουμέ­ νους: τον μεν Κωνσταντίνο Δημητρίου , κατά συγχώνευση, σε πρόσκαιρα δεσμά δεκαέξι ετών, τους δε Αθαν. Γεωργουσόπουλο και Κων/νο Καραγεώρ­ γο σε ισόβια δεσμά για ορισμένες πράξεις τους και σε θάνατο για τον φόνο του Γεωργίου Φασούλα. *

Κατά της απόφασης υπ' aριθμ. 7/1946 ο Ιάκωβος Μπόκαρης, καταδικασμέ­ νος σε ισόβια δεσμά, άσκησε ανακοπή και, «δέσμιος», στις 5 Απριλίου 1947 εμφανίστηκε ενώπιον του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, για να την υποστηρίξει. Την ίδια ημέρα, αυτόκλητος, εμφανίστηκε στο δικαστήριο και ο έτερος συγκατηγορού­ μενος στην ίδια δίκη που εκδόθηκε η ανακοπείσα απόφαση, ο Αθανάσιος Γεωργουσόπουλος 1l Παπαναξαγόρας, μετά του συνηγόρου του , οι οποίοι δήλωσαν «ότι επιθυμούσι να εκδικασθ1Ί η προκειμένη υπόθεση και ως προς τον κατηγορούμενον τούτον, μη κλητευθέντα προς τούτο». Γνωρίζουμε, ήδη, ότι ο Αθαν. Γεωργουσόπουλος έχει κι αυτός καταδικα­ στεί για τον φόνο του Γ. Φασούλα με την υπ' aριθμ. 92/1946 του Ε.Δ.Δ. Λάρι­ σας σε ισόβια δεσμά και θάνατο. Εναντίον αυτής της απόφασης είχε ασκήσει επιτυχώς ανακοπή, αλλά η υπόθεση εκκρεμούσε λόγω αναβολής της συζήτη­ σης επί της ουσίας της υπόθεσης και, καθώς εμφανίστηκε και ζήτησε ο ίδιος να δικαστεί μαζί με τον Ιάκωβο Μπόκαρη, ο επίτροπος πρότεινε να γίνει δεκτό το αίτημά του και το δικαστήριο διέταξε τη συνεκδίκαση της υπόθεσης και για τους δύο κατηγορουμένους. «Κατά διαταγήν του Προέδρου, προσήχθη εις το ακροατήριον ο κατηγο­ ρούμενος Ιάκωβος Μπόκαρης, ελεύθερος δεσμών, υπό στρατιωτικών απλώς φυλασσόμενος». Στη δίκη αυτή οι μάρτυρες που εξετάστηκαν, ακόμη μία φορά, για τα ίδια περιστατικά κατέθεσαν τα εξής, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 100, 101/1947 πρα­ κτικά του δικαστηρίου.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

63

Ο εκ των κατηγορουμένων Ιάκ. Μπόκαρης, κληθείς υπό του Προέδρου προς υποστήριξιν της ανακοπής του, είπεν ότι «ουχί εξ απειθείας δεν ενεφα­ νίσθη ενώπιον του δικαστηρίου τούτου κατά την ημέραν της ερήμην καταδί­ κης του, αλλ' εκ νομίμου κωλύματος, ήτοι διότι ήτο ασθενής και προς απόδει­ ξιν του λόγου της ανακοπής ενεχείρισε τω Προέδρω την από 13ης Νοεμβρίου 1945 ένορκον βεβαίωσιν του συμβολαιογράφου Αθηνών Νικολ. Σ. Βασιλείου και πρότεινε την εξέτασιν ενός μάρτυρος». Μάρτυρας ανακοπής του κατηγορουμένου Ιακώβου Μπόκαρη:

Δημήτ�ιος Μπέσιος, κάτοικος Λάρισας, κρεοπώλης, ετών 43. Περί τα τέλη του Οκτωβρίου 1945, μάλιστα, αν ενθυμούμαι καλώς, την ημέραν του Αγίου Δημητρίου, μετέβην εις Αθήνας και εις την οικίαν του ανα­ κόπτοντος για να του δώσω ένα γράμμα από τον εδώ αδελφόν του, εύρον δε τούτον κλινήρη και ασθενή. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 100/1947 απόφασή του, έκανε δεκτή την ανακοπή του κατηγορουμένου Ιακώβου Μπόκαρη και «εξαφάνισε την ανα­ κοπτόμενην απόφασιν καθ' όλας αυτής τας διατάξεις και διέταξε την πράο­ δον της δίκης» και την εξέταση των μαρτύρων. Ελένη, χή�α rεω�γίου Φασούλα, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 32. Διά τον κατηγορούμενον Μπόκαρην ήκουσα μόνον ότι ήτο και αυτός εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ., αλλά τι ρόλον έπαιζε δεν ήκουσα. Οι κατηγορούμενοι Ντού­ λας78 Δημητρίου και Αλ. Δάρτζαλης υπεσχέθησαν ότι θα άφηναν ελεύθερον τον άνδραν μου, αλλά το βράδυ τον σκότωσαν, ποιος τον σκότωσε δεν ξέρω. Ελένη, χή�α Σπύ�ου Τσάμη, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 36. Όταν συνελήφθη ο άνδρας μου πήγα στα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και παρεκάλεσα τον Ντούλαν Δημητρίου, εις τον οποίον άλλοτε ηργάζετο ο άνδρας μου ως υπάλληλος και επομένως τον εγνώριζε, να τον αφήση. Εκείνος μου είπε να μη φοβηθώ διότι μια ανάκριση θα του έκαμνον και θα τον άφη­ ναν ελεύθερον. Κατόπιν της τοιαύτης δ ιαβεβαιώσεώς του ανεχώρησα. Το βράδυ μού εφόνευσαν τον άνδρα μου. Ποιος τον εφόνευσε δεν γνωρίζω. Οι κόρες του Γνησούλη μου είπαν: «Δεν ερχόσασθε σε μας; Θα τον βγάζαμε τον άνδρα σας, γι' αυτό ο πατέρας μας είναι δικαστής». Ελέγετο ότι τόσον ο Μπό­ καρης όσον και ο ΠαπαγεωργουσόπουλοςΊ9 ήσαν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Όταν πήγα στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. για τον κρατούμενον άνδρα μου, είδα δύο-τρεις αξιωματικούς Γερμανούς, οίτινες και εκείνοι παρεκάλουν ν' αφήσουν ελεύθερον τον Φασούλαν, αλλά τους έλεγον ότι αυτό δεν μπορούσαν να το κάμουν διότι ο Φασούλας ήτο κομμουνιστής. 78. Ντούλας, Κωνσταντούλας, από το Κωνσταντίνος. 79. Πρόκειται για τον ιερέα Αθανάσιο Γεωργουσόπουλο ή Παπαναξαγόρα, από τον Παναμά.

64

ΣΙΑ ΥΡΟΣ ΑΣΙΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Δημ. Γ. Τσιτσιγιάννης, κάτοικος Λάρισας, φορτοεκφορτωτής, ετwν 52. Συνελήφθην κι εγw και ενεκλείσθην εις τα κρατητήρια του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Το βράδυ της πράξεως έβλεπον και έπαιρναν δυο-δυο 1l τρεις-τρεις από ημάς και μετά ηκούομεν πυροβολισμούς. Οι ΕΑΣΑΔίτες συνεργάζοντο με τους Γερμα­ νούς. Τον Παπαναξαγόρα τον είδα μέσα στα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Τον Μπόκαρην τον ξέρω ότι είχε σχολείον. Τούτον δεν είδα στο Ε.Α.Σ.Α.Δ., στρα­ τιωτικός διοικητής Θεσσαλίας του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ήτο ο φονευθείς αργότερον Αγγελομάτης. Αι εκτελέσεις των κρατουμένων εγίνοντο εις αντίποινα της υπό ανταρτwν εκτελέσεως του αξιωματικού Αγελαδέλη80. Μάρτυρες υπεράσπισης του Ιακwβου Μπόκαρη:

Ευάγγελος Λαμπρόπουλος, κάτοικος Λάρισας, ιδιοκτήτης γκαράζ, ετwν 45. Διά τον εκ των κατηγορουμένων Μπόκαρη γνωρίζω ότι κατά την διάρκεια της εχθρικής κατοχής ήτο εν Λαρίση αντιπρόσωπος του Ε.Δ.Ε.Σ., όπως και εγw ήμην αντιπρόσωπος των Άγγλων και ανέφερα τις κινήσεις των Γερμα­ νwν. Ο κατηγορούμενος Μπόκαρης διωχέτευσε προς τον Ζέρβαν περί τους 15 πατριwτας. Τον κατηγορούμενον τούτον δεν είδα ποτέ στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. και γνωρίζω καλwς ότι δεν είχε καμμίαν απολύτως σχέσιν με την οργάνωσιν αυτ1Ίν, 1Ίτις συνειργάζετο με τους Γερμανούς και της οποίας διοικητής ήτο ο Μακεδwν, της Ασφαλείας ο Αγγελομάτης, ο Δάρτζαλης και ο Μαλλιάρας. Το Ε.Α.Σ.Α.Δ. ήτο μία οργάνωσις αντικουμμουνιστική. Εις την οργάνωσιν αυτήν ο Καραγεwργος είχε κάποιαν θέσιν. Γνωρίζω επίσης ότι ο Μπόκαρης εκλ1Ίθη να μετάσχη στην οργάνωσιν του ΕΑΜ, αλλά δεν ηθέλησεν. Χρήστος Μαλάκης, κάτοικος Λάρισας, συμβολαιογράφος, ετwν 47. Ο κατηγορούμενος Μπόκαρης ήτο γείτων μου. Τον γνωρίζω ως λυκειάρ­ χην από πολλwν ετwν, ως τίμιον και εθνικόφρονα. Από συζητήσεις που κάνα­ μεν ήξερα ότι ήτο εδw αντιπρόσωπος του Ζέρβα και οργάνωνε εδw μυστικά τον αγwνα εναντίον των εχθρwν. Τούτο θα έγινε ασφαλwς γνωστό από τους αντίθετους αριστερούς και ασφαλwς τον εσυκοφάντησαν. Δεν είχε καμμίαν ανάμειξιν με τα Ε.Α.Σ.Α.Δ. Εκτελεστικά όργανα της οργανwσεως ταύτης ήσαν ο Μακεδwν και ο Α γγελομάτης. Ενταύθα εις σχετικήν ερwτησιν του Προέδρου του δικαστηρίου, ο μεν εκ των κατηγορου μένων Ιάκ. Μπόκαρης είπεν ότι δεν είχε καμμίαν σχέσιν 1l ανάμειξιν με την οργάνωσιν Ε.Α.Σ.Α.Δ. και μόνον απλwς φιλίαν προς πάσαν 80. Ο Αγελαδέλης 1Ίταν αξιωματικός και συνεργαζόταν με το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Τον σκότωσαν αντιστασιακοί στις 12-13 Μαtου το βράδυ σε μια επίθεσ11 τους εναντίον πολλών θέσεων των ΕΑΣΑΔιτών μέσα στην πόλη της Λάρισας. Βλ. εφ. <<Ο Ρ1Ίγας», 21.5.1944. Το επόμενο βρά­ δυ, ως αντίποινα οι ΕΑΣΑΔίτες σκότωσαν 17 Λαρισαίους μεταξύ των οποίων 14 1Ίταν <<θεληματάρηδες>>, δηλαδ1Ί μεταφορείς διαφόρων πραγμάτων με καρότσια που τα έσερναν οι ίδιοι.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣfΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

65

αντικου μμουνιστικήν οργάνωσιν ησθάνετο, ο δε κατηγοροu μενος Αθαν. Γεωργουσόπουλος είπεν ότι ο ίδιος μεν ήτο μέλος του πολιτικοu τμήματος του Ε.Α.Σ.Α.Δ., ο δε Ιάκ. Μπόκαρης ήτο έτσι ένα απλοuν μέλος της οργανώσεως ταuτης.

Μιχαήλ Χαδέλλης, κάτοικος Λάρισας, δημοσιογράφος, ετών 45. Δεν γνωρίζω αν εις την ενταuθα οργάνωσιν του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ήτο και ο κατηγοροuμενος Μπόκαρης. Γνωρίζω ότι ο αρχηγός της οργανώσεως ταuτης, Μακεδών, μοι επισκέπτετο και μοι ενεχείριζε διαφόρους διαταγάς για να δημοσιευθοuν εις την εφημερίδα. Ωσαuτως, όταν ευρέθη σκοτωμένος ο Αγε­ λαδέλης μοι επεσκέφθησαν Γερμανοί αξιωματικοί και ο Μακεδών, οίτινες και μοι εζήτουν σχετικάς πληροφορίας διά τον φόνον τοuτον, σε μια δε στιγμή ήκουσα τον Μακεδόνα που είπε: «Απόψε θα γίνουν πολλά»· πράγματι δε το βράδυ της ημέρας εκείνης εξετελέσθησαν περί τους 17. Δημήτριος Τσιγγάνης, καθηγητής, κάτοικος Λάρισας, ετών 57. Ο κατηγοροuμενος Μπόκαρης γνωρίζω ότι είναι ηθικών αρχών άνθρωπος και αποκλείω να έκαμνε ό,τι κατηγορείται. Αλέξανδρος Αποστόλου, κάτοικος Λάρισας, καθηγητής, ετών 44. Έμαθαν από άνθρωπον, όστις εμυήθη υπό του κατηγορουμένου Μπόκα­ ρη, ότι ο τελευταίος οuτος ανήκε εις τον Ε.Δ.Ε.Σ. και διά την οργάνωσιν ταu­ την ηργάζετο. Σπύρος Σταμ. Ψαρράς, κάτοικος Λάρισας, δημόσιος υπάλληλος, ετών 38. Γνωρίζω καλώς ότι ο κατηγοροu μενος Μπόκαρης ανήκεν εις την οργάνω­ σιν Ε.Δ.Ε.Σ. Διότι εγνωρίζετο με τον διδάσκαλον Καραγεώργον, όστις ήτο εις την οργάνωσιν Ε.Α.Σ.Α.Δ., εμεσολάβη, παρακλήσει διαφόρων, για να ελευθε­ ρώση κανένα κρατοuμενόν της. Ήκουσα ότι οι διευθuνοντες την οργάνωσιν του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ήσαν οι Μακεδών, Αγγελομάτης και Δάρτζαλης. Φώτιος Καρύδας, κάτοικος Λάρισας, κτηματίας, ετών 47. Ο κατηγοροuμενος Μπόκαρης δεν ανήκε εις την οργάνωσιν Ε.Α.Σ.Α.Δ., οuτε ήκουσα τι εναντίον του. Η οργάνωσις συνειργάζετο με τους Γερμανοuς, την διηuθυνον δε οι Μακεδών, Αγγελομάτης και Δάρτζαλης. Ευάγγελος Παπάζογλου, κάτοικος Λάρισας, γεωργός, ετών 57. Ο κατηγοροuμενος Μπόκαρης γνωρίζω ότι ήτο αντιπρόσωπος του Ζέρβα της οργανώσεως Ε.Δ.Ε.Σ. και πολλοuς πατριώτες τους έστειλε στον Ζέρβαν. Ο Μπόκαρης, εις σχετικήν ερώτησίν μου, είπεν ότι κακώς διαδίδεται ότι 1Ίτο στο Ε.Α.Σ.Α.Δ.

66

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Δημήτριος Επιτρόπου, κάτοικος Λάρισας, φαρμακοποιός, ετών 51. Εις την οργάνωσιν εδώ του Ε.Δ.Ε.Σ. ήμην και εγώ όπως και ο κατηγοροu­ μενος. Τον κατηγοροuμενον ηρώτησα δι' ό,τι διεδίδετο εις βάρος του και μου είπεν ότι δεν είχε καμμίαν ανάμειξιν με τα Ε.Α.Σ.Α.Δ., διοικητ1Ίς των οποίων ήτο ο Μακεδών, όστις δεν ήκουε κανένα. Μεθ' ο οι κατηγοροuμενοι κληθέντες υπό του Προέδρου εις απολογίαν ηρνήθησαν τας πράξεις των ειπόντες: ο μεν Ιάκ. Μπόκαρης ότι δεν είχε καμ­ μίαν ανάμειξιν Ίl σχέσιν με την οργάνωσιν Ε.Α.Σ.Α.Δ., οuτε έκαμε τι ώστε να αισθάνεται εντροπήν, τουναντίον μετ' επιστολήν του Ζέρβα, ανέλαβεν ευ­ χαρίστως, ως εθνικόφρων, την σuστασιν εν Λαρίση του Ε.Δ.Ε.Σ. και χάρις εις τας προσπαθείας του και διά χρημάτων του πολλοuς πατριώτας έστειλεν εις τον Ζέρβαν, ο δε κατηγοροuμενος Αθ. Γεωργουσόπουλος ή Παπαναξαγόρας ότι διετέλεσε πολιτικός επόπτης της οργανώσεως Ε.Δ.Ε.Σ. με τον εκτελεσθέ­ ντα αντισυνταγματάρχην Χατζηαναγνώστου και άλλους. Διότι το Ε.Λ.Α.Σ. επεζήτει την εξόντωσίν μου ήλθα στην Λάρισα και έμεινα εις το Ξενοδοχείον «Πανθεσσαλικόν», ένθα ήσαν τα γραφεία και η όλη οργάνωσις του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και ενεγράφην εις αυτήν διά να αποφuγω την καταδίωξιν που μου έκαμνον οι Γερμανοί διότι aπελευθέρωσα έναν Άγγλον και έναν Κuπριον. Εις την οργάνωσιν ταuτην του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ανέλαβαν την διεξαγωγ1Ίν της οικονομικής υπηρεσίας. Ο συγκατηγοροu μενός μου Μπόκαρης ήτο απλοuν μέλος της οργανώσεως ταuτης. Δεν ευθuνομαι για καμμίαν εγκληματική πράξη της οργανώσεως ταuτης, της οποίας αρχηγός ήτο ο Μακεδών και της Ασφαλείας ο Αγγελομάτης. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 101/1947 απόφασή του, «εκήρυξεν αθώ­ ους, λόγω αμφιβολιών, αμφοτέρους τους κατηγορουμένους απασών των εν τω κατηγορητηρίω αναφερομένων πράξεων και δι' ας κατεδικάσθησαν διά των υπ' aριθμ. 7/45 και 92/46 αποφάσεων του δικαστηρίου τοuτου και διέταξε την εκ των φυλακών απόλυσιν αυτών, εάν δι' άλλην τινά αιτίαν δεν πρέπει να κρατώνται εν αυταίς». *

Μετά την έκδοση της υπ' aριθμ. 101/1947 απόφασης του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, και ο Κων/νος Δημητρίου , ο οποίος καταδικάστηκε με την υπ' aριθ μ. 92/1946 απόφασή του σε πρόσκαιρα δεσμά δεκαέξι ετών, άσκησε ανακοπή κατ' αυτής -uστερα από έναν περίπου χρόνο-, η οποία εκδικάστηκε τη lΟη Μαtου 1947. Ο κατηγοροuμενος ήταν παρών. Κατά την ίδια δικάσιμο, ορίσθηκε να κριθεί κι η ανακοπ1Ί του Κων/νου Καραγεώργου κατά της ίδιας απόφασης, ο οποίος δεν εμφανίστηκε στο δικαστήριο, και για τον λόγο αυτό η δίκη του χωρίσθηκε με την υπ' aριθμ. 117/1947 «ως μη νομίμως προσκληθείς». Ο κατηγοροuμενος για τη μη εμφάνισ1Ί του στο δικαστήριο κατά την προη­ γηθείσα δίκη «είπεν ότι ουχί εξ απειθείας δεν ενεφανίσθη ενώπιον του δικαστη-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣ'ΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

67

ρίου τούτου κατά την ημέραν της ερημοδικείας του, αλλά εκ νομίμου κωλύμα­ τος, ήτοι διότι 1Ίτο ασθενής και διότι την 20ήν Φεβρουαρίου 1946, ερχόμενος εις Λάρισαν ίνα παρουσιασθή εις το δικαστήριον, συνελήφθη και εκρατήθη υπό του Αστυνομικού Τμήματος Κηφισιάς, διότι δεν έφερε το βιβλιάριον της ταυτότητός του, προς απόδειξιν δε τούτου ενεχείρισε τω Προέδρω την από 30 Δεκεμβρίου 1946 βεβαίωσιν του διοικητού του Αστυνομικού Τμήματος Κηφι­ σιάς και επρότεινε την εξέτασιν του υπ' αυτού προτεινόμενου μάρτυρος». Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν επί της ανακοπής του κατηγορουμένου και επί της ουσίας της υπόθεσης κατέθεσqν τα παρακάτω, σύμφωνα με τα υπ' αριθμ. 117, 118, 119/1947 πρακτικά του δικαστηρίου:

Κωνσταντίνος Ζάχος, κάτοικος Κυψέλης Αθηνών, γιατρός, ετών 45. Εγώ με τον ανακόπτοντα, έναν Λουκά και άλλους ξεκινήσαμε από τας Αθήνας την 2011ν Φεβρουαρίου 1946 δι' αυτοκινήτου να έλθωμεν εις Λάρι­ σαν. Εις την Κηφισιάν εγένετο έλεγχος ταυτοτήτων και ο ανακόπτων, διότι δεν είχε μαζί του την ταυτότητα, εκρατήθη επί δύο η μέρας και αφέθη ελεύθε­ ρος, ως έμαθον μετέπειτα, εγώ δε με τον Δούκαν και τους άλλους συνεχίσαμε το ταξίδι μας. Όταν ηρχόμεθα προς Λάρισαν αντελήφθην ότι ο ανακόπτων είχε πυρετόν. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 118/1947 απόφασή του, έκαμε δεκτή την ανακοπ1Ί του κατηγορουμένου Κων/νου Δημητρίου κατά της υπ' aριθμ. 92/ 1946 ερήμην απόφασης του δικαστηρίου και «εξηφάνισε την ανακοπτόμενην απόφασιν καθ' όλας αυτής τας διατάξεις», και συνέχισε την εκδίκαση της υπόθεσης επί της ουσίας με την εξέταση των παρόντων μαρτύρων: Ελένη, χήρα Γεωργίου Φασούλα, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 32. Εμένα μου σκότωσαν τον άνδρα μου ΕΑΣΑΔίτες, ποίοι όμως δεν γνωρί­ ζω. Ήκουσα ότι αρχηγοί της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ. εφέροντο οι Παπανα­ ξαγόρας, Δημητρίου, Μπόκαρης, Γνησούλης και άλλοι και ότι συνεργάζοντο με τους Γερμανούς. Εγώ η ιδία όταν την δευτέραν φοράν συνέλαβαν τον πα­ θόντα άνδρα μου, παρεκάλεσα τον ΕΑΣΑΔίτην Δάρτζαλην μόνον διά να με αφήση ελεύθερον τον άνδρα μου. Διά την απελευθέρωσιν του ανδρός μου ενδιαφέρθησαν και δύο Γερμανοί, αλλά ο κατηγορούμενος Δημητρίου, ως έμαθον, δεν τον αφ1Ίκεν ισχυριζόμενος ότι ήτο κουμμουνιστής. Ελένη, χήρα Σπύρου Τσάμη, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 36. Όταν έπιασαν τον άνδρα μου πήγα στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. για να μιλ1Ίσω στον κατηγορούμενο Δημητρίου, στον οποίον ηργάζετο προηγουμένως ο παθών άνδρας μου. Αντ' αυτού όμως μου μίλησε ένας άλλος κύρ ιος, 40 περίπου ετών, όστις μου είπεν ότι θα ανεκρίνετο απλώς και θα τον άφηνον ελεύθερον έπειτα. Ο άγνωστος ούτος κύριος που μου μίλησε δεν ήτο ο παρών κατηγο­ ρούμενος Δημητρίου. Τον άνδρα μου αντί να τον αφ1Ίσουν, μου τον σκότω­ σαν το βράδυ και την επομένην τον ηύρα σκοτωμένον στον δρόμον.

68

ΣΥΑΥΡΟΣ ΑΣΥΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

ΔημήτQιος ΓεωQγίου Τσιτσιγιάννης, κάτοικος Λάρισας, φορτοεκφορτωτής, ετών 54. Ήμην κι εγώ κλεισμένος μέσα στο κρατητ1Ίριο του Ε.Α.Σ.Α.Δ. μαζί με άλλους. Από εκεί με κατάλογον φώναζαν τα ονόματα των κρατουμένων, τους έπαιρναν και τους εξετέλουν. Ήκουσα τον Αγγελομάτην που έλεγεν ότι ούτος ήτο ο αρχηγός του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Μια στιγμή αντελήφθην και τον παρόντα κατηγορούμενον Δημητρίου, αλλά δεν μπορώ να βεβαιώσω αν ήτο και αυτός στο συμβούλιον του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ή 1Ίλθε για δουλειά. Μάρτυρες υπεράσπισης του κατηγορουμένου Κων/νου Δημητρίου:

ΑQιστείδης ΤσούκαQης, κάτοικος Λάρισας, ξενοδόχος, ετών 45. Την 15ην Φεβρουαρίου 1944 μετ' άλλων συνελήφθην εγώ κι ο Φασούλας και ήλθεν ο κατηγορούμενος Κων/νος Δημητρίου στο Ε.Α.Σ.Α.Δ: μας απε­ λευθέρωσε, δεν ξεύρω όμως με τι δύναμη μας έβγαλε. Οι ΕΑΣΑΔίτες είχον όπλα, ποίοι όμως τους εφοδίαζαν με ταύτα δεν ξεύρω. ΣωτήQιος Βάντης, κάτοικος Λάρισας, έμπορος, ετών 44. Το Ε.Α.Σ.Α.Δ. συνεργάζετο με τους Γερμανούς. Συνελήφθην και εγώ και εκρατήθην εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ., όπως και άλλοι, αλλά χάρη στον κατηγορούμε­ νον Κων/νον Δημητρίου, αφέθην ελεύθερος. Ο κατηγορούμενος ούτος έσω­ σεν κάποιον κοσμάκη. Ξεύρω δε ότι ήτο στέλεχος του Ε.Δ.Ε.Σ. ΜάQκος Βαϊόπουλος, κάτοικος Λάρισας, φορτοεκφορτωτής, ετών 42. Γνωρίζω ότι χάρις στον παρόντα κατηγορού μενον Κων/νον Δημητρίου, εγώ και ο Φασούλας και ο Βάντης, κρατούμενοι στο Ε.Α.Σ.Α.Δ., ελευθερώθη­ μεν. Άλλην δράσιν του κατηγορουμένου τούτου δεν γνωρίζω. Ιωάννης Αυγουστίνος, κάτοικος Λάρισας, έμπορος, ετών 30. Δεν πιστεύω να είχε καμμίαν ανάμειξιν ο παρών κατηγορούμενος Δημη­ τρίου με το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Εγώ υπηρέτουν εις μυστικήν υπηρεσίαν των Εγγλέζων ως πληροφοριοδότης. Επειδή συνελήφθη από το Ε.Α.Σ.Α.Δ. εις άνθρωπός μου, παρεκάλεσα τον κατηγορούμενον, όστις εμεσολάβησε σχετικώς και τον απελευθέρωσαν. Η παθούσα, ως και άλλες γυναίκες, με παρεκάλεσαν να πω στον Κ. Δημητρίου να μεσολαβήση και διά την απελευθέρωσιν των ανδρών των. Πράγματι, τον παρεκάλεσα προς τούτο και με υπεσχέθη ότι θα εφρόντι­ ζε σχετικώς αλλά δεν κατώρθωσε, φαίνεται, να επιτύχει και την απελευθέρω­ σιν αυτών. Μιχαήλ Χαδέλλης, κάτοικος Λάρισας, δημοσιογράφος, ετών 45. Ως αρχηγός της ενταύθα οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ. εφέρετο ο Μακεδών, αυτός δε και μου έδιδε διάφορα δημοσιεύματά του για την εφημερίδα στην οποίαν ηργαζόμην. Στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. έβλεπα τον Καραγεώργον και τον Α γ-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

69

γελομάτην. Ο τελευταίος εφαίνετο ως στρατιωτικός διοικητής Λαρίσης. Ο Κων/νος Δημητρίου δεν ξεύρω να ήτο στο Ε.Α.Σ.Α.Δ., ούτε κι αν είχε το τμή­ μα Τύπου το γνωρίζω. Ο Μακεδών ήλθε με δικά του παλληκάρια από τον Βόλον. Κάποτε, ότε είχαν σκοτώσει έναν αξιωματικόν εδώ στην Λάρισα οι αντάρτες, ο Μακεδών ήλθε στο γραφείον μου με 2 αξιωματικούς να κάνη δημοσιεύσεις στην εφημερίδα και τον ήκουσα να λέγη: «Να ιδήτε απόψε τι θα γίνη>>, και πράγματι εγένοντο αι εκτελέσεις.

Κλεόβουλος Βλαδίκας, κάτοικος Λάρισας, ανθ/γός χωρ/λακής, ετών 30. Ο κατηγορούμενος Κ. Δημητρίου δεν είχεν καμμίαν ανάμειξιν με το Ε.Α.­ Σ.Α.Δ. Ίσως στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. ο Δημητρίου μετέβαινε για να επιτύχη την απελευ­ θέρωση κανενός κρατουμένου. Στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. αρχηγός ήτο ο Μακεδών, αρχη­ γός δε της Ασφαλείας ο Αγγελομάτης. Όλοι οι καταταγέντες στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. ήσαν κακοποιά στοιχεία. Κατ' αρχάς οι Γερμανοί τους έδιδαν τροφ1Ί, έπειτα όμως τους έδωσαν και όπλα, δεν διευκολύνθησαν όμως από την οργάνωσιν αυτή οι Γερμανοί κατά την γνώμην μου. Οι αυτοί άνδρες του Ε.Α.Σ.Α.Δ. αργό­ τερον μπήκαν στην πολιτοφυλακή του Ε.Λ.Α.Σ. Λίγον χρόνον μετά τας εκτελέ­ σεις ο Κων/νος Δημητρίου έφυγε και εγκατεστάθη εις Αθήνας. Γεώργιος Ιωαννίδης, κάτοικος Λάρισας, σιδ/κός σταθμάρχης, ετών 50. Τον κατηγορούμενον Δημητρίου γνωρίζω ως έναν κύριον ευυπόληπτον και με αισθήματα πατριωτικά, ανίκανον δε να διαπράξη αδικήματα ως τα κατηγορού μενα. Ο κατηγορού μενος ούτος ήκουσα ότι εβοήθησε πολλούς και ότι αρχηγός του Ε.Α.Σ.Α.Δ., δι' ολόκληρην την Θεσσαλίαν, εφέρετο ο Μακεδών. Εδουάρδος Αμπαρτιάν, κάτοικος Λάρισας, έμπορος, ετών 39. Γνωρίζω ότι ο κατηγορούμενος δεν ήτο εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. αλλά στο Ε.Δ.Ε.Σ., εξήσκει όμως επιρροήν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ., του οποίου αρχηγός ήτο ο Μακεδών, της Ασφαλείας ο Αγγελομάτης. Η οργάνωσις Ε.Α.Σ.Α.Δ. έγινε τελευταία και διελύθη πρώτη. Η αυτή οργάνωσις δεν συνειργάσθη με τους Γερμανούς διότι υπήρχε διαταγή του Στρατηγείου Μέσης Ανατόλής να πάρουν οι άνδρες του όπλα από τους Γερμανούς. Μιχαήλ Γ. Σωτηρίου, κάτοικος Λάρισας, καθηγητής, ετών 32. Για τον κατηγορούμενο Δημητρίου είχα την εντύπωσιν ότι ήτο ενεργόν μέλος στην οργάνωσιν Ε.Α.Σ.Α.Δ. Τότε εγώ υπηρέτουν ως διερμηνεύς μιας υπηρεσίας γερμανικής εν Λαρίση. Τελευταίως έλαβαν επιστολήν από έναν φίλον μου Γερμανόν, ονόματι Κρούμπι, από την Βιέννη, με τον οποίον είμεθα μαζί εδώ, και μου έγραφε ότι ο Δημητρίου έκαμνε αντικουμμουνιστικόν αγώ­ να και ότι οι Γερμανοί δεν του είχαν εμπιστοσύνην. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 1 1 9/1947 απόφασή του, «εκήρυξεν αθώον, λόγω αμφιβολιών, τον κατηγορούμενον Κων/νον Δημητρίου» [των πράξεων, δι' ας είχε κηρυχθή ένοχος διά της υπ' aριθμ. 92/1946 ερήμην απο-

ΣΙ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΙ'ΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

70

φάσεως του δικαστηρίου τούτου], και απεφάνθη «ότι η παρά της μηνυτρίας (Ελένης, χήρας Γ. Φασούλα] υποβληθείσα μήνυσις κατά του ως ανωτέρω αθωωθέντος κατηγορουμένου δεν οφείλεται εις δολίαν προαίρεσιν ταύτης προς ψευδή καταμήνυσιν». *

Η ιστορία με τον θάνατο του Γ. Φασούλα δεν τέλειωσε ακόμη. Ο Κων/νος Καραγεώργος που είχε καταδικαστεί ερήμην σε ισόβια δεσμά και θάνατο με την υπ' αριθμ. 92/1947 απόφαση, άσκησε ανακοπή, η συζήτηση της οποίας ορίστηκε για την 27η Σεπτεμβρίου 1947. Κατά τη νέα δικάσιμο ο ερημοδικα­ σθείς παρουσιάστηκε στο δικαστήριο και ισχυρίστηκε ότι «ουχί εξ απειθείας δεν ενεφανίσθη ενώπιον του δικαστηρίου τούτου κατά την ημέρα της ερήμην καταδίκης του, αλλ' εκ νομίμου κωλύματος, ήτοι διότι ήτο ασθενής και προς απόδειξιν ενεχείρισε τω Προέδρω το από 28 Οκτωβρίου 1945 πιστοποιητικόν του ιατρού και προ"ίσταμένου του ενταύθα υγειονομικού κέντρου, Γ. Σάκκα, και επρότεινε την εξέτασιν του υπ' αυτού προσκομισθέντος και πιο κάτω αναφερομένου μάρτυρα»:

Αχιλλέας Ιωάννου Βαϊόπουλος, κάτοικος Ζαππείου, γεωργός, ετών 33. Ως γείτων του κατηγορουμένου επήγαινα καθημερινώς σχεδόν στο σπίτι του, κατά τον Φεβρουάριον του 1945, και τον έβλεπα κλιν1Ίρη και ασθενού­ ντα βαρέως εκ πνευμονίας. Το δικαστήριο, με την υπ' αριθμ. 250/1947 απόφασή του, έκανε δεκτή την ανακοπή του κατηγορουμένου και «εξαφάνισε την ανακοπτόμενην υπ' αριθμ. 92/1947 απόφαση καθ' όλας αυτής τας διατάξεις», και διέταξε την πρόοδο της δίκης επί της ουσίας. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν στη συνέχεια κατέθεσαν τα εξής κατά τα υπ' αριθμ. 250, 251/1947 πρακτικά του δικαστηρίου. Ελένη, χήρα Γεωργίου Φασούλα, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 34. Τον άνδρα μου συνέλαβαν οι ΕΑΣΑΔίτες και την επομένην ευρέθη φονευ­ μένος στον δρόμον. Δεν ξέρω ποίοι τον εφόνευσαν. Δεν ξέρω να έκανε τίποτε ο Καραγεώργος για τον οποίο ήκουσα ότι ήτο στην Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ελένη, χήρα Σπύρου Τσάμη, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 38. Δεν γνωρίζω αν την σύλληψιν και εκτέλεσιν του ανδρός μου διέταξεν ο κατηγορούμενος Καραγεώργος, τον οποίον δεν γνωρίζω καθόλου. Δημήτριος Γεωργίου Τσιτσιγιάννης, κάτοικος Λάρισας, φορτοεκφορτωτ1Ίς, ετών 54. Δεν ξέρω τίποτε διά τον παρόντα κατηγορούμενον.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

71

Μάρτυρες υπεράσπισης:

Κων/νος Τζαντζάλης, κάτοικος Λάρισας, δικολάβος, ετών 38. Εγώ γνωρίζω ότι ο κατηγορούμενος ήτο εις τα Τάγματα Ασφαλείας, δεν ξέρω δε να διέτασσε τίποτε συλλήψεις και εκτελέσεις. Κατά τας 20 με 25 Αυγούστου 194581 ο κατηγορούμενος γνωρίζω ότι απελευθέρωσε συλληφθέ­ ντα υπό των Γερμανών Άγγλον και τον έστειλε στα Γιάννενα. Τας εκτελέσεις έκαμναν οι Μακεδών και Αγγελομάτης με τους υπασπιστάς των. Το δικαστήριο, με την υπ' αριθμ. 251/1947 απόφασή του, «εκήρυξεν αθώ­ ον, λόγω αμφιβολιών τον κατηγορούμενον [Κων/νον Καραγεώργον] των διά του κατηγορητηρίου αποδιδομένων αυτώ πράξεων και δι' ας είχεν καταδικα­ σθή διά της υπ' αριθμ. 92/1946 ερ1Ίμην αποφάσεως του δικαστηρίου τούτου». Έτσι, με τις αποφάσεις του Ε.Δ.Δ. Λάρισας που μνημονεύσαμε, έχει απο­ δειχθεί, εκτός πάσης αμφισβητήσεως, ότι ουδείς ΕΑΣΑΔίτης βαρύνεται με τον θάνατο του Γεωργίου Φασούλα και των άλλων δεκαέξι εκτελεσθέντων στις 13-14 Μαtου 1944. 2. Μία δίκη για το μακελειό της 13ης-14ης Μα"tου 1944. Για τη σφαγή της 13ης-14ης Μαtου 1944, που κατατάραξε τους Λαρισαίους, θα έπρεπε να γίνουν πολλές δίκες. Όσες και οι συλληφθέντες, οι κακοποιη­ θέντες, οι ληστευθέντες και οι εκτελεσθέντες από τους ΕΑΣΑΔίτες. Λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών που επικρατούσαν και ιδίως της τρομοκρατίας που ασκούσαν οι παρακρατικές ομάδες -όπως σημειώθηκε και σε άλλα κεφά­ λαια-, στα μέλη των οποίων συγκαταλέγονταν και πρώην ΕΑΣΑΔίτες, μηνύ­ σεις υπέβαλαν ελάχιστοι. Μεταξύ αυτών των μηνύσεων ήταν και της Καλλιό­ πης, χήρας Ιωάννη Αγγελακάκη, τον σύζυγο της οποίας στις 13 Μαtου συνέλαβαν και την επομένη εκτέλεσαν οι ΕΑΣΑΔίτες. Η εκδίκαση της μήνυ­ σής της έγινε στις 23 Φεβρουαρίου 1946, με κατηγορουμένους τους: 1) Ντού­ λα Δημητρίου, 2) Ιάκ. Μπόκαρη, 3) Ιωάν. Γνησούλη, κατοίκους Λάρισας, 4) Κων/νο Καραγεώργο, κάτοικο Ζαππείου, 5) Αθ. Γεωργουσόπουλο ή Παπα­ ναξαγόρα, κάτοικο Ελληνικού, 6) Χρ. Μιχαλόπουλο, κάτοικο Σακαλάρ, 7) Απ. Αραμπατζή, κάτοικο Νίκης, απόντες, 8) Γεώργ. Νάνο, κάτοικο Αρμε­ νίου, 9) Βασ. Σχινά, κάτοικο Λάρισας, 10) Χρ. Μακρή, 11) Κων/νο Μακρή, κατοίκους Αγίου Γεωργίου, παρόντες. Από αυτούς χωρίστηκε η δίκη του Ιάκ. Μπόκαρη, λόγω ασθένειας, και επιτράπηκε η ερημοδικία των κατηγορουμέ­ νων υπ' αριθμ. 1, 3, 4, 5, 6 και 7. Η μηνύτρια δήλωσε και παράσταση πολιτικής αγωγής. Από τους κατηγορουμένους, οι αναφερόμενοι με τους αριθμούς 1, 2, 3, 5 και 8 φέρονται κατηγορούμενοι και στα πρακτικά του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, 81. Πρόκειται προφανώς για λάθος εκ παραδρομής, το ορθόν είναι 1944. Οι Γερμανοί είχαν αποχωρ1Ίσει από τη χώρα μας τον Οκτώβριο του 1944.

72

ΣΊΑΥΡΟΣ ΑΣΊΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

υπ' aριθμ. 5, 6, 7/1945 του ίδιου δικαστηρίου στη δίκη της 30ής Οκτωβρίου 1945. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν κατέθεσαν τα εξής, όπως προκύπτει από τα υπ' aριθμ. 83, 84 και 84α /1946 πρακτικά του δικαστηρίου.

Μιχαήλ Γ. Σωτηρίου, κάτοικος Λάρισας, καθηγητής, ετών 31. Το διοικητικόν συμβούλιον του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ήτο ο Γεωργουσόπουλος, Δημητρίου, Μπόκαρης και Καραγεώργος, εμπνευστής δε της ιδρύσεως της οργανώσεως ταύτης ο εκ τούτων Γεωργουσόπουλος. Ο φόνος του γυμνασιάρ­ χου Καρδίτσης οφείλεται εις τον Γεωργουσόπουλον, επίσης ούτος (Γεωρ­ γουσόπουλος) μετέβη, επικεφαλής τμήματος ΕΑΣΑΔιτών, εις το κτήμα της Αρσενίδου εις το Αλήφακα και πήρε όλα τα είδη προφασιζόμενος ότι ήτο κέντρον των κουμμουνιστών, συνέλαβαν δε και τρία άτομα, άτινα και εξε­ τελέσθησαν βραδύτερον. Ο Ντούλας Δημητρίου, ως διοικητικόν μέλος του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ευθύνεται και ενέχεται εις όλας τας πράξεις της οργανώσεως, ούτος δε, ειδικώς, ήτο επιφορτισμένος με τον Τύπον της προπαγάνδας υπέρ της οργανώσεως ταύτης και κατά του απελευθερωτικού αγώνος και ως τοιού­ τος ήρχετο καθημερινώς εις επικοινωνίαν με Γερμανόν ταγματάρχην, επίσης μετεχειρίσθη την γερμανικήν βίαν διά να αναγκάση τους κατοίκους του χω­ ρίου Κουλουρίου διά να εργασθούν εις τα κτ1Ίματά του, και πράγματι το επέ­ τυχε, μάλιστα, όταν αργότερον οι Γερμανοί έπαυσαν να δεικνύουν ενδια­ φέρον δι' αυτόν, αυτός π1Ίγε εις αυτούς παραπονού μενος, λέγων ότι αυτός έπραξε το παν δι' αυτούς και αυτοί του απήντησαν ότι έκαμε ό,τι ενόμιζε ότι έπρεπε να κάμη ως Έλλην εθνικόφρων, δεδομένου ότι εις τούτους εδίδετο ο τίτλος του εθνικόφρονος. Ο Χρήστος Μακρής δεν ήτο μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Ε.Α.Σ.Α.Δ., ο υιός τούτου, Γεώργ. Μακρής, ήτο μέλος του Ε.Α.Σ.Α.Δ., αλλά, εάν έλαβε μέρος εις πράξεις φόνων, δεν γνωρίζω. Διά τον Κων/νον Μακρήν δεν γνωρίζω τίποτε. Ο Χρ. Μακρής ενδιαφέρθη να κρατη­ θούν αι συλληφθείσαι γυναίκες ως τρόπον τινά όμηροι, διά την απελευθέρω­ σιν τής υπό των ανταρτών συλληφθείσης οίκογενείας του. Ο Κων/νος Καρα­ γεώργος ήτο στρατιωτικός διοικητής της Λαρίσης. Τι θέσιν είχεν ο Νάνος εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. δεν γνωρίζω, ήκουσα ότι ήτο ανακριτής. Ο Γνησούλης είχεν δράσιν υπέρ των Γερμανών και δι' αυτό έγινε κάποτε απόπειρα απαγωγής του υπό του Ε.Α.Σ.Α.Δ.82. Ο Σχινάς ως διερμηνεύς των Γερμανών επέδειξε διαγωγήν όχι καλήν, ελάμβανε χρήματα από διαφόρους υπό το πρόσχημα διευκολύνσεως των προς αποφυλάκισιν συλληφθέντων συγγενών των. Ζωή, χήρα Θωμά Μάνικου, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 35. Μου πήραν τον άνδρα μου στις 13 Μαtου 1944 και τον εξετέλεσαν παρα­ μονήν του Αγίου Αχιλλείου την νύκτα, ποίοι τον πήραν δεν γνωρίζω, τούτο γνωρίζουσι οι μάρτυρες φορτοεκφορτωταί. 82. Προφανώς, εκ παραδρομής, αντί Ε.Λ.Α.Σ. καταγράφηκε Ε.Α.Σ.Α.Δ.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

73

Μαρία, χήρα r. Δανιήλ, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 33. Συνέλαβαν οι ΕΑΣΑΔίτες τον άνδρα μου και τον εξετέλεσαν, ποίοι τον συνέλαβαν δεν γνωρίζω, τούτο γνωρίζουσι οι μάρτυρες φορτοεκφορτωταί. Μαρία, χί1ρα rεωργίου Νταλάση, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 40. ΕΑΣΑΔίτες συνέλαβαν μαζί με άλλους και τον σύζυγόν μου, τον οποίον και εξετέλεσαν. Προ της εκτελέσεως ο φονευθείς σύζυγός μου είπεν εις τον εκ των κατηγορου μένων Ντούλαν Δημητρίου: «Δεν είναι κρίμα να αφήσω το σπίτι μου έρημο» και αυτός απήντησε: «Απόψε θα εκτελεσθούν 300 άτομα». Τούτο μου το είπε ο Μάρκος Βα"ίόπουλος. Χριστίνα, χήρα Ανδρ. Κωστάκα, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 33. Συνέλαβαν οι ΕΑΣΑΔίτες τον άνδρα μου και τον εξετέλεσαν, αρχηγοί του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ήσαν οι Δημητρίου, Μπόκαρης, Γνησούλης, Νάνος, Σχινάς, Παπα­ ναξαγόρας και Καραγεώργος. Ελένη, χήρα Σπύρου Τσάμη, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 35. Μου πήραν τον άνδρα μου και τον σκότωσαν. Ο Ιωάν. Γνησούλης ήτο ανακριτής του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και μετά απ' αυτόν ανέλαβε ο Νάνος. Ο Ντούλας Δημητρίου, τον οποίον συνήντησα τότε, με διαβεβαίωσε ότι το απόγευμα θα τους άφηναν, και αυτοί την νύκτα τους σκότωσαν. Καλλιόπη, χήρα Ιωάν. Αγγελακάκη, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 23. Συνέλαβαν οι Γερμανοί τον άνδρα μου και τον έφεραν μαζί με τον εκ των κατηγορουμένων Βασ. Σχινά εις το σπίτι και έκαμαν έρευναν αλλά δεν βρή­ καν τίποτε. Όταν έφευγαν, ο άνδρας μου έβγαλε να μου δώση τα δακτυλίδια του, αλλά επενέβη ο Σχινάς και τα πήρε λέγων ότι «κατάσχονται». Έπειτα οι Γερμανοί τον παρέδωσαν εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και τον εκρέμασαν εις την κεντρι­ κήν πλατείαν της πόλεως, εις τας 30 Απριλίου 1944. Τρεις ημέρας προ της εκτελέσεως του συζύγου μου ήλθαν ΕΑΣΑΔίτες, μεταξύ των οποίων ήτο και ο κατηγορούμενος Κων/νος Χρ. Μακρής, τον οποίον ανεγνώρισα και αναγνω­ ρίζω πολύ καλά από το μπάλωμα του προσώπου του, εις το σπίτι μου και μου αφήρεσαν όλα τα πράγματά μου αξίας 2.000.000 δραχμών. Ο Σχινάς, τον οποίον επισκεπτόμην τακτικά, μου έλεγε: «Μη φοβάσαι, ο άνδρας σου δεν πρόκειται να πάθη τίποτε». Όταν πήγε ο Κ. Μακρής εις το σπίτι μου , εγώ δεν ήμουν εκεί, τον είδαν όμως οι γείτονες, εμένα μου το είπε η Βασαρδάνη. Δημήτριος r. Τσιτσιγιάννηι;, κάτοικος Λάρισας, φορτοεκφορτωτής, ετών 52. Ήλθεν το πρώτον εις το καφενείον ο κατηγορούμενος ιερεύς Χρ. Μακρής και κοίταξε, έπειτα ήλθαν ΕΑΣΑΔίτες ένοπλοι και μπλοκάρισαν το καφενεί­ ον και μας συνέλαβαν. Εμένα τα στοιχεία μου τα πήρε ο Ιωάν. Γνησούλης. Το βράδυ οι ΕΑΣΑΔίτες έπαιρναν από δύο και τους σκότωναν εις τον δρόμον. Έπειτα από τρεις η μέρας ο Νάνος μας είπεν ότι «δεν έχετε να φοβηθήτε

74

ΣΙΑΥΡΟΣ ΑΣΙΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

πλέον τίποτε». Όταν μας συνέλαβαν οι ΕΑΣΑΔίτες και μας πήγαιναν εις το «Πανθεσσαλικόν» ξενοδοχείον, όπου βρίσκονταν τα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήλθεν μαζί μας και ο ιερεύς Χρ. Μακρής.

Μιχαήλ Χ. Τριανταφύλλου, κάτοικος Λάρισας, φορτοεκφορτωτής, ετών 46. Όταν μας έπιασαν και μας πήγαν εις τα κρατηη1ρια του Ε.Α.Σ.Α.Δ., μας έγραψε το ονοματεπώνυμον και την ηλικίαν ο κατηγορού μενος Ιωάν. Γνη­ σούλης. Εκείνην δε την στιγμήν ήλθεν και ο Ντούλας Δημητρίου τον οποίον γνωρίζαμε και του είπαμε: «Τι κάναμε ημείς, ας εξετάσουν», και αυτός μας είπεν: «Εσείς είσθε μόνον 40. Ημείς θέλουμε 300». Εκείνη την στιγμ1Ίν της συλ­ λήψεώς μας δεν αντελήφθην τον ιερέα Χρ. Μακρ1Ίν, ίσως να μην τον είδα από τον φόβο μου . Εμμανουήλ Λαμπρόπουλος, κάτοικος Λάρισας, ετών 42. Εμένα με έπιασαν οι ΕΑΣΑΔίτες Ψαθάς, ο υιός του και ένας άλλος, και με πήγαν εις τα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Παπάς δεν ήτο κανένας κατά την ώραν της συλλήψεώς μου, εμένα με απέλυσαν το απόγευμα. Εις τα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. είδα και τον κατηγορούμενον ιερέαν Χρ. Μακρήν. Βάιος Κων/νου Μάλλιος, κάτοικος Λάρισας, φορτοεκφορτωτΊ1ς, ετών 45. Όταν μας έπιασε το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και μας π1Ίγε εις τα κρατηη1ριά του, ήλθεν εκεί και ο Ντούλας Δημητρίου και του είπαμε: «Κύριε Ντούλα, τι μας πιάσα­ τε;», κι αυτός μας είπεν: «Τι να σας κάμω, εσείς είσθε 40 και η μείς θέλουμε 300». Τούτο ήκουσα ο ίδιος και ορκίζομαι δι' αυτό και δευτέραν φοράν. Εμέ­ να ανάκρισιν μου πήρε ο Παπαναξαγόρας, 1Ίσαν δε παρόντες και ο Νάνος και ο Γνησούλης. Ο Ντούλας Δημητρίου 1Ίτο αρχηγός του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Εγώ είδα τον ιερέα Χρ. Μακρ1Ίν να είναι εις το «Πανθεσσαλικόν» ξενοδοχείον, όπου τα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ., να μπαινοβγαίνη εις τα δωμάτια. Αθανάσιος Βλασ. Βοζαλής, κάτοικος Λάρισας, ράπτης, ετών 51. Η καρδιά του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ήσαν τα Ε.Ε.Ε., αυτά ενδιαφέροντα διά την οικο­ νομικήν ενίσχυσιν του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Το διοικητικόν συμβούλιον τούτου αποτε­ λούσαν οι: Δημητρίου, Μπόκαρης, Παπαναξαγόρας, Καραγεώργος, Νάνος και Γνησούλης. Ο ιερεύς Χρ. Μακρής ήτο εις το «Πανθεσσαλικόν» ξενοδο­ χείον, όπου τα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ως δε ήκουσα, η γυναίκα του ενήργει σωματικήν έρευναν των γυναικών, ο δε υιός του, Κ. ΜακρΊ1ς, ήτο εκ των εκτε­ λεστικών οργάνων του Ε.Α.Σ.Α.Δ., ένοπλος, καθώς και οι Μιχαλόπουλος και Αραμπατζής ήσαν εκτελεστικά αποσπάσματα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Εάν δε τους δω, θα τους γνωρίσω. Ε μένα με συνέλαβαν οι Οικονομίδης, Μπούρας και άλλοι, και με πήγαν εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και [με] έβαλαν εις έναν θάλαμον, όπου ήσαν δύο καταγής, εις το πάτωμα, μέσα εις τα αίματα από το ξύλο και τα χαράγμα­ τα με το μαχαίρι. Τότε 1Ίλθεν ο Καραγεώργος, όστις με κτύπησε λέγων: «Εσύ θα σκοτώσης εμένα», χωρίς εγώ να γνωρίζω τίποτε. Όταν έφεραν τους πολ-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΊΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

75

λούς εις τα κρατητήρια, ήλθεν και ο Ντούλας Δημητρίου και παρουσιάσθη­ σαν πολλοί εις αυτόν και του ζητούσαν να τους αφήση, και ούτος εις άλλους μεν έδιδε υπόσχεσιν και εις άλλους δεν έδιδε σημασίαν. Η aπόφασις της θα­ νατώσεως των συλληφθέντων ελήφθη από το διοικητικόν συμβούλιον του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και διεβιβάσθη προς εκτέλεσιν εις τα εκτελεστικά αποσπάσματα.

Βασίλειος Κων/νου Ιατρού, κάτοικος Λάρισας, φορτοεκφορτωτής, ετών 39. Οι σκοτωμοί των πατριωτών έγιναν τη διαταγή της ηγεσίας του Ε.Α.Σ.Α.Δ., τούτην δε απετέλουν οι Ντούλας Δημητρίου, Παπαναξαγόρας, Καραγεώργος, Μπόκαρης, Νάνος και Γνησούλης. Μάρτυρας υπεράσπισης του κατηγορουμένου Γεωργίου Νάνου:

Θεοφάνης Ποτούλης, κάτοικος Μέλισσας, ετών 50. Ο κατηγοροuμενος εις τον πολιτικόν του βίον ήτο καλός άνθρωπος, 1Ίκουσα ότι Ί1το εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ., αλλά δεν γνωρίζω τίποτε εγώ περί της δράσεώς του. Μάρτυρες υπεράσπισης των κατηγορουμένων Χρ. Μακρ1Ί και Κ. Μακρή:

Στέργιος Νίτσας, κάτοικος Αγίου Γεωργίου, γεωργός, ετών 43. Ο Χρ. Μακρής δεν ανεμείχθη καθόλου εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ., καθώς και ο υιός του, Κων/νος Μακρής. Ήλθον δε και εγκατεστάθησαν ενταύθα, φοβούμενοι τους αντάρτας. Του είχον πάρει δε και τα θήλεα μέλη της οικογενείας του, μόνον ο Γεώργ. Μακρής ήτο ΕΑΣΑΔίτης. Αχιλλέας Νακούλας, κάτοικος Αγίου Γεωργίου, γεωργός, ετών 56. Τόσον ο ιερεuς Χρ. Μακρής όσον και ο υιός του, Κων/νος Μακρής, δεν Ί1σαν εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ., ούτε ανεμείχθησαν εις διαφόρους πράξεις αυτοu, όταν ήλθεν και εγκατεστάθη εδώ οικογενειακώς μετά την επιδρομ1Ίν των Γερμανών εις το χωρίον μας. Επένετο κυριολεκτικώς, ζητοuσε δε από διαφόρους ενίσχυ­ σιν. Εις το «Πανθεσσαλικόν» ξενοδοχείον έμενε έτερος παπάς από το Λουτρό. Οδυσσέας Τριανταφύλλου, κάτοικος Αγίου Γεωργίου, γεωργός, ετών 32. Ο Χρ. Μακρής έφυγε οικογενειακώς και εγκατεστάθη ενταuθα φοβούμε­ νος τους αντάρτας, χωρίς ν' αναμειχθή καθόλου εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Σταύρος Τσικρίκας, κάτοικος Αγίου Γεωργίου, γεωργός, ετών 45. Όπως ήκουσα, ο ιερεuς Χρ. ΜακρΊ1ς δεν ανεμείχθη καθόλου εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ενταύθα έμεινε εις το χάνι του Σιούρη. Δημήτριος Καλουσόπουλος, κάτοικος Λάρισας, παντοπώλης, ετών 29. Ο Χρ. Μακρής ενταύθα διέμενε εις το ξενοδοχείον του Σιούρη και επένετο, ζητούσε ψωμί από διαφόρους, δεν είχε δε καμμίαν ανάμειξιν με το Ε.Α.Σ.Α.Δ.,

76

ΣΊΑΥΡΟΣ ΑΣ'fΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

ο δε Κων/νος Μακρής ήρχετο καθημερινώς και εκάθητο εις το μαγαζί χωρίς να αναμειχθή εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ.

Θεοδόσιος Μπρίνας, κάτοικος Λάρισας, καπνοπώλης, ετών 52. Τόσον ο ιερεύς Χρ. Μακρής όσον και ο υιός του, Κων/νος Μακρής, δεν ανεμείχθησαν εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ., διέμεναν δε εδώ οικογενειακώς, διότι εφο­ βούντο τους αντάρτας. Τρία παιδιά του Χρ. Μακρ1Ί εφονεύθησαν υπό των ανταρτών. Αθαν. Κολύρας, κάτοικος Αγίου Γεωργίου, γεωργός, ετών 55. Οι κατηγορούμενοι Χρήστος Μακρ1Ίς και Κων/νος Μακρ1Ίς δεν ανεμεί­ χθησαν καθόλου εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Έφυγε από το χωριό μετά την επιδρομήν των Γερμανών και εγκατεστάθη ενταύθα οικογενειακώς, φοβού μενος τους αντάρτας, έμενε δε εδώ εις το χάνι του Σιούρη. Ιωάννης Αρσενόπουλος, κάτοικος Αγίου Γεωργίου, γεωργός, ετών 40. Οι Χρ1Ίστος Μακρής και Κων/νος Μακρής ήλθον εδώ και έμειναν, διότι, μετά την επιδρομήν των Γερμανών εις το χωριό μας, εφοβούντο τους αντάρτας οίτινες, εξάλλου, την προηγουμένην ημέραν συνέλαβαν και την γυναίκα του, την νύφη του και το εγγονάκι του και τας πήραν μαζί των, ενταύθα δε έμειναν εις το ξενοδοχείον Σιούρη και δεν ανεμείχθησαν καθόλου εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 84/1946 απόφασή του, «εκήρυξε ενόχους μεν τους κατηγορουμένους Κων/νον Καραγεώργον, Αθαν. Γεωργουσόπου­ λον, Ιωάν. Γνησούλην, Ντούλαν Δημητρίου και Γεώργ. Νάνον του ότι μετ' άλλων, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν της επομένης αξιοποίνου πράξεως και ένεκα ταύτης συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν εν Λαρίση, από του Απριλίου 1944 μέχρι του Οκτωβρίου 1944, μέλη όντες της διοικούσης επιτροπής της aντεθνικής οργα­ νώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ. Λαρίσης, κατέδωσαν εις τον εχθρόν, ήτοι εις τους Γερμα­ νούς, Έλληνας υπηκόους, ήτοι τους: Σπύρ. Τσάμην, Γεώργ. Δαλάσην, Θ. Μάνιακαν, Α. Κωστακάν, Εμμ. Γαβαλάν, Δήμον Χατζηδημάκον (Χατζηδη­ μητρίου;] και Δανιήλ Γεώργιον, ους και συνέλαβαν οι Γερμανοί». Επίσης κήρυξε «ενόχους ωσαύτως τους Κων/νον Καραγεώργον, Αθαν. Γεωργουσόπουλον, Ιωάν. Γνησούλην και Ντούλαν Δημηiρίου, «του ότι κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, μέλη όντες της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., παρέσχον συστηματικώς εις τον εχθρόν, ήτοι εις τους Γερμανούς, πληροφο­ ρίας περί κινήσεων προσώπων και οργανώσεων εργαζομένων διά τον εθνικόν και συμμαχικόν αγώνα». Κήρυξε, επίσης, «ενόχους τους εκ των κατηγορουμέ­ νων: Κων/νον Καραγεώργον, Αθαν. Γεωργουσόπουλον, Ιωάν. Γνησούλην και Γεώργ. Νάνον του ότι, την 13ην Μαtου 1944 εν Λαρίση, εκ προμελέτης, απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν τας κατά των εργατών: Σπ. Τσάμη, Γεωργ. Δαλάση, Θ. Μάνιακα, Α. Κωστακά, Εμμ. Γαβαλά, Δήμου Χατζηδη­ μητρίου (Χατζηδημάκου;] και Δανιήλ Γεωργίου, κατοίκων Λαρίσης, ανθρω­ ποκτονίας, πλήξαντες αυτούς διά των όπερ μεθ' εαυτών πυροβόλων όπλων

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

77

πλήρων πυρίτιδας και σφαιρών, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επ1Ίλθεν ο θάνατος αυτών». Με την ίδια απόφαση κήρυξε «απεσβεσμένην, λόγω δεδικασμένου , την κατά του κατηγορουμένου Γεωργ. Νάνου ασκηθείσαν ποινικήν αγωγήν περί του ότι, κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, μέλος ων της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., παρέσχεν συστηματικώς εις τον εχθρόν, ήτοι εις τους Γερμανούς, πληροφορίας περί κινήσεων προσώπων και οργανώσεων εργαζομένων διά τον εθνικόν και συμμαχικόν αγώνα» . Με την ίδια απόφαση, το δικαστήριο κήρυξε «αθώους τους λοιπούς κατηγορουμένους: 1 ) Βασίλειον Σχινάν, 2) Χρήστον Μακρήν, 3) Κων/νον Χρ. Μακρήν, 4) Χρήστον Μιχαλόπουλον και 5) Απόστολον Αραμπατζήν, απασών των ως άνω πράξεων» και διέταξε «την εκ των φυλακών απόλυσιν των εν προφυλακίσει διατελούντων κατηγορουμέ­ νων Βασιλείου Σχινά και Χρήστου Μακρή, εάν δι' άλλην τινά αιτίαν δεν πρέ­ πει να κρατούνται εν αυταίς». Και καταδίκασε τους κηρυχθέντες ενόχους κατηγορουμένους: τον Κ. Καραγεώργο και Ιωάν. Γνησούλη σε ισόβια δεσμά και σε θάνατο, τον Αθαν. Γεωργουσόπουλο τρεις φορές εις την ποινή του θανάτου, τον Ντούλα Δημητρίου σε πρόσκαιρα δεσμά 15 ετών και σε ισόβια δεσμά και κατά συγχώνευση σε ισόβια δεσμά, και τον Γεώργιο Νάνο σε ισό­ βια δεσμά και σε θάνατο και κατά συγχώνευση στην ποινή του θανάτου. Επί­ σης «εδέχθη την περί χρηματικής ικανοποιήσεως, λόγω ψυχικής οδύνης, αίτη­ σιν της Καλλιόπης, χήρας Ιωάννου Αγγελακάκη». *

Μετά την έκδοση της υπ' aριθμ. 84/1946 απόφασης του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, οι ερήμην καταδικασθέντες Κων/νος Δημητρίου, Αθαν. Γεωργουσόπουλος, Ιωάν. Γνησούλης, Κων/νος Καραγεώργος και Ιάκ. Μπόκαρης φέρονται να άσκησαν ανακοπές, η εκδίκαση των οποίων ορίστηκε για τη 10η Μαί:ου 1947. Από τους ανακόπτοντες κατηγορουμένους δεν εμφανίστηκαν οι δύο τελευ­ ταίοι. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 129/1947 απόφασ1Ί του, απέσχε να εξε­ τάσει την υπόθεση ως προς τον κατηγορούμενον Κων/νον Καραγεώργο λόγω μη νομίμου κλήτευσής του, ενώ με την επόμενη υπ' aριθμ. 130/1947 απόφασή του διαχώρισε τη δίκη ως προς τον κατηγορούμενο Ιάκ. Μπόκαρη, ως μη κλη­ τευθέντα, και συνέχισε με την εκδίκαση της ανακοπής του Κων/νου Δημητρίου κατά της μνημονευθείσας απόφασης του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, και των άλλων δύο μνημονευομένων ως κατηγορουμένων στα προαναφερθέντα πρακτικά του δικαστηρίου, Αθανασίου Γεωργουσόπουλου και Ιωάννη Γνησούλη.83 83. Στα επικαλούμενα πρακτικά δεν αναφέρονται και ανακοπές των παρόντων κατηγο­ ρουμένων Γεωργουσόπουλου και Γνησούλη, που είχαν και αυτοί καταδικαστεί ερήμην με την υπ' αριθμ. 84/1946 απόφαση του Ε.Δ.Δ. Λάρισας. Τούτο οφείλεται 1l σε παράλειψη του γραμματέα ή διότι, εμφανισθέντες αυτόκλητοι οι δύο καταδικασθέντες κατηγορούμενοι στο δικαστήριο, ζήτησαν να δικαστούν και οι ίδιοι, αίτηση που φαίνεται να έγινε δεκτή.

78

ΣτΑΥΡΟΣ ΑΣΊ'ΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Ο κατηγορούμενος Κων/νος Δημητρίου, για να δικαιολογήσει την ερημο­ δικία του στην προηγούμενη δίκη, ισχυρίστηκε ότι ήταν στην Αθ1Ίνα, άρρω­ στος, και ενώ π1Ίρε το λεωφορείο για τη Λάρισα, στην Κηφισιά έγινε έλεγχος ταυτοτήτων και, επειδή δεν είχε την ταυτότητα μαζί του, τον κράτησαν επί δύο ημέρες. Έτσι δεν μπόρεσε να παραστεί στη δίκη. Για να αποδείξει τον ισχυρισμό του, προσκόμισε σχετική βεβαίωση του διοικητή του Αστυνομικού Τμήματος Κηφισιάς, με ημερομηνία 20 Φεβρουαρίου 1944, και έναν μάρτυρα. Ο επί της ανακοπής του Κων/νου Δημητρίου μάρτυρας Κ. Ζάχος και στη συνέχεια οι επί της ουσίας της υπόθεσης εξετασθέντες μάρτυρες κατέθεσαν τα πιο κάτω, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 129, 130, 131, 132/1947 πρακτικά του δικαστηρίου:

Κωνσταντίνος Ζάχος, κάτοικος Κυψέλης Αθηνών, γιατρός, ετών 45. Εγώ με τον ανακόπτοντα, έναν Δούκαν ονόματι και έτερον, ξεκινήσαμε από τας Αθ1Ίνας την 20ήν Φεβρουαρίου 1946 δι' αυτοκινήτου, διά να έλθω μεν εις Λάρισαν. Εις την Κηφισιάν εγένετο έλεγχος ταυτοτήτων και, διότι δεν είχεν την ταυτότητά του μαζί του ούτος, εκρατήθη επί δύο η μέρας και είτα αφέθη ελεύθερος, ως έμαθον μετέπειτα. Εγώ με τον Δούκαν και τον άλλον συνεχίσαμε το ταξίδι. Όταν ηρχόμεθα προς Λάρισαν, αντελήφθην ότι ο ανα­ κόπτων είχε πυρετόν. «Το δικαστήριον, με την υπ' aριθμ. 131/1947 απόφασή του, έκανε δεκτ1Ί την ανακοπ1Ίν του Κων/νου Δημητρίου κατά της υπ' aριθμ. 84/1946 ερήμην απο­ φάσεώς του, εξηφάνισε την ανακοπτόμενην απόφασιν καθ' όλας αυτής τας διατάξεις και συνέχισε την εξέτασιν των μαρτύρων επί της ουσίας της υποθέ­ σεως». Ζωι], χήρα Θωμά Μάνικου, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 36. Τον άνδρα μου τον π1Ίραν του Α γ. Αχιλλείου και τον εξετέλεσαν. Ποίος έδωκε διαταγάς να τον συλλάβουν και να τον σκοτώσουν δεν ξέρω. Δεν ξέρω κανέναν εκ των παρόντων κατηγορουμένων. Μαρία, χήρα Γ. Δανιήλ, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 34. Και τον ιδικόν μου τον άνδρα συνέλαβον οι ΕΑΣΑΔίτες και τον σκότω­ σαν. Δεν γνωρίζω όμως κανένα, ούτε έμαθον ποίοι τον συνέλαβον και τον εξετέλεσαν. Ούτε ήκουσα τι εναντίον των παρόντων κατηγορουμένων. Σταυρούλα, χήρα Γεωργ. Νταλάση, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 40. Τον άνδρα μου συνέλαβον οι ΕΑΣΑΔίτες, ποίοι όμως τον έπιασαν και τον σκότωσαν δεν ξέρω. Όταν πήγα στα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ., είδα εκεί μόνον τον Παπαναξαγόραν. Ο Μάρκος Βεόπουλος μου είπεν ότι ο Δημητρίου είπεν εις τον άνδρα μου, όστις τον παρεκάλεσε να τον αφήση ελεύθερον, ότι «από­ ψε θα εκτελεσθούν 300». Ενταύθα ο αντεπίτροπος, λαβών τον λόγον παρά του Προέδρου, επρότει­ νε όπως εξετασθή επί της προκειμένης υποθέσεως αυτεπαγγέλτως ο εν τω

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣ'ΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

79

ακροατηρίω ευρισκόμενος Μάρκος Βεόπουλος, όστις, εντολή του Προέδρου, προσήλθεν:

Μάρκος Βεόπουλος, κάτοικος Λάρισας, εργατικός, ετών 40. Δεν είπα εις την Σταυρούλα Νταλάση ότι ο κατηγορού μενος Δημητρίου είπε στον άνδρα της: «Απόψε θα εκτελεσθούν 300». Απλώς εγώ με τον παθό­ ντα άνδρα της, όταν είδαμε ότι ο Δημητρίου κατώρθωσε και απηλευθέρωσε μερικούς κρατουμένους, τον παρεκαλέσαμε να φροντίσει και για μας προς απελευθέρωσίν μας, διότι κι εγώ 1Ίμην κρατούμενος. Χριστίνα, χήρα Ανδρ. Κωστάκα, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 34. Δεν ξέρω ποίοι συνέλαβαν και σκότωσαν τον άνδρα μου. Ως ήκουσα από τον κόσμον, οι παρόντες κατηγορούμενοι εφέροντο ως αρχηγοί της ενταύθα οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ. Καλλιόπη, χήρα Ιωάν. Αγγελακάκη, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 24. Τον ιδικόν μου τον άνδρα τον συνέλαβαν οι Γερμανοί, οίτινες και τον κρέ­ μασαν στην μέση της πλατείας, λόγω ότι του βρήκαν πιστόλι επάνω του. Οι Γερ­ μανοί μου είπαν ότι προηγουμένως τον άνδρα μου τον έδωκαν εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ελέγετο ότι τα Ε.Α.Σ.Α.Δ. διοικούσαν οι Παπαναξαγόρας και Γνησούλης. Επί­ σης, οι ΕΑΣΑΔίτες μου λεηλάτησαν και το σπίτι μου, στο οποίον πήγαν με επι­ κεφαλής τον Β. Σχινά και έναν Μακρήν, ως μου είπε η Βασαρδάνη. Δημήτριος Γεωργίου Τσιτσιγιάννης, κάτοικος Λάρισας, φορτωτής, ετών 53. Ήμην κι εγώ τότε κρατούμενος εις τα κρατητήρια του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Από μας τους κρατουμένους έπαιρναν μερικούς και τους εξετέλουν. Δεν ξέρω ποίοι διοικούσαν τα Ε.Α.Σ.Α.Δ. και ποίοι εξέδιδαν διαταγάς διά τας εκτελέσεις. Μιχω]λ Χαρ. Τριανταφύλλου, κάτοικος Λάρισας, φορτωτής, ετών 47. Ήμην κι εγώ μέσα στα κρατητ1Ίρια του Ε.Α.Σ.Α.Δ., από όπου έπαιρναν τους κρατουμένους και τους εξετέλουν. Εμένα όμως δεν με πείραξαν και με αφήκαν ελεύθερον. Εις τα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. έβλεπον τους Παπαναξα­ γόρα και Γνησούλην. Περί την μεσημβρίαν της ημέρας της πράξεως είδα τον Δημητρίου, όστις απηλευθέρωσε 2-3 κρατουμένους. Εμμανουήλ Λαμπρόπουλος, κάτοικος Λάρισας, φορτωτής, ετών 43. Εγώ συνελήφθην μαζί με τον εκτελεσθέντα Τσάμην και ενεκλείσθημεν εις τα κρατητήρια του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ε μένα όμως με άφησαν μετέπειτα. Εκεί έβλεπα τους Νάνον, Γνησούλην και Παπαναξαγόραν. Βάιος Κων/νου Μάλλιος, κάτοικος Λάρισας, φορτωτής, ετών 46. Όταν ή μην κρατούμενος, αντελήφθην τον κατηγορούμενον Δημητρίου που ήλθε και κατώρθωσε και έβγαλε μερικούς κρατουμένους, μεταξύ των οποίων και τον Φασούλαν, εκτελεσθέντα και τούτον, διότι επανασυνελήφθη.

80

ΣτΑΥΡΟΣ ΑΣ"ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Άλλοι με έβαλαν και κατέθεσα ότι ο κατηγορούμενος Δημητρίου είπε: «Ημείς θέλουμε 300 προς εκτέλεσιν και όχι 40».

Στυλιανός Αστεριάδης, κάτοικος Λάρισας, γιατρός-δήμαρχος, ετών 55. Η ενταύθα οργάνωσις Ε.Α.Σ.Α.Δ. αρχικώς ήτο μία οργάνωσις αντικουμ­ μουνιστικ11 με κάποια σχέση με τους Γερμανούς. Όταν όμως ήλθεν από τον Βόλον ο Μακεδών και εισ1Ίλθε στην οργάνωσιν αυτός και ο Αγγελομάτης, η οργάνωσις αυτή εξετράπη τελείως, διότι αυτοί ανέλαβαν την διοίκησίν της και αυτοί διέταζον τας συλλήψεις και τας εκτελέσεις. Δεν ξέρω αν οι παρόντες κατηγορούμενοι ήσαν ιθύνοντα μέλη της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ. Έμαθαν ότι τον κατηγορούμενον Παπαναξαγόραν συνέλαβον οι Γερμανοί και τον δίκασαν.84 Κωνσταντίνος Δη μ. Βλησσαρίδης, κάτοικος Λάρισας, έμπορος, ετών 46. Συγκεκριμένον γεγονός τι δεν γνωρίζω. Η οργάνωσις Ε.Α.Σ.Α.Δ. παρίστα εν Λαρίση την Ασφάλειαν. Μιχαήλ Γ. Σωτηρίου, κάτοικος Λάρισας, καθηγητής, ετών 32. Ως διερμηνεύς των Γερ μανών που εχρημάτισα, εσχημάτισα την γνώμην ότι δεν έδωκαν δικαιώματα δι' εκτελέσεις πολιτών και δι' αυτό οι εκτελέσεις εγίνοντο από κατώτατα όργανα και ανεύθυνα πρόσωπα. Οι Γερμανοί ήθελον απλώς την διαίρεσιν των Ελλήνων προς το συμφέρον των. Δεν έτρεφον δε εμπιστοσύνην στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Εμπνευστής και ιδρυτ1Ίς του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ήτο ο κατηγορού μενος Παπαναξαγόρας, όστις ήτο καταδιωκόμενος από τους αντάρτες της περιφέρειας Καρδίτσης. Μάρτυρες υπεράσπισης του κατηγορουμένου Κων/νου Δημητρίου:

Γεώργιος Μανωλόπουλος, κάτοικος Χατζημουσταφά, σ1Ίμερα Ρέμμα Νέων Καρυών, πρόεδρος κοινότητας, ετών 50. Τον κατηγορούμενον συνέλαβον οι αντάρτες διερχόμενον εκ του χωρίου μας δι' αυτοκινήτου και τον πήραν 15 χιλ. οκάδες σίτου. Συνεπεία τούτου, οι Γερμανοί έκαμον μπλόκο στο χωριό μας και μας συνέλαβον. Μετά όμως αφέ­ θημεν ελεύθεροι διότι και οι αντάρτες άφησαν τον κατηγορούμενον Ντούλαν Δημητρίου. Νικ. Κατσικογιάννης, κάτοικος Λάρισας, απόστρατος αξιωματικός, ετών 60. Τον κατηγορούμενον γνωρίζω ότι είναι ηθικό παιδί και εθνικόφρων, δεν ήτο δε αναμεμειγμένος εις τα Ε.Α.Σ.Α.Δ. 84. Ίσως να ήταν και αυτός κατηγορούμενος στο γερμανικό στρατοδικείο που δίκασε μερικούς ΕΑΣΑΔίτες στον κινηματογράφο <<ΠΑΛΛΑΣ>> στη Λάρισα, στα μέσα Ιουνίου 1944. Αν ήταν, φαίνεται ότι αθωώθηκε, ενώ άλλοι που καταδικάστηκαν, εκτελέστηκαν και μάλιστα με απαγχονισμό, όπως ο Δημήτριος Ψαθάς στον Αμπελώνα.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝ'ΓΙΚΟΜΟΥΝΙΣΎΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

81

Πολυνίκης Δούκας, κάτοικος Λάρισας, κτηματίας, ετών 45. Ο κατηγορούμενος δεν είχε καμμίαν σχέση με τα Ε.Α.Σ.Α.Δ. Απλώς είχε λάβει αντικουμμουνιστικ1Ίν θέσιν καθ' ο εθνικόφρων, λόγω δε τούτου και διό­ τι συγγενείς του εξετελέσθησαν από τους αντάρτες, είχε [δύναμη] και απηλευ­ θέρωσε μερικούς συλληφθέντας από τους ΕΑΣΑΔίτες. Κωνσταντίνος Ζάχος, κάτοικος Κυψέλης Αθηνών, γιατρός, ετών 45. Τον κατηγορούμενον γνωρίζω ότι είναι εθνικιστής και ότι κατά το διάστη­ μα της Κατοχής επέδειξε πατριωτικήν στάσιν. Εδιώχθη και συνελήφθη πρώ­ τος από το Ε.Α.Μ. Μάρτυρες υπεράσπισης του Αθ. Γεωργουσόπουλου:

Ηλίας Καρανικολός, κάτοικος Λάρισας, εργατικός, ετών 41. Ήμην και εγώ κρατούμενος των Ε.Α.Σ.Α.Δ. κατά τον χρόνον των εκτελέ­ σεων και άκουσα που ελέγετο πως, αν δεν ήτο ο Παπαναξαγόρας, θα μας εφόνευον όλους τους κρατουμένους. Σπύρος Μιλίγγος, κάτοικος Λάρισας, καραγωγεύς, ετών 44. Ό,τι και ο ανωτέρω μάρτυς υπερασπίσεως. Αντώνιος Παγώνης, κάτοικος Λάρισας, εργατικός, ετών 38. Ό,τι και ο ανωτέρω μάρτυς υπερασπίσεως. Γεώργιος Σταμούλης, κάτοικος Λάρισας, κτηνοτρόφος, ετών 44. Ο κατηγορούμενος Παπαναξαγόρας γνωρίζω ότι ήτο και είναι πατριώτης, εθνικιστής. Κατά την Κατοχήν υπήρξε σύνδεσμος μεταξύ του στρατηγού Ζέρβα, Ηπείρου και της Θεσσαλίας, μου επεφόρτισε και πολλούς πατριώτας με τα πρόβατα, τους παρέδωκα στον Ε.Δ.Ε.Σ. Πολλά έγγραφά του περί κινΊΊ­ σεων των Γερμανών μου τα έδιδε και τα παρέδιδα εγώ εις τον Ζέρβαν, οπό­ θεν του εντέλλοντο πάλιν δι' εμού άλλαι διαταγαί. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 132/1947 απόφασή του, «εκήρυξεν αθώ­ ους, λόγω αμφιβολιών, τους κατηγορουμένους [Κ. Δημητρίου, Αθ. Γεωργου­ σόπουλο και I. Γνησούλη] των διά του κατηγορητηρίου αποδιδομένων αυτοίς πράξεων και, δι' ων ούτοι είχαν καταδικασθή διά της υπ' aριθμ. 84/1946 ερΊ1μην αποφάσεως του δικαστηρίου, διέταξε την εκ των φυλακών απόλυσιν των εκ των κατηγορουμένων Αθ. Γεωργουσόπουλου και Ι. Γνησούλη, αν δι' άλλην τινά αιτίαν δεν πρέπει να κρατώνται εν αυταίς, [ ... ] έτι δε απεφάνθη ότι αι παρά των μηνυτών κατά των αυτών ως ανωτέρω αθωωθέντων κατηγορου­ μένων υποβληθείσαι μηνύσεις, δεν οφείλονται εις δολίαν προαίρεσιν τούτων προς ψευδή καταμήνυσιν».

ΣfΑΥΡΟΣ ΑΣfΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

82

*

Μετά την έκδοση και της υπ' aριθμ. 132/1947 απόφασης του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, ο Κων/νος Καραγεώργος, ο οποίος είχε καταδικαστεί ερήμην σε ισόβια δεσμά και θάνατο με την υπ' aριθμ. 84/1947 απόφασή του, άσκησε ανακοπή κατ' αυτής. Η συζήτηση της ανακοπ1Ίς του προσδιορίστηκε για την 27η Σεπτεμ­ βρίου 1947. Την ίδια η μέρα ορίστηκε να δικαστεί και ο συγκατηγορούμενος στην ίδια υπόθεση, Ιάκ. Μπόκαρης, του οποίου η δίκη, όπως γνωρίζουμε, είχε χωριστεί δύο φορές μέχρι τώρα, αλλά και πάλι δεν παρέστη, καίτοι «νομίμως κλητευθείς». Ο Κ. Καραγεώργος εμφανίστηκε στο δικαστήριο και ισχυρίστηκε, όπως και σε προηγούμενη μετ' ανακοπήν δίκη, ότι «ουχί εξ απειθείας δεν εμφανί­ σθη ενώπιον του δικαστηρίου τούτου κατά την ημέραν της ερήμην καταδίκης του, αλλ' εκ νομίμου κωλύματος, ήτοι διότι ήτο ασθενής», και προς απόδειξιν πρότεινε την εξέταση του υπ' αυτού προσκομισθέντα μάρτυρα:

Βησσαρίων Λίτσος, κάτοικος Ζαππείου, γεωργός, ετών 46. Είμαι πρόεδρος της κοινότητος Ζαππείου. Πολλές φορές κατά Φεβρουά­ ριον 1946 επεσκέφθην τον κατηγορούμενον σπίτι του και τον έβλεπαν κληνή­ ρη και ασθενή. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 253/1947 απόφασή του, έκανε δεκτή την ανακοπή του κατηγορουμένου «ως νόμιμον, εξηφάνισε την ανακοπτόμενη υπ' aριθμ. 84/1947 ερήμην απόφασιν καθ' όλας τας διατάξεις», και διέταξε την επί της ουσίας έρευνα της υπόθεσης με την εξέταση των μαρτύρων, οι οποίοι κατέθεσαν τα εξής, κατά τα υπ' aριθμ. 253, 254/1947 πρακτικά του δικαστη­ ρίου: Ζωή, χήρα Θωμά Μάνικου, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 36. Τον άνδρα μου πήραν, ως επληροφορήθην, ΕΑΣΑΔίτες, ποίοι όμως δεν έμαθον, ούτε και ξέρω ποίοι τον σκότωσαν και ποίοι εξέδιδαν τας διαταγάς των συλλήψεων και των εκτελέσεων. Την μήνυσιν έκαμαν οι συνάδελφοι φορ­ τωταί του απόντος άνδρα μου. Δεν ξέρω τίποτε διά τους κατηγορουμένους. Μαρία, χήρα Γ. Δανιήλ, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 34. Δεν ξέρω διά τους σήμερον δικαζομένους κατηγορουμένους τίποτε. Ο άνδρας μου συνελήφθη υπό αγνώστων μου ΕΑΣΑΔιτών την η μέραν και το βράδυ εξετελέσθη. Σταυρούλα, χήρα Γ. Νταλάση, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 40. Τον άνδρα μου εύρον μέσα στην αγορά και ειδικώς στα εμπορικά. Ποίοι τον σκότωσαν, δεν ξέρω. Από τον κόσμον άκουσα ότι ο Καραγεώργος ήτο ΕΑΣΑΔίτης.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

83

Χριστίνα, χήρα Ανδρ. Κωστάκα, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 35. Δεν ξέρω ποίοι μου σκότωσαν τον άνδρα μου. Από τον κόσμον ήκουσα ότι στα Ε.Α.Σ.Α.Δ. ήσαν οι Καραγεώργος και Μπόκαρης, δεν ξέρω όμως αν αυτοί έδιδαν διαταγάς διά συλλήψεις και εκτελέσεις. Ελένη, χήρα Σπύρου Τσάμη, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 37. Δεν ξέρω ποίοι σκότωσαν τον άνδρα μου. Ούτε διά τους Μπόκαρην και Καραγεώργον γνωρίζω τι. Καλλιόπη, χήρα Ιωάν. Αγγελακάκη, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 25. Τον άνδρα μου πήραν οι Γερμανοί από το σπίτι μου και τον σκότωσαν και όχι ΕΑΣΑΔίτες. Οι ΕΑΣΑΔίτες ούτοι ήλθον σπίτι μου την επομένην και το ελεηλάτησαν, δεν έμαθαν όμως ποίοι 1Ίσαν αυτοί, ως και ποίοι έδιδαν εντολές προς τούτο, ή και διά συλλήψεις Ίl εκτελέσεις. Δημήτριος Γεωργίου Τσιτσιγιάννης, κάτοικος Λάρισας, φορτωτής, ετών 54. Δεν γνωρίζω ποίοι σκότωσαν τους παθόντας, γιατί εγώ ήμην μέσα στα κρατητήρια της Ε.Α.Σ.Α.Δ. κλεισμένος. Μιχαήλ Χαρ. Τριανταφύλλου, κάτοικος Λάρισας, φορτωτής, ετών 48. Δεν γνωρίζω τίποτε διά τους Μπόκαρην και Καραγεώργον. Εμμανουήλ Λαμπρόπουλος, κάτοικος Λάρισας, ετών 44. Δεν ξέρω ποίοι σκότωσαν τους παθόντας, ούτε τι ρόλον έπαιζαν οι Μπό­ καρης και Καραγεώργος, οίτινες ήσαν στα Ε.Α.Σ.Α.Δ. Βάιος Κων/νου Μάλλιος, κάτοικος Λάρισας, φορτωτής, ετών 47. Δεν ξέρω ποίοι εξέδιδαν διαταγάς συλλήψεων και εκτελέσεων, ούτε και γνωρίζω αν είχον καμμία θέση στην Ε.Α.Σ.Α.Δ. οι κατηγορούμενοι Καραγεώργος και Μπόκαρης. ·

Κωνσταντίνος Δημ. Βλησσαρίδης, κάτοικος Λάρισας, έμπορος, ετών 47. Τον Καραγεώργον σήμερα εγνώρισα. Ήκουσα ότι ο Μπόκαρης και ο Καραγεώργος ήσαν ΕΑΣΑΔίτες, δεν ξέρω όμως ποίος Καραγεώργος ήτο. Μάρτυρες υπεράσπισης του Κ. Καραγεώργου:

Νικόλαος Πόγκας, κάτοικος Λάρισας, απόστρατος αξιωματικός, ετών 60. Η οργάνωσις Ε.Α.Σ.Α.Δ. στην οποίαν ήτο ο κατηγορούμενος Καραγεώρ­ γος ήτο εντελώς εθνική. Μετά η οργάνωσις αύτη εξετράπη του σκοπού της. Λόγω της δημιουργηθείσης καταστάσεως, ο Καραγεώργος δεν ηδύνατο να φύγη προς τον Ζέρβαν.

r

84

ΣΓΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Δημήτριος Αντωνιάδης, κάτοικος Λάρισας, καφεπώλης, ετών 50. Τους Καραγεώργον και Μπόκαρην δεν είδα στην Ε.Α.Σ.Α.Δ., ούτε εξέδι­ δον διαταγάς συλλήψεων και εκτελέσεων. Ο Καραγεώργος ανήκεν εις τον Ε.Δ.Ε.Σ. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 254/1947 απόφασή του, «εκήρυξεν αμφο­ τέρους τους κατηγορουμένους αθώους, λόγω αμφιβολιών, των εις αυτούς διά του κατηγορητηρίου αποδιδομένων πράξεων»85. 3. Τρεις εκτελέσεις, ένας aπαγχονισμός και ένας γενναίος που εγκαλεί. Στις 23 Φεβρουαρίου 1946, εκδικάστηκε από το Ειδικό Δικαστήριο Δωσιλό­ γων Λάρισας η μήνυση του Αθανασίου Βοζαλ1Ί κατά 17 κατηγορουμένων, ήτοι: 1) Κων/νου Δημητρίου, 2) Ιακ. Μπόκαρη, 3) Αλεξ. Κατσαούνη, 4) Κων/νου Οικονομίδη, 5) Αθαν. Μπούρα, 6) Ι. Γνησούλη, 7) Αριστείδη Τσία, κατοίκων Λάρισας, 8) Κων/νου Καραγεώργου, κατοίκου Ζαππείου, 9) Αθαν. Γεωργουσόπουλου, κατοίκου Ελληνικού, 10) Δ. Μαλλιάρα, κατοίκου Αμπε­ λώνα, 11) Ηλία Αρχιμανδρίτη, κατοίκου Αχιλλείου, 12) Αθαν. Παρίση, κατοί­ κου Ραψάνης, 13) Άτση Σολωμού, κατοίκου Αμπελακίων, 14) Ευαγγ. Τσιορ­ μπά, κατοίκου Νέου Περιβολίου, απόντων, 15) Χρήστου Κων/νου Μακρ1Ί, κατοίκου Αγίου Γεωργίου, 16) Παναγιώτη Στεφούλη, κατοίκου Συκουρίου, και 17) Γεωργίου Κων/νου Νάνου, κατοίκου Αρμενίου, παρόντων. «Κατά διαταγήν του Προέδρου, προσήχθησαν εις το ακροατ1Ίριον οι εκ των κατηγορουμένων: Χρήστος Μακρής, Παν. Στεφούλης και Γεώργιος Νά­ νος, ελεύθεροι δεσμών, υπό στρατιωτών απλώς φυλασσόμενοι». Από τους ανωτέρω κατηγορουμένους η δίκη χωρίσθηκε, με την υπ' aριθμ. 85/1947 απόφαση του δικαστηρίου, για τον Ιάκ. Μπόκαρη λόγω ασθενείας και για τους: 1) Κων/νο Οικονομίδη, 2) Αθ. Μπούρα, 3) Κων/νο Καραγεώρ­ γο, 4) Αθ. Γεωργουσόπουλο, 5) Αριστείδη Τσία, 6) Αθαν. Παρίση, 7) Άτση Σολωμό, 8) Ευάγγ. Τσιορμπά, «λόγω μη νομίμου κλητεύσεως». Για τους υπό­ λοιπους συνεχίστηκε η εκδίκαση της υπόθεσης. Τους κατηγορουμένους βάρυνε η κατηγορία ότι ήταν ένοπλα μέλη του Ε.Α.Σ.Α.Δ., συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς, τον Απρίλιο του 1944 συνέ­ λαβαν και έκλεισαν στα κρατητήρια του Β' Αστυνομικού Τμήματος τον μηνυ­ τή Αθανάσιο Βοζαλή και ότι την 23η Απριλίου εφόνευσαν τον Αναστάσιο Γ αλάνη και τον Γεώργιο Σακελλάρη. Ο μηνυτής Αθαν. Βλ. Βοζαλής εδήλωσε παράσταση πολιτικής αγωγής. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν στο δικαστήριο, και πρώτος ο μηνυτής, κατέθεσαν τα εξής, όπως προκύπτει από τα πρακτικά του Ε.Δ.Δ. Λάρισας υπ' aριθμ. 85 και 86/22, 23.2.1946: 85. Των πράξεων εκείνων για τις οποίες είχαν καταδικαστεί σε βαρύτατες ποινές με την υπ' aριθμ. 84/1945 απόφαση του ίδιου δικαστηρίου.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΊ'ΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

85

Οι καταθέσεις των μαρτύρων κατηγορίας:

Αθανάσιος Βλασ. Βοζαλής, κάτοικος Λάρισας, ράπτης, ετών 50. Με συνέλαβαν οι ΕΑΣΑΔίτες Μπούρας, Κατσαούνης και Οικονομίδης, και με πήγαν εις το Β' Αστυνομικόν Τμήμα, όπου ήσαν και άλλοι κρατούμε­ νοι. Το βράδυ ήλθαν και πήραν τους Γαλάνην και Σακελλάρην και τους εξε­ τέλεσαν. Έπειτα από η μέρας, πήραν εμένα και τον Γιαννόπουλον και μας πήγαν εις τα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ., και μας ανέκριναν οι Γνησούλης, Νάνος και Μαλλιάρας, εάν ανήκαμεν εις το Ε.Α.Μ. Επίσης συνέλαβαν και έφεραν εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και τους Παλληκαρίδην και Αγγελακάκην, και τον μεν Παλλη­ καρίδην εξετέλεσαν παρά την γέφυραν, τον δε Αγγελακάκην εκρέμασαν εις την κεντρικήν πλατεία Λαρίσης. Ο Χρήστος Μακρής ήτο εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. όταν με συνέλαβαν και με ωδήγησαν εις τα γραφεία του. Όταν βγήκα από το κρατητήριον, είδα τον υιό του Χρ. Μακρή, Κων/νον Μακρήν, να είναι και ούτος εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ο Αρχιμανδρίτης ήτο ένοπλον μέλος του Ε.Α.Σ.Α.Δ., μάλιστα δε και εκτελεστής, καθώς και ο Κατσαούνης. Τον Παν. Στεφού­ λην δεν είδα, ήκουσα όμως ότι ήτο ΕΑΣΑΔίτης. Την απόφασιν της εκτελέ­ σεως, καθώς και της συλλήψεώς μου , έδωσε το διοικητικόν συμβούλιον του Ε.Α.Σ.Α.Δ., το οποίον αποτελούσαν οι Μπόκαρης, Δημητρίου, Παπαναξαγό-· ρας, Γνησούλης, Νάνος, Καραγεώργος και Μαλλιάρας. Όταν εξετελέσθησαν οι 17, την επιλογήν έκαμε ο εκ των κατηγορουμένων Γνησούλης. Καθ' όλον το διάστημα της κρατήσεώς μου εκτυπήθην και εβασανίσθην αγρίως. Γεώργιος Ιωάννου Κουρέλος, κάτοικος Λάρισας, ιδιωτικός υπάλληλος, ετών 30. Εις τας 18 Απριλίου 1 944 με συνέλαβαν ΕΑΣΑΔίτες και με πήγαν εις το «Πανθεσσαλικόν» ξενοδοχείον και με έδειραν ανηλεώς. Εκεί μέσα είδα τον εκ των κατηγορουμένων Παν. Στεφούλην και, νομίσας ότι ήτο ο Δημητρίου, εζήτησα την συνδρομήν του , αλλά έφαγα περισσότερον ξύλο. Απ' εκεί με πήραν και με πήγαν εις την οδόν Ηπείρου και με ανέκριναν. Απ' εκεί με πήραν και με πήγαν εις το κρατητήριον του Β ' Αστυνομικού Τμ1Ίματος, όπου το βράδυ έφεραν και τους Βοζαλήν και Γιαννόπουλον. Τον Γαλάνην κατέδω­ σε ο Τσιορμπάς. Το βράδυ πήραν από μέσα τους Γαλάνην και Σακελλάρην και τους εξετέλεσαν. Την απόφασιν έβγαλε η διοίκησης του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ο Μιχαλόπουλος και ο Αρχιμανδρίτης έδερναν έναν σωφέρ από την Ελασόνα. Ο Κατσαούνης ήτο ένοπλον μέλος της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ο Μαλλιάρας ήτο εκ των ενεργών μελών του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ο Γνησούλης ήτο ανακριτής του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Τον Χρ. Μακρήν είδα να συζητή με κάτι γυναίκες τας οποίας έφε­ ραν και ενέκλεισαν εις το κρατητήριον του Β ' Αστυνομικού Τμήματος. Ο [Αθανάσιος] Μπούρας μας είπεν ότι ο Στεφούλης έλαβε μέρος και αυτός εις το εκτελεστικόν απόσπασμα, ως δε έμαθαν ήτο και αυτός εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Επειδή αμφέβαλλα εάν ήτο ο Στεφούλης, πήγα εις το νοσοκομείον όπου ενο­ σηλεύετο ο Μπούρας και τον ρώτησα, μου είπεν δε αυτός ότι ήτο και ο Στε-

86

Σ'ΓΑΥΡΟΣ ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

φούλης. Ο Χρήστος Μακρής ήτο οπωσδήποτε ΕΑΣΑΔίτης, τον Κων/νον Μακρήν δεν είδα εις τα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ., αλλά, όπως λέγει το χωριό του, ήτο και αυτός εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ.

Κωνσταντίνος Νικολάου Στεργίου, κάτοικος Λάρισας, κουρεύς, ετών 40. Με συνέλαβαν ΕΑΣΑΔίτες απ' έξω από το κατάστημά μου και με πήγαν εις τα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ., αλλά εγνώριζα τον Καραγεώργον και με άφη­ σε. Επί 15 περίπου ημέρας μετέβαιναν εις τα γραφεία και τους εξύβριζαν, έβλεπα δε εκεί τους Μπόκαρην, Καραγεώργον, Γνησούλην, Δημητρίου και Παπαναξαγόραν. Ιωάννης Παναγ. Ανδρέου, κάτοικος Λάρισας, καφεπώλης, ετών 33. Τον Απρίλιο του 1944 ευρισκόμην εις το κρατητήριον του Β' Αστυνομικού Τμήματος κρατούμενος, όπου έφερον ΕΑΣΑΔίτες τους Βοζαλήν, Σακελλά­ ρην και Γαλάνην, και το βράδυ ήλθαν και πήραν οι Παρίσης και Τσίας τους Γαλάνην και Σακελλάρην και τους εξετέλεσαν. Μαρία, χήρα Τάσου Γαλάνη, κάτοικος Κοιλάδας, οικοκυρά, ετών 28. (Εξετάστηκε ύστερα από πρόταση του επιτρόπου.) Ήλθεν ο άνδρας μου ενταύθα διά να αγοράση, καθ' ο μικροπωλητής­ γυρολόγος, διάφορα ψιλικά, τον συνέλαβαν και τον εξετέλεσαν. Όπως δε μου είπον οι μάρτυρες, τον συνέλαβεν και τον εξετέλεσεν το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Μάρτυρες υπεράσπισης του κατηγορουμένου Χρήστου Κ. Μακρή:

Αγγ. Νανούλης, κάτοικος Αγίου Γεωργίου, γεωργός, ετών 56. Την 24ην Απριλίου 1944 ξεκίνησε ο κατηγορούμενος ιερεύς Χρ. Μακρής να έλθη ενταύθα προς συνάντησιν του υιού του Γεωργίου και καθ' οδόν συνήντησε ερχομένην εις το χωριό μας την γερμανικήν φάλαγγα και επέστρε­ ψε. Όταν δε ανεχώρησε η γερμανική φάλαγγα δι' ενταύθα, έφυγε και ο κατη­ γορούμενος οικογενειακώς και ήλθε εδώ. Οδυσσέας Τριανταφύλλου, κάτοικος Αγίου Γεωργίου, γεωργός, ετών 32. Ο κατηγορούμενος ιερεύς Χρ. Μακρής ανεχώρησε και Ί1λθε ενταύθα το απόγευμα της 24ης Απριλίου 1944 με την γερμανικήν φάλαγγα. Μάρτυρες υπεράσπισης του Παναγιώτη Στεφούλη:

Αντώνιος Κώτσιος, κάτοικος 'Οσσας, γεωργός, ετών 28. Ο κατηγορούμενος Παναγ. Στεφούλης δεν ήτο εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ., διότι εάν ήτο εκινδύνευον τα αδέλφια του τα οποία είχε πιασμένα το Ε.Λ.Α.Σ. και τα οποία θα εκτελούντο, ενώ η οικογένειά του τα περίμενε μέχρι της Απελευθε-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΊΊ ΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

87

ρώσεως να αφεθούν ελεύθερα. Η οικογένεια Στεφούλη ούτε γερμανόφιλος ούτε ιταλόφιλος υπήρξεν. Εβοήθησε αντιθέτως Άγγλους παραμείναντες ενταύθα κατά την οπισθοχώρησιν.

Στέργιος Κακαγιάννης, κάτοικος Λάρισας, κτηματίας, ετών 77. Ο Στεφούλης δεν ήτα εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ., διότι θα τον έβλεπα. Επίσης ήτα αδύνατον η οικογένεια του Στεφούλη να ήτα γερμανόφιλος. Ο Δημητρίου ήτα εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και, όπως ήκουσα, έσωσε πολλούς ανθρώπους. Δημήτριος Παραθύρας, κάτοικος Συκουρίου, γραμματέας αγρονομίας, ετών 35. Ο κατηγορούμενος Στεφούλης δεν ήτα ποτέ εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Πάντοτε δε εις τας συζητήσεις κατεφέρετο κατά του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Γεώργιος Γκαράνης, κάτοικος Λάρισας, τυρέμπορος, ετών 54. Ο κατηγορούμενος Στεφούλης δεν ήτα εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Τούτο το γνωρί­ ζω πολύ καλά, διότι συνδέομαι οικογενειακώς και θα το έβλεπα. Ούτος δεν ανεμείχθη καθόλου, ούτε ένοπλος ήτο. Ο Δημητρίου πήγε εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. διά να σώση την περιουσίαν του. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 86/1946 απόφασή του, κ1Ίρυξε «ενόχους μεν τους ερημοδικασθέντες κατηγορουμένους: 1 ) Κων/νον Δημητρίου, 2) Αλέξ. Κατσαούνην, 3) Δημ. Μαλλιάραν, 4) Ηλίαν Αρχιμανδρίτην και 5 ) Γεώργ. Νάνον, του ότι, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν της επομένης αξιοποίνου πράξεως και ένεκα ταύτης συνομολο­ γήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν εν Λαρίση, από του Απριλίου μέχρι και του Οκτωβρίου 1944, και ειδικώς την 18ην Απριλίου, κατέδωσαν εις τον εχθρόν και τους μετ' αυτού συνεργαζόμενους ΕΑΣΑΔίτας τον μηνυτήν Αθαν. ΒοζαλΊ1ν, ον συνέλαβαν ούτοι και ενέκλεισαν εις τα κρατητήρια του Β ' Αστυνομικού Τμήματος επί εικοσαήμερον. Αθώους δε τούτους του ότι, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συνα­ πεφάσισαν την εκτέλεσιν των επομένων αξιοποίνων πράξεων και ένεκα τού­ των συνομολογήσαντες προς αλλΊ1λους αμοιβαίαν συνδρομήν: 1 ον) Εν Λαρί­ ση, από του Απριλίου μέχρι και του Οκτωβρίου 1944, ανέλαβαν υπηρεσίαν παρά ταις αρχαίς κατοχής, ενήργησαν κατά τρόπον πιεστικόν διά τον λαόν και διηυκόλυναν το έργον της κατοχΊ1ς, ήτοι ήσαν ένοπλα μέλη της οργανώ­ σεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήτις ετέλει υπό τας διαταγάς του γερμανικού στρατού, και μετείχαν εις στρατιωτικάς επιχειρήσεις εντός του ελληνικού κράτους, και 2ον) Εν Λαρίση την 23ην Απριλίου 1944, εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμέ­ νως εξετέλεσαν τας κατά των: 1) Αναστ. Γαλάνη και 2) Γεωργ. Σακελλάρη ανθρωποκτονίας, πλήξαντες αυτούς εξ εγγυτάτης αποστάσεως διά πυροβό­ λων όπλων πλήρων πυρίτιδας και σφαιρών, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενερ­ γού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυτών».

ΣΙΑΥΡΟΣ ΑΣΙΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

88

Κήρυξε «ωσαύτως ένοχον μεν τον κατηγορούμενον Ιωάν. Γνησούλην του ότι: 1ον) Μετά των Κων/νου ΔημητρLου, Αλεξ. Κατσαούνη, Δημ. Μαλλιάρα, ΗλLα ΑρχιμανδρLτη και Γεωργ. Νάνου, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν της επομένης αξιοποLνου πράξεως και ένεκα ταύτης συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαLαν συνδρομήν εν ΛαρLση, από του Απριλίου μέχρι και του ΟκτωβρLου 1944, και ειδικώς την 18ην Απρι­ λLου 1944, κατέδωκαν εις τον εχθρόν και τους μετ' αυτού συνεργαζόμενους ΕΑΣΑΔLτας, τον μηνυτήν Αθανάσιον Βοζαλήν, ον συνέλαβαν ούτοι και ενέ­ κλεισαν εις τα κρατητήρια του Β ' Αστυνομικού Τμήματος επί εικοσαήμερον, και 2ον) Εν ΛαρLση την 23ην ΑπριλLου 1944, εκ προμελέτης απεφάσισεν και εσκεμμένως εξετέλεσεν τας κατά των: 1) ΑναστασLου Γαλάνη και 2) Γεωρ­ γLου Σακελλάρη ανθρωποκτονLας, πλήξας αυτούς εξ εγγυτάτης αποστάσεως διά πυροβόλων όπλων, πλ1Ίρων πυρLτιδος και σφαιρών, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενεργού αιτLας, επήλθεν ο θάνατος αυτών. Α θώον δε τούτον του ότι, εν ΛαρLση, από του ΑπριλLου μέχρι και του ΟκτωβρLου 1944, ανέλαβαν υπηρεσLαν παρά ταις αρχαίς κατοχής, ενήργησεν κατά τρόπον πιεστικόν διά τον λαόν και διηυκόλυνεν το έργον της κατοχ1Ίς, ήτοι ήτο ένοπλον μέλος της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήτις ετέλει υπό τας δια­ ταγάς του γερμανικού στρατού και μετεLχεν εις στρατιωτικάς επιχειρήσεις εντός του ελληνικού κράτους». Κήρυξε «ωσαύτως αθώους τους λοιπούς κατηγορουμένους Χρήστον Κ. Μακρήν και Παναγιώτην Στεφούλην, απασών των ως άνω πράξεων». Διέταξε «την εκ των φυλακών απόλυσιν του εν προφυλακLσει διατελού­ ντος κατηγορουμένου Χρήστου Μακρή, εάν δι' άλλην τινά αιτίαν δεν πρέπη να κρατήται εν αυταLς», και αποφάνθηκε ότι «η υπό του μηνυτού υποβληθεL­ σα μήνυσις κατά των απαλλαγέντων ως άνω κατηγορουμένων δεν οφεLλεται εις δολLαν προαLρεσιν τούτου προς ψευδή καταμήνυσιν». Το δικαστήριο καταδLκασε «τους κηρυχθέντας ενόχους κατηγορουμέ­ νους, τους μεν Κων/νο Δημητρίου, Δημ. Μαλλιάραν και ΗλLαν ΑρχιμανδρL­ την εις πρόσκαιρα δεσμά δεκαπέντε ετών έκαστον, τον Αλέξ. Κατσαούνην εις πρόσκαιρα δεσμά ένδεκα ετών, τον Γεώργιον Νάνον εις ισόβια δεσμά, τον δε Ιωάν. Γνησούλην διά μεν την πράξιν των φόνων εις την ποινήν του θανά­ του, διά δε την της παραβάσεως του άρθρ. 1 εδ. στ' του υπ' aριθμ. 533/45 Αν. Νόμου εις την ποινήν των ισοβLων δεσμών». Την τελευταLα ποινή συγχώνευσε στην ποινή του θανάτου. Έκανε, επLσης, δεκτή «την περL χρηματικ1Ίς ικανοποιήσεως, λόγω ψυχικής οδύνης, αLτησιν του αιτούντος μηνυτού Αθαν. Βοζαλή». *

Από τους ερήμην καταδικασθέντες με την πιο πάνω, υπ' aριθμ. 86/1946, από­ φαση, του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, ο ΚωνσταντLνος ΔημητρLου άσκησε ανακοπή κατ'

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΙΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

89

αυτής. Η εκδίκαση της ανακοπής προσδιορίστηκε για τις 10 Μαtου 1947. Στην ίδια δικάσιμο και για την ίδια υπόθεση παραπέμφηκαν να δικαστούν και οι συγκατηγορούμενοι του Κων/νου Δημητρίου: 1) Ιωάν. Γνησούλης, κάτοικος Αρμενίου, 2) Ευάγγ. Τσιορμπάς, κάτοικος Μπουχλάρ, σήμερα Αγίου Γεωρ­ γίου, 3) Αθαν. Γεωργουσόπουλος, 4) Ιάκ. Μπόκαρης, 5) Κων/νος Οικονομί­ δης, 6) Αθ. Μπούρας, 7) Αριστείδης Τσίας, 8) Κων/νος Καραγεώργος, 9) Αθαν. Παρίσης, κάτοικοι Λάρισας, 10) Άτσης Σολωμός, κάτοικος Α μπελα­ κίων, 11) Χρήστος Κων/νου Μακρής, κάτοικος Μπουχλάρ (Αγίου Γεωργίου), 12) Παναγιώτης Στεφούλης, κάτοικος Συκουρίου, και 13) Γεώργιος Κων/νου Νάνος, κάτοικος Αρμενίου. Για πολλούς η δίκη είχε διαχωριστεί με την προα­ ναφερθείσα 85/1946 απόφαση, ενώ οι υπόλοιποι από αυτούς παραπέμφθηκαν στο δικαστήριο για πρώτη φορά. Κατά την εκφώνηση της υπόθεσης, παρόντες δήλωσαν ο ανακόψας την απόφαση Κων/νος Δημητρίου και οι τρεις πρώτοι από τους μνημονευθέ­ ντες κατηγορουμένους, ενώ οι υπόλοιποι δεν εμφανίστηκαν. Κατόπιν αυτού, το δικαστήριο, με την υπ' αριθμ. 120/1947 απόφασή του, «διέταξε τον χωρι­ σμόν της δίκης ως προς τους μη κλητευθέντας και μη εμφανισθέντας σήμε­ ρον κατηγορουμένους: 1) I. Μπόκαρην, 2) Κων/νον Οικονομίδην, 3) Αθαν. Μπούραν, 4) Αριστ. Τσίαν, 5) Κων/νον Καραγεώργον, 6) Αθαν. Παρίσην, 7) Άτσην Σολωμόν και την πρόοδον ταύτης ως προς τους λοιπούς κατηγο­ ρουμένους». Ο ανακόπτων Κων/νος Δημητρίου, υποστηρίζοντας την ανακοπήν του, ισχυρίστηκε ότι ήταν άρρωστος και στην Αθήνα, ότι δύο η μέρες πριν από την δίκη της 22.2.1946 πήρε το λεωφορείο της γραμμής για να έλθει στη Λάρισα, αλλά στην Κηφισιά, σε έλεγχο ταυτοτ1Ίτων, τον κράτησαν δύο η μέρες γιατί δεν είχε μαζί του δελτίο ταυτότητας, και έτσι δεν μπόρεσε να παρουσιαστεί στο δικαστήριο. Για να αποδείξει τον ισχυρισμό του προσκόμισε σχετικ1Ί βεβαίωση του διοικητή του Αστυνομικού Τμ1Ίματος Κηφισιάς και εξέτασε τον μάρτυρα γιατρό Κων/νο Ζάχο, τον οποίο γνωρίζουμε από άλλη κατάθε­ σή του σε προηγού μενη δίκη, ο οποίος επιβεβαίωσε το γεγονός. Κατόπιν αυτού, το δικαστήριο, με την υπ' αριθμ. 121/1947 απόφασή του, έκανε δεκτή «την, κατά της υπ' αριθμ. 86/1946 ερήμην αποφάσεως του δικαστηρίου τού­ του, ανακοπήν του ανωτέρω ανακόπτοντος κατηγορουμένου Κωνσταντίνου Δημητρίου , εξηφάνεσε την ανακοπτόμενην απόφασιν καθ' όλας αυτ1Ίς τας διατάξεις» και διέταξε την πρόοδο της δίκης. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν κατέθεσαν τα πιο κάτω, κατά τα υπ' αριθμ. 120, 121, 122/1947 πρακτικά του δικαστηρίου:

Κωνσταντίνος Νικολάου Στεργίου, κάτοικος Λάρισας, κουρέας, ετών 41. Δεν γνωρίζω ποίος έπιασε τον Βοζαλή, ούτε ποίοι σκότωσαν τους Γαλά­ νην και Σακελλάρην. Συνελήφθην και εγώ από τους ΕΑΣΑΔίτες, αλλά αφέ­ θην ελεύθερος υπό του Παπαναξαγόρα, υποχρεωθείς μόνο να ξυρίζω τους ΕΑΣΑΔίτες. Μία ή δύο φορές εξύρισα τους Γνησούλην και Τσιορμπάν.

90

Σ'ΓΑΥΡΟΣ ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Ιωάννης Παναγ. Ανδρέου, κάτοικος Λάρισας, καφεπώλης, ετών 34. Δεν ξέρω τίποτε διά τους παρόντας κατηγορουμένους. Ήμην και εγώ κρα­ τούμενος εις το κρατητΎ]ριον του ενταύθα Β' Αστυνομικού Τμ1Ίματος, ένθα έφεραν και τους Γαλάνην και Σακελλάρην, τους οποίους αργότερον 1Ίλθον οι ΕΑΣΑΔίται και τους πΎ]ραν και τους εξετέλεσαν. Ποίος έδωκε την διαταγη της εκτελέσεώς των δεν γνωρίζω. Εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. έβλεπαν τον Παπαναξα­ γόραν. Νικόλαος Χρ. Γιαννόπουλος, κάτοικος Λάρισας, σαγματοποιός, ετών 36. Ότε ευρισκόμουν εις τα κρατηη1ρια του Β' Αστυνομικού ΤμΎ]ματος, Ύjλθον και πΎ]ραν τους επίσης συγκρατουμένους μου Γαλάνην και Σακελλάρην, ους και εξετέλεσαν την νύκτα. Ποίος έδωκε την εντολη των εκτελέσεων δεν γνω­ ρίζω. Ε ις τα Ε.Α.Σ.Α.Δ. έβλεπαν τους Παπαναξαγόραν, Καραγεώργον και Μαλλιάραν. Μάρτυρες υπεράσπισης του κατηγορουμένου Ι. ΓνηQούλη:

Δημήτριος Μπέσιος, κάτοικος Λάρισας, εργατικός, ετών 42. Γνωρίζω ότι ο Γνησούλης δεν είχε ανάμειξιν τινά με την οργάνωσιν Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ιωάννης Τσιριγκάκης, κάτοικος Λάρισας, υπάλληλος δ1Ίμου, ετών 50. Ο κατηγορούμενος Γνησούλης δεν είχε καμμία ανάμειξιν εις τας κατηγο­ ρουμένας πράξεις, ούτε και οιανδΎ]ποτε σχέσιν με τα Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ιωάννης Καραμήτσος, κάτοικος Λάρισας, έμπορος, ετών 45. Εγώ συνελΎ]φθην από τον φονευθέντα αρχιΕΑΣΑΔίτην Αγγελομάτην και, τη ενεργεία του γειτόνου μου Γνησούλη, αφέθην ελεύθερος. Μάρτυρες υπεράσπισης του κατηγορουμένου Ευαγγ. Τσιορμπά:

Κωνσταντίνος Χατζής, κάτοικος Μακρυχωρίου, γεωργός, ετών 40. Διά τον κατηγορούμενον Τσιορμπάν ξέρω ότι ούτος συνελ1Ίφθη στο χωριό μας από τους αντάρτας, οίτινες τον εκτύπησαν, κατόπιν δε τούτου κατέφυγε στην Λάρισαν. Είναι καλός άνθρωπος και δεν ενέχεται εις τας κατηγορουμέ­ νας πράξεις. Γεώργιος Αγριοκώστας, κάτοικος Μακρυχωρίου, γεωργός, ετών 60. Ο κατηγορού μενος Τσιορμπάς δεν Ύjτο ΕΑΣΑΔίτης. Απλώς Ύjλθε στην Λάρισα και κάθισε διότι τον κυνηγούσαν οι αντάρτες. Στέργιος Βεργής, κάτοικος Μακρυχωρίου, γεωργός, ετών 39. Ό,τι ο ανωτέρω μάρτυς υπερασπίσεως.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

91

Μάρτυρες υπεράσπισης του κατηγορουμένου Αθαν. Γεωργουσόπουλου:

Αντώνιος Παγώνης, κάτοικος Λάρισας, εργατικός, ετών 45. Ήμην και εγώ μεταξύ των συλληφθέντων κατηγορουμένων εις τα κρατη­ τήρια του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ο Παπαναξαγόρας με τον Δημητρίου έβγαλαν και εμέ­ να μαζί με μερικούς άλλους. Τας εκτελέσεις διέταζον οι Μακεδών και Αγγε­ λομάτης. Αντώνιος Παρτάλας; κάτοικος Λάρισας, φορτοεκφορτωτής, ετών 42. Ήμην και εγώ κλεισμένος εις τα κρατητ1Ίρια του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και σώθηκα από τον κατηγορούμενον Παπαναξαγόραν όστις με αφ1Ίκε, όπως και άλλους, ελεύθερον. Ηλίας Καρανικόλας, κάτοικος Λάρισας, εργατικός, ετών 49. Οι συλλ1Ίψεις και εκτελέσεις, ως γνωρίζω, εγένοντο διαταγή των Μακεδό­ νος και Αγγελομάτη. Σπυρίδων Μηλίγγας, κάτοικος Λάρισας, καραγωγέας, ετών 42. Συνελ1Ίφθην και εγώ με άλλους από τους ΕΑΣΑΔίτας, αλλά ο Παπαναξα­ γόρας μας άφησε ελεύθερους. Δημήτριος Κατσίκας, κάτοικος Λάρισας, μηχανικός, ετών 53. Γνωρίζω ότι επικεφαλής των εκτελεστών ήτο ο Μακεδών. Τι ρόλο έπαιζαν οι λοιποί κατηγορούμενοι δεν γνωρίζω. Ε μένα και άλλους διηυκόλυνε ο παρών κατηγορούμενος Δημητρίου. Το δικαστ1Ίριο, με την υπ' aριθμ. 122/1947 απόφασή του, «εκήρυξεν αθώ­ ους, λόγω αμφιβολιών, τους μεν κατηγορουμένους Κ. Δημητρίου και Ι. Γνη­ σούλην των διά του κατηγορητηρίου86 αποδιδομένων αυτοίς πράξεων, των εν τω διατακτικώ αναφερομένων, δι' ας είχον κηρυχθή ένοχοι διά της υπ' aριθμ. 86/1946 ερήμην αποφάσεως του δικαστηρίου τούτου , εξαφανισθείσης μετ' ανακοπ1Ίν της αυτής αποφάσεως, διά τον Ι. Γνησούλην και περί ων η υπ' aριθμ. 36/1947 του δικαστηρίου τούτου, τους δε κατηγορουμένους Αθ. Γεωρ­ γουσόπουλον και Ε. Τσιορμπάν, απασών των εις αυτούς, διά του αρχικού κατηγορητηρίου, αποδοθεισών πράξεων87 , διέταξε την εκ των φυλακών από­ λυσιν του εκ των κατηγορου μένων I. Γνησούλη, προφυλακισμένου , αν δι' άλλην τινά αιτίαν δεν πρέπει να κρατήται εν αυταίς. Και αποφαίνεται ότι η παρά του μηνυτού, κατά των ανωτέρω αθωωθέντων κατηγορουμένων, υπο86. Για το αρχικό κατηγορητ1Ίριο βλ. διατακτικό της υπ' aριθμ. 86/1946 απόφασης του Ε.Δ.Δ. Λάρισας. 87. Βλ. πρακτικά και απόφαση υπ' aριθμ. 85, 86/1986 Ε.Δ.Δ. Λάρισας, σ. 79, από όπου προκύπτει το σχετικό κατηγορητ1Ίριό τους.

ΣτΑΥΡΟΣ ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

92

βληθείσα μήνυσις, δεν οφείλεται εις δολίαν προαίρεσιν τούτου προς ψευδή καταμήνυσιν». *

Μια άλλη ανακοπή που άσκησε ο Δημήτριος Μαλλιάρας88 κατά της υπ' aριθμ. 86/1946 απόφασης του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, με την οποία είχε καταδικα­ στεί, ερήμην, σε δεκαπέντε χρόνια πρόσκαιρα δεσμά, εκδικάστηκε στο ίδιο δικαστήριο στις 17 Απριλίου 1948. Ο ανακόπτων για να δικαιολογήσει την ερημοδικία του ισχυρίστηκε ότι δεν προσήλθε στο δικαστήριο «ουχί απειθείας αλλ' εξ αδυναμίας, ήτοι διότι δεν έλαβε γνώσιν της κατηγορίας, μη κλητευθείς νομίμως, καθ' όσον δε ήτο αγνώστου διαμονής, διότι από του Αυγούστου 1944 υπηρέτησεν εις τον Ε.Δ.Ε.Σ. ως υπίλαρχος, μετά την διάλυσιν του Ε.Δ.Ε.Σ. κατετάγη εις την εθνο­ φυλακήν μέχρι τέλους Φεβρουαρίου 1946 και έκτοτε εγκατεστάθη εν Κερκύ­ ρα και ήτο γνωστή η εκεί κατοικία του εις την Αστυνομία Κερκύρας, και προς απόδειξιν τούτων ητ1Ίσατο την εξέτασιν των υπ' αυτού προσκομισθέντων μαρτύρων, ως και της προσαγομένης, υπ' aριθμ. πρωτ. 1 109 της 5ης Μαρτίου 1 948, βεβαιώσεως του Τμήματος Γενικής Ασφαλείας Αστυνομίας Πόλεων Κερκύρας». Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν επί της ανακοπής του κατηγορου μένου κατέθεσαν τα παρακάτω, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 45, 46/1948 πρακτικά του δικαστηρίου:

Αριστείδης Κων/νου Μπάλλας89 κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 40. Ο κατηγορούμενος ήτο εις τας ανταρτικάς ομάδας του Ε.Δ.Ε.Σ. και μετά πήγε εις την Κέρκυραν και έμεινε εκεί καθ' όλον το διάστημα, καταταγείς εις την εθνοφρουράν. Η οικογένεια του κατηγορουμένου, ευθύς ως επέστρεψεν εκ Γερμανίας όπου μετήχθη ως όμηροξ0 , εγκατεστάθη ενταύθα, μη εγκατα­ σταθείσα εις Αμπελώνα από φόβον. Ο κατηγορούμενος είναι άγαμος. ,

88. Υπενθυμίζω ότι ο Δ. Μαλλιάρας είχε <> από το Ε.Α.Σ.Α.Δ. για τα εγκλήματα που διέπραξε στον Αμπελώνα τον Μάιο του 1944, αλλά και γιατί με τη βο1]θειά του κατέφυγε στον Ζέρβα, όπως θα δούμε πιο κάτω. 89. Είναι ένας απ' αυτούς που είχαν συλληφθεί, ως <<επικίνδυνοι aντιδραστικοί>>, από τις ΕΑΜικές οργανώσεις στον Αμπελώνα κατά το θέρος του 1944, των οποίων έκτοτε τα ίχνη χάθηκαν, ο οποίος δραπέτευσε και διασώθηκε. Σε άλλο κεφάλαιο της εργασίας θα εκτε­ θούν και άλλες πληροφορίες για το πρόσωπό του. 90. Δεν είναι γνωστό ότι συνελήφθη η οικογένεια του Μαλλιάρα. Άλλωστε ο ίδιος δεν είχε δημιουργ1]σει δική του οικογένεια. Εάν συνέβη το γεγονός, θα πρόκειται για την πατρι­ κή του οικογένεια, και μετά τη δίκη του στο γερμανικό στρατοδικείο που καταδίκασε ΕΑΣΑΔίτες στον κινηματογράφο <<ΠΑΛΛΑΣ>>, τον Ιούνιο του 1944.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣfΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

93

Βασίλειος Δημ. Καρα'ί:σκος, κάτοικος Λάρισας, δημοδιδάσκαλος, ετών 42. Το 1944 ο κατηγορούμενος ήτο εις το Ε.Δ.Ε.Σ., και κατώρθωσε και έφυγε, διωκόμενος υπό των ΕΑΣΑΔιτών [μετά τα γεγονότα του Αμπελώνα, βλ. σελ. 242], εις Ήπειρον, καταταγείς εις τας ομάδας του Ζέρβα. Μετά την Απελευθέ­ ρωσιν οι ομάδες του Ζέρβα απεσύρθησαν εις Κέρκυραν, όπου τας ηκολούθη­ σε και ο κατηγορούμενος, παραμείνας εκεί μέχρι προ ολίγων ημερών, ότε αφί­ χθη ενταύθα. Δεν γνωρίζω εάν ήτο ούτος εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 45/1948 απόφασή του, ( . . . ) «εδέχθη την κατά της υπ' aριθμ. 86/1946 αποφάσεως του δικαστηρίου τούτου ανακοπήν του ανακόπτοντος κατηγορουμένου Δημ. Γ. Μαλλιάρα, κατοίκου Αμπελώ­ νος, ως νόμιμον. Ανέτρεψε την ανακοπείσαν απόφασιν, απήλλαξεν αυτόν της επιβληθείσης αυτώ ποινής ( . . . ) και διέταξε την πρόοδον της δίκης προς κατ' ουσίαν εξέτασιν της υποθέσεως». Επειδή όμως εμφανίστηκε μόνον ένας μάρτυρας από εκείνους που κλη­ τεύθηκαν να εμφανιστούν στο ακροατήριο, «το δικαστήριον, σκεφθέν οριστι­ κώς επί των εδρών του, ( . . . ) εδημοσίευσε την υπ' aριθ μ. 46/1948 απόφασή του, δι' ης ανέβαλε την εκδίκασιν της προκειμένης υποθέσεως αορίστως».91 *

Για τα ίδια γεγονότα, ήτοι τη σύλληψη, τον εγκλεισμό στα κρατητήρια του Β' Αστυνομικού Τμήματος και τον άγριο ξυλοδαρμό του Αθανασίου Βοζαλή, τη σύλληψη και τον φόνο των Αναστασίου Γαλάνη και Γεωργίου Σακελλάρη στις 23 Απριλίου 1944, έγινε μία ακόμη δίκη στις 26 Ιουνίου 1948, ενώπιον του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, με κατηγορου μένους εκείνους οι οποίοι αναφέρονται στα πρακτικά της υπ' aριθμ. 84/1946 απόφασης του δικαστηρίου, βαρυνόμενους με τις πράξεις που σ' αυτά περιγράφονται, ήτοι τους: 1) Ιακ. Μπόκαρη, 2) Κων/νο Καραγεώργο, 3) Δημητρ. Μαλλιάρα, οι οποίοι ήταν παρόντες, 4) Κων/νο Οικονομίδη, 5) Αθαν. Μπούρα, 6) Αθαν. Τσία, 7) Αθαν. Παρίση, 8) Άτση Σολωμό, που δεν εμφανίστηκαν στο δικαστήριο, καίτοι είχαν κλητευ­ θεί νομίμως να παραστούν, γι' αυτό η δίκη έγινε ερ1Ίμην αυτών. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν εν συνεχεία κατέθεσαν το εξής, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 83/1948 πρακτικά του δικαστηρίου:

Κωνσταντίνος Νικολάου Στεργίου, κάτοικος Λάρισας, κουρεύς, ετών 42. Το Ε.Α.Σ.Α.Δ. έστειλε και με πήρε από το μαγαζί μου και εξύριζον τους άνδρας του, επεμβάσει όμως του Καραγεώργου και του Γνησούλη αφέθην 91. Η νέα δικάσιμος ορίστηκε για τις 26 Ιουνίου 1948. Η υπόθεση κρίθηκε για άλλη μια φορά και για άλλους κατηγορουμένους, οι οποίοι και αθωώθηκαν με την υπ' αριθμ. 83/1948 απόφαση του Ε.Δ.Δ. Λάρισας.

94

ΣΓΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

ελεύθερος. Είδα τον Βοζαλ1Ίν, τον μάρτυρα, που 1Ίλθε με τον Γνησούλην εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και έπειτα έφυγεν. Μάρτυρες υπεράσπισης:

Μιχαήλ Χαδέλλης, κάτοικος Λάρισας, διευθυντής εφημερίδας, ετι:bν 45. Ως δημοσιογράφος εκαλούμην τακτικά εις τα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και γνωρίζω ότι αύτη πολιτικι:bς μεν διοικείτο από τον Μακεδόνα, στρατιωτικι:bς δε από τον Αγγελομάτην. Τα ονόματα των κατηγορουμένων είχον επισημάνει οι κουμμουνισταί διά να τους εξοντι:bσουν. Αθανάσιος Λιόλιος, κάτοικος Λάρισας, ταγματάρχης πυροβολικού, ετι:bν 50. Μέχρι του τέλους του μηνός Μαρτίου 1944 ευρισκόμην εν Λαρίση, έπειτα εδραπέτευσα διά την Μέσην Ανατολήν. Γνωρίζω ότι ο Ιακ. Μπόκαρης, εν Λαρίση, ήτο αντιπρόσωπος του Ε.Δ.Ε.Σ. και ως τοιούτος ειργάσθη διά την απελευθέρωσιν της πατρίδος και χρ1Ίματα προσέφερε ακόμη εις τον αγι:bνα. Δημήτριος Επιτρόπου, κάτοικος Λάρισας, φαρμακοποιός, ετι:bν 52. Γνωρίζω καλι:bς ότι ο Μπόκαρης ανήκε εις την οργάνωσιν Ε.Δ.Ε.Σ. Δεν ξέρω να είχε ανάμειξιν τινά με το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Δεν αντελήφθην καμμίαν συνερ­ γασία του με τον εχθρόν. Οι Κουρέλος και Βοζαλ1Ίς 1Ίσαν κουμμουνισταί και ως τοιούτοι απέβλεπαν και αποβλέπουν εις την εξόντωσιν των εθνικοφρόνων. Χρήστος Μαλάκης, κάτοικος Λάρισας, συμβολαιογράφος, ετι:bν 52. Γνωρίζω καλι:bς ότι ο Μπόκαρης δεν είχε καμμίαν ανάμειξιν εις το Ε.Α.­ Σ.Α.Δ. Τουναντίον, ούτος ήτο στην υπηρεσία του Ε.Δ.Ε.Σ. και πολλούς διωχέ­ τευσεν εις την Μέσην Ανατολήν. Οι κουμμουνισταί γνωρίζω ότι του πρότει­ ναν την αρχηγία της Ε.Π.Ο.Ν. Αλέξανδρος Αποστόλου, κάτοικος Λάρισας, καθηγητής, ετι:bν 45. Γνωρίζω ότι ο κατηγορούμενος [Μπόκαρης] ήτο στην υπηρεσία του Ε.Δ.Ε.Σ. και ως τοιούτος εμύησε και τον εξάδελφόν μου Παπαθανασίου, ιατρόν του χωριού Τζορμακλί. Λέων Λαβούτας, κάτοικος Λάρισας, αυτοκινητιστής, ετι:bν 40. Ο φονευθείς συνταγματάρχης Χατζηαναγνι:bστου με συνέδεσε με τον Μαλλιάραν και έκτοτε εχρησιμοποιούμην ως σύνδεσμος με τον εν Αγιά Ε.Δ.Ε.Σ. Ο Δ. Μαλλιάρας δεν είχε καμμίαν ανάμειξιν με το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Σωτήριος Παπανδρέου, κάτοικος Λάρισας, εργατικός, ετι:bν 38. Ο Δημήτριος Επιτρόπου μου έδωκε σχετικόν σημείωμα διά τον Κ. Καρα­ γει:bργον και ούτος μ' έστειλε προς τον Ζέρβαν. Συνελήφθην όμως από τους

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

95

αντάρτες εις το χωρίον Μαυρομάτι της Καρδίτσης92. Αποκλείω κάθε ανάμει­ ξιν του Καραγεώργου εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ.

Βασίλειος Καραβασίλης, κάτοικος Λάρισας, γεωργός, ετών 45. Ούτε ο Καραγεώργος ούτε και ο Μαλλιάρας ήσαν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ., όπερ διοικείτο από τον Μακεδόνα και τον Αγγελομάτην. Οι κατηγορούμενοι, προσκληθέντες εις απολογίαν, ηρνήθησαν τας πρά­ ξεις των. Ο αντεπίτροπος λαβών τον λόγον και αναπτύξας την κατηγορίαν, επρό­ τεινε την ενοχήν των κατηγορουμένων: 1) Α θ. Μπούρα, Αριστ. Τσία και Άτση Σολωμού, κατά το κατηγορητήριον και εν μετρία συγχύσει, την απόσβεσιν της ποινικής αγωγής των Κων/νου Οικονομίδη και Αθαν. Παρίση λόγω θανάτου και την απαλλαγήν των λοιπών λόγω αμφιβολιών. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 83/1948 απόφασή του, κ1Ίρυξε «αθώους τους κατηγορουμένους: 1) Ιάκ. Μπόκαρην, 2) Κων/νο Καραγεώργον, 3) Δημ. Μαλλιάραν, 4) Αθαν. Μπούραν, 5) Αριστ. Τσίαν και 6) Άτσην Σολωμόν του ότι, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν των επομένων αξιόποινων πράξεων και ένεκα τούτων συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν: 1ον) Εν Λαρίση, από του Απριλίου 1941 μέχρι και του Φεβρουαρίου 1944, ανέλαβαν υπηρεσία παρά ταις αρχαίς κατο­ ΧΊ1ς, ενήργησαν κατά τρόπον πιεστικόν διά τον λαόν και διηυκόλυνον το έργον της κατοχής, ήτοι ήσαν ένοπλα μέλη της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήτις ετέλει υπό τας διαταγάς του γερμανικού στρατού, και μετείχαν εις στρατιωτι­ κάς επιχειρήσεις εντός του Ελληνικού Κράτους. 2ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, κατέδωκαν εις τον εχθρόν και τους μετ' αυτού συνεργαζό­ μενους ΕΑΣΑΔίτες τον μηνυτήν Αθαν. Βοζαλήν, ον συνέλαβαν ούτοι και ενέ­ κλεισαν εις τα κρατητήρια του Β ' Αστυνομικού Τμήματος επί 20ήμερον, και 3) Εν Λαρίση, την 23ην Απριλίου 1944, εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμ­ μένως εκτέλεσαν τας κατά των: 1) Αναστ. Γαλάνη και 2) Γεωργ. Σακελλάρη ανθρωποκτονίας, πλήξαντες αυτούς εξ εγγυτάτης αποστάσεως διά πυροβό­ λων όπλων, πλήρων πυρίτιδας και σφαιρών, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενερ­ γού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυτών» και «απεσβεσμένην την ποινικήν αγω­ γήν, λόγω θανάτου κατά των κατηγορουμένων: 1) Κων/νου Οικονομίδη και 2) Αθαν. Παρ ίση, επί ταις εν αυταίς, ως ανωτέρω, πράξεσιν». Έτσι, έπειτα από μία εξονυχιστική και βασανιστική για το Ε.Δ.Δ. Λάρισας διαδικασία για την αποκάλυψη των ενόχων που διέπραξαν τα αδικήματα, τα οποία καταγράφονται στα πρακτικά του δικαστηρίου, και την περιγραφή της προσωπικότητας των κατηγορουμένων, από το σύνολο των εξετασθέντων 92. Καθώς στη Θεσσαλία όλες οι πιθανές διαβάσεις προς τα μέρη όπου κυριαρχούσαν οι αντάρτες του Ζέρβα παρακολουθούνταν από μέλη των ΕΑΜικών οργανώσεων, κάθε «ύποπτος>> διαφυγής προς τον Ζέρβα συλλαμβάνονταν. Βλ. Αλ. Σεβαστάκης, ό.π., υποσημ. 22, σ. 151.

96

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΊ'ΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

μαρτύρων, αποδείχθηκε, απολύτως, ότι εκείνοι που διέπραξαν τις θηριώδεις aνθρωποκτονίες και τα άλλα εγκλήματα, που οι μάρτυρες περιέγραψαν στις καταθέσεις τους, δεν αν1Ίκαν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ.

4. Η μήνυση της χήρας του Τάσου Γαλάνη και το αποτέλεσμα της δίκης. Στις 23 Φεβρουαρίου 1946, εκδικάστηκε από το Ε.Δ.Δ. Λάρισας, επίσης, η μήνυση της Μαρίας, χήρας Τάσου Γαλάνη, για την εκτέλεση του συζύγου της Τάσου Γαλάνη, αλλά και του συγκατηγορουμένου του Γεωργίου Σακελλάρη. Οι κατηγορούμενοι ήταν δεκατρείς, ήτοι: 1) Ι. Ζορμπάς, κάτοικος Μ. Χαλι­ τσίου, 2) Αρ. Τσίας, 3) Αθ. Παρίσης, 4) Αθ. Μπούρας, 5) Ι. Γνησούλης, 6) Γεώργ. Καμηλέρης, 7) Ιάκ. Μπόκαρης, κάτοικοι Λάρισας, 8) Α θ. Γεωργουσό­ πουλος, κaτοικος Ελληνικού, 9) Δημ. Μαλλιάρας, κάτοικος Αμπελώνα, 10) Κων/νος Καραγεώργος, κάτοικος Ζαππείου, 11) Άτσης Σολωμός, κάτοικος Αμπελακίων, απόντες, 12) Παναγιώτης Στεφούλης, κάτοικος Συκουρίου, και 13) Γεώργ. Νάνος, κάτοικος Αρμενίου, παρόντες. Οι φερόμενοι με αριθμό 2-8 και 10-13 κατηγορούμενοι δικάστηκαν την ίδια μέρα και για υπόθεση επί της οποίας είχε εκδοθεί η υπ' αριθμ. 86/1946 απόφαση του ίδιου δικαστηρίου και τελικώς, όπως γνωρίζουμε, κρίθηκαν όλοι τους αθώοι. «Κατά διαταγήν του Προέδρου, προσήχθησαν εις το ακροατήριον οι πα­ ρόντες κατηγορούμενοι Παν. Στεφούλης και Γεώργιος Κων/νου Νάνος, ελεύ­ θεροι δεσμών, υπό στρατιωτών απλώς φυλασσόμενοι . . . » Από τους παραπεμφθέντες κατηγορουμένους, το δικαστήριο, με την υπ' αριθμ. 87/1946 απόφασή του, «διέταξε τον χωρισμόν μεν της δίκης ως προς τους κατηγορουμένους Ιάκωβον Μπόκαρην [λόγω ασθενείας], Αριστ. Τσίαν, Αθαν. Παρίσην και Άτσην Σολωμόν [λόγω μη κλητεύσεώς των], την πρόοδον δε ταύτης ως προς τους λοιπούς κατηγορουμένους». Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν από το δικαστήριο βεβαίωσαν ενόρκως τα παρακάτω, κατά τα υπ' αριθμ. 87, 88/1946 πρακτικά του δικαστηρίου: Οι καταθέσεις των μαρτύρων κατηγορίας:

Μαρία, χήρα Τάσου Γαλάνη, κάτοικος Κοιλάδας, οικοκυρά, ετών 28. Ο φονευθείς σύζυγός μου, Τάσος Γαλάνης, έκαμνε τον γυρολόγον και ήλθε εδώ διά να αγοράση διάφορα ψιλικά. Εδώ όμως τον συνέλαβαν και τον εξετέλεσαν ΕΑΣΑΔίτες, ποίοι ήσαν αυτοί δεν γνωρίζω. Ιωάννης Παναγ. Ανδρέου, κάτοικος Λάρισας, καφεπώλης, ετών 32. Εγώ ήμην εις το κρατητήριον του Β' Αστυνομικού Τμήματος κρατούμε­ νος, ήσαν δε κρατούμενοι και οι Σακελλάρης, Γαλάνης, Βοζαλής και Κουρέ­ λος. Και ήλθον το βράδυ οι Τσίας και Παρίσης, και πήραν τους Σακελλάρην και Γαλάνην και τους εξετέλεσαν.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

97

Γεώργιος Ιωάννου Κουρέλος, κάτοικος Λάρισας, ψιλικατζΊ1ς, ετών 30. Είμεθα εις το κρατητήριον και το βράδυ ήλθε το εκτελεστικόν απόσπασμα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και πήρε εμένα, τον Σακελλάρην και τον Γαλάνην προς εκτέλε­ σιν. Εξετέλεσε δε μόνον τους Σακελλάρην και Γαλάνην, εμένα δε με γύρισαν οπίσω εις το κρατητήριον και με παρέδωσαν την επομένην εις τους Γερμανούς. Βασίλειος Δημοσθ. Παπαζήσης, κάτοικος Λάρισας, γιατρός, ετών 37. Μετέβην εις το Β' Αστυνομικόν Τμήμα προς επίσκεψιν κακοποιημένων κρατου μένων, εύρον δε πολύ κτυπημένους τους Σακελλάρην και Γαλάνην, και συνέστησα εις τον διοικητήν του τμήματος, Καραγεώργον, να μεταφερ­ θούν εις το νοσοκομείον, ούτος όμως μοι απήντησε ότι «είναι κρατού μενοι του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και αυτός δεν έχει αρμοδιότητα». Αθανάσιος Βλάσ. Βοζαλής, κάτοικος Λάρισας, ράπτης, ετών 50. Τους Σακελλάρην και Γαλάνην Ί1λθον και πήραν από το κρατητήριον του Β' Αστυνομικού Τμήματος και τους εξετέλεσαν οι ΕΑΣΑΔίτες Τσίας, Παρί­ σης και Μπούρας. Διά τον Καμηλέρην δεν γνωρίζω τίποτε. Ο Ζορμπάς ήτο ένοπλον μέλος του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Την διαταγήν της εκτελέσεως έδωσε ασφαλώς η διοίκησις του Ε.Α.Σ.Α.Δ. την οποίαν απετέλουν οι Δημητρίου, Μπόκαρης, Παπαναξαγόρας, Καραγεώργος, Γνησούλης, Νάνος και Μαλλιάρας. Το δικαστήριο, με την υπ' αριθμ. 88/1944 απόφασή του, «εκήρυξεν ενό­ χους μεν τους κατηγορουμένους: 1) Ιωάν. Ζορμπάν, 2) Αθαν. Γεωργουσό­ πουλον, 3) Δημ. Μαλλιάραν, 4) Κων/νον Καραγεώργον, 5) Αθαν. Μπούραν, 6) Ιωάν. Γνησούλη και 7) Γεώργ. Νάνον, του ότι, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν της επομένης αξιοποίνου πράξεως και ένεκα ταύτης συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομ1Ίν εν Λαρίση την 18ην Απριλίου 1944, μέλη όντες της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., κατέδωκαν εις τον εχθρόν Έλληνας υπηκόους, ενήργησαν διά την ανακάλυ­ ψιν και σύλληψιν του εκτελεσθέντος ήδη συζύγου της μηνυτρίας Μαρίας, χήρας Τάσου Γαλάνη, ως και άλλων ατόμων». Κήρυξε «ωσαύτως ενόχους τους εκ τούτων Αθαν. Γεωργουσόπουλον και Κων/νον Καραγεώργον, του ότι, κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν τας κατά του Τάσου Γαλάνη και άλλων, αγνώστων εισέτι ατόμων, ανθρωποκτονίας, πλήξαντες αυτούς διά των όπερ μεθ' εαυ­ τών, παρανόμως, έφεραν πυροβόλων όπλων, εις διάφορα του σώματός των μέρη, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυτών». Κήρυξε «αθώους τους κατηγορουμένους Ιωάν. Ζορμπάν, Αθαν. Γεωρ­ γουσόπουλον, Δημ. Μαλλιάραν, Κων/νον Καραγεώργον, Αθαν. Μπούραν, Ιωάν. Γνησούλην και Γεώργ. Νάνον, του ότι, υπό κοινού συμφέροντος κινού­ μενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν των επομένων αξιοποίνων πράξεων και ένεκα τούτων συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν: 1ον) Κατά το από 18ης-23ης Απριλίου 1944 χρονικόν διάστημα εν Λαρίση, προέ­ βησαν εις πράξεις βίας, συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχής εις

98

ΣfΑΥΡΟΣ ΑΣfΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, ήτοι επήνεγκον τραύ ματα, κακώσεις και βασάνοις εις τον υπ' αυτών ως άνω συλληφθέντα Τάσον Γαλάνην μετ' άλλων ατόμων, εγκλείσαντες τούτους εις τα κρατητήρια, και 2ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον παρέσχον συστηματικώς πληροφορίας εις τον εχθρόν περί κινήσεων ατόμων εργαζομένων διά τον εθνικόν και συμμαχικόν αγώνα». Κήρυξε «ωσαύτως αθώους τους κατηγορουμένους Ιωάν. Ζορμπάν, Δημ. Μαλλιάραν, Αθαν. Μπούραν και Γεώργ. Νάνον, του ότι, υπό κοινού συμφέ­ ροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν της επομένης αξιοποίνου πράξεως και ένεκα ταύτης συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συν­ δρομήν, εν Λαρίση την 18ην Απριλίου 1944, εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν τας κατά του Τάσου Γαλάνη και άλλων, αγνώστων . εισέτι ατόμων, ανθρωποκτονίας, πλήξαντες αυτούς διά των όπερ μεθ' εαυ­ τών, παρανόμως, έφερον πυροβόλων όπλων, εις διάφορα του σώματός των μέρη, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυτών». Κήρυξε «απεσβεσμένην, λόγω δεδικασμένου, την κατά του κατηγορουμέ­ νου Ι. Γνησούλη ασκηθείσαν ποινικήν αγωγήν, επί τω ότι μετ' άλλων, υπό κοι­ νού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν της επομένης αξιοποίνου πράξεως και ένεκα ταύτης συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν, εν Λαρίση την 1 8ην Απριλίου 1 944, εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν τας κατά του τ. Γαλάνη και άλλων, αγνώστων εισέτι ατόμων, ανθρωποκτονίας, πλήξαντες αυτούς διά των όπερ μεθ' εαυτών, παρανόμως, έφερον πυροβόλων όπλων, εις διάφορα του σώμα­ τός των μέρη, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυτών».93 Με την ίδια απόφαση το δικαστήριο κήρυξε αθώους τους κατηγορουμέ­ νους Παναγιώτη Στεφούλη και Γεώργιο Καμηλέρη, «απασών των ως άνω πράξεων» και [ απεφάνθη] «ότι η υπό της μηνυτρίας υποβληθείσα μ1Ίνυσις κατά των απαλλαγέντων ως άνω κατηγορουμένων, δεν οφείλεται εις δολίαν προαίρεσιν ταύτης προς ψευδή καταμήνυσίν των». Το δικαση1ριο καταδίκασε τους ενόχους Ι. Ζορμπά και Αθ. Μπούρα σε πρόσκαιρα δεσμά δεκαπέντε ετών τον καθένα, τους Δημ. Μαλλιάρα, Ι. Γνη­ σούλη και Γεώργιο Νάνο σε ισόβια δεσμά τον καθένα, και τους Αθανάσιο Γεωργουσόπουλο και Κων/νο Καραγεώργο σε ισόβια δεσμά και σε θάνατο τον καθένα τους, και συγχώνευσε την πρώτη ποινή στη δεύτερη. *

Ο Κων/νος Καραγεώργος, ο οποίος καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά και σε θάνατο με την προαναφερθείσα υπ' αριθμ. 88/1946 απόφαση του Ε.Δ.Δ. Λάρι93. Επειδ1Ί για τον φόνο του τ. Γαλάνη είχε δικαστεί προηγουμένως και καταδικαστεί σε θάνατο με την υπ' aριθμ. 86/1946 απόφαση του ίδιου δικαστηρίου.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣ'ΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

99

σας, άσκησε ανακοπή κατ' αυτ1Ίς, η συζήτηση της οποίας ορίστηκε για τη 10η Μαtου 1947. Στη δίκη αυτή συγκατηγορούμενοί του ήταν και οι: 1 ) Αθαν. Γεωργουσόπουλος, 2) Ιωάν. Γνησούλης, κάτοικοι Λάρισας, οι οποίοι προσήλ­ θαν στο δικαστήριο. Ο ανακόπτων, όμως, και οι έτεροι κατηγορούμενοι: 1 ) Κων/νος Καραγεώργος, 2 ) Ιάκ. Μπόκαρης, 3 ) Αριστ. Τσίας, 4) Αθαν. Παρίσης και 5) Άτσης Σολωμός, κάτοικοι Λάρισας και Αμπελώνα, δεν εμφανίστηκαν. Το δικαστήριο, επειδή ο ανακόπτων Κ. Καραγεώργος δεν εμφανίστηκε, με την υπ' aριθμ. 126/1947 απόφασή του απέσχε της εκδίκασης, λόγω μη νομίμου κλήτευσής του. Επίσης, με την υπ' aριθμ. 127/1947 απόφασή του διέταξε τον χωρισμό της δίκης για τους: 1) Ιάκ. Μπόκαρη, 2) Αρ. Τσία, 3) Αθ. Παρίση, 4) Άτση Σολωμό, επειδή δεν κλητεύθηκαν, και διέταξε την πρόοδό της για τους παρόντες κατηγορουμένους: Αθ. Γεωργουσόπουλο και Ι. Γνησούλη. Η μόνη μάρτυρας που προσήλθε στο δικαστήριο ήταν η σύζυγος του θύματος, Τάσου Γαλάνη, η οποία και κατέθεσε τα εξ1Ίς, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 126, 127, 128/1947 πρακτικά του:

Μαρία, χήρα Τάσου Γαλάνη, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 30. Ο παθών άνδρας μου ήλθεν εδώ στην Λάρισα διά να ψωνίση για την δου­ λειά του ψιλικά, και, ως έμαθον, συνελήφθη από το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και τον εσκό­ τωσαν. Όταν 1Ίλθα εγώ στην Λάρισα, ο άνδρας μου είχε τρεις ημέρες σκοτω­ μένος. Δεν ξέρω ποίοι σκότωσαν τον άνδρα μου, ούτε έμαθον και μέχρι σήμερον σχετικόν τι με τον φόνον του. Στο σημείο αυτό, ο γραμματέας ανέγνωσε τις ένορκες καταθέσεις των απόντων μαρτύρων της κατηγορίας Βασ. Παπαζήση, Γ. Κουρέλου , Αθαν. Βοζαλή και Θωμά Παπαστεργίου, καθώς και τα πρακτικά της υπ' aριθ μ. 88/1946 ερήμην απόφασης του δικαστηρίου. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 128/1947 απόφασή του, «εκήρυξεν αθώ­ ους αμφοτέρους τους παρόντας κατηγορουμένους λόγω αμφιβολιών, των διά του κατηγορητηρίου αποδιδομένων αυτοίς πράξεων, δι' ων ούτοι είχαν καταδικασθή διά της υπ' aριθμ. 88/1946 ερήμην αποφάσεως του δικαστηρίου τούτου, [και] διέταξε την εκ των φυλακών απόλυσιν αυτών, αν δι' άλλην τινά αιτίαν δεν πρέπει να κρατώνται εν αυταίς. ( . . . ) Έτι δε απεφάνθη ότι η παρά της μηνυτρίας, κατά των άνω αθωωθέντων κατηγορουμένων, υποβληθείσα μήνυσις δεν οφείλεται εις δολίαν προαίρεσιν των προς ψευδή καταμήνυσιν».

*

Κατά της υπ' aριθμ. 88/1946 απόφασης του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, ο ερήμην καταδι­ κασθείς, για τους λόγους που σ' αυτήν αναφέρονται, σε ισόβια δεσμά και σε θάνατο, Κων/νος Καραγεώργος, άσκησε επίσης ανακοπή, η εκδίκαση της οποίας προσδιορίστηκε για την 27.9.1947. Μαζί του δικάζονταν για την ίδια

100

ΣΙ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΙ'ΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

υπόθεση και οι, επίσης, ερ1Ίμην καταδικασθέντες συγκατηγορούμενοί του: Αριστ. Τσίας, Αθαν. Παρίσης, Άτσης Σολωμός και Ιάκωβος Μπόκαρης. Στο δικαση1ριο εμφανίστηκε ο κατηγορούμενος, κατά διαταγή του Προέ­ δρου, «ελεύθερος δεσμών, υπό στρατιωτών απλώς φυλασσόμενος», ενώ όλοι οι συγκατηγορούμενοί του απουσίασαν. Ο ανακόπτων ισχυρίστηκε ότι στην προηγούμενη δίκη δεν εμφανίστηκε γιατί ήταν άρρωστος και «ουχί εξ απει­ θείας», και για να το αποδείξει, προσκόμισε δύο μάρτυρες οι οποίοι κατέθε­ σαν τα εξής, κατά τα υπ' aριθμ. 248, 249/1947 πρακτικά του δικαστηρίου:

Αχιλλέας Ι. Βαϊόπουλος, κάτοικος Ζαππείου, γεωργός, ετών 33. Είμαι γείτων του ανακόπτοντος και γνωρίζω ότι ούτος τον Φεβρουάριον μήνα του έτους 1946 1Ίτο ασθενής, πάσχων εκ πνευμονίας. Τον επεσκέφθην σπίτι του και τον είδα πυρέσσοντα. Βησσαρίων Λίτσας, κάτοικος Ζαππείου, γεωργός, ετών 49. Είμαι πρόεδρος της κοινότητας Ζαππείου και κατά Φεβρουάριο 1946 επε­ σκέφθην μερικές φορές σπίτι του τον κατηγορούμενον και τον είδα κληνήρη και ασθενή εκ πνευμονίας. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 248/1947 απόφασή του, έκανε δεκτή την ανακοπή του κατηγορουμένου κατά της υπ' aριθμ. 88/1947 απόφασής του, «εξαφάνισε την ανακοπτόμενην ερήμην απόφασιν καθ' όλας αυτής τας δια­ τάξεις» και διέταξε την πρόοδο της δίκης με την εξέταση μαρτύρων, οι οποίοι κατέθεσαν τα παρακάτω, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 248, 249/1947 πρακτικά του δικαστηρίου: Μαρία, χήρα Τάσου rαλάνη, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 32. Τον άνδρα μου σκότωσαν, ποίος όμως τον σκότωσε δεν ξέρω. rεώργιος Κουρέλος, κάτοικος Λάρισας, ψιλικατζής, ετών 32. Συνέλαβαν και εμένα άγνωστοί μου ΕΑΣΑΔίτες και με ενέκλεισαν εις τα κρατητήρια του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ευρισκόμενος εν τω κρατητηρίω αντελήφθην ανερχομένου ς προς τα γραφεία της Ε.Α.Σ.Α.Δ. τους Καραγεώργον και Παρί­ σην. Τον Καραγεώργον τότε παρεκάλεσα και, μεσολαβήσει του, αφέθην ελεύ­ θερος. Γνωρίζω ότι τον Γαλάνην εξετέλεσαν οι Τσίας και Παρ ίσης με άλλους Αθηναίους, οίτινες απετέλουν εκτελεστικόν απόσπασμα. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 249/1947 απόφασή του, ανέβαλε την εκδί­ καση της υπόθεσης σε άλλη δικάσιμο, διέταξε «κρείσσονας αποδείξεις»94 και απεφάνθη ότι «δεν συντρέχει περίπτωσις όπως διαταχθεί η προφυλάκισις του εκ των ανωτέρω κατηγορουμένων Κων/νου Καραγεώργου». 94. Δηλαδή κλήση των μαρτύρων που , αν και είχαν κλητευθεί, δεν προσήλθαν στο δικα­ στ11ριο, ή και κλήση νέων που προέκυψε από τη διαδικασία μέχρι της περί αναβολής από­ φασης του δικαστηρίου.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

101

*

Ανακοπή κατά της υπ' αριθμ. 88/1946 απόφασης του Ε.Δ.Δ. Λάρισας κατέθε­ σε και ο επίσης ερήμην καταδικασθείς, για τον φόνο του Τάσου Γαλάνη, σε ισόβια δεσμά, Δημήτριος Μαλλιάρας, η εκδίκαση της οποίας ορίστηκε για τη 17η Απριλίου 1947. Ο ανακόπτων δικαιολογήθηκε για την απουσία του στην πρώτη δίκη και είπε ότι «η μη εμφάνισίς του ενώπιον του δικαστηρίου τούτου δεν προήλθεν εξ απειθείας αλλ' εξ αδυναμίας, ήτοι: διότι δεν έλαβε γνώσιν της κατηγορίας, μη κλητευθείς νομίμως, καθ' όσον δε ήτο αγνώστου διαμο­ νής, διότι από του Αυγούστου 1944 υπηρέτησεν εις τον Ε.Δ.Ε.Σ. Μετά την διάλυσιν του Ε.Δ.Ε.Σ., κατετάγη εις την εθνοφυλακήν μέχρι τέλους Φεβρουα­ ρίου 1946 και έκτοτε εγκατεστάθη εν Κερκύρα και ήτο γνωστή η εκεί κατοικία του εις την Αστυνομίαν Κερκύρας, και προς απόδειξιν τούτων ητήσατο την εξέτασιν των υπ' αυτού προσκομισθέντων μαρτύρων, ως και της προσαγομέ­ νης υπ' αριθμ. πρωτ. 1109 της 5ης Μαρτίου 1948 βεβαιώσεως του Τμήματος Γενικής Ασφάλειας Αστυνομίας Πόλεων Κερκύρας». Οι εξετασθέντες μάρτυρες κατέθεσαν τα εξής, σύμφωνα με τα υπ' αριθμ. 43, 44/1948 πρακτικά του δικαστηρίου:

Αριστείδης Κων/νου Μπάλλας, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 40. Ο κατηγορούμενος ήτο εις τας ανταρτικάς ομάδας του Ε.Δ.Ε.Σ. και μετά πήγε εις την Κέρκυραν και έμεινε εκεί καθ' όλον το διάστημα, καταταγείς εις την εθνοφρουράν. Η οικογένεια του κατηγορουμένου, ευθύς ως επέστρεψεν εκ Γερμανίας, όπου μετήχθη ως όμηρος, εγκατεστάθη ενταύθα, μη εγκατα­ σταθείσα εις Α μπελώνα από φόβον. Ο κατηγορούμενος είναι άγαμος. Βασίλειος Δη μ. Καρα"ί:σκος, κάτοικος Λάρισας, δημοδιδάσκαλος, ετών 42. Το 1944 ο κατηγορούμενος ήτο εις το Ε.Δ.Ε.Σ., και κατώρθωσε και έφυ­ γε, διωκόμενος υπό των ΕΛΑΣιτών, εις Ήπειρον, καταταγείς εις τας ομάδας του Ζέρβα. Μετά την Απελευθέρωσιν οι ομάδες του Ζέρβα απεσύρθησαν εις Κέρκυραν, όπου τας ηκολούθησε και ο κατηγορούμενος, παραμείνας εκεί μέχρι προ ολίγων ημερών, ότε αφίχθη ενταύθα. Δεν γνωρίζω εάν ήτο εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. ούτος. Ο κατηγορούμενος, απολογούμενος, είπεν ότι όλο το διάστημα από της Απελευθερώσεως και εντεύθεν έμεινε εις την Κέρκυραν και δεν έλαβεν γνώ­ σιν πρώτον, ότι εδικάζετο και, δεύτερον, ότι εδικάσθη ερήμην υπό του Ειδι­ κού Δικαστηρίου. Το δικαστήριο, με την υπ' αριθμ. 43/1948 απόφασή του, «εδέχθη την κατά της υπ' αριθμ. 88/1946 αποφάσεως του δικαστηρίου τούτου ανακοπήν του ανακόπτοντος κατηγορουμένου Δημ. Γ. Μαλλιάρα, κατοίκου Αμπελώνος, ως νόμιμον. Ανέτρεψεν την ανακοπείσαν απόφασιν, απήλλαξεν αυτόν της επι­ βληθείσης αυτώ ποιν1Ίς ( . . . ) και διέταξε την πρόοδον της δίκης προς κατ'

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

102

ουσίαν εξέτασιν της υποθέσεως». Επειδή, όμως, από τους κλητευθέντες μάρ­ τυρες εμφανίστηκε μόνον ένας, το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 44/1948 από­ φασή του, «ανέβαλε την εκδίκασιν της προκειμένης υποθέσεως αορίστως . . . ». *

Στις 26 Ιουνίου 1948 το Ε.Δ.Δ. Λάρισας δίκασε τους εμφανισθέντες ενώπιόν του κατηγορουμένους: 1) Ιάκ. Μπόκαρη, 2) Κων/νο Καραγεώργο και 3) Δη­ μήτρ . Μαλλιάρα, και τους απόντες συγκατηγορου μένους τους: 4) Αριστ. Τσία, 5) Αθαν. Παρίση και 6) Άτση Σολωμό. Οι κατηγορίες που τους βάρυ­ ναν ήταν: η συμμετοχή τους στην οργάνωση του Ε.Α.Σ.Α.Δ., η κατάδοση, η σύλληψη, ο βασανισμός και ο φόνος του Τάσου Γαλάνη και άλλων προσώ­ πων, και άλλα αδικήματα, τα οποία έχουν περιγραφεί στα κατηγορητήρια των πρακτικών των προηγούμενων δικών, τα οποία έχω παραθέσει. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν στη δίκη αυτ1Ί κατέθεσαν τα επόμενα, όπως προκύπτει από τα υπ' aριθμ. 81/1948 πρακτικά του δικαστηρίου:

Μαρία, χήρα Τάσου Γαλάνη, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 31. Εκ των παρόντων σ1Ίμερον κατηγορουμένων δεν γνωρίζω κανέναν. Ότε ήλθα εγώ στην Λάρισα, τρεις-τέσσερις ημέρας μετά την σύλληψιν του παθό­ ντος συζύγου μου, ούτος ήτο σκοτωμένος. Ο Κουρέλος, όστις είναι γνώστης της κατηγορουμένης πράξεως και όστις μου είπε και έκαμα μήνυσιν, δεν έρχε­ ται στο δικαστήριον. Βασίλειος Δημοσθ. Παπαζήσης, κάτοικος Λάρισας, γιατρός, ετών 40. Κατά τον Απρίλιον του 1944 εκλήθην υπό του ενταύθα δ/κού του Β' Αστυ­ νομικού Τμήματος και εξήτασα μερικούς, δυο-τρεις κρατουμένους, αντελή­ φθην δε ότι ούτοι έφερον κακώσεις εις το σώμα των. Μετά έμαθαν ότι οι εξετασθέντες παρ' εμού απεβίωσαν. Δεν ξέρω αν ανεμείχθησαν οι κατηγορού­ μενοι στην προκειμένη υπόθεσιν. Γνωρίζω ότι ο Μπόκαρης ήτο αντιπρόσωπος του Ε.Δ.Ε.Σ. εν Λαρίση. Η φήμη έφερε τους κατηγορουμένους ως αποτελού­ ντας το διοικητικόν συμβούλιον του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Στο σημείο αυτό ο γραμματέας ανέγνωσε τις ένορκες καταθέσεις των από­ ντων μαρτύρων της κατηγορίας: Ι. Ανδρέου, Γεωργ. Κουρέλου, Αθαν. Βοζα­ λή και Θωμά Παπαστεργίου. Μάρτυρες υπεράσπισης του κατηγορουμένου Ι. Μπόκαρη:

Μιχαήλ Χαδέλλης, κάτοικος Λάρισας, δημοσιογράφος, ετών 45. Ως δημοσιογράφος εκαλούμην εις τα γραφεία της ενταύθα οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ. και γνωρίζω ότι αύτη πολιτικώς διοικείτο από τον Μακεδόνα, με στρατιωτικόν διοικητήν έναν Αγγελομάτην ονόματι. Τα ονόματα των κατη­ γορουμένων είχον επισημάνει οι κουμμουνισταί διά να τους εξοντώσουν διότι

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

103

ήσαν εθνικισταL. Ο Παπαναξαγόρας διεξεδίκει και αυτός κάτι εις την οργά­ νωσιν Ε.Α.Σ.Α.Δ.

Αθανάσιος Λιόλιος, κάτοικος Λάρισας, ταγματάρχης πυροβολικού, ετών 50. Έμεινα στην Λάρισα μέχρι τέλους του Μαρτίου 1944, διότι έπειτα έφυγαν εις την Μέσην ΑνατολΊ1ν. Γνωρίζω ότι ο Ιάκ. Μπόκαρης ήτο εν Λαρίση αντι­ πρόσωπος του Ε.Δ.Ε.Σ. και ως τοιούτος ειργάσθη διά την απελευθέρωσιν της πατρίδος μας, ακόμη και χρήματα προσέφερε στον Ε.Δ.Ε.Σ. Σκοπός του Κ.Κ.Ε. είναι ν' αποδίδη κατηγορίας εις τους αντιφρονούντας προς τούτο, διά να επιτύχη ούτω την εξόντωσίν των. Δημήτριος Επιτρόπου, κάτοικος Λάρισας, φαρμακοποιός, ετών 52. Γνωρίζω καλώς ότι ο Μπόκαρης ανήκεν εις την οργάνωσιν Ε.Δ.Ε.Σ. Δεν υπέπεσεν εις την αντίληψίν μου καμμία συνεργασία του με τον εχθρόν, ούτε και να είχε δοσοληψίαν τινά με το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Οι Κουρέλος και Βοζαλής ήσαν κουμμουνισταί και απετέλουν συνεργείον εις την υποβολήν μηνύσεων κατά διαφόρων εθνικοφρόνων, αποβλέποντες ούτω εις την εξόντωσίν των. Χρήστος Μαλάκης, κάτοικος Λάρισας, συμβολαιογράφος, ετών 52. Με τον Μπόκαρην είμεθα γείτονες και γνωρίζω καλώς ότι ούτος δεν είχε καμμίαν ανάμειξιν εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Τουναντίον, ούτος ήτο στον Ε.Δ.Ε.Σ. και, τη ενεργεία του, πολλοί φυγαδεύθησαν διά την Μέσην Ανατολήν. Γνωρίζω επί­ σης ότι οι κουμμουνισταί ήθελον να του αναθέσουν την αρχηγίαν της Ε.Π.Ο.Ν. Αλέξανδρος Αποστόλου, κάτοικος Λάρισας, καθηγητής, ετών 30. Γνωρίζω καλώς ότι ο κατηγορούμενος Ί1το στον Ε.Δ.Ε.Σ. και ως τοιούτος εμύησε και τον εξάδελφόν μου Παπαθανασίου, ιατρόν του χωριού Τζορμακλή. Μάρτυρες υπεράσπισης του Κωνσταντίνου Καραγεώργου:

Αλ. Χατζημιχάλης, κάτοικος Λάρισας, ιδιωτικός υπάλληλος, ετών 35. Γνωρίζω ότι ο κατηγορού μενος Καραγεώργος Ί1το στην οργάνωσιν Ε.Δ.Ε.Σ. και δεν είχεν καμμίαν ανάμειξιν εις την τοιαύτην του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Βασίλειος Δη μ. Καρα"ί:σκος, κάτοικος Λάρισας, δημοδιδάσκαλος, ετών 42. Ο κατηγορούμενος Καραγεώργος ήτο εις την οργάνωσιν Ε.Δ.Ε.Σ. και πολ­ λούς ενέγραψεν εις τοιαύτην, δεν είχε δε καμμίαν σχέσιν με το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ο Κουρέλος ήτο κουμμουνιστής και έκαμε σωρείαν μηνύσεων κατά εθνικοφρό­ νων ΕΔΕΣιτών. Σωτήριος Παπανδρέου, κάτοικος Λάρισας, εργατικός, ετών 38. Ο Δημήτριος Επιτρόπου μου έδωκε σχετικόν σημείωμα διά τον Κ. Καρα­ γεώργον και ούτος μ' έστειλε προς τον Ζέρβαν. Συνελήφθην όμως από τους

104

Σ'fΑΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

αντάρτες εις το χωρίον Μαυρομάτι της Καρδίτσης. Αποκλείω κάθε ανάμειξιν τούτου εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Μάρτυρες υπεράσπισης του κατηγορουμένου Δ. Μαλλιάρα:

Λέων Λαβούτας, κάτοικος Λάρισας, αυτοκινητιστής, ετών 40. Ο φονευθείς υπό των ανταρτών συνταγματάρχης Χατζηαναγνώστου με συνέδεσε με τον κατηγορούμενον Δ. Μαλλιάραν και εχρησιμοποιούμην με τον Ε.Δ.Ε.Σ. Αγιάς ως σύνδεσμος. Ο Μαλλιάρας ούτος δεν είχε καμμίαν ανά­ μειξιν με το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ο κατηγορούμενος Παρίσης έμαθον ότι εφονεύθη και ετάφη πλησίον της Γέφυρας της Άρτης. Τούτο μου το είπεν ο αδελφός του. Ευθύμιος Στάμου, κάτοικος Λάρισας, γεωργός, ετών 50. Από τον Λαβούταν, όστις με συνέδεσε με την οργάνωσιν του Ε.Δ.Ε.Σ., γνώρισα και τους κατηγορουμένους ως ΕΔΕΣίτες. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 81/1948 απόφασή του, κήρυξε «αθώους [λόγω αμφιβολιών] τους κατηγορουμένους: 1) Ιάκ. Μπόκαρην, 2) Κ. Καραγε­ ώργον, 3) Δ. Μαλλιάραν, 4) Αρ. Τσίαν και 5) Άτσην Σολωμόν, του ότι: 1ον) υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν των επο­ μένων αξιοποίνων πράξεων και ένεκα τούτου συνομολογήσαντες προς αλλΊ1λους αμοιβαίαν συνδρομήν, εν Λαρίση την 18ην Απριλίου 1944, μέλη όντες της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., κατέδωκαν εις τον εχθρόν Έλληνας υπηκόους και ενήργησαν διό την ανακάλυψιν και σύλληψιν του εκτελεσθέντος ήδη συζύγου της μηνυτρίας, Μαρίας, χ1Ίρας Τάσου Γαλάνη, ως και άλλων ατόμων. 2ον) Κατά το, από 18ης-23ης Απριλίου 1944 χρονικόν διάστημα εν Λαρίση, προέ­ βησαν εις πράξεις βίας, συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχής, εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, 1Ίτοι επήνεγκον τραύματα, κακώσεις και βασάνοις εις τον υπ' αυτών ως άνω συλληφθέντα τ. Γαλάνην μετ' άλλων ατόμων, εγκλείσαντες τούτους εις τα κρατητήρια. 3ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον παρέσχον συστηματικώς πληροφο­ ρίας εις τον εχθρόν περί κινήσεων ατόμων εργαζομένων διά τον εθνικόν και συμμαχικόν αγώνα, και 4ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν τας κατά του τ. Γαλάνη και άλλων, αγνώστων εισέτι ατόμων, ανθρωποκτονίας, πλήξαντες αυτούς διά των όπερ έφερον μεθ' εαυτών παρανόμως πυροβόλων όπλων, εις διάφορα του σώματός των μέρη, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επ1Ίλθεν ο θά­ νατος αυτών» και «απεσβεσμένην λόγω θανάτου, την κατά του κατηγορουμέ­ νου, Αθ. Παρίση, ποινικήν αγωγήν, επί ταις εν αυταίς, ως ανωτέρω, πράξεσιν». *

Ο επίλογος της υπόθεσης του φόνου του Τάσου Γαλάνη και «άλλων αγνώ­ στων ατόμων» από ΕΑΣΑΔίτες, ύστερα από όλες αυτές τις αποφάσεις και τις

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

105

αναβολές, γράφτηκε στην ίδια δικάσιμο του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, της 26ης Ιουνίου 1948, με την επόμενη υπ' aριθμ. 82/1948 απόφασή του. Στο εδώλιο του κατηγορουμένου κάθονται οι εμφανισθέντες στο δικαστή­ ριο: 1) Ιάκ. Μπόκαρης, 2) Κων/νος Καραγεώργος και 3) Δημ. Μαλλιάρας, ενώ είναι απόντες οι: 4) Αθ. Παρίσης, 5) Αθ. Μαλλιάρας, 6) Άτσης Σολωμός. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν στο δικαστήριο κατέθεσαν τα εξ1Ίς, σύμφω­ να με τα υπ' aριθμ. 82/1948 πρακτικά του δικαστηρίου:

Βασίλειος Παπαζήσης, κάτοικος Λάρισας, γιατρός, ετών 40. Κατά τον Απρίλιον 1944, κληθείς υπό του διευθυντού του Β' Αστυνομικού Τμήματος ως ιατρός του ενταύθα δημοτικού νοσοκομείου, εξήτασα μερικούς κρατουμένους και διεπίστωσα ωρισμένας κακώσεις. Έκτοτε επληροφορήθην ότι οι κρατούμενοι ούτοι εν τω τμήματι απεβίωσαν. Δεν γνωρίζω εάν οι κατη­ γορούμενοι ανεμείχθησαν εις τας κατηγορουμένας πράξεις. Στο σημείο αυτό ο γραμματέας ανέγνωσε τις ένορκες καταθέσεις των απόντων μαρτύρων κατηγορίας: Ιωάν. Σακελλάρη, Γεωργ. Κουρέλου, Νεστ. Κόματου, I. Ανέμελου και Ηλ. Μαυροειδή, καθώς και τη μ1Ίνυση του Ιωάν. Σακελλάρη.95 Μάρτυρες υπεράσπισης:

Μιχαήλ Χαδέλλης, κάτοικος Λάρισας, διευθυντής εφημερίδας, ετών 45. Ως δημοσιογράφος εκαλούμην εις τα γραφεία της ενταύθα οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ. και γνωρίζω ότι αύτη πολιτικώς διοικείτο από τον Μακεδόνα, με στρατιωτικόν διευθυντήν έναν Αγγελομάτην ονόματι. Τα ονόματα των κατη­ γορουμένων είχον επισημάνει οι κουμμουνισταί διά να τους εξοντώσουν. Ο Παπαναξαγόρας διεξεδίκει και αυτός κάτι εις την οργάνωσιν Ε.Α.Σ.Α.Δ. Αθανάσιος Λιόλιος, κάτοικος Λάρισας, ταγματάρχης πυροβολικού, ετών 50. Μέχρι του τέλους του μηνός Μαρτίου 1944 ευρισκόμην εν Λαρίση. Έπειτα έφυγαν διά την Μέσην Ανατολήν. Γνωρίζω ότι ο Ιάκ. Μπόκαρης, ως αντιπρό­ σωπος εν Λαρίση του Ε.Δ.Ε.Σ., ειργάσθη διά την απελευθέρωσιν της πατρίδος μας, ακόμη και χρήματα προσέφερε στον Ε.Δ.Ε.Σ. Σκοπός του Κ.Κ.Ε. είναι να αποδώση κατηγορίας στους κατηγορουμένους και ούτω επιτύχη την εξόντω­ σίν των.

95. Δεν είναι μόνον η ταλαιπωρία την οποία έχουν υποστεί, μέχρι τώρα, από τις αναβο­ λές της δίκης οι μάρτυρες κατηγορίας, που τους κάνει να μην εμφανίζονται πια στο δικα­ στ11ριο. Ο κuριος λόγος της απουσίας τους οφειλόταν, όπως αποδείχθηκε και από καταθέ­ σεις μαρτύρων, στις πιέσεις που δέχονταν από τους κατηγορουμένους οι οποίοι και τοuτη την περίοδο 1Ίταν οπλαρχηγοί ποικίλων παρακρατικών σωμάτων ή υπηρετοuσαν ως οπλί­ τες ή αξιωματικοί στον στρατό και στα Σώματα Ασφαλείας.

106

ΣτΑΥΡΟΣ ΑΣΊ'ΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Δημήτριος Επιτρόπου, κάτοικος Λάρισας, φαρμακοποιός, ετών 52. Γνωρίζω ότι ο Μπόκαρης ήτο εις την οργάνωσιν Ε.Δ.Ε.Σ. Δεν ξέρω να είχε ανάμειξιν με την οργάνωσιν Ε.Α.Σ.Α.Δ., ούτε υπέπεσε εις την αντίληψίν μου καμμία συνεργασία του με τους Γερμανούς. Οι Κουρέλος και Βοζαλής Ί1σαν κουμμουνισταί και απετέλουν συνεργείον εις την υποβολήν μηνύσεων κατά διαφόρων εθνικοφρόνων, αποβλέποντες ούτω εις την εξόντωσίν των. Χρήστος Μαλάκης, κάτοικος Λάρισας, συμβολαιογράφος, ετών 52. Με τον Μπόκαρην είμεθα γείτονες και γνωρίζω καλώς ότι ούτος δεν είχε καμμίαν ανάμειξιν με το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Τουναντίον, ούτος Ί1το στον Ε.Δ.Ε.Σ. και τη ενεργεία του πολλοί εστάλησαν εις την Μέσην Ανατολήν. Οι κουμμουνι­ σταί ήθελον να του αναθέσουν την αρχηγίαν της Ε.Π.Ο.Ν. Αλέξανδρος Αποστόλου, κάτοικος Λάρισας, καθηγητής, ετών 30. Ο κατηγορούμενος Μπόκαρης ήτο στον Ε.Δ.Ε.Σ. και, ως τοιούτος, εμύησε και τον εξάδελφόν μου Παπαθανασίου, ιατρόν του χωριού Τζορμακλή. Λέων Λαβούτας, κάτοικος Λάρισας, αυτοκινητιστΊΊς, ετών 40. Ο φονευθείς Χατζηαναγνώστου με συνέδεσε με τον κατηγορούμενον Δ. Μαλλιάραν και εχρησιμοποιούμην ως σύνδεσμος με τον Ε.Δ.Ε.Σ. Αγιάς. Ο Δ. Μαλλιάρας δεν είχε καμμίαν ανάμειξιν με το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ο κατηγορούμενος Παρίσης έμαθον ότι εφονεύθη και ετάφη πλησίον της Γέφυρας της Άρτης. Τούτο μου το είπεν ο αδελφός του. Σωτήριος Παπανδρέου, κάτοικος Λάρισας, εργατικός, ετών 38. Ο Δημήτριος Επιτρόπου μου έδωκε σχετικόν σημείωμα διά τον Κ. Καρα­ γεώργον και ο δεύτερος ούτος μ' έστειλε προς τον Ζέρβαν, συνελήφθην όμως από τους αντάρτες εις το χωρίον Μαυρομάτι Καρδίτσης. Αποκλείω κάθε ανάμειξιν τούτου εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 82/1948 απόφασΊ1 του, «εκήρυξεν αθώ­ ους λόγω αμφιβολιών τους κατηγορουμένους: 1) Ιακ. Μπόκαρην, 2) Αθαν. Μαλλιάραν, 3) Άτσην Σολωμόν, 4) Κων/νο Καραγεώργον, 5) Δημ. Μαλλιά­ ραν, και απεσβεσμένην την κατά του κατηγορουμένου Αθαν. Παρίση ποινικΊΊ αγωγήν λόγω θανάτου». 5. Η δίκη για την εκτέλεση του Γεωργίου Σακελλάρη. Στη δικάσιμο της 22ης-23ης Φεβρουαρίου 1946 του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, που κρί­ θηκαν οι μηνύσεις των Αθανασίου ΒοζαλΊ1 και της Μαρίας Γαλάνη, εκδικά­ στηκε επίσης και η μΊ1νυση του Ιωάννη Σακελλάρη για τον φόνο του αδελφού του Γεωργίου Σακελλάρη. Κατηγορού μενοι ήταν οι: 1) Αθαν. Παρίσης, 2) Αριστ. Τσίας, κάτοικοι Λάρισας, 3) Κων/νος Καραγεώργος, κάτοικος Ζαπ-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

107

πείου, 4) Δημ. Μαλλιάρας, κάτοικος Αμπελώνα, 5) Αθαν. Γεωργουσόπουλος, κάτοικος Ελληνικού, 6) Γεώργ. Καμηλέρης, κάτοικος Λάρισας, 7) Ντούλας Δημητρίου, 8) Ιάκωβος Μπόκαρης, κάτοικοι Λάρισας, 9) Άτσης Σολωμός, κάτοικος Αμπελακίων, 10) Αθαν. Μαλλιάρας, 11) Αθαν. Μπούρας, κάτοικοι Λάρισας, 12) Γεώργ. Νάνος, κάτοικος Αρμενίου, 13) Κων/νος Σαμαράς, κάτοικος Λάρισας, και 14) Παν. Στεφούλης, κάτοικος Συκουρίου. Εκτός από τον Κων/νο Σαμαρά, τον Γεώργιο Καμηλέρη και τον Αθανάσιο Μαλλιάρα, οι υπόλοιποι έντεκα φέρονται ως κατηγορούμενοι και στα υπ' aριθμ. 85, 86/22-23 Φεβρουαρίου 1946 πρακτικά του δικαστηρίου της αυτής η μερομη­ νίας. Από τους πιο πάνω μνημονευθέντες κατηγορου μένους, με την υπ' aριθμ. 89/1946 απόφαση του δικαστηρίου, χωρίσθηκε η δίκη του Ιακ. Μπόκα­ ρη, λόγω ασθενείας, και των Αθανασίου Μαλλιάρα, Άτ ση Σολωμού και Αθα­ νασίου Παρίση, «λόγω μη νομίμου κλητεύσεώς των», ενώ συνεχίστηκε για τους υπολοίπους. Παρόντες ήταν οι Γεώργιος Νάνος, Κων/νος Σαμαράς και Παναγιώτης Στεφούλης. Οι άλλοι κατηγορούμενοι ερημοδικάστηκαν. «Κατά διαταγήν του Προέδρου, προσήχθησαν εις το ακροατήριον οι παρόντες κατηγορούμενοι [Παν. Στεφούλης και Γεώργιος Κων/νου Νάνος] ελεύθεροι δεσμών, υπό στρατιωτών απλώς φυλασσόμενοι . . . ». Οι κατηγορίες που βάρυναν τους παραπεμφθέντες στο ακροατήριο του Ε.Δ.Δ. Λάρισας μας είναι γνωστές από τα πρακτικά του ίδιου δικαστηρίου δικών που προηγ1Ίθηκαν. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν κατέθεσαν τα εξ1Ίς, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 89, 90/1946 πρακτικά του δικαστηρίου:

Ιωάννης Αλεξάνδρου Σακελλάρης, κάτοικος Λάρισας, μανάβης, ετών 26. Τον αδελφόν μου Γεώργ. Σακελλάρην συνέλαβαν οι ΕΑΣΑΔίτες επειδή ήτο εις τον Ε.Λ.Α.Σ. και τον εξετέλεσαν. Ο εκ των κατηγορουμένων Αθαν. Μπού­ ρας, χωροφύλαξ, μου έδωσε τα ονόματα των δραστών, άτινα αναφέρω εις την μ1Ίνυσίν μου. Εις την εκτέλεσιν του αδελφού μου ήτο και ο Παν. Στεφούλης. Βασίλειος Δημοσ. Παπαζήσης, κάτοικος Λάρισας, γιατρός, ετών 37. Επεσκέφθην κρατουμένους εις το κρατητήριον του Β' Αστυνομικού Τμή­ ματος, μεταξύ των οποίων ήτο και ο εκτελεσθείς, αργότερον, Γεώργιος Σακελλάρης. Ήτο ούτος πολύ κακοποιημένος και είπαν εις τον διοικητήν του τμήματος να μεταφερθεί εις το νοσοκομείον, ούτος δε μου απάντησεν ότι είναι κρατούμενος του Ε.Α.Σ.Α.Δ., αυτός δε ουδεμίαν αρμοδιότητα έχει. Γεώργιος Ιωάννου Κουρέλος, κάτοικος Λάρισας, ψιλικατζής, ετών 30. Τον Σακελλάρην τον πήραν και τον εξετέλεσαν ΕΑΣΑΔίτες. Είμεθα μαζί με αυτόν, τον Βοζαλήν και τον Γαλάνην εις το αστυνομικόν τμήμα κρατούμε­ νοι του Ε.Α.Σ.Α.Δ., και το βράδυ ήρθαν και πήραν τον Σακελλάρην και τον Γαλάνην και τους εξετέλεσαν. Ο Σαμαράς είχε σχέσεις και με τους Γερμανούς και τους Ιταλούς, αλλά δεν μπορώ να βεβαιώσω ότι με τας σχέσεις του αυτάς εγκλημάτησε.

108

Σ'ΓΑΥΡΟΣ ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Νέστωρ Θεοδοσίου Κόματος, κάτοικος Λάρισας, εργάτης τ.τ. τ., ετών 30. Έμαθα ότι τον Σακελλάρην πήραν από το κρατητήριον του Β' Αστυνομι­ κού Τμ1Ίματος οι ΕΑΣΑΔίτες, Τσίας και Παρίσης, και τον εξετέλεσαν. Εμένα κατέδωσε ο κατηγορούμενος Νάνος, κατηγορών με ότι ήμην επιμελητής της llης Μεραρχίας των Ανταρτών και ότι παρέδωσα εις αυτούς το aυτοκίνητον. Ενώπιόν μου οι Νάνος και Παπαναξαγόρας έλεγον ότι είμαι παρτιζάνος. Ε μένα με κτύπησαν οι Μπούρας και Παρίσης. Ιωάννης Παν. Ανδρέου, κάτοικος Λάρισας, καφεπώλης, ετών 33. Ήμην κρατούμενος εις το Β' Αστυνομικόν Τμ1Ίμα, όπου έφερον και τους Γεώργ. Σακελλάρην, Γαλάνην, Βοζαλήν και Κουρέλον. Τους είχαν πολύ κακοποιήσει, και το βράδυ ήλθον ΕΑΣΑΔίτες και πήραν τους Σακελλάρην και Γαλάνην και τους εξετέλεσαν. Ηλίας Ιωάννου Μαυροειδής, κάτοικος Λάρισας, μικρέμπορος, ετών 47. Ο Αντώνης Γκερλής96 συνέλαβε τον Σακελλάρην τον οποίον εξετέλεσεν το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Επίσης τα πράγματά του τα πήρεν ο αυτός Αντώνιος Γκερλής. Την απόφασιν της εκτελέσεως έδωσε το διοικητικόν συμβούλιον του Ε.Α.Σ.Α.Δ., το οποίον αποτελούσαν οι Δημητρίου, Μπόκαρης, Παπαναξαγόρας, Καραγεώρ­ γος, Νάνος και Γνησούλης. Μάρτυρες υπεράσπισης του κατηγορουμένου Κων/νου Σαμαρά:

Χρήστος Κατσαντώνης, κάτοικος Πλατύκαμπου, γεωργός, ετών 44. Ο κατηγορούμενος Σαμαράς είναι καλός άνθρωπος. Απέκρυπτε δε εις την οικίαν του Άγγλον και δεν γνωρίζω να ήτο εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Νικόλαος Κώτσιος, κάτοικος Όσσας, γεωργός, ετών 45. Με τον κατηγορούμενον Κων/νον Σαμαράν κάναμε παρέα και δεν ήτο εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ο κατηγορούμενος Παν. Στεφούλης απέκρυψε και περιέθαλψε Άγγλους στρατιώτας κατά την εισβολήν των Γερμανών. 96. Ο ΕΑΣΑΔίτης Αντώνης Γκερλής 1Ίταν υπασπιστής του διαβόητου Νταβίντωφ, Ρώσου φυγά που, τελικώς, κατέφυγε στη χώρα μας μετά την επικράτηση της Επανάστασης των Μπολσεβίκων. Είχε εγκατασταθεί μονίμως στη Λάρισα και ήταν υπάλληλος στη Γεωρ­ γική Σχολή. Στην Κατοχή αποδείχτηκε πράκτορας των Γερμανών, συνεργάτης των S.D. και της Γκεστάπο. Ήταν έμπιστος διερμηνέας τους, φορούσε στολή των S.S., συ μμετείχε σε μπλόκα και συλλήψεις πατριωτών από τους Γερμανούς και τους ΕΑΣΑΔίτες, και επιδιδό­ ταν, προσωπικώς, σε άγρια βασανιστήρια για να τους αποσπάσει πληροφορίες. Ο «υπασπι­ στής» ήταν ο σύνδεσμός του με το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Βλ. Ριζ. Μπόκοτα, Ο Τρόμος, εκδ. <<Ιστορικά Γράμματα>>, Αθήνα 1987, σ. 95. Κατά τη μαρτυρία του Β. Βουτσιλά, ο Α. Γκερλής σκοτώθη­ κε στον Βόλο, προφανώς σε ειδικ1Ί αποστολή, όταν θέλησε να εισέλθει σε καταυλισμό ΕΑΣΑΔιτών αγνοώντας το σύνθημα και το παρασύνθημα. Βλ. Κεφ. Α', 11, 2.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

109

Αθανάσιος Γεωργοσούλης, κάτοικος Πλατύκαμπου, γεωργός, ετών 46. Ο Σαμαράς είναι καλός άνθρωπος. Δεν 1Ίτο ποτέ εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και δεν γνωρίζω γιατί τον αναμειγνύουν εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Μάρτυρας υπεράσπισης του κατηγορουμένου Γεωργίου Νάνου:

Κωνσταντίνος Τριανταφύλλου, κάτοικος Χατζόμπασι, γεωργός, ετών 59. Εγώ τον κατηγορούμενον Γεώργιον Νάνον τον γνωρίζω ως καλόν άνθρω­ πον, αλλ', όταν το Ε.Δ.Ε.Σ. και το Ε.Α.Μ. πιάσθηκαν, αυτός δε, ανήκων εις το Ε.Δ.Ε.Σ. και φοβούμενος, ήλθεν και έμεινε εδώ. Μάρτυρας υπεράσπισης του κατηγορουμένου Παν. Στεφούλη:

Δημ. Παραθύρας, κάτοικος Συκουρίου, γραμματέας αγορανομίας, ετών 30. Ο κατηγορούμενος Στεφούλης δεν ήτο αναμεμειγμένος εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ούτος ήτο εις το Ε.Δ.Ε.Σ. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 90/46 απόφασή του, κήρυξε «ενόχους μεν τους κατηγορουμένους Αριστ. Τσίαν, Κων/νον Καραγεώργον, Δημ. Μαλλιά­ ραν, Αθαν. Γεωργουσόπουλον, Ντούλαν Δημητρίου , Αθαν. Μπούραν και Γεώργ. Νάνον, του ότι, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν της επομένης αξιοποίνου πράξεως και ένεκα ταύτης συνομολο­ γήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν εν Λαρίση την 18ην και 19ην Απριλίου 1944, μέλη όντες της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., κατέδωκαν εις τον εχθρόν, ήτοι εις τας γερμανικάς αρχάς κατοχής, Έλληνας υπηκόους, ήτοι: Γεώργιον Αλ. Σακελλάρην, Γεώργιον Ι. Κουρέλον και Νέστορα Θεοδ. Κάμα­ τον, κατοίκους Λαρίσης». Κ1Ίρυξε επίσης «ενόχους τους εκ των κατηγορουμένων Αριστ. Τσίαν και Αθαν. Γεωργουσόπουλον, του ότι, κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρό­ νον, προέβησαν εις πράξεις βίας Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, ήτοι επήνεγκον τραύματα και παντοίας κακώσεις εις τους ανωτέρω συλληφθέντας, εγκλείσαντες τούτους εις τα κρατητήρια της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., εκ δε του καταστήματος του εκ τούτων Γεωργίου Σακελλάρη, ον και εξετέλεσαν, αφήρεσαν διάφορα είδη ψιλικών, υποδήματα, ωρολόγια, τσι­ γάρα και λοιπά αντικείμενα αξίας 15 περίπου λιρών». Κήρυξε, επίσης, «ενόχους τους εκ των κατηγορουμένων Αριστ. Τσίαν, Αθ. Γεωργουσόπουλον και Κων/νον Καραγεώργον του ότι, εν Λαρίση την 20ήν Απριλίου 1944, εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν την κατά του Γεωργ. Σακελλάρη ανθρωποκτονίαν, πλήξαντες τούτον διά των όπερ μεθ' εαυτών έφεραν πυροβόλων όπλων, πλήρων πυρίτιδας και σφαιρών, εις διάφορα του σώματός του μέρη, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυτού. Κήρυξε «αθώους τους κατηγορουμένους Κων/νον Καραγεώργον, Γεώργ. Νάνον, Δημ. Μαλλιάραν, Ντούλαν Δημητρίου και Αθαν. Μπούραν του ότι,

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

110

εν Λαρίση την 18ην και 19ην Απριλίου 1944, προέβησαν εις πράξεις βίας εις βάρος Ελλ1Ίνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, 1Ίτοι επήνεγκον τραύματα και παντοίας κακώσεις εις τους ανωτέρω συλληφθέντας, εγκλείσα­ ντες τούτους εις τα κρατητήρια της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., εκ του καταστή­ ματος του εκ τούτων Γεωργίου Σακελλάρη, ον και εξετέλεσαν, αφήρεσαν διά­ φορα είδη ψιλικών, υποδήματα, ωρολόγια, τσιγάρα και λοιπά αντικείμενα αξίας 15 περίπου λιρών. Κήρυξε, επίσης, «αθώους τους κατηγορουμένους Αριστ. Τσίαν, Αθαν. Γεωργουσόπουλον, Κων/νον Καραγεώργον, Γεώργ. Νάνον. Δημ. Μαλλιάραν, Ντούλαν Δημητρίου και Αθαν. Μπούραν του ότι, κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, παρέσχον συστηματικώς εις τον εχθρόν πληροφορίας περί ατόμων και οργανώσεων εργαζομένων διά τον εθνικόν και συμμαχικόν αγώ­ να, τους εκ τούτων δε Γεώργιον Νάνον, Δημ. Μαλλιάραν, Ντούλαν Δημητρίου και Αθαν. Μπούραν και του ότι, εν Λαρίση την 2011ν Απριλίου 1944, εκ προ­ μελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν την κατά του Γεωργίου Σακελλάρη ανθρωποκτονίαν, πλήξαντες τούτον διά των όπερ μεθ' εαυτών έφερον πυροβόλων όπλων πλήρων πυρίτιδος και σφαιρών εις διάφορα του σώματός του μέρη, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυτού. Ωσαύτως κηρύσσει αθώους τους κατηγορουμένους Κων/νον Σαμαράν, Γεώργ. Καμηλέρην και Παν. Στεφούλην, απασών των ως άνω πρά­ ξεων». Αποφάνθηκε «ότι η υπό του μηνυτού υποβληθείσα μ1Ίνυσις κατά των απαλλαγέντων ως άνω κατηγορουμένων δεν οφείλεται εις δολίαν προαίρεσιν τούτου προς ψευδή καταμήνυσίν των». Και καταδίκασε «τους κηρυχθέντας ενόχους κατηγορουμένους, τους μεν Δημ. Μαλλιάραν και Γεώργ. Νάνον εις ισόβια δεσμά έκαστον, τους Ντούλαν Δημητρίου και Αθαν. Μπούραν εις πρό­ σκαιρα δεσμά δεκαπέντε ετών έκαστον, τον Αριστ. Τσία δι' εκάστην των πρά­ ξεων της παραβάσεως του άρθρου 1 εδ. στ' και ζ' του υπ' aριθμ. 533/1945 Νόμου, εις ισόβια δεσμά, διά δε την πράξιν του φόνου, εις θάνατον, [και κατά συγχώνευση] εις την ποινήν του θανάτου άνευ επιτάσεως, τον Κων/νον Καρα­ γεώργον, διά μεν την πράξιν της παραβάσεως του άρθρου 1 εδ. στ' του υπ' aριθμ. 533/1945 εις ισόβια δεσμά, διά δε την πράξιν του φόνου εις θάνατον, [και κατά συγχώνευση] εις την ποινήν του θανάτου, άνευ επιτάσεως, και τον Αθαν. Γεωργουσόπουλον δι' εκάστην των τριών πράξεων εις θάνατον, ας συγ­ χωνεύει άνευ επιτάσεως». *

Κατά της ανωτέρω υπ' aριθμ. 90/1946 απόφασης του Ε.Δ.Δ. Λάρισας ασκή­ θηκαν ανακοπές από τους ερ1Ίμην καταδικασθέντες Κων/νο Δημητρίου και Κων/νο Καραγεώργο, η εκδίκαση των οποίων ορίστηκε για τη δικάσιμο της 10ης Μαtου 1947. Μαζί τους κλήθηκαν να δικαστούν για τις ίδιες κατηγορού­ μενες πράξεις και οι: 1 ) Αθαν. Γεωργουσόπουλος, 2) Ιάκ. Μπόκαρης, 3) Αθαν. Παρίσης, 4) Αθαν. Μαλλιάρας και 5) Άτσης Σολωμός. Κατά την εκφώ-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

111

νηση της υπόθεσης, από τους ανακόπτοντες ήταν παρών ο Κων/νος Δημη­ τρίου και από τους άλλους κατηγορουμένους ο Αθανάσιος Γεωργουσόπου­ λος, ενώ οι υπόλοιποι δεν εμφανίστηκαν. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 133/1947 απόφασή του, «απέσχε να απο­ φανθή επί της υπό κρίσιν ανακοπής του ανακόπτοντος κατηγορου μένου Κων/νου Καραγεώργου, κατοίκου Λαρίσης, ασκηθείσης κατά της υπ' aριθμ. 90/1946 ερήμην αποφάσεως του δικαστηρίου», ενώ με την εν συνεχεία υπ' aριθμ. 134/1947 απόφασή του «διέταξε τον χωρισμόν της δίκης ως προς τους κλητευθέντας και μη εμφανισθέντας ( . . . ) κατηγορουμένους: 1) Ιάκ. Μπόκα­ ρην, 2) Αθ. Παρίσην, 3) Αθαν. Μαλλιάραν, 4) Άτσην Σολωμόν, και την πράο­ δον ταύτης ως προς τους λοιπούς, σήμερον παρόντας, κατηγορουμένους: 1 ) Κων/νον Δημητρίου και 2 ) Αθαν. Γεωργουσόπουλον». Ο ανακόπτων Κων/νος Δημητρίου, για να υποστηρίξει την ανακοπή του, ισχυρίστηκε ότι «ουχί εξ απειθείας δεν ενεφανίσθη ενώπιον του δικαστηρίου τούτου κατά την η μέραν της ερήμην καταδίκης του, αλλ' εκ νομίμου κωλύμα­ τος, ήτοι διότι ήτο ασθενής και διότι την 20ήν Φεβρουαρίου 1946, ερχόμενος εις Λάρισαν εξ Αθηνών, ίνα παρουσιασθ1Ί εις το δικαστήριον, συνελήφθη και εκρατήθη υπό του Αστυνομικού Τμήματος Κηφισιάς, διότι δεν έφερε το βιβλιάριον της ταυτότητός του, προς απόδειξιν δε τούτου ενεχείρισε τω Προ­ έδρω την από 30 Δεκεμβρίου 1946 βεβαίωσιν του διοικητού του Αστυνομικού Τμήματος Κηφισιάς και επρότεινε την εξέτασιν του υπ' αυτού προτεινομένου κατωτέρω μάρτυρος».

Κωνσταντίνος Ζάχος, κάτοικος Κυψέλης Αθηνών, γιατρός, ετών 45. Ερχόμενος με τον ανακόπτοντα, τον Δούκα και άλλους εξ Αθηνών, δι' αυτοκινήτου, προς την Λάρισαν, την 20ήν Φεβρουαρίου 1946, εις την Κηφι­ σιάν εγένετο έλεγχος των ταυτοτήτων των επιβατών και ο μεν ανακόπτων εκρατήθη διότι εστερείτο της ταυτότητός του, ημείς δε οι άλλοι συνεχίσαμε το ταξίδι μας. Έμαθον ότι και ο ανακόπτων, μετά διημέρου κρατησίν του εν τω Αστυνομικώ Τμήμα Κηφισιάς, αφέθη ελεύθερος. Ωσαύτως αντελήφθην ότι ο ανακόπτων τότε είχε πυρετόν. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 135/1947 απόφασή του, έκανε δεκτή την ανακοπή του κατηγορου μένου Κων/νου Δημητρίου κατά της υπ' aριθ μ. 90/1946 απόφασής του «καθ' άλας αυτής τας διατάξεις». Η διαδικασία συνε­ χίστηκε με την εξέταση των μαρτύρων επί της ουσίας της υπόθεσης. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν στη συνέχεια κατέθεσαν τα εξής, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 133, 134, 135, 136/1947 πρακτικά του δικαστηρίου: Νέστωρ Θεοδοσίου Κόματος, κάτοικος Λάρισας, εργάτης τ.τ.τ., ετών 30. Ε μένα με συνέλαβε ο κατηγορούμενος Μπούρης, ΕΑΣΑΔίτης, τους άλλους δεν ξέρω ποίος τους συνέλαβεν. Τους Κουρέλον και Σακελλάρην τους είδα κτυπημένους. Ειδικώς τι έκαμαν οι Δημητρίου και Παπαναξαγόρας, δεν γνω­ ρίζω.

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

112

Ιωάννης Παναγ. Ανδρέου, κάτοικος Λάρισας, καφεπώλης, ετών 33. Ήμην και εγώ μέσα εις το κρατητ1Ίριον των Ε.Α.Σ.Α.Δ., οπόθεν έπαιρνον οι ΕΑΣΑΔίτες διαφόρους κρατουμένους και τους εξετέλουν. Ήκουσα ότι τας συλλήψεις διέταξεν ο κατηγορούμενος Παπαναξαγόρας. «Ενταύθα ο γραμματεύς, εντολή του Προέδρου, αναστάς ανέγνω δημοσία και γεγωνυία τη φων1Ί τας ενόρκους καταθέσεις των απόντων σ1Ίμερον μαρ­ τύρων της κατηγορίας: Ι. Σακελλάρη, Βασ. Παπαζήση, Γεωργ. Κουρέλου και Αθαν. Μαυροειδή, ως και τα πρακτικά της υπ' αριθμ. 90/1946 ερ1Ίμην αποφά­ σεως του δικαστηρίου τούτου». Το δικαστήριο, με την υπ' αριθμ. 136/1947 απόφασή του, «εκήρυξεν αθώ­ ους, λόγω αμφιβολιών, αμφοτέρους τους κατηγορουμένους των πράξεων, δι' ας είχον κηρυχθή ένοχοι, διά της υπ' αριθμ. 90/1946 ερ1Ίμην αποφάσεως του δικαστηρίου τούτου, ήτις και, διά τον κατηγορούμενον Αθ. Γεωργουσόπου­ λον, είχεν εξαφανισθή διά της υπ' αριθμ. 30/47 αποφάσεως του δικαστηρίου τούτου, και διέταξε την εκ των φυλακών απόλυσιν του εκ των κατηγορουμέ­ νων Αθ. Γεωργουσόπουλου, προφυλακισμένου, αν δι' άλλην τινά αιτίαν δεν πρέπει να κρατ1Ίται εν αυταίς ( . . . ) και απεφάνθη ότι η παρά του μηνυτού υποβληθείσα κατά των ρηθέντων αθωωθέντων κατηγορουμένων μ1Ίνυσις δεν οφείλεται εις δολίαν προαίρεσιν τούτου προς ψευδή καταμ1Ίνυσιν». *

Ο Κων/νος Καραγεώργος, ο οποίος είχε ασκήσει ανακοπή κατά της υπ' αριθμ. 90/1946 απόφασης του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, η οποία δεν δικάστηκε στις 10 Μαtου 1 947, διότι δεν είχε κλητευθεί νομίμως και το δικαστήριο με την υπ' αριθμ. 133/1947 απόφασή του «απέσχε ν' αποφανθ1Ί επί της ανακοπής του», κλήθηκε να παρουσιαστεί στο δικαστ1Ίριο στις 27 Σεπτεμβρίου 1947, μαζί με τους συγκατηγορουμένους του: 1) Ιάκ. Μπόκαρη, 2) Αθαν. Παρίση, 3) Αθαν. Μαλλιάρα, και 4) Άτση Σολωμό, που και γι' αυτούς η δίκη είχε χωρισθεί με την υπ' αριθμ. 134/10.5.1947 απόφασή του, επειδ1Ί δεν είχαν κλητευθεί. Τώρα ο ανακόπτων ήταν παρών απλώς, ενώ οι συγκατηγορού μενοί του απόντες. Για να υποστηρίξει την ανακοπή του ο Κων/νος Καραγεώργος ισχυ­ ρίστηκε ότι «ουχί εξ απειθείας δεν ενεφανίσθη ενώπιον του δικαστηρίου κατά την η μέραν της ερήμην καταδίκης του, αλλά εκ νομίμου κωλύματος, ήτοι διότι ήταν ασθενής» και πρότεινε να εξετασθεί ο μάρτυράς του για να επιβεβαιώσει το γεγονός.

Βησσαρίων Λίτσος, κάτοικος Ζαππείου, γεωργός, ετών 49. Τον Φεβρουάριο 1946 επεσκέφθην πολλές φορές τον ανακόπτοντα εις την οικίαν του και τον έβλεπαν κλιν1Ίρη και ασθενούντα εκ πνευμονίας. Το δικαστ1Ίριο, με την υπ' αριθμ. 255/1947 απόφασή του, έκανε δεκτή την ανακοπή του κατηγορουμένου Κων/νου Καραγεώργου κατά της υπ' αριθμ.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

1 13

90/1946 ερήμην απόφασής του, και εξαφάνισε την ανακοπτόμενην απόφαση «Καθ' όλας αυτής τας διατάξεις, απήλλαξε τον ανακόπτοντα της διά της ανα­ κοπτομένης αποφάσεως καταγνωσθείσης αυτώ ποινής και διέταξε την πράο­ δον της δίκης». Επειδή από τους κληθέντες μάρτυρες μόνον ένας εμφανίστηκε, το δικαστή­ ριο, με την υπ' aριθμ. 256/47 απόφαση αυτοu, ανέβαλε την εκδίκαση της υπό­ θεσης, ώστε στη νέα δικάσιμο να κληθοuν και να προσέλθουν οι μη εμφανισθέ­ ντες μάρτυρες, «έτι δε απεφάνθη ότι δεν συντρέχει περίπτωση όπως διατάξη την προφυλάκισιν του εκ των κατηγορουμένων Κων/νου Καραγεώργου». *

Ανακοπή κατά της υπ' aριθμ. 90/1946 απόφασης του Ε.Δ.Δ. Λάρισας άσκησε και ο ερήμην καταδικασθείς σε ισόβια δεσμά Δ. Μαλλιάρας. Δικάσιμος αυτής ορίσθηκε η 17η Απριλίου 1948, οπότε η δίκη έγινε με παρόντα τον κατηγο­ ροuμενο. Όπως προκuπτει από τα υπ' aριθμ. 47, 48/1948 πρακτικά του δικα­ στηρίου, ο ανακόπτων ισχυρίσθηκε «ότι η μη εμφάνισίς του ενώπιον του δικα­ στηρίου τοuτου δεν προήλθεν εξ απειθείας αλλά εξ αδυναμίας, ήτοι διότι δεν έλαβε γνώσιν της κατηγορίας, μη κλητευθείς νομίμως, καθ' όσον δε ήτο αγνώ­ στου διαμονής, διότι από του Αυγοuστου 1944 υπηρέτησεν εις τον Ε.Δ.Ε.Σ. ως υπίλαρχος, μετά την διάλυσιν του Ε.Δ.Ε.Σ. κατετάγη εις την εθνοφυλακήν μέχρι του τέλους Φεβρουαρίου 1946, έκτοτε δε εγκατεστάθη εν Κερκuρα και ήτο γνωστή η εκεί κατοικία του εις την Αστυνομία Κερκuρας, και προς από­ δειξιν τοuτων ητ1Ίσατο την εξέτασιν των υπ' αυτοu προσκομισθέντων μαρτu­ ρων και της προσαγομένης υπ' aριθμ. πρωτ. 1 109 της 5 .3.1948 βεβαιώσεως του Τμήματος Γενικής Ασφαλείας Αστυνομίας Πόλεων Κερκuρας». Κατά τα ίδια πρακτικά, οι μάρτυρές του κατέθεσαν τα εξής επί της ανακο­ πής του:

Αριστείδης Κων/νου Μπάλλας, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 40. Ο κατηγοροuμενος ήτο εις τας ανταρτικάς ομάδας του Ε.Δ.Ε.Σ. και μετά πήγε εις την Κέρκυραν και έμεινε εκεί καθ' όλον το διάστημα, καταταγείς εις την εθνοφρουράν. Η οικογένεια του κατηγορουμένου, ευθuς ως επέστρεψεν εκ Γερμανίας όπου μετήχθη ως όμηρος, εγκατεστάθη ενταuθα, μη εγκαταστα­ θείσα εις Αμπελώνα από φόβον. Ο κατηγοροuμενος είναι άγαμος. Βασίλειος Δη μ. Καρα"ί"σκος, κάτοικος Λάρισας, δημοδιδάσκαλος, ετών 42. Το 1944 ο κατηγοροuμενος ήτο εις το Ε.Δ.Ε.Σ. και κατώρθωσε και έφυγε, διωκόμενος υπό των ΕΛΑΣιτών εις Ήπειρον, καταταγείς εις τας ομάδας του Ζέρβα. Μετά την Απελευθέρωσιν οι ομάδες του Ζέρβα απεσuρθησαν εις Κέρκυραν, όπου τας ηκολοuθησε και ο κατηγοροuμενος, παραμείνας εκεί μέχρι προ ολίγων ημερών, ότε αφίχθη ενταuθα. Δεν γνωρίζω εάν ήτο οuτος εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ.

114

ΣΊΑΥΡΟΣ ΑΣΊΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

«0 κατηγοροuμενος, απολογοu μενος, είπεν ότι καθ' όλον το διάστημα από της Απελευθερώσεως και εντεuθεν διέμεινε εις Κέρκυραν και δεν έλαβε γνώσιν, πρώτον ότι εδικάζετο, και δεuτερον ότε εδικάσθη ερήμην υπό του Ειδικοu Δικαστηρίου». Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 47/1948 απόφασ1Ί του, δέχθηκε «την κατά της υ π' aριθμ. 90/1946 αποφάσεως του δικαστηρίου τοuτου ανακοπ1Ίν του ανακόπτοντος κατηγορουμένου Δημ. Γ. Μαλλιάρα, κατοίκου Αμπελώνας, ως νόμιμον. Ανέτρεψε την ανακοπείσαν απόφασιν, απήλλαξεν αυτόν της επι­ βληθείσης αυτώ ποινής ( . . . ) και διέταξε την πρόοδον της δίκης προς εξέτασιν της υποθέσεως. Στη συνέχεια, επειδή διαπιστώθηκε ότι από τους μάρτυρες που είχαν κλη­ τευθεί εμφανίσθηκε μόνον ο ένας, το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 48/1948 απόφασή του, ανέβαλε την εκδίκαση της υπόθεσης αορίστως και καταδίκασε τους κληθέντες και «εξ απειθείας μη εμφανισθέντας μάρτυρας»: 1) Βασίλειον Δημοσθ. Παπαζήσην και 2) Γεώργιον Κουρέλον, κατοίκους Λαρίσης».

6. Η εκτέλεση των Δημητρίου Χατζημαυροειδή και Μάνθου Παπαπούλιου. Στις 10 Μαtου 1946, στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας εκδικάστηκε η μήνυση του Αθανασίου Ευαγγέλου Χατζημαυροειδή με κατηγορουμένους τους: Γεώργιο Καραγεώρ­ γο, Ανδρέα Ψuλλα, Αθανάσιο Οικονόμου, Γεωργία Τηγανάκη, κατοίκους Λάρισας, οι οποίοι εμφανίστηκαν στο δικαστ1Ίριο, και Κων/νο Καραγεώρ­ γο, κάτοικο Ζαππείου, Αθανάσιο Γεωργουσόπουλο97 , κάτοικο Ελληνικοu, Κων/νο Δημητρίου, Ιάκωβο Μπόκαρη, Αθανάσιο Μποuρη, κατοίκους Λάρι­ σας, οι οποίοι δεν εμφανίστηκαν στο δικαστήριο. Ο μηνυτής τους είχε εγκαλέσει γιατί τον συνέλαβαν αναιτίως και τον έσυ­ ραν πρώτα στα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ., στο ξενοδοχείο «Πανθεσσαλικόν» στα «Καζατζίδικα», όπου ήταν και τα κρατητήρια και συνάμα και ο χώρος ανάκρισης και βασανιστηρίων των συλλαμβανομένων, αλλά και για την εκτέ­ λεση του αδελφοu του Δημητρίου Ευαγγ. Χατζημαυροειδή. Ο ίδιος είπε ότι περίμενε κι αυτός την εκτέλεσή του, αλλά τον άφησαν γιατί δεν ήταν «μεταξu των υπό εκτέλεσιν». Τον εκτελεσθέντα αδελφό του είχε καταγγείλει στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. η ερωμένη του Γεωργία Τηγανάκη, επειδή την εγκατέλειψε. Την ίδια βραδιά εκτέλεσαν και τον Μάνθο Παπαποuλιο, κάτοικο Λάρισας. Στη δίκη ήταν παρών ο μηνυτής και δήλωσε παράσταση πολιτικής αγωγής. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν κατέθεσαν τα εξής, σu μφωνα με τα υπ' aριθμ. 165α, 165/1946 πρακτικά του δικαστηρίου:

97. Υπενθυμίζεται ότι ο Αθανάσιος Γεωργουσόπουλος, ο Αναξαγόρας Γεωργουσόπου­ λος και ο Παπαναξαγόρας είναι ένα και το αυτό πρόσωπο.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

115

Αθανάσιος Ευαγγέλου Χατζημαυροειδής, κάτοικος Λάρισας, ηλεκτρολό­ γος, ετών 39. Ήλθεν ένας χωροφύλαξ και με το πιστόλι εις το χέρι με διέταξε και τον ακολούθησα εις τα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Εκεί είδον τους Γεώργιον και Κων/νον Καραγεώργον, Μπόκαρην, Ψύλλαν, Δημητρίου, και Παπαναξαγό­ ραν, τον Οικονόμου δεν τον είδα εκεί την ώρα εκείνην. Ο Ψύλλας ήτο μέλος του Ε.Α.Σ.Α.Δ., ο δε Γεώργιος Καραγεώργος μου έκανε ανάκρισιν την ώρα που με π1iγαν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Μάλιστα έβγαλε από την τσέπην ένα σημειωμα­ τάριον εις το οποίον, ως είπεν, με είχε σημειωμένον ως αστυνόμον του Ε.Α.Μ. Εις τα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. έφεραν και τον εκτελεσθέντα Παπαπούλιον. Απ' εκεί δε μας πήραν και μας έφεραν εις το «Πανθεσσαλικόν» ξενοδοχείον. Εκεί βρήκα και τον αδελφόν μου, τον οποίον το βράδυ τον εξετέλεσαν εις την γωνίαν και τον έσυραν έπειτα πιο κάτω. Κατόπιν πήραν και τον Παπαπού­ λιον και τον εξετέλεσαν. Εγώ δε παρακολουθούσα από το παράθυρο όλα τα συμβαινόμενα, αναμένων και εγώ τη σειρά μου, αλλά δεν ήμην μεταξύ των υπό εκτέλεσιν ατόμων, και με άφησαν. Τότε πήραν την Γεωργία Τηγανάκη, ήτις ήτο μέσα και παρακολουθούσε διά να βεβαιωθ1i περί της εκτελέσεως του αδελφού μου -όστις την είχε ερωμένην και την εγκατέλειψε, μάλιστα μετέβη του Αγίου Γεωργίου δι' επίσκεψιν εις την οικίαν του και δεν την εδέχθη-, διά να την πηγαίνουν εις το σπίτι της. Όταν η [Τηγανάκη] πέρασε [πηγαίνοντας για το σπίτι της μπροστά] από το πτώμα του αδελφού μου του είπε : «Μήτσο, Μήτσο, δεν μιλάς τώρα». Εγώ αυτά τα ήκουον από το παράθυρο που απέχει περί τα 15-20 μέτρα από τον τόπο της εκτελέσεως. Την διαταγήν της εκτελέ­ σεως έδωσε ολόκληρον το διοικητικόν συμβούλιον του Ε.Α.Σ.Α.Δ., το οποίον απετέλουν οι ανωτέρω. Ο Οικονόμου δεν έχει καμμίαν ανάμειξιν με την υπό­ θεσιν αυτήν. Τον γαμβρό μου Γραμματόπουλον τον εφόνευσε ο κατηγορού­ μενος Οικονόμου χωρίς να το θέλει. Ο χωροφύλαξ Μπούρης, όταν με είδε εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ., είπεν ότι δεν ήμην εγώ, αλλ' ο αδελφός μου . Το βέτο εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. είχεν ο Παπαναξαγόρας. Χρυσάνθη, χήρα Αλεξ. Γραμματόπουλου, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 30. Τον άνδρα μου εφόνευσεν ο κατηγορούμενος χωροφύλαξ Οικονόμου και, όπως μας είπεν, επυροβόλησε άλλον, αλλ' η σφαίρα πέρασε από το παράθυρο και κτύπησε τον άνδρα μου. Ο αδελφός μου, Αθανάσιος Χατζημαυροειδής, μου είπεν την επομένην τα της εκτελέσεως του αδελφού μας Δημητρίου, η Τη­ γανάκη, ως μας είπεν, ήτο κατά την ώραν της εκτελέσεως του αδελφού μας εις το ξενοδοχείον «Πανθεσσαλικόν». Ήλθεν δε αύτη εις την κηδείαν του με άνθη. Φωτεινή, σύζυγος Ιωάννη Βογιατζή, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 30. Εγώ δεν γνωρίζω τίποτε επί της δικαζομένης πράξεως. Η Μάνθου ευρέθη φονευμένη, ποιος την εφόνευσε δεν γνωρίζω.

116

ΣΓΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Σοφία Ασλανίδου, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 25. Εγώ δούλευα εις την Γκεστάπο ως καθαρίστρια και έβλεπα τον κατηγο­ ρούμενον Οικονόμου που ήρχετο εις την Γκεστάπο και συνεργάζετο με τους Γερμανούς. Κλείνονταν εις το γραφείον και άνοιγαν τους χάρτας και τους οδηγούσε και εις τα χωριά. Ήρχοντο και άλλοι χωροφύλακες εις την Γκεστά­ πο, αλλά έφευγαν αμέσως. Μαριάνθη, σύζυγος Ευαγγ. Χατζημαυροειδή, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 60. Τον εκτελεσθέντα υιό μου Δημήτριον κατέδωσε εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. η εκ των κατηγορουμένων Γεωργία Τηγανάκη επειδή την εγκατέλειψε, όπως δε μου είπεν ο έτερος υιός μου Αθανάσιος, το βράδυ της εκτελέσεως αύτη ήτο εις το «Πανθεσσαλικόν» ξενοδοχείον και ανέμενε να βεβαιωθή περί της εκτελέ­ σεως. Αύτη ήλθεν την επομένη εις την κηδείαν του φονευθέντος υιού μου. Μάρτυρες υπεράσπισης του κατηγορουμένου Γεωργίου Καραγεώργου:

Αθανάσιος Μπάγκος, κάτοικος Λάρισας, μηχανοδηγός, ετών 54. Ο κατηγορούμενος Γεώργιος Καραγεώργος δεν 1Ίτο ποτέ εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Πήγαινε δε εις τα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. αφενός διά να ιδή τον υιό του και αφετέρου διά να μεσολαβήση και απελευθερώση κρατουμένους. Έσωσε δε πολλούς διά της μεσολαβήσεως του υιού του. Αναστάσιος Σπυρόπουλος, κάτοικος Λάρισας, δημοδιδάσκαλος, ετών 51. Ο κατηγορούμενος Γεώργιος Καραγεώργος δεν ήτο εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Πήγαινε ενίοτε εις τα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. διά να ιδή το παιδί του. Εγώ μια φορά, συνέλαβε το Ε.Α.Σ.Α.Δ. το παιδί μου και παρεκάλεσα τον παρόντα κατηγορούμενον να μεσολαβήση εις τον υιό του και αφέθη ελεύθερος, όπως και έγινε, και εσώθη το παιδί μου χάρις εις αυτόν. Βησσαρίων Λίτσος, κάτοικος Μεγάλου Χαλιτσίου, γεωργός, ετών 60. Ο Γεώργιος Καραγεώργος δεν ήτο εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ούτος ησχολείτο με το σχολείον, έσωσε δε πολλούς διά του υιού του που συνελήφθησαν υπό τον Ε.Α.Σ.Α.Δ. Θεοφάνης Μωρα'ί:της, κάτοικος Ζαππείου, γεωργός, ετών 32. Ο κατηγορούμενος Γεώργιος Καραγεώργος δεν 1Ίτο εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ησχολείτο με τα μαθήματα των παιδιών του χωριού μας. Βασίλειος Ντούβας, κάτοικος Τζορμακλή, γεωργός, ετών 32. Ο παρών κατηγορούμενος, Γ. Καραγεώργος, δεν ήτο εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ., όλη δε η εναντίον του κατηγορία είναι ψευδής.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

117

Μάρτυρας [υπεράσπισης] του Αθανασίου Οικονόμου:

Νικόλαος Φαρασλής, κάτοικος Λάρισας, ανθ/στής χωρΙκής, ετών 41. Ο κατηγορούμενος χωροφύλαξ Οικονόμου δεν είχε καμμίαν σχέσιν με την Γκεστάπο, απλώς τον χρησιμοποιούσαμε ως σύνδεσμόν μας για να πηγαίνη διάφορα έγγραφα. Τον Γραμματόπουλον εσκότωσε όλως τυχαίως. Μάρτυρας υπεράσπισης των Οικονόμου [και] Τηγανάκη:

Διονύσιος Αδάμου, κάτοικος Λάρισας, ενωμοτάρχης, ετών 35. Ο κατηγορούμενος Οικονόμου ήτο σύνδεσμος, αγγελιοφόρος, μεταξύ του Τμήματος Ασφαλείας Λαρίσης και της Γκεστάπο, εγώ κατά το διάστημα της Κατοχής έμεινα εις το σπίτι της Τηγανάκη και το βράδυ των εκτελέσεων είμε­ θα μαζί εις το σπίτι παίζοντας χαρτιά με τον Ζήγρα μέχρις της 2ας πρωινής ώρας, χωρίς να εξέλθη καθόλου αύτη της οικίας της. Αι εκτελέσεις έγιναν περί ώραν 10ην νυκτερινήν. Την επομένην η κατηγορουμένη έκλαιε και μετέ­ βη και εις την κηδείαν του εκτελεσθέντος. Θεωρώ αύτην ανίκανον να έκαμε την κατάδοσιν του Χατζημαυροειδή. Μάρτυρες [υπεράσπισης] του Ανδρέα Ψύλλα:

Αριστείδης Καραποστόλης, κάτοικος Λάρισας, αντι/ρχης, ετών 52. Μέχρι την η μέρα που ήμουν εδώ, ο Ψύλλας δεν ήτο εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ., αλλ' ησχολείτο με την υπηρεσίαν του , ήτο δε διαχειριστής του χρηματικού του Κέντρου Αξιωματικών Λαρίσης. Νικόλαος Πόγκας, κάτοικος Λάρισας, απόστρατος αξιωματικός, ετών 52. Ο κατηγορούμενος Ψύλλας δεν ήτο εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ., ούτος ήτο διαχειρι­ στής του Κέντρου Αξιωματικών Λάρισας και ησχολείτο με την υπηρεσίαν του και μόνον. Το διοικητικόν συμβούλιον του Ε.Α.Σ.Α.Δ. αποτελούσαν οι Μπό­ καρης, Δημητρίου, Παπαναξαγόρας και Καραγεώργος. Ξενοφών Παλετλής, κάτοικος Λάρισας, ταγματάρχης, ετών 50. Ο κατηγορούμενος (Ψύλλας) ήτο ταμίας και διαχειριστής του κέντρου Λάρισας και ησχολείτο με την υπηρεσίαν του. Δεν ανεμείχθη δε καθόλου εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Γεώργιος Παντόλμος, κάτοικος Λάρισας, ηλεκτροτεχνίτης, ετών 24. Την βραδιά της εκτελέσεως ηρχόμην από την εργασίαν μου, υπηρετούσα ως τροχοπεδιτής εις τους Σ.Ε.Κ. Περί ώραν 8.30μ.μ., οπότε με συνέλαβαν ΕΑΣΑΔίτες και με πήγαν εις το «Πανθεσσαλικόν» ξενοδοχείον. Εκεί συνή­ ντησα τον Μεσσήνην, τον οποίον έχω εξάδελφόν μου , και με πήρε να με πηγαίνη εις το σπίτι μου. Η κατηγορουμένη Τηγανάκη δεν ήτο εις το «Παν-

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

118

θεσσαλικόν» ξενοδοχείον το βράδυ εκείνο. Αι εκτελέσεις έγιναν εις απόστα­ σιν 200-250 μέτρων από το ξενοδοχείο και ήτο αδlινατον να παρακολουθ1i απ' εκεί ο μηνυτής και να ακοlιη και ομιλίαν. Εγώ πέρασα εμπρός των εκτελε­ σθέντων και είδα που ήταν τα πτώματά των.

Γεώργιος Ζήγρας, κάτοικος Λάρισας, ζωέμπορος, ετών 57. Το βράδυ των εκτελέσεων εγώ πήγα ενωρίς εις το σπίτι, διέμεναν δε εις την οικίαν της κατηγορου μένης Τηγανάκη ως ενοικιαστ1iς, διότι είχεν έλθη ενταlιθα εκ Βόλου ο Μακεδών και εκυριεlιθημεν από φόβον εκτελέσεως ατό­ μων. Μαζί δε με τον Αδάμον παίζαμε χαρτιά μέχρι της 2ας πρω"ίνής ώρας, χωρίς η κατηγορουμένη Τηγανάκη να απομακρυνθεί καθόλου εκ της οικίας. Την επομένην το πρωί ευρέθησαν φονευμένοι διάφοροι, μεταξυ των οποίων και ο Χατζημαυροειδής [Δημήτριος]. Όταν η κατηγορουμένη επληροφορήθη την εκτέλεσιν αυτου ήλθεν και αlιτη εις τον τόπον της εκτελέσεως, αλλά δεν τον πρόφθασε διότι τους μετέφεραν εις το νεκροταφείον και πήγε εκεί. Η κατηγορουμένη Τηγανάκη είναι ένα κορίτσι ορφανό, πτωχό και δυστυχισμέ­ νο και είναι αθώα της αποδιδομένης αυτή κατηγορίας. Το δικαστήριο, με την υπ' αριθμ. 165/1946 απόφασή του, κήρυξε ενόχους τους κατηγορουμένους Κων/νον Καραγεώργον, Αθανάσιον Γεωργουσόπου­ λον και Α θ. Μποlιρην για ανάληψη υπηρεσίας παρά των αρχών κατοχ1iς και για φόνους, και αθώους, λόγω αμφιβολιών, για τις άλλες πράξεις που αναφέ­ ρονταν στο κατηγορητήριο. Επίσης, κήρυξε ενόχους τους κατηγορουμένους Κων/νον Δημητρίου, Ιάκωβον Μπόκαρην για ανάληψη υπηρεσίας παρά των αρχών κατοχής, και αθώους τοlιτους, λόγω αμφιβολιών, για τις άλλες πράξεις για τις οποίες τους κατηγοροlισαν. Αθώους, λόγω αμφιβολιών, κ1iρυξε και τους κατηγορουμένους Γεώργιον Καραγεώργον, Ανδρέαν Ψlιλλαν, Γεωργίαν Τηγανάκη και Αθανάσιον Οικονόμου, «των αποδιδομένων αυτοίς διά του κατηγορητηρίου πράξεων, και απεφάνθη ότι η κατά των απαλλαγέντων ως άνω κατηγορουμένων υποβληθείσα υπό του μηνυτου μήνυσις δεν οφείλεται εις δόλιαν προαίρεσιν τοlιτου προς ψευδή καταμήνυσίν τους». Το δικαστήριο, με την υπ' αριθμ. 165/1946 απόφασή του, «κατεδίκασε τους κηρυχθέντας ενόχους κατηγορουμένους, τους μεν Αθ. Μποlιρην, Κων/νο Κα­ ραγεώργον και Αθ. Γεωργουσόπουλον, για τη συνεργασία τους με τους κατα­ κτητές «εις την ποινήν των ισοβίων δεσμών, έκαστον», και για τους φόνους «εις την ποινήν του θανάτου, έκαστον [στην οποία συγχώνευσε την ποινήν των ισοβίων δεσμών] άνευ επιτάσεως». Καταδίκασε επίσης τον Κων/νον Δημητρί­ ου και τον Ιάκωβον Μπόκαρην σε ισόβια δεσμά τον καθένα τους. *

Ο Ιάκωβος Μπόκαρης που είχε καταδικαστεί ερήμην σε ισόβια δεσμά με την πιο πάνω υπ' αριθμ. 165/1946 απόφαση του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, για τη συνεργα-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

119

σία του με τις αρχές κατοχ1Ίς, κατέθεσε ανακοπή, η εκδίκαση της οποίας ορί­ στηκε για την Sη Απριλίου 1947. Κατά την εκδίκαση αυτΊΊς, ο ανακόπτων κατηγορούμενος ισχυρίστηκε ότι από λόγους ανωτέρας βίας δεν παρέστη στο δικαστήριο «ήτοι λόγω ασθενείας, εξ ης υποφέρει από μακρού χρόνου και προς απόδειξιν του λόγου της ανακοπής του εκλήτευσε μάρτυρας», οι οποίοι βρέθηκαν παρόντες και κατέθεσαν τα εξΊΊς επί της ανακοπής του, σύμφωνα με τα υπ' αριθμ. 104/1947 πρακτικά του δικαστηρίου: Μάρτυρες υπεράσπισης:

Αλέξανδρος Αλάκιας, κάτοικος Αθηνών, καθηγητής, ετών 22. Ο ανακόπτων κατηγορούμενος την 10ην Μαtου 1946 ήτο ασθενής πάσχων από τα νεφρά του, μάλιστα από τας αρχάς Μαtου 1946 εισήχθη και εις το νοσοκομείον. Γνωρίζω ωσαύτως ότι την 7ην Μαtου 1946 ούρησε αίμα. Εμμανουήλ Παπαντωνίου, κάτοικος Λάρισας, εργατικός, ετών 27. Με γράμμα του αδελφού του ανακόπτοντος μετέβην εις Αθήνα και επε­ σκέφθην τον ανακόπτοντα στο σπίτι του τον Μάιον 1946. Εύρον τούτον κλη­ νΊΊρη και ασθενούντα από τα νεφρά του. Το δικαστήριο με την υπ' αριθμ. 104/1947 απόφασή του «εδέχθη την κατά της υπ' αριθμ. 165/1946 ερ1Ίμην αποφάσεως του δικαστηρίου τούτου ανακο­ πήν του ανωτέρω ανακόπτοντος κατηγορουμένου, ως νόμιμον. Εξηφάνισε την ανακοπτόμενην ερήμην απόφασιν καθ' όλας αυτής τας διατάξεις, απήλ­ λαξε τον ανακόπτοντα της διά της ανακοπτομένης αποφάσεως καταγνωσθεί­ σης αυτώ ποινής και διέταξεν την πρόοδον της δίκης. Σύμφωνα με τα ίδια πρακτικά, οι μάρτυρες που εξετάστηκαν επί της ουσίας της υπόθεσης κατέθεσαν τα εξής: Αθαν. Ευαγγ. Χατζημαυροειδής, κάτοικος Λάρισας, ηλεκτρολόγος, ετών 40. Μια μέραν του Απριλίου 1944 μ' έπιασαν οι ΕΑΣΑΔίτες και με πήγαν στα γραφεία των. Εκεί και εις ένα γραφείον είδα τους Αγγελομάτην, Δάρτζαλην, Παπαναξαγόραν και Καραγεώργον και εις άλλο γραφείον ήτο ο Ντούλας Δημητρίου με άλλους. Τον Μπόκαρην τότε δεν τον είδα. Ο τελευταίος όμως ήτο εις την διοίκησιν του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Τούτο το ξέρουν και οι πέτρες ακόμα. Ε μένα μ' έπιασαν εκ λάθους, διότι ήθελαν να συλλάβουν τον αδελφόν μου, με την κατηγορίαν ότι ήταν ταμίας του Ε.Α.Μ. Τον αδελφόν μου εσκότωσαν επι­ ταγή του Παπαναξαγόρα και του Δάρτζαλη. Ότε εκρατούμην, ο Παπαναξα­ γόρας με εκτύπησε. Φωτεινή, σύζυγος Ιωάννου Βογιατζή, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 30. Δεν γνωρίζω τίποτε περί της δικαζομένης υποθέσεως, ούτε και τον κατη­ γορούμενον Μπόκαρην γνωρίζω, και απορώ πώς με έβαλον μάρτυρα.

ΠΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

120

Τηλέμαχος Νικολ. Τσούρος, κάτοικος Λάρισας, φοιτητής, ετών 23. Ούτε περί της δικαζομένης υποθέσεως γνωρίζω τι, ούτε αν ο κατηγορού­ μενος Μπόκαρης ήτο στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Το μόνον που γνωρίζω είναι ότι, όταν ήμην διερμηνεύς των Γερμανών, ήλθεν ο κατηγορούμενος ούτος εις την υπη­ ρεσίαν την γερμανικήν και εζήτησε άδειαν να φύγη δι' Αθ1Ίνας, ήτις και τω εχορηγήθη. Μάρτυρες υπεράσπισης:

Νικόλαος Καρδούλας, κάτοικος Λάρισας, υπερ/ρχης, ετών 40. Ο φόνος του Χατζημαυροειδή οφείλεται εις άγνωστα κατώτερα όργανα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Τον εξετέλεσαν δε διότι μία πρώην ερωμένη του τον κατέδω­ κεν ως ενεργόν μέλος του Ε.Α.Μ. Ο παρών κατηγορούμενος δεν είχε καμμίαν ανάμειξιν εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Κίμων Μαλάκος, κάτοικος Λάρισας, υπάλληλος, ετών 19. Ο κατηγορούμενος ήτο εκ των στελεχών του εδώ παραρτήματος του Ε. Δ .Ε.Σ. Και εγώ προσέφεραν υπηρεσίας εις το εδώ παράρτημα ως υπεύθυνος του Τύπου και διώξαμε προς τον Ζέρβαν αρκετούς. Ευάγγελος Λαμπρόπουλος, κάτοικος Λάρισας, ιδιοκτήτης γκαράζ, ετών 45. Ο κατηγορούμενος δεν είχεν καμμίαν ανάμειξιν εις την ενταύθα οργάνω­ σιν του Ε.Α.Σ.Α.Δ., ούτε και συνειργάσθη με τους Γερμανούς. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 105/1947 απόφασή του, κ1Ίρυξε «αθώον λόγω αμφιβολιών τον κατηγορούμενον Ιάκωβον Δημ. Μπόκαρην, κάτοικον Λαρίσης, ήδη προφυλακισμένον, του ότι μετ' άλλων, υπό κοινού συμφέρο­ ντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν των επομένων αξιοποίνων πράξεων και ένεκα ταύτης συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συν­ δρομήν, εν Λαρίση, καθ' όλην την διάρκειαν της εχθρ ικής και γερμανικής κατοχής, ανέλαβον υπηρεσίαν παρά ταις αρχαίς κατοχής και ενήργησαν κατά τρόπον πιεστικόν διά τον ελληνικόν λαόν και διηυκόλυνον το έργον της κατοχής, ήτοι ήσαν ένοπλα μέλη της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήτις ετέλει υπό τας διαταγάς του γερμανικού στρατού, και μετείχον εις στρατιωτικάς επιχει­ ρήσεις εντός του ελληνικού κράτους. Διέταξε την εκ των φυλακών απόλυσιν αυτού, αν δι' άλλην τινά αιτίαν δεν πρέπει να κρατήται εν αυταίς ( . . . )». Και αποφάνθηκε «ότι η παρά του μηνυτού υποβληθείσα μήνυσις κατά του ως ανωτέρω αθωωθέντος κατηγορουμένου δεν οφείλεται εις δολίαν προαίρεσιν τούτου προς ψευδή καταμήνυσιν». *

Τη γνωστή και σωτήρια οδό των ανακοπών είχαν πάντοτε κατά νουν οι ερή­ μην καταδικαζόμενοι δωσίλογοι ΕΑΣΑΔίτες. Έτσι και στην περίπτωση των

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΊΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

121

άλλων συγκαταδικασθέντων με τον Ιάκωβο Μπόκαρη κατηγορου μένων: 1) Κων/νου Δημητρίου, 2) Αθαν. Παπαναξαγόρα ή Γεωργουσόπουλου και 3) Κων/νου Καραγεώργου, οι οποίοι καταδικάστηκαν με την υπ' aριθμ. 165/1946 απόφαση του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, ο πρώτος σε ισόβια δεσμά και οι άλλοι δύο σε ισόβια δεσμά και θάνατο, άσκησαν ανακοπές κατ' αυτής, η εκδίκαση των οποίων ορίστηκε για τη 10η Μαtου 1947. Στο δικαστ1Ίριο εμφανίστηκαν οι δύο πρώτοι ανακόπτοντες, ενώ ο τρίτος δεν εμφανίστηκε. Για τον μη εμφανισθέ­ ντα κατηγορούμενο Κων/νο Καραγεώργο, το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 123/1947 απόφασή του, «απέσχε να αποφανθή επί της υπό κρίσιν ανακοπής του». Το δικαστήριο -αφού άκουσε τον ανακόπτοντα Κων/νο Δημητρίου, απο­ λογούμενον, να προβάλλει τον γνωστό ισχυρισμό όλων όσων ανακόπτουν απόφαση ποινικού δικαστηρίου, που έχει εκδοθεί ερήμην του κατηγορουμέ­ νου, ότι «ουχί εξ απειθείας δεν ενεφανίσθη ενώπιον του δικαστηρίου τούτου κατά την ημέραν της ερήμην καταδίκης του, αλλ' εκ νομίμου κωλύματος, ήτοι διότι ήτο ασθενής, πάσχων εκ ρευ ματισμών» και αφού παρέδωσε σ' αυτό «αντίγραφα των υπ' aριθμ. 21809 & 11149 του έτους 1947 ενόρκων βεβαιώσε­ ων ενώπιον του εν Αθήναις συμ!φου Παναγ. Σπυρόπουλου και Παναγ. Νικολ. Νόρδα» [προφανώς δύο μαρτύρων]-, με την υπ' aριθμ. 124/1947 απόφασή του, έκανε δεκτή την ανακοπή του κατηγορουμένου, Κ. Δημητρίου, κατά της ανακοπείσας υπ' aριθμ. 165/1946 ερήμην απόφασής του, «εξηφάνισε την ανα­ κοπτόμενην απόφασιν καθ' άλας αυτής τας διατάξεις, απήλλαξε τον ανακό­ πτοντα της διά της ανακοπτομένης αποφάσεως καταγνωσθείσης αυτώ ποι­ νής» και διέταξε την πρόοδο της δίκης. Ακολούθησε η εξέταση των μαρτύρων επί της ουσίας της υπόθεσης των δύο δικαζόμενων και παρόντων κατηγορουμένων, οι οποίοι κατέθεσαν τα παρακάτω, όπως προκύπτει από τα υπ' aριθμ. 123, 124, 125/19947 πρακτικά του δικαστηρίου:

Αθανάσιος Ευαγγέλλου Χατζημαυροειδής, κάτοικος Λάρισας, ηλεκτρολό­ γος, ετών 40. Από τους φονείς του αδελφού μου ξέρω μόνον τον χωροφύλακα Αθαν. Μπούρην, όστις ήτο του εκτελεστικού στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ύστερα από ό,τι άκου­ σα σήμερα και τα πιστοποιητικά που προσήγαγαν οι κατηγορούμενοι, άρχισα να μην πιστεύω στα ώτα (μου) αλλά στα μάτια μου. Χρυσάνθη, χήρα Αλεξ. Γραμματόπουλου, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 31. Ο άνδρας μου εχτυπήθη ενώ ευρίσκετο ακόμη στο κρεβάτι, η δε σφαίρα ριφθείσα απ' έξω, εισήλθε διά του παραθύρου όπερ διέτρησεν. Ως επληροφο­ ρήθην, ο πυροβολισμός ερρίφθη από έναν Οικονόμου εναντίον άλλου και ηύρε τον άνδρα μου μέσα στο δωμάτιον. Δεν ξέρω ποίος εφόνευσε και τον αδελφόν μου, Χατζημαυροειδή.

ΣΙΑΥΡΟΣ ΑΣΙΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

122

Φωτεινή, σύζυγος Ιωάννη Βογιατζή, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 31. Δεν ξέρω τίποτε διά τας κατηγορουμένας πράξεις, ούτε και εξ ιδίας αντι­ λήψεως διά τους παρόντας κατηγορουμένους. Τηλέμαχος Νικολ. Τσούρος, κάτοικος Λάρισας, φοιτητής, ετών 23. Δεν ξεύρω τίποτε για τις δικαζόμενες πράξεις ή μη ότι, ότε υπηρέτουν σ' ένα Τμήμα S.S. των Γερμανών, ήλθεν ο κατηγορούμενος χωροφύλακας Οικο­ νόμου Αθανάσιος και έδωκε στον Γερμανό αξιωματικόν έναν κατάλογον, ήκουσα δε τον Γερμανόν αυτόν να λέγη σ' έναν άλλον, άγνωστόν μου Έλληνα ότι, αν και εκείνος τον έφερνε άλλον έναν κατάλογον, θα τον ήμειβε. Σοφία Ασλανίδου, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 26. Εγώ δούλευα στην γερμανική Γκεστάπο ως καθαρίστρια και έβλεπα τον χωροφύλακα Οικονόμου που ήρχετο τακτικά εκεί, εκλείνετο στο γραφείο με τους Γερμανούς και συνεργάζετο. Το δικαστ1Ίριο, με την υπ' aριθμ. 125/1947 απόφασή του, «εκήρυξεν αθώ­ ους, λόγω αμφιβολιών, αμφοτέρους τους κατηγορουμένους των πράξεων δι' ας είχαν κηρυχθή ένοχοι διά της υπ' aριθμ. 165/1946 ερ1Ίμην αποφάσεως του δικαστηρίου τούτου98 και διέταξε την εκ των φυλακών απόλυσιν του εκ των κατηγορου μένων Αθ. Γεωργουσόπουλου, προφυλακισμένου , αν δι' άλλην τινά αιτίαν δεν πρέπει να κρατήται εν αυταίς ( ... )» και «απεφάνθη ότι η παρά του μηνυτού υποβληθείσα μ1Ίνυσις κατά των ως ανωτέρω αθωωθέντων κατη­ γορουμένων δεν οφείλεται εις δολίαν προαίρεσιν τούτου προς ψευδή καταμή­ νυσιν». *

Χρειάστηκε ακόμα μία δίκη και έρευνα από το Ε.Δ.Δ. Λάρισας για τα γεγονό­ τα του φόνου των Δημητρίου Χατζημαυροειδή και Μάνθου Παπαπούλιου, τον Απρίλιο του 1944, και τους δράστες αυτών, για τα οποία αποφάνθηκε η υπ' aριθ μ. 165/1946 απόφασή του, ώστε να αποδεχθεί ότι κανένας ΕΑΣΑΔί­ της, και μάλιστα από τους φερομένους ως τοπικούς ηγέτες, δεν ήταν υπεύθυ­ νος για τον φόνο τους. Μέχρι το Σεπτέμβριο του 1 947 είχαν αθωωθεί όλοι όσοι κατηγορ1Ίθηκαν για τον φόνο των προαναφερθέντων πλην ενός: του Κων/νου Καραγεώργου. Αυτός άσκησε ανακοπή κατά της ιδίας αποφάσεως η οποία ορίστηκε να εκδικαστεί στις 27 Σεπτεμβρίου 1947. Κατά την ορισθεί­ σα δικάσιμο, ο ανακόπτων Κων/νος Καραγεώργος παρουσιάστηκε στο δικα98. Φρονώ ότι από όσα έχουν εκτεθεί μέχρι τώρα για τα γεγονότα και τους κατηγορουμέ­ νους που αφορά η υπ' aριθμ. 165/1946 απόφαση του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, ο αναγνώστης σχημά­ τισε σαφ1l αντίληψη για τις πράξεις που βάραιναν τους κατηγορουμένους, γι' αυτό και δεν θεωρώ απαραίτητο να τις υπομνήσω ακόμη μία φορά.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

123

στήριο και για την ερημοδικία του ισχυρίστηκε ότι από λόγους ανωτέρας βίας, ήτοι επειδή 1Ίταν ασθενής, δεν προσήλθε στη δίκη κατά την οποία εκδό­ θηκε η ανακοπτόμενη υπόθεση. Για να αποδείξει τον ισχυρισμό του πρότεινε να εξεταστεί ένας μάρτυρας ο οποίος κατέθεσε τα εξής, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 259, 260/1947 πρακτικά του δικαστηρίου:

Ιωάννης Τσιριγκάκης, κάτοικος Λάρισας, υγειονομικός υπάλληλος, ετών 48. Γνωρίζω καλώς ότι ο ανακόπτων από της 10ης μέχρι και της 20ής Μαtου 1946, και πλέον, 1Ίτο ασθενής και κλιν1Ίρης πάσχων εκ πνευ μονίας, μάλιστα τον επεσκέφθην και του έκανα ένεσιν. Το δικαστήριο με την υπ' aριθμ. 259/1947 απόφασή του έκανε δεκτή την ανακοπή του κατηγορουμένου κατά της υπ' aριθμ. 165/1946 απόφασ1Ίς του και εξαφάνισε όλες τις διατάξεις της ανακοπτόμενης απόφασης και τον απάλ­ λαξε από την ποινή που του είχε επιβληθεί. Παράλληλα διέταξε την πρόοδο της δίκης με την εξέταση των μαρτύρων οι οποίοι, κατά τα υπ' aριθμ. 259, 260/1947 πρακτικά του δικαστηρίου, κατέθεσαν: Αθανάσιος Ε. Χατζημαυροειδής, κάτοικος Λάρισας, ηλεκ/λόγος, ετών 41. Δεν ξέρω αν ο παρών κατηγορούμενος ήτο στην οργάνωση Ε.Α.Σ.Α.Δ. και αν ενέχεται εις τον φόνον του αδελφού μου, όπως επίσης δεν ξέρω ποίος έδιδε διαταγάς των συλλήψεων και των εκτελέσεων. Τον αδελφόν μου παθόντα κατέδωκεν η Γεωργία Τηγανάκη. Χρυσάνθη, χήρα Αλεξ. Γραμματόπουλου, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 32. Δεν ξέρω τίποτε διά τον παρόντα κατηγορού μενον τον οποίον πρώτη φορά βλέπω σ1Ίμερον. Φωτεινή, σύζυγος Ιωάννη Βογιατζή, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 31. Δεν ξέρω τίποτε διά τον παρόντα κατηγορού μενον, ούτε γνωρίζω αν ούτος εξέδιδε διαταγάς συλλήψεων και εκτελέσεων. Τηλέμαχος Νικολ. Τσούρος, κάτοικος Λάρισας, φοιτητής, ετών 23. Δεν γνωρίζω τίποτε επί των κατηγορουμένων πράξεων. Μάρτυρες υπεράσπισης:

Νικόλαος Καρδούλας, κάτοικος Λάρισας, χωροφύλακας, ετών 40. Για τον παθόντα Χατζημαυροειδήν γνωρίζω ότι τούτον έφεραν στο ενταύ­ θα Β' Αστυνομικόν Τμήμα προς κράτησιν ο Μακεδών με έναν Γερμανόν, και ότι οι ίδιοι έπειτα ήλθον στο τμήμα πάλιν και τον παρέλαβαν με aυτοκίνητον και μετά τον εξετέλεσαν.

124

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΙΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Σπύρος Σταμ. Ψαρράς, κάτοικος Λάρισας, δημόσιος υπάλληλος, ετών 38. Διά τον παρόντα κατηγορούμενον γνωρίζω ότι ούτος ήτο στον Ε.Δ.Ε.Σ. Ωσαύτως είδα τον παθόντα Χατζημαυροειδή οδηγούμενον εις το Β' Αστυνο­ μικόν Τμήμα από τον Μακεδόνα και έναν Γερμανόν. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 260/1947 απόφασή του, «εκήρυξεν αθώον, λόγω αμφιβολιών, τον κατηγορούμενον απασών των εν τω κατηγορητηρίω αναφερομένων πράξεων, δι' ας ούτος είχεν καταδικασθή διά της υπ' aριθμ. 165/1946 αποφάσεως του δικαστηρίου τούτου».

7. Ο Ε.Α.Σ.Α.Δ. ληστεύει την Ένωση rεωργικών Συνεταιρισμών Λάρισας. Την 25η Μαtου 1944, ο Κωνσταντίνος Καραγεώργος και ο Ιάκωβος Μπάκα­ ρης, από τα επιφανή και εμφανή μέλη του διευθυντηρίου του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στη Λάρισα, επισκέπτονται τα γραφεία της Ένωσης Γεωργικών Πιστωτικών Συ­ νεταιρισμών Λάρισας. Τους συνοδεύουν ΕΑΣΑΔίτες και ένας Γερμανός στρατιώτης. Ως εκπρόσωποι του διοικητικού συμβουλίου του Ε.Α.Σ.Α.Δ., απαιτούν να τους παραδώσουν 1.300 μέτρα ύφασμα «κάμποτ», το οποίο προ­ οριζόταν να διανεμηθεί στους πυροπαθείς της περιφέρειας Λάρισας. Το ύφα­ σμα βέβαια το πήραν, αλλά μετά την Απελευ θέρωση η Ε.Γ.Π.Σ. Λάρισας κατέθεσε μήνυση, με αποτέλεσμα να ασκηθεί εναντίον τους ποινικ1Ί δίωξη και αμφότεροι να παραπεμφθούν στο ακροατήριο του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, για να λογοδοτήσουν. Η δίκη τους διεξήχθη στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας στις 11 Ιανουαρίου 1 946, αλλά οι κατηγορούμενοι δεν εμφανίστηκαν στο δικαστήριο, το οποίο διέταξε τον χωρισμό της δίκης ως προς τον Ιάκωβο Μπόκαρη, ως μη νομίμως κλητευθέντα, και την πρόοδο της δίκης ως προς τον κλητευθέντα αλλά μη εμφανισθέντα Κων/νο Καραγεώργο. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν, σύμφω­ να με τα υπ' aριθμ. 9, 10/1946 πρακτικά του δικαστηρίου, κατέθεσαν:

Μιλτ. Νικ. rραμμενόπουλος, κάτοικος Λάρισας, διευθυντής Ε.Γ.Π.Σ. Λάρι­ σας, ετών 40. Αμφότεροι οι κατηγορούμενοι ενεφανίζοντο εν Λαρίση ως δρώντα μέλη της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ούτοι με άλλους λεγεωνάριους και Γερμανούς ήλθον εις τα γραφεία της Ενώσεως και αξίωσαν να τους δώσωμεν 1 .300 μέτρα περίπου υφάσματος «κάμποτ», όπερ τους το εδώκαμε και έφυγαν. Κωνσταντίνος Δη μ. Στίμος, κάτοικος Λάρισας, υπάλληλος Ε.Γ.Π.Σ. Λάρισας, ετών 52. Οι κατηγορούμενοι ήλθον εις τα γραφεία της Ενώσεως Γεωργικών Συνε­ ταιρισμών με δύο ενόπλους ΕΑΣΑΔίτας και ηξίωσαν και έλαβαν 1 .380 μέτρα υφάσματος «κάμποτ», εκ των οποίων μας επέστρεψαν τα 80 μέτρα και έφυ­ γαν. Ταύτα έλαβαν επί ιδία αυτών ωφελεία.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

125

Βασίλειος Ζησούλης, κάτοικος Λάρισας, υπάλληλος Ε.Γ.Π.Σ. Λάρισας, ετών 39. Οι κατηγορούμενοι με δύο ενόπλους ΕΑΣΑΔίτας κι έναν Γερμανόν ήλθον στα γραφεία της Ενώσεως και εζήτησαν και έλαβον το ύφασμα «κάμποτ», περίπου 1.300 μέτρα, και έφυγον. Γεώργιος Κων/νου Φασουλάς, κάτοικος Λάρισας, γεωργοκτηματίας, ετών, 45. Και οι δύο κατηγορούμενοι ήλθον εις τα γραφεία της Ενώσεως και πήραν το ύφασμα «κάμποτ». Αλέξ. Ν. Λιάμης, κάτοικος Λάρισας, υπάλληλος Ε.Γ.Π.Σ. Λάρισας, ετών 34. Κατέθεσεν ό,τι και εν τη ανακρίσει του. Το δικαστήριο, με την υπ' αριθμ. 10/1946 απόφασή του, «εκήρυξεν ένοχον τον κατηγορούμενον κατά το κατηγορητήριον και κατεδίκασεν αυτόν εις την ποινήν των ισοβίων δεσμών». *

Η υπόθεση του «κάμποτ» δεν τελείωσε εδώ. Στις 31 Μαtου 1947 προσδιορί­ στηκε η δίκη που είχε χωρισθεί για τον Ιάκωβο Μπόκαρη, ως μη νομίμως κλη­ τευθέντα, με την υπ' αριθμ. 10/1946 απόφαση του Ε.Δ.Δ. Λάρισας. Τώρα ο κατηγορούμενος Ιάκ. Μπόκαρης είναι παρών. Οι μάρτυρες που είχαν εξετα­ στεί στην προηγούμενη δίκη, πλην του διευθυντή της Ε.Γ.Π.Σ. Λάρισας, Μιλ­ τιάδη Νικ. Γραμμενόπουλου, και ένας από αυτούς που στη δίκη εκείνη απου­ σίασε, όπως και δύο νέοι που προσκόμισε ο κατηγορούμενος, κατέθεσαν τα παρακάτω, σύμφωνα με τα υπ' αριθμ. 165/1947 πρακτικά του δικαστηρίου.

Κων/νος Δ. Στίμος, κάτοικος Λάρισας, υπάλληλος Ε.Γ.Π.Σ. Λάρισας, ετών 54. Το «κάμποτ» έλαβον οι Μπόκαρης και Καραγεώργος από την Ένωσιν Συν/σμών μετά συνεννόησιν με τον δ/ντή της Ενώσεως Μιχ. Γραμμενόπου­ λον. Τούτο ήτο 1.300 πήχεις και εχρησιμοποι1Ίθη διά στολάς των ΕΑΣΑΔιτών. Εάν διεταζόμην από τους Γερμανούς να πάρω το «κάμποτ» από την Γεωργι­ Κ1lν Ένωσιν, δεν θα αρνούμην. Από την δουλειά αυτή δεν κέρδισε τίποτε ο Μπόκαρης. Θεόδωρος Δη μ. Δούκουλος, κάτοικος Λάρισας, υπάλληλος Ε.Γ.Π.Σ. Λ[ άρι­ σας], ετών 40. Επληροφορήθην ότι το εν τη υπηρεσία μας εναποθηκευμένον πανί «κά­ μποτ» έλαβον οι ΕΑΣΑΔίτες. Δεν ξέρω όμως ούτε έμαθον υπό ποίας συνθή­ κας το π1Ίραν. Βασ. Ζησούλης, κάτοικος Λάρισας, υπάλληλος Ε.Γ.Π.Σ. Λ[άρισας], ετών 41. Οι Μπόκαρης και Καραγεώργος ήλθον εις τα γραφεία της Ενώσεως Γεωρ­ γικών Πιστωτικών Συνεταιρισμών και μετά συνεννόησιν με τον δ/ντήν της

126

Σ'ΓΑΥΡΟΣ ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Ενώσεως έλαβαν το «κάμποτ» φορτώσαντες τούτο σε aυτοκίνητον, συνδρομή δύο αγνώστων μου ΕΑΣΑΔιτών.

Γεώργιος Κων/νου Φασούλας, κάτοικος Λάρισας, γεωρ/κτηματίας, ετών 47. Με τον υπάλληλον της Ενώσεως Στίμον πήγαμε σε διαφόρους του Ε.Α.­ Σ.Α.Δ., όπως στους Παπαναξαγόραν και Καραγεώργον, διά να πάρουμε καμ­ μία απόδειξιν της λήψεως του «κάμποτ» προς δικαιολογίαν της Ενώσεως και, επειδή εκείνοι ηρνήθησαν να μας δώσουν τοιαύτην, απετάνθημεν στον Μπόκαρην, όστις εν τέλει επείσθη να μας χορηγήση τοιαύτην και υπέγραψε ταύτην. Αλέξανδρος Ν. Λιάμ11ς, κάτοικος Λάρισας, υπάλληλος Ε.Γ.Π.Σ. Λάρισας, ετών 36. «Κατέθεσεν ό,τι και εν τη ανακρίσει του, ουδέν προσθείς. »Ενταύθα ο γραμματεύς, εντολ1Ί του Προέδρου, αναστάς ανέγνω δημοσία και γεγωνυία τη φωνή την μήνυσιν και την ένορκον κατάθεσιν του μάρτυρος της κατηγορίας Μιχ. Γραμμενόπουλου». Μάρτυρες του υπεράσπισης:

Μιχαήλ Χαδέλλης, κάτοικος Λάρισας, δημοσιογράφος, ετών 45. Το εν λόγω «κάμποτ» γνωρίζω ότι παρελ1Ίφθη από την ενταύθα Ένωσιν Γεωργικών Συνεταιρισμών διά να ντυθούν οι μετέχοντες εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ., οίτινες τότε είχον ενταχθή εις τα ιδρυθέντα Τάγματα Ασφαλείας. Εδώ το Τάγμα Ασφαλείας διοίκει ο αξιωματικός Λόρτος, όστις αργότερον εφονεύθη εις τον Δοξαρά εις σύγκρουσιν με τον Ε.Λ.Α.Σ. Ο κατηγορούμενος Μπόκαρης δεν ωφελήθη τίποτε από την δουλειά αυτή. Ευάγγελος Λαμπρόπουλος, κάτοικος Λάρισας, ιδιοκτήτης γκαράζ, ετών 43. Το ύφασμα «κάμποτ» ελήφθη διά να ντυθούν οι άνδρες του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ο Καραγεώργος κάλεσε τον Μπόκαρην διότι εγνωρίζοντο και από προηγου­ μένως. «Ενταύθα ο αντεπίτροπος, λαβών τον λόγον παρά του Προέδρου, επρό­ τεινε όπως αναβληθ1Ί η εκδίκασις της προκειμένης υποθέσεως, χάριν κρεισ­ σόνων αποδείξεων, επί τω τέλει να προσέλθη ο aπολειπόμενος σήμερον μάρ­ τυς της κατηγορίας Μιχ. Γραμμενόπουλος, η επ' ακροατηρίου εξέτασις του οποίου καθίσταται αναγκαία προς διελεύκανσιν της προκειμένης υποθέσεως, ως όντως ουσιώδης. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 165/1947 απόφασή του, «ανέβαλε την εκδίκασιν της προκειμένης υποθέσεως εις υστέραν δικάσιμον, υπό του αντε­ πιτρόπου οριστέαν, και διέταξε κρείσσονας αποδείξεις επί τω τέλει, ίνα κατά την νέαν δικάσιμον, επιμελεία τούτου, συν τοις σήμερον κληθώσι και εμφανι­ σθώσι μάρτυσι της κατηγορίας, κληθή ο μη κλητευθείς και μη εμφανισθείς

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

127

σήμερον μaρτυς κατηγορίας Μιλτιaδης Γραμμενόπουλος, δ/ντ1Ίς Ε.Γ.Π.Σ. Λαρίσης». *

Μετa την έκδοση της υπ' aριθμ. 165/1947 απόφασης του Ε.Δ.Δ. Λaρισας, με την οποία αναβλήθηκε η εκδίκαση της υπόθεσής του, ο κατηγορού μενος Ιακωβος Μπόκαρης κλήθηκε να εμφανιστεί στο δικαστήριο για την ίδια υπό­ θεση στις 27 Σεπτεμβρίου 1947. Στην ίδια δίκη κλήθηκε να παραστεί και ο Κων/νος Καραγεώργος, για να υποστηρίξει την ανακοπή που aσκησε κατa της υπ' aριθμ. 10 της 1 1 ης Ιανουαρίου 1946 απόφασης του Ε.Δ.Δ. Λaρισας, με την οποία είχε καταδικαστεί, ερ1Ίμην, σε ισόβια δεσμ<Χ. Ο Ιακωβος Μπόκαρης δεν εμφανίστηκε στο δικαστήριο. Αντιθέτως ο Κων/νος Καραγεώργος εμφα­ νίστηκε και, για να υποστηρίξει την ανακοπή του, πρόβαλε τους γνωστούς ισχυρισμούς περί ασθενείας του κ.λπ. και, για να τους αποδείξει, προσκόμισε πιστοποιητικό του γιατρού Γ. Σaκκα, διευθυνη1 του Υγειονομικού Κέντρου Λaρισας, με ημερομηνία 10 Ιανουαρίου 1946, και εξέτασε τον μ<Χρτυρα Βησ­ σαρίωνα Λίτσο, ο οποίος και τους επιβεβαίωσε. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 261/47 απόφασή του, έκανε δεκτή την ανακοπή του κατηγορουμένου και διέταξε την πρόοδο της δίκης, αλλa στη συνέχεια της, με τη υπ' aριθμ. 262/1947 απόφασ11 του, «ανέβαλε την εκδίκασιν ( . . . ) της υποθέσεως εις υστέ­ ραν δικaσιμον υπό του αντεπιτρόπου οριστέας», για να κλητευθούν οι μaρτυ­ ρες της κατηγορίας που δεν είχαν κλητευθεί. *

Με την αναβολ1Ί της εκδίκασης της υπόθεσης, οι δύο δικογραφίες ενώθηκαν σε μία, και νέα δικaσιμος για τους δύο κατηγορουμένους Κων/νο Καραγεώρ­ γο και Ιακ. Μπόκαρη ορίστηκε η 16η Οκτωβρίου 1948. Ε μφανίστηκαν και οι δύο κατηγορούμενοι. Εξετaστηκαν οι μaρτυρες της προηγού μενης δίκης, εκτός τόυ Θεοδώρου Δούκουλου, αλλa και του διευθυντή της Ε.Γ.Π.Σ. Λaρι­ σας Μιλτ. Γραμμενόπουλου, του οποίου «η επ' ακροατηρίου εξέτασις καθί­ σταται αναγκαία προς διελεύκανσιν της προκειμένης υποθέσεως, ως όντως ουσιώδους», όπως είχε τονίσει στην προηγούμενη δικaσιμο ο αντεπίτροπος της έδρας. Οι εμφανισθέντες μ<Χρτυρες κατέθεσαν τα παρακaτω, κατa τα υπ' aριθμ. 101/1948 πρακτικa του δικαστηρίου:

Κων/νος Δ. Στίμος, κaτοικος Λaρισας, υπaλληλος Ε.Γ.Π.Σ. Λaρισας, ετών 55. Ήλθον οι κατηγορούμενοι, ανήκοντες μaλλον εις τα Τaγματα Ασφαλείας, και πήραν από την αποθήκην της Ενώσεως Γεωργικών Πιστωτικών Συνεται­ ρισμών Λαρίσης 1 .350 π1Ίχεις «κaμποτ» το οποίο, αφού πρώτον έβαψαν χακί,

128

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΊΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

το διέθεσαν διά την κατασκευ1Ίν στολών των ανδρών των Ταγμάτων Ασφα­ λείας.

Βασίλειος Ζησούλης, κάτοικος Λάρισας, υπάλληλος Ε.Γ.Π.Σ. Λάρισας, ετών 42. Πήραν το «κάμποτ» οι κατηγορούμενοι και το χρησιμοποίησαν διά στολάς των ανδρών των Ταγμάτων Ασφαλείας, αφού το έβαψαν εις τον Β έργον χακί. fεώργιος Κ. Φασουλάς, κάτοικος Λάρισας, γεωργοκτηματίας, ετών 48. Εγώ μετέφερα με την σούστα μου το «κάμποτ» εκ της αποθήκης της Ενώ­ σεως Γεωργικών Συνεταιρισμών Λαρίσης εις το βαφείον του Β έργου κι έβαψε χακί διά στολάς των παιδιών των Ταγμάτων Ασφαλείας. Οι κατηγορούμενοι δεν επώλησαν τίποτα διά τον εαυτόν τους. Αλέξανδρος Ν. Λιάμης, κάτοικος Λάρισας, υπάλληλος Ε.Γ.Π.Σ. Λάρισας, ετών 37. Το «κάμποτ» που πήραν οι κατηγορούμενοι το χρησιμοποίησαν διά στο­ λάς των ανδρών των Ταγμάτων Ασφαλείας. «Ενταύθα ο γραμματεύς αναστάς ανέγνω, εντολ1Ί του Προέδρου , και κατά πρότασιν του επιτρόπου τας ενόρκους καταθέσεις των μαρτύρων της κατηγορίας Μιλτ. Νικ. Γραμμενοπούλου και Θεοδ. Δ. Δούκουλου». Μάρτυρες υπεράσπισης:

Μιχαήλ Χαδέλλης, κάτοικος Λάρισας, δημοσιογράφος, ετών 45. Το ύφασμα παρεδόθη εις τον λοχαγόν Λόρτον διά την κατασκευήν στο­ λών των ανδρών των Ταγμάτων Ασφαλείας. Οι κατηγορούμενοι δεν ωφελή­ θησαν τίποτε οι ίδιοι από την προκειμένην υπόθεσιν. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 101/1948 απόφασ1Ί του, «εκήρυξεν αθώ­ ους, λόγω αμφιβολιών, τους κατηγορουμένους Ιάκ. Μπόκαρην και Κων/νον Καραγεώργον, κατοίκους Λαρίσης, του ότι, υπό κοινού συμφέροντος κινού­ μενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν της επομένης αξιοποίνου πράξεως και ένεκα ταύτης συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν εν Λαρίση κατά την διάρκειαν της εχθρικ1Ίς κατοχής, ήτοι την 25η Μαtου 1944, συνεργασθέντες μετά του εχθρού, ωφελήθησαν οπωσδήποτε και εζημίωσαν Έλληνας πολίτας, ήτοι, τυγχάνοντες διοικητικόν συμβούλιον και δη εκπρό­ σωποι της ενταύθα aντεθνικής οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., στενώς συνεργαζο­ μένης μετά των Γερμανών, και πληροφορηθέντες ότι απεστάλη παρά της Κ.Υ.Δ.Ε.Π. εις την εν Λαρίση Ένωσιν Γεωργικών Συνεταιρισμών ποσότης 1 .300 περίπου μέτρων υφάσματος «κάμποτ», ίνα διανεμηθή εις τους πυροπα­ θείς της περιφερείας, μετέβησαν διά γερμανικού αυτοκινήτου, συνοδευόμενοι και υπό μελών της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., εις τα γραφεία της Ενώσεως Γεωργικών Συνεταιρισμών και ηξίωσαν παρά του διευθυντού αυτής την

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΙΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

129

παράδοσιν εις αυτοuς της ως άνω ποσότητος υφάσματος «κάμποτ», όπερ και παρέδωκεν οuτος, συνεπεία των απειλών και της τρομοκρατίας ην ήσκει το Ε.Α.Σ.Α.Δ., εις τους ανωτέρω κατηγορουμένους, οίτινες, παραλαβόντες τοu­ το, δεν κατέβαλον εις την Ένωσιν των Γεωργικών Συνεταιρισμών την aξίαν και το τίμημα της εν λόγω ποσότητος του υφάσματος».

8. Ο Ε.Α.Σ.Α.Δ., η Ε.Ε.Ε. και ο δικη γόρος Βασίλειος Σχινάς. Οι κατακτητές, για να έλθουν σε επικοινωνία με τους κατακτημένους λαοuς, αλλά και για να στρατολογοuν πράκτορες, χρησιμοποιοuσαν γηγενείς ως διερμηνείς. Έτσι και στη Λάρισα, αυθορμήτως προσφερθέντες ως διερμηνείς, επιστρατευθέντες και μερικές φορές περιστασιακά κρατοuμενοι, διετέλεσαν διερμηνείς στις διάφορες υπηρεσίες των κατακτητών, χωρίς το γεγονός αυτό να προσδίδει, απαραιτήτως, σε όλους αυτοuς και τη μομφή του συνεργάτη των κατακτητών. Υπ1Ίρξαν περιπτώσεις που οι διερμηνείς των κατακτητών πρόσφεραν ανεκτίμητες υπηρεσίες στις αντιστασιακές οργανώσεις ή και σε μεμονωμένους αγωνιστές. Υπήρξαν, βέβαια, και εκείνοι που συνεργάστηκαν από ιδιοτέλεια με τους κατακτητές, ή λόγω «ιδεολογικής συγγένειας» με τους Ιταλοuς φασίστες ή τους Γερμανοuς ναζί. Ένας από αυτοuς ήταν και ο Βασί­ λειος Δημ. Σχινάς, δικηγόρος από τη Λάρισα. Δ1Ίλωνε ότι ανήκε στην τοπική οργάνωση της Εθνικ1Ίς Ένωσης Ελλάδος (Ε.Ε.Ε.), της οποίας 1Ίταν «προσω­ ρινός πρόεδρος» και αρθρογραφοuσε υπέρ των σκοπών της και των κατακτη­ τών από τις στήλες της τοπικής εφημερίδας «Λαρισα·ίκός Τuπος», την οποία λογόκριναν οι γερμανικές αρχές. Ήταν διερμηνέας των Γερμανών, αλλά ασκοuσε και το «λειτοuργημα» του δικηγόρου, με το αζημίωτο εννοείται. Η τελευταία του ιδιότητα δεν τον εμπόδιζε όχι μόνον να λαβαίνει μέρος σε συλ­ λήψεις πολιτών και έρευνες στα σπίτια τους για την ανακάλυψη ενοχοποιητι­ κών στοιχείων, αλλά και να ιδιοποιείται διάφορα περιουσιακά στοιχεία των διωκομένων. Εξαιτίας της συμπεριφοράς του, ο Δικηγορικός Σuλλογος Λάρι­ σας τον διέγραψε από το μητρώο των δικηγόρων, με αποτέλεσμα να του αφαιρεθεί η άδεια ασκήσεως του δικηγορικοu επαγγέλματος. Συνεργάτες του ήταν οι Ιωάν. Σπυρ. Τσιριγκάκης και Ιοuλιος Βιανέλι, κάτοικοι Λάρισας. Μετά την Απελευθέρωση, κατηγορήθηκε ως συνεργάτης των κατακτητών και συνελήφθη, όπως και ο μνημονευθείς συνεργάτης του Τσιριγκάκης, από την εθνική πολιτοφυλακή του Ε.Α.Μ. η οποία, μετά τη Συμφωνία της Βάρκι­ ζας, τους παρέδωσε στην εθνοφυλακ1Ί. Και οι δυο τους, όπως και ο Ιοuλιος Β ιανέλι, είχαν παραπεμφθεί στο ακροατήριο του Ε.Δ.Δ. Λάρισας στις 20 Δεκεμβρίου 1945. Παρόντες στο δικαστήριο 1Ίταν οι δυο πρώτοι κατηγορού­ μενοι, ενώ ο Ιούλιος Β ιανέλι δεν εμφανίστηκε. «Κατά διαταγήν του Προέδρου, προσ1Ίχθησαν οι εκ των κατηγορουμένων Ιωάννης Σπυρ. Τσιριγκάκης και Βασίλειος Δημητρίου Σχινάς ελεuθεροι δε­ σμών, υπό στρατιωτών απλώς φυλασσόμενοι».

130

ΣτΑΥΡΟΣ ΑΣΊ'ΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Οι μάρτυρες περιέγραψαν τις κατηγορούμενες πράξεις τους, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 42, 43 και 44/1945 πρακτικά του δικαστηρίου, ως εξής:

Χρήστος Ι. Ξιφαράς, κάτοικος Λάρισας, σιδ/κός σταθμάρχης, ετών 38. Συνελήφθην υπό των Ες Ες των Γερμανών και ενεκλείσθην εις το στρατό­ πεδον επί 1-1/2 μήνα. Όταν με άφησαν, πήγα εις τας Αθήνας διά θεραπείαν, διότι προσεβλ1Ίθην υπό ισχυαλγίας. Όταν, μετά καιρόν, επέστρεψα και ανέ­ λαβα υπηρεσίαν εν τω τραίνω, έγινε η ανατίναξις της Πόστας. Γυρίζοντας από την δουλειά μου [με] συνήντησε εις την Πλατείαν Ταχυδρομείου ο κατη­ γορούμενος, όστις με ηπείλησε με το πιστόλι του να με φονεύση, διότι δεν εχαιρέτησα και συνάμα με εξύβρισε. Τούτο εγώ ανέφερα εις τον επιθεωρητήν των Σ.Ε.Κ. και μετέβημεν και τ' αναφέραμε εις τον Γερμανόν. Αργότερον, συνδεθείς με τον Άγγλο κατάσκοπο, υπό το ψευδώνυμον Χάρις, του τα είπα, ούτος δε μου απήντησε: «Έχεις δίκαιο, υπάρχουν πολλοί ρουφιάνοι». Επίσης, ο κατηγορού μενος μου επέδειξε τη σφραγίδα των εκτελέσεων λέγων: «Τόσον η ζωή σου, όσον και ολοκλήρου της πόλεως Λαρίσης, είναι εις τα χέρια του». Επίσης έμαθα ότι ούτος έκαμνε πολλούς εκβιασμούς καθώς συνέλαβε και έναν άλλον τροχοπεδητήν, του οποίου περικύκλωσε το σπίτι με Γερμανούς. Όταν προσήχθην εις τον Γερμανόν ανακριτήν, μου είπεν ότι έχω δύο κατηγορίας από τας οργανώσεις Ε.Α.Σ.Α.Δ. και Ε.Ε.Ε., και δύο από έναν συνάδελφόν μου και μίαν γυναίκαν. Τούτον [τον συνάδελφόν μου] εγώ τακτι­ κά έβλεπα να πηγαίνη εις τα γραφεία των Ες Ες. Ο Σχινάς ήτο διερμηνεύς των Γερμανών και ελάμβανε μέρος εις τας ανακρίσεις και μου έλεγε, κατά την ανάκρισιν, να καταθέσω ποίοι είναι ΕΑΜίται, καθώς και τας κινήσεις του απελευθερωτικού αγώνος, και εγώ του απαντούσα ότι είμαι Έλλην. Δεν είδα εάν ο Τσιριγκάκης είχεν όπλον, μόνον κονκάρδα των Ε.Ε.Ε. έφερε. Εις τον Άγγλο κατάσκοπον, όστις ήτο Έλλην κατάσκοπος, είπον ότι, του λοιπού, τας πληροφορίας θα τας παίρνει μέσω της οργανώσεως του Ε.Α.Μ., όπως εγένε­ το. Δεν τον υποψιάζομαι [τον Άγγλο κατάσκοπο] ότι με κατέδωσε, μόνον συνδέετο ούτος με τον Ρούφον, εις τον οποίον και το ανεκοίνωσε. Ο Τσιρι­ γκάκης με κατηγόρησε ότι έδωσα εισητήριον διά τας Αθήνας εις γυναίκαν πάσχουσαν εξ εξανθηματικού τύφου, αλλά τούτο δεν ήτο αληθές, διότι εγώ δεν είχα καμμίαν σχέσιν με τα εισητήρια. Βασίλειος Κων/νου Ιατρού, κάτοικος Λάρισας, φορτοεκφορτωτής, ετών 39 Ο υιός του Τσιριγκάκη μου έφερε ένα έγγραφο του κατηγορουμένου πατρός του, Ιωάν. Τσιριγκάκη, με τη σφραγίδα των Ε.Ε.Ε., απευθυνόμενο προς την Γκεστάπο, διά του οποίου κατήγγειλε τον ανθυπασπιστήν χωρ/κ1Ίς Νικόπουλον Σπυρίδωνα και εγώ το διεβίβασα εις την οργάνωσιν του Ε.Α.Μ., και ειδοποιήθη ο Νικόπουλος και έφυγε." Δεν γνωρίζω εάν τα Τρία Έψιλον ήσαν ωπλισμένα ή όχι. Τον Τσιριγκάκην είδα τακτικά να πηγαίνη εις τα γρα­ φεία των Γερμανών. Ούτος συνελήφθη υπό του Ε.Λ.Α.Σ. τον Οκτώβριον 1944

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

131

και εκρατήθη. Αργότερον, με τη Συμφωνίαν της Βάρκιζας, παρεδόθη εις τας κρατικάς αρχάς.

Γεώργιος Ιωάννου Σδράλης, κάτοικος Λάρισας, υπάλληλος τ.τ.τ., ετών 45 Εγώ συνελήφθην τον Φεβρουάριο του 1944 με το σαμποτάζ των Τεμπών. Εις το στρατόπεδον μου είπεν ο εκτελεσθείς Θέος ότι εις τον Πέρπεραν, όν συνέλαβεν ο Ε.Λ.Α.Σ., ανερεύθη μία κατάστασις εις ην ανεφέρετο και το όνο­ μά μου και της οποίας aντίγραφον ο Πέρπερας έδωσε εις τον κατηγορούμε­ νον Τσιριγκάκην· ως δε μου είπεν ο διερμηνεύς των Γερμανών Σαρίμβεης, ούτος π1Ίγαινε τακτικά εις τα γραφεία των Γερμανών. Ανήκεν εις την οργά­ νωσιν των Ε.Ε.Ε., ήτις κτυπούσε τον συμμαχικόν αγώνα. Ο Σχινάς εμένα με εβοήθησε πολύ κατά την ανάκρισιν και αφέθην ελεύθερος. Ούτος συνώδευε τα Ες Ες εις τα χωριά. Είδα και Έλληνας με γερμανικήν στολήν, ανήκοντας όμως εις τα Ε.Ε.Ε., μεταξύ των οποίων έναν Στάμπαν, σερβιτόρον, καθώς και έναν χασάπην, του οποίου το όνομα δεν γνωρίζω. Ο Θέος δεν ήτο δυνατόν να μου είπε ψέματα. Ο Σαρίμβεης μου είπεν ότι δεν γνωρίζει ποιος με κατέδωσε, διότι δεν ήτο εις τας εμπιστευτικάς υποθέσεις των Γερμανών αυτός. Εκείνος όμως που π1Ίγαινε τακτικά εις την γερμανικήν αστυνομίαν ήτο ο Τσιριγκάκης. Η Τσάτσου, ως έμαθα, εξετελέσθη διότι ένας Έλλην χωροφύλαξ, όστις την εζήτησε εις γάμο και δεν εδέχθη, πήγε, της έβαλε 5 προκηρύξεις του Ε.Α.Μ. εις το κομοδίνο και, γενομένης ερεύνης υπό των Γερμανών ανευρέθησαν, και δι' αυτό την εξετέλεσαν. Μιχαήλ Γ. Σωτηρίου, κάτοικος Λάρισας, καθηγητής, ετών 31. Εγώ ήμην διερμηνεύς των Γερμανών και διά τον Τσιριγκάκην γνωρίζω το εξής: μου έφεραν δύο έγγραφα των Ε.Ε.Ε. με σφραγίδα της οργανώσεως, δι' ων εζήτουν τρόφιμα διά τα μέλη των και, όπως έμαθα, τα έγγραφα αυτά έφε­ ρεν εις τους Γερμανούς ο Τσιριγκάκης. Ο Ιούλιος Βιανέλι είχε συστήσει ένα δίκτυον πληροφοριών, συνέλεγε τας πληροφορίας και τας μετέδιδε εις το 13ον γραφείον της Μεραρχίας Πινερόλο και εφυλακίζοντο, συνεπεία τούτων, πολλοί εις τα στρατόπεδα. Η οργάνωσις των Ε.Ε.Ε. δεν είχε καμμίαν σχέσιν με τους Γερμανούς και Ιταλούς, ούτε 1Ίτο αύτη ένοπλος. Δεν έχω υπ' όψιν μου εάν ο Τσιριγκάκης κατέδιδε εις τους Γερμανούς Έλληνας και βεβαιώ ότι δεν είχε καμμίαν [σχέσιν] με τας γερμανικάς υπηρεσίας πλην της Γκεστάπο. Αρχηγός των Ε.Ε.Ε. ήτο ο κατηγορούμενος Σχινάς. Κατά την γνώμην μου, η αίτησις διά την χορ1Ίγησιν τροφίμων δεν ήτο επιλήψιμος. Ο Σχινάς ζήτησε από την Μαρίαν Παπα"ίωάννου 4 11 5 λίρας διά να βγάλη τον αδελφόν της από το στρατόπεδον, συντάσσων σχετικήν αίτησιν. Τούτο μου το είπε η ιδία. Επί­ σης, μου είπε ότι πήρε και από μία άλλην 10 λίρας διά να βγάλη τον άνδρα της, αλλ' αυτός εξετελέσθη. Επίσης, ο Αλ. Μπουρνάζος μου είπεν ότι ο Σχινάς τον έβαλε να καταγγείλη τον αδελφόν του εις τους Γερμανούς και, γενομένης ερεύνης, του βρήκαν εις το στρώμα προκηρύξεις και ενεκλείσθη εις το στρα­ τόπεδον. Ο Ιούλιος Βιανέλι ήτο μέλος της διοικητικής επιτροπής των Ε.Ε.Ε.

132

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣ'fΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Γερμανός αξιωματικός μου ανέθεσε να συλλέξω πληροφορίας και στοιχεία εναντίον του Σχινά διά να τον διώξουν, διότι απέβη μάστιξ των διαφόρων ανθρώπων. Τούτο εγώ είπα και εις τον έτερον διερμηνέα Μίχον. Η aφαίρεσις της αδείας του δικηγόρου από τον Σχινάν μου εγέννησε την πεποίθησιν ότι ούτος έκαμνε αυτάς τας εκβιάσεις. Επίσης, το ότι εδέχθη να συντάξη δύο αιτήσεις δύο μελλοθανάτων, ας συνέταξε με μεγάλην επιπολαιότητα, ενώ έπρεπε να τις συντάξη με κάθε δυνατήν επιμέλειαν διά να τους σώση. Εάν, όπως λέγη ο κατηγορούμενος Σχινάς, απήλλαξε πολλούς, τότε θα πει ότι προ­ σέφερε εις τους Γερμανούς άλλην ουσιαστικήν υπηρεσίαν και είχε τα μέσα.

rεώ�γιος Σάκκας, κάτοικος Λάρισας, γιατρός, ετών 43. Εάν παρελήφθη το οινόπνευμα, πρέπει να υπάρχη σχετικ1Ί απόδειξη παραλαβής, ημείς εδώσαμε εξουσιοδότησιν εις τον Τσιριγκάκην να πηγαίνη να το πάρη. Μάλιστα, ο ιατρός Ζουναλής του έδωσε και χρήματα διά να του πάρη οινόπνευμα, ενώ εγώ, εκ μέρους του υγειονομικού κέντρου , δεν του έδωσα. Άλλην δράσιν του κατηγορουμένου Τσιριγκάκη δεν γνωρίζω, μόνον τον είχα υπάλληλον του aπολυμαντηρίου και ήρχετο εις προστριβάς με τους μαυραγορίτας, οίτινες τον κατήγγειλαν ως συνεργαζόμενον με τους Γερ­ μανούς, αλλά η υπηρεσιακ1Ί συνεργασία τούτου με τους Γερμανούς ήτο απο­ λύτως αναγκαία προς καταπολέμησιν των ασθενειών. Ο κατηγορούμενος Τσιριγκάκης ήτο υγιών εθνικών αρχών και διέκειτο εχθρικώς προς τας κομ­ μουνιστικάς οργανώσεις, αλλά χωρίς όμως να καταδώση κανέναν. Ο Σχινάς έλεγε ότι ήτο της οργανώσεως των Ε.Ε.Ε. Ανδ�έας Χ�ιστιανός, κάτοικος Λάρισας, δημοτικός υπάλληλος, ετών 37. Τα χρήματα εξεδόθησαν επ' ονόματι του Σιτρά, όστις τα παρέδωσε εις τον κατηγορούμενον Τσιριγκάκην διά να φέρη το οινόπνευμα, αλλά αργότερον τα κατέθεσε ο ίδιος ο Σιτράς εις το ταμείον, προς τακτοποίησιν του λογαρια­ σμού διότι ο Τσιριγκάκης έλιπε, συλληφθείς υπό των ανταρτών. Αναστ. Ι. Ζουναλής, κάτοικος Λάρισας, γιατρός, ετών 46. Έδωσα εις τον κατηγορούμενον ένα ποσόν χρημάτων διά να μου φέρη οινόπνευμα εξ Αθηνών διά τας ανάγκας μου, αλλά δεν μου έφερε, διότι εν τω μεταξύ τα χρήματα δεν αντιπροσώπευαν τίποτε λόγω της μεγάλης υποτιμή­ σεως της δραχμ1Ίς. Πέτ�ος Ζήση Κ�άχτης, κάτοικος Λάρισας, αξιωματικός εν αποστρατεία, ετών 52. Ολίγον καιρόν πριν φύγουν οι Γερμανοί από εδώ, με συν1Ίντησε ο κατηγο­ ρούμενος Τσιριγκάκης και μου είπε: «Είδες, εις τον Τύρναβον εφόνευσαν τον Παπανικολάου», και εγώ του απήντησα ότι θα ήτο αναμεμειγμένος πουθενά, και τότε ούτος με έπιασε από τον γιακά και μου είπε ότι «όλοι εσείς οι ΕΑΜίται θα κρεμασθείτε μίαν ημέραν, αλλά, ενώ εγνώριζε ότι 1Ίμην ΕΑΜίτης, δεν με

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

133

κατέδωσε εις τους Γερμανούς. Ο Τσιριγκάκης αν1Ίκεν εις τα Ε.Ε.Ε. Όπλα δεν είδα εάν είχαν, ούτε γνωρίζω εάν έφερνε πιστόλιον. Η οργάνωσις των Ε.Ε.Ε. κατεδίωκε τας οργανώσεις των Ε.Α.Μ., την συνεργασία των Γερμανών. Μάρτυρας υπεράσπισης του Βασιλείου Σχινά:

Κλεάνθης Παρδαλός, κάτοικος Λάρισας, δικηγόρος, ετών 60. Την εποχήν που ήλθαν, από τα διάφορα χωριά, γυναίκες και κορίτσια99 διά να διαμαρτυρηθούν και συνέλαβαν πολλάς από αυτάς, ο κατηγορούμενος Σχινάς ενήργησε διά την απελευθέρωσιν των εξ Αγιάς συλληφθεισών άνευ ουδεμίας αμοιβής. Μάρτυρας υπεράσπισης του Ι. Τσιριγκάκη.

Ευάγγελος Τούμπας, κάτοικος Τρικάλων, κτηματίας, ετών 42. Εγώ ήμην εις το υπαρχηγείον του Ζέρβα και γνωρίζω ότι ο Τσιριγκάκης ανήκεν εις το Ε.Δ.Ε.Σ. Μάλιστα έστειλε εις τον Ζέρβαν πολλούς αξιωματι­ κούς. Όταν ήλθα εδώ, συνεδέθην με τον Πέρπεραν και κάναμε μαύρην, οπότε μας συνέλαβαν οι Γερμανοί. Ο δε Πέρπερας έδωσε εις έναν διερμηνέαν, μαύ­ ρον [;] , ένα σημείωμα [με] 4-5 ονόματα, μεταξύ των οποίων και το όνομα του Σδράλη. Επειδή είχαμε και ψείρες, μας έστειλαν εις το aπολυμαντήριον. Εκεί δε ο Πέρπερας 1Ίρχισε να διαμαρτυρήται και να φωνάζη, εγώ δε είπον εις τον Τσιριγκάκην να φυλαχθή, διότι έδωσε σημείωμα εις τους Γερμανούς με ονό­ ματα Ελλήνων, ο δε Τσιριγκάκης μου είπε ότι δεν φοβάται τίποτε. Στέφανος Κώτσιος, κάτοικος Λάρισας, απόστρατος αξιωματικός, ετών 61. Ο Τσιριγκάκης με συνήντησε εις τας Αθήνας και πήγαμε μαζί εις το κατά­ στημα Ζέη διά το οινόπνευμα, αλλά χρειαζόμεθα πολλά χρήματα και δεν είχε και το αφήσαμε. Όταν επέστρεψα εδώ, με συνήντησε ο δικηγόρος Πιπινόπου­ λος και μου είπε τι γνωρίζω περί του οινοπνεύματος, εγώ δε του απήντησα ότι δεν το πήρε ο Τσιριγκάκης, τούτο δε το ωφελήθη ο εργοστασιάρχης. Ιωάννης Ζούκης, κάτοικος Λάρισας, υπάλληλος Υπουργείου Πρόνοιας, ετών 42. Ο Τσιριγκάκης, εις συζ1Ίτησιν που κάναμε, κατεφέρετο εναντίον της οργα­ νώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ. και εξ αυτού συνάγω ότι δεν ανήκεν εις οργάνωσιν συνερ­ γαζόμενην με το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Βρασίδας Β. Παπαδέλης, κάτοικος Λάρισας, εργολάβος, ετών 39. Ηρχόμην από τον σταθμόν και έμπροσθέν μου ήρχετο ο Ξιφαράς. Από την αντίθετον κατεύθυνσιν ήρχετο ο Τσιριγκάκης, όστις, αποτεινόμενος προς 99. Εφ. «0 Ρήγας», 7.6.1944.

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

134

Ξιφαράν, του είπε: «Δ . . . ιατί δεν με χαιρετάς», ο δε Ξιφαράς του είπεν: «Δεν σε αντελΊ1 φθην», ο δε Τσιριγκάκης του είπεν: «Εδώ σε κρατώ», και του έδειξε την σφραγίδαν. Ρώτησα τον Τσιριγκάκην τι συμβαίνει και αυτός μου είπεν: «Κάνε καλό διά να εύρης τον μπελά σου», δεν ήκουσα να απειλή τον Ξιφα­ ράν, ούτε είδα τούτον με πιστόλι.

Γεώργιος Παντούλης, κάτοικος Λάρισας, συνταξιούχος, ετών 36. Πριν παντρευθώ, είμεθα γείτονες με τον Τσιριγκάκην. Καθημερινώς επί αρκετόν διάστημα της Κατοχής κάναμε παρέα τα βράδια, και συζητούσαμε και με τον Νικόπουλον, όστις ήτο συγκάτοικός μου, και δεν ανεμειγνύετο ούτος καθόλου, ούτε και κατέδωσε κανέναν εις τους Γερμανούς. Οι παρόντες κατηγορούμενοι προσεκλήθησαν υπό του Προέδρου εις απο­ λογίαν, ούτοι δε aπολογούμενοι ηρνήθησαν τας αποδιδομένας αυτοίς κατη­ γορίας, ο εκ τούτων δε Ι. Τσιριγκάκης είπεν ότι, διατελών εν ευθυμία, είπεν εις τον μάρτυρα Ξιφαράν διατί δεν τον χαιρετά και τούτο διότι τον έπιασε ως παραβάτην και δεν τον ανέφερε. Το δικαστ1Ίριο, με την υπ' aριθμ. 43/1945 απόφασή του, «εκ1Ίρυξεν αθώον μεν, λόγω αμφιβολιών, τον εκ των κατηγορουμένων I. Τσιριγκάκην, των απο­ διδομένων αυτώ διά του κατηγορητηρίου πράξεων, ένοχον δε τον μεν κατη­ γορούμενον Βασ. Σχινάν, ουχί κατά το κατηγορητήριον αλλ' επί παραβάσει του άρθρου 4 του υπ' aριθμ. 533/45 Αναγκ. Νόμου, κατά τροποποίησιν του κατηγορητηρ ίου, τον δε Ιούλιον Β ιανέλι ένοχον μεν επί παραβάσει του άρθρου 1 εδαφ. η' του υπ' aριθμ. 533/945 Αναγκ. Νόμου, αθώον δε των λοι­ πών αποδιδόμενων αυτώ πράξεων διά του κατηγορητηρίου. Διέταξε την εκ των φυλακών απόλυσιν του απαλλαγέντος κατηγορουμέ­ νου I. Τσιριγκάκη, εάν δι' άλλην τινά αιτίαν δεν πρέπει να κραηΊται ( . . . ) και κατεδίκασε τους ως άνω κηρυχθέντας ενόχους κατηγορουμένους, τον μεν Β ασ. Σχινάν εις φυλάκισιν δύο και ημίσεως ετών και ισόβιον στέρησιν των πολιτικών του δικαιωμάτων, τον δε Ιούλιον Β ιανέλι εις την ποινήν των ισό­ βιων δεσμών. Αφήρεσε εκ της επιβληθείσης ποινής εις τον Β ασ. Σχινάν τον χρόνον της προφυλακίσεως, από 24ης Σεπτεμβρίου 1945 μέχρι σΊ1μερον ανερ­ χόμενος εις δύο μήνας και είκοσι επτά ημέρας, και ούτως υπολείπεται να εκτί­ σει ο ρηθείς κατηγορούμενος Βασ. Σχινάς ποινήν φυλακίσεως δύο (2) ετών, τριών μηνών και τριών (3) ημερών από σΊ1μερον». *

Ο Βασίλειος Δη μ. Σχινάς, ενώ ήταν προφυλακισμένος, οδηγ1Ίθηκε στο εδώλιο του κατηγορουμένου του Ε.Δ.Δ. Λάρισας για δεύτερη φορά στις 22 Φε­ βρουαρίου 1 946, για πράξη εις βάρος του Αθανασίου Θεολόγου Στεργιάδη, για την οποία τον είχε εγκαλέσει. Οι μάρτυρες, κατά τα υπ' aριθμ. 76/1946 πρακτικά του δικαστηρίου, κατέθεσαν σε βάρος του:

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΊΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

135

Χαρίκλεια Γεωργάκη, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 24. Ήλθεν εις το σπίτι του Στεργιάδη ο κατηγορούμενος με έναν Γερμανόν και ενήργησαν έρευνα ανεύρον δε κάτι χαρτιά της «ΑλΊ1θειας» 100 και, συνεπεία της ανακαλύψεως ταύτης, ετυφεκίσθη ο Μενέλαος Στεργιάδης. Ο κατηγο­ ρούμενος ηδύνατο, εάν ήθελε, να τα αποκρύψη τα χαρτιά αυτά, ενώ αυτός έκαμνε το αντίθετον, ενίσχυε τους Γερμανούς εις την ανακάλυψιν των διαφό­ ρων εγγράφων. Ιωάννα θεολόγου Στεργιάδου, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 21. Ήλθον εις το σπίτι μου ο κατηγορούμενος Βασίλειος Σχινάς με τον Γερμα­ νόν και έκαμαν έρευναν και βρ1Ίκαν 3 χαρτιά της «ΑλΊ1θειας», και τα π1Ίρε ο Σχινάς και τα έδωσε εις τον Γερμανόν, ενώ ηδύνατο να τα αφήση και να μην πη τίποτε. Ήσαν δε πολλά τα χαρτιά και μπορούσε να τα πετάξη λέγων ότι δεν είναι τίποτε, ενώ αυτός αντιθέτως τα παρουσίασε και συνεπεία τούτων ετυφεκίσθη ο αδελφός μου υπό των Γερμανών. Αθανάσιος θεολόγου Στεργιάδης, κάτοικος Λάρισας, κουρέας, ετών 30. Ο κατηγορούμενος μετέβη με Γερμανόν εις το σπίτι μας και ενήργησαν έρευναν, μέσα δε σε ένα μπαούλο με χαρτιά βρήκε και πήρε 3 χαρτιά της «Αλήθειας», 1Ίτο δε εύκολον εις τούτον, εάν ήθελε, να τα αποκρύψη και να μην πη εις τον Γερμανόν τι έλεγαν, δεδομένου ότι ο Γερμανός δεν εγνώριζε την ελληνικ1Ί, και μετ' ολίγας ημέρας ο αδελφός μου ετυφεκίσθη υπό των Γερ­ μανών βάσει των ανευρεθεισών εφημερίδων. Ηλίας Σουφλής, Κάτοικος Λάρισας, σιδηροδρομικός υπάλληλος, ετών 48. Εγώ είδα τον κατηγορού μενον να μπαίνη με τον Γερμανό στο σπίτι του Στεργιάδη και βγήκαν έπειτα από μίαν ώρα έχοντας μαζί των και τον Μενέ­ λαον Στεργιάδην· ως δε ήκουσα, βρήκαν κάτι χαρτιά της «Αλήθειας». Παναγιώτης Αξιώτης, κάτοικος Λάρισας, σιδ/κός υπάλληλος, ετών 48. Τον Μάρτιον του 1944 είδα μέσα σε ένα aυτοκίνητον έναν Γερμανόν, τον κατηγορούμενον και τον Μενέλαον Στεργιάδην, όστις συνελήφθη επειδ1Ί εις το σπίτι του ανευρέθησαν 3 εφημερίδες της «Αλήθειας» και ετυφεκίσθη μετά από τέσσερες ημέρας. Μιχαήλ Γ. Σωτηρίου, κάτοικος Λάρισας, καθηγητ1Ίς, ετών 32. Ο κατηγορούμενος, ως διερμηνεύς των Γερμανών, προέτρεψε τον Δ. Βουρ­ νάζον να υποβάλη μήνυσιν εναντίον του αδελφού του ότι ήτο οργανωμένος εις το Ε.Α.Μ. Ο ίδιος δε συνέταξε και την μήνυσιν, και, γενομένης ερεύνης, ανευρέθησαν κάτωθι του στρώματος της κλίνης του εφημερίδες του απελευ100. Εφημερίδα, όργανο της περιφερειακής επιτροπής Λάρισας του Ε.Α.Μ. την περίοδο της Κατοχής.

136

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΙΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

θερωτικού αγώνος και συνελήφθη ο Βουρνάζος. Εκρατήθη επί 3 μήνας εις το στρατόπεδον. Επίσης, από μίαν γυναίκα έλαβε λίρας διά να ενεργήση διά την αποφυλάκισιν του συζύγου της, όστις και ετυφεκίσθη. Οσάκις οι Γερμανοί μετέβαιναν δι' έρευναν, συγκέντρωναν όλα τα πράγματα της οικίας και έβα­ ζαν τον διερμηνέα και τους έλεγε τι ήτο το καθένα, όταν δε ήσαν πολλά τα χαρτιά, ηδύνατο ο διερμηνέας να τα αποκρύψη τα επιλ1Ίψιμα, δεδομένου ότι οι Γερμανοί δεν εγνώριζον να διαβάζουν ελληνικά, μόνον αργότερον οι Γερ­ μανοί αξιωματικοί έμαθον να διαβάζουν την εφημερίδα της «Αλήθειας». Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 76/1946 απόφασή του, «εκήρυξεν ένοχον τον κατηγορούμενον, αλλά της παραβάσεως του άρθρου 4 του υπ' aριθμ. 533/1945 Αναγκ. Νόμου κατά τροποποίησιν του κατηγορητηρίου και τον καταδίκασε εις φυλάκισιν 5 ετών και ισόβιον στέρησιν των πολιτικών δικαιω­ μάτων». *

Ο Βασίλειος Σχινάς, όντας κατάδικος και κρατούμενος στις φυλακές Βόλου, υπέβαλε αίτηση στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας για τη συγχώνευση των δύο ποινών που του είχαν επιβληθεί με τις αποφάσεις του υπ' aριθμ. 43/1945 - φυλάκιση 2 και ήμισι ετών-, και 76/1946 - φυλάκιση πέντε ετών. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 109/16.10.1948 απόφασ1Ί του, που εκδό­ θηκε ερήμην του αιτούντα, έκανε δεκτή την αίτησή του και συγχώνευσε την ποινή πρώτης απόφασης στην ποινή της δεύτερης απόφασης, «άνευ επι­ τάσεως» και όρισε, όπως αναφέρεται στα πρακτικά του: «να εκτίση ούτος ποινήν φυλακίσεως πέντε ετών και ισόβιον στέρησιν των πολιτικών δικαιω­ μάτων [ ... ], αφαιρεί τον χρόνον της προφυλακίσεώς του από 24 Σεπτεμβρίου 1945 μέχρι σήμερα που εκδικάστηκε η αίτησίν του, ανερχόμενον εις τρία έτη και είκοσι τρεις η μέρας», και όρισε «υπόλοιπον εκτιτέας υπ' αυτού ποινής φυλακίσεως ενός έτους, ένδεκα (11) μηνών και επτά ημερών».

9. Χρήστος Κροντήρης, ο λοχαγός διοικητής Ασφαλείας του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Με τη δημιουργία των Ταγμάτων Ασφαλείας από την κατοχική κυβέρνηση του Ιωάννη Ράλλη, το αρμόδιο «Υπουργείο» της, το «Υπουργείο Στρατιωτι­ κών», με διαταγή του κάλεσε τους αξιωματικούς του διαλυμένου, μετά την επίθεση των Γερμανών και την κατάληψη της χώρας, στρατού μας να εντα­ χθούν σ' αυτά και να αναλάβουν τη διοίκησ1Ί τους. Το ίδιο έπραξε με τις πολυποίκιλες aντικομμουνιστικές οργανώσεις που δρούσαν σε όλη τη χώρα. Στη Θεσσαλία τέτοιες οργανώσεις 1Ίταν η Ε.Ε.Ε. και κυρίως ο Ε.Α.Σ.Α.Δ., τους άνδρες των οποίων διέταξε να ενταχθούν ή να συνεργαστούν με το Τάγ­ μα Ασφαλείας της Λάρισας, του οποίου διοικηη1ς ήταν ο λοχαγός Ιωάννης

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣfΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

137

Λόρτος101. «Ένοπλον και ηγετικόν μέλος» των ενόπλων του Ε.Α.Σ.Α.Δ. υπήρ­ ξε ο αξιωματικός Χρήστος Κροντήρης. Υπηρετούσε ήδη στο Τάγμα Ασφα­ λείας Λάρισας όταν, ως αξιωματικός, ανέλαβε τη στρατιωτική εκπαίδευση των ανδρών μονάδας του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και τη θέση του διοικητή του τμήματος ασφάλειας αυτού, προφανώς μετά την εξόντωση του Αγελαδέλη, προηγούμε­ νου διοικητή του, από ενόπλους της Αντίστασης στις 12 Μαίου 1944. Ο ίδιος, επικεφαλής ΕΑΣΑΔιτών και σε συνεργασία με τους Γερμανούς, έλαβε μέρος σε πολλές επιδρομές στα χωριά της περιφέρειας Λάρισας, όπως και σε μάχες κατά των ανταρτών. Σε μία τέτοια επιδρομή στο χωριό Χατζηχα­ λάρ (Ελευθεραί) λεηλάτησε πολλές οικίες και ανάμεσά τους και την οικία της αδελφής του Χρήστου Παπαδημητρίου, Γεωργίας Πατσούρα, από την οποία πήρε «πλάκες» [δίσκους γραμμοφώνου] , που αν1Ίκαν σ' αυτόν. Ο παθών Παπαδημητρίου μετά την Απελευθέρωση κατέθεσε μήνυση εναντίον του, με αποτέλεσμα ο Χρ. Κροντήρης να παραπεμφθεί στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας για να δικαστεί στις 25 Ιανουαρίου 1946. Ο κατηγορούμενος εμφανίστηκε στο δικα­ στήριο, όπως και ο μηνυτ1Ίς, ο οποίος μάλιστα δήλωσε και παράσταση πολιτι­ κής αγωγής. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν κατέθεσαν τα παρακάτω, σύμφω­ να με τα υπ' aριθμ. 40/1946 πρακτικά του δικαστηρίου:

Χρήστος Αθ. Παπαδημητρίου, κάτοικος Τερψιθέας, γεωργός, ετών 35. Έμαθαν από την αδελφ1Ίν μου ότι ο κατηγορούμενος μετέβη εις το χωριό Χατζηχαλάρ, όπου έμενε, και της ελεηλάτησε το σπίτι, μάλιστα μου πήρε και μερικές πλάκες που είχα εγώ στο σπίτι της. Ωσαύτως, ήκουσα ότι ο αυτός κατηγορούμενος ελεηλάτησε και διαφόρων άλλων τας οικίας και ότι ήτα αξιωματικός της Ε.Α.Σ.Α.Δ. και μάλιστα συνεπλάκη με τους αντάρτες. Ηλίας Σεραφείμ Καλλιάζης, κάτοικος Λάρισας, ανθυπασπιστής πεζικού, ετών 37. Εις την Λάρισαν πράγματι υπήρχε οργάνωσις Ε.Α.Σ.Α.Δ. και μετέπειτα, κατόπιν διαταγής του Υπουργείου Στρατιωτικών, οι άνδρες της Ε.Α.Σ.Α.Δ. ενετάχθησαν εις το ιδρυθέν Τάγμα Ασφαλείας, εις ο υπηρέτει και ο κατηγο­ ρούμενος. Στο σημείο αυτό, ο συνήγορος του κατηγορουμένου ζήτησε να αναβλη­ θεί η δίκη για να κληθούν οι μάρτυρες: 1) Βασίλειος Δημ. Καλημόπουλος, κάτοικος Χατζηχαλάρ, σήμερα Ελευθεραί, 2) Ευάγγελος Καλογερόπουλος, αντισυνταγματάρχης πυροβολικού, κάτοικος Αθηνών, 3) Αριστείδης Καρα­ ποστόλης, αντισυνταγματάρχης πεζικού, κάτοικος Λάρισας, 4) Χρ1Ίστος Γαληνός, χωροφύλακας Β' Αστυνομικού Τμήματος Λάρισας, και 5) Ιούλιος Έμπερλεν, κάτοικος Λάρισας και για να προσάγει τη «σχετική διαταγ1Ί συστάσεως του Τάγματος Ασφαλείας εν Λαρίση». 101. Βλ. Κεφ. Α', Ι, 9, υπ' αριθμ. 165/1947 πρ. Ε.Δ.Δ. Λάρισας, κατάθεση του μάρτυρα Μιχαήλ Χαδέλλη, δημοσιογράφου-διευθυντή της εφημερίδας <<Λαρισα·ίκός Τύπος>>.

ΣΓΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

138

Το δικαστήριο, με την υπ' αριθμ. 40/1946 απόφασή του, έκανε δεκτ1Ί την αίτηση του κατηγορουμένου και ανέβαλε την εκδίκαση της υπόθεσης «εις υστέραν δικάσιμον υπό του επιτρόπου οριστέαν». *

Η νέα δικάσιμος ορίσθ'ηκε για τις 16 Οκτωβρίου 1948. Ο κατηγορούμενος δεν εμφανίστηκε και η υπόθεση εκδικάστηκε ερ1Ίμην αυτού. Οι μάρτυρες κατέθε­ σαν τα παρακάτω, κατά τα υπ' αριθμ. 105/1948 πρακτικά του δικαστηρίου:

Βασίλειος Δημ. Καλημόπουλος, κάτοικος Χατζηχαλάρ, γεωργός, ετών 29. Ο κατηγορούμενος ήτο εις την οργάνωσιν του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και ήλθε με Γερ­ μανούς εις το Χατζηχαλάρ και, αφού έκαμε μπλόκο, προέβη εις λεηλασίας. Από το σπίτι μου πήραν 7.000 οκάδες σιτάρι και όλον τον ρουχισμόν. Σ11με­ ρον ο κατηγορού μενος υπηρετεί ως αξιωματικός εις τον εθνικόν στρατόν. Από τα πράγματά μου ανεγνώρισα το σακάκι μου, το οποίο φορούσε ο κατη­ γορούμενος, όταν ήτο κρατούμενος των ΕΛΑΣιτών εις την Χάβρα Λαρίσης. Χρήστος Αθ. Παπαδημητρίου, κάτοικος Τερψιθέας, γεωργός, ετών 40. Ο κατηγορούμενος ήτο εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και, εις γενομένην επιδρομ1Ίν εις το χωριό μας, αφήρεσε της αδελφής μου 2 κάδους τυρί και τα ρούχα της προι­ κός των κοριτσιών της. Ε μένα δε δέκα πλάκες γραμμοφώνου. Ο κατηγορού­ μενος σήμερον υπηρετεί εις τας τάξεις του στρατού ως αξιωματικός. Ιούλιος Εδμόνδος Έ μπερλεν, εργάτης, κάτοικος Λάρισας, ετών 30. Όταν οι Γερμανοί ήλθον εις το Χατζηχαλάρ, με προσέλαβον ως διερμηνέα των και γνωρίζω ότι ο κατηγορούμενος Κροντήρης δεν π1Ίγε σε κανένα σπίτι να αφαιρέση πράγματα. Τα πράγματα τα π1Ίραν οι Γερμανοί. Το δικαστήριο, με την υπ' αριθμ. 105/1948 απόφασή του, «εκ1Ίρυξεν ένο­ χον τον κατηγορούμενον του ότι: 1ον) Εν Λαρίση, κατά το έτος 1944 και ιδία κατά τους μήνες Ιούλιον και Αύγουστον, ανέλαβεν υπηρεσίαν παρά ταις αρχαίς κατοχής, ενήργησεν κατά τρόπον πιεστικόν διά τον λαόν και διευκό­ λυνεν το έργο της Κατοχής, ήτοι ήτο ένοπλον ηγετικόν μέλος και σύνδεσμος μετά των Ταγμάτων Ασφαλείας της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήτις ετέλη υπό τας διαταγάς του γερμανικού στρατού, και ιδία ως αξιωματικός διοικητής διμοιρίας ανέλαβεν την εκπαίδευσιν μονάδος ενόπλου τμήματος της οργανώ­ σεως Ε.Α.Σ.Α.Δ. και μετείχεν εις στρατιωτικάς επιχειρήσεις εντός του ελληνι­ κού κράτους, προαχθείς παρά των Γερμανών και λαβών είτα την διοίκησιν Ασφαλείας του Ε.Α.Σ.Α.Δ., και 2ον) Κατά μήνα Ιούλιον και εν τω χωρίω Χατζηχαλάρ-Λαρίσης προέβη εις πράξεις βίας, συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχής εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, 1Ίτοι, εξοπλισθείς παρά των αρχών κατοχής, μετέβη επικεφαλής τμ1Ί-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

139

ματος ΕΑΣΑΔιτών και Γερμανών και ενήργησε μπλόκο εν τω ανωτέρω χωρίω και είτα επεδόθη εις ερεύνας και διαρπαγάς, αφαιρέσας εκ της οικίας του Βασ. Καλημοπούλου ολόκληρον την γεωργικ1Ίν εσοδείαν του 1944, ήτοι 7.000 οκάδας σίτου, διάφορα είδη ρουχισμού και οικιακών σκευών, εκακοποίησε την γραίαν μητέρα τού ανωτέρω, παρέλαβεν δε και εν σακάκιον το οποίον ανεγνώρισεν ο παθών κατά την εν Λαρίση επισκεψίν του [στη Χαύρα Λαρί­ σης, όπου εκρατείτο υπό του Ε.Λ.Α.Σ. ο Κροντήρης] . Επίσης, ελεηλάτησεν την οικίαν της Γεωργίας Πατσούρα, εξ ης αφ1Ίρεσεν τα περισσότερα είδη ρου­ χισμού, ως και δέκα (10) δίσκους γραμμοφώνου του αδελφού της Χρ. Αθαν. Παπαδημητρίου, κατοίκου Τερψιθέας Λαρίσης. Τας πράξεις δε ταύτας εξετέ­ λεσεν συντρεχουσών ελαφρυντικών περιπτώσεων». Και τον καταδίκασε «δι' εκατέραν των δύο πράξεων εις ειρκτήν πέντε και η μίσεως ετών» και, κατά συγχώνευση της ποινής της πρώτης [πράξης] στην ποιν1Ί της δεύτερης, αυξη­ μένης κατά έξι μήνες, στη συνολική «Ποινή ειρκτ1Ίς (6) εξ ετών». Από τα στοιχεία που κατέχω δεν προκύπτει αν ο καταδικασθείς Χρ1Ίστος Κροντήρης άσκησε το ένδικο μέσο της ανακοπής κατά της παραπάνω από­ φασης του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, ή φυλακίστηκε. Το πιθανότερο είναι ότι η υπόθε­ σΊΊ του «ξεχάστηκε».

10. Ένας ΕΑΣΑΔίτης ένοπλος και με γερμανική στολή κατά των ανταρτών. Ότι οι ΕΑΣΑΔίτες 1Ίταν ένοπλοι και συνεργάζονταν με τους Γερμανούς και μαζί τους κατατυραννούσαν και πλιατσικολογούσαν τους κατοίκους των θεσσαλικών πόλεων και χωριών και πολεμούσαν εναντίον των ανταρτών 1Ίταν γνωστό σε όλους την περίοδο της Κατοχής. Στις δίκες κατά των δωσιλό­ γων που έγιναν μετά την Απελευθέρωση, οι κατηγορούμενοι ΕΑΣΑΔίτες δεν είχαν παραδεχθεί, παρά σπανίως, ότι μετείχαν στην οργάνωση του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και περισσότερο ότι είχαν διαπράξει τις πράξεις για τις οποίες παραπέμφθη­ καν στα ειδικά δικαστήρια. Στην υπόθεση που θα παραθέσω αμέσως πιο κάτω, για πρώτη φορά κατηγορούμενος παραδέχεται ότι έλαβε μέρος με τους Γερμανούς σε μάχη κατά των ανταρτών στο χωριό Ζάππειο το 1944. Πρόκει­ ται για τον ΕΑΣΑΔίτη Ρώσιο Χρ1Ίστου Κορνούτη, κάτοικο Λάρισας, που η υπόθεσή του εκδικάστηκε στις 24 Νοεμβρίου 1 945 από το Ε.Δ.Δ. Λάρισας. Σύμφωνα με τα υπ' αριθμ. 30/1945 πρακτικά του δικαστηρίου, οι μάρτυρες κατέθεσαν και ο κατηγορούμενος ομολόγησε τα εξ1Ίς: Μάρτυρες κατηγορίας:

Αλέκος Κ. Χατζηλάζαρος, κάτοικος Λάρισας, σιδηρουργός, ετών 23. Ο κατηγορούμενος είναι γείτων μου. Γνωρίζω ότι ούτος ήτο ενδεδυμένος στρατιωτικά και έφερεν όπλον. Έλαβε μέρος σε μάχες εναντίον των ανταρ­ τών μαζί με τους Γερμανούς, όπως στο Μπακράτσι, Μουσαλάρ και αλλαχού.

140

ΣΊΆ ΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Η μάννα του κατηγορουμένου, που τον περίμενε, έλεγε ότι ο υιός της πήγε σε μάχες. Μάρτυρας υπεράσπισης:

Μανώλης, κάτοικος Λάρισας, εργάτης, ετών 19. Ο κατηγορούμενο ς ήτο ενδεδυμένος στρατιωτικά, έφερε όπλον, έλαβε δε μέρος και σε μάχες μαζί με τους Γερμανούς, στην γειτονιά μας όμως εφέρετο καλά. Ο κατηγορούμενος, προσκληθείς εις απολογίαν, είπεν ότι τα άλλα παιδιά της γειτονιάς τον εξεβίασαν και κατετάγη στην Ε.Α.Σ.Α.Δ., έλαβε δε μέρος στην μάχην του Ζαππείου, μετά των Γερμανών, εναντίον του Ε.Λ.Α.Σ. Το δικαστ1Ίριο, με την υπ' αριθμ. 30/1945 απόφασ1Ί του, κήρυξε «ένοχο μεν, του ότι εν Λαρίση κατά το έτος 1 944, και ιδία κατά τον μήνα Ιούλιον, εν συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχής, παρ' ων εξωπλίσθη, προέβη εις πράξεις βίας εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, ήτοι, εν συμπράξει μετά τμήματος Γερμανών και ΕΑΣΑΔιτών, έλαβε μέρος εις την εναντίον των ανταρτών γενομένην μάχην εις Ζάππειον (Μπα­ κράτσι) Λαρίσης. Αθώον δε, λόγω αμφιβολιών, του ότι κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον καταταγείς εις αντεθνικ1Ίν οργάνωσιν του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Λαρίσης, παρείχε συστηματικώς εις τον εχθρόν, 1Ίτοι εις τους Γερμανούς, πλη­ ροφορίας περί κιν1Ίσεων ατόμων και οργανώσεων, εργαζομένων διά τον εθνι­ κόν και συμμαχικόν αγώνα». Και καταδίκασε «τον κηρυχθέντα ένοχον κατη­ γορούμενον εις πρόσκαιρα δεσμά δέκα και ημίσεως (10 1/2) ετών». 11. Επώνυμος και σιχαμερός καταδότης. Ο Νικόλαος Κλάψας, κάτοικος Λάρισας, ήταν φορτοεκφορτωη1ς στο επάγ­ γελμα, αλλά και στην υπηρεσία Ασφαλείας του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Δεν είχε φορέσει γερμανική στολή και ούτε έφερε το περιβραχιόνιο της οργάνωσης. Μπαινό­ βγαινε μόνο στα γραφεία της και υποδείκνυε τους οργανωμένους στην αντί­ σταση. Όταν οι ΕΑΣΑΔίτες συνέλαβαν δεκάδες φορτοεκφορτωτές και στα γραφεία τους γινόταν η επιλογ1Ί των μελλοθανάτων ανάλογα με τις πληφορο­ ρίες που διέθεταν, ο Κλάψας υπεδείκνυε την ταυτότητα των κρατουμένων. Μετά την Απελευθέρωση βρέθηκε κι αυτός κατηγορούμενος. Η δίκη του έγι­ νε ερήμην αυτού στις 31 Μαtου 1946, κατά την οποία οι μάρτυρες κατέθεσαν τα παρακάτω, όπως προκύπτει από τα υπ' αριθ μ. 195/1946 πρακτικά του δικαστηρίου:

Βάιος Κων/νου Μάλλιος, κάτοικος Λάρισας, φορτοεκφορτωτής, ετών 46. Όταν συνελήφθην μαζί με άλλους φορτοεκφορτωτάς από τους ΕΑΣΑΔί­ τας, ο κατηγορούμενος είπεν εις τους άλλους ΕΑΣΑΔίτας να με πάρουν εμένα εις το ανακριτικόν γραφείον για να τους πω ορισμένα ονόματα, τα οποία εγώ

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣ'ΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

141

ηρνήθην ως μη γνωρίζων ταύτα, και επειδή δεν τους είπα με έδειραν τέσσερες φορές. Ο κατηγορούμενος δεν ήτο ντυμένος με στρατιωτικά του Ε.Α.Σ.Α.Δ.

Γεώργιος Απ. Ράλλης, κάτοικος Λάρισας, φορτοεκφορτωτής, ετών 32. Τον κατηγορού μενον είδα μίαν στιγμήν εις τα γραφεία της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., όταν συνελήφθην μαζί με άλλους φορτοεκφορτωτάς. Πάντως ο κατηγορούμενος έμπαινε και έβγαινε εις τα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Όταν μας συνεκέντρωσαν όλους τους κρατουμένους, ο κατηγορούμενος, τη υποδείξει ΕΑΣΑΔίτου, έβαζε το χέρι του στην πλάτη ορισμένων κρατουμένων, σημείον δηλαδή υποδείξεως. Εκ των 33 κρατουμένων οι 17 εξετελέσθησαν. Δημήτριος Γ. Ντιούδης, κάτοικος Λάρισας, φορτοεκφορτωτής, ετών 39. Δεν γνωρίζω την δράσιν του κατηγορουμένου. Έμαθα ότι ο κατηγορούμε­ νος ήτο κρατούμενος υπό Ε.Λ.Α.Σ., αλλά διά ποίαν αιτίαν δεν γνωρίζω. Κωνσταντίνος Νικολάου Στεργίου, κάτοικος Λάρισας, κουρέας, ετών 40. Ε μένα με φώναξαν να κόψω τα μαλλιά του Παπαναξαγόρα εις τα γρα­ φεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Εις την αίθουσαν των γραφείων του Ε.Α.Σ.Α.Δ. είδα περίπου 17 ανθρώπους, μεταξύ αυτών οι πλείστοι φορτοεκφορτωταί και μαζί με αυτούς και τον κατηγορούμενον, τον οποίον ήκουσα να λέγη εις τους κρα­ τουμένους: «Πέστε, παιδιά, την αλ1Ίθειαν για να σωθήτε: σεις δεν κάνατε συνεδριάσεις εις το γραφείον του Κουντοβάγιου;». Βασίλειος Κων/νου Ιατρού, κάτοικος Λάρισας, φορτοεκφορτωτής, ετών 39. Ο κατηγορούμενος δεν έκαμε εγκληματικάς πράξεις και εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. επήγεν από φόβον. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 195/1946 απόφασή του, κ1Ίρυξε «αθώον, λόγω αμφιβολιών, τον κατηγορού μενον των αποδιδομένων αυτώ πράξεων διά του κατηγορητηρίου». 12. Ένας γερμανοντυμένος σπιούνος ΕΑΣΑΔίτης.

Ο Αθανάσιος Σταύρου Πάτσας ήταν ένας φιλότιμος και δραστήριος ΕΑΣΑ­ Δίτης. Ενδεδυμένος με στρατιωτική στολή περιπολούσε στην αγορά όπου επι­ σήμαινε και συνελάμβανε υπόπτους. Ή έστελνε άλλους ΕΑΣΑΔίτες να τους συλλάβουν. Ο ίδιος υπέβαλλε και πολυσέλιδες αναφορές εναντίον των συλλη­ φθέντων. Μετά την Απελευθέρωση ήταν επόμενο κάποιο από τα θύματά του να τον εγκαλέσει για τη δράση του αυτή. Έτσι συνελ1Ίφθη και στις 26 Νοεμ­ βρίου 1945, δέσμιος, οδηγήθηκε στο ακροατήριο του Ε.Δ.Δ. Λάρισας. Σύμφω­ να με τα υπ' aριθμ. 34/1945 πρακτικά του δικαστηρίου, οι μάρτυρες κατέθε­ σαν τα παρακάτω γεγονότα από την καθημεριν1Ί δραστηριότητά του, αφού προηγουμένως, με διαταγή του Προέδρου, ελευθερώθηκε από τα δεσμά του.

142

ΣΓΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Θωμάς Παναγ. Τέντης, κάτοικος Λάρισας, κορνιζοποιός, ετών 30. Με τον κατηγορού μενον και τους μάρτυρας: Δεδούσην, Κανελίδην και άλλους, είμεθα οργανωμένοι εις το Ε.Α.Μ. Εντούτοις ο κατηγορούμενος ούτος ήλθε με τρεις άλλους ΕΑΣΑΔίτες εις την αγοράν, άοπλος μεν αλλά ενδεδυμένος στρατιωτικά, με συνέλαβε λέγων να μη φοβηθώ, διότι αυτός με παίρνει και αυτός θα με βγάλη, αρκεί να πω την αλήθεια, και με ωδήγησεν εις τα κρατητήρια της Ε.Α.Σ.Α.Δ., οπόθεν μετά μερικές η μέρες με παρέδωκαν εις τους Γερμανούς, οίτινες με ενέκλεισαν εις το στρατόπεδον. Εξήλθαν του στρατοπέδου χάρις εις τας ενεργείας ενός Σαριμβέη, διερμηνέως των Γερμα­ νών. Πριν έτι με συλλάβουν οι ΕΑΣΑΔίτες, εγώ πήγα έξω προς τον Ε.Λ.Α.Σ., οπόθεν επέστρεψα. Τούτο εγνώριζε ο κατηγορούμενος, με τον οποίον είμεθα επί Κατοχής εις την ιδίαν πεντάδα του Ε.Α.Μ. Ο κατηγορούμενος μου είπε να ομολογήσω ότι πήγα aντάρτης, και δεν θα πάθαινα τίποτε. Κωνσταντίνος Ι. Μπέκας, κάτοικος Λάρισας, υφαντουργός, ετών 21. Ο κατηγορούμενος κι εμένα και τον Τέντην μας πρόδωσε στην Ε.Α.Σ.Α.Δ. ότι είμεθα αντάρτες και μας συνέλαβαν οι ΕΑΣΑΔίτες. Ε μένα δεν με συνέλα­ βε ο ίδιος ο κατηγορούμενος, αλλ' έστειλε άλλους ΕΑΣΑΔίτες, οι οποίοι και με συνέλαβαν. Στα γραφεία της Ε.Α.Σ.Α.Δ. που με ωδήγησαν, είδα οχτασέλι­ δον κατάθεσιν του κατηγορουμένου, εν η ούτος έλεγε ότι είμεθα αντάρτες κ.λπ. Ο κατηγορούμενος ντύθηκε την στολήν του λεγεωνάριου και έλεγεν ότι θα μας σκοτώση. Από τα κρατητήρια της Ε.Α.Σ.Α.Δ. με παρέδωσαν εις τους Γερμανούς, στην Γκεστάπο, και απελύθην εκείθεν μεσολαβήσει γνωστού της οικογενείας μου προσώπου. Απόστολος Μιχ. Δεδούσης, κάτοικος Λάρισας, μηχανικός, ετών 26. Πράγματι μετέβην στον Ε.Λ.Α.Σ. διά να καταταγώ, αλλά δεν με εκράτησαν και επέστρεψα με τον Τέντην. Όταν επέστρεψα είδα τον κατηγορού μενον ΕΑΣΑΔίτην. Ούτος μας επρόδωσε στην Ε.Α.Σ.Α.Δ. και κληθείς παρουσιά­ σθην μόνος εις τα γραφεία της οργανώσεως ταύτης. Ψεύδεται ο κατηγορού­ μενος ισχυριζόμενος ότι συνελήφθημεν διότι επροδόθημεν από την Κλεονί­ κην Σταματίου επί τω λόγω ότι αυτή δήθεν μας ανέφερε εις την Ε.Α.Σ.Α.Δ. ως αντάρτας. Η Κλεονίκη Σταματίου απλώς έκαμε παράπονα εναντίον μας εις την οργάνωσιν αυτήν διότι την εκτυπήσαμεν. Εκείνος που μας επρόδωσε είναι ο κατηγορούμενος, όστις εγνώριζε ότι πήγαμε για αντάρτες και όστις ήτο οργανωμένος μαζί μας εις την αυτήν πεντάδα του Ε.Α.Μ. Χριστόφορος Κυρ. Κανελίδης, κάτοικος Λάρισας, μαθητής, ετών 18. Ο κατηγορούμενος συνέλαβε και εμένα και με ωδ1Ίγησε εις τα γραφεία της Ε.Α.Σ.Α.Δ., οπόθεν αφέθην ελεύθερος, καίτοι τους είπα ότι 1Ίμην απλώς μέλος του Ε.Α.Μ. Ο κατηγορούμενος είπε στην Ε.Α.Σ.Α.Δ. ότι ήμην ένοπλον μέλος στο Ε.Α.Μ. Η ιδία η Πεγιοπούλου είπεν ότι ο κατηγορούμενος ελεηλάτησε την οικίαν της.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

143

Στο σημείο αυτό ο επίτροπος επρότεινε την εξέτασιν του μaρτυρος Γεωργ. Ι. Βουλaγκα.

Γεώργιος Ι. Βουλάγκας, κaτοικος Λaρισας, τυπογρaφος, ετών 22. Ο κατηγορούμενος ήτο ΕΑΣΑΔίτης, συνέλαβε δε και την αδελφήν μου επί τω λόγω ότι μοίραζε κουπόνια και εισέπραττε χρ1Ίματα για το Ε.Α.Μ. Ο κατη­ γορούμενος γύριζε στα Ταμπaκικα με χειροβομβίδα στο χέρι και έλεγεν ότι είναι αυτός και οι aλλοι παιδιa του Χίτλερ. Ο Πρόεδρος κaλεσε τον κατηγορούμενο να απολογηθεί και αυτός αρνή­ θηκε την κατηγορία «ειπών ότι μόνον διa 10, 12 η μ[έρας] υπηρέτησε ως ΕΑΣΑΔίτης, διa να γλυτώση, επειδή η Κλεονίκη Σταματίου τον κατεδίωκεν με τους aλλους μaρτυρας ως αντaρτην του Ε.Λ.Α.Σ.». Το δικαστήριο, με την υπ' αριθμ. 34/1945 απόφασή του, κήρυξε τον κατη­ γορούμενο «ένοχον μεν του ότι εν Λαρίση κατa μήνα Μaιον 1944 κατέδωκεν εις τον εχθρόν Έλληνας υπηκόους, ήτοι τους Θωμaν Τέντην, Απόστολον Δεδούσην, Κων/νον Μπέκαν και Χριστόφορον Κανελίδην, οίτινες συνελΊ1φθησαν υπό ΕΑΣΑΔιτών και παρεδόθησαν εις τας γερμανικaς αρχaς και ενε­ κλείσθησαν εις το στρατόπεδον συγκεντρώσεως. Αθώον δε, λόγω αμφιβο­ λιών, του ότι, κατa τον αυτόν ως aνω χρόνον: 1ον) Προέβη εις πρaξεις βίας εις βaρος Ελλήνων ένεκα της δρaσεώς των κατa του εχθρού, ήτοι ελεηλ
Αγγελική, χήρα Αντ. Πεγιόπουλου, κaτοικος Λaρισας, οικοκυρa, ετών 58. Ο εκ των κατηγορουμένων Σπύρος Ψαρρaς ήτο υπασπιστής του Αγγελο­ μaτη, αρχηγού Ασφαλείας της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ούτος ως γείτων

144

ΣΓΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

ήλθεν, μαζί με τον Αγγελομάτην και με τον Παλέντζαν -δεν γνωρίζω όμως ποίος εκ των δύο κατηγορουμένων αδελφών Παλέντζα-, εις το σπίτι μου ζητούντες τους υιούς μου επειδ1Ί ήσαν αντάρται. Επειδή όμως δεν εύρον τα παιδιά μου, συνέλαβαν εμένα και με ενέκλεισαν επί δεκαπενθήμερον εις το στρατόπεδον και συγχρόνως ελεηλάτησαν κυριολεκτικώς το σπίτι μου.

Πέτρος Θωμά Κοσμόπουλος, κάτοικος Λάρισας, ράπτης, ετών 27. Εγώ Ίiμην ενοικιαστής της οικίας της Αγγελικής, χήρας Πεγιοπούλου και γνωρίζω ότι Ί1λθεν ο Σπύρος Ψαρράς με άλλους ΕΑΣΑΔίτας και π1Ίραν την σπιτονοικοκυρά μου Αγγελικ1Ί Πεγιοπούλου εις τα κρατητήρια του Ε.Α.Σ.Α.Δ., και κατόπιν λεηλάτησαν το σπίτι της. Κούλα, σύζυγος Ανδρέου Λεοντίου, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 27. Όλοι οι κατηγορούμενοι ήσαν εις την οργάνωσιν του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ούτοι ήλ­ θον εις το σπίτι της μητέρας μου Αγγελικής, χήρας Πεγιοπούλου, την οποίαν συνέλαβαν και ενέκλεισαν εις το στρατόπεδον με την δικαιολογία ότι τα αδέλ­ φια μου ήταν αντάρται και κατόπιν ελεηλάτησαν το σπίτι της μητρός μου. Ο Αθανάσιος Παλέντζας και ο Πάτσιος φορούσαν τα υποκάμισα του αδελφού μου. Όταν εγίνοντο αυτά εγώ δεν ήμουν παρών, όπως όμως τα λέγει η γειτο­ νιά η οποία τα είδε». Το δικασηiριο στο σημείο αυτό «ανέβαλε την εκδίκασιν της προκειμένης υποθέσεως εις ετέραν δικάσιμον και διέταξε κρείσσονας αποδείξεις . . . » . 14. Ληστείες, συλλήψεις και εκβιασμοί ΕΑΣΑΔιτών. Οι καθημερινές εγκληματικές πράξεις των ΕΑΣΑΔιτών δεν έχουν τέλος και δεν περιγράφονται. Συνηθέστερες ήταν οι αυθαίρετες συλλΊiψεις, οι ληστείες και οι παντοειδείς εκβιασμοί ανύποπτων πολιτών στη Λάρισα. Στα πρακτικά του Ε.Δ.Δ. Λάρισας υπ' aριθμ. 309, της 13ης Δεκεμβρίου 1946, περιγράφονται σχετικές επιδόσεις των κατηγορουμένων ΕΑΣΑΔιτών Κων/νου Εμμ. Καρύδα, Ιωάν. Χρ. Δ ρίβα, Χρ. Γρηγ. Παλέντζα, κατοίκων Λάρισας, οι οποίοι ήταν παρόντες στο δικαστήριο, καθώς και του Αθανασίου Παλέντζα που δεν προ­ σήλθε στο δικαστήριο. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν κατέθεσαν:

Κων/νος Αποστ. Παπακωνσταντίνου, κάτοικος Καρδίτσας, έμπορος, ετών 27. Από εκείνους που με συνέλαβαν στον εδώ σιδηροδρομικόν σταθμόν, ανε­ γνώρισα τους Καρύδαν και Δρίβαν, οίτινες μου επεδείχθησαν ότε συνελή­ φθησαν εις την Ασφάλειαν. Οι συλλαβόντες με έλαβαν διά της βίας, 2 εκατομ­ μύρια και 1.500 αντιπυρΊ1νες102, θα με σκότωναν δε αν, κατά καλή μου τύχη, δεν αντελαμβάνετο ότι με τραβούσαν, από το μέρος της συλλΊiψεώς μου προς τα έξω της πόλεως, ο μάρτυς σιδηροδρομικός Ρωμαίος. 102. Φάρμακο, σε χάπι, κατά της ελονοσίας.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

145

Λεωνίδας Αστερ. Δαμάσκος, κάτοικος Τρικάλων, μηχανικός, ετών 32. Και εγώ συνελΎ]φθην από τους ΕΑΣΑΔίτας ότε Ύ]λθον εδώ στην Λάρισα για να ψωνίσω και με ενέκλεισαν στα κρατητΎ]ρια των Ε.Α.Σ.Α.Δ. Επεμβάσει όμως της κυρίας Αρσενίδου, εφέθην ελεύθερος. Εκεί στα Ε.Α.Σ.Α.Δ. είδα και τους κατηγορουμένους. Εάν έκαμον όμως ούτοι τίποτε, δεν γνωρίζω εξ ιδίας αντιλΎ]ψεως. Κων/νος Δημ. Σολωμός, κάτοικος Λάρισας, μαθητΎ]ς, ετών 19. Ένα βράδυ ο κατηγορούμενος Καρύδας μ' εζ1Ίτησε την ταυτότητα. Εγώ ηρνΎ]θην να του την δείξω, διότι δεν είδα το περιβραχιόνιον του Ε.Α.Σ.Α.Δ. που εφόρει και τότε εκείνος εξ1Ίγαγε πιστόλι, ότε ηναγκάσθην και του έδωκα την ταυτότητά μου . Μετά θέλησε να με πηγαίνει στα κρατητ1Ίρια, αλλά τον παρεκάλεσα και με άφησε και μάλιστα με ωδΎ]γησε εις το σπίτι μου. Άλλο τι δεν γνωρίζω. Σπύρος Σταμ. Ψαρράς, κάτοικος Πειραιώς, δημόσιος υπάλληλος, ετών 34. Εγνώριζον ότι ο Αγγελομάτης είχε στην υπηρεσία της Ασφαλείας των Ε.Α.Σ.Α.Δ. τον εκ των κατηγορουμένων Καρύδαν, δεν Ύ]κουσα όμως να έκαμε τίποτε ο τελευταίος ούτος. Απόστολος Μιχ. Δεδούσης, κάτοικος Λάρισας, μηχανικός, ετών 27. Δεν γνωρίζω τίποτε διά τας κατηγορουμένας πράξεις, διότι εγώ 1Ίμην κλει­ σμένος στο στρατόπεδον συγκεντρώσεως. Παναγιώτης Αρσένος, κάτοικος Λάρισας, παλαιοπώλης, ετών 40. Οι αδελφοί Παλέντζα Ύ]σαν στα Ε.Α.Σ.Α.Δ. Μάλιστα μια μέρα με βρΎ]καν στην συνοικία Ταμπάκικα103 της Λαρίσης και με εξηνάγκασαν να τους κερά­ σω και με ηπείλησαν ότι θα με εκακοποίουν αν δεν κατατασσόμουν και εγώ στα Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ιωάννης Μυραδάκης, κάτοικος Λάρισας, κουρέας, ετών 52. Ε μένα και την κόρη μου, άγνωστοί μου ΕΑΣΑΔίτες Ύ]λθον σπίτι μας και αφού μας πΎ]ραν, μας έφεραν στα κρατητΎ]ρια του Ε.Α.Σ.Α.Δ., ένθα εκρατΊΊ­ θημεν επί δύο ημέρας και κατόπιν αφέθημεν ελεύθεροι από τον Καραγεώρ­ γον. Δεν ξέρω κανέναν εκ των παρόντων κατηγορουμένων. Μάρτυρες υπεράσπισης:

Βασίλειος Μάρκου, κάτοικος Λάρισας, εργατικός, ετών 39. Οι κατηγορούμενοι είναι πολύ καλά παιδιά. Ο εκ τούτων μάλιστα Καρύδας περιέθαλπε έναν Εγγλέζον, προδοθείς δε συνελΎ]φθη από τους Γερμανούς. 103. Συνοικία της Λάρισας, υποβαθμισμένη την εποχή εκείνη.

146

ΣτΑΥΡΟΣ ΑΣτΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Ιωάννης Θωμάς, κάτοικος Λάρισας, υποδηματοποιός, ετών 44. Ο εκ των κατηγορουμένων Καρύδας κατετάγη στα Ε.Α.Σ.Α.Δ. φοβηθεLς μην τυχόν συλληφθή από τους Γερμανούς επειδ1Ί υπέθαλπε έναν Εγγλέζον. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 309/13 Δεκεμβρίου 1946 απόφασή του, «εκΊΊρυξεν άπαντας τους κατηγορουμένους αθώους, λόγω αμφιβολιών, των εν τω κατηγορητηρLω πράξεων». Π. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. όπως τα βίωσαν επιζώντες. 1. Μπαρμπής Αθανασίου Βοζαλής, κάτοικος Λάρισας, οδοντίατρος. Στο τέλος της Κατοχής γνώρισα τους ΕΑΣΑΔίτες. Τους είδα ντυμένους με πολιτικά, και είχαν κρεμασμένο ένα όπλο. ΕLχα και φLλους. Ένας λεγόταν Πανόπουλος [Παναγόπουλος;] . ΕLχε το όπλο κρεμασμένο και περιφερόταν. Εμένα βέβαια δεν με πεLραξε. Ήμαν στη γειτονιά του. Κάποια μέρα που συζητούσαμε και μου είπε πόσο λίγα χρήματα έπαιρνε στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. του παρατήρησα: «Γι' αυτά τα χρήματα π1Ίγες στο Ε.Α.Σ.Α.Δ.;». Οπότε μου διευκρίνισε. «Ξέρεις», μου λέει, «πάμε και στα χωριά και βουτάμε και άμα βρούμε και καμία την κουτουπώνουμε» 104. «Βολεύτηκα», λέει, «και σεξουαλικώς». Μια μέρα μου λέει: «Το βράδυ, άμα θέλεις, πάμε στα κορLτσια. Πάμε να γαμήσουμε. Θα κανονίσω, δεν θα πληρώσουμε». Εν τέλει πήγαμε, όντως. Μπήκε αυτός μέσα με το πιστόλι. Είχα και άλλο φLλο [ΕΑΣΑΔίτη] , τον Ντόντο τον Μεσσήνη, τον αδελφό του δημάρχου. Ήμασταν συμμαθητές στο δημοτικό. Είχε πάρει κι αυτός όπλο με τον Ε.Α.Σ.Α.Δ. Είχε πιστόλι και μεγάλο όπλο. «Το μέλλον εLναι η Γερμα­ νLα», έλεγε. «Εlσαι φLλος, μη φοβάσαι». Δεν ήξεραν ότι ήμαν οργανωμένος [στην Ε.Π.Ο.Ν.]. Τους μήνες Απρίλιο-Μάιο-Ιούνιο [1944] έγιναν πολλά περιστατικά με ΕΑΣΑΔLτες. Σε ένα από αυτά ήμαν «ήρωας» και εγώ. Επειδή άρχισαν να με σταμπάρουν ότι 1Ίμαν ΕΠΟΝίτης οι ΕΑΣΑΔίτες, καθώς μια μέρα πήγαινα στην πλατεLα, ακούω έναν πυροβολισμό. Έσκυψα κιόλας, έπεσα κάτω. Μπα, λέω, σφύριξε κάτι. Ενώ σηκώθηκα, με πλησιάζει ένας ηλικιωμένος, μου λέει: «Φεύγα!». «Τι ρε;», λέω. Ένας άγνωστος, δεν τον ξέρω, ηλικιωμένος κύριος, Λαρισαίος. Μου λέει: «Φεύγα, τον είδα, πυροβόλησε ένας ΕΑΣΑΔLτης, θέλουν να σε φαν». Έτσι, επL λέξει, μου λέει. ΓυρLζω σπLτι αναστατωμένος. Λέω στη μάνα μου: «Αμάν, θέλουν να με φαν οι ΕΑΣΑΔLτες». Με τη μεσολάβηση του Βλάση του Παπαοικονόμου, εξαδέλφου μου, [έφυ� γα για] τη Νίκαια105. Με τα πόδια βέβαια. Μάλιστα με συμβούλεψε: «Μην πας απ' τον δημόσιο δρόμο, κυκλοφορούν ΕΑΣΑΔίτες και ΓερμανοL. Πήγαινε από τον αγροτικό δρόμο». Εμένα, παιδL βέβαια, δεν μ' έφτανε το μυαλό, λέω, 104. Τη βιάζουμε. 105. Κωμόπολη, λίγα χιλιόμετρα νοτίως της Λάρισας.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

147

όταν έφτασα στην Αβέρωφ, αρέ, λέω, δεν υπάρχει περίπτωση να φτάσουν αυτοί, γιατί να πάω απ' τον αγροτικό, που δεν ήξερα και τόσο καλά. Και μπαίνω στον δημόσιο δρόμο. Με το μπουγαλάκι μου στην αμασχάλη προχω­ ρούσα για Νίκαια. Για μια στιγμή βλέπω από μακριά, από Λάρισα, ερχόταν φάλαγγα. Ήταν δυο-τρία-τέσσερα αυτοκίνητα γερμανικά, λέω, φάλαγγα θα είναι, πάω στην άκρη του δρόμου, λιγάκι, και σιγά-σιγά περπατούσα. Ήταν μπροστά ένα γερμανικό αυτοκίνητο και πίσω δυο-τρία αυτοκίνητα γεμάτα ΕΑΣΑΔίτες, και μάλιστα από αυτούς που εκείνη την ημέρα κάψαν το Χαλί­ τσι. Λοιπόν για μια στιγμή που πέρασαν, εγώ πεζός, βλέπω ακόμα το αυτοκί­ νητο σαν όνειρο, απ' τους ΕΑΣΑΔίτες σηκώνεται ένα όπλο και με σημαδεύει. Ωρέ, λέω από μέσα μου, τι θα κάνει αυτός ο πούστης! Για μια στιγμ1Ί βλέπω ένα χέρι, πιάνει το όπλο και το κατεβάζει. Και τίποτ' άλλο, έφυγε το αυτοκί­ νητο, συνέχισαν τον δρόμο τους αυτοί. Μπήκα στη Νίκαια και πήγα, συνδέθηκα, τα είπα εκεί πέρα στους συ­ ναγωνιστές, λέω το και το: «Κάτ' γερμανικά [αυτοκίνητα] τώρα πέρασαν, κάτ' ΕΑΣΑΔίτες και . . . ». Με διέκοψαν [οι συναγωνιστές]. «Πάρα τρίχα», λέει, «γλύτωσες, γιατί πήγαιναν στο Χαλίτσι και μάλιστα το κάψαν, κάναν κατα­ στροφές». Αυτά. Με τον Ντόντο τον Μεσήνη, που μου είχε πει «μη φοβάσαι». Όταν συνα­ ντηθήκαμε, μετά την Απελευθέρωση, εδώ, στο ζαχαροπλαστείο του Μέγα που λέγαμε, λέω: «Ρε Ντόντο, τι έγινε;». «Εγώ σ' έσωσα», μου λέει, «ρε μαλά­ κα! Δεν θυμάσαι το όπλο που σε σκόπευε, σε ήξερε ο ΕΑΣΑΔίτης, δεν είδες, 1Ίθελε να σε φάει. Και το κράτησα εγώ το χέρι κι έτσι γλύτωσες». Τον ευχαρί­ στησα, γιατί, όπως να 'ναι, μ' έσωσε τη ζωή ( . . . ). Μετά ο Ντόντος έφυγε από τη Λάρισα, γιατί ήταν, ας πούμε, μπερδεμένος με το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και δεν ήθελε να παραμείνει. Πήγε στην Αθ1Ίνα. Ήταν ένας απ' τους ΕΑΣΑΔίτες που πήγαν [στο Ε.Α.Σ.Α.Δ.] χωρίς μυαλό. Με τον Πανόπουλο [που ανέφερα στην αρχή] θυμάμαι τα εξής: Είδαν οι Γερμανοί τη συμπεριφορά τους106 που πρόσβαλλε τον γερμανικό στρατό [και] τους κάναν δικαστήριο στο «ΠΑΛΛΑΣ». Το «ΠΑΛΛΑΣ», ο κινηματογράφος, μεταβλήθηκε εις γερμανικό στρατοδικείο που δίκασε ΕΑΣΑΔίτες, που πολύ λίγοι το ξέρουν. Δεν ξέρω αν κάπου είναι γραμμένο. Τα καθίσματα όπως ήταν μέσα. Απάν' στη σκηνή ανέβηκαν οι Γερμανοί αξιωματικοί, οι στρατοδίκες: το παρακολούθησα, ήμαν στις τελευταίες σει­ ρές. Έχουν δηλώσει στις εφημερίδες ότι θα κάνουμε στρατοδικείο, διότι ορι­ σμένα στοιχεία, συνεργάτες δικοί μας, δεν θυμάμαι πώς τους aποκάλεσαν τότε, προέβησαν εις παράνομες πράξεις και αδικίες για τον ελληνικό λαό. Θα δικαστούν. «Έναν προς έναν θα τους φωνάζουμε», λέει, «όσοι είναι ένοχοι. Και παρακαλούμε όσοι ξέρουν ή τους έχουν πάρει ορισμένα πράγματα, πλιά106. Τους φόνους, τους βιασμούς και το πλιάτσικο των ΕΑΣΑΔιτών σε βάρος αθώων και τις διαμαρτυρίες πολιτών και αρχών που ξεσηκώθηκαν και διαμαρτύρονταν με συγκεντρώ­ σεις και παραστάσεις στις γερμανικές υπηρεσίες.

148

ΣτΑΥΡΟΣ ΑΣ'fΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

τσικο που το λέγαμε τότε, να παρουσιαστούν για να τα ζητήσουν, για να τα πάρουν πίσω». Αυτό έγινε και αρχίζουν να φωνάζουν [ονόματα κατηγορου­ μένων]. Δεν θυμάμαι τα ονόματα. Σ' αυτή τη δίκη, ακόμα θυμάμαι, ότι τον Πανόπουλο, τον φίλο μου, που ήταν ένα μαζεμένο [πλάσμα], ένας μαύρος, παρουσιάστηκε μια γυναίκα και λέει: «Μου πήρε την προίκα του κοριτσιού» , και ο Γερμανός στρατοδίκης, μέσω διερμηνέως, του λέει: «Να πας αυτή τη στιγμ1Ί να φέρεις τα ρούχα». Και παίρνει τη γυναίκα αυτός και μ' έναν Γερμανό στρατιώτη, να πούμε, και παν και τα φέρνουν στο δικαστήριο και λέει: «Αυτά είναι». Και μάλιστα λέει ο στρατοδίκης: «Είχε τίποτα άλλο;». «Όχι», λέει, «αυτά είναι, και τα πήρε η γυναίκα κι έφυγε». Το κυριότερο, βασικότερο γραφείο του Ε.Α.Σ.Α.Δ. το είχαν στην οδό Ηπεί­ ρου. Ένα άλλο ήταν στην οδό Ασκληπιού, στα «Δυο Φεγγάρια», στο ξενοδο­ χείο «Πανθεσσαλικόν», το είχαν κι αυτό. Πιάσαν τον πατέρα μου, Αθανάσιο Βοζαλήl07 , ράπτη, που είχε ραφείο στη στοά Κουτσίνα, και τον βάλαν εκεί και μάλιστα τον είχαν για εκτέλεση, για προδότη μεγάλο, ότι ήταν στις οργανώσεις [της Αντίστασης]. Στις ΕΑΜικές οργανώσεις, ότι ήταν κομμουνιστής, ένας φανατικός κομμουνιστής, ενώ ο πατέρας μου ήταν απλώς ένας δηλωσίας. Ήταν του Αγίου Αχιλλείου, τους τελευταίους μήνες προ της Απελευθέρω­ σης, 15 Μαtου, που 1Ίταν τόση η κατακραυγή του κόσμου και τόσο το έγκλη­ μα, που επενέβη ο δεσπότης και είπε: «Ή τους αφήνετε Ίl ελάτε να εκτελέσετε και εμάς», κάτι τέτοιο. Και αναγκάστηκαν [να επεμβούν οι Γερμανοί και να τους αφήσουν οι ΕΑΣΑΔίτες] , τους χάρισαν τη ζω11. Μέχρι του Αγίου Αχιλλείου ήταν μελλοθάνατοι. Ήταν να εκτελεστούν. Δηλαδή γλύτωσε ο πατέρας μου και, μάλιστα, θυμάμαι τη συχωρεμένη τη μάνα μου κάθε Αγίου Αχιλλείου, το είχε τάμα: πήγαινε, άναβε κεριά στον Άγιο για τη σωτηρία του. Η ημέρα εκείνη, θυμάμαι, ήταν η 15η Μαtου. Ήταν μέρα σημαδιακή. Ο πατέρας μου μας είπε ότι τον δείραν, όπως και τους άλλους κρατουμέ­ νους. Και μάλιστα στο δικαστήριο 108, ο πατέρας μου τα είπε χωρίς να φοβη­ θεί, ενώ όλοι τον λέγαν, ακόμα και η μάνα μου η συχωρεμένη, «Μην πας, Θανάση, μετά δεν θα σ' αφήσουν σε χλωρό κλαρί, μην πας». «Όχι», είπε, «εγώ θα πάω, εδώ γλύτωσα από του χάρου τα δόντια, θα πάω να τα πω». Και ήταν από τους λίγους που πήγαν [να καταθέσουν]. Οι περισσότεροι βασανισθέντες κ.τ.λ. δεν πήγαν να καταθέσουν για τον φόβο των Ιουδαίων, φοβούνταν. Και μάλιστα μετά την κατάθεσ1Ί του, ύστερα από λίγο καιρό, βγήκαν τα άλλα καθάρματα με τις ο μάδες και αναγκάστηκε [να φύγει], ήλθε στην Αθ1Ίνα, όπου μέναμε στο δωμάτιο που έμεινα κι εγώ [ως φοιτητής]. Εγώ είδα έναν κρεμασμένο στην κεντρική πλατεία [εκείνη την εποχή που είχε συλληφθεί και ο πατέρας μου]. Τον είχαν βάλει στο στήθος ένα χαρτί που ·

107. Βλ. Κεφ. Α', I, 3. Πρ . υπ' aριθμ. 85, 86/22-23.2.1946, Ε.Δ.Δ. Λάρισας. 108. Στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας, όπου εξετάστηκε ως μάρτυρας πολιτικής αγωγ1jς.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

149

έγραφε είμαι κομμουνιστής. Στο κέντρο της πλατείας, εκεί υπήρχε ένας στύ­ λος που ήταν ο τόπος των απαγχονίσεων. Στα «Καζατζίδικα»1 09 , στο ξενοδοχείο του Τσούκαρη έμειναν ΕΑΣΑΔί­ τες110. Στην Ηπείρου είχε ΕΑΣΑΔίτες σε μια μονοκατοικία. Εκεί, λέγαν, έμεινε ο Παπαναξαγόρας, στο σπίτι της Τσιρακοπούλου. Το επίταξαν και είχαν εκεί γραφεία και κρατητήρια. Είχαμε [στην πόλη] σε τρία σημεία ΕΑΣΑΔίτες: «Καζατζίδικα», Ασκληπιού, (ξενοδοχείο), Ηπείρου μονοκατοικία Τσιρακο­ πούλου. Για τον Παπαναξαγόρα ξέρω ότι ήταν ένας παπάς και ότι έσφαζε κομμου­ νιστές. Για τον Ιάκωβο Μπόκαρη, δυστυχώς, έχω ακούσει ότι ήξερε τάχα τα γερμανικά και ότι συνεργάζονταν με τους Γερμανούς. Ότι χρηματοδοτούσε τους ΕΑΣΑΔίτες γιατί είχε λεφτά, γιατί οι περισσότεροι ΕΑΣΑΔίτες πήγαιναν για λεφτά και φαt. Για τον Καραγεώργο άκουσα ότι ήταν ένα απ' τα χειρότε­ ρα στοιχεία, να πούμε, εγκληματίας. Το ήξερα ότι ήταν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. [Για τον Ντού λα Δημητρίου] Με τον αδελφό του κάμαμε παρέα, ήξερα ότι ήταν κι αυτός ΕΑΣΑΔίτης. Περιστατικό δεν ξέρω, τότε έλεγαν πολλά. Άκουσα για παπάδες που σκότωναν κομμουνιστές. Τίποτα άλλο. Για Μαλλιάρα δεν άκουσα. Με τον πατέρα μου ήταν ένας Σακελλάρης, δεν θυμάμαι, τον σκότω­ σαν, μου είπε ότι ήταν μαζί στο κελί111 .

2. Βασίλης Χρήστου Βουτσιλάς, κάτοικος Λάρισας, δημοσιογράφος. Οι ΕΑΣΑΔίτες είχαν στο κέντρο της πόλεως δύο μεγάλα στέκια. Ένα μέσα στα «Καζατζίδικα», σ' ένα ξενοδοχείο, δεν θυμάμαι πώς το λέγαν, και ένα άλλο στην οδό Ασκληπιού, τότε λεγόταν «Μεταξά», στο ξενοδοχείο «Παν­ θεσσαλικόν». Αυτά τα δύο στέκια είχαν στο κέντρο της πόλεως. Αλλά υπήρχε και ένα άλλο απάν' στο «Φρούριο», κάτι παράγκες, εκεί στρατωνίζονταν κατά κάποιον τρόπο. Μάλιστα μας αφηγήθηκε ένας παλαιός Λαρισαίος, ο Χρήστος ο Φούκας, ότι τον είχαν πιάσει στον δρόμο και τον πήγαν επάνω στο «Φρούριο». Εκεί, είχαν ένα όρυγμα και τον βάλαν μέσα στο όρυγμα. Τον άφησαν χωρίς καν να ασχολούνται μ' αυτόν. Μετά από 5 -6 ώρες που πέρα­ σαν, περνούσε δίπλα από το όρυγμα ο Χρήστος Κροντήρης112, ο επικεφαλής 109. Ε ίναι η σημερινή οδός Ανδρούτσου, η οποία παλαιότερα Ί1ταν γνωστή ως <<Καζατζί­ δικα>>, επειδ1Ί εκεί ήταν συγκεντρωμένα τα εργαση1ρια χαλκουργίας. 1 10. Εκεί στρατωνίζονταν. Τον χώρο αυτόν τον χρησιμοποιούσαν και για την κράτηση αλλά και για τον βασανισμό των συλλαμβανόμενων ύποπτων προσώπων ως κομμουνιστών. 111. Αφ. Κ.Ε.Ν. 3, τετρ. Α', σ. 27 επ. 1 12. Μόνιμος αξιωματικός, είχε τον βαθμό του υπιλάρχου, ο οποίος είχε ενταχθεί στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. και ήταν ο στρατιωτικός διοικητΊ1ς των ένοπλων ΕΑΣΑΔιτών στον νομό Λάρι­ σας. Όπως γνωρίζουμε παραπέμφθηκε στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας και τελικώς αθωώθηκε. Ήταν στο Δεμερλί, όταν οι αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ. χτύπησαν τους ΕΑΣΑΔίτες και τους Γερμα­ νούς. Σώθηκε, όπως και ο Παπαναξαγόρας και άλλοι ΕΑΣΑΔίτες, κρυμμένος στις <<θημω­ νιές», σωρούς από δεμάτια θερισμένων δημητριακών για επικείμενο αλωνισμό, που είχαν κάνει οι αγρότες στο χωριό.

150

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΊΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

των ΕΑΣΑΔιτών. Τον φωνάζει ο Χρήστος ο Φούκας: «Χρ1Ίστο, Χρήστο». Κοιτάζει ο Κροντήρης «Τι θέλεις εδώ;». «Ε ... , με πήραν μέσα από τον δρόμο, με φέραν εδώ», λέει, «Και με βάλαν μέσ' αυτό». «Α! Καλά, θα σε φωνάξω μες στην παράγκα, για να σε ανακρίνω>>. Δήθεν ανάκριση. Τον πήγαν μες στην παράγκα, απλώς συζήτησαν λίγο και μετά τον λεν: «Φύγε, τράβα για το σπίτ'». Τον άφησαν ελεύθερο. Ένα άλλο σημαντικό γεγονός εκείνης της εποχής συνέβη την ημέρα της γιορτής του Αγίου Αχιλλείου, που μίλησε ο τότε Μητροπολίτης Ζιχνών Κύ­ ριλλος. Ήταν εκπρόσωπος του [άρρωστου Μητροπολίτη] Δωροθέου, τον αντι­ καθιστούσε, και μίλησε. Την προηγούμενη ημέρα είχε γίνει ένα μεγάλο μακε­ λειό στη Λάρισα. Οι ΕΑΣΑΔίτες είχαν σκοτώσει καμιά 20-25 άτομα, μέσα στο κέντρο της πόλεως και τους είχαν πετάξει στον δρόμο. Συγκεκριμένα έναν που γνώριζα, τον Βασίλη τον Παπα·ίωάννου, είχε ένα καφενείο εδώ, απέναντι από το φαρμακείο του Βάη στην οδό Ρούσβελτ, τον πήραν στις 10 η ώρα από το καφενείο και τον πήγαν και τον σκότωσαν απ' έξω απ' το σπίτι του Αρσε­ νίδη, γωνία Καύμα και Ασκληπιού, εκεί στη γωνία. Ο Κύριλλος μίλησε κατά των ΕΑΣΑΔιτών. Κατέκρινε όλες αυτές τις ενέρ­ γειες και είπε ότι δεν πρέπει να χύνεται αίμα Ελλήνων και, μάλιστα, λέει από συμπατριώτες μας. Τα είπε την η μέρα του Αγίου Αχιλλείου, την ώρα που γίνονταν η λιτάνευση στην πλατεία. Μίλησε, στην πλατεία, από μεγαφώνου, ακούγονταν σε όλη την πλατεία. Εξαιτίας αυτού [της ομιλίας] εξανέστησαν όλοι οι ΕΑΣΑΔίτες. Δεν περίμε­ ναν τέτοιο πράγμα, να τους επικρίνουν και μάλιστα δημοσίως. Πηγαίναν απ' έξω από τη Μητρόπολη και τον απειλούσαν. Και αναγκάστηκε ο άνθρωπος και έφυγε, πήγε στην Αθήνα. Εγκατέλειψε τη μητρόπολη. Το επεισόδιο αυτό το έζησα ο ίδιος. Ήμαν στην πλατεία και εγώ. Όλοι οι Λαρισαίοι που ήταν εκεί άκουσαν τον δεσπότη να επικρίνει τους ΕΑΣΑΔίτες. Την προηγούμενη, όταν πήγα εγώ στους τόπους που είχαν πετάξει [τους σκοτωμένους] , απλώς είδα τα αίματα. Τους είχαν μαζέψει μετά με το κάρο της δημαρχίας. Είδα τα αίματα στην οδό Ερμού, δύο-τρία σημεία, σε διάφορα μέρη, κάνα δυό στην οδό Καύμα, απ' έξω από το σπίτι του Αρσενίδη, γωνία Καύμα και Ασκληπιού, απέναντι από το φαρμακείο του Βάη. Απέναντι από τα «Δυο Φεγγάρια» 113, στην Ασκληπιού, ήταν το ξενοδοχείο όπου ήταν τα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Έμαθα ότι εκεί σκότωσαν τον Παπα·ίω­ άννου , τον οποίο πήραν το πρωί, 9-10 η ώρα από το καφενείο, όπως είπα προηγουμένως. Ένα άλλο σημείο [με αίματα] ήταν στη Μεγάλου Αλεξάνδρου, κοντά στο φαρμακείο του Επιτρόπου. Αυτά έγιναν εκείνη την ημέρα. Ένα άλλο περιστατικό. Ήμουν μια μέρα, προς το απόγευμα, στον σιδηρο­ δρομικό σταθμό, όπου είδα ένα μπουλούκι ΕΑΣΑΔίτες με σκάλες, ντυμένοι με χακί στολή, να κατεβαίνουν από το τρένο. Στο κεφάλι είχαν κάτι σαν δίκο­ χο. Δεν ήταν οπλισμένοι. Αυτοί είχαν πάει στον Δοξαρά και κρέμασαν εκεί 1 13. Όνομα εστιατορίου.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

151

τους πατριώτες και γύριζαν εκείνη την ώρα με τις σκάλες. Τους κρέμασαν και επέστρεφαν τώρα. 1 14 Έναν γνώρισα απ' αυτούς. Ήταν ένας Βασίλης που μετά ήταν κληη1ρας στην υπηρεσία ανοικοδόμησης. Μεταπολεμικά υπήρχε μία υπηρεσία τέτοια. Δεν το ξέρω το επίθετο, Βασίλη τον λέγαν, υπηρέτησε στην υπηρεσία ανοικοδόμησης εκείνης της εποχής. Στον σιδηρόδρομο, 1Ίταν μια τριπλέτα, τρεις ΕΑΣΑΔίτες, με επικεφαλΊ1ς έναν ΑγναντΊ1, ο οποίος άνοιξε μετά εδώ βιβλιοπωλείο. Άνοιξε πρώτα στην οδό Πανός και μετά άνοιξε το άλλο ο γιος του στην τρίγωνη πλατεία. Ο πατέ­ ρας aυτουνού και δύο άλλοι σιδηροδρομικοί, δεν θυμάμαι το όνομά τους, αυτοί οι τρεις ήταν ΕΑΣΑΔίτες. Αυτοί βυσσοδομούσαν εναντίον των άλλων σιδηροδρομικών, των αντιστασιακών, παρακολουθούσαν τους αντιστασια­ κούς: τον Γιώργο Παπα'ίωάννου, εφαρμοστή στο μηχανοστάσιο των Σ.Ε.Κ., τον Σωτ1Ίρη Σταυρόπουλο, έναν θερμασηΊ. Κοιτούσαν να εξαρθρώσουν τις αντιστασιακές οργανώσεις. Αυτούς δεν τους είδα να ενεργούν, κάτι να κά­ νουν. Είδα τους άλλους που γύριζαν από τον Δοξαρά. Ήξερα ότι [ο Αγνα­ ντής] ήταν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. μαζί με τους άλλους δύο. Κι ένας άλλος ήταν ΕΑΣΑΔίτης, πάλι Λαρισαίος, ένας Μάνθος Καράμπε­ λας. Ο πατέρας του προπολεμικά ήταν γκαρσόν και μεταπολεμικά έκανε τον μεσίτη σε σπίτια, νοίκιαζε, πωλούσε, κάτι τέτοια, Καράμπελας Ανδρέας. Ο γιος του, ο Μάνθος, 1Ίταν ΕΑΣΑΔίτης, ο οποίος πέθανε, μου φαίνεται, πριν από δύο χρόνια. Ε ίχε εξαφανιστεί τελείως. Λούφαζε, μάλλον [ήταν κλεισμένος] στο σπίτι, καθόταν μέσα, δεν έβγαινε. Δεν τον έβλεπα καθόλου έξω, ποτέ. Στην κηδεία του έμαθα ότι ζούσε [αλλά κρυβόταν]. Δεν τον είχα δει με όπλο. Αλλά άλλοι [ΕΑΣΑΔίτες] είχαν όπλα, άλλοι όχι. Ούτε τον Αγναντή τον είδα να έχει όπλο. Και έναν άλλο [ΕΑΣΑΔίτη θυμάμαι] που είχε ένα καρότσι απ' έξω απ' το φαρμακείο του Επιτρόπου. Στην Κατοχή τα καρότσια κάναν μεταφορές. Ένας άλλος που συνεργαζόταν με τους ΕΑΣΑΔίτες ήταν ο Τσιριγκάκης. Αυτός είχε εδώ ένα γραφείο στη γωνία 31ης Αυγούστου και Όλγας γωνία, ακριβώς, ένα ισόγειο, ήταν ένας aντιφυματικός σύλλογος, κάτι τέτοιο. Κι αυτός συνεργαζόταν, αναφανδόν, με τους ΕΑΣΑΔίτες.

1 14. Για τον απαγχονισμό των 24 πατριωτών στον σιδηροδρομικό σταθμό του Δοξαρά η εφημερίδα <<0 Ρ1Ίγας», όργανο του Ε.Α.Μ. Θεσσαλίας, στις 21 Μα'ίου 1944 έγραψε: <<Οι Γερ­ μανοί και οι γραικύλοι του Ράλλη, του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και των ποικιλώνυμων φασιστικών οργα­ νώσεων ( . . . ) βάζουν τώρα σ' εφαρμογ1Ί καινούργιες τρομοκρατικές μεθόδους: στ1Ίνουν αγχόνες! Στις 12 του Μάη, σε αντίποινα για το σαμποτάζ γερμανικής αμαξοστοιχίας που έγινε μπροστά από λίγες μέρες ανάμεσα Ορφανά-Δοξαρά, κρέμασαν στον Δοξαρά-Λάρισα 24 πατριώτες κατά μήκος της σιδηροδρομικ1Ίς γραμμ1Ίς πάνω στους τηλεγραφικούς στύ ­ λους. Τον απαγχονισμό των πατριωτών τον έκαναν με σαδιστική μανία οι ραλλικοί, κάτω απ' τους βάρβαρους καγχασμούς και τα επιδοκιμαστικά χειροκροτ1Ίματα των αφεντικών τους Γερμανών». Οι aπαγχονισμένοι πατριώτες 1Ίταν όλοι τους αγρότες τους οποίους π1Ίραν από το στρα­ τόπεδο [συγκέντρωσης της Λάρισας].

152

Σ'ΓΑΥΡΟΣ ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Στα τρία Ε.Ε.Ε. ξέρω ότι ήταν ο Φοίβος ο Καζάκης και ο Καραμανώ­ λης, οι οποίοι δεν συνεργάζονταν με το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Όταν εμφανίστηκε το Ε.Α.Σ.Α.Δ., σαν να αποσύρθηκαν αυτοί.l15 Εγώ θυμάμαι [τον Τσιριγκάκη) πως γύριζε ακόμα και με τον Μακεδόνα από τον Βόλο, που ερχόταν εδώ πέρα, κι έναν παπά, τον Παπαναξαγόρα. Και μ' αυτόν έκανε παρέα. Εγώ, τότε, δούλευα στο ιατρείο των σιδηροδρόμων και είχε έρθει μια μέρα ο Τσιριγκάκης, ένα απόγευμα ήταν, κατά τις 5 η ώρα, μαζί με τον Παπαναξαγόρα και κατ' άλλους ΕΑΣΑΔίτες. Γιατί είχαμε τον γιο του Τσιριγκάκη, τον είχαμε σε μια υπηρεσία που έκανε aπολυμάνσεις, και μάλλον ήρθε να δει τον γιο του και είχε και τους άλλους. Δεν ήταν ντυμένοι. Ο Παπα­ ναξαγόρας ήταν παπάς. Οι άλλοι που ήταν μαζί τους ήταν με τα πολιτικά. Για τον Κ. Καραγεώργο ήξερα ότι ήταν αναμεμειγμένος [στο Ε.Α.Σ.Α.Δ.), δεν τον είδα όμως. Για τον Ιάκωβο Μπόκαρη ακουγόταν ότι ήταν ο ηγέτης όλης αυτής της καταστάσεως και ότι μεταπολεμικά παραπέμφθηκε στο δικα­ σηΊριο. Για τον Βασίλη Σχινά, τον δικηγόρο, το μόνο που έχω υπόψη μου, είναι ότι ήμασταν μαζί συγκρατούμενοι, ένα φεγγάρι, στο νοσοκομείο. Εγώ ως αντι­ στασιακός, αυτός ως δωσίλογος. Και μας είχαν εκεί μέσα. Από τους Παπαμακραίους θυμάμαι το εξής: Τον έναν απ' αυτούς, τον νεαρό [Κώστα) τον είχε πιάσει η ταξιαρχία ιππικού του Μπουκουβάλα. Τον είδα, τον περνούσαν εδώ μέσα από τη Λάρισα και τον πήγαν στους στρατώ­ νες κρατούμενο. Δεν θυμάμαι το όνομά του, ήταν ένας γιος του παπά-Μακρή. Πεζός ήταν κι αυτός και εκείνοι που τον συνόδευαν. Τους πήγαν κάτω εκεί πέρα, θυμάμαι που πήγα κι εγώ από περιέργεια, μέχρι εκεί πέρα στους στρα­ τώνες, και είδα που τον βάλαν σ' ένα οίκημα. Τι έγινε τελικά δεν ξέρω. Τον Α γγελομάτη τον ήξερα ότι ήταν της Ασφάλειας. Είχε μαζί του και άλλους δύο. Τον Σανίδα, παρατσούκλι, έπαιζε τον τερματοφύλακα και επει­ δή έπεφτε να πιάσει την μπάλα μονοκόμματος, σαν σανίδα, τον βγάλαμε το παρατσούκλι Σανίδας, και τον Τυχερό, ο πατέρας του Ζήση Τυχερού . Έτσι, ο Τυχερός, ο Σανίδας και ο Αγγελομάτης, αυτοί οι τρεις ήταν της Ασφάλειας. Ήταν κι ένας Γκερλής Βασίλης, σιδηροδρομικός κι αυτός. Ένα απόγευμα βγήκα απ' το σπίτι μου για να πάω στο πολυ"ί ατρείο των Σ.Ε.Κ., στην οδό Σκουφά και Παλαμίδου. Διασταυρωθ1Ίκαμε. «Τι γίνεται, ρε Βασίλη;», του λέω, γιατί γνωριζόμαστε, ΕΑΣΑΔίτης. «Πάω για τον Βόλο», μου λέει. «Τώρα, αυτή την ώρα θα πας;» «Θα πάω τώρα», λέει, «και θα γυρίσω το βράδυ». Φτάσαμε μέχρι περίπου την Παναγούλη, Β ασιλέως Κων/νου παλαιά, τη γωνία που περνάει μπροστά από το Ι.Κ.Α., εκεί χωρίσαμε. Αυτός πήγε για τον σταθμό και γω πήγα για το πολυ"ίατρείο, οδός Ιάσονος.

115. Ίσως ήταν μέλη της Ένωσης Ελευθέρων Ελλ1Ίνων (Ε.Ε.Ε.), ασχέτως με την Εθνικ1Ί Ένωση Ελλάδος, που συνεργαζόταν με την Γκεστάπο.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

153

Την άλλη μέρα που βγήκα έξω μου λένε: «Έμαθες; Τον σκότωσαν τον Βασίλη τον Γκερλή οι ΕΑΣΑΔίτες, στον Βόλο. Πήγε εκεί πέρα που είχαν στρατόπεδο για να μπει μέσα, τον φωνάζουν "τις ει", δεν Ί1ξερε το σύνθημα αυτός, "βρε εγώ, ο Βασίλης ο Γκερλής, είμαι", μπαμ, τον σκότωσαν». Για τον Μακεδόνα ξέραμε ότι είχε δράση μεγάλη προς τον Βόλο. Ερχόταν και εδώ, αλλά απλώς για να εποπτεύσει τι συμβαίνει116. Δεν τον είδα καθό­ λου 117 .

3. Ήρα Αλαμανή-Φλώροu, γιατρός, κάτοικος Λάρισας. Τον Μάιο του 1944, λίγες μέρες πριν από τη γιορτή του Αγίου Αχιλλείου, οι ΕΑΣΑΔίτες συνέλαβαν τη μάνα μου, εμένα και την αδελφή μου Στέλλα, και μας οδήγησαν στα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στην οδό Ασκληπιού. Εκεί βρήκα­ με και άλλους συλληφθέντες: τον υπέργηρο Φίλο, τον Ξηραδάκη, που είχε γα­ μπρό τον δικηγόρο Αχ. Γεωργακά, τον δάσκαλο Γεροζήση και άλλους 20-30, τους οποίους είχαν συλλάβει ως εμπλεκομένους με τις ΕΑΜικές οργανώσεις. Ο Παπαναξαγόρας και άλλοι ΕΑΣΑΔίτες ζήτησαν από τη μητέρα μου να καλέσει τον άντρα της και πατέρα μας, γιατρό Νίκο Φλώρο, να έλθει στη Λάρισα, γιατί ήταν έξω με τις οργανώσεις και γνωστός ως κομμουνιστής, για να μας αφήσουν ελεύθερες. Η μητέρα μου αρνήθηκε και τους παρακάλεσε να αφΊ1σουν εμάς, τα μικρά κορίτσια, και να κρατήσουν αυτήν. Αργότερα 1Ίρθε και ο γνωστός μας Ιάκωβος Μπόκαρης, ο λυκειάρχης. Αν και, όπως είπε, αυτός είχε φύγει από το Ε.Α.Σ.Α.Δ., ζήτησε από τη μάνα μου να καλέσει τον πατέρα μου να έλθει στη Λάρισα. Αυτή αρνήθηκε και αυτός είπε ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτα. Με την παρέμβαση του Ερυθρού Σταυρού, του μητροπολίτη, μας άφησαν όλους ελεύθερους. 1 1 8 4. Α.Α.Σ.119, οικοκυρά, κάτοικος Λάρισας. Ο Νταβίντωφ 120 έκανε τον διερμηνέα [στους Γερμανούς]. Φορούσε και γερμανική στολή, και ενώ η κατοικία του ήταν στην Αβερώφειο Γεωργική Σχο­ λή, έξω από την πόλη, το 1944 την εγκατέλειψε και ήρθε στο κέντρο. ΦοβΊ1θη­ κε να μείνει στη Γεωργική Σχολή, γιατί απέναντι φώλιαζαν ομάδες του 1 16. Στο σημείο αυτό, ο aφηγητής πλανάται. Ο Μακεδόνας, ως ο εμφανής αρχηγός του Ε.Α.Σ.Α.Δ., δεν «επόπτευε απλώς>>, αλλά κυρίως αποφάσιζε. Τις μεγάλες σφαγές των Λαρι­ σαίων την προηγουμένη του Αγίου Αχιλλείου, στις 13-14 Μαίου 1944, αυτός τις αποφάσισε, για να εκδικηθεί τον φόνο του Αγελαδέλη. Βλ. Κεφ. Α', Ι. 1., υπ' αριθμ. 100, 101/1947 πρ. Ε.Δ.Δ. Λάρισας, κατάθεση μάρτυρα Μιχω1λ Χαδέλλη. 1 17. Αφ. Κ.Ε.Ν. 3, τετρ. Α', σ. 35 επ. 1 18. Αφ. Κατ. Ε., τετρ. Α', σ. 198. 1 19. Αναφέρεται με τα αρχικά, κατά την επιθυμία της. 120. Ρώσος φυγάς, αξιωματικός του τσαρικού στρατού, ο οποίος, μετά την επικράτη­ ση των κομμουνιστών στη Ρωσία, κατέφυγε στην πόλη μας εργαζόμενος στην Αβερώφειο

154

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΙΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Ε.Λ.Α.Σ., οι οποίες περνούσαν το ποτάμι που τους προστάτευε και έμπαιναν στην πόλη από το σημείο εκείνο. Και γιατί αυτός είχε αντιληφθεί ότι οι αντάρ­ τες τον είχαν βάλει στο μάτι. Έτσι επίταξε το δικό μας το σπίτι, γιατί στη γωνία του δρόμου ήταν τα γραφεία της Γκεστάπο, με την οποία συνεργαζόταν στενά και ήταν ασφαλισμένος. Ξεσπίτωσε τη νοικάρισσα, που καθόταν χρόνια, και εγκαταστάθηκε αυτός με την οικογένειά του: τη γυναίκα του και τις δύο κόρες του. Η γυναίκα του ήταν μια ταλαίπωρη ύπαρξη. Από τις κόρες του, η μία, η Μπούλα, 1iταν πολύ καλό κορίτσι, τουλάχιστον έτσι έδειχνε. Αλλά η μικρότε­ ρη, η Βέρα, που έμοιαζε στον πατέρα της, ήταν αιμοβόρο πλάσμα. Στο σχολείο, [άνοιξη του 1944], ο καθηγητής μάς είχε βάλει ως θέμα σε έκθεση: «Ένας περίπατος στο Αλκαζάρ», δηλαδ1i πώς βλέπουμε το μέρος αυτό, κι εγώ έγραψα: «Εκεί που άλλοτε ήταν δένδρα υπερύψηλα, τώρα το ύπουλο χέρι του κατακτητή τα μετέβαλε σε καυσόξυλα». Τι ήταν να το πω. Τότε η Βέρα μου είπε: «Αυτό θα το πληρώσεις, κυρά!». Και μερικές συμμαθή­ τριες: «Καλά, τι έγραψες εκεί; Τι τα ήθελες αυτά! Γιατί τα διάβασες αυτά;». «Γιατί μας είπε ο καθηγητής να τα διαβάσουμε», απάντησα. Έγινε ένα σού­ σουρο μέσα στην τάξη. Ως πότε εγώ να πάω στο σπίτι, ήρθαν οι ΕΑΣΑΔίτες να με πιάσουν. Με συνέλαβαν και με πήγανε στης δασκάλας μου το σπίτι, της Τσιρακοπούλου, όπου έμεινε ο Παπαναξαγόρας121 . Ο άνδρας της 1iταν στο Ε.Δ.Ε.Σ. Μόλις με είδε η δασκάλα μου, τους είπε: «Τι μου φέρατε εδώ; Τι το φέρατε εδώ το κορί­ τσι;». «Να . . . », είπε ο Παπαναξαγόρας . . . αλλά εκείνη τον διέκοψε: «Να μην πειραχτεί, είναι δικό μου το κορίτσι». Πράγματι, ο Παπαναξαγόρας είπε στους άλλους ΕΑΣΑΔίτες: «Δεν θα πειράξει κανένας το κορίτσι». Με πήραν, ύστερα, μέσα στην Γκεστάπο και με ανακρίναν. Εκεί ήταν και ο Μίμης Αλέκου, ένας γερμανομαθής δικηγόρος από δω, τη Λάρισα. Ήρθε και ο Νταβίντωφ μέσα. Ο Γερμανός ανακριηiς μας έβλεπε που παίζαμε εκεί στη γειτονιά και ρώτησε πόσο χρονώ είναι το κορίτσι. «Δεκατρία» , λέω εγώ. «Δεκαεφτά», μεταφράζει ο Νταβίντωφ. Πετάγεται και λέει ο Αλέκου: «Τι λέτε που είναι δεκαεφτά χρονώ, δεκατρία είναι!». «Ίσια με την κόρη του κυρί­ ου Νταβίντωφ», πετάζομαι και λέω εγώ. Μόλις άκουσε ο Γερμανός ανακρι­ τής, που δεν τον χώνευε κιόλας, μ' έδιωξε και πήγα στο σπίτι μας. Ο Νταβίντωφ φαίνεται πως υποκίνησε τους ΕΑΣΑΔίτες, οι οποίοι μια άλλη μέρα 1iρθαν ξανά στο σπίτι μας. Εγώ τους aντιλήφθηκα, πήδησα από το παράθυρο για να ξεφύγω, αλλά δεν τα κατάφερα. Με πήγαν στα γραφεία τους, με ανέκριναν για την έκθεση, τους είπα ότι έτσι μου ήρθε και το έγραψα, Γεωργική Σχολ1Ί. Στη διάρκεια της Κατοχ1Ίς, ιδιαιτέρως μετά τη συνθηκολόγηση της Ιτα­ λίας, συνεργάστηκε ανοιχτά με τη γερμανική αστυνομία ως διερμηνέας, αλλά και ως κατα­ δότης, ανακριτής και βασανιστ1Ίς των συλλαμβανόμενων πατριωτών. Εγκατέλειψε τη χώρα μας μαζί με τα αποχωρούντα γερμανικά στρατεύματα. Έγινε γνωστός από το βιβλίο του Καραγάτση Συνταγματάρχης Λιάπκι1ι.Περισσότερα γι' αυτόν παραθέτει ο Ρίζος Μπόκο­ τας, στο βιβλίο του Ο Τρόμος, ό.π., υποσημ. 96. 121. Από τους σημαίνοντες ηγέτες του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στην περιοχ1Ί της Λάρισας.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

155

δεν προέκυψαν στοιχεία εις βάρος μου και μ' άφησαν. Π1Ίγαν όμως στο γυμνάσιο, ήταν σ' ένα σπίτι εκεί προς τη νομαρχία, και ζήτησαν τις εκθέσεις. Ένας καθηγητής, Αλεξίου λεγόταν, πιθανόν να ήταν στην αντίσταση, τους είπε: «Να, εδώ είναι τα τετράδια» και τους τα έδωσε. Τα έψαξαν αλλά δεν βρέθηκε το τετράδιό μου, όπως και άλλων συμμαθητριών μου. Φαίνεται τα κάψαν οι καθηγητές. Δεν με μαρτύρησε κανείς. Όταν με είχαν πιάσει, με ρωτούσαν επιμόνως για την Αντέλα τη Μιχω1λ, να τους πω τι έκανε. Δεν ήξερα τίποτα, μόνο ότι η μάνα της 1Ίταν Γαλλίδα. Τότε που με συλλάβανε για την έκθεση, είχαν συλλάβει και την Τσάτσου 122. Δεν ήξερα εγώ ποιους άλλους έπιασαν. Έπιασαν κάπου σαράντα τέσσερις πατριώτες. Δεν ήξερα, δεν 1Ίμαν εγώ ανακατωμένη. Την η μέρα που έφυγαν οι Γερμανοί από τη Λάρισα φύγαν και οι Νταβί­ ντωφ. Εξαφανίστηκαν από τη γειτονιά, νύχτα, δεν τους πήρε κανένας είδηση. Έμεινε εδώ μόνο ο γιος του. Οι Νταβίντωφ, όπως μαθεύτηκε αργότερα, έφυ­ γαν στη Γερμανία και βρέθηκαν στην Πενσυλβάνια, στην Αμερική.

5. Ιπποκράτης Κωνσταντίνου Τσομάκος, κάτοικος Λάρισας, συνταξιούχος. Θυμάμαι τους φόνους διαφόρων Λαρισαίων που διέπρατταν καθημερινά οι ΕΑΣΑΔίτες στην πόλη μας και τα πτώματά τους τα οποία βρίσκαμε στους δρόμους, ιδιαίτερα τους κεντρικούς, ιδίως τον Μάιο του 1944. Στην οδό Κύ­ πρου, γύρω από τη Νέα Αγορά -που τώρα δεν υπάρχει-, στην οδό Βενιζέλου, από τη Νέα Αγορά ως τη γέφυρα του Πηνειού , όπως και στην οδό Βόλου . Θυμάμαι τους πεταμένους νεκρούς στους δρόμους της Λάρισας πολύ καλά, γιατί εγώ, μαζί με άλλα παιδιά της ηλικίας μου, ήμαν τότε εννέα χρονώ, κάθε πρωί γυρίζαμε σ' αυτούς τους δρόμους και αναζητούσαμε τα θύματα και τα ψάχναμε μ1Ίπως και βρούμε πάνω τους τίποτα πολύτιμα πράγματα: ρολόγια, πορτοφόλια και άλλα χρ1Ίσιμα αντικείμενα. Στην πλατεία την κεντρική, θυμάμαι ότι συχνά οι ΕΑΣΑΔίτες και οι Γερ­ μανοί κρεμούσαν διάφορα άτομα. Επίσης, με τη μητέρα μου παραβρέθηκα στη δίκη των ΕΑΣΑΔιτών που έ­ καναν στον κινηματογράφο «ΠΑΛΛΑΣ» οι Γερμανοί. Οι Γερμανοί λίγες μέρες πριν γνωστοποίησαν τη δίκη στο κοινό της Λάρισας και προσκάλεσαν όσους είχαν στοιχεία για εγκλ1Ίματα ΕΑΣΑΔιτών να προσέλθουν και να τα καταθέ­ σουν στο δικαστήριο, καθώς και να αναγνωρίσουν αυτούς που τα διέπραξαν. Οι δικαστές, Γερμανοί αξιωματικοί και οι κατηγορούμενοι 1Ίταν πάνω στη σκηνή του κινηματογράφου και η αίθουσα γεμάτη από κόσμο. Δίκαζαν έναν­ έναν τους κατηγορουμένους και καλούσαν από το κοινό όποιον είχε να πει κάτι για τον κατηγορούμενο. Αρκετοί βγήκαν και είπαν για το κακό που τους έκανε ο συγκεκριμένος ΕΑΣΑΔίτης. Θυμάμαι ότι οι δικαστές δεν αρκούνταν σε έναν μάρτυρα και εξέταζαν και άλλους που έβγαιναν και έλεγαν για τον ίδιο κατηγορούμενο ότι αυτός ήτανε που έκανε αυτό κι αυτό. Η δίκη αυτ1Ί 122. Την Τσάτσου τη συνέλαβε ο Νταβίντωφ. Βλ. Κεφ. Α', ΠΙ, 2.

156

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΊ'ΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

κράτησε τρεις ημέρες. Τότε καταδικάστηκαν μερικοί ΕΑΣΑΔίτες και κάποιοι από αυτούς εκτελέστηκαν. Έναν δε από αυτούς τους κατηγορουμένους τον εκτέλεσαν στη σκηνή επάνω, μπροστά σε όλον τον κόσμο που παρακολου­ θούσε τη δίκη. Μου έκανε τρομερή εντύπωση η εκτέλεση του ΕΑΣΑΔίτη και έχω ακόμα την εικόνα αυτή μπροστά μου . 123

m. Πεπραγμένα του

Ε.Α.Σ.Α.Δ. ιστορούμενα από συγγραφείς.

1. Δαμιανός Αχιλλέα Βουλγαράκης. α. Μια βραδιά του κατοχικού Μάη 1944. ( . . . ) Όργιο αίματος παντού. Κρεμάλες, σκοτωμοί, πνιγμοί, φονικό, ποτάμι αίμα. Ολόκληρη η Ελλάδα είχε μεταβληθή σ' ένα απέραντο νεκροταφείο. ( . . . ) Εκείνες τις ημέρες οι Γερμανοί και το Ε.Α.Σ.Α.Δ. είχαν εξαπολύσει μια άνευ προηγουμένου τρομοκρατία στην πόλη. Οι Λαρισαίοι έβλεπαν με τρόμο πτώματα συμπολιτών τους στα πεζοδρόμια, κρεμασμένους στην πλατεία, ενώ στα στρατόπεδα στοιβάζονταν οι πατριώτες σαν μπάλλες aχύρου. Εκεί ήτανε οι μελλοθάνατοι. Στα χτυπ1Ίματα των ανταρτών, οι Γερμανοί απαντούσαν με εκτελέσεις και κρεμάλες. Δεν έμειναν όμως aπαθείς οι Λαρισαίο ι. ( . . . ) Οι εφε­ δρικές διμοιρίες των συνοικιών που αν1Ίκαν στην «16» μονάδα aντεπιτέθηκαν και περιώρισαν τα περίπολα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. γύρω από το κέντρο της πόλης. Καμμιά φορά [οι ΕΑΣΑΔίτες] κατέβαιναν μέχρι το υδραγωγείο όπου υπήρ­ χαν γερμανικές φρουρές. Και το δρομολόγιό τους ήτανε γνωστό: «Καζατζίδι­ κα», κεντρική πλατεία, έξι δρόμοι, γέφυρα Δελημάνη, Ζαρμάνη. Εκεί μάλιστα μαζεύονταν πολλοί. Κι ως που να φτάσουν στο υδραγωγείο πυροβολούσαν συνέχεια. Φοβόνταν ακόμα και τις σκιές των σπιτιών. 124 Δολοφονίες εν «ψυχρώ». Στην περίοδο του καλοκαιριού του '44 ( . . . ) η «16» μονάδα Λάρισας έχασε έ­ ναν από τους φλογερούς μαχητές της, τον Δημητράκη (τάκη) Παπαγιάννη ( . . . ) . Σε μια κάθοδό τους απελπισίας μέχρι τα μισά του Πέρα Μαχαλά, οι ΕΑΣΑΔίτες βρέθηκαν αντιμέτωποι με τον Δημητράκη Παπαγιάννη. ( . . . ) Ήτανε άοπλος, αλλοιώς θα πουλούσε ακριβά την πολύτιμη ζω1Ί του. 123. Τον αφηγητή γνώρισα έπειτα από ένα δημοσίευμά μου στην εφημερίδα «Ελευθε­ ρία>> της Λάρισας, με το οποίο καλούσα όποιον από τους συμπολίτες μου παραβρέθηκε στη δίκη των ΕΑΣΑΔιτών στο <<ΠΑΛΛΑΣ>>, τον Ιούνιο του 1944, να με συναντήσει για να μου αφηγηθεί τις μνήμες του. Η μαρτυρία του μαγνητοφωνήθηκε, αλλά στο τέλος διαπιστώθηκε ότι από λάθος χειρισμό του μαγνητοφώνου το περιεχόμενό της δεν καταγράφηκε, οπότε την καταχώρησα αμέσως στο τετράδιο Αφηγήσεις-Καταγραφές, σ. 196, την οποία ανέγνω­ σε και ενέκρινε. 124. Δαμιανός Βουλγαράκης, Αληθι νές ιστορίες της Κ ατοχής, χ. εκδ, Λάρισα 1984, σσ. 36-37.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

157

Οι ΕΑΣΑΔίτες τον περικύκλωσαν, αλλά με τον θόρυβο που έκαναν η γει­ τονιά «βγήκε» να δη, έτρεξε δε και η μάννα του. Πλησίασε τους ΕΑΣΑΔίτες που τον είχαν πιάσει και με τα παρακάλια τούς έπεισε να τον αφήσουν. Τον είχαν άλλωστε ψάξει και δεν βρήκαν τίποτα το ενοχοποιητικό. Φαίνονταν όμως καθαρά πως κάποιος τον είχε «καρφώσει». Γιατί λεγεωνάριοι ζούσαν ακόμα στον Πέρα Μαχαλά. Οι ΕΑΣΑΔίτες φάνηκαν στην αρχή πως κάμφθηκαν. Τον άφησαν και, μάννα και γιος, πήραν τον δρόμο για το σπίτι. Δεν είχαν κάνει ούτε δέκα βήματα κι ένας ΕΑΣΑΔίτης σήκωσε το όπλο και τον πυροβόλησε. ( . . . ) Η σφαίρα βρήκε τον Δ. Παπαγιάννη στο κεφάλι και τον ξάπλωσε νεκρό. ( . . . ) Λέγεται πως ο δολοφόνος του Παπαγιάννη εκτελέστηκε από τους ίδους τους Γερμανούς. Στην δίκη που είχε γίνη στον κινηματογράφο «ΠΑΛΛΑΣ» κατέθεσε ως μάρτυρας κατηγορίας η αδελφή του Παπαγιάννη, η οποία και περιέγραψε στους Γερμανούς στρατοδίκες την εν ψυχρώ δολοφονία του αδελ­ φού τηςι2s .

Οι «ντικοί» σας ... Την ίδια εποχή, λίγο νωρίτερα όμως από την δολοφονία του Παπαγιάννη, οι ΕΑΣΑΔίτες δολοφόνησαν και τον aρτεργάτη Παλληκαρίδη, αφού τον υπέ­ βαλαν σε φρικτά βασανισηΊρια, έριξαν δε το πτώμα του στον Πηνειό ποταμό, κάτω από το πρώτο τόξο της γέφυρας καθώς πάμε από την πόλη προς το Αλκαζάρ αριστερά. Ο Παλληκαρίδης είχε πιασηΊ σε «μπλόκο» και τον πα­ τριωτισμό του τον πλ1Ίρωσε με την ζω1Ί του. Για τον πνιγμό αυτόν έλεγε ένας Αυστριακός φαντάρος που φύλαγε τη γέφυρα με άλλους, σ' ένα καφενείο του Πέρα Μαχαλά, καθώς είχε πάει για . . . «σναπς» (τσίπουρο), με τα σπασμένα ελληνικά του . . . «Ντικοί σας, Έλληνος, ρίξαν ποτάμι ένα παλληκάρι χτες νύχτα». Πράγματι ο Παλληκαρίδης ήτανε πολύ γεροδεμένος και είχε αδρά χαρα­ κτηριστικά. Το πτώμα που επέπλεε, στην άκρη, στα ρηχά· το ανέσυρε η δημομηχανικ1Ί υπηρεσία και το παρέδωσε στους συγγενείς του»126. β. Ο κρεμασμένος της πλατείας . Την Πρωτομαγιά του '44 οι Λαρισαίοι αντίκρυσαν με σπαραγμό ψυχής, ( . . . ) κρεμασμένο από τον κεντρικό στύλο της πλατείας έναν νεαρόν χωρικόν που στο στ1Ίθος είχαν κολλήσει μια ταμπέλλα με την φράση: «Αυτό παθαί­ νουν όλοι οι προδότες». 125. Πιθανόν να πρόκειται για τον ΕΑΣΑΔίτη τον οποίο ο αφηγητ1Ίς και αυτόπτης μ>, όπου συνεδρίασε το γερμανικό στρατοδικείο που δίκασε τους ΕΑΣΑΔίτες. Βλ. Κεφ. Α', Π, 5, αφ. Ιπ. Τσομ
158

Σ'fΑΥΡΟΣ ΑΣ'fΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Οι Γερμανοί και τα πληρωμένα τσιράκια τους ωνόμαζαν «Προδότη» έναν λεβέντη 18 χρόνων, τον Απόστολο Γούλα, από τα Αλ1Ίφακα, σημερινό Κά­ στρο, που ήτανε προστάτης τεσσάρων αδελφών. Όπως μαθεύτηκε, ο Απ. Γούλας πιάσθηκε στο χωριό του την δεύτερη μέ­ ρα του Πάσχα, ύστερα από μπλόκο που έκαναν οι Γερμανοί και οι μισθοφό­ ροι του Ε.Α.Σ.Α.Δ., αναγνωρίσθηκε δε από φωτογραφία με aντάρτικη στολ1Ί που είχε κολλήσει στο κοντάκι ενός όπλου. Την ίδια μέρα, με τον Γούλα πιάσθηκαν και οι Β. Φιλήνδρας, ετών 45, Ευάγγελος Σταμουλάκης, ετών 40, και Θωμάς Ζέρβας, ετών 45, που κρεμά­ σθηκαν στον Δοξαρά, στις 12 Μαtου 1944, ύστερα από ανατίναξη γερμανικού συρμού από αντάρτες. Αν δεν γιορτάζονταν οι άγιες μέρες του Πάσχα, οι Γερμανοί κι οι μισθοφό­ ροι τους θα έφευγαν άπρακτοι από το Αλήφακα. Οι άνδρες του χωριού από τις αρχές του 1944, τελευταίου και πιο αιματηρού κατοχικού χρόνου, τα βρά­ δυα [δεν] μέναν εις το Λουτρό [αλλά] στο Δοβρούζι, για ασφάλεια. Τρεις μΊ1νες συνέχεια είχανε αυτές τις μετακινήσεις, μέχρι που ήρθε ο Απρίλιος του '44 και η πρώτη μέρα του Πάσχα. Χωρίς να λογαριάσουν τους κινδύνους οι άν­ δρες, πήγαν στο χωριό για το χαρμόσυνο γεγονός της Ανάστασης. Το βράδυ δεν έφυγαν. Μείναν κοντά στους δικούς τους. Η βραδυά αυτή στάθηκε μοι­ ραία. Όλη η χαρά της αναστάσιμης ημέρας έσβησε, όταν το πρωί της Δευτέ­ ρας το χωριό βρέθηκε κυκλωμένο από τις γερμανικές ορδές κι από άνδρες του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Οι χωρικοί συγκεντρώθηκαν με βία στην πλατεία και, ενώ τα σπίτια άρχισαν να καίγωνται, η ανάκριση άρχισε να παίρνη μορφή πραγματικού μαρτυρίου. Ο αρχηγός των μισθοφόρων ήτανε ένας ιερωμένος127 ο οποίος εζήτησε να παραδοθούν τα κρυ μμένα όπλα. Αν τα παρέδιδαν, τους υποσχέθηκε στην ιεροσύνη του ότι δεν θα πάθαιναν τίποτε. «Δεν έχομε», φώναζαν οι χωρικοί. «Όπλα δεν έχομε». Κι άρχισε το μαρτύριο. Οι δήμιοι κτύπησαν ανηλεώς, τους ξέσχισαν τις σάρκες, τους έσπασαν τα κόκκαλα, τους ποδοπάτησαν. Στο μαρτύριο, στις κλαψιάρικες φωνές των γυναικών και μπροστά στα άφωνα από τρόμο μικρά, ακούστηκε μια φωνή ξεψυχισμένη: «Σταματήστε, θα σας τα πω όλα». Ήτανε ο επιστάτης του κτήματος Αρσενίδη. Είχε γίνη ένα άθυρμα από το ξύλο, ένα κουφάρι. Η ομολογία ήταν σύντομη. Υποδείχθηκε η κρύπτη με τα όπλα και οι τρεις υπεύθυνοι. Αυτοί που κρεμάστηκαν στον Δοξαρά».128 127. Προφανώς πρόκειται για τον επιφαν1Ί ΕΑΣΑΔίτη ιερέα Αθ. Γεωργουσόπουλο 1l Παπαναξαγόρα. 128. Δαμιανός Βουλγαράκης, 1.283 ημέρες σκλαβιάς, εκδ. Ψιττακίδη, Λάρισα 1966, σσ. 60-61.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

159

γ. Κουφάρια Ελλήνων πατριωτών στον δρόμο σφαγμένοι από Έλληνες. Για να χτυπηθή το κίνημα και στις πόλεις και στα χωριά, οι Γερμανοί ίδρυ­ σαν διάφορες οργανώσεις που π1Ίραν το όνομα «Εθνικές Οργανώσεις», στην περιοχή μας δε ιδρύθηκε το Ε.Α.Σ.Α.Δ., που εγκαταστάθηκε στην αρχή στην οδόν Ηπείρου, aριθμ. 52 ( . . . ). Οι γερμανοκίνητες αυτές δυνάμεις εξαπόλυσαν τρομοκρατία με αποτέλεσμα να επέλθη, λόγω της φοβίας, παράλυση στις ορ­ γανώσεις του Ε.Α.Μ. Έτσι και στην Λάρισα το Ε.Α.Μ. πέρασε μια κρίση που την ενέτειναν πιο πολύ οι εκτελέσεις, οι aπαγχονισμοί στην κεντρική πλατεία κ.λπ. Την ίδια εποχή το Ε.Α.Σ.Α.Δ. έκαμε συχνές έφοδες στα χωριά, εγκατέ­ στησε δε και μονάδες του στον Αμπελώνα, τον δε στρατωνισμό τους τον είχαν στο ξενοδοχείο «Ερμής» στην οδό Ανδρούτσου, στα λεγόμενα «Καζατζίδικα». Για να σταματ1Ίση αυτή η τρομοκρατία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και για να πάρουν θάρρος οι οργανώσεις της πόλεως, η μονάδα «16», που είχε έδρα στην πόλη και ήτο ανεξάρτητη εφεδροΕΛΑΣίτικη μονάδα με δύναμη τάγματος, έλαβε εντολ1Ί από το 4ο Εφεδρικό Σύνταγμα, που είχε έδρα το Λουτρό, να κάμη επι­ θέσεις και να απαγάγη επιτελείς του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και άλλους παράγοντες. Το σχέδιο μπήκε σε εκτέλεση και, το βράδυ της 12ης Μαί:ου 1944, εφεδρι­ κά τμ1Ίματα Λαρίσης, ενισχυμένα και με μονάδα του Τυρνάβου, μπ1Ίκαν στην πόλη από διάφορες κατευθύνσεις. Μια ισχυρή δύναμη κατώρθωσε να φθάση στο κέντρο της πόλεως και να επιτεθ1Ί στο άντρο του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Η επίθεση όμως δεν είχε αίσιο τέλος γιατί έγιναν αντιληπτοί από τον σκοπό ΕΑΣΑΔίτη οι πρώτοι έφεδροι αντάρτες. Εκείνοι έριξαν μια ριπή εναντίον του και κινήθηκαν προς τον μύλο του Παπά, ενώ ο σκοπός καλούσε σε συναγερμό τους ΕΑΣΑΔίτες. Ακριβώς την ίδια ώρα, μια ομάδα απήγαγε τον λοχαγό της στρατολογίας, Ζήση, από τους έξι δρόμους -οικία γωνία Τζαβέλλα και Παλαιστίνης-, ενώ άλλη μια, που είχε μπει από τα Σουφλάρια, έφτασε στην οδό Πλουτάρχου και απήγαγε τον ανθυπολοχαγό Αγελαδέλη 129. Την επίθεση αυτή του εφεδρικού Ε.Λ.Α.Σ. εξεδικήθη ο Ε.Α.Σ.Α.Δ. την άλλη μέρα. Το πρωί στις 13 Μα·tου εξαπολύθηκε όργιο τρομοκρατίας και συνελήφθησαν εκατοντάδες Λαρισαίοι. Από αυτούς σφάχτηκαν πολλοί και ρίχτηκαν τα κουφάρια τους, πλέοντας στο αίμα, στους διαφόρους δρόμους της πόλεως. Άλλα ρίχτηκαν στην οδό Μακεδονίας (σημερινή Β ενιζέλου) , άλλα στην οδό Υψηλάντου, άλλα στην οδό Κύπρου κ.λπ. Πολλοί ακόμη θα εκτελούνταν, αλλά γλύτωσαν χάρις στον Μητροπολίτη­ Τοποτηρητή Κύριλλο, που εξεφώνησε μνημειώδη λόγο στην γιορτ1Ί του Αγίου 129. Σχετικώς με την εκτέλεση του Αγελαδέλη, η εφημερίδα <<Ο Ρήγας», στις 21 Μαtου 1944, έγραψε: «0 λαός εκδικείται. Πατριώτες της Λάρισας σκότωσαν τον Αγελαδέλη, ένα κάθαρμα που το προόριζαν για διοικηηΊ τους στη Λάρισα. Άλλοι πατριώτες επιτέθηκαν στο ξενοδοχείο που έμειναν οι ΕΑΣΑΔίτες με χειροβομβίδες και αυτόματα όπλα. Δεν έχου­ με εξακριβωμένες πληροφορίες για το αποτέλεσμα της επίθεσης. Σ' αντίποινα εκτέλεσαν 14 θεληματάρηδες που είχανε καροτσάκια μικρο μεταφορών».

ι

160

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Αχιλλείου, δυο ημέρες μετά το ανήκουστο έγκλημα Οι ΕΑΣΑΔίτες έσφαξαν το βράδυ της 13ης Μαtου τους πατριώτες και τα κουφάρια τους βρέθηκαν το πρωί της 14ης Μαtου. Μεταξύ των άλλων που θανατώθηκαν απάνθρωπα το μοιραίο βράδυ της 13ης είναι και οι κάτωθι, άπαντες επαγγέλματος φορτοεκφορτωταί: Δημ. Τσάμης, Εμμ. Γαβαλάς, Ανδ. Κωστακάς, Γεώργ. Δαλάνης, Θωμάς Μανίκας, Δανι1Ίλ Γεωργίου, Δήμος Χατζηδημάκος, Ιωάννης Αγγελακάκης, επίσης ο Μάνθος Παπαπούλιος, γεωπόνος και άλλοι13 0.

δ. Επιδρομή στην Κοιλάδα. Το πρωί της 21 ης Μαί:ου 1944 Γερμανοί και άνδρες του Ε.Α.Σ.Α.Δ. έκαμαν επιδρομή στο Αμαρλάρ (Κοιλάδα). Αφού σκότωσαν τον Χρ. Κυράτσα, ετών 40, που ξεκίνησε να φύγη από το χωριό131, έκαμαν λεηλάσίες και aρπαγές και άδειασαν όλα τα σπίτια του χωριού. Παράλληλα πήραν και 27 παιδιά τα οποία ενέταξαν στην δύναμη του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Αργότερα πολλοί από αυτούς βρήκαν την ευκαιρία να λιποτακτήσουν και πέρασαν στις γραμμές του Ε.Λ.Α.Σ. ε. Ένας ιεράρχης ομιλεί προς τον λαόν του. « ( . . . ) Παραμερίζων την αρχαίαν ιστορίαν, υπενθυ μίζω την προ μικρού . Όταν εσχάτως ηπειλήθη η ακεραιότης της Ελλάδος, όλοι οι Έλληνες ηνωμέ­ νοι, τανύοντες τας πτέρυγας της ψυχής των ως νεοσσοί αετών, εσπεύσαμεν εις τα ψηλά αλβανικά βουνά και ο Θεός κατέστησεν ισχυρόν τον βραχύονα ημών και εγράψαμεν τας αθανάτους εκείνας σελίδας της νεωτέρας ελληνικΊΊς ιστο­ ρίας. Και άλλοι μεν αφ1Ίκαν, Κύριοι αντιπρόσωποι του Γ Ράιχ, τα σώματά των εκεί, ίσως άταφα ακόμη, ως ορόσημα της ελληνικ1Ίς πατρίδας και ως αιώ­ νιος διαμαρτυρία προς τους ισχυρούς της γης διά τα δίκαια της Ελλάδος της οποίας τας θυσίας, αλλά και τας υπερόχους προς την ανθρωπότητα και τον πολιτισμόν υπηρεσίας όλοι αναγνωρίζουν και αποθαυμάζουν, άλλοι επιστρέ­ φοντες εντεύθεν σύρουν τους κατεστραμμένους οργανισμούς των και τα ακρωτηριασμένα μέλη των. Και ενώ θα έπρεπε όλοι οι Έλληνες αγαπημένοι να δώσωμεν τας χείρας μας προς αλλήλους και να συνεργασθώμεν και να σκεφθώμεν πώς είναι δυνατόν να αναστηλώσουμε τα ερείπια, τα οποία αφή­ κε εις την ατυχή πατρίδα μας ο πόλεμος, ημείς, λησμονούντες την ιστορίαν η μών και κηλιδώνοντες το ένδοξον ελληνικόν όνομα, διηρέθημεν και ακονί­ ζομεν τα δολοφόνα ξίφη μας και επιτιθέμεθα εναντίον αλλήλων ( . . . ) 130. Δαμ. Βουλγαράκης, ό.π., υποσημ. 128, σσ. 64-65. 131. Ο Ε.Α.Σ.Α.Δ., για να παγηδεύει τους κατοίκους των χωριών κατά τις επιδρομές του και να συλλαμβάνει. τους κατά την κρίση του επικίνδυνους «κομμουνιστές», είχε επανει­ λημμένα δημοσιεύσει στη λογοκρινόμενη εφημερίδα της Λάρισας, <<Λαρισα"ίκός Τύπος>>, σχετική ανακοίνωση, με την οποία καλουσε τους κατοίκους να μην απομακρύνονται από τα σπίτια τους όταν πήγαιναν στο χωριό τους ΕΑΣΑΔίτες και Γερμανοί, διαφορετικά θα εκτελούνταν επί τόπου. Βλ. Παράρτημα VII, 1.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

161

»Είναι αληθές ότι τους Έλληνας σ1Ίμερον μας χωρίζει αίμα. Και εις την πόλην μας εθρην1Ίσαμεν τας τελευταίας ημέρας αδελφούς, τραγικά θύματα, εντεύθεν και εκείθεν. Και εις την ψυχήν των Ελλήνων κυριαρχεί το μίσος ενα­ ντίον των άλλων Ελλήνων. Φοβερά τραγωδία, συνάντησις τραγωδιών. Πρέ­ πει όμως να αποβάλωμεν το μίσος και να κυριαρχήση κάποιο άλλο, του οίκτου, ο πόνος του άλλου, η αγάπη διά τον αδελφόν, τον συνάνθρωπον ( . . . ) »Καλώ σήμερον τον λαόν της Λάρισας να ορκισθ1Ί ενώπιον του Αγίου Αχιλλείου του οποίου την εορτή πανηγυρίζομεν σήμερον και του οποίου την σεπτήν εικόνα λιτανεύομεν και του οποίου το πνεύμα λυπείται και θλίβεται με το να βλέπει το αγαπημένο του ποίμνιον να αλληλοσπαράσσεται κατά τρόπον άγριον, να καταθέση εν ονόματι του πολιτισμού μας, εν ονόματι της ιστορίας μας, εν ονόματι της φυλής μας, να καταθέση, λέγω, τα όπλα τα οποία ενα­ ντίον αλλήλων έστρεψεν και να αδελφωθ1Ί, να δώση τας χείρας και να συνερ­ γασθή και να επαναλάβη τα ειρηνικά του έργα. »Εάν τούτο δεν γίνη, είμαι υποχρεωμένος επανερχόμενος εις Αθήνας να καταθέσω την εντολ1Ίν της ιεραρχικής αποστολής, ην κατ' ευάρεστον καθή­ κον επεδέχθην, και μόνον για να ευρεθώ συμπαραστάτης σας εις τας θλιβε­ ράς πολεμικάς ημέρας. Διότι δεν είναι δυνατόν, κύριοι, να παραμείνω ποιμέ­ νων κυλιόμενον εις το αίμα. Δεν είναι δυνατόν, η ψυχ1Ί μου επαναστατεί, η aρχιερατική μου συνείδησις εξεγείρεται όταν εξερχόμενος έξω διά μεν των χειρών να ευλογώ τον λαόν, διά δε των ποδών να πατώ πτώματα ελληνικά και αίμα ελληνικόν, το οποίον από ελληνικά εχύθη ξίφη. Πώς είναι δυνατόν να εισερχόμεθα εις τον Ναόν του Θεού του αγίου και αμώμου και καθαρού, και να κηλιδώνω μεν αυτόν με το αδελφικόν αίμα που επάτησαν τα πόδια μας; »Επεκοινώνησα με τους αρμοδίους, παρεκάλεσα, συνεβούλευσα, έκλαυσα, συνέστησα, ενουθέτησα. Έλαβον aπάντησιν [ότι], ό,τι εγένετο εντεύθεν και εκείθεν [εγένετο] εξ ανάγκης αμύνης. Έλαβον την υπόσχεσιν ότι η πόλις δεν πρόκειται να παρουσιάση εις το εξΊ1ς παρόμοιον θέαμα και προς βεβαίωσιν αφέθησαν ελεύθεροι άπαντες οίτινες κρατούμενοι και καταδικασμένοι εις θάνατον επρόκειτο να εκτελεσθούν σήμερον. Πράξις λαμπρά, πράξις υπέρο­ χος, πράξις ελληνική». 132

2. Ρίζος Μπόκοτας. Στις 8 Μαρτίου 1944, μ' άλλους 39 εχτελέστηκε στον δρόμο της Λάρισας προς την Αγιά, απέναντι απ' το στρατόπεδο, στην Τούμπα, η Δήμητρα Τσά­ τσου. Τη σύλληψη και την «ανάκριση» των 88 που πιάστηκαν και που απ' αυτούς εκτελέστηκαν οι 40, κι άντε ψάξε να βρεις τι απόγιναν οι άλλοι 48, την έκαμε ο «Συνταγματάρχης» Λιάπκιν. ( . . ). ( . . . ) υπήρχαν «καρφιά» και συνεργάτες και ο Εθνικός Αγροτικός Σύνδε­ σμος Δράσεως (Ε.Α.Σ.Α.Δ.) -τα Τάγματα Ασφαλείας στη Θεσσαλία-, που εί­ χαν «δεμένο» τον μηχανισμό τους με τους Γερμανούς και πρό�φεραν έτοιμα .

132. Δαμ. Βουλγαράκης, ό.π., υποσημ. 128, σσ. 69-67.

162

Σ'ΓΑΥΡΟΣ ΑΣΙΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

θύματα στην Γκεστάπο κ.λπ. Αυτοί δούλευαν παραπλήσια κι ανεξάρτητα απ' τους Γερμανούς και είχαν και τη δικ1Ί τους Γκεστάπο, το δικό τους άντρο, που κανένας δεν μάθαινε πόσοι πατριώτες έμπαιναν σ' αυτό και πόσοι έβγαιναν. Την ανάκριση δεν την έκανε ο Γερμανός ανακριτής, κατά κανόνα κάποιος αξιωματικός. Γιατί τι θα έβγαζε αυτός, δέρνοντας και ρωτώντας γερμανικά το θύμα του αφού μιλούσε ελληνικά; Αυτός λοιπόν, όπως ανάφερα, κάθονταν στο τραπέζι μ' ένα μολύβι και χαρτί. Ο άλλος έκανε την ανάκριση. Ο άλλος έκανε τις ερωτήσεις, ο άλλος τον διάλογο, ο άλλος έδενε την απάντηση με το ερώτημα, ο άλλος, για να βγει η απάντηση, κατά συνέπεια κατέφευγε στον βασανισμό. Ο Γερμανός περίμενε να του δώσει το αποτέλεσμα ολοκληρωμένο ο . . . υποτιθέμενος διερμηνέας. Ο Έλληνας! ! Μπορούσε ο Γερμανός ανακρι­ τής και να μην ήταν παρών. Το πόρισμα της ανάκρισης θα του το έδινε ο άλλος για να το συμπληρώσει στα χαρτιά του . Και καταλαβαίνετε: Μέχρι να ξεράσει αίμα το θύμα ή να πέσει αναίσθητο, ο Έλληνας «ανακριτής» το βασάνιζε. Κι αν δεν έσπαζε, πάλι φτου κι απ' την αρχή. Τη δε απόφαση για την τύχη του καθενός που έπεφτε στα χέρια του, ουσιαστικά την έβγαζε αυτός, ο Ρωμιός. Που σε πολλές περιπτώσεις, αν πλησιάζονταν με «πρόσω­ ΠΟ», δούλευε και την περίπτωση για απαλλαγή του θύματος με μερικές δεκά­ δες λίρες! ( . . . ) Ένα τραπέζι βαρύ σαν πάγκος μαραγκούδικου. Πάνω του ένα μυστή­ ριο εργαλείο, με μια ξύλινη χειρολαβή, με μια νουζίτσα (;) ως δύο πιθαμές και με μια μπίλια σαν γκαζιά (;), δεμένη στην άκρη του. Δύο καρέκλες που φαίνο­ νταν πως θα 'θελαν να μιλήσουν, αν το μπορούσαν. Ένας κουβάς με μια πατσαβούρα ριγμένη πάνω του. Η πατσαβούρα έμοι­ αζε σαν ψόφια γάτα! Στον τοίχο κρεμασμένες δύο βο'ίδόπουτσες, όργανα ζω1Ίς και δημιουργίας πριν και σύνεργα θανάτου εδώ, ως ένα μέτρο μάκρος. Στον τοίχο αριστερά, από ένα καρφί κρεμασμένο ανάποδα, ένα σακάκι σκου­ τένιο, με τα μανίκια του να φτάνουν λίγους πόντους πιο πάνω από το τσιμέ­ ντο, λες και ήθελαν να πιάσουν ένα στραβοπατημένο, με ξεχαρβαλωμένη σόλα παπούτσι. Σακάκι και παπούτσι σου δίνουν την αίσθηση μιας κίνησης. Σαν να 1Ίθελαν να φύγουν από δω! Από ένα σύρμα κρεμασμένος ένας Χριστός να ευλογεί. Δίπλα του ένας αγκυλωτός σταυρός, με κακογραμμένο ένα «χάιλ Χίτλερ» και 9 γερμανικές λέξεις, που εγώ τους δίνω τη δική μου ερμηνεία: «Μην aφήσεις το θύμα σου, αν δεν ξεράσει αίμα . . . ». Τα πλακάκια όλο λεκέδες και χάρτες ζωγραφισμένες από μια θολή μπο­ γιά, που φαίνονταν ωστόσο πως δεν 1Ίταν μπογιά! Σαν να είχε κατουρήσει εδώ κι εκεί και στους τοίχους κάποιος ψαμμιακός. Σε τούτον τον παραδεισένιο χώρο έβλεπαν 4 μάτια. Τα φινιστρίνια απ' τα κελιά. ( . . . ) Πολλά ήταν τα «μεγάλα μαχαίρια» των συνεργατών του κατακτηη1 στη Θεσσαλία και ειδικά στη Λάρισα, που ξεπήδησαν απ' τον Εθνικό Αγροτι­ κό Σύνδεσμο Αντικομμουvιστικ1Ίς Δράσεως (Ε.Α.Σ.Α.Δ.) . Το μεγαλύτερο

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

163

όμως ήταν ο Βασίλι Βασίλιεβιτς Νταβίντωφ, που διατηρούσε επαφ1Ί και με το Ε.Α.Σ.Α.Δ., διαμέσου του «υπασπιστ1Ί του» Αντώνη Γκερλή133.

3. Λάζαρος Αρσενίου. Στη Θεσσαλία, τέλη Φεβρουαρίου με αρχές Μαρτίου 1944, εμφανίζονται τρεις οργανώσεις, που συνεργάζονται με τους κατακτητές. Η Εθνική Α ντι­ κομμουνιστική Οργάνωσις (Ε.Α.Ο.), η Ένωσις Ελλήνων Εθνικιστών (Ε.Ε.Ε.) και ο Εθνικός Αγροτικός Σύνδεσμος Αντικομμουνιστικής Δράσεως, ο γνω­ στός Ε.Α.Σ.Α.Δ. Η πρώτη κατευθύνεται απευθείας από τα Ες-Ντε και υπάρ­ χει μόνο στον Βόλο, με ασήμαντο αριθμό μελών και με επικεφαλής τον διερ­ μηνέα των Γερμανών Κωνσταντινίδη. Η δεύτερη έχει επαφή με γερμανικές αρχές και υπάρχει μόνο στον Βόλο με επικεφαλ1Ίς τον γιατρό Ν. Γεκενίδη και στη Λάρισα με τον δικηγόρο Βασίλη Σχινά. Η δεύτερη δεν απόκτησε ποτέ και στις δύο πόλεις περισσότερα από 10 έως 15 μέλη, άοπλα τα περισσότερα. Η τρίτη, ο Ε.Α.Σ.Α.Δ., εμφανίζεται και στις τέσσερις πρωτεύουσες των θεσσα­ λικών νομών. Στον Βόλο επικεφαλής τους είναι ο Τάκης Μακεδόνας, στη Λάρισα ο Καραγεώργος, ο Παπαναξαγόρας και μερικοί άλλοι, στα Τρίκαλα ο Μαντζούκας, ο Γιάννης Μακρής, ο Γιάννης Μπιζής, στην Καρδίτσα ο Παπάς, ο Παπαγεωργίου και άλλοι. Επικεφαλής των Ε.Α.Σ.Α.Δ. είναι συνηθισμένα άτομα, χωρίς προβολή και χωρίς δεσμούς με το κοινό. ( . . . ) Πίσω όμως από αυτούς κρύβονται μερικοί πολιτευόμενοι, βιομήχανοι, άνθρωποι της «καλής κοινωνίας», που παίζουν ύπουλο παιχνίδι. Από τη μια παριστάνουν τον φιλήσυχο που δεν ανακατώνε­ ται σε αγώνες συνδεδεμένους με κινδύνους και, από την άλλη, εξωθούν τους «χαζούς» να βγάλουν το φίδι από την τρύπα. Τους εξωθούν, δηλαδή, να συ­ νεργάζονται με Γερμανούς, για να χτυπ1Ίσουν, στη διάρκεια της Κατοχής, την αντίσταση, για να μην τους είναι, μετά την Απελευθέρωση, εμπόδιο στις ατο­ μικές φιλοδοξίες τους και τα ατομικά συμφεροντάκια τους. Και παραπίσω από αυτούς στέκεται ο ελληνικός παλαιοκομματισμός με τους Άγγλους. Ο ελληνικός παλαιοκομματισμός έμεινε ξένος από κάθε ιδέα αντιστάσεως, από την αρχή ακόμα της Κατοχής. Μερικοί το χαρακτηρίζουν αυτό «λάθος» ( . . . ). Αν ο παλαιοκομματισμός έβλεπε σαν «λάθος» την αποχή του από την αντίσταση, θα έσπευδε να το επανορθώσει, επωφελούμενος από τις τόσες και τόσες προτάσεις και υποχρεώσεις του Ε.Α.Μ. για συνεργασία και συμμετοχή του σ' αυτή.134 Αλλά ο παλαιοκομματισμός αποκρούει κάθε ιδέα συνεργασίας 133. Ρίζος Μπόκοτας, ό.π., υποσημ. 121, παραθέσεις από τις σσ. 21, 53, 54, 55, 59, 60, 95. 134. Αποδείχθηκε ότι οι αρχηγοί των παλαιών πολιτικών κομμάτων δεν ήταν στο σύνολό τους τόσο aφελείς όσο τους θεωρούσε η ηγεσία του Κ.Κ.Ε., όπως μερικοί από αυτούς που προσχώρησαν στην ΕΑΜική αντίσταση. Όπως για παράδειγμα ο Μάντακας κι ο Χατζημι­ χάλης, που διετέλεσαν μέλη της κεντρικής επιτροπ1Ίς που διοικούσε τις δυνάμεις του Ε.Λ.Α.Σ. στη μάχη των Αθηνών τον Δεκέμβριο 1944, για τους οποίους ο Σιάντος είπε ότι <<Ο ένας δεν έχει γνώμη κι ο άλλος συμφωνεί με όσα λέγω εγώ>>. Βλ. Γ. Ιωαννίδης, ό.π., υποσημ. 52, σ. 339.

164

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΤΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

με την αντίσταση, γιατί βλέπει ότι ( . . . ) με τη συμμετοχή του η ελληνικ1Ί αντί­ σταση θα θέριευε πραγματικά, οπότε θα έθετε ο ίδιος σε κίνηση δυνάμεις που θα του ήταν αδύνατο να τις δαμάσει μεταπολεμικά. Έτσι, όχι μόνο δεν περ­ νάει στην αντίσταση, αλλά, όταν την βλέπει να ανδρώνεται, εγκαταλείπει τη μέχρι τότε «Παθητική του στάση» και προχωρεί σε «ενεργητική»: να χτυπήσει την εθνική αντίσταση εξωθώντας όσους μπορεί να συνεργασθούν και φανερά με τους Γερμανούς. Από αυτή τη συμμαχία ξεπήδησαν τα Τάγματα Ασφα­ λείας, τα Ε.Α.Σ.Α.Δ., τα Ε.Ε.Ε. και άλλα προδοτικά σώματα. Οι Άγγλοι ξέρουν πολύ καλά ότι ο ελληνικός παλαιοκομματισμός συνερ­ γάζεται και με τους Γερμανούς, μα δεν τους πειράζει, μια και πλήττεται η ελληνικ1Ί αντίσταση και γίνεται, έτσι, και η δική τους δουλειά. Επί πλέον, οι Άγγλοι, κάνουν και κάτι παραπάνω: συνεργάζονται και απευθείας με Γερ­ μανούς, για να πλήξουν την ελληνική αντίσταση. ( . . . ). Γνωστότερη είναι η περίπτωση του λοχαγού Ντον Στοτ, που ήρθε σε διαπραγματεύσεις με τον Νωυμπάχερ για διεξαγωγή κοινού αγώνος, Γερμανών και Άγγλων, εναντίον του «μπολσεβικισμού στα Βαλκάνια». Οι Γερμανοί, από την άλλη μεριά, καταλαβαίνουν ότι ο ελληνικός παλαιο­ κομματισμός συνεργάζεται και με Άγγλους, μα κάνουν και αυτοί πως δεν βλέπουν, προσπαθώντας να ωφεληθούν, όσο περισσότερο μπορούν από όλη αυτ11 τη «συμμαχία». Άλλωστε οι Γερμανοί πολύ λίγο νοιάζονται για τις μετα­ πολεμικές επιδιώξεις του παλαιοκομματισμού και των Άγγλων στην Ελλάδα. Εκείνο που άμεσα τους ενδιαφέρει είναι να τσακίσουν ή τουλάχιστον να περιορίσουν την αντίσταση του ελληνικού λαού στην Κατοχή, για να απο­ σπούν δυνάμεις του, από εδώ, για τα μέτωπα.

IV. Πεπ�αγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στον Τύπο της Κατοχής. «Κόκκινη Σημαία>>, 6.7.1944. Πάνω από 30 Ε.Α.Σ.Α.Δ. που είχαν φύγει από τα χωριά της Λάρισας Αμαρλάρ, Γκερλί, Χαλίτσι κ.λπ. για τους Ράλληδες, ξαναγύρισαν στα χωριά τους. Μέσα στη σύγχυσή τους ο τυχοδιώχτης και ΕΔΕΣίτης Καραγιώργος έρι­ ξε το σύνθημα «Ο σώζων εαυτόν σωθήτω». «Ο Ρήγας», 4.7.1944. Οι παρασυρμέ�οι φεύγουν. Τέσσαρες τη μια μέρα στην Καρδίτσα, δύο την άλλη, τριάντα στη Λάρισα, άλλοι προηγούμενα στο Δεμερλί, δεκάδες ολάκε­ ρες στον Βόλο. Ο ΕΑΣΑΔίτης Βα"ίόπουλος των Σοφάδων παραδόθηκε στον Ε.Λ.Α.Σ. με δυο όπλα, αφού πρώτα τραυμάτισε τον ραλλικό Σπυρόπουλο. Στο μεταξύ οι Γερμανοί βλέποντας πως και το μέσο αυτό για την εξόντωση του ελληνικού λαού δεν στάθηκε αποτελεσματικό και πως οι συμμορίες των Ε.Α.Σ.Α.Δ., Ε.Δ.Ε.Σ., Ε.Ε.Ε. και Σία αντί για καλό τούς έβλαψαν περισσότερο και για να κατευνάσουν τη λα"ίκή οργή άρχισαν να τους βάζουν οι ίδιοι χέρι ­ ίδια κι όμοια όπως έκαναν με τους λενεωνάριους! Στο Καζακλάρ κρέμασαν

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

165

τον ΕΑΣΑΔίτη Ψαθά. Καταδιώκουν τώρα τον Μαλιάρα και τον Σπυρόπουλο της ίδιας περιφέρειας. Στη Γιάννου λη της Λάρισας κρέμασαν τον Αλεξόπουλο. Παράλληλα η γκρίνια και η φαγωμάρα αναμεταξύ τους καθημερινά μεγα­ λώνει. Στη Λάρισα τα μέλη της διοικούσας επιτροπής του Ε.Α.Σ.Α.Δ. τσακώ­ θηκαν στη μοιρασιά των πλιάτσικων και των λύτρων που παίρνουν απ' τους συλλαμβανόμενους πατριώτες. Ο πολύς Καραγεώργος απειλεί πως θα κρεμά­ σει μαζί με τους ΕΑΜίτες και τους ληστοσυμμορίτες του Ε.Α.Σ.Α.Δ., για να του μένει περισσότερο μερτικό απ' τα πλιάτσικα. Και οι αμετανόητοι «αρχηγοί», οι Μαντζούκηδες; Μακεδόνηδες και Αγγε­ λούσηδες, τρομοκρατημένοι προσπαθούν σπασμωδικά να σώσουν την κατά­ σταση. Ο Μαντζούκας πιέζει τους μαθητές και τις μαθήτριες των Τρικάλων να υπογράψουν δηλώσεις aποκήρυξης του Ε.Α.Μ. και της Ε.Π.Ο.Ν., γιατί αλλιώτικα θα τις στείλει σε γερμανικούς οίκους ανοχής. Ο Αγγελούσης κυ­ κλοφορεί την ΕΑΣΑΔίτικη φυλλάδα «Εθνικός Αγών» και καλεί τους αντάρ­ τες να . . . διαλυθούν! Ο Μακεδόνας μεταβλήθηκε σε Ιερεμία, που κλαίει, γιατί οι τίμιοι πολίτες προτιμούν ν' αγωνίζονται για τη λευτεριά και δεν εγγρά­ φονται στον Ε.Α.Σ.Α.Δ.! Ο αρχιπροδότης Παπαναξαγόρας των Φαρσάλων δέρνει και βασανίζει τις επιτροπές γυναικών του Αρμενίου (Λάρισας) που ζητάνε την απόλυση των κρατουμένων. Στην περιοχή Σοφάδων δύο ραλλικοί τσακώθηκαν μεταξύ τους για το μοί­ ρασμα του πλιάτσικου. Ο ένας πυροβολεί και σκοτώνει τον άλλον. Ένας Γερ­ μανός που παρακολουθούσε τον καυγά βγάζει το πιστόλι και σκοτώνει και τον δεύτερο. Γερμανοί, ΕΑΣΑΔίτες, τριεψιλίτες έκαναν επιδρομή στα χωριά Δεμερ­ λί, Δρίσκολη, Τατάρ, Τζίνι, Σαρήκαγια, Χατζήμπεη, Αλχανή, Αρναουκλί, Κολαξούζ της επαρχίας Φαρσάλων. Σκότωσαν, λεηλάτησαν, λήστεψαν. Στα aνήκουστα όργια των κακούργων πρωτοστατούσε ο ΕΔΕΣίτης Παπαναξαγό­ ρας, γνωστό κάθαρμα και όργανο στην υπηρεσία της Γκεστάπο. Στο Δεμερλί ανατίναξαν στον αέρα δύο σπίτια πατριωτών. Καθάρματα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στη Λάρισα συνέλαβαν τον παπά του χωριού Σαρασλάρ-Βελεστίνου, που, σαν μέλος του Ερυθρού Σταυρού, ήταν επικεφα­ λής μιας επιτροπής που πήγε στη Λάρισα για να παραλάβει τρόφιμα που χορηγήθηκαν από τον Ε.Σ. στο άγρια λεηλατημένο χωριό τους κατά τη γνω­ στή επιδρομή των Γερμανών. Ο παπάς, ύστερα από έντονες διαμαρτυρίες της επιτροπής, αφέθηκε ελεύθερος.

«0 Ρήγας», 21.5.1944. Κ!?εμάλες-Δολοφονίες. Και στην πόλη της Λάρισας οι αλήτες του Ε.Α.Σ.Α.Δ. κρέμασαν 5 πατριώ­ τες. Τα ίδια αυτά καθάρματα συλλαμβάνουν τους πολίτες, τους ξεγυμνώνουν, τους σκοτώνουν κι έπειτα τους πετούν στους δρόμους, για να ενσπείρουν την τρομοκρατία. Κάτω από τη γέφυρα του Πηνειού βρέθηκε, φρικτά παραμορ­ φωμένο, το πτώμα του πατριώτη Π. Παλληκαρίδη, με δυο σφαίρες στο κρανίο

166

Σ'ΓΑΥΡΟΣ ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

και τρεις μαχαιριές στο σώμα. Τα ληστρικά αυτά κατακάθια του είχανε κομμέ­ νο και το δάχτυλο του ενός χεριού, για να του βγάλουνε ένα χρυσό δαχτυλίδι που φόραγε. Άλλον έναν πατριώτη, προφανώς από χωριό, τον κρέμασαν σε μια λεύκα της συνοικίας Σουφλάρια, αφού τον ξεγύμνωσαν κι αυτόν.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β' ΤΥΡΝΑΒΟΣ-ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ- ΒΡΥΟΤΟΠΟΣ - ΦΑΛΑΝΗ Το Κ.Κ.Ε. , κατά την περίοδο της Κατοχής, όπως και προπολεμικώς, στην επαρχία Τυρνάβου, είχε ισχυρά ερείσματα. Τόσο στον Τύρναβο όσο και στον Αμπελώνα, πριν από τη δικτατορία του Μεταξά, είχε επιτύχει να εκλέξει και στις δύο κοινότητες δικούς του προέδρους. Στην Κατοχή οι οργανώσεις του Κ.Κ.Ε. και του Ε.Α.Μ. ήταν ισχυρότατες και στον Ε.Λ.Α.Σ. είχαν ενταχθεί πάμπολλοι από τους κατοίκους της περιοχής. Προς βορρά αυτ1Ίς της περιοχής υψώνεται ο όγκος της οροσειράς του Ολύμπου, όπου είχε την έδρα του το πανίσχυρο και λίαν επικίνδυνο για τους Γερμανούς Τάγμα Μηχανικού του Ε.Λ.Α.Σ., υπό τον δαιμόνιο διοικητ1Ί του Αντώνη Βρατσάνο. Η οροσειρά του Ολύμπου γειτνιάζει νοτίως με τον Κίσα­ βο και βόρεια με την οροσειρά των Πιερίων, από κει δε, μέσω των Χασίων, επικοινωνεί με την οροσειρά της Πίνδου. Νοτίως του Ολύμπου και κάτω από την κατακόρυφη πλαγιά του στα στενά των Τεμπών διέρχεται η σιδηροδρομι­ κή γραμμ1Ί Αθηνών-Θεσσαλονίκης, ζωτικής σημασίας για τον στρατό κατο­ χής, ενόψει και της διαφαινόμενης αποχώρησης, με την προέλαση του σοβιε­ τικού στρατού προς τα Βαλκάνια, ενώ η Λάρισα απέχει δεκαπέντε, περίπου, χιλιόμετρα από τα ριζά του. Είναι προφανές ότι η ύπαρξη ισχυρής ανταρτι­ κΊΊς μονάδας στον Όλυ μπο και ΕΑΜικών αντιστασιακών οργανώσεων στα χωριά που εκτείνονται στους πρόποδές του και στον συνεχόμενο κάμπο ανη­ συχούσε σφόδρα τους Γερμανούς. Στις αρχές του 1944, οι Γερμανοί, προκειμένου να αντιμετωπίσουν την απειλή των ανταρτών του Ολύμπου, σε 11 από τα 14 χωριά της επαρχίας Τυρ­ νάβου, στα οποία περιλαμβάνονταν το Αργυροπούλι, τα Δελέρια, ο Αμπε­ λώνας, ο Βρυότοπος και η Φαλάνη, είχαν εγκαταστήσει φρουρές ενισχυμένες με στοιχεία αρμάτων μάχης συνολικής δύναμης ενός τάγματος. Και για να εξασφαλιστούν ακόμα περισσότερο από τις επιθέσεις των ανταρτών, εμπι­ στεύθηκαν στον ΕΑΣΑΔ Λάρισας να εξουδετερώσει τους κομμουνιστές των χωριών που ήταν στη νότια ποδιά του Ολύμπου: Βρυότοπου, Αμπελώνα και Φαλάνης. Σε χωριά της επαρχίας Τυρνάβου, όπως τα προαναφερθέντα, είχε και ο Ε.Δ.Ε.Σ. τους δικούς του πυρήνες, αποτελούμενους κατά κανόνα από τους πιο ευκατάστατους αγρότες του κάθε χωριού. Μικρούς και όχι σφιχτοδεμέ­ νους οργανωτικά, όπως οι πυρήνες των ΕΑΜικών οργανώσεων, αλλά με στα­ θερό πολιτικό προσανατολισμό. Μόνο που 1Ίταν δύσκολο το 1944 να διαχωρί-

168

ΣΙΆΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

σεις τους οπαδούς του σ' εκείνους που είχαν κατά νουν τον Ε.Δ.Ε.Σ. του Ζέρ­ βα και τους αντάρτες του που δρούσαν στην Ήπειρο, από τους άλλους που ακολουθούσαν το Ε.Δ.Ε.Σ. των Αθηνών υπό τον Απόστολο-Φιλώτα Παπαγε­ ωργίου. Αυτού του Ε.Δ.Ε.Σ. μέλη-αξιωματικοί -με εντολή του είχαν ενταχθεί στα Τάγματα Ασφαλείας και στον Ε.Α.Σ.Α.Δ.- συνεργάζονταν με τα S.S. και S.D. των Γερμανών. Πολλούς ΕΔΕΣίτες, το τελευταίο τρίμηνο του 1943 και στις αρχές του 1944, θεωρούμενους από την ΕΑΜική αντίσταση ως aντιδραστικούς και δυνάμει προδότες, τους είχαν συλλάβει οι ΕΑΜικές οργανώσεις, για να τους εκφοβί­ σουν και να τους συμβουλεύσουν να καθίσουν ήσυχα, ενώ μερικούς τους κακοποίησαν κιόλας. 135 Κάποιοι όμως από τους διωκόμενους ΕΔΕΣίτες της επαρχίας Τυρνάβου που διέφυγαν τη σύλληψη κατέφυγαν στη Λάρισα και εντάχθηκαν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ανάμεσα σ' αυτούς 1Ίταν και ο Δημήτριος Γ. Μαλλιάρας, δάσκαλος από τον Αμπελώνα, και άλλοι συγχωριανοί του, όπως ο Δημήτρης Ψαθάς, και μερικοί από τα γύρω χωριά. Αυτούς τους αξιοποίη­ σαν καταλλήλως οι Γερμανοί. Η πρώτη επιτυχία των Γερμανών και των συνεργατών τους ΕΑΣΑΔιτών ήταν η σύλληψη, με ενέδρα, στον δρόμο Τυρνάβου-Δαμασίου-Κουτσόχειρου­ Ζάρκου, στις 2 Μαtου 1944, του Ανδρέα Αθανασίου Μπιτούνη και του Γιάννη Παναγιώτη Γιαννόπουλου από τον Βρυότοπο, του Γεωργίου Κολοκοτρώνη, του Γιάννη Ούρδα και του Γιάννη Θεοχαρούλη από τον Αμπελώνα, οι οποίοι, με εντολή των αντιστασιακών οργανώσεων των δύο χωριών, μετέφεραν, με τα κάρα τους, σιτάρι στον Ζάρκο για τους αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ. Οι συλληφθέ­ ντες μεταφέρθηκαν στη Λάρισα, όπου κατέληξαν στο Τάγμα Γεφυροποιών. Ο Γιάννης Γιαννόπουλος, ύστερα από απάνθρωπα βασανιστήρια των ΕΑΣΑ­ Διτών, μισοπεθαμένος, πετάχθηκε στον Πηνειό ποταμό. Ο Ανδρέας Μπιτού­ νης, έπειτα, από ξυλοκόπημα, κρατήθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης κοντά στο αεροδρόμιο και στις 31 Μαtου 1944 aπαγχονίστηκε στο Ορμάν­ Μαγούλα, δίπλα από τη σιδηροδρομικ1Ί γραμμή, μαζί με τους Γιάννη Ούρδα, Γιάννη Θεοχαρούλη και άλλους 37 πατριώτες. Ο Γεώργιος Κολοκοτρώνης ελευθερώθηκε σε λίγες ημέρες. Η πρόθεση των Γερμανών να προωθήσουν ομάδες του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στα χωριά αυτά έγινε γνωστ1Ί στις ΕΑΜικές οργανώσεις, όπως και η δράση τους σε άλλα μέρη της Θεσσαλίας. Για να αντιδράσουν οι κάτοικοι της περιοχής, με πρωτοβουλία φυσικά των ΕΑΜικών οργανώσεων, στις 8 Μαtου 1944 διορ­ γάνωσαν μεγάλη συγκέντρωση διαμαρτυρίας 700 περίπου γυναικών στον Τύρναβο, οι οποίες ζήτησαν από τον Γερμανό φρούραρχο να πάψουν οι συλ­ λήψεις Τυρναβιτών από τους ΕΑΣΑΔίτες κατά τη μετάβασή τους στη Λάρισα και να μην επιτραπεί η εγκατάστασή τους στην πόλη τους. Επίσης, στις 12 Μαtου 1944 άλλες 200 γυναίκες από τον Α μπελώνα συγκεντρώθηκαν στον Τύρναβο και διαδήλωσαν την αντίθεσή τους στην εγκατάσταση ΕΑΣΑΔιτών 135. Βλ. Κεφ. Β', ΙΙ, 1-7.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣ'ΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

·

169

στην κοινότητά τους, δηλώνοντας στον Γερμανό φρούραρχο ότι, «σε περί­ πτωση που πραγματοποιηθεί εγκατάσταση ΕΑΣΑΔιτών στο χωριό τους, οι κάτοικοι του χωριού θα ξεσηκωθούν εναντίον τους. 136 Αυτή η αντίδραση των κατοίκων της περιοχής επιτάχυνε την υλοποίηση των σχεδίων των Γερμανών για την ανάληψη δράσης των ΕΑΣΑΔιτών και στην επαρχία Τυρνάβου. Το βράδυ της ίδιας ημέρας, Γερμανοί και ΕΑΣΑΔίτες επιχείρησαν, μά­ ταια, να συλλάβουν τους ηγέτες των ΕΑΜικών οργανώσεων στον Αμπελώνα. Κατάφεραν όμως να συλλάβουν τον Κώστα Κουλιαλή, φαρμακοποιό, γραμ­ ματέα της επιτροπής του Ε.Α.Μ. Αμπελώνα, στο σπίτι του στον Βρυότοπο, και στο ίδιο χωριό τη σύζυγο, τα τρία ανήλικα παιδιά, τη μάνα και τις δύο αδελφές του Νικόλα Παπαγιάννη, γραμματέα του Ε.Α.Μ. Βρυότοπου, Βασι­ λική και Παρασκευούλα, επειδή δεν βρήκαν τον ίδιο. Από τους συλληφθέ­ ντες, τον Κ. Κουλιαλή τον σκότωσαν την επομένη στη Λάρισα, μπροστά στο κτίριο της Εθνικής Τράπεζας, όπου στεγαζόταν το αρχηγείο των S.S., καθώς προσπάθησε να τους ξεφύγει, ύστερα από μια πρόχειρη ανάκριση. Από τις γυναίκες, η μία με τα ανήλικα παιδιά της αφέθηκε ελεύθερη αμέσως και οι άλλες έπειτα από 15 ημέρες κράτησης στο Τάγμα Γεφυροποιών137. Τη Βασιλι­ κή Γ. Παπαγιάννη, αργότερα, στις 8 Ιουλίου 1944, τη σκότωσαν οι Γερμανοί στον Βρυότοπο. *

Την επόμενη ημέρα ο Ε.Α.Σ.Α.Δ., για να αποκοιμίσει, όπως το συνήθιζε, τους κατοίκους της περιοχής, δημοσίευσε στον «Λαρισα'ίκό Τύπο» «γνωστοποίη­ σή» του, με την οποία συνιστούσε «ότι εις περίπτωσιν κατά την οποία γερ­ μανικόν τμήμα στρατού περικυκλώσει ένα χωριό ή βαδίζει προς αυτό, δεν πρέπει οι κάτοικοι τρομοκρατούμενοι να τρέπωνται εις φυγήν αλλά να παρα­ μένουσι ο καθένας στην εργασίαν του ή στο σπίτι του, βέβαιοι όντες ότι ουδέν κίνδυνον διατρέχουσι από τους Γερμανούς ή το Ε.Α.Σ.Α.Δ.»138. Τρεις η μέρες αργότερα, στις 15 Μαtου 1 944, Γερ μανοί και ΕΑΣΑΔίτες έκαναν επιδρομή στο χωριό Φαλάνη. Συνέλαβαν μερικούς από τους κατοί­ κους και τους πήραν μαζί τους στη Λάρισα, σκότωσαν τον Αναστάσιο Στεφί­ κο και λεηλάτησαν αρκετά νοικοκυριά. Δυο μέρες αργότερα, σειρά είχε ο Αμπελώνας. 136. Εφ. <<0 Ρ1Ίγας», 30.5.1944. 137. Τα στοιχεία για τα γεγονότα αυτού του κεφαλαίου μέχρις εδώ στηρίζονται στις μαγνητοφωνημένες αφηγ1Ίσεις: της Ευγ. Α. Μπιτούνη, Κ.Ε.Ν. 9, τετρ. Ε', σ. 1· της Παρασκευ­ ούλας Γεωργ. Παπαγιάννη, Κ.Ε.Ν. 10, και σε τηλεφωνική αφήγηση της Ειρ. Χρ. Κοντσιώτη­ Κωτούλα, μνημόνιο της οποίας καταχώρησα στο Δ' τετράδιο aφηγήσεων για το Ε.Α.Σ.Α.Δ., σσ. 189-192, επιβεβαιωμένο και από προσωπικά μου βιώματα. 138. Βλ. Παράρτημα, VII, 1 .

Σ'ΓΑΥΡΟΣ ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

170

*

Στις 17 Μαtου ισχυρ1Ί φάλαγγα αυτοκινήτων με Γερμαναuς S.S. και ΕΑΣΑΔί­ τες, με επικεφαλής τον δάσκαλο Δημήτριο Μαλλιάρα και το πρωτοπαλλήκα­ ρό του Δημ1Ίτριο Ψαθά, από το ίδιο χωριό, κατέφθασαν στην κωμόπολη και την περικύκλωσαν. Συνέλαβαν πολλούς και σκότωσαν δεκατρείς από τους συλληφθέντες. Οι νεκροί: 1) Γεώργιος Κων/νος Πούλιος, 2) Βάιος Παναγ. Γκουλέτσας, 3) Γεώργιος Κων/νου Καρανίκας, 4) Γεώργιος Νικ. Λαρίγκας, 5) Γεώργιος Ιωάν. Ροκάς, 6) Δημήτριος Γεωργ. Β ιρβίλης, 7) Δημοσθένης Μιχ. Παπα·ίωάννου, 8) Βασίλειος Αθαν. Μούζας, 9) Φίλιππος Δημ. Βλαχό­ πουλος, 1 0) Κωνσταντίνος Φιλ. Βλαχόπουλος, 11) Γεώργιος Κων/νου Ψύλ­ λας, 12) Νικόλαος Παπακωνσταντίνος, από το Δεμερλί, και 13) ένας άγνω­ στης ταυτότητας. Οι δύο τελευταίοι βρέθηκαν στον Αμπελώνα εκείνη την η μέρα και, προφανώς, ως ξένοι κρίθηκαν ύποπτοι και εκτελέστηκαν. Πριν εγκαταλείψουν το χωριό λεηλάτησαν αγρίως τα σπίτια των θυμάτων τους, όπως και πολλών άλλων και στρατολόγησαν περίπου πενήντα νέους για τον Ε.Α.Σ.Α.Δ. Σε μια δεύτερη επιδρομή τους, έπειτα από δέκα η μέρες, στις 27 Μαtου, σκότωσαν άλλους τέσσερις στην πλατεία: τους Κωνσταντίνο Αθαν. Πούλια, Βασίλειο Κων/νου Ζαμπούκα, Αθανάσιο Δημ. Ζεστό, Λάζαρο Ευαγγ. Μπό­ τσικα -τον οποίο συνέλαβαν στα χωράφια, καθώς έφευγε για να σωθεί-, και λεηλάτησαν και άλλα νοικοκυριά πριν αναχωρήσουν. Στα τέλη Μαtου , σαράντα περίπου ΕΑΣΑΔίτες, ανάμεσά τους και οι Α μπελωνίτες, επανήλθαν στον Αμπελώνα με σκοπό να παραμείνουν εκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αλλά φαίνεται πως πληροφορήθηκαν ότι αντάρτες του Μηχανικού Ολύμπου ετοιμάζονταν να τους επιτεθούν, και έτσι εγκατέλειψαν εσπευσμένα το χωριό. Στις λίγες μέρες που έμειναν, έχοντας ως βάση τους τον Αμπελώνα, έκαναν επιδρομές στα γύρω χωριά τρομοκρα­ τώντας, ληστεύοντας τον κόσμο και σκοτώνοντας όποιον αντιστασιακό τυχόν έπεφτε στα χέρια τους, όπως τον Κώστα Σβώλα, που τον συνέλαβαν στα χωράφια. Μια τρίτη επιδρομή στο ίδιο χωριό έκαναν στις 4 Ιουνίου. Αλλά αυτή τη φορά οι κάτοικοι είχαν πάρει τα μέτρα τους. Για τους φόνους, τις κακοποιήσεις, τις συλλήψεις και τις λεηλασίες των περιουσιών τους, μερικοί από τους παθόντες ή οι συγγενείς τους, μετά την Απελευθέρωση, υπέβαλαν μηνύσεις κατά του Δημητρίου Μαλλιάρα και άλ­ λων ΕΑΣΑΔιτών. Οι κατηγορούμενοι παραπέμφθηκαν στο ακροατ1Ίριο του Ε.Δ.Δ. Λάρισας. Από τις καταθέσεις των μαρτύρων στο δικαστήριο, όπως αυτές καταχωρήθηκαν στα πρακτικά του , από μαρτυρίες επιζώντων., από παραθέματα συγγραφέων και από δημοσιεύματα του Τύπου της εποχής που αμέσως ακολουθούν, θα γνωρίσουμε λεπτομερώς τα πεπραγμένα των ΕΑΣΑ­ Διτών στις επιδρομές τους στα χωριά που μνημόνευσα.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣ'ΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

171

Ι. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. από δικαστικά ντοκουμέντα.

1. Τα γεγονότα στη Φαλάνη: 15 Μα"ϊου 1944. Δύο μέρες πριν από τη φονική επιδρομή τους στον Αμπελώνα, ΕΑΣΑΔίτες με Γερμανούς στις 15 Μαtου 1944 εμφανίστηκαν στο χωριό Φαλaνη, λίγα χιλιό­ μετρα βόρεια της Λaρισας. Σκότωσαν τον Α ναστaσιο Στεφίκο, λεηλaτησαν πολλa σπίτια και συνέλαβαν μερικούς από τους κατοίκους του, μεταξύ των οποίων δύο παιδιa της χ1Ίρας Κωνσταντινιaς Σκουταρa και τον σύζυγο και υιό της Αλεξaνδρας Αγγελίκου. Επικεφαλής των επιδρομέων 1Ίταν ο Δημή­ τριος Μαλλιaρας, εναντίον του οποίου και υπέβαλαν μηνύσεις. Η δίκη του Δημητρίου Μαλλιaρα για την πρώτη υπόθεση ορίσθηκε για τις 16 Φεβρουα­ ρίου 1946. Ο κατηγορούμενος δεν προσήλθε και ερημοδικaστηκε. Οι μaρτυ­ ρες που εξετaστηκαν κατέθεσαν τα εξής, κατa τα υπ' αριθμ. 73/1946 πρακτικa του δικαστηρίου:

Κωνσταντινιά, χήρα Κ. Σκουταρά, κaτοικος Φαλaνης, οικοκυρa, ετών 50. Την 15ην Μαtου 1944 ο κατηγορούμενος μετa ΕΑΣΑΔιτών και Γερμανών ήλθαν στο χωριό μας και ελεηλaτησε το χωριό μας. Ειδικώς δε εμένα, πήρε τα πρaγματα της οικίας μου καθώς και τα δύο μου παιδιa, και το μεν ένα μου παιδί το aφησε ελεύθερον μετa τινaς ημέρας, από τότε ΠΟυ το ΠΊlρε, το δε aλλο μου παιδί το παρέδωκεν στην Γκεστaπο. Και εκείθεν τούτο μετεφέρθη εις Γερμανίαν, από όπου επανήλθε τελευταίως, ασθενικά. Αλεξάνδρα, σύζυγος Γ. Αγγελίκου, κaτοικος Φαλιiνης, οικοκυρa, ετών 50. Την 15ην Μαtου 1944, ότε ήλθε ο κατηγορού μενος με τον Ψαθaν και aλλους ΕΑΣΑΔίτες και Γερμανούς εις το χωριό μας, ελεηλaτησαν διαφόρους [οικίας] μεταξύ των οποίων της μηνυτρίας. Ε μένα δε, μου π1Ίραν τον aνδρα και τα Παιδιa μου, Και τον μεν aνδρα μου ύστερα από λίγες η μέρες αφ1Ίκαν ελεύθερον, τα δε παιδιa μου τα έστειλαν στην Γερμανίαν. Το δικαστ1Ίριο, με την υπ' αριθμ. 73/1946 απόφασ1Ί του, κήρυξε τον κατη­ γορούμενο Δημήτριο Μαλλιaρα: «ένοχο μεν του ότι μετ' aλλων, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφaσισαν την εκτέλεσιν των επομένων αξιο­ ποίνων πρaξεων και ένεκα ταύτης συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοι­ βαίαν συνδρομ1Ίν, 1ον) εν Φαλιiνη την 15ην Μαtου 1944, κατέδωκαν εις τον εχθρόν, ήτοι εις τας γερμανικaς αρχaς Έλληνας υπηκόους, ήτοι την θυγατέρα της μηνυτρίας Κωνσταντινιaς Σκουταρa, ονόματι Ρωξaνην και τον υιό αυτής Δημήτριον, και 2) Κατa τον αυτόν ως aνω τόπον και χρόνον προέβησαν εις πρaξεις βίας, συμπρaξει μετa των οργaνων των αρχών κατοχής, εις βaρος Ελλ1Ίνων, ένεκα της δρaσεώς των κατa του εχθρού, ήτοι παραλαβόντες υπό την απειλ1Ίν όπλων τα ως aνω δύο τέκνα της μηνυτρίας, Ρωξaνην και Δημή­ τριον, παρέδωκαν ταύτα εις την Γκεστaπο, ήτις τα ενέκλεισεν εις το εν Λαρίση στρατόπεδον συγκεντρώσεως και είτα, τον εκ τούτων Δημήτριον μετέφερεν

ΣΎΑΥΡΟΣ ΑΣΙΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

172

εις Γερμανίαν, λεηλατ1Ίσαντες προσέτι και αφαιρέσαντες εκ της οικίας της μηνυτρίας και διάφορα είδη ρουχισμοv των δυο θυγατέρων της. Αθώον δε λόγω αμφιβολιών τον αυτόν ως ανωτέρω κατηγοροvμενον του ότι, κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, [με άλλους] μέλη όντες της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., παρέσχον συστηματικώς εις τον εχθρόν πληροφορίας περί κινή­ σεων ατόμων και οργανώσεων εργαζομένων διά τον εθνικόν και συμμαχικόν αγώνα». Και τον καταδίκασε «δι' εκάστην των ως ανωτέρω πράξεων εις την ποινήν των ισοβίων δεσμών, ας συγχώνευσε προς αλλήλας άνευ επιτάσεως». *

Για την επιδρομή των ΕΑΣΑΔιτών κατά της Φαλάνης στις 15 Μαtου 1944 και τα γεγονότα που προέκυψαν, έγινε και άλλη δίκη στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας στις 29 Νοεμβρίου 1 946, vστερα από μήνυση του Ζήση Αναστασίου Στεφίκου , του οποίου τον γιο είχαν σκοτώσει οι επιδρομείς, με κατηγορουμένους τους: 1) Δημ. Μαλλιάρα, κάτοικο Αμπελώνα, 2) Κων/νο Αλαμάνη, 3) Χρ. Αλαμάνη, 4) Κων/νο Κυρίτση, 5) Βασ. Κυρίτση, 6) Ιωάν. Παπακωνσταντίνου, 7) Ευ­ θvμιο Αλαμάνη, 8) Αντών. Τζάτζο και 9) Φώτιο Αλατά, κατοίκους Φαλάνης. Οι δύο πρώτοι από τους κατηγορουμένους δεν εμφανίστηκαν στο δικαστή­ ριο, δικασθέντες ερήμην, ενώ οι υπόλοιποι προσήλθαν «δέσμιοι», γιατί 1Ίταν προφυλακισμένοι, αλλά «κατά διαταγή του Προέδρου, προσήχθησαν εις το ακροατ1Ίριον ( . . . ) ελεύθεροι δεσμών, υπό στρατιωτών φυλασσόμενοι». Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν κατέθεσαν τα εξής, σύ μφωνα με τα υπ' aριθμ. 283/1946 πρακτικά του δικαστηρίου:

Ζήσης Αναστασίου Στεφίκος, κάτοικος Φαλάνης, παντοπώλης, ετών 65. Εγώ κατήγγειλα μόνον τον Μαλλιάραν και τον Ψαθάν, οίτινες μου εφό­ νευσαν τον υιό μου, διά τους άλλους δεν γνωρίζω τίποτε, οι κατηγορούμενοι δεν πείραξαν ούτε εμένα οvτε άλλον κανέναν- τον Κων/νο Αλαμάνην εφόνευ­ σαν, ποίοι όμως δεν γνωρίζω. Ζήσης Ιωάννου Ντανίκας, κάτοικος Φαλάνης, γεωργός, ετών 33. Οι Δημ. Μαλλιάρας, Ψαθάς και Μπαρμπαγιάννης εφόνευσαν τον υιό του μηνυτού. Οι παρόντες κατηγορούμενοι δεν ήσαν εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και δεν έχουν καμμίαν ευθύνην διά τον φόνον του υιού του μηνυτού . Ο Κων/νος Αλαμάνης δεν ζει ήδη. Τον εφόνευσαν οι ΕΛΑΣίτες. Ιωάννης Καστανούλιας, κάτοικος Φαλάνης, υποδηματοποιός, ετών 39. Ο Μαλλιάρας με τον Ψαθάν εφόνευσαν τον υιό του μηνυτού. Οι παρόντες κατηγορούμενοι δεν έχουν καμμίαν ανάμειξιν εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και είναι όλοι παθόντες του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Τον Κων/νον Αλαμάνην εφόνευσαν.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

173

Σπύρος Ιωάννου Δεμίρης, κάτοικος Φαλάνης, κτLστης, ετών 46. Οι παρόντες κατηγορούμενοι συνελήφθησαν και αυτοL κατά το μπλόκο του χωριού μας υπό των Γερμανών και ΕΑΣΑΔιτών, μάλιστα οι ΓερμανοL ελε­ ηλάτησαν την οικLαν του Αλαμάνη και φόνευσαν και την αδελφήν του. Μάρτυρες υπεράσπισης:

Δη μ. Μπακρατσάς, κάτοικος Φαλάνης, γεωργός, ετών 35. Ο Κων/νσς Αλαμάνης εφονεύθη υπό των ΕΛΑΣιτών. Οι παρόντες κατη­ γορούμενοι ουδεμLαν ανάμειξιν εLχον με το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και συνελήφθησαν και αυτοL κατά το μπλόκο του χωριού μας υπό των ΓερμανοΕΑΣΑΔιτών. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 283/1946 απόφασή του, κήρυξε: «ένοχον μεν τον Δημ. Μαλλιάραν, του ότι, εν Αμπελώνι, κατά την διάρκειαν της εχθρι­ κής κατοχής και ιδLα κατά μήνα Μάιον του έτους 1944, ανέλαβεν υπηρεσLαν παρά ταις αρχαLς κατοχής, ενήγησεν κατά τρόπον πιεστικόν διά τον λαόν και διηυκόλυνεν το έργον της κατοχής, ήτοι 1Ίτο ένοπλον μέλος της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήτις ετέλει υπό τας διαταγάς του γερμανικού στρατού και μετεLχεν εις στρατιωτικάς επιχειρήσεις εντός του ελληνικού κράτους. Αθώον δε τούτον του ότι: 1ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, κατέδωσεν εις τον εχθρόν Έλληνας υπηκόους, ενεργήσας διά την ανακάλυψιν και σύλληψLν των, ήτοι κατέδωκεν εις τους Γερμανούς πολλά άτομα του χωρLου Φαλάνης, εν οις και τον Αναστ. ΣτεφLκον, 2ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, προ­ έβη εις πράξεις βLας, συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχής, εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, 1Ίτοι επέδραμεν μετά γερμανικ1Ίς φάλαγγας εν τω ανωτέρω χωρLω, ελεηλάτησαν τας οικLας διαφόρων κατοLκων του ειρημένου χωρLου, εν οις και των οικιών του Ζήση Αναστ. ΣτεφLκου, εξ ης αφήρεσαν διάφορα περιουσιακά αντικεLμενα, αξLας, κατά την εν τη μηνύσει εποχήν, δραχμών 600.000, και 3) Κατά των αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, εκ προμελέτης απεφάσισεν και εσκεμμένως εξετέλεσεν την κατά του Νικολάου ΣτεφLκου ανθρωποκτονLαν, πλήξας αυτόν διά πυρο­ βόλων όπλων πλήρων πυρLτιδος και σφαιρών εις διάφορα του σώματός του μέρη, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενεργού αιτLας, επήλθεν ο θάνατος αυτού» . Κήρυξε «απεσβεσμένην, λόγω θανάτου, την κατά του κατηγορουμένου Κων/ νου Αλαμάνη ασκηθεLσαν ποινικήν αγωγήν επL ταις ανωτέρω πράξεσι» και «αθώους τους κατηγορουμένους Χρ1Ίστον Αλαμάνην, Κων/νον ΚυρLτσην, ΒασLλειον ΚυρLτσην, Ιωάννην ΠαπακωνσταντLνου , Ευθύμιον Αλαμάνην, Αντώνιον Τζάτζον και Φώτιον Αλατάν των αυτών ως άνω πράξεων»139. Με την Lδια απόφαση, το δικαστήριο επέβαλε στον κηρυχθέντα ένοχο κατηγορούμενο Δημ. Μαλλιάρα, την ποινή των ισοβLων δεσμών και αποφάν139. Οι εμφανισθέντες στο δικαστήριο και αθωωθέντες κατηγορούμεννοι, τουλάχιστον οι περισσότεροι, 1Ίταν ΕΑΣΑΔίτες, όπως προκύπτει από τις αφηγήσεις του Φώτη Αλατά και της συζύγου του Ανθής. Βλ. Κεφ. Β ', Π, 3.

174

Σ'fΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

θηκε ότι «η υπό του μηνυτού υποβληθείσα μήνυσις κατά των απαλλαγέντων, ως άνω, κατηγορουμένων δεν είναι ψευδής και δολίως γενομένη. *

Ο Δημήτριος Μαλλιάρας, πολύ αργότερα, στις 7 Απριλίου 1948140, άσκησε ανακοπή κατά της υπ' αριθμ. 73/1946 απόφασης του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, με την οποία είχε καταδικαστεί σε ισόβια δεσμά, για τις πράξεις του σε βάρος της οικογένειας της Κωσταντινιάς Σκουταρά, η οποία εκδικάστηκε την ίδια ημέ­ ρα. Στη δίκη ήταν παρών και, για να δικαιολογ1Ίσει την εκπρόθεσμη ανακοπή του, ισχυρίστηκε ότι δεν προσήλθε στο δικαστήριο διότι δεν έλαβε γνώση, ούτε της ημερομηνίας εκδίκασης της υπόθεσής του, ούτε ότι καταδικάστηκε ερήμην με την ανακοπτόμενη απόφαση, και ότι ήτο γνωστής διαμονής. Για να αποδείξει τους ισχυρισμούς του προσκόμισε σχετική βεβαίωση της Ασφά­ λειας Κερκύρας και εξέτασε μάρτυρες. 141 Το δικαστήριο, με την υπ' αριθμ. 51/1948 απόφασή του, δέχθηκε την ανα­ κοπή του κατηγορουμένου Δημητρίου Μαλλιάρα «ως νόμιμον, ανέτρεψεν την ανακοπείσαν απόφασιν, απήλλαξεν αυτόν της επιβληθείσης αυτώ ποινής», και «ανέβαλε [με την υπ' αριθμ. 52/1948 απόφασ11 του] την εκδίκασιν της προ­ κειμένης απόφασης αορίστως». *

Η πιο πάνω αναβληθείσα υπόθεση εκδικάστηκε στις 26 Ιουνίου 1948. Ο κατη­ γορούμενος Δημήτριος Μαλλιάρας ήταν παρών, όπως και οι δύο γυναίκες μάρτυρες, οι οποίες στην προηγού μενη δίκη δεν εμφανίστηκαν και είχαν τιμωρηθεί. Κατά τα υπ' αριθμ. 86/1948 πρακτικά του δικαστηρίου, οι δύο μάρτυρες κατέθεσαν τα εξ1Ίς:

Κωνσταντινιά, χήρα Κ. Σκουταρά, κάτοικος Φαλάνης, οικοκυρά, ετών 53. Ο κατηγορούμενος δεν ήλθεν στο χωριό μας, αλλ', ως έμαθον, έστειλε τον Ψαθάν με άλλους σπίτι μου και το ελεηλάτησαν. Ωσαύτως πήραν και τα παι­ διά μου, και την μεν Ρωξάνην έπειτα την άφησαν ελευθέραν, τον δε Δημή­ τριον απέστειλαν εις Γερμανίαν, οπόθεν επέστρεψε τελευταίως. 140. Την ίδια ημέρα άσκησε ανακοπές κατ' όλων των, σκοπίμως, ερήμην του εκδοθέντων εις βάρος του καταδικαστικών αποφάσεων του Ε.Δ.Δ. Λάρισας. 141. Τους ίδιους μάρτυρες προσκόμισε για να υποστηρίξει όλες τις ανακοπές που άσκη­ σε κατά των καταδικαστικών σε βάρος του αποφάσεων, όπως και κατά της υπ' αριθμ. 72/1946 απόφασης του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, οι οποίοι σε κάθε υπόθεση κατέθεταν την ίδια μαρ­ τυρία τους.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΤΙΙ<ΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

175

Αλεξάνδρα, σύζυγος Γ. Αγγελίκου, κατοίκου Φαλάνης, οικοκυρά, ετών 53. Τα παιδιά μου συνέλαβεν ο Ψαθάς, τα έφερε στην Λάρισα και απ' εδώ τα πήραν και τα π1Ίγαν στην Γερμανίαν, οπόθεν επέστρεψαν τελευταίως. Νικόλαος Ευθυμίου Μπρουσιώτης, κάτοικος Φαλάνης, γεωργός, ετών 46. Τον Μαλλιάραν ούτε τον γνωρίζω. Ο Ψαθάς 1Ίλθε στο χωριό μας, πήρε 7-8 άτομα και τα έφερε στην Λάρισα. Γεώργιος Κόμης, κάτοικος Φαλάνης, γεωργός, ετών 30. Ο Ψαθάς ήλθε στο χωριό μας και πήρε 7-8 άτομα. Ο Μαλλιάρας δεν ήλθε καθόλου στο χωριό μας. Ο Μαλλιάρας γνωρίζω ότι ήτο σύνδεσμος του Ζέρβα. Κωνσταντίνος Κυρίτσης, κάτοικος Φαλάνης, γεωργός, ετών 50. Δεν είδα να ήλθε στο χωριό μας ο Δ. Μαλλιάρας. Ήλθον μόνον οι Ψαθάς, και Μπαρμπαγιάννης, αποβιώσαντες 1Ίδη, οίτινες ελεηλάτησαν μερικά σπίτια και πήραν για την Λάρισα 7-8 παιδιά. Ιωάννης Μακρής, κάτοικος Λάρισας, γεωργός, ετών 30. Ό,τι και ο ανωτέρω μάρτυς. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 86/1948 απόφασή του, κήρυξε αθώο τον κατηγορούμενο [Δημ. Μαλλιάρα] «επί ταις εν τω κατηγορητηρίω πράξεσιν», ήτοι: «του ότι μετ' άλλων, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσι­ σαν την εκτέλεσιν της επομένης αξιοποίνου πράξεως και ένεκα ταύτης, συνο­ μολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν, εν Φαλάνη την 15ην Μαtου 1944, κατέδωκαν εις τον εχθρόν, ήτοι εις τας γερμανικάς αρχάς Έλλη­ νας υπηκόους, ήτοι την θυγατέρα της μηνυτρίας Κωνσταντινιάς Σκουταρά, ονόματι Ρωξάνην, και τον υιόν αυτής Δημήτριον. 2) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, προέβησαν εις πράξεις βίας, συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχής, εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού , ήτοι παραλαβόντες, υπό την απειλήν όπλων, τα ως ανωτέρω δύο τέκνα της μηνυτρίας, Ρωξάνην και Δημήτριον, παρέδωκάν ταύτα εις την Γκε­ στάπο, ήτις τα ενέκλεισεν εις το εν Λαρίση στρατόπεδον συγκεντρώσεως, και είτα, τον εκ τούτων Δημήτριον μετέφερεν εις Γερμανίαν, λεηλατήσαντες προ­ σέτι και αφαιρέσαντες εκ της οικίας της μηνυτρίας και διάφορα είδη ρουχι­ σμού και προικός των δύο θυγατέρων της, και 3) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, μέλη όντες της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ. παρέσχον συστη­ ματικώς εις τον εχθρόν πληροφορίας περί κινήσεων ατόμων και οργανώσεων εργαζομένων διά τον εθνικόν και συμμαχικόν αγώνα». *

Ανακοπή άσκησε ο Δημ. Μαλλιάρας και κατά της υπ' aριθμ. 283/1946 απόφα­ σης του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, με την οποία είχε καταδικαστεί, ερήμην, σε ισόβια

ΣΎΑΥΡΟΣ ΑΣΎΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

176

δεσμά για τον φόνο του Αναστ. Στεφίκου, κατοίκου Φαλάνης, στις 15 Μαtου 1944. Και αυτή η ανακοπή του εκδικάστηκε στις 17 Απριλίου 1948, με παρόντα τον κατηγορούμενο. Για να δικαιολογΊ1σει την ερημοδικία του, πρόβαλε και πάλι τον ισχυρισμό ότι δεν έλαβε γνώση ούτε της δίκης του ούτε και της κατα­ δίκης του με την ανακοπτομένη απόφαση, διότι, καίτοι γνωστής στην αστυνο­ μία διαμονής του στην Κέρκυρα, κλητεύθηκε, κακώς, ως αγνώστου διαμονής. Και για να αποδείξει τον ισχυρισμό του, παρέδωσε στο δικαστήριο την υπ' aριθμ. 1 109/5.3.1948 βεβαίωση του Τμήματος Ασφαλείας Κερκύρας και ζήτη­ σε να εξεταστούν δύο μάρτυρες: ο Αρ. Κ. Μπάλλας, κάτοικος Α μπελώνα, γεωργός, και ο Βασίλειος Δημ. Καραtσκος, κάτοικος Λάρισας, δάσκαλος, οι οποίοι με τις καταθέσεις τους έπεισαν το δικαστ1Ίριο για το νόμιμο και αυτής της ανακοπής του, την οποία έκανε δεκτή με την υπ' aριθμ. 49/1948 απόφασή του, ενώ με την επόμενη, υπ' aριθμ. 50/1948 απόφασή του, ανέβαλε την κατ' ουσία εξέταση της υπόθεσης που αφορούσε η ανακοπείσα υπ' aριθμ. 283/1946 απόφασή του. *

Η νέα επί της ουσίας συζήτηση της υπόθεσης, για την οποία είχε εκδοθεί η ανακοπείσα υπ' aριθμ. 283/1946 απόφαση του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, έγινε στη δικά­ σιμο του δικαστηρίου στις 16 Οκτωβρίου 1948, με παρόντα τον κατηγορούμε­ νο και με την εξέταση των εμφανισθέντων μαρτύρων, οι οποίοι και κατέθεσαν τα εξής, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 100/1948 πρακτικά του δικαστηρίου:

Ζήσης Αναστ. Στεφίκος, κάτοικος Φαλάνης, ράπτης, ετών 73. Τον κατηγορούμενον Μαλλιάραν δεν γνωρίζω καθόλου, εγώ τον Ψαθάν κατήγγειλαν διότι ήλθε εις το χωριό μας κι εξετέλεσε το παιδί μου και ελεηλάτη­ σε το σπίτι μου. Έμαθα ότι ήλθε και ο κατηγορούμενος, αλλ' εγώ δεν τον είδα. Γεώργιος Δημ. Γκουγκουμάτης, κάτοικος Φαλάνης, σιδηρουργός, ετών 50. Όταν ήλθαν ΕΑΣΑΔίτες εις το χωριό μας και εξετέλεσαν τον Στεφίκον, έμαθα ότι ήτο και ο κατηγορούμενος Μαλλιάρας, αλλά δεν τον είδα εγώ με τα μάτια μου. Νικόλαος Ευθυμίου Μπρουσιώτης, κάτοικος Φαλάνης, γεωργός, ετών 46. Τον κατηγορούμενον Μαλλιάραν δεν τον είδα να είναι με τους ΕΑΣΑΔί­ τες, εγώ είδα τον Ψαθάν, όστις ήλθε με ΕΑΣΑΔίτας εις το χωριό και ενήργησε συλλήψεις, την η μέραν δε εκείνην εξετελέσθη και ο Στεφίκος. Κωνσταντίνος Κυρίτσης, κάτοικος Φαλάνης, γεωργός, ετών 50. Ο Ψαθάς ήλθε με τμήμα ΕΑΣΑΔιτών εις το χωριό μας και έκαμε τας συλ­ λήψεις και την εκτέλεσιν του Στεφίκου. Ο κατηγορούμενος Μαλλιάρας ούτε ήλθε ούτε και καμμίαν ανάμειξιν έχει εις τα γεγονότα του χωριού μας.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

177

Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 100/1948 απόφασή του, κήρυξε «αθώον τον κατηγορούμενον Δημ. Μαλλιάραν, κάτοικον Λαρίσης, του ότι μετ' άλλων, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν των επο­ μένων αξιοποίνων πράξεων και ένεκα τούτων, συνομολογήσαντες προς αλλή­ λους αμοιβαίαν συνδρομήν, εν Αμπελώνι, κατά την διάρκειαν της εχθρικής κατοχής και ιδία κατά μήνα Μάιον του έτους 1944: 1ον) Ανέλαβαν υπηρεσίαν παρά ταις αρχαίς κατοχής, εν1Ίργησαν κατά τρόπον πιεστικόν διά τον λαόν και διηυκόλυνον το έργον της κατοχής, ήτοι ήσαν ένοπλα μέλη της ορ­ γανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήτις ετέλει υπό τας διαταγάς του γερμανικού στρατού και μετείχεν εις στρατιωτικάς επιχειρήσεις εντός i:ου ελληνικού κράτους, 2ον) Κατά τον αυτόν, ως άνω, τόπον και χρόνον, κατέδωκαν εις τον εχθρόν Έλλη­ νας υπηκόους, ενεργήσαντες διά την ανακάλυψιν και σύλληψίν των, ήτοι κατέδωκαν εις τους Γερμανούς πολλά άτομα του χωρίου Φαλάνη, εν οις και τον Αναστάσιον Στεφίκον, 3) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, προ­ έβησαν εις πράξεις βίας, συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχής, εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, ήτοι, επεδραμόντες μετά γερμανικής φάλαγγας εν τω ανωτέρω χωρίω, ελεηλάτησαν τας οικίας διαφόρων κατοίκων του ειρημένου χωρίου, εν αις και την οικίαν του Ζήση Αναστ. Στεφίκου, εξ ης αφήρεσαν διάφορα περιουσιακά αντικείμενα, αξίας, κατά την εν τη μηνύσει εποχήν, δραχμών 600.000, και 4ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλε­ σαν την κατά του Νικ. Στεφίκου ανθρωποκτονίαν, πλήξαντες αυτόν διά πυρο­ βόλων όπλων πλήρων πυρίτιδας και σφαιρών εις διάφορα του σώματός του μέρη, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυτού».

2. Τα γεγονότα στον Αμπελώνα: 17, 27, 31 Μα"iου και 4 Ιουνίου 1944. Η πρώτη δίκη για τα γεγονότα του Αμπελώνα, που σημείωσα πιο πάνω, αφορούσε τις μηνύσεις που υποβλήθηκαν κατά του ΕΑΣΑΔίτη Θεόδωρου Κων/νου Σπυρόπουλου, κατοίκου Αμπελώνα, από τις: 1) Καλλιόπη, σύζ. Β . Κουκούλη, 2 ) Αφροδίτη, σύζ. Ευαγγέλου Μπότσικα, κατοίκους Αμπελώνα, και 3) Ιωσήφ Κοέν, κάτοικο Λάρισας, οι οποίοι δήλωσαν και παράσταση πο­ λιτικής αγωγής. Ημερομηνία διεξαγωγής της δίκης ορίστηκε η 26η Νοεμβρίου 1945. Ο κατηγορούμενος ήταν προφυλακισμένος και τον οδήγησαν στο δικα­ στήριο με «δεσμά», αλλά «κατά διαταγήν του Προέδρου, προσήχθη εις το ακρατήριον ελεύθερος δεσμών, υπό στρατιωτών απλώς φυλασσόμενος». Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν κατέθεσαν τα πιο κάτω, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 26, 27/1945 πρακτικά του δικαστηρίου:

Καλλιόπη, σύζ. Βασ. Κουκούλη, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 55. Ο κατηγορούμενος την η μέραν της πράξεως ήλθε στο χωριό μας με άλ­ λους ΕΑΣΑΔίτες και Γερμανούς. Τον κατηγορούμενον με τους Μαλλιάραν,

178

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Κοκκάλαν και άλλους είδα που έφεραν όπλον. Μόλις κατ1Ίλθον των αυτοκι­ νΊΊτων, μάζευσαν τον κόσμον, άνδρας και γυναίκας, στο καφενείον και στην πλατεία. Μεταξύ των εν τω καφενείω ευρισκομένων 1Ίτο και ο αδελφός μου Αθ. Ζεστός. Από τους ΕΑΣΑΔίτες εκρατΎ]θην και εγω, μετ' ολίγων όμως με άφησαν ελευθέραν και πετάχθηκα μέχρι το σπίτι μου διά να ιδω το άρρωστο κορίτσι μου. Εκεί ειδοποι1Ίθην από τον Αναστ. Τρέμην ότι στην πλατεία σκό­ τωσαν τον αδελφόν μου και να πηγαίνω να πάρω το πτrbμα του. Εκ των ΕΑΣΑΔιτων ο Μαλλιάρας έκαμνε τον αρχηγόν, οι λοιποί, ως και ο κατηγο­ ρού μενος, δεν ξέρω τι βαθμόν έφεραν. Οι ΕΑΣΑΔίτες ελεηλάτησαν οικίας διαφόρων, ως των Μοσχογιάννη, Κοέν και άλλων.

Ιπποκράτης Ι. Ρούβας, κάτοικος Αμπελrbνα, κτηματίας, ετrbν 57. Την ημέραν της πράξεως ήμην σπίτι μου, οπόθεν με επ1Ίραν και μένα και με ωδΎ]γησαν στην πλατείαν, ένθα εκρατούντο και άλλοι. Εκεί ο Μαλλιάρας ρωτούσε τον κόσμον τι έκαμε ο καθείς κρατού μενος. Ημείς δε λέγαμε ότι είναι αθrbος. Όταν 1Ίλθε η σειρά του κρατουμένου Αθ. Ζεστού, εις σχετικΎ]ν ερrbτησιν του Μαλλιάρα, ο Σπυρόπουλος είπεν ότι αυτός (ο Ζεστός) ηπείλη­ σε τον αδελφόν του (του Μαλλιάρα). Τότε ο Μαλλιάρας τον εκράτησε τον Ζεστόν και τον εξετέλεσε με 3 άλλους. Ο κατηγορού μενος δεν εξετέλεσε κανένα. Ο Μαλλιάρας, ο Ψαθάς, εφαίνοντο ως ιθύνοντες. Γνωρίζω ότι οι ΕΑΣΑΔίτες ελεηλάτησαν και σπίτια του χωριού μας. Κατά την εκτέλεσιν παρίσταντο και Γερμανοί, αλλ' αυτοί 1Ίσαν αμέτοχοι και μόνον παρετΎ]ρουν τα συμβαίνοντα. Αναστάσιος Ι. Πράσσας, κάτοικος Αμπελrbνα, γεωργός, ετrbν 45. Και εμένα οι ΕΑΣΑΔίτες με π1Ίραν από το σπίτι και με ωδΎ]γησαν στην πλατεία, ένθα ήσαν και άλλοι κρατούμενοι. Εκεί ο λαός ηρωτάτο από τον Μαλλιάραν τι έκαμε ο καθένας κρατού μενος. Ημείς φωνάζαμε ότι ήσαν αθrbοι. Όταν 1Ίλθε η σειρά του Αθ. Ζεστού, ο παρrbν κατηγορούμενος είπε στον ερωτrbντα Μαλλιάραν ότι «αυτός ηπείλησε τον αδελφόν σου ότι θα τον στείλει πάνω», δηλαδ1Ί στο βουνό. Τότε τον εκράτησαν τον Ζεστόν και τον εξετέλεσαν με τους Πούλιον, Ζαμπούκαν και Μπότσικαν. Γνωρίζω ότι οι ΕΑΣΑΔίτες ελεηλάτησαν και διαφόρους οικίας, αφαιρέσαντες τα εν αυταίς πράγματα. Προηγουμένως Ύjλθον και πάλιν εις το χωριό μας οι ΕΑΣΑΔίτες και σκότωσαν 11 άτομα. Οι Γερμανοί παρίσταντο απλrbς ως θεαταί. Ο κατη­ γορούμενος την δεύτερην φορά ήλθε στο χωριό με τον Μαλλιάραν ως ΕΑΣΑ­ Δίτες και έτσι τους γνωρίζαμε ημείς. Αντώνιος Χρ. Τσάλτας, κάτοικος Αμπελrbνα, γεωργός, ετrbν 42. Και εμένα με πΎ]ραν οι ΕΑΣΑΔίτες, οίτινες ήλθον στο χωριό με Γερμανούς, και με ωδήγησαν στην πλατεία, ένθα Ύ]σαν και πολλοί άλλοι. Ήκουσα τον κατηγορούμενον Σπυρόπουλον που είπε στον Μαλλιάραν, επιδεικνύοντα τον

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

179

Αθ. Ζεστόν, ότι ούτος «ηπείλησε τον αδελφόν σου να τον στείλει στο βουνό». Ούτω ο παθών Ζεστός εκρατήθη και εξετελέσθη με άλλους τρεις. Ο κατηγο­ ρούμενος γύριζε με όπλον. Τότε εγένετο σύλλη'ψις εκ μέρους των ανταρτών ενός Συμπόνη. Ο κατηγορούμενος δεν ηκούσθη ότι 1Ίτο στον Ε.Δ.Ε.Σ. Αν δεν έλεγε την ανωτέρω φράσιν ο κατηγορούμενος, δεν θα εφονεύετο ο Ζεστός. Τον Μπότσην (Μπότσικα) έφερον οι Γερμανοί με ΕΑΣΑΔίτες στην πλατεία από τα χωράφια και μάλιστα στον δρόμον εδέρετο από τον ΕΑΣΑΔίτην Μπαρ μπαγιάννην.

Αφροδίτη, σύζυγος Ευαγγέλου Μπότσικα, κάτοικος Α μπελώνα, οικοκυρά, ετών 38. Μόλις ήλθαν οι Γερμανοί με τους ΕΑΣΑΔίτες στο χωριό μας, το παιδί μου Λάζαρος έφυγε διά να κρυφθή εις τους αγρούς, όμως, τον επυροβόλησαν οι ΕΑΣΑΔίτες και το συνέλαβαν οι Γερμανοί, οίτινες δη1ρχοντο του δημοσίου δρόμου τυχαίως. Οι Γερμανοί το παρέδωσαν στους ΕΑΣΑΔίτες και εκείνοι, με την κατηγορίαν ότι το παιδί μου έφερε πιστόλι, το ωδήγησαν στην πλατεία του χωριού, ένθα το εξετέλεσαν μεθ' ετέρους τρεις. Τον κατηγορού μενον Σπυρόπουλον είδα οπλοφορούντα και φέροντα περιβραχιόνιον με τα αρχικά Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ωσαύτως οι ΕΑΣΑΔίτες ελεηλάτησαν την οικίαν μου , ως και δια­ φόρων άλλων. Τα δε κλοπιμαία πράγματα εφόρτωσαν εις τα γερμανικά αυτο­ κίνητα και έφυγον. Αβραάμ Γιοτμόβ Μιζάν, κάτοικος Λάρισας, έμπορος, ετών 40. Εγώ μετά του γαμβρού μου Ιωσήφ Κοέν, καταδιωκόμενοι υπό των Γερμα­ νών, καθΌ Εβραίοι, φύγαμε μετά των οικογενειών μας και μετέβημεν εις Καζακλάρ. Εκεί αφήσαμε τα οικιακά εν γένει σκεύη, έπιπλα και ρουχισμόν εις την οικίαν του Σοφιανού Μοσχογιάννη. Επειδ1Ί δε και εις το Καζακλάρ εθεωρήσαμεν ότι δεν ευρισκόμεθα εν ασφαλεία, φύγαμε διά το χωριό Καρυά, αφήσαντες εκεί τα πράγματά μας. Μετά επληροφορήθημεν ότι εις Καζακλάρ μετέβησαν οι Μαλλιάρας, Ψαθάς και άλλοι ΕΑΣΑΔίτες, οίτινες ελεηλάτησαν διαφόρους οικίας, μεταξύ των οποίων και του Μοσχογιάννη, και αφήρεσαν τα πράγματά μας. Ιωσήφ Αβραάμ Κοέν, κάτοικος Λάρισας, δικαστικός υπάλληλος, ετών 36. Είχα και εγώ τα πράγματά μου εις την οικίαν του Μοσχογιάννη και, ως έμαθον, ταύτα ανήρπασαν οι ΕΑΣΑΔίτες Μαλλιάρας, Ψαθάς, Σπυρόπουλος και άλλοι. Τότε, εγώ μετά της οικογενείας μου ευρισκόμην εις το χωριό Καρυά, ως καταδιωκώμενος υπό των Γερμανών, καθ' ο Ισραηλίτης. Μάρτυρες της πολιτικ1Ίς αγωγής: Ελένη Αρχοντή, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 58. Στην πρώτη επιδρομή που σκότωσαν 13, δεν ήτο ο κατηγορού μενος με τους ΕΑΣΑΔίτες, μόνο μου συνέλαβαν τον γέρον, ον έπειτα άφησαν ελεύθε-

180

ΣΙ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

ρον. Στην δευτέρα επιδρομή εγώ έφυγα και δεν είδα ποίοι μου πήραν τες γου­ ρούνες και τα κοστούμια που είχα σπίτι μου . Την τρίτη φορά που ήλθαν οι ΕΑΣΑΔίτες ήμην εκεί και με άλλες γυναίκες μας ενέκλεισαν οι ΕΑΣΑΔίτες στο μαγαζί του Σακελλαρίδη και επεδόθησαν εις λεηλασίας. Εμένα τότε με πήραν και τα εναπομείναντα πράγματα, ήτοι: ξυλείαν και τα χαλκώματα. Ο κατηγορούμενος Σπυρόπουλος, ένοπλος, μας εφρούρει εις το μαγαζί, ένθα ενεκλείσθημεν. Μάλιστα ο τελευταίος ούτος μ' έβαλε το όπλον του στ' αυτί επειδή επεχείρησα να βγω λίγο έξω από το μαγαζί που εκρατούμην διά να ιδώ τι εγίνετο έξω.

Φώτιος Τσάλτας, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 28. Στον Α μπελώνα είναι πολλοί ζερβικοί. Οι επιδρομές εναντίον του Καζα­ κλάρ εγένοντο υπό των ΕΑΣΑΔιτών τη ενισχύσει των Γερμανών. Διότι υπό των ΕΛΑΣιτών aπήχθη από τον Αμπελώνα ένας Συμπόνης και διότι ο Μαλ­ λιάρας έβλεπε ότι εκινδύνευε τόσον αυτός όσον και η οικογένειά του που διέμενε εκεί. Προ της πρώτης επιδρομής εναντίον του Καζακλάρ, μετέβησαν 4 άτομα εις την οικίαν του κατηγορουμένου διά να τον απαγάγουν, αλλά δεν το κατώρθωσαν142. Στην δευτέρα επιδρομήν ο κατηγορούμενος Σπυρόπου­ λος ήλθε διά να πάρη την οικογένειά του, ήτο δε οπλισμένος χωρίς περι­ βραχιόνιον. Γνωρίζω ότι τόσον ο Μαλλιάρας όσο και ο Σπυρόπουλος υπηρέ­ τουν στον Ε.Δ.Ε.Σ. Στην δευτέρα επιδρομήν, όταν εφονεύθησαν οι 4, εις ερώ­ τησιν του Μαλλιάρα, ο κατηγορούμενος Σπυρόπουλος είπεν ότι ο Ζεστός τον η πείλησε (τον Σπυρόπουλον) ότι θα τον έσφαζε όπως έσφαξε και τον Γάτσιον. Ελευθέριος Γιογλαρής, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 24. Επί τη ευκαιρία που ήλθαν οι ΕΑΣΑΔίτες με τους Γερμανούς εις Αμπελώ­ να, ήλθε και ο κατηγορούμενος για να πάρη την οικογένειά του. Ο κατηγο­ ρούμενος ούτος ξέρω ότι ήτο στον Ε.Δ.Ε.Σ. Ο κατηγορούμενος Σπυρόπουλος είπε στον Μαλλιάραν ότι ο Ζεστός τον ηπείλησε τον ίδιον (Σπυρόπουλον) ότι θα πάθαινε και αυτός ό,τι έπαθε και ο Γάτσιος. Ήμην παρών ότε τούτο είπε ο Σπυρόπουλος στον Μαλλιάραν. Κωνσταντίνος Σακαντάμης, κάτοικος Αμπελώνα, ετών 36. Όταν εφόνευσαν τους 4 ήτο παρών και ο κατηγορούμενος Σπυρόπουλος. Ούτος ήλθε στο χωριό ως ΕΔΕΣίτης. Ο ΕΑΣΑΔίτης Μπαρμπαγιάννης 1Ίτο εκείνος ο οποίος εξεχώριζε τους κρατουμένους, εν ενί λόγο δε, ήτο εκείνος ο οποίος έκοπτε και έραβε. 142. Η πληροφορία του μάρτυρα για την απόπειρα απαγωγής [σύλληψης] του Δημήτρη Μαλλιάρα ελέγχεται ακριβής από τη μαρτυρία του Σταύρου Παπαγιάννη. Βλ. Κεφ. Β', Π, 2.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝ'ΠΚΟΜΟΥΝΙΣfΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

181

Δημήτριος Τσιρόπουλος, κάτοικος Βρυότοπου, γεωργός, ετών 24. Ο κατηγορού μενος ήτο εις την οργάνωσιν του Ε.Δ.Ε.Σ. Κατόπιν ούτος έφυγε, επειδή όμως ηπειλείτο η οικογένειά του, ήλθε να την πάρη. Στο χωριό μας ησκείτο πίεσις κατά των εθνικοφρόνων. Μεθ' ο ο Πρόεδρος εκάλεσεν εις απολογίαν τον κατηγορούμενον, ούτος δε απολογηθείς ηρνήθη τας πράξεις του, είπεν ότι υπηρέτει εις τας τάξεις του Ε.Δ.Ε.Σ., όπως υπηρέτει και ο Μαλλιάρας. Επειδή ηπειλείτο η οικογένειά του ήλθε στο χωριό να την πάρη. Εις την συγκέντρωσιν των χωρικών και εις σχετι­ κήν ερώτησιν του Μαλλιάρα είπεν ότι ο Ζεστός ηπείλησε τον ίδιον, και ουχί τον Μαλλιάραν, ότι θα πάθαινε ό,τι έπαθε και ο Γιάτσος. Στην γερμανική αστυνομία, εδώ στην Λάρισα, μετέβην με τον Μαλλιάραν ως παρέα για να βγάλη ο Μαλλιάρας ένα παιδάκι κρατούμενον για το οποίον ενδιαφέρετο, δεν μετέβην δε άλλοτε». Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 27/1945 απόφασή του, κήρυξε τον κατη­ γορούμενο «ένοχον του ότι εν Αμπελώνι την 27ην Μαtου 1944, ανήκων εις την οργάνωσιν Ε.Α.Σ.Α.Δ., κατέδωκεν εις τον εχθρόν (Γερμανούς, συνεργαζομέ­ νους με την Ε.Α.Σ.Α.Δ.), Έλληνας υπηκόους και ενήργησε διά την σύλληψιν αυτών, ήτοι του Αθ. Ζεστού, όστις και εξετελέσθη». Κήρυξε «αθώον, λόγω αμφιβολιών, τον αυτόν κατηγορούμενον του ότι: 1ον) Εν Λαρίση, Αμπελώνι και αλλαχού, από του Σεπτεμβρίου 1943 μέχρι του Οκτωβρίου 1944, κατ' εξακολούθησιν και διά Πολλών μερικοτέρων πράξεων, προέβη εις πράξεις βίας, συμπράξει των οργάνων των γερμανικών αρχών κατοχής, εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, ήτοι εκακοποίησεν μέγα αριθμόν ατόμων και ελεηλάτησε πολλάς πόλεις και χωριά, ειδικότερον δε την 27ην Μαtου 1944 εν Καζακλάρ, ελεηλάτησεν πολλάς οικίας, ως και την τοιαύτην του Σοφιανού Μοσχογιάννη, ένθα είχον εναποθη­ κευθή και τα έπιπλα του Ιωσήφ Κοέν, δικαστικού υπαλλήλου, κατοίκου Λα­ ρίσης. Τας ανωτέρω δε πράξεις εξετέλεσεν εξοπλισθείς παρά των αρχών κα­ τοχής. 2ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, διά της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ης ήτο ένοπλον μέλος, παρέσχε συστηματικώς εις τον εχθρόν πλη­ ροφορίας περί κινήσεων ατόμων και οργανώσεων εργαζομένων διά τον εθνι­ κόν και συμμαχικόν αγώνα. 3ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, εκ συστάσεως μετ' άλλων και τη συμπράξει Γερμανών, εκ προμελέτης απεφά­ σισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν τας κατά του Αθ. Ζεστού, Β. Ζαμπούκα, Λαζάρου Μπότσικα και Κ. Πούλιου ανθρωποκτονίας, πλήξαντες αυτούς διά πυροβόλων όπλων, πλήρων πυρίτιδας και σφαιρών, εξ εγγυτάτης αποστά­ σεως, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυτών», και τον καταδίκασε στην ποινή του θανάτου. Δέχθηκε, επίσης, «ως νόμιμον την περί χρηματικής ικανοποιήσεως, λόγω ψυχικής οδύνης, αίτησιν της πολι­ τικής εναγούσης, Καλλιόπης, [συζύγου] Β. Κουκούλη, κατοίκου Αμπελώνας διά την υπό του κατηγορουμένου γενομένην κατάδοσιν και εκτέλεσιν του αδελφού της Αθ. Ζεστού» .

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΥΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

182

*

Λίγους μήνες αργότερα, στις 15 Φεβρουαρίου 1946, εκδικcωτηκαν στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας οι μηνύσεις για τις επιδρομές και τα εγκλήματα των ΕΑΣΑΔιτών στον Α μπελώνα των: 1) Μαρίας Χατζηνίκου, 2) Τασίας Σερεμέτη, 3) Μαρίας Γκουλέτσα, 4) Διονυσίας Βλαχοπούλου, 5) Σταυρούλας Βιρβίλη, 6) Άννας Ζαμπούκα, 7) Βασιλικής Ζησιάδου, 8) Λούλας Παπα·ίωάννου, 9) Αφροδίτης Μπότσικα, 10) Ευδοξίας Ψύλλα και 11) Στεργ. Πολύζου, κατοίκων Αμπελώ­ να, με κατηγορουμένους τους: 1) Αθαν. Κοκκάλα, 2) Ιωάν. Σκεπάρα, 3) Δημήτρ. Ψαθά, 4) Ιωάν. Μιχ. Μπαρμπαγιάννη, 5) Δημ1Ίτρ. Μαλλιάρα, κατοί­ κους Α μπελώνα, οι οποίοι δεν εμφανίστηκαν στο δικαση1ριο, 6) Θεόδ. Σπυ­ ρόπουλο, 7) Θεοφάνη Μιχαλόπουλο, 8) Ιωάν. Θεοφ. Μιχαλόπουλο, 9) Νικόλ. Μαλλιάρα και 10) Δημήτρ. Κοκκάλα, κατοίκους Α μπελώνα, παρόντες στη δίκη. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 71/1946 απόφασ11 του, «διέταξε τον χωρι­ σμόν της δίκης ως προς τους μη κλητευθέντας και μη εμφανισθέντας ( . . . ) κατηγορουμένους: 1) Αθαν. Κοκκάλαν, 2) Ιωάν. Σκεπάραν, 3) Δημήτρ. Ψα­ θάν, 4 ) Ιωάν. Μπαρμπαγιάννην, και την πρόοδον ταύτης ως προς τους λοι­ πούς νομίμους κλητευθέντες κατηγορουμένους ( . . . ) επιτραπείσης της ερημο­ δικίας του απόντος κατηγορουμένου Δημ. Μαλλιάρα» 143. Οι μηνύτριες Μαρία Χατζηνίκου, Τασία Σερεμέτη, Μαρία Γκουλέτσα, Διονυσία Βλαχοπούλου, Σταυρούλα Βερβέλη, Άννα Ζαμπούκα, Βασίλω Ζη­ σιάδου, Λούλα Παπα'ίωάννου, Αφροδίτη Μπότσικα, Ευδοξία Ψύλλα και Στ. Πολύζου, κάτοικοι Αμπελώνα, δήλωσαν ότι παρίστανται και ως πολιτικώς ενάγουσες για χρηματική ικανοποίηση λόγω ψυχικΊΊς οδύνης. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν κατέθεσαν τα εξής, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 71, 72/1946 πρακτικά του δικαστηρίου:

Βασιλική, σύζυγος Γ. Ζησιάδου, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 50. Αμφοτέρας τας επιδρομάς έκαμαν στο χωριό μας οι ΕΑΣΑΔίται με τους Γερμανούς. Μας μάζεψαν όλους στην πλατεία και μερικούς άνδρας τους ξεχώρισεν ο Ψαθάς. Κατ' αρχάς τους έβαλον στο υπόγειο του Γιοβανόπου­ λου και μετέπειτα απ' εκεί τους έπαιρναν και τους σκότωναν. Στην πρώτη επι143. Σε όλες τις υποθέσεις με κατηγορούμενο τον Δημ. Μαλλιάρα, για τις οποίες εκδόθη­ καν οι ερήμην εις βάρος του καταδικαστικές αποφάσεις, ο κατηγορούμενος δικάστηκε ως αγνώστου διαμον11ς. Το ένταλμα σύλληψΊ1ς του με ημερομηνία 5.7.1945, που είχε εκδόσει εναντίον του ο επίτροπος του Ειδικού Δικαστηρίου Λάρισας και είχε σταλεί στην αστυνο­ μία της Άρτας για να τον συλλάβει, διότι είχε γνωσθεί, φαίνεται, ότι υπηρετούσε στο τάγμα εθνοφυλακής στην περιφέρεια του νομού Άρτας, επεστράφη στον επίτροπο με τη σημείωση ότι, όπως πληροφόρησε η διοίκηση του τάγματος, υπηρετούσε σ' αυτό αλλά απολύθηκε και έκτοτε διαμένει στην Αθήνα, φυσικά, σε άγνωστη διεύθυνση. Βλ. Παράρτημα, IX, 1-6.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣ'fΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

183

δρομ1Ί γνώρισα τον Δ. Μαλλιάραν, τον Ψαθάν και τον Μπαρμπαγιάννην. Στην δευτέρα είδα και τον Σπυρόπουλον με όπλον. Τον Δημ. Κοκκάλαν είδα να έχη περιβραχιόνιον με τα γράμματα Ε.Α.Σ.Α.Δ., δεν αντελ1Ίφθην όμως να έκαμνε ούτος κακό σε κανένα. Το σπίτι μου ελεηλάτησεν ο Μπαρμπαγιάννης με αγνώστους μου ΕΑΣΑΔίτες. Τα παιδιά τα σκότωσαν επί τω λόγω ότι ήσαν αντάρτες, ή και ότι ήρχοντο εις συνεννο1Ίσεις με αντάρτας. Οι Μιχαλοπου­ λαίοι έφυγαν, μόλις έφυγαν και οι Γερμανοί.

Ευδοξία, χήρα Καιν/νου Ψύλλα, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 55. Το παιδί μου την 17ην Μαtου 1944 ηργάζετο στον αγρό μας, ότε ήλθαν στο χωριό μας οι ΕΑΣΑΔίτες με τους Γερμανούς και μπλόκαραν τούτο. Το παιδί μου τότε έκαμε να φύγη, αλλά το συνέλαβεν ο Δη μ. Μαλλιάρας και το εξετέ­ λεσε πλησίον του χωριού. Με όπλον και ταινία των ΕΑΣΑΔιτών στο χέρι, είδα φέροντα τον κατηγορούμενον Ιωάν. Μιχαλόπουλον. Ο Μαλλιάρας ξεχώρισε από κει που στεκόντουσαν εκείνους που επρόκειτο να σκοτώσουν. Ωσαύτως ούτος πήρε και 40 περίπου παιδιά, άτινα μετέφερε εδώ στην Λάρισα και τα ενέγραψε στην δύναμη του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Λεωνίδας Ι. Γιοβανόπουλος, κάτοικος Αμπελώνα, καφε/λης, ετών 68. Στην πρώτη επιδρομή είδα τους Δ. Μαλλιάραν, Ψαθάν, Σκεπάραν, Μπαρ­ μπαγιάννην, και στην δευτέραν τους ίδιους με τον Σπυρόπουλον. Στην πρώτη σκότωσαν 13 και δευτέραν 4. Διά τον Σπυρόπουλον ήκουσα ότι μαρτύρησε ένα Ζεστόν ονόματι, ον και εφόνευσαν, και ότι ούτος, ο Σπυρόπουλος, έφερε όπλον. Ο Ι. Μιχαλόπουλος ήτο εγγεγραμμένος στον Ε.Α.Σ.Α.Δ. και έφερε όπλον. Ο Δημ. Κοκκάλας δεν έφερε όπλον. Οι παρόντες κατηγορούμενοι, ως ήκουσα, ελεηλάτησαν δαφόρους οικίας και έφυγαν αμέσως με την αποχώρη­ σιν, εκ του χωρίου μας, των Γερμανών. Ευτύχιος Ζήση Γιοβανόπουλος, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 42. Την ημέραν της πράξεως ειργαζόμην στο αμπέλι μου, πλησίον του οποίου είναι και του Ψύλλα, είδα δε ένα αυτοκίνητο με τον Δ. Μαλλιάρα και Γερμα­ νούς, πέρασαν από το δικό μου και σταμάτησαν στου Ψύλλα. Τότε συνέλα­ βαν τον Ψύλλαν και τον υπάλληλόν του και έφυγαν. Μετά ευρέθη φονευμέ­ νος ο Ψύλλας. Διά τους παρόντας κατηγορουμένους δεν ξέρω τίποτε ή μη ότι χάρις εις τον Σπυρόπουλον εφονεύθη ο Ζεστός. Αφροδίτη, σύζυγος Γ. Κατσούλη, κάτοικος Αμπελώνα, νοσ/μα, ετών 28. Στις επιδρομές του χωριού μας ανεγνώρισα τους Δ. Μαλλιάραν και Ψαθάν. Οι ΕΑΣΑΔίτες αυτοί σκότωσαν 12 και τον Ψύλλαν ολίγον έξω του χωρίου. Έμαθον ότι οι Μιχαλοπουλαίοι και οι Κοκκαλαίοι ήσαν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Σέπης Μυράτ Αρταμπασιάν, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 27. Στο χωράφι την ημέρα της πράξεως 1Ίμην με τον Ψύλλα και τον βοηθούσα, ότε κατέφθασε ένα γερμανικό αυτοκίνητο, εκ του οποίου κατέβη ο Δ. Μαλ-

184

ΣΊΑΥΡΟΣ ΑΣΊΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

λιάρας, όστις συνέλαβε τον Ψύλλα, τον ανέβασε στο αυτοκίνητό του και έφυ­ γαν. Την επομένην ο Ψύλλας ευρέθη σκοτωμένος. Ο Φάνης Μιχαλόπουλος, ο Ι. Μιχαλόπουλος και ο Δ. Κοκκάλας 1Ίσαν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. και έφερον όπλα.

Αλεξάνδρα, σύζυγος Δ. Μπαϊράμη, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 31. Ο κατηγορούμενος Σπυρόπουλος πήρε τον ρουχισμόν και τα τρόφιμα της μηνυτρίας Μαρίας Χατζηνίκου ειπών ότι τα κατάσχει ο Δημ. Μαλλιάρας, τα εφόρτωσε είτα σε γερμανικό αυτοκίνητο και έφυγεν. Άννα, χήρα Β. Ζαμπούκα, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 50. Ο άνδρας μου σκοτώθηκε την 27ην Μαί:ου 1944. Ως υπεύθυνον θεωρώ τον Θεοφ. Μιχαλόπουλον, όστις ήλθε εδώ στην Λάρισα και πήρε τους ΕΑΣΑΔίτας και τους Γερμανούς και τους κουβάλησε στο χωριό μας, επειδή την προηγου­ μένην οι αντάρτες απήγαγον τον κουνιάδον του. Επίσης ο υιός του Ιωάννης μ' ελεηλάτησε την οικία μου. Οι κατηγορούμενοι Κοκκαλαίοι, ο Σπυρόπουλος και ο Δ. Μαλλιάρας έφερον όπλα. Δούλα, Δημοσθ. Παπαϊωάννου, κάτοικος Αμπελώνα, σικ/κυρά, ετών 20. Υπαρχούσης αντιρρήσεως εκ μέρους της υπερασπίσεως δεν ωρκίσθη. Ο Δημ. Μαλλιάρας διέταξε και ο Ψαθάς τον εξετέλεσε τον πατέρα μου, όστις ήτο 60 ετών. Μείναμε 3 κορίτσια ορφανά. Δεν είχαμε αδελφό αντάρτη. Διά τον Νικολ. Μαλλιάραν δεν ξέρω τίποτε. Οι Αθαν. και Δ. Κοκκάλας ήταν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ., τον πρώτον δε εκ τούτων, Αθανάσιον, είδα να οπλοφορεί. Σταυρούλα, χήρα Δημ. Βιρβίλη, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά ετών 20. Δεν ωρκίσθη, υπαρχούσης αντιρρήσεως. εκ μέρους της υπερασπίσεως. Τον άνδρα μου εφόνευσαν ο Μαλλιάρας και ο Ψαθάς την 17ην Μαί:ου 1944. Τον Δ. Κοκκάλαν και τον Μιχαλόπουλον δεν τους είδα. Είδα όμως τον Αθαν. Κοκκάλαν οπλοφορούντα. Μαρία, σύζυγος Π. Γκουλέτσα, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 45. Το παιδί μου το σκότωσαν οι Δημ. Μαλλιάρας και Ψαθάς. Είδα να οπλο­ φορούν οι Σπυρόπουλος, Αθ. Κοκκάλας και Ι. Μιχαλόπουλος. Πλιάτσικο έκαμαν οι ίδιοι και άλλοι άγνωστοί μου. Διονυσία, χήρα Φιλ. Βλαχόπουλου, κάτ/κος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 53. Δεν ωρκίσθη υπαρχούσης αντιρρήσεως εκ μέρους της υπερασπίσεως. Τον άνδρα μου και το παιδί μου τους σκότωσαν ο Δη μ. Μαλλιάρας με τον Ψαθάν. Διά τους παρόντας κατηγορουμένους δεν γνωρίζω τίποτε. Πηνελόπη, σύζυγος Στ. Τσάλτα, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 48. Ο κατηγορούμενος [Δη μ. Ψαθάς] και μένα και όλους τους χωριανούς τους μάζευσε στην πλατεία. Μερικούς άνδρες τους έβανε σ' ένα υπόγειο και απ' εκεί τους παρέδιδε στον Δ. Μαλλιάραν, όστις και τους εξετέλει. Διά τους

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

185

παρόντας κατηγορουμένους δεν ξέρω τίποτε και μόνον τον Σπυρόπουλον είδα οπλοφορούντα

Βασιλική, σύζυγος Στεφ. Παπανώτα, κάτοικος Αμπελώνα, οικ/ρά, ετών 50. Δεν ξέρω τίποτε διά τους παρόντας κατηγορουμένους, ούτε τους είδα να οπλοφορούν. Δήμητρα, σύζυγος Περ. Αντάρα, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 40. Την 17ην Μαtου 1944, έξω του σπιτιού μου , είδα τον κατηγορού μενον Ψαθάν που χτυπούσε τον Β άιον Γκουλέτσα. Ο μικρός Μιχαλόπουλος είδα που έφερε όπλον. Αφροδίτη, σύζυγος Ε. Μπότσικα, κάτοικος Α μπελώνα, οικοκυρά, ετών 38. Δεν ωρκίσθη υπαρχούσης αντιρρήσεως εκ μέρους της υπερασπίσεως. Ήκουσα ότι τους ΕΑΣΑΔίτες με τους Γερμανούς στο χωριό μας τους έφερε ο Μιχαλόπουλος. Το παιδί μου το σκότωσαν οι Δ. Μαλλιάρας και Ψαθάς. Στην συγκέντρωσιν είδα και τον Σπυρόπουλον με όπλον. Ωσαύτως είδα και το παι­ δί του Μιχαλόπουλου να οπλοφορή. Καλλιόπη, σύζυγος Β. Κουκούλη, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 55. Τον αδελφό μου Ζεστόν τον σκότωσαν ο Δ. Μαλλιάρας με τον Ψαθάν τη προτροπή του κατηγορουμένου Σπυρόπουλου, ως ήκουσα. Γεωργία, σύζ. Εμμ. Ανατολίτου, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 44. Τον άνδρα μου τον συνέλαβαν οι ΕΑΣΑΔίτες, όταν ήλθον στο χωριό μας, και τον πήγαν στο σπίτι του Στ. Πολύζου, όπου τον εκτύπησαν παρουσία του Δ. Μαλλιάρα, όστις τον ανέκρινε, ότι δήθεν ο άνδρας μαρτύρησε τον Συμπό­ νην στους αντάρτες και εκείνοι τον συνέλαβαν. Τον Μιχαλόπουλον είδα πάνω σε μια γερμανική κούρσα που έτρεχε ακόμη μέσα στα χωράφια για να βρη τον απαχθέντα από τους αντάρτες κουνιάδον του. Αθηνά, χήρα Ευαγγ. Μαγειρία, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 27. Ο Εμμ. Ανατολίτης εκτυπήθηκε από τον κατηγορούμενον. Ο τελευταίος δε ούτος [Θεοφάνης Μιχαλόπουλος] με τον μικρό [Ιωάννη Θ.] Μιχαλόπου­ λον είδαν ότι έφεραν όπλα. Κλεονίκη, χήρα Δημ. Σβολιανίτου, κάτ/κος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 42. Την οικίαν της Αρχοντής ελεηλάτησαν οι Δημ. Μαλλιάρας με τον Αθ. Κοκκάλαν, και τα πράματα πήραν με γερμανικά αυτοκίνητα. Ελεηλατήθη­ σαν και άλλα σπίτια, όπως των Μπασιάκου, Πολύζου και άλλων. Ελένη, [σύζυγος] Δημ. Αρχοντή, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 58. Τρεις φορές ήλθαν και, αφού εκακοποίησαν εμένα και τον σύζυγόν μου, οι κατηγορούμενοι Δ. Μαλλιάρας, Α θ. Κοκκάλας, Ι. Μιχαλόπουλος, Θεόδ. Σπυ-

186

ΣΙΑΥΡΟΣ ΑΣΙΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

ρόπουλος μου π1Ίραν όλα τα πράγματα και τες προίκες των κοριτσιών μου . Οι κατηγορούμενοι ούτοι 1Ίσαν οπλισμένοι.

Τασία, χήρα Αλεξ. Νταλαμπέκα, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 45. Μετά το μάζεμα του κόσμου στην πλατεία του χωριού, οι κατηγορούμενοι Δ. Μαλλιάρας και Ψαθάς ετυφέκισαν περί τους δέκα και τους άλλους τους έδιωξαν. Στην συγκέντρωσιν είδα και τους Κοκκαλαίους. Ήκουσα ότι ο Σπυ­ ρόπουλος έφερε όπλον. Ερασμία, σύζυγος Στ. Πολύζου, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 34. Στο σπίτι μου ήλθεν ο κατηγορούμενος Μαλλιάρας με Γερμανούς και έμει­ ναν και την επομένην μου είπε να φύγω, διότι το σπίτι μου θα το εχρησιμοποί­ ουν προς στρατωνισμόν των ανδρών των, όπερ και έγινε. Φεύγοντες από το σπίτι μου οι ΕΑΣΑΔίτες με ελεηλάτησαν και δεν με αφ1Ίκαν τίποτε. Ο Σπυρό­ πουλος, ο Ι. Μιχαλόπουλος έφεραν όπλα. Ο Νικολ. Μαλλιάρας εγνώριζε ότι τα περισσότερα πράγματα του σπιτιού μου, ως και του εμπορικού του ανδρός μου, τα είχα στο εν τη οικία μου καταφύγιον, και αυτός μαρτύρησε προς τού­ το και μου τα πήραν. Ευτέρπη, σύζυγος θ. Μπασιάκου, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 40. Τα πράγματά μου τα π1Ίραν οι Δημ. Μαλλιάρας και ο Σπυρόπουλος και κανείς άλλος εκ των κατηγορουμένων. Τασία, σύζυγος Θωμά Σερεμέτη, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 45. Υπαρχούσης αντιρρήσεως εκ μέρους της υπερασπίσεως, δεν ωρκίσθη. Όταν με ελεηλάτησαν το σπίτι εγώ απουσίαζα από το χωριό. Ως έμαθαν, το ελεηλάτησεν ο I. Μιχαλόπουλος με άλλους ΕΑΣΑΔίτες. Σοφία, σύζυγος Ηλία Μούσιου, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 35. Τον Ι. Μιχαλόπουλον με άλλους ΕΑΣΑΔίτες είδα με τα μάτια μου που ελε­ ηλάτησε το σπίτι της Σερεμέτη. Προηγουμένως ήλθε σε μένα ο κατηγορούμε­ νος ούτος και μου ζ1Ίτησε να του δώσω αυγά. Σταμούλω, χήρα Λ. Μοσχογιάννη, κάτ/κος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 65. Τα πράγματα και τα κουκούλια144 της Σερεμέτη τα πήρε ο Ι. Μιχαλόπου­ λος, όστις είχεν και όπλον. Τον είδα με τα μάτια μου. Ωσαύτως είδα πάνω σε γερμανικό aυτοκίνητον τον Σπυρόπουλον, όστις είχε και όπλον. Μαρία, χήρα Δη μ. Χατζηνίκου, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 58. Τα πράγματά μου πήραν οι Σπυρόπουλος και ο Α θ. Κοκκάλας, οίτινες και οπλοφόρουν. Ήλθε και ο Ι. Μιχαλόπουλος, αλλ' αυτός δεν μου πήρε τίποτε. 144. Μεταξοσκώληκες.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

187

Μαρία, θυγατέρα Γεώργ. Γιαννέλη, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 23. Είδα τον Σπυρόπουλον που π1Ίγε στο σπίτι της Χατζηνίκου και της πήρε τα πράγματα, άτινα εφόρτωσε σε γερμανικό αυτοκίνητο και έφυγεν. Στο σημείο αυτό ο πρόεδρος, επειδ1Ί πέρασε η ώρα, διέκοψε τη συνεδρία­ ση, η οποία επαναλ1Ίφθηκε την επομένη, 16 Φεβρουαρίου 1946, οπότε συνεχί­ στηκε η εξέταση των υπόλοιπων μαρτιJρων. Δημήτριος Αρχοντής, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 65. Κατά την γενομένην επιδρομήν της 27ης Μαtου δεν ήμην στο χωριό. Στις 17 Μαtου ήμην, και με άλλους μας μάζεψαν και μας έβαλαν στο υπόγειο ενός καφενείου. Εκείθεν ο Ψαθάς έβγαζε έναν145 τους παρελάμβανε ο Δ. Μαλλιά­ ρας και τους σκότωναν. Μετά πήραν 40 παιδιά, τα οποία έφεραν βιαίως εδώ στην Λάρισα και τα κατέταξαν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Μερικά από τα παιδιά αυτά έφυγαν για το βουνό. Τα άλλα τα παιδιά έμειναν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. και ήρχοντο και ελεηλάτουν τα σπίτια μας, όπως ο Θανάσης ο Κοκκάλας. ΩσαιJτως είδα το παιδί του Μιχαλόπουλου με όπλον. Αλέξανδρος ι. Σκούφας, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 25. Ελεηλατήθην δυο φορές από τους Δ. Μαλλιάραν και Σπυρόπουλον. Ο Νικ. Μαλλιάρας 1Ίτο ένα είδος συμβοιJλου του Δ. Μαλλιάρα και αυτός διέλυ­ σε την συγκέντρωσιν της 17ης Μαtου ειπών: «Τώρα δεν χρειάζεσθε και μπο­ ρείτε να φιJγετε. Και οι δυο Μιχαλοπουλαίοι ήσαν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ., το παιδί μάλιστα οπλοφόρει, ελεηλάτει και παρέμεινε ΕΑΣΑΔίτης μέχρι το τέλος, όπως και ο Αθ. Κοκκάλας. Διά τον Δ. Κοκκάλαν δεν ξέρω τίποτε, οιJτε με όπλο τον είδα. Ο ΖαμποιJκας εξετελέσθη εξ αιτίας του ΜιχαλοποιJλου, έχο­ ντας την γνώμην ότι αυτός κατέδωκε τον κουνιάδον του στους αντάρτες και συνελήφθη υπ' αυτών. ιωάν[νης] Δημ. Παπανικολάου, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 65. Έως την ώραν που μ' έπιασαν και μ' έβαλαν στο υπόγειο με τους άλλους μελλοθανάτους, δεν είδα τον Νικ. Μαλλιάραν. Ο Σπυρόπουλος μου πήρε τα πράγματα με άλλους ΕΑΣΑΔίτες την 17ην Μαtου 1944. Βασίλειος ι. Μανασής, κάτοικος Αμπελώνα, σωφέρ. Έμαθον ότι ο Θεοφ. Μιχαλόπουλος κατέδωκε τον ΖαμποιJκα, ειπών ότι ο τελευταίος οιJτος είχε αντάρτες στο σπίτι του και τον σκότωσαν εκ του λόγω 145. Όχι έναν-έναν, αλλά δύο-δύο τους επέλεγε, κατ' εντολ1Ί του Δ. Μαλλιάρα, ο Ψαθάς, που έστεκε στην είσοδο του υπογείου και στη συνέχεια διατύπωνε την κατηγορία για τον κάθε κρατούμενο. Η ποινή που επέβαλε ο Μαλλιάρας ήταν για όλους θάνατος και άμεση εκτέλεση. Τους καταδικασμένους παραλάμβαναν ΕΑΣΑΔίτες και τους οδηγούσαν μπρο­ στά στον κορμό ενός παρακείμενου υπεραιωνόβιου πλατάνου, όπου ο ΕΑΣΑΔίτης Μπαρ­ μπαγιάννης και ένας άλλος τους εκτελούσαν, ενώ ένας τρίτος τους έδινε τη χαριστική βολ1Ί στο κεφάλι με σφαίρες ντου μ-ντου μ.

188

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

τούτου οι ΕΑΣΑΔLτες. Ο Αθαν. Κοκκάλας πήγε ΕΑΣΑΔLτης, όχι όμως και ο Δημ. Κοκκάλας.

Ιπποκράτης Ι. Ρούβας, κάτοικος Αμπελώνα, κτηματLας, ετών 57. Όταν μας μάζεψαν στην πλατεLα του χωριού, στην γραμμή ήτο και ο Νικ. Μαλλιάρας και δεν περιφέρετο ελεύθερα. Ο Αθαν. Κοκκάλας εLχε όπλον, ο Δημ. Κοκκάλας ήτο οπωροπώλης στην Λάρισα. Αναστάσιος Ιωάν. Πράσσας, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 45. Ο υιός του Μιχαλοπούλου και ο Αθαν. Κοκκάλας ήσαν ένοπλοι στην Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ωσαύτως εLδα και τον Σπυρόπουλο με όπλον. Ήκουσα ότι ο Θεοφ. Μιχαλόπουλος μαρτύρησε στους ΕΑΣΑΔLτες ότι ο Ζαμπούκας εφιλο­ ξένησε δύο αντάρτες σπLτι του και ότι του λόγου τούτου οι ΕΑΣΑΔLτες τον συνέλαβον και τον εξετέλεσαν. Θεόδωρος Παρ. Κοσκολός, κάτοικος Αμπελώνα, κτηματLας, ετών 62. Τους προς εκτέλεσιν ξεχώριζε ο Ψαθάς και έλεγε τες κατηγορLες των προς τον παριστάμενον Δ. Μαλλιάραν, όστις και έκρινε αν ο κρατούμενος 1Ίτο απο­ λυτέος ή προς εκτέλεσιν. ΕLχον συλληφθή και εγώ στο κτήμα μου ευρισκόμε­ νος, επL τω λόγω ότι δύο άγνωστοι έμειναν στο κτήμα μου, αλλά με άφησαν ελεύθερον. Αχιλλέας Ι. Κατσίκας, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 48. Ειδα τους Ι. Μιχαλόπουλον και Αθαν. Κοκκάλαν να οπλοφορούν. Ο Θεοφ. Μιχαλόπουλος μαρτύρησε ότι εφιλοξένει δυο αντάρτες στο σπLτι του ο Ζαμπούκας και εκ τούτου οι ΕΑΣΑΔLτες τον σκότωσαν. Αντώνιος Χρ. Τσάλτας, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 42. Στην συγκέντρωσιν που έκαμον οι ΕΑΣΑΔLτες στο χωριό μας, εLδα ένο­ πλους τους Σπυρόπουλον και Αθ. Κοκκάλαν. Ήτο επLσης και ο Νικολ. Μαλ­ λιάρας, όπως εLμεθα όλοι μας, χωρLς να κάμη τLποτε. Σοφιανός Αστ. Μοσχογιάννης, κάτοικος Αμπελώνα, καροποιός, ετών 42. Τόσον τα δικά μου πράγματα όσον και τα τοιαύτα του Κοέν τα πήραν οι ΕΑΣΑΔLτες. Ο Ν. Μαλλιάρας δεν ήτο στην γραμμή που μας εLχαν οι ΕΑΣΑΔL­ τες όταν εLμεθα στην πλατεLα του χωριού, περιεφέρετο δε ελεύθερος και συνω­ μLλει με τον Δημ. Μαλλιάραν. Ο Ν. Μαλλιάρας, εάν ήθελε, ηδύνατο να σώση κανένα εκ των συλληφθέντων εισηγούμενος τούτο εις τον Δημ Μαλλιάραν. Ωσαύτως πήραν και τα πράγματα του Μιζάν, άτινα και ούτος εLχε σπLτι μου. Αβραάμ Μιζάν, κάτοικος Λάρισας, έμπορος, ετών 40. Τα πράγματά μου ως και την προLκα της αδελφής μου εLχον εις την οικLαν του Μοσχογιάννη και μου τα π1Ίραν οι αντάρτες146• Εγώ, ως Ισραηλιτης, εLχα 146. ΕΑΣΑΔίτες. Προφανώς εκ παραδρομής του γραμματέα γράφθηκε αντάρτες. Τούτο προκύπτει από την κατάθεση του Ιωσ1Ίφ Κοέν που ακολούθησε.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣ'ΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

189

καταφύγη πάνω στην Καρυά του Ολύμπου, επειδή οι Γερμανοί ήθελαν να μας εξοντώσουν.

Ιωσήφ Αβραάμ Κοέν, κάτοικος Λάρισας, δικαστικός υπάλληλος, ετών 35. Ως μοι είπεν ο Μοσχογιάννης, τα πράγματα τόσον τα ιδικά μου που είχα σπίτι του , όσον και τα ιδικά τους, με τα τοιαύτα του Μιζάν, τα πήραν οι ΕΑΣΑΔίτες, επικεφαλής των οποίων ήτο ο Δ. Μαλλιάρας. Εγώ τότε ως ισραη­ λίτη ς κατεδιωκόμην από τους Γερμανούς και έφυγα προς την Καρυά του Ολύμπου. Αθανάσιος Γ. Ζήλος, κάτοικος Αμπελώνα, κτηματίας, ετών 53. Ήμην και εκ των συλληφθέντων την 27ην Μαtου 1944 και ο Δημ. Μαλ­ λιάρας με έθεσε υπό την κρίσιν των βία συγκεντρωθέντων στην πλατεία ομο­ χωρίων μου , οίτινες και με απήλλαξαν διά βοής, αφέθη δε κατόπιν τούτου ελεύθερος. Ιωάννης Καιν/νου Τσάτσος, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 35. Ο Ι. Μιχαλόπουλος και ο Αθ. Κοκκάλας ήσαν ΕΑΣΑΔίτες και οπλοφό­ ρουν. Στην συγκέντρωση που μας έκαμαν, ο Μιχαλόπουλος κατεφέρθη κατά του Ζαμπούκα και ο Σπυρόπουλος κατεφέρθη εναντίον του Ζεστού. Αμφότε­ ροι δε ούτοι εξετελέσθησαν υπό των ΕΑΣΑΔιτών. Στέργιος Γεωργίου Πολύζος, κάτοικος Αμπελώνα, έμπορος, ετών 45. Δεν ωρκίσθη υπαρχούσης αντιρρήσεως εκ μέρους της υπερασπίσεως. Και τις δύο φορές που ελεηλάτησαν το σπίτι μου οι ΕΑΣΑΔίτες, εγώ απου­ σίαζαν. Στο σπίτι μου είτα εγκατεστάθησαν οι ΕΑΣΑΔίτες. Ο Θεοφ. Μιχαλό­ πουλος πέρυσιν μ' εχτύπησε στας Αθήνας όπου συνανη1θημε. Ο Νικ. Μαλ­ λιάρας ήτο γερό στέλεχος των ΕΑΣΑΔιτών και εις την οικίαν του εφιλοξένει τον Δημ. Μαλλιάραν. Δημήτριος Ζήση Ζαρογιάννης, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 29. Εστρατολογήθην και εγώ βίαια και κατετάγην εις την Ε.Α.Σ.Α.Δ. Μετά μας επέστρεψαν στο Καζακλάρ και μετ' ολίγον μας επανέφεραν στην Λάρισα οπόθεν κατώρθωσα και έφυγα. Ο I. Μιχαλόπουλος και ο Σπυρόπουλος έφε­ ραν όπλα. Βασίλειος Αθαν. Γκάγκας, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 23. Και εμένα με έφεραν βία εδώ στην Λάρισα και με κατέταξαν στην Ε.Α.Σ.Α.Δ. Κατώρθωσα όμως και έφυγα, ειδοποιήσας και τα υπόλοιπα μέλη της οικογενείας μου, άτινα παρέλαβαν τον ρουχισμόν. Μετά οι ΕΑΣΑΔί­ τες πήγαν σπίτι μου και, διότι δεν μ' εύρον τίποτε, έσπασαν τα τζάμια και κατέστρεψαν τες πόρτες. Ο Ιωάννης Μιχαλόπουλος ήτο ΕΑΣΑΔίτης και ωπλοφόρει.

190

ΣΓΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Αριστογείτων Α θ. Τσάτσος, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 20. Ο Ι. Μιχαλόπουλος και ο Αθαν. Κοκκάλας r]σαν ΕΑΣΑΔίτες και οπλοφό­ ρουν. Και εμένα έφεραν εδώ στην Λάρισα και με κατέταξαν στην Ε.Α.Σ.Α.Δ., κατώρθωσα όμως και ξέφυγα. Μάρτυρες υπεράσπισης Νικ. Μαλλιάραν:

Χρήστος Τσικρικώνης, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 27. Στην συγκέντρωσιν που έκαμαν οι ΕΑΣΑΔίτες στην γραμμ1i r]το και ο Νικ. Μαλλιάρας. Το σπίτι τούτου το επίταξαν οι Γερμανοί και εκοιμάτο στο αχού­ ρι. Τούτον 1iθελαν να συλλάβουν οι ΕΛΑΣίτες επειδr] 1iτο στην οργάνωσιν του Ε.Δ.Ε.Σ. Απόστ[ολος] Τσαπραλής, κάτοικος Καζακλάρ 147, γεωργός, ετών 38. Το παιδί του Νικολ. Μαλλιάρα το πr]ραν οι Γερμανοί ως όμηρον στην Γερ­ μανίαν, οπόθεν τελευταίως επέστρεψε. Ανδρέας Χασιώτης, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 66. Στην συγκέντρωσιν, και μάλιστα στην γραμμr], που έκαμαν οι ΕΑΣΑΔίτες τους χωριανούς μου, r]το και ο Νικ. Μαλλιάρας. Ούτος δεν είχε ανάμειξιν τινά με την Ε.Α.Σ.Α.Δ. Παναγιώτης Ζαρογιάννης, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 50. Στην βίαια συγκέντρωσιν που έγινε από τους ΕΑΣΑΔίτες στο χωριό μας πr]γε και ο Ν. Μαλλιάρας, όπως πr]γε όλος ο κόσμος. Το παιδί του κατηγο­ ρουμένου τούτου οι Γερμανοί πr]ραν ως όμηρον στην Γερμανία. rεώργιος Τρίχας, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 42. Ό,τι και ο ανωτέρω μάρτυς. Μάρτυρες υπεράσπισης Δ. Κοκκάλα:

Απόστολος Νικ. Μύτης, κάτοικος Καζακλάρ, γεωργός, ετών 62. Ο παρών κατηγορούμενος δεν 1iτο ΕΑΣΑΔίτης.Ήλθε εδώ στην Λάρισα και έκαμνε τον μανάβην. Κωνσταντίνος Στεργ. Τσέντζιος, κάτοικος Καζακλάρ, γεωργός, ετών 42. Ο κατηγορούμενος Δημ. Κοκκάλας δεν r]το ΕΑΣΑΔίτης. Ήτο εδώ στην Λάρισα και πωλούσε πεπόνια. Δημήτριος Βασ. Μάγκας, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 33. Ό,τι και ο ανωτέρω μάρτυς. 147. Παλαιότερα, σ1Ίμερα Αμπελώνας.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

191

Ελένη, χήρα Κων/νου Πόσιου, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 57. Ο παρών κατηγορούμενος Δημ. Κοκκάλας δεν 1Ίτο ΕΑΣΑΔίτης, αλλά το παιδί του Αθανάσιος ήτο τοιούτος. Μάρτυρες υπεράσπισης των Θεοφάνους και Ιωάννου [Θ.] Μιχαλόπουλου:

Φώτιος Τσάλτας, κάτοικος Αμπελώνα, κτηματίας, ετών 30. Ο εκ των κατηγορουμένων Θεοφ. Μιχαλόπουλος δεν ήτο ΕΑΣΑΔίτης, ούτε και ήλθε στην Λάρισα να πάρη τους Γερμανούς, τους οποίους ειδοποίη­ σε η γυναίκα του, επειδ1Ί οι αντάρτες της π1Ίραν τον αδελφόν της. Ο υιός του Ι. Μιχαλόπουλου ήτο ΕΑΣΑΔίτης. Νικόλαος Παππάς, κάτοικος Αμπελώνα, εργάτης, ετών 38. Είναι τελείως αμέτοχος ο κατηγορούμενος Θεοφ. Μιχαλόπουλος, μόνον η γυναίκα του φώναξε επειδή οι αντάρτες απ1Ίγαγον τον αδελφόν της. Αλέξανδρος Οικονόμου, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 18. Ο κατηγορούμενος Ιωάν. Μιχαλόπουλος με άλλα παιδιά π1Ίγαν στην Λά­ ρισα και ντύθηκαν ως ΕΑΣΑΔίτες, χωρίς την θέλησή τους. Τους εστρατολό­ γησεν ο Δ. Μαλλιάρας βιαίως, ούτε και έφερε όπλον. Αικατερίνη Μπαχτσεβάνου, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 48. Ο κατηγορούμενος Θεοφ. Μιχαλόπουλος δεν 1Ίτο ΕΑΣΑΔίτης. Στην συ­ γκέντρωσιν που έγινε ο κατηγορούμενος δεν μίλησε, όπως κατηγορείται, αλλ' είπε: «Η γυναίκα μου με είπε ότι ο Ζαμπούκας εφιλοξένησε δύο αντάρτες στο σπίτι του την προηγούμενη ημέρα της αρπαγής του κουνιάδου μου» . Μαρία Κουτσοπούλου, κάτοικος Α μπελώνα, οικοκυρά, ετών 23. Ο κατηγορού μενος Ιωάν. Μιχαλόπουλος έγινε ΕΑΣΑΔίτης με την βία, όπως έγιναν και άλλα παιδιά του χωριού μας, ούτε και πλιάτσικο έκαμε. Βασίλειος Μπαχτσεβάνος, κάτ/κος Αμπελώνα, σιδ/κός υπ/λος, ετών 30. Εδώ στην Λάρισα έμαθαν ότι η γυναίκα του κατηγορουμένου πήγε στους Γερμανούς και ανεφέρθη ότι οι αντάρτες της απήγαγον τον αδελφόν και εντεύθεν, οι Γερμανοί με τους ΕΑΣΑΔίτες πήγαν στον Αμπελώνα και έκαμαν το μπλόκο και εσκοτώθηκε ο κοσμάκης. Κων/νος Σακαντάμης, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός. Η γυναίκα του κατηγορουμένου Θεοφ. Μιχαλόπουλου, επειδ1Ί εύρε τα υποδ1Ίματα του αρπαγέντος υπό των ανταρτών αδελφού της, ειδοποίησε τους Γερμανούς, οίτινες ήλθαν στο χωρίο με τους ΕΑΣΑΔίτες και, ως αντίποινα, σκότωσαν τους Ζαμπούκαν και άλλους.

192

ΣτΑΥΡΟΣ ΑΣ"ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Το δικαστ1Ίριο, με την υπ' aριθμ. 72/1946 απόφασή του, κ1Ίρυξε: «τον κατη­ γορούμενον Δημήτριον Μαλλιάραν, κατοίκον Αμπελώνος, ένοχον μεν του ότι μετ' άλλων, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλε­ σιν των επομένων αξιοποίνων πράξεων και ένεκα τούτων συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν: 1ον) Εν Αμπελώνι από της 17ης Μαίου 1944 μέχρι και της 4ης Ιουνίου 1944, κατ' εξακολούθησιν και διά πολλών μερι­ κώτερων πράξεων και ιδία την 17ην Μαίου 1944, 27ην Μαίου 1944 και 4ην Ιουνίου 1944, ανήκοντες εις την οργάνωσιν Ε.Α.Σ.Α.Δ., κατέδωκαν εις τον εχθρόν, ήτοι εις τους Γερμανούς, Έλληνες υπηκόους και ενήργησαν διά την ανακάλυψιν και σύλληψίν των, ήτοι κατέδωκαν 35 άτομα του χωρίου Αμπε­ λώνας, εν οις και τους: 1) Βασ. Ζαμπούκαν, 2) Γεώργ. Ψύλλαν, 3) Δημ. Παπα·ί­ ωάννου, 4) Δημ. Βιρβίλην, 5) Βάιον Γκουλέτσαν, 6) Φιλ. Βλαχόπουλον, 7) Κ. Βλαχόπουλον, 8) Γεώργ. Πούλιον, 9) Γεώργ. Λαρίγκαν, 10) Γεώργ. Ροκκάν, 11) Βασ. Μούζαν, 12) Γεώργ. Καρανίκαν, 13) Λαζ. Μπότσκικαν, 14) Αθ. Κουρδήν, 15) Αθ. Ζήλον, 16) Βασιλικήν, σύζ. Γ. Ζησιάδου, 17) Δημ. Αρχοντήν και λοιπούς, οι πλείστοι των οποίων και εξετελέσθησαν. 2ον) Κατά τον αυτόν, ως άνω τόπον και χρόνον, μέλη όντες της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ. και εξωπλι­ σθέντες παρά των γερμανικών αρχών κατοχής, προέβησαν εις πράξεις βίας, συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχής, εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, 1Ίτοι, επιδραμόντες μετά Γερμανών εις το ειρημένον χωρίον, αφήρεσαν βιαίως την κινητ1Ίν αυτών περιουσίαν, κακοποιή­ σαντες συνάμα τινάς εξ αυτών και συγκεκριμένως αφήρεσαν εκ μεν της οικίας της μηνυτρίας Ερασμίας, συζ. Στ. Πολύζου και του μηνυτού Στέργ. Γ. Πολύ­ ζου είδη ρουχιμού, διάφορα τρόφιμα, ζώα και εμπορικά είδη, παρά της μηνυ­ τρίας Ελένης Αρχοντή τρεις ανδρικάς ενδυμασίας των τέκνων της, υποκάμισα και άλλα είδη ρουχισμού και τροφίμων και εκακοποίησαν συνάμα την ανωτέ­ ρω, εγκλείσαντες ταύτην επί τριήμερον εις το στρατόπεδον συγκεντρώσεως, επίσης αφήρεσαν εκ της οικίας της μηνυτρίας Τασίας, συζ. Θωμά Σερεμέτη διάφορα είδη ρουχισμού, επίπλων και σκευών ως και 50 οκ. μεταξοσκώληκας (κουκουλίων), αφού πρωτίστως εξεδίωξαν βιαίως την μηνυτρίαν εκ της οικίας της, ως και διάφορα είδη ρουχισμού και λοιπά αντικείμενα των Μαρίας, χήρας Δημ. Χατζηνίκου, Άννης, χήρας Β ασ. Ζαμπούκα, Γεωργ. Ζησιάδου και Ευτέρπης, συζ. Θεοδ. Μπασιάκου, άτινα πάντα εφόρτωσαν επί γερμανικών αυτοκινήτων και μετέφεραν εν Λαρίση και τούτο διότι οι παθόντες μετείχον του απελευθερωτικού αγώνος. Και 3ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον και δη την 17ην και 27ην Μαίου 1944, εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν τας κατά των: 1) Βαtου Γκουλέτσα, 2) Δημ. Παπα·ίω­ άννου, 3) Γεωργ. Πούλιου, 4) Κ. Βλαχοπούλου, 5) Φιλ. Βλαχοπούλου, 6) Γεωργ. Ψύλλα, 7) Γεωργ. Λαρίγκα, 8) Γεωργ. Ροκκά, 9) Γεωργ. Καρανίκα, 10) Δημ. Βιρβίλη, 1 1 ) Βασ. Μούζα, 12) Αθαν. Ζεστού, 13) Βασ. Ζαμπούκα, 14) Λαζ. Μπότσικα και 15) Κ. Πούλιου ανθρωποκτονίας, πλήξαντες αυτούς διά πυροβόλων, πλήρων πυρίτιδος και σφαιρών, εξ εγγυτάτης αποστάσεως, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυτών.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΊ'ΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

193

Αθώον δε λόγω αμφιβολιών του ότι μετ' άλλων, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν της επομένης αξιοποίνου πράξεως και ένεκα ταύτης, συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν, κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, μέλη όντες της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., παρέσχον συστηματικώς εις τον εχθρόν, Γερμανούς, πληροφο­ ρίας περί κινήσεων ατόμων και οργανώσεων, εργαζομένων διά τον εθνικόν και συμμαχικόν αγώνα». Κήρυξε «αθώους, λόγω αμφιβολιών, τους κατηγορουμένους 1) Νικ. Μαλ­ λιάραν 2) Θεοφάνην Μιχαλόπουλον, 3) Δημητρ. Κοκκάλαν, κατοίκους Αμπε­ λώνας, των αυτών ως ανωτέρω πράξεων. Κήρυξε «ένοχον τον κατηγορούμενον Ιωάννην Μιχαλόπουλον, κάτοικον Αμπελώνας του ότι, εν Αμπελώνι από της 17ης Μαtου 1944 μέχρι της 4ης Ιου­ νίου 1944, καίτοι μη υποπεσών εις τινα των εν τω κατηγορητηρίω πράξεων, εντούτοις συνεργάσθη μετά του εχθρού (Γερμανούς) κατά τρόπον ανάξιον Έλληνος πολίτου, θίγοντα την εθνικήν αξιοπρέπειαν και διηυκόλυνε ούτω το έργον της κατοχής παρευρισκόμενος και υποδεικνύων τας λεηλατουμένας οικίας των συγχωρίων του εις τον εχθρόν προς λεηλασίαν. Κ1Ίρυξε «αθώον, λόγω αμφιβολιών, τον κατηγορούμενον Θεόδωρον Σπυ­ ρόπουλον, κάτοικον Αμπελώνας, του ότι, εν Α μπελώνι την 17ην Μαtου 1944 και 4 Ιουνίου 1944: 1ον) ανήκων εις την οργάνωσιν Ε.Α.Σ.Α.Δ., κατέδωκεν εις τον εχθρόν, 1Ίτοι εις τους Γερμανούς, Έλληνας υπηκόους και ενήργησεν διά την ανακάλυψιν και σύλληψίν των, ήτοι κατέδωσε 35 άτο μα του χωρίου Αμπελώνας εν οις και τους: 1) Βασ. Ζαμπούκαν, 2) Γεώργ Ψύλλαν, 3) Δημ. Παπα'ίωάννου, 4) Δημ. Βιρβίλην, 5) Βάιον Γκουλέτσαν, 6) Φιλ. Βλαχόπου­ λον, 7) Κων/νον Βλαχόπουλον, 8) Γεώργ. Πούλιον, 9) Γεώργ. Λαρίγκαν, 10) Γεώργ. Ροκκάν, 1 1 ) Βασ. Μούζαν, 12) Γεώργ. Καρανίκαν, 13) Λάζον Μπό­ τσικαν, 14) Αθ. Κουρδ1Ίν, 15) Αθαν. Ζήλον, 16) Βασιλικήν, σύζ. Γ. Ζησιάδου, 17) Δημ. Αρχοντ1Ίν και λοιπούς, οι πλείστοι των οποίων και εξετελέσθησαν. 2ον) Εν Α μπελώνι την 17ην Μαtου 1944 εκ της προμελέτης απεφάσισε και εσκεμμένως εξετέλεσεν τας κατά των: 1) Βαtου Γκουλέτσα, 2) Δημ. Παπα'ίω­ άννου, 3) Γεωργ. Πούλιου, 4) Κων/νου Βλαχόπουλου, 5) Φιλ. Βλαχόπουλου, 6) Γεωργ. Ψύλλα, 7) Γεωργ. Λαρίγκα, 8) Γεωργ. Ροκκά, 9) Γεωργ. Καρανίκα, 10) Δημ. Δερβάλη, 1 1 ) Βασιλ. Μούζα ανθρωποκτονίας, πλήξας αυτούς διά πυροβόλων όπλων, πλ1Ίρων πυρίτιδας και σφαιρών, εξ εγγυτάτης αποστά­ σεως, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυτών. Κήρυξε «απεσβεσμένην, λόγω δεδικασμένου, την κατά του αυτού, ως ανω­ τέρω κατηγορουμένου Θεοδ. Σπυρόπουλου ποινικήν αγωγήν επί τω ότι, εν Αμπελώνι την 27ην Μαtου 1944: 1ον) Ανήκων εις την οργάνωσιν Ε.Α.Σ.Α.Δ., κατέδωκεν εις τον εχθρόν, ήτοι εις τους Γερμανούς, Έλληνας υπηκόους και ενήργησε διά την ανακάλυψιν και σύλληψίν των, 1Ίτοι κατέδωκε τον Αθαν. Ζεστόν, όστις και εξετελέσθη. 2ον) Μέλος ων της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ. και εξοπλισθείς παρά των γερμανικών αρχών κατοχής, προέβη εις πράξεις βίας, συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχής, εις βάρος Ελλήνων, ένεκα

ΣΓΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

194

της δράσεώς των κατά του εχθρού, Υ]τοι, επιδραμών μετά Γερμανών εις το ειρημένον χωρίον, αφΥ]ρεσε βιαίως την κινητΥ]ν αυτών περιουσίαν, κακοποιΥ]­ σας συνάμα τινάς εξ αυτών και, συγκεκριμμένως, αφΥ]ρεσε εκ μεν της οικίας της μηνυτρίας Ερασμίας, συζ. Στ. Πολύζου και του μηνυτού Στεργίου Γ. Πολύζου είδη ρουχισμού, διάφορα τρόφιμα, ζώα και εμπορικά είδη, εκ δε της οικίας της Μαρίας, χΥ]ρας Δημ. Χατζηνίκου και άλλων, διάφορα είδη ρουχι­ σμού και λοιπά αντικείμενα, άτινα, πάντα, εφόρτωσεν επί γερμανικού αυτο­ κινΥ]του και μετέφερεν εν Λαρίση και τούτο διότι οι παθόντες μετείχον του απελευθερωτικού αγώνος. 3ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον μέλος ων της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., παρέσχε συστηματικώς εις τον εχθρόν, Γερμανούς, πληροφορίας περί κιν1Ίσεων ατόμων και οργανώσεων, εργαζομέ­ νων διά τον εθνικόν και συμμαχικόν αγώνα, και 4ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, εκ προμελέτης απεφάσισε και εσκεμμένως εξετέλεσεν τας κατά των Αθαν. Ζεστού, Βασ. Ζαμπούκα, Λαζ. Μπότσικα και Κων/νου Πού­ λιου ανθρωποκτονίας, πλΥ]ξας αυτούς διά πυροβόλου όπλου, πλΥ]ρους πυρί­ τιδας και σφαιρών, εξ εγγυτάτης αποστάσεως, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επΥ]λθεν ο θάνατος αυτών. Και [διέταξε] την εκ των φυλακών απόλυσιν του κατηγορουμένου Θεοδ. Σπυροπούλου 148 αν δι' άλλην τινά αι­ τίαν δεν πρέπει να κρατΥ]ται εν αυταίς. [Καταδίκασε] τους κηρυχθέντες ενόχους κατηγορουμένους, τον μεν Δημ. Μαλλιάραν, δι' εκάστην των δι' ας εκηρύχθη ούτος ένοχος πράξεως, εις την ποινΥ]ν του θανάτου, ας ποινάς συγχωνεύει προς αλλ1Ίλας άνευ επιτάσεως, τον δε Ι. Μιχαλόπουλον, εις φυλάκισιν ενός (1) έτους και ισοβίαν στέρησιν των πολιτικών του δικαιωμάτων, αμφοτέρους δε και εις τα της δίκης έξοδα και τέλη εκ δραχμών εν όλω 4.485 εισπρακτέα παρ' αυτών αλληλεγγύως και διά προσωπικΥ]ς των κρατΥ]σεως, του εκ ταύτων Ιωάν. Μιχαλόπουλου άμα τη ενη­ λικίωση του. [Δέχθηκε] ως νόμιμον την περί χρηματικΥ]ς ικανοποιΥ]σεως, λόγω ψυχικ1Ίς οδύνης, αίτησιν των αιτούντων μηνυτών ως και παθόντων εναγόντων». *

Ο ΔημΥ]τριος Μαλλιάρας κλΥ]θηκε να εμφανιστεί ενώπιον του Ε.Δ.Δ. Λάρισας και στις 4 Μαρτίου 1947, κατηγορούμενος για τα γεγονότα του Αμπελώνα 148. Μετά τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν από τους ΕΑΣΑΔίτες στον Αμπελώνα στις 17 και 27 Μαtου 1944, τη γενική κατακραυγή που ξεσηκώθηκε εναντίον του Ε.Α.Σ.Α.Δ., την ανακοίνωση-καταγγελία των εγκλημάτων τους από τον «στρατιωτικό διοικητψ> του Κ. Κα­ ραγεώργο και την αποκήρυξη των: Δ. Μαλλιάρα, Κ. Τζόνη, Θ. Σπυρόπουλου, Η. Αρχιμαν­ δρίτη και την παραπομπ1Ί τους μαζί με άλλους ΕΑΣΑΔίτες στο γερμανικό στρατοδικείο και την καταδίκη μερικών από αυτούς σε θάνατο, ο Μαλλιάρας και ο Σπυρόπουλος, μέσω Τρι­ κάλων, κατάφυγαν στον Ζέρβα. Λίγο αργότερα πέρασαν στα τάγματα εθνοφυλακ1Ίς που συγκρότησε, αμέσως μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, η κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΊΙΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

195

που εκτέθηκαν προηγουμένως. Συγκατηγορούμενος στη δίκη αυτη ηταν και ο Παναγιώτης Γκόλτσος, κάτοικος Αμπελώνα και πρόεδρος της κοινότητας, μέχρι την κατάληψη της χώρας από τους Γερμανούς, και αμέσως μετά την Απελευθέρωση. Κατά την εκφώνηση της υπόθεσης ο πρώτος κατηγορούμε­ νος δεν εμφανίστηκε, διότι δεν είχε κλητευθεί, ενώ ο δεύτερος προσηλθε. Το δικαστηριο, με την υπ' aριθμ. 50/1947 απόφαση του, «διέταξε τον χωρι­ σμό της δίκης ως προς τον μη νομίμως κλητευθέντα και μη εμφανισθέντα Δημητριο Μαλλιάρα, κάτοικον Αμπελώνα, και την πρόοδον ταύτης ως προς τον παρόντα κατηγορούμενον Παναγιώτην Γκόλτσον». Οι 5 μάρτυρες κατηγορίας ηταν απόντες, ενώ οι μάρτυρες υπεράσπισης που εξετάστηκαν, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 50, 51/1947 πρακτικά του δικα­ στηρίου, κατέθεσαν τα εξης:

Μιχαήλ Κουτλής, κάτοικος Αμπελώνα, παντοπώλης, ετών 56. Ο [παρών] κατηγορούμενος δεν ητο εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Δύο δε μηνες πριν έλθουν ΕΑΣΑΔίτες εις το χωριό μας και φονεύσουν, ούτος, φοβούμενος τους αντάρτας, έφυγεν διά τας Αθηνας και επέστρεψε μετά την Απελευθέρωσιν. Λεωνίδας Ι. rιοβανόπουλος, κάτοικος Αμπελώνα, παντοπώλης, ετών 65. Ο κατηγορούμενος Γκόλτσος δεν 1Ίτο εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ., ούτε ευρίσκετο εις το χωριό όταν 1Ίλθαν ΕΑΣΑΔίτες και διέπραξαν τους φόνους, αλλά, φοβού­ μενος τους αντάρτας, μετέβη εις τας Αθηνας από δύο μηνας πριν. Κων/νος rκουγκουλής, κάτοικος Αμπελώνα, παντοπώλης, ετών 47. Ο παρών κατηγορούμενος δεν ητο εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Τον εμηνυσαν διότι είναι εθνικιστης, ούτε ευρίσκετο εις το χωριό όταν ηλθαν ΕΑΣΑΔίτες και έκα­ μαν τους φόνους. Ευρίσκετο εις τας Αθηνας από διμηνου. Το δικαστηριο, με την υπ' aριθμ. 5 1/1947 απόφαση του, κηρυξε «αθώον τον κατηγορού μενον Παναγιώτην Γκόλτσον, κάτοικον Α μπελώνα του ότι μετ' άλλων, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλε­ σιν της επομένης αξιοποίνου πράξεως και ένεκα ταύτης συνομολογησαντες προς αλληλους αμοιβαίαν συνδρομην, εν Α μπελώνι κατά την διάρκεια της εχθρικης κατοχης και ιδία κατά μηνα Μάιον 1944, ανέλαβαν υπηρεσίαν παρά ταις αρχαίς κατοχΊ1ς, ενηργησαν κατά τρόπον πιεστικόν διά τον λαόν και διευκόλυναν το έργον της κατοχης, ητοι ησαν ένοπλα μέλη της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ητις ετέλει υπό τας διαταγάς του γερμανικού στρατού, και μετεί­ χαν εις στρατιωτικάς επιχειρησεις εντός του ελληνικού κράτους. 2ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον κατέδωκαν εις τον εχθρόν Έλληνας υπη­ κόους, ενεργησαντες διά την ανακάλυψιν και σύλληψίν των, Ί1τοι κατέδωκαν εις τους Γερμανούς τον Γεώργιον Λαρίγκαν και πολλούς άλλους κατοίκους του χωρίου Αμπελώνας, μέγας αριθμός των οποίων εξετελέσθη, και 3ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν τας κατά του Γεωργίου Λαρίγκα και πολλών άλλων

196

ΣτΑΥΡΟΣ ΑΣΙΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

ατόμων, κατοίκων Αμπελώνας, ανθρωποκτονίας, πλήξαντες αυτούς εξ εγγυ­ τάτης αποστάσεως διά πυροβόλων όπλων, πλήρων πυρίτιδας και σφαιρών, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επ1Ίλθεν ο θάνατος αυτών». *

Δυόμισι περίπου μήνες αργότερα, ήτοι στις 24 Μαtου 1 947, προσδιορίστηκε να διεξαχθεί στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας και άλλη δίκη, πάλι για γεγονότα του Αμπε­ λώνα. Κατηγορόυμενοι σ' αυτ11 τη δίκη ήταν οι ΕΑΣΑΔίτες Ιωάννης Σκεπά­ ρας και Ιωάννης Μπαρμπαγιάννης, οι «εκτελεστές» των καταδικασμένων σε θάνατο θυμάτων του Δημητρίου Μαλλιάρα, ο Δημήτριος Ψαθάς ο οποίος επέλεγε από τους έγκλειστους στο υπόγειο αυτούς που επρόκειτο να εκτελε­ στούν στις 17 Μαtου 1944 και ο Αθανάσιος Κοκκάλας. Η διαδικασία έγινε ερήμην αυτών και οι μάρτυρες που εξετάστηκαν κατέθεσαν τα εξΊ1ς κατά τα υπ' aριθμ. 156/1947 πρακτικά του δικαστηρίου:

Βασιλική, σύζυγος Γ. Ζησιάδου, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 52. Ο Ιωάν. Σκεπάρας εφονεύθη τον Ιούνιον του 1946 εις το Ζάππειον, είναι δε ούτος όστις έκαμνε τους φόνους εις το Καζακλάρ, ο Ψαθάς απηγχονίσθη εις το Καζακλάρ υπό των Γερμανών, ο δε Αθαν. Κοκκάλας εφονεύθη την 16ην Απριλίου 1947 εις το χωρίον Δένδρα υπό των ανταρτών. Επίσης ήκουσα ότι και ο Μπαρμπαγιάννης εφονεύθη. Ιπποκράτης Ι. Ρούβας, κάτοικος Αμπελώνα, κτηματίας, ετών 57. Τον Ι. Μπαρμπαγιάννην εξετέλεσαν εδώ εις την Λάρισαν οι Γερμανοί. Αντώνιος Χρήστου Τσάλτας, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 44. Και οι τέσσαρες κατηγορούμενοι εφονεύθησαν και δεν ευρίσκονται ήδη εν ζω11. Αναστάσιος Ιωάννου Πράσσας, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 47. Και οι τέσσαρες κατηγορούμενοι εφονεύθησαν. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 156/1947 απόφασή του, «εκήρυξεν απε­ σβεσμένην, λόγω θανάτου, την κατά των άνω [τεσσάρων] κατηγορουμένων ασκηθείσαν ποινικ1Ίν αγωγήν επί ταις αποδιδομέναις αυτοίς [γνωστές ήδη] διά του κατηγορητηρίου πράξεων». *

Ο Δημήτριος Μαλλιάρας, για μία ακόμη φορά, ήταν κατηγορούμενος για τα εγκλήματα που είχαν διαπραχθεί στον Α μπελώνα και κλήθηκε να εμφανιστεί στο ακροατήριο του Ε.Δ.Δ. Λάρισας στη δικάσιμο της l lης Οκτωβρίου 1947. Δεν εμφανίστηκε και πάλι, και ερημοδικάστηκε.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΥΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

197

Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν κατέθεσαν τα εξής, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 271/1947 πρακτικά του δικαστηρίου:

Αθανάσιος Νικ. Μόρης, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 27. Γνωρίζω τον κατηγορούμενον Μαλλιάραν και, ως ήκουσα ήδη, είναι αξιω­ ματικός. Ούτος με τον Ψαθάν και άλλους ΕΑΣΑΔίτας ως και Γερμανούς, 1Ίλθαν στο χωριό μας, μας συγκέντρωσαν στην πλατεία και ξεδιάλεξαν περί τους 33, μεταξύ των οποίων και εμέ, και μας έβαλαν μέσα σ' ένα υπόγειον, οπόθεν έπαιρναν έναν-έναν και τους εφόνευον έξω, χωρίς να βλέπομεν ποίοι τους εφόνευον. Εις την σκάλαν, όμως, του υπογείου που είμεθα, είδα τον Ψα­ θάν που εξετέλεσε τον Φίλ. Βλαχόπουλον και το παιδί του. Τους εφόνευον επί τω λόγω ότι ήσαν οργανωμένοι εις το Ε.Α.Μ. Βασίλειος ι. Μανασής, κάτοικος Αμπελώνα, σωφέρ, ετών 35. Ήτο και ο κατηγορούμενος Μαλλιάρας κατά την εκτέλεσιν των συγχωρια­ νών μου. Δεν εβλέπομεν, όμως, ημείς τας εκτελέσεις διότι μας είχαν κάτω στο υπόγειον. Τον Ψαθά είδα που εσκότωσε τον Φίλιππο Βλαχόπουλο με τον υιό του. Διά τον Λαρίγκα δεν ξέρω ποιος τον σκότωσε. Σταύρος ι. Κατσίκας, κάτοικος Αμπελώνα, υποδηματοποιός, ετών 42. Ο κατηγορούμενος Μαλλιάρας με το συγκρότημά του και Γερμανούς ήλθε στο χωριό μας. Συνεκέντρωσαν τους κατοίκους του χωριού στην πλατεία του και ξεχώρισαν μερικούς και τους έβαλε μέσα σ' ένα υπόγειον και απ' εκεί έπαιρναν και τους εφόνευον, δεν ξέρω όμως ποίοι τους εφόνευον, όπως και τον αγροφύλακα Λαρίγκαν. Το δικαστήριο με την υπ' aριθμ. 271/1947 απόφασή του, ανέβαλε την εκδί­ κασιν της υπόθεσης και διέταξε «κρείσσονας αποδείξεις». *

Η πιο πάνω υπόθεση κατά του Δημητρίου Μαλλιάρα, επανήλθε στο δικαστή­ ριο στις 28 Φεβρουαρίου 1948, αλλά και πάλι ο κατηγορούμενος δεν εμφανί­ στηκε και η δίκη έγινε ερήμην αυτού. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν κατέθε­ σαν τα εξ1Ίς, κατά τα υπ' aριθμ. 25/1948 πρακτικά του δικαστηρίου:

Αθανάσιος Νικ. Μόρης, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 28. Ο κατηγορούμενος, όστις ήτο μέλος του Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήλθε εις το χωριό με ΕΑΣΑΔίτας και Γερμανούς και αφού συνεκέντρωσε όλους τους κατοίκους, διάλεξε, διά του Ψαθά, περί 30 άτομα, εξ ων εξετελέσθησαν 11 εις την πλα­ τεία του χωριού μας. Όπως έχω ακούσει, ο κατηγορούμενος ήτο επικεφαλής όταν ήλθαν εις το χωριό μας. Επίσης ήκουσα ότι ούτος ήτο εις τας τάξεις του στρατού από της Απελευθερώσεως. Ο μηνυτής σήμερον είναι συμμορίτης.

ΣΙΑΥΡΟΣ ΑΣΙΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

198

Σταύ!]ος Ιωάν. Κατσίκας, κάτοικος Αμπελώνα, υποδηματοποιός, ετών 43. Όπως μάθαμε, επικεφαλ1Ίς συγκροτήματος των ΕΑΣΑΔιτών που 1Ίλθε εις το χωριό μας 1Ίτο ο Μαλλιάρας και αφού συνεκέντρωσε όλους, διάλεξαν περί τα 30 άτομα, υποδειχθέντα υπό του Ψαθά, και εις ερώτησιν του Μαλλιάρα τι είναι ο καθείς εκ των συλληφθέντων, έλεγε ο Ψαθάς την κατηγορίαν του, ήτοι, ο εις ήτο υπεύθυνος του Ε.Α.Μ. κ.λπ. Εκ των συλληφθέντων εξετελέσθη­ σαν 1 1 άτομα, εις την εκτέλεσιν δεν έλαβε μέρος ο Μαλλιάρας. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 25/1948 απόφασή του, «εκήρυξεν αυτόν [τον Δημ. Μαλλιάρα] αθώον, του ότι μετά του Νικ. Μαλλιάρα και Παναγιώτη Γκόλτσου, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλε­ σιν της επομένης πράξεως και ένεκα ταύτης, συνομολογήσαντες προς αλλή­ λους αμοιβαίαν συνδρομήν, εν Αμπελώνι, κατά την διάρκεια της εχθρικής κα­ τοχής και ιδία κατά μήνα Μάιον 1944, ανέλαβαν υπηρεσίαν παρά ταις αρχαίς κατοχής, ενήργησαν κατά τρόπον πιεστικόν διά τον λαόν και διευκόλυναν το έργον της κατοχής, ήτοι ήσαν ένοπλα μέλη της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήτις ετέλει υπό τας διαταγάς του γερμανικού στρατού και μετείχαν εις στρατιωτι­ κάς επιχειρήσεις εντός του ελληνικού κράτους. 2ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον κατέδωκαν εις τον εχθρόν Έλληνας υπηκόους, ενεργήσα­ ντες διά την ανακάλυψιν και σύλληψίν των, ήτοι κατέδωκαν εις τους Γερμα­ νούς τον Γεώργιον Λαρίγκαν και πολλούς άλλους κατοίκους του χωρίου Α μπελώνας, μέγας αριθμός των οποίων και εξετελέσθη, και 3ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν τας κατά του Γεωργίου Λαρίγκα και πολλών άλλων ατόμων, κατοίκων Αμπελώνας, ανθρωποκτονίας, πλήξαντες αυτούς εξ εγγυτάτης αποστάσεως διά πυροβόλων όπλων, πλήρων πυρίτιδας και σφαιρών, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυτών». *

Ο Δημήτριος Μαλλιάρας άσκησε ανακοπή κατά της υπ' aριθμ. 72/1946 από­ φασης του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, με την οποία είχε καταδικαστεί πολλές φορές σε θάνατο, για τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στις 17 και 27 Μαί:ου 1944 στον Αμπελώνα, η συζήτηση της οποίας ορίστηκε για τη 17η Απριλίου 1948. Ήταν παρών στη δίκη. Για να δικαιολογήσει την απουσία του στη δικάσιμο της 15ης Φεβρουαρίου 1946, και την ερ1Ίμην καταδίκη του με την ανακοπτόμενη υπ' aριθμ. 72/1946 απόφαση του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, κατά τα υπ' aριθμ. 53, 54/1948 πρακτικά του δικαστηρίου, «είπεν ότι η μη εμφάνισίς του ενώπιον του δικαστηρίου τούτου δεν προήλθεν εξ απειθείας, αλλ' εξ αδυναμίας, ήτοι διότι δεν έλαβε γνώσιν της κατηγορίας, μη κλητευθείς νομίμως, καθ' όσον δε ήτο αγνώστου διαμο­ νής, διότι από του Αυγούστου 1944 υπηρέτησεν εις τον Ε.Δ.Ε.Σ., μετά την διά­ λυσιν του Ε.Δ.Ε.Σ. κατετάγη εις την εθνοφυλακήν μέχρι τέλους Φεβρουαρίου

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

199

1946 και έκτοτε εγκατεστάθη εν Κερκύρα και ητο γνωστη η εκεί κατοικία του εις την Αστυνομία Κερκύρας, και προς απόδειξιν τούτων ητησατο την εξέτα­ σιν των υπ' αυτού προσκομισθέντων μαρτύρων, ως και της προσαγομένης υπ' aριθμ. 1 109 της 5.3.1948 βεβαιώσεως του Τμηματος Γενικης Ασφαλείας Αστυ­ νομίας Πόλεως Κερκύρας». Οι μάρτυρες που πρότεινε ο κατηγορούμενος και εξετάστηκαν ενόρκως από το δικαστηριο κατέθεσαν τα εξΊΊς, κατά τα πιο πάνω υπ' aριθμ. 53, 54/1948 πρακτικά του δικαστηρίου:

Αριστείδης Κων/νου Μπάλλας, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 40. Ο κατηγορούμενος ητο εις τας ανταρτικάς ομάδας του Ε.Δ.Ε.Σ. και μετά πηγε εις την Κέρκυραν και έμεινε εκεί καθ' όλον το διάστημα, καταταγείς εις την εθνοφρουράν. Η οικογένεια του κατηγορουμένου, ευθύς ως επέστρεψεν εκ Γερμανίας όπου μετηχθη ως όμηρος, εγκατεστάθη ενταύθα, μη εγκαταστα­ θείσα εις Αμπελώνα από φόβον. Ο κατηγορούμενος είναι άγαμος. Βασίλειος Δημ. Καρα·ισκος, κάτοικος Λάρισας, δημοδιδάσκαλος, ετών 42. Το 1944 ο κατηγορούμενος ητο εις το Ε.Δ.Ε.Σ. και κατώρθωσε και έφυγε, διωκόμενος υπό των ΕΛΑΣιτών, εις την Ήπειρον, καταταγείς εις τας ομάδας του Ζέρβα. Μετά την Απελευθέρωσιν οι ομάδες του Ζέρβα απεσύρθησαν εις Κέρκυραν, όπου τας ηκολούθησε και ο κατηγορούμενος, παραμείνας εκεί μέχρι προ ολίγων ημερών, ότε αφίχθη ενταύθα. Δεν γνωρίζω εάν ητο ούτος εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. «0 κατηγορούμενος απολογούμενος είπεν ότι καθ' όλον το διάστημα από της Απελευθερώσεως και εντεύθεν έμεινεν εις Κέρκυραν και δεν έλαβεν γνώ­ σιν, πρώτον, ότι εδικάζετο και, δεύτερον, ότι εδικάσθη ερημην υπό του δικα­ στηρίου τούτου». Το δικαστηριο, με την υπ' aριθμ. 53/1948 απόφαση του, «εδέχθη την κατά της υπ' aριθμ. 72/1946 αποφάσεως του δικαστηρίου τούτου ανακοπην του κατηγορουμένου Δημ. Μαλλιάρα, κατοίκου Αμπελώνας, ως νόμιμον. Ανέτρε­ ψεν την ανακοπείσαν απόφασιν, απηλλαξεν αυτόν της επιβληθείσης αυτώ ποινης ( . . . ) και διέταξε την πρόοδον της δίκης προς κατ' ουσίαν εξέτασιν της υποθέσεως». Αλλά επειδη απουσίαζαν 21 από τους κλητευθέντες μάρτυρες, με την επομένη υπ' aριθμ. 54/1948 απόφαση του ανέβαλε την εκδίκαση της υπόθεσης και καταδίκασε σε φυλάκιση δύο μηνών 12 από τους μάρτυρες που νομίμως είχαν κλητευθεί, αλλά δεν είχαν εμφανιστεί στο δικαστηριο. *

Έξι περίπου μηνες αργότερα, στις 16 Οκτωβρίου 1948, προσδ ιορίστηκε η δικάσιμος για την εκδίκαση επί της ουσίας της υπόθεσης η οποία, μετά την αποδοχη της ανακοπης του Δημητρίου Μαλλιάρα κατά της υπ' aριθμ. 72/

200

Σ'ΓΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

1946 απόφασης του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, είχε αναβληθεί αορίστως, με την προη­ γούμενως σημειωθείσα υπ' aριθμ. 54/1948 απόφασή του. Ο κατηγορούμενος ήταν παρών. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν κατέθεσαν τα εξής, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 99/1948 πρακτικά του δικαστηρίου149:

Βασιλική, σύζυγος r. Ζησιάδου, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 53. Την 17ην Μαtου 1944 ήλθεν εις το Καζακλάρ το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και, αφού έκα­ με μπλόκο, εμάζευσε τον κόσμον εις την πλατείαν και από όλους διάλεξαν περί τους 35 και εξετέλεσαν εις την πλατείαν 13 άτομα. Με το Ε.Α.Σ.Α.Δ. ήτο και ο κατηγορούμενος. Ε μένα με έπιασε ο Ψαθάς και κατώρθωσα και έφυγα από την γραμμήν. Δεν είδα εάν και ο δικαζόμενος σήμερον κατηγορούμενος έλαβε μέρος εις τας εκτελέσεις των 13 ατόμων. Λεωνίδας Ι. rιοβανόπουλος, κάτοικος Αμπελώνας, καφεπώλης, ετών 68. Ήλθεν ο κατηγορούμενος με ΕΑΣΑΔίτας εις το χωριό και, αφού έκαμον μπλόκο, συνέλαβαν 35 άτομα από τα οποία εξετέλεσαν την ιδίαν ημέραν 13 άτομα εις την πλατείαν. Ο κατηγορούμενος Μαλλιάρας ήτο εις την οργάνω­ σιν του Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήτις εσυνεργάζετο με τους Γερμανούς. Την προηγουμένην η μέραν της πράξεως, οι αντάρτες απήγαγον την οικογένειαν του Ψαθά,150 τον οποίον αργότερον εξετέλεσαν οι Γερμανοί. Δημήτριος rεωργ. Αρχοντής, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 68. Ο κατηγορούμενος Μαλλιάρας ήτο αρχηγός των ΕΑΣΑΔιτών που ήλθον εις το χωριό μας, έκαναν μπλόκο και διάλεξαν 35 άτομα από το οποία εξετέ­ λεσαν εις την πλατείαν 13. Τας εκτελέσεις έκαμαν οι ΕΑΣΑΔίτες, οι δε Γερμα­ νοί ήταν θεαταί των εκτελέσεων. Ο Μαλλιάρας ετοιχοκόλλησε προκήρυξιν εις ην υπέγραφε ως στρατιωτικός διοικητής Αμπελώνας. Εγώ ήμην κρατούμενος εις το υπόγειον και ήκουον μόνον τους πυροβολισμούς των εκτελέσεων. Τους εξετέλεσαν δε διότι τους θεωρούσαν κομμουνιστάς. Αλεξάνδρα, σύζ. Δ. Μπαϊράμη, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 32. Ήλθεν ο κατηγορούμενος με ΕΑΣΑΔίτας εις το χωριό και πιάσανε πολ­ λούς εκ των οποίων εξετέλεσαν μερικούς. Ωσαύτως πήραν και πράγματα από τα σπίτια. Ο κατηγορούμενος Μαλλιάρας ήτο αρχηγός των ΕΑΣΑΔιτών. Άννα, χήρα Β. Ζαμπούκα, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 53. Δεν ήμην έξω όταν ήλθον οι ΕΑΣΑΔίτες και δεν τους είδα, ούτε όταν συνέλαβαν τους ανθρώπους ούτε και όταν τους εξετέλεσαν. Έμαθα ότι ήτο 149. Είχαν εξεταστεί για τα ίδια γεγονότα που δημιούργησαν οι ΕΑΣΑΔίτες κατά τις επι­ δρομές τους στον Αμπελώνα και προηγουμένως. Βλ. Κεφ. Β', I, 2, υπ' αριθμ. 72/1944 πρα­ κτικά Ε.Δ.Δ. Λάρισας. 150. Το γεγονός αυτό επιβεβαίωσε και ο γιος του Δημ. Ψαθά, Βασίλης. Βλ. Κεφ. Β', 11, 6.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

201

μαζί των και ο κατηγορούμενος Μαλλιάρας, αλλά εγώ δεν τον είδα με τα μάτια μου.

Ευδοξία, χήρα Κων/νου Ψύλλα, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 58. Εις τας 17 Μαί:ου 1944 ήλθεν ο κατηγορούμενος Μαλλιάρας με ΕΑΣΑΔί­ τας εις το χωριό και εκάλεσεν όλους τους κατοίκους εις την πλατείαν, καθώς δε ο κατηγορούμενος γύριζε με την κούρσα μαζί με τον Γερμανόν αξιωματι­ κόν, είδε το παιδί μου εις το αμπέλι και το πήρε. Την επομένη ευρέθη τούτο σκοτωμένο εις ένα στενό δρομάκι. Μάρθα, σύζυγος Παν. Γκουλέτσα, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 48. Από τον κόσμο άκουσα ότι ο κατηγορούμενος Μαλλιάρας ήτο αρχηγός των ΕΑΣΑΔιτών. Εμένα μου πήραν το παιδί μου από το κρεβάτι και το εξετέ­ λεσαν. Ποιος όμως το εξετέλεσε δεν γνωρίζω. Πάντως τους συλληφθέντας εξετέλεσαν ΓερμανοΕΑΣΑΔίτες και ακούω ότι κάποιος Μπαρμπαγιάννης τους εφόνευε. Διονυσία, χήρα Φιλ. Βλαχόπουλου, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 56. Ο κατηγορούμενος έκαμε την διαλογήν των ατόμων που εξετελέσθησαν και αυτός διέταξε τις εκτελέσεις. Εμένα την ημέρα εκείνην εφόνευσαν τον άν­ δραν μου και το παιδί, μαθητήν του σχολείου. Τας εκτελέσεις έκαμε ο Ψαθάς. Πηνελόπη, σύζ. Στεργίου Τσάλτα, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 51. Ο Ψαθάς έπαιρνε δύο-δύο άτομα από το υπόγειον και τα εκτελούσαν. Τον κατηγορούμενον δεν είδα να έλθη εις το υπόγειον όπου και εγώ ήμουν κρα­ τούμενη. Όταν μας έβγαλαν έξω, ο κατηγορούμενος μας έδιωξε. Βασιλική, σύζ. Στεφ. Παπανώτα, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 53. Διά τον παρόντα κατηγορούμενον δεν γνωρίζω τίποτε, ούτε έμαθον. Δήμητρα, σύζ. Περικλή Αντάρα, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 43. Εγώ δεν ξεύρω τίποτε διά τον παρόντα κατηγορούμενον. Εγώ ευρισκόμην εις το σπίτι μου και δεν είδα τίποτε. Τον Γκουλέτσα εφόνευσε ο Ψαθάς. Ιπποκράτης Ι. Ρούβας, κάτοικος Αμπελώνα, κτηματίας, ετών 57. Μαζί με τους ΕΑΣΑΔίτας που ήλθον και έκαμον μπλόκο και μετά εξετέλε­ σαν και 13 άτομα ήτο και ο κατηγορούμενος Μαλλιάρας. Έμαθον ότι τας εκτελέσεις έκαμον οι Ψαθάς και Μπαρμπαγιάννης, δεν [είδον] όμως με τα μάτια μου. Αναστάσιος Ιωάννου Πράσσας, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 48. Με τους ΕΑΣΑΔίτας ήτο και ο κατηγορού μενος Μαλλιάρας, πλην όμως την η μέραν εκείνην ο κατηγορούμενος δεν ανεμείχθη καθόλου, μπορεί να

202

ΣΥΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

1Ίλθε, όπως λέγει, να πάρει την οικογένειά του . Η οργάνωση Ε.Α.Σ.Α.Δ. συνεργάζετο με τους Γερμανούς.

Σοφιανός Αστ. Μοσχογιάννης, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 45. Είχα εις την οικία μου τα ρούχα του Ιωσήφ Κοέν και ήλθε ο Μπαρμπα­ γιάννης και τα πήρε. Εγώ 1Ίμην εις την δουλειά μου και όταν επέστρεψα το βράδυ εις το χωριό, έμαθα ότι ήλθαν ΕΑΣΑΔίτες, υπό τον Ψαθάν, μαζί με Γερμανούς και έκαμαν συλλήψεις και εκτελέσεις. Διά τον παρόντα κατηγο­ ρούμενον δεν γνωρίζω τίποτε. Οι κομμουνισταί απήγαγον την οικογένειαν του Ψαθά και αυτός εις αντίποινα έκαμε τας εκτελέσεις. Αφροδίτη, σύζυγος Ε. Μπότσικα, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 41. Εγώ δεν είδα τον κατηγορούμενον να είναι με τους ΕΑΣΑΔίτας, έμαθαν όμως ότι ήτο και αυτός (ο Μαλλιάρας) με τους ΕΑΣΑΔίτας, όταν έκαμαν τας συλλήψεις και εκτελέσεις. Καλλιόπη, σύζ. Βασ. Κουκούλη, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 58. Δεν είδα εάν 1Ίτο και ο κατηγορούμενος με τους ΕΑΣΑΔίτας, έμαθαν από τον κόσμον ότι ήτο και αυτός κατά τας γενομένας συλλ1Ίψεις και εκτελέσεις. Εγώ είδα τον Σπυρόπουλον να γυρίζη με ΕΑΣΑΔίτας. Γεωργία, σύζ. Εμμ. Ανατολίτου, κάτοικος Αμπελώνα, οικοκυρά, ετών 47. Ήτο και ο κατηγορούμενος Μαλλιάρας με τους ΕΑΣΑΔίτας και μάλιστα αρχηγός τούτων. Όταν συνέλαβαν τον άνδραν μου, αυτός τον ανέκρινε και έδωσε εις άγνωστα πρόσωπα και τον κακοποίησαν μέχρι τέτοιου σημείου ώστε έγινε άχρηστος. Τον κατηγορούμενον έχω ανεψιόν. Τασία, χήρα Αλεξάνδρου Νταλαμπέκα, κάτοικος Α μπελώνα, οικοκυρά, ετών 48. Ήλθε και ο κατηγορούμενος Μαλλιάρας με τους ΕΑΣΑΔίτας και αυτός ήτο αρχηγός τούτων. Είχε μαζί του και τον Ψαθάν. Εγώ είδα και τα αυτοκί­ νητα διά των οποίων ήλθον ούτοι, αλλά τα άτομα που ήσαν δεν τα είδα. Ερασμία, σύζυγος Στ. Πολύζου, κάτοικος Α μπελώνα, οικοκυρά, ετών 36. Εις εν δωμάτιον της οικίας μου διέμειναν Γερμανοί και εις τα άλλα δύο η μείς, οπότε ήλθεν ο κατηγορού μενος Μαλλιάρας με ΕΑΣΑΔίτας και μας έβγαλαν, ισχυριζόμενος ότι τα ήθελε διά γραφείον. Εις το καταφύγιον είχαμε διάφορα πράγματά μας τα οποία, όταν μετά μίαν εβδομάδα επιστρέψαμε, δεν τα ευρήκαμε. Ο κατηγορούμενος τα π1Ίρε 1l ο στρατός, δεν γνωρίζω. Ιωάννης Κων/νου Τσάτσος, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός, ετών 38. Εις τον Αμπελώνα δεν είδα εγώ τον κατηγορούμενον. Έμαθα ότι ήλθε και αυτός με τους ΕΑΣΑΔίτας και ότι εξετέλεσαν 13 άτομα. Ε μένα δεν μου έκα-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΙΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

203

μον τίποτε. Ο κατηγορούμενος ήτο δάσκαλος εις το χωριό μας και 1iτο πολύ καλός. Ο κατηγορούμενος είχε ομάδα κατά των κομμουνιστων.

Ευτέρπη, σύζ. Θεοδ. Μπασιάκου, κάτοικος Αμπελωνα, οικοκυρά, ετων 46. Είχα τα ρούχα εις την οικίαν της Πολύζου, εις ην διέμειναν Γερμανοί και ο κατηγορούμενος όστις, ως λέγουν, 1iτο αρχηγός των ΕΑΣΑΔιτων. Ποίοι τα πήραν δεν γνωρίζω. Τασία, σύζυγος Θωμά Σερεμέτη, κάτοικος Αμπελωνα, οικοκυρά, ετων 48. Μου λεηλάτησαν το σπίτι μου, αλλά ποίοι ήσαν δεν γνωρίζω· έμαθα ότι 1iτο ο Ψαθάς όστις μου το λεηλάτησε. Σοφία, σύζυγος Ηλία Μούσιου, κάτοικος Αμπελωνα, ετων 38. Τον κατηγορούμενον δεν γνωρίζω εγω, έμαθα ότι ήλθον ΕΑΣΑΔίτες εις το χωριό και έκαμον συλλήψεις και εκτελέσεις. Σταμούλω, χήρα Λ. Μοσχογιάννη, κάτοικος Αμπελωνα, οικοκυρά, ετων 68. Δεν ξεύρω τίποτε διά τον κατηγορούμενον. Μάρτυρες υπεράσπισης:

Δημήτριος Κοκκάλας, κάτοικος Αμπελωνα, γεωργός, ετων 31. Τον κατηγορούμενον δεν ξεύρω να 1iτο εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ούτος ήτο εις το Ε.Δ.Ε.Σ. και εκ τούτου κατεδιωκετο από τους κομμουνιστάς και δι' αυτό την ημέραν εκείνην ήλθε και π1iρε την οικογένειάν του και την έφερε ενταύθα. Εάν ο κατηγορούμενος συνεργάζετο με τους Γερμανούς, δεν θα του έπαιρναν οι Γερμανοί την οικογένειάν του εις την Γερμανίαν ως όμηρον.151 Φώτιος Τσάλτας, κάτοικος Αμπελωνα, εμπορευόμενος, ετων 32. Ο κατηγορούμενος ήτο οργανωμένος εις το Ε.Δ.Ε.Σ. και, φοβούμενος την δίωξιν των κομμουνιστων, 1iλθε την ημέραν των γεγονότων και πήρε την οικο­ γένειάν του και την μετέφερε ενταύθα. Ουδεμίαν δε ανάμειξιν είχε εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Δη μ. Γ. Μπεράκης, κάτοικος Αμπελωνα, ιδιωτικός υπάλληλος, ετων 40. Του Ψαθά πήραν οι αντάρτες την γυναίκα και το παιδί του και εις αντίποι­ να έκαμε τους φόνους εις τον Αμπελωνα, ενω ο κατηγορούμενος Μαλλιάρας δεν ανεμείχθη καθόλου, ούτος δε 1iτο εις το Ε.Δ.Ε.Σ. και ουχί εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. 151. Εάν αυτό πράγματι συνέβη, θα έγινε μετά τα γεγονότα του Αμπελώνα, την αποκή­ ρυξη του Δ. Μαλλιάρα από το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και την πιθαν1Ί καταδίκη του από το γερμανικό στρατοδικείο που καταδίκασε και άλλους ΕΑΣΑΔίτες, μεταξύ των οποίων και τον Δημή­ τριο Ψαθά, σε θάνατο διά aπαγχονισμού.

204

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Δημήτριος Αντωνιάδης, κάτοικος Λάρισας, καφεπώλης, ετών 48. Τον κατηγορούμενον Μαλλιάραν γνωρίζω ως καλόν άνθρωπον και ούτος ήτο οργανωμένος εις το Ε.Δ.Ε.Σ. Είναι δε εις εμέ απίστευτον ότι ούτος έκαμε τα εγκλήματα δι' α κατηγορείται. «0 κατηγορούμενος, προσκληθείς εις απολογίαν και απολογούμενος, ηρν1Ίθη την αποδιδομένην αυτώ κατηγορίαν». Το δικαστήριο, με την υπ' αριθμ. 99/1948 απόφασή του, «εκήρυξεν αθώον, λόγω αμφιβολιών, τον κατηγορούμενον, των εις αυτόν, διά του κατηγορητη­ ρίου, αποδιδομένων πράξεων» 1 52 . Π. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. όπως τα βίωσαν επιζώντες. 1. Ειρήνη Χρήστου Κοντσιώτη-Κωτούλα, οικοκυρά, κάτοικος Λάρισας. Στην περίοδο της Κατοχής ήμαν οργανωμένη στο Ε.Α.Μ. Βρυοτόπου. Με οργάνωσε η Ελένη Μπιτούνη, η οποία με πρότεινε να γραφτώ στο Κ.Κ.Ε. Εγώ της είπα: «Θα γραφτώ μόνο στο Ε.Α.Μ., γιατί θέλω να αγωνιστώ κατά των κατακτητών. Αυτό συνέβη το 1943». Στο τέλος του 1943 aρραβωνιάστηκα με τον Θανάση Κ. Κωτούλα. Τόσο η δική μου οικογένεια όσο και η δική του ήταν ευκατάστατες. Ο aρραβωνιαστι­ κός μου συμπαθούσε την οργάνωση του Ζέρβα, το Ε.Δ.Ε.Σ. Δεν ήταν, όμως, οργανωμένος, όπως και κανένας από το χωριό μας. Επειδή δεν ήθελε να οργανωθεί στο Ε.Α.Μ. και ήταν υπέρ του Ζέρβα, δυο φορές τον πήραν οι αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ. και τον κακοποίησαν. Ήταν το φθινόπωρο του 1943. Ε μένα δεν μου το είπε και όταν του παρατήρησα ότι ήταν χτυπημένος στο μάτι δικαιολογήθηκε ότι, τάχα, χτύπησε από την καρέκλα. Την άνοιξη του 1944 οι ΕΛΑΣίτες έπιασαν τον αδελφό μου Πολύδωρο, τον ξάδελφό μου Μάκη και τον Τάκη Γ. Κωτούλα. Τους χάσαμε. Αν και ήμαν υπεύθυνη του Ε.Α.Μ., με δυσκολία έμαθα ότι τους είχαν στη Βερδικούσια τρεις μήνες. Τους επισκέφθηκε ο άλλος αδελφός μου, ο Φίλιος1 53 , που τους πήγε τρόφιμα και ρούχα. Ο aρραβωνιαστικός μου, όταν φάνηκαν οι ΕΑΣΑΔίτες, την άνοιξη του '44, και επειδή οι ΕΑΜικές οργανώσεις τον είχαν χαρακτηρίσει «αντιδραστικά», φοβήθηκε μήπως τον ξαναπιάσουν και συνεννοt1θηκε με τον Ηλία Πάντου Κοντσιώτη και με τον Δημήτριο Πετρίκη να φύγουν για τον Ζέρβα. Εκείνοι όμως μετάνιωσαν και πήγαν στον Ε.Λ.Α.Σ., ενώ ο aρραβωνιαστικός μου, Θανάσης Κωτούλας, έφυγε για την Αθήνα. Προφυλακτικά πήγε στον Αμπε­ λώνα με τη σούστα που έκανε το δρομολόγιο Αμπελώνα-Λάρισα και από εκεί 152. Ποιες ήταν οι κατηγορίες που βάρυναν τον κατηγορούμενο Δημ. Μαλλιάρα για τα εγκλήματα που διέπραξαν ο ίδιος και οι ΕΑΣΑΔίτες στις τρεις επιδρομές τους στον Αμπε­ λώνα αναφέρονται στο διατακτικό της υπ' aριθμ. 72/1946 απόφασης του Ε.Δ.Δ. Λάρισας. Βλ. σσ. 192-194. 153. Υποκοριστικό του Τριαντάφυλλος.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣfΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

205

κατέφυγε στην Αθήνα σιδηροδρομικώς. Αυτό έγινε στις 15 Μαί:ου 1944. Στην Αθήνα πήγε σε έναν συγγενή της μητέρας μου, Τζιμ Τζαλς λεγόταν, είχε κάνει στην Αμερική, που είχε στην Ομόνοια το ξενοδοχείο «Μακεδονία», όπου και έμεινε μέχρι την Απελευθέρωση, που τον συνέλαβαν άνδρες της Ταξιαρχίας του Ρίμινι και τον επιστράτευσαν. Και ως «Ριμινίτη», αργότερα, τον έστειλαν στον Αμπελώνα στον σταθμό της χωροφυλακής. Και από τότε, στον Αμπελώ­ να και στον Βρυότοπο τον έλεγαν «Μπουραντά» και μένα «Μπουραντού». Δεν πείραξε κανέναν, ούτε τον πείραξαν. Μάλιστα, σε κάποια συγκέντρω­ ση διαμαρτυρίας των ΕΑΜιτών στον Αμπελώνα, βοήθησε τον συγχωριανό μας κομμουνιστή Ρίζο Ντούρα να αποφύγει τη σύλληψη. Τον Σεπτέμβριο 1944, στο χωριό μας Βρυότοπος, αντάρτες συνέλαβαν ως aντιδραστικούς τον θείο μου Γιάννη Κοντσιώτη, τον συγγενή μας Στέργιο Τσι­ ρόπουλο, πόυ ήταν και πρόεδρος της κοινότητας, και τον Ζήση Λιούπα, Βλά­ χο που είχε έρθει στο χωριό μας στην Κατοχή, επειδή ήξερε γερμανικά και έκανε και τον διερμηνέα με τους Γερμανούς. Τους πήραν και από τότε εξαφα­ νίστηκαν. Την ίδια εποχή στον Αμπελώνα συνέλαβαν τριάντα επτά άτομα. Από αυτούς μερικοί, πρωτύτερα, ήταν κρατούμενοι του Ε.Λ.Α.Σ. στη Βερδικού­ σια, όπως ο Πίτσας, ο Αριστείδης Μπάλλας και άλλοι. Μερικούς τους συνέ­ λαβαν ως μέλη οικογένειας που ο αρχηγός της ξέφυγε, όπως έγινε με τη Χρυ­ σούλα Γ. Ριζοπούλου, που την πήραν, γιατί δεν βρήκαν τον πατέρα της. Όλους αυτούς τους π1Ίγαν στην περιφέρεια του Σατόμπασι (Μαυρόλιθος) στη θέση «Αλγκίνι», κοντά εκεί που σμίγουν ο Πηνειός με τον Ξεριά, όπου υπήρχε ένα πυκνό μικρό δάσος. Από εκεί τους παίρναν έναν-έναν και τους σκότωναν εκεί που ο Πηνειός μπαίνει στη χαράδρα των βουνών, από όπου το ποτάμι περνάει για να βγει στα Τέμπη και από κει στη θάλασσα. Από τότε κανένας από αυτούς τους σαράντα που πιάστηκαν δεν έδωσε σημείο ζωής, εξαφανίστηκαν. Γλύτωσε μόνον ο Αριστείδης Μπάλλας154. Τον συνάντησα μετά την Απελευθέρωση και μου είπε: «Τους κρατουμένους τους είχαν δεμένα τα χέρια. Τους κρατούσαν στο 'Άλγκίνι", από όπου έπαιρναν έναν-έναν και τους εξαφάνιζαν». Τότε ο κρατού μενος [Τάκης] Σιμπόνης άρχισε να μιλάει λέγοντας: «Έτσι και έτσι θα μας σκοτώσουν, θέλω να πω κ.τλ». Τότε ο Μπάλλας κατάλαβε τι τον περιμένει και πρότεινε στον συγκρα­ τούμενό του Τσικρικώνη να λύσει ο ένας τα χέρια του άλλου και να το σκά­ σουν. Ο [Κώστας] Τσικρικώνης έλυσε τα χέρια του Μπάλλα, αλλά ο ίδιος φοβ1Ίθηκε και δεν θέλησε να του λύσει τα χέρια του κι έμεινε. Ο Μπάλλας χώθηκε στο δάσος. Εκείνοι που τους φύλαγαν έψαξαν ένα γύρο, αλλά οι βατώνες 1Ίταν πυκνοί και μεγάλοι, κι έτσι δεν τον ανακάλυψαν και γλύτωσε. Ύστερα κατέφυγε στον Βόλο. 154. Ε ίναι ο μάρτυρας του Δημητρίου Μαλλιάρα που κατέθετε σε όλες τις κατ' ανακοπή δίκες του , τον οποίο αναφέρει στην αφήγησή του, αμέσως πιο κάτω, και ο Αλέκος Σκούφας από τους μελλοθάνατους έγκλειστους του υπογείου.

206

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Λίγο αργότερα, και πριν από την Απελευθέρωση, μιλώντας στο χωριό μας με τον Γιώργο Μπαντη από τη Ροδιά, τον ρώτησα τι έγιναν οι συλληφθέντες. Μου είπε ότι «αυτοί τελείωσαν» και ότι τους πέταξαν στο ποτάμι, τους Αμπε­ λωνίτες. Για τους δικούς μας δεν ηξερε η δεν θέλησε να μου πει γιατί [ εξαφα­ νισμένος] ηταν και ο αδελφός του πατέρα μου. Μετά την Απελευθέρωση, ένας που λέγονταν Μαργκάς στο επίθετο και είχε μύλο και ντριστέλα στον Πηνειό, κοντά στο χωριό Παραπόταμος, κι ερχόταν στο χωριό μας και έπαιρνε μάλλινα για την ντριστέλα, μου είπε ότι τότε που εξαφανίστηκαν οι Αμπελωνίτες έβλεπε να κυλούν στο π'τάμι πολλά ακέφαλα πτώματα. Εμένα εκείνη την εποχη, μετά τη φυγη του aρραβωνιαστικού μου, Θανάση Κωτούλα, με κάλεσε ο συγχωριανός μου Νικόλαος Ξάφης του εφεδρικού Ε.Λ.Α.Σ. και μου είπε να πετάξω τη βέρα, γιατί ο aρραβωνιαστικός μου ηταν «aντιδραστικός». Του είπα: «Προτιμώ τη σφαίρα, παρά να πετάξω τη βέρα, γιατί τον θεωρώ καλό και όχι κακό άνθρωπο». Θυμάμαι ακόμα τη Βασιλικη Παπαγιάννη, που τη σκότωσαν οι Γερμανοί· τη σορό της τη φόρτωσε στο κάρο του ο Γιώργος Χατζ1Ίς και από το πίσω μέρος του χωριού μόνο η μητέρα της και δυο-τρία άτομα την πηγαν στο κοι­ μητ11ριο και την έθαψαν. Επίσης θυμάμαι ότι εγώ, η Κατερίνα Σκρίμπα, χηρα του λεγεωνάριου Γιώργου Σκρίμπα, που τον είχαν σκοτώσει οι αντάρτες και η Χαρίκλεια, σύζ. Κώστα Ανατολίτη, που 1Ίταν αθυρόστομη, η μασταν στον μύλο του Χρυσο­ βέργη και περιμέναμε τη σειρά μας για να αλέσουμε σιτάρι. Η Σκρίμπα, επει­ δη είχε τον ανιψιό της Βασίλη Παπούλια στο Κ.Κ.Ε., π1Ίρε αμέσως σειρά. Τότε η Χαρίκλεια Ανατολίτη σχολίασε: «Τώρα αυτη, σαν έχει τα μέσα, πηρε σειρά, εμείς θα περιμένουμε». Το βράδυ οι αντάρτες η άνθρωποι της οργάνωσης τη Χαρίκλεια την έσπασαν στο ξύλο. Για την επιδρομη των ΕΑΣΑΔιτών στον Αμπελώνα θυμάμαι που ακούστηκε ότι σκότωσαν τον Φίλιππα Βλαχόπουλο και τον γιο του και ότι εκείνη την ημέρα πηρε μια μπόρα κι έπεσε χαλάζι. Με τους Βλαχόπουλους σκότωσαν και τον Γιώργο Ψύλλα και άλλους που τα ονόματά τους δεν θυμάμαι. Τον ίδιο μ1Ίνα, τον Μάιο του 1944, Γερμανοί και ΕΑΣΑΔίτες συνέλαβαν στον δρόμο Δαμάσι-Ζάρκου και τους συγχωριανούς μου Ανδρέα Μπιτούνη και Γιάννη Γιαννόπουλο, που πηγαιναν με κάρο σιτά­ ρι στους αντάρτες, τον Κώστα Κουλιαλη, φαρμακοποιό, και την οικογένεια του Νικόλα Παπαγιάννη. Αυτούς τους τρεις και την αδελφη του Νικόλαου Παπαγιάννη, Βασιλικη Παπαγιάννη, τους σκότωσαν.

2. Σταύρος Αστερίου Παπαγιάννης, κάτοικος Λάρισας, επί τιμη δικηγόρος. Στο χωριό μου Βρυότοπος, όπως και σε όλα τα χωριά της επαρχίας Τυρνά­ βου, υπηρχαν πυρηνες κομμουνιστών από τον Μεσοπόλεμο. Κατά τη διάρ­ κεια της 4ης Αυγούστου το Κ.Κ.Ε. είχε τεθεί εκτός νόμου και οι οργανώσεις ··του διαλύθηκαν. Τα μέλη του καταδιώχθηκαν και σχεδόν όλοι συνεληφθη­ σαν. Οι περισσότεροι κομμουνιστές, ύστερα από βασανιστηρια η για να τα

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

207

αποφύγουν, εξαναγκάστηκαν να υπογράψουν τις περιβόητες «δηλώσεις με­ τανοίας». Οι υπόλοιποι εξορίστηκαν σε νησιά του Αιγαίου ή κλείστηκαν στις φυλακές της Κέρκυρας και της Ακροναυπλίας. Στον Τύρναβο, «αμετανόητοι» κομμουνιστές παρέμειναν ο Κώστας Λουλές με τα αδέλφια του -Βασίλη, Θωμά, Γεδεών και Σύλα-, ο Κώστας Αρίδας και ο Αναστάσιος Καρασούλας. Στον Αμπελώνα ένας από αυτούς 1Ίταν ο Στέφα­ νος Λαρίγκας. Με την κατάληψη της χώρας από τους Γερμανούς, η κυβέρνη­ ση συγκέντρωσε τους «αμετανόητους» κομμουνιστές στις φυλακές της Ακρο­ ναυπλίας και τους παρέδωσε στους Ιταλούς. Με την ίδρυση του Ε.Α.Μ., τον Σεπτέμβριο του 1941, οι ελεύθεροι «δηλω­ σίες», συνεργαζόμενοι με τους λίγους aσύλληπτους και άλλους για διάφορες αιτίες κυνηγημένους, δημιούργησαν τους πρώτους πυρήνες του Κ.Κ.Ε., του Ε.Α.Μ. και των άλλων ΕΑΜικών αντιστασιακών οργανώσεων σε όλα τα χωριά της επαρχίας Τυρνάβου . Στο χωριό μας πρωτοστάτησαν ο Ρίζος, ο Γιάννης και ο Δημήτριος Ντούρας, ο Νίκος Ξάφης, ίσως και άλλοι που δεν τους γνώριζα. Εμένα με στρατολόγησε στον θεσσαλικό «Ιερό Λόχο», τον Αύγουστο του 1942, ο Τάσος Καραγιάννης, που είχε το ψευδώνυμο «Φλογερός». Ήταν φαρ­ μακοϋπάλληλος και εργαζόταν στο φαρμακείο του θείου μου Κώστα Κουλια­ λή στον Αμπελώνα. Με γνώρισε καθώς ερχόταν στον Βρυότοπο κάθε Κυρια­ κή, για να παρακαθίσει, με την οικογένεια του θείου μου στο κυριακάτικο γεύμα, και μιλούσαμε συχνά καθώς οι αυλές των σπιτιών μας επικοινωνούσαν. Με την υπόδειξή μου, ο Τάσος στρατολόγησε και άλλους συνομηλίκους μου στον Ιερό Λόχο, με τους οποίους συγκροτήσαμε την πρώτη ομάδα στο χωριό μας. Την καθοδηγούσε ο ίδιος, ενώ εμένα με είχε ορίσει «Γραμματέα» της. Άλλωστε ήμουν και ο πλέον «γραμματιζούμενος», αφού ήδη είχα τελειώ­ σει τη δεύτερη τάξη του Αστικού Σχολείου155 Αμπελώνα. Με την ίδρυση της Ε.Π.Ο.Ν., τα μέλη του Ιερού Λόχου εντάχθηκαν στη νέα οργάνωση. Γραμμα­ τέας της ομάδας των ΕΠΟΝιτών στον Βρυότοπο, με υπόδειξη του «καθοδηγη­ τψ> μας Τάσου, παρέμεινα εγώ. Καθώς το aντάρτικο του Ε.Λ.Α.Σ. δυνάμωνε, αναπτύσσονταν και οι ΕΑΜι­ κές αντιστασιακές οργανώσεις σε όλα τα χωριά της περιοχής μας. Στον Βρυό­ τοπο, κατά το πρώτο εξάμηνο του 1943, υπήρχαν και δρούσαν όλες οι ΕΑΜι­ κές οργανώσεις: Κ.Κ.Ε., Ε.Α.Μ., Ε.Π.Ο.Ν., Ε.Α., Ε.Τ.Α., εφεδρικός Ε.Λ.Α.Σ., Αετόπουλα και φυσικά «Ασφάλεια», πριν δημιουργηθεί η Εθνική Πολιτοφυ­ λακή. Αλλά για ένα διάστημα και Εργατικό Ε.Α.Μ., στο οποίο είχαν ενταχθεί, «κατ' απόσπαση», ανυπόγραφοι συγχωριανοί μας «προλετάριοι». Άλλες αντιστασιακές οργανώσεις δεν είχα αντιληφθεί να λειτουργούν στον Βρυότοπο σε όλη την περίοδο της Κατοχής, τουλάχιστον φανερά. Ακούγο­ νταν ότι και ο γιατρός Νικόλαος Ράπτης είχε κάνει στη Λάρισα μια οργάνωση 155. Τα αστικά σχολεία είχαν ιδρυθεί από τον Μεταξά, σε αντικατάσταση των παλαιών ημιγυμνασίων που λειτουργούσαν σε κωμοπόλεις.

208

ΣΙΑΥΡΟΣ ΑΣΙΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

με το όνομα «Φιλικ1Ί ΕταιρεLα», αλλά τLποτα περισσότερο. Για τον Ράπτη και την οργάνωσή του έκαναν λόγο μέλη των δύο μεγάλων και «πλούσιων» οικο­ γενειών του χωριού μας. ΑυτοL δεν συμπαθούσαν τις ΕΑΜικές οργανώσεις και, ιδιαιτέρως, το Κ.Κ.Ε., εξαιτLας της ιδεολογLας περL ισότητας, κατάργησης της ατομικής ιδιοκτησLας, κολχόζ κ.λπ. Οι οικογένειες αυτές ήταν του Κώστα, του ΔημητρLου και ΓεωργLου Κωτούλα, και του Ιωάννη, του Χρ1Ίστου, του ΚωνσταντLνου και του Παντελή Κοντσιώτη. Ελάχιστες από τις οικογένειες αυτές εLχαν γLνει μέλη ΕΑΜικών οργανώσεων, κατά προτLμηση της Ε.Α. και της Ε.Τ.Α. Το καλοκαLρι του '43 οι συμπαθούντες τον Ε.Δ.Ε.Σ. και τον Ζέρβα στον γει­ τονικό Αμπελώνα οργάνωσαν μια συγκέντρωση στο Δημοτικό ΣχολεLο του Τατάρ Μαχαλά, στην οποLα θα μιλούσε για το πρόγραμμα του Ε.Δ.Ε.Σ. ο προ­ σκεκλημένος τους γυμνασιάρχης Γρηγόρης Σπανούδης, που υπηρετούσε στο Γυμνάσιο της Λάρισας. ΕLχαν παρευρεθεL αρκετοL και δυο-τρεις από το χωριό μας. Τόλμησαν να κάνουν τη συγκέντρωση, γιατL τον καιρό εκεLνο εLχε γLνει μια συμφωνLα μεταξύ του Ε.Δ.Ε.Σ. και του Ε.Α.Μ.-Ε.Λ.Α.Σ., που επέτρεπε ελευθερLα κιν1Ίσεων στις δύο οργανώσεις. Μετά τη συγκέντρωση αυτή, ενθαρρύνθηκαν όσοι δεν συμπαθούσαν τις ΕΑΜικές οργανώσεις και άρχισαν να μιλούν ελεύθερα για τον Ε.Δ.Ε.Σ., την Ε.Κ.Κ.Α. και τον Ψαρρό. Στον Αμπελώνα ακούσαμε τότε ότι ως ΕΔΕΣLτες εLχαν εκδηλωθεL οι Γ. Ριζόπουλος, Ν. Τσαπραλής, Δημ. ΠLτσας, Αριστ. Μπάλλας, Αναστ. Σιμπώνης, οι δάσκαλοι Δη μ. Μαλλιάρας και ΣαντLκος, καθώς και μερικοL άλλοι. Στο χωριό μας, ένας από αυτούς που μιλούσαν για τον Ε.Δ.Ε.Σ. ήταν ο Γρηγόρης Κ. Κωτούλας, ένας πράος και μετριόφρων νεαρός συγχωριανός μου. Η κατάσταση των ελεύθερων συζητήσεων και ζυμώσεων στα χωριά μας δεν κράτησε πολύ , γιατL μετά τις συγκρούσεις Ε.Δ.Ε.Σ. και Ε.Λ.Α.Σ. στην Ήπειρο, η κατάσταση άλλαξε. Κάθε δραστηριότητα του Ε.Δ.Ε.Σ. στην περιο­ χή που έλεγχε ο Ε.Λ.Α.Σ. απαγορεύτηκε, οι οργανώσεις του διαλύθηκαν και τα μέλη τους χαρακτηρLστηκαν ως «αντιδραστικοL», «εχθροL του Λαού», «επικLνδυνοι για τον αντιστασιακό αγώνα», και αντιμετωπLζονταν ως θανάσι­ μοι εχθροL. Μερικούς από εκεLνους που εLχαν παρευρεθεL στη συγκέντρωση του Σπανούδη τους συνέλαβαν οι ΕΑΜικές οργανώσεις και τους έστειλαν «απάν'», στο ορεινό χωριό Βερδικούσια, για μιαν «ανάκριση» στο αρχηγεLο του Ε.Λ.Α.Σ. , όπου κρατήθηκαν για μεγάλο διάστημα. Όταν τους άφησαν ελεύθερους, τους υπέδειξαν να ενταχθούν στις ΕΑΜικές οργανώσεις ή να καθLσουν ήσυχα. Από το χωριό μας εLχαν συλλάβει ως ζερβικούς τα εξαδέλ­ φια Πολύδωρο Χρ. Κοντσιώτη και Θωμά Κ. Κοντσιώτη, Lσως και άλλους που δεν θυμάμαι. Από τότε τους «aντιδραστικούς» του χωριού μας οι ΕΑΜLτες, ιδιαιτέρως η «Ασφάλεια», τους παρακολουθούσαν αγρύπνως. Την άνοιξη του '44, το aντάρτικο εLχε φουντώσει και στην περιοχ1Ί μας. Τότε στο χωριό μας, στον Αμπελώνα, στη Φαλάνη, στο Άργυροπούλι και στα Δελέρια εγκαταστάθηκαν μηχανοκLνητες γερμανικές μονάδες με τανκς, προ­ φανώς για να προφυλάξουν τη Λάρισα και τον Τύρναβο από επιθέσεις

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΙΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

209

ανταρτών. Το γεγονός αυτό δεν ανέκοψε τη δραστηριότητα των αντιστασια­ κών οργανώσεων, οι οποίες εξακολουθούσαν τη δράση τους με περισσότερη επαγρύπνηση. Θυμάμαι ότι μια μέρα, την άνοιξη του '44, συνάντησα έξω από το χωριό μας τον Θεμιστοκλή Δ. Παπαδημητρίου, μακρινό συγγενή μου , που ήταν επι­ κεφαλής της διμοιρίας του εφεδρικού Ε.Λ.Α.Σ. Το «πόστο» του είχε δοθεί, γιατί στον στρατό έφερε τον βαθμό του λοχία. Όπως συνηθιζόταν τότε, όταν συναντιούνταν δύο τοπικά «στελέχη» των αντιστασιακών οργανώσεων, έκα­ ναν και μία επισκόπηση για τη δραστηριότητα των οργανώσεων στο χωριό και στην περιοχή. Εκεί ο Θεμιστοκλ1Ίς μου είπε ότι παραιτήθηκε από διμοιρί­ της του εφεδρικού Ε.Λ.Α.Σ., γιατί του ανέθεσαν να συλλάβει τον δάσκαλο Δημήτριο Γ. Μαλλιάρα από τον Αμπελώνα, ως aντιδραστικό και ΕΔΕΣίτη. «Εγώ», μου είπε, «τους απάντησα ότι γράφτηκα στο Ε.Α.Μ. και ανέλαβα διμοιρίτης του εφεδρικού Ε.Λ.Α.Σ. στο χωριό μας για να αγωνιστώ εναντίον των κατακτητών και όχι για την επικράτηση του κομμουνισμού , και τους δήλωσα ότι παραιτούμαι». Δεν θυμάμαι ποια ακριβώς ήταν η αντίδρασή μου, αλλά πιστεύω ότι δεν συμφώνησα με την παραίτησ1Ί του. Από τότε ο Θεμιστο­ κλής Παπαδημητρίου καταγράφηκε από τις οργανώσεις του χωριού μας ως «αντιδραστικός»156• Η αλήθεια είναι ότι όλα τα μέλη της πατρικ1Ίς του οικογέ­ νειας ήταν ανέκαθεν «βασιλικοί». Στις 12 Μαtου 1942 Γερμανοί, όπως φαινόταν από τις στολές τους, έχοντας μαζί τους και τον φαρμακοποιό Παναγιώτη Κριθαριώτη από τον Αμπελώνα, ως οδηγό ή διερμηνέα -πάντως γνώριζε τη γερμανική γλώσσα-, συνέλαβαν, στο σπίτι του στον Βρυότοπο, τον Κώστα Α. Κουλιαλή, φαρμακοποιό, που διατηρούσε το δεύτερο φαρμακείο στον Αμπελώνα, και ήταν γραμματέας του Ε.Α.Μ. Αμπελώνα157. Το ίδιο βράδυ, άλλοι Γερμανοί συνέλαβαν τη μάνα, τη σύζυγο με τα τρία ανήλικα παιδιά της και τις δύο αδελφές του Νικόλα Γ. Παπαγιάννη, γραμματέα της τοπικής επιτροπΊΊς του Ε.Α.Μ. Βρυότοπου, επει­ δή δεν βρήκαν τον ίδιο. Από τους συλληφθέντες, τον Κώστα Κουλιαλή τον σκότωσαν την επομένη στη Λάρισα, όπου τους οδήγησαν για ανάκριση στο αρχηγείο των S.S., καθώς 156. Μετά την Απελευθέρωση, ο Θεμ. Παπαδημητρίου διορίστηκε αντιπρόεδρος της κοι­ νότητας Βρυότοπου, με πρόεδρο τον Δημήτριο Α. Τσιρόπουλο, πρώην ΕΛΑΣίτη, του οποί­ ου τον πατέρα, Αστέρια Τσιρόπουλο, είχαν πάρει οι <<αντάρτες» τον Σεπτέμβριο του 1944, για μια ανάκριση, για να εξαφανιστούν από τότε τα ίχνη του. Αυτοί οι δυο <> aποκήρυ­ ξης μετά <<βδελυγμίας>> του κομμουνισμού και του Κ.Κ.Ε. Σ' αυτούς τους <<δηλωσίες>> εμπι­ στεύθηκε το Κ.Κ.Ε., στην αρχ1], τις ηγεσίες των τοπικών επιτροπών του Ε.Α.Μ.

210

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΊ'ΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

επιχείρησε να αποδράσει. Από τις γυναίκες της οικογένειας Ν. Παπαγιάννη, τη σύζυγο και τα παιδιά του τους άφησαν ελεύθερους στο φρουραρχείο Τυρ­ νάβου, όπου τις πήγαν αμέσως μετά τη σύλληψή τους, ενώ τις άλλες τρεις γυναίκες τις μετέφεραν στη Λάρισα και τελικώς τις κράτησαν στο Τάγμα Γεφυροποιών καμιά δεκαπενταριά ημέρες. Στα μέσα Ιουλίου, σε μια επιδρο­ μή των Γερμανών στο χωριό Ροδιά, τη μία από τις δύο αδελφές, τη Βασιλική (Τσικούλα) Παπαγιάννη, στέλεχος του Ε.Α.Μ. γυναικών Βρυότοπου, τη συνέλαβαν μαζί με πολλές γυναίκες του χωριού και κατά τη μεταφορά τους στον Βρυότοπο, καθώς αποπειράθηκε να αποδράσει, τη σκότωσαν. Τον Μάιο του 1944, ΕΑΣΑΔίτες με Γερμανούς από τη Λάρισα, με επικεφα­ λής τον δάσκαλο Δημήτριο Μαλλιάρα και το πρωτοπαλλήκαρό του Δημήτριο Ψαθά, έκαναν επιδρομές στη Φαλάνη και στον Αμπελώνα. Στη Φαλάνη είχαν συλλάβει πολλούς και σκότωσαν τους αντάρτες Κωνσταντίνο Ψαρρά μπρο­ στά στο σπίτι του, καθώς προσπάθησε να τους ξεφύγει, και τον Νικόλαο Στε­ φίκο. Αυτόν τον τελευταίο τον τουφέκισαν μπροστά σ' όλο το χωριό. Σκότω­ σαν επίσης τον Κώστα Σβώλα από τον Αμπελώνα, στέλεχος της Ε.Π.Ο.Ν., και λεηλάτησαν νοικοκυριά. Χειρότερα συνέβησαν στον Αμπελώνα. Εδώ συνέλαβαν και κακοποίησαν πολλούς, σκότωσαν συνολικώς δεκαεπτά, στρατολόγησαν νέους για το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και λεηλάτησαν αγρίως τις περιουσίες των φονευθέντων, των συλ­ ληφθέντων και των καταδιωκομένων. Όλοι οι συγχωριανοί μου ξέρουν ότι, τέλος Σεπτεμβρίου-αρχές Οκτωβρίου, οι αντάρτες πήραν τους συντοπίτες μας Στέργιο Τσιρόπουλο, πρόεδρο της κοινότητας -ο γιος του Δημήτριος Ίiταν από το 1943 στον Ε.Λ.Α.Σ.-, Ιωάννη Κοντσιώτη, Γεώργιο Κωτούλα, από τους «προύχοντες» του χωριού, και τον Ζήση Λιούπα, και τους πήγαν «απάν'» στη Βερδικούσια για «ανάκριση». Από τότε χάθηκαν τα ίχνη τους. Μετά την Απελευθέρωση, ο γιος του Στέργιου Τσιρόπουλου, που εξαφάνισαν οι «αντάρτες», Δημήτριος, διορίσθηκε πρόε­ δρος της κοινότητας Βρυότοπου και συνεργάστηκε με τις παρακρατικές ομά­ δες του Γρηγόρη Σούρλα. Μαζί με τον Θεμιστοκλή Παπαδημητρίου ηγήθη­ καν των παραστρατιωτικών οργανώσεων Μ.Α.Υ., Τ.Ε.Α. και πρωτοστάτησε στις διώξεις εναντίον αριστερών. Το καλοκαίρι του 1945 έφερε στο χωριό την ομάδα του Σούρλα, η οποία, ως αντίποινα για τον φόνο του πατέρα του και των άλλων -που έχουν αναφερθεί-, συνέλαβε, βασάνισε απάνθρωπα και εκτέλεσε με μαχαίρι τον συγχωριανό μας Νίκο Ξάφη, έναν «δηλωσία» κομ­ μουνιστή, επικεφαλής του εφεδρικού Ε.Λ.Α.Σ., τον οποίο θεώρησε υπεύθυνο της εξαφάνισης του πατέρα του. Σκοτώθηκε επίσης και ο Δημήτρης Καζα­ ντζΊiς, ως υπεύθυνος και αυτός για τους τέσσερις εξαφανισθέντες. Την ίδια εποχή παρόμοιες συλλήψεις και εξαφανίσεις αντιΕΑΜικών σημει­ ώθηκαν και στα γειτονικά χωριά, Αμπελώνα και Φαλάνη 158. Ιδιαιτέρως στον 158. Ο ι συλλήψεις των <<αντιδραστικών>> αποδίδονταν στους <<αντάρτες», πράγματι όμως, γίνονταν από έμπιστα μέλη του Κ.Κ.Ε. άλλων χωριών, ώστε να μην αναγνωρίζονται

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

211

Αμπελώνα συνελ1Ίφθησαν και εξαφανίστηκαν δεκάδες aντιφρονούντες, μεταξύ αυτών και γυναίκες που πλήρωσαν με τη ζωή τους την αδυναμία των διωκτών τους να συλλάβουν τους άνδρες ή τους πατεράδες τους. Ονόματα εξαφανισθέντων «αντιδραστικών» στον Αμπελώνα ακούστηκαν του Δημη­ τρίου Πίτσα, κτηματία, του Κώστα Φέκα, ράπτη, του Αναστάσιου Συμπόνη, αγρότη, του Κώστα Τσικρικώνη, κτηνοτρόφου, της Χρυσούλας Γ. Ριζοπού­ λου, της Αγγελικής και της Λούλας Κουκούλη -μάνας και αδελφής του Κώ­ στα Κουκούλη, που ήταν αξιωματικός στον Ε.Λ.Α.Σ.-, της μάνας και της κόρης του Κ. Παρίση, του Γιάννη Χασιούρα, του παπά Σταύρου Τσελά και άλλων, των οποίων τα ονόματα δεν θυμάμαι. Από τη Φαλάνη οι «αντάρτες» -σ' αυτούς απέδιδαν οι φ1Ίμες τις συλλήψεις- συνέλαβαν τον Κωνσταντίνο Αλαμάνη, τους αδελφούς Θωμά και Γεώργιο Νταούτη, τους αδελφούς Γιάν­ νη και Βαγγέλη Αλατά, τη Φωτεινή Κυρίτση, σύζυγο του Κώστα Κυρίτση, προέδρου της κοινότητας Φαλάνης, που από τότε εξαφανίστηκαν. Τους κρατουμένους τους οδηγούσαν στη Βερδικούσια. Εκεί γινόταν «δίκη» και, με βάση τα στοιχεία που έστελναν οι οργανώσεις του τόπου καταγωγής των συλληφθέντων, το δικαστήριο αποφαινόταν για την ενοχή ή την αθωότη­ τα των συλληφθέντων. Εάν δεν υπήρχαν στοιχεία προδοσίας ή άλλων εγκλη­ ματικών πράξεων, οι συλληφθέντες κηρύσσονταν αθώοι και αφήνονταν ελεύ­ θεροι να επιστρέψουν στα χωριά τους. Οι περισσότεροι από αυτούς όμως δεν έφθασαν ποτέ στους δικούς τους. Τους έπιαναν κατά την επιστροφή τους έμπιστοι του κόμματος και τους εξαφάνιζαν. Την περίοδο της Κατοχής, επικεφαλής των ΕΑΜικών οργανώσεων στο χωριό μου, όσο θυμάμαι, ήταν οι εξής: του Κ.Κ.Ε. ο Ρίζος Ντούρας, ο Θωμάς Μπαμζέλης,1 ο Δημήτριος Ντούρας και ο Βαγγέλης Γιαννόπουλος, επιστήθιος από τα θύματα ή τους οικείους τους. Οι συλλαμβανόμενοι <>, ιδίως αγρότες, κι ανάμεσά τους 38.000 Έλληνες (Βλ. Σταύρου Τζίμα, μαρ­ τυρία Κλεοπάτρας Μαρουφίδου, <<Η Καθημερινψ>, 2.7.2006). Εδώ σ' εμάς, θύματα υπήρ­ ξαν μερικές χιλιάδες άνθρωποι που δεν δέχονταν, άκριτα, ως ορθές όλες τις αποφάσεις και τις δραστηριότητες του Ε.Α.Μ. Υπάρχουν πολλές τέτοιες χαρακτηριστικές περιπτώσεις, που γνωρίσαμε από τις καταθέσεις των μαρτύρων στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας και από τις αφηγή­ σεις επιζώντων. Θα αναφέρω ακόμα δύο που συνέβησαν στα Αμπελάκια και στην Ελασσό­ να. Στ' Αμπελάκια συνελήφθησαν και εξαφανίστηκαν ο Σωκράτης Σολωμός, διακεκριμένος δάσκαλος, κι ο Ευθύμιος Ευθυμιάδης, κτηματίας, αμφότεροι δημοκρατικών φρονημάτων. Μετά τη σύλληψη του Σ. Σολωμού και την εξαφάνισή του, ο γιος του Άτσης εντάχθηκε στον Ε.Α.Σ.Α.Δ. (ενώ είχε αρνηθεί να ενταχθεί στην Ε.Ο.Ν. του Μεταξά) και, όπως θα διαπιστώ­ σει ο αναγνώστης, βρέθηκε κατηγορούμενος σε πολλές υποθέσεις δωσιλόγων που εκδικά­ στηκαν από το Ε.Δ.Δ. Λάρισας. Βλ. και Αντώνης Στρούλιας, Γράμματα στον Μιχάλη, ιδ. έκδ., Αθ1Ίνα 2000, σ. 186. Στην Ελασσόνα συνελ1Ίφθησαν και εξαφανίστηκαν τον Μάρτιο του 1943 οι Νικόλαος Χατζηευθυμίου, Χρ1Ίστος Καψάλης και Χρήστος Δαμαλάς, με την κατηγορία ότι επιδίωκαν να συγκροηΊσουν ένοπλη ομάδα της οργάνωσης <<Φιλικ1Ί Εται­ ρεία>>, του γιατρού Ν. Ράπτη, για να χτυπ1Ίσει τον Ε.Λ.Α.Σ.

212

ΣΤΆΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

φίλος μου την εποχή εκείνη, και στην ομάδα των γυναικών η Καλλιόπη Τσι­ ροπούλου· του Ε.Α.Μ. ο Νικόλας Παπαγιάννης και η Ειρήνη Χρ. Κοντσιώτη και, στο τμήμα γυναικών η Βασιλική Γ. Παπαγιάννη· της Ε.Π.Ο.Ν. ο υποφαι­ νόμενος και ο Κώστας Χατζής της Ε.Α. η Γεωργία Ουλάνη· της Ε.ΤΑ. ο Στέργιος Θωμά Όντος του εφεδρικού Ε.Λ.Α.Σ. ο Θεμιστοκλής Παπαδημη­ τρίου, ο Πολύδωρος Κοντσιώτης και ο Νικόλαος Ξάφης της «Ασφάλειας» ο Απόστολος Μαλιάγκας. Ο Β αγγέλης Γιαννόπουλος μου είχε εκμυστηρευθεί ότι, όπως έμαθε, εκείνη την εποχή στον Αμπελώνα είχαν συλληφθεί από τις ΕΑΜικές οργανώσεις δύο γυναίκες που εμφανίστηκαν ως μαυραγορίτισσες και αγόραζαν ή aντάλλα­ ζαν διάφορα πράγματά τους με σιτάρι. Τις δύο γυναίκες η οργάνωση παρέ­ δωσε σε δύο μέλη της Ο.Π.Λ.Α., στον Τριαντάφυλλο Πούλιο και στον Χαρί­ λαο Μπρότση, για να τις συνοδεύσουν και να τις παραδώσουν στη διοίκηση του Τάγματος του Ε.Λ.Α.Σ. στον νότιο Όλυμπο. Οι δύο «συναγωνιστές» με τις κρατούμενες πέρασαν νύχτα από τον Βρυότοπο και πορεύτηκαν προς το χωριό Ροδιά, στα ρ ιζά του Ολύμπου. Όταν έφθασαν στον ξεροπόταμο «Ξηριά», τις βίασαν, τις σκότωσαν και στη συνέχεια τις έθαψαν στην άμμο του ξεροπόταμου. Ο ίδιος μου είπε και για ένα άλλο παρόμοιο επεισόδιο, που αυτή τη φορά έγινε στον οικισμό Μαυρόλιθο, στο οίκημα όπου στεγαζόταν η «αχτιδική» επιτροπ1Ί του Κ.Κ.Ε. Αμπελώνα μετά τις επιδρομές του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στην κωμόπολη. Είχε συλληφθεί στον Αμπελώνα ένας «μαυραγορίτης». Θεω­ ρήθηκε κατάσκοπος η οργάνωση τον προώθησε στον Μαυρόλιθο. Εκεί τον «ανέκριναν» τα μέλη της αχτιδικής επιτροπής του Κ.Κ.Ε. με επικεφαλής τον γραμματέα της Βαγγέλη Καπλάνη. Τον βασάνισαν άγρια για να ομολογήσει ότι ήταν κατάσκοπος. Αυτός αρνήθηκε την κατηγορία και στο τέλος τον εκτέ­ λεσαν με ξιφολόγχη. Όλοι εκείνοι που γνώριζαν αυτές τις δύο υποθέσεις κρά­ τησαν το στόμα τους κλειστό και κανένας από τους υπαίτιους δεν έδωσε λόγο γι' αυτές τις aποτρόπαιες πράξεις. Από αφηγ1Ίσεις πρωταγωνιστών έμαθα ακόμα δύο περιστατικά, τα οποία εικονογραφούν με τον πιο ανάγλυφο τρόπο το αμοιβαίο αδελφοκτόνα πάθος που είχε καλλιεργηθεί το τελευταίο έτος της Κατοχής ανάμεσα στις ΕΑΜικές οργανώσεις και στους «aντιδραστικούς». Από τους τελευταίους μήνες του '43 έως τον Απρίλιο του '44 1Ίμουν γραμ­ ματέας στη Διοίκηση Πολιτοφυλακής Φλώρινας. Κατά τα «Δεκεμβριανά» πολλοί Αθηναίοι κατέφυγαν στην κεντρική Ελλάδα. Μερικοί είχαν φθάσει ως τη Φλώρινα. Κάμποσοι από αυτούς, τα βράδια, έρχονταν στα γραφεία της διοίκησης, για να ακούσουν στο μοναδικό ραδιόφωνο τα νέα για τις μάχες που συνεχίζονταν στην Αθήνα, όπως τα μετέδιδαν οι ραδιοσταθμοί της Αθή­ νας, του Λονδίνου, ή της Μόσχας, όταν κατορθώναμε να «Πιάσουμε». Μεταξύ άλλων, ακούγαμε για τα εγκλήματα που διέπρατταν οι εμπόλεμοι στις περιοχές που κατείχαν ή καταλάμβαναν ύστερα από μάχη, και ιδιαίτερα οι Χίτες σε βάρος του «αθηνα"ίκού λαού». Αυτά τα σχολίαζαν, επικριτικά και με αγανάκτηση, οι παρευρισκόμενοι. Ένα βράδυ άκουσα από αγανακτισμένο

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΓΙΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

213

Αθηναίο «πρόσφυγα» να μας διηγείται το εξής περιστατικό ως απάντηση στην τρομοκρατία των Χιτών: «Μαζί με τις δυνάμεις του Ε.Λ.Α.Σ. μαχόμα­ σταν και εμείς κατά των "Μπουραντάδων", των Χιτών, των Ιερολοχιτών και των άλλων προδοτών. Τη νύχτα κάναμε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στις συνοικίες. Ξετρυπώναμε από τα σπίτια τους και καθαρίζαμε επιτόπου τους aντιδραστικούς. Εγώ ο ίδιος, σε μια τέτοια επιχείρηση, συνέλαβα έναν θείο μου, μπουρζουά, αδελφό του πατέρα μου, και πολύ αντιδραστικά. Τον καθα­ ρίσαμε. Αυτό το ρολόι -και μας έδειξε ένα ολόχρυσο ρολόι τσέπης- είναι δικό του». Και ανοίγοντας το καπάκι, μας έδειξε το εγχάρακτο ονοματεπώνυμο του θείου του, το οποίο δεν συγκράτησα. «Το κρατώ ως ενθύμιο», μας είπε. Άλλοι αφηγήθηκαν τα δικά τους κατορθώματα κατά των αντιδραστικών. Το παρακάτω όμως ήταν το συνταρακτικότερο, γι' αυτό και παρέμεινε στη μνήμη μου. Το αφηγήθηκε ένας πολιτοφύλακας που υπηρετούσε στη διοίκη­ ση πολιτοφυλακής. Σ' ένα χωριό ή σε χωριά της περιφέρειας Φλωρίνης ή Κοζάνης, είχαν συλ­ λάβει πολλούς «aντιδραστικούς». Μια μέρα διατάχθηκε ο ίδιος με άλλους «συναγωνιστές» να τους μεταφέρει σε ανώτερο κλιμάκιο του Ε.Λ.Α.Σ. ή της πολιτοφυλακ1Ίς. Ο δρόμος-μονοπάτι διέσχιζε και ορεινές περιοχές. Ο aφηγη­ τής με άλλους π1Ίγαινε μπροστά, ενώ άλλοι συναγωνιστές ακολουθούσαν την ομάδα των κρατουμένων. Σε κάποιο δύσβατο σημείο της διαδρομής το μονο­ πάτι στένευε επικίνδυνα και έστριβε απότομα. Ο ίδιος σταμάτησε στο εσωτε­ ρικό της στροφής και έβγαλε τη γυριστή κάμα -την είχε και τώρα στο ζωνάρι του και μας την επέδειξε-, «λάζο» την ονόμαζαν. Και καθώς οι άλλοι σύντρο­ φοί του περνούσαν έναν-έναν τους κρατουμένους από τη στροφή, αυτός, μας είπε, τους άρπαζε ξαφνικά από τα μαλλιά, έγερνε το κεφάλι τους στο γόνα του και με μια μαχαιριά τους έκοβε το λαρύγγι, χωρίς να προλάβουν να κάνουν «κιχ». Τον νεκρό τον «έσμπρωχνε» πέρα. Μου φάνηκε τρομερό και απίστευτο, και τον ρώτησα: «Κι ο τρίτος που ακολουθούσε και έβλεπε τη σφαγή πώς δεν προσπαθούσε να ξεφύγει 1l δεν έβαζε τις φωνές για να σκορ­ πίσουν οι άλλοι;». «Δεν προλάβαινε, αλλά και παρέλυε από τον φόβο του», μου απάντησε. Έτσι τους έσφαξαν όλους. «Δεν γλύτωσε κανένας "aντιδρα­ στικός"», μας διαβεβαίωσε με υπερηφάνεια.

3. Φώτης Δημητρίου Αλατάς, κάτοικος Φαλάνης, γεωργός. Ανθή, σύζυγος Φώτη Αλατά, κάτοικος Φαλάνης, οικοκυρά. Φώτης: Έλαβα μέρος στον Αλβανικό Πόλεμο. Τραυματίστηκα βαρύτατα στον αριστερό μηρό και στο στήθος. Νοσηλεύθηκα στο στρατιωτικό νοσοκο­ μείο Αθηνών επί εννέα μ1Ίνες. Όταν μπήκαν οι Γερμανοί στην Αθήνα, κατέ­ λαβαν το νοσοκομείο και μας μετέφεραν σε άλλο νοσοκομείο. Στην περίοδο της Κατοχής ήμαν στη Φαλάνη. Άρχισαν να οργανώνονται στο χωριό και μου πήραν δύο αδέλφια. Τους πήραν κρατούμενους απάνω στα βουνά οι αντάρτες, το κομμουνιστικό κόμμα. Ανθή: Δεν ήταν εδώ αντάρτες του Ζέρβα.

214

ΣΓΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Φώτης: Εδώ, δικοί μας χωριανοί 1Ίταν αντάρτες [στον Ε.Λ.Α.Σ. ] . Τους πήραν κρατούμενους από δω, τα δυο αδέλφια μου και κάτι άλλους, και τους πήγαν απάνω στα βουνά, δεν ξέρω πού τους πήγαν, στη Βερδικούσια τους πήγαν, πιο πέρα τους πήγαν . . . Τα αδέλφια μου λεγόταν ο ένας Βαγγέλης και ο άλλος Γιάννης. Ανθή: Εκείνη τη βραδιά μόνον αυτούς πήραν. Ύστερα, άλλο βράδυ, π1Ίραν τους άλλους. Φώτης: Εμείς δεν ήμασταν στις ΕΑΜικές οργανώσεις. Είχαμε περιουσία. Ήρθαν και μας πήραν δέκα τόνους σιτάρι, ένα δωμάτιο με σιτάρι. Το πήραν και το έδωσαν εδώ. Έμασαν όλους του χωριανούς εδώ πέρα και το πήραν και το πήγαν στα σπίτια τους. Έμασαν όλους τους Βλάχους. Ήταν πολλοί εδώ Βλάχοι και πήραν το σιτάρι. Εμένα δεν με πήραν οι αντάρτες, ήμαν μικρός. Πήραν τον Βαγγέλη και τον Γιάννη από το Δασοχώρι, όπου κρυβόταν σε σπί­ τι συγγενή μας. Έμειναν εκεί κάνα δυο μέρες. Πήραν χαμπάρι αυτοί, οι αντάρτες, ότι 1Ίταν εκεί και πήγαν και τους πήραν. Ήταν παντρεμένοι και οι δύο. Τον έναν τον π1Ίραν από το σπίτι όπου έμειναν στο Δασοχώρι και τον άλλο από ένα μαντρί, έξω από το χωριό, όπου πήγε να κοιμηθεί, για να φυλα­ χτεί καλύτερα. Τους πήραν και τους δύο και από τότε εξαφανίστηκαν. Τότε πιάσαν στον Τύρναβο τον Κώστα Αλαμάνη, που πήγε τη γυναίκα του σε για­ τρό, και τον εξαφάνισαν. Τον σκότωσαν και τον έριξαν σε πηγάδι. Τον σκό­ τωσαν, γιατί είχαμε πέντε δεκάρες παραπάνω, γιατί είχαμε μια περιουσία λίγο περισσότερο εμείς απ' αυτούς. Ο Κώστας Αλαμάνης ήταν πλουσιότερος. Τότε πήραν και κάνα δυο άλλους. Ανθή: Τη Φωτεινή Κυρίτση, σύζυγο του Κώστα Κυρίτση, την είχαν πάρει. Δεν βρήκαν τον Κώστα Κυρίτση, πήραν αυτήν και τη σκότωσαν. Τότε είχαν πάρει τα αδέλφια μου, που σου είπα, τον Κώστα και τον Θανάση Μπακρα­ τσά. Πήγαμε στον Τύρναβο, η μάνα μου κι εγώ, και είδαμε τον Τάσο Καρα­ σούλα και αυτός μεσολάβησε και τους άφησαν. Ήταν πρώτος εξάδελφος της μάνας μου, είχε υποχρέωση, διότι τον φιλοξενήσαμε, όταν ήρθε από την Ακροναυπλία. Κάθισε σε μας 40 μέρες. Τον ξεψειριάσαμε, τον περιποιηθήκα­ με. «Όπως σε βοήθησα εγώ, θέλω να με βοηθ1Ίσεις και συ», του είπε η μητέρα μου. 159 Στην Ακροναυπλία που 1Ίταν εξόριστος τον βοηθούσαμε, τον στέλνα­ με καλάθια [με τρόφιμα] . Εκτός από Μπακρατσά, Κυρίτση, Αλαμάνη και Αλατά, άλλους δεν πείραξαν [οι αντάρτες]. Ήταν οι Γερμανοί τότε ακόμα στη Φαλάνη. Στο δικό μας το σπίτι κάθονταν Γερμανοί. Φώτης: Το όνομα Δημήτριος Μαλλιάρας ακουστά το έχω. Δεν ξέρω αν ήταν στο Ε.Δ.Ε.Σ. Ανθή: Ήταν πολλοί με τον Ζέρβα, αλλά δεν δείχνονταν, δεν ήταν φανεροί, ήταν κρυφοί. Ήταν ο Σκόρδας, πολλοί άλλοι. Αλαμαναίοι, πολλοί άλλοι. Ο

159. Αυτό μου το είχε αφηγηθεί και πριν από λίγες μέρες που τους είχα επισκεφτεί για πρώτη φορά. Αφ. Κατ. Ε, τετρ. Α', σ. 187.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

215

Πετρούλιας [1Ίταν στον Ε.Δ.Ε.Σ.] ήταν στον συνεταιρισμό τότε. Και η οικογέ­ νεια Αλατά ήταν με τον Ζέρβα. Φώτης: Δεν είχαμε οργάνωση εδώ το Ε.Δ.Ε.Σ. Δεν τους άφηναν οι κομμου­ νιστές. Τους πήραν αυτούς [που εξαφάνισαν] , γιατί είχαν πέντε δεκάρες παραπάνω. Είχαμε αργότερα οργάνωση, πηγαίναμε στον Αμπελώνα. Ήμα­ στε ανεξάρτητη οργάνωση. 160 Τον Τσαπραλή τον Νίκο τον θυμάμαι. Αυτός πρέπει να ήταν στον Ε.Δ.Ε.Σ. Ανθή: Ο Αριστείδης ο Μπάλλας, ο Ριζόπουλος [ήταν με τον Ε.Δ.Ε.Σ.]. Πολ­ λούς ΕΔΕΣίτες κυνήγησαν στον Αμπελώνα και στον Τύρναβο. Φώτης: Όταν πήγαν οι αντάρτες να πιάσουν τον Θύ μιο τον Αλαμάνη, αυτός τους είπε να φύγουν, γιατί είχε όπλο και θα σκοτώσει κανέναν. Αυτοί επιχείρησαν να μπουν στο σπίτι σμπρώχνοντας την πόρτα, οπότε αυτός πυρο­ βόλησε και οι αντάρτες έφυγαν, φοβήθηκαν μην τους προφτάσουν οι Γερμα­ νοί που ήταν στη Φαλάνη. Έτσι είπαν. Ανθή: Θυ μάμαι πως ήρθαν και μας μάσαν και μας κλείσαν [στην εκκλη­ σία], είχαν κάνει έναν κύκλο, ήταν με όπλα, Ε.Α.Σ.Α.Δ. τους έλεγαν. Μας βγά­ λαν έξω και ένας περνούσε γύρω και μ' έλεγε «φεύγα», χωρίς να με κοιτάζει, και λέει: «Αν μπορείς να φύγεις, φεύγα. Φεύγα από μπροστά, φεύγα». «Γιατί να φύγω», λέω, «τι έχω [κάνει] ; Τι ανάγκη έχω να φύγω, για ποιο λόγο να φύγω», τον έλεγα εγώ. Αυτός έκανε πιο πέρα και πάλι έλεγε κρυφά «φύγε». Και αναγκάστηκα κι εγώ, περνάω μέσα από την εκκλησία, τρέχω από πίσω και έφυγα σπίτι. Δεν ξέρω ποιος ήταν αυτός. Δεν θυμάμαι ποιος 1Ίταν. Τότε δεν σκότωσαν κανέναν. Μας διέλυσαν ύστερα. Ζητούσαν τότε τον Γιάννη τον Καραμούστο. Ήρθαν στο σπίτι και μας π1Ίραν [οι ΕΑΣΑΔίτες]. Ε μείς, πόρτες, παράθυρα κλειστά. Δεν τον ξέραν καλά. Έλεγαν Μούστος, όχι Καραμούστος. Έψαχναν. Ε μείς λέγαμε ότι δεν είναι κανένας Μούστος εδώ πέρα και που κατά λαχού ο Γιάννης ο Καραμούστος τρύπωσε στο σπίτι μας, χωρίς να ξέρουμε εμείς ότι μπήκε. Όταν π1Ίγα εγώ στο σπίτι, μου λέει: «Έφυγαν;». Ποιος είναι δεν μου λέει. «Εγώ είμαι», λέω, «τι θέλεις;». «Σκέπασέ με, κρύψε με», με λέει. «Πού, πού να κρυφτείς; Τώρα έφυγαν αυτοί», λέω. «Έφυγαν», λέει, «στάσου να βγω», και βγήκε. Φώτης: Δύο Γερμανούς σκότωσαν εδώ πέρα. Πήγαν να πειράξουν κορί­ τσια δικά μας [από τη Φαλάνη]. Νεαροί Γερμανοί στρατιώτες. Ο Βασίλης ο Καραμούστος [τους σκότωσε]. Τους σκότωσαν, τους έβαλαν απάν' στο κάρο και τους πήγαν και τους πέταξαν στον Πηνειό. Ο Ψαρράς161 , που 1Ίταν aντάρτης και ήρθε στο χωριό, χαιρετούσε τον έναν, χαιρετούσε τον άλλο [έξω στα καφενεία]· το πρόσεξαν οι Γερμανοί, τον παρ α160. Αφορά τη μεταπελευθερωτικ1Ί περίοδο. Πρόκειται για τα Μ.Α.Υ., Τ.Ε.Α. κ.λπ., παρα­ στρατιωτικές οργανώσεις που επόπτευε ο στρατός στη διάρκεια του δεύτερου αντάρτικου. 161. Ο Κώστας Ψαρράς ήταν aντάρτης και βρέθηκε στη Φαλάνη. Την ημέρα που θα έφευγε από τη Φαλάνη για τη μονάδα του, πέρασε από την αγορά και αποχαιρέτησε τους

216

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΙΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

κολούθησαν και, όταν πήγε στο σπίτι του για να πaρει το όπλο και να φύγει, τον σκότωσαν έξω από το σπίτι του. Ανθή: Σε μια ξένη αυλή που πήγε να κρυφτεί [τον σκότωσαν]. Εκεί ήταν aλλος Γερμανός, και, μόλις τον είδε, τον σκότωσε. Ήταν αντaρτης. Τον Στεφί­ κο τον σκότωσαν μπροστa στην εκκλησία. Ήταν κομμουνιστής. Δεν ήμαν, όταν τον σκότωσαν, ήμαν στον Τύρναβο τότε. Ήρθαν [οι ΕΑΣΑΔίτες] κaμπο­ σες φορές με τους Γερμανούς. Μια μέρα ήρθαν οι ΕΑΣΑΔίτες και μίλησε ένας παπaς στην εκκλησία, διaκος κιόλας, απ' αυτούς τους ΕΑΣΑΔίτες. Είπε διa­ φορα πρaγματα μέσα στην εκκλησία. Ήταν η μaνα μου. Έλεγε: «Μίλησε ένας παπaς μέσα στην εκκλησία, εναντίον των κομμουνιστών, των ανταρτών». Οι ΕΑΣΑΔίτες είχαν όπλα. Φώτης: Υπήρχαν οργανώσεις του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Φυλαγόμασταν [από τους αντaρτες], είχαμε όπλα. Έρχονταν και οι Γερμανοί. Εμείς φυλαγόμασταν στο σχολείο. Ερχόταν να φυλαχτεί και ο παπaς του χωριού μας. Ανθή: Οι αντaρτες πήγαν ένα βρaδυ και χτύπησαν το σχολείο. Έριξαν ένα βλήμα από πaντσερ, αλλa δεν πέτυχε το σχολείο. Χτύπησε στο σπίτι του Κυρίτση που 1Ίταν δίπλα και έφυγε μια πέτρα απ' τη γωνία του. Εκείνη τη στιγμή πυροβόλησε απ' το παρaθυρο του σχολείου τους αντaρτες ο μικρότε­ ρος αδελφός του Φώτη, ο Θωμaς, και έφυγαν οι αντaρτες ( . . . ). Φώτης: Στην ομaδα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ήμασταν αρκετοί, καμιa δεκαριa­ δεκαπέντε. Ανθή: Εγώ θυμaμαι δυο φορές που ήρθαν οι ΕΑΣΑΔίτες. Μια φορa που μας έβγαλαν από το σπίτι, «όλοι έξω, όλοι έξω» είπαν, και μια φορa που χτύ­ πησαν τον Στεφίκο· τότε ή μαν στον Τύρναβο. Δεν θυμaμαι τα ονόματα, ποιοι ήταν στην οργaνωση [του Ε.Α.Σ.Α.Δ.]. . Φώτης-Ανθή: Ακουστa τον είχα τον Καραγεώργο. Ποιος 1Ίταν, όμως, δεν ξέρω. Ανθή: Στην Κατοχή, συμπαθούσαμε τον Ζέρβα, πηγαίναμε όμως και στις ΕΑΜικές οργανώσεις. Εγώ ήμαν στην «Αλληλεγγύη». Φώτης: Εμείς δεν ήμασταν στις ΕΑΜικές οργανώσεις. Ανθή : Εγώ ήμαν, 1Ίμαν, δεν θα το κρύψω. Ήμαν πρώτα στην Ε.Π.Ο.Ν. Ήμαν, μaλιστα, και ομαδaρχης. Αλλa κατaλαβα ύστερα ότι δεν πήγαιναν καλa τα πρaγματα. Κατaλαβα ότι πήγαιναν για κομμουνισμό. «Α, έτσι είναι, γνωστούς του. Κάποιοι από αυτούς του έδωσαν επιστολές για συγγενικά 1l φιλικά τους πρόσωπα που 1Ίταν στον Ε.Λ.Α.Σ. Όταν επέστρεψε στο σπίτι του, για να πάρει το όπλο του και να φύγει, αντιλ1Ίφθηκε Γερμανούς που πήγαιναν στο σπίτι του. Επιχείρησε να φύγει από το παράθυρο, αλλά τον πυροβόλησαν και τον σκότωσαν. Πάνω του, εκτός από το όπλο του, οι Γερμανοί βρήκαν και τις επιστολές που απευθύνονταν σε αντάρτες. Από τα ονόματα των επιστολών και το περιεχόμενό τους οι Γερμανοί και οι ντόπιοι ΕΑΣΑΔίτες συνεργάτες τους οδηγήθηκαν σε νέες συλλ1Ίψεις, όπως του νεαρού Νίκου Κόκκινου, ο οποίος και εκτελέστηκε, και αργότερα του αντάρτη Αναστάσιου Στεφίκου, που με άδεια βρέθηκε στη Φαλάνη. Τον τελευταίο τον συνέλαβαν σε επιδρομή του οι ΕΑΣΑΔίτες και τον εκτέλεσαν, παρουσία κατοίκων της Φαλάνης, μπροστά στην εκκλησία του χωριού.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

217

στάσου να φύγω». Λέω σε ένα άλλο κορίτσι που ήμασταν παρέα: «Θα φύγου­ με», λέω, «απ' την Ε.Π.Ο.Ν.». «Πού θα πάμε;» «Θα πάμε στην ''Αλληλεγγύη"». Και πηγαίναμε στην «Αλληλεγγύη». Δεν κάναμε τίποτα. Έναν έρανο κάναμε, κάθε ένα μήνα. Για τα μάτια ήμασταν και οι δυο. Δεν ξέρω τι έκαναν οι άλλοι που συμπαθούσαν τον Ζέρβα. Εμείς τα κορίτσια πού να ξέρουμε τι έκαναν οι Αλαμαναίοι. Πηγαίναμε στην Ε.Α. και μας έλεγαν: «Κρίμα στα νιάτα σας, κρίμα στη λεβεντιά σας. Πάτε στην Ε.Π.Ο.Ν.», μας έλεγαν. Φώτης: Φοβόμασταν και φύγαμε στη Λάρισα, όλοι που είμαστε γνωστοί εδώ [ως ΕΔΕΣίτες, ΕΑΣΑΔίτες;]. Όλοι μαζί ήμασταν οι Αλαμαναίοι, Κυρι­ τσαίοι, Αλαταίοι, Μπακρατσαίοι, μαζευτ1Ίκαμε στη Λάρισα. Δεν είχαμε όπλα. Ανθή : Όταν φύγαν από δω είχαν όπλα, αλλά τα 'χαν κρυμμένα εδώ, τα 'χαν βάλει απάν' στο σπίτι, στο ταβάνι. Φώτης: Τα όπλα που είχαμε εδώ κάπου τα είχαμε βάλει. Δεν τα πήραμε στη Λάρισα. Ανθή: Ξέρω τι έγιναν τα όπλα. Τα πήρε ο στρατός, όταν ήρθε τα ζήτησε. Αυτά ήταν τα όπλα που είχαν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Θυμάμαι που είχε έρθει ο στρα­ τός και τα πετάζατε, [ Φώτη], από παν' απ' τη σκεπή. Ανεβήκατε απάν' απ' το δωμάτιο που είχαμε και τα κατεβάζατε και τα ' παιρνε ο στρατός. Αυτά τα όπλα ήταν κρυμμένα απάν' στη σκεπή, από τότε που ήταν οι Γερμανοί. Τα είχαμε απάνω στη σκεπ11. Όταν τα κατέβαζαν, τα είδα. Φώτης: Τα όπλα ήταν aραβίδες. Ανθή: Ιταλικά ήταν τα όπλα. Είχαν ένα οπλοπολυβόλο. Θυμάμαι [Φώτη] που το είχατε δεμένο στη γομάρα στο Δεύτερο Αντάρτικα. Τα πήρε ο στρατός τα όπλα, αλλά κράτησαν ορισμένα. Κράτησαν. Τους άφησαν κάμποσα. Φώτης: Από τη Λάρισα φύγαμε για την Αθήνα όλοι [πριν φύγουν οι Γερ­ μανοί] . Εγώ, ο Τσάντζος [Αντώνης], οι Αλαμαναίοι, ο αδελφός μου ο Κώστας. [Ανθή: ο Αντώνης Τσάντζος μένει στον Αμπελώνα]. Φώτης: Από τους Αλαμαναίους έφυγαν ο παππούς Κώστας Αλαμάνης, ο Θύμιος, ο Χρήστος, ο Βασίλης ο Κυρίτσης, ο Κώστας ο Κυρίτσης. Άλλους δεν θυμάμαι. Ανθή: Από τους Μπακρατσαίους δεν έφυγε κανένας. Φώτης: Ο Τσάντζος στην Αθήνα πωλούσε τσιγάρα. Εγώ είχα τη σύνταξή μου ως ανάπηρος του Αλβανικού Πολέμου ( . . . ) . Αχιλλέας Ευαγγέλου Αλατάς:162 Τον Σεπτέμβριο του 1943 ήμαν 4 ετών. Όταν πήραν [τον πατέρα μου] την πρώτη φορά, έκατσε οχτώ μέρες κρατού­ μενος. Γύρισε και, θυμάμαι, ήρθε στο σπίτι, καθόμασταν έξω και περνάει ο γείτονας, ο Τρίχας, και τον λέει: «Ήρθες, δεν θα κάνεις πολύ καιρό», λέει ο γείτονας, Κώστας Τρίχας, «θα σε πάρουν, θα σε τελειώσουν τώρα». Και μετά από ένα μήνα, λιγότερο, [από τότε που γύρισε] δεν πήγαν να κρυφτούν 162. Στο σημείο αυτό 1iρθε στο σπίτι του Φώτη Αλατά ο ανεψιός του Αχιλλέας, γιος του αδελφού του Βαγγέλη, που συνέλαβαν οι <<αντάρτες>> στο Δασοχώρι και έκτοτε εξαφανί­ στηκε, ο οποίος και αφηγήθηκε αυτά που έχω παραθέσει.

218

ΣΙΑΥΡΟΣ ΑΣΙΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

[αυτός και ο αδελφός του Γιάννης] εδώ πέρα, πήγαν στο Δασοχώρι. Π1Ίρα και τη γυναίκα του Τρίχα μαζί. Και το βράδυ, ήρθαν εκεί οι «αντάρτες» και μας ξεσκέπασαν, μας ξεσκέπασαν εκεί που κοιμόμασταν, εκεί που κοιμόμασταν όλοι καταγής, και κοίταζαν μήπως είναι ο πατέρας μου και ο θείος μου εκεί. Και βγαίνει έξω η κυρία αυτή, η Μαριγούλα του Τρίχα, που τη φυλάγαμε όλα τα χρόνια κι λέει: «Έφυγαν, πήγαν στα "Μπζιάκια" 163, στα καλαμπόκια». Και από εκεί δεν θυμάμαι τίποτα άλλο. Άλλους που πήραν: τον Βασίλη τον Κυρί­ τσης, τον Νταούτη τον Γιώργο. Δεν θυμάμαι άλλους. Δεν θυμάμαι ποιοι π1Ίγαν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Φώτης: Μείναμε στην Αθήνα καιρό. Εγώ επέστρεψα με αυτοκίνητο μέχρι τη Λάρισα μόνος μου. 1 64

4. Αλέκος Ιωάννου Σκούφας, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός. Στις 17 Μα"Lου 1944 ήρθαν στον Αμπελώνα ΕΑΣΑΔίτες και Γερμανοί. Επι­ κεφαλής των ΕΑΣΑΔιτών ήταν ο Δημήτριος Γεωργίου Μαλλιάρας, δάσκα­ λος, συγχωριανός. Εκείνη την ημέρα βρέθηκα έξω από το χωριό, σ' ένα χωρά­ φι μας. Βλέπω κάποια στιγμή έναν έφιππο, με το όπλο χιαστί. Πλησίασε και με κάλεσε να πάω κοντά του. Μου λέει: «Τι κάνεις εδώ;». «Δουλεύω», του λέω. «Μάσ' τα και τράβα στην πλατεία. Δεν ξέρεις ότι έγινε μπλόκο κι ήρθε ο Μαλλιάρας;» « Καλά», του λέω και ξεκίνησα. Σκέφθηκα μια φορά να φύγω 1l να τον aφοπλίσω, αλλά φοβήθηκα μήπως ήταν κι άλλοι και με σκοτώσουν, και έφυγα για το χωριό. Φοβήθηκα, όμως, να πάω να κρυφτώ και πήγα στην πλατεία. Εκεί βρήκα εκατοντάδες: γυναίκες, κορίτσια, άντρες, αγόρια και ηλικιωμένους. Πήγα και εγώ, και περιμέναμε να δούμε τι θα γίνει τώρα. Στην πλατεία μας φύλαγαν Γερμανοί και ΕΑΣΑΔίτες. Ανάμεσά τους, εκτός από τον Δημήτριο Μαλλιάρα, είδα και τους συγχωριανούς μας Δημ1Ίτριο Ψαθά, Γιάννη Σκεπάρα και Θεόδωρο Σπυρόπουλο· aυτουνού έλεγαν ότι ήταν και ο γιος του Γιάννης Σπυρόπουλος, αλλά εγώ δεν τον είδα. Εκεί έμαθα ότι οι ΕΑΣΑΔίτες, καμιά εκατοστή μαζί με Γερμανούς, είχαν μπλοκάρει το χωριό και έστησαν φυλάκια σε επίκαιρα σημεία, για να εμποδίσουν όσους θα επιχειρούσαν να φύγουν. Και ότι έπιασαν τον γιο του Βαγγέλη Μπότσικα που έφευγε, ότι ομάδες από ΕΑΣΑΔίτες γύριζαν στις συνοικίες και έβγαζαν τους κατοίκους από τα σπίτια τους για την πλατεία και άλλες πλιατσικολογούσαν αγρίως τα σπίτια συγχωριανών μας που ήταν στις ΕΑΜικές οργανώσεις. Μετά το μεσημέρι, ο Μαλλιάρας μ' έναν άλλον ΕΑΣΑΔίτη, ξένον, έπιασαν ένα μέρος, μπροστά από το παλιό μεγάλο καφενείο και περνούσαμε ένας­ ένας, όπως περνούν τα πρόβατα στη στρούγκα, για να τα αρμέξουν. Ο Μαλ163. Όνομα αγροτικής περιοχής κατά μ1]κος της κοίτης του Πηνειού ποταμού, που τη μοιράζονται οι όμορες κοινότητες Βρυότοπου-Αμπελώνα-Φαλάνης και στην οποία αν1]κει ο οικισμός του Δασοχωρίου. 164. Όταν τέλειωσε η αφήγηση του Φώτη Αλατά, το δικό μου «ευχαριστώ» ακολούθησε η δικ1] του φράση: <<Σ' ευχαριστώ πολύ, έβγαλα κάτι από μέσα μου>>.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

219

λιάρας έκανε διαλογή. Ρωτοuσε τον καθένα που δεν τον γνώριζε πώς τον λένε. Αν τον γνώριζε, τον έλεγε: «Α, έλα δω, θα σε κάνουμε ΕΑΣΑΔίτη», και τον έβαζαν μέσα στην αίθουσα, στο καφενείο. Αν τον ήξερε ότι είναι κομμου­ νιστής, έλεγε στον παραβρισκόμενο ΕΑΣΑΔίτη: «Πάρ' τον αυτόν εκεί πέρα». Αυτοuς τους κρατοuσαν έξω, μπροστά στο καφενείο. Τους άλλους τους έδιω­ χναν. Εμένα με γνώριζε ο Μαλλιάρας. Ήμασταν πριν φίλοι. Μόλις με είδε, μου είπε: «Βρε, καλώς τον Αλέκο. Εδώ είσαι; Έλα να σε κάνω ΕΑΣΑΔίτη». «Είμαι άρρωστος, δεν μπορώ». «Θα σε πάω στο νοσοκομείο, θα σε κάνω καλά». Εκείνη τη στιγμή, ο άγνωστος ΕΑΣΑΔίτης που στεκόταν δίπλα του πετάγεται και του λέει: «Α, ρε, θα μάσουμε όλους τους άρρωστους;. Άσ' τον να φuγει». Και σε μένα: «Άντε, πήγαινε», και μ' έδιωξε. Έφυγα και πήγαινα προς τα καροποιtα που υπήρχαν τότες εκεί, όπου ήταν πολλοί από αυτοuς που τους είχαν αφήσει ελεuθερους και ενώθηκα μαζί τους. Εκείνη τη στιγμή έρχεται ο Ψαθάς και φωνάζει: «Σκοuφας, Σκοuφας! Ποιος είναι ο Σκοuφας;». «Εγώ είμαι, τι θες;» «Έλα δω», μου λέει. «Έλα δω, μωρέ, εσu που έφερες τα όπλα απ' τη Θεσσαλονίκη». Με παίρνει και μ' έβαλε κι εμένα εκεί, έξω από το καφενείο μαζί με τους κομμουνιστές. Ήμασταν καμιά πενηνταριά. Οι άλλοι είχαν φuγει. Κοιτοuσα να δω τον Μαλλιάρα να επέμβει, αλλά δεν τον π1Ίρε το μάτι μου. Ήταν εκεί ο Παναγιώτης Γκόλτσος, πρώην πρόεδρος της κοινότητας, ο οποίος πριν από λίγο ήταν στο κοινοτικό γραφείο με άλλους παράγοντες του χωριοu. Τον λέω: «Παναγιώτη, αυτό κι αυτό συμβαίνει». «Α! δεν ξέρω τίπο­ τα», μου απαντά. Υποψιάστηκα ότι αυτός τους έβαλε να με συλλάβουν, γιατί είχε ένα σοβαρό προηγοuμενο με τον αδελφό μου. Εκεί ήταν και ο Γιάννης Σκεπάρας, οπλοφόρος ΕΑΣΑΔίτης, συγχωριανός μας. Τον πλησίασα και τον είπα: «Ρε Γιάννη, εσu με είδες όταν ήρθα στη Λάρισα από τη Θεσσαλονίκη και μιλήσαμε κιόλας, είδες να έφερα όπλα;». «Έλα δω, ρε Μήτσο», λέει στον Ψαθά, «τι τον θέλεις τον Αλέκο;». «Εσu να πας στη δουλειά σου, εκεί!». Σώπασε ο Σκεπάρας 1Ίταν υποδεέστερος του Ψαθά. Τώρα, σκέφτηκα, τέλειωσε. Το πήρα απόφαση. Στην πλατεία είδα και τον ιερέα μας, τον παπα-Σταuρο, να είναι μαζί με τον Μαλλιάρα μέχρι τελευταία στιγμή. Μετά έφυγε, πήγε στο σπίτι. Όπως όμως πληροφορήθηκα, ΕΑΣΑΔίτες πήγαν και στον άλλο ιερέα μας, τον παπα-Γιώρ­ γη τον Μπάσμπα, και τον είπαν να βγει κι αυτός έξω, στην πλατεία. Τους ρώτησε: «Τι ήρθατε να κάνετε;». «Θα πιάσουμε κομμουνιστές και θα τ'ς σκοτώ­ σουμε». «Στην πλατεία;» «Ναι, στην πλατεία». «Εγώ δεν έρχομαι, εάν όμως με πάρετε βιαίως, να σκοτώσετε πρώτα εμένα και μετά να σκοτώσετε τον κόσμο». Σε λίγο μας π1Ίραν και μας έβαλαν στο υπόγειο του Γιοβανόπουλου, που ήταν ουζερί, απέναντι από την πλατεία. Απ' έξω ήταν 3-4 ένοπλοι ΕΑΣΑΔί­ τες. Στο υπόγειο κατέβηκε και ένας ΕΑΣΑΔίτης που φαίνονταν υψηλόβαθ­ μος, ο οποίος άρχισε να πίνει τσίπουρο στον μπάγκο. Εμείς μαζευτήκαμε σε μια γωνία και περιμέναμε με αγωνία. Μέναμε βουβοί. Κρατοuμενος ήταν και

220

ΣΙΑΥΡΟΣ ΑΣΊΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

ο Λεωνίδας Γιοβανόπουλος, ιδιοκτήτης του κτιρίου όπου το υπόγειο, ο οποίος 1Ίταν βασιλικός και εθνικόφρων. Αυτός πήγε στον ΕΑΣΑΔίτη που έπινε τσί­ πουρο εκεί στον πaγκο και του λέει: «Βρε παιδί μου , εμείς εδώ πέρα είμαστε όλοι αθώοι, δεν είναι κανένας κομμουνιστής. Εγώ είμαι εθνικόφρων και βασι­ λικός, βγάλε με έξω. Κι άμα ένας πει ότι είμαι κομμουνιστής, να με σκοτώσεις εσύ ο ίδιος». Δεν μιλούσε ο ΕΑΣΑΔίτης. «Κρίμα, ρε παιδί μου», συνέχισε ο Γιοβανόπου­ λος, «δεν έχετε σεις γονείς, δεν καταλαβαίνετε; Κοίταξε, το κατάστημα αυτό είναι δικό μου, τι κομμουνιστής να γίνω εγώ». Πήρα θάρρος κι εγώ, πήγα και τον λέω: «Έχει δίκιο ο κύριος, είναι πραγματικά εθνικόφρων, βασιλικός. Κι εγώ χωροφύλακας είμαι, άδεια έχω, με άδεια είμαι εδώ». Δεν μίλησε καθόλου, πάλι, ο ΕΑΣΑΔίτης. Μόνο μας κοιτούσε, έτσι, σκεφτικός. Αφού ήπιε λίγο τσί­ πουρο, σηκώθηκε απότομα κι έφυγε. Βγήκε έξω. Και όπως μου είπε αργότερα ο ΕΑΣΑΔίτης Γιάννης Σκεπάρας, πήγε στον Μαλλιάρα και ακούστηκε να τον λέει: «Ρε μπαγάσα, εσύ εδώ θα σκοτώσεις αθώο κόσμο». Δεν είχαν αρχίσει ακόμα να σκοτώνουν. «Εσύ να κάνεις κουμάντο στο χωριό σου», τον λέει ο Μαλλιάρας. Κι άρχισαν οι εκτελέσεις. Ο Μαλλιάρας, που ήταν έξω από την πόρτα με άλλους ΕΑΣΑΔίτες, έδωσε εντολή να βγάλουν έξω τον Γεώργιο Λαρίγκα και έναν άλλο. Ήταν οι πρώτοι που εκτελέστηκαν. Μετά ο Μαλλιάρας φώναζε «άλλους δυο!». Και ο Ψαθάς, που ήταν μέσα στο υπόγειο, έδειχνε δύο από μας και τους φώναζε με τα ονόματά τους. «Εσύ και εσύ», έλεγε, «έξω!». Τους έβγαζε έξω, τους έπαιρναν άλλοι ΕΑΣΑΔίτες και τους πήγαιναν απέναντι από τη γωνία της πλατείας, στη ρίζα ενός πλάτανου και τους σκότωναν. Δεν τους βλέπαμε, αλλά ακούγαμε τους πυροβολισμούς. Ύστερα ο Μαλλιάρας φώναζε «άλλους δυο ! » , και ο Ψαθάς τους επέλεγε δείχνοντάς τους με το δάκτυλο, και τους έβγαζε από το υπόγειο. Για μια στιγμή, νομίζοντας ότι υπέ­ δειξε εμένα, του λέω: «Εγώ;». «Όχι, εσύ και εσύ !». Και ξανά έδειξε τους δύο άλλους που είχε υποδείξει προηγουμένως. Ο Μαλλιάρας φώναζε απ' έξω να βγάλουν δύο από τους κρατουμένους στο υπόγειο, για να τους εκτελέσουν, αλλά τους διάλεγε ο Ψαθάς. Έβγαζε για εκτέλεση όποιον ήθελε. Έτσι άρχι­ σαν τους σκοτωμούς. Ξαφνικά χάλασε ο καιρός και γίνεται ένα κακό . . . ν' αστράφτει, να βροντάει, να χαλάει το σύμπαν και να ρίξει ένα χαλάζι, 5 εκατοστά θα έφτασε. Δεν άφη­ σε τίποτα όρθιο από τα σπαρτά στην περιοχή. Τα κατέστρεψε όλα. Εκεί κατά­ λαβα ότι υπάρχουν θε"ίκά φαινόμενα. Δεν μπορούσα να δώσω άλλη εξήγηση. Δηλαδή, η μέρα απ' το πρωί έδειχνε κατακάθαρη, δεν είχε σημεία ανωμαλίας ο καιρός. Αυτό ήταν σημείο . . . τι σημείο ήταν δεν μπόρεσα να δώσω εξήγηση. Τη στιγμ1Ί που ξέσπασε η μπόρα, στο υπόγειο σκότωσαν τους Βλαχοπου­ λαίους, πατέρα και γιο. Τους ζήτησε ονομαστικώς ο Μαλλιάρας. Τον Φίλιππο, τον πατέρα, τον σκότωσαν πρώτο, καθώς τον τραβούσαν να τον βγάλουν απάνω, κι αυτός aντιστεκόταν και δεν άφηνε να βγάλουν τον γιο του: «Σκο­ τώστε εμένα, όχι το παιδί», φώναζε. Τον πυροβόλησε από πίσω ένας ΕΑΣΑ-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΙ'ΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

221

Δίτης, που ήταν μέσα στο υπόγειο, και σωριάστηκε στα σκαλοπάτια της σκά­ λας. Ύστερα πυροβόλησαν και σκότωσαν μέσα στο υπόγειο τον Κώστα, τον γιο του, που aντιστεκόταν κι αυτός. Το παιδί δεν έβγαινε, το πυροβόλησαν, το χτύπησαν. Έπεσε δίπλα μου, με γέμισε αίματα. Πρώτη φορά είδα να πετά­ γεται αίμα σαν να είναι σιντριβάνι1 65. Είχαν σκοτώσει μ' αυτούς οκτώ μέχρι τώρα. Εκείνη τη στιγμή κατέβηκε κάτω ο ΕΑΣΑΔίτης, αυτός που έπινε τσίπουρο πρωτύτερα, φωνάζοντας: «Σταματάτε ρε . . . την Παναγία σας! Όλοι Έλληνες είναι!». Άρχισαν να φωνάζουν και οι γυναίκες που ήταν κι αυτές κρατούμε­ νες στο υπόγειο: «Έλληνες είμαστε μωρέ, δεν είμαστε κομμουνιστές . . . ». Ήταν μια Σδράλη, μια Διαμάντω Μπάσμπα και μια Μαγειρία, που ήταν μάρτυρας ύστερα, όπως και γω, στη δίκη του Μαλλιάρα. Ήταν όλες Αμπελωνίτισσες, νοικοκυρές, μάνες με παιδιά . . . Μας έβγαλαν έξω, απέναντι από το υπόγειο, στη γωνία της πλατείας, κι άρχισε να μας κάνει κατήχηση ο Μαλλιάρας. «Όταν έρχομαι εδώ, να με υπο­ δέχεστε και να μην κρύβεστε, κι εγώ αγωνίζομαι για το καλό σας, γιατί οι κομ­ μουνιστές είναι τούτο, είναι το άλλο . . . », τα δικά του. Συμφωνούσαμε εμείς, τι να κάνουμε . . . Εκεί που μίλαγε, δείχνει έναν που έστεκε παραπέρα. Δεν ήταν από τους κρατουμένους στο υπόγειο και λέει: «Αυτόν τον γύφτο τι τον φυλά­ γετε αυτού πέρα; Πάρτε τον !». Τον παίρνουν και τον σκότωσαν, εκεί που σκότωσαν τους άλλους, στον πλάτανο. Τον είδα που τον πήγαν εκεί και άκου­ σα τον πυροβολισμό. Αυτός ο φουκαράς ήταν ο Βασίλης Μούζας. Ήταν στο χωράφι, φύτευε καπνό κι ήταν από πάνω μέχρι κάτω λάσπες, ξυπόλυτος, όπως εργάζονται στο φύτεμα του καπνού. Εκείνη την ώρα είπα στον Σταύρο Κατσίκα που ήταν δίπλα μου: «Θα μας σκοτώσουν όλους». Καμιά φορά λέει ο Μαλλιάρας: «Πηγαίντε, φύγετε». Μας άφησε ελεύθε­ ρους και φύγαμε, αλλά κοιτούσαμε και προς τα πίσω. Εδώ είναι εννέα οι σκο­ τωμένοι. Άλλους τέσσερις τους σκότωσαν έξω σε διάφορα μέρη. Τον Ψύλλα, τον Μπότσκα, τον Γκουλέτσα και άλλον έναν· εννέα στο υπόγειο και τέσσερις αυτοί, δεκατρείς. Και στην πλατεία τότε, το '55-'56, με πρόεδρο τον Μπότσκα ή τον Βενέτη, φυτέψανε εννέα κυπαρίσσια σ' εκείνα τα σημεία, από τα οποία τα περισσότερα στέγνωσαν εφέτος απ' τον παγετό. Μετά φύγαμε. Έφυγαν και οι Γερμανοί και οι ΕΑΣΑΔίτες για τη Λάρισα και πήραν μαζί τους κι αυτούς που ξεχώρισαν για τον Ε.Α.Σ.Α.Δ. Από τα παι­ διά αυτά κάποια τους ξέφυγαν και ήρθαν στο χωριό. Θυ μάμαι, ήταν ο Κώστας ο Κρικώνης και ο Τάκης Κωτσόπουλος. Αυτός, στην επιδρομή των ΕΑΣΑΔιτών, στις 27 του ίδιου μήνα, φοβήθηκε να παραμείνει στο χωριό και πήγε σε ανταρτοκρατού μενο μέρος. Εκεί, κάποιος από το Τατάρ Μαχαλά, που είχε προηγούμενα με τον Κωτσόπουλο, τον γνώρισε και είπε στους 165. Άλλος αυτόπτης μάρτυρας, έγκλειστος κι αυτός στο υπόγειο, ο Αθανάσιος Μόρης, κατέθεσε ότι τους Βλαχοπουλαίους, πατέρα και γιο, τους σκότωσε ο Δημήτριος Ψαθάς. Βλ. Κεφ. Β', Ι, 2, υπ' aριθμ. 271/1947 πρ. Ε.Δ.Δ. Λάρισας.

222

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

αντάρτες ότι είναι ΕΑΣΑΔίτης. Τον πήραν και τον σκότωσαν. Ήταν ΕΔΕΣί­ της, δεξιός, να πούμε. Πάει τζάμπα. Εκείνη την ημέρα, άλλες ομάδες ΕΑΣΑΔιτών έκαναν άγριο πλιάτσικο σε μερικά σπίτια και ό,τι άλλο θέλαν166. Εμάς μας άδειασαν το σπίτι από όλα τα πράγματα. Τα φόρτωσαν στο κάρο μας και τα πήραν. Μας πήραν και 80 κεφαλοτύρια, το βούτυρο και το τυρί, που τα είχαμε στο υπόγειο· μας τα π1Ίραν όλα, δεν άφησαν τίποτα. Τα πλιάτσικα τα φόρτωναν στα κάρα που έπαιρναν από τα σπίτια, όπως και τα άλογα που έζευαν σ' αυτά, τα πήγαιναν και τα φόρτωναν στα γερμανικά αυτοκίνητα που ήταν σταματημένα στο κέντρο και ύστερα έφευγαν με τους Γερμανούς. Σε ορισμένα σπίτια, που αυτοί είχαν επισημάνει και πλιατσικολόγησαν, δεν άφησαν τίποτα. Εκείνη η μέρα τελείωσε έτσι. Οι τέσσερις που σκότωσαν έξω, όπως έμαθα, ήταν: ο Μπότσκας -τον σκότωσαν στον καλαμώνα του Κιρκιλ1Ί, όπου πήγαι­ νε για να κρυφτεί-, ο Ψύλλας -τον συνέλαβε ο Μαλλιάρας στο αμπέλι που ράντιζε, τον πήρε και τον βρ1Ίκαν σκοτωμένο σ' ένα χαντάκι-, ο Μπάσμπας και ο Γκουλέτσας, γι' αυτούς δεν θυμάμαι πού και πώς. Μετά, είχε μαθευτεί ότι ο Ψαθάς έπιασε τον Βάιο Γκουλέτσα και τον σκότωσε, γιατί είχαν προη­ γούμενα. Τσακώθηκαν στον μύλο του Σταυρόπουλου, όπου ο Ψαθάς περίμε­ νε, μέρες, να πάρει σειρά για να αλέσει. Έλεγαν ότι με το «έτσι θέλω», με τον αέρα της οργάνωσης, του π1Ίρε τη σειρά και γι' αυτό λογομάχησαν. Κάτι -υπονοούμενα- του είπε ο Ψαθάς, τον οποίο το βράδυ της ίδιας η μέρας άγνωστοι τον πήραν, τον έβγαλαν έξω στα χωράφια και τον λιάνισαν στο ξύλο. Αυτό ακούστηκε. Μετά από λίγες ημέρες, οι ΕΑΣΑΔίτες με τον Μαλλιάρα ξαναήρθαν. Κατέ­ λαβαν το σπίτι του Κώστα Μπασιάκου , κοντά στην πλατεία. Δεν έμειναν, όμως, ούτε σαράντα οκτώ ώρες και εξαφανίστηκαν. Διαδόθηκε ότι οι αντάρ­ τες του Μηχανικού του Αντώνη Βρατσάνου, ετοιμάζονταν να τους επιτεθούν το επόμενο βράδυ. Φαίνεται πως κάποιος τους ειδοποίησε και φύγανε. Για τρίτη φορά, στις 27 Μαtου 1944, ΕΑΣΑΔίτες και Γερμανοί περικύκλω­ σαν το χωριό και ανάγκασαν όσους βρήκαν στους δρόμους και στα σπίτια να συγκεντρωθούν στην πλατεία. Εγώ εκείνη την ημέρα κρύφτηκα. Δεν εμφανί­ στηκα ούτε και με βρήκαν. Όπως μαθεύτηκε αργότερα, είχαν συλλάβει μερι­ κούς τους οποίους θεωρούσαν κομμουνιστές και εκεί, στην πλατεία, όπως ήταν συγκεντρωμένος ο κόσμος, έγινε ένα είδος λα"ίκού δικαστηρίου. Ο Μαλ­ λιάρας ρωτούσε τους συγκεντρωμένους για έναν-έναν από αυτούς που είχαν συλλάβει, αν είναι ήσυχος και καλός άνθρωπος και δεν είναι ανακατωμένος με τις οργανώσεις. Ρώτησε για έναν Ζαμπούκα. Δεν μίλησαν οι συγκεντρωμέ166. Αυτό το <<ό,τι άλλο θέλαν» ίσως υπονοεί τους βιασμούς γυναικών και κοριτσιών, που διέπραξαν εκείνη την ημέρα στον Αμπελώνα κάποιοι από τους ΕΑΣΑΔίτες, στους οποίους δεν θέλησε να αναφερθεί ο aφηγητής. Το ότι, πράγματι, έγιναν βιασμοί γυναικών το επιβε­ βαιώνει η ανακοίνωση του στρατιωτικού αρχηγού του Ε.Α.Σ.Α.Δ., Κωνσταντίνου Καραγε­ ώργου, που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα <<Λαρισα"ίκός Τύπος>>. Βλ. Παράρτημα, VII, 2.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΊ'ΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

223

νοι. Ο Μαλλιaρας είπε στους ΕΑΣΑΔίτες που ήταν εκεί: «Πaρτε τον». Τον πήραν και τον σκότωσαν. Επίσης, τους ρώτησε ο Μαλλιaρας και για έναν aλλο, τον Ζεστό. Όχι μόνο δεν μίλησε κανείς, αλλa και κaποιος ΕΑΣΑΔίτης είπε: «Αυτός φοβέρισε κaποιον με τους αντaρτες». «Σκοτώστε τον», είπε και γι' αύτόν ο Μαλλιaρας. Ένας τρίτος ήταν ο Θεόδωρος Κοσκολός, ένας φιλή­ συχος aνθρωπος. «Τι λέτε γι' αυτόν;» Φοβότανε ο κόσμος να εκδηλωθεί, αλλa, σου λέει, τι γίνεται τώρα . . . κι έτσι πετaγονται κaνα δυο και λεν: «Κα­ λός! ! ! ». Και τον aφησε ο Μαλλιaρας. Έτσι γλύτωσε ο Κοσκολός. Σκότωσαν τέσσερις εκείνη την ημέρα. Τους aλλους δυο δεν τους θυμaμαι. Εκείνον τον καιρό έπιασαν και σκότωσαν και τον Κώστα Σβώλα, στέλεχος της Ε.Π.Ο.Ν. Πήγαινε με τη σούστα στη Φαλaνη και τον έπιασαν οι ΕΑΣΑΔίτες που είχαν πaει εκεί για συλλήψεις και πλιaτσικο. Μετa ο Μαλλιaρας εξαφανίστηκε. Τον Ψαθa τον κρέμασαν οι Γερμανοί εκεί που έγιναν οι εκτελέσεις των συγχωριανών μας, στην πλατεία, στον πλa­ τανο, από ένα κλωνaρι του. Έναν aλλο ΕΑΣΑΔίτη, τον Αλεξόπουλο, οι Γερ­ μανοί τον κρέμασαν στη Γιaννουλη, γιατί με τον Ψαθa, έλεγαν, λ1Ίστεψαν και σκότωσαν τον πρόεδρο του Γεωργικού Συνεταιρισμού Γιaννουλης, που τύχαινε να είναι και γερμανόφιλος και φίλος ενός Γερμανού αξιωματικού που υπηρετούσε στη Γιaννουλη. Το θύμα είχε πaρει χρήματα από την τρaπεζα για να αγορaσει θεριστικό σπόγγο για τα μέλη του συνεταιρισμού, και πήγαν αυτοί, του πήραν τα λεφτa και τον σκότωσαν 167 . Τον Ψαθa οι Γερμανοί τον έφεραν στο χωριό μισοπεθαμένο από το ξύλο και τον κρέμασαν. Ο Δημήτριος Μαλλιaρας και aλλοι ΕΑΣΑΔίτες από τον Α μπελώνα, μετa την Απελευθέρωση, πέρασαν από δικαστήριο. Όταν έγινε η πρώτη δίκη τους, το 1946, με κaλεσαν και κατέθεσα ως μaρτυρας κατηγορίας, ενώ ο Μαλλιa­ ρας δεν εμφανίστηκε. Με κaλεσαν ως μaρτυρα, ξανa, και το '48. Πριν απ' τη δίκη συνaντησα τον Αριστείδη Μπaλλα, συγχωριανό και συγγενή μου. Μου λέει: «Ανιψιέ, πώς κι έτσι εδώ;». «Έχω κλήση για το δικαστήριο». «Να φύ­ γεις». «Πώς να φύγω, αφού με κaλεσαν στο δικαση1ριο». Εκείνη την ώρα που λέγαμε αυτa, έρχεται και ο Καραγεώργος από τη Νίκαια, που ήταν κι εκείνος αρχηγός του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Μόλις aκουσα εγώ Καραγεώργος, ένιωσα aσχημα, γιατί είχε μαζί του και 5-6 παρaξενους ανθρώπους, δεν μου aρεσαν. Μου συνέστησε κι αυτός να φύγω, να μην εμφανιστώ στο δικαστήριο. Του λέω: «Δεν μπορώ να φύγω, αν δεν γίνει το δικαστ1Ίριο. Θα φύγω, αλλa δεν μπορώ να φύγω τώρα». «Να σηκωθείς να φύγεις». «Δεν μπορώ να φύγω τώρα, να μου πει ο Πρόεδρος του δικαστηρίου να φύγω ναι, αλλa εσύ . . . θα έχω συνέ167. Κατά μία μαρτυρία ηλικιωμένης κατοίκου της Γιάννουλης, το θύμα ονομαζόταν Δημ1Ίτριος Γ. Τζανίδης. Αφού πήραν τα χρήματα, τον σκότωσαν και το πτώμα του το πέτα­ ξαν στα σιτάρια. Όταν το ανακάλυψαν 1Ίταν φαγωμένο από τα σκυλιά. Για τον θάνατο του Τζανίδη οι Γερμανοί στις 16 Ιουνίου 1944 aπαγχόνισαν στη Γιάννουλη τον ΕΑΣΑΔίτη Ελευθέριο Δημητρίου Αλεξόπουλο και στην 29 Ιουλίου 1944 τον γιο του Αθανάσιο Ελευθε­ ρίου Αλεξόπουλο.

224

ΣfΑΥΡΟΣ ΑΣfΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

πειες, έχω κλήση». «Θα σε φέρω εγώ χαρτί να μην έχεις συνέπειες». Λέω «εντάξει». Πήγε απάνω και μου φέρνει ένα χαρτί το οποίο έγραφε ότι aπαλ­ λάσσομαι της παρουσίας μου , χωρίς να έχω συνέπειες κ.λπ. Σφραγίδα, υπο­ γραφή εισαγγελέα και τα λοιπά. «Εντάξει», τον λέω, «τώρα φεύγω». Δεν παρουσιάστηκα κι ούτε με ξαναζητήσανε. Έφυγα και πήγα στο καφενείο το «Εμπορικό». Εκεί βρήκα και τον Θόδω­ ρο τον Κοσκολό, τον μελλοθάνατο που είπα· 1Ίταν κι αυτός μάρτυρας στη δίκη. Μόλις με είδε από απόσταση, δεν πρόλαβα να καθίσω, φώναξε: «Σε διώ­ ξανε και σένα;». «Με διώξαν», του λέω. «Και σένα σε διώξαν;», τον ρωτώ. «Με διώξανε, τι με κάνανε», μου απάντησε ο Κοσκολός. Βλέπουμε ξαφνικά τον Μαλλιάρα, τον Δημήτρη Μαλλιάρα να έρχεται. Και κάθισε. «Είδες, Αλέ­ ΚΟ», μου λέει, «για μια στραβοτιμονιά τι έγινε;». Εμείς σωπαίναμε. «Δεν ξέρεις τι μου έκαναν εμένα. Κυνηγούσαν να με σκοτώσουν». «Δεν σε σκότωσαν όμως, έπρεπε να φύγεις, να πας στον Ζέρβα, στην Αθήνα, όπου να 'ναι, να φυλαχτείς, αφού δεν σε σκότωσαν. Εάν σε σκότωναν, έστω και τον αδερφό σου ή τη μάνα σου ή τον πατέρα σου, ε κάπως θα σε δικαιολογούσαν. Αλλά τώρα δεν σε πείραξε κανένας. Σ' ειδοποίησαν» -γιατί [πρέπει να] τον ειδοποί­ ησε κάποιος από το Ε.Α.Μ., που γνώριζε ότι θα τον πιάσουν και θα τον σκο­ τώσουν ως ΕΔΕΣίτη κι aντιδραστικό- «Κι έφυγες και γλύτωσες. Δεν σ' έκανε κανένας κακό, εσύ γιατί έκανες;». «Μα», λέει, «ξέρεις, ήταν η κατάσταση τέτοια». Σηκώθηκα κι έφυγα. Από τους μάρτυρες στη δίκη του Μαλλιάρα, το 1948, εκτός από μένα και τον Κοσκολό, έδιωξαν και τη Μαγειρία, την είδα, ήταν εκεί και δεν παρου­ σιάστηκε κι αυτή στο δικαστήριο. Τον Δημήτρη Μαλλιάρα, μετά, τον ξαναείδα μόνο μια φορά, όταν ήρθε στο χωριό μας με τη γυναίκα του. Μετά τον Εμφύ­ λιο. Μετά το '50. Έκανε περίπατο στο σημείο εκείνο που σκότωσε τον κόσμο. Τώρα θα πω και κάτι από αυτά που κάναμε εμείς, οι δικές μας οργανώσεις. Ο αδελφός μου ήταν στον εφεδρικό Ε.Λ.Α.Σ. Ήρθαν τότε, το '44 ήταν, δυο αντάρτες ξένοι, και πήραν τον αδελφό μου για να τους πηγαίνει στο σπίτι του Παναγιώτη Γκόλτσου. Τους πήγε και του είπε: «Έλα, Παναγιώτη, σε θέλουν για μια ανάκριση». Και τον πήγαν απάνω κι έφαγε ένα ματσούκι τέτοιο που, αργότερα, με τους Σουρλάδες κόντεψε να μας σκοτώσει κι αυτός. Και δίκιο δεν είχε, γιατί το ματσούκι δεν το 'φαγε από τον αδελφό μου· αλλά το γινάτι βγάζει μάτι. Μετά τα γεγονότα που έγιναν στον Αμπελώνα τον Μάιο του 1944 άρχισαν και οι ΕΑΜικές οργανώσεις να κάνουν τα ίδια που έκαναν και οι ΕΑΣΑΔίτες: σκότωναν. Όσους καταγγείλανε ότι ήταν aντιδραστικοί, όσους ξέραν ότι ήταν με το Ε.Δ.Ε.Σ. και, περισσότερο, όσους υποπτεύονταν ότι ήταν μπλεγμέ­ νοι με το Ε.Α.Σ.Α.Δ., τους παίρνανε και τους πήγαιναν επάνω. Τους περνού­ σαν από δικαστήριο, αλλά αθωώνονταν. Αλλά, και αν αθωώνονταν, δεν γύρι­ ζε κανένας στο σπίτι του. Τους σκότωναν κρυφά. Αυτό έγινε σε τρία, τέσσερα άτομα και όχι σε μεγάλη έκταση, δεν ξέρω. Ο Τασιούλης ο Τρέμης έγινε άφα­ ντος. Τον άφησαν από πάνω, αλλά στον δρόμο τον εξαφάνισαν. Τον Αριστεί-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

225

δη τον Μπάλλα, μαζί με άλλους, τον π1Ίραν οι αντάρτες. Τον άφησαν όμως. Κάποιος τον βοήθησε.168 Αργότερα ήταν μάρτυρας στη δίκη του Μαλλιάρα το 1948. Άκουσα ότι το κορίτσι του Ριζόπουλου, όπως και ένα άλλο κορίτσι, δεν θυμάμαι το όνομά του, τα πήραν. Εξαφανίστηκαν. Εκείνη την εποχ1Ί εξα­ φανίστηκαν και άλλοι δύο, τα ονόματά τους μου διαφεύγουν. Τότε στην Ο.Π.Λ.Α. ήταν ο Τριαντάφυλλος Πούλιος, ο Χαρίλαος Μπρό­ τσης, ο Θανάσης Ζυκοστάθης, ένας Μοσχογιάννης, ένας Μούζας, αδελφός του Μούζα που σκότωσαν οι ΕΑΣΑΔίτες τον Μάιο του 1944, Α μπελωνίτες, κι ένας ξένος, Σπανός το επίθετό του. Αυτοί οι έξι, ήξερα ότι 1Ίταν στην Ο.Π.Λ.Α. και αυτούς έπαιρνε η μπόρα για τους σκοτωμούς και τις εξαφανί­ σεις των «αντιδραστικών». Ενώ στην αρχ1Ί το Ε.Α.Μ. και το Κ.Κ.Ε. είχαν μια καλ1Ί πολιτική, μετά τη χάλασαν. Άρχισαν να δέρνουν, τους έπαιρναν απάνω και τους χτυπούσαν. Αυτό δεν ήταν σωστό. Τους χτυπούσαν και τους άφηναν κι έρχονταν κάτω. Έναν Γάτσιο από το Καρκατζί τον πιάσανε και τον πήραν επάνω. Ήταν δεξιός, μπορεί να 1Ίταν και στο Ε.Α.Σ.Α.Δ., δεν ξέρω. Πάντως τον κατηγορού­ σαν πολλοί. Τον π1Ίγαν επάνω, αλλά δεν τον δικάσανε. Στον δρόμο που γύριζε τον πιάσαν και θέλησαν να τον σκοτώσουν. Αυτός όμως έκανε στην Αμερικ1Ί και είχε εκπαιδευτεί στο καράτε. Και παραλίγο θα τους έπαιρνε το μαχαίρι και θα τους σκότωνε όλους. Αλλά την ώρα που πάλευε με τον Θανάση Ζηκο­ στάθη και ήθελε να του πάρει το μαχαίρι, κόπηκαν τα χέρια του Ζηκοστάθη, κομμάτια . . . Τον Γάτσιο τον χτύπησαν και τον σκότωσαν. Τον τραυματισμένο και με δεμένα τα χέρια του Αθανάσιο Ζηκοστιiθη τον είδα. Όταν τον ρώτησα γιατί, απάντησε ότι χτύπησε. Από άλλους έμαθα την αλήθεια. Το καλοκαίρι του '44, μαζί με τον καθηγηηΊ Στέλιο Μπεκιάρη είχαμε φύγει από το χωριό, γιατί φοβόμασταν μήπως ξανάρθουν οι ΕΑΣΑΔίτες και μας πιάσουν. Πήγαμε στο Μπογιατζί, όπου ήταν ομάδες ανταρτών του Μηχανι­ κού Ολύμπου. Κάποια στιγμή 1Ίρθε και ο Βρατσάνος. Μαζί του ήταν και ο Βασίλης Γιώτσας, που ήταν δάσκαλος στον Αμπελώνα. Εκείνη την ώρα, σε μικρή απόσταση, περνούσαν αντάρτες που συνόδευαν τους συγχωριανούς μου, Τασιούλη Τρέμη και τον γιο του Γιώργο Τρέμη. Τους πήγαιναν προς τα πάνω, για την Καρυά. Ο Μπαρμπατασιούλης τον είδε τον Βασίλη, ήταν και βλάχοι αυτοί, και τον φωνάζει από πέρα: «Ρε Βασίλη, ρε παιδί μ', τι γίνεται, γιατί με τυραννάς;». Και εκείνος του απάντησε: «Θυμάσαι, Μπαρμπατασιού­ λη, τι σ' έλεγα; Δεν μ' άκουγες, τώρα δεν μπορώ να σε κάνω τίποτα». Ήταν χαρακτηρισμένος «αντιδραστικός»169. Αργότερα, όπως και άλλους κρατουμέ168. Κατά τη μαρτυρία της Ειρήνης Κοντσιώτη-Κωτούλα, δεν τον βοήθησε κανείς. Τους ξέφυγε. Βλ. Κεφ. Β', Π, 1 . 169. Είχε διατελέσει πρόεδρος της κοινότητας Αμπελώνα στην περίοδο της Κατοχής, όταν η Θεσσαλία υπαγόταν στη δικαιοδοσία των ιταλικών στρατευμάτων και η ρωμα'ίκ1i λεγεώνα των Βλάχων διόριζε Βλάχους ως προέδρους στις κοινότητες του νομού Λάρισας, καθώς και σε άλλες περιοχές. Βλ. Σταύρου Παπαγιάννη, Τα παιδιά της λύκαινας, ό.π., σ. 224.

226

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

νους στη Βερδικούσια, τον Μπαρμπατασιούλη τον άφησαν ελεύθερο. Όμως, στον δρόμο της επιστροφ1Ίς του για τον Αμπελώνα, «άγνωστοι» τον έπιασαν, όπως και άλλους, και από τότε δεν έδωσε σημεία ζωής, εξαφανίστηκε. Εκεί πέρα στο Μπογιατζί είχαν και γυναίκες κρατούμενες, του Παρίση του οδοντογιατρού, του Παπαχριστόδουλου, που έλεγαν, τις αδερφές, και του [Γιάννη] Χασιούρα τρία κορίτσια με τη μάνα τους. Είχαν πιάσει τη γυναίκα και τα κορίτσια της, γιατί είχε ξεφύγει ο άνδρας της, «aντιδραστικός» κι αυτός. Ο Βρατσάνος λέει σε μένα και στον Στέργιο Μπεκιάρη, τον καθηγητή, που ήμασταν μαζί εκεί στο Μπογιατζί: «Εσύ κι εσύ θα πάρετε τις γυναίκες συνο­ δεία για πάνω». «Εγώ», του λέω, «δεν μπορώ να τις πάρω, γιατί είναι συγγε­ νείς μου και είναι γειτόνισσές μου» . Κι έβαλε στη θέση μας κάτι αντάρτες. Εμάς μας υπέδειξε να γυρίσουμε στο χωριό, γιατί χρειαζόμασταν, λέει, για τη μάχη της σοδειάς. Αργότερα τις γυναίκες [του Χασιούρα] τις άφησαν ελεύθερες, γιατί εν τω μεταξύ οι αντάρτες τον είχαν συλλάβει.

5. Γιάννης Σπύρου Κωτσόπουλος, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός. Όταν ήρθαν στον Αμπελώνα οι ΕΑΣΑΔίτες με τους Γερμανούς, στις 17 Μαtου 1944, εγώ ήμαν κρυμμένος μέσα στο σπίτι μας που είναι στο κέντρο του χωριού και βλέπει ένα μέρος της πλατείας. Ο θόρυβος των αυτοκινήτων και οι πυροβολισμοί με πήγαν στο παράθυρο, για να δω τι συμβαίνει. Και από εκεί είδα τα μικρά γερμανικά αυτοκίνητα, με ΕΑΣΑΔίτες και Γερμανούς στρατιώτες, που έρχονταν από τον δημόσιο δρόμο Αμπελώνα-Λάρισας και πήγαιναν προς διάφορες κατευθύνσεις. Ύστερα είδα να έρχονται προς την πλατεία ομάδες συγχωριανών και ανάμεσά τους οπλισμένοι ΕΑΣΑΔίτες. Ο κόσμος είχε σχηματίσει ουρά που έφθανε από το δημοτικό σχολείο ως την πλατεία, όπου τους συγκέντρωναν. Όπως έμαθα αργότερα, οι ΕΑΣΑΔίτες γύριζαν στα σπίτια και στα χωράφια, παντού όπου μπορούσαν να πάνε, έπια­ ναν αυτούς που αναζητούσαν, έλεγαν στον κόσμο να βγει στην πλατεία, στο κέντρο και λεηλατούσαν σπίτια. Έβλεπα τον κόσμο στην πλατεία να περνά ένας-ένας μπροστά από τον Μαλλιάρα και άλλους ΕΑΣΑΔίτες. Ο Μαλλιάρας τους ξεχώριζε: Μερικούς τους έβαζαν στο μεγάλο καφενείο που υπήρχε εκεί, τότε και καμιά πενηντα­ ριά τους κράτησε μπροστά στο καφενείο. Τους υπόλοιπους τους άφησε ελεύ­ θερους. Αυτούς που ήταν μπροστά στο καφενείο, τους πήραν σε λίγο και τους πήγαν στο υπόγειο του Γιοβανόπουλου, που 1Ίταν απέναντι από την πλατεία και δίπλα από το σπίτι μας. Ήταν πριν από το μεσημέρι. Όπως μαθεύτηκε μετά, από τους έγκλειστους στο υπόγειο, ο ΕΑΣΑΔίτης Ψαθάς, ύστερα από εντολή του Μαλλιάρα, φώναζε και έβγαζε τους μελλο­ θάνατους, τους οποίους άλλοι ΕΑΣΑΔίτες έναν-έναν τους πήγαιναν απένα­ ντι, στον τόπο εκτέλεσης. Ήταν ένα πεζούλι τσιμέντινο, κοντά στη γωνία της πλατείας, στον γερμένο κορμό του πλάτανου που ήταν εκεί, και τους εκτε­ λούσαν.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΙΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

227

Τους έβλεπα που τους π1Ίγαιναν και τους σκότωναν και άκουγα τους πυρο­ βολισμούς καθώς τους εκτελούσαν. Τους σκότωνε ένας ΕΑΣΑΔίτης, ένας 1Ίταν ο εκτελεστής, κι ύστερα ένας άλλος τους έριχνε στο κεφάλι μια σφαίρα ντου μ-ντου μ και γι' αυτό τα κρανία από όλους 1Ίταν ανοιγμένα σαν σπασμένα καρπούζια. Ο τόπος κοκκίνιζε από τα αίματα. Οι εκτελέσεις συνεχίστηκαν, ώσπου έφτασαν στους Βλαχοπουλαίους, πα­ τέρα και γιο. Τους σκότωσαν στο υπόγειο, γιατί aντιστάθηκαν: τον πατέρα, γιατί έφραξε την πόρτα να μην πάρουν το παιδί του, και το παιδί, όταν κινή­ θηκε, σαν είδε να σκοτώνουν τον πατέρα του . Αυτό το άκουσα, τότε, από αυτόπτες μάρτυρες. Την ώρα που σκότωναν τους Βλαχοπουλαίους, ξέσπασε μια ξαφνική καταιγίδα, που το νερό της κάλυψε τα πτώματα των εκτελεσμέ­ νων και παρέσυρε τα αίματα. Το νερό της νεροποντής, που είχε κοκκινίσει από τα αίματα, σχημάτισε ύστερα μια μικρή κόκκινη λίμνη στη γωνία της πλα­ τείας, κοντά στον πλάτανο. Τότε οι ΕΑΣΑΔίτες άρχισαν να αναστατώνονται, σαν να φοβήθηκαν για το κακό που έκαναν. Ίσως να το θεώρησαν ότι ήταν ένα μήνυμα κακό γι' αυτούς. Και σταμάτησαν οι εκτελέσεις. Ε ίχαν πει και άλλοι ότι αυτή η νεροποντή έσωσε τους υπόλοιπους. Εκεί, κάτω από τον γερ­ μένο κορμό του πλάτανου, που υπήρχε τότε, στον τόπο της εκτέλεσης, ήταν aραδιασμένα τα κουφάρια τους. Τώρα στη θέση του είναι τρία κυπαρίσσια, που δεν τα πείραξε η παγωνιά, από εκείνα που φυτέψαμε εκεί, μετά, για τη μνήμη των εκτελεσμένων. Στο κουφάρι του εκτελεσμένου Γιώργου Λαρίγκα, στεκόταν ο σκύλος του που, καθώς έλεγαν, τον ακολουθούσε από το σπίτι ως την πλατεία, ο οποίος στεκόταν πάνω από το κεφάλι του και έβγαζε γοερές κραυγές. Δεν έφευγε· ώσπου να πάρουν και να θάψουν τον νεκρό, έμεινε εκεί· φύλαγε και έκλαιγε στο πτώμα του Λαρίγκα. Το είδα και το παρακολούθησα. Μετά οι ΕΑΣΑΔίτες με τους Γερμανούς έφυγαν κι άφησαν τους σκοτωμέ­ νους aραδιασμένους στη γραμμή. Έφυγαν με τα γερμανικά αυτοκίνητα, όπως ήρθαν, παίρνοντας μαζί τους και εκείνους που τους είχαν στο καφενείο, για να τους κατατάξουν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Και ο κόσμος άρχισε να παίρνει τουζ νεκρούς και οι γυναίκες να κλαίνε τους δικούς τους. Εκείνη την ημέρα σκότω­ σαν δεκατρείς, και σε λίγες μέρες, στις 27 του ίδιου μήνα που ξανάρθαν, σκό­ τωσαν άλλους τέσσερις. Για το φονικό και το πλιάτσικο στο χωριό μας, όπως και σε άλλα χωριά του νομού μας, που έκαναν οι ΕΑΣΑΔίτες τις η μέρες που ακολούθησαν, εκατο­ ντάδες χωρικοί συγκεντρώθηκαν στη Λάρισα και διαμαρτυρήθηκαν στις γερ­ μανικές αρχές, όπως και διάφοροι σύλλογοι, ο μητροπολίτης και προσωπικό­ τητες. Οι Γερμανοί, μετά τις διαμαρτυρίες που ξεσήκωσαν τα εγκλ1Ίματα του Ε.Α.Σ.Α.Δ., πέρασαν από στρατοδικείο μερικούς ΕΑΣΑΔίτες που κατηγορή­ θηκαν για εκτελέσεις, βιασμούς και πλιάτσικο. Μερικούς τους καταδίκασαν σε θάνατο με απαγχονισμό, όπως τον Δημήτριο Ψαθά, τον οποίο μετέφεραν με αυτοκίνητο στο χωριό μας και τον κατέβασαν κοντά στον πλάτανο όπου είχαν γίνει οι εκτελέσεις των συγχωριανών μου .

228

ΣΊΆ ΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Συγκεντρωθήκαμε πολλοί γύρω από τους Γερμανούς και τον μισοπεθαμένο Ψαθά. Ο επικεφαλ1Ίς αξιωματικός μίλησε με διερμηνέα και μας είπε, πάνω­ κάτω: «Εμείς δεν ήρθαμε εδώ για να εκτελούμε έτσι τον κόσμο, είμαστε μεγά­ λος λαός, σεβόμαστε τη δικαιοσύνη και, επειδή διαπιστώσαμε ότι έγιναν εδώ από αυτόν τον άνθρωπο εγκλήματα, τον φέραμε στον ίδιο τόπο να aπονεί­ μουμε δικαιοσύνη. Θα τον κρεμάσουμε γιατί έκανε αυτή τη ζημιά». Και τον κρέμασαν εκεί από ένα κλωνάρι του πλατάνου . Καθώς το σώμα του Ψαθά ήταν κρεμασμένο, μόλις έφυγαν οι Γερμανοί, τα μικρά παιδιά βεβήλωναν το κρεμασμένο σώμα του Ψαθά χτυπώντας το με τα λάστιχα. Χτυπούσαν τον πεθαμένο από εκδίκηση. Μετά κατέβασαν το πτώμα και το έσυραν· δεν το κουβαλήσαν στα χέρια, όπως συνηθίζεται. Το έσυραν, όπως τα ψόφια ζώα, από το σχοινί που είχαν δέσει στα πόδια του, και τον έθαψαν έξω απ' το νεκροταφείο, μακριά. Ήμαν παρών όταν τον κρέμασαν. Ήταν σε άθλια κατάσταση, τον είχαν χτυπήσει πολύ άσχημα οι Γερμανοί ή άλλοι ΕΑΣΑΔίτες, δεν ξέρω. Δεν πρόλαβε ούτε καν να σπαρταρ1Ίσει· ξεψύχη­ σε αμέσως. Θυμάμαι πως οι Γερμανοί δεν είχαν σχοινί και ζήτησαν από τους συγκε­ ντρωθέντες. Ένας νεαρός γείτονάς μου, ο Λευτέρης Γιογλαρής, 1 70 έφερε μια φθαρμένη τριχιά που με δυσκολία έσφιγγε, και ο παντοπώλης ο Ανδρονάδης έφερε σαπούνι -το ζ1Ίτησαν οι Γερμανοί-, για να σφίξει εύκολα. Λίγες μέρες μετά, στις 17 Μαtου 1944, οι ΕΑΣΑΔίτες ήρθαν ξανά και, θέλο­ ντας να κάνουν μόνιμη βάση στον Αμπελώνα, επίταξαν το σπίτι του Κώστα Μπασιάκου, όπου και εγκαταστάθηκαν. Ήταν καμιά πενηνταριά. Ξαφνικά σε μια-δυο μέρες εξαφανίστηκαν. Φαίνεται ότι κάποιος τους πληροφόρησε πως οι αντάρτες του Μηχανικού του Αντώνη Βρατσάνου, που είχαν την έδρα τους στον Όλυμπο, ετοίμαζαν επίθεση για να τους εξοντώσουν όλους, τινάζο­ ντας στον αέρα το σπίτι όπου στρατωνίζονταν, και έφυγαν νύχτα. Στον Αμπελώνα ξαναήρθαν οι ΕΑΣΑΔίτες με Γερμανούς, στις 27 Μαtου. Εγώ έλειπα. Όπως έμαθα, μπλόκαραν το χωριό, συγκέντρωσαν τους κατοί­ κους πάλι στην πλατεία και εκεί ο Μαλλιάρας κάλεσε τους συγκεντρωθέντες να αποφανθούν αν οι συγκεκριμένοι «κατηγορούμενοι», που έλεγε τα ονόμα­ τά τους, ήταν «καλοί» ή «κακοί». Για τρεις-τέσσερις κατηγορουμένους -που ο λαός σιώπησε- ο Μαλλιάρας διέταξε και τους εκτέλεσαν. Για έναν, τον Θεό­ δωρο Κοσκολό, που ο λαός φώναξε «καλός», ο Μαλλιάρας171 είπε «αθώος». Και πρόσθεσε: «Εσείς, ο λαός, τους δικάσατε!». 170. Αργότερα εμφανίστηκε με τους παραστρατιωτικούς του Σούρλα. Κυνήγησε άγρια τους κομμουνιστές. Τον σκότωσαν <<άγνωστοι>>, κρυμμένοι σε έναν βατώνα, μια μέρα που όργωνε με τρακτέρ ένα χωράφι του κοντά στον Αμπελώνα, έχοντας δίπλα του ένα αυτόμα­ το όπλο. 171. Για τον Δημήτριο Μαλλιάρα, ο ίδιος aφηγητής κατέθεσε και τα εξής: << . . . 1jταν δάσκαλος. Όταν τον πρωτόβλεπες, φαίνονταν καλό παιδί. Αλλά ίσως να ήταν και απ' αυτούς που εναντιώνονταν στην Εθνική Αντίσταση. Να ήταν απ' τους aντιδραστικούς.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

229

Μετά από αυτά τα γεγονότα, οι ΕΑΜικές οργανώσεις είχαν συλλάβει και πάρει πάνω στα βουνά, για «ανάκριση», πολλούς που τους είχαν χαρακτηρί­ σει ως aντιδραστικούς, ή γνώριζαν ότι ήταν ΕΔΕΣίτες ή τους υποψιάζονταν ότι συνεργάζονταν με τον Ε.Α.Σ.Α.Δ. Οι περισσότεροι από αυτούς γύρισαν, άλλοι εκτελέστηκαν χωρίς δίκη και άλλοι αγνοούνται ακόμα, δηλαδή τους εξαφάνισαν· δεν ξέρουμε με τι τρόπο, αλλά τους εξαφάνισαν. Μεταξύ αυτών ήταν και γυναίκες και κορίτσια, αθώοι οι περισσότεροι. Συγκεκριμένα έναν εξάδελφό μου εδώ, τον Δημητράκη Κωτσόπουλο, τον είχαν επιστρατεύσει οι ΕΑΣΑΔίτες στις 17 Μαtου 1 944 και αργότερα τους έφυγε. Ήμαν στην Ε.Π.Ο.Ν., δεκαεπτά χρονώ τότε, και θέλησα να τον βοηθ1Ίσω. Τον πήγα στο Σατόμπασι, όπου ήταν η πολιτοφυλακή, για να «Καθαρίσει» ο άνθρωπος, ότι δεν είναι τέτοιος, ΕΑΣΑΔίτης. Π1Ίγαμε εκεί, και ο διοικητής της πολιτοφυλα­ κής, αφού τον είχαν πάρει με τη βία στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. και έφυγε, τον άφησε ελεύθερο. Δεν υπήρχε τίποτα άλλο σε βάρος του. Ύστερα από λίγο καιρό έγινε μια κινητοποίηση των Γερμανών προς τα δω, και ο άνθρωπος, όπως όλοι οι πολίτες, που δεν είχε προβλήματα με την Αντί­ σταση, πήγε να σωθεί εκεί όπου ήταν οι αντάρτες. Πήγε μόνος του, ελεύθερα. Κάποιος τον είδε εκεί πέρα και λέει: «Ακόμα τον έχετε και ζει;». Τον πήραν και τον εκτέλεσαν χωρίς δίκη. Ενώ δίκαζαν στα λα"ίκά δικαστήρια ακόμα και τα μικροαδικήματα που γίνονταν, εδώ που ήταν για τη ζωή του ανθρώπου, δεν δίκασαν την υπόθεση. Την εποχή εκείνη, καθένας που έκανε κριτική για κάποιες πράξεις των ΕΑΜικών οργανώσεων, ιδίως του Κ.Κ.Ε., θεωρούνταν εχθρός του λαού και επικίνδυνος, και έπρεπε να απομονωθεί, να λείψει. Επικρατούσε η «γραμμή», χωρίς να γίνει ποτέ γνωστό ποιος την έδωσε, ιδίως όσο πλησίαζε η Απελευθέ­ ρωση, που επέβαλλε το «ξεκαθάρισμα της αντίδρασης» για προληπτικούς λόγους. Αυτής της περίφημης «γραμμής» θύματα υπήρξαν, αδιακρίτως, ένο­ χοι και αθώοι. Τότε πήραν και τον ιερέα Παπασταύρο και τον εκτέλεσαν· δεν ξέρω με ποιον τρόπο, τον εξαφάνισαν. Πήραν από την οικογένεια Κουκούλη μητέρα και κόρη. Κι αυτές εξαφανίστηκαν. Ο γιος, Κώστας Κουκούλης, ήταν ταγμα­ τάρχης στο Σύνταγμα Πηλείου του Ε.Λ.Α.Σ., στον Βόλο, ο οποίος μέχρι την τελευταία στιγμή υπερασπιζόταν τους αντάρτες δεν σταμάτησε να μιλά με καλά λόγια γι' αυτούς και να τους αντιμετωπίζει με ανθρωπιά, όπως και όλη η οικογένειά του. Πήραν τον Τασιούλη τον Τρέμη επάνω και, στον δρόμο, τον εξαφάνισαν. Απάνω τους αφήναν, είχαν άλλη αντίληψη για τα θέματα αυτά. Κάτω, οι Πήγαν ελασίτες να τον συλλάβουν - ήταν στον Ε.Δ.Ε.Σ. Και αντί να φύγει και να γλιτώσει, εντάχθηκε στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Έτσι έλαβε μέρος σε εγκλήματα και δεν πλήρωσε τίποτα για τα έργα του [ ... ] [Σε τέτοια περίπτωση] κρύβεται 1] πάει σε κάποια άλλη αντιστασιακ1j οργάνω­ ση - ποτέ δε συνεργάζεται με τους κατακτητές της πατρίδας». Βλ. Βασιλικ1j Παπαγιάννη, Κραυγ ές της μνήμης, εκδ. Σοκόλη, Αθήνα 2005, σ. 127.

230

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

ΕΑΜικές οργανώσεις, το Κ.Κ.Ε. ιδιαίτερα, συμπεριφέρονταν διαφορετικά. Εδώ επικρατούσε η «γραμμή». Κυριαρχούσαν η μικροψυχία, η κατωτερότητα και ο φανατισμός, και ξεσπούσαν πάνω σ' αυτούς τους ανθρώπους, τους χαρακτηρισμένους από τις οργανώσεις ως «aντιδραστικούς». Όσοι υποψιά­ ζονταν ότι ήταν έτσι χαρακτηρισμένοι, οι λεγόμενοι aντιδραστικοί, προσπα­ θούσαν να κρυφθούν, να φύγουν για να γλυτώσουν. Συνέλαβαν και άλλους, τότε, αλλά δεν θυμάμαι τα ονόματά τους. Τον Αρι­ στείδη τον Μπάλλα, τον πιάσανε κι αυτόν· αυτός τη γλύτωσε. Τη μάνα και τις αδελφές του Κώστα Παρίση, του οδοντίατρου, τις είχαν πάρει οι αντάρτες, όπως και τον αδελφό του, τον Θανάση. Ο τελευταίος γλύτωσε. Τον Ριζόπου­ λο τον αναζήτησαν, δεν τον βρ1Ίκαν. Π1Ίραν, όμως, το κορίτσι του και το σκό­ τωσαν. Έπιασαν πολλούς την εποχή εκείνη, το 1944, στον Αμπελώνα. Αρκε­ τοί γύρισαν κι άλλοι έμειναν απάνω. 172 Έπαιρναν και λύτρα, ας πούμε, και τους άφηναν, όπως άφησαν τον Αριστείδη Σουμπενιώτη. Πλ1Ίρωναν και τους άφηναν . . . Ύστερα, μετά την Απελευθέρωση και τη Συμφωνία της Βάρκιζας, ακολού­ θησαν νέες διώξεις, των κομμουνιστών αυτ1Ί τη φορά, από τους πρώην «aντι­ δραστικούς» που συνεργάζονταν με τις παρακρατικές οργανώσεις των Σουρ­ λάδων. Σωστός φαύλος κύκλος εγκλημάτων . . . Πάλι επικρατούσε η «γραμμή» αλλά, αυτή τη φορά, εκπορευόταν από την άλλη πλευρά, χωρίς και τώρα να γίνει γνωστό ποιος την έδωσε. Οι μικρότητες και τα πάθη των ανθρώπων, που ήταν και μικρόμυαλοι, κυριάρχησαν, τότε, και δημιούργησαν τέτοιες καταστάσεις.173

6. Βασίλειος Δημητρίου Ψαθάς, κάτοικος Φαλάνης, γεωργός. Λίγες μέρες πριν απ' το Πάσχα του 1944, με τον πατέρα μου πήγαμε στον μύλο του Σταυρόπουλου να αλέσουμε κάνα δυο τσουβάλια στάρι. Εκεί άλεθες με τη σειρά, και μεις περιμέναμε τρεις μέρες. Και όταν έφτασε η σειρά μας, ήρθε ο Βάιος ο Γκουλέτσας, που ήταν με την οργάνωση του εφεδρικού 172. Στο βιβλίο της Βασιλικής Παπαγιάννη, ό.π. υποσημ. 38, σελ. 127, είναι καταχωρημέ­ νη και η παρακάτω μαρτυρία του Γιάννη Κωτσόπουλου: <<Οι μέρες που θα ελευθερωνόμα­ σταν απ' τους κατακτητές πλησίαζαν. Και τότε γίνεται ένα απ' τα πιο στυγερά εγκλ1Ίματα. Έμπιστοι της Οργάνωσης, αλλά άγνωστο ποιοι, συλλαμβάνουν πολλούς απ' τον Αμπελώνα και τους π1Ίγαν - πού; Ανάμεσα στους συλληφθέντες 1Ίταν και η δεκαεξάχρονη κόρη του Ριζόπουλου. ( . . . ) Τη συνέλαβαν αντί για τον πατέρα της, που δεν τον βρήκαν. Σκότωσαν και τον παπα-Σταύρο - Τσελάς το επίθετό του. ( . . . ) Τους είχαν απαγάγει κι εξαφανίσει και, μερικές φορές, έπαιρναν απ' τις οικογένειές τους διάφορα πράγματα να τα πάνε στους κρα­ τουμένους. Δηλαδ1Ί: <<Είναι μακριά απ' τις οικογένειές τους- χρειάζονται τρόφιμα . . . ρούχα να μην κρυώνουν . . . >> . Τους έλεγαν για να τους πείσουν να μην ανησυχούν. Κι αυτούς τους είχαν εκτελέσει - δεν το 'ξεραν οι συγγενείς των εκτελεσμένων· έδιναν . . . Χάθηκαν εντελώς οι συλληφθέντες. Δεν ξέρουμε πού είναι. Στο ποτάμι τους έριξαν; Πού τους παράχωσαν; Είναι εξαφανισμένοι». 173. Αφ. Κ.Ε.Ν. 6, τετρ. Γ', σ. 157.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣ'ΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

231

Ε.Λ.Α.Σ., και το φινάλε: μπfικε αυτός μπροστά και μας πfιρε τη σειρά με το έτσ' θέλω. Ενώ εμείς περιμέναμε τρεις μέρες, οπότε του λέει ο πατέρας μου: «Καλά ρε, εγώ έχω τρεις μέρες εδώ και συ, μόλις fιρθες να αλέσεις, πfιρες σειρά;». Και τον έβρισε ο Γκουλέτσας άσχημα. Και μετά, αφού πfιρε τη σειρά, άλεσε, και του λέει ο πατέρας μου: «Καλά, θα 'ρθει και για μας καμιά περίπτωση». Μετά, αλέσαμε το βράδυ και πfιγαμε στο σπίτι. Τη νύχτα 1Ίρθαν, τον π1Ίραν και τον χτύπησαν. Ήταν απ' το χωριό Ροδιά, τους γνωρίσαμε, fιταν 6 άτομα και παραλίγο να τον σκοτώσουν. Τον πfιραν και τον π1Ίγαν κατά τον Άγιο Θωμά και κει τον δείρανε πολύ και τον άφησαν εκεί. Όταν συνfιλθε, σηκώθηκε και σιγά-σιγά πfιγε στο σπίτι από έναν συγγενη μας, που fιταν εκεί κοντά, στον Στέλιο Τράκα, κι ειδοποίησαν τη μάνα μου. Πfιγε και τον είδε. Ήταν μαύρος από το ξύλο. Φώναξαν τους γιατρούς Καρώ­ νη και Ρούφο και τον κοίταξαν, κι είπαν να τον βάλουν στα τομάρια174 να τραβηχτεί το αίμα. Ύστερα τον πfιραν σηκωτό και τον έφεραν στο σπίτι μας και τον βάζαμε στα τομάρια συνέχεια, που παίρναμε από το σφαγείο. Και σιγά-σιγά συνfιλθε. Του παρουσιάστηκε μετά σκωληκοειδίτης και πfιγε στη Λάρισα και έκανε εγχείριση στην κλινικ1Ί του Ράπτη. Στο διάστημα αυτό φαίνεται πως η οργά­ νωση του Αμπελώνα παρακολουθούσε την κατάσταση του, ίσως για να δει τι θα κάνει. Μια μέρα που fιταν στην κλινικη τον επισκέφτηκε η μάνα μου με τον μεγαλύτερο αδελφό μου , Γιάννη, που 1Ίταν τρία χρόνια μεγαλύτερος από μένα. Το απόγευμα γύρισαν στο χωριό, πfιρε γάλα ο Γιάννης και το π1Ίγε στον πατέρα μου, για να έχει να πίνει στην κλινικη όπου 1Ίταν. Ο αδελφός μου έμει­ νε στη Λάρισα το βράδυ. Εμάς, τη μάνα μου και μένα, fιρθε τη νύχτα ένας από τον Αμπελώνα, Πλιάτσικας στο επίθετο, το όνομά του δεν το θυμάμαι, fιταν της οργάνωσης, και μας πfιρε. «Ελάτε», μας είπε, «σας θέλουν για μια ανάκρι­ ση». Μας πfιραν και μας πfιγαν σ' ένα σπιτάκι, έξω από τον Τύρναβο, που 1Ίταν. Εκεί βρfικαμε τον Χαρίλαο τον Μπρότση, από τον Αμπελώνα, της οργάνωσης του Κ.Κ.Ε., και άλλους. Από εκεί μας πfιραν και μας πfιγαν με τα πόδια στο Δαμάσι, και το άλλο βράδυ απ' το Δαμασούλι μας πfιγαν στη Βερ­ δικούσια. Εκεί fιταν και άλλοι κρατούμενοι, άνδρες και γυναίκες. Μας έβα­ λαν σ' ένα σπίτι με άλλες έξι κρατούμενες γυναίκες. Μία fιταν Λαρισαία, το όνομά της δεν το θυμάμαι, η γυναίκα και η θυγατέρα του γιατρού Ρούφου από τον Αμπελώνα, τις είχαν πιάσει την άλλη μέρα και τις έφεραν κι αυτές εκεί, και άλλες δύο ακόμα. Εμείς μέναμε μ' αυτές. Μας είπαν ότι θα μείνουμε ώσπου να γυρίσει στον Αμπελώνα ο πατέρας, γιατί είχαν μάθει ότι fιταν στην κλινικη, «και μετά θα σας aπολύσουμε». Τους άνδρες, fιταν καμιά τριανταριά, τους είχαν σε ξεχωριστά σπίτια. Ήταν από τη Φαλάνη, από παντού. Από τη Φαλάνη fιταν ο Δημητράκης ο Μπακαλάκης, 174. Έπαιρναν το τομάρι από φρεσκοσφαγμένο πρόβατο και, όπως 1Ίταν υγρό, το τύ­ λιγαν γύρω από το μαυρισμένο σώμα τού αγρίως κακοποιηθέντα. Με μερικές αλλαγές τέτοιων δερμάτων τα αιματώματα τα απορροφούσε ο οργανισμός.

232

Σ'ΓΑΥΡΟΣ ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

άλλον δεν γνώρισα. Τον Μπακαλάκη τον απόλυσαν, έζησε. Άλλους τους άφη­ ναν ελεύθερους από τη Β ερδικούσια και, καθώς γύριζαν στα χωριά τους, τους έπιαναν στον δρόμο ή στο σπίτι τους την πρώτη νύχτα του γυρισμού τους και τους εξαφάνιζαν, τους σκότωναν ή τους έσφαζαν. Η μάνα μου καθό­ ταν με τις γυναίκες, που δεν τις άφηναν να γυρίζουν ελεύθερες, όπως και τους άνδρες. Εγώ όμως ή μαν ελεύθερος. Όπως έμαθα μετά, την άλλη μέρα που μας πήραν, πήγαν στην κλινική του Ράπτη και είδαν τον πατέρα μου ο Βασίλης Καραμούστος και ο Γρηγόρης Γρηγορούλης, Φαλανιώτες. Ήταν από τις οργανώσεις και πήγαν επίτηδες να του πουν ότι πήραν εμάς και να φύγει από τη Λάρισα, να γυρίσει στον Αμπε­ λώνα, οπότε θα μας αφήσουν. Αυτός τους είπε: «Αν δεν αφήσετε τη γυναίκα και το παιδί μου, εγώ θα πάω στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. και στους Γερμανούς». Και πήγε με τους Γερμανούς, εφόσον δεν μας άφησαν, και στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. που συνερ­ γαζόταν με τους Γερμανούς. Αυτά μου τα είπε ο αδελφός μου ο Γιάννης, αργότερα, όταν aνταμώσαμε. Στη Βερδικούσια η οργάνωση μας κράτησε ενάμισι μ1Ίνα, και όταν έμαθαν ότι ο πατέρας μου π1Ίγε στα Ε.Α.Σ.Α.Δ. και στους Γερμανούς, φοβήθηκαν μήπως έρθουν αυτοί προς τα πάνω, και μας π1Ίραν, μας π1Ίγαν στο Βουλγαρέ­ λι, όπου μας κράτησαν δεκαπέντε μέρες και μετά μας π1Ίγαν στην Αλατόπε­ τρα, όπου μας κράτησαν δυόμισι μ1Ίνες. Εκεί ήταν πολλοί κρατούμενοι σαν κι εμάς. Εμείς κοιμόμασταν στην εκκλησία και, δίπλα εκεί, σ' ένα σπιτάκι είχαν τους κρατουμένους. Σε όλο αυτό το διάστημα δεν μας χτύπησαν και μας έδι­ ναν και τρώγαμε ό,τι έτρωγαν και οι αντάρτες. Στην Αλατόπετρα, το μόνο πράγμα που μας είπαν οι αντάρτες είναι ότι τον πατέρα μου τον κρέμασαν οι Γερμανοί στον Αμπελώνα. Αυτό έγινε το 1944, δεν θυμάμαι ποιο μ1Ίνα. Είχαν κάνει οι Γερμανοί επιχείρηση γερή και οι αντάρτες, για να μην τους πιάσουν, έφυγαν για το δάσος και π1Ίραν και μας μαζί τους. Αλλά και πάλι φοβήθηκαν μην έρθουν και εκεί οι Γερμανοί και τους κυκλώσουν, και έφυγαν και από το δάσος και μας άφησαν μονάχους μας, όλους τους κρατουμένους. Όπως σκορπίσαμε στο δάσος και ψάχναμε να βγούμε, να φύγουμε, δεν γνω­ ρίζαμε το μέρος και γυρίζαμε εδώ και εκεί χαμένοι, μην ξέροντας προς τα πού να πάμε για να βγούμε σε κάνα δρόμο. Ήρθαν οι Γερμανοί και μας έπιασαν, στο δάσος μέσα. Μας ρώτησαν ποιοι ήμασταν, και πώς βρεθήκαμε εκεί. Εμείς τους είπαμε ότι μας είχαν κρατού μενους οι αντάρτες, γιατί ο πατέρας μου ήταν με τους Γερμανούς στη Λάρισα. Μετά οι Γερμανοί μας πήγαν στο Μέτσοβο και μας άφησαν ελεύθερους. Καθίσαμε εκεί οχτώ μέρες. Δεν είχαμε ψωμί και γω πήγαινα στα σπίτια και έπαιρνα ψωμί και τρώγαμε. Από το Μέτσοβο, ύστερα, οι Γερμανοί μας π1Ίγαν στα Τρίκαλα και από κει με αυτοκίνητο, πολιτικό, φτάσαμε στη Λάρισα. Δεν βρ1Ίκαμε τον πατέρα, ήταν κρεμασμένος. Τον πατέρα μου τον είχαν κρεμάσει οι Γερμανοί τον Ιού­ νιο· τον Σεπτέμβριο του '44 γυρίσαμε εμείς. Στο διάστημα αυτό ο αδελφός μου ο Γιάννης ήταν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. και στους Γερμανούς γι' αυτό το βράδυ που γυρίσαμε δεν τον συναντήσαμε.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΙΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

233

Στη Φαλάνη που γυρίσαμε, φαίνεται πως η μάνα μου aντάμωσε με ανθρώ­ πους της οργάνωσης και κανόνισε να πάει στη Λάρισα και να πάρει τον Γιάν­ νη από τους Γερμανούς. Μετά από κάνα δυο μέρες πήγε στη Λάρισα, πήρε τον Γιάννη, τον έφερε στη Φαλάνη, χωρίς το όπλο. Από τη Φαλάνη τον π1Ίρε ένας γνωστός μας aντάρτης, τον πήγε στη Βερδικούσια και από κει στο Μαυ­ ρέλι. Είπε τα πράγματα πώς είναι και δεν είναι. Όλα. Και μετά από κάνα δυο μέρες, τον άφησαν από το Μαυρέλι και τον πήγαν στη Βερδικούσια, όπου aντάμωσαν με τον μπάρμπα μας, τον Γιάννη Χασιούρα, που 1Ίταν εκεί κρα­ τούμενος. Και τους δύο τους αφήκαν από εκεί ελεύθερους, και μαζί φύγαν και το βράδυ φτάσαν στον Αμπελώνα, στο σπίτι του θείου μας. Ο θείος μας επέμεινε να μείνει εκεί το βράδυ ο αδελφός μου, αλλά αυτός δεν τον άκουσε και ήρθε κάτω στη Φαλάνη. Εκείνη τη νύχτα πήγαν αντάρτες στο σπίτι του θείου, τον π1Ίραν και τον σκότωσαν. Το μάθαμε ότι τον σκότωσαν ύστερα από μια εβδομάδα από τότε που τον πήραν. Και μετά από κάνα χρόνο, μάθαμε ότι τον έσφαξαν στη θέση «Τσακίρι» 175 του Ολύ μπου. Μου το είπε ο Τάσος ο Μαχαίρας, από δω, Φαλανιώτης. Ήταν κι αυτός εκεί, όταν τον έσφαξαν τον Χασιούρα, μαζί με άλλους, στο «Τσακίρι». Ήταν πολλοί οι κρατούμενοι και τους έσφαξαν όλους, δεν άφησαν κανέναν, ύστερα από κάνα μήνα από τότε που τους πήραν, τον Σεπτέμβριο του 1944. Εγώ το έμαθα μετά από κάνα χρό­ νο. Μου το είπε ο ίδιος [ο Τάσος Μαχαίρας] ότι ήταν παρών εκεί που τους έσφαξαν. Ο Γιάννης, ο αδελφός μου, ήταν μεγαλύτερος από μένα 3 χρόνια. Όταν γύρισε στη Φαλάνη από τη Βερδικούσια, όπου τον άφησαν οι αντάρτες, δού­ λευε στα χωράφια και σε διάφορες δουλειές, σ' έναν Σπυράκη, που ήταν αρχηγός στην οργάνωση του Ε.Α.Μ. Τον φύλαγε κιόλας αυτός, γιατί ένας Τριαντάφυλλος Πούλιος της οργάνωσης, από τον Αμπελώνα, ήθελε να τον σκοτώσει. Τον φύλαγε και στο χωράφι, αλλά και το βράδυ στο σπίτι που κοι­ μόμασταν. Έβαζε δικούς τους ανθρώπους, της οργάνωσης, πάλι Φαλανιώτες, και τον φύλαγαν. Μετά την Απελευθέρωση και την παράδοση των όπλων από τους αντάρ­ τες, φάνηκαν οι ομάδες που κυνηγούσαν τους ΕΑΜίτες. Σ' αυτές τις ομάδες μπήκε και ο αδελφός μου. Στη Φαλάνη, αρχηγός της ομάδας 1Ίταν ο Γιώργος ο Κόμης. Ο αδελφός μου ήταν ο μοναδικός άνθρωπος στη Φαλάνη, μαζί με τον Κόμη, που ήταν στις ομάδες στον Εμφύλιο και δεν έκαναν καμιά ζημιά στο χωριό. Πέθανε το 1953. Στην Κατοχ1Ί ήταν 16 χρονών. Για τα γεγονότα του Αμπελώνα, ο αδελφός μου μας είπε ότι ο πατέρας μας πήγε εκεί μόνο για τον Βάιο Γκουλέτσα, που τον έβρισε στον μύλο. Έψαξε και τον βρ1Ίκε κρυμμένο στον Μαχαλά, εκεί όπου 1Ίταν η παλιά βρύση με την μπά­ ρα και τα πολλά καβάκια, στον δρόμο όπου πάμε προς τον μύλο του Κιρκιλή. Εκεί ήταν κρυμμένος, τον πήρε και τον σκότωσε στην πλατεία. Στον Αμπελώ­ να είχαν πάει πολλοί ΕΑΣΑΔίτες και Γερμανοί εκείνη την ημέρα, όπως μας 175. Τοποθεσία στη νότια πλαγιά του Ολύμπου , στην περιοχ1Ί Ροδιάς-Γόννων.

234

Σ'ΓΑΥΡΟΣ ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

είπε ο αδελφός μου . Αυτός 1Ίταν στη Λάρισα, τον είχε στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. ο πατέ­ ρας μου, άλλα καθόταν εκεί απάνω, στον Άγιο Αχίλλειο. Εκεί, σ' ένα σχολείο, ήταν οι Γερμανοί, νομίζω, και ήταν και μια αποθήκη, μια παράγκα, και εκεί έμεναν μόνο οι ένοπλοι ΕΑΣΑΔίτες, όχι οι οικογένειές τους. Πολλοί μου είπαν, στον Αμπελώνα, ότι στην πραγματικότητα δεν έφταιγε ο πατέρας μου. Έφταιγαν άλλοι, αυτοί που τον χτύπησαν χωρίς να φταίγει. Ήταν η περίπτωση του Βάιου Γκουλέτσα. Δεν έμαθα πόσους σκότωσαν στον Αμπελώνα εκείνη την ημέρα. Ο αδελφός μου συνέχισε να είναι στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. μέχρι τότε που τον πήρε η μάνα μου και τον παρέδωσε στους αντάρτες. Μετά την Απελευθέρωση και την παράδοση των όπλων από τους αντάρτες, [ο αδελφός μου] ήταν με την παρακρατικ1Ί ομάδα της Φαλάνης, στα Μ.Α.Δ., που είχαν και όπλα176•

7. Ηλίας Γεω�γίου Ριζόπουλος, κάτοικος Αμπελώνα, γεωργός. Ήταν το 1942 με 1943 που είχαν έρθει στο σπίτι μας αντάρτες. Ήταν ένο­ πλοι. Ο ένας ήταν απ' το Αργυροπούλι, γνωστός, λεγόταν Κουτίνας. Κι ένας άλλος ήταν απ' τον Αμπελώνα, ο Τριαντάφυλλος Πούλιος. Θέλαν από μας, αν μπορούσαμε, να τους δώσου με όπλα, τρόφιμα, ό,τι ήταν δυνατόν. Τους έδωσε η μάνα μου λίγα τρόφιμα. Το '43 με '44 άρχισε να φουντώνει στο aντάρτικο η κομμουνιστικ1Ί του πλευρά. Και για μας επικρατούσε η εντύπωση ότι ήμασταν βασιλικοί. Ωστό­ σο, τον πατέρα μου τον είχαν βάλει στην «Αλληλεγγύη» και έκανε εράνους. Κι ένας από αυτή την οργάνωση κοιτούσε να σφετεριστεί ο ίδιος ό,τι συγκέ­ ντρωναν. Τον είχε πιάσει ο πατέρας μου που κοίταζε να βουτήξει τα στάρια, τα λεφτά που προορίζονταν για τους αντάρτες και τις οικογένειές τους, γιατί θέριζε τότε η πείνα. Και άρχισε η διχόνοια στην «Αλληλεγγύη». Το θυμάμαι αυτό, σαν τώρα. Ήταν οργανωμένος ο πατέρας μου στην «Αλληλεγγύη» πριν αρχίσουν οι διαχωρισμοί, όπως ο δάσκαλος Σαντίκος, ο Νίκος Τσαπραλής, ο Νίκος Ζ1Ίσης και άλλοι. Ήμασταν, όμως, σταμπαρισμένοι από τους οργανωμένους στις ΕΑΜικές οργανώσεις και στο Κ.Κ.Ε., και ιδιαιτέρως από τους κομμουνιστές της γειτονιάς. Ο Μ1Ίτσος ο Μπούρας, τον θυμάμαι από μικρό παιδί, κούτσαι­ νε, 1Ίταν ο πιο φανατισμένος και ήταν στην Ο.Π.Λ.Α. Αυτοί μας παρακολου­ θούσαν και μας είχαν ρίξει τη μομφή ότι είμαστε βασιλόφρονες, «aντιδραστι­ κοί» και ΕΔΕΣίτες. Απ' το 1943 άρχισαν αυτά. Από τότε που μερικοί, οι οποίοι δεν συμπαθού­ σαν το Ε.Α.Μ., κανόνισαν και έφεραν στον Αμπελώνα τον καθηγητ1Ί Γρηγό­ ρη Σπανού δη, που ήταν στον Ε.Δ.Ε.Σ., να γίνει και στον Αμπελώνα οργάνωση του Ε.Δ.Ε.Σ. Γιατί η πίεση που δεχόταν εδώ ο κόσμος απ' τους αντάρτες δεν υποφερόταν. Κάθε μέρα μας πίεζαν. Ήρθε ένα βράδυ, το καλοκαίρι του 1943, ο Σπανούδης. Ήταν μετά τη συμφωνία Ε.Δ.Ε.Σ.-Ε.Λ.Α.Σ. για συνεργασία των 176. Αφ. Κ.E.N.ll, τετρ. Α', σ. 85.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΙΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

235

δύο οργανώσεων και ελευθερLα στις κιν1Ίσεις τους. Έγινε μια συγκέντρωση στο σχολεLο. Πήγε πολύς κόσμος να τον ακούσει. Κι από τη συνοικLα μας πήγαν όσοι δεν φοβόντουσαν. Ο ΝLκος ο Τσαπραλ1Ίς και ο ΣαντLκος ο δάσκα­ λος, που έκαναν παρέα με τον πατέρα μου, εLπαν: «Να μην τον ανακατώσου­ με τον Ριζόπουλο, γιατL έχει οικογένεια και παιδιά. Να μην τον βάλουμε σε μπελάδες τον άνθρωπο». ΓιατL ο ΣαντLκος και ο Τσαπραλής δεν εLχαν παιδιά. Έτσι έμεινε κάπως απ' έξω ο πατέρας μου. ΜLλησε ο Σπανούδης, ο κόσμος ενθουσιάστηκε και πήρε θάρρος, αλλά δεν έγινε τLποτα. ΛLγες μέρες μετά έκαναν συγκέντρωση και οι ΕΑΜLτες, στην οποLα οι ομιλητές επιτέθηκαν στον Ε.Δ.Ε.Σ. για την πολιτικ1Ί του, καθώς επέκριναν και τη συγκέντρωση που εLχε κάνει προηγούμενα και κατηγόρησαν όσους π1Ίγαν στη συγκέντρωση του Ε.Δ.Ε.Σ. ως «aντιδραστικούς». Σχεδόν αμέσως ξανάρχισαν και οι παρα­ κολουθΊΊσεις και οι πιέσεις των «αντιδραστικών», γιατL άρχισαν πάλι να τσα­ κώνονται οι αντάρτες του Ζέρβα με τους αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ. Αλλά ο ΣαντLκος το κατάλαβε και πρόλαβε κι έφυγε απ' τον Ε.Δ.Ε.Σ. Ο ΝLκος ο Τσα­ πραλΊ1ς, όμως, το πλήρωσε μαζL με τον πατέρα μου. Όσοι π1Ίγαν στη συγκέ­ ντρωση αυτ1Ί σταμπαρLστηκαν ως ΕΔΕΣLτες και «αντιδραστικοL». Από όσα γνωρLζω, στον Αμπελώνα οργάνωση του Ε.Δ.Ε.Σ. δεν υπήρξε ποτέ. Από τότε μας παρακολουθούσαν. Και καθώς περνούσε ο καιρός, άρχισαν φανερά να μας απειλούν. Περνούσαν έξω απ' το σπLτι και φώναζαν «κρεμάλα στον Ριζόπουλο», κι όταν αργότερα ο πατέρας μου κρύφτηκε, έφυγε, φώνα­ ζαν: «Κρεμάλα στην Πηνελόπη», τη μητέρα μου. Αλλά και κρεμάλα σε άλλους: στον τάδε και στον τάδε. Έρχονταν εδώ στη συνοικLα μας, στο Τατάρ Μαχα­ λά, ο Βαγγέλης ο Καπλάνης και ο Αλέκος Αρχοντής, και από την εκκλησLα μας, τον Άγιο ΚωνσταντLνο, με τηλεβόα μιλούσαν και έριχναν αυτά τα συνθΊΊ­ ματα για κρεμάλα στους «αντιδραστικού ς» και πολλά άλλα. ΠηγαLναμε με τον Γιώργο τον ΠLτσα1 77 βόλτα έξω, και στο καφενεLο του Σαμπινιώτη, πιτσιρικά­ δες τότε, και μας παρακολουθούσαν άλλοι πιτσιρικάδες σαν και εμάς, και από πLσω φώναζαν τα συνθήματα αυτά και πως θα μας σκοτώσουν. Κάθε μέρα μάς παρακολουθούσαν. Και στο σπLτι μάς παρακολουθούσαν, απ' έξω απ' τα τοLχια, έρχονταν και μας παρακολουθούσαν. Τι ήθελαν να κάνουν, δεν μπό­ ρεσα να καταλάβω. Όλοι αυτοL οι πιτσιρικάδες που μας παρακολουθούσαν και φώναζαν τα συνθήματα ήταν βαλμένοι από τον Μπούρα. Αυτός τους έβα­ ζε να μας παρακολουθούν. ΕκεLνοι που εLχαν μυαλό και κρLση και καλοσύνη ήταν ο ΒασLλης ο Μπέζας κι ο Γιάννης ο Τσαρτσαράς. Από τότε το πλήρωνε η οικογένειά μας. Δεν μας άφηναν τLποτα οι αντάρτες. Καλλιεργούσαμε με σιτάρι χωράφια που εLχαν έκταση τετρακόσια στρέμματα. Βγάζαμε σαράντα με πεν1Ίντα τόνους σιτάρι. Ήρθαν οι αντάρτες, μας πήραν όλο το σιτάρι, δεν άφησαν σπυρL, το π1Ίραν όλο. Και παρακάλεσα τον Αποστό­ λη τον Ζέρμα, ναι, τον παρακάλεσα να μας δώσει στάρι, για να 'χουμε ψωμι 177. Τον πατέρα του, Δημήτριο Πίτσα, τον είχαν καλέσει οι αντάρτες <<απάνω», για μια ανάκριση, και από τότε δεν ξαναγύρισε.

236

ΣτΑΥΡΟΣ ΑΣΊ'ΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Τη χρονιά που είχε φύγει και κρυβόταν ο πατέρας μου, το καλοκαίρι του 1944, με φωνάζει μια μέρα ο Παναγιώτης ο Λάπας, 1Ίταν της Ε.τ.Α., και μου λέει να παραδώσω τη δεκάτη 178. Πάω μέσα στο γραφείο, εκεί που άλλοτε ήταν το μαγαζί του Τσουπώτη: «Παναγιώτη, να πληρώσω κι εγώ τη δεκάτη;». Και μ' έβρισε. «Δεν είναι "δεκάτη"», λέει, «αυτή είναι "εθνική εισφορά"». Και είχα δώσει την «εισφορά», προτού έρθουν να μας πάρουν το στάρι. Τον Μάιο του 1944, που είχαν έρθει οι ΕΑΣΑΔίτες στον Αμπελώνα, σκότω­ σαν πολλούς. Εμάς δεν μας πείραξαν, δεν ξέρω αν πέρασαν από έξω, από τον δρόμο. Εγώ δεν τους είδα. Σκότωσε κόσμο εκείνη την ημέρα το Ε.Α.Σ.Α.Δ., όπως το έλεγαν. Σκότωσαν κόσμο αθώο. Τζάμπα σκότωσαν και τον Ψύλλα. Θυμάμαι ότι εκείνη την ημέρα ξέσπασε καταιγίδα και έριξε πολύ χαλάζι. Οι παρακολουθήσεις του σπιτιού μου συνεχίζονταν. Έναν από αυτούς που μας παρακολουθούσαν δεν του μιλάω ακόμα εξαιτίας που μ' είπε «χαφιέ». Παίζαμε μαζί, αλλά αυτή η λέξη ήταν του πατέρα του και μου την πέταξε. Όποτε έρχεται απ' την Αθήνα στον Αμπελώνα, δεν θέλω να του μιλήσω. Δεν μου 'κανε τίποτα άλλο, αλλά απ' αυτ1Ί τη λέξη δεν θέλω να του μιλήσω. Είναι ο Νίκος ο Ζηκοστάθης, αυτός το είπε. Κι ενώ δεν κρατάω κακία με κανέναν, προσπαθώ να τα έχω καλά με όλο τον κόσμο, δεν μπορούσα να χωνέψω που μ' είπε «χαφιέ»! Αλλά του είπα μια φορά «καλημέρα» μόνο. Δεν μπόρεσα να του μιλήσω. Δεν του ξαναμίλησα. Ήταν πριν απ' τ' αλώνια . . . μετά απ' τ' αλώνια ... το 1944, που κάλεσαν οι αντάρτες τον πατέρα μου «απάνω», γι' ανάκριση, δεν �υμάμαι. Κάλεσαν και τον Νίκο τον Τσαπραλή, τον Δημήτρη τον Πίτσα, τον Αριστείδη τον Μπάλλα, πολλούς. Τους κάλεσαν, τους π1Ίραν απάνω. Π1Ίγαν. Δεν είχαν κανέναν λόγο να μην πάνε. Στο Λιβαδάκι τους πήγαν, πάνω στο Νεζερό, στον Όλυμπο. Εκεί τους βασάνισαν για να ομολογήσουν ότι ήταν συνεργάτες του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Τους έβαλαν σε μια πλάκα, τους ξάπλωσαν απάνω ανάσκελα, τους πέρασαν τα πόδια στον aορτήρα του όπλου, τα σήκωσαν και τους χτυπούσαν στα πέλ­ ματα με τις αγκλίτσες και τους έλεγαν: «Μαρτύρα!». Και για να μη λιποθυμή­ σουν τους ρίχνανε νερό με τα παγούρια στο πρόσωπο. «Μαρτύρα», τους έλε­ γαν. Ο Νίκος ο Τσαπραλής 1Ίταν κάπως λιγόψυχος ο καημένος. Μάλιστα, όταν έτρωγε το ξύλο, έλεγε: «Θα τα πω! Θα τα πω! Θα τα πω!». Κι ύστερα, σε μια στιγμή: «Και τι να πω; . . . ». Όμως τον είχαν μακελέψει179 καλά. Εκεί τους βοήθησε όλους, πάρα πολύ , ο Βασίλης ο Κύρης, ο οποίος ήταν aντάρτης. Αλλά και η μητέρα του Θανάση του Παπά, που ήταν κι αυτή κρατούμενη. Για ανακριτή είχαν έναν δικηγόρο, τον συγχωριανό μας Τάσο Λιάκο. Φάγαν όσο ξύλο έφαγαν στο Λιβαδάκι και μετά τους πήγαν στη Βερδικούσια, που είναι στα Χάσια, κι ύστερα στο Μαυρέλι. Τους κράτησαν ενάμιση μήνα περίπου «απάνω», και τους άφησαν. Γύρισαν κατά τον Σεπτέμβριο.

178. Μορφ1] φορολογίας: στις εκατό οκάδες σιτάρι ο φόρος 1]ταν δέκα οκάδες. 179. Χτυπημένος άγρια σε πολλά σημεία του σώματος.

·

ι '

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΊ'ΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

ι .

237

Την προηγούμενη βραδιά είχαν αφήσει τον Δημητράκη τον Πίτσα, τον Αρι­ στείδη τον Μπάλλα και κάνα δυο άλλους τους είχαν αφ1Ίσει κι 1Ίρθαν το μεση­ μεράκι. Το βράδυ, όμως, τους πήραν πάλι οι αντάρτες και τους καθάρισαν. Ο πατέρας μου μαζί με τον Τσαπραλή ήρθαν την άλλη μέρα, κατά τις έντεκα. Φοβήθηκαν όταν έμαθαν ότι οι αντάρτες ξαναπήραν, νύχτα, τους άλλους. «Τι θα γίνει το βράδυ;», λέει ο πατέρας μου. «Από κει π1Ίραμε χαρτί». Αλλά . . . Πριν βασιλέψει ο ήλιος, ζεύω το άλογο στη σούστα και ξεκινάμε για το λιβάδι, όπως κάναμε κάθε μέρα, αλλά τώρα και για να κρύψω τον πατέρα μου και τον Τσαπραλή. Μαζί μου π1Ίρα και τον φίλο μου τον Γιώργο Πίτσα. Φύγαμε γρήγορα και πάμε σ' ένα μέρος που λέγεται Μαγγανοπήγαδο· εκεί, στα Ριζοπουλαίικα τα κτήματα, 1Ίταν όλο βάλτος τότε. Ξεζεύουμε τη σούστα, κοντά σ' ένα χωράφι μας που ήταν μποστάνι. Ο πατέρας μου και ο Νίκος Τσαπραλής πήραν τα σκεπάσματά τους και ξεμάκρυναν. Μπήκαν, όπως μας είπαν αργότερα, σ' έναν καλαμιώνα μέσα, κοντά σ' ένα σταυροδρόμι, για να κοιμηθούν, πεντακόσια-χίλια μέτρα μακριά απ' τη σούστα. Εγώ με τον Πίτσα πήραμε το άλογο και πήγαμε πιο μέσα στο λιβάδι και κοιμηθ1Ίκαμε, όπως πάντα. Κατά τις δύο τη νύχτα άκουσα κουβέντες και κάτι σαν περπαη1ματα. Και την ίδια στιγμή ακούω να ρωτάει ένας: «ΜΊ1πως είδατε κάναν Ριζόπουλο και κανέναν Τσαπραλή;». Κάποιος απάντησε: «Άι, αυτού κοιμάται ο γιος του». Τ άκουσα εγώ. Πετάγομαι. «Ποιος είσαι;» «Του Ριζόπουλου ο γιος», του λέω. «Πού 'ναι ο πατέρας σου; Να μας πεις πού 'ναι ο πατέρας σου». «Δεν ξέρω». «Να μας πας». Πάλι αυτός: «Έχεις άλογο εδώ πέρα;». «Έχω» . Μαζί μου ήρθαν κι αυτοί, πήραν το άλογο και πήγαμε εκεί που είχα αφήσει τη σούστα, όταν κατέβασα τον πατέρα μου με τον Τσαπραλή. Με ρώτησαν γιατί άφησα τη σούστα σε κείνο το μέρος και τους απάντησα: «Ε, εδώ μου ήρθε να ξεζέ­ ψω». Πρέπει να μας παρακολουθούσαν, αλλά δεν μπόρεσαν να δουν πού ακριβώς τους είχα κατεβάσει. Αφήνουν τ' άλογο, μπαίνουν μέσα στο μπουστάνι, ψάχνουν. Τίποτα! Παίρ­ νουν εμένα στο χωράφι, μου λένε: «Φώναξε: "Πατέρ α ! " . Φώναξε: "Μπα­ μπά! " . Φώναξε: "Ριζόπουλε! "». Εγώ, κόβονταν η φωνή μου, πώς να φωνάξω! Αλλά φώναζα, τι να κάνω. Αν δεν φώναζα, ένας από πίσω κρατούσε μια τρι­ χιά. «Φώναξε: "Πατέρα! πατέρα! μπαμπά! " Φώναξε !». Ξαναφώναξα πάλι. Τίποτα, καμιά απόκριση. Το καλό ήταν ότι ο πατέρας μου και ο Τσαπραλής ήταν τόσο κουρασμένοι και ταλαιπωρημένοι, που κοιμήθηκαν και δεν αντιλή­ φθηκαν τίποτα. Με πήραν και με πήγαν παραπέρα. «Ξαπλώσου !», μου λέει αυτός που με διέ­ ταζε να φωνάζω. «Κάτω, μπαγάσα!», λέει. Αυτός θα με σφάξει, σκέφτηκα. Ξάπλωσα, και από πάνω το φεγγάρι έλαμπε. Ήμαν 16 χρονών κι ο aντάρτης έβγαλε το μαχαίρι του, μου το έβαλε στον λαιμό και μου έλεγε: «Πες πού είναι ο πατέρας σου με τον Τσαπραλψ>. Εκείνη τη σκηνή την έχω πάντα μπροστά μου: Εγώ ξαπλωμένος, πάνω μου ο aντάρτης με το μαχαίρι στον λαιμό μου, και το φεγγάρι, επάνω, να μας κοιτάζει . . . Εκείνο το φεγγάρι δεν το ξεχνώ.

238

Σ'fΑΥΡΟΣ ΑΣ'fΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Ήταν πέντε άτομα. Α, σκέφτηκα, θα με σφάξει ο μπαγάσας ! Δεν γνώρισα κανέναν. Αλλά έμαθα ότι ήταν ένας Χατζηκαμαγιάννης από τ' Αργυροπούλι. «Μίλα! Πού είναι ο πατέρας σου; Θα σε σφάξω!», έλεγε πάλι ο aντάρτης που ήταν πάνω μου, για να μαρτυρήσω. «Δεν ξέρω πού είναι. Τους κατεβάσαμε εδώ, δεν ξέρω πού π1Ίγαν». Επέμενε αυτός, «δεν ξέρω», του απαντούσα εγώ. «Σήκω! Πάρε τ' άλογο», μου λέει αυτός με το μαχαίρι, για να το ζέψω στη σούστα. Ξαπλωμένος εγώ κάτω, τα είχα χαμένα. Έζεψα το άλογο στη σούστα και όταν πήγα να ανεβώ, την τελευταία στιγ­ μή, ένας είπε: «Φεύγα, Ηλία!». Νομίζω πως ήταν ο Μπούρας. Πήραν αυτοί τη σούστα και έφυγαν. Δεν με χτύπησαν. Αυτός μόνο που είχε το μαχαίρι και με φοβέριζε μου έριξε μια βουρδουλιά στα ποδάρια με την τριχιά. Πριν έρθουν στο χωράφι, είχαν πάει στο σπίτι κι αναστάτωσαν τη μάνα μου. Έψαξαν μέσα στο σπίτι, στις αποθήκες, στα ντάμια, για να βρουν τον πατέρα μου. «Πού είναι ο Γιώργος;», ρωτούσαν τη μάνα μου, κι αυτή τους έλεγε: «Έφυγε. Τον πήραν έξω να κοιμηθεί». Γύρισα στο σπίτι μουτζοκλαμένος. 180 «Δεν με π1Ίραν εμένα», λέω, «πήραν τ' άλογο και τη σούστα ... ». Το σπίτι ήταν ανάσταμsι Στο μεταξύ, έρχεται ο πατέ­ ρας. Δεν ήξερε τίποτα. Δεν είχαν πάρει είδηση τι είχε γίνει τη νύχτα. Τώρα, αναρωτιόμασταν τι να κάνουμε, πώς να φύγει για να μην τον πιάσουν. Στο τέλος, ο πατέρας μου με τον Νίκο τον Τσαπραλή π1Ίγαν να κρυφτούν στο σπίτι του Αποστόλη Τσαπραλή, αδελφού του Νίκου. Αυτός δεν ήταν τόσο σταμπα­ ρισμένος όσο ο αδελφός του. Αλλά κατάλαβαν ότι τους πήραν μυρωδιά και ότι τους παρακολουθούσαν. Απελπίστηκαν και έφτασαν στο σημείο να σκεφθούν ν' aυτοκτονήσουν, για να μην πέσουν στα χέρια τους. Ήταν πια μέρα, έβγαινε ο 1Ίλιος, πού να πηγαίνουν, πού να κρυφτούν! Πήγαν παραπίσω, σε κάτι παλιά κτίσματα, πάλι τους πήραν μυρωδιά, τους παραφύλαγαν και περίμεναν να τους πιάσουν- 1Ίταν ο Βαγγέλης ο Μπούρας, του Μήτσου Μπούρα ο αδελφός, ο Τσολάκης ο Θόδωρος, ο Γρηγόρης ο Κώτσης, πιτσιρικάδες. Σκέφθηκα και πήγα στην Ιφιγένεια του Κουτσίκου, που είχαμε καλές σχέ­ σεις. Της είπα αυτό κι αυτό συμβαίνει. Ο άνδρας της ήταν κι αυτός άνθρωπος της οργάνωσης, αλλά είχε καλοσύνη και συμπόνεση. Στο σπίτι αυτής της οικο­ γένειας κατέφυγαν κάποια στιγμή, που χαλάρωσε η παρακολούθησ1Ί τους, ο πατέρας μου κι ο Νίκος Τσαπραλής, χωρίς να τους αντιληφθεί ο Βαγγέλης Μπούρας που τους παρακολουθούσε. Τους πήρε η Ιφιγένεια και τους έκρυψε μες στα τσιρένια που είχαν στην αυλή τους. Είχαν μεγάλη αυλή. Τους κρυμμέ­ νους τους πήρε μετά ο Γιάννης ο Νταβαρούκας με τη σούστα -φορτωμένη η σούστα καρπούζια, τους έκρυψε κάτω από τα καρπούζια-, τους πήγε στη Λάρισα, κι έτσι γλυτώσαν. Έμειναν στη Λάρισα. Από τότε, αυτοί της οργάνω­ σης που παραφύλαγαν για τον πατέρα μου και τον Τσαπραλή, τους έχασαν. Απογοητεύθηκαν. 180. Κλαίγοντας λίγο. 181. Ανακατωμένο, όπως εμφανίζεται ύστερα από μια ξαφνικ1Ί και βιαστικ1Ί έρευνα.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣfΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

239

Δύο μέρες μετά που έφυγε ο πατέρας μου και τον έχασαν, έρχονται αντάρ­ τες και παίρνουν τη Χρυσούλα, την αδερφή μου. Το 1944 ήταν ακριβώς δεκά­ ξι χρονών. «Για μια ανάκριση», είπαν. Το ίδιο βράδυ π1Ίραν την Αγγέλω Κου­ κούλη και την κόρη της Λούλα - ο γιος και αδελφός τους Κώστας Κουκούλης, αξιωματικός, ήταν ταγματάρχης στον Ε.Λ.Α.Σ. Τον Στέφανο Μπακόπουλο και τη γυναίκα του. Τον ιερέα Παπασταύρου. Τον Κώστα Φέκα. Την Κούλα και την Άρτεμη Χασιώτη, τον Σαπράκα. Τον Κώστα τον Τσικρικώνη. Τον ρά­ φτη Καραγιάννη, αθώο παιδί, δεν ήταν πουθενά ανακατωμένος, και άλλους πολλούς. Τους πήραν, όπως είπαν και σε μας, για «ανάκριση» και τους καθά­ ρισαν. Ποιοι 1Ίταν αυτοί που τους πήραν και τους σκότωσαν; Για πολλούς λεν, αλλά δεν μπορείς να πάρεις κανέναν στον λαιμό σου τώρα. Π1Ίραν τη Χρυσούλα, επειδή δεν μπόρεσαν να βρουν και να συλλάβουν τον πατέρα μας. Ήταν Σεπτέμβριος, γιατί είχαν σπαρμένα τα καλαμπόκια. Υπολογίζω ότι εκείνη την εποχή, πάνω από εβδομ1iντα άτομα είχαν εξαφανίσει οι ΕΑΜικές οργανώσεις. Θυ μάμαι ακόμα τη συγκεκριμένη μέρα, το βράδυ , που 1Ίρθαν και πήραν αυτά τα άτομα και την αδελφή μου. Μάλιστα ήταν κι ο Νέστορας ο Ριζόπου­ λος, ξάδελφος του πατέρα μου, εδώ στο σπίτι, ήθελε ν' ακολουθήσει, να πάει κοντά στην αδερφ1i μου, και τον διώξανε μέσα. Έλεγε σ' αυτούς που την παίρναν: «Να έρθω κοντά στο κορίτσι, ανιψιά μου είναι». Καλά που δεν πήγε, θα τον καθαρίζαν κι αυτόν. Για τη Χρυσούλα δεν μάθαμε τίποτα. Ύστερα από κάνα χρόνο, βρήκαμε έναν από τη Φαλάνη, τον Νίκο Παπακωνσταντίνο, ήταν aντάρτης, έχει πεθά­ νει τώρα, και μας είπε ότι στο «Αλγκίνι»182 , που 1iταν ένα μικρό δάσος, στα ριζά χαμηλών βουνών, τους σκοτώσαμε. Μας πήγε στο Αλγκίνι και μας έδειξε το μέρος και είπε: «Εδώ τους σκοτώσανε, εκεί τους θάψαμε». Ψάξαμε το μέρος και σκάψαμε σε μερικά σημεία, αλλά δεν βρήκαμε τίποτα. Για τον Μαλλιάρα, τον δάσκαλο που πήγε με το Ε.Α.Σ.Α.Δ., οι κομμουνι­ στές τον είχαν για ΕΔΕΣίτη. Ξέρω τι λέγεται. Εγώ πιστεύω ότι πήγε, γιατί τον είχαν κυνηγ1iσει πολύ οι ΕΑΜικές οργανώσεις. Πήγε στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. από ανά­ γκη. Σου λέει, «προκειμένου να με καθαρίσουν ... ». Στο Ε.Δ.Ε.Σ. δεν μπορούσε να φτάσει. Πήγαιναν ο Κωστάκης ο Κουκούλης και ο Σακαντάμης ο Πρίαμος και τους έπιασαν στον δρόμο οι ΕΛΑΣίτες. Ο Πρίαμος μαζί με τον Κώστα πήγαιναν επάνω για τον Ζέρβα, να ντυθούν αντάρτες. Τους έπιασε, όπως και άλλους, ο Ε.Λ.Α.Σ. Ο Κώστας Κουκούλης, που ήταν έφεδρος αξιωματικός, προσχώρησε στους αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ. Ο Πρίαμος Σακαντάμης δεν δέχθηκε και, επειδή του απαγόρευσαν να πάει στον Ζέρβα, τον υποχρέωσαν να γυρίσει στο σπίτι του. Αυτά μου τα διηγήθηκε ο ίδιος ο Πρίαμος. Παρ' όλα αυτά οι ΕΑΜίτες σκότωσαν τη μάνα και την αδελφή του Κουκούλη, έφεδρου 182. Τοποθεσία στην περιφέρεια του συνοικισμού Σατόμπασι -τώρα Μαυρόλιθος- της κοινότητας Βρυότοπου, στη συμβολ1i του Πηνειού ποταμού και του χειμάρρου Ύιταρησίου (Ξηριά), προς το μέρος του συνοικισμού Μαυρόλιθου.

240

ΣfΑΥΡΟΣ ΑΣfΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

αξιωματικού του ελληνικού στρατού, που υπηρετούσε ως αξιωματικός στον Ε .Λ. Α. Σ. Δεν συνάντησα ποτέ τον Μαλλιάρα κι ούτε ήθελα να τον συναντ1Ίσω. Αλλά είμαι βέβαιος ότι ο άνθρωπος πήγε στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. επειδή τον καταδίωκαν. Αυτό δεν μου το βγάζει κανένας απ' το μυαλό μου. Ε ίχαν πάει για τον Ε.Δ.Ε.Σ. πρωτύτερα άλλοι και στον δρόμο τους έπιασε ο Ε.Λ.Α.Σ. Μπορούσε να φύγει; Εμείς δεν μπορούσαμε να κρυφτούμε; Κι όμως, δεν φεύγαμε. Όταν δεν έχεις αιτία, δεν φεύγεις. Λες: «Δεν έχω κάνει τίποτα». Θυμάμαι που έλεγε ο πατέρας: «Δεν έχω κάνει τίποτα. Τι θα με πουν εμένα;». Είχε φύγει, όμως, τότε ο Σαντίκος και τα πλήρωσε ο Νίκος ο Τσαπραλής, ο οποίος έσωσε και Άγγλους και αντάρτες και κομμουνιστές! Όλο εκείνο το διάστημα ο Τσαπρα­ λής έκρυβε κυνηγημένο κόσμο. Όταν έφυγαν οι Εγγλέζοι, είχαν απομείνει μερικοί εδώ, τους έκρυβε στο σπίτι του. Τον Κώστα τον Λουλέ τον έκρυψε, τον Γούλα τον έκρυψε. Απάνω να είναι Γερμανοί και κάτω να έχει κρυμμένο τον Λουλέ! Ποιος τα έκανε αυτά; Τι θα πεις για τον Τσαπραλή που έπαιζε τη ζωή του κορόνα γράμματα; Εμείς τραβήξαμε πολλά και δεν θέλαμε να κάνουμε κακό. Μπορούσαμε να κάνουμε. Ένας που βασάνισε τον πατέρα πάνω στο Λιβαδάκι Ί1ταν ο Δημη­ τράκης ο Κοσκολός. Χτυπούσε ο Δημητράκης. Όχι αυτός ο Κοσκολός183 που έχει τ' αμπέλια, τα φυτώρια. Ο άλλος Δημητράκης που έκανε παρέα με τον Μπζιώτα, και αυτός κάπου-κάπου με τον Κοσκολό, ο οποίος μου λέει μια μέρα: «Δεν έρχεσαι να πιούμε κάνα τσίπουρο; Θα είναι και ο Κοσκολός». «Δεν έρχομαι», του aπαντάω. «Αυτό κι αυτό μου έκανε ο Κοσκολός δεν μπορώ να τον αντικρίσω». Πάει ο φίλος, του λέει: «Ρε Κοσκολέ, δεν έρχεται ο Ριζόπου­ λος, γιατί αυτά κι αυτά έκανες απάνω στο Λιβαδάκι... ». «Μα! . . . » «Τι "μα"; Άμα θες, σήκω να πάμε τώρα στον Ριζόπουλο! Να δούμε αν είναι ψέματα». Δεν ξέρω πώς τον είχαν φτάσει ως εκεί τον κόσμο . . . Δεν το είχαν σε τίποτα να δέρνουν, να βασανίζουν, να σακατεύουν τον άνθρωπο. Κι αυτός ο μαχα­ λάς μας, εδώ, έχει πληρώσει πολλά απ' τον Μπούρα. Ζούσαμε συνέχεια με φόβο, με τρόμο. Και δεν μπορούσες ν' ανέχεσαι τις προσβολές. Περνούσαν απ' έξω ο Χριστάρας, ο Καπλάνης ο Γιώργος, και φωνάζαν: «Θάνατος στους φασίστες!». Α, τα θυμάμαι ακόμα ... Έκαναν πολλά και δεν θέλω να πιστέψω πως αυτός ο κόσμος είχε τόση κακία μέσα του. Κι ο πατέρας μου έλεγε: «Δεν θέλω να πειραχτεί κανένας!». Πολλές φορές τη νύχτα ξυπνάω ταραγμένος, ονειρεύομαι ότι με κυνηγούν αντάρτες, με σφάζουν ... 1 84

183. Ο Δημήτριος Κοσκολός, συνώνυμος του άλλου Δημητράκη που αναφέρει ο aφηγη­ τής, ήταν γιος του Θεόδωρου Κοσκολού, τον οποίο συνέλαβαν οι ΕΑΣΑΔίτες στον Αμπε­ λώνα στις 27.5.1944, <<δικάστηκε>> από τον <<λαό>> στην πλατεία και κρίθηκε αθώος ως <<Κα­ λός>>. Βλ. Κεφ. Β', II, 4. 184. Αφ. Κ.Ε.Ν. 11.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΊ'ΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

241

ΙΠ. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ιστορούμενα από συγγραφείς. 1. Αντώνης Βρατσάνος. ( . . . ) Έτσι στις 9 Ιουνίου 1944 πραγματοποιήθηκε η ηρωική είσοδος των ανταρτών στο Καζακλάρ. Αντικειμενικός σκοπός: η επίθεση, ανατίναξη του διοικητηρίου του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και καθήλωση των γερμανικών δυνάμεων που θα έμπαιναν στη μάχη. Το πρώτο χτύπημα έπρεπε να δοθεί εδώ, στην καρδιά τους, παρ' όλους τους κινδύνους που διατρέχαμε μπαίνοντας στο κέντρο της σφηκοφωλιάς. Η είσοδός μας έγινε από εφτά σημεία. Στήθηκαν πολυβόλα σε απόσταση 50-60 μέτρων από τις γερμανικές θέσεις. Η επιχείρηση όμως δεν έγινε, γιατί οι ΕΑΣΑΔίτες πριν λίγες ώρες μετακινήθηκαν γρήγορα-γρήγορα στη Λάρισα. Ίσως να είχαν αντιληφθεί [πληροφορηθεί] τις προθέσεις μας. Η τολμηρή ό­ μως αυηΊ ενέργεια και το γεγονός ότι η φαντασία του λαού ανέβασε σε 1 .5002.000 τους αντάρτες που μπήκαν στον Αμπελώνα με όλμους, κανόνια κ.λπ., τρομοκράτησε αφάνταστα τους ΕΑΣΑΔίτες. 1 85 IV. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στον Τύπο της Κατοχής.

«0 Ρήγας», 30.5.1944. Ο Τύρναβος και το Καζακλάρ ξεσηκώνονται. Εφτακόσιες γυναίκες του Τυρνάβου στις 8 Μάη κατεβαίνουν σε μαχητικ1Ί διαδήλωση, παρουσιάζονται στον πρόεδρο της κοινότητας και απαιτούν να τις παρουσιάσει στον Γερμανό φρούραρχο. Μπροστά στον φρούραρχο οι γυναίκες του Τυρνάβου με aφάνταστο θάρ­ ρος και τόλμη διαμαρτύρονται έντονα για τα όργια των ραλλικών και των ίδιων των Γερμανών, για τις συλλήψεις των Τυρναβιτών που κατεβαίνουν στη Λάρισα, για τις απειλές που εκτοξεύουν οι ΕΑΣΑΔίτες ότι θα εγκατασταθούν στον Τύρναβο και θα ρημάξουν την περιφέρεια. Ο Γερμανός φρούραρχος αναγκάζεται να υποσχεθεί πως θα ενεργήσει για όλα στον διοικητή της Λάρισας. Στις 12 του Μάη, 200 γυναίκες και άντρες απ' το Καζακλάρ κατέβηκαν στον Τύρναβο και με επιτροπές τους δήλωσαν στον Γερμανό φρούραρχο πως, αν πραγματοποιηθεί η απειλή των ΕΑΣΑΔιτών για εγκατάστασή τους στην περιφέρεια, οι κάτοικοι του Καζακλάρ θα ξεσηκωθούν ενάντιά τους. Επιδρομή ΕΑΣΑΔιτών στη Φαλάνη και στον Αμπελώνα. Στις 15.5 -την ίδια μέρα που ο Μητροπολίτης Κύριλλος στη Λάρισα διαβε­ βαίωνε σε δημόσιο λόγο του πως θα σταμαη1σει η τρομοκρατία και θα πάψει η δολοφονία αθώων πατριωτών- τα ραλλικά καθάρματα του Ε.Α.Σ.Α.Δ., με επικεφαλής τον ντόπιο προδότη Ψαθά και με την προστασία 50 Γερμανών, πήγαν στο χωριό Τατάρ (τυρνάβου) [σήμερα Φαλάνη], συγκέντρωσαν τον 185. Αντώνης Αγγελούλης (Βρατσάνος), Βροντάει ο Όλυμπος, εκδ. <<Γνώσεις>>, Αθ1Ίνα σ. 45.

χ.χ,

242

Σ'ΓΑΥΡΟΣ

ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

κόσμο στην πλατεία, σκότωσαν τον πατριώτη Στεφίκο, πλιατσικολόγησαν άγρια όλα τα σπίτια του χωριού και πήραν 11 χωρικούς ομ1Ίρους. Ύστερα από δύο μέρες, 30 ραλλικά χτ1Ίνη με επικεφαλής τον δάσκαλο Μαλλιάρα και τον αλήτη Ψαθά, και με την ενίσχυση Γερμανών, μπλοκάρισαν το Καζακλάρ, πυροβόλησαν τον πληθυσμό που έφευγε, συγκέντρωσαν τους υπόλοιπους στην πλατεία και εκεί, μπροστά στα μάτια των σπιτικών τους, έσφαξαν κατά τον πιο άγριο τρόπο 11 πατριώτες, που οι προδότες Μαλλιά­ ρας και Ψαθάς έδωσαν εντολή να μην ταφούν χωρίς την άδειά τους. Φεύγοντας πήραν 50 πατριώτες ομήρους.

«Λαρισαϊκός Τύπος», 22.6.1944.186 Αποκαλυπτική ανακοίνωση - ομολογία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. «Ε.Α.Σ.Α.Δ. ΛΑΡΙΣΗΣ, ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΙΣ. »Την 18ην Ιουνίου 1944 εξετελέσαμεν εν Γιάννουλη δημοσία, δι' aπαγχονι­ σμού, τον στρατιώτην της οργανώσεώς μας Αλεξόπουλον Ελευθέριον διότι, ως όργανον του Ε.Α.Σ.Α.Δ., ενώ είχεν υποχρέωσιν να υποστηρίξει την τιμήν, οικογένειαν και περιουσίαν των Ελλήνων, ούτος όχι μόνον δεν προσεπάθη­ σεν να ανταποκριθεί εις τας υποχρεώσεις του αυτάς, αλλά προέβη εις Καζα­ κλάρ εις μοιχείαν γυναικών, βιασμόν αδελφών Ελληνίδων, εις λεηλασίας και αρπαγήν περιουσιών, τελικώς δε εξετέλεσε και τον Πρόεδρον Συνεταιρισμού Γιάννουλης με σκοπόν να τον ληστεύσει. »Ατυχώς, εν Καζακλάρ εξετράπησαν ευθείας οδού και της υψηλής Άντι­ κομμουνιστικής αποστολής των και άλλα μέλη της Οργανώσεώς μας, όπως ο Μαλλιάρας Δημ[ήτριος] , ο Τζόνης [τζώκας] Κων/νος, ο Σπυρόπουλος Θε­ όδ[ωρος], ο Αρχιμανδρίτης Ηλίας. Ούτοι, μετά το παραστράτημά των, εδρα­ πέτευσαν και κρύβονται φοβούμενοι την σύλληψιν και τον πέλεκυν της δικαι­ οσύνης. »Παρακαλούμεν τους πάντας να παράσχουν υμίν στοιχεία διά την ενεστώ­ σαν διαμονήν και σύλληψίν των. Εν Λαρίση, την 20ήν Ιουνίου 1944. Ο Στρατιωτικός ΔιοικηηΊς ΚΩΣΊ'ΑΣ Κ ΑΡΑΓΙ Ω ΡΓΟΣ» 186. Είναι αξιοσημείωτη η έγγραφη και δημόσια ομολογία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ότι ΕΑΣΑΔίτες καταδικάστηκαν και μάλιστα εκτελέστηκαν δι' aπαγχονισμού γιατί, μεταξύ άλλων, βίασαν γυναίκες στον Αμπελώνα και σε άλλα χωριά και σκότωσαν συνάνθρωπό τους για να τον ληστεύσουν. Όπως 1Ίταν εύλογο, κανένας από τους μάρτυρες που κατέθεσαν ενώπιον του Ε. Δ. Δ. Λάρισας δεν αναφέρθηκε σε βιασμό γυναικών, αν και τέτοιες πράξεις των ΕΑΣΑΔι­ τών 1Ίταν γνωστό ότι είχαν υπάρξει και μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις. Μόνο ένας από τους επιζώντες που μου αφηγ1Ίθηκε τις μνήνες του από την Κατοχή και τη συγκεκριμένη περίοδο που ερευνούμε, ο Μπαρ μπ1Ίς ΒοζαλΊ1ς, κατέθεσε ωμά αυτό που του εξομολογήθη­ κε γνωστός του ΕΑΣΑΔίτης: εντάχθηκε όχι τόσο για το μισθό όσο γιατί <<θα χορτάσει γαμΊ1σι! ». Βλ. Κεφ. ΑΌ Π, 1 .

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ' ΣΤΑ ΚΑΜΠΟΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ Σε πολλά από τα καμποχώρια της Θεσσαλίας η οργάνωση του Ε.Α.Σ.Α.Δ. είχε αναδείξει τοπικούς ηγέτες διαφόρων προελεύσεων. Ήταν από αυτούς που είχαν αποχωρήσει Ίl είχαν εκδιωχθεί από τις ΕΑΜικές οργανώσεις, ή παρέμει­ ναν εκτός αυτών ή είχαν εξαρχής εκδηλωθεί υπέρ του Ε. Δ .Ε. Σ. και του Ζέρβα. Το πώς και γιατί συνέβησαν αυτές οι μετατάξεις έχει εκτεθεί σε άλλες σελίδες του βιβλίου. 1 87 Με τη συνδρομή αυτών, η οργάνωση είχε επιτύχει να δημιουρ­ γήσει τους τοπικούς πυρ1Ίνες της. Τα μέλη τους, ή τουλάχιστον κάποια από αυτά, είχαν σύνδεση και αμφίδρομη ενημέρωση με το αρχηγείο του Ε.Α.Σ.Α.Δ. της Λάρισας. Από τους γνωστότερους τοπικούς ηγέτες 1Ίταν στο χωριό Ζάπ­ πειο (Μπακράτσι) ο δάσκαλος Κωνσταντίνος Καραγεώργος, στο χωριό Ελληνικό (Μπετσιλέρ) ο ιερέας Αθανάσιος (πρώην Αναξαγόρας) Γεωργου­ σόπουλος, γνωστός κι ως Παπαναξαγόρας, στο χωριό Άγιος Γεώργιος (Μπουχλάρ) ο επίσης ιερέας Χρ1Ίστος Μακρ1Ίς, στο Αρμένιο (Γκερλί) ο χαλ­ κουργός Γεώργιος Νάνος. Οι τοπικοί ηγέτες του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στον κάμπο, επειδή κινδύνευαν από τους αντάρτες, πολύ σύντομα εγκατέλειψαν τα χωριά τους και εγκαταστάθηκαν στη Λάρισα. Με τη βοήθεια των Λαρισαίων παραγόντων του Ε.Α.Σ.Α.Δ., των κρατικών υπηρεσιών και των γερμανικών αρχών, εξασφάλισαν οικήματα στην πόλη για τη στέγασή τους και για τον στρατωνισμό των ένοπλων ομάδων τους που, εντωμεταξύ, είχαν συγκροτήσει. Με κέντρο τη Λάρισα, και σε συνεργα­ σία με τους άλλους τοπικούς παράγοντες του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και τις γερμανικές αρχές των S.S., οργάνωναν τις καθημερινές επιδρομές τους στα χωριά του κάμπου. Σε κάθε χωριό που π1Ίγαιναν τον λόγο τον είχε ο τοπικός ηγέτης. Αυτός υπεδείκνυε ποιοι θα συλληφθούν, ποιοι θα εκτελεστούν, ποιων οι περι­ ουσίες θα λεηλατηθούν, ποια σπίτια θα καούν και ποιοι θα στρατολογηθούν για τον Ε.Α.Σ.Α.Δ. Η μεταφορά τους στα χωριά γινόταν με γερμανικά αυτο­ κίνητα, συνοδευόμενοι πάντοτε από άνδρες των S.S. Μετά την ολοκλ1Ίρωση του έργου τους, τα προ"ίόντα της ληστείας τους και οι «επιστρατευμένοι» φορ­ τώνονταν στα αυτοκίνητα και μεταφέρονταν στη Λάρισα ή στο Δεμερλί, όπου ακολουθούσε η «μοιρασιά» με συμφωνημένο ποσοστό της κάθε πλευράς: Γερ­ μανών-ΕΑΣΑΔιτών.

187. Βλ. Εισαγωγ1j 2 «Ο σκοπός και οι ένοπλοι του Ε.Α.Σ.Α.Δ.» και επ.

244

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΙΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Τα πεπραγμένα των ΕΑΣΑΔιτών στα διάφορα χωριά του κάμπου της Λάρισας θα γνωρίσου με πιο κάτω με αρκετές λεπτομέρειες, όπως προκύ­ πτουν από μαρτυρίες των διαφόρων πηγών μας.

Ι. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. από δικαστικά ντοκουμέντα. 1. ΑΜΑΡΛΑΡ (Κοιλάδα). Στις 21 Μαtου του 1 944 πολλοί ΕΑΣΑΔίτες και Γερμανοί προερχόμενοι από τη Λάρισα ή το Δεμερλί περικύκλωσαν το χωριό Αμαρλάρ και επιδόθη­ καν στο έργο τους: συνέλαβαν «κομμουνιστές», λεηλάτησαν σπίτια και στρα­ τολόγησαν νέους για να τους εντάξουν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ανάμεσα σ' αυτούς, ίσως, περιλαμβάνονταν και κάποιοι aντιφρονούντες νέοι του χωριού, οι οποίοι περίμεναν την ευκαιρία να ξεφύγουν από το χωριό τους και τις τυχόν πιέσεις από τις ΕΑΜικές οργανώσεις εντασσόμενοι στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Την ίδια μέρα σκότωσαν και τον Χρήστο Κυράτσα, ο οποίος προσπάθησε να τους ξεφύγει. Συνέλαβαν, επίσης, και μία οικογένεια Ισραηλινών. Στην επιχείρηση αυτή, έλεγαν ότι συμμετείχαν και κάτοικοι του χωριού, ως ένοπλοι ή συνεργασθέ­ ντες εκείνη την η μέρα με τους ΕΑΣΑΔίτες και τους Γερμανούς, όπως και άλλοι από διάφορα χωριά. Πριν από ένα μ1Ίνα περίπου, στις 18 Απριλίου του 1944 οι ΕΑΣΑΔίτες είχαν συλλάβει στη Λάρισα τον Τάσο Γαλάνη, κάτοικο Κοιλάδας, τον οποίο, αφού βασάνισαν, τον εκτέλεσαν. Μετά την Απελευθέρωση, εναντίον αυτών είχαν υποβληθεί μηνύσεις από τα θύματά τους ή τους συγγενείς τους. Οι μηνυθέντες, 29 εν συνόλω188, εναντίον των οποίων είχαν υποβληθεί τρεις εγκλήσεις και εκδοθεί ισάριθμα κατηγορητήρια, κλ1Ίθηκαν να εμφανι­ στούν ενώπιον του Ειδικού Δικαστηρίου Δωσιλόγων του Εφετείου Λάρισας στις 8 Φεβρουαρίου 1946. Επρόκειτο για τρεις ξεχωριστές υποθέσεις που ανα­ φέρονταν στα ίδια πρόσωπα και για πράξεις που έγιναν στον ίδιο τόπο και χρόνο. Από αυτούς, οι 20, ήτοι: 1) Κων/νος Παπα·ίω.άννου, ετών 31, 2) Γεώρ­ γιος Μιχ. Ραχμάνης, ετών 32, 3) Αριστείδης Ρόκας, ετών 32, 4) Πέτρος Π. Ζορ­ μπάς, ετών 32, 5) Γεώργιος Αν. Στάθης, ετών 42, 6) Μιχ. Αθαν. Βακαλάς, ετών 42, 7) Βασίλειος Χρ. Τσατσαλής, ετών 31, 8) Δημ1Ίτριος Ιωάν. Τσάστας, ετών 33, 9) Νικόλαος Θεοδ. Πατσούρας, ετών 33, 10) Δημ1Ίτριος Νικολάου Κριστε­ νίδης, ετών 32, 11) Ιωάννης Χρήστου Δραγάνης, ετών 30, 12) Ε ιρήνη Ζορμπά, ετών 21, 13) Ιωάννης Λάττης, ετών 34, 14) Σιδέρω, σύζυγος Ηλ. Καραγιάννη, ετών 43, 15) Ελένη, χ1Ίρα Ε μμ. Ζορμπά, ετών 43, 16) Δημοσθένης Τσαλδάρης, ετών 40, κάτοικοι Κοιλάδας, 17) Χρήστος Παπαστογιαννίδης ή Σιάνης, κάτοι­ κος Μεγάλου Χαλιτσίου, ήταν παρόντες. Οι: 1 ) Ιωάννης Ντουρ μπάς-Ζορ­ μπάς, 2) Παρασκευάς Συράκης, κάτοικοι Μεγάλου Χαλιτσίου, 3) Κων/νος Καραγεώργος, κάτοικος Ζαππείου, και 4) Μιχαήλ Γεωργίου Πιτσίλκας, ετών 188. Στην πραγματικότητα 28, γιατί ο Ιωάννης Ντουρμπάς και ο Ιωάννης Ζορμπάς είναι ένα και το αυτό πρόσωπο.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣ'ΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

245

42, κάτοικος Κοιλάδας, ήταν απόντες αν και είχαν κλητευθεί νομίμως. Οι: 1) Νικόλαος Τζάστας, 2) Πέτρος Κριστίνης, 3) Χρήστος Παρασκευούδης, κάτοι­ κοι Κοιλάδας, 4) Γεώργιος Κουκουρίκης, 5) Αθανάσιος Λάγγουρας, 6) Ιωάν­ νης Μεντέρης, κάτοικοι Μεγάλου Χαλιτσίου, και 7) Νικόλαος Χρ. Μακρής, κάτοικος Μπουχλάρ, ήταν απόντες και δεν είχαν κλητευθεί. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 61/1946 απόφασή του , διέταξε τη συ­ νεκδίκαση των τριών υποθέσεων και επέτρεψε την ερημοδικία των κλητευθέ­ ντων και μη εμφανισθέντων: 1) Ιωάννη Ντουρ μπά-Ζορμπά, 2) Παρασκευά Συράκη, 3) Κωνσταντίνου Καραγεώργου και 4) Μιχαήλ Γεωργίου Πιτσίλκα, ενώ, με την υπ' aριθμ. 62/1946 απόφασή του, διέταξε τον χωρισμό της δίκης για τους: 1) Νικόλαο Τζάστα, 2) Πέτρο Κριστίνη, 3) Χρήστο Παρασκευούδη, 4) Γεώργιο Κουκουρίκη, 5) Αθανάσιο Λάγγουρα, 6) Ιωάννη Μεντέρη και 7) Νικόλαο Χρ. Μακρή, οι οποίοι δεν είχαν κλητευθεί. Τους παραπεμφθέντες βάρυναν οι κατηγορίες ότι, «υπό κοινού συμφέρο­ ντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν των επομένων αξιοποίνων πράξεων και ένεκα τούτων συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν: 1ον) Εν Λαρίση, Αμαρλάρ, Χαλίτσι και αλλαχού, κατά την διάρ­ κειαν της εχθρικής κατοχής, και ιδία κατά τους μήνας Απρίλιον και Μάιον 1944, ανέλαβαν υπηρεσίαν παρά ταις αρχαίς κατοχής, ενήργησαν κατά τρό­ πον πιεστικόν διά τον ελληνικόν λαόν και διηυκόλυνον το έργον της κατοχής, ήτοι ήσαν ένοπλα μέλη της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήτις ετέλει υπό τας δια­ ταγάς του γερμανικού στρατού και μετείχαν εις στρατιωτικάς επιχειρήσεις εντός του ελληνικού κράτους. 2ον) Κατά τον αυτόν τόπον και χρόνον και ιδία εν Αμαρλάρ την 21ην Μαtου 1944, κατέδωσαν εις τον εχθρόν, ήτοι εις τους Γερμανούς, Έλληνας υπηκόους και ενήργησαν διά την ανακάλυψιν και σύλ­ ληψιν, 1iτοι κατέδωκαν εις τους Γερμανούς τους Αναστάσιον Γαλάνην, Χρή­ στον Κυράτσαν, Σωτήριον Τζιβανούδην, Αγαθοκλήν Πουρνάραν και λοιπούς κατοίκους Αμαρλάρ, εξ ων οι Αναστάσιος Γαλάνης και Χρήστος Κυράτσας εξετελέσθησαν. 3ον) Εν Λαρίση και Αμαρλάρ, την 22αν Απριλίου 1944 και 21 ην Μαtου 1944, εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν τας κατά των Αναστασίου Γαλάνη και Χρήστου Κυράτσα ανθρωποκτονίας, πλή­ ξαντες αυτούς εξ εγγυτάτης αποστάσεως διά πυροβόλων όπλων, πλήρων πυρίτιδας και σφαιρών, εξ ων πληγμάτων επήλθεν ο θάνατος αυτών». Η διαδικασία εκδίκασης της υπόθεσης προχώρησε με την εξέταση των εμφανισθέντων μαρτύρων οι οποίοι κατέθεσαν τα παρακάτω, όπως προκύ­ πτει από τα υπ' aριθμ. 61, 62, 63 και 64/ 1946 πρακτικά του δικαστηρίου:

Ιωάννης Χρήστου Κολλιός, κάτοικος Λάρισας, υποδηματοποιός, ετών 36. Όταν οι Γερμανοί ήλθον στο χωριό μας με τους ΕΑΣΑΔίτες και έκαμαν μπλόκο στο χωριό, εφόνευσαν τον Κυράτσαν, και τον Γιοβανούδην τον έφε­ ραν εδώ στην Λάρισα. Ο τελευταίος δε ούτος τους ξέφυγεν. Ωσαύτως εδώ στην Λάρισα συνέλαβαν τον πατριώτην μας Γαλάνην, όστις ήλθε δι' υπηρε­ σίαν της Εθνικής Αλληλεγγύης και τον σκότωσαν στο πεζοδρόμιον. Όταν οι

246

ΣfΑΥΡΟΣ ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Γερμανοί με τους ΕΑΣΑΔίτες ήλθον στο χωριό, είδον ενόπλους τους Ντουρ­ μπάν, Παπαστογιαννίδην και Καραγεώργον, οι λοιποί: Ραχμάνης, Τζάστας, Ρόκας, Ζορμπάς, Στάθης, Μπακαλάς, Τσατσαλής, Πατσούρας, Πιτσίλκας, Κριστενίδης, Δραγάνης, δεν είχον όπλα. Ο Δήμος Τσαλδάρης υπέδειξε την οικίαν ένθα έμενε η ισραηλιτικ1Ί οικογένεια και συνελήφθη αύτη. Ο Γιοβανού­ δης μοι είπεν ότι οι Παπα·ίωάννου και Χρ. Μιναβιούδης υπεδείκνυαν ποίους έπρεπε να συλλάβουν και τας οικίας προς λεηλασίαν.

Ιωάννης Χρήστου Τερζής, κάτοικος Κοιλάδας, γεωργός, ετών 50. Όταν έγινε το μπλόκο στο χωριό μας, εγώ δεν ή μην εκεί. Έμαθον ότι ο Χρ. Ντουρ μπάς καθώς και ο Παπαστογιαννίδης έμειναν στο χωριό. Τα 10 παιδιά που π1Ίραν από το χωριό μας και τα έφερον εδώ στη Λάρισα, τα κατέταξαν εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ., τα πήραν δε βιαίως. Τούτο το ξέρω διότι π1Ίραν και το δικό μου παιδί. Έμαθον ωσαύτως ότι οι Γερμανοί συνέλαβαν και μίαν οικογένειαν ισραηλιτικ1Ίν, υποδείξει του κατηγορουμένου Τσαλδάρη. Ο τελευταίος ούτος 1Ίτο γείτων των Ισραηλιτών. Θωμάς Αργ. Λαγινάς, κάτοικος Αμαρλάρ, γεωργός, ετών 40. Όταν ήλθον οι Γερμανοί με τους ΕΑΣΑΔίτας στο χωριό μας ήκουσα ότι οι Παπαστογιαννίδης, Ντουρμπάς και Λάγγουρας ήσαν εκεί και μάλιστα οπλοφόρουν. Εγώ δεν τους είδον. Τα δέκα παιδιά του χωριού μας τα πήραν χωρίς να εξετάσουν και τα έφεραν εδώ στην Λάρισα και τα κατέταξαν στην Ε.Α.Σ.Α.Δ. Σωτήριος Τζιβανούδης, κάτοικος Αμαρλάρ, γεωργός, ετών 21 . Γνωρίζω ότι παράρτημα του εν Λαρίση Ε.Α.Σ.Α.Δ., ούτινος αρχηγός ήτο ο Καραγεώργος, έγινε και στο χωριό μας με αρχηγόν τον I. Ντουρμπάν. Εις το χωριό Μ. Χαλίτσιον αρχηγός ήτο ο Παπαστογιαννίδης, τούτο μου το είπεν ο ίδιος. Οι υπόλοιποι 1Ίσαν μέλη της Ε.Α.Σ.Α.Δ. Αι Ελένη Ζορμπά και Σιδέρω Καραγιάννη, εχρησιμοποιούντο ως σύνδεσμοι μεταξύ της Ε.Α.Σ.Α.Δ. του χω­ ριού μας και Ε.Α.Σ.Α.Δ. Λαρίσης και αυταί ήλθον εδώ και κατέδωκαν τον Γαλάνην, όστις και συνελήφθη και εξετελέσθη στον δρόμον. Ότε ήλθον οι Γερ­ μανοί με τους ΕΑΣΑΔίτες στο χωριό μας ήσαν ωπλισμένοι οι Καραγεώργος, I. Ντουρ μπάς και Παπαστογιαννίδης. Τότε σκότωσαν τον Κυράτσαν και συνέ­ λαβαν και εμάς. Μάλιστα εγώ, ότε μετεφερόμην στην Λάρισαν, παρεκάλεσα τον Παπαστογιαννίδην να με αφήση και εκείνος μου είπεν ότι «θα πάθης ό,τι έπαθον και άλλοι στο διπλανό χωριό». Ο Παπαστογιαννίδης είναι εκείνος όστις εξεφώνει τα ονόματα εκ του καταλόγου των 20 ατόμων άτινα θα συνελάμβα­ ναν. Η ισραηλιτική οικογένειαν συνελ1Ίφθη τη υποδείξει του κατηγορουμένου Τσαλδάρη. Τον Παπαστογιαννίδην, αμέσως μετά την σύλληψίν μας, παρεκά­ λεσα να μου πη αν θα με σκότωναν στο χωριό ή αλλού, και με είπε: «Δεν ξέρω, εγώ είμαι υπαρχηγός του Ζορμπά. Εδώ που μ' έφεραν [στη Λάρισα] τους ξέφυγα όταν οι ΕΑΣΑΔίτες μάλωναν στην μοιρασιά των διαφόρων πραγμά-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

247

των των προερχομένων από λεηλασίας διαφόρων οικιών του χωρίου μας. Οι 10 που πήγαν εδώ και ενεγράφησαν στην Ε.Α.Σ.Α.Δ. πήγαν οικειοθελώς».

Λαμπρινή Πέτρου Δρέντζα, κάτοικος Κοιλάδας, οικοκυρά, ετών 24. Όταν ήλθον στο χωριό μας οι Γερμανοί με τους ΕΑΣΑΔίτας και μας μάζε­ ψαν στην πλατείαν του χωριού , εκεί είδα τον Παπαστογιαννίδην φέροντα βραχιόνιον και όπλον. Τον κατηγορούμενον τούτον γνωρίζω διότι επί μίαν εβδομάδαν εκοιμάτο στο αμπέλι μας, έχει δε γυναίκαν από το Αμαρλάρ. Για τους άλλους κατηγορουμένους δεν γνωρίζω τίποτες 1Ίκουσα να 1Ίσαν εγε­ γραμμένοι στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ιωάννης Αναστ. Γιαλαμάς, κάτοικος Αμαρλάρ, γεωργός, ετών 22. Ο κατηγορού μενος Παπαστογιαννίδης ήρχετο στο χωριό μας δήθεν ως ΕΑΜίτης, ενώ πραγματικά κατεγίνετο να μανθάνη τα της κινΊΊσεως των πα­ τριωτών και μετά επρόδιδε. Ο Μιχ. Βακαλάς, ότε εκρατείτο διά να δικασθή από στρατοδικείον του Ε.Λ.Α.Σ., μου είπεν ότι ο Παπαστογιαννίδης και ο Πα­ πα·ίωάννου έστειλαν κατάστασιν εκ 32 προσώπων προς σύλληψίν των. Ωσαύ­ τως, ο Βακαλάς μου είπεν ότι ο Τσαλδάρης κατέδωκεν μίαν ισραηλιτικ1Ίν οικο­ γένειαν, 1Ίτις ολόκληρος συνελήφθη υπό των ΕΑΣΑΔιτών και Γερμανών. Ιωάννης Γ. Σάρρος, κάτοικος Αμαρλάρ, γεωργός, ετών 28. Εγώ, υποδείξει των Πέτρου Ε μμ. Ζορμπά και Ι. Μάντη κατά το έτος 1942, συνελ1Ίφθην ως κουμμουνιστής υπό των Ιταλών και, καταδικασθείς υπό του Ιταλικού Στρατοδικείου εις φυλάκισιν 8 ετών, ενεκλείσθην εις το Στρατόπεδον Χα"ίδαρίου, μετά δε την συνθηκολόγησιν των Ιταλών μας παρέλαβαν οι Γερ­ μανοί. Το Ε.Α.Σ.Α.Δ. στο χωριό οργανώθηκε από τον Ιάκ. Μπόκαρην, λυκει­ άρχην εν Λαρίση. Την 4ην, Sην Μαtου 1944, ο Παπαστογιαννίδης ήλθε στην Λάρισα και κατετάγη εις την εδώ οργάνωσιν Ε.Α.Σ.Α.Δ., έκαμε δε έκτοτε δια­ φόρους εξορμ1Ίσεις στα χωριά με ΕΑΣΑΔίτας και Γερμανούς, άτινα ελεηλά­ τησαν και εφόνευσαν διαφόρους πολίτας. Πολιτική επιτροπή του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στο χωριό μας Ί1σαν οι Παπα·ίωάννου, Ιερεύς, Πέτρ. Κριστενίδης και Αρ. Ρόκας. Οι υπόλοιποι κατηγορούμενοι ήσαν απλά μέλη της οργανώσεως. Ότε απεφάσισαν την σύλληψιν των στελεχών του Ε.Α.Μ., έστειλαν κατάλογον των προσώπων και πράγματι 1Ίλθον στο χωριό Γερμανοί και ΕΑΣΑΔίτες και το περιεκύκλωσαν. Εγώ ήμην κρυμμένος στα χαμόκλαδα της αυλ1Ίς της οικίας μου. Όταν συνεκέντρωσαν τους χωριανούς στην πλατείαν του χωριού, ανε­ γνώσθη ο κατάλογος των προς σύλληψιν προσώπων, τον οποίον έδωκε ο Κρι­ στενίδης. Την ημέρα που ήλθον οι Γερμανοί με τους ΕΑΣΑΔίτας στο χωριό είδον ενόπλους τους Ι. Ζορμπάν, Παπαστογιαννίδην, Καραγεώργον και παπα-Μακρήν. Επειδ1Ί οι Γερμανοί εισήρχοντο εις τας οικίας προς λεηλα­ σίαν, όπως ήμην κρυμμένος στα χαμόκλαδα της αυλής, εσύρθην και π1Ίγα στο υπόγειο της οικίας μου. Τότε ήλθεν ο Παπαστογιαννίδης με άλλους και έψαξε παντού, είπε δε της γυναίκας μου: «Πού είναι ο άνδρας σου, μωρή ρουφιά-

ΣΊΑΥΡΟΣ ΑΣΊΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

248

να;». Τούτο το ήκουσα και εγώ αλλά και η γυναίκα μου μού το είπε, και προ­ σέθηκε μάλιστα αύτη ότι ο Παπαστογιαννίδης της έβαλε το πιστόλι στο αυτί. Ο Γαλάνης συνελήφθη εν Λαρίση και εξετελέσθη υποδείξει της πολιτικής οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ. Αμαρλάρ. Οι Σιδέρω Καραγιάννη και Ελ. Ζορμπά ήσαν σύνδεσμοι. Η Ειρήνη Ζορμπά είναι αθώον πλάσμα και είναι θύμα της οργανώσεως189. Η Γιαννούλα Δ. Τσαπατούρη με είπεν ότι ήτο παρούσα ότε τον τραυματισθέντα Κυράτσαν απετελείωσαν οι Λάγγουρας και Παπαστο­ γιαννίδης. Ωσαύτως γνωρίζω ότι ο Παπα"ίωάννου με τον Ρόκαν ήσαν σύνδε­ σμοι, όταν δε αυτοί διά λόγους ασφαλείας επρόκειτο να μείνουν στο χωριό, έστελναν στη Λάρισα τας Σιδέρω Καραγιάννη και Ελένην Ζορμπάν. «Ενταύθα ο κατηγορού μενος Παπαστογιαννίδης, ερωτηθείς υπό του Προέδρου, είπεν ότι κατά τον κατηγορούμενον χρόνον ούτος ευρίσκετο εις Αθήνας και κατώκει εις την οικίαν του Λάμπη Τσιτσιμπίδα, οδός Δερβενίων 35, μετά του Ηλία Μπαντή Ίl Αναστασοπούλου από το χωρίον Σοφόμπασι».

Δημήτριος Ν. Σιμόπουλος, κάτοικος Κοιλάδας, γεωργός, ετών 53. Ο κατηγορούμενος Παπαστογιαννίδης 1Ίτο στην Ε.Α.Σ.Α.Δ. Την 18ην Απριλίου 1944 ο Γαλάνης, χρησιμοποιηθείς ως σύνδεσμος υπό της «Αλληλεγ­ γύης», εστάλη εις την Λάρισαν, ένθα συνελήφθη και εξετελέσθη. Ήκουσα ότι στο μπλόκο που έκαμον στο χωριό, ήσαν οι Παπαστογιαννίδης, Κοκκάλας, Καραγεώργος και άλλοι. Οι 10 που ήλθον εδώ και ενεγράφησαν εις την Ε.Α.Σ.Α.Δ. και εξωπλίσθησαν, ήλθον οικειοθελώς και συνεργάζοντο με τους Γερμανούς. Στο σημείο αυτό το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 64/1946 απόφασή του, ανέβαλε την εκδίκαση «της υποθέσεως αορίστως και διέταξε κρείσσονας αποδείξεις, επί τω τέλει ( . . . ) ίνα κατά την νέαν δικάσιμον κληθώσι και οι: 1) Ανδρομάχη Σάρρου, Γιαννούλα Τσαμπασίδου ή Τσαπατάρη, κάτοικοι Αμαρ­ λάρ, 2) Ηλίας Μπαντής ή Αναστασόπουλος, κάτοικος Σοφόμπασι, και 3) Λάμπης Τσιτσιμπίδας, κάτοικος Αθηνών, οδός Δερβενίων 35». *

Στη νέα, μετά την αναβολή, εκδίκαση της υπόθεσης, στις 12 Απριλίου 1946, από τους 28 κατηγορουμένους της προηγούμενης δίκης, 3, ήτοι οι: 1) Ιωάννης Ντουρμπάς ή Ζορμπάς, 2) Παρασκευάς Συράκης και 3) Κωνσταντίνος Καρα­ γεώργος, καίτοι κλητεύθηκαν, δεν εμφανίστηκαν, ενώ οι: 1) Γ. Κουκουρίκης, 2) Αθ. Λάγγουρας, 3) Ιωάν. Μιντέρης, 4) Νικ. Μακρής, 5) Νικ. Τζάστας, 6) Πέτρος Κριστίνης και 7) Χρ. Παρασκευούδης, δεν είχαν κλητευθεί και, γι' αυτό, το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 143/1946 απόφασή του, διέταξε τον χωρισμό της δίκης γι' αυτούς, ως μη νομίμως κλητευθέντες, και την πρόοδον 189. Του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ίl αυτΊ1ς στην οποία αν1Ίκαν εκείνοι που την εγκάλεσαν;

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΙΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

249

αυτής για τους υπολοίπους 21 κατηγορουμένους, από τους οποίους 18 ήταν παρόντες και 3 που δεν εμφανίστηκαν, αλλά είχαν νομίμως κλητευθεί. Ως μάρτυρες κατέθεσαν πάλι μερικοί από εκείνους που εξετάστηκαν και στην πρώτη δίκη, αλλά και νέοι, ο δε μηνυηΊς Χρ. Κολλιός, κάτοικος Κοιλά­ δας, δήλωσε ότι παρίσταται ως πολιτικώς ενάγων και ζήτησε να του επιδικα­ στεί χρηματική ικανοποίηση λόγω ψυχικής οδύνης. Οι μάρτυρες κατέθεσαν τα εξής, κατά τα υπ' αριθμ. 143, 144/1946 πρακτικά του δικαστηρίου:

Ιωάννης Χρ. Κολλιός, κάτοικος Κοιλάδας, υποδηματοποιός, ετών 37. Οι κατηγορούμενοι συνεργάσθησαν με τον εχθρόν. Εις τας 21 Μαtου 1944 έφεραν εις το χωριό μου, την Κοιλάδα, τους Γερμανούς με τους ΕΑΣΑΔίτας με την πρόθεσιν να συλλάβουν 30-35 άτομα, εφόνευσαν εκ των κατοίκων τον Χρήστον Κυράτσα και λεηλάτησαν πολλά σπίτια, μεταξύ των οποίων και το ιδικόν μου, εκ του οποίου αφήρεσαν δύο κουστούμια, κλινοσκεπάσματα, τα εργαλεία της υποδηματοποιtας και όλα τα δέρματα και σολοδέρματα, ένα ποδήλατο και διάφορα άλλα πράγματα, και εστρατολόγησαν δέκα άτομα διά την οργάνωσιν του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ο εκ των κατηγορου μένων Ιωάννης Λάτης οδηγούσε τους Γερμανούς και έδειχνε τα σπίτια. Επίσης ο Δημοσθένης Τσαλ­ δάρης έδειχνε τα σπίτια εις τους Γερμανούς και επρόδωσε και μίαν οικογέ­ νειαν Ισραηλιτών εις τους Γερμανούς, ήτις εξεφανίσθη από τους Γερμανούς. Ο Κων/νος Παπα"ίωάννου υπεδείκνυε τους ανθρώπους τους οποίους συνε­ λάμβαναν ο Γερμανοί. Την η μέραν αυηΊν της 21ης Μαtου 1944 που έγινε το μπλοκάρισμα αυτό του χωριού μας, εγώ ήμην κρυμμένος μέσα στη χλόη και από εκεί σιγά-σιγά και εκρύφθηκα εις ένα παλαιόν σπίτι και παρατηρούσα τα ανωτέρω γεγονότα. Έβλεπα εις απόστασιν 150 μέτρων. Οι Γερμανοί και ΕΑΣΑΔίτες εκείνην την ημέραν ήσαν πλέον από εκατό (100). Τον Χρήστον Κυράτσαν συνέλαβεν ο εκ των κατηγορουμένων Αθαν. Λάγγουρας, μαζί με άλλους, τον οποίον εσκότωσαν διότι ήτο γραμματεύς της οργανώσεως Ε.Α.Μ. Ο Χρ. Κυράτσας καθ' ον χρόνον έφευγεν ίνα αποφύγη την σύλληψίν του, εδέχθη περίπου (15) πυροβολισμούς, αλλά ανεπιτυχώς. Εις μίαν στρο­ φΊΊν ίστατο Γερμανός σκοπός, όστις τον επυροβόλησε επιτυχώς και έπεσε χάμω. Εις την θέσιν αυτήν ευρισκόμενος ο Κυράτσας, εκτυπήθη υπό του Λάγ­ γουρα διά της μαχαίρας του. Ο εκ των κατηγορου μένων Ιωάνης Λάτης 1Ίτο λεγεωνάριος μαζί με άλλους εννέα. Ο Γεώργ. Στάθης επήγε εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. από φόβον. Ο Αναστάσιος Γαλάνης εφονεύθη εις Λάρισαν διότι ούτος με­ τέφερεν έγγραφα της Εθνικ1Ίς Αλληλεγγύης. Ο Ιωάν. Ζορ μπάς και Ιωάν. Ντουρμπάς είναι εν και τούτο πρόσωπον. Ούτος ήτο ΕΑΣΑΔίτης και έφερεν όπλον μέχρι τέλους που έφυγαν οι Γερμανοί. Οι Νικ. ΜακρΊ1ς, Χρ. Παπαστο­ γιαννίδης και Κων/νος Καραγεώργος ήσαν ανεγνωρισμένοι ΕΑΣΑΔίτες. Ιωάννης Χρήστου Τερζής, κάτοικος Κοιλάδας, γεωργός, ετών 50. Εις τας 21 Μαtου 1944 που έγινε το μπλοκάρισμα του χωριού μας από τους Γερμανούς και ΕΑΣΑΔίτες εγώ δεν ήμην εις το χωριό και δεν ηξεύρω τίποτε.

250

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Έμαθα ότι ο Παπαστογιαννίδης ήτο λεγεωνάριος με όπλον, αλλά εγώ δεν τον είδα. Λεηλασίαι έγιναν εις το χωριό μας, αλλά δεν ξέρω ποιος υπέδειξε να γίνουν αύται. Δεν γνωρίζω ποίος επρόδωσε την ισραηλιτικήν οικογένεια του χωριού μας. Από το χωριό μας πήραν οι Γερμανοί και οι ΕΑΣΑΔίται δέκα παιδιά διά της βίας εις την οργάνωσιν του Ε.Α.Σ.Α.Δ., μεταξύ αυτών 1Ίτο και ο υιός μου. Ο Ιωάννης Ζορμπάς 1Ίτο ΕΑΣΑΔίτης.

Πετρούλα, σύζυγος Χρήστου Μάρκου, κάτοικος Κοιλάδας, οικοκυρά, ετών 28. Ο Χρ1Ίστος Παπαστογιαννίδης, ο Ιωάννης Ζορμπάς, ο Γεώργιος Κουκου­ ρ ίκης, ο Αθανάσιος Λάγγουρας και ο Ιωάννης Μιντέρης ήσαν ΕΑΣΑΔίτες και έφερον και όπλα. Αυτοί ήλθαν εις το χωριό μας, το οποίον λεηλάτησαν και σκότωσαν και τον Κυράτσαν. Θωμάς Αρ. Λαγινάς, κάτοικος Κοιλάδας, γεωργός, ετών 40. Διά τους παρόντες κατηγορουμένους δεν γνωρίζω τίποτε. Εκείνην την ημέραν που έγινε το μπλόκο του χωριού μας δεν ήμην παρών, απουσίαζαν εκ του χωρίου. Ήκουσα ότι Ί1λθον λεγεωνάριοι ΕΑΣΑΔίτες και Γερμανοί. Ποίοι ήσαν όμως δεν γνωρίζω. Χρήστος Σίσκος ή Σισκούδης, κάτοικος Κοιλάδας, γεωργός, ετών 42. Όταν 1Ίλθαν εις το χωριό μας οι ΕΑΣΑΔίτες, ήτο και ο Χρ1Ίστος Παπαστο­ γιαννίδης. Ουδείς άλλος από τους παρόντες κατηγορουμένους 1Ίσαν. Επίσης μαζί με τον Παπαστογιαννίδην ανεγνώρισα και τον Ιωάν. Ζορ μπάν και Αθ. Λάγγουραν. Ούτοι έκαμον λεηλασίας εις πολλά σπίτια. Νικόλαος Απ. Ταλαχούτας, κάτοικος Κοιλάδας, γεωργός, ετών 34. Ο Χρήστος Παπαστογιαννίδης, ο Ιωάννης Ζορμπάς, ο Ιωάννης Μιντέρης έκαμον τας λεηλασίας του χωριού μας. Τους Γερμανούς έφερον εις το χωριόν μας ο Ιωάν. Μιντέρης και ο Γ. Κουκουρίκης, μαζί με τους Αθαν. Λάγγουραν και Κων/νον Καραγεώργον. Ο Αριστείδης Ρόκας 1Ίτο σύνδεσμος των ΕΑΣΑ­ Διτών Κοιλάδας και ΕΑΣΑΔιτών Λαρίσης. Ο Ιωάν. Λάτης επήγεν εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. διά της βίας. Αι κατηγορούμεναι Ελένη Ζορμπά, Σιδέρω Καρα­ γιάννη, Ειρ1Ίνη Ζορμπά κατέβαιναν ελεύθερα εις Λάρισα, ενώ ημείς είμεθα κρυμμένοι· φαίνεται ότι είχαν σχέσιν με το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Χρήστος Καρατσιβής, κάτοικος Κοιλάδας, μαραγκός, ετών 45. Την η μέραν εκείνην που ήλθον εις το χωριό μας η φάλαγξ των Γερμανών και των ΕΑΣΑΔιτών, εγώ φοβηθείς εκρύφθην. Όπως 1Ίκουσα, οι Παπαστο­ γιαννίδης και Ζορμπάς ήσαν ΕΑΣΑΔίτες. Μάλιστα ήκουσα και την φωνήν των την η μέραν εκείνην. Ο εκ των κατηγορουμένων Κων/νος Παπα"ίωάννου λέγεται ότι εβοήθη τους Γερμανούς την ημέραν εκείνην.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

251

Κυριακούλα Γεωργίου Καρατσιβά, κάτοικος Κοιλάδας, οικοκυρά, ετών 20. Τους εκ των κατηγορουμένων Χρ. Παπαστογιαννίδην και Ιωάν. Ζορμπάν είδα με το όπλον όταν 1Ίλθαν και λεηλάτησαν το σπίτι μου, καθώς και τα άλλα τα σπίτια. Διά τους άλλους κατηγορουμένους δεν γνωρίζω τίποτε. Δημήτριος Ν. Σιμόπουλος, κάτοικος Κοιλάδας, γεωργός, ετών 53. Δεν ήμην παρών όταν οι Γερμανοί με τους ΕΑΣΑΔίτας επήγαν εις το χωριό μας. Έμαθαν, και απεδείχθη κατόπιν, ότι οι κατηγορούμενοι ήσαν στε­ νοί συνεργάται των ΕΑΣΑΔιτών και Γερμανών. Ε ις την υπόθεσιν ταύτην καλύτεροι μάρτυρες θα ήσαν ο Σπυρ. Νικόπουλος και ο ΑγαθοκλΊ1ς Πουρνά­ ρας, οίτινες θα είναι εις θέσιν να διαφωτίσουν το δικαστήριον. Νικόλαος Φ. Ανδρέου, κάτοικος Κοιλάδας, γεωργός, ετών 52. Τας λεηλασίας έκαμαν οι Γερμανοί με τους ΕΑΣΑΔίτες. Όσον αφορά διά την ισραηλιτικ1Ίν οικογένεια συμβαίνει το εξΊ1ς, 1Ίλθεν ο γνωστός ΕΑΣΑΔίτης και αρχηγός του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Κωνσταντίνος Καραγεώργος, με τους λοιπούς ΕΑΣΑΔίτες, και απετάνθη εις εμένα και τον Δημοσθ. Τσαλδάρην που είμεθα μαζί και μας είπεν: «Ή θα με παραδώσετε την ισραηλιτικήν οικογένεια, ή θα εκτελέσω δέκα άτομα από το χωριό». Και ο Δημοσθ. Τσαλδάρης είπεν, τότε, ότι γνωρίζει το σπίτι της ισραηλιτικής οικογενείας, όπερ και υπέδειξεν, αλλά ενόμιζεν ότι η οικογένεια δεν ευρίσκετο εις το σπίτι αλλά εις τα αμπέλια. Γιαννούλα Τσαμπασίδου, κάτοικος Κοιλάδας, οικοκυρά, ετών 45. Δίπλα εις το σπίτι μου 1Ίτο στημένον ένα οπλοπολυβόλον. Ο Χρήστος Κυράτσας, προσπαθών να φύγη για να κρυφθή και καθ' ον χρόνον έφευγεν, επυροβολΊ1θη από τους Γερμανούς και έπεσε χάμω χτυπηθείς από τους πυρο­ βολισμούς. Αμέσως έτρεξε ο Αθαν. Λάγγουρας και τον κλώτσησε λέγων: «Σή­ κω, ρε σκυλί», κι ο Κυράτσας απήντησεν: «Δεν μπορώ», οπότε ο Λάγγουρας έβγαλε το μαχαίρι και τον εκτύπησε εις τον λαιμόν και τον άφησε άπνοον. Δημ. Γ. Μουστάκας, κάτοικος Κοιλάδας, γεωργός, ετών 32. Εγώ έλιπον την ημέρα εκείνην που έγινεν το μπλόκο του χωριού μας από Γερμανούς και ΕΑΣΑΔίτες. Ο πατέρας μου μού είπεν ότι ο Ιωάννης Ζορμπάς και ο Χρ. Παπαστογιαννίδης και ο Αθ. Λάγγουρας ζητούσαν από τον πατέρα μου εμένα και τον ηπείλησαν με το πιστόλι διά να τους ειπή πού ευρίσκομαι. Λαμπρινή, θυγατέρα Π. Δρέντζου, κάτοικος Κοιλάδας, οικοκυρά, ετών 24. Διά τους παρόντας κατηγορουμένους δεν γνωρίζω τίποτε. Ο Παπαστο­ γιαννίδης ήταν ΕΑΣΑΔίτης και έφερεν όπλον και έκανε λεηλασίες. Αγγέλω, χήρα Ιωάννου Κορεούλη, κάτοικος Κοιλάδας, οικοκυρά, ετών 45. Δεν γνωρίζω τίποτε διά τους κατηγορουμένους, ούτε γνωρίζω ποίος σκό­ τωσε τον Χρ. Κυράτσαν.

252

ΣΙ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΙΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Κωνσταντίνος Πατσούρας, κάτοικος Κοιλάδας. Οι κατηγοροvμενοι δεν έκαμαν τίποτε. Μάρτυρες υπεράσπισης:

Ιωάννης Τράκας, κάτοικος Κοιλάδας, ετών 30. Από τους κατηγορουμένους κανείς δεν είχεν όπλον. Ο εκ των κατηγορου­ μένων Ιωάννης Λάτης επήγεν εις τα Ε.Α.Σ.Α.Δ. διότι τον πήραν οι Γερμανοί διά της βίας. Χρήστος Χλώψιος, κάτοικος Κοιλάδας, γεωργός, ετών 45. Από τους παρόντας κατηγορουμένους κανείς δεν έκαμε τίποτε. Στέργιος Κριστίνης, κάτοικος Κοιλάδας, γεωργός, ετών 40. Οι παρόντες κατηγοροvμενοι δεν έκαμαν τίποτε. Μιχαήλ Ανδρέου, κάτοικος Κοιλάδας, γεωργός, ετών 47. Οι κατηγοροvμενοι δεν έκαμαν τίποτε. Όταν έγινεν το μπλόκο του χωρίου μας από τους Γερμανοvς και ΕΑΣΑΔίτες, μας εμάζωσαν όλους εις το χωριό και από τους συγκεντρωθέντες επήραν μερικοvς διά την Λάρισαν. Στο σημείο αυτό, και vστερα από πρόταση του επιτρόπου, εξετάστηκε ο:

Αγαθοκλής Πουρνάρας, κάτοικος Νίκαιας, γεωργός, ετών 281 90. Εμένα με έσωσεν ο Σπυρ. Έξαρχος όταν συνελήφθην από το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Κανείς από τους παρόντας κατηγορουμένους δεν ήτο κατά την σvλληψίν μου και οvτε γνωρίζω τίποτε περί αυτών. «Ενταvθα ( . . . ) ο εκ των κατηγορουμένων Δημοσθένης Τσαλδάρης είπεν ότι υπέδειξεν εις τους ΕΑΣΑΔίτας την οικίαν εις την οποίαν έμεινεν η ισραη­ λιτική οικογένεια διά της βίας, αλλά εγνώριζεν ότι αvτη απουσίαζεν εκ της οικίας, διαμένουσα εις τα αμπέλια». Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 144/1946 απόφασή του, κ1iρυξε ενόχους τους ερημοδικασθέντες Χρήστον Παπαστογιαννίδη ή Σιάνη, και Ιωάννη Ζορ­ μπά ή Ιωάννη Ντουρμπά, κατοίκους Μεγάλου Χαλιτσίου «του ότι, υπό και­ νου συμφέροντος κινοvμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν της επομένης πράξεως και ένεκα ταvτης συνομολογ1iσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συν­ δρομήν, εν Αμαρλάρ την 21ην Μαtου 1941 προέβησαν εις πράξεις βίας, συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχής, εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθροv, ήτοι εξωπλισμένοι όντες παρά των γερμα­ νικών αρχών κατοχής, επέδραμον εν τω χωρίω μετά Γερμανών, ενήργησαν μπλόκο και αφήρεσαν βιαίως την κινητήν περιουσίαν διαφόρων κατοίκων 190. Τον πρότεινε ως μάρτυρα ο επίτροπος της έδρας.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΙΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

253

του ειρημένου χωρίου, συγκεκριμένως δε αφ1Ίρεσαν εκ της οικίας του παθό­ ντος Ιωάννου Κολλιού δύο ανδρικάς ενδυμασίας, τρία κλινοσκεπάσματα, πέντε οκάδας σολοδέρματα, διάφορα είδη υποδηματοποιtας και λοιπά αντι­ κείμενα του Ιωάννου Γιαλαμά και πάντα ταύτα διότι μετείχαν του απελευθε­ ρωτικού αγώνα. Αθώους δε τους αυτούς ως άνω δύο κατηγορουμένους του ότι, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν των επομένων αξιοποίνων πράξεων και ένεκα τούτων συνομολογ1Ίσαντες προς αλλ11λους αμοιβαίαν συνδρομ1Ίν: 1ον) Εν Λαρίση, Αμαρλάρ, Χαλίτσι και αλλαχού, κατά την διάρκεια της εχθρικ1Ίς κατοχής και ιδία κατά τους μήνας Απρίλιον και Μάιον 1944, ανέλαβαν υπηρεσίαν παρά ταις αρχές κατοχής, εν1Ίργησαν κατά τρόπον πιεστικόν διά τον ελληνικόν λαόν και διηυκόλυνον το έργον της κατοχής, ήτοι ήσαν ένοπλα μέλη της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήτις ετέλει υπό τας διαταγάς του γερμανικού στρατού και μετείχαν εις στρα­ τιωτικάς επιχειρήσεις εντός του ελληνικού κράτους. 2ον) Κατά τον ως άνω τόπον και χρόνον και ιδία εν Αμαρλάρ την 21ην Μαtου 1944, κατέδωσαν εις τον εχθρόν, ήτοι εις τους Γερμανούς, Έλληνας υπηκόους και ενήργησαν διά την ανακάλυψιν και σύλληψίν των, ήτοι κατέδωκαν εις τους Γερμανούς τους Αναστάσιον Γαλάνην, Χρήστον Κυράτσαν, Σωτ1Ίριον Τζιβανούδην, Αγαθο­ κλΊ1ν Πουρνάραν και λοιπούς κατοίκους Α μαρλάρ, εξ ων οι Αναστάσιος Γαλάνης και Χρήστος Κυράτσας εξετελέσθησαν. 3ον) Εν Λαρίση και Αμαρ­ λάρ, την 22αν Απριλίου 1944 και 21ην Μαtου 1944, εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν τας κατά των Αναστασίου Γαλάνη και Χρήστου Κυράτσα ανθρωποκτονίας, πλήξαντες αυτούς εξ εγγυτάτης αποστάσεως διά πυροβόλων όπλων, πλήρων πυρίτιδας και σφαιρών, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυτών». Από τις άλλες κατηγορίες τις οποίες περιελάμβανε το κατηγορητ1Ίριο τους απάλλαξε. Τους δύο αυτούς ενόχους κατηγορουμένους, το δικαστήριο τους καταδί­ κασε σε πρόσκαιρα δεσμά 20 ετών. Επίσης δέχθηκε την αίτηση του πολιτικώς ενάγοντα Ιωάν. Κολλιού. Τους άλλους 19 κατηγορουμένους τους κ1Ίρυξε αθώους από όλες τις κατηγορίες. *

Στις 22 Νοεμβρίου 1946 ακολούθησε και τρίτη δίκη για τα γεγονότα του Αμαρ­ λάρ, με κατηγορουμένους τους: 1) Γεώργιο Κουκουρίκη, 2) Αθανάσιο Λάγ­ γουρα, 3) Ιωάν. Μιντέρη, 4) Νικόλαο Χρ. Μακρ1Ί, 5) Νικόλαο Τζάστα, 6) Πέτρο Κριστίνη και 7) Χρήστο Παρασκευούδη, των οποίων η δίκη χωρίσθηκε στη δικάσιμο της 8 Φεβρουαρίου 1946, με την υπ' aριθμ. 62/1946 απόφαση του, Ε.Δ.Δ. Λάρισας, �ως μη νομίμως κλητευθέντας». Αλλά και πάλι κανένας από τους 7 κατηγορουμένους δεν εμφανίσθηκε, με αποτέλεσμα να ερημοδικαστούν. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν, γνωστοί και από τις προηγούμενες δίκες, κατέθεσαν τα εξής, κατά τα υπ' aριθμ. 267/1946 πρακτικά του δικαστηρίου:

254

ΣΙΆΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Ιωάννης Χρήστου Τερζής, κάτοικος Αμαρλάρ, γεωργός, ετών 50. Διά μεν τον εκ των κατηγορουμένων ΚουκουρLκην δεν ξέρω εξ ιδLας αντι­ λήψεως, ούτε και 1Ίκουσα τι να λέγεται εις βάρος του, διά δε τους λοιπούς κατηγορουμένους, άλλοι μεν εκ τούτων απεβLωσαν και άλλοι εφονεύθησαν, ως ήκουσα. Θωμάς Αργ. Λαγινάς, κάτοικος Αμαρλάρ, γεωργός, ετών 40. Εγώ έλειπα από το χωριό και δεν ξέρω τLποτε διά τον κατηγορούμενον ΚουκουρLκην, ως προς δε τους λοιπούς κατηγορουμένους ήκουσα ότι άλλοι μεν εκ τούτων εφονεύθησαν και άλλοι απεβLωσαν. Λαμπρινή, θυγατέρα Π. Δρέντζα, κάτοικος Κοιλάδας, οικοκυρά, ετών 24. Δεν γνωρLζω να έκανε τLποτε ο εκ των κατηγορου μένων ΚουκουρLκης. Διά τους λοιπούς κατηγορουμένους έμαθα ότι μερικοί εκ τούτων εφονεύθη­ σαν και άλλοι απεβίωσαν. Αγγέλω, χήρα Ιωάννου Κορεούλη, κάτοικος Κοιλάδας, οικοκυρά, ετών 45. Ό,τι και η ανωτέρω μάρτυς. Νικόλαος Φ. Ανδρέου, κάτοικος Κοιλάδας, γεωργός, ετών 52. Δεν ξέρω τίποτε διά τον ΚουκουρLκην, διότι εLμαι από άλλο χωριό από αυτόν. Διά τους λοιπούς κατηγορουμένους ήκουσα ότι εκ τσuτων άλλοι σκο­ τώθηκαν και άλλοι απεβLωσαν. Το δικαστ1Ίριο, με την υπ' aριθμ. 267/1946 απόφασή του, «εκήρυξε 1ον) αθώον, λόγω αμφιβολιών, τον εκ των κατηγορουμένων Γεώργ. ΚουκουρLκην απασών των εν τω κατηγορητηρLω πράξεων, και 2ον) απεσβεσμένην, λόγω θανάτου, την ποινικήν αγωγ1Ίν των λοιπών κατηγορουμένων. 2. ΝΙΚΑΙΑ (Νεμπεγλέρ). Στις 6 Μαtου 1944, γερμανικό αυτοκLνητο στο οποLο επέβαιναν ΕΑΣΑΔLτες του χωριού Μ. ΧαλLτσι και οι οικογένειές τους, στην επιστροφή του προς τη Λάρισα συνάντησε ένα κάρο που π1Ίγαινε προς την αντίθετη κατεύθυνση, τη Νίκαια. Τη στιγμ1Ί εκείνη η επιβάτης του αυτοκιν1Ίτου, Θεωτή Βαλαβά­ νη, υποδεικνύοντας τον Αριστομένη Μπαλατσό, οδηγό του κάρου, φώναξε: «Πιάστε τον, εLναι της Ε.Π.Ο.Ν.». ΧωρLς να χάσει καιρό ένας ΕΑΣΑΔLτης, σήκωσε το όπλο να τον πυροβολήσει, αλλά εμποδLστηκε από Γερμανό στρα­ τιώτη. Οι ΕΑΣΑΔLτες σταμάτησαν το κάρο και συνέλαβαν τους τρεις επιβά­ τες του: τον Αριστομένη Μπαλατσό, που οδηγούσε το κάρο, τον Κωνσταντίνο Δ. Μπλιάτσιο και τον Ιωάννη Νέστορα, κατοίκους ΝLκαιας, οι οποίοι επέ­ στρεφαν στο χωριό τους. Τους μετέφεραν στη Λάρισα, στα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Εκεί, τον πρώτο τον κράτησαν, τον κακοποLησαν και τον λ1Ίστε-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΙΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

255

ψαν, ενω τους δύο άλλους τους άφησαν ελεύθερους, όπως τους είχε πει προη­ γου μένως ο Κ. Καραγειbργος, «γιατί φαίνονταν καλά παιδιά». Λίγες μέρες αργότερα, οι ΕΑΣΑΔίτες παρέδωσαν τον Μπαλατσό στους Γερμανούς, οι οποίοι, μαζί με άλλους, τους aπαγχόνισαν στο χωριό Ορμάν-Μαγούλα ( Δασόλοφο). Ο Αχιλλέας Μπαλατσός, πατέρας του θύματος, αμέσως μετά την Απελευ­ θέρωση υπέβαλε μήνυση κατά των υπευθύνων της σύλληψης και του θανά­ του του γιου του, η οποία εκδικάστηκε στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας, στη δικάσιμο της 29-30 Οκτωβρίου 1945. Κατηγορού μενοι 1Ίταν οι: 1) Ιάκωβος Μπόκαρης, κάτοικος Λάρισας, 2) Κωνστ. Καραγειbργος, κάτοικος Ζαππείου, 3) Θεωt1Ί Αργ. Βαλαβάνη, 4) Γιαννούλα Αργ. Βαλαβάνη, 5) Αργύρ. Βαλαβάνης, 6) Ι. Ντουρμπάς 1 91 , 7 ) Ιωάν. Τζαλαράς, 8 ) Ντούλας Δημητρίου , 9) Παπαναξα­ γόρας192 , ιερεύς, 10) Ιωάν. Μιντέρης, κάτοικοι Λάρισας και Μεγάλου Χαλι­ τσίου. Κανένας από τους κατηγορουμένους δεν εμφανίστηκε στο δικαστήριο. Η δίκη προχιbρησε μόνο για τους νομίμως κλητευθέντες δύο πριbτους από τους κατηγορουμένους και χωρίσθηκε για τους υπολοίπους, με την υπ' aριθμ. 9/1945 απόφαση του δικαστηρίου, «ως μη νομίμως κλητευθέντας». Ο μηνυτής, Αχιλλέας Αθ. Μπαλατσός, δήλωσε παράσταση πολιτικής αγω­ γής. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν για την υπόθεση κατέθεσαν τα παρακάτω, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 9 και 10/1945 πρακτικά του δικαστηρίου:

Αχιλλέας Αθ. Μπαλατσός, κάτοικος Νίκαιας, ετιbν 63 (πολιτικιbς ενάγων). Το παιδί μου την 6ην Μαtου 1944 ήρχετο με το κάρο στο χωριό μας. Στον δρόμον συναντήθη με ΕΑΣΑΔίτας και Γερμανούς, οίτινες επέβαιναν αυτοκι­ νήτου , ερχόμενοι από το χωρίον Χαλίτσι. Το συνέλαβαν και το μετέφεραν στην Λάρισα, όπου το ενέκλεισαν στα κρατητήρια των γραφείων της οργανω­ σεως Ε.Α.Σ.Α.Δ. και μετά μερικές ημέρες το παιδί μου το παρέδωκαν στους Γερμανούς, οίτινες και το εκρέμασαν με άλλους στο χωριό Ορμάν-Μαγουλά. Ο Δημητρίου Ντούλας, εις ον ανεφέρθην, μου είπε ότι δεν μπορεί να βγάλη το παιδί μου . Οι Καραγειbργος και Μπόκαρης μοι υπεσχέθησαν ότι θα απέλυον το παιδί μου και με κορόιδεψαν. Οι Καραγειbργος και Μπόκαρης πήραν την απόφασιν να σκοτωθή το παιδί μου. Αθανάσιος θ. Μανδάλης, κάτοικος Νίκαιας, γεωργός, ετιbν 30. Ο υιός του μηνυτού, κατά τον εν τη μηνύσει χρόνον, ήρχετο με κάρο προς το χωριόν του . Στον δρόμον συνηντ1Ίθη με aυτοκίνητον οδηγού μενον υπό Γερμανού, δι' ου μετέφεραν οι ΕΑΣΑΔίτες τας οικογένειάς τους από το χω­ ρίον Χαλίτσι. Η επί του αυτοκινήτου τούτου επιβαίνουσα Θεωτή Βαλαβάνη 191. Ή Ιωάννης Ζορμπάς, γνωστός από προηγούμενες δίκες. 192. Υπενθυμίζω ότι ο Αθανάσιος Γεωργουσόπουλος 1l Παπαναξαγόρας είναι το ίδιο πρόσωπο.

256

ΣΊΑΥΡΟΣ ΑΣΊΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

είπε ότι ο συλληφθείς υιός του μηνυτού ανήκεν εις την Ε.Π.Ο.Ν., και τότε συνελήφθη από τους ΕΑΣΑΔίτας το παιδί και μετεφέρθη εδώ, ένθα ενεκλεί­ σθη στα κρατητήρια των γραφείων της Ε.Α.Σ.Α.Δ. Αργότερα είδα και εγώ το παιδί στα κρατηη1ρια και μου είπεν ότι πέρασε από τους Μπόκαρην, Καρα­ γεώργον, Παπαναξαγόραν και άλλους, εξ εν συνόλω, και ότι τον εκτύπησαν οι ΕΑΣΑΔίτες και τον πήραν λεπτά και ότι ένα ορολόγι του χεριού του το πήρε ένας Κουρέλος ονόματι, από το χωρίον Μπακράτσι. Ωσαύτως τον πή­ ραν και ένα υποκάμισον. Έχω την γνώμην ότι οι κατηγορούμενοι, αν ήθελον, ηδύναντο ν' απολύσουν το παιδί και όχι να το παραδώσουν στους Γερμανούς να το κρεμάσουν. Εγνώριζον δε οι κατηγορούμενοι ότι, παραδίδοντες κρα­ τουμένους εις τους Γερμανούς, τους παρέδιδαν για να τους σκοτώσουν, διότι είναι γνωστόν ότι ένεκα των σαμποτάζ οι Γερμανοί εξετέλουν, ως αντίποινα, κρατουμένους. Έχω την γνώμην ότι, διαταγ1Ί των κατηγορουμένων, εγένοντο συλλήψεις και εκτελέσεις.

Κωνσταντίνος Δημ. Μπλιάτσιος, κάτοικος Νίκαιας, γεωργός, ετών 25. Κατά την εν τη μηνύσει ημέραν εγώ, ο παθών, και ο μάρτυς Νέστορας επι­ στρέφαμεν εις το χωριό μας εκ Λαρίσης, επιβαίνοντες του κάρου του παθό­ ντος. Στον δρόμον συναντήθημεν με aυτοκίνητον οδηγούμενον υπό Γερμα­ νού, ούτινος επέβαιναν ΕΑΣΑΔίτας με τις οικογένειές τους από το Χαλίτσι. Η επί του αυτοκινήτου τούτου επιβαίνουσα Θεωτή Β αλαβάνη είπε: «Πιάστε τον, είναι της Ε.Π.Ο.Ν.», και τότε οι ΕΑΣΑΔίτες μας συνέλαβαν όλους και μας ωδήγησαν εις τα εδώ γραφεία της Ε.Α.Σ.Α.Δ., όπου και μας ενέκλεισαν. Ο εκ των κατηγορου μένων Καραγεώργος είπε σε μένα και στον Νέστορα ότι θ' απολυθούμε «γιατί φαινόμαστε καλοί άνθρωποι», ενώ ο Μπαλατσός θα κρα­ τηθεί ως κουμμουνιστής. Πράγματι, την επομένην ημείς οι δύο απελύθημεν και ο Μπαλατσός εκραη1θη, απαγχονισθείς αργότερα από τους Γερμανούς. Ότε εκρατούμεθα, ήλθαν και Γερμανοί, οίτινες 1Ίθελον να αφεθούν ελεύθεροι μερικοί, αλλ' οι ιθύνοντες δεν επέτρεπαν λέγοντες ότι ήσαν κουμμουνισταί. Ο Μπόκαρης ήτο και αυτός εκεί, μαζί δε με τους Καραγεώργον, Δημητρίου , Παπαναξαγόραν, εξέδιδεν διαταγάς εκτελέσεων των συλλαμβανομένων. Ιωάννης Δ. Νέστορας, κάτοικος Νίκαιας, γεωργός, ετών 28. Όταν μας σταμάτησαν οι ΕΑΣΑΔίτες, ο εξ αυτών Ντουρμπάς πήρε ένα όπλον από έναν ΕΑΣΑΔίτην και θέλησε να πυροβολήση εναντίον μας, δεν τον άφησε όμως ένας Γερμανός. Εις το κρατητήριον της Ε.Α.Σ.Α.Δ. πρώτα μας λήστεψαν. Ο Καραγεώργος έδωκε εντολήν και εγώ με τον Κ. Μπλιάτσιον αφέθημεν ελεύθεροι, ο δε Μπαλατσός εκρατήθη και εξετελέσθη αργότερον. Επιτροπή εδώ στην Ε.Α.Σ.Α.Δ. ήσαν οι Μπόκαρης, Δημητρίου, Καραγεώρ­ γος, Γνησούλης και Παπαναξαγόρας. Αν ήθελον οι Μπόκαρης και Καραγε­ ώργος, θα αφέμεθα ελεύθεροι και δεν θα ετρώγαμε ούτε ξύλο. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 10/1945 απόφασή του, κήρυξε ενόχους τους κατηγορου μένους: 1) Κων/νο Καραγεώργο και 2) Ιάκ. Μπόκαρη, του

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

257

ότι, «υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν της επομένης αξιοποίνου πράξεως και ένεκα ταύτης συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν, την 6ην Μαtου 1944 εν τη οδώ Λαρίσης­ Νικαίας, κατέδωκαν εις τον εχθρόν, 1Ίτοι εις τας γερμανικάς αρχάς κατοχής, Έλληνας, ήτοι τον υιό του μηνυτού Αχιλ. Μπαλατσού, ονόματι Αριστομένην Μπαλατσόν, μεθ' ετέρων δύο συγχωρίων του, ενήργησαν διά την σύλληψιν τούτων, ους και ενέκλεισαν εις το εν Λαρίση Στρατόπεδον και εξ ων ο Αρι­ στομ. Μπαλατσός εξετελέσθη παρά των Γερμανών», και «αθώους, λόγω αμφι­ βολιών, των ετέρων αποδιδομένων αυτοίς διά του κατηγορητηρίου πράξεων», 1Ίτοι: ότι «1ον) Εν Λαρίση κατά το από 6-31 Μαtου 1944 χρονικόν διάστημα προέβησαν εις πράξεις βίας, τη συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχής, εις βάρος Ελλ1Ίνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, ήτοι ενέκλεισαν τον Αριστομ. Μπαλατσόν, κατά πρώτον, εις τα κρατητήρια της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ένθα τον ελήστευσαν και τω επήνεγκον κακώσεις και βασανιστήρια, και είτα τούτον παρέδωκαν εις την γερμανικήν υπηρεσίαν της Γκεστάπο, ένθα εβασανίσθη επί εξ (6) ημέρας. 2ον) Κατά τον αυτόν τόπον και χρόνον παρέσχον συστηματικώς ως μέλη της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ. πληρο­ φορίας εις τον εχθρόν περί κινήσεων ατόμων εργαζομένων διά τον εθνικόν και συμμαχικόν αγώνα, και 3ον) Την 31ην Μαtου 1944 εν Ορμάν-Μαγούλα, εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν τας κατά του ανωτέρω Αριστομένους Μπαλατσού και ετέρων τεσσαράκοντα (40) ατόμων ανθρωπο­ κτονίας δι' aπαγχονισμού, εξ ου ως μόνης ενεργού αιτίας επήλθεν ο θάνατος αυτών», και «κατεδίκασε τον μεν εκ τούτων Κων/νον Καραγεώργον εις την ποινήν του θανάτου, τον δε Ιάκ. Μπόκαρην εις πρόσκαιρα δεσμά είκοσι (20) ετών». Επίσης επιδίκασε στον μηνυτή αποζημίωση λόγω ψυχικΊΊς οδύνης. *

Μια δεύτερη δίκη, για τη σύλληψη και τον απαγχονισμό του Αριστομένη Αχ. Μπαλατσού, έγινε στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας, στις 22 Νοεμβρίου 1946. Σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 255, 256, 257/1946 πρακτικά του δικαστηρίου, οι κατηγορούμε­ νοι ανέρχονταν σε 21 και ήταν οι εξής: 1) Αθαν. Γεωργουσόπουλος ή Παπα­ ναξαγόρας, κάτοικος Παλαμά, 2) Γεώργ. Καραγεώργος, κάτοικος Λάρισας, παρόντες, 3) Ιωάν. Μπόκαρης, 4) Γεώργ. Νάνος, 5) Αχιλ. Κουρέλος, 6) Ιωάν. Γιαννουλάκης ή Κρητικός, 7) Γεώργ. Κουκουρίκης, 8) Δημ. Μαλλιάρας, 9) Κων/νος Καραγεώργος, 10) Ντούλας Δημητρίου, 11) Ιωάν. Ντουρ μπάς, 12) Ιωάν. Γνησούλης, 13) Γεώργ. Μακρής, 14) Ηλ. Αναστασόπουλος, 15) Ηλ. Αρχιμανδρίτης, 16) Απ. ΑραμπατζΊ1ς, 17) Βασ. Μέγας, 18) Αθαν. Μπούρης, 19) Χρ. Μιχαλόπουλος, 20) Απ. Πατσούρας, 21) Κων/νος Νάνος, κάτοικοι Λάρισας, Αρμενίου, Μεγάλου Χαλιτσίου , Αμπελώνα, Αχιλλείου, απόντες. «Κατά διαταγήν του Προέδρου, προσήχθησαν εις το ακροατήριον οι εκ των κατηγορουμένων Αθανάσιος Γεωργουσόπουλος και Γεώργιος Καραγε­ ώργος ελεύθεροι δεσμών, υπό στρατιωτών απλώς φυλασσόμενοι».

258

ΣΓΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Το δικαστ1Ίριο, με την υπ' aριθμ. 255/1946 απόφασ1Ί του, διέταξε τον χω­ ρισμό της δίκης για τους απόντες κατηγορουμένους: 1 ) Ιaκ. Μπόκαρη, 2) ΓειΟργ. Νaνο, 3) Αχιλλέα Κουρέλο, 4) Ιωaν. Γιαννουλaκη ή Κρητικό και 5) ΓειΟργ. Κουκουρίκη, ως μη κλητευθέντων, και την πρόοδο της δίκης για τους υπολοίπους. Οι μaρτυρες που εξετaστηκαν στο δικαστήριο, σύμφωνα με τα πρακτικa του δικαστηρίου που πιο πaνω μνημονεύθηκαν, κατέθεσαν:

Γλυκερία, σύζυγος Αστερ. Σαλγκάμη, κaτοικος Νίκαιας, οικοκυρa, ετιΟν 60. Τα τέλη Απριλίου 1944 ήλθαν στο χωριό μας ΕΑΣΑΔίτες με Γερμανούς και έκαμαν μπλόκο. Κατόπιν πήραν διαφόρους, μεταξύ των οποίων και το παιδί μου, το οποίον εσκότωσαν. Ποίοι σκότωσαν το παιδί μου, δεν ξέρω. Με τους ΕΑΣΑΔίτες ήλθαν στο χωριό μας ο Καραγε
ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

259

Δημήτριος Γ. Νταλαρρίζος, κάτοικος Αρμενίου, γεωργός, ετών 28. Στο χωριό μας 1Ίλθον οι ΕΑΣΑΔίτες, μεταξύ των οποίων και ο Γεώργιος Νάνος, με Γερμανούς και, αφού έκαμαν μπλόκο, πήραν 30 άτομα μεταξύ των οποίων και μένα, και μας έφεραν στη Λάρισα, όπου μας ενέκλεισαν στο στρα­ τόπεδο επί 27 η μέρας. Δεν ξέρω αν πήραν πράγματα από το χωριό μας. Τον Παπαναξαγόρα δεν τον είδα. Παρασκευή, σύζ. Π. Γιαννόπουλου, κάτοικος Βρυότοπου, οικοκυρά, ετών 45. Την 9.5.1944 1Ίλθαν ΕΑΣΑΔίτες με Γερμανούς στο χωριό μας και έπιασαν το παιδί μου, όπερ έφεραν εδώ στη Λάρισα και κατόπιν το σκότωσαν. Ποίος το σκότωσε, δεν ξέρω. Το παιδί μου αυτό 1Ίτο 23 ετών, εντελώς αθώο και δεν 1Ίτο στο Ε.Α.Μ. Όταν ήτο εδώ, κλεισμένο στα κρατητήρια του Ε.Α.Σ.Α.Δ., πήγα στον Βασ. Μέγα να μεσολαβήσει διά του Γερμανού, ονόματι Μάυ, και απελευθερωθεί το παιδί μου. Ο κατηγορού μενος Μέγας δεν μου ζ1Ίτησε λεπτά, μόνον του πήγα μερικά αυγά. Τα αυγά του τα έδωκα για να τα δώση στον Γερμανόν αξιωματικόν. Γεώργιος Δημ. Τσάπανος, κάτοικος Φαλάνης, γαιοκτήμονας, ετών 66. Στις 15 Μαtου 1944 ήλθαν οι Γερμανοί με τους ΕΑΣΑΔίτες στο χωριό μας. Μεταξύ των ΕΑΣΑΔιτών ήσαν οι Δ. Μαλλιάρας, Ψαθάς, Γιαννουλάκης και άλλοι. Πλην άλλων, συνέλαβαν και μένα, και μας έφεραν όλους τους συλη­ φθέντας στη Λάρισα και μας ενέκλεισαν στα κρατητήρια του Ε.Α.Σ.Α.Δ. επί 18 ημέρας. Τρεις ημέρας μετά την σύλληψίν μου έφεραν στα κρατητήρια του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και τον υιό της Γιαννοπούλου, τον οποίον τον πήραν με την δικαι­ ολογία ότι θα τον πήγαιναν στο νοσοκομείον. Μετά, όταν αφέθην ελεύθερος, έμαθαν ότι το παιδί αυτό ευρέθη πνιγμένο στο ποτάμι. Νέστωρ Θεοδοσίου Κόματος, κάτοικος Λάρισας, εργάτης τ.τ.τ., ετών 31. Τον Απρίλιον του 1944 με συνέλαβαν οι Μπούρης, Γκερλής και Παρίσης και με ωδήγησαν στο «Πανθεσσαλικόν», ένθα τα κρατητ1Ίρια του Ε.Α.Σ.Α.Δ., και όπου με κατηγορούσαν ο Παπαναξαγόρας και Γ. Νάνος ότι ήμουν επιμε­ ληη1ς της 16ης Μεραρχίας του Ε.Λ.Α.Σ. και ότι παρέδωκα στους αντάρτες ένα aυτοκίνητον. Τούτο δεν ήτο αληθές διότι ούτε επιμελητής ήμην, το δε aυτοκίνητον το π1Ίραν διά της βίας οι αντάρτες. Με την κατηγορίαν αυτήν με παρέδωκαν στους Γερμανούς και ενεκλείσθην στο στρατόπεδο συγκεντρώ­ σεως. Ο Παπαναξαγόρας με τον Νάνον 1Ίσαν οι ιθύνοντες. Ο πρώτος τούτων, Παπαναξαγόρας, έφερε πιστόλι και δίκοχον. Ευάγγελος Αθ. Μπανταβάνος, κάτοικος Λάρισας, διανομέας Τ.Τ. Τ., ετών 35. Την 4ην Ιουνίου 1944 ο Γ. Νάνος στο Αρμένιον μ' έπιασε με άλλους 30 και μας έφερε εδώ με τους ΕΑΣΑΔίτες. Εμένα και άλλους 3 μας κράτησε, και τους υπολοίπους τους κατέταξε στα Ε.Α.Σ.Α.Δ. Τον Παπαναξαγόρα μόνον σήμερα βλέπω. Δεν ανεγνώρισα κανέναν άλλον ΕΑΣΑΔίτην εκτός από τον Γ. Νάνον.

260

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΊ'ΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Δημήτριος Γεωργίου Δούλος, κάτοικος Λάρισας, υπάλληλος τ. τ. τ., ετών 31. Τον μάρτυρ α Κόματον επεσκέφθην στα κρατητήρια του Ε.Α.Σ.Α.Δ. 14 ημέρας μετά την σύλληψίν του, μου είπε δε ότι εκρατείτο με την δικαιολογίαν ότι παρέδωκε στους αντάρτας ένα αυτοκίνητο και ότι έφαγε πολύ ξύλον. Σταύρος Θωμά Πασχούδης, κάτοικος Λάρισας, χαλκουργός, ετών 31. Γνωρίζω ότι συνελήφθη ο Γκέβρος από τα Ε.Α.Σ.Α.Δ., ποίοι όμως, ειδι­ κώς, τον συνέλαβαν και διά ποίαν κατηγορίαν, δεν ξέρω. Αρχοντούλα Πασχούδη, κάτοικος Μεγ. Μοναστηρίου, οικοκυρά, ετών 22. Εγώ με τον μηνυτήν Δημητσούδην193 και άλλους, ήλθαμε στη Λάρισα, ως επιτροπή, για να ζητήσουμε τρόφιμα, και οι ΕΑΣΑΔίτες με συνέλαβαν με την κατηγορίαν ότι ήλθαμε να αγοράσουμε φάρμακα για τους αντάρτες. Εδώ μας συνέλαβεν ο κατηγορούμενος Αραμπατζής. Πρώτα μας έκλεισαν στη Χάβρα και μετά μας ενέκλεισαν στο στρατόπεδον. Μάρτυρες υπεράσπισης:

Αθανάσιος Μπάγκας, κάτοικος Λάρισας, έμπορος, ετών 55. Ο υιός Καραγεώργος [Κωνσταντίνος Γ. Καραγεώργος] ήτο ΕΑΣΑΔίτης. Ο πατήρ τούτου, παρών κατηγορούμενος, έμενε χωριστά. Τον τελευταίον τού­ τον, διάφοροι τον παρεκάλουν να φροντίση διά την αποφυλάκισιν κρατουμέ­ νων στα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και εκείνος εφρόντιζε σχετικώς αμισθεί. Νικόλαος Πόγκας, κάτοικος Λάρισας, απόστρατος αξιωματικός, ετών 55. Ο υ ιός του παρόντος κατηγορουμένου ήτο πράγματι στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ο πατήρ, όστις εκάθητο χωριστά από τον υιό του, ήτο προσηλωμένος στα καθή­ κοντά του ως διδάσκαλος. Έχω την γνώμην ότι τα Ε.Α.Σ.Α.Δ. ήσαν παράρτη­ μα του Ε.Δ.Ε.Σ. Η οργάνωσις αύτη του Ε.Α.Σ.Α.Δ., εν μέτρω, εκράτησε εδώ στην πόλιν την τάξιν, διότι άλλως ούτε εγώ θα βρισκόμουν στην ζωή, όπως aπήχθησαν και εφονεύθησαν οι Χατζηαναγνώστου , συνταγματάρχης, και Ζήσης, ταγματάρχης. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 256/1946 απόφασή του, διέταξε τον χωρι­ σμό της δίκης ως προς τον απόντα κατηγορούμενον Δημ. Μαλλιάρα, ενώ, με την υπ' aριθμ. 257/1946 απόφασή του, κήρυξε «απεσβεσμένην την ποινικήν αγωγ1Ίν, λόγω δεδικασμένου, κατά των, εκ των κατηγορουμένων: 1 ) Κων. Καραγεώργου, 2) Αθ. Γεωργουσοπούλου, 3) Ντούλα Δημητρίου και 4) Αθ. Μπούρη επί του ότι, «υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν της επομένης αξιοποίνου πράξεως και ένεκα ταύτης συνομολο193. Φαίνεται ότι ο μνημονευθείς από τη μάρτυρα Δημητσούδης κατέθεσε κι αυτός μΊΊνυ­ ση κατά των ίδιων κατηγορουμένων 1l κάποιον από αυτούς για τη σύλληψή του, η οποία θα εκδικάστηκε σε άλλη δικάσιμο αφού το όνομά του δεν είχε εκφωνηθεί, όπως της Αρχοντού­ λας Πασχούδη και των άλλων μαρτύρων στη δίκη αυτ11.

Γ ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣ'ΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

261

γ1Ίσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν, εν Λαρίση και εν τοις χωρίοις της περιφερείας Λαρίσης, κατά το έτος 1944 και ιδία από του Απριλίου μέχρι και του Σεπτεμβρίου 1944, κατ' εξακολούθησιν και διά πολλών μερικωτέρων πράξεων, ανέλαβαν υπηρεσίαν παρά ταις αρχαίς κατοχής, ενήργησαν κατά τρόπον πιεστικόν διά τον ελληνικόν λαόν και διηυκόλυνον το έργον της κατο­ χής, 1Ίτοι ήσαν ένοπλα μέλη της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήτις ετέλει υπό τας διαταγάς των γερμανικών αρχών και μέλη του διοικητικού συμβουλίου της ανωτέρω οργανώσεως, και ως τοιούτοι προέβαιναν εις συλλήψεις, κακοποιή­ σεις και εκτελέσεις πολιτών». Επίσης κήρυξε αθώους, λόγω αμφιβολιών, τους ίδιους κατηγορουμένους, «του ότι, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συ­ ναπεφάσισαν την εκτέλεσιν των επομένων αξιοποίνων πράξεων και ένεκα ταύτης συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν: Α) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον κατέδωσαν εις τον εχθρόν, ήτοι εις τους Γερμανούς, Έλληνας υπηκόους, ενεργήσαντες διά την ανακάλυψιν και σύλ­ ληψίν των, 1Ίτοι: 1) ενεργήσαντες μπλόκο, συνέλαβαν και παρέδωσαν εις τους Γερμανούς τους Ευάγγελον Παπανικολάου και Βασ. Κέππαν, ους οι Γερμα­ νοί απέστειλαν εις Γερμανίαν δι' εκτέλεσιν καταναγκαστικών έργων, 2) κατέ­ δωσαν εις τους Γερμανούς τον Νέστορα Κόματον, ον ούτοι ενέκλεισαν επί εξάμηνον εις το στρατόπεδον συγκεντρώσεως, 3) κατέδωσαν εις τον εχθρόν, ήτοι εις τους Γερμανούς, τους Δημήτρ. Μαμαλούδην, Μαρίαν Αλμπανούδη, Αρχοντούλαν Πασχούδη και Σταματούλα Τσιτρούδη, οίτινες συλληφθέντες παρεδόθησαν εις τους Γερμανούς και ενεκλείσθησαν επί 40ήμερον εις το στρα­ τόπεδον συγκεντρώσεως, 4) κατέδωσαν εις τους Γερμανούς πολλά άτομα του χωρίου Νικαίας, άτινα, ενεργήσαντες μπλόκο, συνέλαβαν και παρέδωσαν εις τους Γερμανούς, και 5) κατέδωσαν εις τον εχθρόν, ήτοι εις τους Γερμανούς, τους Ευάγγελον Μπανταβάνον και Δημήτριον Δαλαγρίζον, κατοίκους Αρμε­ νίου, οίτινες συλληφθέντες ενεκλείσθησαν παρά των Γερμανών εις το στρατό­ πεδον συγκεντρώσεως. Β) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον προέβη­ σαν εις πράξεις βίας, συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχής, εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, ήτοι έλαβαν μέρος εις μπλόκα τα οποία ενεργήθησαν εις τα χωρία Αρμένιον, Γιάννουλη, Στεφα­ νοβίκιον, Αμπελώνα και αλλαχού, και προέβησαν εις λεηλασίας οικιών και διαρπαγήν περιουσιών, συλλήψεις, κακοποιήσεις και εκτελέσεις των ανηκό­ ντων εις την Εθνικήν Αντίστασιν πολιτών, συγκεκριμένως δε εβασάνισαν και εκακοποίησαν τους υπ' αυτών, ως οργάνων του Ε.Α.Σ.Α.Δ., συλληφθέντας, Δημ1Ίτριον Τσιπλακούδην, Νέστορα Κόματον και Βασίλ. Κέππαν, και πάντα ταύτα διότι μετείχαν του απελευθερωτικού αγώνος. Γ) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, ανήκοντες εις την μετά των Γερμανών συνεργαζομέ­ νην αντεθνικήν οργάνωσιν Ε.Α.Σ.Α.Δ., παρέσχον συστηματικώς εις τον εχθρόν πληροφορίας περί κινήσεων ατόμων και οργανώσεων εργαζομένων διά τον εθνικόν και συμμαχικόν αγώνα, και Δ) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν τας κατά των Αθ. Παπανικολάου, Δ. Τσιπλακούδη, I. Γιαννοπούλου, Σπ. Σακούτσιου,

262

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

προέδρου της κοινότητας Γιάννουλης, ως και ετέρων 12 κατοίκων του χωρίου Αμπελώνας, αγνώστων εισέτι τη προανακρίσει ονοματεπωνύμων, ανθρωπο­ κτονίας, πλ1Ίξαντες αυτούς εξ εγγυτάτης αποστάσεως διά των όπερ μεθ' εαυ­ τών έφεραν πυροβόλων όπλων, πλήρων πυρίτιδας και σφαιρών, εξ ων πληγ­ μάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυτών». Επίσης, με την ίδια απόφαση, το δικαστ1Ίριο κήρυξε «αθώους τους κατη­ γορουμένους: 1 ) Ι. Ντουρ μπάν, 2) Ι. Γνησούλην, 3) Γεώργ. Χρ. Μακρήν, 4) Ηλ. Αναστασόπουλον, 5) Ηλ. Αρχιμανδρίτην, 6) Απ. Αραμπατζήν, 7) Γεώργ. Καραγεώργον, 8) Β ασ. Μέγαν, 9) Χρ. Μιχαλόπουλον, 10) Απ. Πατσούραν, 11) Κων. Γ. Νάνον, κατοίκους Λαρίσης, Αρμενίου, Μεγ. Χαλιτσίου και Αμπε­ λώνας, απασών των ως ανωτέρω πράξεων». Και απάλλαξε «τους μηνυτάς της εις βάρος των καταψηφίσεως των δικαστικών εξόδων και τελών, και επέβαλε ταύτα εις βάρος του Δημοσίου». *

Για τη σύλληψη και τον απαγχονισμό του Αριστομένη Αχ. Μπαλατσού έγινε και άλλη δίκη στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας, στις 18 Φεβρουαρίου 1947. Οι κατηγορού­ μενοι ανέρχονταν σε οκτώ και ήταν οι εξής: 1) Θεωτή Βαλαβάνη, 2) Γιαννού­ λα Βαλαβάνη, 3) Αργ. Βαλαβάνης, 4) Ιωάν. Ντουρμπάς, 5) Ιωάν. Τζαλαράς, 6) Ιωάν. Μεντέρης, κάτοικοι Μ. Χαλιτσίου, 7) Ντούλας Δημητρίου, κάτοικος Λάρισας, οι οποίοι δεν εμφανίστηκαν στο δικαστήριο, και 8) Παπαναξαγό­ ρας ή Αθαν. Γεωργουσόπουλος, κάτοικος Ελληνικού, προφυλακισμένος, ο οποίος προσήλθε συνοδευόμενος από στρατιώτες. Ας σημειωθεί ότι όλοι οι κατηγορούμενοι είχαν κληθεί να εμφανιστούν στο ακροατΊ1ριο του ίδιου δικαστηρίου και στις 30 Οκτωβρίου 1945, αλλά δεν προσήλθαν, οπότε η δίκη τους χωρίστηκε, με την υπ' aριθμ. 9/1945 απόφασή του, «ως μη νομίμως κλητευθέντας». Αλλά και τώρα, στη νέα δίκη, οι επτά πρώτοι από τους κατηγορουμένους και πάλι δεν προσήλθαν και το δικαστΊ1ριο, με την υπ' aριθμ. 12α /1947 απόφασή του, διέταξε τον χωρισμό της δίκης τους και την πρόοδο αυτ1Ίς ως προς τον εμφανισθέντα κατηγορούμενο Αθαν. Γεωργουσόπουλο ή Παπαναξαγόρα. Οι μάρτυρες κατέθεσαν τα εξής, όπως προκύπτει από τα υπ' aριθμ. 12α, 12/1945 πρακτικά του δικαστηρίου:

Αχιλλέας Αθαν. Μπαλατσός, κάτοικος Νίκαιας, γεωργός, ετών 65. Συνέλαβαν τον υιό μου τον οποίον και απηγχόνισαν. Τότε μου είπαν ότι δράσται Ί1σαν οι υπ' εμού μηνυθέντες, τώρα μου λέγουν ότι είναι άλλοι. Αθανάσιος Θ. Μανδάλης, κάτοικος Νίκαιας, γεωργός, ετών 32. Έμαθα από τον κόσμον ότι τον υιό του Μπαλατσού τον έπιασαν Γερμα­ νοί, μετά των οποίων ήσαν και ΕΑΣΑΔίτες, αλλά ποίοι ήσαν ακριβώς δεν γνωρίζω.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

263

Κωνσταντίνος Δ. Μπλιάτσιος, κάτοικος Νίκαιας, γεωργός, ετών 25. Τον υιό του Μπαλατσού έπιασαν οι Γερμανοί, ήσαν δε μαζί των και ΕΑ­ ΣΑΔίτες, αλλά ποίοι 1Ίσαν ακριβώς δεν γνωρίζω. Ιωάννης Δ. Νέστορας, κάτοικος Νίκαιας, γεωργός, ετών 28. Πηγαίναμε εις το χωριό μας και καθ' οδόν ήρχοντο γερμανικά αυτοκίνη­ τα, 1Ίσαν δε εις αυτά και Έλληνες, και μας συνέλαβαν και μας έφεραν εις τα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ., όπου μας ανέκρινε ο Καραγεώργος, και κράτησαν μόνον τον Μπαλατσόν, ημάς μας άφησαν ελεύθερους. Ως δε μας είπεν ο Μπαλατσός, οι συλλαβόντες ημάς Ί1σαν οι κατηγορούμενοι, εγώ δεν ανεγνώ­ ρισα κανέναν, τον Μπαλατσόν αργότερον τον απηγχόνισαν». Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 12/1947 απόφασή του, κ1Ίρυξε αθώον τον κατηγορούμενο Παπαναξαγόρα ή Γεωργουσόπουλο, κάτοικο Ελληνικού , «του ότι μετ' άλλων, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν των επομένων αξιοποίνων πράξεων και ένεκα τούτων συνομολογή­ σαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν: 1ον) Την 6ην Μαtου 1944 εν τη οδώ Λαρίσης-Νικαίας κατέδωσαν εις τον εχθρόν, ήτοι εις τας γερμανικάς αρχάς κατοχής Έλληνας, ήτοι τον υιό του μηνυτού Αχιλ. Μπαλατσού, ονόματι Αριστομένην Μπαλατσόν, μεθ' ετέρων δύο συγχωριανών του, ους και ενέκλει­ σαν εις το εν Λαρίση στρατόπεδον. 2ον ) Κατά το από 6 έως 31 Μαtου 1944 χρονικόν διάστημα, προέβησαν εις πράξεις βίας, τη συμπράξει μετά των οργά­ νων των αρχών κατοχής, εις βάρος Ελλ1Ίνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, ήτοι ενέκλεισαν τούτον, κατά πρώτον, εις τα κρατητ1Ίρια της οργανώ­ σεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ένθα τον ελήστευσαν και τω επήνεγκον κακώσεις και βασανι­ στήρια, και είτα παρέδωκαν τούτον εις την γερμανικήν υπηρεσίαν της Γκεστά­ πο, ένθα εβασανίσθη επί εξ ημέρας. 3ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, παρέσχον συστηματικώς ως μέλη της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ. πληρο­ φορίας εις τον εχθρόν περί κινήσεων ατόμων εργαζομένων διά τον εθνικόν και συ μμαχικόν αγώνα, και 4ον) Την 31ην Μαtου 1944 εν Ορμάν Μαγούλα, εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν τας κατά του ανωτέρω Αριστομένους Μπαλατσού και ετέρων τεσσαράκοντα ατόμων ανθρωποκτο­ νίας δι' aπαγχονισμού, εξ ου ως μόνης ενεργού αιτίας επήλθεν ο θάνατος αυτού». Και διέταξε «την εκ των φυλακών απόλυσιν αυτού [του παρόντος και αθώου κατηγορουμένου Αθανασίου Παπαναξαγόρα ή Γεωργουσοπούλου] εάν δι' άλλην τινά αιτίαν δεν πρέπει να κρατ1Ίται εν αυταίς». *

Το ψυχικό μαρτύριο του Αχιλλέα Μπαλατσού, πατέρα του συλληφθέντα από τους ΕΑΣΑΔίτες και απαγχονισθέντα -στο Ορμάν-Μαγούλα στις 31 Μαtου 1944 από τους Γερμανούς και ΕΑΣΑΔίτες- γιου του, Αριστομένη Μπαλα­ τσού, δεν έμελλε να τελειώσει με τις δίκες των ενόχων που γνωρίσαμε μέχρι

264

ΣΥΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

τώρα. Στις 5 Απριλίου 1947 κλήθηκε να εμφανιστεί στο Ε.Δ.Δ. Λaρισας για να καταθέσει ως μaρτυρας κατa την εξέταση της ανακοπ11ς που aσκησε, κατa της υπ' aριθμ. 10/1945 απόφασης του δικαστηρίου, ο ερ1Ίμην καταδικασθείς σε ισόβια δεσμι:Χ, Ιακωβος Μπόκαρης. Ο ανακόπτων κατηγορούμενος, όπως σε κaθε περίπτωση συζήτησης ανα­ κοπής του -κατa των πολλών, πaντοτε ερήμην αυτού, καταδικαστικών απο­ φaσεων του Ε.Δ.Δ. Λaρισας-, υποστήριξε ότι κατa την ημέραν που εκδόθηκε η ανακοπτόμενη απόφαση -30 Οκτωβρίου 1945- 11ταν ασθενής. Και συνεπώς «ουχί εξ απειθείας δεν ενεφανίσθη ενώπιον του δικαστηρίου ( . . . ) αλλ' εκ νο­ μίμου κωλύματος». Για να αποδείξει τον ισχυρισμό του «ενεχείρισε τω Προέ­ δρω την από 13ης Νοεμβρίου 1945 ένορκον βεβαίωσιν του συμβολαιογρaφου Αθηνών Νικολ. Βασιλείου» και επρότεινε την εξέτασιν ενός μaρτυρος», ο οποίος κατέθεσε τα εξής, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 102, 103/1947 πρακτικa του δικαστηρίου:

Δημήτ�ιος Μπέσιος, κaτοικος Λaρισας, κρεοπώλης, ετών 43. Περί τα τέλη Φεβρουαρίου 1945, αν ενθυμούμαι καλώς ήτο η ημέρα του Α γ. Δημητρίου, μετέβην εις Αθήνας για δουλειές μου και επί τη ευκαιρία επε­ σκέφθην εις την οικίαν του τον κατηγορούμενον, διa να του δώσω επιστολ1Ίν του εδώ αδελφού του, εύρον δε τούτον κλινήρη και ασθεν11. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 102/1945 απόφασή του, έκανε δεκτή την ανακοπή του Ιακώβου Δ. Μπόκαρη και «εξηφaνισε την ανακοπτόμενην ερή­ μην απόφασιν καθ' όλας αυτής τας διατaξεις. Απήλλαξε τον ανακόπτοντα της διa της ανακοπτομένης αποφaσεως καταγνωσθείσης αυτώ ποινής και διέταξε την πρόοδον της δίκης». Οι μaρτυρες που εξετaστηκαν, για ακόμη μία φορa, επί της ουσίας της υπόθεσης, κατέθεσαν τα παρακaτω, κατa τα σχετικa υπ' aριθμ. 102, 103/1947 πρακτικa του δικαστηρίου: Αχιλλέας Αθ. Μπαλατσός, κaτοικος Νίκαιας, γεωργός, ετών 65. Το παιδί μου το έπιασαν Γερμανοί όταν π1Ίγαινε από την Λaρισα στο χωριό με το κaρον και σε λίγες μέρες το κρέμασαν. Όταν το παιδί μου εκρα­ τείτο στα κρατητ1Ίρια του Ε.Α.Σ.Α.Δ., πήγα και το είδα. Εκεί δεν είδα ούτε και κουβέντιασα με τον κατηγορούμενον Μπόκαρην. Δεν ξέρω ποίος έδωκε όπλα στους ΕΑΣΑΔίτας. Όταν οι Γερμανοί πήγαιναν στα χωριa για μπλόκο, έπαιρ­ ναν και ένα-δύο ΕΑΣΑΔίτας. Η υπογραφή στην μήνυσιν είναι ιδική μου. Δεν γνωρίζω όμως αυτόν που μου έκανε την μήνυσιν. Αθανάσιος Θ. Μανδάλης, κaτοικος Νίκαιας, γεωργός, ετών 32. Τον παθόντα επεσκέφθην στο εδώ στρατόπεδον συγκεντρώσεως και τον είδα χτυπημένον, μaλιστα στο κεφaλι του έφερε και γδαρσίματα. Ο παθών μου είπεν ότι τον κατέδωκε ένα κορίτσι. Ο πατέρας του παθόντος μου είπεν ότι ο Μπόκαρης, στον οποίον απετaνθη, τον εβεβαίωσεν ότι το παιδί του θα

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΙ'ΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

265

το απέλυον. Προσωπικώς δεν ξέρω ποία ήτο η επιτροπή των ΕΑΣΑΔιτών. Διa τον Μπόκαρην ήκουσα ότι είχε την δύναμιν να βγaζη διαφόρους κρατου­ μένους από τους ΕΑΣΑΔίτας.

Κωνσταντίνος Δ. Μπλιάτσιος, κaτοικος Νίκαιας, γεωργός, ετών 27. Στας 6 Μαtου 1944 εγώ, ο παθών, και ο Νέστορας επεστρέφαμε από τη Λaρισα για το χωριό μας με κaρον. Στον δρόμον συνελ1Ίφθημεν από Γερμα­ νούς με ΕΑΣΑΔίτας, και μας έφεραν πaλι στην Λaρισα. Και αφού φaγαμε ξύλο, μας έκλεισαν στα κρατητ1Ίρια του Ε.Α.Σ.Α.Δ., οπόθεν εγώ με τον Νέστο­ ρα απελύθημεν, ο δε παθών εξετελέσθη, ύστερα από λίγες ημέρες. Δεν ξέρω τι θέσιν είχε ο Μπόκαρης στα Ε.Α.Σ.Α.Δ., ούτε ξέρω ποίος ήτο αρχηγός της οργανώσεως αυτής. Ιωάννης Δ. Νέστορας, κaτοικος Νίκαιας, γεωργός, ετών 30. Όταν στον δρόμο μας σταμaτησαν οι Γερμανοί, ένας ΕΑΣΑΔίτης επεχεί­ ρησε να σκοτώσει τον παθόντα, αλλa δεν τον aφησε ένας Γερμανός. Μετa μας έφεραν εδώ, οπόθεν εμένα μεν με τον Μπλιaτσιον μας aφησαν ελεύθε­ ρους, τον δε παθόντα τον εκρaτησαν και αργότερα τον εξετέλεσαν. Ποίοι έδι­ δαν διαταγaς διa τας εκτελέσεις, δεν ξέρω. Διευθύνον μέλος των Ε.Α.Σ.Α.Δ., ως ήκουσα, ήτο ο Καραγεώργος. Διa τον Μπόκαρην δεν 1Ίκουσα τίποτε, ούτε και τον ξέρω καθόλου . Οι ΕΑΣΑΔίτες έφεραν όπλα και συνειργaζοντο με τους Γερμανούς. Μaρτυρες υπερaσπισης:

Ευάγγελος Λαμπρόπουλος, κaτοικος Λaρισας, ιδιοκηΊτης γκαρaζ, ετών 46. Διa τον κατηγορούμενον Μπόκαρην γνωρίζω ότι κατa την διaρκειαν της εχθρικ1Ίς κατοχής ήτο εν Λαρίση αντιπρόσωπος του Ε.Δ.Ε.Σ., όπως και εγώ 1Ίμουν αντιπρόσωπος αγγλικής υπηρεσίας. Ο κατηγορού μενος ούτος διωχέ­ τευσε προς τον Ζέρβαν περί τους 15 πατριώτας. Κατa την Κατοχήν, τον κατηγορούμενον τούτον δεν είδα ποτέ στα Ε.Α.Σ.Α.Δ. και γνωρίζω καλώς ότι ούτος δεν είχε καμμίαν σχέσιν με την οργaνωσιν αυτήν, ήτις συνειργaζετο με τους Γερμανούς και της οποίας αρχηγός ήτο ένας Μακεδών ονόματι, και της Ασφαλείας οι Αγγελομaτης, Δaρτζαλης και Μαλλιaρας. Το Ε.Α.Σ.Α.Δ. ήτο μία οργaνωσις αντικου μμουνιστική και στην οποίαν ο Καραγεώργος είχε κaποιαν θέσιν. Γνωρίζω επίσης ότι ο Μπόκαρης εκλ1Ίθη από την οργaνωσιν Ε.Α.Μ. να μετaσχη εις την οργaνωσίν του, αλλa δεν εδέχθη. Φώτιος Καρύδας, κaτοικος Λaρισας, κτηματίας, ετών 47. Ο κατηγορούμενος Μπόκαρης δεν ανήκεν εις την οργaνωσιν Ε.Α.Σ.Α.Δ., ούτε ήκουσα τι εναντίον του. Η οργaνωσις Ε.Α.Σ.Α.Δ. συνειργaζετο με τους Γερμανούς, την διηύθυναν δε οι Μακεδών, Δaρτζαλης και Αγγελομaτης.

266

Σ'ΓΑΥΡΟΣ ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Μιχαήλ Σωτηρίου, κάτοικος Λάρισας, καθηγητής, ετών 43. Υπηρέτουν, κατά την Κατοχ1Ίν, ως διερμηνεύς εις την ενταύθα γερμανι­ κήν διοίκησιν. Τον παρόντα κατηγορούμενον Μπόκαρην δεν έβλεπα εις τα Ε.Α.Σ.Α.Δ., ούτε και ήλθε εις την γερμανικήν διοίκησιν για δουλειά της οργα­ νώσεως αυτής. Ο Δημητρίου ήρχετο τακτικά εις την υπηρεσίαν που ήμην εγώ, δεν ξέρω όμως για τι δουλειές 1Ίρχετο. Τον Παπαναξαγόρα με τον Μακεδόνα τους είδα που ήλθον και επρότειναν εις τους Γερμανούς την σύστασιν Σώμα­ τος Ασφαλείας, τον Ε.Α.Σ.Α.Δ. Η οργάνωσις Ε.Α.Σ.Α.Δ. ήτο μία οργάνωσις αντικουμμουνιστικ1Ί. Δεν ήκουσα τίποτε εναντίον του Μπόκαρη. Το δικαστήριο, με την υπ' αριθμ. 103/1947 απόφασή του, «εκήρυξεν αθώον, λόγω αμφιβολιών, τον κατηγορούμενον της εις αυτόν διά του κατηγορητη­ ρίου αποδιδομένης πράξεως194, δι' ην κατεδικάσθη διά της υπ' αριθμ. 10/1945 ερ1Ίμην αποφάσεως του δικαστηρίου τούτου ( . . . ) και απεφάνθη ότι η παρά του μηνυτού υποβληθείσα μήνυσις κατά του ανωτέρω κατηγορουμένου δεν οφείλεται εις δολίαν προαίρεσιν τούτου προς ψευδ1Ί καταμήνυσιν». *

Την 26η Απριλίου 1947 έγινε και άλλη δίκη που είχε σχέση με τη σύλληψη των τριών νέων του χωριού Νίκαια από τους ΕΑΣΑΔίτες και τον απαγχονισμό του Αριστομένη Μπαλατσού. Οι κατηγορούμενοι: 1) Θεωτή Βαλαβάνη, 2) Γιαννούλα Βαλαβάνη, 3) Αργύριος Β αλαβάνης, 4) Ιωάν. Ντουρμπάς, 5) Ιωάν. Τζαλαράς, 6) Ιωάν. Μεντέρης, κάτοικοι Μεγάλου Χαλιτσίου , και 7) Ντούλας Δημητρίου, κάτοικος Λάρισας, των οποίων η δίκη είχε χωριστεί για πρώτη φορά στις 30 Οκτωβρίου 1945, με την υπ' αριθμ. 9/1945 απόφαση του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, και για δεύτερη φορά στις 18 Φεβρουαρίου 1947, κλ1Ίθηκαν ξανά να εμφανιστούν ενώπιον του δικαστηρίου στις 26 Απριλίου 1947. Αλλά και πάλι κανείς από τους κατηγορουμένους δεν εμφανίστηκε στο δικαστ1Ίριο. Απόντες, επίσης, ήταν και οι 4 μάρτυρες κατηγορίας, Αχιλ. Αθ. Μπαλατσός, Αθαν. Θ. Μανδάλης, Κων/νος Δ. Μπλιάτσιος, Ιωάν. Δ. Νέστορας και Αποστ. Παναγούλης, με αποτέλεσμα ο επίτροπος να ζητήσει την ανάγνωση των ενόρ­ κων καταθέσεων των μαρτύρων της κατηγορίας. Στη συνέχεια ο γραμματέας του δικαστηρίου, ύστερα από πρόταση του επιτρόπου και με εντολή του Προέδρου, διάβασε τις ένορκες καταθέσεις των ανωτέρω απόντων μαρτύρων της κατηγορίας «και την από 21ης Μαίου 1945 ληξιαρχικήν πράξιν θανάτου υπ' αριθμ. 9 του ληξιάρχου κοινότητος Μεγά194. Ότι την 6η Μαtου 1944, στην οδό Λάρισας-Νίκαιας κατέδωσαν στους Γερμανούς τον Αριστομένην Μπαλατσόν, μαζί με άλλους δύο συγχωριανούς του, εν1Ίργησαν για τη σύλλη'\j!1l τους, τους έκλεισαν στο Στρατόπεδο Συγκέντρωσης Λάρισας, ενώ ο Αριστομένης Μπαλατσός <<εξετελέσθη». Για περισσότερες λεπτομέρειες βλ. το διατακτικό υπ' aριθμ. 10/30.10.45 απόφασης Ε.Δ.Δ. Λάρισας, στις αμέσως προηγούμενες σελίδες.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΊΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

267

λου ΧαλιτσLου, εξ ης προκύπτει ότι ο Ι. Μεντέρης του ΒλασσLου απεβLωσεν την 21ην Μαtου 1945». Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 113/1947 απόφασή του, «εκήρυξεν απε­ σβεσμένην μεν λόγω θανάτου την κατά του εκ των κατηγορουμένων Ι. Μεντέ­ ρη ασκηθεLσα ποινικ1Ίν αγωγΊ1ν επL ταις αποδιδομέναις αυτώ διά του κατηγο­ ρητηρLου πράξεσι, αθώους δε, λόγω αμφιβολιών, άπαντες τους λοιπούς κατηγορουμένους των αυτών ως άνω πράξεων», και «απεφάνθη ότι η υπό του μηνυτού υποβληθεLσα μ1Ίνυσις κατά των άνω απαλλαγέντων κατηγορου­ μένων δεν εLναι ψευδΊ1ς και δολLα». *

Η ολοκλήρωση του κύκλου των δικών για την υπόθεση της σύλληψης και του aπαγχονισμού του Αριστομένη Αχ. Μπαλατσού έγινε με την εκδLκαση της ανακοπ1Ίς του ερήμην καταδικασθέντος σε θάνατο ΚωνσταντLνου Καραγε­ ώργου κατά της υπ' aριθμ. 10/30 ΟκτωβρLου 1945 απόφασης του Ε.Δ.Δ. Λάρι­ σας. Η εκδLκαση της ανακοπής του έγινε στις 27 ΣεπτεμβρLου 1947. Ο ανακό­ πτων ήταν παρών και «κατά διαταγήν του Προέδρου , προσ1Ίχθη εις το ακροαη1ριον ο κατηγορούμενος, ελεύθερος δεσμών, υπό στρατιωτών απλώς φυλασσόμενος». Για την απουσLα του στη δLκη της 30ής ΟκτωβρLου 1945, ο ΚωνσταντLνος Καραγεώργος ισχυρLστηκε τα γνωστά: «ότι ουχL εξ απειθεLας δεν ενεφανLσθη ενώπιον του δικαστηρLου τούτου κατά την ημέραν της ερήμην καταδLκης του, αλλ' εκ νομLμου κωλύματος, 1Ίτοι διότι ήτο ασθεν1Ίς και προς απόδειξιν ενεχεL­ ρισε τω Προέδρω το από 28 ΟκτωβρLου 1945 πιστοποιητικόν του ιατρού και προ"ίσταμένου του ενταύθα υγειονομικού κέντρου, Γ. Σάπκα, και επρότεινε την εξέτασιν των υπ' αυτού προσκομισθέντων δύο μαρτύρων», οι οποLοι, σύμ­ φωνα με τα υπ' aριθμ. 245, 246/1947 πρακτικά του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, κατέθεσαν:

Βασίλειος Αν. Κουκούλιας, κάτοικος ΖαππεLου, γεωργός, ετών 40. Τον κατηγορούμενον, ασθενούντα μεταφέραμε διά κάρου στην Λάρισα, ένθα τον εξήτασεν ο ιατρός Σάπκας και τον εύρε ασθενή και πυρέσσοντα, 1Ίτο δε άρρωστος καθ' όλον τον μήνα Οκτώβριον 1945. Δημήτριος Βησσαρίωνος Κουτλής, κάτοικος ΖαππεLου, γεωργός, ετών 41. Ο ανακόπτων γνωρLζω ότι ολόκληρον τον μ1Ίνα Οκτώβριον 1945 και μετέ­ πειτα ήτο ασθενής, τον φέραμε μάλιστα εδώ στην Λάρισα και τον εξήτασεν ο ιατρός Σάπκας. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθ μ. 245/1947 απόφασή του, δέχθηκε την «ανακοπήν του ανακόπτοντος κατηγορουμένου, εξηφάνισε την ανακοπτόμε­ νην υπ' aριθμ. 10 της 30ής ΦεβρουαρLου 1945 ερ1Ίμην απόφασιν του δικαστη­ ρLου ( . . ) καθ' όλας αυηΊς τας διατάξεις, απήλλαξε τον ανακόπτοντα της διά .

268

Σ'ΓΑΥΡΟΣ ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

της ανακοπτομένης αποφάσεως καταγνωσθείσης αυτώ ποιν1Ίς και διέταξε την πρόοδον της δίκης». Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν επί της ουσίας της υπόθεσης, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 245, 246/1947 πρακτικά του δικαστηρίου, κατέθεσαν τα εξής:

Αχιλλέας Αθαν. Μπαλατσός, κάτοικος Νίκαιας, γεωργός, ετών 72. Το παιδί μου το κρέμασαν οι Γερμανοί με άλλους 39 εις το χωριό Ορμάν­ Μαγούλα. Όταν μου το πήραν από το χωριό δεν ήμην εκεί. Έμαθαν, μετά, ότι το πήραν άγνωστοι. Έτσι μου είπαν τότε και έτσι εμήνυσα, μετά όμως επλη­ ροφορήθην από διαφόρους ότι το παιδί μου το πήραν άγνωστοι. Δεν ξέρω αν το Ε.Α.Σ.Α.Δ. συνεργάζετο με τους Γερμανούς. Αθαν. Θ. Μανδάλης, κάτοικος Νίκαιας, γεωργός, ετών 32. Εγώ, ότε συνελήφθη ο παθών, απουσίαζαν εις Αθ1Ίνας, μετά δε επανελ­ θών έμαθαν ότι τούτον κατέδωκεν ένα κορίτσι και συνελήφθη υπό των ΕΑ­ ΣΑΔιτών και Γερμανών, και μετά οι Γερμανοί τον κρέμασαν με άλλους εις Ορμάν-Μαγούλα. Διά τον παρόντα κατηγορούμενον Καραγεώργον δεν γνω­ ρίζω τίποτε. Κωνσταντίνος Δ. Μπλιάτσιος, κάτοικος Νίκαιας, γεωργός, ετών 25. Με τον παθόντα και τον Ι. Νέστορα συνελήφθην και εγώ και εκρατήθημεν εις τα εδώ κρατητήρια της Ε.Α.Σ.Α.Δ. Την επομένην ημέραν ήλθεν ο Καραγε­ ώργος Κων/νος, όστις μόνον μας είπε διατί συνελήφθημεν και έφυγεν. Την μεθεπομένην, όμως, εγώ με τον Νέστορα αφέθημεν ελεύθεροι, ο δε Μπαλα­ τσός εκρατήθη και μετ' ολίγας ημέρας εξετελέσθη με άλλους υπό των Γερμα­ νών στο χωριό Ορμάν-Μαγούλα. Δεν ξέρω τι θέσιν είχεν ο Καραγεώργος στην Ε.Α.Σ.Α.Δ., ούτε και γνωρίζω τίποτε δι' αυτόν επί της προκειμένης υποθέσεως. Ιωάννης Δ. Νέστορας, κάτοικος Νίκαιας, γεωργός, ετών 28. Τον παθόντα Μπαλατσόν δεν συνέλαβεν ο Καραγεώργος, αλλ' άλλοι ΕΑΣΑΔίτες. Τούτο γνωρίζω διότι μετ' αυτού συνελήφθην εγώ με τον Μπλιά­ τσιον. Την επομένην της συλλήψεώς μας και, ενώ ευρισκόμεθα εις το κρατητή­ ριον της Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήλθεν ο κατηγορούμενος Καραγεώργος και μας ηρώτησε απλώς διατί συνελήφθημεν και τίποτε άλλο. Την μεθεπομένην εγώ με τον Μπλιάτσιον αφέθημεν ελεύθεροι, ο δε Μπαλατσός εκρατήθη και εξετελέσθη μετέπειτα υπό των Γερμανών. Μάρτυρες υπεράσπισης:

Δημήτριος Ματίκας, κάτοικος Μεγάλου Χαλιτσίου, γεωργός, ετών 42. Κατά τον χρόνον της κατηγορουμένης πράξεως είχε γίνη σαμποτάζ εις βάρος των Γερμανών και οι τελευταίοι ήλθον στο χωριό μας, έκαμαν μπλόκο και πήραν μερικούς. Μεταξύ των Γερμανών και άλλων ΕΑΣΑΔιτών δεν ήτο ο παρών κατηγορούμενος.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΙΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

269

Το δικαστ1Ίριο, με την υπ' aριθμ. 246/1947 απόφασ1Ί του, κήρυξε αθώον τον κατηγορού μενον ΚωνσταντLνο Καραγεώργο, λόγω αμφιβολιών, «απα­ σών των διά του κατηγορητηρLου αποδιδομένων αυτώ πράξεων», ήτοι του ότι «την 6ην Μαtου 1944 εν τη οδώ ΛαρLσης-ΝικαLας, κατέδωκεν εις τον εχθρόν, ήτοι εις τας γερμανικάς αρχάς κατοχής Έλληνας, ήτοι τον υιό του μηνυτού Αχιλ. Μπαλατσού, ονόματι Αριστομένην Μπαλατσόν, μεθ' ετέρων δύο συγ­ χωριανών του και ενήργησαν διά την σύλληψιν τούτων, ους και ενέκλεισαν εις το εν ΛαρLση στρατόπεδον και εξ ων ο Αριστομένης Μπαλατσός εξετελέ­ σθη παρά των Γερμανών1 95». *

Η ΝLκαια εLχε και άλλα θύματα από τους ΕΑΣΑΔLτες. Σε μLα επιδρομή τους, αφού περικύκλωσαν μαζL με Γερμανούς το χωριό, συνέλαβαν τριάντα περLπου από τους κατοLκους του και εφόνευσαν τον Σαλγκάμην. Για τον φόνο του κατηγορήθηκαν και παραπέμφθηκαν στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας, για να δικαστούν στις 31 Μαtου 1947, οι κατηγορούμενοι: 1) Ιάκ. Μπόκαρης, 2) Αχ. Κουρέλος, 3) Ι. Γιαννουλάκης ή Κρητικός, 4) Γεώργ. ΚουκουρLκης, 5) Γεώργ. Νάνος, 6) Δ. Μαλλιάρας, κάτοικοι Λάρισας, ΑρμενLου, Αμπελώνα. Κατά την ημέρα της δLκης εμφανLστηκε μόνον ο Ιάκωβος Μπόκαρης. Από τους κατηγορουμένους αυτούς: οι Γεώργ. Νάνος και Δη μ. Μαλλιάρας δεν εLχαν κλητευθεL, γι' αυτό το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 163/1947 απόφασή του, «διέταξε τον χωρισμόν της δLκης και την πρόοδον ταύτης ως προς τους λοιπούς κατηγορουμένους». Οι μάρτυρες κατέθεσαν για τους κατηγορουμένους και τις κατηγορούμε­ νες πράξεις τους, κατά τα υπ' aριθμ. 163, 164/1947 πρακτικά του δικαστηρLου, τα εξής:

Γλυκερία, σύζυγος Αστ. Σαλγκάμη, κάτοικος ΝLκαιας, οικοκυρά, ετών 60. Μου σκότωσαν το παιδL μου στο χωριό όταν έκαμαν το μπλόκο οι Γερμα­ νοL με τους ΕΑΣΑΔLτας. Δεν ξέρω ποLος μου το σκότωσε. Άκουσα ότι οι ιθύ­ νοντες στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. ήσαν οι Μπόκαρης, Καραγεώργος και άλλοι. Χρήστος Ευθ. Ακριβούλης, κάτοικος ΝLκαιας, γεωργός, ετών 45. ΠοLος πήρε τον Σαλγκάμη και τον σκότωσε κατά την επιδρομήν των Γερ­ μανών με τους ΕΑΣΑΔLτας, δεν γνωρLζω. Δημήτριος Γεωργίου Τσιπλακούλης, κάτοικος ΝLκαιας, γεωργός, ετών 47. Κατά το μπλόκο που εγένετο στο χωριό μας από τους Γερμανούς και ΕΑΣΑΔLτας εφονεύθη και ο Σαλγκάμης, δεν ξέρω όμως ούτε άκουσα ποLος τον σκότωσε. 195. Για λεπτομέρειες για μερικές κατηγορίες που βάρυναν τον κατηγορούμενο Κ. Καρα­ γεώργο, βλ. σ. 260, το διατακτικό της υπ' aριθμ. 257/1946 απόφασης του Ε.Δ.Δ. Λάρισας.

270

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΊ'ΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Πολυχρόνης Αθαν. Ρετζιάς, κάτοικος ΝLκαιας, γεωργός, ετών 41. Ό,τι και ο ανωτέρω μάρτυς της κατηγορLας. Σωτήριος Αναγνωστόπουλος, κάτοικος ΝLκαιας, γεωργός, ετών 60. Και εγώ, όταν έγινε μπλόκο στο χωριό μας, με άλλους συνελ1Ίφθην υπό ΕΑΣΑΔιτών και Γερμανών, οLτινες μας μετέφεραν εν ΛαρLση, ένθα εκρατήθη­ μεν επL 4 ημέρας και εLτα μας άφησαν ελευθέρους. Δεν κατώρθωσα όμως να γνωρLσω κανέναν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. που μας πήγαν. Κωνσταντίνος Β. Σολωμός, κάτοικος ΝLκαιας, γεωργός, ετών 35. Ό,τι και ο ανωτέρω μάρτυς κατηγορLας. Δημήτριος Γ. Νταλαρρίζος, κάτοικος ΑρμενLου, γεωργός, ετών 28. Όταν έγινε το μπλόκο στο χωριό μου από Γερμανούς και ΕΑΣΑΔLτες συνέλαβαν 27 άτομα, εμέ δε και 4 άλλα άτομα μας μετέφεραν εδώ και μας ενέ­ κλησαν στην Εβρα'ίκή Χάβρα. Στο μπλόκο αυτό ανεγνώρισα τον κατηγορού­ μενον Νάνον. Δεν γνωρLζω τLποτε διά τον Μπόκαρην. Απόστολος Αθ. Π�ασσάς, κάτοικος Χατζήμιση, γεωργός, ετών 63. Οι εκ των κατηγορουμένων Νάνος, Αραμπατζής, Πατσούρας και Μιχαλό­ πουλος με συνέλαβαν εις τον εν Βόλω σιδηροδρομικόν σταθμόν και με έφε­ ραν στην Λάρισαν. Άλλο τLποτε δεν γνωρLζω. Παρασκευή, σύζυγος Παν. Γιαννόπουλου, κάτοικος Βρυότοπου, οικοκυρά, ετών 45. Το παιδL μου το σκότωσαν οι ΓερμανοL όταν το έφεραν εδώ στα Ε.Α.Σ.Α.Δ. Παρεκάλεσα τον Μέγα Lνα μεσολαβΊ1ση στον Καραγεώργο και το αφήση ελεύθερον. Ο Καραγεώργος έδιδε υποσχέσεις μόνον. Στο τέλος εμέ την ιδLαν εLπε: «Πήγαινε απ' εδώ, έχουμε διαταγή να σκοτώσουμε το παιδL σου». Στα γραφεLα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. εLδα και τους Μαλλιάραν, Νάνον και Σπυρόπουλον. Νέστωρ Θεοδοσίου Κόμματος, κάτοικος Λάρισας, εργάτης τ.τ.τ., ετών 32. Όταν 1Ίμην κρατούμενος εις τα Ε.Α.Σ.Α.Δ., αντελήφθην μόνον τον κατηγο­ ρούμενον Κουρέλον εκεL. Ευάγγελος Αθ. Μπανταβάνος, κάτοικος Λάρισας, διανομέας τ.τ. τ., ετών 36. Δεν γνωρLζω τLποτε διά τον Μπόκαρην. Εμένα και 30 άλλους περLπου, με Γερμανούς και ΕΑΣΑΔLτας μας έπιασε ο Νάνος και μας έφεραν εδώ στην Λάρισαν και μας παρέδωκαν στους Γερμανούς, ως επLσης παρέδωκαν και μLαν εβρα'ίκήν οικογένειαν. Δημ1]τριος Γεωργίου Δούλος, κάτοικος Λάρισας, υπάλληλος Τ.Τ. Τ., ετών 32. Ο Μπόκαρης 1Ίτο στο Ε.Α.Σ.Α.Δ., αλλά δεν ξέρω την εν γένει δράσιν του.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΊΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

271

Σταύρος θ. Ιωαννίδης, κάτοικος Λάρισας, χαλκουργός, ετών 20. Δεν γνωρίζω τίποτε διά τον κατηγορούμενον Μπόκαρην. Δημητρούλα Ν. Μαμαλούδη, κάτοικος Μεγ. Μοναστηρίου, οικ/ρά, ετών 21. Εμένα με έπιασε ο Νάνος και ο Αραμπατζής και ένας άλλος. Δεν ξέρω τίποτε διά τον Μπόκαρην. Αρχοντούλα Πασχούδη, κάτοικος Μεγ. Μοναστηρίου, οικοκυρά, ετών 22. Ό,τι και η ανωτέρω μάρτυς κατηγορίας, έτι δε και ότι δεν γνωρίζει τίποτε διά τον Μπόκαρην. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 164/1947 απόφασή του, «εκ1Ίρυξεν τους κατηγορουμένους Ιάκ. Μπόκαρην, Αχιλ. Κουρέλον, Ι. Γιαννουλάκην και Γεώργ. Κουκουρίκην, αθώους τwν εις αυτούς διά του κατηγορητηρίου αποδι­ δομένων πράξεων, ήτοι: του ότι, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπε­ φάσισαν την εκτέλεσιν των επομένων αξιοποίνων πράξεων και ένεκα τούτων συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν εν Λαρίση και εν τοις χωρίοις της περιφερείας Λαρίσης, κατά το έτος 1944 και ιδία από του Απριλίου μέχρι και του Σεπτεμβρίου 1944, κατ' εξακολούθησιν και διά πολλών μερικοτέρων πράξεων: 1ον) Ανέλαβαν υπηρεσίαν παρά ταις αρχαίς κατοχής, ενήργησαν κατά τρόπον πιεστικόν διά τον ελληνικόν λαόν και διηυκόλυναν το έργον της κατοχής, ήτοι ήσαν ένοπλα μέλη της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήτις ετέλει υπό τας διαταγάς των γερμανικών αρχών, και μέλη του διοικητικού συμβουλίου της ανωτέρω οργανώσεως, και ως τοιούτοι προέβησαν εις συλλή­ ψεις, κακοποιήσεις και εκτελέσεις πολιτών. 2ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον κατέδωσαν εις τον εχθρόν, ήτοι εις τους Γερμανούς, Έλληνας υπη­ κόους, ενεργήσαντες διά την ανακάλυψιν και σύλληψίν των, ήτοι: 1) ενεργή­ σαντες μπλόκο, συνέλαβqν και παρέδωσαν εις τους Γερμανούς τους Ευάγγ. Παπανικολάου και Βασ. Κέππαν, ους οι Γερμανοί απέστειλαν εις Γερμανίαν δι' εκτέλεσιν καταναγκαστικών έργων, 2) κατέδωσαν εις τους Γερμανούς τον Νέστορα Κόμματον, ον ούτοι ενέκλεισαν επί εξάμηνον εις το στρατόπεδον συγκεντρώσεως, 3) κατέδωσαν εις τον εχθρόν, ήτοι εις τους Γερμανούς, τους Δημ1Ίτριον Μαμαλούδην, Μαρίαν Αλμπανούδη, Αρχοντούλαν Πασχούδη και Σταματούλα Τσιτρούδη, οίτινες συλληφθέντες παρεδόθησαν εις τους Γερμα­ νούς και ενεκλείσθησαν επί 40ήμερον εις το στρατόπεδον συγκεντρώσεως, 4) κατέδωσαν εις τους Γερμανούς πολλά άτομα του χωρίου Νικαίας, άτινα, ενερ­ γήσαντες μπλόκο, συνέλαβαν και παρέδωσαν εις τους Γερμανούς, και 5) κατέ­ δωσαν εις τον εχθρόν, 1Ίτοι εις τους Γερμανούς, τους Ευάγγελον Μπανταβά­ νον και Δημ1Ίτριον Δαλαγρίζον, κατοίκους Αρμενίου, οίτινες συλληφθέντες ενεκλείσθησαν παρά των Γερμανών εις το στρατόπεδον συγκεντρώσεως. 3ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον προέβησαν εις πράξεις βίας, συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχής, εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, ήτοι έλαβον μέρος εις μπλόκα τα οποία ενεργήθησαν εις τα χωρία Αρμένιον, Γιάννουλη, Στεφανοβίκιον, Αμπελώνα

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΊ'ΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

272

και αλλαχού, και προέβησαν εις λεηλασίας οικιών και διαρπαγ1Ίν περιουσιών, συλλήψεις, κακοποιήσεις και εκτελέσεις των ανηκόντων εις την Εθνικ1Ίν Αντί­ στασιν πολιτών, συγκεκριμένως δε εβασάνισαν και εκακοποίησαν τους υπ' αυτών, ως οργάνων του Ε.Α.Σ.Α.Δ., συλληφθέντας, Δημ. Τσιπλακούδην, Νέστ. Κόμματον και Βασ. Κέππαν, και πάντα ταύτα διότι μετείχαν του απελευθερω­ τικού αγώνος. 4ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, ανήκοντες εις την μετά των Γερμανών συνεργαζομένην αντεθνικήν οργάνωσιν Ε.Α.Σ.Α.Δ., παρέσχον συστηματικώς εις τον εχθρόν πληροφορίας περί κινήσεων ατόμων και οργανώσεων εργαζομένων διά τον εθνικόν και συ μμαχικόν αγώνα, και 5ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν τας κατά των Αθ. Παπανικολάου, Δ. Τσιπλακού­ δη, Ι. Γιαννοπούλου, Σπ. Σακούτσιου, προέδρου της κοινότητας Γιάννουλης, ως και ετέρων 12 κατοίκων του χωρίου Αμπέλώνος, αγνώστων εισέτι τη προα­ νακρίσει ονοματεπωνύμων, ανθρωποκτονίας, πλήξαντες αυτούς εξ εγγυτάτης αποστάσεως διά των όπερ μεθ' εαυτών έφερον πυροβόλων όπλων, πλ1Ίρων πυρίτιδας και σφαιρών, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυτών». ( . . . ) Έτι δε απεφάνθη «ότι οι παρά των μηνυτών υποβληθεί­ σαι μηνύσεις κατά των αθωωθέντων τούτων κατηγορουμένων, δεν οφείλονται εις δολίαν προαίρεσιν τούτων προς ψευδή καταμήνυσιν».

3. ΣΤΑΥΡΟΣ (Δεμερλί). Οι ΕΑΣΑΔίτες έδρασαν στα χωριά της επαρχίας Φαρσάλων πολύ περισσότε­ ρο από όσο σε χωριά άλλων επαρχιών. Εκτός από τα γεγονότα για τα οποία έγινε λόγος προηγου μένως, πιο κάτω θα καταχωρήσουμε μαρτυρίες για τη δράση τους στην περιοχή που έχει ως επίκεντρο το χωριό Δεμερλί, όπου οι ΕΑΣΑΔίτες είχαν την έδρα τους, διέθεταν γραφεία και κρατητήρια. Από το Δεμερλί, οι ΕΑΣΑΔίτες με γερμανικά αυτοκίνητα και Γερμανούς στρατιώτες εξορμούσαν στα γύρω χωριά. Στον σιδηροδρομικό σταθμό του Δεμερλί, ένοπλοι ΕΑΣΑΔίτες, το '44, διε­ νεργούσαν ελέγχους στους επιβάτες που ταξίδευαν, καθώς και στα εμπορεύ­ ματα που διακινούνταν σιδηροδρομικώς. Συνελάμβαναν, κατά την απόλυτη κρίση τους, καθέναν που τους φαινόταν ύποπτος ή είχαν πληροφορίες ότι ερ­ γαζόταν για την Εθνική Αντίσταση. Άρπαζαν τις αποσκευές των επιβατών και τα εμπορεύματά τους. Έφθασαν, μάλιστα, στο σημείο να επιβάλουν και φορο­ λογία -τέλη διέλευσης- στους ταξιδεύοντες και στα διακινούμενα προ"ίόντα. *

Στις 18 Απριλίου 1944 οι ΕΑΣΑΔίτες επέδραμαν στο χωριό Λουτρό των Φαρ­ σάλων. Αρχηγός τους ήταν ο Παπαναξαγόρας και ανάμεσα στους ΕΑΣΑΔί-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΙΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

273

τες 1Ίταν και ο συγχωριανός τους Σωκράτης Έξαρχος. Συνέλαβαν δεκάξι από τους κατοίκους του, λεηλάτησαν πολλά σπίτια και από αυτά έκαψαν τα δεκα­ επτά. Από τους συλληφθέντες, ο Ιωάννης Ευαγγέλου aπαγχονίστηκε στον Δοξαρά μαζί με άλλους πατριώτες. Μετά την επιδρομή και το κακό που έγινε στο Λουτρό, ο Σωκράτης Έξαρχος πήρε την οικογένειά του και εγκαταστά­ θηκε στη Λάρισα. Ωστόσο, τόσο αυτός όσο και η σύζυγός του Γλυκερία Εξάρχου κατηγορήθηκαν από συγχωριανούς τους ότι οδήγησαν τους Γερμα­ νούς στο χωριό τους και με υπόδειξη αυτών διενεργ1Ίθηκαν οι συλλ1Ίψεις, οι λεηλασίες περιουσιών και οι εμπρησμοί των σπιτιών. Μετά την Απελευθέρωση, η Αλεξάνδρα, χ1Ίρα Ιωάννου Ευαγγέλου, της οποίας τον σύζυγό της Ιωάννη Ευαγγέλου είχαν συλλάβει στο χωριό Λουτρό στις 18 Απριλίου 1944 και τον aπαγχόνισαν αργότερα στον Δοξαρά, υπέβαλε μήνυση εναντίον του Σωκράτη Εξάρχου, του Αθανασίου Γεωργουσοπούλου ή Παπαναξαγόρα και άλλων, οι οποίοι παραπέμφθηκαν στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας. Η δίκη τους προσδιορίστηκε και διεξήχθη την 22-23 Φεβρουαρίου 1946. Οι κατηγορούμενοι ήταν πέντε: 1) Σωκράτης Έξαρχος, 2) Γλυκερία Εξάρχου, κάτοικοι Λουτρού, 3) Αθανάσιος Γεωργουσόπουλος, κάτοικος Λάρισας, 4) Αθανάσιος Τοσούδης και 5) Χρ. Αντωνής, κάτοικοι Ν. Φ ιλιπουπόλεως. Κανένας από τους κατηγορουμένους δεν εμφανίστηκε στο ακροατήριο. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 93/1946 απόφασή του, διέταξε τον χωρι­ σμό της δίκης «ως προς τους μη κλητευθέντας και μη εμφανισθέντας κατηγο­ ρου μένους Σωκρ. Έξαρχον και Γλυκερίαν Εξάρχου , και την πρόοδον της δίκης ως προς τους λοιπούς». Η μηνύτρια εμφανίστηκε στο δικαστήριο, δ1Ίλωσε παράσταση πολιτικ1Ίς αγωγής και ζ1Ίτησε να της επιδικαστεί χρηματική ικανοποίηση λόγω ψυχικής οδύνης. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας κατέθεσαν τα παρακά­ τω, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 93, 94/1946 πρακτικά του.

Αλεξάνδρα, χήρα Ιωάννου Ευαγγέλου, κάτοικος Λουτρού, οικιακά, ετών 35. Ήλθον εις το χωριό ο Σωκρ. Έξαρχος με τον Παπαναξαγόρα και άλλους ΕΑΣΑΔίτες και πιάσανε 16, μεταξύ των οποίων και τον άνδρα μου, και αφού ελεηλάτησαν τα σπίτια, έκαψαν και 17 σπίτια και έφυγαν. Τον άνδρα μου, μαζί με άλλους, τον εξετέλεσαν δι' aπαγχονισμού εν Δοξαρά, οι δε κατηγο­ ρού μενοι Τοσούδης και Αντωνής ωμολόγησαν εις την πολιτοφυλακ1Ίν ότι ήσαν και αυτοί εις την εκτέλεσιν. Γεώργιος Καραγκούνης, κάτοικος Λουτρού, γεωργός, ετών 51. Είμεθα μαζί με τον Ευαγγέλου εις το στρατόπεδον και οι Γερμανοί τον πήραν και τον εξετέλεσαν εις τον Δοξαρά. Μας συνέλαβαν δε οι ΕΑΣΑΔίτες με τον Έξαρχο και τον Παπαναξαγόραν. Δεν γνωρίζω εάν ήσαν και ΕΑΣΑ­ Δίτες εις την εκτέλεσιν. Του Εξάρχου, δεν είχεν κάμη κανένα κακό κανείς, εις

274

Σ'ΓΑΥΡΟΣ ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

το χωριό. Μετά την επιδρομ1Ίν εις το χωριό μας, έφυγεν οικογενειακώς ο Έξαρχος και εγκατεστάθη εδώ.

Δημήτριος Αντωνόπουλος, κάτοικος Λουτροu, γεωργός, ετών 31. Ήλθον εις το χωριό μας ο Έξαρχος με τον Παπαναξαγόραν και έκαμον συλλ1Ίψεις, συνέλαβαν δε και τον άνδρα της μηνυτρίας τον οποίον και εξετέ­ λεσαν εν Δοξαρά. Οι κατηγοροuμενοι Τοσοuδης και Αντωνής, οίτινες ήσαν ένοπλα μέλη του Ε.Α.Σ.Α.Δ., ω μολόγησαν μόνοι των ότι παρίσταντο και αυτοί κατά την εκτέλεσιν, χωρίς να λάβουν μέρος και οι ίδιοι εις την εκτέλεσιν. Νικόλαος Μπακαβέλος, κάτοικος Λουτροu, γεωργός, ετών 31. Ο Σωκρ. Έξαρχος ήλθεν εις το χωριό μας με τον Παπαναξαγόραν και Γερ­ μανοuς και συνέλαβαν πολλοuς, ελεηλάτησαν τας οικίας και έκαυσαν οικίας, έδειραν, και τους συλληφθέντας ενέκλεισαν εις το στρατόπεδον και απ' εκεί πήραν τον σuζυγον της μηνυτρίας και τον εξετέλεσαν εν Δοξαρά. Οι κατηγο­ ροuμενοι Τοσοuδης και Αντων1Ίς ωμολόγησαν, μόνοι των, ότι 1Ίσαν παρόντες εις την εκτέλεσιν του Ευαγγέλου, εν Δοξαρά. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 94/1946 απόφασή του, κήρυξε ένοχον μεν τον Αθανάσιον Γεωργουσόπουλον του ότι «μετ' άλλων, υπό κοινοu συμφέρο­ ντος κινοuμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν των επομένων πράξεων και ένεκα τοuτων συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομ1Ίν: 1ον) Εν Λουτρώ Λαρίσης την 18ην Απριλίου 1944, μέλη όντες της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., κατέδωσαν εις τον εχθρόν, 1Ίτοι εις τους Γερμανοuς, Έλληνας υπηκόους ενεργήσαντες διά την ανακάλυψιν και σuλληψίν των, ήτοι συνέλα­ βαν 16 άτομα του χωρίου Λουτρό, εν οις και τους: 1) Ιωάν. Ευαγγέλου, 2) Κυ­ ρίτσην Κυρίτσην, 3) Νικ. Καραγκοuνην, 4) Δημ. Αντωνόπουλον, 5) Ν. Πα­ παρδέλαν, 6) Κων. Αρσενοuλην, 7) Χρ. Αρσενίου, 8) Νικ. Μπακαβέλον και λοιποuς, ους ενέκλεισαν εις το εν Λαρίση στρατόπεδον συγκεντρώσεως επί 40ήμερον, τους δε εξ αυτών Ι. Ευαγγέλου και Κυρίτσην Κυρίτσην εξετέλεσαν, και 2ον) Κατά τον αυτόν τόπον και χρόνον, μέλη όντες της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ. και εξωπλισμένοι παρά των αρχών κατοχ1Ίς, προέβησαν εις πρά­ ξεις βίας, συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχ1Ίς, εις βάρος Ελλ11νων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθροu, ήτοι, επςδραμόντες μετά γερ­ μανικών τμημάτων S.S. εν τω ειρημένω χωρίω, ενέπρησαν και ελεηλάτησαν 7 οικίας του ως άνω χωρίου και ιδία τοιαuτας των συλληφθέντων, διότι οuτοι μετείχαν του απελευθερωτικοu αγώνος. Αθώον δε τοuτον του ότι: 1ον) Εν Λαρίση και εν τω χωρίω Λουτρώ της περιφερείας Λαρίσης, κατά το έτος 1944 και ιδία την 18ην Απριλίου 1944, ανέλαβαν υπηρεσίαν παρά ταις αρχαίς κατοχής και διηυκόλυνον το έργον της κατοχής, ήτοι ήσαν ένοπλα μέλη της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήτις ετέλη υπό τας διαταγάς του γερμανικοu στρα­ τοu, και μετείχαν εις στρατιωτικάς επιχειρήσεις εντός του ελληνικοu κράτους, ενεργ1Ίσαντες κατά τρόπον πιεστικόν διά τον λαόν, και 2ον) Εν Δοξαρά την 12ην Μαtου 1944 εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΙΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

275

ανθρωποκτονίαν κατά των: 1 ) Ιωάννου Ευαγγέλου και 2) Κυρίτση Κυρίτση δι' aπαγχονισμού , κρεμάσαντες τούτους επί στύλων». Επίσης κήρυξε «ενό­ χους τους Αθαν. Τοσούδην και Χρ. Αντωνήν, του ότι, υπό κοινού συμφέρο­ ντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν της επομένης αξιοποίνου πράξεως και ένεκα ταύτης συνομολογ1Ίσαντες προς αλλ1Ίλους αμοιβαίαν συν­ δρομήν εν Λαρίση κατά το έτος 1944 και ιδία την 12ην Μαίου 1944 συνειργά­ σθησαν μετά του εχθρού (Γερμανών) κατά τρόπον ανάξιον Έλληνος πολίτου, θίγοντα την εθνικήν αξιοπρέπεια, ήτοι, οπλισθέντες παρά της προδοτικής Ε.Α.Σ.Α.Δ., συνώδευον τους Γερμανούς διαπράττοντας βιαιοπραγίας, και διηυκόλυνον ούτω το έργον της Κατοχής». Το δικαστήριο, με την ίδια απόφαση, καταδίκασε «τον μεν Αθ. Γεωργου­ σόπουλον εις την ποιν1Ίν του θανάτου δι' εκάστην των δύο πράξεων ( . . . ) τους δε Α θ. Τοσούδην και Χρ. Αντων1Ίν εις φυλάκισιν πέντε ετών και ισόβιον στέ­ ρησιν των πολιτικών δικαιωμάτων . . . » και επιδίκασε στην πολιτικώς ενάγου­ σα το ποσό των δρχ. 9.000 που ζήτησε ως ικανοποίηση λόγω ψυχικής οδύνης. *

Την 2011 Μα'ίου 1944 οι ΕΑΣΑΔίτες με επικεφαλής τον Αθανάσιο Γεωργουσό­ πουλο ή Παπαναξαγόρα επέδραμαν στα χωριά Τζίνι, Λόφος και Ευύδριο, συ­ νέλαβαν μερικούς από τους κατοίκους του τελευταίου χωριού, τους οποίους είχαν μεταφέρει στο Δεμερλί -ανάμεσά τους και ο Ανδρέας Μπεκιώτης-, όπου την επομένη τον εκτέλεσαν. Μετά την Απελευθέρωση, εναντίον του Παπαναξαγόρα και ενός άλλου ΕΑΣΑΔίτη, του Αθανασίου Γκιζερίδη, υποβλ1Ίθηκε μήνυση από τον αδελφό του φονευθέντα, Βησσαρίωνα Δημ. Μπεκιώτη, η εκδίκαση της οποίας ορίστη­ κε να γίνει ενώπιον του Ε.Δ.Δ. Λάρισας στις 25 Οκτωβρίου 1946. Την ημέρα της δίκης αμφότεροι οι κατηγορούμενοι ήταν απόντες και η διαδικασία διεξή­ χθη ερήμην αυτών. Απών ήταν και ο μηνυτής. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν κατέθεσαν τα εξής, κατά τα υπ' aριθ μ. 224/1946 πρακτικά του δικαστηρίου:

Βασίλειος Ιωάννου Καραχάλιος, κάτοικος Ευυδρίου, γεωργός, ετών 33. Ποίος έκαμε τον φόνον του Μπεκιώτη δεν γνωρίζω. Ο Παπαναξαγόρας ήτο με τους Γερμανούς όταν ήλθον στο χωριό. Εμένα καθώς και άλλους μας έπιασαν ο Παπαναξαγόρας με τους Γερμανούς και μας ωδήγησαν στο Δεμερλί. Κωνσταντίνος Χρ. Μπουρότσικας, κάτοικος Τζίνι, γεωργός, ετών 39. Στο χωριό μας 1Ίλθε ο Παπαναξαγόρας με τους Γερμανούς. Εκεί συνέλα­ βαν εμένα καθώς και τον φονευθέντα Μπεκιώτην και μας πήγαν στο Δεμερλί, οπόθεν πήραν τον τελευταίον και τον εξετέλεσαν. Ποίος τον εφόνευσε δεν γνωρίζω. Μαζί με τον Παπαναξαγόραν μπορεί να 1Ίτο και ο κατηγορούμενος Γκιζερίδης.

276

ΣfΑΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Βάιος Χαραλ. Νεβράντζας, κάτοικος Ελληνικού, γεωργός, ετών 42. Δεν γνωρίζω ποίος έκαμε τον φόνον του Μπεκιώτη. Βασίλειος Αντ. Ζάντζας, κάτοικος Ευυδρίου, γεωργός, ετών 28. Όταν ήλθον οι Γερμανοί στο χωριό μας, είδα και τον Παπαναξαγόρα. Ποίος έκαμε τον φόνον του Μπεκιώτη δεν γνωρίζω. Αλέκος Αχιλ. Αστάρας, κάτοικος Ελληνικού, γεωργός, ετών 36. Δεν ξέρω ποίος εφόνευσε τον Μπεκιώτη. Ο Παπαναξαγόρας ήλθε στο χωριό μας με τους Γερμανούς. Θεόδωρος Α. Μητσόπουλος, κάτοικος Ελληνικού, γεωργός, ετών 45. Ό,τι και ο ανωτέρω μάρτυς κατηγορίας. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 224/1946 απόφασή του, κ1Ίρυξε ένοχο μεν τον κατηγορούμενον Αθανάσιον Γεωργουσόπουλον ή Παπαναξαγόρα του ότι, «μετ' άλλων, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν των επομένων αξιοποίνων πράξεων και ένεκα τούτων συνομολογΊ1σαντες προς αλλ11λους αμοιβαίαν συνδρομήν: 1ον) Εν Τζίνι Φαρσάλων την 20ήν Μαtου 1944 κατέδωκαν εις τον εχθρόν, ήτοι εις τους Γερμανούς, Έλ­ ληνας υπηκόους και εν1Ίργησαν διά την ανακάλυψιν και σύλληψίν των, 1Ίτοι συνέλαβαν τους: 1 ) Ανδρέαν Μπεκιώτην, 2) Κων/νον Μπουρότσικαν, 3) Βασίλειον Καραχάλιον, 4) Θεόφιλον Παπαδόπουλον, ους και εκακοποίησαν, τον δε εξ αυτών Ανδρέαν Μπεκιώτην εξετέλεσαν την επομένην. 2ον) Κατά το διάστημα της εχθρικής κατοχής και ιδία κατά τους μήνας Απρίλιον, Μάιον και Ιούνιον 1944 έτους, εν Λαρίση και εν τοις χωρίαις Δεμερλί, Τζίνι και αλλα­ χού της περιφερείας Φαρσάλων, ανέλαβαν υπηρεσίαν παρά ταις αρχαίς κατοχής και διηυκόλυνον το έργον της κατοχής, ήτοι ήσαν ένοπλα μέλη της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήτις ετέλη υπό τας διαταγάς του γερμανικού στρα­ τού και μετείχαν εις στρατιωτικάς επιχειρήσεις εντός του ελληνικού κράτους. Αθώον δε τον αυτόν ως άνω κατηγορούμενον λόγω αμφιβολιών του ότι, μετ' άλλων υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν της επομένης αξιοποίνου πράξεως και ένεκα ταύτης συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομ1Ίν, εν Δεμερλί Φαρσάλων την 21ην Μαtου 1944, εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν την κατά Ανδρέου Μπεκιώτη ανθρωποκτονίαν, πλήξαντες αυτόν διά πυροβόλων όπλων, πλΊ1ρων πυρίτιδας και σφαιρών, εξ εγγυτάτης αποστάσεως, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυτού. Κηρύσσει αθώον, λόγω αμφιβολιών, τον κατηγορούμενον Αθ. Γκιζερίδην, κάτοικον Σιμικλί, απασών των ως άνω κατηγοριών». Και καταδίκασε «τον κηρυχθέντα ένοχον κατηγο­ ρούμενον Αθ. Γεωργουσόπουλον ή Παπαναξαγόρα δι' εκάστην των ανωτέρω πράξεων εις ισόβια δεσμά ( . . . ). Τας ως ανωτέρω επιβληθείσας ποινάς συνε­ χώνευσε προς αλλήλους άνευ επιτάσεως και ώρισε σύνολον εκτιτέας υπ' αυτού ποινής των ισοβίων δεσμών».

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΙΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

277

*

Όπως είδαμε στη δικάσιμο του Ε.Δ.Δ. Λάρισας της 22-23 Φεβρουαρίου 1946, είχαν κληθεί να εμφανιστούν ως κατηγορούμενοι, για τα γεγονότα του Λου­ τρού μεταξύ άλλων και ο Σωκράτης Έξαρχος και η σύζυγός του Γλυκερία Εξάρχου, κάτοικοι του ίδιου χωριού. Η δίκη, όμως, γι' αυτούς χωρίστηκε με την υπ' αριθμ. 93/1946 απόφαση του δικαστηρίου, επειδή δεν είχαν κλητευθεί. Νέα δίκη για τους ίδιους προσδιορίστηκε για τις 25 Οκτωβρίου 1946, αλλά και πάλι, καίτοι είχαν κλητευθεί, δεν εμφανίστηκαν. Δικάστηκαν ερήμην. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν κατέθεσαν τα εξής, σύμφωνα με τα υπ' αριθμ. 225/1946 πρακτικά του δικαστηρίου.

Γεώργιος Καραγκούνης, κάτοικος Λουτρού, γεωργός, ετών 52. Ο Σωκράτης Έξαρχος ήλθε στο χωριό μας με Γερμανούς και τη υποδείξει τούτου οι Γερμανοί με συνέλαβαν. Κωνσταντίνος Αρσενούλης, κάτοικος Λουτρού, γεωργός, ετών 46. Την τρίτην ημέραν του Πάσχα του 1944, 1iλθον στο χωριό μας οι Γερμανοί οίτινες, τη υποδείξει του Σωκράτη Έξαρχου, με συνέλαβαν όπως και άλλους, ακόμη δε ελεηλάτησαν και έκαψαν τας οικίας μας. Δημήτριος Ν. Αντωνόπουλος, κάτοικος Λουτρού, γεωργός, ετών 46. [Κατέθεσε] ό,τι και ο ανωτέρω μάρτυς. Το δικαστήριο, με την υπ' αριθμ. 225/1946 απόφασή του, κ1iρυξε τον Σω­ κράτη Έξαρχο ένοχο μεν για τα αδικήματα που προβλέπονταν από το άρθρο 1. παρ. 1. εδ. στ' και ζ', του Αναγκ. Νόμου 333/1945, αθώον δε, λόγω αμφιβο­ λιών, για τα αδικήματα της παραγράφου δ' του αυτού νόμου και του φόνου, τον καταδίκασε δύο φορές σε ισόβια δεσμά και του επέβαλε, κατά συγχώνευ­ ση, την ποινή των ισοβίων δεσμών. Κήρυξε, επίσης, αθώα, τη Γλυκερία Εξάρ­ χου, λόγω αμφιβολιών. *

Στις 28 Ιουλίου 1944 στον σιδηροδρομικό σταθμό του Δεμερλί, μεταξύ άλλων, οι ΕΑΣΑΔίτες συνέλαβαν και τον έμπορον Αλέξανδρο Μιλτ. Κακόπουλο, κάτοικο Καρδίτσας, τον οποίον οδήγησαν στα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στο Δεμερλί και στη συνέχεια τον έκλεισαν στα κρατητήριά του. Ύστερα από μήνυσή του κλήθηκαν να εμφανιστούν ενώπιον του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, στις 15 Νοεμβρίου 1946, οι ΕΑΣΑΔίτες: 1) Αθανάσιος Ηλ. Τσουράπας, 2) Δημ. Ζα­ γανάς, 3) Απόστ. Μπούνιας, κάτοικοι Σιμικλί, και Χρήστος Σούρλας, κάτοι­ κος Άνω Σιατερλί-Δένδρα, ως ενεργήσαντες τη σύλληψή του.

278

ΣfΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Κατά την ημέρα της δίκης κανένας από τους κατηγορουμένους δεν εμφανί­ στηκε στο ακροατήριο. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 250α/1956 απόφασ1Ί του, «διέταξε τον χωρισμόν της δίκης ως προς τους μη νομίμως κλητευθέντας και μη εμφανισθέντας κατηγορουμένους, Δημ. Ζαγανάν και Χρ. Σοuρλαν, και την πρόοδον ταuτης ως προς τους λοιποuς κατηγορουμένους, Α θ. Τσουράπαν και Απ. Μποuνιαν». Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν κατέθεσαν τα εξής, κατά τα υπ' aριθμ. 250α, 250/196 πρακτικά του δικαστηρίου.

Αλέξανδρος Μιλτ. Κακόπουλος, κάτοικος Καρδίτσας, έμπορος, ετών 33. Ε μένα εις τας 28 Ιουλίου 1944 με συνέλαβεν, καθώς εταξίδευον από Καρ­ δίτσαν διά Λάρισαν, εις τον σιδηροδρομικόν σταθμόν Δεμερλί ο ένοπλος ΕΑΣΑΔίτης Απόστ. Μποuνιας και με ωδήγησε εις τα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. εν Δεμερλί, όπου εκρατήθην εις τα κρατητήρια επί ένα μήνα μαζί με άλλους κρατουμένους. Μίαν ημέραν και οι 4 κατηγοροuμενοι πήραν τον σιδηροδρο­ μικόν υπάλληλον Κατσιλέρον και τον κτuπησαν όλοι και έπειτα τον εξετέλεσε ο Τσουράπας διά μαχαίρας. Αυτά έγιναν ενώπιόν μου. Άλλην μίαν ημέραν ο Σοuρλας μαζί με τον Μποuνιαν 1Ίλθαν εις το κρατηρήριον και πήραν τον Λυκοuργον, αγνώστου επωνuμου, και τον εξετέλεσαν εις απόστασιν 200 μέτρων διά τυφεκισμοu. Επίσης άλλην μίαν ημέραν οι κατηγοροuμενοι Σοuρ­ λας και Μποuνιας πήραν τον επίσης κρατοuμενον Βοuλγαρην και τον εκρέ­ μασαν εις τον αχυρώνα εις απόστασιν 200 μέτρων από του κρατητηρίου . Ήκουσα ότι αντάρτες εφόνευσαν του Τσουράπα κάποιον196. Γεώργιος Νικ. Καρατζούλης, κάτοικος Καρδίτσας, έμπορος, ετών 57. Ε μένα με συνέλαβεν εις το Δεμερλί ο ΕΑΣΑΔίτης Τσουράπας Αθανάσιος και με ενέκλεισαν εις τα κρατητ1Ίρια. Καθ' ον χρόνον ήμην κρατοuμενος, οι Σοuρλας και Τσουράπας με εκακοποίησαν, εξετέλεσαν δε οuτοι μαζί με τους άλλους δυο κατηγορουμένους, Μποuνιαν και Ζαγανάν, τους Κατσιλέρον, Λυκοuργον και Βοuλγαρην, ήσαν δε οuτοι ένοπλοι ΕΑΣΑΔίτες. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 250/1946 απόφασή του, κήρυξε ενόχους τους κατηγορουμένους Αθανάσιο Ηλ. Τσουράπα και Απόστολο Μποuνια του ότι, «υπό κοινοu συμφέροντος κινοuμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν της επομένης πράξεως και ένεκα ταuτης συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοι­ βαίαν συνδρομήν: 1ον) Εν Δεμερλί της περιφερείας Φαρσάλων κατά το έτος 1944 ανέλαβαν υπηρεσίαν παρά ταις αρχαίς κατοχής, ενήργησαν κατά τρόπον πιεστικόν διά τον λαόν και διηυκόλυνον το έργον της κατοχής, 1Ίτοι ήσαν ένο­ πλα μέλη της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήτις ετέλη υπό τας διαταγάς του γερμα­ νικοu στρατοu, και μετείχαν εις στρατιωτικάς επιχειρ1Ίσεις εντός του ελληνικοu κράτους, και 2ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, και ιδία κατά μήνα Αύγουστον 1944, εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλε196. Τον αδελφόν του; Βλ. Κεφ. Γ', 11, 3.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

279

σαν τας κατιi των: 1) Γεωργίου Κατσιλέρου, 2) ατόμου τινός ονόματι Λυκοuρ­ γου και 3) ετέρου τινός ονόματι Βοuλγαρη ανθρωποκτονίας, πλήξαντες αυ­ τοuς διιi πυροβόλων όπλων πλήρων πυρίτιδας και σφαιρών και διιi μαχαιρών εξ εγγυτιiτης αποστιiσεως εξ ων πληγμιiτων, ως μόνης ενεργοu αιτίας, επήλ­ θεν ο θιiνατος αυτών. Προκuπτει δε εκ πασών των περιστιiσεων σαφώς και ανενδοιιiστως ότι οι ανωτέρω κατηγοροuμενοι εξετέλεσαν την ιiνω πριiξιν των φόνων ευρισκόμενοι εις κατιiστασιν αναιτίου συγχuσεως των αισθ1Ίσεων και του νοός των, λόγω βλακείας, καθ' ην δεν ήτο μεν εντελώς αποκεκλεισμέ­ νη η του λογικοu ενέργεια, εις τοιοuτον βαθμόν όμως ουσιωδώς τεταραγμένη και ηλαττωμένη, ώστε εξ αιτίας ταuτης λείπουν τα, προς εφαρμογ1Ίν της τε­ λείας και παριi του νόμου διατεταγμένης ποιν1Ίς, προαπαιτοuμενα. Αθώους δε τοuτους του ότι: 1ον ) Κατιi τον αυτόν ως ιiνω τόπον και χρό­ νον κατέδωκαν εις τον εχθρόν, 1Ίτοι εις τους Γερμανοuς, τους: 1) Γεώργιον Κατσιλέρον, 2) ιiτομόν τι ονόματι Λυκοuργον, 3) ιiτομόν τι ονόματι Βοuλγα­ ρης, και 4) Γεώργιον Νικ. Καρατζοuνην, οίτινες συνελήφθησαν και εκακοποι­ ήθησαν και είτα οι πρώτοι τοuτων εξετελέσθησαν. 2ον) Κατιi τον αυτόν τό­ πον και χρόνον προέβησαν εις πριiξεις βίας, συμπριiξει μετιi των οργιiνων των αρχών κατοχής, εις βιiρος Ελλήνων, ένεκα της δριiσεώς των κατιi του εχθροu, ήτοι συνελιiμβανον διιiφορα ιiτομα ιiτινα εκακοποίουν και εξυλοκό­ πουν αγρίως και είτα προέβαιναν εις την αφαίρεσιν ορισμένων αντικειμένων, ήτοι εξυλοκόπησαν τους Γεώργιον Καρατζοuλην και ιiλλους αγνώστους, εξ ενός δε τοuτων αφήρεσαν βιαίως περί τα 45 ζεuγη αρβυλών, και πιiντα ταuτα διότι μετείχαν του απελευθερωτικοu αγώνος». Με την ίδια απόφαση επέβαλε στον καθένα από τους ανωτέρω δυο ενό­ χους «διιi μεν την α' πριiξιν πρόσκαιρα δεσμιi δέκα πέντε ετών, διιi δε την δευτέραν [των φόνων] εις ισόβια δεσμa» στην οποία συγχώνευσε την πρώτη, «ιiνευ επιτιiσεως». *

Μία ακόμη δίκη με πολλοuς ΕΑΣΑΔίτες κατηγορουμένους, οι οποίοι κατιiγο­ νταν από τα χωριιi Δεμερλί, Σιμικλί, Σατερλί, Μουζιiκι και Ανωχώρι, έγινε στις 29 Νοεμβρίου 1946 στο Ε.Δ.Δ. Λιiρισας. Τριιiντα δυο (32) ιiτομα κατηγο­ ρήθηκαν ότι ήταν μέλη της οργιiνωσης Ε.Α.Σ.Α.Δ., ότι συνεργιiζονταν με τους Γερμανοuς και μετείχαν σε εμπρησμοuς οικιών σε διιiφορα χωριιi, καθώς και για τη σuλληψη και κριiτηση στα κρατητ1Ίρια του Ε.Α.Σ.Α.Δ., στο Δεμερλί, της συζuγου και του γιου του Δη μ. Γ. Ζε"ίμπέκη, κατοίκων Δεμερλί. Οι κατηγοροuμενοι 1Ίταν: 1) Χρ. Κατσιλέρος, 2) Δημ. Κατσιλέρος, 3) Αθαν. Ματαριiγκας, 4) Ευιiγγ. Τσαμιiλας, 5) Νικ. Λιιiπης, 6) Ελευθ. Βλαχιi­ κης, 7) Ιωιiν. Φοuκος, 12) Ιωιiν. Λαμπριiκος, 13) Αθαν. Καραδανιiς, 14) Ιωιiν. Καραχρίστος, 15) Τρικοuπης Χαρακόπουλος, 16) Ιωιiν. Γκιζερίδης, παρόντες στη δίκη, 17) Βιiιος Μπιiτζιος, 18) Χρ. Τuμπας, 19) Γεώργ. Πατσου-

280

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΊΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

ράκος, 20) Γεώργ. Γκέβρος, 21) Αντών. Ηλ. Πέτρου, 22) Γεώργιος Μπακαλά­ κης, 23) Ιωάν. Δημαριάδης, 24) Κων. Γκιζερίδης, 25) Αθαν. Κ. Γκιζερίδης, 26) Απ. Μπούννας, 27) Νικ. Ταρανάς ή Μπούνιας, 28) Αθαν. Τσουράπας, 29) Κων/νος Διαμαντής, 30) Χρ. Σούρλας, 31) Κων. Μπαλτάς 32) Ιωάν. Γκαντός, απόντες. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 288/1946 απόφασή του, «διέταξε τον χω­ ρισμόν της δίκης ως προς τον μη νομίμως κλητευθέντα και μη εμφανισθέντα κατηγορούμενον Κων/νον Μπαλτάν, και «την πρόοδον ταύτης ως προς τους λοιπούς», παρόντες και μη εμφανισθέντες κατηγορουμένους που σημειώνο­ νται πιο πάνω υπ' αριθμούς 17-23 και 32, αλλά νομίμως κλητευθέντες. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν κατέθεσαν τα πιο κάτω, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 288α, 288/1946 πρακτικά του δικαστηρίου:

Δημήτριος Γεωργίου Κούλος, κάτοικος Δεμερλί, γεωργός, ετών 61. Δεν γνωρίζω τίποτε διά τους δικαζομένους σήμερον κατηγορουμένους. Ευστράτιος Δημ. Μαρίογλου, κάτοικος Δεμερλί, γεωργός, ετών 54. Τα σπίτια τα έκαυσε ο εκ των κατηγορουμένων Κων. Μπαλτάς με άλλους ξένους και τούτο διότι οι ΕΛΑΣίται τού εφόνευσαν 2 παιδιά. Διά τους άλλους κατηγορουμένους δεν γνωρίζω τίποτε. Κων/νος Γεωργίου Παπάζογλου, κάτοικος Δεμερλί, γεωργός, ετών 42. Τα σπίτια έκαυσε ο απών κατηγορούμενος Κων. Μπαλτάς και τούτο έκα­ με εις αντίποινα διότι οι ΕΛΑΣίτες τού εφόνευσαν 2 παιδιά. Διά τους άλλους κατηγορουμένους δεν γνωρίζω τίποτε. Μάρτυρας υπεράσπισης του κατηγορουμένου Χρ. Κατσιλέρου:

Αθανάσιος Γκέβρος, κάτοικος Δεμερλί, γεωργός, ετών 50. Ο κατηγορούμενος Μπαλτάς, μαζί με Γερμανούς και άλλους ξένους, έκα­ ψαν το σπίτι του Ζε'ίμπέκη. Ο κατηγορούμενος Χρ. Κατσιλέρος ως και οι λοι­ ποί παρόντες και απόντες κατηγορούμενοι ουδεμίαν ανάμειξιν έχουν εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 288/1946 απόφασή του, κήρυξε αθώους όλους τους κατηγορουμένους «του ότι, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν της επομένης πράξεως και ένεκα ταύτης συνο­ μολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν εν Δεμερλί (Σταυρό) και αλλαχού της περιφερείας Φαρσάλων κατά την διάρκειαν της εχθρικής κατο­ χής: lον) Ανέλαβαν υπηρεσίαν παρά ταις αρχαίς κατοχής, ενήργησαν κατά τρόπον πιεστικόν διά τον λαόν και διηυκόλυνον το έργον της κατοχής, ήτοι ήσαν ένοπλα μέλη της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., 1Ίτις ετέλη υπό τας διαταγάς του γερμανικού στρατού, και προέβαιναν εις λεηλασίας διαφόρων χωρίων και στρατιωτικάς επιχειρήσεις εντός του ελληνικού κράτους. 2ον) Κατά τον

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟ"ΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

281

αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον κατέδωκαν εις τον εχθρόν Έλληνας πολίτας, ενεργήσαντες διά την ανακάλυψιν και σύλληψίν των, ήτοι συνέλαβαν την σύζυγον και τον υιό του Δημ. Γ. Ζε'ίμπέκη, κατοίκους Δεμερλί, ους και ενέ­ κλεισαν εν τοις κρατητηρίοις της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., και 3ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον προέβησαν εις πράξεις βίας συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχής, εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, 1Ίτοι, εξωπλισμένοι όντες παρά των Γερμανών, προέβησαν εις επιδρομάς διαφόρων χωρίων και ενέπρισαν 35-40 οικίας διαφόρων κατοί­ κων του χωρίου Δεμερλί, μεταξύ των οποίων και την οικίαν του Δημητρίου Γ. Ζε'ί μπέκη, ην ελεηλάτησαν αφού προηγουμένους συναπεκόμισαν διάφορα οικιακά είδη και λοιπά γεωργικά εργαλεία». Και αποφάνθηκε, επίσης, «ότι η υπό του μηνυτού υποβληθείσα μήνυσις κατά των απαλλαγέντων ως άνω κατηγορουμένων δεν είναι ψευδής και δολία». *

Για τα γεγονότα του χωριού Λουτρό έγινε και άλλη δίκη στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας, στις 10 Μαtου 1947, με κατηγορούμενο μόνο τον Αθανάσιο Γεωργουσόπουλο ή Παπαναξαγόρα, αλλά για τις ίδιες κατηγορούμενες πράξεις και τους ίδιους μάρτυρες που κατέθεσαν και στις δίκες που έχουν προηγηθεί. Στη νέα δίκη197 , ο κατηγορούμενος εμφανίστηκε, αλλά δέσμιος και φρουρούμενος από στρα­ τιώτες. Με «διαταγή του Προέδρου προσήχθη εις το ακροατήριον ο κατηγο­ ρούμενος ελεύθερος δεσμών, υπό στρατιωτών απλώς συνοδευόμενος». Οι μάρτυρες κατέθεσαν τα εξΊ1ς κατά τα υπ' αριθμ. 137/1947 πρακτικά του δικαστηρίου:

Αλεξάνδρα, χήρα Ιωάννου Ευαγγέλου, κάτοικος Λουτρού, οικοκυρά, ετών 35. Ο Έξαρχος με τους Γερμανούς ήλθε στο χωριό μας και αυτός συνέλαβε και τον άνδρα μου. Αυτός δε έκαυσε και τα σπίτια στο χωριό μας. Μετά ήλθε και ο παρών κατηγορούμενος στο χωριό μας. 197. Η οποία, προφανώς, προκλ1iθηκε κατόπιν ανακοπ1iς του κατηγορουμένου Αθανα­ σίου Γεωργουσόπουλου ή Παπαναξαγόρα, κατά της υπ' αριθμ. 94/1946 απόφασης του Ε.Δ.Δ. Λάρισας. Βέβαια, δεν χρειάστηκε να αποδείξει ότι δικαιολογημένα και από λόγους ανωτέρας βίας εμποδίστηκε να εμφανιστεί στο δικαστ1iριο στις 22-23 Φεβρουαρίου 1946, ώστε να γίνει δεκτή η ανακοπή του και να προχωρ1iσει η επί της ουσίας της υπόθεσης εξέ­ ταση των μαρτύρων. Εν όψει των όσων διαδραματίζονταν εκείνη την εποχ1i στη χώρα μας, ιδίως στην ύπαιθρο, και τον ρόλο που έπαιζε και τότε ο Παπαναξαγόρας και τα εναπομεί­ ναντα παλληκάρια του, οι δικαστές αντιλαμβάνονταν χωρίς ιδιαίτερη απόδειξη ότι, πράγ­ ματι, άλλα γεγονότα, μεγαλύτερης βαρύτητας από αυτά που μας συμβαίνουν καθημερινά, τον εμπόδισαν να εμφανισθεί στο δικαστ1iριο.

ΣτΑΥΡΟΣ ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

282

Γεώργιος Καραγκούνης, κάτοικος Λουτρού, γεωργός, ετών 51. Ό,τι έγινε στο χωριό μας έγινε από τον Έξαρχον και τους Γερμανούς, μετά ήλθε και ο παρών κατηγορούμενος όστις επενέβη και δεν έγινε μεγαλύτερον κακόν στο χωριό. Κωνσταντίνος Αρσενούλης, κάτοικος Λουτρού, γεωργός, ετών 46. Ο παρών κατηγορούμενος 1Ίλθε πολύ αργότερα από τα γεγονότα του χωριού μας. Δημήτριος Αντωνόπουλος, κάτοικος Λουτρού, γεωργός, ετών 32. Όταν ήλθε ο Παπαναξαγόρας στο χωριό μας, είχε γίνη το κακόν από τον Έξαρχον με τους Γερμανούς Νικόλαος Μπακαβέλος, κάτοικος Λουτρού, γεωργός, ετών 32. Ο παρών κατηγορούμενος επενέβη ότε ήλθε στο χωριό μας και απεσόβησε μεγαλύτερον κακόν που ήθελαν να κάμουν ο Έξαρχος με τους Γερμανούς. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 137/1947 απόφασή του, «εκήρυξεν αθώον, λόγω αμφιβολιών, τον κατηγορού μενον των πράξεων δι' ας είχεν κηρυχθ1Ί ένοχος διά της υπ' aριθμ. 94/1946 αποφάσεως του δικαστηρίου τούτου 1 98» και «διέταξε την οριστικήν εκ των φυλακών απόλυσίν του , αν δι' άλλην τινά αιτίαν δεν πρέπει να κρατήται εν αυταίς» 199. *

Την ίδια ημέρα, 10 Μαtου 1947, εκδικάστηκε και άλλη ανακοπή του Αθανασί­ ου Παπαναξαγόρα κατά της υπ' aριθμ. 224/ 1946 απόφασης του δικαστηρίου, με την οποία είχε καταδικαστεί σε ισόβια δεσμά για τον θάνατο του Ανδρέα Μπεκιώτη και άλλες πράξεις του. Ο κατηγορούμενος 1Ίταν παρών και όπως γνωρίζου με, ύστερα από διαταγή του Προέδρου, εμφανίστηκε «ελεύθερος δεσμών, υπό στρατιωτών, απλώς, φυλασσόμενος». Το δικαστΊΊριο, με την υπ' aριθμ. 138/1947200 απόφασή του, ανέβαλε την εκδίκαση της υπόθεσης για να κλητευθούν οι μη εμφανισθέντες μάρτυρες, 198. Ποιες 1Ίταν οι κατηγορίες που βάρυναν τους ΕΑΣΑΔίτες για τα γεγονότα του Λου­ τρού αναφέρονται στην αιτιολογία του δικαστηρίου που διατυπώνεται στα πρακτικά και ιδίως στην υπ' αριθμ. 94/1946 που παρατίθεται στις αμέσως προηγούμενες σελίδες. 199. Ως προς την ενοχή του κατηγορουμένου κατά τη διάσκεψη των μελών του δικαστη­ ρίου, διατυπώθηκε από τον προεδρεύοντα εφέτη Ευάγγελο Τσακωνόπουλο η γνώμη ότι ο κατηγορούμενος Αθαν. Παπαναξαγόρας «έδει να κηρυχθή ένοχος της παραβάσεως της πρώτης πράξεως, ήτοι της καταδόσεως εις τον εχθρόν Ελλ1Ίνων υπηκόων>>, η οποία, όμως, κατά πλειοψηφία δεν έγινε δεκηΊ, καταγράφηκε μόνο στα πρακτικά διασκέψεων του Ε.Δ.Δ. Λάρισας. Γεγονός σπάνιο για την ιστορία του δικαστηρίου. 200. Η εκδίκαση της υπόθεσης επί της οποίας είχε εκδοθεί η υπ' αριθμ. 224/1946 απόφαση του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, για τον θάνατο του Μπεκιώτη, η οποία αναβλήθηκε με την υπ' αριθμ.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΊΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

283

ενώ με την επόμενη υπ' aριθμ. 139/1947 διέταξε, ύστερα από σχετικό αίτημα του προφυλακισμένου κατηγορουμένου, «την προσωριν1Ίν εκ των φυλακών, άνευ καταβολής χρηματικής εγγυ1Ίσεως, απόλυσιν τούτου, αν δι' άλλην τινά αιτίαν δεν πρέπει να κρατήται εν αυταίς»201 .

4. ΠΟΛ ΥΝΕΡΙ (Σιμικλί). Κατά τους μήνες Μάιο και Ιούνιο του 1944, ΕΑΣΑΔίτες ή «τσουλιάδες»202 με επικεφαλής τον ιερέα Αθανάσιο Γεωργουσόπουλο ή Παπαναξαγόρα, συνο­ δευόμενοι από Γερμανούς, επέδραμαν τρεις φορές στο χωριό Σιμικλί. Μπλό­ καραν το χωριό και στη συνέχεια έκαναν εφόδους στα σπίτια συλλαμβάνο­ ντας όσους έβρισκαν από τους καταζητούμενους ΕΑΜίτες. Άλλες ομάδες λεηλατούσαν τα σπίτια ή φρόντιζαν για τη συγκέντρωση των κατοίκων στην πλατεία. Από αυτούς, μερικούς τους έπαιρναν μαζί τους στο Δεμερλί όταν αποχωρούσαν από το χωριό, όπως και εκείνους που επέλεγαν, κυρίως νέα παιδιά, για να τους κατατάξουν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Μερικοί από αυτούς τους νέους που επιστρατεύθηκαν εντάχθηκαν στον Ε.Α.Σ.Α.Δ., εξοπλίστηκαν και μετείχαν στις επιδρομές του στα διάφορα χωριά. Αλλά και κατά του δικού τους χωριού . Κάποιοι από τους «επιστρατευμένους» σε λίγες μέρες τους εγκατέλειπαν και επέστρεφαν στο χωριό τους ή κατέφευγαν στη Λάρισα. Μετά την Απελευθέρωση, εναντίον αυτών υποβλ1Ίθηκαν μηνύσεις από παθόντες των γύρω χωριών, αλλά και από συγχωριανούς τους. Έτσι ανάμε­ σα σ' εκείνους που παραπέμφθηκαν ως δωσίλογοι -συνεργάτες των κατα­ κτητών- στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας συναντούμε και τους: 1) Χρήστο Βερβέρα, 2) Ελευθ. Οικονομίδη, 3) Κων/νο Μαντζαρίδη, 4) Ε μμ. Βερβέρα, 5) Στέργ. Στεργίου, 6) Ιωάν. Βερβέρα, 7) Αποστ. Τσανάκα, 8) Αθ. Ξουράφα, 9) Στεφ. Βαtτση και 10) Ιωάννη Γκιζερίδη, κατοίκους Σιμικλί. Οι κατηγορίες που τους βάρυναν ήταν ότι: «1ον) Υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσι­ σαν την εκτέλεσιν των επομένων πράξεων και ένεκα τούτων συνομολογήσα­ ντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν εν τη περιφερεία Φαρσάλων και ιδία εν τοις χωρίοις Δεμερλί, Σιμικλί, Χατζόμπασι, Ανωχωρίω, Κατωχωρίω, 138/1947 απόφαση του δικαστηρίου, έγινε, προφανώς, ύστερα από ανακοπή του ερημοδι­ κασθέντα Αθ. Γεωργουσόπουλου. Δεν είμαι όμως βέβαιος εάν μετά την αναβολ1Ί επανα­ προσδιορίστηκε νέα δικάσιμος και εάν ο κατηγορούμενος έδωσε λόγο για τις κατηγορούμε­ νες πράξεις του. 201. Για τη χωρίς καταβολ1Ί χρηματικ1Ίς εγγύησης προσωριν1Ί απόλυση από τη φυλακή του κατηγορουμένου Αθαν. Παπαναξαγόρα, έφεραν αντιρρήσεις οι εφέτες Ευάγγελος Τσακωνόπουλος και Ιωάννης Καλύβας, οι οποίοι υποστήριξαν την άποψη ότι έπρεπε να καταβάλει ως εγγύηση 200.000 δρχ. Η άποψ1Ί τους δεν έγινε δεκηΊ: καταγράφηκε μόνο στα πρακτικά διάσκεψης, όπως και στην προηγούμενη δίκη. 202. Βλ. στην επόμενη σελίδα πρακτικά Ε.Δ.Δ. Λάρισας υπ' aριθμ. 20, 20α/1945.

284

ΣΙΑΥΡΟΣ ΑΣΊΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Γκουσγκουνάρ και Σοφάδες, από του μηνός Μαtου 1944 μέχρι και του Σεπτεμβρίου 1944, κατέδωσαν εις τον εχθρόν, ήτοι εις τας γερμανικάς αρχάς κατοχής, τους κάτωθι Έλληνας υπηκόους, ενεργήσαντες διά την ανακάλυ­ ψιν και σύλληψιν τούτων, ήτοι: 1) τον Ανδρ. Μπεκιώτην, κάτοικον Τζίνι­ Λόφου, 2) τον Νικόλαον Μάντζαρην, κάτοικον Σιμικλί, και 3) τον Ιωάν. Κατσιλέρον, σιδ/κόν υπάλληλον, κάτοικον Σοφάδων, εργαζόμενους διά τον εθνικόν και συμμαχικόν αγώνα, οίτινες και εξετελέσθησαν. 2ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον κατ' εξακολούθησιν και διά πολλών μερικω­ τέρων πράξεων προέβησαν εις πράξεις βίας, συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχής, εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, ήτοι συνέλαβαν και εκακοποίησαν μέγαν αριθμόν ατόμων και ελεη­ λάτησαν πολλά χωριά, ειδικώτερον δε κατά μήνα Μάιον-Ιούνιον 1944, εν Σιμικλί, ενήργησαν 14 εν όλω συλλήψεις, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγετο και η οικογένεια του Ευαγγέλου Αποστολακοπούλου, αποτελούμενη εκ τεσ­ σάρων ατόμων, ήτοι της συζύγου του , των δύο θυγατέρων του και του 12ετούς γιου του, ους και ενέκλεισαν εις το στρατόπεδον συγκεντρώσεως, και επήνεγκον εκ προθέσεως τραύματα εις την σύζυγον του Δημητρίου Μπανά, εκ Σιμικλί, λεηλατ1Ίσαντες άμα πολλάς οικίας και προβάντες είτα εις διαρπα­ γΊ1ν κάρων, αγελάδων, προβάτων, αλόγων, τυριών κ.λπ. Τας ανωτέρω δε πράξεις εξετέλεσαν μέλη όντες της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ. και εξωπλισθέ­ ντες παρά των γερμανικών αρχών κατοχής, και 3ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον παρέσχον συστηματικώς πληροφορίας εις τον εχθρόν περί κινήσεων ατόμων και οργανώσεων εργαζομένων διά τον εθνικόν και συμμα­ χικόν αγώνα». Η υπόθεσή τους εκδικάστηκε στις 15 και 17 Νοεμβρίου 1945. Οι κατηγο­ ρούμενοι μεταφέρθηκαν δέσμιοι στο δικαστήριο όπου «κατά διαταγήν του Προέδρου, προσήχθησαν εις το ακροατήριον ( . . . ) ελεύθεροι δεσμών, υπό στρατιωτών απλώς φυλασσόμενοι . . . ». Οι μάρτυρες που εξέτασε το δικαστ1Ίριο, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 20, 20α/1945 πρακτικά του, κατέθεσαν:

Ευάγγελος Αθανασίου Αποστολακόπουλος, κάτοικος Σιμικλί, γεωργός, ετών 52. Έγινε μπλόκο του χωριού μας από ΕΑΣΑΔίτας και πήγαν εις το σπίτι μου οι Χρ. Βερβέρας και Α θ. Τσουράπας, ένοπλοι, και ζήτησαν να πάρουν το παι­ δί μου, αλλά δεν το βρήκαν. Έπειτα ήλθεν ξανά το Ε.Α.Σ.Α.Δ. εις το χωριό μας, επειδή ο Ε.Λ.Α.Σ. πήρε μια γυναίκα ΕΑΣΑΔίτου, ο δε Χρ. Β ερβέρας πήρε τα κορίτσια μου και τα πήγε εις το Δεμερλί. Εις τας 28 Ιουνίου 1944 πήγαν ΕΑΣΑΔίται εις το σπίτι μου και μου π1Ίραν 2 βαρέλια τυρί, λίπος και βούτυρο, πόσοι όμως ήσαν δεν γνωρίζω, ούτε έμαθον εάν ήτο και ο Χρ. Βερ­ βέρας. Ο Μάντζαρης συνελ1Ίφθη υπό των Γερμανών πριν γίνει το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και τούτο διότι ήτο aντάρτης με στρατιωτικήν στολήν και γύριζε με άλογο και τον είδαν οι Γερμανοί από το φυλάκιον Δοξαρά.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

285

Βησσάριος Απ. Τριανταφυλλόπουλος, κάτοικος ΣιμικλL, γεωργός, ετών 22. Οι κατηγορούμενοι δεν έκαμαν τLποτε. Εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. π1Ίγαν διά της βLας όπως και εγώ, και παρέμεινα επL 2 μ1Ίνας και έφυγα. Την οικογένεια του Αποστολακόπουλου, καθώς και το τυρL και άλλα πράγματά του, τα πήρε ο Χρ. Βερβέρας κατόπιν διαταγ1Ίς και, αν δεν πήγαινε αυτός, θα πήγαινε άλλος. Όταν πιάσθηκε ο Μάντζαρης, Ε.Α.Σ.Α.Δ. δεν υπήρχε. Λεωνίδας Κων. Μαγνήσαλης, κάτοικος ΣιμικλL, γεωργός, ετών 21. Ο Χρήστος Βερβέρας διά της βLας κατετάγη εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ., καθώς και εγώ. Μας εLχαν δώσει και όπλα. Ποιος πήρε τα πράγματα του Αποστολακό­ πουλου δεν γνωρLζω. Αχιλλέας Ιωάννου Χριστοδούλου, κάτοικος ΣιμικλL, γεωργός, ετών 21. Μας έπιασε ο Παπαναξαγόρας και μας έκαμε διά της βLας ΕΑΣΑΔLταις και μας έπαιρναν διά μπλόκο εις τα διάφορα χωριά. Εις την αρχ1Ίν ο εκ των κατηγορουμένων Χρ. Βερβέρας έκαμνε τον αρχηγόν. ΚανεLς εκ τούτων δεν ήκουσα να διέπραξε εγκλήματα εις βάρος Ελλήνων πολιτών. Αβραάμ Γεωργίου Μπαξεβανίδης, κάτοικος ΠολυνερLου, γεωργός, ετών 33. Οι ΓερμανοL, μαζL με τον Παπαναξαγόρα, μας έπιασαν όλους και μας έκα­ μαν διά της βLας ΕΑΣΑΔLτας. Εγώ παρέμεινα επL 5 ημέρας και έφυγα και εγκατεστάθην εδώ. Και άλλοι, μόλις τους εδLδετο η ευκαιρLα, έφευγαν. Εγώ την ζωήν μου χρεωστώ εις τον εκ των κατηγορουμένων Χρ. Βερβέραν, όστις με έσωσε. Κωνσταντίνος Πλατής, κάτοικος ΣιμικλL, γεωργός, ετών 26. Και μένα διά της βLας ο Παπαναξαγόρας με ένδυσεν ΕΑΣΑΔLτην και μου έδωσε και όπλον. Επειδή, όμως, απεπειράθην να φύγω με ενέκλεισαν επL 40 ημέρας εις το κρατητήριον και μου αφ1Ίρεσαν και το όπλο. Και οι κατηγορού­ μενοι διά της βLας κατετάγησαν εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ., ουδεLς δε τούτων διέπραξε εγκλ1Ίματα. Ιωάννης Κιουμουρέλης, κάτοικος ΣιμικλL, γεωργός, ετών 42. Και εγώ ή μην εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Μας έπιασαν με μπλόκο οι ΓερμανοL και ο Παπαναξαγόρας με ΕΑΣΑΔLτας από την Λάρισαν και μας έδωσε και όπλα. Μόλις δε μας εδLδετο η ευκαιρLα φεύγαμε. Εγώ έφυγα μετά από 12 ημέρας. Και ο κατηγορούμενος Χρ. Βερβέρας ήτο όπως και εγώ, ένας απλός επιστρα­ τευθεLς διά της βLας. Όλοι δε οι κατηγορούμενοι εLναι καλής διαγωγής. Το δικαστ1Ίριο, με την υπ' αριθμ. 20/17.11.1945 απόφασ1Ί του, «εκήρυξεν αθώους άπαντας> τους κατηγορουμένους των αποδιδομένων αυτοLς διά του κατηγορητηρLου πράξεων» και «διέταξε την εκ των φυλακών απόλυσιν των εν προφυλακLσει διατελούντων κατηγορουμένων Χρ. Βερβέρα και Αθ. Τσου­ ράπα, εάν δι' άλλην τινά αιτLαν δεν πρέπει να κρατώνται εν αυταLς».

ΣfΑΥΡΟΣ ΑΣfΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

286

*

Το καλοκαLρι του 1944 οι ΕΑΣΑΔLτες, ανάμεσά τους και μερικοι από το Σιμι­ κλL (Πολυνέρι), στις επιδρομές τους σε διάφορα χωριά της περιοχ1Ίς Φαρσά­ λων, μεταξύ πολλών άλλων συνέλαβαν και δύο φοιτητές: τους ΚωνσταντLνο Χρ. Κομπορόζο και Γεώργιο Χαρ. Μπανταλούκα, καταγομένους από την Άρτα, οι οποLοι πήγαιναν στην Αθήνα. Η σύλληψή τους έγινε στις 3 ΙουλLου 1944 και, κατά πάσαν πιθανότητα, στον σιδηροδρομικό σταθμό Δεμερλι Δεν παρέμειναν κρατούμενοι για πολύ γιατι «εκρlθησαν από την επιτροπ1Ίν της οργανώσεως ταύτης ότι έπρεπε να εκτελεσθώσιν. Όπου και εξετελέσθησαν». Η εκτέλεσ1Ί τους έγινε στις 8 ΙουνLου 1944 και με όλους τους τύπους. Συγκρο­ τήθηκαν δύο εκτελεστικά αποσπάσματα και η εκτέλεση συντελέσθηκε υπό την άγρυπνη παρακολούθηση του υπευθύνου της εκτέλεσης. Όπως μαθεύτη­ κε, «τους δύο φοιτητές εξετέλεσαν διότι συνελ1Ίφθησαν να έχουν δύο βαλL­ τσες με διάφορα φάρμακα και λLρες χρυσές, και τους σκότωσαν διά να πάρουν τα πράγματά τους και τις χρυσές λLρες». Τον Lδιο καιρό οι ΕΑΣΑΔίτες σε όλα τα χωριά της περιοχής συνελάμβαναν «κομμουνιστές» τους οποίους παρέδιδαν στους Γερμανούς, σκότωναν υπό­ πτους, λεηλατούσαν περιουσίες. Ακόμα και σπίτια κατεδάφιζαν και άρπαζαν τα υλικά τους. Για τον φόνο των δύο φοιτητών και τις άλλες εγκληματικές πράξεις των ΕΑΣΑΔιτών στα χωριά της επαρχίας Φαρσάλων κατηγορήθηκαν πολλοί κάτοικοι των χωριών Σιμικλί και Δεμερλί, οι οποίοι ύστερα από μηνύ­ σεις των θυμάτων 1l των συγγενών τους κλ1Ίθηκαν να λογοδοτήσουν στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας. Η υπόθεση του φόνου των δύο φοιτητών εκδικάστηκε στις 11 Μαρτίου 1946, με κατηγορουμένους τους: 1) Γεώργ. Αθανασίου Γκέβρο, 2) Κων/νο Γεωργ. Σπανό, παρόντες, 3) Ι. Γκιζερίδη, 4) Νικ. Γεωργ. Γεωργίου, 5) Γεώργ. Σταματίου, και 6) Δήμο Βαtτση, απόντες, κατοίκους Πολυνερίου. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν στη δίκη αυτή κατέθεσαν τα παρακάτω, όπως προκύπτει από τα πρακτικά του Ε.Δ.Δ. Λάρισας υπ' αριθμόν 119 της 11ης Μαρτίου 1946.

Νικόλαος Δήμου Γκίτσας, κάτοικος Πολυνερίου, γεωργός, ετών 21. Εις τας 1 5-19 Μαtου 1944 ήλθεν εις το χωριό μας ο Παπαναξαγόρας μαζί με δύο τσουλιάδες και μας επεστράτευσαν σχεδόν όλο το χωριό και ενεγρά­ φημεν εις την οργάνωσιν του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Προ της 19ης Μαtου, ήλθεν πάλι ο Παπαναξαγόρας στο χωριό μας και συνέλαβεν είκοσι άτομα εκ των οποίων τα εννέα (9) εκρέμασαν εις το χωρίον Δοξαρά, τα υπόλοιπα έβαλε εις το στρατόπεδον των Γερμανών. Από φόβον λοιπόν ενεγράφημεν εις την οργά­ νωσιν του Ε.Α.Σ.Α.Δ., εγώ και οι παρόντες κατηγορούμενοι. Η εγγραφ1Ί μας εις την οργάνωσιν του Ε.Α.Σ.Α.Δ. εγένετο διά της βίας και από φόβον. Η οργάνωσις του Ε.Α.Σ.Α.Δ. έκαμε επιδρομάς εις πολλά χωριά, εις τας οποίας επιδρομάς έλαβα μέρος και εγώ και οι παρόντες κατηγορούμενοι.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΊΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

287

Τον Ιούλιον 1944 συνελ1Ίφθησαν από τα όργανα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. δύο φοι­ τηταί, οίτινες εκρίθησαν από την επιτροπήν της οργανώσεως ταύτης ότι έπρεπε να εκτελεσθώσιν. Όπου και εξετελέσθησαν. Εις την εκτέλεσιν των δύο φοιτητών έλαβεν μέρος και ο κατηγορούμενος Σπανός, όστις εξεβιάσθη προς τούτο διότι, όταν επέστρεψε από την εκτέλεσιν, έκλαιγεν και 1Ίτο πολύ στενοχωρημένος. Την επομένην της εκτελέσεως διετάχθην εγώ με άλλους άνδρας του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και εθάψαμεν τα πτώματα των δύο φοιτητών εκ των οποίων ο εις έφερε δύο σφαίρας εις την πλάτην και ευρίσκετο 5-6 μέτρα πιο μακριά από τον άλλο. Ο έτερος έφερε εις την κεφαλήν βλήμα της χαριστικ1Ίς βολ1Ίς. Όπως έμαθα, τους δύο φοιτητάς εξετέλεσαν διότι συνελήφθησαν να έχουν δύο βαλίτσες με διάφορα φάρμακα και λίρες χρυσές και τους σκότωσαν διά να πάρουν τα πράγματά τους και τις χρυσές λίρες. Όλα τα πράγματα των εκτελεσθέντων φοιτητών και τις λίρες τα ωφελήθη ο Καραντανάς, όστις ήτο φρούραρχος της οργανώσεως ταύτης, και ο Τσουράπας. Ο κατηγορούμενος Γκέβρος δεν έλαβεν μέρος εις την εκτέλεσιν, διότι το βράδυ της εκτελέσεως των φοιτητών είμεθα μαζί περίπολον. Κατά την εκτέλεσιν των φοιτητών έγιναν δύο εκτελεστικά αποσπάσματα, εν υπό τον Σταματίου, Καραντανάν κ.λπ. και το έτερον υπό τον Σπανόν κ.λπ. Κατά την εκτέλεσιν έλαβαν μέρος αμφότερα τα εκτελεστικά αποσπά­ σματα, ευθύς ως διέταξεν ο Καραντανάς «πυρ», αλλά, ως φαίνεται, το από­ σπασμα του Σπανού επυροβόλησεν εις τον αέρα και γι' αυτό ο εις εκ των φοι­ τητών ευρέθη μακράν τού άλλου 5-6 μέτρα, τραπείς εις φυγήν, οπότε επυροβολήθη υπό του Καραντανά. Ο Καραντανάς τότε ηπείλησε τον Σπα­ νόν με το πιστόλι, οπότε ηναγκάσθη ο Σπανός και έδωσε την χαριστικήν βολ1Ίν εις τον έναν εκ των φοιτητών. Διά την υπόθεσιν του Μπλιάσσα δεν γνωρίζω τίποτας.

Αγνή Κομπορόζου, κάτοικος Άρτας, φοιτήτρια, ετών 24. Ο εκτελεσθείς αδελφός μου Χρ1Ίστος203 ανήκεν εις μίαν οργάνωσιν που ενόμιζεν ότι εξυπηρετfι καλύτερον την πατρίδα. Οι ΕΑΣΑΔίτες της Άρτης 1Ίθελαν να τον συλλάβουν, αλλά δεν το κατώρθωσαν, διότι ο αδελφός μου έφυγεν εκ της Άρτης και fιλθεν εις Λάρισαν, όπου τον συνέλαβαν εις Λάρι­ σαν οι ΕΑΣΑΔίτες και τον εξετέλεσαν το βράδυ, περί τας 10 με 11 ώρα. Όταν έφυγε από την Άρταν ο αδελφός μου, έμαθα ότι οι ΕΑΣΑΔίτες της Άρτης ειδοποίησαν όλα τα πόστα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. διά να τον συλλάβουν. Εγώ δεν γνωρίζω τους κατηγορουμένους ούτε εάν αυτοί εξετέλεσαν τον αδελφόν μου. Στο σημείο αυτό, το δικαση1ριο, με την υπ' αριθμ. 119/1946 απόφασ1Ί του, ανέβαλε την εκδίκαση της υπόθεσης και «διέταξε κρείσσονας αποδείξεις». 203. Το ορθόν Κωνσταντίνος.

Σ'fΑΥΡΟΣ ΑΣΊΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

288

*

Η δίκη, με τους ίδιους κατηγορουμένους, επαναλήφθηκε στις 25 Οκτωβρίου 1946. Παρόντες στη νέα δίκη ήταν πάλι οι Γ. Γκέβρος και Κ. Σπανός, αλλά και ο Γ. Σταματίου, κάτοικοι Πολυνερίου. Οι: 1) Ιωάννης Γκιζερίδης, 2) Νικόλα­ ος Γεωργίου Γεωργίου και 3) Δ1Ίμος Βαtτσης, κάτοικοι, επίσης, Πολυνερίου, δεν εμφανίστηκαν και δικάστηκαν ερήμην. Οι καταθέσεις των μαρτύρων, όπως είναι καταχωρημένες στα πρακτικά του Ε.Δ.Δ. Λάρισας υπ' αριθμόν 220 της 25ης Οκτωβρίου 1946, έχουν ως εξής:

Χρήστος Δημ. Κομπορόζος, κάτοικος Άρτας, νομίατρος, ετών 64. Το παιδί μου, Κωνσταντίνος, με τον Γεώργιον Μπανταλούκαν έφυγαν διά τας Αθήνας την 3ην Ιουνίου 1944. Από τηλεγράφημα όμως που έλαβα από οικείον μου, διαμένοντα εις Αθήνας, επληροφορήθην ότι τα παιδιά δεν έφθα­ σαν εις Αθήνας. Τον Νοέμβριον 1944 επληροφορ1Ίθην ότι Έλληνες ανήκοντες εις τα Ε.Ε.Ε., καθώς και ένας Παπαναξαγόρας ονόματι, έπιασαν τα παιδιά και τα εξετέλεσαν. Οι παθόντες φιλολογικώς ανήκον εις το Ε.Α.Μ., έφερον δε μαζί των τα ρούχα των και ολίγα οικιακά παρασκευάσματα. Κατά την γνώ­ μην μου και οι παρόντες κατηγορούμενοι είναι θύματα της καταστάσεως, άλλοι, και μάλιστα οι μεγάλοι, είναι υπεύθυνοι. «Ενταύθα οι εκ των κατηγορουμένων Κων/νος Σπανός και Γεώργ. Σταμα­ τίου, ερωτηθέντες υπό του Προέδρου, είπον ότι διά του Παπαναξαγόρα και συνδρομ1Ί των Γερμανών, εστρατολογήθησαν βία και ενετάγησαν βία εις τα Ε.Α.Σ.Α.Δ., ότι έλαβον μέρος εις την εκτέλεσιν των παθόντων, πλην ούτοι δια­ ταχθέντες υπό της ετέρας εκτελεστικής ομάδας, απαρτιζομένης υπό των Κα­ ραντανά, Βαtτση, Παντοπούλου, Γεωργίου και άλλων, να πυροβολ1Ίσωσι και ούτοι εναντίον των παθόντων, επυροβόλησαν εις τον αέρα. Δεν ηδύναντο να μην υπακούσωσι εις τας δοθείσας διαταγάς της ρηθείσης εκτελεστικΊΊς ομάδας, διότι ηπειλείτο η ζωή των υπό των ανωτέρω, εις περίπτωσιν καθ' ην δεν θα επυροβόλουν τους παθόντας, ο δε εκ των κατηγορουμένων Γ. Γκέβρος, ερω­ τηθείς υπό του Προέδρου είπεν ότι εστρατολογήθη και ούτος βία και κατετά­ γη εις την Ε.Α.Σ.Α.Δ., πλην δεν έλαβεν μέρος εις την εκτέλεσιν των παθόντων. Δημήτριος Αθαν. Μπλάτσας, κάτοικος Δεμερλί, γεωργός, ετών 30. Οι κατηγορούμενοι ήσαν στην Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ο κατηγορούμενος Γκέβρος δεν έφερε όπλον. Δεν ξέρω να έκαμαν οι παρόντες κατηγορούμενοι κανέναν φόνο ή λεηλασίες. Έμαθα ότι τα σκότωσαν τα παιδιά, ποίοι όμως δεν γνωρίζω. Ο εκ των κατηγορουμένων Σπανός είναι καλός, τίμιος, με οικογένεια και παιδιά. Μαρίκα, θυγατέρα Μιχ. Τασόγλου, κάτοικος Δεμερλί, οικοκυρά, ετών 29. Τον εκ των κατηγορου μένων Γκέβρο, γνωρίζω ότι δεν είχε όπλον, ούτε ξέρω να έκανε τίποτα εις βάρος κανενός. Επληροφορήθην την εκτέλεσιν των φοιτητών, δεν έμαθαν όμως ποίοι τους εσκότωσαν.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

289

Μάρτυρες υπεράσπισης του κατηγορουμένου Κων/νου Σπανού:

Αβραάμ Μπαξεβανίδης, κάτοικος Πολυνερίου, γεωργός, ετών 33. Όπως και εγώ, έτσι και ο κατηγορούμενος Κων. Σπανός εστρατολογΊ1θη­ μεν βία υπό του Παπαναξαγόρα διά των Γερμανών και κατετάγημεν στην Ε.Α.Σ.Α.Δ. Εν όλω από το χωριό μας εστρατολόγησαν 28 άτομα. Όλοι μας μείναμε περί τις 15-20 ημέρας και ύστερα ένας-ένας έφευγε. Ο κατηγορούμε­ νος Σπανός είναι ένας από τους καλύτερους νοικοκυραίους. Μετά πήγε και στους αντάρτες, οίτινες δεν τον πείραξαν. Κωνσταντίνος Μαντζαρίδης, κάτοικος Σιμικλί, γεωργός, ετών 33. Ο εκ των κατηγορου μένων Σπανός γνωρίζω ότι είναι καλός και ηθικός οικογενειάρχης. Εις την Ε.Α.Σ.Α.Δ. εστρατολογ1Ίθη βιαίως και υπηρέτει ως μάγειρος, δεν έκανε δε τίποτε. Χρήστος Κατσιλέρος, κάτοικος Δεμερλί, γεωργός, ετών 40. Οι κατηγορούμενοι Σπανός, Γκέβρος, Σταματίου εστρατολογήθησαν βία και κατετάγησαν στην Ε.Α.Σ.Α.Δ. Δεν ήκουσα να έκαμον τίποτε. Τούτους γνωρίζω ως καλούς και τιμίου ς ανθρώπους. Μάρτυρες υπεράσπισης του Γεωργίου Γκέβρου:

Μιλτιάδης Χαρατσής, κάτοικος Δεμερλί, οπωροπώλης, ετών 40. Ο κατηγορού μενος Γκέβρος εστρατολογήθη και κατετάγη βία εις την Ε.Α.Σ.Α.Δ. Δεν άκουσα να έκαμε τίποτε. Γεώργιος Πα.τσουράκος, κάτοικος Δεμερλί, γεωργός, ετών 34. Ό,τι και ο ανωτέρω μάρτυς. Μάρτυρες υπεράσπισης του κατηγορουμένου Γεωργίου Σταματίου:

Χρήστος Τύμπας, κάτοικος Δεμερλί, γεωργός, ετών 23. Γνωρίζω καλώς ότι ο κατηγορούμενος Γεώργιος Σταματίου είναι καλός άνθρωπος και ότι εστρατολογήθη βία και κατετάγη εις την Ε.Α.Σ.Α.Δ. Δεν άκουσα να ενέχεται στον φόνον των φοιτητών. Χρήστος Βερβέρας, κάτοικος Δεμερλί, γεωργός, ετών 41. Τον κατηγορούμενον Σταματίου γνωρίζω ως καλόν άνθρωπον, τον θεωρώ δε ανίκανον να διαπράξη φόνον. «Μεθ' ο οι κατηγορούμενοι, κληθέντες υπό του Προέδρου εις απολογίαν, κατέθεσαν: ο μεν εκ τούτων Γεώργ. Γκέβρος ότι δεν έλαβε μέρος εις την εκτέ­ λεσιν των παθόντων, ουδέ άλλην τινά πράξιν εξετέλεσεν, οι δε Κωνστ. Σπα­ νός και Γεώργ. Σταματίου ότι επυροβόλησαν ουχί κατά των παθόντων, αλλά

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

290

εις τον αέρα, αναγκασθέντες υπό των συγκατηγορουμένων Βαί:τση, Γεωργίου και άλλων, οίτινες και ηπείλησαν την ζωήν των εν εναντία περιπτώσει». Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 220/1946 απόφασή του, κήρυξε ενόχους τους κατηγορουμένους Νικόλ. Γ. Γεωργίου και Δήμον Βαί:τσην «του ότι, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν της επομένης αξιοποίνου πράξεως και, ένεκα ταύτης συνομολογΊ1σαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν, την 8ην Ιουνίου 1944, εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν τας κατά των: 1) Κων/νου Χρ. Κομπορόζου, φοι­ τητού, και 2) Γεωργίου Χαρ. Μπανταλούκα, φοιτητού, ανθρωποκτονίας . . . », δέχθηκε όμως ότι «την πράξιν ταύτην εξετέλεσαν ούτοι ευρισκόμενοι εις κατάστασιν αναιτίου συγχύσεως των αισθήσεων και του ναός των λόγω βλα­ κείας . . . », και τους καταδίκασε σε ισόβια δεσμά. Τους ίδιους κατηγορου μένους, Ν. Γεωργίου και Δήμο Β αί:τση, κήρυξε αθώους των λοιπών κατηγοριών, όπως και τους υπόλοιπους κατηγορουμέ­ νους όλων των πράξεων του κατηγορητηρίου, ήτοι ότι: «ανέλαβαν υπηρεσίαν παρά ταις αρχαίς κατοχής», «ήταν ένοπλα μέλη της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ.», «συνεργάζονταν και κατέδιδαν Έλληνες στους Γερμανούς», «προέβησαν εις λεηλασίας των οικιών διαφόρων χωρίων της περιφερείας Φαρσάλων, ιδία του χωρίου Σιμικλί, εν αις και του Ευαγγέλου Αποστολακοπούλου, εκ της οικίας του οποίου αφήρεσαν άπαντα τα πράγματα» και «ότι ευθύνονται για τον φόνο των δύο φοιτητών, [τους οποίους εφόνευσαν] επειδή μετείχαν του απε­ λευθερωτικού αγώνα». *

Την ίδια ημέρα, 25 Οκτωβρίου 1946, εκδικάστηκε από το δικαστήριο και άλλη υπόθεση με πολλούς κατηγορουμένους από τα χωριά Σιμικλί και Δεμερλί, στο κατηγορητήριο των οποίων περιλαμβάνονταν οι πράξεις που αμέσως προη­ γουμένως αναφέρθηκαν, καθώς και ο φόνος των δύο φοιτητών. Κατά τα υπ' αριθμόν 221, 222, 223/1946 πρακτικά του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, οι κατηγορούμενοι ήταν οι εξής: 1) Χρ. Κατσιλέρος, 2) Δημ. Κατσιλέρος, 3) Στέλιος Κουτρής, 4) Στέφ. Βουλγαράκης, 5) Ιωάν. Λαμπράκης, 6) Γεώργ. Πατσαράκος, 7) Ιωάν. Γερο­ ντάκος, 8) Ιωάν. Φούντας, 9) Νικ. Παπαδόπουλος, 10) Γεώργ. Αθ. Γκέβρος, 11) Χρ. Τύμπας, 12) Ευάγγ. Κ. Τσάμουλος, 13) Αθαν. Καραδανάς, 14) Παν. Χλούπης, 15) Ιωάν. Δημητριάδης, 16) Παν. Κοντός ή Πέτυχας, 17) Τρικούπης Χαρακόπουλος, 18) Αθαν. Ματαράγκας, 19) Νικ. Μπούνιας, 20) Απ. Τσανά­ κας, 21) Γεώργ. Σεμέργιαλης, 22) Νικ. Μπλέτσας, 23) Βησσαρ. Τριανταφυλ­ λόπουλος, 24) Κων/νος Μαντζαρίδης, 25) Ε μμαν. Βερβέρας, 26) Ιωάν. Βερβέ­ ρας, 27) Αθαν. Μπαλτάς, 28) Χρ. Βερβέρας, 29) Ελευθ. Βλαχάκης, 30) Ιωάν. Καραχριστάκος, παρόντες, 31) Γεώργ. Μπακαλάκης, 32) Κων/νος Μιχ. Δια­ μαντής, 33) Ελευθ. Κ. Οικονομίδης, 34) Θεόδ. Αργυρόπουλος, 35) Ελευθ.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΙΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

291

Οικονόμου, 36) Ανδρ. Ψύλλας, 37) Μαρία, θυγ. Κ. Μπαλτά, 38) Αντ. Ηλ. Πέτρου, 39) Βάιος Μπάτζιος, 40) Ιωάν. Χρ1Ίστου, 41) Νικ. Λιάπης, 42) Κων. Γκιζερίδης, 43) Αθ. Κ. Γκιζερίδης, 44) Ιωάν. Κ. Γκιζερίδης, 45) Αθ. Τσουρά­ πας, 46) Απ. Μπούνιας, 47) Αθ. Σκουμπωτής, 48) Σάββας Χατζηαντωνίου, 49) Δημ. Βαtτσης, 50) Νικ. Βαtτσης, 51) Κων. Μπαλτάς, 52) Αθαν. Παπανα­ ξαγόρας, 53) Δημ. Ζαγανάς, 54) Χρ. Σούρλας, 55) Αλέξ. Μπαλτάς, 56) Απ. Γκιζερίδης, 57) Γρ. Σούρλας, 58) Γεώργ. Χατζηαντωνίου, απόντες, κάτοικοι Σιμικλί και Δεμερλί. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 221/1946 απόφασή του, «διέταξε τον χωρισμόν της δίκης ως προς τους απόντες και μη κληθέντας και μη εμφανι­ σθέντας ( . . . ) κατηγορου μένους: 1 ) Γεώργ. Μπακαλάκην, 2) Κων/νον Μιχ. Διαμαντήν, 3) Ελευθ. Κ. Οικονομίδην, 4) Θεόδ. Αργυρόπουλον, 5) Ελευθ. Οικονόμου, 36) Ανδρ. Ψύλλαν και 7) Μαρίαν, θυγ. Κων/νου Μπαλτά, και την πρόοδον ταύτης ως προς τους απολειπομένους κατηγορουμένους». Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν από το δικαστήριο κατέθεσαν τα παρακά­ τω, κατά τα υπ' aριθμ. 221 , 222, 223/1946 πρακτικά του:

Σταύρος Δημ. Γκουντέλας, κάτοικος Δεμερλί, γεωργός, ετών 32. Εγώ δεν κατήγγειλα κανέναν εκ των κατηγορουμένων τους οποίους γνω­ ρίζω. Ούτε εξ ιδίας αντιλήψεως γνωρίζω, ούτε ήκουσα από κανέναν να έκα­ μαν τίποτε οι κατηγορούμενοι. Χρήστος Γεωργίου Ζεϊμπέκης, κάτοικος Δεμερλί, γεωργός, ετών 35. Εγώ ξέρω ότι οι Γερμανοί με τους ΕΑΣΑΔίτας έκαψαν και ελεηλάτησαν την οικίαν του Κ. Σαραφάκη, δεν ξέρω αν ταύτα έπραξαν οι παρόντες κατη­ γορούμενοι. Δημήτριος Γεωργίου Χούλος, κάτοικος Σταυρού, γεωργός, ετών 62. Οι κατηγορούμενοι δεν έκαμαν τίποτε σε μένα. Μερικοί εξ αυτών εστρα­ τολογήθησαν βία και κατετάγησαν εις τα Ε.Α.Σ.Α.Δ. Βασίλειος Γεωργίου Μεσίτσης, κάτοικος Δεμερλί, γεωργός, ετών 38. Δεν ξέρω να έκαμαν τι το συγκεκριμένον οι παρόντες κατηγορούμενοι. Εμμανουήλ Κωνσταντίνου Σταματινός, κάτοικος Δεμερλί, γεωργός, ετών 36. Οι παρόντες κατηγορούμενοι, οίτινες κατετάγησαν βιαίως στα Ε.Α.Σ.Α.Δ., δεν ξέρω να έκαμαν τίποτε. Πρόδρομος Προδρόμου Παρλακίδης, κάτοικος Σταυρού, γεωργός, ετών 36. Διά τους παρόντας κατηγορουμένους δεν γνωρίζω τίποτε. Ήκουσα από τους Κοσμάν και Πέτσικαν ότι τον παθόντα Κατσιλέρον κάρφωσαν οι Αντ. Πέτρου και Ματαράγκας.

292

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Γεωργία, σύζ. Θωμά Πατσουράκου, κάτοικος Σταυρού, οικοκυρά, ετών 19. Διά τους παρόντας κατηγορουμένους δεν ήκουσα να κάμουν κακόν. Ήκουσα ότι ο Ευάγγελος Τσαμάλας 1Ίτο ΕΑΣΑΔίτης και έκαμεν λεηλασίας και αρπαγάς. Ελευθερία Σοφ. Δημαρά, κάτοικος Σταυρού, οικοκυρά, ετών 25. Οι παρόντες κατηγορούμενοι δεν ήκουσα να έκαμαν τίποτε. Εμένα με την μητέρα μου μας συνέλαβαν, και ενεκλείσθημεν στο στρατόπεδον, οι ΕΑΣΑΔί­ τες, ενεργεία του κατηγορουμένου Κων. Μπαλτά, ΕΑΣΑΔίτου. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 222/1946 απόφασή του, διέταξε τον χωρι­ σμό της δίκης, και ως προς τους νομίμως κληθέντες και μη εμφανισθέντες κατηγορουμένους: 1) Αντ. Ηλ. Πέτρου, 2) Βάιο Μπάτζιο, 3) Ιωάν. Χρήστου, 4) Νικ. Λιάπη, 5) Κ. Γκιζερίδη, 6) Αθ. Κ. Γκιζερίδη, 7) I. Γκιζερίδη, 8) Αθ. Τσουράπα, 9) Απ. Μπούνια, 10) Αθ. Σκουμπωτή, 11) Σάββα Χατζηαντωνίου, 12) Γεώργ. Χατζηαντωνίου, 13) Δημ. Βαtτση, 14) Νικ. Βαtτση, 15) Κων. Μπαλ­ τά, 16) Αθ. Παπαναξαγόρα, 17) Δημ. Ζαγανά, 18) Χρ. Σούρλα, 19) Αλ. Μπαλ­ τά, 20) Απ. Γκιζερίδη, 21) Γρηγόριο Σούρλα, απόντες, κατοίκους Σιμικλί και Δεμερλί204. Και με την αμέσως επόμενη απόφασή του , υπ' aριθμ. 223/1946, κήρυξε αθώους, λόγω αμφιβολιών, τους τριάντα (30) παρόντες κατηγορουμέ­ νους, «του ότι, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέ­ λεσιν των επομένων αξιοποίνων πράξεων και ένεκα τοuτων συνομολογήσα­ ντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν: 1ον) Εν Δεμερλί και εν τοις χωρίοις της περιφερείας Φαρσάλων, από του Μαtου 1944 μέχρι και του Σεπτεμβρίου 1944, ανέλαβαν υπηρεσίαν παρά ταις αρχαίς κατοχής, ενήργησαν κατά τρό­ πον πιεστικόν διά τον λαόν και διηυκόλυναν το έργον της κατοχής, ήτοι ήσαν ένοπλα μέλη της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήτις ετέλη υπό τας διαταγάς του γερμανικού στρατού, και μετείχαν εις στρατιωτικάς επιχειρήσεις εντός του ελληνικού κράτους. 2ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον κατέδω­ καν εις τον εχθρόν, ήτοι εις τους Γερμανούς, Έλληνας υπηκόους, ενεργήσα­ ντες διά την ανακάλυψιν και σύλληψίν των, ήτοι εν Τζίνι κατέδωκαν εις τους Γερμανούς τον Ανδρέαν Μπεκιώτην, όστις και εξετελέσθη, εν Χατζόμπασι τους Δημήτριον Δημόπουλον και Φώτην Κρεμένην, ιατρόν, οίτινες και εξετε­ λέσθησαν παρά των Γερμανών εις Ορφανά, τον κλειδούχον σιδηροδρομικόν Γεώργιον Κατσιλέρον, εν Σιμικλί 40 κατοίκους του χωρίου τούτου, μεταξύ των οποίων και τους: 1) Κυριαζήν Σακελλαρίου, 2) Αικατερίνην Κυρ. Σακελλα­ ρίου, 3) Ζαχάρω Μακρή, 4) Βάιαν Μακρήν και άλλους, ους ενέκλεισαν εν τω στρατοπέδω συγκεντρώσεως επί 40ήμερον, ωσαύτως τον Νικόλαον Μάντζα­ ρην, ον απηγχόνησαν εν τω θεσσαλικώ σιδηροδρομικώ σταθμώ Ορμάν-Μα­ γούλα μετ' άλλων αγνώστων ατόμων και εν Δεμερλί Φαρσάλων δύο φοιτητάς εξ Άρτης, ους και εξετέλεσαν. 3ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον 204. Χωρίς ωστόσο να αιτιολογήσει τον λόγον του χωρισμού της δίκης γι' αυτούς τους κατηγορουμένους.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

293

προέβησαν εις πράξεις βίας συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχής, εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, ήτοι προέβησαν εις λεηλασίας οικιών διαφόρων κατοίκων των ειρημένων χωρίων και διαρπα­ γάς των περιουσιών αυτών, επέβαλαν υποχρεωτικήν φορολογίαν εις πάντα τα διερχόμενα εκείθεν εμπορεύματα και τρόφιμα, αφήρουν βιαίως τρόφιμα επι­ βατών και εμπορεύματα, και τέλος κατεδάφισαν την οικίαν του Ν. Μακρή εν Δεμερλί, αφαιρέσαντες άπαντα τα υλικά αυτής, και πάντα ταύτα διότι μετεί­ χαν του απελευθερωτικού αγώνος. 4ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον παρέσχον συστηματικώς εις τον εχθρόν, ήτοι εις τους Γερμανούς, πλη­ ροφορίας περί κινήσεων ατόμων και οργανώσεων, εργαζομένων διά τον συμ­ μαχικόν αγώνα, ήτοι ενήργουν κατασκοπείαν εις βάρος της οργανώσεως του Ε.Α.Μ., προδίδοντες τας θέσεις αυτής, και 5ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν τας κατά των Ιωάν. Δ. Μπαξεβάνη, Ιωάν. Ε. Μπαξεβάνη, Γεωργ. Κατσιλέρου, Ανδρ. Μπεκιώτη, Νικ. Κρεμέκη, Νικ. Μάντζαρη, δύο εξ Άρτης φοιτητών και άλλων, αγνώστων εισέτι τη ανακρίσει ατόμων, ανθρωποκτονίας, πλήξαντες αυτούς διά πυροβόλων όπλων, μαχαιρών και άλλων αγνώστων μέσων εις διάφορα του σώματός των μέρη, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυτών»205 . *

Και σε άλλες δύο δίκες του Ε.Δ.Δ. Λάρισας παραπέφθηκαν κάτοικοι του χωριού Σιμικλί-Πολυνέρι για να δικαστούν στη δικάσιμο της 29ης Σεπτεμβρί­ ου 1946. Κατηγορούνταν για συμμετοχή στην οργάνωση του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και επιδρομές, μαζί με Γερμανούς, κατά διαφόρων χωριών και για άλλες εγκλη­ ματικές πράξεις. Ανάμεσά τους συναντούμε και τον ιερέα Αθανάσιο Γεωρ­ γουσόπουλο ή Παπαναξαγόρα, κάτοικο Ελληνικού. Στα πρακτικά του Ε.Δ.Δ. Λάρισας υπ' aριθμ. 281/1946 ως κατηγορούμενοι φέρονται οι: 1) I. Ελαφροπάτης, 2) Αβραάμ Μπαξεβανίδης, 3) Ευάγγ. Τσα­ νάκας, 4) Κων/νος Γκιζερίδης, 5) Αθ. Κ. Γκιζερίδης, 6) Νικ. Βαtτσης, 7) Δημοσθ. Ν. Β αtτσης και 8) Αθ. Γεωργουσόπουλος ή Παπαναξαγόρας. Οι 5 τελευταίοι από τους πιο πάνω ήταν κατηγορού μενοι και στη δικάσιμο της 25ης Οκτωβρίου 1946, μεταξύ 58 συνολικώς κατηγορουμένων, η δίκης τους, όμως, είχε χωριστεί με την υπ' aριθμ. 222/1946 απόφαση του δικαστηρίου. Οι τέσσερις (4) πρώτοι και παρόντες από τους κατηγορουμένους, προφυ­ λακισμένοι όντες, με «διαταγήν του Προέδρου, προσήχθησαν εις το ακροατή­ ριον ελεύθεροι δεσμών, υπό στρατιωτών απλώς φυλασσόμενοι». 205. Έτσι από τους αρχικούς 58 συνολικώς κατηγορουμένους, που παραπέμφθηκαν να δικαστούν στις 25.10.1944, για 28 κατηγορουμένους η δίκη χωρίσθηκε επειδ1Ί οι 7 δεν είχαν εμφανισθεί και δεν είχαν κλητευθεί, και οι 21 ενώ είχαν κλητευθεί δεν είχαν εμφανισθεί. Οι υπόλοιποι 30 παρόντες κατηγορούμενοι κηρύχθηκαν αθώοι.

294

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΙΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν σ' αυτή τη δίκη κατέθεσαν τα εξής, σύμφω­ να με τα υπ' αριθμ. 281/1946 πρακτικά του δικαστηρίου.

Φιλάρετος Κων/νου Μακρής, κάτοικος Πολυνερίου, γεωργός, ετών 25. Οι κατηγορούμενοι δεν έκαμαν τίποτε. Εγώ δεν ήμην εις το χωριό για να γνωρίζω εάν έκαμαν τι. Όταν έγινε η ανατίναξις υπό των ανταρτών, πήγαν οι Γερμανοί και έκαμον μπλόκο στο χωριό, τότε δεν υπ1Ίρχε Ε.Α.Σ.Α.Δ. εις το Δεμερλί. Αθανάσιος Κυριακόπουλος, κάτοικος Πολυνερίου, γεωργός, ετών 33. Έγινε ανατίναξις εις την σιδηροδρομικήν γραμμ1Ίν υπό των ανταρτών και ήλθον οι Γερμανοί και έκαμαν μπλόκο στο χωριό και συνέλαβαν όλους τους άνδρας. Τότε ακόμη εις το Δεμερλί δεν υπ1Ίρχε Ε.Α.Σ.Α.Δ. Διά τους δικαζομέ­ νους σήμερον κατηγορουμένους δεν γνωρίζω τίποτε. Νικόλαος Γεωργίου Τσικμής, κάτοικος Σιμικλί, γεωργός, ετών 48. Τους κατηγορου μένους εμ1Ίνυσε ο Γεώργιος Καμπράνης όστις σήμερον είναι φυγάς. Ο Παπαναξαγόρας έκαμε την επιλογήν και εφρόντιζε να μας ελευθερώσει όλους, αλλά δεν το επέτυχε. Εγώ έμεινα εις το στρατόπεδον 18 ημέρας. Άλλην φοράν δεν ήλθε ο Παπαναξαγόρας εις το χωριό μας. Ιωάννης Χαραλ. Μακρόπουλος, κάτοικος Σιμικλί, γεωργός, ετών 58. Έκαμαν οι Γερμανοί μπλόκο του χωριού μας και συνέλαβαν όλους τους άνδρας. Την επομένην ήλθεν ο Παπαναξαγόρας και διάλεξεν από όλους 25 και τους έφερε εδώ εις την Λάρισαν και έπειτα από δύο ημέρας άφησαν 12. Έπειτα από 4 ημέρας, και εις αντίποινα διά σαμποτάζ, οι Γερμανοί πήραν και κρέμασαν από τους υπολοίπους εις τον Δοξαρά. Οι υπόλοιποι των συλληφθέ­ ντων υπό των Γερμανών, πλήν των 25 που πήρε ο Παπαναξαγόρας, αφέθη­ σαν ελεύθεροι και πήγαν εις τα σπίτια τους. Μαρία, χήρα Ιωάννου Μυλωνά, κάτοικος Σιμικλί, οικοκυρά, ετών 55. Οι Γερμανοί ήλθαν και έκαμαν μπλόκο του χωριού μας και έπιασαν πολ­ λούς, μεταξύ των οποίων και το παιδί μου, και το οποίο εκρέμασαν εις τον Δοξαρά. Δεν γνωρίζω εάν την εκλογήν των συλληφθέντων έκαμε ο Παπανα­ ξαγόρας. Χρήστος Παπαδόπουλος, κάτοικος Σιμικλί, γεωργός, ετών 52. Διατί ήλθεν ο Παπαναξαγόρας εις το χωριό μας, δεν γνωρίζω. Εμένα με έστειλε συνοδεία το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Δεμερλί εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Λαρίσης και ο Παπαναξαγόρας ενήργησε και απελευθερώθην. Ο Παπαναξαγόρας, απολογούμενος, ισχυρίστηκε «ότι αυτός έσωσε τους περισσοτέρους δεδομένου ότι οι Γερμανοί συνέλαβαν όλους τους άνδρας προς εκτέλεσιν».

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΙ'ΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

295

Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 281/1946 απόφασή του, κ1Ίρυξε «απεσβε­ σμένην μεν, λόγω δεδικασμένου, την κατά του κατηγορουμένου Αθαν. Γεωρ­ γουσοπούλου ή Παπαναξαγόρα ασκηθείσαν ποινικήν αγωγήν, επί του ότι εν Πολυνερίω (Σιμικλί) και Δεμερλί της περιφερείας Φαρσάλων, κατά την διάρ­ κειαν της εχθρικής κατοχής και ιδία κατά μήνα Μάιον 1944 έτους, ανέλαβεν υπηρεσίαν παρά ταις αρχαίς κατοχής, ενήργησεν κατά τρόπον πιεστικόν διά τον λαόν και διηυκόλυνεν το έργον της κατοχής, ήτοι ήτο ένοπλον μέλος της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., 1Ίτις ετέλει υπό τας διαταγάς του γερμανικού στρα­ τού και μετείχεν εις στρατιωτικάς επιχειρήσεις κατά του ελληνικού κράτους». Κήρυξε, επίσης, «αθώον τον αυτόν ως άνω κατηγορούμενον Αθαν. Γεωρ­ γουσόπουλον ή Παπαναξαγόραν του ότι: 1ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον παρέσχεν συστηματικώς εις τον εχθρόν πληροφορίας περί κινή­ σεων ατόμων και οργανώσεων εργαζομένων διά τον εθνικόν και συμμαχικόν αγώνα, ήτοι υπέδειξαν εις τους Γερμανούς τους: 1) Κων/νον Παλαράκην, 2) Δημ. Χούσον, 3) Βάιον Γκίτσαν, 4) Κων/νον Παναγιωτόπουλον, 5) Δημ. Ζου­ μπουρλόν, 6) Νικ. Σκουμπωτήν, 7) Εμμ. Μυλωνάν, 8) Χαραλ. Μαυρόπουλον, 9) Ιωάν. Καραγιάννην, 10) Νικόλαον Βερβέραν, 11) Μιχω1λ Θεοδωρόπου­ λον, 12) Απ. Ξεβράκωτον, 13) Φιλάρετον Μακρήν, 14) Ευάγγελον (αγνώστου επωνύμου) , 15) Γεώργ. Καρασμάνογλου, 16) Δημήτριον Καρασμάνογλου, 17) Νικόλαον Τσικμήν, 18) Γεώργ. Χατζηαντωνίου, 19) Αλέξανδρον Τριαντα­ φυλλόπουλον και 20) έναν άγνωστον μικροπωλητήν, ως ενεχομένους και περισσότερον δράσαντας εις τας απελευθερωτικάς οργανώσεις του κινήμα­ τος Εθνικής Αντιστάσεως, συνεπεία δε τούτου εκρατήθησαν ούτοι υπό των Γερμανών και μετεφέρθησαν εις το εν Λαρίση στρατόπεδον συγκεντρώσεως, και 2ον) Κατά τον αυτόν ως άνω χρόνον, ενώ άγνωστοι Γερμανοί εν Δοξαρά εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν τας κατά των: 1 ) Κων/νου Πουλαράκη, 2 ) Δ. Χούσου, 3 ) Βαίου Γκίτσα, 4 ) Κων/νου Παναγιω­ τοπούλου, 5) Δ. Ζουμπουρλού, 6) Ν. Σκουμπωτή, 7) Εμμ. Μυλωνά, 8) Χαρ. Μαυροπούλου και 9) I. Καραγιάννη ανθρωποκτονίας δι' aπαγχονισμού, ο ως άνω κατηγορούμενος εκ προθέσεως παρεκίνησεν τους Γερμανούς εις την εκτέλεσιν του ως άνω κακουργήματος των φόνων, συμβουλεύσας αυτούς μετ' απάτης και πειθούς και μεταχειριζόμενος επίτηδες ως έρμαιον την εις ην ευρί­ σκοντο ούτοι ψυχικήν ορμήν και το πάθος αυτών». Κήρυξε, επίσης, «αθώους τους λοιπούς κατηγορου μένους: 1) Κων/νον Γκιζερίδην, 2) Αθαν. Κ. Γκιζερίδην, 3) Νικ. Βαtτσην, 4) Δημοσθ. Ν. Βαtτσην 5) Ιωάν. Ελαφροπάτην, 6) Αβραάμ Μπαξεβανίδην, 8) Ευάγγ. Τσανάκαν, απασών των ως άνω πράξεων». *

Η υπόθεση των φοιτητών και τα γεγονότα που προκάλεσε η δράση των ΕΑΣΑΔιτών στα χωρία της επαρχίας Φαρσάλων, Δεμερλί, Σιμικλί, Σατερλί,

296

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Μουζάκι και Ανωχωρίου, απασχόλησε το Ε.Δ.Δ. Λάρισας και στη συνεδρία­ ση της 5ης Απριλίου του 1947, με κατηγορουμένους 28 κατοίκους των χωριwν Σιμικλί και Σταυρού (Δεμερλί). Επρόκειτο για τους ίδιους 28 κατηγορουμένους των οποίων η δίκη χωρί­ στηκε στις 25 Οκτωβρίου 1946 με την υπ' aριθμ. 221/1946 απόφαση του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, όπως γνωρίζουμε, για μεν τους επτά (7) επειδή δεν είχαν κλητευθεί, και για τους άλλους είκοσι ένα (21) αναιτιολόγητα, με την υπ' aριθμ. 222/1946 του ίδιου δικαστηρίου. Τους βάρυναν οι κατηγορίες ότι ήταν μέλη της οργά­ νωσης Ε.Α.Σ.Α.Δ. , ότι συνεργάζονταν με τους Γερμανούς και μετείχαν σε εμπρησμούς οικιwν σε διάφορα χωριά, καθwς και η σύλληψη και κράτηση στα κρατητήρια του Ε.Α.Σ.Α.Δ., στο Δεμερλί, διαφόρων ατόμων. Κατηγορίες γνωστές από τις δίκες που είχαν προηγηθεί, για τις οποίες θεωρw ότι δεν είναι απαραίτητη η καταχwρηση του σχετικού κατηγορητηρίου για να γνωρίσουμε περισσότερες λεπτομέρειες. Την ομάδα των κατηγορου μένων αυτής της δίκης την αποτελούσαν οι εξής: 1) Ελευθ. Κ. Οικονομίδης, 2) Αθαν. Σκουμπωτής, 3) Σάββας Χατζηα­ ντωνίου, 4) Αθαν. Παπαναξαγόρας κάτοικοι Σιμικλί, Σταυρού (Δεμερλί), παρόντες, 5) Γεwργ. Μπακαλάκης, 6) Κων. Διαμανη1ς, 7) Ελευθ. Οικονόμου, 8) Θ. Αργυρόπουλος, 9) Ανδρ. Ψύλλας, 10) Μαρία, θυγατέρα Κων/νου Μπαλτά, 11) Αντ. Πέτρου, 12) Βάιος Μπάτζιος, 13) Ι. Χρήστου, 14) Νικ. Λιά­ πης, 15) Κων. Γκιζερίδης, 16) Αθ. Γκιζερίδης, 17) Ιωάν. Γκιζερίδης, 18) Αθ. Τσουράπας, 19) Απ. Μπούνιας, 20) Γ. Χατζηαντωνίου, 21) Δημοσθ. Βαtτσης, 22) Κων. Μπαλτάς, 23) Νικ. Βαtτσης, 24) Δημ. Ζαγανάς, 25) Χρ. Σούρλας, 26) Αλέξ. Μπαλτάς, 27) Απ. Γκιζερίδης, 28) Γρ. Σούρλας, κάτοικοι Σιμικλί, Σταυ­ ρού (Δεμερλί), απόντες. Οι τέσσερις πρwτοι από τους κατηγορουμένους, οι οποίοι και εμφανίστη­ καν στο δικαστήριο ήταν κρατούμενοι, γι' αυτό «κατά διαταγήν του Προέ­ δρου, προσ1Ίχθησαν εις το ακροατήριον ( . . . ) ελεύθεροι δεσμwν, υπό στρατιω­ τwν απλwς φυλασσόμενοι». Οι Ελευθέριος Οικονόμου, Βάιος Μπάτζιος και Αθανάσιος Τσουράπας, ερημοδικάστηκαν, ενw με την υπ' aριθμ. 105γ/1947 απόφαση του Ε.Δ.Δ. Λάρισας διατάχθηκε ο χωρισμός της δίκης, «ως μη κλη­ τευθέντας», για τους: 1) Γεwργιο Μπαλαλάκο, 2) Κωνσταντίνο Διαμαντή, 3) Θεόδωρο Αργυρόπουλο, 4) Ανδρέα Ψύλλα, 5 ) Μαρία, θυγατέρα Κωνστα­ ντίνου Μπαλτά, 6) Αντ. Πέτρου, 7) Ιωάννη Χρήστου, 8) Νικόλαο Λιάπη, 9) Κωνσταντίνο Γκιζερίδη, 10) Αθανάσιο Γκιζερίδη, 11) Ιωάννη Γκιζερίδη, 12) Απόστολο Μπούνια, 13) Γεwργιο Χατζηαντωνίου, 14) Δημοσθένη Βαtτση, 15) Κωνσταντίνο Μπαλτά, 16) Νικόλαο Βαtτση, 17) Δημήτριο Ζαγανά, 18) Χρήστο Σούρλα, 19) Αλέξανδρο Μπαλτά, 20) Απόστολο Γκιζερίδη, 21) Γρη­ γόριο Σούρλα, κατοίκους Σιμικλί, Σταυρού (Δεμερλί), οι οποίοι δεν εμφανί­ στηκαν στο δικαστήριο. Στη δίκη αυτή, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 105γ και 105δ/1947 πρακτικά του δικαστηρίου, οι μάρτυρες κατέθεσαν:

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΙΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

297

Μάρτυρες κατηγορίας:

Σταύρος Δ. Γκουντέλας, κάτοικος Δεμερλί, γεωργός, ετών 33. Ότε εγένοντο αι κατηγορούμεναι πράξεις, εγώ δεν ήμουν στο χωριό και απουσίαζα. Δεν έμαθαν όμως ποίοι εσκότωσαν τους φοιτητάς, ούτε και να έκαμαν τίποτε οι παρόντες κατηγορούμενοι. Χρήστος Γεωργίου Ζεϊμπέκης, κάτοικος Δεμερλί, γεωργός, ετών 36. Δεν γνωρίζω τίποτε να έκαμαν οι κατηγορούμενοι. Ο μηνυτής Σαραφάκης είναι φυλακή. Ευστράτιος Κων/νου Ξακουστός, κάτοικος Δεμερλί, γεωργός, ετών 47. Κατά τον χρόνον της πράξεως δεν ή μην στο χωριό, διότι ηργαζόμην εις έτερον χωριόν. Όταν επέστρεψα στο χωριό μου, είδα τόσον το σπίτι μου όσο και άλλων καμένα. Επληροφορήθην ότι ταύτα έκαυσε ο Μπαλτάς εκδικούμε­ νος τον φόνον του υιού του υπό των ανταρτών. Εμμανουήλ Κων/νου Μαλαματινός, κάτοικος Δεμερλί, γεωργός, ετών 36. Ό,τι εγένετο στο χωριό μας το έκαμε ο Μπαλτάς εξ αιτίας του φόνου του υιού του εκ μέρους των ανταρτών. Δημήτριος Γεωργίου Χούλος, κάτοικος Σταυρού, γεωργός, ετών 64. Ούτε [εγώ] ξέρω τίποτε διά τους παρόντας κατηγορουμένους, οίτινες είναι από άλλο χωριό και όχι από το δικό μου. Πρόδρομος Προδρόμου Παρλακίδης, κάτοικος Σταυρού, γεωργός, ετών 37. Δεν 1Ίκουσα να έκαμαν τίποτε οι παρόντες κατηγορούμενοι. Γεωργία, σύζ. Θωμά Πατσουράκου, κάτοικος Σταυρού, οικοκυρά, ετών 21. Όταν εγένετο το κάψιμο των σπιτιών, ημείς είμεθα κλεισμένοι στο σχολείο και δεν ξέρουμε ποίος έκαψε ταύτα. Δεν ήκουσα να έκαμαν τίποτε οι παρό­ ντες κατηγορούμενοι. Ελευθερία Σοφ. Δημαρά, κάτοικος Σταυρού, οικοκυρά, ετών 26. Ό,τι έγινε έγινε διότι οι αντάρτες σκότωσαν το παιδί του Μπαλτά. Διά τον φόνον των φοιτητών δεν γνωρίζω τίποτε. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 105δ/1947 απόφασή του, κ1Ίρυξε αθώους «λόγω αμφιβολιών τους κατηγορουμένους [παρόντες και ερήμην δικαζομέ­ νους, επτά (7) τον αριθμό] επί ταις διά του κατηγορητηρίου αποδιδομένες αυτοίς πράξεσι»206. 206. Πρόκειται για τις πράξεις που περιλαμβάνονται στο διατακτικό της υπ' αριθμ. 223/25. 10.1946 απόφασης του Ε.Δ.Δ. Λάρισας. Βλ. σ. 292.

ΣfΑΥΡΟΣ ΑΣfΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

298

*

Ακολούθησαν άλλες δύο δίκες στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας, στις 29 Νοεμβρίου 1947, για τα ίδια γεγονότα στα χωριά που έχουν προαναφερθεί, και με τις ίδιες κατηγορίες κατά των αυτών, περίπου, προσώπων. Κατά τα υπ' aριθμ. 310/1947 πρακτικά του δικαστηρίου στην πρώτη από αυτές τις δίκες κατηγο­ ρούμενοι ήταν οι εξής: 1) Θεόδ. Αργυρόπουλος, 2) Αντών. Πέτρου, 3) Νικόλ. Λιάπης, 4) Κων/νος Γκιζερίδης 5), Γεώργ. Χατζηαντωνίου, 6) Δημοσθ. Βαί:τσης, 7) Κων/νος Μπαλτάς, 8) Νικόλ. Βαί:τσης, κάτοικοι Σιμικλί και Δε­ μερλί, παρόντες, 9) Γεώργ. Μπακαλάκης, 10) Κων/νος Διαμαντής, 11) Ανδρ. Ψύλλας, 12) Μαρία Μπαλτά, 13) Ιωάν. Χρήστου, 14) Αθαν. Γκιζερίδης, 15) Ιωάν. Γκιζερίδης, 16) Απόστ. Μπούνιας, 17) Δημ. Ζαγανάς, 18) Χρ. Σούρλας, 19) Αλέξ. Μπαλτάς, 20) Απόστ. Γκιζερίδης και 21) Γρηγ. Σούρλας, κάτοικοι Σιμικλί και Δεμερλί, απόντες. Οι ίδιοι κατηγορούμενοι είχαν παραπεμφθεί στο ακροατήριο του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, στις 5 Απριλίου 1947, αλλά η δίκη τους είχε χωριστεί με την υπ' aριθμ. 105γ/1947 απόφασή του, επειδ1Ί δεν είχαν κλη­ τευθεί. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν από το δικαστήρ ιο, σύμφωνα με τα προα­ ναφερθέντα 310/1947 πρακτικά του, κατέθεσαν τα εξής:

Σταύρος Δημ. Γκουντέλας, γεωργός, κάτοικος Δεμερλί, ετών 44. Δεν ξέρω να έκαμαν τίποτε οι παρόντες κατηγορού μενοι, τους οποίους γνωρίζω διότι είναι χωριανοί μου. Τόσον αυτοί όσον και οι απόντες κατηγο­ ρούμενοι ήσαν καταδιωκόμενοι υπό των ανταρτών. Άκουσα ότι οι Ζαγανάς και Καρακαντάς ήσαν λεγεωνάριοι. Βασίλειος Γεωργίου Μεσίτσας, γεωργός, κάτοικος Δεμερλί, ετών 40. Δεν γνωρίζω τίποτε περί των κατηγορουμένων πράξεων, ούτε και ήκουσα τι εις βάρος των κατηγορουμένων, ούτε ότι ελεηλατ1Ίθησαν οικίαι. Πρόδρομος Προδρόμου Παρλακίδης, κάτοικος Σταυρού, γεωργός, ετών 38. Κατά τον χρόνον τελέσεως των κατηγορουμένων πράξεων ευρισκόμην εις στρατόπεδον, συλληφθείς υπό των Γερμανών. Ότε αφέθην ελεύθερος, έμα­ θαν τα γεγονότα. Ταύτα όμως τα απέδιδαν οι κουμμουνισταί στους κατηγο­ ρουμένους διότι είχαν εναντίον των να κάμνουν. Γεωργία Θωμά Πατσουράκου, κάτοικος Σταυρού, οικοκυρά, ετών 22. Το μόνον που γνωρίζω είναι ότι ο Τσαμάλας ήτο ΕΑΣΑΔίτης. Ελευθερία Σοφ. Δημαρά, κάτοικος Σταυρού, οικοκυρά, ετών 27. Δεν γνωρίζω τίποτε περί των κατηγορουμένων πράξεων, ούτε για τον Τσαμάλαν γνωρίζω τίποτε.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

299

Το δικαστήριο, με την υπ' αριθμ. 310/1947 απόφασ11 του, «εκήρυξεν άπα­ ντας τους κατηγορουμένους αθώους, λόγω αμφιβολιών, των εν τω κατηγορη­ τηρίω πράξεων»207 . *

Για τη δεύτερη και τελευταία δίκη των γεγονότων τα οποία διαδραματίστη­ καν στα χωριά Δεμερλί-Σταυρός και Σιμικλί-Πολυνέρι, που έγινε στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας την ίδια ημέρα -29 Νοεμβρίου 1947- και αμέσως μετά την προηγού­ μενη, μας ενημερώνουν τα υπ' αριθμ. 3 11/1947 πρακτικά του δικαστηρίου . Κατηγορούμενοι ήταν οι: 1) Κων. Μπαλτάς, 2) Αθ. Κ. Μπαλτάς, 3) Κων. Γκιζερίδης, 4) Χρ. Βερβέ­ ρας, 5) Αθ. Πέτρας, 6) Ελευθ. Βλαχάκης, 7) Ευάγγ. Τσαμάλας ή Τζέλας, 8) Αναξ. Γεωργουσόπουλος, κάτοικοι Σταυρού-Δεμερλί, παρόντες, 9) Αθ. Γκιζε­ ρίδης, 10) Ν. Γκιζερίδης, 11) Χρ. Τύμπας, 12) Γεώργ. Πατσουράκος, 13) Γεώργ. Γκέβρος, 14) Βάιος Μπάτζιος, 15) Γ. Μπακαλάκης, 16) Χρυσόστ. Τσα­ μουλάκος, 17) Αθ. Καραντανάς, 18) Απ. Μπούνιας, 19) Ελευθ. Οικονόμου, 20) Γεωργ. Ντουμπατζής, 21) Δημ. Ζαγανάς, κάτοικοι ωσαύτως απόντες. Το δικαστ1Ίριο επέτρεψε την ερημοδικία των απόντων κατηγορουμένων και ο γραμματέας, με εντολή του Προέδρου, ανέγνωσε τη μήνυση και την ένορκη κατάθεση του μηνυτή Κων. Ζαφειρόπουλου. Οι μάρτυρες που αμέσως εξετάστηκαν, κατέθεσαν τα εξής:

Αθανάσιος Ν. Ντουρίφας, κάτοικος Δεμερλί, γεωργός, ετών 43. Ο μηνυτής λέγει ψέματα ότι του έκαψαν το σπίτι διότι αυτός δεν είχε τοι­ ούτο. Τους Μπαξεβαναίους τους συνέλαβαν και τους εσκότωσαν ουχί οι κατηγορούμενοι αλλά δύο καπεταναίοι από την Μακεδονία, ων δεν γνωρίζω τα ονοματεπώνυμα. Ο Κ. Μπαλτάς έκαψε κάνα δυο σπίτια διότι οι αντάρτες του σκότωσαν ένα παιδί του. Σωκράτης Αν. Τζίνος, κάτοικος Δεμερλί, γεωργός, ετών 41. Ο μηνυτής δεν είχε σπίτι. Δεν ξέρω να έκαμαν τίποτε οι κατηγορούμενοι, οίτινες κατεδιώκοντο από τους αντάρτες. Αθαν. Μπαξεβάνης, κάτοικος Δεμερλί, γεωργός, ετών 19. Ουδέν προσθείς. Σταύρος Δη μ. rκουντάλας, κάτοικος Δεμερλί, γεωργός, ετών 43. Δεν ξέρω να έκαμαν τίποτε οι κατηγορούμενοι εκτός από τον Κ. Μπαλτά, όστις από αγανάκτησιν, διότι οι αντάρτες του σκότωσαν το παιδί, έκαυσε κάνα δυο σπίτια. 207. Ποιες ήταν οι κατηγορίες που τους βάρυναν τις γνωρίζουμε από το διατακτικό της υπ' aριθμ. 223/25.10.1946 απόφασης του Ε.Δ.Δ. Λάρισας. Βλ. σ. 292.

300

ΣΓΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Χρήστος Γ. Ζεϊμπέκης, κάτοικος Δεμερλί, γεωργός, ετών 36. Ό,τι και ο ανωτέρω μάρτυς. Βασίλειος Γ. Μουσίτσας, κάτοικος Δεμερλί, γεωργός, ετών 39. Δεν έκαμαν τίποτε οι κατηγορούμενοι. Ό,τι είπα στην ανάκρισιν δεν είναι αληθές. Τα είπα διότι επιέσθην από τους κουμμουνιστάς. Μενέλαος Γκίνος, κάτοικος Δεμερλί, γεωργός, ετών 48. Δεν έκαμαν τίποτε οι κατηγορούμενοι, εκτός από μερικούς ξένους που ήλθον στο χωριό και έκαψαν μερικά σπίτια. Πρόδρομος Περλακίδης, κάτοικος Σταυρού, γεωργός, ετών 38. Δεν γνωρίζω τίποτε διά τας κατηγορουμένας πράξεις, διότι εγώ, τότε, εκρατούμην εις στρατόπεδον συγκεντρώσεως συλληφθείς υπό των Ιταλών. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 311/1947 απόφασή του, «εκ1Ίρυξεν αθώ­ ους τους κατηγορουμένους των εν τω κατηγορητηρίω πράξεων208 λόγω αμφι­ βολιών, δεχθέν επί πλέον, ότι ο εκ των κατηγορουμένων Κων. Μπαλτάς διά τας εν τω κατηγορητηρίω πράξεις της παραβάσεως του άρθρου 1 εδάφ. δ' και ζ' έδωκε λόγον εις την δικαιοσύνην, απαλλαγείς δυνάμει της υπ' aριθμ. 241/ 1947 αποφάσεως του δικαστηρίου τούτου».

5. ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ (Μπουχλάρ). Στο χωριό Μπουχλάρ ξεχώριζε ο Χρήστος Κ. Μακρής γιατί ήταν ο εφημέριός του, ήταν πολύτεκνος και ένθερμος πατριώτης. Όλα τα μέλη της οικογένειάς του στην αρχή ήταν μέλη των ΕΑΜικών αντιστασιακών οργανώσεων. Ο γιος του Νικόλαος πήγε στο aντάρτικο και είχε συλληφθεί από τους Ιταλούς. Έμεινε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης της Λάρισας επί 2 χρόνια και, μόλις τον άφησαν ελεύθερο, ξαναπήγε aντάρτης στον Ε.Λ.Α.Σ. Τον Χρήστο Μακρή -παπα-Μακρή-, το 1943, τον συνέλαβαν οι αντάρτες και τον κακοποίησαν, προφανώς γιατί εγκατέλειψε το Ε.Α.Μ. και εμφανίστηκε ως ΕΔΕΣίτης, ενώ παράλληλα ο Ε.Λ.Α.Σ. δήμευσε την περιουσία του. Ο άλλος γιος του, ο Γεώρ­ γιος, κατατάχτηκε στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Την 24η Απριλίου 1 944, γερμανική φάλαγγα, στην οποία μετείχε και ο Γεώργιος Μακρής, περικύκλωσε το χωριό. Εκείνη την ημέρα ο Χρ. Μακρής ήταν έτοιμος να αναχωρήσει για τη Λάρισα, με σκοπό να πείσει τον γιο του Γεώργιο να εγκαταλείψει το Ε.Α.Σ.Α.Δ. για τους μεν, να υποδεχθεί τους Γερ­ μανούς που κατέφθασαν σε λίγο για τους δε. Γεγονός είναι ότι ο παπα­ Μακρής και οι άλλοι του γιοι, ένοπλοι, υποδέχθηκαν τους Γερμανούς και τους 208. Βλ. διατακτικόν υπ' αριθμ. 223/25.10.1946 απόφασης Ε.Δ.Δ. Λάρισας, σ. 292.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΙΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

301

διευκόλυναν στις έρευνες, τις συλλ1Ίψεις και τις λεηλασtες που ακολούθησαν. Τη νύχτα που προηγήθηκε, ή πριν τα χαράματα της tδιας ημέρας, αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ., tσως γιατt γνώριζαν τις προθέσεις του, συνέλαβαν τη σύζυγό του και τις θυγατέρες του, τις οποtες μετέφεραν σε άλλο χωριό που ήταν υπό τον έλεγχό του. Αργότερα, ένας από τους συλληφθέντες εκεtνη την ημέρα, ο Ευάγ­ γελος Νεμπεγλεριώτης, κρεμάστηκε στον Δοξαρά από τους Γερμανούς. Μετά την Απελευθέρωση, η Κατtνα, χήρα Ευαγγέλου Νεμπεγλεριώτη, κάτοικος Μπουχλάρ, κατέθεσε μήνυση κατά του Χρ1Ίστου Κ. Μακρή και των γιων του: Ευαγγ. Χρ. Μακρ1Ί, Κων/νου Χρ. Μακρή, Γεωργ. Χρ. Μακρή, Θεοχ. Χρ. Μακρή, και Νικολάου Χρ. Μακρή, κατοtκων Αγtου Γεωργtου . Η δtκη τους προσδιορtστηκε για τη 16η Νοεμβρtου 1945, αλλά στο δικαστήριο εμφα­ νtστηκαν μόνον ο Χρήστος Κ. Μακρ1Ίς και ο γιος του Ευάγγελος Χρ. Μα­ κρής, ενώ οι άλλοι κατηγορούμενοι δεν προσήλθαν. Στη δtκη αυτ11 εκτός από τη μηνύτρια, ως πολιτικώς ενάγουσα, παρέστη και η Ουρανία, σύζυγος Σωτ. Τασιόπουλου, κάτοικος Μπουχλάρ, για τον φόνο του αδελφού της Δημητρίου Κατσαρού, τον οποίον aπαγχόνισαν στον Δοξαρά. Οι παρόντες κατηγορούμενοι Χρήστος Κων/νου Μακρής και Ευάγγ. Χρ. Μακρής ήταν προφυλακισμένοι και οδηγήθηκαν στο δικαση1ριο δέσμιοι και με συνοδεία, αλλά με διαταγή του Προέδρου «Προσήχθησαν εις το ακροατή­ ριον ελεύθεροι δεσμών, υπό στρατιωτών απλώς φυλασσόμενοι». Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 19α/1945 απόφασή του, διέταξε τον χωρι­ σμό της δίκης για τους Γεώργ. Χρ. Μακρή, Θεοχ. Χρ. Μακρή και Νικόλαο Χρ. Μακρή, «ως μη νομίμως κλητευθέντες», και την πρόοδο της δίκης για τους υπολοίπους. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν κατέθεσαν τα παρακάτω, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 19, 19α, 19β/1945 πρακτικά του δικαστηρίου:

Κατίνα, χήρα Ευαγγ. Νεμπεγλεριώτου, κάτοικος Αγίου Γεωργίου, οικοκυρά, ετών 45. Ο κατηγορούμενος Χρ. Μακρής, μαζί με τα παιδιά του, μας έφεραν εις το χωριό γερμανική φάλαγγα και, αφού περιεκύκλωσαν το χωριό, ήρχισαν την συγκέντρωσιν όλων των ανθρώπων εις την πλατείαν. Με τους Γερμανούς ήτο και ο υιός του Χρ. Μακρή, Γεώργιος, οπλισμένος. Εις το ιδικόν μου σπίτι ήλθε ο Ευάγγελος Μακρής οπλισμένος και ζητούσε τον άνδρα μου και επειδή δεν βρήκε αυτόν πήρε εμένα εις την πλατείαν. Ήτο εκεί και ο κατηγορού μενος Χρ. Μακρ1Ίς, ιερεύς, όστις περιποιείτο τους Γερμανούς, είχε δε ούτος πιστόλι, ενώ και τα παιδιά του είχαν όπλα και έτρεχαν εις όλα τα σπίτια με τους Γερ­ μανούς και τα ερευνούσαν διά την ανεύρεσιν όπλων. Οι αντάρτες είχαν πλη­ ροφορίες ότι ο Γεώργιος Μακρής ήλθεν εις την Λάρισαν καταταγείς εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και επρόκειτο να έλθη εις το χωριό με Γερμανούς. Συνέλαβαν περί ώραν 3-4 πρωινήν της αυτής η μέρας τα κορίτσια και την γυναίκα του Χρ. Μακρή και τας πήραν μαζί των. Ταυτοχρόνως με την έρευναν των όπλων, λεηλάτησαν και πολλά σπίτια. Ε μένα δεν μου πήραν τίποτε διότι δεν είχα

302

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΊ'ΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

τίποτε καθ' ότι φτωχή, τον δε δάσκαλο Κων. Νώτην τον ετραυμάτισαν οι Γερ­ μανοί καθώς έφευγε διά να σωθή. Ο άνδρας μου συνελήφθη έξω εις τα χωράφια και τον έφεραν εδώ εις το στρατόπεδον. Ήλθαμε αργότερον εδώ και πήγαμεν εις τον Χρ. Μακρήν, όστις έφυγε με τους Γερμανούς και εγκατεστάθη ενταύθα και έγινε αρχηγός του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και έκοβε το μαχαίρι του, διά να μεσολαβήσει διά την απελευ­ θέρωσίν των. Μας είπεν να φύγωμε. Μας είπεν δε ότι έχει τόση δύναμη ώστε οι Γερμανοί του δίδουν 50 αεροπλάνα να κάψη όλα τα χωριά. Έπειτα από ημέρας ο άνδρας μου εκρεμάσθη εις τον Δοξαρά μαζί με άλλους. Τους Γερμα­ νούς έφεραν εις το χωριό διά να πιάσουν τα στελέχη του Ε.Α.Μ. Ολόκληρος η οικογένεια του παπά ήτο εις το Ε.Α.Μ., καθώς και ο ίδιος, και έπειτα έφυγαν. Ποιος κρέμασε τον άνδρα μου δεν γνωρίζω. Ο Χρ. Μακρής κατεδικάσθη υπό των Γερμανών διά κλοπάς,209 κατόπιν δε τον είχαν κρατούμενο οι αντάρτες και με την συνθηκολόγησιν αφέθη ελεύθερος. Συνε­ λήφθη δε εκ νέου με την μήνυσίν μου . Όταν η οργάνωσις επληροφορήθη ότι ο υιός του Χρ. Μακρ1Ί [Γεώργιος] πήγε εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ., τον επίεσε να έλθη να τον πάρη. Ούτος δε προσποιούμενος έφυγε το πρωί της αυτής ημέρας να έλθη εδώ [στη Λάρισα]. Στον δρόμο τον συνήντησε η φάλαγγα και γύρισε πίσω. Ο άνδρας μου δεν ήτο καταδιωκώμενος, απλώς ανήκε εις τον εφεδρικόν Ε.Λ.Α.Σ., ούτε όταν τον συνέλαβαν οι Γερμανοί είχεν όπλον μαζί του. Τον Νικ. Μακρήν είχαν πιάσει οι Γερμανοί και έμεινε εις το στρατόπεδον 2 χρό­ νια, όταν δε βγήκε ξαναπήγε εις τον Ε.Λ.Α.Σ. Τον Χρ. Μακρήν συνέλαβαν το 1943 οι αντάρτες και τον κτύπησαν. Την οικογένειαν τούτου την εκράτησαν αρκετόν καιρόν οι αντάρτες και κατόπιν την άφησαν ελευθέρα και επέστρε­ ψαν εις το χωριό. Την περιουσίαν του κατηγορουμένου Χρ. Μακρή την πήρε το Ε.Λ.Α.Σ. Ολόκληρη την οικογένειαν την πήρε εις τον λαιμόν του ο κατηγο­ ρού μενος ιερεύς Χρ. Μακρής. Εγώ δε, εάν ήμουν παπαδιά, θα τον έπνιγα. Όταν ήλθε ο Ευάγγελος Μακρής εις το σπίτι, μου έσπασε με το όπλον του την πόρτα και μπήκε μέσα. Διά την υπόθεσιν του Γκράβα δεν γνωρίζω τίποτε. Ως έμαθα, τα αυτά έκαμαν και εις άλλα χωριά οι κατηγορούμενοι.

Λαμπρινή, χήρα Απ. Βασαρδάνη, κάτοικος Λάρισας, εργάτρια, ετών 48. Λόγω του πολέμου διέμενα εις τον Άγιον Γεώργιον (Μπουχλάρ), οπότε ήκουσα φωνάς: «Θόδωρε, Θόδωρε, σήκω, έρχονται Γερμανοί». Σηκώθηκα δε και εγώ και βγήκα έξω και είδα τους Γερμανούς. Σταμάτησε δε η κούρσα εις το σπίτι του Θεοδόση και άρχισε να φωνάζη ο Γεώργ. Μακρής: «Πού είναι ο Θεοδόσης, που έχει τα χαρτιά». Σε λίγο έφθασαν και τα άλλα παιδιά του παπά, καθώς και ο ίδιος ο παπάς Χρ. Μακρής. Όλοι οπλισμένοι και επεδόθη­ σαν εις την λεηλασίαν. Έπειτα ήλθε ο Ευάγγ. Μακρής εις το σπίτι της Νεμπε209. Το πιθανότερο είναι να είχε καταδικαστεί σε φυλάκιση από το γερμανικό στρατοδι­ κείο στη δίκη των ΕΑΣΑΔιτών στο <<ΠΑΛΛΑΣ>>, για τις πολλές αρπαγές πραγμάτων κατά τις επιδρομές του Ε.Α.Σ.Α.Δ. σε διάφορα χωριά.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

303

γλεριώτου και, αφού την κτύπησε με το όπλο, την πi]ρε εις την πλατείαν. Αύτη ύβρισε τον παπά Χρ. Μακρi]ν εις την πλατείαν και αυτός έβγαλε πιστό­ λι και φοβέρισε. Το είδα εγώ με τα μάτια μου το πιστόλι. Ο Γεώργιος Μακρi]ς έφυγε από το χωριό την Παρασκευi]ν και Υ]λθε εδώ εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ., μάλιστα έγινε και αξιωματικός. Την οικογένειαν του Χρ. Μακρη πi]ραν, ολίγην ώραν πριν έλθουν οι Γερ­ μανοί, οι αντάρτες, εγώ δε το έμαθα μετά που Υ]λθαν οι Γερμανοί, οίτινες συνέλαβαν και τον σύζυγον της μηνυτρίας Νεμπεγλεριώτου και μαζί με άλλους τους μετέφεραν εδώ. Και δι' αντίποινα ενός σαμποτάζ, οι Γερμανοί εκρέμασαν εις τον Δοξαρά 24, μεταξύ των οποίων και τον Νεμπεγλεριώτην. Επίσης Υ]κουσα τον Γεώργ. Νεμπεγλεριώτην210 να φωνάζη: «Πού είναι ο Καρνάβας, θα του πιω το αίμα, 50 χωριά θα κάψω». Μετά από την επιδρομi]ν των Γερμανών, κατετάγησαν εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και τα άλλα παιδιά του παπά. Τους 24 εις τον Δοξαρά κρέμασαν οι ΕΑΣΑΔίτες, καθώς και εδώ εις την πλα­ τείαν κρέμασαν έναν, το δε παιδί του παπά, Γεώργ. Μακρi]ς, εφύλασε τούτον, ως φρουρός. Όλα τα παιδιά του Χρ. Μακρη Υ]σαν οπλισμένα και γύριζαν εις το χωριό και μάζευαν πράγματα. Η οργάνωσις του Ε.Α.Μ., πληροφορηθείσα ότι ο υιός του Χρ. Μακρη 1iλθεν εδώ και κατετάγη εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ., τον έπια­ σε [τον πατέρα του Χρ. Μακρi]] και του είπε να έλθη να τον πάρη διά να μη γίνη κακό εις το χωριό, και ξεκίνησε [ο Χρ. Μακρ1iς] το πρωί της αυτης ημέρας να έλθη εδώ, αλλά μόλις βγi]κε απ' έξω, Υ]λθαν οι Γερμανοί και γύρισε και αυτός εις το χωριό. Τότε το Ε.Λ.Α.Σ. έπιασε την οικογένειαν του παπά, πλην των αρρένων τέκνων του, και την π1iρεν μαζί του, διά να την έχη [ως όμηρο], διά να μην κάνουν κακό εις το χωριό ο παπάς και τα παιδιά του. Τούτο εγώ δικαιολογώ απολύτως. Εις το χωριό έμειναν μόνον λεγεωνάριοι, ΕΑΣΑΔίτες και όσοι συνεργάζονταν με τον παπά, οι άλλοι δε έφυγον. Ο Νικ. Μακρi]ς Υ]το εις τον Ε.Λ.Α.Σ. και τον έπιασαν οι Ιταλοί, τον έβαλαν εις το στρατόπεδον και, όταν ξαναβγi]κε από το στρατόπεδον, ξαναπi]γε εις τον Ε.Λ.Α.Σ. Την η μέρα εκείνην του πi]ραν οι αντάρτες το όπλον. Την οικογένειαν την πi]ραν οι αντάρ­ τες μιαν ώραν πριν έλθει η γερμανικη φάλαγγα εις το χωριό.

Ουρανία, σύζυγος Σωτ. Τασιόπουλου, κάτοικος Αγίου Γεωργίου, οικοκυρά, ετών 46. [Εξετάστηκε ανομωτί, λόγω αντίρρησης της υπεράσπισης]. Την 24ην Απριλίου 1944 Υ]λθεν η γερμανικη φάλαγγα, μόλις δε έφθασαν, Υ]λθαν εις το σπίτι μου οι Γεώργιος και Θεοχάρης Μακρi]ς και ο εκ τούτων Γεώργιος μου έβαλε το πιστόλι εις το αυτί μου και μου ζητούσε τα έγγραφα και τον Θεοδόσιον211 , και πi]ραν τα τσιγάρα, τσίπουρο και άλλα πράγματα και τα πi]γαν εις την πλατείαν. Έπειτα έμαθα ότι έπιασαν τον αδελφόν μου με 210. Προφανώς πρόκειται για τον Γεώργιο Χρ. Μακρ1Ί, γιο του ΕΑΣΑΔίτου ιερέα Χρ. Μακρ1l. 211. Κάποιον που μετείχε σε αντιστασιακ1Ί οργάνωση.

304

ΣΊΆ ΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

άλλους και τους έφεραν εδώ. Ήλθεν δε την επομένην ο άνδρας μου εδώ, έπια­ σε τον Χρ. Μακρήν και τον παρεκάλεσε να μεσολαβήση διά την απελευθέρω­ σιν και αυτός του είπεν: «Φύγε, αυτόν θα τον κρεμάσω, καθώς και σένα, και θα σου κάψω και το σπίτι». Είχα ακούσει ότι το παιδί του παπά πήγε εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και φοβηθ1Ίκαμε ότι θα έκαμνε κακό εις το χωριό μας. Έγινε ένα σαμποτάζ και τον αδελφό μου, Δημ. Κατσαρόν, μαζί με άλλους 23, εκρέμα­ σαν εις τον Δοξαρά. Τους Γερμανούς εις το χωριό μας τους έφερεν ο κατηγο­ ρούμενος Χρ. Μακρής, ιερεύς, τούτο δε το βγάζω εκ του ότι ήλθεν ο υιός του Γεώργιος Μακρής και κατετάγη εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και εκ του ότι μόλις 1Ίλθαν οι Γερμανοί έτρεξαν και τους κατέδιδον διάφορους. Ο παπάς Χρ. Μακρής και τα παιδιά του ήσαν όλοι οπλισμένοι. Την μήνυσιν έκαμα μόνη μου, ελθού­ σα προς τούτο εδώ από το χωριό. Έμαθα ότι μετά από το χωριό μας, πήγαν και εις άλλα χωριά και έκαμαν τα ίδια.

Βασιλική, σύζυγος Αχιλ. Καρνάβα, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 30. Ο υιός του κατηγορουμένου Χρ. Μακρή, Γεώργιος Μακρής, ήλθε εδώ την Παρασκευήν και κατετάγη εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Επρόκειτο δε την Κυριακήν να φέρη τους Γερμανούς εις το χωριό και δι' αυτό ο παπάς Χρ. Μακρής παρέτει­ νε την εκκλησίαν μέχρι το μεσημέρι και τακτικά παρατηρούσε προς τον δρό­ μον της Λαρίσης, αλλά δεν ήλθαν την Κυριακ1Ίν, έφθασαν δε την Δευτέραν το πρωί, και ήλθεν εις το σπίτι μου ο Γεώργιος Μακρής και μου ζητούσε τον άνδρα μου , πλην όμως ούτος δεν ήτο εκεί, ο δε Ευάγγ. Μακρής πήγε εις το σπίτι της Νεμπεγλεριώτου και ζητούσε τον άνδρα της. Ήσαν όλοι οπλισμένοι. Από τον αδελφόν της Τασιοπούλου πήραν τσιγάρα, τσίπουρο και άλλα πράγματα. Η οργάνωσις, πληροφορηθείσα ότι το παιδί του Χρ. Μακρή πήγεν εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ., εκάλεσε τούτον και του είπε να έλθη να τον πάρη διά να μη γίνη κακό εις το χωριό μας, και αυτός είπεν ότι έφυγε και του πήρε και χρΊ1μα­ τα διά να φκιάση τα δόντια του. Ο παπάς έβαλε και συνδέσμους, μάλιστα εις το χωριό μας έβαλε τον Καρ­ πουζούλην. Τον άνδρα μου εσκότωσαν την δεύτερη φορά που 1Ίλθαν οι Γερ­ μανοί. Τον Νικολ. Μακρήν δεν είδα καθόλου, ενώ αντιθέτως τον Ευάγγ. Μακρ1Ίν τον είδα με όπλο βραχύκαννον που έσπασε την πόρτα της Νεμπεγλε­ ριώτου. Ο Θεοχάρης Μακρής ήτο και αυτός οπλισμένος. Ο Χρ. Μακρής, μόλις είδε τους Γερμανούς, χάρηκε πολύ, είχε πανηγύρι. Ο άνδρας μου εκοι­ μάτο εις τα χωράφια, αλλά παρουσιάσθηκε ένα φίδι και έφυγε διά το σπίτι μας και τότε τον ετραυμάτισαν οι Γερμανοί. Τον Χρ. Μακρήν τον κτύπησαν διότι τον έπιασαν με ένα σημείωμα εις το παγούρι, και απεπειράθη να κτυπή­ ση με μία σούβλαν έναν ΕΛΑΣίτην. Ζήσης Χαδούλη Τσαπράζης, κάτοικος Λάρισας, ζωγράφος, ετών 32. Κατά την περίοδον του πολέμου έμενα εις το Τουρκομουσλί [σημερινό Φιλίκια] και την 24ην Απριλίου 1944 και περί ώραν 1 μ.μ. ήλθον οι Γερμανοί με τους κατηγορουμένους Χρ. Μακρήν και Γεώργ. Μακρήν και έκαμαν δια-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΙΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

305

φόρους συλλήψεις. Μάλιστα εγώ συνηντ1Ίθην με τον Χρ. Μακρ1Ίν και μου είπεν ότι ζητούσε την οικογένειά του, την οποία πήραν οι αντάρτες αλλά και, ταυτόχρονα, και να εκδικηθή. Συνέλαβαν 5-6 άτομα, μεταξύ των οποίων και εμέ, μάλιστα εμένα με κτύπησαν συνάμα. Ποιος υπέδειξε να μας συλλάβουν, δεν αντελήφθην. Την έδρα τους οι Γερμανοί εκείνην την ημέραν την είχαν εις το Μπουχλάρ και απ' εκεί έκαμαν επιδρομάς εις τα άλλα χωριά. Εγώ δεν δικαιολογώ τόσον τον Χρ. Μακρήν, όσον και τον υιό του Γεώργιον, που πήγαν εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Επίσης επληροφορ1Ίθην ότι, μέχρι της διαλύσεως του Ε.Δ.Ε.Σ., ο Χρ1Ίστος Μακρής αν1Ίκε οικογενειακώς εις τον Ε.Δ.Ε.Σ. Εγώ την σύλληψίν μου την αποδίδω εις τον ιερέα Χρ. Μακρ1Ίν, διότι, εάν δεν ήρχετο αυτός, δεν θα με έπιαναν οι Γερμανοί. Εις το Μπουχλάρ είδα τους Θεοχάρην και Γεώργ. Μακρ1Ίν, ο Ευάγγ. Μακρής ήτο συνοδεία των συλληφθέντων. Εις το στρατόπεδον έμαθα ότι ο Γεώργιος πήγε εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και ότι η οργάνωσις του χωριού έπεισε τον Χρ. Μακρήν να έλθη να τον πάρη. Ο Κατσαρός μου είπεν ότι ο Ευάγγ. Μα­ κρής είχεν όπλον. Τους συλληφθέντας ασφαλώς υπέδειξαν οι κατηγορούμε­ νοι. Την οικογένειαν του παπά-Μακρή την πήραν οι αντάρτες διά να την έχουν ως όμηρον διά να μην κάνουν κακό στο χωριό οι κατηγορούμενοι. Εγώ εγνώριζα έναν μηχανικόν, όστις εν1Ίργησε και απελύθην εκ του στρατοπέδου. Τότε ο πρόεδρος της κοινότητος δεν ήτο ο Αχ. Νανούλης, αλλά ο Ποντικό­ πουλος. Ο Νανούλης ήτο πρόεδρος της λα"ίκ1Ίς επιτροπής. Εκείνην την ημέ­ ραν εφόνευσαν οι Γερμανοί και τον ανεψιό του Νανούλη. 'Ισως οι αντάρτες να 1Ίθελαν να πιάσουν τα άρρενα μέλη της οικογενείας του Χρ. Μακρή, αλλά δεν τον βρήκαν και πήραν τα θήλεα. Τας γυναίκας που συνέλαβαν [ ... ] τας πήραν από το στρατόπεδον εις την ελληνικ1Ίν αστυνομίαν. Στο σημείο αυτό η συνεδρίαση του δικαστηρίου διακόπηκε γιατί είχε περάσει η ώρα και η εξέταση των μαρτύρων συνεχίστηκε την επομένη ημέρα.

Ιωάννης Ανδρέου Γκράβας, κάτοικος Λάρισας, σαγματοποιός, ετών 36. Ο Χρ. Μακρ1Ίς και τα παιδιά του κατετάγησαν εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και, επει­ δ11 εγνώριζον ότι εγώ 1Ίμην ΕΑΜίτης, εφρόντιζον να με εύρου, να με συλλά­ βουν, μάλιστα μου ζητήσανε και σιτάρι της «Αλληλεγγύης». Ο παπα-Μακρής, ως έμαθον, π1Ίγαινε εις τα κρατητήρια και τους εξεβίαζε να εγγραφούν εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ., είχεν δε ούτος εξέχουσαν θέσιν εν τη διοικήσει του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Εγώ δεν εγκατέλειψα την Λάρισαν εξ αιτίας του παπά. Σήμερον δεν έρχονται μάρτυρες διότι τρομοκρατούνται. Θεόδωρος Γεωργίου Λιάπης, κάτοικος Αγίου Γεωργίου, γεωργός, ετών 49. Εις τας 24 Απριλίου 1944 συνελήφθην και εγώ υπό των Γερμανών και μας ωδ1Ίγησαν εις τον Γερμανό διοικητήν, όστις μας είπεν ότι δεν 1Ίμην εγώ εις την κατάστασιν των προς σύλληψιν, αλλά ο Γεώργ. Μακρής, όστις είχε και όπλον, επέμεινε να μας πάρη, δι' αντίποινα, διότι οι αντάρτες συνέλαβαν την οικογέ-

306

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΊ'ΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

νειάν του. Και με ενέκλεισαν εις το στρατόπεδον επί 5 η μέρας και αφέθην ελεύθερος. Μέχρι την ημέρα που 1Ίλθαν οι Γερμανοί εις το χωριό μας είχαμε μεγάλη ησυχία. Δεν έμαθα εάν ο παπάς είπεν εις τον υιό του να πηγαίνη εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Έγινε σύστασις εις τον παπάν να έλθη να πάρη τον υιό του από το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και εδέχθη ούτος, πλην όμως δεν πρόφθασε, διότι εν τω μεταξύ ήλθον οι Γερμανοί. Εκ των συλληφθέντων, 24 εκρεμάσθησαν εις Δοξαρά. Εκ των υστέρων έμαθα ότι έκαμον και λεηλασίας. Ο Κων. Μακρής είναι εις το χωριό και κάνει χωράφι. Υπάρχει εις το χωριό μας τρομοκρατία, κάθε μ1Ίνα έρχονται ένοπλες ομάδες και κτυπούν. Οι παρόντες κατηγορούμενοι δεν έχουν σχέσιν με την τρομοκρατίαν. Αύτη εκδηλούται από μίαν μόνον πλευ­ ράν, ενώ το Ε.Α.Μ. δεν ασκεί καθόλου τρομοκρατίαν. Ο Ευάγγελος Μακρής ήτο μέχρι χθες εις το χωριό, η αστυνομία δε, 1Ίτις έρχεται εις το χωριό μας, δεν τον συνέλαβεν. Εμένα κανείς δεν με τρομοκρά­ τησε. Ο Ν. Μακρής ήτο εις το Ε.Λ.Α.Σ. και συνελ1Ίφθη υπό των Ιταλών, παρα­ μείνας εις στρατόπεδον επί Vz έτος και, όταν βγήκε, ξαναπ1Ίγε εις τον Ε.Λ.Α.Σ. Η οικογένεια του Χρ. Μακρή ήτο εις το Ε.Δ.Ε.Σ. και, μετά την διάλυσιν της συμφωνίας Ε.Α.Μ.-Ε.Δ.Ε.Σ., τον κτύπησαν. Μετά όμως ησυχάσαμεν.

Γιαννούλα, συζ. Βησσ. Γιαβρή, κάτ/κος Αγίου Γεωργίου, οικοκυρά, ετών 40. Ο Χρ. Μακρής ήτο εις το χωριό όταν ήλθαν οι Γερμανοί, τους οποίους έφερε ο Γεώργιος Μακρής. Ο Κώστας Μακρής ήλθε εις το σπίτι μου με έναν Γερμανό και ζητούσε τα παιδιά μου, δεν είχε ούτος όπλον εις τα χέρια του, δεν τα βρήκε τα παιδιά μου και πήρε το κορίτσι και το ενέκλεισεν επί τέσσα­ ρας μήνας εις το στρατόπεδον. Ήλθεν, επίσης, την ιδίαν ώραν ένας Γερμανός και μου πήρε 150 οκάδες σιτάρι. Δεν γνωρίζω εάν ο παπάς ήθελε να πηγαίνη το παιδί του εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ο παπάς και τα παιδιά του ήσαν τριγύρω από τα γερμανικά αυτοκίνητα. Οι Γερμανοί ήλθαν και άλλη φορά εις το χωριό μας, χωρίς τους κατηγορουμένους. Ο κατηγορούμενος παπάς πήρε την οικο­ γένειά του από το χωριό του [και την έφερε] ενταύθα και τούτο διότι εφοβεί­ το, αφού του είχαν πάρει και τας γυναίκας οι αντάρτες. Αχιλλέας Νανούλης, κάτοικος Αγίου Γεωργίου, γεωργός, ετών 55. Την η μέραν εκείνην που ήλθαν οι Γερμανοί με τον Γεώργιον Μακρήν, τον οποίον δεν είδα να έχη όπλον, τα άλλα παιδιά του Χρ. Μακρή ήσαν άοπλα και έτρεχαν να βρουν την οικογένειάν των, την οποίαν απήγαγε ο Ε.Λ.Α.Σ. το βράδυ. Κατ' αρχάς είμεθα όλοι εις τον Ε.Λ.Α.Σ., άλλα όταν επ1Ίλθε η συμφω­ νία Ε.Α.Μ.-Ε.Δ.Ε.Σ., γραφήκαμε εις τον Ε.Δ.Ε.Σ., το δε χωριό μας ήτο σύνδε­ σμος του Ε.Δ.Ε.Σ: απ' εκεί περνούσαν όλοι όσοι ήθελαν να πηγαίνουν εις τον Ζέρβαν. Κατόπιν, όταν διελύθη η συμφωνία, μας έδειραν και γραφ1Ίκαμε ξανά εις το Ε.Α.Μ. Έπειτα ο Γεώργ. Μακρής έφυγε και ήλθε ενταύθα κατα­ ταγείς εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Οι Ευάγγελος και Κων/νος Μακρής έδειξαν καλήν διαγωγήν και δεν ανεμείχθησαν καθόλου. Ένας Γερμανός που ήξευρε ελληνι-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

307

κά μου είπε: «Πόσα παιδιά είναι αντάρτες;»· εγώ, ως πρόεδρος της κοινότη­ τος, του είπον «κανένας». Έπειτα μου ζήτησε 80 πρόβατα και του έδωσα. Έμαθα ότι μόνον από τον Αθ. Μπουλασίκην μερικά τσουβάλια σιτάρι πήραν. Όσους βρήκαν εις τα χωράφια αυτούς π1Ίραν οι Γερμανοί. Ο παπάς έφυγε με την οικογένειά του δι' εδώ [Λάρισα], διά των γερμανικών αυτοκινήτων, διότι διέτρεχε κίνδυνον. Δεν ανεμείχθη καθόλου ο παπάς εις τας συλλήψεις των Γερμανών και τας λεηλασίας. Τον Νικ. Μακρήν τον είχαν δεμένο εις το άλογο212 και τον σκότωσαν έξω από την Λάρισαν, τους δύο άλλους υιούς του παπά τους πήρε ο Ε.Λ.Α.Σ. από το στρατόπεδον του Κιλκίς και τους εξετέλεσαν. Ο Γεώργ. Μακρής έφυγε αμέσως από το χωριό μας κατευθυνθείς εις άλλα χωριά, διά την ανεύρεσιν της οικογενείας του. Δεν είδα ποιος π1Ίγε εις τα σπίτια της Νεμπεγλεριώτου, Νώτη και Τασιοπούλου. Από 50 άτομα που μείναμε εις το χωριό, οι Γερμανοί δεν έπιασαν κανένα. Και εγώ έφυγα με τα γερμανικά αυτοκίνητα και ήλθα εδώ, χωρίς να πηγαίνω εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Το παιδί μου πήγε εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Υπό των Γερμανών εφονεύθη και το παιδί του αδελφού μου. Ο Νεμπεγλεριώτης Ίlρχετο εις το χωριό και έπεσε εις ενέδραν Γερμανών, ήτο δε ούτος οπλισμέ­ νος. Τα παιδιά του παπά τα είχαν οι αντάρτες εις το σχολείο, αλλ', επειδή εφάνησαν οι Γερμανοί, τ' άφησαν και έφυγαν. Ο Χρ. Μακρής δεν 1Ίτο γραμ­ μένος εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ.

Αχιλλέας Αναγνωστόπουλος, κάτοικος Τρύπας, αγροφύλακας, ετών 30. Διά τον Χρήστον Μακρήν και τους Ευάγγελον και Κων/νον Μακρήν δεν γνωρίζω τίποτε. Η επιδρομ1Ί των Γερμανών ήτο γενική εις όλα τα χωριά. Τον δημοδιδάσκαλον Νώτην ετραυμάτισαν οι Γερμανοί και του βρήκαν το πιστό­ λι και χαρτιά της οργανώσεως. Ο Νεμπεγλεριώτης ήρχετο εις το χωριό και έπεσε εις ενέδραν των Γερμανών, είχε δε ούτος και όπλον μαζί του. Ο Κατσα­ ρός συνελήφθη εις άλλο χωριό και υπό άλλων Γερμανών, χωρίς να είναι μαζί των και οι κατηγορούμενοι. Αχιλλέας Αγ�αφιώτης, κάτοικος Αγίου Γεωργίου, γεωργός, ετών 50. Κατά την επιδρομήν των Γερμανών εις το χωριό μας, οι Χρήστος Μακρής και οι υιοί του Ευάγγελος και Κωνσταντίνος δεν ήσαν οπλισμένοι, ούτε π1Ίγαν εις τα σπίτια. Μόνοι των οι Γερμανοί πήγαιναν εις τα διάφορα σπίτια, καθώς και εις το ιδικόν μου πήγαν και έκαμαν έρευναν. Δεν έμαθα εάν ο Ευάγγελος Μακρής πήγε εις το σπίτι της Νεμπεγλεριώτου. Μετά την επιδρομήν, ολόκλη­ ρος η οικογένεια του παπά έφυγε και ήλθεν εδώ φοβούμενη τους αντάρτας. 212. Ο Μίμης Μπουκουβάλας, καπετάνιος του Συντάγματος Ιππικού του Ε.Λ.Α.Σ., μου αφηγήθηκε ότι τον Νίκο Μακρή τον aφόπλισαν στο Κιλκίς και από εκεί τον έφεραν πεζό στη Λάρισα. Κατά τη μεταφορά του τον είχαν δεμένο με ένα σχοινάκι από τη σέλα ενός αλόγου <<για να μην τους φύγει». Τον έφεραν στη Λάρισα και εκεί τον εκτέλεσαν, χωρίς ο ίδιος να γνωρίζει ποιος ή ποιοι τον εκτέλεσαν.

/I 308

ΣτΑΥΡΟΣ ΑΣΊ'ΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Τας γυναίκας του παπά τας έπιασεν ο Ε.Λ.Α.Σ. την προηγουμένην το βράδυ και τας πήρεν μαζί του. Ο Χρ. Μακρής δεν 1Ίτο εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ., καθώς και οι υιοί του Ευάγγελος και Κωνσταντίνος Μακρής.

Οδυσσέας Τριανταφύλλου, κάτοικος Αγίου Γεωργίου, γεωργός, ετών 40. Όταν ήλθαν οι Γερμανοί επιδρομ1Ί εις το χωριό μας, ο παπάς Χρ. Μακρ1Ίς και τα παιδιά του Ευάγγελος και Κων/νος Μακρ1Ίς έδειξαν καλήν διαγωγήν. Οι Γερμανοί έκαμον επιδρομήν εις ολόκληρον την περιφέρειάν μας. Ο παπάς είχε 6 παιδιά εκ των οποίων σ1Ίμερον μόνον τα δύο ζουν. Το σπίτι του παππά ήτο κατάλυμμα των αξιωματικών των μεταβαινόντων εις το Ε.Δ.Ε.Σ. και ανΊ1κεν ούτος εις το Ε.Δ.Ε.Σ. Ευθύμιος Ζαφειρόπουλος, κάτοικος Αγίου Γεωργίου, γεωργός, ετών 40. Ο παπάς Χρ. Μακρής και τα τέκνα του Ευάγγελος και Κωνσταντίνος έδει­ ξαν καλήν διαγωγήν κατά την επιδρομήν των Γερμανών. Ούτοι δεν 1Ίσαν ένο­ πλοι ούτε μετέβαιναν εις τα σπίτια με τους Γερμανούς, μόνον ο υιός του Γεώρ­ γιος, όστις είχε κορδέλα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. εις το χέρι του και άνευ όπλου, κυκλοφορούσε με τους Γερμανούς. Όσους έπιασαν οι Γερμανοί, τους έπια­ σαν απ' έξω από το χωριό, εις τα χωράφια. Αριστείδης Κατσικάρης, κάτοικος Αγίου Γεωργίου, γεωργός, ετών 57. Ο Χρήστος Μακρής δεν έκαμε τίποτε όταν ήλθον οι Γερμανοί εις το χωριό μας. Ο Γεώργ. Μακρής είχεν όπλον, ενώ οι Ευάγγελος και Κωνσταντίνος δεν είχαν. Εις τα σπίτια πήγαιναν μόνοι τους οι Γερμανοί και έπαιρναν τα πράγ­ ματα. Δεν είδα εάν ο Ευάγγελος Μακρής πήγε εις το σπίτι της Νεμπεγλεριώ­ του. Τον Νεμπεγλεριώτην έπιασαν οι Γερμανοί ένοπλοι εις το Καρατζόλι. Στέργιος Νίτσας, κάτοικος Αγίου Γεωργίου, γεωργός, ετών 40. Ο παπάς Χρ. Μακρής και τα παιδιά του Κωνσταντίνος και Ευάγγελος δεν έκαμον τίποτε, μόνον ο Γεώργιος είχε κορδέλα εις το χέρι, του Ε.Α.Σ.Α.Δ., και έπειτα πήρε το πιστόλι από έναν Γερμανό. Όταν έφεραν τραυματισμένο τον δάσκαλο Νώτη, ήκουσα να λέγη εις τον Χρ. Μακρήν ότι η οικογένειά του ήτο εις το Τουρκομουσλί, την είχαν πάρει οι αντάρτες το βράδυ . Ο Γεώργιος Μακρής πήγε εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. χωρίς να γνωρίζη τίποτε ο Χρ. Μακρής. Ο Νεμπεγλεριώτης συνελήφθη υπό των Γερμανών με πιστόλιον και χαρτιά εις τον τρουβά. Τότε πήγε η γυναίκα του και του είπεν: «Αχ Βαγγέλη μου, τι έπα­ θες». Ο δε Γερμανός της είπεν: «Τώρα, αχ Βαγγέλη, τώρα δεν έχει Βαγγέλη», και ο διοικητής των Γερμανών τον έδειρε. Έπιασαν και άλλους υπευθύνους του Ε.Α.Μ. τους οποίους εγνώριζε ο Χρ. Μακρής και δεν έπαθαν τίποτε. Τον Νικ. Μακρήν τον έβαλαν οι Ιταλοί εις το στρατόπεδον διότι συνελ1Ίφθη τρο­ φοδοτών Άγγλους. Ο Νεμπεγλεριώτης ήτο λοχαγός του εφεδρικού Ε.Λ.Α.Σ. και εγύμναζε τας γυναίκας.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

309

Κωνσταντίνος Καραμήτρος, κάτοικος Αγίου Γεωργίου, γεωργός, ετών 46. Όταν ήλθαν οι Γερμανοί εις το χωριό μας με τον Γεώργιον [Μακρ1Ίν] , ο παπάς και τα άλλα παιδιά του δεν είχαν όπλα. Έτρεχαν να ανεύρουν την οικογένεια την οποίαν είχαν πάρει το βράδυ οι αντάρτες. Ο Γεώργιος πήγε εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. χωρίς να γνωρίζη τούτο ο παπάς. Ο παπάς δεν έκαμε τίποτε και έδειξε πατριωτικήν διαγωγ1Ίν, ούτε ήτο εδώ εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Τρία παιδιά του εσκότωσαν οι ΕΛΑΣίται. Δημήτριος Λιάπης, κάτοικος Αγίου Γεωργίου, γεωργός, ετών 55. Τα παιδιά του παπα-Μακρ1Ί ήσαν πρώτα εις τον Ε.Λ.Α.Σ. και έπειτα έφυ­ γαν. Ο Γεώργιος Μακρής, εν αγνοία του πατρός του, π1Ίγε εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ., ο δε Χρ. Μακρής κίνησε να έλθη ενταύθα να τον πάρη, αλλά εν τω μεταξύ ήλθαν οι Γερμανοί. Έπειτα από την επιδρομήν των Γερμανών, ο ιερεύς Χρ. Μακρής δεν μπορούσε να μείνη εις το χωριό και έφυγε και ήλθε εδώ χωρίς να αναμειχθή εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. Κων/νος Δημ. Μπουλασίκης, κάτοικος Αγίου Γεωργίου, γεωργός, ετών 44. Ο υιός του Χρ. Μακρή, Νικόλαος Μακρής, ήτο εις το Ε.Λ.Α.Σ., συνελήφθη υπό των Ιταλών, ενεκλείσθη εις το στρατόπεδον επί 1 Yz έτος και, όταν απεφυ­ λακίσθη, πήγε εκ νέου εις το Ε.Λ.Α.Σ. Όταν αργότερον επετράπη από τις οργανώσεις του Ε.Α.Μ.213 να γίνει οργάνωσις του Ε.Δ.Ε.Σ., ο παπάς πήγε εις τον Ε.Δ.Ε.Σ. Όταν χάλασε η συμφωνία και διελύθη ο Ε.Δ.Ε.Σ., ο παπάς εκτυ­ πήθη υπό των ΕΑΜιτών. Ο υιός του Γεώργιος πήγε εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. άνευ εγκρίσεως του πατρός του, οπότε, ο Χρ. Μακρής ξεκίνησε να έλθψενταύθα διά να τον πάρη, αλλά εν τω μεταξύ ήλθον οι Γερμανοί εις το χωριό και γύρι­ σε από τον δρόμον. Την οικογένεια του παπά την είχαν πάρει το βράδυ οι αντάρτες. Δεν έμαθα εάν ο παπάς και τα παιδιά του ανεμείχθησαν εις τας συλλήψεις. Με έπιασαν και μένα διότι δεν είχα ταυτότητα και όταν την έφε­ ρα, με άφησαν. Του Νεμπεγλεριώτου του βρήκαν έναν τρουβά χαρτιά ( . . . ) . Ο ι κατηγορούμενοι στην απολογία τους αρνήθηκαν τις κατηγορίες. Ο δε Χρήστος Μακρής είπεν ότι δεν ανεμείχθη εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ., ότι τας αποφά­ σεις του Ε.Α.Σ.Α.Δ. εξέδιδε ο Ι. Γνησούλης και αργότερον ο Γ. Νάνος, ότι ούτε εις το μαγαζί ούτε εις το σπίτι του Γκράβα μετέβη ποτέ, ότι εκ των υιών του τού εφόνευσαν οι ΕΛΑΣίται τους τρεις. Το δικαστ1Ίριο, με την υπ' aριθμ. 19/1945 απόφασή του, κήρυξε αθώους τόσο τους παρόντες κατηγορουμένους: 1) Χρήστο Κων. Μακρή και 2) Ευάγ213. Ύστερα από τη Συμφωνία της Καστανιάς, της 5.7.1943, που υπογράφηκε από τους εκπροσώπους του Ε.Α.Μ.-Ε.Λ.Α.Σ. και τον Άγγλο σύνδεσμο ως εκπρόσωπο του Σ.Μ.Α. (Βλ. Εισαγωγή), οι δύο αντιστασιακές οργανώσεις μπορούσαν να ιδρύουν ελεύθερα γραφεία, η μία στην περιοχ1Ί όπου είχαν τον έλεγχο οι ένοπλες ομάδες της άλλης. Η συμφωνία παρα­ βιάστηκε και από τις δύο οργανώσεις, πιστεύω όμως ότι την αρχή έκανε το Ε.Α.Μ. Από τότε, καθώς φανερώθηκαν οι ΕΔΕΣίτες, άρχισε και η εχθρική αντιμετώπισή τους ως επικίν­ δυνων <<αντιδραστικών>>.

310

ΣΊΑΥΡΟΣ ΑΣ'fΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

γελο Χρ. Μακρή, όσο και τον απόντα Κωνσταντίνο Χρ. Μακρ1Ί, κατοίκους Αγίου Γεωργίου, «του ότι, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσι­ σαν την εκτέλεσιν των επομένων αξιοποίνων πράξεων και ένεκα τούτων συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν: 1 ον) Εν Αγίω Γεωργίω (Μπουχλάρ) Λαρίσης, την 24ην Απριλίου 1944, κατέδωσαν εις τον εχθρόν, ήτοι εις τας γερμανικάς αρχάς κατοχής, τους κάτωθι Έλληνας: 1) Κων/νον Νώτην, δημοδιδάσκαλον, κάτοικον Μπουχλάρ, 2) Ευάγγ. Νεμπε­ γλεριώτην, γεωργόν, κάτοικον Μπουχλάρ, 3) Δημ. Κατσαρόν, κάτοικον Κα­ ρατζόλ, και 4) Σπύρον Αθανασίου, κάτοικον Σουλετσίου , εργαζομένους χάριν του εθνικού και συμμαχικού αγώνος, οίτινες και εξετελέσθησαν δι' aπαγχονισμού παρά των Γερμανών την 12ην Μαtου 1944. 2ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον προέβησαν εις πράξεις βίας, συμπράξει των γερμανικών αρχών κατοχής, εις βάρος Ελλ1Ίνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, ήτοι επ1Ίνεγκον τραύματα εις τους: 1) Βασιλικήν, σύζυγον Κων. Νώτη, 2) Κατίναν, σύζ. Ευαγγ. Νεμπεγλεριώτου και 3) Ουρανίαν Σωτ. Τασιοπούλου, κατοίκους Αγ. Γεωργίου. 3ον) Από του Απριλίου μέχρι του Οκτωβρίου 1944, σκοπούντες να συλλάβωσι άνευ τινός δικαιώματος, βιαίως, τους: 1) Ι. Γκράβαν, 2) Ι. Θωμάν και 3) Γεώργ. Τσόγκαν, κατοίκους Λαρίσης, εις τρόπον ώστε να στερηθώσιν ούτοι της προστασίας της Κυβερνήσεως, επε­ χείρησαν εξωτερικήν πράξιν περιτρέχουσαν τουλάχιστον αρχήν εκτελέσεως, ήτοι επέβαλαν κατ' αυτών χείρα, αλλ' εκ τύχης και δι' εξωτερικά εμπόδια δεν επέτυχαν του σκοπού των, καθ' όσον ούτοι εδραπέτευσαν εκ των χειρών των. 4ον) Από του Απριλίου-Οκτωβρίου 1944 εν Δοξαρά, Μπουχλάρ, Σουλέτσιω και Ψυχικώ Λαρίσης, κατ' εξακολούθησιν και διά πολλών μερικοτέρων πρά­ ξεων, aυτογνωμόνως και άνευ της συγκαταθέσεως του έχοντος δικαίωμα ιδιοκτησίας κυρίου έλαβαν, εις την κατοχήν των παρανόμως ξένα κινητά κτή­ ματα, ήτοι έπιπλα, είδη ρουχισμού κ.λπ., των Βασ. Κων. Νώτη, Ευαγγέλου Νεμπεγλεριώτου και Κατίνας Σωτ. Τασιοπούλου και άλλων αγνώστων, ως και εν ποδήλατον του Σ. Αθανασίου, ίνα τα έχωσι παρανόμως ως ιδιοκτησίαν των. Η δε αξία τούτων είναι ιδιαιτέρως μεγάλη, και 5ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον παρέσχον συστηματικώς εις τον εχθρόν πληροφορίας περί κινήσεων ατόμων εργαζομένων διά τον εθνικόν και συμμαχικόν αγώνα». Επίσης διέταξε και «την εκ των φυλακών απόλυσιν του εν προφυλακίσει δια­ τελούντος κατηγορουμένου Χρήστου Μακρή, εάν διά άλλην τινά αιτίαν δεν πρέπει να κρατήται εν αυταίς», όπως απεφάνθη και «ότι αι εναντίον των άνω απαλλαγέντων κατηγορουμένων υποβληθείσαι μηνύσεις δεν οφείλονται εις δολίαν προαίρεσιν των μηνυτριών προς ψευδή καταμήνυσιν τούτων». *

Τα παιδιά της οικογένειας του παπά Χρήστου Μακρή, Θεοχάρης Χρ. Μα­ κρής, Γεώργιος Χρ. Μακρής και Νικόλαος Χρ. Μακρής, κλήθηκαν να εμφανι-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

311

στούν στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας, στις 22 Νοεμβρίου 1946, για τα γεγονότα τα οποία οι μάρτυρες περιέγραψαν και καταχωρήθηκαν στα υπ' aριθμ. 19, 19α/1945 πρακτικά του δικαστηρίου. Η υπόθεσή τους εκδικάστηκε ερήμην αυτων. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 262/1946 πρα­ κτικά του δικαστηρίου 1946, κατάθεσαν τα εξΊ1ς:

Κατίνα, χήρα Ευαγγέλου Νεμπεγλεριώτη, κάτοικος Αγίου Γεωργίου, οικο­ κυρά, ετων 46. Ήδη 1Ίκουσα ότι άπαντες οι κατηγορούμενοι εφονεύθησαν, με άλλους ΕΑΣΑΔίτας. Ιδίαν αντίληψιν περί τούτου δεν έχω. Λαμπρινή, χήρα Αναστ. Βασαρδάνη, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετων 49. Ήκουσα ότι οι κατηγορούμενοι εφονεύθησαν με άλλους ΕΑΣΑΔίτας από τον Ε.Λ.Α.Σ. Ουρανία, σύζ. Σωτ. Τασιόπουλου, κάτοικος Μπουχλάρ, οικοκυρά, ετων 47. Εφ' όσον εις όλον το χωριό ακούεται ότι οι κατηγορούμενοι εφονεύθησαν, δεν εφάνησαν δε ούτοι, πιστεύω ότι πράγματι εφονεύθησαν. Βασιλική, σύζυγος Αχιλ. Καρνάβου, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετων 31. Έμαθα ότι άπαντες οι κατηγορούμενοι εφονεύθησαν. Το δικαση1ριο, με την υπ' aριθμ. 262/1946 απόφασή του, «έπαυσε πάσαν περαιτέρω ποινικήν κατά των κατηγορουμένων δίωξιν ως αποβιωσάντων».

6. ΝΕΕΣ ΚΑΡΥΕΣ (Χατζημουσταφά, Ισαρλίκ). Μπλόκο, συλλήψεις, λεηλασίες, και εργάτες-ομήρους για τη Γερμανία. Τον Μάιο του 1944, οι ΕΑΣΑΔίτες και οι Γερμανοί αλci:>νιζαν κυριολεκτικως όλα τα χωριά του κάμπου του νομού Λάρισας. Τη δεύτερη ημέρα του Πάσχα, 16 Μαtου 1944, εμφανίστηκαν στο χωριό Νέες Καρυές. Έκαναν μπλόκο και επιδόθηκαν σε συλλήψεις και λεηλασίες. Οι συλληφθέντες μεταφέρθηκαν στη Λάρισα και από εκεί εστάλησαν στη Γερμανία. Μετά την Απελευθέρωση, είχε υποβληθεί μήνυση κατά των: 1) Κων/νου Νικολάου Διαμανη1, χωροφύλακα, κατοίκου, λόγω της υπηρεσίας του, Αμυ­ νταίου, 2) Κων/νου Καραγεci:>ργου, 3) Αθανασίου Παρίση και 4) Αντ. Γκερλή, κατοίκων Λάρισας. Η δίκη ορίσθηκε να διεξαχθεί την 20ή Ιανουαρίου 1946, αλλά επειδή την ημέρα εκείνη δεν είχαν εμφανισθεί οι κατηγορούμενοι, όπως και οι περισσότεροι από τους μάρτυρες, η εκδίκαση της υπόθεσης αναβλήθη­ κε με την υπ' aριθμ. 28/1946 απόφαση του δικαστηρίου. Η νέα δικάσιμος ορί­ σθηκε για την 17η Μαtου 1944. Ε μφανίστηκε μόνον ο πρci:>τος κατηγορούμε-

312

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

νος, ενώ ο δεύτερος, καίτοι είχε κλητευθεί νομίμως, δεν παρουσιάστηκε, όπως και οι άλλοι δύο κατηγορούμενοι, οι οποίοι δεν εμφανίσθηκαν αλλά και δεν είχαν κλητευθεί νομίμως. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 178/1946 απόφασή του , «διέταξεν τον χωρισμόν της δίκης ως προς τους απόντας και μη κλητευθέντας κατηγορου­ μένους, Αθ. Παρίσην και Αντώνιον Γκερλή, και την πρόοδον ταύτης ως προς τους Κων/νον Ν. Διαμαντή, παρόντα, και Κων. Καραγεώργον, απόντα, αλλά νομίμως κλητευθέντα. Οι μάρτυρες κατέθεσαν τα παρακάτω, όπως σημειώνεται στα υπ' aριθμ. 178, 179/1946 πρακτικά του δικαστηρίου.

Γεώργιος Ιωάν. Κουρέλος, κάτοικος Λάρισας, έμπορος, ετών 30. Ο εκ των κατηγορουμένων Κων. Διαμαντής ήτο ΕΑΣΑΔίτης, την δράσιν του όμως δεν γνωρίζω. Επίσης, ο Αντ. Γκερλής 1Ίτο ο ιδρυτ1Ίς του Ε.Α.Σ.Α.Δ., όστις όμως εσκοτώθη. Δεν γνωρίζω διά τους λοιπούς κατηγορουμένους. Βασιλική, θυγατέρα Μ. Σαρίμβεη, κάτοικος Λάρισας, οικοκυρά, ετών 18. Το Πάσχα του 1944 ευρισκόμην εις το χωρίον Νέες Καρυές, φιλοξενουμέ­ νη εις συγγενικόν μου σπίτι. Την ημέρα αυτή ήλθον εις το χωριό Νέες Καρυές Γερμανοί και ΕΑΣΑΔίτες και έκαμαν μπλόκο το χωριό και έκαμον λεηλασίας και συνέλαβαν τους Μανωλόπουλον, Κυρανούδην και Μπιτούδην. Μεταξύ των ΕΑΣΑΔιτών ήτο και ο παρών κατηγορούμενος Κων/νος Διαμαντής όστις ήτο ένοπλος. Επίσης, μεταξύ των ΕΑΣΑΔιτών ανεγνώρισα τους Κων. Καρα­ γεώργον, Αθαν. Παρίσην και Αντ. Γκερλήν. Δημήτρης Μανωλόπουλος, κάτοικος Νέων Καρυών, γεωργός, ετών 35. Τον κατηγορούμενον Κων/νον Διαμαντήν και Κων/νον Καραγεώργον δεν τους γνωρίζω καθόλου. Εγώ συνελήφθην από τους Γερμανούς και Έλληνας την ημέραν που εγένετο μπλόκο εις το χωριό μας, όπου εστάλην εις την Γερ­ μανία εκ της οποίας και επέστρεψα. Τον κατηγορούμενον Διαμαντή δεν τον είδα ούτε και τον γνωρίζω. Γεώργιος Κυρανούδης, κάτοικος Νέων Καρυών, γεωργός, ετών 32. Εις τας 17 Απριλίου 1944 έκαναν επιδρομάς εις το χωριό μας Γερμανοί μαζί με ΕΑΣΑΔίτες, όπου συνελήφθημεν. Και εστάλην εις Γερμανίαν, εις την οποίαν εκάθισα δεκαεπτά μ1Ίνας, όπου, aπελευθερωθείς, επέστρεψα. Τον πα­ ρόντα κατηγορούμενον δεν τον γνωρίζω, ούτε τον είδα εις το μπλόκο τας ημέ­ ρας εκείνας. Θωμάς Μπιτούδης, κάτοικος Νέων Καρυών, ετών 35. Όταν έγινε η επιδρομή και το μπλόκο του χωριού μας από τους Γερμανούς και ΕΑΣΑΔίτες, δεν τον είδα τον παρόντα κατηγορούμενον Διαμαντήν, τον οποίον πρώτη φοράν τον βλέπω σήμερον.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣ'ΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

313

Σταύ�ος Φ�αγκάκος, κάτοικος Λάρισας, σερβιτόρος, ετών 30. Περί της υποθέσεως δεν γνωρίζω τίποτε. Τον Κων. Διαμαντή δεν τον γνω­ ρίζω και απορώ πώς εκλήθην μάρτυς εις την υπόθεσιν ταύτην. Ηλίας Γεω�γίου Ηλίας, κάτοικος Λάρισας, κηπουρός, ετών 30. Δεν γνωρίζω τίποτε και απορώ πώς εκλητεύθην μάρτυς εις την υπόθεσιν αυτή. Σπυ�ίδων Παν. Βασιλείου, κάτοικος Λάρισας, ιχθυοπώλης, ετών 27. Δεν γνωρίζω τίποτε περί της υποθέσεως και απορώ πώς με εκλήτευσαν μάρτυρα. Γνωρίζω μόνον ότι, ως κρατούμενος υπό του Ε.Α.Σ.Α.Δ., είδα τον Διαμαντήν κτυπημένον εις το εν μάτι του. Μεθ' ο, ο Πρόεδρος εκάλεσε τον κατηγορούμενον εις απολογίαν, ούτος δε απολογούμενος ισχυρίσθη τα εξής: Επήγαινεν εις το χωρίον Νίκαιαν, εις συγγενικόν του σπίτι, και καθ' οδόν συνελ1Ίφθη υπό των Γερμανών και ΕΑΣΑΔιτών, διότι δεν είχε ταυτότητα, και ως κρατούμενον τον ωδήγησαν επ' αυτοκιν1Ίτου εις Νέες Καρυές, όπου έγινε το μπλόκο. Συνεπώς ευρίσκετο μεν εις Ν. Καρυές, αλλά ως κρατούμενος και όχι ως ΕΑΣΑΔίτης. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 179/1946 απόφασή του, κήρυξε ένοχο μεν τον εκ των κατηγορουμένων Κων/νον Καραγεώργον «του ότι μετ' άλλων, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν των επομέ­ νων αξιοποίνων πράξεων και ένεκα τούτων συνομολογ1Ίσαντες προς αλλή­ λους αμοιβαίαν συνδρομήν: 1ον) Εν Νέες Καρυές, την 2αν ημέραν του Πάσχα του έτους 1944, μέλη όντες της προδοτικής οργανώσεως του Ε.Α.Σ.Α.Δ., κατέ­ δωκαν εις τον εχθρόν, 1Ίτοι εις τας γερμανικάς αρχάς μεθ' ων συνεργάζοντο, Έλληνας υπηκόους και ενήργησαν διά την ανακάλυψιν και σύλληψίν των, ήτοι, μεταβάντες εν Νέες Καρυές μετά Γερμανών και ΕΑΣΑΔιτών, προέβη­ σαν εις την σύλληψιν διαφόρων κατοίκων του χωρίου, μεταξύ των οποίων και τον Δ1Ίμον Μπιτούδην, Δημήτριον Μανωλόπουλον και Γεώργιον Κυρανού­ δην, οίτινες μετεφέρθησαν εν Λαρίση και είτα εστάλησαν ως όμηροι εν Γερ­ μανία. 2ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον προέβησαν εις πράξεις βίας, συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχής, εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, ήτοι μεταβάντες ένοπλοι εν Νέες Καρυές προέβησαν εις λεηλασίας διαφόρων οικιών των κατοίκων του ειρημέ­ νου χωρίου, διότι ούτοι μετείχαν του απελευθερωτικού αγώνος. 3ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον ανέλαβαν υπηρεσίας παρά των αρχών κατοχής και διηυκόλυνον το έργον της κατοχής, 1Ίτοι 1Ίσαν ένοπλα μέλη της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήτις ετέλη υπό τας διαταγάς του γερμανικού στρα­ τού, και μετείχαν εις στρατιωτικάς επιχειρήσεις εντός του ελληνικού κράτους. Αθώον τον κατηγορού μενον Κων/νον Διαμαντ1Ίν των αυτών ως άνω πρά­ ξεων». Τον κηρυχθέντα ένοχον Κων/νο Καραγεώργο καταδίκασε στην ποιν1Ί των ισοβίων δεσμών «δι' εκάστην των τριών εν τω κατηγορητηρίω πράξεων

314

ΣfΑΥΡΟΣ ΑΣfΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

και συνεχώνευσε ταύτας προς αλλ1Ίλας, άνευ επιτάσεως, καθώρισε εκτιτέαν ποινΊ1ν, κατά συγχώνευσιν των τοιούτων, των ισοβίων δεσμών». *

Ενάμιση χρόνο μετά την έκδοση της υπ' aριθμ. 179/1946 απόφασης του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, ήτοι στις 27 Σεπτεμβρίου 1947, εκδικάστηκε η ανακοπή που άσκησε κατ' αυτής ο ερήμην καταδικασθείς σε ισόβια δεσμά Κωνσταντίνος Καραγε­ ώργος. Κατά την εκδίκαση της ανακοπής του, ισχυρίστηκε ό,τι υποστήριζε σε κάθε συζήτηση επί των ανακοπών του. Ότι ήταν ασθενής και γι' αυτό δεν εμφανίστηκε κατά την ημέραν της καταδίκης του, γεγονός που θα το βεβαίω­ νε ο μάρτυράς του , ο οποίος, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 257, 258/1 947 του δικαστηρίου, κατέθεσε τα εξΊΊς:

Ιωάννης Τσι!]ιγκάκης214, κάτοικος Λάρισας, υγειον/κός υπάλληλος, ετών 48. Γνωρίζω καλώς ότι ο ανακόπτων από της 10ης μέχρι της 20ής Μαtου 1944 και πλέον ήτο ασθενής και κλινήρης, πάσχων εκ πνευμονίας. Μάλιστα δε τον επεσκέφθην και του έκανα και ένεσιν. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 257/1944 απόφασή του, έκανε δεκτή την ανακοπή του κατηγορουμένου κατά της υπ' aριθμ. 179/1946 απόφασης του ιδίου «εξηφάνισε την ανακοπτόμενην απόφασιν καθ' όλας αυτής τας διατά­ ξεις, απ1Ίλλαξε τον ανακόπτοντα της διά της ανακοπτομένης αποφάσεως καταγνωσθείσης αυτώ ποινής και διέταξε την πρόοδον της δίκης» με την εξέ­ ταση των μαρτύρων επί της ουσίας της υπόθεσης, οι οποίοι κατέθεσαν τα εξής: Δημήt!]ιος Μανωλόπουλος, κάτοικος Νέων Καρυών, γεωργός, ετών 36. Δεν ξέρω τίποτε διά τον παρόντα κατηγορού μενον. Εμένα με άλλους συνέλαβαν άγνωστοί μου ΕΑΣΑΔίτες με Γερμανούς στο χωριό μου και μετά με π1Ίγαν στην Γερμανία εκ της οποίας επέστρεψα. Δήμος Μπιτούδης, κάτοικος Νέων Καρυών, γεωργός, ετών 67. Συνέλαβαν και εμέ, με τους Μανωλόπουλον και Καρυούδην, άγνωστοί μου ΕΑΣΑΔίτες με Γερμανούς. Δεν είδα όμως τον παρόντα κατηγορούμενον Καραγεώργον μαζί με τους ΕΑΣΑΔίτες. Τηλέμαχος ΤσούQος, κάτοικος Λάρισας, φοιτητής, ετών 23. Δεν γνωρίζω τίποτε διά τον παρόντα κατηγορού μενον, τον οποίον δεν γνωρίζω καθόλου. 214. Γνωστό μέλος της οργάνωσης Ε.Ε.Ε. και συνεργάτης των Γερμανών, κατηγορ1Ίθηκε ότι ιδιοποη1θηκε το αντίτιμο της αξίας ποσότητας οινοπνεύματος, για την αγορά του οποίου εστάλη στην Αθ1Ίνα, αλλά αθωώθηκε με την υπ' aριθμ. 43/1945 απόφαση του Ε.Δ.Δ. Λάρισας.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΊΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

315

Ηλίας Γεωργίου Ηλίας, κάτοικος Λάρισας, κηπουρός, ετών 31. Δεν ξέρω τίποτε, διότι εγώ τότε 1Ίμην κρατούμενος των Ιταλών. Σπυρίδων Παναγ. Βασιλείου, κάτοικος Λάρισας, ιχθυοπώλης, ετών 28. Ούτε γνωρίζω καθόλου τον κατηγορούμενον ούτε 1Ίκουσα τίποτε εις βάρος του. Μάρτυρες υπεράσπισης:

Αλέξ. Γεωργ. Χατζημιχάλης, κάτοικος Νέων Καρυών, μυλοθρός, ετών 32. Ότε εγένετο το μπλόκο του χωριού μας υπό ΕΑΣΑΔιτών και Γερμανών και συνελήφθησαν 5-6 ομοχώριοί μου, δεν ήτο ο κατηγορούμενος Καραγεώργος. Γρηγόριος Αθαν. Αναστασόπουλος, κάτοικος Βόλου, δικηγόρος, ετών 50. Δεν ξέρω αν ο κατηγορού μενος συνεργάζετο με τους Γερμανούς. Ούτος ήτο στρατιωτικός υπεύθυνος του Ε.Α.Μ. κατ' Αύγουστον 1943, μετά όμως αποχώρησε του Ε.Α.Μ. και τόσον αυτός όσον και ο αδελφός μου καταδιώκο­ ντα υπό του Ε.Λ.Α.Σ. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 258/1947 απόφασή του, κήρυξε αθώο τον κατηγορούμενον «του ότι μετ' άλλων, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν των επομένων αξιοποίνων πράξεων και ένεκα τούτων συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν: 1ον) Εν Νέες Καρυές, την 2αν ημέραν του Πάσχα του έτους 1944, μέλη όντες της προ­ δοτικής οργανώσεως του Ε.Α.Σ.Α.Δ., κατέδωκαν εις τον εχθρόν, 1Ίτοι εις τας γερμανικάς αρχάς μεθ' ων συνεργάζοντο Έλληνας υπηκόους και ενήργησαν διά την ανακάλυψιν και σύλληψίν των, ήτοι, μεταβάντες εν Νέες Καρυές μετά Γερμανών και ΕΑΣΑΔιτών, προέβησαν εις την σύλληψιν διαφόρων κατοίκων του χωρίου, μεταξύ των οποίων και τον Δήμον Μπιτούδην, Δ. Μανωλόπουλον και Γ. Κυρανούδην, οίτινες μετεφέρθησαν εν Λαρίση και είτα εστάλησαν ως όμηροι εν Γερμανία. 2ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον προέβη­ σαν εις πράξεις βίας, συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχής, εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, 1Ίτοι μεταβάντες ένοπλοι εν Νέες Καρυές προέβησαν εις λεηλασίας διαφόρων οικιών των κατοί­ κων του ειρημένου χωρίου, διότι ούτοι μετείχαν του απελευθερωτικού αγώνος. 3ον) Κατά τον αυτόν τόπον και χρόνον ανέλαβαν υπηρεσίας παρά των αρχών κατοχής και διηυκόλυνον το έργον της κατοχής, ήτοι ήσαν ένοπλα μέλη της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήτις ετέλη υπό τας διαταγάς του γερμανικού στρα­ τού, και μετείχαν εις στρατιωτικάς επιχειρήσεις εντός του ελληνικού κράτους». 7. ΑΡΜΕΝΙΟ (Γκερλί). Στις 4 Ιουνίου 1944 Γερμανοί και ΕΑΣΑΔίτες, με επικεφαλής τον «ανακριτή» του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Γεώργιο Κων/νο Νάνο, χαλκουργό, κάτοικο Αρμενίου, έκαναν

316

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

μπλόκο στο χωριό Αρμένιο. Συγκέντρωσαν στην πλατεία όσους κατοίκους βρήκαν και τους έβαλαν στη γραμμή. Ανάμεσά τους ήταν και Ισραηλίτες με ταυτότητες στις οποίες εμφανίζονταν ως Έλληνες, με ελληνικά ονόματα και επίθετα. Είχαν καταφύγει στο Αρμένιο για να αποφύγουν τη σύλληψή τους από τους Γερμανούς. Αυτό το γνώριζε ο Γ. Νάνος. Έτσι, ήταν εύκολο να τους ανακαλύψει ανάμεσα στους συγκεντρωθέντες και, μόλις τους επισήμανε, τους καλούσε έναν-έναν να βγουν από τη γραμμή. Επτά Ισραηλίτες, μεταξύ τους και παιδιά, είχαν συλληφθεί εκείνη την ημέρα, οι οποίοι στη συνέχεια βρέθηκαν στα χιτλερικά κρεματόρια. Ένας-δυο επέστρεψαν μετά το τέλος του πολέμου. Μετά την Απελευθέρωση, ο Ισραηλίτης Ισαάκ Δανιήλ Ζακάρ, κάτοικος Λάρισας, ο οποίος από την προδοσία του κατηγορουμένου έχασε δύο αδέλ­ φια, δύο θείους του και τα τρία παιδιά τους, υπέβαλε μήνυση εναντίον του. Έτσι, ο Γεώργιος Νάνος κλήθηκε να εμφανιστεί στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας να δώσει λόγο των πράξεών του . Η δίκη του ορίστηκε για τις 15 Νοεμβρίου 1945. Ο κατηγορούμενος ήταν προφυλακισμένος και εμφανίστηκε δέσμιος, φρουρού­ μενος από στρατιώτες, αλλά στο ακροατήριο, με διαταγ1Ί του Προέδρου , «προσήχθη ελεύθερος δεσμών, υπό στρατιωτών απλώς φυλασσόμενος». Την ίδια ημέρα είχαν εισαχθεί να δικαστούν και άλλες δύο υποθέσεις κατά του ίδιου κατηγορουμένου, οι οποίες περιλάμβαναν τα αυτά αδικήματα που τελέστηκαν «παρ' αυτού κατά τον αυτόν τόπον και χρόνον, στρεφομένων κατά των αυτών προσώπων». Ύστερα από πρόταση του επιτρόπου, το δικα­ στήριο, με την υπ' aριθμ. 18α/1945 απόφασή του, «διέταξε την συνεκδίκασιν των κατά του άνω κατηγορου μένου, Γεωργίου Κων/νου Νάνου , κατοίκου Αρμενίου, εισαγομένων τριών (3) υποθέσεων. Ο μηνυτής Ισαάκ Δ. Ζακάρ δήλωσε στο δικαστήριο παράσταση πολιτικής αγωγής και οι μάρτυρες που εξετάστηκαν κατέθεσαν τα παρακάτω, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 18α, 18/1945 πρακτικά του δικαστηρίου.

Ισαάκ Δανιήλ Ζακάρ, κάτοικος Λάρισας, λογιστής, ετών 30. Ο κατηγορούμενος, όστις ήτο εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ., μετέβη επικεφαλής Γερμα­ νών εις το χωρίον Αρμένιον και εκάλεσε όλους τους κατοίκους να συγκεντρω­ θούν εις την πλατείαν του χωριού κι ο ίδιος συνέλαβε και κατέδωσε εις τους Γερμανούς τους Ισραηλίτας αδελφούς μου, Ηλίαν και Μεναέμ Ζακάρ, και τους θείους μου, Δανιήλ, Ρεβέκαν Ζακάρ και τα 3 παιδιά των, τους οποίους εγνώρι­ ζε ότι ήσαν Εβραίοι και συλλαμβανόμενοι υπό των Γερμανών θα εφονεύοντο, όπως και συνέβη. Συλληφθέντες ούτοι μετεφέρθησαν εις Γερμανίαν, όπου και εκάησαν εις το κρεματόριον οι εκ τούτων Βίκτωρ και Ηλίας, οι δε λοιποί εξετε­ λέσθησαν. Ταύτα δε μου εγνώρισε ο εκ της ομηρίας επανελθών Ισραηλίτης εξά­ δελφός μου, Ιωσήφ Ζακάρ. Εάν δεν ήτο ο κατηγορούμενος Γ. Νάνος, όστις εγνώριζε ότι οι συλληφθέντες συγγενείς μου ήσαν Εβραίοι, οι Γερμανοί ήτο αδύνατον να τους ανακαλύψουν και να τους συλλάβουν. Επίσης ο κατηγορού­ μενος ελεηλάτησε και ολόκληρον την περιουσίαν των. Η οργάνωσις του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ήτο μία οργάνωσις ήτις μόνον τους Γερμανούς βοηθούσε.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΊΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

317

Μαίρη Β. Ζακάρ, κάτοικος Βόλου, οικοκυρά, ετών 30. Μέναμε εις το Αρμένιον λόγω της υπό των Γερμανών καταδιώξεώς μας, οπότε είδαμε τον Γεώργιον Νάνον επικεφαλ1Ίς γερμανικής φάλλαγγος και μπλόκαραν το χωριό. Ο κατηγορούμενος Γεώργιος Νάνος, όστις ήτο στέλε­ χος του Ε.Α.Σ.Α.Δ., κάλεσε όλους να πάμε εις την πλατείαν και αμέσως πήγα­ με. Και 1Ίκουσα ούτον να φωνάζη: «Ρεβέκα Ζακάρ !», να βγη έξω, καθώς και τους άλλους συγγενείς μας, τους οποίους ούτος εγνώριζε. Τους έβγαλε και μαζί με άλλους χριστιανούς τους πήραν οι Γερμανοί. Κατόπιν ελεηλάτησαν και τα σπίτια μας παίρνοντας όλα τα πράγματα, τα οποία εφόρτωσαν εις τα αυτοκίνητα. Ήσαν και άλλοι ΕΑΣΑΔίτες, αλλά κανείς άλλος εκτός του κατη­ γορου μένου δεν εγνώριζε τους Εβραίους, διότι ήσαν ξένοι. Ο θείος μου, Δανιήλ Ζακάρ, δεν είχε εκείνην την ημέραν ταυτότητα χριστιανού και τούτο διότι την είχε δώσει διά να βγάλη καινούργια. Τους συλληφθέντας οι Γερμα­ νοί μετέφεραν εις στρατόπεδον εν Γερμανία και άλλους μεν εφόνευσαν, άλλους δε έρριψαν εις το κρεματόριον, ως μας είπεν ο εκ της ομηρίας επανελ­ θών Ιωσήφ Ζακάρ. Ευάγγελος Αθ. Μπαταβάνος, κάτοικος Αρμενίου, διανομέας τ.τ.τ., ετών 35. Ήλθον εις το χωριό μας Γερμανοί με επικεφαλής τον κατηγορούμενον Γεώργιον Νάνον και 1Ίρχισαν να ρίπτουν με τα πολυ βόλα και μας συνεκέ­ ντρωσαν εις την πλατείαν. Ο Νάνος ήτο με τον Γερμανόν αξιωματικόν και φώναζε όλοι οι Εβραίοι να βγουν έξω και, ταυτοχρόνως, ήρχισε να τους φωνάζη ονομαστικώς. Αφού δε έβγαλε τους Εβραίους, 1Ίρχισαν έλεγχαν των ταυτοηΊτων μας, όταν δε έφθασαν εις εμέ, ο κατηγορούμενος Νάνος είπεν εις τον Γερμανόν αξιωματικόν ότι «αυτός είναι κουμμουνιστΊΊς» και με έβγαλε μεταξύ των μεταφερθέντων ενταύθα. Όταν δε μας έφεραν εδώ, εις την ηλε­ κτρικΊΊν εταιρείαν, και μας έβαλαν εις την γραμμήν, και πάλιν ο κατηγορούμε­ νος Νάνος είπεν εις τους Γερμανούς, τόσον δι' εμέ όσον και διά τον αδελφόν μου, ότι είμεθα κουμμουνισταί και δι' άλλους δυο ότι είναι παρτιζάνοι, τους δε λοιπούς τους πήρε εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και, αφού τους έδωσε όπλα, τους εγύ­ μναζε ως ΕΑΣΑΔίτας. Ημάς δε τους 4 μας πήγαν οι Γερμανοί εις το στρατό­ πεδον, εάν δε εγένετο εν τω μεταξύ κανένα σαμποτάζ, μπορούσε και να μας είχαν σκοτώσει οι Γερμανοί εις αντίποινα, αλλ' ευτυχώς δεν έγινε τίποτα. Και μας απέλυσαν έπειτα από έναν μήνα, αφού επλήρωσα 100 οκάδες στάρι, ενώ τους Εβραίους τους έστειλαν εις την Γερμανίαν. Ο κατηγορούμενος Νάνος 1Ίτο ανακριτής του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Αυτός έβγαζε τας αποφάσεις ποιος ήτο διά σκότωμα εις το χωριό μας. Ουδέποτε είδαμε ο Νάνος να είχε γυναίκα, ούτε γνωρίζω εάν είχε τοιαύτην. Ο κατηγορούμενος ήτο εις τας αρχάς εις το Ε.Α.Μ., αλλά κατηγορ1Ίθη διά κατάχρησιν 2.000 οκά­ δων σίτου και όταν εκλήθη επάνω, δι' ανάκρισιν, εδραπέτευσε. Επίσης το τραυματισθέν παιδί του 1Ίτο εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. ως ΕΑΣΑΔίτης. Ο κατηγορού­ μενος ήθελε να πιάση όλα τα στελέχη της Αντιστάσεως διά να τα κρεμάση και δι' αυτό έκαμε και δεύτερον γραφείον κατασκοπείας, αλλά δεν το κατώρθω-

318

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

σε. Πράγματι συνελήφθησαν υπό του Ε.Λ.Α.Σ. ο Οικονόμου και άλλοι τρεις χωριανοί μας, αλλ' αφέθησαν ελεύθεροι. Οι συλληφθέντες Εβραίοι είχον όλοι ταυτότητες χριστιανών και ήτο αδύνατον οι Γερμανοί να τους ανακαλύψουν.

Κων/νος Θεοχάρους Καλτσογιάννης, κάτοικος Αρμενίου, γεωργός, ετών 31. Εις τας 4 Ιουνίου π [αρελθόντος] έτους, ήλθεν ο Νάνος, αρχηγός γερμανι­ κής φάλαγγος, και μπλοκάρισε το χωριό μας. Εκείνην την στιγμήν εγώ ήμην 100 μέτρα απ' έξω από το χωριό, οπότε μου έρριψαν μια παταριά αλλά κατώρθωσα και έφυγα μέσα εις τα στάρια. Έπειτα πήγαν και συνεκέντρωσαν όλους τους κατοίκους εις την πλατείαν και συνέλαβε 24, μεταξύ των οποίων και 7 Εβραίους, τους οποίους μόνον αυτός εγνώριζε και κατέδωσε εις τους Γερμανούς, δεδομένου ότι ούτοι ήσαν εφοδιασμένοι, όλοι, με ταυτότητες με επώνυμα χριστιανών. Μάλιστα, ο γέρος Ζακάρ ελέγετο Ζαχαρόπουλος. Συνέ­ λαβε και έναν αντάρτην και ζητούσε σκάλα να τον κρεμάση, αλλά κατώρθω­ σε ούτος και εδραπέτευσε. Αφού συνέλαβον και συγχωριανούς μου και τους Εβραίους, επεδόθη ο κατηγορούμενος εις την λεηλασίαν του χωριού. Εμένα δε, μου πήρε είδη ρου­ χισμού και τρόφιμα αξίας άνω των 200.000 δραχμών. Τους συλληφθέντας ωδήγησαν ενταύθα και τους μεν Εβραίους πήραν οι Γερμανοί και έστειλαν εις την Γερμανίαν, οίτινες και εξηφανίσθησαν, τους άλλους δε ενέκλεισαν εις το ενταύθα στρατόπεδον, από το οποίον βγήκαν, αφού επλήρωσαν τον διερμη­ νέα. Η γυναίκα του κατηγορου μένου πέθανε από φυσικόν θάνατο εις την Ήπειρον. Ο δε υιός του ετραυματίσθη ενώ ήτο φρουρά του Ε.Α.Σ.Α.Δ., εις την δύναμιν του οποίου ανήκει, κατά γενομένην επιδρομήν του Ε.Λ.Α.Σ. ενα­ ντίον του στρατώνος αυτού. Ο κατηγορούμενος ήτο πρώτον εις τον Ε.Α.Μ., αλλά έκαμε κατάχρησιν 2.000 οκάδων σίτου, τον συνέλαβον και τον πήγαν εις το στρατηγείον, τον είχον δε υπό περιορισμόν εις το χωρίον Αβδουλάρ [Νέο Περιβόλι], απ' όπου και απέδρασεν. Ιωσήφ Ιωσά Ζακάρ, κάτοικος Βόλου, γυρολόγος, ετών 21. Συλληφθείς υπό των Γερμανών μετεφέρθην εις το στρατόπεδον συγκε­ ντρώσεως Μπερκινάο της Πολωνίας, οπότε έφεραν και τους συλληφθέντας εις το χωρίον Αρμένιον. Και τους μεν Βίκτωρα και Ηλίαν Ζακάρ τους έρρι­ ψαν εις το κρεματόριον, τους δε Δανιήλ Ζακάρ και τα παιδιά του τα εξετέλε­ σαν δύο ημέρας προ της υποταγής της Γερμανίας. Ούτοι, εις ερώτησίν μου πώς συνελήφθησαν, μου είπον ότι τους κατέδωσε ο κατηγορούμενος Γεώργ. Νάνος, όστις τους εγνώριζε, εις τους Γερμανούς. Εγώ δε εγλύτωσα καταφυ­ γών εις το δάσος. Ηλίας Αβραάμ Αλμπελανσές, κάτοικος Λάρισας, έμπορος, ετών 38. Εγώ συνελήφθην από τους Γερμανούς εις το Αβδουλάρ και ενεκλείσθην εις το ενταύθα στρατόπεδον, όπου έφεραν και τους εις το Αρμένιον συλλη­ φθέντας, Ηλίαν και Μεναέμ Ζακάρ και τους Δανιήλ και Ρεβέκα Ζακάρ με τα

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

319

παιδιά τους. Και απ' εδώ μας π1Ίραν διά την Γερμανίαν. Όταν δε φθάσαμε εις το εν Πολωνίαν στρατόπεδον, τους Βίκτωρα και Ηλίαν τους έρριψαν εις το κρεματόριον, καθώς, αργότερα, εφόνευσαν και τον Δανιήλ με τα παιδιά του. Όταν είμεθα ενταύθα, εις το στρατόπεδον, έφεραν οι Γερμανοί και τον κατη­ γορούμενον Νάνον και, επί παρουσία μου, ο Δανιήλ Ζακάρ του είπεν ότι δεν το περίμενε, απ' αυτόν, να τους προδώση, και ο Νάνος του απ1Ίντησεν ότι δεν μπορούσε να κάμη και διαφορετικά.

Αθανάσιος Ζάχος, κάτοικος Αρμενίου, γεωργός, ετών 35. Όταν ήλθεν εις το χωριό μας ο Νάνος με τους Γερμανούς έγινε έλεγχος των ταυτοτήτων και βγάλανε 24 ανθρώπους, τους οποίους έφεραν εδώ, είπεν δε ούτος ότι θα τους κραη1ση μέχρις ότου αφήσει και ο Ε.Λ.Α.Σ. εκείνους που έπιασε. Ο κατηγορού μενος Νάνος συνέλαβε και έναν αντάρτην τον οποίον άφησε ελεύθερον. Κωνσταντίνος Οικονόμου, κάτοικος Αρμενίου, γεωργός, ετών 55. Ήτο να έλθη άλλος από το Ε.Α.Σ.Α.Δ. με τους Γερμανούς εις το χωριό μας και ο κατηγορούμενος επεδίωξε να έλθη αυτός, διά να μη γίνη κανένα κακό, διότι αυτός εγνώριζε τα πάντα. Τους Εβραίους ειδοποίησα και εγώ να φύ­ γουν, αλλ' αυτοί μου έλεγαν: «Κάθισε καλά, θα σε πάμε "επάνω"». Ο Νάνος, φοβούμενος τον αντιπρόεδρον της κοινότητος, μήπως μαρτυρήσει αυτός τους Εβραίους και επειδή η διαταγ1l του Χίτλερ ήτο αυστηρά δι' αυτούς, τους εκά­ λεσε να βγουν έξω. Εγώ δεν 1Ίμην παρών, καθ' όσον με κρατούσαν οι αντάρ­ τες εις το βουνό. Σήμερον έπρεπε να είναι κατηγορούμενοι οι μηνυταί και όχι ο Νάνος. Ο κατηγορούμενος προσκληθείς εις απολογίαν και απολογούμενος ηρνή­ θη την αποδιδόμενην αυτώ κατηγορίαν, ισχυρισθείς ότι οι μηνυταί είναι οργανωμένοι και μηνύουν κατ' επιταγήν του κόμματος και δεν θα παύσουν από το να τον κατατρέχουν. Την γυναίκα του εφόνευσαν μετά τα γεγονότα, κατά μήνα Ιούλιον ή Αύγουστον. Εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. εγώ απλώς έπαιρνα τα στοχεία και τα διεβίβαζα εις τον δικηγόρον Β . Σχινά. Παρέμεινε δε εις το Ε.Α.Σ.Α.Δ. μέχρις ότου κατώρθωσε να φύγη διά τον Ζέρβα. Το δε δικαστήριο, με την υπ' αριθμ. 18/1945 απόφασή του, κήρυξε ένοχο μεν τον κατηγορούμενο Γεώργιο Κ. Νάνο ( . . . ) «του ότι εν Αρμενίω, την 4ην Ιουνίου 1944, κατέδωκεν εις τον εχθρόν (Γερμανούς) Έλληνας υπηκόους και ενήργησεν διά την ανακάλυψιν και σύλληψιν αυτών, 1Ίτοι, μεταβάς μετά τμή­ ματος ΕΑΣΑΔιτών και Γερμανών εν τω ανωτέρω χωρίω, κατέδωσεν εις τους Γερμανούς 30 άτομα εκ του χωρίου τούτου, μεταξύ των οποίων τους Ευάγγ. Μπαταβάνον, Γεώργιον Μπαταβάνον και 7 Ισραηλίτας, ήτοι τους Ηλίαν και Μεναέμ Ζακάρ, Δανιήλ και Ρεβέκαν Ζακάρ μετά των τέκνων των, Βίκτωρος, Ευτυχίας και Νισήμ, ους συνέλαβαν οι Γερμανοί και ενέκλεισαν εις στρατόπε­ δον συγκεντρώσεως, 4 δε εκ τούτων των Ισραηλιτών εξετέλεσαν εν Γερμανία, αθώον δε τούτον του ότι: 1ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον προ-

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

320

έβη εις πράξεις βίας, συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχ1Ίς, εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, ήτοι, εξωπλισμέ­ νος ων παρά των αρχών κατοχ1Ίς, επέδραμεν επικεφαλής τμήματος ΕΑΣΑΔι­ τών και γερμανικών τμημάτων Ες-Ες εις το χωρίον Αρμένιον, ένθα συνέλαβε διάφορα πρόσωπα και ελεηλάτησε τας οικίας των Κων. Μπανταβάνου, Κων. Καλτσογιάννη, Πραξιτέλους Βα"ίρλ1Ί, Ρίζου Χαλιαμπάλια και άλλων, και συναπεκόμισε, φεύγων, τα προ"ίόντα της λεηλασίας, και 2ον) Από των αρχών του έτους 1944 μέχρι και του Σεπτεμβρίου του ιδίου έτους, εν Λαρίση, κατα­ ταγείς εις την αντεθνικ1Ίν οργάνωσιν Ε.Α.Σ.Α.Δ., παρείχεν συστηματικώς εις τον εχθρόν πληροφορίας περί κινήσεων ατόμων και οργανώσεων εργαζομέ­ νων διά τον εθνικόν και συ μμαχικόν αγώνα ( . . . )», και τον καταδίκασε «εις την ποινήν του θανάτου». Με την ίδια απόφαση δέχθηκε «Εν μέρει την περί χρηματικής ικανοποιήσεως, λόγω ψυχικ1Ίς οδύνης, αίτησιν του αιτούντος μηνυτού Ισαάκ Δανιήλ Ζακάρ». *

Ο Γεώργιος Κ. Νάνος κατηγορήθηκε, επίσης, και για τη σύλληψη 4 κοριτσιών στο χωριό Μεγάλο Μοναστήρι. Η εκδίκαση της υπόθεσης έγινε στις 31 Μαtου 1947. Ο κατηγορούμενος, αν και προφυλακισμένος, δεν εμφανίστηκε στο δικαση1ριο, καίτοι κλητεύθηκε. Η δίκη διεξήχθη ερ1Ίμην αυτού. Οι μάρτυρες κατέθεσαν τα εξ1Ίς, κατά τα υπ' aριθμ. 162/1947 πρακτικά του δικαστηρίου:

Πάτρα, θυγατέρα Αντ. Πασχούδη, κάτοικος Μεγάλου Μοναστηρίου, οικο­ κυρά, ετών 23. Εμένα και άλλα τρία κορίτσια συνέλαβεν ο Αραμπατζ1Ίς, εντολή, ως έλε­ γε, του κατηγορου μένου Νάνου, και μας ενέκλεισε στα κρατητήρια του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Μετά μας παρέδωκαν στους Γερμανούς, οίτινες μας εκράτησαν 24 ώρας και μετά μας άφησαν ελεύθερες. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 162/1947 απόφασ1Ί του, «εκήρυξε αθώον, λόγω αμφιβολιών, τον κατηγορούμενον, αμφοτέρων των διά του κατηγορη­ τηρίου αποδιδομένων αυτώ πράξεων και διέταξε την εκ των φυλακών απόλυ­ σίν του, εάν δι' άλλην τινά αιτίαν δεν πρέπει να κρατήται εν αυταίς». 8. ΔΙΛΟΦΟ (Μεγάλο Χαλίτσι). Στις 18 Οκτωβρίου 1947, στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας εκδικάστηκε υπόθεση με κατη­ γορουμένους τους ΕΑΣΑΔίτες Ιωάννη Ντουρμπά ή Ζο(υ)ρμπά και Γεώργιο Κουκουρίκη, κατοίκους Διλόφου (Μεγάλο Χαλίτσι), η οποία αφορούσε επι­ δρομή ΕΑΣΑΔιτών και Γερμανών στο χωριό Δίλοφο. Ήταν την ημέρα εκείνη που οι Γερμανοί με τους ΕΑΣΑΔίτες και τις οικογένειές τους, με τα υπάρχο-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

321

ντά τους φορτωμένα πάνω στα γερμανικά αυτοκίνητα, καθώς επέστρεφαν στη Λάρισα, συνάντησαν τον Αριστομένη Μπαλατσό με το κάρο του στον δρόμο Λάρισας-Νίκαιας και συνέλαβαν τον ίδιο και τους άλλους δύο συγχω­ ριανούς του που ήταν μαζί του. Και οι δύο κατηγορούμενοι δεν εμφανίστη­ καν στο δικαστήριο και η δίκη έγινε ερήμην αυτών. Οι κατηγορίες που τους βάραιναν ήταν λεηλασίες περιουσιών κατοίκων του χωριού. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 275/1947 πρα­ κτικά του δικαστηρίου, κατέθεσαν τα εξΊiς:

Μαρία, χήρα Βάιου Νουβάκα, κάτοικος Μεγάλου Χαλιτσίου, οικοκυρά, ετών 32. Ο κατηγορούμενος Ντουρμπάς, πράγματι, με ελεηλάτησε το σπίτι όπως και άλλους. Ο Κουκουρίκης δεν έκαμε τίποτε και μόνον ούτος ήλθε στο χωριό με Γερμανούς για να πάρη την οικογένειάν του. Μαρία, σύζ. Γ. Παραλικούδη, κάτοικος Μεγάλου Χαλιτσίου, οικοκυρά, ετών 32. Το σπίτι μου, όπως και άλλων συγχωριανών μου , ελεηλατήθησαν όπως έμαθαν, από αμφοτέρους τους κατηγορουμένους Ντουρμπάν και Κουκουρί­ κην. Εξ ιδίας αντιλήψεως δεν γνωρίζω, όμως, διότι εγώ απουσίαζαν από το χωριό. Μαρία Μιχ. Σίσκου, κάτοικος Μεγάλου Χαλιτσίου, οικοκυρά, ετών 21. Εμένα, με ελεηλάτησε το σπίτι ο εκ των κατηγορουμένων Κουκουρίκης όταν ήλθε στο χωριό μας με τους Γερμανούς, δεν ξέρω, όμως, αν ενήργησε εντολή των Γερμανών. Ειρήνη, σύζυγος Γεωργίου Κουλελίδη, κάτοικος Μεγάλου Χαλιτσίου, οικο­ κυρά, ετών 42. Στο σπίτι μου ήλθε μόνον ο κατηγορούμενος Ντουρμπάς και το ελεηλάτη­ σεν. Δεν είδα τον κατηγορούμενον Κουκουρίκην. Γεώργιος Δημ. Δερματάς, κάτοικος Μεγάλου Χαλιτσίου, γεωργός, ετών 29. Όταν με ελεηλάτησαν το σπίτι, εγώ έλειπα. Όταν δε επανήλθαν στο χωριό το ηύρα λεηλατημένον. Ως επληροφορ1iθην, το σπίτι μου το ελεηλάτησαν οι κατηγορούμενοι Ντουρμπάς και Μεντέρης, οίτινες ήδη απεβίωσαν. Ευάγγελος Στ. θεοχαρόπουλος, κάτοικος Μ. Χαλιτσίου, γεωργός, ετών 33. Δεν είδα να έκαμε τίποτε ο Κουκουρίκης. Ό,τι έκαμαν το έκαμαν οι άλλοι δύο κατηγορούμενοι, Μεντέρης και Ντουρμπάς. Γεώργιος Νικ. Τζιάστας, κάτοικος Μεγάλου Χαλιτσίου, γεωργός, ετών 50. Έμαθαν ότι μόνον οι Μεντέρης και Ντουρμπάς προέβησαν εις λεηλασίας.

ΣΓΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

322

Άννα, σύζυγος Χρ. Γκαβάνα, κάτοικος Μεγάλου Χαλιτσίου, οικοκυρά, ετών 24. Δεν ξέρω να έκαμε τίποτε ο Κουκουρίκης, ούτε και αν ήτο στα Ε.Α.Σ.Α.Δ. Παρασκευή, χήρα Π. Τοσούδη , κάτοικος Μεγάλου Χαλιτσίου, οικοκυρά, ετών 62. Δεν ξέρω ποιος ελεηλάτησε το σπίτι μου, διότι εγώ έλειπα από το χωριό. Αθανάσιος Β. Σαρατζιώτης, κάτοικος Μεγάλου Χαλιτσίου, γεωργός, ετών 32. Ήλθε και ο κατηγορούμενος με τους Γερμανούς για να πάρη την οικογέ­ νειάν του από το χωριό. Οι λεηλατήσαντες ήταν οι Ντουρμ.πάς και Μεντέρης. Θεοφάνης Χρ. Μουλάς, κάτοικος Μεγάλου Χαλιτσίου, γεωργός, ετών 38. Έμαθαν ότι οι κατηγορούμενοι Ντουρμ.πάς και Μεντέρης επλιατσικολό­ γησαν το χωριό μας, όχι δε και ο Κουκουρίκης. Νικόλαος Γ. Νασιακόπουλος, κάτοικος Μ. Χαλιτσίου, γεωργός, ετών 52. Ήλθε και ο Κουκουρίκης με τους Γερμανούς στο χωριό για να πάρη την οικογένειάν του, δεν τον είδα να πλιατσικολογή και αυτός. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 275/1947 απόφασή του, κήρυξε «αθώον, λόγω αμφιβολιών, των εκ των κατηγορουμένων Γεώργιον Κουκουρίκην, των εν τω κατηγορητηρίω πράξεων, και απεσβεσμένην την κατά του ετέρου κατη­ γορου μένου Ι. Ντουρμ.πά ασκηθείσαν ποινικήν αγωγήν ως αποβιώσαντος. Απεφάνθη ότι η παρά των μηνυτών κατά των ανωτέρω κατηγορουμένων υποβληθείσα μήνυσις δεν οφείλεται εις δολίαν προαίρεσιν τούτων προς ψευ­ δή καταμήνυσιν». *

Ως ΕΑΣΑΔίτης στο Δίλοφο (Μεγάλο Χαλίτσι) εμφανίστηκε και ο Γεώργιος Κων. Πατσέας ή Δεληκωνσταντής. Κατηγορήθηκε ότι μετείχε στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. αλλά και στη μάχη που δόθηκε στο Ζάππειο τον Ιούλιο 1944, μεταξύ των ομά­ δων Εθνικής Αντίστασης και των ΕΑΣΑΔιτών-Γερμανών, που είχαν επιχει­ ρήσει να εισχωρήσουν στην πλατεία του χωριού. Κατηγορήθηκε, επίσης, ως υπεύθυνος για τη σύλληψη από τους Γερμανούς των: 1) Πανταζή Τζίνη, 2) Αθαν. Παπανικολάου και 3) Ευαγγέλου Παπανικολάου, από τους οποίους οι δύο εκτελέστηκαν. Παραπέμφθηκε στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας και η εκδίκαση της υπόθεσης έγινε στις 5 Απριλίου 1947. Ο κατηγορούμενος, όντας προφυλακι­ σμένος, οδηγήθηκε στο δικαστήριο δέσμιος και συνοδευόμενος από στρατιώ­ τες. Στο ακροατήριο, κατά διαταγή του προέδρου του δικαστηρίου, εμφανί­ σθηκε χωρίς δεσμά «υπό στρατιωτών απλώς φυλασσόμενος». Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 105β/1947 πρακτικά του δικα­ στηρίου, κατέθεσαν τα εξής:

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

323

Κωνσταντίνος Β. Οδυσσέας, κάτοικος Λάρισας, υδραυλικός, ετών 31. Τον κατηγορούμενον δεν τον είδα ποτέ οπλισμένον, ούτε ξέρω να έκαμε τίποτε. Μόνον τον είδα κάποτε στο Ζάππειον, ένθα ειργαζόμην στην αλωνι­ στικήν μηχανήν, που ήλθε χωρίς όπλον και με μια μπλούζα που είχε στο μανί­ κη μερικά γαλόνια και έφυγε χωρίς να κάμη, πάλιν, τίποτε. Μάρτυρες υπεράσπισης:

Γεώργ ιος Γιανακάκης, κάτοικος Μεγάλου Χαλιτσίου, γεωργός, ετών 30. Ο κατηγορούμενος είναι πολύ καλός άνθρωπος, ούτε υπήρξε ποτέ λεγεω­ νάριος. Οι αντάρται του σκότωσαν τον πατέρα, ως αντίθετον προς αυτούς, και ο κατηγορούμενος ηναγκάσθη ν' αφήση το χωριό και να έλθη στη Λάρισα. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 105β/1947 απόφασή του, κήρυξε «αθώον, λόγω αμφιβολιών, τον κατηγορούμενον Γεώργιον Κων. Πατσέαν ή Δεληκων­ σταντήν, κάτοικον Μ. Χαλιτσίου Λαρίσης, του ότι: 1ον) Εν Ζαππείω κατά την διάρκειαν της εχθρικής κατοχής και ιδία κατά μήνα Ιούλιον 1944 ανέλαβεν υπηρεσίαν παρά ταις αρχαίς κατοχής, ενήργησεν κατά τρόπον πιεστικόν διά τον λαόν και διηυκόλυνε το έργον της κατοχής, 1Ίτοι 1Ίτο ένοπλον μέλος της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήτις ετέλει υπό τας διαταγάς του γερμανικού στρα­ τού και μετείχεν εις στρατιωτικάς επιχειρήσεις εντός του ελληνικού κράτους. 2ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον κατέδωκεν εις τον εχθρόν Έλληνας υπηκόους, ενεργήσας διά την ανακάλυψιν και σύλληψίν των, ήτοι ενήργησε διά την σύλληψίν των: 1) Πανταζή Τζίνη, 2) Αθ. Παπανικολάου και 3) Ευαγγέλου Παπανικολάου, εξ ων οι Πανταζής Τζίνης και Αθ. Παπανικο­ λάου εξετελέσθησαν. 3ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον προέβη εις πράξεις βίας, συμπράξει μετ' άλλων ΕΑΣΑΔιτών, εις βάρος Ελλ1Ίνων, ένε­ κα της δράσεώς των κατά του εχθρού, ήτοι, εξοπλισθέντες παρά των αρχών κατοχής, επέδραμον εις το ανωτέρω χωρίον, ενέπρησαν 4 οικίας διαφόρων κατοίκων του χωρίου τούτου και προέβησαν εις λεηλασίαν αυτών, και 4ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον εκ προμελέτης απεφάσισε και εσκεμμένως εξετέλεσεν τας κατά των Πανταζή Τζίνη και Αθανασίου Παπα­ νικολάου ανθρωποκτονίας, πλήξας αυτούς εξ εγγυτάτης αποστάσεως διά του όπερ μεθ' εαυτού έφερε πυροβόλου όπλου, πλήρους πυρίτιδος και σφαιρών, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυτών». 9. ΖΑΠΠΕΙΟ (Μπακράτσι). Με πρωτοβουλία του Κ. Καραγεώργου, έγινε επιδρομή ΕΑΣΑΔιτών και Γερ­ μανών στο Ζάππειο. Είχε διαβεβαιώσει τους Γερμανούς ότι δεν υπήρχε φόβος επίθεσης των ανταρτών και έτσι δεν έλαβαν τα κατάλληλα μέτρα. Όταν όμως πλησίασαν στο κέντρο του χωριού δέχθηκαν τα πυρά των ανταρ­ τών. Ακολούθησε μάχη με νεκρούς και από τα δύο μέρη. Τελικώς οι Γερμανοί

324

Σ'ΓΑΥΡΟΣ ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

και οι ΕΑΣΑΔίτες, αφού οι αντάρτες απομακρύνθηκαν, συνέλαβαν ορισμέ­ νους από τους κατοίκους του. Μετά την Απελευθέρωση, ο Κων/νος Καραγεώργος κλ1Ίθηκε στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας, στις 27 Σεπτεμβρίου 1947, για την υπόθεση αυηΊ. Ήταν προφυλακι­ σμένος και τον ωδήγησαν δέσμιο στο δικαστήριο, οπότε «κατά διαταγήν του Προέδρου, προσήχθη εις το ακροατήριο ελεύθερος δεσμών, υπό στρατιωτών απλώς φυλασσόμενος». Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν κατέθεσαν τα εξής, κατά τα υπ' αριθμ. 247/1947 πρακτικά του δικαστηρίου:

Νικόλαος Χρ. Ουζούνης, κάτοικος Ζαππείου, γεωργός. Πλην εμού συνελήφθησαν και άλλοι, ομοχωριανοί μου, όπως οι Τζίνης, Δελής, Μωρα'tτης κ.λπ, υπό των Γερμανών και Ιταλών και μετεφέρθημεν εις τα εδώ στρατόπεδα συγκεντρώσεως, και τούτο διότι έγινε κάποιο σαμποτάζ εις Δεμερλί. Ο κατηγορούμενος δεν ήτο τότε στο μπλόκο που συνελήφθημεν, ούτε ξέρω τίποτε δι' αυτόν. Τα όσα κατέθεσα στην ανάκρισιν δεν είναι αληθ1Ί, διότι μου επέβαλαν προς τούτο οι κουμμουνισταί, απειλήσαντές με εν εναντία περιπτώσει. Χρήστος Δημ. Δελής, κάτοικος Ζαππείου, γεωργός, ετών 37. Όταν ήλθον οι Γερμανοί στο χωριό και μας μάζεψαν, δεν 1Ίτο ο κατηγο­ ρούμενος, ούτε και γνωρίζω να έκαμε τίποτε. Τα όσα κατέθεσα στην ανάκρι­ σιν δεν ανταποκρίνονται στην αλήθειαν, διότι μου επέβαλαν οι κουμμουνι­ σταί να τα ειπώ. Θεοφάνης Κων/νου Μωρα·tτης, κάτοικος Ζαππείου, γεωργός, ετών 32. Δεν τον είδα τον κατηγορούμενον στο χωριό μας, όταν ήλθον οι Γερμανοί και μας πήραν. Ό,τι κατέθεσα στην ανάκρισιν, το κατέθεσα εκ φόβου αντεκ­ δικήσεως υπό των κουμμουνιστών. Μάρτυρες υπεράσπισης:

Βασίλειος Αν. Κουκούλιας, κάτοικος Ζαππείου, γεωργός, ετών 40. Όταν οι Γερμανοί μπλόκαραν το χωριό μας, δεν ήτο ο παρών κατηγορού­ μενος. Οι Γερμανοί, μόνον, είχον μαζί των έναν διερμηνέαν. Βησσαρίων Λίτσας, κάτοικος Φαρσάλων, γεωργός, ετών 55. Γνωρίζω καλώς ότι ο κατηγορούμενος Καραγεώργος ήτο στον Ε.Δ.Ε.Σ. και δεν ήλθε με τους Γερμανούς, ότε εμπλοκάρισαν το χωριό μας. Με τους Γερμανούς ήλθε στο χωριό μας ο Μακεδών, όστις ωμοίαζε με τον παρόντα κατηγορούμενον. Το δικαστήριο, με την υπ' αριθμ. 247/1947 απόφασή του, κήρυξε αθώον, λόγω αμφιβολιών, τον κατηγορούμενον «του ότι μετ' άλλων, υπό κοινού συμ-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΙΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

325

φέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν των επομένων αξιοποί­ νων πράξεων και ένεκα τούτων συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν: 1ον) Εν Ζαππείω Λαρίσης, την 18ην Απριλίου 1944, μέλη όντες της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., κατέδωκαν εις τον εχθρόν, ήτοι εις τας γερμανι­ κάς αρχάς κατοχής, Έλληνας υπηκόους, ήτοι τους: 1) Νικόλαον Τζίνην, 2) Νικόλαον Ουζούνην, 3) Χρήστον Δελήν, 4) Θεοφάνην Μωραtτην, 5) Γεώρ­ γιον Παπαργύρην και άλλους, κατοίκους άπαντας Ζαππείου, ους μετέφεραν και ενέκλεισαν εις το εν Λαρίση στρατόπεδον συγκεντρώσεως, εξ ων ο Νικό­ λαος Τζίνης εξετελέσθη την 13ην Μαtου 1944 δι' aπαγχονισμού εν Δοξαρά, μετ' άλλων ατόμων. 2ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, ως και την 4ην Ιουλίου 1944, προέβησαν εις πράξεις βίας, συμπράξει μετά των οργά­ νων των αρχών κατοχής, εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, ήτοι μεταβάντες ένοπλοι μετά Γερμανών εις τω ανωτέρω χωρίον συνέλαβαν περί τα 17 άτομα, εν οις και τον πατέρα του μηνυτού Γεωργίου Τζίνη, ονόματι Νικόλαον, άτινα ενέκλεισαν και εβασάνισαν επί μίαν εβδομά­ δα εις τα κρατητήρια της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., αφαιρέσαντες προσέτι εκ της οικίας του ανωτέρω μηνυτού άπαντα τα εν αυτή είδη ρουχισμού, έπιπλα και λοιπά σκεύη. 3ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον παρέσχον, συστηματικώς, εις τον εχθρόν πληροφορίας περί κινήσεων ατόμων και οργα­ νώσεων εργαζομένων διά τον εθνικόν και συμμαχικόν αγώνα. 4ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον (εν Δοξαρά την 4η Ιουλίου 1944;) εκ προμε­ λέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν τας κατά του Νικολάου Τζίνη και άλλων ατόμων ανθρωποκτονίας δι' aπαγχονισμού, εξ ου, ως μόνης ενερ­ γού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυτού».

10. ΣΥΚΟΥΡΙΟ (Κεσερλί). Την άνοιξη του 1944 ο Ε.Α.Σ.Α.Δ. έδρασε και στην περιοχή του ορεινού όγκου Κισσάβου, όπου η παρουσία της ΕΑΜικΊ1ς αντίστασης ήταν σημαντική, ιδίως στα χωριά Συκούριο, Σπηλιά και Καλαμάκι. Από την περιοχή των χωριών αυτών περνούσαν αντάρτες της περιοχής του Ολύμπου προς το Πήλιο και προς το Καραντάο, και το αντίστροφο. Την εποχή αυτή έγιναν επιδρομές ΕΑΣΑΔιτών και Γερμανών στα παραπάνω χωριά καθώς και σε άλλα στην ίδια περιοχή. Όπως πάντοτε ακολουθούσαν: μπλόκο του χωριού, συλλήψεις, φόνοι, λεηλασίες και εμπρησμοί οικιών. Στις 26 Μαρτίου του 1944, ΕΑΣΑΔίτες και Γερμανοί, σε μία αιφνιδιαστική νυκτερινή επιδρομή τους στο Συκούρι, περικύκλωσαν την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και το δημοτικό σχολείο, όπου οι άνδρες μιας διμοιρίας ανταρτών του Μηχανικού Ολύμπου είχαν βρει κατάλυμμα. Πριν τους επιτεθούν, οι συμ­ μετέχοντες στην επιχείρηση ΕΑΣΑΔίτες, εκφωνώντας παραπλανητικά διάφο­ ρα ονόματα, κάλεσαν τους αντάρτες να παραδοθούν. «Γιάννη, Κώστα, Νίκο», έλεγαν, «παραδώσου, είστε περικυκλωμένοι».

326

ΣΙ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΙ'ΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Ο θόρυβος και τα ονόματα που ακούστηκαν στα ελληνικά μέσα στη νύχτα ξύπνησαν τους περίοικους, πολλοί των οποίων βγήκαν να δουν τι συνέβαινε, ενώ από το εσωτερικό των πολιορκουμένων κτιρίων ξέpπασε καταιγισμός πυροβολισμών. Ήταν η απάντηση των ανταρτών στην πρόσκληση των ΕΑ­ ΣΑΔιτών να παραδοθούν. Ακολούθησε ολιγόλεπτη σκληρή μάχη. Δεκαεπτά από τους αντάρτες και δεκατέσσερις από τους «περίεργους» κατοίκους σκο­ τώθηκαν, ενώ οι υπόλοιποι αντάρτες, πολεμώντας, ξέφυγαν από τον κλοιό των Γερμανών και των ΕΑΣΑΔιτών.215 Ο σχεδιασμός της συγκεκριμένης επιδρομής και η επιτυχία του στόχου της αποδόθηκε από τις ΕΑΜικές οργανώσεις σε προδοσία κάποιων κατοίκων των χωριών Συκουρίου και Σπηλιάς, που είχαν εκδηλωθεί ως ανήκοντες εις το Ε.Δ.Ε.Σ. ή συμπαθούντες τον Ζέρβα, και τους υποπτεύονταν ότι συνεργάζο­ νταν με τους ΕΑΣΑΔίτες της περιοχ1Ίς, και ιδιαιτέρως με τον Ντούλα Δημη­ τρίου21 6. Μετά την Απελευθέρωση, υποβλήθηκαν μηνύσεις κατά των: 1) Στεφ. Στε­ φούλη, κατοίκου Λάρισας, 2) Δημητρίου Μπέλτσου, κατοίκου Συκουρίου, 3) Παναγ. Στεφούλη, 4) Ευαγγ. Μπέλτσου, κατοίκων Συκουρίου και 5) Ντούλα Δημητρίου, κατοίκου Λάρισας. Η δίκη τους προσδιορίστηκε για τις 18 Φεβρουαρίου 1947. Στο δικαστ1Ίριο εμφανίστηκαν μόνο ο πρώτος και ο δεύτερος των κατηγορουμένων. Ο τρίτος, καίτοι είχε κλητευθεί νομίμως και εμπροθέσμως, δεν προσήλθε και ερημοδι­ κάστηκε, ενώ για τους 4ο και 5ο η δίκη χωρίστηκε με την υπ' aριθμ. 9α/1947 απόφαση του δικαστηρίου «ως μη νομίμως κλητευθέντες». Για τους άλλους διατάχθηκε η πρόοδος της δίκης. Οι μάρτυρες που εξετάστηκαν, κατά τα υπ' aριθμ. 9α και 9/1947 πρακτικά του δικαστηρίου, κατέθεσαν τα εξής:

Αθανάσιος Ν. Παπαθανασίου, κάτοικος Συκουρίου, σωφέρ, ετών 45. Επί της δικαζομένης πράξεως δεν γνωρίζω τίποτε, κανείς δεν δύναται να βεβαιώση ότι τους Γερμανούς έφεραν οι κατηγορούμενοι, διότι ουδείς τους 215. Ότι μετείχαν και ΕΑΣΑΔίτες ντυμένοι με γερμανικές στολές, το επιβεβαίωσαν κάτοικοι του χωριού Σπηλιά σε αφηγήσεις τους σχετικές με τη μάχη αυτ11. Ένας από αυτούς, δεκαπεντάχρονος τότε, αφηγήθηκε ότι μετά τη μάχη αυτ11, στην οποία φαίνεται ότι από την πλευρά των επιτιθεμένων δεν υπήρξαν νεκροί, οι Γερμανοί και οι ΕΑΣΑΔίτες κάθι­ σαν στα καφενεία για να ξεκουραστούν και να φάνε. Οι Γερμανοί και οι ΕΑΣΑΔίτες κατέ­ λαβαν ξεχωριστά τραπέζια. Στα τραπέζια των πρώτων τα τρόφιμα που καταναλώθηκαν ήταν πολλά και ποικίλα, ενώ οι ΕΑΣΑΔίτες έτρωγαν ψωμί και ελιές. Μετά τη μάχη αυτή με τα πολλά θύματα, από την πλευρά της Αντίστασης, η απάντηση δεν άργησε να έλθει εξίσου σκληρή. Οι ΕΑΜικές οργανώσεις απέδωσαν την προδοσία σε κατοίκους του Συκουρίου και της Σπηλιάς που είχαν εκδηλωθεί ως ζερβικοί. Πολλοί από αυτούς συνελήφθησαν και έκτο­ τε δεν έδωσαν σημεία ζω11ς. 216. Από τους ηγέτες του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στον νομό Λάρισας, τον οποίο συναντ11σαμε κατη­ γορούμενο σε πολλές δίκες του Ε.Δ.Δ. Λάρισας. Τελικώς, το δικαστ1Ίριο τον κήρυξε αθώο για όλες τις κατηγορίες που είχαν διατυπωθεί εναντίον του.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

327

είδε μαζί των, οι δε Γερμανοί, κατά την εις Σπηλιάν επιδρομ1Ίν των, έκαψαν και την οικίαν της συζύγου του Στεφούλη. Ο Ευάγγ. Μπέλτσος, την εποχήν της επιδρομής των Γερμανών, ήτο εις το Κάιρον. Τον Παναγιώτην Στεφούλην εφόνευσαν εν Συκουρίω αντάρτες, τον Μάιον 1946, και εκηδεύθη ενταύθα. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 9/1947 απόφασή του , κ1Ίρυξε αθώους τους κατηγορουμένους Στεφ. Στεφούλη και Δημ. Μπέλτσον «του ότι, μετ' άλλων, υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν των επομένων αξιοποίνων πράξεων και ένεκα τούτων συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομ1Ίν, εν Λαρίση και Συκουρίω κατά την διάρ­ κειαν της εχθρικής κατοχής, ανέλαβαν υπηρεσίαν παρά ταις αρχαίς κατοχής, ενήργησαν κατά τρόπον πιεστικόν διά τον ελληνικόν λαόν και διηυκόλυνον το έργον της κατοχής, ήτοι: 1ον) Ήσαν μέλη της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήτις ετέλη υπό τας διαταγάς του γερμανικού στρατού, και πληροφοριοδόται της γερμανικής αστυνομίας. 2ον) Εν Συκουρίω, Σπηλιά και Καλαμακίω κατά τον αυτόν ως άνω χρόνον, προέβησαν εις πράξεις βίας, συμπράξει μετά των οργά­ νων των αρχών κατοχής, εις βάρος Ελλ1Ίνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού, ήτοι, επιδραμόντες μετά Γερμανών εν τοις ανωτέρω χωρίοις, ενέ­ πρησαν πολλάς οικίας και προέβησαν εις λεηλασίας και διαρπαγήν πολλών οικιακών πραγμάτων. 3ον) Εν Συκουρίω και Σπηλιά, κατά τον αυτόν ως άνω χρόνον, κατέδωκαν εις τον εχθρόν, 1Ίτοι εις τους Γερμανούς, πολλά άτομα κατοίκους των ανωτέρω χωρίων, ενεργήσαντες διά την ανακάλυψιν και σύλ­ ληψίν των, εξ ων 39 άτομα εξετελέσθησαν, και 4ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν τας κατά των ατόμων, κατοίκων των ανωτέρω χωρίων, ανθρωποκτονίας, πλ11ξα­ ντες αυτά διά πυροβόλων όπλων, πλήρων πυρίτιδας και σφαιρών, εξ ων πληγ­ μάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυτών». Κήρυξε, επίσης, «απεσβεσμένη λόγω θανάτου την κατά του κατηγορουμέ­ νου Παναγ. Στεφούλη, κατοίκου Συκουρίου, ασκηθείσαν πονικήν αγωγήν επί ταις αυταίς ως άνω πράξεσιν». *

Η δίκη του Ντούλα Δημητρίου και του συγκατηγορουμένου του, Ευαγγ. Μπέλτσιου , που είχε διαχωριστεί με την υπ' aριθ μ. 9α/1947 απόφαση του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, προσδιορίστηκε για τις 19 Ιουλίου 1947. Από τους κατηγο­ ρουμένους εμφανίστηκε ο πρώτος, ενώ ο δεύτερος δικάστηκε ερήμην. Στη δίκη αυτή εξετάστηκαν μόνον οι μάρτυρες υπεράσπισης του εμφανισθέντος κατηγορουμένου. Οι 6 μάρτυρες κατηγορίας δεν προσήλθαν στο δικαστήριο, γεγονός που ανάγκασε τον αντεπίτροπο να ζητήσει αναβολή της εκδίκασης της υπόθεσης. Το δικαστ1Ίριο επιφυλάχθηκε να αποφασίσει επί της πρότασης αναβολής και προχώρησε στην εκδίκαση της υπόθεσης. Οι μάρτυρες υπεράσπισης κατέθεσαν τα παρακάτω, σύμφωνα με τα υπ' aριθμ. 202/1947 πρακτικά του δικαστηρίου:

328

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Μιχαήλ Χαδέλλης, κάτοικος Λάρισας, δημοσιογράφος, ετών 45. Ο κατηγορούμενος Δημητρίου δεν είχε καμμίαν ανάμειξιν εις την εν Λαρί­ ση οργάνωσιν των Ε.Α.Σ.Α.Δ., ούτε και με τα γεγονότα του Συκουρίου, ούτε δε και η κοινωνικ1Ί του θέσις του επέτρεπε να έχει σχέσιν με τους Γερμανούς. Ιωάννης Αυγουστίνος, κάτοικος Λάρισας, επιχειρηματίας, ετών 32. Εγώ επί Κατοχής ευρισκόμην εις την αγγλικ1Ίν μυστικήν υπηρεσίαν. Διότι οι ΕΑΣΑΔίται μου συνέλαβαν έναν σύνδεσμόν μου, παρεκάλεσα τον κατηγο­ ρούμενον Δημητρίου, όστις κατώρθωσε και τον άφησαν ελεύθερον. Επίσης γνωρίζω ότι ο Δημητρίου διωχέτευσε πολλούς πατριώτας προς τον Ζέρβαν. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 202/1947 απόφασή του, κ1Ίρυξε αμφό­ τερους τους κατηγορουμένους αθώους, λόγω αμφιβολιών, «του ότι: lον) Υπό κοινού συμφέροντος κινούμενοι, συναπεφάσισαν την εκτέλεσιν των επομέ­ νων αξιοποίνων πράξεων και ένεκα τούτων συνομολογήσαντες προς αλλή­ λους αμοιβαίαν συνδρομήν, εν Λαρίση και Συκουρίω, κατά την διάρκειαν της εχθρικής κατοχής, ανέλαβαν υπηρεσίαν παρά ταις αρχαίς κατοχής, ενΊ1ργη­ σαν κατά τρόπον πιεστικόν διά τον ελληνικόν λαόν και διηυκόλυνον το έργον της κατοχής, 1Ίτοι ήσαν μέλη της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήτις ετέλη υπό τας διαταγάς του γερμανικού στρατού, και πληροφοριοδόται της γερμανικ1Ίς αστυνομίας. 2ον) Εν Συκουρίω, Σπηλιά και Καλαμακίω, κατά τον αυτόν ως άνω χρόνον, προέβησαν εις πράξεις βίας, συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχής, εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού , ήτοι, επιδραμόντες μετά Γερμανών εν τοις ανωτέρω χωρίοις, ενέ­ πρησαν πολλάς οικίας και προέβησαν εις λεηλασίας και διαρπαγ1Ίν πολλών οικιακών πραγμάτων. 3ον) Εν Συκουρίω και Σπηλιά, κατά τον αυτόν ως άνω χρόνον, κατέδωκαν εις τον εχθρόν, ήτοι εις τους Γερμανούς, πολλά άτομα κα­ τοίκους των ανωτέρω χωρίων, ενεργήσαντες διά την ανακάλυψιν και σύλλη­ ψίν των, εξ ων 39 άτομα εξετελέσθησαν, και 4ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τό­ πον και χρόνον, εκ προμελέτης απεφάσισαν και εσκεμμένως εξετέλεσαν τας κατά των ατόμων, κατοίκων των ανωτέρω χωρίων, ανθρωποκτονίας, πλΊ1ξα­ ντες αυτά διά πυροβόλων όπλων, πλήρων πυρίτιδας και σφαιρών, εξ ων πληγμάτων, ως μόνης ενεργού αιτίας, επήλθεν ο θάνατος αυτών». Αποφάνθηκε, επίσης, «ότι η παρά του μηνυτού, κατά των ανωτέρω αθωω­ θέντων κατηγορουμένων υποβληθείσα μήνυσις, δεν οφείλεται εις δολίαν προ­ αίρεσιν τούτου προς ψευδ1Ί καταμήνυσιν». Π. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. όπως τα βίωσαν επιζώντες. 1. Γιάννης Σωτηρίου, κάτοικος Χαράς, δικηγόρος. Την άνοιξη του '44, οι αδερφοί Μακρή, ΕΑΣΑΔίτες, από τον Άγιο Γεώρ­ γιο (Μπουχλάρ), αναζητώντας τη μάνα και την αδελφή τους, που τις είχαν πάρει από το χωριό τους οι αντάρτες, μαζί με Γερμανούς και άλλους ΕΑΣΑ-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΊΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

329

Δίτες, πήγαν στα χωριά Κυπάρισσος και Φιλίκια, που τώρα έχει ενωθεί με το χωριό Χαρά. ( . . . ) Όταν άκουσαν πυροβολισμούς και κατάλαβαν ότι έρχονται Γερμανοί, σηκώθηκαν κι έφυγαν όλοι οι άνδρες και κρύφτηκαν στα στάρια. Μεταξύ αυτών ήταν κι ο ξαδερφός μου Τάκης Αθανασίου ( . . . ), που καθώς έφευγε του ρίξανε μια ριπή, τον τραυ μάτισαν στο πόδι και τον συνέλαβαν. Τον είχαν κρατήσει εδώ, στη Λάρισα, αρκετό καιρό, ίσως και δύο μήνες. Τελι­ κά γλύτωσε ( . . . ). Ακούγονταν τότε το όνομα του Παπαναξαγόρα, ένας παπάς, ο οποίος ήταν απ' την περιφέρεια των χωριών του κάμπου , μεταξύ Καρδίτσας και Φαρσάλων, και μάλιστα οι αντάρτες του είχαν βγάλει κι ένα τραγούδι: «0 Παπαναξαγόρας, ο παπάς, δεν ζει κι αυτός ο κερατάς, να προδώσει τον Ε.Λ.Α.Σ.», κάτι τέτοια ήταν τα λόγια του. Θυμάμαι ότι οι ΕΑΣΑΔίτες εκείνη την εποχή, λίγες μέρες μετά το επεισό­ διο που είχε γίνει στα Φιλίκια, είχαν έρθει και στο χωριό μας, στη Χαρά. Πρέ­ πει να 1iταν Μάιος. Περικύκλωσαν το χωριό. Οι περισσότεροι άνδρες είχαν φύγει. Όταν ήρθαν στο χωριό, και πριν ξημερώσει το είχαν μπλοκάρει, ένας συχωριανός, ο οποίος ήταν στο εφεδρικό Ε.Λ.Α.Σ. και είχε όπλο, πυροβόλησε και τραυμάτισε έναν Γερμανό στο χέρι. Αυτό εξαγρίωσε τους Γερμανούς και άρχισαν να συγκεντρώνουν τον κόσμο, όλα τα γυναικόπαιδα εκεί, στην Εκ­ κλησία, να τους απειλούν, να τους ανακρίνουν, να κάνουν φασαρία μεγάλη. Αυτός που τραυμάτισε τον Γερμανό γλύτωσε. Έπεσε, μετά απ' αυτό το επει­ σόδιο, μέσα στις μολόχες και στα τσουκνίδια και σιγά-σιγά, έρποντας, ξέφυγε, καίτοι εκείνο το σημείο το είχαν χτενίσει οι Γερμανοί. Ανέκριναν όλους τους άνδρες, μικρούς και μεγάλους, που δεν είχαν φύγει απ' το χωριό, που δεν πρόφτασαν να φύγουν. Και κάναν κι έρευνες στα σπίτια. Δίπλα στο σπίτι το δικό μας ήταν το σπίτι του άλλοτε τσιφλικά του χωριού, του Καρακίτη. Έλειπε αυτός από το χωριό, αλλά κατά την έρευνα που έγινε στο σπίτι βρέθηκε ένα πιστόλι. Εμείς οι πιτσιρίκοι, που δεν μας είχαν μάσει στο σχολείο όπου είχαν τα γυναικόπαιδα, τρέχαμε από κοντά. Έρχεται ένας ΕΑΣΑΔίτης, με φωνάζει: «Έλα δω, τον ξέρεις τον Καρακίτη;», μου λέει. «Τον ξέρω. Γείτονας, εδώ», τον λέω. « Πού είναι;» «Αυτός μένει στην Αθήνα». Βγά­ ζει το πιστόλι και το βάζει στο αυτί μου · «Είναι κομμουνιστής αυτός;», με ρωτάει. Λέω: «Τι κομμουνιστής να είναι αυτός;», και γέλασα. Δεν είχα ιδέα ποιοι ήταν κομμουνισταί, αλλά μαθαίναμε ότι οι πλούσιοι δεν ήταν κομμουνι­ στές. Με απείλησε και τα χρειάστηκα. Πιστόλι ήταν στο αυτί μου. Στο χωριό μας ένας, Ρούτος λεγόταν, είχε παντρευτεί μια Βολιώτισσα, που με την πείνα μάς είχε έρθει, την οποία οι Γερμανοί και οι ΕΑΣΑΔίτες την πέρασαν για Ισραηλίτισσα, της ζήτησαν την ταυτότητά της και τη βασάνισαν πολύ. Τελικά είπαν όλοι ότι δεν είναι Εβραία, ότι είναι χριστιανή ορθόδοξη και την άφησαν. Το απόγευμα έφυγαν χωρίς να πάρουν μαζί τους κανέναν. Σ' αυτή την επιδρομή των ΕΑΣΑΔιτών και των Γερμανών ήταν και ο Καραγεώργος. Τον ξέραμε. Ήταν επώνυμος ΕΑΣΑΔίτης. Ήταν εκεί και μάλ­ λον αυτός ήταν που έπεισε τους Γερμανούς να φύγουν. Γιατί δεν ήθελαν να

330

Σ'fΑΥΡΟΣ ΑΣΙΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

φύγουν οι Γερμανοί. Τώρα, τι έγινε . . . , γιατί ο Γερμανός ήταν τραυματισμένος και είχαν λυσσάξει αυτοί. Δεν θυμάμαι αν οι ΕΑΣΑΔίτες ήταν ντυμένοι ή αν έφεραν κανένα διακρι­ τικό σήμα. Όπλα είχαν όλοι και αυτόματα. Και αυτός που μου έβαλε το πιστόλι στο αυτί πρέπει να είχε και αυτόματο. Ότι υπήρχαν ΕΑΣΑΔίτες στα Φάρσαλα, ότι κακοποιούσαν, ότι σκότωναν, τα μαθαίναμε από πληροφορίες. Έλεγαν: «τούτο κάναν, σκοτώσαν, φκιά­ σαν». Ακούγονταν αυτά τα πράγματα στη Λάρισα και κυρίως στα Φάρσαλα, όπου πήγαιναν για να ψωνίσουν κι έρχονταν σε επαφή με τον κόσμο. Στον δημόσιο δρόμο Λάρισας-Φαρσάλων περνούσαν αυτοκίνητα με ΕΑ­ ΣΑΔίτες και με Γερμανούς και τους βλέπαμε από το χωριό και μας πλιατσικο­ λογούσαν μερικές φορές. Μια φορά που φύλαγα τα πρόβατα, μου πήραν δύο κριάρια. Ήταν Έλληνες με Γερμανούς. Δεν μου είπαν τίποτα. Με είδαν μικρό, πιτσιρίκο. Γενικά υπήρχε διάχυτος ο φόβος στους κατοίκους μόλις βλέπαν Γερμανούς με Έλληνες μαζί. Σκότωσαν πολλούς. Κατά καιρούς, σκοτώθηκαν από την περιφέρειά μας διάφοροι άνθρωποι, αλλά πότε, πώς και πού, δεν ξέρω, δεν ξέρω πώς σκοτώθηκαν. Θυμάμαι μόνο ότι έξω απ' το χωριό βρέθηκε ένας σκοτωμένος, άγνωστος στην περιοχή, και μάλιστα τον είχαν σκίσει και την κοιλιά. Και αυτό το είδα, τον βρήκε κάποιος έξω απ' το χωριό, μαζευτ1Ίκαμε όλοι εκεί, και τα πιτσιρίκια, να δούμε, και τον είδαμε εκεί. Δεν μαθεύτηκε όμως τι έγινε αυτός, πώς σκοτώθηκε, από ποιους, και τι έκανε. Τον Καραγεώργο, ήταν απ' το Ζάππειο, εγώ τον είχα δάσκαλο, ήμαν μαθητής του. Τον γνώρισα, τον θεωρούσα δάσκαλο καλό, άνθρωπο . . . Εκ των υστέρων, έμαθα από διηγήσεις ότι ήταν αυτός που οργάνωσε το Ε.Α.Μ. στο χωριό μας και εν συνεχεία βρέθηκε στους ΕΑΣΑΔίτες. Γιατί, δεν ξέρω, ήρθε σε σύγκρουση, πώς έγινε, δεν ξέρω. Έτσι λέγαν στο χωριό. Και το ότι, όταν 1Ίρθαν οι Γερμανοί και οι ΕΑΣΑΔίτες στο χωριό μας, όλοι όσοι ήταν στον εφε­ δρικό Ε.Λ.Α.Σ. είχαν φύγει, σχολιάστηκε ότι δήθεν ο Καραγεώργος βρήκε τρόπο και τους ειδοποίησε. Κατά πόσον είναι αλ1Ίθεια αυτό, δεν ξέρω. Πά­ ντως, οι αντάρτες δεν τον έπιασαν, αν τον έπιαναν πιθανόν να μην είχε γλυ­ τώσει, αλλά ούτε και οι κρατικές υπηρεσίες. Μετά την Απελευθέρωση, πολλοί aπόφευγαν να κάνουν παρέα τον Καραγεώργο και όλους αυτούς. Μετά την Απελευθέρωση, ο Καραγεώργος, όπως και ο Γρηγόρης Σούρ­ λας, είχαν τις παρακρατικές ομάδες τους, και αυτοί ήταν οι κυρίαρχοι της υπαίθρου. Ο Καραγεώργος δρούσε από Ζάππειο προς Λάρισα, και από Ζάπ­ πειο και απάνω προς Φάρσαλα ο Σούρλας. Αυτός είχε στην ομάδα του έναν μουγγό ο οποίος χτυπούσε, έσφαζε, ήταν ωμός, άμα τον έκανε νόημα ορμού­ σε, ήταν ακαταλόγιστος ο άνθρωπος. Βέβαια, ο ίδιος δεν είδα τέτοια πράγμα­ τα, όπως λέγαν. Τότε είχε έρθει και ο Παπαμαχούχας, ο οποίος 1Ίταν κρατού­ μενος στη Γερμανία από ό,τι έλεγε αυτός.217 217. Αφ. Κ.Ε.Ν. 7, Τετ. Β', σ. 171.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

331

2. Δημήτριος Αχιλλέα Κατσάνας, κάτοικος Ζαππείου, γεωργός. Ο Κώστας Γ. Καραγεώργος 1Ίταν από το Ζάππειο, δάσκαλος. Στην Κατο­ χή οργανώθηκε στο Ε.Α.Μ. και, μαζί με κάποιον Ευάγγελο Μαμάτσα, ήταν υπεύθυνος της Επιμελητείας του Αντάρτη (Ε.ΤΑ.) Κάποια στιγμ1Ί, στα τέλη του 1943, αν θυμάμαι καλά, τσακώθηκαν με τον Μαμάτσα, δεν θυμάμαι γιατί, και τον συνέλαβαν οι αντάρτες, τον άφησαν όμως αμέσως, κι αυτός π1Ίρε την οικογένειά του και π1Ίγε στη Λάρισα και γράφτηκε στον Ε.Α.Σ.Α.Δ.2 1 8 Το καλοκαίρι του 1944, Ιούνιο-Ιούλιο, ο Καραγεώργος, με μια θεριζοαλω­ νιστική μηχανή, ήρθε στο χωριό για να αλωνίσει τα σπαρμένα χωράφια της γυναίκας του, που ήταν το γένος Κώστα Μαλισιόβα. Τον συνόδευαν φάλαγ­ γα από γερμανικά αυτοκίνητα με 50-100 Γερμανούς στρατιώτες. Μόλις τα αυτοκίνητα μπήκαν στο χωριό, τους χτύπησαν οι αντάρτες που είχαν στήσει ενέδρα. Στη συμπλοκ1Ί τραυματίστηκε ο Καραγεώργος και οι Γερμανοί είχαν νεκρούς, όπως και οι αντάρτες είχαν 3-4 σκοτωμένους. Ένας από αυτούς ήταν συγχωριανός μας, ο Γεώργιος Τζίνης. Μετά τη σύγκρουση, οι αντάρτες απομακρύνθηκαν κι οι Γερμανοί έκαψαν το χωριό και συνέλαβαν όσους άνδρες βρήκαν στα σπίτια τους, τους έβαλαν στα αυτοκίνητα και τους πήραν στη Λάρισα, χωρίς ο Καραγεώργος να αλωνί­ σει τα στάρια στα χωράφια του. Κι όπως έμαθα, αν δεν τραυματίζονταν, θα τον σκότωναν οι Γερμανοί, γιατί δεν τους άκουσε να κυκλώσουν το χωριό. Αν κυκλώναν το χωριό, θα πιάναν πάρα πολύ κόσμο, θα γίνονταν μάχη γερή και θα σκοτώνονταν πολύς κόσμος. Εκείνους που πήραν οι Γερμανοί στη Λάρισα, καμιά δεκαριά άτομα, τους παρέδωσαν στον Καραγεώργο και έγιναν ΕΑΣΑΔίτες. Τους είπε: «Ή θα γρα­ φτείτε στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. ή στον τοίχο». Και υποχρεωτικά οι άνθρωποι γράφτη­ καν, τι να 'καναν! Σου λέει, εκεί που θα σκοτωθούμε . . . έγιναν ΕΑΣΑΔίτες. Ανάμεσά τους 1Ίταν ένας Χριστόφορος Κατσάνος, ένας Κουκούλιας Ευάγγε­ λος, ένας Βα"ίόπουλος Αχιλλέας, ο πατέρας του Γιάννη του δικηγόρου, τον πήραν με το ζόρι κι αυτόν, ένας Καραουλάνης Κωνσταντίνος, δεν θυμάμαι άλλους. Αυτοί που έγιναν ΕΑΣΑΔίτες, ήρθαν αργότερα στο χωριό, δεν ήταν ντυ­ μένοι, τους γνωρίζαμε όμως. Είχαν όλοι όπλα και περιβραχιόνιο που έγραφε: «Ε.Α.Σ.Α.Δ.». Ήταν και από άλλα χωριά, Μπουχλάρ, Σουλέτσι, Νέες Καρυές. Αλλά πού να τους γνωρίζεις. Δεν ξέρω τα ονόματά τους. Αυτοί οι δικοί μας που γράφτηκαν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ., πλην του Καραγεώρ­ γου, έκαναν πλιάτσικα πολλά. Δεν τα φέρναν στο χωριό, τα πήγαιναν στη Λάρισα, όπου έμειναν και οι οικογένειές τους. Προπαντός αυτοί οι δύο που ξέρω εγώ: ο Κωνσταντίνος Καραουλάνης και ο Κωνσταντίνος Τζόνης. Τον πρώτο τον κρέμασαν στον Δοξαρά οι Γερμανοί γιατί έκανε πλιάτσικο στα χωριά. 218. Τη σύλληψη αυτή του Κ. Καραγεώργου τη μνημονεύει και ο Α. Σεβαστάκης, Εισα­ γωγ11, ό.π., υποσημ. 22, σ. 149.

332

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΙΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Αυτοί οι ΕΑΣΑΔίτες μετά, τα παιδιά τους, η γυναίκα τους, παρουσίασαν κάτι καλύτερο, μια καλύτερη ζωή. Αγόρασαν άλογα, κάρα τα παιδιά τους. Ακούστηκε, τότε, ότι οι Γερμανοί τους κρέμασαν γιατί έκαναν πλιάτσικο. Έναν άλλον, τον Κωνσταντίνο Τζόνη, τον σκότωσαν οι αντάρτες μόλις ήρθε στο χωριό μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Οι άλλοι ΕΑΣΑΔίτες που επέ­ ζησαν, ήρθαν στο χωριό, δεν τους πείραξαν οι αντάρτες μέχρι τη Συμφωνία της Βάρκιζας, μετά βγήκε ο Σούρλας.Ο Καραγεώργος, όταν έφυγαν οι Γερ­ μανοί, π1Ίγε στα Γιάννενα οικογενειακώς κι από κει κατευθύνθηκε στην Αθή­ να ( . . . ). Μετά ήρθε ο Καραγεώργος, τους πήρε όλους αυτούς [που 1Ίταν στον Ε.Α.Σ.Α.Δ.], τους έμασε και τους οργάνωσε στον Σούρλα. Ήταν ο Χριστόφο­ ρος Κατσάνος, ήταν ο Τσιφλικιώτης και άλλοι πρώην ΕΑΣΑΔίτες. Αυτούς όλους τους οργάνωσε ο Καραγεώργος, τους έφκιασε μια ομάδα και πήγαιναν στα χωριά. Βάρεσαν πολύ κόσμο τότε. Βάρεσαν τον Χρήστο Φιλιππόπουλο και τον πατέρα του , Παναγιώτη Φιλιππόπουλο, τον παππού του, Κώστα Φιλιππόπουλο, που είναι γραμματέας στο Εφετείο Λάρισας. Βάρεσαν τον Μαμάτσα τον Βαγγέλη21 9 πάρα πολύ, τον χτυπούσαν για σκοτωμό. Επέζησε, έχει κάνα χρόνο-ενάμιση που πέθανε. Κάθε μέρα εκεί, στο Ζάππειο, 1Ίταν ο Καραγεώργος και η ομάδα του . Κάθε μέρα. Έφερναν και κόσμο εκεί, από άλλα χωριά, βαρούσαν κόσμο, φκιάναν στο Ζάππειο, γιατί εκεί ήταν η έδρα του Καραγεώργη, αυτός ήταν ο καπετάνιος. Στην ομάδα του είχε και από τα γύρω χωριά: Χαρά, Δίλοφο, Καλό Νερό, Σοφό, Νέες Καρυές. Δεν θυμάμαι ονόματα. Μόνο από τη Νίκαια δεν είχε. Στη Νίκαια π1Ίγε και λεηλατούσε συνέχεια, επειδή 1Ίταν αριστεροί πολλοί. Σούρλας και Καραγεώργος είχαν χωρίσει τον τομέα. Κι έλεγε ο Σούρλας: «Εγώ θα έχω από δω και κάτω, κι εσύ από δω και πάνω». Στην περίοδο της Κατοχής, τα δύο μεγαλύτερα αδέλφια μου ήταν στον Ε.Λ.Α.Σ. Μετά την Απελευθέρωση, το 1946, υπηρέτησαν στον στρατό και, αγύμναστοι, πολέμησαν τους αντάρτες του «Δημοκρατικού Στρατού». Ο ένας σκοτώθηκε στους Φιλιάτες, απάν' στα Γιάννενα. Δεν μας τον φέραν, [μόνο] τα χαρτιά ότι σκοτώθηκε ο αδελφός σας220.

3. Αθανάσιος Δημ. Μητσόπουλος, γεωργός. Κωσταντία, σύζυγος Αθ. Μητσόπουλου, οικοκυρά, κάτοικοι Ελληνικού. Ο Παπαναξαγόρας ήρθε στο χωριό μας το 1 936. Τότε έγινε παπάς και από τότε ήταν εδώ. Ως παπάς συμπεριφερόταν καλά. Αγαπητός στο χωριό. Το 1942-'43 στο χωριό μας φάνηκαν οι αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ. και οι οργανώσεις Ε.Α.Μ., Ε.Λ.Α.Σ., Ε.Π.Ο.Ν., ΑΕΤΟΠΟΥΛΑ. 219. Ήταν συνεργάτης του Καραγεώργου την περίοδο που 1iταν στο Ε.Α.Μ. και συνδια­ χειριστές στην Ε.Τ.Α., και υπεύθυνος για τη σύλληψ1i του από τους αντάρτες. 220. Αφ. Κ.Ε.Ν. 4, τετρ. Β', σ. 85, και Γ', σ. 99.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΙΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

333

Όταν φάνηκαν οι οργανώσεις που είπα, η στάση του Παπαναξαγόρα 1Ίταν καλή. Έπαιρνε μέρος στις συγκεντρώσεις που κάναν [οι ΕΑΜικές οργανώ­ σεις] σ' όλα. Το Ε.Δ.Ε.Σ. φάνηκε αργότερα. Όταν έγινε η συμφωνία Ε.Λ.Α.Σ.­ Ε.Δ.Ε.Σ. όλοι 1Ίταν ελεύθεροι να μπουν σε όποια οργάνωση θέλουν. Μετά τη συμφωνία αυτή φανερώθηκαν κι εδώ οι ΕΔΕΣίτες. Ο Παπαναξαγόρας, όταν ήταν στο Ε.Α.Μ., έβγαζε λόγους, όπως και αργότερα, όταν πήγε στο Ε.Δ.Ε.Σ. Σε μια συγκέντρωση που ήταν εκεί, στα καλαμπόκια μέσα, εκεί μιλούσε, υπο­ στήριζε το Ε.Δ.Ε.Σ. αυτός. Ε ίχαμε [συγκεντρωθεί] οι χωριανοί εκεί, κρυφά, στο καλαμπόκι, υπήρχαν Γερμανοί, Ιταλοί. Ήμασταν καμιά εικοσαριά στο Ε.Α.Μ. Όταν εκδηλώθηκε το Ε.Δ.Ε.Σ., [ο Παπαναξαγόρας] άρχισε, ύστερα, μιλούσε πως θα αποσπάσει κόσμο. Μιλούσε για το Ε.Δ.Ε.Σ. Μετά τη συγκέντρωση αυτή, το Ε.Α.Μ.-Ε.Λ.Α.Σ. δεν πείραξαν κανέναν ΕΔΕΣίτη εδώ στο χωριό μας. Αυτό έγινε το '44, πριν [ο Παπαναξαγόρας] πάει στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Πριν από τη συμφωνία [Ε.Λ.Α.Σ.-Ε.Δ.Ε.Σ.] ήταν στο Ε.Α.Μ., και μετά τη συμφωνία φύγαν και π1Ίγαν στο Ε.Δ.Ε.Σ. Αυτοί που εκδηλώθηκαν μετά ως ΕΔΕΣίτες 1Ίταν λίγοι, καμιά δεκαριά άτομα. Όταν εκδηλώθηκαν αυτοί οι ΕΔΕΣίτες, μιλούσαν ελεύθερα, δεν τους πείραζε κανένας. Όταν τσα­ κώθηκαν Ε.Λ.Α.Σ.-Ε.Δ.Ε.Σ. ησύχασαν, αλλά δεν τους πείραξε κανένας. Ο Παπαναξαγόρας, μετά το '44, μπερδεύτηκε με το Ε.Δ.Ε.Σ., το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και τους Γερμανούς, και εμφανίστηκε με τις ομάδες του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Ήταν την άνοιξη του '44. Πότε έγινε οργάνωση του Ε.Α.Σ.Α.Δ., δεν θυμάμαι. Από δω [χωριανοί μας] στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. ήταν οι Γκιζερλαίοι221 , αλλά εδώ δεν τους είδα καμιά φορά. Στο χωριό μας ήρθαν οι ΕΑΣΑΔίτες, αλλά δεν πείραξαν, είχαν έρθει το '44, άνοιξη ήταν, μαζί τους και Γερμανοί. Κωσταντία: Η Τσαπάρενα222 έχασε τον άνδρα της. Ποιος τον σκότωσε; Το παιδί της το 'λεγαν Αλέκο, κι αυτό το σκότωσαν, τον γαμπρό της, Πουλαράκη τον έλεγαν, κι αυτός σκοτώθηκε. Η Τσαπάρενα η ίδια χτυπούσε. Είχε και κόρες εδώ. Ο γιος δεν έμεινε εδώ, ο ένας . . . ο Αλέκος Τσαπάρας, χάθηκε. Ο Αθανάσιος, ο μικρός, ζούσε, εδώ ήταν η μάνα, οι αδερφές του. Ο Θανάσης . . . ήταν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ . . . δεν ξέρω, ενώ τον Αλέκο τον σκότωσαν, ποιος τον σκότωσε, πού ξέρουμε . . . Αυτός [ο Παπαναξαγόρας] ύστερα έφυγε, πήγε Λάρισα, πού πήγε; Δεν φέρνονταν άσχημα [στο χωριό]. Αθανάσιος: Αυτός εδώ στο χωριό φέρθηκε πολύ καλά, άσχετα αν ήταν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. ή δεν ήταν. Και το χωριό δεν πείραξε την οικογένειά του καθόλου. Κωσταντία: Είχε εδώ στο χωριό μάνα, γυναίκα, παιδιά. Ζούσε η μάνα του και [η παπαδιά], και μετά ήρθε και την πήρε την οικογένεια. Ε ίχε δυο αγόρια και ένα κορίτσι. Δεν τα πείραξαν ούτε αυτά οι αντάρτες. Ήταν μικρά. 221. Περισσότεροι από ένας είχαν παραπεμφθεί στο Ε.Δ.Δ. Λάρισας, με διάφορες και συγκεκριμένες κατηγορίες, και κρίθηκαν σε πολλές δίκες. Όπως και οι άλλοι κατηγορούμε­ νοι ΕΑΣΑΔίτες, στο τέλος κηρύχθηκαν αθώοι. 222. 'Γσαπάρα στο επίθετο. Τα παιδιά της ήταν ΕΑΣΑΔίτες. Ο Θανάσης κατηγορ1]θηκε ότι έσφαξε τον σιδηροδρομικό Κατσιλέρο, κρατούμενο του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στο Δεμερλί. Βλ. Κεφ. Α', Ι, 3. πρ. υπ' aριθμ. 250α, 250/1946 Ε.Δ.Δ. Λάρισας.

334

ΣΙΑΥΡΟΣ ΑΣΙΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Τότε σκοτώθηκε ο δaσκαλος Μαργαρίτης, θείος μας. Ήρθαν οι Γερμανοί και τους βρήκαν στα στaρια, το 1944, 9 Μαtου. Κρύβονταν στα στaρια, κοι­ μούνταν εκεί το βρaδυ. Ένα πρωί ξημερώσαν τ' αυτοκίνητα με Γερμανούς και ΕΑΣΑΔίτες κοντa στο μέρος που κρύβονταν. Τα αυτοκίνητα βούλιαξαν στο ποτaμι και, πεζοί, Γερμανοί και ΕΑΣΑΔίτες πήραν παγaνα τα στaρια και τους βρήκαν. Τον σκότωσαν. Άλλοι ήρθαν και μας είπαν για τις μαχαιριές που είχε ο θείος μας. Γνώριζαν οι Γερμανοί ότι ήταν οργανωμένος; Είχαν πληροφορίες και τον ανακaλυψαν, όπως και τους aλλους που πιaσαν, παρ' όλο που είχαν αλλaξει τα επίθετα. Τότε είχαν σκοτώσει και έναν τσοπaνο, έναν γιατρό, από το Ψυχικό ήταν, κι έναν aλλον, τέσσερα aτομα. Οι aλλοι που γιουρούστησαν223 και έφυγαν και πήγαν απaνω στο Ευύδριο, έζησαν. Δεν μπόρεσαν να τους πιaσουν. Μ' αυτούς έπιασαν και δυο κορίτσια που τα πήραν. Τη μία την έλεγαν Ζώγια, η aλλη να ήταν αδελφή της; Κρύβονταν κι αυτa στα στaρια και το πρωί τ' aρπαξαν. Βρήκαν και τον Κώστα Διαμαντή, δaσκαλος κι αυτός. Τον πήραν κι αυτόν στη Γερμανία, έκατσε πόσο έκατσε, ήρθε ζωντανός.224 Για την επίθεση των ανταρτών του Ε.Λ.Α.Σ. στο Δεμερλί και στα Φaρσα­ λα, τον Σεπτέβριο του 1944, ακούσαμε ότι εκείνο το βρaδυ ο Παπαναξαγόρας κρύφτηκε μέσα στις θυμωνιές και γλύτωσε. Αθανάσιος: Ο Παπαναξαγόρας ούτε πείραξε το χωριό, ούτε το χωριό πεί­ ραξε την οικογένεια του Παπαναξαγόρα. Δεν ξέρουμε τι έκανε στα aλλα χωρία. Φέρθηκε πολύ καλa στο χωριό, ευπρεπής, και το χωριό τον φέρθηκε πολύ καλa στην οικογένεια του. Όταν ήρθαν οι Ιταλοί [το 1941] εδώ, και Γερ­ μανοί, υπηρετούσε [ως παπaς] εδώ πέρα. Τροφοδοτούσε Εγγλέζους που είχαν διασκορπιστεί εδώ πέρα, το '41 . Μaζευε απ' το χωριό εδώ, απ' aλλες οικογένειες [για τους Εγγλέζους]. Το είχα ακούσει, τότε, αυτό. Μετa τον έπια­ σαν οι Ιταλοί. Τον πήραν, τον πήγαν στις φυλακές στην Αθήνα, τώρα πώς έγι­ νε [κι ελευθερώθηκε] , ο Μουσολίνι έδωσε χaρη, πώς έγινε . . . και ήρθε στο χωριό ξανa. Μετa έγινε το Ε.Α.Μ. κι ύστερα πήγε στο Ε.Δ.Ε.Σ. 223. Τόλμησαν και έφυγαν. 224. Για το περιστατικό που αφηγ1Ίθηκε η Κωσταντία Μητσοπούλου, η εφημερίδα <<0 Ρήγας» στις 21 Μαtου 1944 έγραψε: <<Οι θηριώδεις τρομοκράτες κεραυνοβόλα επεκτείνουν την τρομοκρατική τους δράση και στην περιφέρεια Φαρσάλων. Αυτοκίνητα με εξοπλισμέ­ νους γκάγκστερ αλωνίζουν τα χωριά του φαρσαλικού κάμπου. Στις 9.5.44, δύναμη 150 Γερ­ μανοράλληδων μπλόκαραν από τρία σημεία τα χωριά Δρίσκολη και Σαρίκαγια. Στο χωριό Σαρίκαγια σκότωσαν 4 πατριώτες. Ανάμεσα σ' αυτούς και δυο υπέροχους λα"ίκούς αγωνιστές: τον γιατρό Σεραφείμ Χριστοδούλου από τον Δοξαρά και τον δάσκαλο Σωτήρη Μαργαρίτη από το Μπιτσιλέρ. Και οι δυο τους ήτανε νέοι διανοούμενοι, δοσμένοι ολόψυχα στην υπηρεσία του εθνικού αγώνα. Έπιασαν επίσης και 7 νέες κοπέλες που τις πήραν μαζί τους. Στη Δρίσκολη συνέλαβαν 3 πατριώτες. Σε κάθε τους επιδρομή προβαί­ νουν σε άγρια λεηλασία ξεσπιτώνοντας τους χωρικούς μας. Κατά το μπλοκάρισμα της Δρί­ σκολης, οι Γερμανοράλληδες από παρεξήγηση χτυπ1Ίθηκαν μεταξύ τους, με αποτέλεσμα να σκοτωθεί ένας Γερμανός αξιωματικός και τρεις να τραυματιστούν».

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

335

Μετά την Απελευθέρωση, δεν τον έπιασαν, πήγε στην Αθήνα όπου κρύ­ φθηκε. Περάσαμε με αυτόν [τον Παπαναξαγόρα] πολύ καλά. Και όταν ήταν στο Ε.Α.Μ., μετά πήγε στο Ε.Δ.Ε.Σ., δεν πείραξε κανέναν. Γι' αυτό και δεν τον πεί­ ραξε το χωριό. Φέρθηκε πολύ καλά στο χωριό, πώς να το πω, και το χωριό στον παπά, στην οικογένειά του. Ήταν ηθικός, καλός, δεν ακούστηκε τίπο­ τα225. Πέθανε και τον έθαψαν στην Αθήνα. Κωσταντία: Είχε χρόνια στην Αθήνα. Είχε πάει και η οικογένειά του . Σπούδασαν τα παιδιά του, τι έκαναν. Ήθελε να γίνει υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων. Έτσι έλεγε. Λέμε, τώρα, γενικά, «αδελφός με τον αδελφό, να τον χτυπά και να τον σκοτώνει»226.

4. Δημήτριος Γεωργίου Μπατάλης, κάτοικος Λάρισας, συνταξιούχος. Στην Κατοχή ήμαν aντάρτης στον Ε.Λ.Α.Σ. Τέλος Αυγούστου 1944, απο­ φασίστηκε να τους κτυπήσουμε [τους ΕΑΣΑΔίτες] στο Δεμερλί και στα Φάρ­ σαλα. Φθάσαμε στο Δεμερλί και η ομάδα μας μπήκε μέσα στην εκκλησία και ύστερα ακολούθησαν και άλλοι αντάρτες. Μπήκαν κι αυτοί μέσα στην εκκλη­ σία. Τότε παρουσιάστηκε και ο παπάς που ήταν στο σπίτι του, δίπλα στην εκκλησία. Αποδείχτηκε ότι είχε σχέση με τους ΕΑΣΑΔίτες. Στην αρχή δυ­ στρόπησε, αλλά μετά μας βοήθησε. Οι ΕΑΣΑΔίτες ήταν σε σπίτια και, προπαντός, σε ένα κονάκι απέναντι από την εκκλησία. Δεν ξέρω πόσοι ήταν οι ΕΑΣΑΔίτες, οι δυνάμεις τους. Ήταν αρκετοί. Και όπως είχαμε πληροφορηθεί, ήταν και η διοίκησή τους εκείνο το βράδυ εκεί πέρα. Ο Μπουκουβάλας227 έδωσε εντολή σε όλους μας να φορέσουμε ένα άσπρο περιβραχιόνιο στο χέρι, για να μη σκοτωθούμε αναμεταξύ μας, και να φέρου­ με το κανόνι που είχαμε αφήσει έξω από το χωριό, γιατί μας χτυπούσαν οι Γερμανοί από δύο οχυρωμένες θέσεις και οι ΕΑΣΑΔίτες από τα σπίτια. Φέραμε το κανονάκι κι αρχίσαμε να χτυπάμε τις θέσεις των Γερμανών, αλλά χωρίς επιτυχία. Ήρθε ο παπάς εκεί. Ίσως είχε γνώσεις από πυροβόλα και βοήθησε πολύ, πόση απόσταση είναι τα πολυβολεία των Γερμανών κ.λπ., και όντως το πετύχαμε και εσίγησαν τα όπλα τους. 225. Ο αφηγητ1Ίς μιλάει για τη συμπεριφορά του Παπαναξαγόρα ως ιερέα στην εκκλησία του χωριού του, και τον χαρακτηρίζει <<ηθικό» γιατί δεν είχε αποδειχθεί «γυναικάς>>, και «καλό» γιατί, ως αρχηγός του Ε.Α.Σ.Α.Δ., προφύλαξε το χωριό τους από τους ΕΑΣΑΔίτες, κι έτσι και το χωριό δεν πείραξε τη γυναίκα και την κόρη του, που στο διάστημα της Κατο­ χής παρέμειναν σ' αυτό. 226. Αφ. Ε.Κ.Ν. 7, τετρ. Α', σ. 43. 227. Δημήτριος Τάσος, καπετάνιος της Ταξιαρχίας Ιππικού του Ε.Λ.Α.Σ. Ήταν επικεφα­ λΊ1ς των ανταρτών που επιτέθηκαν στους ΕΑΣΑΔίτες στο Δεμερλί την 1.9.1944.

ΣτΑΥΡΟΣ ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

336

Μας είχαν πει να χτυπ1Ίσουμε το κονάκι, γιατί εκεί ήταν η φωλιά των ΕΑΣΑΔιτών. Αλλά όταν γυρίσαμε εμείς με το κανονάκι και πήγαμε στο κονά­ κι, οι ΕΑΣΑΔίτες είχαν παραδοθεί σε άλλη ομάδα. Ενσωματωθ1Ίκαμε σ' αυτή την ομάδα κι αρχίσαμε να κυκλοφορούμε στους δρόμους του χωριού και να κάμουμε έρευνες από σπίτι σε σπίτι για να ανακαλύψουμε ΕΑΣΑΔίτες. Τους βγάλαμε μέσα από τα σπίτια και έτσι μαζέψαμε καμιά εικοσπενταριά. Πηγαίνοντας σ' ένα σπίτι, δίπλα στο κονάκι, είδαμε κάτι άλογα με αλυσί­ δες στα πόδια, κλειδωμένες, για να μην μπορούν να φύγουν ή να τα πάρει κάποιος. Στη γυναίκα που παρουσιάστηκε, δεν 1Ίταν εκεί ο άνδρας της -1Ίταν ΕΑΣΑΔίτης-, λέει ένας aντάρτης: «Δώσ' μας τα κλειδιά, γιατί θα σε σκοτώ­ σουμε». «Μα δεν ξέρω πού τα έχει ο άνδρας μου». «Πού είναι ο άνδρας σου;» «Έφυγε, λείπει, δεν ξέρω, είχε πει για τα Φάρσαλα». Ένας aντάρτης ρίχνει μια ριπή με το αυτόματο στα τσίγκια, οπότε ο διπλός ο θόρυβος που προκλήθηκε τρομοκράτησε τη γυναίκα: «Α! Να! Να! Τα βρήκα», λέει. Μας έδωσε τα κλειδιά, ξεκλειδώσαμε τις αλυσίδες που είχαν στα πόδια τους τα άλογα, τα ζέψαμε στα κάρα που βρήκαμε στο χωριό, και φορτώσαμε τις προίκες των κοριτσιών που είχαν καταληστέψει από όλα τα χωριά που πηγαίνανε, και τα συγκέντρωναν εκεί: ραπτομηχανές, σεντόνια, φλοκωτές και άλλα πράγματα, πολλά. Τα είχαν σε μια αποθήκη. Τα φορτωμέ­ να κάρα τα διώξαμε μπροστά. Έφυγαν. Εκείνη την ώρα που ρίξαμε τη ριπή και ρωτούσαμε τη γυναίκα για τον άνδρα της, ακούγεται μια φων1Ί από τη θυμωνιά: «Αδέλφια, εγώ είμαι». Φαί­ νεται πως ήταν ο άνδρας της. Αμέσως τραβηχτήκαμε προς τα κει. «Ν' αφ1Ίσω το όπλο και να βγω έξω, ή με τ' όπλο;», ξαναλέει. «Όχι με το όπλο». Και όπως σήκωσε τα χέρια του, τον έπιασε ο πολυβολητ1Ίς και σαλπιγκτής της ταξιαρ­ χίας, 1Ίτανε κάποιος Τσαπουρνιάς, ψευδώνυμο, τον τράβηξε και τον έριξε κάτω. Εκείνη την ώρα κάποιος aντάρτης τον έπιασε απ' το χέρι, τον χτύπησε και με το μαχαίρι που είχε τον σκότωσε. Τον σκότωσε με την κάμα και μου λέει: «Είσαι από τη Λάρισα; Να πας να δεις ποιος είναι, μήπως είναι κανένας γνωστός σου». Πήγα, όμως, και από μακριά είδα, είχε γυρίσει στο πλάι και είχε βγει το ρολόι που είχε κρεμασμένο, το οποίο ένας άλλος, πάλι, συναγωνι­ στής πήγε και το πήρε. Όταν εγκαταλείψαμε το χωριό, πήραμε μαζί μας και 25 περίπου ένοπλους ΕΑΣΑΔίτες που συλλάβαμε. Ανάμεσα σ' αυτούς ήταν και ο παπάς, εκείνος που συναντήσαμε στην εκκλησία και μας βοήθησε στη βολή του κανονιού. Αυτόν, μαζί με 3-4 άλλους, στο Ορμάν Μαγούλα, χωρικοί που είχαν θύματα από τη δράση τους, τους αναγνώρισαν και τους σκότωσαν. Ο Παπαναξαγόρας και άλλοι αξιωματούχοι του Ε.Α.Σ.Α.Δ., μεταξύ των οποίων και ο υπολοχαγός Χρ1Ίστος Κροντήρης, διοικητής λόχου, γλύτωσαν γιατί κρύφτηκαν μέσα στις θημωνιές. Το μάθαμε, αργότερα, από κατοίκους του χωριού οι οποίοι μας είπαν ότι ήταν κρυμμένοι στις θημωνιές. 228 228. Αφ. Ε.Κ.Ν. 4, τετρ. Α',

σ.

51.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

337

ΠΙ. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ιστορούμενα από συγγραφείς. 1. Αλέξης Σεβαστάκης Ο εχθρός κατείχε εκτός από τη Λάρισα μόνο τα Φάρσαλα και το Δεμερλί (Σταυρός), όπου 1Ίταν εγκατεστημένα και τα υπολείμματα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ( . . . ) Μέσα και γύρω από τα Φάρσαλα-Δεμερλί είχαν πάντα ισχυρή δύναμη, καλά διαταγμένη και οχυρωμένη σε τσιμεντένια οχυρά. Ακριβώς γι' αυτόν τον λόγο, είχαν καταφύγει εκεί τα υπολείμματα των ταγμάτων Ε.Α.Σ.Α.Δ. αμετανόητοι, φονιάδες, φανατισμένα στοιχεία, στίφη. Ε.Α.Σ.Α.Δ. και Γερμα­ νοί εξορμούσαν στα γύρω καμποχώρια και με φόνους, φωτιές, συλλήψεις, τρομοκρατία, λήστευαν την παραγωγή. Είχαν συγκεντρώσει τεράστιες ποσό­ τητες σταριού, ο τόπος τους είχε γεμίσει θημωνιές [που στήθηκαν από aρπαγ­ μένα θερισμένα και δεματοποιημένα αλλά αλώνιστα δημητριακά] που τις αλώνιζαν με άλογα, αφού δεν διέθεταν αλωνιστικά συγκροτήματα. Κάθε φορά, τα χωριά πλήρωναν φόρο: στάρι και αίμα. Οι ΕΑΣΑΔίτες σκότωναν και τους aνύποπτους πατριώτες που έρχονταν από την Αθήνα [ή πήγαιναν στην Αθήνα] 229 για το βουνό με τον σιδηρόδρομο και κατέβαιναν στο Δεμερλί. ( . . . ) αποφασίσαμε να χτυπήσουμε ταυτόχρονα Φάρσαλα-Σταθμούς Φαρσάλων-Δεμερλί. Αρχίζει η έφοδος. ( . . . ) Ο τόπος είναι κόλαση . Οι πρώτοι ψυχωμένοι αντάρτες φτάνουν και πιάνουν μερικά σπίτια. Απ' τις γωνιές, τους τοίχους, απ' τα παράθυρα, βάλλουν στις εστίες αντίστασης, θερίζουν. Κι άλλα τμήμα­ τά μας, ανακουφισμένα απ' τα πυρά μας, πηδούν και πιάνουν μετερίζια στ' aντικρινά χτίσματα. Σιγά-σιγά εισδύουν στο χωριό και οι τρεις ίλες. ( . . . ) Γερ­ μανοί και ΕΑΣΑΔίτες πολεμούν με πείσμα. Η φωτιά τους είναι δυνατ11. Και απ' τα σπίτια και απ' τα οχυρά του Σταθμού. Δεχόμαστε καταιγιστικά πυρά από τρία-τέσσερα σπίτια. Τα κρατούν φανατισμένοι ΕΑΣΑΔίτες. Στο πρώτο κάνουμε γιουρούσι με χειροβομβίδες. Τους ξετρυπώνουμε σαν ποντίκια και τους πιάνουμε. ( . . . ) Από τα τρία σπίτια οι ΕΑΣΑΔίτες μας πολεμούν. Λέω σε έναν αντάρτη να φτιάξει πρόχειρο χωνί και να τους φωνάξει: «Όποιοι παρα­ δοθούν με τα όπλα τους, και τα όπλα τους δεν καίνε και δεν μυρίζουν μπα­ ρούτι, αύριο θα 'ναι ελεύθεροι». Τα καλά αποτελέσματα είναι άμεσα. Αρπάζουν aχρησιμοποίητα όπλα και παραδίνονται πενήντα. Μερικοί ΕΑΣΑΔίτες κρύφτηκαν μέσα στις θημωνιές. Άλλοι πρόλαβαν και χώθηκαν σε άγνωστα σπίτια. Ελάχιστοι κατόρθωσαν να φτάσουν στους Γερμανούς της ΕνωτικΊΊς. Οι άλλοι, ύστερα από σύντομη αντί­ σταση, άρχισαν να βγαίνουν από τα λίγα σπίτια όπου ήσαν οχυρωμένοι και να παραδίνονται. Όπου επέμειναν ν' αντιστέκονται, εξοντώνονταν με χειρο­ βομβίδες. Μέσα σε μια ώρα περίπου είχε εκλείψει κάθε αντίσταση από την πλευρά των ΕΑΣΑΔιτών. 229. Μια τέτοια περίπτωση είναι των δύο φοιτητών από την Άρτα που τους συνέλαβαν και, αφού τους λήστεψαν, τους εκτέλεσαν οι ΕΑΣΑΔίτες. Βλ. Κεφ. Γ, Ι, 4.

338

Σ'ΓΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Ένας από τους πιο δραστήριους και αιματοβαμμένους ΕΑΣΑΔίτες ήταν ο Παπαναξαγόρας, εκείνος που παλαιότερα τον αναζητούσε ο Εγγλέζος για να τον χρηματοδοτήσει. Κατάγονταν απ' το Φανάρ-Μαγούλα230 Καρδίτσας, είχε καταφύγει στο Δεμερλί, όπου με τη βοήθεια -τι:bρα- των Γερμανι:bν είχε γίνει ο δήμιος του κάμπου. Ήταν φυσικό να επιδιι:bκουμε τη σύλληψή του. Ψάχνα­ με όλη τη νύχτα και δεν τον βρίσκαμε. Ορισμένα στελέχη, έχοντας πληροφο­ ρίες απ' τους αιχμαλι:bτους, ότι ο παπάς κρύφτηκε στις θημωνιές, σκέφτηκαν να τις κάψουν. Και θα τον ξετρύπωναν σαν ποντίκι. Αρνήθηκα να δεχτι:b τέτοια λύση. Όχι μονάχα γιατί δεν 1Ίθελα να κάψουμε τη σοδειά, αλλά και για­ τί οι φωτιές θα φι:bτιζαν τις θέσεις μας και θα προβάλλαμε σαν ανέλπιστος στόχος για τους αντιστεκόμενους ακόμα Γερμανούς. Έτσι, γλύτωσε ο διαβο­ λόπαπας και συνέχισε την εγκληματική του δράση και μετά τη Βάρκιζα και κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου. Ύστερα απ' τη λήξη του Εμφυλίου, κατέβηκε στην Αθήνα. Η Αρχιεπισκο­ πή τον τοποθέτησε στο Νεκροταφείο Αθηνι:bν. Χόρτασε χρήμα. Έτσι έμαθα. Αρχίζει το χτένισμα του χωριού. Ενισχυμένοι και με μια διμοιρία του εφε­ δρικού Ε.Λ.Α.Σ. που κατέφθασε απ' τα χωριά, μαζεύουμε, σπίτι-σπίτι, σκόρ­ πιους ΕΑΣΑΔίτες. Ανάμεσά τους είναι κι ένας καλογερόπαπας, τον έπιασαν στο σπίτι με μια δυστυχισμένη γυναίκα ενός αντάρτη, που τον είχε τυφλι:bσει νάρκη, και που την έσερναν μαζί τους οι ΕΑΣΑΔίτες για γλεντοκόπι. Οι αντάρτες την ήξεραν, έχουν αγριέψει και τραβούν τον παπά. Τον φέρνουν στον αυλόγυρο της εκκλησιάς, είναι κατουρημένος απ' τον φόβο. Έχει, μάλι­ στα, δέσει άσπρη πετσέτα στο μπράτσο για να φαίνεται δικός μας. Εμείς, πριν απ' την επίθεση, για να γνωριζόμαστε και να μην αλληλοσκοτωθούμε, μέσα στη νύχτα, είχαμε δέσει άσπρα μαντήλια στο αριστερό μπράτσο. Ο παπάς το 'χει προσέξει κι είχε δέσει πετσέτα. «Βρε παπά! Τι; Έγινες τι:bρα και aντάρτης;» «Είμαι μαζί σας, καπετάνιο μου. Ό,τι θέλετε . . . Μη με χαλάτε!» Έτρεμε. (. . .) Στο μεταξύ, συγκεντρι:bναμε κάρα, μικρά-μεγάλα. Φορτι:bνουμε τους αιχ­ μαλι:bτους. Εκατόν τριάντα ΕΑΣΑΔίτες, δέκα Γερμανοί. Στα υπόλοιπα φορ­ τι:bνουμε τον πλούτο που είχαν μαζέψει με aρπαγές, Γερμανοί και ΕΑΣΑΔί­ τες. Χιλιάδες οκάδες στάρι, προίκες και έπιπλα κοριτσιι:bν. Συγκεντρι:bνουμε δύο χιλιάδες πρόβατα, άλογα, βόδια, αγελάδες. Πολλοί ΕΑΣΑΔίτες, με προ­ θυμία αποκαλύπτουν τα κλεμμένα και τις κρυψι:bνες. Πριν φέξει, η Τέταρτη Φάλαγγα -αντάρτες, κάρα, αιχμάλωτοι, πρόβατα, άλογα, βόδια, αγελάδες­ είχε αργά, δύσκολα να κινείται, σέρνεται μέσα στον κάμπο. Ανάμεσα στα λάφυρα και ο οπλισμός διακοσίων περίπου ανδρι:bν. ( . . ) Το χτύπημα του Δεμερλί ήταν η χαριστική βολ1Ί για τον Ε.Α.Σ.Α.Δ. ( . . . ) Τα πρόβατα, τα άλογα, τα βόδια, τις αγελάδες, τα στάρια, τις προίκες, όλον αυτόν τον ληστεμένο πλούτο, τον εκθέσαμε στο χωριό Λαζαρμπούγα .

230. Τόπος καταγωγής του ήταν ο Παλαμάς Καρδίτσας και όχι το Φανάρ-Μαγούλα.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

339

υπό την επίβλεψη επιτροπής απ' τους ίδιους τους παθόντες. Καλέσαμε τον κόσμο απ' τα χωριά να 'ρθει να πάρει ό,τι γνωρίσει δικό του. ΑυηΊ η διαδικασία κράτησε μια εβδομάδα. Έρχονταν οι αγρότες, άλλος έπαιρνε τα ζωντανά του, άλλος στάρι. Οι κοπέλες βρήκαν τις προίκες τους. Η μια γνώριζε το νυφικό της, η άλλη το κιλί­ μι της, η άλλη τ' ασπρικά της23 1 .

IV. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στον Τύπο της Κατοχής. «Λαϊκή Φωνή», 30.4.1944. Αίμα στο Χατζημπα"ίράκι. Στις 8 Απρίλη Γερμανοράλληδες μπλόκαραν το Χατζημπα·ίράκι, το Σουλε­ μέζι και το Αβδουλάρ. Σαν άγριοι κανίβαλοι ρίχτηκαν στο κάψιμο και στην καταστροφή. Τα άγρια ένστιχτά τους τα κόρεσαν σκοτώνοντας 3 πατριώτες κι aρπάζοντας απ' τα σπίτια τους άλλους 70. Ύστερα άρχισαν το άγριο πλιά­ τσικο. Άρπαξαν ό,τι βρήκαν μπροστά τους, έγδυσαν κυριολεκτικά τον κόσμο κι έφυγαν. Στις 14 ξαναπήγαν στ' Αβδουλάρ και λεηλάτησαν ένα κοπάδι πρό­ βατα. Σε λίγες μέρες ολόκληρη φάλαγγα από 35 γερμανικά αυτοκίνητα με πυρο­ βόλα, όλμους κ.λπ., κύκλωσαν αγριεμένοι τη Δεδέριανη κι άρχισαν το «εκπο­ λιτιστικό τους» έργο. Οι ληστές επιδρομείς, αφού λεηλάτησαν συστηματικά τα κοπάδια του χωριού, άρπαξαν ρούχα κι ό,τι άλλο βρ1Ίκαν κι έφυγαν, αφού με τα τρομοκρατικά τους μέτρα τραυμάτισαν ένα παιδάκι. Στο Ζάππειο και στο Λουτρό. Στις 18 του μηνός, φάλαγγα από χιτλερικούς με τανκς, και ενισχυμένη με «εθνικιστάς» ραλλικούς, τριεψελίτες και ΕΑΣΑΔίτες, έχοντας για οδηγούς τα γκεσταμπίτικα καθάρματα Καραγεώργο, Γκερλή κι άλλα κατακάθια, κουβα­ λήθηκαν στο Ζάππειο. Σκοπός τους ήταν να τρομοκρατ1Ίσουν τον κόσμο και τις εθνικοαπελευθερωτικές μας οργανώσεις, να πιάσουν πατριώτες για το στρατόπεδο και να ρημάξουν τον κοσμάκη στο πλιάτσικο. Αναστάτωσαν ολόκληρο το χωριό, έπιασαν 30 πατριώτες κι άρχισαν έπειτα το γενναίο πλιά­ τσικο. Φεύγοντας απ' το Ζάππειο μπλοκάρισαν τις Ν[έες] Καρυές παίρνο­ ντας για το στρατόπεδο 7 πατριώτες. Την ίδια μέρα άλλη φάλαγγα από χιτλεροφασίστες και ντόπια καθάρματα έκανε καταστρεφτική επιδρομ1Ί στο Λουτρό. Με άγρια λύσσα οι φασίστες άρχισαν να καίνε και να ρημάζουν το ήσυχο χωριό. Σκόρπισαν άγρια τρομο­ κρατία, έκαψαν 17 σπίτια κι έπιασαν και πήραν μαζί τους περί τους 40 πατριώτες. Μ' άγριο πλιάτσικο και καταστροφές συμπλ1Ίρωσαν οι τρομοκρά­ τες την επίσκεψή τους. 231. Α. Σεβαστάκης, ό.π., υποσημ. 22, σ. 194.

340

ΣΓΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

«0 Ρή γας», 7.6.1944. Οι γυναίκες διαδηλώνουν στη Λά�ισα. Πρόσφατοι είναι οι aπαγχονισμοί στον Δοξαρά. Κι όμως στις 17 του Μάη οι δρόμοι της Λάρισας πλημμύρισαν από τις αγαναχτισμένες ηρωικές αγρό­ τισσες του κάμπου που κατέβηκαν να διαμαρτυρηθούν για τη συνεχιζόμενη τρομοκρατία. Πάνω από 600 γυναίκες είχαν μαζευτεί. Οι ΕΑΣΑΔίτες τρομο­ κρατημένοι προσπαθούσαν μάταια να τις διαλύσουν. Στο τέλος με τη βοήθεια και των Γερμαν<Ον τις έπιασαν, τις μάζευαν λίγες-λίγες στα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Εκεί αφού τις έκαναν . . . αντικομμουνιστική θεωρία, αναγκάστη­ καν να τις απολύσουν. Κράτησαν μόνο μία γυναίκα απ' το χωριό Σουλέτσι. Εν τω μεταξύ , η αλητεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. αρχίζει να διαρρέει. Αρκετοί παρασυρμένοι ΕΑΣΑΔίτες έφυγαν για τα χωριά τους.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ' ΜΑΓΝΉΣΙΑ Α' ΒΟΛΟΣ Ο Βόλος με το πολυτιμότατο λιμάνι του, απειλούμενος από το 54 Σύνταγμα του Ε.Λ.Α.Σ., που κυριαρχούσε στο Πήλιο, επέβαλε στις αρχές κατοχής μέγι­ στη μέριμνα για την ασφάλειά του. Έτσι, από τις αρχές του 1944 έκανε την εμφάνισή του στην πόλη, και αργό­ τερα και στην περιοχή της, ο Ε.Α.Σ.Α.Δ., οργάνωση που υπαγόταν, όπως και όλα τα Τάγματα Ασφαλείας ανεξαρτήτως της ονομασίας τους, στο σώμα των γερμανικών S.S., υπό τον συνταγματάρχη Schimana. Και εδώ η δράση του ήταν εγκληματική. Στην πόλη του Βόλου οι ΕΑΣΑΔίτες είχαν τόση δύναμη ώστε μπαίναν στις φυλακές, αρπάζαν κρατουμένους και τους εκτελούσαν στους δρόμους. Η εγκληματική τους δραστηριότητα aποκορυφώθηκε τον Μάιο του 1 944. Ο σιδηροδρομικός σταθμός Βόλου-Λάρισας ήταν υπό την επιτήρησή τους, με επικεφαλής τον γιο του διευθυντή του σταθμού, Ανούση. Ήταν ένα εγκλημα­ τικό στοιχείο που οι αντιστασιακές οργανώσεις απεφάσισαν και επέτυχαν την εκτέλεσή του μέσα στα γραφεία του σταθμού.

Ι. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. από δικαστικά ντοκουμέντα. Μια επικίνδυνη ΕΑΣΑΔίτισσα. Για τη δράση του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στην περιοχή του νομού Βόλου, δικαστηριακό υλικό ή μαρτυρίες επιζόντων, όπως για τη δράση του σε άλλους νομούς, δεν είχα στη διάθεσή μου. Μία μόνο υπόθεση η οποία αφορούσε ΕΑΣΑΔίτη που υπηρετούσε στο Βόλο και μάλιστα γυναίκα, βρέθηκε στα πρακτικά της 26ης Ιανουαρίου 1946 του Ε.Δ.Δ. Λάρισας. Επρόκειτο για την Αικατερίνη ή Καίτη Χαραλ. Αντωνίου, κάτοικο Βόλου, οικοκυρά, άγαμη, ετών 19, η οποία ήταν φυτευτή κρατούμενη ανάμεσα σε άλλους φυλακισμένους από τους Γερμα­ νούς για να τους κατασκοπεύει. Συνόδευε τμήμα Γερμανών στρατιωτών μετακινούμενο με αυτοκίνητα προς τα Φάρσαλα. Στον δημόσιο δρόμο Αθη­ νών-Λαρίσης η φάλαγγα συνάντησε δύο αδελφούς ποδηλάτες που π1Ίγαιναν προς την ίδια κατεύθυνση, τους οποίους πήραν μαζί τους. Σταμάτησαν για να διανυκτερεύσουν στα Φάρσαλα, όπου η γυναίκα με έναν Γερμανό, τη νύχτα,

342

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΊΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

τους πήραν τα χρήματα και επιχείρησαν να τους εξαφανίσουν. Τραυμάτισαν τον έναν και ο άλλος το 'σκασε. Αυτός, μετά την Απελευθέρωση, κατέθεσε μήνυση κατά της Καίτης Χαραλ. Αντωνίου, η οποία εκδικάστηκε ερήμην της, στις 20 Ιανουαρίου 1946. Ο μάρτυρας-μηνυτής, όπως προκuπτει από τα υπ' aριθμ. 25/1946 πρακτι­ κά του δικαστηρίου, κατέθεσε τα εξής:

Ιωάννης Γεω�γίου Καζαντζίδης, κάτοικος Λάρισας, βυρσοδέψης, ετών 27. Ερχόμεθα εξ Αθηνών με τον αδελφόν μου διά ποδηλάτων, οπότε μας έφθασε μία γερμανική φάλαγγα εις ην επέβαιναν και Έλληνες, μεταξu των οποίων και η κατηγορου μένη. Κατόπιν συστάσεως ενός Γερμανοu, μας πήραν και μας μαζί των. Το βράδυ σταματήσαμε εις τα Φάρσαλα προς διανυ­ κτέρευσιν. Εκεί που κοιμοuμεθα ήλθεν η κατηγορουμένη και μας είπεν να την ακολουθήσωμεν διά να πηγαίνωμεν εις τον αξιωματικόν, ήτο δε μαζί και εις Γερμανός υπαξιωματικός. Αντί όμως να κατευθυνθώμεν εις τον αξιωματικόν, μας πήγαιναν προς άγνωστον διεuθυνσιν. Εγώ δε πήγαινα με τον Γερμανόν και ο αδελφός μου ήρχετο με την κατηγορουμένην και συζητοuσαν ζωηρώς, οπότε ήκουσα έναν πυροβολισμόν, τον οποίο έρριψε εναντίον του αδελφοu μου η κατηγορουμένη. Αμέσως εγώ ερρίφθην εναντίον του Γερμανού και πέ­ σαμε καταγής και επ' αρκετήν ώραν επαλεύαμε. Ο Γερμανός επυροβόλησε αλλά πέρασαν οι σφαίρες από τα δάκτυλά μου . Τότε ήλθε και η κατηγορου­ μένη και με έπιασε από το χέρι, αλλά κατώρθωσα διά μιας σπρωξιάς να απαλ­ λαγώ και ετράπην εις φυγήν, προς το βουνό. Ο αδελφός μου σηκώθηκε αργό­ τερον και πήγε εις την φάλαγγα όπου οι Γερμανοί του έδεσαν το τραύμα. Η κατηγορουμένη ισχυρίσθη ότι εμένα με εφόνευσε δεδομένου ότι επυροβόλησε εναντίον μου. Τα χρήματα που είχαμε εις ένα τσουβαλάκι μας τα πήραν. Ο αδελφός μου από το τραuμα έπαθε και τον βάλαμε εις το φρενοκομείον. Το δικαστήριο, με την υπ' aριθμ. 25/1946 απόφασή του, κ1Ίρυξε ένοχη την κατηγορουμένη «του ότι: 1ον) Εν Βόλω και Αθήναις κατά το έτος 1944 ανέ­ λαβεν υπηρεσίαν παρά των αρχών κατοχής και διευκόλυνεν το έργον της κατοχής, ήτοι ήτο ένοπλον μέλος της οργανώσεως Ε.Α.Σ.Α.Δ., 1Ίτις ετέλει υπό τας διαταγάς του γερμανικοu στρατού και μετείχεν εις στρατιωτικάς επιχειρή­ σεις εντός του ελληνικού κράτους. 2ον) Εν Φαρσάλοις την llην Οκτωβρίου 1944, ανήκουσα εις την οργάνωσιν Ε.Α.Σ.Α.Δ., κατέδωκεν εις τον εχθρόν (Γερμανοuς) Έλληνας υπηκόους, ήτοι τους Γεώργιον Καζαντζίδην, και Ιωάν­ νην Καζαντζίδην, και ενήργησεν αύτη διά την ανακάλυψιν και σύλληψίν των διά της καταδόσεως εις τους Γερμανούς ότι πρόκειται περί κομμουνιστών, και 3ον) Κατά τον αυτόν ως άνω τόπον και χρόνον, ήτοι εν Φαρσάλοις την 11 ην Οκτωβρίου 1944, σκοπούσα εκ προμελέτης και εσκεμμένως να εκτελέση κακούργημα, ήτοι ανθρωποκτονίαν κατά των Γεωργίου Καζαντζίδη και Ιωάν. Καζαντζίδη, κατοίκων Λαρίσης, επεχείρησεν εξωτερικήν πράξιν περιέ­ χουσαν τουλάχιστον αρχήν εκτελέσεως, ήτοι επυροβόλησε διά του όπερ έφε­ ρε πυροβόλου όπλου , πλήρους πυρίτιδας και σφαιρών, κατά των ως άνω

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΥΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

343

Ιωάννου και Γεωργίου Καζαντζίδη, πλην όμως εκ τύχης και ανεξαρτήτων της βουλήσεώς της περιστατικών απέτυχε μεν του aνθρωποκτόνου σκοπού της, ετραυμάτισε όμως σοβαρώς τον εξ αυτών Γεώργιον Καζαντζίδην». Και την καταδίκασε «διά μεν τας α' και β 'εν τω κατηγορητηρίω πράξεις εις την ποινήν του θανάτου, δι' εκάστην τούτων, διά δε την γ' πράξιν εις την ποινήν των ισο­ βίων δεσμών». Τις ποινές της β'και γ' πράξεως το δικαστήριο τις συγχώνευσε εις την ποινή θανάτου, που επιβλήθηκε στην κατηγορουμένη για την πρώτη πράξη, «άνευ επιτάσεως». Άλλα στοιχεία για την περαιτέρω τύχη της καταδικασθείσας, δεν έχω στη διάθεσ1Ί μου. 11. Ιlεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. ιστορούμενα από συγγραφείς.

Την κατάσταση που επικρατούσε στο Βόλο και στην περιοχ1Ί του, και γενικό­ τερα στη Θεσσαλία το 1944 την περιγράφουν και οι συγγραφείς Ιωάννης Μου­ ράτογλου, Νίτσα Κολιού και Λάζαρος Αρσενίου232 στα αντίστοιχα βιβλία τους «Αντίκρυ στο χρέος», «Άγνωστες πτυχές Κατοχ1Ίς και Αντίστασης 1941-1944» και «θεσσαλικός χώρος, η Θεσσαλία στην Αντίσταση». Παρακάτω παραθέτω μερικά ενδιαφέροντα αποσπάσματα από τα βιβλία των τριών συγγραφέων.

1. Νίτσα Κολιού Η Νίτσα Κολιού στο βιβλίο της Άγνωστες πτυχές Κατοχ1jς και Αντίστασης (1941 -1944) , παραθέτει τα «μεσαιωνικά βασανιστήρ ια» που ο Λευτέρης Ακτσιαλής, λογιστής, υπέστη από τους ΕΑΣΑΔίτες στον Βόλο τον Μάιο του 1944, όπως τα περιέγραψε η αντιστασιακ1Ί εφημερίδα του Βόλου «Αναγέννη­ ση» στο φύλλο της 15ης Απριλίου 1945. Την 6η Μαtου [1944], στις 10 το βράδυ, πιάστηκε στο σπίτι του ο Λευτέρης Ακτσιαλ1Ίς απ' τους δημίους Κώστα Ρεπανά, Σπύρο Ανούση, Τριβιζά, Ισσό­ πουλο, Ραφτόπουλο 1l Καλαμπαλίκη, Σταθεράκο, Λεπουραίο, Κώστα Μωραt­ τη από τον Αλμυρό και οδηγ1Ίθηκε ξυλοκοπού μενος άγρια στον τόπο των βασανιστηρίων, στην «Κίτρινη ΑποθΊlΚη>>. Εκεί μέσα υποβλήθηκε σε αφάντα­ στα βασανισtΊ1ρια. Ο Τριβιζάς βγάζει το πιστόλι να τον σκοτώσει. Ο Καλα­ μπαλίκης φωνάζει: «Φέρτε τη βενζίνη να τον κάψω ζωντανό». Ο κουτσός Ανούσης τον χτυπά στο κεφάλι με το πιστόλι. Μέσα σ' αυτ1Ί την τραγική κατά­ σταση εμφανίζεται ο Λαμπαδιάρης ως . . . ναύαρχος του πολεμικού ναυτικού και του παίρνει ανάκριση! Ύστερα απ' αυτό εμφανίζεται ο Ραφτόπουλος και του ζητά λίρες για να τον απελευθερώσει! Κατόπιν οδηγείται σε άλλο διαμέρι­ σμα του άντρου των οργίων της «Κίτρινης Αποθήκης». Το διαμέρισμα είναι γιομάτο κομμένα δάχτυλα, κολλημένα μυαλά στον τοίχο, βγαλμένα μαλλιά, αίματα σκορπισμένα παντού. Μέσα στο φρικώδες αυτό περιβάλλον υποβάλ232. Δεν αποκλείω το ενδεχόμενο να υπάρχουν και άλλοι συγγραφείς που να καταπιά­ στηκαν με το ίδιο αντικείμενο τους οποίους να μην έχω υπόψη μου.

344

ΣfΑΥΡΟΣ ΑΣfΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

λεται ο πατριώτης αυτός σε νέα . . . ανάκριση. Εκεί δέρνεται ανηλεώς επί ώρες. Η ανάκριση δεν αποδίδει τίποτε γιατί ο πατριώτης είναι απλώς πατριώτης και δεν έχει κάνει τίποτε. Ο αιμοσταγής τότε Α νούσης παίρνει ένα τσεκούρι και τον χτυπά, παραλύουν τα δάχτυλα του χεριού του και κλείνουν. Κατόπιν τον μεταφέρουν στις φυλακές Αλεξάνδρας. Εκεί συνεχίζονται φρικτότερα τα μαρτύρια. Εκεί ο Λαμπαδιάρης βγάζει μια ταυτότητα από την τσέπη του που εφέρε­ το ο Ακτσιαλής ως Εβραίος ονόματι Σαμουήλ και τη δείχνει στους Γερμανούς για να επιδεινώσει περισσότερο τη θέση του και να στηρίξει τη σύλληψη του αθώου Έλληνα πατριώτη. Τον κατεβάζουν στα μπουντρούμια και του ρί­ χνουν δυο ντενεκέδες νερό και τον υποχρεώνουν να ξαπλώσει στο τσιμέντο. Τώρα αρχίζουν τα ακατανόμαστα βασανιστ1Ίρια μπρος στα οποία ωχριά και η πιο διεστραμμένη και εγκληματική φαντασία. ( . . . ). Τα μαρτύριά του δεν τελειώνουν εδώ. Σ' αυτ1Ί την ελεεινή και απάνθρωπη κατάσταση μεταφέρεται στην Γκεστάπο. Εκεί δέρνεται κατά τρόπο απάνθρωπο, άλλη μια φορά. Τα φρικτά βασανιστήρια εκλόνισαν το νευρικό σύστημα του πατριώτη. Για πολ­ λές ημέρες παραμένει εκτός εαυτού, γίνεται παράφρων. Γιατί τον συνέλαβαν τον Ακτσιαλή, γιατί τον βασάνισαν; Ο λόγος είναι φανερός. Για να δικαιολογήσουν τη λεηλασία του καταστήματός του και του σπιτιού του. Τα σήκωσαν όλα, δεν του άφησαν τίποτε. Τον απογύμνωσαν.233 Η ίδια συγγραφέας, στο έργο της που προανέφερα, έχει καταχωρήσει και μαρτυρίες κρατου μένων στα άντρα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. του Βόλου, τις οποίες λόγω των σοβαρών στοιχείων τους καταχωρώ παρακάτω: Μαζί με τη δική του περιπέτεια, ο τυπογράφος Νίκος Μαρίνος ή Φούσκης εξιστόρησε και μαρτύρια κρατουμένων στο άντρο των ΕΑΣΑΔιτών: «Ήταν παραμονή του Αγίου Κωνσταντίνου 1944 όταν έφυγα από τη "Νέα Ελλάδα" και π1Ίγα στην οδό Ιωλκού για να πάρω ψωμί. Δεν βρ1Ίκα εκεί και κατευθύνθηκα στο φουρνάρικο του Κοπάνα, Κ. Καρτάλη-Αλεξάνδρας. Αλλά καθώς προχωρούσα προς την Αλεξάνδρας διασταυρώθηκα με τρεις ΕΑΣΑΔίτες που πήγαιναν αντίθετα, προς την "πράσινη" (εννοεί τη φυλακή Αλεξάνδρας που είχε αποκτήσει και αυτό το όνομα από τα πράσινα κάγκελα στα παράθυρα). Ένας από τους τρεις ήταν ο Τσικριμάνης από τη Νέα Ιωνία. Με γνώρισε και ποιος ξέρει τι είπε στους άλλους δύο. Έτσι μου έστησαν και οι τρεις καρτέρι και, καθώς έβγαινα από του Κοπάνα με το ψωμί στο χέρι, με έπιασαν και με πήγαν στο κτίριο του Ε.Α.Σ.Α.Δ., Σπυρίδη-Σωκράτους. »Εκεί άρχισαν ανακρίσεις βασανιστικές και μου πήραν ό,τι είχα απάνω μου. ( . . . ). Ύστερα με οδήγησαν επάνω σ' ένα γωνιακό δωμάτιο, όπου βρίσκο­ νταν και άλλοι. Ο Καγιάφας που τον κρέμασαν την επομένη, ο Κεντίογλου που είχε την ίδια τύχη, και ένας άλλος που τον aποκαλούσαμε "βλαχάκι" και τον κρέμασαν επίσης. Τους είχαν πιάσει αυτούς πίσω από τους στρατώνες ( . . . ). 233. Ό.π., υποσημ. 27β, τ . Β', σ. 1 121, επ.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

345

»Βρήκα εκεί κάποια Αντωνίου234 που ήταν ΕΑΣΑΔίτισσα και προσποιού­ νταν την κρατούμενη και πήγαινε να ψαρέψει μυστικά και προέτρεπε να απο­ καλύψουμε τα πάντα για να γλυτώσουμε. Αλλά βρήκα και έναν άλλο κρατού­ μενο από τον Άνω Βόλο, που τον είχαν κάνει τον φουκαρά άλογο από το ξύλο. Φρικτά παραμορφωμένος και εξουθενωμένος, που νόμιζες από στιγμή σε στιγμή θα ξεψυχίσει. Με φωνή σβησμένη μου ψιθύρισε: "Πες τα για να μη γίνεις σαν εμένα". Ζούp-α φοβερά εφιαλτικές ώρες, τόσο που μέσα σε μια νύχτα κάπνισα μια κούτα τσιγάρα με μια φωτιά. »Την επομένη με κατέβασαν πάλι κάτω για ανάκριση. Με ανέκρινε ο Παπαποστόλου από τη Μακρινίτσα. Ήταν παρόντες και Γερμανοί και ο ΕΑΣΑΔίτης Τσικριμάνης που με είχε συλλάβει. Αυτός είχε πληροφορηθεί ότι όταν συνθηκολόγησαν οι Ιταλοί είχαμε πάει στη Λουμπάρδα, κοντά στο Φυτόκο. Πράγματι είχα πάει εκεί και έμεινα στο σπίτι του Σπύρου Αδαμάκη. Ήταν επίσης ο Μανώλης Παναγούλιας, ο Αλέκος Πάππος, ο Γεώργιος Δημη­ τρακόπουλος, ο Γιάννης Μαμάκης, ο Ν. Βροστόπουλος, ίσως και άλλοι. Αλλά εγώ τους είπα ότι π1Ίγαμε εκεί να κρυφτούμε και δεν πτοήθηκα καθόλου κατά την ανάκριση, παρά τις απειλές και τα πιστόλια που κρατούσαν στα χέρια ή τα ακουμπούσαν επιδεικτικά στο τραπέζι. Ούτε aντάρτης είμαι, τους έλεγα, ούτε ασύρματο είχα στην Κουκουράβα. Μου είπαν τότε ότι θα με στείλουν εργάτη στη Γερμανία, και με ξανάστειλαν επάνω στο κρατητήριο». »Τις ώρες της κράτησης του Μαρίνου τις έκαναν πιο φρικτές γεγονότα που συνέβαιναν γύρω του. Σ' ένα άλλο δωμάτιο, στο ίδιο κτίριο κρατούσαν γυναίκες. Και τις βασάνιζαν τόσο φοβερά και τις χτυπούσαν με λάμες από το κρεβάτι, που οι γοερές κραυγές τους ακούγονταν ως την άλλη γωνία. Τόσο που οι Γερμανοί από την Γκεστάπο (Σπυρίδη-Ερμού) έτρεξαν στους ΕΑΣΑ­ Δίτες και τους κατσάδιασαν για τα βασανιστήρια. »Την επομένη πάλι άκουσα μεγάλη φασαρία σ' άλλο δωμάτιο. Ήταν τότε που έπιασαν τον ποδοσφαιριστή του Ολυμπιακού, τον Νικολάρα τον Μαλα­ βέτα. Τον κακοποίησαν όσο πιο απάνθρωπα γινόταν και τον κτυπούσαν με τα σίδηρα από ένα κρεβάτι που είχαν διαλύσει. Σε μια στιγμή κοίταξα κάτω, έξω από το παράθυρο, και είδα τον Νικολάρα να βγάζει το κεφάλι του έξω, από το παράθυρο του κάτω δωματίου και να ξερνάει αίμα . . . Το τέλος του Μαλαβέτα είναι γνωστό. Τον κρέμασαν στην πλατεία Ελευθερίας και τον ξανακρέμασαν καθώς το σύρμα κοβόταν από το πολύ βάρος235».

2. Γιάννης �ου�άτογλου Ο Γιάννης Μουράτογλου την εποχή εκείνη υπηρετούσε στους Θεσσαλικούς Σιδηροδρόμους και έζησε ο ίδιος τα γεγονότα που περιγράφει στο βιβλίο του. 234. Ήταν η ίδια που συνέλαβε και λήστεψε τους αδελφούς Ι. και Γ. Καζαντζίδη, και καταδικάστηκε σε θάνατο με την υπ' aριθμ. 25/1946 απόφαση του Ε.Δ.Δ. Λάρισας. Βλ. Κεφ. Δ', Ι. 235. Ό.π, υποσημ. 233, σ. 1122 επ.

346

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Ο Ε.Α.Σ.Α.Δ., [γράφει ο Γιάννης Μουράτογλου] , 1Ίταν μία οργάνωση αποτελούμενη όχι από ανθρώπους αλλά από μαινόμενες τίγρεις. Αρχηγός τους ήταν κάποιος ονομαζόμενος Μακεδόνας. 236 ( . . . ) Η φ1Ίμη τους προκα­ λούσε τέτοια τρομάρα, ώστε το να πλησιάσεις έναν απ' αυτούς ήταν τόλμημα ( . . . ) . Υπήρξε μία περίοδος που ΕΑΣΑΔίτες, έχοντας φυσικά την άδεια της Γκεστάπο, έμπαιναν κάθε μέρα στη φυλακ1Ί της, άρπαζαν μερικούς από τους κρατουμένους και, αφού τους βασάνιζαν απάνθρωπα, τους σκότωναν και έριχναν τα πτώματά τους στους πιο κεντρικούς δρόμους του Βόλου ( . . . ). Η πιο θλιβερή ανάμνηση που έχω από τις κτηνώδεις αυτές εκατόμβες είναι το πτώμα του γιατρού Γιώργου Τζάνου, που το είδα ένα πρωί στον δρόμο. Τα βασανιστήρια ήταν έκδηλα επάνω του και το θέαμα φρικιαστικό. ( . . . ) Ήταν το τέταρτο παλληκάρι που μια οικογένεια με πέντε αγόρια έχανε για την ελευ θερία, για το έθνος. Οι τρεις είχαν σκοτωθεί στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. ( . . . ). Ο Ντούλας Κρητικός παρακάλεσε τον Scheffel237 να ζηη1σει την επέμβαση των Γερμανών κι αυτοί επρόσταξαν τους ΕΑΣΑΔίτες να παραδώσουν το πτώμα του σκοτωμένου στους συγγενείς του, στη γυναίκα του και στα παιδιά του. Στην πραγματικότητα τους άφησαν να το σηκώσουν από τον δρόμο όπου ήταν πεταμένο και να το ετοιμάσουν για τον ενταφια­ σμό. ( . . . ) Οι Γερμανοί επέτρεψαν τη συγκέντρωση στην εκκλησία και την πομπ11, χωρίς όμως να δώσουν καμία εγγύηση για την ασφάλειά της, για το τι θα μπο­ ρούσε να συμβεί. ( . . . ) Την ημέραν εκείνη, 22.4.1944, η ατμόσφαιρα ήταν γεμά­ τη σύννεφα βαριά και ανήσυχα γι' αυτούς που θα ήταν στην κηδεία. ( . . . ) Όλος ο κόσμος ήταν κλεισμένος στα σπίτια του. Τίποτε δεν κουνιόταν, τίποτε δεν ακουγόταν σ' όλη την πόλη. Η σιγή ήταν τέτοια που θα μπορούσες ν' ακούσεις ακόμη και την περπατησιά της γάτας. Ήταν μια σιγή που σου έφερ­ νε έναν φόβο ανάμεικτο με αγωνία για κάτι κακό, άγνωστο, που έρχεται, μα δεν ξέρεις τι και από πού. ( . . . ) Κάτω απ' αυτές τις συνθήκες μονάχα οι γυναί­ κες, οι μαυροφορεμένες γυναίκες του Βόλου, 1Ίρθαν να κλάψουν, να μοιρολο­ γήσουν τον αδικοχαμένο και μαζί μ' αυτόν όλους τους δολοφονημένους. Μόνος άντρας ο Ντούλας Κρητικός, που ανέφερα παραπάνω. [Στο ίδιο βιβλίο ο Γιάννης Μουράτογλου αναφέρεται στην εκτέλεση του ΕΑΣΑΔίτη γιου του επιθεωρητή εκμετάλλευσης των Θεσσαλικών Σιδηροδρό­ μων, στον διάδρομό του δεύτερου ορόφου των γραφείων του στο Βόλο.] Ένα γεγονός που θα μπορούσε να προκαλέσει φοβερή αιματοχυσία μέσα στην πόλη του Βόλου, και ιδιαίτερα μέσα στο προσωπικό των Θεσσαλικών Σιδηροδρόμων, ήταν η εκτέλεση του [Σπύρου] Ανούση μέσα στα γραφεία της Γενικής Διεύθυνσης. Ο άνθρωπος εκείνος ήταν γιος του επιθεωρητή εκμετάλ­ λευσης των Θεσσαλικών Σιδηροδρόμων και σιδηροδρομικός ο ίδιος ως την η236. Ο Τάκης Μακεδών γεννήθηκε στη Σκόπελο. 237. Ε μπορικός αντιπρόσωπος γερμανικών οίκων και πρόξενος της Γερμανίας στον Βόλο, με μεγάλη επιρρο1i στις γερμανικές αρχές του Βόλου.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

347

μέρα που εγκατέλειψε την υπηρεσία του για να γίνει υπαρχηγός της Ε.Α.Σ.Α.Δ. Από καιρό σε καιρό ερχόταν στα γραφεία της Γενικ1Ίς Διεύθυνσης για να δει τους πρώην συναδέλφους του. Σε κάποιαν από τις επισκέψεις του αυτές, οι αντιστασιακοί τον εκτέλεσαν στον διάδρομο του τελευταίου ορόφου. ( . . . ) Δεν περιμέναμε πολύ: μια αγέλη λυσσασμένων άγριων θηρίων, κρατώντας πιστό­ λια και μαχαίρια έτοιμα για χρησιμοποίηση, μπήκαν -μερικοί από τα παράθυ­ ρα για να δείξουν το απεριόριστο της δικαιοδοσίας τους- βρίζοντας και απει­ λώντας με θάνατο όλους τους σιδηροδρομικούς καθώς και τις οικογένειές τους και μάλιστα αυτό το ίδιο βράδυ. ( . . . ) Ευτυχώς, η παρουσία Γερμανών έξω από το κτίριο τους έκανε τελικά να αποχωρήσουν, χωρίς να πάψουν να απειλούν τους πάντες και τα πάντα.238

3. Λάζαρος Αρσενίου α. Η αποκαλυπτική έκθεση του ΕΑΣΑΔίτη Δημάρχου Βόλου. Στο βιβλίο του που παραπάνω μνημονεύτηκε, ο Λάζαρος Αρσενίου, για τον Ε.Α.Σ.Α.Δ. και τα πεπραγμένα του, αφιέρωσε αρκετές σελίδες, ανάμεσα στις οποίες παραθέτει και μία αναφορά προς το Ε.Δ.Ε.Σ. Αθηνών239, ένα μοναδικό, θα το χαρακτήριζα, ντοκουμέντο του ραλλικού Δημάρχου Βόλου εκείνης της περιόδου, Θ. Παπασακελλαρίου, ο οποίος ήταν ένας από εκεί­ νους που πρωτοστάτησαν στη δημιουργία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στη Θεσσαλία. Θεωρώ μεγάλης σημασίας αυτό το ντοκουμέντο, γι' αυτό το δανείζομαι και, παρά την έκτασ1Ί του, το παραθέτω ολόκληρο: «Εν Αθ1Ίναις, την 27ην Σεπτεμβρίου 1944. »Προς τον Ε.Δ.Ε.Σ., ενταύθα. »Έχω την τιμή ν' αναφέρω υμίν ότι η εν Βόλω και εν Πηλίω κατάστασις, από έτους και πλέον και μέχρι σήμερον, έχει ως ακολούθως: Παρ' όλον το λίαν επιτήδειον καμουφλάρισμα του Ε.Α.Μ.-Ε.Λ.Α.Σ., ευθύς εξ αρχής πλεί­ στοι ήσαν οι δυσπιστούντες. Όταν δε τον Αύγουστον 1943 το Ε.Α.Μ.-Ε.Λ.Α.Σ. έθεσε σκοπούς οικονομικούς, ο κόσμος ήθελε διέξοδον διά της δημιουργίας εθνικιστικής οργανώσεως. Τον Αύγουστον του 1943 ενεφανίσθη εν Βόλω μία κίνησις υπέρ του Ζέρβα, του Ε.Δ.Ε.Σ. Της κινήσεως αυτής ηγείτο ο στρατηγός κ. Ι. Παπα"ίωάννου. Πλην, όμως, αργά, διότι το Ε.Α.Μ. ηνδρώθη εν Πηλίω και 1Ίτο κυρίαρχον, το δε Ε.Α.Μ. εν Βόλω, επεβάλλετο αμέσως και επί των αρχών ακόμη. Δηλαδή εις τους δικαστάς επεδείκνυε τας επιθυμίας της οργανώσεως και πλειστάκις αι δικαστικαί αποφάσεις εξεδίδοντο κατά τας υποδείξεις. Ο νομάρχης και ο δήμαρχος ενήργουν κατ' επιταγήν. Εκ παραλλήλου, ο κόσμος ετρομοκρατείτο υπό του Ε.Α.Μ.-Ε.Λ.Α.Σ. Παρ' όλα αυτά κατηρτίσαμεν επι238. Ό.π., υποσημ. 30α, σσ. 63-72, 76. 239. Σημειώνω για ακόμα μία φορά ότι το Ε.Δ.Ε.Σ. Αθηνών, με αρχηγό τον Απόστολο­ Φιλώτα Παπαγεωργίου, συνεργαζόταν φανερά με τους Γερμανούς κατακτητές, ενώ τα μέλη του, αξιωματικοί του ελληνικού στρατού, κατ' εντολήν του επάνδρωσαν τα Τάγματα Ασφαλείας και τον Ε.Α.Σ.Α.Δ.

348

Σ'ΓΑΥΡΟΣ ΑΣ'ΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

τροπήν του Ε.Δ.Ε.Σ., υπό την αρχηγίαν του στρατηγού Παπα"ίωάννου, εις ην μετείχαν ο Γ. Φιλιππίδης και ο ιατρός Σταμούλης Παν., αμφότεροι βουλευταί άλλοτε του Λα"ίκού Κόμματος, οι δικηγόροι Αν. Μπα"ίρακτάρης, Απ. Κου­ κουβίνος, Α. Ευαγγελίδης, Σ. Πάντος και εγώ, οι κ. κ. Μιχόπουλος, Κ. Κατσα­ ρός και Αρτινός. Εν τω μεταξύ κατέφθασεν εις Βόλον ο εκ Καρδίτσης ταγμα­ τάρχης Κιούσης, διά να οργανώση τον Ε.Δ.Ε.Σ. κατά καλύτερον τρόπον. Σύνδεσμος Βόλου-Ζέρβα ήτο ο Τάκης Μακεδών. Οι ανωτέρω πολιτευταί, Φι­ λιππίδης, Σταμούλης, δεν είχον υπεισέλθη εις το πνεύμα και την νοοτροπίαν του συστήματος Ε.Α.Μ.-Ε.Λ.Α.Σ. και Ίlρχισαν προπαγάνδαν, ως να επρόκειτο περί διεξαγωγής εκλογικού αγώνος. Ο ταγματάρχης Κιούσης, καθ' όλα ικανός αξιωματικός, δεν εγνώριζεν εν Βόλω πρόσωπα και πράγματα, ουδέ κατενόη­ σε πλήρως τον τρόπον της εργασίας Ε.Α.Μ.-Ε.Λ.Α.Σ. Εις την κίνησιν ταύτην εγώ μετά των δικηγόρων Πάντου, Ευαγγελίδου αντετάχθημεν και ετονίσαμε να μυήσωμεν τους φίλους μας, αλλά να μην εκδηλωθώμεν, μέχρις ότου φθά­ σουν 50 ένοπλοι του Ζέρβα εις Βόλον και 50 εις Πήλιον με ανάλογα όπλα, ίνα οπλίσωμεν μερικούς φίλους μας, καθ' ο, άλλως, θα επηκολούθουν άγρια δει­ νά κατά των οπαδών μας, θα μας διέλυον και θα εθρηνούσαμεν θύματα, άνευ αποτελέσματος. Πριν ή ληφθούν οριστικαί αποφάσεις, ήρχισεν η σποραδική εκδήλωσις της ζερβικής κινήσεως εν Βόλω και εις τα χωρία Λεχώνια, Άγιον Γεώργιον και Μηλέας, ενεγράφησαν και ωρκίσθησαν ικανοί και εξεδηλώθη­ σαν, ότε αίφνης ευρέθημεν προ της ιταλικής ανακωχής, καθ' ην επεκράτησαν εξ ολοκλήρου εν Βόλω και Πηλίω το Ε.Α.Μ.-Ε.Λ.Α.Σ. και παρέλυσε την κίνη­ σιν Ε.Δ.Ε.Σ. »Ευθύς μετά την ιταλικήν ανακωχήν, το Ε.Α.Μ. έθεσε κοινωνικούς σκο­ πούς εις τα φανερά, διαλαλόν ότι θα εγκαταστ1Ίση εν Ελλάδι λαοκρατίαν. Τότε ουδείς υπήρχεν ο αμφιβάλλων ότι το Κ.Κ.Ε. διευθύνει τα πάντα και ότι εργάζεται διά την εγκατάστασιν Σοβιέτ, αλλά ήτο πλέον αργά. Κατ' Οκτώ­ βριον του 1943 ήρχισεν aπηνής διωγμός των ζερβικών. Ο πολιτευτής Φιλιππί­ δης κι ο συμπατριώτης του Γαζής κατεδικάσθησαν εις θάνατον και ανεχώρη­ σαν λάθρα εκ Βόλου, ευρισκόμενοι έκτοτε ενταύθα. Οι ζερβικοί της υπαίθρου συνελήφθησαν, εδάρησαν, εκακοποιήθησαν και αφέθησαν ελεύθεροι, αφού εδήλωσαν ότι επλανήθησαν και ότι θα εργασθώσι πλέον υπέρ του Ε.Α.Μ. Εις εκατοντάδας ανέρχονται οι δεινοπαθήσαντες, εις δεκάδας δε οι θανατωθέ­ ντες. Οι πλέον εμψυχωμένοι εκ τούτων και έχοντες μερικά χρ1Ίματα, εγκατέ­ λειψαν την επαρχίαν Βόλου από τον Δεκέμβριον 1943 και εγκατεστάθησαν εις Αθήνας. Ούτοι θα υπερβαίνουν, ίσως, τους 30. Ούτω εσταμάτησε καθ' ολοκληρίαν η ζερβική κίνησις εν Πηλίω και εις τον Βόλον υφίστατο τύποις. Παρ' όλα ταύτα άνδρες γενναίοι, κατώρθωσαν να φθάσουν εις τον Ζέρβαν και να καταταχθούν εις τον στρατόν του, υπηρετούντες και ήδη. Ούτοι υπερ­ βαίνουν τους 150. Οι εκ των μελών της επιτροπής του Ε.Δ.Ε.Σ. Μιχόπουλος και Κατσαρός, ως και ο ταγματάρχης Κιούσης, συνελήφθησαν υπό του Ε.Α.Μ. κατά την άνοιξιν. Δεν έδωσαν ουδέν σημείον ζωής και πιθανώς να μη ζούν, εκτελεσθέντες.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΊΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

349

»Η κατάστασις κατά Φεβρουάριον του 1944 υπήρξεν εν Βάλω απελπιστι­ κή. Ο σύνδεσμος Μακεδών, σταλείς εις Ζέρβαν, δεν ενεφανίζετο επί μ1Ίνα. Εξ Αθηνών δεν είχομεν ουδεμίαν πληροφορίαν. Τούτο ηνάγκασε τον στρατηγόν Παπα'ίωάννου να καλέση τον δικηγόρον Αλ. Ευαγγελίδην και εμέ να ενεργή­ σωμεν από κοινού. Εδέχθημεν και απεφασίσαμεν ο στρατηγός Παπα'ίωάννου μετά του Ευαγγελίδου να μεταβούν εις τον Ζέρβαν και εγώ εις τας Αθήνας, διά να επικοινωνήσωμεν και επιστρέφοντες να κανονίσωμεν τα περαιτέρω. Δεν είχαμεν όμως χρήματα, 1 .500.000 διά τον στρατηγόν και περί τα 2.000.000 δι' εμέ. Έκαμα πρότασιν εις τον Δικηγορικόν Σύλλογον Βόλου ότι δύναμαι να φέρω τρόφιμα εξ Αθηνών διά τους δικηγόρους, ενεκρίθη η πρότασίς μου, μου εδόθησαν προκαταβολικώς 5 κιλά σιγάρα και περί τις 10 Φεβρουαρίου ανε­ χώρησα δι' Αθ1Ίνας. Ενεργείαις μου, ο φίλος μου εργοστασιάρχης Γ. Τσιμωνί­ δης εμέτρησε εις τον στρατηγόν Παπα"ίωάννου δρχ . . . εξοικονομ1Ίθη και το υπόλοιπον ποσόν ταις ενεργείαις του Αλ. Ευαγγελίδου, στενού φίλου του Χαρ. Κωνσταντινίδου, διερμηνέως των Γερμανών εν Βάλω και έχοντος θέσιν οιονεί πολιτικού συμβούλου των Γερμανών, έχοντος και σύζυγον Γερμανίδα. Ο στρατηγός Παπα'ίωάννου και ο Ευαγγελίδης επιβαίνουν γερμανικού αυτο­ κινήτου διά να μεταβούν εις τα Ιωάννινα, πλην όμως παρά το Μέτσοβον συνήντησαν χιόνας και ηναγκάσθησαν να επιστρέψουν άπρακτοι εις Βόλον. Προ της αναχωρήσεώς μου εκ Βόλου ενεφανίσθη ο Μακεδών, όστις εδΊ1λω­ σεν ότι οι ΕΑΜίτες του επήραν τα χρήματα και έχει εντολήν από τον Ζέρβαν να ξεσηκώση τους αγρότας της Θεσσαλίας κατά του Ε.Α.Μ., συνεργαζόμενος εν ανάγκη μετά των Γερμανών, και μας παρεκάλεσε να τον ενισχύσωμεν. Ταυτοχρόνως επληροφορήθημεν ότι ήλθεν εις επαφήν μετά των Γερμανών Βόλου, οίτινες τον παρέπεμψαν εις τους Γερμανούς Λαρίσης και οίτινες πάλιν τον παρέπεμψαν εις τους Γερμανούς Αθηνών. Κατόπιν τούτων, ο στρα­ τηγός Παπα'ίωάννου μου έδωσε την εντολήν να ειδοποιήσω τους εν Αθήναις φίλους μας να προφυλάσσωνται από τον Μακεδόνα, διότι ή είναι παράφρων ή, αν εδίδετο εντολή από τον Ζέρβαν, θα μας το εγνώριζε. Άμα τη αφίξει μου εις Αθήνας εγνωστοποίησα ταύτα εις πάντας και ιδία εις τον τότε εν Αθήναις αρχηγόν του Ε.Δ.Ε.Σ., συνταγματάρχην κ. Απ. Παπαγεωργίου. »Άμα τη αφίξει μου εις Αθήνας επισκέπτομαι μετ' άλλων βουλευτών, κατ' επανάληψιν, τον κ. Παπαγεωργίου. Μου δίδει κατευθύνσεις, ότι δέον να ορ­ γανωθώμεν μυστικώς, να έχωμεν επισημάνει πόσοι αντάρται είναι εν Πηλίω, που είναι, τι οπλισμόν έχουν κ.λπ. Να καταρτίσωμεν ένα σχέδιον δράσεως και ότι ευθύς ως εκκαθαρισθή η Εύβοια, εν Τάγμα Ευζώνων θα διαπεραιωθή εις Πήλιον, θα το εκκαθαρίση και θα εισέλθη εις τον Βόλον, θα δεχθή εθελοντάς και κατόπιν θα στραφή κατά της Γούρας και Λαμίας. Ότι εις τας ενεργείας αυτάς δεν φέρουν aντίρρησιν οι Γερμανοί, οι οποίοι μάλιστα συ μπράττουν μετά των Ευζώνων εις τας επιχειρήσεις. Και τέλος, καλόν θα ήτο να 1Ίρχετο μια βόλτα μέχρι των Αθηνών και ο στρατηγός Παπα'ίωάννου, ον ειδοποίησα και όστις έφθασε περί τας 20 Φεβρουαρίου 1944. Επεσκέφθην τον άλλοτε υπουρ­ γόν και νυν πρόεδρον της ΕΛΛΑΣ-ΤΟΥΡΚ, κ. Αντ. Μπα'ίρακτάρην (;), του

350

ΣΓΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

εξέθεσα την εν Βόλω, Πηλίω και Θεσσαλίαν κατάστασιν και εζήτησα να μάθω τας αντιλήψεις του. Μοι εδήλωσεν ότι, πράγματι, η κατάστασις ήτο όπως την περιέγραψα. Με συνέστησεν ότι προ πάσης άλλης ενέργειάς μου, θα έπρεπε να συμβουλευθώ τον αρχηγό του κόμματός μου, κ. Σοφούλην ή τον κ. Γονατάν, τον υπαρχηγόν, και ότι δεν θα έπρεπε να δράσω εξ ιδίας πρωτοβουλίας, καθ' όσον ήτο δυνατόν να επιφέρω ζημίας παρά την θέλησίν μου. Με συνεβούλευ­ σεν ακόμη να επισκεφθώ και τους άλλους αρχηγούς των κομμάτων και, όταν θα είχαν τας γνώ.μας όλων, τότε να απεφάσιζα, αφού θα ήκουον και τας ιδικάς του αντιλήψεις. Αυθωρεί μεταβαίνω εις τον πρώην υπουργόν κ. Κ. Σπυρίδην, αρχηγόν των Φιλελευθέρων εν Βόλω, και του εκθέτω τα πάντα και τον παρα­ καλώ να με φέρη εις επαφήν με τους κ. κ. Σοφού λην και Γονατάν. Μου δηλώνει ότι αυτός είναι καφανταρικός ήδη και ότι θα με φέρη εις επαφήν με τον κ. Γονατάν, και μου συνιστά να ίδω και τον κ. Καφαντάρην. Δέχομαι και ταχύτα­ τα, μετ' ολίγα λεπτά, με δέχεται ο κ. Καφαντάρης εις την οικίαν του, μετά του φίλου ζερβικού εκ Βόλου Πιν. Γεωργαντζή, διωκομένου και διαμένοντος τού­ του ένεκα εις Αθήνας. Εκθέτω συντόμως τας απόψεις μου εις τον κ. Καφαντά­ ρη και τον παρακαλώ να με συμβουλεύση. Ο κ. Καφαντάρης αρχίζει να μου ομιλ1Ί συνεχώς επί 1 1/2 ώραν. Επί ημίσειαν ώραν μου ομιλεί κατά του Βασιλέ­ ως, αναπτύσσων τους λόγους δι' ους δεν έπρεπε να έλθη εις Ελλάδα, παρά μόνον μετά την οριστικήν ειρήνην και κατόπιν ηγγυημένου δημοψηφίσματος. Επί η μίσειαν ώραν μας ομιλεί ότι ο αγών κατά του κομμουνισμού δύναται να τελεσφορήση διά της ενώσεως πολιτικών κομμάτων εις κοινάς ενεργείας. Ότι την πρωτοβουλίαν πρέπει να την πάρη εν εκ των μεγάλων κομμάτων, το Φιλε­ λεύθερον ή το Λα"ίκόν, και ότι αυτός, έχων κόμμα μικρόν και ων κλινήρης, κινείται αλλά δεν δύναται να επιβληθ1Ί διά την τοιαύτην κοινήν ενέργειαν των κομμάτων. Τέλος, επί ημίσειαν ώραν μας ομιλεί περί της πολιτείας του Ε.Α.Μ.­ Ε.Λ.Α.Σ. και καταλήγει ότι δεν υπάρχει ουδεμία αμφιβολία, ότι αι οργανώσεις αυταί είναι ΑΝΘΕΛΛΗΝΙΚΑΙ και ότι πρέπει να κτυπηθούν, αλλά μόνοι μας δεν μπορούμε να τους κτυπήσωμε εφ' όσον δεν έχωμε όπλα, δι' ο επιβάλλεται συνεργασία μετά ταιν Γερμανών διά το κτύπημα των ανταρτών, και πολύ καλά έκαμε η κυβέρνησις Ράλλη δημιουργήσασα τα Τάγματα, τα οποία είναι στρα­ τός τάξεως και τα οποία, μετά του στρατού του Ζέρβα, ίσως ν' αποτελέσουν τον πυρήνα του μέλλοντος Εθνικού Στρατού. Μου ετόνισεν, όμως, σαφώς και καθαρώς, ότι η ενέργειά μας αυτή, της συνεργασίας δηλαδή μετά των Γερμα­ νών, αποκλειστικώς και μόνον διά να λάβωμεν όπλα και να φέρωμεν ταύτα κατά του Ε.Α.Μ., είναι μια ατομική του γνώμη, πάντως όμως δεν θα έπρεπε να γνωσθή αλλά να εφαίνετο ως γνώμη ημών, και τούτο διά να προληφθούν εθνι­ καί συμφοραί. «Φαντασθ1Ίτε, κύριοι», μας είπε, «να γνωσθή η γνώμη αύτη εις το εξωτερικόν και αύριον, μετά την Απελευθέρωσιν, να γίνη οικουμενική, εις ην θα μετείχαν, και να ευρισκώμεθα εις το Συνέδριον της Ειρήνης και να υπε­ στήριζα τα δίκαια της Ελλάδος. Οι aντίζηλοι, ίσως και η Αγγλία, θα μου έλε­ γαν: "Ναι, κ. Καφαντάρη, αλλά παρωτρύνατε τον ελληνικόν λαόν εις συνεργα­ σίαν μετά των Γερμανών''.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

351

»Την επομένην επισκέπτομαι τον κ. Γονατάν εις την οικLα του, συνοδευό­ μενος μετά του κ. Γεωργαντζή. Του εκθέτομεν τον σκοπόν της επισκέψεώς μας. Και μας απαντά ότι εLναι κοινόν μυστικόν, ότι οι άνθρωποι του Ε.Α.Μ.­ Ε.Λ.Α.Σ. εLναι ΑΝΘΕΛΛΗΝΕΣ, ότι τα Τάγματα ΑσφαλεLας εLναι εγγύησις και εLναι Στρατός Τάξεως. Ναι μεν η κυβέρνησις του εξωτερικού συνιστά την διά­ λυσιν, πλην όμως ημεLς διά των μέσων που έχομεν προσπαθούμεν να κατατο­ πLσωμεν την κυβέρνησιν του εξωτερικού περL της εν Ελλάδι καταστάσεως, καθημερινώς μας επισκέπτονται αξιωματικοL και ερωτούν: "Θα εLμεθα προ­ δόται υπηρετούντες Ίl αν υπηρετήσουμε εις τα τάγματα;". Τους βεβαιούμεν "όχι" και ότι: 'ΈκτελεLτε εθνικόν καθήκον και εν καιρώ αναλαμβάνομεν να σας αποκαταστήσωμεν". ΦαLνεται ότι η κυβέρνησις του εξωτερικού θα συνι­ στά την διάλυσιν των Ταγμάτων, συνεπεLα πιέσεων. Ίσως, δεν ξέρω, υποθέτω, εις την Τεχεράνην να απεφασLσθη, αν σε ένα κατεχόμενον κράτος δημιουργη­ θή aντάρτικος στρατός ρωσσόφιλος, δεν επιτρέπεται να πολεμηθή αυτός από άλλον στρατόν του αυτού κράτους, όστις θα εLναι αγγλόφιλος. Εδώ υπάρχει το Ε.Λ.Α.Σ. Η ΡωσσLα Lσως να διεμαρτυρήθη, η ΑγγλLα να επεβλήθη εις την κυβέρνησιν Τσουδερού, η οποLα να ηναγκάσθη να αποδοκιμάση τα Τάγματα. Όντως τα Τάγματα προσφέρουν υπηρεσLες και εγένοντο συγκαταθέσει των Γερμανών, οι οποLοι τα ώπλισαν, και μάλιστα συμπράττουν εις επιχειρήσεις, [δρουν ως] ελεύθερα σώματα και επιβάλλεται, χάριν τούτου, μια επαφή και συνεργασLα μετά των Γερμανών, αλλά η επαφή αυτή δεν πρέπει να προέλθη επισήμως εκ του κόμματος των Φιλελευθέρων, αλλά από πολLτας ή από ομά­ δας πολιτών, διότι ύψιστα εθνικά συμφέροντα επιβάλλουν όπως το Κόμμα των Φιλελευθέρων μεLνη αμέτοχον τοιούτων ενεργειών, και αναπτύσσει όσα και ο κ. Καφαντάρης, ωσάν να ήσαν συνεννοημένοι. »Την Lδιαν η μέραν εLδον τον κ. ΣπυρLδην, τον κατέστησα ενήμερον των γνωμών των κ.κ. Γονατά και Καφαντάρη και συνεφώνησε πλήρως. Την επο­ μένην εLδον τον κ. Μπακάλμπασην, εις ον ανεκοLνωσα τα ανωτέρω. Ο κύριος Μπακάλμπασης απέκλεισε την συνεργασLαν μετά των Γερμανών, διελάλησε την aντικατάστασιν του Ράλλη ως κυ βερνήτου της χώρας, κατέκρινε τους κομμουνιστάς, εδικαLωσε τον κόσμον όστις τους ενLσχυσεν, αναγκασθεLς από την πεLναν και από την αδιαφορLαν του κεφαλαLου, και μου συνέστησε ν' ανα­ λάβω εις Βόλον αγώνα συμφιλιώσεως των δίίσταμένων και ουχL κτυπήματος. Κατά το διάστημα τούτο συναντώ εις Αθήνας τον Μακεδόνα, τον ιερέα Παπαγεωργουσόπουλον, τον καθηγητήν ή γυμνασιάρχην ΝLκολην και δύο Θεσσαλούς αγρότας. Μου αναγγέλλουν ότι τα E.S.-E.S. Αθηνών τους παρέ­ πεμψαν εις τα S.D. Αθηνών και ότι αυτά τους παρέπεμψαν εις τον κ. Γούλαν, αρχηγόν των Ε.Ε.Ε. Τα S.D. Αθηνών και ο Γούλας τους υπεσχέθησαν να τους δώσουν εις Λάρισαν 2.000 όπλα, διά να οπλLσουν Θεσσαλούς κατά του Ε.Λ.Α.Σ. και να τους χρηματοδοτήσουν εις την αρχήν, έως ότου δι' εράνων και διά παρακρατημάτων γLνουν aυτοσυντήρητοι. Ότι σκέπτονται να προτεLνουν ως γενικόν επιθεωρητήν νομαρχιών ΘεσσαλLας τον στρατηγόν Παπα"ίωάννου, ως νομάρχην ΛαρLσης τον δικηγόρον ΕυαγγελLδην, ως νομάρχην ΜαγνησLας

352

ΣΊΑΥΡΟΣ ΑΣΊΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

τον δικηγόρον Πάντον και ως δ1Ίμαρχον Βόλου εμέ. Τέλος, εν καιρώ, θα επρό­ τειναν νομάρχας και δημάρχους Θεσσαλίας εγνωσμένους εθνικιστάς, διότι οι υπάρχοντες ή ήσαν ΕΑΜίται ή κατέστησαν όργανα του Ε.Α.Μ. Διαρκουσών των ενεργειών τούτων της παρέας Μακεδόνας, επήλθε διαφωνία μεταξύ αυτών, εριζόντων περί την αρχηγίαν. Οι χωρικοί Θεσσαλοί ανεχώρησαν. Ο Νίκολης απεχώρησε του αγώνος, διότι ήθελε την αρχηγίαν. Ούτω παρέμεινεν ο Μακεδών ως στρατιωτικός αρχηγός, ο δε Παπαγεωργουσόπουλος ως πολι­ τικός και θρησκευτικός αρχηγός εν Θεσσαλία του Ε.Α.Σ.Α.Δ., δηλαδή του Εθνικού Αγροτικού Συνδέσμου Αντικομμουνιστικής Δράσεως. »Άπαντα τα ανωτέρω ανεκοίνωσα εις τον κ. Απ. Παπαγεωργίου, όστις όχι μόνον συνεφώνησεν αλλά επλειοδότησε, τονίσας ότι "φέρτε μου μια στολή γερμανική να την φορέσω, για να κτυπήσω τους κομμουνιστάς", θέλων με τούτο να διαδηλώση ότι πρέπει να κτυπήσωμεν τους κομμουνιστάς, αλλά αυτό δύναται να γίνη μόνον με την συνδρομή των Γερμανών, διά της παροχής όπλων κ.λπ. »Εν τω μεταξύ φθάνει εις Αθ1Ίνας ο στρατηγός Παπα·ίωάννου. Τον ενημε­ ρώνω εις αυτά. Βλέπομεν κατ' επανάληψιν τον κ. Παπαγεωργίου και επισκε­ πτόμεθα τον στρατηγόν Ντερντιλήν, όστις μας λέγει ότι μετά την εκκαθάρισιν της Ευβοίας, θα έλθη τάγμα εις το Πήλιον. Ότι αυτός είναι και τώρα διατεθει­ μένος να κάνη πυρήνα τάγματος, αλλά πρέπει προηγουμένως να συγκατατε­ θούν οι Γερμανοί και ιδία ο στρατηγός Σίμανα, διοικητής των Ες-Ντε Αθηνών, όστις ακούει εις τας γνώμας του Γούλα. Αποφασίζεται να ιδώ τον Γούλαν. Ο Μακεδών με φέρνει εις επαφήν. Του λέγω ότι εις Βόλον, Π1Ίλιον και Θεσσα­ λίαν ο κόσμος μιαν οργάνωσιν γνωρίζει, την του Ε.Δ.Ε.Σ. Άλλην δεν γνωρίζει. Ότι επιβάλλεται η αποστολή Ταγμάτων εις Θεσσαλίαν και Βόλον, διά να παραλύση τον Ε.Λ.Α.Σ. και διά να μην πάρη σιτηρά της προσεχούς εσοδείας. Ότι επιβάλλεται η aντικατάστασις όλων των νομαρχών και δημάρχων Θεσ­ σαλίας, άμα τη αφίξει των Ταγμάτων, διότι οι υπάρχοντες κατέστησαν, τη ελλείψει δυνάμεως, όργανα του Ε.Α.Μ. και εξετέθησαν, και τον παρεκάλεσα να μας βοηθήση. »Κατ' αρχήν συνεφώνησε περί αποστολής Ταγμάτων και αντικαταστάσεως των νομαρχών και δημάρχων. Ετόνισεν, όμως, ότι δεν είναι και τόσον εύκο­ λον, διότι οι Γερμανοί έχουν υποψίας, μην τυχόν μια μέρα τα Τάγματα στρα­ φούν εναντίον των. Μου ανέλυσε το πρόγραμμά του ως αρχηγού των Ε.Ε.Ε. και με παρεκάλεσε να βοηθήσω, επανακάμπτων εις Βόλον, τον Χαρ. Κωνστα­ ντινίδην, διερμηνέα των Γερμανών, εις το να εμφανίση τα Ε.Ε.Ε. Του υπεσχέ­ θην συνδρομήν, εφ' όσον και τα Ε.Ε.Ε. είναι εθνικιστική οργάνωσις, του ετό­ νισα όμως το δύσκολον του πράγματος, διότι ο κόσμος είναι ΕΔΕΣίτης. Ο Μακεδών του ενεχείρισε κατάλογον, εις ον ανεφέροντο τα ονόματα του στρα­ τηγού Παπα·ίωάννου ως γενικού επιθεωρητού νομαρχιών Θεσσαλίας, του Ευαγγελίδου ως νομάρχου Λαρίσης, του Πόντου ως νομάρχου Μαγνησίας και εμού ως δημάρχου Βόλου. Ο Γούλας υπεσχέθη ότι θα φροντίση μελλοντι­ κώς. Μετά τινάς η μέρας ανεχώρησε πρώτος ο Παπαγεωργουσόπουλος διά

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

353

Λάρισαν, δεύτερος ο Μακεδών διά Καρδίτσαν και έπειτα διά Βόλον εγώ. Ο Πιν. Γεωργαντζής επεσκέπτετο τον Γούλαν, κατά την απουσίαν μου και ενη­ μέρωσε τους κ.κ. Παπαγεωργίου και Παπα·ίωάννου. Απάντων των ανωτέρω κινήσεων ήτο ενήμερος και ο εργοστασιάρχης και πολιτευτής Βόλου κ. Βάγ­ γος Γκλαβάνης, μεθ' ου τακτικώς συνεσκεπτόμεθα, πώς θα αντιμετωπίζετο εν Βάλω και Πήλιω η κατάστασις. »Εις το τέλος Φεβρουαρίου ή αρχάς Μαρτίου 1944, ο κ. Πιν. Γεωργαντζ1Ίς ειδοποιεί εις Βόλον να φθάσω εις Αθήνας μετά του Πάντου, διά να συνεννοη­ θώμεν περί των περαιτέρω ενεργειών και διό τον διορισμόν νομαρχών και δημάρχων Θεσσαλίας. Α ναχωρήσαμεν αμέσως μετά του κ. Πάντου και του δικηγόρου κ. Ευαγγελίδου. Ο κ. Αλ. Ευαγγελίδης ανεχώρησεν εκ Βόλου μετά του Χαρ. Κωνσταντινίδη διά γερμανικού αυτοκινήτου και κατέλυσεν εις τα Ες-Ντε Λαρίσης, ένθα τον συνηντήσαμεν, τούτο δε διότι εξεδόθη εναντίον του καταδικαστική εις θάνατον aπόφασις υπό του Ε.Λ.Α.Σ. και εγένετο από­ πειρα συλλήψεώς του εν Βάλω. Ο Κωνσταντινίδης ενήργησεν εις τα Ες-Ντε Λαρίσης και επέβημεν ταχείας γερμανικής αμαξοστοιχίας και εφθάσαμεν εις Αθήνας. Παραμείναμεν ενταύθα επί δύο μήνας, αναχωρήσαντος του Πάντου περί τα τέλη Απριλίου, εμού δε περί τας αρχάς Μαί:ου. »Κατά το διάστημα τούτο επεσκέφθημεν, ο στρατηγός Παπα"ίωάννου, ο Ευαγγελίδης και εγώ, τον κ. Γονατάν δις, τον κ. Ντερντιλήν μετά του κ. Πά­ ντου τετράκις, τον κ. Απ. Παπαγεωργίου ατελευτήτους φοράς, 10-20 φοράς. Πάντος, Ευαγγελίδης και εγώ επεσκέφθημεν πλειστάκις τον κ. Γούλαν. Ο κ. Γούλας μας εβεβαίωσε ρητώς ότι το αργότερον μέχρι τέλους Μαί:ου του 1944 θα υπήρχαν τάγματα στρατού εις την Θεσσαλίαν και προπαντός εις την Λάρι­ σαν και Βόλον. Μας είπεν ότι προτιμά τα ελεύθερα σώματα τύπου Παπαδο­ πούλου Μακεδονίας και Παύλου Γρεβενών και περιμένει τι θα κάμουν ο Μακεδών και ο Παπαγεωργουσόπουλος. Του προτείνομεν ν' αναλάβη την αρχηγίαν εις Θεσσαλίαν των Ταγμάτων ή των ελευθέρων σωμάτων, αν οι Γερ­ μανοί έδιναν όπλα εις τον στρατηγόν Παπα"ίωάννου και μου λέγει: "Να ιδού­ με". Ο στρατηγός Παπα"ίωάννου τον επισκέπτεται μετά του Ευαγγελίδου και συνομιλούν. Μετά τινάς ημέρας, ο Γούλας λέγει εις εμέ και τον Ευαγγελίδην, εις aπάντησιν της παρακλ1Ίσεώς μας, να τεθή επί κεφαλής εν Θεσσαλία ο Παπα"ίωάννου , ότι καλός είναι, αλλά δεν εννοεί ν' αφήση τα Παγκαλέικα, αφήσας να υπονοηθή ότι θέλει δικούς του απολύτως ανθρώπους. »Ενεργείαις και συνδρομή των κ.κ. Ι. Παπα"ίωάννου, Απ. Παπαγεωργίου, Βάγγου Γκλαβάνη, Ντερντιλή και υποστηρίξει προπαντός του Γούλα, διορί­ ζεται νομάρχης Μαγνησίας ο κ. Σπ. Πάντος, εγώ δε δήμαρχος Βόλου. Μένα­ μεν με την υπόσχεσιν ότι θα σταλούν Τάγματα, ή, αν δεν σταλούν, θα μας δώσουν όπλα διά να κάνωμεν εθελοντικόν στρατόν, αλλά εις την πραγματι­ κότητα δεν γίνεται τίποτε το θετικόν. Εν τω μεταξύ, άμα τω διορισμώ του Πάντου ως νομάρχου και εμέ ως δημάρχου, εφημίζετο εις Βόλον ότι κατα­ φθάνομεν επί κεφαλής Ταγμάτων. Αντελήφθημεν αμέσως ότι δεν είμεθα διά τον Βόλον, διότι θα μας εδολοφόνουν οι αντάρται. Αλλ' επεβάλλετο να πάμε.

354

ΣτΑΥΡΟΣ ΑΣτΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Απεφασίσαμεν να πάρωμεν ενόπλους ελευθέρους απ' εδώ. Αναγγέλλομεν ταύτα εις τον Γούλαν όστις συγκατατίθεται, αλλ' επιφυλάσσεται να συνεν­ νοηθη με τα Ες-Ντε. Συνεννοείται και συγκατατίθενται. Προστρέχομεν εις τον ενταύθα συμπατριώτην μας κ. Ι. Τσιμπούκην, όστις μας φέρει εις επαφην με τον πολιτευτην Καρδίτσης κ. Αλεξανδρην, πρώην υπουργόν Εξωτερικών και Παιδείας. Μας τονίζει τον κίνδυνον της Ελλάδος εκ μέρους του κομμου­ νισμού, του Ε.Α.Μ.-Ε.Λ.Α.Σ., μας συνιστά τόνωσιν του εθνικού φρονηματος των Θεσσαλών, έως ότου οπλισθη ο λαός, και αναλαμβάνει να μας δώση ως πρώτον πυρηνα 50 Κρητικούς. Δίδει τας δεούσας οδηγίας εις τον κ. Ι. Τσι­ μπούκην. Κινούμεθα, διατρέχομεν τας Αθηνας και, μετά διημερον, οι Κρητες αρνούνται. Ο κ. Τσιμπούκης στρέφεται κατόπιν προς άλλας κατευθύνσεις και στρατολογεί 50 υπό τον Στ. Σταθεράκον, υπηρετησαντας κατά καιρούς εναλ­ λάξ είτε εις την Ασφάλειαν Αθηνών είτε εις τον Ε.Δ.Ε.Σ. Αθηνών. Ζητούμεν την γνώμην του κ. Απ. Παπαγεωργίου, όστις μας λέγει ότι τους ξέρει και ότι είναι εμψυχωμένοι και να τους πάρω μεν διότι είναι καλοί. »Έως ότου γίνουν όλα αυτά, παρηλθε καιρός και εμείναμεν άψιλοι. Ευτυ­ χώς, συμπατριώται μας, μας ενίσχυσαν διά 150 ως έγγιστα εκατομμυρίων και συνετηρηθημεν εν Αθηναις, Ευαγγελίδης, Πάντος και εγώ. Αλλά πώς θα παρελαμβάνομεν τους 50 άνδρας και πώς θα τους συνετηρούσαμεν μέχρις αφίξεώς μας εις Βόλον και επί 10ημερον επί πλέον, ότε ηλπίζομεν εξ εράνων εθνικιστών να αντιμετωπίσωμεν την κατάστασιν; Αγγέλλομεν ταύτα εις τον κ. υπουργόν των Εξωτερικών, όστις δι' εθνικάς ανάγκας έδωσεν εις τον Πάντον 400.000.000. Άμα τη αφίξει του νομάρχου Πάντου εις Βόλον, κατέφθασε και το υπό Σταθεράκον απόσπασμα, με 36 αντί των 50 [προσλαμβάνονται εις την υπηρεσίαν των Ες-Ντε Βόλου, υπό την επωνυμίαν Ε.Α.Ο., δηλαδη Εθνικιστι­ κη Αντικομμουνιστικη Οργάνωσις. Καταφθάνουν εις τον Βόλον ταυτοχρό­ νως, όλως απροσδοκητως, 9 η 11 εθελονταί Καρδιτσιώται ΕΑΣΑΔίτες. Δηλα­ δη Μακεδών και Ε.Α.Ο., συμπράξει η μάλλον διαταγη και συμπράξει των Ες-Ντε Βόλου, αρχίζουν απηνη δίωξιν των κομμουνιστών Βόλου. Από τέλους Απριλίου μέχρις αρχών Ιουνίου 1944 φονεύουν περί τους 220 κομμουνιστάς. Στέλλουν εις Γερμανίαν δεκάδες ολοκληρους και εγκλείουν εις τας φυλακάς και εις τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως πλείστους. Με τας συλληψεις λεηλα­ τούν και τα σπίτια και τα καταστηματα των συλλαμβανομένων. Φθάνω εις τον Βόλον την 8ην Μαtου 1944. Βλέπω κατάστασιν τρόμου και φρίκης. Οι κομμουνισταί και οι ΕΑΜίται έφευγον εκ Βόλου σωρηδόν, τρεπόμενοι εις τα χωρία του Πηλίου και οι σχετικώς ευπορούντες εις Αθηνας. Των διώξεων τού­ των πίπτουν θύματα και εθνικισταί. Απολύονται μεν, αλλά η περιουσία αυτών ελεηλατηθη η δη. Συνεννοούμαι μετά του νομάρχου Πάντου και μετά του Χαρ. Κωνσταντινίδη και aποφασίζομεν να αντιμετωπίσωμεν την κατάστασιν. Ο Μακεδών αρνείται ρητώς, δηλώσας ότι αυτός εκτελεί διαταγάς Γερμανών. Τας ενεργεί ταχύτατα και δι' αυτό τον αγαπούν και ότι άνευ της ενισχύσεως των Γερμανών, είναι ένα μεγάλο μηδενικό. Καλούμεν το Ε.Α.Ο. και μας δηλούν περίπου τα αυτά. Εις αμφότερα τα σώματα τονίζομεν προς τι τα πλιά-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΊ'ΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

355

τσικα και μας λέγουν ότι αυτά τα κάνουν οι Γερμανοί και κρατούν άλλοτε 60% , άλλοτε 70% και το υπόλοιπον δίδουν εις τους άνδρας Ε.Α.Σ.Α.Δ. και Ε.Α.Ο., δεν υπολογίζουν κανέναν, παρά μόνον τους Γερμανούς. Απέβησαν οι γενίτσαροι του Βόλου. Νομάρχης, Κωνσταντινίδης και εγώ aποφασίζομεν να κάνωμεν παραστάσεις εις τα Ες-Ντε Βόλου. Παρουσιαζόμεθα, εκθέτομεν τας αντιλήψεις και παρακαλούμεν να παύσουν τα πλιάτσικα, να γίνωνται ανακρί­ σεις, αι εκτελέσεις να γίνωνται δεδικαιολογημένως και εις ωρισμένον τόπον. Απορρίπτουν τα αιτήματά μας και δέχονται, μόνο, αι εκτελέσεις να γίνωνται εις ωρισμένον τόπον και ουχί εις τας οδούς της πόλεως και να αγγέλλουν το δικαιολογητικόν των εκτελέσεων πολιτών, όμως δεν το ετήρησαν. »Αρχάς Ιουνίου 1944, νομάρχης και εγώ αναχωρούμεν δι' Αθήνας, διά να εκθέσωμεν την κατάστασιν και να ζητήσωμεν γρ1Ίγορα Τάγματα και όπλα, διότι, με το Ε.Α.Σ.Α.Δ. και το Ε.Α.Ο., θα φέρωμεν το αντίθετο αποτέλεσμα. Δυστυχώς ευρέθημεν προ νέας καταστάσεως εν Αθήναις. Γονατάς, Ντερντι­ λής, Παπαγεωργίου είχον συλληφθ1Ί υπό των Γερμανών. Ο στρατηγός Παπα·ί­ ωάννου άνευ επαφΊ1ς. Προστρέχομεν εις τον Γούλαν, εκθέτομεν τα γεγονότα. Ζητούμεν Τάγματα ή, εν ανάγκη, όπλα με αξιωματικούς, διά να κατατάξωμεν εθελοντάς, και μας δίδουν ρητήν υπόσχεσιν ότι μέχρι τέλους Ιουνίου 1944 θα μας δώσουν διά τον Βόλον τα Ες-Ντε Αθηνών. Ο Γούλας μας λέγει να βρούμε τον επί κεφαλΊ1ς αξιωματικόν. Του παρουσιάζομεν τον αντισυνταγματάρχην Κορακιανίτην, διαμένοντα εις Βόλον και τον απορρίπτει. Του παρουσιάζομεν τον αντισυνταγματάρχην Αναστασάκον, υποστηριζόμενον και από τον στρα­ τηγόν Μπάκον, στενό συνεργάτην του Γούλα και μας λέγει ότι δεν τον θέλει, είναι Μανιάτης, και ότι θέλει Θεσσαλόν, διότι και αυτός είναι Θεσσαλός. Του παρουσιάζομεν τον αντισυνταγματάρχην Παπακυριαζήν, υπηρετούντα εις τα τάγματα, αρχικώς επιφυλάσσεται και εις το τέλος τον απορρίπτει, με την δι­ καιολογίαν ότι ο Παπακυριαζής δέχεται διότι έχει σκοπόν να κάμη πλιάτσικο, και θέλει τιμιωτέρους ανθρώπους, τους οποίους θα βρη. Μόλις ανεχώρησα εκ Βόλου (αρχάς Ιουνίου), ο Χαρ. Κωνσταντινίδης εμφανίζει τα Ε.Ε.Ε. εις τον Βόλον, υπό τον πρόσφυγα Ν. Γεκενίδην, ιατρόν. Γίνονται λόγοι, εκφωνούνται λόγοι. Κηρύσσεται πόλεμος Ε.Α.Σ.Α.Δ. και Ε.Ε.Ε. Αναχωρεί ο Κωνσταντινί­ δης διά Βόλον και συλλαμβάνεται υπό των ανταρτών καθ' οδόν. Έρχεται ο Μακεδών εις τας Αθήνας. Του γίνονται συστάσεις υπό του Γούλα. Επίσης υπό του στρατηγού Παπα'ίωάννου, υπό του Ευαγγελίδου και εμού, και φαίνε­ ται ότι διαφωνεί. Έρχεται ο διοικητής του κέντρου των Ε.Ε.Ε. Βόλου, Ν. Γεκε­ νίδης, βάλλων κατά του Μακεδόνας. Αναθέτει ο Γούλας εις εμέ την διευθέτη­ σιν των πραγμάτων, επανακάμπτω εις Βόλον και με υποχρεώνει να εκδώσω εφημερίδα των Ε.Ε.Ε., εβδομαδιαίαν, και δέχομαι. »Έρχεται το τέλος Ιουνίου και τα Ες-Ντε Αθηνών ειδοποιούν, ότι τα όπλα δεν θα δοθούν τώρα, αλλά αργότερα. Συνεννοούμεθα, Παπα'ίωάννου, Ευαγ­ γελίδης και εγώ, και αποφασίζεται ο Παπα'ίωάννου με τον Ευαγγελίδην να πάνε εις τον Ζέρβαν, να συνεννοηθούν το τι θα γίνη. Αναχωρώ αρχάς Ιουλίου (10) διά Βόλον. Βλέπω τα πάντα εν διαλύσει. Η αστυνομία τάξεως Λαρίσης

356

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΙΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

(Γερμανική) τας δυνάμεις του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Βόλου-Λαρίσης-Καρδίτσης-Δεμερ­ λί, τας καταρτίζει εις δύο τάγματα. Εις τον Βόλον τοποθετείται λόχος. Τα Τάγματα διοικούνται από αξιωματικούς τοποθετηθέντας υπό του Υπουρ­ γείου Εθνικής Αμύνης. Η δύναμις αύτη δεν έχει δικαίωμα συλλήψεων, ανα­ κρίσεων, παρά μόνον δικαίωμα επιχειρήσεων, αδεία και συμπράξει πάντοτε των Γερμανών. Καθιερούνται γυμνάσια και οι άνδρες διαρρέουν η μέρα την ημέρα. Ο Μακεδών διαμαρτύρεται αναποτελεσματικώς. Ο Γούλας συνιστά επαφήν με τα Γερμανο-κυβερνητικά εθελοντικά σώματα, ως ωνόμασε τα ανωτέρω Τάγματα, έως ότου να ιδούμε τι θα γίνει. Η δύναμις του Ε.Α.Ο. συμπράττει με τα Ες-Ντε έχουσα δικαίωμα συλλήψεων, ουχί όμως και ανα­ κρίσεων. Δεν υπολογίζει ουδένα, παρά μόνον τα Ες-Ντε. Τα υπό τον Γεκενί­ δην Ε.Ε.Ε. δεν κατορθώνουν να εγγράψουν ούτε ένα μέλος. Έχουν μόνον περί τους 150 συνδρομητάς, δεχομένους να προσφέρουν μόνον χρ1Ίμα και ουδεμίαν άλλην υπηρεσίαν. Εκδίδω την 14ην Αυγούστου 1944 την «Εφημερί­ δα των Ελλήνων», όργανον των Ε.Ε.Ε., ης τρία αντίτυπα επισυνάπτω. Προ της αθλίας τούτης καταστάσεως και της συρροής εις Βόλον εκτελεστικών αποσπασμάτων του Ε.Λ.Α.Σ., λαμβάνω θέσιν. Καλώ το δημοτικόν συμβού­ λιον και ευυπολήπτους πολίτας Βόλου. Συσκεπτόμεθα και αποφασίζεται να ζητήσωμεν Τάγματα διά τον Βόλον, οπλίτας, όπλα και αξιωματικούς και κυβερνητικήν χρηματοδότησιν. Τα πρακτικά των συνεδριάσεων τούτων τα βλέπετε εις την «Εφημερίδα των Ελλήνων», ένθα δημοσιεύονται αυτούσια. Αρχάς Αυγούστου έρχονται εις Λάρισαν οι Παπα"ίωάννου, Ευαγγελίδης και Γκλαβάνης, προωρισμένοι διά τον Ζέρβαν. Μεταβαίνω εις Λάρισαν, τους εφοδιάζω με χαρτιά των Ε.Ε.Ε., κατορθώνω να επιβούν γερμανικής φάλαγ­ γας και αναχωρούν διά Τρίκαλα. Εκεί τους συντρέχουν εκτός των άλλων και τα Ε.Ε.Ε., μεταβαίνουν εις τον Ζέρβαν. Επιστρέφουν εις Καρδίτσαν. Μετα­ βαίνω εις Λάρισαν, τους φέρνω εις Βόλον. Συνεννοούμεθα πώς θα συμπρά­ ξωμεν. Στέλνω σύνδεσμον εις Λάρισαν και Τρίκαλα, δήθεν διά κάρβουνα του Δήμου, αγοράζω βενζίνην ίνα με το aυτοκίνητον του Δήμου στέλνω εθελο­ ντάς εις Τρίκαλα. Ματαιούνται όμως τα πάντα, αναχωρούντων εκ Βόλου των Γερμανών και εμού, συνεπεία δύο στυγερών κατ' εμού aποπειρών υπό του Ε.Α.Μ. Μετά τιμ1Ίς. Υπογραφή: Θ. Παπασακελλαρίου, Δήμαρχος Βόλου240».

β. Άλλα στοιχεία για τους ΕΑΣΑΔίτες. Συνεχίζοντας ο Αρσενίου γράφει για τους ΕΑΣΑΔίτες, στο ίδιο βιβλίο: Οι ΕΑΣΑΔίτες είναι οργανωμένοι σε τμήματα μικρά. Καθένα τους αρχί­ ζει να κινήται σε δική του περιοχή. Π.χ. ένα στα Παρακάρλια, ανατολικά 240. Λάζαρος Αρσενίου, Η Θεσσαλία στην Αντίσταση, ιδιωτική έκδοση, 1977. Στη δεύ­ τερη έκδοση του βιβλίου του, ο Λάζ. Αρσενίου αποκαλύπτει ότι η παραπάνω έκθεση του Δημάρχου Θ . Παπασακελλαρίου βρέθηκε στα αρχεία του Δημαρχείου Βόλου μετά την Απελευθέρωση και ότι του την απέστειλε κάποιος δημοτικός σύμβουλος, τον οποίο και δεν κατονομάζει.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

357

της Λαρίσης, άλλο νότια αυτ11ς, άλλο γύρω στην Καρδίτσα ή τα Τρίκαλα κ.λπ. Αποστολή τα τμήματα αυτά έχουν να μετατραπούν σε σώματα «αντια­ ντάρτικα» και, με τη βοήθεια των Γερμανών, να κυριαρχήσουν στην περιοχή τους, διώχνοντας τον Ε.Λ.Α.Σ. και διαλύοντας τις οργανώσεις αντιστάσεως. Ταυτόχρονα ο ελληνικός παλαιοκομματισμός προσπαθεί να συνδέση με τα Ε.Α.Σ.Α.Δ. την μάζα της Δεξιάς, τον Ε.Δ.Ε.Σ. και όλα εκείνα τα στρώματα που δεν έχουν συγγένεια με την Αριστερά, για να φτιάση μια δική του στρα­ τιωτικο-πολιτική δύναμη και να τη ρίξη κατά του Ε.Λ.Α.Σ. Και ν' ανάψη και στη Θεσσαλία έναν εμφύλιο πόλεμο, όπως έγινε στην Πελοπόννησο με τα Τάγματα Ασφαλείας, στην Μακεδονία με την Π.Α.Ο. κ.λπ. Οι προσπάθειες αυτές απέτυχαν στην Θεσσαλία ( . . . ) . Οι 250 ως 300 ένοπλοι ΕΑΣΑΔίτες, αν προστεθούν στις 20.000 και πλέον Γερμανούς, που μένουν στην Θεσσαλία, φαινομενικά δεν μας κάνουν τίποτα παραπάνω. Κι όμως, αυτός ο μικρός σε αριθμό συρφετός των 300 ενόπλων, πρόσφερε υπηρεσίες ανεκτίμητες για τον κατακτητή, προκαλώντας κακό μεγάλο στην πατρίδα. Οι ΕΑΣΑΔίτες έδωσαν όχι δύναμη πυρός στην γερμα­ νική, αλλά κάτι άλλο που έλειπε από αυτούς: πληροφορίες. Οι ΕΑΣΑΔίτες γνώριζαν πολλά σε πρόσωπα και πράγματα, τόσο για τα χωριά όσο και για τις πόλεις της Θεσσαλίας. Οι ίδιοι ξέρουν τα κατατόπια στον κάμπο, και τους δρόμους, τα στενά, τα σπίτια με τις αυλές τους από τις πόλεις. Και κατείχαν την τέχνη του αιφνιδιασμού και του κλεφτοπόλεμου, όσοι από αυτούς ήταν παλιοί αλογοσύρτες και κακοποιοί. Στις πόλεις ΕΑΣΑΔίτες καταδίνουν αρκετά στελέχη του Ε.Α.Μ., που είχαν γίνει ευρύτερα γνωστά, με την πολύμηνη δράση τους και προ παντός με την συμμετοχή τους στην προσχώρηση των Ιταλών. Στον Βόλο, τα Τρίκαλα, την Καρδίτσα, την Λάρισα, σε όλες τις πόλεις, ακόμα και τα χωριά, απαγχονίζο­ νται με καλώδιο από τηλεγραφόξυλα ή στύλους του ηλεκτρικού , δεκάδες πατριώτες και τα πτώματά τους αφήνονται κρεμασμένα να τα βλέπουν οι άλλοι, για τρομοκρατία. Άλλες δεκάδες πατριώτες σφάζονται σαν αρνιά και τα πτώματά τους πετιούνται στους δρόμους, σκόπιμα, για τρομοκρατία. Άλλες δεκάδες εκτελούνται με όπλα σε σταυροδρόμια και πλατείες και τα πτώματά τους αφήνονται πάλι εκεί, για τρομοκρατία. Και συνεχίζει με την παράθεση κειμένου του δημοσιογράφου Γιάννη Φάτση: «Η πιο ζοφερή μέρα κατοχής στον Βόλο ήταν εκείνη που έσπειρε 18 κορ­ μιά στους δρόμους. Η φρίκη και ο τρόμος απλώθηκαν στην κατακτημένη πόλη. Οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να φαντασθούν πως το μίσος που ενέ­ δρευε θα φανερώνονταν με τόσην αγριότητα. Κι ό μως, το πρωί της 22ας Απριλίου 1 944, καθώς το τραγικό μήνυμα περνούσε από πόρτα σε πόρτα, από στόμα σε στόμα, εκείνοι που έβγαιναν στους δρόμους ένοιωθαν να περ­ νάη από την ραχοκοκαλιά τους η φρίκη στην πιο απαίσια μορφή της. Οι εκτε­ λέσεις είχαν γίνει εξ επαφής. Το έδειχνε η παραμόρφωση των προσώπων των σκοτωμένων. Ο καθένας υποπτευόταν την φρίκη που αντιμετώπισαν εκείνοι,

358

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

όταν είδαν να τους πλησιάζη ο θάνατος. Όμως, κανένας δεν μπορεί να ξέρη τι ένοιωσε ο Κώστας Δονδολίνος, όταν είδε να φέρνουν εμπρός του τα δύο παι­ διά του και να τα εκτελούν με τα περίστροφα, εξ επαφΊ1ς. Δεν πρόφτασε σε κανέναν να το πη: οι κάννες στράφηκαν κατόπιν και προς το στόμα του. Και του το έκλεισαν για πάντα. Και στην διασταύρωση Ιωλκού και Δημητριάδος, πάνω στο πεζοδρόμιο, έμειναν τρία πτώματα. Ο πατέρας με τα δύο παιδιά του: ένα σύμπλεγμα συγχρόνου Λαοκόοντος, που συμβόλιζε όλη την φρίκη που πέρασε ο τόπος μας, στα χρόνια της Κατοχής».241

ΙΠ. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στον Τύπο της Κατοχής. «Κόκκινη Σημαία», 1.5.1944. Στελέχη του Ε.Δ.Ε.Σ. έγιναν Ε.Α.Σ.Α.Δ. Στον Βόλο [είναι] ο Τάκης Μακεδόνας, προσωπικός φίλος του ταγματάρ­ χη Κιούση, που πιάστηκε απ' τον Ε.Λ.Α.Σ. για μερικές όχι και πολύ έντιμες πράξεις του. Τον ξέρουν οι Βολιώτες σαν φαινόμενο aνισορροπίας. Έγινε γνωστός και παραπέρα, όταν κυκλοφορούσε με φύλλο πορείας, υπογραμμένο από τον Ναπολέοντα Ζέρβα. Άλλο κάθαρμα, ο Ανούσης, επικεφαλής της αλητείας των Ε.Ε.Ε., που έφτασε από την Αθ1Ίνα. Όλοι τους αυτοί και άλλα στελέχη του Ε.Δ.Ε.Σ. Θεσσαλίας συνεργάστηκαν με το κάθαρμα Λαμπαδα­ ρίου και με τον Ιταλό αρχιχαφιέ Καπάτι, που ήτανε ο ουσιαστικός φρούραρ­ χος του Βόλου για λογαριασμό της Γκεστάπο. Στρατιωτικός αρχηγός του Ε.Α.Σ.Α.Δ. είναι ο αντισυνταγματάρχης Κυρια­ ζής, από τους στρατιωτικούς ηγέτες του Ε.Δ.Ε.Σ. Θεσσαλίας. Φίλοι και συνερ­ γάτες του, ο συνταγματάρχης Καραποστόλης, επικεφαλής του αρχηγείου του Ε.Δ.Ε.Σ. Δ[υτικΊ1ς] Θεσσαλίας και τώρα ραλλικός αξιωματικός. Ο ταγματάρ­ χης Πυρόπουλος, ΕΔΕΣίτικο επίσης στέλεχος. Και οι τρεις από την Καρδίτσα. Στη Λάρισα λυσσούν οι ανώτεροι αξιωματικοί του Ε.Δ.Ε.Σ., Μαλάκος και Ψύλλας. Θεωρητικός αρχηγός του Ε.Α.Σ.Α.Δ., ο πασίγνωστος παιδεραστΊ1ς της Λάρισας και των Τρικάλων, Προκόπιος Νίκολης, ηγέτης της ΕΔΕΣίτικης νεολαίας στην Καρδίτσα. «0 Ρήγας», 7.8.1944. Σοφίας Τοπάλη Τα ραλλικά χτήνη, στα Κάτω Λεχώνια Πηλίου , κρέμασαν στις 7 Ιούλη μαζί με τη μητέρα της μια καλή πατριώτισσα, τη Σοφία Τοπάλη. Κόρη από πολύ εύπορη οικογένεια, δεν βρέθηκε στην αντίσταση. Είχε αυτή τη βαθειά κατανόηση για λα"ίκότητα του Αγώνα και για το Εθνικοαπελευθερωτικό 241. Ό.π., υποσημ. 240, σσ. 225-228.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΎΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΎΙΚΟΜΟΥΝΙΣΎΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

359

περιεχόμενό του. Βοηθούσε πάντα γενναιόδωρα την οικογένεια του αγωνι­ στή, τα θύματα του καταχτητή, τους φτωχούς. Πέρασε τη ζωή της, στο μεγα­ λύτερο μέρος, στην Ευρώπη, με σπουδές βοτανολογικές και εγκυκλοπαιδικές. Της χρωστάμε σοβαρές βοτανολογικές μελέτες για το Πήλιο και τα Ελληνικά βουνά. Με δωρεά του πατέρα της, Π. Τοπάλη, τα Κάτω Λεχώνια απόχτησαν το καλύτερο διδαχτήριο στο Πήλιο. Σε όλες τις δύσκολες στιγμές για την Ελληνική Πατρίδα, η Σοφία Τοπάλη στάθηκε η καλή Ελληνίδα με δράση σε πλαίσια εθνικά, και σαν τέτοια αντίκρισε άφοβα τον θάνατο. Στους δημίους της που ζητούσαν την τελευταία στιγμή να της αποσπάσουν τι έκανε, απάντη­ σε περ1Ίφανα και αποστομωτικά: «Έκανα ό,τι έπρεπε να κάνει κάθε Ελληνί­ δα», και με το ίδιο της το πόδι απομάκρυνε το κάθισμα και κρεμάστηκε. Δίπλα της ξεψύχησε και η μητέρα της.

Θα τρέξει σε βοήθεια των Ε.Ε.Ε. Πριν από λίγες μέρες η γνωστή κλίκα των μεγαλομαυραγοριτών γκεσταπι­ κών του Βόλου, οι Τσαλαπάτηδες, Γκλαβάνηδες και ΣΙΑ, έστειλαν τον αρχι­ προδότη Ανούση με γερμανικό αυτοκίνητο στον Ζέρβα, για να πάρουν οδη­ γίες «περί του πρακτέου», ύστερα απ' την καταθλιπτική ατμόσφαιρα που η επιτυχημένη και εύστοχη δράση του Ε.Λ.Α.Σ. δημιούργησε γι' αυτά τα καθάρματα. Ο Ανούσης πρότεινε να ενταχτούν στις τάξεις των «εθνικών ομάδων» ( ! ) του Ζέρβα όλα τα αλητομαζώματα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. , Ε.Ε.Ε., Ε.Α.Ο. Ο Ζέρβας κατενθουσιάστηκε για τη συγκινητικ1Ί αυτ1Ί προσφορά, αλλά πρόσθεσε: «Μ' αυτόν τον τρόπο θα χάσουμε οριστικά τον Βόλο ! » . Ύστερα απ' αυτά, ο «Μεγάλος Αρχηγός» διατύπωσε τη γνώμη ότι όλες αυτές οι «εθνικές δυνάμεις» πρέπει να παραμείνουν στον Βόλο, να πραγματοποιΊ1σουν την «ενότητά» τους -τέτοια ενότητα, ζητάει κι ο Παπανδρέου- και να χρησιμοποιήσουν όσο μπορούν την ενίσχυση των Γερμανών. Τελειώνοντας ο Ζέρβας σύστησε στον Ανούση να κρατ1Ίσουν, με την αναχώρηση των Γερ­ μανών, δύο μέρες τον Βόλο, κι αυτός «θα φθάσει εις βοήθειάν τους!». Έτσι έμειναν κι οι δύο ικανοποιημένοι απ' τη συνεργασία κι ο Ανούσης, γυρνώ­ ντας στον Βόλο με τις πολύτιμες «οδηγίες» του Αρχηγού, κάλεσε σε σύσκεψη όλους τους επιτελείς των προδοτικών οργανώσεων, στην οποία πΊ1ραν μέρος και 2-3 Γερμανοί αξιωματικοί. «0 Ρήγας», 15.5.1944. Καινούργιο έγκλημα. Σκότωσαν τριάντα πατριώτες. Στις 25 του Απρίλη Γερμανοράλληδες και καθάρματα του Ε.Α.Σ.Α.Δ., μ' επικεφαλΊ1ς τον Μακεδόνα, περικύκλωσαν τη νύχτα τον Άνω Βόλο κι έπια­ σαν πάνω από 200 άτομα, που τα υπόβαλαν σ' απάνθρωπα βασανιστήρια. Την άλλη μέρα, 30 απ' αυτούς τους πατριώτες βρέθηκαν σκοτωμένοι στους δρόμους και στις πλατείες της πόλης. Ανάμεσα στους εκτελεσθέντες είναι και ο λα"ίκός αγωνιστής Δ. Βασιλα­ κιάς, Β' γραμματέας της Π.Ε. του Κ.Κ.Ε.

360

ΣfΑΥΡΟΣ ΑΣfΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

«0 Ρήγας», 30.5.1944. Εκτελέσεις στους δρόμους, έρευνες και πλιάτσικο από ΕΑΣΑΔίτες στον Βόλο. Στην ηρωική εργατούπολη του Βόλου συλλαμβάνουν aνύποπτους πολίτες και τους δολοφονούν άναντρα στον δρόμο. Ενεργούν ληστρικές έρευνες στα σπίτια και λαφυραγωγούν ό,τι πολύτιμο βρουν. Στις 16 Μάη εκτέλεσαν πατριώτες μπροστά στη Δημαρχία. Στις 14 είχαν εκτελέσει άλλους 5 μπροστά στο Δημοτικό Θέατρο και 3 στη Δημαρχία. Όλοι οι εκτελεσθέντες πάρθηκαν απ' την «Κίτρινη Αποθήκη», την οποία έχουν μεταβάλει σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. «0 Ρήγας», 9.7.1944. Ο Βόλος προχωράει αλύγιστος σαρώνοντας τα καθ άρματα. ( . . . ) Καθάρματα που βούτηξαν τα χέρια τους στο αδερφικό αίμα, εκτελέ­ στηκαν σαν σκυλιά στους δρόμους του Βόλου. Πολλοί άλλοι τσιμπήθηκαν και στάλθηκαν στο βουνό. ( . . . ) Πανικοβλήθηκαν οι πουλημένοι και με την πρώτη ευκαιρία πέρασαν στις γραμμές μας με τον οπλισμό τους οι περισσότεροι, προσκομίζοντας και την εικόνα του Ζέρβα από τα γραφεία του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Έντρομοι έβαλαν πλώρη για την Αθ1Ίνα οι μεγαλοκαρχαρίες και τρακαδόροι εμπνευστές των κακουργημάτων. Όμως αυτό δεν το πέτυχαν όλοι. Άγρυπνος ο Ε.Λ.Α.Σ. των ακτών έπιασε δύο λαυράκια ανοιχτά στο Τρίκερι: Τον μυστικό «Φύρερ» των Τριεψιλιτών, διερμηνέα της Γκεστάπο, Κωνσταντινίδη, εισηγη­ τή των συλλήψεων και επαγγελματία σωτήρα ομήρων με κομμένη ταρίφα μία ως δέκα λίρες το κεφάλι, και τον «θεωρητικό» του ξενόδουλου αληταριού , δικηγόρο Ελοφιό, γιο δολοφόνου και καταχραστή μεγαλοπαραγωγού της Αργαλαστής. Με γερμανική προστασία ταξίδευαν φορτωμένοι λίρες σε ειδικά ναυλωμένο καtκι ( . . . ). Οι «λαοσωτήρες». Ο φρενοβλαβής Μακεδόνας ομολόγησε κυνικά από ένα μπαλκόνι της παραλίας τον προδοτικό του ρόλο, σαν βάλθηκε στο μεταξύ να αναστήσει τον Ε.Α.Σ.Α.Δ.: «0 Χίτλερ μας αγαπά και μας υποστηρίζει. Φέρτε τα παιδιά και τα λεφτά σας να τον βοηθήσουμε, να σώσετε τις περιουσίες σας και τον . . . πολιτι­ σμό» ! Όπως πάλι δεν κρύβει την απογοήτευσή του για το σκυλολόι του που λάκισε: «Μα δεν ήταν και κανένας καλός απ' αυτούς τους ξυπόλυτους». Και aποφασισμένος πια να βάλει γυναίκες στελέχη στη συμμορία του, κουβάλησε απ' την Αθήνα εφτά φοιτήτριες των καταγωγίων της οδού Σωκράτους, που φρουρούν με τα πιστόλια στα χέρια τις ξεζουμισμένες σάρκες τους. Ανάλογη προσπάθεια, με τη βοήθεια της Γκεστάπο, κάνει και ο σκοτεινός λαθρέμπορος Ισσόπουλος, αργηγός των Ε.Α.Ο., εθνικών αντικομμουνιστικών ομάδων υπό διάλυσιν . . . Πλατύτερα δοκίμασε να δράσει ο σκουπιδιάρης της Καβάλας, διοικητής των Ε.Ε.Ε., ψευτογιατρός Γεκενίδης, ρίχνοντας τριεψιλίτικες βάσεις στα επαγ-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΙΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

361

γέλματα. Μα σαν τον σκόλασαν με την πρώτη οι ιατροί και φαρμακοποιοί, δηλώνοντάς του περήφανα πως ποτέ δεν πρόκειται να δουλέψουν aντεθνικά, παραιτήθηκε από κάθε παραπέρα προσπάθεια. Εμφανίζεται με στολή ναυ­ άρχου το υποκείμενο αυτό, πλαισιωμένος πάντα απ' τους «επιτελείς» του, παιδιά της Ομόνοιας [η γνωστή πλατεία των Αθηνών] με λευκά μπάιρον, κοντά παντελονάκια και κινήσεις ανάλαφρες . . . ( . . . ) Δεκαπέντε χιλιάδες κιλά τσιγάρα του Ταμείου Πρόνοιας πήραν μαζί τους στην Αθ1Ίνα οι Γερμανοράλληδες, νομάρχης Πάντος και Παπασακελλαρίου δήμαρχος τσακώθηκαν στη μοιρασιά των κλοπιμαίων και ο δεύτερος, σαν επιθεωρητής των τριεψιλιτών Θεσσαλίας, έκλεισε πέντε μέρες στο Χα"ίδάρι τον πρώτο! Ξεγυμνώνανε τους πολίτες πριν τους εκτελέσουν, ρημάζανε μέχρι βελόνι τα μαγαζιά και τα σπίτια τους. Σειρά διαρρ1Ίξεις κάθε βράδυ στο κέ­ ντρο της πόλης. Βούτηξαν και τις βενζίνες του Γερμανού πρόξενου και σ' ένα κατάστημα που μπήκαν νύχτα για να το επιτάξουν, λέει, λάστιχα αυτοκινή­ των, πάτησαν και το χρηματοκιβώτιο. Φώναζαν αγαναχτισμένοι οι καταστη­ ματάρχες και οι λωποδυσίες λιγόστεψαν. Κλέβονται και αναμεταξύ τους. Γέλασε με την καρδιά του ο κόσμος όταν οι «εθνικιστές» του Μακεδόνα άνοι­ ξαν το σπίτι της μάνας του και τα σήκωσαν όλα! Είναι ό μως και η νομιμοποιημένη ληστεία. Διακόσια δισεκατομμύρια έχουν βάλει ίσαμε σήμερα στο χέρι την αγορά του Βόλου Ε.Α.Σ.Α.Δ., Ε.Ε.Ε., Ε.Α.Ο. Επιπλέον ο έρανος με το πιστόλι στ' αυτί!

«Λευτεριά», 18.6.1944. Διαλύονται οι ληστοσυμμορίτες του Βόλου [Ε.Α.Σ.Α.Δ.-Ε.Ε.Ε.-Ε.Ο.Α.]. ( . . . ) Κωνσταντινίδηδες και Ελαφροί με καtκια, πλιάτσικα από τίμια εργα­ τόσπιτα του Βόλου, Γκλαβάνηδες και Παπαγεωργίου με κατεβασμένο το κεφάλι για την αποτυχούσα επιχείρηση, φεύγουν και δίνουν τον λόγο στο υπαρχηγείο τους των Παπασακελλαρίου, Πάντου, Γιεκενίδη, Τατάγια, Γρη­ γοράκη και λίγων ακόμα καθαρμάτων, γνωστών που πολεμούν τώρα ν' ανα­ συγκροτήσουν τις δυνάμεις τους για μια ενδεχόμενη νέα επίθεση. ( . . . ) Πάνω από 200 καθάρματα του Ε.Α.Σ.Α.Δ., Ε.Ε.Ε., Ε.Α.Ο. βρίσκονται τώρα σε στρατόπεδο συγκέντρωσης σε μια γωνιά του Πηλίου. Συφιλιδικοί και πόρνες, χασισοπότες, που τους προμήθεψαν χασίσι οι Γκλαβάνηδες για να τους ευχαριστήσουν. Σωστός σωρός βρωμιάς είναι οι καταθέσεις τους. Κάθε μία τους και μια αποκάλυψη για συνενόχους, κι όλες μαζί καθρέφτης μέσα στον οποίο φιγουράρουν ονόματα μεγαλόσχημων καθοδηγητών, κλεπταπο­ δόχων, συνειδητών ενισχυτών κ.λπ. Απ' τις καταθέσεις όμως αυτές βγαίνει και μια αρκετά ενδιαφέρουσα πλη­ ροφορία. Ανάμεσα στους Γερμανούς και τις «εθνικιστικές» οργανώσεις υπάρ­ χει συμφωνία για το πλιάτσικο. Σύμφωνα μ' αυτή, 1 5 % μόνο δικαιούνται οι «εθνικιστές»! Και τα υπόλοιπα έπρεπε να τα δίνουν στους Γερμανούς. Αλλ' οι «εθνικιστές» μας δεν φάνηκαν εν τάξει στη μοιρασιά με τους Γερμανούς, τους κλέβανε, και γι' αυτό πιάστηκαν τα επιτελεία τους και βρίσκονται υπό κατη-

362

ΣτΑΥΡΟΣ ΑΣτΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

γορLα. Οι Ζαρμaνης, Ζέρβας, Βελέντζας και Κυριαζής βρLσκονται κρατούμε­ νοι, και στην έρευνα που κaνανε στα σπLτια τους οι ΓερμανοL βρέθηκαν τόσα πλιaτσικα που να μη δικαιολογούνται από το μερτικό. Έρευνα έκαναν οι Γερ­ μανοL και στο σπLτι του Μακεδόνα, όπου, μαζL με aλλα πρaγματα μεγaλης αξLας, βρέθηκαν και 150 δρaμια χρυσaφι! Άλλοι 17 εθνικιστές βρLσκονται φυλακισμένοι απ' τους Γερμανούς γι' aγνωστη ακόμα αιτLα.

Γερμανοί, Ε.Α.Σ.Α.Δ.-Ε.Ε.Ε. στο Βελεστίνο και στα γύρω χωριά. Ύστερα από 15 μήνες λεύτερης ζωής, το ΒελεστLνο αντLκρισε και πaλι τη σκλαβιa. Βλέποντες οι ΓερμανοL πως δεν μπορούσαν να χτυπήσουν μόνοι τους τις οργανώσεις του ΒελεστLνου, κουβaλησαν τα καθaρματα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και Ε.Ε.Ε., μπλοκaρισαν το χωριό κι aρχισαν το πλιατσικολόγημα. Πυροβολού­ σαν προς όλες τις κατευθύνσεις, σκότωσαν 2, τραυμaτισαν 4 και κaνανε συλ­ λήψεις 14 πατριωτών. Η επιδρομ1Ί έγινε και στα γύρω χωριa. Στον Άι-Γιώργη σκότωσαν 4 και έπιασαν 13, aλλους 11 έπιασαν στο Ουζλaρ. Στο ΣαρατζL και το ΠερσουφλL κaψανε και 3 σπLτια. Στις 23 του Μaη, με την επιδρομή των Γερμανορaλληδων σκοτώθηκε ο γραμματέας της Κομματικ1Ίς Επιτροπής ΒελεστLνου Στέργιος Γούσης. «Κόκκινη Σημαία», 6.7.1944. Ο σώζων εαυτόν σωθήτω. ( . . . ) Μια νύχτα πανικού στον Βόλο, οι ΚωνσταντινLδης, Ελαφρός και aλλοι «ηγέτες», παρaτησαν τους αλήτες και τις πόρνες που κουβaλησαν από τα λιμaνια της ΣαλονLκης και του Πειραιa για να σώσουν την πατρLδα και την οικογένεια, και προσπaθησαν να σωθούν οι Lδιοι με καtκια. Τους έπιασε το ναυτικό μας και τους κατaσχεσε λLρες χρυσές, καφέ, 100 ζευγaρια παπούτσια της κας ΚωνσταντινLδη, καtκια ολόκληρα φορτωμένα από το πλιατσικολόγη­ μα του κόσμου και από τα εLδη του Ε[ρυθρού] Σ[ταυρού]. ΚλεLστηκαν στο στρατόπεδο ΠηλLου, μαζL με aλλους 200 που πιaστηκαν ή παραδόθηκαν. Οι ΓιεκενLδης και Ανούσης πήραν ανaσα στην Λaρισα. Ο Β. Γκλαβaνης και Μακεδόνας έφτασαν ως την Αθήνα. Άλλοι σκόρπισαν πέρα δώθε και πολλοL ζήτησαν έλεος από τον Ε.Λ.Α.Σ. «Ο Ρήγας», 19.9.1944. Παραληρήματα και υστερικές κραυγές. ( . . . ) ΕLναι πολύ φυσικό οι «εθνικιστές» των Ε.Ε.Ε., Ε.Α.Σ.Α.Δ., Ε.Α.Ο. να μην εLναι ενθουσιασμένοι απ' όλη αυτή την κατaσταση. Έντρομοι και πανικόβλητοι κοιτaνε πώς θα αντιμετωπLσουν τον σLφουνα της λα·ίκής αγανaχτησης, που σύντομα θα ξεσπaσει πaνω τους. Η συνεδρLαση της διοικούσας επιτροπ1Ίς του δήμου από τον αρχιγκεσταπLτη «Δήμαρχο» ΠαπασακελλαρLου , το τελευταLο δεκαήμερο του Αυγούστου, αυτόν τον χαρακτήρα εLχε. Στη συνεδρLαση αυτήν πήραν μέρος και αντιπρόσωποι νομι-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

363

κών προσώπων δημοσίου δικαίου, οι «αρχηγοί» των εθνικιστικών οργανώ­ σεων και αντιπρόσωπος αξιωματικός της Γκεστάπο. Ο αρχιπροδότης «Δήμαρχος» προτείνει για την «εδραίωση» της τάξης στον Βόλο να συγκροτηθεί ένοπλο τάγμα αλητών, που θα εξοπλίσει και θα ενισχύσει οικονομικά η γερμανικ1Ί διοίκηση. Στο τάγμα αυτό να υπαχθούν όλοι οι αλήτες των «εθνικιστικών» οργανώσεων του Βόλου . Στην πρόταση του αρχιγκεσταπίτη συμφώνησαν οι πλουτοκράτες Καπουρνιώτης και Λιβα­ νός και ο γνωστός ανεμόμυλος-τυχοδιώχτης Χατζηκωνσταντίνου. Αντίθετα όλοι οι τίμιοι πατριώτες του Βόλου, που πήραν μέρος στη συνεδρίαση, ενα­ ντιώθηκαν παλληκαρίσια αλλού στα εγκληματικά αυτά σχέδια. Ο γελοίος «αρχηγός» των Ε.Ε.Ε. Γεκενίδης πρότεινε να «υποβληθούν υπο­ μνήματα στις εθνικιστικές οργανώσεις του Βόλου και στις aντάρτικες οργα­ νώσεις του βουνού» για να σταματήσουν «Οι . . . εχθροπραξίες» ! «0 Ρήγας», 26.7.1944. Ο Ζέρβας ξεσκεπάζεται. Στενή συνεργασία με τον Ε.Α.Σ.Α.Δ. Δίνουμε σήμερα άλλα δύο πειστήρια της στενότατης συνεργασίας Ζέρβα και Ε.Α.Σ.Α.Δ., αποκαλυπτικά της «εθνικής» δράσης αμφοτέρων. Ο Κ. Τζόνης απ' το Ζάππειο Λάρισας, που είχε στρατολογηθεί με τη βία στον Ε.Α.Σ.Α.Δ. και παραδόθηκε στον Ε.Λ.Α.Σ., στην ένορκη κατάθεσή του της 23.6.[1944) στο 1ο εφ. Σύνταγμα του Κάμπου της Λάρισας δηλώνει: «Μό­ λις οργανώθηκε το Ε.Α.Σ.Α.Δ. στη Λάρισα, ο Ζέρβας έστειλε σύνδεσμο στη Λάρισα ο οποίος ήρθε σε επαφή με τη διοικούσα επιτροπή και ζήτησε πληρο­ φορίες για τα φρονήματα των ΕΑΣΑΔιτών, η δε διοικούσα επιτροπή του απά­ ντησε ότι όλα τα μέλη του Ε.Α.Σ.Α.Δ. είναι ζερβικοί. Μεταξύ Ζέρβα και των οργανώσεων Ε.Α.Σ.Α.Δ. των πόλεων Τρικάλων, Λάρισας και των προδοτικών οργανώσεων Θεσσαλονίκης υπάρχει ταχτικ1Ί σύνδεση και επαφή . . . Επίσης σύνδεση με την οργάνωση του Ε.Α.Σ.Α.Δ. της Λάρισας έχει και ο Σούρλας (Σημ. "Ρ1Ίγα": Σούρλας είναι ο γνωστός αλογοσούρτης των Φαρσάλων, καπε­ τάνιος του Ζέρβα, που διώκεται απ' τον Ε.Λ.Α.Σ. για σειρά ληστειών, κλοπών και προδοτικών πράξεων), όστις ζήτησε μάλιστα και 600 όπλα για να εξοπλί­ σει ανθρώπους του . . . Την ημέρα της αναχώρησής του από τον Ε.Α.Σ.Α.Δ., έφυγε κι ο Μαλλιάρας Δημ. κι ο Αρχιμανδρίτης Ηλίας και Σπυρόπουλος εκ Τρικάλων, πήγαν μέσω Τρικάλων για τον Ζέρβα». Στον ΕΑΣΑΔίτη Ν. Μπαλτά, γόνο ΕΑΣΑΔίτικης λυκοφαμιλιάς του Δεμερ­ λί, που σκοτώθηκε στο χωριό Κοπροτζί (Σοφάδων), βρέθηκε πάνω του μια φωτογραφία, που εμφανίζει τον Ζέρβα με μεγάλη στολή και παράσημα.

Β. ΑΛΟΝΝΗΣΟΣ Η δράση που ανέπτυξαν οι ΕΑΣΑΔίτες, με επικεφαλής τον Τάκη Μακεδόνα, δεν περιορίζονταν μόνο στην πόλη του Βόλου. ΕΑΣΑΔίτες εμφανίστηκαν στα

364

ΣfΑΥΡΟΣ ΑΣfΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

νησιά Σκόπελος, όπου είχε την έδρα της γερμανική μονάδα, και περιοδικά στην Αλόννησο, καθώς ήταν γνωστό ότι στο νησί πλησίαζαν εγγλέζικα υπο­ βρύχια. Για τον λόγο αυτόν ήθελαν πληροφορίες και επιζητούσαν την ευκαι­ ρία για να καταφέρουν ένα ισχυρό κτύπημα στις ΕΑΜικές οργανώσεις του νησιού. Έτσι επιτηρούσαν το νησί, συγκέντρωναν πληροφορίες και προετοί­ μαζαν το κτύπημα, αναμένοντες τον κατάλληλο χρόνο. Και το πραγματοποί­ ησαν στις 15 Αυγούστου 1 944, εκτελώντας 9 από τους κατοίκους του, με τη δικαιολογία ότι μετείχαν στην Εθνική Αντίσταση.

Ι. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. όπως τα βίωσαν επιζώντες. 1. Αθαν. Κυριαζής, Απόστ. Βλάικος, κάτοικοι Αλοννήσου, Καιν. Τσουκαλάς, κάτοικος Πειραιώς. Οι Γερμανοί είχαν πληροφορίες ότι τα αγγλικά υποβρύχια που πλησίαζαν τις ακτές της Αλοννήσου, στην αρχή, παραλάμβαναν μέλη του αγγλικού εκστρατευτικού σώματος, τα οποία είχαν εγκλωβιστεί και κρυβόταν στη χώρα μας, ή πατριώτες για τα τουρκικά παράλια ή τη Μέση Ανατολή, που 1Ίθελαν να ξεφύγουν από τον ζυγό των κατακτητών. Αργότερα, aποβίβαζαν ή έπαιρναν Άγγλους συνδέσμους ή σαμποτέρ με προορισμό τα αντάρτικα σώματα στην ηπειρωτική Ελλάδα ή την Αίγυπτο. Γι' αυτό, κάπου-κάπου, με ένα εξωπλισμένο καtκι περιέπλεαν το νησί παρατηρώντας τις κινήσεις γύρω από αυτό σε θάλασσα και στεριά. Μεταξύ αυτών ήταν και ΕΑΣΑΔίτες. Κάποτε, ομάδα από το πλ1Ίρωμα του κα·ίκιού, με πολιτικά, και ανάμεσά τους ένας με εγγλέζικη στρατιωτική στολή, aποβιβαζόταν στο νησί και περιπολού­ σε σ' αυτό. Έφθαναν ως ψηλά στο βουνό Γέρακα, όπου έβοσκαν κοπάδια από πρόβατα. Εκεί, προσποιούμενοι τους αντάρτες, αναζητούσαν τους βο­ σκούς. Τους ζητούσαν τρόφιμα και κουβέντιαζαν φιλικά μαζί τους. Γνήσιοι «λα"ίκοί» αγωνιστές. «Είχαν ένα μικρό καtκι και εκεί στον Γέρακα που ήρθαν εμείς τους δώσαμε γάλα, τους φιλοξενήσαμε κιόλας, παρίσταναν τον αντάρ­ τη», αφηγείται ο Αθανάσιος Κυριαζής. Έτσι τους aποσπούσαν, δίχως εκείνοι να το αντιληφθούν, διάφορες πληροφορίες για τις κινήσεις δήθεν των γερμα­ νικών δυνάμεων, αλλά και άλλων ανταρτικών τμημάτων των οργανώσεων που δραστηριοποιούσαν στο νησί τα στελέχη τους, και αν προσέγγιζαν ή επρόκειτο να προσεγγίσουν στο νησί εγγλέζικα υποβρύχια. Και έφευγαν, πάντοτε, χωρίς να ενοχλήσουν κανέναν. Από τους βοσκούς που συναντούσαν οι «αντάρτες», πρόσφεραν, πράγμα­ τι, υπηρεσίες στα πληρώματα των υποβρυχίων, ως «σύνδεσμοι» με τις τοπικές ΕΑΜικές οργανώσεις. Μια τέτοια ομάδα «ανταρτών» συνάντησε έναν νεαρό βοσκό, τον Αγάλλο Α γάλλου, λίγο πριν από τη γιορτή της Παναγίας, τον Δεκαπενταύγουστο του 1944. Φαίνεται ότι τον έπεισαν ότι ήταν αντάρτες, και τους κατατόπισε λεπτο­ μερώς για το τι συνέβαινε με τις κινήσεις των υποβρυχίων, τις αντιστασιακές οργανώσεις και τα στελέχη τους. Μίλησαν και για την επικείμενη γιορτή της

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

365

Παναγίας και τη δοξολογία που γίνεται στην εκκλησία πάνω στο παλιό χωριό, την οποία παρακολουθούν όλοι οι Αλοννησιώτες και· ότι την η μέρα εκείνη θα κατέβαινε κι αυτός στο χωριό. Ανήμερα της Παναγίας, νωρίς το πρωί, ένα καtκι έπιασε στον όρμο του Βότση και, αφού αποβίβασε μερικούς από τους «αντάρτες» επιβάτες του, συνέχισε προς τον όρμο του Μουρτιά, άφησε πάλι άλλη μια ομάδα και ύστερα τράβηξε για το Πατητήρι. Εκεί αποβιβάστηκαν και οι υπόλοιποι «αντάρτες», οι οποίοι κάλεσαν τους λίγους κατοίκους του να ανεβούν στο χωριό. «'Ολοι νόμιζαν πως είναι αντάρτες. Εκτός από μας που είχαμε πονηρευτεί, γιατί μας είπε ένας συγχωριανός μας, Βλάικος το επίθετό του, που ήρθε στο σπίτι μας, ότι αυτοί που βγήκαν εδώ είναι Γερμανοί, τους αναγνώρισε γιατί ένα πρωί, πριν 1 -2 μέρες, τους είδε στην Κυρα-Παναγιά242 • Βγήκαμε και τραβήξαμε όλοι για την εκκλησιά», αφηγήθηκε ο γιατρός Κωνσταντίνος Β. Τσουκαλάς. Η ομάδα των «ανταρτών» από το Πατητήρι, με τους κατοίκους του, που οι άνδρες της έβγαλαν από τα σπίτια τους, όπως και οι άλλες ομάδες που είχαν αποβιβαστεί στου Βότση και στου Μουρτιά, aνηφόρισαν προς το παλιό χωριό. Τόση δε ήταν η πεποίθηση των κατοίκων της Αλοννήσου ότι οι επισκέ­ πτες τους ήταν αντάρτες, ώστε ο Θανάσης Ξυδέας, που aνηφόριζε από το Πατητήρι προς το χωριό με μια παρέα από αυτούς τους «αντάρτες», συζητώ­ ντας για τον διεξαγόμενο πόλεμο μεταξύ της Γερμανίας και των Συμμάχων, είπε για μια στιγμή: «Τώρα η Γερμανία, πάει ξόφλησε». Σε λίγο ήταν μεταξύ των μελλοθανάτων. «Και καθώς προσπάθησε να ξεφύγει, τον σκότωσαν», αφηγήθηκε ο Απόστολος Βλάικος, μελλοθάνατος κι αυτός που διασώθηκε την τελευταία στιγμή. Πολύ γρήγορα όλοι σχεδόν οι κάτοικοι της Αλοννήσου, εκτός των βοσκών και εκείνων που βρέθηκαν τυχαία στους αγρούς, συγκεντρώθηκαν στη μικρή πλατεία του χωριού, ενώ οι «αντάρτες» το είχαν περικυκλώσει και σε επίκαιρα σημεία είχαν στήσει οπλοπολυβόλα. Η λειτουργία μόλις είχε τελειώσει και οι εξερχόμενοι μεγάλωναν τον αριθμό των συγκεντρωθέντων, μαζί με εκείνους που η καμπάνα της εκκλησίας και οι φωνές των «ανταρτών»: «όλοι στην πλα­ τεία», τους καλούσαν στη συγκέντρωση. Ένας από αυτούς, ο Παναγιώτης Παπαβασιλείου, που προσπάθησε να ξεφύγει, πυροβολήθηκε και τραυματί­ στηκε στο πόδι. Ο γιατρός Κ. Τσουκαλάς που ήταν με τους συγκεντρωθέντες διατάχθηκε από τον επικεφαλής των «ανταρτών» να φροντίσει τον τραυματία. Την ίδια στιγμή διαβάζονταν κατάλογος με ονόματα και ο παραβρισκόμενος πρόεδρος την κοινότητας υποδείκνυε τα πρόσωπα. Οι κατονομαζόμενοι, εννέα τον αριθμό, δέθηκαν ο ένας με τον άλλον και τους έστρεψαν τα πρόσω­ πά τους προς τον τοίχον για να μη βλέπουν. Τους κατηγορούσαν ότι ήταν στε­ λέχη των ΕΑΜικών οργανώσεων και ότι είχαν σχέσεις με τους αντάρτες. Ο γιατρός Κωνσταντίνος Β. Τσουκαλάς, με παρέμβασή του στον επικεφα­ λής των επιδρομέων, προσπάθησε να διασώσει τους συγχωριανούς του, δια242. Μικρό ερημονήσι που βρlσκεται νότια και σε μικρ1l απόσταση από την Αλόννησο.

366

ΣΙ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΙ'ΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

βεβαιώνοντας τους ότι δεν έχουν σχέση ούτε με τους αντaρτες ούτε με το Ε.Α.Μ. Και ότι ο πατέρας του, Κωνσταντίνος Τσουκαλaς, που Ί1ταν ανaμεσα στους μελλοθανaτους, είχε δώσει το καtκι του στον γερμανικό στρατό, καθώς και ο Απόστολος Βλaικος, από τους μελλοθανaτους κι αυτός, έμπορος ρετσί­ νης, συνεργαζόταν για το εμπόριό του με τους Γερμανούς, και ότι πριν από λίγες ημέρες είχε σχετική συνεργασία με τον Γερμανό διοικητή της Σκοπέλου. Ακούγοντας αυτa ο επικεφαλής, διέταξε τον διαχωρισμό των δύο από τους επτa κρατουμένους. Τους υπόλοιπους τους σκότωσαν «με αυτόματο ατομικό, εκεί προς τα μέσα, προς το χωριό, σε σημείο λίγο πριν βγούμε στην πλατεία, μπροστa στα μaτια όλου του κόσμου. Ήτανε 200-300 aνθρωποι», αφηγείται ο Κωνσταντίνος Τσουκαλaς. Στους εκτελεσθέντες περιλαμβaνο­ νταν και ο νεαρός βοσκός Αγγaλος Αγaλλου, ο προ ημερών συνομιλητής των «ανταρτών» στον Γέρακα, και ο Θανaσης Ξυδέας, που συνομίλησε την ίδια η μέρα με την ομaδα των ανταρτών που από το Πατητήρι ανέβαινε στο χωριό.243 Ο πατέρας του γιατρού και ο Απόστολος Βλaικος δεν εκτελέστηκαν. Μετa το φονικό, οι επιδρομείς διέταξαν τους χωρικούς να παραμείνουν εκεί, ψηλa στο παλιό χωριό, έως ότου οι ίδιοι φθaσουν στο Πατητήρι. Την ίδια ημέρα έκαψαν και το σπίτι του Παναγή Τσουκαλa και αναχώρησαν με το καtκι, όπως είχαν έλθει. Στο σημείο όπου εκτελέστηκαν οι επτa κaτοικοι της Αλοννήσου, μεταπο­ λεμικώς, έχει ανεγερθεί μνημείο προς τιμήν της μνήμης τους.

Γ' ΚΑΡΔΙτΣΑ - ΠΑΛΑΜΑΣ - ΣΟΦΑΔΕΣ - ΚΟΣΚΙΝΑ - ΦΑΝΑΡ-ΜΑΓΟΥΛΑ. Ι. Πεπραγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. όπως τα βίωσαν επιζώντες. α. Παλαμάς 1. Νικόλαος Κατσιαμπούρας, συνταξιούχος, κaτοικος Παλαμa. Στην περίοδο της ΚατοχΊ1ς στον Παλαμιi, τον χειμώνα του '42-'43, εμφανί­ στηκε η οργaνωση του Ε.Α.Μ. καθώς και αντaρτες του Ε.Λ.Α.Σ. Τότε έγινε και η οργaνωση του Ε.Δ.Ε.Σ. όπου ήμουν και εγώ. Δεν κινούμασταν πολύ. Όταν έγινε η συμφωνία Ε.Δ.Ε.Σ.-Ε.Λ.Α.Σ., τον Ιούλιο του 1943, και οι οργανώσεις κινήθηκαν ελεύθερα, στον Παλαμa έγινε τοπικ1Ί επιτροπή του Ε.Δ.Ε.Σ., με πρόεδρο τον Ευaγγελο Σουλιώτη, και γρaφτηκαν μέλη του περίπου εκατόν 243. Τα παρατεθέντα στηρίζονται σε μαρτυρίες που έλαβα τηλεφωνικώς από τους επι­ ζώντες Αθανάσιο Κυριαζή, Απόστολο Βλάικο -διασώθηκε από την εκτέλεση την τελευταία στιγμή με την παρέμβαση του γιατρού Τσουκανά-, κατοίκων Αλοννήσου και του Κων/νου Β. Τσουκανά, γιατρού, κατοίκων Αλοννήσου, του τρίτου, 1Ίδη, Πειραιώς. Μαρτυρίες που περιλαμβάνονται στις Αφ. Κ.Ε.Ν. 8, Sα, τετρ. Δ', σσ. 1-43. Ο Απόστολος Βλάικος, μερικά χρόνια πριν, στην Αλόννησο, μου είχε μιλ1Ίσει για την περιπέτειά του αυτή κατά την περίο­ δο της Κατοχ1Ίς.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΌ Σ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

367

πενήντα άτομα. Την εποχή αυτή συνυπήρχαν οι δύο οργανwσεις. Τον Σεπτέμ­ βριο, όμως, του ίδιου έτους χάλασαν οι συμφωνίες, οι δυνάμεις του Ζέρβα τρα­ βήχτηκαν στην Ήπειρο και εδw επικράτησε το Ε.Α.Μ. μέχρι τη διάλυσή του. Από τότε εμείς δεν κάναμε τίποτα, γιατί μας παρακολουθούσαν και μας καταδίωκαν οι ΕΑΜικές οργανwσεις. Μας κρατούσαν σε απόσταση και σε καμιά οργάνωση δεν μας δέχονταν. Ως άτομα είχαμε σχέσεις, αφού ήμασταν υποχρεωμένοι να ζήσουμε εδw, αλλά δεν μας συμπεριφέρονταν καλά. Μας ανάγκαζαν, για παράδειγμα, να πάμε να θερίσουμε το σιτάρι του τάδε που ήταν aντάρτης ή στον εφεδρικό Ε.Λ.Α.Σ. Τον καιρό εκείνο εμείς που ήμασταν στον Ε.Δ.Ε.Σ. διατηρούσαμε επαφές κρυφά, φανερά πού να προχωρήσεις; Παρηγοριόμασταν κρυφά, πότε θα αλλάξουν τα πράγματα, τι θα γίνει, τι θα κάνουμε, τέτοια. Αλλά έκαναν και ξυλοδαρμούς αυτόν τον καιρό οι ΕΑΜίτες. Οι ΕΔΕΣίτες δεν μπορούσαν να αντιδράσουν. Έδειραν πολλούς: τον Ευάγγελο Σουλιwτη, που ήταν πρόεδρος του Ε.Δ.Ε.Σ., έναν δάσκαλο, Καραtσκος στο επίθετο, που υπηρετούσε στην Ιτέα, τον έδειραν άσχημα, μέχρι αναισθησίας. Τον Ευάγγελο Τσούπα, τον Κωνσταντίνο Τζάλα, τους πήραν και τους κτύπησαν, επειδή ήταν στο Ε.Δ.Ε.Σ. Αργότερα, το 1944, είχαμε και σκοτωμούς. Τον Ιούλιο του '44, πριν φύγουν οι Γερμανοί, πήραν 3-4, οι οποίοι εξαφανίστηκαν. Αυτοί ήταν ο Κωνσταντίνος Μαντόπουλος, απόστρατος συνταγματάρχης, δεν ήταν γραμμένος ούτε στο Ε.Δ.Ε.Σ. ούτε στον Ε.Α.Σ.Α.Δ. Γιατί ήταν αξιωματικός, σου λέει, να τον καθα­ ρίσουμε, άσχετα αν ήταν τραυματίας πολλές φορές στις μάχες του Λαχανά και του Κιλκίς τον π1Ίραν και τον σκότωσαν, εξαφανίστηκε. Επίσης, τον Μιχάλη Κουμπίτσα, διότι ο αδελφός του ήταν στον Ζέρβα, τον πήραν και τον σκότωσαν. Τους άλλους δύο, τον Γεwργιο Μιχόπουλο και τον Βασίλειο Ντί­ να, που ήταν στο Ε.Δ.Ε.Σ., τους κατηγόρησαν, λέει, ότι προπολεμικά είχαν κάνει ατασθαλίες στον συνεταιρισμό. Τους πίεσαν, γι' αυτό αναγκάστηκαν οι ΕΔΕΣίτες να πηγαίνουν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Εκείνη την εποχή, aντάρτης στο Ε.Δ.Ε.Σ. ήταν ένας Γεwργιος Κομίτσας, αργότερα υπηρέτησε και στη Λάρισα, νομίζω έφτασε στρατηγός. Αυτά τα λάθη έγιναν, ενw στον κόσμο, ενενήντα στους εκατό, άρεζε το πρό­ γραμμα του Ε.Α.Μ. που μιλούσε για ελευθερία και ισότητα, να μην υπάρχουν πλούσιοι και φτωχοί, αλλά τα λάθη τους ήταν αυτά. Ο Παπαναξαγόρας ή Αθανάσιος Γεωργουσόπουλος ήταν από εδw, τον Παλαμά. Το όνομά του ήταν Αναξαγόρας, αλλά όταν χειροτονήθηκε παπάς πήρε το όνομα Αθανάσιος και τοποθετήθηκε στο χωριό Μπιτσελέρ, σήμερα Ελληνικό. Από τότε έμεινε γνωστός ως Παπαναξαγόρας. Στο χωριό της ενο­ ρίας του ήταν στο Ε.Δ.Ε.Σ. Το ξέραμε ότι ήταν ΕΔΕΣίτης, γιατί όταν στον Παλαμά το Ε.Δ.Ε.Σ. δρούσε ελεύθερα και είχε γραφείο, όταν ερχόταν εδw ο Παπαναξαγόρας, το επισκεφτόταν. Όταν εμφανίστηκε το Ε.Α.Σ.Α.Δ. στη Θεσσαλία, το aποφεύγαμε, γιατί αυτοί που πήγαιναν εκεί θεωρούνταν συνεργάτες των Γερμανwν. Πολλοί ΕΔΕΣίτες πήγαν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. γιατί φοβήθηκαν τις ΕΑΜικές οργανwσεις,

368

ΣΊ'Α ΥΡΟΣ ΑΣΊΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

τη βία τους. Φοβόνταν. Και αναγκάστηκαν και πήγαν το 1944. Οι ΕΔΕΣίτες του Κοσκινά, στον νομό Καρδίτσας, αυτοί που ήταν γραμμένοι στο Ε.Δ.Ε.Σ., ένα χωριό ολόκληρο, έφυγαν από τον Κοσκινά και πήγαν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ., στην Καρδίτσα. Στον Παλαμά δεν υπ1Ίρχαν ΕΑΣΑΔίτες. Ο Παπαναξαγόρας δεν πήγε, δεν ήταν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Όπως μάθαμε, επειδή ήταν στον Ε.Δ.Ε.Σ., τον ζόριζαν, τον καταδίωκαν, σηκώθηκε να πάει στην Αθήνα. Μπήκε στο τρένο, στα Ορφανά, για να φύγει. Και εκεί, παρ' όλο που ήταν οι Γερμανοί, θέλησαν οι ΕΛΑΣίτες να τον κατεβάσουν. Μάλιστα προσπάθησαν να τον μαχαιρώσουν και τον έσχισαν το ράσο. Μπήκε στο τρέ­ νο κι έφυγε. Πήγε στην Αθήνα και κρύφθηκε. Τα ίδια μας έλεγε και ο ίδιος, μετά την Απελευθέρωση, όταν ήρθε στον Παλαμά, και δεν έλεγε τίποτα για Ε.Α.Σ.Α.Δ. και Λάρισα. Στην Καρδίτσα ήταν η έδρα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Πρέπει να ήταν διακόσια άτο­ μα. Ως ΕΑΣΑΔίτες φάνηκαν αυτοί που π1Ίγαν από τον Κοσκινά, όπως ένας Κυριαζής με τα δύο παιδιά του που σκοτώθηκαν, αλλά μπερδεύονταν και άλλοι. Αρχηγός των ΕΑΣΑΔιτών στον Κοσκινά ήταν ο Χρυσόστομος Βελέ­ ντζας. Από εδώ, τα Καλυβάκια, ήταν ένας Δασκαλόπουλος που σκοτώθηκε αργότερα, ένας Διδάγγελος, ένας Τσικούλης. Στην Καρδίτσα δεν άκουσα να σκοτώσουν κανέναν οι ΕΑΣΑΔίτες. Στην Καρδίτσα ήταν Ε.Α.Σ.Α.Δ., αλλά δεν τη χτύπησαν οι αντάρτες. Στο Φανάρ-Μαγούλα, στον σιδηροδρομικό σταθμό, υπήρχαν ΕΑΣΑΔίτες, γύρω στο:υς πενήντα. Εκεί, μάλιστα, έγινε και μια μάχη, στην οποία κράτησαν οι ΕΑΣΑΔίτες, δεν παραδόθηκαν. Χτυπήθηκαν, τραυματίστηκαν κ.λπ, αλλά έζησαν. Έγινε το '44, τον Μάη περίπου. Στον Παλαμά ήρθαν τον Μάιο του '44 οι ΕΑΣΑΔίτες, πήγαιναν για το Κουρτίκι. Σκότωσαν έναν από εδώ που πήγαινε και αγόραζε κότες, κατά λάθος τον πήρε μια σφαίρα και τον σκότωσαν. Φώτης Μπούτλας λεγόταν. Εδώ, στα γύρω χωριά του κάμπου, Κουρτίκι, Βολχό, Σταυρό, Πρόδρομο, Άγιοι Θεόδωροι, Γουργοβίτες, Μάρκο, Καλυβάκι, βγήκαν οι ΕΑΣΑΔίτες, όπως και στον Παλαμά, μια-δυο φορές. Από την Καρδίτσα έρχονταν με γερ­ μανικά αυτοκίνητα και Γερμανούς, και ξαναγύριζαν στην Καρδίτσα. Τίποτα δεν έκαναν. Δεν έπιασαν κανέναν, ούτε εδώ στον Παλαμά ούτε στα άλλα χωριά. Αυτοί που φοβούνταν, κινδύνευαν από το Ε.Α.Σ.Α.Δ. , κρύβονταν, έφευγαν, δεν κάθονταν, έφευγε ο κόσμος, οι άλλοι που παρέμειναν δεν κινδύ­ νευαν από τίποτα. Στα Τρίκαλα υπήρχε Ε.Α.Σ.Α.Δ., αλλά δεν ξέρω αν στα χωριά των Τρικά­ λων υπήρχαν πυρήνες ΕΑΣΑΔιτών. Και στον Βόλο υπήρχε Ε.Α.Σ.Α.Δ., με αρχηγό έναν Χαιρόπουλο. Το όνομά του δεν το θυμάμαι, αλλά τον ήξερα προ­ σωπικά, ήμαν τότε 17-18 ετών και μου έχουν μείνει αυτά τα πράγματα. Πυρή­ νας ΕΑΣΑΔιτών ήταν και στους Σοφάδες, που υπάγονταν στην Καρδίτσα, αλλά είχαν δική τους οργάνωση. Ήταν καμιά πενηνταριά, συνολικά, με αρχη­ γό έναν Μακεδόνα και έναν Αμπράζη, ντόπιο Σοφαδίτη. Ο Μακεδόνας ήταν ξένος και γι' αυτό λεγόταν Μακεδόνας. Έτρεχαν κοντά στους Γερμανούς,

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΠΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

369

μέχρι τη Ματαράγκα έφθαναν, ως εκεί 1Ίταν η περιοχή τους. Με την Καρδίτσα επικοινωνούσαν με το τρένο. Στους Σοφάδες δεν ακούστηκαν να κάνουν εγκλήματα. Τα θυμάμαι αυτά γιατί όσα γίνονταν στην Καρδίτσα, στους Σοφά­ δες και στα γύρω χωριά τα μαθαίναμε, ενώ όσα γίνονταν εδώ τα ζούσα. Για τον Παπαναξαγόρα άκουσα να λένε ότι ήταν επικεφαλής ΕΑΣΑΔιτών και έκανε πολλά στην περιοχή της Λάρισας. Δεν δικάστηκε όμως. Αργότερα, όπως είπα, π1Ίγε στην Αθήνα και, μετά την Απελευθέρωση, το '45, ήρθε εδώ, στον Παλαμά, έκανε αυτές τις ομάδες και έμεινε πολύ καιρό. Τον είχαμε εδώ, αντιστέκονταν στους κομμουνιστές. Έπαιζε τον ρόλο του ομαδάρχη, ας πού­ με, εδώ στον Παλαμά. Από το '46 κι ύστερα χρειάστηκαν αυτοί [ο Παπαναξα­ γόρας και οι πρώην ΕΑΣΑΔίτες], έγιναν τα Τ.Ε.Α. τα Μ.Ε.Α. Μπερδεύονταν αυτού μέσα. Για Ε .Α.Σ.Α.Δ. δεν ανέφερε τίποτα. Και ο Βελέντζας μετά την Απελευθέρωση έμεινε εδώ, στον Κοσκινά, είχε ομάδα κι αυτός και αντιστέκο­ νταν στους κομμουνιστές. Τι έκαναν μετά την Απελευθέρωση εδώ ο Βελέντζας και ο Παπαναξαγό­ ρας τα έχω ζήσει, δεν τα άκουσα: χτυπούσαν όσους ήταν ΕΑΜίτες, ο Παπα­ ναξαγόρας όχι τόσο όσο ο Βελέντζας, για να τους αφοπλίζουν, και βρήκαν, πήραν όπλα από αυτούς. Αυτά γνωρίζω μέχρι τον Ιανουάριο του '46 που 1Ίμαν εδώ, γιατί μετά έφυ­ γα, πήγα στη '%ωροφυλακή.244 Να μην ξαναγίνουν αυτά. Εκείνοι που πήγαν και συνεργάστηκαν με τους κατακτητές, ήταν καλύτερα να παν στον Ζέρβα, να παν στην Αθήνα, να κρυ­ φτούν ή να κάθονταν με κίνδυνο να τους σκοτώσουν, παρά να συνεργαστούν με τους κατακτητές.245

244. Για τον Παπαναξαγόρα και τον Βελέντζα ο aφηγητής έδωσε και τα εξ1iς στοιχεία: <<Μια μέρα, με 3-4 παιδιά συνοδέψαμε τον Παπαθανάση στο χωριό του (Μπετσιλέρ-Ελλη­ νικό). Εκεί, σε συνάντηση συγχωριανών του, κάποιος τον ρώτησε: "Πού θα λειτουργήσεις τώρα;" Και αυτός απάντησε: "Όπου θέλω εγώ, αν πάω να πω τον τράγο, τον Δεσπότη, ας πούμε, αν θέλει ας μη μου δώσει". Και πράγματι, όπως θα προκύψουν από άλλα στοιχεία, ο Παπαναξαγόρας τοποθετήθηκε στην Αθ1iνα πρώτα, σε ενορία του Περιστερίου, και αργό­ τερα στη χρυσοφόρα Κηφισιά. Από εκεί επικοινωνούσε με διάφορους και φρόντιζε, ως αρχηγός του Ε.Α.Σ.Α.Δ., ώστε εκείνοι που ήταν εγγεγραμμένοι στα μητρώα της οργάνωσης και είχαν υπηρεηiσει στις ένοπλες ομάδες της να αναγνωριστούν ως αγωνιστές της Εθνικ1iς Αντίστασης, για να τύχουν των προνομίων του σχετικού νόμου, παρέχοντάς τους οδηγίες και σχετικές βεβαιώσεις». Βλ. Παράρτημα VII, 1, 2, 3. Για τον Βελέντζα: <<Ο Βελέντζας, τον σκότωσαν αργότερα οι φίλοι του, στον Κοσκινά, σε έναν γάμο. Αυτό έγινε τον Δεκέμβριο του '46. Σ' έναν γάμο, μες στο δωμάτιο, τον τράβηξε ένας Βαρδάκας και τον σκότωσε. Μαζί ήταν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. και στον γάμο μαζί 1iταν. Τον σκότωσε, τσακώθηκαν λέει, και εκεί που κάθονταν τον τράβηξε με το αυτόματο και τον σκότωσε. Σκότωσε και τον φίλο του Βελέντζα, τον Κοντογιάννη. Πάει κι αυτός τζάμπα>>. Το γεγονός αληθεύει, αλλά για τον τρόπο που εξοντώθηκε ο Βελέντζας, από κάποιους «συντρόφους>> της παρακρατικ1iς ομάδας του, θα το γνωρίσουμε από άλλες μαρτυρίες. 245. Αφήγηση, Κ.Ε.Ν. 1, τετρ. Α', σσ. 1-10.

370

ΣΙΆΥΡΟΣ ΑΣΙΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

2. Ματθαίος Μπλούφας, γεωργός, κάτοικος Παλαμά. Η γυναLκα μου ήταν στον Ε.Λ.Α.Σ. Πήγε το '43, μετά τη συνθηκολόγηση των ΙταλιΟν. ΕδιΟ εLχαμε από οργανιΟσεις: την Ε.Π.Ο.Ν., τον εφεδρικό Ε.Λ.Α.Σ., τα Αετόπουλα, το Ε.Α.Μ. και το Κ.Κ.Ε. ΕLχαμε και το Ε.Δ.Ε.Σ. Οι ΕΔΕΣLτες φανεριΟθηκαν το '43 περLπου. Τότε που έγινε η συμφωνLα Ε.Λ.Α.Σ.­ Ζέρβα. Ε Lχαμε πολλούς ΕΑΣΑΔLτες τότε, καμιά 70-80 άτομα. Μετά την ανατL­ ναξη της γέφυρας στον Γοργοπόταμο, τα χάλασαν Ε.Λ.Α.Σ. και Ε.Δ.Ε.Σ. Τότε χτύπησαν πολύ τους ΕΔΕΣLτες οι κομμουνιστές εδιΟ, μέσα στον Παλαμά. Και μάλιστα κι έναν που σκοτιΟθηκε εδιΟ, στον Αί-Δημήτρη, στον εμφύλιο πόλεμο, τον Ευάγγ. Τσούκο, Ντάβα τον λέγαμε εμείς εδιΟ. Αυτός έφαγε πολύ ξύλο, ο καημένος, ήταν ΕΔΕΣLτης. Τον χτύπησαν πολύ οι ΕΛΑΣίτες, ντόπιοι, Παλα­ μιιΟτες, το '43 νομίζω. Τον χτύπησαν γιατί ήταν δεξιός, ΕΔΕΣίτης, οι δεξιοL τότε ήταν ΕΔΕΣίτες. Χτυπήσαν, τότε, και άλλους πολλούς. Τον Ευάγγ. Τσού­ κο ή Ντάβα που ανάφερα, τον Μήτσιο τον Κατσιαμπούρα, τον χτύπησαν κι αυτόν, τον ζόρισαν πολύ. Τη μάνα του οι αντάρτες την πέταξαν από την ταρά­ τσα κάτω, το '43 ή '44, πριν έρθει η εθνοφυλακή εδιΟ. Το παιδL του, τον ΝLκο246, ύστερα, το πήραν [κατατάχτηκε] στον Ε.Λ.Α.Σ. Στριμιbχθηκε ο άνθρωπος και πήγε στον Ε.Λ.Α.Σ. Το '45 ο ΝLκος πήγε στην ομάδα του Βελέντζα. ΕπLσης χτυπήσαν τους Μαντάδες: τον Χαρίτο, τον Βαγγέλη, τον Βασίλη Μαντές ή Μαντόπουλο. Χτύπησαν τον Κιbτσιο τον Πάσχο, κι αυτόν τον χτύ­ πησαν πολύ άσχημα. Οι ντόπιοι τους χτυπούσαν. Ήταν εδιΟ δυο-τρεις προλε­ τάριοι, ένας ο Γιάννης Παπαζήσης κι ένας ο Μήτσιος ο Γκούλιος, δύο, ένας ο κωτσιος Φαλάγγας, τρεις, κι ένας ΒασLλης ΠαπακιΟστας. Αυτός ΊΊταν καθα­ ρός προλετάριος. Ήταν ο Μήτσιος Μπατζιάνας ή Δημήτρης Τσίπρας. Αυτοί οι χωριανοL χτύπησαν αυτούς τους συγχωριανούς μας που ανάφερα. Το '43 [οι ΕΑΜίτες] σκότωσαν τον Μιχάλη Κομπίτσα, επειδή ο αδελφός του ήταν στον Ζέρβα. Άλλον σκότωσαν τον ΓιιΟργο τον ΣουλιιΟτη, γιατί δεν έστειλε τα κορLτσια του να θερίσουν τα ραλλικά σιτάρια. Είπε: «πού να τα στείλω τα κορίτσια». Τον π1Ίραν το βράδυ, τον έσφαξαν, το '43. Τον ΓιιΟργο τον ΜαρμLγο, δεν ξέρω τι έγινε, τσακιΟθηκαν στα χωράφια, εκεL, με κάποιον ΕΑΜίτη, τον πήραν τον άνθρωπο, τον έβγαλαν έξω, τον έριξαν ένα στηλιάρι, τον σκότωσαν γιατί ήταν δεξιός, γιατί 1Ίταν στο Ε.Δ.Ε.Σ. Ύστερα τον Γκουντή τον Μαντέ-Κωνσταντίνος Μαντόπουλος, συνταγματάρχη, με 27 τραύμα­ τα, και τούτον, οι ξυπόλυτοι, το '43 τον πήραν και τον έσφαξαν. Ήταν στο Ε.Δ.Ε.Σ. Τον Βασίλη τον Ντίνα, με έξι κορίτσια και ένα παιδί, εφτά, τον σκό­ τωσαν κι αυτόν, τότε, το '43. Έπειτα τον Γιιbργο Μιχόπουλο, κι αυτόν, ενιΟ άλλοι Μιχοπουλαίοι ήταν αριστεροί, αυτός δεν ξέρω πιΟς ξέφυγε ο άνθρωπος και τον πήραν και τον σκότωσαν. Αυτούς τους σκότωσαν το '43 γιατί είχαν εκδηλωθεί ΕΔΕΣίτες. Σκότωσαν τον Κιbστα Πετρόπουλο ή Κολοκύθα, που τον λέγαμε εμείς εδιΟ. Ήταν πριΟτος εξάδελφος της γυναLκας μου. Αυτόν τον σκότωσαν το '44, στο τέλος που διαλύονταν οι ΕΑΜικές οργανιΟσεις. 246. Πρόκειται για τον προηγούμενο αφηγητή, Νίκο Δ. Κατσιαμπούρα.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

371

Μετά, την περίοδο που τα χάλασαν Ε.Λ.Α.Σ.-Ε.Δ.Ε.Σ. οι ΕΑΜίτες, μας είχαν στην μπάντα. Εμείς τους φερνόμασταν καλά, αλλά είχαμε και κάποιον φόβο. Δεν κοτούσες247 να εκφραστείς ελεύθερα τότε, από φόβο. Είχαμε εδώ έναν Κανάρη, που την είχε έτοιμη τη δίκοπη. Κανείς δεν ήξερε από πού ήταν. Τον είχαν στείλει οι αντάρτες, από πάνω, το Αρχηγείο. Οι ΕΔΕΣίτες, μεταξύ μας, είχαμε μια μικρή επαφή. Φυλαγόμασταν να μην είμαστε τρεις, να ήμα­ σταν δύο. Γιατί άμα έρχονταν και τρίτος θα μας ρωτούσαν: «τι λέγατε;». Στο Ε.Δ.Ε.Σ. αρχηγός πρέπει να ήταν ο Ευάγγελος Τσούκος ή Ντάβας. Αυτός ήταν ΕπικεφαλΊ1ς. Αυτός σκοτώθηκε, όπως είπα, στον Ά"ί-Δημήτρη με τον εμφύλιο πόλεμο. Το '43 τον χτύπησαν πολύ άσχημα, δεν τον σκότωσαν, αλλά έτσι που τον έκαναν . . . Έπειτα χτύπησαν τον Βαγγέλη τον Παπασύκα. Ήταν έμπορος εδώ πέρα, είχε μπακάλικο. Χτύπησαν και έναν Αλέξανδρο Πατούνη Ίl Ματαφάγο τον λέγαμε εμείς εδώ. Κι αυτόν τον έριξαν, και γω δεν ξέρω, ένα κάρο ξύλο. Έτσι εμείς φυλαγόμασταν με τη σιωπή μας. Μετά τον Μάρτιο-Απρίλιο του '44, εδώ στη Θεσσαλία, φάνηκαν οι ΕΑΣΑ­ Δίτες. Στον Κοσκινά ήταν το μισό χωριό ΕΑΣΑΔίτες. Εκεί αρχηγός ήταν κάποιος Αγγελούσης, παπάς, κι ο Βελέντζας, ένας κατάδικος που είχε κάνει ένα έγκλημα και καταδικάστηκε ισόβια. Και βγ1Ίκε τότε που οι Ιταλοί βομβάρ­ δισαν τις φυλακές στα Τρίκαλα και αργότερα πήγε στα Ε.Α.Σ.Α.Δ. Και ένας Στέφανος Μπλούφας πάλι, ένας δεύτερος εξάδελφος του πατέρα μου, κι αυ­ τός δικασμένος ισόβια και 17 χρόνια μέσα στη φυλακή, κι αυτόν τον απόλυσαν, αλλά δεν πάει στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Αλλά ύστερα έγινε σούπερ δεξιός, με κουμπού­ ρια, μαχαίρια και να δέρνει κόσμο τότε, κουκουέδες και τα ρέστα, το '46-'47. Στο Φανάρ-Μαγούλα, στον Ε.Α.Σ.Α.Δ., ήταν ο Παπακούφας, παπάς κι αυτός. Είχε κάμποσους, είχε πολλούς απ' τα χωριά. Έρχονταν εδώ πολλοί ΕΑΣΑΔίτες απ' τα χωριά, όπως ο Καραποστόλης και ο Δημήτριος Καλογρί­ τσας από τα Καλοριανά. Αυτόν τον σκότωσε ο Γκατζιώρας, aντάρτης-καπε­ τάνιος, το '46, μέσα στην πλατεία της Καρδίτσας. Είχαμε και από εδώ, από τα Καλυβάκια, έναν ΕΑΣΑΔίτη, τον Γεώργιο Διδάγγελο. Εδώ στον Παλαμά δεν είχαμε ΕΑΣΑΔίτες. Από τον Μάρκο είχαμε τον Δημήτριο Καμινά, αυτός καταγόταν από απάν, την Ήπειρο. Και ένας Βίλης, Βλάχος, ήταν λεγεωνά­ ριος και μετά π1Ίγε στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Αυτοί οι δύο ήταν από τον Μάρκο. Από τον Κοσκινά ένας Κυριαζής ήταν ΕΑΣΑΔίτης, αλλά έμεινε στην Καρδίτσα. Επίσης ήταν ο Κώστας Βαλαράκος, ο Αλέξης Βαλαράκος, δύο Κατιναίοι, ο Βαγγέλης και ο Μιλτιάδης, ένας Δημήτριος Κωστόπουλος και τα τρία παιδιά του, Τέλιας, Κώστας και Γεώργιος. Τα τρία παιδιά του σκοτώθηκαν από τους αντάρτες μετά, στον Εμφύλιο πόλεμο, αλλά το '44 ήταν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ., στην Καρδίτσα. Οι ΕΑΣΑΔίτες που ήταν στην Καρδίτσα, κάναν επιδρομές στα χωριά μαζί με τους Γερμανούς. Ήρθαν και στον Παλαμά. Έκαναν μπλόκο. Έμασαν τους άνδρες στην Πλατεία, και ευτυχώς που ήταν ένας διερμηνέας καλός και κάτι 247. Τολμούσες.

372

ΣτΑΥΡΟΣ ΑΣτΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

χαρτιά που είχαν οι αντάρτες τοιχοκολλημένα για τον Ε.Λ.Α.Σ. και τις άλλες οργανώσεις [αφίσες], τα πήρε και τα χάλασε όλα. Και στον Γερμανό επικεφα­ λής που τον ρώτησε τι είναι αυτά, είπε ότι τα έχουν οι κρεοπώλες για τα κρέα­ τα και τις τιμές. Αυτός μας έσωσε. Πολλοί από τους ΕΑΣΑΔίτες που ήρθαν τότε ήταν Κοσκινιώτες, ντυμένοι όλοι με τις στολές των Γερμανών S.S. Εγώ ήμαν στα πρόβατα, τους είδα, όμως, μαζί με S.S., που ερχόταν με αυτοκίνητα και ένα τάνκ. Δεν τους γνώρι­ σα, αλλά, αργότερα, έμαθα ότι από τον Κοσκινά ήταν: ο Παπαγγελούσης, οι Κατιναίοι, Βασίλης και Μιλτιάδης, ο Βελέντζας, ο Κωστόπουλος, ο Κώστας Βαλαράκος και ο γιος του και άλλοι. Και ότι μιλούσαν ελληνικά και έλεγαν σ' αυτούς που είχαν συγκεντρώσει στην πλατεία: «καθάρματα, γονατίστε κάτω, καθίστε κάτω. Εδώ θα μαρτυρήσετε πόσους ΕΛΑΣίτες έχετε» και παρόμοια. Τότε είχαμε πρόεδρο τον Κώστα Μαντόπουλο, τον συνταγματάρχη, που τον έσφαξαν οι αντάρτες, και λέει: «δεν έχουμε αντάρτες εδώ στον Παλαμά». Και μας έσωσε αυτός, κι ας 1Ίταν στο Ε.Δ.Ε.Σ. Σηκώθηκαν αυτοί και έφυγαν. Εκείνη την ημέρα δεν πιάσαν, δεν σκότωσαν, δεν πείραξαν κανέναν. Πήραν μόνο ζώα. Στα Τρίκαλα είχε ΕΑΣΑΔίτες, το άκουσα. Από το Μεγαλοχώρι, είναι πιο εδώ από τα Τρίκαλα, ΕΑΣΑΔίτες ήταν οι Μπιζίδες, τρία αδέλφια, και ο πατέ­ ρας τέσσερι, ο Τσαντούλας, ένας Βαρέλας από τα βαλτοχώρια κι ένας Δημό­ πουλος, Τρικαλινός αυτός, μέσα από τα Τρίκαλα. Ήταν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. δυο Καλαμπαλίκηδες, δύο αδέλφια από τις Βιλιές, χωριό μετά τον Μαραθέα. Ποι­ ος ήταν αρχηγός του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στα Τρίκαλα δεν θυμάμαι. Ο Παπαναξαγόρας ήταν γέννημα και θρέμμα Παλαμιώτης. Ήταν ΕΑΣΑ­ Δίτης κι αυτός. Έκανε εγκλήματα. Πολλά, αμέτρητα. Πήρε τους γυφταίους [τσιγγάνους] από τις τέντες τους (τσαντίρια] από 'δω και τους πήγε στις κίτρι­ νές αποθήκες, στον Βόλο, και τους κρέμασε. Γιατί, μια μέρα που τους επισκέ­ φθηκε, καθώς τον είδαν με τα γένια τον λεν: «καλώς τον καπετάνιο Άρο, να του φιλήσω τα μάτια». Τους μάγκωσε και τους κρέμασε όλους, στα στήλια εκεί, στου Ματσάγγου και στου Παπαστράτου. Εκατόν εβδομήντα άτομα. Το μάθαμε γιατί ήρθαν Βολιώτες και το είπαν. Ήταν κι ένας Παλαμιώτης, πρώην aντάρτης, καπετάνιος καλός, που τον πιάσαν οι ΕΑΣΑΔίτες, τον χτύπησαν και πήγε μ' αυτούς, και το έλεγε ο άνθρωπος: «τους κρέμασε αυτός [ο Παπα­ ναξαγόρας], τους είδα εγώ, αλλά τι να κάνω, εγώ ήμαν [πρώην] aντάρτης, πώς να τους βοηθούσα. Θα μ' έπιαναν οι ΕΑΣΑΔίτες και θα με σκότωναν και μένα», έλεγε. Για τον Παπαναξαγόρα ξέρω, επίσης, ότι όταν ήρθαν οι Εγγλέζοι [μετά την απελευθέρωση], του έδωσαν ένα χαρτί και δεν τον πείραζε κανένας. Όταν ήρθαν οι Εγγλέζοι. Πρωτύτερα σκότωνε τον κόσμο, δεν έκανε τίποτα άλλο. Στον Παλαμά δεν ήρθε. Έκανε πολλά εγκλήματα αυτός ο άνθρωπος. Π1Ίγε στους Σοφάδες, Δεμερλί, Φάρσαλα. Ύστερα ο Βόλος ήταν δικός του. Νέα Αγχίαλος, Αλμυρός, τα γύρ ισε όλα αυτά. Δεν μας πείραξε εδώ στον Παλαμά. Από τότε που έφυγε δεν ματαήρθε. ·

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΊΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

373

Με τον Παπαναξαγόρα, το '44, ήταν ο Μαυρομιχάλης. Αυτός δεν λεγόταν Μαυρομιχάλης αλλά Κωνσταντίνος Μπούτσικος, και το έκρυβε. Όταν πήγε φαντάρος, τότε αποκαλύφθηκε το πραγματικό του όνομα. Εκείνη την εποχΊl σκότωσε μια οικογένεια, του αδελφού του πατέρα του. Τους σκότωσε όλους και το 'σκασε και πήγε στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Γιατί τους σκότωσε δεν ξέρω. Καταγό­ ταν από τον Πειραιά. Ήρθε εδώ, παντρεύτηκε μια Παλαμιώτισσα, και έμεινε εδώ. Το '44 ήταν κοντά στον Παπανάξαγόρα και μετά πήγε με τον Βελέντζα. Ήταν υπαρχηγός του. Τον είχαμε εδώ καπετάνιο, με γένια και μακριά μαλλιά. Και το '46 τον είχαμε και πρόεδρο [της κοινότητας]. Ήταν ένας εγκληματίας όμως, σκότωσε μια οικογένεια. Τώρα πέθανε, έχει 5-6 μήνες που πέθανε. Αυτά [που ζήσαμε] είναι φρικτά πράγματα, φρικτότατα. Ό,τι ζήσαμε, να τα πούμε. Να τα πούμε να ξέρουν τα παιδιά, να ξέρουν τα εγγόνια μας248.

3. Βασίλειος Φιρφιρής, αγρότης, κάτοικος Παλαμά. Το '43 υπήρχαν εδώ στον Παλαμά κάμποσοι ΕΔΕΣίτες, αλλά δεν είχαν εμφανιστεί ακόμα καλά. Αλλά αργότερα, όταν έγινε η συμφωνία [Ε.Δ.Ε.Σ.­ Ε.Λ.Α.Σ., για ελευθερία των οργανώσεων] και ήρθε εδώ ο Κωστόπουλος, ο οποίος ήταν αξιωματικός του Ζέρβα249, αυτός που aφοπλίστηκε από τον Ε.Λ.Α.Σ., φανερώθηκαν. Ήρθε εδώ και έβγαλε λόγο. Εγώ δεν ήμαν στην ομι­ λία, έμαθα ότι ήρθε ο Κωστόπουλος και μίλησε για το Ε.Δ.Ε.Σ. Ήμαν τότε στον εφεδρικό Ε.Λ.Α.Σ. και είχα πάει σε κάποια αποστολή. Στον Παλαμά, πριν έρθει ο Κωστόπουλος, ήταν λίγοι ΕΔΕΣίτες, καμιά δεκαριά. Ήταν οι Πετρο­ πουλαίοι, Βασίλης και ένας άλλος, ένας Κουμπίτσας και άλλοι, αλλά πλακω­ τοί, δεν φανερωνόντουσαν. Ο Βασίλης Πετρόπουλος, γεωργός, ήταν ο αρχη­ γός τους. Μετά την ομιλία του Κωστόπουλου έφυγαν δυο-τρεις για τον Ζέρβα. Ο Κομπίτσας ο Γιώργος και ένας άλλος. Μιλούσαν ελεύθερα οι ΕΔΕΣίτες αυτή την περίοδο, δεν έκαναν τίποτα άλλο, δεν τους πείραζε κανείς. Όταν όμως τσακώθηκε ο Ε.Λ.Α.Σ. με τον Ζέρβα, τα πράγματα άλλαξαν, οι δικοί μας σκότωσα, και κτύπησαν ΕΔΕΣίτες, τότε. Κτύπησαν τον Κωστή Πετρόπουλο, γιο του Βασίλη, γιατί τον έπιασε ο εφεδρικός Ε.Λ.Α.Σ. στις Γουγουβίτσες απ' έξω, στον δρόμο, που πήγαινε για τον Ζέρβα. Τον έδειραν πολύ, στο τέλος είπαν τον σκότωσαν κιόλας. Τότε οι ΕΑΜικές οργανώσεις πιάσαν, χτυπήσαν πολλούς ΕΔΕΣίτες. Έναν Βαγγέλη Τσούκο ή Ντάβα, τον χτύπησαν πολύ. Ως τη Βάρκιζα, οι ΕΔΕΣίτες εδώ το είχαν ραμμένο, διότι εδώ κυκλοφο­ ρούσε ο Ε.Λ.Α.Σ. Φοβόταν οι ΕΔΕΣίτες και πολλοί έφυγαν και πήγαν στους Γερμανούς. Οι ΕΑΜίτες περιφρονούσαν τους ΕΔΕΣίτες και τους είχαν aπο­ μονωμένους. Αυτά ως τη Βάρκιζα. 248. Αφ. Κ.Ε.Ν. 1, Ν. 2α τετρ. Α', σσ. 11-21. 249. Δεν είναι ακριβές αυτό. Ο Κωστόπουλος είχε δική του πολυμελ1i ανταρτικ1i ομάδα στα ανατολικά Άγραφα (περιοχ1i Μεσενικόλα κ.λπ.), τα μέλη της οποίας, όπως και τον ίδιο, με δόλο συνέλαβαν και aφόπλισαν οι αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ. Μαζί τους συνελήφθη και ο συνταγματάρχης Στέφανος Σαράφης ο ποίος, λίγες ημέρες μετά, προσχώρησε στον Ε.Λ.Α.Σ. και έγινε ο στρατιωτικός αρχηγός του. ,

374

ΣΓΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Ο Παπαναξαγόρας εδώ γενν1Ίθηκε, εδώ μεγάλωσε. Εγώ τον έφτασα στο Σιατιρλη 250 , έξω από τα Φάρσαλα, ηταν το χωριό του, και από εκεί ύστερα χώθηκε στους Γερμανούς. Και όταν χτυπησαμε τα Φάρσαλα και το Δεμερλί, ηταν κι αυτός, κρύφτηκε. Το '44 δεν ηρθε, γιατί δεν υπηρχαν εδώ ΕΑΣΑΔίτες και εδώ επικρατούσε ο Ε.Λ.Α.Σ. Δεν τολμούσαν να 'ρθούν. Ήρθε εδώ, με ομάδα, μετά την παράδοση των όπλων από τον Ε.Λ.Α.Σ. Μια γυναίκα που συνεργάζονταν με τους Γερμανούς, Παπαμαργαρίτη, δεν θυμάμαι το όνομά της, την έπιασαν και την εκτέλεσαν. Αυτη είχε πάρει από εδώ ένα σημείωμα, από κάποιον Κωνσταντίνο Μαντόπουλο, αξιωματι­ κό, αυτός συνεργάζονταν με τον Ζέρβα, αλλά μυστικά, να πηγαίνει στην Καρδίτσα και να το παραδώσει σ' έναν γαμπρό του. Αργότερα, [οι ΕΛΑΣίτες] τον εκτέλεσαν κι αυτόν251. Το '44 υπηρχαν ΕΑΣΑΔίτες στην Καρδίτσα, στο Φανάρ-Μαγούλα, στους Σοφάδες, στο Δεμερλί. Στον Κοσκινά ηταν ο Βελέντζας, ο Παπαναστάσης, ο Αγγελούσης, οι οποίοι ηταν κοντά στους Γερμανούς. Τότε έρχονταν εδώ με τους Γερμανούς. Ξέρω ότι ο Παπαναξαγόρας με τους Γερμανούς έκαψε τα χωριά της Λάρι­ σας: Σουλέτσι, Ψυχικό, Μπακράτσι. Εδώ, στον Παλαμά, ηρθε ο Βελέντζας με ΕΑΣΑΔίτες και Γερμανούς. Δεν έπιασαν, γιατί επενέβη ο Μαντόπουλος, ο συνταγματάρχης. Ήταν ένας Γερμανός αξιωματικός και σ' εκείνον κάτι είπε και τους απόλυσαν όσους είχαν συλλάβει. Τους είχαν μαζεμένους στην πλα­ τεία και 'ιlθελαν να τους καθαρίσουν, βέβαια. Εκείνη την περίοδο οι Γερμανοί ηταν στην Καρδίτσα, ενώ τα χωριά ηταν ανταρτοκρατούμενα. Οι Γερμανοί με τους ΕΑΣΑΔίτες πηγαιναν και σε άλλα χωριά. Ο Βελέντζας έφτανε έως εδώ. Ο Γρηγόρης Σούρλας ηταν πρώτα στον Ε.Λ.Α.Σ, μετά έφυγε και πηγε στον Ζέρβα, από εκεί γύρισε στα χωριά της περιφέρειας Φαρσάλων και τ' ανακά­ τωσε, τον φύλαξαν οι Βλάχοι εκεί στου Μπέη τα τσιφλίκια. Είχε περιπέτεια μεγάλη. Ο Γρηγόρης ηταν γερό παλικάρι. Στο aντάρτικο εγώ δεν τον είδα252 .

4. Δημήτριος Αρμύρος, αγρότης, κάτοικος Παλαμά. Από τον Κοσκινά βγηκαν πολλοί ΕΑΣΑΔίτες, είκοσι περίπου. Επικεφα­ λης ηταν ο Γεώργιος και ο Δημητριος Αγγελούσης. Οι ΕΑΣΑΔίτες έδρασαν στην περιφέρεια του νομού Καρδίτσας, με κέντρο την Καρδίτσα, όπου μαζεύ­ τηκαν από τα γύρω χωριά περίπου 100 άνδρες. Αυτοί δρούσαν στα περίχωρα μαζί με Γερμανούς. Τον Απρίλιο έκαναν επιδρομη στον Παλαμά. Εγώ ημουν στα χωράφια, έξω. Συγκέντρωσαν τον κόσμο στην πλατεία. Αναζητούσαν ΕΛΑΣίτες και ΕΑΜίτες αλλά πού να τους βρουν. Αυτοί είχαν φύγει από το χωριό. Εκείνη την ημέρα σκότωσαν και τον Παναγιώτη Κουδούνα. 250. Μπετσιλέρ το ορθό, σΊ1μερα Ελληνικό. 251. Τον συνταγματάρχη Κωνσταντίνο Μαντόπουλο, τον ήρωα με τα πολλαπλά τραύμα­ τα στις μάχες του Λαχανά και του Κιλκίς. 252. Αφ. Κ.Ε.Ν. 2 β, τετρ. Α', σσ. 22-26.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΙ'ΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

375

Τον Μάιο 1944, ο Γ. Αγγελούσης, από την Καρδίτσα, με Γερμανούς και ΕΑΣΑΔίτες π1Ίγε στον Κοσκινά, για να πάρει την αλωνιστική μηχανή του . Εκεί, οι ΕΑΣΑΔίτες και οι Γερμανοί, με τρακτέρ π1Ίραν τη μηχανή, αλλά τους χτύπησαν εφεδροΕΛΑΣίτες και αντάρτες από τις γύρω περιοχές. Έγινε μάχη. Το τρακτέρ και τη μηχανή τα πήραν οι αντάρτες, οι οποίοι είχαν και θύματα. Σκοτώθηκαν οι εφεδροΕΛΑΣίτες Πολύζος και Τζουβάρας από το Φύλλο (Σιαμπαλή). Για απώλειες των Γερμανών και ΕΑΣΑΔιτών δεν ακούστηκε τίποτε. Οι ΕΑΣΑΔίτες του Κοσκινά πήγαν στην Καρδίτσα με τις οικογένειές τους και όλοι διέμεναν στις καπναποθ1Ίκες του παπά, κοντά στην εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου. Στον Παλαμά, μετά τη συμφωνία Ε.Δ.Ε.Σ. -Ε.Λ.Α.Σ. για ελευθερία κινΊ1σε­ ων των δύο οργανώσεων στα εδάφη τους, έκαναν την εμφάνισή τους και οι οπαδοί του Ε.Δ.Ε.Σ., όπως ο Νικόλαος Γκιουλέκας και άλλοι, τα ονόματα των οποίων δεν θυμάμαι. Οι ΕΔΕΣίτες ενθαρρύνθηκαν και τότε εμφανίστηκαν δημόσια. Έκαναν και μια συγκέντρωση στην οποία μίλησε ένας ένοπλος του Ζέρβα, ο αξιωματικός Θέος. Δεν θυμάμαι αν οι ΕΔΕΣίτες είχαν γραφεία στον Παλαμά. Τον Ιούνιο με Ιούλιο 1944, η οργάνωση του τοπικού Κ.Κ.Ε. έδωσε στην ομάδα ανταρτών του καπετάνιου Καραντάου τα ονόματα των αντιδραστικών του Παλαμά, και έτσι οι ομάδες του Καραντάου πήραν από τα σπίτια τους πολλούς τη νύχτα. Και από τότε, όλοι αυτοί, δεν επέστρεψαν μέχρι σήμερα, τους ξεπάστρεψαν. Οι εξαφανισθέντες ήταν: 1) Κώστας Μαντόπουλος, συνταγματάρχης, τραυ­ ματίας Μικράς Ασίας, 2) Γεώργιος Μιχόπουλος, 3) Βασίλειος Ντίνας, 4) Μιχάλης Κυρίτσης ή Κουμπίτσης. Ο τελευταίος ήταν ένα 1Ίσυχο και θρησκευ­ όμενο ανθρωπάκι. Τον σκότωσαν, ίσως, γιατί είχε αδελφό στον Ζέρβα. Από τον Παλαμά κανένας δεν εντάχθηκε στον Ε.Α.Σ.Α.Δ. Εκτός από τους εξαφανισθέντες που ανάφερα, πολλοί που εκδηλώθηκαν ως ΕΔΕΣίτες κακο­ ποιήθηκαν αγρίως από τον εφεδρικό Ε.Λ.Α.Σ. Παλαμά, με εντολ1Ί της τοπικ1Ίς οργάνωσης του Κ.Κ.Ε., μεταξύ των οποίων και ο φαρμciκοποιός Ευάγγελος Σουλιώτης, ένας έντιμος άνθρωπος, ο Ηλίας Μπαρτζώκας, ο Βασίλειος Πε­ τρόπουλος και άλλοι, τους οποίους δεν θυμάμαι. Τζάμπα τους χτύπησαν, και μάλιστα πολύ άσχημα253.

β. Κοσκινάς Από τις αφηγήσεις: Γιάννη Απ. Ράια, Αθανάσιου Δημ. Πιτσαριώτη, Αχιλ­ λέα Απ. Ράια, Βάιου Χρ. Πάσχου και Χρήστου Γ. Ράια. Στην περίοδο της Κατοχής οι ΕΑΜικές οργανώσεις εμφανίστηκαν πρώτες και στο χωριό Κοσκινάς της Καρδίτσας. Μέλη τους έγιναν πολλοί από τους κατοίκους του, και μεταξύ αυτών και ο παπάς του χωριού Κώστας Αγγελού­ σης -Παπακώστας- και τα παιδιά του Δημήτριος και Γεώργιος. Ο Γεώργιος 253. Καταγραφή, Ε, τετρ. Α', σ. 182.

ΣΓΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

376

διετέλεσε και πρόεδρος του λα"ίκού δικαστηρίου. Η οικογένεια του Παπαγγε­ λούση ήταν ευκατάστατη. Είχε νερόμυλο στο χωριό Κουρτίκι και δύο αλωνι­ στικές μηχανές. Στον Κοσκινά, όπως και σε άλλα χωριά, μερικοί από αυτούς που έκαναν τους ΕΑΜίτες δεν συμπαθούσαν αυτή την οργάνωση και μπορεί να ήταν ζερ­ βικοί, αλλά δεν φανερώνονταν. Όταν, όμως, Ε.Λ.Α.Σ. και Ε.Δ.Ε.Σ., συμφώνη­ σαν να συνεργαστούν και τα μέλη τους να κινούνται ελεύθερα στις περιοχές που επικρατούσαν οι δυο οργανώσεις, φανερώθηκαν στο χωριό και οι ΕΔΕ­ Σίτες. Όπως η οικογένεια του Παπαγγελούση, ο Κώστας Πιτσαριώτης, ο Κώτσιος Χατζής και πολλοί άλλοι. Μερικοί από εκείνους που προηγουμένως είχαν ενταχθεί στο Ε.Α.Μ., το εγκατέλειψαν. Οι ΕΔΕΣίτες, τώρα, δεν κρύβο­ νταν. Συζητούσαν ελεύθερα για το Ε.Δ.Ε.Σ., τον Ζέρβα και τους αντάρτες του, και επιχειρηματολογούσαν για το πρόγραμμά του, χωρίς να παρουσιά­ ζουν άλλη δράση. Μια απόπειρα που έκαναν σε μια δασκάλα, την Ευγενία Κοφινάκου, να τους διδάξει τραγούδια για το Ε.Δ.Ε.Σ. και τον Ζέρβα, όπως έκανε και για τους ΕΑΜίτες, απέτυχε. Στο διάστημα αυτό, οι ΕΑΜικές οργανώσεις επέβαλαν φορολογία σε είδος και ζητούσαν διάφορα πράγματα, για τον απελευθερωτικό αγώνα, όπως μια σέλα ή επίταζαν ένα άλογο, και επέβαλαν αγγαρεία για διάφορες εργασίες. Έτσι, έρχονταν σε προστριβές με πολλούς και δημιουργούσε δυσαρέσκειες, ιδιαιτέρως με τους ΕΔΕΣίτες, οι οποίοι πίστευαν ότι τους κυνηγάει η «οργά­ νωση>>. Και «εκεί γινόταν κάτι σαν παρεξήγηση» κι αυτοί αντιδρούσαν. «Να πάω να δώσω εγώ 1000 οκάδες σιτάρι απ' τη μηχανή !», έλεγαν. Η οργάνωση, όμως, ήθελε να κάνει το δικό της ( . . ). Έναν τον έστειλαν να κόψει ξύλα, να φκιάσουν τηλεφωνικές γραμμές, και δεν πήγε. Είχε δουλειά εκείνη την ημέρα και το βράδυ τον κτύπησαν. Ήταν στο Ε.Δ.Ε.Σ. ( . . . ) Όπως και τον γιο του Παπαγγελούση, τον Δημήτρη, τον κυνήγησαν, τον χτύπησαν εκείνο το βρά­ δυ, γιατί αντιδρούσε σ' αυτά τα πράγματα. Τέτοια γεγονότα μεσολάβησαν· κάτι παρεξηγήσεις. Όταν αργότερα τσακώθηκαν ο Ε.Λ.Α.Σ. με τον Ε.Δ.Ε.Σ. και άρχισαν οι συγκρούσεις το '43, οι ΕΑΜικές οργανώσεις, στην περιοχή όπου κυριαρχού­ σαν οι δυνάμεις του Ζέρβα και η οργάνωση του Ε.Δ.Ε.Σ., στις περιοχές όπου επικρατούσε ο Ε.Λ.Α.Σ., διαλύθηκαν σε όλα τα χωριά. Οι οργανώσεις του Ε.Α.Μ. συνέλαβαν ΕΔΕΣίτες, και αυτή η οργάνωση «αποσοβήθηκε», μετά δεν φαινόταν. Και άλλοι από τους ΕΔΕΣίτες προσχώρησαν μέσα στην οργάνωση εδώ [στο Ε.Α.Μ.], άλλοι καμουφλαρίστηκαν [σιωπώντας] . Και μετά αυτοί συσπειρώθηκαν. Σου λέει, δεν είμαστε για εδώ, πρέπει να φύγουμε. Και μας πήρε μπροστά το '44, μέχρι που μερικοί κατέληξαν [στο Ε.Α.Σ.Α.Δ.]. Οι πρώτοι ΕΔΕΣίτες του Κοσκινά που έφυγαν από το χωριό ήταν οι Γεώρ­ γιος Αγγελούσης, Θανάσης Αβραμόπουλος, Χρυσόστομος Β ελέντζας και ο Δημήτριος Βαλάρας. Και οι τέσσερις κατέφυγαν στην Καρδίτσα και εντάχθη­ καν στον Ε.Α.Σ.Α.Δ., επικεφαλής του οποίου ήταν ο απόστρατος συνταγμα­ τάρχης Κυριαζής, από το Βούνεσι. .

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

377

Στο χωριό Κοσκινά έγιναν τρεις επιδρομές από τους ΕΑΣΑΔίτες και τους Γερμανούς. «Μόλις μαθαίναμε, εφεύγαμε όλοι εμείς [οι ΕΑΜίτες] και μέναν εκείνοι που δεν φοβόνταν τόσο πολύ. Ήταν, πώς να συ πω, έτσι, εμ και ε μ, δεν τους πείραζαν, ενώ όσοι ήμασταν εκτεθεμένοι στις οργανώσεις κ.λπ. φεύγα­ με, είχαμε τον βάλτο, πηγαίναμε στον βάλτο ή στο βουνό απάν». Έτσι συνέβη με την πρώτη επιδρομή τους. Οι τέσσερις που κατατάχτηκαν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ., πήγαν στο χωριό και πήραν πράγματα από τα σπίτια τους και έφυγαν. Πιθα­ νόν να συνεννοήθηκαν και με συγχωριανούς τους για μελλοντική κατάταξή τους στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. Οι ίδιοι λίγο αργότερα, τον Απρίλιο του '44, για δεύτερη φορά, με γερμανι­ κά αυτοκίνητα και Γερμανούς στρατιώτες, κατέφθασαν στον Κοσκινά για να πάρουν τις οικογένειές τους και να τις μεταφέρουν στην Καρδίτσα. Αφού μπλόκαραν το χωριό, επιβίβασαν στα αυτοκίνητα τα μέλη των οικογενειών τους και φόρτωσαν τα υπάρχοντά τους. Μαζί τους πήραν και άλλες οικογέ­ νειες, όπως τους Νταφοπουλαίους, Μπαρουταίους, Πατσιαλαίους, Δεληγιάν­ νη, Κυρ ιαζή, καμιά τριανταριά που είχαν εκδηλωθεί ως ΕΔΕΣίτες. Από αυτούς, οι Μπαρουταίοι επέστρεψαν στο χωριό. Επίσης συνέλαβαν και πήραν ως ομήρους τους: Γιάννη Ράια, Κώτσιο Βιριτσιώτη, Νικόλα Παγούρα, Στέφανο Νταφόπουλο και Γιώργο Στάθη, και έφυγαν. Τους δύο πρώτους, επειδή ήταν ηλικιωμένοι, τους άφησαν στη Θεσσαλονίκη, στο στρατόπεδο του Παύλου Μελά. Αυτοί επέζησαν και, μετά την αποχώρηση των Γερμανών, τον Οκτώβριο του '44, γύρισαν πίσω στο χωριό. Τους άλλους τρεις τους έστει­ λαν στη Γερμανία και χάθηκαν στο Νταχάου. Μετά τη φυγή από το χωριό των οικογενειών που ακολούθησαν τους ΕΑΣΑΔίτες και τους Γερμανούς, οι ΕΑΜικές οργανώσεις κατέλαβαν τα χωράφια τους και τους πήραν τα χρήσιμα πράγματα που είχαν αφήσει στα σπίτια τους, καθώς και τα πρόβατα και τα ζώα που κατείχαν. Στο χωριό Κοσκινά θεωρούσαν τον παπά Κώστα Αγγελούση ως αρχηγό των ΕΔΕΣιτών, και αργότερα των ΕΑΣΑΔιτών και ότι αυτός τους ώθησε στις δύο οργανώσεις. Έλεγαν ότι διατηρούσε επαφή με τον αδελφό του Θανάση Αγγελούση, δάσκαλο, που υπηρετούσε ως γραμματέας στο Υπουργείο Παι­ δείας του Ράλλη, και ότι εκείνος τον καθοδηγούσε: «Αν δεν υπήρχε Θανάσης στην Αθήνα, δεν θα υπήρχε Ε.Α.Σ.Α.Δ. εδώ». «0 Χρυσόστομος Βελέντζας, όταν ήρθε η Κατοχή, βρέθηκε φυλακισμένος στον Βόλο για ποινικά αδικήματα. Από 18 ετών είχε μπλέξει σ' αυτά. Το '43 είχε βγει από τη φυλακή κι 1Ίρθε εδώ και ασχολούνταν με τα χωράφια. Δεν έκανε άλλη δουλειά. Μέχρι το '44, έτσι ήταν καμουφλαρισμένος, δεν εκδηλώ­ θηκε πουθενά. Αλλά τα ποινικά του αδικήματα απασχόλησαν και τις οργα­ νώσεις και διώχθηκε σε ορισμένα σημεία και είχε κάποιες συνέπειες. Άκουσα ότι, πριν πάει στους Γερμανούς, τον τράβηξαν [οι αντάρτες] και τον χτύπη­ σαν. Τ άκουσα πάλι απ' αυτούς που είπαν ότι τον τράβηξαν, δήθεν τον χτύ­ πησαν, πριν πάει στους Γερμανούς, επειδή ήταν στο Ε.Δ.Ε.Σ. Και από κει βρήκε αφορμή και πήγε στους Γερμανούς.

378

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Τον Βελέντζα, η οργάνωση η δική μας [το Ε.Α.Μ.], πριν από τον Απρίλιο του 1 944, τον έστειλε σαν σuνδεσμο με ένα χαρτί κάπου να το πάει. Αυτός από τότε δεν ξαναγuρισε. Π1Ίγε στον Ε.Α.Σ.Α.Δ. και τότε εκδηλώθηκε με τους Γερμανοuς. Από φόβο πάει προς τα εκεί, uστερα. Μετά ακολοuθησε ο Γεώργιος Α γγελοuσης, παιδί του παπά, ο Βαλάρας. Αυτοί φuγαν uστερα, για να μην τους σκοτώσουν, δ1Ίθεν, οι αντάρτες, οι ΕΑΜίτες. Έφυγαν και πήγαν στην Καρδίτσα. Και από τότε συνεργάστηκαν με τους Γερμανοuς. Έτσι κατέληξε με τους Γερμανοuς ο Βελέντζας. Όταν δε φάνηκε ότι οι Γερμανοί θα φεuγαν, ο Βελέντζας, όπως μαθεuτηκε στο χωριό, πήγε «απάν' στον Ζέρβα. Καμουφλαρισμένος. Φαίνεται τα είχε χαλάσει με τους Γερμανοuς». Μετά την απελευθέρωση έκανε δική του παρακρατική ομάδα από πρώην ΕΑΣΑΔίτες και ΕΔΕΣίτες και άλλους εθνικόφρονες, και τρομοκρατοuσε και βασάνιζε, αγρίως, τους ΕΑΜίτες. Τη δεuτερη επιδρομ1Ί των ΕΑΣΑΔιτών και Γερμανών στον Κοσκινά, την υποκίνησαν τα μέλη της οικογένειας Παπαγγελοuση, με σκοπό να πάρουν μία αλωνιστική μηχαν1Ί που είχαν αφήσει κατά την αναχώρησή τους, και να τη χρησιμοποιήσουν στον αλωνισμό, σε χωριά του κάμπου, υπό την προστασία των Γερμανών. «Η οικογένεια Παπαγγελοuση είχαν δuο αλωνιστικές μηχανές. Το '44, 4 Ιουνίου, σαν εχτές, ήρθαν με Γερμανοuς να πάρουν τη μηχαν1Ί από δω, να παν να αλωνίσουν, να μάσουν τη σοδειά. Ήρθαν με τους Γερμανοuς, φάλαγγα ολόκληρη, να πάρουν με ένα τρακτέρ τη μηχανή, να βγουν στα χωριά, απάνω, που τα κάλυπταν οι Γερμανοί, να αλωνίσουν να πάρουν στάρια. Κατέβηκε, τότε, το εφεδρικό Ε.Λ.Α.Σ., [και] το μόνιμο εδώ, και έγινε μια μάχη από το πρωί μέχρι τις 5 το απόγευμα. Μέσα στο χωριό, εδώ στον κάμπο, χτυπήθηκαν. Οι αντάρτες πήραν το τρακτέρ και τη μηχανή και την π1Ίγαν στο πέρα στο Ψαροχώρι, ένα χωριό, και το βαλτώνουν σ' ένα μέρος εκεί, στο Μπουγάζ. Και συνεχίστηκε η μάχη όλη μέρα. Εμείς είχαμε 14 νεκροuς, εφεδροΕΛΑΣίτες και ΕΛΑΣίτες254• Οι Γερμανοί, τι είχαν . . . ποιος τους είδε; Μάθαμε μόνο ότι ένας Νταφόπουλος Γιάννης [ΕΑΣΑΔίτης] τραυματίστηκε, αλλά επέζησε. »Το βράδυ, μόλις νuχτωσε, πάει ο Καρατάσιος, καπετάνιος συγκροτήμα­ τος ανταρτών, και την έκαψε τη μηχαν11. 254. Για την επιδρομή των Γερμανών και των ΕΑΣΑΔιτών στο χωριό Κοσκινά, η εφημε­ ρίδα <<Εμπρός>>, όργανο της περιφερειακ1Ίς επιτροπ1Ίς του Κ.Κ.Ε. Καρδίτσας στις 20 Ιουνί­ ου 1944, έγραψε τα εξής: <<Στις 4 Ιουνίου οι εφεδροΕΛΑΣίτες της περιοχής μας μόλις πήραν την είδηση ότι γερμανοράλληδες κινήθηκαν προς το Κοσκινά για να πάρουν από εκεί την αλωνιστική μηχαVΊ1 του προδότη Αγγελούση, κινήθηκαν προς τα εκεί ραγδαία και μαζί με το τμήμα του ενεργού Ε.Λ.Α.Σ. έδωσαν τη σκληρή μάχη του Κοσκινά που κράτησε όλη την ημέρα.( . . . ) Οι γερμανοτσολιάδες αναγκάστηκαν να υποχωρ1Ίσουν, η αλωνιστική μηχανή και το τρακτέρ κηριεύτηκαν. ( . . . ) Οι εφεδροΕΛΑΣίτες μας αποσύρθηκαν αφού έριξαν και την τελευταία τους σφαίρα και αφού κατεύθασαν ενισχύσεις Γερμανών από την Πόλη [Καρδίτσα].Στο πεδίο της μάχης ο Ε.Λ.Α.Σ. άφησε 9 νεκρούς, ήρωες της λευτεριάς και της λαοκρατίας>>.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΊΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

379

»Τη Δευτέρα το πρωί, 1Ίταν την Κυριακή στις 4 Ιουνίου που έγινε η μάχη. Τη Δευτέρα 5 Ιουνίου, ξημερώνοντας, είδαμε ότι μας έλειπε ένα παιδί από δω, ο Δημήτριος Δεληγιάννης. Είχε χτυπηθεί, απάνω, μέσα σε κάτι στάρια, και πέθανε εκεί. Πήγα εγώ, ο Ράιας Αντώνης, και ένας Τάκης Νταφόπουλος μ' ένα κάρο και τον πήραμε, τον φέραμε στην εκκλησία εδώ, σκοτωμένο. Τον είχε πάρει στο πόδι η σφαίρα, πέθανε από αιμορραγία στις 5 Ιουνίου. Εγώ θυμάμαι ότι, τελειώνοντας η μάχη, ήρθε και ένα γερμανικό αεροπλάνο. Έφε­ ρε γύρω-γύρω και μυδραλιοβολούσε, αλλά δεν σκότωσε κανέναν. Αυτά συνέ­ βησαν τότε με τη μηχανή, που έγινε και η μάχη. Οι οικογένειες που κατέληξαν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. είχαν φύγει πρωτύτερα». Όσο για τις ζημιές των χωρικών σ' εκείνη την επιδρομή: «Την ημέρα που έγινε η μάχη είχαν σκοτωθεί πολλά ζώα: άλογα σκοτώθ'καν, πρόβατα σκο­ τώθ'καν, γουρούνια σκοτώθ'καν, μοσχάρια σκοτώθ'καν. Γύρισαν την άλλη μέρα [οι χωριανοί που είχαν φύγει] και τα θάβαν όλα. Έγινε λεηλασία. Άρπα­ ξαν ό,τι βρήσκαν μέσ' τα σπίτια. Τα ψωμιά τα σκόρπισαν κάτω και τα βρώμι­ σαν, τα τυριά τα παίρναν. Μέχρι γομάρια μας είχαν βάλει μέσα στα σπίτια. Τέτοια πράγματα έγιναν αυτή τη φορά με τη μάχη. Ήταν η τελευταία και δραματική. Δεν ξαναήρθαν». Ομάδες ΕΑΣΑΔιτών είχαν δημιουργηθεί και σε άλλα χωριά όπως στο χωριό που σήμερα λέγεται Αγία Πηγή και σ' ένα χωριό των Τρικάλων που λεγόταν Βοεβότα. Αυτοί συνεργάζονταν μεταξύ τους και έκαναν επιδρομές σε άλλα χωριά. Σε ένα χωριό έξω από τα Τρίκαλα, οι ΕΑΣΑΔίτες συγκέντρω­ σαν τους κατοίκους στην πλατεία και σκότωσαν τον αγροφύλακα γιατί δεν είχε σφυρίχτρα, και στο χωριό Κλεινό σκότωσαν ένα παλικάρι στην Πλατεία. Αφού έφυγαν οι Γερμανοί, 1Ίρθε από έξω η κυβέρνηση και παρέδωσαν τα όπλα οι αντάρτες, «επέστρεψαν οι [ΕΑΣΑΔίτες] που επέζησαν. Οι Αγγελου­ σαίοι δεν πάθαν τίποτε, ούτε πέρασαν από δικαστήριο. Ποιος να τους δικάσει! »Και επειδή οι αντάρτες, τότε, είχαν πάρει τα ζώα [από αυτούς που πήγαν στο Ε.Α.Σ.Α.Δ.], άρχισαν, ύστερα, να παίρνουν αυτοί από μας. Δώσαμε όλο το χωριό. Άλλος ένα ζώο, δυο πρόβατα, γελάδια. Τους αποκαταστήσαμε. Τους δώσαμε ζώα, αναγκαστικά. Τι να κάνουμε; Έλεγαν: "Φέρε μου. Μας πήρανε τα ζώα όλα, τα πρόβατα κ.λπ." Γύρισε το χωριό ύστερα και έδωκε». Εδώ, η παρεβρισκόμενη στην καταγραφ1Ί των aφηγήσεων, σύζυγος του Αχιλλέα Απ. Ράια, πρόσθεσε: «Όλοι να συμπληρώσουμε τα δικά τους ζώα, αυτά που τους π1Ίραν». Και έκλεισε το θέμα με έναν βαθύ αναστεναγμό και με τη φράση: «Ωχ Παναγιά μου ! 255». 255. Τα παρατιθέμενα στο κεφάλαιο αυτό βασίζονται στις μαρτυρίες μιας ομάδας κατοί­ κων του χωριού Κοσκινά τα ονόματα των οποίων αναφέρονται στην αρχ1i, που μαγνητοφω­ νήθηκαν και καταγράφηκαν στις Αφ. Κ.Ε.Ν. 5, τετρ. Α', σσ. 66-84. Σε διαλογική συζ1iτησε που ακολούθησε διευκρινίστηκαν ορισμένα σημεία των μαγνητοφωνηθέντων αφηγ1iσεών τους. Οι παράγραφοι, οι προτάσεις και οι φράσεις που κλείνονται σε εισαγωγικά παρατίθε­ νται όπως διατυπώθηκαν από τον κάθε αφηγητ1i.

380

ΣτΑΥΡΟΣ ΑΣτΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Π. Πεπ�αγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στον Τύπο της Κατοχής. «0 Ρήγας», 9.4.1944. Τα καθά�ματα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στην υπη�εσία των Γε�μανών. Και θέλετε ακόμα να μάθετε ποιοι είναι οι ηγέτες και οπαδοί αυτοu του φασιστικοu νεοπλάσματος; Αρχηγός: Προκόπης Νίκολης, καθηγητής των Φυσικών, διαβόητος παιδεραστής και γνωστό εκφυλόμουτρο. Πρωτοπαλλή­ καρα: Τ. Μακεδόνας, γνωστός χαφιές, που παρέδωσε στους Γερμανούς πολ­ λούς πατριώτες και διακηρύσσει πως είναι Γερμανός και θα σκοτώσει όλους τους ΕΑΜίτες, Αντώνης Τσιαπούρης, ξετσίπωτος κύναιδος, κι ακολουθούν μερικά άλλα άστρα σαν τον Φ. Νικολακάκο, Αγγελοuση κ.λπ. Τα καθάρματα λοιπόν αυτά, φορώντας περιβραχιόνια που φέρουν τα αρχικά της «Εθνοσωτηρίας» οργάνωσής τους, με τα πιστόλια στα χέρια επέ­ δραμαν στα καφενεία και τα σπίτια της Καρδίτσας και ζητοuσαν να κάνουν αναγκαστική στρατολογία για τα τάγματα των Γερμανών. «Κόκκινη Σημαία», 1.5.1944. Οι Γε�μανοί οπλίζουν καθά�ματα. Οι Γερμανοί, για να καταβάλουν τον λαό μας και εξοικονομήσουν άνδρες για το ανατολικό μέτωπο, χρησιμοποίησαν τελευταία και στην περιοχή της Θεσσαλίας μιαν αισχρή μέθοδο. Περιμάζεψαν από την Αθήνα, από τον Πει­ ρ αιά, από άλλες πόλεις και κυρίως από τη Σαλονίκη φονιάδες, εγκαθείρ­ χτους εγκληματικών φυλακών, κλέφτες, χασικλήδες, έκφυλους, μπόλικη αλητεία και τους εγκατέστησαν στις τέσσερις σκλαβωμένες πόλεις μας. Τα τέρατα αυτά αποτελούν τα μαχητικά τμήματα των αντικομμουνιστικών «Εθνικών οργανώσεων» όπως ο Ε .Α.Σ.Α.Δ. και τα γνωστά στον ελληνικό λαό από παλιότερη δράση τους σε εμπρησμούς, πλιάτσικο και δολοφονίες φασιστικά Ε.Ε.Ε. Σε εγκληματικότητα και διαφθορά τα καθάρματα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και των Ε.Ε.Ε. ξεπερνούν και αυτοuς τους ίδιους Γερμανούς φασίστες. Με τη βία, με εκβιασμούς, με παχιές υποσχέσεις, με παρακίνηση στην αρπαγή, με άτιμες συκοφαντίες έγιναν και γίνονται προσπάθειες να στρατο­ λογηθούν μισθοφόροι στους Ράλληδες του Ε.Α.Σ.Α.Δ. και των Ε.Ε.Ε. Κανείς όμως Θεσσαλός, εχτός από ελάχιστες εξαιρέσεις δεν πάει με τα καθάρματα. Με ιδιαίτερη επιμονή έγιναν απόπειρες στρατολογίας στον Παλαμά, Σοφά­ δες, Ματαράγκα και άλλα χωριά της Καρδίτσας, αλλά απότυχαν πλέρια. Μονάχα στον Κοσκινά (του Παλαμά) πήγαν σχεδόν όλοι οι ΕΔΕΣίτες, παρα­ συρμένοι από τον παπά του χωριοu, ΕΔΕΣίτικο στέλεχος, που έντυσε πρώτος τους δυο γιους του ραλλικούς ΕΑΣΑΔίτες. Ο�γιάζουν τα τέ�ατα του Κυ�ιαζή. Η Καρδίτσα μαρτυρά τα πιο πολλά. Εκεί φωλιάζουν ο Κυριαζής και ο Τσιαπούρης και μεθοuν τα τέρατα που θρέφουν με αίμα. Δέρνουν και βασα-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟτΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝτΙΚΟΜΟΥΝΙΣΊΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

381

νίζουν, σέρνουν στα μπουντρούμια και δολοφονούν. Σπάζουν μαγαζιά και σπίτια, ληστεύουν, ρημάζουν τα πάντα. Τις προάλλες ξεψύχησε μια ορφανή κοπέλα 23 χρονών παλεύοντας για να ξεφύγει από τα χτηνώδη ένστικτα των κακούργων του χτήνους Κυριαζ11. Οι Ζαφειροπουλαίοι, ο γυ μνασιάρχης Μπακόπουλος, οι τόσοι άλλοι μάρτυρες, είναι τα θύματα του Κυριαζή και της παρέας του. Τις συλλήψεις στην πόλη της Λάρισας τις κάνουν οι Ράλληδες. Ο δάσκα­ λος Καραγεώργος, ΕΔΕΣίτης, μπλοκάρισε με Γερμανούς τα χωριά Νέες Καριές και Ζάππειο κι έκαμε πολλές συλλήψεις. Ο ΕΔΕΣίτης παπάς του χωριού Λουτρού έκαμε το ίδιο και παράδωσε πολλούς συμπατριώτες του στους Γερμανούς, αφού έκαψε πολλά σπίτια. Οι ΕΔΕΣίτες του χωριού Μα'ί­ μουλιού έστειλαν τους Γερμανούς και έκαναν συλλήψεις και σκοτωμούς. Νέκρωσαν οι Ράλληδες τα Αμπελάκια της Αγιάς, aρπάζοντας 70 άντρες και γυναίκες. Στο Μητσούνι [σήμερα Φλάμπουρο] της Ελασσόνας ρίξανε ζωνταν1Ί στη φωτιά για γριούλα. Ο Λαμπαδαρίου με μασκοφόρους του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στον Βόλο σηκώνουν τη νύχτα τους πολίτες από τον ύπνο και τους σκοτώνουν όξω στο σκοτάδι.

«Εμπρός», 20.6.1944. Ηρώων και μαρτύρων αίμα. Ο Θανάσης Τσίτος, επαγγελματίας, μέλος της οικον. επιτροπ1Ίς της περι­ φερειακής μας επιτροπής, δολοφονήθηκε στην Καρδίτσα απ' τους ΕΑΣΑΔί­ τες. Ο Μάνθος Παπάγγελος, γεωργός, β' γραμματέας της ειδικής επιτροπής Ματαράγκας δολοφονήθηκε στο χωριό του απ' τους ΕΑΣΑΔίτες. Ο Δίκος, γεωργός, μέλος της Ε.Τ.Α., δολοφονήθηκε στις Σοφάδες απ' τους ΕΑΣΑΔίτες. Ο Γιώργος Γαλάνης, εργάτης εφεδροΕΛΑΣίτης έπεσε στη συμπλοκή της Τσαπόχας, ηρωικά μαχόμενος εναντίον των ΕΑΣΑΔιτών και Γερμανών. Ο Γιώργος Πολύζος, Κώστας Δεμερλιώτης, Κώστας Τζιαβάρας, γεωργοί απ' το Σιαμπαλί, ο Θωμάς Κυρίτσης ΕΠΟΝίτης απ' το Ερμίτσι, εφεδροΕ­ ΛΑΣίτες παλληκάρια, έπεσαν ήρωες στη μάχη του Κοσκινά εναντίον των ΕΑΣΑΔιτών και των Γερμανών. Οι Ε.Α.Σ.Α.Δ. Σοφάδων ξεπαστρεύτηκαν. Η προσπάθεια της αντίδρασης να δημιουργήσει ένοπλη οργανωμένη βία στην περιφέρειά μας, για να χτυπ1Ίσει το εθνικοαπελευθερωτικό μας κίνημα, απότυχε οικτρά χάρη στη διαφώτιση που έκαναν οι οργανώσεις μας, και στη νοημοσύνη του λαού και στο χτύπημα που κατάφερε ο εφεδρικός μας Ε.Λ.Α.Σ. Η μάζα-των αγροτών, που είχε παρασυρθεί άλλοτε στις γραμμές του Ε.Δ.Ε.Σ., διαφωτίστηκε κι απ' τα ίδια τα γεγονότα. Μέσα στις Σοφάδες, την επιτροπή του Ε.Α.Σ.Α.Δ. την αποτελούσαν υπο­ κείμενα βρωμερά, που έζησαν ως τώρα σε βάρος του ιδρώτα και του αίματος

382

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣ'ΙΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

του λαού μας, που το μίσος του λαού ενάντιά τους είναι βαρύτατο. Ο πρόε­ δρος της επιτροπής αυτής, Γ. Ζουρνατζής, γνωστός μηχανογράφος και φασί­ στας, φεύγοντας για την Αθήνα ύστερα από τα γεγονότα είπε πως έπαιξε επι­ στημονικό γιαπράνι. Ο αντιπρόεδρος, Β. Καλύβας, εκβιαστής, είναι γνωστός για την τυχοδιωκτική του σταδιοδρομία. Τρίτος ο Ζομπόγας, που είναι η προ­ σωποποίηση της ανηθικότητας. Να ποιοι αποτελούσαν τη διοίκηση του Ε.Α.Σ.Α.Δ. Έμασαν γύρω τους όλους τους ζωοκλέφτες, τους λωποδύτες και τους αλήτες. Τους όπλισαν, και με πολλές υποσχέσεις, το πλιάτσικο κ.λπ., τους αμόλυσαν και τρομοκρατούσαν την κωμόπολη και την ύπαιθρο. Ο Ασλάνης στην ομολογία του είπε ότι είχε σκοτώσει 31 πατριιΟτες μας και ότι είχε εκπορνεύσει 19 Ελληνίδες και ότι έπαιρνε μαζί του γι' αυτή τη δουλειά και τον Γερμανό διοικητή των Σοφάδων.

Ξεκαθαρίστηκαν οι ραλλικοί του Φανάρ-Μαγούλας. Το ραλλικό αίσχος που φιΟλιαζε στο Φανάρ-Μαγούλα τρομοκρατούσε δε την περιφέρεια, ξεκαθαρίστηκε από τμ1Ίμα του ενεργού και του εφεδρικού Ε.Λ.Α.Σ. Η επιτυχία ήτανε μεγάλη. Μόνο δύο κατώρθωσαν μέσα στο σκοτάδι της νύχτας να γλυτώσουν. Όσοι πρόβαλαν αντίσταση εκτελέστηκαν επί τόπου . Οι άλλοι, μαζί με τις οικογένειές τους, τραβήχτηκαν στα βουνά. Η περιοχή Φανάρ-Μαγούλα ανέκτησε το ηθικό της. Βάρεσε διάλυση ο Ε.Α.Σ.Α.Δ... Το τέλος των προδοτών της πατρίδας. Τα δύο πλοκάμια που άπλωσε η ελληνόφωνη χιτλερική οργάνωση του Ε.Α.Σ.Α.Δ., το ένα στις Σοφάδες και το άλλο στο Φανάρ-Μαγούλα κόπηκαν σύρριζα απ' το οπλισμένο χέρι του λαού. Οι παρασυρμένοι αγρότες, που τους όπλισαν στην πλειοψηφία τους, παραδόθηκαν στον Ε.Λ.Α.Σ. Οι περισσότεροι απ' τους δολοφόνους πλήρω­ σαν με το κεφάλι τους τα εγκλήματά τους. Κι όσοι απομένουν, περιμένουν την κατάλληλη στιγμή να το σκάσουν κι αυτοί από τους βρωμερούς κόλπους της ληστοσυμμορίας. Στο μεταξύ, οι ιθύνοντες ληστοσυμμορίτες Κυριαζής, Ψαρράς, Πυρόπου­ λος κ.λπ., φόρτωσαν τα πράγματά τους για την Αθήνα. Οι αγρότες που έγι­ ναν ΕΑΣΑΔίτες μυρίζονται όλη αυτ1Ί την κατάσταση και τα μαλλιΟματα μετα­ ξύ τους είναι συχνά και άγρια. Οι ίδιοι και άλλοι επιφανείς ληστοσυμμορίτες πρόκειται ν' αναχωρήσουν οικογενειακώς για την Αθήνα, και τα εκτελεστικά τους όργανα, τους 30 αγρότες, που μένουν ακόμα με το γερμανικό όπλο στο χέρι, θα τ' αφήσουν, μαζί με τις γυναίκες τους και τα παιδιά τους που κουβά­ λησαν στην Καρδίτσα, στο έλεος της τύχης τους. Όλες οι κινήσεις τους τον τελευταίο καιρό είναι σπασμωδικές. Κυριολεχτι­ κά τα 'χουν χαμένα. Οι παρασυρμένοι τραβάν τα μαλλιά τους, οι οργανωτές της aντεθνικής σπείρας δεν σκέφτονται τίποτα άλλο παρά πιΟς να γλυτώσουν το κεφάλι τους.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΤΙΙ<:ΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣτΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

383

«0 Ρήγας», 21.5.1944. Δολοφονούν και εκβιάζουν. Η ίδια εγκληματική δράση και στην Καρδίτσα από μέρους των κακούρ­ γων ελληνόφωνων Ούννων. Οι δολοφονίες παίρνουν και δίνουν. Ένα πρωί, έξω από τον αλευρόμυλο του προδότη Ψαρρά, βρέθηκε πεταμένο στο πεζο­ δρόμιο το πτώμα του εργάτη Πατσούδη. Δίπλα στους στρατώνες εκτέλεσαν τον απόφοιτο γυμνασίου Πρίτσα. Επίσης εξαφάνισαν έναν αγρότη. Σε μια επιδρομή που έκαναν στους Σοφάδες μαζί με Γερμανούς σκότωσαν τον καθη­ γητή Παπαγιαννόπουλο και τον αγρότη Α. Μπαμπόνα. Οι ληστοσυμμορίτες του Ε.Α.Σ.Α.Δ. εκβιάζουν τους εμπόρους της πόλης και τους παίρνουν τζά­ μπα ολόκληρα τόπια πανιά και άλλα υφάσματα. «0 Ρήγας», 7.8.1944. Στο Στρατοδικείο της 1ης Μεραρχίας [του Ε.Λ.Α.Σ.] εκδικάστηκε στις 19, 20 και 21 Ιούλη η υπόθεση των προδοτών του Φανάρ -Μαγούλα. ΕΔΕΣίτικο, πριν, κέντρο το χωριό αυτό, πήρε τελευταία τον δρόμο της φυσικής του εξέλι­ ξης και με πρωτοστάτημα των τοπικών ηγετών του Ε.Δ.Ε.Σ. που έγιναν πρω­ τοπαλλήκαρα του Ε.Α.Σ.Α.Δ., μεταβλήθηκε σε πραγματική φιδοφωλιά, με θρονιασμένους εκεί δεκάδες ένοπλους προδότες. Το αίσχος του Φανάρ­ Μαγούλα το ξεκαθάρισε στις 25 του περασμένου Μάη, με ένα αποφασιστικό χτύπημα, το 1/38ο Σύνταγμα Ευζώνων. Τότε πιάστηκαν οι κατηγορούμενοι. Πολλοί από δαύτους, ανοιχτοί ΕΑΣΑΔίτες που με γερμανικά όπλα χτύπησαν τον πληθυσμό και τους αντάρτες μας, θα μπορούσε να εκτελεστούν επί τόπου. Δεν έγινε όμως και δεν γίνεται αυτό. Το κράτος της Ελεύθερης Ελλά­ δας έχει Δικαιοσύνη, που λειτουργεί με κανονικότητα ρολογιού και μόνη αυτή έχει το δικαίωμα να βγάλει απόφαση για την ενοχή και την τιμωρία εκεί­ νων που παραστρατούν. Και ο χειρότερος προδότης έχει όλη την ελευθερία να υπερασπιστεί τον εαυτό του, με στοιχεία και μάρτυρες και συνηγόρους, και πουθενά αλλού δεν εξονυχίζεται τόσο, όσο στα στρατοδικεία του Ε.Λ.Α.Σ., η περίπτωση του καθένα. Η δίκη άρχισε στο σχολείο του χωριού. Το στρατοδικείο αποτελούνταν από τους συναγωνιστές: Γούλα Αντ., διοικητή του 4ου Συντάγματος Πεζικού, Σκουφά Στ., γιατρό, καπετάνιο του 1/38ου Συντάγματος Ευζώνων, Καραγα­ τσιώτη Χ., δικηγόρο, εισηγητή της Διεύθυνσης Δικαστικού της 1 ης Μεραρ­ χίας, Μαυροπάτρα Ν., διοικητή λόχου διοίκησης 1ης Μεραρχίας, και Καρα­ νάσιου Δ., Πρόεδρο του Λα"ίκού Δικαστηρίου της έδρας της 1 ης Μεραρχίας. Λα"ίκός Επίτροπος είναι ο ανθυπολοχαγός δικηγόρος Σαμαράς Ντίνος. Γραμ­ ματέας του Στρατοδικείου, Βαρουσιώτης Αθ., και συνήγορος των κατηγο­ ρουμένων, Χρήστου Κ. Πάνω στην έδρα του Στρατοδικών είναι τοποθετημέ­ νο το ιερό Ευαγγέλιο. Κατηγορούμενοι είναι οι: Στέργιος Β. Μαργαρίτης, Σπύρ. Αντωνίου, Δημ. Ν. Καρδιτσιώτης, Δημ. Β. Κόφφας, Απόστ. Στ. Μαργαρίτης, Κων. Δ. Κορω1ς, Αντώνης Γ. Αργυρίου, Στέφ. Χ. Γκόλιας, Ηλίας Δ. Πλιάκας, Γ. Στ. Μαργαρί-

384

ΣfΑΥΡΟΣ ΑΣfΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

της, Σωτ. Π. Κοπριτζιώτης, Βάιος Γ. ΑντωνLου, Νικ. Γ. ΑργυρLου, Γεώργιος Κ. Μάγγος, Κ. Γ. Τσιότσιος, Βασ. Χ. ΦλωρLδας, Γεώρ. Απ. Μάγγος, Θωμάς Δημ. ΜαργαρLτης, Αλ.Χρ. Γεωργούλας, Κώστας Ι. Γκόλιας, Γ.Π. Κοπριτζιώ­ της, Χαρ. ΦλωρLδας, Γ.Αν. Πολύζος, Β .Π. Κυριάκος, Κώστας Ν. ΜεσδανLτης, Λ.Ν. Κοπριζιώτης, Ανδρ.Γ. Φούντας, Κώστας Χ. ΦλωρLδας και Κώστας Δ. Μανώλης.

Το κατηγορητήριο Μέσα σε νεκρική σιγή, αρχLζει η δLκη. Ο Πρόεδρος διαπιστώνει την ταυτό­ τητα των κατηγορου μένων κι ο Γραμματέας διαβάζει το κατηγορητήριο. Πυκνότατο το ακροατήριο, αλλά η τάξη στην αLθουσα εLναι υποδειγματική. Σύμφωνα με το κατηγορητήριο οι παραπάνω κατηγορού μενοι, από σύ­ σταση μεταξύ τους και με τους ΝLκο Α. Γκόλια, δάσκαλο και παντοπώλη, Ν. Κοπριτζιώτη, Κώστα Χρ. Γκόλια, Αρ. Α. Πολύζο, Κώστα Β. Κόφφα, Αρ. Απ. Μάγγο, Μέν. Μπάλλα, Θ. Χρ. Γκόλια, Β αγγέλη Αλ. Γκόλια, Μάρκο Δ. Μπάλλα, Στ. Ευθ. Γκόλα, Δημ. Στ. Πολύζο, Κώστα Βούκατα, Ν . Παλάτζα, Άγγ. Θ. Γκόλια, Ν .Κ.Τσιότσιο, Χρ.Μούτζια, Δ.Η.Πλιάκα, Ν.Β.ΦιλLππου , Δ. Κουρτεσιώτη, Κ.Ι. Μάγγο, Ταξιάρχη Ψρ. Γκόλα, Λ. Κοπριτζιώτη, Κ. Χαρ . Γκόλια, Β. ΜεσδανLτη, Γ . Κοραή, Αχ. Κ. Κόφφα, Θ.Μ. Μπάλλα, κάτοικος πρωτύτερα Φανάρ-Μαγούλα και τώρα Τρικάλων ή Αθηνών, Σερ. Γκόλια, Παπαστεφάνου Κόφφα, κατοLκους πρωτύτερα Φανάρ-Μαγούλα και τώρα ΙωαννLνων, Μάρκο Φιφή, κάτοικο Παληχωριού, Νέστορα Μπενέκη και Βαγ­ γέλη Κανιούρα, κατοLκους Κρανιάς ΚαρδLτσας, από τις 5 του ΑπρLλη ως τις 24 Μάη 1944 στο Φανάρ-Μαγούλα, στην ΚαρδLτσα, στα ΤρLκαλα, Αθήνα και στα χωριά της επαρχLας ΚαρδLτσας Κρανιά, ΜαγουλLτσα και Παληοχώρι, Α) συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς και Βουλγάρους κατακτητές στην κατα­ πολέμηση του εθνικού αγώνα και την καταπLεση του ελληνικού λαού, με τη συμμετοχή και την κατάταξή τους στο τμήμα Φανάρ-Μαγούλα της προδοτι­ κής οργάνωσης Ε.Α.Σ.Α.Δ., που συγκρότησαν, εξόπλισαν και τροφοδοτούν οι καταχτητές, και συγκεκριμμένα, στο πιο πάνω χρονικό διάστημα και στις παραπάνω πόλεις και χωριά, σαν μέλη της ένοπλης ομάδας και της πολιτικ1Ίς οργάνωσης του τμήματος Φανάρ-Μαγούλα του Ε.Α.Σ.Α.Δ., πήραν θεληματι­ κά γερμανικά όπλα, φύλαξαν μ' αυτά πολλές φορές σκοποL, νύχτα και μέρα, πήραν μέρος σε περιπόλους, έκαναν εφόδους στα φυλάκια, πήραν μέρος, μαζL με Γερμανούς και ΕΑΣΑΔLτες της ΚαρδLτσας στην επιδρομή που έγινε ενάντια στο Παληοχώρι στις 17 ΑπρLλη 1944, επLσης στην επιδρομή που έγινε στην Κρανιά και ενάντια στη ΜαγουλLτσα, και στη μάχη που έγιvε εκεL με αντάρτες του ενεργού Ε.Λ.Α.Σ. σκοτώθηκε ένας aντάρτης. ΕπLσης, τη νύχτα της 23ης Μάη, πήραν μέρος στη μάχη στο Φανάρ-Μαγούλα ενάντια στους αντάρτες, όταν οι τελευταLοι π1Ίγαν εκεL για να ξεκαθαρLσουν το χωριό από τους προδότες ΕΑΣΑΔLτες. Β) Πήραν μέρος στη συγκέντρωση που έγινε στο Φανάρ-Μαγούλα το πρώτο δεκαπενθήμερο του Μάη 1944, τότε που πήγαν στο χωριό γερμανοεασαδLτες από την ΚαρδLτσα και έγινε η διανομή των γερ-

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΊΊΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

385

μανικών όπλων και μίλησαν στους Φαναρομαγουλιώτες οι Τσιαπούρης και Ν. Γκόλιας για την ίδρυση τμήματος Ε.Α.Σ.Α.Δ. στο Φανάρ-Μαγούλα, σε συνεργασία με τους κατακτητές και ενάντια στις εθνικοαπελευθερωτικές οργανώσεις και τον Ε.Λ.Α.Σ. Πήραν μέρος σε πολλές συσκέψεις, που έγιναν στο Φανάρ-Μαγούλα για την ίδρυση τμήματος του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στο χωριό, και ήρθαν σε συνεννοήσεις με τις ΕΑΣΑΔίτικες οργανώσεις Καρδίτσας και Τρι­ κάλων. Γ) Έδωσαν ενίσχυση στον καταχτητή, κατέδωσαν σ' αυτόν αγωνιστές της ελευθερίας. Συγκεκριμένα, μετέφεραν πρόθυμα τρόφιμα των Γερμανών, έπιασαν στο Φανάρ-Μαγούλα τον Αλ. Γεωργούλα και τον υποχρέωσαν να πάρει το όπλο του εφεδροελασίτη Απ. Μούτζια, χρησιμοποιήθηκαν θεληματι­ κά σαν σύνδεσμοι των Γερμανών, κατέδωκαν στους Γερμανούς και ΕΑΣΑΔί­ τες τους αγωνιστές της λευτεριάς Βαγγέλη Παπα"ίωάννου, γιατρό, Θ. Γιαννά­ κο, Δ. Σακκά, Απ. Μούτζια, εφεδροελασίτη λοχαγό, Δημ. Τσεκούρα και Περ. Τσούπο, που πιάστηκαν όλοι και κατέδωσαν, αλλά δεν πέτυχαν να πιάσουν τους αγωνιστές Ηλ. Γκουντέλα, δάσκαλο, και Θ. Αλεξανδρ1Ί, υπεύθυνο του εφεδρικού Ε.Λ.Α.Σ. Φανάρ-Μαγούλας.

Μάρτυρες και απολογίες Δεκαεφτά οι μάρτυρες κατηγορίας και υπεράσπισης, κι ανάμεσά τους δυο γυναίκες. Καταθέτουν με θάρρος την προδοτική διαγωγή των περισσοτέρων από τους κατηγορου μένους. Ακόμα και οι μάρτυρες της υπεράσπισης δεν αμφισβητούν το παραστράτημα αυτών που κάθονται ψόφιοι τώρα στα εδώ­ λια, μα που πριν από δυο μήνες, έχοντας στο χέρι τα όπλα που τους έδωσαν οι κατακτητές, διαλύανε τις οργανώσεις του λαού, τρομοκρατούσαν και σκότω­ ναν αγωνιστές και ήσυχους πολίτες. Σε μια στιγμή που εξετάζεται ο μάρτυρας Αλ. Φιλίππου, ο κατηγορούμε­ νος Στέφανος Γκόλιας, που έχει γιο στα τάγματα του Ράλλη διαμαρτύρεται: Δεν είμαι ΕΑΣΑΔίτης. Μόνον με τον Κωστόπουλο ήμουν στην αρχή και με τον Ε.Δ.Ε.Σ. κατόπιν. Πρόεδρος: Άκουσε κατηγορούμενε. Εδώ δικάζεται η πράξη κι όχι η ιδεο­ λογία. Ό,τι θέλει κανείς μπορεί να πιστεύει. Κανένας, όμως, δεν μπορεί να ορθώνεται εναντίον της πατρίδας. Αλλά τι εξέλιξη με συνέπεια. Κωστοπουλικός πριν, ΕΔΕΣίτης ύστερα, ΕΑΣΑΔίτης στο τέλος . . . Ο κατηγορούμενος Δημ. Καρδιτσιώτης κλαίει. Ομολογεί πως πήρε μέρος στις επιδρομές του Ε.Α.Σ.Α.Δ., πως βούτηξε αρνιά, κότες, πως εκτελούσε πιστά τις διαταγές του αρχιπροδότη Τσιαπούρη. Ζητάει έλεος . . . Ο κατηγο­ ρούμενος Σπ. Αντωνίου, φαρμακερός aντιδραστικός που είχε μεταβάλει σε οπλοστάσιο του Ε.Α.Σ.Α.Δ. το καφενείο του, κόβεται πως είναι αθώος. Ο Κώστας Κοραής, που είχε αδελφό αξιωματικό των Γερμανοράλληδων στην Αθήνα και ήταν υπασπιστής του δάσκαλου ΕΑΣΑΔίτη Γκόλια, υποκρίνεται τον ηλίθιο . . . Ο Θωμάς Δη μ. Μαργαρίτης, που φύλαγε σκοπός και πυροβόλη­ σε τους αντάρτες το βράδυ της επίθεσης, καταριέται την ώρα που . . . παρασύρ-

386

ΣΙΆΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

θηκε, όπως λέει . . . Αν δεν πυροβολούσε, οι προδότες που ξέφυγαν βάνοντάς το στα πόδια στο άκουσμα του πυροβολισμού, θα βρίσκονταν στα χέρια μας σήμερα. Ρεμάλια πολλοί απ' τους κατηγορουμένους. Αλλά όλοι τους ΕΔΕΣί­ τες απ' την αρχή. Να μην ακούσουν για Ε.Α.Μ. Και μόλις λανσάρισαν τον Ε.Α.Σ.Α.Δ. οι Γερμανοί, όλοι μέσα εναντίον του λαού. Ψυχή της κίνησης αυτΊiς, για την εασαδιτοποίηση των οπαδών του Ζέρβα, ο Στέργιος Β. Μαργα­ ρ ίτης. Τώρα απορεί γιατί πιάστηκε. Ήταν, λέει, πρότυπο καλού ΕΑΜίτη. Μοναδικό του σφάλμα το ότι πήρε όπλο, βίασε και τα παιδιά του να πάρουν, και όρμησε με τους Γερμανούς στη Μαγουλίτσα για πλιάτσικο και σκοτω­ μούς . . . Αντώνιος Α�γυ�ίου (κατηγορούμενος): Μας έταζαν λαγούς με πετραχεί­ λια. Λεφτά, ρούχα, τρόφιμα, για να μπούμε στον Ε.Α.Σ.Α.Δ. Αλλά δεν μας δώσανε τίποτα . . . Γεώ�γος Στ. Μα�γα�ίτης (κατηγορούμενος): Με το πιστόλι στ' αυτί μ' ανάγκασαν να πάρω το όπλο. Ό μως είχαμε αποφασίσει να παραδοθούμε στον Ε.Λ.Α.Σ. . . . Σκουφάς: (στρατοδίκης): Ξέρεις ότι, πριν σας επιτεθούμε, σας καλέσαμε δυο φορές να καταθέσετε τα όπλα με το καλό; Μα�γα�ίτης: Ναι. Σκουφάς: Παρέδωσε κανένας το όπλο του πριν από την επιχείρηση; Μα�γα�ίτης: Όχι. Λαϊκός Επίτ�οπος: Αν δεν είσασταν σεις, οι Γερμανοί θα πιάνανε όσους έπιασαν, θα παίρναν τα τρόφιμα του Ε.Λ.Α.Σ.; Ο μάρτυρας Χαρ. Ε. Τσούτσος είδε το σπίτι του και το μαγαζί του να του το καίνε οι ΕΑΣΑΔίτες στο Φανάρ-Μαγούλα, γιατί ήτανε οπαδός του Ε.Α.Μ. Π�όεδ�ος: Πρόσεξε Τσούτσο να μην επηρεαστείς από το κακό που σου έκαναν, στην κατάθεσ1i σου για τους κατηγορουμένους. Πήρες όρκο στο Ευαγγέλιο. Τσούπος: Όχι συναγωνιστή. Εμείς οι ΕΑΜίτες είμαστε ανώτεροι απ' τα συμφέροντα και τα προσωπικά. Τους έχουμε κι αυτούς αδέλφια και μόνο την αλήθεια λέμε πάντοτε. Όσοι θα αθωωθούνε, ας πάρουν πατήματα από μας. Ένας άλλος μάρτυρας καταθέτει πως ο κατηγορούμενος Βάιος Αντωνίου, ανάπηρος πολέμου, διέδιδε ότι θα καταργήσει τις συντάξεις του Ε.Α.Μ. ! Απολογούνται σαν μετανοούσες Μαγδαληνές με τη σειρά οι κατηγορού­ μενοι. Αγορεύει ο Λα·ίκός Επίτροπος, που τους χωρίζει σε τρεις κατηγορίες, ανάλογα με την ενοχή του καθένα. Ζητάει την επιείκεια του Στρατοδικείου ο συνήγορος. Αποσύρονται σε σύσκεψη οι Στρατοδίκες και μετά δυο ώρες δια­ βάζεται η απόφαση . Καταδικάζονται σε θάνατο οι Στέργιος Μαργαρίτης, Σπύρ. Αντωνίου, Δημ. Καρδιτσιώτης, Απόστ. Στ. Μαργαρίτης, Κ. Κοραής, Αντ. Αργυρίου, Θωμάς Δ. Μαργαρίτης, Κων. Δ. Γκόλιας και Ηλ. Πλιάκας, και κάνουν αμέσως αίτηση για χάρη στην Π.Ε.Ε.Α. Καταδικάζονται σε ισό­ βια δεσμά, ως ένοχοι, αλλά με μέτρια σύγχυση από λόγους βλακείας, οι: Γιώρ­ γος Στ. Μαργαρίτης, Βάιος Αντωνίου, Νικ. Αργυρίου, Γ. Κ. Μάγγος, Αλ.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΠΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΝΠΚΟΜΟΥΝΙΣΥΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

387

Γεωργούλας, Βασίλειος Φλωρίδας, Σωτ. Κοπριτζιώτης, Δημ. Κόφφας και Γ. Απ. Μάγγος. Κηρύσσονται ένοχοι αλλά απαλλάσσονται από λόγους πλήρους σύγχυσης, οι: Κ.Τσιότσιος και Χαρ. Φλωρίδας, και οι υπόλοιποι αθωώνονται. Όσων καταδικάστηκαν οι περιουσίες δημεύονται. Την ίδια ώρα που βγήκε η απόφαση, αυτοί που αθωώθηκαν αφέθηκαν ελεύθεροι να γυρίσουν στο χωριό τους.

«0 Ρήγας», 7.6.1944. Ξεπατώνονται οι φιδοφωλιές Την πρωτοπορία την έχει η Καρδίτσα. Δύο γκεσταπίτικες εστίες, δύο ΕΑΣΑΔίτικες φιδοφωλιές του Φανάρ-Μαγούλα και των Σοφάδων ξεπατώνο­ νται με τη φωτιά και τον σίδηρο. Δεν έμεινε ούτε ρου θούνι από προδότη. Άλλοι σκοτώθηκαν κι άλλοι πιάστηκαν αιχμάλωτοι και κρατούνται για να δώσουν λόγο στη Στρατιωτική Λα"ίκή Δικαιοσύνη. Σε μια επιδρομή στο Παζα­ ράκι Σοφάδων πιάστηκε ένας ΕΑΣΑΔίτης αιχμάλωτος, ο Βασίλης Αθανασό­ πουλος απ' τους Σοφάδες, και εκτελέστηκε επί τόπου. Παράλληλα με την ένοπλη δράση, ο καρδιτσιώτικος λαός αγωνίζεται και άοπλος ακόμα ενάντια στην τρομοκρατία. 500 Καραγκούνες μπαίνουν στην Καρδίτσα και διαμαρτύρονται στους Γερμανούς και στους ελληνόφωνους λακέδες τους για τη θηριώδη τρομοκρατία. Παρά το ότι οι γυναίκες πιάνο­ νται στα πόστα-μπλόκα από τις φρουρές, κατώρθωσαν ν' ανασυγκροτηθούν και να μπουν ομαδικά μέσα στην πόλη. Δ' ΤΡΙΚΑΛΑ Ι. Πεπ�αγμένα του Ε.Α.Σ.Α.Δ. στον Τύπο της Κατοχής. «Κόκκινη Σημαία», 1.5.1944. Τα στελέχη του Ε.Δ.Ε.Σ. έγιναν Ε.Α.Σ.Α.Δ. ( . . . ) Μέσα στα Τρίκαλα οι ΕΔΕΣίτες έκαναν διαδήλωση με συνθήματα: Ζήτω ο Ράλλης ! Ζήτω ο Ζέρβας! Ζ1Ίτω ο Ε.Δ.Ε.Σ. Αυτοκίνητα γερμανικά φεύγουν από τα Τρίκαλα και πάνε ΕΔΕΣίτες στην Ήπειρο για τον Ζέρβα. Αρχισυμμορίτης της σπείρας των Ε.Ε.Ε. των Τρικάλων είναι ο σωματέμπο­ ρας Ματζούκας, ΕΔΕΣίτης επίσης. «0 Ρήγας», 15.5.1944. Η νέα τάξη εμπεδώνεται με ληστείες, εκβιασμούς, δολοφονίες. Στις 3 Μαtου, δύναμη Γερμανών και ραλλικών καθαρμάτων πήγαν στα χωριά Σωτήρα, Ράξα Βάνι και Σκλάταινα. Στη Σκλάταινα σκότωσαν 7 αγωνι­ στές, μεταξύ των οποίων και τον δάσκαλο. Έκαψαν ένα σπίτι, όλα τα μαντριά και 6 καλύβες. Στη Βάνια έκαψαν επίσης μερικές καλύβες. Την ίδια μέρα πήραν απ' τη Μεγάρχη πολλά πρόβατα. Στις 5 του Μάη, δύναμη Γερμανών με

388

ΣfΑΥΡΟΣ ΑΣfΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

13 αυτοκίνητα πήγαν ξανά στη Μεγάρχη, όπου πυροβόλησαν, χωρίς αποτέ­ λεσμα, τους χωρικούς που έφευγαν. Από 'κει πέρασαν απ' το Διάλεση και Β αλτσινό, όπου σκότωσαν έναν χωρικό, και από 'κει στην Παπαράντζα, όπου συνέλαβαν έναν χωρικό και τον πήραν μαζί τους. Άρπαξαν ό,τι βρήκαν στα σπίτια του χωριού, κουτάλια, ποτήρια, πιάτα, ακόμη και ένα . . . μολύβι από ένα παιδάκι 5 χρονών! Μαζί με τους Γερμανούς ήταν και ντόπια καθάρματα.

«0 Ρήγας», 21.5.1944. Λείπει κάθ ε ίχνος ανθ ρωπισμού. Στα Τρίκαλα εκτέλεσαν τον Νιόνιο Δρακονταειδή, επόπτη αγροφυλακής, και τον Νίκο Λέγκα, Προ·ίστάμενο Γεωργικής Υπηρεσίας Τρικάλων. Τα πτώ­ ματα των δύο αυτών πατριωτών τα 'θαψαν μέχρι τη μέση, και το απάνω μέρος του σώματος έστεκε όρθιο με υποστηρίγματα. Σ' αυτή τη θέση τ' άφη­ σαν ώρες ολάκερες στη μέση του δρόμου Τρικάλων-Καρδίτσας, για να τρομο­ κρατήσουν τον κόσμο. Χωρικοί των γύρω χωριών, αργότερα, π1Ίραν τα πτώ­ ματα και τα 'θαψαν με παλλα"ίκΊΊ συμμετοχή των κατοίκων.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΟΛΩΝ ΜΑΣ Η διάσωση της συλλογικής μνήμης είναι υποχρέωση όλων εκείνων που συμμε­ τείχαν ή παρακολούθησαν ή πληροφορήθηκαν από προγενέστερους τα γεγο­ νότα. Όσο περισσότεροι τα καταγράφουν και όσο πιο αντικειμενικά τα εκθέ­ τουν, τόσο μας βοηθούν ως άτομα, ιδίως όμως ως έθνος, να πλησιάσουμε την ιστορική αλήθεια και να εμβαθύνου με την αυτογνωσία μας. Σε καμιά περί­ πτωση, πάντως, η διάσωση της μνήμης δεν συνιστά αναμόχλευση παθών του παρελθόντος, όπως, ιδιοτελώς, ισχυρίζονται μερικοί, επειδή κάτι θέλουν να κρύψουν. Οι λαμπρές πράξεις μας, που κίνησαν το θαυμασμό άλλων λαών και επαι­ νέθηκαν από τους ηγέτες των, δυστυχώς αμαυρώθηκαν από εξίσου βάρβαρες πράξεις μας με πολλαπλές αρνητικές επιδράσεις στον ατομικό, κοινωνικό και πολιτικό βίο μας, που είναι ευκρινώς ορατές και σήμερα. Θα αποφεύγονταν αν η παιδεία μας aξιοποιούσε την αληθινή ιστορία μας και τον πολιτισμό μας. Η ιστορία αυτή περιλαμβάνει στις σελίδες της όχι μόνον τις επαινετές επιδό­ σεις μας, αλλά και τις aξιοκατάκριτες επιλογές μας, και τα μελανά σημεία τα οποία επιμελώς aποσιωπούμε ή φευγαλέα διερχόμαστε. Στο δικό μας μερίδιο στην Ιστορία, πρέπει να μάθου με το τι, πράγματι, συνέβη στη διάρκεια της Κατοχής, ώστε, με τις πρώτες αντιστασιακές ομάδες να σημειωθούν πράξεις εμφύλιας διαμάχης με ολέθριες συνέπειες: μερικές δεκάδες χιλιάδες συμπατριώτες μας να δράσουν ως εφιάλτες άλλες τόσες να πέσουν θύ ματα του αδελφοκτόνου πολέμου. Εκείνοι που συ μμάχησαν με τους κατακτητές ανακηρύχθηκαν πατριώτες και σωτήρες της πατρίδας, ενώ οι αγωνισθέντες για την απελευθέρωση καταδιώχτηκαν και εξαιρέθηκαν από τον δημόσιο βίο ως πολίτες β' κατηγορίας. Η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων αντιτάχθηκε σιωπηλά, στην αρχή της Κατοχής, και ύστερα ενεργά, και με πολλούς τρόπους αγωνίστηκε κατά των κατακτητών. Άτομα, μικροομάδες, πράκτορες των Άγγλων, ανάμεσά τους πολλοί αξιωματικοί του ελληνικού στρατού, έχουν να παρουσιάσουν θαυμαστές και ηρωικές αντιστασιακές πράξεις. Οργανωμένη, όμως, πολιτι­ κώς και στρατιωτικώς αντίσταση εμφάνισε πρώτο το κομμουνιστικό κόμμα. Αμέσως μετά, οι ηγέτες των παλαιών κομμάτων επιχείρησαν επίσης, με αξιω­ ματικούς, οπαδούς τους, να συγκροτήσουν εθνικοαπελευθερωτικές πολιτικές οργανώσεις και aντάρτικους σχηματισμούς. Ως τέτοιες οργανώσεις εμφανί-

390

ΣΓΑΥΡΟΣ

ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

στηκαν, στην περιοχή του Β άλτου και του Ξηρόμερου, ο Στ. Χούτας, στην Ήπειρο, ο Ε.Δ.Ε.Σ., με τον Ναπ. Ζέρβα και τον Κομν. Πυρομάγλου, στα Άγραφα, ο Κων. Κωστόπουλος, στον Παρνασσό, η Ε.Κ.Κ.Α. των Γ. Καρτάλη και Δημ. Ψαρρού, με το 5/42 σύνταγμα, στον Ταuγετο ο Lλαρχος Τηλέμαχος Βρεττάκος, και άλλοι σε διάφορες περιοχές της χώρας μας. Οι δύο κατηγο­ ρLες αντιστασιακών οργανώσεων που εμφανLστηκαν από την αρχή της Κατο­ χής, εLχαν διαφορετικό ιδεολογικό υπόβαθρο και συνεπώς και εκ διαμέτρου αντLθετους στρατηγικούς στόχους. Στο Lδιο διάστημα, και από την πρώτη στιγμ1Ί, το κομμουνιστικό κόμμα, παρά τις πατριωτικές και δημοκρατικές διακηρύξεις του, δεν εγκατέλειψε την πρόθεσή του να καταλάβει την εξουσLα με την απελευθέρωση της χώρας. Η επιδLωξη αυτή ήταν αντLθετη και με την αρχικ1Ί διακήρυξη του Ε.Α.Μ. -τον πυρήνα του οποLου αποτελούσε το Κ.Κ.Ε.- και με τις καθημερινώς επα­ ναλαμβανόμενες διαβεβαιώσεις του για τον πατριωτικό και δημοκρατικό χαρακτήρα του αγώνα του. Και, φυσικά, έγινε αντιληπτή από τους ηγέτες των παραδοσιακών κομμάτων και, βεβαLως, από την πολύπειρη αγγλική διπλωματLα. Για τον λόγο αυτόν οι παλαιοκομματικοL, δυσπιστώντας απένα­ ντι στις επανειλημμένες προτάσεις του Κ.Κ.Ε. να μετάσχουν στο Ε.Α.Μ., αποφάσισαν να δημιουργήσουν «δικές» τους αντιστασιακές οργανώσεις και ένοπλες ομάδες. Με την εμφάνιση των ένοπλων αντιστασιακών ομάδων, η ΑγγλLα έδειξε το εξαιρετικό ενδιαφέρον της να συνδεθεL μαζL τους. Όχι, βέβαια, από ενδιαφέ­ ρον για την απελευθέρωσ1Ί μας από την ξένη κατοχ1Ί, αλλά για να αποτρέψει την ενοποίησή τους και, μ' αυτόν τον τρόπο, να χειραγωγήσει τη δράση τους σύμφωνα με τους δικούς της στρατηγικούς στόχους: την αποτροπή της κατά­ ληψης της εξουσίας από τους κομμουνιστές κατά την απελευθέρωση της χώρας (σ' αυτό ήταν απολύτως σύμφωνοι και οι ηγέτες των παλαιών πολιτι­ κών κομμάτων) και την επάνοδο του εξόριστου βασιλιά, που θα αποτελούσε στο μέλλον ισχυρό και σταθερό έρεισμά της για τον έλεγχο της χώρας μας. Σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής, οι απεσταλμένοι της στην ανταρτοκρατούμενη Ελλάδα γι' αυτόν τον σκοπό εργάστηκαν κεκαλυ μμένα και επιδέξια. Και μετά την απελευθέρωση δεν δίστασαν να χρησιμοποιήσουν και τις ένοπλες δυνάμεις τους για να το επιτύχουν. Παραλλήλως, στην προσπάθειά τους αυτή είχαν την αμέριστη βοήθεια των διορισμένων από τους κατακτητές ελληνικών κυβερνήσεων και την ιδιοτελή κατανόηση των αρχών κατοχής.

Ο Ε.Α.Σ.Α.Δ. και τα Τάγματα Ασφαλείας. Όταν η πλάστιγγα του πολέμου έγειρε προς την πλευρά των Συ μμάχων και στο εσωτερικό της χώρας μας, μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, ο Ε.Λ.Α.Σ. ενισχύθηκε σε οπλισμό, η Κατοχική κυβέρνηση, εν γνώσει και κάπο­ τε με την ενίσχυση παραγόντων που προαναφέρονται, τον Ιούνιο του 1943 άρχισε τη συγκρότηση των Ταγμάτων Ασφαλείας, τα οποία συστηματικώς ανέπτυξε από τον Ιανουάριο του 1944, έτσι «ώστε να αντεπεξέλθει στο έργο

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

391

της διάλυσης του κομμουνισμού»256. Ήταν η απάντηση των συντηρητικών δυνάμεων που κυριαρχούσαν στη χώρα μας ως την κατάληψή της από τους Γερμανούς, στην πρακτική του Κ.Κ.Ε. να μονοπωλήσει με υστεροβουλία την κατάληψη της εξουσίας μεταπολεμικά. Στην κατηγορία των Ταγμάτων Ασφαλείας ανήκε και ο Ε.Α.Σ.Α.Δ., που συγκροτήθηκε για να αντιμετωπίσει, ειδικώς, τους κομμουνιστές στους τέσσερις αγροτικούς κυρίως νομούς της Θεσσαλίας, στους οποίους εκδηλώθηκε η εγκληματική δράση του. Για τις διεργασίες, τους πρωταγωνιστές και τις επιδιώξεις των και τις άτυ­ πες συμφωνίες των παραγόντων που συντέλεσαν στη δημιουργία των Ταγ­ μάτων Ασφαλείας, και ειδικότερα του Ε.Α.Σ.Α.Δ., αποκαλυπτική είναι η έκθεση του Κατοχικού Δημάρχου Βόλου, Θ. Παπασακελλαρίου, την οποία υπέβαλε στο Ε.Δ.Ε.Σ.257 με ημερομηνία 27 Σεπτεμβρίου 1944, (την έχω κατα­ χωρήσει αυτούσια στο κύριο σώμα της εργασίας.) Είναι αποκαλυπτική αλλά και αντικειμενική, τόσο ως προς την περιγραφή της κατάστασης που επικρα­ τούσε κατά το τελευταίο έτος της Κατοχής στο Βόλο και την περιοχή του -και κατ' επέκατση σε ολόκληρη την Ελλάδα- όσο και για τον προβληματι­ σμό εκείνων που είχαν εμπλακεί στη δημιουργία της, ή καιροσκοπούσαν. Είναι ειλικρινής στην περιγραφ1Ί των αισθημάτων, των σκέψεων και των απόψεων που κυρ ιαρχούσαν σε μια μεγάλη μερίδα του λαού μας για την κατάσταση που μεταβαλλόταν με γρήγορους ρυθμούς και με αβέβαιη την τελικ1Ί διαμόρφωσή της. Πρόκειται για ένα ντοκου μέντο που αποκαλύπτει άγνωστες λεπτομέρειες για τον Ε.Α.Σ.Α.Δ., τους ηγέτες και τα πεπραγμένα του, και αποδεικνύεται πολύτιμο, καθώς τα στοιχεία του συμπίπτουν με εκεί­ να των άλλων πηγών που παρατίθενται στο κύριο σώμα αυτής της εργασίας, είτε τα συμπληρώνουν.

Η δ�άση και η αντίδ�αση: το αποτέλεσμα. Την κατάσταση που επικρατούσε στις διάφορες περιοχές της Θεσσαλίας, από τον Ιανουάριο ως τον Οκτώβριο του 1944, τη χαρακτηρίζουν, από τη μία μεριά, η αγριότητα των ΕΑΣΑΔιτών και το μίσος τους για τους ΕΑΜίτες, και από την άλλη, η ανυποχώρητη αντίσταση των ΕΑΜιτών και των συμπαθού­ ντων. Αλλά στη δίκαιη πάλη κατά των προδοτών, το Ε.Α.Μ. χαρακτήρισε συχνά ως «aντιδραστικό» και επικίνδυνο πάντα μη ΕΑΜίτη. Το αποτέλεσμα ήταν: απάνθρωπα βασανιστήρια, απεριόριστες καταστροφές περιουσιακών στοιχείων αμέτρητων νοικοκυριών και ανελέητη αλληλοεξόντωση με εκατο­ ντάδες θύματα. 256. Γενικό Επιτελείο Στρατού, ό.π., υποσημ. 1, Εισαγωγή, σ. 144. 257. Είναι προφανές ότι πρόκειται για το Ε.Δ.Ε.Σ. των Αθηνών που είχε επικεφαλής τον Φιλώτα Παπαγεργίου και τους συνεργάτες του οι οποίοι, εγκατέλειψαν τον Ε.Δ.Ε.Σ. του Ζέρβα και συνεργάζονταν, ανοιχτά και αρμονικά, με την κυβέρνηση του Ιωάννη Ράλλη και τους Γερμανούς. Τούτο συνάγεται και από την ημερομηνία που φέρει και από τον προορι­ σμό της και από το γεγονός ότι την Αθ1Ίνα κατείχαν ακόμα οι Γερμανοί.

392

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Την εικόνα αυηΊς της ανελέητης σύγκρουσης, αυτών των δύο κόσμων, την αποδίδουν οι καταθέσεις των μαρτύρων στις δίκες των ΕΑΣΑΔιτών που ακο­ λούθησαν μετά την απελευθέρωση και οι αφηγήσεις των επιζώντων, καθώς και τα στοιχεία που έχουν αντληθεί από άλλες πηγές (έχουν παρατεθεί στο κύριο σώμα της εργασίας.) Την αποδίδουν, όμως, όπως είναι φυσικό, ωχρή και ελλιπή. Και έτσι όμως είναι εφιαλτική.

Η οφειλή μας. Μας απομένει τώρα, καθώς τα συμβάντα δεν αναστρέφονται, να τα δια­ σώσου με από τη λήθη του χρόνου, να τα παρουσιάσουμε, για να τα γνωρί­ σουν όλοι οι συμπατριώτες μας, σήμερα και αύριο, και να στοχαστούν. Η ιστορία των λαών διδάσκει ότι παρόμοιες καταστάσεις, που παραδίδονται στη λήθη, επανέρχονται, ιδιαίτερα στην ιστορία των μικρών λαών. Οι μεγάλες δυνάμεις επινοούν τρόπους για να παγιδεύουν τους μικρούς λαούς και να τους χρησιμοποιούν για την εκπλήρωση των δικών τους επιδιώξεων, ωθώ­ ντας τους και σε εμφύλιους πολέμους. Αυτό είναι ευδιάκριτο στη δική μας εμφύλια διαμάχη που είχε αρχίσει, πρώιμα, στην περίοδο της Κατοχής και έληξε στο τέλος του 1949. Οι ισχυροί κολακεύουν και ενισχύουν τους μεν ενα­ ντίον των δε, εξαπατούν και τις δύο αντιμαχόμενες μερίδες, υπόσχονται σκο­ πίμως και λησμονούν εκουσίως στη συνέχεια τις υποσχέσεις τους, όταν τα συμφέροντά τους το επιτάσσουν. Αυτό δεν είναι εμπειρία μόνο της δικής μας γενιάς. Προσπάθησα να συγκεντρώσω και να παραθέσω όλα τα στοιχεία που φωτίζουν, από διαφορετικές πλευρές, την κατάσταση που επικρατούσε στη Θεσσαλία κατά το τελευταίο έτος της Κατοχής, και να διερευνήσω το ζήτημα της υπαιτιότητας στην εμφύλια διαμάχη. Πέρα και από την προσωπική μου άποψη, τα στοιχεία αυτά μπορούν να συμβάλλουν σε μια νηφάλια και αντι­ κειμενική καταγραφή των συμβάντων της Κατοχής, απαλλαγμένη από σκοπι­ μότητες ή προκαταλήψεις.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι. Πίνακας των aφηγητών που κατέθεσαν τα βιώματά τους από την εμφάνιση και τη δράση του Ε.Α.Σ.Α.Δ. 1. Α.Α.Σ., κaτοικος Λaρισας 2. Αλατa-Μπακρατσa Ανθή, κaτοικος Αμπελώνα 3. Αλατaς Φώτης, κaτοικος Αμπελώνα 4. Αρμύρος Δημ1Ίτριος, κaτοικος Παλαμ
394

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Π. Οι διατάξεις του αναγκαστικού νόμου 533/1945 για τους δωσίλογους: π�οβλεπόμενα αδικήματα και ποινές258 ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α' Αδικήματα. Αρθρ. 1. Υπό τους όρους και τας προϋποθέσεις του παρόντος νόμου διώ­ κονται και τιμωρούνται: α') Όσοι διαρκούσης της ξένης κατοχής ανέλαβαν τον σχηματισμόν Κυβερνήσεως και την προεδρίαν αυτής τη συγκαταθέσει των εχθρών της Πατρίδος. Η πρόθεσις προς εξuπηρέτησιν του εχθρού αποτε­ λεί επιβαρυντικήν περίπτωσιν. β') Όσοι διετέλεσαν υπουργοί ή υφυπουργοί των κατά τη διάρκειαν της ξένης κατοχ1Ίς Κυβερνήσεων διευκολύναντες το έργον ταύτης. γ') Όσοι κατέχοντες δημοσίαν θέσιν στρατιωτικήν, διοικητικήν, δικαστικήν ή άλλη εγένοντο συνειδητά όργανα του εχθρού ή ήσκησαν το λει­ τούργημά των προς διευκόλυνσιν του έργου της κατοχής κατά τρόπον πιεστι­ κόν διά τον Λαόν, ή οπωσδήποτε διηυκόλυναν το έργον της κατοχής. Ως ιδιά­ ζουσα επιβαρυντικ1Ί περίπτωσις θεωρείται η ανάληψις δημοσίου αξιώματος διαρκούσης της Κατοχής. Η διάταξις αύτη ισχύει και διά τα όργανα της αυτο­ διοικήσεως, αιρετά ή μη, ως και τους διοικητάς, διευθυντάς και υπαλλήλους νομικών προσώπων δημοσίου 1l ιδιωτικού δικαίου. δ') Όσοι ανέλαβαν υπηρε­ σίαν παρά ταις Αρχαίς Κατοχής και ενήργησαν κατά τρόπον πιεστικόν διά τον Λαόν 1l διηυκόλυναν το έργον της κατοχής. ε') Όσοι εγένοντο συνειδητά όργανα του εχθρού προς διάδοσιν της προπαγάνδας του, εξαίροντες το έργον του κατακτητού ή προκαλούντες την ηττοπάθειαν παρά τω Ελληνικώ Λαώ 1l την περιφρόνησιν του Εθνικού ή Συμμαχικού αγώνος. Η ιδιότης του δράστου ως εκδότου, διευθυντού εφημερίδος ή περιοδικού, ή δημοσιογράφου, αποτε­ λούν ιδιαιτέραν επιβαρυντικήν περίπτωσιν. στ') Όσοι κατέδωκαν εις τον εχθρόν Έλληνας ή ξένους υπηκόους ή ενήργησαν διά την ανακάλυψιν 1l σύλ­ ληψίν των. Αποτελεί ιδιαιτέραν επιβαρυντικήν περίπτωσιν η τυχόν καταδίκη του καταδοθέντος ή συλληφθέντος. ζ') Όσοι προέβησαν εις πράξεις βίας συμπράξει ή μη μετά των οργάνων των Αρχών Κατοχής εις βάρος Ελλήνων, ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού. Ιδιαίτερα επιβαρυντική περίπτωσις 258. Ο Αναγκ. Νόμος 533 της 1/3 Σεπτεμβρίου 1945 τροποποίησε, συμπλήρωσε και κωδι­ κοποίησε την υπ' αριθf.L 6/1945 Συντακτική Πράξη <<Περί επιβολής κυρώσεων .στους συνερ­ γασθέντες με τις αρχές κατοχ1Ίς κ.λΠ.>>, όπως είχε τροποποιηθή με την υπ' aριθμ. 12/1945 Συντακτική πράξη και τους νόμους 217, 171, 295, 332 του 1945. Δημοσιευθηκε στην εφημ. της Κυβέρνησης στον τόμ. Α', φ. 224. Παρέθεσα μόνο τις διατάξεις του νόμου που προσδιό­ ριζαν τα διωκόμενα αδικ1Ίματα και τις προβλεπόμενες ποινές, για να έχει ο αναγνώστης μια ολοκληρωμένη εικόνα για το πώς, στη δικαστηριακή πρακτική του Ε.Δ.Δ. Λάρισας, εφαρ­ μόστηκαν οι διατάξεις του. Για όσους έχουν ενδιαφέρον πέραν αυτού τους παραπέμπω στο βιβλίο μου Τα παιδιά της λύκαινας, εκδόσεις Σοκόλης, 1998, στις σελίδες.

ΠΑΡΑrτΗΜΑ

395

θεωρείται ο εξοπλισμός του δρaστου παρa των Αρχών ΚατοχΊΊς. Αποτελεί ιδιαιτέραν επιβαρυντικήν περίπτωσιν διa τα αδικήματα των εδαφίων 5 και 6 του παρόντος aρθρου η ιδιότης του δρaστου ως ανήκοντος εις τας ενόπλους δυνaμεις της χώρας. Εaν εκ πρaξεων προβλεπομένων εις τα aνω εδaφια επήλθε θaνατος Έλληνος ή Συμμaχου, αποκλείεται η παροχή ελαφρυντικών περιπτώσεων κατa το aρθρον 2. η ') Όσοι παρέσχον συστηματικώς εις τον εχθρόν πληροφορίας περί κινήσεων ατόμων ή οργανώσεων, εργαζομένων διa τον Εθνικόν Ίl Συμμαχικόν αγώνα. θ') Όσοι παρημπόδισαν δι' οιουδήποτε μέσου Εθνικήν ή Συμμαχικήν πολεμικήν εν γένει ενέργειαν. ι') Όσοι εν συνερ­ γασία και με τη βοήθειαν του εχθρού εγένοντο αρχηγοί ή οδηγοί κινήσεως, τεινούσης εις την προσβολήν της ακεραιότητας της χώρας. ια') Όσοι εκμεταλ­ λευθέντες τη μετa του εχθρού οικονομικήν αυτών συνεργασίαν προεκaλεσαν ζημίας εις τον Ελληνικόν Λαόν ή Έλληνας πολίτας ή υπεβοήθησαν οπωσδή­ ποτε την πολεμικήν του εχθρού προσπaθειαν ή απεκόμισαν οικονομικa ωφε­ λήματα. ιβ') Όσοι κατa τη διaρκειαν της εχθρικής κατοχής συνεργασθέντες μετa του εχθρού ωφελήθηκαν οπωσδήποτε ή εζημίωσαν τον συμμαχικόν αγώνα ή Έλληνας πολίτας ή πολίτας Συ μμαχικού Κρaτους και ιγ') Κατa πaσας τας ανωτέρω περιπτώσεις η διευκόλυνσις του εχθρού, εφ' όσον δεν αποτελεί στοιχείον του αδικήματος, αποτελεί επιβαρυντικήν περίπτωσιν. Άρθρ. 2.-1. Οι ένοχοι πρaξεων προβλεπομένων εν τω aρθρω 1 του παρό­ ντος, τιμωρούνται αναλόγως της ιδιότητας ή της θέσεως ην κατείχαν, ή της σοβαρότητος ή των αποτελεσμaτων των πρaξεών των με την ποιν1Ίν του θανaτου ή των ισοβίων ή προσκαίρων δεσμών, συντρεχουσών δε ελαφρυντι­ κών περιπτώσεων με την ποινήν της ειρκτής, ή ισοβίου ή προσκαίρου τουλa­ χιστον πέντε ετών υπερορίας, οία νοείται η τη χρ1Ίσει της δημοσίας δυνaμεως aπέλασις του καταδικασθέντος ημεδαπού έξω των ορίων του Κρaτους. Εaν η εκτέλεσις της ποινής υπερορίας είναι αδύνατος δι' οιονδήποτε λόγον, τίθεται ούτος υπό αστυνομικήν επιτήρησιν εν τόπω οριζομένω υπό του Ειδικού Επι­ τρόπου του εκδόντος την απόφασιν Ειδικού Δικαστηρίου, δι' ίσον χρόνον προς τον ορισθέντα της υπερορίας. Εν περιπτώσει απομακρύνσεως του κατα­ δικασθέντος εκ του ορισθέντος τόπου, τιμωρείται ούτος διa ποινής φυλακίσε­ ως τουλaχιστον δύο ετών επιβαλλομένης υπό του αρμοδίου πλημμελειοδικεί­ ου. 2. Το δικαστήριον δύναται να επιβaλη επίσης εις τον κηρυχθέντα ένοχον μερικήν ή ολικήν δήμευσιν της περιουσίας του αναλόγως της βαρύτητας της πρaξεως. 3. Η περίπτωσις α' του aρθρου 1 κρίνεται αυστηρότερον εν τη επι­ μετρήσει της ποινής. Άρθρ. 3.-1. Η καταδίκη επί αδικήματα, προβλεπομένω εν τω aρθρω 1 επι­ σύρει αυτοδικαίως τας συνεπείας των aρθρων 21, 23 και 24 του ποινικού νόμου ισοβίως και αν έτι το εκδόν την απόφασιν δικαστήριον παραλείψη να παραγγείλη ταύτας. 2. Η στέρησις των πολιτικών δικαιωμaτων επέρχεται αυτοδικαίως και εις περίπτωσιν απαλλαγής λόγω πλήρους συγχύσεως. Άρθρ. 4.-1. Με φυλaκισιν τουλaχιστον 6 μηνών και με ισόβιον στέρησιν των πολιτικών δικαιωμaτων τιμωρείται επί Εθνική αναξιότητι, όστις καίτοι

396

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

μη υποπεσών εις αδίκημα φέρον άπαντα τα στοιχεία του άρθρου 1, συνειργά­ σθη εντούτοις μετά του εχθρού κατά τρόπον ανάξιον Έλληνος πολίτου, θίγο­ ντα την Εθνικr]ν αξιοπρέπειαν και διηυκόλυνεν ούτω το έργον της κατοχr]ς. 2. Απαγορεύεται η μετατροπ1Ί εις χρηματικr]ν και η αναστολr] των δυνάμει του παρόντος νόμου επιβαλλομένων ποινών. Άρθρ. 5.-1. Εν περιπτώσει καθ' ην μετά των κατά τα ανωτέρω εγκλημάτων συντρέχει και αδίκημα του ποινικού νόμου, εφαρμόζονται αι γενικαί αρχαί περί συρροr]ς αδικημάτων θεωρουμένων πάντως ως βαρυτέρων των εν άρθροις 1 εγκλημάτων. 2. Αι εν άρθρω 3 συνέπειαι επέρχονται και αν το συρ­ ρέον βαρύτερον κοινόν αδίκημα δεν συνεπάγεται ταύτας. Άρθρ. 6. Αι διατάξεις των περί ευθύνης υπουργών νόμων δεν έχουσιν εφαρμογr]ν κατά των ησκησάντων καθr]κοντα υπουργού διαρκούσης της Κατοχr]ς. Άρθρ. 7. Τα αδικr]ματα τα προβλεπόμενα υπό των άρθρων 1 και 4 θεω­ ρούνται παραγεγραμμένα, εάν δεν ασκηθr] η ποινικr] αγωγr] αυτεπαγγέλτως η εάν δεν υποβληθr] κατά των ενόχων μr]νυσις μέχρι της 20 Ιουλίου 1945 διά τα τελεσθέντα εν τη περιφερεία του Εφετείου Αθηνών και μέχρι 31 Οκτωβρίου 1945 διά τα τελεσθέντα αλλαχού (εκτός της περιφερείας του Εφετείου Αθη­ νών).

397

ΠΑΡΆΡΤΗΜΑ

m. Η δίκη ΕΑΣΑΔιτών του Φανά�-Μαγούλα στο Στ�ατοδικείο της lης Με�α�χίας του Ε.Λ.Α.Σ.

1

ΣΙ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΙ'ΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

398

IV. Η καταγγελία του Στ. Σαράφη και του Γ. Κωστόπουλου από την Πανθεσσαλική Επιτροπή του Ε.Α.Μ.

Π Α Ν Θ ΕΣΣΑΛ Ι Κ Η ΕΠΙΤ.Ρ Ο Π Η ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΙΣ ΦΩΣ Hf-H'I t(fΙΤΛJωΟΝ ΙΙΙ ΔΡι'ιΣίi ΊΏΝ iΊΡΟΔΟ1ΏΝ ΤΟΥ ΛΓΩΝ ΙΖΟί\'JΕΝΟΊ Λ ΑΟV υ,ρ;;φΗ ί<ΩΗΟΠΟVΛΟΥ Σιι Ρ ι\ Ν Π J :(ΑΙ

Σ1�

•Ο Σctpci:pι1ς ci��a rC". λμέ\·cς -:-oil Π '�νκ:ι.λc:u - _ue:ρμή U ιτcι5οχή c' Ολες t'1ς κ«ρc:μrιι ν:ι:ρίtς Τρι:tς χι>..ι;;. δ� ς χωρc9ύ),::)t'ς ν ι �� tά ;{-:-U::ημ� ;ώ \' ::.:\'Octj)\CJ\' -· ' 0 lί:ι:.ισr.:r.οuλος έn{ορκος ί"ΟU . Β.ι\..�1. Φχν!:: p .5ς 0� · '-•ι:ρyάcτη; ;σϋ λεy�c.n·cφ(uu Ν ομ,:pχn-�uyχ�? �Χt'ιρ:ι σ�.; ί\ονσ�ρτσισuμ γι % 6 i κ::ιι:"<: aμ. - D? ο�6;η; χ :ι:\ δ ή μ ι ο ς t.tyc.ι,· ι cι t :7ι ν τσϋ },ι;;: σϋ - Συν-:-up::tχοιχις ctnoκ::: λ Uψf:ι; -. η ; Π::.tν6ε:::ι ο:λι κii; 'Ε ι; ι τp οrοι}; Ε. Α. Η. Κ.aΗιyy�Ηομ&ν ι l ; 1όνkaόv τuU; tιu�o.,j; �� ι,ι uχfιν ι iι; '!::λ ,; �u; (1ίί:ιαu Ο�ιaιν ΙΙα\ Άηm οuναν1 ήσm:: ο ι ινΒς; . 4y'v�v ! � _ λ ι o ι ά�J;:��:x�Tol κι:aka ���J.�δ:;���;n;:�a���2; !��m'J :πo �Y b: δ:� �k ;8cfβ;,1;s (tιt ιοΟ ο uv ι αvιιιη ά ο 7.Ο U Σrι δ οuν ιο yμ. .Σσιι(�_yό οuν�δΣαQ� •Ω� cnι.ηοιω ιι δ Σσοάvιη; διά �οίl οιομοο ιια σάφη 11nl \oU η:ιyμαιάοχοu οΟη ο ΗνΙΪΗαfα μ:ιό ιο � λs· r.ή� ι ιοkο, Ια dνιφfοUη U ιιοU α\ι ιο 'Ιι νή1οu. Οί:δΒ:-ιοΗ�U" Kmo ιnnoUιou. n).iιpm; όπnδuι ynωνuρluu vοιιόοιu � . :\bωϋ �ιιQάφη διι οΙ 'l ιa).ol vekήφΟη fj 6νοχλή 0η δ Σό σά ν :r.Oalo o; κnl d:\b ιh Μn ι σο ι.ιι· ιnίι rιοοδόιοu d;ιωμα ι ιrιοίi ιιul ϋ n �ο:J.ΕU ηοον ιήν 6nα'ιD3,DQόν ιη; \ιnό .ιών :;αιοbνςαv 10u 'Ι· Δυ ιιr.fι; ιiΊ; 'ι)vαι, Μ οκιδονlα;- ιtο\ ιa:ι.άι v .δι' α\ιοήν tiιν Όa.taoι5a O�vltox�ίoν ιών δίιu ό.Ιιmμaιι· ι δημιοu ι uϋ ).οοϋ Δ u �ο ιbν_Α.Α!ιβJ• θ:_�ιi κη; σi; 1i}ν •ΕUάδσ σΙ; :ιι DU'IlQYDDiαv μk ιbν .rd� ιc ίΟν, νά � οl n ιωοι'"••• νιοeη' �ou G';ονο ;. '(ιανιάοιην� Τοyμ a ι1οχην. ·ο 1) •Ο auv)o;�xn; Σα cάφη:; ιιn · oao� dφονa: <ι:rtzσ li \ o ω v κ u•l.aη:r.(,llo; δι' ό ιό' • μ uσ ι ιι�d ν ιτ::ι.ιuιw ιη ν� ιi Λ· nm.; 1:-ιlοη;·ιια\ οίιδ5:-τοτ� fινm� μ η ληv τι'ιν .. Ελιόδ':Ι, ν:-τu •ιιy μ · ι.u ·uίι�ί;;ιQισ uα u�ωJ .Jω t!V :.ην G:ω
:��

(Ιtι

.

::���:� tιu

lθ40 aJ.Ioς.

σ6;�χη;

t

� �� :�

ι11���t;;

ιίι�

}.ώδηι

ιό�ό.ο

ιοi,Φt

u

uu

l

δvη ώ; όοιοδlι: t"JO

zη;. Mol

ι.ηιιη ;

��

�

rι

iιU� ·

�

c;ιόφην φ

��

ι/';ν

:.��:������;;::Α'����ό���u :��δ�ω�0ί���:��ιί�:� ��k�μβj;t;�':"Σ�����η�;ά·Ε�� ���*'Ή��;���3: ��I;o:P����f.�;.0�ι�1;ιb���t�;� ��;;�(fri���ωΣ::����1;ν�άd�� δ ν μ ����η:·��:�.���:�rS:�:·�λ:� ��1δnx;u��:{ de�ι·:��u�c�xvii1Gn��� ���a�g�οΥιίο�;α• ��:��::����� �&"'�tν ��;;�ο;ι0�μ��αι��Ι .�� · bνια;

�����

:;;!����er�

οcΟί"δσοι ·εηηvι; d;•tn11D"' tta\ οuνnJ.,'ιιp6ησ.:ι\' οίιδσ1; yνι·ιaισ; nα t(Ηάι ι η; ι ε (Ι��ν δ.n"rtuOη ό/.ι.ί1 μόνον οΙ π nδ "ιO;I_!iifHPcu&bιa ι u.ι· .Qr.ιv tmν (λί:ιιιιιορΟ:ιΟuΛο; ΙΙI.n.) •Ο dνηauνtοyμοιάρχη; "fOOQb; μ& '/3λoluv M ηyoolα\' γ.οιeδικιiοΟη ι�λ&uιη1ω; . tl� , ΟUνaτο ν, · Ε �ι ιιιινιu. δσ; u;ιm·

ιισl

at

σ· v5�ο�1;μ;�

κο! ό;ιαδαl ιοί. ΕΑΜ Uyιαη• οωl, ήμeοον �i; tuύ; οχημα.. ηομοίι; �ou Ε.Λ.Α . �.) ό υν· �αγιι. Σ,ΕΣοόφη; ώιιιιl.όyπο�ν ιt�Ι)ΟΙΙ:ιλι:rηω; υ ι ι ιιi Οσν �ι:

σ

σ

: .!!,U9U θJοοαλ1a ; iν"iίifό� θ, Κι:ι· ι.ί νιοοΊισΌ·� u οιροι ηyσίi

μ α-cικών ffJ� 'llnιιiρou. θfΟΟΟ λlος ttλη. ύnen ιdιιιηιιν εtς '] Uμη(Ιοι. Κσi lιμιο.;: ισ).!αν δ Η. •1φ�Ο';"] ι1ίi'ίi"Uι!. σο� � 1UU Δ.ι_uuη1iιUιι :.λτ'ι�η; u ΑλιιuΟDυlι.ι Ιιi"Jri�W" 1\ιlι. μιιιι ο ιu al; ιιiv nλiιuv .:.:ιιιιlνδυνιιν

Σϊ(ΙόfΡ.!Ιj ώ:

Lό\'Φ τσΟ tl\'1tiQΙOnoHιιuu, ιίιΔ

Π οyιι:ό}.

�ρU ;

ι ΚUο � ιού: ·�· t �i.OV. διU ναδΟ ιιν ι οί.iωιι.ιu. DΙΙΙ!ΙUιιομ� ι:; tou ΕΛΑΣ ιi'); υ:Ι��μ ι•οuιιιοιιιιυύ;• flιιiις \bv unU· ιι{ 'ί ι ιιλu\ UU ϋJο· ΙΓΙV t l ; ;ήν δ ιίι. Ο ιιιι ι ν τu\i Ωuy· ιο:ιiι.ύu : �ιιοιiq;ιι

θaσn�(u;

ιιόν�

3.22..9 ιι.ληνι;

rι, •• ,..a ti'(; ποu �uσlu; �ιιι; Uίι iJ ΙO fι χuuι'ι· γιι.:ιι; ιiΊ; 'Δ!!;'!η\•ιlu; t O ιιι,ιά· o

τ.αιιΙΙιιpυ1.uιιυ;.

Β. Πο nuv ι άινη "ή ΤΙ)ομάQα. ή ιαλοl sl� �ο α cοαιlί:ιeδtt ν; μ{n. nοό; <ι:όν �Νσμοοtιακb�� 4) rαdιιιια ιoil Κι:ιαιι:ι:τοiιιιιv HC\ ή 4kλη :cob; ,σ ν ν ιολοχc ιι�ιi;. ι δ nιοιβdηιον Κονndα:αιοιι� yόv ι1• .EUάyy. (άρι Ο, 59 Hnl �Ο του uQ �6Iou) •ii: Οιααυ\\ο; : •Πα ο..\ ιό; ι\S"Ι • 'Λμφιι ι1ΙJΙ1� ιu: !nιαιηλιι; Rί• 0ι,.; •υL ιι); ι1.p0δνυu; α"νο:ι\�πy:i; χ,ον σvλ).Uβ!ι φgouoo\ τοU I!m :τ�ό .ιiuαιι ιιlιοι ο�;ιιοιιι U!t:i Ο1ΠίΙΟi.ιλοu MDI δ!ν €φ0σοι.ιν ,u,, •u ιt:ι\t�Ιiiιf ιdοιι ,η, ι;v:τη• &t; �ον 01{!ΟΟΙJΙΟ(Ιbν :mν. 'Αμ· �6�;����;�,���·����;��-·�:ιuιι6:'� φό ι ι;ο α ι 6κ 0� ι uuν 10 της noo· φισβ'Ιι4�:::ι ιδ' rιοιgιmt.οuάν αα; �ϊι: �o).oq:ov� .ι.:ι, όι•JΙι\U. "} l•ιiμ."1" r. κ. οιdιιοul•ι;, Άοtrιtδ;·ιf); 'λιtι\ιιι· Gnn;ιal(ln;. :1.) 1�1-ιιι� no.:Jiyνmητn; ή οι.ι ΟιοΙΙΙ ιο•ίi;� ΙΙQΟΟιtΙΙDι\u;•, !J •ιtQιCΙ V"Ι!ί'�ιιιι �ο!ί λιyιισ. vιιο{•ιu VO· ;ιαιιGν .ηικ Τuο;:ιΥΙ\�· ·ι �"" μά•!l"� :::!αg-5\Ι ι μσ. ιά ισϊί Km ����-':η": ••�·;; J.�::o n ωnιιuλuu {ΙDOic ιιJν ν6, λuμ · ΙΙΙΙμμιιglu; nugn�ιιιιAt Δ ,\,.ύ1··· \IUvwvtuι • uιuι;r.ιιιιh:iη Π(}U yα; rιuιgιώιη; Ι{ιμαιdnοιιlα; ....ι .!. ιpυλaιιωιιi JΙ�1QU ΜtΗό τD; _ (Ιιι,lιι•α ιlο ι�ι ρ,' αιΙI-1πJ

Πcιιο��οιλa(οu :�·u�f�·ι���ι:ιd'ι.:b�σ'��,':�;οόu:��

110tt0 11 Uiι;

η

nl�oι��:·:;ο�ο

�ιJyί

399

ΠΑΡΆΡΤΗΜΑ Η ΦΩΝΗ

ΤΟΥ Ε.Α.Μ.

ΟΡΓΑΝΟΝ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΚΗΣ ΕΠΠΡΟΠΗΣ Ε.Α.Μ. ΚΑΡΔΠΣΗΣ ΔΕΥΤΕΡΑ 29 ΜΑΡτΙΟΥ- Έτος lον - Αριθ. φύλλου 17 - Τιμ1j φύλλου δραχ. lΟΟ ΕΘΝΙΚΟΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩτΙΚΟΝ ΜΕΤΩΠΟΝ (Ε.Α.Μ. ) ΠΑΝΘΕΣΣΑΛΙΚΗ ΕΠΠΡΟΠΗ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΙΣ ΦΩΣ ΣτΗΝ ΚΑΤΑΧΘΟΝΙΑ ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΔΟΤΏΝ ΤΟΥ ΑΓΩΝΙΖΟΜΕΝΟΥ ΛΑΟΥ ΣΑΡΑΦΗ ΚΩΣτΟΠΟΥΛΟΥ ΣΑΡΆΝΤΗ ΚΑΙ ΣΙΑ. Ο Σαράφης aπεσταλμένος του Πάγκαλου. -Θερμή υποδοχή σ' όλες τις καραμπιναρίες. Τρεις χιλιάδες χωροφύλακες για το χτύπημα των ανταρτών. - Ο Κωστόπουλος επίορκος του Ε.Α.Μ. Φανερός συνεργάτης του λεγεωναρίου Νομάρχη. - Συγχωροχάρτι στο Κον­ σόρτσιουμ για 6 εκατομ. - Προδότης και δ1jμιος αγωνιστών του λαού. - Συνταρακτικές a­ ποκαλύψεις της Πανθεσσαλικής Επιτροπής Ε.Α.Μ.

Καταγγέλλομεν εις τον λαόν της Θεσσαλίας και όλης της Ελλάδος τις προδοτικάς πρά­ ξεις του συνταγματάρχου Σαράφη και του ταγματάρχου Κωστοπούλου, πλήρως αποδει­ χθείσας και από το κατασχεθέν aρχείον των δύο αξιωματικών. 1) Ο συν/ρχης Σαράφης κατείχεν άδειαν κυκλοφορίας δι' όλην την Ελλάδα, υπογε­ γραμμένην υπό της υπηρεσίας του Τζελόζο, και ταξιδεύσας νομίμως μέχρι Θ εσσαλίας παρουσιάσθη εις την Καραμπιναρίαν Λαρίσης και Τρικκάλων, όπου και του έγινε θερμή υποδοχή εκ μέρους των Ιταλών αξιωματικών. Είναι γνωστόν ότι όχι μόνιμος συνταγμα­ τάρχης, και μάλιστα γνωστός κινηματίας, αλλά ούτε και ο τελευταίος έφεδρος αξιωματι­ κός aνθυπίατρος ή ανθυποφαρμακοποιός επιτυγχάνουν άδειαν ταξειδίου παρά ιταλικής αρχ1jς έστω και διά μετάβασιν από Λαρίσης εις Τρίκκαλα Ίl από Βόλου εις Λάρισαν. Η μεγαλόψυχος άδεια του Τζελόζο εχορηγήθη εις τον κ. Σαράφην διότι ο κ. Σαράφης θα εξυπηρέτει ασφαλώς τα συμφέροντα του κατακτητού. 2) Κατά τους παρελθόντας μήνας ο κ. Σαράφης τέσσερες φορές συνελήφθη υπό των Ιταλών και τέσσερας φοράς απελύθη. Είναι γνωστόν ότι πλείστοι όσοι Έλληνες αξιωμα­ τικοί συνελήφθησαν και ουδείς γνήσιος πατριώτης εξ αυτών απελύθη αλλά μόνον οι προ­ δόται και καταδόται συναδέλφων των (Μπεκιαρόπουλος κλπ.). Ο αντισυνταγματάρχης Κατσαρός με γελοίαν κατηγορίαν κατεδικάσθη τελευταίως εις θάνατον. Εκατοντάδες αξιωματικών της Ηπείρου και της Θεσσαλίας κλπ. απεστάλησαν εις Ιταλίαν ως όμηροι. Και όμως ο κ. Σαράφης αφέθη ελεύθερος και του εχορηγήθη πλήρης ελευθερία κινήσεων και μάλιστα εις την πλέον επικίνδυνον, λόγω του ανταρτοπολέμου διά τους Ιταλούς πε­ ριοχήν της Ελλάδος, την Θ εσσαλίαν. 3) Αφιχθείς εις Τρίκκαλα ο συνταγμ. Σαράφης συνειργάσθη στενώτατα μετά του λε­ γεωναρίου νομάρχου Σαράντη, του προδότου αξιωματικού και δημίου του λαού της Δυ­ τικής Θεσσαλίας. Δυνατόν ο θλιβερός νομάρχης να παριστάνη τον <<μυστικόν πατριώ­ την>> αλλά ουδέποτε θα θεωρήσωμεν τόσον αφελείς του Ιταλούς κατακτητάς διά να παραδεχθώ μεν ότι «εξαπατώνται>> από τον θαυμάσιον όντως πράκτοράν των νομάρχην. 4) Ο συνταγμ. Σαράφης διευκολυνθείς υπό του Σαράντη, ανήλθεν εις τα όρη και συνη­ ντήθη με τον Κωστόπουλον και τους αξιωματικούς του. Και ενώ η συνάντησις αύτη έγινε πασίγνωστος εις τα Τρίκκαλα, ο συνταγμ. Σαράφης δεν συνελήφθη υπό των Ιταλών όταν επέστρεψεν εις Τρίκκαλα. Παρέμεινεν όσον ήθελεν επισήμως εις την πόλιν και ανήλθεν και πάλιν εις την Πίνδον διά να τεθή επικεφαλής όλης της συμμορίας των αντιδραστικών

400

ΣΙΆΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

στοιχείων, τύπου Κωστοπούλου, που αντί να κτυπούν τον κατακτητήν εκτυπούσαν τον υ­ πόδουλον λαόν. 5) Εις την πρώτην συνάντησίν του μετά του Κωστοπούλου και των αξιωματικών της ομάδος του (μεταξύ των οποίων και οπαδοί του Ε.Α.Μ. αγωνισταί, σήμερον εις τους σχη­ ματισμούς του Ε.Λ.Α.Σ.) ο συνταγμ. Σαράφης ωμολόγησεν απροκαλύπτως ότι 1Ίλθεν εις Θεσσαλίαν ως εντολοδόχος του ανισορρόπου στρατηγού Θ. Παγκάλου, με την έγκριση του Τζελόζο, διά να διαλύση τους aνταρτικούς σχηματισμούς του Ε.Λ.Α.Σ. της Θεσσα­ λίας ως «κομμουνιστικούς>>. Προς τον σκοπόν τούτον οι Ιταλοί θα έθεταν εις την διάθεσιν του Παγκάλου-Σαράφη 3.000 Έλληνες χωροφυλάκους. Τίμημα της προδοσίας ταύτης θα ήτο η χορήγησις της Αρχηγίας του κράτους (τύπου Πεταίν και Αντωνέσκου) εις τον Θ. Πάγκαλον και της πρωθυπουργίας εις τον συντ. Σαράφην. Ως <<πατριωτική» δικαιολο­ γίαν ανεφέρθη υπό του Σαράφη ότι οι Ιταλοί υπεσχέθησαν την επαναφοράν της Ανατ. Μακεδονίας και Θράκης εις την Ελλάδα εις περίπτωσιν . . . νίκης του Άξονος. Όσον αφορά τον ταγματάρχην Κωστόπουλον και ωρισμένους στενούς συνεργάτας του η Πανθεσσαλική Επιτροπή του Ε.Α.Μ., καταγγέλει τα εξ1Ίς: 1) Ο ταγμ. Κωστόπουλος εξελθών εις τα όρη ως οπαδός του Ε.Α.Μ. και εξοπλισθείς υπ' αυτού εξηπάτησε το Ε.Α.Μ. στραφείς απροκαλύπτως εναντίον του. Η άτιμος αύτη καταπάτησις των ρητών υποσχέσεών του ως Έλληνος αξιωματικού υπήρξεν η αρχή διά σειράν προδοσιών. 2) Εις τας 27 Ιανουαρίου ωργάνωσε, μετά του ετέρου λιποτάκτου του Ε.Λ.Α.Σ. της Ρούμελης υπαξιωματικού Γκέκα δολοφονικήν απόπειραν εναντίον μελών του Αρχηγείου Ρούμελης του Ε.Λ.Α.Σ. Την απόπειραν ταύτην επρόδωσε ο οπαδός του Κωστοπούλου, Β. Παπαντώνης ή Τρομάρας δραπετεύσας μετά τινων ανδρών εκ της ομάδος Κωστοπούλου εις το Αρχηγείον Ρούμελης. Εις το Αρχηγείον Κωστοπούλου κατεσχέθησαν δύο aυτόγρα­ φοι επιστολαί του Β. Παπαντώνη ή Τρομάρα, η μία προς τον <<Νομαρχιακόν» και η άλλη προς τον υπολοχαγόν κ. Ευάγγ. Παπαβασιλείου ( αριθ. 39 και 40 του αρχείου). Αμφοτέρας τας επιστολάς είχον συλλάβει φρουροί του Κωστοπούλου και δεν έφθασαν εις τον προορι­ σμόν των. Αμφότεραι εκθέτουν τα της προπαρασκευ1Ίς της δολοφονικής αποπείρας. 3) Είναι πασίγνωστος η συνεργασία του λεγεωναρίου νομάρχου Σαράντη μετά του Κωστοπούλου χωρίς καν να λαμβάνωνται στοιχειώδη προφυλακτικά μέτρα κατά τας συ­ ναντήσεις, αίτινες εγένοντο ανοικτά εις Μουζάκι όπου μετέβαινε επισήμως ο Σαράντης διά του νομαρχιακού αυτοκινήτου. Ουδέποτε συνελήφθη ή ενοχλήθη ο Σαράντης υπό των πατρώνων του Ιταλών δι' αυτήν την <<σκανδαλώδη>> συνεργασίαν του με τον <<αρχια­ ντάρτην» Ταγματάρχην. Όπως επίσης και ουδέποτε ηνωχλήθη ο κ. Σαράντης υπό των Ι­ ταλών, διά τον πολύν γνωστόν και εις αυτούς συστηματικόν εφοδιασμόν του Κωστοπού­ λου διά τροφίμων. Επιστολή του Κωστοπούλου προς τον Σαράντην (20 Νοεμβρίου 1942): <<Αγαπητέ μου κ. Σαράντη. Προέκυψαν ωρισμένα ζητήματα τα οποία είναι δύσκολο να λυθούν κατά τον πλέον ευνο'ίκόν τρόπον, χωρίς τη δική σας συνεργασία. Γι' αυτό α­ ντιπροσωπεία αξιωματικών θα σας περιμένει την 12ην ώραν της Κυριακής 22 Νοεμβρίου εις τοποθεσίαν γνωστήν σας. Διατελώ μετ' εξαιρέτου υπολήψεως: Ο Αρχηγός των ανταρ­ τικών Σωμάτων Πίνδου, Γ. Κωστόπουλος». Η συνάντησις έγινε, όπως και πολλαί άλλαι. Εάν δεν συνέφερεν απολύτως τους Ιταλούς δεν θα συνελαμβάνετο ο Σαράντης; Εάν απε­ πειράτο ο Σαράντης να συναντηθή έστω και με ένα αληθινό αντάρτην του Ε.Λ.Α.Σ. δεν θα τον ενέκλειον αμέσως οι Ιταλοί εις το στρατόπεδον; 4) Γράμμα του Κωστοπούλου προς το περιβόητον Κονσόρτσιουμ των Τρικκάλων, α­ πό το οποίον τόσα υπέφερεν ο λαός όλης της Δυτικής Μακεδονίας: <<Παρά τας αβαρίας και τας αφθόνους συναλλαγάς που κάματε μέχρι σήμερον μετά των κατακτητών χάριν

ΠΑΡΆΡΤΗΜΑ

401

της εξυπηρετ1Ίσεως των οικονομικών συμφερόντων σας, δεν δύναμαι να αμφισβητήσω τον πατριωτισμόν σας κλ.π. Διατελώ με εκτίμησιν Γ. Κωστόπουλος, Αρχηγός της Απε­ λευθερωτικής προσπαθείας». Πατριωτισμόν του Ταρλαντζή, του Βιόγλου, του Κεραμά, του Ιλαντζή και όλης της αισχρ1Ίς προδοτικής ληστοσυμμορίας παραδέχεται ο ανάλογος πατριώτης Κωστόπουλος και απαιτεί. .. εξ εκατομμύρια δραχμών διά να τους δώση το συγχωροχάρτι (Αριθ. 4 του αρχείου). 5) Ο Κωστόπουλος συνέλαβε και εκράτησεν δέσμιον τον αγωνιστήν του λαού Τσιρο­ γιάννην, εσκηνοθέτησε μίαν <<λα'ίκήν αποδοκιμασίαν» εις βάρος του Ε.Α.Μ. και δεν απέ­ λυσεν τούτον παρά μόνον όταν εξηγέρθη ο λαός της περιφερείας και απήτησεν βιαίως την απόλυσίν του. 6) Ο Κωστόπουλος παρέδωσε διά καταγγελίας του, μέσω του Σαράντη, προς τους Ιταλούς τον δικηγόρον κ. Λύτραν, τον μόνον όστις ήρχετο εις επαφ1Ίν μαζί του εκ μέρους του Ε.Α.Μ. Η Πανθεσσαλική Επιτροπή του Ε.Α.Μ., διά λόγους ειδικούς, δεν δύναται ακό­ μη να φέρη εις φως και τα υπόλοιπα στοιχεία τα σχετικά με το κύμα των συλλ1Ίψεων και κα­ ταδιώξεων των Τρικκάλων, τα οποία αποδεικνύουν την ενοχήν Κωστοπούλου-Σαράντη. 7) Καθ' όλον το διάστημα της δήθεν aνταρτικής σταδιοδρομίας του Κωστοπούλου ουδέποτε οι Ιταλοί εκινήθησαν εναντίον του και ούτε και ο Κωστόπουλος εναντίον των Ι­ ταλών, πλην της θεατρικής επιδείξεως εις την Καλαμπάκαν. Είναι πασίγνωστον εις την περιφέρειαν Τρικκάλων ότι δεν μετέβαιναν χωρικοί εις την Καραμπιναρίαν διά να κα­ ταγγείλουν ενεργείας των Κωστοπολικών, οι αξιωματικοί της Καραμπιναρίας πληροφο­ ρούμενοι ότι επρόκειτο περί κωστοπολικών ενεργειών ηδιαφόρουν τελείως. Αντιθέτως είναι γνωστή εκ των ανακοινωθέντων του Στρατηγείου Θ εσσαλίας του Ε.Λ.Α.Σ. η ένδο­ ξος και πλ1Ίρης θυσιών δράσις των σχηματισμών του Ε.Λ.Α.Σ. ανατολικής, βορείου και νοτίου Θεσσαλίας εναντίον του κατακτητού και η λυσσώδης κατασταλτική προσπάθεια των Ιταλών και Γερμανών φασιστών εναντίον των. 8) Ο Κωστόπουλος συμβληθείς μετά του Σαράντη και ετέρων αντιδραστικών και α­ διορθώτων οπαδών της δικτατορίας στρατιωτικών παραγόντων ητοίμαζον πυρετωδώς το έδαφος διά μίαν συστηματικ1Ίν εξόντωσιν των γνησίων εθνικών δυνάμεων και παραγόντων ονειροπολούντες τον σχηματισμόν μιας μεραρχίας ήτις <<θα εξεκαθάριζεν παντελώς την Θεσσαλίαν από παντός κομμουνιστικού και εαμικού στοιχείου διά να εκστρατεύση, κατό­ πιν, νικηφόρως κατά της ελληνικής πρωτευούσης όπως εκτελέση το καθήκον της>>. (Λόγος του Κωστοπούλου εις Αργιθέαν). Εννοεί ο καθείς ποίον είναι αυτό το <<καθήκον» των α­ διορθώτων δικτατορίσκων που αφού θα αιματοκύλιον την αγαπημένην μας Θεσσαλίαν θα επιχειρούσαν να αιματοκυλίσουν κατόπιν και όλην την Ελλάδα. Είναι φυσικόν ότι προς τον σκοπόν τούτον οι Ιταλοί και Γερμανοί κατακτηταί όντες άλλωστε πλήρως ήσυχοι ότι δεν έ­ χουν να πάθουν τίποτε από <<αντάρτας» τύπου Κωστοπούλου και Σαράφη άφησαν εις αυ­ τούς απόλυτον ελευθερίαν ενέργειας και τους διευκόλυναν πλ1Ίρως εις το έργον των. Κατόπιν όλων αυτών η Πανθεσσαλική Επιτροπή του Ε.Α.Μ. συγκεντρώνουσα υπευθύ­ νως όλους τους εθνικούς πολιτικούς παράγοντας της Θεσσαλίας και αποτελούσα τον γνή­ σιον εκπρόσωπον του Θεσσαλικού λαού έδωσεν εντολήν εις τους σχηματισμούς του Ε.Λ.Α.Σ. της Δυτικής Μακεδονίας να συλλάβουν και απομακρύνουν εκ της Θεσσαλικής πε­ ριοχής τους Σαράφην-Κωστόπουλον και μερικούς στενούς συνεργάτας των. Καλεί παραλ­ λήλως όλους τους τιμίου ς Έλληνας αξιωματικούς οιασδήποτε πολιτικής αποχρώσεως να συ­ νεργασθούν με τον Ε.Λ.Α.Σ. προς καλυτέραν εξυπηρέτησιν των εθνικών συμφερόντων. 24 Μαρτίου 1943 Η Πανθεσσαλική Επιτροπή του Ε.Α.Μ.

402

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

V.

Πίνακας Δικαστών, Εισαγγελικών λειτουργών και Γραμματέων που έλαβαν μέρος στις δίκες των δωσίλογων ΕΑΣΑΔιτών. ΔΙΚΑΣΊΈΣ

1. Βεργιανίτης Ιωάννης, Εφέτης 2. Λεμπιδάκης Νικόλαος, Εφέτης 3. Καλύβας Ιωάννης, Εφέτης 4. Καμπέρης Θεόδωρος, Εφέτης 5. Πολιουδάκης Εμμανουήλ, Εφέτης 6. Ρομπόκος Χρήστος, Εφέτης 7. Οικονομόπουλος Θρ[ασύβουλος], Εφέτης 8. Τσακωνόπουλος Ευάγγελος, Εφέτης (ο αρχαιότερος) 9. Εγκολφόπουλος Νικόλαος, Πρωτοδίκης 10. Πεφάνης Παναγιώτης, Πλημμελειοδίκης 1 1 . Σωτηρόπουλος Γεώργιος, Πρωτοδίκης 12. Ζερλής Γεώργιος, Πταισματοδίκης ΕΙΣΑΓΓΕΛΙΚΟΙ ΛΕΙτΟΥΡΓΟΙ (ΕΠΙτΡΟΠΟΙ)

1. Παπαδόπουλος Ιωάννης, Αντεπίτροπος 2. Νικόπουλος Σπύρος, Αντεπίτροπος 3. Τζαβέλας Νικόλαος, Αντεπίτροπος 4. Κόλιας Κωνσταντίνος, Αντεπίτροπος ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΣ

1 . Μπατσής Αθανάσιος, Γραμματέας 2. Αλέξανδρος Κομνηνός, Γραμματέας 3. Ζορμπαλάς Γεώργιος, Γραμματέας

ΠΑΡΑΡ'ΓΗΜΑ

403

Πίνακας πρακτικών και αποφάσεων του Ε.Δ.Δ. Λάρισας για ΕΑΣΑΔίτες.

VI.

ΛΑΡΙΣΑ 55 1. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 5, 6, 7/45 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 91, 92/46 . . . . . . 60 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 100, 101/47 . . . . 62 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 1 17, 118, 119/47 . 66 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 250, 251/47 . . . . 70 2. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 83, 84, 84α/46 . . 72 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 129, 130, 131, 132/47 78 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 253, 254/47 . . . . 82 3. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 85, 86/46 . . . . . . 84 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 120, 121, 122/47 . 89 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 45, 46/48 . . . . . . 93 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 83/48 . . . . . . . . . 95 4. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 87, 88/46 . . . . . . 96 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 126, 127, 1 28/47 . 99 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 248, 249/47 . . . . 100 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 43, 44/48 . . . . . . 101 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 81/48 . . . . . . . . . 102 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικ1Ίς δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 82/48 . . . . . . . . . 105 5. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 89, 90/46 . . . . . . 107 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 133, 134, 135, 136/47 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 255, 256/47 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112-113 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 47, 48/48 . . . . . . 114 6. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 165α, 165/46 . . . 1 14 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 104, 105/47 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119-120 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 123, 124, 125/47 . 1 21 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 259, 260/47 . . . . 123 7. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 9, 10/46 . . . . . . . 124 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 165/47 . . . . . . . . 126 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 261, 262/47 . . . . 127 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 101/48 . . . . . . . . 127 8. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 42, 43, 44/45 . . . 130 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 76/46 . . . . . . . . . 136 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 109/48 . . . . . . . . 136 9. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 40/46 . . . . . . . . . 138 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 105/48 . . . . . . . . 138 . . . . . . . . . . . . . . .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

404

10. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 30/45 . . . . . . . . . 140 1 1 . Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 1 95/46 . . . . . . . . 140 12. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 34/45 . . . . . . . . . 141 13. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 1 93/46 . . . . . . . . 143 14. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 309/46 . . . . . 144-146 ΦΑΛΑΝΗ 15. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 73/46 . . . . . . . . . 171 16. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 283/46 . . . . . 172-173 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 51, 52/48 . . . . . . 174 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 86/48 . . . . . 174-175 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 49, 50/48 . . . . . . 176 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 100/48 . . . . . . . . 176 ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ 17. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 26, 27/1945 . . . . 177 18. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 71, 72/46 . . . 182-192 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 50, 5 1/47 . . . . . . 195 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 156/47 . . . . . . . . 196 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 271/47 . . . . . . . . 197 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 25/48 . . . . . . . . . 197 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 53, 54/48 . . 198-199 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 99/48 . . . . . . . . . 200 ΚΑΜΠΟΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

243

ΚΟΙΛΆΔΑ (ΑΜΑΡΛΑΡ) 19. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 61, 62, 63, 64/46 245 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 143, 144/46 . . . . 249 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 267/46 . . . . . . . . 253 ΝΙΚΑΙΑ (ΝΕΜΠΕΓΛΕΡ) 20. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 9, 10/45 . . . . . . . 255 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 255, 256, 257/46 . 257 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 12α, 12/45 . . . . . 262 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 102, 103/47 . . . . 264 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 113/47 . . . . . . . . 267 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 245,246/47 . 267-268 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 163, 164/47 . . . . 269 ΣΊΆΥΡΟΣ (ΔΕΜΕΡΛΙ) 21. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 93, 94/46 . . . . . . 273 22. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 224/46 . . . . . . . . 275

ΠΑΡΑΡ'fΗΜΑ

405

Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 225/46 . . . . . . . . 277 23. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 250α, 250/46 . . . 278 24. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 288α, 288/46 . . . 280 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 137/47 . . . . . . . . 281 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 138, 139/47 282-283 .

.

.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. ΠΟΛΥΝΕΡΙ (ΣΙΜΙΚΛΙ) 25. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 20, 20α/45 . . . . . 284 26. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 119/46 . . . . . 286-287 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 220/46 . . . . . . . . 288 27. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 221, 222, 223/46 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290-292 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 281/46 . . . . 293-295 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 1 05γ, 105δ/47 . . 296 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 310/47 . . . . 298-299 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 31 1/47 . . . . 299-300 ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ (ΜΠΟΥΧΛΑΡ) 28. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 19, 19α, 19β/45 . 301 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 262/46 . . . . . . . . 311 ΝΕΕΣ ΚΑΡΥΕΣ 29. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 178/, 179/46 . . . . 312 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 257, 258/47 . . . . 314 ΑΡΜΕΝΙΟ 30. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 18α, 18/45 . . . . . 316 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 162/47 . . . . . . . . 320 ΔΙΛΟΦΟΣ (ΜΕΓΑΛΟ ΧΑΛΠΣΙ) 31. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 275/47 . . . . . . . . 321 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 105β/47 . . . . . . . 322 ΖΑΠΠΕΙΟ 32. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 247/47 . . . . . . . . 324 ΣΥΚΟΥΡΙΟ 33. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 9α, 9/47 . . . 326-327 Πρακτικά-αποφάσεις σχετικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 202/47 . . . . . . . . 327 ΒΟΛΟΣ 34. Πρακτικά-αποφάσεις αρχικής δίκης Ε.Δ.Δ. Λάρισας με αριθμό 25/46 . . . . . . . . . 342

406

ΣΊΆ ΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

VΠ. Δύ ο ανακο ινώσεις του

Ε.Α.Σ.Α.Δ.

1. Ανακοίνωση προς τον πληθυσμό της υπαίθρου.

ΛΑΡΙΣΑi ΚΟΣ ΤΥΠΟΣ KA8HME!PJNH ΠΡΟ"Ι"ΝΗ ΕΦΗΜΕΡ/Σ ΕΚΔΙΔΟΜ ΕΝΗ ΕΝ ΛΑΡΙΣΗ

ΓΗΟΣJΟΠΟΙΗΣΙΣ

t'!tie-XΙIHAt !lrλt-'?0( Ο t.Fi10�0i'II::OI ri0AEI-10t

�

-

ΥΠ ΕΡ JO ΓΕΡΜΑΙ'41ΚΟΗ ΡΑ1Χ Δlf:Ξ:ΗΧΘΗΣΑΝ �σαι ο.! ·evισχύσοτε �c.ιρl� δ�ο6ολή Α! ΜΕΓΑ λ YJEPAI AEPOMAXI AI ΤΟΥ ΠΟλΕΜΟΥ τ6v δι!:Vtpyouμro:: v oν cρavov Η τι•ΟΜΟΚΡΑfΙΚΗ ΔΡ.t.ΣΙΣ TI!_I •IY��XIKHI» ΑfΡΟΠΟΡΙΑ1 τοu [. Λ.Σ.Λ.Δ. ι�t.f>C\.ΙJ•t:>'! ι· - ι•

ι ι:•. ..\Η"' � �·""

ι; �:s·· ι '-"•·•·•·:ι.��-

t·. �-•ο;- • "' - τ•�..,�·-

ΓΝQΣΤΟΠΟΙΗΣΙΣ

1

'··• · ��, ·;:.:ιό

τη• ,.., f,·ηt:ι �fls Ι(αρl:�

ΜΙΛ ΛΞΙΕΠΑΙΝΟΙ ΠΡΟΙΙlΑθΕΙΑ ΕΚΚΛΙJΣΙΛl Κ ;\1 ΤΟΥ Ι:. Ο. Χ.Λ.

407

ΠΑΡΆΡΤΗΜΑ

2. Ανακοίνωση της εκτέλεσης ΕΑΣΑΔίτη για βιασμό γυναικών στον Αμπελώνα.

ΤΥΠΟΣ λΑΡΙΙΑ·ι·κοΣ �-���;��.:

[Ξ�:.·��Ρ��: �=. �ME�Jr ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΗ ΕΝ ΛAPI J. Ι_i· 11 !IIBRI ΤΟ! !HMfPIKOY IIDNO!

..

,'"-">:' ··""" 'Ή' ' '· .2'

- �:__.:_ l

_ , ,_ ,_

Π ΕΜΠΤΗ 22

___ !,_·

ΙΟΥΝJΟΥ

1944

_ 'o _ ""' _ _ """'" _ _ _

,

NIKII! ΛΕΡΟΠΟ ΡΙΑΣ "Ελληvες7αiΓερμαvοί ΤΟ Ν Ε ΟΝ Λ\ΥΗΙΚΟΝ ΟΠ ΛΟΝ ΤΗΣ I'EPMA ,...-; ;:-,............. ΤΕΡΑΣΙΙΑΙ Γ:ΚΡΗΞΕΙΣ ΚΑΙ !ΠΛΝτΙΛΙΑ Ι ΠΥΡΚΑΙΑΙ ΕΙΣ ΑΙΤΛΙΑΝ

ANAKOINQΣIΣ Τι\ν 16 Ίοι..ινlοu 1944 έξεrελέσομι:ν

έν Γιόν ..οuλ!) δημοσ!Q δι' όηat��:σνισμοο τ όν στραrιωrην tης Όρyοvώcεώς μος Άλεξό­

f.μ,.Σ.Α.Δ. t.. ι;ι εlχεν ύποχρt::ι.ιοιν

nοvλον 't:λεuΜριον διότι ώ:; δ;ιvανοv τσο

νό ίιποσιη­ ριξr;ι ιήν rψήν, οlι!.οrένειον καΙ ηεpιουσΙσν tών 't:ιι.ι.ήνι.ιv ούrο; δχι μόνον Οέν ηpσσε· natlηoε '<�0 όVtοηοιφιδ� εΙ; τός ύnοχρεώ­ οtις rcu αίι rό� όλλΘ ηροέeη εΙ:; Κοζαιι:λόp �lr. μοιχι:.Ιον yυνοι��οώ�, 6ιοσμόν όδι:λφG:ιν Η, ε!ι:; λεηλασlον ιι:οl ό,:ιnοyήν nε· . • 'f:Μ.ηνιeι ριQ.ιgιιών 1Cλιιιώς δέ έξετtλεσε 11.0\ τόν �δρον ΣuνετοιρισμοΟ Γιόννσυλης; μέ οιcο· nόv .,ο τόν ληστείι01). Ά1U,ΙLG.ις tv Κοζaιtλόρ έξεrρόnησaν τfι:; tCιδt.Ιtκι, ό-00 .:.οΙ τ(Κ ί.ψηλι)ς Ά νrιιι:ομμσu· .,ισ ι ιιι:ι'ις όnοστολής των καΙ άλλα μέλη της Όρyο-.ώσεώς μας δπως ό Μολιόρσς Δημ.; ό Υζώ.. ης ις.ων., ό Ιπuρόnοuλσι; Θεόδ., ό 'Αρλψ8ν6ρlιης 'tiλloς. CU•oι μεr(ι rό no· puσrpa;ruψ tων tδροntτευοον καΙ ιφίι­ nτοvτοι φοδοUμενοι τήν οϊιλληψιν ιι:οi tόν ntλι:a.uν tι'jς bιιι.οιοσύνης. Ποραιι.a.ο.σΟμεν τσι)ς πόντος νό nσρό· ·οχοuν fιμlν σrοιχετο διό rfιv ένεσrώσον διομο...ήν καΙ σύλληψlν των. Έν Λσρ!οl) τι] 20 'Jouνlou 1944 'Ο Σrροτιωrιιtός Διοικητής

ΚΩΗΑ! ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΟΣ

408

ΣΊΆΥΡΟΣ ΑΣΊΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

VΙΠ. Ο Παπαναξαγόρας μεριμνά για τους συνεργάτες του ΕΑΣΑΔίτες. 1. Υποδείξεις του Παπαναξαγόρα για αναγνώριση των ΕΑΣΑΔιτών ως αντιστασιακών.

')9.ι_cρ,ΔΜ' .ΡΜ:,.Θ.Λ DL;�A Ν'���()ιι,r «A.'t--"f� Θ,•� τ1ι=νν:J.uΜ l!.ιιιγ= Μ �\ .ιΕI�Ι� \ω'ΙΙ' "ϊ,' ,9� >�•EΙC>Q"4�AΙC/'

·----------

··-------

·· ----·----··

- · - - ------- ----· --

ΠΑΡΑFτΗΜΑ

409

2. Βεβαίωση του Παπαναξαγό�α για εγγ�αφή σε ο�γάνωση για διάσωση Άγγλων.

ΒΕΒΑΙΩΣΙΣ Ό

ύπογεγραμμένος ΑΘ. ΓΕΩΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ η ΠΑΠΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ ό ργανώσας καί

διοικήσας κατό. ηΊν δεύσεως

25

Μαtου 'Ο

περlοδον τfiς

συμμάχων όπλιτών

1941

μέχρις

κατοχής τήν Όργάνωσιν Περισυλλογής κ αl Φυγα­

<<ΦΙΛΙΚΗ

1 . 10. 1 94 1

&. f� .eJ� . o.D o.uθ.tt (� � � .'3)--Cj.iH/f.ι. .. ..

γεννηθείς έν

.

..ιι...).u

ό ργανώσεως ό.π ό

·Ι

···

ΕΤΑΙΡΙΑ ΛΟΡΔΟΣ ΒΥΡΩΝ ΝΕΑΣ ΓΗΣ» ό.πό

δηλοί δ,τι : � τou

. . .Cewe�\k> . .

κ αί τη ς ··········----

····-······--

ι',�τό ετος ............... . .... έτύγχανε μέλος τfi ς ε tρημμένης

.

μέχρις Όκτωβρlου

1 941

δτε

ή

καί i:γώ συνελήφθημεν όπό των tταλικών ί'ιρχίi\ν κατοχής.

διοικοϊ\σα επιτροπή ':1

�-εwfι.}ιΜ� , ι ι ,n � 1 r . Bc.Ω...GI,mι.. �ΙGιj/j O)".Mc ιl..� <.olAJ�J. ι/'tf�_.v_.UλJt.. BkffΘ."Jiω.v.... ().«f&.ι/,ω.C...... Ούτος ήτο μέλος τfiς όργανώσεώς μου προσφέρας δέ όπηρεσlας ι

_

� �

.

ΣΙΆΥΡΟΣ ΑΣΙΈΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

410

3. Βεβαίωση του Παπαναξαγόρα για εγγραφή στο Ε.Α.Σ.Α.Δ. και ένταξη σε ένοπλη ομάδα του. Β Ε Β ΑΙ Ω ΣΙΣ Ό

ύπογεγραμμένος ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΓΕΩΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ fι ΠΑΠΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ

aρχηγός τfjς οργανώσεως ΕΑΣΑΔ Θεσσαλίας ('Εθνικός 'Αγροτικός Σύνδεσμος

:� :

μουνιστικfjς Δράσεως) κατa τήv κατοχήν ή όποια !δρύθη

�

;,

Ο.πελ υθερώσ Ο ..

βεβαι

δ,τι

• /ι(\

\

-- σG-fr-.:.ι...ιΙ'G"'J>"/)· ff.�-σ..-v.cι..r,,c )._. . . .. .

......................................... έκ διετέλεσεν εvοπλος

η

-

'

τοϋ

26-12-1943

Ά ντικομ­

καΙ Ι:δρασε μέχρις

,..Jτ.u.;; lf'7/·\:J-.J . . 1

. .

.. . . ..

�..ι-....o u� i.>ιv . . .���--�\6J,._.. .. .. γεvvηθεlς τό ετος

καί τη ς

άρωγός τ ης ε\ρημμέvης όργανώσεως .

Οuτος κατετάγη έθελοvτικώς έπέδειξε ζijλον καΙ πατριωτισμόν προσφέρας οϋτω πο­ λυτίμους ύπη ρεσ[ας

πρός

..

τόν

� [\-\� 1:\ ---------κ�:t..l:tr.LO'-/:'ι"\ . .--l

έθvικόν

--τ.�

\

ti.">l l.>:it.'o �.,J �"1:.\'tO..'j{l 'tt - 1- 1 '3ιι .ι.j . ">

\ ')

!R �..�

\

(\.< '

Καταταγείς ύπη ρέτει

του συγκροτήματος ΕΑΣΑΔ

'Η διαγωγή αuτο ϋ ύπfj ρξεv . . . .

\' r\ \J_

άγώνα.

υς�-� �:τ.σ;, . . .

!'\ I .._ ,.., -ι..W

("""""' \)'t�l:o<ι rov. \

"

J

εΙς τήv

όμάδα

' .-:-:J(\(' 1οfΙJ.ν' .... . . ι.�ι -�-'-ι;ρt.'). ...

ΠΑΡΆΡΤΗΜΑ ΙΧ. Το

411

ένταλμα σύλληψης του Δη μ. Μαλλιάρα και η τύχη του. 1. Το ένταλμα.

412

ΣΓΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ 2. Διαβιβαστικό του

εντάλματος σύλληψης π�ος το Υπου�γείο Στ�ατιωτικών.

...

--------------�-

·--- ------- -·- - - -- -· - ----

. ------

---· ---

- - · - -- --------

- ·- - - - - -- - - - - �-- - --- ·.·---

413

ΠΑΡΆΡΤΗΜΑ

3. Έγγραφο του Υπουργείου Στρατιωτικών προς την Ανωτέρα Στρατιωτική Διοίκηση Ηπείρου.

Προς την Ανωτ. Στρατ. Δ/σιν Ηπείρου ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ( Δικαστικόν) ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΣτΡΑΠΩΠΚΩΝ ΙΩΆΝΝΙΝΑ ΓΕΝΙΚΉ ΔΙΕΥΘΥΝΣΙΣ Υ.Σ. Δ/ΣΙΣ ΣτΡΑΤ. ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ Αριθμ. Πρωτ. 558566 Λαμβάνω την τιμήν να διαβιβάσω την συνημμένην αλληλογραφίαν διά την εκτέλεσιν του επισυναπτομένου υπ' αριθμ. 2/6-7-45 εντάλματος συλλήψεως Προανακριτού Ειδικού Δικαστηρίου Λαρίσης κατά του Εφ. Ανθ/ρχου Μαλλιάρα Δημητρίου, υπηρετούντος εις Στρατολογικόν Γραφείον Άρτης, και ενέργειαν των δεόντων διά την μεταγωγήν και πα­ ράδοσίν του εις τον Ε ιδικόν Επίτροπον Δικαστηρίου Δοσιλόγων Λαρίσης. ΠΕΡΙΛΗΨΙΣ Ο Ε ιδικός Επίτροπος Λαρίσης δι' υπ' αριθμ. 1028/28-12-45 εγγράφου του διαβιβάζει ένταλμα συλλήψεως κατά Εφ. Ανθ/ρχου Μαλλιάρα Δημητρ. προς εκτέλεσιν. ΚΟΙΝΟΠΟΙΗΣΙΣ Δ/σιν Στρατ. Δ ικαιοσύνης, κ. Ε ιδικόν Επίτροπον Δ ικαστηρίου Λαρίσης.

Αθήναι llη Ιανουαρίου 1946 Εντολή Υπουργού Ο Διευθυντής (τ.Σ.) Υπογραφή

414

ΣΊ'ΑΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

4. Έγγραφο της Στρατιωτικής Διο ίκησης Ηπείρου προς το Φρουραρχείο Άρτας.

ΑΝΩΤΕΡΑ ΣτΑτΙΩΤ. ΔΙΣΙΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΔΙΚΑΣΠΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΡΙΘ. 3075/216 Προς το Φρουραρχείον Άρτης Άρταν Διαβιβάζεται" το συνημμένον ένταλμα συλλψj!εως κατά του παρ' υμίν υπηρετούντος Εφ. Ανθ/ρχου Μαλλιάρα Δημητρίου ίνα οδηγηθή συνοδεία ενώπιον του Ειδικού Επιτρό­ που Δικαστηρίου Λαρίσσης. Συνεννοηθ1Ίτε προς πρόληψιν αποδράσεως μετά της υπηρεσίας του ως και την χορή­ γησιν Φύλλου Πορείας εις συνοδόν Αξιωμ!κόν κατάλληλον. Ιωάννινα τη 9 Φεβρουαρίου 1946 Του Στρατηγού απόντος Ο Επιτελάρχης Χρυσανθακόπουλος Διον. Συν/χης Πυρ/κού Κοινοποίησις - Ανακριτήν Ε ιδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Λαρίσσης. - Δ/σιν Προσωπικού Α.Σ.Δ.Η. Διά την ακρίβειαν Η Δικαστική Υπηρεσία

415

ΠΑΡΆΡΤΗΜΑ

5. Έγγραφο του Φρουραρχείου Άρτας προς τον Ειδικό Επίτροπο Λάρισας.

Αριθμός Πρωτ. 4 Το Φρουραρχείον Άρτης Προς Τον Ειδικόν Επίτροπον Δοσιλόγων Λαρίσσης Λ άρ ι σ σ α ν Έχομεν την τιμήν να πέμψωμεν υμίν την προσηρτημένην αλληλογραφίαν μετά εντάλματος συλλήψεως κατά του Ανθ/τρου Μαλιάρα Δημητρίου και να γνωρίσωμεν ότι ούτος απολυθείς παρά του Στρατολογικού Γραφείου Άρτης εις ο υπηρέτει ανεχώρησεν εντεύθεν. Εν Άρτη τη 5-3-46 (Τ.Σ.) Υπογραφ1Ί Ρ1Ίγας Παπαδόπουλος Αντ/ρχης Πεζικού

ΣfΑΥΡΟΣ ΑΣfΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

416

6. Έγγ�αφο του Γ�αφείου Ειδικής Ασφάλειας Κε�κύ�ας π�ος τον Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών Λά�ισας.

•llι.llO:i'Ji1liOJ: .UJ;I �[; cJ...oJ:: .i'lli i

•

τ � 5ι Δεκ�μβ� ι οu Ι 947 Π Ρ Ο ;; Τ ·.) . .Κ .J

ι

�,;,.ι;;;Ι'Γ.::Jι .:.Α illili .Jiι.J}:JιElvΔ.illQ. • !, Α

ΣΙ� Εν

h

Ρ l �

το ;ω ι •J 3Π Q ι C]ΙJέ-ι :tα ί Ύμi: J

ο χ έο ε L ·φ 6�

�

Α

i;

i' J. Α

.Σ Η Σ

�·.

ύrι ' Ζι ρ cv . 4 3/ΙΟ78/Jοβ

Q !t O

3-ΙΙ-1947 �ΎΥ D<Ι<ι> D'' τiiς Δ ι ο ι Ηήοzως Χιψ J<;>Uλα�
u

v

τ ο τ χ uτε ρ :J I

μα ς;

I

I

KvJ.• • v,l...J .U: .Li,• .J. ,

Kov

I

.;.. JΙΔ..Ρ �:r.ιJι,

I

.(Ί<ετι ι<η" •. δ ;)! · il

ι

c >ιτ ε λ . σω με ν

Άpxw v . .

I

.

ε π ε ι γ σ με ν u •

ιΙ _ AuωLιJϊ'.u. ,,.\:ei..;..::uι.

>ω

δuvοτ ό "

, •ω ι ο τ α με π ρ ο ...

(ι ι 'l r. rIl κήσεως !

ο1ιω ς μ(ίς γ·"ωρ { ο η κ χετ •κwς κaτ όn ι ν της κ u L v οπ ο • ήοεως κα ί

έγγριtφοu

", ι<� τ α γ η

Α � Ο LΚητής � � ,

rεώργ L Ο� Σna�iiς

Παρ α ι<αλοuμε ν ο .

't' Οίί & vω� lρω

Γεωργ ίω cχο­

μaς γ .ιωρ C ο η τ ε σ χε η uiΑ � ε ί

μεν τή .ι τ ι μή , ν& nαρ:ι >.αλέοωμεν οπω�

της Δ ( σεwς Χωρ ( κτj ς

1...

uτ ou

•

Λα ρ

Cσ ο η ς . -

.�σίρα ρχο ς

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Αγγελούλης Αντώνης, Βροντάει ο Όλυμπος, εκδ. <<Γνώσεις>>, Αθήνα χ.χ. 2. Ανδρικόπουλος Γιάννης, Κρίσιμα χρόνια, εκδ. «Διογένης», Αθήνα 1974. 3. Αρσενίου Λάζαρος, Η Θεσσαλία στην Αντίσταση, έκδ. ιδ., 1977. 4. Αποστόλου Λευτέρης, Η παρωδία της δίκης των δωσιλόγων και η aυτοκαταδίκη της δεξιάς, 5 έκδοση, «0 Ρήγας», Αθ1iνα 1945. 6. Βουλγαράκης Δαμιανός, 1.283 ημέρες σκλαβιάς, εκδ. Ψιττακίδη, Λάρισα 1966. 7. Βουλγαράκης Δαμιανός, Αληθι1ιές ιστορίες της Κατοχής, χ. εκδ., Λάρισα 1984. 8. Γενικό Επιτελείο Στρατού, έκδοση Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, Αθήνα 1998. 9. Γρηγοριάδης Φοίβος, Το ωιτάρτικο, εκδ. Καμαρινόπουλου, Αθήνα χ.χ. 10. Δημητρίου Δ.Ν., Το aντάρτικο στα βουνά της Ρούμελης, έκδ. ιδ. Αθήνα 1 965. 11. Δουατζής Γιάννης Κ., Οι Ταγματασφαλίτες, εκδ. Αφών Τολίδη, Αθήνα 1970. 12. Eudes Dominique, Οι καπεταναίοι, εκδ. «Εξάντας», Αθήνα 1970. 13. Ιωαννίδης Γιάννης, Αναμνήσεις, εκδ. «θεμέλιο», Αθήνα 1979. 14. Κολιόπουλος Ιωάννης, Λεηλασία Φρο1ιημάτων, εκδ. «Βάνιας», Θεσσαλονίκη 1997. 15. Κολιού Νίτσα, Ά.γνωστες πτυχές Κατοχής και Αντίστασης 1941 - 1 944, έκδ. ιδ., Βόλος 1985. 16. Mazower Mark, Στην Ελλάδα του Χίτλερ. Η εμπειρία της Κατοχής, εκδ. «Αλεξάν­ δρεια», Αθήνα 1994. 17. Μαργαρίτης Γ., Ιστορία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου, εκδ. «Βιβλιόραμα», Αθήνα 2000. 18. Μουράτογλου Γιάννης, Ά.ντικρυ στο Χρέος, έκδ. ιδ., Αθήνα 1987. 19. Μούστος Νικόλαος, Αναμνήσεις, εκδ. «Μαίανδρος», Θεσσαλονίκη 1996. 20. Μπόκοτας Ρίζος, Ο Τρόμος, εκδ. «Ιστορικά Γράμματα>>, Αθήνα 1987. 21. Παπαγιάννη Βασιλική, Κραυγές της μνι]μης, εκδ. Σοκόλη, Αθήνα 2005. 22. Παπαγιάννης Σταύρος, Τα παιδιά της λύκαινας, εκδ. Σοκόλη, Αθήνα 1998. 23. Πυρομάγλου Κομνηνός, Η εθνική αντίσταση, β' έκδ., εκδ. <<Δωδώνη>>, Αθήνα 1975. 24.Ράλλης Γεώργιος Ι., Κοιτάζοντας πίσω, β' έκδ., «Ερμείας», Αθήνα 1993. 25. Σαράφης Στέφανος, Ο Ε.Λ.Α.Σ. , εκδ. Πα Νέα Βιβλία», Αθήνα 1946. 26. Σεβαστάκης Αλέξης, Καπετάν Μπουκουβάλας, εκδ. «Διογένης», Αθήνα 1978. 27. Σταυρογιαννόπουλος Β., Η ζωή της Κατοχής και τα Τάγματα Ασφαλείας, Αθήνα χ.χ.

ΒΟΗΘΉΜΑΤΑ 1. «Εμπρός», aριθμ. φύλλου 14/20.6.1944. 2. «Κόκκινη Σημαία», aριθμ. φύλλων 8/1 .5.1944, 13/6.7.1944. 3. «Λα"ίκή Φωνή», aριθμ. φύλλου 7/30.4.1944. 4. «Λαρισα·ίκός Τύπος», aριθμ. φύλλων /30.4.1944, 938/15.5.1944, 972/21.6.1944. 5. «Λευτεριά», aριθμ. φύλλου 96/18-6-1944. 6. «0 Ρήγας», aριθμ. φύλλων 16/9.4.1 944, 23/15.5.1944, 24/21.5.1944, 26/30.5.1944, 2817.6.1 944, 31/19.6.1944, 37/4.7.1944, 39/9.7.1944, 43/26.7. 1 944, 46/7.8.1944, 55/19.9.1944.

l ΕΥΡΕΤΉΡΙΟ ΤΟΠΩΝΥΜΙΩΝ

Αβδουλάρ (Νέο Περιβόλι) 84, 318, 339 Άγιος Αχίλλειος 54, 55, 72, 78, 84, 234 Άγιος Γεώργιος (Μπουχλάρ) 71, 75, 76, 84, 86, 89, 115, 301, 303, 305-311, 325 Αθήνα 22, 26, 32, 33, 35, 38, 40, 45, 63, 67, 69, 78, 89, 1 19-121, 130, 133, 147, 148, 150, 161, 182, 189, 195, 204, 205, 212, 213, 217, 218, 224, 236, 248, 268, 286, 288, 329, 332, 334, 335, 337, 338, 342, 347-355, 358, 360-362, 368, 369, 377, 380, 382, 384, 388 Ακροναυπλία 207, 214 Αλατόπετρα 232 Αμαρλάρ (Κοιλάδα) 86, 96, 160, 164, 244254 Αμπελάκια 211, 381 Αμπελώνας 21, 26, 29, 33, 39, 44, 80, 84, 92, 93, 96, 99, 101, 107, 1 13, 1 14, 159, 167-173, 177-213, 215, 218, 222-226, 228, 230-236, 240-242, 257, 258, 261, 262, 269, 271, 272, 393 Άνω Σιατερλί-Δένδρα 196, 277 Ανωχώρι 279 Αργυροπούλι 167, 208, 234, 238 Αρμένιο (Γκερλί) 21, 164, 242, 315 Άρτα 182, 286-288 Αχίλλειο 257 Βερδικούσια 204, 205, 208, 210, 211, 214, 226, 231-233, 236 Βόλος 22, 28, 29, 69, 80, 108, 1 18, 136, 152, 153, 163, 164, 205, 229, 315, 317, 318, 341-363, 368, 377, 381, 391 Β ου λγαρέλι 232 Βρυότοπος 32, 37-39, 51, 167-169, 181, 204-207, 209, 210, 218, 239, 259, 270

Γερμανία 23, 32, 92, 101, 113, 146, 155, 171, 172, 174, 175, 190, 199, 203, 261, 271 , 311-319, 330, 334,335, 354, 365, 377 Γιάννουλη 33, 165, 223, 242, 261, 262, 271, 272 Γόννοι 233 Γρεβενά 353 Δαμάσι 206, 231 Δαμασούλι 231 Δασοχώρι 214, 217, 218 Δελέρια 167, 208 Δίλοφο (Μεγάλο Χαλίτσι) 96, 116, 244246, 252, 254, 257, 262, 266-268, 320, 322 Δοξαρά 126, 150, 151, 158, 273, 274, 284, 286, 294, 295, 301-304, 306, 310, 331, 334, 340 «Δυο Φεγγάρια» 148, 150 Ελασσόνα 43, 211, 381 Ελληνικό (Μπετσιλέρ) 55, 243, 262, 263, 276, 293, 332, 367, 393 Ευύδριο 275, 334 Ζάππειο (Μπακράτσι) 21, 70, 71, 82, 84, 96, 100, 106, 1 12, 114, 116, 139, 140, 196, 243, 244, 255, 256, 267, 322-325, 330-332, 339, 363, 374, 381, 393 Ζάρκο 168, 206 Ήπειρος 26, 27, 38, 40, 81, 93, 101, 1 13, 149, 168, 199, 208, 318, 367, 371, 387, 390 Θεσσαλία 16, 18-20, 22-28, 34, 38, 41, 42, 50, 55, 64, 69, 81, 95, 136, 161-163, 167,

437

ΕΥΡΕΤΉΡΙΑ 1 68, 219, 225, 343, 347, 349-353, 356, 361, 371, 380, 391, 392 Θεσσαλονίκη 29, 167, 219, 363, 377

Καζακλάρ 164, 179-181, 189, 190, 196, 200, 241 , 242 «Καζατζίδικα>> 53, 1 14, 149, 156, 159 Καρατζόλ(ι) 308, 310 Καρδίτσα 18, 21, 23, 25, 28, 51, 55, 72, 80, 95, 104, 106, 144, 163, 164, 277, 278, 329, 338, 348, 353, 354, 356-358, 368, 369, 371, 374-378, 380-388, 393 Καρκατζί 225 Καρυά 179, 189, 225 Καστανιά 25, 27 Κατωχώρι 283 Κέρκυρα 92, 93, 101, 113, 1 14, 174, 176, 199, 207 Κιλκίς 20, 24, 307, 367 Κοζάνη 213 Λάρισα 16, 18, 21, 22, 24, 26-34, 36, 43, 46, 48-50, 53-97, 99-108, 1 1 0-172, 174-177, 179, 181-185, 1 87-191, 194, 1 96, 198200, 204, 206-2 1 1 , 217-219, 221, 225227, 231-234, 238, 241-250, 252-255, 259, 260, 262, 264-267, 269-271 , 277279, 281, 283, 285-288, 290, 293, 294, 296, 298-302, 304, 305, 307, 310-316, 318, 320-324, 326-337, 340-342, 353, 356, 358, 362, 363, 367-369, 374, 381, 393, 400-402 Λιβαδάκι 236, 240 Λουτρό (Φαρσάλων) 75, 158, 159, 272274, 277, 281, 282, 339, 381 Λόφος 275, 284 Μαυρέλι 233, 236 Μαυρόλιθος 32, 44, 205, 212, 239 Μαχαλάς 233 Μεγάλο Μοναστήρι 260, 271 , 320 Μέτσοβο 232, 349 Μόσχα 212 Μουζάκι 279, 296 Μπερκινάο (Πολωνίας) 3 1 8 «Μπζιάκια>> 2 1 8

Μπογιατζί 225, 226 Νέες Καρυές (Χατζημουσταφά) 80, 311315, 331 , 339, 402 Νεζερό 236 Νίκαια (Νεμπεγλέρ) 146, 147, 222, 252, 254-258, 261-266, 268-271 , 313, 321, 332 Ν. Φιλιπούπολη Ξεριάς 205 Όλυμπος 41, 167, 170, 189, 212, 225, 228, 233, 236, 241 Ορμάν-Μαγούλα 32, 168, 225, 257, 263, 268, 292, 336 Ορφανά 1 5 1 , 292, 368 Παλαμάς 21, 55, 257, 366-375, 380, 393 <<Παλλάς>> 80, 92, 157, 302 «Πανθεσσαλικόν>> 148, 259 Πηνειός 3 1 , 32, 54, 155, 157, 1 65, 1 68, 205, 206, 215, 218, 239 Πολυνέρι (Σιμικλί) 276, 277, 279, 283-286, 289-199, 402 Πολωνία 318, 3 1 9 Ρίμινι 205 Ροδιά 206, 210, 212, 231, 233 Σατερλί 279, 295 Σατόμπασι (Μαυρόλιθος) 32, 44, 205, 229, 239 Σουλέτσι 310, 331 , 340, 374 Σοφάδες 23, 28, 164, 165, 284, 363, 368, 369, 372, 374, 380-383, 387 Σοφόμπασι 248 Σταυρός (Δεμερλί) 23, 28, 29, 35, 149, 1 64, 165, 170, 243, 244, 272, 275-284, 286, 288-300, 324, 334, 335, 337, 338, 356, 363, 372, 374 Στεφανοβίκιον 261 , 271 Τατάρ Μαχαλάς 208, 221, 235 Τζίνι-Λόφου 284 Τζίνι (Φαρσάλων) 165, 275, 276, 292

438

Τρίκαλα 18, 21, 34, 133, 145, 163, 165, 194, 356-358, 363, 368, 371, 372, 379, 384, 385, 387, 388, 406 Τύρναβος 26, 30, 32, 37, 39, 40, 43, 54, 132, 159, 167-169, 206-208, 210, 214216, 231, 241

ΣΙΆΥΡΟΣ ΑΣΓΕΡΙΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ 278, 280, 283, 286, 290, 292, 295, 324, 329, 330, 334-337, 341, 342, 363, 374 Φιλίκια (τουρκομουσλL) 304, 308 Φλώρινα 212

Φαλάνη 167, 169, 171-177, 208, 210, 211, 213-216, 218, 223, 230, 231, 233, 234, 239, 241, 259, 393

Χάβρα 138, 260, 270 Χα"ίδάρι 361 Χαλίτσι 147, 164, 245, 253, 255, 256 Χατζόμπασι 109, 283, 292

Φάρσαλα 23, 28, 29, 32, 165, 272, 276,

Ψυχικό (Λάρισας) 310, 334, 374

. , I

Ο Ε.Α..Σ .Α.Δ. (Εθνικός Αγροτικός Σύνδεσμος ΑντιΚομουνιστικής Δράσης) είναι τα Τάγματα Ασφαλείας που εμφανίστηκαν στη Θεσσαλία με το όνομα αυτό για να συγκινήσουν τους Θεσσαλούς αγρότες και να τους προσελκύσουν στις γραμμές του. Ο Ε.Α.Σ.Α.Δ., όπως και τα Τάγματα Ασφαλείας, που συγκροτήθηκαν και έδρασαν σε άλλες περιοχές της χώρας μας, εμφανίστηκε και ιδρύθηκε από Θεσσαλούς aντικομουνιστές, με την προτροπή της Κυβέρνησης Ράλλη και την ενθάρρυνση των Γερμανών κατακτητών, οι οποίοι και εξόπλισαν τους άνδρες του, για να πολεμήσουν και να συντρίψουν τις αντιστασιακές οργανώσεις, σε συνεργασία με τις γερμανικές .δυνάμεις και ιδιαίτερα τα S.S., την Γκεστάπο και τις άλλες υπηρεσίες κατασκοπείας και Ασφαλείας των Γερμανών κατακτητών. Οι ένοπλες ομάδες του Ε.Α.Σ.Α.Δ., συνοδευόμενες πάντοτε από μονάδες των S.S. και με γερμανικά αυτοκίνητα, εμφανίζονταν στα διάφορα χωριά της Θεσ­ σαλίας, τα περικύκλωναν, συνελάμβαναν τους χωρικούς, επέλεγαν τους «κομουνιστές», σκότωναν επιτόπου όποιους είχαν χαρακτηρίσει ως επικίνδυνα στελέχη των αντιστασιακών οργανώσεων, και επιστράτευαν άλλους για να τους εντάξουν στον Ε.Α.Σ.Α.Δ. Αφού λεηλατούσαν τα νοικοκυριά, αποσύρονταν με τους συλληφθέντες και επιστρατευμένους, καθώς και με τα προ"ίόντα λεηλασίας στην έδρα τους. Σε επιδρομή στην κωμόπολη Αμπελώνας, στις 17 Μαtου 1944, σκότωσαν δεκατρείς από τους συλληφθέντες κατοίκους . . .

«[. . .] η σύγχρονη " εθνική " και όχι μόνο συνείδηση ενός νέου ανθρώπου θα πρέπει πρώτα απ' όλα να ακουμπά πάνω στην ιστορική αλήθεια και να βασί­ ζεται σ' αυτήν. Εάν θέλουμε να ξεπεράσουμε κακά βιώματα του παρελθόντος, ο ενδεδειγμένος τρόπος δεν είναι να τα διαγράφουμε, είναι να τα μαθαίνουμε και να διδαpκόμαστε από την ιστορία. [ ...] Να συνεννοηθούμε χωρίς όμως σε καμιά' περίπτωση να διαγράψουμε τα διδάγματα της ιστορίας και χωρίς να εγκα­ ταλείψουμε την ιστορική αλήθεια. Τα διδάγματα της ιστορίας θα πρέπει κάθε φορά να επικαιροποιούνται για να μπορεί η νεότερη γενιά να μην επαναλαμ­ βάνει τα σφάλματα που έκαναν οι προηγούμενες>>. (Απόσπασμα δήλωσης του Υπουργού Παιδείας, κ. Ευριπίδη Στυλιανίδη, εφ. «Η Καθημερινή>>, 27.10.07)