Στρατιωτική Ιστορία Τεύχος 12

ΜΗΝΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

WAGRAM Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ

αετω ν

Ί ä r-

ΤΕΥΧΟ Σ

12 · ΙΟ Υ Λ ΙΟ Σ -Α Υ Γ Ο Υ Σ Τ Ο Σ

1997

· ΔΡΧ. 8 0 0

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ · ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΤΟ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ: Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣΕΛΤΖΟΥΚΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΟΧΕΙΑ ΤΟΥ ΜΑΙΑΝΔΡΟΥ (1211) Η ΜΑΧΗ ΣΤΟΥΣ ΜΥΛΟΥΣ (1825)

WAGRAM Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΑΕΤΩΝ Η ΜΑΧΗ ΣΤΟΥΣ ΜΥΛΟΥΣ Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΟΙ "ΑΓΕΛΕΣ ΤΩΝ ΛΥΚΩΝ" ΚΤΥΠΟΥΝ ΤΗΝ ΚΑΡΑΪΒΙΚΗ Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΤΛΑΝΤΙΚΟ ΤΟ 1942 Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΤΡΑΦΑΛΓΚΑΡ Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣΕΛΤΖΟΥΚΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΟΧΕΙΑ ΤΟΥ ΜΑΙΑΝΔΡΟΥ Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ 'ΡΕΒΑΝΣ" ΤΟΥ ΜΑΝΤΖΙΚΕΡΤ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΥΡΙΟΚΕΦΑΛΟΥ ΟΙ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΕΣ ΤΩΝ ΔΙΑΔΟΧΩΝ ΤΟΥ Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΣΤΗΝ ΑΣΙΑ ΤΟ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΑΚΡΟΠΟΛΗ" ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

ΜΟΝΙΜΕΣ Ο Ναπολέων πάνω σ το αραβικό το υ ά λογο, το ν Εμίρη, ενώ π α ρ ατη ρ εί τη μάχη σ το Wagram, κα τά τη δ εύ τερ η ημέρα (λεπ τομ έρεια από το ν πίνακα του Horace Verriet)

4 76 77 78 79 80 81 82

ΣΤΗΛΕΣ

Ε ΙΔ Η ΣΕ ΙΣ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ; ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Q U IZ ΓΝΩΣΕΩΝ

•ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: ΛΕΩΝΙΔΑΣ Σ. ΜΠΛΑΒΕΡΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε .α / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α.. τ Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. I ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ Υποστράτηγος ε.α. / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΥ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΑΔΑΡΗΣ / ΑΝΤΩΝΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΡΥΚΑΣ / ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ / ΗΛΙΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ / ΚΟΣΜΑΣ ΠΑΠΑΒΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΖΑΦΕΙΡΗΣ ΡΩΣΣΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ I ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΑΡΟΥΦΑΛΗΣ I ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΦΑΙΔΩΝ ΚΟΧΙΛΑΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.Θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 38.21.985 / 38.11.386 · FAX: 38.11.386 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 11 ΤΕΥΧΗ): 8.800 ΔΡΧ. / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 15.000 ΔΡΧ. · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 10.000 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 10.000 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 10.500 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.Θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΜΟΝΤΑΖ: ΑΝΤΩΝΗΣ ΜΠΟΥΜΠΑΛΙΚΗΣ · FILMS: GRAFFITI · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-Ι. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΚΛ. ΚΟΥΚΙΑΣ & ΥΙΟΙ ΟΕ

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ Στιγμιό τυπ ο από τη διαδικασία αποσυναρμολάγησης των πτερύγω ν του εκπαιδευτικού, διπλάνου, αεροσκάφους Tiger Moth στο Μ ουσείο της ΠΑ (φωτ. Μ /ΠΑ)

ΝΕΑ Α Π Ο ΤΟ Μ Ο ΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΠΑ

4

Ιδιαίτερα ευχάριστα είναι τα νέα από το Πολεμικό Μουσείο της ΠΑ και το δραστή­ ριο προσωπικό του. Με εξαιρε­ τικά ταχείς ρυθμούς συνεχίζε­ ται η ανακατασκευή του βομ­ βαρδιστικού αεροσκάφους κά­ θ ετης εφόρμησης τύπου SB2C5 Helldiver, αμερικανικής κατα­ σκευής, του Β' ΠΠ. Σε όλο τον κόσμο διασώζονται πέντε αερο­ σκάφη του τύπου αυτού. Ενα σημείο άξιο αναφοράς είναι ότι τα διαφανή τμήματα της συρό­ μενης καλύπτρας του αεροσκά­ φους κατασκευάζονται εκ νέου στο Μουσείο της ΠΑ, με βάση τα παλαιά τμήματα και με τη συνδρομή των φούρνων του Κρατικού Εργοστάσιου Αερο­ πλάνων (ΚΕΑ). Στο ΚΕΑ βρίσκεται τη στιγ­ μή αυτή και το διπλάνο Tiger Moth. Εκεί, προσωπικό του Εργοστασίου και του Μουσείου εργάζονται από κοινού πάνω στην ξύλινη και στην υφασμάτι­ νη δομή του αεροσκάφους, πραγματοποιώντας μεγάλης κλίμακας εργασίες συντήρη­ σης. Η γνωστή τεχνική σχολή “ Ηφαιστος” πραγματοποίησε ευγενική δωρεά προς το Μουσείο της ΠΑ, ενός σπανιό­ τατου (γερμανικής κατασκευ­ ής) κινητήρα αεροσκάφους του Β' ΠΠ, τύπου BMW 801. Ο κινη­ τήρας αυτός πρόκειται να αποκατασταθεί από ομάδα εθελο­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ντών ιδιωτών τεχνικών, μελών του υπό ίδρυση Συλλόγου Φί­ λων του Μουσείου της ΠΑ. Μία εξαιρετικά ευγενική και άξια μίμησης χειρονομία έγινε από τους αδελφούς Αλέξανδρο και Αγγελο Λαγκαδά, που δώρησαν στο Μουσείο σύγχρονο ε ­ ξοπλισμό πληροφορικής, συνο­ λικής αξίας πάνω από 2.000.000 δρχ. Επίσης τους χώρους του Μουσείου επισκέφθηκαν τα μέ­ λη του Πανελλήνιου Συλλόγου Βετεράνων Αεροπόρων και οι α­ πόφοιτοι της 34ης Σειράς της Σχολής Ικάρων με τις οικογένειές τους. Ολοι εκφράστηκαν με κολακευτικά λόγια για το επιτελούμενο από το Μουσείο έργο και αρκετοί υποσχέθηκαν να το στηρίξουν όσο μπορούν στο δύ­ σκολο έργο του.

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟ ΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟ Ε Π ΕΙΣΟ ΔΙΟ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ Ο αναγνώστης του περιοδι­ κού κ. Ιωάννης Παπαφλωράτος, μακρινός συγγενής του νομάρ­ χη Κερκύρας Π. Ευριπαίου, έθ ε­ σε στη διάθεση του αρθρογράφου μας Ζαφείρη Ρωσσίδη ά­ γνωστα στοιχεία για την κατά­ ληψη της Κέρκυρας από τους Ιταλούς. Μερικά από αυτά ανα­

φέρθηκαν στο σχετικό άρθρο που δημοσιεύτηκε στο τ. 10 της “ ΣΙ” , Με την ευκαιρία αυτή ση­ μειώνουμε ότι στο άρθρο το ό­ νομα του νομάρχη γράφτηκε λανθασμένα. Η σωστή γραφή του είναι η προαναφερθείσα. Η ιταλική ναυτική δύναμη που κτύπησε την Κέρκυρα αποτελείτο από: τέσσερα θωρηκτά dreadnought (“ Καβούρ” , “ Σαν Τζόρτζο", “Τζούλιο Τσέζαρε” , “ Σαν Μάρκο"), το καταδρομικό “ Γουλιέλμο Πέπε” , ένα μικρό καταδρομικό, έξι αντιτορπιλλικά, τέσσερα τορπιλλοβόλα, δύο υποβρύχια, τέσσερα υδροπλά­ να. Κατά την πρώτη επαφή των αρχών της νήσου με τον επικε­ φαλής του αγήματος, Πλοίαρχο Φοσκίνι, ο νομάρχης Πέτρος Ευριπαίος, θέλοντας να κερδί­ σει χρόνο ώστε να έλθ ει σε συνεννόηση με την Επαναστα­ τική Κυβέρνηση στην Αθήνα, προσποιήθηκε ότι δεν γνώριζε ιταλικά. Ζήτησε λοιπόν την πα­ ρουσία διερμηνέα, ώστε η από­ δοση των επιχειρημάτων των δύο πλευρών να είναι ακριβής, προς αποφυγή δημιουργίας λανθασμένων εντυπώσεων. Οντως, εκλήθη ο Ιταλός πρόξε­ νος, ο οποίος και εξετέλεσ ε χρέη διερμηνέα. Εκείνο που ε ί­ ναι σχεδόν άγνωστο και για το οποίο μας πληροφόρησε ο ανα­ γνώστης (και συγγενής του νο­ μάρχη Π. Ευριπαίου) κ. Ιωάννης Παπαφλωράτος, είναι ότι ο νο­ μάρχης Κερκύρας συνελήφθη από τους Ιταλούς και οδηγήθηκε πρώτα στο καταδρομικό

“ Γουλιέλμος Πέπε” και κατόπιν στο “ Καβούρ” . Στη συνέχεια μ ε­ ταφέρθηκε στο “ Σαν Τζόρτζο" όπου φυλακίστηκε οε μια κα­ μπίνα διαστάσεων 2mx2m για μια περίπου ημέρα. Την επομέ­ νη μεταφέρθηκε στο “ Σαν Μάρ­ κο” , όπου εκρατείτο και ο α­ στυνομικός διευθυντής Κερκύ­ ρας Σπύρου, Την 3>| Σεπτεμβρί­ ου ο νομάρχης Ευριπαίος μετα­ φέρθηκε από τους Ιταλούς με το ελληνικό ατμόπλοιο “ Ισμή­ νη” στους Παξούς. Η σθεναρτ στάση που επέδειξε κατά τη διάρκεια των γεγονότων της Κερκύρας έγινε αιτία για να του απονεμηθούν τιμ ητικές διακρί­ σεις από το Ελληνικό Κράτος και, σε συνδυασμό με τα αναμ­ φισβήτητα προσόντα του, λ ει­ τούργησε ως εφαλτήριο για τη μετέπειτα κυβερνητική και πο­ λιτική σταδιοδρομία του.

ΕΝΑ ΙΣΤΟ Ρ ΙΚΟ ΕΠΙΤΕΥΓΜ Α Η Αμερικανίδα αεροπόρος Linda Finch πραγματοποίησε με επιτυχία το γύρο του κόσμου πετώντας με ένα δικινητήριο α­ εροσκάφος, ακολουθώντας πι­ στά το δρομολόγιο μιας άλλης τολμηρής αεροπόρου των χρό­ νων του Μεσοπολέμου, της Amelia Earhart - η οποία όμως δεν είχε καταφέρει να το ολο­ κληρώσει, αφού εξαφανίστηκε μυστηριωδώς κατά το τ ε ­ λευταίο σκέλος του ταξιδιού της. Πάνω από μισό αιώνα αργό­ τερα η Finch πραγματοποίησε το όνειρό της πετώντας ένα αε­ ροσκάφος Electra 10Ε, που δ ιέ­ θ ε τε δύο κινητήρες Wasp της Pratt & Whitney, η οποία ήταν και ο βασικός χορηγός του όλου εγ­ χειρήματος. Η μακρά πτήση προς την περιπέτεια άρχισε στις 17 Μαρτίου 1997 από την Καλιφόρνια των ΗΠΑ και ολο­ κληρώθηκε στο αεροδρόμιο του Oakland, επίσης της Καλιφόρνια, στις 28 Μαϊου. Κατά τη

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ διάρκεια των 73 ημερών του ταξιδιού η Finch επισκέφθηκε πλήθος χωρών, μεταξύ αυτών και την Ελλάδα - προσγειώθη­ κε στο αεροδρόμιο της Αθή­ νας. Χαρακτηριστικό του πα­ γκόσμιου ενδιαφέροντος για τον άθλο της τολμηρής αερο­ πόρου ήταν το γεγονός ότι γράφτηκαν πάνω από 10.000 άρθρα και αναφορές σε περιο­ δικά και εφημερίδες, σε διάφο­ ρα μέρη του κόσμου. Επίσης ε ­ κτενής κάλυψη του γεγονότος έγινε και από διάφορους ρα­ διοτηλεοπτικούς σταθμούς που εκπέμπουν στις ΗΠΑ, αλλά και διεθνώς.

“ ΑΠΛΗ Π Α ΡΕ Ν Ε ΡΓΕ ΙΑ ” ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΩΝ Α Ρ Μ Ε Ν ΙΩ Ν Προσπάθεια παραχάραξης της ιστορίας καταβάλλεται από φιλότουρκους Αμερικα­ νούς βουλευτές και πανεπι­ στημιακούς, που επιχειρούν να μετατρέψουν το πρώτο πραγ­ ματικό Ολοκαύτωμα αυτού του αιώνα, τη σφαγή 1,5 εκατομ­ μυρίου Αρμενίων από τους Τούρκους, σε μία “ απλή παρε­ νέργεια" του Α' Π.Π. Σύμφωνα με δημοσιεύματα της έγκυρης αμερικανικής εφημερίδας "Boston Globe", η κυβέρνηση της Τουρκίας πραγματοποιεί συνεχείς δωρεές προς διάφο­ ρα αμερικανικά πανεπιστήμια, κυρίως αυτά που διατηρούν τμήματα τουρκικών σπουδών, σε μία προσπάθειά της “ να ε ­ ξαγοράσει άφεση αμαρτιών από το σκοτεινό παρελθόν της σφαγής των Αρμενίων” . Αποτέ­ λεσμα της, μέσω χρηματοδο­ τήσεων (και άλλων παροχών σε “ είδ ο ς” ), πολιτικής της Τουρκίας, είναι η εμφάνιση “ ε ­ πιστημονικών” απόψεων από αργυρώνητους -έστω και έμ με­ σα· Αμερικανούς πανεπιστη­ μιακούς και πολιτικούς, που

παρουσιάζουν τη σφαγή των Αρμενίων όχι ως μία εσκεμμένη πράξη ρατσιστικής δίωξης από τουρκικής πλευράς, αλλά ως μία “ απλή παρενέργεια” του καταστροφικού και ανθρωποβόρου Α’ ΠΠ. Μία από τις α­ πόψεις αυτές, του καθηγητή Ιστορίας Τζάστιν Μακ Κάρθυ, η οποία μάλιστα διατυπώθηκε δημόσια, ήταν: “ Δεν πιστεύω ότι η οθωμανική κυβέρνηση επεδίωκε ποτέ τη γενοκτονία των Αρμενίων” . Ολα αυτά υποστηρίζονται ενώ υπάρχουν μη αμφισβητήσιμα τουρκικά κρατικά έγγρα­ φα και αναφορές της εποχής της γενοκτονίας, καθώς και δημοσιογραφικές περιγραφές, που δεν αφήνουν καμία αμφι­ βολία ότι οι τουρκικές αρχές ενήργησαν με βάση ένα οργα­ νωμένο σχέδιο, επιδιώκοντας την εξαφάνιση της αρμενικής μειονότητας από την Τουρκία το 1915. Σύμφωνα με τα στοι­ χεία αυτά, στη νότια και στην ανατολική Τουρκία συγκεντρώ­ θηκαν αρχικά και εσφάγησαν στη συνέχεια -μαζικά- οι άρρενες Αρμένιοι, ενώ τα υπόλοιπα μέλη των οικογενειών τους στάλθηκαν στην έρημο της Συρίας, Στα αφιλόξενα αυτά μέρη τις αρμενικές οικογένει­ ες δεν τις περίμενε καλύτερη τύχη, αφού βιάστηκαν και δολοφονήθηκαν κατά δεκάδες χιλιάδες από Κούρδους ατάκτους και Τούρκους χωροφύ­ λακες. Στην έρημο της Συρίας υπάρχει ακόμα ένα σπήλαιο μέσα στο οποίο οι Τούρκοι έ ­ κλεισαν χιλιάδες Αρμένιους, με αποτέλεσμα να βρουν μαρ­ τυρικό θάνατο από ασφυξία.

Α ΣΦ ΑΛ ΙΣΤΙΚΗ Κ ΑΛΥΨ Η ΓΙΑ ΤΑ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ ΣΥΓΚΕΝ ΤΡΩ ΣΗ Σ Σύμφωνα με στοιχεία που είδαν πρόσφατα το φως της δημοσιότητας μετά από δημο­

ΔΙΟΡΘΩΣΗ Σ το άρβρο του προηγούμενου τεύχους (αρ. 11) για τη μάχη της Χαιρώνειας σημειώθηκαν δύο σφάλματα, για τα οποία ο μόνος που δεν ευθύνεται είναι ο συγγραφέας. Πιο συγκεκριμένα η γενική του “Φωκείς” εγράφη “Φωκαέων”, ενώ το σωστό είναι '‘Φωκέων”, και ο σαυρωτηρ της σάρισσας, που είναι το σωστό, έγινε σταυρωτήρ. Ζητούμε συγγνώμη.

σιογραφική ερευνά του γερμα­ νικού περιοδικού “ Der Spiegel” , κατά τη διάρκεια του Β’ ΠΠ τα γερμανικά στρατόπεδα συγκέ­ ντρωσης ήταν ασφαλισμένα σε γερμανικές ασφαλιστικές ετα ι­ ρίες έναντι διαφόρων κινδύ­ νων, π.χ. πυρκαγιάς. Το περιο­ δικό στο δημοσίευμά του αποκάλυψε ένα συμβόλαιο πυρα­ σφάλειας του 1942 στο οποίο αναφερόταν, ως ασφαλιζόμενη ιδιοκτησία, το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Αουσβιτς. Επίσης αποκαλύφθηκε και ένα άλλο, εσωτερικό έγγραφο της γερμανικής ασφαλιστικής ετα ι­ ρίας Allianz, στο οποίο σημειω­ νόταν ότι η εταιρία δεν έπρεπε να ανησυχεί ιδιαίτερα για τους κινδύνους που κάλυπτε “ διότι τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως βρίσκονται μονίμως υπό την παρακολούθηση φρουρών των Es-Es” . Η έρευνα του περιοδικού που έφερε στο φως αυτά τα νέα συγκλονιστικά στοιχεία, ε ί­ χε ξεκινήσει με αφορμή το γ ε­ γονός ότι η γερμανική ασφαλι­ στική εταιρία Allianz AG, η με­ γαλύτερη της Ευρώπης στο χώρο της, είχε αρνηθεί να τη ­ ρήσει τις υποχρεώσεις της που προέκυπταν από ασφαλιστή­ ρια συμβόλαια τα οποία είχαν συνάψει μαζί της Εβραίοι - θύ ­ ματα του Ολοκαυτώματος. Σύμφωνα με το γερμανικό πε­ ριοδικό, η Allianz είχε υπογρά­ ψει αριθμό ασφαλιστικών συμβολαίων με εταιρίες που α­ νήκαν στα Es-Es, έναντι εκατο­ ντάδων χιλιάδων μάρκων. Η συγκεκριμένη γερμανική ετα ι­ ρία συγκαταλέγεται μεταξύ α­ σφαλιστικών εταιριών όπως η Assicurazioni Generali SpA, η Assurance Generales de France κ.ά., εναντίον των οποίων έ ­ χουν κατατεθεί προσφυγές, που εκδικάζονται στα αμερικα­ νικά δικαστήρια, σχετικά με τη μη τήρηση όρων των συμβο­ λαίων τα οποία είχαν υπογρά­ ψει πριν από το Β' ΠΠ τα μετέπειτα θύματα του Ολοκαυτώ­ ματος. Οπως σημειώνει το “ Der Spiegel", η Allianz συνεργάστη­ κε απόλυτα για τη συγγραφή του άρθρου, παρέχοντας κάθε στοιχείο που της ζητήθηκε, ενώ δεν αμφισβήτησε τα στοι­ χεία που δημοσιεύθηκαν. Το μέλος του ΔΣ της εταιρίας Χέμπερτ Χαουσμάγερ, δήλωσε: “ Κατά τη διάρκεια του Γ' Ράϊχ υπήρξαν ένοχοι, όμως δεν πλουτίσαμε από το Ολοκαύτω­ μα’’,

Το ειδικό τεύχος ΜΕΤΡΗΣΤΕ ΤΗΝ ΕΥΦΥΪΑ ΣΑΣ

διατίθεται από τα γραφεία του περιοδικού, στους αναγνώστες του. Για να το προμηθευτείτε, αρκεί να στείλετε ταχυδρομική επιταγή 600 δρχ. στη διεύθυνση: ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ, Τ.Θ. 3951, 10210 Αθήνα, σημειώνοντας απαραιτήτως στο πίσω μέρος της την ένδειξη "ΓΙΑ ΤΟ ΤΕΥΧΟΣ IQ"

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Ο Γαλλικός Σ τρ α τό ς δ ια σ χίζει τον π οτα μό Δ ο ύ να β η υπό την επ ο π τεία το υ Ν α π ο λέο ντα - Π ίνακας το υ Jo sep h Sw ebach ( 1810).

Η ΜΑΧΗ ΤΟΝ ΑΕΤΩΝ (5-6/7/1809) ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΗΤΤΑ ΤΟΥ ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ASPERN-ESSLING 0 ΝΑΠΟ ΛΕΩΝ ΑΠΟΦΑΣΙΣΕ ΝΑ ΛΥΣΕΙ ΟΡΙΣΤΙΚΑ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΝΤΙΜ ΕΤΩΠΙΖΕ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΥΣ. ΓΙΑ ΤΟ ΣΚΟΠΟ ΑΥΤΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΕ ΜΙΑ ΤΕΡΑΣΤΙΑ ΣΤΡΑΤΙΑ 200 ΠΕΡΙΠΟΥ Χ ΙΛ ΙΑ Δ Ω Ν Α Ν Δ Ρ Ω Ν ΚΑΙ ΕΠΙΤΕΘΗΚΕ ΣΤΟΝ Α Ν Α ΓΕ Ν Ν Η Μ Ε Ν Ο ΑΥΣΤΡΙΑΚΟ ΣΤΡΑΤΟ ΣΤΟ WAGRAM. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Το 1809 η Γαλλία του Ν απολέοντα βρισκόταν στον κολοφώνα τη ς δόξας της Ηταν αναμφισβήτητα η πρώτη δύναμη στην ηπειρωτική Ευρώπη, αφού είχε συντρ'ψει το υ ς Αυστριακούς, το υς Ρώσους και το υ ς Πρώσσους, ενώ τα σύνορά τη ς ε κ τε ί­ νονταν άμεσα ή έμμεσα (μέσω δορυφόρων χωρών), από το ν Α τλαντικό ως την Ουκρανία και από τη Βόρεια Θάλασσα ως τη Μ εσόγειο. Το μοναδικό μελανό σημείο βρισκόταν στην Ιβηρική χερσόνησο, όπου σι ή ττες στο Bailen και στο Vimiero ανάγκασαν το ν Ν απολέοντα να εμπ λέξει μεγαλύτερες δυνάμεις στην περιοχή. Σύντομα, πάντως, η Ισπανία θα γινόταν το “ σαράκι” που θα κατέτρω γε τα θ εμ έλ ια του Γαλλικού Α υτοκρατορικού θρόνου. Στην Αυστρία, το ν πιο επίμονο εχθρό τη ς Γαλλίας, η κατάσταση ή τα ν διαφ ορετι­ κή. Η ή ττα του 1805 είχε στοιχίσει πολύ, κυρίως λόγω του τρόπου που συνέβη, αφού ο μισός Αυστριακός στρατός π αραδόθηκε χωρίς να ρ ίξει έναν πυροβολισμό στο U i" και τα υπολείμματά του συνετρίβησαν στο Austerlitz μαζί με το Ρωσικό Στρατό. Οι ταπ εινω τικές α υ τές ή ττε ς είχαν οφελήσει κατά κάποιο τρόπο το υ ς Αυστρια­ κούς, αφού βοήθησαν να αφυπνισθεί η όποια εθνική το υ ς συνείδηση. Σύντομα λοι­ πόν η αυστριακή ηγεσία άρχισε να π ροετοιμάζει τη ν εκδίκησή τη ς κατά τω ν Γάλλων π εριμένοντας παράλληλα τη ν κατάλληλη ευκαιρία. Η εμπλοκή των Γάλλων στην Ισπανία φ ά νηκε ό τι ήτα ν η ευκαιρία που περίμεναν οι Αυστριακοί. Οι π ροετοιμασίες για το ν π όλεμο εντατικοπ οιήθηκαν, ενώ παράλληλα οι Αυστριακοί άρχισαν διπλωματικές επαφές με τη Βρετανία και τη ν Πρωσσία με

Π Α Ν Τ Ε Λ Η Σ Κ Α ΡΥΚ Α Σ

στόχο να αναπτύξουν κοινή δράση κατά τη ς Γαλλίας. Πραγματικά, τόσο οι Βρετανοί, όσο και οι Πρώσσοι, υποσχέθηκαν να βοηθήσουν. Οι μεν Β ρετανοί είχαν σχεδιάσει αποβατική ενέργεια στις ολλανδικές α κτές, οι δε Πρώσσοι υπ οτίθεται ό τι θα κινητοποιούσαν το σύνολο των δυνάμεών το υς για να υποστηρίξουν τη ν αυστριακή επίθεση, στη Βαυαρία. Η βρετανική αποβατική ενέργεια, όμως, οδήγησε σε κατα­ στροφή, κυρίως λόγω τη ς ανεπάρκειας των βρετανικώ ν δυνάμε­ ων, ενώ η Πρωσσία, που εκείνη τη ν περίοδο δ εν δ ιέ θ ε τε ουσια­ στικά στρατό, δ εν προχώρησε στην παραμικρή κίνηση, περιμένοντα ς τη ν εξέλ ιξη των γεγονότων. Ετσι παρά τις υποσχέσεις, η Αυστρία (που είχε ήδη κηρύξει το ν πόλεμο στη Γαλλία), βρισκόταν μόνη απέναντι στον πιο σύγ­ χρονο στρατό τη ς Ευρώπης και στον εξα ίρ ετο διοικητή του.

ΟΙ ΑΝΤΙΠΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ

Ο Α υ το κ ρ ά το ρ α ς Ν απ ολέω ν μ ε τη ν α γα π ημ ένη το υ σ το λ ή , α υ τή των γρ εναδιέρω ν τη ς Φ ρουράς.

Ο Γαλλικός Σ τρατός μ ετά τη ν αναδιοργάνωση του 1808 δεν βρισκόταν στην ίδια καλή κατάσταση όπως το 1805-1807. Οι απώ­ λ ειες τω ν προηγούμενων εκσ τρατειώ ν και η ανάγκη τη ς γρήγορης αναπλήρωσής τους, ιδιαίτερα στο πεζικό, οδήγησαν στην αθρόα κα­ τά τα ξη ανεκπαίδευτω ν ανδρών, οι οποίοι λόγω τη ς κήρυξης του π ολέ­ μου, τη ν άνοιξη του 1809, δ εν είχαν το χρόνο να συμπληρώσουν τη ν ε κ ­ παίδευσή τους. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τη συμμετοχή πολλών συμμαχικών σ τρατευμάτω ν όχι ιδιαίτερα καλής ποιότητας (Σάξωνες-Ιταλοί), είχε σοβαρή επίπτωση στη συνοχή και στο ηθικό του σ τρατεύματος. Η γαλλική στρατιά απ οτελείτο από το Σώμα Στρατού τη ς Φρουράς (δύο μ ε­ ραρχίες πεζικού, μία ιππικού), το II Σώμα Στρατού του Στρατηγού Oudinot (τρεις μεραρχίες πεζικού, μία ταξιαρχία ιππικού, μια πορτογαλική ταξιαρχία), το III σώ­ μα του Στρατάρχη Davout (τέσσερις μεραρχίες πεζικού, τρ εις ιππικού), το IV σώ­ μα του Στρατάρχη Massena (τέσσερις μεραρχίες πεζικού, μία μεραρχία και μία ταξιαρχία ιππικού), το V Σώμα του Στρατηγού Macdonald (δύο μεραρχίες πεζι­ κού), το VI Σώμα του Στρατηγού Grenier (τρεις μεραρχίες πεζικού, μία μεραρχία ιταλικής φρουράς, μια μεραρχία ιππικού), το IX Σώμα του Στρατάρχη Bernadotte (μία γαλλο-σαξωνική μεραρχία πεζικού, δύο μ ικτές σαξω νικές μεραρχίες), το XI Σώμα του Στρατηγού Marmont (δύο μεραρχίες πεζικού), το εφ εδρικό Σώμα Ιππι­ κού (τρεις μεραρχίες θωρακοφόρων), τη ν α νεξά ρτητη βαυαρική μεραρχία του

Οι α ντίπ αλοι σ τη μάχη το υ W agram (από α ρ ισ τερ ά προς τα δ εξ ιά ): Γάλλος κ αρ αμ π ινιέρ ος το υ Β α ρ έο ς Ιππικού, Εφιππος κυνηγός τη ς Α υ το κ ρ α το ρ ικ ή ς Φ ρ ουράς, Γάλλος α νώ τα το ς α ξιω μ α τικ ό ς , Γάλλος τυ φ εκ ιο φ ό ρ ο ς το υ ελ α φ ρ ο ύ π εζικού, Γάλλος δρ αγώ νος το υ σ υ ν τά γ μ α το ς τω ν δραγώ νω ν τη ς α υ το κ ρ ά τε ιρ α ς , Α υ σ τρ ια κ ό ς α νώ τα το ς α ξιω μ α τικ ό ς , Ο ύ γγ ρ ο ς τυ φ εκ ιο φ ό ρ ο ς του Α υ σ τρ ια κο ύ Σ τρ α το ύ , Α υ σ τρ ια κό ς γρ εν α δ ιέρ ο ς “ γ ε ρ μ α ν ικ ο ύ ” σ υ ν τά γ μ α το ς π εζικ ο ύ , Α υ σ τρ ια κό ς ουλάνος (λο γχο φ ό ρ ο ς ιππέας). ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Υποστράτηγου Wrede (αποσπασμένη από το VII Σώμα) και τη μεραρχία φρουράς του Δού­ ναβη, του Στρατηγού Reynier. Ο Αυστριακός Στρατός, α ντίθ ετα με το υς Γάλλους, είχε υψ ηλότερο ηθικό, τόσο λόγω του ότι αγωνιζόταν για τη ν προάσπι­ ση του πάτριου εδάφους, όσο και λόγω τη ς νίκης του στο Aspern-Essling, όπου κατόρθω σε να νικήσει το Γαλλικό Στρα­ τό με επικεφαλής το ν ίδιο το ν Ναπολέοντα. Εξάλλου, χάρη στις προσπάθειες του Αρχιδούκα Καρόλου, αρχιστράτη­ γου των Αψβουργικών δυνάμεων, ο στρατός από το 1808 είχε αναδιοργανω­ θ εί και επανεκπαιδευτεί, ενώ για πρώτη φορά στην εκσ τρατεία του 1809 ο Αυστριακός Στρατός αναδιοργανώθηκε σε κλιμάκια σώματος στρατού. Την παρα­ μονή τη ς μάχης ο Αρχιδούκας Κάρολος εί­ χε στη διάθεσή του 137.000 άνδρες και 414 πυροβόλα. Η δύναμη αυτή α π οτελείτο από το I Σώμα Στρατού του Στρατηγού Bellegarde (δύο μεραρχίες πεζικού, ένα σύνταγμα ιππι­ κού), το II Σώμα του Στρατηγού Hohenzollern (δύο μεραρχίες πεζικού, μια μικτή ελαφρά ταξιαρχία), το III Σώμα του Στρατηγού Kolowrat (δύο μεραρχίες πεζικού, μία μικτή ταξιαρχία), το IV Σώμα του Στρατηγού Rosenberg (τρεις μεραρχίες πεζικού, ένα σύ­ νταγμα Ουσσάρων), το VI Σώμα του Σ τρ α τη­ γού Klenau (τρεις μεραρχίες πεζικού, δύο συντάγματα ιππικού), το εφ εδρ ικό σώμα του Στρατηγού Liechtenstein (δύο μεραρχίες γρε­ ναδιέρων), μία μεραρχία θω ρακοφόρω ν βα­ ρέων ιππέων, δύο μεραρχίες ελαφρού ιππι­ κού) και τη ν α νεξά ρτητη ελαφρά μεραρχία του Στρατηγού Nordmann (11.500 πεζοί, 2.500 ιππείς).

8

ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΧΗ Στα τέλη Ιουνίου του 1809 το γαλλικό Μηχανικό κατασκεύασε τρ εις γ έφ υ ρ ες στο Δούναβη, από όπου η γαλλική στρατιά δ ιέ­ σχισε το ν ποταμό. Ο Ναπολέων κατόρθω σε να εξαπατήσει το υς Αυστριακούς σχετικά με το σημείο από το οποίο π ρο τίθετο να διασχί­ σει ο στρατός του το Δούναβη. Ετσι μετά από μικρές αψιμαχίες και “χαιρετισ μούς” του πυροβολικού η γαλλική στρατιά πέρασε στη δ εξιά όχθη του Δούναβη και οι Αυστρια­ κοί απ οτραβήχτηκαν στην κύρια τοποθεσία αντίστασης. Η αυστριακή στρατιά έλαβε θ έ ­ σεις στη φύσει οχυρή θέσ η που εκτείν ετα ι από το χωριό Deutsch-Wagram, όπου βρισκό­ ταν το δ εξιό άκρο τη ς παράταξης, ως το χω­ ριό Markgrafneusiedl. Στο μέσο τη ς το π ο θ ε­ σίας βρισκόταν το χωριό Baumersdorf, ενώ ο­ λόκληρη τη ν τοποθεσία διέσχιζε, κατά μέτω ­ πο, ο μικρός ποταμός Russbach, ο οποίος αποτελούσε σοβαρό κώλυμα για τα δεδομένα Ο Α ρ χ ιδ ο ύ κ α ς Κ ά ρ ο λ ο ς, επ ικ εφ α λ ή ς το υ 42ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Π εζικ ο ύ , τρ έπ ει σ ε φ υγή το υ ς α ντιπ ά λο υ ς. Σ ε α υ τή ν ακριβώ ς τη συμπλοκή ο Κ άρ ολος τρ α υ μ α τίσ τη κ ε , όμω ς μ ε το 9 ά ρ ρ ο ς το υ π α ρ α δ ειγ μ ά τισ ε το υ ς ά ν δ ρ ες το υ , που κ α τό ρ 9 ω σ α ν να α π οκρ ούσ ουν το υ ς Γάλλους.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

τη ν κατάληψη του χωριού Markgrafneusiedl στο εχθρικό αριστερό.

Η ΜΑΧΗ

Ο Α ρ χ ιδ ο ύ κ α ς Κ άρ ολος, α δ ελ φ ό ς το υ Α υ το κ ρ ά το ρ α Φ ρ αγκίσ κου τη ς Α υ σ τρ ία ς, α ρ χ ισ τρ ά τη γ ο ς και α να μ ο ρ φ ω τή ς τω ν αψ βουργικώ ν δυνάμεω ν. Υπό τη ν η γ εσ ία το υ ο Α υ σ τρ ια κό ς Σ τρ α τό ς απ έδω σε τό σ ο καλά όσο π ο τέ ά λ λ ο τε , κ ερ δ ίζο ν τα ς την εκ τίμ η σ η και α υτώ ν α κόμ α τω ν εχ&ρών.

τη ς εποχής. Στα νώτα τη ς αυστριακής τοπο­ θεσίας βρισκόταν ένας χαμηλός γήλοφος, ύ­ ψους 10-20 μέτρω ν, γνω στός με το όνομα Wagram. Ν οτιοδυτικά του χωριού DeutschWagram βρισκόταν το χωριό Aderklaa, το ο­ ποίο αποτελούσε το προωθημένο σημείο ά­ μυνας τη ς αυστριακής δ εξιά ς πτέρυγας. Η γαλλική στρατιά τά χθ ηκε η μικυκλικά απέναντι στους Αυστριακούς, με ενισχυμένες τις π τερ υγες και προφανή στοχο τη θραύση τη ς αντίστασης των Αυστριακών στα χωριά Aderklaa και Deutsch-Wagram και τη ν υπερκέραση του αντιπάλου δεξιού, αλλά και

Τη νύχτα τη ς 4ης προς τη ν 5η Ιουλίου 1809 η γαλλική στρατιά, αφού απώθησε τις αυστριακές προω θημένες δυνάμεις του Στρατηγού Nordmann και το Σώμα στρατού του Στρατηγού Klenau βορειο­ δυτικά τη ς κύριας αμυντικής το π ο θε­ σίας, κινήθηκε κατά του εχθρικού ό­ γκου. Στο μ ετα ξύ το εφ εδρ ικό αυστρια­ κό σώμα του Liechtenstein έλαβε θέσ εις στο άκρο δεξιό, έξω από τη ν τοποθεσία αντίστασης. Εκεί σημειώ θηκαν και οι πρώτες σοβαρές συγκρούσεις μεταξύ του αυστριακού και του σαξωνικού ιππι­ κού, όπου τελικά οι περισσότεροι Σάξωνες ανάγκασαν το υ ς λιγό τερ ο υς Αυστριακούς να υποχωρήσουν. Η ώρα ήταν ήδη έ ξι το απόγευμα και ο Αρχιδούκας Κάρολος πίστευε ότι η μάχη επ ρόκειτο να αρχίσει με το πρώτο φως της 6ης Ιουλίου. Ο Ναπολέων όμως είχε διαφορε­ τική γνώμη. Γύρω στις επτά το απόγευμα το γαλλικό πυροβολικό άρχισε ένα καταιγιστικό πυρ κατά του εχθρικού κέντρου και ιδιαίτε­ ρα- κατά του χωριού Baumersdorf, καλύπτο­ ντας τη ν προέλαση των πεζών του σώματος του Oudnot. Στο χωριό αμύνονταν το 8ο Τάγ­ μα Αυστριακών Κυνηγών (Jager) και ένα τάγ­ μα εθελοντώ ν. Πλησιάζοντας οι Γάλλοι πεζοί, δέχθηκαν καταιγιστικά και εξα ιρ ετικά εύσ το­ χα πυρά που ανέκοψαν τη ν προέλασή τους. Παρά τις συνεχείς εφ όδους οι Γάλλοι δεν κα­ τόρθωσαν να ανατρέψ ουν το υς αμυνόμε­ νους. Ετσι ο Oudinot δ ιέτα ξε το υς άνδρες του να πλαγιοκοπήσουν το υς αμυνόμενους Πραγματικά, με το περίφημο 57ο Σύνταγμα (Πεζικού) Γραμμής μπροστά οι Γάλλοι διέσπα­ σαν τη ν αυστριακή άμυνα στον ανατολικό το μέα τη ς π εριμέτρου και κατέλαβαν ορι­ σμένα σπίτια του χωριού. Οι Αυστριακοί ό­ μως, μαχόμενοι με πείσμα, οχυρώ θηκαν πίσω από κάθε τοίχο, πίσω από κάθε δένδρο και α­ ναχαίτισαν και αυτή τη ν προσπάθεια των

Γάλλων να καταλάβουν το φ λεγόμενο χωριό. Στο μετα ξύ ένα άλλο γαλλικό Σύνταγμα, το 10ο του Ελαφρού Πεζικού, στην προσπάθειά του να κτυπήσει το υ ς αμυνόμενους στο χωριό από τα νώτα εισ ήλθε στην κύρια αμυντική τοποθεσία. Ξαφνι­ κά οι Γάλλοι βρέθηκαν μπροστά στις κάννες μιας ολόκληρης ταξια ρ ­ χίας αυστριακού πεζικού (6.000 άνδρες) και πριν προλάβουν να καταλά­ βουν τι συμβαίνει θερίσ τηκαν κυ ρ ιο λεκτι­ κά από τις ομοβροντίες. Σαν να μην έφ τα νε αυτό, ο ίδιος ο Στρατηγός Hohenzollern, διοι­ κητής το υ II Σώματος, τέ θ η κ ε επ ικεφ α­ λής του συντάγματος ελαφρώ ν δραγώνων Vincent και αποτελείω σε το 10ο Ελαφρύ, οι επιζώ ντες του οποίου τράπηκαν σε άτακτη φυγή παρασύροντας και το υς συναδέλφους τους του 57ου Συντάγματος. Ο πα­ νικός το υς σταμάτησε μόνο όταν έφτασαν μπροστά στο αρχηγείο του Ν απολέοντα και στις ξιφ ολόγ­ χες τω ν γρεναδιέρω ν τη ς Αυτοκρατορικής Φρουράς. Παράλληλα με τη ν επίθεση στο κέντρο οι Γάλλοι επ ιτέθηκα ν στο αυστριακό δ εξιό με τέσσ ερις μεραρχίες πεζικού και μία ιππικού. Η γαλλική επίθεση διέσπασε τη ν πρώτη γραμμή των Αυστριακών (47ο Σύνταγμα πεζικού), η οποία οπισθοχώ­ ρησε με αταξία, παρασύροντας και κάποιες μονάδες τη ς δ εύ τερ η ς γραμμής. Την ίδια στιγμή μια γαλλική μεραρχία επ ιτέθ η κε στο χωριό Deutsch-Wagram. Η κατάσταση για το υς Αυστρία κούς ή τα ν κρίσιμη. Τη στιγμή όμως που η κατάρρευση του δ εξιού ήταν ζήτημα χρόνου, επενέβη ο Σ τρ α τη­ γός Bellegarde, διοικητής του I Σώ­ ματος, που ανασυγκρότησε προ­ σωπικά τις υποχωρούσες μονάδες του και α ν τεπ ιτέθ η κε στους Γάλ­ λους, οι οποίοι σταδιακά άρχισαν να παραχωρούν έδαφος. Ομως οι υποχω ρούντες Γάλλοι ενισχύθηκαν από μία ακόμα ταξιαρχία πεζικού, ενώ η μεραρχία ιππικού το υς (Στρατηγός Sahuc) επ ιτέθ η κε κατά του αυστριακού πεζικού και

Ο Σ τρ α τη γ ό ς Heinrich B elleg a rd e, δ ιο ικ η τή ς το υ I Σ ώ μ α το ς Σ τρ α το ύ και υ π εύ θυ ν ο ς για τη ν ά μυνα του D eutsch-W agram . Υπ ήρξε ένας εξ α ιρ ε τικ ά γεννα ίο ς άνδρ ας, που δ εν δ ίσ τα ζ ε να ο δ η γ ε ί προσωπικά το υ ς ά ν δ ρ ες το υ , α δ ια φ ο ρ ώ ν τα ς για το ν κίνδυνο. Ο Σ τρ α τη γ ό ς Freidrich H avier, π ρίγκηπ ας το υ H ohen zollernH echingen. Η τα ν έν α ς α ξιό λ ο γ ο ς και έμ π ειρ ο ς σ τρ α τιω τικ ό ς η γ έ τη ς , που π ο λέμ η σ ε το υ ς Γάλλους σ τη ν Ιτα λ ία το 1797. Σ τη ν ε κ σ τρ α τε ία το υ 1805 ήτα ν ε κ είν ο ς κα ι οι ά νδ ρ ες το υ π ου διέσπ ασαν τον κλοιό κα ι γλίτω σ αν την κ α τα σ τρ ο φ ή σ το Ulm. Σ τ ο W agram ή τα ν δ ιο ικ η τή ς το υ II Σ ώ μ α το ς , το οποίο π ο λέμ η σ ε δύο μ έ ρ ε ς μ ε ηρω ισμό και α π έκ ρ ο υ σ ε ό λ ες τις εχ & ρ ικ ές επ ιβ έσ εις .

Ο Σ τρ α τη γ ό ς K arl K ollow ratK rakow sky, δ ιο ικ η τή ς το υ III Σ ώ μ α το ς . Η κ α θ υ σ τέ ρ η σ ή του να εισ έ λ & ε ι σ τη μάχη σ το ίχ ισ ε σ το υ ς Α υ σ τρ ια κο ύ ς τη νίκη.

σχεδόν το διέσπασε. Εχοντας α ντιληφ θεί τη ν κρισιμότητα τη ς κατάστασης στο δ εξιό του, ο Αρχιδούκας Κά­ ρολος έσπευσε προσωπικά εκ εί και εμψυχώ­ νοντας το υς άνδρες του οδήγησε προσωπι­ κά το 42ο Σύνταγμα πεζικού κατά τω ν Γάλ­ λων, μάλιστα τραυμα τίσ τηκε στον ώμο κατά τη συμπλοκή. Ομως και ο Στρατηγός Hohenzollern, διοικητής του αυστριακού κ έ­ ντρου, έχοντας αποκρούσει (όπως είδαμε) το υ ς Γάλλους, έσπευσε σε βοήθεια του πιεζόμενου I σώματος. Με το υς ελαφ ρούς δραγώνους του Vincent και το υς ουσσάρους του Hessen-Homburg, ο Hohenzollern επ ιτέθ η κε στους Γάλλους ιππείς του Sa hue και ύστερα από άγρια ιππομαχία το υς ανέτρεψ ε. Χωρίς τη ν κάλυψη του ιππικού το υς και υπό την πίεση του αντίπαλου πεζικού, οι Γάλλοι πεζοί τράπηκαν σε φυγή. Μέσα στη σύγχυσή τους μάλιστα, άνοιξαν πυρ κατά δύο σαξωνικών ταγμάτω ν, τους άνδρες των οποίων (λόγω τη ς ο μοιότητα ς των στολών) νόμισαν για Αυστριακούς.Το συμβάν αυτό προκάλεσε α­ κόμα μεγαλύτερη σύγχυση, που σύντομα μετατράπ ηκε σε πανικό. Το γαλλικό πεζικό το έ ­ βαλε κυριολεκτικά στα πόδια και χρειάστηκε και πάλι η επέμβαση τη ς Α υτοκρατορικής Φρουράς για να σταματήσει η άτακτη υποχώ­ ρηση. Ταυτόχρονα με τις επιθέσ εις στο αυστριακό κέντρο και δεξιό, ο Ναπολέων δ ιέ­ τα ξε το ν Bernadotte να καταλάβει, με το σαξωνικό σώμα στρατού, το χωριό DeutschWagram, στο δ εξιό άκρο τη ς αυστριακής πα­ ράταξης. Στο χωριό αμύνονταν το 17ο αυστριακό Σύνταγμα Πεζικού (3 τάγματα) και το 2ο Τάγμα Κυνηγών. Οι Σάξωνες, λόγω τη ς αριθμητικής το υς υπεροχής, ανάγκασαν το υς αμυνόμενους να υποχωρήσουν και κα­ τέλα βαν ένα τμήμα του χωριού. Στην κεντρική πλατεία όμως, στον αυλόγυρο τη ς εκκλησίας, το υς π ερίμενε το 3/17 Τάγμα το οποίο ο τοπικός Αυστριακός διοικη­ τή ς τηρούσ ε ως εφ εδρεία. Από απόσταση μι­ κρότερη των 30 μέτρω ν οι Αυστριακοί άνοι­ ξαν πυρ κατά των Σαξώνων. Με τις πρώ τες ο­ μοβροντίες σχηματίστηκαν μεγάλα κενά στις σαξω νικές γραμμές. Οι Σάξω νες σύντομα άρ­ χισαν να υποχωρούν. Ο Σάξωνας μέραρχος Zezschwitz προσπάθησε να επαναλάβει την επίθεση ενισχύοντας τα πρώτα του κλιμάκια

Q »

Η μάχη το υ Wagram, 1η μ έρ α (5-7-1809). 1

2

3 mi l es

- I — S ---------- ---------------------1

CHARLES (BOTH

1

2

3

4 kilometers

D e u ts c h W a g ra m l

BERNADOTTE EUG0NE MASSENA

Markgrafneusiegl

OUDINOT

NAPOLEON

DAVOUT

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ακόμα ταξιαρχία. Η ταξιαρχία αυτή ό­ μως εισ ερχόμενη στο φ λεγόμενο χωριό έχα­ σε σύντομα τη συνοχή τη ς και το ηθικό τη ς και οι άνδρες τη ς άρχισαν να βάλλουν ενα­ ντίον οποιουδήποτε φορούσε λευκά, σκοτώ­ νοντας έτσι πολλούς συμπατριώτες τους. Οι Αυστριακοί και ειδικά οι κυνηγοί, που ή τα ν ο­ πλισμένοι με τυ φ έκια ραβδω τής κάννης, ο­ χυρω μένοι στα σπίτια του χωριού απέκρουσαν τις συνεχείς εφ όδους, αναγκάζο­ ντας το ν Bernadotte να ρίξει στη μάχη όλες του τις εφ εδ ρ είες, ακόμα και το υ ς επ ίλε­ κτους γρεναδιέρους του σαξωνικού τά γμα ­ το ς των σωματοφυλάκων τη ς φρουράς. Και πάλι όμως οι ενισχύσεις α υ τές έχασαν, ει­ σερχόμενες στο χωριό, τη συνοχή το υς και σε ορισ μένες περιπτώσεις άνοιξαν και πάλι πυρ κατά των συμπατριωτών τους. Αυτό ήταν το τελειω τικό κτύπημα για τις σαξωνικές μονάδες που βρίσκονταν στο χω­ ριό, ο διοικητής των οποίων θεώ ρησε ότι κυκλώ θηκε από το υ ς Αυστριακούς και οδή­ γησε το υς άνδρες του σε άτακτη φυγή έξω από το “χωριό του θ α νά του ” . Ηδη όμως το σαξωνικό σώμα του Bernadotte μπορούσε να θεω ρείτα ι εκτό ς μάχης, έχοντας απώλειες τη ς τά ξη ς του 50%. Στο μετα ξύ και ο Στρατάρχης Davout επι­ τέ θ η κ ε με δύο μεραρχίες πεζικού κατά του αριστερού άκρου των Αυστριακών. Παρενοχλούμενος όμως από το αυστριακό ιππικό (Μεραρχία Nostitz) σταμάτησε τη ν προέλαση. Αλλωστε είχε πια σχεδόν νυχτώσει. Μ όλις έπεσε η νύχτα οι σ τρατιώ τες και των δύο παρατάξεων προσπάθησαν να ξ ε ­

Η κ α τα σ τρ ο φ ή το υ “τε τ ρ α γ ώ ν ο υ ” του M acdo nald. Α μ υνόμ ενοι Α υ σ τρ ια κο ί γρ εν α δ ιέρ ο ι (δ ε ξ ιά ) και Ο ύ γγ ρ ο ι τυ φ εκ ιο φ ό ρ ο ι (α ρ ισ τερ ά ).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

κουραστούν όπως μπορούσαν εν όψει τη ς ε ­ π όμενης κρίσιμης μέρας. Ο Ναπολέων, απ ογοητευμένος από τη ν εξέλ ιξη τη ς μάχης, αποφάσισε να επαναλάβει τη ν προσπάθεια για θραύση των εχθ ρ ι­ κών πτερύγων. Στο αριστερό του τη ν επ ίθε­ ση θα ανελάμβανε το IV Σώμα του Massena, αντικαθιστώ ντας το καταπονημένο Σαξωνι­ κό Σώμα του Bernadotte, ενώ στο δ εξιό του το ισχυρότερο III Σώμα του Davout, το οποίο δ εν είχε δ ει μεγάλη δράση μέχρι τό τε, θ α επ ιτίθ ετο με αντικειμ ενικό σκοπό το χωριό Markgrafneusiedl. Στο αυστριακό σ τρατηγείο ο Αρχιδούκας Κάρολος ήταν εξα ν τλ η μ έν ο ς από το τραύμα του, αλλά και ευχαρισ τημένος από τη ν από­ δοση των ανδρών, οι οποίοι (παρά το ότι ή τα ν λιγότεροι) ά ντεξα ν σε ό λες τις εχθ ρ ι­ κές εφόδους. Ομως η εχθρική αριθμητική υπεροχή προβλημάτιζε τη ν αυστριακή η γε­ σία. Μοναδική λύση ήτα ν η διενέργεια μιας αντεπίθεσ ης κατά του αδύνατου γαλλικού α­ ριστερού, η πλαγιοφυλακή του οποίου (το σώμα του Massena, όπως είδαμε) ανέλαβε ε ­ π ιθετική αποστολή. Για το σκοπό αυτό ο Κά­ ρολος α να διέτα ξε τις μονάδες του, επ εκτείνοντας το δ εξιό του ως τις ό χθ ες του Δούνα­ βη. Στο δ εξιό άκρο τά χθ ηκε το VI Σώμα του Στρατηγού Klenau, με το III Σώμα του Σ τρ α τη­ γού Kolowrat αριστερά του και το εφ εδρικό σώμα του Liechtenstein σε ρόλο συνδέσμου τη ς επ ιθετικής με τη ν αμυντική π τέρυγα που τη ν αποτελούσαν τα I, II και IV Σώματα Στρατού και η α νεξά ρτητη ελαφρά μεραρχία του Nordmann, η οποία έλαβε τώρα θέσ η ως

εφ εδρ εία τη ς αριστερής πτέρυγας. Ο Αρχιδούκας Κάρολος είχε επίσης ειδ ο ­ ποιήσει το ν αδελφό του Αρχιδούκα Ιωάννη, διοικητή τη ς στρατιάς τη ς Ιταλίας, να εγκατα λείψ ει το ιταλικό μέτωπο και να σπεύσει στα νώτα τη ς γαλλικής στρατιάς. Αν έβαιναν όλα ευνοϊκά για το ν Κάρολο, ο Γαλλικός Σ τρα τός θα προσβαλλόταν από τρ εις κα­ τευθ ύνσ εις και θα καταστρεφόταν. Ο Κάρο­ λος επίσης είχε σχεδιάσει μία περιορισμένης έκτασ ης επίθεση κατά του γαλλικού δεξιού, ώστε να διευκολύνει τη ν κύρια επίθεση, αλ­ λά και να υπερφαλαγγίσει (αν αυτό ήταν δυνατό) τη γαλλική παράταξη από αυτή την πλευρά. Στις τέσσ ερις τα ξημερώ ματα τη ς 6ης Ιουλίου 1809 το IV Αυστριακό Σώμα του Rosenberg άρχισε τη ν κίνησή του κατά του γαλλικού δεξιού. Οι Γάλλοι δ εν π ερίμεναν κα­ μιά εχθρική ενέργεια στον το μέα αυτό και αιφνιδιασμένοι άρχισαν να παραχωρούν έδα­ φος μέχρι το χωριό Glinrendorf, όπου οχυρώ­ θηκαν και σταμάτησαν τη ν προέλαση των Αυστριακών, θ ορ υβ η μ ένος από τη ν εξέλ ιξη αυτή ο Ναπολέων έσ τειλε αμέσως δύο με­ ραρχίες θωρακοφόρω ν ως ενίσχυση στον Davout και ετοίμασε τη ν Α υτοκρατορική Φρουρά και το XI εφ εδρ ικό Σώμα του Marmont για να επέμβουν. Την ίδια ώρα ο Αρχιδούκας Κάρολος δια­ πίστωσε με ανησυχία ό τι η επ ιθετική του π τέρυγα δ εν είχε κινηθεί. Ετσι δ ιέτα ξε το IV Σώμα να σταματήσει τη ν επίθεσή του και να απ οτραβηχτεί στις π ροηγούμενές του θ έ ­ σεις. Ομως και ο Ναπολέων, βλέποντας τους

εχθρούς να υποχωρούν απέσυρε τις εφ εδ ρ είες, αφ ήνοντας μόνο μία μεραρχία θωρακοφόρων στον Davout. Στην άλλη πλευρά του με­ τώπου η οπισθοχώρηση τω ν Σαξώνων άφησε αφ ρούρητο το χωριό Aderklaa, το οποίο έσπευσαν να καταλάβουν οι άνδρες του I Σώμα­ το ς του Bellegarde. Αμέσως ο Ναπολέων δ ιέτα ξε το ν Στρατάρχη Massena να ανακαταλάβει το χωριό και το ν Bernadotte να καλύψει το δ εξιό του συναδέλφου του, επ ιτιθέμενος μ ετα ξύ Aderklaa και Deutsch-Wagram. Ο Massena έθ εσ ε σε πρώτο κλιμάκιο τη μεραρχία St Cyr, η οποία φθάνοντας έξω από το χωριό δ έχ θ η κε καταιγιστικά πυρά και υπέστη μεγάλες απώλειες. Παρόλα αυτά οι Γάλλοι πλησίασαν και κατόρθω ­ σαν να απωθήσουν τη ν πρώτη αυστριακή γραμμή. Και πάλι όμως ο Bellegarde αναδιοργάνωσε το υς άνδρες του και α ντεπ ιτέθη κε, τρ έ ­ ποντας για μία ακόμα φορά το υ ς Γάλλους και το υ ς συμμάχους τους σε φυγή, με τη βοήθεια και του ελαφ ρού ιππικού του. Την ίδια ώρα οι γρεναδιέροι του αυστριακού εφ εδρ ικού σώμα­ το ς ενεπλάκησαν στη μάχη, καταδιώ κοντας το υς Γάλλους. Για να α­ ντιμετω πίσει τη ν πίεση των Αυστριακών στο πεζικό του ο Massena ε ­ ξαπέλυσε μία μεραρχία και μία ταξιαρχία ιππικού κατά των Αυστρια­ κών, καταλαμβάνοντας μερικά πυροβόλα. Οι Γάλλοι ιππείς όμως σύ­ ντομα υποχώρησαν, μετά τη ν επέμβαση του Αυστριακού ιππικού του Liechtenstein. Παρά τη ν πρώτη αποτυχία ο Massena εξαπέλυσε και νέα επίθεση κατά του χωριού, κατόρθω σε μάλιστα να κερδίσει πρόσκαιρα το ν έλεγχό του. Γρήγορα όμως οι Αυστριακοί γρενα διέ­ ροι α ντεπ ιτέθη κα ν και ανάγκασαν, ύστερα από άγρια μάχη σώμα με σώμα με τις λόγχες, το υς Γάλλους να υποχωρήσουν. Στο μετα ξύ το αυστριακό VI Σώμα Στρατού του Klenau εξόρμησ ε επ ιτέλους κατά του γαλλικού αριστερού και απώθησε εύκολα τις ελα φ ρές γαλλικές δυνάμεις προκάλυψης του Στρατηγού Boudet, ο οποίος έχασε όλο το πυροβολικό του. Μπροστά στον Klenau βρίσκονταν πλέον τα ακά­ λυπτα νώτα τη ς γαλλικής στρατιάς. Ομως ο Klenau δ εν προχώρησε. Σταμάτησε στις καταληφ θείσ ες θ έσ εις και π ερίμενε τη ν άφιξη του III Σώ ματος του Kollowrat, το οποίο θα το ν σ υνέδεε με τη ν υπόλοιπη αυστριακή παράταξη. Ομως ο Kollowrat αργούσε και ο πολύτιμος χρόνος χάθηκε.

Αρχιδούκας Κάρολος

RO SEN BU RG

Baumersdorf

D AVOLT

Markgr-y'siK'usieil!

'Wagram

κ m φ O U D IN O '

Aderklaa

LeopolilsdorH

EUGENE IM PE R IA I GUARD M ARM OXT S ü ssen h ru n n ·^ / BERNADOTTE

Ναπολέων

Γάλλοι

Ιππικό ■

Πεζικό Πυροβολικό

Αυστριακοί

Ιππικό Πεζικό

Η μάχη το υ W agram (6-7-1809). Η ε ξ έ λ ιξ η τη ς α υ σ τρ ια κ ή ς επ ίθ εσ η ς .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Ί2 ™

Ο Ναπολέων, αντιλαμβανόμενος τη ν κρι­ σ ιμότητα τη ς κατάστασης, ενήργησ ε αστρα­ πιαία. Δ ιέτα ξε το ν Massena να κινηθεί προς τα νότια και να καλύψει το κενό στην παράτα­ ξη απέναντι στον Klenau και το ν Davout να ε ­ π ιτεθ εί αμέσως στο εχθρικό αριστερό. Για να καλύψει τη ν κίνηση του Massena δ ιέτα ξε το εφ εδρ ικό ιππικό του Bessieres να επ ιτεθ εί στο σημείο σύνδεσης του αυστριακού ε φ ε ­ δρικού σώματος και του (επιτέλους εμφ ανι­ ζόμενου) III Σώματος του Kollowrat. Η επίθεση του γαλλικού ιππικού ήταν ιδιαίτερα ασυντόνιστη, με απ οτέλεσμα το βαρύ ιππικό να εμπλακεί σταδιακά κατά του αυστριακού πεζι­ κού, το οποίο με ψυχραιμία σχημάτισε “ μά­ ζ ε ς ” (αντιιππικός σχηματισμός παρόμοιος με το τετράγω νο) και με τα πυρά του διέλυσε το υ ς γαλλικούς σχηματισμούς. Ακόμα και οι μονάδες των εφίππων κυνηγών και των Πο­ λωνών λογχοφόρων τη ς φρουράς που ενεπλάκησαν, δ εν κατάφεραν παρά να αποδεκατισ τούν από τα πυρά τω ν αντιπάλων πεζών. Πάντως, αυτή η επέλαση του γαλλικού ιππικού έδωσε χρόνο στον Massena να κλεί­ σει το κενό στην παράταξη και επ έτρεψ ε το σχηματισμό μετώπου απέναντι στον Kollowrat. Ο τελευ τα ίο ς πλήρωσε πολύ ακρι­ βά τη ν αργοπορία του. Απέναντι του, υπό την κάλυψη τη ς εφόδου του ιππικού, ο Ναπολέ­ ων έ τα ξε 112 πυροβόλα, τα πυρά των οποίων κομμάτιασαν κυριολεκτικά τις προελαύνουσες αυστριακές φάλαγγες. Εχοντας τρ ο ­ μα κτικές απώλειες, ο Kollowrat, αναγκάστηκε να υποχωρήσει εκτό ς ακτίνας βολής πυροβό­ λου, χωρίς ουσιαστικά να έχει καν εμπλακεί στη μάχη. Την ίδια ώρα ο Massena, έχοντας διασχίσει το πεδίο τη ς μάχης, έφθασε μπρο­ στά στον Klenau (που π ερίμενε ακόμα τη ν προέλαση του Kollowrat) και έκλεισ ε το κενό στη γαλλική παράταξη. Η κρίση για το ν Ναπολέο ντα είχε περάσει. Στο μεταξύ ο Davout στο γαλλικό δεξιό είχε αρχίσει τη ν επίθεσή του με έναν καται­ γιστικό βομβαρδισμό πυροβολικού, κατά των εχθρικώ ν θέσ εω ν στο χωριό Markgrafneusiedl. Ο βομβαρδισμός αυτός είχε ως αποτέλεσμα, πέρα από τις σοβαρές απώ­ λ ειες των Αυστριακών, να π ροκληθούν πυρκαγιές σε πολλά κτίρια. Σε λίγο οι φάλαγ­ γ ες του Davout άρχισαν να κινούνται στο ά­ κρο δεξιό. Οι τρ εις γαλλικές μεραρχίες ιππι­ κού του III Σώματος δ εν άργησαν να νική­ σουν το υς πολύ λιγό τερ ο υς Αυστριακούς ιπ­ πείς. Βλέποντας τη ν έκβαση τη ς ιππομαχίας ο Στρατηγός Rosenberg, διοικητής του Αυστριακού IV Σώματος Στρατού, σχημάτισε με μια ενισχυμένη ταξιαρχία πεζικού νέο μ έ­ τωπο, καλύπτοντας το αριστερό του πλευρό. Την ίδια στιγμή οι τέσσ ερις μεραρχίες πεζικού του Davout εξόρμησ αν κατά των αυστριακών θέσεω ν, αλλά σταμάτησαν από τη ν πεισματώδη άμυνα του αυστριακού πεζι­ κού στο χωριό Markgrafneusiedl. Μέσα στο χωριό η κατάσταση ήταν τραγική, αφού η φωτιά είχε εξαπ λω θεί παντού. Οι α μυνόμε­ νοι, κυκλω μένοι από τη φωτιά, καίγονταν ζω­ ντανοί, αλλά δ εν υποχωρούσαν. Με αυτό το ν τρόπο αποκρούστηκε η πρώτη γαλλική έφ ο ­ δος. Αμέσως ακολούθησε και δ εύ τερ η. Κά-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

O H ohen zollern ο δ η γ ε ί το υ ς ά νδ ρ ες το υ σ τη ν α ντεπ ί& εσ η .

Ο Σ τρ α τά ρ χ η ς τη ς Γαλλίας Louis Nichola Davout, ο κ α λ ύ τερ ο ς -χω ρίς α μ φ ιβ ο λ ία υ φ ισ τά μ εν ο ς το υ Ν α π ο λ έο ντα . Μ ε το III Σ ώ μ α το υ σ υ ν έτρ ιψ ε το υ ς Πρώ σσους σ το A uerstadt. Σ το W agram -και πάλι ως δ ιο ικ η τή ς το υ III Σ ώ μ α το ς -έ κ α μ ψ ε τη ν ηρω ική ά μυνα τω ν Α υσ τρ ια κώ ν και ο υ σ ια σ τικ ά κ έρ δ ισ ε τη νίκη.

ποιες γαλλικές μονάδες διέσπασαν τις αυστριακές θέσ εις. Υστερα όμως από άγρια πάλη με τα κοντάκια, τις λόγχες και τα σπα­ θιά, οι Γάλλοι και πάλι υποχώρησαν. Σε λίγο επανέλαβαν τη ν επίθεση. Αυτή τη φορά δύο μεραρχίες το υς επ ιτέθηκαν σε μια αυστρια­ κή ταξιαρχία, τη ν οποία ύστερα από νέα ά­ γρια συμπλοκή τη ν απώθησαν. Ομως οι Γάλ­ λοι δεν είχαν καταλάβει ακόμα ολόκληρο το χωριό. Χρειάστηκαν δύο ακόμα φ ονικές επι­ θ έσ εις ώσπου οι άνδρες του Davout να κα­ τορθώ σουν τελικά να καταλάβουν το ν α ντι­ κειμενικό το υ ς σκοπό. Οι Αυστριακοί προ­ σπάθησαν να αντεπιτεθούν. Δ εν δ ιέθ ετα ν ό­ μως τις απαραίτητες δυνάμεις και έτσι απο­ σύρθηκαν πίσω από το χωριό, αποκρούοντας όμως κάθε προσπάθεια των Γάλλων να προελάσουν περισσότερο - εξοντώ νοντα ς κυριο­ λεκτικά μία μεραρχία Γάλλων Θωρακοφόρων. Βλέποντας τη ν απειλή κατά του αρισ τε­ ρού του ο Κάρολος συγκέντρω σε ό λες τις διαθέσ ιμες δυνάμεις και τις έρ ιξε στην απει­ λούμενη πτέρυγα. Οι ενισχύσεις α υ τές όμως δ εν ήταν α ρ κετές. Οι Αυστριακοί δ ιέθ ετα ν 30 μόλις ίλες ιππικού έναντι τριών μεραρ­ χιών ιππικού των αντιπάλων τους. Φυσιολογι­ κά λοιπόν παραχωρούσαν σταδιακά έδαφος. Ο Ναπολέων από τη ν πλευρά του, βλέποντας τη ν επιτυχία του Davout δ ιέτα ξε γενική επί­ θεση σε όλη τη γραμμή του μετώπου. Ετσι το II Σώμα του Oudinot επ ιτέθ η κε κατά του II Σώ­ ματος του Hohenzollern, ενώ το V Σώμα του

Macdonald (δύο μεραρχίες πεζικού), υπό την κάλυψη 100 περίπου πυροδόλων και των με­ ραρχιών ιππικού τη ς φρουράς και του Στρα­ τηγού Nansouty, ό φ ειλε να επ ιτεθ εί κατά του Αυστριακού Σώματος και των γρεναδιέρων. Δυστυχώς για το υ ς Γάλλους, οι Αυστριακοί πρόλαβαν και έτα ξα ν πρώτοι το πυροβολικό το υς στον εχθρικό άξονα προέλασης, με α­ ποτέλεσμα οι Γάλλοι, πριν καν προλάβουν να τά ξου ν τα πυροβόλα τους, να έχουν χάσει 20 περίπου από αυτά. Ο Στρατηγός Macdonald το π ο θέτη σ ε τις μονάδες με έναν παράξενο τρόπο, σχηματίζοντας ένα τεράσ τιο τετρ ά ­ γωνο απ οτελούμενο από 8.000 περίπου άν­ δρες. Καθώς οι δυνάμεις του Macdonald άρ­ χισαν να κινούνται αργά, δ έχθηκαν τα φονι­ κά πυρά του αυστριακού πεζικού και πυρο­ βολικού. Οι Γάλλοι αποδεκατίστηκαν. Παρά τις επ ανειλημμένες επελάσεις που εκτελο ύσε το ιππικό το υς για να ανακουφίσει τους πεζούς, μέσα σε μία ώρα ο Macdonald είχε χά­ σει 6.500 από το υς 8.000 άνδρες που δ ιέθ ετε. Τα υπολείμματα του V Γαλλικού Σώματος υποχώρησαν άτακτα υπό τη ν κάλυψη του ιπ­ πικού και του πυροβολικού, ενώ ο Ναπολέων ενέπ λ εξε και τις τελ ευ τα ίες του εφ εδ ρ είες για να κλείσ ει το κενό που άφησε η διάλυση του V Σώματος. Στο αριστερό άκρο τους, α ντίθετα , οι Γάλλοι του IV Σώ ματος του Massena απωθού­ σαν σταδιακά το υς Αυστριακούς του Klenau. Με τις δύο π τέρ υγες σε υποχώρηση ο Αρχι­ δούκας Κάρολος κατάλαβε ότι δεν μπορού­ σε να α ν τέ ξει άλλο απέναντι στην εχθρική α­ ριθμητική υπεροχή. Ειδικά στο αριστερό του, κινδύνευε να κυκλω θεί από τις τρ εις με­ ραρχίες ιππικού του Davout και να εξοντω θεί. Το χ ειρ ότερο όμως για το ν Κάρολο ήταν η εί­ δηση ότι ο αδελφός του Ιωάννης και η στρα­ τιά τη ς Ιταλίας δ εν ήταν σε θέση να φτάσουν στο πεδίο τη ς μάχης στο χρόνο που χρειαζό­ ταν. Ετσι ο Κάρολος πήρε τη ν απόφαση να ο­ πισθοχωρήσει σταδιακά, παρά να συνεχίσει τη μάχη ως το τέλο ς διακινδυνεύοντας να χάσει σύνολο των δυνάμεών του. Ο Αυστριακός Σ τρατός άρχισε, με από­ λυτη τά ξη και πειθαρχία, να απαγκιστρώνε­ ται. Σημάδια απειθαρχίας σημειώ θηκαν στο κέντρο, όπου ορισμένοι μαχητές αρνούντο να εγκαταλείψ ουν τις θέσ εις τις οποίες υπε­ ράσπισαν φανατικά για δύο μ έρες. Οι Γάλλοι προσπάθησαν να καταδιώ ξουν το υς αντιπά-

Η μάχη το υ Znaim , μια μάχη οπ ισ θοφ υλα κώ ν που δ ιή ρ κ εσ ε 36 ολ ό κλ η ρ ες ώ ρ ες και διεκόπ η από τη σύναψ η τη ς ανακω χής.

Η μάχη το υ Znaim , μ ια μάχη οπ ισ θοφ υλα κώ ν που δ ιή ρ κ εσ ε 36 ο λ ό κ λ η ρ ες ώ ρες κα ι διεκόπ η από τη σύναψ η τη ς ανακω χής.

λους τους. Μόλις όμως πλησίαζαν τους Αυστριακούς αυτοί σταματούσαν τη ν προς τα πίσω κίνηση, ανέσ τρεφ αν και αντεπ ιτίθεντο. Σε μία από α υ τές τις συμπλοκές οι Γάλλοι έχασαν το ν Στρατηγό Lassalle, διοικητή υεραρχίας ιππικού. Γύρω στις έ ξι το από. ευμα ο Αρχιδούκας Ιωάννης έφ τασ ε στο πε­ δίο τη ς μάχης. Η μάχη όμως είχε τελειώ σ ει <αι η στρατιά τη ς Ιταλίας απ οτραβήχτηκε με τη σειρά της. Στο μεταξύ ο όγκος των αυστριακών δυνάμεων οπισθοχωρούσε στη Βοημία, καταδιω κόμενος από τα γαλλικά IX και IV Σώματα Στρατού, των Στρατηγώ ν Uarmont και Massena αντίστοιχα. Οι Γάλλοι πρόφτασαν τις αυστριακές οπισθοφυλακές στην πόλη Znaim. Εκεί ξέσπασε νέα άγρια ο­ δομαχία που κράτησε 36 ώρες. Τελικά, ενώ η μάχη στο Znaim βρισκόταν σε εξέλ ιξη , ο Κάρολος έσ τειλε το ν Στρατηγό jechtenstein ως πληρεξούσιο στον Ναπολέο.τα. ζητώ ντας τη σύναψη ανακωχής. Πράγ­ ματι, στις 11 Ιουλίου 1809 συμφω νήθηκε η _ αύση του πυρός, που 6ρήκε και το υς δύο α.τιπάλους εξα ντλημ ένου ς. Η μάχη του Wagram, η μεγαλύτερη -μέχρι

τό τε- μάχη που είχε λάβει χώρα στην Ευρώ­ πη, είχε λήξει. Ο Αυστριακός Σ τρατός είχε 23.750 νεκρούς και τραυματίες, 7.500 αιχμα­ λώ τους και 10.000 αγνοουμένους, οι οποίοι όμως στη συντριπτική το υς πλειοψηφία επανενώ θηκαν με τις μονάδες τους. Επίσης οι Αυστριακοί έχασαν 20 (μόλις) πυροβόλα και 10 σημαίες, χαρακτηριστικό τη ς πειθαρχίας με τη ν οποία εκ τελέσ τη κ ε ένας από τους δυσ κολότερους ελιγμούς, αυτός τη ς απαγκί­ στρωσης. Από τη ν πλευρά το υ ς οι Γάλλοι εί­ χαν 28.000 περίπου νεκρούς και τραυματίες, 7.000 αιχμαλώτους και 3.000 αγνοούμενους, οι περισσότεροι από το υς οποίους πρέπει να θεω ρούνται νεκροί. Επίσης έχασαν 21 πυρο­ βόλα και 12 σημαίες. Η ή ττα στο Wagram στοίχισε στον Κάρολο, το ν καλύτερο σ τρατη­ γό που α ν έδ ειξε η Αυστρία από τη ν εποχή του Ευγένιου τη ς Σαβοΐας, τη ν αρχιστρατη­ γία. Ο ίδιος πάντως, πικραμένος, παραιτήθηκε από τις τά ξεις του σ τρα τεύματος και ιδιώτευσ ε ως το θάνατό του το 1847. Στον Ναπολέο ντα η νίκη στο Wagram άφησε μία πολύ πι­ κρή γεύση. Οπως είπε ο ίδιος: “ Η μάχη αυτή δεν είχε απ οτέλεσ μα". Ακόμα και γ ι’ αυτόν

το ν ιδιαίτερα κυνικό μεγάλο στρατηλάτη, η θ έα 50.000 νεκρώ ν και τραυματισμένω ν ανδρών ήτα ν κάτι το συγκλονιστικό. Ιδιαίτερη εντύπωση προκάλεσε στον Ναπολέοντα η α­ π οφασιστικότητα και η μα χητικότητα των Αυστριακών στρατιωτών, που ο ίδιος μέχρι τό τε αποκαλούσε “ σκυλιά". Οταν, μετά τη μάχη, άκουγε κάποιον να μιλά υποτιμητικά για το ν Αυστριακό Στρατό, το ν πλησίαζε και με σοβαρό τόνο του έλεγε: "Κύριε, είναι προ­ φανές ότι δεν ήσαστε στο Wagram” . Με τη μάχη του Wagram έ λ η ξε η εκσ τρατεία του 1809, με το ν Ναπολέοντα πάλι νικητή και το υς Αυστριακούς να έχουν χάσει τη ν καλύ­ τερη ευκαιρία για να το ν ταπεινώσουν.

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Russele F. Weigley: THE AGE OF BATTLES. THE QUEST FOR DECISIVE WARFARE FROM BREITENFELD TO WATERLOO, Indiana University Press, 1991. (2) P. Haythornthwaite, J. Arnold. I. Castle, G. Dempsey, T. Hicks, D. Markham, P. Tsouras. A. Uffindell, D. Chandlez: NAPOLEON. THE FINAL VERDICT, Arms and Armour press, London, 1996. (3) Jeremy Black: EUROPEAN WARFARE 1660-1815. UCL press, London, 1994. (4) G. Rothenberg: NAPOLEON GREAT ADVERSARIES: THE ARCHDUKE CHARLES AND THE AUSTRIAN ARMY, London, 1982. (5)1. Castle: ASPERN AND WAGRAM 1809, Osprey Campaign Series, London. 1994. (6) P. Heath: WAGRAM, Anschlus publishing, London, 1994. (7) P. Haythornthwaite, B. Fosten: AUSTRIAN ARMY OF THE NAPOLEONIC WARS. Osprey-Men at Arms, London, 1993. (8) Otto von Pivka, R. Hook: NAPOLEON’S GERMAN ALLIES. SAXONY, Osprey-Men at Arms, London, 1992.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Ν ΙΚ Ο Σ Γ ΙΑ Ν Ν Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ Ισ το ρ ικ ό ς - Α ρ χαιο λόγος

14

Η ΜΑΧΗ ΣΤΟΥΣ ΜΥΛΟΥΣ (13 ΙΟΥΝΙΟΥ 1825) ΣΤΙΣ 13 ΙΟ ΥΝΙΟ Υ 1825 Η ΟΡΜΗΤΙΚΗ ΠΡΟΕΛΑΣΗ ΤΩΝ ΑΙΓΥΠΤΙΩ Ν ΤΟΥ ΙΜΠΡΑΗΜ ΘΑ ΑΝΑΧΑΙΤΙΣΤΕΙ ΑΝΕΛΠΙΣΤΑ ΣΤΟ Μ ΙΚΡΟ ΧΩΡΙΟ ΜΥΛΟΙ ΤΗΣ ΑΡΓΟ ΛΙΔΑΣ. ΗΤΑΝ Η ΠΡΩΤΗ ΛΑΜ ΠΡΗ Ν ΙΚΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΥΣΤΕΡΑ ΑΠΟ ΣΕΙΡΑ ΗΤΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΡΙΝΕ ΤΗΝ ΤΥΧΗ ΤΟΥ ΝΑΥΠΛΙΟΥ. Η ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ ΟΜ ΩΣ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΕΓΚΕΙΤΑΙ ΣΤΟΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ ΤΟΜΕΑ. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΙΚΗ ΕΡΧΟΤΑΝ ΝΑ ΑΝΤΙΣΤΑΘΜΙΣΕΙ ΤΙΣ ΤΟΣΕΣ ΑΠΟΤΥΧΙΕΣ ΚΑΙ, ΤΟ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΕΡΟ, ΚΛΟ ΝΙΖΕ ΤΗΝ ΠΕΠΟΙΘΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΑΗΤΤΗΤΟ ΤΩΝ ΑΙΓΥΠΤΙΩΝ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

επ έμ β α σ η τω ν Α ιγ υ π τίω ν μ ε α ρ χ η γ ό τ ο ν ικα ν ό και π είσ μ ο να Ιμπ ρ α ή μ , ε π ικ ε φ α λ ή ς σ τρ α το ύ ε κ π α ιδ ε υ μ έ ν ο υ κ α τά τ α ευ ρ ω π α ϊκά π ρ ό τυ π α , έ θ ε σ ε σ τη σ ο β α ρ ό τε ρ η δ ο κ ιμ α σ ία τ η ν Ε λ λ η ν ικ ή Ε π ανάσ τασ η κ α τά τ ο π έμ π το έ τ ο ς τη ς . Η α δ ρ ά ν εια τω ν Ε λλή νω ν, κ α θ ώ ς και η α ν ώ μ α λ η π ο λ ι­ τ ικ ή κ α τά σ τα σ η , θ α ε π ιτ ρ έ ψ ε ι σ το υ ς Α ιγ ύ π τιο υ ς κ α τά τ ο χ ειμ ώ ­ να τ ο υ 1824-1825 να α π ο β ιβ α σ το ύ ν σ τη ν Π ελ ο π ό ν ν η σ ο . Σ ε λιγό τ ε ρ ο από π έ ν τ ε μ ή ν ε ς ο ι Α ιγ ύ π τιο ι θ α κ α τα λ ά β ο υ ν δ ια δ ο χ ικ ά τη Σ φ α κ τη ρ ία , τ ο Π α λ α ιό κ α σ τρ ο κα ι τ ο Ν εό κ α σ τρ ο . Σ τις 20 Μ α ϊο υ σ το Μ α ν ιά κ ι τ η ς Μ εσ σ η νία ς, θ υ σ ια ζ ό τα ν ο Παπ α φ λέσ σ α ς, σ τη ν α π ελ π ισ μ έν η π ρ ο σ π ά θ ειά τ ο υ να σ υ γ κ ρ ο τή σ ε ι τ ις ε χ θ ρ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις . Τ η ν ε π ό μ ε ν η η μ έ ρ α οι Α ιγ ύ π τιο ι π ά τη σ α ν σ τη ν Α ρ κ α δ ία . Σ τις 23 Μ α ϊο υ γ ύ ρ ισ α ν πίσω σ το Ν ε ό κ α σ τρ ο και σ τη Μ ε θ ώ ν η και ύ σ τε ρ α απ ό λ ίγ ε ς η μ έ ρ ε ς , μ ε βάσ η τ ο ίδ ιο ο ρ ­ μ η τή ρ ιο , κ υ ρ ίε υ σ α ν χ ω ρ ίς α ν τίσ τα σ η και π υ ρ π ό λη σ α ν τ η ν Κ α λα ­ μ ά τα και ά λ λ ε ς κ ω μ ο π ό λ ε ις τ η ς Μ εσ σ η νία ς . Σ τις 5-7 Ιο υ ν ίο υ δ ιέ ­ σπασαν τ η ν ά μ υ ν α το υ Κ ο λ ο κ ο τρ ώ ν η σ το β ο υ ν ό τ η ς Τ ραμπ άλας. Ο ν ικ η τ ή ς Ιμπ ρα ή μ , α φ ο ύ κ α τ έ β η κ ε σ το ν κά μ π ο τ ο υ Λ ε ο ν τα ρ ίο υ, κ α τ ε υ θ ύ ν θ η κ ε π ρ ο ς τ η ν Τ ρ ιπ ο λιτσ ά κ α ίγ ο ν τα ς κα ι λ ε η λ α τ ώ ­ ν τ α ς τα χω ριά π ου β ρ ίσ κ ο ν τα ν σ το δ ιά β α το υ . Τα ξ η μ ε ρ ώ μ α τα τ η ς 11ης Ιο υ ν ίο υ ε ισ ή λ θ ε σ τη ν π ρ ω τε ύ ο υ σ α τ η ς Α ρ κ α δ ία ς , τ ρ ε ις η μ έ ρ ε ς μ ε τ ά τ η ν ε γ κ α τά λ ε ιψ ή τ η ς από τ ο υ ς κ α το ίκ ο υ ς . Α φ ο ύ ά φ η σ ε φ ρ ο υ ρ ά σ τη ν π ό λη π ρ ο χώ ρ η σ ε π ρ ο ς τ η ν Α ρ γ ο λίδ α

Η

και τ ο πρω ί τ η ς 12ης Ιο υ ν ίο υ έ φ θ α σ ε σ τη θ έ σ η Γ λ υ κ ε ιά , σ τα π ρ ό θ υ ρ α το υ Ν αυπ λίου, ε π ικ ε φ α λ ή ς 6.000 ανδρώ ν. Μ ε γ ά λ η α π ο γ ο ή τε υ σ η κα ι π α νικό σ κό ρπ ισ ε σ το λ α ό η τ α χ ύ τ α τ η π ρ ο έ λ α ­ ση τ ο υ Ιμ π ρ α ή μ και η α δ υ ν α μ ία το υ Κολ ο κ ο τρ ώ ν η να τ ο ν α ν α χ α ιτίσ ει. Το γ ό η ­ τ ρ ο το υ , ω ς τ ό τ ε α ν ίκ η το υ , Γ έρ ο υ το υ Μ ό ρ ιά δ έ χ θ η κ ε μ εγ ά λ ο κτύ π η μ α . Η κ υ β έ ρ ν η σ η , μη φ α ν τ α ζ ό μ ε ν η τ η ν α ­ σ τρα π ια ία π ρ ο έλ α σ η τ ο υ Ιμπ ρ α ή μ , ε ίχ ε δ ια τ ά ξ ε ι τ ο ν Μ α κ ρ υ γ ιά ν ν η να α κ ο ­ λ ο υ θ ή σ ε ι τ ο ν υ π ο υ ρ γό τ ο υ Π ο λ έμ ο υ Μ ε τ α ξ ά και μα ζί να κ α τα λ ά β ο υ ν και να ο χ υ ρ ώ σ ο υ ν τ η ν Τ ριπ ολιτσ ά. Μ ό λ ις έφ θ α σ α ν σ το ν Α χ λ α δ ό κ α μ π ο έ μ α θ α ν από τ ο υ ς τ ρ ο μ ο κ ρ α τ η μ έ ν ο υ ς φ υ γ ά δ ε ς π ο λ ίτε ς τ η ς α ρ κ α δ ικ ή ς π ρ ω τε ύ ο υ σ α ς ό τι ο Ιμ π ρ α ή μ τ η ν ε ίχ ε κ ιό λ α ς κ υ ρ ιε ύ σ ε ι (χω ρίς, β έβ α ια , να έ χ ε ι σ υ μ β ε ί τ έ τ ο ιο γ ε γ ο ν ό ς ). Σ τ ο ν Α χ λ α δ ό κ α μ π ο ο Μακ ρ υ γ ιά ν ν η ς β ρ ή κ ε τ η ν ε κ κ λ η σ ία κα ι το χ ά νι τ η ς γ ε μ ά τ α π ο λ ε μ ο φ ό δ ια και τ ρ ό ­ φ ιμ α π ου π ρ ο ο ρ ίζ ο ν τα ν γ ια τ ο σ τρ ά ­ τε υ μ α το υ Κ ο λ ο κ ο τρ ώ ν η . Α μ έσ ω ς φ ρ ό ­ ν τισ ε να τ ο υ τ α σ τ ε ίλ ε ι γ ια να μη π έ ­ σ ο υ ν σ τα χ έ ρ ια το υ ε χ θ ρ ο ύ , π ή ρ ε μαζί το υ π ο λ λ έ ς ο ικ ο γ έ ν ε ιε ς και π ή γ ε σ το υ ς Μ ύ λ ο υ ς το υ Ν α υπ λίο υ, όπ ου υ π ή ρχα ν ά φ θ ο ν ε ς τ ρ ο φ έ ς και π ο λ ε μ ο φ ό δ ια , κ α ­ θ ώ ς κα ι λ ε ίε ς από τα κ α ρ ά β ια π ου ε φ ό ­ δ ια ζα ν τ ο ν Ιμπ ραήμ. Αν ο Ιμ π ρ α ή μ κ α τ ό ρ θ ω ν ε να γ ίν ε ι κ ύ ρ ιο ς τ η ς π εδ ιά δ α ς το υ Α ρ γ ο υ ς , έ χ ο ­ ν τα ς τ α ά φ θ ο ν α ε φ ό δ ια το υ τό π ο υ θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε να π ο λ ιο ρ κ ή σ ε ι τ ο Ν α ύπ λιο και π ιθ α ν ό τα τα να τ ο κ υ ρ ιε ύ σ ει. Η π όλη ή τα ν ε ν τ ε λ ώ ς α π ρ ο ε το ίμ α σ τη γ ια π ο ­ λ ιο ρ κ ία : τ α τ ε ίχ η τ η ς σ τα π ερ ισ σ ό τερ α σ η μ εία ε ίχ α ν υ π ο σ τεί μ ε γ ά λ ε ς ζ η μ ιέ ς από τ η ν π ο λ ιο ρ κ ία το υ 1822 κα ι απ ό τ ο ν τ ε λ ε υ τ α ίο ε μ φ ύ λ ιο π ό λ εμ ο , ο ι δ ε ξ α μ ε ­ ν έ ς τ ο υ ν ε ρ ο ύ ή τ α ν ά δ ε ιε ς , τ α κα ν ό νια π εσ μ έν α απ ό τ ο υ ς κ ιλ λ ίβ α ν τ ε ς κα ι τα τρ ό φ ιμ α και τα π υ ρ ο μ α χ ικ ά α ν επ α ρ κ ή . Μ ε γ ά λ η τα ρ α χ ή και δ υ σ τυ χ ία ε π ικ ρ α ­ το ύ σ ε μ έσ α σ τη ν π ό λη , όπ ου είχ α ν σ υ γ κ ε ν τ ρ ω θ ε ί π ο λ λ ο ί π ρ ό σ φ υ γ ε ς από τ η ν Τριπ ολιτσ ά, τ ο Α ρ γ ο ς , α κ ό μ α και από τ η Σ τ ε ρ ε ά Ε λλά δα. Π ο λ λ ο ί σ υνω ­ σ τισ μ έν ο ι σ το υ ς δ ρ ό μ ο υ ς και σ τις γω ­ ν ίε ς τ η ς π ό λ η ς δ η μ ιο υ ρ γ ο ύ σ α ν π ρ ο ­ β λ ή μ α τα υ γ ε ία ς κα ι τρ ο φ ο δ ο σ ία ς . Π α­ ρ ά λ λ η λ α έ ν α τ ε ρ ά σ τ ιο τ ρ ο μ ο κ ρ α τ η μ έ ­ νο π λ ή θ ο ς έ ξ ω από τ α τ ε ίχ η π ροσ π α­ θ ο ύ σ ε α π εγ ν ω σ μ έν α να δ ιε ισ δ ύ σ ε ι σ τη ν π όλη. Σ τ ο υ ς δ ρ ό μ ο υ ς τρ ιγ ύ ρ ιζ α ν και π ο λ λ ο ί ά τα κ το ι, ο ι ο π ο ίο ι είχ α ν έ λ ­ θ ε ι να π λ η ρ ω θ ο ύ ν τ ο υ ς κ α θ υ σ τ ε ρ η μ έ ­ ν ο υ ς μ ισ θ ο ύ ς τ ο υ ς κα ι π ρ ο έβ α ιν α ν σ ε α υ θ α ιρ ε σ ίε ς κα ι α ρ π α γ ές ε π ω φ ε λ ο ύ μ ε ­ νοι απ ό τη γ ε ν ικ ή σ ύγχυσ η . Π α ρ ά λ λ η λ α Φ ο β ε ρ έ ς φ ή μ ε ς κ υ κ λ ο φ ο ρ ο ύ σ α ν γ ια σ υ ν ε ν ν ο ή σ ε ις το υ Ιμ π ρ α ή μ μ ε ε π ιφ α ­

15

Ο Δ η μ ή τρ ιο ς Υ ψ ηλάντης, γενικ ό ς α ρ χη γό ς σ τη μάχη τω ν Μ ύλω ν, που έ λ η ξ ε μ ε λαμπρή νίκη τω ν Ελλήνω ν (Α θή να , Ε θνικ ό Ισ το ρ ικ ό Μ ο υ σ είο ).

ν ε ίς Ε λ λ η ν ε ς μ ε σ κοπ ό τ η ν π α ρ ά δ οσ η τ η ς π ό λ η ς. Μ έσ α σ ’ α υ τή τη χα ώ δη α τμ ό σ φ α ιρ α ο Μ ε τ α ξ ά ς κα ι ο Μ α κ ρ υ γ ιά ν ν η ς , όπω ς α ν α φ έ ρ α μ ε , ε ίχ α ν σ τρ έ ψ ε ι τ η ν π ρ ο σ ο ­ χ ή τ ο υ ς σ τη ν οχύ ρω σ η τω ν Μ ύλω ν. Οι Μ ύ λο ι, μ ικ ρ ό χω ριό μ ε 30 π ερ ίπ ο υ σπί­ τια , β ρ ισ κ ό τα ν σ ε ο χ υ ρ ή και επ ίκα ιρ η θ έ σ η : Η τα ν τ ο ε π ίν ειο τω ν χω ριώ ν τ η ς Τ ρ ιπ ο λιτσ ά ς κα ι ε ξ υ π η ρ ε τ ο ύ σ ε τ ο ε ­ μ π ό ρ ιό τ η ς . Π ε ρ ιτ ρ ιγ υ ρ ισ μ έ ν ο απ ό βα λτώ δ η π ερ ιο χ ή (κ ο ν τά σ τη μ υ θ ικ ή Λ έρ ν η ), α π ο τε λ ο ύ σ ε θ α υ μ ά σ ιο π ρ ο κ ά ­ λ υ μ μ α γ ια τ η ν ά μ υ ν α τ ο υ Ν α υπ λίου. Ε κ ε ί ε ίχ ε σ υ γ κ ε ν τ ρ ω θ ε ί π ο λ ε μ ικ ό υ λ ικ ό γ ια τ ο ν Κ ο λ ο κ ο τρ ώ ν η κα ι απ ό ε κ ε ί θ α μ ε τ α φ ε ρ ό τ α ν τ ο ν ε ρ ό σ ε π ερ ίπ τω σ η π ου ο ι ε χ θ ρ ο ί θ α κ α τ έ σ τ ρ ε φ α ν τ ο

υ δ ρ α γ ω γ είο τ ο υ Ν α υπ λίο υ. Πίσω απ ό το κ τίρ ιο τω ν Μ ύ λω ν και απ ό τ ις π α ρ ά λ ιες α π ο θ ή κ ε ς , π ρ ο ς τ ο ε σ ω τε ρ ικ ό , ε κ τ ε ιν ό ­ τ α ν έ ν α ς π ε ρ ιτ ο ιχ ισ μ έ ν ο ς κ ή π ο ς και ο λ ιθ ό κ τ ισ τ ο ς π ύ ρ γ ο ς το υ . Ο λη α υ τή τ η ν π ερ ιο χ ή α ν έ λ α β ε να ο χ υ ρ ώ σ ει ο ο ­ ξ υ δ ε ρ κ ή ς Μ α κ ρ υ γ ιά ν ν η ς . Α σ φ ά λ ισ ε κ α ­ λά τ ο ν το ίχ ο , τρ ύ π η σ ε τ ο π ά τω μ α το υ π ύ ρ γο υ και έ κ ο ψ ε τ η ρ οή απ ό τ ο α υ λά κ ι το υ μ ύ λ ο υ , π ε ρ ν ώ ν τα ς τ ο ν ε ρ ό υ π ο γείω ς σ το ν π ύ ρ γο γ ια να υ π ά ρ χει α π ό θ ε ­ μα. Α κ ό μ α κ α τα σ κ ε ύ α σ ε μια υ π ο τυ π ώ ­ δ η τα ρ ά τσ α σ τα κ ε ρ α μ ίδ ια το υ π ύ ρ γο υ , γ ια να τ η ν επ α ν δ ρ ώ σ ει μ ε α κ ρ ο β ο λ ι­ σ τέ ς . Ενώ ε ξ ε λ ίσ σ ο ν τ α ν οι ε ρ γ α σ ίε ς τω ν π ρ ό χ ειρ ω ν α υ τώ ν ο χ υ ρ ω μ α τικ ώ ν έρ γ ω ν ε π ισ κ έ φ θ η κ ε τ ο χώ ρ ο ο Γά λλος Ν α ύ α ρ ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

χ ο ς Δ ε ρ ιγ ν ύ , π ου β ρ ή κ ε τ ις ε λ λ η ν ικ έ ς θ έ σ ε ις α δ ύ ν α τε ς . Α ς δ ο ύ μ ε τ ι είπ ε, μ ε τ α λ ό γ ια το υ Μ α κ ρ υ γ ιά ν ν η : “ Ε ίσ τε π ο λ ­ λά ο λ ίγ ο ι κα ι α υ τή ν ο ι π ο λλο ί, οι Τ ο ύ ρ ­ κοι, κα ι τ α χ τ ικ ο ί κι α υ τ ή ν η η θ έ σ η ε ίν α ι α δ ύ ν α τη . Ε χ ει και κ α ν ό ν ια ο Μ π ρ α ϊμ η ς και δ ε ν θ α Β α σ τ ά ξ ε τ ε ". “ Είνα ι α δ ύ ν α ­ τ ε ς οι θ έ σ ε ις κ ’ ε μ ε ίς ό μ ω ς ε ίν α ι δ υ ν α ­ τ ό ς ο Θ ε ό ς όπ ου μ α ς π ρ ο σ τ α τε ύ ε ι και θ α δ ε ίξ ω μ ε ν τ η ν τ ύ χ η μ α ς σ ’ α υ τ έ ς τ ις θ έ σ ε ις τ ις α δ ύ ν α τ ε ς ” , α π ά ν τη σ ε ο Ε λ λ η ν α ς σ τρ α τιω τικ ό ς . Ο Γά λλος Ν α ύ ­ α ρ χ ο ς α ρ κ έ σ τ η κ ε να π ει “ Π ολύ κ α λ ά ” και α π οχώ ρησ ε. Δ ύ ο η μ έ ρ ε ς μ ε τ ά τ η ν ε γ κ α τά σ τα σ η τω ν Ε λ λή ν ω ν σ το υ ς Μ ύ λ ο υ ς ά ρ χισ α ν να κ α τ α φ θ ά ν ο υ ν ε ν ισ χ ύ σ εις , ό χι ό μ ω ς α ρ κ ε τ έ ς γ ια έ ν α τ έ τ ο ι ο ε γ χ ε ίρ η μ α : ο Κ. Μ α υ ρ ο μ ιχ ά λ η ς μ ε ε λ ά χ ισ το υ ς ά ν δ ρ ε ς , ο Χ α τζη μ ιχ ά λ η ς μ ε τ ο σ ώ μα το υ , ο Δ η μ . Υ ψ η λ ά ν τη ς μ ε τ ο υ ς 15 σ ω μ α το φ υ λ α κ έ ς το υ , ο ι α δ ε λ φ ο ί Χ α τζ η -Σ τ ε φ α ν ή ς και Χ α τζη -Γ ιώ ρ γ η ς μ ε τ ο υ ς δ ικ ο ύ ς τ ο υ ς και 33 ε λ λ η ν ικ ά κα ρ ά β ια , ο ι π ρ ώ τε ς μ ικ ρ έ ς ν α υ τ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις , π ου είχ α ν έ ρ θ ε ι γ ια να σ τη ρ ίξο υ ν τ ο υ ς α γ ω ν ισ τές . Γ ε ν ικ ό ς α ρ χ η γ ό ς τ η ς επ ιχ είρ η σ η ς ά μ υ ν α ς δ ιο ­ ρ ίσ τη κ ε απ ό τ η ν κ υ β έ ρ ν η σ η ο Δ η μ ή τ ρ ιο ς Υ ψ η λ ά ν τη ς κα ι υ π α ρ χ η γ ό ς ο Κ. Μ α υ ρ ο μ ιχ ά λ η ς , α λ λ ά σ τη ν π ρ α γ μ α τικ ό ­ τ η τ α ο κ α θ έ ν α ς ε ν ε ρ γ ο ύ σ ε μ ε δ ικ ή το υ π ρ ω το β ο υ λ ία , σ υ ν ε ρ γ α ζ ό μ ε ν ο ς κα ι μ ε τ ο υ ς ά λ λ ο υ ς . Το σ υ ν ο λ ικ ό α ρ ιθ μ ό τ η ς ε λ λ η ν ικ ή ς δ ύ ν α μ η ς δ ε ν τ ο ν γ ν ω ρ ί­ ζ ο υ μ ε μ ε α κ ρ ίβ ε ια . Σ τα δ ιά φ ο ρ α έ γ γ ρ α ­ φ α τα ο π ο ία σ χ ε τίζ ο ν τ α ι μ ε τ η ν ο χ ύ ρ ω ­ ση κα ι τη μ ά χη τω ν Μ ύ λω ν, π ου έ σ τ ε ιλ ε η κ υ β έ ρ ν η σ η π ρ ο ς τ ο ν Κ ο λ ο κ ο τρ ώ ν η , π ρ ο ς τ η ν Υ δ ρ α κα ι α λ λ ο ύ , κ α θ ώ ς και σε ά λ λ ε ς ισ τ ο ρ ικ έ ς π η γ ές , φ α ίν ε τα ι ό τ ι οι Ε λ λ η ν ε ς ή τα ν 250 π ερ ίπ ο υ ό τα ν ά ρ χισ ε η μ ά χη σ τις 13 Ιο υ ν ίο υ . Η δ ια σ τα ύ ρ ω σ η, π ά ντω ς, ό λω ν τω ν α ν τιφ α τ ικ ώ ν π λ η ρ ο ­ φ ο ρ ιώ ν ο δ η γ ε ί σ το σ υ μ π έρ α σ μ α ό τ ι οι υ π ερ α σ π ισ τές τω ν Μ ύ λω ν υ π ερ έβ α ινα ν τ ο υ ς 480 ά ν δ ρ ε ς . Σ το μ ε τ α ξ ύ , όπ ω ς α ν α φ έ ρ θ η κ ε π α­ ραπάνω , ο Ιμ π ρ α ή μ ε ίχ ε φ θ ά σ ε ι μ ε 6.000 π ε ζ ο ύ ς κα ι 600 ιπ π είς σ τα π ρ ό ­ θ υ ρ α το υ Ν α υπ λίο υ, χ ω ρ ίς να σ υ ν α ν τή ­ σ ει κα μ ιά α ν τίσ τα σ η , κα ι τ η ν α υ γ ή τ η ς 13ης Ιο υ ν ίο υ β ρ έ θ η κ ε μ π ρ ο σ τά σ το υ ς Μ ύ λ ο υ ς . Το μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο μ έ ρ ο ς τ η ς α ι­ γ υ π τια κ ή ς σ τρ α τιά ς π ρ ο χώ ρ η σ ε π ρ ο ς τ ο Α ρ γ ο ς, ενώ τ ο μ ικ ρ ό τε ρ ο , μ ε ικα ν ή δ ύ ν α μ η ιπ π ικού, ό ρ μ η σ ε κ α τά τω ν ο ­ χ υ ρ ω μ έ ν ω ν Ε λ λή ν ω ν γ ια να ε κ μ η δ ε ν ί­ σ ει τ η ν α ν τίσ τα σ η . Π ρ ώ το ι ό ρ μ η σ α ν οι Α ιγ ύ π τιο ι ιπ π είς και α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν τα λ ο γ χ σ φ ό ρ α τ ά γ μ α τ α π εζικ ο ύ . Ο μ ω ς οι ε π ιτ ιθ έ μ ε ν ο ι ή τα ν λίγο ι, γ ια τί λόγω τω ν τ ε λ μ ά τ ω ν δ ε ν μ π ο ρ ο ύ σ ε να α να ­ π τ υ χ θ ε ί ό λ η η ε χ θ ρ ικ ή δ ύ ν α μ η . Οι α ι­ γ υ π τια κ έ ς π ρ ο φ υ λ α κ έ ς κ α τό ρ θ ω σ α ν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ Ι Α

να φ θ ά σ ο υ ν μ έ χ ρ ι τ ο ν π ε ρ ιτ ε ιχ ισ μ έ ν ο κήπ ο χ ω ρ ίς να γ ίν ο υ ν α ν τιλ η π τέ ς , γ ια τί ο ι φ ρ ο υ ρ ο ί είχ α ν ε γ κ α τ α λ ε ίψ ε ι τ ις θ έ ­ σ εις τ ο υ ς και είχ α ν π ά ει να κο ιμ η θ ο ύ ν . Τ ο υ ς Ε λ λ η ν ε ς έσ ω σ ε ο Μ α κ ρ υ γ ιά ν ν η ς π ου ξύ π ν η σ ε ε γ κ α ίρ ω ς κα ι ε ίδ ε τ ο υ ς ε ­ χ θ ρ ο ύ ς . Μ ε 50 π ερ ίπ ο υ σ υ ν τρ ό φ ο υ ς το υ , μ ε τ α ξ ύ τω ν οπ οίω ν υ π ή ρ χ α ν και α ρ κ ε τ ο ί φ ιλ έ λ λ η ν ε ς , ε π ιτ έ θ η κ α ν ξ α φ ν ι­ κά σ το υ ς Α ιγ ύ π τιο υ ς . Μ ε τά τ η ν π ρ ώ τη ο μ ο β ρ ο ν τία τ ρ ά β η ξ α ν τ α σ π α θιά και όρμησ αν με φ ο β ερ ές κρ α υ γές, αναγκά­ ζ ο ν τ α ς τ ο υ ς Α ιγ ύ π τιο υ ς π ου δ ια σ ώ θ η ­ κα ν από τα κ τυ π ή μ α τά τ ο υ ς να α φ ή σ ο υ ν τ ο π ε ρ ιτε ίχ ισ μ α και να τρ α π ο ύ ν σε ά τα κ τη φ υ γ ή . Υ σ τερ α από λ ίγ ο ο Ιμ π ρ α ή μ μ ε τ ο κ ύ ­ ριο σ ώ μα το υ σ τρ α το ύ το υ ε ξα π λ ώ θ η κ ε σ τη ν π εδ ιά δ α , κ α τ έ λ α β ε τ ο Α ρ γ ο ς και π ερ ικ ύ κ λ ω σ ε τ ο χω ριό, εν ώ σ υ γ χ ρ ό ν ω ς έ ρ χ ο ν τα ν ε ν ισ χ ύ σ εις και σ το υ ς Ε λ λ η ­ ν ε ς , δ ύ ο μ ίσ τικ α ψ α ρια νά μ ε λ ίγ ο υ ς Κ ρ η τικ ο ύ ς . Ο λη τ η ν η μ έ ρ α , ω ς τ ο α π ό ­ γ ε υ μ α , οι Α ιγ ύ π τιο ι α δ ρ ά ν η σ α ν και ο Μ α κ ρ υ γ ιά ν ν η ς ε π ω φ ε λ ή θ η κ ε γ ια να σ υ μ π λ η ρ ώ σ ει τ η ν οχύ ρω σ η τω ν θ έ σ ε ώ ν τ ο υ κα ι να σ υ ν ε ν ν ο η θ ε ί μ ε τ ο ν Υψ ηλ ά ν τη κα ι τ ο ν Μ α υ ρ ο μ ιχ ά λ η ώ σ τε να αν τ ιτ ά ξ ο υ ν σ υ ν το ν ισ μ έ ν η ά μ υ να . Οι Α ι­ γ ύ π τιο ι π λη σ ία σ α ν π άλι κα ι κύ κλ ω σ α ν τ ις θ έ σ ε ις τω ν Ε λλή νω ν, ο ι ο π ο ίο ι είχ α ν

Ο Ιμπ ρα ήμ, παρά τον ά ρ ισ τα εκ π α ιδ ευ μ έν ο (κατά τα ευρω π αϊκά π ρ ό τυ π α )σ τρ α τό το υ και το ο ρ θ ό σ τρ α τη γ ικ ό του σ χέδ ιο , δ εν μ π ό ρ εσ ε να κ ά μ ψ ει την α ντίσ τα σ η των Ελλήνων σ το υ ς Μ ύ λ ο υ ς (Α θήνα, Εθνικό Ισ το ρ ικό Μ ο υ σ είο ).

μ ό ν ο τα νώ τα τ ο υ ς κ α λ υ μ μ έν α , χάρη σ τη θά λα σ σ α . Ο Υ ψ η λ ά ν τη ς ο χ υ ρ ώ θ η ­ κ ε σ ε έ ν α μ ικ ρ ό μ έ ρ ο ς σ τη δ ε ξιά π λ ευ ρ ά . Ο Μ α υ ρ ο μ ιχ ά λ η ς μ ε τ ο ν Χατζ η μ ιχ ά λ η κ ρ ά τη σ α ν έ ν α μ ο ν ο π ά τι π ου ο δ η γ ο ύ σ ε π ρ ο ς τ ο Κ ιβ έρ ι. Ο Μακ ρ υ γ ιά ν ν η ς κ ρ α το ύ σ ε τ ο ν το ίχ ο , τ ο ν ο ­ χ υ ρ ω μ έ ν ο π ύ ρ γο και τ ις γ ύ ρ ω θ έ σ ε ις . Ο τ ε λ ε υ τ α ίο ς , γ ια να εμ π ο δ ίσ ε ι υ π ο χώ ρ η ­ ση τω ν α π είθ α ρ χ ω ν α ν δ ρ ώ ν τω ν ά λλω ν ο π λ α ρ χ η γ ώ ν π ρ ο ς τ α π λοία, έ σ τ ε ιλ ε κ ρ υ φ ά α γ γ ε λ ιο φ ό ρ ο υ ς να τ α ε ιδ ο π ο ιή ­ σ ο υ ν να α π ο μ α κ ρ υ ν θ ο ύ ν . Π ρ ά γ μ α τι, μ ό ­ λ ις ο ι ά ν δ ρ ε ς τω ν ά λ λ ω ν κα π ετα ν α ίω ν τ ο α ν τ ιλ ή φ θ η κ α ν α υ τό ά ρ χισ α ν να ε τ ο ι­ μ ά ζο υ ν τα τα μ π ο ύ ρ ια το υ ς . Σ τις 16.30 ο ι Α ιγύ π τιο ι, χ ω ρ ισ μ ένο ι σε τρ ία τ μ ή μ α τα , ε ξα π έ λ υ σ α ν ν έ α σ φ ο ­ δ ρ ή ε π ίθ ε σ η . Η δ ε ξ ιά τ ο υ ς π τέ ρ υ γ α π ρ ο σ π ά θ η σ ε να δ ιε ισ δ ύ σ ε ι σ το υ ς Μ ύ ­ λ ο υ ς , α λ λ ά η σ τε ν ή δ ιά β α σ η μ έσ α από τ α έ λ η τ ο υ ς ε μ π ό δ ιζ ε να α ν α π τ ύ ξ ο υ ν ό ­ λ ε ς τ ις δ υ ν ά μ ε ις το υ ς . Τ ρ εις α λ λ επ ά λ ­ λ η λ ε ς ε π ιθ έ σ ε ις α π ο κ ρ ο ύ σ θ η κ α ν από τ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς το υ Μ α υ ρ ο μ ιχ ά λ η , π ου υ π ο σ τη ρ ίζ ο ν τα ν και απ ό τα π υ κν ά π υρά τω ν πλοίων. Τ α υ τό χ ρ ο ν α ά λ λ ο ι Α ιγ ύ π τι­ οι κ ιν ή θ η κ α ν ε ν α ν τ ίο ν το υ Μ α κ ρ υ γ ιά ν νη και τω ν α ν δ ρ ώ ν το υ . Μ π ρ ο σ τά σ τη ν ισ χυρή π ίεσ η ο ι Ε λ λ η ν ε ς υπ οχώ ρησ α ν ω ς τ ο ν α ν α το λ ικ ό το ίχ ο το υ κή π ο υ π ου

Υπαρχηγός τω ν Ελλήνων σ τη μάχη τω ν Μ ύλω ν και έν α ς από το υ ς π ρ ω τερ γ ά τες τη ς νίκης, ήτα ν ο Κ ω νσταντίνος Μ α υ ρ ο μ ιχ ά λη ς (Α θήνα, Ε θνικ ό Ισ το ρ ικ ό Μ ο υ σ είο ).

β ρ ισ κ ό τα ν κ ο ν τά σ τη ν π αραλία, α λλά ε ­ κ ε ί η θ έσ η τ ο υ ς έ γ ιν ε α π ελ π ισ τική . Ο έ ­ μ π ε ιρ ο ς Μ α κ ρ υ γ ιά ν ν η ς , α ν τιλ α μ β α ν ό μ ε ν ο ς ό τι η ο ρ μ η τ ικ ό τ η τ α τω ν Α ι­ γ υ π τίω ν π ρ ο ε ρ χ ό τα ν από τ ις π ρ ο τρ ο ­ π ές και τ ις α π ε ιλ έ ς τω ν α ξιω μ α τικ ώ ν το υ ς , τ ο π ο θ έ τ η σ ε σ κ ο π ε υ τέ ς γ ια να τ ο υ ς εξο ν τώ σ ο υ ν . Η έ ξυ π ν η α υ τή κ ίν η ­ ση ε ίχ ε ά μ εσ α α π ο τε λ έ σ μ α τα . Η ο ρ μ ή τω ν ε χ θ ρ ώ ν έ δ ω σ ε τη θ έ σ η τ η ς σ τη σ ύγχυσ η. Οι Ε λ λ η ν ε ς τ ο ε κ μ ε τ α λ λ ε ύ θ η κ α ν και π έρ α σ α ν σ τη ν α ν τε π ίθ ε σ η . Υ σ τερ α από ο λ ιγ ό λ ε π τη σ υ μ π λο κή σώ­ μα μ ε σ ώ μα ο ι Α ιγ ύ π τιο ι ε γ κ α τ έ λ ε ιψ α ν τ ο ν π ε ρ ιτ ε ιχ ισ μ έ ν ο κήπ ο και τ ο ν π ύ ρ γο που μ ό λ ις ε ίχ α ν κ α τα λ ά β ει. Σ τ η ν έ ξ ο δ ο ό μ ω ς τ ο υ κή π ο υ α π ο κ λ ε ίσ τη κ α ν από τ ο υ ς Ε λ λ η ν ε ς και α π ο δ εκ α τίσ τη κ α ν . Η α ν τε π ίθ ε σ η τω ν Ε λλή νω ν σ υ ν ε χ ίσ τη κ ε και π έρ α από τ ο χω ριό. Ο Ιμπ ρα ή μ , α ν ή ­ σ υχος από τ η ν ε ξ έ λ ιξ η τ η ς μ ά χ η ς , έ ­ σ τε ιλ ε ε ν ισ χ ύ σ εις π ου α ν έ τ ρ ε ψ α ν τ ο υ ς Ε λ λ η ν ες και τ ο υ ς γ ύ ρ ισ α ν σ τις π ρ ο η ­ γ ο ύ μ ε ν ε ς θ έ σ ε ις το υ ς . Οι Ε λ λ η ν ε ς ό ­

μω ς, ε ν θ α ρ ρ υ ν ό μ ε ν ο ι απ ό τ ο υ ς α ρ χ η ­ γ ο ύ ς το υ ς , α ν α σ υ ν τά χ θ η κ α ν και α ν τ ε π ιτ έ θ η κ α ν , π ρ ο ξε ν ώ ν τα ς σ το ν ε χ θ ρ ό π ο λ λ έ ς α π ώ λ ειες . Ενα ν έ ο κ ύ μ α Α ι­ γ υ π τίω ν τ ο υ ς π α ρ έ σ υ ρ ε π ρ ο ς τ α πίσω. Τ ό τε κ ιν δ ύ ν ε υ σ ε να σ υ λ λ η φ θ ε ί α ιχ μ ά ­ λ ω τ ο ς ο Μ α κ ρ υ γ ιά ν ν η ς , π ρ ο σ π α θώ ­ ν τ α ς να σ ύ ρ ει τ ο π τώ μ α το υ π ρ ω το π α λλ ίκ α ρ ο ύ το υ , το υ Κ α τζο ύ γ ια , ω ς τ ις ε λ ­ λ η ν ικ έ ς θ έ σ ε ις . Σ ώ θ η κ ε χά ρ η σ τη ν έ ­ γ κ α ιρ η επ έμ β α σ η τω ν α ν δ ρ ώ ν το υ . Α κ ο λ ο ύ θ η σ ε μ ικ ρ ή α νά π α υλα , π ο λύ ­ τιμ η ό μ ω ς γ ια τ ο υ ς Ε λ λ η ν ε ς , κ α θ ώ ς ενισ χύθηκαν με ν έες ξεκ ο ύ ρ α σ τες δυνά­ μ ε ις π ου ή ρ θ α ν από τ ο Ν αύπ λιο. Τε­ λ ε υ τ α ίο ς ή ρ θ ε ο Μ ή τρ ο ς Λ ια κ ό π ο υ λ ο ς, μ ε σ υ γ κ ρ ο τ η μ έ ν ο σώ μα από 150 ε μ π ε ι­ ρ ο π ό λ ε μ ο υ ς α ξιω μ α τικ ο ύ ς και σ τρ α τιώ ­ τ ε ς . Τ ό τε οι Ε λ λ η ν ε ς ε κ π ό ν η σ α ν έν α π α ρ ά το λ μ ο σ χ έδ ιο . Α π οφ ά σ ισ α ν να α ιφ ν ιδ ιά σ ο υ ν τ ο υ ς Α ιγ υ π τίο υ ς και να επ ι­ τ ε θ ο ύ ν π ρ ώ το ι. Τ ο υ ς π ρ ο σ έ β α λ α ν λ ο ι­ π ό ν απ ό τρ ία σ η μ εία : ο Λ ια κ ό π ο υ λ ο ς από τ ο α ρ ισ τε ρ ό μ έ ρ ο ς τ ο υ κήπ ου, ο

Γ κ ίκ α ς από τ ο δ ε ξ ιό μ έ ρ ο ς και ο Μακ ρ υ γ ιά ν ν η ς από τ ο κ έ ν τ ρ ο . Η ο ρ μ η τικ ή έ φ ο δ ο ς ε κ ε ίν ω ν τω ν γ ε ν ν α ίω ν α ν δ ρ ώ ν π έ τυ χ ε . Σ τη ν ε π ίθ ε σ η α υ τή π λ η γ ώ θ η κ ε ο Μ α κ ρ υ γ ιά ν ν η ς σ το δ ε ξ ιό χ έ ρ ι και το υ έ π ε σ ε τ ο σπαθί, α λ λ ά α υ τό ς , ψ ύ χ ρ α ι­ μ ο ς , έ κ ρ υ ψ ε τ ο π λ η γ ω μ έν ο το υ χ έ ρ ι γ ια να μη τ ο δ ο υ ν ο ι ά ν δ ρ ε ς τ ο υ και α π ο ­ κ α ρ δ ιω θ ο ύ ν κα ι σ υ ν έχ ισ ε τη μ ά χη ω ς τη δ ύσ η τ ο υ η λ ίο υ . Ο ι Α ιγ ύ π τιο ι α ν α ­ γ κ ά σ τη κ α ν να α π ο σ υ ρ θ ο ύ ν 200 και π λ έ ­ ο ν μ έ τ ρ α πιο πίσω. Τ ελικά η μ ά χη κό π α ­ σ ε και σ τα μ ά τη σ ε , α φ ο ύ δ ιή ρ κ ε σ ε τ ρ ε ισ ήμισ υ ώ ρ ες , μ ε τ ά τη φ υ γ ή ε κ ε ίν ω ν τω ν α ιγ υ π τια κ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν π ρ ο ς το Α ρ γ ο ς. Ο ι ε λ λ η ν ικ έ ς α π ώ λ ε ιε ς απ ό τη σ κ λ η ­ ρή ε κ ε ίν η μ ά χη ή τ α ν μ ικ ρ έ ς , χά ρ η σ τα χ ρ η σ ιμ ο π ο ιη θ έ ν τα π ρ ο κ α λ ύ μ μ α τα . Φον ε ύ θ η κ α ν τ έ σ σ ε ρ ις ά ν δ ρ ε ς , από τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς ο έ ν α ς ή τα ν φ ιλ έ λ λ η ν α ς , και τ ρ α υ μ α τίσ τη κ α ν π έ ν τ ε , π ερ ιλ α μ β α ν ο μ έν ο υ και το υ Μ α κ ρ υ γ ιά ν ν η . Ο τ ρ α υ μ α ­ τ ισ μ έ ν ο ς σ τρ α τη γ ό ς μ ετα φ έρ θ η κε σ τη ν , α γ κ υ ρ ο β ο λ η μ έ ν η σ τη ν π αραλία, γ α λ λ ικ ή ν α υ α ρ χ ίδ α , ό π ο υ τ ο ν δ έ χ θ η κ α ν μ ε τ ιμ έ ς α ν τ ά ξ ιε ς τ ο υ σ τρ α τιω τικ ο ύ τ ο υ β α θ μ ο ύ . Α πό τ ο υ ς Α ιγ ύ π τιο υ ς σ κ ο ­ τώ θ η κ α ν και τ ρ α υ μ α τίσ τη κ α ν πάνω από 100 ά ν δ ρ ε ς . Α π ό τ ο υ ς Α ιγ ύ π τιο υ ς π ου α ρ χικ ά π ρ ο χώ ρ η σ α ν π έρ α από τ ο υ ς Μ ύ λ ο υ ς , ά λ λ ο ι ε ξα κ ο λ ο ύ θ η σ α ν τ η ν π ο ρ εία και ά λ λ ο ι έ μ ε ιν α ν σ το Κ εφ α λ ά ρ ι το υ Α ρ γ ο υ ς , από όπ ου ο Ιμ π ρ α ή μ π α ρ α κ ο ­ λ ο υ θ ο ύ σ ε τη μ ά χη . Ο τα ν α π ο σ ύ ρ θ η κ α ν από τ ο υ ς Μ ύ λ ο υ ς τα ν ικ η μ έ ν α α ι­ γ υ π τια κ ά τά γ μ α τα και οι ιπ π είς το υ ς , ό ­ λ ε ς οι α ιγ υ π τια κ έ ς δ υ ν ά μ ε ις π ου είχ α ν α π λ ω θ εί σ τη ν π εδ ιά δ α σ υ μ π τύ χ θ η κ α ν και κ α τ ε υ θ ύ ν θ η κ α ν π ρ ο ς τ η ν π όλη το υ Α ργους. Η μ ά χη τω ν Μ ύ λ ω ν ή τα ν η π ρ ώ τη λα μ π ρ ή ν ίκ η τω ν Ε λ λή ν ω ν ύ σ τε ρ α από σ ειρ ά η ττώ ν και έ κ ρ ιν ε τ η ν τύ χ η το υ Ν α υπ λίο υ. Ε κ τ ό ς από τ η ν α π ο φ α σ ισ τι­ κ ό τ η τ α τω ν α ν δ ρ ώ ν και τ η ν ά ξια η γεσ ία τ ο υ ς , μ ε τη ν ίκ η α υ τή α π ο δ ε ίχ θ η κ ε η ι­ δ ια ίτε ρ η σ ημασ ία τ η ς ε π ιλ ο γ ή ς τ ο υ κ α ­ τά λ λ η λ ο υ τό π ο υ γ ια τ η ν α ν τιμ ετώ π ισ η τω ν τ α κ τικ ώ ν α ιγ υ π τια κ ώ ν σ τ ρ α τ ε υ μ ά ­ των. Ε κ τό ς από τ ο ν α ιφ ν ιδ ια σ μ ό , τ η ν π ρ ο σ β ο λ ή και τη φ θ ο ρ ά μ ικ ρ ώ ν α π ο μ ο ­ ν ω μ έν ω ν ε χ θ ρ ικ ώ ν τμ η μ ά τω ν , δ ε ν έ μ ε ­ ν ε σ το υ ς Ε λ λ η ν ε ς ά λ λ ο α π ο τε λ ε σ μ α τ ι­ κό όπ λο π αρά ο ε γ κ λ ε ισ μ ό ς και η ο χ ύ ­ ρωσή τ ο υ ς σ ε ε π ίκ α ιρ ε ς φ υ σ ικ έ ς θ έ ­ σ εις, π ου θ α ε κ μ η δ έ ν ιζ α ν τ α π λ ε ο ν ε ­ κ τ ή μ α τ α το υ τ α κ τ ικ ο ύ σ τρ α το ύ σ τις κ α ­ τά π α ρ ά τα ξη μ ά χ ες. Σ τη ν τ α κ τ ικ ή α υ τή ο Μ α κ ρ υ γ ιά ν ν η ς α π ο δ ε ίχ θ η κ ε α τ ρ ό μ η ­ τ ο ς και α ρ ισ το τέ χ ν η ς . Σ το Ν α ύπ λιο , όπ ου α ν έ μ ε ν α ν μ ε α­ γω ν ία τ η ν ε ξ έ λ ιξ η τ η ς μ ά χ η ς τω ν Μ ύ ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ Ι Α

17

18

λω ν, δ έ χ θ η κ α ν τ η ν α ν α γ γ ε λ ία τ η ς ν ί­ κ η ς μ ε μ ε γ ά λ ο ε ν θ ο υ σ ια σ μ ό . Αν κα ι ο ε χ θ ρ ό ς β ρ ισ κ ό τα ν σ το Α ρ γ ο ς κα ι η φ ο ­ β ε ρ ή α π ειλ ή δ ε ν ε ίχ ε π ά ψ ει να υ φ ίσ τα τα ι, ο λ α ό ς φ α ιν ό τα ν να “ π ρ ο ε ξ ο φ λ ε ί” τ ο αίσ ιο τ έ λ ο ς τ η ς π ε ρ ιπ έ τ ε ια ς . Το Ε κ τ ε λ ε σ τ ικ ό έ γ ρ α φ ε π ρ ο ς τ ο ν Κ ο λ ο κ ο τρ ώ ν η γ ια να τ ο ν ε ν η μ ε ρ ώ σ ε ι: “ Ο σ κ ο ­ π ό ς το υ ε χ θ ρ ο ύ απ ό ε κ ε ίν ο οπ ού σ υ μ π ε ρ α ίν ο μ ε ν είν α ι δ ιά τ ο μ έ ρ ο ς τ η ς Κ ο ρ ίν θ ο υ και έ γ ιν ε π ο λλά κ α λ ό ν οπ ού έ χ α σ ε σ ή μ ε ρ ο ν ό λ η ν τ η ν η μ έ ρ α ν π ο λ εμ ώ ν ε ις τ ο υ ς Μ ύ λ ο υ ς , και ε ίν ’ ε υ χ ή ς έ ρ γ ο ν να χ α σ ο μ ε ρ ή σ ε ι κα ι α ύ ρ ιο ν δ ια να η μ π ο ρ έ σ ο υ ν τ α σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α να π ρ ο φ θ ά σ ο υ ν ε ις τ α Δ ε ρ β ε ν ά κ ια κα ι να ο χ υ ρ ω θ ο ύ ν. Ε ις τ η ν π ό λ ιν ε ν τ α ύ θ α κ υ ρ ιε ύ ε ι μ έ γ α ς ε ν θ ο υ σ ια σ μ ό ς και ό λα γ ίν ο ν τ α ι μ ε κ α λ ή ν θ έ λ η σ ιν και π ρ ο ­ θ υ μ ία ν . Ε κ ε ίν ο τ ο ο π ο ίο ν ό λ ο ς ο κ ό ­ σ μ ο ς ε ύ χ ε τ α ι ε ίν α ι να σ ας α κο ύ σ η μ ε ­ τ α ξ ύ Α ρ γ ο υ ς κα ι Κ ο ρ ίν θ ο υ ” . Τ η ν ε π ό μ ε ν η μ έ ρ α δ ε ν σ η μ ε ιώ θ η κ ε κ α μ ιά σ υ μ π λο κή , π αρά μ ό ν ο α ν ιχ ν ε υ τική δρά σ η τω ν Α ιγ υ π τίω ν π ρ ο ς τ ο υ ς Μ ύ λ ο υ ς κα ι τ ο Ν α ύπ λιο . Σ τις 15 Ιο υ ν ί­ ου ό μ ω ς, σ υ γ κ ε ν τρ ώ σ ε ις το υ ε χ θ ρ ο ύ α ν ά μ εσ α σ τη ν Τ ίρ υ ν θ α και τ ο ν Π ρ ο φ ή ­ τη Η λία π ρ ο μ ή ν υ α ν π ιθ α ν ή ε π ίθ εσ ή το υ ε ν α ν τ ίο ν τ ο υ Ν α υπ λίο υ. Υ σ τερ α από λ ίγ ο ε μ π ρ ο σ θ ο φ υ λ α κ ή το υ από ιπ­ π είς κ ιν ή θ η κ ε π ρ ο ς τ η ν Α ρ ε ια γ ια να κ ό ψ ε ι τη ρ οή το υ ν ε ρ ο ύ π ρ ο ς τ ο Ν α ύ ­ π λιο. Α π ώ θ η σ ε τ η ν ο λ ιγ ά ρ ιθ μ η ε λ λ η ν ι­ κή φ ρ ο υ ρ ά κα ι π ρ α γ μ α το π ο ίη σ ε τ ο σ κοπ ό τ η ς , α λ λ ά ύ σ τε ρ α απ ό λ ίγ ο η φ ρ ο υ ρ ά , ε ν ισ χ υ μ έ ν η μ ε δ υ ν ά μ ε ις από τ η ν π όλη, έ δ ιω ξ ε τ ο υ ς Α ιγ ύ π τιο υ ς και ε ξα σ φ ά λ ισ ε π ά λι τ η ν υ δ ρ ο δ ό τη σ η τ η ς π ρ ω τε ύ ο υ σ α ς . Τ μ ή μ α ιππ ικού ή ρ θ ε να σ υ ν δ ρ ά μ ε ι τ ο υ ς Α ιγ ύ π τιο υ ς κα ι έ γ ιν ε ν έ α α μ φ ίρ ρ ο π η μ ά χη , έω ς ό το υ τα π υ ρ ο β ό λ α το υ Π α λ α μ η δ ίο υ , π ου ά ρ χ ι­ σαν να β ά λ λ ο υ ν , α ν ά γ κα σ α ν τ ο υ ς ιπ­ π είς να υπ οχω ρήσ ουν. Οι Α ιγ ύ π τιο ι ε ­ π έσ τρ ε ψ α ν ο ρ ισ τικ ά σ το Α ρ γ ο ς , π ου τ ο λ ε η λ ά τη σ α ν κα ι τ ο έ κ α ψ α ν -όπ ω ς και ό λ α τ α γ ύ ρ ω χω ριά. Μ ε τ ις τ ε λ ε υ τ α ί ε ς α υ τ έ ς ε π ιχ ε ιρ ή ­ σ εις έ λ η ξ ε ά δ ο ξ α η ε κ σ τ ρ α τ ε ία το υ Ιμ π ρ α ή μ σ τη ν Α ρ γ ο λίδ α , ε ν ώ ε ίχ ε ξ ε κ ι ­ ν ή σ ε ι μ ε μ ε γ ά λ ε ς π ρ ο ο π τικ έ ς . Ο υ σ ια ­ σ τικ ά μια χ ο ύ φ τ α α π ο φ α σ ισ μ έν ω ν (ή, κ α λ ύ τερ α , α π ελ π ισ μ έν ω ν ) α ν δ ρ ώ ν το υ α ν έ τ ρ ε ψ ε τ α σ χ έδ ια . Ο Ιμ π ρ α ή μ π ρ ο χώ ­ ρ η σ ε, ο ρ θ ά , σ τη ν π ρ ο έλ α σ ή το υ , επ ι­ θ υ μ ώ ν τ α ς να ε κ μ ε τ α λ λ ε υ θ ε ί τ ο υ ς κα ρ π ο ύ ς τω ν ν ικ ώ ν το υ και να επ ω φ ελ η θ ε ί απ ό τ ο ν π α ν ικ ό τω ν Ε λλήνω ν. Ο μ ω ς η σ κ λ η ρ ή α ν τίσ τα σ η σ το υ ς Μ ύ ­ λ ο υ ς κα ι η δ ιείσ δ υ σ η σ ε μ εγ ά λ ο β ά θ ο ς μ έσ α σ το ε χ θ ρ ικ ό έ δ α φ ο ς , ή τ α ν οι σ ο­ β α ρ ό τ ε ρ ο ι λ ό γ ο ι π ου τ ο ν ε ξα ν ά γ κ α σ α ν σ ε οπ ισ θο χώ ρ ησ η.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Ο α γω νισ τή ς τη ς Επ ανάστασης Ιω άννης Μ α κ ρ υ γ ιά ννη ς δ ια κ ρ ίθ η κ ε σε π ολλές μ ά χ ες. Ιδ ια ίτε ρ α σ το υ ς Μ ύ λ ο υ ς , υπ ή ρ ξε ο ο υ σ ια σ τικ ό ς π ρω τα γω νισ τή ς τη ς ελ λη νική ς νίκης (Α θήνα, Ε θνικό Ισ το ρ ικ ό Μ ο υ σ είο )

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1 )Δ ιο ν . Κ όκκινου: Η Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η ΕΠ Α ΝΑ ΣΤΑ ΣΙΣ, Τόμος 9ος, Α θή να ι, 1957. (2) ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΟΥ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘ Ν Ο ΥΣ, Τόμος IB ’, Ε κ δ ο τικ ή Α.Ε., Α θή να ι, 1979. (3) Κ ω νσταντίνου Π α π α ρ ρ η γό π ο υ λο υ : ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ ΤΟΥ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ Ε Θ Ν Ο Υ Σ, Τόμος 9ος, Α θή να , 1983. (4) Χρ. Α. Σ τα σ ινό π ο υ λο υ : Λ Ε Ξ ΙΚ Ο ΤΗΣ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Σ ΕΠΑ ΝΑ ΣΤΑ ΣΕΩ Σ ΤΟΥ 1821, Τόμος Γ , Α θή να ι, 1979. (5) Σ π υρίδω νος Τρικούπη: ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΗΣ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Σ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ, Τόμος Γ ’, Α θή να ι, 1925. (6) Α π αντα Μ α κ ρ υ γ ιά ννη . Τόμος 3ος. (7) Finlay G: HISTO R Y O F THE GREEK REVO LUTIO N, London, 1861. (8) Π. Α ρ γυ ρ ο π ο ύ λο υ : Ο Ι Η Ρ Ω Ε Σ TOY Μ Α Ν ΙΑ Κ ΙΟ Υ - Γ Ρ Η Γ Ο Ρ ΙΟ Σ Δ ΙΚ Α ΙΟ Σ Η

Π Α ΠΑ Φ ΛΕΣΣΑ Σ, Κ αλάμαι, 1912. (9) Ανω νύμου: Ο Ι ΥΠΕΡ ΤΗΣ Α Ν Ε Ξ Α Ρ ΤΗ ΣΙΑ Σ ΤΟΥ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘ Ν Ο ΥΣ Α Γ Ω Ν Ε Σ ΤΟΥ ΤΑΚΤΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ, Α θή να ι, 1865. (10) Π. Ζ ο υβ α: Ε Ρ Ρ ΙΚ Ο Σ ΤΡΑΪΜ ΠΕΡ, Ο Π Ρ Ω Τ Ο Σ Α ΡΧΙΑ ΤΡΟ Σ ΤΟΥ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ ΣΤΡΑΤΟΥ Ε ΙΣ Κ Ο Ρ ΙΝ Θ Ο Ν (1822), ε φ η μ ε ρ ίς “Κ ο ρ ινθια κά Χ ρ ο νικά ”, Ν ο έμ β ρ ιο ς Δ ε κ έ μ β ρ ιο ς 1965. (11) Π. Κ ο ντο γιά νν η : ΙΣΤΟ Ρ ΙΚ Α ΕΓΓΡΑΦΑ ΑΝΑΦ ΕΡΟ Μ ΕΝΑ Ε ΙΣ ΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Ν ΕΠ Α ΝΑ ΣΤΑ ΣΙΝ , Α θή να 1927. (12) Ε ΥΡΕΤΗ ΡΙΟ Π Ο Λ Ε Μ ΙΚ Ω Ν ΓΕ ΓΟ Ν Ο ΤΩ Ν ΤΟΥ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘ Ν Ο ΥΣ, Γ Ε Σ /Δ ΙΣ , Α θή να , 1989.

Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ ΙΟ Σ Π Α Π Α Γ ΙΑ Ν Ν Α Κ Η Σ jc 'sA Υ π ο σ τρ ά τη γο ς ε.α .

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ επάνοδος του Βασιλιά Γεωργίου Β ’, μετά από σύμφωνη γνώμη και του Ε λευθερίου Β ενιζέλου, ύστερα από το απ οτυχημένο κί­ νημα του 1935, δ εν επ έτυχε να διαλύσει τα μίση και τη ν καχυποψία μ ετα ξύ των κομμάτω ν των Λαϊκών και των Φ ιλελευθέρω ν, ώστε να μπορέσει η χώ­ ρα να ασχοληθεί με τη ν αμυντική τη ς προπαρασκευή προ τη ς επ ερχομένης θ ύελλα ς του Β' Παγκοσμίου Πο­ λέμου. Δυστυχώς ο ύ τε το καθεστώ ς τη ς 4ης Αυγούστου, του Ιωάννη Μ εταξά, κατόρθω σε να σβήσει τη ν καχυποψία όσον αφορά τη νομιμοφροσύνη τω ν Κρητών απέναντι στο καθεστώ ς τη ς Β ασ ιλευομένης Δ ημο­ κρατίας, γεγονός που εκμ ετα λ λ εύ θ η κα ν οι εχθ ρο ί τη ς Ελλάδας. Μ εταξύ 16 και 26 Ν οεμβρίου 1940 αναχώρησε η V Μεραρχία Πεζικού για το μέτωπο και τη Στρατιω τική Δι­ οίκηση που σ υγκροτήθηκε στη θέση τη ς ανέλαβε ο Αντιστράτηγος Ιωάννης Α λεξάκης, που ανεκλήθη στην ενεργό υπηρεσία. Ο αρχιστράτηγος Α λέξανδρος Παπάγος, με τη ν υπ’ αριθμόν 6 απόφασή του τη ς 7ης Νοεμβρίου καθόριζε να σ υγκροτηθεί άλλη μεραρχία από ο­ πλίτες παλαιών κλάσεων, όπως ζητούσαν και οι Κ ρητι­ κοί, που θα εξοπ λιζόταν από το υς Αγγλους. Επίσης κα­ θόριζε να σ υγκροτηθεί π ολιτοφυλακή και να παραμεί­ νουν στην Κρήτη τα τρία τάγματα των εμπέδων. Τίποτα

Η

Β ρ ετα ν ο ί α ξιω μ α τικ ο ί π ρα γμ α το π ο ιο ύ ν αναγνώ ριση σ το ν κόλπο τη ς Σ ο ύ δ α ς .

"jQ ■■■

ΤΗΝ ΚΡΗΤΗ, ΜΕ ΤΗ ΓΝΩΣΤΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΑΞΙΑ, ΣΧΕΔΙΑΖΑΝ ΝΑ ΚΑΤΑΛΑΒΟΥΝ ΑΙΦΝΙΔΙΑΣΤΙΚΑ ΤΟΣΟΝ Ο ΑΞΟΝΑΣ, ΟΣΟ ΚΑΙ ΟΙ ΑΓΓΛΟ ΓΑΛΛΟΙ, ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ Β ' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, ΠΑΡΑ ΤΗΝ ΑΥΣΤΗΡΗ ΟΥΔΕΤΕΡΟΤΗΤΑ ΠΟΥ ΤΗΡΟΥΣΕ Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΔΥΟ ΑΝΤΙΠΑΛΕΣ ΠΑΡΑΤΑΞΕΙΣ. Η ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ, ΟΜΩΣ. ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ ΣΤΙΣ 22 ΙΟΥΝΙΟΥ 1940 ΚΑΙ Η ΞΑΦΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΙΣ 28 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1940, ΜΑΤΑΙΩΣΑΝ ΑΥΤΑ ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΥΟ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ. ΠΑΡΟΛΑ ΑΥΤΑ, ΚΑΤΟΠΙΝ ΚΟΙΝΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΒΡΕΤΑΝΙΑΣ, Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΝΕΛΑΒΕ ΤΗΝ ΑΜΥΝΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ ΕΤΣΙ Η VΜΕΡΑΡΧΙΑ ΠΕΖΙΚΟΥ ΑΝΑΧΩΡΗΣΕ ΓΙΑ ΤΟ ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ. ΟΜΩΣ, ΟΙ ΠΟΛΛΑΠΛΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΑΣ ΣΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΜΕΤΩΠΑ Δ Ε Ν ΤΗΣ ΕΠΕΤΡΕΨ ΑΝ ΝΑ Ο ΧΥΡΩΣΕΙ ΑΡΚΕΤΑ ΤΟ ΝΗΣΙ, ΟΙ ΔΕ ΕΛΛΗΝΕΣ, ΚΑΤΑΤΡΥΧΟΜΕΝΟΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΙΩ Ν ΙΕ Σ ΚΟΜΜΑΤΙΚΕΣ ΤΟΥΣ ΔΙΑΜΑΧΕΣ, ΕΜΠΙΣΤΕΥΘΗΚΑΝ ΤΕΛΕΙΩΣ ΤΟΥΣ ΒΡΕΤΑΝΟΥΣ ΚΑΙ ΔΕΝ ΕΔΩΣΑΝ ΤΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΠΟΥ ΕΠΡΕΠΕ Σ ’ ΑΥΤΟ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ. ΕΤΣΙ, ΠΑΡΑ ΤΗ ΓΕΝΝΑΙΑ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΥΟ, Η ΚΡΗΤΗ ΚΑΤΑΛΗΦΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

τσια. Ετσι το πολιτικό μίσος, οι μηχανορρα­ φ ίες και η καχυποψία αποτέλεσαν το πάρθιο βέλος τη ς άμυνας τη ς Κρήτης.

ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΗΣ ΑΜΥΝΑΣ Κατά το χρονικό διάστημα από το Ν οέμ­ βριο του 1940 μέχρι το Μάϊο του 1941 στο νη­ σί άλλαξαν έξι δ ιοικητές και, όπως ή τα \ φυσικό, καμιά σοβαρή προσπάθεια οργάνω­ σης τη ς άμυνας δεν μπορούσε να γίνει, αλλά ο ύ τε και ενημέρω ση των διαδοχικών διοικη­ τών ήταν δυνατή για τα προβλήματα και τις ανάγκες τη ς Κρήτης. Γι’αυτό ο Ν εοζηλανδός Στρατηγός Μ πέρναρντ Φράϋμπεργκ (Bernarc C. Freyberg), όταν στις 30 Απριλίου ανέλαβε τη ν άμυνα τη ς Κ ρήτης και τη διοίκηση των ελληνικώ ν δυνάμεων, μ ετά από σύμφωνη γνώμη και τη ς Κυβέρνησης Τσουδερού, τη ­ λεγράφησε στον Ο υέϊβελ (Sir Archibalc Wavell): “ Οι δυνάμεις που διαθέτω είναι τε0 Α ντισ τρ ά τη γ ο ς Σ το ύ ν τ ε ν τ (δ ε ύ τε ρ ο ς από δ ε ξ ιά ) σ υ ν ο μ ιλ εί μ ε το ν δ ιο ικ η τή το υ 1ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Α λεξιπ τω τισ τώ ν , Σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η Μ π ρ ά ο υ ερ (δ ε ύ τε ρ ο ς από α ρ ισ τερ ά ) και το υ ς δ ιο ικ η τέ ς των τα γμ ά τω ν μ ε τ ά τη μάχη το υ Η ρ α κ λείο υ .

20

όμως από όλα αυτά δ εν έγινε. Επί του θ έμ α το ς αυτού, πάντως, ο D.N.Davin στο βιβλίο του “ Crete” αναφέρει “danger to the government was feared” , δηλαδή ό τι οι αγγλικές αρχές φ οβούντο να εξοπ λί­ σουν το υς Κρητικούς επειδή αυτό συνιστούσε κίνδυνο ανατροπής τη ς Κυβέρνησης. Αλλά και τα ακόλουθα γεγονότα, μ ετα ξύ των άλλων, επιβεβαιώνουν αυτή τη ν καχυποψία που καλλιεργούσε έντονα η πέμπτη φάλαγ­ γα: - Ο I. Παϊζης γράφει στο βιβλίο του “ Η μά­ χη τη ς Κρήτης. Τα μ ετά τη ν μάχην. Η Αντίστα­ ση” , στις σ ελίδες 12-13: “ Ο Συνταγματάρχης Παπαδάκης Ανδρέας, μαζί με άλλους αξιωμα­ τικούς, ζήτησαν από το ν τό τε Υπουργό Δ η­ μόσιας Τάξης Κων/νον Μανιαδάκη τη ν άρση του νόμου που διέτασσε το ν αφοπλισμό των Κρητών, εν όψει τη ς αναμενομένης γερ μα νι­ κής επίθεσης, αλλά α ρ νή θ η κε” . Υπεύθυνος για το ν αφοπλισμό των Κρητών, κατά τον Γιάννη Λάμψα, ήταν ο υφυπουργός Στρατιω ­ τικών Παπαδήμας. - Ο Κωνστ. Μανιαδάκης πάλι, μαζί με άλ­ λους ακραίους τη ς 4ης Αυγούστου, α ρνήθη­ κε τη ν εκφόρτωση του πλοίου “ Θαμώνη" που ήταν γεμ ά το με π ολεμικό υλικό και άλλα εφόδια. Ετσι π αρέμεινε έμφ ορ το στη Σούδα για 37 ημέρες, μέχρι που το βύθισαν τα Stukas. - Ο Στρατηγός I. Α λεξάκης ζήτησ ε από το υ ς Αγγλους όπλα για τη ν πολιτοφυλακή, τα οποία δόθηκαν αλλά δεν μοιράστηκαν. Τα βρήκαν οι Γερμανοί αργότερα σε κιβώτια και τα κατέστρεψαν. Ο ίδιος, α ν τίθ ετο ς προς τον αφοπλισμό των Κρητών, αντικατα σ τά θηκε το

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ Ι Α

Μάρτιο του 1941 ως μη εμπνέων εμπιστοσύ­ νη στο καθεστώς. Ο Στρατηγός Αχιλλέας Σκουλάς, με διόχειρο σημείωμά του που βρίσκεται στο ι­ στορικό αρχείο Κ ρήτης (στα Χανιά), αναφέ­ ρει: “ Κατά προφορική στιχομυθία, διαμειφθείσα στο αγγλικό Σ τρατηγείο του Καϊρου μεταξύ του Αγγλου Σμηνάρχου Σ.Α.Γκάσκελλ και του Ανθυπολοχαγού Διαχειρίσεως Αρη Πεϊτζάνη -διερμηνέω ς κατά τη ν μάχην της Κρήτης του Στρατηγού Ουέστον- ο μη ε ξο ­ πλισμός των Κρητών υπό των Αγγλων οφείλ ετο σε σ χετικές υπ οδείξεις- που έγιναν δ ε ­ κτές από το υς Αγγλους- του Υπουργού Δη­ μόσιας Τάξης Κων. Μανιαδάκη κατά τη ν πα­ ραμονήν του στην Κ ρήτη” . Το γιατί δεν εξοπλίστηκαν οι Κ ρήτες και γιατί δ εν χρησιμοποιήθηκε η Χωροφυλακή, που γνώριζε σπιθαμή προς σπιθαμή το έδα ­ φος τη ς Κρήτης, διερω τάται στην έκθεσ ή του για τη μάχη τη ς Κρήτης και ο τό τε σύμβουλος τη ς Β ρετανικής Π ρεσβείας Κά-

Ενα γερμ α νικό α ν εμ ό π τερ ο DFS 230 κ οντά σ τη γέφ υ ρ α του π ο τα μ ο ύ Ταυρωνίτη.

ι­

λείω ς ανεπαρκείς για να αντιμετωπίσω τη ν αναμενομένη επίθεση". Η απάντηση που πήρε έλεγε: “ Αναγνωρίζω πλήρως το δύσκολο και επικίνδυνο τη ς θέσ ης σας, αλλά μας π εριμέ­ νουν π ολλές δοκιμασίες κατά τις προσεχείς εβ δ ο μ ά δ ες” . Στο μ ετα ξύ ο Στρατηγός Αχιλλέας Σκουλάς αντικατέσ τησ ε το Στρατηγό Κίτσο ο οποίος το Μάρτιο είχε αντικαταστήσ ει το Στρατηγό Α λεξάκη. Τα τάγματα των εμπέδων και άλλοι έφ εδρ οι που επισ τρατεύθηκαν, κα­ θώς και πάσης φύσεως υλικά και μέσα κινήσεως που επιτάχθηκαν, στάλθηκαν στην η­ πειρωτική Ελλάδα για το μέτωπο. Ακόμα ζητή θη κα ν και στάλθηκαν στην Αθήνα και τα περιβραχιόνια που προορίζονταν για τη ν πο­ λιτοφ υλακή που δεν σ υγκροτήθηκε ποτέ.

Β ο μ β α ρ δ ισ μ ό ς το υ κόλπου τη ς Σ ο ύ δ α ς από γερμ α νικά α ερ ο σ κά φ η .

Ρίψη, από Ju 52, το υ 3ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Α λεξιπ τω τισ τώ ν σ τα Χανιά, το πρωί τη ς 20ης Μ α ϊο υ 1941.

Εμειναν μόνο 16.000 Ιταλοί αιχμάλωτοι φ ρουρούμενοι από τη Χωροφυλακή και από ιδιώτες, συνεχής απειλή σε περίπτωση επι­ χειρήσεων. Στις 20 Απριλίου μ ετα φ έρ θη κα ν στην Κρήτη οι νεοσ ύλλεκτοι των κέντρω ν εκπαιδεύσεω ς τη ς Πελοποννήσου. Στις 29 του ίδι­ ου μήνα έφθασε αυτοθούλω ς και η Στρατιω ­ τική Σχολή Ευελπίδων, στο Κολυμπάρι Χα­ νιών. Προηγουμένως, κατά το Μάρτιο, είχε σταλεί στην Κρήτη και η Σχολή Οπλιτών Χω­ ροφυλακής, που εγκατασ τάθηκε στην ύπαι­ θρο, στην περιοχή του Ρεθύμνου. Η ξέν η όμως προπαγάνδα φ όρτιζε επι­ κίνδυνα τη ν ατμόσφαιρα τη ς Κρήτης, με α­ π οτέλεσμα ο χωροφύλακας Κυρ. Γλυμιδάκης ή Γιωργουσάκης να φονεύσει το γενναίο και

τίμιο τέω ς διοικητή τη ς V Μ εραρχίας Στρα­ τηγό Παπαστεργίου, τη ν 1η Μαϊου. Υστερα από λίγες μ έρ ες εκ τελέσ τη κ ε και ο δολοφ ό­ νος, από καταδιω κτικό απόσπασμα. Στις 13 Μαϊου το απόθεμα χρυσού της Ελλάδας, που βρισκόταν στην Κρήτη από τις 16 Απριλίου, μ ετα φ έρ θ η κε στην Αίγυπτο. Μέσα σ’ αυτό το χάος ο βασιλιάς και η κυβέρνηση Τσουδερού, που είχαν φθάσει στην Κρήτη το πρωί τη ς 23ης Απριλίου, προ­ σπαθούσαν να οργανώσουν το νέο κράτος και να ετοιμασ θούν για το ν αναμενόμενο υπέρ όλων αγώνα. Η άφιξή το υς χαιρετίσθηκε ευνοϊκά από το λαό και η σκέψη πως ο βα­ σιλιάς, σαν άλλος Παλαιολόγος, θα αγωνιζό­ ταν στο πλευρό του, αναπτέρωσε το ηθικό του και ενίσχυσε τη ν πίστη του για τη νίκη. Οι σύμμαχοι όμως ετοίμαζαν τη ν αναχώρησή του στην Αίγυπτο, που πραγματοποιήθηκε στις 23 Μαϊου. Οι Κ ρήτες τη δ έχθηκαν με κα­ τανόηση και συμπάθεια. Την π ροηγουμένη είχε φθάσει στα Χανιά

ένας ανθυπολοχαγός από το Ρέθυμνο. Η άφι­ ξή του προκάλεσε έκπληξη, γιατί νόμιζαν πως το Ρέθυμνο είχε καταληφ θεί από τους Γερμανούς. Του πρότειναν να φύγει με τη συνοδεία του βασιλιά, αλλά αρνήθηκε. Τόσο υψηλό ήταν το ηθικό του πληθυσμού ε κ εί­ νες τις η μέρες. Ο ανθυπολοχαγός διέσχισε πάλι τις γερ μα νικές γραμμές και γύρισε στο Ρέθυμνο ολοκληρώ νοντας τη ν αποστολή του. Ο χρόνος στο μετα ξύ έτρ εχ ε. Αλλεπάλ­ λη λες συσκέψεις με το υς Αγγλους για τη ν α­ μυντική προπαρασκευή του νησιού, λόγω τη ς ραγδαίας ε ξέλ ιξη ς των γεγονότω ν και των συνεχών βομβαρδισμών, δεν μπορούσαν να καταλήξουν σε καμιά σοβαρή και δυναμένη να εκ τελ εσ θ εί απόφαση. Χαρακτηριστικά ανα φ έρεται ότι από το υς 27.000 τόννους πο­ λεμικού υλικού που στάλθηκαν στην Κρήτη το πρώτο 15θήμερο του Μαϊου, μόνον 3.000 έφθασαν. Το υπόλοιπο βυθίσ τηκε στο πέλα­ γος ή γύρισε πίσω.

21

ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ Η Κρήτη από ελληνικής πλευράς χωρί­ σ τηκε σε δύο σ τρατιω τικές διοικήσεις και κατά νομούς αναπτύχθηκαν στρατιωτικά διαμερίσματα. Τα οκτώ τάγματα των νεο ­ συλλέκτω ν μετονομάσθηκαν σε Συντάγματα 1-8, με προοπτική να συμπεριλάβουν και άλ­ λους οπλίτες και να εξοπ λισ τούν από το υς Αγγλους, αλλά δ εν πρόλαβαν. Ετσι το σύνολο των ελληνικώ ν δυνάμεων τη ν ημέρα τη ς γ ερ ­ μανικής επίθεσης ανερχόταν σε 474 αξιωμα­ τικούς και 10.977 οπλίτες περίπου, με δ έκα η ­ μερών εκπαίδευση και χωρίς οι περισσότεροι από αυτούς να έχουν ρίξει μια το υφ εκιά για εκπαίδευση. Πολλοί ακόμα ήτα ν άοπλοι λόγω ελλείψ εω ς όπλων. Ο οπλισμός που υπήρχε απ ο τελ είτο από π έντε τύπους όπλων παλαιών, ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

■■■

με 15-30 δεσ μίδες φυσιγγίων κα τ’ άνδρα. Υπήρχαν ακόμα μερικά πολυβόλα ΣαιντΕ τιέν και λίγα οπλοπολυβόλα. Αλλος εξοπ λι­ σμός (διαβιβάσεις, μεταφ ορικά μέσα κλπ.) δ εν υπήρχε. Εκτός τω ν παραπάνω αναπτύχθηκαν και α ρ κετές α ντα ρ τικές ομάδες από εθ ελ ο ν τές , που οπλίσθηκαν από λάφυρα τα οποία άρπα­ ξαν στη μάχη. Καλή προσπάθεια κατέβαλε και ο Αγγλος Pendlebury, για τη ν οργάνωση ο­ μάδων μάχης, αλλά έμ ειν ε χωρίς α π οτέλε­ σμα γιατί φ ο νεύ θη κε τη ν πρώτη ημέρα των επιχειρήσεων. Τα βρετανικά σ τρα τεύματα τη ς Κρήτης ήταν δύο κατηγοριών: Αυτά που με τη ν έναρ­ ξη τη ς ιταλικής εισβολής έφθασαν στην Κρή­ τη και οργάνωσαν το αγκυροβόλειο τη ς Σού­ δας και αυτά που έφυγαν από τη ν ηπειρω τι­ κή Ελλάδα το ν Απρίλιο. Τα πρώτα ήταν κυρίως τεχνικό προσωπικό και τα δ εύ τερ α σε κακή κατάσταση, λόγω του βεβιασμένου τρ ό ­ που αποχώρησής τους. Ο συνολικός αριθμός το υς ανερχόταν σε 1.500 αξιω ματικούς και 30.114 οπλίτες διαφόρων όπλων και υπηρε­ σιών. Από πλευράς οπλισμού, ιματισμού, υπόδησης και εξοπλισμού, γενικά βρίσκο­ νταν σε άθλια κατάσταση. Οσον αφορά το βαρύ οπλισμό, δ ιέθ ετα ν 334 πυροβόλα δια­ φόρων τύπων και διαμετρημάτω ν, καθώς και 36 άρματα μάχης -όχι σε καλή κατάσταση. Η κατάσταση αυτή βελτιώ θ ηκε ελαφρά χάρη στις προσπάθειες των μεταφορικώ ν πλοίων και του Στρατηγού Φράϋμπεργκ. Οι γερ μανικές δυνάμεις στην κατά τη ς Κ ρήτης επίθεσή τους, ανέρχονταν σε: 350 βομβαρδιστικά, 180 αεροσκάφη κά θ ετη ς ε ­ φόρμησης (Stuka), 40 αεροσκάφη αναγνώρι­ σης, 100 ανεμόπτερα, 550 μεταφ ορικά Junkers 52, 10.000 αλεξιπ τω τισ τές, 750 άν­ δρες μ ετα φ ερ όμ ενο υς με ανεμόπτερα, 5.000 άνδρες μ ετα φ ερ όμ ενο υς με μεταφ ορικά αεροπλάνα, 7.000 άνδρες μ ετα φ ερ όμ ενο υς δια θαλάσσης και ένα επιπλέον ενισχυμένο ιτα­ λικό σύνταγμα από τη Ρόδο. Υπεύθυνος της όλης επιχείρησης ήταν ο Στρατάρχης Γκαίριγκ και τη ς τα κτική ς προετοιμασίας ο Π τέ­ ραρχος Λερ. Υφιστάμενοι δ ιοικητές ήταν ο Στρατηγός των αλεξιπτω τιστώ ν Σ το ύ ν τεν τ και ο Πτέραρχος Φράϊχερ φον Ριχτχόφεν με το ενισχυμένο σώμα τη ς Αεροπορίας και τα τμήματα μεταφορών.

ΣΧΕΔΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟΣΤΟΛΕΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ Ο Ν εοζηλανδός Στρατηγός Φράϋμπεργκ εγκατέσ τησ ε το σ τρατηγείο του στον Αγιο Μ ατθαίο του Ακρωτηρίου και διέθεσ ε αναλο­ γικά τις δυνάμεις του, συμμαχικές και ελλη ­ νικές, στους το μείς: Μ άλεμε/Χανιά - Σούδα Ρέθυμνο/Γεωργιούπολις - Ηράκλειο, με απο­ στολή “Αμυνα επί τόπου ώστε να απαγορ ευ θ εί στον εχθρό να καταλάβει αεροδρ ό­ μιο ή λιμάνι του το μ έα το υ ς ” . Για τη Χωρο­ φυλακή και τις ομάδες εθ ελο ντώ ν ουδεμία πρόνοια λήφ θηκε. Ο βρετανικός στόλος της ανατολικής Μ εσογείου, σε επαφή με τη ν ξη ­ ρά, περιπολούσε τη νύχτα βόρεια τη ς Κρή­ τη ς και τη ν ημέρα αποσυρόταν νότια της ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Κρήτης για να απ οφεύγει τη Γερμανική Α ερ ο ­ πορία. Το γερμανικό σχέδιο επίθεσης, με το συνθηματικό όνομα “ Ε ρμής” , προέβλεπε κα­ τά σειρά: • Εξουδετέρω ση των ζωτικών περιοχών τη ς Κ ρήτης με έντο νο βομβαρδισμό. • Αφιξη ανεμοπ τέρω ν και αλεξιπ τω τι­ στών για τη ν κατάληψη των αεροδρομίων. • Προσγείωση μονάδων τη ς 5ης Μ εραρ­ χίας Ορεινών Κυνηγών για τη ν ολοκλήρωση τη ς κατάληψ ης των αεροδρομίων και άλλων περιοχών. • Προσαιγιάλωση, σε ελεύ θ ερ η ακτή, μη­

χανοκινήτω ν ιστιοφόρων με σ τρατεύματα. • Κατάληψη λιμένος και εκφόρτωση βα­ ρέος υλικού. Σύμφωνα με τα παραπάνω, τα αερομεταφ ερόμενα σ τρατεύματα χωρίζονταν σε τρ είς ομάδες επίθεσης: • Τη δυτική με το όνομα “ Κ ομ ή της” , για τη ν κατάληψη του αεροδρομίου του “ Μ άλεμε” . • Την κεντρική με το όνομα “Α ρης", για τη ν κατάληψη Σούδας-Χανίων-Ρεθύμνου. • Την ανατολική με το όνομα “Ωρίων” , για τη κατάληψη του αεροδρομίου και του λι­ μένος Ηρακλείου. Προβλεπόταν τη ν πρώτη ημέρα η κατά­ ληψη των αεροδρομίω ν και των λιμανιών και τη δ εύ τερ η η ολοκλήρωση τη ς κατάληψης τη ς Σούδας. Προ τη ς εισβολής, άρχισε από τις 6 ως τις 19 Μαϊου η προετοιμασία των στόχων τη ς επίθεσης με ισχυρό συνεχή βομβαρδισμό, χωρίς να εξα ιρο ύντα ι ο ύ τε τα νοσοκομεία που έφ ερα ν εμφ α νές το σήμα του Ερυθρού Σταυρού. Τα πάντα συσσωρεύθηκαν σε ε ρ ε ί­ πια. Οι πυρκαγιές ήταν αδύνατο να τεθ ο ύ ν υπό έλεγχο. Οι τρ α υμ α τίες έμεναν α βοήθη­

το ι και οι νεκροί άταφοι. Η Κρήτη έγινε ένα ε­ ρείπιο, εκτό ς από το ηθικό τω ν κατοίκων της.

Η ΕΙΣΒΟΛΗ 20 Μαϊου 1941 Από τις 06.00 μέχρι τις 08.00 η Γερμανική Αεροπορία βομβάρδιζε α νελέητα και χωρίς διάκριση το αεροδρόμιο του Μ άλεμε και την περιοχή μέχρι τη Σούδα. Οι σειρήνες των αε­ ροπλάνων δημιουργούσαν, με το υ ς εκκωφαντικούς συριγμούς τους, τη ν εντύπωση πως

Γ ερ μ ανοί α ιχμ ά λ ω το ι το υ 2ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Α λεξιπ τω τισ τώ ν σε δρ όμ ο το υ Ρε& ύμ νου, σ τις 21 Μ α ϊου.

παντού έπ εφ ταν βόμβες και πολυβολούσαν. Σ τις 08.00 φάνηκαν τα τρικινητήρια Junkers 52 να σύρουν 2-3 ανεμοπλάνα, που τα άφηναν πάνω από το υς π ροβλεπόμενους στόχους. Στις 08.10 φάνηκαν άλλα που κά­ λυψαν τις περιοχές Μ άλεμέ, Αγιάς, Αλικιανού και άρχισαν να ρίχνουν το υ ς α λεξιπ τω τι­ στές. Στις 14,30 τη ς ίδιας ημέρας έπεσαν οι αλεξιπ τω τισ τές στο Ρέθυμνο και στο Ηρά­ κλειο, κατά το ν ίδιο τρόπο. Μ ετά τη ν πρώτη κατάπληξη από το πρω­ το φ α νές θέαμα, άρχισε ένας σκληρός αγώ­ νας σώμα με σώμα μ ετα ξύ των αλεξιπ τω τι­ στών και των αμυνομένω ν συμμάχων και ε θ ε ­ λοντώ ν πολιτών, που είναι αδύνατο να περι­ γράφει η αγριότητά του. Ολη η ημέρα πέρασε με συγκρούσεις άγριες, χωρίς συνοχή, χω­ ρίς να π ετύχουν οι Γερμανοί κανέναν από το υς α ντικειμ ενικο ύς σκοπούς τους. Στο

Μ άλεμε οχυρώ θηκαν στη γέφ υρα και στην κοίτη του Ταυρωνίτη ποταμού και στις πρώ­ τε ς α ντηρίδες του ζωτικού υψώματος 107. Εκεί ανέμεναν αντεπίθεση τω ν συμμάχων για να παραδοθούν, όπως έλεγα ν αργότερα. Η αντεπίθεση όμως δεν έγινε και οι ελληνοσυμμαχικές δυνάμεις έχασαν τη ν ευκαιρία να κερδίσουν τη μάχη. Στο Ρέθυμνο αιχμαλω τίσθηκε και ο διοι­ κητής των αλεξιπτω τιστώ ν Συνταγματάρχης Στουρμ, με το υ ς π ερισσότερους άνδρες του. Οι υπόλοιποι οχυρώ θηκαν στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, στα περιβόλια και στα α­ νατολικά του αεροδρομίου υψώματα. Οι Γερ­ μανοί συνέλαβαν ακόμα 48 ομήρους, το υς ο­ ποίους ε ξετέλ εσ α ν εν ψυχρώ μ ετά από δύο ημέρες. Στο Ηράκλειο, όσοι επέζησαν σ υγκε­ ντρώ θηκαν σ’ ένα ύψωμα ΝΑ του αεροδρομί­ ου και σ'έναν ξεροπ όταμο στα ανατολικά. Στα δυτικά του Μ άλεμε, περί τη Μονή Γωνιάς, η Στρατιω τική Σχολή Ευελπίδων πο­ λέμησ ε όλη τη ν ημέρα και τη νύχτα αποσύρ­ θ η κε στα νότια, αφού εξά ντλησ ε τα πυρομαχικά τη ς, με απώλειες δέκα νεκρούς. Δ υ τικότερ α το 1ο Ελληνικό Σύνταγμα εξολόθρευσ ε τελείω ς τη διλοχία τω ν α λεξι­ πτωτιστών που έπεσε στην περιοχή του, με τη βοήθεια τω ν εθ ελο ντώ ν χωρικών.

Νύχτα 20/21 Μαϊου Η νύχτα αυτή υπήρξε η πλέον κρίσιμη για τη γερμανική διοίκηση, ενώ οι ελληνοσυμμαχικές δυνάμεις, κυρίως λόγω έλλειψ ης πλη­ ροφοριών, έχασαν τη μοναδική ευκαιρία να κερδίσουν τη μάχη τη ς Κρήτης. Οι αλεξιπ τω ­ τισ τές, τελείω ς εξα ντλημ ένοι, σε π ολλές πε­ ριοχές χωρίς πυρομαχικά, χωρίς νερό και φα­ γητό για 24 ώρες, π ερίμεναν (όπως αναφέρα­ με προηγουμένως) το υ ς συμμάχους για να παραδοθούν, πράγμα που δ εν έγινε.

Ο διοικητής του 22ου Ν εοζηλανδικού Τάγματος, που είχε τη ν ευθ ύνη του το μέα του Μ άλεμε και ιδιαίτερα του ζωτικού για το αεροδρόμιο υψώματος 107, αφού δ έχ θ η κε όλη τη ν ημέρα το ν άγριο βομβαρδισμό των Stuka, απομονωμένος και χωρίς καμιά βοή­ θεια, κάμφ θηκε ψυχικά, υπερεκτίμησ ε τις δ υ ν α τό τη τες του αντιπάλου του, θεώ ρησε α­ δύνατο να α ν τέξει και το ν αυριανό βομβαρ­ δισμό και στη 01.00 εγκ α τέλ ειψ ε το ύψωμα 107. Από τη ν ώρα αυτή το Μ άλεμε απωλέσ θηκε και η μάχη τη ς Κ ρήτης ήταν χαμένη. Στη θάλασσα ο Β ρετανικός Στόλος κατα­ βύθισε τις γερ μα νικές νηοπομπές που κατευ θ ύ ν ο ντα ν στην Κρήτη, αλλά υπέστη και αυτός π ολλές απώλειες. Οι Γερμανοί από τη ν πλευρά το υ ς αναπροσάρμοσαν τα σχέδιά το υ ς για τη συνέχιση τη ς επίθεσης και απο­ φάσισαν να χρησιμοποιήσουν αμέσως το α ε­ ροδρόμιο του Μ άλεμε, έστω και αν βαλλόταν από τα συμμαχικά πυρά και ήταν γεμ ά το από συντρίμμια αεροπλάνων.

21 Μαϊου και νύχτα 21/22 Μαϊου Το χαρακτηριστικό τη ς ημέρας και τη ς νύχτας εκ είν η ς ήταν η υλοποίηση τη ς από­ φασης να χρησιμοποιηθεί αμέσως το αερο­ δρόμιο του Μ άλεμε. Ετσι στις 16.00 προσγει­ ώ θηκε το πρώτο μεταφ ορικό γερμανικό αε­ ροπλάνο με αλπινιστές τη ς 5ης Ο ρεινής Μ ε­ ραρχίας, ανάμεσα στα καιόμενα συντρίμμια των αεροπλάνων και ανεμοπλάνων και στις εκρ ηγνυό μενες οβίδες τω ν αμυνομένων. Από τό τε άρχισαν συνεχείς προσγειώσεις αεροπλάνων, με δυνάμεις και υλικά. Η απουσία τη ς συμμαχικής αεροπορίας και η έλλειψ η διαβιβάσεων είχαν καθηλώσει τις ελληνοσυμμαχικές δυνάμεις στις θέσ εις τους, μαζί δε με τη ν απομακρυσμένη θέση τη ς διοίκησης από το Μ άλεμε, έφ ερα ν αυτή τη ν ανεπανόρθωτη συμφορά.

Ε π ίθεσ η Γερμανώ ν σ τη ν π εριοχή τη ς Σ ο ύ δ α ς .

22 Μαϊου και νύχτα 22/23 Μαϊου Οι ελληνοσυμμαχικές δυνάμεις ε κ τό ­ ξευσαν πρωινή επίθεση, η οποία παρά τις αρ­ χικές τη ς επ ιτυχίες απέτυχε, λόγω τη ς πα­ ρεμβολής τη ς Γερμανικής Αεροπορίας. Δ εύ ­ τερ η αντεπίθεση δ εν έγινε, αν και διατάχθηκε. Ακόμα ο διοικητής τη ς περιοχής, χωρίς διαταγή, απέσυρε τις δυνάμεις του πίσω από το ν Πλατανια και άφησε το πεδίο ελεύ θ ερ ο στους Γερμανούς. Ο Β ρετανικός Στόλος αποσύρθηκε ορι­ στικά στην Α λεξάνδρεια, λόγω κόπωσης και σοβαρών απωλειών. Οι Γερμανοί, αφού εδραιώ θηκαν στο Μά­ λ εμ ε, ανασυγκρότησαν τις δυνάμεις το υ ς σε τρία συγκροτήματα για τη συνέχιση τη ς επί­ θεσ ης. Ενα συγκρότημα έμ ειν ε για τη ν α­ σφάλεια του αεροδρομίου, με αποστολή να διενεργήσ ει επίθεση προς τα Χανιά και να ε ­ πιχειρήσει ευρ εία κυκλω τική κίνηση από τα νότια και να αποκόψει τις δυνάμεις που βρί­ σκονταν δυτικά τη ς Σούδας. Στους άλλους το μ είς έγιναν δ ρα σ τηριότητες άνευ σημα­ σίας.

23

23 και 24 Μαϊου Δ ιεξήχθησ αν αγώνες επιβράδυνσης κα­ τά το ν άξονα Μ άλεμε - Γαλατάς. Στο Ρέθυμνο οι Γερμανοί ζήτησαν τρίωρη ανακωχή για να θάψ ουν το υς νεκρο ύς το υς και να σ υγκε­ ντρώ σουν το υ ς τρ α υμ α τίες τους. Οι Αυστρα­ λοί τη δέχθηκαν, αλλά οι Γερμανοί, επω φε­ λούμενοι τη ς περίστασης, μ ετέφ ερ α ν το υς περισσότερους τρ α υμ α τίες το υ ς στο προκεχω ρημένο νοσοκομείο των συμμάχων στο ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

χωριό Α δελε. Πρώτο κύμα πρωί 20ης Μαϊου

25 και 26 Μαϊου

Αεραττοβατικό Σύνταγμα Εφόδου

3ο Σύνταγμα Αλεξιπτωτιστών

Στις 25 Μαϊου οι Γερμανοί, ύστερα από σκληρές μάχες με χωρικούς, έφθασαν στην Παληόχωρα (εκδικούμενοι τη ν αντίστασή τους, στις 3 Ιουνίου ισοπέδωσαν τη ν Κάνδανο και εξόντω σ αν το υ ς κατοίκους της). Επί­ θεσή το υς στο Γαλατά απέτυχε. Στις 26 Μαϊου κα τελήφ θη το Καστέλλι τη ς Κισσάμου, ύ­ στερα από σκληρούς αγώνες κατά των ε θ ε ­ λοντώ ν πολιτών. Η ανωτάτη ελληνική διοίκηση απώλεσε κάθε επαφή με τα μαχόμενα τμήματά τη ς λό­ γω των συνεχών βομβαρδισμών και μεταστάθμευσε στο χωριό Νεροκουρού, κατόπιν συνεννόησης με το υ ς συμμάχους. Το 8ο Ελληνικό Σύνταγμα επιβράδυνε επιτυχώς τη ν προέλαση των Γερμανών από το εσω τερι­ κό και κράτησε ανοικτό το δρόμο προς τα Σφακιά. Στο Ρέθυμνο κατελήφ θη ο Σταυρω μέ­ νος. Η κατάσταση όμως χ ειρ ο τέρ ευ ε. Τα Χα­ νιά εκκενώ θηκαν και όλες οι υπηρεσίες μ ε­ τα φ έρ θη κα ν από το Ν εροκουρού στο Στύλο. Ο Στρατηγός Φράϋμπεργκ ζήτησ ε από το Στρατηγείο τη ς Μέσης Ανατολής τη ν ε κ κ έ ­ νωση τη ς Κρήτης από τα συμμαχικά στρα­ τεύματα, γιατί η π εραιτέρω αιματοχυσία δεν είχε κανένα νόημα.

27 Μαϊου -1 Ιουνίου

24 ■ ι

Στις 15.30 τη ς 27ης Μαϊου δ ιατάχθηκε η εκκένωση τη ς Κρήτης και το απόγευμα τη ς ί­ διας ημέρας οι Γερμανοί εισήλθαν στα κα τε­ στραμμένα Χανιά. Στη Σούδα αποβιβάσθηκε ένα βρετανικό τάγμα κομμάντος, που αποτέλεσ ε τη ν οπισθοφυλακή των συμμαχικών σ τρατευμάτω ν που συμπτύσσονταν προς τα Σφακιά. Ομάδες Κρητών εθ ελο ντώ ν θα εν ερ ­ γούσαν ως πλαγιοφυλακή. Επειδή ο Φράϋμπεργκ δ εν μπορούσε να επικοινωνήσει με τη φρουρά του Ρεθύμνου, ζήτησ ε από το Κάϊρο να αναλάβει αυτή τη ν αποστολή. Παρά τις προσπάθειες όμως του Καϊρου ειδοποίη­ ση δ εν επ ιτεύχθηκε. Η φρουρά του Η ρακλείου ανεχώρησε με πλοία που έφθασαν από τη ν Α λεξάνδρεια στις 03.00 τη ς 29ης Μαϊου, χωρίς να ειδοποι­ η θούν οι Ελληνες συμπολεμιστές το υς. Πά­ νω σ’α υτό ο τό τε διερμηνέας και αργότερα ήρωας τη ς αντίστασης στην Κρήτη αφηγείται: “ Ενας γέρ ος καπετάνιος με ψαρά μαλλιά - ένας από το υς πιο γνω στούς καπετάνιους ή ρ θ ε να δει το ν Ταξίαρχο Διοικητή και εγώ ή ­ μουν διερμηνέας. Παιδί μου, είπε ακουμπώντας το χέρι του στον ώμο του Ταξίαρχου. Το ξέρ ο υ μ ε όλοι πως θα φ ύ γ ετε απόψε. Δ εν πει­ ράζει. Θα ξαναγυρίσ ετε με το καλό. Αφήστε μας όμως όσα το υφ έκια περισσότερα μπορ είτε για να συνεχίσουμε εμ είς το ν αγώνα. Βαθιά συγκινη μένος ο Ταξίαρχος παρέδωσε στο γέρο καπετάνιο όσα όπλα μπορέσαμε να σ υγκεντρώ σ ουμε” . Τις μεσημβρινές ώ ρες τη ς 29ης Μαϊου οι Γερμανοί έφτασαν στο Ρέθυμνο και το από­ γευμα τη ς 30ής Μαϊου στο Ηράκλειο. Το βρά­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

2ο Σύνταγμα Αλεξιπτωτιστω»

ΗI Μ Ν Ο

Aposiot'r %.-ΟΙ Ϊ“Ζ .

ΛπβοτοΛοι

Η ΠοξιμάΟια

δυ τη ς 30ής Μαϊου έφθασαν στην Ιεράπετρα. Στο μ ετα ξύ ο Στρατηγός Φράϋμπεργκ κατόρθω σε να εκκενώ σ ει το μεγαλύτερο μ έ­ ρος των σ τρατευμάτω ν του από τη χώρα των Σφακίων, ενώ καλυπτόταν από τη ν οπισθο­ φυλακή υπό τη διοίκηση του Στρατηγού Ουέστον. Ο ίδιος με το επ ιτελείο του και το ελλ η ­ νικό κυβερνη τικό κλιμάκιο αναχώρησε με δύο υδροπλάνα στις 03.00 τη ς 30ής Μαϊου. Ο Ουέστον αναχώρησε τη ν επομένη. Οσοι από το υς συμμάχους σ τρατιω τικούς δ εν κατόρ­ θωσαν να φύγουν, ε ίτε παραδόθηκαν στους Γερμανούς (όπως διατάχθηκαν), ε ίτε δ ιέ­ φυγαν στο εσω τερικό του νησιού, όπου βρή­ καν περίθαλψη και ασφάλεια από το υς Κρη­ τικούς, παρά τα σκληρά γερμανικά αντίποι­ να. Αργότερα βοηθήθηκαν από αυτούς και έ ­ φυγαν για τη ν Αίγυπτο. Για το υς Ελληνες αξιω ματικούς και στρα­ τιώ τες, καθώς και για τη Στρατιω τική Σχολή Ευελπίδων, ουδεμία πρόνοια υπήρξε και ε ίτε διαλύθηκαν και μετέβησ αν στο εσωτερικό, όπου βρήκαν περίθαλψη και ασφάλεια, ε ίτε αιχμαλωτίσθηκαν. Το βράδυ τη ς 1ης Ιουνίου ο Στρατηγός Λερ μετέδω σ ε το παρακάτω ραδιοτηλεγρά­ φημα: “ Η εντο λή εκπληρώ θηκε. Η Κρήτη εί­ ναι ελεύ θ ερ η από το ν εχ θ ρ ό ” . Επίσης το α­ νώτατο αρχηγείο των γερμανικώ ν δυνάμεων γνωστοποίησε τα εξή ς : “ Ο αγώνας για τη ν Κρήτη ετελείω σ ε. Η νήσος είναι ελεύ θ ερ η από το ν εχθρό. Γερμανικά σ τρατεύματα κα­ τέλα βα ν χ θ ές και το τελευ τα ίο σημείο σ τη­ ρίγματος του εχθρού στα Σφακιά” . Το συμμαχικό π ολεμικό ανακοινω θέν ανέφ ερε: “ Μ ετά 12ήμερο σκληρό αγώνα αποφασίσθηκε όπως αποσυρθούν τα στρα-

τεύ μ α τά μας από τη ν Κρήτη". Ο Βασιλιάς Γε­ ώργιος Β ’, σε μήνυμά του από το Κάϊρο, διαβεβαίωσε το ν ελληνικό λαό πως ο πόλεμος κατά του Αξονα θα συνεχισθεί μέχρι τη ν τ ε ­ λική νίκη και τη ν πραγματοποίηση τω ν εθ ν ι­ κών πόθων. Υπό μορφή π αραρτήματος π αραθέτουμε τις εντυπώσεις Γερμανού αλεξιπ τω τιστή για το ν τρόπο και το πείσμα με το οποίο αγωνίζο­ νταν οι Κρητικοί: “ Είχαμε πάρει -είπε- διαταγή να βο ηθή­ σουμε τα τμήμα τα των αλεξιπτω τιστώ ν στον Γαλατά που, απ’ τις πληροφορίες μας, είχαν απ οδεκατιστεί τη νύχτα. Ξεκινήσαμε από τις φ υλακές τη ς Αγυιάς μόλις χάραξε η μέρα πε­ ρίπου 100 άτομα, οπλισμένοι με πολυβόλα, τέσσ ερις όλμους και π ολλές χειροβομβίδες. Γνωρίζαμε ό τι με τη ν ανατολή του ηλίου η Λ ουφ τβάφ ε θα έκανε επιδρομή, γΓ αυτό και είχαμε πάρει μαζί μας δύο σημαίες και πολλά διακριτικά, για να καταλάβουν ποιοι είμαστε αν κατά τύχη μας πετύχαιναν στο δρόμο. Δεν είχαμε απ ομακρυνθεί πάνω από 1.500 μέτρα απ’ τις φ υλακές κάνοντας ένα μικρό κύκλο, όταν δ εχτή κα μ ε από π ολλές π λευρ ές επ ίθε­ ση τω ν χωρικών, που με έκπληξη είδαμε να είναι σχεδόν όλοι πάνοπλοι με γερμανικά αυτόματα και χειροβομβίδες. Στο τόσο λιγοστό φως τη ς μέρας θ υμά ­ μαι που π ετά χ τη κε σαν αγρίμι μέσα απ’ τους αγκαθω τούς θάμνους σαν αστραπή μία λ ε ­ β εντόκορ μη σιλουέτα, στα μαύρα ντυμένη, με ψηλές μπ ότες και σαρίκι στο κεφάλι, που δίχως καθυστέρηση φ ύ τεψ ε με το γερμανικό αυτόματο που κρατούσε π έντε σφαίρες στο στομάχι δύο αλεξιπτωτιστών. Πριν προλά­ βουμε ν ’ αντιδράσουμε έπεσε κάτω,

*

γλυστρώ ντας σαν φίδι μέσα στους θάμνους με δαιμονισμένη ταχύτητα. Αντιδρώντας γρήγορα το ν κυκλώσαμε και προσπαθήσαμε να το ν εξου δετερώ σ ου με. Αν και είχα υποστεί τη σκληρή εκπαίδευση των Γερμανών α­ λεξιπτω τιστώ ν επί επτά μήνες στην περιοχή του Βερολίνου, με είχε συναρπάσει ο τρόπος που γλυστρούσε σέρνοντας το κορμί του πά­ νω στο χώμα. Ηταν μια τακτική αυτοσχέδια, που θύμιζε περισσότερο ερπ ετό παρά άν­ θρωπο. Με πολύ κόπο καταφέραμε να τον κυκλώσουμε και να το ν αχρησ τέψ ουμε με μια χειροβομβίδα, αφού κα τά φ ερε τη ν τ ε ­ λευταία στιγμή να πληγώσει στον αριστερό μηρό ακόμα έναν αλεξιπτω τιστή. Μ ετά τη ν έ ­ κρηξη τη ς χειροβομβίδας πλησίασα με προ­ φύλαξη. Η θελα να δω από κοντά το ν άγνω­ στο αυτό πολεμιστή που με είχε εντυπωσιά­ σει. Οταν έφθασα κοντά του δ εν είχε ακόμα πεθάνει. Τα μάτια του ήταν ανοιχτά, κατάμαυρα, λ ες και φ οβέριζε το ν ερχομό του θ α ­ νάτου, όμως όλο σχεδόν το κορμί του ήταν χτυπημένο απ’ τα βλήματα τη ς χειροβομβί­ δας. Τον σήκωσα και ακούμπησα τη ν πλάτη του στον κορμό μιας χοντρής εληάς. Ειλικρινά με είχε συναρπάσει η τακτική που μαχό­ ταν. Η αιμορραγία είχε βάψει όλο το χώμα. Θά ‘ταν περίπου δεκαοκτώ χρονών. Το πρόσωπό του με τα έντο να χαρακτηριστικά, αν και είχε σκεπαστεί από σκόνες και αίματα, έδειχνε τόσο νεανικό. Πριν ξεψ υχήσ ει κ ο ίττα ξε βα­ θιά μέσα στα μάτια το στοχασμό μου και χα­ μογέλασε. Ξαφνιάστηκα! Δ εν ξέρω αν χαμογελούσε σε μένα ή στο

θάνατο που φ τερ ού γιζε για να το ν πάρει. Σή­ κωσε με κόπο το δ εξί χέρι, πήρε απ' το λαιμό του ένα σταυρό που κρεμόταν, το ν φίλησε κι έγειρ ε το κεφάλι πλάγια ξεψ υχώ ντας με καρ­ φωμένο στα χείλη του το χαμόγελο. Ομως η έκπληξή μου έμ ελλ ε να κορυφω θεί, όταν τραβώ ντας το σαρίκι του για να το ν ξαπλώσω χάμω ξεχύθ ηκα ν απ’ το κεφάλι του μισό μέ­ τρ ο κατάμαυρα μαλλιά. Τότε μόνο κατάλαβα πως ήταν γυναίκα. Βουβάθηκα. Ηταν κάτι που δ εν περίμενα. Ενοιωσα στο λαιμό μου έναν κόμπο να με πνίγει. Ηταν η πρώτη φορά που σ υνειδητο­ ποίησα ό τι η μοίρα των αλεξιπτω τιστώ ν θ ά ’ ταν πολύ δύσκολη στην Κρήτη. Εφυγα αφήνοντας τη σκέψη μου κάτω απ' τη ν γέρικη εληά, κοντά στη νεκρή κοπέ­ λα ” .

ΕΠΙΛΟΓΟΣ ■ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Οι Γερμανοί στην Κρήτη κέρδισαν μια πύρρειο νίκη. Οι τερά σ τιες απώλειές το υς σε έμψυχο και άψυχο υλικό (18.000 άνδρες ν ε­ κροί, τρ α υμ α τίες, πνιγμένοι και αγνοούμε­ νοι, 370 αεροπλάνα όλων των κατηγοριών), η απώλεια πολύτιμου χρόνου και η ανακάλυψη ότι κατέλαβαν μεν τη ν Κρήτη, αλλά δεν τη ν κατέκτησ αν διότι ο αγώνας τω ν Κρητικών σ υνεχίστηκε αμείω τος μέχρι το τέλο ς του πολέμου, δ εν αντιστάθμησαν τα οποιαδήποτε οφ έλη τους, που υπήρξαν από πενιχρά έως ανύπαρκτα, λόγω τη ς αλλαγής του π ολε­ μικού σκηνικού στην ανατολική Μ εσόγειο και γενικά στη Μέση Ανατολή. Οι Σύμμαχοι, Βρετανοί, Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί, μάλλον μερικώς μπορούν να

θεω ρη θο ύν κερδισμένοι. Αν χειρίζονταν κα­ λύτερα το θ έμ α “ Κ ρήτη” , με τις ίδιες θυσ ίες θ α μπορούσαν να κρατήσουν το νησί και θα δημιουργούσαν τις προϋποθέσεις ανοίγμα­ το ς του δ ευ τέρ ου μετώπου από τη Βαλκανι­ κή, με τεράσ τια οφέλη για το υ ς ίδιους, αλλά και για ολόκληρο το ν κόσμο. Αντί το ύτο υ πε­ ριορίστηκαν να φ θ είρ ου ν τις γερ μανικές δυνάμεις, με τερά σ τιες απώλειες: 15.340 άν­ δ ρες νεκρούς, πνιγμένους, τρ α υμ α τίες και αιχμαλώτους, 15 πλοία βυθισμένα ή επί πολύ χρόνο εκ τό ς ενεργείας. Οι Ελληνες στην Κρήτη, μαζί με το ν αγώ­ να το υς στην ηπειρωτική Ελλάδα, έδωσαν τη ν πρώτη νίκη στους συμμάχους (γεγονός που τώρα αυτοί λησμονούν), απ έδειξαν το τρω τό του Αξονα, κέρδισαν το ν παγκόσμιο θαυμασμό. Δ εν μπόρεσαν όμως να κρατή­ σουν τη ν Κρήτη ελεύ θ ερ η , οπ ότε οι ευνοϊκές επιπτώσεις για το έθ νο ς θα ήταν α­ νυπολόγιστες. Το “ σαράκι” τω ν πολιτικών παθών έπαιξε και εδώ το ρόλο του. Θ εω ρεί­ ται δε ότι κακώς εμπ ισ τεύθηκαν τη ν άμυνα τη ς νήσου στους Αγγλους, χωρίς κανένα έ ­ λεγχο. Ο κόσμος τιμά (και δικαίως) τη μάχη τη ς Αγγλίας, αδικεί όμως τη ν Ελλάδα, λησμονώ­ ντας τη ν προσφορά τη ς στον κοινό αγώνα, τόσο στον ηπειρω τικό χώρο, όσο και στην Κρήτη. Γι’ αυτό ευθ ύνοντα ι πρωτίστως οι Ελληνες, οι οποίοι δ εν έμαθαν να εκ μ ετα λ ­ λεύ οντα ι στην ειρήνη τις π ολεμικές το υς περγαμηνές και θυσίες. Παρόλα αυτά, η Μάχη τη ς Κ ρήτης θα παραμείνει στην ιστο­ ρία ως η πιο περίεργη και ενδ ο ξό τερ η μάχη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και θα απ οτελεί περίλαμπρο κόσμημα ηρωισμού και αυ το ­ θυσίας των Πανελλήνων που αγωνίστηκαν για τη ν ελευθ ερ ία . Δικαίως τη ν εξυ μ ν εί η ε ­ φημερίδα “ Χ ρόνος” του Τόκιο, γράφοντας: “ Π ροτείνουμε, ως ζήτημα υπερτάτου καθήκοντος τιμής, οπως δημιουρ γηθει ενα εκτα κτο Τάγμα των Ιπποτών τη ς Κ ρήτης για να τι­ μ ηθ εί με ειδικό παράσημο κάθε πολίτης, άνδρας ή γυναίκα, και κάθε αξιω ματικός και στρατιώ της που έλαβε μέρος στην παραδοξό τερ η μάχη τη ς Ιστορίας, τη “ Μάχη τη ς Κ ρή τη ς” ...

25 *■ *

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Μάρκου Ποιουδάκη: Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΣΤΟ ΡΕΘΥΜΝΟ. (2)Αντιστρατήγου I. Αλεξάκη: ΤΑ ΠΡΟΗΓΗΟΕΝΤΑ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΤΟΥ ΜΑΪΟΥ 1941 ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΜΑΧΗΝ. (3)Αντώνη Βιστάκη: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ 1940. (4) Η ΙΤΑΛΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ, ΓΕΣ/ΔΙΣ. (5) Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ, ΓΕΣ/ΔΙΣ. (6) Ιδιόγραφο σημείωμα του Στρατηγού Αχ. Σκουλά. Ι.Α.Κ. (7) Antony Beevor: CRETE. THE BATTLE AND THE RESISTANCE. (8)Αντ/γου Φράϋμπεργκ: Εκθεσις. Μάχη της Κρήτης. (9) Alan Clark: THE FALL OF CRETE.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Β . ΣΤΑΥΡΟΠΌΥΛΟΣ

Ο Ι “ΑΓΕΛΕΣ ΤΩΝ ΛΥΚ Ω Ν ην άνοιξη του 1941 η βρετανική ε ­ μπλοκή κατά τη ς Γερμανίας πλησία­ ζε προς τη χειρότερη φάση της. Ο Χίτλερ είχε κυριαρχήσει στην ηπει­ ρωτική Ευρώπη έπειτα από μια σειρά νικών που ο ύ τε ο Ναπολέων δεν είχε σημειώσει. Ο ένας μετά το ν άλλον οι παλαιοί σύμμαχοι τη ς Βρετανίας είχαν χαθεί και ο λαός των ΗΠΑ παρακολουθούσε τη ν κατάσταση “ έξω από το χορό” , σκεπτικιστής, επιφυλακτικός και απ οτραβηγμένος. Για αρκετό καιρό ο Ουίνστον Τσώρτσιλ προσπαθούσε να εξασφαλίσει τη ν ενεργό συμπαράσταση των ΗΠΑ, καθώς το Βασιλικό Ναυτικό υπέφερε από έλλειψ η ι­ κανοποιητικού αριθμού αντιτορπιλλικών και η γερμανική υποβρυχιακή δραστηριότητα στον Ατλαντικό απειλούσε τη Βρετανία με οι­ κονομική εξόντωση. Επειτα από έντο ν ες πο­ λιτικές ζυμώσεις και τρ ιβ ές μεταξύ των οπα­ δών τη ς προσέγγισης με τη Βρετανία και ε ­ κείνων που παρέμεναν προσηλωμένοι στο πα­ ρωχημένο δόγμα Μονρόε, το αγγλικό αίτημα ικανοποιήθηκε τελικά με ευρηματικό τρόπο. Σε αντάλλαγμα για τα 50 παλαιό αντιτορπιλλικά που ανακούφισαν τη χειμαζόμενη “γηραιά Αλβιόνα", οι ΗΠΑ λάμβαναν το δικαίωμα να εγκαταστήσουν στρατιω τικές βάσεις σε περιο­ χές τη ς επιλογής τους στο δυτικό ημισφαί­ ριο. Ανάμεσα στα καίρια σημεία που “ ενοικιά­ σ θηκαν” για 99 χρόνια με αυτό το ν ιδιότυπο τρόπο, ήταν φυσικά τα στρατηγικής σημα· σίας νησιά τη ς Καραϊβικής, Μπαχάμες, Τζα μάϊκα, Αντίγκουα, Σάντα Λουσία και Τρινιντά ντ, που περιέκλειαν αποτελεσματικά το “ μα λακό υπογάστριο” τη ς αμερικανικής ηπείρου Ο Ρούσβελτ είχε δώσει στη Βρετανία μια ανά· σα ζωής και οι “ Σάϊλοκ” του απομονωτισμού είχαν πάρει τη “λίβρα σάρκας” που απαιτού­ σαν με το παραπάνω. Η συμφωνία υπογράφηκε τυπικά το Μάρ­ τιο του 1941. Ηταν μια περίεργη συγκυρία, γιατί μέσα σε εκείνο το μήνα είχαν χαθεί οι πιο δημοφ ιλείς και χαρισματικοί κυ βερνή τες υποβρυχίων τη ς Γερμανίας, ο Gunther Prien, ο Joachim Schepke και ο Otto Kretschmer, η “ αγία τριά δα” των U-Boats, οι θρυλικοί “ βασιλιάδες του τοννάζ” ! Ο πόλεμος στον Ατλαντικό κορυφωνόταν τη ν εποχή που το Κογκρέσσο των ΗΠΑ ψήφιζε το νόμο περί “ Εκμισθώσεως και Δανεισμού” , ανοίγοντας έναν πακτωλό δισε­ κατομμυρίων δολαρίων προς τη δεινά δοκι­

Τ

26

μαζόμενη Βρετανία. Ηταν φανερό πως η Γερ­ μανία δεν θα μπορούσε να μένει για πολύ α­ παθής απέναντι στη φανερή δραστηριοποίηση του “ μεγάλου οπλοστασίου πέρα από τον ωκεανό". Το καλοκαίρι του ίδιου έτους, με τη γιγαντιαία επιχείρηση “ Μπαρμπαρόσσα” να βρίσκεται σε εξέλ ιξη στη Ρωσία, τα αμερικα­ νικά επ ιτελεία χάραζαν στους χάρτες τους ένα τεράστιο αμυντικό τό ξο μήκους 4.000 χι­ λιομέτρω ν, καλύπτοντας την ευπαθή ζώνη από τη διώρυγα του Παναμά ως το Πουέρτο Ρίκο και τις βόρειες α κτές τη ς Βραζιλίας. Οι δυνάμεις όμως που διατέθηκαν για τη ν εξα ­ σφάλισή της, ήταν τελείω ς ανεπαρκείς για να αντιμετωπίσουν τη θ ύελλα που θα ερχόταν σε έξι μήνες. Το πρωί τη ς 7ης Δεκεμβρίου 1941 το κε­ ραυνοβόλο κτύπημα των Ιαπώνων στο Περλ Χάρμπορ έλυσε το “γόρδιο δεσ μό” , αίροντας τις τελ ευ τα ίες αμερικανικές επιφυλάξεις για άμεση ανάμιξη στον αγώνα. Τρεις μέρες αρ-

55

ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜ ΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΟ Ι ΕΧΑΣΑΝ 17 ΥΠΟΒΡΥΧΙΑ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΗΣ ΚΑΡΑΪΒΙΚΗΣ, ΔΗ ΛΑΔΗ ΤΟ 2% ΤΩΝ ΣΥΝΟ ΛΙΚΩ Ν ΤΟΥΣ ΑΠΩΛΕΙΩΝ. ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΒΥΘ ΙΣΜ ΕΝΟ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟ ΟΜΩΣ 01 ΣΥΜ Μ ΑΧΟΙ ΠΛΗΡΩΣΑΝ ΜΕ 23 ΔΙΚΑ ΤΟΥΣ ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΠΛΟΙΑ ΚΑΙ ΕΤΣΙ Η ΚΑΡΑΪΒΙΚΗ ΕΓΙΝΕ ΤΟ ΠΙΟ ΕΦΙΑΛΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΚΟΣΜΟ.

Το τά ν κ ερ "B yro n B en so n " φ λ έ γ ε τα ι στα α νο ικ τά το υ α κρ ω τη ρ ίο υ Χ α τέρ α ς το ν Απρίλιο του 1942, έχ ο ν τα ς δ ε χ θ ε ί μια γερμ α νική το ρ π ίλλη . Σ το πρώ το εξά μ η ν ο εκ είν ο υ το υ χ ρ ό νο υ , “μια χ ο ύ φ τα ” υπ οβρύχια β ύ θ ισ ε το ν εξω φ ρ εν ικ ό α ρ ιθ μ ό τω ν 495 πλοίων σ τα α μ ερ ικ α νικ ά ύδ α τα . Τετρ α κό σ ια από α υ τά χά θη κ α ν σ τη ν Κ αρ α ϊβική, το π αλαιό ο ρ μ η τή ρ ιο των κουρσάρων.

Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΝ ΣΤΟΝ ATAANTIKC ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ Ι Α

κ τ υ π ο υ ν τ η ν κ α ρ α ϊβ ικ ή γότερα ο Χίτλερ κήρυξε αψυχολόγητα τον πόλεμο στις ΗΠΑ, ελπίζοντας ακόμα πως η Ρωσία βρισκόταν στο χείλος τη ς κατάρρευσης. Σε αυτό το στάδιο της φοβερής σύρραξης, η Βρετανία χρειαζόταν τέσσερα τάνκερ τη ν ημέρα στους τερμ α τικο ύς τη ς σταθμούς για να κρατήσει τη ν πολεμική τη ς μηχανή σε λ ει­ τουργία. Το μεγαλύτερο μέρος από αυτή τη ν ποσότη­ τα π ετρελαίου προερχόταν από τα πλούσια κοιτάσμα­ τα του Τρινιντάντ και τη ς Β ενεζουέλας και ξεκινούσε το μακρύ δρόμο του είτε από το ν κόλπο τη ς Παρία, εί­ τε από το μεγαλύτερο συγκρότημα διυλιστηρίων του κόσμου στο νησί Αρούμπα. Εξίσου μεγάλης σημασίας ήταν και οι ποσότητες πρώτων υλών και τροφίμω ν που διέρχονταν από την Καραϊβική Θάλασσα. Τόσο η Βρετανία, όσο και οι ΗΠΑ, εξαρτώ ντο άμεσα από τις έγκαιρες παραδόσεις φορτίων βωξίτη, ζάχαρης, κα­ φέ, φρούτω ν και βοδινού κρέατος, που κατέφθαναν από τη Λατινική Αμερική περνώντας μέσα ή κοντά από τη ν περιοχή-κλειδί. Ηταν αναμενόμενο το ότι οι Γερμανοί θα έριχναν το βάρος των προσπαθειών τους σε αυτό ακριβώς το σταυροδρόμι για να κόψουν τις ζω τικές αρτηρίες ανεφοδιασμού τη ς Δύσης. Στις 29 Δ εκεμβρίου 1941 οι ειδικοί Βρετανοί αναλυτές που αποκωδικοποιούσαν τα σήματα τηλεπικοινωνιών του Γερμανικού Ναυτικού, ανέφεραν στους νέους συμμά­ χους τους ότι μια ομάδα π έντε γερμανικώ ν υπο­ βρυχίων κατευθυνόταν ήδη προς τις αμερικανικές α­ κτές. Ηταν όμως πολύ αργά για να απ οφευχθούν οι ε ­ πιπτώσεις από τα δύο χρόνια απρονοησίας που είχαν προηγηθεί. Τα πανέμορφα νησιά τη ς Καραϊβικής, που είχαν γίνει από παλιά συνώνυμα με τις ξέγνοιασ τες διακοπές και έφερναν στο νου φοινικόδεντρα, γελα­ στούς ανθρώπους και χρυσές αμμουδιές, θα μετατρέπ ονταν σύντομα σε μία αρένα αδυσώπητου αγώνα που θα άλλαζε για πάντα τη φυσιογνωμία τους.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ “ NEULAND” Στις 15 Ιανουαρίου 1942, στη ναυτική βάση του Λοριάν στην κατεχόμενη Γαλλία, π έντε νεαροί αξιω­ ματικοί άκουγαν με προσοχή τη ν ενημέρωση που τους έκαναν ο Ναύαρχος Doenitz, διοικητής του υπο­ βρυχιακού στόλου τη ς Γερμανίας, και δύο από το υς ε ­ π ιτελείς του. Οι π έντε επιλεγμένοι πλοίαρχοι δεν ή­ ταν άλλοι από το υς κυ β ερ νή τες Werner Hartenstein, Jurgen von Rosensteil, Gunther-Muller Stockheim, Albrecht Achilles και Nicoli Clausen. Κρατούσαν επιμελώς σημειώσεις για τις καιρικές σ υνθήκες που επι­ κρατούσαν στην Καραϊβική, τους υφάλους, τις ακτές, τα λιμάνια, τα θαλάσσια ρεύματα, τα δρομολόγια πλεύσης και τις σ υνήθειες των εμπορικών πλοίων τα οποία χρησιμοποιούσαν τη ν περιοχή ως πέρασμα. Τα υποβρύχιά το υς αποτελούσαν το πρώτο “ β έλ ο ς” που θα ε κ τό ξε υ ε η Γερμανία προς τη ν καρδιά της Αμερι­ κής στην επιχείρηση “ Neuland '. Ηταν όλα ωκεανικά

ΓΟ 1942

Φορώντας ένα αδιάβροχο για προστασία από τον άστατο καιρό και τα μανιασμένα νερά του Ατλαντικού, ένας Γερμανός ναύτης επ ιτηρ εί ακούραστα τον ορίζοντα για πιθανά εχθρικά πλοία και αεροπλάνα. Η παραμικρή χαλάρωση των μέτρω ν ασψαλείας θα μπορούσε να καταδικάσει τις 60 ζωές του σκάφους σε μαρτυρικό θάνατο.

To U161 απ οπ λέει από το ν π ολεμ ικό να ύ σ τα θ μ ο του Λ οριάν, τη μ εγ α λ ύ τερ η βάση υπ οβρυχίω ν το υ κόσμου το 1942, για τη ν πρώ τη το υ π εριπολία σ τα α μερικα νικά ύδ α τα . Κ ατά τη δ ιά ρ κ εια δύο εξο ρ μ ή σ εω ν το σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ο υπ οβρύχιο θ α β υ θ ίσ ει οκτώ εμ π ο ρ ικά πλοία και θ α π ρ ο κ α λέσ ει σ ο β α ρ ές ζη μ ιές σε άλλα π έντε. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

σκάφη τύπου IXC, εκτοπίσματος 1200 τόννων

28

και προωθούμενα από δύο 9κύλινδρες μηχα­ νές ισχύος 2.170 ίππων μπορούσαν να τα ξιδ έ­ ψουν 26.000 χιλιόμετρα μακριά από τις βά­ σεις τους, μετα φ έρ οντα ς 22 τορπίλλες. Ακριβώς ένα μήνα αργότερα τα π έντε υποβρύχια βρίσκονταν διεσπαρμένα έξω από τις εισόδους των κυριότερω ν λιμένων της Καραϊβικής, έτοιμα να κτυπήσουν. Το πρώτο πλήγμα ανήκε στον Hartenstein, ο οποίος ελισσόμενος με δ εξιο τεχνία γύρω από τους υφάλους τη ς εισόδου, εισ ήλθε αργά τη νύχτα στο λιμάνι Σαν Νίκολας του Τρινιντάντ και έ ­ σ τειλε δέσ μες τορπιλλών στα αγκυροβολη­ μένα τάνκερ “ Pedernales", “ Oranjestad” και Arkansas". Το χάος που ακολούθησε τις φο­ βερές εκρ ή ξεις σ υνοδεύτηκε από ουρανομήκεις φλόγες, καθώς τα κτυπημένα πλοία βυθίζονταν αργά ξερνώ ντας πετρέλαιο. Η καιγόμενη μάζα είχε καλύψει σχεδόν όλη την επιφάνεια του λιμανιού και χρειάστηκαν υπε­ ράνθρωπες προσπάθειες για να αποτραπεί η μετάδοση τη ς φωτιάς στις εγκαταστάσεις των διυλιστηρίων. Στο μεταξύ το U156 είχε αναδυθεί θρασύτατα για να αποτελειώσει τα θύματά του, αλλά μία βλάβη στο πυροβόλο των 105 mm τη ς γέφ υρας το ανάγκασε να α­ ποσυρθεί πάλι στα ανοικτά. Το ίδιο βράδυ το U502 είχε εκτο ξεύ σ ει τέσσερις τορπίλλες ε ­ ναντίον δύο ανυποψίαστων εμπορικών που ναυλοχούσαν έξω από το νησί Κουρασάο. Και οι τέσσερις απέτυχαν να εκραγούν και οι προσκρούσεις τους στα κύτη των εμπορικών αντιλάλησαν σαν κωδωνοκρουσίες, στέλνο­ ντας τους ναύτες το υς αλαφιασμένους στο κατάστρωμα. Ο εξοργισ μένος Stockheim απο­ ζημιώ θηκε λίγα λεπτά αργότερα, όταν “ φ ύ τε ­ ψ ε" δύο τορπ ίλλες στο τά νκερ “ Rafaela” (3.100 τόννων), προκαλώντας του α ν εξέλ ε­ γκτη πυρκαγιά που το κατέσ τρεψ ε ολοσχερώς. Ν οτιότερα ο von Rosensteil σάρωνε τον κόλπο τη ς Βενεζουέλας στέλνοντας διαδοχι­ κά στο βυθό τα τάνκερ “Tia Juana” και “ San Nicholas", πριν το ξημέρω μα το ν αναγκάσει να Σ το χ ά ρ τη σ ημ ειώ νοντα ι οι κ υ ρ ιό τε ρ ε ς π ερ ιο χές δράσης των γερμανικώ ν υποβρυχίω ν κ α τά το Δ ε ύ τε ρ ο Π αγκόσ μ ιο Π ό λ εμ ο . Μ ε α νο ιχτό χρώ μα π αρ ουσ ιά ζοντα ι οι ζώ νες β ύ θ ισ η ς μ εγ ά λ ο υ α ρ ιθ μ ο ύ εμπ ορικώ ν πλοίων, ενώ μ ε σκούρο α υ τέ ς όπου οι σ υ μ μ α χικές απ ώ λειες ή τα ν οι β α ρ ύ τε ρ ε ς . Το τό ξο που όριζαν τα λιμάνια της Τζαμάικα, της Α ρούμπ α, του Κουρασάο και του Τρινιντάντ, υπ ήρξε π ρ α γμ α τικ ό σ φ α γείο για τη δ υ τική να υτιλία το 1942.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ Ι Α

Ο θ ά λ α μ ο ς τορπ ιλλώ ν του U505, όπου φ α ίν ο ντα ι οι σω λήνες ε κ τό ξε υ σ η ς σε τέσ σ ερ α σ τά δ ια ε το ιμ ό τη τα ς . Κ ατά τη φορά τω ν δ εικ τώ ν του ω ρολογίου και α ρ χίζο ν τα ς από κάτω α ρ ισ τερ ά : ο σω λήνας είναι α κόμα σ φ ρ α γισ μ έν ο ς (1), α νο ικ τό ς για γέμισ η (2), μ ε την τορ π ίλλη να ε ισ έ ρ χ ε τα ι (3) και τη ν τορ π ίλλη πλήρως το π ο θ ετη μ έν η μ ε ο ρ α τή τη ν έλ ικ ά τη ς (4). Ο τα ν γινότα ν η π υρ ο δ ό τη σ η , η τορ π ίλλη ε κ το ξ ε υ ό τα ν μ ε τα χ ύ τη τα 30 κόμβω ν μέσω εν ό ς σ υ σ τή μ α το ς π επ ιεσ μένου α έρ α .

εγκαταλείψ ει τη ν περιοχή. Στις 18 Φεβρουάριου το U161 του Achilles έδωσε άλλο ένα μάθημα στους άπειρους Αμερικανούς, Εκείνο το πρωϊ οι υπεύθυνοι για την άμυνα των λιμένων του Τρινιντάντ εί­ χαν ενδ είξεις πως κάτι είχε δ ιέλθ ει μέσα στα αβαθή, περνώντας πάνω από το ανθυπο­ βρυχιακό δίχτυ. Αμέσως οι ναυτικές μονάδες τέθ η κα ν σε κατάσταση συναγερμού, ερευνώ ­ ντας πυρετωδώς για το ν άγνωστο εισβολέα. Ο λες τις ώρες που διήρκεσε η ζωηρή αυτή κι­ νητικότητα, το U161 καθόταν ήσυχα σε βά­ θ ος 55 μέτρων, ενώ από πάνω του ακουγόταν το αδιάκοπο βουητό από τις έλικες των αντιτορπιλλικών. Οταν, με τη ν έλευση του σκό­ τους, οι Αμερικανοί σταμάτησαν τις έρ ευνες πεπεισμένοι πως το σήμα είχε π ροέλθει από κάποια ψαρόβαρκα, το υποβρύχιο αναδύθη­ κε τολμηρά και χρησιμοποιώντας μόνο δύο τορπ ίλλες έσ τειλε στο βυθό το εμπορικό “ Mokihana" και το τά νκερ “ British Consul", που είχαν αναζητήσει καταφύγιο μέσα στο λιμάνι Πορτ οφ Σπέϊν. Ε κμεταλλευόμενος τη σύγ­ χυση και το σοκ που ακολούθησε, ο 28χρονος Γερμανός κυβερνή της κατόρθωσε να βγάλει

σώο το σκάφος του από τη ν παγίδα, διερχόμενος κυριολεκτικά κάτω από τα στόμια των γιγαντιαίων πυροβόλων που φρουρούσαν την είσοδο. Ο ψυχολογικός αντίκτυπος από τις ε­ ντυπωσιακές επιτυχίες των υποβρυχίων κλό­ νισε για αρκετό διάστημα το υς Συμμάχους. Τις δύο επ όμενες μέρ ες οι επιδρομείς εξαφ α ­ νίστηκαν σκόπιμα από το προσκήνιο, για να δώσουν στα εμπορικά πλοία μια απατηλή αί­ σθηση ασφάλειας. Επιστρέφοντας πάλι δυνα­ μικά το τελευ τα ίο δεκαήμερο του Φεβρουά­ ριου, συμπλήρωσαν το καταστροφικό τους έργο ανεβάζοντας το σύνολο των βυθισμέ­ νων πλοίων σε 22. Την πρώτη μέρα του Μαρτί­ ου ήταν η σειρά του νεο α φ ιχθέντος U126 του Ernst Bauer να πλήξει το νορβηγικό εμπορικό “ Gunny" κοντά στις Μπαχάμες και στις 3 Μαρ­ τίου το U129 έσ τειλε στο βυθό το αμερικανι­ κό φορτηγό “ Mary” (5.000 τόννων), που ήταν κατάφορτο με μετάλλευμα βωξίτη από τη Γουιάνα. Επιδεικνύοντας χαρακτηριστική τόλμη ο Bauer έφτασε στις 7 Μαρτίου στα στενά Γουίνγουορντ, “ εκτελώ ντα ς" το πλοίο “ Barbara" σχεδόν έξω από τις α κτές της Αϊτής, ενώ έσ τειλε εύστοχα μία τορπίλλη στο εμπορικό “ Cardona” , που πρόλαβε, πριν βυθι­ στεί, να σ τείλει ένα απεγνωσμένο SOS το ο­ ποίο ελήφθη ακόμα και από σταθμούς της Γερμανίας! Την ίδια μέρα το U161 έβρισκε με δύο τορπ ίλλες το στόχο του στα ανοικτά του Σαιν Βίνσεντ. Ηταν το καναδικό τάνκερ “ Uniwaleco” (9.755 τόννων), που εξερρά γη με τόση βιαιότητα ώστε συγκλόνισε το γερμανι­ κό υποβρύχιο που παρακολουθούσε τα απο­ τελέσ ματα τη ς επίθεσής του από απόσταση τεσσάρων χιλιομέτρων. Το πλήρωμα του U161 μπορούσε να ακούει καθαρά τις αλυσιδωτές υποθαλάσσιες εκρ ή ξεις του φορτίου βενζί­ νης, καθώς το κουφάρι του τάνκερ συνέχιζε τη ν πορεία του προς το βυθό. Δ εν υπήρξε κα­ νένας επιζών. Την ώρα που το U67 έπαιρνε τη ν άγουσα για τη βάση του, έχοντας αστοχήσει έξι φο­ ρές εναντίον ενός επιδέξιου Αμερικανού πλοιάρχου, ο Achilles αποτολμούσε τη ν είσο­ δο στο λιμάνι τη ς Σάντα Λουσία, όπου “ ανα­ κοίνωσε” τη ν άφιξή του με ένα πανδαιμόνιο εκρήξεω ν στα αγκυροβολημένα φορτηγά “ Lady Nelson” και “ Umtata” από τις τρ εις τορ-

Ο π ρώ τος μηχα νικός εν ό ς γερμ α νικού υπ οβρυχίου ε λ έ γ χ ε ι τις σ τρ ο φ έ ς των π ετρ ελα ιο κ ινη τή ρ ω ν το υ σ κάφ ο υς α νάλογα μ ε τις εν το λ ές που του δ ια β ιβ ά ζει ο κ υ β ερ ν ή τη ς του.

Ο H einrich Lehm an n-W illenbrock κ α το π τε ύ ε ι μ ε το π ερισκόπ ιο το υ U96 τη ν επ ιφ ά νεια του ω κεανού, α να ζη τώ ντα ς το επ όμ ενο θ ύ μ α . Φορά το κλασικό λ ευ κ ό π ηλήκιο, άτυπο σύμβολο το υ κ υ β ερ ν ή τη εν ό ς υπ οβρυχίου. Οι π ε ρ ιπ έ τε ιε ς το υ σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ο υ πλοιάρχου, α π οτυπ ω μ ένες ρ εα λ ισ τικ ά στο δ ρ α μ α τικ ό φ ιλμ “ D as B o o t", 9 α π ροκαλέσουν το 19 82ρ ίγη αγω νίας σ τις κ ιν η μ α το γ ρ α φ ικ ές α ίθ ο υ σ ες όλου το υ κόσμου.

πίλλες που του απέμεναν. Η ριψοκίνδυνη ε ­ κείνη διείσδυση προκάλεσε τη ν άμεση αντί­ δραση των ΗΠΑ, που διέθεσαν πλέον άφθονα μέσα για τη ν καλύτερη οχύρωση και τη ν προ­ στασία των νησιωτικών το υς βάσεων στην Καραϊβική. Πυροβολαρχίες των 155 mm, αν­ θυποβρυχιακά δίχτυα και νέα αεροσκάφη ναυτικής συνεργασίας κατέφθασαν για να ενισχύσουν τη ν άμυνα και να “αναστηλώσουν” το ηθικό των διάσπαρτων φρουρών. Τα γερμα­ νικά υποβρύχια όμως δεν είχαν πει τη ν τ ε ­ λευταία το υς λέξη. Από τις 11 ως τις 14 Μαρ­ τίου ο Bauer βύθισε τα εμπορικά “ Halo” , “ Texan” και O lga" ανάμεσα στις Μπαχάμες και τη ν Κούβα, κλείνοντας με θεαματικό τρ ό ­ πο τη ν επιχείρηση “ Neuland” . Οι “ κουρσάροι” είχαν εξαντλήσ ει πια τις τορπ ίλλες και τα καύσιμά το υς και επέστρεφαν στη Γαλλία, έ ­ πειτα από 28 η μ έρ ες καταιγιστικής δράσης και με 222.651 τόννους (εκτόπισμα πληγέντων πλοίων) στο ενεργητικό τους. Η σ ύντο­ μη ανάπαυλα του Απριλίου υπήρξε θεόσ τα λ­ το δώρο για το υς Συμμάχους. Η σοβούσα κρί­ ση υποχρέωσε το υς Αμερικανούς να υποτά­ ξουν τη ν εθνική υπερηφάνεια στο κοινό συμφέρον και να δεχθούν τη συνδρομή του Βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού στην Καραϊβική. Η βρετανική παρουσία μεταφ ράσ τη­ κε σε 24 ανθυποβρυχιακές τρ ά τες, 16 αντιτορπιλλικά και κο ρ β έτες και ολόκληρο τον 19ο Στολίσκο Τορπιλλακάτων, που μεταστάθμευσε στο Τρινιντάντ. Παρά το τυπικό τέλο ς τη ς επιχείρησης “ Neuland” , μεμονω μένοι κυνηγοί εξακολουθούσαν να ελοχεύουν στην Καραϊβική. Οι συμμαχικές προσπάθειες ανα­ συγκρότησης υπέστησαν ένα σοβαρό πλήγμα στις 12 Απριλίου, όταν το U154 του Walter Kolle τορπίλλισε νοτιοδυτικά τη ς Αϊτής το φορτηγό Delvale", που μ ετέφ ερ ε τμήματα του σ κελε­

τού ενός μεγάλου υποστέγου υδροπλάνων τα οποία προορίζονταν να συναρμολογηθούν στη βάση Τσαγκουαράμας του Τρινιντάντ. Αργά τη ν ίδια νύχτα, όλοι οι άνδρες τη ς στρα­ τιω τικής βάσης τη ς Αντίγκουα πετάχτηκαν αλλόφρονες από τα κρεβάτια τους αντικρύζοντας έξω από το λιμάνι το δεξαμενόπλοιο “ Esso Boston” να καίγεται από άκρη σε άκρη, έπειτα από τη ν επίθεση του U130 του Ernst Kais. Στις 16 Απριλίου ήταν η σειρά του Richard Zapp, στο U66, να πυρπολήσει το υπό παναμαϊκή σημαία τάνκερ “ Heinrich von Riedemann” , 11.000 τόννων, βόρεια τη ς νήσου Μαργαρίτα. Αν ο Doenitz μπορούσε να διαθέσει κατά τη σ υγκεκριμένη περίοδο δέκα ακόμα υπο­ βρύχια, η ή ττα των Συμμάχων στη Καραϊβική θα έπαιρνε διαστάσεις χιονοστιβάδας. Τα γερμανικά σκάφη όμως απλώς δεν επαρκούσαν για να εκβιάσουν το αποτέλεσμα. Είχαν εξαντλήσ ει τις τορπ ίλλες τους και έπρεπε να γυρίσουν στις βάσεις τους. Ενα υποβρύχιο χρειαζόταν δύο εβδομάδες για να φτάσει στην Καραϊβική και άλλες δύο για να επιστρέψει. Μία τυπική αποστολή, ακόμα και με τη βοήθεια των “ υποβρυχίων-αγελάδων” , μπο­ ρούσε να διαρκέσει μέχρι 9 εβδομάδες. Στο τέλο ς κάθε εξόδου τα πληρώματα, που αποτελο ύ ντο στο σύνολό τους από υψηλής ποιό­ τη τα ς εθ ελο ν τές, χρειάζονταν 3-4 εβδο'μά-

δ ες ξεκούρασης. Διεξήγαγαν έναν τιτάνιο στρατηγικό αγώνα στα πέρατα των ωκεανών και άξιζαν μιας προνομιακής μεταχείρισης. Ανάμεσα στους στενούς κύκλους των επιζώντων βετεράνω ν, αναφέρεται ακόμα με ιλαρότητα το επεισόδιο που συνέβη το Σ επ τέμ­ βριο του 1942, όταν ο 26χρονος Fregattenkapitan “Teddy” Suhren, επιστρέφοντας με το U564 στη Βρέστη έπειτα από περι­ πολία τριών μηνών, ρώτησε από τα μεγάφωνα του υποβρυχίου “ αν οι ναζί είναι ακόμα στην εξουσ ία” ! Λίγες μ έρ ες αργότερα ο ίδιος α­ συγκράτητος κυβερνή της βρισκόταν στην Καγκελαρία, για να τιμ η θ εί με τα Ξίφη στο Σταυρό των Ιπποτών. Μάλιστα στη δεξίωση που ακολούθησε χόρεψ ε με τη ν Eva Braun, σύντροφο του Αδόλφου Χίτλερ, υπό το υς ή ­ χους τη ς απαγορευμένης αμερικανικής μουσικής σουίνγκ! Δ εν είναι περίεργο που στα επίλεκτα μέλη του υποβρυχιακού όπλου επιτρέπονταν τέ το ιε ς ελ ευ θ ερ ιό τη τες. Από το υς 35.000 Γερμανούς που συμμετείχαν σε επιχειρησιακές αποστολές, οι 30.000 δεν επ έ­ στρεψαν π οτέ από το ν Ατλαντικό. Ηταν ένα ποσοστό απωλειών πρωτοφανές για τα δ εδ ο ­ μένα των σύγχρονων πολέμων. Εκπληξη προκαλεί και το νεαρό τη ς ηλικίας των παράτολ­ μων “ κουρσάρων” που τιμήθηκα ν με ανώ τε­ ρες διακρίσεις - ο μέσος όρος ήταν μόλις τα 30 χρόνια.

29 <■■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Η ΩΡΑ ΤΩΝ ΑΣΣΩΝ

30 ^

Στις 12 Απριλίου το U108, που βρισκόταν καθ' οδόν προς τη ν Καραϊβική, ανεφοδιάστη<ε με καύσιμα από το υποβρύχιο - τάνκερ 1-59. Τα “ υποβρύχια-αγελάδες” , όπως απο«αλούντο, εκτόπιζαν 1.700 τόννους και δ ιέ θ ε ­ ταν μόνο ελαφρύ αντιαεροπορικό οπλισμό, έ ­ χοντας ως κύρια αποστολή το υς να κρατούν επιχειρησιακό τα υπόλοιπα γερμανικά υπο­ βρύχια, μεταγγίζοντας το υς 700 τόννους πε­ τρελαίου που μετέφεραν. Η ύπαρξή τους λ ει­ τούργησ ε ως αποφασιστικός πολλαπλασια­ στής ισχύος, επιτρέποντας και σε μικρότερα σκάφη τύπου VII να φτάσουν στη μακρινή Καραϊβική, ενώ τα μεγαλύτερα IXC επ έκτειναν ά­ νετα τη δράση τους ως το ν κόλπο του Μ εξι­ κού. Στα τέλη Απριλίου τα “ τρομερά παιδιά” του Doenitz ήταν έτοιμα να αποπλεύσουν πά­ λι για τα αμερικανικά νερά. Στις 20 έφ υγε από το Λοριάν ο Adolf Piening με το U155, στις 21 ο Harald Gelhaus με το U107 και τη ν επόμενη μ έ­ ρα ο βετεράνος Hartenstein με το U156. Ακο­ λούθησαν άλλα π έντε υποβρύχια, ενώ ακόμα περισσότερα ετοιμάζονταν κάτω από τα τσι­ μεντένια σιλό των γαλλικών ακτών. Την πρώτη μέρα του Μαϊου, 150 χιλιόμε­ τρα ανατολικά του Τρινιντάντ, το παλαιό βραζιλιάνικο φορτηγό “ Parnahyba" (7.000 τόννων) δ έχθη κε μία τορπίλλη στο διαμέρισμα των μηχανών του και άρχισε να βυθίζεται στέλνο­ ντας συνεχή σήματα SOS. To U162, που είχε διεξαγάγει τη ν επίθεση, αναδύθηκε και απο­ τελείω σ ε το θύμα του με άλλη μία βολή, κό­ βοντας απότομα τη ν εκπομπή μηνυμάτων. Το συμβάν αυτό ή ρθ ε να προστεθεί σε άλλα πέ­ ν τε παρόμοια επεισόδια, με δράστες πάντα τα γερμανικά υποβρύχια, και προκάλεσε την οργή τη ς κυβέρνησης τη ς Βραζιλίας, επι­ τυγχάνοντας τη ν απόφασή τη ς να εμπλακεί στον πόλεμο το ν Αύγουστο του ίδιου έτους, στο πλευρό των Συμμάχων. To U162 συνέχισε απτόητο την πορεία του προς τη Βρετανική Γουιάνα, στέλνοντας στο βυθό τα φορτωμένα με βωξίτη πλοία “ Mont Louis” και “ Frank Seamens” και το δεξαμενόπλοιο “ Esso Houston” (7.700 τόννων) που έπ λεε προς το Μ οντεβιδέο, ενώ τη ν ίδια περίοδο ο Ulrich Folkers με το U125 κα τέσ τρ εφ ε τα τάνκερ “ Calgorolite” και “ Mercury Sun” στα ανοικτά τη ς Βενεζουέλας. Στις 4 Μαϊου σημειώ θηκε η πρώτη γερμανική επίθεση στον κόλπο του Μ εξικού, όταν το τάνκερ “ Norlindo” τινάχτηκε στον αέρα από τις τορπ ίλλες του U507 του Harro Schacht. Οι Αμερικανοί έπρεπε τώρα να επιλέξουν αν θα επικέντρωναν τη ν προσοχή τους στην Καραϊβική ή θα ξεκαθάριζαν πρώ­ τα τη ν κατάσταση στον κόλπο. Προτίμησαν τη δεύ τερ η λύση, γεγονός που ενθάρρυνε προσωρινά τη ν ασυδοσία των υποβρυχίων νό­ τια τη ς Κούβας. Δώδεκα από αυτά δρούσαν ήδη στο συγκεκριμένο θέατρο, δύο απέπλε­ αν από το Λοριάν και άλλα επτά κατέφθαναν από στιγμή σε στιγμή. Οι “α γέλες των λύκων” είχαν ορμήσει στο κοπάδι και η σφαγή ήταν τρομερή. Ο βυθός γύρω από το Τρινιντάντ εί­ χε μετατραπ εί σε νεκροταφ είο πλοίων, όπου στις 14 Μαϊου ήρθαν να προστεθούν τα συντρίμμια του νορβηγικού φορτηγού

ΣΤΟΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

“ Siljestad” και του γιουγκοσλαβικού “ Kupa” , από τις τορπ ίλλες του U156. Στις 16 Μαϊου τα υποβρύχια U108 και U507 έστειλαν σήμα στη βάση το υς πως για πρώτη φορά είχαν υποστεί πολύωρες επιθέσεις με βόμβες βυθού από α­ μερικανικά αντιτορπιλλικά - μια δυσοίωνη ε ­ ξέλιξη. Η διαταγή που ή λθ ε τη ν ίδια μέρα από το αρχηγείο το υς ήταν πραγματικά εκπ ληκτι­ κή και σίγουρα ακατανόητη. Οι κυ β ερ νή τες ή ­ ταν στο εξή ς ελεύ θ ερ ο ι να κτυπούν οποιοδήποτε λατινοαμερικανικό πλοίο εκτό ς από αυτά που έφ εραν αργεντινή ή χιλιανή ση­ μαία. Ο καυτός άνεμος του πολέμου φυσού­ σε πλέον σε όλον το Νέο Κόσμο. Κατά τη διάρκεια του Μαϊου οι απώλειες τη ς συμμαχικής εμπορικής ναυτιλίας στην Καραϊβική έφτασαν σε έναν ημερήσιο μέσο όρο 25.000 τόννων! Τα γερμανικά πληρώματα ήταν πανευτυχή και εύχονταν να είχαν περισ­ σ ότερες τορπ ίλλες στη διάθεσή τους. Αλλω­ στε η ίδια η περιοχή επιχειρήσεων ήταν η ω­ ραιότερη από όσες είχαν δει. Χωρίς το α­ νυπόφορο κρύο του Αρκτικού Κύκλου και τις μανιασμένες καταιγίδες του Ατλαντικού, οι Γερμανοί πλοίαρχοι έβρισκαν στα ακατοίκητα νησάκια γύρω από τη χερσόνησο του Γιουκατάν, τις Μπαχάμες και τις Π αρθένες νήσους, ιδανικά μέρη για να ξεκουράσουν τους άν­ δρες τους, να πάρουν φρέσκα φρούτα και να πραγματοποιήσουν τις επισκευές ρουτίνας στα σκάφη τους. Εκτός από τα υποβρύχια που συνωστίζονταν μέσα στην Καραϊβική, τα U156 και U162 είχαν αποκόψει τις παρά­ π λευρες οδούς για τα εμπορικά που πιθανώς θα επιχειρούσαν να παρακάμψουν τη ν επικίν­ δυνη ζώνη, ενώ άλλα τρία σάρωναν τις βραζιλιάνικες α κτές νότια του Τροπικού του Καρκί­ νου, σπρώχνοντας σαν τσοπανόσκυλα τα α­ προστάτευτα τάνκερ προς το υς καραδοκούν τες συναδέλφους τους. Στις 20 Μαϊου το U155 είχε μια δυσάρεστη εμπειρία κοντά στο νησί Τεστίγκος, όταν το αμερικανικό αντιτορπιλλικό “ Upshur" σκέπασε τη θάλασσα με βόμβες βυθού κρατώ ντας το γερμανικό υπο­ βρύχιο καθηλω μένο επί δύο ώρες. Ο σκληρο­ τράχηλος Hartenstein όμως του U156 δεν δί­ στασε π έντε μ έρ ες αργότερα να μονομαχή­ σει με το αντιτορπιλλικά “ Blakely” έξω από τη Μαρτινίκα, κατορθώ νοντας μάλιστα να κόψει τη ν πρύμνη του πολεμικού με μία εύστοχη βολή τορπίλλης.

Α π ο φ ασ ισ μένοι να μ η ν επ ιτρ έψ ο υ ν σ το υ ς Γερ μ ανούς κ υ β ε ρ ν ή τε ς να επ αναλάβ ουν το κ α τό ρ θ ω μ α το υ A lb rec h t Achilles, οι Α μ ερ ικ α ν ο ί εφ ό δ ια σ α ν την είσ ο δ ο το υ γρ αφ ικού νησιού τη ς Σ ά ν τα Λ ουσ ία μ ε ένα α νθυπ οβ ρυχ ιακό δ ίχτυ , δίπ λα από το δ ιά δ ρ ο μ ο που φ α ίν ετα ι σ το κ έν τρ ο .

Ο Ιούνιος έμ ελλ ε να αποδειχθεί ακόμα πιο θ λιβερός μήνας, στοιχίζοντας στους Συμμάχους 76 εμπορικά πλοία στην Καραϊβική, δηλαδή το 60% των παγκόσμιων απωλειών κατά το ίδιο χρονικό διάστημα! Με τη ν εγκα­ τάσταση όμως πολλών σταθμών ραδιογωνιομέτρησης στα νησιά, Βρετανοί και Αμερικα­ νοί ήταν πλέον σε θέση να αποκρυπτογραφούν τα σήματα των υποβρυχίων, να εντοπ ί­ ζουν με σχετική ακρίβεια τη θέση τους και να υπολογίζουν σωστά το συνολικό αριθμό των υποθαλάσσιων επιδρομέων. Στο μεταξύ νέοι πρωταγωνιστές είχαν αφ ιχθεί επί σκηνής. Ανάμεσά τους ο Karl Merten, που πέρασε το U68 του από τα στενά Ανεγκάντα και τορπίλλισε διαδοχικά τα δεξαμενόπλοια “ Drake” (6.000 τόννων) και “Stillman” (13.000 τόννων). Ενώ άλλοι κυ β ερ νή τες όπως οι Karl Emmermann και Fritz Poske συνέχιζαν να σκορ­ πούν το ν όλεθρο στο τό ξο Τρινιντάντ-Αρούμπα, ο Merten κινήθηκε αθόρυβα προς τη διώρυγα του Παναμά, τορπιλλίζοντας τα με­ σάνυχτα τη ς 10ης Ιουνίου το βρετανικό φορ­ τηγό “ Surrey” , έμφ ορ το με πολεμικό υλικό για τη ν 8η Στρατιά στην Αίγυπτο. Την ίδια τύχη είχαν μέσα σε λίγες ώρες τα μεγάλα φορτηγά “ Ardenvohr” και “ Port Montreal” . Τις επ όμενες μέρ ες μ ετέτρ εψ ε το γαλλικό τάνκερ “ Frimaire” σε πυροτέχνημα χωρίς επιζώντες και ολοκλήρωσε την επιδρομή του στις 23 του μηνός με τη βύθιση του μικρού τάνκερ “Arriaga” . Ακόμα εντυπωσιακότερο ήταν το κατόρθωμα του U158 στο στόμιο του Μισσισσιπή. Η επιτυχία του κυβερνήτη του, Erwin Rostin, να τορπιλλίσει ατιμώρητα το κολοσσι­ αίο τά νκερ “Shehrazade” (13.467 τόννων) κά­ τω από τη μύτη τη ς Αμερικανικής Ακτοφυλα­ κής, προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων στην κοινή γνώμη των ΗΠΑ. Αλλα δέκα αντιτορπιλλικά αποσπάστηκαν από το μέτωπο του Ειρη­ νικού για να βοηθήσουν στην καταδίωξη των γερμανικώ ν υποβρυχίων, καθώς η επιθυμία εκδίκησης μεγάλωνε στους κύκλους του υπε­ ρήφανου Αμερικανικού Ναυτικού. Μέσα σε αυτό το όργιο γερμανικώ ν νι­ κών, η 13η Ιουνίου σημαδεύτηκε από τις πρώ­ τε ς επιτυχίες των συμμάχων στα αμερικανικά ύδατα. To U157, με κυβερνήτη το ν Wolf Henne, είχε μόλις καταποντίσει το τάνκερ “ Hagen” στα στενά τη ς Φλόριντα, όταν δ έχ τη κε την ξαφνική επίθεση του αμερικανικού περιπολι-

Μ ε ρ ικ ο ί από το υ ς κ ο ρ υ φ α ίο υ ς ά σσους τη ς Κ αρ α ϊβ ικής: (1) ο A d o lf Piening το υ U155, (2) ο G eorg Lassen το υ U160, (3) ο W erner H enke το υ U515 και (4 )ο A lb rec h t Achilles του U161. Οι τέ σ σ ε ρ ις κ υ β ερ ν ή τες β ύ θ ισ α ν μ όνο σ τη σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν η π εριοχή 49 πλοία σ υνολικού εκ το π ίσ μ α το ς 244.853 τόννω ν!

κού “ Thetis” . Το υποβρύχιο άργησε να αντιληφ θ εί το ν μικροσκοπικό διώκτη του, καταδύ­ θ η κε πολύ αργά και χάθηκε αύτανδρο όταν οι δ εξα μ ενές έρματος διερράγησαν από υπερπίεση λόγω τη ς εγγύ τη τα ς των εκρήξεω ν από τις βόμβες βυθού. Την ίδια μέρα, βόρεια της ακτής τη ς Ισπανιόλα το U158 αιφνιδιάστηκε από ένα αεροσκάφος Mariner και χάθηκε επί­ σης αύτανδρο από τις τέσσερις βόμβες βυθού που εκτο ξεύ τη κα ν εναντίον του. Οι α­ πώλειες α υτές άργησαν να γίνουν αντιληπ τές από το υς άλλους Γερμανούς πλοιάρχους, που συνέχιζαν να γεμίζουν το βυθό τη ς Καραϊβικής με συντρίμμια πλοίων. Οι τελ ευ τα ίες επι­ τυχίες του Ιουνίου ανήκαν στο U129 του Hans Witt, που έσ τειλε με διαφορά οκτώ ωρών στο βυθό του ωκεανού τα μεξικανικά π ετρελαιο­ φόρα “Tuxpan” και “ Las Choapas". Στις 29 Ιουνίου το U505 βύθισε το αμερικανικό φορ­ τηγό “Thomas Me Kean” στα νερά τη ς Αντί­ γκουα, κλείνοντας τον απολογισμό του φ ο βε­ ρού μήνα. Η βύθιση ενός εμπορικού πλοίου στο Δ εύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο μπορεί να απέ­ φ ερε δάφνες στους Γερμανούς κυβερνήτες, αλλά για τις εκα το ντά δες ναυτικών πάνω στα άτυχα σκαριά ήταν μία εμπειρία απερίγρα­ πτης αγωνίας και φρίκης. Το ισχυρό σοκ τη ς έκρη ξη ς ακολουθούσε η απόλυτη σύγχυση, η δυσπιστία και μετά η φρενιασμένη αντίδρα­ ση. Πόση ζημιά είχε γίνει; Μπορούσε το πλοίο να σωθεί; Αν ναι, ειδικές πυροσβεστικές ομά­ δ ες ανελάμβαναν να καταπολεμήσουν τις ε ­ σ τίες πυρκαγιάς. Αν όχι, θα άρχιζε μια κούρσα προς τις σωσίβιες λέμβους. Οι άνδρες στο ά­ μεσο σημείο του πλήγματος θα είχαν ήδη πολτοποιηθεί, καεί ή παραμορφωθεί από τη συνεπαγόμενη υπερπίεση. Αλλοι θα ήταν σο­ βαρά τραυματισμένοι και θα είχαν άμεση α­

νάγκη ιατρικής φροντίδας. Δ εν ήταν σίγουρο πως όλοι οι επιζών τες θα κατάφερναν να επιβιβα­ στούν στις βάρκες πριν το πλοίο βουλιάξει. Α ρκετοί πηδούσαν από τα καταστρώματα στο νερό, το οποίο, καθώς ήταν καλυμμένο συνήθως από λάδια και πετρέλαιο, φλεγόταν ήδη και εκεί έβρισκαν το θάνατο από ασφυξία και εγκαύματα. Ενα πλοίο σε ρηχά νερά άγγιζε γρήγορα το ν πυθμένα και σημει­ ωνόταν αργότερα με μαύρο στίγμα στους ναυτικους χάρτες. Στα βαθιά νερά όμως το ναυά­ γιο γινόταν ενας τεχ ν η τό ς ύφα­ λος, διαρκώς διογκούμενος από π εταλίδες και κοράλια που κολλούσαν στο κύτος του. Εκεί ένα πλοίο μπορούσε να χρει­ αστεί είκοσι ή τριάντα λεπτά μέχρι να αγγίξει το ν πυθμένα. Οι άνδρες που θα είχαν τη ν α­ τυχία να παγιδευτούν μέσα σε ένα τέτο ιο κουφάρι, θα πνίγονταν ή θα ασφυκτιούσαν μαρτυρικά, ενώ γρήγορα ακόμα και τα κόκκαλά το υς θα εξαφανίζονταν. Αλλά και γι’ αυτούς που έβρισκαν προσωρινό καταφύγιο στις λέμβους τα πράγματα δεν ήταν καθόλου εύκολα. Συχνά τύχαινε να περάσουν πολλές μέρ ες μέχρι να το υς βρουν οι δυνάμεις διά­ σωσης και αυτή η καθυστέρηση ισοδυναμούσε με καταδίκη σε αργό θάνατο. Πολλοί πέθαιναν από εγκαύματα, κατάγματα, ανοικτές πληγές και αργότερα από τη ν πείνα, τη δίψα και το κρύο μέσα σε μια θάλασσα που η επι­ φάνε ιά τη ς γέμιζε σιγά-σιγά από τα τυμπανισμένα σώματα των πνιγμένων που αποσυντίθ εντο . Π ολλές φορές κατά τη διάρκεια του πολέμου έτυχε να βρεθούν λέμβοι γεμ ά τες πτώματα, άλλα ξαπλωμένα και άλλα καθιστά, που από μακριά έδειχναν σαν ζωντανά. Υπο­ λογίζεται ότι περισσότεροι από 7.000 ναυτικοί έχασαν τη ζωή το υς στα νερά τη ς Καραϊβικής μέσα στο 1942. Κατά το υς δύο κρίσιμους καλοκαιρινούς μήνες, τα εμπορικά πλοία βυθίζονταν στην Καραϊβική με ρυθμό διπλάσιο από αυτόν της καθέλκυσης νέων σκαφών από τα αμερικανι­ κά ναυπηγεία. Η “ σφαγή των τά ν κ ερ ” στραγ­ γάλισε τη ν προσπάθεια τη ς RAF να μ ετα φ έ­ ρει τον πόλεμο πάνω από τη Γερμανία και κα­ θυσ τέρησε σημαντικά τη ν ανασυγκρότηση τη ς 8ης Στρατιάς στο Ελ Αλαμέϊν. Οι Σύμμα­ χοι έπρεπε να εξουδετερώ σ ουν τα γερμανικά υποβρύχια πριν ασχοληθούν με οποιαδήποτε άλλη επιχείρηση. Πολύ περισσότερο από τις απώλειες υλικού, η δυναμική παρέμβαση των

υποβρυχίων προκαλούσε απώλεια χρόνου και, στα πλαίσια μιας παγκόσμιας σύρραξης που στοίχιζε κατά μέσο όρο 18.000 ζωές την ημέρα, ο χρόνος ήταν πραγματικός φονιάς.

ΗΑΣΤΕΡΟΕΣΣΑ ΘΡΙΑΜΒΕΥΕΙ Τα αμερικανικά αεροπλάνα κατέβαλλαν κάθε προσπάθεια για να μ ετατρέψ ουν το ν κόλπο του Μ εξικού σε εφιάλτη των επιδρομέ­ ων. Στις 6 Ιουλίου το U154 μόλις που πρόλαβε να καταδυθεί δεχόμενο τη ν εφόρμηση ενός βομβαρδιστικού και αναγκάστηκε να εγκαταλείψ ει στη γέφ υρα ένα από τα μέλη του πλη­ ρώματος. Οταν το υποβρύχιο αναδύθηκε πά­ λι ο άτυχος ναύτης είχε γίνει ήδη βορά των καρχαριών. Η γερμανική απάντηση ήρθε τρ εις μ έρ ες αργότερα, όταν το U203 του Rolf Mutzeiburg κανονιοβόλησε ανενόχλητο επί ώ­ ρες το βρετανικό τάνκερ “ Palembang" (10.000 τόννων), στέλνοντας το φλεγόμενο κουφάρι στο βυθό του ανατολικού ακρωτηρίου του Τομπάγκο. Τα πλήγματα δίνονταν πλέον και από τις δύο π λευρές με αυξανόμενους ρυθμούς. Στις 15 Ιουλίου το Αρχηγείο του Doenitz προσπάθησε επανειλημμένα να έλθ ει σε ασύρματη επαφή με το U153 που δρούσε κοντά στη διώρυγα του Παναμά, αλλά δεν εί­ χε καμία ανταπόκριση. Το επόμενο πρωϊ το πιόνι με το ν αριθμό του χαμένου υποβρυχίου αφ αιρέθηκε από το ν επιχειρησιακό πίνακα, χωρίς ποτέ να διευκρινιστεί η αιτία της μυστηριώδους εξαφάνισης. Στα μέσα Ιουλίου οι Γερμανοί κυ βερνή τες Georg Lassen και Gunther Heydemann ξεσήκωσαν τα σμήνη αν­ θυποβρυχιακών αεροσκαφών στο Τρινιντάντ, όταν τορπίλλισαν επιτυχώς τα μεγάλα δ εξα ­ μενόπλοια “ Beaconlight” και “ San Gasper” αντίστοιχα. Η εντα τική αεροπορική δραστη­ ριότητα δεν φάνηκε να π τοεί το ν Lassen, που συνέχισε τα επόμενα βράδια να σκορπά την καταστροφή γύρω από το νησί, βυθίζοντας τα φορτηγά “Carmona” , “ Donavania” και “Telamon” . Το Αμερικανικό Ναυτικό συνειδητοποίη­ σε με τρόμο, από τις υποκλοπές σημάτων, πως δεχόταν πλέον τη ν πίεση του τρίτου κύ­ ματος υποβρυχίων, στα οποία συμπεριλαμβάνονταν μερικοί από το υς καλύτερους ''κυνη ­ γ ο ύ ς” του εχθρού. Τον Αύγουστο οι δυναμι­ κοί αυτοί κυ βερνή τες δεν δίστασαν να αναμετρ ηθ ού ν ακόμα και με τις συνοδείες των νηοπομπών που οργανώνονταν στην Καραϊβική. Ο Adolf Piening του U155, άνοιξε την αυλαία του τελευτα ίου καλοκαιρινού μήνα βυθίζοντας μέσα σε μία ημέρα τα φορτηγά “ Kentar” και “Clan MacNaughton ” , ανατολικά του Τομπάγκο, τη ν ίδια ώρα που οι Αμερικα­ νοί μ ετέφ ερ α ν στο Πορτ οφ Σπέϊν τη ν πρώτη παρτίδα βομβών βυθού με γόμωση Torpex. Τα νέα αυτά ανθυποβρυχιακά όπλα ήταν κατά 30% ισχυρότερα σε σχέση με τις παλαιές γο­ μώσεις Amatol και μπορούσαν να σπάσουν το κύτος ενός υποβρυχίου από απόσταση έξι μέ­ τρων. Πριν ακόμα προλάβουν να τα χρησιμο­ ποιήσουν, οι Αμερικανοί είχαν τη ν πρώτη το υς επιτυχία στο άλλο άκρο του θεάτρου, στον κόλπο του Μ εξικού. To U166, που εκτελούσε μια αποστολή πόντισης ναρκών στο

■■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

32 ■■

δε·.τα του Μισσισσιπή, υπήρξε πολύ απρόσε­ κτο στις εκπομπές ασυρμάτου και επ έτρεψ ε ττα αυτιά" του Αμερικανικού Ναυτικού να “ οοσδιορίσουν τη θέση του με απόλυτη ακρί­ βεια μετά τη βύθιση του εμπορικού “ Robert Lee". Ηταν τύπου IXC, ναυπήγησης 1941. Οπως όλα τα γερμανικά υποβρύχια των πρώ­ των χρόνων του πολέμου ήταν ουσιαστικά ένα σκάφος επιφανείας με τη δυνατότητα να καταδύεται, αφού ο χρόνος που μπορούσε να παραμείνει κάτω από τη ν επιφάνεια περιορι­ ζόταν δραστικά από τη ν ανάγκη εφοδιασμού με αέρα και τη ν ισχύ των συσσωρευτών. Ετσι όταν το U166 αναδύθηκε, β ρ έθ ηκε στο επίκε­ ντρο ενός ανελέητου σφυροκοπήματος από τα αεροσκάφη τη ς 212 Μοίρας τη ς Αμερικανι­ κής Ακτοφυλακής. Αν και το κατεστραμμένο πλοίο κάθησε σε ρηχά νερά, η μη ύπαρξη επιζώντων δείχνει πως οι βόμβες των αεροπλά­ νων είχαν τσακίσει ακόμα και τις εξόδ ου ς κιν­ δύνου του υποβρυχίου. Ομοιες αγωνιώδεις στιγμές έζησαν στο πρώτο δεκαήμερο του Αυγούστου και τα πληρώματα των U509 και U134, αλλά κατάφεραν να γλιτώσουν τη ζωή το υς έπειτα από ένα αδυσώπητο κυνηγητό γύρω από τη ν Κούβα. Αντίθετα η τύχη φαινό­ ταν να χαμογελά στους κυ β ερ νή τες Georg Lassen και Klaus Scholtz, που πραγματοποιού­ σαν με τις τορπ ίλλες το υς ανενόχλητη σκο­ ποβολή ανοικτά του Τρινιντάντ, στέλνοντας στο βυθό τα τά νκερ “Tricula” και “ Havsten” . Στις 7 Αυγούστου ο Scholtz πρόσθεσε το νορ­ βηγικό φορτηγό “ Brenas” στα θύματά του και μ ετά από δύο μ έρ ες ο Piening μετέδω σ ε στη βάση του τη ν είδηση για τη βύθιση του βρε­ τανικού τάνκερ “ San Emiliano” , 8.000 τόννων. Η αυξανόμενη αεροπορική δραστηριότητα των ΗΠΑ δ εν είχε κάμψει στο ελάχιστο το η θ ι­ κό των γερμανικώ ν πληρωμάτων. Οταν οι α­ κουστικές διατάξεις του U510 υπέστησαν πλήρη αστοχία μετά από μια επίθεση, ο κυβερνή της του, Karl Neitzel, επ έμενε να συνεχίσει τη ν περιπολία του ανοικτά τη ς Γου­ αδελούπης. Χωρίς τα ευαίσθητα αυτά όργα­ να, το υποβρύχιο έμοιαζε σαν ένας τυφλός άνδρας μέσα σε ένα κατάφωτο δωμάτιο, πε­ ριτριγυρισμένος από εχθρούς. Κάτω από τ έ ­ το ιες συνθήκες πολλοί πλοίαρχοι θα επ έ­ σ τρεφαν στη βάση τους, αλλά ο Neitzel δια­ κινδύνευσε τη ν παραμονή του και μάλιστα τορπίλλισε το μεγάλο τάνκερ “Alexia” . Η κυκλοφορία των εμπορικών πλοίων στα στενά Γουίνγουορντ ήταν τόσο πυκνή, ώστε οι Γερμανοί απορούσαν πώς τα συμμαχικά πλοία δεν συγκρούονταν μεταξύ τους. Οι α­ πόπειρες των υποβρυχίων να διαπεράσουν τη ν προστατευτική ασπίδα των πολεμικών συνοδείας για να πλήξουν τα τά νκερ των νη­ οπομπών, δ εν απέφεραν θεαματικά απ οτελέ­ σματα. Ηταν σαφώς πιο αποτελεσματικό το να καταδιώκει κάποιος μεμονωμένα πλοία από το να επιχειρεί να διασπάσει μια οργανω­ μένη ναυτική δύναμη. Επιπρόσθετα η πα­ ρουσία των αμερικανικών αεροπλάνων είχε ε ­ ξελ ιχ θ εί σε πραγματικό πονοκέφαλο. Το κυριακάτικο πρωινό τη ς 16ης Αυγούστου ή­ ταν η σειρά του έμπειρου Piening να αιφνιδιαστεί. Εκατό χιλιόμετρα ανατολικά τη ς Μαρτι­ νίκα είχε επιτρέψ ει στο πλήρωμα του U155 να

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Ο " Π ρ ω τεσ ίλ α ο ς " τη ς Κ αρ α ίβικής, K o rvetten kap itän Erw in Rostin, χ ά θ η κ ε μ ε το U158 β ό ρ εια τη ς Β ερ μ ο ύ δ α , α νο ίγ ο ντα ς το “λ ο γα ρ ια σ μ ό α ίμ α το ς " για το υ ς Γερ μ ανούς.

χαρεί τη ν ηλιόλουστη μέρα και να πραγματο­ ποιήσει τις αναγκαίες συντηρήσεις στο σκά­ φος. Η ξαφνική εμφάνιση ενός μοναχικού Hudson τη ς Αμερικανικής Ακτοφ υλακής μό­ λις 2 χιλιόμετρα μακρύτερα, προκάλεσε έ­ κρηξη πανικού στο γερμανικό υποβρύχιο, που έσπευσε να β ο υ τή ξει κάτω από τη ν επι­ φάνεια. Ο τύπος IXC χρειαζόταν 35 ολόκληρα δευ τερ όλεπ τα για να καταδυθεί, ενώ το Hudson μόνο 20 για να καλύψει τη ν απόσταση που το χώριζε από το στόχο του. Οι τρ εις βόμ­ βες βυθού με γόμωση Torpex που εξαπ ολύθη­ καν από το αεροσκάφος, ενεργοποιήθηκαν από το υς υδροστατικούς π υροκροτητές τους σε βάθος οκτώ μέτρων, όσο περίπου και αυτό του U155, και εξερράγησαν με φοβερή έντα ­ ση, κομματιάζοντας όργανα και λυόμενες συνδέσεις σε όλο το μήκος του υποβρυχίου. Ο Piening σ τάθηκε για μια ακόμα φορά τυ χ ε­ ρός, αφού το κέλυφ ος ά ν τεξε τη δοκιμασία και το πλοίο του γλίτωσε με μικρές διαρροές. Λίγες ώρες αργότερα έφ ερ ε με προσοχή το πληγωμένο σκαρί στην επιφάνεια και α νέφ ε­ ρε στη Γερμανία ό τι θα αποσυρόταν μακριά από τη ν Καραϊβική για να δει τι επισκευές θα μπορούσε να κάνει. Η ίδια Κυριακή απ ετέλεσε π ρεμιέρα-θρίλερ και για το U511 του Friedrich Steinholf, που κατέφ θανε για την πρώτη του περιπολία στα αμερικανικά ύδατα. Ενα Hudson που εμφανίστηκε απρόσμενα κα­ θώς το γερμανικό σκάφος έπ λεε δυτικά του Π ουέρτο Ρίκο, εξαπέλυσε τις βόμβες του α­ στοχώντας απελπιστικά, αλλά το ωστικό κύμα των εκρήξεω ν προκάλεσε απώλεια ισορρο­ πίας στο υποβρύχιο, που πήρε τόσο επικίν­ δυνη κλίση μπροστά ώστε η πρύμνη βγήκε έξω από το νερό και οι έλικες περισ τρέφ ο­ νταν στον αέρα! Ελάχιστοι κυ β ερ νή τες θα μπορούσαν να αντιδράσουν ψύχραιμα σε μια τέτο ια θανάσιμη κατάσταση. Ομως ο Steinholf είχε πραγματικά ατσάλινα νεύρα. Αδειάζο­

ντας τις πρόσθιες δ εξα μενές έρματος έφ ερ ε πάλι το σκάφος σε οριζόντια θέση και άρχισε τη διαδικασία κατάδυσης από τη ν αρχή, ξεφεύγοντας για ελάχιστο χρόνο από τη δ εύ τε ­ ρη επίθεση του αμερικανικού αεροσκάφους. Τα υποβρύχια του τρίτου κύματος ανακά­ λυπταν με δυσάρεστο τρόπο πως η Καραϊβική απείχε πολύ από το να είναι το ιδανικό μέρος επιχειρήσεων που συνάντησαν οι π ροηγούμε­ νοι κυ βερνή τες. Κανένα γερμανικό σκάφος δεν μπορούσε να ελπίζει ότι θα εκτελούσ ε ε ­ πιτυχή προσβολή νηοπομπής από θέση κατά­ δυσης, ενώ ακόμα και οι βετεράνοι του Βό­ ρειου Ατλαντικού έβρισκαν τη ν οργάνωση των συμμαχικών πλοίων πολύ καλύτερη από αυτή που είχαν αντιμετωπίσει ως τό τε. Από το ν Αύγουστο του 1942 και μ ετά οι νηοπο­ μπές τη ς Καραίβικής σπάνια συνοδεύονταν από λιγότερα από τέσσερα αεροπλάνα σε κά­ θ ε δ εδομένη στιγμή και δεν υπήρχαν π ουθε­ νά “ αεροπορικά κενά” . Με χαρακτηριστική τόλμη οι Γερμανοί κυ β ερ νή τες αποφάσισαν να επιχειρούν τις ασέληνες νύχτες στην επι­ φάνεια, κοντά στα πολεμικά συνοδείας, όταν ήταν εξα ιρετικά δύσκολο για το υς χειριστές ραντάρ να προσδιορίσουν τα υποβρύχια ως ε ­ χθρικούς στόχους. Οι Αμερικανοί όμως έδει­ χναν να μαθαίνουν γρήγορα και η ιπτάμενη α­ πειλή έφ ερ νε τους Γερμανούς σε απελπιστι­ κά μειονεκτική θέση. Ακόμα και τα μικρότερα υποβρύχια τύπου VII δ εν μπορούσαν να καταδυθούν σε λιγότερο από 25 δ ευτερ όλεπ τα και αυτό το υς έδινε συνήθως ένα περιθώριο μόνο μισού λεπτού για να φθάσουν αρκετά βαθιά ώστε να αποφύγουν τις συνέπειες των εκρήξεω ν από τις βόμβες βυθού Οι “ κουρσάροι” του Χ ίτλερ είχαν ένα τρισδιά­ στατο πρόβλημα να λύσουν, καθώς οι ελιγμοί αποφυγής έπρεπε να γίνονται ταυτόχρονα τόσο στο οριζόντιο, όσο και στο κατακόρυφο επίπεδο. Ηταν μια μάχη της οποίας το απ οτέ­ λεσμα θα κρινόταν μόνο από τη ν ευστοχία των πιλότων και η περίοδος χάριτος που πρόσφερε η αμερικανική απειρία πλησίαζε στο τέλο ς της. Στις 22 Αυγούστου ένα Β18 από τις βάσεις του Π ουέρτο Ρίκο έπ ληξε με τέσσερις βόμβες το υποβρύχιο U654 στην περιοχή του Παναμά και το έσ τειλε για πάντα στον π υθμέ­ να του ωκεανού μαζί με ολόκληρο το άτυχο πλήρωμά του. Στις 24 ο Wattenburg του U162 σημείωσε, ανατολικά των Μπαρμπάντος, τη βύθιση του μεγαλύτερου φορτηγού πλοίου στην Καραϊβική, “ φ υ τεύ ο ν τα ς” δύο τορπίλ­ λες στις π λευρές του ολλανδικού “ Moena” , 9.286 τόννων. Τα μεσάνυχτα τη ς 27ης Αυγούστου μια γιγαντιαία πολύωρη μάχη έλαβε χώρα στα ανοι­ κτά τη ς Αρούμπα, όταν η ισχυρή συνοδεία τη ς απέραντης νηοπομπής TAW 15 ενεπλάκη με μία “ α γέλη ” τεσσάρων γερμανικώ ν υπο­ βρυχίων. Οι επιδρομείς περίμεναν υπομονετι­ κά να νυχτώσει πριν εκδηλώσουν τη ν επίθε­ σή τους, αλλά η Αμερικανική Αεροπορία έγει­ ρε αποφασιστικά την πλάστιγγα. To U94 του Otto Ites αναγκάστηκε να ανεβεί με πολύ κόπο στην επιφάνεια, αφού οι βόμβες βυθού είχαν διαλύσει τα πτερύγια κλίσης και τις εξω τερ ι­ κές δ εξα μ ενές του. Π λέοντας αβοήθητο έγινε εύκολος στόχος για τα πυροβόλα των 4 in

Ο χ ά ρ τη ς το υ π ολέμ ου και το υ θ α ν ά το υ στην Κ αρα ϊβική. Κ ά θ ε μ α ύ ρ η κουκίδα αντιπ ρ οσ ω π εύει ένα β υ θ ισ μ έν ο εμ π ορικό πλοίο, ενώ οι λ ε υ κ ο ί κύκλοι μ ε τις κ ά θ ε τ ε ς γρ α μ μ ές τα σκάφη που έπ ληγησ αν από το υ ς Γερμανούς αλλά κ α τά φ ερ α ν να δια σ ω θούν μ ε ζη μ ιές.

% « · '/

ATLANTIC OCEAN

από τις κο ρ β έτες αυνοδείας. Μία από αυτές, η USS “ Oakville", πλησίασε τόσο πολύ το κα­ ταδικασμένο υποβρύχιο ώστε οι οργισμένοι ναύτες τη ς εκτόξευσ αν ακόμα και άδεια μπουκάλια Coca-Cola εναντίον του U94! Τελι­ κά η ίδια επίμονη κορβέτα εμβόλισε το σκά­ φος του Ites μπροστά από το ν πυργίσκο, κόβοντάς το στα δύο. Τη στιγμή που το 45λεπτο δράμα του U94 έφ τα νε στο τέλο ς του, το τ ε ­ ράστιο βρετανικό δεξαμενόπλοιο “ San Fabian” (13.000 τόννων) συγκλονιζόταν από δύο τρ ο μ ερ ές εκρήξεις, καθώς δεχόταν τα καίρια πλήγματα από τις τορπ ίλλες του U511. Η πυρκαγιά από τη ν πυροδότηση των κεφα­ λών μ ετα δ όθ ηκε γρήγορα στο εύ φ λεκτο φορ­ τίο και έσ τειλε με απίστευτη βιαιότητα γλώσ­ σες φωτιάς σε ύψος εκατοντάδω ν μέτρων, δί­ νοντας ένα απόκοσμο φως στο τροπικό σκη­ νικό. Πριν τα πολεμικά συνοδείας συνέλθουν από το σοκ, τα τάνκερ “ Rotterdam” και “ Esso Aruba” τυλίγονταν επίσης στις φλόγες, από α­ κριβείς βολές του ίδιου υποβρυχίου. Ο Steinholf έσ τειλε συνολικά έξι τορπ ίλλες σε τρία λεπτά και καταδύθηκε σε μεγάλο βάθος πριν καν η πρώτη κτυπήσει το στόχο της. Λί­ γες μέρ ες μ ετά τη μεγάλη αναμέτρηση, το U162 υπέκυπτε έπειτα από έναν επικό πολύω­ ρο αγώνα στο συντονισμένο σφυροκόπημα

από βόμβες βυθού που εξαπέλυσαν εναντίον του τρία βρετανικά αντιτορπιλλικά. Παρά τις οδυνηρές α υτές απώλειες, ο Doenitz υπολόγι­ ζε πως έχανε μέχρι τό τε στο θ έα τρ ο της Καραϊβικής ένα υποβρύχιο για κάθε 52 πλοία που βύθιζε - μια συμφέρουσα αναλογία. Παρά το γεγονός ότι δέκα μοίρες αν­ θυποβρυχιακών αεροσκαφών στάθμευαν από το νησιωτικό σύμπλεγμα τη ς Αντίγκουα ως τη ν Ολλανδική Γουιάνα, καθιστώντας την Καραϊβική παγίδα θανάτου, οι Γερμανοί πλοί­ αρχοι παρέμεναν π άντοτε επικίνδυνοι και α­ νταπέδιδαν τα κτυπήματα με τη ν πρώτη ευκαιρία. Στις 12 Σεπτεμβρίου, δύο μόνο από τα υποβρύχια του τέτα ρ το υ κύματος, το U515 του Henke και το U558 του Krech, έστειλαν στο βυθό πλοία συνολικού εκτοπίσματος 45.000 τόννων, σκεπάζοντας τα νερά του Τρι­ νιντά ντ με κηλίδες π ετρελαίου και τη ν πορτοκαλόχρωμη κρούστα των ρινισμάτων βωξί­ τη. Ομως αυτό ήταν το “ κύκνειο άσμα" των “ κουρσάρων” . Στις 2 Οκτωβρίου το U512 του Schultz αιφνιδιάστηκε απόλυτα από ένα Β18 και βυθίσ τηκε (υπήρξε μόνο ένας επιζών), δ ε­ χόμενο κατευθείαν πλήγματα από δύο βόμ­ βες των 150 kg. Σχεδόν όλα τα σκάφη που επι­ χειρούσαν στην περιοχή υπέστησαν σοβαρές ζημιές από επ ανειλημμένες αεροπορικές

προσβολές και η δράση το υς περιορίστηκε αισθητά για το υπόλοιπο του έτους, αφού κα­ τάφ εραν να βυθίσουν μόνο 10 εμπορικά πλοία το ν Οκτώβριο και 24 το Νοέμβριο. Ποτέ πάλι οι μηνιαίες βυθίσεις δεν θα έφθαναν σε διψήφιο αριθμό. Η παρουσία 200.000 Α μερι­ κανών στρατιωτικών στην Καραϊβική έδειχνε πως η πλάστιγγα έγερ νε πλέον προς τη ν αντί­ θ ετη πλευρά. Η απόφαση του Χ ίτλερ να συγκεντρώσει 31 υποβρύχια στις α κτές του Μαρόκου το Νο­ έμβριο του 1942, δεν επηρέασε καθόλου τις συμμαχικές αποβάσεις στη Βόρεια Αφρική, ενώ απορρύθμισε τελείω ς το προσεκτικά σχεδιασμένο χρονοδιάγραμμα του Doenitz. Αν τα γερμανικά υποβρύχια κέρδιζαν τη μάχη των τά ν κ ερ ” στην Καραϊβική. οι συνέπειες θα ήταν συνταρακτικές για τη γενικό τερ η πο­ ρεία του πολέμου. Η μάχη του Στάλινγκραντ πιθανότατα δεν θα είχε δ ιεξα χθ εί μέσα στο 1942, όπως και αυτή του Ελ Αλαμέϊν. Η επιχεί­ ρηση "Π υρσός” (απόβαση στη Βόρεια Αφρι­ κή) θα είχε αναβληθεί για αρκετούς μήνες και οι Αμερικανοί θα ήταν υποχρεωμένοι να μ εταφ έρ ουν στις τροπ ικές θάλασσες ι­ σχυρές εφ εδ ρ είες από το ν Ειρηνικό, δίνο­ ντας μια ανάσα ζωής στην Ιαπωνία - που είχε πληγεί τόσο άσχημα στο Midway. Στα χρόνια που ακολούθησαν η συμμαχική προπαγάνδα κατέβαλε α ρ κετές προσπάθειες να εμφ ανί­ σει το ν υποβρυχιακό πόλεμο σαν ένα είδος σύγχρονης πειρατείας, που διεξήχθη από άν­ δρες χωρίς ηθικούς φραγμούς. Το γεγονός ό­ μως είναι πως τα γερμανικά υποβρύχια διεξήγαγαν έναν οικονομικό πόλεμο, κόβοντας τη ροή στρατηγικών υλικών. Δ εν υπάρχει γρηγο­ ρ ότερος και ασφαλέστερος τρόπος για τη ν ακινητοποίηση μιας πολεμικής μηχανής από τη διακοπή τη ς τροφοδοσίας τη ς και αυτό α­ κριβώς αποπειράθηκαν να πράξουν οι Γερμα­ νοί. Η ναυτική επικράτηση των Συμμάχων εξασφαλισε τις προυποθεσεις για τη ν τελική νίκη και άνοιξε το δρόμο για τη ν άμεση επιρ­ ροή των ΗΠΑ στη Λατινική Αμερική μ ετά τη λήξη του μεγάλου πολέμου.

33 ■■

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Peter Erich Cremer: U-BOAT COMMANDER. Naval Institute Press, 1995. (2) William Gardner: ANTI-SUBMARINE WARFARE, Brassey’s, 1996. (3) Michael Hadley: COUNT NOT THE DEAD. Naval Institute Press, 1995. (4) Sir Basil Liddell Hart: Η ΙΣΤΟΡΙΑ TOY B' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ. Εκδόσεις Καραβία, 1977. (5) Gaylord Kelshall: THE U-BOAT WAR IN THE CARIBBEAN, Naval Institute Press. 1994. (6) Franz Kurowski: KNIGHT’S CROSS HOLDERS OF THE U-BOAT SERVICE, Schiffer Publishing, 1995. (7) Jordan Vause: U-BOAT ACE, Naval Institute Press, 1990. (8) Gordon Williamson: ACES OF THE REICH. Arms & Armour Press, 1989. (9) WOLFPACKS, Time-Life Books, 1992.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΓΑ Β Ρ ΙΗ Λ

-

Μ ΙΧ Α Η Λ Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΑ Δ Η Σ

ισ το ρ ικο ς - Α ρχαιολόγοι;

Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΤΡΑΦΑΛΓΚΑΡ ΣΤΙΣ 21 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1805, ΚΑΤΑ ΤΗ ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΤΡΑΦΑΛΓΚΑΡ, 0 ΝΑΥΑΡΧΟΣ ΟΡΑΤΙΟΣ ΝΕΛΣΩΝ ΕΠΕΣΕ ΠΛΗΓΩΜΕΝΟΣ ΘΑΝΑΣΙΜΑ ΑΠΟ ΣΦΑΙΡΑ ΜΟΥΣΚΕΤΟΥ. ΚΑΤΟΡΘΩΣΕ ΟΜΩΣ ΝΑ ΚΑΤΑΣΤΡΕΨΕΙ ΤΟΝ ΕΝΩΜΕΝΟ ΓΑΛΛΟΪΣΠΑΝΙΚΟ ΣΤΟΛΟ ΚΑΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΘΡΥΛΟΣ. Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΤΡΑΦΑΛΓΚΑΡ ΥΠΗΡΞΕ Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΤΩΝ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΕΙΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ ΚΑΙ Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΜΕΤΑΞΥ ΙΣΤΙΟΦΟΡΩΝ ΣΤΟΛΩΝ. Από το 1793 μέχρι το 1815 η Αγγλία Βρισκόταν σχεδόν συνεχώς σε εμπόλεμη κατάσταση με τη Γαλλία του Ναπολέοντα. Κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων έγιναν πολλές ναυτικές συγκρούσεις, από τις οποί­ ες η σπουδαιότερη από πλευράς τακτικής υπήρξε η ναυμαχία του Τραφάλγκαρ. Ο πόλεμος μεταξύ Αγγλίας και Γαλλίας έλη ξε προσωρινά με την υπογραφή της Συνθήκης τη ς Αμιένης, το Μάρτιο του 1802. Η Συνθήκη όμως αυτή δεν ήταν παρά μία σύντομη ανάπαυλα στην ανελέητη μάχη που έφ ερ ε αντιμέτω πες την Αγγλία του Ουϊλλιαμ Πίτ και τη Γαλλία του Ναπολέοντα. Το 1803 ο Ναπολέων αποφάσισε να θέσ ει σε εφαρμογή το σχέδιο εισβολής και κατάκτησης τη ς Αγγλίας και γ ι’ αυτό το σκοπό συγκέντρωσε στο στρατόπεδο της Βουλώνης μία δύναμη 150.000 περί­ που ανδρών, η οποία θα διέσχιζε τη Μάγχη νύχτα, με ένα στολίσκο 2.000 περίπου πλοιαρίων. Για να πραγματοποιήσει όμως αυτό το σχέδιο έπρεπε πρώτα να εξασφαλίσει την κυριαρχία στη θάλασσα για 48 τουλάχιστον ώρες, διασκορπίζοντας τον Αγγλικό Στόλο και ελευθερώ ­ νοντας τα γαλλικά λιμάνια από τη στενή επιτήρηση των Αγγλων. Ηδη από την 1η Ιουνίου 1803 ο Αγγλος Ναύαρχος Cornwallis είχε α­ ποκλείσει τη Βρέστη, ο Collingwood το Γασκωνικό κόλπο, ο Keith περιπολούσε στη Μάγχη και ο Νέλσων στην Τουλών. Ο Ναπολέων συγκέντρω­ σε τρ εις στόλους στο Ροσφόρ, τη Βρέστη και την Τουλών και, με σκοπό να διασπείρει τον Αγγλικό Στό­ λο, αποφάσισε να τους σ τείλει στις Αντίλλες, όπου θα περίμεναν νεώ τερες διαταγές του. Από τους τρεις, όμως αυτούς στόλους μόνο αυτός του Ρο­ σφόρ (υπό τον Υποναύαρχο Missiessy) κατόρθω­ σε να αποπλεύσει στις 11 Ιανουαρίου 1805 και να φθάσει στη Μαρτινίκα, όπου -αφού λεηλάτησε τον Αγιο Χριστόφορο- έλαβε διαταγή να επιστρέ­ φει πίσω στο Ροσφόρ. Στη Βρέστη ο στόλος υπό τον Ναύαρχο Gantheaume εμποδίσθηκε από τις υπέρτερες δυνάμεις του Cornwallis και δεν κατόρ­ θωσε να βγει. Στην Τουλών ο στόλος υπό τον Ναύαρ­ χο Villeneuve ξέφ υγε από την επιτήρηση του Νέλσονα και έπλευσε προς το Κάδιξ, από όπου (αφού πήρε μαζί του επτά ισπανικά πλοία) αναχώρησε για τις Αντίλλες. Εκεί όμως μαθαίνει ότι ο Missiessy είχε Ο Ν αύα ρ χος G ravina, δ ιο ικ η τή ς του Ισπανικού Σ τό λ ο υ (α π ο τελο ύ μ εν ο υ από 15 πλοία τη ς γρ α μ μ ή ς) σ το Τραψάλγκαρ. Οι Ισπανοί ή τα ν σ ύμμαχοι των Γάλλων σ τη ναυμαχία, αλλά δεν υπ άγοντα ν σ τις δ ια τα γ έ ς το υ Villeneuve.

Ο ρ ά τιο ς Ν έλσω ν (1758-1805), ο νικη τή ς των μ εγά λω ν ναυμαχιώ ν το υ Α μπ ουκίρ και του Τραψάλγκαρ, εδώ σ ε ηλικία 43 ετώ ν μ ε σ το λ ή αντιναυά ρ χου.

Σ τη γέφ υ ρ α το υ “ V ictory”, μ ε τά τον τρ α υ μ α τισ μ ό το υ Ν έλσονα. Σ ε π ρώ το επ ίπ εδο β λέπ ο υμε δύο ν α ύ τες που σ η μ α δ εύ ο υ ν τον επ ίλ εκ το σ κ ο π ευ τή του “ R e d o u tab le”

ήδη φύγει, ενώ ο Gantheaume δεν είχε ακόμα φθάσει. Μ ετά από αυτήν την αποτυχία συγκέντρωσης των στόλων του, ο Ναπολέων διέτα ξε τον Villeneuve να επιστρέφει και αφού ενω θεί με τον Missiessy να πλεύσει στη Βρέστη και να απεγκλωβίσουν το ν Gantheaume. Κατόπιν έπρεπε οι τρ εις ενωμένοι στόλοι να εισέλθουν στη Μάγχη και να προστατεύσουν την απόβαση του Γαλλικού Στρατού στην Αγγλία. Ο Νέλσων, στο μεταξύ, είχε πέσει στην παγίδα. Αφού άφησε τον Cornwallis στη Βρέστη, έπλευσε στις Αντίλλες αναζητώντας τον Villeneuve και όταν δεν τον βρήκε υπέθεσε ότι ο Γάλλος ναύαρχος σκό­ πευε να εισ έλθει στη Μεσόγειο και να κατευθυνθεί προς την Αίγυπτο. Επιστρέφοντας λοιπόν προς το Γιβραλτάρ ο Νέλσονας έσ τειλε το μπρί­ κι “Curieux” στην Αγγλία για να αναγγείλει τα καθέκαστα. To “Curieux” ό­ μως στο δρόμο του συνάντησε το Γαλλικό Στόλο που επέστρεφε, 1.200 km ΒΑ της Αντίγκουα, και έσπευσε να αναγγείλει το γεγονός στο Ναυ­ αρχείο, το οποίο έσ τειλε εναντίον του Villeneuve 15 πλοία υπό τον Ναύ­ αρχο Calder. Στις 22 Ιουλίου, κοντά στο ακρωτήριο Finistere, οι δύο στό­ λοι έρχονται αντιμέτωποι, αλλά η ομίχλη θα εμποδίσει τις κινήσεις τους. Ο Calder θα αιχμαλωτίσει δύο ισπανικά πλοία, αλλά ο υπόλοιπος Γαλλικός Στόλος θα του ξεφ ύ γει και στις 19 Αυγούστου θα αγκυροβολή­ σει στο Κάδιξ, όπου και θα αποκλεισθεί λίγο αργότερα από τον Νέλσο­ να, ο οποίος είχε στο μεταξύ επιστρέφει από τις Αντίλλες. Ο Γαλλικός Στόλος στο Κάδιξ πήρε στις 17 Σεπτεμβρίου τη διαταγή να πλεύσει στη Νάπολι για να αποβιβάσει στρατεύματα, αφού περάσει από την Καρθαγένη και ενω θεί με την ισπανική μοίρα του Ναυάρχου Salcedo. Συγχρό­ νως ο Ναπολέων, απογοητευμένος από τον Villeneuve, διέτα ξε εμπιστευτικά το ν Ναύαρχο Rosily να σπεύσει στο Κάδιξ και να αναλάβει την

αρχηγία του Στόλου. Μόλις πληροφορήθηκε αυτό το γεγονός ο Villeneuve, στις 20 Οκτωβρί­ ου 1805, αποφάσισε να αποπλεύσει από το Κάδιξ μαζί με τον Ισπανικό Στόλο του Ναυάρχου Gravina και να συγκρουσθεί με τον Αγγλικό Στόλο. Ο Villeneuve εκτός των άλλων προβλημά­ των (απειλή αντικατάστασής του και παραπο­ μπής του σε στρατοδικείο, χαμηλό ηθικό και α­ πειρία πληρωμάτων, κακή κατάσταση και εξο ­ πλισμός των πλοίων του), είχε να αντιμετωπί­ σει και τις δυσκολίες διοίκησης ενός συμμαχι­ κού στόλου. Πέρα από το γεγονός ότι οι Ισπα­ νοί απεχθάνονταν τους Γάλλους, ο Ναύαρχος Gravina δεν είχε τε θ ε ί υπό τις διαταγές του και διατηρούσε τη διοίκηση του Ισπανικού Στό­ λου, με την εντολή -απλώς- να βοηθήσει το Γαλλικό Στόλο. Υπό αυτές τις συνθήκες ήταν πολύ δύσκολο για τον Γάλλο ναύαρχο να συμφωνήσει με τους Ισπανούς, ακόμα και για τη διάταξη της επερχόμενης ναυμαχίας. Εχοντας συγκρουστεί με τον Νέλσονα στο Αμπουκίρ, ο Villeneuve γνώριζε τι μπορούσε να περιμένει από αυτόν. “ Ο εχθρός δεν πρόκειται να σχηματίσει μία παράλληλη γραμμή με τη δι­ κή μας και να μας πολεμήσει με τα κανόνια

το υ ” , γράφει ο Villeneuve, φέρνοντας στο νου του την ταχύτατη και ανορθόδοξη επίθεση του Νέλσονα επτά χρόνια πριν. “ Θα προσπα­ θήσει να υπερκεράσει την οπισθοφυλακή μας, να διασπάσει τη διάταξή μας και εν συνεχεία να περικυκλώσει και να αιχμαλωτίσει τα απο­ κομμένα πλοία μας” . Ο Γάλλος ναύαρχος δεν είχε και πολλή εμπιστοσύνη, ούτε στους κυβερνήτες του, ούτε στο μέλλον. “Αυτό που ξέρουμε και που πρέπει να κάνουμε είναι να σχηματίσουμε μία γραμμή μάχης, αυτό δηλα­ δή το οποίο ο εχθρός περιμένει από εμάς να κάνουμε. Δ εν έχω ούτε το χρόνο, ο ύτε τα μέ­ σα να εφαρμόσω κάποια διαφορετική τακτική, πόσο μάλιστα όταν έχω να διοικήσω τους κυβερνήτες δύο συμμαχικών στόλων” . Τελειώ­ νοντας τις γραπτές οδηγίες του προς τους α­ ξιωματικούς του προσθέτει: “ Ο κυβερνήτης ο οποίος δεν σ υμμετέχει στη μάχη, δεν εκτελεί το καθήκον το υ ” . Μετά από τη νίκη του στο Αμπουκίρ, ο Νέλσονας είχε πέσει σε δυσμένεια ε ξ αιτίας του σκανδαλώδους δεσμού του με τη λαίδη Εμμα Χάμιλτον, τη νεαρή σύζυγο του σερ Ουϊλλιαμ Χάμιλτον, υπουργού της Αγγλίας στη Νάπσλη μέχρι το 1800. Η εγκατάλειψη όμως

Ο Ν αύα ρ χος Jean B ap tis te de Villeneuve, αντίπ α λος το υ Ν έλσονα σ τη ναυμαχία του Τραφάλγκαρ. Υπ ήρξε μ α θ η τ ή ς του π ερ ίφ η μ ο υ Γάλλου Ν αυάρχου S uffren. Ε χοντας γλυτώ σ ει από τις εκ κ α θ α ρ ίσ εις της επ ανάσ τασ ης κ α τά το υ σώ μα τος των αξιω μ ατικώ ν το υ Ν α υ τικ ο ύ , σ τα 33 του χρ όνια π ρ ο ή χθη σε υποναύαρχο. Σ τη ναυμαχία το υ Α μπουκίρ, το 1798, δ ιοικούσ ε τη γαλλική ο π ισ θο φ υ λα κ ή . Α ρχικά κ α τη γ ο ρ ή θ η κ ε ό τι δ εν έσ π ευ σ ε σε β ο ή θ εια το υ κ έν τρ ο υ και τη ς εμ π ρ ο σ θ ο φ υ λα κή ς κ α τά τη δ ιά ρ κεια α υ τή ς τη ς να υμ αχίας. Η φ ήμη το υ ως ανίκανου γρήγορα μ ετα τρ ά π η κ ε σ ε α υ τή το υ ήρω α, ό τα ν έγ ιν ε α ντιλ η π τό ό τι ε π έ δ ε ιξ ε μ εγ ά λ η ικ α ν ό τη τα για να ξ ε φ ύ γ ε ι από τα “ν ύ χ ια ” το υ Ν έλσονα. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

36 ■■

τη ς συζύγου του Fanny και η κακή επιρροή της ερω μένης του στις ναυτικές και διπλωματικές του αρμοδιότητες, ξεχάστηκαν αμέσως με­ τά τη νίκη του στην Κοπεγχάγη το 1801. Κατά τη διάρκεια αυτής της ναυμαχίας κατέστρεψ ε το στόλο της Δανίας, ο οποίος ήταν αγκυροβολημένος μέσα στο οχυρωμένο και προστατευμένο από πολλά παράκτια πυροβολεία λιμάνι τη ς πόλης. Η φήμη του έφτασε και πάλι στο απόγειό της ακόμα και μεταξύ των εχθρών του. Από την αρχή του πολέμου, το Μάϊο του 1803, μέχρι τον Αύγουστο του 1805, ο Νέλσων ήταν συνεχώς εν πλω, αποκλείοντας το λιμάνι τη ς Τουλών και εκτελώ ντας μακρινές περιπολίες σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, αποστολή καθόλου εύκολη, δεδομένου ότι η Αγγλία είχε ε ­ λάχιστες ναυτικές βάσεις ανατολικά του Γιβραλτάρ. Μόλις έφθασε στο Κάδιξ, η πρώτη του κίνηση ήταν να εγκαταλείψ ει το στενό αποκλεισμό τον οποίο εφάρμοζε μέχρι τό τε ο Collingwood και να υιοθετήσει την πο­ λύ πιο αποτελεσματική τακτική του χαλαρού αποκλεισμού. Προσκαλούσε συχνά τους κυβερνήτες των πλοίων του και το υς ε ξέ θ ε τ ε τις από­ ψεις του, τους εξηγούσε την τακτική του, έτσι ώστε οποιαδήποτε δύ­ σκολη στιγμή να αρκούν μόνο τα απαραίτητα σήματα μεταξύ των πλοί­ ων. Η κατάλληλη προετοιμασία του στόλου ήταν για τον Νέλσονα απα­ ραίτητη προϋπόθεση της νίκης. Το σχέδιο επίθεσής του ήταν σχετικά απλό στη σύλληψή του. Ολόκληρος ο Αγγλικός Στόλος, χωρισμένος σε δύο μοίρες, θα έπλεε σε διάταξη μάχης (έτσι ώστε να μη χαθεί πολύτι­ μος χρόνος τη στιγμή της επίθεσης), εναντίον του εχθρού, ο οποίος θα ήταν παρατεταγμένος σε παραδοσιακή διάταξη μάχης, κάθετη δηλαδή ως προς αυτή του Αγγλικού Στόλου. Η μια μοίρα θα διασπούσε την ε­ χθρική παράταξη αποκόπτοντας το κέντρο και την οπισθοφυλακή του εχθρού, ενώ η δεύτερη θα συγκροτούσε το υπόλοιπο του εχθρικού στόλου, εμποδίζοντάς το συγχρόνως να βοηθήσει την οπισθοφυλακή, επικουρούμενη από την πρώτη μοίρα. Στόχος του Νέλσονα ήταν να κυριευθεί ή να καταστραφεί ολοσχερώς ο εχθρικός στόλος. Αυτό το ο­ ποίο στην ουσία επεδίωκε ο Νέλσων ήταν να διασπάσει την εχθρική πα­ ράταξη σε δύο μέρη, έτσι ώστε να ρίξει ολόκληρη τη δύναμή του στο μι­ σό περίπου εχθρικό στόλο, ενώ τα υπόλοιπα πλοία του εχθρού δεν θα μπορούσαν να επέμβουν λόγω του αντίθετου ανέμου. Ο Νέλσων τε λ ε ι­ ώνει το εμπιστευτικό έγγραφό του με τα λόγια: “ Κάτι πρέπει να αφ εθεί στα καπρίτσια τη ς τύχης. Τίποτα δεν είναι βέβαιο σε μία ναυμαχία. Μία οβίδα μπορεί να αποκόψει κατάρτια και ιστούς είτε στα δικά μας πλοία είτε σε αυτά του εχθρού, πιστεύω όμως ότι θα νικήσουμε πριν προλά­ βει η εμπροσθοφυλακή του εχθρού να βοηθήσει τα μετόπισθεν. Σε πε­ ρίπτωση που τα σήματα δεν γίνονται ορατά ή κατανοητά, οι κυβερνήτες θα εκτελέσ ουν το καθήκον τους πλευρίζοντας ένα οποιοδήποτε εχθρικό πλοίο” .

ΑΝΤΙΠΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ Ο Αγγλικός Στόλος περιελάμβανε 3 πλοία των 100 πυροβόλων (περι­ λαμβανόμενου και του “Victory” ), 3 των 98,1 των 89,1 των 80,16 των 74 και 3 των 64. Μ εταξύ αυτών 4 πλοία είχαν πολεμήσει στο Αμπουκίρ - το “ Bellerophon” , το “ Defense” και δύο αιχμαλωτισμένα γαλλικά πλοία, το “ Spartiate” και το “Tonnant” . Υποδιοικητής του στόλου ήταν ο Collingwood επί του “ Royal Sovereign” , 57 ετών, διακεκριμένος ναύαρχος και προσωπικός φίλος του Νέλσονα. Συμμετείχε επίσης και ο Αντιναύαρ­ χος κόμης του Northesk επί του “ Britannia” . Ο Γαλλοϊσπανικός Στόλος του Ναυάρχου Villeneuve περιελάμβανε 33 πλοία της γραμμής, από τα οποία 18 ήταν γαλλικά και 15 ισπανικά. Οι Γάλλοι είχαν 4 των 80 και 14 των 74 πυροδόλων και οι Ισπανοί 1 των 130, 2 των 112,1 των 100,2 των 80,8 των 74 και 1 των 64.0 Ισπανός Ναύαρχος Alava διοικούσε την εμπροσθοφυλακή επί του “ Santa Ana” , οι Γάλλοι Αντιναύαρχοι Dumanoir le Pelley και Magon την οπισθοφυλακή επί του “ Formidable” και του “Algesiras” αντίστοιχα, ο Villeneuve επί του “ Boucentaure” το κέντρο (μαζί με τον Ισπανό Ναύαρχο Cisneros επί του “ Santissima Trinidad” ) και τις εφ εδρ είες ο Ισπανός Ναύαρχος Gravina επί του “ Principe de Asturias” . Τα αγγλικά πλοία ήταν τα ακόλουθα: “ Spartiate” , “ Minotaur” , “Thunderer” , “ Defense” , "Colossus” , “ Mars” , “ Royal Sovereign” , “ Belleisle” , “Tonnant” , “ Defiance” , “ Bellerophon” , “ Britannia” , “Ajax” , “ Orion” , “ Leviathan” , “ Neptune” , “Temeraire” , “Victory” , “Africa” , “ Euryalus” , 'Agamemnon", “ Prince” , “ Achilles” , “ Dreadnaught” , “ Polyphemus” , “Conqueror” , “Swiftsure” , “ Revenge” . ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Heptuno 80 ^ ^ S a p i o n 74

Χ ά ρ τη ς τη ς να υμ αχίας το υ Τραφάλγκαρ, 21 Ο κτω βρ ίου 1805.

I

74 • r mmuMito 0f> Oum/inoir 1« f»« · A. Mom Utant, 74 ^ ft Dusnw-Tnwm M M ^ « # y o 100

Η κατάσταση στις 12.00 jy y ν-Γ>

Ö3H tiam.nco do A»c·

^

Αγγλικά Γαλλικά Ισπανικά

% 5*fi Augutitn 74 74 i). Sontmims tiiimlml 130

\,jC)si>«roa

^ n c e n U tu ie SO VMImm· »

A*”

100

74

lim * ,* « 19

Sa« AwwtiwnfKt* 64

Ηογβί Ixryneiyti 100 CeUlttgweed

Often 74 } $ $ ?

Sttnu Ana

iMKTewun* «0 7

Pune« 98

.. .

* Sparusie 74

tfj M onvce 74

5) n ito n 74

74 74

Defence 74 m

112 Alov«

fouijusy* 74


Ihuntkstr#

% Uatbk

74

(XMdnowgM

gf

74

s&Sr ^ninr V&ro*iuncen SwitWH· 74 04

·

74

$ Aι φ 74 u ^

M

Swift«*# 74 74 90

Sn« KAHonst» 74 i

Φ Piinciim d* Atlmloa 112 O ntvinm φ β η » Kk 74 S 'S # « Jumi the Hopesmment) 74

Η κατάσταση στις 14.00 74 üotju ity tin u m 74

0

P fn m ise o stv Amu 74 74 tyrtitepH ks 74

$

' Heyo100

DumwKHr )# PttUthf

74 A w ju u m 74

$ HeptUMi HO

e A fftee 64 I Bnl»ntii* 100

Spertiele 74

MfnöWw 74

rrmMfod 130 C i s m r o * o itJ y · 74 S u c en ia u ie BO VH lM W W e

A g a tw m w ii 64

1v · “

i V t tf

MÖS,

ß

JA

to u tfu e u x 74

W

*»*

,

Or'tib* ^ J u m 74

I 5*

ωm tat Soveiim100 CellitMfivecMl

Ma/s 74 M

« ß

MO Λ

%

n

“ in d o m p iM e

P h m n 74

A K jiW «* 74 Metten I

. Bts«e«>te 7 4

B/themt) 74 φ H w rim rs 74i M t/noie* 74

c o f o m t s 74

BelUnophtfti 74 & ^ 0/eed»ougN §8 A e M h e 14 ^

A ie o m tl* 74 M o m t x * 14

H O P « W Ju m * ,

1 4 0 Se«

74

Thuwde*« 74^ M m *

O eietm i 74φ

74#

@ R » v
φ

g w -H ls«« 74

Οι Γάλλοι διέθεταν τα: “Achille” , “ Berwick” , “Swiftsure” , ”Argonaute", “Aigle” , “Algesiras", “ Pluton” , “ Fougueux” , “ Duguay-Trouin” , “ Redoutable” , “ Indomptable” , “ Bucentaure", “ Heros” , “ Mont-Blanc” , “ Neptune” , “ Intrepide” , “Scipion” , “ Formidable” . Η ισπανική παρουσία περιελάμβανε τα πλοία: “ Raya” , “San Francisco de Azis” , “ San Agustin” , “ Santissima Trinidad” , “San Justo” , “ Neptuno” , “ San Leandro” , “ Santa Ana” , “ Monarca” , “ Bahama” , “ Montanes” , “Argonauta” , “San lldefonso” , “ Principe de Asturias” , “ San Juan Nepomuceno” .

Οι τελ ευ τα ίες σ τιγμ ές του Αγγλου Ναυάρχου.

παίρνουν θέση στα μετόπισθεν, ενώ τα πλοία του Dumanoir le Pelley πλέουν στην εμπροσθο­ φυλακή. Ο Γαλλοϊσπανικός Στόλος πλέει σχη­ ματίζοντας καμπύλη με τα πλοία του σε δύο ή τρ εις παράλληλες γραμμές, ενώ ο Αγγλικός, πλέοντας με ταχύτητα προς τα ανατολικά, πλησιάζει κάθετα ως προς τον εχθρό χωρισμέ­ νος σε δύο μοίρες, με στόχο να κόψει την υπο­ χώρηση του εχθρού προς το Κάδιξ. Γύρω στις 11 π.μ. ο Νέλσονας στέλνει στο στόλο από τη ναυαρχίδα του το περίφημο σήμα του: “ England expects that every man will do his duty" (Η Αγγλία προσδοκά ότι κάθε άνδρας θα πράξει το καθήκον του). Οι Αγγλοι ύψωσαν τη ση­ μαία του Αγίου Γεωργίου, οι Γάλλοι την τρίχρω­ μη σημαία τους ζητωκραυγάζοντας επτά φο­ ρές υπέρ του αυτοκράτορα και οι Ισπανοί τη σημαία των δύο Καστιλλών. Πρώτη η μοίρα του Collingwood επιτίθεται στο κέντρο περίπου τη ς συμμαχικής παράτα­ ξης και ενώ η ναυαρχίδα του δέχεται τα πυρά του “ Fougueux” , κανονιοβολεί το “ Santa Ana” προκαλώντας του σοβαρές ζημιές, θέτο ντα ς εκτός μάχης 400

ρεία είναι εκείνη η οποία θα σας φ έρει πιο κο­ ντά στα γαλλικά πλοία” . To “Victory” δέχεται αρχικά τα πυρά του “ Heros” του οποίου οι πυροβολητές σημάδευαν ψηλά (κατά τη συνή­ θεια των Γάλλων πυροβολητών), και αργότερα και άλλων συμμαχικών πλοίων, τα οποία όμως του προκάλεσαν μόνο μικρές ζημιές. Εκείνη τη στιγμή ο Villeneuve επί του ' Bucentaure” α­ ντιλαμβάνεται ότι η εμπροσθοφυλακή θα πρέ­ πει να σπεύσει να βοηθήσει το κέντρο και την ουρά της παράταξης. Αντί όμως να διατάξει τον Dumanoir le Pelley να εκτελέσ ει στροφή και να πλησιάσει, περιορίσθηκε στο να στείλει σή­ μα στα πλοία τα οποία δεν είχαν ακόμα εμπλα­ κεί, να εισέλθουν στη μάχη. Ο Dumanoir le Pelley όμως παρέμεινε αδρανής διότι δεν υπήρχε κοντά του κανένα αγγλικό πλοίο για να του επιτεθεί. Αν είχε σπεύσει αμέσως, το “Victory” και τα υπόλοιπα πλοία τη ς εμπροσθο­ φυλακής του Νέλσονα θα μπορούσαν να είχαν περικυ κλώθει και καταστραφεί πριν η υπόλοι­ πη αγγλική μοίρα προφθάσει να τα βοηθήσει. Ερευνώντας για τη γαλλική ναυαρχίδα του

To “ S an tissim a Trinidad”, το μ εγ α λ ύ τερ ο πλοίο στη ναυμαχία του Τραψάλγκαρ, δ έ χ ε τα ι τα πυρά το υ “N e p tu n e ” και το υ “ L eviath an " τη σ τιγ μ ή που το μ εγ ά λ ο του κ α τά ρ τι γ κ ρ ε μ ίζ ε τα ι. Λ ίγο α ρ γ ό τερ α π ήρε φ ω τιά και β ο ύ λ ια ξε.

ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΝΑΥΜΑΧΙΑΣ Ο Νέλσων, εφαρμόζοντας την τακτική του “χαλαρού αποκλεισμού", είχε αναπτύξει τα πλοία του 50 μίλια ανοιχτά του Κάδιξ, Βασιζό­ μενος στις φ ρεγάτες του για να τον ειδοποιή­ σουν για την έξοδο του εχθρικού στόλου. Στις 6 το πρωί της 19ης Οκτωβρίου του αναφέρουν από το “ Mars” τις πρώτες κινήσεις του Villeneuve και αμέσως πλέει νοτιοανατολικά για να το π οθετηθεί μεταξύ του εχθρού και του πορθμού του Γιβραλτάρ. Ξημερώματα της 20ής Οκτωβρίου ο Αγγλικός Στόλος φτάνει στ' ανοιχτά του Γιβραλτάρ και παρατάσσεται με­ ταξύ του ακρωτηρίου Spartel και αυτού του Γι­ βραλτάρ. Ο Γαλλοϊσπανικός Στόλος, λόγω αντί­ θ ετο υ ανέμου, αρχίζει τις κινήσεις του το με­ σημέρι της ίδιας μέρας, εξερχόμενος από το Κάδιξ και κατευθυνόμενος προς Νότο. Αντιλαμβανόμενος όμως ο Villeneuve ότι ήταν αδύ­ νατο να ξεφ ύ γει από τον Αγγλικό Στόλο, απο­ φάσισε να πάρει θέσεις μάχης στις 10 μ.μ. Τις πρώτες ώρες τη ς 21ης οι δύο στόλοι βρίσκο­ νται σε απόσταση λίγων μιλίων ο ένας από τον άλλο, οπότε στις 8 π.μ. ο Villeneuve αποφασίζει να κατευθυνθεί προς Βορρά, έτσι ώστε να έ ­ χει το ν άνεμο ευνοϊκό προς το Κάδιξ σε περί­ πτωση που θα αναγκαζόταν να υποχωρήσει. Γύρω στις 10 π.μ. οι εφ εδρ είες του Gravina

άνδρες του. Ενα-ένα τα πλοία του Collingwood εισέρχονται στη μάχη και συγκρούονται με την οπισθοφυλακή του συμμαχικού στόλου. To "Santa Ana” παραδίδεται στις 2 μ.μ. από τον βαριά πληγωμένο Alava, έχοντας χάσει όλα τα κατάρτια του. To “ Royal Sovereign” , σε κακή κα­ τάσταση, ρυμουλκείται από το “ Euryalus", στο οποίο ο Collingwood μετα φ έρει τη σημαία του. To “Tonnant” μετά από σκληρή μάχη κυριεύει το “Algesiras” , πάνω στο οποίο σκοτώνεται ο Υποναύαρχος Magon, διοικητής της συμμαχι­ κής οπισθοφυλακής. To “ Principe de Asturias” του Ναυάρχου Gravina δέχεται επίθεση πρώτα από το “ Revenge” και κατόπιν από άλλα πλοία, θανάσιμα πληγωμένος ο ναύαρχος πεθαίνει, λέγοντας: “πεθαίνω, ελπίζοντας να συναντή­ σω τον Νέλσονα” . Τα υπόλοιπα πλοία μάχονται από μικρή απόσταση, έχοντας συχνά τις κεραί­ ες και τα ξάρτια τους μπλεγμένα μεταξύ τους. Στις 5 μ.μ. το γαλλικό “Achilles” ανατινάζεται με το μεγαλύτερο μέρος του πληρώματος του, θ έτο ντα ς τέλο ς στη μάχη στα μετόπισθεν. Λίγο πιο βόρεια, γύρω στις 12.30 μ.μ., η μοίρα του Νέλσονα επιτίθεται στο κέντρο της εχθρικής παράταξης, όπου ο Collingwood είχε ήδη εμπλακεί. Ο Νέλσονας στέλνει σήμα στους κυβερνήτες του να επιτεθούν το γρη­ γορότερο, συμπληρώνοντας “η καλύτερη πο­

Ο Υποναύαρχος C uthbert Collingwood, διοικητής της δεύ τερ η ς μοίρας, επ ί της ναυαρχίδας του “Royal Sovereign” στο Τραψάλγκαρ. Η ταν ένας ικανός ναυτικός, ο οποίος έχαιρε μεγάλης εκτίμησης από τον Νέλσονα.

Villeneuve, ο Νέλσονας την εντοπίζει γύρω στη 1 μ.μ. και τη ς επιτίθεται με μια τριπλή ομοβρο­ ντία, η οποία σαρώνει το γαλλικό πλοίο από την πρύμνη μέχρι τη ν πλώρη, προκαλώντας το θάνατο 400 ανδρών και καταστρέφοντας περί τα 20 κανόνια. Ο Villeneuve, βλέποντας το “Victory” να πλησιάζει, αρπάζει τον αυτοκρατορικό αετό του πλοίου του και φωνάζει στους ναύτες του: “Θα τον ρίξω στο αγγλικό πλοίο, ή θα τον πάρουμε πίσω ή θα πεθάνουμε πολε­ μώντας” . Ταυτόχρονα στέλνει σήμα στα πλοία του: “πλοίο που δεν μάχεται δεν βρίσκεται στη ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Ο Π λω τά ρχη ς Lucas, ελ λη νική ς κ α τα γ ω γ ή ς , κ υ β ερ ν ή τη ς το υ “ R e d o u tab le” . Π αρ ά τη γ εν ν α ιό τη τά το υ δ εν κ α τό ρ θ ω σ ε να εμ π ο δ ίσ ει την κ ατά λη ψ η το υ π λοίου το υ . Ε π έζησε όμω ς τη ς ναυμαχίας και α ρ γ ό τερ α π ροή χθη σ ε ναύαρχο.

θέση το υ ” . Τα γαλλικά πλοία που σπεύδουν να βοηθήσουν τον Villeneuve απωθούν το ''Victory” , το οποίο δέχεται επίθεση από το επερχόμενο “ Redoutable” , με κυβερνήτη έναν από τους τολμηρότερους αξιωματικούς του Γαλλικού Ναυτικού, τον ελληνικής καταγωγής Lucas. Σχεδόν ε ξ επαφής το γαλλικό πλοίο κα­ νονιοβολεί το αγγλικό, προκαλώντας του τρο­ μερές απώλειες, καταστρέφοντας όλα σχεδόν τα κανόνια του καταστρώματος. Οι Γάλλοι ναύ­ τε ς επιχειρούν να καταλάβουν το “Victory” , αλ­ λά μετά από σκληρή μάχη απωθούνται.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ Με την αναχώρηση της γαλλικής εμπρο­ σθοφυλακής η ναυμαχία έληξε. Ο Dumanoir le Pelley ξέφ υγε με τέσσερα πλοία προς Νότο, ενώ τέσσερα πλοία της εμπροσθοφυλακής και τέσσερα του κέντρου ενώθηκαν με τα τρία εναπομείναντα τη ς μοίρας του Gravina και κατευθύνθηκα ν Βορειοδυτικά. Ο συμμαχικός στόλος έχασε 18 από τα 33 πλοία του και είχε 6.930 νεκρούς και τραυματίες. Ο Αγγλικός Στόλος δεν έχασε ούτε ένα πλοίο, αλλά είχε 1.690 νεκρούς και υπέστη σοβαρές ζημιές. Τα εναπομείναντα πλοία του συμμαχικού στόλου κατέφυγαν στο Κάδιξ, εκτός από τα τέσσερα του Dumanoir τα οποία στις 2 Νοεμ­ βρίου υπέστησαν σοβαρές ζημιές από τα πέ-

Θάνατος του Νέλσονα

38

Εχοντας απωθήσει τους Γάλλους το “Victory” τελικά θα σωθεί από το “Temeraire” , το οποίο με μία ακριβή και καταστροφική ομο­ βροντία θα θέσ ει εκτός μάχης το “ Redoutable” , προκαλώντας του πάνω από 200 θύματα. Ενα τρίτο αγγλικό πλοίο θα πλησιάσει και από απόσταση πιστολιού θα ανοίξει πυρ κατά του “ Redoutable", το οποίο σε μισή ώρα θα καταστραφεί ολοσχερώς. Επιχειρώντας να εμποδίσει τον Νέλσονα να διασπάσει τη συμμαχική γραμμή και να κόψει το δρόμο προς το Κάδιξ, ο Lucas θα πολεμήσει με γενναιότη­ τα και θα δοξασθεί σε μία από τις πιο πεισμα­ τικές στιγμές της ναυμαχίας. Στο τέλο ς όμως τη ς μάχης, έχοντας 522 νεκρούς και τραυμα­ τίες (από τους 643 του πληρώματος του) και με τα κανόνια του κατεστραμμένα, πιστεύο­ ντας ότι σε λίγο το πλοίο του θα βυθιζόταν, κατέβασε την σημαία του στις 2.30 μ.μ. Πριν από τη ναυμαχία οι κυβερνήτες του Νέλσονα του είχαν συστήσει να αποκρύψει τα διακριτικά του ναυάρχου τα οποία θα μπορού­ σαν να τον καταστήσουν εύκολο στόχο για να τους πυροβολητές του εχθρού, εκείνος όμως αγνόησε τη συμβουλή τους θέλοντας να εμ­ ψυχώσει το πλήρωμά του. Γύρω στη 1.30 μ.μ., περπατώντας ατάραχος στην πρύμνη με τον κυβερνήτη του “Victory” Hardy, κλονίζεται και π έφτει κτυπη μένος στο στήθος από σφαίρα μουσκέτου, η οποία καρφώνεται στη σπον­ δυλική του στήλη, προερχόμενη από επίλεκτο σκοπευτή του “ Redoutable” . “ Τελείωσαν μαζί μου αυτή τη φορά Hardy, η σπονδυλική μου στήλη έσπασε” , ψιθύρισε ο Νέλσονας. Ο ναύ­ αρχος μεταφ έρθηκε αμέσως στο υπόστρωμα της ναυαρχίδας και ξεψύχισε τρεις ώρες αργό­ τερα μουρμουρίζοντας: “ Ευλογητός ο Θεός, εκτέλεσ α το καθήκον μου". Γύρω στις 2.30 μ.μ. ο Hardy κατόρθωσε να απαγκιστρώσει το “Victory” από τα γύρω πλοία και προσπάθησε να κατευθυνθεί προς Βορράν, αλλά το πλοίο ήταν σε κακή κατάσταση και έτσι σταμάτησε και έριξε άγκυρα. Λίγο αργότερα ο Collingwood ειδοποιήθηκε για το θάνατο του Νέλσονα και ανέλαβε τη διοίκηση του στόλου, μεταφέροντας τη σημαία του στο “ Euryalus” .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Την επ όμενη μ έρ α τη ς να υμαχίας του Τραφάλγκαρ, τα υ π ο λείμ μ α τα του κ α τε σ τρ α μ μ έν ο υ Γαλλικού Σ τό λ ο υ , κ α τό ρ θω σ α ν, χά ρη σ την κακοκα ιρ ία , να δ ια φ ύ γ ο υ ν την αιχμαλω σία.

Γύρω στις 2 μ.μ. ο Villeneuve περικυκλώνεται από τα αγγλικά πλοία και διαπιστώνει, πολύ αργά, πως ο Dumanoir le Pelley δεν ακολούθησε τις διαταγές του. Εστειλε λοιπόν τό τε το σήμα το οποίο έπρεπε να είχε στείλει πολλές ώρες πριν. Λόγω της άπνοιας όμως χρειάστηκαν πά­ νω από δύο ώρες για να πλησιάσει η εμπρο­ σθοφυλακή. Το πλοίο του Villeneuve, το “ Bucentaure” , ήταν σε τόσο κακή κατάσταση ώστε ο ναύαρχος αναζητούσε ένα πλοίο για να μ εταφ έρει τη σημαία του. Κανένα όμως συμμαχικό πλοίο δεν υπήρχε άθικτο γύρω του. Κατάλαβε τό τε πως είχε πιαστεί σε παγίδα και αποδεχόμενος τη μοίρα του προτίμησε να κα­ τεβάσει τη σημαία του και να παραδοθεί στο “ Conqueror” , παρά να θυσιάσει ανώφελα το πλήρωμά του. Οταν τα πλοία του Dumanoir le Pelley πλη­ σίασαν η αντίσταση του συμμαχικού κέντρου είχε ήδη καμφθεί. Με τα 10 άθικτα πλοία του μπορούσε ακόμα να ανατρέψει την έκβαση της μάχης, αφού πολλά από τα αγγλικά πλοία είχαν υποστεί σοβαρές ζημιές. Στα μετόπι­ σθεν η μάχη συνεχιζόταν με πείσμα. Ο Gravina πολεμούσε θαρραλέα, παρά το τραύμα του και τα συνεχώς επερχόμενα εχθρικά πλοία ενα­ ντίον του. Αναποφάσιστος και απογοητευμέ­ νος από την αιχμαλωσία του διοικητή του ο Dumanoir le Pelley, βλέποντας και τον Gravina να εγκαταλείπει τη μάχη, έκρινε φρόνιμο τελ ι­ κά (γύρω στις 4.30 μ.μ.) να χαράξει πορεία προς το Νότο.

ντε πλοία τη ς γραμμής του Sir Richard Strachan στα ανοικτά του Φερόλ. Η ναυμαχία του Τραφάλγκαρ υπήρξε η τ ε ­ λευταία ναυτική επιχείρηση των Ναπολεόντει­ ων πολέμων και η τελευταία μεγάλη ναυμαχία μεταξύ ιστιοφόρων στόλων. Ο Νέλσων πέτυχε μία αποφασιστική νίκη σε μία ναυμαχία κατά την οποία και οι δύο στόλοι είχαν πλήρη ε­ λευθερία κινήσεων και κα τέδ ειξε πλήρως την ανω τερότητα των ελιγμών και του ναυτικού πυροβολικού του Αγγλικού Στόλου. Τα αγγλικά σκάφη αποδείχθηκαν πιο ευκίνητα και οι π υροβολητές τους πιο ικανοί και έμπειροι. Η ήττα του Γαλλοϊσπανικού Στόλου οφείλεται τόσο στα σφάλματα που διέπραξε, όσο και στην ικανότητα των αντιπάλων του. Το ίδιο ι­ σχύει και για τη μάχη του Αμπουκίρ. Το χαμηλό ηθικό των Ισπανών διεδραμάτισε και αυτό αρ­ νητικό ρόλο. Οι Γάλλοι αναγκάστηκαν να κανο­ νιοβολήσουν πολλά ισπανικά σκάφη για να τα επαναφέρουν στη γραμμή μάχης, ενώ σε πολ­ λά από αυτά, όταν αιχμαλωτίστηκαν, τα ισπανι­ κά πληρώματα προσφέρθηκαν να βοηθήσουν τους νικητές τους για να χρησιμοποιήσουν τα κανόνια τους εναντίον των Γάλλων!! Χάρη στον Νέλσονα σι Αγγλοι πέτυχαν μία πολύ μεγάλη νίκη. Η στρατηγική του “χαλαρού αποκλεισμού” την οποία εφάρμοσε, ώθησε τον Villeneuve να εξέλ θ ει από την Τουλών και το Κάδιξ. Ο Νέλσονας αξιοποίησε στο έπακρο τις ικανότητες των κυβερνητών του και των πληρωμάτων τους. Η τακτική του επέτρεψε στον στόλο του να επ ιτεθεί και να νικήσει έναν

Το γα λλικό “R e d o u ta b le ” το υ Π λω τάρχη Lucas ε π ιτέ θ η κ ε σ το “ V ictory” και π ολέμησ ε μ ε μ εγ ά λ η γ ε ν ν α ιό τη τα , π ροκαλώ ντας μ ε γ ά λ ε ς α π ώ λειες σ το πλήρω μα του α γ γ λ ικ ο ύ πλοίου. Ενας από το υ ς επ ίλ εκ το υ ς σ κ ο π ευ τές το υ σκότω σ ε το ν Ν έλσ ονα.

Γαλλία τον Απρίλιο του 1806. Ο Ναπολέων του φ έρθηκε σκληρά, απαγορεύοντάς του την εί­ σοδο στο Παρίσι. Εχοντας επιζήσει της ναυμα­ χίας, δεν επέζησε της δυσμένειας στην οποία έπεσε. Αυτοκτόνησε στις 22 Απριλίου. “ Ηταν ένας γενναίος άνδρας, αλλά χωρίς τα λ έντο ” , περιορίσθηκε να πει γΓ αυτόν ο Ναπολέων, ο οποίος έδωσε διαταγή να τον θάψουν χωρίς τις τιμ ές που θα έπρεπε να αποδοθούν στο α­ ξίωμά του.

Η ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΝΑΥΜΑΧΙΑΣ ΤΟΥ ΤΡΑΦΑΛΓΚΑΡ Ο Ν έλσω ν σ τη γέφ υ ρ α το υ “ V ictory” μ ε το υ ς ε π ιτε λ ε ίς το υ , σε ένα δ ιά λ ειμ μ α τη ς ναυμαχίας.

αριθμητικά ανώτερο εχθρό. Σκοπός του πριν από τη μάχη ήταν να αιχμαλωτίσει ή να κατα­ στρέψει 20 εχθρικά σκάφη. Με τα 18 τα οποία έθεσε εκτό ς μάχης, ουσιαστικά τον πραγμα­ τοποίησε. Εκτός από το μεταθανάτιο τίτλο του κόμη ο οποίος του απονεμήθηκε, έγινε ε­ πίσημη δημόσια κηδεία του στον καθεδρικό ναό του Αγίου Παύλου στο Λονδίνο και η δόξα του έγινε θρύλος. Ο Collingwood διαδέχθηκε τον Νέλσονα στη διοίκηση του στόλου στη Μεσόγειο, μέχρι το θάνατό του 5 χρόνια αργότερα. Η μοίρα υπήρξε σκληρή για τον Villeneuve, του οποίου το μόνο λάθος ήταν το ότι αναγνώ­ ριζε ότι οι Γάλλοι, με τα φτωχά και κακά εξοπλι­ σμένα πλοία τους και με τα άρρωστα και ελλιπώς εκπαιδευμένα πληρώματά τους, έστω και αριθμητικά ανώτεροι, δεν θα κατόρθωναν να νικήσουν τους Αγγλους. Μετά από αιχμαλωσία τεσσάρων μηνών στην Αγγλία, επέστρεψε στη

Η ναυμαχία του Τραφάλγκαρ δεν απομάκρυνε το γαλλικό κίνδυνο από την Αγγλία, α­ φού ο πρωταίτιος των γεγονότων τα οποία ο­ δήγησαν σε αυτήν είχε ήδη (προ δύο μηνών) εγκαταλείψει το στρατόπεδο της Βουλώνης και είχε διασχίσει την Ευρώπη με γρήγορες πορεί­ ες, για να απωθήσει από ξηράς τον “τρίτο συνασπισμό" ο οποίος είχε -στο μεταξύ- οχηματισθεί εναντίον του. Ο Ναπολέων νίκησε πρώτα τους Αυστριακούς στο Ουλμ στις 17-21 Οκτωβρίου 1805 και συνέτριψε τελικά τη συμμαχία στις 2 Δεκεμβρίου στο Αούστερλιτς, όπου η ιδιοφυής στρατηγική του εκμηδένισε Αυστριακούς και Ρώσους. Αυτή η νίκη ανάγκα­ σε τελικά τους Αυστριακούς να αποσυρθούν από το συνασπισμό και έπεισε την Πρωσσία, η οποία διατηρούσε την ισορροπία των δυνάμε­ ων στην Ευρώπη, να παραμείνει ουδέτερη. Στη μεγάλη αυτή ναυμαχία δεν καταστράφηκε ολοσχερώς η ναυτική δύναμη του Ναπο­ λέοντα. Ο στόλος της Βρέστης παρέμενε άθι­ κτος και ένας νέος ναυπηγήθηκε σε λίγο καιρό στην Τουλών. Ο Ναπολέων δ ιέθ ετε τό τε μία συνδυασμένη συμμαχική δύναμη 62 πλοίων τη ς γραμμής, γαλλικών, ισπανικών και ολλαν­ δικών. Πιθανές διπλωματικές επιτυχίες θα

μπορούσαν ακόμα να προσθέσουν σε αυτή τη δύναμη τη Ρωσία, τη Σουηδία και τη Δανία, γ ε ­ γονός το οποίο ώθησε την Αγγλία να κατα­ στρέψει για δεύτερη φορά το στόλο τη ς Δα­ νίας στην Κοπεγχάγη το 1807. Απογοητευμένος από τους ναυάρχους του και από τη ν αποτυχία τη ς ναυτικής του στρα­ τηγικής, ο Ναπολέων μετά από τη ναυμαχία α­ ναγκάστηκε να παραιτηθεί από τις προσπάθειές του να αμφισβητήσει τη ν κυριαρχία των θα­ λασσών από την Αγγλία. Μ ετά από το Τραφάλγκαρ η δράση των γαλλικών όπλων περιορίσθηκε στην ηπειρωτική Ευρώπη. Εκεί ήταν που ο Ναπολέων έπρεπε να ηττηθεί, όπως και έγινε το 1814, όταν τα στρατεύματα των συμμάχων εισέβαλαν στη Γαλλία και κατέλα­ βαν το Παρίσι - το οποίο ο Ναπολέων είχε ήδη εγκαταλείψ ειαπό τις 25 Ιανουαρίου 1814. Παρ’ όλα αυτά δεν ήταν τόσο η ναυτική υπεροχή των Αγγλων η οποία συνέβαλε στην πτώση του, όσο η καταστροφική εκστρατεία στη Ρω­ σία, ο έκτο ς συνασπισμός εναντίον του και η αποστασία των στραταρχών του. Αυτά τα γεγο­ νότα τον οδήγησαν στην παραίτησή του από το θρόνο τον Απρίλιο του 1814. Οταν ο βασιλιάς Γεώργιος Γ', διάβασε το ανακοινωθέν τη ς νίκης, έδωσε διαταγή οι κα­ μπάνες του Λονδίνου να κτυπήσουν πένθιμα. Το μέγεθος της νίκης και η τεράστια σημασία της επισκιάστηκαν από το θάνατο του Νέλσο­ να, ο οποίος συγκλόνισε τη ν Αυλή, το Ναυαρ­ χείο, την κυβέρνηση και το λαό. Τα σπουδαία γεγονότα που συνέβαιναν στην ηπειρωτική Ευρώπη, όπως οι μάχες του Ουλμ και του Αούστερλιτς, η πτώση της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η συντριβή της αυστριακής στρατιωτικής ισχύος και η βραχύ­ βια συμμαχία Γάλλων και Πρώσσων, απασχόλη­ σαν πολύ περισσότερο το βρετανικό λαό. Τα στρατηγικά αποτελέσματα της ναυμαχίας φά­ νηκαν δευ τερ εύ οντα εκείνη την περίοδο σε σχέση με αυτα του Αμπουκιρ, ο αντίκτυπος τους όμως αργότερα στη ναυτική διοίκηση και τακτική οδήγησε στην αναγνώρισή τη ς ως μιας από τις πιο σπουδαίες και αποφασιστικές της ναυτικής ιστορίας.

39

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) G. Blond: LA BEAUTE ET LA GLOIRE. NELSON ET EMMA HAMILTON, εκδ. Laffont. Paris, 1976. (2) C. Farrere: HISTOIRE DE LA MARINE FRANCAISE, Paris, 1934. (3) R. Gruss: SILLAGES DISPARUS, εκδ. E.M.O.M, Paris, 1969. (4) IV. Koenig: GRANDS COMBATS NAVALS, εκδ. Fernand Nathan, Paris, 1978. (5) J. Langlade: Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΤΡΑΦΑΛΓΚΑΡ, “Ιστορία Εικονογραφημένη”, τεύχος 284. 1992. (6) Γ. Ν. Νικοτσάρας: Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΤΡΑΦΑΛΓΚΑΡ, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Πυρσός, Τόμ. 23ος, Αθήνα, 1933. (7) G. Six: DICTIONNAIRE BIOGRAPHIQUE DES GENERAUX ET AMIRAUX FRANCAIS DE LA REVOLUTION ET DE U EMPIRE. Paris, 1934. (8) A. Thomazi: LES MARINS DE NAPOLEON, εκδ. Tallandier, Paris, 1978. (9) J. Tramond: MANUEL D’ HISTOIRE MARITIME DE LA FRANCE, εκδ. S.E.G.M.C., Paris, 1947.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Α Λ Ε Ξ Η Σ Γ.Κ. Σ Α Β Β ΙΔ Η Σ M . Phil., Δ ρ Φ. Επ ίκουρος ε ρ ε υ ν η τή ς Β υ ζα ντινή ς Ισ το ρ ία ς σ το Εθνικό Ιδ ρ υ μ α Ερευνώ ν

Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣΕΛΤΖΟΥΚΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΟΧΕΙΑ ΤΟΥ ΜΑΙΑΝΔΡΟΥ (1211μχ ) ΤΗΝ ΑΝΟ ΙΞΗ ΤΟΥ 1211 μ.Χ., ΣΤΗΝ ΤΕΤΑΡΤΗ ΚΑΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΣΕΛΤΖΟΥΚΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ, 0 ΣΥΝΙΔΡΥΤΗΣ ΤΗΣ ΕΞΟΡΙΣΤΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΤΩΝ ΛΑΣΚΑΡΙΔΩ Ν ΤΗΣ ΝΙΚΑΙΑΣ, ΘΕΟΔΩΡΟΣ Α ’, ΠΗΡΕ ΤΗ “Ρ Ε Β Α Ν Σ” ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΩ Ν 40

—

ΒΥΖΑΝΤΙΝΩ Ν ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ ΤΟΥ ΜΑΝΤΖΙΚΕΡΤ (ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1071) ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΥΡΙΟΚΕΦΑΛΟΥ (ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1176), ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΟ ΧΕΙΑΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ Μ ΑΙΑΝΔΡΟ Υ ΤΗΣ ΦΡΥΓΙΑΣ, ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ, ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΣΕ ΣΗΜ ΑΝΤΙΚΟ ΒΑΘΜ Ο ΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΣΥΝΟΡΟ ΤΗΣ ΔΟ ΚΙΜ ΑΖΟ Μ ΕΝ Η Σ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ Ν ΙΚΑΙΑΣ ΣΤΑ ΠΡΩΤΑ ΔΥΣΚΟΛΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ Ε Π ΙΒΙΩ ΣΗ Σ ΤΗΣ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Β υ ζα ντινο ί σ τρ α τιώ τε ς τω ν αιώνων 12ου-13ου (“ Οι τ ε λ ε υ τα ίο ι βυ ζα ν τιν ο ί σ τρ α το ί 1118-1461 μ .Χ .,” εκ δ . Eurobooks - “Ε λ ε ύ θ ε ρ η Σ κ έ ψ ις ”).

Ιτα λ ο ί και Δ α λ μ α το ί σ τρ α τιώ τε ς το υ 13ου αιώνα. Σ τη μάχη τη ς Α ντιό χεια ς το υ Μ α ιά νδ ρ ο υ , το 1211 μ.Χ., σ το π λευρ ό των Β υζαντινώ ν π ολέμησα ν ηρω ικά 800 Λ α τίνο ι, που σ τις β υ ζα ν τιν ές π η γές α ν α φ έρ ο ν τα ι ως “Ιτα λ ο ί" (“Η Β εν ετικ ή Α υ το κ ρ α το ρ ία 12001670", εκ δ . Α ψ ίδα - " Α ρ ισ το τέ λ η ς "

εύσημα “ εθνικού σωτήρα” του μεσαιωνι­ κού Ελληνισμού και συγκεντρώνοντας γ ύ ­ ρω του επίλεκτα δυναμικά στελέχη που εί­ χαν επίσης διαφύγει από τη λατινική κυριαρχία, η οποία είχε επιβληθεί στην Κωνσταντινούπολη και τον ελλαδικό χερ­ σαίο και νησιωτικό χώρο μετά την “ ανό­ σια” Δ ’ Σταυροφορία και την πρώτη Αλωση του Βυζαντίου στις 12-13 Απριλίου της α­ ποφράδας για τον μεσαιωνικό Ελληνισμό χρονιάς 1204.

ΟΙ ΠΗΓΕΣ

Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ "ΡΕΒΑΝΣ ΤΟΥ ΜΑΝΤΖΙΚΕΡΤ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΥΡΙΟΚΕΦΑΛΟΥ

//

ην άνοιξη ή ίσως ατις αρχές καλο­ 6’ σουλτανεία: 1204/1205-1211), να αναχθεί καιριού του 1211 (και όχι του 1210, σε ρυθμιστικό παράγοντα στις εσωτερικές όπως υποστηρίχθηκε παλαιότεδυναστικές διαμάχες του κατακερματι­ ρα), χρονολογείται η τέταρτη με­ σμένου από το 1204 Βυζαντίου. Παράλλη­ γάλη βυζαντινοσελτζουκική σύγκρουση λα, η μεγάλη αυτή βυζαντινή νίκη σταθε­ στη φρυγική Αντιόχεια επί του ποταμού ροποίησε τα ανατολικά πλευρά της νεοσύ­ Μαιάνδρου (τουρκικά: Μπουγιούκ Μεντεστατης Αυτοκρατορίας των Λασκαριδών ρές), μια αναμέτρηση που αναχαίτισε τα της Νίκαιας, σε μια ιδιαίτερα δυσχερή πε­ σχέδια του φιλόδοξου σουλτάνου του σελρίοδο αρνητικών συγκυριών, που έτειναν να την “ πνίξουν” στα πρώτα δύσκολα χρ ό ­ τζουκικού Σουλτανάτου της “ Ρωμανίας” (του “ Ρο υ μ ” , γνωστού και ως σουλτανάτου νια της επιβίωσής της, προσδίδοντας επί­ του Ικονίου), Καϊχοσρόη Α' (1192-1197 και σης στο νικητή Θεόδωρο Α ’ Λάσκαρι τα

Τ

Οι δύο κυριότερες βυζαντινές πηγές για τη μάχη της Αντιόχειας είναι αφενός μεν ο επίσημος αυλικός αξιωματούχος και ιστοριογράφος των Λασκαριδών της Νίκαι­ ας, Γεώργιος Ακροπολίτης (1217-1282), με τη “ Χρονική συγγραφή” του, που συνεχί­ ζει την αφήγηση του Νικήτα Χωνιάτη για την περίοδο 1203-1261, και αφετέρου ο αρκετά μεταγενέστερος πολυμαθής λό­ γιος του 14ου αιώνα, Νικηφόρος Γρηγοράς (περίπου 1290 - περίπου 1359) με τη “ Ρω­ μαϊκή ιστορία” του για την περίοδο 12041359 (και με λεπτομερέστερη την παράθε­ ση της δικής του εποχής, για τα χρόνια 1320-1359). Η αφήγηση του Ακροπολίτη χρησιμοποιήθηκε εκτενώς από έναν άλ­ λον σύγχρονό του κληρικό αξιωματούχο και χρονικογράφο, τον Θεόδωρο Σκουταριώτη (πέθανε περί το 1284) τον μητροπο­ λίτη της μικρασιατικής Κυζίκου την περίο­ δο περ. 1261 - περ. 1284 (“ Σύνοψις χρονι­ κή ” , περίοδος Κτίση Κόσμου - 1261 περίπου), ενώ επίσης ορισμένα χρήσιμα στοιχεία παρέχουν σχετικά το έμμετρο χρονι­ κό του μοναχού Εφραίμ του Αινίου (πέθ. μετά το 1313), που καλύπτει την περίοδο από τον Ιούλιο Καίσαρα ως το 1261 (με προσθήκη καταλόγου Βυζαντινών πατριαρχών και επισκόπων ως το 1313), ο “ Βίος του Ιωάννη Βατάτζη του Ελεήμονος” , γραμμένος τον 14ο αιώνα από τον ε­ πίσκοπο της Πελαγονίας (της δυτικής Μα­ κεδονίας) Γεώργιο, το σπουδαίο βυζαντινό ανώνυμο βραχύ χρονικό του έτους από Κτίσης Κόσμου 6719 (=1211 μ.Χ.), καθώς και μερικές έμμεσες νύξεις στα έργα των αδελφών Μιχαήλ Χωνιάτη (πέθ. περί το 1222) και Νικήτα Χωνιάτη (πέθ. περί το 1216/1217). Ακόμα, αξιόλογα στοιχεία μας παρέχουν και δύο σπουδαίες ανατολικές (μουσουλμανικές) πηγές του 13ου αιώνα, ο χρονικογράφος Ιμπν αλ-Αθίρ (πέθ. 1233) στην “ Ολοκληρωμένη παγκόσμια ιστορία” του (περίοδος Κτίση Κόσμου -1231) και ο Πέρσης αυλικός ιστοριογράφος των Σελτζούκων του Ικονίου ή "Ρ ο υ μ ” , Ιμπν Μπίμπι (πέθ. μετά το 1284/1285) στο “ Βιβλίο των Σελτζούκων” του για την περίοδο περ. 1190/1192 έως 1280/1282. Και οι δύο τε­ λευταίοι, πάντως, δίνουν την πόλη Αλασε-

^

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

χίρ (η τουρκική ονομασία της μικρασιατι­ κής Φιλαδελφείας) ως τοποθεσία της μά­ χης του 1211. Επιπλέον χρονολογούν επα­ κριβέστερα τη μάχη στις 28 Μαϊου, ο Ιμπν Μπίμπι, και στις 7 Ιουνίου, ο Ιμπν αλ-Αθίρ.

ΤΑ ΠΡΟΕΟΡΤΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ Οι αφηγήσεις των Ακροπολίτη και Γρή­ γορά, στους οποίους κυρίως θα βασιστού­ με για την περιγραφή των γεγονότων που ακολουθούν, βρίσκονται σε ομοφωνία σχετικά με την αιτία που έδωσε το έναυσμα για τις εχθροπραξίες ανάμεσα στους Λασκαρίδες της Νικαίας και τους Σελτζούκους του “ ΡουμΎΙκονίου: η αιτία αυτή υπήρξε η άφιξη του εξόριστου πρώ­ ην Βυζαντινού Αυτοκράτορα της δυνα­ στείας των Αγγέλων (πριν το 1204), Αλεξί­ ου Γ' Αγγέλου (1195-1203, πέθ. μετά το 1211), στα εδάφη του σουλτανάτου, κα­ θώς και η προσπάθεια του τελευταίου να αναρριχηθεί πάλι στο βυζαντινό θρόνο (τώρα πλέον εξόριστο στη Νίκαια από το 1204/1205) με σελτζουκική ενίσχυση. Καθώς παραδίδει ο Ακροπολίτης, ο Αλέξιος Γ ’ αναζήτησε καταφύγιο στο Ικό­ νιο (τουρκικά: Κόνυα), στο σουλτάνο Καϊχοσρόη Α ’ (ο οποίος, σημειωτέον, είχε φιλοξενηθεί από τον Αλέξιο Γ στην Κων­ σταντινούπολη την περίοδο 1197-1203, ό­ ταν τον είχε ανατρέψει ο αδελφός του, Ρουκνεντίν Σουλεϋμάν Σαχ Β ’). Εμφανώς ο Αλέξιος Γ ’ ή θ ελε να αποφύγει να καταφύγει στη Νίκαια, στο γαμπρό του Θεόδω­ ρο Α' Λάσκαρι, γΓ αυτό εξασφαλίζοντας τις απαραίτητες προμήθειες για το ταξίδι αποβιβάστηκε αρχικά στο νότιο μικρασια­ τικό λιμάνι της Ατταλείας (τουρκικά: Αντάλυα, σελτζουκικής κτήσης από το 1207), ό­ που ο σουλτάνος του επιφύλαξε θερμή υποδοχή, στέλνοντας παράλληλα πρε­ σβεία στο Θεόδωρο Α ’ στη Νίκαια, ενημερώνοντάς τον για την άφιξη του πεθερού του στα εδάφη του σουλτανάτου του και επιπλέον κατηγορώντας τον ως σφετερι­ στή της νομιμότητας του βυζαντινού στέμματος (που θα έπρεπε να επανέλθει στην κατοχή του Αλεξίου Γ'). Αιφνιδιασμένος και “ ζωσμένος” από μεγάλη ανησυχία ο Θεόδωρος Α ’ ήταν σίγουρος ότι ο φιλό­ δοξος Σελτζούκος σουλτάνος θα προσπα­ θούσε να εκμεταλλευθεί στο έπακρο την ευκαιρία που του παρουσιαζόταν για να υποτάξει την Αυτοκρατορία των “ Ρωμαί­ ων” (=των Βυζαντινών της Νίκαιας). Ετσι, καθώς τα πράγματα ισορροπούσαν “ πάνω στην κόψη του ξυραφιού” για τον Θεόδω­ ρο - κατά την γραφική αφήγηση του Α κρο­ πολίτη - ο ηγεμόνας της Νικαίας κάλεσε κοντά του τους έμπιστους αξιωματούχους του, θέλοντας να επαναβεβαιωθεί για την υποστήριξή τους κατά των αιτιάσεων και των απαιτήσεων του Αλεξίου Γ', υποστή­ ριξη την οποία του παρείχαν χωρίς δισταγ­ μό και αμφιβολίες, δηλώνοντάς του ότι θα ήταν έτοιμοι να πεθάνουν γι’ αυτόν. Αναθαρρημένος από την ευγενή αυτή επιβε­ ΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

βαίωση της πίστης τους, ο Θεόδωρος απο­ φάσισε να αναχωρήσει από την πρωτεύουσά του και να αντιμετωπίσει τον Καϊχοσρόη Α ’ στο πεδίο της αναπόφευκτης μά-

χης· Ο Γρηγοράς, επίσης, παραθέτει ορι­ σμένα χρήσιμα στοιχεία για τη συνάντηση των Αλεξίου Γ ’ και του “ Ιαθατίνη" (για την ετυμολογική προέλευση του τύπου αυτού βλ. παρακάτω στην αφήγηση του Γρήγο­ ρά), που αποκαλείται ηγεμόνας των “ Τούρ­ κων” , στην Αττάλεια, όπου έτυχε να βρί­ σκεται τότε ο σουλτάνος. Ο Αλέξιος ζήτη­ σε την προστασία και την ενίσχυσή του για την παλινόρθωσή του στο θρόνο, υπεν­ θυμίζοντας στον Καϊχοσρόη την προηγού­ μενη φιλία τους (κατά τη διάρκεια της φι­ λοξενίας του εξορίστου Καϊχοσρόη στην Κωνσταντινούπολη μεταξύ 1197-1203), διεκτραγωδώντας του τις πολλές ταλαι­ πωρίες που είχε υποστεί από την εποχή της δικής του εκθρόνισης (το 1203) και υποσχόμενος να τον γεμίσει με πλούτη α­ φού θα είχε παλινορθωθεί. Ο σουλτάνος, με την ευχάριστη προσμονή απόκτησης πλούτου, συμφώνησε να τον βοηθήσει, σκεπτόμενος παράλληλα ότι τα λάφυρα τα οποία πιθανώς θα αποκόμιζε από τους Βυζαντινούς θα του χρησίμευαν στους ε­ πεκτατικούς πολέμους που σχεδίαζε κατά ξένων εθνών. Ετσι άρχισε να συγκεντρώ­ νει τις δυνάμεις του και έστειλε πρέσβεις στον Θεόδωρο Α', απειλώντας τον με πό­ λεμο αν δεν παλινορθωνόταν στο βυζαντι­ νό θρόνο ο Αλέξιος Γ'. Ο αυτοκράτορας της Νίκαιας αρχικά ταράχθηκε από το α­ πειλητικό μήνυμα, αλλά σύντομα συνήλθε και αποφάσισε να αντιμετωπίσει τη σελ­ τζουκική απειλή, στέλνοντας παράλληλα πίσω στον Καϊχοσρόη τους Σελτζούκους απεσταλμένους, χωρίς να τους δώσει κα­ μιά συγκεκριμένη απάντηση. Αντίθετα με τα στοιχεία αυτά του Γρήγορά, ο Ακροπο­ λίτης μαρτυρεί πως όταν αναχώρησε ο Θ ε­ όδωρος από τη Νίκαια για να αντιμετωπί­ σει τους Σελτζούκους, πήρε τον απεσταλ­ μένο του σουλτάνου Καϊχοσρόη μαζί του.

Η ΑΙΜΑΤΗΡΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΟΧΕΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΚΡΟΠΟΛΙΤΗ Με γρήγορη πορεία ο Θεόδωρος Α' Λάσκαρις με το στρατό του έφθασε στη Φι­ λαδέλφεια (τουρκικά: Αλασεχίρ), ενώ ο σουλτάνος είχε στο μεταξύ φθάσει στην πόλη της Αντιόχειας, που βρίσκεται κτι­ σμένη επί του ποταμού Μαιάνδρου της φρυγίας, έχοντας φέρει μαζί του τον Αλέ­ ξιο Γ ’, το “ δόλωμά” του δηλαδή για την πραγματοποίηση των κατακτητικών του σχεδίων. Συνεχίζοντας ο Ακροπολίτης γρά­ φει ότι σκοπός του Καϊχοσρόη ήταν η κα­ τάληψη της Αντιόχειας, την οποία άρχισε να βομβαρδίζει με καταπέλτες που έστη­ σαν οι στρατιώτες του. Ενώ η πόλη βρι­ σκόταν στα πρόθυρα της παράδοσης, έ­ φθασε στο θέατρο των εξελίξεων ο Λάσκαρις, γνωρίζοντας ότι αν οι Σελτζούκοι

κατόρθωναν να καταλάβουν το σημαντικό αυτό οχυρό, θα μπορούσαν κατόπιν ευκο­ λότερα να εισβάλουν και να καταλάβουν τα εδάφη της Αυτοκρατορίας της Νικαίας. Ετσι, με το όνομα του Χριστού ως λάβαρο και ασπίδα του, ο Λάσκαρις έδωσε εντο­ λές στους άνδρες του να εγκαταλείψουν τις σκηνές και τα βαριά τους αντικείμενα, για να μη καθυστερήσουν την άφιξή τους στο πεδίο της επικείμενης σύγκρουσης. Τους διέταξε να έχουν μαζί τους μόνο λίγη τροφή, τον απαραίτητο ρουχισμό τους και τα απαραίτητα όπλα τους για τη μάχη. Καθώς μαρτυρεί ο Ακροπολίτης, ό­ λος ο στρατός του Λάσκαρι έφθανε τις 2.000 άνδρες, από τους οποίους οι 800 ή­ ταν Ιταλοί μισθοφόροι, γνωστοί και ικανό­ τατοι πολεμιστές, όπως έδειξε η συνέχεια των γεγονότων. Οι υπόλοιποι 1.200 ήταν “ Ρωμαίοι” (δηλ. Βυζαντινοί Ελληνες). Πρέ­ πει στο σημείο αυτό να παρατηρηθεί ότι στις ελληνικές πηγές υπάρχουν αξιοση­ μείωτες διαφορές ως προς τον αριθμό των χριστιανικών και των μουσουλμανι­ κών δυνάμεων στη μάχη της Αντιόχειας. Ενώ οι Ακροπολίτης, Θεόδωρος Σκουταριώτης και Γρηγοράς αναφέρουν ότι οι δυνάμεις της Νικαίας αριθμούσαν 2.000 άνδρες, στο “ Βίο του Ιωάννη Ελεήμονος” του Γεωργίου Πελαγονίας δίνονται 3.000 άνδρες. Από την άλλη πλευρά, οι 60.000 για το σελτζουκικό στρατό που δίνει ο Γε­ ώργιος Πελαγονίας θα πρέπει να θεω ρη­ θούν υπερβολικές. Ο αριθμός 20.000 που δίνει ο Γρηγοράς είναι ο πιθανότερος και συνάδει με την αόριστη πληροφορία των Ακροπολίτη και Σκουταριώτη ότι ο μουσουλμανικός στρατός ήταν μεγάλος. Μόλις ο Θεόδωρος Α ’ με τις δυνάμεις του έφθασε στην Αντιόχεια, έστειλε στον Καϊχοσρόη Α' (επίσης στρατοπεδευμένο έξω από την πόλη) το Σελτζούκο αγγελιο­ φόρο (ας θυμ ηθούμε εδώ ότι κατά τον Γρήγορά ο Λάσκαρις είχε στείλει τους Σελ­ τζούκους πρέσβεις πίσω στον Καϊχοσρόη χωρίς κάποια συγκεκριμένη απάντηση, ήδη πριν ξεκινήσει την πορεία του από τη Νίκαια προς την Αντιόχεια). Οταν ο αγγε­ λιοφόρος είπε στον Καϊχοσρόη ότι οι Βυζαντινοί ετοιμάζονταν να επιτεθούν, ο σουλτάνος τον πίστεψε μόνο όταν εκείνος ορκίστηκε ότι συνέβαινε κάτι τέτοιο. Ετοί­ μασε λοιπόν τη σελτζουκική παράταξη για μάχη, που ξέσπασε αμέσως μετά. Στην αρ­ χή εφόρμησαν κατά των Σελτζούκων οι Ιταλοί μισθοφόροι του Λάσκαρι, αλλά ο κύ­ ριος όγκος των τουρκικών δυνάμεων τους εξολόθρευσε μέχρις ενός: Οι Ιταλοί, πά­ ντως, επέδειξαν μεγάλη γενναιότητα και αυταπάρνηση, έχοντας εξολοθρεύσει, πριν πέσουν όλοι τους, πολλαπλάσιους ε­ χθρούς. Η εξουδετέρωση των Ιταλών δι­ ευκόλυνε προσωρινά τη μουσουλμανική αντεπίθεση και το μεγαλύτερο τμήμα του υπολοιπόμενου βυζαντινού στρατού (δηλ. των 1.200 ανδρών) άρχισε να υποχωρεί ά­ τακτα - μόνο λίγοι ανάμεσά τους πρόβαλαν αντίσταση. Φαινόταν λοιπόν -συνεχίζει ο Ακροπο-

t ΠΡΟΣ Π Ε ΡΓ Α Μ Ο Ν

ν^ΤΗΜΝΟΣ

^ΤΦΩΚΑΙΑ

Η νοτιοδυτική Μικρά Ασία κατά τους αιώνες 12o-13o (Α. Σαββίδης, Βυζαντινά στασιαστικά και αυτονομιστικά κινήματα στα Δωδεκάνησα και στη Μικρά Ασία. 11891240μ.Χ., εκδ. “Δ όμος". ΑΒήνα 1987).

ΠΡΟΣ Κ Ο Τ Υ Α Ε ΙΟ Ν ΜΑΓΝΗΣΙΑ

ΘΥΑΤΕΙΡΑ (AK HISAR) ΑΜΟΡΙΟΝ *■

--- ·ν>Λ' ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑ (ALASEH1R)

ΠΥΡΓΙΟΝ

ΑΚΡΟΗΝΟΝ Γ (AFYUN KARAHISAR)

^

ΧΩΜΑ (ΣΟΥΒΛΑΙΟΝ)

' Γ--- ~ ^ Λ4>ΐί ?Μ Α λ Μ Ο Π Ο Λ ®

-

τρα^ « ·

(AVD\N)

L '- " <

^

ΤΡΙΠΟΛΙΣ

ΛΙΜΝΗ ΤΑΤΤΑ ΠΟΛΥΒΟΥΟΣ (B0LVAD1N)

(T1 R EBO LU )

^

φ

ΑΝΤΙΟΧΕΙΑ Π1Σ1ΔΙΑΣ

a k . s h e HIR

(ΦΙΛΟΜΗΛΙΟΝ)

ΣΩΖΟΠΟΛΙΣ (ULUBORLU)

[ ^ Χ Π Ο Τ . ΜΑΙΑΝΔΡΟΣ

Λ Α 0 Δ 1 Κ Ε ΙΑ

(DEN1Z.EI) α

ΛΙΜΝΗ 'Λ ATM ΙΑ ΛΑΤΜΟΣ

Ν τ ιο χ ε ια

ΦΡΥΓΙΑΣ

J&P,

.—Q-?

,

ΤΑΒΑΊ (TAVAS) ΜΥΛΑΣΣΑ ΑΡΧ. ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΟΣ

α δ ρ ια ν ο υ π ο λ ις

ΜΟΥΓΛΑ

λ υ κ ια ς

^Κ ΟΛ ΠΟΣ ~ ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΥ ΑΤΤΑΛΕΙΑ ΜΑΚΡΗ ΤΑΥΡΟΣ ΛΥΚ.ΙΑΣ

ΠΑΤΑΡΑ

ALANYA (KALONOROS)

\N(k '

ΜΥΡΑ

L

β5*~ ΠΡΟ Σ ΣΕΛΕΥΚΕΙΑ (SELEFKE)

ΧΑΡΑΔΡΟΣ

ΑΝΕΜΟΥΡΙΟ

ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ

ΘΑΛΑΣΣΑ:

λίτης-πω ςοιΣελτζούκοιεπρόκειτοναεπικρατήσουν. Ο σουλτάνος Καϊχοσρόης αναζητούσε εναγώνια να εντοπίσει τον Βυζαντινό αυτοκράτορα στο πεδίο της μάχης, όταν κάποιος από τους άνδρες του του τον έδειξε. Πράγματι, ο Λάσκαρις συνέχιζε να μάχεται, έχοντας περιέλθει σε εξαιρετικά δυσχερή θέση περικυκλωμένος από τους αντιπάλους. Τότε ο Καϊχοσρόης όρμησε εναντίον του Αάσκαρι, αναθαρρημένος από τη δική του σωματική υπεροχή (ό-

πευε ο σουλτάνος. Ο τελευταίος έπεσε σαν από έναν πύργο και, πριν κάποιος προλάβει να καταλάβει τι ακριβώς είχε συμβεί, ο πεσμένος Καϊχοσρόης αποκεφαλίστηκε, αν και ούτε ο αυτοκράτορας, ούτε οι στρατιώτες του, μπόρεσαν να αντιληφ θούν ποιος είχε πάρει το κεφάλι του σουλτάνου. Στο σημείο αυτό ιδιαίτερα αξιόλογη προσθήκη στην αφήγηση του Ακροπολίτη παρέχει ο Θεόδωρος Σκουταριώτης, κατά τον οποίο το κεφάλι του

αφήγησης του Ακροπολίτη, οι Βυζαντινοί πρότειναν ανακωχή, την οποία αποδέχθηκαν οι ''Μουσουλμάνοι", όπως χαρακτηριστικά γράφει ο ιστοριογράφος. Την ανακωχή αυτή επικύρωσε λίγο αργότερα. συμφωνώντας σε μακρόχρονη ειρήνη ανάμεσα στη Νίκαια και στο σουλτανάτο, ο γιος και διάδοχος του Καϊχοσρόη Α' στο σουλτανικό θρόνο του Ικονίου, Καϊκαούσης Α ’ (1211-1220).

ντας ογκωδέστερος του Θεοδώρου). Οι

σουλτάνου καρφώθηκε στη μυτερή άκρη

/-/

δύο μαχόμενοι ηγεμόνες αμέσως αναγνώρισαν ο ένας τον άλλο. Στην αρχή της μονομαχίας τους ο σουλτάνος κτύπησε τον αυτοκράτορα με το ρόπαλό του στο κεφάλι (στην περικεφαλαία), με αποτέλεσμα ο ζαλισμένος Λάσκαρις να πέσει από το άλογό του. Σύμφωνα με τον Ακροπολίτη έπεσε μαζί και το άλογο του Αάσκαρι, αν και ο ιστοριογράφος παραδέχεται πως δεν γνώριζε αν ο σουλτάνος το κτύπησε για δεύτερη φορά. Τότε, πάντως, ήταν που ο ανατραπείς αυτοκράτορας ξαναστάθηκε στα πόδια του, σαν να τον είχε βοηθήσει κάποια θεία δύναμη, και έσυρε το ξίφος του. Καθώς, μάλιστα, ο σουλτάνος είχε για μια στιγμή στραφεί προς τους στρατιώτες του φωνάζοντάς τους με κομπασμό να συλλάβουν τον Θεόδωρο, ο τελευταίος έδωσε μια δυνατή σπαθιά στα πίσω πόδια (ή στα μπροστινά πόδια, κατά τον Γρήγορά) της τεραστίου μεγέθους φοράδας που ίπ-

ενός ακοντίου, προκαλώντας τη φρίκη και τον τρόμο στους υποχωρούντες Σελτζούκους. Επίσης, ενώ και ο Ακροπολίτης και ο Σκουταριώτης μαρτυρούν ότι κανένας από τους παρισταμένους στη σκηνή εκείνη δεν γνώριζε ποιός είχε αποκεφαλίσει τον Καϊχοσρόη, ο μεν Γεώργιος Πελαγονιας αναφέρει ότι ο αποκεφαλισμός έγινε από κάποιον “ δ ορυφ όρο” του Θεοδώρου, ενώ ο Γρηγοράς, όπως θα δούμε παρακάτω, αναφέρει ότι ο ίδιος ο αυτοκράτορας σκότωσε τον Καϊχοσρόη καρφώνοντας μετά το κεφάλι του θύματός του στο δικό του ακόντιο. Με τον τρόπο αυτό ο Αυτοκράτορας Λάσκαρις, από χαμένος στη μάχη, ξαφνικά έγινε θριαμβευτής, αν και δεν κατόρθωσε να καταδιώξει τους άτακτα πλέον υποχωρούντες Σελτζούκους, μια και είχε απομείνει με ελάχιστους στρατιώτες. Αυτός ήταν ο λόγος που, κατά το τελευταίο μέρος της

' “ Π Ι U rA Συνεχίζουμε με την αφήγηση του Γρηγορά από το σημείο στο οποίο ο ΘεόδωροςΑ 'Λά σ κα ρις στέλνει πίσω στον Καϊχοσρόη Α ’ τους Σελτζούκους πρέσβεις, χωρίς να τους έχει δώσει κάποια απάντηση στις απειλές του σουλτάνου. Στη συνέχεια άρχισε να συγκεντρώνει τις δυνάμεις του, που βέβαια υστερούσαν κατά πολύ απέναντι στον όγκο του 'περσικού' (=σελτζουκικού) στρατού και είχαν ως εκ τούτου περιορισμένες πιθανότητες επιτυχίας, εναποθέτοντας τις ελπίδες τους στη Θεία Πρόνοια. Ο ' βάρβαρος" (=Καϊχοσρόης Α') έφθασε στην Αντιόχεια επί του Μαιάνδρου επικεφαλής ενός μεγάλου στρατού από πεζικό και ιππικό, περικύκλωσε την πόλη και άρχισε να την πό­ λιορκεί. Αν κατόρθωνε να την καταλάβει,

^3 ^

ΠΟΛΥΤΙΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ q j ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΙΣ ΤΟΥ

rD U m D A

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

- ττευε πως οι υπόλοιπες περιοχές της -.τοκρατορίας της Νικαίας θα έπεφταν ξ .κό λα στα χέρια του. Μαζί του ο Καϊχοσρόης είχε φέρει τον ~ ;ώ η ν Αυτοκράτορα Αλέξιο Γ ’, το “πιόνι" για τα δικά του σχέδια. Ο Θεόδωρος Α ’ σκέφ θηκε ότι δεν θα ήταν σώφρων ενέργεια να αναμένει πρώτος τη σελτζουκική επίθεση. Αντιλήφθηκε επίσης ότι αν οι Σελτζούκοι κατόρθωναν να καταλάβουν την Αντιόχεια, θα μπορούσαν στη συνέ­ χεια να επωφεληθούν από τα πλούσια λά­ φυρα που θα αποκόμιζαν, καθώς και να τη χρησιμοποιήσουν ως βάση για τις επόμε­ νες εκστρατείες τους κατά των εδαφών της επικρατείας του, αναθαρρημένοι από μια τέτοια επιτυχία. Ετσι αναχώρησε από τη Νίκαια βαδίζοντας με τη μεγαλύτερη δυνατή ταχύτητα, επικεφαλής μιας δύνα­ μης που δεν υπερέβαινε τους 2.000 ιππείς, 800 από τους οποίους ήταν Λατίνοι, με γνωστή φήμη για τις πολεμικές τους ικα­ νότητες και αρετές. Μετά από τρεις ημ έ­ ρες πορείας οι δυνάμεις της Νικαίας πέρασαν τα στενά του όρους Ολύμπου της Βιθυνίας (τουρκικά: Ουλού Νταγ), που κα­ λύπτει μεγάλη έκταση και αποτελεί το συνοριακό σημείο της Βιθυνίας με τις νο­ τιά της ευρισκόμενες δύο Φρυγίες. Ο Λάσκαρις μετά από ενδεκαήμερη πορεία έφθασε στο μέρος της φρυγίας που ονομάζεται Κάϋστρον (πιθανώς εδώ εννοείται ο βόρεια του Μαιάνδρου ποτα­ μός Κάϋστρος, μετονομασμένος κατόπιν από τους Τούρκους σε “ Μικρό Μαίανδρο” : Κιουτσούκ Μ εντερές). Ο Λάσκαρις σκό­ πευε να αιφνιδιάσει με ξαφνική επίθεση τους Σελτζούκους, ελπίζοντας στη δημι­ ουργία κλίματος σύγχυσης ανάμεσά τους, αφού, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Γρηγοράς, κάθε αντίσταση του Καϊχοσρόη θα έμοιαζε σαν την αντίσταση ενός ξεδο­ ντιασμένου και ξενυχιασμένου λιονταριού επιτιθέμενου κατά μιας αγέλης αρκούδων και λύκων! Ο σουλτάνος, όμως, γνώριζε ότι εδώ και καιρό (=από το 1204) η ισχύς και η ενό­ τητα των “ Ρωμαίων” (=Βυζαντινών) είχαν χαθεί, αφού τμήμα των Βυζαντινών είχε ε­ ξοντωθεί ή υποδουλωθεί στους Λατίνους, ενώ άλλο τμήμα τους είχε ζητήσει καταφύ­ γιο σε άλλα έθνη. Ετσι, το εναπομένον τμήμα τους μετά βίας μπορούσε να σχη­ ματίσει ένα άγημα (στοιχείο δηλωτικό των μικρών στρατιωτικών δυνάμεων με τις ο­ ποίες αποτόλμησε ο Θεόδωρος Α' την α­ ντιπαράθεση με τον κατά πολύ μεγαλύτε­ ρο σελτζουκικό στρατό). Παρόλα αυτά, ο Καϊχοσρόης είχε δισταγμούς ως προς το αν έπρεπε να επιτεθεί αμέσως, μια και η προηγούμενη αποφασιστικότητά του είχε μειωθεί εξαιτίας κάποιου κακού ονείρου που είχε δει. Πράγματι, σχολιάζει στο ση­ μείο αυτό ο Γρηγοράς, μερικές φορές συμβαίνει ένας μικρότερος στρατός ευρι­ σκόμενος σε ασφυκτικό κλοιό να μπορεί να υπερνικήσει εχθρικές δυνάμεις σαφώς πολυπληθέστερες, αλλά ευρισκόμενες σε κατάσταση παραμέλησης των κα θηκό­ ΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ντων τους. Γι’ αυτό ο Καϊχοσρόης συγκέ­ ντρωσε τις δυνάμεις του, που αριθμούσαν 20.000 άνδρες, τοξότες, σφενδονίτες, δ ο ­ ρυφόρους και πεζικαρίους σπαθαρίους, για μάχη εκ του συστάδην, αναμένοντας όμως την επίθεση του Αυτοκράτορα Λάσκαρι, μια και τον ανησυχούσε το γεγονός ότι η στενότητα της πεδιάδας (όπου είχαν αντιπαραταχθεί οι δύο στρατοί) θα εμπό­ διζε τις κινήσεις του ιππικού του σε μετω­ πική επίθεση κατά των χριστιανικών δυνά­ μεων. Φαίνεται πως στο σημείο αυτό η πο­ λιορκία της Αντιόχειας είχε αρθεί εκ μέ­ ρους των σουλτανικών δυνάμεων. Καθώς παραδίδει σχετικά ο Γεώργιος Πελαγονίας στον “ Βίο του Ιωάννη Βατάτζη του Ελεήμονος” , τα πρώτα στάδια της πολιορκίας είχαν ξεκινήσει ομάδες “ βαρβάρων” Τουρκομάνων στη σελτζουκική υπηρεσία, οι οποίες είχαν επιπλέον λεηλατήσει την ύπαιθρο στην επαρχία της Φρυγίας, έως ότου αποκρουστούν από το γενναίο στρα­ τηγό της Λυδίας Κωνσταντίνο, που θα πρέπει να ταυτιστεί όχι με τον Κωνσταντί­ νο (ΙΑ’) Λάσκαρι, τον συνιδρυτή της Αυτο­ κρατορίας των Λασκαριδών (το 1204-1205), αλλά με τον Κωνσταντίνο Βατάτζη, τον θείο (όχι “ παππού” , όπως αναφέρει ο Γε­ ώργιος Πελαγονίας) του μετέπειτα ηγεμό­ να της Νικαίας Ιωάννη Γ' Δούκα Βατάτζη (1222-1254). Τη βυζαντινή επίθεση ξεκίνησαν οι 800 Λατίνοι μισθοφόροι του Λάσκαρι, που σχη­ μάτισαν πυκνή φάλαγγα και εφόρμησαν στο κεντρικό τμήμα του εχθρού. Επιδει­ κνύοντας μεγάλη γενναιότητα, εξολόθρευσαν μεγάλο τμήμα του σουλτανικού στρατού, φθάνοντας μάλιστα ως την οπι­ σθοφυλακή των Σελτζούκων, ενώ αμέσως μετά, επανερχόμενοι στις προηγούμενες θέσεις τους, προξένησαν νέες απώλειες στον εχθρό, ο οποίος αδυνατούσε να χρη­ σιμοποιήσει αποφασιστικά τους σφενδονί­ τες και τους τοξότες του. Επιπλέον, το υπόλοιπο χριστιανικό στράτευμα, χωρίς να χάσει καιρό, επέλασε κατά του εχθρού με μεγάλη αποφασιστικότητα. Οι Τούρκοι ό­ μως, μετά την πρώτη ξαφνική επίθεση που είχαν δεχθεί, άρχισαν να συνέρχονται και να αναδιοργανώνονται. Με κραυγές και α­ ποφασιστική αντεπίθεση περικύκλωσαν τους Λατίνους και, παρά τις νέες απώλειες που υπέστησαν από αυτούς, κατόρθωσαν τελικά -λόγω του συντριπτικού υπεραρίθ­ μου τους- να τους εξοντώσουν. Κατόπιν ο κύριος όγκος του σελτζουκικού στρατεύ­ ματος, απεγκλωβισμένος από τους Λατί­ νους, στράφηκε εναντίον του υπολοίπου βυζαντινού στρατού. Τα πράγματα φαίνο­ νταν να αλλάζουν, καθώς τμήμα των Βυζα­ ντινών εξοντώθηκε και ο Θεόδωρος Α ’ α­ ναγκάστηκε να σημάνει υποχώρηση. Ο Καϊχοσρόης (“ ο Ιαθατίνης, ο αρχη­ γός των Τούρκων", όπως τον αποκαλεί ο Γρηγοράς από το πρώτο όνομα του σουλτάνου αυτού, που ήταν "Ghiyath alDin” στα αραβικά/περσικά ή “ Gizeddin” στα τουρκικά), εγκατέλειψε κάθε άλλη έννοια

στην προσπάθειά του να ανακαλύψει πού βρισκόταν ο υποχωρών Λάσκαρις. Μόλις τον εντόπισε (θα πρέπει εδώ να υποθέ­ σουμε ότι ίσως οι δύο άνδρες είχαν συνα­ ντηθεί όταν ο Καϊχοσρόης βρισκόταν εξό­ ριστος στην Κωνσταντινούπολη μεταξύ 1197 και 1203), όρμησε αμέσως εναντίον του έχοντας εμπιστοσύνη στη σωματική του υπεροχή και στη γενναιότητά του. Πλησιάζοντας κοντά στον Θεόδωρο, του κατάφερε ισχυρό κτύπημα στην περικεφα­ λαία με το ρόπαλό του, με αποτέλεσμα ο αυτοκράτορας, με σχεδόν χαμένες τις αι­ σθήσεις του, να πέσει από το άλογό του μέσα σε κάποιο χαντάκι με λάσπη. Ο τρό­ πος με τον οποίο συνήλθε σχεδόν αμέσως από το φοβερό εκείνο κτύπημα, σύρθηκε έξω από το χαντάκι και στάθηκε αγέρω­ χος, έτοιμος να αντιμετωπίσει τον εχθρό, αποδίδεται από τον Γρήγορά (όπως, εξάλ­ λου, σε τόσες πολλές άλλες παρόμοιες περιπτώσεις και από άλλους Βυζαντινούς συγγραφείς) στη θαυματουργή παρέμβα­ ση της Θείας Πρόνοιας. Με θαυματουργό τρόπο λοιπόν ο Λάσκαρις κατόρθωσε να μετατρέψει μια βέ­ βαιη ήττα σε θρίαμβο. Και αυτό γιατί αμέ­ σως αντεπιτέθηκε κατά του σουλτάνου ξι­ φουλκώντας και καταφέρνοντας δυνατή σπαθιά κατά των μπροστινών ποδιών (των πισινών ποδιών κατά τον Ακροπολίτη, ό­ πως είδαμε παραπάνω) του αλόγου του Καϊχοσρόη, ο οποίος έπεσε στο έδαφος. Πριν ο τελευταίος προλάβει να σηκωθεί ο Θεόδωρος του πήρε το κεφάλι, το οποίο στη συνέχεια κάρφωσε στη μύτη ενός ακο­ ντίου, το οποίο άρχισε να επιδεικνύει ανεμίζοντάς το προς τους Σελτζούκους, που παρακολουθούσαν τα τεκταινόμενα μουδιασμένοι και άφωνοι. Πρέπει εδώ να πούμε πως ο Γεώργιος Πελαγονίας στον Βίο Βατάτζη δίνει τη δική του εκδοχή για τη μονομαχία αυτή των δύο ηγεμόνων, που φαίνεται πως είχε συμφωνηθεί μετα­ ξύ τους. Σύμφωνα με αυτήν την εκδοχή, λοιπόν, όταν ο Καϊχοσρόης έπεσε από το άλογό του, ένας από τους δορυφόρους του Λάσκαρι όρμησε μπροστά και τον απο­ κεφάλισε. Προτού μάλιστα μπορέσει ο ί­ διος ο Λάσκαρις να συνέλθει από το γεγο­ νός αυτό, ο δορυφόρος εκείνος κάρφωσε το κομμένο κεφάλι του σουλτάνου στο α­ κόντιό του, επιδεικνύοντάς το στους εν­ θουσιασμένους Βυζαντινούς, που στη συνέχεια επικράτησαν κατά κράτος, κατα­ διώκοντας τον εχθρό και λεηλατώντας το στρατόπεδό του. Επιστρέφουμε όμως στο τελευταίο τμήμα της αφήγησης του Γρήγορά, που ό­ πως είδαμε αποδίδει το μεγάλο θρίαμβο των χριστιανικών όπλων στη Θεία Πρό­ νοια. Πραγματικά η φρίκη που ένοιωσαν οι Σελτζούκοι από το άγριο τέλος του ηγέτη τους μετεξελίχθηκε σε άτακτη υποχώρη­ ση. Ο ανέλπιστα θριαμβευτής Θεόδωρος Α' Λάσκαρις εισήλθε τροπαιούχος στην Αντιόχεια, όπου έλαβαν χώρα οι σχετικές επινίκειες εκδηλώσεις και θρησκευτικές λειτουργίες. Κλείνοντας την αφήγησή του

Δύο χ ά ρ τε ς που α π εικονίζουν (α) τη ν κ α τά σ τα σ η σ τη ν Ευρώπη, τη ν Ε γ γ ύ ς και τη Μ έσ η Α νατολή σ τις α ρ χ ές το υ 13ου αιώνα και (β) το υ ς εμ π ο ρ ικο ύ ς δ ρ ό μ ο υ ς και κ έν τρ α σ τις ίδ ιες π ερ ιο χές κ α τά τη ν ίδια π ερίπου επ οχή (Μ ε γ ά λ η Γενική Ε γκ υ κ λο π α ίδ εια “ Υ δ ρ ία ”, Ε τα ιρ εία Ελληνικώ ν Εκδόσεω ν). ο Γρηγοράς μαρτυρεί ότι μετά την ήττα τους οι Σελτζούκοι έστειλαν πρέσβεις στον Θεόδωρο Α ’ ζητώντας ειρήνη, κάτι στο οποίο ο αυτοκράτορας συμφώνησε, υπαγορεύοντας πάντως τους δικούς του όρους, που βέβαια κάθε άλλο παρά ευνοϊκοί υπήρξαν για το σουλτανάτο. Στην πραγματικότητα αυτό που συμφωνήθηκε αμέσως μετά τη μάχη υπήρξε μια προσω­ ρινή ανακωχή, αφού η επίσημη συνθήκη ειρήνης υπογράφηκε μεταξύ Θεοδώρου Α : και Καϊκαούση Α ’ στις 14 Ιουνίου 1211. Θεωρείται μάλιστα υπερβολική η πληρο­ φορία που δίνει ο χρονικογράφος των Σελτζούκων, Ιμπν Μπίμπι, πως ο ίδιος ο Λά-

σκαρις εσπευσε αμέσως μετα τη μαχη να ζητήσει ειρήνη από τον Καϊκαούση Α ’, φο­ βούμενος αντίποινα εκ μέρους των Τούρ­ κων. Και αυτό διότι τότε ο Καϊκαούσης δεν παρευρισκόταν στο θέατρο των εξελίξε­ ων, απασχολημένος όπως ήταν με τις εσω­ τερικές δυναστικές του διαμάχες με τους αδελφούς του για τη διαδοχή.

ΤΑ ΕΠΙΝΙΚΕΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΘΡΙΑΜΒΟΥ Ανάμεσα στους αιχμαλώτους του Λάσκαρι στο σελτζουκικό στρατόπεδο ήταν και ο κύριος υπαίτιος της όλης σύ­

γκρουσης, ο Αλέξιος Γ' Αγγελος, στον ο­ ποίο όμως ο γαμπρός του φ έρθηκε μεν με γενναιοφροσύνη συγχωρώντας τον, δεν παρέλειψε όμως, για να αποκλείσει κάθε δυνατότητα μελλοντικής περιπέτειας μαζί του, να τον περιορίσει στη μονή του Υακίν­ θου, όπου ο θλιβερός Αγγελος, έζησε το υπόλοιπο της ζωής του. Αυτό, πάντως, εί­ ναι και το μόνο τμήμα στο οποίο διαφέ­ ρουν οι αφηγήσεις των Ακροπολίτη και Θεοδώρου Σκουταριώτη, αφού ο τε­ λευταίος παραδίδει ότι ο Αλέξιος Γ δικά­ στηκε τελικά στη Νίκαια, όπου ως ποινή του επιβλήθηκε το τόσο συχνά εφαρμοζό­ μενο στο Βυζάντιο μαρτύριο της τύφλω­ σης. Ο ηθικός αντίκτυπος της μεγάλης νί­ κης του Θεοδώρου Α' Λάσκαρι κατά των Σελτζούκων του Ικονίου υπήρξε πραγματι­ κά τεράστιος. Σύγχρονοι και μεταγενέστε­ ροι Βυζαντινοί λόγιοι και κρατικοί αξιωματούχοι εξύμνησαν το κατόρθωμα του Λάσκαρι, που με τη στρατιωτική του γενναιό­ τητα, αλλά και τις διπλωματικές του ικανό­ τητες, είχε κατορθώσει να σιγουρέψει τα νοτιοανατολικά σύνορα της Αυτοκρατο­ ρίας της Νικαίας. Ο αντίκτυπος αυτός φαί­ νεται με ενάργεια στο βυζαντινό ανώνυμο “ βραχύ χρονικό" για το έτος από Κτίσης Κόσμου 6719 (=1211 μ.Χ.), στο οποίο οι ά­ θεοι Ισ μ α ηλ ίτες " (όρος που χρησιμοποι­ είται συχνότατα από τους Βυζαντινούς συγγραφείς για να χαρακτηρίσει τους Μουσουλμάνους, Αραβες και Τούρκους) συγκρίνονται με τους Σοδομίτες των Γρα­ φών, ενώ ο Θεόδωρος Α ’ Λάσκαρις, που τους είχε συντρίψει, συγκρίνεται με τον Μωϋσή και τον Ιησού του Ναυή. Η νίκη της Αντιόχειας ενέπνευσε τους Βυζαντινούς, επαναφέροντας στη ζωή την παλαιά χριστιανική παράδοση του πολέ­ μου κατά των “ αθέων και απίστων” Μουσουλμάνων, ενώ οι Ελληνες, όχι μόνο του μικρασιατικού, αλλά και του ελλαδικού χώρου, άρχισαν να προσβλέπουν σο­ βαρά στη Νίκαια ως πιθανό κέντρο και ε ­ φαλτήριο για την παλινόρθωση της Βυζα­ ντινής Αυτοκρατορίας. Οι συχνές Βιβλικές εκφράσεις στα πανηγυρικά κεί­ μενα της εποχής, εξάλλου, επιβεβαιώνουν το γεγονός ότι οι Βυζαντινοί είχαν την πε­ ποίθηση ότι κάθε νίκη του αυτοκράτορά τους είχε άμεση σχέση με την παρέμβαση του Θείου. Οι λόγιοι του μεσαιωνικού Ελληνισμού

45

της εποχής εκείνης πρόβαλαν ενθουσιωδώς τη νίκη αυτή της Ο ρθόδοξης Χριστια­ νοσύνης κατά του Ισλάμ. Σε ένα μακρύ και βαρύγδουπο εκφραστικά πανηγυρικό λό­ γο του ο ιστοριογράφος Νικήτας Χωνιάτης (που μετά το 1204 είχε καταφύγει με τους Λασκαρίδες στη Βιθυνία) συγκρίνει με έ­ ντονη περιγραφικότητα την υπερφίαλη στάση του Καϊχοσρόη Α ’ με εκείνη του με­ γάλου αρχαίου Πέρση ηγεμόνα Ξέρξη (486-465 π.Χ.), ενώ τα κατορθώματα του Λάσκαρι εξισώνονται με εκείνα του Μακεδόνα στρατηλάτη κατακτητή Μεγάλου Αλεξάνδρου (336-323 π.Χ.). Σε άλλο του ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

\όγο. πάλι, ο ίδιος συγγραφέας δεν παρα■ε πει να εγκωμιάσει τον Λάσκαρι και για τη φιλειρηνική του στάση, όταν είχε προj -ταθήσει να αποφύγει τη βυζαντινοσελ-

46

τζουκική αντιπαράθεση, που οδήγησε στη σύγκρουση της Αντιόχειας. Από την άλλη πλευρά ο πρεσβύτερος αδελφός του Νικήτα, ο Μιχαήλ Χωνιάτης, πρώην αρχιεπίσκοπος Αθηνών την περίο­ δο περίπου 1182-1204, πληροφορήθηκε τη μεγάλη νίκη του Λάσκαρι στο νησί της ε ­ ξορίας του, την Κέα (Τζιά), απ’ όπου έστει­ λε συγχαρητήρια επιστολή στον αυτοκρά­ τορα της Νίκαιας. Πρόκειται για κείμενο που, όπως και τα προαναφερόμενα του Νι­ κήτα Χωνιάτη, βρίθει από κολακευτικά σχόλια για την προσωπική γενναιότητα και τη στρατιωτική ιδιοφυία του Θεοδώρου. Ο τελευταίος εδώ συγκρίνεται με τους μεγά­ λους παλαιότερους Βυζαντινούς πολέ­ μαρχους Αυτοκράτορες Ηράκλειο Α ’ (610641) και Βασίλειο Β ’ Βουλγαροκτόνο (9761025), ενώ η νίκη στην Αντιόχεια παρουσιά­ ζεται ως η βυζαντινή εκδίκηση κατά των Σελτζούκων για την προ μερικών δεκαε­ τιών καταστροφή στο Μυριοκέφαλο (1176 μ.Χ.). Ο Μιχαήλ Χωνιάτης εκφράζει με σα­ φήνεια την πεποίθησή του πως ο αυτοκράτορας της Νίκαιας έμελλε να ξαναπάρει από τους Λατίνους τη “ Βασιλεύουσα” πόλη με τη θεϊκή αρωγή, γεγονός που θα καθιστούσε τον Θεόδωρο ονομαστό ανά­ μεσα στις μελλοντικές γενεές, ενώ τα κατορθώματά του έμελλαν να περιγραφούν και να εγκωμιαστούν από πολλούς συγγραφείς. Αλλά, βέβαια, εκτός από την ηθική προέκταση της νίκης, μεγαλύτερη σημα­ σία είχε το χειροπιαστό γεγονός ότι ο θρίαμβος του 1211 σταθεροποίησε και ι­ σχυροποίησε το ανατολικό σύνορο της αυτοκρατορίας της Νικαίας. Τα ασιατικά σύνορα της λασκαριδικής επικράτειας ξε­ κινούσαν από την περιοχή ανάμεσα στις ευξείνιες πόλεις Αμάστριδα και Κρώμνα στον Πόντο και έφθαναν, σε νοτιοδυτική κατεύθυνση,' στον κόλπο της Μάκρης (το τουρκικό Φετχιέ Κιορφεζί), στο νοτιοδυτι­ κό άκρο της Μικράς Ασίας - απέναντι από τη Ρόδο. Με την ανέλπιστη επιτυχία του ο Λάσκαρις είχε κατορθώσει να επαναφέρει υπό την εξουσία του τις επαρχίες της Μυσίας και της Λυδίας, καθώς και μεγάλο τμήμα των επαρχιών της Φρυγίας και της Καρίας (της περιοχής, δηλαδή, που παλαιότερα αποτέλεσε το βυζαντινό “ θ έ μ α ” των Θρακησίων στα δυτικά μικρασιατικά παράλια). Την ανακατάληψη της Κωνσταντινού­ πολης όμως δεν την πραγματοποίησε ού­ τε ο Θεόδωρος Α ’ Λάσκαρις (όπως είχε προβλέψει στο εγκωμιαστικό του γράμμα ο Μιχαήλ Χωνιάτης), ούτε οι άμεσοι επό­ μενοι Αυτοκράτορες της Νικαίας (Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης /1222-1254 και Θ εό­ δωρος Β ’ Δούκας Λάσκαρις/ 1254-1258). Η τιμή αυτή φυλασσόταν για ένα “ σφετερι­ στή" του θρόνου της Νικαίας, τον Μιχαήλ Η' Παλαιολόγο, που το 1261 εισήλθε

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Μ ικ ρ ο γ ρ α φ ία χ ειρ ο γ ρ ά φ ο υ το υ 15ου αιώνα που α π εικ ο ν ίζει το υ ς Β υ ζα ντινο ύ ς Α υ το κ ρ ά το ρ ε ς τη ς π ερ ιό δ ο υ 1203-1258. Σ τη ν επάνω σ ειρ ά : Α λ έξιο ς Δ ’ Α γγ ελο ς (1203-1204), Α λ έξιο ς Ε ’ Δ ο ύ κ α ς Μ ο ύ ρ τζο υ φ λ ο ς (1204), Θ εό δ ω ρ ο ς Α ’ Λ ά σ κα ρ ις (1204/5-1222). Σ τη ν κάτω σ ειρ ά : Ιω άννης Γ ’ Δ ούκας Β α τά τζ η ς (1222-1254), Θ εό δ ω ρ ο ς Β ’ Δ ο ύ κ α ς Λ ά σ κα ρ ις (1254-1258) και Ιω άννης Δ ’ Λ ά σ κα ρ ις (1258) - (Α. Σ α β β ίδ η ς , Β υ ζα ντινά κ ινή μ α τα , “Δ ό μ ο ς ”, 1987).

θριαμβευτικά στη Βασιλεύουσα, εγκαινιά­ ζοντας την τελευταία βυζαντινή αυτοκρατορική δυναστεία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Το άρθρο βα σίζεται στη μ ελέτη του Αλ. Σαββίδη, ACROPOLITES AND GREGOR AS ON THE BYZANTINE - SELJUK CONFRONTATION AT ANTIOCH -ON - THE - MAE ANDER (A.D. 1211). ENGLISH TRANSLATION AND COMMENTARY, που δημοσιεύτηκε στο τουρκικό ιστορικό περιοδικό του Πανεπιστημίου της Αγκύρας Tarih Arastirm alari Dergisi, τόμ. 15, τεύχ. 26, 1991 (έκδ. 1992), σσ. 93-101 και επ ανεκδίδεται μ ε προσθήκες και διορθώ σεις στο περιοδικό Journal o f O riental and African Studies, τόμ. 8, Αθήνα 1997 (με παράθεση αναλυτικής, σχετικής μ ε τη μάχη της Αντιόχειας, βιβλιογραφίας). Επίσης βλ. σχετικά: A. Savvides, BYZANTIUM IN THE NEAR EAST: ITS RELATIONS WITH THE SELJUK SULTANATE O F RUM IN ASIA MINOR, THE ARMENIANS OF CILICIA AND THE MONGOLS, A.D. c. 1192-1237, Θεσσαλονίκη 1981 (σειρά “Βυζαντινά κείμενα και μ ελ έτα ι", αρ. 17), σσ. 94-111 και πρόσφατα J. Langdon, BYZANTIUM’S LAST IMPERIAL OFFENSIVE IN ASIA MINOR: THE DOCUMENTARY EVIDENCE FOR AND HAGIOGRAPHICAL LORE ABOUT JO HN III DUCAS VATATZES CRUSADE AGAINST

THE TURKS, 1222 OR 1225 TO 1231, Ν έα Υόρκη, New Rochelle, 1992 (σειρά “Hellenism: ancient, mediaeval, m o d em ”, αρ. 7), σσ. 26-33. Ακόμη, για τις σ χετικές ανατολικές πηγές βλ. Ο. Turan, Η ΤΟΥΡΚΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΣΕΛΤΖΟΥΚΩΝ: Π ΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ Α ΛΠ ΑΡΣΛΑΝ ΕΩΣ ΤΟΝ Ο ΣΜ Α Ν ΓΑΖΙ, 1071-1318 (στα τουρκικά), Κωνσταντινούπολη 1971 (και β ’ μ ετα θα ν ά τια έκδ. 1984), σσ. 287-293. Για τη μάχη του Μ υριοκεφ άλου (1176 μ.X.), της οποίας εκδίκηση θ εω ρ είτα ι αυτή της Αντιόχειας, βλ. τη μ ελ έτη του Α. Σαββίδη, Ο ΣΕΛΤΖΟΥΚΟΣ ΣΟΥΛΤΑΝΟΣ Κ ΙΛΙΤΖ ΑΡΣΛΑΝ Β' ΚΑΙ Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΥΡΙΟΚΕΦΑΛΟΥ, 1176μ.Χ., “Στρ ατιω τική Ισ το ρία", τεύχ. 8, Μ ά ρ τιος 1997, σ.σ. 14-22. Ως μια τέτα ρ τη μεγάλη βυζαντινοσελτζουκική σύγκρουση συνυπολογίζεται (εκτός εκείνων του Μ α ντζικ έρ τ, του Μ υριοκεφ άλου και της Α ντιόχειας) και εκείνη στο Καπετρόν οχυρό της αρχαίας επαρχίας τη ς Φασιανής, που από άλλους χρ ονολογείται σ το 1048 και από άλλους στο 1049: βλ. σχετικά Α. Σαββίδης, Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΚΑΠΕΤΡΟΝ: Η ΠΡΩΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ-ΣΕΛΤΖΟΥΚΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ, 1048/1049 μ.Χ., “Στρ ατιω τική Ισ το ρ ία ”, τε ύ χ 10, Μ άιος 1997, σσ. 36-39.

Χ Ρ Η ΣΤΟ Σ ΠΑ ΝΑ ΓΙΩ ΤΟ Π Ο ΥΛΟ Σ Η Λ ΙΑ Σ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ

ΟΙ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΕΣ ΤΟΝ ΔΙΑΔΟΧΩΝ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΣΤΗΝ ΑΣΙΑ τεράστια αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που απλω­ νόταν από την Αδριατική έως τον Ινδό Ποταμό και από τον Ιστρο (Δούναβη) έως τις αραβικές ερήμους, διαμε­ λίστηκε από τους διαδόχους, έπειτα από μια εικοσαετία πολέμων (323-301 π.Χ.) σε τέσσε­ ρα ανεξάρτητα κράτη: στη Μακεδονία του Κάσσανδρου, στο Βασίλειο του Λυσίμαχου που περιλάμβανε τη Θράκη και τη Μικρά Ασία, στην Αίγυπτο του Πτολεμαίου Α' Σωτήρος και στο κράτος των Σελευκιδών με ι­ δρυτή τον Σέλευκο Α’ - Νικάτωρ. Σε αυτή την παρουσίαση θα ασχοληθούμε μόνο με το βα­ σίλειο των Σελευκιδών, διότι μόνο αυτό σχε­ τίζεται γεωγραφικά με τις ελληνικές εκστρα­ τείες στην Ανατολή, καθώς και με τα ανεξάρ­ τητα ελληνικά κράτη της Βακτρίας και Ινδίας που προήλθαν από το Σελευκιδικό κράτος.

Η

ΠΡΩΤΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ■ ΣΕΛΕΥΚΟΣ Α’ ΝΙΚΑΤΩΡ Ο Σέλευκος Α ’ Νικάτωρ, ιδρυτής μιας από τις πιο ένδοξες δυναστείες του ελληνιστικού κόσμου, των Σελευκιδών, γεννήθηκε σε μια μικρή πόλη της Μακεδονίας, την Ευρωπό (το­ ποθετείται κοντά στο σημερινό Κιλκίς), γύρω στο 357-356 π.Χ. και αποτέλεσε έναν από τους “ βασιλικούς φίλους” του Αλεξάνδρου. Ανδραγάθησε σε πολλές μάχες και έδωσε σαωή δείγυατα της γενναιότητάς του, καθώς και της πολιτικής του οξυδέρκειας, στους πολέμους των,διαδόχων. Το 304 π.Χ.

Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ Υ Η “ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ Υ Α Ν Α Β Α Σ ΙΣ ” (ΟΠΩΣ ΟΝΟΜΑΖΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΟΥΣ), ΕΧΕΙ ΜΕΛΕΤΗΘΕΙ ΚΑΙ ΔΙΕΡΕΥΝΗΘ ΕΙ ΑΡΚΕΤΑ ΚΑΙ ΠΟΛΛΕΣ ΕΙΝ Α Ι ΟΙ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΔΗ Μ Ο ΣΙΕΥΘ ΕΙ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΘΕΜΑ. Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ Υ ΟΜ Ω Σ Δ Ε Ν ΗΤΑΝ ΠΑΡΑ Η ΑΡΧΗ Μ ΙΑ Σ ΜΑΚΡΑΣ ΣΕΙΡΑΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΩΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΑΣΙΑ, ΠΟΥ ΘΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΟΥΜΕ ΣΕ ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ

______

πραγματοποίησε τη δεύτερη μετά τον Αλέξανδρο εισβολή στην Ινδία. Ξεκίνησε από τη Βαβυλώνα, διέσχισε ολόκληρο το ιρανικό υψίπεδο και αφού επέβαλε την 1 & S H & mW. ‘i κυριαρχία του στη Βακτρία (Β.Α. Αφγανι­ στάν), πέρασε τα χιονισμένα περάσματα του Ινδικού Καυκάσου (3.300 μ.) και εισέβαλε στην Πενταποταμία (Β.Α. Πακιστάν), καθώς και σε ινδικά εδάφη στην ανατολική όχθη του Ινδού ποταμού. Είναι φανερό, πάντως, ότι δεν έτρεφε κατακτητικά σχέδια σε τόσο απο­ μακρυσμένα εδάφη, αλλά κύριος σκοπό τους ήταν η διασφάλιση των συνόρων που είχε χα­ ράξει είκοσι χρόνια πριν ο Αλέξανδρος. Εξάλ­ λου οι δυνάμεις του δεν ήταν μεγάλες, Ο α-

't '» "·'-·<ν

W

Ο μ ε γ α λ ύ τε ρ ο ς βασ ιλιάς του Ε λληνο ϊνδικού κ ρ ά το υ ς , Μ ένα νδ ρ ο ς ο Μ έ γ α ς , όπως α π εικ ο ν ίζετα ι σ ε νόμισμα (Λονδίνο, Β ρ ετα ν ικ ό Μ ο υ σ είο ).

κριβής αριθμός των ανδρών του είναι άγνω­ στος, αλλά δεν φαίνεται να ήταν πάνω από 20.000. Αρκέστηκε στην αναγνώριση της επι­ κυριαρχίας του από τους ντόπιους Ινδούς η­ γεμόνες, καθώς και (το πιο σημαντικό) στην παραχώρηση 500 ελεφάντων, πράγμα που του ήταν σαφώς πιο πολύτιμο από νέες κατα­ κτήσεις εδαφών. Χάρη σε αυτούς τους ελέ­ φαντες ο Σέλευκος κέρδισε τη μάχη στην Ιψό το 301 π.Χ. και κατά συνέπεια το απέρα­ ντο κράτος του. Το κράτος των Σελευκιδών, που αποτελείτο από εδάφη της σημερινής Συρίας, της Ν.Α. Τουρκίας, του Αζερμπαϊτζάν, του Ιράκ, του Ιράν, του Αφγανιστάν, του Πακιστάν, καθώς και τμήματα του Καζακστάν, του Τατζικιστάν και του Ουζμπεκιστάν, είχε ως κέντρο του τη Συρία και τη βόρεια Μεσοποταμία. Εκεί είχαν εγκατασταθεί οι περισσότεροι Ελληνες, εκεί είχαν ιδρυθεί οι περισσότερες ελληνικές πό­ λεις στην Ανατολή και επιπλέον εκεί κατέληγαν οι μεγάλοι εμπορικοί δρομοι. Εκτος απο τη Μεσοποταμία, αρκετοί Ελληνες άποικοι είχαν εγκατασταθεί στις πλούσιες κοιλάδες της Βακτρίας (Βακτριανή) και των Παροπαμισάδων (κεντρικό Αφγανιστάν). Παρατηρώντας, λοιπόν, την αχανή αυτο­ κρατορία που ίδρυσε ο Σέλευκος Α', θα μπο­ ρούσαμε να πούμε ότι οι Ελληνες ήλεγχαν τα δύο άκρα της, το ανατολικό και το δυτικό, i αλλά ο ελληνικός έλεγχος στο κεντρικό W τμήμα, δηλαδή στο σύνολο του Ιράν. ήταν ασθενικός και κατά τόπους ανύπαρκτος, Ο Σέλευκος Α ’ είχε εντοπίσει το πρόβλη-

47 ■■

και προσπάθησε να το επιλύσει ιδρύοντας στρατιωτικές αποικίες και μικρές 't M ’ πόλεις όπως οι Ράγαι (Ευρωπός). ο Χάραξ (Εκατόυπυλοο) και n ΣύοινΣ. Δυστυνώο όμως η ίδρυση αυτών των πόλεων ήταν ένα παροδικό μέτρο. Το τραχύ κλίμα, το άγονο έ­ δαφος και οι στεππώδεις εκτάσεις ήταν παρά­ γοντες που καθιστούσαν δυσπρόσιτο το Ιράν για τους Ελληνες. Παρ’όλα αυτά μικρός αριθ­ μός Ελλήνων εγκαταστάθηκαν εκεί, περισσό­ τερο ως φρουρές και λιγότερο ως έμποροι και γεωργοί. Οι πόλεις αυτές λειτουργούσαν πε­ ρισσότερο ως στρατιωτικοί σταθμοί και εξυπη­ ρετούσαν την προστασία των γραμμών συγκοι­ νωνίας του κράτους. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΕΛΕΥΚΟΣ Β ’ Η κατάσταση παρέμεινε αμετάβλητη μέ­ χρι το 250 π.Χ., οπότε ο Ελληνας κυβερνήτης της Βακτρίας Διόδοτος και ο συνάδελφός του της Παρθίας Ανδραγόρας αποσχίστηκαν από το σελευκιδικό κράτος, έκοψαν δικά τους νομίσματα και ανακήρυξαν δικά τους α­ νεξάρτητα κράτη. Ηταν φανερό ότι η από­ σταση των δύο στασιαστών από το κέντρο της αυτοκρατορίας διεδραμάτισε καθοριστι­ κό ρόλο στη μετέπειτα πορεία τους. Τα σελευκιδικά στρατεύματα, υπό τον Σέλευκο Β' Καλλίνικο, ήταν απασχολημένα σε πολέμους με το βασίλειο των Πτολεμαίων της Αιγύπτου και επομένως ήταν πολύ δύσκολο έως αδύνατο να σταλεί στρατός για να επαναφέ­ ρει τους στασιαστές στη βασιλική εξουσία. Η τύχη των δύο ελληνικών κρατών της Παρ­ θίας και της Βακτρίας ήταν όμως διαφορετι­ κή μεταξύ τους. Η Παρθία πολύ γρήγορα κατακλύστηκε από στίφη Πάρνων, νομάδων που ανήκαν σε παρακλάδι των Σκυθών. Οι νέ­ οι εισβολείς κατέστησαν σταδιακά ολόκλη­ ρη την επαρχία και πήραν και το όνομά της. Από εδώ και στο εξής θα ονομάζονται Πάρθοι. Το άλλο ελληνικό κράτος (της Βακτρίας) δεν κινδύνευσε από τους νομάδες, διότι η ελληνική παρουσία εκεί ήταν πολύ έντονη και ο αριθμός των Ελλήνων αποίκων και φρουρών μετριόταν σε αρκετές δεκάδες χι­ λιάδων. Επιπλέον οι Ελληνες κυβερνήτες της Βακτρίας είχαν έρθει σε απόλυτη συνεν­ νόηση και συνεργασία με το ντόπιο ιρανικό

στηκαν να εκκενώσουν για κάποιο διάστημα την Παρθία και να αποτραβηχτούν με τον αρ­ χηγό τους, τον Αρσάκη Β ’, στη στέππα. Νέες εξελίξεις όμως και ένας πόλεμος με την Αί­ γυπτο των Πτολεμαίων, ανάγκασαν τον Σέ­ λευκο Β ’ (επονομαζόμενο και Καλλίνικο, λό­ γω των νικών του κατά των Πάρθων) να αποτραβηχτεί στα δυτικά σύνορα του κράτους του και να αφήσει το έργο του ατελείωτο. Ετσι οι νομάδες κατέλαβαν πάλι την Παρθία και εξελίχθηκαν σε μεγάλη δύναμη.

ΤΡΙΤΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΑΝΤΙΟΧΟΣ Γ Επρεπε να περάσουν αρκετά χρόνια και να φτάσουμε στο 212 π.Χ., οπότε ο Αντίοχος Γ ’, γιός του Σέλευκου Β ’, συνέλαβε το μεγαλεπήβολο σχέδιο να επαναπροσαρτήσει ό­ λες εκείνες τις επαρχίες που είχαν χαθεί και να ανασυστήσει το κράτος του Μ. Αλεξάν­ δρου στα παλαιά του ανατολικά όρια. Ξεκίνη­ σε από την Αντιόχεια με ένα στράτευμα 45.000 ανδρών, που αποτελείτο από 10.000 μισθοφόρους από την κυρίως Ελλάδα, 8.000 Αργυράσπιδες, 2.500 Κρήτες τοξότες, 2.000 εταίρους, 1.000 επίλεκτους ιππείς του Αγή­ ματος, καθώς και σώματα Ασιατών και άλλων Ελλήνων. Πρώτα κτύπησε τους Αρμένιους, που φαίνεται ότι είχαν αποστατήσει, και α­ φού αρκέστηκε στην αναγνώριση της επι­ κυριαρχίας του στην Αρμενία και στην πλη­ ρωμή φόρου συνέχισε την πορεία του προς τα ανατολικά. Το χειμώνα του 210-209 π.Χ. ο Αντίοχος πέρασε τα βουνά του Ελμπούρζ

Π ρ ο το μ ή το υ Α ντίοχου Γ ’ το υ Μ εγ ά λ ο υ (Παρίσι, Μ ο υ σ είο Λ ού β ρ ο υ ).

στοιχείο, που ακολουθούσε πιστά το πολιτι­ κό πρόγραμμά τους. Οι Σελευκίδες όμως δεν είχαν πει την τε­ λευταία τους λέξη. Με μια μεγάλη στρατιά από 50.000 άνδρες ο Σέλευκος Β ’ κατενίκησε σε σειρά μαχών τους Πάρθους, που αναγκά­

Η ΑΝΑΤΟΛΗΚΑΤΑ TO US » X. Kpdr35 Α-πβλάών Μ

Λίμ>η

I

Π«ριοχ«5 ήιόβΜξΛρ-ίίιΐίϊ * t o t ö

-r.ä» ΣιΧι
ίΙ·

Λ Μ0*8",

48

‘Α ΐτάΧον B

Kpdrfef Σίλιν*ιδών Jfri ΔημητρΙου 8

Γ <Τ·»

I ‘E w n ^ tiK S Ιουδαίων O f t tutu)

Βρά*ΐ)

I

Μ μ»,

Kpdtet ΠίοΧίικΙια» ith tTfoXiiidiou T u)l M'

j Κφ&ΥΟς Ροδΐω»

| 'AXXa

♦*·

Kai«·)

έΧληνκά κρά-tf)

Kp&tof ftdplwv ittl Mi9pi&Wav A ‘

*s>

Χβρββμιβι

irtti Τήν «idpttjrfii -tu.» Πάρβω*

‘ΕΧλή<* -‘!v6i«4v *pdtt>5

AÄ^avöi *

'W „ 4,

L· n«««*

J

ttkZ7'^*

«5»,. :

.. ”7*.*-···»

Td Crftökeittd

..

.'w ,m ούφΟ

£ « γ i t a v ή

*Ατ*·ι««τηνή Mntl, , wm * f e a r

*■***·

•V.

V- > Lh T · Ά ι» ·.

* T# “

I m i H *

»

•iS

JZH* Mittel** 'fjiWreve* '

****"

ο κ ά

•Hr

_____

AlElVmoX MAASSA

V 'Aptta

*Κ·λλι*ιη^^ v ή

h.' u

s. ,

Π · | I i .'**

r

'WäTfn# »tau a# » J

Δ

t+iinüni

•ft-tpd

Χ « ί« « ι) » ή

"'··... *♦

(

.

N , ' SBT /'

Γ·δ'ΐ»ή φΠ»Ρ**^ΑΗ

A P Α β I A ft

ΙΙιολίμαΗ ·

©

'S * Λ

Η Α να τολή κ α τά το 145 π.Χ. (Ισ το ρ ία το υ Ελληνικού Ε θ νο υ ς , τ. Ε ’, Ε κ δ ο τικ ή Αθηνώ ν). ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

μ υ

Λ'Αλι{ά·£ν*'·,

γ i · v ή *

Anmppidi· e‘AA*i a

%

/ V A t γ ΜΛ * e %

'Av-draAfk Avaypdfovtat
• MapduavSe

‘

A p β% μ ο ί a

Σ ε λ ευ κ ιδ ικ ό ς σ τρ α τό ς από τη ν π αρέλαση τη ς Δ ά φ ν η ς, (πίνακας το υ Angus M cB ride, από το “Σ ε λ ευ κ ιδ ικ ό ς Σ τ ρ α τ ό ς ”, εκ δ . M o ntvert).

(βόρεια της σημερινής Τεχεράνης) και αφού συνέτριψε την αντίσταση ορεσίβιων φύλων όπως οι Μάρδοι και οι Τάπουροι, εισήλθε στις κοιλάδες της Παρθίας. Οι Πάρθοι θέλη­ σαν να προβάλουν αντίσταση, αλλά ο Αντίοχος απάντησε με την ισοπέδωση μερικών φρουρίων και τη συντριβή ορισμένων παρθι­ κών μονάδων. Οι νομάδες κατάλαβαν ότι δεν μπορούσαν να ανταπεξέλθουν στη δύναμη της ελληνικής φάλαγγας των σαρισσοφόρων και υποτάχθηκαν στη θέληση του βασιλιά. Δέχθηκαν να πληρώσουν φόρο και την εγκα­ τάσταση σελευκιδικών φρουρών. Ο Αντίοχος παρέκαμψε τις νότιες πα­ ρυφές του Καζακστάν και εισήλθε στη Βακτρία. Ο κυβερνήτης της Βακτρίας Ευθύδημος θέλησε να αντιπαραταχθεί και συγκέ­ ντρωσε 3.000 Ελληνες και 7.000 Βάκτριους και άλλους Ιρανούς ιππείς. Επίσης από τους Ελληνες αποίκους συνέλεξε 5.000 άνδρες τοξότες και σφενδονιστές. Η δύναμη του Ευθύδημου ήταν ιδανική στο να αντιμετωπί­ ζει νομάδες, αλλά ακατάλληλη για σύ­ γκρουση με ελληνικό βαρύ πεζικό, ειδικότε­ ρα όταν αυτό πολεμούσε σαν φάλαγγα σαρισσοφόρων. Ο Αντίοχος διέγνωσε αμέσως τις αδυναμίες του στρατού του Ευθύδημου και μια ασέληνη νύχτα του Νοεμβρίου ή του Δεκεμβρίου του 209 π.Χ. πέρασε τους εταί­

ρους και 8.000 ελαφρούς πεζούς στην απέ­ ναντι όχθη του ποταμού Αρείου και προσέ­ βαλε αμέσως τις προφυλακές των Ελληνοϊρανών, που εξαπέλυσαν αμέσως σφοδρή αντεπίθεση. Οι δύο χιλιάδες εταίροι υπέμε­ ναν για αρκετή ώρα τις επιθέσεις των Βακτρίων, τόση ώστε να προλάβει να διαπεραιωθεί η φάλαγγα των αργυράσπιδων. Μόλις αυτοί αποβιβάστηκαν και έλαβαν σχηματι­ σμό μάχης, επιτέθηκαν εναντίον των ε­ χθρών, που τράπηκαν σε φυγή και κλείστη­ καν στις οχυρές πόλεις της Βακτρίας, ειδικό­ τερα στην πρωτεύουσα, τα Βάκτρα-Ζαρίασπα. Ο Αντίοχος κατέφθασε αμέσως και άρχι­ σε την πολιορκία της πόλης, που κράτησε δύο χρόνια. Τα τείχη της πρωτεύουσας της Βακτρια­ νής ήταν ισχυρότατα, με προεξέχοντες ημιπύργους πάνω σε ένα ψηλό θεμέλιο από λά­ σπη πάχους 30 μέτρων (στη βάση του) και ύ­ ψους 10 μέτρων. Το πλινθόκτιστο αυτό τεί­ χος (πάχους 8 μ.) αντιστάθηκε στις πολιορ­ κητικές μηχανές (βαλλίστρες, σκορπιούς, καταπέλτες) του Αντίοχου με επιτυχία. Δεν είναι λοιπόν καθόλου παράξενο που η πο­ λιορκία της πρωτεύουσας του Ευθύδημου συγκαταλέγεται ανάμεσα στις πιο φημισμέ­ νες της ιστορίας, θεωρούμενη το ίδιο σημα­ ντική με εκείνες της Καρχηδόνας, των Συρα­

κουσών και του Τάραντα. Η μακρά όμως πολιορκια της οχυρής πόλης κούρασε τα στρατεύματα του Αντίοχου και ο Σελευκίδης βασι­ λιάς οδηγήθηκε σε διαπραγματεύσεις με τον Ευθύδημο, που κατέληξαν ως εξής: ο Ευθύδημος παρέμενε στην ηγεσία της χώρας του, αλλά ως υποτελής του Αντίοχου, ανελάμβανε δε να του πληρώνει ετήσιο φόρο, καθώς και να του παραδώσει 30 ελέφαντες και επι­ κουρικά σώματα Ελλήνων ελαφρών πεζών που ο Σελευκίδης βασιλιάς είχε τόση ανάγκη εναντίον των νομάδων. Ικανοποιημένος από τα αποτελέσματα της εκστρατείας του στη Βακτρία και ενισχυμένος με ελέφαντες και ελαφρύ πεζικό, ο Αντίοχος οδήγησε στρατιά 60.000 ανδρών στην Ινδία, πραγματοποιώντας την τρίτη ελληνική εισβολή στη χώρα αυτή. Αφού κατενίκησε ορισμένα ινδικά φύλα, ήρθε αντιμέ­ τωπος με τον ισχυρότερο τοπικό Ινδό ηγεμό­ να, τον Σοφαγασήνο, ο οποίος κάλεσε τον Αντίοχο σε διαπραγματεύσεις, αφού ήταν πασιφανές ότι οι δυνάμεις του δεν ήταν δυνατό να συγκριθούν με εκείνες του Ελλη­ να βασιλιά. Και ο ίδιος ο Αντίοχος όμως διαπί­ στωσε ότι του ήταν αδύνατο να ασκήσει απο­ τελεσματικό έλεγχο σε εκείνες τις επαρχίες. Παρόλα αυτά αξίωσε τη χορήγηση μεγάλου ποσού χρημάτων και 60 ελεφάντων, κάτι που

49 mm

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΐοπκε απόλυτα σύμφωνο τον Ινδό ηγεμόνα. Μετά το τέλος της λαμπρής εκστρατείας του ο Αντίοχος, επικεφαλής 46.000 πεζών, 12.000 ιππέων και 96 ελεφάντων, πήρε το δρόμο της επιστροφής, περνώντας από την Αραχωσία, τη Δραγγιανή και την Καρμανία, όπου διαχεί­ μασε. Περνώντας μέσα από τις αχανείς πε­ διάδες και τα οροπέδια των σημερινών Πακι­ στάν και Ιράν, έφθασε στη Βαβυλώνα και από εκεί στην Αντιόχεια, όπου μέσα σε λαμπρούς πανηγυρισμούς και εορτές που κράτησαν πολλές εβδομάδες ονομάστηκε από της Ελληνες “ Μέγας” , διότι είχε κατορθώσει ό,τι και ο μεγάλος Μακεδόνας στρατηλάτης έναν αιώνα πριν, δηλαδή μια πλήρη “Ανάβαση” που εξύψωσε το κύρος των Σελευκιδών στα μάτια όλων των Ελλήνων. Δεν είναι παράξενο το ότι ο Αντίοχος Γ προσφωνείτο σε όλες τις αυλές του τότε γνωστού κόσμου ως ο ‘Με­ γάλος Σελευκίδης".

ΤΕΤΑΡΤΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΑΝΤΙΟΧΟΣ Δ’

50 ■■

Στα επόμενα χρόνια και ειδικά στα πρώ­ τα χρόνια του 2ου αιώνα π.Χ. ο ρωμαϊκός πα­ ράγοντας ανέτρεψε την ισορροπία δυνάμε­ ων στην Ανατολή. Υστερα από την ήττα της Μαγνησίας (190 π.Χ.) οι Σελευκίδες εξασθένησαν οικονομικά και στρατιωτικά, με συνέ­ πεια οι νομάδες και ειδικότερα οι Πάρθοι να αποκτήσουν μεγάλη δύναμη και να αρχίσουν να κατακτούν τις ανατολικές επαρχίες. Οι Ιουδαίοι επίσης είχαν βρει ευκαιρία να επα­ ναστατήσουν για να αποτινάξουν την ελληνι­ κή κυριαρχία, αλλά βρήκαν τον ιδανικό αντί­ παλο στο πρόσωπο του Αντίοχου Δ ’ Επιφα­ νούς (175-164 π.Χ.), ο οποίος πολιόρκησε τα Ιεροσόλυμα, τα κυρίευσε και προέβη σε μαζι­ κές εκτελέσεις Ιουδαίων, φθάνοντας στο σημείο να συλήσει το ναό του Σολομώντα, θυσιάζοντας ένα χοίρο και αποσπώντας πο­ λύτιμα σκεύη και 1.800 τάλαντα χρυσού. Ετσι το 167 π.Χ. ήταν έτοιμος να αναλάβει μεγάλη εκστρατεία εναντίον των Πάρθων. Προοίμιο της εκστρατείας αυτής ήταν οι μεγαλειώδεις εκδηλώσεις που έγιναν στο προάστειο της Αντιόχειας, τη Δάφνη, και διήρκεσαν ένα μήνα. Οι τελετές συνοδεύτη­ καν από λαμπρή παρέλαση 65.000 ανδρών, γεγονός που έδειχνε το μέγεθος της σελευκιδικής δύναμης. Η εκστρατεία άρχισε τον επόμενο χρόνο και ο Ελληνας βασιλιάς εισχώρησε στο εσωτερικό της Περσίας, α­ φού νίκησε επανειλημμένα τις προφυλακές των Πάρθων. Προτού όμως έρθει σε αποφα­ σιστική σύγκρουση μαζί τους αρρώστησε και αποσύρθηκε στην πόλη Γάβες της Περσίδας, όπου και πέθανε το 164 π.Χ. Ετσι το έργο του έμεινε ημιτελές.

ΠΕΜΠΤΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Β ’ Εριδες που ξέσπασαν μεταξύ των διαδό­ χων του Αντίοχου Δ', καθώς και αλλεπάλλη­ λες εξεγέρσεις των Ιουδαίων, κλόνισαν το κράτος, που έβλεπε τις επαρχίες του να χά­ νονται στους Πάρθους. Η Μηδία χάθηκε το ΣΤΡΑΤ Ω Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

160 π.Χ., η Περσίδα το 148 π.Χ., η Σουσιανή το 145 π.Χ. Το 141 π.Χ. ο βασιλιάς των Πάρθων, Αρσάκης Ε ’, εισερχόταν θριαμ­ βευτικά στην παλιά πρωτεύουσα των Σελευκιδών, Σελεύκεια του Τίγρητος (βόρεια της σημερινής Βαγδάτης). Ο κίνδυνος για τα εναπομείναντα ελληνικά εδάφη ήταν άμε­ σος. Ο νέος Σελευκίδης ηγεμόνας, Δημήτριος Β ’, συγκεντρώνοντας 15.000 Ελληνες της Συρίας και της Μεσοποταμίας, καθώς και Πέρσες, Ελυμαίους και ίσως Βακτρίους, πέ­ τυχε να κατανικήσει τέσσερις φορές τις παρ­ θικές στρατιές και να αφανίσει επίλεκτο σώ­ μα 12.000 Πάρθων. Φαίνεται όμως ότι παρα­ σύρθηκε από ψευδείς προτάσεις ειρήνης και συνελήφθη αιχμάλωτος. Παρά την ασάφεια των πηγών, το ακέφαλο στράτευμά του φαί­ νεται ότι υποχώρησε χωρίς να έχει σημαντι­ κές απώλειες.

ΕΚΤΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ■ΑΝΤΙΟΧΟΣ ΐ Ο Αρσάκης Ε' πιθανώς πίστεψε ότι το τέ­ λος του κράτους των Σελευκιδών ήταν θέμα χρόνου, καθώς στο θρόνο ανέβηκε ο μικρό­ τερος αδελφός του Δημητρίου, Αντίοχος, και η εξάντληση του κράτους ήταν μεγάλη. Ο νε­ αρός όμως, που έμεινε γνωστός με το όνομα Αντίοχος Τ Σιδήτης, δεν ήταν ένας ανέμελος νεανίας. Ηταν ένας δυναμικός άνθρωπος που ως βασικό του στόχο είχε θέσει την πλή­ ρη αναδιοργάνωση του κράτους. Πρώτο βή­ μα ήταν η κατάπνιξη της νέας εξέγερσης των Ιουδαίων. Το 131 π.Χ. πολιόρκησε και κυρί­ ευσε τα Ιεροσόλυμα, αλλά αρκέστηκε στο να κατεδαφίσει τα τείχη της πόλης και να λάβει ως δώρο 500 τάλαντα. Η αποκατάσταση της ελληνικής κυριαρχίας στην Ιουδαία και της εσωτερικής γαλήνης του κράτους παρείχαν στο νεαρό βασιλιά μια πρώτης τάξης ευκαι­ ρία να εισβάλει στο Ιράν και να εκδιώξει ορι­ στικά τους Πάρθους από εκεί. Ετσι, την άνοι­ ξη του 130 π.Χ. ο Αντίοχος Ζ ’ ξεκίνησε από την Αντιόχεια επικεφαλής κολοσσιαίας δύνα­ μης από 80.000 άνδρες. Στο εκστρατευτικό σώμα συμμετείχαν 3.000 Ιουδαίοι, καθώς και 45.000 Ελληνες της Αντιόχειας, της Βέροιας (σημερινού Χαλεπίου), της Δαμασκού και άλ­ λων πόλεων της Συρίας και της Μικράς Ασίας. Τρεις περίλαμπρες νίκες του επί των Πάρθων σήμαναν την επάνοδο της Μεσοπο­ ταμίας υπό ελληνική κυριαρχία. Οι Πάρθοι, έκπληκτοι από την αναβίωση της ελληνικής δύναμης, καθώς και από τις τεράστιες απώ­ λειες που τους προκάλεσαν τα σελευκιδικά στρατεύματα (34.000 νεκροί σε τρεις μάχες), αποσύρθηκαν στις κοιτίδες τους και προέβησαν στην ανασυγκρότηση και στην ενί­ σχυση των δυνάμεών τους. Ο Αντίοχος ήταν θριαμβευτής. Πίστεψε ότι αρκούσε μια ακόμα μεγάλη σύγκρουση για να τελειώνει οριστικά με τους Πάρθους και την επιζητούσε με κάθε τρόπο, αλλά ο χειμώνας του 130 π.Χ. ανέστειλε προσωρινά τις εχθροπραξίες. Αναγκάστηκε να διασκορ­ πίσει το στρατό του σε μεγάλη έκταση για να αντιμετωπίσει το χειμώνα, αλλά οι ιθαγενείς, ενοχλημένοι από την παρουσία τόσο ι­ σχυρού ελληνικού στρατού, κάλεσαν τους

Πάρθους. Ο Αντίοχος δεν πρόλαβε να συγκε­ ντρώσει το σύνολο των δυνάμεών του, παρά μόνο 18.000 άνδρες. Πίστευε ότι θα αντιμε­ τώπιζε τα υπολείμματα των εχθρών που είχε κατανικήσει το περασμένο έτος. Βρέθηκε ό­ μως αντιμέτωπος με 30.000 Πάρθους, καθώς και 50.000 άλλους νομάδες (Τόχαρους, Μασσαγέττες και Σάκες) που είχαν σπεύσει σε βοήθεια των ομοφύλων τους. Παρά τη δύ­ σκολη κατάσταση και τους δυσμενείς όρους διεξαγωγής της μάχης, ο Αντίοχος επιτέθηκε αμέσως επικεφαλής των εταίρων, του αγήμα­ τος και των υπολοίπων ανδρών του, βρίσκο­ ντας ηρωικό θάνατο μαζί με όλους τους άν­ δρες του, απέναντι στις χιλιάδες Σκυθών ιπ­ πέων. Ηταν άνοιξη του 129 π.Χ. Η συντριβή του στρατού του Αντιόχου Ζ ’ ήταν πολύ μεγάλο κτύπημα για τον Ελληνι­ σμό της Ασίας. Οι Πάρθοι είχαν φθάσει πια στον Ευφράτη ποταμό και απειλούσαν την Αντιόχεια. Οι Σελευκίδες τους συγκρότησαν απεγνωσμένα μέχρι το 92 π.Χ., οπότε ο Αντίο­ χος Γ έδωσε την τελευταία μεγάλη μάχη των Ελλήνων εναντίον των Πάρθων, στην Κομμαγηνή της βόρειας Συρίας, όπου βρήκε και αυτός το θάνατο στο πεδίο της μάχης. Το Βασίλειο των Σελευκιδών, εξασθενημένο, υπέκυψε τελικά, όχι όμως στους Πάρθους, αλλά στους Ρωμαίους του Πομπήιου το 63 π.Χ. Ετσι επήλθε το τέλος του κράτους των Σελευκιδών, που είχε πια περιοριστεί στα δυτικά εδάφη της άλλοτε απέραντης αυτο­ κρατορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου και του Σέλευκου Α ’.

ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΕΣ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΤΗΣ ΒΑΚΤΡΙΑΣ-ΙΝΔΙΑΣΕΥΘΥΔΗΜΟΣ Α’ Στα ανατολικά εδάφη, όπου όπως είδαμε πριν είχε σχηματιστεί το ανεξάρτητο ελληνι­ κό κράτος της Βακτρίας, οι Ελληνες έμελλε να γράψουν ισότιμες, αν όχι ανώτερες, σελί­ δες ιστορίας από τους ομοφύλους τους της Δύσης. Ο Ευθύδημος Α’ είχε παραμείνει κυβερνήτης της Βακτρίας με συναίνεση του Αντίοχου Γ' του Μεγάλου. Καθώς όμως περ­ νούσαν τα χρόνια και η αύξηση της δύναμης των Πάρθων ήταν κατακόρυφη, ο Ευθύδη­ μος ανεξαρτητοποιήθηκε πλήρως, καθώς οι Πάρθοι εισέρχονταν οαν ενδιάμεσο τείχος α­ νάμεσα στους Ελληνες της Δύσης και της Ανατολής. Ετσι αφέθηκε απερίσπαστος στους μεγαλεπήβολους στόχους του. Πρώτα πραγματοποίησε μια εισβολή στην κεντρική Ασία, με το διπλό σκοπό να α­ ναχαιτίσει τα νομαδικά φύλα και να διασφαλί­ σει τους εμπορικούς δρόμους, προστατεύο­ ντας κυρίως την οδό του χρυσού από τη Σι­ βηρία. Οι εταίροι του Ευθύδημου εισήλθαν στη Φεργάνα (σημερινό κινεζικό Τουρκε­ στάν) και ως τις παρυφές του σημερινού ΣινΓιανγκ, ενώ οι πρώτες ελληνικές "παρεμβο­ λές” , δηλαδή στρατιωτικοί σταθμοί, εμφανί­ στηκαν στους πρόποδες των Ιμαλαϊων, απο­ κτώντας έτσι - οι Ελληνες της Βακτρίας - κοι­ νά σύνορα με τους “ Σήρες” , δηλαδή τους Κι­ νέζους. Μετά την κατάκτηση των περιοχών αυτών ο Ευθύδημος επέφερε συντριπτικά

51

πλήγματα εναντίον των ανατολικών προ­ φυλακών των Πάρθων και τους απέσπασε το Βορειοανατολικό Ιράν. Ο Ευθύδημος πέθανε το 190 π.Χ. περίπου, αφήνοντας στο θρόνο τον τριακονταετή γιο του Δημήτριο Α' και το κράτος σε πλήρη ακμή.

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Α’ ΚΑΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ Βασιζόμενος στα επιτεύγματα του πατέ­ ρα του, ο Δημήτριος βάλθηκε να τον ξεπεράσει στις κατακτήσεις. Εισέβαλε στον αιώνιο πόθο των Ελλήνων, την Ινδία, και πραγματο­ ποίησε την τέταρτη ελληνική εισβολή στη χώρα αυτή, μετά τον Μέγα Αλέξανδρο, τον Σέλευκο Α’ και τον Αντίοχο Γ . Οι πληροφο­ ρίες που μας δίνουν ο Απολλόδωρος ο Αρτεμιτηνός και ο Στράβων είναι πενιχρές και χω­ ρίς πολλές λεπτομέρειες, αφήνουν όμως να εννοηθεί καθαρά ότι ο Δημήτριος είχε μεγά­ λα κατακτητικά σχέδια. Κατέλαβε το νότιο Πακιστάν, πέρασε στην αντίπερα όχθη του

Ινδού και έκτισε δύο πόλεις με το όνομα Δημητριάδα, τη μια στο κεντρικό Πακιστάν και την άλλη στις εκβολές του Ινδού, από εκεί που είχε ξεκινήσει ο Νέαρχος πριν από 150 χρόνια. Ο Δημήτριος Α’ έθεσε τις προϋποθέ­ σεις για την κατάκτηση των περιοχών ανατο­ λικά του Ινδού ποταμού, δηλαδή της κυρίως Ινδίας, και οι διάδοχοί του (Δημήτριος Β' Αντίμαχος, Παντολέων) τις αξιοποίησαν κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Πραγματοποιώ­ ντας συνεχείς εκστρατείες και κατανικώντας πληθώρα Ινδών ηγεμόνων, κατόρθωσαν να ε­ πεκτείνουν τα σύνορα του ελληνικού κρά­ τους της Βακτρίας μέχρι τις παρυφές του Θι­ βέτ και των Ιμαλαϊων.

ΤΟ ΑΠΟΚΟΡΥΦΩΜΑ ΤΗΣ ΔΟΞΑΣ -ΜΕΝΑΝΔΡΟΣ Ο ΜΕΓΑΣ Ο ηγεμόνας όμως του οποίου τα επιτεύγ­ ματα τον κατέστησαν θρυλικό πρόσωπο, ή­ ταν ο Μένανδρος. Οι δύσκολες συνθήκες

της εποχής ανέδειξαν έναν άνθρωπο μεγά­ λων ικανοτήτων, που το πεπρωμένο του ήταν να γίνει ο πιο φημισμένος και αντάξιος εκ­ πρόσωπος του Ελληνισμού στην Ινδία, ο μό­ νος που “ επέζησε” στη φιλοσοφία και στη μνήμη των Ινδών, που συνδέθηκε με τη μυθολογία των λαών της κεντρικής Ασίας και που μετά το θάνατό του έτυχε της αποδοχής και της εκτίμησης των οποίων είχε τύχει αιώ­ νες πριν ο Βούδας. Ο Μένανδρος γεννήθηκε στους πρόποδες του Ινδικού Καυκάσου (Παροπάμισος) γύρω στο 185 π.Χ. και μάλλον ήταν γιός του Δημητρίου Β ’. Στην εξουσία ανήλθε γύρω στο 155 π.Χ. και αμέσως άρχισε εκστρατείες εναντίον των Πάρθων στη Δραγγιανή και την Αραχωσία (νότιο Αφγανιστάν), που είχαν αρ­ χίσει να δείχνουν κατακτητικές διαθέσεις και προς τους ανατολικούς Ελληνες. Αφού τους απώθησε, προετοιμάστηκε για τη μεγά­ λη του εκστρατεία, με ένα σκοπό: να φθάσει στα Παλίβοθρα, την πρωτεύουσα του ΙνδιΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

52

«ού Βασιλείου, στο θρόνο του οποίου είχε α­ νέβει από το 184 π.Χ. κάποιος Πουσιαμίτρας Pusyamitra). Εκτός από τους κατακτητικούς σκοπούς, τον Μένανδρο παρακίνησαν - για την πραγματοποίηση μιας εκστρατείας προς τον Γάγγη ποταμό - και οικονομικά συμφέρο­ ντα. δεδομένου ότι τα Παλίβοθρα ήταν σπουδαιότατο εμπορικό κέντρο, συγκοινω­ νιακός κόμθος και η καρδιά μιας μεγάλης αυτοκρατορίας. Σε ένα ινδικό χρονικό αναφέρεται ότι ο Πουσιαμίτρας, Βασιλιάς των Ινδών, πολέμησε εναντίον του Ελληνα μο­ νάρχη για μια όμορφη νέα. Πίσω από τη ρο­ μαντική αυτή διατύπωση ίσως κρύβεται κάποια δόση αλήθειας, ένα ασήμαντο περιστα­ τικό με αφορμή το οποίο ο Μένανδρος ξεκί­ νησε για τα Παλίβοθρα. Ο Ελληνας ηγέτης προχώρησε νοτιοανα­ τολικά, πέρασε τον Υφασι, όπου είχε σταμα­ τήσει ο Μέγας Αλέξανδρος, και εισήλθε στην κυρίως Ινδία. Βαδίζοντας κατά μήκος του πο­ ταμού Ιωμάνου (σημερινού Jumna), πέρασε την τοποθεσία όπου βρίσκεται σήμερα το Δελχί και έφθασε στην πόλη Μόδουρα (Mathura), η οποία του παραδόθηκε και υπο­ χρεώθηκε να τον ενισχύσει με στρατό. Από τα Μόδουρα προχώρησε ανατολικά και πο­ λιόρκησε την πόλη Saketa, την κατέλαβε χω­ ρίς ιδιαίτερες δυσκολίες και συνέχισε την πορεία του. Οταν εμφανίστηκε μπροστά στα Παλίβοθρα, η θέα του στρατού του (που είχε ενισχυθεί με δυνάμεις υποταχθέντων μικροηγεμόνων), το ιππικό των εταίρων, η φά­ λαγγα των σαρισσοφόρων και οι σιδηρόφρα­ κτοι ιππείς της Βακτρίας, έσπειραν σύγχυση και πανικό στους πολιορκημένους. Τα Παλί­ βοθρα ήταν μια τεράστια για τα δεδομένα της εποχής πόλη, σε σχήμα παραλληλογράμ­ μου (32 χλμ. μήκος και 6 χλμ. πλάτος), με 570 πύργους και 64 πύλες. Περιβαλλόταν από μια τάφρο πλάτους 20 μέτρων και βάθους 4 μέτρων. Τα τείχη αποτελούντο από δύο σειρές ξύλινους φράκτες από πασσάλους ύψους 4,50 μέτρων, έφεραν πολεμίστρες για τους τοξότες και είχαν συνολικό μήκος 12 χιλιόμε­ τρα. Παρόλες τις οχυρώσεις της, η πρωτεύ­ ουσα των Ινδιών αποτέλεσε εύκολη “ λεία” για τους Ελληνες. Με τη βοήθεια των πο­ λιορκητικών μηχανών (“ Ταφρωρύχων” ίσως) που είχαν στη διάθεσή τους και τις οποίες για πρώτη φορά έβλεπαν οι Ινδοί, κατόρθω­ σαν να γίνουν κύριοι της πόλης. Η μεγαλειώδης αυτή κατάκτηση, που το­ ποθετεί αναμφισβήτητα τον Μένανδρο με­ ταξύ των επιφανέστερων στρατιωτικών μορ­ φών του αρχαίου κόσμου, δεν είχε μεγάλη διάρκεια. Λίγους μήνες μετά την κατάληψη της πόλης ο Μένανδρος αναγκάστηκε να την εκκενώσει (145 π.Χ.). Μακριά από το επίκε­ ντρο της δύναμής του, τη Βακτρία ή αλλιώς “ Νέα Ελλάδα” , ήταν πρακτικά αδύνατο να ε­ πιβάλει αποτελεσματικό έλεγχο σε μια τερά­ στια και πυκνοκατοικημένη έκταση (διέθετε 11.000 Ελληνες και 8.000 Ιρανούς και άλλους συμμάχους του και βρισκόταν 1.500 χιλιόμε­ τρα μακριά από τη Βακτρία). Γι’ αυτό αποφά­ σισε να υποχωρήσει δυτικότερα. Ενας απο­ φασιστικός παράγοντας που επέσπευσε την επιστροφή του ήταν οι δυσμενείς κλιματολο-

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

0 Δ η μ ή τρ ιο ς Α ’ της Β α κ τρ ία ς . Το ομοίω μα κ εφ α λ ή ς ελ έφ α ν τα σ υ μ β ο λ ίζει τις κ α τα κ τή σ εις το υ σ τη ν Ινδία (Μ η τρ ο π ο λ ιτικ ό Μ ο υ σ είο Ν έα ς Υόρκης).

γικές συνθήκες (έβρεχε συνε­ χώς επί 40 ημέρες), ενώ οι ελώ­ δεις πυρετοί αποτελούσαν με­ γάλο πρόβλημα. Το Βασίλειο του Μενάν­ δρου δείχνει την ελληνική δύ­ ναμη στο αποκορύφωμά της, κατέχοντας, εκτός από τα εδά­ φη του σημερινού Β.Δ. Αφγα­ νιστάν και του ανατολικού Πα­ κιστάν, το εκπληκτικό 40% της σημερινής ινδικής επικράτει­ ας! Ο Μένανδρος πέθανε το 135 π.Χ. στο πεδίο της μάχης, ίσως κατά τη διάρκεια εκστρα­ τείας στη Βακτρία. Οι πόλεις του Βασιλείου του φιλονίκη­ σαν τότε για το τιμητικό προ­ νόμιο της ταφής του νεκρού βασιλιά στο έδαφος τους και τελικά μοιράστηκαν την τέ­ φρα του, όπως είχε γίνει στο παρελθόν μόνο στην περίπτω­ ση του Βούδα. Η εξαιρετική διακυβέρνηση του Μενάν­ δρου συνετέλεσε ώστε να μην εκδηλωθεί ούτε μια στάση ε­ ναντίον του. Εξαιρετικός στρατηγός και διοι­ κητής, προστάτης της φιλοσοφικής έρευνας και σκέψης, καθώς και δίκαιος ηγεμών, ο Μέ­ νανδρος ο Μέγας διεκδικεί επάξια τη θέση του επικρατέστερου των Ελλήνων της Βακτρίας και της Ινδίας. Την εποχή που οι συμπατριώτες του στην κυρίως Ελλάδα υπο­ τάσσονταν το 146 π.Χ. στο Ρωμαίο κατακτητή, στην κεντρική Ασία ο Μένανδρος οδη­ γούσε τους δικούς του Ελληνες στο Γάγγη και στο απόγειο της δόξας τους. Η μακρά αυτή σειρά εκστρατειών των Ελλήνων στις αχανείς εκτάσεις της κεντρι­ κής Ασίας και στα δάση της Ινδίας, αποδεικνύουν ότι το ηρωικό πνεύμα της εποχής του Μεγάλου Αλεξάνδρου δεν έσβησε με το θάνατό του. Απεναντίας, η δίψα για κατακτή­ σεις έμεινε άσβεστη και το έργο του μεγά­ λου στρατηλάτη συνεχίστηκε από τους Μακεδόνες πολέμαρχους. Οι εκστρατείες αυτές όμως δεν ήταν μόνο κατακτητικού χα­ ρακτήρα. Ενα μεγάλο ποσοστό αποσκοπούσε στη διαφύλαξη των συνόρων που είχαν χαραχτεί από τον Αλέξανδρο, ενώ αρκετές άλλες αποσκοπούσαν στην εξερεύνηση, τη μελέτη και τη χαρτογράφηση αγνώστων έως τότε περιοχών. Ενώ ο ελληνικός κόσμος της νότιας Ελλάδας παρήκμαζε πολεμώντας μεταξύ του, παρά τις προσπάθειες των Μακεδόνων βασιλέων να τον ενώσουν εναντίον του κοι­ νού κινδύνου (της Ρώμης), τα μεγάλα ελληνι­ κά κράτη της Ανατολής ήκμαζαν, επιτυγχάνο­

ντας νέες εκπληκτικές επιδόσεις στη στρα­ τιωτική τεχνική, στην οικονομία και στον πο­ λιτιστικό τομέα. Προσωπικότητες όπως ο Σέ­ λευκος Α' Νικάτωρ, ο Αντίοχος Γ ’ ο Μέγας και ο Μένανδρος ο Μέγας, είναι μοναδικές και α­ ξίζουν περίοπτη θέση στο πάνθεον της ελ­ ληνικής και της παγκόσμιας ιστορίας, τόσο λόγω των κατορθωμάτων τους, όσο και λόγω των μεγάλων πολιτικών τους οραμάτων. Η α­ νάμνηση της πορείας τους βρίσκεται χαραγ­ μένη στα απάτητα (έως τότε) βουνά του Αφγανιστάν, στις ερήμους της κεντρικής Ασίας, στις κοιλάδες της Ινδίας, αλλά και στα πρόσωπα και στις αντιδράσεις των σημερι­ νών κατοίκων αυτών των περιοχών στο ά­ κουσμα της λέξης Ελληνας, σίγουρα όμως όχι στη σκέψη του σημερινού νεοελληνικού κράτους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ , τόμοι Δ ’, Ε’. (2)Δημ. Τσιμπουκίδη: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΒΑΚΤΡΙΑΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ. Αθήνα, 1978. (3) Δη μ. Τσιμπουκίδη: ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ, Αθήνα, 1981. (4)Δημ. Τσιμπουκίδη: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ, Αθήνα, 1984. (β’ έκδοση: Αθήνα, 1989), εκδ. Παπαδήμα. (5) Frank W. Walbank: Ο ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟ ΚΟΣΜΟΣ, Θεσσαλονίκη, 1993, εκδόσεις Βάνιας.

Γ Ε Ω Ρ Γ ΙΟ Σ ΣΕ Ρ ΓΗ Σ Ταξίαρχος ε.α

ΤΟ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ ( // 1 5

7

1 9 7 4

)

Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ Α ρ μα μ άχης Τ-34/85 και Τ Ο Μ Π B TR -152 τη ς ΕΦ έξω από το ν α σ τυ νο μ ικ ό σ τα θ μ ό Λ υ κ α β η ττο ύ , σ τη ν Π λ α τε ία Μ ε τα ξ ά τη ς Λ ευ κ ω σ ία ς , τη ν η μ έρ α του π ρα ξικο π ή μ α το ς.

Ο Α ρχιεπ ίσκοπ ος Μ α κ ά ρ ιο ς .

ΣΤΙΣ 15 ΙΟΥΛΙΟΥ ΕΧΟΥΜΕ ΤΗ ΘΛΙΒΕΡΗ ΕΠΕΤΕΙΟ ΤΟΥ ΑΦΡΟΝΟΣ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟ ΠΟ Υ ΜΑΚΑΡΙΟΥ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΟΔΗΓΗΣΕ ΠΡΟ 23 ΕΤΩΝ ΣΤΗ ΣΗ Μ Ε Ρ ΙΝ Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ, ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ Δ Ε Ν ΔΙΑΦΑΙΝΕΤΑΙ ΔΙΕΞΟ ΔΟ Σ ΣΤΟ ΕΓΓΥΣ ΜΕΛΛΟΝ. ΣΤΗΝ ΣΥΝΕΤΕΛΕΣΑΝ ΠΟΛΛΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ, ΟΙ ΣΗΜ ΑΝΤΙΚΟ ΤΕΡΟ Ι ΤΩΝ Ο ΠΟ ΙΩΝ ΕΙΝ Α Ι Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ

ντί της ενώσεως της Κύπρου με την Ελλάδα, η οποία αποτελούσε τον πολιτικό σκο­ πό των αγώνων της ΕΟΚΑ, η επίλυση του κυπριακού προβλήματος επιδιώχθηκε τε­ λικά με τις συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου του Φεβρουάριου του 1959, δια των οποίων δημιουργήθηκε στις 16-8-1960 ανεξάρτητο μη πλήρως κυρίαρχο Κυπριακό κράτος, με την Τουρκία έχουσα το δικαίωμα επεμβάσεως στην Κύπρο βάσει της Συνθήκης Εγγυήσεως της ανεξαρτησίας του. Οι βλέψεις πλέον της Τουρκίας επί της Κύπρου κατέστησαν περισσότερο ανησυχητικές για την ακεραιότητα της νήσου. Ενώ η απειλή αυτή της Τουρκίας επί της Κύπρου άρχισε να υλοποιείται μετά τα αιματηρά επεισόδια των Χριστουγέννων του 1963 δια της δημιουργίας τουρκοκυπριακών θυλάκων, στους οποίους κλείστηκαν οι Τουρκοκύπριοι και δημιούργησαν περιοχές μη ελεγχόμενες από την Κυπριακή κυβέρνηση, οι Ελληνοκύπριοι ενεπλάκησαν σε πράξεις βίας μεταξύ τους υπό την ανοχή και την υπόθαλψη του στρατιωτικού καθεστώτος της μητέρας πατρίδας, μετά τη νέα κρυφή κάθοδο στην Κύπρο του Στρατηγού Γρίβα (στις 31 Αυγούστου του 1971) για δη­ μιουργία νέου αντάρτικου, της ΕΟΚΑ Β ’. Η κατάσταση φάνηκε να εξομαλύνεται το 1973, με υποχωρήσεις του καθεστώτος του Γεωργίου Παπαδόπουλου. Η διάδοχος όμως αυτού κατά­ σταση, το καθεστώς Ιωαννίδη με τη συμπαράσταση των ΗΠΑ, δεν ανεχόταν την αδέσμευτη διεθνή συμπεριφορά της Κυπριακής κυβερνήσεως. Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, πρόεδρος ανεξαρτήτου και κυριάρχου κράτους με ορισμέ­ νους περιορισμούς, είχε να αντιμετωπίσει, όχι μόνο την κατάσταση που είχαν δημιουργήσει οι τουρκοκυπριακοί θύλακες και η ενσκήψασα εκκλησιαστική κρίση της Κύπρου, αλλά και την ένοπλη δράση της ΕΟΚΑ Β'. Το πρώτο πρόβλημα παρέμενε άλυτο, ενώ η εκκλησιαστική κρίση

Α

ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΛΕΚΑΝΗ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ, Η ΕΛΛΕΙΨΗ Ε Ν ΙΑ ΙΑ Σ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΜ ΕΤΩ ΠΙΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΑΠΕΙΛΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΚΑΙ Η ΑΝΟΧΗ ΤΩΝ ΒΛΕΨ ΕΩ Ν ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΕΠΙ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜ ΕΙΣ ΤΟΥ ΝΑΤΟ, ΙΔ ΙΩ Σ ΑΠΟ ΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ. ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Τμήμα το υ κ α τε σ τρ α μ μ έν ο υ π ρο εδ ρ ικο ύ μ ε γ ά ρ ο υ μ ε τά τη ν επ ίθ εσ η τω ν π ραξικοπηματιώ ν.

διευθετήθηκε τελικά κατά τις επιθυμίες του Αρχιεπισκόπου, αλλά άφησε τραύματα στην εκκλησία της Κύπρου. Το τρίτο πρόβλημα, η αντιμετώπιση της ΕΟΚΑ Β', ήταν αρκετά δύ­ σκολο. Επειδή όμως στερείτο ευρείας λαϊκής βάσεως, ιδίως μετά το θάνατο του αρ­ χηγού της Στρατηγού Γρίβα στις 27 Ιανουαρίου 1974, δέχθηκε σοβαρότατα πλήγματα από τις δυνάμεις ασφαλείας της Κυπριακής κυβερνήσεως και είχε εξουδετερωθεί σχε­ δόν πλήρως προ του πραξικοπήματος. Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο Αρχιεπί­ σκοπος Μακάριος επεχείρησε να θέσει υπό τον έλεγχό του την Εθνική Φρουρά της Κύ­ πρου, διότι αυτή, στελεχωμένη με αξιωματι­ κούς των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, α­ σκούσε αντιπολιτευτική πολιτική προς αυτόν και ενίσχυε την ΕΟΚΑ Β ’. Για να το επι­ τύχει, ώστε να είναι πλέον απολύτως κύριος της εσωτερικής καταστάσεως της ελληνο­ κυπριακής κοινότητας, αποφάσισε τον πε­ ριορισμό της δυνάμεως της Εθνικής Φρουράς από 11.000 σε 4.500 άνδρες, και την αναδιοργάνωσή της επί νέας βάσεως, με την απαλλαγή της από τους Ελλαδίτες αξιωματι­ κούς που την στελέχωναν. Σχετικώς επ’ αυτών έστειλε στις 2 Ιουλίου 1974 επιστολή στον πρόεδρο της Ελλάδας Στρατηγό Φαίδω­ να Γκιζίκη, με την οποία ζητούσε τον επανα­ πατρισμό των ανωτέρω αξιωματικών και τη διάθεση 100 αξιωματικών, οι οποίοι θα χρησι­ μοποιούντο ως εκπαιδευτές και στρατιωτι­ κοί σύμβουλοι της Εθνικής Φρουράς. Η επιστολή αυτή επέσπευσε την εκδήλω­ ση του πραξικοπήματος προς αποτροπή των ανωτέρω αποφάσεων του Αρχιεπισκόπου. Λέμε ότι επέσπευσε την εκδήλωση του πρα­ ξικοπήματος, διότι είχε ήδη ληφθεί απόφαση για την πραγματοποίησή του προ 3-4 μηνών από τον πρόεδρο Στρατηγό Γκιζίκη, τον αρ­ ~=>ΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ταστρώθηκε από τον Σχη Κομπόκη, ο οποίος διηύθυνε και τις επιχειρήσεις. Ο Αρχιεπίσκο­ πος Μακάριος έπρεπε να συλληφθεί ζωντα­ νός ή νεκρός. Κατά του προεδρικού μεγάρου χρησιμοποιήθηκαν η 32 Μοίρα Καταδρομών (ΜΚ) ενισχυμένη με ένα λόχο της 31 ΜΚ, μέρος της 21 Επιλαρχίας Αναγνωρίσεως (ΕΑΝ), ένας ουλαμός αρμάτων των 3 αρμάτων της 23 Επιλαρχίας Μέσων Αρμάτων (ΕΜΑ), το 9ο Τακτι­ κό Συγκρότημα (ΤΣ) και δύο αντιαεροπορικά πυροβόλα Bofors των 40 mm της 195 Μοίρας Ελαφρού Αντιαεροπορικού Πυροβολικού. Η 21 ΕΑΝ χρησιμοποίησε κατά του προεδρικού μεγάρου δύο ουλαμούς αναγνωρίσεως των 5 τροχοφόρων τεθωρακισμένων οχημάτων αναγνωρίσεως (με πυροβόλο των 2 λιβρών) Marmon Herrington ο καθένας και έναν δεύτε­ ρο ουλαμό αρμάτων της 23 ΕΜΑ- των 5 αρμά­ των Τ-34. Η έναρξη του πραξικοπήματος έγινε με το ακόλουθο σήμα και ώρα 08.00: “Αλέξαν­ δρος εισήλθε στο νοσοκομείο. Αμεσος ε­ φαρμογή σχεδίου Αφροδίτη 3” . Με τη λήψη του παραπάνω σήματος ο λό­ χος της 31 ΜΚ ανεχώρησε από το στρατόπε­ δο της Μοίρας του στην Αθαλάσσα, παρά το δημόσιο ψυχιατρείο της Λευκωσίας, και έ­ φθασε πρώτος στη ΒΔ είσοδο του περιβό­ λου του προεδρικού μεγάρου. Η 21 ΕΑΝ κινήθηκε επί δύο δρομολογίων από το στρατόπε­ δό της, το οποίο βρισκόταν στο ΒΜΗ (British Military Hospital) στην ανατολική παρυφή της

χηγό των Ενόπλων Δυνάμεων Στρατηγό Γρηγόριο Μπονάνο, τον Ταξίαρχο Δημήτριο Ιωαννίδη και τον πρωθυπουργό Αδαμάντιο Ανδρουτσόπουλο. Η πραγματοποίηση του πραξικοπήματος ανετέθη στον Ταξίαρχο Μιχαήλ Γεωργίτση, με υπαρχηγό τον διοικητή Καταδρομών της Εθνικής Φρουράς Συνταγματάρχη Κωνστα­ ντίνο Κομπόκη. Η εκδήλωσή του καθορίσθη­ κε για το πρωί της Δευτέρας 15 Ιουλίου 1974, μετά την έναρξη της εργασίας, διότι τα στρα­ τόπεδα της Εθνικής Φρουράς επιτηρούντο κατά τις μη εργάσιμες ώρες από το Εφεδρι­ κό Σώμα (το οποίο ελεγχόταν από τον Μακά­ ριο) και επομένως δεν ήταν δυνατό να εκδη­ λωθεί αιφνιδιαστικά το πραξικόπημα κατά τις ώρες αυτές. Η ακριβής ώρα εκδηλώσεως του πραξικοπήματος εξαρτάτο από την ώρα επανόδου του Αρχιεπισκόπου στο προεδρικό μέγαρο από την εξοχική του κατοικία στο ό­ ρος Τρόοδος, όπου θα περνούσε το σαββα­ τοκύριακο. Ως στόχοι του πραξικοπήματος στην πε­ ριοχή της Λευκωσίας, η οποία προσήλκυσε, όπως ήταν φυσικό, την κύρια προσπάθεια του πραξικοπήματος, επελέγησαν οι ακό­ λουθοι: το προεδρικό μέγαρο, το κτίριο της Αρχής Τηλεπικοινωνιών, το Αρχηγείο της Αε­ ροπορίας, το Ραδιοφωνικό Ιδρυμα Κύπρου (ΡΙΚ), το στρατόπεδο του Εφεδρικού Σώμα­ τος, το διεθνές αεροδρόμιο της Λευκωσίας, η Αρχιεπισκοπή, οι κεντρικές φυλακές της Λευκωσίας και ο αστυνομικός σταθμός της πύλης της Πάφου. Οι στόχοι αυτοί φαίνονται στο παρατιθέμενο σχεδιάγραμμα. Από αυτούς θα ασχοληθούμε μόνο με την επίθε­ ση κατά του προεδρικού μεγάρου, διότι απο-

Λευκωσίας, ανατολικώς του νεκροταφείου της Παλλουριώτισσας, 4 έως 5 χλμ μακριά από το προεδρικό μέγαρο. Επί του δεξιού δρομολογίου κινήθηκε ένας ουλαμός αναγνωρίσεως και έφθασε στη ΒΑ είσοδο του περιβόλου του προεδρικού μεγάρου. Επί του αριστερού δρομολογίου κινήθηκε ο άλλος ουλαμός αναγνωρίσεως, ακολουθούμενος από τον ουλαμό αρμάτων, και έφθασαν στην ανατολική είσοδο του περιβόλου του προε­ δρικού μεγάρου. Προ της αναχωρήσεως της Επιλαρχίας από το στρατόπεδό της είχε φθάσει εκεί η 32 ΜΚ και ακολούθησε την Επιλαρχία κινουμένη επί οχημάτων επί του αριστερού δρομολογίου. Β Δ του προεδρικού μεγάρου βρισκόταν το στρατόπεδο του 9ου ΤΣ. Από τη γέφυρα του Πεδιαίου ποταμού, νοτίως του μεγάρου, θα ενεργούσε μία διμοι­ ρία της 32 ΜΚ κατά της δυτικής πλευράς του μεγάρου. Η διάταξη των μονάδων μετά την άφιξή τους στο προεδρικό μέγαρο αποκαλύπτει ότι το σχέδιο του Σχη Κομπόκη προέβλεπε την κύκλωση του προεδρικού μεγάρου από όλες τις πλευρές του, ώστε να καταστεί δυνατή η σύλληψη του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Κατά την ώρα εκείνη είχαν ατονίσει τα μέτρα αντιμετωπίσεως πιθανού πραξικοπήματος, τόσο στο προεδρικό μέγαρο, όσο και μέσα στη Λευκωσία, διότι δεν αναμενόταν εκδή­ λωση πραξικοπήματος σε ώρα εργασίας, λό­ γω κυκλοφορίας πολιτών και οχημάτων στην πόλη.

τέλεσε το κορυφαίο γεγονός για την επικρά­ τηση του πραξικοπήματος. Το σχέδιο επιχει­ ρήσεων για την κατάληψη του μεγάρου κα­

Η έναρξη της επιθέσεως έγινε με την εί­ σοδο του ουλαμού αναγνωρίσεως στον περί­ βολο του προεδρικού μεγάρου από την ανα­

νόπουλα από το Κάϊρο, τα οποία είχε προσκαλέσει και φιλοξενούσε στη Λευκωσία. Διέκοψε αμέ­ σως την ομιλία του προς αυτά και έτρεξε στο γρα­ φείο του, για να θέσει σε εφαρμογή το σχέδιο αντιμετωπίσεως του πρα­ ξικοπήματος. Διαπίστωσε όμως ότι το τηλέφωνό του δεν λειτουργούσε, διότι είχε ήδη καταλη­ φθεί από τους πραξικο­ πηματίες το κτίριο της Αρχής Τηλεπικοινωνιών και είχαν τεθεί εκτός λει­ τουργίας οι τηλεφωνικές εγκαταστάσεις. Κατόπιν αυτού αποφάσισε να εγκαταλείψει το προεδρι­ κό μέγαρο από τη δυτική του πλευρά. Η προσπάθειά του αυτή ήταν επιτυχής, διό­ τι ο 3ος Λόχος του Εφε­ δρικού Σώματος με διοι­ κητή τον Λοχαγό Χρίστο Ο ι σ τόχ οι το υ π ρ α ξικ ο π ή μ α το ς σ τη Λ ευκω σ ία . Τσαγγάρη, ο οποίος στρατωνιζόταν στο Με­ τόχι Κύκκου, αντέδρασε με μεγάλη ταχύτητα (με την έναρξη της επιθέσε­ ως κατά του προεδρικού μεγάρου) και κατόρθωσε να καταλάβει εντός ολί­ γων λεπτών το στρατό­ πεδο του 9ου ΤΣ. Ακο­ λούθως αντελήφθη τη διμοιρία καταδρομών, η οποία κινείτο από τη γέ­ φυρα του Πεδιαίου κατά του μεγάρου, την προσέ­ βαλε με πλευρικά πυρά και την εξουδετέρωσε. Κατ’ αυτό τον τρόπο ο Τσαγγάρης κατόρθωσε με αξιοθαύμαστη επιθε­ τική ενέργεια να ανατρέ­ ψει το σχέδιο συλλήψεως του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, το οποίο είχε εκπονήσει ο Κομπόκης. Συνεχίζοντας την προώ­ θησή του προς το μέγα­ Το σ χέδιο επ ίθ εσ η ς κ α τά το υ π ρο εδ ρ ικο ύ μ εγ ά ρ ο υ . ρο ο Τσαγγάρης συνάντη­ σε τον Αρχιεπίσκοπο α­ τολική του είσοδο, με πυρά κατ’ αυτού από πομακρυνόμενο του μεγάρου και έλαβε από τη φρουρά του μεγάρου. Στα πυρά της αυτόν εντολή να καλύψει τη διαφυγή του φρουράς απάντησε αμέσως η 21 ΕΑΝ, χωρίς προς τον Στρόβολο. να καλέσει προηγουμένως τη φρουρά να πα­ Ο ουλαμός αρμάτων της 23 ΕΜΑ, ο οποί­ ραδοθεί. Από τα πυρά της προκλήθηκε ος επίσης είχε διατεθεί για να ενεργήσει κα­ πυρκαϊά στο μέγαρο και άρχισαν να ανυψώ­ τά του προεδρικού μενάρου, ανεχώρησε από νονται καπνοί στον ουρανό. Η 32 ΜΚ υπερέτο στρατόπεδο της Επιλαρχίας του στη Κοκ6η ακολούθως την 21 ΕΑΝ και άρχισε να επι­ κινοτριμιθιά και ασχολήθηκε αρχικά με την τίθεται κατά του μεγάρου μαζί με το λόχο εκκαθάριση του Μετοχιού Κύκκου, μαζί με της 31 ΜΚ. πεζοπόρο τμήμα. Για το λόγο αυτό δεν μπό­ Κατά την εκδήλωση της επιθέσεως ο ρεσε να κυκλώσει εγκαίρως το προεδρικό Αρχιεπίσκοπος Μακάριος μιλούσε σε ελλη­ μέγαρο και να απαγορεύσει την απομά­

κρυνση του Αρχιεπισκόπου από αυτό. Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος μετέβη στην Ιερατική Μονή του Αγίου Βαρνάβα μετά τη διαφυγή του από το προεδρικό μέγαρο και από εκεί, δια της μονής Κύκκου επί του Τροόδους όρους, έφθασε στην Πάφο περί τις 17.00, όπου τον υποδέχθηκαν οι οπαδοί του με έξαλλο ενθουσιασμό. Ακολούθως κατευθύνθηκε στο μητροπολιτικό ναό της πόλεως και μίλησε προς το συγκεντρωθέν εκεί πλήθος. Μετά την ομιλία του αυτή ο τοπικός ραδιοφωνικός σταθμός της Πάφου μετέδω­ σε μαγνητοφωνημένο μήνυμά του προς τον κυπριακό λαό, με το οποίο τον παρότρυνε να αντισταθεί στους πραξικοπηματίες μέχρι τέ­ λους. Με το μήνυμά του αυτό ο Αρχιεπίσκο­ πος διέψευσε το ΡΙΚ, το οποίο μετέδιδε μετά την κατάληψη του προεδρικού μεγάρου ότι έκειτο νεκρός υπό τα ερείπιά του. Κατά τη νύχτα της 15ης προς τη 16η Ιουλίου κινήθηκαν από την Πάφο κατά της Λεμεσού οπαδοί του Μακαρίου, για να τη θ έ ­ σουν υπό τον πλήρη έλεγχό τους. Η προσπάθειά τους όμως αυτή δεν είχε αίσιο τέλος. Την επομένη η ακταιωρός “Λεβέντης” προ­ σέβαλε την πόλη με το πυροβόλο της. Προ αυτής της καταστάσεως και επειδή κινούντο κατ’ αυτού δυνάμεις των πραξικοπηματιών για να τον συλλάβουν, ο Μακάριος αναχώρη­ σε από την Πάφο με βρετανικό ελικόπτερο, στις 16.30 της 16ης Ιουλίου, για τη βάση του Ακρωτηρίου, από όπου με βρετανικό αερο­ πλάνο μεταφέρθηκε στο Λονδίνο. Η αναχώ­ ρησή του από την Πάφο σήμανε την πλήρη ε­ πικράτηση του πραξικοπήματος. Στη Λεμεσό, τη Μόρφου και την Κηρύνεια οι πραξικοπηματίες συνάντησαν κάποια μικρή αντίσταση. Στην Αμμόχωστο και τη Λάρνακα δεν σημειώθηκαν επεισόδια. Σήμερα, 23 χρόνια μετά το πραξικόπημα, ακόμα και οι τότε υποστηρικτές του παραδέχονται οτι ήταν επιζήμιο για τον ελληνισμό της Κύπρου. Απετέλεσε μία δυσμενή καμπή στην ιστορία της νήσου, η οποία οφείλεται κατά κύριο λόγο στην επικρατούσα τότε δι­ χόνοια μεταξύ των Ελληνοκυπρίων, λόγω διαφορετικής αντιμετωπίσεως του εθνικού θέματος της Κύπρου από τις κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Κύπρου. Παραδειγματιζόμενοι από τα αποτελέ­ σματα του πραξικοπήματος, θα πρέπει να ερ­ γαζόμαστε με όλες μας τις δυνάμεις για την ομοψυχία ολοκλήρου του ελληνικού έθνους, η οποία θα αποτρέψει παρόμοιες καταστά­ σεις στο μέλλον και θα επιτρέψει να αντιμε­ τωπίσουμε με περισσότερες πιθανότητες ε­ πιτυχίας οποιαδήποτε νέα απειλή κατά της Ελλάδας και κατά της Κύπρου.

55

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Ο αρθρογράφος είναι ο συγγραφέας του βιβλίου “Η Μάχη της Κύπρου” (εκδ. Αφών Βλάσση , Λόντου 2-4, Αθήνα).

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΙΩ Α Ν Ν Η Σ ΚΩ ΝΣΤΑΝΤΙΝΟ Υ

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ ΑΠΟΤΕΛΕΣΕ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΙΘΕΤΙΚΗ ΕΝ/ΕΡΓΕΙΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜ ΑΝΩ Ν ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ ΤΗ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΑΡΜΑΤΟΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΑΥΤΗ Η ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΤΩΝ ΚΙΝΗΣΕΩ Ν Σ τρ α τιώ τε ς τη ς Μ ερ α ρ χ ία ς SS “ Totenkopf" κινούντα ι προς τις σ ο β ιετικ ές γρ α μ μές ά μυνας το υ Κ ουρσκ.

ΠΕΡΑΣΕ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΩΝ ΣΟ Β ΙΕ ΤΙΚ Ω Ν ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ "ΑΚΡΟΠΟΛΗ" (EINSATZ ZITADELLE) 56

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ

0 Σ τρ α τά ρ χ η ς φον Μ ά νσ ταϊν. δ ιο ικη τή ς τη ς Ο μ άδα ς Σ τρ α τιώ ν Ν ό το υ . Σ ΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ετά την κατάρρευση του Στάλινγκραντ και την παράδοση των υπολειμμάτων της 6ης Στρατιάς υπό τον “ Στρατάρχη της Ντροπής” φον Πάουλους, ο σοβιετικός “ οδοστρωτήρας” , ενισχυμένος από τεράστιες μάζες κολχόζνικων που κλήθηκαν υπό τα όπλα από την ανατολική επικράτεια της ΕΣΣΔ, εξαπέλυσε μια αντεπίθεση τεράστιας κλίμακας, πλησιάζοντας τις πηγές του Δνείπερου ποταμού (2-20 Φεβρουάριου 1943). Μέσα στην τρομερή αποδιοργάνωση που προξενούσαν τα γιγάντια μέσα της σοβιετι­ κής μάζας, μόνον η τακτική μεγαλοφυϊα του Στρατηγού Μανστάϊν κατόρθωσε ως “ από μηχα­ νής Θεός” να σώσει την κατάσταση, με μια αριστοτεχνική αντεπίθεση (18 Φεβρουάριου - 20 Μαρτίου 1943) η οποία οδήγησε στη θριαμβευτική ανακατάληψη του Χαρκόβου. Παρά τη δυσβάστακτη αναλογία δυνάμεων (7:1 υπέρ των Σοβιετικών), ο εξαίρετος στρατιώτης Μανστάϊν κατόρθωσε να διασώσει το Ανατολικό Μέτωπο πραγματοποιώντας ένα απρόσμενο τα­ κτικό θαύμα. Η Βέρμαχτ, επαληθεύοντας τη μαχητική της δεινότητα, με την καθοδήγηση του ασκητικού επικεφαλής της πέτυχε να ανασχέσει προσωρινά τη σοβιετική “ πλημμύρα” . Παρά ταύτα η χειμερινή επίθεση των Σοβιετικών είχε τρομακτικά αποτελέσματα: καταστράφηκαν ή καταλήφθηκαν 5.000 γερμανικά αεροσκάφη, 9.000 άρματα μάχης, 20.000 πυρο­ βόλα και πολλές χιλιάδες μεταφορικών οχημάτων και σιδηροδρομικών μηχανών. Βέβαια οι σοβιετικές απώλειες σε άψυχο υλικό δεν ήταν μικρότερες, όμως η αναλογία ισχύος ΕΣΣΔΠερμανίας είχε φθάσει στο 4:1, κυρίως επειδή οι ΗΠΑ προμήθευαν αφειδώς τους Σοβιετικούς με υλικά κάθε είδους, μετά από προσωπική παρέμβαση του προέδρου Ρούζβελτ, που επέβα­ λε στο Κογκρέσσο την “ άνευ ορίου παροχή” (μέχρι τον Ιούνιο του 1943 η ΕΣΣΔ πήρε από τις ΗΠΑ 3.000 αεροσκάφη, 2.400 άρματα μάχης και 80.000 φορτηγά, εκτός από το κυριολεκτικά α­ μέτρητο υπόλοιπο παντοειδούς φύσης αναλώσιμο και μη αναλώσιμο εφοδιαστικό υλικό).

Τα ά ρ μ α τα P an ther χρ ησ ιμ οπ οιή& ηκαν για πρώ τη φ ορ ά σ τη μάχη το υ Κ ουρσκ.

Κ -·. Γ ερ μ α ν ο ί σ τρ α τιώ τες Π ερ ιερ γ ά ζο ν τα ι κ α τε σ τρ α μ μ έν α ρω σικά ά ρ μ α τα μ ά χ η ς Τ-34/76.

Ετσι, το μεγαλύτερο τμήμα της γερμανικής πολιτικοστρατιωτικής ηγεσίας, μη εξαι­ ρούμενου του Αδόλφου Χίτλερ, είχε κατα­ νοήσει βαθύτατα πως ήταν ολότελα αδύνατη η ανάληψη μιας ακόμα εκτεταμένης και απο­ φασιστικής επιθετικής στρατηγικής ενέργει­ ας στο Ανατολικό Μέτωπο. Μοιραία έπρεπε να επιλεγεί (εξ ανάγκης) είτε μια αμυντική στρατηγική, είτε μια επιθετική ενέργεια πε­ ριορισμένης κλίμακας, εν όψει της θερινής “ εκστρατευτικής” περιόδου που είχε φθάσει. Καθώς η Αυτοκρατορία του Ανατέλλοντος Ηλιου είχε απωλέσει οριστικά την πρω­ τοβουλία στο Θέατρο πολέμου του Ειρηνι­ κού και ο Ντούτσε της φασιστικής Ιταλίας α­ ναζητούσε χωριστή ειρήνη με τους Σοβιετι­ κούς, ο Αδόλφος Χίτλερ αναζητούσε μία νίκη ουσίας, για να ανυψώσει το ηθικό του Εθνους του και να καταδείξει σε συμμάχους, ουδετέρους και εχθρούς πως η Γερμανία ή­ ταν ακόμα δυνατή και επίφοβη. Η Βέρμαχτ έ­ πρεπε να επιτεθεί πάλι, κατέχοντας ένα μέ­ τωπο εκτεινόμενο σε μήκος μεθορίου 900 περίπου χιλιομέτρων, με 32 μόνο μεραρχίες και μάλιστα μειωμένης σύνθεσης. Ο Στρα­ τάρχης Μανστάϊν ήταν εξ αρχής απόλυτα α­

ντίθετος με την όποια ιδέα στατικής άμυνας, όσο και με την ανάληψη οποιοσδήποτε επι­ θετικής ενέργειας μεγάλης κλίμακας. Αντί­ θετα έκλινε υπέρ μιας στρατηγικής καλοσχεδιασμένων αντεπιθέσεων. Ομως ο Αδόλφος Χίτλερ, ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού Στρατηγός Κουρτ Τσάϊτσλερ και ο Στρατάρχης Γκύντερ φον Κλούγκε, διοικη­ τής της Ομάδας Στρατιών Κέντρου, συμφώ­ νησαν για τη διενέργεια μιας επίθεσης πε­ ριορισμένης κλίμακας και τελικά ο Μανστάϊν συμφώνησε. Αρχικά ο Χίτλερ πρότεινε δευτερεύουσες παραπλανητικές επιθέσεις πάνω από τον ποταμό Ντόντετς στην περιο­ χή του Ιζιούμ, αλλά κατόπιν, στις 15 Απριλίου 1943, αποφάσισε τη διενέργεια προπαρα­ σκευαστικών επιθέσεων, προς Νότο από την περιοχή του Ορέλ και προς Βορρά από την περιοχή του Χαρκόβου, για να αποκοπεί η σοβιετική “ εξέχουσα” γύρω από το Κουρσκ και να αφανισθούν οι πολυάριθμες δυνάμεις που περιείχε, αποκοπτόμενες - με το κλείσι­ μο των σκελών της γιγάντιας “ηλάγρας” από τον κορμό του Ερυθρού Στρατού. Αυτή η επιχείρηση πήρε το κωδικό όνομα “Ακρό­ πολη” . Το σχέδιο ήταν εξαιρετικά παράτολμο, έ­

στω κι αν εφαρμοζόταν υπό τις καλύτερες δυνατές συνθήκες: Το Ορέλ βρισκόταν σε μια γερμανική εξέχουσα με επικίνδυνα μακρά βόρεια πτέρυγα, ενώ στο Χάρκοβο οι γερμανικές δυνάμεις δεν είχαν προλάβει να αναδιοργανωθούν πλήρως, καθώς είχαν ανακαταλάβει την πόλη στα μέσα Μαρτίου. Επι­ πλέον, ήδη από την αρχή της εφαρμογής της επιχείρησης, οι κατευθύνσεις των ενεργειών θα αποκάλυπταν το σκοπό της. Για να ελαχι­ στοποιηθούν αυτά τα προβλήματα, η “Ακρό­ πολη” απαιτούσε αυστηρή μυστικότητα και εξαιρετική ταχύτητα εκτέλεσης. Ο Αδόλφος Χίτλερ είχε αποφασίσει στην αρχή η επιχείρηση να ξεκινήσει στις αρχές Μαϊου, αλλά όταν οι πυκνές βροχοπτώσεις ε­ πέβαλαν την αναβολή της, αποφάσισε τη σύ­ γκληση σύσκεψης στο Μόναχο στις 3 Μαϊου 1943 για να μελετηθεί πάλι. Σε αυτή τη σύ­ σκεψη - κλειδί συμμετείχαν ο Μανστάϊν, Κλούγκε, Τσάϊτσλερ και Σπέερ, καθώς και ο τολμηρός Γκουντέριαν, που είχε γίνει πρό­ σφατα γενικός επιθεωρητής των Τεθωρακι­ σμένων. Ο Στρατηγός Βάλτερ Μόντελ (διοι­ κητής της 9ης Στρατιάς) δεν ήταν παρών, εί­ χε όμως αποστείλει έγγραφη λεπτομερειακή έκθεση, περιγράφοντας με εξαιρετική σαφή­ νεια τις ιδιαίτερα ισχυρές σοβιετικές θέσεις άμυνας και διατυπώνοντας την πιθανή απο­ τυχία της επιχείρησης “Ακρόπολη” . Ο Μανστάϊν ζήτησε αναβολή και ενίσχυση με δύο ε­ πιπλέον τεθωρακισμένες μεραρχίες. Οι Κλούγκε και Τσάϊτσλερ επικρότησαν το σχέ­ διο, ενώ ο Γκουντέριαν το αμφισβήτησε ολό­ τελα. Είχε μόλις αποφασίσει να συνεχιστεί η παραγωγή του “τεθωρακισμένου οχήματος μάχης” (PanzerKampfwagen) IV, επειδή το σα­ φώς ανώτερο του PzKpfw V Panther δεν μπο­ ρούσε να παραχθεί σε επαρκείς ποσότητες. Εξέφρασε λοιπόν το φόβο ότι η απώλεια τε­ θωρακισμένων στην Ανατολή θα άφηνε ευπρόσβλητη τη δυτική Ευρώπη απέναντι σε μια αγγλοαμερικανική εισβολή. Ο συνήθως αποφασιστικός και ακραίος Αδόλφος Χίτλερ, συμμερίσθηκε τους δισταγμούς του Γκουντέριαν, αναβάλλοντας την επιχείρηση μέχρις ότου φθάσουν στο μέτωπο μεγαλύτε­ ροι αριθμοί του υπερβαρέος PzKpfw VI Tiger, που ήταν καλύτερο από κάθε σοβιετικό μο­ ντέλο. Ενώ ο Φύρερ δίσταζε, το Εκστρατευτικό Σώμα της Αφρικής (Afrika Korps) παραδόθηκε στις 13 Μαϊου στην Τυνησία, αφήνοντας τε­ λείως απροστάτευτες, και ακάλυπτες την Ιταλία και την Ελλάδα έναντι μιας συμμαχι­ κής απόβασης από τη Β. Αφρική. Εν όψει τέ­ τοιων ενδεχομένων, το Γραφείο επιχειρήσε­ ων της Ανωτάτης Διοίκησης των Ενόπλων Δυνάμεων (OKW-Oberkommando der Wehrmacht) συνέστησε εγκατάλειψη της επι­ χείρησης “ Ακρόπολη” . Για τον ίδιο ακριβώς λόγο, ο Χίτλερ βεβαιώθηκε πως ήταν από­ λυτα αναγκαία μια άμεση, καίρια γερμανική νίκη και διέταξε την έναρξη της επιχείρησης στις 5 Ιουλίου 1943. ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

RENCXMJC

f

lZORN /kWnjelsk

GALANIN

KLUGE

STRAU8E

VATUTIN 'MOSKAUNKO

M0SKALENKCJ

JGUARDS tofrarovka y l

SALfiUTH

•Lebedin

MANSTEIN

HAUSSER

Akhtwka^.

Χ ά ρ τη ς τη ς μάχης το υ Κ ουρσκ. Nova/aVodotaga

Για την υλοποίηση της επιχείρησης Ακρόπολη” οι Γερμανοί διέθεσαν τον κύριο όγκο των διαθέσιμων αεροπορικών και τεθω­ ρακισμένων δυνάμεών τους. Η 9η Στρατιά του Μόντελ θα επιτίθετο από την εξέχουσα του Ορέλ με έξι τεθωρακισμένες μεραρχίες και περισσότερα από 900 άρματα. Ταυτόχρο­ να ο Στρατάρχης Μανστάϊν θα επιτίθετο από την περιοχή του Χαρκόβου με την 4η Τεθω­ ρακισμένη Στρατιά και το Τμήμα Στρατιάς Κεμπφ, διαθέτοντας πέντε μεραρχίες μηχα­ νοκίνητου πεζικού και 1.000 περίπου άρματα. Η 4η Στρατιά περιελάμβανε και το επίλεκτο 2ο Τεθωρακισμένο Σώμα των SS, που υπήρξε η “ αιχμή του δόρατος” του Μανστάϊν κατά την προηγηθείσα επιτυχή εαρινή αντεπίθε­ ση της Βέρμαχτ. Επίσης περί τα 1.700 αερο­ σκάφη της Λουφτβάφφε θα υποστήριζαν την επιχείρηση. Ουδέποτε ως τότε οι Γερμανικές Ενοπλες Δυνάμεις είχαν συγκεντρώσει τόσο μεγάλες δυνάμεις σε τόσο μικρό θέατρο επι­ χειρήσεων. Επιπλέον, με τη χαρακτηριστική, συνήθη μεθοδικότητά τους κατασκεύασαν εκτεταμένα έργα απόκρυψης, παραλλαγής και παραπλάνησης του εχθρού, ενώ έλαβαν λεπτομερείς αεροφωτογραφίες όλης της έ­ κτασης της σοβιετικής “ εξέχουσας” . Από την πλευρά τους οι Σοβιετικοί ήταν επίσης πολύ καλά πληροφορημένοι για την ε­ πικείμενη επιχείρηση μέσω κατασκοπευτι­ κών πηγών και από τις αναφορές των παρτι­ ζάνων τους που δρούσαν στη γερμανική ζώ­ νη. Ετσι από τον Απρίλιο ως και τον Ιούνιο ενίσχυσαν επιμελημένα τις αμυντικές οχυρώ­ σεις τους γύρω από το Κουρσκ. Μέσα στην ε­ ξέχουσα βρίσκονταν τα "Μέτωπα'' (ονομασία για τις ομάδες στρατιών) του Βορονέζ και του Κέντρου (Στρατηγός Κωνσταντίν ΡοκοσΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

σόφσκι, ο νικητής του Πάουλους), ενώ στον αυχένα της εξέχουαας παρέμενε ως εφε­ δρεία το Μέτωπο της Στέππας (υπό τον Στρατηγό 10άν Κόνιεφ), διαθέτοντας πέντε στρατιές. Οι Σοβιετικοί, φανατικοί πιστοί των οχυρωματικών έργων, εφάρμοσαν κάθε τε­ χνογνωσία και κάθε εμπειρία τους για την ο­ χύρωση με ό,τι είχε προκύψει στην πορεία του πολέμου: τρεις γραμμές άμυνας περιέκλεισαν όλη την περίμετρο της εξέχουσας σε βάθος από 32 ως 40 χιλιόμετρα. Πίσω από αυτές τις συνεχείς γραμμές υπήρχαν εκτετα­ μένες θέσεις ανασυγκρότησης, σε βάθος μεγαλύτερο από 160 χιλιόμετρα. Κάθε γραμ­ μή άμυνας αποτελείτο από 4-5 αλληλοσυνδεόμενες σειρές χαρακωμάτων με αντιαρματι­ κά καταφύγια και “ φωλιές” πυροβόλων. Ολες οι πιθανές οδοί προσέγγισης είχαν πυκνή ναρκοθέτηση και καλύπτονταν από αλληλοϋποστηριζόμενα αντιαρματικά πυροβόλα. Οι Σοβιετικοί διοικητές αποφάσισαν να συγκε­ ντρώσουν τον κύριο όγκο των δυνάμεών τους στον αυχένα της εξέχουσας και από ε­ κεί να αντισταθούν στις γερμανικές επιθέ­ σεις. Οι σοβιετικές δυνάμεις ήταν τεράστιες: 1.330.000 άνδρες, 3.600 άρματα και 3.100 αε­ ροσκάφη. Υπήρχε δηλαδή σαφής υπεροπλία των Σοβιετικών σε κάθε τομέα. Η εξέχουσα του Κουρσκ ήταν μια εξαιρετικά ριψοκίν­ δυνη θέση για την εκδήλωση της γερμανικής επίθεσης. Αυτή τη φορά, παρά το ότι ο Φύρερ συμβουλεύθηκε τους στρατηγούς σε έ­ κταση και βάθος, συμφώνησε γενικά μαζί τους και φάνηκε υπερπροσεκτικός, είχε επιλέξει ολότελα λάθος! Η Βέρμαχτ ήταν έτοιμη να εξαπολύσει την πιο κρίσιμη επίθεση της ι­ στορίας της, διαθέτοντας για μια και μόνη

μάχη τόσες δυνάμεις, όσες πε­ ρίπου είχε χρησιμοποιήσει για την επίθεση εναντίον ολόκλη­ ρης της ΕΣΣΔ στην έναρξη της επιχείρησης “ Μπαρμπαρόσσα” . Το πρωί της 4ης Ιουλίου ξε­ κίνησε η προπαρασκευαστική επίθεση του 48ου Σώματος Τε­ θωρακισμένων εναντίον της 6ης Τεθωρακισμένης Στρατιάς των Φρουρών (ο χαρακτηρι­ σμός “ Φρουροί” στον Ερυθρό Στρατό σήμαινε κάθε επίλεκτο σχηματισμό που τιμήθηκε για τη μαχητική του ιστορία. Οι μο­ νάδες φρουρών είχαν πληρέ­ στερη επάνδρωση, μεγαλύτερο μισθό και διέθεταν βαρύτερο οπλισμό). Αυτή η προπαρα­ σκευαστική δράση επιβεβαίω­ ' σε την επικείμενη κύρια επίθε­ ση. Ως αντίδραση το Μέτωπο του Βορονέζ εξαπέλυσε προσχεδιασμένα ολονύκτια πυρά πυροβολικού, ελπίζοντας να πλήξει τους Γερμανούς στους χώρους συγκέντρωσής τους. Παρά τη χαμηλή νέφωση στα νότια της εξέχουσας, η κύρια ε­ πίθεση ξέσπασε το επόμενο πρωί, μετά από καταιγιστική προπαρασκευή πυροβολικού. Ορμητική και πυκνή όσο ποτέ άλλοτε, συνά­ ντησε μια άμυνα σκληρή και πυκνή όσο ποτέ άλλοτε! Ο Μόντελ στον Βορρά και ο Χότ στο Νότο προχωρούσαν δραματικά αργά. Το κέρ­ δος ήταν από μερικές εκατοντάδες μέτρα ως λίγα χιλιόμετρα βάθους (το μέγιστο 8 χι­ λιόμετρα, από τον Μόντελ). Το πεζικό του Ροκοσσόφσκι “ ξετρυπώνει” από τα βαθιά χαρακώματά του και σπέρνει τάχιστα νέες νάρ­ κες στα μόλις εκκαθαρισθέντα με βαρύ τίμη­ μα ναρκοπέδια σκαπανείς, πεζικάριοι και γρεναδιέροι των Τεθωρακισμένων αναγκάζο­ νται να εκκαθαρίσουν με σφοδρή μάχη “ εκ του συστάδην” τους επίμονους σοβιετικούς θύλακες που αφήνει πίσω της η “ σφήνα” των αρμάτων. Οι διοικητές των μονάδων του Μό­ ντελ συγκεντρώνουν τα τρομακτικά Tiger μα­ ζί με τους βαρείς καταστροφείς αρμάτων Ferdinand εναντίον μικρών οχυρών τομέων της άμυνας και τους σφυροκοπούν ανελέη­ τα, όμως η σοβιετική αντίσταση συνεχίζει α­ σταμάτητη. Το γερμανικό πεζικό χάνει 10.000 άνδρες σε δύο ημέρες, καθώς εκκαθαρίζει τις μικρές πολίχνες και τα δάση της περιο­ χής που ήταν γεμάτα από “ κόκκινους” στρα­ τιώτες. Ηδη από τις 8 του μηνός ο Μόντελ στο Βορρά έχει εμπλακεί σε αιματηρό αγώνα φθοράς, αδυνατώντας να διεισδύσει ολοκλη­ ρωτικά στις σοβιετικές αμυντικές ζώνες. Οι μάχες συνεχίζονται ακατάπαυστα, ενώ ο Ροκοσσόφσκι φοβάται τη γερμανική προώθηση στο Νότο: Η Μεραρχία “ Gross Deutschland” , το 2ο Σώμα Τεθωρακισμένων S S και το 48ο Σώμα Τεθωρακισμένων εφορμούν μαζί προς το Κουρσκ, ενώ το 3ο Σώμα Τεθωρακισμένων

Α ρ μ α τα Τ-34/76 και π εζικό τη ς 5ης Σ ο β ιε τικ ή ς Τεθω ρ α κισ μένης Σ τρ α τιά ς τω ν Φρουρών ε π ιτίθ ε ν τα ι σ το χω ριό Π ρ οχόρ οβκα.

Ο Σ τρ α τη γ ό ς Κ. Ροκοσόψ σκυ (εδώ μ ε τη σ το λή Σ τρ α τά ρ χ η τη ς Ε Σ ΣΔ ), δ ιο ικ η τή ς του Κ εντρ ικ ο ύ Μ ετώ π ου.

Κ α τα σ τρ ο ψ έα ς α ρμ ά τω ν Ferdinand. Η τα ν οπ λισμένος μ ε ένα π υροβόλο τω ν 88 mm.

επιτίθεται ανατολικά του Μπιελγκορόντ. Το Μέτωπο Βορονέζ χάνει διαρκώς έδαφος, ενώ οι γειτονικοί σχηματισμοί προσβάλλουν διαρκώς τα πλευρά των Γερμανών που προε­ λαύνουν. Ολες οι στρατιές των απρόσβλητων τομέων στρέφουν τα πυροβόλα τους για την ενίσχυση των γραμμών άμυνας που θραύονται. Η Βέρμαχτ προχωρεί μέσα σε μια θύελ­ λα φωτιάς και σιδήρου. Η 1η Τεθωρακισμένη Σοβιετική Στρατιά μετακινείται εσπευσμένα στην αμυντική ζώ­ νη της 6ης Στρατιάς των Φρουρών και θάβει τα άρματά της στο έδαφος αφήνοντας έξω τους πυργίσκους, καθιστώντας τα ακίνητα, αλλά και σχεδόν απρόσβλητα. Η 5η Στρατιά των Φρουρών και η 5η Τεθωρακισμένη Στρα­ τιά των Φρουρών από το Μέτωπο της Στέππας (του Κόνιεφ), που ήταν εφεδρεία, μετα­ κινούνται τάχιστα στην περιοχή της Προχορόφκα, στη σιδηροδρομική γραμμή μεταξύ Μπιελγκορόντ και Κουρσκ. Εκεί στις 12 Ιουλί­ ου η 4η Τεθωρακισμένη Στρατιά των

χύτητας και προκαλούνται τρομερές απώλει­ ες και στις δύο πλευρές, όμως η σοβιετική ά­ μυνα αδυνατίζει σταθερά. Ο Στρατάρχης Μανστάϊν διέταξε το 24ο Σώμα Τεθωρακισμέ­ νων (που περιελάμβανε την εξαίρετη Μηχα­ νοκίνητη Μεραρχία S S “ Βίκινγ") να προετοιμασθεί για προέλαση προς το Μπιελγκορόντ. Η μάχη είχε φθάσει στην κρίσιμη στιγμή! Τότε φάνηκε ξεκάθαρα το αδύνατο της γερ­ μανικής νίκης: το σοβιετικό Μέτωπο του Μπριάνσκ, ξεκούραστο και καλά προετοιμα­ σμένο, εξαπέλυσε επίθεση εναντίον της γερ­ μανικής εξέχουσας του Ορέλ, εφορμώντας με υπερπολλαπλάσιες δυνάμεις κατά του 35ου Σώματος της 2ης Τεθωρακισμένης Στρατιάς. Στο μεταξύ, καθώς εξελισσόταν η επιχείρηση “ Ακρόπολη" οι Σύμμαχοι εισέβα­ λαν στη Σικελία (10 Ιουλίου 1943). Ο Χίτλερ, γνωρίζοντας την ανικανότητα των Ιταλών για αντίσταση, κάλεσε τους Κλούγκε και Μανστάϊν στο αρχηγείο του (στις 13 Ιουλίου) και διέταξε τον τερματισμό της επιχείρησης “ Ακρόπολη” . Ο Κλούγκε συμφώνησε αμέ­ σως, καθώς η 9η Στρατιά του Μόντελ είχε κα­ θηλωθεί και το 2ο Τεθωρακισμένο Σώμα S S δεχόταν σοβιετική επίθεση. Μάταια ο Μανστάϊν επέμεινε για τη συνέχιση της επιχείρη­ σης, λέγοντας πως η 4η Τεθωρακισμένη Στρατιά του βρισκόταν κοντά στην ολοσχερή διάσπαση της σοβιετικής άμυνας, έτοιμη να ξεχυθεί σε ανοικτό πεδίο! Στις 17 Ιουλίου ο Αδόλφος Χίτλερ διέτα­ ξε το 2ο Τεθωρακισμένο Σώμα S S να απαγκι­ στρωθεί για να μεταφερθεί στην Ιταλία. Κα­ τόπιν, στις 25 Ιουλίου (με τη σύλληψη του

Φρουρών και το 2ο Τεθωρακισμένο Σώμα SS θα εμπλακούν στη μεγαλύτερη και σφοδρό­ τερη αρματομαχία της Ιστορίας, “γεννώ­ ντας" άφθονες περιπτώσεις ηρωισμού και αυτοθυσίας, καθώς στους ουρανούς πάνω από το πεδίο της μάχης η Ερυθρά Αεροπο­ ρία και η Λουφτβάφφε πολεμούν για την αε­ ροπορική υπεροχή. Το αραιοδασωμένο έδα­ φος της περιοχής, γεμάτο λοφίσκους και ρέ­ ματα, προσέφερε στους Σοβιετικούς αρματιστές την ευκαιρία να πλήττουν από κοντά τα βαρύτερα γερμανικά άρματα. Ο αγώνας κλι­ μακώνεται σε ένα κομφούζιο ελιγμών και τα-

Μουσσολίνι), διατάχθηκε η εκκένωση της εξέχουσας του Ορέλ, ώστε τα εκεί στρατεύ­ ματα να μεταφερθούν στην Ιταλία για να αναστείλουν την προώθηση των Συμμάχων προς Βορρά. Ο Μόντελ, διοικώντας προσω­ ρινά τη 2η και την 9η Στρατιά, ξεκίνησε τη σχεδιασμένη τακτική υποχώρηση την 1η Αυγούστου, ενώ το σοβιετικό Δυτικό Μέτω­ πο εξόρμησε προς το Ροσλάβλ για να περικυκλώσει τη 2η τεθωρακισμένη Στρατιά. Οι Γερμανοί, εκτελώντας με ταχύτητα και συντονισμένη ακρίβεια τον υποχωρητικό ε­ λιγμό, κατόρθωσαν να αποφύγουν τη συμφο­ ρά. Ομως οι τεράστιες απώλειές τους (70.000 νεκροί και τραυματίες, 3.000 άρματα, 1.000 πυροβόλα, 5.000 μηχανοκίνητα οχήματα και 1.400 αεροσκάφη), οδήγησαν σε υπερβολική εξασθένιση της γερμανικής δύναμης στην Ανατολή. Το Κουρσκ ήταν η αρχή του φοβερού τέ­ λους, που θα ερχόταν μετά από δύο περίπου χρόνια: Η Βέρμαχτ δεν επρόκειτο να επιτε­ θεί πάλι στο Ανατολικό μέτωπο, ο “θώρακάς” της (οι θαυμαστές Panzerdivisionen) έχει τρωθεί ανεπανόρθωτα και οριστικά, οι επίλεκτες μονάδες που αποδεκατιστηκαν δεν θα αναπληρώνονταν ποτέ πιά. Δεν ήταν απλά ένα δεύτερο Στάλινγκραντ. Ηταν μια ημιτελής νί­ κη που εξελίχθηκε σε ήττα χειρότερη από το Στάλινγκραντ. Καμία θυσία δεν μπορούσε πλέον να αλλάξει την εξέλιξη του πολέμου υπέρ των γερμανικών όπλων. Στην εξέχουσα του Κουρσκ γράφτηκε ο πρόλογος του δρά­ ματος που θα τελείωνε όταν οι Σοβιετικοί λοχίες Γιεγκόροφ και Κανταρίγια θα όρθω­ ναν την ερυθρά σημαία στον τρούλο του Ράϊχσταγκ.

59

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) F. M. von Senger und Etterlin: GERMAN TANKS OF WORLD WAR II, New York, 1969. (2) G. Seaton: RUSSO - GERMAN WAR. (3) Heinz Guderian: ERINNEVUNGEN EINES SOLDATEN, New York, 1952. (4) Konstantin K. Rokossovski: A SOLDIER’S DUTY, Moscow, 1970. (5) Werner Richter: DER ZWEITE WELTKRIEG. Hamburg, 1989.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ TOY ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ KAI l· TA ΚΑΤΑΣΠΑΡΤΑ Σ ’ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΣΤΡΑ ΚΑΙ ΦΡΟΥΡΙΑ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΒΟΥΒΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΤΩΝ ΤΑΡΑΓΜΕΝΩΝ Μ Ε ΣΑΙΩ Ν ΙΚΩ Ν ΧΡΟΝΩΝ, ΤΑ ΚΑΤΑΛΟΙΠΑ ΕΝΟΣ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ Δ ΙΑ Π Ο ΤΙΣΜ Ε Ν Ο Υ Α Π Ο ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ. ΠΟΛΥ ΛΙΓΟ Ι ΕΙΝ Α Ι ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΞΕΡΟΥΝ ΤΙ ΜΥΣΤΙΚΕΣ ΧΑΡΕΣ ΚΡΥΒΕΙ ΤΟ ΑΝ ΕΒΑΣΜ Α Σ ’ ΕΝΑ ΚΑΣΤΡΟ. ΦΥΣΙΚΑ Δ Ε Ν ΦΤΑΝΕΙ ΝΑ ΑΝ ΕΒΕΙΣ, ΜΑ ΠΡΕΠΕΙ ΚΑΙ ΝΑ ΓΝ Ω ΡΙΖΕΙΣ ΝΑ ΣΕΡΙΑΝΑΣ ΑΝΑΜ ΕΣΑ ΣΤΑ ΧΑΛΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΕΡΗΜΙΕΣ, ΝΑ ΦΑΝΤΑΖΕΣΑΙ, ΝΑΧΕΙΣ ΚΑΙ ΚΑΤΙ Δ ΙΑ Β Α ΣΜ Ε Ν Ο ΓΙΑ ΝΑ ΣΥΝ Ο Μ ΙΛΕΙΣ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΜΕ ΤΑ ΠΕΡΑΣΜΕΝΑ, Τ ΑΝΕΞΗΓΗΤΑ ΠΟΛΛΕΣ ΦΟΡΕΣ. ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ Ε ΙΔ Ω Ν ΚΑΣΤΡΑ ΚΑΙ ΦΡΟΥΡΙΑ. ΕΙΝ Α Ι ΕΚΕΙΝΑ ΤΑ ΦΑΝΤΑΧΤΕΡΑ ΜΕ ΤΗΝ ΤΡΑΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΠΟΥ Ε ΙΝ Α Ι ΕΥΚΟΛΟ ΝΑ ΤΑ ΕΠΙΣΚΕΦΘΕΙ ΚΑΝΕΙΣ, ΚΙ ΕΚΕΙΝΑ ΤΑ ΜΟΝΑΧΙΚΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΦΡΟΝΕΜΕΝΑ. ΜΕ ΕΝΑ ΑΠΟ ΑΥΤΑ ΤΑ ΚΑΣΤΡΑ ΤΑ ΜΟΝΑΧΙΚΑ, ΠΟΥ ΖΕ Ι ΣΤΗ ΣΙΩ Π Η ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ, Θ ' ΑΣΧΟΛΗΘΟΥΜΕ: ΜΕ ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ Α Ν ΚΑΙ Δ Ε Ν ΕΧΕΙ ΤΗΝ ΤΡΑΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΣΤΡΩΝ ΤΩΝ ΝΗ ΣΙΩ Ν, ΤΟΥ Μ ΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΡΟΥΜΕΛΗΣ, ΕΧΕΙ ΕΞΙΣΟΥ ΟΜΩΣ ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΝΑ Μ ΑΣ ΑΝΙΣΤΟ ΡΗ ΣΕΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΠΟΧΗ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ.

ο κάστρο του Πλαταμώνα είναι ένα από τα ωραιότερα και πιο καλά δια­ τηρημένα κάστρα της βόρειας Ελλάδας. Το συναντά ο ταξιδιώτης με προορισμό την Αθήνα στ' αριστερά του δρόμου, πριν εγκαταλείψει το έδαφος της Πιερίας, στο νότιο τμήμα, παραπλεύρως της εθνικής οδού, στην κορυφή ενός λό­ φου δίπλα στη θάλασσα. Πάνω από το λόφο του κάστρου μπορεί να δει κάποιος την πεδιάδα της Πιερίας, που εκτείνεται από τους πρόποδες του Ολύμπου ως τα αμμουδερά ακρογιάλια του Θερμαϊκού κόλπου με τις ωραίες τουριστι­ κές εγκαταστάσεις, το αξιόλογο παραθεριστικό χωριό του Πλαταμώνα και τους κατά­ φυτους χαμηλούς λόφους που το περιτρι­ γυρίζουν. Είναι κτισμένο σε μια γραφική και καίρια στρατηγική θέση, ακριβώς έξω από το “πέρασμα” της κοιλάδας των Τεμπών, που ενώνει τη Θεσσαλία με τη Μακεδονία από τα πανάρχαια χρόνια. Η ανάβαση στο κάστρο γίνεται σχετικά εύκολα από τη Ν.Α. πλευρά του, όπου βρίσκεται και η πύλη, η ο­ ποία προστατευόταν από τα αριστερά και τα δεξιά της με προτείχισμα, ίχνη του οποί­ ου σώζονται ως σήμερα. Στο κάστρο του Πλαταμώνα συναντάμε και τα τρία βασικά στοιχεία των μεσαιωνι­ κών κάστρων: Δηλαδή τον πρώτο περίβολο, όπου κατέφευγαν οι κάτοικοι των γύρω πε­ ριοχών σε στιγμές κινδύνου, το δεύτερο περίβολο, όπου βρίσκεται η ακρόπολη, και τον κεντρικό πύργο, το τελευταίο καταφύ­ γιο. Το εξωτερικό τείχος του κάστρου είναι πολυγωνικό, με πύργους σε άνισα διαστή­

Τ

Η πύλη το υ κά σ τρ ο υ .

ματα. Είναι διατηρημένο σε καλή κατάστα­ ση, γιατί επισκευάστηκε, συντηρήθηκε και συμπληρώθηκε πολλές φορές, ενώ κάποιος μπορεί να ξεχωρίσει χαρακτηριστικά της βυζαντινής, της φράγκικης ή της τουρκικής οικοδομικής. Οταν ο επισκέπτης περάσει την πρώτη πύλη του κάστρου συναντά τη δεύτερη εσωτερική πύλη, που οδηγεί στον πρώτο περίβολο και το σχήμα του υπέρ­ θυρου της δείχνει καθαρά τη δυτική προέ­ λευσή της: “ Ανάμεσα στις δύο πύλες βρί­ σκεται ένας τετράγωνος χώρος από παντού κλεισμένος, ο πύργος, που άλλοτε προστά­ τευε την είσοδο” (Α. Βακαλόπουλος, “ Τα κά­ στρα του Πλαταμώνα και της Ωριάς Τεμπών

ΣΟ Φ ΙΑ ΣΑΒ ΒΟ ΠΟ ΥΛΟ Υ

Ι7ΤΟΡΙΔ Τ Ο Υ I mm I

■

I Μ

rn

και ο Τεκές του Χασάν Μπαμπά"). Μόλις μπούμε στον περίβολο συναντά­ με σωρούς από λείψανα σπιτιών και άλλων οικοδομημάτων, κυρίως από την εποχή της τουρκοκρατίας, και την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, που είναι νεώτερο κτίριο και είχε μετατραπεί σε τζαμί από τους Τούρ­ κους. Το τείχος του δεύτερου περίβολου βρίσκεται σε καλή κατάσταση και το υπέρ­ θυρο της πύλης του, από το έξω μέρος, θυμίζει οθωμανικό κατασκεύασμα, ενώ το μέσα μέρος αποδεικνύει τη βυζαντινή του προέλευση. Στο δεύτερο περίβολο υπάρχει η δεξαμενή νερού του κάστρου και μια άλλη γραμμή τείχους που περιβάλλει το μεγάλο οκτάγωνο κεντρικό πύργο, που υψώνεται περήφανος και μεγαλόπρεπος. Η είσοδος του πύργου βρίσκεται σε ύψος 3,45 μ. από το έδαφος και φαίνεται πως ανέβαιναν σ’ αυτόν με ξύλινη κινητή σκάλα για μεγαλύτε­ ρη ασφάλεια. Το κάστρο είναι κτισμένο με μικρές πέτρες που ενώνονται με ασβεστο­ κονίαμα, μέσα στο οποίο βρίσκονται εγκατε­ σπαρμένα κομμάτια κεραμιδιών. Απο τον τρόπο της κατασκευής του είναι δύσκολη η χρονολόγησή του, διότι τρεις εποχές - η βυζαντινή, η λατινική και η τουρκική - αντι­ προσωπεύονται σ' αυτό. Οι πολλές επισκευ­ ές και προσθήκες καθιστούν επιφυλακτι­ κούς τους ερευνητές ως προς το να θεωρή­ σουν το κάστρο ως κτίσμα μιας ορισμένης ε­ ποχής.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ Αρχαίοι χρόνοι Τη σημερινή θέση του κάστρου θεωρεί­ ται ότι κατείχε κατά την αρχαιότητα η αρ­ χαία μακεδονική πόλη Ηράκλειον ή Ηρά­ κλεια, με ακρόπολη δυσκολοπάτητη, για την κατοχή της οποίας ανταγωνίστηκαν οι Αθη­ ναίοι και οι Μακεδόνες. Η γνώμη αυτή ενισχύεται από το γεγονός ότι υπάρχουν εντοι­ χισμένες ορθογώνιες πώρινες πέτρες στις βάσεις του πρώτου περίβολου του τείχους, ιδιαίτερα στο νότιο μέρος του, τις οποίες παρατήρησε και ο αρχαιολόγος L. Heuzey τον 19ο αιώνα. Ο Α, Βακαλόπουλος είχε πα­ ρατηρήσει ακόμα εντειχισμένα ανάγλυφα στο αριστερό μέρος της εισόδου του κά­ στρου πριν από το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, τα οποία παρίσταναν δύο πρόσωπα, ένα καθι­ στά και ένα όρθιο (κλασικός τύπος επιτύμ­ βιων στηλών), των οποίων η λεπτότητα των γραμμών θύμιζε κλασικούς χρόνους. Κατά

iiü

I

■

τη γνώμη του το ανάγλυφο αυτό αποσπά­ στηκε κατά τους χρόνους της κατοχής από τους κατακτητές ή από αρχαιοκάπηλους. Οι νεώτεροι ερευνητές Clarke, Leake και Heuzey των αρχών του 19ου αιώνα, τοποθε­ τούν στη θέση του κάστρου την αρχαία πό­ λη Ηράκλειο, στηριζόμενοι στις μαρτυρίες του αρχαίου περιηγητή Σκύλακα του Καρυανδέα γύρω στο 360 π.Χ., ο οποίος γρά­ φει: “Από δε του Πηνειού ποταμού Μακεδό­ νες εισίν έθνος, και κόλπος θερμαίος, πρώ­ τη πόλη Μακεδονίας Ηράκλειον, Δίον, Πύδνα, πόλεις ελληνίς...". Το Ηράκλειο επομέ­ νως, ως μακεδονική πόλη, θα υπήρχε τον 5ο αιώνα π.Χ. ή πριν από το τέλος του. Το έκτι­ σαν οι Μακεδόνες Αργεάδες βασιλείς και το όνομά του υπαινίσσεται την ηρωική καταγω­ γή της δυναστείας των Αργεάδων από τον Ηρακλή. Η στρατηγική θέση του Ηρακλείου είλκυσε την προσοχή των Αθηναίων, οι οποίοι ήθελαν να κρατήσουν τις αποικίες τους στα παράλια της Μακεδονίας και η κατάκτησή του βοηθούσε στα σχέδιά τους. Ετσι κατα­ λαμβάνουν το Ηράκλειο μετά το 430-429 π.Χ. από τους Μακεδόνες, γεγονός το οποίο γνωρίζουμε χάρη στους φορολογικούς κα­ ταλόγους. Το ότι κατέχουν το Ηράκλειο οι Αθηναίοι κατά το 425-424 π.Χ. φαίνεται από το περιστατικό στο οποίο αναφέρεται ότι ο Βρασίδας το 424 π.Χ., όταν ήλθε στη Μακε­ δονία, αναγκάστηκε να περάσει από την Ελασσόνα και να παρακάμψει το Ηράκλειο, που το ήλεγχαν οι Αθηναίοι. Και οι Ρωμαίοι αργότερα δυσκολεύτη­ καν πολύ εμπρός από τα τείχη του Ηρακλεί­ ου, στην προσπάθειά τους να το κυριεύ­ σουν. Ο Ρωμαίος ιστορικός Τίτος Λίβιος πε­ ριγράφει το περιστατικό της κατάληψης του κάστρου από τους Ρωμαίους και η θέση του Ηρακλείου όπως την ορίζει, συμφωνεί με την αντίστοιχη του κάστρου: “ Εν τω μεταξύ ο ύπατος (Κόιντος Μάρκος Φίλιππος - ενα­ ντίον του Περσέα) στέλνει τον Ποπίλιο από τη Φίλα προς το Ηράκλειο με δύο χιλιάδες ο­ πλοφόρους: απέχει το Ηράκλειο πέντε χιλιά­ δες βήματα και κείται στο μέσο μεταξύ Δίου και Τεμπών σ' ένα βράχο επάνω από ένα χεί­ μαρρο” . Κατόπιν αναφέρει πως ο Ποπίλιος άρχισε να πολιορκεί το Ηράκλειο από στεριά και θάλασσα και προσπαθούσε να πείσει τους άρχοντες να παραδοθούν, αλλά μά­ ταια. Τότε οι Ρωμαίοι στρατιώτες χρησιμο­ ποίησαν ένα έξυπνο κόλπο. Κρατώντας τις ασπίδες τους πάνω από τα κεφάλια τους σχημάτισαν ένα είδος κινητής “χελώνας” ,

Η πύλη τη ς ακρ όπ ολης.

Ο ο κ τα γω ν ικ ό ς π ύργος τη ς α κρόπ ολης.

κατέλαβαν το πιο αδύνατο σημείο του κά­ στρου, πήδηξαν μέσα και το κατέλαβαν.

Βυζαντινοί χρόνοι Στα βυζαντινά χρόνια το αρχαίο όνομα Ηράκλειον αντικαταστάθηκε από την ονο­ μασία Πλαταμών, που σημαίνει “πλατύς αιγιαλός” σύμφωνα με το λεξικό Liddel-Scott. Ο επίσκοπος Μελέτιος, παρετυμολογώντας την ονομασία Πλαταμών γράφει: “Αυτό το φρούριον πρότερον ήτον Μοναστήριον, Πλατέα Μονή λεγόμενον και ύστερον έγινε πόλισμα” . Κατά τους βυζαντινούς χρόνους το όνο­ μα Πλαταμών χρησιμοποιείτο για την

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

κωμόπολη που ήταν κάτω από το κάστρο και για το ίδιο το κάστρο. Ο Βυζαντινός ιστοριο­ γράφος Προκόπιος, αν και μνημονεύει πολ­ λά φρούρια, δεν αναφέρει τίποτα για το κά­ στρο του Πλαταμώνα στο έργο του “ Περί των κτισμάτων". Αλλά και κατόπιν, από τον 6ο έως και τον 12ο αιώνα, δεν έχουμε καμία μαρτυρία σχετικά με το κάστρο. Το ότι δεν υπάρχουν μαρτυρίες, βέβαια, δεν σημαίνει ότι δεν χρησιμοποιήθηκε από τους Βυζαντι­ νούς και ιδιαίτερα κατά τις επιδρομές των Βουλγάρων κατά το 10ο αιώνα, διότι η θέση του έχει στρατηγική σημασία, ως “ πέρα­ σμα". Πρώτη αναφορά στο όνομα Πλαταμών γίνεται σε χρυσόβουλο του Αλέξιου Γ' Αγγέ­ λου, με το οποίο ο τελευταίος παραχωρού­ σε εμπορικά προνόμια στους Βενετούς (1198). Ετσι συμπεραίνουμε ότι υπήρχαν Βενετοί έμποροι στον Πλαταμώνα. Το γεγονός πιστοποιεί και ένα χειρόγραφο του τέλους του 12ου αιώνα, η σύνοψη του οποίου ανα­ φέρει τα εξής: “ Εν Πλαταινέα (Πλαταμών), Μάιος 1193. Ο Πέτρος Σουριάνο από το Mazzorbo (πολίχνη κοντά στη Βενετία) και ο Γεράρδος Μαρκεζάνο, διαμένων εν Θεσσα­ λονίκη, πιστοποιούν ότι η σημειωθείσα αρ­ γοπορία του δια το Κίτρον και Βενετίαν κατευθυνομένου πλοίου προήλθεν από τον φόβον των Πιζάνων πειρατών. Το πιστοποιητικόν συνεπλήρωσε και επεκύρωσε ο εν Πλαταινέα διάκονος και νοτάριος Μάρκος Γριλιόνι”. Οταν οι Λατίνοι κατέλαβαν την Κωνστα­ ντινούπολη το 1204, ο Λομβαρδός βασιλιάς της Θεσσαλονίκης, Βονιφάτιος ο Μομφερατικός, κατεβαίνοντας προς Νότο κατέλαβε το κάστρο και το παραχώρησε ως φέουδο στον Rolando Piscia ή Pice. Τότε το κάστρο του Πλαταμώνα, το οποίο ασφαλώς προϋπήρχε κατά τους βυζαντινούς χρόνους, ε­ πισκευάστηκε γρήγορα από τους κατακτητές, διότι βιάζονταν να ασφαλιστούν, καθό­ σον ήταν λίγοι μέσα σε εχθρικό πληθυσμό και ο Βονιφάτιος ήθελε να οχυρώσει τη στρατηγική αυτή διάβαση για να έχει κα­ λυμμένα τα νώτα του. Επομένως επί ηγεμονίας του Λομβαρδού ιππότη Rolando Piscia πήρε το κάστρο τη μορφή με την ο­ ποία διασώζεται μέχρι σήμερα, κατά το χρο­ νικό διάστημα 1204-1224. Η Λατινοκρατία στον Πλαταμώνα δεν κράτησε πολύ, διότι ο ηγεμόνας της Ηπεί­ ρου Θεόδωρος Δούκας Αγγελος Κομνηνός (1215-1230), κατά την προέλασή του στη Θεσσαλία, κατέλυσε τη δυτική κυριαρχία και κυρίευσε τον Πλαταμώνα μεταξύ 1218 και 1224, όπως δείχνει επιστολή του αρχιεπι­ σκόπου Ναυπάκτου, Ιωάννη Απόκαυκου: “ Ο υπερνεφής (δηλ. ο Πλαταμών) και το κατά κύκλον τούτο περιγεγραμμένον πολίχνιον, όπως και κυκλωθέν και πολεμηθέν εάλω και τούτο και γέγονεν υποχείριον” . Μετά την ίδρυση του Βασιλείου της

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Θεσσαλονίκης από τον Θεόδωρο (1224), την ήττα του τελευταίου από τους Βουλγάρους στην Κλοκότνιτσα το 1230 και την τύφλωσή του από τον τσάρο της Βουλγαρίας Ιβάν Β' Ασιν, ανέρχεται στο θρόνο της Θεσσαλονί­ κης ο μικρός του αδελφός, Μανουήλ (Αγγε­ λος) Δούκας Ε ’ Κομνηνός (1230-1237). Ο τυφλός όμως Θεόδωρος γίνεται και πάλι κύ­ ριος της Θεσσαλονίκης και ονομάζει βασιλιά το γιο του Ιωάννη. Ο αδελφός του Μανουήλ εξορίζεται στην Αττάλεια, που την κατείχαν από το 1207 οι Σελτζούκοι Τούρκοι του Ικό­ νιου. Με τη βοήθεια του Αυτοκράτορα της Νίκαιας, Ιωάννη Γ' Δούκα Βατάτζη (12221254), ο Μανουήλ αποβιβάζεται μεταξύ 1235 και 1241 στη Δημητριάδα του Βόλου και με τη βοήθεια του τοπικού κυβερνήτη Κωνστα­ ντίνου Μελισσηνού καταλαμβάνει τα Φάρ­ σαλα, τη Λάρισα και τον Πλαταμώνα, Δεν έρ­ χεται όμως σε σύγκρουση με τον αδελφό του Θεόδωρο, αφού τελικά συμφωνούν να ηγεμονεύσει ο Μανουήλ στα μέρη τα οποία κατέλαβε. Μετά το θάνατο του Μανουήλ ο Πλαταμών προσαρτήθηκε στο αυτόνομο κράτος (“ Δεσποτάτο") της Ηπείρου. Λίγο αργότερα, μετά την κατάλυση του Βασιλεί­ ου της Θεσσαλονίκης (1246) από τον Ιωάννη Γ ’ Δούκα Βατάτζη της Νικαίας, ο Πλαταμών αναφέρεται ως ένα από τα όρια μεταξύ της Αυτοκρατορίας της Νικαίας και του κράτους της Ηπείρου. Μετά τη μάχη της Πελαγονίας (1259), ό­ που νικήθηκε ο Δεσπότης της Ηπείρου Μι­ χαήλ Β ’ και οι φράγκοι σύμμαχοί του από τον Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγο και τον Ιωάννη Παλαιολόγο της Νικαίας, οι Δυτικοί τράπη­ καν σε φυγή προς Νότο και το τμήμα του Ανσώ ντε Τουσύ περικυκλώθηκε και αιχμαλωτίσθηκε στην ακτή του Πλαταμώνα. Με αυτό το γεγονός ακούστηκε περισσότερο ο Πλαταμών, διότι η ιστορική αυτή μάχη θεω­ ρείται ως πρόλογος της ανακατάληψης της Κωνσταντινούπολης. Αργότερα, στον εμφύλιο πόλεμο μεταξύ των Ιωάννη ΣΤ’ Καντακουζηνού και Ιωάννη Ε ’ Παλαιολόγου, τον Απρίλιο του 1343, ο Πλαταμώνας προσχωρεί στον Καντακουζηνό. Μετά από μερικούς μήνες όμως οι κάτοι­

κοι του κάστρου, επειδή φοβήθηκαν μήπως ο μέγας δουξ Αλέξιος Απόκαυκος έλθει με στόλο και καταλάβει με τη βία τον Πλαταμώ­ να, αποσκίρτησαν και στράφηκαν εναντίον του Καντακουζηνού. Μετά την επανάσταση των Ζηλωτών στη Θεσσαλονίκη (1342), ο επί­ σημος διοικητής της, Ιωάννης Απόκαυκος, γιος του μεγάλου δούκα Αλεξίου Από­ καυκου της Κωνσταντινούπολης, δολοφονεί (1343) τον συνάρχοντά του και αρχηγό των Ζηλωτών Μιχαήλ Παλαιολόγο, συλλαμβάνει και κατόπιν εξορίζει στο κάστρο του Πλατα­ μώνα τους άλλους αρχηγούς των Ζηλωτών, εκτός του μετριοπαθούς Ανδρέα Παλαιολόγου. Μετά από τα γεγονότα αυτά είναι αδύ­ νατο να παρακολουθήσουμε την ιστορία του κάστρου ως την κατάληψή του από τους Τούρκους, ίσως μετά το 1386, διότι λείπουν έστω και αόριστες πληροφορίες που να α­ φορούν την περιοχή. Το κάστρο του Πλατα­ μώνα μετά την κατάκτησή του από τους Οθωμανούς δεν έχασε την αξία του, ούτε κατεδαφίστηκε για να μη γίνει ορμητήριο ε­ παναστατών: αντίθετα, έτυχε της συντήρη­ σης και της φροντίδας των Τούρκων, εξαιτίας της στρατηγικής του τοποθεσίας και της θέσης του στο Θερμαϊκό, που προστά­ τευε τους κατοίκους της περιοχής από τις επιδρομές των πειρατών. Ετσι διατηρείται ως τις αρχές του 20ού αιώνα, αν και οι Τούρ­ κοι δεν το συντήρησαν επαρκώς. Οι Τούρκοι κατά το πρώτο τέταρτο του 15ου αιώνα δεν έχουν ακόμα εδραιώσει την κυριαρχία τους στη Μακεδονία και τη Θεσ­ σαλία και το κάστρο απειλείται πάλι από τη θάλασσα. Τον Ιούλιο του 1425 ο Βενετός ναύαρχος Michiel καταλαμβάνει την Κασσάν­ δρα, την οποία κατείχαν οι Τούρκοι, και το α­ πέναντι της κάστρο του Πλαταμώνα, το ο­ ποίο και πυρπόλησε. Μετά από τα κατορθώματά του έπλευσε προς τη Θεσσαλονίκη, ό­ που του επιφυλάχθηκαν μεγάλες τιμές. Υπάρχει μια χαρακτηριστική μαρτυρία για τη μάχη αυτή, γραμμένη από τον κυβερνήτη μιας βενετσιάνικης γαλέρας, τον Pietro Zeno, ο οποίος απευθύνεται στον αδελφό του. Τη μαρτυρία αυτή παραθέτει ο Α.

Κ άτοψ η το υ κ ά σ τρ ο υ μ ε τη ν ακρ όπ ολη. 1) Η ακρ όπ ολη, 2 ) Ο ο κ τα γω ν ικ ό ς π ύργος τη ς α κρ όπ ολης, 3) Η πύλη το υ κ ά σ τρ ο υ , 4) Το εκ κλ η σ ά κ ι τη ς Α γίας Π α ρ α σ κ ευ ή ς, 5) Η πύλη τη ς α κρ όπ ολης, 6) Ερείπ ια ναού το υ 10ου και το υ 16ου·17ου αιώνα. Βακαλόπουλος: “ Επειτα ο ναύαρχός μας ορ­ γάνωσε το πρώτο αυτό μέρος (= την Κασσάνδρεια), το οχύρωσε μεταβάλλοντάς το σε φρούριο για τη βοήθεια της Θεσσαλονί­ κης, και αφού το εφόδιασε με καθετί το α­ παραίτητο, ανεχώρησε με όλα μαζί τα καρά­ βια κατευθυνόμενος σε ένα άλλο κάστρο των Τούρκων ονομαζόμενο Πλαταμώνας (Platamena). Οι Τούρκοι δεν θέλησαν να πα­ ραδοθούν, γΓ αυτό ο ναύαρχός μας στέλνει τον ευγενή Pietro Zeno, του τότε Carlo, με δύο πλοία, ενώ στα άλλα βρισκόταν, όπως λένε, ο Μάρκος Bembo, του τότε Zane, κα­ θώς και ο Φραγκίσκος Cocho, οι οποίοι πή­ ραν καλή θέση και κτύπησαν το κάστρο. Οι πολιορκημένοι (= Τούρκοι) και πάλι δεν θ έ ­ λησαν να παραδοθούν, χρησιμοποιώντας μεγάλες ποσότητες πίσσα (= για την άμυνά τους). Οταν οι δικοί μας πήραν την πρώτη πόρτα της εισόδου του κάστρου αυτού, τό­ τε οι στρατιώτες μας όρμησαν μέσα στο δεύτερο περίβολο (= seraio), και επειδή οι Τούρκοι δεν ήθελαν να παραδοθούν, τότε οι δικοί μας άναψαν φωτιά από κάτω, έτσι που κάηκαν στο πάνω μέρος όλοι οι διάδρο­ μοι με τους προμαχώνες, ενώ πάνω από 100 Τούρκοι έπαθαν ασφυξία και κάηκαν. Πολλοί άλλοι ρίχτηκαν κάτω από το κάστρο και πολ­ λοί άλλοι πνίγηκαν. Ετσι οι δικοί μας πήραν το κάστρο με όλον τον τόπο ασφαλή και σί­ γουρο. Επειτα επιδιόρθωσαν το κάστρο και το έκαναν καλύτερο απ’ ότι ήταν πριν. Μ ’ αυτόν τον τρόπο θέλησε ο θεός να δώσει τη νίκη εναντίον των εχθρών μας των Τούρκων. Μάθε ακόμα ότι τα δύο αυτά μέρη (= η Κασσάνδρεια και ο Πλαταμώνας) είχαν μεγάλη (= στρατιωτική) σημασία για τη γη της Θεσ­ σαλονίκης και εμπόδιζαν τους δικούς μας, ώστε να μη μπορούν να κινηθούν έξω. Αυτά είχαμε (= ως απάντηση) για το γράμμα σου, που μας έστειλες εδώ και δύο μήνες, από τις 5 Ιουνίου ως τις 5 Αυγούστου 1425” . Το κάστρο, όπως φαίνεται από ένα ψήφι­ σμα των Ενετών στις 3 Σεπτεμβρίου του 1425, ανήκε στον Τούρκο κατακτητή της

Θεσσαλίας Τουραχάν Μπέη και εκφράζονται έπαινοι στον ναύαρχο (Michiel) για τα κατορθώματά του και για τις διαπραγματεύσεις του μαζί του. Το κάστρο μνημονεύεται και πάλι τον Ιανουάριο του 1427 και βρίσκεται α­ κόμα στα χέρια των Ενετών. Κατά την περίο­ δο αυτή ή και λίγο αργότερα είναι πιθανό οι Ενετοί να έχασαν το κάστρο.

Νέοι χρόνοι Πληροφορία για το κάστρο του Πλαταμώνα έχουμε από τον Giovanni Maria degli Angiolello, ο οποίος με άλλους Χριστιανούς σκλάβους, που είχαν αιχμαλωτιστεί από τους Τούρκους κατά την άλωση της Χαλκί­ δας, στις 9 Αυγούστου 1470, είχε εγκαταστα­ θεί “ στο κάστρο που λέγεται Πλαταμώνας που από τη μια μεριά κοιτάει προς τον κόλ­ πο της Θεσσαλονίκης. Στην αντίθετη πλευρά του κόλπου φαίνεται η ίδια η πόλη” . Επίσης το ίδιο ισχυρίζεται και άλλος ξένος περαστικός από τον Πλαταμώνα το 1715, ο Κωνσταντίνος Διοικητής, ότι είδε δηλαδή από εκεί το κάστρο της Θεσσαλονίκης. Για το τι συμβαίνει στην περιοχή του Πλαταμώνα μετά το 1470 έχουμε λίγες πλη­ ροφορίες. Από τη διαθήκη του Οθωμανού κυβερνήτη της Λάρισας Ομέρ Μπέη, γιού του Τουραχάν, το 1484 μαθαίνουμε ότι έξω από το κάστρο του Πλαταμώνα ο Ομέρ είχε ιδρύσει ένα κελί-ξενώνα για τους διαβάτες και ορίζει λεπτομερώς τα έξοδα για τη συντήρησή του. Οι Τούρκοι εξακολουθούν να έχουν ο­ χυρωμένο το κάστρο του Πλαταμώνα διότι ενοχλούνται συνεχώς από τους κλέφτες του Ολύμπου. Στο βίο του Αγίου Διονυσίου “ του εν τω Ολύμπω” , ο οποίος έζησε τον 16ο αιώ­ να, αναφέρονται κλέφτες στον Ολυμπο. Οταν ο Αγιος έκτισε το μοναστήρι της Αγίας Τριάδας στον Ολυμπο, μερικοί Λιτοχωρινοί τον κατηγόρησαν στον Τούρκο αφέντη του τόπου ότι κτίζει μοναστήρι στον Ολυμπο χω­ ρίς να τον ρωτήσει, για να μαζεύονται εκεί

οι κλέφτες με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν οι κάτοικοι. Ο Πλαταμώνας αναφέρεται επί­ σης το 1520-1521 σε οθωμανικό τεφτέρι (κα­ τάστιχο) καταγραφής φόρων, να εξαρτάται διοικητικά από τη Λάρισα και να ανήκει στον Μουσταφά πασά, τον επονομαζόμενο Τσομπάν. Μνημονεύεται ακόμα ο Πλαταμώνας στον πορτολάνο (ναυτικό χάρτη) του Δημητρίου Τόγια, που εκδόθηκε στη Βενετία το 1573. Οι πορτολάνοι τον 16ο αιώνα σημείω­ ναν το λιμάνι του Πλαταμώνα ως αραξοβόλι για διάφορα φορτηγά πλοία, που φόρτωναν κυρίως άνθρακα και ξυλεία. Στα “ Σουηκικά” του ο Μαρτίνος Κρούσιος το 1585 αναφέρει ότι δέχτηκε στο σπίτι του στην Τυβίγγη (Tubingen) τον ιερέα Ιωάννη Θολοϊτη, του ο­ ποίου η γυναίκα καταγόταν από τον Πλατα­ μώνα. Αλλη αναφορά στον Πλαταμώνα έχουμε στις 27 Αυγούστου 1599, από το νέο Ενετό πρέσβυ στην Κωνσταντινούπολη Vincenzo Gradenigo, ο οποίος αφού πραγματοποίησε δια ξηράς το ταξίδι του (με όλη την ακο­ λουθία του) από τη Ναύπακτο, όπου είχε α­ ποβιβαστεί, μέχρι τη Λάρισα και από τη Λά­ ρισα μέχρι τον Πλαταμώνα και τη Θεσσαλο­ νίκη και έχασε καθ' οδόν αρκετούς συνο­ δούς του λόγω ασθενειών, όταν έφτασε στη Θεσσαλονίκη έστειλε την εξής επιστολή στον Δόγη της Βενετίας, στην οποία περι­ γράφει τις περιπέτειές του και ένα επεισό­ διο που του συνέβη στον Πλαταμώνα: “ Εχω ακόμα να διηγηθώ εν άλλο επεισόδιον, που μου συνέβη εις Πλαταμώνα. Ενώ ευρίσκοντο τα πράγματά μας εις την παραλίαν, ενεφανίσθησαν δέκα δολοφόνοι, οι οποίοι ηθέλησαν να ανοίξουν τα δέματα, ίνα διαρπάξουν ότι θα ήτο της αρεσκείας των. Εκεί ευρέθη ένας λαμπρός καπιτζής (= θυρωρός της Υψηλής Πύλης), ο οποίος τοις είπεν ότι τα πράγματα αυτά είναι του βαϊλου, που πη­ γαίνει εις την Κωνσταντινούπολιν παρά τω Μεγάλω Αυθέντη ως πρεσβευτής της Βενε­ τίας. Τον ηρώτησαν τότε που ήμην εγώ και είπον μεταξύ των: “ αυτοί είναι όλοι ασθε­ νείς και καλλίτερον είναι να τους συλλάβωμεν αιχμαλώτους ή να τους φονεύσωμεν ό­ λους” , διότι τοιουτοτρόπως θα εγίνοντο ασφαλέστερον κύριοι των πραγμάτων μας. Με την πρόθεσιν αυτήν ήλθον προς το βουνόν, όπου ηυρισκόμεθα, αλλ' ο "καπιτζής” , αλλάξας δρόμον, ήλθε πρωτύτερα να μας ειδοποιήση. Και ενώ εστείλαμεν τους α­ σθενείς προς την παραλίαν με 16 κάρρα, ετακτοποίησα 20 Ελληνας που ήταν συνοδοί μας, και ημείς οι άλλοι συνεκεντρώθημεν και περιεμένομεν το αποτέλεσμα. Εν τω με­ ταξύ κατέφθασε και ο μπέης μαζί με τους δολοφόνους και έναν γενίτσαρο. Ενας από αυτούς, έφιππος, ήρχισε να μας επιτίθηται με ένα κοντάρι. Την στιγμήν εκείνην έφθασεν ο καδής (= στρατιωτικός δικαστής) προ­ σκληθείς παρά του καπιτζή, με 50 Ελληνας,

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

και θελήσας να εισέλθη εις το καραβάν σεράγι, όπου ήσαν οι δολοφόνοι, ημποδίσθη απ’ αυτούς, οι οποίοι κατέλαβον θέσεις προ της πύλης, κρατούντες δρεπανοειδή σπα­ θιά. Τότε ο καδής διέταξε τους Ελληνας να επιτεθούν κατ' αυτών και να τους συλλάβουν ή ζωντανούς ή νεκρούς και όντως με λιθάρια και “ μπαστούνια", καίτοι οι δολοφό­ νοι ήταν ένοπλοι, έκαμον με ανδρείαν το κα­ θήκον των και επλήγωσαν και τους δέκα, και κατ’ εντολήν του καδή τους συνέλαδαν και έδεσαν δύο εξ αυτών, ως και τον γενίτσα­ ρον. Τον μπέη όμως δεν τον επείραξαν. Εγινεν αμέσως η δίκη και εκ των τριών ο μεν εις εστάλη εις τον Πύργον, όπου θα τον εκρεμούσαν το επόμενον πρωί, τον δεύτερον τον κατεδίκασαν εις 200 ραβδισμούς εις τα πέλματα των ποδιών και τον ερράβδισαν πα­ ρουσία μου και τέλος τον τρίτον, επειδή ήτο γενίτσαρος τον έφεραν εδώ εις την Θεσσα­ λονίκην, έως ότου έλθη διαταγή από την Κωνσταντινούπολιν, διότι ως γενίτσαρος δεν ημπόρει να δικασθεί από άλλον, εκτός από τον αγάν των γενιτσάρων. Αλλ’ ο καδής έκαμε μια δριμύτατην κατ’ αυτού καταγγε­ λίαν εις την Υψηλήν Πύλην, εν τη οποία τον επονομάζει πλανόδιον δολοφόνον... Αυτά εξετυλίχθησαν εις διάστημα τριών ωρών. Ουδείς έπαθέ τι από τους Ελληνας και Τούρκους, μόνον ο καπιτζής επληγώθη από μίαν πέτραν εις το κεφάλι, καθώς και ένας άλλος Τούρκος... από αυτόν λοιπόν τον κίν­ δυνον εσώθημεν με τη βοήθεια του Θ ε­ ού...” . Από τον 17ο αιώνα και μετά έχουμε πολ­ λές μαρτυρίες για τον Πλαταμώνα. Την επο­ χή αυτή είναι μια αξιόλογη κωμόπολη μέσα και έξω από το κάστρο, την οποία επισκέ­ πτεται το 1641-1642 ο Κωνσταντίνος Λογο­ θέτης, απόφοιτος του Ελληνικού Κολεγίου του Αγίου Αθανασίου της Ρώμης, και κάνει φιλοδυτικά κηρύγματα στις εκκλησίες χωρίς να τον εμποδίζει κανείς. Οι κάτοικοι, λέει, παρακολουθούσαν με ευμένεια τη φιλο­ δυτική διδαχή του και τους βρήκε βυθισμέ­ νους στην αμάθεια. Τον 17ο αιώνα ο Πλαταμώνας είναι έδρα επισκόπου και υπάγεται στη Θεσσαλονίκη. Στις αρχές του 18ου αιώ­ να ο Ιησουίτης πατήρ Braconnier, ο οποίος ί­ δρυσε την καθολική εκκλησία της Θεσσαλο­ νίκης, περιοδεύει με συναδέλφους του στη μακεδονική ύπαιθρο. Ενας από αυτούς, ο πατήρ Ματθαίος Piperi, επισκέπτεται την πε­ ριοχή του Πλαταμώνα και διαπιστώνει ότι οι κάτοικοι έχουν ήμερους τρόπους, αλλά εί­ ναι “ αληθινοί αγριάνθρωποι ως προς τη θρησκεία". Μνημονεύεται επίσης ο Πλαταμώνας την εποχή αυτή - ως οχυρή θ έ­ ση - από τον περιηγητή Paul Lucas και τον Κωνσταντίνο Διοικητή, ο οποίος συνόδευσε το βεζύρη Αλή Πασά, που κατευθυνόταν με σώμα ανδρών από τη Βλαχία εναντίον της Πελοποννήσου το 1715. Ο Διοικητής αναφέ­ ρει επίσης ότι στον Πλαταμώνα φυλακίστη­

ΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

κε ο πασάς του Ικονίου Καρά-αλάν-ογλού, με την κατηγορία ότι το στράτευμα, που έ­ φερε μαζί του εναντίον της Πελοποννήσου δεν ήταν άξιο του πλούτου του. Μάταια ο πασάς προσπαθούσε να τους πείσει ότι εξαιτίας των πολλών μετακινήσεών του από πασαλίκι σε πασαλίκι είχε ξοδευτεί και τα λί­ γα που είχε ανήκαν στην προίκα της γυναί­ κας του. Τελικά τον αποκεφάλισαν και τα πλούτη του πήγαν στο δημόσιο. Αλλη μαρτυρία έχουμε σε πλαστό χρυσόβουλο του 1730 του Ροδόλφου Καντακουζηνού σχετικά με κτήματα της μονής Ολυμπιωτίσσης (Ελασσόνα) και του παρεκ­ κλησίου των Αγίων Θεοδώρων κοντά στον Πλαταμώνα. Τον 18ο αιώνα έδρα της επισκο­ πής Πλαταμώνα ήταν τα Αμπελάκια, πράγμα που δείχνει ότι η περιοχή του Πλαταμώνα παρακμάζει. Στις 20 Ιουνίου 1765 οθωμανικό φιρμάνι καταγγέλλει ότι “οι διαθέτοντες άνδρας καπεταναίοι των ληστών των Καζάδων Πατρατζίκ (= Νέων Πατρών/Υπάτης), Πλαταμώνος, Ελασσόνος... παρακινούν πάντοτε και πιέζουν τους ραγιάδες του Καζά της Λαρίσης εις αποστασίαν. Το 1770 κλεφταρματωλοί, οι Ζήδροι και οι Λαζαίοι, άρχισαν επανάσταση κατά των Τούρκων η οποία απέτυχε. Παρά τη συντρι­ βή τους εξακολούθησαν τους αγώνες τους και ανάγκασαν τους Τούρκους να τους χο­ ρηγήσουν αμνηστία και να τους επιτρέψουν να αποκατασταθούν στα αρματολίκια τους. Η περιοχή της κυριαρχίας τους εκτεινόταν από την Εδεσσα μέχρι τα Τρίκαλα και από τα Σέρβια μέχρι την Κατερίνη και τον Πλατα­ μώνα. Υπάρχει μαρτυρία ότι το 1773, μετά από σφοδρούς αγώνες μεταξύ Ελλήνων και Αλβανών στην περιοχή του Πλαταμώνα, ο πρωτότοκος γιος του Λάζου, Γιάννης, παίρ­ νει τον Πλαταμώνα. Τον Ιουλίο του 1779 δύο Ελληνες, Ενετοί υπήκοοι, ο Αναστάσιος Χοϊδάς και ο σύντροφός του Αγγελος Καλογεράκης, ερχόμενοι στη Θεσσαλονίκη μ’ ένα πλοιάριο δέχθηκαν επίθεση από πειρατές. Οι τελευταίοι είχαν ως ορμητήριό τους τον Πλαταμώνα και τους ελήστευσαν. Για τα κλο­ πιμαία κατηγορήθηκαν οι δημογέροντες του Πλαταμώνα. Το 1801 ο περιηγητής Clarke αναφέρει ότι στο κάστρο υπήρχε τουρκική φρουρά που δεν τους επέτρεψε να περάσουν μέσα, έτσι διανυκτέρευσαν σε ένα χωριό κάτω από το κάστρο όπου υπήρχε πανδοχείο. Ο Pouqueville (τέλος 18ου - αρχές 19ου αιώνα) βρήκε τον Πλαταμώνα έδρα βοεβόδα και ε­ πισκόπου. Μέσα στο κάστρο υπήρχαν 150 ξύλινα τούρκικα σπίτια. Καθώς περνούν τα χρόνια ο Πλαταμώνας αρχίζει να φθίνει. Ο περιηγητής Leake το 1806 αναφέρει ότι το κάστρο έχει λίγα σπίτια και στο δημόσιο δρόμο υπάρχει ένα χάνι ερειπωμένο. Ο Αγγλος περιηγητής Holland το 1812 λέει ότι το κάστρο περιλαμβάνει οικοδομικά τετρά­ γωνα με ακανόνιστους δρομίσκους και περι­

βάλλεται από ένα ψηλό τείχος. 0 Γερμανός Ascan Lutteroth - Linnich το 1813 βρίσκει το χωριό Πλαταμώνα κάτω από το κάστρο ερη­ μωμένο, εξαιτίας της χολέρας που είχε αποδεκατίσει τους κατοίκους του. Το 1839 ο Γάλλος περιηγητής Ourand βρίσκει το παν­ δοχείο κατεστραμμένο και δεν αναφέρει χω­ ριό μέσα στο κάστρο. Ο περιηγητής Heinzich Barth το 1862 παρατηρεί ότι στο κάστρο υπάρχουν 16 σπίτια στα οποία κατοικούν οι 25 πυροβολητές του και αυτό ανήκει διοικη­ τικά στην Κατερίνη. Κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 και καθόλη τη διάρκειά της, οι Τούρκοι που κρατούσαν το κάστρο έζησαν δύσκολες στιγμές από τις επιθέσεις των κλεφταρματολών του Ολύμπου. Το 1822 οι τελευταίοι ε­ παναστατούν εναντίον των Τούρκων, αλλά η ανταρσία αυτή καταστέλλεται και οι πολεμι­ στές βρίσκουν καταφύγιο στις Β. Σποράδες, τις οποίες χρησιμοποιούν ως ορμητήρια για πολεμικές και πειρατικές επιχειρήσεις στα παράλια της Μακεδονίας και της Θεσσα­ λίας. Η τελευταία σελίδα των αγώνων για την ανεξαρτησία γράφεται κυρίως με τα μέ­ τρα που έλαβε η Οθωμανική Πύλη για τον α­ ποκλεισμό των παραλίων από την Κατερίνη ως τον Πλαταμώνα και το Τζάγεζι και με την αποχώρηση των τελευταίων αρματολών με τις οικογένειές τους από τον Ολυμπο. Εξα­ κολουθούν όμως να γίνονται επαναστατικές ζυμώσεις και αναταραχές στην περιοχή. Ενας από τους τελευταίους οπλαρχηγούς, ο γνωστός υπερασπιστής της Νάουσας Καραμήτσος, στις αρχές του 1835 αποβιβάστηκε με 50 άνδρες με ένα καράβι στην Καρύτσα. Κοντά στη Λεπτοκαρυά τον συνάντησε ο Τούρκος φρούραρχος του κάστρου και στη μάχη που ακολούθησε σκοτώθηκε ο Καραμήτσος το κεφάλι του οποίου παρουσίασε ο φρούραρχος στον προϊστάμενό του, μουτεσαρίφη Τρικάλων, Εμίν πασά. Το “ μικρό τουρκικό φρούριο” , όπως το ονομάζει ο περιηγητής Emile Isambert, εξα­

εκ κ λ η σ ά κ ι : .ψ τη ς Α γίας Π α ρ α σ κ ευ ή ς, σ το κ ά σ τρ ο .

κολουθεί να σηκώνει το ανάστημά του και στη θεσσαλική επανάσταση του 1878, που ξέσπασε στον Ολυμπο. Τη νύχτα της 15ης προς τη 16η Φεβρουάριου 1878 αποβιβάζε­ ται στην Πλάκα Λιτοχώρου ο λοχαγός Κ. Δουμπιώτης με 500 άνδρες και από εκεί πη­ γαίνει στο Λιτόχωρο, όπου στις 19 Φεβρουά­ ριου 13 Μαρτίου υψώνεται η σημαία της ε­ λευθερίας. Η προσωρινή κυβέρνηση της Μακεδονίας, με πρόεδρο τον έγκριτο Λιτοχωρινό πρόκριτο ιατρό Ευάγγελο Κοροβάγκο, διακηρύσσει την απόφαση των κατοί­ κων της Μακεδονίας να ενωθούν με τη μη­ τέρα Ελλάδα. Η αγγελία του κινήματος φό­ βισε τόσο τον Τούρκο φρούραρχο του κά­ στρου, ώστε παραδόθηκε χωρίς να αντισταθεί εγκαταλείποντας και τα δύο κανόνια του τα οποία σώζονται ως σήμερα στο κάστρο. Το επαναστατικό αυτό κίνημα του Ολύμπου, όπως είναι γνωστό, απέτυχε και το κάστρο παρέμεινε στα χέρια των Τούρκων. Οταν το 1881 προσαρτήθηκε η Θεσσαλία στην ελεύ­ θερη Ελλάδα, το κάστρο απέκτησε μεγάλη σημασία για τους Τούρκους, διότι διεδραμάτισε το ρόλο του τελευταίου φυλακίου τους προς το μέρος του Ολύμπου και τα παράλια. Οι Τούρκοι όμως το παραμέλησαν και δεν ενίσχυσαν τη φρουρά του. Το 1897, κατά τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο, ο πλοίαρχος Σαχτούρης, ύστερα από διαταγή, βομβαρδίζει το κάστρο και αναγκάζει τους Τούρκους φρουρούς να το εγκαταλείψουν. Από τότε σιγά-σιγά το μεσαιωνικό αυτό μνημείο της Μακεδονίας μεταβάλλεται σε ερείπια. Ωστόσο το ερειπωμένο αυτό κάστρο, το οποίο εξακολουθεί να κρατά ζηλότυπα τον τίτλο του “ κλειδιού” ανάμεσα στη Μακεδο­ νία και τη Θεσσαλία, κράτησε την τελευταία άμυνα κατά των Γερμανών στο Β' ΠΠ. Από τις 14 έως τις 16 Απριλίου 1941 Νεοζηλανδοί στρατιώτες, οχυρωμένοι γύρω από αυτό, προσπάθησαν να καθυστερήσουν την προέ­ λαση των Γερμανών προς τη Λάρισα.

Το κάστρο σήμερα Σήμερα το κάστρο με τις ιστορικές του μνήμες, που ξεκινούν από τα αρχαία χρόνια και φτάνουν ως τις μέρες μας, έχει γίνει έ­ νας από τους αγαπημένους τόπους Ελλή­ νων και ξένων περιηγητών. Μπορεί η ομορ­ φιά που φαντάζεται κάποιος βλέποντάς το από μακριά να μην ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, αλλά η θέα από εκεί πάνω είναι εκπληκτική. Ξεκουράζει την ψυχή του ταλαιπωρημένου ανθρώπου της εποχής μας. Τα τελευταία χρόνια έγιναν φιλότιμες προσπάθειες αναστήλωσης και, όσο το δυνατόν, αποκατάστασης και ανάδειξης του κάστρου. Σήμερα χρησιμοποιείται για διά­ φορες πολιτιστικές εκδηλώσεις, κυρίως στα πλαίσια του “ Φεστιβάλ Ολύμπου". Ετσι κάθε καλοκαίρι το βυθισμένο στη μοναξιά κάστρο αφήνει τη σιωπή του και ξαναζωντανεύει,

όχι πλέον ως ακούραστος προ­ μαχώνας κατά των διαφόρων βαρβαρικών επιδρομών, αλλά ως φιλόξενος οικοδεσπότης καλλιτεχνικών εκδηλώσεων. Η ανασκαφική έρευνα της 9ης Εφορίας Βυζαντινών h Αρχαιοτήτων το 1989 εντόπισε στη Β.Α. πλευρά του κάστρου, ^ που είναι ιδιαίτερα απόκρημνη, \ ανάμεσα στους δύο εσωτερι­ κούς πύργους του τείχους (οι : οποίοι δεν προεξέχουν όπως οι | υπόλοιποι), βυζαντινό ναό του 10ου-11ου αιώνα με οικοδομι- k j κές επισκευές και τοιχογράφηση του 16ου-17ου αιώνα. Οι αναστηλωτικές και ανασκαφικές εργασίες στο κάστρο, οι οποίες συνεχίζονται, θα αναδείξουν α­ σφαλώς μετά το πέρας τους, μέσα από τους σημερινούς σω­ ρούς των λίθων, τη μορφή του οικισμού, ώστε να δειχθεί η α- ί „ διάσπαστη συνέχεια της ιστο- J χ ρίας του από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Η θέση του Πλαταμώνα πάνω στην κύρια οδική και σιδηροδρομική αρτηρία ΑθήναςΘεσσαλονίκης, η όμορφη και μεγάλη αμ­ μουδερή παραλία και οι γραφικές τοποθε­ σίες του, τον έχουν αναδείξει σε πολυσύ­ χναστο διεθνές θερινό παραθεριστικό κέ­ ντρο. Ετσι σήμερα η περιοχή του κάστρου φιλοξενεί μια ανθούσα τουριστική οικονο­ μία.

ΟΙ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ Οπως όλα τα κάστρα, έτσι και το κάστρο του Πλαταμώνα έχει τους θρύλους και τις παραδόσεις του, οι οποίες διαδίδονται από στόμα σε στόμα στις κατοπινές γενιές. Σή­ μερα οι κάτοικοι του Πλαταμώνα και του Ν. Παντελεήμονα μιλούν για κρυμμένους θη­ σαυρούς μέσα στο κάστρο, για το θαμμένο χρυσό αμάξι και για τη μυστική σήραγγα που άρχιζε από τον κεντρικό πύργο και έφτανε ως τον απέναντι λόφο του “ Παππού". Επί­ σης οι γέροντες διηγούνται ότι στο κάστρο του Πλαταμώνα ήταν ένας βασιλιάς που έ­ κανε πόλεμο με το βασιλιά του κάστρου της Ωριάς στα Τέμπη. Στον πόλεμο νικήθηκε ο βασιλιάς του κάστρου και για να γλυτώσει το μαλαματένιο αμάξι του το έθαψε κάπου βαθιά στο κάστρο, κανείς δεν ξέρει που. Λένε ακόμα ότι ο Πλαταμώνας είχε με­ γάλο μοναστήρι με πολλές εκκλησίες και κα­ λογέρους. Σήμερα υπάρχει μόνο μια, της Αγίας Παρασκευής, την οποία βλέπουμε στον πρώτο περίβολο του κάστρου. Σύμφω­ να με την προφορική παράδοση του χωριού Παντελεήμονα, την οποία αναφέρει ο Α. Βα-

καλόπουλος, 60-70 τουρκαλβανικές οικογέ­ νειες μεταφέρθηκαν από το χωριό Λάλα της Πελοποννήσου στο κάστρο και αυτές μετέ­ τρεψαν σε τζαμί τη μόνη σωζόμενη εκκλη­ σία του. Σ' αυτήν την εκκλησία υπήρχε μια μεγάλη μαλαματένια καντήλα, την οποία σέ­ βονταν ακόμα και οι Τούρκοι, και την άνα­ βαν μέρα νύχτα. Κάποια μέρα ένας Τούρκος έκλεψε την καντήλα και την πούλησε. Τότε παρουσιάστηκε η Αγία Παρασκευή αγριεμέ­ νη και άρχισε να τον κτυπά επί τρεις μέρες και τρεις νύκτες, ώσπου αναγκάστηκε να φέρει πίσω την καντήλα. Ο Α. Βακαλόπουλος αναφέρει επίσης ότι στο κάστρο λει­ τούργησε και κακουργιοδικείο, που ονομα­ ζόταν “ Μαυροπλάτανος” γιατί εκεί κρεμού­ σαν τους κακούργους. Η περίοδος της Λατινοκρατίας, αν και βραχύχρονη, παρέμεινε ανεξίτηλη στη μνή­ μη του ελληνικού λαού. Ετσι η ανώνυμη λαϊκή μούσα αποθανάτισε τις μακρινές εκεί­ νες μνήμες στους απλούς στίχους του πα­ ρακάτω αποσπάσματος νυφιάτικου τρα­ γουδιού της Σιάτιστας: “ Κι αϊ καημένε Πλαταμώνα, τι όμορφα κορίτσια πόχεις Ρωμιοπούλες, Φραγκοπούλες, κάθονται στα παραθύρια κι αγναντεύουν τα καράβια, πό'ρχονται απ’ το Μισίρι φουρτωμένα στο φκιασίδι και στο δόλιο κοκκινάδι.,Λ Αλλη προφορική παράδοση των κατοί­ κων του Πλαταμώνα αναφέρει ότι το παρα­ θαλάσσιο κάστρο ήταν κτισμένο από τις Αμαζόνες. Ο μύθος αυτός για τις Αμαζόνες του Πλαταμώνα αναφέρεται για πρώτη φορά

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Το κανόνι το υ κ ά σ τρ ο υ από τον περιηγητή Paul Lucas, ο οποίος πέ­ ρασε από την περιοχή το 1714.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ -ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Το κάστρο ελέγχει μια σημαντική σε έ­ κταση περιοχή, της οποίας η εκμετάλλευση πρέπει να ήταν σπουδαία στο παρελθόν. Η σημαντική στρατηγική θέση του ήταν επό­ μενο να μη μείνει απαρατήρητη από τους αρχαίους ακόμα χρόνους και ιδιαίτερα κατά το μεσαίωνα. Το Ηράκλειο αποτελούσε ένα επίκαιρο σημείο στην είσοδο του Θερμαϊκού κόλπου. Οι Αθηναίοι λοιπόν, που ανταγωνίζονταν τους Μακεδόνες βασιλείς και ήθελαν να κρατήσουν τις αποικίες τους στη Μακεδο­ νία, ήταν φυσικό να θέλουν να γίνουν κύριοι του σημείου αυτού. Η στρατηγικής σημα­ σίας περιοχή της Πιερίας, κύριο πέρασμα για τη μετάβαση προς τη νότια Ελλάδα, είχε ιδιαίτερη σημασία στον αμυντικό σχεδιασμό της ενδοχώρας του δυτικού τομέα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ενα από τα κά­ στρα που φρουρούσαν την περιοχή, ήταν αυτό του Πλαταμώνα. Η τύχη του κάστρου δεν ήταν τόσο πο­ λυκύμαντη όπως άλλων κάστρων στην κυρίως Ελλάδα ή στο νησιωτικό χώρο. Η στρατιωτική του σημασία μεγάλωνε ανάλο­ γα με την κατά καιρούς αναταραχή. Πιστεύ­ ουμε ότι σημαντική στιγμή στην ιστορία του κάστρου, που το κατέστησε περισσότερο γνωστό, ήταν το γεγονός που συνέβη το 1259, όταν μετά τη μάχη της Πελαγονίας τμήμα του φράγκικου στρατού περικυκλώθηκε και αιχμαλωτίστηκε στην ακτή του Πλαταμώνα, από όπου πολλοί επίσημοι Φράγκοι αιχμάλωτοι εστάλησαν με συνοδεία στον αυτοκράτορα Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγο. Το 1425 οι Ενετοί καταλαμβάνουν τα κάστρα του Πλαταμώνα και της Κασσάνδρας. Εκμε­ ταλλευόμενοι δε την επίκαιρη θέση τους ως προς την πόλη της Θεσσαλονίκης, κατέχουν κατά κάποιο τρόπο τους “ φύλακες” (τα κά­ στρα που βρίσκονται ένθεν και ένθεν) του Θερμαϊκού κόλπου. Κατά την Ελληνική Επανάσταση του

ΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

1821 το κάστρο απέκτησε κάποια σπουδαιότητα, διότι αποτέλεσε ένα σημαντικό φρού­ ριο για τους Τούρκους μέσα στην επαναστατημένη ατμόσφαιρα της περιοχής του Ολύμπου. Η σημασία του κάστρου μεγάλωσε από την εποχή που η Θεσσαλία προσαρτήθηκε, το 1881, στην ελεύθερη Ελλάδα. Τότε το κάστρο έγινε ο φρουρός των συνόρων των Τούρκων προς το μέρος του Ολύμπου και των παραλίων. Στους νέους χρόνους η στρατιωτική σημασία του κάστρου άρχισε να μειώνεται, με την τελειοποίηση των όπλων. Ο Felix de Beaujour, Γάλλος στρατιωτικός που είχε περιηγηθεί την Οθωμανική Αυτο­ κρατορία στις αρχές του 19ου αιώνα, περι­ γράφει τη θέση του Πλαταμώνα ως εξής: “ Η σημασία του φρουρίου αυτού, που το θεω­ ρούν κλειδί της Μακεδονίας, έχει παρεξηγηθεί και θα ήταν ανώφελο να το ξανακτί­ σουν επάνω σε νέο σχέδιο, γιατί δεσπόζεται από τα κοντινά υψώματα, από όπου θα μπο­ ρούσε να κτυπηθεί με επιτυχία... Η θέση πά­ νω στην οποία το κάστρο αυτό είναι κτισμέ­ νο δεν είναι απότομη και οι πλαγιές απ’ ό­ που ανεβαίνει κανείς και από τις δύο πλευρές είναι αρκετά απαλές. Αλλ’ ο δρό­ μος έχει τόσο απόκρημνους όχθους και εί­ ναι τόσο στενός, ώστε μερικοί άνδρες θα αρκούσαν να τον φράξουν. Αν μάλιστα οι άν­ δρες αυτοί ήταν περιχαρακωμένοι, δεν θα μπορούσε να τους εκτοπίσει κανείς, παρά μόνο αν έπιανε τα γύρω υψώματα, που έ­ χουν όμως πολύ πυκνά δάση και όπου δύ­ σκολα φτάνει κανείς” (52). Σήμερα το κάστρο καλωσορίζει τους τα­ ξιδιώτες που εισέρχονται στην Πιερία δια­ μέσου της κοιλάδας των Τεμπών και είναι το δαντελωτό της στολίδι, απομεινάρι μιας ξε­ χασμένης, πολυτάραχης εποχής.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Το παρόν άρθρο βασίζεται σε μεταπτυχιακή εργασία που εκπονήθηκε κατά την περίοδο 19961997στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης (Τομέας Ανθρωπιστικών Σπουδών), στα πλαίσια του σεμιναρίου “Ιστορική Ερευνα και Εκπαίδευση" (διδάσκων με ανάθεση: Δρ Α. Σαββίδης, Επίκουρος ερευνητής ΚΒΕ/ΕΙΕ).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Τζοβάν Μαρία Αντζολέλλο: ΕΝΑΣ ΕΝΕΤΟΣ ΤΟΥ 15ου ΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝ ΑΥΛΗ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΤΟΥΡΚΟΥ, μετάψρ. Δ. Δεληολάνης, Αθήνα, 1989. (2) Α. Βακαλόπουλος: ΤΑ ΚΑΣΤΡΑ ΤΟΥ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΩΡΙΑΣ ΤΕΜΠΩΝ ΚΑΙ Ο ΤΕΚΕΣ ΤΟΥ ΧΑΣΑΝ ΜΠΑΜΠΑ, Θεσσαλονίκη, 1972. (3) Α. Βακαλόπουλος: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ, τ. Β', Θεσσαλονίκη, 1964. (4) I. Βασδραβέλλης: ΑΡΜΑΤΟΛΟΙ ΚΑΙ ΚΛΕΦΤΕΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΝ, Θεσσαλονίκη, 1948. (5) I. Βασδραβέλλης: ΑΡΧΕΙΟΝ ΒΕΡΟΙΑΣΝΑΟΥΣΗΣ (1598-1886), Θεσσαλονίκη, 1954. (6) Γ. Γκίκας: ΚΑΣΤΡΑ ΤΟΥ ΘΡΥΛΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, τ .Α ’, Αθήνα, 1982. (7) Π. Ζερλέντος: ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ ΠΕΡΙ ΕΛΛΗΝΩΝ

ΕΚ ΤΩΝ ΜΑΡΤΙΝΟΥ ΚΡΟΥΣΙΟΥ ΣΟΥΗΚΙΤΩΝ ΧΡΟΝΙΚΩΝ, Αθήναι, 1922. (8) Γ. Θεοχαρίδης: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΜΕΣΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ (285-1354), Θεσσαλονίκη, 1980. (9) Ν. Κασομούλης: ΕΝΘΥΜΗΜΑΤΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ 1821-1833, Αθήναι, 1940. (10) Π. Λιούψης: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΟΖΑΝΗΣ, Αθήναι, 1924. (11) Μ ελέτιος: ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΠΑΛΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ, Βενετία, 1807. (12) Κ. Μ έρτζος: ΜΝΗΜΕΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, Θεσσαλονίκη, 1947. (13) Ν.Κ. Μουτσόπουλος: ΤΑ ΘΕΣΣΑΛΙΚΑ ΑΜΠΕΛΑΚΙΑ, “Ηώς", Αφιέρωμα “Θεσσαλία”, 1966. (14) Σ.Ι. Παπαδόπουλος: ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΣΥΜΜΕΙΚΤΑ, Μακεδονικά (1964-1965). (15)Σ.Ι. Παπαδόπουλος: 01 ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ 1854 ΚΑΙ 1878 ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, Θεσσαλονίκη, 1970. (16) Θ. Παπαζώτος: ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΠΙΕΡΙΑΣ, Ιστορικογεωγραφικά, τ. 1, Γιάννενα-Θεσσαλονίκη, 1986. (17)Χρ. Περραιβός: ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΠΟΛΕΜΙΚΑ, Αθήναι, 1836. (18) Α. Σαββίδης: ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΤΟΥΡΚΙΚΑ ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ, Ανατύπωση άρθρων 1981-1990, Αθήνα, 1991. (19) Α. Σαββίδης: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ. ΤΟΠΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ, Ανατύπωση άρθρων 1991-1994, Αθήνα, 1994. (19α) Α. Σαββίδης: ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΚΑΤΑΚΤΗΤΩΝ ΣΤΟ ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΧΩΡΟ, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τ. 28, Λάρισα, 1995. (20) Κ. Σαχτούρης: ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΟΙΡΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΥΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΗΓΙΑΝ ΤΟΥ ΕΞΑΗΜΕΡΟΝ ΔΙΑΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, Αθήναι, 1898. (21) Κυρ. Σιμόπουλος: ΞΕΝΟΙ ΤΑΞΙΔΙΩΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1700-1800, τ.2, Αθήνα, 1984. (22) Βαγγ. Σκουβαράς: ΤΟ ΠΑΛΙΟΤΕΡΟ ΑΡΜΑΤΟΛΙΚΙ ΤΟΥ ΠΗΛΙΟΥ ΚΑΙ 01 ΑΡΒΑΝΙΤΕΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΜΑΓΝΗΣΙΑ 1750-1790, 1960. (23)Ζ.Ν. Τσιρπανλής: 01 ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ ΡΩΜΗΣ ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ, Θεσσαλονίκη, 1971. (24) Μ. Aime - Martin: LETTRES EDIFIANTES ET CURIEUSES, CONCERNANT L’ ASIE, V AFRIQUE ET L’ AMERIQUE, Paris, 1838. (25) H. Barth: REISE DURCH DAS INNERE DER EUROPÄISCHEN TÜRKEI IM HERBST 1862, Berlin, 1864. (26) Felix de Beaujour: VOYAGE MILITAIRE DANS L’EMPIRE OTHOMAN, Paris, 1829. (27) Const. Dioiketes: CHRONIQUE DE L EXPEDITION DES TURCS EN MOREE 1715, Bucarest, 1913. (28) Ch. Edson: NOTES ON THE THRACIAN PHOROS, Classical Philology XLII, No 2, April 1947. (29) L. Heuzey: LE MONT OLYMPE ET L’ ACARNANIE, Paris, 1860. (30) Titus Livius: XLIV, 8,8. (31) Tafel-Thomas: URKUNDE ZUR ALTEREN HANDELS UND STAATSGESCHICHTE DER REPUBLIK VENEDIG, I THEIL (814-1205), Wien, 1856.

Κ είμ ενο -Φ ω το γρ α φ ίες

Λ Ε Ω Ν ΙΔ Α Σ Σ. Μ Π Λ Α Β Ε Ρ Η Σ

ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ, ΔΙΠΛΑ ΣΧΕΔΟ Ν ΣΤΗΝ ΠΟΛΥΠΑΘΗ - ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ - ΠΛΑΤΕΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ (ΠΛΑΤΕΙΑ ΚΟΛΩΝΑΚΙΟΥ), ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΟΙ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΟ ΛΕΜ ΙΚΟ Υ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΣΙΓΟΥΡΑ ΕΧΟΥΝ ΤΡΑΒΗΞΕΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΩ Ν ΑΠΟ ΕΜ ΑΣ ΤΑ ΥΠΑΙΘΡΙΑ ΕΚΘΕΜΑΤΑ ΤΟΥ, ΚΥΡΙΩ Σ ΤΑ ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ ΚΑΙ ΤΑ ΠΥΡΟΒΟΛΑ. Δ Ε Κ Α Δ Ε Σ Χ ΙΛ ΙΑ Δ Ε Σ Π Ο ΛΙΤΕΣ ΕΠΙΣΚΕΠΤΟΝΤΑΙ ΣΕ ΕΤΗΣΙΑ Β Α Σ Η Τ ΙΣ Ε ΓΚ Α Τ Α ΣΤ Α Σ Ε ΙΣ ΤΟ Υ Π Ο Λ Ε Μ ΙΚ Ο Υ Μ Ο Υ Σ Ε ΙΟ Υ Κ Α Ι ΘΑΥΜΑΖΟΥΝ ΤΟ ΠΛΗΘ Ο Σ ΤΩΝ ΕΚΘΕΜ ΑΤΩΝ TOY. ΣΤΟ ΑΡΘ ΡΟ ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ

Π Α Ρ Ο Υ Σ ΙΑ Ζ Ο Υ Μ Ε

ΤΟ ΥΣ

Δ Ρ Α Σ Τ Η Ρ ΙΟ Τ Η Τ Ε Σ ΤΟΥ, Μ Ε Σ Κ Ο Π Ο

ΧΩΡΟΥΣ

ΚΑΙ

ΝΑ ΤΟ Γ Ν Ω Ρ ΙΣ Ο Υ Ν

ΤΙΣ 01

ΑΝΑΓΝΩ ΣΤΕΣ ΤΗΣ “Σ Ι" .

Ενα μ έ ρ ο ς από τις π ο λ εμ ικ ές σ η μ α ίες τω ν σ υ ντα γ μ ά τω ν το υ Σ τρ α το ύ μ α ς κα ι από τις ικ ές σ η μ α ίες π εριοχώ ν τη ς Ε λλάδ ας κ α τά την Επ ανάσταση του 1821.

67

Το έμ β λ η μ α το υ Π ο λ εμ ικ ο ύ Μ ο υ σ είο υ . Π ρ ό κ ειτα ι για α ντίγ ρ α φ ο του μ ετα λ λ ίο υ που χά ρ ισ ε ο πρώ τος Β ασιλιά ς το υ νέο υ Ε λληνικού Κ ρ ά το υ ς Ο&ωνας σ το υ ς Ο π λαρχηγούς για να τιμ ή σ ε ι την π ροσφ ορά το υ ς σ το ν Αγώνα. Η σ ύ νθ εσ η π ερ ιλα μ β ά ν ει ένα σ τα υ ρ ό π ερ ιβ α λλό μενο από σ τεφ ά ν ι δάφ νης. Σ τα τέσ σ ερ α άκρα το υ Σ τα υ ρ ο ύ α ν α γ ρ ά φ ετα ι η φ ρ ά σ η: “ Τοις ηρω ϊκοίς π ρομάχοις τη ς Π α τ ρ ίδ ο ς ”.

ΘΕΜΑΤΟΦΥΛΑΚΑΣ ΤΟΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΜΑΣ ΠΑΡΑΔΩΣΕΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Τμήμα τη ς π ερ ίφ η μ η ς σ υλλογή ς Σ α ρ ό γ λ ο υ : Θ ώ ρ α κα ς,π ερ ικ εφ α λα ία και ξίφ η Ρώ σου ευ γ εν ο ύ ς .

ο Πολεμικό Μουσείο (ΠΜ) έχει μια δική του “ δυναμική” . Δεν είναι ούτε λόχος στρατηγείου, ούτε μαυσω­ λείο. Και είναι πολλά τα άτομα που συνεισφέρουν για να υπάρχει αυτή η “ δυνα­ μική” . Υποχρέωση όλων μας, όσων υπηρε­ τούμε στο ΠΜ, είναι να παρουσιάζουμε τους αγώνες του Εθνους μας, μέσα από την πραγ­ ματική Ιστορία” , είπε ο Υποστράτηγος Ιωάν­ νης Ζαμπάρτας στο γραφείο του, εξηγώντας μας το έργο και την αποστολή του ΠΜ. Απόντος, για υπηρεσιακούς λόγους, του προέ­ δρου του ΔΣ του ΠΜ, Αντιστρατήγου Νικολά­ ου Μπέλμπα, ο Υποστράτηγος Ζαμπάρτας με

Τ

68 Ε γχ ειρ ίδ ια μ ο να δ ικ ή ς ο μ ο ρ φ ιά ς από τη Μ έσ η Α να το λή , τη ς σ υλλογή ς Σ α ρ ό γ λ ο υ . Είναι δια κ ο σ μ η μ ένα μ ε κ ο ρ ά λι ά ρ ισ τη ς π ο ιό τη τα ς . Η συλλογή Σ α ρ ό γ λ ο υ α π ο τε λ ε ίτα ι από 3.000 π ερίπ ου α μ υ ν τικ ά κα ι ε π ιθ ε τικ ά όπλα.

τους άμεσους συνεργάτες του είχε αναλάβει το έργο της ενημέρωσής μας για τις δραστη­ ριότητες του Μουσείου. Σύμφωνα με το Ν.Δ. 132/69 η αποστολή του ΠΜ “ συνίσταται στη συγκέντρωση, δια­ φύλαξη και κατάλληλη παρουσίαση κειμη­ λίων, την τεκμηρίωση και τη μελέτη της πο­ λεμικής ιστορίας και την προβολή των ιερών αγώνων του Ελληνικού Εθνους, από τα αρ­ χαία χρόνια μέχρι σήμερα” . Το ΠΜ ιδρύθηκε το 1969, ως νομικό πρό­ σωπο δημοσίου δικαίου (ΝΠΔΔ) υπαγόμενο στο Υπουργείο Εθνικής Αμυνας (μέσω του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Αμυνας). Τα ε­ γκαίνιά του πραγματοποιήθηκαν το 1975. Με το ΠΔ 215/72 εγκρίθηκε ο οργανισμός λει­ τουργίας του, που αφορά το Διοικητικό Συμβούλιο, το διευθυντή του Μουσείου, κα­ θώς και τα παραρτήματα του ΠΜ που υπάγο­ νται στο ΔΣ. Το Επιτελείο του Μουσείου υπά­ γεται στο διευθυντή: ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Το Διοικητικό Συμβούλιο είναι επταμελές και η θητεία του τριετής. Ο πρόεδρος και οι δύο αντιπρόεδροι είναι ανώτατοι αξιωμα­ τικοί εν ενεργεία η εν αποστρατεία, προερ­ χόμενοι ανά ένας από τους τρεις Κλάδους των ΕΔ. Στα υπόλοιπα τέσσερα μέλη του ΔΣ περιλαμβάνονται δύο τουλάχιστον διακεκρι­ μένοι επιστήμονες και στρατιωτικοί - ανώτα­ τοι αξιωματικοί εν ενεργεία ή εν αποστρα­ τεία που ανακλήθηκαν στην ενεργό υπηρε­ σία. Αξίζει να σημειωθεί ότι το ΔΣ είναι το α­ νώτατο όργανο διοίκησης του ΠΜ. Η θέση του διευθυντή του ΠΜ, αν και προβλέπεται να καλύπτεται από μετακλητό πολιτικό υπάλληλο 2ου βαθμού, πτυχιούχο ΑΕΙ, μέχρι σήμερα δεν έχει καλυφθεί υπηρε­ σιακά. Παραρτήματα του ΠΜ έχουν ιδρυθεί στο Ναύπλιο, στα Χανιά και στην Τρίπολη, ενώ θα δημιουργηθεί ένα και στη Θεσσαλονίκη. Το Επιτελείο του ΠΜ αποτελείται από

Π ερ ίσ τρ ο φ α διαφόρω ν τύπω ν από τη σ υλλογή Σ α ρ ό γ λ ο υ .

τέσσερις Εφορίες και δύο Γραφεία (Προσω­ πικού και Διοικητικής Μέριμνας). Οι Εφορίες είναι οι εξής: α) 1η Εφορία: Εκθεσιακού χώρου και εκ­ θεμάτων, συλλογών και πινακοθήκης. β) 2η Εφορία: Βιβλιοθήκης, ΙστορικούΦωτογραφικού-Κινηματογραφικού αρχείου, αρχείου χαρτών, μελετών και εκδόσεων. γ) 3η Εφορία: Παραρτημάτων - τμημάτων και κατασκευής, επισκευής, ευπρεπισμού μνημείων κλπ. δ) 4η Εφορία: Δημοσίων Σχέσεων, διάθε­ σης του αμφιθεάτρου του ΠΜ και του φουα­ γιέ αυτού. Το προσωπικό του ΠΜ ανήκει σε δύο κα­ τηγορίες: στρατιωτικούς και πολίτες. Οι στρατιωτικοί είναι αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και στρατεύσιμοι (ΔΕΑ, υπαξιωματικοί, στρατιώτες), ενώ το πολιτικό προσωπικό εί­ ναι διαφόρων ειδικοτήτων.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Ξύλινο ομ οίω μα β υζαντινού δρόμω να. Σ τη ν π ρύμνη το υ π λοίου δ ια κ ρ ίν ετα ι μ ία μικρή εκ κλ η σ ία . Ν αό ς υπ ήρχε σ ε κ ά θ ε πλοίο κα ι ε κ ε ί ο ιε ρ έ α ς τελ ο ύ σ ε θ ε ία λ ε ιτο υ ρ γ ία πριν από κ ά θ ε να υμαχία.

Α υ θ ε ν τικ ή χ ειρ ό γ ρ α φ η επ ισ το λ ή το υ α ρ χ ισ τρ α τή γ ο υ Θ εόδω ρο υ Κ ολοκοτρώ νη π ρος το ν Σ τρ α τη γ ό Δ η μ ή τρ ιο Π λα π ο ύ τα , του έ το υ ς 1822.

Τομή εν ό ς ξύ λ ινο υ ο μ ο ιώ μ α το ς π υρπ ολικού το υ αγώ να το υ 1821. Το εσ ω τερ ικ ό ή τα ν “β α μ μ έν ο " μ ε πίσσα, νά φ θ α , β ερ νίκι και άλλα ε ύ φ λ ε κ τα υλικά , που β ο η θο ύ σ α ν να α ν α φ λ ε γ ε ί το σ κάφ ο ς σ ε ελ ά χ ισ το χρ όνο .

“Το 1996 επισκέφθηκαν το ΠΜ 105.000 ά­ τομα, τα περισσότερα από τα οποία ήταν μα­ θητές, σπουδαστές, φοιτητές όλων των εκ­ παιδευτικών βαθμιδών, μαθητές των παρα­ γωγικών σχολών των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας. Το ΠΜ επισκέφθηκε επίσης σημαντικός αριθμός ξένων επισή­ μων και μη, επιτελείς των Ε.Δ., διπλωμάτες κλπ.” , μας είπε ο Υποστράτηγος Ζαμπάρτας απαντώντας σε σχετική ερώτησή μας. Σε άλ­ λη ερώτησή μας ως προς το αν στο ΠΜ έρχο­ νται τα παιδιά με τους γονείς τους ή “ υπο­ χρεωτικά” με τα σχολεία τους, μας απάντησε ότι ο αριθμός των γονέων που φέρνουν τα παιδιά τους στο Μουσείο έχει αυξηθεί σημα­ ντικά, θα μπορούσε όμως να ήταν σαφώς με­ γαλύτερος. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι η εί­ σοδος των επισκεπτών στους χώρους του ΠΜ είναι ελεύθερη. Το ΠΜ περιλαμβάνει 16 αίθουσες αφιε­ ρωμένες σε διάφορες εποχές, από την αρχαι­ ότητα μέχρι τη δράση του Ελληνικού Εκστρατευτικού Σώματος στην Κορέα. Η πε­ ρίφημη συλλογή Σαρόγλου εκτίθεται σε ειδι­ κά διαμορφωμένη αίθουσα στο ισόγειο, ενώ στο φουαγιέ μέσα σε ειδικές γυάλινες προ­ θήκες, φυλάσσονται στρατιωτικές στολές διαφόρων εποχών. Στον ημιόροφο εκτίθε­ νται φορητός οπλισμός και μικρά ομαδικά ό­ πλα, παράλληλα δε ο επισκέπτης θα βρει και αίθουσα αφιερωμένη στην Πολεμική Αερο­ πορία. Δεν πρέπει να ξεχνάμε και τον υπαί­ θριο, περιβάλλοντα το κτίριο του ΠΜ, χώρο, στον οποίο εκτίθενται βαρέα εκθέματα (π.χ. πυροβόλα) και αεροσκάφη, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν κατά το παρελθόν από την ΠΑ. Εντός του κτιρίου του ΠΜ υπάρχει και αμφι­ θέατρο 400 θέσεων, πλήρως εξοπλισμένο με σύγχρονα οπτικοακουστικά μέσα, με δυνατότητα ταυτόχρονης μετάφρασης σε 3 γλώσσες. Στο χώρο αυτό πραγματοποιούνται όλες οι εκδηλώσεις του Μουσείου, ενώ, αν ζητη­ θεί, το αμφιθέατρο παραχωρείται και σε άλ­ λους φορείς για την πραγματοποίηση ημερί­ δων, συνεδρίων, διαλέξεων, τελετών κλπ. με την καταβολή κάποιου ποσού ως ενοικί­ ου. Το συνεχόμενο, ως προς το αμφιθέατρο, φουαγιέ χρησιμοποιείται ως χώρος περιοδι­ κών εκθέσεων, δεξιώσεων κλπ., που επίσης παραχωρείται με ενοίκιο. Μια από τις πιο σημαντικές δραστηριό­ τητες του ΠΜ σχετίζεται με τα τέσσερα αρ­ χεία που έχει υπό τον έλεγχό του, φροντίζο­ ντας για την προστασία, τη συντήρηση και την έκθεση των πιο σημαντικών από αυτά. Το Ιστορικό Αρχείο του ΠΜ προέρχεται από δωρεές και αγορές. Διαθέτει σημαντικό αριθμό πρωτότυπων εγγράφων, παλαιών ε­ φημερίδων και περιοδικών διαφόρων επο­ χών, καθώς και πλήθος αντιγράφων. Το Φωτογραφικό Αρχείο περιλαμβάνει 30.000 περίπου φωτογραφίες διαφόρων πε­ ριόδων, σημαντικός αριθμός από τις οποίες είναι πρωτότυπες. Το ΠΜ διαθέτει φωτογρα­ φικό εργαστήριο για αναπαραγωγή και μεγέ­ θυνση ασπρόμαυρων φωτογραφιών. Η εργα­ σία για την ταξινόμηση του σπουδαίου αυτού

QQ ■

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

φωτογραφικού αρχείου βρίσκεται σε εξέλι­ ξη Το Αρχείο Χαρτών του Μουσείου περι­ λαμβάνει 700 περίπου χάρτες από το 15ο ως και το 19ο αιώνα, αλλά και αρκετούς πιο σύγ­ χρονους. Σε αυτό συμπεριλαμβάνονται και 100 περίπου γκραβούρες εποχής, πολλές από αυτές ανεκτίμητης αξίας. Το Κινηματογραφικό Αρχείο περιλαμβά­ νει 65 περίπου ασπρόμαυρες και έγχρωμες ταινίες ιστορικού και στρατιωτικού περιεχο­ μένου, ενώ τα τελευταία χρόνια άρχισε και η δημιουργία αρχείου βιντεοταινιών. Ενα τμήμα του ΠΜ καταλαμβάνει και η βιβλιοθήκη του, που διαθέτει 17.000 περίπου τόμους ιστορικού, στρατιωτικού και λογοτε­ χνικού περιεχομένου, μερικοί από τους οποί­ ους είναι εξαιρετικά σπάνιοι. Στη βιβλιοθήκη υπάρχει επίσης σημαντικός αριθμός ελληνι­ κών και ξένων περιοδικών αμυντικού περιε­ χομένου και ειδικών εντύπων. Το αναγνωστή­ ριο διαθέτει 30 θέσεις. Βιβλιοθήκη και ανα­ γνωστήριο λειτουργούν κατά τις εργάσιμες ημέρες και ώρες. Αξίζει να σημειώσουμε ότι όλο αυτό το υλικό που βρίσκεται στην κατοχή του ΠΜ, εί­ ναι στη διάθεση του κοινού, των επιστημό­ νων, των ερευνητών και των φοιτητών, μάλι­ στα πολιτική του ΔΣ του Μουσείου είναι να ενθαρρύνεται η προσπάθεια των ερευνητών. Ο μεγάλος αριθμός κειμηλίων που έχει στη διάθεσή του το ΠΜ, από διαφορετικά υλικά κατασκευής (χειρόγραφα, όπλα, γκρα­ βούρες, πίνακες, χάρτες κλπ.), έχει ως απο­ τέλεσμα να χρειάζεται εξειδικευμένους συντηρητές (πινάκων, ξύλινων μερών, υφα­ σμάτων κλπ.). Δυστυχώς αυτοί δεν υπάρχουν πάντα και έτσι οι ελλείψεις σε κάθε είδους προσωπικό (ιδιαίτερα στο εξειδικευμένο) αποτελούν το “ σήμα κατατεθέν” του ΠΜ. Μια σημαντική δραστηριότητα του ΠΜ είναι η εκδοτική, για την οποία υπεύθυνος εί­ ναι ο Υποστράτηγος Ζαμπάρτας. Το ΠΜ εκδί­ δει σε τακτά χρονικά διαστήματα διάφορα ε­ νημερωτικά φυλλάδια που μοιράζονται δω­ ρεάν στους επισκέπτες, ενώ για διάφορες εκδηλώσεις και επετείους εκδίδει αφίσες και φυλλάδια και σε ετήσια βάση ένα θαυμάσιο ημερολόγιο τοίχου με αντικείμενο ένα επί­ καιρο εθνικό θέμα. Σύμφωνα με τον υπεύ­ θυνο των εκδόσεων του ΠΜ, μέχρι στιγμής έχουν εκδοθείτρία βιβλία: α) “ Γελοιογραφίες του 1940-41” , του εξαίρετου γελοιογράφου Πολενάκη (1981), β) “ Τάγματα Αριστείας και Στρατιωτικά Μετάλλια” , γ) “Τα Οπλα των Βαλκανικών Πολέμων” (1992). Για το εγγύς και απώτερο μέλλον έχουν προγραμματιστεί τρεις ακόμα εκδόσεις. Η πρώτη θα αφορά τις στολές των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας από το 1830 μέχρι το 1956, η δεύτερη τα φο­ ρητά όπλα των ΕΔ από το 1830 ως το 1940, ενώ η τρίτη - και ίσως πιο σημαντική - θα εί­ ναι ένα μεγάλο λεύκωμα αφιερωμένο στους κοινούς αγώνες του Ελληνισμού για την Κύ­ προ. Η τελευταία θα είναι δίγλωσση (ελληνικά-αγγλικά) και θα έχει τον τίτλο “ Κύπρος. Ελλάδα μου” . Στις 350 σελίδες της θα συγκε­ ντρωθούν πλήθος γραπτών κειμένων και φω­ τογραφικών ντοκουμέντων, στα οποία θα ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Κ ο ρ ιν θ ια κ ές π ερ ικ εφ α λ α ίε ς το υ 6ου π.Χ. αιώνα. Ο επ ισ κέπ τη ς μ π ο ρ εί να δ ια κ ρ ίν ει τη ν ε ξ έ λ ιξ η τη ς π ερ ικ εφ α λ α ία ς , που έ φ θ α σ ε σ το σ η μ είο να κ α λύ π τει το μ ε γ α λ ύ τε ρ ο τμ ή μ α του προσώπου του μ α χ η τή .

Η κόκκινη σ τολή και τα ίδιου χ ρ ώ μ α το ς πηλήκια τω ν Γαριβαλδινών εθ ελ ο ν τώ ν που ενίσχυσαν το σ τρ α τό μ α ς κ α τά το υ ς Β α λκα νικούς Π ο λ έμ ο υ ς σ το μ έτω π ο τη ς Η π είρο υ. Δ ια κ ρ ίν ε τα ι και η σημαία των Γαριβαλδινώ ν εθ ελ ο ν τώ ν , που δ εν ή τα ν άλλη από τη ν ελ λη νική , μ ε τη “δ ια κ ρ ιτικ ή ” π ροσ θήκη μ ια ς μ ικ ρ ή ς ιτα λ ικ ή ς .

Π λ ή θ ο ς τουρ κικώ ν σημαιώ ν που κ α τε λ ή φ θ η σ α ν από το ν Ελληνικό Σ τρ α τό κ α τά τη δ ιά ρ κεια διαφόρω ν μαχών. φαίνεται ο διαχρονικός αγώνας του Ελληνι­ σμού για την Κύπρο. Αναμφίβολα πρόκειται για μια φιλόδοξη προσπάθεια η οποία, αν αναλογιατούμε την ποιότητα της εργασίας στις προηγούμενες εκδόσεις, είμαστε σί­ γουροι ότι θα ικανοποιήσει το κοινό και θα προσφέρει εθνικό έργο. Στην παρούσα φάση σι ετήσιες εκδόσεις των ημερολογίων τοίχου είναι οι κύριες εκ­ δοτικές δραστηριότητες του Μουσείου. Τα

ημερολόγια αυτά, λόγω της επίκαιρης θεμα­ τογραφίας τους και της εξαιρετικής καλλιτε­ χνικής τους επιμέλειας, αποτελούν από μό­ να τους καλλιτεχνικά γεγονότα σημαντικής εμβέλειας, με εθνικές προεκτάσεις. Χαρα­ κτηριστικά αναφέρουμε ότι το ημερολόγιο του 1993 αφορούσε τη Μακεδονία (“ Μακε­ δονία γη Ελληνική” ), το 1994 τα εθνικά μας λάβαρα, το 1995 την Κύπρο (“ Κύπρος γη εναλία” ), το 1996 τον Πόντο (“ Πόντος, η αλησμό-

Π ισ τό λ ες , β λη μ α το δ ό χ ο ι, π αλάσκες κλπ. που χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ α ν από επ ιφ α νείς α γω νισ τές το υ 1821.

στους Αλεξανδρινούς χρόνους και φυσικά στο μεγάλο Μακεδόνα στρατηλάτη. Μπορού­ με να δούμε στους χάρτες τη θριαμβευτική του πορεία ως τα βάθη της Ασίας, αλλά και το ποικίλο έργο του. Στην αίθουσα που είναι αφιερωμένη στο Βυζάντιο, ερχόμαστε κοντά στο “ όραμα του Μεγάλου Κωνσταντίνου” , στους αγώνες των Βυζαντινών, στην ακμή της πρωτεύουσας του Βυζαντίου, της Κωνσταντινούπολης, κα­ θώς και στην τελική της πτώση, γεγονότα που παρουσιάζονται πολύ παραστατικά μέσα

Η “ γωνιά το υ Σ τρ α τη γ ο ύ Μ α κ ρ υ γ ιά ν ν η ’’, μ ε τη ν π ρ οτομ ή το υ σ εμ νο ύ ήρω α. Ε π ειτα από εν το λ ή το υ Μ α κ ρ υ γ ιά ννη ο ζω γρ ά φ ος Π α ν α γ ιώ τη ς α π εικόνισ ε ό λ ες τις μ ε γ ά λ ε ς μ ά χ ες και τις να υ μ α χ ίες το υ αγώ να τη ς Α ν εξα ρ τη σ ία ς . Π ο λ λ ο ί από το υ ς θ α υ μ ά σ ιο υ ς α υ το ύ ς π ίνακες σ υ γ κ εν τρ ώ θ η κ α ν σ το χώ ρο α υ τό .

Κ αριοψ ύλια , γ ια τα γ ά ν ια , π ισ τό λ ες και π αλάσκες αγω νιστώ ν το υ 1821.

νητη Πατρίδα”) και το 1997 τα Δωδεκάνησα με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 50 ετών από την απελευθέρωση και την ενσωμάτωσή τους στην Ελλάδα. Τα ημερολόγια αυτά τυπώνονται σε 2.500-3.000 αντίτυπα και δια­ νέμονται δωρεάν σε επιλεγμένα πρόσωπα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, για την πιο αποτελεσματική προβολή των εθνικών μας θεμάτων. Η φιλοσοφία των υπευθύνων των εκδοτικών δραστηριοτήτων του ΠΜ συμπυκνώνεται στην άποψη που διατύπωσε ο Υποστράτηγος Ζαμπάρτας: “ Εχουμε το κοι­ νό μας που έρχεται εδώ και μας Βλέπει. Με τα βιβλία μας πάμε εμείς στο κοινό μας” .

ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ Με την πολύτιμη βοήθεια της ξεναγού μας, κυρίας Κικής Μαντέλλου, μας δόθηκε η ευκαιρία να περιηγηθούμε - για άλλη μια φο­ ρά - στις αίθουσες του ΠΜ και να θαυμά­ σουμε τα πολύτιμα εκθέματά του. Η πρώτη αίθουσα είναι αφιερωμένη στην αρχαιότητα. Εκεί ο επισκέπτης του ΠΜ έχει τη δυνατότητα να γνωρίσει τα πρώτα όπλα των αρχαίων μας προγόνων, που ήταν κατα­ σκευασμένα, από απλή ακατέργαστη ή - αρ­ γότερα - κατεργασμένη πέτρα, στη συνέχεια από πυριτόλιθο ή οψ'ανό και αργότερα από χαλκό ή σίδηρο. Ενδοξες στιγμές της αρχαι­ ότητας αναβιώνουν στα μάτια του επισκέπτη μέσα από την παρουσίαση διαφόρων ειδών όπλων, κρανών, εκμαγείων έργων αρχαίων ελλήνων γλυπτών κλπ. Η δεύτερη αίθουσα είναι αφιερωμένη

από τα εκθέματα. Τα εκθέματα της επόμενης αίθουσας σχετίζονται με τη Φραγκοκρατία, την Τουρκοκρατία και την Εθνεγερσία. Πα­ ρουσιάζεται η ζωή των Ελλήνων κάτω από την κατοχή, αρχικά των Φράγκων και στη συνέχεια των Τούρκων. Εμφανίζεται λεπτο­ μερώς το έργο του Ρήγα Φεραίου και της Φι­ λικής Εταιρείας, ενώ αναλύεται και το νόημα της ναυμαχίας της Ναυπάκτου. Οι δύο επόμενες αίθουσες (πέμπτη/έ­ κτη) είναι αφιερωμένες στην Ελληνική Επα­ νάσταση, με πλήθος ομοιωμάτων πλοίων, χει­ ρογράφων, ζωγραφικών πινάκων, κειμηλίων κλπ. Παρουσιάζονται οι μάχες που πραγματοποιήθηκαν σε ξηρά και θάλασσα και έκρι­ ναν την τύχη του αγώνα για την εθνική ανε­ ξαρτησία. Οι θυσίες, όπως η σφαγή της Χίου, η έξοδος του Μεσολογγίου κλπ., γεγονότα δηλαδή που συγκλόνισαν την κοινή γνώμη στο εξωτερικό, παρουσιάζονται με τη διπλή ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

■ους σημασία, τσσσ ως στρατιωτικό γεγονοτα, όσο και ως πηγές έμπνευσης για τους λό­ γιους της εποχής. Η έβδομη αίθουσα είναι αφιερωμένη στο νέο ελληνικό κράτος, όπως προέκυψε μετά τον απελευθερωτικό αγώνα (1821-1828) και έφθασε στην παραμονή των Βαλκανικών αγώ­ νων, αγκαλιάζοντας σταδιακά τους υπό­ δουλους αδελφούς μας στη Θεσσαλία, στην Ηπειρο, στην Κρήτη, στη Μακεδονία και αλλού. Στην όγδοη και στην ένατη αίθουσα πα­ ρουσιάζεται το έπος των Βαλκανικών Πολέ­ μων του 1912-1913. Το έπος αυτό συγκλόνισε το Πανελλήνιο και το εξωτερικό, προκαλώ­ ντας κύματα ενθουσιασμού και εθελοντών (Ελλήνων της διασποράς, αλλά και Φιλελλή­ νων) που έσπευδαν με προθυμία στη χώρα μας για να συμβάλλουν στον αγώνα της. Ιδι­ αίτερα στην ένατη αίθουσα υπάρχουν εν­ θυμήματα από το θωρηκτό “Α Β Ε Ρ Ω Φ ” , τη ναυμαχία της Ελλης, την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, τον αγώνα των Βορειοηπει-

Η σ το λ ή , το πηλήκιο και τα ξίφ η το υ Σ τρ α τη γ ο ύ Κ ονδύλη.

72 Φ ορ ητός οπ λισμός που χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή 9 η κ ε κ α τά το Β ' Π Π κα ι τη μ ε τ ά από α υ τό ν επ οχή.

ρωτών. Συναντάμε επίσης στοιχεία από τη συμμετοχή της χώρας μας στον Α’ ΠΠ, στο πλευρό των Δυτικών Συμμάχων. Ο επισκέ­ πτης του ΠΜ στην αίθουσα αυτή μπορεί να θαυμάσει μία ενδιαφέρουσα συλλογή λαϊκών εικόνων και ζωγραφικών πινάκων, ε­ μπνευσμένων από τα συμβάντα εκείνης της εποχής. Η δέκατη αίθουσα περιλαμβάνει ενθυμή­ ματα από τη Μικρασιατική εκστρατεία (19191922) και από τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο του 1940-41. Οπλα, τουρκικές σημαίες-λάφυρα του Στρατού μας, φωτογραφίες εποχής, κα­ θώς και έργα τέχνης, που απεικονίζουν προ­ σωπικότητες ή φάσεις μαχών, είναι μερικά μόνο από τα αντικείμενα που εκτίθενται στην αίθουσα αυτή. Από το Επος του ’40 υπάρχει -εκτός των άλλων- πλήθος φωτογρα­ φιών με θέμα την επιστράτευση και τη ζωή στα μετόπισθεν, όπου ήταν φανερός ο άκρα­ τος ενθουσιασμός που επικρατούσε. Στις δύο επόμενες αίθουσες, με τις οποί­ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ες ολοκληρώνεται ο 1ος όροφος (την ενδέ­ κατη και τη δωδέκατη/ ΙΑ'-ΙΒ’ αντίστοιχα), ο επισκέπτης του μπορεί να αισθανθεί τον παλμό όσων συνέβησαν κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού και του -σύντομης διάρ­ κειας· Ελληνογερμανικού πολέμου (Οκτώ­ βριος 1940-Μάϊος 1941). Φωτογραφίες, γελοι­ ογραφίες, αφίσες, σχεδιαγράμματα μαχών, ο­ μοιώματα πολεμικών πλοίων και αεροσκα­ φών, όπλα, λάφυρα, τιμημένες πολεμικές ση­ μαίες συνταγμάτων, μετάλλια, σχέδια και ζω­ γραφικοί πίνακες, είναι μερικά από τα εκθέματα που αποδίδουν ένα μικρό μόνο μέ­ ρος από το μεγαλείο εκείνων των αγώνων του Εθνους. Στον ημιόροφο του ΠΜ υπάρχει μία αί­ θουσα που είναι αφιερωμένη στη δημιουργία και την ανάπτυξη της Αεροπορίας μας, από τα χρόνια που ήταν “ διαιρεμένη” σε Στρα­ τιωτική και Ναυτική, ως την ενοποίησή της, τη δράση της στην Αλβανία και τη Βόρεια Ηπειρο, την αναδιοργάνωσή της και τη δρά­ ση της στη Μέση Ανατολή και την Ιταλία. Ο ε­ πισκέπτης μπορεί να δει από κοντά στολές και ενθυμήματα, καθώς και προσωπικά αντι­ κείμενα των πρώτων Ελλήνων αεροπόρων.

Στον ημιόροφο υπάρχει και ειδικός χώρος α­ φιερωμένος στην Αντίσταση του λαού μας κατά των δυνάμεων του Αξονα και των Συμμάχων τους (1941-1944), καθώς και στις επιχειρήσεις του Στρατού μας στη Μέση Ανα­ τολή και στην Ιταλία, στη δράση του Ιερού Λόχου και στη δράση του Ελληνικού Εκστρατευτικού Σώματος στην Κορέα (1950-1953). Στο ισόγειο του κτιρίου, μια ειδική αί­ θουσα περιλαμβάνει αποκλειστικά και μόνο τα όπλα της συλλογής του αξιωματικού του Πυροβολικού Π. Σαρόγλου. Πρόκειται για μια συλλογή με επιθετικά και αμυντικά όπλα με­ γάλης αξίας και σπουδαιότητας, διαφόρων περιόδων, από την Περσία, την Ινδία, την Ια­ πωνία, την Ελλάδα και αλλού. Αναμφίβολα η συλλογή αυτή αποτελεί “ κόσμημα” για το ΠΜ. Στο ισόγειο βρίσκεται και ο χώρος της βιβλιοθήκης του ΠΜ, που περιέχει βιβλία, περιοδικά και κάθε είδους δημοσιεύματα που αφορούν την ελληνική ιστορία. Στο υπόγειο του ΠΜ υπάρχει αμφιθέα­ τρο 400 θέσεων με σύγχρονο εξοπλισμό, στο οποίο πραγματοποιούνται διάφορες εκδηλώ­ σεις. Στον προ του αμφιθεάτρου χώρο βρί­ σκεται το φουαγιέ. Σε άλλους χώρους του

Η σημ α ία το υ α ντιπ ρ ο σ ω π ευ τικο ύ τμ ή μ α το ς το υ Σ τρ α το ύ μ α ς που π αρ ήλα σ ε το 1919 στο Π αρίσι, κ α τά το ν εο ρ τα σ μ ό των νικητώ ν το υ Α ’ Π Π . Α ρ ισ τερ ά δ ια κ ρ ίν ετα ι έν α ς ζω γραφ ικός π ίνακας που α π εικ ο ν ίζει το γεγο νό ς τη ς π αρ έλα σ ης το υ τμ ή μ α το ς σ τη λεω φ ό ρ ο των Η λυσίω ν Πεδίων.

Μ ία γωνιά το υ Π Μ όπου έχουν τ ο π ο θ ε τ η θ ε ί οι θ υ ρ ε ο ί κα ι τα ε μ β λ ή μ α τα όλων τω ν μονάδω ν το υ Σ τρ α το ύ Ξ ηρ άς, το υ Π ο λ εμ ικ ο ύ Ν α υ τικ ο ύ και τη ς Π ο λ εμ ικ ή ς Α ερ ο π ο ρ ία ς. Ο χώ ρος α υ τό ς σ υ γκ εν τρ ώ νει το ιδ ια ίτε ρ ο εν δ ια φ έρ ο ν τω ν μικρώ ν φίλω ν το υ Π Μ .

Α λλη μια προθήκη με α ρ ιθ μ ό π ολεμικώ ν σημαιώ ν ελληνικώ ν συνταγμάτω ν. υπογείου στεγάζονται το πλούσιο φωτογρα­ φικό και ιστορικό αρχείο, η συλλογή χαρτών, οι διοικητικές υπηρεσίες του Μουσείου και η σημαντικής αξίας συλλογή ελληνικών στο­ λών από το 1833 ως σήμερα. Η συλλογή αυτή, σημαντικό τμήμα της οποίας προέρχεται από δωρεές, προστατεύεται σε ειδικές γυάλινες προθήκες, που την αναδεικνύουν ακόμα πε­ ρισσότερο. Στον υπαίθριο χώρο που περιβάλλει το κτίριο του ΠΜ ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει μία μεγάλη συλλογή πυροβόλων διαφόρων τύπων και διαμετρημάτων, από αυτά που χρησιμοποίησε ο Στρατός μας στους αγώνες του Εθνους ή κατέλαβε στα πεδία των μαχών, εντυπωσιακά εκθέματα της ΠΑ, (όπως ελικοφόρα και αεριωθούμενα αεροσκάφη, βλήματα επιφανείας-αέρος), κα­ θώς και ορισμένα οπλικά συστήματα του ΠΝ, όπως βόμβες βάθους, τορπίλλη, Α/Α ναυτικό πυροβόλο κλπ.

ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΑ ΤΟΥ 1996 Για να μπορέσει ο αναγνώστης να σχημα­ τίσει μια εικόνα για τις δραστηριότητες του

Η “ γω νιά" το υ Π Μ που είν α ι α φ ιερ ω μ έν η σ τη δράση και σ το υ ς α γώ νες το υ Ιερ ο ύ Λόχου κ α τά τη δ ιά ρ κ εια το υ Β ’ ΠΠ. ΠΜ, αναφέρουμε μερικές από αυτές που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του 1996. • Διοργάνωση εκδηλώσεων για τον εορ­ τασμό ιστορικών επετείων (175η επέτειος της εθνικής παλιγγενεσίας, επέτειος της 28ης Οκτωβρίου 1940 κλπ.). • Στενή συνεργασία με την κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας για τη δημι­ ουργία ιδιαίτερου εκθεσιακού χώρου στο ΠΜ, αφιερωμένου στους υπέρ της ελευθε­ ρίας αγώνες του Κυπριακού Ελληνισμού ανά

τους αιώνες. Ηδη πραγματοποιήθηκε επί­ σκεψη αντιπροσωπείας του ΠΜ στην Κύπρο για το σκοπό αυτό και η ανταπόκριση υπήρξε εντυπωσιακή. Κυπριακά σωματεία προθυμοποιήθηκαν να προσφέρουν σχετικά εκθέμα­ τα και ενθυμήματα για τον εμπλουτισμό της υπό ίδρυση πτέρυγας. Επίσης το Υπουργικό Συμβούλιο της Κυπριακής Δημοκρατίας απο­ φάσισε ομόφωνα την παροχή κάθε είδους βοήθειας που θα ενισχύσει και θα προβάλει την ιδέα αυτή. Εκδηλώθηκε η πρόθεση του προέδρου της Κύπρου Γλαύκου Κληρίδη να ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

δα. • Συμμετοχή στις εκδηλώσεις “ Θεσσα­ λονίκη, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώ­ πης 1997” . • Εξελίσσονται Μελέτες και Εργασίες για την ίδρυση και τη λειτουργία του παραρ­ τήματος του ΠΜ στην Τρίπολη. •Εγιναν ενέργειες προς το Υπουργείο Εξωτερικών για την αντιμετώπιση του θέμα­ τος της δημιουργίας νεκροταφείων και μαυσωλείου προς τιμήν των πεσόντων στο έ­ δαφος της Βόρειας Ηπείρου και της Αλβα­ νίας το 1940-41. • Εγιναν ενέργειες για την καταγραφή και τη δημιουργία αρχείου ελληνικών μνη­ μείων - νεκροταφείων σε όλο τον κόσμο. • Εγιναν ενέργειες προς την Υπηρεσία Κοινοπολιτειακών Νεκροταφείων και Μνη­ μείων για την αλλαγή της ονομασίας του Νε­ κροταφείου του Ελ Αλαμέϊν, από “ Κοινοπολιτειακό” σε “ Διασυμμαχικό” , ώστε να τιμηθεί και η ελληνική συμμετοχή (και προσφορά σε

αίμα και ανθρώπινες ζωές) στη μάχη αυτή. • Πραγματοποιήθηκαν ανταλλαγές επι­ σκέψεων αντιπροσωπειών του ΠΜ με άλλα αντίστοιχα- μουσεία του εξωτερικού. • Πραγματοποιήθηκε φωτογραφική έκ­ θεση με θέμα τα γεγονότα στη Δερύνεια της Κύπρου (Αύγουστος 1996), κατά τη διάρκεια των οποίων δολοφονήθηκαν οι Ελληνοκύ­ πριοι Τάσος Ισαάκ και Σολωμός Σολωμού. Αξίζει να σημειωθεί ότι το φωτογραφικό υλι­ κό διατέθηκε από την Εγκληματολογική Υπη­ ρεσία της Κυπριακής Αστυνομίας, έπειτα από σχετικό αίτημα του ΠΜ. Η έκθεση είχε τον τίτλο “ Ηθελε, λέει, να ‘ναι λεύτερος. Σκοτώστε τον” , διήρκεσε τρεις μήνες και κά­ τω από κάθε φωτογραφία υπήρχε επεξηγη­ ματικό κείμενο στα ελληνικά και στα αγγλι­ κά. • Αποστολή ιστορικού φωτογραφικού υλικού για την πραγματοποίηση εκθέσεων με εθνικό περιεχόμενο, που προβάλλουν τη θέση της χώρας μας στο εξωτερικό.

Από α ρ ισ τερ ά προς τα δ ε ξ ιά : Σ το λ ή σ π ουδασ τή τη ς Σ χ ο λή ς Ικάρω ν (1932-1936), μ εγ ά λ η σ τολή Ε υέλπ ιδο ς (1910), σ τολή Ν α υ τικ ο ύ Δ ο κ ίμ ο υ (1915-1967).

Ζ εύ γ ο ς τεθ ω ρ α κ ισ μ ένω ν πυροβόλω ν K rupp τω ν 5 7 mm, κ α τα σ κ ευ ή ς 1894. Τα π υροβ όλα α υ τά ανήκαν σ το Β ουλγαρικό Σ τρ α τό και π ερ ιή λ θ α ν ως λ ά φ υ ρ α σ το ν Ελληνικό κ α τά τη δ ιά ρ κεια το υ Α ’ Π Π .

Εύζω νος τη ς Α να κτο ρ ική ς Φ ρουράς μ ε θ ε ρ ιν ή σ το λ ή υπ ηρεσ ίας (1937-1945).

παραστεί στα εγκαίνια της αίθουσας με τα εκθέματα της Κύπρου, επικεφαλής κλιμακί­ ου υπουργών, • Εκδόθηκε δίγλωσσο λεύκωμα - ημερο­ λόγιο για το 1997 (στα ελληνικά και στα αγ­ γλικά), με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 50 Γενική άποψη τμ ή μ α το ς τω ν υπ αίθρ ιω ν ε κ θ ε μ ά τω ν το υ Π Μ . Είναι επ ιτα κ τικ ή α νά γκη να ετών από την απελευθέρωση των Δωδεκα­ δ ιο ρ θ ω θ ο ύ ν ά μ εσ α μ ε ρ ικ έ ς “ε ν η μ ε ρ ω τικ έ ς ” π ινα κίδες εκ θ ε μ ά τω ν το υ Π Μ , που π αρέχουν νήσων και την ενσωμάτωσή τους στην Ελλά­ λ α ν θ α σ μ έν ες π λη ρ ο φ ο ρ ίες σ το ν επ ισ κέπ τη . ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Μ α χ η τικ ό α ερ ο σ κ ά φ ο ς F-86D (α ρ ιθ μ ό ς σ ειρ ά ς 516171) σ το ν υπ αίθρ ιο χώ ρο το υ Π Μ .

Τορπίλλη 53,5 cm το υ 1937 , α γ γ λ ικ ή ς κ α τα σ κ ευ ή ς , που χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ ε από το Υ/Β “Π Α Π Α Ν ΙΚ Ο Λ Η Σ ” κ α τά τη δ ιά ρ κ εια το υ Β ' ΠΠ.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Το ΠΜ, στην καρδιά της Αθήνας, ενεργώ­ ντας διακριτικά, προσφέρει σημαντικό εθνι­ κό έργο. Διατηρεί άσβεστη την εθνική μνήμη για τους αγώνες του Εθνους. Με τα εκθέμα­ τα που -με πραγματική ευλάβεια- συγκε­ ντρώνει, συντηρεί, ταξινομεί και παρουσιά­

ζει, καταφέρνει να κρατά σε εγρήγορση ευαί­ σθητες χορδές. Αυτό το καταφέρνει με ελά­ χιστους, συγκριτικά, οικονομικούς πόρους και με σημαντικές ελλείψεις σε έμψυχο δυναμικό. Επίσης δεν πρέπει να παραγνωρί­ ζουμε και το γεγονός της έλλειψης χώρου πρόβλημα υπαρκτό σε όλα σχεδόν τα Μουσεία, γεγονός που αποτρέπει να εκτε­ θούν όσο το δυνατόν περισσότερα αντικεί­

μενα από αυτά που βρίσκονται στις αποθή­ κες του Μουσείου. Για την επίλυση αρκετών από αυτά τα προβλήματα έχουν δρομολογη­ θεί σημαντικές εξελίξεις. Ενα από τα πιο σημαντικά ζητήματα του ΠΜ, πιστεύουμε ότι πρέπει να είναι αυτό του τρόπου προσέλκυσης νέων -σε ηλικία- επι­ σκεπτών. Στο αντίστοιχο πολεμικό μουσείο της Τουρκίας στην Αγκυρα, για παράδειγμα, μεταβαίνουν υποχρεωτικά και σε τακτά χρο­ νικά διαστήματα όλα τα σχολεία. Ο τρόπος με τον οποίο γίνεται σήμερα η περιήγηση των μαθητών στο ΠΜ θα μπορούσε να είναι διαφορετικός και, το κυριότερο, πιο αποτε­ λεσματικός. Για παράδειγμα, θα μπορούσαν οι δάσκαλοι να παρακολουθήσουν κάποιο ει­ δικό σεμινάριο για τα εκθέματα και τους χώ­ ρους του ΠΜ και στη συνέχεια να ξεναγούν οι ίδιοι τους μαθητές τους. Ο δάσκαλος ή ο καθηγητής έχει αναπτύξει διαφορετικό τρό­ πο επικοινωνίας με τους μαθητές του, γνωρί­ ζει το επίπεδό τους, αλλά και το τι έχουν δι­ δαχθεί, Τα στοιχεία αυτά είναι αδύνατο να τα γνωρίζει ο ξεναγός του Μουσείου, όσο καλός και αν είναι. Πιστεύουμε ότι με αυτό τον τρό­ πο το τελικό αποτέλεσμα για τους μαθητές και τις μαθήτριες, τους αυριανούς υπεύ­ θυνους πολίτες της χώρας, θα είναι πολύ πιο θετικό και τα παιδιά θα καταλαβαίνουν πολύ περισσότερα πράγματα. Αξίζει να τονισθεί η ιδιαίτερη προσπά­ θεια που έχει αναληφθεί από τους υπεύ­ θυνους του ΠΜ για την “ αποκέντρωση", με την ίδρυση παραρτημάτων σε άλλες πόλεις της Ελλάδας, καθώς και η προσπάθεια για τη δημιουργία ειδικής αίθουσας αφιερωμένης στην Κύπρο και στην προσφορά της στους υπέρ της ελευθερίας αγώνες του Ελληνι­ σμού. Το βιβλίο -λεύκωμα που ετοιμάζεται (με τίτλο “ Κύπρος. Ελλάδα μου") και θα είναι αφιερωμένο στους κοινούς αγώνες του Ελληνισμού για την Κύπρο, στοχεύει προς τη σωστή κατεύθυνση. Το ΠΜ δεν είναι ένα μουσείο “ ανταγωνι­ στικό" προς τα άλλα υπάρχοντα. Είναι ένα μουσείο που αξίζει (και πρέπει) να το επισκεφθούν όλοι οι Ελληνες για περισσότερες από μία φορές. Είναι το μουσείο - παρακατα­ θήκη της στρατιωτικής ιστορίας του τόπου μας.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η “Στρατιωτική Ιστορία” επιθυμεί να ευχαριστήσει τους υπευθύνους του ΠΜ, Αντιστράτηγο Νικόλαο Μπέλμπα και Υποστράτηγο Ιωάννη Ζαμπάρτα, για την ευγενική αποδοχή του αιτήματος μας για παρουσίαση του ΠΜ και των δραστηριοτήτων του. Ιδιαίτερα θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε, για την πολύτιμη βοήθειά τους και τις ενημερωτικές συζητήσεις που είχαμε μαζί τους: τον Υποστράτηγο Ιωάννη Ζαμπάρτα, τη ζωγράφο και καλλιτεχνική σύμβουλο του Μουσείου Μαρία Παπαφίλη, την υπεύθυνη του ιστορικού αρχείου -ιστορικό Μαρία Τερζούδη, καθώς και την ξεναγό μας Κική Μαντέλλου, χωρίς τη βοήθεια των οποίων αυτή η παρουσίαση θα ήταν δυσχερής. Το εξώφυλλο του εντυπωσιακού ημερολογίου-λευκώματος του 1997, που εκδόθηκε από το ΠΜ και ήταν αφιερωμένο στην επέτειο των 50 ετών από την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα. ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ 1897

Στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του

σωστά και λιγόλογα είναι αντικρουό-

λιππίνες (Λέυτε) και στις Μαριάνες

νες αεροναυμαχίες, ιδιαίτερα στις Φι­

Κύριε Διευθυντή,

1897 το Υγειονομικό του Στρατού, με μέγιστη αξιοποίηση όλων των διαθέ­

μενες και μάλλον δεν θα μπορέσετε να τις ικανοποιήσετε. Κάθε φορά που

νήσους στα τέλη του 1944. Συνεπώς

Στο 9ο τεύχος του εγκρίτου περιοδι­ κού σας, δημοσιεύθηκε (σελ. 63-72) η

σιμων μέσων και πόρων, έφερε σε πέ­

η Αμερικανική Αεροπορία αναδιοργα­

συνδυασμό με την έλλειψη καυσί­

μελέτη του Υποστρατήγου ε.α. κου Ιωάννη Στούρα: “ Ο Ελληνοτουρκικός

ρας την αποστολή του, όχι μόνο σε ι­ κανοποιητικό βαθμό, αλλά πέτυχε α­

νωνόταν, τροποποιούσε εν μέρει και

μων, ήταν πολύ περιορισμένες. Στη

τα εμβλήματά της. Πράγματι, το Β-24

φάση της αναγνώρισης της ακτής α­

πόλεμος του 1897". Στην ιστοριογρα­

ποτελέσματα εκπληκτικά. Δεν θα προσκομίσω στην επιστολή αυτή τις

κατασκευάστηκε σε μεγαλύτερους

πόβασης από τους Αμερικανούς, η έ­ ναρξη πυρών από τα ιαπωνικά πυρο­

φία μας, ο πόλεμος του 1897 δεν έχει

αριθμούς από το Β-17. Δεν πιστεύ­

οι δυνατότητες αντίδρασής τους, σε

αποδείξεις της θέσεώς μου, γιατί στο βιβλίο μου “ Το Υγειονομικό στον

ουμε ότι θέλετε να αναλύσουμε το Κυπριακό σε τρεις-τέσσερις γραμμές

βολεία επέτρεψε στους πρώτους να τα εντοπίσουν. Ενα κλασικό στρατιω­

φιλεγόμενα. Για το θέμα έχουν δημοσιευθεί ελάχιστα βιβλία και επιστη­

Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897”

της σελίδας της αλληλογραφίας. Ο

τικό σφάλμα είναι η πρόωρη έναρξη

εκθέτω λεπτομερώς όλα τα σχετικά

ΕΣ το 1940 δεν διέθετε επιχειρησια­

των αμυντικών πυρών, που δεν προ-

μονικά άρθρα-μελέτες. Η εκτενής και εμπεριστατωμένη μελέτη του

στοιχεία, από πηγές του 1897, για να

κά άρματα. Το 1930-31 αγοράστηκαν από τη Βρετανία δύο ελαφρά άρματα

καλούν απώλειες στον επιτιθέμενο αλλά του επιτρέπουν να εντοπίσει τις

Υποστρατήγου Στούρα συμβάλλει α­

στης. Με την ευκαιρία όμως αυτή επι­ θυμώ να επισημάνω ότι εφέτος, που

Vickers των 6 t και δύο ελαφρά ερ­

θέσεις των όπλων των αμυνόμενων

πυστριοφόρα Carden-Loyd, τα οποία

και να τα καταστρέψει έγκαιρα. Το ί­

δεν φαίνεται να χρησιμοποιήθηκαν

διο συνέβη και στην Ιβο Ζίμα. 0 Ιάπω­

επικροτώ τα

συμπληρώνονται εκατό χρόνια από τον πόλεμο του 1897, συμπληρώνο­

κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού

νας διοικητής θα επιβράδυνε την α­

συμπεράσματα του συγγραφέα. Για ένα σημείο όμως, έχω διαφορετική ά­

νται επίσης εκατό χρόνια από την πρώτη εμφάνιση δύο υγειονομικών

πολέμου. To ΥΒ-40 gunship ήταν ένα

μερικανική απόβαση με τα επάκτια α­

Β-17 με πρόσθετα πολυβόλα, πυρο-

μυντικά έργα, αλλά την κύρια μάχη

ποψη. Η ενασχόλησή μου με την ιστο­

σωμάτων τα οποία προσέφεραν για

θα την έδινε στο εσωτερικό της νή­

ρία της ελληνικής ιατρικής και ιδιαί­

πρώτη φορά τις υπηρεσίες τους στον

μαχικά και θωράκιση, με αποστολή τη συνοδεία των βομβαρδιστικών Β-17.

τερα με την ιστορία του Υγειονομι­ κού του Στρατού μας, με οδηγεί να

πόλεμο εκείνο. Συμπληρώνονται ε­

Οι δοκιμές δεν ήταν επιτυχείς και το

μελετηθεί επαρκώς. Πολλά σημεία παραμένουν ακόμα άγνωστα και αμ­

σφαλώς θετικά στη σωστή ενημέρω­ ση. Συμφωνώ απολύτως με τα εκτεθέντα

στοιχεία

και

ενημερωθεί και να κρίνει ο αναγνώ­

σου.

πρόγραμμα τερματίστηκε. Από όσα

Μπουχαρέλη

Ευχαριστούμε πολύ για τις ευχές.

του σώματος των γυναικών Αδελφών

γνωρίζουμε το ΠΝ δεν διαθέτει κύρια πολεμικά πλοία του Β ’ ΠΠ, σε αντίθε­ ση με τους Τούρκους που έχουν ακό­ μα σε υπηρεσία έναν αριθμό αντιτορ-

τερο με δάση τις απαιτήσεις των ανα­

Οποιος μελετήσει την ιστορία της ελ­

νοσοκόμων του Στρατού μας και του σώματος των Εθελοντρίων Αδελφών

ληνικής ιατρικής κατά το 19ο αιώνα,

του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού.

πιλλικών

θα διαπιστώσει ότι η προσφορά των

Δεν γνωρίζω αν οι σχετικές υπηρε­

GUPPY. Τη μαρτυρία του γνωστού

Κοσκερίδη Ηρακλή, Κυψέλη, Αθήνα.

υγειονομικών Αξιωματικών του Στρα­

σίες σκοπεύουν να εορτάσουν τα ε ­

σας δεν τη λαμβάνουμε ούτε στο ε­

Η πιο πρόσφατη έκδοση σχετικά με

τού μας (ιατρών, φαρμακοποιών, κτη­

κατό χρόνια συνεχούς και συνεπούς

λάχιστο υπόψη. Πάγια αρχή που ισχύ­

σημαίες είναι το “ Ελληνικές σημαίες

νιάτρων) ήταν σημαντική και σε πολ­

προσφοράς αυτών των ηρωίδων, που σε πολεμικές περιόδους, αλλά και κα­

ει για κάθε ναυτικό ατύχημα είναι η συνυπευθυνότητα και των δύο πλοι­

- Σήματα -εμβλήματα” , το οποίο δια­ τίθεται σε κεντρικά βιβλιοπωλεία ή

τά την ειρήνη, προσέφεραν και συνε­

άρχων, αλλιώς δεν θα συνέβαινε ατύ­

χίζουν να προσφέρουν τεράστιες

χημα. Αυτό που υπολογίζεται στη

στο “ Ελεύθερη Σκέψις" (Ιπποκράτους 112). Ελπίζουμε ότι θα περιλαμ­

υπηρεσίες στο Εθνος. Ας θεωρηθεί η

συνέχεια είναι ο βαθμός συνυπευθυνότητας του καθενός. Η

βάνει αυτά που αναζητάτε,

διαφωνήσω με τη διατύπωση (σελ. 66) ότι; “ Η Υγειονομική Υπηρεσία ή­ ταν αυτοσχέδια και ανοργάνωτη” .

λές περιπτώσεις πρωτοποριακή στα επιστημονικά δρώμενα της εποχής. Το Υγειονομικό του Στρατού διέθετε

76

να βρείτε αρκετά από τα βιβλία που θέλετε. Οι απαιτήσεις σας για βιβλία

έμπειρους πιλότους σε προηγούμε­

την αποστολή του.

άξιους ηγέτες εκτέλεσε στο ακέραιο

φέτος εκατό χρόνια από την πρώτη εμφάνιση και την πολεμική δράση

FRAM

και

Αλέξανδρο,

Αθήνα.

Προσπαθούμε πάντοτε για το καλύ­ γνωστών.

υποβρυχίων

τότε, όπως διαθέτει και τώρα, άξιους και άρτια εκπαιδευμένους επιστήμο­

επιστολή μου αυτή ως υπενθύμιση

νες. Στον πόλεμο του 1897 το Υγειο­

και έκκληση προς τους αρμοδίους.

υπόθεση εκκρεμεί στο ναυτοδικείο και εμείς δεν έχουμε “ να παρουσιά­

Παναγιωτόπουλο Αναστάσιο, Χαριλά­

Λ ά ζα ρο ς Ε. Β λαδίμηρος Ια τρ ό ς

σουμε επιχειρήματα” . Είμαστε δημο­ σιογράφοι και όχι ναυτοδίκες. Εχετε

αυτών των επιχειρήσεων είναι μέσα

υπομονή μέχρι τη διεξαγωγή της δί­

καλυφθεί από τη στρατιωτική πλευρά

κης και θα λυθούν όλες οι απορίες

όπως θα έπρεπε. Θα πρέπει όμως να

σας.

κάνετε λίγη υπομονή.

νομικό

διέθετε,

επιπλέον,

εκπαι­

δευμένο σώμα στρατιωτών νοσοκό­ μων και σύγχρονο, για την εποχή ε­ κείνη, υγειονομικό υλικό. Το Υγειονο­ μικό, συνεπικουρούμενο, όπως πολύ σωστά γράφει και ο I. Στούρας, “από την εθελοντική συνεισφορά διαφό­

Απάντηση “ Σ Ι” . Σας ευχαριστούμε για την επιστολή και τις επισημάν­

ου,

Θεσσαλονίκη.

Η

παρουσίαση

στις προθέσεις μας, γιατί δεν έχουν

σεις. Ο συγγραφέας του άρθρου βα­

ρων συλλόγων", δημιούργησε για την

σίστηκε στην επίσημη ιστορία του

Παρασκευαϊδη Χρίστο, Λάρνακα. Το

Βασιλάκη Κωνσταντίνο, Αλφά Μυλο-

περίθαλψη των τραυματιών του πο­

ΓΕΣ για τον πόλεμο του 1897,

περιοδικό “ Στρατιωτική Ιστορία" δια­

ποτάμου,

νέμεται σε όλη την Κύπρο στις αρχές

πολύ για την ενθαρρυντική σας επι­

λέμου ένα επαρκές και άριστα, χωρο­

Ρέθυμνο.

Ευχαριστούμε

ταξικά, κατανεμημένο πλέγμα υγειο­

Κοτίδη Γιάννη, Παλούκια Σαλαμίνας.

κάθε μήνα, όπως και τα “ Σύγχρονος

στολή. Μας βοηθάτε σημαντικά να

νομικών σχηματισμών, από την πρώ­

Είναι πολύ γνωστές οι διάφορες αδι­ ευκρίνιστες “ λεπτομέρειες” για τη

Στρατός” και “ Σύγχρονη Αεροπορία και Ναυτικό” .

συνεχίσουμε τις εκδοτικές μας προ­ σπάθειες. Η ημερομηνία κυκλοφο­ ρίας του περιοδικού στην περιοχή σας είναι κανονική και προς το παρόν

τη γραμμή του πυρός ως τα μεγάλα νοσοκομεία των Αθηνών. Η θέση μου ότι το Υγειονομικό ήταν

δολοφονία του Κένεντυ, όμως το θ έ­ μα μας δεν ήταν αυτό καθεαυτό το

Καρκάνη Φώτη, Χαλάνδρι, Αθήνα. Τα

οργανωμένο στον πόλεμο του 1897, βασίζεται στο υψηλό επίπεδο επιστη­

γεγονός, αλλά ot διάφορες ομοιότη­

άρθρα που μας προτείνετε θα δημοσιευθούν, κάτι που άρχισε να γίνεται

δεν υπάρχει δυνατότητα αλλαγής

μονικής καταρτίσεως των στελεχών

αδελφό περιοδικό “ΣΣ" έχει πα­ ρουσιάσει πολλά αναλυτικά άρθρα

από αυτό το τεύχος. Ευχαριστούμε.

παρουσιάζουμε τα άρθρα με κατα­

στρατεύματος από υγειονομικές υπηρεσίες. Δεν εννοώ τα τεχνικά και

για όλα τα άρματα μάχης που διαθέ­

Ζαχαρή Θωμά, Θεσοαλονίκη. Το θω-

ώστε να εξάγουν και αυτοί τα συμπε-

τει ο ΕΣ. Η Γερμανία προς το τέλος

ρηκτό “Valiant” υπέστη σοβαρές ζη­

ράσματά τους.

υλικά μέσα (φορειοφόρα οχήματα, φορειοφόρα ζώα, σκηνές, φορεία), τα

του Β ’ ΠΠ είχε αναπτύξει δύο τύπους πυραύλων αέρος-αέρος, τον Hs 298

μιές το 1941 από ιταλικές “ανθρωποτορπίλλες” , όμως επισκευάστηκε, ό­

Καλομοίρη Βασίλη, Κάτω Τούμπα,

οποία ήταν πράγματι ελάχιστα. Ομως,

και τον X-4, από τους οποίους ο πρώ­

πως και το αδελφό “Queen Elizabeth".

Θεσσαλονίκη. Η παρατήρησή σας εί­

πότε ο Ελλην μαχητής, ο όποιος μα­

τος εγκαταλείφθηκε στα τέλη του

Και τα δύο διαλύθηκαν μετά το τέλος

ναι ευπρόσδεκτη. Προσπαθούμε να

χητής, κατά την μακραίωνη ιστορία

1944. Δοκιμαστικές εκτοξεύσεις έγι-

του Β ' ΠΠ. Ως προς την απόβαση

μας, βρέθηκε προ του εχθρού με α­ φθονία τεχνικών μέσων και υλικών;

ναν και με τους δύο, αλλά δεν πρόλα­ βαν να χρησιμοποιηθούν επιχειρη­

στην Ιβο Ζίμα, θα πούμε ότι οι Ιάπω­

υπάρχει τις περισσότερες φορές μια ιστορική συνέχεια, αλλά κάποτε οι

Ψυχή πάντοτε διέθετε ο Ελλην μαχη­

σιακά. Στο βιβλιοπωλείο “ Ελεύθερη

τής και όταν έτυχε να οδηγείται από

Σκέψις" (Ιπποκράτους 112) μπορείτε

αφού είχαν χάσει πολύ μεγάλους α­ ριθμούς μαχητικών αεροσκαφών με

του και στην πλήρη κάλυψη του

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

τες με τη δολοφονία του Λίνκολν. Το

της. Θα προσπαθούμε πάντοτε να νοητό τρόπο στους αναγνώστες μας,

νες ήταν ήδη σε πολύ δυσχερή θέση,

εκδοτικές ανάγκες απαιτούν έναν τε­ χνητό “ διαχωρισμό” .

ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ

0 ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΒΥΡΤΕΜΒΕΡΓΗΣ ΣΤΟΥΣ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΕΙΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ Ο ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΚΛΕΚΤΟΡΑ ΤΗΣ ΒΥΡΤΕΜΒΕΡΓΗΣ, ΠΑΡΑ ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΤΟΥ, ΗΤΑΝ Ο ΑΞΙΟΛΟΓΟΤΕΡΟΣ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΚΡΑΤΙΔΙΩΝ, ΠΟΥ ΑΠΟΤΕΛΟΥΣΑΝ ΤΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΤΟΥ ΡΗΝΟΥ ΥΠΟ ΤΗΝ "ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ” ΤΟΥ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΑ. τα οποία συμμετείχα ν στις επι­

β έ ρ γ η ς ως Βασιλιά.

χειρήσ εις κατά των Γάλλων στα

σώματος του Στρατά ρχη Lannes,

τός αποτελείτο από 4 συντάγμα­

πλαίσια του IV α υστριακού Σώ­

νίκησαν στις 20 Απριλίου 1809

τα ελα φ ρού ιππικού, 7 τάγματα

ματος Στρα τού. Το 1806 επίσης

πεζικού γραμμής, 4 τάγματα ε ­

σχημα τίσ τηκε και ένα τάγμα των 4 λόχων, που είχε ως αποστολή

τ ου ς Α υσ τρια κούς (II και V Σώμα­ τα Στρα το ύ) στο Abensberg. Λίγο

λαφ ρού πεζικού, ένα τάγμα πεζι­ κού της φ ρουράς, ένα σύνταγμα

α ργότερα, στη μάχη του AspernEssling, σ υμ μ ετείχε το πρώτο σ ύ­ νταγμα ελα φ ρού ιππικού.

ιππικού της φ ρο υρά ς και 3 π υρο­

Το ιππικό αποτελείτο αρχικά από δ ύ ο συντάγματα ελα φ ρού

Αξιόλογη μπορεί να θ εω ρ η ­

του Γαλλο-Πρωσσικού π ολέμου

ιππικού (chevanlegers) και δ ύ ο συντάγματα εφίππων κυνηγώ ν

θ ε ί η σ υ μ μ ε το χ ή των Βυρτεμ-

μεων από τους συμμά χους του.

(jager-zu Pfrde). To 1809 ιδ ρ ύ θ η κ ε και ένα σύνταγμα βα ρέω ν δρα-

ντίνο. Ε κε ί, στα πλαίσια του III Γαλλικού Σώ ματος του Ney, η

μεγαλύτερη

σ υνεισ φ ορά δυνά ­

βέργιω ν στη μάχη τ ο υ Μπορο-

Ετσ ι άρχισε ένα πρόγραμμα ανα­

γώνων. Κ ά θ ε σύνταγμα αποτε­

βυ ρ τε μ β ερ γ ια ν ή 25η Μεραρχία

διοργάνωσης του στρατού. Από

λείτο από τέσ σ ερις ίλες των 120-

Πεζικού του Στρα τη γο ύ Scheeler

τα 7 τάγματα γραμμής δημιο υ ρ γ ή θ η κ α ν 6 συντάγματα των

150 ανδρών. Το 1807 ιδ ρ ύ θ η κ ε και μία ανεξάρτητη ίλη που είχε

και οι ιππείς τ ο υ Στρατηγού Woelwarth, υποστηριζόμενα από

δ ύ ο ταγμάτων το κα θ ένα και ένα

ως αποστολή τη ν προστασία του

τα πυρά μιας βαριάς και δ ύ ο μ έ­

σύνταγμα

τυφ εκιοφ όρω ν

α ρχη γείου του στρατού. Το σ ύ­

σων π υροβολα ρχιώ ν τους, κα­

(Fusiliers), επίσης με δ ύο τάγμα­

νταγμα ιππικού της φ ρο υρά ς α­

τόρθω σα ν μαζί με τ ο υ ς ά νδρες

τα. Ενα ακόμα σ ύνταγμα γραμ­

π οτελείτο από τέσ σ ερις ίλες, τη ν ίλη των εφίππων σωματο­

του

μής δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε το 1809. Κ ά θ ε τάγμα γραμμής αποτελεί­

1ου

Σώ ματος

να διασπά-

σ ο υ ν τη ρωσική άμυνα στο κ έ ­

φυλάκων, τ η ν ίλη των φ ρουρώ ν

ν τρο

το από 8 λόχους πεζικού των 150 ανδρών, οι οποίοι ανά 4 σχημάτι­

και δ ύ ο ίλες εφίππων γ ρενα δ ιέ­

ρυγας. Η υποχώρηση όμως από

ρων. Το π υ ρο βο λικό αρχικά δ ιέ­

ζαν 2 τάγματα. Επίσης κά θε σ ύ­

θ ε τ ε τρεις μόνο π υροβολαρχίες.

τη Μ όσχα σ ήμα νε το τέλο ς των βυ ρ τεμ βερ για νώ ν δυνά μεω ν, α­

νταγμα δ ιέ θ ε τ ε και έναν έμ π εδο

Μ έχρ ι το 1812 όμως α υτές είχαν

λόχο, μ όνιμης δ ύνα μ ης 100 περί­ που ανδρών.

γ ίνει έξι. Μ ετά τη ν καταστροφι­ κή ρωσική εκστρατεία το όπλο

Το ελαφρύ πεζικό αποτελεί­ το από δ ύ ο τάγματα ελαφ ρού πεζικού και δ ύ ο τάγματα κ υ ν η ­ γών. Τα τάγματα αυτά σχηματί­

Το Δ ο υ κά το της Β υ ρ τ ε μ β έ ρ ­

τη φ ρο ύ ρη σ η πόλεων.

βολαρχίες. Μ ε τη ν έναρξη όμως του 1806, ο Ναπολέων απαίτησε

Τυφ εκιοφ όρος του 4ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Γραμμής “ von Franquem ont”. To Β υ ρ τεμ β ερ για νό πεζικό φορούσε το χα ρα κτηρ ισ τικό “α υ σ τρ ια κ ό ” κράνος ως το 1811.

χίες και με τη ν υποστήριξη του

Ε κ ε ίν η τ η ν π ερίοδο ο στρα­

του

π υρο βο λικού

έπρεπε

να

σ χηματιστεί από τη ν αρχή. Πά­ ντως το 1814 το π υροβολικό δ ιέ­ θ ε τ ε τρεις π υροβολα ρχίες της

της

α ριστερής

της

π τέ­

φ ού ελάχιστες μόνο κα τόρθω ­ σαν να επιστρέφουν. Οι αναδιοργανω μένες δ υ νά ­ μεις της Β υ ρ τ ε μ β έ ρ γ η ς σ υ μ μ ε ­ τείχαν ως σύμμαχοι των Γάλλων και στις επιχειρήσεις του 1813 ως τη μάχη της Λειψίας, λίγες

σ τηκαν το 1805 και ως το 1813 ή ­

φ ρο υρά ς και επτά π υρο βο λα ρ­

μ έρ ες πριν από τ η ν οποία άλλα­

ταν ανεξάρτητα. Το 1813 όμως ε ­

χίες γραμμής. Κ ά θ ε π υρο βο λα ρ­

ξαν σ τρα τόπ εδο και ενώ θηκαν

νώ θηκαν και τα πρώτα σχημάτι­

χία είχε έξι π υροβόλα, των 12 λι­

με τις δυνά μεις του αντιγαλλι-

σαν σύνταγμα ελα φ ρού πεζικού,

βρών οι βαριές και των 6-8 λι­

κού

ενώ τα δ εύ τ ερ α σύνταγμα κ υ ν η ­

βρώ ν οι μέσες, καθώς και δ ύ ο

γών

ο λμ ο βό λα

συνασπισμού.

Τελικά

η

Το

σ υ μ μ ετο χ ή των δυνά μεω ν της Β υ ρ τ ε μ β έ ρ γ η ς σ τους Ν απολεό­

Το τάγμα πεζικού της φ ρουρά ς

π υ ρο βο λικό

την

ντειο υ ς π ολέμους ο λο κλη ρ ώ θ η ­

(Guarde zu Fuss) απ οτελείτο από

elite του στρατεύματος, ήτα ν ά­

κε το 1814, με τ η ν εισβολή στη

ένα λόχο γρεναδιέρω ν και τ έσ ­ σερις λόχους μουσκετοφ όρω ν,

ριστα οργανω μένο, εκπ α ιδευ μ έ­

Γαλλία.

(Fussjageregiment

“ König” ).

με συνολική δύνα μη 700 περί­ που ανδρών.

των

7

λιβρών.

απ οτελούσε

Η

νο και εξοπ λισμένο και ήταν ισά­

ποιότητα

του

μικρού

νικού π υρο βο λικού. Τα σ τρ α τεύ ­

στρατού της Β υ ρ τ ε μ β έ ρ γ η ς ή ­ ταν εξαιρετική. Το πεζικό ήταν ι­

ξιο του γαλλικού και του βρ ετα ­ ματα της Β υ ρ τ ε μ β έ ρ γ η ς σ υ μ μ ε­

σάξιο του γαλλικού, όπως και το

σπονδία του Ρή ν ο υ τον Ιούλιο

μιουργία

εθνο­

τείχαν για πρώτη φορά σε επιχει­

του 1806, με αντάλλαγμα την παραχώρηση αυτοκρατορικώ ν

φ υλακής. Τελικά όμως σχηματί­

ρήσεις κατά τ η ν εκστρα τεία του

π υροβολικό, που μαζί με το β ρ ε ­ τανικό και το γαλλικό θ ε ω ρ ο ύ ­

1809 ενα ντίον των Αυστριακών.

ντο ως τα καλύτερα της Ευ ρ ώ ­

εδαφ ώ ν από του ς Γάλλους, κα­

Μια

πης.

του

δια λύθηκα ν το 1810. Το 1814 σχηματίστηκαν 7 συντάγματα ε ­

Δ ο ύ κα Φ ρ ειδ ε ρ ίκ ο υ της Β υ ρ τ ε μ ­

θ νο φ ρ ο υ ρ ά ς των δ ύο ταγμάτων,

μαζί με δ ύ ο βαυαρικές μ ερ α ρ­

γης

θώς

εντά χθηκε

και τη ν

στη

Συνομο­

αναγνώριση

Το 1809 αποφασίστηκε η δ η ­

σ τηκαν

12 μόνο

ταγμάτων

πέντε, τα οποία

μεραρχία

Β υ ρ τεμ β έρ γ ιω ν

υπό το ν διάδοχο του θ ρ ό ν ο υ ,

Παντελής Καρϋκας

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ Ι

Ο

Υ

Λ

Ι

Ο

Σ

1 Ιουλίο υ 1828

26 Ιο υλίο υ 811

Αρχίζει η λειτουργία της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπιδων στο Ναύπλιο, με την επω­ νυμία “ Λόχος των Ευελπίδων". Το διάταγμα της λει­ τουργίας υπογράφηκε αργό­ τερα, στις 21-12-1828.

Ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Νικηφόρος Α' κυριεύει την Πλεύνα της Βουλγαρίας.

2 Ιουλίο υ 1881 Σύμφωνα με τη Συνθήκη με­ ταξύ των ευρωπαϊκών δυνά­ μεων και της Τουρκίας που υπογράφηκε στις 24 Μαϊου 1881 και μετά από χωριστή συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, προσαρτώνται η Θεσσαλία και η Αρτα στην Ελλάδα.

2 7 Ιο υλίο υ 1301 Πρώτη τακτική μάχη μεταξύ των Οθωμανών υπό τον Οσμάν και των Βυζαντινών, κοντά στη Νικομήδεια, που καταλήγει σε ήττα των Βυζα­ ντινών.

30 Ιο υλίο υ 1824 Ο Ελληνικός στόλος υπό τον Σαχτούρη, ναυμαχεί με τον Τουρκικό στόλο κοντά στη Σά­ μο. Οι Τούρκοι παθαίνουν πα­ νωλεθρία.

4 Ιο υλίο υ 1921

31 Ιο υλίο υ 1818

Ο Ελληνικός Στρατός με την X Μεραρχία καταλαμβάνει την Κιουτάχεια, στα πλαίσια των επιχειρήσεων της περιό­ δου Ιουνίου-Ιουλίου 1921.

Πεθαίνει στην Κωνσταντινού­ πολη ο Νικόλαος Σκουφάς από το Κομπότι της Αρτας, έ­ νας από τους ιδρυτές της Φι­ λικής Εταιρείας.

6 Ιουλίο υ 371 Π.Χ. Νίκη των Θηβαίων επί των Σπαρτιατών στα Λεύκτρα της Βοιωτίας. Από την ημερομη­ νία αυτή αρχίζει η Θηβαϊκή Ηγεμονία.

6 Ιουλίο υ 1827 Οι τρεις εγγυήτριες δυνά­ μεις, Αγγλία, Γαλλία και Ρω­ σία, υπογράφουν τη Συνθήκη του Λονδίνου, με την οποία εκτός των άλλων - επιβάλλε­ ται η αυτονομία της Ελλάδας.

12 Ιουλίο υ 1466 Ο Βενετός Ναύαρχος Καπέλλο κυριεύει με 2.250 Βενετούς και Ελληνες την Αθήνα, εκτός από την Ακρόπολη.

15 Ιουλίο υ 1921 Συνέρχεται στην Κιουτάχεια πολεμικό συμβούλιο υπό τον Βασιλιά Κωνσταντίνο και αποφασίζεται να διεξαχθούν επι­ χειρήσεις προς Αγκυρα.

17 Ιουλίο υ 1945 Ο Ιερός Λόχος, μετά από ηρω­ ικούς αγώνες στα νησιά του Αιγαίου (κυρίως), επιστρέφει στην Αθήνα.

21 Ιο υλίο υ 1774 Υπογράφεται η Συνθήκη του Κιουτσούκ Καναϊρτζή μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας, με βα­ ρείς όρους για την τελευταία, από τους οποίους μερικοί ευνοούν την Ελλάδα.

IΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 3 Α υγούσ του 1826 Ο Κιουταχής επιτίθεται με 5.000 Τούρκους κατά της Α θή­ νας και μετά από σφοδρή μά­ χη την κυριεύει και αναγκάζει την από 800 άνδρες φρουρά της να καταφύγει στην Ακρό­ πολη.

Ελληνες, κυριεύουν την Κο­ ρώνη που κατεχόταν από τους Τούρκους.

μεις αποκρούουν επίθεση 50.000 Τούρκων κατά της Κων­ σταντινούπολης.

15 Α υγούσ το υ 1002

27 Α υγούσ του 479 Π.Χ.

Βουλγαρικές δυνάμεις υπό τον τσάρο Σαμουήλ ανακατα­ λαμβάνουν την Αδριανούπολη, τη λεηλατούν και σφάζουν πολλούς από τους κατοίκους της.

Ο Ελληνικός Στόλος, υπό τον Λεωτυχίδη, κατανικά τους Πέρσες στη Μυκάλη και απε­ λευθερώνει την Ιωνία από τον περσικό ζυγό.

29 Α υγούσ του 1686

6 Α υγούσ του 1684 Ο Τούρκος διοικητής της Λευκάδας, Μπεκήρ Αγάς, με­ τά από συνθηκολόγηση παραδίδει το νησί στους Βενετούς.

9 Α υγούσ του 1500 Οι τουρκικές δυνάμεις υπό τον Βαγιαζήτ καταλαμβάνουν τη Μεθώνη, που ήταν η σημα­ ντικότερη βάση των Βενετών στην Πελοπόννησο.

9 Α υγούσ του 1571 Μετά από πολιορκία διάρκει­ ας ενός περίπου χρόνου ο Μουσταφά πασάς καταλαμβά­ νει την Αμμόχωστο, μετά από συνθηκολόγηση με τον Βενετό διοικητή της Μπραγκαντίν, υπό τον όρο ότι δεν θα πειραχτεί ο πληθυσμός. Ο Μουστα­ φά πασάς εισερχόμενος στην πόλη έκανε άγριες σφαγές.

16 Α υγούσ του 1943 Γερμανικά στρατεύματα κατο­ χής καταστρέφουν το χωρικό Κομμένο της Αρτας και σκο­ τώνουν 317 από τους κατοί­ κους του (μεταξύ αυτών και 172 γυναίκες), με την αιτιολο­ γία της συνεργασίας με τους αντάρτες.

20 Α υγούσ του 917 Οι Βούλγαροι υπό τον Συμεών νικούν κοντά στην Αγχίαλο το Βυζαντινό Στρατό και Στόλο υπό τους Λέοντα Φωκά και Ρωμανό Λεκαπηνό.

22 Α υγούσ του 1645 Οι Βενετοί παραδίδουν την πόλη των Χανιών στους Τούρ­ κους μετά από πολιορκία δύο μηνών.

24 Α υγούσ του 1422 11 Α υγούσ του 1685 Χριστιανικές δυνάμεις στις ο­ ποίες μετέχουν και λίγοι

Κατά την περίοδο της βασι­ λείας του Αυτοκράτορα Μα­ νουήλ Β', βυζαντινές δυνά­

Οι Βενετοί, υπό τον Φραγκί­ σκο Μοροζίνι, νικούν τους Τούρκους και καταλαμβάνουν το Ναύπλιο.

31 Α υγούσ του 1788 Ο Λάμπρος Κατσώνης, επικε­ φαλής ελληνικών πλοίων, νικά σε ναυμαχία κοντά στην Κάρ­ παθο μοίρα του Τουρκικού στόλου.

Δημήτρης Γεδεών

ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙ

ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΧΕΡΜΑΝ ΦΟΝ ΦΡΑΝΣΟΥΑ ( 1856- 1932) Οι πρόγονοι του Στρατηγού Χ έρ μ α ν φ ον Φρανσουά ήταν Λ ο υ θη ρ α νο ί Γάλλοι που το 1680 είχαν διαφύγει στην Πρωσσία. Μ ετά από εκατό περίπου xpovta, το

1774,

α π ονεμήθηκε

τίτλος

ευγενείας στην οικογένειά του. Ο πατέρας του ήταν αξιωματικός του Πρωσσικού Στρατού και πο­ λέμησ ε τους Γάλλους στο Γάλλο.

.

ΛΩ"7Γ\

Ο ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΜΕ ΤΟ ΓΑΛΛΙΚΟ ΕΠΙΘΕΤΟ

ΗΤΑΝ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΕΞΑΡΤΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΗ ΩΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ Η ΕΚΒΑΣΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΟΥ ΤΑΝΝΕΜΠΕΡΓΚ (25-30 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1914). Η ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΠΟΥ ΤΟΝ ΚΑΤΕΣΤΗΣΕ ΔΙΑΣΗΜΟ ΗΤΑΝ, ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΤΣΩΡΤΣΙΛ, ΜΙΑ “ΛΑΜΠΡΗ ΑΝΥΠΑΚΟΗ". Χόφ φ μαν ο περίφημος ελιγμός του Τάννεμπεργκ. Την άλλη η μ έ­

γνώριζε την κατάσταση που αντι­

μπουργκ-Λούντεντορφ

μετώπιζε το Σώμα αυτό.

καια ίσως, αν λά βουμε υπόψη ότι

ρα ο ίδιος ο Κάιζερ σ υ ν δ έθ η κ ε

Στις 27 το πρωί το I Σώμα άρχιοε την επιΟεοΓ) του. Σ ε ουνδυα·

οι ίδιοι θα ήταν υπόλογοι για μια αποτυχία. Δίκαιο ΟμίΟζ Οα είναι να τονιστεί ότι το σχέδιο που ε ­

τηλεφωνικά (i£ TOV φΟ'ν OpGV-

και

δί­

οποίο τραυματίστηκε. Ο α δελ­

σουά, πράγμα που ήταν ασυνήθι­

σμό με τα δύο γερμανικά σώματα

φ ός του, αξιωματικός και αυτός,

στη τιμή για ένα σωματάρχη, και

στρατού που επιτέθηκαν στην α­

φ αρμόστηκε είχε ετοιμαστεί πο­

εξ ερ εύ νη σ ε τη Γερμανική Ανατο­

τον ρώτησε πώς έβλεπ ε την κα­

νατολική πτέρυγα της Στρατιάς

λύ πριν αναλάβουν τη διοίκηση

λική Αφρική.

της Στρατιάς από τον Χόφμαν.

τάσταση. Ο φ ον Φρανσουά ήταν

του Νάρεφ, οι Ρώσοι είχαν ηττη-

Ο Χέρ μ α ν α κολούθησε το ε ­

αρκετά έξυπνος ώστε να ξέρει

θ ε ί αποφασιστικά μέχρι το βράδυ

Βέβαια ένα σχέδιο, όσο καλό και

πάγγελμα του πατέρα του, αλλά

ότι η υποχώρηση δ ε ν μπορούσε

αν είναι, χρειάζεται τολμηρούς

ήταν το είδος του νεωτεριστή

να σταματήσει τη στιγμή που είχε

της ίδιας ημέρας και μόνο μια υποχώρηση μπορούσε να σώσει

και απείθαρχου αξιωματικού που

αρχίσει και σύστησε στον Κάιζερ

το κέντρ ο της Στρατιάς του Νά­

που θα το υλοποιήσουν. Ο Στρα­

ενοχλεί τα ανώτερα κλιμάκια, γι’

τη συνέχισή της. Εχοντας χάσει

ρεφ. Ομως κάτι τέτοιο δ εν έγινε

τηγός φ ον Φρανσουά, αν και διοι­

αυτό η προαγωγή του σε ανώτα­

και το κέντρ ο αυτό προχωρούσε

τες βα θμίδες άργησε. Ο ίδιος ο

την ευκαιρία να νικήσει τη Στρα­ τιά του Ν ιέμεν του Ρένενκαμπφ,

κατ’ ευθεία ν μέσα στην παγίδα

κητής ενός μόνο σώματος στρα­ τού, εν ή ρ γ η σ ε με εκείνη τη σπά­

Κάιζερ

που είχαν στήσει οι Γερμανοί.

νια εναλλαγή σωφροσύνης και

τον

είχε

διοικητές στο πεδίο της μάχης

χαρακτηρίσει

θα επικέντρωνε την προσπάθειά

“ υπερβολικά ανεξάρτητο χαρα­

του κατά της Στρατιάς του Νά-

κτή ρα ” . Ετσι όταν ξέσπασε ο Α'

στου το I Σώμα Στρατού των Γερ­

Παγκόσμιος Πόλεμος το 1914, ο

ρεφ, του άτυχου Στρατηγού Σαμψώνωφ.

φ ον Φρανσουά, 58 χρόνω ν ήδη,

Σύμφωνα με τον ελιγμό της

σ ους έκλινε το δεξιό ακέλος της

ήταν μόνο σωματάρχης, αλλά εί­

Γερμανικής Στρατιάς κατά της Στρατιάς του Νάρεφ, το I Σώμα

“ ηλάγρας" εφαρμόζοντας τον ε ­ λιγμό του Μιλτιάδη στο Μαραθώ ­

τους χάρισε μια λαμπρή νίκη.

Στρατού του φον φρανσουά θα

να. Στο κρίσιμο σημείο της μάχης

του

επιχειρούσε

φαίνεται ότι ο Λ ο ύ ντεντο ρφ έχα ­

προϊσταμένους του και ο φον Φρανσουά συνέχισε τη σταδιο­

χε το καλύτερο ίσως Σώμα Στρα­ τού της Γερμανίας, το I, στην Ανατολική Πρωσσία. Γενικός διοικητής της περιο­ χής εκείνη ς ήταν ο φον Πρίτβιτς,

την

κύκλωσή

της

Ο λόκληρη

την

28η

Α υγού­

μανών, καταδιώκοντας τους Ρώ­

τόλμης (που είναι το χαρακτηρι­ στικό της πραγματικής ιδιο­ φυίας) και αγνοώντας τη διαταγή των Χίντεμπ ουργκ-Λούντεντορφ Η ορθότητα της ενέργειάς αναγνωρίστηκε

από

τους

από τα δυτικά. Στη μέση την πίε­

σε την ψυχραιμία του και διέταξε

ση των Ρώσων τη σήκωνε το X X

το I Σώμα να αλλάξει κατεύθυνση

δρομία του στο Ανατολικό Μέτω ­

ο οποίος π ανικοβλήθηκε από την εμφάνιση της διπλάσιας σε δύνα­

ΣΣ. Από την αρχή της επιχείρη­

πο, όπου διοίκησε και στρατιά.

σης φάνηκαν τα πρώτα σημάδια

κατά 90 μοίρες και να κινη θ εί σε βοήθεια του X X Σώματος, αφήνο­

μη ρωσικής ομάδας στρατιών του Ζιλκίνσκι που εισέβαλε στην

των πολλών ικανοτήτων του φον

ντας ουσιαστικά τους Ρώσους να

Φρανσουά. τα οποία ήταν το ίδιο

φύγουν. Ο φον Φρανσουά αντιμε­

Πρωσσία και εφαρμόζοντας το

ενοχλητικά για εχθ ρ ο ύ ς και φί­ λους! Η διαταγή που πήρε από

τώπισε το δίλημμα: να υπακούσει

γερμα νικό σχέδιο Σλίφ φ εν ειση-

Δ έκα χρόνια μετά τη μάχη του Τάννεμπεργκ, οι επιζώντες πρω­ ταγωνιστές της σ υγκεντρώ θ η ­ καν για να γιορτάσουν την επέ­ τειό της, Στην αναμνηστική φω­

γήθηκε την υποχώρηση της στρατιάς του δυτικά του Βισ το ύ ­

τον Λ ο ύ ντεντο ρ φ ήταν να επιτε­

στη διαταγή, που ήταν το ευ κ ο ­ λότερο και ασφαλέστερο που εί­

θ εί κατά των Ρώσων το πρωί της

χε να κάνει, ή να υπακούσει σε

λα και την εγκατάλειψη της Α.

26ης Α υγούστου. Ο φον Φ ρα ν­

μια μεγαλύτερη ευ θ ύ ν η και ένα

ντρο κάθονται οι τρεις Στρατάρ­ χες (Χίντεμπ ουργκ, φ ον Φ ρ α ν­

τογραφία που ελήφ θη, στο κ έ ­

Πρωσσίας στους Ρώσους. Αντιμε­

σουά δ εν θ α είχε το π υροβολικό

υψ ηλότερο κα θ ή κο ν από το να

σουά και Μ άκενσεν), .ενώ οι άλλοι

τωπίζοντας τη ρωσική Στρατιά του Νιέμεν, του Στρατηγού Ρέ-

του εκείνη τη στιγμή. Αφού προ­

υπακούσει την εντολή ανωτέρων

είναι όρθιοι γύρω τους. Η κεντρ ι­

σπάθησε, μάταια, να μεταπείθει

του, που στο κρίσιμο σημείο της

κή

νενκαμπφ, ο φον Φρανσουά πέ­ τυχε μια σημαντική νίκη στη μά­

τον Λο ύντεντο ρφ , αναγκάστηκε

μάχης είχαν πτοηθεί; Προτίμησε το δ εύ τερ ο, συνέχισε την κίνησή

μπουργκ. Δ εν είναι τυχαίο ότι κα-

χη του Γκούμπινεν, αλλά τη στιγ­

του και πέρασε στην ιστορία. Το

μή που ετοιμαζόταν να συνεχίσει

νας δ ε ν μπόρεσε να τον κατηγο­ ρήσει ότι δ εν επ ιτέθηκε το πρωί

βράδυ της 29ης Α υγούστου είχε

Υπήρξε η αναγνώριση. Ο φον φρανσουά ασχολήθη-

την επίθεση πήρε διαταγή να υποχωρήσει. Στο επιτελείο της

της 26ης. Επ ιτέθηκε, αλλά με τ έ­ τοια καθυστέρηση και κωλυσιερ­

απλώσει 25 τάγματα πεζικού σε ένα μήκος 50 χιλιομέτρων και με

κε και με τη συγγραφή. Κυριότερα βιβλία που έγραψε είναι τα: τιών” (1918), “ Η Μάχη του Μάρνη

να εκτελέσ ει τη διαταγή. Κα νέ­

θ έσ η

α νή κε

στον

Χίντε-

τέχεται από τον φ ον φρανσουά.

Γερμανικής Στρατιάς, πολύ πριν

γία ώστε περί το μεσ ημέρι είχε

από την άφιξη του τρ ο μ ερ ο ύ “ δί­

όλο το πυροβολικό του και έτσι

αυτή τη λεπτή γραμμή είχε χωρί­ σει τα ρωσικά τμήματα που προ­

δ υ μ ο υ ” Χίντεμπ ουργκ - Λούντεντορφ με το οποίο ο Κάιζερ αντι­

καθόρισε την κύρια επίθεσή του για τις 04.00 της 27ης. Εδώ όμως

σπαθούσαν να διαφύγουν και εί­ χε παγιδεύσει ολόκληρο το ρωσι­

και του Τάννεμπεργκ” (1920) και

κατέστησε τον φ ον Πρίτβιτς, εί­ χε ήδη αρχίσει να ωριμάζει στο

υπάρχει μια μικρή λεπτομέρεια: ο

κό κέντρο.

κία 78 χρόνω ν, το 1932.

φ ον Φρανσουά, σε απ’ ευθείας ε ­

Η νίκη του Τάννεμπεργκ έ ­

μυαλό του Συνταγματάρχη Μαξ

παφή με το διοικητή του X X ΣΣ,

στεψε με δόξα το δίδυμ ο Χίντε-

“ Κατάρρευση

Μεγάλων

Στρα­

Τ κ α ίρ λ ις " (1922). Πέθα νε σε ηλι­

Δ η μ ή τ ρ η ς Γ εδ εώ ν

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΤΟ ΠΟΙΟΙ ΗΤΑΝ ΟΙ ΑΣΣΑΣΣΙΝΟΙ;

ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ;

πολλών μουσουλμάνων οι οποίοι

θήσει τους ελέφαντες προς τα πί­

συνέπρατταν ή δεν πολεμούσαν με

σω και να εξουδετερώσει τον αντί­

Λουκανικές Γελάδες, επειδή οι επι­

θέρμη τους Λατίνους. Ενας θρύλος

παλο. Γοητευμένος όμως από τη

χειρήσεις έλαβαν χώρα κυρίως στη

λέει ότι στην προσπάθεια να ωθή­ σουν τον Σαλαδίνο σε πόλεμο ενα­

δύναμη των τεραστίων ζώων, επέ­ στρεψε από την Ινδία με διακόσια

Λουκανία.

μουσουλμανική αίρεση των Σιιτών που ιδρύθηκε από τον Χασάν Ιμπν

ντίον των σταυροφόρων, άφησαν

από αυτά.

ούντο στις επιχειρήσεις ήταν κατ'

Σαμπάχ (Hassan Ibn Sabah), γνωστό

νύχτα στο προσκέφαλό του και ενώ

Για εκατό χρόνια μετά το θά­

εξοχήν ασιατικοί. Ο Πτολεμαίος, α­

και με το προσωνύμιο “ ο Γέρος του

κοιμόταν ένα γλυκό, μέσα στο πιο

νατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου οι

ποκομμένος από την πηγή στις

Βουνού” . Η αρχή της αίρεσης ανά­

καλά φρουρούμενο παλάτι του, υπο­ γραμμίζοντας τη δυνατότητά τους

ελέφαντες

γεται στα μέσα του Θ' αιώνα. Κυριότερη αιτία ύπαρξής της ήταν η αντί­ σταση εναντίον των αρχών που δεν

Οι

Ασσασσίνοι

ήταν

“ μόδα”

Ινδίες, αναγκάστηκε να στραφεί προς αφρικανικές πηγές και ενέτα­

να πλήξουν οπουδήποτε και οποτε­ δήποτε. Στις περισσότερες δυτικές

μοποιούσαν σχεδόν αποκλειστικά

κατάγονταν από τον οίκο του Αλή,

γλώσσες η λέξη ασσασσίνος κατέ­

εναντίον ιππικού. Συνήθως στα κε­

λέφαντες, τους οποίους όμως ο Πολύβιος περιγράφει ως πιο μικρό­

συγκεκριμένα δε εναντίον του οί­ κου των Αββασιδών, των οποίων η

στη συνώνυμη της λέξης δολοφό­ νος (αγγλικά=353355Ϊη). Η δυναστεία

νά ανάμεσα στα ζώα τοποθετούντο

σωμους από τους ασιατικούς. Τα τελευταία χρόνια έχει δειχθεί ότι

ανατροπή επιδιωκόταν. Το όνομα της αίρεσης αποδίδεται στη χρήση

του Χασάν διατηρήθηκε επί τέσσε­

ελαφρά οπλισμένοι στρατιώτες. Στη μάχη της Γάζας (312 π.Χ.) τα κε­

ρις γενιές. Η αίρεση καταδιώχθηκε

νά αυτά συμπληρώθηκαν από μο­

του χασίς (hashish-hashassin=o χρή­

αγρίως

Χουλαγού και Βιβάρ και συνετρίβη

νάδες των 50 ανδρών οι οποίοι ή ­ ταν ακοντιστές, σφενδονήτες και

χει πλέον εξαφανιστεί. Ο Πτολεμαί­

στης χασίς). Η αίρεση αποτέλεσε παρακλάδι των Ισμαηλιτών και είχε

τελικά από τον Τιμούρ (Ταμερλάνο)

τοξότες. Ο Διόδωρος αφήνει να εν­

σει αυτό το είδος, το οποίο αργότε­

τη μορφή μυστικής εταιρίας στην ο­

το 1391. Λείψανα της αίρεσης είναι

ποία τα μέλη εμυούντο κατά τρεις

πιθανό να υπάρχουν στις χώρες του

νοηθεί ότι αυτός ο αριθμός ήταν κοινά αποδεκτός.

περνώντας τις Αλπεις με 37 από

τάξεις και επτά βαθμούς. Τα μέλη της πρώτης τάξης καλούντο νταή-

Περσικού κόλπου, πολλές δε τρομο­

Το τρωτό σημείο του ελέφαντα

κρατικές οργανώσεις σιιτικής προέ­

δες (κύριοι), της δεύτερης ρεφίκ

λευσης αφήνουν υπονοούμενα περί

είναι τα πέλματα των ποδιών του. Στην πολιορκία της Μεγαπόλεως

(σύντροφοι) και της τρίτης φεβάδ

των σχέσεων τους με την αρχαία αί­ ρεση.

(ιεροί). Οι της τελευταίας τάξης ή­

τους

Μογγόλους

ξε στη δύναμή του αφρικανικούς ε ­

υπήρχε ένα είδος μικρόσωμο, εν­ δημικό της Β. Αφρικής, το οποίο έ ­ ος φαίνεται ότι είχε χρησιμοποιή­ ρα εκμεταλλεύθηκε και ο Αννίβας αυτούς το 218 π.Χ. Οι Ινδοί δεν φαί­ νεται να χρησιμοποιούσαν πύρ­ γους πάνω στη ράχη των ελεφά­

(318 π.Χ.) χρησιμοποιήθηκαν από

ντων. Ο Πύρρος πιθανότατα ήταν ο

τους αμυνομένους χονδρά μαδέ­

πρώτος που το έπραξε, κατά την ει­

ταν προορισμένοι για θυσία της ζω­

ρια με προεξέχοντα μεταλλικά καρ­

σβολή του στην Ιταλία το 280 π.Χ.

ής τους, αλλά και των εχθρών της αίρεσης. Χαρακτηριστικό ήταν το βασικό δόγμα του εβδόμου βαθ­

φιά εναντίον των ελεφάντων, ενώ

Αργότερα οι ελέφαντες εγκαταλεί-

μού: “ Εις μηδέν πίστευε και τα πά­ ντα τόλμα". Οι οπαδοί της αίρεσης, διε­ σπαρμένοι σε όλη την ισλαμική επι­ κράτεια, διακήρυσσαν την έλευση του μαχντί (μεσσία) από τη γενιά του Αλή. Μερικοί κατόρθωσαν τελι­ κά να ιδρύσουν δυναστείες σε απο­

ΠΩΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ ΟΙ ΠΟΛΕΜΙΚΟΙ ΕΛΕΦΑΝΤΕΣ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ;

μακρυσμένες περιοχές του χαλιφά­

80

Οι ελέφαντες που χρησιμοποι­

στις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Οι στρατοί των Επιγόνων τους χρησι­

από

αποτέλεσαν

τα οποία οι Ρωμαίοι αποκαλούσαν

του. Βασικότερη επιτυχία της αίρε­

Πρώτος ήλθε αντιμέτωπος με

σης υπήρξε η ίδρυση του χαλιφάτου

ελέφαντες ο Μέγας Αλέξανδρος

των Φατιμιδών στην Αίγυπτο, το ο­

στη μάχη των Γαυγαμήλων, όπου οι

ποίο προστάτευσε την αίρεση και επέτρεψε τη διείσδυση μελών στο

περσικές δυνάμεις συνεπικουρού-

κράτος των Αββασιδών. Στα τέλη

του Υδάσπη ο Μακεδόνας στρατη­ λάτης αντιμετώπισε 200

του ΙΑ' αιώνα ο Χασάν

Ιμπν Σαμπάχ

ντο από 15 ελέφαντες. Στη μάχη

κατέλαβε με οπαδούς του το από­

ελέφαντες. Το βασικό πρόβλημα,

μακρο περσικό φρούριο Αλαμούτ,

πέραν του δέους των πρωτοαντι-

στα όρη κοντά στην Κασπία. Εκεί,

κρυζόντων τα τεράστια θηλαστικά,

ί­

υπήρξε η απέχθεια που αισθάνο­

δρυσε το Ασσασσινικό κράτος, δη­

νται τα άλογα από την οσμή των

μιουργώντας στο Αλαμούτ ένα εί­

παχυδέρμων. Κύριος σκοπός των ε­

δος πρωτεύουσας. Από εκεί ο “γέ­

λεφάντων στη μάχη του Υδάσπη ή­

ρος" εξαπέλυε χιλιάδες φανατικών

ταν η αναχαίτιση του ιππικού. Για

δολοφόνων, άριστα εκπαιδευμένων,

το λόγο αυτό οι ελέφαντες ήταν

σε ισλαμικές χώρες, εξολοθρεύο­ ντας όποιους αντιτίθεντο στην αί­

τοποθετημένοι μπροστά από την

λαμβάνοντας

το

προσωνύμιο

ρεση και κυρίως Σουννίτες αξιωματούχους

και ηγεμόνες. Διάδοχος

υπόλοιπη παράταξη, με διαστήμα­ τα 30 m μεταξύ τους. Ο Αλέξαν­

του Χασάν υπήρξε ο γιος του Κια-

δρος διέταξε τα ελαφρά τμήματα να εξαπολύσουν επίθεση εναντίον

Βουζουργομίδης, τον οποίο διαδέ­

των ελεφάντων, με σκοπό να σκο­

χθηκε αργότερα ο γιος του Μωά­

τώσουν τους οδηγούς και τους α­

μεθ, κατά τη βασιλεία του οποίου ε­

ναβάτες (μαχούτ). Οταν η τακτική αυτή δεν απέδωσε τα επιθυμητά,

πιτεύχθηκαν και οι δολοφονίες δύο χαλιφών. Τμήμα της αίρεσης εγκατεστη­

διέταξε το οπίσθιο ήμισυ της φά­

μένο στο Λίβανο ήταν υπεύθυνο για τις δολοφονίες πολλών ηγεμόνων

χων και να πυκνώσει τις τάξεις της.

και αξιωματούχων των σταυροφορι-

δημιουργούν ένα “ δάσος" από λόγ­

κών κρατών στην περιοχή, αλλά και

χες, ο Αλέξανδρος μπόρεσε να ω­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

λαγγας να κινηθεί μεταξύ των στί­ Με τις προτεταμμένες σάρισσες να

στη Γάζα χρησιμοποιήθηκαν κάποι­

φθηκαν ως πολεμικό μέσο, κυρίως

ου είδους αλυσσόπλεκτες μεταλλι­

λόγω της αποκοπής των Ρωμαίων

κές ακίδες για τον ίδιο σκοπό. Ο

από τις πηγές.

Πύρρος πρωτογνώρισε στους Ρω­ μαίους αυτά τα ζωντανά άρματα,

Πολεμικός ελέφαντας όπως χρησιμοποιή&ηκε από τους Μακεδόνες τον 3ο αιώνα π.Χ.

Ε υθύμιος Ο. Τσιλιόηουλος

ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟ ΘΩΡΗΚΤΟ ΑΒΕΡΩΦ Εκδόσεις FINATEC Α.Ε. Αθήνα, 1997 Σελίδες 71

για όσους δ ε ν δια θ έτου ν η λε­

ρ ευ νες και γυρω απο μερικούς

τόσης δύναμης στα χέρια του

κτρονικό υπολογιστή. Το βιβλίο διατίθεται από τους εκ δ ό τ ες και

σημαντικούς μελετη τές του Βυζαντίου στην Ελλάδα και στο

πάλους του στο εσωτερικό της

από το βιβλιοπωλείο “ Ε λ ε ύ θ ε ρ η

εξωτερικό).

Σκέψ ις” (Ιπποκράτους 112, Α θ ή ­ να).

Τ ο β ϋ Ρ Η Κ0ρυλΓΟ αμ ερωφ ίΜοΰ Η χπορία too βυρηχτοϋ από ιοος νκφρόρους
Κύπρου, ο Γιωρκάτζης είχε να α­

Το βιβλίο παρουσιάζει σημα­

ντιμετωπίσει και τις τουρκικές

ντικό ενδια φ έρον για όλους ό ­

μυστικές υπηρεσίες, οι οποίες α­

σους έλκονται από αυτήν την -α-

δυνατούσαν να αντιμετωπίσουν

κόμα μυστηριώδη και σχετικά ά­

τις μ εθ ό δ ο υ ς του

γνωστη για την πλειονότητα των νεοελλήνων- εποχή. Είναι εξαιρε­

τυχίες του. Σ ε κάποιο σημείο έ-

ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ, Μ ΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΙΣΛΑΜ ΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

και τις επι­

και για εκείνους

φ θασε να μάχεται εναντίον των μυστικών υπηρεσιών των Α μ ερ ι­

που αναζητούν τη λύση των προ­ βλημάτων των ελληνοτουρκικώ ν

τανών και των Τούρκων. Αργότε-

τικά χρήσιμο

Αλέξης Γ.Κ. Σαββίδης

Γιωρκάτζη. Ε κτό ς από τους αντι­

κανών, των Σοβιετικώ ν, των Β ρ ε ­

σχέσεω ν της εποχής μας στις βυζαντινο-ισλαμικές σχέσεις.

Η

κεντρική διάθεση του βιβλίου γί­ νεται από το βιβλιοπωλείο Η ρ ό ­ δ ο το ς "

Εκδόσεις Ηρόδοτος Φάρσαλα, 1997 Σελίδες 405

(Βασ.

Ολγας

55,

ΤΚ.

54642, Θεσσαλονίκη).

Στο βιβλίο “ Μ ελετήματα Βυζαντινής, Μεσαιωνικής και Ισλαμικής Ιστορίας" του Δ ρ Αλέξη Σαββίδη

έχουν

ανατυπωθεί

Κατά το π αρελθόν μας είχε

φωτοστατικά 33 μελέτες, άρθρα

δ ο θ ε ί η ευκαιρία να παρουσιά­ την πρώτη προσπάθεια

και βιβλιοκρισίες που συγγράφηκαν κατά την π ερίοδο 1984-1994

της εταιρίας FINATEC Α .Ε. να α­ ποδώσει στο ευ ρ ύ κοινό την ι­

στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα. Το βιβλίο περιλαμβάνει

στορία

τρεις θεμα τικές ενότητες: α) Μ ε ­

σο υμε

ενός θ ρύλου:

του

Θ/Κ

‘ Α Β Ε Ρ Ω Φ ’’. Η προσπάθεια αυτή,

λετήματα

εξαιρετικά πρωτοπόρος,

16ο), β) Α ρθρα (Κεφάλαια XVII-

έλα6ε

(Κεφάλαια

I-XVI/1 ο-

τη ν η λεκτρ ο νική μορφή ενός CD-

XXVI/17o-26o) και γ)

ROM . Το βιβλίο με τίτλο “ Το Θω-

σίες (Κεφάλαια XXVII-XXXIII/270-

Παναγιώτη Παπαδημήτρη Ανδρέα Νεοφύτου

ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΣ ΓΙΩΡΚΑΤΖΗΣ. 01 ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΤΟΥ ΣΤΙΓΜΕΣ Λευκωσία, 1994 Σελίδες 399

ρα σ υγκρο ύσ τηκε και με το δι-

Βιβλιοκρι­

κτατορικό καθεστώς στην Ελλά­ Ο

Πολύκαρπος

Γιωρκάτζης

δα, λαμβάνοντας ενεργά μέρος

ρη κτό Αδέρωφ. Η ιστορία του

33ο). Μέσα από αυτό το εξαιρετι­

υπήρξε μια πολυσχιδής προσωπι­

στη δολοφ ονική απόπειρα κατά

θ ρυ λ ικο ύ θω ρηκτού από τους νι­

κά πλούσιο υλικό παρουσιάζεται

του Γ Παπαδόπουλου. 0 Γιωρκά­

κηφ όρους αγώνες του Αιγαίου

ένα

κότητα της Κύπρου, που άφησε έντονα ίχνη κατά το πέρασμά της

μέχρι σ ήμ ερα ” αποτελεί την έ ­

σχέσεων που είχε η Βυζαντινή

ντυπη μορφ ή της πρώτης (και ε ­ π ιτυχημένης) ηλεκτρονικής έ κ ­

Αυτοκρατορία με τους γειτονι­

από την πολιτική και στρατιωτική ζωή της μαρτυρικής Μεγαλονή-

τίου 1970, μία εβδομά δα μετά την ανεπιτυχή δολοφονική από­

κούς της λαούς. Ιδιαίτερη έμφ α­

σου. Από την πρώτη στιγμή της έ ­

δοσης. Προσπάθεια των υ π ευ θ ύ ­

ση έχει δ ο θ ε ί στις σχέσεις των

νταξής

πειρα κατά του Μακαρίου. Ο δ ο ­ λοφ όνος του δ ε ν έχει ανακα­

νων, όπως και με το CD-ROM, δ εν

Βυζαντινών με τους γειτονικούς μουσουλμανικούς λαούς. Ακόμα

Ε Ο Κ Α ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης έγινε θ ρ ύ λ ο ς στον απ ελευθερω ­

λυφ θεί μέχρι σήμερα. Πολλά ει­

δημοσιεύονται

του. ρίες

ήταν η απλή παράθεση ορισμέ­

ευρύ

πλέγμα επαφών και

του

στον

αγώνα

της

νων στοιχείων που α φ ορούν το ί­ διο το πλοίο ή τη δράση του κατά

μελέτες-δοκίμια

τικό αγώνα εναντίον της βρετανι­

που α φ ορούν διάφορα θέματα,

κής αποικιοκρατίας. Τρεις φ ορές

τη διάρκεια των εθνικώ ν αγώνων.

π ροερχόμενα

απέδρασε

Κα τα βλήθηκε ιδιαίτερη προσπά­

πηγές

της δ ιε­

φυλακές κατά τη διάρκεια του α­

θεια να δ ο θ ε ί έμφαση και στη σ ύ­

θ νο ύ ς βιβλιογραφίας για τις προ-

ντομη ιστορική περιγραφή της ε ­

σωπογραφικές-γενεαλογικές

γώνα αυτού. Μετά τη δημιουργία της Κυπριακής Δημοκρατίας ή ­

από

σημαντικές

(την ανάπτυξη

έ-

από

τις

βρετανικές

τζης δ ο λ ο φ ο ν ή θ η κε στις 15 Μ αρ­

κάζονται σχετικά με το θάνατό Οι π ερισσότερες κατηγο­ στρέφονται εναντίον του

τότε καθεστώ τος των Αθηνώ ν, δ ε ν είναι όμως και λίγοι εκείνη που υποστηρίζουν την άποψη ότι ο ίδιος ο Μακάριος, εκμ ετα λλευ ­

ποχής που διαδραματίζονταν τα

ταν ένας από τους πιο στενούς

όμενος αυτή την οξεία αντιπαρά­

παρουσιαζόμενα στρατιωτικά γ ε­

συνεργάτες του Μακαρίου, ενώ

θ εσ η μεταξύ Γιωρκάτζη και Απρι­

για

γονότα, με πρωταγωνιστή τον “ Α Β Ε Ρ Ω Φ ” . Μ ε το βιβλίο που εκ-

ΛΛΕΞΗϋ Γ .Κ. ΣΛΒΒΪΛΗΣ

δ ό θ η κ ε πρόσφατα η προσπάθεια αυτή πέτυχε σε πολύ υψηλό β α θ ­ μό.

Τα

κατατοπιστικά

κείμενα

συνοδεύονται από πλήθος φωτο­ γραφιών,

που

δ ό θη κα ν

ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ |ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ, ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ [ ΚΑΙ ΙΣΛΑΜΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ] (Αν«τΰκω<η άρθρων 1984-1994)

μια

οκταετία

υπήρξε

λιανού καθεστώτος, “ έβγαλε από

υπουργός του σε τρία σημαντικά

τη μ έσ η " τον άλλοτε πιο πιστό

υπουργεία (Εργασίας, Εσω τερι­

του συνεργάτη και τότε επικίν­

κών και Αμυνας). Ηταν εκείνος

δ υ νο ανταγωνιστή.

που έθ εσ ε τις βάσεις για τη δ η μ ι­ ουργία των πανίσχυρων μυστι­

αυτό βιβλίο αφορά τις τελευταί­

Το

εξαιρετικά

ενδια φ έρον

στους

κών υπηρεσιών της Κύπρου, που

ες στιγμές μιας αμφιλεγόμενης

υπ εύθυνους της έκδοσ η ς από το

ή λεγχα ν τα πάντα και τον π ληρο­

προσωπικότητας της Κύπρου, ό ­

πλοίο-μουσείο “ Γ Α Β Ε Ρ Ω Φ ’’ και το Πολεμικό Ναυτικό. Το βιβλίο

φορούσαν για τα πάντα.

πως αυτές προκύπτουν από επί­

Το παράτολμο του χαρακτή­

σημα έγγραφα, αφηγήσεις φίλων

διανθίζεται και από εξαιρετικής

ρα του, η επιρροή που ασκούσε

ομορφιάς σχέδια στολών του ΠΝ,

επί των αγωνιστών της Ε Ο Κ Α και

και συνεργατών του, ιστορικές μαρτυρίες κλπ. Στη χώρα μας

που ετοίμασε ο Γήσης Παπαγε-

η δύναμη που ή λεγχε, τον είχαν

διατίθεται από το βιβλιοπωλείο

ωργίου. Π ιστεύουμε

καταστήσει πανίσχυρο, σε τέτοιο

“ Ελεύθερη

σ ημείο

τους 112, Αθήνα).

ότι

πρόκειται

για μία εξαιρετικά π ροσεγμένη έκδοση, που έρχεται να συμπλη­ ρώσει το “ κεν ό " το οποίο υπήρχε

ώστε

και

ο

ίδιος

ο

81

Σ κέψ ις"

(Ιπποκρά-

Μακάριος να διατυπώνει σε στε­ ν ρο λ ο τ ο ς

νο ύς του συνεργά τες την ανη­

Λ εω νίδας Σ. Μ π λ α β έρ η ς

συχία του για τη συγκέντρω ση

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α