Vocabulario de las 500 palabras básicas del esperanto Para hablar un idioma, sea el que sea, necesitamos aprender palabras, y esto siempre cuesta. Pero en esperanto la imaginación es muchísimo más importante que la memoria, porque podemos inventarnos palabras y teniendo la seguridad de que nos van a entender, incluso aunque no las hayamos oído nunca. En 1979, Zlatko Tišljar comprobó científicamente que el 95% de una conversación normal multiplicamos en esperanto se basa en menos de 500 raíces y que, con estas, literalmente multiplicamos varias veces el vocabulario que hemos aprendido. Dos ejemplos:
[1] Bono (bondad) Bona (bueno/a) Bone (bien)
bon bono (maldad) Mal bon bona (malo/a) Mal bon bone (mal) Mal
[2]
Sano (salud), sana (sano/a), malsano (enfermedad), malsana (enfermo/a), sanigi(curar), san iĝi (curarse), malsaniĝi saniĝi (ponerse enfermo/a), sanigilo (medicina), mal sanulejo (hospital)… Se utilizaron los resultados en los años ochenta para crear el curso Zagreba curso Zagreba metodo, y metodo, y se llegó a dos conclusiones:
Se corroboraron en la práctica los resultados del estudio. Se vio que es más útil crear métodos de aprendizaje solo para el esperanto, porque este idioma funciona de manera diferente respecto a otras lenguas.
Lo que yo haré a continuación será poner en una lista los morfemas resultantes del experimento, ordenados de una manera particular, asociados cuando convenga, con enlaces ampliatorios y haciendo algunos cambios (el contexto del registro no era ni habitual ni neutral, por lo que por ejemplo he suprimido alguna raíz).
Nota: hay que tener en cuenta que se trata de raíces, no palabras, por lo que la palabra tan común eble (quizá, puede ser, tal vez) no aparece, sino que solo se hace mención a -ebl(sufijo de posibilidad). Este no es el modo natural de aprenderlo.
TERMINACIONES
‒o (sustantivo) ‒a (adjetivo) ‒j (plural) ‒is (pasado), ‒as (presente), ‒os (futuro)
‒n (acusativo) ‒u (volitivo) ‒us (condicional) ‒e (adverbio) ‒i (infinitivo)
SUSTANTIVOS Homo (persona | en plural: homoj = gente) Jaro (año) Afero (asunto, cosa) Fakto (hecho) Nomo (nombre) Tago (día) Lando (país, territorio) Ekzemplo (ejemplo) Fojo (vez) Libro (libro) Paĝo (página) Tempo (tiempo) Problemo (problema) Lingvo (lengua, idioma) Parto (parte) Mono (dinero) Fino (fin, final) *v Loko (lugar) Sinjoro (señor) Vespero (tarde [parte del día]) Minuto (minuto) Kulturo (cultura) Momento (momento) Amiko (amigo) Scienco (ciencia) Domo (casa) Knabo ("muchacho", chico) Maniero (manera) Mondo (mundo) Situacio (situación) Vorto (palabra) Grupo (grupo) Kampo (campo) Mateno (mañana) Amaso (cantidad)
Mano (mano) Papero (papel) Programo (programa) Urbo (ciudad) Viro (hombre) Nacio (nación) Nokto (noche) Prelego (charla)
Ĉambro (habitación, cuarto)
Edzo (marido, esposo) Familio (familia) Horo (hora) Piedo (pie) Plano (plan) Formo (forma) Membro (miembro) Ordo (orden) Pomo (manzana) Bildo (imagen) Flanko (lado) Frato (hermano) Ideo (idea) Numero (número) Prezo (precio) Regiono (región) Semajno (semana) Universitato (universidad) Regulo (regla, norma) Skatolo (caja)
Ĉefo (jefe)
Adreso (dirección) Aparato (aparato) Avo (abuelo) Buso (autobús) Bileto (billete) Filmo (película) Kazo (caso) Materialo (material)
Patro (padre) Varo (producto) Rivero (río)
ADJETIVOS Bona (bueno) Alia (otro) Tuta (total, todo) Multa (mucho) Vera (verdadero, de verdad, real) Nova (nuevo) Certa (cierto, seguro) Sufiĉa (suficiente, bastante) Kelkaj (algunos) Granda (grande) Ĝusta (correcto) Sama (mismo, igual) Simpla (simple) Plura (diverso) Bela (bonito, guapo) Grava (importante) Juna (joven) Lasta (último) Ĝenerala (general) Rapida (rápido) Plena (lleno) Meza (medio) Sekva (siguiente) Alloga (atractivo)
VERBOS Esti (ser, estar | haber) Havi (tener) Povi (poder) Devi (tener que, deber | haber de)
Strato (calle) Tasko (tarea, trabajo, deberes)
Kapabla (capaz) Forta (fuerte) Sola (solo) Longa (largo) Facila (fácil) Proksima (cercano) Sata (saciado, lleno) Specifa (específico) Preta (preparado, listo) Speciala (especial) Utila (útil) Frua (temprano) Klara (claro) Stulta (estúpido, tonto) Alta (alto) Normala (normal)
Ĉarma (encantador, agradable)
Aparta (aparte) Baza (básico) Necesa (necesario) Libera (libre) Pura (limpio) Sperta (experto) Populara (popular) Rekta (recto, directo) Universala (universal)
Vivi (vivir) Fari (hacer) Diri (decir) Veni (venir) Vidi (ver) Scii (saber)
Iri (ir) Voli (querer [voluntad]) Doni (dar)
Manĝi (comer)
Esperi (esperar [esperanza]) Paroli (hablar) Preni (coger [algo], tomar [bebida])
Ŝajni (parecer) Kompreni (comprender, entender) Trovi (encontrar) Sidi (estar sentado) Labori (trabajar) Koni (conocer) Okazi (ocurrir, suceder, pasar) Interesi (interesar) Ricevi (recibir) Temi (tratar [sobre], ir [de]) Demandi (preguntar) Bezoni (necesitar) Aŭdi (oír) Rigardi (mirar) Skribi (escribir) Proponi (proponer) Ludi (jugar, tocar [instrumento]) Aĉeti (comprar) Verki (escribir [obra]) Ŝati (gustar) [ej.: mi ŝatas tion = me gusta eso]
Komenci (comenzar, empezar) Pensi (pensar) Porti (llevar) Meti (meter, poner) Konsili (aconsejar) Resti (quedar [algo/alguien], quedarse) Rilati (relacionarse) Ŝanĝi (cambiar) Kosti (costar) Kredi (creer) Memori (recordar) Vendi (vender) Helpi (ayudar) Manki (faltar)
Prezenti (presentar) Rajti (tener derecho [a], poder]
Ekzisti (existir) Konsenti (estar de acuerdo) Agi (actuar, hacer [de]) Aperi (aparecer) Forgesi (olvidar) Montri (mostrar, enseñar) Opinii (opinar) Elekti (elegir) Danki (agradecer) Pardoni (perdonar) Sukcesi (tener éxito, conseguir) Atendi (esperar [tiempo]) Kanti (cantar) Lasi (dejar) Traduki (traducir) Deziri (desear) Funkcii (funcionar) Informi (informar) Peti (pedir) Saluti (saludar) Serĉi (buscar) Aranĝi (organizar) Kapti (atrapar) Kontakti (contactar) Sendi (enviar) Ami (amar) Bedaŭri (lamentar, sentir) Daŭri (durar) Fermi (cerrar) Trinki (beber) Zorgi (preocuparse, ocuparse) Ĵeti (lanzar) Atenti (estar atento, atender) Aŭskulti (escuchar) Kuiri (cocinar) Movi (mover) Respondi (responder) Rimarki (darse cuenta, notar) Stari (estar [de pie]) Decidi (decidir) Dormi (dormir) Foti (fotografiar, hacer una foto)
Lerni (aprender) Pasi (pasar)
Vojaĝi (viajar)
Imagi (imaginar) Inviti (invitar) Klopodi (esforzarse, tratar de)
Kontroli (comprobar, revisar, verificar) Kuri (correr) Ligi (ligar, atar, enlazar, amarrar) Okupiĝi (ocuparse [de/en]) Celi (pretender, querer) Diskuti (debatir) Fuŝi (estropear, hacer mal) Levi (levantar) Naskiĝi (nacer) Prepari (preparar) Reklami (publicitar, hacer publicidad) Rekomendi (recomendar)
ADVERBIOS Ne (no) Jes (sí)
Ĉi (indica proximidad) Ankaŭ (también)
Rompi (romper) Akcepti (aceptar) Difini (definir) Gratuli (felicitar, dar la enhorabuena) Gvidi (guiar) Kutimi (acostumbrar [a], tener por costumbre) Perdi (perder) Plaĉi (gustar) [ej.: tio plaĉas al mi = me agrada/place/gusta]
Rakonti (contar) Signifi (significar) Supozi (suponer)
Tranĉi (cortar)
Uzi (usar, utilizar) Veturi (indica ir en coche u otro medio de transporte) Vivi (vivir) Viziti (visitar) Pagi (pagar)
Tre (muy) Plu (más [tiempo]) Plej (el más [superlativo]) Mem (mismo) Jen (he aquí, aquí está)
Pli (más) Nun (ahora)
Preskaŭ (casi) Hodiaŭ (hoy)
Jam (ya) Nur (solo)
Ja (sí enfático) Tro (demasiado) Tuj (en seguida, ahora)
Ankoraŭ (todavía, aun) Eĉ (incluso)
Ajn (indica cualquiera) For (lejos)
Almenaŭ (al menos) Hieraŭ (ayer) Morgaŭ (mañana) Supre (arriba)
CONJUNCIONES Kaj (y)
Ĉu (hacer preguntas de sí/no) Ke (que) Kiu (el cual ~ que) Sed (pero) Do (por lo tanto, así que)
Ĉar... (porque...) Se... (si...)
Aŭ (o)
Tamen (sin embargo) Ol (que [comparación])
PREPOSICIONES En (en) De (de) Al (a) Pri (en cuanto a, sobre) Por (para, por) Kun (con), sen (sin) Post (después de) El (de [origen])
Antaŭ (delante de, antes) Inter (entre)
Ĉe ("al lado")
Per (por medio de, con) Da (de [cantidad])
Laŭ (según) Ĝis (hasta)
Dum (durante) Sur (encima de, sobre) Je (*comodín*) Ekster (fuera de) Pro (a causa de, por) Sub (debajo [de]) Trans ("más allá de")
Kontraŭ (contra)
Krom (además de, aparte de)
PRONOMBRES Mi (yo) Vi (tú) Li (él)
Ŝi (ella) Ĝi ("ello")
Ni (nosotros) Vi (vosotros) Ili (ellos) Oni (la gente, uno)
Si (se [reflexivo])
DETERMINANTES La (artículo: el, la, los, las) Correlativos
OTROS Números: 1-10, 100, 1.000 Interjecciones: ha (ah), nu (bueno..., pues...), ho (oh)
AFIJOS ‒ig‒ (hacer), ‒iĝ‒ (hacerse) ‒ebl‒ (posibilidad) ‒ad‒ (duración) ‒ist‒ (ocupación) ‒et‒ (diminutivo), ‒eg‒ (aumentativo) ‒uj‒ (recipiente) ‒in‒ (femenino), ‒iĉ‒ (masculino) [*] ‒aĵ‒ (cosa concreta) ‒ec‒ (cualidad) mal‒ (contrario), ‒ar‒ (conjunto), ‒ej‒ (lugar), ‒il‒ (herramienta) ‒ul‒ (individuo) ‒an‒ (miembro) ‒ind‒ (digno) ‒estr‒ (jefe) dis‒ (separación) ek‒ (comienzo) ‒on‒ (fracción), ‒op‒ (conjunto), ‒obl‒ (múltiplo) ‒aĉ‒ (asco [aspecto]), fi‒ (asco [moral]) eks‒ (anterior) ‒er‒ (partícula) ‒em‒ (tendencia) ‒end‒ (obligación) ‒ism‒ (movimiento)
‒id‒ (descendiente) bo‒ (familia) mis‒ (incorrectamente) ‒ing‒ (contenedor parcial) Frases frecuentes en esperanto Aquí te traigo algunas de las frases más frecuentes en esperanto, que te serán útiles para empezar a hablar. Te animo a lanzarte a ello; yo empecé repitiendo frases simples y me ha ido muy bien. Junto con este artículo te puede ser de utilidad mi lección sobre pronunciación en esperanto. Frases cordiales
» Saluton! (¡Hola!) » Bonan matenon (Buenos días) » Bonan tagon (Buenos días) [a partir de las doce] » Bonan vesperon (Buenas tardes) [incluso a la hora de cenar] » Bonan nokton (Buenas noches) [al acostarse] » Kiel vi fartas? (¿Cómo [tú] estás / Qué tal / Cómo te va?) » Mi fartas bone (Estoy bien) » Kaj vi? (¿Y tú?) » Tre bone / Ankaŭ bone (Muy bien / También estoy bien) » Dankon (Gracias) » Koran dankon / Dankegon (Muchas gracias) » Nedankinde (De nada, no hay de qué) » Ĝis (Adiós) » Mi bedaŭras (Lo siento) » Pardonu (Perdona) » Plezuro koni vin (Encantado de conocerte) » Bonvolu (Por favor)
Conocerse
» Kiel vi nomiĝas? (¿Cómo te llamas) / Kio estas via nomo? (¿Cuál es tu nombre?) » Mi nomiĝas Enric (Me llamo Enric) / Mia nomo estas Enric (mi nombre es Enric) » Kie vi loĝas? (¿Dónde vives?) / El kie vi estas? (¿De dónde eres?) / De kie vi venas? (¿De dónde vienes?) » Mi loĝas en Katalunio (Vivo en Cataluña) | +Nombre de países / Mi estas el Katalunio (Soy de Cataluña) / Mi venas de Katalunio (Vengo de Cataluña) / Mi estas kataluno (Soy catalán) » Kiom vi aĝas? (¿Qué edad tienes?) | +Números
» Mi aĝas 22 (Tengo 22 años) » Ĉu vi parolas la anglan? (¿Hablas inglés?) | +Nombre idiomas / Ĉu vi parolas Esperanton? (¿Hablas el esperanto?) » Jes (Sí) » Ne (No) » Iom (Un poco) » Ĉu vi studas aŭ laboras? (¿Estudias o trabajas?) / Kion vi studas? (¿Qué estudias?) / Kio estas via profesio? (¿En qué trabajas?) » Ĉu vi ŝatas ___? (¿Te gusta ___?) » Kion vi faras en via libertempo? (¿Qué haces en tu tiempo libre?) » Kio novas? (¿Qué hay de nuevo? / ¿Qué te cuentas?)
Entenderse
» Kion vi celas diri? (¿Qué quieres decir?) » Mi ne komprenas (No entiendo) » Mi ne scias (No sé) » [Tio] Ne gravas (No importa) » Ne zorgu (No te preocupes) » Kiel diri ___ en Esperanto? (¿Cómo se dice ___ en esperanto?) » Kion signifas ___? (¿Qué significa ___?) » Ĉu vi povus rediri? (¿Podrías repetirlo?) » Ĉu vi povus paroli pli malrapide? (¿Podrás hablar más despacio?)
Felicitar y deseos
» » » » » »
Feliĉan naskiĝtagon! (¡Feliz cumpleaños!) Bonan ŝancon! (¡Buena suerte!) | +Palabra
"suerte"
Gratulon (Enhorabuena) Gratulojn (Felicidades)
Feliĉan novjaron (Feliz año nuevo) Feliĉan Kristnaskon (Feliz Navidad)
Otras frases
» Ĉu vi volas ___? (¿Quieres ___?) » Ĉu vi povas helpi min? (¿Puedes ayudarme?) » Kiom ĝi kostas? (¿Cuánto cuesta?) » Ĝi kostas ___ eŭrojn (Cuesta ___ euros) » Mi estas laca (Estoy cansado)
» Mi soifas (Tengo sed) » Mi malsatas (Tengo hambre) » Mi estas malsana (Estoy enfermo) » Mi estas feliĉa / trista (Estoy feliz / triste) » Pluvas (Llueve) » Neĝas (Nieva) » Ĉu vi uzas Facebook? (¿Tienes Facebook?) » Kio estas via telefonnumero? (¿Cuál es tu número?) » Atentu! (¡Cuidado!) » Vi estas stulta (Eres tonto/estúpido)
Actividades diarias en esperanto ESPERANTO
CASTELLANO
Vekiĝi
Despertarse
Haltigi vekhorloĝon
Apagar el despertador
Ellitiĝi
Levantarse
Iri al la banĉambro [1]
Ir al baño
Duŝi min
Ducharme
Lavi mian vizaĝon
Lavarme la cara
Brosi miajn dentojn
Cepillarme/Lavarme los dientes
Aranĝi miajn harojn [2]
Hacerme el pelo
Razi min
Afeitarme
Sapumi min
Enjabonarme
Sekigi min
Secarme
Ŝminki min
Maquillarme
Vesti min
Vestirme
Surmeti la vestaĵojn
Ponerse la ropa
Demeti…
Quitarse…
la piĵamon la ĉemizon la pantalonon la ŝuojn
el pijama la camisa los pantalones los zapatos
ESPERANTO
CASTELLANO
Aranĝi la liton
Hacer la cama
Eliri el la domo
Salir de casa
Eniri en la domon
Entrar en casa
Alveni hejmen
Llegar a casa
Iri al…
La hejmo (= iri hejmen) La laborejo La universitato La oficejo Klasejo (sin “la” si el otro no sabe a cuál vas)
Manĝi (sin “al”: iri manĝi)
Preni…
buson trajnon metroon*
Ir a…
Casa El trabajo La universidad La oficina Clase Comer
Coger/Tomar…
el autobús el tren el metro*
Bicikli
Ir en bicicleta
Maltrafi trajnon
Perder el tren
Manĝi
Comer (cualquier parte del día)
Matenmanĝi Tagmanĝi Vespermanĝi
Desayunar Comer (a mediodía) Cenar
Legi ĵurnalon / novaĵojn
Leer el periódico / las noticias
Ŝalti televidilon/radion
Poner la televisión/radio
Aŭskulti radion/podkaston
Escuchar la radio / un podcast
Spekti…
Ver…
televidon televidserion
la televisión una serie
ESPERANTO
videojn
CASTELLANO
vídeos
Dormeti
Hacer la siesta
Preni kafon / Preni tason da kafo
Tomar café / Tomar una taza de café
Studi
Estudiar
Legi…
Leer…
libron revuon magazinon
un libro una revista un magazine
Aĉeti en superbazaro
Comprar en el supermercado
Ŝalti/Malŝalti la komputilon
Encender/Apagar el ordenador
Esti ĉe la komputilo
Estar al ordenador
Ludi per la komputilo
Jugar al / con el ordenador
Babili (en babilejo)
Chatear (en un chat)
Sendi retpoŝt-mesaĝon
Enviar un correo electrónico
Telefoni amikon
Llamar a un amigo por teléfono
Alvoki iun per Skype
Llamar a alguien por Skype
Fari lernejtaskojn
Hacer los deberes
Promenigi la hundon
Sacar al perro a pasear
Nutri la katon/bebon
Dar de comer al gato/bebé
Kuiri
Cocinar
Pretigi la vespermanĝon
Preparar/Hacerse la cena
Lavi telerojn
Lavar/Fregar los platos
Purigi la ĉambron
Limpiar la habitación
Enlitiĝi
Ir a la cama / Acostarse
Programi vekhorloĝon
Poner el despertador
ESPERANTO
CASTELLANO
Dormi
Dormir
Sonĝi
Soñar
Ripozi
Descansar
Programi/Mallaŭtigi vekhorloĝon
Poner/Apagar el despertador
[1] Cuando vas al baño para usar el retrete se suele usar “necesejo” (retrete). [2] Si usas un cepillo, di brosi (cepillar); si es un peine, di kombi (peinar)
Partículas interrogativas en esperanto Una vez que ya sabemos cómo responder a preguntas de sí o no, vamos a ver el otro tipo de preguntas que se pueden hacer en esperanto: las que emplean partículas interrogativas (qué, cuándo, cómo, por qué…). Las más básicas son:
PARTÍCULA
TRADUCCIÓN
KIU
Quién
(individuo)
–
KIEL
Cómo
(manera)
–
KIAM
Cuándo
(tiempo)
–
KIO
Qué
(cosa)
–
KIE
Dónde
(lugar)
–
Es importante aprender que:
Kio responde con un sustantivo: Kio estas tio? Tio estas floro. Kia responde con un adjetivo: Kia ŝi estas? Ŝi estas bela. Kiel, evidentemente, con un adverbio: Kiel vi fartas? Mi fartas bone.
Veamos ahora, con las palabras que acabamos de aprender, algunas preguntas corrientes:
‒ Kiu vi estas? (¿Quién eres?) ‒ Kiel diri tion en Esperanto? (¿Cómo se dice eso en esperanto?) ‒ Kiam vi komencis lerni Esperanton? (¿Cuándo empezaste a aprender esperanto?) ‒ Kio estas tio? (¿Qué es eso?) ‒ Kie vi loĝas? (¿Dónde vives?)
El resto de partículas, más avanzadas y que de momento solo quiero que las leas para que te suenen, son:
PARTÍCULA
TRADUCCIÓN
KIAL
Por qué
(individuo)
–
KIA
Qué (tipo de)
(cualidad)
–
KIOM
Cuánto
(kiom)
–
PARTÍCULA
TRADUCCIÓN
KIES
De quién
(posesion)
–
De nuevo, veamos algunos ejemplos de preguntas:
‒ Kial vi komencis lerni Esperanton? Ĉar mi estas inteligenta (¿Por qué empezaste a aprender esperanto? Porque soy inteligente) ‒ Kia ŝi estas? Bela (¿Cómo es? Guapa) ‒ Kiom mi ŝuldas al vi? (¿Cuánto te debo?) ‒ Kies la libro estas? (¿De quién es el libro?)
Diferencia entre tio y ĝi Cuando tenía nivel medio de esperanto, leí un libro buenísimo llamado Nuevo método de esperanto para clases y autodidactas, de Fernando de Diego que, si quieres, te puedo ayudar a conseguir. Y en este libro encontré la siguiente explicación para diferenciar tio y ĝi (realmente ya sabía la diferencia, pero de manera superficial en comparación a lo que aprendí):
Pero si quieres saber cuándo usar exactamente tio y cuándo ĝi, lee a continuación las reglas que he deducido:
USAMOS TI O CUANDO… Señalamos: Kio estas tio? Un pájaro (¿Qué es eso? Un pájaro)
Sustituimos un
ke...
Mi scias ke vi venos (sé que vendrás) => Mi scias tion (sé eso / lo sé)
Sustituimos un verbo: Mi scias kanti (sé cantar) => Mi scias (fari) tion (sé [hacer] eso) Fumi estas malbone (fumar es malo) => Tio estas malbona (eso es malo) USAMOS Ĝ I CUANDO…
Hacemos referencia a algo (sin verbo): Mi havas domon (tengo una casa) => Mi havas ĝin (la tengo) Mi havas komputilon (tengo un ordenador) => Mi havas ĝin (lo tengo) La domo de mia avino estas bela (la casa de mi abuela es bonita) => Ĝi estas bela (es bonita)
Mi loĝas en la domo de mia avino (vivo en la casa de mi abuela)
=> Mi loĝas en ĝi (vivo en ella)
Parece que la confusión nace de que ambas comparten un mismo significado (el de señalar / hacer referencia):
Tio estas komputilo (eso es un ordenador) = Ĝi estas komputilo (es un ordenador) Kio ĝi estas? Birdo (¿Qué es eso? Un pájaro) = Kio estas tio? Birdo (¿Qué es eso? Un pájaro) Politiko interesas min (la política me interesa) = Ĝi/Tio interesas min (me interesa) Ĉi tiu politika ŝango interesas min (este cambio político me interesa) = Ĝi/Tio interesas min (me interesa) [Aquí podríamos decir ĉi tio (est o)] La konkludo kiun ŝi legis interesas min (la conclusión que leyó me interesa) = Ĝi/Tio interesas min (me interesa)
Preposición en esperanto “al”
La preposición AL se traduce por a (o hacia):
» Iri al Parizo (ir a París) » La vojo kondukas al la parko (el camino conduce al parque) » Diru al li ke mi ne iros (dile [a él] que no iré) » Donu al la birdoj akvon (dale agua a los pájaros) » Pruntu al mi monon (préstame dinero) » La aŭto estis ŝtelita al mi (el coche me fue robado [a mí]) » La rozo apartenas al Teodoro (la rosa pertenece a Teodoro) » Li aliĝis al la evento (se ha apuntado al evento) » Mi purigos al vi la botojn (te limpiaré las botas) » Mi invitis ŝin al la festo (la invité a la fiesta)
Tabla básica de preposiciones en esperanto Como ya comentamos, no existe una correspondencia exacta de preposiciones esperantocastellano. Pero a continuación vamos a ver una tabla orientativa de cuándo usar cada una:
ESPERANTO
CASTELLANO
EJEMPLO
EN
en (interior)
En la urbo (en la ciudad)
DE
de (propiedad)
La libro de Juán (el libro de Juán)
AL
hacia, a
Mi iras al Parizo (voy a París)
POR
por, para
Floro por vi (una flor para ti)
ESPERANTO
CASTELLANO
EJEMPLO
con
Mi iras kun ŝi (voy con ella)
en cuanto a, acerca de, de
Ni parolas pri muziko (hablamos de música)
de (origen)
Kuko el pomo (tarta de manzana)
PER
por medio de, con (herramienta)
Tranĉi per tranĉilo (cortar con un chillo)
POST
después de, en
Post la festo (después de la fiesta)
durante, mientras
Dum la tuta nokto (durante toda la noche)
DA
de (cantidad)
Iom da pano (un poco de pan)
PRO
a causa de, de
Morti pro amo (morir de amor)
KUN
PRI
EL
DUM
ESPERANTO
CASTELLANO
EJEMPLO
ĜIS
hasta
Li laboras ĝis la oka (trabaja hasta las ocho)
LAŬ
según, en
Laŭ mia patrino (según mi madre)
INTER
entre
Inter du muroj (entre dos paredes)
TRA
a través de, por
Iri tra la rivero (ir por el río)
TRANS
al otro lado de
Iri trans la rivero (ir al otro lado del río)
KONTRAŬ
contra
Mi batalas kontraŭ vi (lucho contra ti)
SUR
encima, en (tocando)
Pomo sur la tablo (una manzana en la mesa)
sobre, en (sin tocar)
Birdo super la domo (un pájaro en la casa)
SUPER
ESPERANTO
CASTELLANO
EJEMPLO
debajo de, bajo
Sub la lito (bajo la cama)
ĈE
de (tocando o muy cerca)
Preni ĉe la orelo (coger de la oreja)
APUD
al lado de
Mi estas apud vi (estoy a tu lado)
ANTAŬ
delante de, ante, hace
Antaŭ tri monatoj (hace tres meses)
MALANTAŬ
detrás de
Malantaŭ la domo (detrás de la casa)
MALGRAŬ
a pesar de
Malgraŭ tio, li supervivis (a pesar de ello, sobrevivió)
EKSTER
fuera de
Ekster la domo (fuera de la casa)
KROM
además de, aparte de, excepto
Diri nenion krom la vero (no decir nada excepto la verdad )
SUB
ESPERANTO
CASTELLANO
EJEMPLO
ANSTATAŬ
en vez de
Anstataŭ li, mi iris (en vez de él, fui yo)
PRETER
más allá de
Preter la montaro (más allá de la cordillera)
Po tridek PO
sendos, a
eŭroj por (ĉiu) homo [= tridek eŭroj n por ĉiu homo] (30 euros por persona)
Como puedes ver, pri no significa solo de, sino en cuanto a. Esto es porque en castellano lo segundo se llama locución prepositiva, y esto no existe en esperanto. Otra cosa que debes saber es que existe la preposición je, que es como un comodín. Ahora que hemos visto la tabla, te voy a poner un ejemplo de por qué digo que es solamente orientativa para empezar:
En la domo (en casa, en la casa) En la nokto (por la noche)
Comparativo en esperanto Comparar es decir por ejemplo que me gusta más el chocolate que las galletas. ¿Pero cómo construimos estas comparaciones y qué tipo de comparaciones podemos hacer? Imaginemos que somos el siguiente monigote:
o -|_|_ (yo)
Si somos más alto que nuestro amigo Enanito, podemos decir:
o -|| _|_ (yo)
o -|_|_ (Enanito)
Mi estas
pli alta
ol
Enanito
(yo soy
más alto
que Enanito)
Utilizamos la partícula PLI, que significa más. Y usamos OL, el quecomparativo.
Pero resulta que tenemos un amigo, llamado Altote, que es incluso más alto que nosotros:
o -|| _|_ (yo)
o -|| | _|_ (Altote)
Mi estas
malpli alta
ol
(yo soy
menos
que Altote)
alto
Altote
Se dice igual que antes pero, en vez de utilizar
PLI (más), decimos MALPLI(menos).
Un último caso: hoy me ha tocado de compañero de clase a Yosito, que es tan alto como yo:
o -|| _|_ (yo)
o -|| _|_ (Yosito)
Mi estas
tiel alta
kiel Yosito
(yo soy
tan
como Altote)
alto
Esta vez decimos TIEL… KIEL… (tan… como…)
Nota: a veces tiel/kiel (manera) se acepta como sinónimo de tiom/kiom(cantidad), pero no siempre. Por ejemplo: “li manĝas tiom kiom vi” (come tanto como tú).
Resumiendo, estas son las maneras en las que podemos hacer
comparaciones:
‒ De superiodiad: pli... ol... (más... que...) ‒ De igualdad: tiel... kiel... (tan... como...) ‒ De inferioridad: malpli... ol... (menos... que...)
Por último, una cosa que debes aprender es que en castellano hay unas pocas palabras que ya llevan incluida la comparación. Por ejemplo:
Mi estas pli bona futbalisto ol vi (soy mejor futbolista que tú)
Eres peor jugador que el que sale por la TV (vi estas pli malbona ludisto ol tiu kiu aperas per TV)
Superlativo en esperanto Ya hemos visto el comparativo en esperanto:
‒ De superiodiad: pli... ol... (más... que...) ‒ De igualdad: tiel... kiel... (tan... como...) ‒ De inferioridad: malpli... ol... (menos... que...)
Ahora vamos a ver el superlativo, es decir, cuando somos el más o el menos de toooodos.
‒ De superiodiad: la plej... el... (el más... de...) ‒ De inferioridad: la malplej... el... (el menos... de...)
Ejemplos:
‒ Mi (yo ‒ Mi ( ‒ Mi ( ‒ Ĝi (
estas soy estas soy estas soy estas es
la plej alta el ĉiuj el más alto de todos) la malplej alta el ĉiuj el menos alto de todos) la plej malalta el ĉiuj el más bajito de todos) la plej peza pakaĵo el ĉiuj el paquete más pesado de todos)
Y de nuevo nos encontramos con palabras en castellano que incluyen el superlativo, como por ejemplo:
Vi estas (
eres
Vi estas (
eres
la plej bona
el ĉiuj
el mejor
de todos)
la plej malbona
el ĉiuj
el peor
de todos)
Ĝi estas
la plej bona/malalta prezo
(
el mejor precio) ["el precio más bueno / más bajo"]
es