TOKSIKOLOGIJA OTROVI - DROGE Iva Trezner F MUP Odjel kriminalističke tehnike Odsjek za kemijska i toksikološka vještačenja
PREGLED TEMA 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Terminologija Podjela otrova i njihove karakteristike Put unosa i ekskrecija (izlučivanje) Vrste trovanja Simptomi trovanja Pronalaženje tragova trovanja Sredstva za uživanje - DROGE
TERMINOLOGIJA
TERMINOLOGIJA • TOKSIKOLOGIJA - znanost koja se bavi proučavanjem otrova i njihovim djelovanjem na živi organizam • TOKSIČNOST - pojam koji označava efekt oštećenja na dio ili cijeli živi organizam • LD50 – doza otrova kod koje će sigurno uginuti 50 % ispitivane grupe organizama (miš, štakor, zec) • OTROVI - tvari koje kontaktom ili unošenjem u organizam slabe ili onemogućavaju normalne metaboličke procese i tako mijenjaju normalno funkcioniranje organa ili tkiva
TERMINOLOGIJA • TOKSINI - specifični i veoma učinkoviti otrovi koje proizvode živi organizami (bakterije, gljivice, alge, biljke). – Aminokiseline (peptidi, bjelančevine), niskomolekularni organski spojevi
• Mnogi su od njih ekstremno otrovni; toksičnost im je i za nekoliko redova veličina veća od živčanih bojnih otrova. • Botulin - toksin koji proizvodi bakterija Clostridium botulinum, najotrovnija je poznata tvar
TERMINOLOGIJA • DROGA – supstanca prirodnog ili sintetskog porijekla koja, unesena u organizam, izaziva stanje ovisnosti (psihička, fizička ili obje zajedno). → društveno prihvaćene - kava, nikotin, alkohol → društveno neprihvaćene droge - Cannabis, opijum, morfin, heroin, kokain, LSD, amfetamin i derivati, ostali lijekovi koji djeluju na CNS-sedativi, hiptnotici, lijekovi za liječenje epilepsije, Parkinsonove bolesti i sl.
TERMINOLOGIJA • PSIHOAKTIVNA SUPSTANCA - supstanca koja mijenja mentalne procese kao što su mišljenje i čuvstvovanje (osjećanje),a sam pojam psihoaktivne supstance je neutralan (u odnosu na pojam droga) jer se ne odnosi na legalni status supstance. • PSIHOTROPNA SUPSTANCA - pojam koji se uporabljava kao sinonim za psihoaktivnu supstancu ali se taj pojam odnosi na droge, odnosno na supstance koje ureñuje UN Konvencija o psihotropnim supstancama iz 1971.godine.
TERMINOLOGIJA • PSIHIČKA OVISNOST – ona koju osoba povezuje s osjećajem ugode koji želi ponoviti • FIZIČKA OVISNOST – ona kod koje organizam bez droga i metabolita ne može funcionirati. Nagli prekid konzumiranja dovodi do APSTINENCIJSKE KRIZE (skup simptoma) što može uzrokovati tahikardiju, bradikardiju, hipotermiju, hipersalivaciju, hipo- i hipertenziju pa sve do kome i smrti.
PODJELA OTROVA I NJIHOVE KARAKTERISTIKE
ODNOS DOZA-ODGOVOR – uključuje mjerenje toksičnog efekta (ODGOVOR) i njegovu korelaciju s izloženošću (DOZA) Toksičnost je relativan pojam (Paracelsus)!
TOKSIČNI EFEKTI 1. 2. 3. 4.
DIREKTNI-INDIREKTNI LOKALNI-SISTEMSKI TRENUTNI-ODGOðENI REVERZIBILNI-IREVERZIBILNI
BROJNI KRITERIJI PODJELE OTROVA • Podrijetlo (biljni, životinjski, prirodni, sintetski, polusintetski) • Agregatno stanje (plinoviti, tekući, kruti) • Ciljni organ (pluća, jetra, krv, bubrezi, živci..) • Biokemijski mehanizam djelovanja (enzimi, djelovanje na tkivo...) • Stupanj toksičnosti (vrlo toksični, toksični,umjereno toksični, slabo toksični....termin LD50) • Vremensko razdoblje djelovanja (akutni, kronični)
GRUBA PODJELA OTROVA 1.
LAKO HLAPIVI I PLINOVITI – Cijanovodik, CO, eteri, klorirani ugljikovodici, arsin... 2. KISELINE I BAZE/LUŽINE – Kiseline: solna, nitratna, sumporna, glacijalna octena/sirćetna... – Baze: natrijeva, kalijeva.. 3. OTROVI ORGANSKOG I ANORGANSKOG PODRIJETLA – Ugljikovi spojevi – pesticidi (insekticidi, herbicidi, rodenticidi) mikotoksini, bojni otrovi, lijekovi, droge ... – Teški metali – Cr, Pb, Al, As, Hg – Industrijska prašina (mineralna vlakna, azbest, silikati)
Zmijski otrovi -smjesa hemotoksičnih i neurotoksičnih otrova Simptomi: otok (nakon 5-10 minuta), lokalna površinska krvarenja, osjetljiva koža, otok limfnih čvorova, mjehuri (ponekad, nakon 3 sata), slabost, povraćanje, znojenje, grčevi u crijevima, katkad i gubitak svijesti
PUTOVI UNOSA OTROVA I NJIHOVA EKSKRECIJA
PUT UNOSA OTROVA • DERMALNO (KOŽA) • ORALNO (PROBAVNI TRAKTusta→jednjak→želudac→tanko crijevo→debelo crijevo) • INHALATORNO (PLUĆA) • INTRAVENOZNO (najefikasnije) • PREKO SLUZNICE (analni i vaginalni otvor, nosna sluznica, sluznica usne šupljine)
EKSKRECIJA (IZLUČIVANJE) OTROVA • • • • • •
URIN ŽUĆ PUTEM DISANJA FECES ZNOJ KOSTI, DLAKE, NOKTI (deponiranje)
VRSTE TROVANJA (doza) • AKUTNA – Jednokratno primjenjena doza otrovne supstance koja dovodi to štetnih posljedica
• KRONIČNA – Višekratna primjena manjih doza otrovne supstance koje same po sebi ne izazivaju štetne posljedice (npr. Trovanje olovom, radioaktivnim materijalom i sl.)
SIMPTOMI TROVANJA (općenito) • Povraćanje, dijareja (proljev), mučnina, osjećaj slabosti, glavobolja, salivacija • Respiratorni poremećaji, poremećaj rada srca • Poremećaj krvnog tlaka • Oblik i veličina zjenica, promjene na koži i sluzokoži • Psihičke smetnje, konvulzije (grčevi), gubitak apetita, inkoordinacija, koma....smrt
Viktor Juščenko, predsjednički kandidat ukrajinske opozicije, pretrpio trovanje DIOKSINOM • Prvi simptomi ispoljili su se dan nakon večere s šefom ukrajinske službe sigurnosti • Dioksin unešen oralno, hranom ili pićem • Dioksin se bioakumulira (godinama ostaje u tijelu), no kod Juščenka su pronañene koncentracije 1000 puta veće od uobičajenih
• "Dioksin" - opći termin koji se koristi za skupinu od više stotina kemikalija vrlo postojanih u životnoj sredini • Najtoksičniji spoj iz ove skupine→ 2,3,7,8tetraklorodibenzo-p-dioksin, ili TCDD. • Nastaje kao sporedni produkt u industrijskim procesima proizvodnje PVC plastike, pesticida, izbjeljivanja papira, kemikalija itd. (procesi koji uključuju klor) • KLORAKNE – bolest koju izaziva dioksin (1960.) pojava cista i prišteva na koži, slično težem slučaju pubertetskih akni, s tim da se mogu javiti preko cijelog tijela ( a u goroj varijanti, kao što je slučaj Viktora Juščenka, mogu trajati do nekoliko godina) – Profesionalna bolest radnika na pesticidima i PCB
SLUČAJ KOSTOV I MARKOV • Vladimir Kostov, Georgi Markov - bugarski disidenti • Pokušaj ubojstva Kostova u Parizu,1978. godine uz pomoć RICINA – toksin biljke Ricinus communis • Mjesec dana kasnije Georgi Markov je, pri prelasku mosta Waterloo u Londonu, uboden kišobranom u nogu te je kroz nekoliko sati umro • Liječnici su u desnoj butini pronašli minijaturnu metalnu kuglu, promjera 0,6 mm (kuglica je, sa dvije rupice promjera svega 0,2 mm, predstavljala izvanredno precizno napravljen nosač za otrov) • U kuglici su pronañeni tragovi RICINA
RICIN • Proteinski toksin iz biljke Ricinus communis • Lako dostupan toskin • Simptomi kod inhalacije nakon 18-24 sata – slabost, temperatura, kašalj, plućni edem • nakon 36-72 sata – ozbiljni respiratorni problemi i smrt kao posljedica hipoksemije (manjak kisika u krvi) • Oralno uzet, ricin izaziva ozbiljne gastrointestinalne simptome te vaskularni kolaps i smrt
PRONALAŽENJE I PRIKUPLJANJE TRAGOVA TROVANJA • Kriminalistička praksa poznaje 3 slučaja: – Moguće otrovana osoba je živa – Osoba je iznenadno umrla, a sumnja se na otrov/drogu kao uzrok – Osoba mogući korisnik droga
PRIKUPLJANJE TRAGOVA • PRIBAVITI ŠTO VIŠE INFORMACIJA (ako je moguće) • MOGUĆE LOKACIJE: – STAN, GARAŽA – AUTOMOBIL – TVORNICA
KOD SMRTNIH POSLJEDICA 1. PREGLED I PRIKUPLJANJE TRAGOVA • • • • •
PREGLED PROSTORIJA (OPIS STANJA LICA MJESTA) TRAGOVI POVRAĆANJA, OPIS VANJSKOG IZGLEDA LEŠA I NJEGOVE ODJEĆE STANJE POSUDA (PUNE-PRAZNE, OTVORENEZATVORENE, SADRŽAJ, POLOŽAJ I SLIČNO) SUMNJIVE MATERIJE (MIRIS, IZGLED) I NJIHOVA PRISUTNOST NA RUKAMA-TIJELU UMRLOG PREGLED SLIVNIKA, KANTE ZA SMEĆE, WC ŠKOLJKE I SL. –PRIKUPLJANJE OSTATAKA MATERIJE, AMBALAŽA I SL. VODITI RAČUNA O OTISCIMA PRSTIJU !!!
2. INFORMACIJE O ŽRTVI I PRIKUPLJENOM MATERIJALU • •
• • • • •
PODACI O UMRLOM (OBRAZOVANJE, ZANIMANJE, PODACI O UPOSLENJU) DATUM, VRIJEME I NAČIN OBAVIJESTI O SMRTI (TKO JE OBAVIJESTIO, ODNOS S UMRLIM), VRIJEME IZMEðU OBAVIJESTI-PRUŽANJA POMOĆI I SMRTI ZDRAVSTVENI STATUS (BOLESTI, LIJEKOVI, BOLNIČKO LIJEČENJE) VRIJEME KADA JE POSLJEDNJI PUT VIðEN VRIJEME SMRTI (AKO JE MOGUĆE), VRIJEME KADA JE PRONAðEN MRTAV PODACI O POSLJEDNJEM OBROKU (JELO, PIĆE) TIP I KOLIČINA SUPSTANCE ZA KOJU SE SUMNJA KAO UZROK SMRTI
3.
SURADNJA S OBDUCENTOM I TOKSIKOLOŠKOM LABORATORIJOM →OBDUCENT: INFORMACIJE O MOGUĆOJ VRSTI OTROVA – VANJSKI PREGLED LEŠA (izgled sluzokoženagrizajuće tekućine, boja kože (ružičasta–CO)) – PREGLED ORGANA (krv, urin, uzorci organa za toxanalizu kod nepoznatih otrova) →TOKSIKOLOG: RAZMJENA INFORMACIJA – PRIKUPLJENI MATERIJAL I PODACI VEZANI UZ TROVANJE, NAČIN UZIMANJA I PAKIRANJA UZORAKA – INFORMACIJE U UMRLOM I TRAGOVIMA (pomoći će toksikologu da analizu usmjeri na odreñenu skupinu otrova; jaki otrovi se obično nalaze u malim količinama)
TROVANJE PLINOVITIM OTROVIMA • PMV- upaljen-ugašen, stanje vrata i prozora, položaj žrtve, ostale žrtve (insekti, životinje, ptice) i sl. • STAN (GARAŽA) – stanje vrata i prozora (zatvoreni, zaključani, zaptiveni), sistem grijanja (mogući izvori toksičnih plinova – dimnjaci, ložišta, ventilacijski sustav), položaj žrtve i sl. • TVORNICA – vrata i prozori, kanali, mogući izvori toksičnih plinova (CO, sumporovodik, metan..), stanje instalacija za plinove i sl.
PREKOMJERNO UZIMANJE DROGE (eng. OVERDOSE) • PODACI O UMRLOM – stanje odjevenosti, tragovi uboda (lokacija), lokacija pribora-tableta-NN materije, ostaci čañi na tijelu, informacije o ranijem korištenju droga, informacije o eventualnom pružanju prve pomoći i sl. • PODACI O KOLIČNI I VRSTI DROGE (prah, tableta, tekućina, farmaceutski proizvod...) • PODACI O KORIŠTENOM PRIBORU (injekcije, inhalatorne naprave i dr.)
PRIKUPLJANJE I PAKIRANJE TRAGOVA/UZORAKA • •
UZORCI SE NE SMIJU MIJEŠATI PAKIRAJU SE ODVOJENO
SET ZA UZORKE ZA TOXANALIZU →2 STAKLENE BOCE (2 L) ŠIROKOG GRLA →3 BOCE (1 L) ŠIROKOG GRLA →4 BOCE (25 mL) – krv, urin i žuć Uzorci za analizu: – ŽELUDAC SA SADRŽAJEM (podvezan s oba kraja) – CRIJEVA (tanko i debelo)-podvezana s oba kraja i na svakih 50 cm – JETRA (cijela), BUBREZI I MOZAK – KRV, URIN I ŽUĆ (podvezana) Neke laboratorije traže i SRCE, PLUĆA (dio) I SLEZENU
KRV • Analiza alkohola u krvi – 3 uzorka (oko 5 mL) – 3 uzorka (oko 5 mL) + 1% NaF(konzervans)
• Uzima se sa više mjesta (srce, vena cava..) ali ne iz tjelesnih šupljina (kontaminacija drugim tekućinama) • Što prije pohraniti u hladnjak
URIN (MOKRAĆA) • Najvažniji uzorak za analizu otrova i droga • Dodaje se konzervans (0,1% NaN3- natrijev azid) • Posude ne smiju sadržavati teške metale (Pb, Cu... Metalni azidi su vrlo eksplozivni spojevi; inicijalni eksplozivi; vrlo osjetljivi na udar i toplinu)
SUMNJA NA TROVANJE ARESENOM, TALIJEM I OLOVOM • Dodatni uzorci: – DLAKE (akutno ili kronično trovanje); uzimaju se čupanjem→As, Tl, Pb – UZORAK KOSTIJU (trovanje olovom)
SUMNJA NA TROVANJE INHALACIJOM • INHALATORNI OTROVI : pare ljepila, korozivni plinovi • Dodatni uzorci: – UZORAK GRKLJANA
• KOD EKSHUMACIJE: – UZORCI ZEMLJE (ispod, iznad, bočno; cca 100 g) i NESPORNI UZORAK ZEMLJE (10 m od leša) – DIJELOVI POKRIVAČA, OTPATKE, TEKUĆINU
ZATROVANE ŽIVEŽNE NAMIRNICE I PIĆA • Nadležnost sanitarnih inspekcija !!! • UZROCI: – SUHI – cca 100-150 g – TEKUĆI – cca 500 g – PIĆA – u orig.ambalaži (do 1 L)
• Posude (staklene po mogućnosti) moraju biti zapečaćene i označene naljepnicama s odgovarajućim podacima o sadržaju i sl.
NAJČEŠĆA PITANJA • SMRTNE POSLJEDICE TROVANJA – Da li u dostavljenom uzorku ima otrova i koji je to otrov? – Po mogućnosti utvrditi put i vrijeme unosa otrova u organizam? – Po mogućnosti utvrditi koncentraciju otrova i njeno djelovanje (letalnost)?
• DROGE – Da li dostavljeni uzorak sadrži psihoaktivne supstance i koje? – Po mogućnosti odrediti kvalitativnu (što) i kvantitativnu (koliko) analizu dostavljenog uzorka – Po mogućnosti izvršiti komparativno ispitivanje dostavljenih uzoraka i utvrditi podrijetlo (heroin, amfetamini...PROFILACIJA) – Odrediti tip dostavljene biljke (Cannabis, konoplja, marihuana) – vlaknasti ili tip droge
DROGE
TAJNI LABORATORIJI ZA PROIZVODNJU DROGE • LOKACIJE (usamljeni objekti van grada); intenzivni miris kemikalija (aceton, octena kiselina, amonijak...) • AMBALAŽA SIROVINA I POSUðE (velike plastične i staklene posude, lijevci, hladila...)
NAPOMENE: • KEMIKALIJE MOGU BITI OTROVNE I ZAPALJIVE (MJEŠANJE STROGO ZABRANJENO!!!) • APARATURE SE NE SMIJU RASTAVLJATI BEZ NAZOČNOSTI STRUČNE OSOBE • OBAVEZAN RAD U RUKAVICAMA • MOGUĆNOST NAMJERNE EKSPLOZIJE (pri manipulaciji aparaturom; postavljena naprava)
