T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
MEGEP
(MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)
TESİSAT TEKNOLOJİSİ VE İKLİMLENDİRME
TEK KAPILI BUZDOLABI 2
ANKARA 2008
Milli Eğitim Bakanlığı taraf ından geliştirilen modüller;
Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik E ğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olar ol arak ak ya yayg ygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarınd ndaa am amaç açlan lanan an me mesle sleki ki ye yete terl rlik ikler lerii ka kaza zand ndırm rmay ayaa yö yöne nelik lik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). r). Modüller, birey Modüller, bireylere lere mesle mesleki ki yeterl yeterlik ik kazan kazanddırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik E ğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modülle Modü llerr te tekn knol oloj ojik ik ge geli lişme mele lere re pa para rale lell ol olar arak ak,, am amaçl açlan anan an ye yete terl rliiği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işlet letmel meler er ve ken kendi di ken kendin dinee mes meslek lekii yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ula şabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbi Modüller hiçbirr şeki ekilde lde tic ticari ari am amaçla açla kul kullan lanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.
İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR .......................... ........................................ .......................... ........................... ........................... ......................... ........................... .......................iii .........iii GİRİŞ ......................... ....................................... ........................... ........................... .......................... ......................... ........................... ........................... ........................... ................. ...11 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ........................ ...................................... ........................... ........................... ........................... .......................... ....................... ..........33 1. SOĞUTMA DEVRESİ HAT ELEMANLARININ MONTAJI.............................. MONTAJI...........................................3 .............3 1.1. Evaporatör Montajı .......................... ........................................ ........................... ........................... ........................... ......................... ....................... ...........44 1.2. Kondenser Montajı......................... ....................................... ........................... ........................... ........................... ......................... .........................5 .............5 1.3. Kompresör Montajı .......................... ........................................ ........................... ........................... ........................... ......................... ....................... ...........77 1.4. Drayer Montajı ........................ ...................................... ........................... ........................... ........................... .......................... ........................... ................... .....88 1.5. Kılcal Boru Montajı ......................... ....................................... ........................... ........................... ........................... ......................... ....................... ...........88 UYGULAMA FAALİYETİ .......................... ........................................ .......................... ........................... ........................... ......................... ................. 10 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ......................... ....................................... .......................... ........................... ........................... .................. ......13 13 ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ........................ ...................................... ........................... ........................... ........................... .......................... ..................... ........15 15 2. ELEKTRİKSEL ELEMANLARIN MONTAJI ......................... ........................................ ........................... .........................15 .............15 2.1. Duy-Anahtar Grubu Elektrik Devre Şemasının Uygulanması ....................................15 2.2. Kompresör Elektrik Devre Şemasının Uygulanması ..................................................18 2.3. Termostat Ba ğlantısının Yapılması ........................ ...................................... ........................... ........................... ..........................19 ............19 UYGULAMA FAALİYETİ .......................... ........................................ .......................... ........................... ........................... ......................... ................. 21 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ......................... ....................................... .......................... ........................... ........................... .................. ......24 24 ÖĞRENME FAALİYETİ-3 ........................ ...................................... ........................... ........................... ........................... .......................... ..................... ........26 26 3. SOĞUTUCU ELEMANLARIN SERT LEHİMLERİNİN YAPILMASI .........................26 3.1. Kompresörün Sert Lehimlenmesi .................................... ................................................. .......................... ........................... ................. ...28 28 3.2. Evaporatörün Sert Lehimlenmesi......................... Lehimlenmesi....................................... ........................... ........................... ........................... ............... 28 3.3. Kondenserin Sert Lehimlenmesi............. Lehimlenmesi .......................... ........................... ........................... ........................... ........................... ............... 29 3.4. Drayerin Sert Lehimlenmesi ......................... ....................................... ........................... ........................... ........................... ..................... ........29 29 3.5. Kılcal Borunun Sert Lehimlenmesi.......................... Lehimlenmesi........................................ ........................... ........................... ........................ ..........29 29 UYGULAMA FAALİYETİ .......................... ........................................ .......................... ........................... ........................... ......................... ................. 30 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ......................... ....................................... .......................... ........................... ........................... .................. ......34 34 ÖĞRENME FAALİYETİ–4 ......................... ....................................... ........................... ........................... ........................... .......................... ................... ......36 36 4. DEVREYİ AZOT GAZI İLE TEMİZLEME VE KAÇAK TESTİ....................................36 4.1. Azot Tüpünün Bas ınç Regülâtörü İle Birlikte Kullanılması .......................................36 4.2. Azot Gazının İtici Gaz Olarak Kullanılması .......................... ........................................ ........................... ....................... ..........37 37 4.3. Azot Gazı ve Manometre Kullanımı ........................ ....................................... ........................... .......................... ........................ ..........38 38 4.4. Azot Gazı Deşarjı ......................... ....................................... .......................... ........................... ........................... ......................... ..........................39 .............39 4.5. Deşarj Sırasındaki Güvenlik Kuralları .......................... ........................................ ........................... ........................... ................... .....39 39 UYGULAMA FAALİYETİ .......................... ........................................ .......................... ........................... ........................... ......................... ................. 40 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ......................... ....................................... .......................... ........................... ........................... .................. ......43 43 ÖĞRENME FAALİYETİ–5 ......................... ....................................... ........................... ........................... ........................... .......................... ................... ......47 47 5. VAKUMLAMA ......................... ....................................... ........................... ........................... .......................... ......................... ........................... ...................... ........47 47 5.1. Vakum Pompasının Servis Manifolduna Bağlanması.................................................48 5.2. Servis Manifoldu................................. Manifoldu.............................................. .......................... ........................... ........................... ........................... ................... .....48 48 5.3. Vakum İşlemi İçin Vakum Pompasının Motoruna Başlangıç Verilmesi....................50 5.4. Vakum Yapma Süresi ........................ ...................................... ........................... ........................... ........................... .......................... ................... ......52 52 5.5. Vakum Saati İle Kaçak Testi Yapılması ......................... ....................................... ........................... ........................... ................. ...53 53 UYGULAMA FAALİYETİ .......................... ........................................ .......................... ........................... ........................... ......................... ................. 54 i
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ......................... ....................................... .......................... ........................... ........................... .................. ......57 57 ÖĞRENME FAALİYETİ–6 ......................... ....................................... ........................... ........................... ........................... .......................... ................... ......59 59 6. GAZ ŞARJI ......................... ....................................... ........................... ........................... ........................... ......................... ........................... ........................... ................ 59 6.1. Vakum Pompası ........................ ...................................... ........................... ........................... ........................... .......................... ........................... ................ 59 6.2. Servis Manifoldlu Vakum Pompası ......................... ........................................ ........................... .......................... ........................ ..........60 60 6.3. İstasyon Tipi Vakum Pompası ......................... ....................................... .......................... ........................... ........................... .................. ......60 60 6.4. Hansen Valf .......................... ........................................ ........................... ........................... ........................... ......................... .......................... .................... ......61 61 6.5. İğneli (Dalma) Valf............. Valf .......................... ........................... ........................... ........................... ........................... ......................... ..................... .........62 62 6.6. Supaplı Servis Borusu........... Borusu ........................ ........................... ........................... ........................... ........................... .......................... ................... ......62 62 6.7. Körleme (Boğma) Pensi...................................... Pensi.................................................. ......................... ........................... ........................... ................. ....63 63 6.8. Dalma Pensi .......................... ........................................ ........................... ........................... ........................... ......................... .......................... .................... ......63 63 6.9. Soğutucu Gaz Tüpünün Servis Manifolduna Ba ğlanması ..........................................64 6.10. Miktara Göre Şarj Yapılması ......................... ....................................... .......................... ........................... ........................... .................. ......66 66 6.11. Sistem Rejimi Girdikten Sonra Kompresörün Ak ım Değerine Göre Şarj Yapılması68 6.12. Evaporatör ve Kondenser S ıcaklığına Göre Şarj Yapılması .....................................69 6.13. Emme Basıncı Ölçülerek Şarj Yapılması........................ ...................................... ........................... ........................... ................ 70 6.14. Sıvı Fazın Asla Emme Taraf ından Verilmemesi .......................... ........................................ .......................... ................ 71 6.15. Sistemin Eksik Kalan Gaz Şarj Seviyesinin Tamamlanması ....................................71 6.16. Şarj Hortumlarında Sıvı Fazında Soğutucu Akışkan Bırakılmaması ........................71 6.17. Şarj Hortumları Sökülürken Güvenlik Kurallarına Uyulması...................................72 UYGULAMA FAALİYETİ .......................... ........................................ .......................... ........................... ........................... ......................... ................. 73 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ......................... ....................................... .......................... ........................... ........................... .................. ......77 77 MODÜL DEĞERLENDİRME .......................... ........................................ .......................... ........................... ........................... ......................... ................. 80 CEVAP ANAHTARLARI .......................... ........................................ ........................... ........................... ........................... ......................... ..................... .........83 83 ÖNERİLEN KAYNAKLAR..................... KAYNAKLAR................................... ........................... .......................... ........................... .......................... ....................... ...........85 85 KAYNAKÇA .......................... ........................................ ........................... ........................... ........................... ......................... ........................... ........................... ................ 86
ii
AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI SÜRE ÖN KOŞUL YETERLİK
522EE0195 Tesisat Teknolojisi ve İklimlendirme Soğutma Sistemleri Tek Kapılı Buzdolabı-2 Tek kapılı buzdolaplarının tanıtıldığı, elektriksel ve soğutma devre elemanlarının montajını yapma, vakumlama ve gaz şarjı için gerekli bilgi ve becerilerin kazand ırıldığı, ö ğrenme materyalidir. 40/32 Tek Kapılı Buzdolabı–1 modülünü almış olmak. Tek kapılı buzdolabı soğutma devresi hat elemanları ile elektrik devresi elemanlarının montajını yapabilmek, soğutucu elemanların sert lehimini yapabilmek, devrenin kaçak testini, vakumlamasını ve gaz şarjını yapabilmek.
Genel Amaç Gerekli uygun ortam sağlandığında, el aletleri, gaz şarj ve deşarj ekipmanları, so ğutucu akışkan tüpü ve elektrik ölçme aletleri ile tek kapılı buzdolabının tüm elemanlarının montajını tekniğine ve standardına uygun yapabileceksiniz.
Amaçlar 1. Soğutma devresi hat elemanlarının montajını
MODÜLÜN AMACI 2. 3. 4. 5. 6.
EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
yapabileceksiniz. Elektriksel Elektriksel elemanlar elemanların montajını yapabileceksiniz. Soğutucu elemanların sert lehimini yapabileceksiniz. Devrey Devreyii azot azot gazı ile temizleyip kaçak testini yapabileceksiniz. Devreyi Devreyi vakumlama vakumlama yapabileceksi yapabileceksiniz. niz. Gaz şarjı yapabileceksiniz.
Tek kapılı buzdolabının olduğu bir ortamda hazır bulunan, el takımları, elektrikli el aletleri, elektrik devresi ölçme aletleri, servis manifoldu ve hortumları, so ğutucu akışkan tüpü, tek kapılı buzdolabı üretici firmaların devre şemaları, montaj katalogları, i ş güvenliği ile ilgili ekipman ve dokümanlar. Her faaliyet sonrasında o faaliyetle ilgili olarak haz ırlanan değerlendirme soruları ile kazandığınız becerileri kendi kendinize ölçebileceksiniz. Öğretmeniniz; modülü tamamladığınızda size ölçme aracı (uygulama, soru-cevap)uygulayacak, bu modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir. iii
iv
GİRİŞ Sevgili Öğrenci,
GİRİŞ
İnsanların çok eski çağlardan beri besinlerini besinlerini korumak korumak için çareler aradığını biliyoruz. İnsanl nsanlar ar yaşam deneyim deneyimleri leriyle yle soğuk ortamla ortamlarrın besin besinle leri ri uzun uzun sure sure korum korumada ada etkili etkili olduğunu keşfetmişlerdir. lerdir. Günümüzde Günümüzde ev ve iş yerlerimizde yaygın olarak kullanılan çeşitli tip tip ve büyü büyükl klük ükte teki ki soğutucula utucularr geli geliştirili tirilince nceye ye kadar, kadar, yiyece yiyecekle klerin rinii soğuk sula sularrın, mağaraların, doğal buz ve karların hatta kuyu ve toprak içinde saklam ışlardır. Ancak uzun yıllar llar süren, süren, yiyece yiyecekle klerin rin saklanm saklanmas ası için için soğuk koşulların elde elde edil edilme mesi si çal çalışmaları sonucunda gelişen teknoloji, günümüzde birçok değişik tipte ve büyüklükte modern so ğutma dolapları adını verdiğimiz buzdolaplarının üretimine olanak veren boyutlara geldiğini bir önceki modülümüzde öğrenmiştik. Tek Kapılı Buzdolabı–1 modülünde, bir buzdolabında yer alan ana parçaları tanıdık, elektrik ve kumanda devre elemanlarının çalışmasını kavradık, görevlerini öğrendik ve bütün bu parçaların buzdolabından nasıl demonta demontajj edilec edileceeğini gördük. Tek Kaplı Buzdolabı–2 modülünü başarılı bir şekilde uyguladığınızda, bir buzdolabını meydana getiren parçaları kolay olayca ca monte onte edeb edebil ilec ecek ek,, soğutm utma dev devresi resine ne gaz vereb erebil ilec ecek ek ve buzd buzdol olab abını çalıştırabileceksiniz. Ancak unutmayınız ki, tek kap ılı buzdolapları hakkında öğrenebileceğiniz tüm bilgiler elinizdeki bu modülle sınırlı değildir. Konu ile ilgili olarak okuyacağınız kitaplar, broşürler, teknik dokumanlar size ekstra pek çok bilgi kazand ıracaktır. Ayrıca bu konuda uygulama yapan kişilerle yüz yüze görüşmeniz, onları çalışma esnasında izlemeniz, yapılmış sistemleri yerinde görmeniz uygulama deneyimlerinizi artıracaktır. Ders öğretmeniniz de bu modüldeki öğrenme faaliyetleri faaliyetlerini ni yerine yerine getirmenizde getirmenizde en önemli öğrenme renme kayn kaynaağınız olm olmaya aya devam devam edecek edecektir tir.. Anlaya Anlayama maddığınız y a d a uygulam uygulamakt aktaa zorland zorlandığınız herhang angi bir konu konuda da önce öncelik likli li olar olarak ak ayn aynı işi yapa apan arkadaşlarınızın bilg bilgii ve deney deneyim imler lerin inde denn yararlanınız. Bunun yeterli olmaması durumunda öğretmeninizle iletişime geçiniz.
Şimdi, bir önceki modülde öğrendiklerimi rendiklerimizi zi de kullanarak kullanarak parçalar parçalarına ayırdığımız buzdola buzdolabbının; tüm tüm parç parçal alar arını, bu modülde öğrendiklerim rendiklerimizle izle yerlerine yerlerine monte edelim ve çalışır duruma getirelim. Çalışır duruma getirdiğimiz buzdolabı ile insanlara faydalı bir şey üretmenin keyfini birlikte tadalım. 1
2
ÖĞRENME FAALİYETİ-1 YET İ -1 -1 ÖĞ RENME FAAL İ YET
AMAÇ Bu faaliye faaliyette tteki ki bilgi bilgi ve beceri beceriler lerii kazand kazandığınızda ve uygun ortam sa ğlandığında, gerekli gerekli donanımı kullan kullanara arakk tek kapılı buzdolabının soğutma utma devresi devresi hat eleman elemanlar larının montajını tekniğine ve standardına uygun yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA Bu faal faaliy iyet et önces öncesin inde de aşağıdaki daki ara araştırmaları yapmanız, konu konunu nunn öğrenilmesini kolaylaştıracaktır.
Soğutma devresi elamanlarının görevlerini ve türlerini araştırınız. Soğutma devresi elemanlarının birleştirme yöntemlerini inceleyiniz. Sert lehim ve rako rakorl rluu birle birleştirmeler tirmeler hakkında bilgi bilgi edinin edininiz. iz. Bilgile Bilgilerin rinizi izi rapor rapor haline haline getirerek arkadaşlarınızla paylaşınız.
1. SOĞUTMA DEVRESİ HAT ELEMANLARININ MONTAJI
Şekil 1.1: Tek kap ılı buzdolabı soğutma devresi
3
1.1. Evaporatör Montajı Evapora Evaporatör törler ler monte monte edilm edilmede edenn önce önce fiziki fiziki olarak olarak dış yüzeylerind yüzeylerinden en zarar görüp görm görmed edik ikle leri rinin nin kont kontrol rol edilm edilmesi esi gere gerekm kmek ekted tedir ir.. Tek kap kapılı buzdolaplarında nda tabi tabiii konveksiyonla hava sirkülâsyonunun sağlandığı plaka- borulu evaporatörler kullanılır. Bu evaporatörlerin yapısı, soğutucu akışkanın çabuk buharla buharlaşmasını sağlayacak ve soğutucunun giriş ve ç ıkış basınç farkını (kayıplarını) asgari seviyede tutacak şekilde dizayn edilmiştir. Bu nede nedenl nlee de evap evapor orat atör örle lerr alüm alümin inyu yum, m, bak bakır, bakır-çi r-çink nkoo (pir (pirin inçç) gibi ibi yumu umuşak malzem malzemeler elerden den imal imal edilm edilmiişlerd lerdir ir.. Bu ala alaşımlar mlar yap yapıları itib itibar ariy iyle le en ufak ufak darb darbee ve zorlamalardan fazlasıyla zarar görürler. Evaporatörlerin montaj edilmeden önce darbe al ıp almadıklarına, plaka ve borularda e ğilme, ezilme olup olmadığına çok dikkatli bir şekilde bakılmalıdır.
Resim 1.1: Ev tipi so ğutucu evaporatörü
Evaporatörde bir tıkanıklık olup olmadığı basınçlı azot gazıyla kontrol edilmelidir. Bunu Bununn için için önce önce mani manifo fold ldun un basm basmaa ağzı (mav (mavii vana) vana) evapo evapora ratö töre re rakor rakorla la bağlanır. Evaporatörün diğer ucuna ise başparmağımızla baskı yaparız. Manifoldun orta ucu ise azot gazı ile dolu tüpe bağlanır. Daha sonra azot tüpünü bir miktar açarız ve evaporatöre gaz göndeririz. Manometreden ne kadarlık bir basınçla gaz gönderdiğimizi kontrol edebiliriz. Eğer evaporatörün diğer ucunda parmağımıza bir basınç uygulanıyorsa evaporatör tıkalı değil ve kullanılabilir anlamına gelmektedir. Tabii konveksiy konveksiyonlu onlu evaporatörle evaporatörler, r, soğuttukları hacmin hacmin derinli derinlikk ölçüsüne ölçüsüne göre göre en uygun hava dolaşımını sağlayacak şekilde yerleştirilmelidir. Gerekli olduğu durumlarda hava akımını uygun menfezler veya klapelerle yönlendirilmelidir. Evaporatör Evaporatör tıkanıklık kont kontrol rolüü yap yapıldıktan ktan sonra sonra yerine yerine monte monte edilme edilmesine sine geçil geçilir. ir. Öncelikle evaporatör buzdolabı tavanına vidalarla tutturulur. Daha sonra evaporatörün giri ş ve çıkış ağızları montaj kapağının kenarından dışarı çıkartılır. Sonra bu bo şluk izolasyonla doldurulup montaj kapağı yerine sabitlenir. Evaporatör iç soğukluğunu hissedecek termostat duyargası evaporatör üzerindeki yerine monte edilir. Evaporatöre giriş ağzındaki soğutucu 4
akışkan bakır borusu drayere, dönü ş borusu da kompresörün dönüş hattına sert lehimle birleştirilir. Tek kapılı buzdolaplarında evaporatör değişimi aşağıdaki işlem sırası ile yapılmalıdır.
Çalıştığınız ürünün enerji bağlantısını kesiniz. Yeni evaporatörü, kabin gövdesine oturtunuz. Emme borusunu kompresöre bağlayınız ve birleşme noktasını lehimleyiniz. Kılcal borunun, filtre-drayere bağlantısını yapmadan önce eski filtre drayeri çıkartar kartarak ak yenisin yenisinii kullan kullanınız. Yeni Yeni filtrefiltre-dray drayer er uçlar uçlarının kapa kapallı olmasına dikkat ediniz. Eğer daha önceden açılmış ise bunu kullanmayınız. K ılcal boruyu dray drayer er içeri içerisin sinee yerl yerleeştiri tirirk rken en yete yeterl rlii uzun uzunlu lukt ktaa sokm sokmay ayaa ancak ancak draye drayerr içerisindeki filtre elemanına temas ettirmemeye dikkat ediniz. Kılcal borunun bağlantı ucunun ucunun temiz temiz olmas olmasına dikk dikkat at edere ederekk filt filtrere-dra draye yeri ri kılcal lcal boruya boruya kaynak yapınız. Aynı dikkati filtre-drayerin kondensere bağlantısını yaparken de gösteriniz. Ürünün montaj vidalarını sıkınız. Tüm sabitleyici malzemeleri yerlerine takınız. Boru evaporatörlü modellerde (ETDF 355 gibi) evaporatör borular ı, poliüretan içinde kaldığından evaporatör değişimine imkân yoktur. Bu sorunun çözümü için gövde değişimine gidilir.
Resim 1.2: Evaporatörün montajı
1.2. Kondenser Montaj ı Kondenser Kondenser monte edilmeden edilmeden önce fiziki kontrolünün kontrolünün yapılması son derece önemlidir. önemlidir. Çünkü çok hassas bir yapıya sahip olan kondenser kanatçıkları taşıma, yükleme, indirme ve montaj aşamasında darbe veya mekanik deformasyona uğrayarak ezilebilir, e ğilebilir ya da kopabilir. kopabilir. Kanatç Kanatçıklar larda ezilm ilme ya da eğilme ilme olmu olmuşsa düze düzelt ltilm ilmes esii gere gerekl klid idir. ir. Eğer 5
düze düzelt ltilm ilmez ezse se ezile ezilenn kana kanatç tçıklar klar aras arasında yete eterli rli hava akımı sağlanamayacağından konden kondenser serin in verimi verimi düşer. Bu işlemler lemler için için konden kondenser ser kanatç kanatçıklarının ölçüsü ölçüsüne ne uygun uygun taraklar kullanılmalıdır.
Resim 1.3: Kondenserin montaj ı
Kondenserin Kondenserin tıkanıklık kontrolünü basınçlı azot gazıyla yapılır. Önce Önce manifo manifoldu ldunn basma ağzı (mavi vana) kondensere bağlanır. Kondenserin di ğer ucunu başparmağımızla kapatırız. Manifoldun orta ucu ise azot gazı ile dolu tüpe bağlanır. Daha sonra azot tüpünü bir miktar açarız ve kondensere gaz göndeririz. Manometreden ne kadarl ık bir basınçla gaz gönderdiğimiz imizii kontr ontrol ol edeb edebiiliri lirizz. Eğer kond ondenserin diğer ucundan gelen gaz başparmağımızı itiyor ve bir basınç oluşturuyorsa kondenser tıkalı değildir. Kondenser Kondenser söküldü söküldüğü şekilde ekilde yerine yerine monte monte edilme edilmelid lidir. ir. Kondense Kondenserr önce önce montaj montaj vidaları vasıtası ile buzdolabının arka gövdesine gövdesine tutturulur. tutturulur. Daha sonra sonra kondenserin kondenserin bir ucu kompresör taraf ına, diğer ucu ise evaporatör hattına sert lehimle kaynatılır.
Kondenser montajı aşağıdaki işlem sırasına göre yapılır. Çalıştığınız ürünün enerji bağlantısını kesiniz. Yeni kondenseri kabinin arka kısmına takınız. Konden Kondenser ser borula borularrının uçla çlarını daha daha önce önce kesm kesmiiş olduğunuz unuz yere yere göre göre
ayarlayarak birbirine lehimleyiniz. Konden Kondenser serin in filtrefiltre-dray drayere ere bağlantısını yapmad yapmadan an önce önce eski eski filtrefiltre-dray drayeri eri çıkartarak kartarak yenisini yenisini kullanınız. Yeni Yeni filtrefiltre-dray drayerin erin uçlar uçlarının kapalı olmasına dikkat dikkat ediniz. ediniz. Eğer daha önceden açılmış ise bunu bunu kullanm kullanmay ayınız. Boruyu Boruyu dray drayer er içeri içerisin sinee yerl yerleeştiri tirirk rken en yete yeterl rlii uzun uzunlu lukt ktaa sokma sokmaya ya ancak ancak dray drayer er içerisindeki filtre elemanına temas ettirmemeye dikkat ediniz. Borunun ba ğlantı ucunun temiz olmasına dikkat ederek filtre-drayeri boruya kaynak yap ınız. Hava ile soğutma yapılan kondenserlerde en az 20 cm genişliğinde bir boşluk bırakılıp iyi bir hava dolaşımı sağlanmalıdır. Bu özellikteki özellikteki kondenserle kondenserlerde rde 6
güneş ışınlarından, sıcak ve tozlu ortamlardan kaçınılmalı ve temizleme imkânı olacak şekilde montaj yapılmalıdır.
1.3. Kompresör Montajı Hermetik Hermetik kompresörle kompresörlerr (Ekovatlar) (Ekovatlar) buzdolab buzdolabının arka kısmında ve zemine yakın bir şasesin üzerine oturtulmuş halde bulunur. Kompresör gövdesi, üzerine kondu ğu şaseye üç veya dört adet yayla as ılı bir durumda ya da esnek lastik pabuçların kullanıldığı vidalarla monte edilir. Bu şekilde motor kalkış ve duruşlarda meydana gelen titreşimlerin gövdeye geçmesi önlenmiş olur. Kompresör monte edilirken buzdolabına uygun kompresör seçimi yapılmalıdır. Buzdolab Buzdolabının teknik dokümanlarından ndan ya da etiketi etiketindek ndekii özellik özellikler leree uygun uygun kompresör seçilebilir. Kompresör seçildikten sonra ön kontrol için yerine oturtulmalı ve emme ve basma borularının uzunlukları ayarlanmalıdır. Kompresör emme ve basma a ğızlarının do d oğru boruya denk gelmesine dikkat edilmelidir. Sert lehim yap ılacak emme ve basma boru uzunluklarının ayarlanması için için kompr ompres esör ör monta ontajj del delikle ikleri ri ile ile şased asedek ekii delik delikle lerr birb birbir irle leri riyl ylee çakıştırılmalıdır. Kompres Kompresörü örü doğru konumlad konumladığınızda zda servis servis borusu borusu ve kleme klemens ns kutusu kutusu erişilebilir olacaktır. Doğru konum konumla lama mayyı ve boru boru uzun uzunlu lukl klar arını ayarladığınızda, zda, komp kompre resö sörr boru boru bağlantılarının sert sert lehiml lehimleme emesine sine geçebi geçebilir lirsin siniz. iz. Ancak Ancak klemen klemenss kutusu kutusu,, termik termik ve röle bağlantısını daha kolayca gerçekleştirmek üzere de dışarıda alabilirsiniz. Kompresör elektrik bağlantılarını tamamladığınızda, zda, tekr tekrar ar yerin yerinee yerl yerleeştirerek tirerek montaj montaj vidalar vidaları ile ile yeri yerine ne sabitl sabitleyi eyiniz niz.. Vidala Vidalarda rda titre titreşimi imi önley önleyic icii elem eleman anlar ların kulla ullannılmasına dikk dikkat at edin ediniz iz.. Kompresör yerine sabitlendikten sonra emme ve basma boru lehimlerinin yapılması gerekir. Lehimleme esnasında kompresörün ısınmaması için tedbir almayı unutmayınız. Başarılı bir lehimlemenin ardından kompresörün montaj işlemi tamamlanmış olur.
Resim 1.4: Kompresörün montajı
7
1.4. Drayer Montajı Drayer, kondenser çıkış borusuyla kılcal boru arasına monte edilir. Buzdolabına her yeni gaz verildiğinde drayerin değiştirilmesi uygundur. Bazı drayerler rakorlu olarak devreye bağlanır. Tek kapılı buzdolaplarında sert lehimle devreye bağlanan drayerler kullanılır. Yeni drayer evaporatör ve kılcal arasına uygun bir yere yerle ştiri tirili lir. r. Her Her iki iki ucu ucu sert sert lehim lehim yapılarak montaj işlemi tamamlanmış olur.
Resim 1.5: Drayerin monteli hali
1.5. Kılcal Boru Montajı Kılcal boru, genle şme elemanları içinde en basit ve en ucuz so ğutucu kontrol veya akış ayar elemanıdır. Aşınabilecek veya değiştirilmesi gereken hareketli parçaları yoktur. Çünkü taşımak üzere tasarlandığı soğutma yüküne uygun uzunlukta olan küçük çaplı bir boru borudu dur. r. Kılcal lcal boru boru mont montee edil edilir irke kenn önce önceli likl klee gözl gözlee ve bas basınç pomp pompas ası ile fizi fiziki ki kontrollerin kontrollerinin in yapılması gereklidir. Kılcalın darbe alıp almadığına, ezilme ve kopma olup olmadığına dikkat edilmelidir. Yeni takılacak kılcal boruda dahi kar şılaşılabilecek tek sorun, onun tıkalı olması olacaktır. Kılcal lcal monte monte edil edilme meden den önce önce ve için içinde de soğutucu utucu akışkan yokken, tıkalı olup olmadığı basınç pompası ile kontrol edilmelidir. K ılcal borunun direnci, borunun uzunluğu ve iç çapı ile belirlendiği için, yeni takılacak kılcal borudan en iyi verimi elde etmek için, yeni borunun eskisiyle ayn ı çap ve uzunlukta olması gerekir.
Resim 1.6: Kılcal boru
8
Yeni monte edilecek kılcal boru, kondenserin çıkışındaki drayer ile evaporatörün girişi arasına uzat uzatılır. Kılcalın emm emme hatt hattına sar sarılması ısı değiştirm tirmee etkisi etkisini ni art artırmak rmak için için gereklidir. gereklidir. Kılcalın fazla kısmı isi buzdolabının uygun yerinde rulo halinde b ırakılır. Daha sonra her iki bağlantı ucu da sert lehimle birle ştirilir. Kılcal borunun ısı değiştirme etkisini artırmak için, evaporatör ç ıkışından kompresöre giden emiş borusuna borusuna sarılması yerine boylu boyunca sert lehimle birleştirilmesi de uygun olabilmektedir.
Resim 1.7: Kılcal borunun so ğutma devresindeki yeri
9
UYGULAMA FAAL İYET İ İ UYGULAMA FAAL İYET Aşağıda görülen len tek kapılı buzdolabının konde ondens nser erii arızalıdır ve değişmesi gerekmektedir. Öğrendiklerinizin ışığında, aşağıda verilen araç ve gereçleri kullanarak yeni kondenseri, buzdolabına tekniğine uygun olarak monte ediniz.
Resim 1.8: Uygulama faaliyeti
Araç ve Gereçler: Hava soğutmalı kondenser Açıkağızlı anahtar takımı Tornavida takımı Oksi-gaz kaynak takımı Sert lehim teli ve pastası
10
İşlem Basamakları
Öneriler
Evaporatör montajını yapınız.
Kondenser montajını yapınız.
Kompresör montajını yapınız..
İşe başlarken, larken, kendini kendinizz ve çevren çevrenizd izdeki ekiler ler için güvenlik tedbirlerinizi al ınız. İş için için gere gerekl klii tüm araç araç ve gere gereçle çleri ri haz hazır bulundurunuz. Buzdolabı kapağını ve su topl toplam amaa kab kabını çıkartınız. Eski Eski evap evapor orat atör örün ün sökü sökülm lmüüş ve boru ağızlarının ba ğlantı için hazır olup olmadığını kontrol ediniz. Gerekiyorsa hazırlayınız. Evapor Evaporatö atörü, rü, yatılıma ve kend kendis isin inee zara zararr vermeyecek şekilde yerine oturtunuz. Buzdolabına ve diğer elem eleman anla lara ra zara zararr vermeden evaporatörü emiş hattına ve kılcal boruya sert lehimle bağlayınız. Evaporatör montaj vidalarını sıkınız. Evaporatörün ve boru bağlantılarının sağlamlığını kontrol ediniz. Hava ile kaçak testi yaparak sızdırmalığını kontrol ediniz. Hava soğutmalı kond konden enser serii buzd buzdol olab abı üzerinde yerine getirerek vidalar larını tutturunuz. Açıkağızlı anah anahta tarr tak takımı ile ile vidal idalar arı sıkıştırarak kondenseri sabitleyiniz. Oksi Oksi-g -gaz az kayn kaynaağı ile ile sert sert lehi lehim mler lerini ini dikkatlice yapınız. Hava ile kaçak testi yaparak sızdırmalığını kontrol ediniz. Kompresör elektrik bağlantılarını yapınız. Kompre Kompresör sörüü buzdol buzdolab abı alt alt bölü bölümü münd ndek ekii şasesinin üzerine yerleştiriniz. Komp Kompre resö sörr bağlantı cıvatalarını hafifçe tuttur tutturunuz unuz.. Titre Titreşim önle önleyi yici ci last lastik ik pabu pabuçç veya yayları yerleştirmeyi unutmayınız. Kompr Kompresö esörü rünn emme emme ve basm basmaa boru borula larrının bağlantılarını sert lehimleme yapınız. Lehim Lehimle leme me esna esnassında komp ompres resörün rün ve çevresinin zarar görmemesine dikkat ediniz. Cıvatalar ve vidaları sıkmak için uygun ağızlı takım kullanınız. Komp Kompre resö sörr monta ontajj vida vidala larrını tamamen sıkınız ve sağlamlığını kontrol ediniz.
11
Drayer montajını yapınız..
Kılcal borunun montajını yapınız.
Drayeri soğutma devresindeki yerine tutunuz. Kondenserden gelen boru ile kılcal borunun mesafelerini ayarlayınız. Boru ağızlarını sert lehim için hazırlayınız. Drayere ve diğer elemanlara zarar vermeyecek şekil ekilde de,, boru borula larrı drayerin uçlarına sert lehimle ekleyiniz. Ek yerlerini kontrol ediniz. Drayer ve boru uçları ısınmış olabileceğinde indenn kontr ontrol ol sırasında kendinizi koruyucu önlemler alınız. Başka bir montaj yapmayacaksanız, sistemi sızdırmazlık testine tabi tutunuz. Eskisi ile aynı uzunlukta kılcal boruyu emme bor borusuna sarara arak evapor poratör töre kadar dar döşeyiniz. Buzdolabına ve diğer elem eleman anla lara ra zara zararr vermeyecek şekil ekilde de,, kılcalın bir ucunu evap evapor orat atör öre, e, diğer ucunu da drayere lehimleyiniz. Kılcal lcal boru boru birle birleştirmelerini tirmelerini kontrol kontrol ediniz. ediniz. Kılcal uçları ısınmış olabileceğinden kendinizi koruyucu önlemler alınız. Başka bir montaj yapmayacaksanız, sistemi sızdırmazlık testine tabi tutunuz. İş ve işlemler lemler için için kullan kullanddığınız takım ve gereçleri yerlerine kaldırınız. Çalıştığınız yeri temizleyiniz.
12
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME OBJEKTİF TEST (ÖLÇME SORULARI) Aşağıda verilen soruları size en uygun gelen seçeneği i şaretleyerek cevaplayınız.
1.
Buzdolabı evapor evaporatö atörü rü montaj montajı yapılırken aşağıdaki dakile lerd rden en hang hangisi isine ne dikk dikkat at edilmelidir? A) Kompresörün rengine B) Kompresörün Kompresörün cinsine cinsine C) Evaporatörü Evaporatörünn montaj montaj sırasında darbe almamasına D) Drayerin büyüklüğüne
2.
Kondenserin giriş ve çıkış ağızları, sırasıyla aşağıdaki hangi elemanlara bağlanır? A) Kompresör-dra Kompresör-drayer yer B) Drayer-evapo Drayer-evaporatör ratör C) Evaporatör-e Evaporatör-evapora vaporatör tör D) Evaporatör-k Evaporatör-kompresö ompresörr
3.
Kompresör yerine oturtulmadan önce hangi i şlem yerine getirilmelidir? A) Emme ve basma ağızları belirlenmelidir B) Boru uzunluklar uzunlukları ayarlanmalıdır C) Kompresörün Kompresörün doğru montaj konumu belirlenmelidir D) Hepsi
4.
Drayer hangi durumlarda yenisi ile değiştirilmelidir? A) Kompresörde Kompresörde elektri elektrikk arızası olduğunda B) Buzdolab Buzdolabına yeni gaz şarjı yapıldığında C) Kondenser Kondenser tellerin tellerinin in eğildiğinde D) Buzluk Buzluk da karlanma karlanma olduğunda
5.
Kılcal boru yenisi ile değiştirilirken, aşağıdakilerden hangisine dikkat edilmelidir? A) Eskisi ile aynı çapta olmasına B) Eskisi ile aynı uzunlukta olmasına C) Kırılma, ezilme ve t ıkanıklık olmamasına D) Hepsi
DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı, modül sonunda verilen cevap anahtarı yardımıyla kontrol ediniz. Yanlış cevap cevap verdi verdiğiniz iniz ya da ceva cevapp verir verirke kenn kara karars rsız kaldığınız sorula sorularr için faaliy faaliyetin etin ilgili ilgili bölümüne dönerek konuyu tekrar inceleyiniz. 13
UYGULAMALI TEST (YETERLİK ÖLÇME) Bu eğitim itim faaliy faaliyet etind indee kaza kazand ndığınız yete yeterrliği aşağıdaki daki ölçü ölçütl tler eree göre göre değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri 1. Yapa Yapaca cağınız i ş ve i şlemler için gerekli takımları hazırladınız mı? 2. Buzd Buzdola olabbı elektrik fişini çekip, kontrol alt ına aldınız m ı? 3. Evap Evapor orat atör örü, ü, yal yalıtıma ve kendi endine ne zarar arar verm ermeden eden yeri erine oturttunuz mu? 4. Evaporatör Evaporatör montaj montaj vidalar vidalarını hafifçe tutturdunuz mu? 5. Evapora Evaporatör tör bağlantılarını sert lehimleyerek yaptınız mı? 6. Evaporatör Evaporatör montaj montaj vidalar vidalarını tamamen sıktınız mı? 7. Evapora Evaporatör törün ün ve bağlantılarının sa ğlamlığını kontrol ettiniz mi? 8. Kondenseri Kondenseri yerine yerine oturttunuz oturttunuz mu? 9. Kondenser Kondenser montaj montaj vidalar vidalarını hafifçe tutturdunuz mu? 10. Kondenser bağlantılarındaki sert lehimle yapt ınız mı? 11. Kondenser montaj vidalarını tamamen sıktınız mı? 12. Kondenserin Kondenserin ve bağlantıların sa ğlamlığını kontrol ettiniz mi? 13. Kompresör elektrik bağlantılarını yaptınız mı? 14. Kompresörü buzdolabı içindeki yerine oturttunuz mu? 15. Cıvatalar için uygun anahtar seçimi yapt ınız mı? 16. Kompresör Kompresör montaj montaj cıvatalarını hafifçe tutturdunuz mu? 17. Kompresörün emme ve basma borular ına birleştirilmesini sert lehimle yaptınız mı? 18. Kompresör montaj vidalarını tamamen sıktınız mı? 19. Drayerin iki ucundaki boru bağlantılarını sert lehimle yaptınız mı? 20. Kılcal boruyu emme hattına sardınız mı? 21. Kılcala zarar vermeden evaporatöre kadar döşediniz mi? 22. Kılcalın her iki ucunun bağlantılarını sert lehimleme yaptınız mı? 23. Isınmış parçaların size zarar vermemesi için tedbir aldınız mı?
Düzenli Ve Kurallara Uygun Çalışma 24. Mesleğe ve işe uygun kıyafet giydiniz mi? 25. Çalışma alanını tertipli-düzenli kullandınız mı? 26. Yapacağınız i şe göre takım ve aparat seçtiniz mi? 27. Takımları düzgün kullandınız mı? 28. Kendiniz ve çevrenizdekiler için güvenlik tedbirlerini ald ınız mı? 29. Zamanı iyi kullandınız mı?
14
Evet
Hayır
ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ÖĞRENME FAALİYETİ-2 AMAÇ Bu faaliye faaliyettek ttekii bilgi bilgi ve beceri beceriler lerii kazand kazandığınızda zda ve uygu uygunn orta ortam m sağlandığında, gerekli donanımı kullanarak tek kapılı buzdolabının elektrik devre elemanlarını tekniğine ve standardına uygun monte edebileceksiniz.
ARAŞTIRMA Bu faal faaliy iyet et önce öncesi sind ndee aşağıdaki daki ara araştırmayı yapmanız, konun onunun un öğrenilmesini kolaylaştıracaktır.
Tek kapılı buzdolabı üretimi yapan firmaların teknik kataloglarını temin ederek, elektr elektrik ik devrel devreleri erini ni incele inceleyin yiniz. iz. Buzdola Buzdolabbı modell modelleri erine ne göre göre devrele devrelerin rin benzerliklerini ve farklılıklarını araştırınız. Elde ettiğiniz bulguları bir rapor haline getirerek arkadaşlarınızla paylaşınız.
2. ELEKTRİKSEL ELEMANLARIN MONTAJI 2.1. Duy-Anahtar Grubu Elektrik Devre Şemasının Uygulanması Buzdolaplarında nda dol dolabın içini görmemizi izi sağlayan bir aydınlat nlatma ma lamb lambas ası bulunduğunu ve bu lambanın dolab dolabın kapa kapağı açıldığı zaman yanmas yanması için bir anahta anahtarr yardımıyla kumanda edildiğini önceki modülümüzde öğrenmiştik.
Şekil 2.1: Kapı anahtaru
Kapı anahtarı, kapının kapanma baskısıyla çalışan bir anahtardır. Kapı açıldığında anahta anahtarr içinde içindeki ki yay hareke hareketli tli pimi pimi geri geri iterek iterek kontak kontaklar ları kapatır ve lamba lambaya ya elekt elektri rikk akımının gitmesine izin verir ve lamba yanar. Kap ı kapandığında ise kapının baskısıyla hare hareke ketl tlii pim pim iler ilerii itil itilir ir ve kont kontak akla larr açılır. Böyl Böylec ecee lam lambaya baya gide gidenn elek elektr trik ik akımı kesildiğinden lamba söner.
15
Resim 2.1: Kapı anahtarı
Resim 2.2: Kapı anahtarı ve termostat
Buzdolaplarının bazılarında, kapı anahtarı, duy ve termostat ayrı yerlere konumlanmış, ayrı yerlere monte edilmiştir. Bazı dolaplarda ise her üç elemanda bir grupta toplanm ış, grup halinde dolap içine yerle ştirilmiştir. Ayrıca sadece termostat ve duyun gruplandığı, kapı anahtarının ayrı yerleştirildiği mode modelle llerd rdee mevc mevcutt uttur. ur. Anca Ancakk her her üç türde türde elem eleman anlar ların bağlantıları ve çalışma sistemleri aynıdır.
Resim 2.3: Duy-anahtar ve termostat grubu bir arada
Aşağıda verile verilenn şekilde ekilde duy-an duy-anaht ahtar ar ve termosta termostatt elemanl elemanlar arının bağlantılarının da bulunduğu tek kapılı buzdolabı elektrik devre şeması görülmektedir. Bu devrede lamba duyu ve anahtar devre bağlantıları açıkça görülebilmektedir. Biliyoruz ki lamban ın yanabilmesi için bir faz ve bir nötr ba ğlantıya ihtiyaç duyarız. Birinden biri lambaya gelmezse lamba yanmayacaktır. Şekilden de gördüğünüz üzere buzdolab buzdolabının klemens kutusundan ayrılan bir faz ve bir nötr kablo lambaya gitmektedir. Ancak kablolar ın birinin üzerine anahtar görevi gören kapı anahtarı bağlanmıştır. Elektrik anahtardan geçtiğinde lamba yanacak, geçmezse yanmayacaktır.
16
Şekil 2.2: Tek kap ılı buzdolabı elektrik devre şeması
Duy, anahtar grubunun montajı her model buzdolabına göre değişeceğinden, sökme işleminin tersine göre yapılması uygundur. Bu elemanların bir arada ya da tek tek olmalar ı çok önemli değildir. Buzdolabı iç yüzeyine ve genellikle kapı menteşesinin bulunduğu tarafa tırnaklı veya vidalı olarak tutturulur. Ancak yeniden elektrik kablosu çekilmesi gerekiyorsa, öncelikle yukarıdaki şemaya uygun olarak kablo dö şemesi yapılmalı daha sonra elemanları montaj tekniğine uygun olarak yap ılmalıdır.
Resim 2.4: Lamba ve duy bölmesinin montaj ı
17
2.2. Kompresör Elektrik Devre Şemasının Uygulanması Tek kapılı buzdolaplarında tek fazlı yardımcı sargılı kompresörler kullanılır. Bu tür kompresörlerin elektrik devrelerinde termik ve röle gibi elektrik devre elemanlar ı yer alır.
Resim 2.5: Termik
Resim 2.6: Röle
Yardımcı sargı bir röle aracılığıyla devre dışı bırakılır. Kompresör motoruna seri bir termik bağlıdır. Bu termik, motor ve röleyi a şırı akımlara karşı korur. Termik kontakları kapalı, röle röle kont ontakla aklarrı norm normal alde de açık duru durumd mdad adır. Komp Kompre resör sör şebeke ebeke gerili gerilimin minee bağladığında akım, röle bobini, ana sargı ve termik üzerinden devresini tamamlar. Motor rotoru rotoru dönmed dönmediiğinden inden dola dolayyı büy büyük bir bir akım çeker. Röle bobini mıknatıslanır ve kontaklarını kapatarak yardımcı sargıdan akım geçmesini sağlamış olur. Yardımcı sargının devreye girmesiyle motor çalışır. Motorun çalışmaya başlamasıyla motorun çekeceği akım azalır. Röle bobininin mıknatıs özelliği azalır ve röle kontakları açılarak yardımcı sargıyı devreden çıkarır. Yardımcı sargı devreden çıktıktan sonra, motor, yard ımcı sargısız olarak çalışmasına devam eder.
Şekil 2.3: Kompresör elektrik devre şeması
18
Yukarıda verilen şekilde tek kapılı buzdolabı kompresörünün elektrik devre şeması görülmekted görülmektedir. ir. Buzdolab Buzdolabının tüm elektrik ba ğlantılarının yer aldığı klemens klemens kutusundan kutusundan beslenen termiğin, kompresöre bağlantısı kablo soketi yardımıyla kolayca yapılır. Akım rölesi ise kompresöre geçmeli tırnakları yardımıyla oturtulur. Klemens kutusu ve kapağı termik ve röle ba ğlantılarını gizlediği gibi diğer elektrik bağlantılarının kolay ve güvenli bir şekilde yapılmasını sağlar. Kompresör elektrik devre bağlantıları yapılırken buzdolabı elektrik fişinin çekili olmasına ve buzdolabında elektrik geriliminin bulunmamasına önemle dikkat edilmelidir.
Resim 2.7: Röle, termik ve klemens kutusunun görünümü
2.3. Termostat Bağlantısının Yapılması Buzdolabının i ç sıcaklığını, içine koydu ğumuz umuz yiye yiyecek cek ve içece içecekl kler eree göre göre ya da mevs mevsim im sıcaklıklarına göre göre ayar ayarla laddığımızda zda dola dolabbın daha iyi hiz hizmet verdi rdiğini ve buzdolabının iç hazn haznes esin inii isted istediiğimiz imiz sıcaklıkta tutan tutan araçla araçlara ra termo termostat stat adı verildiğini biliyoruz. Termostatlar sıcaklık değişimlerine bağlı olarak olarak devrede devrede bir elektrik anahtarı gibi çalışan ve böylece sistemi de ısı yükselmesi ve düşümüne göre açma ve kapama yaparak kumanda eden cihazlardır. Diğer bir ifadeyle termostat, dolabın iç soğukluğunu ayarlanan derecede sabit tutabilmek için kompresörü durdurup çal ıştıran elektrik devresi elemanıdır.
Resim 2.8: Tek kapılı buzdolabı termostatı
19
Buzdolabı termostatı, klemens klemens kutusundan aldığı fazı üzerinden geçirerek kompresöre iletir iletir.. Bu durum durum buzdol buzdolab abı elektrik elektrik devre şemasında açıkça görülmekt görülmektedir. edir. Termostat Termostatın duyar elemanı genellikle evaporatörün dış yüzeyine tutturulur. Termostat, duy-anahtar grubu ile birleşik ya da bağımsız olarak buzdolabına monte edilebilir. İmalatçı taraf ından ndan hang hangisi isi yönt yöntem em seçil seçilmi mişse monta ontajj esna esnassında da buna uyulmalıdır. Klemen Klemenss kutusu kutusunda ndann ve kompres kompresörd örden en gelen gelen kablol kablolar, ar, kablo kablo klemen klemensleri sleri yardımıyla termostata bağlanır. Termostat ayar volanı üzerinde bulunan somun yardımıyla mont montaj aj kutu kutusu su üzer üzerin inee sabi sabitle tleni nir. r. Aşağıdaki daki resi resimd mdee bu sabi sabitl tlem emeni eninn nas nasıl yapıldığı görülmektedir. Termostatın duyar elemanı ise evaporatör dışında kendisi için hazırlanan yuvaya yuvaya sıkıştırılır. Daha Daha sonra sonra termosta termostattın sabitlendi sabitlendiği montaj montaj kutusu kutusu,, buzdol buzdolab abı içinde kendine ayrılan yere tırnak ya da vida ile tutturularak montaj işlemi tamamlanmış olur.
Resim 2.9: Termostatın sabitlenmesi
Termostatın montajı sırasında buzdolabında elektrik enerjisinin olmamasına dikkat edilmelidir. edilmelidir. Ayrıca bir termostatın sökümü sırasında kablo renk kodlar ına dikkat edilmesi yeni termostat termostatın bağlantısını kolaylaştıracağı unutulmamalıdır. Term Termos ostat tat bağlantısı ve montajı tamamlandığında, nda, ortam ortam güvenli güvenli hale hale getiri getirildik ldikten ten sonra sonra devrey devreyee elektr elektrik ik akımı verilerek termostatın çalışıp çalışmadığı kontrol edilmelidir.
20
UYGULAMA FAAL İYET İ İ UYGULAMA FAAL İYET Atölye ortamında aşağıda adları verilen araç ve gereçleri kullanarak duy, kapı anahtarı ve termostatı, tek kapılı buzdolabına tekniğine uygun olarak monte ediniz.
Resim 2.10: Uygulama faaliyeti
Araç ve Gereçler: 7- Elektrik bandı 8- Kablo 9- Kablo soketi 10- Buzdolabı duyu 11- Kapı anahtarı 12- Buzdolabı termostatı 13- Duy-anahtar ve termostat bloğu
1- Avometre 2- Pense 3- Kargaburnu 4- Kontrol kalemi 5- Tornavida 6- Yan keski
21
İşlem Basamakları
Öneriler
Duy-anahtar grubunun montajını yapınız.
Kompresör terminal bağlantılarını yapınız.
22
İşe başlama lamada dann önce önce gere gerekl klii araç araç ve gereçleri hazırlayınız İş önlüğünüz ünüzüü giyi giyiniz niz ve kend kendini inizz ve çevre çevreniz nizde deki kile lerr için için gere gerekl klii güve güvenli nlikk tedbirlerini alınız. Buzdolabı elektrik fişini prizden çekiniz ve başkalarının takmasını önlemek için güvenlik altına alınız. Kapı anahtarının sistem içindeki yerini devre şemasında inceleyiniz. Kapı anahtarı, termostat ve lamba ile bir arada ise öncelikle vidal ı veya geçmeli bölme kapağını çıkartınız. Klemens kutusundan anahtara kadar faz kablo ablosu su çek çekiniz iniz.. Ana Anahtar htarın diğer kontağına bağlayacağınız kabl abloyu da duya kadar götürünüz ve bağlayınız. Duyun diğer kontağına klemens kutusundan kutusundan nötr kablosu kablosu çekiniz ve duya bağlayınız. Kapı anahtarını yerine oturtunuz. Duyu ve lambayı yerine takınız. Kendini Kendinizi zi ve çevreni çevrenizi zi güvenli güvenlikk altına aldıktan sonra kablo bağlantılarını kontrol ediniz. Duy Duy ve anaht anahtar arın çalışmasını devreye elektrik vererek kontrol ediniz. Buzdolabı elektrik fişini prizden çekiniz ve başkalarının takmasını önlemek için güvenlik altına alınız. Komp Kompre resö sörr elek elektr trik ik devr devree şemasını inceleyiniz. Klem Klemen enss kutu kutusu su ve term termik ik bağlantısını yapınız. Rölen Rölenin in sist sistem em içind içindek ekii yerin yerinii devre devre şemasında inceleyiniz. Röle bağlantısını yapınız ve kompresör üzerine takınız. Klem Klemen enss kutus kutusun unda daki ki tüm tüm bağlantıları sıkılaştırınız, kablolar kabloların birbi birbirin rinee temas temas etmesini önleyiniz. Röle Röle,, Term Termik ik ve klem klemen enss kutu kutusu sunu nu yerine takınız. Kablo bağlantılarının doğru
3.Termostat elektrik bağlantısını yapınız.
23
yapıldığından emin olunuz. Devrey Devreyee elektri elektrikk vererek vererek kompre kompresörü sörünn çalışmasını kontrol ediniz. Buzdolabı elektrik fişini prizden çekiniz ve başkalarının takmasını önlemek için güvence altına alınız. Termostatın sistem içindeki yerini devre şemasında inceleyiniz. Term Termoosta stat ve lamba bir arad rada ise ise öncelik öncelikle le vidal vidalı veya veya geçm geçmel elii bölme bölme kapağını çıkartınız. Termostatı yerine monte ediniz. Termostat duyar elemanını evaporatördeki haznesine sokunuz. Termostata klemens kutusundan bir faz kablosu çekiniz ve bağlayınız. Termostatın diğer kontağından bir kablo çeke ekerek kleme emens kutusun suna kada adar götürünüz ve kompresör girişine bağlayınız. Kabl Kabloo bağlantılarının doğruluğunu ve güvenliğini kontrol ediniz. Devr Devrey eyee elekt elektri rikk verer vererek ek termo termosta stattın çalışmasını kontrol ediniz. İşinizi tamamladıktan sonra kullandığınız araç ve gereçleri temizleyerek temizleyerek takım dolabına kaldırınız. Çalıştığınız yeri temizleyiniz.
ÖLÇME VEVE DEDE ĞERLEND İRME ÖLÇME ĞERLEND İRME OBJEKTİF TEST (ÖLÇME SORULARI) Aşağıda verilen soruları size en uygun gelen seçeneği i şaretleyerek cevaplayınız.
1.
Buzdolabı içi aydınlatma lambası, aşağıdaki hangi elemanın devreyi kapatmasıyla çalışır? A) Termik B) Röle C) Kapı anahtarı D) Termostat
2.
Aşağıdakilerden hangisi termik için doğrudur? A) Kompresör Kompresör motoruna motoruna seri bağlanır. B) Normalde Normalde kontaklar kontakları açıktır. C) Kompresör Kompresör elektrik elektrik devresiyle devresiyle ilgili ilgili değildir. D) Buzdol Buzdolab abı termiğine 3 fazlı elektrik akımı bağlanır.
3.
Rölenin görevi aşağıdakilerden hangisidir? A) Buzdolabının iç ısısını ayarlamak B) Kompresörü Kompresörü çalıştırmak ya da durdurmak C) Kompresörü Kompresörü aşırı ısınmalara karşı korumak D) Kompresör yardımcı sargısını devreye sokmak ya da ç ıkartmak
4.
Buzdolabı termostatının görevi aşağıdakilerden hangisidir? A) Dolap içi aydınlatma lambasını yakmak B) Buzdol Buzdolab abı iç ısısına göre kompresörün çalışmasına kumanda etmek C) Buzdol Buzdolab abı kompresörünü ısınmalara karşı korumak D) Kondenser sıcaklığını el yakmayacak seviyede tutmak
5.
Aşağıdakilerden hangisi, buzdolabı elektrik devresinin elemanlarından biri değildir? A) Röle B) Termos Termostat tat C) Basınç anahtarı D) Lamba-duy
DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı, modül sonunda verilen cevap anahtarı yardımıyla kontrol ediniz. Yanlış cevap cevap verdi verdiğiniz iniz ya da ceva cevapp verir verirke kenn kara karars rsız kaldığınız sorula sorularr için faaliy faaliyetin etin ilgili ilgili bölümüne dönerek konuyu tekrar inceleyiniz. 24
UYGULAMALI TEST (YETERLİK ÖLÇME) Bu e ğitim faaliyetinde kazandığınız yeterliği a şağıdaki ölçütlere göre değerlendiriniz. 1. 2. 3. 4.
Değerlendirme Ölçütleri Yapa Yapaca cağınız i ş ve i şlemler için gerekli takımları hazırladınız mı? Buzd Buzdola olabbı elektrik fişini çekip, kontrol alt ına aldınız m ı? Kapı anahtarı ve duyu şema üzerinde incelediniz mi? Kapı anahtarını ve duyun buzdolabı üzerindeki üzerindeki yerini yerini gördünüz gördünüz
Evet
Hayır
mü? 5. Kapı anahtarı ve duy için kablo çektiniz mi? 6. Kabl Kabloo bağlantılarını tekniğine uygun olarak yapt ınız m ı? 7. Duy ve anahtara anahtara zarar zarar vermede vermedenn yerlerine yerlerine monte monte ettiniz ettiniz mi? mi? 8. Kabl Kabloo bağlantılarını kontrol ettiniz mi? 9. Kompresör Kompresör elektrik elektrik devre şemasını incelediniz mi? 10. Termiğin şemadaki ve buzdolabı üzerindeki yerini incelediniz mi? 11. Termik bağlantısını yaptınız mı? 12. Röle bağlantısını ş ema üzerinde incelediniz mi? 13. Rölenin buzdolabı üzerindeki yerini gördünüz mü? 14. Röle bağlantısını yaptınız mı? 15. Klemens kutusu içindeki bağlantıları kontrol ettiniz mi? 16. Klemens kutusunu yerine takt ınız mı? 17. Termostat bağlantılarını ş ema üzerinde incelediniz mi? 18. Termostatın dolap içindeki yerini gördünüz mü? 19. Termostat Termostat kablo bağlantılarını yaptınız mı? 20. Termostat duyar elemanını yerine taktınız mı? 21. Devreye elektrik vererek çal ışmasını kontrol ettiniz mi?
Düzenli Ve Kurallara Uygun Çalışma 22. Mesleğe uygun kıyafet giydiniz mi? 23. Çalışma alanını tertipli-düzenli kullandınız mı? 24. Yapacağınız i şe göre takım ve aparat seçtiniz mi? 25. Takımları düzgün kullandınız mı? 26. Güvenlik tedbirlerini aldınız m ı? 27. Zamanı iyi kullandınız mı? DEĞERLENDİRME Yukarıdaki daki test testte te veri verile lenn ölçü ölçütl tler eree göre göre kend kendin iniz izii değerlendi erlendirin riniz. iz. Yapt Yaptığınız değerlendi erlendirme rme sonucun sonucunda da öğrenme renme eksikl eksikliiğiniz iniz vars varsa, a, ilg ilgili ili konuy onuyaa ya da öğrenme faaliyetinin başına geri dönerek tekrar inceleyiniz. Sevgili öğrenci; bu faaliyetin amac ı sizin bilgi ve becerilerinizi artırmaktır. Bunu ne kadar başardığınızı en iyi gene siz bilebilirsiniz. Bu faaliyette ö ğrenmeden geçeceğiniz bir konu diğer faaliyetlerde de başarısızlığa yol açabilecektir. Bu nedenle tüm sorulara doğru cevap cevap verdi verdiğinizden inizden ve uygun uygun perfor performan manssı gösterdiğinizden inizden eminse eminseniz niz diğer faaliy faaliyete ete geçiniz. 25
ÖĞRENME FAALİYETİ-3 ÖĞRENME FAALİYETİ-3 AMAÇ Bu faaliye faaliyettek ttekii bilgi bilgi ve beceri beceriler lerii kazand kazandığınızda ve uygun ortam sa ğlandığında, gerekli donanımı kullanarak tek kapılı buzdolabının soğutma devresi hat elemanlarının sert lehimlerini tekniğine ve standardına uygun yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA Bu faal faaliy iyet et önces öncesin inde de aşağıdaki daki ara araştırmaları yapmanız, konu konunu nunn öğrenilmesini kolaylaştıracaktır.
Soğutma devresi elamanlarının görevlerini ve türlerini araştırınız. Soğutma devresi elemanlarının birleştirme yöntemlerini inceleyiniz. Sert lehim ve rakorlu birleştirmeler hakkında bilgi edininiz. Bilgilerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.
3. SOĞUTUCU ELEMANLARIN SERT LEHİMLERİNİN YAPILMASI Soğutma ve iklimlendirme sistemlerinde, soğutma hattı bakır boru ve elemanlarının birleştirilm tirilmesi esi sert sert lehiml lehimlee yapılır. Gümü Gümüş kaynağı adı da veri verilen len bu lehim lehimlem lemee türü türü lehimleme kolaylığının yanı sıra kaynağa yakın sağlamlık özellikleri de taşımaktadır. Bu birleştirme sağlamlık, yüksek dayanım, paslanmaya karşı dayanıklılık, titreşime dayanıklılık ve s ızdırmazlık gibi üstün özelliklere sahiptir. Sert lehimleme, birbirine benzer ya da farklı metallerin birleştirilmesi için uygundur. Düşük sıcaklıkta büyük uygulama kolaylığı avantajını getirir. Sert lehim çubuğu yaklaşık 593-649ºC sıcaklıkta erir. Bakır ise 1083ºC’de erir. Gümüş bakırın erime noktasının 420 ºC’nin altında erimeye başlar. Sert lehim veya gümüş kaynağı dendiği zaman içinde en az %8 gümüş bulunan lehim çubuğu karışımı anlaşılır. Sert lehim çubuğu alaşımı genelde %14.35Cu, %14.35Cu, %12.76 %12.76 Ag, %3.5 Ni, % 25 Cd, ve % 5.5 Sn’dir. Sn’dir. Sert lehim; lehim; gümü gümüş-bakır, çink çinkoo- bak bakır ve çink çinkod odan an ibar ibaret et üçlü üçlü ala alaşımlar, mlar, çinko çinko alaşımları, bakırsız üçlü ve daha fazla alaşımlar, fosforlu gümüş alaşımları, gümüş-bakır ve kalaylı alaşımlar ve diğer çinkosuz alaşımların birleştirilmesinde rahatça uygulanabilir. Sert lehim yapımı için ihtiyaç duyulan ısı, çeşitli yanıcı ve yakıcı gazların bir araya getirilmesiyle sağlanabilir. Ancak en yaygın olarak oksi-asetilen gazlarının kullanıldığı, oksi asetilen kaynak takımı ile lehimleme işlemi gerçekleştirilir. Aşağıda oksi-asetilen kaynak takımı görülmektedir. 26
Resim 3.1: Oksi-asetilen kaynak tak ımı
Sağlam ve sızdırmaz birleştirmelerin yapılabilmesi için kaynak yap ılacak boru ve elemanların yüze yüzeyl yler erii temi temizz olmal olmalı, birl birleeştirile tirilecek cek parçala parçalarr birbir birbirler lerine ine iyi oturma oturmallı ve parçalar arası boşluklar eşit olmalıdır. Parçalar öncelikle fiziksel olarak temizlenmelidir. Bu iş için tel f ırça ve zımparalar kullanılır. Fiziksel temizli ğin ardından yüzeylerdeki toz ve yağı arındırmak için, lehim pastası veya tozu ile kimyasal temizlik yapılmalıdır. Lehimleme esnasında parçaların oynamaması için birleştirme yerleri sağlam desteklenmeli, tüm parçalar eşit ve kıvamında ısıtılmalı, lehim çubuğunun iyi eriyip parçaları sarması sağlanmalıdır. Lehimleme esnasında bakır boru yüzeyi, havadaki oksijenle temasa geçerek bir miktar bakır oksit cürufunu oluşturmaktadır. Bu cüruf cüruf boru iç yüzeyinde meydana meydana gelirse, gelirse, so ğutucu akışkan taraf ından sürüklenerek sistemde dolaşmaya başlayacaktır. Bu da kılcal boruların tıkanmasına, valflerin arızalanmasına sebep olabilir. Lehimleme esnasında boru içinde cüruf oluşumunu önlemek için boru içindeki havanın azot gazı ile değiştirilmesi yeterlidir. Bunun için basınç regülatörü ile donatılmış bir azot tüpünden sıvı hattına azot gazı verilerek, sistemin uygun bir yerinden havanın çıkması sağlanır. Hava çıkıp bir miktar azot gazı basıncı elimize elimize çarptığında gaz verme i şlemi lemi durd durdur urul ulur ur.. Boru Boru için için de azot azot gaz gazı bulunduğundan undan,, azot azot gaz gazının asa asal bir gaz olm olmasından ndan ve bu nede nedenl nlee bak bakırla rla birl birleeşik oluşturmayacağı için lehimleme sırasında boru içi temiz kal ır, cüruf oluşmaz.
İyi bir lehimleme için aşağıdaki işlem sırası takip edilmelidir:
Kaynak Kaynak yapılacak borular boruları boru boru makas makası ile ile kesi kesiniz niz.. Eğer demir demir teste testere re ile ile kesiyorsanız; yarım yuvarlak eğe ile boru içi çapaklar ı temizleyiniz. Birleştiri tirilec lecek ek yüze yüzeyl yleri eri tel tel f ırça rça veya zımpara mpara ile güzelce güzelce temizl temizleyi eyiniz niz.. Temizlikten sonra temizlediğiniz yere el değdirmeyiniz. Lehimlenecek yerlere lehim pastası veya tozu sürünüz. Birleştirilecek kısımları destekleyiniz. 27
Lehi Lehiml mlem emee sırasında ısının valf valfle lere, re, ısıdan dan etki etkile lene nenn metal etal ve plas plasti tikk malzemelere malzemelere erişmesi önlenmelidir. Bu tür durumlar ve malzemeler için ıslak bez sarma gibi koruyucu tedbirler alınmalıdır. Sert lehim için en etkilisi; ampul şeklindeki oksi-asetilen alevidir. Bu alev ile ilk önce birleştirme yerinin kalın kısmı ısıtılır. Daha sonra alev lehimin yapılacağı yere doğru getirilir. Bu şekilde ısının birleştirme yerinde muntazam dağıtılması sağlanır. Bir an için alevi parça üzerinden çekiniz. Parçalar ın ısısının lehim çubuğunu eritecek kadar sıcak olup olmadığını kontrol için lehim çubuğunu birleştirme yerine değdiriniz. Hiçbir zaman lehim çubu ğu alevde eritilmemelidir. Alev ile parça ısıtılır, parça ısısı ile lehim çubuğu eritilir. Birleştirme yeri yeterince yeterince ısıtıldığında lehim çubuğunu bağlantı yüzeylerine değdiriniz. Silindirik yüzeylerde lehim çubuğunu bir halka oluşturacak şekilde gezdiriniz. Lehim Lehim yapıldıktan ktan sonr sonraa birl birleeştirilen tirilen parçalar parçaları kend kendii kend kendin inee açık hava havada da soğumaya bırakınız. Asla lehimleme yerini su ile soğutmayınız.
3.1. Kompresörün Sert Lehimlenmesi Kompre Kompresör sörün ün sert sert lehiml lehimlenm enmesi esi genel genel olarak olarak yukar yukarıda açıklanan klanan lehiml lehimleme eme işlem sırasına göre yapılmalıdır. Ancak kompresör içinde yağ, hassas parçalar ve elektrik devreleri bulunmaktadır. Bu nedenle kompresörlerin devreye ba ğlanması esnasında sert lehim için gerekli ısının komp kompres resör örün ün bu elem elemanl anlar arına zarar zarar verm vermesi esi önlen önlenme melid lidir. ir. Bunu Bununn için için kompresör gövdesinin ıslak yanmaz bez ile örtülmesi, alevin kompresör üstüne tutulmamas tutulmaması uygun olacaktır.
Resim 3.2: Kompresör borular ının lehimlenmesi
3.2. Evaporatörün Sert Lehimlenmesi Evaporatörün sert lehimlenmesi genel olarak yukar ıda açıklanan işlem sırasına göre yapılmalıdır. Evapo Evapora ratör tör hass hassas as,, kolay kolayca ca defor deforme me olabi olabile lenn elem eleman anla lard rdır. Aşırı ısınan evapora evaporatör törün ün fiziki fiziki yapısı bozulabilir bozulabilir.. Ayrıca evap evapora oratö törr çevr çevres esin inde de bulun bulunan an yal yalıtım malz malzem emes esii ve plast plastik ik malz malzem emel eler er ısıdan dan etki etkile lene nebi bili lir. r. Bu nede nedenl nler er evap evapora oratö törl rleri erinn lehimlenmesinde itina gösterilmeli, ısının çevreye yayılması önlenmelidir. 28
3.3. Kondenserin Sert Lehimlenmesi Kondenserin sert lehimlenmesi genel olarak yukarda aç ıklanan işlem sırasına göre yapılır. Tek kapılı buzdolaplarında evaporatör evaporatör buzdolab buzdolabı arka arka yüzeyi yüzeyine ne yakın mesafe mesafede de monte edilir. Bu nedenle, kondenserin lehimlenmesi s ırasında ısının buzdolabı boyasına ve çevredeki elemanlara zarar vermemesi için tedbir al ınmalıdır.
3.4. Drayerin Sert Lehimlenmesi Drayerin sert lehimlenmesi genel olarak yukarıda açıklanan işlem sırasına göre yapılır. Ancak drayere lehimlenecek boruların drayer drayer içinde içindeki ki malzem malzemeye eye zarar zarar vermem vermemesi esi için için gereği kadar sokulması ve lehimlenme lehimlenmesi si gerekir. gerekir. Ayrıca lehimleme esnasında drayerin aşırı ısınmamasına dikkat edilmelidir. Lehimleme esnasında drayerin oynamaması ve lehimlerin bozulmaması için gerekli önlemler al ınmalıdır.
Resim 3.3: Drayerin lehimlenmesi
3.5. Kılcal Borunun Sert Lehimlenmesi Kılcal borunun sert lehimlenmesi de genel olarak yukarıda açıklanan işlem sırasına göre yapılır. Kılcal borunun lehimlenmesi sırasında en çok dikkat edilmesi gereken husus, kılcal borunu ince ve narin olmas ıdır. Kesme, sarma ve bükme i şlemlerinde çok dikkatli olunmalı borunu borununn zarar zarar görmesi görmesi önlenme önlenmelid lidir. ir. Kılcal lcal borunu borununn drayere drayere giri girişinin inin drayer drayer üzerindeki muf payı kadar olmasına dikkat edilmelidir.
Resim 3.4: Kılcal borunun lehimlenmesi
29
UYGULAMA FAAL İYET İ İ UYGULAMA FAAL İYET Aşağıda görülen tek kapılı buzdolabına; evaporatör, kondenser, kompresör, drayer ve kılcal borunun monte edilmesi edilmesi gerekmektedi gerekmektedir. r. Öğrendikleriniz ışığında, aşağıda verilen araç ve gereçleri kullanarak bu elemanların sert lehimlerini tekni ğine uygun olarak yapınız.
Resim 3.5: Uygulama faaliyeti
Araç ve gereçler: 1. Hava soğutmalı kondenser 2. Evaporatör 3. Kompresör 4. Drayer 5. Kılcal boru
6. Açıkağızlı anahtar takımı 7. Tornavida takımı 8. Oksi-gaz kaynak takımı 9. Sert lehim teli ve temizleme tozu
30
İşlem Basamakları
Öneriler
Kompresörün sert lehimlerini yapınız.
Evaporatörün sert lehimlerini yapınız..
İşe başlarken, kendiniz ve çevrenizdekiler için güvenlik tedbirlerinizi al ınız. İş için için gere gerekl klii tüm tüm araç araç ve gere gereçl çler erii haz hazır bulundurunuz. Kompresör, evaporatör ve kondenser borularını birleştirmeye uygun kesiniz. Boru ağızlarında çapak varsa temizleyiniz. Borulardan birine muf açınız. Lehiml Lehimlenec enecek ek yerler yerlerii tel f ırça, rça, zımpara mpara gibi gibi mekanik temizleme araçlarıyla temizleyiniz. Lehi Lehiml mlen enec ecek ek yerle yerleri ri kimy kimyas asal al temiz temizle leme me araçlarıyla temizleyiniz. Parçaları lehimleme için bir araya getiriniz. Lehimlenece Lehimlenecekk parçalar parçaları oksi-asetile oksi-asetilenn aleviyle aleviyle yeterince ısıtınız. Ek yerine lehim teli sürerek telin erimesini ve ek yerine akmasını sağlayınız. Kompresörün emme ve basma borularının sert lehimlerini sırasıyla yapınız. Lehi Lehiml mlem emee esna esnassında kompresörün ve çevresinin ısıdan zarar zarar görmem görmemesin esinee dikkat dikkat ediniz. Sert Sert lehi lehim m işlemi lemi tamaml tamamland andıktan ktan sonr sonraa ek yerlerini temiz bir bezle siliniz. Ek yerlerinin sağlamlığını kontrol ediniz. Kom Kompres presööre giden iden boru boru ile ile kılcal lcal boru boruyu yu birleştirmeye uygun uzunlukta kesiniz. Boru ağızlarında çapak varsa temizleyiniz. Borulardan birine muf açınız. Lehiml Lehimlenec enecek ek yerler yerlerii tel f ırça, rça, zımpara mpara gibi gibi mekanik temizleme araçlarıyla temizleyiniz. Lehi Lehiml mlene enece cekk yerle yerleri ri kimy kimyas asal al temi temizl zlem emee araçlarıyla temizleyiniz. Parçaları lehimleme için bir araya getiriniz. Lehimlenece Lehimlenecekk parçalar parçaları oksi-asetile oksi-asetilenn aleviyle aleviyle yeterince ısıtınız. Ek yerine lehim teli sürerek, telin erimesini ve ek yerine akmasını sağlayınız. Evap Evapor orat atör örün ün boru boru birl birleeştirm tirmele eleri rini ninn sert sert lehimlerini sırasıyla yapınız. Lehi Lehiml mlem emee esna esnassında evaporatörün ve çevresinin ısıdan zarar zarar görmem görmemesin esinee dikkat dikkat ediniz. Sert Sert lehi lehim m işlemi lemi tamaml tamamland andıktan ktan sonr sonraa ek yerlerini temiz bir bezle siliniz. 31
Kondenserin sert lehimlerini yapınız.
Drayerin sert lehimlerini yapınız.
Kılcalı boru boruya ya sert sert lehi lehim mleme leme yapınız.
Ek yerlerinin sağlamlığını kontrol ediniz. Komp Kompre resö sörd rden en gele gelenn ve dray drayer eree bağlanan boruları birleştirmeye uygun kesiniz. Boru ağızlarında çapak varsa temizleyiniz. Lehiml Lehimlenec enecek ek yerler yerlerii tel f ırça, rça, zımpara mpara gibi gibi mekanik temizleme araçlarıyla temizleyiniz. Lehi Lehiml mlen enec ecek ek yerle yerleri ri kimy kimyas asal al temi temizl zlem emee araçlarıyla temizleyiniz. Parçaları lehimleme için bir araya getiriniz. Lehimlenece Lehimlenecekk parçalar parçaları oksi-asetile oksi-asetilenn aleviyle aleviyle yeterince ısıtınız. Ek yerine lehim teli sürerek, telin erimesini ve ek yerine akmasını sağlayınız. Kondens Kondenseri erinn giri giriş ve çıkış borularının sert sert lehimlerini sırasıyla yapınız. Lehimleme esnasında buzdolabı boyasının ve çevresinin ısıdan zarar zarar görmem görmemesin esinee dikkat dikkat ediniz. Sert Sert lehi lehim m işlemi lemi tamaml tamamland andıktan ktan sonr sonraa ek yerlerini temiz bir bezle siliniz. Ek yerlerinin sağlamlığını kontrol ediniz. Evaporatörden gelen boru ve kılcalı birleştirmeye uygun olarak kesiniz. Boru ağızlarında çapak varsa temizleyiniz. Lehiml Lehimlenec enecek ek yerler yerlerii tel f ırça, rça, zımpara mpara gibi gibi mekanik temizleme araçlarıyla temizleyiniz. Lehi Lehiml mlen enec ecek ek yerle yerleri ri kimy kimyas asal al temi temizl zlem emee araçlarıyla temizleyiniz. Parçaları lehimleme için bir araya getiriniz. Lehimlenece Lehimlenecekk parçalar parçaları oksi-asetile oksi-asetilenn aleviyle aleviyle yeterince ısıtınız. Ek yerine lehim teli sürerek telin erimesini ve ek yerine akmasını sağlayınız. Dray Drayer eree giri giriş ve çıkış borularının sert lehimlerini sırasıyla yapınız. Lehi Lehim mlem leme esna esnassında drayerin sabit durmasına, drayerin ve çevresinin ısıdan zarar görmemesine dikkat ediniz. Sert Sert lehi lehim m işlemi lemi tamaml tamamland andıktan ktan sonr sonraa ek yerlerini temiz bir bezle siliniz. Ek yerlerinin sağlamlığını kontrol ediniz. Kılcal boruyu emm emme borusuna sararak rak drayerden evaporatöre kadar döşeyiniz. Bu işlem sırasında kılcalın bükülüp kırılmamasına özen gösteriniz. Kılcalın her her iki iki ucun ucunuu birle irleştirmey tirmeyee uygun uygun 32
olarak kesiniz. Boru ağızlarında çapak varsa temizleyiniz. Lehiml Lehimlenec enecek ek yerler yerlerii tel f ırça, rça, zımpara mpara gibi gibi mekanik temizleme araçlarıyla temizleyiniz. Lehi Lehiml mlen enec ecek ek yerle yerleri ri kimy kimyas asal al temi temizl zlem emee araçlarıyla temizleyiniz. Parçaları lehimleme için bir araya getiriniz. Lehimlenece Lehimlenecekk parçalar parçaları oksi-asetile oksi-asetilenn aleviyle aleviyle yeterince ısıtınız. Ek yerine lehim teli sürerek, telin erimesini ve ek yerine akmasını sağlayınız. Kılcalın iki iki ucun ucunun un sert sert lehim lehimler lerini ini sırasıyla yapınız. Lehimleme Lehimleme esnasında drayerin, drayerin, evaporatörün evaporatörün ve çevresinin ısıdan zarar görmemesine dikkat ediniz. Sert Sert lehi lehim m işlemi lemi tamaml tamamland andıktan ktan sonr sonraa ek yerlerini temiz bir bezle siliniz. Ek yerlerinin sağlamlığını kontrol ediniz. İş ve işleml lemler er için için kull kullan anddığınız takım ve gereçleri yerlerine kaldırınız. Çalıştığınız yeri temizleyiniz.
33
ÖLÇME VEVE DEDE ĞERLEND İRME ÖLÇME ĞERLEND İRME OBJEKTİF TEST (ÖLÇME SORULARI)
VE DEĞERLENDİRME Aşağıda verilen soruları size en uygun gelen seçeneği i şaretleyerek cevaplayınız.
1.
Soğutma borularının ve elemanlarının birbirine eklenmesinde kullanılan birleştirme türüne ne ad verilir? A) Oksi-asetile Oksi-asetilenn kayna kaynağı B) Yumu Yumuşak lehim C) Sert Sert lehim lehim D) Bakır kaynağı
2.
Sert lehimin ergime derecesine en yakın değer aşağıdakilerden hangisidir? A) 600 0C B) 120 120 0C C) 1050 1050 0C D) 2400 0C
3.
Lehi Lehim mleme leme işlem leminde inde aşağıdaki dakile lerd rden en hang hangis isii temi temizl zlem emee malze alzeme mesi si olar olarak ak kullanılamaz? A) Tel f ırça B) Yağ C) Lehim pastası D) Boraks tozu
4.
Lehimleme esnasında boru iç yüzeyinin oksijenle temas ı sonucu bakır oksit cürufunun oluşmaması için devre hangi gazla doldurulmal ıdır? A) Hava gazı B) Oksije Oksijenn C) Doğal gaz D) Azot gazı
5.
Kompresör borularının lehimlenmesi esnasında, kompresörün zarar görmemesi için aşağıdakilerden hangisi yapılmalıdır? A) Lehimleme Lehimleme yeri yeri olabildi olabildiğince kompresörden uzakta seçilmelidir B) Alev kompresör kompresör üzerine üzerine tutulmama tutulmamallıdır C) Kompresör Kompresör üzeri ıslak bez vb. malzemeyle sar ılmalıdır D) Hepsi
DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı, modül sonunda verilen cevap anahtarı yardımıyla kontrol ediniz. Yanlış cevap cevap verdi verdiğiniz iniz ya da ceva cevapp verir verirke kenn kara karars rsız kaldığınız sorula sorularr için faaliy faaliyetin etin ilgili ilgili bölümüne dönerek konuyu tekrar inceleyiniz. 34
UYGULAMALI TEST (YETERLİK ÖLÇME) Bu eğitim itim faaliy faaliyet etind indee kaza kazand ndığınız yete yeterrliği aşağıdaki daki ölçü ölçütl tler eree göre göre değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri 1. Yapa Yapaca cağınız iş ve işleml lemler er için için gere gerekl klii tak takımları hazır hale hale getirdiniz mi? 2. Buzd Buzdola olabbı elektrik fişini çekip, kontrol alt ına aldınız m ı? 3. Sert Sert leh lehimle imlene neccek boru boru ve parç parçaalar ları birleştirm tirmey eyee uygu uygunn ölçülerde kestiniz mi? 4. Kesm Kesmee sırasında oluşabilen çapakları temizlediniz mi? 5. Sert Sert lehim lehimlen lenec ecek ek parç parçal alar arı mekanik mekanik temizle temizleme me araçlar araçlarıyla temizlediniz mi? 6. Sert Sert lehim lehimlen lenec ecek ek parç parçal alar arı kimyas kimyasal al temizl temizleme eme araçlar araçlarıyla (boraks tozu, lehim pastas ı vb.) temizlediniz mi? 7. Birl Birleeştirilecek parçaları bir araya getirdiniz mi? 8. Mufsuz boru ve ve parçalara parçalara yeterli yeterli ölçüde ölçüde muf muf açtınız mı? 9. Parça Parçala larrı muf kadar birbirinin içine soktunuz mu? 10. Alevin ve ısının parçalara ve çevresine zarar vermemesi için önlem aldınız mı? 11. Lehimlenecek parçaları oksi-asetilen aleviyle yeterince ısıttınız mı? 12. Isınmış bölg bölgey eyee sert sert lehi lehim m teli teli süre sürere rekk parça parçala larrın yeterin yeterince ce ısındığını kontrol ettiniz mi? 13. Lehim çubuğunun unun eriyip eriyip birle birleşme yerine yerine akmas akmasını sağladınız mı? 14. Lehim işlemi sonrasında oksi-asetilen alevini söndürdünüz mü? 15. Lehim yerlerini temiz bir bezle sildiniz mi? 16. 16. Lehim Lehimlen lenen en boru boru ve parç parçal alar arın kendi endi kendi endinne soğumasını sağladınız mı? 17. Yapılan sert lehimlerin sa ğlamlığını kontrol ettiniz mi?
Düzenli Ve Kurallara Uygun Çalışma 18. Mesleğe ve işe uygun kıyafet giydiniz mi? 19. Çalışma alanını tertipli-düzenli kullandınız mı? 20. Yapacağınız i şe göre takım ve aparat seçtiniz mi? 21. Takımları düzgün kullandınız mı?
22. Kendiniz ve çevrenizdekiler için güvenlik tedbirlerini ald ınız mı? 23. Zamanı iyi kullandınız mı?
35
Evet
Hayır
ÖĞRENME FAALİYETİ–4 ÖĞRENME FAALİYETİ–4 AMAÇ Bu faaliye faaliyettek ttekii bilgi bilgi ve beceri beceriler lerii kazand kazandığınızda zda ve uygu uygunn orta ortam m sağlandığında, gerekli gerekli donanımı kullan kullanara arak, k, tek kapılı buzdolabının soğutma utma devres devresinin inin azot azot gazı ile temizlenmesini, kaçak testini, tekniğine ve standardına uygun olarak yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA Sevgil Sevgilii öğrenci, renci, bu faal faaliy iyet et önce öncesi sind ndee aşağıdaki daki ara araştırmayı yapmanız, konunun konunun öğrenilmesini kolaylaştıracaktır.
Ev tipi buzdolaplarının soğutma devrelerinin temizliğinde ve kaçak testinde neden azot gazının kullanıldığını, azot gazının çevrenizde nerelerden ve hangi koşullar ullarda da temi teminn edile edilebi bilec leceeğini ini araştırınız. Bu araştırma rma için için Inter nterne nett ortamından yararlanabilirsiniz.
4. DEVREYİ AZOT GAZI İLE TEMİZLEME VE KAÇAK TESTİ Buzdolabı soğutma devresi hat elemanlarının montajı esnasında boruların içlerinde bir miktar miktar kirlil kirlilik ik meyda meydana na gelebi gelebilme lmekte ktedir. dir. Ayrıca yeni eni yapılmış bir bir soğutma devresine devresine soğutuc utucuu akışkan şarj arj edil edilm meden eden önce önce sızdırmazlık testin testinee tabi tabi tutu tutulm lmal alıdır. Klima cihazınızın uzun yıllar sorunsuz çalışması için kaçak testinin yap ılması gereklidir. Hava içerisindeki nemin soğutma devresinde kalmaması için bu temizlik işlemlerinde ve kaçak testinde yüksek basınçlı hava yerine azot gaz ı kullanılmalıdır.
4.1. Azot Tüpünün Bas ınç Regülâtörü İle Birlikte Kullanılması Soğutma devrelerinin temizlenmesi ve s ızdırmazlık testine tabi tutulmas ı esnasında sistemde kullanılacak akışkanın özelliği çok önemlidir. Günümüzde en yaygın olarak, asal bir gaz olan ve bakırla kimyasal reaksiyona girmeyen azot gaz ı kullanılmaktadır. Azot gazının dışında, karbondioksit gazı da bu amaçla kullanılmaktadır. Azot gazı piyasaya piyasaya tüp içine basınçla sıkıştırılmış ve sıvılaştırılmış olarak sunulur. Bu haldeki dolu bir azot tüpündeki gazın basıncı 2000 psi ( 138 bar) kadard ır. Karbondioksit tüplerinde ise bu bas ınç 800 psi (55 bar) d ır. Bu basınçlar soğutma devrelerinin temizlenmesi ve s ızdırmazlık testi için çok yüksektir. Bunun için soğutma devresinin testine uygun bas ıncı sağlayacak bir basınç regülâtörün gaz tüpüne ba ğlanarak kullanılması uygun olur. Aksi halde soğutma devresi yüksek basınçlı gazdan hasar görebilir ya da patlayabilir. 36
Şekil 4.1: Azot gaz ı tüpünün so ğutma devresine bağlanması
Basınç regülatörü üzerinde iki adet basınç göstergesi (manometre) ve bir adet de basınç ayar kelebeği bulunur. Regülatörün tüpe bağlandığı yere yakın olan manometre tüp içindeki gazın basıncını, diğeri ise regülatörün çıkış basıncını gösterir. Regülatörün çıkış basıncının ne olacağı, sistemdeki elemanlar ın çalışma basıncı ve test basıncına bağlıdır. Örneğin R-12 gazı için kondenser çalışma basıncı 135 psi (9.3bar) dır. Eğer test edilecek soğutma devresinin test basıncı ya da kondenser basıncı bilinmiyorsa 12 bar (174 psi) basıncın üzer üzerin inee çıkılmamalıdır. Doğru yönt yöntem em ise ise sist sistem em test test bas basıncının öğrenilerek regülatörün bu seviyeye ayarlanarak test i şleminin gerçekleştirilmesidir.
4.2. Azot Gazının İtici Gaz Olarak Kullanılması Yeni yapılmış ya da onarılmış bir soğutma devresinin içinde bir miktar toz, metal parçacıkları veya veya hava hava kalm kalmış olabili olabilir. r. Ayrıca lehi lehiml mlem emee esna esnassında nda gere gerekl klii önle önlem m alınmamışsa boruların iç yüzeylerinde oksit tabakas ı oluşmuş olabilir. Bunlar bir soğutma devresinde istenmeyen kirliliklerdir. Bu yüzden devreye so ğutucu akışkan verilmeden önce bunların devreden uzaklaştırılması gerekir. Aksi halde boru içindeki bu maddeler sistemde dolaşmaya başlayacak ve bu da kılcal boruların tıkanmasına, valflerin arızalanmasına sebep olacaktır. Soğutma utma devre devresi si için içinde deki ki bu kirli kirlili likl kler erin in devr devred eden en uzakl uzaklaaştırılması için için kirlil kirlilik ik yaratmayacak bir gaz ile süpürülmesi gerekir. Bunun için basınç regülatörü ile donatılmış bir azot tüpünden sıvı hattına azot gazı verilerek, sistemin uygun bir yerinden hava, toz ve zerreciklerin çıkması sağlanır. Bu işlem için yüksek bir gaz basıncına gerek yoktur. 100-150 mbar‘lık bir basınç boru içindeki hava ve kirliliklerin d ışarı atılmasına yetecektir.
37
4.3. Azot Gazı ve Manometre Kullanımı Yeni yapılmış veya onarılmış soğutma devresi soğutucu akışkan şarjı yapılmadan önce mutlaka sızdırmazlık kontrolünden geçirilmelidir. Sızdırmazlık testi azot ya da karbondioksit gazı kullanılarak yapılır. Azot ya da karbondioksit tüplerinin basıncı bu test için çok fazla olacağından, tüp çıkışında sistem test basıncına uygun bir basınç regülatörü kullanılmalıdır. Bu test için soğutma devresi üzerinde a şağıdaki işlemler yapılarak devre teste hazır hale getirilir ve test i şlemi gerçekleştirilir.
Sistem içindeki kirlilik ve hava temizlenmelidir. Test Test bas basıncından ndan hasar hasar görebi görebilec lecek ek otomatik otomatik kumanda kumanda eleman elemanlar ları devreden çıkartılmalı yerlerine tapa takılmalıdır. Kompresörün Kompresörün test basıncına tabi tutulması gerekmez. Bu nedenle giriş ve çıkış boruları ana veya kör tapa ile kapat ılmalıdır. Sistem üzerinde varsa diğer valfler açık konuma getirilmelidir. Sistemin dış hava ile irtibatı kesilmeli, dış havaya açılan vanalar kapatılmalı gerekirse buralara kör tapa takılmalıdır. Kompres Kompresör ör emme emme hattının sistem taraf ına bir manometre takılmalıdır (emiş hattındaki basıncı ölçmek için). Kompres Kompresör ör basma basma hatt hattının siste sistem m tara taraf f ına karb karbon ondi diok oksi sitt ya da azot azot tüpü tüpü regülatörü bağlanmalıdır. Basınç düşürme regülatörü sistem test basıncına ayarlanmalı (R-12 (R-12 için 125 psi, R-22 için 200 psi), tüp vanası açılarak, sisteme basınçlı gaz verilmelidir. Regüla Regülatör tör manom manometre etresi si ile emme emme hatt hattına konan konan manom manometre etrenin nin aynı basıncı gösterdiği kontro kontroll edilme edilmeli, li, böylec böylecee sistem sistemin in her noktas noktasında nda bas basıncın aynı olduğu görülmelidir. Tüp vanası kapatılarak, larak, basınç altındaki ndaki tüm borula borularrın lehim lehimli li ve kayn kaynak akllı birleştirmelerine lastik bir çekiç yardımıyla küçük darbeler yapılarak, sonradan oluşabilecek kaçaklar açığa ç ıkartılmalıdır. Manometrelerden basıncın düşüp düşmediği kontrol edilmeli, bas ınç düşümü varsa bu kaçak işareti sayılmalıdır. Büyük kaçaklar ıslık sesi gibi ses ç ıkartırlar. Bu kaçakl kaçaklar ar rahatça rahatça görüle görülebil bilir. ir. Ancak Ancak düşme çok yavaş ise bu küçük bir kaçağın olduğuna işaret aretti tirr ve bu kaçak kaçakla larr sabu sabunn köpü köpüğü ile takip takip edil ediler erek ek bulunabilir. Bir kaçak yeri tespit edilmi şse hemen işaretlenmeli, aretlenmeli, tüp vanası açılarak sistem gene gene test test bas basıncına geti getiri rili lipp kapat kapatılmalı bu şekil ekilde de diğer kaça kaçakl klar ar varsa varsa bulunmalıdır. Tüm kaçakl kaçaklar ar tespit tespit edildi edildiğinde inde dış havaya havaya açılan lan bir bir vana ana açık konum konumaa getirilerek basınçlı azot deşarj edilmeli, kaçaklar onar ılmalıdır. Sistemde basınçlı azot varken kesinlikle kaçak onar ımı yapılmamalıdır. Kaçakların tamamı giderildikten sonra sistem bu şekilde 2 saat basınç altında bırakılmalı, basınç düşmesi olup olmadığı gözlenmelidir. Basınç düşmesi yoksa sistemde kaçak olmadığı anlaşılmalıdır.
38
4.4. Azot Gazı Deşarjı Buzdolabı soğutma devresinde kaçak olmadığı anlaşıldıktan sonra, sistemdeki bas ınçlı gazın boşaltılması gere gereki kir. r. Boşaltm ltma işlem lemi dış hava havaya ya açılan lan bir bir vana vana üzer üzerin inde denn yapılmalıdır. Vana yavaş yavaş açılarak basınçlı gazın d ışarı atılması sağlanır. Gaz tamamen boşaltıldığında devre devre üzerin üzerinden den söküle sökülenn elema elemanlar nlar yerler yerlerine ine monte monte edil edilir ir ve kom kompres presör ör devr devrey eyee soku sokulu lur. r. Bu işlemler lemler tamamland tamamlandığında nda soğutma utma devres devresii vakumlama için hazır hale gelmiş olur.
4.5. Deşarj Sırasındaki Güvenlik Kurallar ı Buzdolabı soğutma utma devres devresind indeki eki basınçlı gazın deşarj işlem lemi sırasında güvenl güvenlik ik kurallarına dikkat dikkat edilme edilmelid lidir. ir. Basınçlı gazın deşarjı ani ani açılan lan bir bir tapa tapada dann yap yapılması durumunda, durumunda, basınç tapayı f ırlatac rlatacak ak ve sizin sizin ya da çevrede çevredeki kiler lerin in yarala yaralanma nmassına sebep olabilecektir. Bu nede nedenl nlee gaz gazın tahliy tahliyesi esi yava yavaş açılan lan bir bir vana vanada dann veya veya bir bir rakor rakorun un biraz birazccık gevşetilmesi suretiyle yapılmalıdır. Basınç tamamen ortadan kalktığında tapa veya rakor tümüyle açılmalı vakum işlemine hazırlanmalıdır. Deşarj işlemi yapmadan önce koruyucu gözlük ve eldiven giyilmeli, bas ınçlı gazın yüzümüze direkt olarak gelmemesi için tedbir al ınmalıdır.
39
UYGULAMA FAAL İYET İ İ UYGULAMA FAAL İYET Atölye Atölye ortam ortamında aşağıda adla adlarrı veri verile lenn araç araç ve gereç gereçle leri ri kulla kullana nara rak; k; tek kap kapılı buzdolabı soğutma devresinin temizlik ve kaçak testi işlemlerini tekniğine uygun olarak gerçekleştiriniz.
Resim 4.1: Uygulama faaliyeti
Araç ve Gereçler : 1- Azot tüpü 2- Pense 3- Kurbağacık 4- Regülatör
5- Tornavida 6- Manometre 7- Küresel vana 8- Rakorlu hortumlar
40
İşlem Basamakları Azot tüpü ve basınç regü regülat latör örüü bağlantısını yapınız.
Öneriler
Emme serv Emm servis is bağlayınız.
boru borusu suna na manom anomet etre re
Basm Basmaa serv servis is boru borusu sund ndan an azot azot tüpü tüpü bağlantısını yapınız.
Soğutm utma sist sistem emin inee 20 bar azot azot gaz gazı veriniz.
Kaçak testi yapınız.
41
İşe başlarken, kendiniz ve çevrenizdekiler için güvenlik tedbirlerinizi alınız. İş için gerekli tüm araç ve gereçleri hazır bulundurunuz. Azot tüpüne uygun bir bas ınç regülâtörü bağlayınız. Emme serv Emm servis is boru borusu suna na 0–50 0–50 bar bar aras arası basınç ölçebilen bir manometre bağlayınız. Buzdolabı soğutma tma devres resini inin açık uçlarını kapatınız. Rakorla Rakorlarrı sıkıştırarak sızdırmazlığı sağlayınız. Manometre bağlarke rken manome ometre ekranının görülebilir olmasına ve bağlantının sızdırmaz rmaz olma olmassına dikk dikkat at ediniz. Azot tüpünü devrenin basma taraf ındaki servis ağzına bağlayınız. Azot tüpü çıkış manometresini (regülatör çıkış manom manometre etresin sini) i) 25 bar seviye seviyesin sinee ayarlayınız. Kon Kontro trollü llü olar olarak ak azot azot gazı tüpünün tepesindeki tepesindeki vanayı açarak açarak devrey devreyee azot azot gazı veriniz. Emm Em me boru borusu sund ndak akii mano manome metr tred edee 20 barlık basıncı okuduğunuzda tüp vanasını kapatınız. Devr Devrey eyee azot azot gaz gazı verir verirke kenn daim daimaa tüp vanasını kontrol altında tutunuz. Manometre ekranında ibrenin durduğu yere görülebilir bir işaret koyunuz. Plastik çekiç yardımıyla arada bir ek yerlerine vurarak manometre basıncında düşme olup olmadığını gözlemleyiniz. En az 45 dakikalık bekleme süresi sonunda manometre basıncında düşeme olmamalıdır. Manometre ibresi işaretlediğimiz yerde kalmış olmalıdır.
Azot gazını deşarj ediniz.
42
Deşarj işlemi öncesinde eldiven giymeyi unutmayınız. Azot Azot gazını devred devreden en deşarj arj etmek etmek için için uygun vana ya da rakoru yavaşça gevşetiniz. Basınçlı gazın bir den çıkmamasına, gazın direkt olarak yüzümüze temas emmemesi için önlem alınız. ç. Devre içindeki havan ın süpürülmesi ve devreni devreninn temizle temizleneb nebilm ilmesi esi için devrey devreyee bir miktar daha azot gazı veriniz. Açık olan ağızları kapatınız. Kullandığınız takım ve malzeme emeler leri yerine kaldırınız. Çalıştığınız yeri temizleyiniz.
ÖLÇME VEVE DEDE ĞERLEND İRME ÖLÇME ĞERLEND İRME OBJEKTİF TEST (ÖLÇME SORULARI) Aşağıda verilen soruları size en uygun gelen seçeneği i şaretleyerek cevaplayınız.
1.
Buzdolabı soğutma utma devresi devresi borula borularrı içinde içindeki ki kirlil kirlilik ik,, aşağıdakiler dakilerden den hangis hangisii ile temizlenir? A) Deterjan B) Tel f ırça C) Temizleme Temizleme tozu D) Hiçbiri
2.
İçind çindee sıvılaştırılmış azot azot bulu buluna nann tüpü tüpünn bas basıncı aşağıdakile dakilerden rden hangisi hangisine ne en yakındır? A) 1300 bar B) 130 130 bar C) 2,5 2,5 bar bar D) 0,8 bar
3.
Azot Azot gazı tüpü tüpünü nünn soğutm utma dev devresi resine ne bağlantısında, aşağıdaki daki cihazl cihazlard ardan an hangisinden yararlanılmalıdır? A) Yağ tutucu B) Pislik tutucu C) Regüla Regülatör tör D) Çekvalf
4.
Azot Azot gaz gazının, soğutma utma devres devresind inden en deşarjı sırasında aşağıdakilerden dakilerden hangisinin hangisinin yapılması uygundur? A) Gaz yavaş yavaş atmosfere bırakılmalıdır B) Yanıcı ve patlayıcı olduğundan atmosfere bırakılmamalıdır C) Zehirli Zehirli olduğundan atmosfere bırakılmamalıdır D) Soğutucu akışkan geri kazanım cihazına toplanmalıdır
5.
Buzdolabı soğutma devresinin boru içlerinin temizli ğinde hangi gaz kullanılır? A) Azot gazı B) Oksije Oksijenn gaz gazı C) Hava Hava gazı D) Klor gazı
43
DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı, modül sonunda verilen cevap anahtarı yardımıyla kontrol ediniz. Yanlış cevap cevap verdi verdiğiniz iniz ya da ceva cevapp verir verirke kenn kara karars rsız kaldığınız sorula sorularr için faaliy faaliyetin etin ilgili ilgili bölümüne dönerek konuyu tekrar inceleyiniz.
44
UYGULAMALI TEST (YETERLİK ÖLÇME) Bu eğitim itim faaliy faaliyet etind indee kaza kazand ndığınız yete yeterrliği aşağıdaki daki ölçü ölçütl tler eree göre göre değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri 1. Yapa Yapaca cağınız iş ve işleml lemler er için için gere gerekl klii tak takımları hazır hale hale getirdiniz mi? 2. Buzd Buzdola olabbı soğutma devresinin tüm aç ık uçlarını kapattınız mı? 3. Em Emme me hatt hattına uygun bir manometre ba ğladınız mı? 4. Azot tüpüne uygun bir regüla regülatör tör bağladınız mı? 5. Tüpün içinde gaz olup olmadığını, regülatör giriş manometresinde gördünüz mü? 6. Regü Regülat latör ör çıkış basıncını 20 bara ayarladınız mı? 7. Regü Regüla latö törr ile soğutma devresi basma hattı arasında esnek ve sızdırmaz bağlantıyı gerçekleştirdiniz mi? 8. Bağlantıların sağlamlığını sırasıyla gözle, elle ve aletle kontrol ettiniz mi? 9. Devreye Devreye kontrollü kontrollü olarak azot gazı verdiniz mi? 10. 10. Gaz Gaz verm erme işlemi emi sırasında devre devre üzerin üzerindek dekii manom manometre etreyi yi sürekli olarak gözlemlediniz mi? 11. Gaz verme s ırasında bir elinizi azot tüpü valfinin üzerinde hazır bulundurdunuz mu? 12. Devre yeterli yeterli basınca ulaştığında, tüp valfini kapattınız mı? 13. Devre üzerindeki manometreye çok dikkatli olarak görülebilir bir işaret koydunuz mu? 14. Boru ve ek yerlerine plastik çekiçle küçük vuru şlar yaptınız mı? 15. En az 45 dakika süre ile devreyi devreyi sızdırmazlık testine tabi tuttunuz mu? 16. Devrede kaçak olup olmad ığını gözlemlediniz mi? 17. 17. Azot Azot gaz gazının tahliyesi sırasında nda dev devre için içinde dekki hav havanın süpürülmesini de sağladınız mı? 18. Tahliye işleminden sonra, devrenin açık olan uçlarını kapattınız mı?
Düzenli Ve Kurallara Uygun Çalışma 19. Mesleğe uygun kıyafet giydiniz mi? 20. Çalışma alanını tertipli-düzenli kullandınız mı? 21. Yapacağınız i şe göre takım ve aparat seçtiniz mi? 22. Takımları düzgün kullandınız mı? 23. Güvenlik tedbirlerini aldınız m ı? 24. Zamanı iyi kullandınız mı?
45
Evet
Hayır
DEĞERLENDİRME Yukarıdaki daki test testte te veri verile lenn ölçü ölçütl tler eree göre göre kend kendin iniz izii değerlendi erlendirin riniz. iz. Yapt Yaptığınız değerlendi erlendirme rme sonucun sonucunda da öğrenme renme eksikl eksikliiğiniz iniz vars varsa, a, ilg ilgili ili konuy onuyaa ya da öğrenme faaliyetinin başına geri dönerek tekrar inceleyiniz. Sevgili öğrenci; bu faaliyetin amac ı sizin bilgi ve becerilerinizi artırmaktır. Bunu ne kadar başardığınızı en iyi gene siz bilebilirsiniz. Bu faaliyette ö ğrenmeden geçeceğiniz bir konu diğer faaliyetlerde de başarısızlığa yol açabilecektir. Bu nedenle tüm sorulara doğru cevap cevap verdi verdiğinizden inizden ve uygun uygun perfor performan manssı gösterdiğinizden inizden eminse eminseniz niz diğer faaliy faaliyete ete geçiniz.
46
ÖĞRENME FAALİYETİ–5 ÖĞRENME FAALİYETİ–5 AMAÇ Bu faaliye faaliyettek ttekii bilgi bilgi ve beceri beceriler lerii kazand kazandığınızda ve uygun ortam sa ğlandığında, gerekl gereklii donan donanımı kull kullan anar arak ak tek kap kapılı buzdolabının soğutma utma devresi devresini ni tekni tekniğine ine ve standardına uygun olarak vakumlayabileceksiniz.
ARAŞTIRMA Bu faal faaliy iyet et önce öncesi sind ndee aşağıdaki daki ara araştırmayı yapmanız konu onunun öğrenilmesini kolaylaştıracaktır.
Ev tipi tipi buzd buzdol olap apla larrında soğutma utma devr devres esini ini vaku vakuml mlam aman anın önemini ve vakuml vakumlama ama da kullan kullanılan ekipmanlar ekipmanları araştırınız. Bu araştırma için için Intern Internet et ortamından yararlanabilirsiniz.
5. VAKUMLAMA Nem, hava ve kirlilik, soğutma sistemlerinde istenmeyen unsurlardır. Bunlar soğutma sisteminin çalışmasını olumsuz şekilde etkilediği gibi sistemi tamamen çalışmaz hale de getirebilir. Bu nedenle, bütün so ğutma sistemlerinde olduğu gibi tek kapılı buzdolabının soğutma devresi devresi de, herhangi bir nedenden nedenden dolayı atmosfere açık hale gelmişse, yani içeri hava giri şi olmuşsa, devre içine giren toz, hava ve nemin, devreye gaz şarjı yapılmadan önce devreden uzaklaştırılması ve devrenin temizlenmesi gerekir. Soğutma utma devrele devrelerin rinin in gaz şarjı yapılmad lmadan an önce önce temi temizl zlen enme mesi, si, hava hava,, nem nem ve kirli kirlilik likle lerde rdenn arındırılması işlemine vakumlama denir. Soğutma utma devre devrele lerin rinin in vakumlanmasında yaygın olarak “derin vakum yöntemi” ve “üçlü vakum yöntemi olmak üzere üzere iki yöntem yöntem kullan kullanılır. Her iki yöntem aras ındaki ndaki temel temel fark şudur. udur. Üçlü Üçlü vakum vakum yönte yöntemi mind ndee devr devree için içinde de nemi neminn ve yoğuşmayan mayan gazlar gazların bir bir mikta iktarr soğutucu utucu akışkan buharıyla seyreltilerek sistemden uzaklaştırılması prensip alınır. Derin Derin vakum vakum yöntem yöntemii ise; ise; sistem sistemdek dekii nemin nemin ve havan havanın uzaklaştırılmasındaki en geçerli yöntemdir. Vakumlama işlemi uzun süre almas ına karşın alınan sonuçlar tatmin edicidir. Tek kapılı buzdolaplarının soğutma devresinin vakumlama işleminde bu yöntem yaygın olarak kullanılır.
47
5.1. Vakum Pompasının Servis Manifolduna Ba ğlanması Vakuml Vakumlama ama işleminde leminde kullan kullanılacak lacak pompan pompanın deri erin vakum sağlama lama özell özelliiğine ilaveten, bu vakumu uzun süre koruyabilecek özellikte olmas ı gerekir. gerekir. Vakum pompası bir çeşit hava emen kompresördür. Pompa yap ısı itibariyle bir veya iki kademeli olabilir. Vakum pompası, soğutma devresindeki hava ve rutubeti emerek tahliye eder. Vakum pompalar ı genellikle elektrik motoruyla çalışmakta ve taşınabilir özelliktedir. Vakum Vakum pompas pompasının soğutma devresindeki devresindeki hava hava ve nemi nemi vaku vakuml mlay ayab abil ilme mesi si için için devr devrey eyee uygu uygunn bir bir şekild ekildee bağlanması gereki gerekir. r. Vakum Vakum pompası ile soğutma utma devresi devresi aras arasında bağlantıyı sağlayan ekipman ise servis manifoldudur. Servis mani manifo fold lduu adı da verilen bu araç sistem basınçlarının ölçü ölçülm lmes esin indde, sist sistem emee soğutucu akışkan şarjında ya da deşarjında, nda, sist sistem emin in temizlenme temizlenmesinde sinde ve vakumlanmas vakumlanmasında kullan kullanılır. Sist Sistem emde deki ki soğutm utma komp kompre resö sörü rünü nünn byby-pas pas edilme edilmesine sine ve böylece böylece sistem sistem şartlarının anal analiz iz edilmesine imkân verir. Vakum pompas ının servis mani manifo fold ldun unaa bağlantısı, manifo ifoldu ldun rak rakorlu standart standart hortumlar hortumları kullanılarak larak manifo manifoldun ldun orta orta girişinden yapılır. Resim 5.1: Vakum pompas ı
5.2. Servis Manifoldu Şarj manometresi manometresi adı ile de anılan servis manifoldu aşağıdaki resimde görüldüğü gibi üzerinde emme ve şarj basınç göstergelerinin bağlı olduğu, emme ve vakumlama servis valfleri ile dolum ( şarj/vakum) girişi olan bir servis manifoldundan manifoldundan ibarettir. ibarettir. Manifoldun alt kısmında, cihaz emme servis valflerine (sol), so ğutucu silindirine silindirine (ortada) (ortada) ve cihaz cihaz basma veya sıvı hattı valfine (sağ) ba ğlantı sağlayan hortum çıkışları bulunmaktadır. Birço Birçokk serv servis is manif manifol oldu dund ndaa emme emme,, basm basmaa ve dolum tarafları farklı renk kodlar kodlarıyla gösterilmek gösterilmektedir. tedir. Bu kodl kodlara ara göre göre emme emme tara taraf f ı gösterg göstergesi esi ve hortum hortumuu mavi, mavi, basma basma taraf taraf ı göster gösterges gesii ve hortum hortumuu kırmızı ile gösterilmektedir. Orta ve soğutucu silindire ya da vakum pompasına bağlı hortum ise sarı renktedir. Renklerin bu şekilde kullanılması hortumların karıştırılarak cihazların zarar görmesini önlemeye yardımcı olmaktadır.
Resim 5.2: Servis manifoldu ve bas ınç göstergeleri
48
Aşağıdaki şekillerde servis manifoldunun valflerinin ayarlanması sonucunda sonucunda hangi hangi amaçları için kullanılabileceği aç ıklanmaktadır.
Şekil 5.1: Manifold valf konumu 1
ekil 5.1’ 5.1’ deki deki servi serviss mani manifo fold ldun unda da A ve B valf valfle leri ri açılıp kapa kapattılarak, larak, değişik Şekil soğutucu akış şekilleri elde edilebilir. Valflerin düzeni öyle ayarlanmıştır ki valfler kapalı olduğu zaman manifoldun orta ağzı göstergelere kapanır. Şekilde valfler kapalı konumdayken, cihaz ağızları 1 ve 2 hala aç ıktır ve göstergelerin sistem basınçlarını ölçmesine izin verir. Şekil ekilde de ‘’C’ ‘’C’’’ vakum akum ve bas basınç göste gösterg rgesi esini ni (kom (kombin binee göst gösterg erge), e),’’P ’’P’’ ’’ bas basınç gösterg göstergesin esinii ifade ifade etmekt etmektedir edir.. Manifo Manifoldu ldunn alt kısmında sol taraf (1) emme taraf ı servis valfine, ortadaki ağız servis servis silindirine, silindirine, sağ taraf (2) ise cihaz boşaltma veya sıvı hattı servis valfine bağlantıyı göstermektedir.
Şekil 5.2: Manifold valf konumu 2
Şekil 5.2’ de emme taraf ı valfinin (A) açık ve şarj taraf ı valfinin (B) kapatılmasıyla soğutucu akışkan, manifoldun emme (1) taraf ından ve orta ağız bağlantısından geçebilir. Bu düzenleme, sisteme soğutucu akışkan veya yağ ikmalinde kullanılabilir. 49
Şekil 5.3: Manifold valf konumu 3
Şekil 5.3’ te soğutucunun yüksek basınç taraf ından (2),düşük basınç taraf ına (1) bypass edilmesi işlemi görülmektedir. Her iki valf de aç ıktır ve orta soğutucu silindir bağlantı ağzı kapalıdır. Soğutucu utucu akışkan kan daim daimaa yüks yüksek ek basınç taraf ından ndan alça alçakk bas basınç tara taraf f ına akacaktır.
Şekil 5.4: Manifold valf konumu 4
Şekil 5.4’ te soğutma sisteminin soğutucu akışkanla temizlenmesini veya soğutucu eksiltmesine ait valf düzeni gösteriliyor. Dü şük taraf valfi kapalıdır. Orta ağız, ya atmosfere açık ya da boş bir soğutucu tankına bağlıdır. Atmosfere aç ık olması çevre çevre için için zararl zararlı olabileceğinden, gazın tekrar geri dönüşümüne de olanak sa ğlandığından tank kullanımı uygun olur. Bu düzende, yüksek bas ınç ( şarj) taraf ı açılır, yüksek basıncın orta ağızdan dışarı akmasına izin verilir.
5.3. Vakum İşlemi İçin Vakum Pompasının Motoruna Başlangıç Verilmesi Derin vakum yönteminde: Derin vakum yöntemi, bir sistemin hava ve rutubetten uzak olmas ını sağlayan en geçerl geçerlii yöntem yöntemdir. dir. Uzun Uzun zaman zaman alır. Ancak alınan sonuçlar çok daha olumludur. Derin 50
vakum yönteminde uygun olan iki kademeli (seri ba ğlı pompaların kullanıldığı) vakum pompası kullanmaktır. Bu yöntemde izlenecek yol Şekil 5.5’ te görülmektedir.
Servis manifoldunu şekilde görüldüğü gibi takınız. Bir üçlü valf kullanarak, orta ucu (hortumu) vakum manifoldu donan ımına bağlayınız. Diğer uçlara soğutucu silindirini ve iki kademeli vakum pompasını bağlayınız. Pompaya ve göstergelere giden uçlar ı açınız. Soğutucu silindir valfini kapatınız. Servis manifoldu üzerindeki her iki valfi de (sonuna dek) açınız ve her iki cihaz servis valfini yarım ayar yapınız Vakum pompas pompasını çalıştırınız ve en az 500 mikronluk (759,5 mmHg) vakuma erişinceye kadar pompayı çalıştırınız.
Şekil 5.5: Derin vakum yöntemi
Üçlü vakum yönteminde: Üçlü vakum yöntemi, özel bir yüksek vakum teçhizat ı gerektirmez gerektirmez;; ancak sistemde sistemde sıvı su oldu olduğu şüphe üphesi si vars varsaa bu yönt yöntem em kull kullan anılmalıdır. Bu vaku vakuml mlam amaa yönt yöntem emi, i, yoğuşmayan gazlar gazların ve nemin, temiz kuru soğutucu buharıyla seyreltilm seyreltilmesi esi prensibine prensibine dayanır. Sist Sistem emee veri verile lenn soğutuc utucuu akışkan kan buha buharrı sistem sistemden den vakuml vakumlanm anmak ak suretiy suretiyle le 51
beraberinde hava ve rutubeti sistemden dışarı taşır. Bu işlem, sistem tamamen temizlenene dek tekrarl tekrarlan anır. Üçlü Üçlü vaku vakum m yönte yöntemi mi Şekil ekil 5.6’ 5.6’da da görü görülm lmek ekte te ve işlem aşağıda tari tarif f edilmektedir.
Servis manifoldunu şekilde gösterildiği gibi takınız. Orta hortumu vakum manifolduna bağlayınız. Pompayı ve soğutucu silindirini silindirini şekilde ekilde görüldü görüldüğü gibi gibi manifol manifoldd valfle valflerin rinee bağlayınız. Hatları, bir miktar soğutucu salarak (2 saniye kadar) temizleyiniz. Soğutucu silindir valfini kapatınız ve pompa valfini açınız. Servis manifoldundaki her iki valfi aç ınız ve her iki servis valfini orta ayar yapınız. Boşaltma pompasını çalıştırın ve kombine göstergede 759 mmHg (-14,5 psi, -1 bar),vakumuna eri şilene dek yaklaşık 45 dakika sistemi boşaltınız.
Şekil 5.6: Üçlü vakum yöntemi
5.4. Vakum Yapma Süresi Derin vakum yönteminde: Pomp Pompaa valfi valfi kapa kapattılıp sist sistem em ayr ayrıldıktan ktan sonr sonraa vaku vakum m pompas pompası 5 daki dakika ka kada kadarr durdurulur ve sistemde vakumun gerçekten 500 mikrona (759,5 mmHg) eriştiği ve orada 52
kaldığı gözlenir. En az 20 dakikal ık gözetleme süresinden sonra vakum göstergesinde bas ınç sabit kalıyorsa vakumlama işlemi başarıyla tamamlanmış demektir. demektir. Eğer sistem bu de ğerde kalmazsa tüm bağlantılar kontrol edilerek sistem bu değerde kalana dek vakumlama işlemi tekrar edilir.
Üçlü vakum yönteminde Üçlü Üçlü vaku vakum mlam lama birk birkaç aç aşamada amada gerçek gerçekle leştirildiğinde indenn vaku vakuml mlam amaa süre süresi si bu aşamaların toplam süresini içerecektir. Birinci a şamada pompa, sistemin kompresör gücünü ifade eden her bir beygir gücü başına 10 dakika çalıştırılır (örneğin 2 hp’ lik ünite için 20 dakika çalıştırılmalıdır.).
İkinci aşamada, pompa valfi kapat ılarak pompa durdurulur. Soğutucu valfi açılarak, basınç 2,4 bar (mutlak) bas ınca yükseltilir. Sonra so ğutucu valfi kapatılarak, soğutucunun sisteme yayılması ve nemi soğurması için bir sonraki vakumlamadan önce 5 dakika beklenir. Üçüncü aşamada soğutucu valfi kapatılarak, pompa valfi açılır ve devrenin tekrar 759 mmHg vakuma erişmesi sağlanır. Bu değerde sistemin kompresör kompresör gücünü gücünü ifade eden her bir beygir gücü başına,10 dakika kalmak üzere vakumlama i şlemi tekrarlanır. Dörd Dördünc üncüü aşamad amadaa pomp pompaa valf valfii kapa kapattılara larak, k, pomp pompaa durd durdur urul ulur. ur. Soğutucu utucu valfi valfi açılarak yine 2,4 bar (mutlak) bas ınca erişinceye kadar devreye so ğutucu akışkan doldurulur. Soğutucunun sistemdeki rutubeti soğurması (absorpsiyon) için 5 dakika kadar beklenilir. Beşinc inci aşamad amada, a, soğutuc utucuu valfi valfi tekra tekrarr kapa kapattılır ve pompa valf alfi açılır. Pomp Pompaa çalıştırılarak, devre tekrar 759 mmHg’ ya kadar vakumlanır ve beygir gücü ba şına 20 dakika beklenilir (örneğin 2 hp kompresör gücü için 40 dakika beklenmelidir). Bekleme süresi sonucun sonucunda da vakum vakum göster gösterges gesinde inde basınç sab sabit kal kalıyorsa yorsa vaku vakuml mlam amaa işlem lemi başarıyla tamamlanmış deme demekt ktir. ir. Sist Sistem em bu değerde erde kalm kalmazs azsaa tüm tüm bağlantılar kontro kontroll edilme edilmeli, li, vakumlama basıncı sabit kalıncaya kadar işlemler tekrarlanmalıdır.
5.5. Vakum Saati İle Kaçak Testi Yapılması Vakumlama Vakumlama işlemi sonrasında soğutma utma devresi devresini ni kaçak kaçak testin testinee tabi tabi de tutabi tutabilir liriz. iz. Vakumlama suretiyle yapılacak kaçak testinde, devre 45 dakika süre ile vakumland ıktan sonra servis manifoldundan vakum pompasına giden vana kapat ılır ardından vakumlama pompası durdur durdurulu ulur. r. Vakuml Vakumlama ama işlemi lemi sonuc sonucun unda da elde elde edil edilen en bas basın not edil dilir ya da manometresi üzerine işaret konur. Soğutma devresi bu şekilde en az 10 dakika bekletilir. Bekleme süresi sonunda işaretlenen basınç değerinden bir sapma yoksa soğutma devresinde kaçak olmadığı söylenebilir. söylenebilir. Basınç değerinin değişmesi mesi halinde halinde sisteme sisteme dışardan ardan hava hava girdiği anlaşılmalıdır. Bu durumda kaçak olan yerler onar ıldıktan sonra, vakumlama i şlemi ve kaçak testi tekrarlanmalıdır.
53
UYGULAMA FAAL İYET İ İ UYGULAMA FAAL İYET Atölye Atölye ortam ortamında aşağıda adlar adları veri verilen len araç araç ve gereç gereçle leri ri kull kullan anar arak ak tek kap kapılı buzdolabı soğutma devresini derin vakum yöntemi ile vakumlay ınız.
Resim 5.3: Uygulama faaliyeti
Araç ve Gereçler 123456-
Vakum Vakum pompas pompası Pens Pensee Kurb Kurbaağacık Servis Servis manifo manifoldu ldu Torn Tornav avida ida Rakorl Rakorluu hortum hortumlar lar
54
İşlem Basamakları Vakum pompasını servis manifolduna bağlayınız.
Öneriler
Servis manifoldunu sisteme bağlayınız.
Serv Servis is manif manifol oldu du valf valfle leri rinin nin ayarl ayarlar arını yapınız.
Vakum işlemini başlatınız.
En az 45 dakika vakum yap ınız.
55
İşe başlarken, kendiniz ve çevrenizdekiler için güvenlik tedbirlerinizi alınız. İş için için gere gerekl klii tüm araç araç ve gereç gereçle leri ri hazır bulundurunuz. Buzdolabı soğutma utma devres devresini ininn rakorlu rakorlu bağlantılarının sağlamlığını kontrol ediniz ç. Vakum pompası emme ağzını, servis manifoldundaki vakum pompası ağzına şarj hortumu ile bağlayınız. Serv Servis is manif manifol oldu dunu nu sist sistem eme, e, kırmızı saatin saatinin in basınç taraf taraf ına, mavi mavi saatin saatinin in şekilde emme taraf ına gelecek bağlayınız. Bağlantıların sağlamlığından ve sızdırmazlığından emin olunuz. Servis manifoldu manifoldu valflerinin valflerinin ayarlar ayarlarını yapınız. Servis manifo ifoldu valflerini açıp kapa kapark rken en aşırı şekilde ekilde zorlam zorlamama amaya ya özen gösteriniz. Vakum pompasının elektrik bağlantısını dikkatli olarak yapınız. Vakum pompasının çalıştırma düğmesine ine basar sarak vakum işlemini başlatınız. Vakum pompasının normal çalıştığını ve aşırı ı sınmadığını kontrol ediniz. Vakum Vakum pompas pompasını 45 dk. dk. çal çalıştırarak vakumlama işlemini tamamlayınız. Vakumlama sonunda pompa kapatılmadan önce, servis manifoldundaki pompaya giden vanayı kapatınız. Vakum pompasını kapatınız. ç. Vaku Vakum m saatin saatinin in ibres ibresin inde de görül görülen en vakum akum değerini not ediniz ya da manometreye işaret koyunuz.
Vakum pompasını durdurduktan sonra, siste sistemi mi bu şekil ekilde de en az 10 dak dakika ika bekletiniz. Beklemee süresi süresi sonund sonunda, a, başlangıçtaki Beklem basınç değerinde her hangi bir de ğişim Vakum saati ile son kademe kaçak testini olmamalıdır. yapınız. Devrede kaçak yoksa, so ğutucu akışkan şarj işlemine geçebilirsiniz. ç. Kullanmış olduğunuz araç, gerek ve aletleri temizleyerek yerlerine kaldırınız. Çalıştığınız yeri temizleyiniz.
56
ÖLÇME VEVE DEDE ĞERLEND İRME ÖLÇME ĞERLEND İRME OBJEKTİF TEST (ÖLÇME SORULARI) Aşağıda verilen soruları size en uygun gelen seçeneği i şaretleyerek cevaplayınız.
1.
Aşağıdakilerden hangisi bir vakumlama yöntemidir? A) Dörtlü vakum yöntem yöntemii B) Serbest Serbest vakum vakum yöntemi yöntemi C) Derin vakum vakum yöntemi yöntemi D) Hepsi
2.
Aşağıdakilerden hangisi vakumlama işlemlerinde kullandığımız araçlardan biridir? A) Servis manifoldu manifoldu B) Manome Manometre tre C) Vakum Vakum pompas pompası D) Hepsi
3.
Servis Servis manifo manifoldun ldunda, da, emme emme (alçak (alçak basınç) taraf taraf ı manome manometres tresii ve hortum hortumuu hangi hangi renkle gösterilir? A) Mavi B) Sarı C) Kırmızı D) Turuncu
4.
Soğutucu akışkan tüpü servis manifoldunun hangi ucundan ba ğlanır? A) Sol uçtan B) Sağ uçtan C) Orta Orta uçta uçtann D) Hiçbirinden
5.
Derin vakum yönteminde, vakumlama işleminin leminin başarıyla gerçekle gerçekleştirildiğini görmek görmek için, vakumlanan değerinin sabit kaldığı, kaç dakika süreyle gözlenmelidir? A) 3 dakika B) 20 dakika dakika C) 1 dakika dakika D) 8 dakika
DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı, modül sonunda verilen cevap anahtarı yardımıyla kontrol ediniz. Yanlış cevap cevap verdi verdiğiniz iniz ya da ceva cevapp verir verirke kenn kara karars rsız kaldığınız sorula sorularr için faaliy faaliyetin etin ilgili ilgili bölümüne dönerek konuyu tekrar inceleyiniz. 57
UYGULAMALI TEST (YETERLİK ÖLÇME) Bu eğitim itim faaliy faaliyet etind indee kaza kazand ndığınız yete yeterrliği aşağıdaki daki ölçü ölçütl tler eree göre göre değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri 1. Yapa Yapaca cağınız iş ve işleml lemler er için için gere gerekl klii tak takımları hazır hale hale
Evet
Hayır
getirdiniz mi? 2. Buzd Buzdola olabbı elektrik fişini çekip, kontrol alt ına aldınız m ı? 3. Soğutma devresinin açık uçlarını kapattınız mı? 4. Kullan Kullanac acaağınız vakumlama yöntemini belirlediniz mi? 5. Servis manifoldu manifoldu ve vakum pompas pompasını devreye bağladınız mı? 6. Serv Servis is manif manifol oldun dunun un valf valfle lerin rinii vaku vakum m işlemi lemi için için haz hazır hale hale getirdiniz mi? 7. Vaku Vakum m pom pompas pasına yol yol verdik verdikte tenn sonra sonra,, vaku vakuml mlam amaa işlemine başlayıp ba şlamadığını manometreden kontrol ettiniz mi? 8. Vakum işlem lemini ini iste istene ne sevi seviye yeye ye ula ulaşıncay ncayaa kada kadarr deva devam m ettirdiniz mi? 9. Vaku Vakum m işlemi sonunda, vakumlama pompasını durdurdunuz mu? 10. Beklem Beklemee süresi süresi öncesi öncesinde nde manom manometre etre değerin erinii bir bir yere yere not not ettiniz mi? 11. Bekleme süresi sonunda manometre de ğerinde bir değişme olup olmadığını gözlemlediniz mi? 12. Devrenin sızdırmaz olup olmadığını gözlemlediniz mi? 13. Vakuml Vakumlama ama işlemind leminden en sonra sonra devre devreye ye hava hava girm girmem emes esii için için önlem aldınız mı?
Düzenli ve Kurallara Uygun Çalışma 14. Mesleğe uygun kıyafet giydiniz mi? 15. Çalışma alanını tertipli-düzenli kullandınız mı? 16. Yapacağınız i şe göre takım ve aparat seçtiniz mi? 17. Takımları düzgün kullandınız mı? 18. Güvenlik tedbirlerini aldınız m ı? 19. Zamanı iyi kullandınız mı?
DEĞERLENDİRME Yukarıdaki daki test testte te veri verile lenn ölçü ölçütl tler eree göre göre kend kendin iniz izii değerlendi erlendirin riniz. iz. Yapt Yaptığınız değerlendi erlendirme rme sonucun sonucunda da öğrenme renme eksikl eksikliiğiniz iniz vars varsa, a, ilg ilgili ili konuy onuyaa ya da öğrenme faaliyetinin başına geri dönerek tekrar inceleyiniz.
58
ÖĞRENME FAALİYETİ–6 ÖĞRENME FAALİYETİ–6 AMAÇ Bu faaliye faaliyettek ttekii bilgi bilgi ve beceri beceriler lerii kazand kazandığınızda zda ve uygu uygunn orta ortam m sağlandığında, gerekl gereklii donan donanımı kulla kullana nara rakk tek kap kapılı buzdolabının soğutma utma devres devresine ine tekni tekniğine ine ve standardına uygun olarak gaz şarjı yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA Bu faal faaliy iyet et önces öncesin inde de aşağıdaki daki ara araştırmaları yapmanız, konu konunu nunn öğrenilmesini kolaylaştıracaktır.
Ev tipi buzdolaplarında kullanılan soğutucu akışkanların (gazların) özellikleri, depolama ve satış şekilleri, saklama koşulları hakkında bilgiler toplayınız. Bu araştırma için Internet ortamından yararlanabilirsiniz. Gaz şarjı işlemlerinde lemlerinde kullanılan lan ekipm ekipman anla larr ve bunl bunlar arın kull kullan anım şartları hakkında bilgi toplayınız.
6. GAZ ŞARJI 6.1. Vakum Pompası Vakum pompası bir çeşit hava emen kompresördür. Pompa yapısı itibarıyla bir veya iki kademeli olabilir. So ğutma devrelerinde, sistemdeki havanın ve beraberinde rutubetin tahliye edilmesinde kullanılır. Çoğu pompa elektrik motor tahrikli ve portatif ta şınabilir şekilde imal edilmiştir(Resim 10.6 taşınabilir elektrikli vakum pompası). Vakum Vakum pompala pompalarrının özellik özellikler lerii içinde, içinde, pompan pompanın ulaşabileceği vaku vakum m seviy seviyesi esi mmHg, psi, veya mikron cinsinden ifade edilebilir. So ğutma devresinin vakumlanmasında kullanılacak pompanın derin vakum sa ğlama özelliğinin bulunmasına ek olarak, bu vakumu uzun süre muhafaza edebilecek özellikte olmas ı gerekir. Devrenin bo şaltılması esnasında, vakum pompasının içinden geçen nemli hava, vakum pompas ının ya ğlama yağında yoğuşma göstere gösterebil bilir. ir. Bundan Bundan dolay dolayı, vaku vakum m pom pompas pası özel özellik likle le bu vaku vakuml mlam amaa işlemleri lemleri için için yapılmamışsa, pompadaki yağ, su ile doymu ş hale gelerek gelerek yüksek yüksek seviye seviyede de bir vakum vakum sağlanmasını önle önler. r. Suyu Suyunn yağda yoğuşmasını önlem önlemek ek üzere, üzere, bazı vakum pompalar pompaları atmosfere açık veya gaz yastıklı olarak yapılırlar. Bunların çalışma prensibi; küçük miktarda atmosferik atmosferik havanın iki kademeli pompalamanın ikinci kademesinde bir miktar s ızdırılması veya veya tek kade kademe meli li pomp pompala alama mada da basm basmaa stork storkun unda dann (çevr (çevrim imin inde den) n) önce önce ayn aynı şekilde sızdırılması suretiyle rutubetin sıkıştırma sırasında yoğuşmasının önlenmesi esasına dayanır. Pistonlu vakum pompalarının 685,5 mmHg sütunu (27 inHg) seviyesinden daha derin vakuma alma durumunda verimleri çok düştüğü için derin vakum i şlemleri lemleri için için rotati rotatif f 59
(dönel (dönel)) pompala pompalarr kullan kullanılır. Küçük Küçük sistem sistemle lerd rdee tek tek kadem kademeli eli vakum vakum pompal pompalar ar yeter yeterli li olmakla beraber büyük so ğutma utma sisteml sistemleri erinin nin iyi bir şekilde ekilde vakumlanabi vakumlanabilmesi lmesi için iki kademeli ve ikinci kademesi gaz hatlı olan vakum pompaları kullanılmalıdır.
Resim 6.1: Vakum pompas ı
6.2. Servis Manifoldlu Vakum Pompas ı Bazı vakum pompalar pompaları, servis servis manifo manifoldun ldunuu da üzerind üzerindee bulund bulunduru urur. r. Bu sayede sayede,, soğutma devresinden ne oranda vakumlama yapıldığı ve şarj miktarı pompa üzerinde rahatça görülebilir. Aşağıdaki resimde servis manifoldu bir vakum pompası görülmektedir.
Resim 6.2: Servis manifoldlu vakum pompas ı
6.3. İstasyon Tipi Vakum Pompas ı Büyük servis işinin söz konusu oldu ğu yerlerde, pek çok servis eleman ı, aşağıdaki resimde görülen seyyar boşaltma (vakumlama) ve dolum (şarj) istasyonlarından yararlanır. İstasyonun bir vakum pompası, dolum silindiri ve servis manifoldu ile göstergeleri vardır. 60
Dolum silindiri göstergesi birkaç so ğutucu akışkan şarjı için kalibre edilmiş olabilir. İstasyon tipi vakum pompası, vakumlama ve gaz şarjı için gerekli olan tüm donan ımı üzerlerinde bulundururlar.
Resim 6.3: İstasyon tipi vakum pompas ı
6.4. Hansen Valf Soğutma utma devresi devresi borula borularrı arasında bağlantı kolaylığı sağlayan bir valfdir. Hansen valfler, soğutma devrelerinde vakum, şarj, basınç ölçme ve kaçak testi i şlemlerinde oldukça yaygın olarak kullanılmaktadır. İçinde bilyeli bir tür çekvalf da bar ındıran hansen valf, çok çeşitli bağlantı yapmaya imkân verecek uçlara da sahip olmaktad ır. Bu amaçla, erkek uçlu, dişi uçlu, hortum rakorlu uçlu hansen valfler bulunmaktad ır. Kesmeli, yaylı ve sıkıştırmalı çabuk bağlantı malzemesine sahip hansen valfler, çeşitli ölçme, kontrol ve şarj cihazlarını da soğutma devre borularına kolayca sızdırmaz bir şekilde bağlarlar.
Resim 6.4: Hansen valf
61
6.5. İğneli (Dalma) Valf Piya Piyasa sada da daha daha çok çok hırsız valf ola olarak rak anılan iğneli neli valf valfle ler, r, soğutma utma devres devresii borularından şarj veya vakum yapmak için ba ğlantı ağzı açmamıza yarar. Yapt ığı görev itibariyle dalma pensine benzeyen iğneli valflerin içinde s ızdırmazlığı sağlayan conta ve çekvalf düzeneği de bulunmaktadır. Piyasada çe şitli kullanım yeri ve amacına uygun birçok iğneli valf türü bulunmaktadır.
Resim 6.5: İğneli valfler
6.6. Supaplı Servis Borusu Supaplı servis borusu soğutma devrelerinde vakum, şarj, basınç ölçme ve kaçak testi işlemleri lemleri için oldukç oldukçaa yayg yaygın olarak kullanılan bir bağlantı ya da giriş ağzıdır. Birçok kompresör de supapl ı servis borusu bulunmaktadır. Bazı kompresörlerde ise servis borusu bulunmasına rağmen supaplı valfi olmayıp boru ucu körlenmiş olabilir. olabilir. Bu gibi durumlarda durumlarda servis borusuna supaplı valf takılması devreye giriş sorunumuzu çözecektir. Supaplı servis borusu 6-10 cm uzunluğunda ve genellikle 1/4" -3/8” çap ında bakır boru ucuna 1/4" veya 3/8” çaplarında supaplı valf takılmış bir borudan ibarettir. So ğutma devresinde yapılan servis işleml lemleri erind nden en sonr sonraa serv servis is boru borusu sunu nunn değiştirilm tirilmesi esi uygund uygundur. ur. Ancak Ancak supapl supaplı servis borusunu değiştirirken dikkatli olmak gerekir. Supap kısmında bulunan ve sızdırmazlığı sağlayan layan O-ring O-ring contala contalarr kaynak kaynak ısısından bozulabilece bozulabileceği için için bu tür tür parç parçal alar arın serv servis is borusunun kaynak işlemi gerçekleştirildikten sonra boru üzerine takılması uygundur.
Resim 6.6: Supaplı servis borusu 62
6.7. Körleme (Boğma) Pensi Soğutma devresi borularının; gaz verme, basınçlandırma ya da vakumlama i şlemleri sırasında bağlantı ağzı olarak kullanılan bölümlerinin devreden izole edilmesi gerekebilir. Örneğin gaz verme i şlemi sırasında devrenin herhangi bir ucunda kaçak olmas ı durumunda bu bölümdeki gazın dışarıya sızmasını önleyecek tedbirler alınmalıdır. Körleme pensi bakır boruyu sıkıştırmak suretiyle boru içinde akışkan akışını durduran bir tür pensedir. Körleme pensi pensi çenele çeneleri ri yard yardımıyla tam olarak ezilip sızdırmazlığı sağlanan bakır boru, boru, pensen pensenin in sabitleme mandalı serbest bırakılıncaya kadar içinden akışkan geçişi yapamayacaktır. Bu sayede devre üzerindeki olası aksaklıklara kalıcı müdahale yapılıncaya kadar servis işlemi tamamlanabilecektir.
Resim 6.7: Körleme pensi
6.8. Dalma Pensi Dalma pensesi soğutma cihazlarının borularındaki soğutucu akışkanı şarj ve deşarj etmede kullanılan bir araçtır. Dalma pensesinin, boru üzerine boru çap ına uygun olarak takılan ağız da delici bir uç ve O-ring contal ı sızdırmazlık düzeneği vardır. Uç yardımıyla boru istenen yerden delinir ve düzeneğin üst ağzına bağlı hortum yardımıyla gazın dışarı alınması ya da boruya giriş sağlanır. O-ring conta gazın atmosfere yayılmasını engeller. Dalm Dalmaa pens penses esii soğutuc utucuu akışkan taşıyan yan tüm borul borular ar üzer üzerin inde de kull kullan anılabilir labilir.. Ancak Ancak vakumlama ve şarj işlemlerinden sonra soğutma devresinin delinen kısmının onarılması veya bu boru bölümünün değiştirilmesi gerekir.
Resim 6.8: Dalma pensi
63
6.9. Soğutucu Gaz Tüpünün Servis Manifolduna Ba ğlanması Soğutucu gaz tüpünün servis manifolduna bağlantısı, manifold üzerindeki ba ğlantı ağızları yardımıyla olur. Aşağıdaki resimde görüldüğü üzere, manifold üzerinde emme servis valfi ve emme basınç göstergesi, basma servis valfi ve basma hattı basınç göstergesi ile dolum (şarj/vakum arj/vakum)) girişleri bulunmaktadır. Soğutma devresi emme hattı, sol tarafta bulunan emme servis valfine, cihaz basma hatt ı, sağ tarafta bulunan basma servis valfine, soğutucu silindir ve vakum pompası ise manifoldun ortasındaki ağza bağlanır.
Şekil 6.1: Buzdolab ı soğutma devresinin bölümleri
Birçok servis manifoldunda emme, basma ve dolum taraflar ı farklı renk kodlarıyla gösterilir. gösterilir. Bu kodlara kodlara göre emme taraf ı göstergesi göstergesi ve hortumu hortumu mavi, mavi, basma taraf ı göstergesi ve hortumu kırmızı ile gösterilmektedir. Orta ve so ğutucu silindire ya da vakum pompasına bağlı hortum ise sarı renktedir. Manifoldun soğutma devresine bağlantıları yapıldıktan sonra, orta çıkış ağzına bir üçlü valf kullanmak suretiyle so ğutucu gaz silindiri ve vakum pompas ı bir bir arada arada bura buraya ya bağlanır. Bağlantılarda larda basınca dayan dayanıklı, sızdırmaz rakorlu rakorlu hortumlar hortumlar kullanılır.
64
Resim 6.9: Servis manifoldu
Resim 6.10: Gaz tüpü- servis manifoldu bağlantı parçası “T parça”
Resim 6.11: Soğutucu gaz tüpünün servis manifolduna ba ğlanmas ı
65
6.10. Miktara Göre Şarj Yapılması Sisteme soğutucu akışkan şarjı (dolumu) iki şekilde yapılır:
Gaz (buhar) halinde Sıvı halinde
Sistemin başlangıç dolumu veya servis işlerinden sonraki dolumu için sisteme şarj edilecek soğutucu akışkan miktarı, sistemin boyutuna ve çevrimde kullan ılacak soğutucu miktarına bağlıdır. Çok büyük sistemlerde, basitçe, soğutucu silindiri veya tankının uygun bir terazi teraziye ye yerle yerleştire tirere rekk ve kg cinsi cinsind nden en ağırlıkta azalma azalma gözlene gözlenerek rek dolum dolum yapılması yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu yöntem, çok az bir a şırı yükü kaldırabilecek kadar büyük depoları veya kondenser hacmi olan sistemler için iyidir. Ancak kılcal boru ile genişleme yapılan yani genleşme valfi kullanılmayan buzdolabı gibi cihazların soğutma devrelerinde gaz şarjı miktarının doğru ve hassas olması oldukça önem taşımaktadır. Soğutma cihazlarını üreten birçok firma, ürünlerinde kullandıkları soğutucu akışkanı ve miktarını ya teknik kataloglarında ya da cihaz üzerinde üzerinde bir etikette belirtirler. belirtirler. Cihazlarda şarj edilen soğutucu akışkan miktarı sistemin verimi ve güvenliği açısından çok önemlidir. Çünkü bazı cihazlarda 5-10 gram so ğutucu akışkan fazlalığı cihazın verimsiz çalışmasının yanında arızalanmasına bile neden olmaktad ır. Bundan dolayı gaz dolumu hassasiyet ve özen isteyen bir iştir. tir. Bu maks maksat at için için yap yapılan elektr elektroni onikk terazil teraziler er veya veya şarj ölçüsü ölçüsü bulunan bulunan silindirler kullanılarak soğutucu akışkan verilmesi en uygun yoldur. Gaz şarjında elektronik terazi veya şarj silindiri kullanılması güvenli sayılabilecek tekniklerdendir. Elektronik terazi kullanımı oldukça basittir ve hatas ız dolum için oldukça güvenlidir. Her türlü soğutucu akışkanın şarjında kullanılacağı gibi gram mertebesinde hassas dolum imkânı sağlar. Elektronik teraziye göre, gaz şarj silindiri kullanımı daha dikkat dikkat gerektirmek gerektirmektedir. tedir. Özellikle bir önceki dolumda farklı bir soğutucu akışkan kullanılmışsa, silindirin tamamen vakumlanarak boşaltılması gerekir. Diğer taraftan şarj silindirinden dolum yapılacak gazın miktarı, ortam sıcaklığı ile ilgilidir. Şarj silindirinin servis elemanının görebileceği bir ölçeği (göstergesi) vardır. Bu ölçek sayesinde so ğutucunun utucunun miktar miktarı doğru olarak ölçülebilir ve sıcaklık ve basınç koşullarına göre ayarlama yap ılabilir. Bu silindirler 10 gram mertebesinde hassas şarj imkânı sağlar. Bu husus, silindir üzerindeki miktar göstergesinde doğru olarak ayarlanmalıdır. Soğutuc utucuu akışkan tüpler tüplerii daras darasıyla birlik birlikte te tart tartılır. Şayet ayet tüp içersi içersinde ndeki ki akışkan ağırlığı tüpün darası çıkarıldıktan ktan sonra sonra şarj yeterli geliyorsa akışkan şarjı yapılmalıdır. Örneğin; bir soğutma sisteminde dolaştırılması gereken akışkan miktarı 5 kg. olsun. Tüpün brüt ağırlığı 14 kg darası ise 1kg. olsun. Tüp dijital bir terazi üzerinde konularak şarj işlemi başlatılır ve şarj işlemi terazi 9 kg. gösterdi ğinde durdurulur. Bu i şlem sonucunda 5 kg. soğutucu akışkan sisteme şarj edilmiş olur.
66
Sist Sistem emee sıvı hald haldee soğutuc utucuu akışkan şarjında aşağıdaki daki husus hususlar laraa dikka dikkatt edilmelidir.
Sistem vakumlanmış ş arj için hazır ve çalışmıyor durumda olmalıdır. Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi göstergeli servis manifoldu devreye bağlanır. Yüksek basınç taraf ı valfi (basma taraf ı) tam açık, alçak bas ınç valfi (emme taraf ı) tam kapalı olmalıdır. Vakumlama işleminden sonra yüksek basınç valfi kapatılarak vakum pompası durdurulur. Vakumda bir düşme olmadığı görüldükten sonra vakum pompası çıkartılıp yerine soğutucu tüpü bir terazi üzerinde, devreye s ıvı akışı verecek şekilde ters bağlanır. Soğutucu silindirin valfi aç ılır ve buna bağlı hortumun hortumun manifold manifold üzerindeki üzerindeki rakoru kısa süre gevşetilerek içerisindeki havan ın d ışarı çıkması sağlanır. Sistem sıvı şarjı için hazır duruma geldiğinde. Önceden belirlenen gaz miktar ı bir bir tera terazi zi veya veya gaz gaz şarj silindi silindiri ri kullan kullanara arakk sistem sistemee verileb verilebili ilir. r. Manifo Manifold ld üzerindeki yüksek basınç (basma) valfi ve so ğutucu silindir üzerindeki valf açılarak ve devreye soğutucu verilir. Doğru miktarda dolum yapıldığında, sırasıyla yüksek basınç (basma) valfi ve soğutucu silindir üzerindeki valf kapatılır. Tam dolum için şarj işlemi tamamen sıvı olarak devam edemeyeceğinden eksik kalan miktar, gaz olarak sisteme verilir.
Resim 6.11: Şarj terazili vakum-şarj cihazı ve bağlantı şekli
67
Şekil 6.3: Basma hatt ından s ıvı şarjı yapılması
6.11. Sistem Rejimi Girdikten Sonra Kompresörün Ak ım Değerine Göre Şarj Yapılması Şarj miktarı kompresör akımına göre kompresör kompresör kapasitesin kapasitesinee göre değişir. Bunun için öncelikli olarak kompresör kapasitesi ve buna ba ğlı olarak da akım değeri bilinmelid bilinmelidir. ir. Üretici firma taraf ından kompresör akım değeri belirtilmem belirtilmemiişse, kompresör kompresör kapasitesin kapasitesinee bakarak bunu bulmak mümkündür. 1/4, 1/5 ve 1/6 hp kompresörlerde ilk kalkış akımı genellikle 6 A ile 10 amper arasında değişir. Bu ilk kalkış akımı; kompresörün ilk kalkışında şebekeden çektiği akımdır ve buna demoraj akımı adı verilir. Bu akım kompresörün ilk kalkışında çekmesi gereken akımdan fazla ise soğutma devresinin fazla şarj edildi edildiğini söyleyebiliriz. Bu ak ımın çok yüksek olması kompresörün zorlanmasına hatta yanmasına da sebep olabilir. Bu nedenle; 1/4, 1/5 ve 1/6 hp gücündeki kompresörlere, alçak bas ınç taraf ından 8 10 psi yada 0,3- 0,5 bar basınçta gaz şarjı yaparsak normal ölçüleri sağlamış oluruz. Bu sınırların aşılması kompresör kompresör kalkış akım değerini erini yükselt yükseltece ecekti ktir. r. Kompre Kompresör sör ilk kalk kalkış akımı çok anlık ölçülebilen ölçülebilen bir değerdir. Bu ölçümün yapılabilmesi için pens ampermetrenin kompresör çalıştırılmadan faz devresi üzerine takılması gerekir.
68
Kompresörün çalıştırılmasıyla birlikte ampermetresinin sabitleme düğmesine bakılır ve ilk kalkış akım değeri yani demeraj akımı okunur. Kompresör çalışmaya devam ettikçe norm normal al akım değerine erine düşecek ecekti tir. r. Bu da yakl yaklaaşık 0.70.7-1. 1.22 Ampe Amperr aras arası bir bir değerdir. Kompresör kalkıştan sonra da normal ak ım değerlerine düşmüyorsa devrenin çok yüksek basınçta şarj edildiğini ya da kompresörde ba şka bir arızanın olabileceği akla getirilmelidir. Kompresörün ilk çalıştırılması esnasında elimizle ya da bir termometre yard ımıyla yüzey sıcaklığı da ölçülmelidir. Bu işlemden sonra sıcaklık ve basınç değerleri karşılaştırılmalıdır. Kompresörün aşırı ısınması çıkış basıncının çok yükseldiğini gösterir. Kompresör presyon basıncının aşırı yükselmesi yükselmesi termiğin atma atmassına ve hatt hattaa komp kompre resö sörün rün yanm yanmas asına sebe sebepp olabilir. Bu durumda kompresör çalışması hemen durdurulmalıdır.
6.12. Evaporatör ve Kondenser S ıcaklığına Göre Şarj Yapılması Evaporatör ve kondenser s ıcaklıklarına göre gaz şarjı yapılırken, soğutma devresi içinde içindeki ki gaz miktar miktarının üretici firmanın evapora evaporatör tör ve konden kondenser ser için için belirtt belirttiiği sıcaklık değerlerini sağlayıp sağlamadığına bakılmalıdır. Tek kapılı buzdolaplarında evaporatörün bulunduğu buzluk kısmının sıcaklığı -12 0C ile – 18 0C arasındadır. Buzdolabı iç sıcaklığı ise 0 0C ile +5 0C arasında olabilir. Ancak bu de ğerleri dikkate alırken buzdolabı üzerinde bulunan termostat kademelerini de göz önünde bulundurmamız gerekir. Sıcaklık değerleri termostatın ayar durumuna göre; örneğin 1.kademede -10 0C ile 11 0C, 2.kademede -12 0C ile -13 0C, 3.kademede de böyle birer iki şer atlayarak son kademede -18 0C’ye kadar evaporatör kısmı sıcaklıkları değişim göstermesi beklenir. Buzdolabı evapor evaporatö atörr ve konden kondenser ser sıcaklıklarına göre uygun gaz şarjının yapılıp yapılmadığının belirlenmesi için soğutma utma devresi devresine ne üretici üretici firman firmanın talimatlarına uygun miktard miktardaa gaz şarjı yapılıp buzdol buzdolab abının çalıştırılması gerekir. İlk çal çalıştırma esnas esnasında evaporatörün evaporatörün soğuması ve içinden haşırtılı bir sesin gelmesi normal bir çalışmayı gösterir. Bu kılcal lcal boru boruda dann evap evapor orat atör öree geçe geçenn soğutuc utucuu akışkanın sesi sesidi dir. r. Çal Çalışma esna esnassında evaporatör üzerine kuyruklu dijital bir termometre yerle ştirmek suretiyle çeşitli termostat kademelerinde kademelerinde istenilen sıcaklık değerini karşılayıp karşılamadığı gözlenmelidir. Buzdolabı soğutma utma devr devresi esi içind içindee yeter yeterli li mikt miktard ardaa gaz gaz olup olup olmad olmadığı kibrit kibrit aleviy aleviyle le de kontro kontroll edilebilir. Kibrit alevi evaporatörün alt kısmına tutulur. Kibrit alevinin etkisiyle o bölge ısınıyorsa gaz az ya da yok, alevin sönmesiyle o kısım soğumaya başlamışsa sistemde soğutucu akışkan var demektir. Daha sonra kondenser sıcaklığı elle ya da termometre yardımıyla kontrol edilmelidir. Tek Tek kapılı buzdolaplarında nda kond konden ense serr dış yüz yüzey sıcaklığı 30–35 0C arasında nda olur olur.. Kond Konden ense seri rinn bu sıcaklık aral ralığında nda çalıştığı gözl gözlen enme melid lidir ir.. Kond Konden ense seri rinn bu sıcaklık değerinden bir miktar daha so ğuk olması durumunda devrede gazın az olduğu, tamamen soğuk olması durumunda da devrede gaz olmad ığı ya da kaçtığı söylenebilir. Bu durumda kompresör sürekli çalışmaya devam edecektir. Buzdolabı soğutma utma devre devresin sinin in sağlıklı çalışıp çalışmadığı drayerin ısısından ndan da kontrol kontrol edilmelidir. edilmelidir. Drayerin el yakmayacak yakmayacak şekilde ılıktan biraz sıcak olması devre içinde gazın olduğunu ve sistemin çalıştığını gösterir. Drayer soğuk ise tıkalı olabileceği ya da devrede gazın olmadığı anlaşılmalıdır. 69
6.13. Emme Basıncı Ölçülerek Şarj Yapılması Buzdolabı soğutma devresinin şarjı, emme hattı basınç seviyesi seviyesi ölçülmek ölçülmek suretiyle de gerçekleştirilebilir. Emme taraf ından yapılan şarj işlemlerinde soğutucu akışkan gaz olarak devrey devreyee verilm verilmeli elidir dir.. Bunun Bunun için soğutma utma devres devresii emme emme taraf taraf ının, servis servis manifoldunu manifoldununn emme emme taraf taraf ı servis servis valfin valfinee bağlı olması gereki gerekir. r. Manifo Manifoldun ldun orta orta çıkışına ise soğutucu akışkan tüpü bağlanır. Soğutucu akışkan tüpü valfi ve emme hattı servis valfi açıldığında emme hattından devreye gaz giri şi sağlanır. Hangi basınçta gazın devreye girdiği manifold üzerindeki emme taraf ı göstergesinden görülebilir. Devrenin hangi bas ınçta şarj edileceği, soğutma utma devresi devresinde nde kullan kullanılmış olan olan kompres kompresörü örünün nün gücüne gücüne bağlıdır. Buzdolapla Buzdolaplarrında genellikle 1/4, 1/5 ve 1/6 hp gücünde kompresörler kullan ılır. Buzdolabı kompresörünün gücüne bağlı olarak emme taraf ından 8 – 10 psi ya da 0,3- 0,5 bar bas ınçta gaz şarjı yapılması uygundur.
Sist Sistem emee gaz gaz hald haldee soğutuc utucuu akışkan şarjında aşağıdaki daki husus hususla lara ra dikk dikkat at edilmelidir. Bu uygulam uygulamaa genelde genelde buzdola buzdolabbı, derin derin dondur dondurucu ucu,, şerbetl erbetlik ik gibi gibi küçük küçük soğutma cihazlarında, soğutma devresinde yapılan bakım ve onarım gibi servis işlerinden sonraki gaz şarjında kullanılmalıdır. Bu uygulama da sistem soğutma konumunda ve çalışır durumda olmalıdır.
Vakumlama işleminden sonra alçak basınç valfi kapatılarak vakum pompası durdurulur. Vakumda bir düşme olmadığı görüldükten sonra vakum pompasının hortumu çıkartılıp yerine soğutucu tüpü bir terazi üzerinde bağlanır. Soğutucu silindirin valfi açılır ve buna bağlı hortumun hortumun manifold manifold üzerindeki üzerindeki rakorunu kısa bir süre gevşeterek içerisindeki havan ın d ışarı çıkması sağlanır. Artık sist sistem em gaz gaz şarjı için için haz hazır durum durumaa gelm gelmiiştir. tir. Bu konum konumda da önced önceden en belirlenen gaz miktarı bir terazi veya gaz şarj silindiri kullanılarak sisteme verilebilir. Bu konumda terazi veya şarj silindiri üzerindeki de ğer okunmalı ve bir yere kaydedilmelidir.
Şekil 6.4: Alçak taraftan buhar şarjı
70
Şarj işlemine lemine başlamada lamadann önce önce soğutma utma sistem sistemine ine ait soğutma kompresörü kompresörü soğutma konumunda devreye alınmalı ve manifold üzerindeki alçak basınç valfi açılarak gerekli miktardaki soğutucu gazın sisteme girdiği gözlemlenmelidir. Doğru miktarda dolum tamamlandığında, manifold üzerindeki alçak basınç valfi ve soğutucu silindir üzerindeki valf kapatılır. Emme hattına bağlı hortumun içinde bir miktar bas ınçlı gaz bulunduğundan, hortum rakorunu çözme sırasında dikkatli olunmalıdır.
6.14. Sıvı Fazın Asla Emme Taraf ından Verilmemesi Bir sisteme soğutucu akışkan şarjı daima yüksek basınç (basma) taraf ından sıvı olarak yapılmalıdır. Buzdolabı gibi küçük soğutma devrelerinde soğutucu akışkan alçak basınç (emme) taraf ından gaz olarak verilebilir. Bu durumda sistem çal ışıyor olmalıdır. Ancak, sistemin termodinamik dengesini bozacağı ve kompresöre zarar vereceği için alçak bas ınç (emme) taraf ından asla sıvı olarak akışkan şarjı yapılmamalıdır.
6.15. Sistemin Eksik Kalan Gaz Şarj Seviyesinin Tamamlanması Alçak basınç taraf ından gaz şarjı; özellikle küçük kapasiteli kılcal borulu sistemlerin sistemlerin soğutucu akışkan şarjında kullanılabilir. Ancak sistem şarj edilirken edilirken gaz miktar miktarının eksik ya da fazla olmamasına dikkat dikkat edilme edilmelidi lidir. r. Sistem Sistemde de gaz miktar miktarı gereğinden çok fazla ise akışkan evapor evaporatö atörde rde yeterin yeterince ce buharl buharlaaşamayar amayarak ak kompres kompresöre öre sıvı-gaz -gaz kar karışımı olarak gelebi gelebilece lecekk ve kompres kompresörü örünn arızalanmasına neden neden olabile olabilecek cektir tir.. Eksik Eksik akışkan şarjı ise evapora evaporatör törün ün yeteri yeterince nce beslen besleneme ememes mesine ine ve aynı zamand zamandaa kompres kompresörün örün aşırı yüklenip ısınmasına neden olur. Sistemde gazın eksik olması sistemin çalışması esnasında kolayca anlaşılabilir. Örneğin; emme hattına doğru bir karlanma oluyorsa sistem eksik so ğutucu akışkanla çalışıyor demektir. Bir miktar soğutucu akışkan şarjı yapıldığında karlanmanın ve evaparatöre doğru ilerlediği görülür. Sistem Sistemdek dekii eksik eksik gazın tamaml tamamlanm anmas ası, emme emme hatt hattından ndan gaz gaz hald haldee akışkan şarjı yapılarak gerçekleştirilir. Yukarıdaki bölümde anlatıldığı üzere, servis manifoldu devrenin alçak basınç ve yüksek basınç taraflarına Şekil 6.4’te gösterildi ği şekilde bağlanır. Soğutucu akışkan tüpü ise manifoldun orta girişine gaz çıkışı olacak şekilde düz konumda bağlanır. Emme taraf ı servis valfi ve soğutucu akışkan tüpü valfleri sırasıyla açılarak sisteme girişi sağlanır. Şarj arj tera terazzisi isi yard ardımıyla siste istem min eksik olan akışkan kan mikt miktar arı ölçülerek tamamlandıktan sonra akışkan tüpü valfi ve emme taraf ı servis valfi kapatılarak sistemin düzgün çalışıp çalışmadığı gözlenir.
6.16. Şarj arj Hort Hortum umla larrında Sıvı Fazında Soğutucu Akışkan Bırakılmaması Soğutma sistemlerinde kullanılan soğutucu akışkanların bazılarının (R-12, R-22 vb) serbest serbest olarak olarak atmosfe atmosfere re bırakılması, ozon ozon tabaka tabakassına zarar zarar vermek vermekte, te, kürese küresell ısınmaya neden olmaktadır. Özellikle büyük so ğutma devrelerinde kullanılan gaz miktarı da fazla olduğu için, bu devrelerde gerçekleştirilecek servis işlemleri sırasında gazın sıvı tankında 71
toplanması uygun uygun bir yöntemd yöntemdir. ir. Buzdol Buzdolapl aplar arı gibi ibi küçük üçük soğutma utma devres devresin inee sahip sahip cihazlarda cihazlarda kullanılan soğutucu akışkan miktarı az olmasına rağmen, gerek servis i şlemleri için devredeki gazın boşaltılması esnasında, gerekse şarj işlemleri sırasında hortumlarda kalan sıvı soğutucu utucu akışkanın atmo atmosfe sfere re sal salınmaması ve tekrar tekrar kullan kullanılmak lmak üzer üzeree geri geri toplama cihazına alınması uygundur.
6.17. Şarj Hortumları Sökülürken Güvenlik Kurallar ına Uyulması Buzdolabı soğutma devresinin gaz şarjı işlemi sonrası, servis manifoldu ve so ğutucu akışkan tüpü valfi kapatılır. Ancak şarj hortumları içinde hala basınçlı soğutucu akışkan olduğu unutulmamalıdır. Bu gazın servis manifoldu ve geri toplama cihaz ı kullanılarak alınması ve bas basıncın sıf ıra düşürül ürülme mesi si uygu uygunn ve güven güvenli li bir bir yönte yöntemd mdir. ir. Hort Hortum umla larr sökülür sökülürken ken soğutuc utucuu akışkanın doğruda rudann insan insan cild cildin inee tema temassı cilt ciltte te deri derinn yan yanıklar oluşturabi turabilec lecekt ektir. ir. Bu nedenle nedenle hortum hortumlar ların söküm sökümünü ünü yapan yapan teknik teknik person personeli elinn eldive eldivenn giyme giymesi, si, yüzünü yüzünü mümkün mümkün olduğunca unca sökül sökülen en yerd yerden en uzak uzak tutm tutmas ası ve sökm sökmee işlemini yavaşça gerçekleştirmesi uygundur.
72
UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Atölye Atölye ortam ortamında aşağıda adlar adları veri verilen len araç araç ve gereç gereçle leri ri kull kullana anara rakk tek kap kapılı buzdolabı soğutma devresine soğutucu akışkan şarjı işlemini tekniğine uygun olarak ve önerileri dikkate alarak gerçekleştiriniz.
Resim 6.12: Uygulama faaliyeti
Araç ve Gereçler 12345678-
Şarj terazisi Pens Pensee Kurb Kurbaağacık Vakum Vakum pompas pompası Torn Tornav avida ida Servis Servis manifo manifoldu ldu Rakorl Rakorluu hortum hortumlar lar Soğutucu akışkan tüpü
73
İşlem Basamakları
Soğutucu gaz tüpünü servis manifolduna bağlayınız.
Öneriler
Soğutucu gaz tüpüyle servis manifoldu arasındaki hortumu vakumlayınız.
Miktara göre şarj yapınız.
Kompresörün Kompresörün çekti çektiği akıma göre göre şarj yapınız.
74
İşe başlarken kendiniz ve çevrenizdekiler için güvenlik tedbirlerinizi alınız. İş için gerekli tüm araç ve gereçleri hazır bulundurunuz. Buzdolabı elek elektr trik ik fişi çek çekilm ilmiş ve soğutma utma devr devres esii vaku vakum mlam lama yap yapılmış olmalıdır. Soğutucu gaz tüpünü servis manifolduna, şarj hortumu ile birlikte bağlayınız. Bağlantı yatarken üçlü bağlantı parçası da kullanabilirsiniz. Bağlantıların sızdırmaz olmasını sağlayınız. Hort Hortum um için içinde de hava hava kalm kalmam amas ası için vakum pompasını kısa bir süre çalıştırarak ve bir mikt iktar gaz verere erek hor hortumu umu havadan temizleyiniz. Vakum pompası yoksa servis manifolduna bağlantının hemen öncesi, soğutucu akışkan tüpünü valfini bir miktar açarak da havadan temizlik işlemini gerçekleştirebilirsiniz. Miktar Miktaraa göre göre şarj arj yapm yapmak ak için için soğutma cihazının etiketinden devrenin kaç gram akışkana ihtiyaç duyduğunu belirleyiniz. Beli Belirl rlen enen en mikta iktard rdaa akışkanı devreye verebilmek için şarj terazisi kullanınız. Buzdolabı gibi küçük soğutma devreleri devreleri için gaz miktarının çok hassas ölçülmesi gerektiğini unutmayınız. Kompre Kompresö sörün rün üzer üzerin indek dekii akım değeri öğreniniz. Kompres Kompresöre öre giden giden hatta hatta bir amperm ampermetre etre bağlayarak şarj işlemini gerçekleştiriniz. Kompres Kompresör, ör, etiket etiketind indee belirt belirtild ildiiği akım değerin erinde de çal çalışıyorsa şarj işlem lemi tam tam olarak gerçekleştirildiği söylenebilir.
Sistem rejime girdikten sonra evaporatör ve kondenserin sıcaklığına göre şarj yapınız.
Ortam sıcaklıkları dikk dikkat atee alınarak, emm emme tara taraf f ındak ndakii bas basınca nca göre göre şarj yapınız.
Gaz şarjı sıvı fazında yapılmak istenirse, sistem sistemee gaz gaz naklin naklinii basm basmaa taraf taraf ından yapınız.
Gaz şarjı, gaz fazında yapılmak istenirse, sisteme gaz naklini emme ve basma taraf ından yapınız.
75
Evap Evapora oratö törr ve konde kondens nser er sıcaklıklarına göre şarj işleminde, sisteme az bir miktar gaz verilerek, sistemin sistemin rejime rejime girmesi girmesi için beklenmelidir. Sistem rejime girdikten sonra, evapor evaporatö atörün rün ve konden kondenser serin in bulund bulunduuğu ortam ve kendi sıcaklıkları hassas termometre yardımıyla ölçülmelidir. Evap Evapor orat atör ör ve konde ondens nser erin in norm normal al çalışma sıcaklıkları dikkate alınarak şarj işlemi tamamlanmalıdır. Soğutuc tucu cihazın bulunduğu iklim sıcaklıkları ve emme basıncı dikkate alınmalıdır. Ortam sıcaklığının emme basıncını etkileyebileceği unutulmamalıdır. Serv Servis is manif manifol oldu du devr devrey eyee bağlandıktan sonra emme taraf ı basınç göstergesinden basınç okun okunma makk sureti suretiyl ylee şarj işlemi yapılmalıdır. Emme taraf ından şarj işlemi gaz fazında yapılmalıdır. Serv Servis is manif anifooldun ldunuu dev devrey reye uyg uygun biçim biçimde de bağlayınız. Em Emm me hatt hattı servis valfi kapalı konumda olmalıdır. Soğutucu utucu akışkan tüpünü tüpünü ters ters çevire çevirerek rek şarj terazisi üzerine yerle ştiriniz. Uygu Uygunn mikt miktard ardaa sıvı şarjı yapıldığında şarj işlemini sonlandırınız. Sistem vakumlanmış durumda ve şarj için hazır olmalıdır. Sist isteme eme akışkan şarjı için servis manifoldunu bağlayınız. Akışkan tüpünü, gaz çıkışı olacak şekilde şarj silindirine düz olarak oturtunuz. Kompresör çalışır durumda olmalıdır. Emme Em me veya veya basm basmaa taraf taraf ından hangisine hangisine şarjı gaz yapacaksanız servis manifoldunda ilgili valfleri ve tüp valfini açarak devreye gaz veriniz. Uygu Uygunn mikta iktard rdaa gaz gaz şarjı yaptığınızı gördüğünüzde ünüzde,, valfler valflerii kapal kapalı durumuna getiriniz.
şarjının Gaz yeterli olmadığı durum durumlar larda da,, soğutucu akışkanı gaz fazında ve emme taraf ından, kompresör çalıştırıp, kompresöre emdirerek yapınız.
Yeterli şarj arj sonr sonras asında şarj arj vana vanassını kapatınız.
Hort Hortum umla lard rdaa bırakınız.
sıvı
fazda
akışkan
Doğru sıralamada şarj arj hort hortum umlar larını demontaj yapınız.
76
Emme Emme hattına gaz gaz şarjında nda oldu olduğu gibi gibi servis manifoldunu devreye bağlayınız. Manifoldun orta girişine akışkan tüpünü düz konumda bağlayınız. Tüpü şarj terazisi üzerine oturtunuz. Kompresörü çalışır duruma getiriniz. Sistemin eksik şarjını tamamlayınız. Gaz şarjı tamamlandığında servis manifoldu valflerini ve soğutucu akışkan tüpü valfini kapalı konuma getiriniz. Şarj arj hor hortum tumlar larında kalan soğutucu akışkanın çevreye zarar vereceğini unutmayınız. Bu nedenle şarj hortumlarında sıvı fazında soğutucu akışkan bırakmayınız. Geri toplama cihazı varsa akışkanı bu cihazda toplayınız. Şarj işlemi tamamlandıktan sonra, hortum içinde kalan sıvı fazda soğutucu akışkanı geri toplama cihazına alınız. Hortum içinde bir miktar gaz kalabileceğinden hâla basınç olabilir. Sıvı akışkanın deriye ve göze zarar vereceği unutulm unutulmama amallıdır. Bu nedenl enle yüzümüzü bağlantılardan uzak tutarak ve elimize eldiven giymek suretiyle bağlantılara müdahale edilmelidir. Hortum tum basınçlarının sıf ırlandığından emin emin oldu oldukt ktan an sonr sonraa bağlantılar lar yava yavaş yavaş sökülmelidir. Hortumlar söküldüğünde servis manifoldu ve hortumlar zarar görmeyecek bir şekilde yerlerine kaldırılmalıdır. İşinizi tamamladıktan sonra kullandığınız araç araç ve gere gereçl çler erii temi temizl zley eyer erek ek tak takım dolabına kaldırınız. Çalıştığınız yeri temizleyiniz.
ÖLÇME VEVE DEDE ĞERLEND İRME ÖLÇME ĞERLEND İRME OBJEKTİF TEST (ÖLÇME SORULARI) Aşağıda verilen soruları size en uygun gelen seçeneği i şaretleyerek cevaplayınız.
1.
Soğutma devresi borularında, şarj, vakumlama ve servis i şlemleri için bağlantı ağzı açmaya yarayan valf aşağıdakilerden hangisidir? A) Bayonet valf B) Çekvalf C) İğneli valf D) Şiber valf
2.
Vakumlama ve şarj işlemleri sırasında, soğutma devresi borularının, kısmen devreden ayrılması ya da kaçak bölümlerinin geçici olarak kapatılması için kullanılan alete ne ad verilir? A) Körleme pensi B) İzoleli pense C) Dalma pensi D) Kaynak pensi
3.
Miktara göre gaz şarjı yapılması durumunda, aşağıdaki cihazlardan hangisi mutlak surette kullanılmalıdır? A) Termometre B) Barometre C) U manometre D) Şarj terazisi
4.
Buzdolabı soğutma devresi şarj işlemleri için, aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) Emme taraf ından sıvı fazında şarj yapılmalıdır. B) Şarj edilecek soğutucu akışkan miktarı önemli değildir. C) Emme Emme taraf taraf ından gaz fazında şarj yapılmalıdır. D) Alçak basınç taraf ından sıvı fazında şarj yapılmalıdır.
5.
Kompresör akımına göre şarj işlemi sırasında, kompresör akımını ölçmek için devreye ne bağlanmalıdır? A) Manometre B) Ampermetre C) Voltmetre D) Desimetre
DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı, modül sonunda verilen cevap anahtarı yardımıyla kontrol ediniz. Yanlış cevap cevap verdi verdiğiniz iniz ya da ceva cevapp verir verirke kenn kara karars rsız kaldığınız sorula sorularr için faaliy faaliyetin etin ilgili ilgili bölümüne dönerek konuyu tekrar inceleyiniz.
77
UYGULAMALI TEST (YETERLİK ÖLÇME) Bu eğitim itim faal faaliy iyet etin inde de kaza kazand ndığınız yete yeterrliği aşağıdak daki ölçüt lçütle lere re göre göre değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri 1. Yapa Yapaca cağınız iş ve işleml lemler er için için gere gerekl klii tak takımları hazır hale hale getirdiniz mi? 2. Buzd Buzdola olabbı elektrik fişini çekip kontrol altına aldınız mı? 3. Soğutucu gaz tüpünü servis manifolduna bağladınız mı? 4. Soğutucu utucu gaz gaz tüpüy tüpüyle le serv servis is mani manifol foldu du aras arasındaki ndaki hortum hortumuu vakumladınız mı? 5. Soğutucu akışkan miktarına göre şarj yaptınız mı? 6. Kompres Kompresörü örünn çekti çektiği ak ıma göre şarj yaptınız mı? 7. Evap Evapor orat atör ör ve kond konden ense seri rinn sıcaklığına göre göre,, sist sistem em reji rejim me girdikten sonra şarj yaptınız mı? 8. Ortam tam sıcaklıkları dikkate alınarak, emme taraf ındaki basınca göre şarj yaptınız mı? 9. Sist Sistem emee soğutucu akışkan şarjını sıvı fazda fazda basma basma taraf taraf ından yaptınız mı? 10. Sistem Sistemee soğutucu utucu akışkan şarjını gaz gaz fazd fazdaa emme emme ve basma basma taraf ından yaptınız mı? 11. Gaz şarjının yeterli olmadığı durumda, soğutucu akışkan şarjını gaz gaz faz fazında nda ve emm emme tara taraf f ından, ndan, kompres kompresör ör çalıştırmak rmak ve akışkanı kompresöre emdirmek suretiyle yaptınız mı? 12. Uygun ve yeterli şarj işlemleri sonrasında şarj vanasını kapattınız mı? 13. Şarj işlemi lemi sonu sonund ndaa hortum hortumla larda rda kala kalann sıvı fazd fazdaa akışkan uzaklaştırdınız mı? 14. Şarj hortumlarını doğru sırayla ve emniyet kurallarına uyarak söktünüz mü?
Düzenli Ve Kurallara Uygun Çalışma 15. Mesleğe uygun kıyafet giydiniz mi? 16. Çalışma alanını tertipli-düzenli kullandınız mı? 17. Yapacağınız i şe göre takım ve aparat seçtiniz mi? 18. Takımları düzgün kullandınız mı? 19. Güvenlik tedbirlerini aldınız m ı? 20. Zamanı iyi kullandınız mı?
78
Evet
Hayır
DEĞERLENDİRME Yukarıdaki daki test testte te veri verile lenn ölçü ölçütl tler eree göre göre kend kendin iniz izii değerlendi erlendirin riniz. iz. Yapt Yaptığınız değerlendi erlendirme rme sonucun sonucunda da öğrenme renme eksikl eksikliiğiniz iniz vars varsa, a, ilg ilgili ili konuy onuyaa ya da öğrenme faaliyetinin başına geri dönerek tekrar inceleyiniz. Sevgili öğrenci; bu faaliyetin amac ı sizin bilgi ve becerilerinizi artırmaktır. Bunu ne kadar başardığınızı en iyi gene siz bilebilirsiniz. Bu faaliyette ö ğrenmeden geçeceğiniz bir konu diğer faaliyetlerde veya modüllerde başarısızlığa yol açabilecektir. Bu nedenle tüm sorulara doğru cevap verdiğinizden ve uygun performans ı gösterdiğinizden eminseniz modül değerlendirmeye geçiniz.
79
MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME PERFORMANS TESTİ (YETERLİK ÖLÇME) Modül ile kazandığınız bilgi ve becerileri değerlendirmek için aşağıdaki soruları cevaplayınız. Değerlendirme Ölçütleri Soğutma Devresi Hat Elemanlarının Montajını Yapmak 1. İşin yapımı için gerekli takım ve malzemeleri i şe başlamadan önce hazır bulundurdunuz mu? 2. Soğutma devresi elemanlarını (evaporatör, kondenser, kompresör, drayer, kılcal boru) buzdolabı gövdesi üzerine yerleştirdiniz mi? 3. Elema Elemanl nlar arı yerlerine sabitlediniz mi? 4. Boru uzunlu uzunlukla klarrını hesaplayarak kestiniz mi? 5. Boru Boru ağızlarını birleştirmeye uygun şekilde hazırladınız m ı? Elektriksel Elemanların Montajını Yapmak 6. İşin yapımı için gerekli takım ve malzemeleri i şe başlamadan önce hazır bulundurdunuz mu? 7. Kapı anahtarını buzdolabı gövdesi üzerine doğru bir şekilde monte 8. 9. 10. 11.
ettiniz mi? Term Termost ostat at ve lambalamba-duy duy grub grubun unuu buzd buzdola olabbı içindeki içindeki yerlerine yerlerine monte ettiniz mi? Komp Kompre resö sörr elek elektr trik ik bağlantılarını (ter (termi mik, k, röle röle vb.) vb.) elek elektri trikk bağlantılarını yaptınız mı? Elektrik Elektrik kablolar kablolarını, elektrik devre şemasına uygun döşediniz mi? Devred rede kaçak olup lup olmadığını ve elem eleman anla larrın çalışıp çalışmadığını kontrol ettiniz mi?
Soğutucu Elemanların Sert Lehimlerini Yapmak 12. İşin yapımı için gerekli takım ve malzemeleri i şe başlamadan önce hazır bulundurdunuz mu? 13. 13. Ser Sertt lehi lehim m işlemine lemine geçmed geçmeden en önce, önce, buzdol buzdolab abı elemanları ve kendiniz için gerekli güvenlik tedbirlerini aldınız mı? 14. Boru ağızlarının lehimleme için uygunluğunu kontrol ettiniz mi? 15. Lehimleme yerlerini fiziksel olarak temizlediniz mi? 16. Lehimleme yerlerini kimyasal olarak temizlediniz mi? 17. Lehimleme esnasında ısı ve alevden zarar görebilecek elemanlar için tedbir aldınız mı? 18. Lehimlerin sızdırmazlığını ve sağlamlığını kontrol ettiniz mi? 80
Evet
Hayır
Devreyi Azot Gazı İle Temizlemek Ve Kaçak Testi Yapmak 19. İşin yapımı için gerekli takım ve malzemeleri i şe başlamadan önce hazır bulundurdunuz mu? 20. 20. Azot Azot gaz gazı tüpü tüpüne ne regü regüla latö törr bağlaya layara rakk regü regüla latö törr bas basıncını ayarladınız mı? 21. Devre azot gazı vererek devrenin temizlik işlemini gerçekleştirdiniz mi? 22. Temizlik işleminin ardından, tüm açıkağızları kapatarak devreyi azot gazı ile basınçlandırdınız mı? 23. Manometre basıncını ölçerek bir yere kaydettiniz mi? 24. Bekleme Bekleme süresi sonunda, sonunda, devredeki devredeki azot gazı basıncında bir düşme olup olmadığını gözlemlediniz mi? 25. Kaçak Kaçak olmama olmamassı durumu durumunda nda,, azot azot gazını devrede devredenn güvenli güvenli bir şekilde tahliye ettiniz mi? Vakum Yapmak 26. İşin yapımı için gerekli takım ve malzemeleri i şe başlamadan önce hazır bulundurdunuz mu? 27. Vakumlama yönteminizi belirlediniz mi? 28. Vakuml Vakumlama ama yöntem yönteminiz inizee uygun uygun olarak olarak vakuml vakumlama ama araçla araçlarrının (vakum pompası, servis servis manifol manifoldu, du, soğutucu akışkan kan tüpü tüpü vb.) vb.) birbiri ile bağlantılarını doğru bir şekilde yaptınız mı? 29. Servis manifoldu, servis vanalar ının ayarlarını yaptınız mı? 30. Devreyi istenen bas ınç seviyesinde vakumladığınızda, bu basınçta yeterli süre beklettiniz mi? 31. Vakumla Vakumlama ma işlemi lemi sonunda sonunda,, devred devredee kaçak kaçak olup olmad olmadığını da gözlemlediniz mi? 32. Vakum işlemi lemi sonund sonunda, a, devrey devreyee hava hava girmem girmemesi esi için için tedbir tedbirler lerii aldınız mı?
Gaz Şarjı Yapmak 33. İşin yapımı için gerekli takım ve malzemeleri işe başlamadan önce hazır bulundurdunuz mu? 34. Uygun şarj yönteminizi (sıvı ya da gaz şarjı) belirlediniz mi? 35. Devrenin hangi bölümünden (alçak bas ınç ya da yüksek basınç) soğutucu akışkan şarjı yapacağınızı belirlediniz mi? Alçak bas ınç taraf ından sadece gaz fazında şarj yapabileceğinizi unutmayınız. 36. Şarj arj yönt yöntem emin iniz izee uygu uygunn olar olarak ak şarj ekipma ekipmanla nlarrının hort hortum um bağlantılarını doğru bir şekilde yaptınız mı? 37. Gaz fazında şarj işlemi esnasında soğutma devresi kompresörünü çalıştırdınız mı? 38. Yeterli miktarda ak ışkan şarjı yapıldığını şarj terazisi yardımıyla ölçtünüz mü? 39. Şarj işlemi sonunda soğutucu akışkan tüpü valfini kapattınız mı? 40. Hortumları güvenli bir şekilde söktünüz mü? 81
41. Buzdolabı kompresörün kompresörünün ün normal akımda mda çalışıp, çalışmadığını ölçtünüz mü? 42. Buzdolabı evap evapora oratö törü rü ve konde kondens nser erin inin in norm normal al sıcaklıklarda çalışıp çalışmadığını gözlemlediniz mi? 43. Buzdolabı rejime girdikten sonra, çalışma performansı açısından üretici firmanın performans değerlerini karşıladığını gözlemlediniz mi?
Düzenli Ve Kurallara Uygun Çalışma 44. Eldiven, gözlük ve di ğer emniyet ekipmanlarını doğru kullandınız mı? 45. Modülü verilen süre içinde tamamlayabildiniz mi? 46. Modül için gerekli araç ve gereci do ğru bir biçimde kullandınız mı?
DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerle erlend ndir irm me sonu sonund ndaa eksi eksikl kler erin iniz iz vars varsaa öğrenme renme faaliy faaliyetl etlerin erinii tekrarlayınız. Cevapl Cevaplar arınızın tam tamamı “Eve “Evet” t” ise ise modü modülü lü tamam tamamlad ladınız, tebr tebrik ik ederiz ederiz.. Öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçları uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçiniz.
82
CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1’İN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5
C A D B D
ÖĞRENME FAALİYETİ-2’NİN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5
C A D B C
ÖĞRENME FAALİYETİ-3’ÜN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5
C A B D D
ÖĞRENME FAALİYETİ-4’ÜN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5
D B C A A
83
ÖĞRENME FAALİYETİ-5’İN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5
C D A D B
ÖĞRENME FAALİYETİ-6’NIN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5
C A D C B
Cevaplarınızı cevap anahtarları ile karşılaştırarak kendinizi değerlendiriniz.
84
ÖNERİLEN KAYNAKLAR ÖNERİLEN KAYNAKLAR
Tek Tek Kap Kapılı Buzdolabı Üreti etimi Ve Satışını Yapan Yapan Firmala Firmalarrın Tek Teknik nik Dokümanları.
Buzdolabı Soğutma Devresi Elemanları Ve Buzdolabı Parçaları Üretimi Yapan Firmaların Teknik Dokümanları.
Firmaların WEB Siteleri.
www.arcelik.com
www.sogutmarehberi.com.tr
www.mmo.org.tr
www.krompres.com
www.vestel.com.tr
85
KAYNAKÇA KAYNAKÇA
BULGURCU Hüseyin, Soğutma utma ve İkli klimle mlendi ndirm rmee Ders Ders Notlar Notları, MEB Ankara, 2001,
DENİZ SAYAR Engin, Soğutma ve İklimlendirme Meslek Bilgisi Temel Ders Kitabı 1-2. MEB İstanbul.2004,
ÖZKAN İbrahim, Soğutma ve İklimlendirme Sistemlerinde Meydana Gelen Arızalar, Nedenleri ve Giderilme Yolları. GÜ Fen Bil. Ens. Y.Lisans Tezi. Ankara, 1998,
ÖZKOL Nuri, Uygulamalı Soğutma Tekniği, T.M.M.O.B.
Arçelik, Servis İşletmesi Eğitim El Kitabı
Ariston/Philco Yayınları
Ashrae Handbook,Refrigeration 1994
Endüstriyel Okullar İçin Soğutma ve İklimlendirme Cilt 1-2, MEB. Ankara, 1994,
Endüstriyel Endüstriyel Okullar Okullar İçin Endü Endüstr striy iyel el ve Tica Ticari ri Soğutma Sistemler Sistemlerinin inin Bakımı, MEB Ankara, 1994.
86