ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ (BULLYING) ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ
«STOP! ΣΤΗΝ ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ»
ΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ
Η ενδοσχολική βία είναι μια πραγματικότητα… «O Παύλος μαθητής της Δ’ Δημοτικού, έχει μερικά κιλά παραπάνω και φοράει γυαλιά μυωπίας. Από την αρχή της χρονιάς έχει γίνει στόχος του Κωστή, αρχηγού της ομάδας ποδοσφαίρου της τάξης. Ο Κωστής δεν του επιτρέπει να παίξει μαζί με τα αγόρια στο διάλειμμα, γιατί λέει ότι τους χαλάει το παιχνίδι μιας που δεν ξέρει καλή μπάλα, και τον χτυπά και τον ρεζιλεύει μπροστά σε όλο το σχολείο, στο προαύλιο, με κάθε ευκαιρία. Οι γονείς του Παύλου πιστεύουν ότι θα έπρεπε να μπορεί να αντισταθεί/ανταποδώσει στον Κώστα. Ο Παύλος δεν το κάνει. Τελευταία έχει αρχίσει να αποτραβιέται κοινωνικά και η σχολική του επίδοση πέφτει διαρκώς.» «Πριν λίγες μέρες, οι μαθητές της Ε’ τάξης κυνήγησαν μετά το σχολείο τον Αμίρ με τα ποδήλατα σε όλη την Κυψέλη, φωνάζοντάς του «Πακιστανέ στη χώρα σου». Τελικά, έπεσε λιπόθυμος από κούραση σε ένα πεζοδρόμιο, δύο ώρες αργότερα. Τα παιδιά σταμάτησαν να τον κυνηγούν κι εξαφανίστηκαν. Ευτυχώς, κάποιος περαστικός τον περιμάζεψε και τον βοήθησε να συνέλθει. Όταν κατάφερε να γυρίσει στο σπίτι του, ο πατέρας του, του είπε ότι ντρόπιασε την οικογένειά του, αφού δεν υπερασπίστηκε τον εαυτό του. Ο Αμίρ δε θέλει να ξαναπάει ποτέ στο σχολείο.» «Η Μαρίζα συχνά περνάει μόνη τα διαλείμματα στο προαύλιο. Οι περισσότερες συμμαθήτριές της στην Στ’ Δημοτικού την κοροϊδεύουν πλέον ανοιχτά για τα ταλαιπωρημένα ρούχα της και την απεριποίητη εμφάνισή της και τελευταία την έχουν απομονώσει τελείως. Η Μαρίζα ντρέπεται να τους έχει πει ότι ο πατέρας της έχει χάσει τη δουλειά του από πέρυσι και η μητέρα της δε θέλει να σηκωθεί από το κρεβάτι εδώ και μήνες.»
Τα στατιστικά μιλούν από μόνα τους • Το πρόβλημα του σχολικού εκφοβισμού είναι σοβαρό και εκτεταμένο. • Σε διεθνείς έρευνες φαίνεται, ότι σε μερικές χώρες, αφορά έως και 35% του σχολικού πληθυσμού. • Στην Ελλάδα το ποσοστό των μαθητών που τον υφίστανται υπολογίζεται στο 10% και φαίνεται να παρουσιάζει αυξητική τάση. • Οι συνέπειες του είναι πιθανό να ακολουθούν το άτομο για καιρό μετά την εκδήλωσή του, είτε επιβαρύνοντάς το ψυχολογικά για μεγάλο χρονικό διάστημα, είτε «προαναγγέλοντας» συγκεκριμένη ψυχοπαθολογία (αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη, ψυχοσωματικά προβλήματα, διαταραχή μετατραυματικού στρες, ιδέες αυτοκτονίας).
Τι μπορώ να κάνω ως εκπαιδευτικός; Aποτελεί σταθερό εύρημα των σχετικών ερευνών, ότι οι βασικές ενέργειες για τον περιορισμό του φαινομένου βρίσκονται εντός του ρόλου του εκπαιδευτικού, ενώ γνωρίζουμε ότι για πολλούς η ενδοσχολική βία και ο σχολικός εκφοβισμός αποτελούν ήδη φλέγοντα θέματα στον εργασιακό τους χώρο, για τα οποία συχνά αποζητούν βοήθεια.
Οι εκπαιδευτικοί ρωτούν: • Mε ποιον τρόπο μπορώ να βοηθήσω το παιδί που πέφτει θύμα του εκφοβισμού; • Με ποιον τρόπο μπορώ να διαχειριστώ τα παιδιά που εκφοβίζουν άλλους μαθητές, χωρίς να τα απορρίψω, αλλά και χωρίς να τους «χαριστώ», ενσωματώνοντάς τα ξανά σε ένα πλαίσιο αποδεκτής συμπεριφοράς; • Με ποιο τρόπο μπορώ να διαχειριστώ την πολιτισμική ετερότητα στο σχολείο; • Πως μπορώ να βοηθήσω στην αποδοχή και την ενσωμάτωση της διαφορετικότητας, σε ότι και αν αυτή αφορά;
Το πρόγραμμα παρέμβασης «STOP! Στην ενδοσχολική βία» Απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα φιλοδοξεί να δώσει το πρόγραμμα με τίτλο «Πρόγραμμα Πρόληψης και Αντιμετώπισης της Ενδοσχολικής Βίας και του Εκφοβισμού (bullying) στο Δημοτικό Σχολείο: STOP! Στην Ενδοσχολική Βία». Το πρόγραμμα αυτό υλοποιείται από την Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας Δ.Β.Μ.Θ. και χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και το Ελληνικό Δημόσιο, στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρωπίνου Δυναμικού» 2007-2013. Τα σχολεία που θα συμμετάσχουν στο πρόγραμμα έχουν επιλεγεί με τυχαίο τρόπο για στατιστικούς λόγους.
Το πρόγραμμα παρέμβασης: • Αποσκοπεί στην πρόληψη της βίας και του εκφοβισμού που εκδηλώνεται στο σχολικό πλαίσιο. • Ως μέσο χρησιμοποιεί μία σειρά 11 Εργαστηρίων με θεματολογία σχετική με τον σχολικό εκφοβισμό (π.χ. «Μιλώντας για τον εκφοβισμό», «Ενσυναίσθηση και Αλληλεγγύη», «Διαφορετικότητα», «Επιπτώσεις» κ.ο.κ.), καθένα από τα οποία αποτελείται από ορισμένες (3 έως 5) δραστηριότητες. Οι δραστηριότητες αυτές εφαρμόζονται στο πλαίσιο του προγράμματος της Ευέλικτης Ζώνης. • Έχει ως μονάδα υλοποίησης των δραστηριοτήτων τη σχολική τάξη, στην οποία ο εκπαιδευτικός καλείται να λάβει το ρόλο του συντονιστή των δραστηριοτήτων των εργαστηρίων. Συγκεκριμένα, ο συντονιστής εκπαιδεύει του μαθητές με βιωματικό τρόπο, ώστε να: • Διακρίνουν τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός και με ποιες μορφές εκδηλώνεται. • Κατανοήσουν το ρόλο που παίζουν στα περιστατικά εκφοβισμού και στην ομαδική φύση του φαινομένου. • Αναπτύξουν ενσυναίσθηση και αλληλεγγύη για τους συνομηλίκους τους. • Αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τα περιστατικά εκφοβισμού. • Υιοθετήσουν μία συλλογική στάση ενάντια στη βία και τον σχολικό εκφοβισμό. Στο τέλος της εφαρμογής του προγράμματος παρέμβασης, η σχολική τάξη ενθαρρύνεται να μοιραστεί τη δουλειά της με ολόκληρο το σχολείο, αλλά και να ευαισθητοποιήσει το ευρύτερο πλαίσιο γύρω από το σχολείο (συνοικία, δήμο/κοινότητα) σε σχέση με το θέμα της ενδοσχολικής βίας, προβάλλοντας τη δραστηριότητά της, αλλά και διαχέοντας τη γνώση που έχει αποκομίσει από το πρόγραμμα παρέμβασης.
Τι παρέχεται στον εκπαιδευτικό, και τι του ζητείται; Το πρόγραμμα «STOP στην ενδοσχολική Βία» είναι ένα πρόγραμμα καινοτόμο, μα συνάμα βασισμένο στην εμπειρία που συγκεντρώνει η Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. ήδη από το 2006, οπότε και ξεκίνησε να πραγματοποιεί σχετικές έρευνες σε ελληνικό πληθυσμό (Ευρωπαϊκά Προγράμματα DAPHNE II & III, 2006-2010). Από την εμπειρία αυτή έχει προκύψει ένας σημαντικός αριθμός «καλών πρακτικών», που δεν είναι ξένες προς την ελληνική πραγματικότητα. Αντίθετα, ανταποκρινόμενο στις ανάγκες του ελληνικού σχολείου, ανανεώνεται μέσω των νέων δεδομένων και αξιοποιείται άμεσα και σε βάθος χρόνου στην προσπάθεια καταπολέμησης της ενδοσχολικής βίας. Αναφορικά με τους εκπαιδευτικούς που θα αποφασίσουν να συμμετάσχουν με τις σχολικές τάξεις τους στο πρόγραμμα :
1. Θα κληθούν να παρακολουθήσουν ένα τριήμερο εκπαιδευτικό σεμινάριο. Το τριήμερο αυτό αποσκοπεί στο να προετοιμάσει τον εκπαιδευτικό για την • • • • •
παρέμβαση και η θεματολογία του περιλαμβάνει: Θεωρητικές εισηγήσεις Πρακτικές βιωματικές ασκήσεις, στις οποίες δίνεται η ευκαιρία εφαρμογής των εννοιών που περιλαμβάνονται στις θεωρητικές ενότητες Συζήτηση με ειδικούς και συναδέλφους γύρω από το φαινόμενο του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο Παρουσίαση και εξοικείωση με το εγχειρίδιο δραστηριοτήτων και Οδηγίες για την εφαρμογή της παρέμβασης στην ομάδα-τάξη Η συμμετοχή στο εισαγωγικό εκπαιδευτικό αυτό σεμινάριο αποτελεί προϋπόθεση για την εφαρμογή της παρέμβασης. Είναι όμως, και μία «φαρέτρα» γνώσεων και δεξιοτήτων, που ο εκπαιδευτικός θα αποκτήσει και θα μπορεί να αξιοποιήσει καθ’ όλη την εκπαιδευτική του πρακτική.
2. Κατά τη διάρκεια του χρόνου εφαρμογής του προγράμματος παρέμβασης, θα υποστηρίζονται με συχνές ομαδικές συναντήσεις υποστήριξης, στο έργο του προγράμματος παρέμβασης. Η συνεργασία αυτή με τους ειδικούς της Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. είναι απαραίτητη για την εφαρμογή του προγράμματος. Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις συναντήσεις αυτές θα δοθούν στο εκπαιδευτικό σεμινάριο.
3. Θα δοθεί φάκελος με σχετικό έντυπο υλικό (βιβλία και άρθρα για το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού), καθώς και το ίδιο το εγχειρίδιο που περιγράφει αναλυτικά το πρόγραμμα παρέμβασης.
4. Θα λάβουν πιστοποιητικό παρακολούθησης. Το όφελος από τη συμμετοχή στο πρόγραμμα είναι σημαντικό, καθώς ενημερώνει και προετοιμάζει τον εκπαιδευτικό για να μπορεί να αντιμετωπίζει περιστατικά βίας που μπορεί να προκύψουν στο σχολείο, αλλά και του δίνει τη δυνατότητα να μοιραστεί αυτή τη γνώση με συναδέλφους καθώς και με την ευρύτερη σχολική κοινότητα. Σας προσκαλούμε να συνεργαστείτε μαζί μας για την καταπολέμηση της ενδοσχολικής βίας «από τη ρίζα της».
Επιστημονικός συντονιστής Ιωάννης Τσιάντης, MD, DPM, FRCPsych, Αναπλ. Καθηγητής Παιδοψυχιατρικής Αναπληρωτής επιστημονικός συντονιστής Ασημόπουλος Χάρης, PhD Επικ. Καθηγητής Κοινωνικής Εργασίας, Τμήμα Κοιν. Εργασίας, ΑΤΕΙ Αθηνών Επιστημονικός υπεύθυνος Τσιάντης Άλκης-Κωνσταντίνος MD, Ψυχίατρος - Ψυχοθεραπευτής Συνεργάτες Χατζηπέμου Θεολόγος, MSc Ειδ. Παιδαγωγός - Σύμβουλος Ψυχ. Υγείας Φύσσας Κωνσταντίνος, ΜΑ Ψυχοθεραπευτής Λάγγαρη Βέρα, MSc, PhD Ψυχολόγος Μπεράτης Ίων, MSc, PhD Ψυχολόγος Ακαλέστου Μαρία-Ηώ, MSc, PGCert Ψυχολόγος Αγαπηδάκη Ειρήνη, MSc Ψυχολόγος Λοϊζου Φωτεινή, MS Ψυχολόγος Σύμβουλοι έρευνας Γαλανάκη Ευαγγελία, PhD Αναπλ. Καθηγήτρια Εξελικτικής Ψυχολογίας, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, ΕΚΠ Αθηνών Σιδερίδης Γεώργιος, MSc, PhD Αναπλ. Καθηγητής Μεθοδολογίας Έρευνας και Εφαρμοσμένης Στατιστικής, Τμήμα Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης Για περισσότερες πληροφορίες μη διστάσετε να επικοινωνήσετε μαζί μας στο e-mail ή τηλεφωνικά.
[email protected], www.antibullying.gr
www.antibullyingnetwork.gr
Αγ. Ιωάννου Θεολόγου 19, 155 61 Χολαργός, Τηλ.: 210 65 46 524, Τηλ./Fax: 210 65 22 396 e-mail:
[email protected], www.epsype.gr
Τηλεφωνικές Γραμμές Υποστήριξης Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.:
801 801 1177 Για γονείς & εκπαιδευτικούς (Οι κλήσεις είναι ανώνυμες και εμπιστευτικές με κόστος μία αστική μονάδα)
116 111
Αποκλειστικά για παιδιά & εφήβους (Οι κλήσεις είναι ανώνυμες και εμπιστευτικές και δεν υπάρχει χρέωση από σταθερά και κινητά)
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
Με την συμβολή της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ενωσης
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ www.ygeia-pronoia.gr
www.prosonolotahos.gr
www.espa.gr
