SI 83.pdf

ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΟΡΕΙΟ ΠΟΛΟ Η ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ TOY USS NAUTILUS" (1958)

ΤΕΥΧΟ Σ

83 · ΙΟΥΛΙΟΣ

2003 · € 3,

“

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο ΓΙ Α ΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Κ Α Ι Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ ΟΡ Ι Α

Α Ρ Τ Ι Μ Ι. ΊΟ

Η ΠΡΩΤΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΞΕΡΞΗ

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΣΤΟ ΙΡΑΚ ΚΑΙ Η ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΗ ΣΥΡΙΑ Μ ΙΑ ΑΓΝ Ω ΣΤΗ Π Τ Υ Χ Η ΤΟ Υ Β' ΠΠ (ΜΑΙΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 1941)

Η ΕΚΚΕΝΩ ΣΗ ΤΗΣ

ΚΟΡΕΑ 1953: 01 ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η ΣΕ ΙΣ ΤΟΥ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ ΤΑΓΜΑΤΟΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ Τ ΙΣ Μ Α ΡΤΥΡΙΕΣ ΕΛΛΗΝ Ω Ν ΠΟ ΛΕΜ ΙΣΤΩ Ν Η Μ Α ΧΗ ΤΗ Σ ΔΟ ΪΡ Α Ν Η Σ (23 ΙΟΥΝΙΟΥ 1913) ■0 ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΤΑΔΙΩΚΕΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΤΕ Υ Χ Ο Σ 83 ΙΟΥΛΙΟΣ 2003

6 ΑΡΤΕΜΙΣΙΟ Η ΠΡΩΤΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΞΕΡΞΗ

14 ΒΙΕΝΝΗ 1683 ΟΙ ΠΟΛΩΝΟΙ ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΟΥΝ ΤΟΝ ΤΟΥΡΚΙΚΟ ΣΤΡΑΤΟ

22 Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΔΟΪΡΑΝΗΣ (23 ΙΟΥΝΙΟΥ 1913) Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΤΑΔΙΩΚΕΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

28 ΚΟΡΕΑ 1953: ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΑΓΜΑΤΟΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΟΛΕΜΙΣΤΩΝ

38 Η ΕΚΚΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΣΙΚΕΛΙΑΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΟΥ ΑΞΟΝΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β' ΠΠ Η ΑΡΙΣΤΟΤΕΧΝΙΚΗ ΔΙΑΦΥΓΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ

46 Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΣΤΟ ΙΡΑΚ ΚΑΙ Η ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΗ ΣΥΡΙΑ ΜΙΑ ΑΓΝΩΣΤΗ ΠΤΥΧΗ ΤΟΥ Β' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 1941) 56 ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΟΡΕΙΟ ΠΟΛΟ Η ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥ USS “NAUTILUS” (1958)

ΜΟΝΙΜΕΣ

ΣΤΗΛΕΣ

4 ΕΙΔΗΣΕΙΣ 70 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ Ελληνικά και π ερσικά πλοία σ υ γ κ ρ ο ύ ο ν τα ι κ α τά τη διά ρ κεια να υμαχίας (Ε λ εύ θ ερ η κ α λ λ ιτεχ ν ικ ή α να π αράσταση από το ν Γιάννη Ν ίκου).

_

μ

Ο ρ ·

ο

Ο

Ο-

U J

L^cr

72 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ 78 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ 80 ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 82 QUIZ ΓΝΩΣΕΩΝ

"ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρ χές κάβε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ 0 ΙΚ 0Ν 0Μ Α Κ 0Σ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΝΙΚΟΛΑΟΣ Κ0Λ0ΜΒΑΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚ0Λ0ΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α. / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ 0ΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ ! ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ / ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΝΣΟΛΑΣ/ ΑΓΓΕΛΟΣ ΔΑΛΑΣΣΗΝΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ / ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣ / ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΚΟΝΤΟΠΑΝΤΕΛΗΣ / ΤΩΝΗΣ ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΛΑΣΚΑΡΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΜΠΟΥΡΗΣ / ΗΛΙΑΣ ΜΑΓΚΛΙΝΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΟΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΛΟΥΚΑ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ - ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΝΕΛΗ - ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ- ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΒΙΚΥ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 210,38,21,985 · e-mail: [email protected] · FAX: 210.38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 36,00 ευρώ / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 70,00 ευρώ · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ - ΚΥΠΡΟΣ 72,00 ευρώ / ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 80,00 ευρώ · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.Θ, 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θ εμισ τοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-1. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ

Αναπαράσταση του Δούρειου Ιππου σε αμφ ορέα του 670 π Χ. (Αρχαιολογικό Μ ουσείο Μυκόνου).

Χαρακτικό που απεικονίζει σταυροψορικό κάστρο στη Μ έση Ανατολή.

Ο ΤΡΩΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΟ ΧΟΛΙΓΟΥΝΤ Ενώ ο Ντίνο Ντε Ααουρέντις και ο Ολι6ερ Στόουν "μο­ νομαχούν" για το ποιος θα δ η ­ μιουργήσει την καλύτερη ται­ νία με θέμα τη ζωή του Μεγά­ λου Αλεξάνδρου, ο Βόλφγκανγκ Π έτερσεν σχεδόν ολοκλή­ ρωσε την "Τροία" με πρωτα­ γωνιστή τον Μπραντ Πιτ. Η ι­ στορία του Τρωικού πολέμου δείχνει να ενδιαφέρει ιδιαίτερα το αμερικανικό κοινό, αν κρί­ νουμε από την τηλεοπτική σει­ ρά “Η Ελένη της Τροίας" που άρχισε να προβάλλεται τον Α ­ πρίλιο και απέσπασε όχι μόνο ευμενείς κριτικές, αλλά και υ­ ψηλά ποσοστά τηλεθέασης. Η κινηματογραφική ταινία με τίτ­ λο "Τροία” και σκηνοθέτη τον Γερμανό Βόλφγκα νγκ Π έτερ­ σεν (“Air Force One", "Ο πατριώ­ της", "Το υποβρύχιο") γυρίζεται με γρήγορους ρυθμούς στη Μάλτα. Η ομάδα των ηθοποιών περιλαμβάνει γνωστά ονόματα όπως αυτά των Μπραντ Πιτ, Ερικ Μπάνα, Πίτερ Ο' Τουλ, Τζούλι Κρίστι κ.ά. Η Ελλάδα έχασε την ευκαιρία να φιλοξενήσει τα γυρίσματα φ οβούμενη πιθα­ νώς διαστρεβλώσεις της ιστο­ ρίας. Ολοι σχεδόν οι Ελληνες κριτικοί κινηματογράφου κατη­ γόρησαν τη χώρα μας για "ιστο­ ρική ευαισθησία που φτάνει στα όρια της υπερβολής", αφού κατ' αυτούς ο Ομηρος δεν ήταν ιστορικός, αλλά ποιητής και έ­ γραψε την Ιλιάδα όπως ο ίδιος την "είδε" και όχι με βάση συ­ γκεκριμένους κανόνες. Το β έ ­ βαιο είναι πως ως τα τέλη του

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

19ου αιώνα η μνημειώδης σύ­ γκρουση θεωρείτο ένα ρομα­ ντικό παραμύθι. Οι ανασκαφές των Σλήμαν και Μπλέγκεν όμως έφεραν στο φως τεκμήρια που ανάγκασαν και τους πλέον δ ύ ­ σπιστους να αναγνωρίσουν την ιστορικότητα του γεγονότος. Ιδιαίτερα ο πρόσφατος εντοπισμός της ακριβούς θ έσ ης του ελληνικού στρατοπέδου ενι­ σχύει την άποψη ότι ο Ομηρος γνώριζε πολύ καλά την περιοχή και την περιέγραψε στο έπος του με ακρίβεια. Οπωσδήποτε πάρα πολλά σημεία γύρω από τον Τρωικό Πόλεμο παραμέ­ νουν σκοτεινά, καλυμμένα από την αχλή του θρύλου. Ωστόσο ακόμα και αν υποθέσουμε ότι επρόκειτο για έναν μύθο, δεν γνωρίζουμε κανένα έθνος στον κόσμο που να ανέχεται οι μύθοι του να γίνονται παίγνιο στα χ έ ­ ρια του Χόλιγουντ με αποκλει­ στικό στόχο τον πλουτισμό. Οι σειρές "Ηρακλής" και "Ζίνα" που προβάλλονται δυστυχώς και στην ελληνική τηλεόραση, δεν αποτελούν απλώς διαστρεβλώ­ σεις ενός μύθου αλλά μεταλλά­ ξεις του. Βέβαια αν τα γυρίσμα­ τα της "Τροίας" φιλοξενούντο στην Ελλάδα το Υπουργείο Πο­ λιτισμού και πανεπιστημιακοί κύκλοι ίσως θα μπορούσαν έμ­ μεσα να υποδείξουν στους συ­ ντελεστές της ταινίας την ιστο­ ρικότητα του "μύθου" και την ορθή αξιοποίησή της προς ό­ φελος του έργου. Τώρα απομέ­ νει να περιμένουμε το αποτέλε­ σμα επί της οθόνης, ελπίζο­ ντας να βρίσκεται όσο το δυνατόν πιο κοντά στην “Ιλιάδα" του Ομήρου.

ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΚΑΣΤΡΟΥ ΤΩΝ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΩΝ

Ο Μ έγα ς Αλέξανδρος “κ α τα κ τά " και την Ιαπωνία.

Ενα κάστρο των σταυροφό­ ρων που χρονολογείται από τον 12ο αιώνα έφ ερ ε στο φως στην Τιβεριάδα του Ισραήλ η αρχαιο­ λογική σκαπάνη. Οιανασκαφές αποκάλυψαν μέρος της κεντρι­ κής πύλης και των τειχών της ο­ χύρωσης, η οποία βρίσκεται στις ό χθ ες της λίμνης Κινερέτ. Ανακαλύφθηκε επίσης μια περι­ μετρική τάφρος που γέμιζε με νερό από τη γειτονική λίμνη. Το συγκεκριμένο κάστρο πολιορκήθηκε τον Ιούλιο του 1187 από τον Σαλαντίν, μετά τη νικη­ φόρα για τους Αραβες μάχη του Χατίν.

ως την έναρξη της εκστρατείας του Αλεξάνδρου και οργανώνε­ ται από τον φορέα της Πολιτι­ στικής Ολυμπιάδας. Πρόσφατα μάλιστα το Κεντρικό Αρχαιολο­ γικό Συμβούλιο ενέκρινε τον κατάλογο των αρχαιοτήτων που θα ταξιδέψουν στο Τόκιο. Την ελληνική αρχαιολογική συλλο­ γή (42 αντικείμενα) θα πλαισιώ­ σουν 21 ακόμα αντικείμενα που προέρχονται από διάφορα μου­ σεία - το Λούβρο, το Ερμιτάζ, αυτό του Βερολίνου, το Μητροπολιτικό της Νέας Υόρκης. Η δεύτερη ενότητα της περιοδι­ κής έκθεσης αναφέρεται στην εκστρατεία του Αλεξάνδρου στην Ασία, όπως απεικονίστηκε σε έργα τέχνης σύγχρονα της εποχής του αλλά και μεταγενέ­ στερα, και οργανώνεται από την ιαπωνική πλευρά. Η συνει­ σφορά των ξένων μουσείων (Περγάμου, Γκιμέ, Εθ νικό Μ ου­ σείο Πακιστάν, Βρετανικό Μ ου­ σείο κ.ά.) στη συγκεκριμένη ε­ νότητα περιλαμβάνει 170 αντι­ κείμενα. Μετά το Τόκιο η έ κ θ ε ­ ση θα φιλοξενηθεί στην ιαπωνι­ κή πόλη Κόμπε. Οπωσδήποτε α­ ξίζουν συγχαρητήρια στην Ιαπωνία η οποία, τη στιγμή που το Χόλιγουντ έχει καταληφθεί από "Αλεξανδρομανία" με αμφί­ βολα αποτελέσματα ως προς την ιστορική ακρίβεια, επέλεξε την οδό των αρχαιολογικών τεκμηρίων και της πραγματικής ιστορίας για να φωτίσει την προσωπικότητα του Μακεδόνα στρατηλάτη.

Ο ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΕ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΙΑΠΩΝΙΑ Στον Μέγα Αλέξανδρο και στη θυελλώ δη πορεία του στην Ασία είναι αφιερωμένη μεγάλη αρχαιολογική έκθεση που θα εγκαινιασθεί στο Τόκιο στις 3 Αυγούστου. Φιλοδοξία των διορ­ γανωτών είναι να αναδειχθεί η πολιτισμική τομή που επέφερε ο Αλέξανδρος ως τις εσχατιές της Ασίας. Την αρχαιολογική μαρτυρία για τον Μακεδόνα στρατηλάτη σ υγκροτούν δ ύο ε ­ νότητες. Η πρώτη ενότητα αφο­ ρά τον αρχαίο ελληνικό κόσμο

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ ΑΝΑΚΑΛΥΦΘΗΚΑΝ ΤΑ ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΑ ΞΙΦΗ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ Στην περιοχή Αρσλάν Τεπέ της Τουρκίας, σε ένα κτίριο με­ γάλων διαστάσεων, που ανάγε­ ται στο τέλος της 4ης Χιλιετίας π.Χ., η αρχαιολογική σκαπάνη έφ ερε στο φως τα αρχαιότερα ως τώρα ξίφη στον κόσμο. Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών ήλ­ θαν στο φως εννέα ξίφη και 11 αιχμές δοράτων. Χρονολογού­ νται τουλάχιστον περί τα 5.000 χρόνια από σήμερα και είναι κατά μια χιλιετία πρωιμότερα από τα ως τώρα αρχαιότερα υ­ ποδείγματα. Η εντυπωσιακή αυτή ανακάλυψη θα ωθήσει τους ιστορικούς σε νέες μελέ­ τες επί των αρχαίων όπλων.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ • Δε ν γίνονται δ ε κ τέ ς απ αντή­ σ εις στο p hotoquiz από αναγνώ ­ σ τες που στέλνουν πολλαπλές “ ο ικ ο γ ε ν ε ια κ έ ς ” επ ιστολές, οι οποίες καλύπ τουν διάφορους πιθανούς συνδυασμούς απ α­ ντήσεων. • Ανώνυμες επ ισ το λές δεν απαντώ νται. Ο λες οι επ ιστολές 9α πρέπει να έχουν ονομ ατεπώ νυ­ μο, διεύθ υνσ η και τηλέφω νο. Το περιοδικό μπορεί να δημοσι­ εύ σ ει ή να απ αντήσει σε επ ισ το ­ λ ές χωρίς να αναφ έρ ει το όνομα το υ απ οστολέα, αν το ζη τή σ ει ο ίδιος. • Οσοι αναγνώ στες επιθυμούν π ληροφορίες σχετικά με συν­ δρομές, αγορά παλαιών τευχώ ν και π όστερ, παρακαλούνται να επικοινωνούν τηλεφ ω νικά με τη γραμματεία το υ π εριοδικού κ α ­ τά τις εργάσιμ ες η μ έρες και ώρες. • Π αρακαλθύμε το υς αναγνώ ­ σ τε ς που μας απ οστέλλουν επ ι­ σ το λ ές να γράφουν ευ ανάγνω ­ στα, να απ οφ εύγουν τις ακρα ί­ ες εκ φ ρ ά σ εις και σε καμία π ερί­ πτωση να μην υπ ερβαίνουν τις 250-300 λ έξεις . Σ ε α ν τίθ ετη π ε­ ρίπτωση τα κείμενά το υ ς δ εν 9α δημ οσιεύονται και π ιθανότατα δεν 9 α λαμβάνουν απάντηση. Το περιοδικό μας επ ιθυμ εί την α ­ ντα λλαγή απόψεων, τη ν κα λο ­ π ροαίρετη κριτική και κυρίως τον σεβασμό στον διατιθέμ ενο χώρο, ο οποίος είναι πολύτιμος.

Η υποχώρηση της Μ εγάλης Σ τρ α τιά ς από τη Μόσχα (πίνακας του Raffet).

ΤΙΜΕΣ ΣΕ ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ ΤΟΥ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΑ Με τις αρμόζουσες στρα­ τιωτικές τιμές ετάφησαν την 1η Ιουνίου στο Βίλνους της Λι­ θουανίας τα οστά 2.000 ανδρών-μελών της Μεγάλης Στρατιάς του Ναπολέοντα, που προσπάθησε ανεπιτυχώς πριν από 191 χρόνια να κατακτήσει τη Ρωσία. Είχαν ανακαλυφθεί πριν από έναν περίπου χρόνο. Εργάτες που τοποθετούσαν τηλεφωνικές γραμμές σε μια παλαιά στρατιωτική δάση ανα­ κάλυψαν μια τάφρο μήκους 100 μέτρων με το μακάβριο περιε­ χόμενό της. Τα υπολείμματα των στολών έδειξαν πως επρόκειτο για άνδρες του Ναπολέο­ ντα (στρατιώτες 20 διαφορετι­ κών εθνοτήτων). Σύμφωνα με τους επιστήμονες που εξέτα­ σαν τα οστά, οι στρατιώτες πέθαναν από εξάντληση λόγω του κρύου και της πείνας (κανένας τους δ εν έφ ερε τραύματα από σφαίρες). Η ταφή έγινε στο νε­ κροταφείο Ατακάλνις παρουσία Γάλλων, Λιθουανών και Ρώσων επισήμων. Υπολογίζεται πως άλ­ λες 20.000 άνδρες της πολυε­ θνικής Μεγάλης Στρατιάς βρί­ σκονται θαμμένοι σε ομαδι­ κούς τάφους στα περίχωρα του Βίλνους.

ΚΑΤΑΔΙΚΗ ΤΣΕΧΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΗ ΑΞΙΩΜΑΤΟΥΧΟΥ Δικαστήριο της Δ ημοκρα­ τίας της Τσεχίας καταδίκασε για πρώτη φορά πρώην αξιωματούχο του κομμουνιστικού κα­ θεστώτος της Τσεχοσλοβακίας για κατάχρηση εξουσίας κατά το διάστημα της αιματηρής κατάπνιξης της λεγάμενης "Ανοι­ ξης της Πράγας" το καλοκαίρι του 1968. Οι Τσέχοι δικαστές ε ­ πέβαλαν ποινή τετραετούς κά­ θειρξης στον ηλικίας 79 ετών Κάρελ Χόφμαν επειδή προσπά­ θ ησε να αποκρύψει από τον λαό την εισβολή των σοβιετι­ κών στρατευμάτων στην Πράγα τη νύκτα της 20ής Αυγούστου 1968. Ο Χόφμαν τότε ήταν επι­ κεφαλής των κρατικών επικοι­ νωνιών της Τσεχοσλοβακίας και φέρεται ότι διέταξε την παύση της λειτουργίας όλων των ρα­ διοτηλεοπτικών μέσων της χώ­

ρας την παραμονή της αιματη­ ρής σοβιετικής επέμβασης. Εξαιτίας αυτής της ενέργειας οι Τσεχοσλοβάκοι δεν κατάφεραν να πληροφορηθούν ότι πολλά υψηλόβαθμα στελέχη του Κομ­ μουνιστικού Κόμματος της χώ­ ρας είχαν καταδικάσει απερί­ φραστα τη στρατιωτική επέμ­ βαση. Τη στιγμή μάλιστα που ο Χόφμαν διέταξε την παύση της λειτουργίας των μέσων μαζικής ενημέρω σης η τηλεόραση και το ραδιόφωνο είχαν αρχίσει ήδη να μεταδίδουν πληροφο­ ρίες σχετικά με τις θηριωδίες των σοβιετικών δυνάμεων. Ο πρώην κομμουνιστής αξιωματούχος δήλωσε πως θα προσφύγει στο Ανώτατο Δικαστή­ ριο της χώρας και τόνισε: "Η ε­ τυμηγορία δ εν αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα αλλά την αντιλαμβάνομαι διότι οι πολιτι­ κοί και τα μέσα μαζικής ε νη μ έ ­ ρωσης πίεσαν για την καταδίκη μου".

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ Τα γρ α φ εία τω ν π εριοδικώ ν θ α π αρ α μείνουν, όπως κ ά θ ε χ ρ ό νο , κ λ εισ τά όλο τον μ ήνα Α ύ γο υ σ το , λόγω τω ν θ ερ ινώ ν διακοπών. Η α λλη λο γ ρ α φ ία θ α π α ρ α λα μ β ά ν ετα ι κανονικά. Η «ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ » ε ύ χ ε τα ι σ το υ ς α να γνώ σ τες τη ς ΚΑ ΛΕΣ Δ ΙΑ Κ Ο Π Ε Σ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΑΡΤΕΜΙΣΙΟ

Η ΠΡΩΤΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΝΑΝΤΙΟΝ I Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΘΕΡΜΟΠΥΛΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΝΔΟΞΟΤΕΡΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. ΤΗΝ ΗΜΕΡΑ ΠΟΥ 01 ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ ΚΑΙ 01 ΘΕΣΠΙΕΙΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΑΝ ΗΡΩΙΚΑ ΤΙΣ ΒΑΡΒΑΡΙΚΕΣ ΟΡΔΕΣ, 0

ΕΝΩΜΕΝΟΣ ΣΤΟΛΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΝΙΚΟΥΣΕ ΤΟΝ

ΠΕΡΣΙΚΟ ΣΤΗΝ ΕΙΣΟ ΔΟ ΤΟΥ ΜΑΛΙΑΚΟΥ ΚΟΛΠΟΥ. Η ΗΤΤΑ ΤΩΝ ΠΕΡΣΩΝ, ΑΝ ΚΑΙ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΣΥΝΤΡΙΠΤΙΚΗ, ΥΠΗΡΞΕ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ.

Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ Σ. Μ Π Ε Λ Ε ΖΟ Σ Ισ το ρ ικ ό ς

Επανάσταση. Στη συνέχεια οι Π έρσες έ ­ π λευσαν προς τη ν Α ττική και απ οβιβάστη­ καν σ τον Μαραθώνα, όπου Α θηναίοι και Π λατα ιείς το υ ς σ υνέτριψ αν υπό τη ν ηγεσία το υ Μ ιλτιάδη. Η νέα αποτυχία δ εν απογοή­ τευ σ ε το ν Πέρση βασιλιά Δ αρείο. Μάλιστα το ν βοήθησ ε να σ υνειδητοπ οιήσ ει ότι·η κατά κτησ η τη ς Ελλάδας θ α απαιτούσε μια πο­ λύ κα λύ τερ α οργανω μένη εκσ τρ α τεία και κυρίως π ερ ισ σ ότερ ες σ τρ α τιω τικές και ν α υ τικ ές δυνά μεις. Α μέοω ς μ ετά το ν Μα­ ραθώνα ο Δ αρείος άρχισε να καταστρώ νει μεγα λεπ ήβολα σχέδια για τη ν επ ό μενη επί­ θεσ η κατά τω ν Ελλήνων, αλλά τα ρ α χές σε άλλα σημεία τη ς α υ τοκρα τορ ία ς το υ το ν ε ­ μπόδισαν να τα υλοποιήσει. Μ ετά από δέκα χρόνια, το 480 π.Χ., και ενώ ο Δ αρ είος είχε π εθάνει, ο γιο ς και διάδοχός το υ Ξ έρ ξη ς ή ­ ταν σε θέσ η να πραγματοπ οιήσει τα σχέδια του π ατέρα του.

Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΣΙΚΗΣ ΕΙΣΒΟΛΗΣ

Α νά γλυφ ο από τα α νά κτο ρ α τη ς Π ερ σ έπ ο λ η ς μ ε π αράσταση σ ω ματοφ υλάκω ν το υ Π έρ σ η βασιλιά.

■

πό τις αρχές το υ 5ου αιώνα π.Χ. Η αποτυχία αυτή, που οστην π εριοχή το υ Αιγαίου διαφαι- φ ειλό τα ν στη μανία τη ς θ ά ­ νότα ν η προοπτική μιας σύγκρου- λασσας, κα τέσ τη σ ε το υ ς Π έρ ­ σες πολύ π ροσ εκτικούς και ε ­ ß σης ανάμεσα στην Περσική Α υτοκρατορία και τις ε λ λ η ν ικ ές π όλεις- κράτη. Οι Π έρσες, π ιφ υλακτικούς απ έναντι σε ό ­ λ ες τις μ ελ λ ο ν τικ έ ς να υ τικές έχο ντα ς υ π ο τά ξει το Βασίλειο τω ν Λυδών, κα τέλα βα ν και τις ελ λ η ν ικ ές π όλεις τη ς Ιω­ επ ιχειρήσ εις που διεξή γα γα ν νίας και α ρ γό τερα επ έκτειν α ν τη ν κυριαρ­ στο Αιγαίο. Το 490 π.Χ. ένα ς άλ­ χία το υ ς και στα γειτο νικ ά νησιά. Σ τις πό­ λος περσικός σ τόλος με σ τρα­ λ εις α υ τές επ ιβλήθηκα ν τυ ρα ννικά κ α θ ε­ τη γο ύ ς το ν Δάτη και το ν Αρταστώ τα από ανθρώ πους έμπ ισ τους τη ς π ερ­ φ έρ νη διέσχισε το Αιγαίο π λέοντα ς σικής Αυλής. Η περσική διοίκηση όμως, ο αυτή τη φορά μέσω τω ν Κυκλά­ τοπ ικός σατράπης που είχε τη ν έδρα του δων α π ευ θεία ς στην Εύ­ στις Σ άρδεις και η βασιλική Αυλή τη ς χώ­ βοια, όπου κα τέσ τρ εψ ε ρας, είχε σ υνειδητοπ οιήσ ει ό τι ή τα ν δύσ κο­ τη ν Ερέτρια, τιμω ρώ ­ λο να κρατήσ ει τα εδάφ η τη ς Ιωνίας όσο ν τα ς έτσ ι το υ ς κα τοί­ στην απ έναντι π λευρά το υ Αιγαίου π α ρ έμ ε­ κους τη ς για τη β ο ή ­ ναν ε λ ε ύ θ ε ρ ε ς ά λλες ε λ λ η ν ικ ές π όλεις. θ εια που είχαν προ- / Την αντίληψ η αυτή επιβεβαίω σαν τα γ εγ ο ­ σ φ έρει στην Ιωνική J νότα τη ς Ιω νικής Επανάστασης που ε ξερ ράγη το 499 π.Χ., ο π ό τε η Α θήνα και η Ε ρέ­ Ρω μαϊκό α ντίγ ρ α φ ο τρια π ροσ έφ εραν β ο ή θ εια στις μικρασ ιατι­ π ρο το μ ή ς του κές π όλεις που προσπαθούσαν να απαλλα­ Θ εμ ισ το κ λ ή , δ η μ ιο υ ρ γ ο ύ τη ς γούν από το ν περσικό ζυγό. Η αντίδραση α& ηναϊκής τη ς Π ερσικής Α υτοκρ α το ρ ία ς δ εν άργησε να υ τικ ή ς να εκδη λω θ εί. Λίγα χρόνια μ ετά τη ν κα τα ­ δ ύ ναμ ης και στολή τη ς Ιωνικής Επανάστασης, το 492 η γ έ τη των π.Χ., ένα ς σ τόλος με επ ικεφ α λή ς το ν Μαρ- Α&ηναίων κ α τά δόνιο προσπάθησε να εισ βάλει σ την Ελλά­ τη ν εισ β ο λή του δα π αραπ λέοντας τις α κ τές τη ς Μ α κεδ ο ­ Ξ έρ ξη νίας αλλά δια λύ θη κε από τρ ικυμ ία στα ανοι­ (Μ ο υ σ είο Ο στια). κτά του Αθω στη Χαλκιδική.

Α

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σύμφωνα με το περσικό σχέδιο ο πο­ λυά ρ ιθμ ος σ τρα τός τη ς α υ τοκρα τορ ία ς θα π ερνούσε σ την Ευρώπη από το ν Ελλήσποντο και από ε κ ε ί θα βά­ διζε μέσω Θρά­ κης και Μ α κεδ ο ­ νίας προς τη ν κυρίως Ελλά­ δα. Οι να υτικές δ υνά μεις που το ν ακολου­ θούσ αν θ α έ ­ πλεαν κοντά στις θ ρ α κικές και στις μ α κε­ δ ο νικές α κτές ώστε να δ ια τη ­ ρούν σ υνεχή ε ­ παφή μαζί του. Μ εγάλο π ρόβλη­ μα για τη μετ α κ ίν η -

4m

ση τω ν ναυτικώ ν δυνάμεω ν το υ Ξ έρ ξη αποτελο ύ σ α ν το ακρω τήριο το υ Αθω και οι επι­ κίνδυ νες κα τα ιγίδ ες που εκδη λώ νο ντα ν στην περιοχή. Οι Π έρσες δ εν λησμονούσαν ό τι ε κ ε ί είχε κα τα σ τρα φ εί ο σ τόλος το υ Μ αρδόνιου και ή θ ελα ν να απ οτρέψ ουν ένα παρόμοιο ενδ εχ ό μ ενο . Εξάλλου σε αυτή τη ν εκσ τρ α τεία , παρά το ό τι ο σ τρα τός το υ ς δ εν μ ετα φ ερ ό τα ν με πλοία όπως κατά τις π ρο ηγού μενες, το να υτικό το υ ς είχ ε αναλάβει ζω τικό ρόλο, εξα σ φ α λίζοντα ς τη ν επικοινω νία το υ σ τρα τού με τη ν α υ το κρ α ­ τορία. Η διατήρησ η τη ς επικοινω νίας α υ τής ήτα ν ιδιαίτερα σ ημαντική, επειδή το ν π ερ­ σικό σ τρα τό σ υνό δευε ο ίδιος ο Βασιλιάς Ξ έρξης. Γι1 αυ τό κα τα σ κευ ά σ τηκε διώρυγα στο Β όρειο τμ ή μ α τη ς χερσ ονήσ ου του Αθω, στο σ ημείο όπου ενώ νετα ι με το ν κυ­ ρίως κορμό τη ς Χαλκιδικής και σ χημα τίζε­ τα ι ένας πολύ σ τενό ς ισθμός. Τις ν α υ τικ ές δ υνά μεις τω ν Περσών αποτελούσ αν κυρίως φοινικικά πλοία αλλά και ελληνικά από τις π όλεις τη ς Μ ικράς Ασίας και τα γ ειτο νικ ά νησιά. Οπως ήτα ν φυσικό οι Π έρσ ες δ εν είχαν μεγάλη εμπ ιστοσύνη στα ελλη νικά πληρώ ματα, λόγω τη ς επανά­ στασης που είχαν επ ιχειρήσ ει το 499 π.Χ. αλλά και το υ γ εγ ο ν ό το ς ό τι θα έπ ρεπ ε να π ολεμήσ ουν με ο μ ο εθ ν είς το υς. Είναι αλή­ θ εια ό τι μ ετα ξύ τω ν Ελλήνων που υπ ηρε­ τούσ αν στον περσικό στόλο πολλοί επ ιθυ ­ μούσαν τη ν ελ ευ θ ερ ία τω ν π όλεώ ν τους. Αλλοι όμω ς υπηρέτησ αν πιστά το ν Ξ έρξη μέχρι το τέ λ ο ς τη ς εκσ τρ α τεία ς, ε ίτ ε από σ υμφέρον, ε ίτε επ ειδή θεω ρούσ αν ό τι ήτα ν αδύνατη η ή ττα μιας τόσο μ εγά λης δύνα­ μης όπως αυτή που είχε σ υ γκεντρ ω θ εί για τη ν υποταγή τη ς Ελλάδας.

Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Ο ταν οι κά τοικο ι τω ν πόλεω ν-κρατώ ν τη ς νότια ς Ελλάδας π λη ρο φ ο ρή θη κα ν ό τι ο περσικός σ τρα τός π ροσέγγιζε, τρ ομ οκρ α τή θ η κα ν λόγω το υ μ εγ έθ ο υ ς το υ. Π ολλοί πίστεψαν ό τι κά θ ε α ν τί­ σταση ήτα ν μά­ ταιη και . g g j/t π ρ ο τ ί­

Οι π ο ρ είες το υ ελ ληνικού και το υ π ερσικού σ τό λο υ π ρος το Α ρ τεμ ίσ ιο και η π ρ ο σ π ά θεια των Π ερσώ ν να επ ιχειρ ή σ ο υ ν τον π ερίπλου τη ς Ε ύβοιας (Ισ το ρ ία το υ Ε λληνικού Ε θνους).

μησαν να π αραμεινουν ο υ δ έτε ρ ο ι ή να δηλώ σουν υποταγή σ τους Π έρσες. Οσες π όλεις αποφάσισαν να α ντισ τα θούν, κρίνο­ ν τα ς ό τι μόνο με σ υνεργα­ σία μ ετα ξύ το υ ς θα είχαν ελπ ίδες να επιτύχουν, ο ρ ­ γάνωσαν σ υνέδριο στην Κόρινθο για να σ υντονί­ σουν τη δράση το υς. Βά­ ση γ ι1α υτή τη σ υγκέντρω ­ ση ελληνικώ ν π όλεω ν απ ο τέλ εσ ε η συμμαχία που είχαν ιδρύσει οι Σπαρτιά­ τ ε ς με επ ικεφ α λή ς τη ν πόλη το υ ς και μέλη α ρ κε­ τ έ ς π όλεις τη ς Π ελοποννήσου. Α ρχικός σκοπός τη ς συμμαχίας ή τα ν η προστασία τη ς Σπάρτης από τις επ ιθέσ εις το υ Α ρ­ γους, όμως λόγω τω ν ε ξ ε ­ λίξεω ν χρησ ιμοπ οιήθηκε για να ενώ σει το υ ς Πελοπ οννήσ ιους ενα ν τίο ν τω ν Περσών. Α λλες ελλ η ν ικές π όλεις από τη Σ τερ εά Ελ­ λάδα δ έχ θ η κα ν να σ υνεργασ τούν με τη σπαρτιατική συμμαχία και έτσ ι δημιουργήθ η κ ε η πρώτη μεγάλη συμμαχία μ ετα ξύ των ελληνικώ ν πόλεω ν με σκοπό τη ν αποτροπή ε ξω τερ ικ ή ς εισ βολής. Σ τις επ ίσ ημες απο­ φάσεις τη ς συμμαχίας τα μ έλη τη ς εμ φ α νί­ ζο ντα ν με το ν τίτλ ο «Οι Ε λληνες» και ή τα ν απ όλυτα ισότιμα μ ετα ξύ το υ ς. Κ άθε πόλη δ ιέ θ ε τ ε το υ ς δικούς τη ς αντιπροσώπους (π ρόβουλους) και η γνώμη τη ς μπορούσε να ακο υσ τεί α νε­ ξά ρ τη τα από το

μ έγ εθ ο ς το υ πληθυσμού τη ς, τη ν έκτασ ή τη ς ή τις δ υνά μεις που μπορούσε να προ­ σ φ έρ ει σ την κοινή υπόθεση. Η Σπάρτη ε ξα ­ σφάλισε τη ν π ρω τοκα θεδρία σε σ τρα τιω τι­ κά θ έμ α τα και ο ρίσ τηκε ό τι οι δ ιο ικη τές τω ν στρα τιω τικώ ν και τω ν ναυτικώ ν δυνά­ μεω ν τη ς συμμαχίας θ α ή τα ν Σ π αρτιάτες. Το γεγο νό ς ό τι η Σπάρτη δ εν ε κ μ ε τα λ λ εύ θ η κ ε τη ν περσική εισΒολή για να επ ιβάλει τη ν η γεμο νία τη ς στις υπόλοιπες ελλ η ν ικ ές π όλεις και α π οδ έχθ ηκε να είναι όλα τα μ έ ­ λη τη ς συμμαχίας ισότιμα, απ οδ εικνύ ει αυ­ ξη μ έν η π ολιτική δ ιο ρ α τικ ό τη τα μπροστά στον έσχατο κίνδυνο που απειλούσε τη ν ε ­ λ ευ θ ερ ία τω ν Ελλήνων. Παρά τη ν τυπική ισ ότητα μ ερ ικ ές πό­ λ εις ξεχώρισαν λόγω τη ς δύναμής το υ ς ή τη ς δ υ ν α τό τη τα ς να επ ηρεά ζουν και ά λλες π όλεις τη ς συμμαχίας. Η Σπάρτη π ροσέφερε τα πιο αξιόμαχα σ τρατιω τικά τμ ή μ α τα και το μ εγα λύ τερ ο μ έρ ος το υ σ τρατού τη ς σ υμμαχίας α π ο τελ είτο από τις δυνά μεις τη ς ίδιας και τω ν Πελοποννήσιω ν συμμά­ χων τη ς. Η Α θήνα π ρ ο σ έφ ερε το μ εγ α λ ύ τε­ ρο μ έρ ος το υ σ τόλου τη ς και είχ ε τη ν υπο­ στήριξη τω ν κληρούχω ν που είχε εγκα τα στήσ ει στην Εύβοια και τω ν πιστών συμμά­ χων τη ς από τη Βοιωτία, τω ν Πλαταιών και τω ν Θεσπιών. Η Κ όρ ινθος π ρο σ έφ ερε και αυτή μεγάλο μ έρ ος το υ στόλου τη ς και είχε τη ν υποστήριξη τω ν αποικιών τη ς που ε ν τά ­ χ θ η κα ν στη συμμαχία, τη ς Λ ευκάδας, τη ς ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σύ γκ ρ ο υ σ η Ελληνα ο π λίτη μ ε Π έρ σ η (π αράσταση σε α ττικ ό ερ υ θ ρ ό μ ο ρ φ ο α γ γ ε ίο , Ε διμ β ούργο, Β ασ ιλικό Μ ο υ σ είο ).

10

Π οτίδαιας, το υ Ανακτόριου και τη ς Αμβρακίας. Οι σ τρ α τιω τικές δ υνά μεις τω ν Ελλή­ νων α νέρ χοντα ν σε 40.000 βαριά οπλισμέ­ νους οπ λίτες και άλλους 70.000 ελα φ ρά ο ­ πλισμένους. Οι ν α υ τικ ές δυνά μεις τη ς ε λ ­ λη νική ς συμμαχίας α π οτελού ντο από 400 τρ ιή ρ εις και μ ικ ρ ό τερ ο αριθμό π εντη κόντορω ν, ελα φ ρ ύ τερ ω ν πλοίων με π εν ή ν τα κουπιά. Οι μισές περίπου από τις τρ ιή ρ εις ανήκαν σ τους Αθηναίους. Οι Ε λληνες είχαν π λεο ν έκτη μ α στις σ υγκρούσ εις σώμα με σώμα επ ειδή η βαριά πανοπλία το υ Ελληνα οπλίτη το ν π ρ ο σ τά τευ ε από τα π ερισ σ ότε­ ρα π λήγματα που μπορούσαν να το υ προκαλέσ ου ν οι ελα φ ρά οπλισμένοι Π έρσες. Το π λεο ν έκτη μ α αυ τό όμω ς χανόταν σε ανοι­ κτό έδα φ ος, όπου το περσικό ιππικό και οι το ξ ό τ ε ς μπορούσαν να αναπ τυχθούν και να δράσουν ελ εύ θ ερ α . Η ελληνική συμμαχία δ ιέ θ ε τ ε ελάχισ το ιππικό δ ιό τι η Θεσσαλία, περιοχή φημισ μένη για τα άλογα και το υ ς ιππείς τη ς, π ροτίμησ ε να δηλώσει υποταγή σ τους Π έρσες. Γι1 α υ τό αποφασίστηκε οι Ε λλη νες να υπερασπίζονται σ τενά σημεία, όπου οι Π έρσ ες δ εν μπορούσαν να χρησι­ μοποιήσουν το ιππικό το υς, ενώ ο ελ λ η ν ι­ κός σ τόλος θ α το υ ς υποστήριζε εμπ οδίζο­ ν τα ς τα περσικά πλοία να μ ετα φ έρ ο υ ν δ υ ­ νά μεις στα νώτα τω ν ελληνικώ ν.

ΟΙ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΕΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ Ως προς το μ έγ εθ ο ς το υ περσικού σ τό­ λου έχουν γ ίν ει διάφ οροι υπολογισμοί, πολ­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

λοί από το υ ς ο ­ ποίους είναι υπ ερβο­ λικοί. Σύμφωνα με το ν Αι­ σχύλο στην τραγω δία «Πέρσες» και το ν Η ρόδοτο οι Π έρσες δ ιέ θ ε τα ν 1.207 σκάφη, από τα οποία τα 207 είχαν τα χ ύ τη τα και ευ ε λ ιξία ανάλογες τω ν ελληνικώ ν τρ ιήρεων. Ο υπολογισμός α υ τός φ α ίνετα ι να ε ί­ ναι και ο ο ρ θ ό τερ ο ς . Ο Η ρ ό δο τος όμως α­ ν α φ έρ ει επιπλέον 3.000 μ ικρ ό τερ α σκάφη, π εν τη κ ό ν το ρ ο υ ς και τρ ια κό ντο ρ ο υ ς, δηλα ­ δή πλοία με π εν ή ν τα ή τρ ιά ντα κουπιά, και άλλα β ο η θ η τικ ά για τη μ ετα φ ορ ά εφοδίω ν, σ τρατιω τώ ν και ίππων. Μια άλλη πηγή α να φ έρ ει 850 ιππαγωγά πλοία επιπλέον τω ν 3.000 ελαφ ρώ ν σκα­ φών. Τα σκάφη αυτά χ ρ ειά ­ ζο ντα ν για να επανδρω ­ θ ο ύ ν π ερισ σ ότερους από μισό εκα το μ μ ύ ρ ιο να ύτες, κω π ηλάτες και σ τρα τιώ τες. Μαζί με το υ ς ά νδ ρ ες τω ν βοηθ ητικώ ν υπηρεσιών το σύνολο τω ν ανθρώπων που απασχολούσε ο περσικός Ο μοίω μα τρ ιή ρ ο υ ς . Το πλοίο ε ίχ ε 3 5 μ έ τρ α μ ή κ ο ς και π έν τε μ έ τρ α π λά τος. Μ ε τ έ φ ε ρ ε 170 κ ω π ηλά τες, δ έκ α α ξιω μ α τικ ο ύ ς , δύο το ξ ό τε ς , 14 π εζούς ο π λ ίτες και τον κ υ β ερ ν ή τη .

σ τόλος ανερχόταν, σύμφωνα με το ν Η ρόδο­ το , σε ένα εκα το μμ ύρ ιο. Ο αρ ιθμός αυτός πρέπει να απ ορριφ θεί ως υπ ερβολικός. Κα­ τά τη ν πορεία και τις επ ιχειρήσ εις ο περσι­ κός σ τόλος έχασε μερικά σκάφη με α π οτέ­ λεσ μα να μην είναι εύκο λο να υπ ολογισ τεί ο ακριβής α ρ ιθμός εκείνω ν που σ υμ μετείχα ν στις επ ιχειρήσ εις στο Α ρτεμίσ ιο και αργό­ τερ α στη Σαλαμίνα. Η ηγεσία το υ περσικού στόλου είχε α ν α τεθ εί σ τον Α χαιμένη, ο ο­ ποίος διοικούσ ε τα αιγυπτιακά πλοία, και σ τον Α ριαβίγνη, που διοικούσ ε τα ιωνικά και τα καρικά. Σ τα πλοία υπήρχαν Π έρσες κ υ β ε ρ ν ή τες και περσικά σ τρα τιω τικά αποσπάσματα για τις επ ιθέσ εις σε αντίπαλα πλοία αλλά και για να απ οτρέψ ουν εν δ εχ ό ­ μενη ανταρσία τω ν πληρωμάτων. Τα μεγα­ λ ύ τερ α π ροβλήματα που θ α αντιμετώ πιζαν οι Π έρσες σ τον στόλο το υ ς θα ο φ είλο ντα ν στην απειρία τω ν αξιω ματικώ ν το υ ς στη θ ά ­ λασσα και σ την έλλειψ η πίστης από τα πλη­ ρώματα, τα οποία σε μεγάλο βαθμό είχαν σ τρ α το λ ο γη θ εί χωρίς τη θέλησ ή το υ ς και δ εν σ υμ μερίζο ντα ν τις ε π ε κ τα τικ ές φ ιλο ­ δ ο ξίε ς το υ Ξ έρξη. Αρχικά υπ οσ τηρίχθηκε η ιδέα οι Ε λλη­ ν ες να α ντισ τα θο ύν στο σ τενό τω ν Τεμπών. Ωστόσο επειδή οι Θεσσαλοί δήλωσαν υπο­ ταγή σ τους Π έρσες αυ τό ή τα ν αδύνατο. Ε­ τσι π ρ ο τιμ ή θ η κε να αφήσουν το υ ς Π έρσες να διασχίσουν τη Θεσσαλία και να το υ ς ε ­ μποδίσουν στο σ τενό τω ν Θερμοπυλών. Ο ελλ η ν ικό ς σ τόλος μ ετα κ ιν ή θ η κ ε στο Α ρ τε ­ μίσιο, στη βόρεια Εύβοια, για να εμποδίσει το ν περσικό σ τόλο να εισ έλ θ ει σ τον Μαλιακό κόλπο και να κτυπ ήσ ει το υ ς υπε­ ρασπιστές τω ν Θερμοπυλών. Η θέσ η ή τα ν ε ξα ιρ ετικ ά ευνοϊκή δ ιότι π ρ ο σ τα τευ ό τα ν από το υ ς νότιο υς α νέμ ου ς από τα β ο υ ­ νά τη ς Εύβοιας και από το υ ς βό ρ ειου ς από το ν ορεινό όγκο το υ Πηλίου στις απένα­ ν τι α κ τές τη ς Μ α γ ν η σ ία ς . Το εν δ ε-

πιχειρούσαν οι Π έρσες το ν περίπλου τη ς Εύβοιας για να εμφ α νισ το ύν στην Α ττική ή στις Θ ερ μ οπ ύλες μέσω το υ Ευβοϊκού κό λ­ που απ οκλείσ τηκε, επειδή ήτα ν βέβαιο ότι ο Ξ έρ ξη ς δ εν θ α δ ια κινδ ύ νευ ε το ν στόλο σε μια επιχείρηση που χρ εια ζότα ν πορεία σε ανοικτή θάλασσα. Για άλλη μια φορά ο φόβος μιας κατασ τροφ ής ανάλογης ε κ ε ί­ νης που είχε υποστεί ο Μ αρδόνιος στον Αθω διαμόρφω σε τη ν τα κ τική τω ν Περσών. Σύμφωνα με το ν Η ρόδοτο στο Α ρ τεμ ί­ σιο έπ λευσ ε όλος ο αθηναϊκός στόλος. Η πληροφορία αυτή α ντιφ άσ κει με ένα α θ η ­ ναϊκό ψήφισμα που β ρ έθ η κ ε σε επιγραφή στην Τροιζήνα, περιοχή όπου κα τέφ υ γα ν Α­ θ ηναίοι π ρόσ φ υγες ότα ν κα τα λ ή φ θ η κε η πόλη το υ ς από το υ ς Π έρσες μ ετά τη μάχη στις Θ ερμ οπ ύλες, και α να φ έρ ει ό τι οι Α θ η ­ ναίοι, πριν αναχωρήσουν τα πλοία το υ ς για το Α ρτεμίσιο, αποφάσισαν να εγκ α τα λ είψουν τη ν πόλη το υς. Αν αυτό σ υνέβη, ση­ μαίνει ό τι οι Αθηναίοι αμφισ βητούσαν το ενδ εχ ό μ ενο να η ττη θ ο ύ ν οι Π έρσες στις Θ ερμοπ ύλες, κάτι για το οποίο δ εν υπάρχει καμία ανάλογη έν δ ειξη . Ο Η ρόδοτος, α ν τί­ θ ετα , α να φ έρ ει ό τι η Αθήνα εγκ α τα λ είφ θ η κε βιαστικά, αφού έγινε γνω στό ό τι οι Π έρ­ σες πέρασαν τις Θ ερμοπ ύλες. Σύμφωνα με τη ν ίδια επιγραφή οι Αθηναίοι δ εν έσ τειλα ν όλα τα πλοία το υ ς στο Α ρτεμίσ ιο αλ­ λά μόνο τα μισά, περίπου εκα ­ τό. Τα υπόλοιπα τα κρ ά τη ­ σαν στον Σαρωνικό, ε ­ πειδή φ ο βή θη κα ν μή­ πως τελ ικ ά οι Π έρ­ σες επιχειρήσ ουν το ν περίπλου τη ς Εύβοι­ ας για ν α

το υ ς ε π ιτε ­ θούν. Κ ρίνοντας από τη ν κατάσταση και τις δ υ ν α τό τη τες που υπήρχαν φ α ίνετα ι ότι οι π λη ρο φ ο ρίες το υ Η ροδότου είναι περισ-

Το σ η μ είο όπου ο = έ ρ ξη ς κ α τα σ κ εύ α σ ε διώ ρυγα για να α π ο φ ύ γ ει το ν επ ικίνδυνο περίπλου το υ Α&ω από το ν σ τό λ ο το υ .

σ ότερο ο ρ θ ές. Πιθανώς η επιγραφή τη ς Τροιζήνας δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε α ρ γό τερ α για προπαγανδιστικούς λόγους. Είναι ο ρ θ ό τε ­ ρο να δ εχ θ ο ύ μ ε ό τι στο Α ρτεμίσ ιο π ολέμ η ­ σε το μ εγα λύ τερ ο μ έρ ο ς (και όχι το μισό) το υ αθηναϊκού στόλου.

ΟΙ ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ ΣΤΟ ΑΡΤΕΜΙΣΙΟ Σύμφωνα με το ν Η ρόδοτο ο ελλη νικό ς σ τόλος στο Αρτεμίσ ιο α ριθμούσ ε αρχικά 271 τρ ιή ρ εις και εν ν έα π εν τη κο ν τό ρ ο υ ς. Οι Α θηναίοι σ υμ μετείχα ν με 127 τριήρ εις και είχαν δ ια θ έσ ει ά λλες 20 για να επ ανδρω θούν από Χαλ\ κιδείς. Από τη ν καταγρα•: _ φή απουσιάζουν οι υπόλοιπες 53 \ \ τριήρεις των

Α θ η ν α ίω ν , οι οπ οίες έμ ειν α ν μάλλον στον Εύριπο για να χρησ ιμοπ οιηθούν ως ε ­ φ εδ ρεία . Οι ν α υ τικ ές επιχειρήσ εις άρχισαν με τη ν αποστολή τριώ ν ελληνικώ ν πλοίων σ τον Θ ερμ α ϊκό κόλπο για αναγνώριση. Αυ­ τά τα πλοία σ υνα ντήθηκα ν με δ έκα περσικά

στα ανοικτά τη ς Σκιάθου και τελ ικ ά αιχμα­ λω τίσ τηκαν, γεγονό ς που τρ α υμ ά τισ ε βαριά το η θικό τω ν ελληνικώ ν πληρωμάτων. Σύμ­ φωνα με το ν Η ρόδοτο οι Ε λλη νες αρχικά υ­ ποχώρησαν στο σ τενό το υ Ευρίπου και ύ­ σ τερα αποφάσισαν να επ ισ τρέψ ουν στο Α ρ­ τεμίσ ιο. Είναι όμω ς π ιθ α νότερο να μη μετα κ ιν ή θ η κ ε όλος ο σ τόλος αλλά μόνο η μοίρα τω ν 53 αθηναϊκώ ν τριήρω ν που είχε ρόλο ε ­ φ εδ ρ εία ς. Σκοπός α υ τής τη ς κίνησ ης ή τα ν η φ ύλα­ ξη το υ σ τενού που χω­ ρίζει τη ν Εύβοια από τη Βοιωτία ώστε να απ οτραπεί αιφ νιδια­ σμός από το ν εχθρό, αν οι Π έρσες κα τό ρ ­ θωναν το ν περίπλου τη ς Εύβοιας από τη ν π λευρά το υ Αιγαίου. Τον Ιούλιο άρχι­ σαν οι κύ ριες επ ιχει­ ρήσεις, καθώς ο περσικός σ τρα τός έφθασ ε στις Θ ερ μ ο ­ π ύλες και το περσικό ναυτικό στη Μ α γνη ­ σία, απ έναντι από το Α ρτεμίσιο. Οι Π έρσες αγκυροβόλησαν στο σημείο μ ετα ­ ξύ τη ς Κασταναίας και το υ α­ κρω τηρίου τη ς Σηπιάς. Επειδή τα πλοία το υ ς ή τα ν πάρα πολλά, κα τέσ τη αδύνατο να βρουν όλα θέσ η σ την ακτή και έτσ ι πα­ ρα τάχθηκαν σε οκτώ επ ά λλη λες σ ειρ ές κα­ τά μήκος τη ς. Ενώ βρίσ κονταν σε αυτή τη ν ευάλω τη θέσ η έπ λ η ξε το ν σ τόλο το υ ς μια ξα φ νική θαλασσοταραχή, η οποία κράτησε τρ εις μ έρ ες, με απ οτέλεσ μα να χάσουν με-

11

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Α' ΝΑΥΜΑΧΙΑ ‘Ελληνικό? Στόλο* * $ ΓΗρσικό? Στόλο?

Q5

πλευρά. Ιδιαίτερα οι Κ ορίνθιοι αλλά και άλ­ λοι Π ελοπ οννήσ ιοι ζήτησ αν να υποχωρή­ σουν σ τον ισθμό. Αν γινό τα ν αυ τό θ α έ μ ε ­ ναν α π ρο σ τά τευ το ι οι υπερασπιστές των Θ ερμοπ υλώ ν και υπήρχε ο κίνδυνος π ολλές π όλεις τη ς Σ τερ εά ς, βλέπ οντα ς το υ ς συμ­ μάχους το υ ς να τις εγκα τα λείπ ου ν, να κα­ τέλ η γ α ν στην υποταγή σ τους Π έρσες. Τελι­ κά αποφασίστηκε να π αραμείνει ο στόλος στο Α ρτεμίσ ιο για όσο θ α σ υνεχίζονταν οι επ ιχειρήσ εις στις Θ ερμοπ ύλες.

‘ΑρτεμΙοιον

ν. Εύβοια Η' Ν Α Υ Μ Α Χ Ι Α Ελληνικό? Στόλο? 5 Ü Πίρσικό? Στόλο?

6Ö

Η δ ε ύ τε ρ η σ ύγκρ ο υ σ η κ α τά τη ν οποία οι Ε λληνες ε π ιτέ θ η κ α ν σ το π ερσικό α γ κ υ ρ ο β ό λ ιο κα ι κ α τέ σ τρ ε ψ α ν τα κιλικικά πλοία (Ισ το ρ ία το υ Ελληνικού Ε θνο υ ς).

Γ

12

ΝΑΥΜΑΧΙΑ

'Ελληνικό? Στόλο? άδ ΓΤιρσικό? Στόλο?

ήß

• Ά ρτεμ ισ ιο ν

ν. Εύβοια Η τρ ίτη σ ύγκρ ο υ σ η κ α τά τη ν οποία ο ελ λ η ν ικ ό ς σ τό λ ο ς α ν έμ εν ε σ το Α ρ τεμ ίσ ιο για να ε κ μ ε τ α λ λ ε υ τ ε ί τη σ τε ν ό τη τα το υ χώ ρο υ (Ισ το ρ ία το υ Ε λληνικού Ε θνους).

ρικά σκάφη. Η ε ξέ λ ιξη αυτή ενθ ά ρ ρ υ ν ε τα ελλη νικά π ληρώ ματα και πολλοί πίστεψαν ό τι α π οτελού οε απ όδειξη τη ς εύνοιας των θ εώ ν προς το υ ς Ε λληνες. Α κολούθω ς οι Π έρσες μ ετέ φ ε ρ α ν το ν στόλο το υ ς στις Α φ έτες . Κατά τη σύγχυση που επ ικράτησε εκείν ο το διάσ τημα 15 π ερ­ σικά σκάφη απ ομακρύνθηκαν από το ν υπό­ λοιπο στόλο και αιχμαλω τίστηκαν από το υ ς ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η πρώ τη σ ύγκρ ο υ σ η σ το Α ρ τε μ ίσ ιο , κ α τά τη ν οποία οι Ε λλη νες κυ κλώ θη κα ν αλλά κ α τό ρ θ ω σ α ν τελ ικ ά να δ ια φ ύ γ ο υ ν α ιχ μ α λ ω τίζο ν τα ς και πλοία το υ αντιπ ά λου (Ισ το ρ ία το υ Ε λληνικού Ε θνο υ ς).

Ε λληνες. Για τη ν ακριβή θέσ η τω ν Α φετώ ν έχουν ειπ ω θεί διάφορα. Υ π οσ τηρίχθηκε ό τι βρίσ κονταν μέσα στον Παγασητικό ή νότια από το Τρίκερι, το π ιθ α νότερο όμω ς είναι να π ρόκειτα ι για το ν σ ημερινό όρμο τη ς Ανδριαμής, βο ρειοα να το λικά το υ Α ρτεμισίου, στο νότιο μ έρ ος τη ς χερσ ονήσ ου τω ν Παγασών. Το μ έγ εθ ο ς το υ περσικού στόλου κλόνισε το η θικό πολλών στην ελληνική

Η ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΠΑΓΙΔΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Οι αρχηγοί το υ περσικού στόλου απο­ φάσισαν να απ οκλείσουν το υ ς Ε λλη νες στο Α ρτεμίσ ιο έστω και αν αυ τό π ρ ο ϋ π έθ ετε να ριψ οκινδυνεύσ ουν το ν περίπλου τη ς Εύ­ βοιας. Μια μοίρα από 200 περσικά σκάφη δ ια τά χθ η κε να επιχειρήσ ει το ν περίπλου μυστικά. Ο ταν τα πλοία αυτά θα έφ θα να ν σ τον Εύριπο, θ α ειδοπ οιούσαν το ν περσικό στόλο να επ ιτε θ ε ί ενα ν τίο ν τω ν Ελλήνων. Οι τε λ ε υ τα ίο ι θα υποχωρούσαν προς τη Χαλκίδα, όπου θα το υ ς π ερ ίμενα ν τα πλοία τα οποία θ α είχαν ολοκληρώ σει το ν περί­ πλου τη ς Εύβοιας. Οι Ε λληνες π ληροφ ορήθηκα ν το σχέδιο τω ν Περσών από το ν φ ημισ μένο δ ύτη Σκυλλία το ν Σκιωναίο, ο οποίος κάλυψε κολυ­ μπώντας τη ν απόσταση από τις Α φ έ τε ς στο Α ρτεμίσ ιο, περίπου 18 χλμ., για να το υ ς ει­ δοποιήσει. Σύμφωνα με μια άποψη μάλιστα ο Σκυλλίας κα τα δ ύ θ η κε στις Α φ έ τε ς και α­ να δ ύ θ η κε στο Αρτεμίσιο. Ο Η ρό δο τος προ­ τιμά τη ν πιο πειστική εκδοχή ό τι ο π ερίφ η­ μος δ ύ τη ς χρησιμοποίησε βάρκα. Ο Σκυλ­ λίας ενη μέρω σ ε επίσης για τις βαριές ζη­ μιές που είχαν υποστεί οι Π έρσες από τη ν πρόσφατη καταιγίδα. Στο Α ρτεμίσ ιο οι Ελ­ λ η ν ες αποφάσισαν να υποχωρήσουν τη νύ­ κτα σ τον Εύριπο για να μη κυκλω θούν. Σκο­ πός το υ ς ή τα ν να αναζητήσ ουν ε κ εί τα 200 περσικά πλοία και να τα εξου δετερ ώ σ ου ν πριν α υτά π ρολάβουν να το υ ς κυκλώσουν. Μ ε το σχέδιο τη ς υποχώρησης ή τα ν α­ ν τίθ ε το ς ο Θ εμισ τοκλής, αρχηγός το υ αθη­ ναϊκού στόλου και σε μεγάλο βαθμό οργα­ νω τής και δημιουρ γός τη ς αθηναϊκής ναυ­ τικ ή ς δύναμης (μ ετά τη μάχη το υ Μαραθώ­ να είχαν α να κα λυ φ θ εί κοιτάσ ματα αργύρου στο Λαύριο. Ο Θ εμισ τοκλή ς είχε πείσε, το υ ς σ υμπ ολίτες του να εκ μ ε τα λ λ ευ θ ο ύ \ τα κέρδη για τη ν κατασκευή στόλου και να μη τα λάβουν με τη μορφή κρατικού επιδό­ ματος, όπως αρχικά σχέδιαζαν. Ετσι όταν ε ­ π ανεμφ ανίσ τηκε η περσική απειλή η Αθήνο ή τα ν έτο ιμ η να τη ν αντιμετω π ίσ ει με τον σ τόλο της). Με τη ν παρότρυνση το υ Θ εμι­ σ τοκλή οι Ε λληνες επιχείρησαν το από­ γ ευ μ α μια δοκιμασ τική επίθεση κατά των

Περσών για να διαπιστώσουν τις ικα νό τη ­ τ ε ς και τη ν τα κ τική το υς. Ε κείνοι ό τα ν ε ί­ δαν τα ελλη νικά πλοία να επ ιτίθ εν τα ι έλπ ι­ σαν σε μια εύκο λη νίκη, λόγω το υ μικρού α­ ριθμού τω ν αντίπαλω ν σκαφών. Τα περσικά πλοία απέπλευσαν σ υνα ντήθηκα ν με τα ε λ ­ ληνικά στο μέσο περίπου τη ς απόστασης που χώριζε τα αγκυροδόλια τω ν αντιπάλων και κατόρθω σαν να β ρ εθ ο ύ ν γύρω από αυ­ τά. Ομως οι ελ λ η ν ικ ές τρ ιή ρ εις, με άριστο συντονισμό, σχημάτισαν κύκλο με τα έ μ β ο ­ λά το υ ς προς τη ν εξω τερ ική πλευρά, έ τ ο ι­ μες να αντιμετω π ίσ ουν τη ν εχθ ρική επ ίθ ε­ ση. Στη σ υνέχεια άρχισαν επίθεσ η προσπα­ θώ ντας να διασπάσουν το ν περσικό κλοιό και να β ρ εθ ο ύ ν στα νώτα τω ν περσικών πλοίων. Η σύγκρουση κράτησ ε μέχρι τη δ ύ ­ ση το υ ηλίου, οπ ότε οι δύο αντίπαλοι χωρί­ στηκαν. Για το υ ς Ελληνες η επιχείρηση αυ­ τή σ τέφ θ η κ ε από μεγάλη επιτυχία και 30 περίπου περσικά πλοία αιχμαλω τίστηκαν. Ε­ τσι αποφασίστηκε να μην υποχωρήσουν. Η απόφαση για τη ν αποφυγή τη ς υπο­ χώρησης υπ ήρξε σωστή. Τη νύκτα επικρά­ τησαν θ υ ελλ ώ δ εις άνεμοι και τα 200 περσι­ κά πλοία που προσπαθούσαν να π εριπλεύσουν τη ν Εύβοια ναυάγησαν σε μια επ ικίν­ δυνη ακτή η οποία λ εγ ό τα ν Κοίλα. Η θ ύ ε λ ­ λα π ροκάλεσ ε κα τα σ τρο φ ές και στα περσι­ κά πλοία που βρίσ κονταν στις Α φ έτες , μ ετα ξύ τω ν άλλων και επειδή παρέσυρε τα ναυάγια τη ς π ρο ηγού μενης μέρας προς το μέρ ος το υ ς. Την επ ο μένη τα 53 αθηναϊκά σκάφη που βρίσκονταν ως εφ εδ ρ εία στον Εύριπο έπλευσ αν προς το Α ρτεμίσ ιο μετα φ έρ ο ν τα ς τη ν είδηση τη ς κα τα σ τροφ ής τη ς περσικής μοίρας. Μ ετά από α υτή τη ν αποτυχία οι Π έρσες ε γ κ α τέλ ειψ α ν τη ν ιδέα να επιχειρήσουν το ν περίπλου τη ς Εύβοιας και επ ικέντρ ω ­ σαν τις π ροσπ άθειες το υ ς στο Αρτεμίσιο. Επειδή τα πλοία το υ ς είχαν υποστεί σημα­ ν τικ έ ς ζη μ ιές από τη θαλασσοταραχή τη ς π ρο ηγού μενης νύκτα ς αποφάσισαν να μην επιχειρήσουν τίπ οτα μέχρι να τις απ οκατα­ στήσουν. Ετσι η πρω τοβουλία πέρασε στους Ε λληνες, οι οποίοι το απ όγευμα τη ς ίδιας μέρας άρχισαν νέα επίθεση κατά των Περσών. Ε κείνοι α υτή τη φορά δ εν απέπλευσαν αλλά π αρέμειναν α γ κυ ρ ο β ο λη μ έ­ νοι στις Α φ έτες . Ο ελλη νικό ς σ τόλος κα­ τόρθω σ ε να πλησιάσει και χωρίς αντίσταση να κα τα σ τρέψ ει τα πλοία τω ν Κιλίκων, που βρίσκονταν σ την εξω τερ ική π λευρά το υ ό ρ ­ μου. Καθώς βράδιαζε ο ελλ η ν ικό ς σ τόλος επ έσ τρ εψ ε με τα χ ύ τη τα στο Α ρτεμίσιο. Οι Π έρσες δ εν απ οπ ειράθηκαν να το ν κα τα ­ διώ ξουν λόγω τη ς π ροχω ρημένης ώρας.

Η ΤΕΛΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΤΟ ΑΡΤΕΜΙΣΙΟ Την επ ο μένη οι Π έρσες επιχείρησαν να λάβουν και πάλι τη ν πρω τοβουλία και στο μέσο τη ς η μ έρ α ς απέπλευσαν από τις Α φ έ­ τ ε ς με ολόκληρο το ν στόλο το υ ς. Οι Ε λλη­ νες προτίμησαν να μην π λεύσ ουν μέχρι το μέοο το υ σ τενού αλλά να π αραμείνουν στο

Α ρτεμίσ ιο ώ στε να εκ μ ε τα λ λ ευ θ ο ύ ν τη σ τε­ ν ό τη τα το υ χώρου. Και οι δύο σ τόλοι παρα­ τά χ θ η κ α ν αντιμέτω π οι σε σχήμα η μικυ κλί­ ου. Οι Π έρσες προσπαθούσαν να παρασύ­ ρουν το υ ς Ε λληνες προς το μέσο το υ σ τε­ νού για να επιχειρήσ ουν να το υ ς κυκλώ ­ σουν πάλι ή να το υ ς ω θήσουν προς τη ν α­ κτή και να το υ ς απ οκλείσουν εκεί. Εκείνοι όμως φρόντισ αν τα άκρα τη ς π αράταξής το υ ς να βρίσκονται πολύ κο ντά σ την ακτή, ώ στε να αποτραπεί το ενδ εχ ό μ ενο κύκλω ­ σής το υ ς. Η σύγκρουση που ακο λού θη σ ε ή ­ τα ν ιδιαίτερα σκληρή. Π ροκλήθηκα ν βαριές απ ώ λειες και στις δύο π λευ ρ ές, χωρίς να αν α δ ειχθ εί νικη τή ς. Τα μισό από τα πλοία τω ν Αθηναίω ν υπέστησαν ζη μιές, ενώ π έ­ ν τε ελλη νικά σκάφη αιχμαλω τίστηκαν από τα αιγυπ τιακά πλοία το υ περσικού στόλου. Μ ετα ξύ τω ν Ελλήνων εκ είν η τη ν η μέρα διακρ ίθ η κε ο Α θηνα ίος Κ λεινίας, π ατέρας του Αλκιβιάδη. Τα ευ κίν η τα ελλη νικά πλοία προκάλεσ αν σ ημ α ντικές φ θ ο ρ ές στα π ερ­ σικά, τα οποία όμως λόγω το υ όγκου το υ ς κατόρθω σαν να διατηρήσ ουν τη ν παράταξή το υ ς και να απ οφύγουν τη ν ή ττα . Ουσιαστι­ κά κερδισ μένοι ανα δείχθη κα ν οι Ε λληνες, επ ειδή κατόρθω σαν για μια ακόμα φορά να π ετύ χου ν το ν στόχο το υς, να εμποδίσουν τη ν είσ οδο τω ν Περσών σ τον Μ αλιακό κό λ ­ πο. Μ ετά το τέ λ ο ς τη ς ναυμαχίας έφ θασ ε στο ελλη νικό α γκυροβόλιο μια τρ ια κό ντο ρος με το ν Α θηναίο Αβρώνιχο, γιο το υ Λυσικλή, ο οποίος α ν ή γ γ ειλ ε τη ν ελλη νική ή ττα στις Θ ερ μ ο π ύ λες και το ν ηρω ικό θά να το τω ν υπερασπιστών το υ σ τενού. Οι Ε λληνες αποφάσισαν να αποχωρήσουν αμέσως, ώ­ σ τε να απ οφύγουν το ν κίνδυνο να κυκλω ­ θούν. Δ εν υπήρχε, εξά λλο υ, κανένας λόγος να π αραμείνουν τα πλοία στο Αρτεμίσιο. Η άμυνα τω ν Θερμοπυλώ ν, τη ν οποία υποστή­ ριζαν, είχε καταρρεύσ ει. Κατά τη ν αποχώ­ ρηση ο Θ εμισ τοκλή ς φ ρ όντισ ε ώ στε τα πλοία το υ να πλησιάσουν όλα τα σημεία ό ­ που υπήρχε πόσιμο νερ ό και επομένω ς ή ­ τα ν εν δ εχ ό μ ενο να πραγματοπ οιήσουν στά­ ση τα πλοία το υ περσικού στόλου για να αν εφ οδια σ τούν, για να αφ ήσ ει μηνύματα σ τους Ιωνες και σ τους υπόλοιπους Ε λληνες που βρίσ κονταν σ τον περσικό στόλο. Με αυτά το υ ς ζη τού σ ε να μην π ολεμ ού ν με πά­ θ ο ς το υ ς ο μ ο εθ ν είς το υ ς, να προσπαθούν σε κά θ ε ευκαιρία να δημιουργήσ ουν προ­ βλήματα σ τους Π έρσες και να πείσουν το υ ς Κάρες, που διατηρούσαν καλές σχέσεις με το υ ς Ε λληνες τη ς Μ ικράς Ασίας και ή τα ν σε έναν βαθμό εξελ λη νισ μ ένο ι, να π ράξουν το ίδιο. Α νεξά ρ τη τα από το ν αντίκτυ π ο που ε ί­ χαν α υ τές οι εκκλή σ εις στα ελλη νικά και στα καρικά πληρώ ματα το υ περσικού σ τό­ λου, σίγουρα αύξησαν κατά πολύ τη δυσπι­ στία τω ν Περσών απ έναντι το υς. Από το Αρτεμίσ ιο οι Ε λλη νες έφ υγα ν ουσιαστικά ν ικ η τές , αν και υποχώρησαν. Εί­ χαν επ ιτύ χει να εμπ οδίσουν τη διάβαση του περσικού στόλου όσο αυ τό ή τα ν απαραίτη­ το για τη συνέχιση τω ν χερσαίω ν επ ιχειρή­ σεων και είχαν π ροκαλέσ ει σ τους Π έρσες βαριές απώ λειες. Συνολικά οι Π έρσ ες κατά

Ο α νδ ρ ιά ντα ς το υ Λ εω νίδα σ τις Θ ερ μ ο π ύ λ ες. Την ίδια π ερίοδο μ ε τις επ ιχ ειρ ή σ εις σ τις Θ ερ μ ο π ύ λ ες έγ ινα ν οι ν α υ τικ ές σ υ γ κ ρ ο ύ σ εις σ το Α ρ τεμ ίσ ιο .

τις επ ιχειρήσ εις αλλά και εξα ιτία ς τω ν κα­ ταιγίδω ν που έπ ληξα ν το ν σ τόλο το υ ς απώλεσ αν περίπου τα μισά από τα π ολεμικά το υ ς σκάφη, γεγονό ς που μ ετέ β α λ ε πολύ τη ν αναλογία δυνάμεω ν πριν από τη μεγάλη σύγκρουση στα νερ ά τη ς Σαλαμίνας. Επι­ π λέον το η θικό τω ν ελληνικώ ν πληρω μά­ τω ν ή τα ν ε ξα ιρ ετικ ά υψηλό, επειδή διαπί­ στωσαν ό τι μπορούσαν να νικήσ ουν το υ ς Π έρσες χάρη σ την ανώ τερη τα κ τική το υ ς και στην τα χ ύ τη τα και στην ευκινησ ία που δ ιέκρ ινε τις τρ ιή ρ εις σε σύγκριση με τα δ υ ­ σ κίνητα σκάφη τω ν αντιπάλων. Στα νερά το υ Α ρτεμισ ίου δ εν κρ ίθ η κε η ελ ευ θ ερ ία τω ν Ελλήνων, αλλά σίγουρα ά νοιξε ο δ ρ ό ­ μος για τη ν επιτυχία τη ς Σαλαμίνας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Αισχύλος: ΠΕΡΣΑΙ. (2) Ηρόδοτος: ΙΣΤΟΡΙΑΙ. (3) J. Β. Bury & R. Meiggs: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Α&ήνα, 1992. (4) Ν. G. L. Hammond: A HISTORY OF GREECE TO 322 B.C., Oxford University Press, 1986. (5) ΙΣΤΟΡΙΑ TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Α&ηνών, Α&ήνα, 1972. (6) Παναγιώτη Κανελλόπουλου: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, Εκδόσεις Διον. Γιαλέλης, Α9ήνα, 1982. (7) Claude Mosse & Annie Schnapp-Gourbeillon: ΕΠΙΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, Εκδόσεις Παπαδήμα, Α9ήνα, 1996. (8) Γεώργιος Σταϊνχάουερ: Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ, Εκδόσεις Παπαδήμα, Α9ήνα, 2000 .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σκηνή ε ξα ιρ ε τικ ο ύ ρ εα λ ισ μ ο ύ από Πολω νό ζω γράφ ο. Δ ίν ε ι μια πολύ κ α θ α ρ ή εικό να των Πολωνών και των Τούρκων ιππέων, όπως και μ ια ιδ έα π ερ ί το υ σκηνικού σ το οποίο δ ιεξά γ ο ν τα ν οι σ υ γκ ρ ο ύ σ εις το υ ς .

Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ Β ΙΕΝΝΗΣ ΤΟ 1683 ΑΠΟΤΕΛΕΣΕ ΤΗ ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΤΗΣ ΟΘΩΜ ΑΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΝΑ ΚΑΤΑΛΑΒΕΙ ΤΗΝ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΤΗΣ ΑΥΣΤΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΣΕ ΔΙΑΣΤΗΜΑ ΕΝΑΜΙΣΥ ΑΙΩΝΑ. ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ ΗΤΑΝ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΣΚΙΡΤΗΜΑ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙ ΠΟΤΕ ΚΡΑΤΑΙΑΣ ΟΘΩΜ ΑΝΙΚΗΣ ΙΣΧΥΟΣ ΤΟΥ 15ου ΚΑΙ ΤΟΥ 16ου ΑΙΩΝΑ, ΑΦΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΑΥΤΗ Η ΥΨΗΛΗ ΠΥΛΗ ΔΕ Ν ΤΟΛΜΗΣΕ ΠΟΤΕ ΠΑΛΙ ΝΑ ΑΠΕΙΛΗΣΕΙ ΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ. Η ΣΥΝΤΡΙΒΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΤΡΑΤΟ ΤΟΥ ΠΟΛΩΝΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ ΙΩΑΝΝΗ ΣΟΜ ΠΙΕΣΚΙ ΕΔΩΣΕ ΤΗ ΧΑΡΙΣΤΙΚΗ ΒΟΛΗ ΣΤΙΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΓΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΑΛΛΑ ΣΗΜΑΝΕ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ Μ ΙΑΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΒΑΘΙΑΣ ΠΑΡΑΚΜΗΣ ΠΟΥ ΔΙΗΡΚΕΣΕ ΠΑΝΩ ΔΥΟ Α ΙΩ Ν Ε Σ , ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΟΘΩΜ ΑΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΤΟΝ 20ό ΑΙΩΝΑ. ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΕ ΚΑΙ ΤΟ ΚΥΚΝΕΙΟ ΑΣΜΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΤΗΣ ΠΟΛΩΝΙΑΣ, ΠΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΔΥΟ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟΥΣ ΑΙΩ ΝΕΣ ΗΤΑΝ ΜΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΔΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ. ΓΓ ΑΥΤΟΥΣ ΚΑΙ ΑΛΛΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ Η ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΟΡΟΣΗΜΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΙΣΩΣ ΛΙΤΟΤΕΡΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΠΟΥΑΤΙΕ Ή ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΑΡΑΒΙΚΟΥ ΣΤΟΛΟΥ ΜΠΡΟΣΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΑΛΛΑ ΜΕ ΠΕΡΙΟΠΤΗ ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ 17ου ΑΙΩΝΑ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΚΑΒΑΣ

ΟΙ ΠΟΛΩΝΟΙ Οθωμανική Αυτοκρατορία των τελώ ν του 17ου αιώνα ήταν μια δύναμη που βρισκόταν υπό ανα­ συγκρότηση. Μ ετά το ν Σουλεϊμάν το ν Μ εγαλο­ πρεπή π αρατηρήθηκε μια πτώση του επιπέδου των δια­ δόχων το υ κι αυτό απ οτέλεσ ε μεγάλο μειονέκτημα για ένα κράτος με τόσο σ υγκεντρω τική δομή όπως το οθω­ μανικό. Μια σειρά αποτυχιών στα βόρεια σύνορα ενα­ ντίον των Αψβούργων, μια αποτυχημένη ναυμαχία με το υς Β ενετού ς μπροστά στα Δαρδανέλια και σποραδι­ κές εξεγέρ σ εις σε διάφορα σημεία ήταν σαφή δείγμα­ τα που επεσήμαιναν τις αρχές τη ς παρακμής. Το γεγο ­ νός δ εν διέφ υγε τη ς προσοχής των Οθωμανών αξιωματούχων, οι οποίοι όμως δ εν είχαν τα περιθώρια άμεσης αντίδρασης των προκατόχων τους. Ο λόγος γ ι1αυτό ή ­ τα ν ότι η αυτοκρατορία ελεγχόταν πλέον σε μεγάλο βαθμό από ομάδες που είχαν κάθε συμφέρον να στα­ ματήσουν τις ιδέες εκσυγχρονισμού και ανανέωσης ό­ τα ν α υ τές απειλούσαν τη ν ύπαρξή τους. Σ η μα ντικό τε­ ρη ομάδα ήταν οι γενίτσαροι, που αποτελούσαν πλέον ένα είδος στρατιωτικής αριστοκρατίας, σ υνδεδεμένης με διάφορες αιρέσεις και σ υντεχνίες που απαιτούσαν τη ν προσκόλληση στην ένδ οξη παράδοση. Ηταν μια πε­ ρίεργη εικόνα για τη ν Οθωμανική Αυτοκρατορία που κατά το παρελθόν υιοθετούσ ε αδίστακτα κάθε νεω τε­ ρισμό, βασιζόμενη στην απόλυτη ισχύ του σουλτάνου. Για να αντιμετω πιστεί η σοβούσα κρίση οι Οθωμανοί α­ ποφάσισαν να προαγάγουν το 1656 σε μεγάλο βεζύρη το ν Μ ω άμεθ Κιοπρουλή, έναν αλβανικής καταγωγής σκλάβο που είχε αρχίσει τη σταδιοδρομία του ως μάγει­ ρος και του οποίου οι ξεκά θ α ρ ες γεω π ολιτικές από­ ψεις αποτελούσαν έναν φάρο ελπίδας διεξόδου από τη ν κρίση. Επρόκειτο για το ν πρώτο από το υς Κιοπρουλήδ ες και έναν από το υ ς σ ημαντικότερους αναμορφω­ τέ ς τη ς αυτοκρατορίας, αφού υπό τη διοίκησή του το οθωμανικό κράτος κέρδισε κάτι από τη ν παλαιά του λάμψη και ισχύ. Οι Κιοπρουλήδες κατάφεραν να κατακτήσουν την Κρήτη το 1666, να συνάψουν συνθήκη ειρ ήνης με τη ν

Η

[S ta d t W - L L J N L i X

Η π ολιο ρκία τη ς Β ιένν η ς από το υ ς Τούρκους.

Μ ATA r T D C ^ h ^ΜV M IV λ α Ι α * /

I

r

ν ί# V

1

ΙΛ Ι

ΤΟΝ ΤΟΥΡΚΙΚΟ ΣΤΡΑΤΟ 15

σε όλους το υς τομείς, με απο­ τέλεσ μα τη ν ενδυνάμωση του Περσία και να εξαπλω θούν αργά κεντρικού ελέγχου και τη ν α­ και προσεκτικά προς τη ν ουκρα­ ποκατάσταση των οικονομι­ νική ενδοχώρα μέσω μεγάλων κών σε σημείο τέτο ιο ώστε να έργων στην περιοχή του Αστραμπορούν πάλι να χρηματοδο­ χάν. Η βασική το υς πολιτική ή­ τη θ ο ύ ν μεγάλες εκσ τρα τείες ταν: επέκταση προς τη ν κεντρ ι­ Θ ω ράκιση Π ολω νού ο υ σ ά ρο υ. Χ α ρ α κ τη ρ ίζετα ι και να ναυπηγηθούν εκ νέου κή Ρωσία και σταθεροποίηση από π λη ρ ό τη τα και ε ξ α ιρ ε τικ ά πλούσια δια κόσμηση. μεγάλοι στόλοι. Η απόφαση στην κεντρική Ευρώπη και τη Δ ια κ ρ ίν ε τα ι κα& αρά η εντυπ ω σιακή κ α τα σ κ ευ ή σ τη ράχη. για τη ν εκσ τρατεία εναντίον Μεσόγειο. Η εξουσία το υς ήταν τη ς Β ιέννης π ροήλθε από το ν απόλυτη και τρ ομ ερ ή απέναντι βεζύρη Καρά Μουσταφά, έναν άνθρωπο που βρισκόταν στο περι­ στους διαφω νούντες, η δε καταγωγή το υς απ οτέλεσ ε πνοή ζωής βάλλον τη ς οικογένειας αλλά όπως αποδείχθηκε αγνοούσε το υς για τη ν Υψηλή Πύλη. Προερχόμενοι από μια καθυσ τερημένη πε­ βασικούς άξονες τη ς πολιτικής των προκατόχων του. Αυτός θ εώ ­ ριοχή τη ς αυτοκρατορίας όπου η β εν τέτα αποτελούσε (όπως και ρησε ότι ο οθω μανικός στρατός ήταν πλέον αρκετά ισχυρός για σήμερα) τρόπο ζωής, είχαν διατηρήσει το έθιμο τη ς "μπέσας", να καταλάβει τη Βιέννη, τινάζοντας στον αέρα το ν προσεκτικό του αλβανικού όρκου τιμής που είχε ως σκοπό το ν περιορισμό προγραμματισμό των Κιοπρουλήδων και επιχειρώντας να κερδί­ των αντεκδικήσεων. Οι Κιοπρουλήδες πλημμύρισαν το ν κρατικό σει τα πάντα με ένα κτύπημα. Η επακόλουθη αποτυχία στη Βιέν­ μηχανισμό με ομοφύλους τους, οι οποίοι έφ εραν μαζί το υς ένα εί­ νη σήμανε και το τέλο ς τη ς διοίκησης τη ς αυτοκρατορίας από δος πρωτόγονης αφοσίωσης και πολεμικής αρετής που έτειν ε να τη ν οικογένεια των Κιοπρουλήδων αλλά και το τέλο ς του ίδιου χαθεί τελείω ς από τη ν αυτοκρατορία. Τα κατάφεραν αρκετά καλά ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο ΟΘΩΜΑΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ

16

Ο οθωμανικός στρατός του 15ου και του 16ου αιώνα υπήρξε αντι­ κείμενο ζήλιας για τους Ευρωπαίους παρατηρητές. Ο συνδυασμός επί­ λεκτου ιππικού και πεζικού και η δυνατότητα κατασκευής μεγάλων πο­ λιορκητικών πυροβόλων έδιναν στην Οθω μανική Αυτοκρατορία μια δύ­ ναμη συνδυασμένων όπλων την οποία η Ευρώπη δεν κατά φ ερε να φ θάσει παρά μόνο προς τα μέσα του 16ου αιώνα. Πρωτεύουσα θέσ η σε αυ­ τό τον στρατό κατείχαν οι σπαχήδες και το ιππικό των Δούλων τη ς Πύ­ λης. Οι σπαχήδες ήταν μακράν οι πιο σημαντικοί και πολυάριθμοι από τα δύο σώματα. Προέρχονταν από μικροτιμαριούχους επ αγγελματίες πολεμιστές, στους οποίους το οθω μανικό κράτος εκχωρούσε κ ά θε χρόνο κτήματα προκειμένου να συντηρηθούν και να εξοπλιστούν, αν και το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας τους προερχόταν από τη λα­ φυραγωγία στην οποία επιδίδονταν κατά τις εκσ τρα τείες. Οι Δούλοι τη ς Πύλης αποτελούοαν μέχρι την εποχή του Σουλεϊμάν του Μ εγαλο­ πρεπούς τη σωματοφυλακή του σουλτάνου. Προέρχονταν από παιδιά Βαλκάνιων ή Καυκάσιων φυλάρχων και μικροηγεμόνων και εξισορρο­ πούσαν ως ένα σημείο την εξάρτηση της Πύλης από το λιγότερο ελ εγ ­ χόμενο ιππικό των σπαχήδων. Και τα δύο σώματα ήταν παρόμοια εξο ­ πλισμένα, αν και οι Δούλοι της Πύλης λάμβαναν καλύτερης ποιότητας οπλισμό που προερχόταν από το κρατικό οπλοστάσιο. Δ ιέθ ε τα ν σ ύ νθε­ τη θωράκιση από πλάκες και αλυσιδωτό θώ ρακα, μεταλλική ασπίδα, τό ­ ξο, λόγχη, δύο (συνήθω ς) ξίφη, πολεμικό πέλεκυ ή κεφαλοθραύστη και συνήθως δύο πιστόλες. Ηταν εκπαιδευμένοι να στήνουν ενέδ ρ ες, να αψιμαχούν και, κυρίως, να επελαύνουν ορμητικά εναντίον του αντιπά­ λου. Οι Οθωμανοί ποτέ δεν υιοθέτησ αν τα κτικ ές παρόμοιες με α υτές του caracole (βολές με πιστόλι από μικρή απόσταση, χωρίς να ακολου­ θ ε ί έφοδος), διατηρώ ντας συνήθως το υ ς ιππείς τους σε εφ εδρεία μέ­ χρι τη στιγμή που ο αντίπαλος είχε εξο υ θεν ω θεί από το πυροβολικό ή τα τυφ έκια του πεζικού, οπότε μια ορμητική έφ οδος συνήθως αρκούσε για να δώσει τη νίκη. Ακόμα και στα τέλη του 17ου αιώνα οι Ευρωπαίοι αναγνώριζαν πως οι Τούρκοι είχαν καλύτερο ιππικό από το δικό τους και ο προβληματισμός έναντι της οθω μανικής στρατιω τικής μηχανής είχε συνήθως ως αντικείμενο τους σπαχήδες και όχι τους πιο διαφημι­ σμένους γενίτσαρους. Δύο ακόμη σημαντικά σώματα ιππικού ήταν οι Σέρβοι δ ελή δ ες και οι Αιγύπτιοι μαμελούκοι ιππείς, που υπηρετούσαν ως υποτελείς του σουλτάνου. Η μαχητική το υ ς αξία κατά την περίοδο που μας ενδιαφ έρει ήταν ανώτερη από αυτή των σπαχήδων, όπως ανώ­ τερα ήταν και ο μισθός και ο εξοπλισμός τους. Την εποχή της πολιορκίας της Β ιέννης οι γενίτσαροι ήταν μια σκιά του παλαιού τους μεγαλείου. Μέχρι το 1638 προέρχονταν από βαλκανι­ κούς πληθυσμούς, με τους Ελληνες, τους Βόσνιους και τους Αλβανούς να παρέχουν τη μερίδα του λέοντος, αλλά από αυτή τη χρονολογία και μετά το δικαίωμα συμμετοχής στο σώμα έγινε ουσιαστικά κληρονομικό για το υ ς απογόνους τους ή για μέλη άλλων συντεχνιών των πόλεων και ειδικά της Κωνσταντινούπολης. Χρωστούσαν την επιτυχία τους στη σι­ δερένια πειθαρχία τους, στους πυκνούς σχηματισμούς τους, καθώς και στα αρκεβούζιά τους, που είχαν συντρίψει το ξακουστό μαγυάρικο και το ακόμα πιο ξακουστό μαμελουκικό ιππικό το 1526 και το 1517 αντί­ στοιχα. Τέτοιοι σχηματισμοί καλοεκπαιδευμένου πεζικού ήταν σπάνιοι στην Ευρώπη των αρχών του 16ου αιώνα, στην οποία κυριαρχούσαν οι μισθοφορικοί στρατοί από τη Γερμανία και την Ελβετία. Μ ετά, όμως, από τα μέσα του 16ου αιώνα οι γενίτσαροι άρχισαν να παρακμάζουν και μέχρι την περίοδο τη ς πολιορκίας της Β ιέννης είχαν μεταπέσει σε έναν αξιόπιστο μεν, αλλά συνηθισμένο από κ ά θ ε άλλη άποψη στρατιωτικό σχηματισμό. Η μετατροπή το υ ς σε μια συντεχνία σ υνδεδεμένη με τους δερβίσηδες, τους μπεκτασήδες και άλλα κρυφοσιιτικά τάγματα που κή­ ρυσσαν ότι η νίκη στον πόλεμο είναι θέλημ α θ εο ύ , είχε ενσπείρει τ έ ­ τοιο δογματισμό στις τά ξεις τους ώστε να μη μπορέσουν ποτέ να εκ­ συγχρονιστούν σύμφωνα με τις ανάγκες τις εποχής. Π οτέ δ εν απέκτη­ σαν συνοδεία σαρισσοφόρων, γΓ αυτό σπανίως ήταν ικανοί να αντέξουν την έφοδο του δυτικοευρωπαϊκού πεζικού ή του ανατολικοευρωπαΐκού ιππικού. Εξίσου σημαντικό πεζικό για την εποχή που εξετά ζο υ μ ε ήταν οι ντου φ εξήδ ες, που προέρχονταν από ελ εύ θ ερ ο υ ς πολίτες της α υτο­ κρατορίας και κυρίως από τις πολιτοφυλακές των πόλεων ή των πληθυ­ σμών των Βαλκανίων. Εχοντας αποκλειστεί πλέον από το σώμα των γε­ νιτσάρων οι ορεσίβιοι Βαλκάνιοι και οι πολιτοφύλακες υπηρετούσαν στον οθω μανικό στρατό ως μισθοφόροι, χωρίς ωστόσο να διακριθούν ι­ διαίτερα στα πεδία των μαχών της εποχής. Το πιο τρομακτικό μέρος του οθωμανικού πεζικού ήταν αναντίρρητα οι άτακτοι βαζιβουζούκοι, ένα

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο θω μ α ν ο ί σ τρ α τιώ τε ς . Από δ εξιά προς τα α ρ ισ τερ ά : άνω σ ειρ ά σπαχής, Δ ο ύ λ ο ς τη ς Π ύ λη ς, α ξιω μ α το ύ χ ο ς, σ η μ α ιο φ ό ρ ο ς, μ α μ ελ ο ύ κ ο ς . Κ άτω σ ειρ ά : α ν α το λ ίτη ς το ξ ό τη ς , α ξιω μ α το ύ χο ς, α ξιω μ α τικ ό ς τω ν γενίτσαρω ν, γενίτσ α ρ ο ς, π υ ρ ο β ο λη τή ς. πολυφυλετικό σ υνονθύλευμα τυχοδιωκτών, εγκληματιών και πεινασμένων που δ εν έπαιρναν μισθό, αλλά εξαρτούσαν την επιβίωσή τους από τη λεηλασία. Σ τις τά ξεις το υ ς υπήρχαν άνθρωποι από κ ά θ ε φυλή και τά­ ξη τη ς αυτοκρατορίας και στην ηγεσία τους μπορούσε να βρει κάποιος Υαζήδες "αγίους", φυλάρχους και αρχηγούς συμμοριών, τους οποίους ένωνε η προοπτική των λάφυρων και του βιασμού. Οι περισσότερες α­ κρότητες που έχουν απ οδοθεί σε τουρκικούς στρατούς ανά τους αιώ­ νες διαπράχθηκαν από α υ τές τις ορδές (καταγράφονται ως και τον Ρωσο-τουρκικό πόλεμο του 1877), τις οποίες οι σουλτάνοι ήταν υποχρεω­ μένοι να α νεχθούν για να μη χρειαστεί να καταστείλουν τις εγκληματι­ κές ο ρ έξεις τους. Το αντίστοιχο των βαζιβουζούκων στο ιππικό αποτελούσαν οι Τάταροι ιππείς από το Χανάτο της Κριμαίας. Ω ς υποτελές στους Ο θω μανούς αυτό το εν πολλοίς ληστρικό κρατίδιο ήταν μεγάλος πονοκέφαλος για τους Πολωνούς, τους Μοσχοβίτες και τους Κοζάκους και στα τέλη του 17ου αιώνα παρείχε το πιο αποτελεσματικό ελαφρύ ιπ­ πικό στους τουρκικούς στρατούς. Η αγριότητα των Τατάρων ήταν αντί­ στοιχη μόνο τη ς φτώχειας τους. Υπάρχουν μαρτυρίες του 17ου αιώνα που αναφ έρουν ότι μόνο ένας στους δέκα δ ιέ θ ε τ ε τόξο, ενώ οι υπόλοι­ ποι ήταν οπλισμένοι με ρόπαλα από ξύλο και οστά ζώων! Το οθωμανικό πυροβολικό της εποχής ήταν ήδη ένας αναχρονι­ σμός. Μ ε εξαίρεση έναν αριθμό πυροδόλων εκστρατείας, τα όπλα των Οθωμανών ήταν πολύ βαριά για να μ ετα φ ερ θο ύ ν μακριά, οπότε οι Τούρκοι συνήθιζαν ακόμα να μετα φ έρο υν σε μεγάλη απόσταση τις πρώτες ύλες και να κατασκευάζουν τις κάννες επιτόπου. Για να μπορέ­ σει το τουρκικό πυροβολικό να ακολουθήσει τον στρατό στην πολιορ­ κία τη ς Β ιέννης, αναγκάστηκε να αφήσει πίσω του σχεδόν όλα τα μεγά­ λα πυροβόλα και τους όλμους, αρκούμενο σε μερικές δ εκά δ ες μέσα πυροβόλα, τα οποία ουσιαστικά διεδραμάτιοαν δ ευτερ εύ ο ντα ρόλο. Η κύρια προσπάθεια εναντίον της πόλης έγινε από το μηχανικό των Ο θω ­ μανών, ένα όπλο στο οποίο είχαν ακόμα κάποια υπεροχή. Πριν από την εκστρατεία οι Τούρκοι συγκέντρωσαν ειδικούς απ' όλη την α υτοκρατο­ ρία, γνωρίζοντας ότι θ α έπρεπε να τελειώ νουν γρήγορα με τις οχυρώ­ σεις της πόλης πριν τους προλάβει ο χειμώνας. Οι υπονομευτικές τα­ κτικές τους αποδείχθηκαν πολύ απ οτελεσματικές και η πόλη θα είχε πέσει αν δεν εμφανίζονταν κυριολεκτικά την τελευ τα ία στιγμή οι ενι­ σχύσεις. Ειδικά η τακτική τη ς υπονόμευσης των οχυρώσεων με νάρκες και εκρηκτικά οδήγησε στην κατάρρευση μεγάλου μέρους των τειχών. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία μπορούσε κατά καιρούς να συγκεντρώνει τεράστιους στρατούς, οι οποίοι κατά την εκστρατεία του 1683 έφ θα σαν τις 200.000 άνδρες. Αυτοί οι μεγάλοι α ριθμοί είχαν το αντίτιμό τους τόσο στη χαμηλότερη ποιότητα του στρατού σε σχέση με τους παλαιότερ ου ς, όσο και στις α υξημένες ανάγκες επ ιμελητείας αφού τα βόρεια και τα ανατολικά Βαλκάνια ήταν τόσο κατεστραμμένα από τους συνε­ χείς πολέμους ώστε να μη μπορούν να συντηρήσουν τόσο μεγάλους στρατούς. Ακριβώς α υτές τις αδυναμίες της τουρκικής επ ιμελητείας εκμ ετα λλ εύ θη κ α ν με τον καλύτερο τρόπο οι Αψβούργοι στην κεντρική Ευρώπη. Οι μικρές αλλά διάσπαρτες οχυρώσεις που τις υπερασπίζο­ νταν επ αγγελματίες στρατιώ τες, οδηγούσαν γρήγορα τους τουρκικούς στρατούς στα όρια της εξάντλησης, στρέφ οντας το πλεονέκτημα των Τούρκων εναντίον τους. Πράγματι, αν σ κεφ θούμε τις ποσότητες τρο­ φών και ζωοτροφών που θα κατανάλωνε καθημερινά ένας τέτο ιο ς α­ ριθμός ανδρών, μπορούμε να φανταστούμε και την καταστροφή που θ α τον έβρισκε όταν σ τερείτο αυτά τα τρόφιμα.

'»»»»,»> *%»»·* *

Ο Υ Κ Ρ Α Ν ΙΑ

Βιέν ν ι Μ Ο Λ Δ Α Β ΙΑ

Τ Ρ Α Ν Σ Υ Λ Β Α Ν ΙΑ '

Β Λ Α Χ ΙΑ

□

Τουρκικά εδάφη

f== i Πολωνικά εδάφη 1676 Ο Θ Ω Μ Α Ν ΙΚ Η Α Υ ΤΟ ΚΡΑ Τ Ο Ρ ΙΑ

Θωράκιση Π α λ τσ έν ο υ Κ οζά κου. Η ε ξά ρ τη σ η είναι κ α θ α ρ ά α να το λικ ή ς π ρ ο έλευ σ η ς , εμφ ανώ ς επ η ρ εα σ μ έν η από το υ ρ κ ο μ α ν ικ ές ή α κόμα και ιρ α νικ ές α λυ σ ιδ ω τές θω ρ α κ ίσ εις.

του Καρά Μουσταφά, που στραγγαλίστηκε από το υς γενίτσ αρους στην Κωνσταντινού­ πολη. Το πολωνικό βασίλειο του 17ου αιώνα ή­ ταν ένα από τα ισχυρότερα κράτη τη ς επο­ χής, έχοντας πίσω του πάνω από ενάμισυ αιώ­ να επιτυχημένω ν πολέμων με Τατάρους, Ρώ­ σους, Σουηδούς, Κοζάκους και Γερμανούς. Η Πολωνία ήταν εκείνη την εποχή μια συνομο­ σπονδία πόλεων και φεουδαρχικώ ν η γεμ ο ­ νιών, όπου ο βασιλιάς εκλεγότα ν από μια Δί­ αιτα παρόμοια με τη γερμανική και σπανίως υπήρχε απ οτελεσ ματικός κεντρικός έλεγχος. Με το 10% του πληθυσμού να κατέχει κάποιο τίτλο ευγένειας(Ι), η διάχυτη αντιπάθεια προς οποιαδήποτε συγκεντρω τική εξουσία είχε ο­ δηγήσει τη χώρα σε αρκετά δεινά, με σημα­ ν τικό τερ ο εκείνο που π ροήλθε από τη βραχυ­ χρόνια σουηδική κατάκτηση (για έναν χρόνο) το 1655. Το βασίλειο ήταν το τρ ίτο σε πληθυ­ σμό στην Ευρώπη και το μεγαλύτερο σε μ έγε­ θος αφού έφ θ α νε μέχρι το Κίεβο, το Βίλνους και τη ν Τρανσυλβανία, χωρίς όμως αυτό να μπορεί να εκφρασ τεί σε μόνιμες κατακτήσεις σε καμία από α υτές τις περιοχές λόγω των συνεχών έριδων και πολέμων. Παρόλα αυτά η συνεχής τριβή με τόσο διαφ ορετικούς αντι­ πάλους, όπως ήταν οι Σουηδοί και οι Τάταροι, είχε οδηγήσει στη δημιουργία ενός μοναδι­ κού στρατιωτικού μοντέλου που αποδείχθη­ κε ικανό να α ν τεπ εξέλ θ ει στις προκλήσεις μέχρι τα τέλη του 17ου αιώνα. Η απώλεια της ανεξαρτησίας τη ς Πολωνίας και η ενσωμάτωσή τη ς στο Βασίλειο τη ς Σαξωνίας δεν π ροήλθε από κάποια μεγάλη στρατιωτική ή τ­ τα, αλλά από τη διχόνοια και τη ν έλλειψ η ε­ θνικής στρατηγικής από το υς Πολωνούς ευγενείς. Τον προηγούμενο ενάμισυ αιώνα η Πολωνία είχε καταφ έρει να αντιμετωπίσει το υς Σουηδούς (με εξαίρεση το 1655), να κα­ ταβάλει σε μεγάλο βαθμό το υς Κοζάκους, να

Αυστριακά εδάφη 1j

Αυστριακά ΕΛΛΑΔΑ Βενετικ ά εδάφη 1666 Βενετικ ά εδάφη 1686

περιορίσει τις επιδρομές των Τατάρων, να κρατήσει το υς Τούρκους στις θέσ εις τους και, ακόμη, να καταλάβει επί έναν χρόνο τη Μόσχα τοπ οθετώ ντας Πολωνό τσάρο. Ομως α υ τές οι επ ιτυχίες ήταν αποσπασματικές διό­ τι στην Πολωνία π οτέ δεν εμφ ανίσ τηκε μια μορφή τόσο απόλυτα δεσποτική όσο εκείνη του Ιβάν του Τρομερού ή του Μεγάλου Πέ­ τρου, που να μπορέσει να υπονομεύσει ου­ σιαστικά τα προνόμια των ευγενώ ν προς ό φ ε­ λος ενός κεντρικού ελέγχου. Α υτός ήταν και ο κύριος λόγος για το ν οποίο η Ρωσία και όχι η Πολωνία αναδείχθηκε ως κυρίαρχη δύναμη των Σλάβων. Η Πολωνία π αρέμεινε ένα ομο­

σπονδιακό κράτος, όπου οι ισχυρές πόλεις (που ή τα ν πολύ πιο π ροηγμένες από τις ρωσι­ κές και συγκρίνονταν με τις καλύτερες ευρω­ παϊκές) διαφύλασσαν τη ν ανεξαρτησία το υς ως κόρη οφθαλμού και οι Λιθουανοί η γεμό ­ νες μπορούσαν να παρατάξουν στρατούς συ­ γκρίσιμους με αυτούς που δ ιέ θ ε τε ο βασι­ λιάς. Παρά τις π ολιτικές αδυναμίες τη ς η Πο­ λωνία μπορούσε να εμπ ισ τεύεται το ν στρατό τη ς και ειδικά το ιππικό της, που κατάφερνε σχεδόν πάντα να αποκρούει το υς εισβολείς. Οσο η Γερμανία βρισκόταν υπό καθεστώς συ­ νεχούς εμφυλίου κατά το ν Τριακονταετή Πό­ λεμο, οι Πολωνοί είχαν εξασφαλισμένο το δυ-

17

Σ τυ λ ιζ α ρ ισ μ έν η άποψη μονά δα ς ουσάρω ν σε π αρέλαση. Η ο μ ο ιο μ ο ρ φ ία που υπ άρχει στα λά βαρα κ ά θ ε σ ειρ ά ς υπ ο δ εικ νύ ει και τη ν τά ξη μ ε την οποία εμ π λέκ ο ντα ν α υ το ί οι ιππείς. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΩΝ ΑΨΒΟΥΡΓΩΝ Η αψβουργική οικογένεια εκείνη την εποχή είχε χωριστεί σε δύο κλάδους: τον "ισπανικό", που περιελάμβανε την Ισπανία, τις μεσογεια­ κές κτήσεις και τις Κάτω Χώρες, και τον "αυτοκρατορικό", ο οποίος κυβερνούσε τις α ψ βουργικές κτήσεις στη Γερμανία και στην Αυστρία. Αν και η οικονομική ισχύς αυτών δ εν έφ θ α ν ε εκείνη του π αρελθόντος, μπορούσαν πάντα να εξοπλίζουν μεγάλους μισ θοφ ορικούς στρατούς και στόλους, αντλούσαν δ ε ηγήτορες από τις πιο π ροηγμένες πολεμι­ κά χώρες της εποχής. Το βαρύ ιππικό το υ ς ήταν θω ρακισμένο με θώ ­ ρακα τριών τετάρτω ν, πιστόλες και ξίφη, ενώ τα άλογα ήταν τη ς καλύ­ τερ η ς δυνατής ποιότητας. Παρόλα αυτά η τακτική του caraco le είχε μ ετα τρ έψ ει το βαρύ ιππικό, για το οποίο κάποτε ήταν περήφανοι οι Δυ­ τικοί, σε παρία του πεδίου της μάχης. Η τα κτική αυτή επ έβαλλε την κί­ νηση ιίεριίπευση γύρω από το αντίπαλο πεζικό και τη βολή από από­ σταση με πιστόλες. Αυτή η τακτική είχε α ναπ τυχθεί ως α ντίδοτο στη σάρισσα, η οποία κυριαρχούσε στη Δύση και στους μισ θοφορικούς στρατούς, αφού κανένα άλογο δ εν ήταν δ ια τεθειμ έν ο να πέσει οικειοθελώ ς πάνω στο δάσος από μακριές λόγχες που παρουσίαζαν τα συ­ γκροτήματα των σαρισσοφόρων. Μ ε αυτόν όμως τον τρόπο ουσιαστικά αφοπλιζόταν το ιππικό, αφού οι π ιστόλες τη ς εποχής ήταν πρωτόγονα όπλα, εντελώ ς αναποτελεσματικά σε αποστάσεις άνω των δέκα μέ­ τρων. Την ίδια στιγμή οι ιππείς γίνονταν εύκολος στόχος για το υ ς αρκεβουζιοφόρους των μισθοφόρων, οι οποίοι απλώς έβαλλαν μέσα στις μάζες των αλόγων προκαλώντας φ ο β ερ ές απώλειες. Πολύ πιο χρήσιμο ιππικό παρείχαν οι μ εθορια κο ί πληθυσμοί των Κροατών, των Ούγγρων και των Βόσνιων, σι οποίοι πολεμούσαν ως έφιππο πεζικό, το οποίο ό­ μως επ έλαυνε ευκαιριακά εναντίον αποδιοργανωμένων αντιπάλων. Το μισθοφορικό πεζικό των Αψβούργων ήταν εξα ιρ ετικό . Αντλώ­ ντα ς προσωπικό από π εριοχές όπως η Ιταλία, οι Κάτω Χώρες, η Γερμα­ νία και η Ισπανία, είχε στη δ ιάθεσ ή του τις πιο εξελ ιγ μ έν ες π ολεμικές τα κτικ ές και τον καλύτερο οπλισμό τη ς εποχής. Βασικό όπλο στα τέλη του 17ου αιώνα ήταν το αρκεβούζιο ή, σ υνηθέσ τερα, το μουσκέτο και η σάρισσα, η οποία είχε χάσει αρκετά σε μ έγ εθ ο ς σε σχέση με τα υπο­ δ είγματα έναν αιώνα πριν και πλησίαζε πλέον τα τέσσερα μέτρα . Η σταδιακή τελειοπ οίηση των πυροβόλων είχε ελαττώ σει την εξάρτηση του πεζικού από τις σάρισσες, οι οποίες όμως παρέμεναν το βασικό ό­ πλο εναντίον του ιππικού. Οπως και παλαιότερα, οι σάρισσες δημιουρ­ γούσαν ένα τείχος στις π λευρές του οποίου τάσσονταν μαζικά οι μουσκετοφόροι. Την εποχή της εκσ τρα τεία ς τη ς Β ιέννης οι πεζοί ήταν συ­ νήθω ς αθω ράκιστοι, αφού η απόδοση των πυροβόλων όπλων ήταν πλέον τέτο ια ώστε αυτά να μπορούν να διαπεράσουν κ ά θε ελαφ ρύ θώ ­ ρακα πεζικού, ενώ ως δ ευ τερ εύ ο ν όπλο έφ ερ α ν ίσιο ξίφ ος και μαχαίρι μάχης. Το μεγα λύτερο, όμως, όπλο αυτών των σχηματισμών ήταν η συ­ νοχή το υ ς και η αντοχή των ανδρών στο απάνθρωπο πεδίο μάχης της εποχής. Οι πεζοί είχαν πλέον συναίσθηση τη ς δύναμής το υ ς αλλά και του γεγονότος ότι αυτή οφειλόταν στον συνασπισμό το υ ς και προσπα­ θούσ αν με κ ά θ ε θυσία να διατηρούν το υ ς σχηματισμούς, αφού στην α ν τίθ ετη περίπτωση γνώριζαν ότι θ α εξοντώ νονταν μέχρις ενός. Στα

τικό σύνορο ή, τουλάχιστον, μπορούσαν να νικούν το υς γερμανικούς στρατούς που κατά καιρούς τολμούσαν να επιτεθούν.

Η Μ ΑΧΗ Ο Πολωνός βασιλιάς (1674-1696) Ιωάννης Σομπιέσκι παραμένει ακόμα ο κατά τεκμήριο μεγαλύτερος Πολωνός στρατηγός όλων των εποχών, ένας από τους καλύτερους μονάρ­ χες τη ς περιόδου του και ένας από το υ ς λί­ γους Πολωνούς η γεμό νες που μπορούσε να καυχηθεί ότι ήλεγχε πραγματικά τη ν πολωνολιθουανική συνομοσπονδία. Ηταν ο βασικός "αρχιτέκτονας" τη ς οθωμανικής συντριβής, αφού ο ίδιος κατάρτισε το σχέδιο μάχης και δικά του ήταν τα σ τρατεύματα που έκριναν τη μάχη. Πριν ακόμα εκ λ εγ εί βασιλιάς τη ς Πο­ λωνίας είχε απ οδείξει τις ικανότητές του ενα­ ντίον των Τούρκων, όταν το 1673 κατέλαβε το ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Α ψ β ο ύ ρ γο ι σ τρ α τιώ τες . Από δ ε ξ ιά προς τα α ρ ισ τερ ά : άνω σ ειρ ά δραγώ νος, βα ρ ύς δραγώ νος, α ξιω μ α τικ ό ς το υ ιππικού, σ η μ α ιο φ ό ρ ο ς, Θ ω ρα κοφ όρο ς ιπ πέας. Κάτω σ ειρ ά : γ ρ εν α δ ιέρ ο ς, μ ο υ σ κ ετο φ ό ρ ο ς , α ξιω μ α τικ ό ς , π υ ρ ο β ο λη τή ς.

χέρια επιδέξιω ν στρατηγών τέτο ιο ι σχηματισμοί απ οδείχθηκαν εξα ιρ ε­ τικοί. Το πυροβολικό των Αψβούργων ήταν απλώς ικανοποιητικό με τα δ εδομένα τη ς εποχής, αλλά σαφώς πιο σύγχρονο από το οθωμανικό, ειδικά στα μέσα πυροβόλα. Τα δυτικά πυροβόλα ήταν κατά τεκμήριο ε­ λαφ ρύτερα και με μεγαλύτερο β ελη νεκές από τα τουρκικά, μειονεκτώ ντας μόνο στο μπαρούτι (πυρίτιδα), το οποίο έβ γα ζε μαύρο πυκνό κα­ πνό, α ν τίθ ετα από το τουρκικό που έβ γα ζε λευκό καπνό ο οποίος δεν εμπόδιζε τη σκόπευση. Ομως για το υ ς Δυτικούς το πυροβόλο ήταν πλέον ουσιαστικό συστατικό ενός σύγχρονου στρατού, με παρόμοια κινητικότητα με το πεζικό και πυροβολητές κατά τεκμήριο καλύτερους από το υ ς Ο θω μανούς. Τα ορειχάλκινα πυροβόλα τη ς εποχής θα παρέ­ μεναν αναλλοίωτα μέχρι περίπου την εποχή της Γαλλικής Επανάστα­ σης, απ οδεικνύοντας έτσι την προχωρημένη το υ ς σχεδίαση. Κατά τη διάρκεια τη ς πολιορκίας της Β ιέννης το πυροβολικό των Αψβούργων δ εν διακρίθηκε, επειδή δ εν μπορούσε να απ οτρέψ ει τους Ο θω μανούς από το να προσεγγίσουν τα τείχη μετά από αλλεπ άλληλες υπονομεύ­ σεις. Το ίδιο το οχυρό τη ς Β ιέννης ήταν ένα φρούριο ασ τεροειδούς σχήματος, κατασκευασμένο σύμφωνα με τις αρχές του Βωμπάν αλλά κακοσυντηρημένο και ελλιπώς επανδρωμένο. Ιδ ιαίτερο ρόλο στην υ­ περάσπιση των οχυρώσεων διεδραμάτισαν οι κάτοικοι της πόλης, οι ο­ ποίοι εξοπλίστηκαν και συμμετείχαν ενεργά στη μάχη, τρομαγμένοι από τη μοίρα που τους π ερίμενε στα χέρια των άτακτω ν Τούρκων οι ο­ ποίοι είχαν ερημώσει τα περίχωρα. Σ ε κ ά θ ε περίπτωση οι Αψβούργοι ήταν πλημμελώς π ροετοιμασμέ­ νοι για έναν τόσο σοβαρό κίνδυνο, αντιμετω πίζοντας σοβαρά οικονο­ μικά προβλήματα, τη γαλλική απειλή στις Κάτω Χώ ρες και τις ατέλειω ­ τες δολοπλοκίες στη Γερμανία.

φρούριο του Τσοσίμ στη Μολδαβία καταστρέφοντας ένα οθωμανικό στράτευμα 30.000 αν­ δρών. Οι Τάταροι τού είχαν δώσει τη ν προσω­ νυμία “Η Πληγή", όταν μετά από μια εκπ ληκτι­ κή επιδρομή στη νότια Ουκρανία, το 1672, κά­ λυψε με 4.000 ιππείς του απόσταση 450 χιλιο­ μέτρω ν σε εννέα ημέρες, σκοτώνοντας 20.000 Τάταρους πολεμιστές και α π ελευ θε­ ρώνοντας 45.000 χριστιανούς αιχμαλώτους. Ηδη από το 1682 ο Σομπιέσκι ήταν σίγου­ ρος για μια νέα οθωμανική επίθεση, αλλά δεν μπορούσε να γνωρίζει αν ο στόχος θα ήταν η αψβουργική Βιέννη ή η πολωνική Κρακοβία. Με δική του, λοιπόν, πρωτοβουλία και μεσο­ λάβηση του πάπα υπογράφηκε ένα σύμφωνο αμοιβαίας βοήθειας μ ετα ξύ τω ν Αυστριακών και των Πολωνών, σύμφωνα με το οποίο οι Αψβούργοι θα συγκέντρω ναν στρατό 60.000 ανδρών για να συνδράμουν τη ν Κρακοβία, ενώ οι Πολωνοί θα συγκέντρω ναν 40.000 για

να βοηθήσουν τη Βιέννη. Οταν εμφανίστη­ καν οι Τούρκοι έξω από τη Βιέννη στις 14 Ιου­ λίου, ο Σομπιέσκι βρισκόταν ήδη στο τέλος τη ς προετοιμασίας του στρατού του. Ταυτό­ χρονα συγκεντρω νόταν στη νότια Γερμανία έ ­ νας εξίσου μεγάλος αυτοκρατορικός στρα­ τό ς υπό τη ν ηγεσία του Καρόλου τη ς Λωραίνης. Συνολικά έναντι των 150.000 περίπου Ο­ θωμανών οι Πολωνοί και ο αψβουργικός στρατός που τέ θ η κ ε στη διάθεση του Σομπιέσκι παρέτασσαν 75.000 στρατιώ τες, από το υς οποίους 27.000 ήταν Πολωνοί, 18.000 αυτοκρατορικοί (από τα γερμανικά βασίλεια) και 30.000 Αυστριακοί. Οι ιππείς αποτελούσαν το μεγαλύτερο μέρος του πολωνικού στρατού και μ ετα ξύ αυτών υπήρχαν περίπου 4.000 ου­ σάροι. Οι Οθωμανοί είχαν αρχίσει τη συστηματι­ κή πολιορκία στα τέλη Ιουλίου και μέχρι το ν Σεπτέμβριο συνέχιζαν αργά αλλά μεθοδικά

Β α ρ ύ ς δραγώ νος ή α ξιω μ α τικ ό ς των δραγώ νω ν (αναπαράσταση από πολωνικό σ ύλλογο).

τη ν καταστροφή των οχυρώσεων τη ς Β ιέν­ νης. Μη δ ια θ έτοντα ς τα απαραίτητα μεγάλα πολιορκητικά πυροβόλα κατέφ υγαν στη λύση τη ς υπονόμευσης, έναντι τη ς οποίας οι υπε­ ρασπιστές του φρουρίου φάνηκαν απροετοί­ μαστοι. Ειδικά οι ανθυπονομεύσεις στις οποί­ ες κα τέφ ευγα ν αποδείχθηκαν περισσότερο καταστροφικές από τις το υρ κικές υπονομεύ­ σεις. Ο λόγος γΓ αυτό ήταν μάλλον πως οι Ο­ θωμανοί μηχανικοί άνοιγαν μεγάλες σήραγ­ γες που κατέληγαν σε αληθινές υπόγειες σπηλιές κάτω από τα τείχη, με αποτέλεσμα ό­ ταν προσπαθούσαν οι Βιεννέζοι να τις υπονο­ μεύσουν να καταρρέει ακόμα μεγαλύτερο κομμάτι του εδάφ ους και των τειχών. Οι Τούρ­ κοι γέμιζαν αυτά τα τεράσ τια λαγούμια με ε ­ κρηκτικά και τρ ο μ ερ ές εκρ ή ξεις γκρέμιζαν τα τείχη και απέλπιζαν το υ ς υπερασπιστές τη ς πόλης. Οταν η πολιορκία σταμάτησε και ο Αψβούργος αυτοκράτορας Λεοπόλδος επι­ θεώ ρησε τα σημεία, εντυπωσιάστηκε από τη μ έθοδο κατασκευής και τη ν κλίμακα αυτών των σηράγγων. Μ έχρι τις 12 Σεπτεμβρίου, ο­ π ότε εμφ ανίσ τηκε ο συμμαχικός στρατός, οι οχυρώσεις τη ς πόλης είχαν πρακτικά περιο­ ριστεί στο τελευ τα ίο τείχος, το οποίο είχε ε ­ πίσης υπονομευθεί με μεγάλες π οσ ότητες ε ­ κρηκτικών. Η άλωση τη ς πόλης είχε προγραμ­ ματιστεί για τις πρώ τες ώρες τη ς 14ης Σ ε­ πτεμβρίου. Ο Σομπιέσκι είχε φθάσει ακριβώς στην ώρα. Ο Καρά Μουσταφάς γνώριζε για τη ν προσέγγιση το υ συμμαχικού στρατού αλ­ λά φαίνεται ό τι υποτίμησε τόσο τη ν κινητικό­ τητα, όσο και το υ ς αριθμούς του. Ο λες οι πη­ γ ές συμφωνούν στο ό τι οι Οθωμανοί δ εν αιφνιδιάστηκαν. Απλώς δεν είχαν λάβει τις κα­ τά λληλες θ έσ εις μάχης. Κρατούσαν σφιγμέ­ νη τη θηλιά γύρω από τη Βιέννη αγνοώντας το ν συμμαχικό στρατό που πλησίαζε. Ο Κάρολος τη ς Λωραίνης, διοικητής των αψβουργικών και γερμανικώ ν δυνάμεων, είχε παραχωρήσει εθελο ντικά τη ν αρχιστρατηγία στον Σομπιέσκι, αφού η εμπειρία του ενα­ ντίον των Τούρκων ήταν σαφώς μεγαλύτερη. Παράλληλα με αυτή τη ν κίνηση έδιω χνε από επάνω του τη ν ευθ ύνη για οποιαδήποτε πι­ θανή αποτυχία. Ο Σομπιέσκι από τη ν πλευρά

του δεν φαίνεται να αμφέβαλλε καθόλου για τη ν έκβαση τη ς μάχης. Επιτέλους είχε μπρο­ στά του ολόκληρο το ν οθωμανικό στρατό και, κυρίως, είχε στη διάθεσή του τα μέσα να το ν καταστρέφει. Το σχέδιο μάχης του ήταν απλό αλλά απαιτούσε καλό συντονισμό, το ν οποίο φαίνεται ότι πέτυχαν οι επ αγγελματίες στρα­ τηγοί που οδηγούσαν τα συμμαχικά σ τρα τεύ­ ματα. Οι χριστιανοί εμφανίστηκαν από τα υψώ­ ματα γύρω από τη Βιέννη τα ξημερώ ματα τη ς 12ης Σεπτεμβρίου 1683. Στο δ εξιό τη ς παρά­ τα ξή ς το υς βρίσκονταν οι Αυστριακοί στρα­ τιώ τες, στο κέντρο οι Γερμανοί και αριστερά ο Σομπιέσκι με το υς Πολωνούς του. Την κυ­ ρίως επίθεση ξεκίνησαν οι Αυστριακοί, που άρχισαν να κατεβαίνουν πυροβολώντας από τις πλαγιές, για να ακολουθήσουν οι Γερμα­ νοί στο κέντρο. Η μάχη ουσιαστικά διεξήχθη μέσα στο αχανές τουρκικό στρατόπεδο που περικύκλω νε τη Βιέννη. Απέναντι στην πρώ­ τη επίθεση οι γενίτσαροι τα πήγαν αρκετά καλά. Οι μαρτυρίες περιγράφουν πολύωρη α­ νταλλαγή πυροβολισμών και χειροβομβίδων, με το υ ς Τούρκους να υποχωρούν ελαφρά αλ­ λά χωρίς να παραχωρούν σημαντικό έδαφος ή να δείχνουν σημάδια πανικού. Η τεράστια μάζα του οθωμανικού πεζικού και η πειθαρ­ χία των γενίτσαρων επ έτρεψ αν τη συγκράτη­ ση των αψβουργικών δυνάμεων για περισσό­ τε ρ ε ς από έ ξι ώρες. Στο μεταξύ, ενώ ολοένα περισσότεροι Τούρκοι κα τευθύνονταν από το στρατόπεδο προς τη ν πλευρά τη ς σύ­ γκρουσης, οι Πολωνοί είχαν αρχίσει να εμφ α­ νίζονται από τα υψώματα στο δ εξιό του το υ ρ ­ κικού στρατοπέδου. Επί άλλες δύο ώρες οι Τούρκοι ά ντεξα ν στις συνδυασμένες διμέτωπες επιθέσ εις τω ν Αψβούργων και του πολω­ νικού πεζικού, που είχαν εισ έλθ ει πλέον για τα καλά στο τουρκικό στρατόπεδο. Στις 16.30 περίπου ο Σομπιέσκι ενέπ λεξε και το υ ς ουσά­ ρους του στη μάχη, ενώ η φρουρά τη ς Βιέν­ νης επιχείρησε έξο δ ο στα μετόπισθεν των Τούρκων. Σύμφωνα με όλους το υς αυτόπ τες μ άρτυρες η επέλαση του πολωνικού ιππικού στο δ εξιό τη ς τουρκικής παράταξης έκρινε τη μάχη. Οι ουσάροι παρέσυραν το υς Τούρ­ κους σ τρατιώ τες που βρέθηκαν μπροστά το υς και κα τευθύνθηκα ν με όλη το υς τη ν ορ­ μή στο κέντρο του τουρκικού στρατοπέδου. Σε λίγο ο Πολωνός βασιλιάς βρισκόταν στη σκηνή του μεγάλου βεζύρη, ενώ γύρω του ο οθω μανικός στρατός διαλυόταν. Οι νικητές, εξα ντλημ ένοι από τη μακρινή πορεία και τη δωδεκάωρη σχεδόν μάχη, δεν είχαν τη δύναμη να προβούν σε μακρινή κα­ ταδίωξη, που θα είχε προκαλέσει το ν αφανισμό του τουρκικού στρατού. Η λεία που άφη­ σαν πίσω το υ ς οι Οθωμανοί ήταν τόσο μεγά­ λη ώστε λ έγετα ι ό τι μόνο οι αψ βουργικές δυ­ νάμεις γέμισαν με το μερίδιό το υς 8.000 κά­ ρα! Μ έρος τη ς λείας ήταν και το θησαυροφυ­ λάκιο για τις πληρωμές τη ς τεράστιας στρατιάς, αλλά δ εν γνω ρίζουμε τι περιείχε διότι οι Αψβούργοι θεώρησαν κρατικό μυστι­ κό το ύψος του ποσού που κατασχέθηκε. Παρόλα αυτά η τουρκική στρατιά δ εν εί­ χε πει ακόμα τη ν τελευ τα ία τη ς λέξη. Κατά τη ν καταδίωξη των επομένων ημερώ ν ένα πο-

Π α λ τσ έν ο ς κο ζά κο ς. Π ρ ό κ ειτα ι εμψ ανώ ς για α ρχη γό φ υ λ ή ς ή δ ιο ικ η τή μ ο ν ά δ α ς, κα&ώς ο εξο π λ ισ μ ό ς το υ είν α ι ιδ ια ίτε ρ α πλούσιος για τέ τ ο ιο υ είδ ο υ ς ιππέα.

λωνικό απόσπασμα με το ν Σομπιέσκι επικε­ φαλής ή λθ ε σε σύγκρουση με ένα πολύ μεγα­ λύτερο σώμα Τούρκων σπαχήδων στο Παρκάνυ, που λίγο έλειψ ε να στοιχίσει τη ζωή του Σομπιέσκι. Ο Καρά Μουσταφάς είχε καταφ έ­ ρει να διατηρήσει επαφή με μερ ικές μονάδες και να επαναφέρει κάποια στοιχειώδη τάξη στον στρατό του. Μάλιστα δ ιέτα ξε το ν στραγγαλισμό του διοικητή τη ς μονάδας που είχε υποχωρήσει πρώτη στο πεδίο τη ς μάχης και άρχισε να σ υγκεντρώ νει γύρω του τα υπο­ λείμμα τα του ιππικού του. Γρήγορα οι Πολω­ νοί επικέντρωσαν τη ν προσοχή το υς σε αυτό το ν πυρήνα ανασυγκρότησης που προσπα­ θούσε να δημιουργήσει ο Οθωμανός διοικη­ τής. Κατά τη μάχη που επακολούθησε στο σημείο όπου λίγο έλειψ ε να σκοτω θεί ο Σομπιέσκι, η οθωμανική στρατιά υπέστη δ ε ύ τε ­ ρη καταστροφική ήττα . Ο Καρά Μουσταφάς υποχώρησε, ενώ πίσω του οι Αψβούργοι συ­ γκέντρω ναν ήδη το ν στρατό που θα εισέβαλ­ λε στην Ουγγαρία και στην Τρανσυλβανία.

ΜΕΤΑ ΤΗ Β ΙΕ Ν Ν Η Οταν πέρασε ο κίνδυνος στο συμμαχικό στρατόπεδο εμφ ανίσ τηκε η διχόνοια. Ο βασι­ λιάς Λεοπόλδος έσπευσε να μειώσει τη συ­ νεισφορά των Πολωνών, μη θ έλο ντα ς να το υ ς αναγνωρίσει τη ν τιμή ό τι ήταν αυτοί που έσωσαν τη Βιέννη από τη ν απειλή και αρνούμενος το ν γάμο το υ γιού του Σομπιέσκι με μια από τις αρχιδούκισσες του οίκου των Αψβσύργων. Μπροστά στις μονόπλευρες επιδιώ­ ξεις του Αψβούργου ηγεμόνα τα μικρά βασί­ λεια που απάρτιζαν τη γερμανική αυτοκρατο­ ρία απέσυραν το υ ς στρατούς το υ ς - αφού εί­ χε περάσει ο κίνδυνος, δ εν είχαν κανένα λόγο να ισχυροποιήσουν κι άλλο τη ν αψβουργική θέση. Οι Πολωνοί έμειναν ν ικ η τές σε μια χώ­ ρα που δ εν το υς ή θ ελ ε πλέον και μ ετά από μια σύντομη εισβολή στην τουρκική Μολδα­ βία επέστρεψαν στη χώρα το υς. Μπορεί να εί­ χαν στεφανω θεί με δόξα και να είχαν πλουτί­ σει από τα λάφυρα, αλλά δ εν είχαν λάβει κα­ μιά πολιτική δέσμευση από το υ ς Αψβούργους, ο ύ τε κάποιο εδαφικό αντάλλαγμα. Ορ­ γισμένος από τη ν αψβουργική διπροσωπία ο Σομπιέσκι έγραψε: "Εδώ είμασ τε πάνω στον Δούναβη όπως οι Ισραηλίτες στον Ευφράτη, θρηνώ ντας τη ν απώλεια των αλόγων μας και ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο ΠΟΛΩΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ Βασ ικό όπλο το υ π ολω νικού σ τρ α το ύ ή τα ν οι Πολω νοί ουσ άρο ι. Αν και το όνομά το υ π ρ ο έρ χ ετα ι από τ ο υ ς α ν τίσ το ιχ ο υ ς σ χ η μ α τι­ σ μ ο ύ ς το υ ελ α φ ρ ο ύ ο υ γγ ρ ικο ύ ιππικού, ο Π ολω νός ο υ σ ά ρ ο ς α ν τ ι­ π ροσώ π ευε μια δ ια φ ο ρ ετικ ή π ροσ έγγιση στο ζή τη μ α "ιππικό κ ρ ο ύ ­ σ η ς”. Κ ατά τη ν π ερίοδο που μ α ς εν δ ια φ έ ρ ε ι οι ουσ άρο ι α υ τ ο ί ή τα ν βαριά θω ρ α κ ισ μ έν ο ι, μ ε χαλύβ δινο θώ ρα κα που κάλυπ τε το σ τέρ ­ νο, βαρύ κρ ά ν ο ς και μ ετα λ λ ικ ή τρ α π εζο ειδ ο ύ ς σ χ ή μ α το ς ή σ τρ ο γ­ γυ λή ασπίδα. Ο εξο π λισ μ ό ς τ ο υ ς π ερ ιελ ά μ β α ν ε δ ύο ξίφ η , μ ο υ σ κ έ­ το , π ισ τό λες (ως έ ξ ι!) και τη ν π ερίφ ημη πολω νική λόγχη τω ν ου σ ά ­ ρων. Α υ τό ειδ ικ ά το όπλο ή τα ν που έ δ ιν ε τη ν ισχύ σ το υ ς Π ολω νούς ο υ σ ά ρ ο υ ς. Ε ξα ιτία ς το υ το πολω νικό ιππικό ή τα ν το μο ν α δ ικ ό ίσως σ το ν κόσμο που μπ ορούσε να α ντιμ ετω π ίσ ει μ ε ίσ ο υς ό ρ ο υ ς σχη­ μ α τισ μ ο ύ ς σαρισσοφόρω ν. Ο λόγος γΓ α υ τό το ε ξ α ιρ ε τ ικ ό επ ίτευ γ ­ μα ή τα ν το μ εγ ά λ ο μ ή κ ο ς το υ όπλου, που έ φ θ α ν ε τα 5 ,5 μ έ τρ α , και το γ εγο ν ό ς ό τι κ ατά τη ν κρούση έσ π αζε α φ ή ν ο ν τα ς έν α μ εγά λο

20

Π ολω νοί σ τρ α τιώ τε ς . Από δ ε ξ ιά προς τα α ρ ισ τερ ά : άνω σ ειρ ά ■ Κ ο ζά κ ο ς, Β λάχος ή Λ ι& ουα νός ελ α φ ρ ύ ς ιπ πέας, Π α λ τσ έν ο ς ελ α φ ρ ύ ς ιπ πέας, Π ολω νός α ξιω μ α το ύ χ ο ς, ο υσ ά ρο ς. Κ άτω σ ειρ ά : α ξιω μ α τικ ό ς μ ε λο γχο δ ρ έπ α νο , σ η μ α ιο φ ό ρ ο ς , χ α ϊν το ύ κ ο ι π εζο ί (δ ια κ ρ ίν ετα ι ο τρ ό π ο ς χρ ή σ η ς το υ τσ εκ ο υ ρ ιο ύ τύπ ου Μ π ερ ντίς).

κο μ μ ά τι σ την ασπίδα ή σ το σώμα το υ αντιπ ά λου. Το κ ο ντά ρ ι τη ς λό γχ ης ή τα ν κο ύ φ ιο εσ ω τερ ικ ά , μ ε α π ο τέλ εσ μ α να μπ ορεί να έχ ει μ ειω μένο βά ρ ο ς ώ σ τε α υ τή να χ ρ ησ ιμ οπ οιείται μ ε το έν α χ έρ ι, αν α ρ τη μ έν η υπό μ ά λη ς ή σ τερ εω μ έν η σ ε έν α ν α ο ρ τή ρ α που κ ρ εμ ό ­ τα ν από το ίδιο το άλογο, μ ε τα φ έ ρ ο ν τα ς μ ε α υ τό το ν τρόπ ο όλο το β ά ρ ο ς το υ α λόγου σ τη ν κρούσ η. Μ ε δ εδ ο μ έν ο ό τι οι σ άρισ σ ες τη ς επ οχής δ εν υ π ερ έβ α ιν α ν τα 4 -4 ,5 μ έ τρ α , οι ουσ άροι είχ α ν έν α π λε­ ο ν έκ τη μ α μ ή κ ο υ ς τη ς τά ξη ς το υ εν ό ς μ έ τρ ο υ . Τάσσονταν σε σχη­ μ α τισ μ ο ύ ς μ ε β ά θ ο ς τ ρ ε ις ή τέσ σ ερ ις ζυ γ ο ύ ς , οι οποίοι μπ ορούσαν να εμ π λέκ ο ν τα ι δ ια δ ο χ ικά ώ στε ο α ντίπ α λος να κα τα π ο νείτα ι σ υ νε­ χώς. Η τα ν ικανοί να δ ιαλύσ ο υν το c a ra c o le , το υ ς ρ ευ σ το ύ ς τα τα ρ ικ ο ύ ς σ χ η μ α τισ μ ο ύ ς και κ ά θ ε είδ ο ς π εζικού, α π έδ ειξα ν δ ε επ α νει­ λ η μ μ έν α τη ν υπ εροχή το υ ς έν α ν τι κ ά θ ε ε ίδ ο υ ς το υ ρ κ ικ ο ύ ιππικού. Οι Σ ο υ η δ ο ί, που πρώτοι από τ ο υ ς Ευρω π αίους ε γ κ α τέλ ειψ α ν το c a ra c o le , το έπ ρ α ξα ν ύ σ τερ α από τα α ιμ α τη ρ ά μ α θ ή μ α τα και τις ε ­ ξ ε υ τ ε λ ισ τ ικ έ ς ή τ τ ε ς τις οπ οίες υπ έστησ αν κ ατά τις εισ β ο λ ές το υ ς στη Λ ιθ ο υ α ν ία από το υ ς Π ολω νούς ο υ σ ά ρ ο υ ς. Ιδ ια ίτερ η μ ν εία π ρέ­ πει να γ ίν ει εδώ στα ε ξ α ιρ ε τ ικ ά πολω νικά άλογα, τα οποία ή τα ν α ­ πλώς τα κ α λ ύ τερ α π ολεμικά άλογα σ την Ευρώπη ε κ ε ίν η τη ν π ερίο­ δο. Η δη από το 15 00 είχα ν ε κ δ ο θ ε ί νό μοι που α π α γό ρ ευ α ν τη ν ε ξ α ­ γωγή το υ ς για οπ οιονδ ήπ οτε λόγο και μπ ορ ούμε να π ο ύ μ ε πως ή­ τα ν έν α ς από το υ ς β α σ ικο ύς λό γο υ ς για τη ν ά μ εσ η υ π εροχή τη ν ο ­ ποία α π ολά μβα νε το πολω νικό ιππικό κ ατά τη ν π ερίοδ ο που ε ξ ε τ ά ­ ζ ο υ μ ε . Το π λέον α να γνω ρίσ ιμο χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό αυτώ ν τω ν ιππέων ή τα ν μια ξύ λ ιν η κ α τα σ κ ευ ή που έ φ ε ρ α ν σ τη ν πλάτη (περίπου όπως τ ο ιαπωνικό χα τσ ιμ ά κι), η οποία α π ο τελ είτο από έν α ή δ ύο ξύ λ ιν α

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σ τελ έχ η στα οποία ή τα ν π ροσ αρμοσ μένα φ τερ ά πουλιών. Μ ε ύψ ος που υ π ερ έβ α ιν ε το ενάμ ισ ι μ έ τρ ο , δ η μ ιο υ ρ γο ύ σ ε ένα εντυπ ω σ ιακό οπ τικό και η χ η τικ ό "εφ έ" ικανό να τ ρ ο μ ά ξει τα αντίπ αλα άλογα, ενώ τη ν ίδια σ τιγμή α π ο τελ ο ύσ ε ένα ικανοπ οιη τικό α ν τίμ ε τ ρ ο απ έ­ να ντι σ το λάσο που χρησιμοπ οιούσαν α κό μ α οι Τάταροι. Σ τ ο υ ς π ολω νικούς σ τρ α το ύ ς υ π ηρ ετού σ α ν εκ είν η τη ν π ερίοδο και ελ α φ ρ ο ί ιππείς, σε δύο κυρίω ς μ ο ρ φ ές . Η πρώτη α φ ο ρ ο ύ σ ε το π αραδοσιακό ελ α φ ρ ύ ιππικό τω ν Π αλτσ ένω ν κοζάκω ν, εξο π λ ισ μ έ­ νο μ ε α λυ σ ιδ ω το ύ ς θ ώ ρ α κ ες , κράνος, τ ό ξ ο , ξίφ η , π ισ τό λες και κο­ ντή λόγχη. Δ ε ν επ ρ ό κειτο π λέον για Κ ο ζά κους ιππείς, όπως υπονο­ εί το όνομα, αλλά για μ ο ν ά δ ες ελ α φ ρ ο ύ ιππικού που είχ α ν δ ια τη ρ ή ­ σει τη ν παλαιά ονομασ ία και το ν οπλισμό. Ο ρόλος το υ ς ή τα ν ο κλα σ ικό ς ρόλος το υ ελ α φ ρ ο ύ ιππικού, χω ρίς α υ τό να σ ημα ίνει ότι δ εν επ έλ α υ ν α ν κ ατά π ερίστασ η. Την επ οχή τη ς π ο λιορ κίας τη ς Β ιέν ν η ς είχα ν ξεπ έσ ει κάπως, αλλά ή τα ν α υ το ί που ή λ θ α ν πρώτοι σε επ αφ ή μ ε το το υ ρ κ ικ ό σ τρ α τό π εδ ο , α ν α γ κ ά ζο ν τα ς τ ις π ροφ υλα ­ κ ές το υ να υποχωρήσουν. Η δ ε ύ τ ε ρ η μορφ ή ελαφ ρώ ν ιππέων α φ ο ­ ρ ο ύ σ ε το υ ς δ ραγώ νους, δ η λα δ ή το έφιππο π εζικό. Ο π λισμένοι μ ε μ ο υ σ κ έτο και ξίφ ο ς α υ το ί α π ο δ είχ θη κ α ν π ολύτιμοι σε κ ά θ ε ρόλο και α π ο τέλ εσ α ν πρότυπο προς μίμηση για το υ ς μ ε τα γ ε ν έ σ τ ε ρ ο υ ς ευρω π α ϊκο ύς σ τρ α το ύ ς . Η τα ν ιδ α ν ικ ο ί στη γρήγορη μ ετα κ ίνη σ η , κ ά τι ιδ ια ίτερ α σ η μ α ντικό εν α ν τίο ν τω ν Τατάρω ν και των Κοζάκω ν, ενώ οι τ α κ τ ικ έ ς α ν τα ρ το π ο λέμ ο υ που είχα ν α ν α π τύ ξει δ εν είχ α ν α ­ ν τίδ ο το ε κ είν η τη ν επ οχή σ το υ ς ευρω π α ϊκο ύς σ τρ α το ύ ς . Γενικά το πολω νικό ιππικό ή τα ν, αν όχι το κ α λ ύ τερ ο , σ ίγουρα έν α από τα κα­ λύ τερ α τ η ς επ οχής το υ . Οι πιο "γ ερ μ α ν ικ ές" π όλεις το υ β α σ ιλείου π αρείχαν ιππικό εν τελ ώ ς τα υ τό σ η μ ο μ ε το γερ μ α ν ικ ό τη ς επ οχής, χω ρίς όμω ς να το αναλώ νουν σ ε τ α κ τ ικ έ ς τύπ ου c a ra c o le . Ο ε ξ ο ­ π λισμός έμ ο ια ζ ε μ ε α υ τό ν το υ α υ σ τρ ια κ ο ύ , μ ε χ α λ ύ β δ ιν ο υ ς θ ώ ρ α ­ κ ες , κράνη τύπ ου Π α π ενχ ά ιμ ερ (από το όνομα το υ μ εγ ά λ ο υ Γερμα­ νού σ τρ α τη γ ο ύ τη ς επ οχής), π ισ τό λες και ισχυρά ξίφ η . Α κόμ α και α υ τό το ιππικό επ έλ α υ ν ε έν α ν τι κ ά θ ε ε ίδ ο υ ς αντιπ ά λου, μ ε ε ξ α ίρ ε ­ ση τ ο υ ς σ α ρισ σ οφ ό ρους, α π ο δ εικ ν ύ ο ν τα ς πως πιο σ η μ α ντικό ς πα­ ρ ά γ ο ν τα ς επ ιτυχ ία ς από το ν εξοπ λισ μό είνα ι η τα κ τικ ή μά χης. Σ η μ α ν τικ ή σ υ νεισ φ ο ρ ά σ το πολω νικό ιππικό είχ α ν και οι Κ οζάκοι. Αν και οι σ χ έσ εις το υ ς μ ε το πολω νικό β α σ ίλ ειο ή τα ν κ ατά κ α ιρ ο ύς πολύ τ α ρ α γ μ έν ε ς , ο μ ε γ α λ ύ τε ρ ο ς κ ίνδ υ ν ο ς γ ι1α υ τ ο ύ ς π ρ ο ερ χ ό τα ν από τ ο υ ς Τ ο ύ ρ κο υ ς και τ ο υ ς Τά τα ρ ο υ ς, γι' α υ τό και είχ α ν πυκνώσει τ ο υ ς σ χ η μ α τισ μ ο ύ ς το υ Σομπ ιέσ κι μ ε έν α ν α ρ ιθ μ ό ιππέων. Π ο λ ε­ μούσ α ν ως α ν ιχ ν ε υ τ έ ς ή δ ραγώ νοι, χω ρίς να υ σ τερ ο ύ ν σε ο ρ μ η τικότη τσ κ ατά τη ν έφ ο δ ο , ενώ η κ α τα σ τρ ο φ ή που ά φ η να ν πίσω το υ ς κα τά τ ις επ ιδ ρ ο μ ές το υ ς δ εν μπ ορούσε να α γ ν ο η θ ε ί από κανένα ν αντίπ αλο. Το πολω νικό π εζικό α π ο τελ ο ύ ο α ν π αραδοσιακά οι Χ α ϊν το ύ κ ο ι, ένα μέσ ο π εζικό ο υ γ γ ρ ικ ή ς π ρ ο έλευ σ η ς . Ε π ρόκειτο για π εζο ύ ς ο ­ π λισ μένους α π οκλεισ τικά μ ε π υροβόλα όπλα, που τά σ σ ο ντα ν σε β α θ ε ίς σ χ η μ α τισ μ ο ύ ς περίπου μ ε το ν τρόπ ο τω ν γενίτσαρω ν. Π ρο­ σ π αθούσ αν να κ α τα β ά λ λο υ ν το ν αντίπ αλο μ ε τα πυρά το υ ς , υπο­ σ τη ρ ίζο ν τα ς π αράλληλα το ιππικό κατά τ ις επ ελά σ εις. Υπό το β ά ­ ρ ο ς τω ν α ν α μ ετρ ή σ εω ν μ ε το α νώ τερ ο σ ου ηδ ικό π εζικό συμπλήρω ­ σαν το ν οπλισμό τ ο υ ς μ ε τά τα μέσ α το υ 17ου αιώ να μ ε τσ εκ ο ύ ρ ια τύπ ου Μ π ερ ν τίς. Τα τσ εκ ο ύ ρ ια α υ τά ή τα ν φ ο β ερ ά όπλα μ ή κ ο υ ς ε ­ νάμισ ι περίπου μ έ τρ ο υ μ ε κόψ η που μπ ορεί να υ π ερ έβ α ιν ε τα 4 0 ε ­ κα το σ τά . Σ το κάτω μ έρ ο ς τ η ς λα β ή ς υπ ήρχε ένα κα ρ φ ί ή μια κ α τά λ ­ λη λη α ιχ μ ή , ώ σ τε το τσ εκ ο ύ ρ ι να έχ ε ι και ρόλο υ π ο σ τηρ ίγματο ς για το βα ρ ύ μ ο υ σ κ έτο τ η ς επ οχής. Τα α π ο τελ έσ μ α τα από τη χρήση τ ο υ π ερ ιγρ ά φ η κα ν α κόμη και από το υ ς σ κ λη ρ ο ύ ς Σ ο υ η δ ο ύ ς ως "φ ο β ερ ά ", ιδ ια ίτερ α εν α ν τίο ν ιππικού. Σ ε σ υνδ υα σ μό μ ε τη ν εισ α ­ γωγή (σ ε π ερ ιο ρ ισ μ ένο υ ς α ρ ιθ μ ο ύ ς ) τη ς σάρισσας, το πολωνικό π εζικό μπ ορ ούσ ε επ ιτέλ ο υ ς να σ τ α θ ε ί από μόνο το υ σ τη μάχη, αν και το υ έλ ειπ α ν σ υ νή θω ς η συνοχή και η εκπ α ίδευσ η τω ν δ υτικώ ν στρατώ ν. Μ ία πηγή καλού π εζικού α π οτελούσ α ν οι π ό λ εις τ η ς Π ο­ λω νίας, οι σ υ ν τ ε χ ν ίε ς τω ν οποίων π αρείχαν καλά εξο π λ ισ μ ένο υ ς και εκ π α ιδ ε υ μ έν ο υ ς π εζού ς, ο π λισ μένου ς απ οκλεισ τικά μ ε πυρο­ βόλα όπλα και δ υ τικ ό ξίφ η . Ω ς σύνολο το πολω νικό π εζικό μπ ορεί να π ερ ιγρ ά φ ει ως ικανοπ οιη τικό, αν και δ ε ν π α ρουσ ίαζε τη σ τ α θ ε ­ ρ ό τη τα και τη σ υ νέχ εια π.χ. τω ν Σ ου ηδώ ν ή τω ν Ο λλανδώ ν. Σ τη Β ιέν ν η α π έ δ ε ιξ ε πως μπ ορ ούσ ε να α ντιμ ετω π ίσ ει α π ο τελ εσ μ α τικ ά τ ο υ ς Τ ο ύ ρ κο υς, έσ τω κι α ν η μα κρά και σ ύ ντο ν η π ορεία ε ίχ ε μ ε τ α ­ τ ρ έ ψ ε ι το υ ς ά ν δ ρ ες σε σ κ ελ ετω μ έν α ράκη.

Ιππικό "γερ μα νικού" τύπ ου. Μ ε την π ροσ θήκη π υροβόλω ν όπλων ανα π α ρισ τά το τυπ ικό δυ τικο ευ ρ ω π α ϊκ ό ιππικό τη ς επ οχής.

Σ τα άκρα ουσ ά ρο ι και σ τη μ έσ η Π α λ τσ έν ο ς ελ α φ ρ ύ ς ιπ πέας (αναπ αράσταση).

τη ν αχαριστία εκείνω ν που σώσαμε". Ηταν η τελευ τα ία πράξη για τη ν Πολωνία, που μετά το ν θάνατο του Σομπιέσκι κυ βερ νή θη κε από Σάξονα εκλέκτορα, έχασε σιγά-σιγά τη ν ανε­ ξαρτησία τη ς από τη Ρωσία και στη συνέχεια διαμελίστηκε τέσσερις φορές μετα ξύ Γερμα­ νών και Ρώσων. Η άρση τη ς πολιορκίας τη ς Β ιέννης ήταν ένα από τα μεγαλύτερα ευρωπαϊκά γεγονότα του 17ου αιώνα, με πιο σημαντικά μόνο αυτά του Τριακονταετούς Πολέμου και τη ς επανά­ στασης του Κρόμγουελ στη Βρετανία. Η κα­ ταστροφή του τουρκικού στρατού μπορεί να μην ήτα ν ολοσχερής, όμως η απώλεια τη ς α­ ξιοπιστίας τη ς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως μεγάλης δύναμης ήταν πλέον γεγονός. Η εξέγερσ η που οδήγησε στην πτώση και στην εκτέλεσ η του Καρά Μουσταφά, δεν έγινε α­ φορμή για μια διαδικασία ανανέωσης τη ς αυ­ τοκρατορίας αλλά για ακόμα περισσότερο συντηρητισμό και προγονολατρία, αφού οι μουσουλμάνοι σοφοί και αναλυτές έκριναν πως ο λόγος για τις αποτυχίες ήταν η εγκα τά ­ λειψη τω ν πατροπαράδοτων αξιών του πα­ ρ ελθόντος. Οι νεω τερισ τές έσφαλαν, συνε­ πώς η απάντηση στην κρίση βρισκόταν στην οπισθοδρόμηση προς πιο "παραδοσιακές" μορφές διακυβέρνησης και πολέμου. Μέχρι και το 1683 η Οθωμανική Αυτοκρατορία μπο­ ρούσε να διεκδικεί ακόμα το ν ρόλο του ισχυ­ ρότερου ανατολικού κράτους. Επειτα ολίσθησε σιγά-σιγά σε έναν ρόλο κομπάρσου υ­

ποκείμενου στον βρετανικό, κυρίως, έλεγχο. Στο εξή ς η αυτοκρατορία θα έπρεπε να υπο­ λογίζει στη βρετανική πολιτική για να επιβιώ­ σει έναντι των ρωσικών και αυστριακών αρπακτικών διαθέσεων, παραδίδοντας τα υτόχρ ο­ να και τη ν πολιτική τη ς α υ το τέλεια στους Δυ­ τικούς. Ομως η πιο ζοφερή μοίρα αφορούσε το υς κατακτημένους βαλκανικούς λαούς. Η σ τειρότητα που θα επ εδείκνυε στο εξή ς η Ο­ θωμανική Αυτοκρατορία, θα άφηνε μια καταθλιπτική κληρονομιά σε αυτούς τους πληθυ­ σμούς, που σε μεγάλο βαθμό αποκόπηκαν από τη ν πολιτική και τεχνολογική κοσμογονία η οποία σημειωνόταν στη Δύση. Μία από τις ελάχισ τες εξαιρέσ εις σε αυτό το ν κανόνα ή ­ ταν η ανάπτυξη των ελληνικώ ν "τζακιών" του Αιγαίου και του Φαναριού, τα οποία κατά τον επόμενο αιώνα κυριάρχησαν πλήρως στην οι­ κονομική και διοικητική ζωή τη ς αυτοκρατο­ ρίας. Η παράλυση που κα τέλα βε τη ν Υψηλή Πύλη μ ετά το 1683 παρέδωσε τη ν α υτοκρατο­ ρία σε λαούς οι οποίοι τη μισούσαν και τελικά τη διέλυσαν στα ε ξ ων σ υνετέθη. Οι Αψβούργοι εξήλθ α ν από τη σύγκρου­ ση πολλαπλά δυναμωμένοι σε σχέση με την προ τη ς πολιορκίας κατάσταση. Αφενός ο κίν­ δυνος ε ξ ανατολών είχε πλέον εκλείψ ει, αφε­ τέρ ο υ ο δρόμος προς τη ν κατάκτηση τη ς Ουγγαρίας, τη ν απόσπαση τη ς Τρανσυλβα­ νίας και τη ν είσοδο στα Βαλκάνια ήτα ν ανοι­ κτός. Οι ίδιοι εκμ ετα λλεύ τη κα ν τη ν κατάστα­ ση με το ν καλύτερο τρόπο, μ ετα φ έρ οντα ς το κέντρο βάρους όλης τη ς οικογένειας στη Βιέννη και δημιουργώντας με αυτό το ν τρ ό ­ πο τη βάση για το μεγάλο βασίλειο τη ς Αυ­ στροουγγαρίας που θα επιβίωνε ως το ν 20ό αιώνα. Μέχρι τα τέλη του 17ου αιώνα το αψβουργικό κράτος ήταν ακόμα ένα φεουδαλικό απομεινάρι, όπου μια οικογένεια έπρεπε να κυβερνήσ ει τη ν Ισπανία, τις υπερπόντιες και τις μεσ ογειακές κτήσεις, τη ν Ιταλία, τις Κάτω Χώρες και τη ν κεντρική Ευρώπη. Μ ετά τη σύγκρουση του 1683 εξασφάλιζε έναν σ τέ­ ρεο πυλώνα στην καρδιά τη ς Ευρώπης, με α­ π οτέλεσμα να μετατραπ εί μέχρι το τέλο ς τη ς ζωής το υ σε κύρια κεντροευρω παϊκή δύναμη. Οσο οι Τούρκοι μπορούσαν να βρίσκονται στα τείχη τη ς Β ιέννης μετά από έναν μήνα πορείας, αυτή δ εν θα μπορούσε να αναπτυ­ χ θ εί σε μεγάλη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα. Ε­ πειτα από τη ν ή ττα το υς θα γινόταν ένας προνομιακός χώρος για επέκταση προς τα α­ νατολικά, δίνοντας από μόνη τη ς νέα ζωτικό­ τη τα στην αποδυναμωμένη αψβουργική δυ­ ναστεία. Ενα από τα σημεία που συνήθως διαφεύγουν τη ς προσοχής είναι το ... καλό που έκαναν οι Τούρκοι βομβαρδίζοντας τη Βιέννη. Η καταστροφή μεγάλου μέρους τη ς μεσαιωνικής πόλης από το υ ς βομβαρδισμούς επ έτρεψ ε τη ν ανοικοδόμησή τη ς με βάση τις ν έες α ρ χιτεκτο νικές αντιλήψεις. Οι Αψβούργοι έκτισαν στην πρωτεύουσά το υ ς εκκλη ­ σίες, κυβερνητικά μέγαρα, ανάκτορα, και­ νούργιες οχυρώσεις και φυσικά κατασκεύα­ σαν μεγάλες οδούς, δίνοντας τελικά στην πό­ λη τη σημερινή θαυμαστή τη ς μορφή. Για τη ν Πολωνία η μάχη τη ς Β ιέννης είναι σήμερα ένα εθνικό ορόσημο που συμβολίζει τόσο τη δόξα, όσο και τη ζοφερή μοίρα της

Πολωνίας, αφού λίγα χρόνια μετά τη ν ευγενι­ κή το υς πράξη οι Πολωνοί θα χάνονταν από τη ν ιστορία ως α νεξά ρτητο κράτος επί δύο αιώνες, διαιρεμένοι μετα ξύ Γερμανών και Ρώ­ σων. Μόνη επιδίωξη του Σομπιέκσι ήταν να α­ ναγνωριστεί η χώρα το υ ως μία από τις κύριες ευρωπαϊκές δυνάμεις και να βο ηθ ηθ εί ανά­ λογα στον αγώνα του εναντίον των Τούρκων και των Ρώσων. Η διάψευση ήταν άμεση και πικρή. Ο θρήνος του Σομπιέσκι για το ν χαμό των αλόγων του και τη ν αχαριστία των Αψβούργων δείχνει ότι σπανίως η πολιτική μπο­ ρεί να σ τηριχθεί επιτυχώς στο συναίσθημα. Αν οι Πολωνοί δ εν είχαν επ έμβει η Βιέννη θα είχε πέσει και ένα από τα μεγάλα κέντρα του γερμανικού πολιτισμού θα είχε χαθεί. Ομως οι Οθωμανοί δεν θα μπορούσαν σε καμία πε­ ρίπτωση να κρατήσουν τη Βιέννη μαχόμενοι εναντίον μιας σοβαρής αψβουργικής προ­ σπάθειας ανακατάληψης. Αν οι Πολωνοί είχαν φ ερ θ εί καιροσκοπικά θα άφηναν τους Τούρ­ κους να καταστρέψουν τη ν πόλη και τους Αψβούργους να αποδυναμωθούν περισσότε­ ρο κατά το ν συνεχή πόλεμο, για να προβά­ λουν μ ετά εκείνοι ως η μεγάλη δύναμη τη ς α­ νατολικής Ευρώπης, χωρίς τη συμβολή τη ς ο­ ποίος ο π όλεμος με το υ ς Τούρκους θ α ήταν πολύ πιο δύσκολος. Επεσαν όμως κι αυτοί θ ύ ­ μα του ιδεολογήματος τη ς "ευρωπαϊκής ιδέ­ ας", η οποία εκείνη τη ν εποχή ήταν περισσό­ τερ ο μια ευχή στους εγκεφ ά λους των διανο­ ούμενων, παρά κάποια υπαρκτή κοινωνική ή πολιτική πραγματικότητα. Η αλήθεια είναι ότι τα ευρωπαϊκά εδάφη αποτελούσαν για τις με­ γάλες ευρωπαϊκές δυνασ τείες τη ς εποχής έ­ παθλα προς κατάκτηση και τίπ οτε περισσότε­ ρο. Η Πολωνία το βίωσε αυτό ξεκάθαρα με έ ­ ναν διαμελισμό που κράτησε δύο αιώνες. Στο ε ξή ς οι Πολωνοί θα πολεμούσαν και θα διακρίνονταν για τα χρώματα τω ν Ρώσων ή των Πρώσων. Ας μη λησμονούμε πως το μεγάλο πρωσικό βασίλειο του 18ου και του 19ου αιώνα αντλούσε σε μεγάλο βαθμό το υς εξα ιρ ετι­ κούς σ τρατιώ τες του Μεγάλου Φρειδερίκου και του Μ όλτκε από τα πρώην πολωνικά εδά­ φη.

21 η

ΒΙΒΛΙΟ ΓΡΑΦ ΙΑ (1) Paul Coles: 01 Ο Θ Ω Μ Α Ν Ο Ι Σ Τ Η Ν Ε ΥΡΩ Π Η , εκ δ ό σ εις Μ π ερ γ ά δ η , 1972. (2) R ich ard B rzezinski: Polish A rm ies 15691696, vol. 1/2, O sprey M ilitary , 1988. (3) D avid N icole: 01 ΣΤΡΑΤΟΙ ΤΩΝ Ο Θ Ω Μ Α Ν Ω Ν ΤΟ ΥΡΚ Ω Ν 1300- 1774, Ε κδόσ εις Α ψ ίδα, 1995. (4) John Stoye: THE SIEGE O F VIENNA, B irlinn Ltd, 2001. (5) w w w .kism eta.com (6) w w w .iyp.org/polish/history/vien na (7) http ://w w w. dhm. de/a us s tellu n g en /m yth en / english/pl. 18.html (8) http ://w w w .je st.art.p l/au to r.h tm l (9) http ://w w w .w ikip ed ia .o rg /w ik i/B attle _o f_ Vienna

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ελληνες σ τρ α τιώ τε ς σ τρ α το π εδ εύ ο υ ν σ τις ό χ θ ε ς τη ς λίμνης.

Η ΔΟΪΡΑΝΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΕ ΤΟ ΝΕΟ ΠΕΔΙΟ ΜΑΧΗΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩ Ν ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ ΜΕΤΑ ΤΗ ΜΕΓΑΛΕΙΩΔΗ ΝΙΚΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩ Ν ΣΤΟ ΚΙΛΚΙΣ-ΛΑΧΑΝΑ (19-21 ΙΟ ΥΝΙΟ Υ 1913) ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β ' ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ 01 ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΗΤΤΗΟΗΚΑΝ ΠΑΛΙ ΚΑΙ Δ Ε Ν ΤΟΥΣ ΔΟ Θ ΗΚΕ ΧΡΟΝΟΣ ΝΑ ΑΝΑΣΥΝΤΑΧΘΟΥΝ ΚΑΙ ΝΑ ΠΡΟΒΑΛΟΥΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ,

ΑΓΑΡΟΥΒ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.ο . τ. κ α θ η γ η τή ς σ τρ α τιω τικ ή ς ισ το ρ ία ς Σ Σ Ε

Β ουλγαρικά λά φ υρ α που π ερ ιή λ 9 α ν σε ελ λη νικά χ έρ ια μ ε τά το τέ λ ο ς τη ς μ άχης.

23 ΙΟΥΝΙΟΥ

&*·

ε τά τη ν ή ττα το υ ς σ το Κιλκίς-Λαχανά (19-21 Ιουνίου 1913) από το ν Ε λλη νικό Σ τρ α τό (6λ. τ.58) οι Β ούλγαροι υποχώ ρησαν σ χε­ δ ό ν ά τα κ τα προς τα υψ ώ ματα τη ς Δ ο ϊρ ά νη ς και π έρα από τη γ έ ­ φυρα το υ Σ τρ υ μ ο ν ικο ύ π ρος τη ν π εδιάδα τω ν Σερρών. Σ τη Δ οϊράνη είχα ν εγ κα τα σ τή σ ει μ εγά λη Βάση α νεφ οδ ια σ μ ού τω ν μονάδω ν τη ς II και τη ς IV Σ τρ α τιά ς το υ ς για τις επ ιχ ειρ ή σ εις κατά τω ν Συμμάχω ν (Ελλήνω ν και Σ έρ6ων). Σ τις 22 Ιουνίου το πρωί οι I, II, IV και VI Μ ερ α ρ χ ίες το υ ΕΣ π α ρ έμ εινα ν στις θ έ σ ε ις το υ ς και ασ χολήθ ηκα ν με τη ν α να σ ύντα ξη, τη ν αναπλήρωση α­ πω λειώ ν και το ν α νεφ οδ ια σ μ ό τω ν μονάδω ν το υ ς . Οι λοιπ ές μ ερ α ρ χ ίες και η Ταξιαρχία Ιππικού, σ ύμφω να με τη δ ια τα γή το υ Γενικού Σ τρ α τη γ είο υ (ΓΣ, Βα­ σιλιάς Κ ω νσ ταντίνος) τη ς π ρ ο η γ ο ύ μ εν η ς η μ έρ α ς, σ υνέχισ αν τη ν καταδίω ξη το υ εχ θ ρ ο ύ . Σ το α ρ ισ τερ ό η X Μ εραρχία (σ υ ντα γμ α τά ρ χ η ς Λ εω νίδα ς Π αρασ κευόπ ουλος), αφ ού α π ελ ευ θ έρ ω σ ε το χω ριό Η λιόφ ω το και σ υ ν δ έθ η κ ε με τη ν III Μ εραρχία και τη ν Ταξιαρχία Ιππικού σ το δ ε ξιό τη ς , σ υνέχισ ε τη ν κίνησή τη ς προς τη ν Καλίνδρια. Σ το κ έ ν τρ ο η III Μ ερα ρ χία (υ π ο σ τρ ά τηγο ς Κων. Δ αμια νός) κ α τέλ α β ε τα υψ ώ ματα Β όρεια τη ς Κ αλίνδριας. Στη σ υνέχεια κα τά τη ν κίνησ ή τη ς δ έ χ θ η ­ κε δρα σ τικά πυρά από τη ν κα τεύ θ υ ν σ η τη ς Δ ο ϊρ ά νη ς και α ν έκ ο ψ ε τη ν πα­ ραπέρα κίνησ ή τη ς. Η V Μ ερα ρ χία (σ υ ντα γμ α τά ρ χ η ς Σ τέφ α ν ο ς Γεννά δης)

Μ

π ρ ο ω θ ή θ η κ ε μ έχ ρ ι το χωριό Κ ορ ο μη λιά και στη σ υνέχεια π ρος το χω ριό Δ ροσ άτο. Η Ταξιαρχία Ιππικού κ ιν ή θ η κ ε π ρος τη ν Κ αλίνδρια-Δ ροσ άτο και τη Δ οϊράνη, όπου διαπίστωσε ό τι οι Β ούλγα ροι κα τείχ α ν τη ν το π ο θ εσ ία μ ετα ξύ το υ χω ριού Δ ρ οσ ά το και το υ σ ιδ η ρ ο δρ ομ ικού σ τα θ μο ύ τη ς Δ οϊ­ ράνης. Σ το δ ε ξιό η VII Μ ερα ρ χία (σ υ ντα γμ α ­ τά ρ χ η ς Ν απολέω ν Σω τίλης), μ ε δ ια τα γή το υ ΓΣ που ε κ δ ό θ η κ ε σ τις 04.00 τη ς 22ας Ιουνίου, κ ιν ή θ η κ ε τα χ έω ς προς το ν π οτα ­ μό Σ τρ υμ όνα , όπου β ρ ή κ ε τις γ έ φ υ ρ ε ς Σ τρ υ μ ο ν ικο ύ και Κ ουμα ριά ς κα τεσ τρ α μ ­ μ έν ες. Το ΓΣ από τις 09.00 τη ς ίδιας η μ έρ α ς (22 Ιουνίου) ε γ κ α τα σ τά θ η κ ε σ τον σ ιδηρο­ δ ρ ο μ ικό σ τα θ μ ό το υ Κ ιλκίς σ το χω ριό Κριστώ νη. Σ τις 11.30 ε ξέδ ω σ ε νέα δ ια τα γή ε ­ π ιχειρήσ εω ν π ρος τις δ υ ν ά μ εις το υ αρι-

ν ά μ εις στη διάβαση Κ αστανούσας. Επίσης με άλλη δ ια τα γή το υ ΓΣ κα θ ο ρ ίσ τη κ α ν οι α π ο σ το λές τω ν λοιπώ ν σ χηματισμώ ν, που σε γ ε ν ικ έ ς γ ρ α μ μ ές ή τα ν οι εξή ς : • Οι X και III Μ ερ α ρ χ ίες θ α ενερ γ ο ύ σ α ν κατά τω ν εχ θ ρ ικ ώ ν δ υ νά μ εω ν που κ α τε ί­ χαν τα υψ ώ ματα τη ς Δ οϊρ ά νης. • Η V Μ ερα ρ χία θ α π ρ ο ήλα υνε π ρος το χω­ ριό Αμά ραντα, με ε το ιμ ό τη τα να β ο η θ ή σ ει και τη ν ε ν έ ρ γ ε ια τη ς III Μ ερα ρ χία ς, εφ ό σον κρ ινό τα ν α υ τό αναγκαίο. • Οι II και IV Μ ερ α ρ χ ίες θ α ενερ γ ο ύ σ α ν προς τα Ερείπια Α κροχω ρίου και τη διάβα­ ση Κασ τανούσ ας, αντίσ τοιχα. • Η Ταξιαρχία Ιππικού θ α π ρ ο ή λα υ νε προς τη διάβαση Κ αστανούσας, σ τέλ ν ο ν τα ς και μια ίλη για αναγνώ ριση τη ς οδού προς Στρώ μνιτσα. Σ το μ ε τα ξύ το ΓΣ ρ ύθ μισ ε τα θ έ μ α τα α νεφ οδ ια σ μ ού τω ν μονάδω ν με π υρομαχιΣ τρ α τιω τικ ά ο χ ή μ α τα και νο σ οκομ είο σ τη Δ ο ϊρ ά νη .

τη ς π ερ ιο χ ή ς π ρος Ν ότο και δ υτικά . Μπορ εί να α π ο τελ έσ ει βάση α νεφ οδ ια σ μ ού για σ τρ α τό που επ ιχ ειρ εί σ τη νο τιο α ν α το λ ική Μ α κεδ ονία . Ε λ έγ χ ει τις σ υγκο ινω νίες από τη Θ ράκη και τη ν α να το λική Μ α κεδ ονία και από τη ν ό τια Σ ερβία και το β ό ρ ειο ά­ κρο τη ς Μ α κεδ ονία ς. Το π εδ ίο μάχης δ ιέ ­ σχιζε η ο δική α ρ τη ρ ία Κ ιλκίς-Δ οϊρ ά νης. Οι Β ούλγαροι είχαν οργανώ σ ει τη ν το π ο θ ε ­ σία με α μ υ ν τικά έργα. Ο χώ ρος π αρείχε καλή π αρατήρησ η και ή τα ν ζω τικό έδ α φ ο ς τη ς το π ο θ εσ ία ς Ν τα λκιλίκ και Μπαλή.

ΑΝ ΤΙΠ Α ΛΕΣ ΔΥΝΑΜ ΕΙΣ Βούλγαροι Η βουλγαρική π λευρ ά δ ιέ θ ε τ ε δ ύ ο τ α ­ ξια ρ χ ίες (ΙΙΙ/3 και 1/6) και δύο τά γ μ α τα π εζι­ κού. Σ υνο λικά δ ιέ θ ε τ ε 16 τά γ μ α τα π εζι­ κού. Για υπ οσ τήριξη υπήρχαν 16 π υρ οβ ο ­ λ α ρ χ ίες π υρ οβο λικού . Η μια τα ξια ρ χ ία από τις δ ύο μ ε τα φ έ ρ θ η κ ε σ την π ερ ιο χή τη ς Δ ο ϊρ ά νη ς από το σ ερ βικό μέτω π ο, ό τα ν η σ έρ βική σ τρ α τιά α ν έκ ο ψ ε τη ν π ροέλασ ή τη ς. Π ρέπ ει να το ν ίσ ο υ μ ε εδώ ό τι έχ ο υ ν ε ι­ π ω θ εί π ολλά για τη ν ανακοπ ή-αδρά νεια τω ν Σέρβων. Οπως π.χ. το ό τι οι Σ έρ β ο ι σ τα μ ά τησ α ν τις επ ιχειρ ή σ εις δ ιό τι δ ε ν εί­ χαν κα νένα λόγο μ ε δ ικ ές το υ ς θ υ σ ίες να ε ξυ π η ρ ε τή σ ο υ ν τα φ ιλ ό δ ο ξα σ χέδια το υ βασιλιά Κ ω νσ ταντίνου! Γεγονός π άντω ς ε ί­ ναι ό τι οι Β ούλγαροι μ ε τέ φ ε ρ α ν μια τα ­ ξιαρχία (IV Σ τρ α τιά ς) από το σ ερ β ικό μ έτω ­ πο σ το ελ λ η ν ικ ό και σ υ γ κεκρ ιμ ένα σ την π εριοχή Δ οϊρ ά νης.

Ελληνες Ο Ε λλη νικό ς Σ τρ α τό ς δ ιέ θ ε τ ε δ ύ ο μ ε ­ ρ α ρ χ ίες (X, III) και μια Ταξιαρχία Ιππικού. Σ υ νο λικά υπήρχαν 18 τά γ μ α τα π εζικού και για υπ ο σ τήρ ιξη π ερ ί τα 32 π υροβόλα.

24

Δ ΙΕ Ξ Α ΓΩ ΓΗ ΤΗΣ Μ ΑΧΗ Σ σ τερ ο ύ και το υ κ έ ν τρ ο υ (X και III Μ ερ α ρ ­ χ ίες αντίσ τοιχα), βάσ ει τη ς οποίας οι ε λ λ η ­ ν ικ έ ς δ υ ν ά μ εις σ υνέχισ αν τη ν κίνησ ή το υ ς π ρος τα βό ρ εια και μ έχ ρ ι τις β ρ α δ ιν ές ώ­ ρ ες τη ς 22ας Ιουνίου έφ θ α σ α ν σ τη γ εν ικ ή γρα μ μή που σ το ιχ ίζετα ι από τα χω ριά Καλίνδ ρια -Δ ρο σ ά το-Α ντιγόνεια -Τ έρπ υλο ς χω­ ρίς να σ υ να ντή σ ο υν σοβαρή εχ θ ρ ικ ή α ν τί­ σταση. Από αναγνω ρίσ εις το υ ς διαπιστώ­ θ η κ ε ό τι οι Β ούλγα ροι κα τείχ α ν ισχυρά τα υψ ώ ματα τ η ς Δ οϊρ ά νης. Το βράδυ τη ς 22ας Ιουνίου μ ε δ ια τα γή το υ ΓΣ σ υ γ κ ρ ο τή θ η κ ε ένα τμ ή μ α σ τρ α τιά ς υπό το ν δ ιο ικη τή τη ς I Μ εραρ χίας, υπο­ σ τρ ά τη γο Ε μ μ α νου ήλ Μ ανουσ ογιαννάκη (Τμήμα Σ τρ α τιά ς Μ ανουσ ογιαννάκη), από τις I, VI και VII Μ ερ α ρ χ ίες, με απ οσ τολή να κα τα δ ιώ ξει π έρα από το ν π οτα μ ό Σ τρ υ μ ό ­ να τις β ο υ λγα ρ ικές δ υ ν ά μ εις που βρίσ κο­ ν τα ν βό ρ εια το υ Λαχανά, σ τα α να το λικά υ­ ψ ώ ματα το υ Δύσω ρου ό ρ ο υ ς, και κα τά το δ υ ν α τό να απ οκόψ ει τις β ο υ λγα ρ ικές δ υ ­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κά και π ρ ό τειν ε σ το Υ π ουργείο Σ τρ α τιω τι­ κών τη ν ανάκληση, σ τις τ ά ξ ε ις το υ Σ τρ α ­ το ύ , τω ν εθ ν ο φ ρ ο υ ρ ώ ν που ή τα ν α δ ειο ύ χοι, τη ν πρόσκληση τω ν εθ ν ο φ ρ ο υ ρ ώ ν οι οποίοι δ ε ν είχαν κ λ η θ ε ί από μ ερ ικ ά δ ια μ ε­ ρίσ ματα τη ς χώ ρας, καθώ ς και τη ν υπό τα όπλα πρόσκληση τεσ σ άρω ν ηλικιώ ν από τ η ν ε φ ε δ ρ ε ία τη ς εθ ν ο φ ρ ο υ ρ ά ς , ώ σ τε να λά β ει μ έρ ο ς σ το ν αγώνα ό λο ς ο εν ε ρ γ ό ς σ τρ α τό ς, η ε φ ε δ ρ ε ία το υ και η ε θ ν ο φ ρ ο υ ­ ρά, ενώ τις υ π η ρεσ ίες το υ εσ ω τερ ικο ύ θα α ναλάμβανε α π οκλεισ τικά η ε φ ε δ ρ ε ία τη ς εθ ν ο φ ρ ο υ ρ ά ς . Την επ ο μ ένη , 23 Ιουνίου, οι ε λ λ η ν ικ έ ς δ υ ν ά μ εις συνέχισ αν τη ν π ρ ο έ­ λασή το υ ς σ ύμφω να με τις δ ια τα γ ές το υ ΓΣ.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ Π ΕΔ ΙΟ Υ Μ ΑΧΗΣ Η το π ο θ εσ ία Δ ο ϊρ ά νη ς έ χ ε ι σ ημ α ντική σ τρ α τη γική αξία, κα θ ό σ ο ν δ εσ π ό ζει ό λη ς

Βάσει δ ια τα γή ς το υ ΓΣ η III Μ εραρχία εξέδ ω σ ε σ τις 06.30 τη ς 23ης Ιουνίου 1913 τη δ ια τα γή τη ς για τη ν επ ίθεσ η κατά τω ν εχ θ ρ ικ ώ ν θ έσ εω ν νότια τη ς Δ ο ϊρ ά νης. Σε ε κ τέ λ ε σ η τη ς δ ια τα γή ς α υ τή ς κ ιν ή θ η κ α ν τα 12ο και 6ο Σ υ ντά γμ α τα Π εζικο ύ (ΣΠ) π ρος το υ ς α ν τικ ε ιμ ε ν ικ ο ύ ς σ κοπούς (ΑΝΣΚ). Η ε π ιθ ε τικ ή ε ν έ ρ γ ε ια τ η ς III Μ ερ α ρ ­ χίας όμω ς εκ δ η λ ώ θ η κ ε μ όλις σ τις 10.00, λόγω κα θ υ σ τέρ η σ η ς λήψ ης τη ς δ ιά τα ξη ς. Η X Μ εραρχία, που εν ερ γ ο ύ σ ε α ρ ισ τε­ ρά τη ς III Μ εραρ χίας, κ ιν ή θ η κ ε π ρος το υ ς ΑΝΣΚ από τις π ρω ινές ώ ρ ες τη ς 23ης Ιου­ νίου. Το 4ο Σ ύ ντα γμ α Ευζώνων (αντισυν τα γ μ α τά ρ χ η ς Γεώ ργιος Λ ού ρ ος), άρχισε να απασχολεί με πυρά το ν εχ θ ρ ό χω ρίς να μ ε τα κ ιν η θ ε ί από τις θ έ σ ε ις το υ . Το 3ο Σ ύ ­ ν τα γ μ α Ευζώνων (α ντισ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς Ιω­ ά ν ν η ς Φ ικιώρης), ό τα ν έφ θ α σ ε μ έχ ρ ι το ύ­ ψωμα 339 δ ιέ τ α ξ ε το τά γ μ α π εζικού να κα­ τα λ ά β ει θ έ σ ε ις εξό ρ μ η σ η ς σ τη ν κο ρυ φ ο γραμμή γύρ ω από το ν α υ χένα 292 και το 3ο

Α ν εξά ρ τη το Τάγμα Ευζώνων να κα τα λά β ει θ έσ εις στο ύψωμα Κ ορ φ ο βο ύνι. Κατά τη ν εγκα τά σ τα σ ή το υ το Α ν εξά ρ τη το Τάγμα β α λλότα ν με πυρά π υρ οβο λικού και π εζι­ κού. Το 5ο Σ ύ ντα γμ α Ευζώνων (αντισυν τα γ μ α τά ρ χ η ς Κ ω νσ ταντίνος Κω νσταντινόπ ουλος) έφ θ α σ ε σ το χωριό Η λιόφω το, όπου π α ρ έμ ειν ε ως ε φ ε δ ρ ε ία τη ς Μ ερ α ρ ­ χίας. Ε κεί είχ ε τα χ θ ε ί και το π εδινό π υρο­ βολικό. Το π υ ρ οβο λικό τη ς Μ εραρχίας, α­ φού π ρ ο ω θ ή θ η κ ε, από τις 09.20 άρχισε να βά λ λ ει κα τά τω ν βουλγαρικώ ν θέσ εω ν. Η δράση το υ ή τα ν α π ο τελ εσ μ α τικ ή . Επίσης π ρο ω θ ή θ η κα ν τα 2ο και βο Τάγματα Ευζώ­ νων το υ 5ου ΣΕ και α να π τύ χ θ η κα ν κο ντά και πίσω από το ύψωμα Κ ορ φ ο βο ύνι, ενώ το τά γ μ α π εζικού το υ ιδίου Σ υ ν τά γ μ α το ς α ν α π τύ χ θ η κε δ υ τικά το υ χω ριού Η λιόφω ­ το για να καλύψ ει το α ρ ισ τερ ό π λευρ ό. Σ το μ ετα ξύ , ενώ τα τμ ή μ α τα τη ς πρώ­ τη ς γρ α μ μ ή ς τη ς III Μ ερα ρ χία ς άρχισαν να π ρ ο ελα ύνο υν, δ έχ θ η κ α ν μ εγά λο μ έρ ο ς τω ν πυρώ ν π υρ οβο λικού το υ εχ θ ρ ο ύ , οπό­ τ ε π α ρ α τη ρ ή θ η κε σ χετική δ υσ χέρ εια σ την π ροέλασ ή το υ ς . Ταυτόχρονα όμω ς το βουλγαρικό π υ ρ οβο λικό ελά ττω σ ε τη δ ρ ά ­ ση το υ κατά τω ν μονάδω ν τη ς X Μ ερ α ρ ­ χίας. Ετσι το 111/12 Τάγμα (στο δ ε ξιό άκρο τη ς Μ ερα ρ χία ς) β ό ρ εια το υ υψ ώ μα τος 201 κ ιν ή θ η κ ε π ρος το ν σ ιδ η ρ ο δρ ομ ικό σ τα θ ­ μό τη ς Δ ο ϊρ ά νη ς και από τις 12.45 άρχισε να κα τα δ ιώ κει π ρος τη Δ οϊράνη τα βουλγα­ ρικά τμ ή μ α τα που α μ ύ ν ο ν τα ν εκ εί, υπο­ β ο η θ ώ ντα ς και τη ν π ροέλασ η το υ 1/12 Τάγ­ μα τος. Το 1/12 Τάγμα κ α θ η λώ θ η κε αρχικά προ το υ υ ψ ώ ματος Ο βελίσ κος, το οποίο κα τείχα ν ισ χυρές βο υλγα ρ ικές δ υνά μεις. Αφού α ν α π τύ χ θ η κε ο λό κληρ ο έ β α λ λ ε με δρασ τικά πυρά κατά τω ν βουλγαρικώ ν θ έ ­ σεων και μ ετά τη ν ενίσχυση από το 11/12 Τάγμα ε φ ό ρ μ η σ ε και σ τις 13.00 κ α τέλ α β ε τις θ έ σ ε ις τω ν Βουλγάρων. Σ υγχρόνω ς ο π ρ ο π ο ρ ευ ό μ εν ο ς 6/12 Λόχος (11/12 Τάγμα­ το ς ) εν ή ρ γ η σ ε κατά το υ υ ψ ώ ματος 211, ό ­ που κυ ρ ίευ σ ε έ ξι π υρ οβόλα πλήρη (ο ε ­ χ θ ρ ό ς δ ε ν είχ ε κα το ρ θ ώ σ ει να τα αποσύ­ ρει). Αφού άφ ησ ε ε κ ε ί φρουρά, ε ξα κ ο λ ο ύ ­ θ ησ ε τη ν κα τα δίω ξη τω ν Βουλγάρω ν προς τη Δ οϊράνη. Π αράλληλα και το βο Σ ύ ντα γμ α Π εζι­ κού, αφ ού κα τό ρ θ ω σ ε να κά μ ψ ει τη ν α ν τί­ σταση τω ν Βουλγάρω ν, α ν έλ α β ε τη ν κα τα ­ δίω ξή το υ ς σε συνεργασ ία με το 12ο Σ ύ ­ ν τα γ μ α Π εζικού. Π ολλοί από το υ ς Β ούλγα­ ρου ς σ υ νελή φ θ η σ α ν αιχμάλω τοι, ενώ ά λ­ λοι σ την π ροσπ άθειά το υ ς να δ ια φ ύ γο υ ν έπ εσ αν στη λ ίμ ν η και πνίγηκαν. Το 12ο Σ ύ ­ ν τα γ μ α Π εζικο ύ (α ν τισ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς Ε­ π α μεινώ νδας Κ ού ρ της), αφ ού κ α τέλ α β ε τη Δ οϊράνη σ υνέχισ ε τη ν π ροέλασ ή το υ μ έχρ ι το ύψωμα 483, όπου και εγ κ α τα σ τά ­ θ η κ ε προσωρινά. Το 6ο Σ ύ ντα γμ α Π εζικού (α ν τισ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς Γεώ ργιος Α λ εξό π ουλος) κα τα δ ιώ κο ντα ς το ν εχ θ ρ ό προήλασ ε μ έχ ρ ι το ύψωμα Ν τα λκιλίκ και ε γ κ α ­ τα σ τά θ η κ ε β ό ρ εια και δ υ τικ ά το υ χω ριού Ν τολτσ ελί. Η X Μ εραρχία, α ν τιμ ετω π ίζο ν τα ς λιγό-

τε ρ α πυρά π υρ οβ ο λικού επ ειδ ή οι Β ούλγα­ ροι είχα ν σ τρ έψ ει το μ εγ α λ ύ τερ ο μ έρ ο ς τω ν πυρώ ν το υ ς κατά τω ν τμ η μ ά τω ν τη ς III Μ εραρ χίας, δ ιέ τα ξε σ τις 11.00 το 5ο Σ ύ ­ ν τα γ μ α Ευζώνων να π ρ ο ω θ η θ εί π ρος τη γραμμή μάχης και τη ν κα τά λ λη λη σ τιγμή να ε π ιτε θ ε ί π α ρα σ ύρ οντα ς π ρος τα ε ­ μπρός και τα 3ο και 4ο Σ υ ν τά γ μ α τα Ευζώ­ νων. Το τά γ μ α π εζικού το υ 5ου Σ υ ν τά γ μ α ­ το ς Ευζώνων, αφ ού π ρ ο ω θ ή θ η κ ε π ρος τα αρισ τερά, ε γ κ α τα σ τά θ η κ ε στα υψώ ματα τη ς Μ α ύ ρη ς Π έτρ α ς. Τα τρ ία Σ υ ντά γμ α τα (3ο, 4ο, 5ο) κινο ύ μ ενα β ό ρ εια κάτω από τα κα τα ιγισ τικά πυρά το υ εχ θ ρ ικ ο ύ π υρ οβ ο ­ λικού είχαν π ο λ λ ές απ ώ λειες, ιδια ίτερ α το 6ο Τάγμα Ευζώνων το υ 5ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Ευζώνων. Σ τις 14.00 έφ θ α σ α ν κο ν τά στο ύ­ ψωμα Κ ορ φ ο βο ύνι, όπου η X Μ εραρχία έ ­ λ α β ε α ναφ ορά το υ δ ιο ικη τή τω ν δυνά μεω ν Γευ γελή ς, ο οποίος ζη το ύ σ ε ενισ χύσ εις δ ιό τι π ροσ βαλλόταν από βουλγαρική μ ε ­

που είχαν απ οσ τα λεί μ έχ ρ ι τα Σ ο υ λ το για ν ναίικα, α π ειλούσ αν το α ρ ισ τερ ό π λευρ ό τη ς, αποφάσισε να σ τα θ ερ ο π ο ιη θ εί στις θ έ σ ε ις τη ς σ το ύψω μα Κ ορ φ οβούνι. Μ ετά τη ν ολοκλήρω σ η τη ς κα τά ληψ ης το υ Ο ρ ους Δύσωρο και τη ν π ροώ θηση το υ ό γκου τω ν ελλ η ν ικώ ν δ υνά μεω ν σ την π ε­ ριοχή Δ ο ϊρ ά νη ς και σ την κοιλά δα το υ π ο­ τα μ ο ύ Σ τρ υ μ ό ν α το ΓΣ εξέδ ω σ ε, σ τις 17.30 τη ς 23ης Ιουνίου, δ ια τα γή για τη συνέχιση τη ς π ροέλα σ ης από το πρωί τη ς επ ο μ έν η ς προς τη Στρώ μνιτσ α . Σύμφ ω να με α υ τή ν, η III Μ ερα ρ χία θ α π ρ ο έλ α υ ν ε από τη ν α μ α ξι­ τή οδό π ρος το χωριό Κω στουρίνο. Η X Μ ε ­ ραρχία θ α εκ κ α θ ά ρ ιζε τη ν π εριοχή α ν α το ­ λικά τη ς Γευ γελή ς και θ α π ρ ο έλ α υ ν ε π ρος το Β α λά ντοβ ο. Η Ταξιαρχία Ιππικού θ α κατε δ ίω κ ε το ν εχ θ ρ ό προς τα Π ορόϊα. Επι­ π λέο ν το ΓΣ α ν έφ ερ ε σ το Υ π ουργείο Σ τρ α ­ τιω τικώ ν τη ν π ροέλασ η το υ Σ τρ α το ύ και τη νίκη στη Δ οϊράνη, τη ς οποίας τη σ ημα­

ραρχία που κ α τερ χ ό τα ν διά τη ς α ν α το λι­ κή ς ό χ θ η ς το υ π οτα μ ού Α ξιο ύ π ρος τη Γευγελή. Π αράλληλα οι Β ούλγαροι είχαν αρχίσ ει να υποχω ρούν από τις θ έσ εις το υ ς β ό ρ εια το υ υ ψ ώ ματος Κ ορ φ οβούνι. Σ τις 15.15 το ΓΣ π λη ρ ο φ ό ρ η σ ε τη Μ ε ­ ραρχία ό τι εχ θ ρ ικ ή δύναμη 2-3 τα γμ ά τω ν μ ε π υ ρ ο β ο λικό είχ ε ε μ φ α ν ισ θ εί σ τη ν ανα­ το λικ ή ό χθ η το υ π οτα μ ού Α ξιο ύ α π ένα ντι από τη Γευγελή και ε π ιτέ θ η κ ε κα τά τω ν ε ­ κ εί ελλ η ν ικώ ν τμ η μ ά τω ν, τα οποία ε ν δ εχ ο ­ μ ένω ς υποχώρησαν. Υστερα από τις π λη­ ρ ο φ ο ρ ίες α υ τέ ς η X Μ εραρχία, β λέπ ο ντα ς και τη σ θενα ρ ή αντίσ τασ η τω ν Βουλγάρω ν π ερ ί το Παλαιοχώρι, τή ρ η σ ε στάση ανα μο­ ν ή ς και έ σ τε ιλ ε α να γνω ρίσ εις ιππικού π ρος τη Γευγελή, για να διαπιστώσει τη ν ε ­ κ εί κατάστασ η. Οι αναγνω ρίσ εις α υ τέ ς δ εν είχα ν θ ε τικ ά α π ο τελ έσ μ α τα δ ιό τι τα τμ ή ­ μ ατα αναγνώ ρισ ης δ ε ν μπόρεσαν να περάσουν το χωριό Σ ο υλτο για ννα ίικα , επ ειδή β λ ή θ η κα ν με πυρά από τα υ π ερ κ είμ εν α υ­ ψ ώ ματα, στα οποία είχα ν ε π ε κ τα θ ε ί οι Βούλγαροι. Ετσι η X Μ εραρχία, ε κ τιμ ώ ­ ν τα ς ό τι ισ χυρές β ο υ λγα ρ ικές δ υ νά μ εις

σία ε ξή ρ ε ιδια ίτερα , λόγω τω ν μ εγάλω ν πο­ σ ο τή τω ν τρ ο φ ίμ ω ν και άλλω ν λα φ ύ ρω ν που κυ ρ ιεύ θ η κ α ν , αφ ού η Δ οϊράνη α π οτελού σ ε το γ εν ικ ό κ έ ν τρ ο ανεφ οδ ια σ μ ού το υ Β ουλγα ρικού Σ τρ α το ύ σ την π εριοχή Ιστίπ. Α ν έφ ερ ε επίσης ό τι οι Β ούλγα ροι έ ­ λα βα ν ως ο μ ή ρ ο υ ς από τη Δ οϊράνη το ν μ η τρ ο π ο λίτη και 30 π ρ ο κρ ίτο υ ς, ε κ φ ρ ά ζο ­ ν τα ς α νη σ υ χίες για τη ν τύ χ η το υ ς και ζη ­ τώ ν τα ς να γ ίν ει δ ια μ α ρ τυρ ία π ρος τις Μ ε ­ γ ά λ ες Δ υ νά μ εις και τη Βουλγαρία για τη ν τή ρ η σ η τω ν δ ιεθ ν ώ ν κανόνω ν π ερί α ιχμα ­ λώ τω ν π ολέμ ου , όπως σ υνέβ α ινε για το υ ς 5.000 α ξιω μ α τικο ύ ς και ο π λ ίτες Β ουλγά­ ρ ου ς α ιχμα λώ του ς. Α φ ορμή για τη ν ε ν έ ρ ­ γ εια α υ τή έδω σ ε η σφαγή, από το υ ς Β ο υ λ ­ γά ρ ο υς, 12 ευζώ νω ν αιχμαλώ τω ν και ο π νιγμό ς Σ έρ βω ν αιχμαλώ τω ν στρατιωτώ ν.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Κ ύριοι σ υ ν τε λ ε σ τέ ς τη ς ν ίκ η ς τω ν Ε λ­ λήνω ν στη Δ οϊράνη ή τα ν: • Το άρισ το σ χέδιο ε ν ε ρ γ ε ία ς το οποίο εκ τε λ έ σ θ η κ ε από το υ ς σ χημα τισ μούς. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Καλλιρρό

Τοανΐτσανε 479

♦ Μυριόφυτο

•

Παλιούρτσι

n*Val“ , 6a Αμαραντα

707

4

ν\Λνί,Ρ Γ αβρα

Σ·Δοϊράνης

^κοβενταρ Δροσάτο

.553

«° Λ4

? 0 υντα γ0 Στογιάκοβο

Μπογκοροιτσα

5 70

Κορυφή

Ε ιρ η ν ικ ό ·

• Αγ. Κυριακ

Μ Α ΧΗ Δ Ο ΪΡ Α Ν Η Σ (23 Ιουνίου 1913) Κλίμακα 1-100.000 .1 .2 ,3 ^

Βσυλγαριχές

^

Ε λ λ η ν ικ έ ς

,4Χλμ .

θέσεις θέσεις

Κατευθύνσεις προελάσεως Ε λ λ η ν ικ ο ύ Στρατού.

26 ■■

• Η ε π ιτυ χ η μ έν η ε ν έ ρ γ ε ια τη ς Σ τρ α τιά ς κα τά το υ δ εξιο ύ τη ς ε χ θ ρ ικ ή ς δ ιά τα ξη ς και η ε κ μ ε τά λ λ ευ σ η τη ς επ ιτυ χία ς α υ τή ς με τη ν κα τα δίω ξη το υ εχ θ ρ ο ύ . • Η πίστη σ τελ εχώ ν και ανδρώ ν για τη ν ί­ κη. • Το πολύ υψ ηλό η θ ικ ό το υ προσωπικού μ ε τά τη μ εγα λειώ δ η νίκη κα τά τη ν απ οφ α­ σιστική μάχη το υ Κ ιλκίς-Λαχανά (19-21 Ιου­ νίου 1913). Π αράλληλα π ρέπ ει να το ν ίσ ο υ μ ε και τα α κό λου θα : Η κα θ υ σ τέρ η σ η έν α ρ ξη ς τ η ς επ ίθ εσ η ς από τη ν III Μ εραρχία, αν και είχαν σ υμφ ω νήσ ει και οι δύο δ ιο ικ η τέ ς μ ε ­ ραρχιώ ν (III και X) να ενερ γ ή σ ο υ ν σ υ ν το νι­ σ μένα τη ν ίδια ώρα, είχ ε ως α π ο τέλεσ μ α τη σ χετική κα θ υ σ τέρ η σ η τη ς ό λη ς ε ν έ ρ ­ γ εια ς τη ς Σ τρ α τιά ς. Απ οστολή τη ς V Μ ε ­ ραρχίας σ ύμφω να με δ ια τα γή το υ Γενικού Σ τρ α τη γ είο υ ή τα ν, εά ν η ανάγκη το καλέσει, να σ υ νδ ρ ά μ ει το ν αγώνα τη ς X Μ ερ α ρ ­ χίας. Ενώ λοιπ όν οι δύο Μ ερ α ρ χ ίες (III και X) ενερ γο ύ σ α ν κα τά μέτω π ο, η V Μ ερ α ρ ­ χία δ ε ν έλ α β ε μ έρ ο ς σ το ν αγώνα. Λόγω έ λ ­ λ ειψ η ς σ υντονισ μού μ ετα ξύ τω ν δύο σ υμ­ μάχων σ τρα τώ ν (Ε λλάδα ς και Σερβία ς), δ ε ­ δ ο μ έν ο υ ό τι δ ε ν υπήρχε σ χέδιο σ υνδ υα ­ σ μένω ν επ ιχειρήσ εω ν από κοινού κατά τω ν Βουλγάρω ν, οι Β ούλγαροι μ ε τέ φ ε ρ α ν μια τα ξια ρ χ ία (IV Σ τρ α τιά ς) από το σ ερ βικό μέτω π ο σ το ελ λ η ν ικ ό και σ υ γ κεκρ ιμ ένα σ την π εριοχή Δ ο ϊρ ά νης. Η Ταξιαρχία Ιππι­ κού, κ α τε ξο χ ή ν όπλο για αναγνω ρίσ εις, μ όλις δ έ χ θ η κ ε πυρά κα τά τη ν κίνησ ή τη ς, α ιφ νιδια σ μένη, δ εν ε κ τέ λ ε σ ε τη ν απ οσ το­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

£§3 3 ΤΕ

• Σ ο υ λ τ ο γ ια ν ν α ίικ α

λή τη ς . Ετσι α δ ρ ά νησ ε ό τα ν η X Μ εραρχία αγω νιζότα ν π ρος κα τά ληψ η το υ α ν τικ ε ιμ ε ­ νικού τη ς σκοπού (ύψω μα Β λαντάγια). Η απώ λεια τη ς Δ ο ϊρ ά νης είχ ε δ υ σ μ ε­ ν είς επ ιπ τώ σ εις για το υ ς Β ουλγά ρους. Σ τε ρ ή θ η κ α ν ένα βασικό κ έ ν τρ ο α ν εφ ο δ ια ­ σμού τω ν μονάδω ν το υ Β ουλγαρικού Σ τρ α το ύ που μ ά χο ντα ν ε ν α ν τίο ν τω ν σ υμ­ μαχικώ ν δ υ νά μ εω ν (Ε λλάδα ς-Σ ερ βίας). Μ ετά τη ν ή ττα το υ στη Δ οϊράνη ο Β ουλγα­ ρ ικός Σ τρ α τό ς δ εν π ρό λα β ε να α να σ υντα ­ χ θ ε ί και να π ρο β ά λει αντίσ τασ η. Οι μά χες Σ τρ ώ μ νιτσ α ς, Σ ουσ ίτα ς και Β έτρ ιν α ς που α κο λο ύ θ η σ α ν ή τα ν πολύ πιο ε ύ κ ο λ ε ς για το ν Ε λλη νικό Σ τρ α τό . Οι Β ούλγαροι δ εν μπ όρεσ αν να μ ετα φ έ ρ ο υ ν από π ο υ θ ενά ε ­ νισχύσεις. Οι α π ώ λειες τω ν Ελλήνω ν σε σχέση με τη δ ιά ρ κεια τη ς μ ά χη ς και τις μ ο ν ά δ ες που σ υ μ μ ετείχ α ν ή τα ν μ εγ ά λ ες : 5 ν εκ ρ ο ί αξιω ­ μ α τικο ί και 101 ο π λ ίτες, τρ α υ μ α τίες 22 α­ ξιω μ α τικο ί και 879 ο π λίτες. Δ ώ δεκα σ υνελήφ θη σ α ν αιχμάλω τοι. Δ ε ν υπάρχουν α­ κριβή σ τοιχεία για τις α π ώ λειες τω ν Β ο υ λ ­ γάρων. Π άντω ς ή τα ν σ η μ α ν τικές. Μ ε τα ξύ τω ν νεκρώ ν ή τα ν και ο τα ξία ρ χ ο ς Καρναβαλίεφ . Σ υ νελή φ θ η σ α ν 250 Β ούλγα ροι αιχ­ μάλω τοι. Σ τα χ έρ ια τω ν Ελλήνω ν έπ εσ αν 12 π υροβόλα, π ολυβ όλα και άλλο π ο λ εμ ι­ κό υλικό και μ εγ ά λ ες π ο σ ό τη τες τρ ο φ ίμ ω ν τη ς βάσης α νεφ οδ ια σ μ ού Δ ο ϊρ ά νης. Το Γε­ νικό Σ τρ α τη γ ε ίο απ έδω σ ε ε ξα ιρ ε τικ ή σ τρ α τη γική σημασία στη νίκη τη ς Δ οϊρά­ νης. Την επ ιτυ χία ανακοίνω σ ε ο επ ιτελ ά ρ ­ χ η ς το υ Γενικού Σ τρ α τη γ είο υ Β ίκτω ρ Δ ού-

σ μανης. Το τη λ εγ ρ ά φ η μ α το υ επ ιτελά ρ χ η έ λ ε γ ε : "Η Δ οϊράνη έπ εσ ε. Κ αταδιώ κομε κατά π όδας εχ θ ρ ό φ ε ύ γ ο ν τα α τά κτω ς. Α­ ντο χ ή , ο ρ μ η τικ ό τη ς η μ ε τέ ρ ω ν σ υγκινεί π άντας, π ρώ τον Βασιλέα, εκφ ρ α ζό μ εν ο ν δι' α π ερ ιο ρίσ το υ θαυμ α σ μ ο ύ και υ π ερη ­ φ ά νειας".

ΒΙΒΛΙΟ ΓΡΑΦ ΙΑ (1) Ε Π ΙΤ Ο Μ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ ΤΩΝ Β Α ΛΚ Α Ν ΙΚ Ω Ν Π Ο Λ Ε Μ Ω Ν 1912-1913, Δ ΙΣ /Γ Ε Σ , 1987. (2) Ο Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Σ ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ Β Α Λ Κ Α Ν ΙΚ Ο Υ Σ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ Σ 1912-1913, Δ ΙΣ /Γ Ε Σ , 1992. (3) ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΟΥ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘ Ν Ο ΥΣ, Ε κ δ ο τικ ή Α θηνώ ν, Α θή να , 1978. (4) Σ κ λ η ρ ο ύ Σ ω τ.: ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ ΤΟΥ Ε Λ Λ Η Ν Ο ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟΥ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ , Α λ εξά ν δ ρ εια , 1913. (5) Σ ο ύ λ η Δ .: Ο ΔΕ Υ ΤΕ Ρ Ο Σ Β Α Λ Κ Α Ν ΙΚ Ο Σ Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ ΚΑΤΑ ΤΩ Ν ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ - 1913, Α θή να ι, 1934. (6) Φ ω το γρ α φ ίες: Β α λ κα νικο ί Π ό λ εμ ο ι 19121913 - Το φ ω το γ ρ α φ ικ ό Λ εύκω μ α των Ρ ω μ α ϊδ η -Zeitz, εκ δ ό σ εις Κ έδ ρ ο ς.

ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΑΓΜΑΤΟΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΟΛΕΜΙΣΤΩΝ

Π Ρ ΙΝ ΑΠΟ ΠΕΝΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ, ΣΤΙΣ 27 ΙΟΥΛΙΟΥ 1953, ΕΛΗΞΕ 0 ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΗΣ ΚΟΡΕΑΣ. ΕΙΧΕ ΑΡΧΙΣΕΙ ΣΤΙΣ 25 ΙΟ ΥΝΙΟ Υ 1950 Μ Ε ΤΗΝ ΕΙΣΒΟΛΗ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΟΚΟΡΕΑΤΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΝΟΤΙΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ. ΚΑΤΑ ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΔΙΜ Η Ν Ο ΤΟΥ ΠΟΛΕΜ ΟΥ (ΙΟΥ ΝΙΟΣ-ΙΟΥΛΙΟΣ 1953) ΔΙΕΞΗΧΘ ΗΣΑΝ Μ ΕΡΙΚΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΙΟ ΣΚΛΗΡΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ, ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΑΓΜΑ ΕΙΧΕ ΕΝΕΡΓΟ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ, Μ Ε ΚΥΡΙΟΤΕΡΗ ΤΗ ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΥΨΩΜΑ ΧΑΡΡΥ. ΣΦΟΔΡΕΣ Ο Μ Ω Σ ΗΤΑΝ ΚΑΙ 01 ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΙΝΕΖΙΚΕΣ ΕΠΙΘ ΕΣΕΙΣ ΕΛΑΧΙΣΤΑ ΕΙΚΟΣΙΤΕΤΡΑΩΡΑ Π ΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΑΝΑΚΩΧΗΣ.

ΗΛΙΑΣ Κ. ΜΑΓΚΛΙΝΗΣ Το ύψω μα Χ ά ρρ υ (κ έν τρ ο ) σ ε νυ κ τερ ιν ή φ ω το γ ρ α φ ία . Δ ια κ ρ ίν ο ν τα ι οι λ ά μ ψ εις τω ν φ ω τοβ ολίδω ν και δ ε ξ ιά τμ ή μ α το υ υψ ώ μα τος Σ τα ρ κ α θώ ς δ έ χ ε τα ι εγ κ α ιρ ο φ λ ε γ ή β λ ή μ α τα το υ συμ μ αχικού π υροβ ολικού (τα άσπρα σ τίγ μ α τα ). Η φ ω το γ ρ α φ ία ελ ή φ & η κ α τά τη δ ιά ρ κεια των έ ξ ι ημ ερ ώ ν (10-16 Ιο υ ν ίο υ ) που τα α μ ερ ικ α νικ ά τά γ μ α τα δ ο κ ιμ ά ζο ντα ν πάνω σ το ύψω μα (φ ω τ. α ρ χείο Δ . Π απ αδόπ ουλου).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ι σ υνομιλίες για ανακωχή είχαν αρχίσει Π εζικού, που υπαγόταν στην π ερίφ ημη, από τη δράση από πολύ νωρίς κατά το ν π όλεμο τη ς Κο­ τη ς κατά το ν Β' Π αγκόσμιο Π όλεμο, 3η Μ εραρχία Π ε­ ρέας, γύρω στα μέσα το υ 1951. Τότε η κο­ ζικού. Τέσσερα τά γμ α τα υπάγονταν στο 15ο Σ ύ ντα γ­ ρ εα τική σύγκρουση πέρασε σε μια διαρκή φάση στα­αμιγώς αμερικανικά, ένα τά γμα με Α μερ ικα ­ μα: δύο σ ιμότητα ς και, ουσιαστικά, μ ετα τρ ά π ηκε σενούς π όλεμο σ τρα τιώ τες π ορτορικανικής καταγω γής και το θέσ εω ν: οι αντίπ αλες δυνά μεις περιόριζαν τις κινή­ τά γμα το υ Ε λληνικού Ε κσ τρ α τευτικού Σώ ματος, διοι­ σεις το υ ς γύρω από τα χαρακώ ματα, βομβαρδίζοντας κη τή ς το υ οποίου ή τα ν εκείν η τη ν π ερίοδο ο αντισυη μία τις θ έσ εις τη ς άλλης με όλμ ου ς και ο β ίδ ες και ντα γμα τά ρ χη ς (ΠΖ) Γεώργιος Κουμανάκος. σ τέλνοντα ς κά θ ε τόσ ο π εριπ όλους και ε ν έ δ ρ ες σε ε ­ χθρ ικό έδα φ ος. Οι φ ή μ ες ό τι η λήξη τω ν εχθροπ ρα­ 7 0 ΣΙΔ Η Ρ Ο Υ Ν ΤΡΙΓΩ ΝΟ ξιώ ν ή τα ν κοντά, κυκλοφορούσ αν συνεχώς. Οπως α­ π οδ είχ θ η κε η ώρα τη ς ειρ ή ν η ς δ εν είχε φθάσ ει α κό­ Το ύψωμα Χάρρυ βρισκόταν στο λ εγ ό μ ενο Σιδη­ μα. Πέρασαν δύο ολόκληρα χρόνια κατά τη διάρκεια ρού ν Τρίγωνο, μια περιοχή 100 περίπου χλμ. βόρεια τω ν οποίων χ ύ θ η κ ε πολύ αίμα. τη ς Σεούλ. Οποιος κα τείχε το Σ ιδηρούν Τρίγωνο είχε Σ τις αρχές το υ καλοκαιριού το υ 1953, μ ετά από τις άμεση πρόσβαση στην πρω τεύουσα τη ς Ν ότιας Κ ορέ­ απ ειλές το υ ν εο ε κ λ ε γ έ ν το ς στην αμερικανική π ρο ε­ ας. Το Χάρρυ ή τα ν ε κ ε ί το ύψωμα-κλειδί. Το κλειδ ί που δρία, σ τρατηγού Ν τουάιτ Α ϊζενχάουερ, για π υρηνικό θ α άνοιγε τη ν πύλη για τη Σεούλ. Σε περίπτωση απώ­ π όλεμο και το ν θά να το το υ σ κληροπ υρηνικού Στάλιν, λ εια ς το υ Χάρρυ η 8η αμερικανική Σ τρ ατιά θα αναγκα­ οι δια π ρα γματεύσ εις για ανακωχή άρχισαν να δ εί­ ζόταν να υποχωρήσει δ έκα περίπου χ ιλιό μ ετρ α ν ο τιό ­ χνουν ό τι βρίσ κονταν σε πολύ καλό στάδιο. Τότε οι Κι­ τερα , παραχωρώντας π ολύτιμο έδα φ ος σ τους « Ε θε­ νέζοι αποφάσισαν να π αίξουν το τε λ ε υ τα ίο το υ ς χαρ­ λ ο ν τές » το υ Μάο. τί: η επ ικείμ ενη ανακωχή να το υ ς βρ ει όσο πιο νότια ή ­ Το Χάρρυ είχε ύψος 420 μ έτρ α και απ οτελούσε ταν δυνατό. Μ ε τη ν κατάπαυση το υ πυρός κά θ ε κίνη ­ τμ ή μ α τη ς λοφ οσ ειράς Σταρ, η οποία εκ τειν ό τα ν 350 ση θα «πάγωνε», θ α δ η μ ιο υ ρ γείτο η νεκρή ζώνη, αλλά μ έτρ α περίπου πιο βόρεια. Η κορυφ ή τη ς λοφ οσ ειράς στο μ ετα ξύ π ολύτιμο έδα φ ος θα είχε κα τα κτη θ εί. Κα­ α υτής, απ έναντι ακριβώ ς από το Χάρρυ (τα δύο υψώ­ τά συνέπεια ο α ν τικειμ ενικό ς το υ ς στόχος σε εκείν η ματα σ υ νέδ εε ένας αυχένας), βρισκόταν υπό τη ν κα­ τη φάση ή τα ν να κερδίσ ουν έδ α φ ο ς διασπώντας τη ν το χ ή τω ν κινεζικώ ν δυνάμεων. Το ύψωμα Σταρ, όπως κύρια γραμμή αντίσ τασ ης τω ν δυνάμεω ν το υ ΟΗΕ. Ο έγινε γνωστή η κορυφή αυτή, είχε ύψος 440 μέτρα, ή ­ κα λύ τερ ο ς τρόπ ος για να γίνει αυ τό ή τα ν με προσβο­ τα ν δηλαδή γύρω στα 20 μ έτρ α ψ ηλότερ ο το υ Χάρρυ. λ ές στις π ροφ υλα κές που υπερασπίζονταν οι Α μερ ι­ Είναι συνεπώς α υ το ν ό η το ό τι από το Σταρ οι Κινέζοι κανοί και οι Σύμμαχοί το υς. είχαν καλή θ έα τη ς οργάνωσης τω ν αμυνομένων. Μία από α υ τές τις π ροφ υλα κές ή τα ν ένα ύψωμα, Ενας δ ρόμος οδηγούσ ε από τη ν κύρια γραμμή α­ γνω στό σ τους Α μερ ικα νούς και σ τους Ελληνες σ τρα­ ντίστασης τω ν δυνάμεω ν τω ν Ηνωμένων Εθνών στη τιώ τες ως «Υψωμα Χάρρυ». Τη φ ύλαξή το υ είχαν ανα- νότια π λευρά το υ υψώ ματος Χάρρυ, όπου βρισκόταν λάβει μονά δες το υ 15ου αμερικανικού Σ υ ντά γμ α το ς σ ταθμός ανεφ οδιασμού και πρώτων βοηθειών. Από ε-

Ο

Α νδρ ες το υ Ε λληνικού Τά γμ α τος σ τη ν Κ ορέα ενώ π ρ ο ω θ ο ύ ντα ι σ τη γραμμή των πρόσω. Σ το J e e p δ ια κρίνονται η ελ λη νική σ ημαία και οι λ έ ξ ε ις "Hellenic F o rces" (φ ω τογρα φ ία το υ π ολεμ ικού α ντα π ο κρ ιτή τη ς εφ η μ . <Έ θνος», Γ ιώ ργου Κ αρ ά γιω ρ γα ).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Α νδρ ες τη ς 13ης Α π ο σ τολής Α ντικα τα σ τά σ εω ν σ τη ν Κ ο ρ έα (ά φ ιξη στο Π ουσάν: Ια ν ο υ ά ρ ιο ς 1953), δίπλα σ τη ν επ ιγρ α φ ή που το π ο θ έ τη σ ε το ΕΚΣΕ σ τη ν Κ ο ρ έα : "Δ ια βά τη δώ σ’ το μ ή νυ μ α σ τη ν Ελλάδα ν 'α κ ο υ σ θ ή , π έσ ’ τη ς εδώ μ α χ ό μ εθ α σ το υ ς δ ρ ό μ ο υ ς τη ς π ιστοί". Ξ απ λω μένος σ τη βάση τη ς επ ιγρ α φ ή ς είν α ι ο σ τρ α τιώ τη ς Γ ΐώ ρ γ ιο ς Γιω γάκης, ο οπ οίος θ υ μ ά τα ι α κόμ α το υ ς νεκ ρ ο ύ ς και το υ ς τρ α υ μ α τίε ς που π ερ ισ υ ν έλ εγ ε κ α τά τη μάχη το υ υψ ώ μα τος Χ ά ρ ρ υ (φ ω τ. α ρ χείο Γ. Γ ιω γάκη).

30 ■■■

κεί και πέρα, σε ακτίνα 500 μέτρω ν, το έδ α ­ φ ο ς το υ υψώ ματος ή τα ν ανώμαλο και τρ α ­ χύ, ακα τάλληλο για τη ν κυκλοφ ορία τρ ο χ ο ­ φόρω ν οχημάτων. Ο λες οι μ ετα φ ο ρ ές υλι­ κού, π ολεμοφ οδίω ν κλπ. γίνο ντα ν πεζή, παρά το ό τι το έδ α φ ο ς ή τα ν με δυσκολία 6ατό, είχε μεγάλη κλίση και δ εν άφ ηνε πολλά π ε­ ριθώρια για κάλυψη απ έναντι στον εχθρό. Οι σ τρα τιώ τες και οι Λομ, οι Κ ο ρ εά τες π ολίτες που χρησ ιμοπ οιούντο για β ο η θ η τι­ κές εργασ ίες (αγγαρείες), διένυαν α υτή τη ν απόσταση τω ν 500 περίπου μέτρ ω ν πεζοί για να συναντήσουν τα πρώτα χαρακώ ματα που οδηγούσαν στην κορυφή το υ υψώμα­ το ς, το οποίο π ρ ο σ τα τευ ότα ν κυκλικά από χαρακώ ματα μήκους 75 μέτρ ω ν και π λάτους δύο μέτρων. Τα τε λ ε υ τα ία ή τα ν ενισ χυμένα με καταφ ύγια και πολυβολεία, σ ταθμό διοί­

Η "Π τέρ υ γ α " το υ υψ ώ μα τος Χάρρ υ, ψ ω το γρ α φ η μ έν η από τη ν κορυφ ή το υ υψ ώ μα τος. Β ρ ισ κό τα ν σ τη ν α να το λικ ή π λευ ρ ά , σ ε α π όσταση 75 μ έτρ ω ν και κ α τά μ ή κ ο ς μ ια ς εξο χ ή ς του α ν τερ είσ μ α το ς . Η επ ίθ εσ η τω ν Κ ινέζω ν γινό τα ν από τη ν α ρ ισ τερ ή π λευρ ά τη ς φ ω το γ ρ α φ ία ς. Δ ια κ ρ ίν ο ν τα ι η κ ο νσ ερ τίν α και ά δ εια κ ο υ τιά πυρομαχικών. Π α ρ α τη ρ ή σ τε το πράσινο τοπίο ολ ό γυ ρ α , σ ε α ν τίθ ε σ η μ ε το μ α υ ρ ισ μ έν ο , "σ ελ η ν ια κ ό "έδ α φ ο ς το υ μ π α ρ ουτοκαπ νισ μ ένου υ ψ ώ μα τος. Η φ ω το γ ρ α φ ία α ν ή κ ει σ το ν υ π ο σ τρ ά τη γο ε.α . Δ η μ ή τρ ιο Κ ω στούλα και π ιθ α ν ό τα τα ε λ ή φ θ η από το ν σ τρ α τιω τικ ό ιε ρ έ α Α νδρ έα Χαλκιόπ ουλο.

κησης και ένα π ροκεχω ρημένο π αρατηρη­ τήριο. Ολο α υ τό το δ ίκτυο χαρακω μάτω ν χωρούσε ως 150 πεζούς. Πίσω από τη ν κορυφή το υ Χάρρυ, στα α­ νατολικά, σε απόσταση 75 μέτρ ω ν και κατά μήκος μιας ε ξο χ ή ς το υ α ντερ είσ μ α τος, υ­ πήρχε άλλο ένα χαράκωμα 100 μέτρ ω ν που έ φ ε ρ ε τη ν ονομασία «Πτέρυγα». Η « Π τέρυ ­ γα» χρησ ίμευε για τη ν υποστήριξη το υ κυ­ ρίως υψώ ματος και ή λεγχ ε τη ν κύρια πρό­ σβαση το υ εχθ ρ ο ύ προς αυτό. Οσον αφορά τη δυτική π λευρά το υ υψώ ματος, ή τα ν αρ­ κετά απ ότομη για να μπορέσει να τη χρησι­ μοποιήσει ο ε χ θ ρ ό ς π ροκειμένου να επ ιτε­ θεί. Λόγω τοπ οθεσ ίας αλλά και υ ψ ό μετρο υ το Χάρρυ ή τα ν ιδανικό π αρατηρητήριο. Από τη ν κορυφή το υ κάποιος είχε ο ρ α τό τη τα βαθιά μέσα στο εχθ ρ ικ ό έδα φ ος, ενώ τα υ ­ τό χρο να μπορούσε να ελ έγ χ ει κά θ ε πρό­ σβαση προς τη ν κύρια γραμμή αντίστασης. Κανένα άλλο ύψωμα που κατείχαν οι δυνά­ μεις το υ ΟΗ£ δ εν είχε τόσο μεγάλο υψ ό με­ τρ ο σε απόσταση 1.500 μέτρ ω ν περίπου. Οι π αρενοχλήσ εις τω ν Κινέζων στην π ε­ ριοχή γύρω από το ύψωμα είχαν αρχίσει από τη ν άνοιξη εκ είν η ς τη ς χρονιάς, όμω ς η πρώτη μεγάλη επίθεσή το υ ς εξα π ολύθ ηκε τη νύκτα τη ς 10ης Ιουνίου. Για τη ν ακρίβεια από τις 10 μέχρι τις 16 Ιουνίου 1953 τρία Κ ο ρ έα , α ρ χές κ α λοκα ιρ ιού το υ 1953. Σ τρ α τιώ τε ς το υ Ελληνικού Τά γματος σ ε α μ ερ ικ α νικ ό π ολυβόλο B row n ing Μ 2Η Β . Ο σ τρ α τιώ τη ς α ρ ισ τερ ά κ ρ α τά ένα κινεζικό υποπολυβόλο Type 50, α ντίγ ρ α φ ο το υ σ ο β ιετικ ο ύ PPSh 41 φ ω τ. α ρ χείο Γ. Γιω γάκη).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τά γμ α τα το υ 15ου Σ υ ντά γμ α το ς συγκρούστηκαν διαδοχικά με τέσ σ ερις μερ α ρχίες τω ν κινεζικώ ν (κομμουνισ τικώ ν) δυνάμεων. Οι Κινέζοι εισχωρούσαν στις α μ ερ ικα νικές θ έσ εις κατά τη διάρκεια τη ς νύκτα ς με επι­ θ έσ εις μ εγά λης κλίμακας και σ χεδόν κά θε βράδυ απ οκτούσαν έλεγχ ο το υ υψώματος. Μ ε το πρώτο φως τη ς η μ έρ α ς όμως το ανακα τελάμβαναν οι Α μερικανοί με ισχυρές α­ ν τεπ ιθ έσ εις πεζικού. Οπως ή τα ν φυσικό, οι απ ώ λειες και από τις δύο π λευ ρ ές ή τα ν τ ε ­ ράστιες. Υστερα από επτά η μ έ ρ ε ς αλλεπ άλ­ ληλω ν μαχών οι Α μερικανοί μέτρ ησ α ν 250 ν εκ ρ ο ύ ς και 400 τρ α υ μ α τίες. Οι απώ λειες τω ν Κινέζων ή τα ν σ χεδόν διπλάσιες.

ΤΟ ΕΛΛΗ Ν ΙΚΟ ΤΑΓΜΑ Ο λόκληρη εκείν η τη ν εβδο μά δα το Ελ­ ληνικό Τάγμα σ υνέδραμε τις δ οκιμ α ζό μενες α μ ερ ικα νικές μονάδες τόσο με πυρά, όσο και με τη ν παροχή ιατρικής π ερίθαλψ ης σ τους τρ α υ μ α τίες. Να τι έγρ α φ ε ο τό τ ε έ φ ε ­ δρος ανθυπολοχαγός Δ η μ ή τρ η ς Παπαδόπ ουλος στο η μερο λό γιο που κρατούσ ε στην Κορέα: «Περιοχή υψ ώ ματος Ντικ. 11 Ιουνί­ ου 1953 - Π έμπτη βράδυ. Σ το δ εξιό π λευρό τη ς θ έσ εω ς που βρίσ κεται το Τάγμα μας οι Κινέζοι εξαπ ολύουν απόψε μια σειρά από σ φ οδρ ές επ ιθέσ εις. Φ αίνεται ό τι θ έλ ο υ ν να καταλάβουν το ύψωμα-προφυλακή Χάρρυ. Χ θ ες τη νύχτα ή τα ν μια σωστή κόλαση εκ εί επάνω. (...) Χ ιλιάδες βλήματα πυροβολικού, όλμω ν και ρ ου κετώ ν όργω ναν το ύψωμα από τις 10 το βράδυ μέχρι το πρωί. (...) Οι π ρο βολείς φω τίζουν όλη τη ν περιοχή του Χάρρυ. Οι π υροβολαρχίες έχουν μ ε τα τρ έ ­ ψει αυτή τη νύχτα σε θ εο μη νία . Δ εν ακούω

τίπ ο τε άλλο, παρά μόνο το σ υνεχές βο υη τό από τις ε κ ρ ή ξε ις τω ν οβίδων το υ π υροβολι­ κού και τω ν όλμω ν και τις ριπές τω ν πολυ­ βόλω ν... (...) 15 Ιουνίου 1953, η μ έρ α Δ ε υ τ έ ­ ρα πρωί. Τρομερή είδηση μας ή λ θ ε σήμερα. Τηλεφ ώ νησ ε ο σ υντα γμα τά ρχης Α κερ ς στον διο ικη τή μας Κουμανάκο και το υ είπε ό τι σε λίγες ώ ρες φ εύ γο υ μ ε από εδώ (την περιοχή Ντικ) και πάμε να α ντικα τα σ τήσ ου­ με το 2ο Α μερ ικανικό Τάγμα που υπερασπι­ ζόταν το ν ύψωμα Χάρρυ για τί είχε π ολλές απώλειες. Το όνομα Χάρρυ, που για μας το υ ς Ε λληνες δ εν δ ια φ έρ ει πολύ από τη λ έ ­ ξη «χάρος», και έτσ ι το αποκαλούν οι φα­ ντά ρ οι μας, είναι ο φ όβος και ο τρ ό μ ο ς για όλο το 15ο Σ ύντα γμα Πεζικού». Τον ρόλο το υ «κυματοθραύσ τη» στα κι­ νεζικά κύμα τα επ ιθέσ εω ν α νέλα βε να δια­ δραματίσει ο 3ος Λόχος ως π ροω θημένη μονάδα, που είχε τη ν τύχη να δ ιο ικείτα ι από δύο εμπ ειρο π ό λεμ ου ς αξιω ματικούς: το ν λοχαγό Κω νσταντίνο Σκαλτσά και το ν υπολοχαγό Κω νσταντίνο Πισιώτη. Π αράλληλα οι άλλοι δύο λόχοι το υ Τάγματος κα τέλα βα ν τις θ έσ εις το υ ς στη βάση το υ υψώ ματος, κοντά σ την κύρια γραμμή αντίστασης. Ο δ ιο ικη τή ς το υ Λόχου Κ. Σκαλτσ άς θ υ ­ μάται: «Ανέβηκα να κάνω αναγνώριση εδ ά ­ φους το πρωί τη ς 16ης Ιουνίου. Ε κα τοντά ­ δ ες νεκροί. Κινέζοι και Αμερικανοί, αγκαλια­ σμένοι. Θ υμάμαι δε, δύο Α μερικανοί δ η μ ο ­ σιογράφοι που α νέβηκαν μαζί μας έπαθαν ψυχολογικό σοκ και αναγκάσ τηκαν να επι­ σ τρ έφ ο υ ν στα μ ετό π ισ θεν εσπευσμένα. Ε­ κανε τρ ο μ ερ ή ζέσ τη και δ εν μπορούσες να σ τα θ είς από τη βρώμα και τη δυσωδία». Ανάλογη είναι και η μαρτυρία το υ υποδι­ οικητή το υ Λόχου: «Ανέβηκα στο Χάρρυ στις δ έκα το πρωί τη ς 16ης Ιουνίου. Η κατά­ σταση ή τα ν τραγική. Σχεδόν όλα τα χαρα­ κώ ματα ή τα ν γ εμ ά τα τουμπανιασ μένα πτώ­ ματα Κινέζων και Αμερικανών. Μ έχρι τ ό τ ε ό ­ ποιο τά γμ α α ντικαθισ τούσ ε το άλλο έβα ζε και τα π τώ ματα μπροστά για π ροφύλαξη και έπαιρνε θ έσ εις μάχης. Δ εν έκαναν, δηλαδή, καμία προσπάθεια να βελτιώ σ ουν τη ν αμυ­

ντική κατάσταση. Οι Α μερικανοί ή τα ν γ ε ν ­ ναίοι, π ειθαρ χημένοι π ολεμ ισ τές αλλά δ εν ή τα ν τεχ ν ίτες » . Οι Ε λλη νες μ α χη τές είχαν ένα πολύ συ­ γ κ εκ ρ ιμ έν ο έργο που έπ ρεπ ε να επ ιτευ χ θ εί μέχρι τη δύση το υ Ηλίου και υπό τη συνεχή απειλή ελ εύ θ ερ ω ν σκοπευτώ ν: να καθαρί­ σουν και να βελτιώ σ ουν τις α μ υ ν τικές το υ ς θ έσ εις, να υποστυλώσουν όσο το δυνατόν κα λύτερ α τα καταφύγια, που είχαν σχεδόν γ κρ εμ ισ τεί από το π υροβολικό. Παράλληλα, κατόπιν εν το λ ή ς τη ς διοίκησης το υ Λόχου, τρ εις ά νδ ρ ες αμερ ικανικής μονάδας το υ Μ ηχανικού και δ έκα Ε λληνες σ τρα τιώ τες βοήθησ αν να κα λυ φ θ εί όλη η π ερ ίμ ετρ ο ς με κονσερτίνα, σ υρματόπ λεγμα πτυσ σ όμε­ νο, κυκλικό, σαν φυσαρμόνικα. «Μας είχαν δώσει και μια διμοιρία Κορεατώ ν για αγγα ρείες», θ υμ ά τα ι ο Κ. Σκαλ­ τσάς. «Εβαλα λοιπόν το υ ς Κ ο ρ εά τες και κουβάλησαν από κάτω όλο το ν απ αιτούμε-

νο εφοδιασ μό που χρειαζόμασταν. Επιασα και το υ ς σ τρ α τιώ τες και το υ ς είπα να συ­ γ κεντρώ σ ου ν όλα τα α υ τόμ α τα όπλα που δ ο ύ λευ α ν ακόμα και πυρομαχικά από το υ ς σ κοτω μένους. Οι Α μερικανοί μας είχαν δώ­ σει τρ εις , τέσ σ ερις χιλιά δ ες σάκους με άμ­ μο. Ο χυρω θήκαμε καλά. Καθαρίσαμε το ν τόπ ο από τα πτώματα. Τα μαζέψ αμε όλα και τα βάλαμε σε μια μεριά. Τα π τώ ματα τω ν Κι­ νέζω ν τα βάλαμε για προκάλυμμα». Στη συνέχεια αποφασίστηκε η αποστο­ λή τριώ ν ακροαστικώ ν φυλακίω ν πέρα από τη ν κονσερτίνα. «Στην ουσία επ ρ ό κειτο πε­ ρί αποστολής αυ τοκτονία ς», π αραδέχεται σήμερα ο Κ. Πισιώτης. «Κάθε ένα είχε από δύο άνδρ ες. Είχαν εντο λ ή μόλις ακούσουν το παραμικρό να ειδοποιήσουν, να ρ ίξουν μια ριπή και να γυρίσ ουν πίσω τροχάδην. Τους είχαμε εφ οδιάσ ει με τηλέφ ω να που ε ί­ χαν καλώδια για να μην κάνουν φασαρία. Μ όλις θ α έ π εφ τε η ριπή και θα μας ειδοπ οι­ ούσαν, θα ξέρ α μ ε το σημείο που κινούνται οι Κινέζοι, ο π ό τε θ α το υ ς βομβαρδίζαμε». Κατά τις π έν τε το απ όγευμα με τη βοή­ θ εια το υ Ε λληνοαμερικανού π αρατηρητή π υροβολικού Π ήτερ Μ αυροειδή το Ελληνι­ κό Τάγμα άρχισε τις β ο λ ές ανασχέσεων. «Υ­ πολογίσαμε τα π υροβόλα να ρίχνουν μπρο­ στά από τα ακροαστικά φυλάκια και το υ ς όλμ ου ς 50 μ έτρ α μπροστά από το σ υρματό­ πλεγμα», θ υ μ ά τα ι ο Κ. Σκαλτσάς. Σ τη ν ευ τυ χ ή έκβαση τη ς μάχης β ο ή θ η ­ σε και ο παράγοντας τη ς τύ χης, καθώ ς τη ν ύ κτα τη ς 16ης Ιουνίου οι Κινέζοι δ εν πραγ­ ματοποίησαν τη ν α να μενόμ ενη επίθεσή το υς. Α υτό έδω σε το ν απ αραίτητο χρόνο σ τους Ε λληνες να βελτιώ σ ουν τη ν οχύρωσή το υς.

Η ΕΠΙΘ ΕΣΗ Σ τις 11.45 τη ς 17ης Ιουνίου έγινε το τη ­ λεφ ώ νη μα από το ν στρατιώ τη Β αγγέλη Καριμάνη, από τη ν Ικαρία, που βρισκόταν σε

7ο ύψω μα Χάρρ υ, όπως φ α ίν ετα ι από τη νό τια π λευρ ά το υ . Α ρ ισ τερ ό δ ια κ ρ ίν ετα ι τμ ή μ α το υ υψ ώ μα τος Σ τα ρ που κ α τε ίχ α ν οι Κ ινέζο ι (φ ω τ. α ρ χείο Δ . Π απ αδόπ ουλου).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Rock

Marne DEFEND OP HARRY ATTACKING CHINESE,

3 CAN UO MEN GET DSC’S FÜR PAST HEROISM

Defending Greeks Lose A fte r Five H our Battle

The Distinguished Service Cross, the nation’s second highest battlefield decoration, was awarded during the past month to three members of the IGth “ Can Do” Infantry ltegiiuent for ‘'extraordinary!

BY CPL

EUGENE

heroism.” Thi Uircc fighting men no highly h-mored wcre^Pvt. Benito Mont«. Jr.. Austin, "fcxas: 1st (.t. Donald F. Dily, Bridgeport, Conn.. and 2nd I.t Honry R. Walls, Jt„ Washington. p.

FIRE BAPTISM FOR CONGRATULATIONS—Brig. Gen. Vlasis U^.rg* (right), Chief ’ MONTEZ the Greek Liaison Group, Tokyo, congratulates Capt, Skaltsas Kostes, M EN OF 65TH As an automatic rifleman, Private Prassino, Tripolis, CO of Peter company, Greek Battalion, shortly after

Montez was in the support element lighly effective defense of Outpost Harry by the captain and his me of a reconnaissance patrol attacked the general to the assembled soldiers: "I liave scut telegrams to by hostile forces west on Jackson King, the Government, and the Greek people informing them that Heights on April 16,. 1953. In thi Greeks of today fought just like the Greeks of yesteryears.'’ initial phase of the fire fight whii:. (Photo by PI'C Jarboe) ensued, he first disposed of an enemy saldier who had penetrated tire suii.v-itin™, he muld Oita

ROK VETERAN, GI DEEEND

32 ■■■

FARKAS

A singular chapter in the long and bitter struggle.for Harry was enacted last week when, vastly outGreek infantrymen, in n spectacular exhibition fire power, cut up three attacking Chinese battalions a fivc-itour long battle.

an experienced squad and a squad of 'green' solof the 65th Infantry Regiment proved instrumental in destroying heavily-manned enemy positions. was a baptism under fire for iy men,’’ said CpI. Richard E.

Employing maximum ; individual fire power with a minimum number of men and coordination closely with friendly artillery and inortars.' the warriors of PetcrCompany,GreekBat­ talion, came to gripe Wlth'tlic enemy' in three ecparaic'and sent them reel-, ing back down .the slopes of·, the strategic hill in bloody route.'.' i ■i The defenders sustainedanUnbelt-; cvably smajl number of.cas’.Kvlti(|S.in. spite pf · the:fact tliat the fchinese midnighf-io dawn assault was.accomj! pnnied by ä 20,000 round' barrage.V.;i •Of Iiis men. Lt.. Col. George Cou-

Π ρ ω το σ έλιδ ο τη ς εφ η μ ε ρ ίδ α ς που ε ξ έ δ ιδ ε η 3η α μ ερ ικ α νικ ή Μ ερ α ρ χ ία Π εζικ ο ύ σ τη ν Κ ορ έα, μ ε ειδ ικ ό α φ ιέρ ω μ α σ τη μ άχη που έδω σ ε ο 3ος Λ όχος πάνω σ το ύψω μα Χ άρρυ τη νύκτα της 17-18 Ιουνίου 1953. Δ ια κ ρ ίν ε τα ι φ ω το γ ρ α φ ία το υ τα ξία ρ χ ο υ Γεω ργίου Β λάσση ενώ σ υ γχ α ίρ ει το ν δ ιο ικ η τή το υ Λ όχου, λο χαγό Κ ω νσταντίνο Σ κ α λ τσ ά (α ρ ισ τερ ά ), τη ν επ ο μ ένη τη ς μ άχης. Δ ε ξ ιά δ ια κ ρ ίν ετα ι το σ χ ετικ ό ρ επ ο ρ τά ζ για τη μάχη (φω τ. α ρ χείο Δ . Π απ αδόπ ουλου).

Α μ ερ ικ α ν ο ί σ τρ α τιώ τε ς σ υ γκ εν τρ ώ νο υ ν στη βάση το υ υψ ώ μα τος Χ άρρυ τα π τώ μ α τα των Κινέζω ν μ ε τ ά τις α λ λ επ ά λ λ η λ ες ε π ιθ έ σ ε ις το υ Ιο υ νίο υ το υ 1953 (φ ω τ. α ρ χείο Δ . Π απ αδόπ ουλου).

ένα από τα ακροαστικά φυλάκια: "Κινέζοι!". Η εφ η μ ερ ίδ α «Ατλα ντίς» (7 Ιουλίου 1953), που έδ ρ ευ ε στη Νέα Υόρκη έγραψ ε: « 0 ο ­ π λίτης Ε υά γγελος Καριμάνης ε ξ Ικαρίας δ ιέκρ ινε περί το υ ς τρ ιά ντα π έν τε ή τεσ σ α­ ρ ά κοντα Κινέζους έρπ οντα ς προς τα ς ε λ λ η ­ νικός θ έσ εις. Εις απόστασιν είκοσι π έν τε γυαρδώ ν ο οπλίτης Καριμάνης είπε διά τ η ­ λεφ ώ νου εις το ν ανθυπολοχαγό Σ τεφ άνου εκ Σπάρτης δύο λ έξεις : "Κινέζοι! Φ εύγω !“. Μία ερ υ θρ ά φ ω τοβολίς υψώθη προς το ν σ κο τεινόν ουρανόν. Οι Κινέζοι ήρχισαν τώ ­ ρα να π λή ττο υν το ελλ η ν ικό ν φυλάκιον με βλήμα τα πυροβόλου και όλμων. Οι οπλίται Νικολάου και Λαγός χειρ ίζοντα ν μυδράλιο σε π ροκεχω ρημένη εξέχουσ α θέσιν. Οι ερ υ ­ θ ρ ο ί ε π ε τίθ ε ν το ενα ντίο ν τω ν εις ομίλους τεσ σ αράκοντα ή π εντή κοντα . Ησαν ακάλυ­ πτοι και είχαν ανασύρει τα πανταλόνια των μέχρι τω ν γονάτω ν των, και ήσαν κα τά φ ορ ­ το ι με χ ειρ ο β ο μ β ίδ ες και μικρά όπλα. Οι Ελ­ λ η ν ες δ εν επ υροβόλουν μ έχρις ό το υ σι ε ­ ρ υθ ρο ί επλησίαζαν. Επειτα έριχναν ο μο βρ ο ­ ν τίες πυρών. "Ησαν θαυμάσιος στόχος και έπιπτον ακριβώ ς εμπ ρός μας", είπ εν ο Λαγός (σ.σ. Την επ ομένη, ότα ν ξημέρω σ ε, ο στρα­ τιώ τη ς Λαγός είδ ε μπροστά από το π ολυβό­ λο το υ έναν σωρό από π τώ ματα Κινέζων). Εις μιαν άλλην π ρ ο εξο χ ή ν το υ π ολιορκουμένου υψ ώ ματος ένα α υ τό μ α το ν το υ φ έκ ι εις τα ς χείρας το υ σ τρατιώ του Αναστασίου Γιαννούδη ε κ Σερρών, σκορπούσε το ν θ ά ­ νατο εις το υ ς Κινέζους. "Προχωρούσαν σαν ένα συμπαγές τείχος", είπε ο Γιαννούδης". 0 Κ. Πισιώτης σημείωσε: «Πριν το υ ς δ ο ύ μ ε ακόμα εμ είς στα χαρακώματα, έβ α ­ λαν ενα ντίο ν μας με ό λμ ου ς και π υροβολι­ κό. Το καλό όμω ς ή τα ν ό τι και οι έ ξι φ α ντά ­ ροι από τα φυλάκια επ έσ τρεψ αν όλοι σώοι. Ο ένα ς μ ετά το ν άλλο σάλταραν πάνω από τη ν κονσ ερτίνα και χώ θηκαν μέσα στα χα­ ρακώματα, πριν το υ ς προφτάσ ουν οι Κινέ­

άλλους τι γίνετα ι, τι πρέπει να κάνουν". Δ εν μπορούσα να μιλήσω για τί είχε σπάσει το τρ ίδ υ μο και δ εν είχε κίνηση το σαγόνι πια». Τότε έφ θ α σ ε τρ έχ ο ντα ς ένας στρατιώ ­ τη ς και είπε στον Κ. Πισιώτη ό τι ο Ουζούνογλου είχε τρ α υ μ α τισ τεί σοβαρά. Παρά το ό τι στο σ ημείο όπου βρισκόταν αρχικά ο Κ. Πισιώτης η κινεζική επίθεση είχε ατονίσ ει κάπως, ένας Κ ινέζος κατόρθω σ ε να β ρ εθ εί μέσα στα ελλη νικά χαρακώματα, απασφάλισε μία χειρ οβομβίδα και έπεσε πάνω στον ά­ τυχο λοχία. Η χειρ οβομβίδα εξερ ρ ά γη τρ α υ μ α τίζο ντα ς θανάσιμα και το υ ς δύο. «Ο­ τα ν έφ τασ α ε κ ε ί ο Κινέζος είχε ήδη πεθάνει. 0 Ο υζούνογλου ή τα ν από κάτω το υ και ψυχορραγούσε. Τράβηξα το πτώμα το υ Κι­ νέζου και είδα ό τι η κοιλιά το υ Ουζούνογλου είχε ανοίξει. Τον σκέπασα με μια κου­ β έρ τα και το ν πήρα στα χέρια μου. Το μόνο που κα τά φ ερ ε να μου πει ήταν: "Τη μάνα μου!". Μ ετά έσβησε. Ο ταν επ έσ τρεψ α πια σ την Ελλάδα πήγα και βρήκα τη μάνα του σ την Ανω Πόλη, στη Θεσσαλονίκη. Είναι κάτι που δ εν θ α ξεχάσω ποτέ». Σ το μ ετα ξύ ερπ υσ τριοφόρα οχήματα μ ετα φ ο ρ ά ς προσωπικού (Μ-39) ανέβαιναν μέχρι τη μέση το υ υψώ ματος και φόρτω ναν ν εκ ρ ο ύ ς και τρ α υ μ α τίες. Ο σ τρατιώ της Γιώργος Γιωγάκης ή τα ν οδηγός στη φ άλαγ­ γα τω ν οχημάτω ν, ενώ οι ό λμοι τω ν Κινέζων έπ εφ τα ν σε μικρή απόσταση. « Μ ετέφ ερ α ν εκ ρ ο ύ ς και τρ α υ μ α τίες. Τα δικά μας παιδιά. Μ ε τέφ ερ α επίσης και πυρομαχικά, π ολεμ ο ­ φόδια, ό,τι χ ρεια ζότα ν ο 3ος Λόχος. Ημουν μες τα αίματα. Οι τρ α υ μ α τίες βογκούσαν, πονούσαν, χαλασμός γινόταν. Οσο ζω α υ τές τις εικ ό ν ες θ α τις κουβαλάω μέσα μου». Η τρ ίτη και τελ ε υ τα ία κινεζική επίθεση εκδ η λ ώ θ η κ ε κατά τις τέσ σ ερις το πρωί αλ­ λά, σύμφωνα με το ν Κ. Πισιώτη, ή τα ν η α­ σ θενέσ τερ η: «Με το που άρχισε να ροδίζει έφ τασ αν και τ' αεροπλάνα, αλλά δ εν μπο-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ζοι. Τότε ηρέμησ α κι εγώ κάπως, δ ιότι είχα τη ν έγνοια το υς. Σε λίγο το υ ς είδ α μ ε καθα­ ρά πίσω από τη ν κονσερτίνα. Είχαν αρχίσει να επ ιτίθ εν τα ι κατά κύματα. Μ όλις τα δικά μας ακροαστικά φυλάκια πέρασαν μέσα, εί­ πα σ τους δικούς μου να ρίχνουν ελ εύ θ ερ α . "Κατά βούληση". Αλλά οι Κινέζοι ή τα ν εύ κ ο ­ λος στόχος. Για να περάσουν μέσα έπρεπ ε να σηκω θούν ό ρθιοι και να π ηδ ήξου ν τη ν κονσερτίνα. Β έβαια μ ερ ικοί έφ τασ α ν μέχρι τα δικά μας χαρακώματα. ΓΓ αυ τό είχα δια­ τά ξ ε ι το υ ς δ ικού ς μου να έχουν ε φ ’ όπλου λόγχη, απ’ τη ν αρχή. Είχε π λέον αρχίσει μια μάχη εκ το υ συστάδην». Στη μιάμιση το πρωί οι Κ ινέζοι εκδή λω ­ σαν τη δ εύ τερ η μαζική επίθεσή το υ ς, η ο ­ ποία ή τα ν σ φ ο δρ ότερ η. Αυτή τη φορά επι­ τέ θ η κ α ν από δύο π λευρ ές: από το ν αυχένα, κατά μήκος το υ Σταρ, και από τα ανατολικά. Σε αυτή τη φάση συνέβη ένα γ εγο νό ς που σ ημάδεψ ε βαθιά το ν υπολοχαγό Κ. Πισιώτη. «Εγώ έβλεπ α μπροστά, σ τον αυχένα», θ υ ­ μάται σήμερα, «και δίπλα μου, στην αρ ισ τε­ ρή π λευρά είχα έναν λοχία, το ν Π ρόδρομο Ουζούνογλου, ο οποίος ή τα ν β ο η θ ό ς μου, επ ικεφ αλής σ τον το μ έ α αυτό. Κάποια σ τιγ­ μή έρ χ ετα ι ένας δ εκα νέα ς και μου λέει: "Ο λοχίας λ έ ε ι ό τι το υ ς βλέπ ει να έρχοντα ι απ’ τη μεριά το υ, και είναι πάρα πολλοί!'1. Του λέω: "Π ες το υ Ο υζούνογλου να έ ρ θ ε ι εδώ που είμαι για να πάω εγώ εκεί". Πήγα στη θέσ η το υ Ο υζούνογλου και, πράγματι, είδ α ό τι οι Κινέζοι ή τα ν πολλοί και είχαν πλησιάσει πολύ κοντά. Κάποια στιγμή ένας Κινέζος κα τά φ ερ ε να π ηδ ήξει μέσα στο χαράκωμα, έ ρ ιξε μια χειρ οβομβίδα και τα θραύσ ματά τη ς με τρ αυμάτισ αν στο σα­ γόνι. Μ ε πήραν τα αίματα. Δ εν μπορούσα να μιλήσω πια και να δώσω ο δ η γίες σ τους άλ­ λους. Αλλάζω αμέσω ς επίδεσμο, ξαναβάζω το κράνος και δείχνω στον ασυρματιστή: "Θα σου κάνω νοήμα τα και συ θ α λ ε ς στους

Κ Α ϊ μ α ξ 1 :2 9 0 0 0

250

Ή

500

Ιο ς Ά ό χ ο ς

... τ η Κ α τευ θ ύ ν σ εις κινεζικής επ ίθ εσ η ς

τμημάτω ν

Πάνω: Ο υπ ολοχαγός Δ η μ ή τρ ιο ς Κ ω στούλας (δ εξ ιά ) σ τα χα ρ α κ ώ μ α τα το υ υψ ώ μα τος Χά ρρ υ, ό τα ν ο 2ος Λ όχος α ντικ α τέσ τη σ ε το ν 3ο μ ε τά τη σκληρή μάχη τη ς 17-18 Ιουνίου 1953 (ψω τ. α ρχείο Δ . Κ ω στούλα). Κ άτω : Ο υπ ολοχαγός Δ η μ ή τρ ιο ς Κ ω σ τούλα ς σ τα χ α ρ α κ ώ μ α τα το υ υψ ώ μα τος Χάρρ υ, ενώ π α ρ α τη ρ εί ε χ θ ρ ικ έ ς κινήσ εις (ψω τ. α ρχείο Δ . Κ ω στούλα).

ρούσαν να κάνουν τίπ οτα μέσα σ τον κο υρ ­ νιαχτό. Εκαναν βυθίσ εις χωρίς να ρίχνουν δ ιότι δ εν έβλεπ αν τίπ οτε. Α ναπτερώ θηκε ό ­ μως έτσ ι το η θικό τω ν στρατιωτών. Π λέον βλέπαμε το υ ς Κ ινέζους να φεύγουν. Π ρότεινα τ ό τ ε σε μ ερ ικού ς σ τρα τιώ τες να βγούμε έξω και να το υ ς κυνηγήσ ουμε μέχρι το ν αυ­ χένα. Π ράγματι, π ετα χ τή κα μ ε έξω . Βλέπ αμε π ολλούς Κ ινέζους να υποχωρούν. Τους ρίξα­ με αλλά ό τα ν φτάσαμε μέχρι το ν αυχένα, κοντά στο Σταρ, σταματήσ αμε. Η μάχη είχε λήξει».

Μ ά χη Υψ ώ ματος Χ ά ρρ υ, 17-18 Ιο υ ν ίο υ 1953.

Σ το μ ετα ξύ η εμφάνιση Κινέζων από το α ρισ τερό το υ υψώ ματος και σε ένα σημείο που έβ λ επ ε στο νότιο τμ ή μ α του, ανησ ύχη­ σε το ν α ντισ υνταγματά ρχη Γ Κουμανάκο, ο οποίος δ ιέ τα ξε μια διμοιρία το υ 1ου Λόχου, υπ οσ τηριζόμενη από μικρό αριθμό α μερ ι­ κανικών αρμάτω ν μάχης, να αιφνιδιάσει το υ ς επ ιτιθ έμ ενο υ ς. Μ ε τη ν εμφάνιση τω ν Ελλήνων σ τρατιω τώ ν και το ν ήχο τω ν ερπυστριών οι Κινέζοι τράπηκαν σε φυγή. «Μ όλις γύρισα πίσω», λ έ ε ι σ ήμερα ο Κ. Πισιώτης, «ανέφ ερα ό τι το ύψωμα είναι α­ σφαλές. "Μ ετράω π τώ ματα”, είπα. Κάποια στιγμή άρχισα πια να καταρρέω από τη ν αι­ μορραγία. Τότε ή ρ θ ε ο Τζίμης ο Ζιώγας, έ ­ νας ανθυπασπιστής, γι' αντικατάσταση. Μ ό­ λις το ν είδα γονάτισα. Είχα ε ξα ν τλ η θ εί. Για μένα η Κορέα τελείω σ ε εκείν η τη στιγμή». Ο λοχίας Λουκάς Σ τέφ ο ς ή τα ν ολμισ τής σε όπλα τω ν 60 mm και εκείνο το βράδυ, επί επτά ώρες, έ ρ ιξε πάνω από τέσ σ ερις χιλιά­ δ ες βλήματα. «Ηρθε το σ υνεργείο να αλλά­ ξε ι το ν επικρουστήρα. Τι να πρωτοπεριγράψω; Α λλαξα τη βάση το υ όλμου τρ εις φ ο ­ ρές». Κάτι ανάλογο θ υ μ ά τα ι και ο ίδιος ο δι­ ο ικη τή ς το υ Λόχου, Κ. Σκαλτσάς: «Ενας ολμιστής έ ρ ιξε τόσ ους π ολλούς ό λμ ο υ ς ε κ ε ί­ νο το βράδυ, που κά θ ε τόσο κάλυπ τε το ν σωλήνα με β ρ εγ μ έν η λινάτσα για να μη κα­ εί». Σύμφωνα με το ν π ολεμικό ανταπ οκριτή το υ Ραδιοφωνικού Σ τα θμού Αθηνώ ν Κίμωνα Σκορδίλη, από τις 10 ως τις 18 Ιουνίου κα­ ταναλώ θηκαν από συμμαχικής π λευράς

62.214 βλήματα όλμου, διαφόρω ν δ ια μ ετρ η ­ μάτων, 315.000 βλήμα τα π υροβολικού και 1.100.000 φυσίγγια πολυβόλων. Οι Κινέζοι κατά το ίδιο χρονικό διάστημα έρ ιξα ν 88.400 βλήματα π υροβολικού και όλμων. «Κάποιος ασ υνείδητος», θ υμ ά τα ι σ ήμε­ ρα ο Γ Γιωγάκης, «έγραψ ε ό τι στο Χάρρυ τρ α υ μ α τίσ τη κε απλώς ένα ς αξιω ματικός, άρα δ εν ήτα ν μεγάλη μάχη. Ας έρ θ ο υ ν να ρω τήσουν εμ ένα που προσπαθούσα να πα­ ρηγορήσω το υ ς π ληγω μένους, που είχα γ ε ­ μίσει από τα αίματα τω ν σκοτω μένω ν». Οι νεκρ ο ί το υ υψ ώ ματος Χάρρυ τη νύκτα τη ς 17-18 Ιουνίου 1953 είναι οι εξή ς: λοχίας Π ρό­ δ ρομος Ο υζούνογλου, δ εκα νέα ς Νικόλαος Μ υτιληναίος, δ εκα νέα ς Μ αρίνος Μελισσαρ ά τος και οι σ τρα τιώ τες Α ρισ τείδης Καρόζης και Χ ρισ τόφ ορος Τερζόπουλος. Οι τρ α υ ­ μ α τίες έφθασ αν συνολικά το υ ς 19. Οπως είπαμε και παραπάνω, το Ε λληνι­ κό Τάγμα π α ρέμεινε επί το υ υψώ ματος Χάρ­ ρυ μέχρι τις 13 Ιουλίου, Κατά το διάστημα α υ τό οι τρ εις λόχοι το υ εναλλάσ σονταν πά­ νω στο ύψωμα ανά τρ εις ή τέσ σ ερις η μ έρ ες, μέσα σε τρ α γ ικ ές σ υνθ ήκες. «Ηταν αδύνα­ το να αναπνεύσεις από τη ν πτωμαΐνη», θ υ ­ μάται σ ήμερα ο δ ιο ικη τή ς το υ 2ου Λόχου, τ ό τ ε λοχαγός Παναγιώ της Τζα νέτος. «Γι1αυ­ τό και ή τα ν αδύνατο να φ ά με κρέας. Ανα­ γουλιάζαμε». «Ρίχναμε ένα σπρέι για να διώ­ χ νει τη μυρωδιά τη ς πτω μαΐνης», λ έε ι ο τ ό ­ τ ε υπολοχαγός το υ 2ου Λόχου, διμοιρίτης Δ η μ ή τρ ιο ς Κωστούλας. «Ζούσαμε μαζί με ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο ΛΟΧΑΓΟΣ Μ APTIN ΜΑΡΚΛΕΪ

34

Λ ίγ ες εβ δ ο μ ά δ ες μ ε τά τ ις μ ά χ ες ο το ύ ­ ψωμα Χ ά ρ ρ υ ο τ ό τ ε υπ ολοχαγός Κω νστα­ ντίνο ς Π ισιώ της, τρ α υ μ α τία ς από τη μάχη τη ς 1 7 -18 Ιο υ νίο υ , είχ ε α ρχίσ ει σιγά σιγά να σ υ ν έρ χ ετα ι στο σ τρ α τιω τικό νο σ ο κο μ είο το υ Τόκιο. Μ ια μέρ α μια α δ ελφ ή νοσοκόμα το υ σ ύσ τησ ε έν α ν ά λλο τρ α υ μ α τία από το ύψω μα Χ ά ρ ρ υ , έν α ν Α μ ερ ικ α ν ό α ξιω μ α τικό , το ν Μ ά ρ τιν Μ ά ρ κ λ εϊ. Η τα ν ψ ηλός, α δ ύ ν α ­ το ς και ίσα ίσα που έβ λ επ ε από το έν α το υ μά τι. Ο Μ ά ρ κ λ ε ϊ είχ ε τρ α υ μ α τισ τεί τη νύ κ τα τ η ς 10-11 Ιο υ ν ίο υ , ό τα ν εκ δ η λ ώ θ η κ ε η πρώ­ τη μ εγά λη επ ίθεσ η τω ν Κινέζων. Οι δ ύο ά ν ­ δ ρ ε ς έγ ιν α ν σ χεδ όν αχώ ριστοι κ α θ ό λ η τη δ ιά ρ κ εια τη ς ν ο σ η λεία ς το υ ς , σ υ νδ εό μ ενο ι μ ε μια φ ιλία που το υ ς ενώ νει μ έχ ρ ι σήμερα - έστω και από απόσταση. «Εγώ δ ε ν μπο­ ρούσα να περπατήσω . Η μ ο υ ν φ ο β ερ ά ε ξ α ­ ν τλ η μ έν ο ς . Είχα ένα σ οβαρό αιμά τω μ α στο σ τή θ ο ς και λόγω το υ τ ρ α ύ μ α το ς σ την κάτω σ ιαγόνα τρ εφ ό μ ο υ ν χρησ ιμοπ οιώ ντας κα­ λα μ ά κι», α να π ολεί σ ή μ ερ α ο σ υ ν τα γ μ α τά ρ ­ χ η ς ε.α . Κ ω νσ τα ντίνος Π ισιώ της. «Ο Μ ά ρκ λ εϊ δ εν έβ λ επ ε σ χεδ όν κ α θ ό λ ο υ . Τυφ λός α υ τό ς , κ ο υτσ ό ς εγώ , κό β α μ ε β ό λ τ ε ς στο νο σ ο κο μ είο και π α ρ ηγο ρ ούσ α με ο έν α ς το ν άλλο ». Ο Μ ά ρ τιν Μ ά ρ κ λ εϊ ή τα ν λο χα γό ς πεζι­ κού, δ ιο ικ η τή ς το υ Λ όχου «Κ ιν γκ », ο οποί­ ος κ α τέλ α β ε το Χά ρρυ σ τις 6 Ιο υ νίο υ 1953. Τη νύ κ τα τ η ς 1 0 η ς Ιο υ νίο υ , γύρω σ τις 21.30, μ ο ν ά δ ες τη ς 7 4 η ς κ ινεζικ ή ς Μ ερ α ρ χ ία ς ε ­ ξαπ έλυσ α ν τη ν επ ίθεσ ή το υ ς . Π ερίπ ου 3 .6 0 0 Κ ινέζοι εφ ό ρ μ η σ α ν κατά τω ν α μ ερ ι­ κανικώ ν θ έ σ εω ν μ ε το ν γνω στό τρόπ ο: κα­ τά κ ύμ α τα και υπό το υ ς ήχους π ο λεμ ική ς σάλπ ιγγας, σ φ υ ρ ίχ τρ α ς και αλαλαγμώ ν. Π α ­ ρά το σ φ οδρό μπ αράζ π υροβολικο ύ κα τό ρ ­ θω σ αν να εισ χω ρήσ ουν στα χαρακώ ματα τω ν Α μερ ικα νώ ν π ροκαλώ ντας π ανδαιμό­ νιο. Την επ ο μ έν η , νω ρίς το πρωί, εν ισ χ ύ ­ σ εις από δ ύο ά λλο υ ς λό χο υς εξα ν ά γ κ α σ α ν τ ο υ ς Κ ινέζο υ ς σε αποχώρηση και σύμπ τυ­ ξη . Η ταν ένα σ κηνικό που θ α επ αναλαμβα νό τα ν κ ά θ ε β ρ ά δ υ μ έχρ ι τις 16 Ιο υ νίο υ.

το υ ς νεκρούς. Γι’ αυ τό και δ εν ά ν τεχ ες π ε­ ρισ σ ότερο από τέσ σ ερ ις μέρες». Οι Κινέζοι δ εν έπαψαν να βάλλουν κατά το υ υψώ ματος με ό λμ ου ς και π υροβολικό και να δοκιμάζουν επ ιθ ετικ ές ενέρ γ ειες , οι οποίες όμως απ οκόπ τονταν πολύ πρόωρα χάρη στο φράγμα πυρός το υ π υροβολικού που εξα π έλυα ν οι Ε λληνες αξιω ματικοί σε συνεργασία με το υ ς Α μερικανούς π αρατη­ ρ η τές. «Ολο το ύψωμα ή τα ν μαύρο, καλυμ­ μένο από στάχτη. Είχε μαλακώσει τόσ ο πο­ λύ το έδα φ ος που μ ερ ικ ές από τις ο β ίδ ες τω ν Κινέζων δ εν έσκαγαν», π αρατηρεί ο Δ. Κωστούλας. Κατά το ν ένα μήνα που το Ελληνικό Τάγ­ μα π α ρέμεινε επί το υ υψ ώ ματος δ εν έδω σε κάποια μεγάλη μάχη όπως αυτή τη ς 17-18 Ιουνίου, ωστόσο οι απ ώ λειες από το κινεζι­ κό π υροβολικό και το υ ς ό λμ ου ς δ εν ή τα ν λίγες: Επτά σ τρα τιώ τες νεκρο ί και εννέα τρ α υ μ α τίες.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο λο χα γό ς Μ ά ρ τιν Μ ά ρ κ λ ε ϊ (α ρ ισ τερ ά ) μ ε το ν έ φ ε δ ρ ο αν& υπολοχαγό Γεώ ργιο Χονδρό, λ ίγ ε ς η μ έ ρ ε ς πριν από το ν σοβαρό τρ α υ μ α τισ μ ό το υ σ το ύψω μα Χάρρυ (φ ω τ. O u tp o s t H a rry Survivors A ssociation). To πρωινό τη ς 11 η ς Ιο υ νίο υ από το υ ς 140 π ερίπου ά ν δ ρ ες το υ λόχου το υ Μ . Μ ά ρκλεϊ, που είχα ν ε γ κ α τ α σ τ α θ ε ί στο ύψωμα τη ν π ρ ο η γο ύ μ εν η , λ ιγ ό τερ ο ι από 2 0 μπ όρ ε­ σαν να απ οχω ρήσουν π ερπ ατώ ντας. Και σε α υ τ ο ύ ς δ εν σ υ μ π ερ ιλα μ β α νό τα ν ο λο χα γό ς το υ ς , που είχ ε τ ρ α υ μ α τισ τεί πολύ σοβαρά αλλά σ ώ θ η κε ως ε κ θ α ύ μ α τ ο ς από το ν επ ί­ σης τρ α υ μ α τία α νθυ π ο λ ο χ α γ ό Σαμ Μ πακ. Ο Μ ά ρ κ λ εϊ α μ υ ν ό τα ν σ τον σ τα θ μ ό δ ιοίκησ ης μαζί μ ε το ν υπ ολοχαγό Ρ ίτσ α ρ ντς και το ν Σ. Μπακ. Οι Κ ινέζοι είχ α ν εισχω ρήσει στα χα­ ρακώ ματα τω ν Α μ ερ ικα νώ ν και βρ ίσ κο ντα ν πλέον σε ελ ά χ ισ τη απόσταση από το ν σ τ α θ ­ μό δ ιοίκησ ης. Υστερα από μια μαζική έφ ο δ ο μ ε χ ειρ ο β ο μ β ίδ ες εξο υ δ ε τέρ ω σ α ν το ν Μ ά ρ κ λ εϊ και το ν Ρ ίτσ α ρ ντς, οι οποίοι έπ ε­ σαν τρ α υ μ α τισ μ έ ν ο ι. Ο μω ς ο Σ αμ Μπακ, στην είσ ο δ ο περίπου το υ κ α τα φ υ γ ίο υ , πα­ ρ α μ ό ν ε υ ε μ ε τη ν α ραβίδα το υ και σκότω σε 1 0 -15 Κ ινέζο υ ς πριν τρ α υ μ α τισ τεί κι ο ίδ ιο ς από χ ειρ ο β ο μ β ίδ α . Δ ε ν έχ α σ ε τελ είω ς τις α ισ θ ή σ εις το υ αλλά π ροσ π οιήθηκε το ν ν ε ­

Π Α Λ Ι ΣΤΗ Ν Π ΡΩ ΤΗ ΓΡΑΜ Μ Η Στις 14 Ιουλίου μονά δες τη ς 2ης α μ ερ ι­ κανικής Μ εραρχίας ανέλαβα ν να α ντικα τα ­ σ τήσουν το Τάγμα. Οι Ε λληνες σ τρα τιώ τες, ζώ ντας με το ν κίνδυνο και με τα πτώ ματα που σήπονταν επί ένα μήνα, υπ οδέχθηκαν το υ ς α ν τικα τα σ τά τες το υ ς με βαθιά ανα­ κούφιση. Δυστυχώς δύο η μ έ ρ ε ς πριν οι Κινέζοι εί­ χαν εξαπ ολύσ ει ισχυρή επίθεσ η με δύναμη τριώ ν μεραρχιώ ν ενα ντίο ν τη ς νοτιο κο ρεα τική ς 6ης Μ εραρχίας «Κάπιτολ», σ την πε­ ριοχή Κ ου ντόγκ Μ ιόν, Γιανάου Μ ιόν, ανοίγ ο ντα ς ένα μεγάλο ρήγμα στη γραμμή άμυνας τω ν Ν οτιοκορεατώ ν. Ενας κινεζικός λόχος είχε διεισδύσ ει στα μετό π ισ θεν τη ς μεραρχίας π ροσβάλλοντας το ν σ ταθμό δι­ οίκησης. Η κατάσταση ή τα ν κρίσιμη: είχε δ η μ ιο υ ρ γ η θ εί ρήγμα π λάτους 8 και βά θους 6 χιλιομέτρω ν. Αμέσως η 3η αμερικανική Μ εραρχία δ ια τά χθ η κε να κ ιν η θ εί ενα ντίο ν

κρό. Οι Κ ινέζοι το ν έψ α ξα ν , όπως και το υ ς ά λλο υ ς δύο α ξιω μ α τικ ο ύ ς. Τη σ τιγμή εκ είν η ο Μ ά ρ κ λ εϊ ά ρχισ ε να σ υ ν έρ χ ετα ι. Μ ό λ ις έ ­ β η ξ ε λίγο ο Κ ινέζο ς το ν π υροβόλησ ε. Π έρ α σε κάμποση ώρα πριν κ α τα φ θ ά σ ο υ ν οι α μ ε­ ρ ικ α ν ικ ές εν ισ χ ύ σ εις και δ ιώ ξο υν τ ο υ ς Κι­ ν έ ζο υ ς από το ύψω μα. Ο Σ. Μπακ σ ύ ρ θ η κ ε μ έχρ ι το υ ς δ ύο α ν ω τέρ ο υ ς το υ . Διαπίστω σε ότι ο Ρ ίτσ α ρ ντς ή τα ν ν εκ ρ ό ς αλλά ο Μ ά ρκ λ εϊ ζο ύ σ ε α κόμα . Τότε π α ρ ατήρ η σ ε πως το μ ά τι το υ λοχαγού το υ κ ρ εμ ό τα ν στο μά γο υ ­ λό το υ . « Μ έχ ρ ι σ ήμερα α να ρ ω τιέμ α ι πώς το έκ α να ή γ ια τί το έκ α να : να πάρω το ν βολβό και να το ν απ οθέσ ω σ την εσ οχή το υ μ α τιο ύ , α φ ο ύ τη ν καθάρ ισ α όπως όπως από τα χώ­ μα τα και τις β ρ ω μιές», έγ ρ α ψ ε α ρ γ ό τερ α ο Σ. Μπακ. «Το α π ίσ τευ το όμω ς είνα ι ότι ο Μ ά ρ τιν Μ ά ρ κ λ ε ϊ δ εν έχ α σ ε τελ είω ς τη ν ό­ ρασή το υ » . Ο Μπ ακ γΓ α υ τή τη ν π ράξη τιμ ή θ η κ ε σ τις α ρ χ ές Ιο υ νίο υ το υ 20 0 3 μ ε το ν Α ρ γυ ρ ό Α σ τέρα . Πολλά χρόνια μ ετά ρω τήσ α με το ν Μ άρκ λ εϊ α ν θ α μπ ορούσε μ ε κάποιο τρόπο να π ερ ιγρ ά ψ ει τ ις σ κ η νές που έζη σ ε ε κ ε ίν η τη νύ κ τα και ε κ ε ίν ο ς α π άντησε: «Η τα ν μια π ρα γμα τική κόλαση, και για μας και για τ ο υ ς Ε λλ η νες. Η μάχη μ ε τη ν οποία κλείνει η τα ινία "Η διάσωση το υ σ τρα τιώ τη Ράιαν" μου έ φ ε ρ ε π ολλές δ υ σ ά ρ εσ τες μ ν ή μ ες από τη μάχη το υ Χ ά ρ ρ υ, κυρίω ς οι σ κ η νές μά­ χ η ς σώμα μ ε σώ μα ...». Τον Α ύγουσ το το υ 20 0 2 ο Μ ά ρ τιν Μ ά ρ κ λ εϊ έλ α β ε έν α δ έμ α από το Ε θ ν ικ ό Κ έ­ ν τρ ο Προσωπικών Α ρχείω ν των Η Π Α , μ ε πα­ λαιό σ τρ α τιω τικά έγ γρ α φ α που το ν α φ ο ­ ρούσαν. Μ ε τ α ξ ύ αυτώ ν ε ίδ ε μια επ ιστολή το υ Γ Κ ουμ α ν ά κ ο υ με η μ ερ ο μ η ν ία 13 Σ ε ­ π τεμ β ρ ίο υ 1953, σύμφω να μ ε τη ν οποία ο Μ ά ρ τιν Μ ά ρ κ λ εϊ γινό τα ν «επ ίτιμο μ έλο ς» το υ Ε λλη νικο ύ Ε κ σ τρ α τε υ τικ ο ύ Σ ώ ματο ς και θ α μπ ορούσε να φ ορά το ελ λ η ν ικ ό ε ­ θ ν ό σ η μ ο στη σ τολή τ ο υ ... Τον Ιού νιο το υ 20 03 τ ιμ ή θ η κ ε από τη ν α μ ερ ικ α ν ικ ή κ υβ έρ νη σ η μ ε το ν Χ α λκ ο ύ ν Α ­ σ τέρ α για τη δράση το υ ε κ είν η τη ν η μ έρ α .

το υ εχθ ρ ο ύ για να ανακόψ ει τη ν επέλασή του. Ε κείνες τις δ ύσ κο λες μ έρ ες θ υμ ά τα ι πολύ καλά σ ήμερα ο έ φ εδ ρ ο ς ανθυπολοχαγός Δ. Παπαδόπουλος: «Ο λοχαγός Τζανέτο ς, ο δ ιο ικη τή ς το υ λόχου μας, προσπάθη­ σε να ενθ α ρ ρ ύ ν ει το υ ς φ α ντάρους. Κι ο πα­ πάς το υ ς π ρ ο έτρ εψ ε να ψ άλλουν το "Τη υπερμάχω". Αλλά οι φω νές έβγαιναν π νιγμέ­ ν ες απ’ το σ τόμα τω ν στρατιωτών. Κι είχαν τόσ ο δίκιο. Μ ε τα γένια, άπλυτοι, από τη ν υ­ γρασία και τη ζέστη, τα π τώ ματα και το μπα­ ρούτι, έτσ ι όπως ή ρθαν από το Χάρρυ, περίμεναν κι α υ το ί μια στάλα ξεκούρασ η». Σαν να μην έφ τα να ν όλα αυτά, καθώ ς οι Ε λλη­ ν ες σ τρ α τιώ τες ανέβαιναν στα ο χήμα τα ξ έ ­ σπασε μια καταρρακτώ δης βροχή που έρ ιξε ακόμα π ερισ σ ότερο το ήδη π εσ μένο ηθικό. Μαζί με το υ ς β ετερ ά ν ο υ ς το υ Χάρρυ α­ κολουθούσ αν και οι μόλις α φ ιχ θ έν τες σ τρ α τιώ τες τη ς 15ης Απ οστολής από τη ν Ελλάδα. «Ηταν η τελ ευ τα ία αποστολή που

ΤΙΜΗ ΒΚΑΣΤίΥ ΦΥΛΛΟΥ ΔΡΑΧΜΑΙΧΙΑ14Ι ΣΥΝΑΓΟΜΑΙ ES2TEPIE0Y ΕΤ Ξ 2, ΔΡΖ. 330,000 Ε3ΑΜΗΝ0Ι ΔΡ, 170,000 ΤΡΙΜΗΝΟΙ ΔΡ. 50,000 ϊΥΝΔΡΟΜΑΙ Ε2ΕΤΕΡΙΕ0Υ ETHEJA1 Δ0Λ..3Ο Α ΓΓΕΛ ΙΑ ! - ΔΙΑΤΡΙΕΑΙ ΚΑΤΑ ΕΥΜΦΟΝΙΑΚ

ε κ λ ΙΠ Ο Ν Τ Ο Σ Η Π Τ Ο Υ ΰ έχορήγησαν όξυγόνον διά τήν ;νσιν της' dvarrvofic και ό Στοάίκοιυήθη καί πάλιν μέχοι τήε Γοω'ίνής., Έφαίνιτυ I f .αιρετικό •ος, εζήτησε κ σ ο έ ν . 6 όποιος προσεφέόθη καί κατόπιν έ£εδιαθεσιν νά £υοισ&ή μόνος. Έθησαν εύθύς άμέσως_ αλλεπάλ. ή όίυτερα τών όττοίων πρό άκριβώς. 'Ολίγον 'Ολί ' Στς Ζτοατ-,στήρας ϋντελήφ&η δτι θ’ άπε’ΑπειΛυνόμενος πρός τόν ϋήν του κ. Μ. Μηνιοκδάκην το0 \είωσαν πιά τά ψέματα... Μισή ι πολύ τρία _τέταρτα μού , μέ:ν μπορώ ττιά νά παλαίΦω. ον άργότεοον. 6 αρχηγός τής ... ϊκυψε τήν κεφαλήν και έ£έτιγμάς IΓ-ρατηγού εώογιος ος. Λ d ελΦη τ — ’ Μπουμπάρα. ό παλαιός κ. Ι.,Μοάτσος. ό ύπασπι. Μηνιουδάκης οΐ Ιατροί κ. απούλαςΛ Σαμαράς. Τσούτης αϊωάννσυ και ό κ. Σ . Παπαπο-

τάς τελευταίας τταρά τήν κλίνην το

1

Χ Α ΙΡ Ε Τ ΙΣ Τ Η Ρ ΙΑ Μ Η Ν Υ Μ Α Τ Α , Η Μ Ε Ρ Η Σ ΙΑ I Δ ΙΑ Τ Α Γ Α Ι, Κ .Α .Π . Λ Ο Ν Δ ΙΝ Ο Ν , 2 7 . ( Ιδ. ύ η χ \ ρ .) .— Ή Ανακωχή ιΐς την Κορέον ύπιγραΦη χθες καί άττό της 10ης, ιτρωινής [τοπική ώρα Κορέας) τά πυροβόλα έσίγησαν καθ’ δλον τό μήκος του έξ 150 μιλλίών αίματοβρέκτου μετώπου. Τον συνήθη ύπόκωφον ήχον τών βαρέων πυροβόλων διεοέχθησαν καθ’ δλον τό μήκος τού συμμαχικού μετώπου ζητωκραυγαΐ και πυροβολισμοί πανηγυρισμού. Ούδιΐς δμως θά ήδύνατο νά προείττη τήν στιγμήν αύτήν τής χαράς και τών έλπίδων ποίσ βά ιΐναι \ τύχη τού Ιστορικού γεγονότος με τά τιράστια προβλήματα, τά όποια όρ8ούνται ένώπιον τής πολιτικής Διασκέιμεως, ή. όπϋία 0ά συνίλθπ 90 Αμέρας μετ' αύτήν. E U τόν τριετή άύτόν πόλεμον δεν ύπήρζαν ούσιαστικώς νικιέται και ήττημένοι και ίκαστος έκατέρωθεν τού 38ου Παραλληλου θα έπιμείνη καθ’ δλας τάς ένδιίξιις έπΐ τών λύσεων, τάς όποίας νομίζει ώς άνταποκρινομένας πρός τής έθνικάς καί Ιδεολογικός του έπιδιωξεις. 'Α λλά κοινόν ιΐναι τό συναίσθημα 8τι γύρω άπό τήν τρρπεζαν της άνακωχής δέν θά παρακα&ήσουν Βοριιοκορεάται καϊ Νοτιοκορεάται, άλλά ή Α να τολή ' και ή Δύσις.

Ε ΙΣ Τ Η Ν " Π Α Γ Ο Δ Α Ν Τ Η Σ Ε Ι Ρ Η Ν Η Σ '

τήν ταρίχευσιν οΙ οίκεΐοι έν έόν νεκρον μέ έπίσημον Ενδυμα μεγαλόσταυρον καί τόν άττέθεΦέρετοον-έντός _ τής αίθούσης AI δύο στρατί ατικσΐ άντιπροσ«π«ΐ- #ικητα(, ο&τε ήττημένοι. Μία ‘ ά ;· ς τής οικίας, μέχοι τής Η ης ui έγκατέλιιψαν έν ι» σΓωιτή σιωττη τήν ■ τρά-1 νή μεταξύ ϊσων είναι ϊν ψυχρον χθές. άπότε ή σοοός μετεΦέο- πίζαν τής Ανακωχής είς τή ιχής tl.S την »τταγά-1 άπ ρ ό σ ω π ο ν πράγμσ. 01 όντιπρό^ι

Ε ψ ημ ερ ίδα «Κ α θ η μ ερ ιν ή » , 2 8 Ιο υ λ ίο υ 1953. Η είδη σ η π ερ ί τη ς κατά π α υ σ η ς το υ πυράς σ τη ν Κ ο ρ έα σ τη ν π ρώ τη σ ελίδα.

πραγματεύσεις διά τήν άνακωχην κβΐ £ν μειδίαμα ίΦώτισε τό πρθσ»πόν too. EM uc, άμάηος δμως όνέλοδι τ'ή* σοδαροτητα τομ. Ό τα ν καί βΐ · δυο στρατργοί^ έπχρατωσαν τάς ύπογρο^ φάς, έστά θ η α α ν 9ιοι, άπο^εύγβνί*« - προς τον 5λλβί ίθουσης σκολουβού· --- ελεία τ»ν. , ι/ττογραΦη έγένοτο περί 4ρβ* 10.01 (τοπικην ώρα*), ήτοι 0.1 ;01 (Γκρηνουιτς» τής σήμερον. · Μίρικάς ü p a j βραδύτερον *1ς Μου». σ α ν 6 στρατηγός Μάρκ Κλάρκ, άρχηδυνάμεων _ “Απω ^Ανατολής, gdctrt .... ,. υπογραφή» ,τβιι τήν 13.01 τοπικήν ώραν κάτώβ'ι έγγραφον τής άνσκωχής. Πέριξ τής βΰτής τραπέζηε έκάθή)τ. το ό ναύαρχος Ρομττχρτ ΜπρισΚω, άβ· <ηΥ°ς τών ναυτικών δυνάμεων ■ A TO» 6 στρατηγός ΜάξγομεΧ ^Ανατολής, Ταιηλορ, διοικητής της 8ης OTfCftU άς, ό ίττρβτηγός Σάμουελ Αντζρσο», διοικητής τής 5,ης άεροπορικής &>· ναμεως καί ό ναύαρχος Κλάρκ, Βίοι·

ένα μικρό ποτάμι. Σε λίγο το κινεζικό πυρο­ βολικό άρχισε να «οργώνει» τη ν κοιλάδα. Σ τα απ έναντι υψώματα ή τα ν α κρ οβολισ μέ­ νοι οι Κινέζοι ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι σ κοπ ευτές. Δ υστυ­ χώς για το υ ς Ε λληνες, δ εν υπήρχαν κατα­ φύγια, μόνο ένα ρηχό χαράκωμα που το υ ς έ ­ φ θ α νε ως το γόνα το και βράχοι μεγάλοι ό­ που μπορούσε κάποιος να βρ ει προστασία από το εχθ ρ ικό πυροβολικό, που συνέχισε να βά λλει μέχρι αργά τη νύκτα. Ο ταν ά νοιξε ο καιρός και καθάρισε το τοπίο, οι Ε λληνες μ α χη τές άρχισαν να δια­ κρίνουν με έκπ ληξη Κ ινέζους το υ λόχου που είχε διεισδύσ ει στα μ ετό π ισ θεν τη ς Μ ε­ ραρχίας «Κάπιτολ». «Κανείς δ εν το υ ς είχε πάρει είδηση», θ υμ ά τα ι ο Δ. Παπαδόπουλος. «Οταν όμω ς έφ υ γ ε η ομίχλη, από ε κ εί ψηλά που ήμασ τε, είδ α με Κ ινέζους να π ετά ­ γ ο ντα ι από το ν ένα θά μνο σ τον άλλο. Α μ έ­ σως αρχίσαμε να το υ ς χ τυ π ά μ ε με πολυβό­ λα αλλά α υ τοί δ εν απαντούσαν. Η ρθε τ ό τ ε η διαταγή να βομβα ρδισ τεί όλη η χαράδρα μπροστά μας με ό λμ ου ς όλω ν τω ν δ ια μ ε­ τρημάτω ν. Χάλασε ο κόσμος για κανένα μι­ σάωρο». Μ ετά τη ν αντίσταση πάνω στο ύψωμα Χάρρυ η τελευ τα ία , ίσως, μεγάλη επιτυχία το υ Ελληνικού Τάγματος σ την Κορέα σ ημει­ ώ θη κε στις 18 Ιουλίου 1953, ό τα ν δύο διμοι-

0 κ. ΠΑΠΑΛΗΓΟΥΡΑΣ ΕΞΗΓΓΕΙΛΕ ΝΕΑ ΜΕΤΡΑ ΑΙΑΤΗΝ ΠΙΣΤΟΑΟΤΗΪΙΝ ΤΟΝ ΕΙΚΙΡΗΣΕΠΝ « ιει* I ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΪ

ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ α

r v

im * ν J ι

ι ι

i n

r

π η ιμ ι

ΓΑΒΒΑΤΟΗ S ΜΑΡΤΙΟΥ

Δ1ΑΚ0ΜΙΣΘΕΝΤΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΠΑΤΡΟΑΝ ΓΗΝ ΑΠΟ ΤΟ ΜΑΚΡΥΝΟΝ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟΝ ΤΟΥ ΠΟΥΣΑΝ

Δ ε ξ ιά : 4 Μ α ρ τίο υ 1955. Η επ ισ τρ ο φ ή των λειψ άνω ν 172 π εσόντω ν το υ κ ο ρ ε α τικ ο ύ π ολέμ ου σ το ν Π ειρ α ιά . Π α ρ ό ν τες ο βασ ιλιάς Π α ύ λο ς και ο υπ ουργός Ε θ νικ ή ς Α μυνας Π α ν α γ ιώ τη ς Κ ανελλόπ ο υλος. Δ ε ξ ιά δ ια κ ρ ίν ο ντα ι οι σ υ γ γ εν είς το υ νεκρ ού α νθυ π ο λ ο χα γο ύ Γεω ργίου Μ α τσ ο ύ κ α , ο οπ οίος έπ εσ ε κ α τά τη μάχη το υ «μ α τω μένο υ » υψ ώ μα τος Σ κ ο τς (313), σ τις 7 Ο κτω βρ ίου 1951 (φω τ. α ρχείο Γ .Ζ εβ ελά κ η ).

πρόλαβε το ν π όλεμο», λ έε ι σ ήμερα ο Δ. Παπαδόπουλος. «Πηγαίναμε να το υ ς βα φ τί­ σουμε κι α υ το ύ ς στη φωτιά. Σ το μ ετα ξύ η βροχή ή τα ν ανυπόφορη. Είχε αρχίσει να σ κοτεινιά ζει και η ομίχλη ή τα ν πυκνή. Στο δρόμο σ υναντούσ αμε το υ ς Κ ο ρ εά τες που γύριζαν σε εξα θ λιω μ ένη κατάσταση από το μέτωπο. Δ εν είχαν καν όπλα. Κ αταμουσ κεμένοι, φτάσαμε σε μια τοπ οθεσ ία όπου μας άφησαν τα α υ τοκίνη τα . Η μαστε α ξιο θ ρ ή ν η ­ τοι. Από τις εν ν έα η ώρα το βράδυ έω ς τις τέσ σ ερις η ώρα το πρωί να βρισκόμασ τε ό ρ ­ θ ιο ι μέσα στη μέση το υ δρόμου να μας δ έρ ­ νει η βροχή, που δ εν έ λ ε γ ε να σταματήσει. Α κόμα και οι αξιω ματικοί ή μα σ τε σε κακά χάλια. Πόσο μάλλον οι φ α ντάροι που ή τα ν και καταφορτω μένοι». Ετσι άρχισε η πορεία προς το μέτωπο, πάντα υπό βροχή και ομίχλη, ότα ν άρχισαν να π έφ του ν τα πρώτα βλήματα τω ν Κινέζων και οι Ε λληνες μ α χη τές έ τρ ε ξα ν να καλυ­ φ θ ο ύ ν σε ένα ύψωμα. «Ακόμα δ εν ξέρ α μ ε που βρίσ κεται ο εχ θ ρ ό ς και ο ύ τε μπορού-

ΜΕ ΟΡΗΝΟ ΑΑΑΑ ΚΑΙ ΕΟΝΙΚΟΝ ΠΑΛΜΟΝ Ε ίΙΑ Ν ΧΘΕΣ ΔΕΚΤΑ ΕΙΣ ΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ ΤΑ ΛΕΙΨΑΝΑ 172 ΠΑΛΑΗΚΑΡΙΠΝ ΠΟΥ ΕΠΕΣΑΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΣΤΗΝ ΚΟΡΕΑ ΣΥΓΚΙΝΗΤΙΚΗ ΕΠΙΜΝΗΜΟΣΥΝΟΣΤΕΛΕΤΗ ΕΠΑΝΠΕΙΣΤΟΝΜΟΛΟΝΛΠΟΤΟΝΟΠΟΙΟΝΕΙΧΑΝ ΞΕΚΙΝΗΣΕΙ ΓΙΑΤΟΤΑΞΙΔΙ ΤΗΣΑΘΑΝΑΣΙΑΣ

Χ8ές τό πρωί £να διΛιταγωγών μετ;ς>ερ;ν <χπό τό noOTcn· της Κορέοις «Ις ιόν Πειραιά τά λεί­ ψανα τόν 20άξιωμοπικΰν και Ϊ52ό ^ ϊ λ ι ol j

διάτήν μακριηήνί'ίερκόντιον έκϊ7τρ<ρτείαν, noν άτκχϊλνη τό ταξίδι t-jv πρός τήν άβανασίαν. Σπαρακτικαΐ οκηναί έξετυλί^Θηικχν καπόπιν ύίιό συγγενών -ώννΐκρΰν, οι όποιοι περιήρχοντο φέρετρα. Ai δί?μο&ΐϋόμΕνσ’ ςωτογραφίαι σήμων, συγκινητική έπιμνημόσυνος τελε­ I τα Si&ow μίον εκόνα τοϋ βίΐήνο».', άλλά καί τής δέ Θάylvg έν μέσω έπιβλητικής ^τομϋηζ ή δια- ! τή ιΐς τήν ηροβλήτο τοϋ Πειραιώς. &που εϊχον ; έΟνικης έζάροεως μί τήν όποιο» Cytvcv ή ύχομιδήTtavείς τό Λ* Νεκροταφεΐαν‘AOitwY,τό ! ίναπαχΟη τά 172σιδηρά φέρετρα καί άΐΐότήν ποίκχήίων νεκρών ήρώων.

τυ,τον. Ήοαν^χρι τοϋδι ivtaetaouiioi είς ]

Πρίγκιιτος Γ£θpyioy, τοδ τρ«6ρ«ύονιος της

σαμε να δ ο ύ μ ε μακριά εξα ιτία ς τη ς π υκνής βροχής και τη ς ομίχλης», λ έ ε ι σ ήμερα ο Δ. Παπαδόπουλος. «Οταν δ εν ξέ ρ ε ις που βρί­ σ κετα ι ο εχ θ ρ ό ς το ν π ερ ιμ ένεις ανά πάσα στιγμή να σου β γει στο ένα μέτρο».

ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗ Ν ΙΚΟ Υ ΤΑΓΜΑΤΟΣ Το μ εσ ημέρι ένας ζεσ τός ήλιος ή λ θ ε ε ­ π ιτέλου ς να παρηγορήσει το υ ς ταλαιπω ρη­ μ ένου ς μ α χη τές. Η ομίχλη δ ια λύ θη κε και μπροστά το υ ς φ ά νη κε μια σ τενή κοιλάδα με

35

ρ ίες το υ 2ου Λόχου το υ λοχαγού Παναγιώτη Τ ζανέτου συνέλαβαν 17 αιχμαλώ τους. Ενας από το υ ς βασικούς π ρω ταγω νιστές τη ς επι­ τυ χία ς εκείν η ς, ο τ ό τ ε υπολοχαγός Δημήτρ ιο ς Κωστούλας, θ υ μ ά τα ι σήμερα: «Το Χάρρυ ή τα ν μια φ ο βερ ή εμπ ειρία για μένα, όπως και για ολόκληρο το Ε λληνικό Τάγμα. Αλλά εγώ προσωπικά β ρ έθ η κα μέσα στη φω τιά τη ς π ολεμικής δράσης ένα μήνα μ ε­ τά, στις 17 με 18 Ιουλίου. Είχαμε πιάσει ένα «πέταλο» για να κλείσ ο υμ ε το ρήγμα τη ς κο ρ εα τική ς μεραρχίας. Πολύ ευρύ μέτωπο, δασωμένο, με χαράδρες κλπ. Εμένα με το ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

2 9 Ιο υ λ ίο υ 1953. Α νδ ρ ες το υ Ε λληνικού Τά γμ α το ς φ ω το γ ρ α φ ίζο ν τα ι αμέσ ω ς μ ε τ ά το τρ ισ ά γιο που εψ ά λη σ τη μ νήμ η τω ν νεκρώ ν σ υναδέλφ ω ν το υ ς , που έπ εσ α ν κ α τά τις τ ε λ ε υ τα ίε ς η μ έ ρ ε ς το υ π ολέμ ου (φ ω τ. α ρ χείο Ν . Μ π ουρλά).

2Q

π οθέτησ αν στο ζω τικό έδα φ ος τη ς π εριο­ χής και είχα καλή θ έα τω ν εχθρικώ ν κινήσ ε­ ων. Πήρα λοιπόν το ν λοχαγό Τζα νέτο και το υ α νέφ ερ α ό τι βλέπω ύποπτες κινήσεις. Ε κεί­ νος νόμισε αρχικά ό τι επ ρ όκειτο για Κορεάτ ε ς που συμπτύσσονταν. "Μα αυτούς", το υ λέω, "του ς βλέπω να π ερνούν από μπροστά μου". Μου έδω σε τ ό τ ε τη ν εντο λή να πάρω τη διμοιρία και να κάνω επ ιθ ετική ε ξ ε ρ ε ύ ­ νηση τη ς π εριοχής. Μ ιλάμε για κάμποσα χι­ λ ιό μ ετρ α απόσταση με χαράδρες και βλά­ στηση μεγάλη. Και το χ ειρ ό τερ ο : έπ ρεπ ε να π εράσουμε από ναρκοπέδια. Π αράλληλα έ ­ π ρεπε να κατέχω το ζω τικό έδα φ ος, δ εν μπορούσα να το αφήσω και να φύγω. Είναι αρχή, ο κανονισμός. Το ζω τικό έδ α φ ο ς π οτέ δ εν εγκα τα λείπ ετα ι. Αλλά οι κινήσ εις α υ τές πύ κνωναν και ή τα ν πολύ α νησ υ χη τικές. Διέτα ξ ε τ ό τ ε ο κύριος Τ ζα νέτο ς να έ ρ θ ε ι μαζί μου και ο φίλος και σ υμ μα θ ητής μου απ’ τη Σχολή υπολοχαγός Δ η μ ή τρ ιο ς Σαμπαζιώτης με τη δική το υ διμοιρία να καλύψ ει τη ν άλ­ λη πλευρά. Ευτυχώς δ εν είχαμε απ ώ λειες στο ναρκοπ έδιο αλλά αποπροσανατολιστή­ καμε π ολλές φ ορ ές. Ευτυχώ ς σ υνα ντη θή ­ καμε με το ν Σαμπαζιώτη και το υ ς ά νδρ ες το υ 50 μ έτρ α πριν από τις κινεζικές θ έσ εις. Ως αρ χα ιότερος είχα αναλάβει τη διοίκηση τη ς αποστολής. Διατάζω έφ ο δ ο τό τε. Στο σημείο αυ τό π ετά χ τη κ ε ένας Κινέζος μπρο­ στά μου και σήκωσε τα χέρια ψηλά για να π αραδοθεί. Καθώς όμω ς το ν πλησίαζα, τρ ά ­ β η ξε με μια κίνηση μια χειρ οβομβίδα και μου τη ν π έτα ξε. Η ταν από α υ τές τις γ ερ μ α ­ νικές, με τη λαβή. Επεσα να καλυφθώ, περιμ έν ο ν τα ς με τρ ό μ ο τη ν έκρ η ξη . Για καλή μου τύχη δ εν έσκασε! Μ όλις το α ντιλήφ θη κα, σηκώθηκα αμέσω ς αποφασισμένος να το ν σκοτώσω. Ο ταν όμω ς το ν είδα έτσ ι φ ο­ βισμένο και άοπλο δ εν το υ έρ ιξα αλλά α­ πλώς το ν συνέλαβα. Να μη τα πολυλογώ, πιάσαμε εκείν η τη μέρα 17 αιχμαλώ τους. Εί­ χαν να δού νε οι Α μερικανοί τόσ ους αιχμα­ λώ τους, δ εν ξέρω κι εγώ από π ότε. Στη συ­ μπλοκή που έγινε σ κοτώ θηκαν καμιά εικ ο ­ σαριά από α υ το ύ ς και οι υπόλοιποι κα τά φ ε-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ραν να διαφ ύγουν για τις γρα μ μές το υς. Δ εν π ροέβαλαν πάντως σοβαρή αντίσταση, για­ τί είχαν ε ξα ν τλ η θ ε ί πια από το ν συνεχή α­ γώνα και το ν δικό μας βομβαρδισμό που εί­ χε π ροηγηθεί. Εγραψαν τ ό τ ε πολλά καλά οι αμ ερ ικα νικές εφ η μ ερ ίδ ες για το Ελληνικό Τάγμα. Δ ιότι αν πετύχαιναν το ν σκοπό το υ ς οι Κινέζοι έπ ρεπ ε ολόκληρο το σώμα στρα­ το ύ να σ υμπτυχθεί. Πίσω ή τα ν μια κοιλάδα, δ εν είχε χώρο να α μ υνθείς. Επρεπε να πάμε πολύ πίσω. Θα κέρδιζαν έτσ ι πολύ έδα φ ος και αυ τό θ α ή τα ν στα υπέρ το υ ς ότα ν θ α υ­ π ογραφόταν η ανακωχή». Στις 19 Ιουλίου το Ελληνικό Τάγμα αντικα τα σ τά θη κε από το 1ο Τάγμα το υ Σ υ ντά γ­ ματος Ιππικού τη ς Μ εραρχίας «Κάπιτολ», η οποία είχε στο μ ετα ξύ α νασ υγκροτηθεί. Ε­ πίσης στις 20 Ιουλίου ανέλα βε ο π έμπ τος κατά σειρά δ ιο ικη τή ς το υ ΕΚΣΕ, ο αντισυντα γμα τά ρ χη ς (ΠΖ) Ηλίας Π ρόκος. Σ τις 21 το υ ίδιου μήνα το Τάγμα α ντικα τέσ τη σ ε με τη σειρά το υ το 1ο Τάγμα το υ 15ου α μ ερ ικα ­ νικού Σ υ ντά γμ α το ς στην πρώτη γραμμή, σ την περιοχή Π ικεϊόμγκ Νιόγκ. Απ έμεναν μόνο έ ξι η μ έ ρ ε ς ως τη ν ανα­ κωχή, κατά τη διάρκεια τω ν οποίων οι Κινέ­ ζοι δ εν σταμάτησαν σ χεδόν καθόλου τις ε ­ π ιθέσ εις. Ειδικά οι τρ εις τε λ ε υ τ α ίε ς η μ έρ ες το υ π ολέμου (24-27 Ιουλίου) θα ή τα ν για το υ ς Ε λληνες π ολεμ ισ τές γ ε μ ά τε ς δράση και ένταση.

Β Ο Μ Β Α Ρ Δ ΙΖ Ο Μ Α Σ Τ Ε ! Κατά τις τρ εις τε λ ε υ τ α ίε ς η μ έ ρ ε ς του π ολέμου τη ς Κ ορέας δοκιμάσ τηκαν πολύ τα νεύρα τω ν Ελλήνων αξιω ματικώ ν και στρα­ τιωτών. Οι π λη ρο φ ο ρίες για τη ν επ ικείμ ενη ανακωχή α νέφ ερ α ν ό τι η επ ό μενη μέρα θα ή τα ν η τε λ ε υ τα ία το υ πολέμου, αλλά κά θ ε φορά η ανακωχή αναβαλλόταν για τη ν επ ο­ μ ένη κ.ο.κ. Π αράλληλα οι Κινέζοι παρενοχλούσαν διαρκώ ς τις σ υμμαχικές θ έσ εις, με διεισδύσ εις μικρών αλλά ισχυρών μονάδων και κυρίως με π ρω τοφανείς σε έντασ η βομ­ βαρδισμούς. Η απάντηση από το συμμαχικό

π υροβολικό ή τα ν ανάλογης έντα σ η ς και διάρκειας, σε βαθμό που οι μαχόμενοι να ε ί­ ναι αναγκασ μένοι να υπ ομένουν στωικά το ν πάταγο τω ν εκρ ή ξεω ν μέσα στα χαρακώμα­ τα και τα καταφ ύγια - ό τα ν ορισ μένοι από α υ το ύ ς δ εν βρίσκονταν σε απ οσ τολές περι­ πόλων. Ε νδεικτικό είναι το ό τι από τις 17 ως τις 26 Ιουλίου 1953 το ΕΚΣΕ είχε σ ημαντικές απώ λειες: νεκρ ο ί 15 σ τρα τιώ τες και τρ α υ ­ μ α τίες 4 αξιω ματικοί και 31 σ τρα τιώ τες. Ε­ νας από το υ ς τρ α υ μ α τίες αξιω ματικούς ή ­ τα ν ο υπολοχαγός Α λέξα νδ ρ ο ς Κ α λεντερίδης, σ ημερινός π ρόεδρος τη ς Ενωσης Αποστράτω ν Α ξιω ματικώ ν Σ τρ ατού. «Το βράδυ τη ς 25ης προς τη ν 26η Ιουλίου έ ξι κινεζικές μ ερ α ρ χ ίες επ ετέθ η σ α ν σε όλο το μέτωπο και η ζώνη α μύνης δ έχ θ η κ ε σφοδρά πυρά. Β ρισ κόμουν στο χαράκωμα, έξω από το πο­ λ υ β ο λείο όπου κανονικά έπρεπ ε να ήμουν, ό τα ν ένα βλήμα όλμου έπ εσ ε πάνω σε ένα δ ένδ ρ ο κο ντά και τα θραύσ ματα με κτύπησαν στο σ τήθ ο ς. Αμέσως με μ ετέ φ ε ρ α ν με φ ο ρ ειοφ όρ ο σε ένα η μ ικινη τό νοσ οκομείο εκσ τρ α τεία ς όπου οι γιατροί, ό τα ν σ υνήλθα από τη ν εγχείριση, μου έδωσαν για ενθ ύ μ ιο τρία κομμάτια μέταλλο. Ο ταν ξύπνησα και είδα από πάνω μου το ν παπά και το ν αξιω ­ ματικό το υ 1ου Γραφείου, κατάλαβα πως μόλις είχα επ ισ τρ έφ ει από το ν άλλο κό­ σμο... Σώ θηκα χάρη στο αλεξίσ φ αιρο γ ιλ έ­ κο που φορούσα» (σ υ νέντευ ξη στην Α λ έ­ ξα νδ ρο Θ εολόγου, εφ. « Ε λεύ θ ερ ο ς Τύπος», 3 Ιουλίου 2000). Στο η μερο λό γιό το υ ένας έ φ εδ ρ ο ς ανθυπ ολοχαγός, ο οποίος επ ιθυ μεί να δ ια τη ­ ρήσει τη ν ανωνυμία το υ, έγραφ ε: «Κυριακή, 26 Ιουλίου. Το “ξύπνησα" σ ήμερα δ εν έχει θέσ η, για τί δ εν κο ιμή θη κα καθόλου. Περάσαμε μια τρ ο μ ερ ή νύχτα. Π ερ ιμ ένο ντα ς, κα­ τά τις π λη ρο φ ο ρίες μας, επίθεση από το υ ς Κινέζους, είμ α σ τε όλοι σε υπερένταση. Ξαφνικά, κατά τις δέκα, α λλεπ ά λλη λες ε ­ κρ ή ξεις οβίδω ν ακούσ τηκαν πολύ κοντά μας. Β ομβαρδιζόμαστε! (...). Κ αθόμουν στη σκηνή πλάι σ τον πίνακα (σ.σ. τω ν διαβιβάσε­ ων). Μ ε τις π ρώ τες ο β ίδ ες οι σ τρα τιώ τες έτρ ε ξα ν στα χαρακώματα. Η καρδιά μου άρ­ χισε να χτυπ άει δυνατά... Δ εν μπόρεσα ό­ μως να αφήσω το ν υπ εύθυνο το υ πίνακα ε ­ πικοινωνιών. Εβαλα το αλεξίσ φ αιρο και το κράνος κι έμ εινα εκ εί βο ηθ ώ ντα ς το ν και δίνοντά ς το υ θά ρρ ος (...) Σαν δοκιμασία για τη ν απόφασή μου α υτή ένας εκκω φ α ντικός κρ ό το ς όλμου ακούσ τηκε. Είχε σκάσει έξω απ’ τη σκηνή. Εσκυψα ενσ τικτω δώ ς το κ ε ­ φάλι και μια βρισιά β γ ή κε μέσα απ' τα δό­ ντια μου. Πλάι μου ένα ς Α μερ ικάνος ασυρ­ ματιστής, ο Ντιούκ, έκα ν ε το ίδιο. Σηκώ νο­ ντα ς τα κεφάλια, κο ιτα χ τή κα μ ε. Δ εν είχε π άθει κανείς τίπ οτε, είμ α σ τε όμω ς και δυο μας σαν το πανί άσπροι... Σ υ νή λθα γρήγορα και μια και ο πίνακας δ εν είχε π λέον δου ­ λειά (απ' το βομβαρδισμό κόπηκαν αμέσως οι γραμμές) βγήκα έξω για να δω τι γίνονται οι σ τρα τιώ τες. Πέρασα απ' όλα τα χαρακώ­ ματα και το υ ς π έτα ξα από ένα καλαμπούρι για να το υ ς τονώσω το ηθικό. Για πρώτη ί­ σως φορά το υ ς είδα εξα ιρ ετικ ά ανήσυχους. Μόνο ο δ εκα νέα ς Ποδαρόπουλος, δύο πι-

θαμώ ν άντρας, διατηρούσ ε τη ν ψυχραιμία το υ σε βαθμό που το ν θαύμασα. Είχε τόση ψυχή όσο μπόι το υ ’λείπε». Σ τις 10 το πρωί τη ς 27ης Ιουλίου 1953 έφθασ ε μέσω ασ υρμάτου το σήμα που όλοι ανέμεναν: «Ανακωχή υπεγράφη σήμερον. Στοπ». Απ οσ τολέας ή τα ν ο Ελληνας σ ύνδε­ σμος στο Γενικό Σ τρ α τη γείο Απω Ανατολής, τα ξία ρχος Γεώργιος Βλάσσης, ο οποίος α­ ντιπροσώπευσε τη ν Ελλάδα στο Μουνσάν τη ς Β όρειας Κ ορέας όπου οι δύο π λευρ ές συμφώ νησαν επ ιτέλο υ ς σ την κατάπαυση το υ πυρός - η οποία θ α ίσχυε από τις δ έκα το βράδυ τη ς ίδιας ημέρας. Υ π εύθυνες δη­ λώσεις μοιράσ τηκαν σε όλους το υ ς μαχη­ τές , στις οπ οίες έπρεπ ε να δηλώ σουν ό τι συμφω νούν με το υ ς όρους τη ς ανακωχής. Για το υ ς Κινέζους η κατάπαυση το υ πυ­ ρός στις δ έκα το βράδυ σ την πράξη σήμαινε ό τι καθ' όλη τη διάρκεια τη ς η μ έρ α ς ο βομβαρδισμός τω ν συμμαχικών θ έσ εω ν θα σ υνεχιζόταν αμείω τος. ΓΓ α υτό ακόμα και τη ν 27η Ιουλίου το Ελληνικό Τάγμα είχε και ά λλες απώ λειες: δύο σ τρα τιώ τες έπεσαν νεκροί, ενώ τρ α υμ α τίσ τηκα ν δύο αξιω ματι­ κοί και τέσ σ ερις ακόμα σ τρατιώ τες. Οι Κινέζοι ήλπιζαν ακόμα ό τι μπορού­ σαν να διασπάσουν τη ν α μυντική γραμμή τω ν δυνάμεω ν το υ ΟΗΕ και να κερδίσ ουν λί­ γο έδ α φ ο ς παραπάνω, αλλά και η συμμαχική π λευρά απ αντούσε με αμείω τη έντασ η στα πυρά το υ ς. Παρά το ό τι τα νέα τη ς ανακω­ χής έγιναν δ εκ τά με ενθουσιασμό, το μπα­ ράζ το υ εχθ ρικού π υροβολικού και οι απώ­ λ ειε ς δ εν άφησαν πολλά περιθώ ρια για γιο ρ τή. Ολοι μ ετρούσ αν τις ώ ρες και κάποιες σ τιγμ ές αναρω τιούνταν αν όντω ς θ α ί­ σχυε η κατάπαυση το υ πυρός. Ο "ανώνυ­ μος" έ φ εδ ρ ο ς ανθυπολοχαγός σημείω νε στο η μερ ο λό γιό το υ τό τε: «Από τις δ έκα πα­ ρά τέ τα ρ το το βράδυ οι κανονιές άρχισαν να λιγο σ τεύ ου ν και καθώς π ερνούσ ε η ώρα όλο και γίνο ντα ν πιο αραιές. Ωσπου κατά τις δέκα, μια απόλυτη ησυχία απ λώ θηκε ε κ ε ί ό-

Α μ ερ ικ α ν ο ί β ετερ ά ν ο ι-μ έλ η το υ Σ υ νδ έσ μ ο υ Επιζησάντω ν Υψ ώ ματος Χ άρρυ τελ ο ύ ν κ ά θ ε χρ όνο , το ν Ιούνιο, μ εγ ά λ ο μνημόσυνο για το υ ς σ υ να δ έλ φ ο υ ς το υ ς που έπ εσ α ν μ α χ ό μ ενο ι από τις 10 ως τις 16 Ιο υ νίο υ 1953.

που επί τόσα μερόνυχτα, ε κ ε ί όπου επί 3 χρόνια και 33 μ έρ ες εβρυ χά το το τέρ α ς το υ π ολέμου... Μια δυνατή συγκίνησις μας κα­ τε ίχ ε όλους. Κ αταλαβαίναμε ό τι ζούσαμε μια μεγάλη στιγμή τη ς Ιστορίας. Και αισθα­ νόμασ τε υπερήφανοι που τις ζούσαμε όχι ως θ εα τα ί αλλά ως πρωταγωνισταί». Την επ ο μένη οι Κινέζοι βγήκα ν έξω από τα χαρακώ ματά το υ ς και χαιρέτησ αν το υ ς μ έχρι χ θ ε ς θανάσ ιμους εχ θ ρ ο ύ ς με κόκκι­ ν ες σημαίες. Μ ερικοί Ε λληνες σ τρα τιώ τες κα τέβ η κα ν το ν λόφ ο άοπλοι και αντά λλα ξα ν χειρ α ψ ίες με το υ ς Κινέζους, δ ίνο ντά ς το υ ς τσιγάρα και μαρμελάδες. Η ευχή «Καλή πατρίδα τώρα!» ή τα ν στα χείλη όλων. Σ τις 29 Ιουλίου οι αξιω ματικοί και οι σ τρ α τιώ τες το υ Ε λληνικού Τάγματος έψ αλαν τρισάγιο σε ένα κενοτά φ ιο στη μ νή ­ μη τω ν πεσόντω ν, μέσα σε πολύ φ ο ρ τισ μ έ­ νη συναισθηματικά ατμόσφαιρα. Ετσι έ λ η ξε ο τρίχρονος, αιματηρός, « ξε­ χασμένος» π όλεμ ος τη ς Κ ορέας. Τα αντίπα­ λα σ τρα τόπ εδα βρίσ κονταν στο ίδιο σημείο απ' όπου είχαν ξεκ ιν ή σ ει το ν Ιούνιο του 1950. Μ ετά το ν πρώτο χρόνο το υ π ολέμου, οπ ότε π ραγματοπ οιήθηκαν οι κρ ισ ιμ ότερες μάχες, ακολούθησ ε ο «πόλεμος τω ν χαρα­ κωμάτων», για να φ θάσ ουμε στο τε λ ε υ τα ίο δίμηνο, που ουσιαστικά ή τα ν ένα ς αγώνας

ΤΙΜΗΤΙΚΕΣ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΕΚΣΕ Σύμφ ω να μ ε τη Γενική Δ ια τα γ ή υπ’ αρ ιθ μ . 18 το υ Α μ ερ ικ α ν ικ ο ύ Σ τρ α το ύ , μ ε η­ μ ερ ο μ η νία 10 Μ α ρ τίο υ 19 55 , α π ο δ ό θη κ ε στο Ε λλη νικό Ε κ σ τρ α τευ τικ ό Σώ μα Ε ύ φ η ­ μ ο ς Μ ν εία για δ ια κ ε κ ρ ιμ έ ν ε ς π ο λ εμ ικ ές υ­ π η ρ εσ ίες, τις οπ οίες π αρέσχε το Τάγμα κα­ τά τ ις επ ιχ ειρ ή σ εις επί το υ υψ ώ μα τος Χ ά ρ ­ ρυ σ τις 1 7 -18 Ιο υ νίο υ 1953, έν α ν τι π ολυά­ ρ ιθμ ω ν κινεζικώ ν τμημάτω ν. Σ ύμ φ ω να μ ε τη ν ίδια ο ελ λ η ν ικ ό ς 3ο ς Λ όχ ος α ν τιμ ε τώ ­ πισε τ ο υ ς ε π ιτ ιθ έ μ ε ν ο υ ς σε μάχη σώμα με σώμα. Ο τα ν μ εμ ο νω μ ένα κ ινεζικά τμ ή μ α τα εισχώ ρησαν στα συμμα χικά χαρα κώ ματα , οι ε λ λ η ν ικ έ ς δ υ ν ά μ εις , ύ σ τερ α από μια σ ε ι­ ρά α ν τεπ ιθ έσ εω ν , εξα ν ά γ κ α σ α ν το ν ε χ θ ρ ό σε σύμπ τυξη. Επίσης ο α ρ χη γός το υ Γενικού Ε π ιτε­ λ ε ίο υ Ε θ ν ικ ή ς Α μ ύ ν η ς , α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Σ. Κ ιτρ ιλάκης, α π έσ τειλ ε σ το ν δ ιο ικ η τή το υ ΕΚ ΣΕ το α κ ό λ ο υ θ ο σήμα: «Η ρω ική δράσ ις το υ Τά γμ α το ς Δ ιεθ ν ώ ς α να γνω ρ ισ θείσ α , ενέπ λησσεν άπ αντας Ε λλ η να ς Ε θ ν ικ ή ς υπ ε­

ρ η φ ά ν εια ς. Κ λείν ο μ εν ευ λ α β ικ ά το γόνυ προ τω ν ηρω ϊκώ ς πεσόντων. Η σ κ έψ ις όλων μα ς σ τρ έφ ετ α ι προς το υ ς γ ε ν ν α ίο υ ς μαχητ ά ς το υ Τ ά γμα τος». Σ υ γ χ α ρ η τή ρ ιο τη λ εγ ρ ά φ η μ α α π έσ τειλ ε και ο α ρ χ η γό ς το υ Γενικού Ε π ιτελείο υ Σ τ ρ α τ ο ύ , α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Α . Τσ ιγγούνης. Οα πρέπ ει να π ρ ο σ θέσ ο υ μ ε ότι α νά λο­ γ ε ς δ ια κ ρ ίσ εις έλ α β α ν και μ έλ η τω ν άλλω ν δ ύο λόχων το υ Ε λλ η νικο ύ Τά γμα τος, για τη δράση το υ ς επί το υ υ ψ ώ μα τος Χ ά ρ ρ υ, από τ ις 18 Ιο υ νίο υ ως τις 14 Ιο υ λίο υ 1953. Π άντω ς Ε ύ φ η μ ο Μ ν εία από τη ν α μ ερ ι­ κανική ηγεσ ία είχ ε λά β ει το ΕΚ ΣΕ και το ν Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο το υ 19 52 για τη μάχη που έδω ­ σ ε σ το ύψω μα Σ κ ο τς (3 -1 0 Ο κτω βρίου 1 951). Το 13ο Σ μ ή ν ο ς τη ς Ε λλ η νική ς Βασι­ λική ς Α ερ οπ ορ ίας ε ίχ ε λά β ει Ε ύφ ημο Μ ν εία για τ ις επ ιχ ειρ ή σ εις διάσωσης τω ν Α μ ερ ικα νώ ν π εζοναυτώ ν σ το Χ α γκ α ρ ο ύ Ρι, σ τις 3-5 Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ 1950.

δρόμου το ν οποίο ξεκίνησ α ν οι Κινέζοι, π ροκειμένου να έχο υν κερδίσ ει όσο περισ­ σ ότερο έδ α φ ο ς γινό τα ν τη στιγμή τω ν υπο­ γραφών τη ς ανακωχής. Σε α υτή τη σύντομη αλλά ξέ φ ρ εν η και ματω μένη κούρσα χά θη ­ καν π ολλές ζωές, κυρίως από τη ν κινεζική πλευρά, και το κέρ δ ο ς ή τα ν μηδαμινό. Οι Ε λληνες αξιω ματικοί και σ τρα τιώ τες έ φ ε ­ ραν σε π έρας με επιτυχία τις απ οσ τολές που ανέλαβαν, υπερασπιζόμενοι τις θ έσ εις το υ ς με αυτοθυσία.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστούμ ε το υ ς β ετερ ά ν ο υ ς του ΕΚΣΕ Γ. Γιω γάκη, Δ. Κω στούλα, Δ. Παπαδόπουλο, Κ. Πισιώτη, Ν. Μ πουρλά, Δ. Σαμπαζιώτη, Κ. Σ κα λτσ ά, Λ. Σ τέφ ο και Π. Τζανέτο για τις πο­ λύτιμ ες π ληρ οφ ορ ίες και το φ ω τογραφ ικό υλικό που μας παρείχαν.

ΒΙΒΛΙΟ ΓΡΑΦ ΙΑ (1) Γεώ ργιος Δ . Β α κα λόπ ουλος: ΚΟ ΡΕΑ. Α Π Ο Σ Τ Ο Λ Η 13η. Ε Ν ΤΥ Π Ω ΣΕ ΙΣ Ε Ν Ο Σ ΑΥΤΟΠΤΗ, Α θή να ι, 1974. ( 2 )Σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ ο υ (ΤΘ ) Ιω άννη Κ α φ ετζό π ο υ λ ο υ , Ταξίαρχου (Π Ζ ) Η ρακλή Ζ α φ είρ η : ΤΟ ΕΚΣΤΡΑΤΕΥΤΙΚΟΝ Σ Ω Μ Α Ε Λ Λ Α Δ Ο Σ Ε ΙΣ Κ Ο Ρ ΕΑ Ν (1950-1955), Εκδοσις Δ ιευ & ύ νσ εω ς Ισ το ρ ία ς Σ τρ α το ύ , Α θή ν α , 1977. (3) Π α ν ελλ ή νιο ς Σ ύ ν δ εσ μ ο ς Π αλαιμάχω ν Π ο λεμ ισ τώ ν Κ ο ρ έα ς : ΤΟ Χ Ρ Ο Ν ΙΚ Ο Ν ΤΟΥ Θ ΕΑΤΡΟΥ Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ Ε Ω Ν ΤΟΥ Κ Ο ΡΕΑΤΙΚΟ Υ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ , Α θή να ι, Ιο ύ ν ιο ς 2000. (4) Κίμων Σ κ ο ρ δ ίλ η ς : Π Ε Θ Α ΙΝ Ω ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛ Λ Α Δ Α . 01 Ε Λ Λ Η Ν Ε Σ Ε ΙΣ ΤΗΝ ΚΟΡΕΑΝ, Ν έα Υόρκη, 1954. (5) R o b e rt J. D vorchak: BATTLE FO R KOREA. A HISTO R Y O F THE KOREAN CONFLICT (F iftie th A n n iv ersa ry Edition), C om bined Publishing, Pennsylvania, 2000. (6) M ich a el Hickey: Ο Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ ΤΗΣ Κ Ο ΡΕΑΣ, Μ ε τά φ ρ α σ η : Δ . Π. Κ ω σ τελένος, Ε π ιμ έλ εια -Π ρ ό λ ο γ ο ς-Ε π ίμ ετρ ο : Ν. Α. Κ ολόμ β ας, εκ δ . Γκο β ό σ τη , Α θή να , 2002. (7) M a x H astings: THE KOREAN WAR, London, M acm illan, 1985. (8) H a rry G. Sum m ers Jr.: KOREAN WAR A LMANAC, N ew York, Facts On File, 1990.

37

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ Υ π ο σ τρ ά τη γο ς ε.α ., τ. υ π ο δ ιευ θ υ ν τή ς Δ ΙΣ , τ. κ α θ η γ η τή ς σ τρ α τιω τικ ή ς ισ το ρ ία ς Σ Σ Ε

ΣΤΙΣ 10 ΙΟΥΛΙΟΥ 1943 01 ΣΥΜ Μ ΑΧΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜ ΕΙΣ ΕΠΑΝΗΛΘ ΑΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΗΠΕΙΡΟ ΠΡΟΣΒΑΛΛΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΟΥ ΑΞΟΝΑ ΣΤΗ ΣΙΚΕΛΙΑ. Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΚΑΤΑΛΗΨΗΣ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΤΕΛΕΙΩΣΕ ΣΤΙΣ 16 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ, ΑΦΟΥ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΩΣ 01 ΕΚΕΙ ΓΕΡΜ ΑΝΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΤΟΡΘΩΣΑΝ ΕΚΕΙΝΟ ΠΟΥ Ο ΒΙΟΓΡΑΦΟΣ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΠΑΤΤΟΝ, ΚΑΡΛΟ ΝΤ'ΕΣΤΕ, ΑΠΟΚΑΛΕΣΕ "ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΙΟ ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΣΥΜΠΤΥΞΕΙΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ".

Ο Π ά ττο ν μ ε υ φ ισ τά μ εν ο δ ιο ικ η τή σ υ ν τά γ μ α το ς το υ μ π ρ ο σ τά σ ε μ ια πινακίδα που δ είχ ν ει προς τη Μ εσ σ ή νη . Η κ α τά λη ψ η α υ τή ς πριν από το υ ς Β ρ ετα ν ο ύ ς το ύ ε ίχ ε γίνει έμ μ ο νη ιδ έα . ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΕΚΚΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΣΙΚΕΛΙΑΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΟΥ ΑΞΟΝΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β' ΠΠ Η ΑΡΙΣΤΟΤΕΧΝΙΚΗ ΔΙΑΦΥΓΗ ΤΟΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ

απόβαση τω ν συμμαχικών δυνάμεων (κυρίως Βρετανών και Αμερικανών) στη Σικελία κατά το ν Β1ΠΠ άρχισε στις 10 Ιου­ λίου 1943. Ηταν μια εκσ τρατεία που δ εν είχε καμία σχέση με τις μετέπ ειτα επιχειρήσεις των Αγγλο-αμερικανών στην ηπειρω­ τική Ευρώπη. Χαρακτηρίστηκε από τη ν αμφισβήτησή τη ς και τη ν έλλειψ η αποφασιστικότητας από μέρους των Συμμάχων. Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων οι Γερμανοί ενέπ λεξαν 60.000 στρατιώ­ τε ς (έναντι των 90.000 σύμφωνα με τις εκτιμήσ εις του στρατηγού Α λεξά ντερ , που ήταν διοικητής τω ν συμμαχικών δυνάμεων και διηύ θυνε το ν αγώνα) και οι Ιταλοί 195.000 άνδρες - έναντι 315.000 σύμ­ φωνα με τη ν παραπάνω εκτίμηση. Οι Σύμμαχοι ενήργησαν με δύο Στρατιές, τη ν 7η αμερικανική και τη ν 8η βρετανική. Οταν οι επιχειρήσεις είχαν συμπληρώσει 15 ημέρ ες, στις 25 Ιουλίου, έπειτα από μια θυελλώ δη συνεδρίαση του Μεγάλου Φασι­ στικού Συμβουλίου τη ς Ιταλίας ο βασιλιάς Βίκτωρ-Εμμανουήλ ανέ­ θ εσ ε τη ν προεδρία τη ς ιταλικής κυβέρνησης στον στρατάρχη Μπαντόλιο. Ο Μουσολίνι συνελήφθη και φυλακίστηκε σε μέρος που έμ ειν ε άγνωστο. Το περιστατικό αυτό αιφνιδίασε και εξόργισ ε το ν Χίτλερ, ο οποίος όμως είχε ειδοπ οιηθεί από το ν ίδιο το ν Ιταλό δικτάτορα σε συνάντησή το υ ς πριν από π έντε ημέρες. Ο φύρερ δ εν μπορούσε να φανταστεί ότι οι Ιταλοί, προ τη ς απελπιστικής κα­ τάστασης στην οποία βρίσκονταν, θα άλλαζαν τη ν κυβέρνησή το υς με μια άλλη που θα είχε ως έργο τη ς να τερματίσ ει το ν π όλε­ μο. Ο νέος π ρόεδρος τη ς ιταλικής κυβέρνησης έσπευσε να δηλώ­ σει ότι θα έπ ραττε σύμφωνα με τη θέληση του βασιλιά, στον οποίο μεταβίβαζε με το ν τρόπο αυτό τη ν ευθύνη τη ς συνέχισης ή μη του πολέμου. Η επίσημη ανακοίνωση τη ς νέας κυβέρνησης ήταν ότι δεν είχε αλλάξει τίποτα στη στρατιωτική πολιτική τη ς Ιταλίας. Ο­ μως στην πραγματικότητα επήλθε μεταβολή στην πολιτική αυτή, όχι με ευθύνη τη ς Ρώμης αλλά με υπαιτιότητα του στρατηγείου του Χ ίτλερ στην Ανατολική Πρωσία. Η πρώτη αντίδραση του η γέτη του Γ1Ράιχ ή τα ν να ορίσει τη λή­ ψη δραστικών μέτρω ν για τη διάσωση τω ν σ τρατευμάτω ν του στη Σικελία. Ζήτησε τη ν άμεση απομάκρυνση του προσωπικού, σε μια νύκτα αν ήταν δυνατόν, και τη ν εγκατάλειψ η του υλικού. Μ ετά ζή­ τησε τη μετακίνηση όλων τω ν γερμανικώ ν δυνάμεων στην Ιταλία προς το βόρειο τμήμα τη ς χώρας και τη ν κατάληψη των ορεινών διαβάσεων εκεί, τη ν κατάληψη τη ς Ρώμης, τη σύλληψη του βασι­ λιά, του διαδόχου, του Μπαντόλιο και άλλων αξιωματούχων και την εύρεση και τη διάσωση του Μουσολίνι. Επίσης είπε ότι οι Γερμανοί

Η

σ υναντούν σ η μ είο οδού σ ε επ ίκα ιρ ο σ η μ είο δ ρ όμ ου προς τη Μ εσ σ ήνη. Οι ά ν δ ρ ες του ·,γερ μ α νικο ύ Μ η χανικού δ ια κ ρ ίθ η κ α ν σ το ν το μ έ α των κα τα σ τρ ο φ ώ ν και του να ρ κοπ ολέμ ου , αλλά οι Α μ ερ ικα νο ί σ υ νά δ ελ φ ο ί το υ ς α π ο δ είχ θ η κα ν εξίσ ο υ ικανοί σ τη ν α π οκατάσ τασ η των ζημιώ ν και σ τη διάνοιξη διαδρόμω ν σ τα ναρκοπ έδια.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Χάρτης του τέλους των επιχειρήσεων στη Σικελία. Μ ΓΠ;

Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ

Μ Π: Μεραρχία Πεζικού MHG: Μεραρχία "Hermann Goering"

40 ■β

θα συνέχιζαν τις επιχειρήσεις σαν να πίστευ­ αν ότι οι Ιταλοί θα συνέχιζαν να πολεμούν μα­ ζί τους. Ομως από τη στιγμή εκείνη θα έκρυ­ βαν επιμελώς τις ενέργειές τους από τους αμφιταλαντευόμενους συμμάχους τους. Η εκκένωση της Σικελίας από τους Γερ­ μανούς και τους Ιταλούς άρχισε αργότερα. Στις ημέρες που μεσολάβησαν οι Ιταλοί ήλ­ θαν σε επαφή με τους Συμμάχους μέσω δι­ πλωματών τους στη Λισαβόνα και στην Ταγγέρη. Παράλληλα η συγκέντρωση ισχυρών ιτα­ λικών δυνάμεων περί τη Ρώμη ανάγκασε τους Γερμανούς να παραιτηθούν από τα σχέδια κα­ τάληψης της πρωτεύουσας και σύλληψης με­ λών της κυβέρνησης. Ο διοικητής των γερμα­ νικών δυνάμεων στην Ιταλία, αρχιπτέραρχος Κέσελρινγκ, υποστήριξε ότι μια τέτοια ενέρ­ γεια θα τον υποχρέωνε να αποσύρει όλες τις δυνάμεις του από τη Σικελία και τη νότια Ιτα­ λία. Σε ό,τι αφορούσε τις επιχειρησιακές εκτι­ μήσεις του, ο Κέσελρινγκ πίστευε ότι το α­ σθενές σημείο της ζώνης ευθύνης του ήταν οι περιοχές Καλαβρίας, Πούλιας και Νεάπολης-Σαλέρνο και ζητούσε δυνάμεις ώστε να μπορέσει να καλύψει με μια τουλάχιστον με­ ραρχία την καθεμία από αυτές. Αντίθετα η γερμανική Ανώτατη Διοίκηση Ενόπλων Δυνά­ μεων (OKW) υποστήριζε ότι μια δυναμική ε­ νέργεια των Συμμάχων στην Καλαβρία θα απέκοπτε ολόκληρο το XIV Σώμα Πάντσερ που βρισκόταν στη Σικελία. Με το σκεπτικό αυτό πρότεινε άμεση εκκένωση της Σικελίας και

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

της νότιας Ιταλίας. Ο αρχιπτέραρχος Κέσελρινγκ εκτός από διοικητής όλων των γερμανικών δυνάμεων στην Ιταλία και στη Σικελία, ήταν και ο σύνδε­ σμος μεταξύ Χίτλερ και OKW από το ένα μέ­ ρος και Μουσολίνι και Ανώτατης Ιταλικής Δι­ οίκησης. Για καλύτερη συνεργασία με τους Ιταλούς είχε οργανώσει ένα μικτό επιτελείο από Ιταλούς και Γερμανούς αξιωματικούς με επικεφαλής τον επιτελάρχη του, στρατηγό φον Βέστφαλ. Τον τελευταίο λόγο για κάθε ε­ νέργεια είχε, όπως ήταν φυσικό, ο Χίτλερ, που δεν είχε αλλάξει γνώμη σχετικά με την εκκένωση της Σικελίας. Ομως το ζήτημα που απασχολούσε ιδιαίτερα τον φύρερ ήταν να βρει και να διασώσει τον Μουσολίνι. Μια τέ­ τοια ενέργεια κατά τη γνώμη του θα κλόνιζε τους "Αγγλους" και θα τους απέτρεπε από το να ενεργήσουν μεγάλης κλίμακας απόβαση στην ηπειρωτική Ευρώπη. Ενώ οι μάχες στη Σικελία συνεχίζονταν και σχεδιαζόταν η εκκένωσή της από τους Γερμανούς, στις 6 Αυγούστου 1943 εκτυλίχθηκε μια φαρσοκωμωδία μεταξύ των "Συμ­ μάχων" Γερμανών και Ιταλών. Την ημέρα εκεί­ νη η ηγεσία των Υπουργείων Εξωτερικών και οι αρχηγοί των επιτελείων των δύο μελών του Αξονα πραγματοποίησαν εκείνο που έμεινε γνωστό ως "Σύσκεψη του Τάρβις", στα βόρεια σύνορα της Ιταλίας. Και τα δύο μέρη έκαναν δηλώσεις περί ...αιώνιας φιλίας και συμμα­ χίας, τις οποίες κανένα μέρος δεν εννοούσε και κάθε μέρος γνώριζε καλά ότι το άλλο δεν εννοούσε! Οι Ιταλοί προσπάθησαν να δείξουν τι καλοί σύμμαχοι που ήταν και παράλληλα να τονίσουν ότι τα γερμανικά τμήματα τελούσαν υπό τον έλεγχο της Ανώτατης Ιταλικής Διοί­ κησης. Γενικά η προσπάθεια των Ιταλών απέ­ βλεπε στο να κερδίσουν χρόνο μέχρι να πά­ ρουν απάντηση από τις επαφές τους με τους

Συμμάχους. Οπως ήταν αναμενόμενο η σύ­ σκεψη άρχισε και τελείωσε σε ένα κλίμα αμοι­ βαίας καχυποψίας. Καμία απόφαση δεν λήφθηκε για το θέμα της διοίκησης των γερμα­ νικών στρατευμάτων στην Ιταλία. Οι Γερμανοί αρνήθηκαν να στείλουν ενισχύσεις στη νότια Ιταλία αν δεν εξασφαλίζονταν πρώτα με μι­ κτές ιταλο-γερμανικές δυνάμεις οι διαβάσεις των Αλπεων στη βόρεια Ιταλία. Οι Ιταλοί έμε­ ναν με την εντύπωση ότι αυτό ίσχυε μόνο για τη διάβαση Μπρένερο και ότι τις άλλες δια­ βάσεις θα τις φύλασσαν ιταλικές δυνάμεις με εξαίρεση μόνο τις πυροβολαρχίες Α/Α πυρο­ βολικού. Ενας Ιταλός αξιωματούχος του Υ ­ πουργείου Εξωτερικών που συμμετείχε στη σύσκεψη, είπε μετά ότι του θύμιζε το πρώτο ταξίδι του Κολόμβου: δεν γνώριζε πού πήγαι­ νε και όταν επέστρεψε δεν γνώριζε ούτε πού είχε πάει, ούτε τι είχε κάνει! Από τη σύσκεψη αυτή έγινε φανερό ότι οι Γερμανοί ήθελαν να υποχρεώσουν την ιταλική κυβέρνηση να συ­ νεχίσει τον πόλεμο στο πλευρό τους, να κα­ ταλάβουν τη Ρώμη και να κυριεύσουν τον ιτα­ λικό στόλο και να μετατρέψουν την ιταλική χερσόνησο σε πεδίο μάχης για την υπεράσπι­ ση της Γερμανίας. Το περίεργο είναι ότι η κα­ τάσταση στη Σικελία συζητήθηκε μόνο περιστασιακά και δεν έγινε καμία νύξη για την εκ­ κένωσή της. Ο αρχιπτέραρχος Κέσελρινγκ, από φόβο μήπως ο Χίτλερ καθυστερούσε να δώσει την εντολή αποχώρησης των γερμανι­ κών δυνάμεων από το νησί τόσο ώστε να είναι πια αργά, αποφάσισε να ενεργήσει σχε­ τικά με δική του πρωτοβουλία. Ο Γερμανός αρχιπτέραρχος είχε ήδη λά­ βει τη διαταγή της OKW για την προετοιμασία της εκκένωσης του νησιού από τις 26 Ιουλί­ ου. Την επομένη κάλεσε σε σύσκεψη τους δι­ οικητές του για να τους ενημερώσει. "Αν η Ιταλία αποχωρήσει από τη συμμαχία του Αξο­ να, το XIV Σώμα Πάντσερ θα απαγκιστρωθεί αμέσως και θα αποχωρήσει με όλα τα τμήμα­ τά του από τη Σικελία. Οι προετοιμασίες για την εκκένωση θα αρχίσουν από τώρα". Στη σύσκεψη συμμετείχε και ο επιτελάρχης του XIV Σώματος Πάντσερ, συνταγματάρχης φον Μπόνιν, ο οποίος επέστρεψε την ίδια ημέρα στη Σικελία και ενημέρωσε σχετικά τον διοι­ κητή του Σώματος, στρατηγό Χούμπε. Ο στρατηγός που θα αναλάμβανε το έργο της απομάκρυνσης των γερμανικών δυνάμε­ ων από τη Σικελία, δικαίωσε και στη μετέπειτα δράση του την εμπιστοσύνη των προϊστα­ μένων του και του ίδιου του Χίτλερ. Ο Χανς Χούμπε γεννήθηκε το 1890 στο Νάουμπουργκ της Γερμανίας και άρχισε τη στρατιωτική του σταδιοδρομία το 1906. Κατά τον Α1 Πα­ γκόσμιο Πόλεμο πολέμησε στο Βερντέν, ό­ που τραυματίστηκε βαριά στο δεξί χέρι. Το τραύμα του ήταν τόσο σοβαρό ώστε αναγκά­ στηκαν να του κόψουν το χέρι. Παρά το γεγο­ νός αυτό συμμετείχε ως ο μοναδικός ανάπη­ ρος αξιωματικός στον μικρό στρατό που επιτράπηκε να έχει η Γερμανία μετά την ειρήνη του 1919. Το 1934 του ανατέθηκε η διοίκηση ενός πειραματικού μηχανοκίνητου τάγματος. Το 1940 προήχθη σε συνταγματάρχη και του ανατέθηκε η μετατροπή της 16ης Μεραρχίας Πεζικού σε τεθωρακισμένη (πάντσερ). Τις ι-

κανότητές του ως διοικητής τεθωρακισμέ­ νου σχηματισμού τις έδειξε κατά την εισβολή των Γερμανών στην ΕΣΣΔ. Πολύ γρήγορα οι άνδρες του τον βάφτισαν "Der Mensch" ("Ο Ανδρας") επειδή ήταν σκληρός, τίμιος, θαρ­ ραλέος και ειλικρινής. Το 1942 ο Χούμπε προήχθη σε αντιστράτηγο, παγιδεύτηκε με την 6η γερμανική Στρατιά στο Στάλινγκραντ και αρνήθηκε να εκτελέσει τη διαταγή του Χίτλερ να φύγει από εκεί. Χρειάστηκε να στείλει ο φύρερ ειδικό απόσπασμα S S για να τον φέρει στο στρατηγείο του. Εκεί ο στρατη­ γός του έδωσε μια ειλικρινή αναφορά της τραγικής κατάστασης στην οποία βρίσκονταν οι γερμανικές δυνάμεις. Στη συνέχεια ανέλαβε τη διοίκηση του XIV Σώματος Πάντσερ στην Ιταλία. Μόλις εισέβαλαν οι Σύμμαχοι στη Σικελία ο Κέσελρινγκ τον έστειλε εκεί ως διοικητή των γερμανικών δυνάμεων που βρί­ σκονταν υπό την 6η ιταλική Στρατιά του στρατηγού Γκουτσόνι. Ο τελευταίος, όπως και ο Κέσελρινγκ, είχε ήδη στο μυαλό του την απομάκρυνση των ιταλικών δυνάμεων από το νησί. Την ημέρα που ο Χούμπε έλαβε την εντο­ λή να προετοιμάσει την εκκένωση του νησιού η κατάσταση ήταν η εξής: Την άμυνα του νη­ σιού διεξήγαν τέσσερις ιταλικές μεραρχίες ("Νάπολι", "Αόστα", "Ασιέτε" και "Λιβόρνο"), από τις οποίες μόνο η "Λιβόρνο" ήταν πλήρως επανδρωμένη. Υπήρχαν και έξι τοπικές υπο­ βαθμισμένες μεραρχίες που υποτίθεται ότι θα συνιστούσαν την επάκτια άμυνα του νησι­ ού. Σε ό,τι αφορά τη μαχητική ικανότητα των Ιταλών, αρκεί να αναφερθεί η γνώμη του Λίντελ Χαρτ. Η κούραση των Ιταλών ήταν κάτι περισσότερο από σωματική. Οι περισσότεροι από αυτούς είχαν κουραστεί από τον πόλεμο και πολύ λίγοι συμμερίζονταν τον ενθουσια­ σμό του Μουσολίνι. Επιπλέον τα στρατεύμα­ τα των ακτών ήταν συγκροτημένα κατά το με­ γαλύτερο μέρος από Σικελούς, επειδή πι­ στευόταν ότι θα είχαν περισσότερη διάθεση να κρατήσουν την πολεμική τους φήμη εφόσον θα υπερασπίζονταν τα σπίτια τους. Ομως αυτή η εκτίμηση δεν είχε υπολογίσει τη μα­ κροχρόνια έκδηλη αντιπάθεια προς τους Γερ­ μανούς ή τη διαπίστωση ότι όσο σκληρότερα πολεμούσαν, τόσο πιο λίγα θα απέμεναν από τα σπίτια τους. Ο πτέραρχος Στούντεντ, διοικητής του XI γερμανικού Αεροπορικού Σώματος, επιβεβαί­ ωσε αργότερα ότι η 1η γερμανική Μεραρχία Αλεξιπτωτιστών στάλθηκε στη Σικελία για να ενισχύσει ως πεζικό τις εκεί γερμανικές με­ ραρχίες, όταν οι Ιταλοί "άρχισαν να καταρρέ­ ουν μαζικά". Οι Γερμανοί διέθεταν, εκτός από το στρατηγείο του XIV Σώματος Πάντσερ, τη 15η και την 29η Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ (ΜΓΠ), τη Μεραρχία "Hermann Goering" και την 1η Μεραρχία Αλεξιπτωτιστών. Για την κα­ λύτερη οργάνωση του ανεφοδιασμού μέσω του στενού της Μεσσήνης είχε οργανωθεί ένα στρατηγείο με τμήματα στρατού, ναυτι­ κού και αεροπορίας, που ονομάστηκε Διοίκη­ ση Στενού Μεσσήνης. Η διοίκησή του ανατέ­ θηκε στον Γερμανό συνταγματάρχη Ερνστ Μπάαντε. Για την αντιαεροπορική άμυνα του

στενού η μικτή αυτή μονάδα διέθετε 70 περί­ που αντιαεροπορικές πυροβολαρχίες. Την περίοδο εκείνη οι συμμαχικές δυνά­ μεις κατευθύνονταν προς τη χερσόνησο της Μεσσήνης. Στα δυτικά ενεργούσε η 7η αμερι­ κανική Στρατιά και ανατολικά η 8η βρετανική Στρατιά. Οταν ο Χούμπε έλαβε την προειδο­ ποιητική διαταγή του Κέσελρινγκ, οι δυνά­ μεις του Αξονα κρατούσαν μια γραμμή η ο­ ποία εκτεινόταν από την περιοχή Τσεφαλού στα βόρεια μέχρι λίγο έξω από την Κατάνια στα νοτιοανατολικά με την εξής, από Βορρά, σειρά: 29η Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ, Μεραρχία "Ασιέτε", Μεραρχία "Αόστα", 15η Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ (ενισχυμένη) - Μεραρχία "Hermann Goering" (ενισχυμένη). Πίσω από αυτή τη γραμμή βρισκόταν η ι­ σχυρή Γραμμή Αίτνας. Ο Χούμπε προέβη στις ακόλουθες ενέρ­ γειες: α) Διέταξε τον συνταγματάρχη Μπάα­ ντε και τον διοικητή μεταφορικών πλοίων να αρχίσουν τις προετοιμασίες για την εκκένω­ ση. β) Ενέκρινε τη σύμπτυξη, το ίδιο βράδυ, των δυνάμεων που αμύνονταν στην περιοχή Νικοζία. γ) Ενημέρωσε την επόμενη ημέρα τον «προϊστάμενό» τον στρατηγό Γκουτσόνι, ότι οι γερμανικές δυνάμεις δεν θα προέβαλλαν σθεναρή άμυνα στη Σικελία. Στις 2 Αυγούστου υποβλήθηκε το λεπτομερές σχέδιο στον Κέσελρινγκ, ο οποίος το ενέκρινε και ζήτησε μόνο να ενημερωθεί για την υλοποίη­ σή του. Την επόμενη ημέρα ο Κέσελρινγκ ε­ νημέρωσε την OKW ότι το σχέδιο ήταν έτοι­ μο και ότι η μεταφορά των τμημάτων και του υλικού στην ηπειρωτική Ιταλία μπορούσε να ολοκληρωθεί σε πέντε νύκτες. Στις 8 Αυγούστου οι Αμερικανοί κατέλα­ βαν το Σαν Φρατέλο στο βορειοδυτικό άκρο της Γραμμής Αίτνας και το Τσεζαρό, ενώ οι Βρετανοί βρίσκονταν 13 χιλιόμετρα πέρα από την Κατάνια προσπαθώντας να ανοίξουν τον αυτοκινητόδρομο 114, τον οποίο έκλεινε η Μεραρχία "Hermann Goering". Ο Κέσελρινγκ ε­

Αμερικανικά Β-17βομβαρδίζουν τη Μεσσήνη.

νημερώθηκε για την κρισιμότητα της κατά­ στασης και διέταξε τον Χούμπε να υλοποιή­ σει αμέσως το σχέδιο εκκένωσης του νησιού. Παράλληλα ενημέρωσε την Ιταλική Ανώτατη Διοίκηση μέσω του συνδέσμου του, στρατη­ γού Βέστφαλ. Δεν ζήτησε την έγκριση του φύρερ, ούτε τον ενημέρωσε αμέσως. Ο Χίτ­ λερ και η OKW ενημερώθηκαν την επομένη ημέρα και δέχθηκαν την απόφαση του Κέσελρινγκ ως τετελεσμένο γεγονός. Ο Γκου­ τσόνι δεν μπορούσε να μείνει απληροφόρητος. Το άκουσε μάλλον με ανακούφιση γιατί και ο ίδιος έβλεπε σαν σανίδα σωτηρίας την εκκένωση του νησιού από τις δικές του δυνά­ μεις. Ωστόσο για να έχει ήσυχη τη συνείδησή του εξέτασε αν ήταν δυνατό να υπερασπί­

ή] ■■

σουν το νησί μόνες τους οι ιταλικές δυνά­ μεις. Το συμπέρασμα ήταν αρνητικό. Το πε­ ρισσότερο που μπορούσε να περιμένει από τους στρατιώτες του ήταν να καθυστερή­ σουν το μοιραίο μερικές ημέρες, αλλά με πο­ λύ μεγάλο κόστος σε αίμα. Υστερα από αυτό ενημέρωσε σχετικά την Ανώτατη Διοίκηση και στις 9 Αυγούστου διατάχθηκε να αναλάβει την άμυνα τμήματος της Καλαβρίας και να αρχίσει την απομάκρυνση των ιταλικών δυνάμεων από τη Σικελία. Αργά το απόγευμα της 10ης Αυγούστου ο Χούμπε εξέδωσε τη διαταγή εκκένωσης του νησιού και όρισε ως έναρξή της τη νύκτα της 11/12 Αυγούστου. Ηδη ο συνταγματάρχης Μπάαντε είχε τελειώσει τις προετοιμασίες για την υποδοχή και τη μεταφορά των τμημά­ των και του υλικού των μεραρχιών πρώτης γραμμής. Για την κάλυψη της μεταφοράς διέ­ θετε 500 περίπου πυροβόλα, από τα οποία τα περισσότερα ήταν διπλής χρήσης - επάκτια και αντιαεροπορικά. Μόλις άρχισε η απομά­ κρυνση της 15ης Μεραρχίας τού διατέθηκαν ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

42

οι δύο πυροβολαρ­ χίες της των 170 mm για την επάκτια άμυ­ να. Με άλλα πυροβό­ λα ο Μπάαντε οργά­ νωσε ένα πυκνό δίκτυο αντιαεροπορι­ κής άμυνας, το μόνο μειονέκτημα του ο­ ποίου ήταν το μικρό βεληνεκές των ό­ πλων του. Αν οι Σύμ­ μαχοι έστελναν ενα­ ντίον του καταδιω­ 0 μονόχειρας κτικά, καταδιωκτικάστρατηγός Χούμπε, βομβαρδιστικά και ε­ διοικητής του XIV Σώματος Πάντσερ, λαφρά βομβαρδιστι­ ανέλαβε και κά η άμυνά του ήταν εκτέλεσε με ικανή να τα αντιμετω­ επιτυχία την πίσει. Αντίθετα θα α­ εκκένωση της ντιμετώπιζε πρόβλη­ Σικελίας από τις μα με τα βαριά βομ­ γερμανικές βαρδιστικά που ενερ­ δυνάμεις. γούσαν από μεγάλο ύψος. Στην περίπτω­ ση αυτή η εκκένωση του νησιού έπρεπε να καλυφθεί από τον 2ο Αεροπορικό Στόλο των Γερμανών, πράγμα από δύσκολο ως ακατόρ­ θωτο επειδή σι "σύμμαχοι" Ιταλοί απαιτούσαν τη συμμόρφωση με απίθανους περιορισμούς! Τα πλωτά μέσα, που επίσης ήταν υπό τον έ­ λεγχο του Μπάαντε, περιελάμβαναν 33 μεγά­ λες φορτηγίδες του ναυτικού και 12 πορ­ θμεία των 101για τη μεταφορά προσωπικού και υλικού, 11 μεγάλες φορτηγίδες για μετα­ φορά μόνο στρατιωτικών οχημάτων και 76 α­ κάτους για μεταφορά μόνο προσωπικού. Για την απομάκρυνση του προσωπικού και του υ­ λικού υπήρχαν έξι θαλάσσια δρομολόγια στην περιοχή της Μεσσήνης, με πολλά ση­ μεία επιβίβασης και αποβίβασης το καθένα, στη σικελική και στην ιταλική ακτή αντίστοι­ χα. Ο Χούμπε δέσμευσε τέσσερα από αυτά, όλα βόρεια της Μεσσήνης, για την επιβίβαση των γερμανικών τμημάτων: ένα για κάθε με­ ραρχία (η "Hermann Goering" θα έπαιρνε και τα τμήματα της μεραρ­ χίας αλεξιπτωτιστών) και ένα για το επιτε­ λείο και τις μονάδες του XIV Σώματος Πά­ ντσερ. Ενα δρομολό­ γιο νότια της Μεσσή­ νης κρατήθηκε εφε­ δρικό για την περί­ πτωση έκτακτης ανά­ γκης. Το προσωπικό θα εκινείτο μόνο τη νύκτα ενώ το υλικό και τα όπλα ημέρα και νύκτα. Η σειρά προτεραιότητας του υλικού ήταν: αντιαρ­ Ο στρατηγός ματικά όπλα, πυρο­ Γκουτσό νι, βόλα, αυτοκινούμενα διοικητής της 6ης όπλα πάσης φύσεως ιταλικής Στρατιάς και οχήματα. Είχε επου βρισκόταν στη Σικελία. κτιμηθεί ότι μπορού­ σαν να μεταφερθούν

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

8.000 άνδρες κάθε νύκτα, αρκεί να έφθανε ο σωστός αριθμός ανδρών στο σωστό σημείο ε­ πιβίβασης τη σωστή ώρα. Το σχέδιο εκκένωσης του Χούμπε, που εί­ χε εγκρίνει ο Κέσελρινγκ, ήταν το εξής: Στις 10 Αυγούστου οι δυνάμεις του XIV Σώματος κρατούσαν τη γραμμή Τορτορίτσι. Για την ασφάλεια της επιχείρησης η γραμμή αυτή έπρεπε να κρατηθεί μέχρι τις 12 Αυγού­ στου. Θα ακολουθούσε επιβραδυντικός αγώ­ νας σε τρεις τοποθεσίες κατά μήκος της ΒΑ άκρης της Σικελίας. Η επιβράδυνση θα άρχιζε με προς τα πίσω κίνηση της 15ης ΜΓΠ, που βρισκόταν στο κέντρο της διάταξης, στις 10 Αυγούστου ώστε να μπορέσει να βρίσκεται στην ιταλική ακτή στις 15 Αυγούστου. Η 29η ΜΓΠ θα ακολουθούσε κατά μήκος της βόρει­ ας παραλίας ενώ ταυτόχρονα η "Hermann Goering" μαζί με τους αλεξιπτωτιστές θα εκινείτο γύρω από την Αίτνα. Οι τρεις μετατοπί­ σεις προς την άκρη της Σικελίας θα γίνονταν νύκτα και σε ημερομηνίες που θα καθόριζε ο Χούμπε. Οταν κάθε μεραρχία θα έφθανε στην τοποθεσία επιβράδυνσης, θα αποδέσμευε μέχρι και τα δύο τρίτα της δύναμης της πρώτης γραμμής και θα τα διοχέτευε προς τους χώρους επιβίβασης. Επειδή κάθε τοποθεσία επιβράδυνσης είχε μικρότερο α­ νάπτυγμα από την προηγούμενη, ο Χούμπε έ­ κρινε ότι ήταν εφικτή μια τέτοια μέθοδος και εξασφάλιζε μια σταθερή ροή ανδρών και υλι­ κού προς τα σημεία επιβίβασης και αποφυγή συσσώρευσης και δημιουργίας ελκυστικών στόχων. Οι Ιταλοί είχαν αρχίσει περιορισμένη επι­ χείρηση εκκένωσης από τις 3 Αυγούστου. Στις 9 Αυγούστου ο Γκουτσόνι, που είχε αναλάβει τη διεύθυνση της άμυνας της Καλα­ βρίας, ανέθεσε τη διοίκηση όλων των ιταλι­ κών δυνάμεων στη Σικελία στον Χούμπε και ο ίδιος με το επιτελείο της 6ης ιταλικής Στρα­ τιάς μεταφέρθηκε στην Ιταλία. Για την απο­ μάκρυνση των δυνάμεών τους από το νησί οι Ιταλοί χρησιμοποίησαν τέσσερα θαλάσσια δρομολόγια, διαφορετικά από εκείνα των Γερμανών. Επειδή τα μεταφορικά που διέθε­ ταν δεν μπορούσαν να μεταφέρουν οχήματα και βαρύ υλικό, ο Χούμπε προσφέρθηκε να τους συνδράμει αν διετίθετο χώρος στα γερ­ μανικά μεταφορικά. Πώς αντέδρασαν σι Σύμμαχοι; Οταν ο Χούμπε έθεσε σε εφαρμογή το σχέδιό του οι συμμαχικές δυνάμεις εκινούντο προς τη Μεσσήνη, οι βρετανικές δυνάμεις επί δύο ο­ δών, μιας δυτικά της Αίτνας και μιας κατά μή­ κος της παραλίας, και οι αμερικανικές επί δύο επίσης οδών, μιας εσωτερικής που περ­ νούσε από Νικοζία, Τρόινα και Ραντάτσο και μιας κατά μήκος της βόρειας ακτής. Η οδός αυτή αποτελούσε την πιο άμεση πρόσβαση στη Μεσσήνη και είχε κεντρίσει το ενδιαφέ­ ρον του στρατηγού Πάττον, ο οποίος ήθελε με κάθε θυσία να φθάσει εκεί πρώτος από τους Βρετανούς. Πολλά έχουν λεχθεί για αυ­ τό τον «αγώνα δρόμου» του Πάττον. Η αλή­ θεια είναι ότι τα σχόλια για τον Αμερικανό στρατιώτη δεν ήταν κολακευτικά μέχρι τότε. To BBC σε μια εκπομπή κατηγόρησε τους Α­ μερικανούς ότι «κάνουν διακοπές» στον το­

μέα τους τη στιγμή που οι συνάδελφοί τους της 8ης βρετανικής Στρατιάς πολεμούσαν σκληρά στην άλλη άκρη του νησιού. Οι Σύμμαχοι διοικητές γνώριζαν την πρό­ θεση του Αξονα να αποσύρει τις δυνάμεις του από τη Σικελία, αν και δεν ριψοκινδύνευ­ αν να εκτιμήσουν την ακριβή ημερομηνία. Ο στρατάρχης Αλεξάντερ από τις 3 Αυγούστου πίστευε ότι οι Γερμανοί μπορεί να άρχιζαν ο­ ποτεδήποτε την εκκένωση και ζήτησε από τον ναύαρχο Κάνιγκαμ και τον πτέραρχο Τέντερ να συντονίσουν τις προσπάθειες του Ναυτικού και της Αεροπορίας για να εμποδί­ σουν την απομάκρυνση των δυνάμεων του Α­ ξονα από το νησί. Οι επιτελείς πληροφοριών της 7ης αμερικανικής Στρατιάς από τις 5 Αυ­ γούστου χαρακτήριζαν στις εκτιμήσεις τους ως πιθανότερο τρόπο ενεργείας του αντιπά­ λου την αποχώρηση από τη Σικελία. Παρά το γεγονός ότι οι Σύμμαχοι γνώρι­ ζαν ότι οι αντίπαλοί τους σχέδιαζαν να εγκαταλείψουν το νησί, δεν είχαν ένα γενικό σχέ­ διο για να τους εμποδίσουν. Ο Κάνιγκαμ απά­ ντησε στον Αλεξάντερ ότι δεν ήταν δυνατό να στείλει μεγάλα πολεμικά πλοία στο στενό της Μεσσήνης αν η αεροπορία δεν εξουδετέ­ ρωνε πρώτα τα βαριά επάκτια πυροβόλα του αντιπάλου. Επίσης οι αεροπορικές δυνάμεις των Συμμάχων δεν μπόρεσαν να συντονι­ στούν και το έργο της παρεμπόδισης της διά­ βασης του στενού της Μεσσήνης ανατέθηκε στους πιλότους της Τακτικής Αεροπορικής Δύναμης ΒΔ Αφρικής του πτεράρχου Κόνιγχαμ, που όμως βρήκαν από δύσκολο ως αδύ­ νατο να περάσουν το φράγμα αντιαεροπορι­ κής άμυνας του Μπάαντε. Ετσι έμεναν οι χερσαίες δυνάμεις για να προλάβουν την εκκένωση του νησιού. Αυτές ακριβώς οι δυνάμεις εκινούντο "με βήμα σημειωτόν" επειδή οι Γερμανοί εκμεταλλεύο­ νταν άριστα το ορεινό έδαφος και έναν αριθ­ μό ναρκών που φαινόταν ανεξάντλητος. Οι άνδρες του μηχανικού των Συμμάχων ξεπέρασαν τους εαυτούς τους στην προσπάθεια να εξουδετερώσουν χιλιάδες νάρκες και να αποκαταστήσουν ζημιές από καταστροφές. Επιπρόσθετοι αντίπαλοί τους ήταν οι υψηλές θερμοκρασίες, η ελονοσία και άλλες αρρώ­ στιες που ανέβασαν τις απώλειες μη μάχης σε 10.000 άνδρες περίπου. Οι συμμαχικές δυ­ νάμεις κατέλαβαν το Ραντάτσο - που στο με­ ταξύ λόγω της ζωτικής σημασίας του είχε γί­ νει η πιο βομβαρδισμένη πόλη της Σικελίας το πρωί της 13ης Αυγούστου, αλλά η γερμανι­ κή μεραρχία είχε ήδη αποχωρήσει. Η ίδια κα­ τάσταση επικρατούσε στον βρετανικό τομέα. Η μόνη σοβαρή απειλή που ένιωσαν οι Γερμα­ νοί ήταν στον βόρειο παραλιακό τομέα. Εκεί ο Πάττον είχε ήδη πραγματοποιήσει μια αποβατική ενέργεια στα νώτα των δυνάμεων της 29ης ΜΓΠ, στην περιοχή Σάντα Αγκάτα, λίγα χιλιόμετρα πίσω από το Σαν Φρατέλο. Η ενέρ­ γεια αυτή αιφνιδίασε πλήρως τους Γερμα­ νούς και απέκοψε την παραλιακή οδό. Ομως ο όγκος των γερμανικών δυνάμεων είχε ήδη αποχωρήσει και οι Αμερικανοί κατόρθωσαν μόνο να συλλάβουν 1.000 περίπου αιχμαλώ­ τους. Η δεύτερη σοβαρή ενέργεια έγινε στις 11

Η παραλία Σάντα Αγκάτα όπου ο Πάττον επιχείρησε την πρώτη απόβασή του πολύ αργά για να αποκόψει την οδό υποχώρησης των Γερμανών.

Ο συνταγματάρχης Μπάαντε, διοικητής του στενού της Μεσσήνης. Οργάνωσε με αριστοτεχνικό τρόπο την επάκτια και την αντιαεροπορική άμυνα του στενού και συνετέλεσε σημαντικά στην επιτυχία της εκκένωσης του νησιού. Αυγούστου σε μια προσπάθεια να παγιδευτεί η 29η Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ. 0 Πάττον οργάνωσε και εκτέλεσε μια αποβατική ενέργεια στο Μπρόλο. Ο Αμερικανός στρατηγός ήθελε να γίνει η απόβαση το πρωί της 10ης Αυγούστου, αλλά μια αεροπορική ε­ πιδρομή είχε ως αποτέλεσμα να βυθιστεί ένα αποβατικό σκάφος και έτσι η επιχείρηση ανα­ βλήθηκε για το πρωί της 11ης. Η σπουδή του Πάττον να καταλάβει πρώτος τη Μεσσήνη εί­ χε ως αποτέλεσμα να υπάρχει μεγάλη από­ σταση μεταξύ του σημείου απόβασης και των χερσαίων δυνάμεών του, γεγονός που θα επι­ βράδυνε τη συνένωσή τους -απαραίτητη για την παγίδευση των Γερμανών. Οι υφιστάμενοι του Πάττον εκτιμούσαν - ορθά, όπως αποδεί­ χθηκε - ότι οι Γερμανοί όταν έβλεπαν τον κίν­ δυνο θα έριχναν ό,τι είχαν κατά της αποδοτι­ κής δύναμης για να εξαλείψουν το προγεφύ­ ρωμα που πιθανώς θα δημιουργούσε. Η ανε­ παρκής, όπως αποδείχθηκε, αποβατική δύνα­ μη αποτελείτο από ένα τάγμα με τέσσερις λό­ χους τυφεκιοφόρων, έναν ουλαμό αρμάτων, μια διμοιρία μηχανικού και δύο πυροβολαρ­ χίες αυτοκινούμενων πυροβόλων. Διοικητής ήταν ο αντισυνταγματάρχης Λάιλ Μπέρναρντ, που είχε ηγηθεί και της προηγούμενης α­ πόβασης στη Σάντα Αγκάτα. Η απόβαση άρχι­ σε στις 02.10 της 11ης Αυγούστου και πέτυχε αρχικά να αιφνιδιάσει τα τμήματα της 29ης ΜΓΠ που αμύνονταν εκεί. Μια διμοιρία Αμερι­ κανών κατέλαβε και μια σημαντική γέφυρα επί της κυρίας οδού. Ο διοικητής της Μεραρ­ χίας αντιλήφθηκε τον κίνδυνο αποκοπής της οδού υποχώρησης και έκανε εκείνο που περίμεναν οι Αμερικανοί - οι οποίοι σχεδόν αμέ­ σως στερήθηκαν τα άρματά τους, που "κόλ­ λησαν" και μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν μόνον ως πυροβολεία. Με το φως της ημέρας οι Γερμανοί αντεπιτέθηκαν και προκάλεσαν σημαντικές απώλειες στις δυνάμεις που εί­

χαν αποβιβαστεί. Οι Αμερικανοί κράτησαν όσο μπορούσαν τον δρόμο αλλά η έλλειψη ε­ παρκούς υποστήριξης από το ναυτικό και την αεροπορία, όπως και η απόσταση από τις χερ­ σαίες δυνάμεις (αρκεί να σκεφθούμε ότι τα πυροβόλα των 155 mm που μπορούσαν να υ­ ποστηρίξουν το προγεφύρωμα, έβαλλαν από το όριο του βεληνεκούς τους), τούς έφεραν γρήγορα σε δύσκολη θέση. Η συνένωσή τους με τις χερσαίες δυνάμεις δεν μπορούσε να γίνει γρήγορα, επειδή οι Γερμανοί είχαν προκαλέσει πολλές καταστροφές που εμπόδιζαν σημαντικά την ταχυκινησία τους. Ο Μπέρναρντ ανέφερε συνεχώς την κρισιμότητα της κατάστασής του και ζητούσε υποστήριξη από το ναυτικό και την αεροπορία. Οταν στάλθη­ καν αεροπλάνα για να τον υποστηρίξουν, ένα από αυτά έριξε δύο βόμβες στον σταθμό δι­ οίκησής του σκοτώνοντας 19 στρατιώτες. Το βράδυ ο Μπέρναρντ έδωσε εντολή να χωρι­ στούν οι άνδρες του σε μικρές ομάδες και να διαφύγουν προς τις γραμμές των Αμερικα­ νών. Ο δρόμος εξακολουθούσε να είναι ανοι­ κτός για τους Γερμανούς, οι οποίοι, αν και με κάπως κλονισμένο ηθικό μετά την αιφνιδια­ στική αυτή ενέργεια στα νώτα τους, διατη­ ρούσαν την ικανότητα να διεξάγουν επιβρα­ δυντικό αγώνα. Από το πρωί της 13ης Αυγούστου οι Γερ­ μανοί βρίσκονταν στην πρώτη τοποθεσία επι­ βράδυνσης, την οποία έπρεπε να κρατήσουν μέχρι το βράδυ της ίδιας ημέρας. Το ίδιο πρωί το μηχανικό της 29ης ΜΓΠ, σε μια επίδειξη ι­ κανοτήτων στις καταστροφές, κατέστρεψε μια σήραγγα στον αυτοκινητόδρομο και πα­ ράλληλα γκρέμισε ένα τμήμα 30 μέτρων που βρισκόταν σε ύψος 100 μέτρων πάνω από τη θάλασσα. Οι Αμερικανοί συνάδελφοί του έκα­ ναν και εκείνοι επίδειξη των δυνατοτήτων τους, αποκαθιστώντας αποτελεσματικά τις ζημιές από τις καταστροφές. Ο Πάττον σχεδίαζε νέα επιχείρηση στα νώτα της 29ης Μεραρχίας ΓΠ με μια αποβατι­ κή ενέργεια σε συνδυασμό με ρίψη αλεξιπτω­ τιστών στην περιοχή της Μπαρτσελόνα κάποια νύκτα μεταξύ 14 και 18 Αυγούστου. Ο­ μως στις 14 Αυγούστου και ενώ οι Αμερικανοί

κατέλαβαν το Ολιβέρι, οι Γερμανοί βρίσκο­ νταν ήδη στη δεύτερη τοποθεσία επιβράδυν­ σης, η οποία στον τομέα της 29ης Μεραρχίας ήταν επανδρωμένη από το τελευταίο φως της 14ης Αυγούστου με ένα ενισχυμένο τάγ­ μα πεζικού το οποίο είχε ως αποστολή να την κρατήσει μέχρι το τελευταίο φως της 15ης. Η 15η Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ είχε ήδη ολοκληρώσει τη μεταφορά της στην Ιταλία, ενώ τμήματα των υπολοίπων δυνάμεων (Με­ ραρχίες “Hermann Goering” και Αλεξιπτωτι­ στών) εκινούντο προς τα σημεία επιβίβασης. Στην πραγματικότητα η μεταφορά είχε αρχί­ σει από τη νύκτα της 11ης Αυγούστου και συ­ νεχιζόταν παρά τη δράση της συμμαχικής αε­ ροπορίας και κάποια προβλήματα επικοινω­ νιών μεταξύ της σικελικής και της ιταλικής α­ κτής. Αν και υπήρχε διαταγή μεταφοράς τμη­

43

μάτων μόνο τη νύκτα, ο διοικητής του στόλου μεταφορικών, για λογους που θα εκτεθούν ■■■ παρακάτω, συνέχισε τη μεταφορά και όλη την ημέρα της 13ης Αυγούστου. Με το τελευ­ ταίο φως της ημέρας εκείνης είχαν μεταφερ­ θεί 15.000 άνδρες, 1.300 οχήματα, 21 άρματα και 22 πυροβόλα εφόδου. Οι Ιταλοί, παρά τις ελλείψεις σε σκάφη, μετέφεραν με τα μέσα που διέθεταν 20.000 · άνδρες. Τα βαριά πυροβόλα τους φορτώθη­ καν σε μια μεγάλη φορτηγίδα χωρίς κινητήρα με την προοπτική να ρυμουλκηθούν στην α­ πέναντι ακτή. Οταν τελείωσε η φόρτωση δια­ πιστώθηκε ότι δεν υπήρχε... ρυμουλκό και αποφασίστηκε η καταστροφή των πυροβόλων για να μη πέσουν στα χέρια του εχθρού! Στη συνέχεια οι Ιταλοί αποφάσισαν να δεχθούν την πρόταση του Χούμπε για τη μεταφορά του υλικού τους με γερμανικά σκάφη. Ομως ο Γερμανός στρατηγός έδωσε εντολή στις μο­ νάδες του να κρατήσουν όσο υλικό δεν μπο­ ρούσαν να μετακινήσουν μόνοι τους οι Ιτα­ λοί. Ετσι πολλά ιταλικά πυροβόλα, αντί να πέ­ σουν στα χέρια των εχθρών, έπεσαν στα χέ­ ρια των «συμμάχων». Μάλιστα η 15η ΜΓΠ, ό­ ταν ολοκλήρωσε τη μεταφορά της στην ηπει­ ρωτική Ιταλία το βράδυ της 14ης Αυγούστου, βρέθηκε με περισσότερο και καλύτερο τρο­ χοφόρο υλικό από εκείνο που είχε κατά την έΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Οι στρατηγοί Πάττον και Μοντγκόμερυ. Ο αγώνας ταχύτητας που έκαναν για την κατάληψη της Μεσσήνης, σε συνδυασμό με την έλλειψη συντονισμού των προσπαθειών τους και την έλλειψη συνεργασίας μεταξύ των διαφόρων συμμαχικών κλάδων, συνετέλεσε σημαντικά στη διαφυγή του μεγαλύτερου μέρους των δυνάμεων του Αξονα από τη Σικελία.

44

ναρξη της επιχείρησης των Συμμάχων στη Σι­ κελία. Η μεταφορά των Ιταλών από τη Σικελία ολοκληρώθηκε στις 16 Αυγούστου. Δεν είναι γνωστοί οι τελικοί αριθμοί, αλλά υπολογίζε­ ται ότι απεχώρησαν 70.000 - 75.000 στρατιώ­ τες, 227-500 οχήματα, 75-100 πυροβόλα και 12 μουλάρια. Οι Γερμανοί συνέχισαν την εκκένωση. Η συμμαχική αεροπορία βομβάρδιζε τη νύκτα περισσότερο το πιο στενό τμήμα του Στενού της Μεσσήνης και λιγότερο ή καθόλου το πιο πλατύ. Ετσι οι Γερμανοί πραγματοποιούσαν τιζ μεταφορές την ημέρα μόνο στο στενό τμήμα και ολόκληρο το 24ωρο στο πιο πλατύ. Οι πιο πολλοί στρατιώτες μεταφέρθηκαν στην Ιταλία την ημέρα. Επειδή δεν γίνονταν βομβαρδισμοί με βαριά βομβαρδιστικά οι ζη­ μιές που προκαλούντο από τα συμμαχικά αε­ ροπλάνα αποκαθίσταντο γρήγορα. Στις 15 Αυγούστου οι Αμερικανοί έφθασαν στο σημείο όπου ο Πάττον ήθελε να εκτελέσει την αποβατική ενέργεια. Την ημέρα εκείνη οι Γερμανοί είχαν ήδη επανδρώσει την τρίτη τοποθεσία επιβράδυνσης. Ο Χούμπε, βέβαιος ότι τα τμήματα επιβράδυνσης μπο­ ρούσαν να καθυστερήσουν τους Συμμάχους, παρέτεινε την επιχείρηση για μια νύκτα, για να μεταφέρει όσο το δυνατόν περισσότερο υλικό. Για να μη διαταράξει το πρόγραμμα πα­ ρενέβαλε τη νύκτα αυτή μεταξύ της τρίτης και της τετάρτης νύκτας. Ετσι ονόμασε τη νύ­ κτα της 14ης Αυγούστου "επιπρόσθετη νύ­ κτα", ενώ οι νύκτες της 15ης και της 16ης παρέμειναν στα σχέδιά του ως "τέταρτη" και "πέμπτη". Οταν, στις 15 Αυγούστου, οι γερμα­ νικές δυνάμεις που είχαν μείνει στο νησί ανέ­ φεραν ότι έλαβαν την επαφή με τον αντίπαλό τους, ο Χούμπε διέταξε την ολοκλήρωση των προετοιμασιών για να αποχωρήσουν όλες τη νύκτα της 16ης Αυγούστου. Ο Πάττον, απτόη­ τος, ετοιμαζόταν να διενεργήσει απόβαση

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Η ακτή απόβασης στο Μπρόλο, όπου ο Πάττον επιχείρησε τη δεύτερη αποβατική ενέργεια για να αποκόψει την υποχώρηση των Γερμανών προς τη Μεσσήνη. Η δύναμη απόβασης ήταν πολύ μικρή για αυτό τον αντικειμενικό σκοπό.

στα "νώτα" των Γερμανών, σε ένα σημείο 16 χιλιόμετρα ανατολικά της Μπαρτσελόνα. Α­ κόμα και οι υφιστάμενοι διοικητές του από­ ρησαν με την απόφασή του αυτή, δεδομένου ότι είχαν φθάσει σχεδόν σε εκείνο το σημείο. Παράλληλα ο Μοντγκόμερυ, προφανώς για να νικήσει τον αντίπαλό του στον αγώνα δρό­ μου για τη Μεσσήνη, αποφάσισε και εκείνος να πραγματοποιήσει απόβαση στα «νώτα» των Γερμανών. Μέχρι τότε τού είχαν δοθεί σημαντικές ευκαιρίες για αποβατική ενέρ­ γεια στα νώτα των αντιπάλων του και τού είχε τονιστεί ότι αρματαγωγά και αποβατικά σκά­ φη θα ήταν στη διάθεσή του μόλις τα ζητού­ σε. Ωστόσο καρκινοβατούσε προελαύνοντας πρώτα με μια μεραρχία, στη συνέχεια με δύο και μετά πάλι με μία. Ολες οι προσπάθειες των Συμμάχων ήταν μάταιες. Στις 05.30 της 16ης Αυγούστου ο Χούμπε πέρασε μαζί με τον διοικητή της 29ης ΜΓΠ στην Καλαβρία. Το πρωί της άλλης ημέρας, δύο ώρες πριν από την είσοδο των Αμερικανών στη Μεσσή­ νη, τα τελευταία γερμανικά τμήματα πέρασαν στην ηπειρωτική Ιταλία. Τελευταίοι στρα­ τιώτες του - ετοιμόρροπου -Αξονα που πέρα-

σαν το στενό, με μια γερμανική άκατο μία ώρα αργότερα, ήταν οκτώ Ιταλοί μιας περιπό­ λου. Ο στρατηγός Χούμπε πραγματοποιώντας άριστη χρήση του εδάφους, των ναρκών που διέθετε και των καταστροφών και εφαρμόζο­ ντας με αρκετή ευελιξία ένα αριστοτεχνικό σχέδιο επιβράδυνσης και μεταφοράς, συνε­ τέλεσε ώστε να μεταφερθούν στην Ιταλία πε­ ρισσότεροι από 100.000 άνδρες μαχίμων δυ­ νάμεων του Αξονα και πάνω από 10.000 οχή­ ματα, πυροβόλα και άρματα. Βέβαια δεν πρέ­ πει να παραβλεφθεί το γεγονός ότι τον βοή­ θησαν άθελά τους ορισμένοι Σύμμαχοι διοι­ κητές. Οι διοικητές διαφόρων κλάδων που διενήργησαν τη συμμαχική εισβολή στη Σικελία, η οποία έληξε νικηφόρα αν και αποκλήθηκε "πικρή νίκη", δεν μπορούν να υπερηφανεύονται για τον συντονισμό των ενεργειών τους. Συγκεκριμένα μεγάλο μέρος της αποτυχίας τους να σταματήσουν τη διαρροή των δυνά­ μεων του Αξονα στην ηπειρωτική Ιταλία, οφειλόταν στην ανεπάρκεια συντονισμού ναυ­ τικού- αεροπορίας, μια αδυναμία που είχε γί-

νει ορατή και κατά τις αποδοτικές επιχειρή­ σεις. Επίσης τόσο ο Αϊζενχάουερ, όσο και οι κύριοι διοικητές των κατά ξηρά, αέρα και θά­ λασσα δυνάμεων, δεν είχαν συντάξει ένα σχέδιο που θα απέβλεπε στην παρεμπόδιση της αποχώρησης των δυνάμεων του Αξονα από τη Σικελία, παραβλέποντας το (πασίγνω­ στο) επιδιωκόμενο αποτέλεσμα σε μια επιχεί­ ρηση, που δεν είναι άλλο από την καταστρο­ φή του στρατού του αντιπάλου. Οι αεροπορικοί διοικητές δεν είχαν εκτι­ μήσει σωστά το σχέδιο εκκένωσης του Χού­ μπε. Μέχρι την τελευταία σχεδόν στιγμή πί­ στευαν ότι οι δυνάμεις του Αξονα θα περνού­ σαν το στενό μόνο νύκτα και ότι η Τακτική Α­ εροπορική Δύναμη ΒΔ Αφρικής θα μπορούσε μόνη της να εμποδίσει πιθανές προσπάθειες διάβασης την ημέρα. Η αντίστοιχη Στρατηγι­ κή Αεροπορική Δύναμη ΒΔ Αφρικής χρησιμοποιήθηκε ελάχιστα. Ετσι οι βομβαρδισμοί με κάπως βαριά βομβαρδιστικά γίνονταν μόνο νύκτα και κατά κανόνα στο πιο στενό σημείο. Βρετανικά βομβαρδιστικά τύπου Wellington πραγματοποιούσαν κατά μέσο όρο 85 εξό­ δους κάθε βράδυ, με αποτέλεσμα να αναγκα­ στούν οι Γερμανοί να διενεργούν μεταφορές προσωπικού την ημέρα αντί για τη νύκτα. Επι­ δρομές βαρέων βομβαρδιστικών - συγκεκρι­ μένα αμερικανικών Β-17- έγιναν μόνο τρεις η­ μερήσιες μέχρι τις 8 Αυγούστου. Οταν αποφασίστηκε να βομβαρδιστούν η Μεσσήνη, οι ακτές επιβίβασης και τα πυροβολεία με βα­ ριά βομβαρδιστικά, ήταν ήδη αργά. Ακόμα και ο διοικητής της Τακτικής Αεροπορικής Δύνα­ μης είχε αποδεσμεύσει τα δικά του βαριά βομβαρδιστικά από κάθε εμπλοκή στην πε­ ριοχή του στενού της Μεσσήνης. Στις 13 Αυ­ γούστου, όταν οι Γερμανοί άρχισαν ημερή­ σιες μεταφορές τμημάτων, οι Σύμμαχοι θεώ­ ρησαν ότι οι χερσαίες επιχειρήσεις εξελίσσο­ νταν τόσο ευνοϊκά ώστε η Στρατηγική Αερο­ πορική Δύναμη έπληξε με περισσότερα από 400 αεροπλάνα το αεροδρόμιο Λιτόριο και ναυπηγεία κοντά στη Ρώμη. Στις 14 Αυγού­ στου ο στρατάρχης Αλεξάντερ εκτίμησε ότι είχε αρχίσει η εκκένωση του νησιού και ενη­ μέρωσε σχετικά τον πτέραρχο Τέντερ. Ομως η Στρατηγική Αεροπορική Δύναμη ήταν πολύ απασχολημένη για να προγραμματίσει οποιαδήποτε ενέργεια στο στενό της Μεσσήνης. Είναι αλήθεια ότι η Τακτική Αεροπορική Δύναμη κατέβαλε μεγάλη προσπάθεια για να εμποδίσει την εκκένωση, αλλά οι πιλότοι της διαπίστωσαν ότι ήταν αδύνατο να περάσουν τον φραγμό της αντιαεροπορικής άμυνας του Μπάαντε. Μια επίσημη αναφορά έλεγε: "Η τεράστια συγκέντρωση αντιαεροπορικών πυρών και στις δύο ακτές του στενού καθι­ στούν αδύνατη τη χαμηλή πτήση και την ανα­ ζήτηση στόχων από τα μαχητικά - βομβαρδι­ στικά αεροπλάνα. Οι θύννοι γνωρίζουν καλά ότι αν ρίξουμε σχηματισμούς βομβαρδιστι­ κών μας στο πλέγμα αντιαεροπορικής άμυ­ νάς τους, τα αεροπλάνα μας θα πάψουν να εί­ ναι επιχειρησιακά σε χρόνο μηδέν". Ετσι χω­ ρίς τα βαριά βομβαρδιστικά Β-17 την ημέρα, χωρίς τη βοήθεια του ναυτικού ύστερα από την άρνηση του ναυάρχου Κάνιγκαμ να στεί­ λει πολεμικά πλοία για να αποτελέσουν ένα

«φυσικό φραγμό» στο στενό της Μεσσήνης και με τους πιλότους της Τακτικής Αεροπορι­ κής Δύναμης να προσπαθούν να πετύχουν το αδύνατο, ο Χούμπε διευκολύνθηκε σημαντι­ κά να υλοποιήσει το οπωσδήποτε αριστοτε­ χνικό σχέδιό του για την εκκένωση του νησι­ ού. Ενα ερώτημα που θα μπορούσε να τεθεί είναι: Γιατί ήταν τόσο συντηρητικοί οι Σύμμα­ χοι ως προς τις επιχειρήσεις τους που έγιναν κατά του πιο προβλεπτού σημείου; Γιατί δεν επιχείρησαν υπερκέραση των δυνάμεων του Αξονα στη Σικελία με μια ταυτόχρονη απόβα­ ση στην Καλαβρία, αφού με μια τέτοια ενέρ­ γεια θα ήταν αδύνατη η διαφυγή τους και θα παγιδεύονταν στην Σικελία; Προς μεγάλη α­ νακούφιση του Κέσελρινγκ, ο οποίος περίμενε μια τέτοια ενέργεια καθ' όλη τη διάρκεια των επιχειρήσεων στη Σικελία, οι Σύμμαχοι δεν πραγματοποίησαν την υπερκέραση από την Καλαβρία. Κατά την εκτίμηση του Κέσελρινγκ μια τέτοια ενέργεια θα μετέτρεπε την απόβαση των Συμμάχων στη Σικελία σε συ­ ντριπτική νίκη τους. Ο Γερμανός στρατάρχης μέχρι την εκκένωση της Σικελίας είχε στη διάθεσή του μόνο δύο γερμανικές μεραρχίες σε ολόκληρη τη νότια Ιταλία. Ο λόγος της μη εφαρμογής αυτής της στρατιωτικά λογικής επιχείρησης ήταν καθα­ ρά πολιτικός. Κατά τη σύσκεψη της Καζαμπλάνκας τον Ιανουάριο του 1943, είχε ληφθεί απόφαση να γίνει εισβολή στη Σικελία και όχι στην ηπειρωτική Ιταλία. Η ηγεσία των ΗΠΑ είχε δηλώσει ξεκάθαρα την αντίθεσή της σε ο,τιδήποτε θα καθυστερούσε την α­ πόβαση στη Γαλλία μέσω του στενού της Μάγχης. Βέβαια στο τέλος οι Σύμμαχοι ανα­ γκάστηκαν να διενεργήσουν απόβαση στην ηπειρωτική Ιταλία, όπου αντιμετώπισαν τον

0 μόνιμος εκτελεστής των αποβατικών ενεργειών του Πάττον, αντισυνταγματάρχης Λάιλ Μπέρναρντ.

πές" του στην Ιταλία, επέστρεψε στο Ανατολι­ κό Μέτωπο και διακρίθηκε σε πολλές περι­ πτώσεις όταν ο σοβιετικός “οδοστρωτήρας" απειλούσε τα τμήματά του. Κατά την υποχώ­ ρηση προς τη Ρουμανία κατόρθωσε να επι­ βραδύνει την προέλαση του Ζούκωφ επί έναν περίπου μήνα. Για το κατόρθωμα αυτό προ­ σκλήθηκε στα γενέθλια του Χίτλερ και στις 20 Απριλίου 1944 προστέθηκαν διαμάντια στον Σταυρό των Ιπποτών του. Φεύγοντας το αεροπλανο που τον μετεφερε επεσε στην περιοχή του Ομπερσάλτσμπεργκ. Ο ίδιος τραυ­ ματίστηκε και πέθανε από τα τραύματά του την επόμενη ημέρα.

45 »*■

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Albert Garland & Howard McGaw Smith: SICILY AND THE SURREND ER OF ITALY, σειρά U.S. Army in World War II, Εκδοση του Γοαψείου Στρατιωτικής Ιστορίας του Αμερικανικού Στρατού, Ουάσιγκτον, 1963. (2) Carlo D' Este: PATTON, A GENIUS FOR WAR, Harper Perennial, Νέα Υόρκη, 1996. (3) J.F.C. Fuller: THE SECOND WORLD WAR. De Capo Press, Νέα Υόρκη, 1993. (4) Gert Buchheit: Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΝΟΣ ΔΕΚΑΝΕΩΣ, Συμπληρωματικές Εκδόσεις Στρατιωτικών Περιοδικών/Διεύθυνση Εκδόσεων ΓΕΣ, Αθήνα, 1964. (5)Λίντελ Χαρτ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Β ' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, Εκδοση 7ο ΕΓ/ΓΕΣ, Αθήνα, 1989.

Κέσελρινγκ και τα γερμανικά τμήματα που εί­ χαν διαφύγει από τη Σικελία. Ο Χούμπε όταν ολοκλήρωσε τις "διακοΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Ν ΙΚ Ο Σ Κ Α Μ Π Ο Υ Ρ Η Σ

ΙΡΑΚ

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΣΤΟ ΚΑΙ Η ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΗ ΣΥΡΙΑ

ΜΙΑ ΑΓΝΩΣΤΗ ΠΤΥΧΗ ΤΟΥ Β 1 ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΤΟΝ Μ ΑΪΟ ΤΟΥ 1941 Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΒΡΕΤΑΝΩΝ ΣΤΟΝ ΖΩΤΙΚΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ ΗΤΑΝ ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΑ ΚΡΙΣΙΜ Η. ΤΗ ΔΥΣΚΟΛΗ ΑΥΤΗ ΘΕΣΗ ΗΛΘΑΝ ΝΑ ΠΕΡΙΠΛΕΞΟΥΝ ΑΚΟΜΗ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΝΑΠΑΝΤΕΧΕΣ ΔΥΣΜ ΕΝΕΙΣ ΠΟ ΛΙΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ. Η ΚΑΤΑΛΗΞΗ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΗΤΑΝ Η ΕΙΣΒΟ ΛΗ ΤΟΥ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΣΤΗ ΣΥΡΙΑ. Η ΕΠΕΜ ΒΑΣΗ ΑΥΤΗ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕ ΒΑΘΥ ΡΗΓΜΑ ΣΤΙΣ ΗΔΗ ΔΙΑΤΑΡΑΓΜΕΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΒΡΕΤΑΝΙΑΣ ΚΑΙ ΓΑΛΛΙΑΣ ΚΑΙ ΠΥΡΟΔΟΤΗΣΕ ΕΝΑΝ ΑΔΕΛΦΟΚΤΟΝΟ ΠΟΛΕΜΟ ΑΝΑΜ ΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΓΑΛΛΟΥΣ , ΠΟΥ ΠΑΡΕΜ ΕΙΝΕ ΕΠΙ ΜΕΓΑΛΟ ΔΙΑΣΤΗΜ Α ΞΕΧΑΣΜΕΝΟΣ ΓΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ. Ο Χίτλερ υποδέχεται τον Ρασίντ Αλί Γκαϊλανί στο αρχηγείο του στην ανατολική Πρωσία μετά την καταστολή της ιρακινής εξέγερσης. 0 Ιρακινός εδνικιστής πολιτικός αναγκάστηκε να εγκαταλείπει τη χώρα του τον Μάιο του 1941 και παρέμεινε ως το τέλος του πολέμου εξόριστος στη Γερμανία.

ετά τον διαμελισμό της Οθωμανι­ στικές υπηρεσίες διέθεταν άριστο δίκτυο κής Αυτοκρατορίας η Συρία και ο πληροφόρησης στον Λίβανο και στη Συρία Λίβανος εκχωρήθηκαν στη Γαλλία. και έτσι γνώριζαν πως οι Γάλλοι παρέμεναν Η Βρετανία, της οποίας η ζώνη επιρροής α­ ουδέτεροι για την ώρα. Μια πρώτη αυστηρά πλωνόταν από την Ινδία ως την Αίγυπτο και «κρούση» του Αυτοκρατορικού Γενικού Επι­ το Σουδάν, άρχισε να υπονομεύει συστηματι­ τελείου και του ίδιου του Τσώρτσιλ προς τον κά τη γαλλική επιρροή στη Μέση Ανατολή. Γουέιβελ για την προετοιμασία μιας δύναμης Παρά, όμως, την «αφανή» πολιτική σύγκρου­ επέμβασης στη Συρία, για κάθε ενδεχόμενο, ση οι στρατιωτικές σχέσεις των δύο πλευρών συνάντησε την έντονη αντίδρασή του. Οι δια­ παρέμειναν εξαιρετικές. θέσιμες δυνάμεις ήταν πενιχρές και η τοπική Ο στρατηγός Γουέιβελ, ο οποίος διορί­ βρετανική διοίκηση αντιμετώπιζε πολλαπλές και πιεστικές ανάγκες σε διάφορες κατευ­ στηκε ανώτατος διοικητής των αυτοκρατορι­ θύνσεις. κών δυνάμεων στη Μ. Ανατολή έναν μήνα πριν την έναρξη του πολέμου, συνδεόταν με Στα μέσα Φεβρουάριου του 1941 ο Ρόμεξαιρετικά εγκάρδιους δεσμούς με τον στρα­ μελ πραγματοποίησε δυναμική είσοδο στο τηγό Βεϋγκάν, διοικητή των γαλλικών δυνά­ μέτωπο της βόρειας Αφρικής. Την ίδια στιγμή μεων στη Μ. Ανατολή. Ο Βεϋγκάν γνώριζε κα­ ο Γουέιβελ αναγκαζόταν να απογυμνώσει την αμυντική του διάταξη στην έρημο για να απολά τον Βρετανικό Στρατό και έτρεφε για τη στείλει 80.000 άνδρες και πολύτιμο υλικό Βρετανία μεγάλη συμπάθεια. στην Ελλάδα. Προς το παρόν η βρετανική δι­ Στις 20 Μαϊου 1940 ο Βεϋγκάν ανακλήθηοίκηση στο Κάϊρο ήταν όχι μόνο απρόθυμη κε στη Γαλλία. Ο Γουέιβελ διατήρησε το ίδιο αλλά και αδύναμη να εμπλακεί σε οποιαδήποκαλές σχέσεις και με τους διαδόχους του. Η τε περιπέτεια στα "γαλλικά" εδάφη. στρατιωτική συντριβή της Γαλλίας και η ανα­ κωχή με τη Γερμανία δεν μετέβαλαν την κα­ τάσταση. Τα βρετανικά προξενεία στη Δαμα­ σκό και στη Βηρυτό, όπως και το αντίστοιχο γαλλικό στην Ιερουσαλήμ, παρέμειναν ανοι­ Το Ιράκ αποτελούσε και αυτό τμήμα της κτά και η σιδηροδρομική γραμμή που συνέ­ Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μετά το τέλος δεε την Παλαιστίνη με το Ιράκ, διασχίζοντας του Α' ΠΠ αναγνωρί­ στηκε ως ξεχωριστή πολιτική οντότητα από την Κοινωνία των Εθνών. Η χώρα τέθη­ κε υπό την «προστα­ σία» της Βρετανίας, η οποία ανέλαβε την υποχρέωση να παρα­ χωρήσει πλήρη ανε­ ξαρτησία το συντο­ μότερο δυνατό. Η στιγμή αυτή έφθασε το 1932. Οι Βρετανοί, όμως, παραχώρησαν ουσιαστικά περιορι­ σμένη εθνική κυ­ ριαρχία στους Ιρακινούς, φροντίζοντας να διατηρήσουν, μέ­ σω μιας βρετανο-ιρακινής συμφωνίας του 1930, μεγάλα προνόμια Το προσωπικό της αμερικανικής πρεσβείας στη Βαγδάτη ετοιμάζεται για άμυνα. Εκεί και ερείσματα. Διέθεταν ισχυρή στρατιωτική είχαν καταψύγει κατά τη διάρκεια της παρουσία στη χώρα και ταυτόχρονα κράτη­ ιρακινής εξέγερσης εκατοντάδες Βρετανοί σαν υπό ασφυκτικό έλεγχο την πολιτική ζωή υπήκοοι και οι Ιρακινοί απειλούσαν ότι 9α και κυρίως την ταχέως αναπτυσσόμενη βιο­ καταλάβουν το κτίριο. μηχανία πετρελαίου. Διατήρησαν δύο κύριες αεροπορικές βάσεις, στη Βασόρα και στη Χατη Συρία, παρέμεινε στη διάθεση των Βρετα­ μπανίγια, 80 km δυτικά της Βαγδάτης. Είχαν νών. Στα τέλη του 1940 η άφιξη, στη Συρία, επίσης το δικαίωμα να μεταφέρουν στρατεύ­ μιας ιταλικής αντιπροσωπείας αρμόδιας για ματα εντός της ιρακινής επικράτειας ανεξέ­ την τήρηση των όρων ανακωχής έθεσε τέρμα λεγκτα, τόσο σε καιρό πολέμου όσο και σε στη λειτουργία της σιδηροδρομικής γραμ­ καιρό ειρήνης. Τυπικά η εξουσία αφέθηκε στα χέρια της μής. Οι Βρετανοί απάντησαν με ναυτικό και χερσαίο αποκλεισμό των γαλλικών εδαφών βασιλικής οικογένειας, η οποία ήταν απόλυτα της Μ. Ανατολής. Πέρα, όμως, από αυτό δεν ελεγχόμενη και φιλοβρετανική. Παρά τον ε­ προχώρησαν σε άλλη ενέργεια που θα μπο­ πιφανειακό έλεγχο το εθνικιστικό κίνημα ή­ ρούσε να θεωρηθεί εχθρική ή απειλητική ταν ευρέως διαδεδομένο στις λαϊκές μάζες. προς τη γαλλική διοίκηση. Οι βρετανικές μυ­ Ακόμη και μέσα στην κυβέρνηση και στην η­

Μ

ΑΝΤΙΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΣΤΟ ΙΡΑΚ

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

γεσία του Ιρακινού Στρατού ισχυρές φράξιες αντιτίθεντο στην παρατεινόμενη βρετανική ηγεμονία. Στις 3 Απριλίου 1941 το χειρότερο, για τους Βρετανούς, σενάριο πραγματοποιήθηκε ξαφνικά. Μια ομάδα εθνικιστών στρατιωτι­ κών κατέλαβε αιφνιδιαστικά την εξουσία στη Βαγδάτη με πραξικόπημα. Ο εμίρης Αμπντούλ Ιλάχ, που εκτελούσε χρέη αντιβασι­ λέα, μόλις που πρόλαβε να διαφύγει από το παλάτι, μεταμφιεσμένος σε γυναίκα. Στη νέα ιρακινή κυβέρνηση ηγείτο ο Ρασίντ Αλί Γκαϊλανί, ένας έντονα φιλοχιτλερικός πολιτικός που βρισκόταν από καιρό σε επαφή με Γερ­ μανούς και Ιταλούς πράκτορες. Ο Γκαϊλανί εί­ χε αποσπάσει διαβεβαιώσεις για πολιτική και στρατιωτική βοήθεια από όλους τους προαναφερθέντες. Σύμφωνα με το σχέδιο, το πρώ­ το τμήμα της βοήθειας θα περιελάμβανε γερ­ μανικά και ιταλικά αεροπλάνα που θα έφθα­ ναν διά μέσου της γειτονικής, ελεγχόμενης από την κυβέρνηση Βισύ, Συρίας. Οι Γερμανοί ανελάμβαναν να «τακτοποιήσουν» τους ό­ ρους για την αποστολή βοήθειας με τις αρ­ χές του Βισύ. Δημοσίως ο Γκαϊλανί δήλωνε ότι θα σεβόταν τη βρετανο-ιρακινή συμφω­ νία. Ομως σύντομα άρχισε να απαιτεί, αρχικά διά της διπλωματικής οδού, την αποχώρηση των Βρετανών, απειλώντας με χρήση βίας αν δεν συμμορφώνονταν σε τακτό χρονικό διά­ στημα. Ο Βρετανός πρεσβευτής στο Ιράκ, Κορνουάλις, θορυβημένος συμβούλευσε το Λον­ δίνο να προβεί σε άμεση ενίσχυση της φρου­ ράς των αεροπορικών βάσεων. Με τη σειρά του ο Τσώρτσιλ απευθύνθηκε στον Γουέιβελ, για να λάβει ακόμη μια φορά αρνητική απά­ ντηση. Ο στρατηγός δήλωσε κοφτά ότι τα στρατεύματα που μπορούσε να συγκεντρώ­ σει ήταν τελείως ανεπαρκή και θα έφθαναν πολύ αργά. Επιπλέον η αποστολή τους θα εξασθένιζε ακόμα περισσότερο την ήδη ισχνή βρετανική στρατιωτική παρουσία στην Παλαι­ στίνη. Ο Τσώρτσιλ στράφηκε οργισμένος προς τον ανώτατο διοικητή των αυτοκρατορικών δυνάμεων στην Ινδία και, ευτυχώς για τους Βρετανούς, οι κλήσεις του βρήκαν άμεση α­ νταπόκριση. Ο στρατηγός Ωκινλεκ θεωρούσε την ασφάλεια της ευρύτερης περιοχής του Περσικού κόλπου τμήμα της επιχειρησιακής ευθύνης του. Τμήματα της 8ης και της 10ης Ινδικής Μεραρχίας, που προορίζονταν για τη Μαλαισία, στάλθηκαν επειγόντως διά θαλάσ­ σης στο Ιράκ. Στις 18 Απριλίου τα πρώτα στρατεύματα αποβιβάστηκαν στη Βασόρα, την οποία ουσιαστικά κατέλαβαν. Ταυτόχρο­ να ένα τάγμα πεζικού μεταφέρθηκε αεροπο­ ρικώς στη βάση της Χαμπανίγια. Ο Γκαϊλανί προσποιούμενος τη συμμόρ­ φωσή του με τους όρους της συμφωνίας, πα­ ρά το ότι αιφνιδιάστηκε από την άμεση αντί­ δραση των Βρετανών, δεν αντέδρασε. Αργό­ τερα όμως, καθώς διαπίστωσε ότι η αποβίβα­ ση στρατευμάτων στη Βασόρα συνεχιζόταν με αμείωτο ρυθμό ενώ τα ήδη αφιχθέντα τμήματα προωθούντο σταδιακά προς τη Βα­ γδάτη, αναγκάστηκε να δράσει. Είπε στον

Ενας Γάλλος αξιωματικός οδηγεί μια περίπολο Σύρων καμηλιέρηδων μέσα από τα ερείπια της Παλμύρας λίγο πριν από τη βρετανική εισβολή. Τον Μάιο του 1941 ο συνταγματάρχης Κολέ μαζί με 350 τέτοιους άνδρες πέρασε στην υπηρεσία του Ντε Γκωλ.

Κορνουάλις ότι δεν θα επέτρεπε την άφιξη ε­ πιπλέον στρατευμάτων αν δεν απομακρύνο­ νταν από τη χώρα τα ήδη υπάρχοντα. 0 Κορ­ νουάλις ενημέρωσε αμέσως το Λονδίνο. Ο Τσώρτσιλ απάντησε ότι οι αποβάσεις θα συ­ νεχίζονταν και προέτρεψε τον πρεσβευτή του να αγνοήσει επιδεικτικά τις ιρακινές δια­ μαρτυρίες και προειδοποιήσεις. Ο Τσώρτσιλ σκόπευε να ωθήσει τον Γκαϊλανί στα άκρα προκειμένου να τον αναγκάσει να αποκαλύψει τις πραγματικές του προθέσεις. Στις 28 Απριλίου ο Κορνουάλις ενημέρωσε τους Ιρακινούς ότι 10.000 επιπλέον άνδρες θα έφθα­ ναν σύντομα στη Βασόρα. Ο Γ καϊλανί επέμεινε στη θέση του ότι για να επιτραπεί η αποβί­ βασή τους έπρεπε πρώτα να εγκαταλείψουν το ιρακινό έδαφος οι υπάρχουσες μονάδες. Ο Βρετανός διπλωμάτης αναμένοντας έντονη αντίδραση εκ μέρους των Ιρακινών διέταξε την άμεση αποχώρηση όλων των Βρετανών υ­ πηκόων από τη Βαγδάτη. Αρκετές εκατοντά­ δες έσπευσαν στη γειτονική βάση της Χαμπανίγια, ενώ άλλοι κατέφυγαν στη βρετανι­ κή και στην αμερικανική πρεσβεία. Τα ξημερώματα της 30ής Απριλίου ιρακινά στρατεύματα απέκλεισαν τη βάση της Χαμπανίγια. Μέχρι το απόγευμα 9.000 περίπου άνδρες με υποστήριξη πυροβολικού και τε­ θωρακισμένων οχημάτων την είχαν θέσει σε κατάσταση πολιορκίας. Η κατάσταση ήταν κρίσιμη. Περισσότεροι από 6.000 άμαχοι είχαν καταφύγει εκεί τις τελευταίες ημέρες. Μαζί με το προσωπικό της βάσης περισσότερα από 10.000 άτομα είχαν εγκλωβιστεί στη Χαμπανίγια. Καμία πρόβλεψη δεν είχε γίνει για κατα­ σκευή οχυρώσεων. Για να καλύψει την περί­ μετρο της βάσης, που υπερέβαινε τα 20 km, ο διοικητής της, υποπτέραρχος Σμαρτ, διέθετε λιγότερους από 1.000 άνδρες. Η φρουρά διέ­ θετε για άμυνα δύο πεδινά πυροβόλα, κειμή­ λια του Α1ΠΠ, και 12 τεθωρακισμένα οχήματα κατασκευής του 1920. Η βάση αυτή λειτουρ­ γούσε ως κέντρο εκπαίδευσης πιλότων (με­ ταξύ των άλλων υπήρχαν και Ελληνες χειρι­ στές, οι οποίοι συμμετείχαν στις επιχειρήσεις εθελοντικά) και διέθετε πάνω από 80 αερο­

πλάνα. Με εξαίρεση μερικά γερασμένα διπλάνα καταδιωκτικά Gladiator, όλα τα υπόλοιπα ή­ ταν εκπαιδευτικά, κυρίως διπλάνα παλαιών τύπων. Ο Σμαρτ ήταν από τους αξιωματικούς που δεν απογοητεύονταν εύκολα. Χαρακώ­ ματα και οχυρωματικές θέσεις ετοιμάστηκαν με φρενήρεις ρυθμούς. Τα εκπαιδευτικά αε­ ροπλάνα εφοδιάστηκαν από τα συνεργεία με αυτοσχέδιους φορείς βομβών και εξοπλίστη­ καν πρόχειρα με ο,τιδήποτε ήταν διαθέσιμο. Τα γήπεδα του γκολφ και του πόλο μετατράπηκαν σε χώρους διασποράς των αεροπλάνων(!). Η κατάσταση παρέμενε κρίσιμη, κα­ θώς δεν αναμένονταν ενισχύσεις σύντομα και ολόκληρη η βάση βρισκόταν μέσα στο βε­ ληνεκές του εγκατεστημένου στα γύρω υψώ­ ματα ιρακινού πυροβολικού. Ευτυχώς για τους Βρετανούς, οι Ιρακινοί άφησαν να περάσει πολύτιμος χρόνος ανεκ­ μετάλλευτος. Ο Σμαρτ αποφάσισε να κινηθεί πρώτος. Εξαπέλυσε τα ξημερώματα της 2ας Μαϊου κάθε διαθέσιμο αεροπλάνο σε μια α­ ποστολή βομβαρδισμού των ιρακινών θέσε­ ων. Με αλλεπάλληλες εξόδους οι Βρετανοί έ­ ριξαν μέχρι το τέλος της ημέρας πάνω από 30 t βομβών. Απέτυχαν να εκδιώξουν τους Ιρακινούς από τα γύρω υψώματα, κατάφεραν ό­ μως να αποτρέψουν τη σχεδιαζόμενη έφοδο του ιρακινού πεζικού. Οι Ιρακινοί απάντησαν με σφοδρά πυρά πυροβολικού προκαλώντας πολλά θύματα, κυρίως ανάμεσα στους αμά­ χους, ενώ η Ιρακινή Αεροπορία έκανε την εμ­ φάνισή της βομβαρδίζοντας τις εγκαταστά­ σεις. Τις επόμενες ημέρες οι εχθροπραξίες συνεχίζονταν με αμείωτη ένταση. Παρά τις α­ πώλειες ο Σμαρτ έστειλε τον ετερόκλητο στόλο του να βομβαρδίσει τις εγκαταστάσεις της Ιρακινής Αεροπορίας στη Βαγδάτη, πετυ­ χαίνοντας να καταστρέψει αρκετά αεροπλά­ να στο έδαφος. Οι Ιρακινοί περιορίζονταν στον συνεχή βομβαρδισμό πυροβολικού, αποφεύγοντας να εξαπολύσουν μαζική έφο­ δο. Εκμεταλλευόμενος την ιρακινή αδράνεια ο Σμαρτ εξαπέλυσε την νύκτα της 5ης Μαϊου επίθεση εναντίον των ιρακινών θέσεων. Η ε-

Ενας επιλοχίας της Αραβικής Λεγεώνας στέκεται δίπλα στην καμήλα του κατά τη διάρκεια επιθεώρησης. Η συνεισφορά αυτής της επίλεκτης μονάδας στις επιχειρήσεις στο Ιράκ και στη Συρία ήταν ανεκτίμητη. πιχείρηση πέτυχε. Οι Ιρακινοί εγκατέλειψαν τα γύρω υψώματα αφήνοντας πίσω τους τα περισσότερα πυροβόλα και τεράστιο όγκο πυρομαχικών. Η Χαμπανίγια είχε σωθεί. Ενώ η φρουρά της Χαμπανίγια πολεμού­ σε τα γεγονότα εξελίσσονταν σε διπλωματικό και στρατιωτικό επίπεδο. Ο Γκαϊλανί, που α­ ναγκάστηκε να εκδηλώσει τις προθέσεις του πρόωρα, ένιωσε να απειλείται άμεσα. Είχε ε­ πείγουσα ανάγκη από όπλα και πολιτική στή­ ριξη. Στράφηκε, λοιπόν, ανοικτά προς τους Γερμανούς. Ο Χίτλερ αναγνώρισε τον Γκαϊ'λανί ως κυβερνήτη του Ιράκ. Ομως για να του στείλει οπλισμό έπρεπε να αποσπάσει την ά­ δεια του Βισύ, ώστε να προσγειώσει μεταγωγικά στη Συρία για ανεφοδιασμό. Την ίδια ώρα οι Βρετανοί συνέκλιναν στην πολιορκημένη Χαμπανίγια από δύο δια­ φορετικές κατευθύνσεις. Από τη Βασόρα τα ινδικά στρατεύματα κινούντο με δυσκολία προς Βορρά. Εκτός από τη σποραδική αντί­ σταση των Ιρακινών είχαν να αντιμετωπίσουν εκτεταμένες πλημμύρες από την υπερχείλιση του Τίγρη και του Ευφράτη. Μια άλλη δύ­ ναμη σωτηρίας που, παρά την απροθυμία του, είχε αποστείλει ο Γουέϊβελ, έσπευδε διά μέσου της ερήμου. Τον πυρήνα της αποτελούσαν τμήματα της επίλεκτης Αραβικής Λε­ γεώνας και μονάδες της 1ης Μεραρχίας Ιππι­ κού. Επρεπε να διασχίσει πάνω από 800 km ε­ ρήμου μέχρι τη Χαμπανίγια. Στις 13 Μαϊου, μια εβδομάδα αφότου η πολιορκία της Χα­ μπανίγια είχε λυθεί, η δύναμη αυτή διέσχισε τη μεθόριο στα σύνορα Ιορδανίας - Ιράκ και κινήθηκε κατά μήκος του κύριου αγωγού πε­ τρελαίου που ενώνει το Κιρκούκ με τη Χάϊφα στις ακτές της Παλαιστίνης. Στην πορεία της συνάντησε αντίσταση από ιρακινές φρουρές. Ομως μεγαλύτερη δυσκολία προκαλούσαν η αφόρητη ζέστη και η έρημος. Η διαδρομή ήταν σε μεγάλο βαθμό άγνω­ στη και τα οχήματα συχνά βούλιαζαν στην άμμο. Οι άνδρες της Αραβικής Λεγεώνας, του

/f()

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

μπανίγια και τη Βασόρα. Το βράδυ της 30ής Μαϊου ο Γκαϊλανί συνοδευόμενος από τους κύριους συνεργά­ τες του, τους πρεσβευτές της Γερ­ μανίας και της Ιταλίας και τον μου­ φτή της Ιερουσαλήμ, φανατικό πο­ λέμιο των Βρετανών, εγκατέλειψε τη Βαγδάτη και κατέφυγε στο Ιράν. Την επόμενη ημέρα τα βρετανικά τμήματα εισήλθαν στη Βαγδάτη. Στις 4 Ιουνίου ο εξόριστος αντιβασιλιάς Αμπντούλ Ιλάχ επέστρεψε και οι Βρετανοί εγκατέστησαν μια κυβέρνηση α­ πόλυτα ελεγχόμενη από τους ίδιους. Η αΕνας Αυστραλός στρατιώτης στέκεται δίπλα σε ένα ψλεγόμενο γαλλικό μαχητικό. Η αεροπορία του Βισύ προκάλεσε βαριές απώλειες στους συμμάχους και κάμφθηκε μόνον όταν η R A F ενέπλεξε στις συγκρούσεις μεγάλο αριθμό αεροπλάνων.

50

συνταγματάρχη Γκλαμπ, αποδείχθηκαν ανε­ κτίμητης αξίας, καθώς είχαν την ικανότητα να επιλέγουν ασφαλείς διαδρομές και οι προ­ ωθημένες περίπολοί τους υπερφαλάγγιζαν τις ιρακινές θέσεις. Η Ιρακινή Αεροπορία έ­ κανε συχνά την εμφάνισή της κτυπώντας τις φάλαγγες, αλλά τα αποτελέσματα ήταν συνή­ θως πενιχρά. Τη δεύτερη εβδομάδα του Μαϊου γερμανικά αεροπλάνα με τα πληρώματά τους έφθασαν στην αεροπορική δάση της Μοσούλης στο βόρειο Ιράκ. Οι Γερμανοί κα­ τέστησαν αμέσως αισθητή την παρουσία τους. Επιτέθηκαν με σφοδρότητα στις προελαύνουσες φάλαγγες προκαλώντας μεγάλες απώλειες. Τα αεροπλάνα αυτά έφθασαν διά μέσου συριακών αεροδρομίων. Στις 17 Μαϊου προστέθηκαν και μερικά ιταλικά αεροπλάνα, ακολουθώντας την ίδια οδό. Το Λονδίνο, θο­ ρυβημένο, έδωσε την άδεια στη RAF να βομ­ βαρδίσει τα γερμανικά αεροπλάνα στα συριακά αεροδρόμια. Η κρίση έπαιρνε ξαφνικά ανε­ ξέλεγκτες διαστάσεις. Για τον Γκαϊλανί και το καθεστώς του η παρέμβαση των λίγων γερμανικών και ιταλι­ κών αεροπλάνων ήλθε πολύ αργά. Στις 20 Μαϊου η έναρξη της μάχης της Κρήτης σήμαινε ότι τα αερομεταφερόμενα στρατεύματα που είχαν υποσχεθεί οι Γερμανοί δεν ήταν πια διαθέσιμα. Στις 28 Μαϊου τα βρετανικά και τα ινδικά στρατεύματα βρίσκονταν στα περίχω­ ρα της Βαγδάτης, έτοιμα για την τελική έφο­ δο. Οι Ιρακινοί διέθεταν ακόμα μεγάλες δυ­ νάμεις εξοπλισμένες με σύγχρονο και βαρύ οπλισμό αλλά οι διοικητές τους είχαν πεισθεί πως κάθε παράταση των εχθροπραξιών ήταν μάταιη. Είχαν απογοητευθεί από την προδο­ τική, όπως θεωρούσαν, στάση των Γερμανών και επιπλέον πίστευαν, λανθασμένα, ότι οι Βρετανοί διέθεταν μεγάλες δυνάμεις. Την πεποίθηση αυτή στήριζε η έντονη παρουσία της RAF, που βομβάρδιζε καθημερινά στρα­ τιωτικές εγκαταστάσεις έχοντας ενισχυθεί σημαντικά με σμήνη βομβαρδιστικών και κα­ ταδιωκτικών τα οποία ενεργούσαν από τη Χα-

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ ΤΟ Ρ ΙΑ

Ο στρατηγός Λεζαντιγιώμ διοικούσε την αδύναμη 1η Ελαφρά Μεραρχία Πεζικού των Ελευθέρων Γάλλων. νταρσία του Ιράκ είχε λήξει αλλά η γαλλική δι­ οίκηση της Συρίας και η κυβέρνηση του Βισύ είχαν εκτεθεί ανεπανόρθωτα.

7 0 Β ΙΣΥ ΕΠΙΛΕΓΕΙ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ Μ Ε ΤΟΝ ΑΞΟΝΑ Στις αρχές Μαϊου του 1941 η κυβέρνηση του Βισύ και ο ίδιος ο στρατάρχης Πεταίν θ ε­ ωρούσαν ότι ο πόλεμος πλησίαζε στο τέλος του με ολοκληρωτική επικράτηση του Αξονα. Οι πρόσφατοι θρίαμβοι των Γερμανών στα Βαλκάνια και η αναμενόμενη συντριβή των Βρετανών στην Αίγυπτο ενίσχυαν την επιπόλαιη αυτή εκτίμηση. Τα ανδρείκελα του Βισύ θεωρούσαν πως το συμφέρον της Γαλλίας ε­ πέβαλλε πλήρη συνεργασία με τη Γερμανία σε αυτή την τελευταία, όπως πίστευαν, φάση του πολέμου. Ευρισκόμενη έτσι στο πλευρό των νικητών η Γαλλία θα μπορούσε να περιμέ­ νει και ως έναν βαθμό να απαιτήσει σημαντι­ κά ανταλλάγματα και παραχωρήσεις από την πλευρά των Γερμανών. Κύριοι υποστηρικτές αυτής της άποψης ήταν ο Πιέρ Λαβάλ και ο ι­ σχυρός άνδρας των Γαλλικών Ενόπλων Δυνά­ μεων, ναύαρχος Νταρλάν. Στις 3 Μαϊου 1941 οι Γερμανοί, που πιέζο­ νταν από τον Γκαϊλανί για άμεση παροχή βοή­ θειας, προσέγγισαν τους Γάλλους για να απο­ σπάσουν τη συνεργασία τους. Ο πρεσβευτής του Ράιχ συνάντησε στο Παρίσι τον ναύαρχο Νταρλάν προκειμένου να επεξεργαστούν τις λεπτομέρειες μιας συμφωνίας. Την επομένη άρχισαν οι διαπραγματεύσεις. Οι Γερμανοί βιάζονταν και ο Νταρλάν ήθελε να επωφεληθεί από την «αδυναμία» τους αυτή. Τα γερμα­ νικά αεροπλάνα που μετέφεραν τον εξοπλι­ σμό των Ιρακινών, όπως και τα μαχητικά, εί­ χαν ανάγκη από τις διευκολύνσεις των αερο­ δρομίων στο έδαφος της Συρίας και του Λι­ βάνου. Ο Νταρλάν γνώριζε ότι αν συμφωνού­ σε, αυτό θα σήμαινε αυτόματα ότι ανελάμβανε πλήρη στρατιωτική δέσμευση. Οι Γερμανοί άφησαν να εννοηθεί ότι αν η Γαλλία

αρνείτο να συνεργαστεί οι μελλοντικοί όροι ειρήνης θα ήταν ιδιαίτερα σκληροί. Στις 6 Μαϊου κατέληξαν στους όρους της συμφω­ νίας, που έγινε γνωστή ως «Πρωτόκολλο των Παρισίων». Η συμφωνία σηματοδοτούσε την ανεπίσημη συμμετοχή της Γαλλίας στον πό­ λεμο στο πλευρό του Αξονα. Ειδικά για τον Λίβανο και τη Συρία το Βισύ έδινε την άδεια χρήσης αεροδρομίων, λιμενικών εγκαταστά­ σεων, οδικού και σιδηροδρομικού δικτύου και τη δυνατότητα άμεσης μεταφοράς προ­ σωπικού και υλικού στο Ιράκ. Ανελάμβανε επί­ σης την υποχρέωση να παραχωρήσει στους Ιρακινούς μεγάλο τμήμα του οπλισμού που είχε δεσμεύσει στη Συρία η ιταλική επιτροπή ανακωχής. Οι Γάλλοι έπρεπε να παραδώσουν άμεσα 50.000 τυφέκια, 200 πολυβόλα, 24 πυ­ ροβόλα των 75 mm, οκτώ των 155 mm, 600 φορτηγά αυτοκίνητα και τεράστιες ποσότη­ τες πυρομαχικών. Επιπλέον οι Γερμανοί απο­ κτούσαν το δικαίωμα χρήσης των λιμένων στην Αλγερία, την Τυνησία και το Γαλλικό Μα­ ρόκο, ενώ στο Ντακάρ θα εγκαθιστούσαν βά­ ση υποβρυχίων. Τα ανταλλάγματα που λάμβανε η Γαλλία για τη συνεργασία της ήταν πενι­ χρά, δείγμα της μεγάλης υποχωρητικότητας του καθεστώτος του Βισύ: ελαφρύνσεις στις προμήθειες τροφίμων και κάρβουνου, χαλά­ ρωση των ελέγχων μετακίνησης μεταξύ ζώ­ νης κατοχής και «ελεύθερων» εδαφών, ελάτ­ τωση (κατά 300 εκατομμύρια φράγκα ημερησίως) των εξόδων κατοχής και απελευθέρω­ ση όλων των ηλικιωμένων αιχμαλώτων που εί­ χαν υπηρετήσει κατά τον Α' ΠΠ. Το προσχέδιο της συμφωνίας υπογράφηκε στις 9 Μαϊου, η οριστική όμως επικύρωση έπρεπε να γίνει από τους αρχηγούς των κρα­ τών. Στις 11 Μαϊου ο Νταρλάν μετέβη στη Γερ­ μανία για να συναντήσει τον Χίτλερ. Δήλωσε ότι η Γαλλία θα εναρμονιζόταν πλήρως με την πολιτική της Γερμανίας εγκαταλείποντας την πολιτική ισορροπίας ανάμεσα στους αντίπα­ λους συνασπισμούς. Επέστρεψε στη χώρα του νομίζοντας ότι είχε ισχυροποιήσει τη θέ­ ση του στην ηγεσία του καθεστώτος του Βι­ σύ. Δυστυχώς γΓ αυτόν τα πράγματα εξελί­ χθηκαν διαφορετικά. Μέχρι το τέλος Μαϊου οι Γερμανοί υπαναχώρησαν πλήρως και ο ναύ­ αρχος εκτέθηκε στα μάτια τόσο των Βρετα­ νών, όσο και των ουδέτερων Αμερικανών, ως ένας απλός συνεργάτης των Γερμανών. Στο συμβούλιο των υπουργών που συγκλήθηκε στις 14 Μαϊου στο Βισύ ο Νταρλάν εξέθεσε το περιεχόμενο των συμφωνιών που είχε υπογράψει. Οι περισσότεροι από τους παρευρισκομένους δεν αντέδρασαν, με εξαί­ ρεση τον Μποϊσόν, ύπατο αρμοστή της Γαλλι­ κής Δυτικής Αφρικής, και κυρίως τον στρατη­ γό Βεϋγκάν, ύπατο αρμοστή της Β. Αφρικής. Η αντίθεση του τελευταίου ήταν ολοκληρω­ τική: «Δεν πρέπει με κανένα τρόπο να παρα­ συρθούμε σε οποιαδήποτε μορφή στρατιωτι­ κής συνεργασίας... Καμία βάση δεν πρέπει να παραχωρηθεί στους Γερμανούς ή τους Ιτα­ λούς... Η Γαλλία δεν θα εμπλακεί εκούσια σε πόλεμο εναντίον ενός παλαιού της συμμά­ χου». Αντιμέτωπος με την αποφασιστικότητα αυτή ο Πεταίν δίστασε. Το πρωτόκολλο του Παρισιού δεν θα επικυρωνόταν. Δυστυχώς

για την υστεροφημία του Βισύ, ο Νταρλάν, που ίσως ανέμενε μια τέτοια εξέλιξη, είχε ήδη κινηθεί με δική του πρωτοβουλία έχο­ ντας την αμέριστη «συμπαράσταση» των Γερ­ μανών. Ηδη από τις 6 Μαϊου ο ναύαρχος, με την ιδιότητά του ως ανώτερος στρατιωτικός διοικητής, είχε ενημερώσει τη γαλλική διοί­ κηση στη Μέση Ανατολή ότι τα αεροπλάνα του Αξονα είχαν δικαίωμα στάθμευσης και α­ νεφοδιασμού στα αεροδρόμια. Στις 17 Μαϊου μια γερμανική αποστολή ε­ γκαταστάθηκε στο Ναράμπ της Συρίας. Στις 21 του μήνα ο Νταρλάν διέταξε τη χρήση του αεροδρομίου του Χαλεπίου και των λιμένων και των οδικών αρτηριών από τις δυνάμεις του Ράιχ, όπως και την εκχώρηση, στους Ιρακινούς, του συμφωνηθέντος εξοπλισμού. Στις 24 Μαϊου 60 περίπου γερμανικά αερο­ πλάνα είχαν ήδη προωθηθεί στην περιοχή. Στις 27 Μαϊου τέσσερα φορτηγά τραίνα ξεκί­ νησαν για το Ιράκ μεταφέροντας πυροβόλα, εξοπλισμό πεζικού, καύσιμα και πυρομαχικά. Τόσο στο Κάιρο, όσο και στο Λονδίνο οι εξελί­ ξεις αυτές δεν πέρασαν απαρατήρητες. Το περιεχόμενο του πρωτοκόλλου του Παρισιού είχε διαρρεύσει στους Βρετανούς και επιπλέ­ ον η RAF είχε ήδη διαπιστώσει τις αφίξεις των γερμανικών και των ιταλικών αεροπλά­ νων στα συριακά αεροδρόμια. Στις 22 Μαϊου η βρετανική κυβέρνηση απηύθυνε μέσω ου­ δέτερων μεσολαβητών σαφή προειδοποίηση προς το Βισύ να τερματίσει άμεσα κάθε συ­ νεργασία με τους Γερμανούς και τους Ιρακινούς. Σε διαφορετική περίπτωση οι βρετανι­ κές δυνάμεις θα επιτίθεντο στη Συρία και στον Λίβανο ή σε άλλα τμήματα των γαλλικών υπερπόντιων εδαφών. Το Βισύ αγνόησε πλή­ ρως τις προειδοποιήσεις. Με την έγκριση του Λονδίνου η RAF είχε επιτεθεί, από τις 14 Μαϊου, σε αεροδρόμια της Συρίας, καταστρέφοντας γερμανικά αε­ ροπλάνα στο έδαφος. Η γαλλική διοίκηση δί­ σταζε να αντιδράσει και τα γαλλικά μαχητικά απέφευγαν να αναχαιτίσουν τα βομβαρδιστι­ κά της RAF. Καθώς οι επιδρομές εντείνονταν η γαλλική διοίκηση ζήτησε σαφείς οδηγίες από το Βισύ. Εκείνο απάντησε: «Αν πρόκειται για γερμανικό ή ιταλικό αεροπλάνο αποφύγε­ τε κάθε εμπλοκή. Επιτεθείτε όμως με οποιονδήποτε τρόπο στα βρετανικά αεροπλάνα που θα εισέλθουν στον εναέριο χώρο σας».

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΓΑΛΛΙΑ ΕΠΙΛΕΓΕΙ ΣΚ ΛΗ Ρ Η ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ Μ Ε ΤΟ Β ΙΣΥ Από το τραγικό καλοκαίρι του 1940 ο στρατηγός Ντε Γκωλ είχε επιλέξει τον δύσκο­ λο δρόμο του αγώνα. Είχε απορρίψει την ατι­ μωτική ανακωχή και το όνειδος του συμβιβα­ σμού με τους κατακτητές. Εκτοτε κατάφερε να συγκεντρώσει μερικές χιλιάδες άνδρες, η κίνησή του όμως παρέμενε εξαιρετικά αδύ­ ναμη, τόσο στο εξωτερικό, όσο και (κυρίως) στο εσωτερικό της Γαλλίας, όπου η μεγάλη πλειοψηφία παρέμενε συσπειρωμένη γύρω από την κυβέρνηση του Βισύ και τον Πεταίν. Η αξίωση του Ντε Γκωλ να αντιπροσωπεύσει

τη Γαλλία δεν έγινε αποδεκτή από καμία κυ­ βέρνηση. Ακόμη και οι Βρετανοί που του πα­ ρείχαν άσυλο και υποστήριξη αντιμετώπιζαν τους Ελευθέρους Γάλλους αμήχανα, σαν έ­ ναν ενοχλητικό παρείσακτο που προσφέρει λίγα ζητώντας πολλά. Η βρετανική κυβέρνη­ ση συνέχιζε, έστω και έμμεσα, να αναγνωρίζει το Βισύ. Ολες οι προσπάθειες του Ντε Γκωλ για νομική αναγνώρισή του απέτυχαν μπρο­ στά στην αντίθεση, για λόγους αρχής, του Foreign Office. Χωρίς εδαφική βάση το μόνο που μπορούσε να προσδώσει αξιοπιστία ήταν μια σημαντική νίκη. Κάτι τέτοιο θα αποδείκνυε ότι δεν ήταν πιόνι στα βρετανικά σχέδια αλλά η ενσάρκωση της Γαλλίας. Ο Ντε Γκωλ ή­ θελε να επεκτείνει την εξουσία της Ελεύθε­ ρης Γαλλίας στη Συρία και να αποκτήσει τον έλεγχο των τοπικών στρατευμάτων. Η προ­ σθήκη 40.000 ανδρών θα αύξανε σημαντικά τις μονάδες του. Στις αρχές Μαρτίου του 1941 το Συμβού­ λιο Αμυνας της Αυτοκρατορίας, όργανο της Ελεύθερης Γαλλίας επιφορτισμένο με τα α­ ποικιακά ζητήματα, εξέτασε για πρώτη φορά το ενδεχόμενο αυτό. Ο Ντε Γκωλ ζήτησε τη γνώμη των επιτελών του για τη στάση που έ­ πρεπε να τηρήσουν σε περίπτωση επέμβα­ σης των Βρετανών στη Συρία. Μερικοί, όπως ο στρατηγός Κατρού, ήταν υπέρ αλλά σι πε­ ρισσότεροι και κυρίως ο Λεκλέρκ τάχθηκαν κατά της γαλλικής στρατιωτικής συμμετο­ χής, που οδηγούσε σε εμφύλιο πόλεμο. Ο Ντε Γκωλπαρέβλεψε τις υποδείξεις. Ο Ντε Γκωλ άρχισε να πιέζει τον Τσώρτσιλ για να εγκρίνει επέμβαση στη Συρία. Η Συρία κατείχε κομβική θέση στο σύστημα άμυνας της Βρετανίας και στη γεωστρατηγική σκέψη του Τσώρτσιλ, που είχε λόγους να είναι ιδιαί­ τερα ανήσυχος. Αν οι Γερμανοί κατάφερναν να εδραιωθούν στη γαλλική Μ. Ανατολή η ζώ­ νη της διώρυγας του Σουέζ και τα διυλιστή­ ρια πετρελαίου στο Αμπαντάν θα βρίσκονταν υπό την άμεση απειλή συνεχών αεροπορικών επιθέσεων. Οι χερσαίες συγκοινωνίες μεταξύ Παλαιστίνης και Ιράκ θα κινδύνευαν. Η βρε­ τανική κυβέρνηση αγωνιούσε επίσης για τις δυσμενείς πολιτικές επιπτώσεις που μια γερ­

μανική επικράτηση στη Συρία μπορούσε να προκαλέσει στην Αίγυπτο. Ηταν ολοφάνερο ότι η διπλωματική θέση της Βρετανίας στη Μ. Ανατολή και την Τουρκία θα εξασθενούσε ση­ μαντικά. Ο Τσώρτσιλ αναζητούσε επίμονα έ­ ναν τρόπο να παρέμβει, αλλά το Βισύ μέχρι τα τέλη Μαρτίου δεν είχε δώσει αφορμή για ανάληψη επιθετικής δράσης. Η καταστροφική για τους Βρετανούς εξέ­ λιξη της εκστρατείας στην Ελλάδα και η ανα­ μενόμενη επίθεση των Γερμανών στην Κρήτη έφεραν το θέμα της Συρίας ακόμα πιο έντονα στο προσκήνιο. Μετά την Κρήτη η Συρία πρό­ βαλλε ως το επόμενο βήμα της γερμανικής εξάπλωσης. Καθώς οι λεπτομέρειες του πρω­ τοκόλλου του Παρισιού γίνονταν γνωστές στο Λονδίνο, η βρετανική κυβέρνηση κατέ­ ληξε στο συμπέρασμα ότι δεν είχε άλλα περι­ θώρια παρά τη χρήση βίας. Ο Λίβανος και η Συρία προσφέρονταν ως το λογικό πεδίο δράσης. Η κατάληψη των γαλλικών εδαφών της Μ. Ανατολής θα βελτίωνε άμεσα την (ευ­ παθή) θέση τους, ενώ η προώθηση στρατευ­ μάτων ως τα σύνορα της Τουρκίας θα λει­ τουργούσε αποθαρρυντικά έναντι οποιοσδή­ ποτε σκέψης της τελευταίας να συνεργαστεί με τον Αξονα. Υπό αυτό το πρίσμα η εξέγερση στο Ιράκ ήλθε σαν θεόσταλτο δώρο. Η ανεύθυνη στά­ ση του Βισύ, η παραχώρηση όπλων στους Ιρακινούς και η άδεια διέλευσης και στάθμευσης γερμανικών αεροπλάνων έδωσαν την πρόφα­ ση για επέμβαση. Ο Τσώρτσιλ δεν άφησε την ευκαιρία. Ενώ ο Τσώρτσιλ και ο Ντε Γκωλ, για δια­ φορετικούς λόγους, στρέφονταν προς τη Συ­ ρία, ο στρατηγός Κατρού, απεσταλμένος του Ντε Γκωλ στο Κάιρο, πίεζε τον Γουέιβελ να ε­ γκρίνει την άμεση εξαπόλυση επίθεσης στη Συρία, σε ανάγκη μόνο με τις δυνάμεις των Ε ­ λευθέρων Γάλλων. Διαβεβαίωνε ότι οι δυνά­ μεις του Βισύ θα συντάσσονταν αμέσως με τους Ελεύθερους Γάλλους και ότι αν διατάσσονταν να πολεμήσουν θα πρόβαλλαν μόνο τυπική αντίσταση. Καλύτερα ενημερωμένος από τις δικές του πηγές ο Γουέιβελ, αρνείτο κατηγορηματικά. Πίστευε, και σε αυτό είχε τη ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Ο στρατηγός Ντεντζ συσκέπτεται με τους επιτελείς του. Ο πόλεμος στη Συρία διεξήχθη χωρίς ενθουσιασμό από τους

παλαιούς συμμάχους. Δεν εκδηλώθηκαν υπερβολές, ούτε βαρβαρότητες. Η φύση του ήταν κυρίως πολιτική. σύμφωνη γνώμη του Λονδίνου, ότι η χρησιμο­ ποίηση μόνο "γκωλικών" στρατευμάτων δεν θα αποτελούσε συνετή ενέργεια. Αντιθέτως θα χειροτέρευε ακόμη περισσότερο την κα­ τάσταση. Στην πραγματικότητα ο Γουέιβελ προσπαθούσε να αποφύγει οποιαδήποτε ε­ μπλοκή στη Συρία. Την ώρα που τον πίεζαν να προετοιμάσει μια εκστρατεία εναντίον της Συρίας και του Λιβάνου, αντιμετώπιζε παντού δύσκολες καταστάσεις. Οι εφεδρείες του ή­ ταν ασήμαντες. Στην Ελλάδα χάθηκαν πολύ­

IJ2

τιμα στρατεύματα και υλικό. Επρεπε να υπε­ ρασπιστεί την Κρήτη. Η Μάλτα, που πιεζόταν ασφυκτικά, ζητούσε πιεστικά ενισχύσεις. Στην ανατολική Αφρική οι επιχειρήσεις εξε­ λίσσονταν ευνοϊκά, όμως δεν αναμενόταν σύ­ ντομα ο τερματισμός τους. Η άμυνα της ίδιας της Αιγύπτου ήταν ετοιμόρροπη, ενώ η εξέ­ γερση στο Ιράκ δημιούργησε πρόσθετες ανάγκες. Επιπλέον ο Γουέιβελ δεν έτρεφε καμία εκτίμηση στους Ελεύθερους Γάλλους και θ ε ­ ωρούσε ότι μόνοι τους θα αποτύγχαναν. Στις 21 Μαϊου, ενώ στην Κρήτη ξεσπούσε άγρια μάχη, ο Τσώρτσιλ, μετά από προτροπή του Ντε Γκωλ, αποφάσισε να διατάξει επίθεση στα γαλλικά εδάφη. Ο Γουέιβελ έλαβε το τη­ λεγράφημα και απάντησε υποβάλλοντας την παραίτησή του, για να τονίσει έτσι την έντο­ νη αντίθεσή του στο σχεδιαζόμενο εγχείρη­ μα, πράγμα που εξόργισε τον Τσώρτσιλ και άγγιξε τα όρια της υπομονής του: «Αν οι στρατιωτικές αποφάσεις για τη Μ. Ανατολή πρόκειται να υπαγορεύονται από τον στρατη­ γό Ντε Γκωλ είναι προτιμότερο να με απαλλά­ ξετε από τα καθήκοντά μου». Η απάντηση του Τσώρτσιλ δεν άφηνε κανένα περιθώριο ε­ πιλογής: «Ο στρατηγός Γουέιβελ απατάται αν νομίζει ότι η πολιτική μας προκύπτει από τις παρατηρήσεις των ηγετών της Ελεύθερης Γαλλίας. Εξαρτάται αποκλειστικά από τις από­ ψεις της ανώτερης στρατιωτικής ηγεσίας και την πολιτική μας σε όλα τα μέτωπα των επι­ χειρήσεων. Αναλαμβάνουμε φυσικά την ευθύ­ νη της απόφασής μας και αν δεν επιθυμείτε να την εφαρμόσετε θα ληφθούν τα απαραί­ τητα μέτρα για να απαλλαγείτε από τα καθή­ κοντά σας».

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Ανδρες του συντάγματος τυφεκιοφόρων του Essex εισέρχονται στην αρχαία πόλη της Παλμύρας.

ΟΙ ΒΡΕΤΑΝΟΙ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ Μπροστά σε αυτή την επίδειξη ακλόνη­ της αποφασιστικότητας ο Γουέιβελ αναγκά­ στηκε να ενδώσει. Στις 23 Μαϊου ανέθεσε στον στρατηγό Ουίλσον τη διοίκηση των στρατευμάτων εισβολής. Η επιχείρηση, που έλαβε την κωδική ονομασία «Εξαγωγέας», (Exporter) θα εκτοξευόταν το πρώτο δεκαή­ μερο του Ιουνίου. Την ώρα που ο Γουέιβελ, ο Ουίλσον και οι επιτελείς τους κατάρτιζαν τις λεπτομέρειες η ιρακινή εξέγερση έσβηνε και τα εναπομείναντα γερμανικά και ιταλικά αε­ ροπλάνα αποσύρονταν από το έδαφος της Συρίας. Η τυπική αιτία για την πραγματοποίη­ ση της επιχείρησης έπαψε να υφίσταται, ό­ μως η απόφαση κατάκτησης της γαλλικής Α­ νατολής δεν αναστελλόταν. Για να συγκεντρώσει κάποια υπολογίσιμη δύναμη ο Ουίλσον αναγκάστηκε να κινητο­ ποιήσει τις τελευταίες εφεδρείες της Διοίκη­ σης Μέσης Ανατολής. Η 7η Αυστραλιανή Με­ ραρχία, δύναμης μόλις δύο ταξιαρχιών, απο­ σύρθηκε από τη Μάρσα Ματρούχ και στάλ­ θηκε εσπευσμένα στην Παλαιστίνη. Εκεί ενώ­ θηκε με μια ταξιαρχία πεζικού της 4ης Ινδι­ κής Μεραρχίας που επέστρεψε από την Ερυθραία και δύο ταξιαρχίες της επίλεκτης 1ης Βρετανικής Μεραρχίας Ιππικού. Η Με­ ραρχία Ιππικού βρισκόταν σε διαδικασία με­ τατροπής σε τεθωρακισμένη αλλά είχε μεγά­ λες ελλείψεις σε μέσα και υλικό. Στις μονά­ δες αυτές προστέθηκε ένα τάγμα κομμάντο, που έφθασε από την Κύπρο,και μία επιλαρχία αναγνώρισης. Τα τμήματα αυτά δεν διέθεταν επαρκή υποστήριξη πυροβολικού και τις ανά­ λογες μονάδες διοικητικής μέριμνας. Η συμβολή των Ελευθέρων Γάλλων ήταν ακόμη πιο αποκαρδιωτική. Η 1η Ελαφρά Με­ ραρχία Πεζικού (DU) του στρατηγού Λεζαντιγιώμ αποτελείτο από δύο αδύναμες ταξιαρ­ χίες με έξι τάγματα πεζικού. Από αυτά τα τέσ­ σερα ήταν επανδρωμένα με εθελοντές από την κάτω της Σαχάρας Αφρική. Τα υπόλοιπα ό­ μως ήταν πραγματικά μονάδες επιλέκτων. Η 13η Ημιταξιαρχία της Λεγεώνας των Ξένων ή­ ταν ο παλαιότερος σχηματισμός του στρατού

της Ελεύθερης Γαλλίας. Οι άνδρες της ήταν βετεράνοι των εκστρατειών της Νορβηγίας και της Ανατολικής Αφρικής. Το 1ο Τάγμα Πε­ ζοναυτών είχε σχηματιστεί στην Παλαιστίνη από άνδρες που είχαν αυτομολήσει από μο­ νάδες του Βισύ. Ο,τι τους έλειπε σε πείρα το αντιστάθμιζαν με το παραπάνω ο ενθουσια­ σμός και το απύθμενο μίσος για τους Γερμα­ νούς και τους ανθρώπους του καθεστώτος του Βισύ. Το εξωτικό αυτό σύνολο συμπλήρω­ ναν ένα τάγμα Μαροκινών Σπαχήδων και ένα έφιππο τμήμα Κιρκάσιων. Ακόμα η Μεραρχία διέθετε 10 πυροβόλα και μια ίλη με 12 άρμα­ τα Hotchkiss και μερικά τεθωρακισμένα οχή­ ματα. Η συνολική δύναμη Βρετανών και Γκωλι­ κών δεν υπερέβαινε τις 30.000 άνδρες. Το μι­ κρό αυτό στράτευμα θα είχε την υποστήριξη 60 μόλις αεροπλάνων. Ο Στόλος της Μεσογεί­ ου διέθεσε μία δύναμη δύο καταδρομικών και 10 αντιτορπιλλικών για να υποστηρίξει τις επιχειρήσεις με τα πυρά της. Ο Γουέιβελ θεώ­ ρησε χρέος του να απευθύνει μία τελευταία έκκληση προς το Λονδίνο, τονίζοντας την α­ νεπάρκεια της διαθέσιμης δύναμης. Η δύνα­ μη αυτή, προειδοποίησε, ήταν πολύ μικρή για να επιβληθεί των γαλλικών δυνάμεων αν αυ­ τές αποφάσιζαν να αντισταθούν σθεναρά. Η μόνη πιθανότητα εύκολης επικράτησης στη­ ριζόταν στην ελπίδα τα στρατεύματα του Βι­ σύ να αντιδράσουν «χλιαρά», ή, ακόμα καλύ­ τερα, να ενωθούν με τις συμμαχικές δυνά­ μεις. Στις 26 Μαϊου κατέφθασε στην Παλαιστί­ νη ο αρχηγός των Ελευθέρων Γάλλων για να επιθεωρήσει τις δυνάμεις του στρατηγού Λεζαντιγιώμ. Από τις 7.000 άνδρες της DU λιγότεροι από τους μισούς ήταν Γάλλοι. Οι υπό­ λοιποι ήταν λεγεωνάριοι, μαύροι Αφρικανοί, Μαροκινοί, Αλγερινοί και Αραβες. Ολοι είχαν ένα ιδιαίτερο κοινό χαρακτηριστικό. Κανένας τους δεν ήταν υποχρεωμένος να βρίσκεται ε­ κεί. Από τις 7 Αυγούστου 1940 ο Ντε Γκώλ είχε υπογράψει με τη βρετανική κυβέρνηση μια συμφωνία που καθόριζε την οργάνωση των δυνάμεων των Ελευθέρων Γάλλων. Το πρώτο άρθρο αυτής της συμφωνίας καθόριζε ρητά: "Η δύναμη αυτή δεν θα πάρει ποτέ τα όπλα ε-

Οι Τσώρτσιλ και Ντε Γκωλ προχώρησαν στην επίδεση στη Συρία παρά την αντίθετη γνώμη των στρατιωτικών τους συμβούλων. Ο κα&ένας είχε διαφορετικούς λόγους που τον οδήγησαν στην απόφαση αυτή. Θέση των στρατευμάτων του Βισύ στα περίχωρα της Βηρυτού. Αυστραλοί στρατιώτες ποζάρουν μπροστά σ’ ένα κυριεφ&έν γαλλικό πολυβόλο τύπου Hotchkiss. Η αποφασιστικότητα των στρατευμάτων του Βισύ εξέπληξε τους στρατιώτες των συμμάχων.

ναντίον της Γαλλίας". Ακριβώς γι1αυτόν τον λόγο ο Ντε Γκωλ θύμισε στους συγκεντρωμέ­ νους αξιωματικούς: «Αν οι πολεμικές επιχει­ ρήσεις πρέπει να διεξαχθούν εναντίον γαλλι­ κών δυνάμεων, μπορείτε να αρνηθείτε να συμμετάσχετε κατά συνείδηση». Δεν αντέδρασε κανένας. Χρόνια αργότερα, στα απο­ μνημονεύματά του, ο Γάλλος ηγέτης έγραφε: "Η εκστρατεία στη Συρία ήταν ένας ανελέη­ τος αγώνας που μας επιβλήθηκε". Η αλήθεια είναι διαφορετική. Τόσο ο Ντε Γκωλ, όσο και ο Τσώρτσιλ επέλεξαν να ξεκινήσουν έναν πόλε­ μο που μπορούσε να αποφευχθεί. Το σχέδιο επιχειρήσεων προέβλεπε αρχι­ κά τη γρήγορη κατάληψη της Βηρυτού, του Ραγιάκ και της Δαμασκού. Η επίθεση θα εκτο­ ξευόταν ταυτόχρονα κατά μήκος τριών αξό­ νων από την Παλαιστίνη και την Ιορδανία. Στον αριστερό άξονα η αυστραλιανή 21η Τα­ ξιαρχία έπρεπε να προελάσει γρήγορα στον παραλιακό τομέα προς τη Βηρυτό, την έδρα της γαλλικής διοίκησης. Στον κεντρικό άξονα οι Αυστραλοί της 25ης Ταξιαρχίας και τμήμα­ τα της 1ης Μεραρχίας Ιππικού όφειλαν να κι­ νηθούν μέσω της κοιλάδας Μπεκάα και να καταλάβουν το Ραγιάκ και τη σημαντική αε­ ροπορική βάση που υπήρχε εκεί. Δεξιά η ινδι­ κή ταξιαρχία και τμήματα των Ελευθέρων Γάλλων έπρεπε να κινηθούν βόρεια μέσα στο συριακό έδαφος, ακολουθώντας τον κύριο δρόμο και τη σιδηροδρομική γραμμή που ο­ δηγούν στη Δαμασκό. Στις αρχές Ιουνίου οι συμμαχικές δυνάμεις ήταν έτοιμες να εφορμήσουν. Στα στρατεύματα ήταν πασιφανής η έλλειψη ενθουσιασμού για μια επιχείρηση που πίστευαν ότι στρεφόταν εναντίον πρώην συμμάχων. Το συναίσθημα αυτό ήταν πιο έ­ ντονο ανάμεσα στους Αυστραλούς. Οι μνή­ μες της γαλλο-αυστραλιανής φιλίας ήταν έ­ ντονες. Οι άνδρες διατάχθηκαν να φορούν, αντί για κράνη, τα αυστραλιανά καπέλα πι­ στεύοντας ότι αυτό θα αποθάρρυνε τους

Γάλλους από το να πολεμήσουν. Ολοι έλπιζαν ότι τα στρατεύματα του Βισύ θα πρόβαλλαν μικρή αντίσταση για την τιμή των όπλων.

Ο Ι ΓΑΛΛΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΣΥ Ρ ΙΑ Σ ΠΑΡΑΜΕΝΟΥΝ ΠΙΣΤΕΣ ΣΤΟ Β ΙΣΥ Αμέσως μετά την ανακωχή του Ιουνίου του 1940 η Συρία και ο Λίβανος, όπως και όλα τα τμήματα της γαλλικής υπερπόντιας αυτο­ κρατορίας, περιήλθαν σε κατάσταση αστά­ θειας. Η ίδρυση των Ελευθέρων Γάλλων ενέτεινε αυτή την κατάσταση. Αρκετοί αξιωματούχοι της γαλλικής διοίκησης αντιμετώπιζαν θετικά τον στρατηγό Ντε Γκωλ. Η τάση ήταν πιο έντονη ανάμεσα στους στρατιωτικούς. Αρκετοί αξιωματικοί έκριναν πως έπρεπε να συνεχίσουν τον αγώνα. Σύντομα συγκεντρώ­ θηκαν στην Παλαιστίνη μερικές δεκάδες, τους οποίους πλαισίωσαν εκατοντάδες άν­ δρες που εγκατέλειψαν τις μονάδες τους και διέσχισαν τα σύνορα. Οι άνδρες αυτοί προέρ­ χονταν κυρίως από τις μονάδες των μητροπολιτικών γαλλικών στρατευμάτων που βρίσκο­ νταν στην περιοχή, όπως και από τα λίγα σκά­ φη του Γαλλικού Ναυτικού που ναυλοχούσαν κυρίως στη βάση της Βηρυτού. Δεν έλειπαν όμως και οι αυτομολήσεις ολόκληρων μονά­ δων. Στα τέλη Αυγούστου ένα τάγμα Μαροκι­ νών Σπαχήδων εισήλθε σύσσωμο στα βρετα­ νικά εδάφη, ενώ λίγο αργότερα ο συνταγμα­ τάρχης Κολέ έθεσε τους Κιρκάσιους ιππείς του στην υπηρεσία του Ντε Γκωλ. Οι αρχές του Βισύ, που έβλεπαν να χά­ νουν σταδιακά τον έλεγχο της κατάστασης, αποφάσισαν να δράσουν. Οι έλεγχοι στα σύ­ νορα εντάθηκαν. Οσοι θεωρούντο φιλογκωλικοί ή αμφιταλαντευόμενοι επαναπατρίστηκαν άμεσα ή παύθηκαν από τα αξιώματά τους. Σύντομα οι ζωτικές θέσεις κατέχονταν

Στα περίχωρα της Δαμασκού ινδικά στρατεύματα μόλις έχουν καταλάβει ένα οδόφραγμα το οποίο υπεράσπιζε ένα αντιαρματικό πυροβόλο των 25 mm και ένα παλαιό άρμα FT -17.

από ανθρώπους πιστούς στο Βισύ, με αισθή­ ματα βεβαιωμένα αντιβρετανικά και φανατικα αντιγκωλικα. Η προπαγανδα του Βισυ φροντιζε να χαρακτηρίζει τους Ελεύθερους Γάλ­ λους υποχείρια των «μοχθηρών» Βρετανών, αποστάτες και εχθρούς του γαλλικού έ­ θνους. Για την απόκρουση των συμμάχων υπήρ­ χαν στον Λίβανο και στη Συρία σημαντικές δυνάμεις. Ο στρατηγός Βερντιλάκ, διοικητής των γαλλικών δυνάμεων, διέθετε ένα αξιόμα­ χο σύνολο 40.000 ανδρών που χωρίζονταν στα εγχώρια στρατεύματα (troupes speciales), τα οποία στρατολογούντο στην περιοχή, και στα τακτικά μητροπολιτικά και αποικιακά στρα­ τεύματα. Τα troupes speciales απαρτίζονταν από 11 τάγματα πεζικού, 3 λιβανέζικα και 8 συριακά, και ένα σύνταγμα Κιρκάσιων (Σύρων) ιππέων. Τα τμήματα αυτά στελεχώθηκαν από ντόπιους αξιωματικούς με την προσθήκη ελάχιστων Γάλλων. Τον πυρήνα των τακτικών στρατευμάτων αποτελούσαν το επίλεκτο 6ο Σύνταγμα Πεζι­ κού της Λεγεώνας, δύναμης τεσσάρων ταγ­ μάτων, και το 24ο Σύνταγμα Αποικιακού (γαλ­ λικού) Πεζικού. Τα τρία τάγματα του τελευ­ ταίου είχαν αραιώσει σημαντικά από τις απο­ στασίες, αυτοί όμως που είχαν απομείνει ή­ ταν φανατικοί υπέρμαχοι του Βισύ. Υπήρχαν ακόμη έξι τάγματα Αλγερινών Ζουάβων, τρία

53 ■■■

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Ανώτατος επίτροπος του Βισύ στη Συρία ήταν ο στρατηγός Ντεντζ, που προσπάθησε να αποφύγει την αντιπαράθεση αλλά τελικά υπάκουσε στις διαταγές του Βισύ.

Οι δυνάμεις των Ελεύθερων Γάλλων διέθεταν μια ίλη αρμάτων Hotchkiss. Τα άρματα αυτά έφθασαν στη Συρία από τη Βρετανία μέσω Καμερούν (!) Αρχικά είχαν σταλεί στη Νορβηγία ως τμήμα του γαλλικού εκστρατευτικού σώματος. τάγματα Τυνησίων και ένα τάγμα Μαροκινών τυφεκιοφόρων, καθώς και τρία τάγματα Σενεγαλέζων. Το πυροβολικό ήταν ιδιαίτερα ι­ σχυρό διαθέτοντας περίπου 120 πυροβόλα. Υπήρχαν ακόμα μονάδες τεθωρακισμένων, ανάμεσα στις οποίες ξεχώριζαν τα 6ο και 7ο Συντάγματα Κυνηγών της Αφρικής, παρα­ τάσσοντας 90 άρματα και δεκάδες άλλων τε­ θωρακισμένων οχημάτων. Το σύνολο συ­ μπλήρωναν 3 μηχανοκίνητα συντάγματα σπαχήδων. Ισχυρή ήταν και η αεροπορία. Το Βισύ, με την άδεια των Γερμανών, είχε ενισχύσει σημαντικά τις δυνάμεις της Armee de Γ Air στη Συρία. Τις παραμονές της συμμαχι­ κής επίθεσης υπήρχαν στην περιοχή περί­ που 300 αεροπλάνα, κυρίως σύγχρονων τύ­

54

mm

πων. Οι δυνάμεις του Βισύ υπερτερούσαν α­ ριθμητικά και σε ισχύ πυρός έναντι των συμ­ μάχων διαθέτοντας άφθονο βαρύ οπλισμό, άρματα και αεροπλάνα. Επρόκειτο για καλά εκπαιδευμένα και πειθαρχημένα στρατεύματα. Η επαγγελματική νοοτροπία και η αφοσίωση στη νομιμότητα που εξέφραζε το Βισύ καθιστούσαν τους άνδρες απρόσβλητους από την προπαγάνδα των Γκωλικών. Ανώτα­ τος πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής του Βισύ στη Μ. Ανατολή είχε διοριστεί ο στρατηγός Ντεντζ. Ηταν ένας ικανός και επι­ βλητικός αξιωματικός. Γνώριζε καλά την πε­ ριοχή, όπου είχε υπηρετήσει παλαιότερα. Εί­ χε τη φήμη σκληρού και αποφασιστικού αν­ θρώπου. Στις 12 Ιουνίου 1940 είχε το θλιβερό προνόμιο, ως στρατιωτικός διοικητής του Παρισιού, να παραδώσει την πόλη στους Γερ­ μανούς. Μισούσε τους Γερμανούς και φοβό­ ταν τους Βρετανούς. Πάνω απ' όλα όμως ή­ ταν σταθερά πιστός σε αυτό το οποίο θεω­ ρούσε αποστολή του, τη διατήρηση της ε­ ξουσίας του Βισύ που πίστευε ότι εκπροσω­ πούσε τη νόμιμη Γαλλία.

ΣΚ ΛΗ Ρ Η ΚΑΙ Α Μ Φ ΙΡΡΟ Π Η ΣΥΓΚ ΡΟ ΥΣΗ Οι επιχειρήσεις άρχισαν τα χαράματα της 8ης Ιουνίου. Από την πρώτη στιγμή οι ελπίδες των συμμάχων ότι οι Γάλλοι θα απέφευγαν να πολεμήσουν αποδείχθηκαν απατηλές. Πα­ ντού συνάντησαν φανατική αντίσταση. Τα στρατεύματα του Βισύ μάχονταν με αυτα­ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

πάρνηση απέναντι στους Βρετανούς και με λύσσα κατά των Ελευθέρων Γάλλων. Στον πα­ ραλιακό τομέα η Τύρος κατελήφθη εύκολα, η συνέχεια όμως επεφύλασσε δυσάρεστες εκ­ πλήξεις. Η τραχύτητα του εδάφους περιόριζε τις δυνατότητες ελιγμών. Οι Γάλλοι κατείχαν ισχυρές αμυντικές θέσεις στα υψώματα που δέσποζαν στη στενή παραθαλάσσια λωρίδα εδάφους. Κάθε έφοδος συναντούσε ένα α­ διαπέραστο φράγμα πυρός. Χρειάστηκαν επί­ μονες και αιματηρές προσπάθειες και τα μα­ ζικά πυρά υποστήριξης του Βασιλικού Ναυτι­ κού για να μπορέσει να συνεχιστεί η προέλα­ ση. Η επόμενη γραμμή άμυνας βρισκόταν κα­ τά μήκος του ποταμού Λιτάνι. Μια αμφίβια ε­ πιχείρηση που εκτελέστηκε για να υπερκεράστε!, κατέληξε σε αιματηρή αποτυ­ χία. Το 11ο Τάγμα Κομμάντο το οποίο αποβι­ βάστηκε, έχασε σε λίγες ώρες τους μισούς από τους 500 άνδρες του και τους περισσότε­ ρους από τους αξιωματικούς του. Χρειάστη­ κε μια εβδομάδα συγκρούσεων για να κατα­ ληφθεί τελικά η Σιδώνα, στις 15 Ιουνίου. Η Βηρυτός απείχε πλέον μόλις 40 km, οι Γάλλοι όμως κατείχαν με ισχυρές δυνάμεις τις λοφο­ σειρές νότια της πόλης και πολεμούσαν με πείσμα για κάθε σπιθαμή εδάφους. Στον κεντρικό τομέα η βρετανο-αυστραλιανή προώθηση επίσης καρκινοβατούσε. Στον δεξιό τομέα Βρετανοί και Γκωλικοί αρχι­ κά κινήθηκαν γρήγορα μέσα στην έρημο. Ο­ μως 20 km νότια της Δαμασκού η προέλαση ανακόπηκε απότομα μπροστά σε καλά οργανω­ μένες θέσεις. Η παρουσία γκωλικών τμημά­ των έδινε στις μάχες τραγικό χαρακτήρα κα­ θώς Γάλλοι μάχονταν με απίστευτο μίσος ε­ ναντίον Γάλλων. Οι απώλειες ήταν πολύ βαριές εκατέρωθεν. Για πρώτη φορά στη μακρά ιστορία της Λεγεώνας των Ξένων μονά­ δες της συγκρούστηκαν μεταξύ τους. Μετά από επτά ημέρες άγριων μαχών η Βηρυτός, το Ραγιάκ και η Δαμασκός παρέμεναν στον έ­ λεγχο των δυνάμεων του Βισύ. Οι δυσοίωνες προβλέψεις του Γουέιβελ είχαν επιβεβαιωθεί με απόλυτο τρόπο. Οι Ντετζ και Βερντιλάκ είχαν αντιληφθεί την αδυναμία των συμμάχων και αποφάσισαν να αντεπιτεθούν. Η αεροπορία του Βισύ, εκ­ μεταλλευόμενη την αριθμητική της υπερο­ χή, κυριαρχούσε πάνω από το πεδίο της μά­ χης προκαλώντας βαριές απώλειες με συνε-

χείς βομβαρδισμούς. Στις 16 Ιουνίου οι δυνά­ μεις του Βισύ πραγματοποιώντας μαζική χρή­ ση αρμάτων έπεσαν με μανία πάνω στους διασπαρμένους συμμαχικούς σχηματισμούς. Η 5η Ινδική Ταξιαρχία αποδεκατίστηκε. Στην κωμόπολη Μετζέ Βρετανοί και Ελεύθεροι Γάλλοι μόλις που απέφυγαν την κύκλωση. Το χειρότερο για τους Βρετανούς συνέβη στην Κουνέιτρα, όπου ένα ολόκληρο τάγμα των Βασιλικών Τυφεκιοφόρων εξοντώθηκε. Στα­ διακά όμως η γαλλική αντεπίθεση έχασε την ορμή της. Οι εφεδρείες του Ντεντζ είχαν εξα­ ντληθεί. Τα αποθέματα πυρομαχικών και ε­ φοδίων είχαν λιγοστέψει απελπιστικά. Παρό­ λα αυτά για τον Ντεντζ η τιμή της Γαλλίας εί­ χε διασωθεί.

ΤΟ Β ΙΣΥ ΑΝΑΓΚΑΖΕΤΑΙ ΝΑ ΥΠΟΚΥΨΕΙ Ο Γουέιβελ αποφάσισε να ρίξει στη μάχη σημαντικές ενισχύσεις. Ισχυρές δυνάμεις της RAF διατέθηκαν για την υποστήριξη των χερσαίων τμημάτων. Μια ταξιαρχία και το μη­ χανοκίνητο σύνταγμα ιππικού της 6ης Αυ­ στραλιανής Μεραρχίας στάλθηκαν στο μέτω­ πο νότια της Βηρυτού. Διατέθηκαν επίσης δύο ταξιαρχίες της 6ης Βρετανικής Μεραρ­ χίας Πεζικού και δύο ακόμη ινδικές ταξιαρ­ χίες. Στις 20 Ιουνίου οι Βρετανοί επανέλαβαν τις προσπάθειές τους. Οι δυνάμεις του Βισύ λύγισαν από το βάρος της κρούσης. Στις 21 του μήνα τμήματα των Ελευθέρων Γάλλων εισήλθαν στη Δαμασκό. Στις 22 Ιουνίου ο κόσμος πληροφορήθηκε την έναρξη της επιχείρησης "Μπαρμπαρόσα”. Η Γερμανία είχε στρέψει την προσοχή της αλλού. Ο Ντεντζ δεν μπορούσε να ελπίζει σε καμία βοήθεια. Την ίδια ημέρα οι Βρετανοί εισέβαλαν μαζικά από την πλευρά του Ιράκ. Μια βρετανική ταξιαρχία ιππικού, μία ινδική ταξιαρχία και τμήματα της Αραβικής Λεγεώ­ νας κινήθηκαν προς την αρχαία πόλη της Παλμύρας, ενώ οι 8η και 10η Ινδικές Μεραρ­ χίες εξόρμησαν με σκοπό την κατάληψη του Χαλεπίου. Παρά το μάταιο του αγώνα οι Γάλλοι συνέ­ χισαν να αντιστέκονται. Κοντά στα ερείπια της Παλμύρας μια μικρή δύναμη λεγεωνά­ ριων και Σενεγαλέζων ανέκοψε τη συμμαχική προέλαση. Χρειάστηκαν μάχες δύο ημερών για να καταληφθεί η αρχαία πόλη στις 3 Ιουλί­ ου. Οι Αυστραλοί είχαν κατορθώσει ως τις 9 Ιουλίου να κυκλώσουν τη Βηρυτό. Η RAF είχε κυριαρχήσει απόλυτα. Ο Ντεντζ διέταξε τα εναπομείναντα γαλλικά αεροπλάνα να αποχω­ ρήσουν. Διέθετε ακόμα 25.000 άνδρες, ήταν όμως φανερό ότι το τέλος πλησίαζε. Την επο­ μένη μέσω του Αμερικανού προξένου ήλθε σε επαφή με τους Βρετανούς ζητώντας την έναρξη συνομιλιών. Ηδη από τις 7 Ιουλίου είχε αποσπάσει την άδεια του Νταρλάν να δια­ πραγματευτεί μια ανακωχή. Ο μόνος όρος που έθεσε ήταν να μη συμπεριληφθούν στις

Οι στρατηγοί Κατρού και Βερντιλάκ «συνομιλούν» σε υψηλούς τόνους μετά την υπογραφή ανακωχής στην Ακρα στις 14 Ιουλίου 1941. Το έντονο μίσος που χώριζε τους Γκωλικούς από τους ανθρώπους του Βισύ, είναι εμφανές σε αυτή τη φωτογραφία.

Οι Βρετανοί και οι Γκωλικοί περισυνέλεξαν τον βαρύ οπλισμό που άφησαν πίσω τους οι δυνάμεις του Βισύ. Εδώ ένα άρμα Renault R-35 ρυμουλκείται από ένα επίσης κυριευθέν ημιερπυστριοφόρο Somua.

0 στρατηγός Ουίλσον υπογράφει τη Συνθήκη της Ακρας. Δεξιά του βρίσκεται ο στρατηγός Κατρού, την παρουσία του οποίου επέβαλε ο Τσώρτσιλ.

κοί και στρατιώτες, μόλις το 1/5 του συνόλου, επέλεξαν να προσχωρήσουν στους Ελεύθε­ ρους Γάλλους. Οι υπόλοιποι αναχώρησαν στα­ διακά με πλοία. Τελευταίος αναχώρησε ο στρατηγός Ντεντζ, ο οποίος καθυστέρησε μέχρι να ολοκληρωθεί η ανταλλαγή των αιχ­ μαλώτων. διαπραγματεύσεις οι Γκωλικοί. Στις 12 Ιουλίου οι διαπραγματεύσεις άρ­ χισαν στην πόλη της Ακρας ανάμεσα στον Ουίλσον και στον Βερντιλάκ, που εκπροσω­ πούσε τις γαλλικές δυνάμεις. Η εξαίρεση των Ελευθέρων Γάλλων εξόργισε τον Ντε Γκωλ, που ζήτησε την άμεση παρέμβαση του Τσώρτσιλ. Κατά επιθυμία του τελευταίου ο στρατηγός Κατρού συμπεριλήφθηκε στη συμμαχική αντιπροσωπεία. Η θέα και μόνο του Κατρού αρκούσε για να οξύνει τα πνεύ­ ματα ανάμεσα στους Γάλλους. Κατρού και Βερντιλάκ ενεπλάκησαν σε μία «συζήτηση» που ο Ουίλσον περιέγραψε ως επονείδιστη. Η ανακωχή υπογράφηκε τελικά στις 14 Ιουλίου. Σύμφωνα με τη συνθήκη καμία μεταφορά εξουσίας δεν πραγματοποιήθηκε άμεσα με­ ταξύ Γάλλων. Παρά την επιθυμία του Βισύ η Βρετανοί παραχώρησαν στους Γκωλικούς τον έλεγχο της περιοχής από κοινού. Τα στρατεύματα του Βισύ επαναπατρίστηκαν μόνο με τον ατομικό εξοπλισμό τους. Ο υπό­ λοιπος εξοπλισμός δόθηκε στους Ελεύθε­ ρους Γάλλους. Ενα άρθρο προέβλεπε την α­ παγόρευση κάθε επαφής ανάμεσα στους Γκωλικούς και στα στρατεύματα του Βισύ. Οι πρώτοι παρέμειναν στρατοπεδευμένοι στη Δαμασκό, ενώ οι τελευταίοι συγκεντρώθηκαν στην ακτή. Ο Ντε Γκωλ επιθυμούσε να τους ενσωματώσει στον στρατό του. Οι Βρετανοί τους έδωσαν το δικαίωμα επιλογής. Εκατόν είκοσι επτά αξιωματικοί και 5.688 υπαξιωματι-

Θ ΛΙΒ ΕΡ Ο Σ ΕΠ ΙΛΟ ΓΟ Σ Οι απώλειες και των δύο πλευρών ήταν βαριές. Οι δυνάμεις του Βισύ είχαν 6.500 νε­ κρούς και τραυματίες, ενώ οι σύμμαχοι 5.000. Οι Ελεύθεροι Γάλλοι είχαν πάνω από 800 νε­ κρούς. Βρετανοί, Ινδοί και Αυστραλοί κατέβα­ λαν επίσης βαρύ τίμημα πολεμώντας ενα­ ντίον ανδρών που δεν θεωρούσαν εχθρούς. Η πλέον τραγική απώλεια ήταν ο ίδιος ο στρα­ τηγός Ντεντζ. Κατηγορήθηκε για συνεργασία με τον εχθρό, συνωμοσία κατά της πατρίδας του και προδοσία. Καταδικάστηκε στην εσχάτη των ποινών στις 20 Απριλίου 1945. Πέθανε ατιμασμένος και άρρωστος στο νοσοκομείο της φυλακής στις 13 Δεκεμβρίου 1945.0 τρα­ γικός του θάνατος δεν εξηγείται παρά μόνο από το κύμα μίσους που σάρωσε τη Γαλλία α­ μέσως μετά την απελευθέρωση. Μόνο η Βρετανία εξήλθε ευνοημένη από τα γεγονότα της Συρίας. Για τους Γάλλους σήμανε η οριστική απώλεια της επιρροής τους στην περιοχή. Οι Γερμανοί έχασαν μια τερά­ στια ευκαιρία. Η προσήλωση του Χίτλερ στην εισβολή στη Σοβιετική Ενωση δεν του επέ­ τρεψε να εκτιμήσει τη δυναμική που προσέφεραν σι εξελίξεις. Θα μπορούσε εκμεταλ­ λευόμενος τον καιροσκοπισμό του Βισύ και τον αντιβρετανικό αραβικό εθνικισμό να κα­ ταφέρει καίριο πλήγμα στη βρετανική αυτο­ κρατορία. Η Βρετανία βελτίωσε σημαντικά τη στρατηγική της θέση στη Μ. Ανατολή. Εξα­

σφαλίστηκε από κάθε νέα απόπειρα εχθρικής διείσδυσης προς τα ανατολικά με αφετηρία τη Μεσόγειο, ενώ ταυτόχρονα μετατόπισε το σύστημα άμυνας της διώρυγας του Σουέζ 400 km βορειότερα. Η επιμονή και η αποφασιστι­ κότητα του Τσώρτσιλ είχαν δικαιωθεί για μια ακόμη φορά.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Richard Ε. Osborne: WORLD WAR II IN COLONIAL AFRICA - THE DEATH KNELL OF COLONIALISM, Riebel - Roque Publishing Company, Indianapolis, Indiana, 2001. (2) Henri de Wailly: SYRIE 1941 - LA GUERRE CENSUREE. (3) Ian Ousby: OCCUPATION - THE ORDEAL OF FRANCE 1940-1944, St. Martins Press, New York, 1998. (4) Philippe Burrin: FRANCE UNDER THE GERMANS-COLLABORATION AND COMPROMISE, The New Press,New York, 1996. (5) Martin Windrow: FRENCH FOREIGN LEGION 1914-1915, Men-At-Arms Series, Osprey Publishing Ltd, Oxford, 1999. (6) John Lattin: THE AUSTRALIAN ARMY AT WAR 1899-1975, Men-At-Arms Series,Osprey Publishing Ltd, London, 1982. (7) Nigel Thomas: FOREIGN VOLUNTEERS OF THE ALLIED FO RCES 1939-1945, Men-At-Arms Series, Osprey Publishing Ltd, London, 1991. (8) Ian Summer and Francois Vauvillier: THE FRENCH ARMY 1939 - 1945, Men-At-Arms Series, Osprey Publishing Ltd, London, 1998. (9) George Forty: BRITISH ARM Y HANDBOOK 1939-1945, Sutton Publishing Ltd, London, 1998. (10) Ραιημόν Καρτιέ: ΙΣΤΟΡΙΑ TOY 2ου ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, Πάπυρος / Επιστημονική Εταιρεία των Ελληνικών Γραμμάτων, Αθήνα, 1979. (11) Ουϊνστον Τσώρτσιλ: 2ος ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ, Ελληνική Μορφωτική Εστία, Αθήνα, 1979. (12) Simon Rigge: WAR IN THE OUTPOSTS CAMPAIGNS ON A SHOESTRING, The TimeLife Books, 1980.

55

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟΝ

ΒΟΡΕΙΟ ΠΟΛΟ

Η ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥ

USS "NAUTILUS" (Ί958) ΕΠΕΙΤΑ ΑΠΟ ΑΡΚΕΤΕΣ ΑΠΟΤΥΧΗΜ ΕΝΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΤΟ ΑΜ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Ο ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΤΑΦΕΡΕ ΤΟΝ ΑΥΓΟΥΣΤΟ ΤΟΥ 1958 ΝΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΕΙ ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΙΟ ΣΥΝΑΡΠΑΣΤΙΚΑ ΟΝΕΙΡΑ ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΓΕΝΝ ΗΣΕΙ Η ΕΠΙΣΤΗΜ Ο ΝΙΚΗ ΦΑΝΤΑΣΙΑ. ΤΟ ΠΥΡΗΝΟΚΙΝΗΤΟ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟ "NAUTILUS" ΠΕΤΥΧΕ ΝΑ ΦΘΑΣΕΙ ΠΛΕΟΝΤΑΣ Ω Σ ΤΟΝ ΒΟΡΕΙΟ ΠΟΛΟ, ΣΧΕΔΟ Ν ΕΝΑΝ ΑΙΩ Ν Α ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΠΟΥ 0 ΙΟΥΛΙΟΣ ΒΕΡΝ ΣΥΝ ΕΛΑΒΕ ΤΗΝ ΙΔΕΑ ΣΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΤΟΥ "20.000ΛΕΥΓΕΣ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ". ΔΗ Μ Η ΤΡ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

To "Nautilus" επιστρέφει και απολαμβάνει τη θριαμβευτική υποδοχή που του επιφύλαξαν τα πυροσβεστικά σκάφη εξαπολύοντας πίδακες νερού.

Το πλήρωμα του "Nautilus" συνωστίζεται στο κατάστρωμα για να θαυμάσει το μοναδικό θέαμα που προσφέρουν οι παρυφές των αρκτικών πάγων. Από αυτό το σημείο και μετά ο πλους θα γινόταν σχεδόν αποκλειστικά σε κατάδυση.

To "Nautilus", το πρώτο πυρηνοκίνητο υποβρύχιο της Ιστορίας, καθελκύστηκε στις εγκαταστάσεις της εταιρίας Electric Boat στο Γκρότον του Κονέκτικατ τον Ιανουάριο του 1954 και αμέσως προκάλεσε επανάσταση στις τακτικές και στα δόγματα του ναυτικού πολέμου, όπως είχε γίνει και με το βρετανικό θωρηκτό "Dreadnought" πριν από τον Α'Παγκόσμιο Πόλεμο.

σεις για να επαναφορτίζουν τους συσσω­ ποίησε τις αναγκαίες μετασκευές, με την Βόρειος Παγωμένος (Αρκτικός) προσθήκη μάλιστα δύο κατακόρυφων ρευτές τους. Με δεδομ ένο ότι οι "πολύωκεανός είναι μια από τις πιο α­ τρυπανιών στον πυργίσκο, προσπάθησε νια” σπάνιζαν όσο κάποιος προχωρούσε προς Βορρά, σύντομα το υποβρύχιο του να φθάσει στον Βόρειο Πόλο ξεκινώντας φιλόξενες περιοχές του πλανή­ Ουίλκινς βρέθ ηκε σε απελπιστική θέση από την περιοχή Γροιλανδίας-Σπιτσμπέρτη μας, μια υδάτινη έκταση πενταπλάσιου με τα πτερύγια ύψους-βάθους του κατε­ γκεν, γλιστρώντας κάτω από τους πάγους περίπου μεγέθους από τη Μεσόγειο θά­ στραμμένα από τις προσκρούσεις στα πα­ όπου αυτό απαιτείτο. Τα υποβρύχια εκεί­ λασσα που καλύπτεται στο μεγαλύτερο γόβουνα και το πλήρωμά του κατατρομαγνης της πρώτης γενιάς είχαν πολύ μικρή μέρος της από ένα στρώμα πάγου. Το αυτονομία υποβρύχιας πλεύσης και εξαρμένο από τους κινδύνους. στρώμα αυτό δεν είναι συμπαγές. Αποτετώντο απόλυτα από τις τακτικές αναδύ­ Οι επόμενες προσπάθειες έγιναν και λείται από αναρίθμητα μεγάλα κομμάτια πάγου που συνωθούνται μεταξύ τους υπό την επίδραση των υποθαλάσσιων ρευμά­ των, των θερμοκρασιακών διαφορών και της περιστροφής της Γης, αφήνοντας κα­ τά διαστήματα κενά μεταξύ τους, τις περί­ φημες αρκτικές λιμνοθάλασσες "πολύνια", που αποτελούν ωστόσο ένα πολύ πα­ ροδικό φαινόμενο και το περίγραμμά τους μεταβάλλεται κάθε λεπτό που περνά. Ο ­ λόκληρος ο παγετώνας του Αρκτικού ωκε­ ανού βρίσκεται έτσι σε μια αέναη κίνηση και τον χειμώνα οι ακόμα πιο χαμηλές θ ε ρ ­ μοκρασίες τον κάνουν να επεκτείνεται ως την ακτή της Γροιλανδίας στην ανατολική του πλευρά και ως τον Βερίγγειο πορθμό στη δυτική. Πρόκειται για έναν ολόλευκο, αχανή και γυμνό τόπο όπου υπάρχουν ελάχιστα ί­ χνη ζωής. Διαθέτει όμως μια ξεχωριστή μαγεία που τροφοδότησε επί αιώνες την ανθρώπινη φαντασία και απετέλεσε μα­ γνήτη για τους εξερευνητές και τους λάτρεις της περιπέτειας οι οποίοι ήθελαν να ανακαλύψουν τα μυστικά των πιο ακραίων Αποψη των αρκτικών πάγων που ελήφθη από αμερικανικό αεροπλάνο το 1958.0 Αρκτικός ωκεανός δεν περιοχών της Γης. Οπως ήταν φυσικό, οι έχει κανένα τμήμα ξηρός, αντίθετα με την Ανταρκτική (γι' αυτό και η τελευταία χαρακτηρίζεται πρώτες προσπάθειες ανθρώπινης "κατάήπειρος), αλλά η επιφάνεια του σκεπάζεται από κομμάτια πάγου των οποίων το μέγεθος και το ύψος κτησης" του Βόρειου Πόλου, του πιο απο­ διαφέρουν κατά πολύ. Τα μοναδικά σημεία για ανάδυση ενός υποβρυχίου χωρίς τον κίνδυνο να υποστούν ζημιές ο πυργίσκος και τα περισκόπιά του είναι τα αραιά διαστήματα νερού που δεν μακρυσμένου από τον Ισημερινό γεωγρα­ καλύπτονται από πάγο, οι λεγάμενες “πολύνια". Αυτός ήταν και ο σπουδαιότερος λόγος που τα φικού σημείου του πλανήτη, έγιναν από πετρελαιοκίνητα υποβρύχια αδυνατούσαν νωρίτερα να φθάσουν ως τον Βόρειο Πόλο, αφού είχαν πλοία και οι περισσότερες κατέληξαν σε ανάγκη τακτικών αναδύσεων. καταστροφή. Από τα μεταγενέστερα παγοθραυστικά που επιχείρησαν να ανοί­ ξουν δρόμο ως τον Πόλο μόνο το νορβηγι­ κό "Fram" (1898) και το σοβιετικό "Sedov" (κατά τη δεκαετία του 1920) είχαν καταφέ­ ρει να σημειώσουν κάποια σημαντική πρό­ οδο, αλλά ακόμα και αυτά παγιδεύτηκαν στον κινούμενο πάγο και περιπλανήθηκαν εκτός ελέγχου επί αρκετό διάστημα (35 μήνες το πρώτο, που έφθασε ως τις 85 μοίρες και 57 λεπτά βόρειου γεωγραφικού πλάτους, και 27 μήνες το δεύτερο, το ο­ ποίο έφθασε λίγο ψηλότερα, στις 86 μοί­ ρες και 39 λεπτά). Το 1937 μια ομάδα Σ ο ­ βιετικών προσγειώθηκε με αεροπλάνο στον Βόρειο Πόλο αλλά χρειάστηκε εννέα μήνες επίπονης πεζοπορίας για να φθάσει ως τα ανοικτά ύδατα της Γροιλανδίας. Η προσπάθεια της "κατάκτησης" του Βόρειου Πόλου με σκάφος στράφηκε β έ ­ βαια και προς τα υποβρύχια, από τη στιγ­ μή που αυτά απέκτησαν μια στοιχειώδη μηχανική αξιοπιστία για να αποτολμήσουν ένα ταξίδι ως εκεί. Η πρώτη απόπειρα έγινε το 1931, όταν ο θαλασσοπόρος σερ ΧιΤο όνομα του υποβρυχίου, που ελήφθη από εκείνο στο μυθιστόρημα του Ιουλίου Βερν “20.000λεύγες ούμπερτ Ουίλκινς μίσθωσε το παροπλι­ κάτω από τη θάλασσα", έγινε από τη σύζυγο του Αμερικανού προέδρου, Μάμυ Αϊζενχάουερ, η οποία σμένο υποβρύχιο 0-12 του Αμερικανικού έσπασε στην πρύμνη του ένα μπουκάλι σαμπάνιας. Η τελετή σηματοδότησε και την απαρχή της χρήσης Ναυτικού (ναυπήγησης 1918) και αφού το της πυρηνικής ενέργειας στην πρόωση πλοίων. μετονόμασε σε "Nautilus" και πραγματο­

Ο

ββ ■■■

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

πάλι από την πλευρά των Αμερικανών, λί­ γο μετά το τέλος του Β 1Παγκοσμίου Πολέ­ μου. Πρώτο προσπάθησε το υποβρύχιο "Atule” του αντιπλοιάρχου Μ άουρερ (επι­ χείρηση "Nanook") το 1946, αλλά εκτός από την πειραματική βολή μερικών τορπιλλών για να διαπιστωθεί η συμπεριφορά τους σε παγωμένα ύδατα δεν επιχείρησε να προωθηθεί περισσότερο. Ακολούθησε στις αρχές του 1947 το "Sennet" (αντιπλοίαρχος Αϊσενχάουερ), που παρά τη βοή­ θεια του παγοθραυστικού "Northwind" ανα­ γκάστηκε να εγκαταλείψει κι αυτό την προσπάθεια. Το ίδιο διάστημα το υποβρύ­ χιο "Boarfish" του αντιπλοιάρχου Τένερ συνέλεγε υδρογραφικά στοιχεία στην πε­ ριοχή μεταξύ Αλάσκας και Σιβηρίας στη θάλασσα Τσούκτσι και δ εν κινήθηκε βο­ ρειότερα. Το πρώτο υποβρύχιο που κατα-

7ο "Nautilus" εικονίζεται να πλέει κατά το πρώτο του ταξίδι στις 17Ιανουαρίου 1955.

ΟΔρ Γουάλντο Λυόν (αριστερά) και ο κυβερνήτης Αντερσον παρακολουθούν με ιδιαίτερη προσοχή τα όσα καταγράφονται από την πληθώρα ειδικών συσκευών με τις οποίες ήταν εξοπλισμένο το πυρηνοκίνητο υποβρύχιο κατά την αποστολή του στην Αρκτική.

δ ύ θ η κε κάτω από τον παγετώνα σε από­ σταση 99 km ήταν το "Carp" του πλωτάρχη Πάλμερ το 1948. Οι αραιές "πολύνια" δεν του επέτρεψαν να σημειώσει μεγάλη πρό­ οδο, αφού δεν είχε δυνατότητα να παρα­ τείνει για πολύ τον υποθαλάσσιο πλου του. Το 1949 ήταν η σειρά του “Baya" να πλεύσει κατά μήκος των βόρειων καναδι­ κών ακτών. To "Redfish" του πλωτάρχη Μπαϊνια ήταν εκείνο που έκανε την πιο τολμηρή προσπάθεια όταν το 1952 κατά­ φερε να φθάσει μέχρι το ακρωτήριο Πρινς Αλφρεντ, σε απόσταση μερικών εκατοντά­ δων χιλιομέτρων από τον Βόρειο Πόλο. Πι­ στεύοντας ότι το Ναυτικό των ΗΠΑ απείχε ελάχιστα από την επιτυχία ο υποναύαρχος Τσαρλς Μόμσεν, τότε υπαρχηγός Ναυτι­ κού, ανέθεσε στο "Redfish" να επιχειρήσει μια δεύτερη προσπάθεια το επόμενο έ ­ τος. Αποδείχθηκε για μια ακόμη φορά ότι ένα πετρελαιοκίνητο υποβρύχιο ήταν α­

νήμπορο να πετύχει τέτοιο κατόρθωμα, α­ φού το συγκεκριμένο έπλευσε σε κατάδυ­ ση επί 8,5 ώρες και κατά το υπόλοιπο διά­ στημα ρυμουλκείτο από τα παγοθραυστι­ κά της συνοδείας του.

Π ΥΡΗΝΟ ΚΙΝΗΤΟ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟ "NAUTILUS" Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 το Α ­ μερικανικό Ναυτικό διέθετε τέσσερα και­ νούργια υποβρύχια των οποίων η ναυπή­ γηση αποτέλεσε μια από τις πλέον επανα­ στατικές εξελίξεις στη ναυτική Ιστορία. Α­ ντί για την παραδοσιακή πρόωση με συν­ δυασμό πετρελαιοκινητήρων και ηλε­ κτροκινητήρων τα "Nautilus", “Skate", “Swordfish" και "Skipjack" προωθούντο από την ενέργεια που απελευθέρωνε ένας μι­ κρός πυρηνικός αντιδραστήρας ο οποίος βρισκόταν τοποθετημένος μέσα στο κύ­

τος τους και τα απελευθέρωνε τελείως από την υποχρέωση να αναδύονται τακτι­ κά για να φορτίσουν τους συσσωρευτές τους ή να απομακρύνουν τα καυσαέριά τους. Ετσι οι μόνοι παράγοντες που καθό­ ριζαν τη διάρκεια του υποβρύχιου πλου αυτών των σκαφών ήταν η επάρκεια τους σε τρόφιμα, πόσιμο νερό και οξυγόνο και η ψυχική αντοχή του πληρώματος. Το υποβρύχιο "Nautilus" (SSN-571), του οποίου η τρόπιδα τέθη κε από τον πρόε­ δρο Τρούμαν στις 14 Ιουνίου 1952, υπήρξε το πρώτο πυρηνοκίνητο σκάφος που κα­ τασκευάστηκε ποτέ και από το στάδιο των αρχικών δοκιμών του εξέπληξε τους πάντες, ακόμη και τους σχεδιαστές του, με τις εκπληκτικές επιδόσεις του. Χάρη στο νέο υδροδυναμικό του σχήμα, που ήταν μελετημένο ειδικά για τον υποβρύχιο πλου και όχι για να σχίζει τα κύματα στην επιφάνεια, το "Nautilus", το οποίο εκτόπιζε 3.150 t και είχε μήκος 97,5 m και μέγιστη διάμετρο 8,53 m, ήταν σε θέση να πλέει κάτω από την επιφάνεια με σταθερή ταχύ­ τητα άνω των 20 kts για απεριόριστο πρα­ κτικά διάστημα. Κατά το πρώτο του ταξίδι είχε καλύψει 2.210 km πλέοντας σε κατά­ δυση επί 89,9 ώρες και θέτοντας το πρώτο από μια σειρά νέων εκπληκτικών ρεκόρ. Σύμφωνα με τον κυβερνήτη του ήταν ε ­ ξαιρετικά ευέλικτο κάτω από το νερό, μπορούσε να καταδυθεί σε μεγαλύτερα βάθη και κατά τη διάρκεια ανθυποβρυχια­ κών ασκήσεων αποδείχθηκε 50 φορές πιο αποτελεσματικό από ένα συμβατικό υπο­ βρύχιο. Επιπλέον οι ράβδοι σχάσιμου ου­ ρανίου βάρους μόλις 5 kg, που αποτελούσαν τα καύσιμά του, παρείχαν διπλάσια εμβέλεια ανά μονάδα βάρους τους από ότι είχαν προβλέψει οι σχεδιαστές του α­ ντιδραστήρα. Λόγω της μη συμβατικής πρόωσής του το "Nautilus" δεν χρειαζόταν πολύ χώρο για τα σχετικά συστήματα. Το αποτέλεσμα ή ­ ταν να υπάρχει πολύ περισσότερος χώρος για την πιο άνετη διαβίωση του πληρώμα­ τος κατά τις μακροχρόνιες αποστολές. Οι καμπίνες των αξιωματικών ήταν τετρα­ πλάσιες σε έκταση από εκείνες των συμ-

59

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ ΤΟ Ρ ΙΑ

μειώσει ένα ενδιαφέρον 6ήμα στην εξε­ ρεύνηση του φοβερού Αρκτικού ωκεανού όταν, πλέοντας βόρεια της Γροιλανδίας με τη συνοδεία του συμβατικού υποβρυχί­ ου "Trigger", έφθασε την 1η Σεπτεμβρίου στα όρια των αρκτικών πάγων συμπληρώ­ νοντας 11 ημέρες σε κατάδυση. Με τις μορφές των θρυλικών εξερευνητώ ν του παρελθόντος (όπως οι Πήρυ, Κούκ, Αμούδσεν, Στέφανσον και Ουίλκινς) στη σκέψη του, ο Αντερσον συνέχισε την πο­ ρεία του χωρίς δισταγμό κάτω από τον πα­ γετώνα καλύπτοντας απόσταση 240 km προς την κατεύθυνση του Βόρειου Πό­ λου. Ανακαλύπτοντας καθ' οδόν μια "πολύνια" διέταξε ανάδυση για να λάβει φωτο­ γραφίες, αλλά ένα βαρύ κομμάτι πάγου που δεν είχε γίνει αντιληπτό προκάλεσε σοβαρή ζημιά στο περισκόπιο του υπο­ βρυχίου. Ο Αντερσον παρέμεινε σε ανάδυ­ ση επί 15 ώρες και οι ναύτες Ρίτσαρντ Μπήρντεν και Τζων Κάρους (ειδικοί συΕνας από τους αξιωματικούς καταστρώματος του υποβρυχίου ερευνά με τα κυάλια του τους πάγους καθώς ΤΟ σκάφος πλέει στη θάλασσα Τσούκτσι.

γκολλητές ανοξείδωτου χάλυβα) εργάστη καν ασταματητα για να επισκευάσουν το

βατικών αμερικανικών τύπων, ενώ το ε­ στιατόριο του πληρώματος έμοιαζε πραγ­ ματικά τεράστιο (μπορούσε να παρέχει γεύμα σε 36 άτομα ταυτόχρονα) και δ ιέ θ ε ­ τε αυτόματα μηχανήματα παροχής παγω­ τού και Coca-Cola και ένα ηχοσύστημα. Στο "Nautilus" κάθε μέλος του πληρώμα­ τος είχε τη δική του αποκλειστική κουκέ­ τα με αναπαυτικό στρώμα από αφρώδες ε­ λαστικό υλικό, τη δική του υποδηματοθή­ κη και το δικό τους μεταλλικό ντουλάπι στα ντούς. Επιπλέον το σκάφος διέθετε αυτόματο πλυντήριο και στεγνωτήριο ρούχων, πλήρες μηχανουργείο, σκοτεινό

60

θάλαμο για εμφάνιση φιλμ, μια βιβλιοθήκη με 600 τόμους και μηχανή προβολής κι­ νηματογραφικών ταινιών. Σε ό,τι αφορού­ σε τις περιβαλλοντικές συνθήκες, η δια­ φορά που το χώριζε από τους παλαιότερους τύπους ήταν πραγματικά χαώδης: μια συσκευή αφαιρούσε το διοξείδιο του άνθρακα από το εσωτερικό του σκάφους ανανεώνοντας τακτικά τον αέρα με οξυγό­ νο, ενώ η θερμοκρασία διατηρείτο πάντα μεταξύ 20 και 22 βαθμών Κελσίου με την υγρασία σταθερά στο 50%. Ενα από τα ι­ σχυρότερα στοιχεία του υποβρυχίου ό ­ μως ήταν και το πλήρωμά του, που αποτελείτο από επίλεκτους άνδρες, με υψηλή κατάρτιση στη σύγχρονη τεχνολογία, οι ο­ ποίοι είχαν ολοκληρώσει επιτυχώς τη 12μηνη εκπαίδευση σε θέματα πυρηνικών αντιδραστήρων. Το 1955 η ηγεσία του Πενταγώνου ή­ ταν πιο έτοιμη ψυχολογικά να στηρίξει ένα εγχείρημα όπως ήταν η "κατάκτηση" του Βόρειου Πόλου, αφού ένας ολόκληρος γα­ λαξίας εξαίρετων αξιωματικών είχε αναρριχηθεί στις ανώτατες θέσεις του Ναυτι­ κού. Ο υποναύαρχος Χάυμαν Ρικόβερ ή­ ταν διευθυντής του Κλάδου Ναυτικών Α­ ντιδραστήρων και η κινητήρια δύναμη πί­ σω από το πρόγραμμα ναυπήγησης των

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Σε αντίθεση με παλαιότερα υποβρύχια, το εστιατόριο του πληρώματος του "Nautilus" ήταν απίστευτα ευρύχωρο και χρησίμευε ενίοτε και ως χώρος γενικής συνάθροισης.

πυρηνοκίνητων υποβρυχίων. Αρχηγός Ναυτικού ήταν ο περίφημος ναύαρχος Αρλεϊ Μπερκ και υπαρχηγός του ο αντιναύ­ αρχος Τομας Κομπς. Διευθυντής του Τμή­ ματος Υποβρυχιακού Πολέμου του Ναυτι­ κού και συνεπώς ο κορυφαίος εκπρόσω­ πος του Οπλου στο Πεντάγωνο ήταν ο υ­ ποναύαρχος Λώρενς Ντάσπιτ, ενώ ναυτι­ κός υπασπιστής του προέδρου Ντουάιτ Αϊζενχάουερ ήταν ο πλοίαρχος Πήτερ Ωραντ. Υπουργός Τύπου ήταν ο Τζέημς Χάγκερτυ, στους ώμους του οποίου έπεφτε μεγάλο μέρος της ευθύνης για την αποτελεσματικότητα της αμερικανικής προπα­ γάνδας κατά την αναμέτρηση με τον κομ­ μουνιστικό συνασπισμό. Το 1957 ο κυβερνήτης του "Nautilus", αντιπλοίαρχος Ουίλιαμ Αντερσον, είχε ση-

περισκόπιο ενώ ο παγωμένος αέρας ταχύ­ τητας 80 km/h κτυπούσε το σκάφος. Εχο­ ντας ολοκληρώσει την επισκευή ("ένα από τα πιο απίστευτα τεχνικά κατορθώματα που έγιναν (ποτέ σε υποβρύχιο εν πλω", τη χαρακτήρισε ο Αντερσον) το "Nautilus" καταδύθηκε και πάλι με τον κυβερνήτη του αποφασισμένο να φθάσει ως τον Β ό ­ ρειο Πόλο, που απείχε 1.060 km. Δ εν είχε υπολογιστεί, ωστόσο, ότι οι δύο γυροσκοπικές πυξίδες του σκάφους (με εσωτερικό μηχανισμό που εκτελούσε 22.000 περιστροφές το λεπτό!) ήταν σχε­ διασμένες για κανονικά γεωγραφικά πλά­ τη ως και τον 70ό Παράλληλο. Οταν το υ­ ποβρύχιο έφθασε σε απόσταση 320 km από τον στόχο του τα δύο όργανα "τρελά­ θηκαν" παρουσιάζοντας αλλοπρόσαλλες

ενδείξεις. Ο Αντεροον συνέχισε με επιμο­ νή την πορεία του αλλά όταν πέρασε τον 87ο Παράλληλο (288 km από τον Πόλο) υ­ ποχρεώθηκε να κάνει μεταβολή. Με τις πυξίδες του εκτός λειτουργίας αφενός δ εν θα μπορούσε ποτέ να είναι βέβαιος ότι έφθασε πραγματικά στον Βόρειο Πόλο και αφετέρου κινδύνευε να υποστεί το φαινόμενο της "ρουλέτας του γεωγραφι­ κού μήκους", πραγματοποιώντας κύκλους ενώ θα είχε την εντύπωση ότι έπλεε με σταθερή κατεύθυνση. Το "Nautilus" υποχώ­ ρησε για πρώτη φορά και εξήλθε στις πιο θερ μές θάλασσες της Γροιλανδίας έχο­ ντας πλεύσει σε κατάδυση για 2.213 km συνολικά κάτω από τους πάγους. Οι πυξί­ δες του χρειάστηκαν επτά ώρες για να "συνέλθουν" και να σταθεροποιηθούν. Στην Ουάσιγκτον υπήρχαν άνθρωποι που αδημονούσαν να πληροφορηθούν τις λε­ πτομέρειες αυτής της περιπέτειας και ο Αντερσον β ρ έθ ηκε σύντομα επίσημος προσκεκλημένος στο Πεντάγωνο να εξη­ γεί στον Χάγκερτυ, τον Ωραντ και άλλους αξιωματούχους. Το υψηλόβαθμο εκείνο α­ κροατήριο άκουγε με προσοχή, αντιλαμΘανόμενο ότι είχε μπροστά του την καλύ­ τερη πιθανή απάντηση που θα μπορού­ σαν να δώσουν οι ΗΠΑ στο πρόσφατο τε ­ χνολογικό επίτευγμα των Σοβιετικών με την αποστολή του "Sputnik" σε τροχιά γ ύ ­ ρω από τη Γη. Αν το Ναυτικό των ΗΠΑ κα­ τόρθωνε να στείλει ένα πυρηνοκίνητο υ­ ποβρύχιό του από τον Ειρηνικό στον Ατ­ λαντικό ωκεανό περνώντας κάτω από τον Βόρειο Πόλο, οι εντυπώσεις που προκάλεσε ο "Sputnik" στην παγκόσμια κοινή γνώ­ μη θα αντισταθμίζονταν. Το Αρχηγείο του Ναυτικού μελετούσε ήδη το ενδεχόμενο να στείλει ένα από τα νέα υποβρύχιά του σε έναν γύρο του κό­ σμου εν καταδύσει, αλλά ο Ωραντ έκρινε πως μια τέτοια αποστολή θα χρειαζόταν τουλάχιστον 30 ημέρες για να ολοκληρω­

Το φημισμένο υποβρύχιο φωτογραφίζεται παραβεβλημένο σε προβλήτα του ναυστάθμου του Περλ Χάρμπορ στη Χαβάη, όπου κατέπλευσε έπειτα από την πρώτη αποτυχημένη προσπάθεια να φθάσει στον Βόρειο Πόλο.

θεί (αυτό το ταξίδι-ρεκόρ θα το πραγμα­ τοποιούσε τελικά το πυρηνοκίνητο "Triton" του αντιπλοίαρχου Εντουαρντ Μπητς το 1960). Οι ΗΠΑ χρειάζονταν μια πιο άμεση εντυπωσιακή ανακοίνωση. Ο Α ­ ντερσον κλήθηκε για δεύτερη φορά στην Ουάσιγκτον και ρωτήθηκε αναλυτικά για τις δυνατότητες επιτυχίας μιας αποστο­ λής στον Βόρειο Πόλο. Απάντησε ότι η δ υ ­ σκολότερη είοοδος στον Αρκτικό Ωκεανό ήταν σίγουρα από την πλευρά του Βερίγγειου πορθμού (τη θάλασσα Τσούκτσι) λόγω των αβαθών υδάτων κι έτσι προτιμού­ σε να ξεκινήσει από εκεί την προσπάθεια για να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες οτην αρχή του διάπλου. Ο κυβερνήτης του "Nautilus" πίστευε πως με την προσθήκη νέων, πιο σύγχρονων πυξίδων και την κα­ τάλληλη προετοιμασία θα μπορούσε να τα καταφέρει. Απέμεναν πλέον μόνο οι επί­

σημες εγκρίσεις. Ο Μπερκ έδωσε τη δική του με δύο μόνο λέξεις: "Οργανώστε το!". Ο πρόεδρος συμφώνησε στην ανάληψη του εγχειρήματος παρά το ότι ριψοκινδύ­ νευαν ένα υποβρύχιο αξίας 100 εκατομμυ­ ρίων δολαρίων σε πρακτικά αχαρτογράφητες περιοχές. Βασικότατη προϋπόθεση της αποστολής ήταν να τηρηθεί άκρα μυ­ στικότητα ώστε να μην υπάρξει παρέμβα­ ση των Σοβιετικών αλλά και να αποσιωπηθεί πιθανή αποτυχία ή κάποιο ατύχημα. Ετσι δόθ ηκε το πράσινο φως στο "Nautilus" για την επιχείρηση, με την παρα­ πλανητική ονομασία "Sunshine". Εφοδια­ σμένο με ένα ειδικό σόναρ που είχε σχε­ διάσει ο Δρ Γουόλντο Λ υόν του Υπουργεί­ ου Αμυνας, ειδικός σε θέματα αρκτικών επιχειρήσεων (μέχρι τότε το υποβρύχιο διέθετε μόνο σόναρ χαμηλών συχνοτή­ των, ικανά να εντοπίζουν πλοία, υποβρύ­

fij **■

χια και υφάλους σε μεγάλες αποστάσεις αλλά άχρηστο για παρακολούθηση του πάγου από μικρές αποστάσεις), το "Nautilus" θα άρχιζε την αποστολή του από το Σηάτλ. Ως εκείνη τη στιγμή ο πυρηνι­ κός αντιδραστήρας το είχε οδηγήσει με α­ σφάλεια για περισσότερα από 184.000 km (τα περισσότερα σε κατάδυση), ενώ τα καύσιμά του είχαν ανανεωθεί μόνο μια φο­ ρά. Ο λεπτομερής σχεδιασμός της απο­ στολής άρχισε τον Φεβρουάριο του 1958 με τη συλλογή και την επεξεργασία κάθε χάρτη και στατιστικού στοιχείου που υ­ πήρχε διαθέσιμο από προηγούμενα ταξί­ δια στον Αρκτικό ωκεανό. Κατά την κρίσιμη εκείνη αποστολή ο Αντερσον θα είχε συνεπιβάτες πέντε πο­ λίτες τεχνικούς: τους Λυόν, Ρόουρεη, Κέρτις, Μπρίστοου και Γουόκερ, από τους οποίους οι δύο πρώτοι θα επιβιβάζονταν στο σκάφος στο Σηάτλ. Καθήκοντα ύπαρ­ χου θα είχε ο πλωτάρχης Φρανκ Ανταμς και Α' μηχανικού ο πλωτάρχης Πωλ Ερλυ, ένας από τους καλύτερους πυρηνικούς τεχνικούς που υπήρχαν τότε στις ΗΠΑ. ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Πλοηγός του σκάφους θα ήταν ο υποπλοί­ αρχος Σέπαρντ Τζενκς. Θα υπήρχαν άλλοι 10 αξιωματικοί και 98 υπαξιωματικοί και ναύτες. Τα δύο τρίτα των ανδρών είχαν νυμφ ευθεί και ο μέσος όρος ηλικίας ήταν τα 26 χρόνια. Το "Nautilus" αναχώρησε από τη βάση του στο Γκρότον στις 25 Απριλίου 1958, πέρασε από τη διώρυγα του Παναμά στις 4 Μαϊου και έπειτα από 4.878 km πορείας και ένα απρόοπτο συμβάν (εκδήλωση πυρκα­ γιάς, η οποία κατασβέσθηκε έγκαιρα) εισήλθε στο λιμάνι του Σαν Ντιέγκο στη δ υ ­ τική ακτή των ΗΠΑ, όπου τεχνικοί ανέλαβαν να εγκαταστήσουν ένα νέο βυθόμετρο της Sperry. Σύντομα το υποβρύχιο ή ­ ταν έτοιμο να αποπλεύσει για το Σαν Φρανσίσκο κι από εκεί συνέχισε για το Σηάτλ, τελικό σταθμό της πορείας του πριν από τη σημαντική αποστολή του στον πα­ γωμένο Βορρά. Οσο παρέμενε στο Σηάτλ το "Nautilus" βρισκόταν τυπικά υπό τις δια­ ταγές του πλοίαρχου Ντέμπσεϋ, διοικητή του 1ου Στολίσκου Υποβρυχίων. Οι Αντερσον και Λ υό ν εκμεταλλεύθηκαν αυτή την τελευταία ανάπαυλα για να πραγματοποι­ ήσουν μια ακόμα αναγνωριστική πτήση πάνω από τον αρκτικό παγετώνα ώστε να εκτιμήσουν την έκταση, την ποιότητα και την ποσότητα του πάγου στην περιοχή της επιχείρησης. Το σήμα από τον υπο­ ναύαρχο Ντάσπιτ δεν άργησε: Έ κ τ ελ έσ τε επιχείρηση Sunshine". Η ώρα της μεγάλης πρόκλησης είχε φθάσει.

Η Π ΡΩ ΤΗ ΑΠΟΠΕΙΡΑ Α ΠΟΤΥΓΧΑΝΕΙ

62 ■■

Την Κυριακή 8 Ιουνίου 1958 το "Nautilus" ήταν έτοιμο να αποπλεύσει και ο Αντερσον έλαβε προφορικές εντολές από την Ουάσιγκτον να αναχωρήσει. Η εφ ημε­ ρίδα "Seattle Post-Intelligencer" ανέφερε ότι το υποβρύχιο εγκατέλειπε την ίδια ημέρα την πόλη για έναν πλου εν καταδύσει προς τον Παναμά, ο οποίος θα αποτελούσε τον πρώτο σταθμό του σκάφους για την επιστροφή του στη βάση του. Η προ­ γραμματισμένη ημερομηνία άφιξής του στον Παναμά ήταν η 3η Ιουλίου 1958. Οταν οι Λ υό ν και Ρόουρεη έλαβαν την εντολή να επιβιβαστούν στο υποβρύχιο, ο Αντερσον είχε ένα ακόμα πρόβλημα να λύ­ σει προκειμένου να μη γίνει αντιληπτή η παρουσία των δύο μη στρατιωτικών αν­ δρών στο σκάφος. Οι επιστήμονες ειδοποιήθηκαν να φθάσουν στο λιμάνι την Κυ­ ριακή το πρωί, οπότε είχε οριστεί να γίνει συγκέντρωση του πληρώματος στο ευρ ύ­ χωρο εστιατόριο του υποβρυχίου, γεγο-

Μέλος του πληρώματος εκτελεί ελέγχους στο τορπιλλοστάσιο του "Nautilus", προκειμένου να βεβαιωθεί ότι όλα τα συστήματα 9α λειτουργήσουν άψογα σε περίπτωση που το υποβρύχιο χρειαστεί να πραγματοποιήσει βολή τορπιλλών για να ανοίξει δίοδο μέσα από τον πάγο. ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

νός που θα τους έδινε τη δυνατότητα να επιβιβαστούν χωρίς να γίνουν αντιληπτοί από κανέναν, εκτός φυσικά από τον κυ­ βερνήτη και τον ύπαρχό του που είχαν ρυθμίσει το θέμα. Οι Λυόν και Ρόουρεη α­ κολούθησαν πιστά αυτές τις οδηγίες και βρήκαν το "Nautilus" δεμένο στην προβλή­ τα No 91, όπου και ειδοποιήθηκαν με κα­ τάλληλο σήμα να ανέλθουν στο σκάφος. Αμέσως μετά την επιβίβαση ο Αντερσον φρόντισε να τους κλειδώσει στην καμπίνα του Τζενκς μέχρι τη στιγμή του απόπλου. Ομως αυτή καθυστέρησε λόγω απρόο­ πτης τεχνικής βλάβης. Η παράταση του χρόνου εγκλεισμού των επιστημόνων στην καμπίνα ήταν άλλη μια δοκιμασία που επέβαλλε η μυστικότητα στους δύο άνδρες, αλλά την υπέμειναν αρκούμενοι "σε τρία κομμάτια ψωμί και ελάχιστο χώ­ ρο", όπως είπε αργότερα ο Λυόν. Μερικά λεπτά μετά τα μεσάνυκτα το

πλήρωμα έλυσε τους κάβους του "Nautilus" και το υποβρύχιο γλίστρησε έξω από το λιμάνι του Σηάτλ υπό την κάλυψη του σκοταδιού. Ο Αντερσον είχε σαφείς διαταγές να αποφύγει τον εντοπισμό του από οποιοδήποτε άλλο σκάφος και σε πε­ ρίπτωση που εντοπιζόταν να αποκρύψει με κάθε τρόπο την ταυτότητα του υπο­ βρυχίου. Συνεπώς ένα απόσπασμα ναυτών στάλθηκε αμέσως στο κατάστρωμα με τον κατάλληλο εξοπλισμό προκειμένου να περάσει ένα στρώμα μαύρης μπογιάς πάνω από το πελώριο λευκό “571" που κοσμούσε τον πυργίσκο. Από τη στιγμή εκείνη το "Nautilus" έμοιαζε περισσότερο με ένα α­ πόκοσμο φάντασμα των ωκεανών παρά με στρατιωτική μηχανή. Τη στιγμή που οι Λ υό ν και Ρόουρεη εμφανίστηκαν, όλοι αντιλήφθηκαν ότι ο προορισμός τους σί­ γουρα δ εν ήταν ο Παναμάς. Την απορία τους έλυσε μετά από λίγα λεπτά ο ίδιος ο

Αντερσον, όταν ανακοίνωσε μέσω του συ­ στήματος ενδοεπικοινωνίας ότι επόμενος σταθμός του υποβρυχίου θα ήταν το Πόρτλαντ της Βρετανίας - μέσω του Βόρειου Πόλου. Εχοντας μόλις περάσει το στενό Χουάν ντε Φούκα στις 09.00 το επόμενο πρωί, το "Nautilus" καταδύθηκε και τρεις ημέρες αργότερα εξήλθε από την περιοχή του ζε­ στού ιαπωνικού ρεύματος και άρχισε να πλέει σε πιο παγωμένα νερά. Η θερμοκρα ­ σία του ωκεανού την οποία κατέγραφαν διαρκώς οι βαθυθερμογράφοι του σκά­ φους έπεσε στους 4 βαθμούς Κελσίου κα­ θώς το πυρηνοκίνητο υποβρύχιο πλησία­ σε στο νησί Γιούνιμακ, 2.720 km βορειοδυ­ τικά του Σηάτλ. Τα μεσάνυκτα της 13ης Ιουνίου το "Nautilus" πέρασε στα ανοικτά των νήσων Πριμπιλόφ και βρισκόταν πλέ­ ον μέσα σε μια ζώνη που ήταν αρκετά οι­ κεία στον Δρα Λυόν, λόγω των σχετικών μελετών του αλλά και της εμπειρίας που είχε από προηγούμενα ταξίδια του εκεί. Με βάση τις γνώσεις του ο επιστήμονας ε­ νημέρωσε το πλήρωμα ότι υπήρχαν δύο πιθανές οδοί μέσω των οποίων μπορούσε κάποιος να φθάσει στον Αρκτικό ωκεανό: η μια βρισκόταν δυτικά του νησιού Σαίν Λώρενς κοντά στην ακτή της Σιβηρίας και η άλλη εγγύτερα προς τις ακτές της Αλά­ σκας. Αφού μελέτησε τα δεδομένα και τους χάρτες, ο Αντερσον αποφάσισε να α­ κολουθήσει τη δυτική οδό. Τα πρώτα ίχνη πάγου εντοπίστηκαν από το πλήρωμα το πρωί του Σαββάτου, 14 Ιουνίου 1958, έξι ημέρες μετά τον από­ πλου και πριν το σκάφος φθάσει στον Βερίγγειο πορθμό. Η περιοχή του Βερίγγειου δείχνει στον χάρτη ως μια πρώτης τά­ ξης δίοδος από τον Ειρηνικό ωκεανό προς τα βόρεια του Αρκτικού Κύκλου, αλλά στην πραγματικότητα αποτελεί μια πολύ δύσκολη και ύπουλη υδάτινη λωρίδα που κρύβει πολλές παγίδες λόγω του μικρού βάθους της. Το "Nautilus" β ρέθηκε κυριο­ λεκτικά στριμωγμένο μεταξύ του στρώμα­ τος πάγου που κάλυπτε το 60% της επιφά­ νειας και του ρηχού βυθού και οι πηδαλι­ ούχοι εργάζονταν με τη μέγιστη δυνατή προσοχή για να αποτρέψουν μια ολέθρια σύγκρουση με οποιοδήποτε από τα δύο αυτά εμπόδια. Το υποβρύχιο συνέχισε να ανεβαίνει βορειότερα έχοντας κατά μέσο όρο 13,7 m νερού από την τρόπιδα ως τον πυθμένα του ωκεανού και 7,6 m από την κορυφή του πυργίσκου ως το κάτω μέρος των επιπλεόντων πάγων. Ετσι το πλήρωμα συμβουλευόταν συνεχώς τα σόναρ που κατέγραφαν το προφίλ του πυθμένα και του πάγου για να αντιληφθεί εγκαίρως την ύπαρξη απότομης έξαρσης του βυθού ή κάποιας μεγάλης προεξοχής πάγου. Στις 00.20 κι ενώ εκινείτο ακόμα στην περιοχή του Σαίν Λώρενς το "Nautilus" πέ­ ρασε κάτω από ένα τεράστιο παγόβουνο που έφθανε σε βάθος 10 m κάτω από το νερό. Οι Αμερικανοί δεν περίμεναν να συ­ ναντήσουν ποτέ ένα τέτοιο εμπόδιο. Οι ωκεανολόγοι γνωρίζουν πως το υποθαλάσ­

σιο μέγεθος των παγόβουνων που πλέουν ελεύθερα στους ωκεανούς για μεγάλο διάστημα κυμαίνεται σε αρκετά μικρότε­ ρες διαστάσεις. Επρόκειτο προφανώς για κάποιο κομμάτι πάγου που είχε αποκολληθεί πρόσφατα από τη Σιβηρία (πιθανώς από το ακρωτήριο Τσουκότσκι, το οποίο εισχωρεί μέσα στη θάλασσα για αρκετά χι­ λιόμετρα) και ο Λυόν είχε καταγράψει παλαιότερα αντίστοιχα γιγαντιαία παγόβου­ να που αποχωρίστηκαν από την Αλάσκα. Με το βάθος του ωκεανού να ελαττώ­ νεται συνεχώς όσο συνεχιζόταν ο πλους του υποβρυχίου, ο Αντερσον και ο Λυόν συζήτησαν κατ' ιδίαν το πρόβλημα για να μην προκαλέσουν αναστάτωση στο υπό­ λοιπο πλήρωμα. Ο κυβερνήτης ήταν ιδιαί­ τερα ανήσυχος και ο επιστήμονας μάλλον επιφυλακτικός. Εχοντας αφιερώσει αρκε­ τά χρόνια από τη ζωή του στη μελέτη της συμπεριφοράς των παγετώνων ο Δρ Λυόν είχε μάθε καλά πως τα παγόβουνα ήταν έ­ νας αντίπαλος τον οποίο ο καθένας θα έ­ πρεπε να σέβεται αν ήθελε να μη διακιν­ δυνεύσει τη ζωή του. Διατακτικά αλλά χω­ ρίς την παραμικρή διάθεση να ριψοκινδυ­ νεύσει τη ζωή 116 ανδρών ο Αντερσον διέ­ ταξε μεταβολή. Ηταν σαφές ότι η "δυτική πόρτα ήταν κλειστή". Σκόπευε λοιπόν να πλεύσει και πάλι νότια, να κάνει τον κύκλο του Σαίν Λώρενς και να δοκιμάσει την τύ­ χη του στην ανατολική δίοδο πρόσβασης αυτή τη φορά. Βέβαια οι πιθανότητες να εντοπιστεί το υποβρύχιο, καθώς ο πυργί­ σκος του προεξείχε στιγμιαία από την επι­ φάνεια στα ακόμα ρηχότερα νερά γύρω από την Αλάσκα, ήταν πολλές, αλλά ο Α­ ντερσον ενδιαφερόταν περισσότερο εκεί­ νη τη στιγμή για την ασφάλεια του πληρώ­ ματος του παρά για την τήρηση της μυστι­ κότητας. Αφού πραγματοποίησε μια ευρεία πα­ ράκαμψη από τα νότια, το "Nautilus" στρά­ φηκε και πάλι προς τα βόρεια και πέρασε το νησί Κινγκ (λίγο πριν από τον Βερίγγειο πορθμό) σε περισκοπικό βάθος στις 17

Ο κυβερνήτης Αντερσον ενημερώνει τους αξιωματικούς του για τις συνθήκες του αρκτικού πάγου, σύμφωνα με τις πληροφορίες που λάμβανε τακτικά από τις αναφορές των αναγνωριστικών αεροσκαφών.

Ιουνίου, έχοντας συναντήσει μόνο σκόρ­ πια κομμάτια επιπλέοντος πάγου. Τα νερά γίνονταν βαθύτερα 640 km βορειότερα. Ο ­ μως προς το παρόν το υποβρύχιο εξακο­ λουθούσε να πλέει προσεκτικά σε μια πε­ ριοχή όπου ο πυθμένας του ωκεανού α­ πείχε μόλις 48 m από την επιφάνεια. Παρά το γεγονός ότι η μια από τις γυροσκοπικές πυξίδες τέθηκε εκτός λειτουργίας από βλάβη, το πλήρωμα προς στιγμή αναθάρρησε αφού φαινόταν απίθανο να κλείσει πλέον ο πάγος την πορεία του. Τα σόναρ κατέγραφαν παγωμένους όγκους που είχαν βύθισμα μόλις 3 m. Το υποβρύχιο όφειλε να τους αποφεύγει όλους για λό­ γους ασφαλείας. Ξαφνικά οι ενδείξεις των συσκευών έ­ καναν τους πάντες να τρομάξουν. Μπρο­ στά στο υποβρύχιο βρισκόταν ένας όγκος πάγου που έφθανε σε βύθισμα τα 18,9 m. Αμέσως ο Αντερσον διέταξε κατάδυση στα 42,7 m και το σκάφος κατάφερε να περάσει πολύ αργά το εμπόδιο απέχοντας 5,3 m από τον πυθμένα της θάλασσας. Πριν όμως ο πηδαλιούχος ολοκληρώσει τον ελιγμό αποφυγής εκείνου του υποθα­ λάσσιου φράγματος το προφίλ ενός ακό­ μα πιο τρομερού παγόβουνου εμφανίστη­ κε στο ρολό χαρτιού όπου τα σόναρ κατέ­ γραφαν τις ενδείξεις τους. Ο Αντερσον παρακολούθησε με έκδηλη αγωνία τη β ε ­ λόνα του καταγραφικού να κατεβαίνει συ­ νεχώς ως τα 25,9 m. Δ εν υπήρχε χώρος για ελιγμό αποφυγής. Ολο το πλήρωμα κράτη­ σε την αναπνοή του καθώς γνώριζε ότι στα 27,4 m κάτω από την επιφάνεια βρι­ σκόταν το άνω μέρος του πυργίσκου. "Ενστικτωδώς έχωσα το κεφάλι μου στους ώ­ μους μου", είπε αργότερα ο Αντερσον. "Ε ­ νιωθα σαν ένα μικρό αγόρι που προσπαθεί ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ ΑΝΤΕΡΣΟΝ: Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ NEMO" Ο αντιπλοίαρχος Ουίλιαμ Αντερσον υπήρξε ο δεύτερος κατά σειρά κυβερνήτης του πυρηνοκίνητου υποβρυχίου "Nautilus", διαδεχόμενος τον αντιπλοίαρχο Γιουτζήν Ουίλκινσον. Γεννήθηκε σε ένα χωριό του Τενεσί στις 17 Ιουνίου 1921 και ήταν το τρίτο και τελευταίο παιδί του αγρότη Ντέηβιντ Αντερσον, που πίστευε ότι η νέα γενιά έπρεπε να πετύχει κάτι καλύτερο από το να συ­ νεχίσει απλώς την οικογενειακή παράδοση και να ασχοληθεί με τις καλλιέργειες. Ο νεαρός Ου­ ίλιαμ έδειξε από νωρίς σημεία εξαιρετικής φιλομάθειας και έτσι ο πατέρας του τού πρότεινε να φοιτήσει σε κάποια στρατιωτική σχολή, αφού αυτός ήταν ο μόνος τρόπος να μην επιβαρυνθεί η φτωχή οικογένεια με δυσβάστακτα έξοδα σπουδών. Ετσι τα δύο τελευταία χρόνια της δευ­ τεροβάθμιας εκπαίδευσης ο μικρός Αντερσον τα πέρασε στη Στρατιωτική Ακαδημία Κολούμπια του Τενεσί (ένα είδος στρατιωτικού λυκείou), από όπου πέρασε με εξετάσεις στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων της Αννάπολης το 1939. Οι επιδόσεις του στη Σχολή δεν ήταν κάτι το ξεχωριστό. Ο Αντερσον δεν μπορούσε να χαρα­ κτηριστεί ούτε υπόδειγμα αθλητή, ούτε ακαδη­ μαϊκή ιδιοφυία και έτσι αποφοίτησε το 1942 πε­ ρίπου στη μέση της σειράς των 600 συναδέλφων της τάξης του. Οπως ήταν φυσικό, η εμπειρία που μπορούσε να αποκτήσει ένας νέος αξιωμα­ τικός του Ναυτικού εκείνη την εποχή ήταν τερά­ στια, αφού ήταν σχεδόν βέβαιο ότι θα ερχόταν σύντομα αντιμέτωπος με τον εχθρό σε πραγμα­ τικές συνθήκες μάχης. Θέλοντας να αποφύγει την τυπικότητα και την ανωνυμία που επικρα­ τούσε μεταξύ των πληρωμάτων των μεγάλων πο­ λεμικών πλοίων, ο Αντερσον προτίμησε να υπη­ ρετήσει στα υποβρύχια και κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου συμμετείχε σε 11 πολε­ μικές αποστολές επιβαίνοντας στα σκάφη "Tarpon", "Narwhal" και "Trutta", με τα οποία έ­

ποβρυχίων στη Σχολή Υποβρυχίων του Νιού Λόντον στο Κονέκτικατ, κοντά στο οποίο διέμενε και η οικογένειά του, αποτελούμενη από τη σύ­ ζυγό του Μπόνι και τους δύο γιους του, Μάικλ (11 ετών) και Μπιλ (έξι μηνών). Την εποχή εκείνη κλήθηκε σε προσωπική συνέντευξη από τον υ­ ποναύαρχο Ρικόβερ, διευθυντή του Κλάδου Ναυτικών Αντιδραστήρων, που είχε τη φήμη ότι υπέβαλλε τους υποψήφιους κυβερνήτες πυρηνοκίνητων υποβρυχίων σε "μεσαιωνικά ψυχολο­ γικά βασανιστήρια" υποχρεώνοντας τους να καθήσουν σε καρέκλες με κοντότερα μπροστινά

γινε μάρτυρας της βύθισης επτά ιαπωνικών πλοίων. Μετά τον πόλεμο συνέχισε να υπηρετεί στα υποβρύχια "Sarda", "Trutta" και "Tang", έως ότου το 1953 κρίθηκε ότι διέθετε τα ανα­ γκαία προσόντα για να αναλάβει τη διοίκηση του δικού του σκάφους, του υποβρυχίου "Wahoo", με το οποίο επιχειρούσε σε εκπαιδευτικές απο­ στολές από τη Χαβάη και την Ιαπωνία κατά τα ε­ πόμενα δύο χρόνια. Η εμπλοκή του με το πρόγραμμα "κατάκτησης" του Βόρειου Πόλου ξεκίνησε τον Ιανουά­ ριο του 1956, ενώ σπούδαζε τακτικές μάχης υ­

πόδια ή θέτοντάς τους ερωτήσεις-παγίδες, από την απάντηση των οποίων κρινόταν το επαγγελ­ ματικό μέλλον τους. Ο Αντερσον είχε μελετήσει κάθε κίνηση του Ρικόβερ σε παλαιότερες συνε­ ντεύξεις με συναδέλφους του και πίστευε ότι ή­ ταν έτοιμος για τη δοκιμασία. Ομως ο ναύαρχος απέδειξε ότι διέθετε ένα συνεχώς ανανεούμενο ρεπερτόριο παράξενων ερωτήσεων και τον αιφνιδίασε: “ Πες μου τα βιβλία που έχεις διαβάσει τα δύο τελευταία χρόνια και τους συγγραφείς τους. Να μην αναφέρεις οτιδήποτε διάβασες τον τελευταίο μήνα”. Αν και μανιώδης αναγνώ­ στης ο Αντερσον δεν μπόρεσε να θυμηθεί ούτε ένα από τα βιβλία και τους συγγραφείς που είχε διαβάσει κατά τις μακρόχρονες περιπολίες του στη θάλασσα και η συνέντευξη σταμάτησε ακρι­ βώς εκεί με την άδοξη αποχώρησή του. Αποφα­ σισμένος να διορθώσει την κακή εικόνα που έ­ δωσε στον ανώτερο του, ο Αντερσον κάθησε το ίδιο βράδυ στο σπίτι του και συνέταξε έναν κα­ τάλογο με τα στοιχεία που του είχε ζητήσει ο Ρι­ κόβερ, τον οποίο και του έστειλε ταχυδρομικά. Εντυπωσιασμένος από την επιμονή του αντιπλοίαρχου ο Ρικόβερ έκανε μια εξαίρεση στον κανόνα του και τού ανέθεσε τη διακυβέρνηση του "Nautilus", με το οποίο το όνομά του έμελλε να περάσει στην Ιστορία.

64 να συρθεί κάτω από το χαλασμένο συρμα­ τόπλεγμα ενός φράχτη και ελπίζει ότι δεν θα μαγκώσει πουθενά". Περιμένοντας από στιγμή σε στιγμή να ακούσει τον ανατριχιαστικό ήχο της σύγκρουσης πάγου και χάλυβα, ο Αντερσον δεν μπορούσε να κά­ νει τίποτα άλλο από το να προσευχηθεί: "Στράφηκα για Βοήθεια στο μόνο πρόσω­ πο που μπορούσε να μας την προσφέρει εκείνη τη στιγμή“. Κανένας δεν εκινείτο ούτε μιλούσε μέσα στο υποβρύχιο. Η βελόνα του σόναρ σταμάτησε για λί­ γο στα 25,9 m και αφού διέγραψε μια στα­ θ ερ ή πορεία άρχισε μετά να ανεβαίνει επι­ τρέποντας σε όλους να ανασάνουν με α­ νακούφιση. Χάρη στην έγκαιρη απόφαση του κυβερνήτη να κατέβουν περισσότερο το υποβρύχιο κατάφερε να περάσει και πάλι αλώβητο, έστω και αν η απόσταση που χώριζε την επιτυχία από την κατα­ στροφή ήταν μόλις 1,5 m. “Τα καταφέρα­ με!", έγραφε στα απομνημονεύματά του ο Αντερσον. "Περάσαμε με περιθώριο μόνο 1,5 m κάτω από μια μάζα πάγου που αν την τεμαχίζαμε θα μπορούσαμε να δώσουμε σε κάθε άνδρα, γυναίκα και παιδί των ΗΠΑ από ένα κομμάτι βάρους 45 kg!". ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Ηταν πλέον σαφές πως η πορεία δεν μπορούσε να συνεχιστεί υπό αυτές τις συνθήκες. Το "Nautilus" δεν είχε καν προ­ χωρήσει αρκετά στην περιοχή του παγε­ τώνα και είχε βρεθεί αντιμέτωπο με απί­ στευτου μεγέθους παγόβουνα, γεγονός που σήμαινε ότι θα έπρεπε να αποσυρθεί και να δοκιμάσει και πάλι δύο μήνες αργό­ τερα, όταν οι πάγοι θα είχαν αποσυρθεί αρκετά βορειότερα εμφανίζοντας τη μι­ κρότερη ετήσια κάλυψη. Χωρίς να έχει α­ κριβείς υδρογραφικούς χάρτες που να του δείχνουν αν υπήρχαν (και πού ακρι­ βώς) βάθη μεγαλύτερα των 100 m, ο Α­ ντερσον έκρινε ότι η επιχείρηση “Sunshine" ήταν ανέφικτο να συνεχιστεί. Τα 480 km που χώριζαν το υποβρύχιο από τον Βόρειο Πόλο ήταν υπερβολικά πολλά για να καλυφθούν ξεπερνώντας τέτοια τερα­ τώδη εμπόδια. "Χρειάστηκε αρκετό κου­ ράγιο", έλεγε αργότερα ο πλοίαρχος Ωρα­ ντ, "για να ληφθεί από τον Αντερσον η α­ πόφαση της υποχώρησης. Το πρόγραμμα είχε διαταχθεί από τον πρόεδρο των ΗΠΑ και η υποχώρηση ήταν το ίδιο δύσκολη ε­ πιλογή με το να αποφασίσει κάποιος να προχωρήσει. Ο Αντερσον, ωστόσο, έκρινε

ορθά". Αφού έστειλε ένα σήμα στον ναύαρχο Μπερκ, ο κυβερνήτης του "Nautilus" περίμενε πια την άδεια να επιστρέφει στο Περλ Χάρμπορ και να αναμένει μερικές ε­ βδομάδες έως ότου ο παγετώνας συρρικνωθεί προς τα βόρεια. Επιστρέφοντας πάντα σε κατάδυση στα βαθύτερα νερά του Ειρηνικού με την κεραία τηλεπικοινω­ νιών του να προεξέχει πάνω από την επι­ φάνεια, το "Nautilus” έλαβε σύντομα την κωδικοποιημένη απάντηση του αρχηγού Ναυτικού. "Συμφωνώ απόλυτα με τη συνε­ τή απόφασή σας να αποσυρθείτε από τον παγετώνα. Είναι φανερό ότι καταβάλλατε κάθε δυνατή προσπάθεια. Συμφωνώ επί­ σης με την πρότασή οας να σταθμεύσετε στο Περλ Χάρμπορ μέχρι να βελτιωθούν οι συνθήκες. Πορευθείτε προς τα εκεί και αναμείνατε νεώτερες οδηγίες. Αποφύγε­ τε εντοπισμό. Αρλεϊ Μπερκ".

ΠΕΡΙΜ ΕΝΟ ΝΤΑΣ ΤΗΝ Α Π Ο ΣΥΡΣΗ ΤΩΝ ΠΑΓΩ Ν Το υποβρύχιο προσέγγισε το Περλ Χάρμπορ πλέοντας σε βάθος 76 m. Στην

είσοδο του ναυστάθμου το περίμενε ο δι­ οικητής του Στόλου του Ειρηνικού, ναύ­ αρχος Χόπγουντ, και ο υποναύαρχος Γκρένφελ. Ενα αεροσκάφος DC-6 τέθηκε στη διάθεση του Αντερσον και του Λυόν για να μεταβούν στην Ουάσιγκτον για πε­ ραιτέρω διαβουλεύσεις. Δείχνοντας κατα­ νόηση για τις ανάγκες και του υπόλοιπου πληρώματος, οι δύο άνδρες επέτρεψαν σε άλλα 20 άτομα να τους συνοδεύσουν για να επισκεφθούν τις οικογένειές τους, τις οποίες είχαν αποχωριστεί πριν από μή­ νες. Στο μεταξύ, χωρίς να έχουν πτοηθεί από την αποτυχία της πρώτης προσπάθει­ ας, ο Χάγκερτυ και οι υπόλοιποι αξιωματούχοι του Ναυτικού συνέχισαν αθόρυβα να καταστρώνουν τα σχέδιά τους για το ε­ πόμενο εγχείρημα του υποβρυχίου, ορίζο­ ντας τις πρώτες ημέρες του Αυγούστου ως το καταλληλότερο διάστημα για τη νέα απόπειρα. Επειδή

το

"Nautilus" ήταν ήδη

στο

Περλ Χάρμπορ και θα παρέμενε ελλιμενι­ σμένο επί αρκετές εβδομάδες, η κυριότερη ανησυχία αφορούσε την τήρηση της μυστικότητας. "Δεν θα προστατεύσουν την ιστορία", είχε εξομολογηθεί ο Χάγκερ­ τυ στον Ωραντ. "Τώρα που κάθε μέλος του πληρώματος γνωρίζει τι προσπαθούμε να κάνουμε, είναι σίγουρο πως το μυστικό θα διαρρεύσει". Ο Ωραντ είχε διαφορετική γνώμη και βασιζόμενος στην πεποίθησή του για την εχεμύθεια των πληρωμάτων των υποβρυχίων δεν δίστασε να στοιχημα­ τίσει ένα δολάριο με τον υπουργό ότι δεν επρόκειτο να υπάρξει καμία διαρροή. Επι­ πλέον ο Αντερσον έλαβε αυστηρά μέτρα μυστικότητας διατάζοντας όλο το πλήρω­ μα να κλειδώσει σε φ ρουρούμενο μέρος τα έγγραφα, τον χειμερινό ρουχισμό και οποιοδήποτε άλλο στοιχείο θα μπορούσε να προδώσει την αποστολή τους. Μίλησε επίσης ανοικτά στους άνδρες του επικα­ λούμενος την πατριωτική τους συνείδηση

και εκφράζοντας την απόλυτη εμπιστοσύ­ νη του στην εχεμύθειά τους. Για τον Τύπο το "Nautilus" εκινείτο απλώς στο πλαίσιο μιας αποστολής: μαζί με τα υποβρύχια "Skate" και "Halfbreak" θα περνούσε τον Ισημερινό για να γίνει έτσι το πρώτο πυρη­ νοκίνητο σκάφος που θα πετύχαινε κάτι τέτοιο. Στην πραγματικότητα το πυρηνο­ κίνητο "Skate" SSN-578 (2.360 t) του αντιπλοίαρχου Τζέημς Κάλβερτ είχε και αυτό ως στόχο να φθάσει στον Αρκτικό ωκεανό, αλλά εκεί θα περιοριζόταν στη μελέτη των δυνατοτήτων ανάδυσης ενός υποβρυχίου μέσα από το επιφανειακό στρώμα πάγου. Οι τεχνικοί εκμεταλλεύθηκαν την πα­ ραμονή του υποβρυχίου στο Περλ Χάρ­ μπορ για να εγκαταστήσουν και μια εξωτε­ ρική τηλεοπτική κάμερα η οποία μπορού­ σε να κινηματογραφίσει τόσο μπροστά, όσο και επάνω από τον πυργίσκο ενώ το σκάφος θα έπλεε σε κατάδυση. Για να ξεπεραστούν τα γνωστά προβλήματα της γυροσκοπικής πυξίδας, ένα αδρανειακό σύστημα πλοήγησης (SIN S) προστέθηκε στον ηλεκτρονικό εξοπλισμό. Στις 23 Ιου­ λίου το "Nautilus“ απέπλευσε και πάλι, με το πλήρωμά του αυτή τη φορά αποφασι­ σμένο όσο ποτέ να επιτύχει στην αποστο­ λή του. Ο Ωραντ είχε κερδίσει το στοίχημά του. Κατά την παραμονή του υποβρυχίου στη Χαβάη δεν είχε διαρρεύσει το παραμι­ κρό. Στις 08.22 το επόμενο πρωί το σκά­ φος κατέγραψε το υπ' αριθμόν 120.000 μί­ λι του, δηλαδή περίπου 40.000 λεύγες, "δι­ πλασιάζοντας την απόσταση που είχε συλλάβει η φαντασία του Ιουλίου Βερν", όπως είπε ο Αντερσον. Στις 06.25 της 29ης Ιουλί­ ου το σκάφος πέρασε τον Αρκτικό Κύκλο (66 μοίρες και 33 λεπτά βόρειο γεωγραφι­ κό πλάτος) και εισήλθε στη θάλασσα Τσούκτσι την ώρα που το "Skate" απέπλεε από τη βάση του στην ανατολική ακτή των ΗΠΑ. Ως εκείνη τη στιγμή το "Nautilus" είχε διανύσει 4.642 km από το Περλ Χάρμπορ με μέση ταχύτητα 19,6 kts.

ββ

"NAUTILUS" 90° Β Ο Ρ Ε ΙΟ ! Οπως αναμενόταν, ο Αντερσον και ο Λ υό ν διαπίστωσαν με ικανοποίηση ότι ο παγετώνας είχε υποχωρήσει προς τον Πό­ λο αφήνοντας ελεύθ ερ ο τον Βερίγγειο πορθμό για τη ναυσιπλοΐα. Ετσι το υπο­ βρύχιο συνέχισε την πορεία του ακολου­ θώντας τον 165ο μεσημβρινό μέχρι να συ­ ναντήσει τα πρώτα ίχνη πάγων. Τα σόναρ εξακολουθούσαν να σαρώνουν ακατάπαυστα τον βυθό δείχνοντας το γνώριμο βά­ θος των 60 m. Αυτή τη φορά ο Αντερσον είχε έναν επιπλέον άσσο στο μανίκι του: θα επιχειρούσε τη διείσδυση ως τον Β ό ­ ρειο Πόλο με αφετηρία το ακρωτήριο Μπάροου της Αλάσκας, εκεί όπου το ωκεανογραφικό πλοίο "Burton Island" είχε ανα-

Χάρτης της πορείας του Ναυτίλου προς τον Βόρειο Πόλο. ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

ββ mm

καλύψει κατά τη διάρκεια ταξιδιού του το καλοκαίρι του 1950 (συνοδεύοντας το πετρελαιοκίνητο υποβρύχιο "Baya" και με τον Δρα Λυόν επιβαίνοντα) ότι υπήρχε μια βαθιά υποθαλάσσια κοιλάδα που οδηγού­ σε κατ' ευθείαν προς Βορρά. Τις πρώτες πρωινές ώρες της 1ης Αυγούστου 1958 το "Nautilus" έπλεε στην επι­ φάνεια. Το ακρωτήριο Μπάροου ήταν ακό­ μα κρυμμένο στον ορίζοντα από την κα­ μπυλότητα της Γης, όταν τα όργανα β υ θ ο ­ μέτρησης του σκάφους άρχισαν να κατα­ γράφουν μια εξαιρετικά ευοίωνη αύξηση του βάθους του ωκεανού. Η απόσταση του πυθμένα από την επιφάνεια αυξήθηκε προοδευτικά στα 67 m. Αυτή ήταν η χρυσή ευκαιρία που περίμεναν ο Αντερσον και το πλήρωμά του. Εχοντας φθάσει στο νότιο άκρο της κοιλάδας Μπάροου ο κυ βερ νή ­ της έδωσε την εντολή να εκκενω θεί η γ έ­ φυρα του υποβρυχίου και να καταδυθεί το σκάφος. Το "Nautilus" υπάκουσε εξαφανι­ ζόμενο κάτω από το νερό μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα. Το βάθος εξακολουθούσε να αυξάνεται. Η βελόνα του καταγραφικού πέρασε γρήγορα τα 90 m και συνέχιζε την καθοδική της πορεία, φανερώνοντας ότι η κλίση των τοιχωμάτων της κοιλάδας γινό­ ταν όλο και πιο απότομη όσο πλησίαζαν στον Βόρειο Πόλο. Την επόμενη ημέρα το "Nautilus" πέρα­ σε τις 76 μοίρες βόρειου γεωγραφικού πλάτους και το σόναρ του έδειχνε πλέον πως ο βυθός απείχε 3.658 m από την επι­ φάνεια, γεγονός που έκανε τον Αντερσον να αυξήσει την ταχύτητα στους 18 kts. Η αισιοδοξία βασίλευε σε ολόκληρο το υπο­ βρύχιο, που εκινείτο σαν αθόρυβος εισβο­ λέας μεταξύ των μυστηριωδών υποθαλάσ­ σιων οροσειρών σπεύδοντας προς τον στόχο του ο οποίος απείχε ακόμα 1.750 km. Το βύθισμα του πάγου πάνω από το πυρηνοκίνητο υποβρύχιο κυμαινόταν από 4 ως 20 m, αλλά αυτό είχε πάψει να επηρε­ άζει πια την κίνηση του σκάφους προς τον προορισμό του. Στις 10.00 της 3ης Αυγούστου το σκάφος διέσχισε τον 87ο Παράλ­ ληλο, το πλέον απομακρυσμένο σημείο προς Βορρά όπου είχε φθάσει ποτέ πλοίο. Αυτή επρόκειτο να είναι και μια από τις πιο ιστορικές ημέρες του Αμερικανικού Ναυ­ τικού. Ο Αντερσον σημείωσε στο ημερολό­ γιο του υποβρυχίου: "3 Αυγούστου 1958. Ενδεκα άνδρες συμπλήρωσαν όλες τις α­ παραίτητες προϋποθέσεις για να λάβουν την ειδικότητα του μέλους πυρηνοκίνητου υποβρυχίου και έλαβαν τα πτυχία τους από τον κυβερνήτη κατά την τελετή διάσχισης του Βόρειου Πόλου την ίδια η ­ μέρα. Ο Τζέημς Σόρντελετ, βοηθός ηλε­ κτρολόγου Α 1τάξης, υπέγραψε επίσης την ανανέωση της κατάταξής του σήμερα. Περάσαμε τον γεωγραφικό Βόρειο Πόλο έχο­ ντας καταδυθεί σε βάθος 180 m και ενώ πλέαμε με ταχύτητα 20 kts“. Η ακριβής ώρα που σημειώθηκε το μεγάλο επίτευγ­ μα ήταν η 11.15 ανατολικής ακτής ΗΠΑ. Το βάθος των νερών στο βορειότερο σημείο του πλανήτη μας μετρήθηκε να είναι 4.087

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

m, 579 m μεγαλύτερο από εκείνο το οποίο ανακοίνωσε ο Σοβιετικός επιστήμονας Ιβάν Παπάνιν το 1937. Η θερμοκρασία του νερού στον Βόρειο Πόλο ήταν 0,2 βαθμοί Κελσίου. Χωρίς να μειώσει καθόλου ταχύ­ τητα το "Nautilus" συνέχισε την πορεία του, παρουσιάζοντας στους πηδαλιού­ χους του το πρωτοφανές φαινόμενο της κίνησης από τον Βορρά προς τον Νότο χωρίς αλλαγή στον πλου! Το εσωτερικό του υποβρυχίου δονείτο από τις ζητω­ κραυγές του πληρώματος. Το πάρτυ που είχε προετοιμαστεί με επιμέλεια μόλις άρ­ χιζε. Την ίδια στιγμή το "Skate" πλησίαζε τις παρυφές των πάγων στην περιοχή της Γροιλανδίας για να εκτελέσει τη δική του αποστολή. Στο μεταξύ οι Ωραντ και Χάγκερτυ, που περίμεναν αγωνιωδώς νέα του "Nautilus" στον Λ ευκό Οίκο, αναρωτιού­ νταν μήπως κάτι είχε πάει στραβά και αυ­ τή τη φορά. Με βάση το σχέδιο που τους είχε κοινοποιήσει ο Αντερσον, γνώριζαν ότι η 3η Αυγούστου θα ήταν η μεγάλη η μ έ­

γα 24ωρα στη Βρετανία! Η κίνηση αυτή ε­ μπεριείχε τον δικό της ιδιαίτερο συμβολι­ σμό. Οι ΗΠΑ επεδίωκαν να εντυπωσιά­ σουν τα ευρωπαϊκά κράτη με το τεχνολο­ γικό τους επίτευγμα, επιβεβαιώνοντας με τον πιο περίτρανο τρόπο την αλλαγή της σκυτάλης της θαλασσοκρατορίας από τη Γηραιά Αλβιόνα στον Νέο Κόσμο. Για να καταστεί δυνατή μια τέτοια ανα­ κοίνωση έπρεπε να υπάρξει ένας πολύ­ πλοκος συντονισμός σε ξηρά, αέρα και θάλασσα. Ενα ελικόπτερο (στο οποίο θα επέβαινε και ο Ωραντ) θα παρελάμβανε τον Αντερσον από το υποβρύχιο σε κά­ ποιο σημείο ανοικτά της Ισλανδίας και θα τον μετέφερε κατ' ευθείαν στον Λευκό Οίκο, όπου θα γινόταν η ενημέρωση Τύ­ που, ενώ τη διακυβέρνηση του "Nautilus" θα ανελάμβανε προσωρινά ο ικανότατος ύπαρχός του, ο Φρανκ Ανταμς. Κατόπιν με τον ίδιο τρόπο θα γινόταν πάλι η μεταφο­ ρά του κυβερνήτη στο σκάφος του πριν αυτό φθάσει στο Πόρτλαντ, ώστε να εμ­ φανιστεί επίσημα στη γέφυρά του ενώ­

Ο πρόεδρος Αϊζενχάουερ συγχαίρει τον αντιπλοίαρχο Αντερσον, κυβερνήτη του "Nautilus“, κατά τη

διάρκεια της πανηγυρικής ενημέρωσης των δημοσιογράφων στον Λευκό Οίκο αμέσως μετά την επίτευξη του ιστορικού κατορθώματος του σκάφους. Στην άκρη αριστερά διακρίνεται ο ναυτικός υπασπιστής του προέδρου, πλοίαρχος Πήτερ Ωραντ, που διεδραμάτισε αποφασιστικό ρόλο στην υποστήριξη και στη σχεδίαση της επιχείρησης.

ρα και είχαν φροντίσει να είναι έτοιμος ο­ λόκληρος ο μηχανισμός Τύπου του προε­ δρικού μεγάρου ώστε το γεγονός να ανα­ κοινωθεί στην παγκόσμια κοινή γνώμη το συντομότερο δυνατό. Σημαντικό ρόλο, ω­ στόσο, θα είχε ο τρόπος με τον οποίο θα γινόταν η ανακοίνωση. Ο Χάγκερτυ, ως "μαιτρ" επί των δημοσίων σχέσεων, ήθελε να γίνει αυτό από τον πρόεδρο Αϊζενχάουερ στον Λ ευκό Οίκο και με παρόντα τον κυβερνήτη του "Nautilus". Σύμφωνα με όσα είχε ανακοινώσει παραπλανητικά το Πεντάγωνο, το πυρηνοκίνητο υποβρύχιο έπρεπε να πλησιάζει τον Παναμά. Ομως αυτό θα έκανε σύντομα την εμφάνισή του στον βόρειο Ατλαντικό και ύστερα από λί­

πιον των βρετανικών αρχών που θα είχαν ειδοποιηθεί να το περιμένουν. Ενώ στην Ουάσιγκτον επικρατούσε ευχάριστος αναβρασμός το "Nautilus" δεν είχε φθάσει ακόμα σε ασφαλή ύδατα. Στό­ χος του Αντερσον ήταν να φθάσει στο ευ­ ρύ άνοιγμα μεταξύ Γροιλανδίας και νήσων Σπιτσμπέργκεν και από εκεί να κινηθεί προς τα στενά της Δανίας και κατόπιν προς την Ισλανδία. Επρόκειτο για την πε­ ριοχή όπου είχε επιχειρήσει την προσπάθειά του να φθάσει στον Βόρειο Πόλο το "Nautilus" του Ουίλκινς το 1931 και όπου διείσδυσε για πρώτη φορά μέσα στον πα­ γετώνα ο Αντερσον το 1957. Οι κίνδυνοι δεν έλειπαν ακόμα και σε αυτή την απομα-

7ο "Nautilus" αναδύεται σε κάποια "πολύνια" του Αρκτικού Κύκλου, όπως έχει καθιερωθεί να ονομάζονται τα μικρά υδάτινα ανοίγματα ανάμεσα στους πάγους. Οι κλιματολογικές συνθήκες σε αυτό το ακραίο γεωγραφικό πλάτος είναι εξαιρετικά επικίνδυνες τόσο για τους ανθρώπους, όσο και για τα σκάφη.

κρυσμένη από τον Πόλο υδάτινη έκταση. Υπολογίζεται ότι 12.000 παγόβουνα αποκολλώνται από τη Γροιλανδία κάθε χρόνο. Μερικά έχουν τερατώδεις διαστάσεις και φθάνουν σε βύθισμα τα 400 m. Ενα υπο­ βρύχιο είναι σχεδόν αδύνατο να περάσει από κάτω και συχνά πρέπει να αφιερώσει αρκετές ώρες αναζητώντας τρόπο να τα παρακάμψει. Κατά τις πρώτες πρωινές ώρες της 5ης Αυγούστου έγινε σύγκριση μεταξύ των ενδείξεων της γυροσκοπικής πυξίδας και των μετρήσεων του αδρανειακού συ­ στήματος από τον Σεπ Τζενκς και διαπι­ στώθηκε ότι τα στίγματα θέσης που έδι­ ναν οι δύο μέθοδοι δεν απείχαν μεταξύ τους περισσότερο από 24 km. Στις 02.30 ό­ μως το βάθος του Αρκτικού ωκεανού αυ­ ξήθηκε απότομα στα 4.500 m, κάτι που δεν είχε παρατηρηθεί ποτέ τα προηγούμενα χρόνια και φυσικά δ εν αναφερόταν στους υδρογραφικούς χάρτες! Ακόμα και τα σή­ ματα σόναρ που είχε λάβει το ίδιο υπο­ βρύχιο το 1957 στην ίδια περιοχή έδιναν βάθος όχι μεγαλύτερο από 2.700 m. Είχε πέσει άραγε το σκάφος στα δίχτυα της "ρουλέτας του γεωγραφικού μήκους"; Η α­ πάντηση δ ό θ ηκε στις 05.15, όταν η τηλεο­ πτική κάμερα που στόχευε προς τα επάνω έδειξε πως το επιφανειακό στρώμα πάγου είχε εξαφανισθεί και στη θέση του υπήρ­ χε μόνο νερό. Το "Nautilus" μπορούσε να αναδυθεί με ασφάλεια έπειτα από αρκετές

ημέρες υποβρύχιου πλου και το γεγονός αυτό θα του έδινε τη δυνατότητα να προσδιορίσει το στίγμα του με τις παρα­ δοσιακές αλλά πιο αξιόπιστες μεθόδους. Ηταν μια θαυμάσια ευκαιρία να σταλεί σή­ μα για την επιτυχή ολοκλήρωση της απο­ στολής, αν και ο Αντερσον γνώριζε τις πο­ λύ δύσκολες συνθήκες που επικρατούσαν πάνω από τον Αρκτικό Κύκλο και τα προ­ βλήματα τα οποία δημιουργούσε το μεγά­ λο γεωγραφικό πλάτος στις τηλεπικοινω­ νίες. Το σήμα που επέλεξε να στείλει ήταν λακωνικό αλλά σαφέστατο: "Nautilus 90 Βόρειο. 96 ώρες ακρωτήριο Μπάροου ως τη θάλασσα της Γροιλανδίας". Το ελικόπτερο παρέλαβε τον Αντερ­ σον από το "Nautilus" όταν αυτό έπλεε σε ανάδυση 20 km βορειοδυτικά του φάρου Κέφλαβικ της Ισλανδίας. Ο εντοπισμός του υποβρυχίου αποδείχθηκε ιδιαίτερα δύσκολος και απαίτησε δύο ολόκληρα 24ωρα! "Ακόμα και με καθαρό καιρό, με το υποβρύχιο στην επιφάνεια και γνωρίζο­ ντας σε ποια περιοχή έπρεπε να ερ ευ ν ή ­ σουμε, δυσκολευτήκαμε να το εντοπίσου­ με", είπε αργότερα ο Ρόμπερτ Μακ Γουέθυ που συμμετείχε στην αποστολή συνοδεί­ ας του κυβερνήτη στην Ουάσιγκτον. Φθάνοντας στην πρωτεύουσα ο Αντερσον είχε την ευχάριστη έκπληξη να συναντήσει τη σύζυγό του (η οποία τότε πληροφορήθηκε ποια ακριβώς ήταν η αποστολή του υ­ ποβρυχίου) και αμέσως μετά οδηγήθηκε

στην Αίθουσα των Ιχθύων του Λευκού Οί­ κου - είχε πάρει το περίεργο όνομά της λόγω της συλλογής τροπικών ψαριών που διατηρούσε εκεί παλαιότερα ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ. Η αίθουσα αυτή βρισκόταν ακριβώς απέναντι από το περίφημο Οβάλ Γραφείο και ήταν η πρώτη φορά που ο Αϊζενχάουερ πραγματοποιούσε συνέντευξη Τύπου σε αυτό τον χώρο. Η σύντομη ανα­ κοίνωση του Χάγκερτυ προς τους δημο ­ σιογράφους ("Ο πρόεδρος θα δώσει συνέ­ ντευξη Τύπου στις 12.00 στην Αίθουσα των Ιχθύων. Σας συμβουλεύω να είστε όλοι ε­ κεί") ήταν φυσικό να εξάψει τη φαντασία των ρεπόρτερ, που άρχισαν να αναρωτι­ ούνται τι σήμαινε αυτή η έκτακτη κίνηση και μήπως είχε συμβεί κάτι δυσάρεστο στις σχέσεις της χώρας με την ΕΣΣΔ. Με τους δημοσιογράφους να έχουν συναθροιστεί στον προβλεπόμενο χώρο οι πόρτες έκλεισαν και αποκαλύφθηκαν οι χάρτες του Βορείου Πόλου που είχε ετοι­ μάσει ειδικά για την περίσταση ο Ωραντ. Ο Τύπος εξεπλάγη και χειροκρότησε το γ ε­ γονός. Το Ναυτικό των ΗΠΑ ήταν δικαιολο­ γημένα υπερήφανο για το κατόρθωμα. Ο "Αϊκ" τίμησε επί τόπου τον Αντερσον με το παράσημο της Λεγεώνας της Τιμής και έ­ δωσε (για πρώτη φορά στην ιστορία του Α­ μερικανικού Ναυτικού και για πρώτη φορά σε καιρό ειρήνης) μια προεδρική εύφημο μνεία στο υποβρύχιο "Nautilus", συνοδευόμενη από το ακόλουθο κείμενο: "Για το ε ­ ξαιρετικό κατόρθωμα της ολοκλήρωσης του πρώτου ταξιδιού στην Ιστορία μέσω της κορυφής του κόσμου, πλέοντας κάτω από τον Αρκτικό παγετώνα από τον Βερίγγειο πορθμό ως τη θάλασσα της Γροιλαν­ δίας, και για την υποβρύχια διέλευση κά­ τω από τον γεωγραφικό Βόρειο Πόλο. Το ταξίδι αυτό ανοίγει την πιθανότητα μιας νέας εμπορικής θαλάσσιας οδού, ένα Β ο ­ ρειοδυτικό Πέρασμα, μεταξύ των κύριων ωκεανών του πλανήτη. Πυρηνοκίνητα φορτηγά υποβρύχια θα χρησιμοποιήσουν πιθανώς στο μέλλον αυτή τη διαδρομή προς όφελος του διεθνούς εμπορίου. Η ι­ κανότητα, η επαγγελματική πληρότητα και το θάρρος των αξιωματικών και των ναυτών του "Nautilus” αρμόζουν στις υψη­ λότερες παραδόσεις των Ενόπλων Δυνά­ μεων των ΗΠΑ και στο εξερευνητικό πνεύ­

67

μα που πάντα χαρακτήριζε τη χώρα μας". Κάθε μέλος του πληρώματος της επικής αποστολής θα είχε στο εξής το δικαίωμα να φέρει υπερήφανα στο στήθος του ένα χρυσό "Ν" και το ανάλογο σειρήτιο. Μετά την τελετή ο Αντερσον πέταξε ως τη Βρετανία με ένα αεροσκάφος της Panamerican. Αφού ειδοποίησε σχετικά τον Φρανκ Ανταμς με τον ασύρματο, επιβι­ βάστηκε και πάλι στο υποβρύχιο (από ελι­ κόπτερο) για να πραγματοποιήσει την πα­ νηγυρική του είσοδο στο λιμάνι του Πόρτλαντ στις 12 Αυγούστου 1958, κάτω από μια μαγευτική λιακάδα, υπό τους ήχους σφυριγμάτων των ελλιμενισμένων πλοίων και με μια μπάντα του Βασιλικού Ναυτικού να παιανίζει τον ύμνο "Αστερόεσσα για πάΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Ο ναύαρχος Χάυμαν Ρικόβερ (δεξιά), ο “πατέρας του πυρηνοκίνητου Αμερικανικού Ναυτικού", δέχεται ένα κομμάτι αρκτικού πάγου ως δώρο από το πλήρωμα του "Nautilus".

ντο”. Το πυρηνοκίνητο υποβρύχιο είχε συ­ μπληρώσει μόλις 19 ημέρες από τον από­ πλου του από το Περλ Χάρμπορ. Η άφιξη του "Nautilus" στο λιμάνι της Νέας Υόρκης, έπειτα από λίγες ημέρες, ακολουθήθηκε από μια ακόμα πιο θεαματι­ κή υποδοχή και μια φαντασμαγορική πα­ ρέλαση του εποχούμενου πληρώματος

διά μέσου της Πέμπτης Λεωφόρου, τη σπάνια τιμή που επιφυλάσσει παραδοσια­ κά το αμερικανικό κράτος στους μεγά­ λους του ήρωες. Ως εκπρόσωπος του προ­ έδρου ο υποναύαρχος Ρικόβερ, που έπραξε από άποψη υποδομών, τεχνολογικών καινοτομιών και οργάνωσης περισσότερα από οποιονδήποτε άλλον για να φθάσει το

Αμερικανικό Ναυτικό να σημειώσει αυτόν τον άθλο, συνάντησε το πλήρωμα και συμ­ μετείχε στην εορταστική ατμόσφαιρα. Μάλιστα δ έχ θ η κ ε ένα πρωτότυπο δώρο: ένα κομμάτι αρκτικού πάγου το οποίο το πλήρωμα είχε διατηρήσει με προσοχή στην κατάψυξη των μαγειρείων του υπο­ βρυχίου προκειμένου να το χαρίσει στον "πατέρα των πυρηνοκίνητων υποβρυ­ χίων". Το κατόρθωμα του "Nautilus" ήταν α­ πλώς η αρχή μιας σειράς επιτυχιών που θα επέτρεπαν τα επόμενα χρόνια στα πυρηνοκίνητα υποβρύχια να κυριαρχήσουν απόλυτα στον Αρκτικό Κύκλο. Στις 17 Μαρτίου 1959 το "Skate" αναδύθηκε στον Βόρειο Πόλο σπάζοντας τον πάγο με τον ειδικά σχεδιασμένο πυργίσκο του. Το επό­ μενο έτος το "Sargo" (SSN-583) πραγματο­ ποίησε μια θεαματική επίδειξη κατακόρυφης ανάδυσης ξεπροβάλλοντας μέσα από στρώμα πάγου πάχους 60 cm. Το 1962 εθεάθη στους πάγους το πρώτο σοβιετικό υ­ ποβρύχιο, το "Leninsky Komsomolets" (κλάσης "November") και το επόμενο έτος ανα­ δύ θ η κε και αυτό στον Βόρειο Πόλο με κυ­ βερνήτη τον πλοίαρχο Γιούρι Συσόσεφ, ενώ ένα άλλο σκάφος με κυβερνήτη τον πλοίαρχο Αρκάντυ Μιχαλόφσκυ έπλευσε από τη χερσόνησο Κόλα ως τον Ειρηνικό ωκεανό. Τις επόμενες δεκαετίες αμερικα­ νικά, βρετανικά και σοβιετικά υποβρύχια "όργωσαν" τη θάλασσα κάτω από τους πά­ γους σημειώνοντας και νέα ρεκόρ, όπως

Ο ΡΙΚΟΒΕΡ ΦΕΡΝΕΙ ΤΗΝ ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΟΥΣ ΩΚΕΑΝΟΥΣ Από το 1946 οι ιθύνοντες του "σχεδίου Μανχάταν", που κατέληξε στη δημιουργία της πρώτης ατομικής βόμβας και στην παράδοση της Ιαπω­ νίας, έστρεψαν την προσοχή τους σε ειρηνικές εφαρμογές της πυρηνικής ενέργειας, καλώντας μάλιστα εκπροσώπους της βιομηχανίας στις αχανείς εγκαταστάσεις του Οακ Ριτζ προκειμένου να εργαστούν στο Πρόγραμμα Ισχύος Ντάνιελς. Σκοπός του προγράμματος αυτού ήταν να βρεθούν κα­ τάλληλες τεχνικές λύσεις ώστε να καταστεί δυνατή η χρήση της πυρηνι­ κής ενέργειας σε σταθμούς παραγωγής ενέργειας, με στόχο να μπορεί να παραχθεί ηλεκτρικό ρεύμα γρηγορότερα και φθηνότερα. Την ίδια εποχή στους κόλπους του Αμερικανικού Ναυτικού υπήρχε έ­ νας άνθρωπος που είδε στην ατομική ενέργεια κάτι περισσότερο από ένα υπεραποτελεσματικό ηλεκτροπαραγωγό μέσο. Ο υποναύαρχος Χάυμαν Ρι­ κόβερ πίστεψε από την πρώτη στιγμή ότι η σύζευξη πυρηνικής ενέργειας και υποβρυχίου θα έδινε στο τελευταίο πρωτοφανή ευελιξία, αποδεσμεύοντάς το οριστικά από τους ασφυκτικούς περιορισμούς της πρόωσης μέσω κινητήρων ντήζελ. Στο τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου τόσο οι δυτικοί Σύμμαχοι, όσο και οι Σοβιετικοί, έσπευσαν να επωφεληθούν από τα δείγ­ ματα προηγμένης γερμανικής τεχνολογίας που έπεσαν στα χέρια τους και σύντομα ναυπήγησαν τα πρώτα δικά τους υποβρύχια που ήταν εφοδιασμέ­ να με αναπνευστήρες "σνόρκελ'1. Παρά το ότι η ύπαρξη του "σνόρκελ" ε­ πέτρεπε θεωρητικά σε ένα υποβρύχιο να παραμένει σε κατάδυση επί ημέ­ ρες ή εβδομάδες αφήνοντας μόνο τον μικρό σωλήνα να προεξέχει, ο εντοπισμός αυτού από τα εξοπλισμένα με ραντάρ αεροσκάφη παρέμενε δυνα­ τός. Σύμφωνα με μετρήσεις της RAF το ραντάρ μπορούσε να "συλλάβει" το ίχνος ενός "σνόρκελ" στο 6% των περιπτώσεων που αυτό βρισκόταν ε­ ντός του βεληνεκούς του. Επίσης τα καυσαέρια του πετρελαιοκινητήρα, που εξέπεμπε το "σνόρκελ", μπορούσαν να προδώσουν το σκάφος. Επι­ πλέον οι ανάγκες ανεφοδιασμού σε καύσιμα και ο όγκος που κατελάμβαναν αυτά αποτελούσαν καθοριστικούς περιοριστικούς παράγοντες στην αυτονομία και στη λειτουργικότητα των παλαιών συμβατικών υποβρυχίων. Ο Ρικόβερ ήθελε ένα υποβρύχιο που θα μπορούσε να πλέει σε κατά­ δυση χωρίς να παρουσιάζει το παραμικρό ίχνος στην επιφάνεια, δεν θα

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

χρειαζόταν πετρέλαιο για τον ανεφοδιασμό του και δεν θα απαιτούσε τε­ ράστιους και επικίνδυνους για την υγεία του πληρώματος συσσωρευτές για τους ηλεκτροκινητήρες του. Η λύση δεν ήταν άλλη από το να προωθεί­ ται ένα τέτοιο σκάφος με ράβδους ουρανίου. Η σύλληψη αυτή φάνταζε ε­ ξωπραγματική το 1946, οπότε ο Ρικόβερ ζήτησε και πέτυχε να μετατεθεί στην ομάδα του Ναυτικού που συμμετείχε στο Πρόγραμμα Ισχύος Ντά­ νιελς. Γόνος Πολωνοεβραίων μεταναστών ο Ρικόβερ, αφού αποφοίτησε το 1922 από τη Ναυτική Ακαδημία της Αννάπολης, υπηρέτησε σε αρκετά πλοία και υποβρύχια. Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου διηύθυνε το Τμήμα Ηλεκτρολογίας του Γραφείου Σκαφών του Ναυτικού, επι­ δεικνύοντας για πρώτη φορά στον συντονισμό ανθρώπων και πόρων την τρομερή ενεργητικότητα και απαιτητικότητα που θα τον έκανε διάσημο στη συνέχεια. Ο Ρικόβερ ήταν τόσο απότομος και ανυπόμονος ώστε δύο φορές το Ναυτικό αρνήθηκε να τον προαγάγει στον βαθμό του υποναυάρ­ χου, αλλά τελικά οι πολιτικές διασυνδέσεις του εβραϊκού λόμπυ στις ΗΠΑ ρύθμισαν και αυτό το θέμα. Δίνοντας συνεχή και σκληρό αγώνα με την σχεδόν άκαμπτη γραφειο­ κρατία του Ναυτικού και του Πενταγώνου (έλεγε χαρακτηριστικά πως "η συντομότερη γραμμή μεταξύ δύο σημείων είναι εκείνη που διχοτομεί του­ λάχιστον έξι ναύαρχους"), ο ευρυμαθής και πολύ μελετηρός αυτός αξιω­ ματικός κατάφερε να γίνει διευθυντής του Κλάδου Ναυτικών Αντιδραστή­ ρων το 1946 και μέλος της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας των ΗΠΑ λίγο αργότερα, γεγονός που ένας Αμερικανός κυβερνήτης πυρηνοκίνητου υπο­ βρυχίου παρομοίασε εύστοχα με το "να είναι κάποιος πρόεδρος ποδο­ σφαιρικής ομάδας και ταυτόχρονα πρόεδρος της εθνικής ποδοσφαιρικής ομοσπονδίας, με πλήρη δικαιοδοσία σε θέματα διαιτητών". Υπό αυτούς τους όρους το αποτέλεσμα δεν θα μπορούσε να είναι άλλο από το να κα­ τακτήσει ο Ρικόβερ το "πρωτάθλημα". Χάρη στην επιμονή του η εταιρία Electric Boat ναυπήγησε τελικά το υποβρύχιο "Nautilus", το πρώτο πυρη­ νοκίνητο σκάφος της Ιστορίας, το οποίο αψήφησε τους αρκτικούς πάγους, το 1958 αποδεικνύοντας τη σημασία της πυρηνικής πρόωσης στη θάλασ­ σα.

ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ

ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

Α ποκτήστε Τ ωρα τον

ΜλΡΜλΡΰ)Μ6Ν0 ΒλΟΙ\Ηλ ΣΕ ΜΙΝΙΑΤΟΥΡΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΔΩΡΟ το βιβλίο

Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ % t ^

Μm

M JW

|l

από τη Σειρά: ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ της «Στρατιωτικής Ιστορίας»

Διατίθεται από τα γραφεία του περιοδικού ή αποστέλλεται ταχυδρομικά. Η μινιατούρα προσφέρεται σε τρεις μορφές:

1. Ετοιμη, πατιναρισμένη, από κασσίτερο 999 βαθμών, κολλημένη σε ξύλινη βάση πολυτελείας, διακοσμημένη με μεταλλική πινακίδα. ΤΙΜΗ: 38 ευρώ 2. Ετοιμη βαμμένη. ΤΙΜΗ: 100 ευρώ 3. Ασυναρμολόγητη σε κομμάτια, δηλαδή σε μορφή κιτ. Συνοδεύεται από ξύλινη βάση πολυτελείας, μεταλλική πινακίδα και δύο έγχρωμες φωτογραφίες (εμπρός, πίσω) ως υπόδειγμα για το βάψιμο. ΤΙΜΗ: 24 ευρώ

Η ταχυδρομική αποστολή επιβαρύνεται με 5,00 ευρώ ανά μινιατούρα. ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΣ ΣΤΟ ΤΗΛΕΦΩΝΟ: 210-3821985

2003

(1) W. Anderson & C. Blair: NAUTILUS 90 NORTH, World Publishing Company, 1959. (2) J. Calvert: SURFACE AT THE POLE, Naval Institute Press, 1996. (3) R. Compton - Hall: SUB I/'S SU B: THE TECHNOLOGY AND TACTICS OF UNDERWATER WARFARE, Orion Books, 1988. (4) N. Friedman: SEAPOWERAND SPACE, Naval Institute Press, 2000. (5) HUNTERS OF THE DEEP, Time-Life Books, 1991. (6) S. Sontag & C. Drew: BLIND MAN 'S BLUFF, Public Affairs, 1998. (7) M. Williams: SUBMARINES UNDER ICE, Naval Institute Press, 1998.

ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Η πόλη της Νέας Υόρκης τίμησε δεόντως τους άνδρες του "Nautilus" επιφυλάσσοντάς τους θριαμβευτική υποδοχή κατά την παρέλασή τους στις κεντρικές λεωφόρους της.

ΜΑΝΙΝΑ ΔΟΥΡΑΛΗ / ΕΚΔΟΣΕΙΣ

το ραντεβού για ταυτόχρονη ανάδυση στον Βόρειο Πόλο που έδωσαν το 1986 τα αμερικανικά επιθετικά υποβρύχια "Ray", "Hawkbill" και "Archerfish" και το 1987 τα βρετανικά "Superb", "Sea Devil" και "Billfish". Ευτυχώς το τέλος του Ψ υχρού Πολέμου σήμανε και την απομάκρυνση του ενδεχόμενου να δει κάποτε ο κόσμος την εξαπόλυση μιας πυρηνικής επίθεσης από στρατηγικό υποβρύχιο που θα παρέ­ μενε κρυμμένο κάτω από τους πάγους, πρακτικά αδύνατο να εντοπιστεί από οποιονδήποτε δορυφ όρο ή αεροσκάφος.

Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν Ω Μ Ι Ε Σ

(- ) ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ

ΤΖΩΡΤΖ ΓΚΟΡΝΤΟΝ ΜΗΝΤ

1 8 1 51 8 7 2

Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΜΗΝΤ ΕΔΩΣΕ ΣΤΟΝ ΒΟΡΡΑ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΝΙΚΗ ΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΓΚΕΤΥΣΜΠΕΡΓΚ, ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, ΠΟΥ ΣΗΜΑΝΕ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ ΤΟΥ ΝΟΤΟΥ. ΟΜΩΣ ΣΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΜΕΙΝΕ ΣΤΗ ΣΚΙΑ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΓΚΡΑΝΤ.

JQ

0 Τζωρτζ Γκόρντον Μηντ -γνω­ στός στους στρατιώτες του με το ε­ λάχιστα κολακευτικό προσωνύμιο «ο γέρο φαλακρός», αν και δεν ήταν ούτε 50 ετών - γεννήθηκε από Αμε­ ρικανούς γονείς στο Κάδιξ της Ισπα­ νίας στις 31 Δεκεμβρίου 1815. Ο πα­ τέρας του εργαζόταν εκεί αλλά οι πόλεμοι των Ισπανών με τον Ναπολέοντα τού προκάλεσαν οικονομικά προβλήματα και αναγκάστηκε να ε­ πιστρέφει στην Αμερική. Εγκατα­ στάθηκε στην Πολιτεία Πενσυλβάνια, στο έδαφος της οποίας θα δο­ ξαζόταν ο γιος του. Το 1831 ο νεα­ ρός Μηντ εισήχθη στη Στρατιωτική Ακαδημία του Γουέστ Πόιντ, από ό­ που απεφοίτησε το 1835 ως ανθυπολοχαγός πυροβολικού. Ομως μετά από έναν χρόνο παραπήθηκε και σπούδασε πολιτικός μηχανικός. Η δυσκολία εύρεσης εργασίας με την καινούργια του ειδικότητα τον ανά­ γκασε να επανελθεί το 1842 στον Στρατό και να τοποθετηθεί στο σώ­ μα τοπογράφων του Μηχανικού. Ε­ λαβε μέρος στον πόλεμο των Ηνω­ μένων Πολιτειών με το Μεξικό (1846-1848), στον οποίο διακρίθηκε και προήχθη κατά ένα βαθμό επ' αν­ δραγαθία. Η μετέπειτα στρατιωτική του σταδιοδρομία ακολούθησε μια πε­ ρίεργη, με βάση τα σημερινά δεδο­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

μένα, αλλά συνηθισμένη για εκείνη την εποχή πορεία. Το 1856 με τον βαθμό του λοχαγού του τακτικού Στρατού υπηρετούσε σε μια μονάδα Μηχανικού. Οταν ξέσπασε ο Αμερι­ κανικός Εμφύλιος Πόλεμος, το 1861, πραγματοποιούσε τοπογραφικές ερ­ γασίες στην περιοχή των Μεγάλων Λιμνών. Αμέσως ονομάστηκε ταξίαρχος εθελοντής, ανέλαβε τη διοίκηση μιας ταξιαρχίας η οποία ανήκε σε μεραρχία της Στρατιάς του Ποτόμακ και έλαβε μέρος σε όλες τις μάχες που έδωσε η Στρατιά. Στη μάχη του Γκλεντέηλ τραυματίστηκε. Μετά την ανάρρωσή του και την επάνοδό του στην ενεργό υπηρεσία ανέλαβε τη διοίκηση μεραρχίας. Το περίεργο ή­ ταν ότι ο ταξίαρχος εθελοντής Μηντ τον Ιούνιο του 1862 προήχθη σε...ταγματάρχη του τακτικού στρα­ τού, του σώματος των Τοπογράφων του Μηχανικού. Κατά την αιματηρή μάχη του Αντίταμ (πρώτη προσπάθεια του στρατηγού των Νοτίων, Ρόμπερτ Λη, να εισβάλει στον Βορρά) διαδέχθη­ κε τον τραυματία Χούκερ ως διοικη­ τής σώματος στρατού. Κατά τις δύο μάχες του 1863 στο Φρέντερικσμπεργκ και στην Τσάνσελορσβιλ, ό­ που η Στρατιά του Ποτόμακ υπέστη δύο απανωτές πανωλεθρίες, ο Μη­ ντ, ο οποίος στο μεταξύ είχε προαχθεί σε υποστράτηγο (ως εθελο­ ντής), διακρίθηκε αλλά δεν μπόρεσε να νικήσει τους...προϊσταμένους του, στρατηγούς Μπέρνσάιντ και Χούκερ. Στην πρώτη μάχη ήταν διοι­ κητής μεραρχίας. Ο σχηματισμός του κατόρθωσε να διασπάσει τις γραμμές του αντιπάλου του, αλλά α­ ναγκάστηκε να υποχωρήσει διότι δεν έφθασαν ποτέ οι ενισχύσεις που περίμενε. Στη δεύτερη μάχη διοι­ κούσε σώμα στρατού, το οποίο είχε πολύ καλή απόδοση αλλά αναγκά­ στηκε να υποχωρήσει μέσα στη σύγ­

χυση που προκλήθηκε από την υ­ περβολική επιφυλακτικότητα του δι­ οικητή της Στρατιάς. Τον Ιούνιο του ιδίου έτους ο Λη επιχείρησε δεύτερη εισβολή στον Βορρά. Στις 28 Ιουνίου, τρεις μόλις ημέρες πριν από την πιο κρίσιμη -ό­ πως αποδείχθηκε - μάχη του Αμερι­ κανικού Εμφυλίου Πολέμου, ο πρόε­ δρος Λίνκολν αντικατέστησε τον Χούκερ και ανέθεσε τη διοίκηση της Στρατιάς του Ποτόμακ στον Μηντ. Φυσικά το μόνο που μπορούσε να περιμένει κάποιος από τον νέο διοι­ κητή ήταν να μη διαπράξει το μεγά­ λο σφάλμα. Ο Λη από την πλευρά του προειδοποίησε τους στρατη­ γούς του: «Ο στρατηγός Μηντ δεν πρόκειται να κάνει καμία γκάφα. Α­ ντίθετα, αν εμείς κάνουμε κάποιο λάθος, θα το εκμεταλλευθεί αμέ­ σως». Αρχικά ο Μηντ αποφάσισε να σταματήσει τον Λη στην τοποθεσία Πάιπ Κρηκ. Ομως, όπως είναι γνω­ στό, οι δύο στρατοί συναντήθηκαν τυχαία στο μικρό χωριό Γκέτυσμπεργκ, όπου έδωσαν την πιο φημισμένη μάχη που δόθηκε ποτέ στην αμερι­ κανική ήπειρο. Ο Μηντ όταν άρχισαν οι πρώτες αψιμαχίες έστειλε έναν σωματάρχη του, τον ικανότατο στρατηγό Χάνκοκ, να εκτιμήσει την καταλληλότητα της περιοχής ως πε­ δίου μάχης. Η απάντηση του Χάνκοκ ήταν θετική και ο Μηντ διέταξε τη στρατιά του να κινηθεί προς το Γκέτυσμπεργκ. Κατά τις τρεις ημέρες που διήρκεσε η μάχη ο Μηντ έδειξε εξαιρετικές διοικητικές και τακτικές ικανότητες. Μετακινώντας με επιδεξιότητα τμήματά του στα σημεία τα οποία απειλούνταν και εκμεταλλευ­ όμενος τα λάθη του αντιπάλου του όπως είχε προβλέψει ο Λη - έδωσε στον Βορρά την πρώτη μεγάλη και αποφασιστική νίκη έναντι του μεγά­ λου αντιπάλου του. Για το επίτευγμα

αυτό δέχθηκε τις ευχαριστίες του Κογκρέσου και τον βαθμό του τα­ ξιάρχου του τακτικού Στρατού. Ο­ πως συμβαίνει πάντα σε τέτοιες πε­ ριπτώσεις, επικρίθηκε διότι δεν κατεδίωξε τον Λη κατά την υποχώρησή του. Στην πραγματικότητα ο Μηντ είχε εκτιμήσει (ορθά) ότι ύστερα από σκληρό αγώνα τριών ημερών με μεγάλες απώλειες η Στρατιά του Πο­ τόμακ δεν είχε την απαιτούμενη ορ­ μή να αναλάβει την καταδίωξη και μάλιστα ενός αντιπάλου όπως ο Λη. Ο Μηντ ήταν ο τελευταίος διοι­ κητής της Στρατιάς του Ποτόμακ μέ­ χρι το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου. Στις άλλες επιχειρήσεις η απόδοσή του δεν έφθασε εκείνη της μάχης του Γκέτυσμπεργκ. Την άνοιξη του 1864 ο νέος αρχιστράτηγος του Στρατού των Βορείων, στρατηγός Γκραντ, μετέφερε το στρατηγείο του στη Στρατιά του Ποτόμακ. Ηταν μια περίεργη απόφαση που παραξένεψε πολλούς, αλλά ο συνδυασμός αυτός απέδωσε εκπληκτικά. Ο Μηντ ήταν οξύθυμος και είχε δημιουργή­ σει πολλά επεισόδια με δημοσιογρά­ φους. Το αποτέλεσμα ήταν να γίνει μια σιωπηλή «συνωμοσία» σε βάρος του και να μη γράφεται τίποτα γι1αυ­ τόν εκτός από τα λάθη του. Ετσι έ­ μεινε στη σκιά του Γκραντ. Ομως ο τελευταίος εκτίμησε τις ικανότητες και τον χαρακτήρα του και φρόντισε να προαχθεί σε υποστράτηγο του τακτικού Στρατού. Ο Μηντ έλαβε μέρος μαζί με τον Γκραντ στις τε­ λευταίες επιχειρήσεις που κατέλη­ ξαν στην παράδοση του στρατηγού Λη. Με τη λήξη του πολέμου έληξε και η θητεία του Μηντ ως εθελοντή. Ο ίδιος επανήλθε στον τακτικό Στρατό και επί έναν χρόνο περίπου ασχολήθηκε με εργασίες ανασυ­ γκρότησης στον Νότο. Το 1866 η Πενσυλβάνια τον διόρισε επίτροπο ενός στρατιωτικού πάρκου, θέση που κράτησε μέχρι τον θάνατό του. Ο Μηντ πέθανε στις 6 Νοεμβρίου 1872 από επιπλοκές λόγω των παλαι­ ών πληγών του. Η Πολιτεία τού έ­ στησε έφιππο ανδριάντα στο εθνικό πάρκο της μάχης του Γκέτυσμπεργκ, στο σημείο ακριβώς που έτρεξε για να πανηγυρίσει τη νίκη μαζί με τους άνδρες του, μετά την από­ κρουση της τελευταίας επίθεσης του Λη.

Δημήτρης Γεδεών

01 ΜΟΝΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΗΣ "ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ"

Παντελής Καρύκας Σπύρος Κάπαρης Ιάκωβος Χονδροματίδης

ΡΟΜΜΕΑ Ο ΘΡΥΛΟΣ ΤΗΣ ΕΡΗΜΟΥ

Α η ον ιη ς ΓαΧλίας 0| ΠΡΟΔΟΜΕΝΟΙ

HPne« S H p
ΙΟΝΟΓΡΛΦΙΙ'ΣΤΟΥ ΠΓΡΙΟΛΙΚΟΥ "ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ”

# 1 7 ,0 0 «

Μ ΕΓΑ Σ Α Λ ΕΞΑ Ν Δ Ρ Ο Σ

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ

Ο Ο Ρ Α Μ Α Τ ΙΣ Τ Η Σ Σ Τ Ρ Α Τ Η Λ Α Τ Η Σ (1AHTIAHIΚΑΡΥΚΑΪ - 4HMHTPHI ΜΛΡΜΝΓΟΜΑΤΟί

Το περιοδικό “Στρατιω τική Ιστορία” προσφέρει στο αναγνωστικό κοινό μια σειρά βιβλίων με αντικείμενο σημαντικές στρατιω τικές προσωπικότητες, ενδιαφ έρουσες αναλύσεις, καθοριστικές πολεμικές συγκρούσεις και αξιόλογες πτυχές της ελληνικής και παγκόσμιας ιστορίας. Γ

7 ,0 0 «

Ο Ν Ο Μ Α ΤΕΠ Ω Ν ΥΜ Ο .................. Ο Δ Ο Σ ......................................... Α Ρ ΙΘ Μ Ο Σ ............................ Τ.Κ.. Π Ο Λ Η ..........................................

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Β'

ΤΗΛ. (απαραιτήτως)..........................................................................

Ο ΒΟΥΛΓΑΡΟΚΤΟΝΟΣ

e-mail................................................................................................. Παρακαλώ να μου στείλετε τα βιβλία της σειράς ΜΟΝΟΓΡΑΦΙΕΣ που επέλεξα:

ΤΟ ΑΠΟΓΕΙΟ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ ΓΕΟΡΓΙΟΣΘ. ΚΑΡΔΑΡΑΣ

□

□

□

□

□

□

□

□

□

□

□

□

□

Η ταχυδρομική αποστολή επιβαρύνεται με 1,50 € ανά βιβλίο Συνολικό ποσό (μαζί με τα ταχυδρομικά)....................................... ] Χρεώστε την κάρτα μου

Visa □

Mastercard □

Ö Αποστέλλω ταχυδρομική επιταγή Αριθμός κάρτας Λ ή ξ η ___

___

Υπογραφή.... Ημερομηνία .

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

1

Ταχυδρομήστε το κουπόνι π αραγγελίας ή φωτοτυπία του στη διεύθυνσ η: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ, Τ.Θ. 3951, 10210, Αθήνα, τηλ. (210) 38.21.985, e-mail: [email protected]. Για π ερισσότερες πληροφ ορίες τηλεφ ω νήσ τε στο (210) 38.21.985, ώ ρες 8:00-15:00 καθημερινώ ς πλην Σαββάτου - Κυριακής

ΚΟΥΠΟΝΙ

ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΑΣ

ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Καράτση Ιορ δά νη . Μ ετά τον (κατά ο ρισ μένους ύποπτο) θ ά ­ νατο του Ιωάννη Μεταξά πρω­ θυπ ο υρ γό ς της Ελλάδας ανέ­ λαβε ο Α λέξα νδρ ος Κορυζής, μέχρι τότε διοικητής της Ε ­ θνική ς Τράπεζας. Το ά ρ θ ρ ο το αναφέρει αυτό σε αρκετά ση­ μεία. Τα ονόματα Καρύζης ή Κορύτζης δ ε ν υπάρχουν. Ο Μανιαδάκης ήταν υφ υπ ουρ­ γός Ασφαλείας επί κ υ β έ ρ ν η ­ σης Μεταξά. Στα τεύ χη 28 και 51 έχο υ ν δ η μ ο σ ιευ θ ε ί άρθρα για την οργάνωση του Βυζα­ ντινού Στρατού, περιλαμβανό­ μενω ν μερικώ ν στοιχείων για τη ν ενδυμασία των στρατιωτι­ κών. Καντά Κώστα, Βριλήσσια, Α ­ θ ή να . Ευ χα ρ ισ το ύμε πολύ για το κείμενο, αλλά σ χετικό άρ­ θ ρ ο έχο υ μ ε δημοσιεύσει. Ραπιανάκη Σταμάτη, Μ α ρ ο ύ ­ σι, Α θ ήνα . Γ ια τη μάχη της Κ ύ ­ πρου το 1974 έχο υ μ ε εκδώ σει ειδικό βιβλίο, το οποίο μπορείτε να π ρ ο μ η θ ευ τείτε από τα γραφεία μας.

72

Τοεχλίδη Τάσο, Ν έα Ιωνία, Α ­ θ ή να . Ελπίζουμε το σχετικό άρ θ ρο για τις απώλειες των Γερμανών στο τ. 80 να ήταν αρκετά διαφωτιστικό. Δεν πρέπει να δίδεται μεγάλη ση­ μασία στους αριθμούς απω­ λειών που η μια πλευρά υπο­ στηρίζει ότι π ροξένησε στην άλλη. Είναι πάντοτε διογκω ­ μένοι. Ενα καλό παράδειγμα αποτελεί ο τελευταίος πόλε­ μος με το Ιράκ. Κατά τη ν πε­ ρίοδο της Κατοχής δ ε ν πι­ σ τεύο υμ ε ότι οι ανταρτικές δυνάμεις έκαναν πλήρη κατα­ γραφή των απωλειών του αντι­ πάλου τη στιγμή που δρούσαν σε στενά χρ ο νικά όρια, τα δε αποθέματα των πυρομαχικών το υ ς ήταν πάντοτε περιορι­ σμένα με συνέπεια να μην ε­ κτοξεύεται ο μεγάλος όγκος πυρός που επιφέρει πάντοτε επιπλέον απώλειες σ τον αντί­ παλο. Αν πιστέψουμε τις ανα­ φ ο ρ ές των ανταρτών τότε η Ελλάδα θ α πρέπει να ήταν η πιο επ ικίνδυνη περιοχή για τους Γερμανούς στρατιώτες, π ερισσότερο και από το ανα­ τολικό μέτωπο, ως προς τις πι­ θ α νό τη τες επιβίωσης ύστερα από μια μάχη. Σάρκα Λεω νίδα, Ζωγράφου, Α θ ήνα . Οι απώλειες του Ε Σ κατά τη μάχη του Σκρα, τον Μάιο του 1918, ήταν 441 ν ε ­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

κροί, 2.204 τραυματίες και 164 α γνοούμενοι. Δ ε ν είναι ασυ­ νή θ ισ το πρώην εχθ ρο ί, όπως η Αυστρο-ουγγαρία και η Ο ­ θω μανική Αυτοκρατορία, να αναπτύξουν μετά από κάποια π ερίοδο πολεμικών σ υ γ κ ρ ο ύ ­ σεων συνεργασία σε πάρα πολλούς τομείς. Αλλα τέτοια παραδείγματα είναι η γαλλογερμα νική φιλία μετά το ν Β 1 ΠΠ, η αγγλο-γαλλική συμμαχία από το 1850 ως τις μ έρες μας και ιδιαίτερα κατά το ν Α' και το ν Β ' ΠΠ (ενώ ήταν ε ­ χ θ ρ ο ί για περισσότερα από 1.000 χρόνια), η επ ανασύνδε­ ση ΗΠΑ-Βρετανίας μετά από 100 χρόνια ψ υχρότητας και δ ύ ο ημιεμφ ύλιους πολέμους κλπ. Η Αυστρο-ουγγρική Α υ το ­ κρατορία ήταν μεγάλη δ ύνα ­ μη κατά τον 19ο αιώνα, όμως υπέστη δ ύ ο ήττες από τους Ιταλούς και τους Πρώ σους το 1859 και το 1866 και τα υτό χρο ­ να άρχισε η ανάπτυξη της ε ­ νω μένης, πλέον, Ιταλίας και της Γερμανίας και η πλήρης α­ ποικιακή εξάπλωση της Β ρ ε ­ τανίας και της Γαλλίας. Σ ε α υ­ το ύ ς το υ ς τομείς η Α υσ τρ ο ­ ουγγαρία δ ε ν μπ όρεσε να α­ κο λο υ θ ή σ ει τις άλλες ευρω ­ παϊκές δυνάμεις με απ οτέλε­ σμα να θεω ρείται "μεγάλη δύναμη δ εύ τε ρ η ς κατηγο­ ρίας". Φυσικά στους τομείς ά­ μεσου ενδ ια φ έρ ο ντο ς της πα­ ρ έμ ε ν ε πάντοτε επίφοβη. Το βαρύ ύδωρ ήταν απαραίτητο για την κατασκευή της ατομι­ κής βόμβας. Ανδριάνα Δ ημήτριο, Πειραιά. Ευ χα ρ ισ το ύ με πολύ για τη ν α­ ποστολή του κειμένου. Θα δ ο ­ θ ε ί στον κατάλληλο σ υνεργά ­ τη, ο οποίος είχε ή δ η αναλά6ει τη συγγραφή του σχετικού ά ρθ ρο υ , ως ένα επιπλέον β ο ή ­ θημα. Θ εοδο σ ιά δη Νίκο. Την επέ­ τειο της γερμα νικής εισβολής στις 6 Απριλίου 1941 και το έ ­ πος των οχυρώ ν της Γραμμής Μεταξά δ ε ν τα λη σ μο νο ύμε, όσο και αν ορισμένα κόμματα το επιθυμούν. Είμα στε ενα­ ντίον της επιλεκτικής λή θη ς και μνήμης. Θα τα θ υ μό μα σ τε όλα και θα τα υπ ενθυμίζουμε όλα. Ο ρόλος ορισμένω ν κ ο μ ­ μάτων είναι αρκετά σ κοτει­ νός. Δ ε ν θα επ εκτα θ ού με πε­ ρισσότερο προς το παρόν. Την πολιτική των Βουλγάρω ν θα τη δ ο ύ μ ε σύντομα, μόλις εισ έλ θ ο υ ν στο NATO. To e-mail σας θα πρέπει να σ υ ν ο δ ε ύ ε ­

ται από πλήρη στοιχεία. Κρ οκίδη Δ η μ ή τρ η . Ο,τι έ χο υ ­ με διαθέσιμο έχει δημοσιευθ εί στα περιοδικά και στα βι­ βλία μας. Πολλά από τα στοι­ χεία έχο υ ν λη φ θ εί ύστερα από άδεια των πρωτογενών πηγών και δ ε ν έχο υ μ ε δικαίω­ μα παραχώρησής τους σε τρί­ τους. Εναπόκειται σε εσάς η περαιτέρω έρευνα στις πηγές που αναφ έρουμε. Σαντοριναίο Κωνσταντίνο, Χαϊδάρι, Α θ ήνα . Κατά τη ν α­ ποστολή "Νίκη" στην Κύπρο τον Ιούλιο του 1974 η μονάδα που μ ετα φ έρ θ η κ ε ήταν η Α' Μοίρα Καταδρομών, η οποία αργότερα μετονομά σ τηκε σε 35η Μ Κ για να υπάρχει ενιαίος τρόπος αρίθμησης με τις άλ­ λες ελληνοκυπ ρια κές μονά­ δ ες καταδρομών. Φ ούντα Αναστάσιο, Αίγιο. Σε ό,τι αφορά τα ερωτήματά σας σχετικά με τη ν ιαπωνική επι­ δ ρο μή στο Π ερ λ Χάρμπορ: α) Πρέπει να λάβετε υπόψη ότι στις αρχές Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ του 1941 η Ιαπωνία βρισκόταν σε έναν α διέξοδο διπλωματικό μαραθώνιο με τις Η Π Α (απο­ στολή π ρεσβευτώ ν Νομούρα και Κ ο υ ρ ο ύ σ ο υ στην Ουάσιγ κτο ν) και υπό την πίεση του π ετρελαϊκού εμπάργκο αλλά και γενικά του εμπ ορικού απο­ κλεισμού δ ε ν μπ ορούσε να π εριμένει π ερισσότερο πριν αποφασίσει αν θα κτυπήσει ή όχι. Επιπλέον οι Ιάπωνες ή θ ε ­ λαν να ε κ μ ετ α λ λ ευ θ ο ύ ν τη δ εινή θ έσ η στην οποία είχε π εριέλθει ε κείνη την π ερίοδο η Ε Σ Σ Δ (σι Γερμανοί βρίσκο­ νταν στις πύλες της Μόσχας). Μ η λησ μονείτε ότι η απόφαση για την ε κτέλ εσ η της επιδρο­ μής είχε λη φ θ εί στις 5 Ν ο εμ ­ βρίου, έναν μήνα πριν από την η μέρα της επίθεσης. Επ ο μ έ­ νως είναι μάλλον απίθανο να γνώριζαν εκ των προτέρω ν οι Ιάπωνες αν θα έβρισκαν τα α­ μερικανικά αεροπ λανοφόρα στον ναύσταθμο. Στο γιατί δ ε ν ακύρωσαν τη ν επιδρομή όταν οι πράκτορές τους α νέ­ φ ερα ν ότι αυτά τα πλοία α­ πούσιαζαν, η απάντηση είναι πως ακόμα και αν αναβαλλό­ ταν δ ε ν θα ήταν σίγουρο πως θα κατόρθω ναν κάποτε να πετύ χο υ ν τα αμερικανικά α ερο ­ πλανοφόρα συγκεντρω μένα. Υπήρχε δε ο τεράστιος κίνδ υ ­ νος να γίνουν αντιληπτές οι προετοιμασίες προληπτικού

πλήγματος από το ν ε χ θ ρ ό , αν η αρμάδα επ έστρεφ ε άπραγη στις βάσεις της και τα πληρώ­ ματα έβγαιναν στην ξηρά. β) Στις 7 Δ ε κε μ β ρ ίο υ 1941 ο αμε­ ρικανικός Στόλος του Ειρ η νι­ κού περιελάμβανε τρία α ερ ο ­ πλανοφόρα. Τη στιγμή της ε ­ π ιδρομής το αεροπ λανοφ όρο “Lexington" μαζί με τα σκάφη της συνοδείας του βρισκόταν εν πλω προς τη νή σ ο Μίντγουεη, όπου σκόπ ευε να παραδώσει μια μοίρα βομβαρδιστικώ ν των Πεζοναυτών. To "Sara­ toga", αδελφό σκάφος του "Lexington”, βρισκόταν στο Σαν Ν τιέγκο της Καλιφόρνια για γενικ ές επισκευές ρουτίνας που δ ε ν μπορούσαν να εκτελεσ το ύν σε π ροω θημένη βά­ ση. To "Enterprise" επ έστρεφ ε από μια αποστολή ανεφοδια­ σμού της νή σ ου Ο υ έ η κ, συνοδ ε υ ό μ ε ν ο από τρία καταδρο­ μικά και εννέα αντιτορπιλλικά. Το εκπ ληκτικό είναι ότι το "Enterprise" μόλις που σώ θηκε από τη ν επιδρομή. Αναμενόταν να φθάσει στο Π ερλ Χ ά ρ ­ μπορ στις 06.00 της 7ης Δ ε ­ κεμ βρ ίο υ αλλά μια καταιγίδα το κ α θ υσ τέρ η σ ε και έτσι, ό ­ ταν τα πρώτα ιαπωνικά α ερ ο ­ πλάνα επιτέθηκαν, βρισκόταν ακόμα 300 km δυτικά του Οάχου. γ) Οπως ήταν λογικό, το πρώτο κύμα της επ ιδρομής ε ­ πικέντρωσε τις προσπάθειές του στη βύθιση των ισ χυρό τε­ ρων αμερικανικώ ν πλοίων, διότι αυτός άλλωστε ήταν και ο στόχος του κτυπήματος. Τα ιαπωνικά σχέδια είχαν προβλέψ ει τη ν καταστροφή των αποθηκώ ν καυσίμου και της επισκευαστικής ζώνης του να υ­ σ τάθμου αλλά με δ ε δ ο μ έ ν η τη ν αριθμητική ισχύ των Ιαπώ­ νων σε βομβαρδιστικά α ερ ο ­ πλάνα αυτό θα π ροϋπ έθετε τη ν επιστροφή αυτών των α ε­ ροσκαφώ ν στα αεροπ λανοφ ό­ ρα, το ν ανεφοδιασμό τους σε καύσιμα και πυρομαχικά και την ε κ νέο υ απονήωσή τους, πράγμα που ήταν τελείως απί­ θα νο να ρ ιψ ο κινδ υ νεύ σ ο υ ν οι Ιάπωνες. Παρά τη ν επιτυχία της επιδρομής το Αυτοκρατορικό Ναυτικό και ιδιαίτερα ο ναύαρχος Ν α γκο ύμ ο έτρεφ α ν ή δ η μεγάλο φ ό βο για τις δ υ ­ να τότητες αντίδρασης των Α ­ μερικανών και δ ε ν ή θ ελ α ν σε καμία περίπτωση να θ έ σ ο υ ν σε κίνδυνο τα δικά τους α ερ ο ­ πλανοφόρα π αραμένοντας για μεγαλύτερο χρ ο νικό διάστη­ μα τόσο μακριά από τις βάσεις τους.

ΕΝΑ Μ Ο ΝΑΔΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ! Για πρώτη φορά στην Ελλάδα από τις εκδόσεις «ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ»

Μια συναρπαστική αφήγηση της κοσμοϊστορικής σύγκρουσης ανάμεσα στο ελεύθερο ελληνικό πνεύμα Δημήτριος Ν. Γαρουφαλής

και στη μεγαλύτερη δύναμη της εποχής: την κραταιά περσική αυτοκρατορία των Αχαιμενιδών βασιλέων.

ΠΕΡΣΙΚΟΙ

Η μεγαλοπρέπεια και η υλική υπεροχή του εισβολέα, οι προδοσίες, οι διπλωματικές διαπραγματεύσεις, τα πολεμικά συμβούλια,

ΠΟΛΕΜΟΙ ί

τα ζητήματα πρωτοκαθεδρίας ανάμεσα στις κυρίαρχες ελληνικές πόλεις, οι επικές μάχες, η πάντοτε αμφίβολη έκβαση του πολέμου, το θάρρος και η ανδρεία των Ελλήνων προβάλλουν μέσα από τις σελίδες του βιβλίου αναδεικνύοντας όλη την τραγικότητα της ελληνοπερσικής σύγκρουσης.

Ο τιτάνιος αγώ νας που συγκλόνισε τον αρ χαίο κόσμο

Το βιβλίο «Π ΕΡΣΙΚΟ Ι ΠΟΛΕΜΟΙ», είναι αφιερωμένο σε εκείνους τους γενναίους κατοίκους των μικροσκοπικών ελληνικών κρατών που αψήφησαν τον κίνδυνο και έδωσαν τη ζωή τους για την ελευθερία της Ελλάδας.

ι *|

Με τρόπο γλαφυρό και επιστημονικά τεκμηριωμένο, σε συνδυασμό με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, σχεδιαγράμματα μαχών και καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις στολών των αντιμαχομένων, ζωντανεύουν οι μεγάλες συγκρούσεις στον Μαραθώνα, στις Θερμοπύλες, στη Σαλαμίνα και στις Πλαταιές που προκαλούν ακόμα και σήμερα τον παγκόσμιο θαυμασμό.

εκαοςη

224 ΣΕΛΙΔΕΣ

Θερ^πΰλες και Αρτεμίσιο

12,00 € Η ναυμαχίατη£ «Τα ξύλινα τείχη»

Σ Ε ΠΤ Ε ΜΒ Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ

ΣΤΟΛΕΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1945-49 Μετά την απελευθέρωση της πατρίδας μας και την επάνοδο των ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων που είχαν πολεμήσει στα μέτωπα της Βόρειας Αφρι­ κής και της Ιταλίας, άρχισε η αναδιοργάνωση του Ελ ­ ληνικού Στρατού. Ο ιματισμός, τα εφόδια και ο οπλι­ σμός του Στρατού μας ως τότε ήταν σχεδόν αποκλει­ στικά βρετανικής κατασκευής ή προερχόταν από τις χώρες της Κοινοπολιτείας. Σταδιακά, ιδίως μετά το 1948, με την έναρξη του προγράμματος της αμερικα­ νικής στρατιωτικής βοήθειας στην Ελλάδα, άρχισε η χρησιμοποίηση του νέου (αμερικανικού) υλικού. Η α­ νεπαρκής υποδομή για την κατασκευή στρατιωτικών στολών και λοιπών ατομικών ειδών στη χώρα μας ως το τέλος της δεκαετίας του 1940, επέβαλε μερικές φορές τη χρήση ποικιλίας ειδών ένδυσης βρετανι­ κής, καναδικής, αμερικανικής κλπ. κατασκευής. Το "πρόβλημα" αυτό έγινε ιδιαίτερα έντονο όταν οι ανά­ γκες των αντι-ανταρτικών επιχειρήσεων, που διεξά­ γονταν ως το 1949, επέβαλαν την επιστράτευση α­ ριθμού στρατευσίμων στον ΕΣ. Η προσεκτική μελέτη παλαιών φωτογραφιών εί­ ναι πάντοτε ενδιαφέρουσα και βοηθά στην εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων για τον ΕΣ.

Ανδρες του ΕΣ το 1949. Φορούν ρούχα βρετανικής και αμερικανικής προέλευσης. Στο κέντρο ο ΔΕΑ φορά μάλλινο χιτώνιο αμερικανικής στολής εξόδου, το κάτω μέρος του οποίου βρίσκεται μέσα στο εσωτερικό του βρετανικής προέλευσης παντελονιού της στολής του. Αριστερά ο λοχίας διακρίνεται να φορά αμερικανικό μάλλινο παντελόνι στολής υπηρεσίας.

Επιμέλεια: Γιάννης Τερνιώτης

78

Οπλίτες του ΕΣ κατά τη μεταπολεμική περίοδο με αμερικανικής κατασκευής στολές και άρβυλα και βρετανικού τύπου κανάβινες ζώνες.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Οπλίτες του ΕΣ με θερινές στολές. Χαρακτηριστικό είναι το "τροπικό "χιτώνιο βρετανικού τύπου που φορά ο άνδρας στο δεξιό της φωτογραφίας, ασυνήθιστο για στρατιώτη, και τα σκαρπίνια αντί αρβυλών.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ

ΔΕΑ με μάλλινες χειμερινές στολές εξόδου και άρβυλα αμερικανικού τύπου.

Στο πουκάμισο της στολής αυτού του Ελληνα στρατιώτη φέρεται το έμβλημα της II Μεραρχίας Πεζικού κατά το πρότυπο του Βρετανικού Στρατού, που είχε υιοθετηθεί από τον ΕΣ κατά την περίοδο 1945-49.

79 Ανθυπολοχαγός του Στρατού μας το 1949. Φορά βρετανικού τύπου μάλλινη στολή, πιθανώς από την παρτίδα που κατασκευάστηκε από τους Αμερικανούς ως "στρατιωτική βοήθεια "κατά τη διάρκεια του πολέμου.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Οι φωτογραφίες ανήκουν στο αρχείο του αναγνώστη μας Π. Νικητέα.

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ

Λοχίας και στρατιώτης του ΕΣ κατά τη μεταπολεμική περίοδο. Φορούν θερινές και χειμερινές στολές βρετανικής προέλευσης. Ο μπερές του λοχία ανήκει στον χαρακτηριστικό τύπο που καθιερώθηκε για χρήση από τον Βρετανικό Στρατό μετά το 1943. Παρατηρήστε ότι ο στρατιώτης φέρει δίκοχο και το παντελόνι βρίσκεται εκτός αρβυλών.

Προσκαλούμε τους αναγνώστες που έχουν στο αρχείο τους φωτογραφίες σχετικές με τη στρατιωτική μας ιστορία ή οποιοδήποτε αντικείμενο στρατιωτικού ενδιαφέροντος, να μας τις διαθέσουν προσωρινά σ υνοδευόμενες - αν είναι δυνατόν - από σχετικό κείμενο. Εμείς από την πλευρά μας αναλαμβάνουμε να προχωρήσουμε στην καλύτερη δυνατή παρουσίαση, δημοσιεύοντας το όνομα του αποστολέα (αν το επιθυμεί), και εγγυόμαστε την επιστροφή του υλικού μετά τη δημοσίευση (Περιοδικό «Στρατιωτική Ιστορία», ΤΘ 3951, 10210, Αθήνα, υπόψη κ. Γ Τερνιώτη).

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Α Ν Ν ΙΒ Α Σ Β Ε Λ ΛΙΑ Δ Η Σ

ΜΕΤΑΞΑΣ-ΧΙΤΛΕΡ -

> I

Ελληνογερμανικές Σχέσεις σιην Μειαξική δικτατορία 1936-1941

Αννίβας Β ελλιάδης

ΜΕΤΑΞΑΣ-ΧΙΤΛΕΡ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΞΙΚΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ 1936-1941

εφόσον αυτές δεν υπερέβαιναν ο­ ρισμένα όρια τα οποία θα είχαν ως αποτέλεσμα τη διατάραξη της ειρήνης στην περιοχή. Τα στοιχεία αποδεικνύουν ότι ο Μεταξάς βγά­ ζοντας τη χώρα από την ουδετερό­ τητα εγκλωβίσθηκε κατόπιν πιέσε­ ων στον βρετανικό συνασπισμό άνευ ανταλλαγμάτων, χωρίς παράλ­ ληλα να προσπαθήσει να εκμεταλλευθεί τις μεσολαβήσεις των Γερ­ μανών. Δεν επωφελήθηκε από την απροθυμία του Χίτλερ να εμπλακεί σε επιχειρήσεις σε βάρος της Ελ­ λάδας και την επιθυμία του να τερ­ ματίσει τον ελληνοϊταλικό πόλεμο. Το βιβλίο απευθύνεται σε όλους τους Ελληνες που θέλουν να μά­ θουν την κρυμμένη αλήθεια πίσω από σκοπίμως «παραποιημένα» γε­ γονότα. Διατίθεται από τις εκδό­ σεις «Ενάλιος» (Ελ. Βενιζέλου 4, Α­ θήνα, 143 43, τηλ. 210/2531614, fax: 210/2584854).

Εκδόσεις «Ενάλιος» Αθήνα, 2003 Σελίδες 352

80

Ο πρέσβυς επί τιμή Αννί6ας Βελλιάδης έρχεται να καλύψει ένα κενό στην ελληνική βιβλιογραφία αναφορικά με το εύρος των σχέσε­ ων της μεταξικής Ελλάδας και της χιτλερικής Γερμανίας. Εχει ειδικευθεί στα θέματα εξωτερικής πολιτι­ κής του Γ' Ράιχ και προσθέτει νέα στοιχεία φωτίζοντας μια όχι και τό­ σο γνωστή όψη του πολιτικοδιπλωματικού περιβάλλοντος της επο­ χής. Η ανάλυση της εξωτερικής πο­ λιτικής του Μεταξά κατά τον συγ­ γραφέα δεν πρέπει να ακολουθή­ σει τις τυποποιημένες μεθόδους τις οποίες κληροδότησε η μεταπο­ λεμική ιστοριογραφία. Είναι λάθος να στηριζόμαστε σε παραποιήσεις ή απλουστεύσεις γεγονότων οι ο­ ποίες κατά το παρελθόν εξυπηρε­ τούσαν τους επικριτές ή τους απο­ λογητές του καθεστώτος. Για την ορθή προσέγγιση του όλου πλέγ­ ματος της μεταξικής εξωτερικής πολιτικής είναι αναγκαίος ο προσ­ διορισμός των παραμέτρων οι ο­ ποίες καθόριζαν το πλαίσιο εντός του οποίου ήταν υποχρεωμένος να κινείται ο Ελληνας δικτάτορας, ώ­ στε να μπορεί να αντιμετωπίζει τις ραγδαίες εξελίξεις της διεθνούς σκηνής, οι οποίες με τη σειρά τους επηρέαζαν τις εξωτερικές σχέσεις της χώρας. Η Γερμανία εφάρμοζε μια συνεπή πολιτική στα Βαλκάνια και φυσικά έναντι της Ελλάδας, η οποία απέβλεπε στη διατήρηση της ειρήνης και του status quo στην περιοχή. Ο Χίτλερ ήταν διατεθει­ μένος να ανεχθεί υπερβάσεις της ουδέτερης πολιτικής της Ελλάδας

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

A. Μ. Snodgrass

ΤΑ ΕΠΙΘΕΤΙΚΑ KAI ΑΜΥΝΤΙΚΑ ΟΠΛΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Εκδόσεις «University Studio Press» Θεσσαλονίκη, 2003 Σελίδες 248 Κυκλοφόρησε και στη χώρα μας με καθυστέρηση 35 ετών (!) το βιβλίο του Βρετανού καθηγητή

φίας το οποίο εκδόθηκε στο Λονδί­ νο το 1967 και αποτελεί μέχρι σήμε­ ρα πολύτιμο βοήθημα για τους με­ λετητές της αρχαίας ελληνικής στρατιωτικής ιστορίας. Τη μετά­ φραση επιμελήθηκε η αρχαιολόγος Βασιλική Σταματοπούλου, η οποία ειδικεύεται στη μελέτη των όπλων των κλασικών και των ελληνιστικών χρόνων. Η επιμέλεια και ο πρόλογος ανήκουν στον καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και μελετητή των όπλων της Βεργίνας, Παναγιώτη Φάκλαρη. Η μελέτη των όπλων εκτείνεται από τα μυκηναϊκά χρόνια μέχρι και τη μακεδονική πε­ ρίοδο. Το βιβλίο έχει πέντε κεφά­ λαια και μια προσθήκη, η οποία έγινε το 1999 και περιλαμβάνει νέα στοιχεία. Ιδιαίτερα σημαντικές εί­ ναι οι αναφορές στις πηγές και στη σχετική βιβλιογραφία γενικότερα. Το πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται στους Μυκηναίους και χωρίζεται σε τρεις ενότητες οι οποίες αντιστοι­ χούν στην περίοδο των λακκοειδών ταφών, την ανακτορική και την ύ­ στερη μυκηναϊκή περίοδο. Το δεύ­ τερο ασχολείται με τους λεγάμε­ νους σκοτεινούς χρόνους, ενώ το τρίτο εστιάζει στην εποχή του οπλί­ τη. Ο συγγραφέας ερευνά την έ­ λευση του οπλίτη, τη διάδοση της οπλιτικής πανοπλίας και τα άλλα ό­ πλα που εμφανίσθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν. Στα επόμενα δύο κε­ φάλαια περιγράφονται οι μεγάλες συρράξεις του 5ου αιώνα και οι πό­ λεμοι των Μακεδόνων βασιλέων (Φίλιππος, Αλέξανδρος). Το έργο διατίθεται από τις εκδόσεις «University Studio Press» (Αρμενοπούλου 32, Θεσσαλονίκη, 546 32, τηλ. 2310/208731 -2310/209837).

Α Λ Ι . S n o d g ra s s

Τα επιθετικά και αμυντικά

όπλα των αρχαίων Ελλήνων

G eoffrey Regan

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΓΚΑΦΕΣ Εκδόσεις «I. Φλώρος» Αθήνα, 2003 Σελίδες 245

Σνόντγκρας για τα επιθετικά και τα αμυντικά όπλα των αρχαίων Ελλή­ νων. Πρόκειται για ένα μοναδικό εγ­ χειρίδιο της διεθνούς βιβλιογρα­

Η στρατιωτική ιστορία έχει να επιδείξει, εκτός από τις μάχες και τα προφανή αποτελέσματά τους (νίκες ή ήττες), ορισμένα περιστα­ τικά η κατάληξη των οποίων δια­ μόρφωσε το τελικό αποτέλεσμα κατά περίπτωση. Ορισμένα από αυ­ τά χαρακτηρίζονται από μια «ιδιαι­ τερότητα» και θεωρούνται ως οι κύριοι υπαίτιοι της αρνητικής έ­ κβασης μιας μάχης ή ακόμη και ε­ νός πολέμου. Πρόκειται για δια­

βόητα στρατιωτικά σφάλματα ή «γκάφες» στις οποίες περιλαμβά­ νονται μια σειρά ενεργειών που έ­ φεραν την καταστροφή, όπως είναι η ανικανότητα της ηγεσίας, οι ά­ στοχες εκτιμήσεις, η κακή αντίλη­ ψη του τρόπου μάχεσθαι και άλλα συναφή. Τα λάθη αυτά, τα οποία συνέβησαν κατά τη διάρκεια των πο­ λεμικών επιχειρήσεων, σχεδόν πά­ ντα οδήγησαν στην απώλεια ανδρών. Ορισμένα όμως επέφεραν κατά παράδοξο τρόπο - τον θρίαμ­ βο. Ο συγγραφέας έχει επιλέξει τα πλέον χαρακτηριστικά παραδείγ­ ματα από την παγκόσμια στρατιω­ τική ιστορία, τα οποία και παραθέ­ τει σε οκτώ ενότητες ακολουθώ­ ντας το αίτιο και όχι την ιστορική χρονολόγηση -για τη διευκόλυνση του αναγνώστη. Επιλέγοντας χαρα­ κτηριστικές επικεφαλίδες όπως "Α­ κατάλληλοι να διοικούν", "Σχηματί­ ζοντας λάθος εικόνα", "Καταστρε­ πτικοί σχεδιασμοί”, "Υπουργική ανευθυνότητα" και άλλα, δίνει μια ι­ διαίτερα αποκαλυπτική εικόνα του ιστορικού παρασκηνίου, που δεν είναι ευρύτερα γνωστό ακόμα και σε ορισμένους από τους μελετη­ τές. Πρόκειται για ένα πολύ κατα­ τοπιστικό βιβλίο το οποίο απευθύ­ νεται σε όλους όσους ενδιαφέρονται για τα θέματα στρατιωτικής ι­ στορίας. Διατίθεται από τις εκδό­ σεις «I. Φλώρος» (Λόντου 6,106 81, Αθήνα, τηλ. 210/3822793, 210/3836042, 210/3824773, tax: 210/3823370).

Ιωάννης Σ. Θεοδωράτος [email protected]

Β Ι Β Λ Ι Ο ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Μ ουσείο Μ ακεδονικού Αγώνα

Ν ίκος Μ α τθα ίος

Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ

Ο ΠΡΩΤΟΚΛΕΦΤΗΣ ΖΑΧΑΡΙΑΣ, Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟ 21

Σελ. 148,15 ευρώ Ενα πρωτότυπο και καλαίσθητο ημερολόγιο του 2003 με εικόνες και φωτογραφίες από την ε­ ποχή των Βαλκανικών Πολέμων.

Σελ. 702, 26 ευρώ Η βιογραφία του ήρωα Ζαχαριά Μπαρμπιτσιώτη.

Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΜΑΣ 1936-1940 Σελ. 82, 17 ευρώ Ακριβής ανατύπωση της έκδοσης του 1940 με πλούσιο και σπάνιο φωτογραφικό υλικό για τον Ελληνικό Στρατό της εποχής.

Γ ΙΒ Β Ω Ν Ι ο ι ο ρ ι α i n s Π α ρ α κ μ ή * κ α ι l l - n i u s t 't o s i n s Ι ’ ω μ α ϊκ -ris Λ ü i o K p a i o p i a s

Μ αχο μ ενα Ε υμ βο αα ΟΙ ).ΦΙ*ΛΓΙΛΕ>'. TSN ΜΑΚΕΔΟΝΟΜΑΧΟΝ ΑΧΩΝΚΤΟΝ

tWUaiA.VOSIKH Μ

Περσεφόνη Καραμπατή

ΜΑΧΟΜΕΝΑ ΣΥΜΒΟΛΑ fAvuÖfpn ι>κ: ψις

Γίββων

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΜΗΣ ΚΑΙ ΠΤΩΣΕΩΣ ΤΗΣ ΡΩΜΑΪΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Σελ. 60,15 ευρώ Οι σφραγίδες που χρησιμοποιούσαν οι μα­ κεδονομάχοι αγωνιστές, για πρώτη φορά συ­ γκεντρωμένες.

Σελ. 617,25 ευρώ Το κλασικό έργο του Γίββωνος για την ιστορία της Ρωμαϊκής Αυτοκρα­ τορίας από τον Νέρβα μέχρι και τον Διοκλητιανό.

ΤΟ ΡΑΙΧ ΤΟΥ ΑΔΟΛΦΟΥ ΧΙΤΛΕΡ Σελ. 128,20 ευρώ Επανέκδοση ενός έργου με πλούσιο φωτογραφικό υλι­ κό από την περίοδο της ακμής του Γ Ράιχ.

Η διάθεση των βιβλίων της σελίδας αυτής γίνεται από το βιβλιοπωλείο «Ελεύθερη Σκέψις», Ιπποκράτους 112, Αθήνα, Τ.Κ. 11472, τηλ. 210/3630697, 210/3614736 (Στέλνονται και με αντικαταβολή).

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ