2,93
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ
· ΔΡΧ. 1000
-€
ΜΗΝΙ ΑΙ Ο ΠΕΡΙ ΟΔΙ ΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙ ΚΗ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙ Α ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α
ΤΕΥΧΟΣ
62 · Ο Κ Τ Ω Β Ρ Ι Ο Σ
2001
Η ΑΠΕΑΕΥι9ΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ Ο ΕΛΙΓΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΙΑΣ
Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΙΤΑΛΟΥ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΟΪΤΑΛΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ ( 1940- 1941) Η Η Η Η
ΑΝΟΔΟΣ ΤΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ Β' ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ Ω Σ ΤΟ 346 π.Χ. ΕΙΣΒΟΛΗ ΤΩΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ ΣΤΟ ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ ΚΑΙ ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΗΤΤΑΣ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗ Ν ΕΙΣΒΟΛΗ ΤΩΝ ΦΡΑΓΚΩΝ ■Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ ΒΥΘΙΣΗ ΤΟΥ ΚΑΤΑΔΡΟΜΙΚΟΥ GENERAL BELGRANO"
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΤΕ Υ Χ Ο Σ 62 Ο Κ ΤΩ Β Ρ ΙΟ Σ 2001
6 Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ Ο ΕΛΙΓΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΙΑΣ 16 Η "ΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥ ΙΠΠΟΤΗ" Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΕΞΟΝΤΩΣΗΣ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΤΙΤΟ (25 ΜΑΪΟΥ 1944) 26 Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΙΤΑΛΟΥ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΟίΤΑΛΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ (1940-1941) 36 Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ Β' ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΩΣ ΤΟ 346 π.Χ. 44 Η ΕΙΣΒΟΛΗ ΤΩΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ ΣΤΟ ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ ΚΑΙ ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΗΤΤΑΣ ΤΟΥΣ 57 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΙΣΒΟΛΗ ΤΩΝ ΦΡΑΓΚΩΝ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ 64 Η ΒΥΘΙΣΗ ΤΟΥ ΚΑΤΑΔΡΟΜΙΚΟΥ "GENERAL BELGRANO" ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΟΝ ΝΟΤΙΟ ΑΤΛΑΝΤΙΚΟ
ΜΟΝΙΜΕΣ η φγ λ α ο Ο βασιλιάς Γεώργιος Α ’ και ο αρχιστράτηγος διάδοχος Κωνσταντίνος εισέρχονται στην απελευθερωμένη Θεσσαλονίκη στις 29 Οκτωβρίου 1912 (πιν. του Θάνου Βασιλικού για τη “ Σ Ι ” ).
ΣΤΗΛΕΣ
4 Ε ΙΔ Η ΣΕ ΙΣ 81 ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΡΟ ΥΣΙΔΣΗ 8 2 Q U IZ ΓΝΩΣΕΩΝ
’ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥ0ΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. I ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α.. τ. Καθηγητής Σ το σ τ_ ~ ·-; Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ Συντϋγματάργιχ :: '. · Γ Ι ΠΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. I ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑθΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟ': · ' " ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ : ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ Ά ’ Λ - : ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥI ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟ' Ω Α ΪΑ -Σ W A 'i: -1 ΑΓΓΕΛΟΣ ΔΑΛΑΣΣΗΝΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ / ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜ0Π0ΥΛ0Σ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ Κ Α ΡΑ Τ Ε- · LHVZZZ Σ Χ Ξ Ε ΙΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΠΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ · ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡίΤΤΩΓΚ- Γ Ζ ~ - " ϊ · ·" : ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 38,21.985 · e-mail:
[email protected] · FAX: 38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 12.000 ΔΡΧ. / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 2: ‘ t l Y X l ' j V / S Γ~ ~ ~ · ■: * ΕΥΡΩΠΗ 24.000 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 18.500 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 26.000 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Τ.θ. 3951. 10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΧ-ΥΠΕΥβηΜΣ Ρ Π Μ Μ λ ΜΕ — «DKC· ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ t ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ, ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ· I. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΙΤΥΡΟΣ KAB5AÜ4I
ΚΑΤΑΡΡΕΕΙ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΟΠΟΥ ΣΚΟΤΩΘΗΚΕ Ο ΠΑΥΛΟΣ ΜΕΛΑΣ Την ώρα που στη σημερινή Ελλάδα χαρίζονται δισεκατομμύ ρια δρχ. για την ενίσχυση συλλό γων και οργανώσεων ’’ποικίλων' κινήτρων και "ομιχλωδών" στό χων, στη μακεδονική γη, στα ακριτικά Κορέστια, το σπίτι όπου σκοτώθηκε ο ήρωας Παύλος Μελάς καταρρέει. Δίπλα στη χορτα ριασμένη είσοδο έμεινε μόνον ο φύλακας, ο Γεώργιος Τσάκαλος. Ο άνθρωπος αυτός δεν έχει κα νένα όφελος από την πολιτεία (εργάζεται χωρίς μισθό). Απλώς συνεχίζει την παράδοση της οικογενείας του - η γιαγιά του ήταν μια από εκείνες τις γυναίκες “που έκλεισαν τα μάτια του ήρωα και τον ευπρέπισαν για να μη περάσει αστόλιστος στην αθανα σία". Φεύγοντας από το μικρό χω ριό αισθανθήκαμε πίκρα. Αποχαιρετήσαμε τον φύλακα και εκεί νος με σκληρό χαμόγελο μας εί πε: “Μη ξεχνάτε ότι λίγοι πολέμη σαν στα τείχη της Πόλης το 1453, λίγοι πολέμησαν το 1821 και πά ντα υπόθεση λίγων θα είναι τα ο ράματα και οι πόθοι ενός έ θνους...'1.
άλλα ένδεκα πορτραίτα που απο δίδουν σε αυτή και τα οποία επί σης παρουσιάστηκαν στην έκθ ε ση. Με βάση το σύνολο αυτών των απεικονίσεων πιστεύουν ότι η θρυλική βασίλισσα είχε πλού σια περιφέρεια, διπλοσάγωνο και χαλασμένα δόντια. Πόσο αξιόπι στη όμως μπορεί να είναι μια τέ τοια αναπαράσταση; Κατ’ αρχήν η γοητεία της Κλεοπάτρας ενδέ χεται να μην οφειλόταν αποκλει στικά στην εξωτερική της εμφά νιση αλλά και στην ισχυρή προ σωπικότητά της, με την οποία σαγήνευσε δύο από τους ισχυρό τερους άνδρες της εποχής της, τον Ιούλιο Καίσαρα και τον Μάρ κο Αντώνιο. Επιπλέον η δύσμορ φη παρουσίασή της δεν αποκλεί εται να ήταν εσκεμμένη, προκειμένου να γελοιοποιηθεί μετά θά νατον η γυναίκα που για ένα σύ ντομο διάστημα κράτησε τις τύ-
ΤΟ ΠΟΡΤΡΑΙΤΟ ΤΗΣ ΚΛΕΟΠΑΤΡΑΣ Μια έκθεση που έγινε στο Βρετανικό Μουσείο, με θέμα «Κλεοπάτρα της Αιγύπτου: Από την ιστορία στο μύθο», έχει προκαλέσει έντονες συζητήσεις ό σον αφορά την πραγματική μορ φή της τελευταίας βασίλισσας της αρχαίας Αιγύπτου. Παρά τη θρυλούμενη ομορφιά της Κλεο πάτρας, στην πραγματικότητα τα σωζόμενα πορτραίτα της είναι ε λάχιστα και μόνο ένα αποδίδεται χωρίς αμφιβολία σε αυτήν. Πρό κειται για ένα άγαλμα που σώζε ται στο μουσείο του Βατικανού και το οποίο πιστεύεται ότι είναι αντίγραφο ενός επίχρυσου αγάλ ματος το οποίο είχε αφιερώσει προς τιμήν της ο Ιούλιος Καίσαρ στον ναό της Αφροδίτης στη Ρώ μη, Με βάση τα χαρακτηριστικά αυτού του αγάλματος η Κλεοπά τρα παρουσιάζεται μάλλον κοντή (με ύψος περίπου ενάμισυ μέ τρο), με τραχειά όψη, μακρύ πρό σωπο, μεγάλα μάτια, ψηλά φρύ δια, μεγάλη και γαμψή μύτη. Οι ε πιστήμονες θεωρούν ότι μπο ρούν να αντλήσουν πρόσθετα στοιχεία για τη μορφή της από
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Αναπαράσταση της μορφής της Κλεοπάτρας, ομολογουμένως εντυπωσιακής ασχήμιας... χες της Ρώμης στα χέρια της. Παράλληλα το μέγεθος της μύ της της ενδέχεται να υπερτονι ζόταν ως σύμβολο της ισχύος της. Ακόμα δεν πρέπει να παραβλέπεται το γεγονός ότι τα γυναι κεία πρότυπα ομορφιάς εκείνης της εποχής ήταν αρκετά διαφο ρετικά από τα σημερινά, που θ έ λουν τις γυναίκες σχετικά αδύνα τες. Βέβαιο είναι πάντως ότι πα ρά τις όποιες προσπάθειες απο μυθοποίησης της ομορφιάς της Κλεοπάτρας, όπως ανέφερε η επιμελήτρια της έκθεσης, Σούζαν Γουώκερ, "όσο περισσότερο με λετάμε τα πορτραίτα της Κλεο πάτρας τόσο λιγότερο βέβαιοι εί μαστε για τη θελκτική της εμφά νιση».
Ο δενδροφυτεμένος λόφος στον οποίο πιστεύεται ότι κρυβόταν ο πραγματικός δολοφόνος του Κέννεντυ.
ΝΕΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΤΖΩΝ ΚΕΝΝΕΝΤΥ Τριανταοκτώ χρόνια μετά τη δολοφονία του Τζων Κέννεντυ στο Ντάλλας, στις 22 Νοεμβρίου 1963, τα ερωτηματικά σχετικά με την ταυτότητα και τον αριθμό των δολοφόνων του όχι μόνο δεν έχουν απαντηθεί, αλλά, αντίθε τα, εξακολουθούν να συσσωρεύ ονται. Πρόσφατα το θέμα ανακινήθηκε μετά από ένα δημοσίευ μα στην επιθεώρηση «Επιστήμη και Δικαιοσύνη» της Βρετανικής Ιατροδικαστικής Εταιρίας. Στο δημοσίευμα αυτό προβάλλεται και πάλι η θεωρία της συνωμο σίας για τη δολοφονία του Αμερι κανού προέδρου, βασισμένη στη στατιστική πιθανότητα (ουσιαστι κά βεβαιότητα) να υπήρχε κατά 96,3% και δεύτερος δολοφόνος, στον οποίο μάλιστα θα πρέπει να αποδοθεί και το μοιραίο τραύμα του προέδρου. Τα νέα στοιχεία που ήλθαν στο φως προέρχονται από τη μαγνητοφωνημένη συνο μιλία του Τζέσι Κάρι, αρχηγού της αστυνομίας του Ντάλλας, ο οποίος επέβαινε στο εμπρόσθιο αυτοκίνητο της πομπής που συ νόδευε την προεδρική λιμουζίνα
κατά την πορεία της διά μέσου των δρόμων της πόλης. Η συνομι λία του Κάρι μέσω του δεύτερου καναλιού του ασυρμάτου της το πικής αστυνομίας είχε διάρκεια δεκαοκτώ δευτερολέπτων. Στην αρχή της συνομιλίας ο Κάρι ανέ φερε ότι η πομπή προσέγγιζε τη διάβαση στο τέλος της Ντήλυ Πλάζα (του χώρου της δολοφο νίας), ενώ στο τέλος της ακουγόταν να λέει βιαστικά: «Πηγαίνετε στο νοσοκομείο!». Κατά το ίδιο διάστημα μέσω του πρώτου κα ναλιού του ασυρμάτου της αστυ νομίας είχε καταγραφεί μια αλλη λουχία συγκεχυμένων θορύβων και πυροβολισμών. Το επίσημο πόρισμα που υπέβαλε η επιτροπή Ουώρεν σχετικά με τη δολοφονία αγνόησε πλήρως τους μαγνητο φωνημένους θορύβους, ενώ με ταγενέστερες έρευνες δεν μπό ρεσαν να καταλήξουν σε ασφαλή συμπεράσματα ούτε ως προς τον αριθμό των πυροβολισμών που είχαν καταγραφεί, ούτε ως προς τον συγχρονισμό των ήχων που έμοιαζαν με πυροβολισμούς. Ο πως έγινε σαφές αργότερα, ο παλαιότερος συγχρονισμός της φω νής του Κάρι με τη σειρά των ή χων ήταν λανθασμένος, με απο τέλεσμα να θεωρείται ότι οι θόρυβοι είχαν ηχογραφηθεί πε
ΕΚΘΕΣΗ ΜΙΝΙΑΤΟΥΡΑΣ Ο Σύλλογος Ιστορικής Μινιατούρας Θεσσαλονίκης "Πήγασος" ανακοινώνει την 1η Ετήσια Εκθεση - Διαγωνισμό ιστορικής μινια τούρας στο κτίριο της Διεύθυνσης Αρχιτεκτονικού του Δήμου Θεσ σαλονίκης (Αγγελάκη 13) κατά το τριήμερο 26-28 Οκτωβρίου 2001. Η διοργάνωση γίνεται αποκλειστικά από τον Σύλλογο και όχι από το βιβλιοπωλείο "Ελεύθερη Σκέψις", όπως εκ παραδρομής γράφηκε στο προηγούμενο τεύχος της “ΣΙ", το οποίο είναι χορηγός και ε κθέ της στην εκδήλωση. Οι ενδιαφερόμενοι καλούνται να συμμετάσχουν ενεργά και να στηρίξουν την προσπάθεια. Πληροφορίες πα ρέχονται στο τηλ. 031-234507 και στο e-mail:
[email protected].
Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ
ρίπου ένα λεπτό μετά τη δολο φονία του προέδρου και ότι προ έρχονταν από τις μοτοσυκλέτες των αστυνομικών. Πρόσφατα ο ΝτονΤόμας, υπεύθυνος στατιστι κής του αμερικανικού Υπουργεί ου Γεωργίας, επανεξέτασε τις ταινίες με τους ήχους και κατέ ληξε στο συμπέρασμα που δημοσιεύθηκε στη Βρετανική επιθεώ ρηση, σύμφωνα με το οποίο οι θόρυβοι που έμοιαζαν με πυρο βολισμούς ακούγονται «το ακρι βές δευτερόλεπτο που ο Τζων Φιτζέραλντ Κέννεντυ δολοφονήθηκε». Επιπλέον διαπίστωσε ότι το θανατηφόρο τραύμα προήλθε από έναν οπλοφόρο που βρισκό ταν στο δεντρόφυτο ύψωμα, σε μια περιοχή με γρασίδι από την οποία περνούσε εκείνη τη στιγμή η προεδρική πομπή. Τα στοιχεία του Τόμας αναβιώνουν τη θεωρία που είχε διατυπώσει παλαιότερα ο Νεοϋορκέζος δικηγόρος Μαρκ Λέην στο βιβλίο του με τίτλο "Rush to judgement". Ο Λέην είχε ι σχυριστεί ότι ο μοιραίος πυροβο λισμός είχε προέλευση το συγκε κριμένο ύψωμα, η δεντροφυτε μένη κορυφή του οποίου περιβαλλόταν από ξύλινο φράχτη. Τον ισχυρισμό του συμμερίζο νταν 58 από τους 90 αυτόπτες μάρτυρες της δολοφονίας που είχαν εξεταστεί κατά την ανάκρι ση. Ορισμένοι από αυτούς είχαν δει λίγη ώρα πριν από τη δολοφο νία έναν άνδρα να ανεβαίνει τρέχοντας προς τον χώρο στάθμευ σης στην πίσω πλευρά του λόφου κρατώντας κάτι που έμοιαζε με τουφέκι, ενώ άλλοι που είχαν σπεύσει στην ίδια περιοχή αμέ σως μετά τη δολοφονία είτε εί δαν ένα συννεφάκι καπνού, είτε αισθάνθηκαν έντονη τη μυρωδιά πυρίτιδας στον χώρο. Ακόμα και μερικοί βοηθοί του σερίφη της πόλης είχαν σπεύσει να αρχίσουν την έρευνα της δολοφονίας από εκείνο το σημείο! Φυσικά μετά από τέσσερις δεκαετίες είναι μάλλον αμφίβολο η αλήθεια να αποκαλυφθεί πλήρως. Είναι σχε δόν βέβαιο, πάντως, ότι το πόρι-
ΔΙΟΡΘΩΣΗ Στον χάρτη της σελίδας 11 του τεύχους 61 παραλήφθηκαν ορισμένες λέξεις. Το πλήρες κείμενο έχει ως εξής: "Χάρτης του σπαρτιατικού κράτους και της Μεσσηνίας κατά τον 4ο π.Χ. αιώνα (Ιστορία του Ελληνικού Εθνους).
σμα της επιτροπής Ουώρεν που θεωρούσε τον Λη Χάρβεϋ 0σβαλντ ως μοναδικό δολοφόνο του Κέννεντυ είναι λανθασμένο.
ΣΚΑΝΔΑΛΙΣΤΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΗΣ ΑΛΓΕΡΙΑΣ Ενα νέο βιβλίο που κυκλοφό ρησε σχετικά πρόσφατα στη Γαλ λία αναζωπύρωσε τη συζήτηση για τις μεθόδους καταστολής που χρησιμοποίησε ο Γαλλικός Στρατός κατά τον πόλεμο της Αλγερίας (1954-1962), Πρόκειται για τα απομνημονεύματα του απόστρατου στρατηγού Πωλ Οσαρές, επικεφαλής της υπηρεσίας πληροφοριών του Γαλλικού Στρα τού στο γαλλοκρατούμενο Αλγέ ρι, με τίτλο “Services Speciaux: Algerie 1955-1957“ («Ειδικές Υπη ρεσίες: Αλγερία 1955-1957», εκδ. Perrin). Κατά την έκδοση του βι βλίου ο γηραιός (83 ετών σήμε ρα) και μονόφθαλμος στρατηγός είχε δώσει συνέντευξη στην εφη μερίδα "Le Monde", στην οποία παραδεχόταν ανοικτά τη συμμε τοχή του σε εκτελέσεις κρατου μένων Αλγερινών με συνοπτικές διαδικασίες (βλ. σχετικά τη σ. 5 των «Ειδήσεων» στο τ. 56 της “ΣΙ"). Η έκδοση, όμως, του βιβλί ου και τα όσα γράφει ο στρατη γός σε αυτό ύψωσαν ακόμα πε ρισσότερο τους τόνους της αντι παράθεσης. Ο Οσαρές υποστηρί ζει ότι η τότε πολιτική ηγεσία της Γαλλίας ήταν πλήρως ενημερω μένη για τους βασανισμούς Αλγερινών κρατουμένων. Αναφέρει μάλιστα χαρακτηριστικά ότι «ο α πεσταλμένος (του τότε υπουρ γού Δικαιοσύνης και μετέπειτα προέδρου, Φρανσουά Μιτεράν) γνώριζε πολύ καλά τι συνέβαινε κατά τη διάρκεια της νύκτας (ενν. στον χώρο που διοικούσε ο ί διος)». Σε ένα άλλο σημείο περι γράφει τον πρώτο βασανισμό τον οποίο διέπραξε, διευκρινίζοντας πάντως ότι «δεν χρησίμευσε σε τίποτα», αφού ο «τύπος πέθανε χωρίς να πει λέξη». Αλλού αναφέ ρει ότι απαγχόνισε έναν Αλγερινό αγωνιστή παρουσιάζοντας τον φόνο ως αυτοκτονία και ότι διέ ταξε τους στρατιώτες του να σκοτώσουν 60 κρατουμένους. Χάρη στην τότε δράση του ο Ο σαρές έφθασε μέχρι τον βαθμό του στρατηγού (αποστρατεύθηκε το 1975) και στη συνέχεια προσλήφθηκε ως «πωλητής όπλων» από τη γαλλική εταιρία Thomson-
Brandt. Παράλληλα η γενικότερη επιθυμία της γαλλικής κοινωνίας να απαλείψει τις οδυνηρές ανα μνήσεις της από τον πόλεμο της Αλγερίας, που εκδηλώθηκε έ μπρακτα με την αμνήστευση, το 1968, όλων των εγκλημάτων που είχαν διαπράξει οι δυνάμεις της κατά τη διάρκειά του, εξασφάλι ζε την απαλλαγή του από κάθε μομφή. Η προκλητική όμως επα νεμφάνιση του στρατηγού με το βιβλίο του και με δηλώσεις στη "Le Monde“ («ήμαστε απόσπασμα θανάτου», «τα βασανιστήρια εί ναι αποτελεσματικά, οι περισσό τεροι έσπαγαν και μιλούσαν. Με τά τους αποτελειώναμε») προκάλεσε έντονη ταραχή. Ο πρόε δρος Σιράκ εξέφρασε τον απο τροπιασμό του για τις δηλώσεις του Οσαρές, ζήτησε (μάλλον φα ρισαϊκά!) από τον υπουργό Αμυ νας την επιβολή πειθαρχικών κυ ρώσεων εναντίον του και κάλεσε τον Μέγα Καγκελάριο της Λεγεώ νας της Τιμής να κινήσει αμέσως τη διαδικασία εξαίρεσής του από τις τάξεις της. Σύμφωνα με τον Γάλλο πρόεδρο «πρέπει να λάμψει όλη η αλήθεια γΓ αυτές τις α δικαιολόγητες πράξεις οι οποίες δεν πρέπει να σβήσουν από τη μνήμη τα εκατομμύρια των Γάλ λων από τη μητροπολιτική Γαλλία ή από την Αλγερία που πολέμη σαν με θάρρος και τιμή» (!). Τις δηλώσεις του Οσαρές καταδίκα σε και ο Γάλλος πρωθυπουργός Λιονέλ Ζοσπέν. Ορισμένοι περισ
σότερο σώφρονες Γάλλοι τήρη σαν πιο μετριοπαθή στάση. Ο λό γιος Πιέρ Βιντάλ-Νακέ, ένας από τη μικρή ομάδα διανοουμένων που είχε επικρίνει τις γαλλικές μεθόδους στην Αλγερία κατά την περίοδο της διεξαγωγής του πο λέμου, ανέφερε μεταξύ άλλων τα εξής: «Ορισμένοι επικρίνουν (τον Οσαρές) όχι διότι έπραξε ό,τι έπραξε, αλλά διότι το έγραψε... Ο στρατηγός Οσαρές έχει τουλάχι στον το προτέρημα - τολμώ να πω - της ευθύτητας. Αλλά η αντί δραση των πολιτικών μας ... σί γουρα δεν στέκεται στο ύψος των περιστάσεων. Αλήθεια (ο Σιράκ) δεν γνώριζε τίποτα; Ο αθώ ος! Ο δε Λιονέλ Ζοσπέν ζήτησε να αφήσουν τους ιστορικούς να εργασθούν. Γιατί, εκείνος τι πί στευε ότι κάνουν;». Στην Αλγερία οι αντιδράσεις υπήρξαν πιο έντο νες: η οικογένεια του αγωνιστή Μεσαούντ Αμράνι, ο οποίος πέ θανε λίγο μετά τον πόλεμο από τραύματα που είχε δεχθεί κατά τη διάρκεια βασανισμού του από τον Γαλλικό Στρατό (όχι πάντως από τον ίδιο τον Οσαρές), υπέβα λε μήνυση εναντίον του η οποία, σύμφωνα με τον Αλγερινό εισαγ γελέα, θα μπορούσε να οδηγήσει στην έκδοση διεθνούς εντάλμα τος σύλληψης του στρατηγού. Α ντιδράσεις υπάρχουν και στο ε σωτερικό του Γαλλικού Στρατού. Η φύση του θέματος, πάντως, εί ναι πιθανό να οδηγήσει σύντομα σε μια νέα συγκάλυψή του.
Ο στρατηγός Οσαρές κρατώντας στα χέρια το βιβλίο του.
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
^ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Χ Α ΡΑ ΛΑ Μ Π Ο Σ Ν ΙΚ Ο Λ Α Ο Υ Ταξίαρχος ε.α. τ. καθηγητής στρατιωτικής ιστορίας Σ Σ Ε
ΜΕΤΑ ΤΗ ΝΙΚΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩ Ν ΣΤΟΝ ΣΑΡΑΝΤΑΠΟΡΟ ΑΝΟ ΙΞΕ Η ΠΥΛΗ ΠΡΟΕΛΑΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟ Υ ΣΤΡΑΤΟΥ ΠΡΟΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΩΝ ΥΠΟΔΟΥΛΩΝ ΕΛΛΗΝΩ Ν ΤΗΣ Μ ΑΚΕΔΟ ΝΙΑΣ. ΠΡΟΘΕΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΙΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΗΤΑΝ Η ΕΞΟΥΔΕΤΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΙ ΜΕ ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, Η ΟΠΟΙΑ ΚΙΝΔΥΝΕΥΕ ΝΑ ΠΕΣΕΙ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ. 0 ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΣ ΕΛΙΓΜ Ο Σ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΑΣ ΕΦΕΡΕ ΤΟ ΠΟΘΘΥΜΕΝΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ.
0 βασιλιάς Γεώργιος Α ’ και ο αρχιστράτηγος διάδοχος Κωνσταντίνος εισέρχονται στην απελευθερωμένη Θεσσαλονίκη στις 29 Οκτωβρίου 1912 (πιν. του Θάνου Βασιλικού για τη “ Σ Ι ” ). Σ Τ Ρ Α Τ ΙΟ '
'
-
ΙΣ
ίναι γεγονός ότι η έκβαση της πρώ της ημέρας της μάχης του Σαρανταπόρου (9 Οκτωβρίου 1912) επέβαλε στους Τούρκους την ανάγκη της άμεσης, κα τά τη νύκτα 9/10 Οκτωβρίου, εγκατάλειψης του μετώπου στον Σαραντάπορο και υποχώ ρησής τους προς τα Σέρβια. Μάλιστα οι Τούρκοι κατόρθωσαν να υποχωρήσουν χω ρίς να γίνουν αντιληπτοί από τις μονάδες πρώτης γραμμής της Ελληνικής Στρατιάς. Αν και ο Τουρκικός Στρατός υπέστη βα ριά ήττα στον Σαραντάπορο και σχεδόν δια λύθηκε και απώλεσε το μέγιστο μέρος της μαχητικής του αξίας, ευνοημένος από το έ δαφος και τη μη τήρηση στενής επαφής από τους Ελληνες διέφυγε την αιχμαλωσία και την πλήρη καταστροφή του. Τα συντρίμμια του, αφού διέβησαν γρήγορα τον Αλιάκμο Ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος. να, κατόρθωσαν παρεμβάλλοντας το κώλυ Η διάσταση που σημειώθηκε, μεταξύ αυτού μα να ανασυνταχθούν. και του αρχιστρατήγου Κωνσταντίνου, Μετά την υποχώρηση των Τούρκων, στις σχετικά μ ε την κατάληψη ή όχι της 10 Οκτωβρίου, ο αρχιστράτηγος, διάδοχος Θεσσαλονίκης, παρουσιάσθηκε με Κωνσταντίνος, εξέδωσε τα μεσάνυκτα της ί υπερβολή από βενιζελικούς και διας ημέρας διαταγή προς τις μεραρχίες πε αντιβενιζελικούς συγγραφείς. ρί στάθμευσης και ανάπαυσης. Ετοι την 11η Οκτωβρίου καταλήφθηκε η Κοζάνη από την Η επίθεση είναι η μόνη δυνατή επιλογή Ταξιαρχία Ιππικού, οι δε λοιπές μεραρχίες ενός στρατιωτικού ηγήτορα, αν θέλει να νι παρέμειναν σε αδράνεια, όπως συνέβη και κήσει. Η επίθεση ενδυναμώνει την αυτοπε κατά την 12η Οκτωβρίου. ποίθηση του στρατεύματος και την ευκινη Ο Τουρκικός Στρατός, αφού περιορίσθησία του, αυτό δε εγγυάται το πλεονέκτημα κε σε αγώνα προφυλακών, όπως ανέφεραν του αιφνιδιασμού και καθιστά ατελέσφο οι πληροφορίες, υποχώρησε προς Βορρά ρους τους εχθρικούς ελιγμούς. Ο εχθρός και προς τη Βέροια. Δεν ήταν δυνατό να ε είναι καταδικασμένος μόλις εξαναγκασθεί ξακριβωθούν οι πληροφορίες αυτές, λόγω να περιορισθεί σε άμυνα, χάνοντας έτσι το των πενιχρών μέσων επικοινωνιών και μη τή ηθικό του. Ο Γερμανός ιστορικός Ντελρησης, από τους Ελληνες, στενής επαφής μπρύκ (H. Delbrück) υποστήριζε ότι «η στρα με τον εχθρό. τηγική της φθοράς, σε αντίθεση προς τη στρατηγική καθυπόταξης του εχθρού, η ο ποία στρέφεται γύρω από τον ένα και μονα δικό πόλο της μάχης, έχει δύο πόλους, δη Για τον ελιγμό της Στρατιάς μετά τον λαδή τη μάχη και τον ελιγμό...». Ο ΝτελΣαραντάπορο έχουν γραφεί πολλά, άλλα μεν μπρύκ εμμένει στην αντιπαράθεση μεταξύ γραμμένα από βενιζελικούς και κατά του αρ μάχης (με σκοπό την εκμηδένιση των εχθρι χιστρατήγου, άλλα δε γραμμένα από αντιβεκών ενόπλων δυνάμεων) και ελιγμού, δηλα νιζελικούς και υπέρ του αρχιστρατήγου. Κα δή μεταξύ της στρατηγικής της καθυπότα τά την άποψή μας και οι δύο πλευρές είναι ξης και της στρατηγικής της φθοράς. επηρεασμένες από τον ολέθριο διχασμό που ακολούθησε λίγα χρόνια αργότερα. Πριν αναφερθούμε στα του ελιγμού της Προθέσεις του Αρχιστρατήγου Στρατιάς μετά τον Σαραντάπορο κρίνουμε Πρόθεση του αρχιστρατήγου ήταν να σκόπιμο να αναφέρουμε, πολύ συνοπτικά, κατευθυνθεί ταχέως προς τη Βέροια με α μερικά στοιχεία περί στρατηγικής και τακτι κής, που θα μας βοηθήσουν στην περιγρα ντικειμενικό σκοπό τη Θεσσαλονίκη, εκτός αν υπήρχαν πληροφορίες για σημαντικές φή του ελιγμού. τουρκικές συγκεντρώσεις στην περιοχή ΑΒάσειτων κανόνων της στρατηγικής, κα μυνταίου-Μοναστηρίου, οπότε θα ήταν ανα τά τον Κλαούζεβιτς, «θεωρείται η πραγματι κή ή αναμενόμενη μάχη ως το υποχρεωτικό γκασμένος να προσβάλει πρώτα τις δυνά μεις αυτές και μετά την εξουδετέρωσή τους σημείο αναφοράς κάθε πολεμικής δραστη να στραφεί προς τη Βέροια. ριότητας». Μοναδικός σκοπός της μάχης εί ναι η εκμηδένιση του αντιπάλου, επειδή η Τις επιδιώξεις του αυτές εκδήλωσε ο αρ εκμηδένιση των εχθρικών δυνάμεων αποτεχιστράτηγος στις οδηγίες που έστειλε προς λεί τη βάση όλων των πολεμικών ενεργειών. την VII Μεραρχία (ΜΠ), στις 12 Οκτωβρίου 1912. Τις οδηγίες τις απέστειλε με τον λοχα Η καθυπόταξη ως σκοπός ενός πολέμου εκμηδένισης συνίσταται στην εξουδετέρωση γό πεζικού Ε. Βερνάρδο, ο οποίος όφειλε να των εχθρικών ενόπλων δυνάμεων, στην κα παραμείνει παρά τη Μεραρχία ως σύνδε τάκτηση της εχθρικής χώρας και στην κάμ σμος μέχρι το πέρας της όλης επιχείρησης. ψη της εχθρικής βούλησης, έτσι ώστε να μη Η διαταγή ανέφερε: «... Η πρόθεσή μου εί είναι δυνατή η συνέχιση της αντίστασης. ναι να διευθυνθώ προς Βέροια και εκεί να
Ε
Ο ΕΛΙΓΜ ΟΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΑΣ
m
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
προσβάλω τον εχθρό. Αύριο και μεθαύριο ο στρατός θα διαβεί τον Αλιάκμονα και θα συ γκεντρωθεί βορείως της γραμμής Κίσσα-Κοζάνη. Τότε εκ της γενικής τακτικής καταστάσεως εξαρτάται εάν θα διευθυνθώ αμέσως προς Βέροια ή εάν θα προσβάλω πρώτα προς την διεύθυνση του Μοναστηριού τα τυχόν ευρισκόμενα προς τα εκεί τμήματα του εχθρικού στρατού και μετά θα στραφώ προς Βέροια...» (420/422). Από την παραπά νω διαταγή προκύπτει σαφώς ως πρώτιστη πρόθεση του αρχιστρατήγου η κατεύθυνση προς Βέροια, που οδηγεί προς Θεσσαλονί κη. Προς τέτοια πορεία οδηγούσε όχι μόνο η από κάθε άποψη πρωταρχική σημασία της μακεδονικής πρωτεύουσας, αλλά και η ανά γκη εξασφάλισης του λιμανιού της για τον ανεφοδιασμό της Στρατιάς από τη θάλασσα, ιδίως μετά τη διαπίστωση των σοβαρών δυσχερειών λόγω της ανεπάρκειας μέσων χερ σαίων μεταφορών. Είναι χαρακτηριστικό και ότι στις οδηγίες προς την VII ΜΠ αναγράφε ται «προς την κατεύθυνση του Μοναστηρι ού», και όχι «προς Μοναστήρι», ως προς τον στόχο. Δηλαδή επρόκειτο περί κατεύθυν σης τακτικής και όχι στρατηγικής. Η αντικειμενική αλήθεια είναι ότι πράγ ματι ο αρχιστράτηγος αμφιταλαντευόταν ως προς την κατεύθυνση που θα ακολουθούσε και από στρατιωτικής πλευράς είχε δίκιο. Εφόσον ο στρατιωτικός σκοπός του πολέμου είναι η καταστροφή των δυνάμεων του αντι πάλου, η κατεύθυνση που θα ακολουθούσε η Στρατιά θα εξαρτάτο από αυτή που πήρε συμπτυσσόμενος ο όγκος του Τουρκικού Στρατού. Η γεωγραφική διαμερισμάτωση του χώ ρου δημιουργούσε σοβαρό στρατηγικό πρό βλημα, το οποίο θα επηρέαζε θετικά ή αρνη τικά τις περαιτέρω επιχειρήσεις. Εάν η σύ μπτυξη των Τούρκων είχε γίνει προς το Μοναστήρι και η Στρατιά στρεφόταν προς τη Θεσσαλονίκη, υπήρχε κίνδυνος με ενδε χόμενη τουρκική επιθετική επιστροφή, από Βορρά προς Νότο, να προσβληθεί η Στρατιά στα νώτα της και να αποκοπεί. Εάν ο όγκος του Τουρκικού Στρατού είχε συμπτυχθεί προς τον κάμπο της Βέροιας και ανατολικότερα και η Στρατιά πορευόταν προς Μονα στήρι θα συνέβαινε το αντίθετο, δηλαδή α ποκοπή της Στρατιάς από μια επιθετική επι στροφή των Τούρκων από τα ανατολικά προς τα δυτικά. Συνεπώς ήταν απόλυτα λο γική η αμφιταλάντευση του αρχιστρατήγου μέχρι τη στιγμή που θα διαπίστωνε την κα τεύθυνση σύμπτυξης του όγκου των εχθρι κών δυνάμεων. Οι πρώτες πληροφορίες από την Ταξιαρ χία Ιππικού και τον σύνδεσμο παρά την Τα ξιαρχία, κατά τις απογευματινές ώρες της 12ης Οκτωβρίου, ανέφεραν ότι την προη γούμενη ημέρα είχαν κινηθεί από το Μονα στήρι προς το Αμύνταιο πολλά σιδηροδρομι κά βαγόνια, μεταφέροντας Αλβανούς στρα τιώτες, και ότι αναμένονταν και άλλες ενι σχύσεις. Οι πληροφορίες αυτές ήταν ενδεί ξεις περί ενδεχόμενου από Βορρά κινδύνου. Βάσει διαταγής επιχειρήσεων της Στρατιάς,
που εκδόθηκε το Βράδυ της 12ης Οκτωβρί ου. καθορίζονταν οι εξής ενέργειες: Για την ! ΜΠ και το Απόσπασμα Κωνσταντινοπούλου στον Βελβενδό, για την II ΜΠ στο Δρέπανο, για την III ΜΠ στα Πετρανά, για την IV ΜΠ στον Βαθύλακο, για την V ΜΠ επί των υψω μάτων βορείως της Κοζάνης, για την VI ΜΠ μέσω Κοζάνης προς Κοίλα. Δηλαδή οι με ραρχίες τάσσονταν έτσι ώστε να είναι δυνα τή η προέλαση για την επόμενη ημέρα προς Βέροια, αφού λάβουν νεώτερες πληροφο ρίες. Στο μεταξύ η Κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου είδε τον πολιτικό σκοπό του πολέμου, στον οποίο ασφαλώς έπρεπε να προσαρμοσθεί η στρατιωτική στρατηγική. Και ο σκοπός αυ τός ήταν η Θεσσαλονίκη. Βάσει δε και των πληροφοριών που είχε η Κυβέρνηση από άλ λες πηγές (διπλωμάτες, ο γιατρός Νίκοκλουελληνικής καταγωγής, υπηρετούσε στον Βουλγαρικό Στρατό), γνώριζε ότι για τη Θεσ σαλονίκη ενδιαφέρονταν και οι Βούλγαροι, οι οποίοι και έστρεψαν την VII Μεραρχία τους υπό τον στρατηγό Τεοντόρωφ προς την κατεύθυνση αυτή. Το βράδυ της 12ης Οκτωβρίου τηλεγρά φησαν στον αρχιστράτηγο τόσον ο πρωθυ πουργός Ελ. Βενιζέλος, όσο και ο υπουργός Εξωτερικών Λ. Κορομηλάς. Αφού τον πληρο φορούσαν για τις νίκες των άλλων Συμμά χων (Σέρβων και Βουλγάρων) τον παρακαλούσαν για την κατάληψη της Θεσσαλονί κης όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Το κείμε νο του τηλεγραφήματος είχε ως εξής: "Αριθ. 80099. Αναμένω να μοι γνωρίσητε την περαι τέρω διεύθυνσιν ην θα ακολουθήση η προέλασις του Στρατού της Θεσσαλίας. Παρακα λώ μόνον να έχητε υπ' όψιν ότι σπουδαίοι πολιτικοί λόγοι επιβάλλουσι να ευρεθώμεν μιαν ώραν ταχύτερον εις Θεσσαλονίκην Βενιζέλος". Στο πλαίσιο, λοιπόν, των σχέσεων αρχιστρατήγου-Κυβέρνησης έγινε ανταλλαγή τηλεγραφημάτων, μερικά από τα οποία μάλι στα ήταν σε έντονο ύφος. Κατά την άποψή μας είχε δίκιο και ο αρχιστράτηγος που αμ φιταλαντευόταν επί κάποιο χρονικό διάστη μα για την κατεύθυνση ενεργείας της Στρα τιάς, και η Κυβέρνηση που επιθυμούσε να κινηθεί η Στρατιά το ταχύτερο προς τη Θεσ σαλονίκη, Οι δημοκρατικοί ή αντιβενιζελικοί συγγραφείς αναφερόμενοι στο γεγονός αυ τό, για λόγους σκοπιμότητας, υπερβάλλουν. Το Γενικό Στρατηγείο (ΓΣ) έφθασε στην Κοζάνη το απόγευμα της 13ης Οκτωβρίου. Εκεί έλαβε το αποτέλεσμα αναγνωρίσεων από την Ταξιαρχία Ιππικού (ΤΙ), πληροφορού μενο ότι ο κύριος όγκος των τουρκικών δυ νάμεων είχε περάσει τα στενά της Χάδοβας (Πολυμύλου) με γενική πλέον κατεύθυνση προς τη Βέροια. Ετσι βάσει των πληροφο ριών της ΤΙ και της Κυβέρνησης εκδόθηκε από τη Στρατιά το απόγευμα της 13ης Οκτω βρίου η διαταγή για την προέλαση προς τα ανατολικά. Συνεπώς, ο ισχυρισμός ότι η προς Θεσσαλονίκη κατεύθυνση της Ελληνι κής Στρατιάς οφείλεται σε επιτακτική πα ρέμβαση μόνο του Ελ. Βενιζέλου δεν ευσταθεί. Βάσει της διαταγής όλες οι μεραρχίες
(εκτός της V ΜΠ και του Αποσπάσματος Γεννάδη) άρχισαν να προελαύνουν προς τη Β έ ροια.
Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ Οι μεραρχίες προελαύνοντας, αφού α πώθησαν τους Τούρκους στις 15, 16 και 17 Οκτωβρίου από τα στενά της Χάδοβας στο Βέρμιο και την Κατερίνη, αναπτύχθηκαν πλέον προς την πεδιάδα της Βέροιας. Η Β έ ροια απελευθερώθηκε στις 16 Οκτωβρίου. Οι πληροφορίες που είχε ο αρχιστράτηγος για τον εχθρό ανέφεραν ότι ανατολικά της Βέροιας μέχρι και την Εδεσσα υπήρχαν ε χθρικές δυνάμεις (περίπου 13.000 άνδρες με 16 πυροβόλα) και ότι ανατολικά του Αξιού ποταμού έφθαναν ενισχύσεις από τη Θεσ σαλονίκη. Μέχρι το βράδυ της 17ης Οκτω βρίου οι πληροφορίες περί του εχθρού ήταν ασαφείς διότι έλειπε το κύριο όργανο συλ λογής πληροφοριών, το Ιππικό, δεδομένου
ταμό και παρά τη λίμνη νότια των Γιαννι τσών. Ετσι λοιπόν μετά τη Βέροια η Στρατιά στράφηκε προς τα βορειοανατολικά. Πρέπει να τονίσουμε εδώ το γεγονός που έλαβε χώρα τη νύκτα της 18/19 Οκτω βρίου. Αρμόδιος επιτελής του Στρατηγείου, ο οποίος έπρεπε να ήταν γνώστης και των σκέψεων και των αποφάσεων του αρχιστρα τήγου, με δική του πρωτοβουλία έδωσε προ φορική εντολή προς ταγματάρχη του Στρα τηγείου με τρεις λοχαγούς του Επιτελείου και με μικρή έφιππη δύναμη με αξιωματι κούς χωροφυλακής, να κατευθυνθούν στα Γιαννιτσά και να οδηγήσουν εκεί την πορεία των μεραρχιών διαμέσου της πόλης, συγ χρόνως δε να προβλέψουν για τη μελλοντι κή εγκατάσταση του ΓΣ. Η διαταγή αυτή, για την οποία δεν γνώριζαν ούτε ο αρχιστράτη γος, ούτε το Τμήμα Επιχειρήσεων και η ο ποία είναι εντελώς ανεξήγητο πώς δόθηκε, είχε το εξής αποτέλεσμα: Οι παραπάνω α ξιωματικοί βαδίζοντας χωρίς μέτρα ασφα-
Η νέα γέφυρα επί του Αξιού, που κατασκευάστηκε από το ελληνικό Μηχανικό. Αριστερά διακρίνονται οι πάσσαλοι της καταστραφείσας από τους Τούρκους γέφυρας ("Πανόραμα του Πολέμου 1912-1913", Ελ εύ θ ε ρ η Σκέψις).
ότι η ΤΙ έφθασε στις 18 Οκτωβρίου στην πε ριοχή (βάσει διαταγής της Στρατιάς την 14η Οκτωβρίου η ΤΙ αρχικά είχε κινηθεί προς Βορρά και την επομένη κινήθηκε στο στενό Τριποτάμου προς Βέροια, αναπτυσσόμενη στο δεξιό πλευρό της Στρατιάς). Η Στρατιά αποφάσισε λοιπόν να κινηθεί με τον όγκο της βορείως της λίμνης Γιαννι τσών και ανεπτυγμένη κατά τέτοιο τρόπο ώ στε να μπορεί να αντιμετωπίσει και τα τρία πιθανά ενδεχόμενα, είτε ο εχθρός βρισκό ταν στα Γιαννιτσά, είτε πίσω από τον Λουδία (δυτικά του Αξιού), είτε ανατολικά του Αξι ού, που φαινόταν και το λογικότερο. Ο Χα σάν Ταξίν πασάς αποφάσισε να δώσει τη μά χη στα Γιαννιτσά, που ήταν η ιερή πόλη των μουσουλμάνων της Μακεδονίας. Οπως είχε τότε η φύση του εδάφους, πριν από τα μεγάλα αποξηραντικά έργα στη Μακεδονία, αποκλειόταν η πορεία της Στρα τιάς από Βέροια δια Γιδά (Αλεξάνδρεια) προς τη Θεσσαλονίκη. Υπήρχαν απροσπέλα στες ελώδεις εκτάσεις παρά τον Λουδία πο
λείας και πριν φθάσει η II ΜΠ, βλήθηκαν προ της γεφύρας του ποταμού Μπάλτσα (κοντά στα Γιαννιτσά). Ετσι αναγνώρισαν πρώτοι την ύπαρξη εχθρικών δυνάμεων περί τα Γιαννιτσά, κάτι που δεν είχαν κατορθώσει οι ημιλαρχίες ιππικού των μεραρχιών. Η πληρο φορία για το επεισόδιο αυτό έφθασε στο Στρατηγείο, το οποίο τη στιγμή εκείνη κατευθυνόταν έφιππο προς τα Γιαννιτσά. Ετσι στις 19-20 Οκτωβρίου δόθηκε στην περιοχή των Γιαννιτσών η ομώνυμη μάχη, η «μη αναμενόμενη» όπως αναφέρεται στη στρατιωτική βιβλιογραφία, που έληξε με πε ριφανή νίκη των Ελλήνων (λεπτομέρειες στο τεύχος 50 της «ΣΙ»), Τα αποτελέσματα της μάχης θα ήταν ακόμα θετικότερα αν η VII ΜΠ ενεργούσε ταχύτερα νοτιοανατολικά της λίμνης των Γιαννιτσών, οπότε θα μπο ρούσε να αποκόψει την υποχώρηση των Τούρκων και να καταλάβει άθικτες τις γέφυ ρες του Αξιού. Ο διοικητής της Μεραρχίας όμως, κατοχυρούμενος από το γράμμα μιας διαταγής, παρέμεινε σε αδράνεια παρά το Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Νισέλι-Καψόχωρα την 19η Οκτωβρίου, κατά την οποία δρούσαν τα πυροβόλα παρά τα Γ ιαννιτσά.
ΤΟ ΑΤΥΧΗΜΑ ΤΗΣ V ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ
Ίβ mm
Αποστολή της V ΜΠ ήταν να καλύπτει σταθερά το αριστερό της Στρατιάς από τη Μακεδονία και να προχωρήσει προς Βορρά (προς Μοναστήρι), κατά την κρίση του διοι κητή της. Ενώ η Στρατιά, νικήτρια των Τούρ κων στα Γιαννιτσά, ασχολείτο με τις προπαρασκευές προς εκμετάλλευση της νίκης ε πιδιώκοντας την ολοκληρωτική, κατά το δυνατόν, εξουδετέρωση του Τουρκικού Στρα τού, κινούμενη προς Θεσσαλονίκη, η V ΜΠ είχε ατύχημα βόρεια της Κοζάνης. Κατά την κίνησή της προς τη Φλώρινα η Μεραρχία αυ τή συνάντησε εχθρικές δυνάμεις βόρεια του Αμυνταίου, με αποτέλεσμα η προσπάθειά της προς περαιτέρω κίνηση να καταλήξει σε αποτυχία. Ετσι την 23η Οκτωβρίου βρέθηκε εγκατεστημένη αμυντικά στην πε ριοχή Αμυνταίου ζητώντας ταυτόχρονα από το ΓΣ την αποστολή ενισχύσεων κατά τη διάρκεια της ίδιας νύκτας, ώστε να μπορέ σει να διατηρήσει τις θέσεις της. Τη νύκτα της 23/24 Οκτωβρίου μικρό τουρκικό τμήμα (δύναμης 120 ανδρών με δύο πολυβόλα), με οδηγούς χωρικούς που γνώριζαν καλά το έδαφος, κινήθηκε από το χωριό Φανός στα νότια του χωριού Ροδών και στις 06.30 προσέβαλε αιφνιδιαστικά τον εκεί λόχο Μηχανικού της Μεραρχίας. Ο αιφ νιδιασμός πέτυχε δεδομένου ότι ο διοικη τής του λόχου δεν είχε λάβει τα κατάλληλα μέτρα ασφαλείας. Αποτέλεσμα της αιφνιδια στικής αυτής προσβολής ήταν οι άνδρες του λόχου να καταληφθούν από πανικό και να αρχίσουν να φεύγουν προς κάθε κατεύθυνση, εγκαταλείποντας τον οπλισμό τους. Σε λίγο ο πανικός μεταδόθηκε και στους άν δρες των γειτονικών τμημάτων, που άρχισαν να τρέπονται σε άτακτη φυγή. Ο πανικός με ταδόθηκε σε ολόκληρη τη Μεραρχία. Ετσι από τις 10.00 η Μεραρχία βρισκόταν σε γενι κή άτακτη σύμπτυξη προς την Κοζάνη, όπου τα πρώτα τμήματα άρχισαν να φθάνουν τις απογευματινές ώρες της ίδιας ημέρας. Ευτυχώς οι Τούρκοι δεν προέβησαν σε καταδίωξη των συμπτυσσομένων άτακτα ελ ληνικών τμημάτων. Θα μπορούσε μια κίνησή τους προς τα νότια να είχε τραγικές συνέ πειες για το αριστερό πλευρό και τα νώτα της Στρατιάς που ενεργούσε προς Θεσσα λονίκη. Το πιθανότερο είναι ότι δεν είχαν τις απαιτούμενες δυνάμεις, διότι ταυτόχρονα αντιμετώπιζαν ισχυρές πιέσεις των Σέρβων που εκινούντο προς το Μοναστήρι. Ετσι το ατύχημα της V ΜΠ είχε επιπτώσεις τοπικού μόνο χαρακτήρα. Το ΓΣ αντιμετώπισε την κατάσταση με ψυχραιμία. Με διαταγή του αρχιστρατήγου συγκροτήθηκε Τμήμα Στρατιάς από την V ΜΠ, το Απόσπασμα Ευζώνων Γεννάδη (που βρισκόταν στη Νεάπολη) και τη διλοχία του 20ού ΣΠ, υπό τη διοίκηση του συνταγματάρ χη Μηχανικού Στεφ. Γεννάδη, με αποστολή
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
την κάλυψη του αριστερού πλευρού και των νώτων της Στρατιάς και σε περίπτωση δημι ουργίας ευνοϊκών συνθηκών την καταδίωξη των Τούρκων προς Βορρά. Εδώ πρέπει να αναφέρουμε και το εξής γεγονός. Το Υπουργείο Στρατιωτικών με σή μα (09.30 της 25ης Οκτωβρίου) προς το ΓΣ διέταξε να αποστείλει μια μεραρχία, κατά προτίμηση την I ΜΠ, ατμοπλοϊκώς στον Β ό λο, για να σπεύσει, μέσω Λάρισας και Σερ βίων, να ενισχύσει την V ΜΠ. Ο υπουργός Στρατιωτικών έστειλε ακόμα διαταγή προς τον διοικητή της V ΜΠ, τα τμήματά του να κρατήσουν με κάθε θυσία τις θέσεις τους μέχρι να φθάσουν οι αποστελλόμενες ενι σχύσεις και να αναλάβει πάλι επίθεση για α νατροπή των Τούρκων. Η ενέργεια του υ πουργού κατά την άποψή μας ήταν αντικα νονική, διότι δεν ήταν δυνατόν να αποσυρ θεί μεραρχία από τη ζώνη επιχειρήσεων και επειδή αυτό ήταν αρμοδιότητα του αρχι στρατήγου. Υπάρχουν όρια οτις σχέσεις Κυ βέρνησης και στρατιωτικής ηγεσίας επί θ ε μάτων στρατηγικής και τακτικής. Τελικά η I ΜΠ δεν μετακινήθηκε προς την Κοζάνη. Η ανασυγκρότηση της V ΜΠ έγινε σύ ντομα και το ηθικό αποκαταστάθηκε. Στη συνέχεια το μέτωπο στη δυτική Μακεδονία σταθεροποιήθηκε βορειοδυτικά της Κοζά νης, περιμένοντας την άφιξη του όγκου της Στρατιάς για την ανάληψη και πάλι της επι θετικής ενεργείας προς Βορρά. Ο αρχιστράτηγος σε τηλεγράφημά του προς τον βασιλέα σχετικά με το ατύχημα της V ΜΠ, τόνιζε:«... Το ατύχημα της V Με ραρχίας δεν θα επηρεάσει την εκστρατεία, χάρη στη νίκη των Γιαννιτσών. Η μόνη επιρ ροή του ατυχήματος θα είναι η επίσπευση της διαβάσεως του Αξιού από την Στρατιά και η συντριβή των πέραν αυτού εχθρικών δυνάμεων».
ΠΡΟΕΛΑΣΗ ΠΡΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Οι τουρκικές δυνάμεις που υποχώρησαν από τα Γιαννιτσά δεν ενήργησαν, ευτυχώς, αμέσως και δραστήρια στην περιοχή ανατο λικά του Αξιού. Αλλωστε το κώλυμα του πο ταμού θα επέτρεπε στους Τούρκους να πα ρεμποδίσουν, επί αρκετές ημέρες, τη διάβα ση του ποταμού στον Ελληνικό Στρατό. Προφανώς ο Τουρκικός Στρατός ετοιμαζό ταν για την προάσπιση της Θεσσαλονίκης. Η μετακίνηση των τουρκικών δυνάμεων της περιοχής Στρυμόνα προς τα στενά-Κρέσνας για τον αγώνα κατά των Βουλγάρων διευκό λυνε κατόπιν, όπως θα δούμε, την πορεία της βουλγαρικής μεραρχίας προς τη Θεσσα λονίκη. Προφανώς επιθυμία της τουρκικής ηγε σίας ήταν να τεθούν οι ελληνικές δυνάμεις μεταξύ δύο πυρών, βαλλόμενες από τις δυ νάμεις των Τζαβήτ πασά και Χασάν Ταξίν πα σά, και να αποκόψει τη γραμμή συγκοινω νιών Λάρισας-Ελασσώνας-Σερβίων-Κοζάνης, την οποία θεωρούσε μοναδική. Δεν γνώριζε όμως ότι, με την κατάληψη της Κα τερίνης, ο Ελληνικός Στρατός είχε στη διά
θεσή του και δεύτερη γραμμή συγκοινωνιών για τις ανάγκες της Στρατιάς. Μετά από μικρή ανάπαυση κατά την 21η Οκτωβρίου οι ελληνικές δυνάμεις κινήθηκαν και προς τον Αξιό ποταμό. Από την επό μενη ημέρα μέχρι την κατάληψη της Θεσσα λονίκης ενεργούσαν δραστήρια, αν και είχαν μεγάλη ανάγκη για ανάπαυση και υπήρχαν δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Στο μεταξύ το ΓΣ με το από 21ης Οκτω βρίου τηλεγράφημά του προς το Υπουργείο Στρατιωτικών υπέδειξε την ενέργεια αντιπε ρισπασμού (ναυτική ενέργεια μεταξύ Καραμπουρνού και Επανωμής) «ώστε ο εχθρός, υποπτευόμενος απόβαση και απειλή Θεσσα λονίκης από τα νώτα, αναγκασθεί να αποσπάσει δυνάμεις στο Καραμπουρνού». Πράγματι εκτελέσθηκαν τέτοιες ψευτοαποβάσεις στην Επανωμή, κατά την 23η και την 24η Οκτωβρίου. Τα αποτελέσματα όμως δεν ήταν θετικά. Για τη ζεύξη των ποταμών Λουδία και Α ξιού, ιδιαίτερα του δευτέρου, οι προσπάθει ες της Στρατιάς προσέκρουσαν σε μεγάλες δυσχέρειες, μετά τις καταστροφές των γε φυρών από τους Τούρκους: της ξύλινης επί της οδού Γιαννιτσών-Θεσσαλονίκης και με γάλου τμήματος της σιδερένιας επί της σι δηροδρομικής γραμμής Μοναστηρίου-Θεσσαλονίκης. Δυσκολίες επίσης προέκυψαν και από τη σχετική έλλειψη γεφυροσκευών. Τα ανεπαρκή υλικά που υπήρχαν βρίσκονταν σε περιοχές κοντά στην Κοζάνη και πιθανώς θα έφθαναν κοντά στον Αξιό στα τέλη Ο κτωβρίου. Δεν ήταν δυνατόν να στραφεί ο Ελληνι κός Στρατός πολύ βορειότερα προς εξεύρε ση ευκολότερων πόρων διαβάσεων του Αξι ού, διότι τότε θα καθυστερούσε επικίνδυνα η πορεία προς τη Θεσσαλονίκη. Παρά τις παραπάνω δυσκολίες η ζεύξη του Αξιού ολοκληρώθηκε κατά την 24η Ο κτωβρίου και την επόμενη ημέρα διέβησαν το ποτάμι οι I, II, III και IV ΜΠ. Ομως λόγω των δυσμενών καιρικών συνθηκών μόνο η IV ΜΠ έφθασε στο σημείο που είχε καθορισθεί για την ημέρα εκείνη. Σχετικά με τις δυσχέρειες ζεύξης του Α ξιού ο υπαρχηγός του Επιτελείου του ΓΣ, αντισυνταγματάρχης Μηχανικού Βίκτωρ Δούσμανης, γράφει: «Αλλωστε η άφιξη της Στρατιάς στη Θεσσαλονίκη δεν θα ήταν α ποτέλεσμα απλού στρατιωτικού περιπάτου αλλά... Αλλά και έτερο εμπόδιο ήταν στην προχώρησή μας η διάβαση του Αξιού ποτα μού, που ήταν ορμητικός και από τις βροχές είχε υπερχειλίσει. Η διάβαση δε αυτή γινό ταν ακόμα δυσχερέστερη ένεκα της ελλείψεως γεφυροσκευών». Στο μεταξύ ο Χασάν Ταξίν πασάς από την 21η Οκτωβρίου (από το χωριό Γέφυρα) είχε ζητήσει να μη αποστέλλονται πλέον προς τις δυνάμεις του πολεμοφόδια και τρο φοδοσίες από τη Θεσσαλονίκη, διότι θα υ ποχωρούσε προς αυτή. Ο πασάς είχε οργα νώσει από τις 22 Οκτωβρίου τοποθεσία άμυ νας επί των υψωμάτων Νικόπολης-Λητή-Λαϊνά, περί τα 10 χλμ. έξω από τη Θεσσαλονίκη. Και δεν ήταν μεν κατάλληλη η τοποθεσία
Ν. Γυναιχσχασχρο «Α π ό σ τολ οι
...
» • Μ α υ ρ ο νερ ι •Εύρωπος w
β Μεοιά Βουλγαριχο)
Γτρος
•Μ ά νδρα
#=υλοχερατιά ιΑ νθόφ υτο νγριοσυχια
ιΠ ιχ ρ ο λ ίμ ν η
,λ λ ιχ ό ς
,ΚριΦιά^δ
Μιχρότ^αμπος
•Αο*ροιτόταμος
Ιε ν χ α κ λ ά χ α ν ο ς ΐροχωρι
ιδελφιανά
•Μονόλοφος· Δρυμός
• ιιουρνα ρι •Μεο<
Ιαραλίμνη
•πελισσοχώί Α ^ · Ν . Μ εσ η μβρ ία /χάλοφος ^Τ^εοχω ρούδα
Ιαλχηδόνα 9 Γέ φυρ α/
Βαλχι
• Ωραιόχασιρο., ανάσιο) •χίαλος
,Π αρθένι «Δ ια β α τά
• Ε υ χ α ρ π ία
• ΆδενΙ • Π ολίχνη Μ ενεμέν
Χαλάσχρα«
Δ ΙΑ Β Α Σ Η
Α Ξ ΙΟ Τ
ΚΑΙ
Κων/πο^υ^
ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ
Κω ν/ιχου)
Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν ΙΚ Η Σ .0 epr ." f c „ . . _
Κλίμαχα 1 } 20 0 .0 0 0 2 4 6 β χλμ. Γ^ομμή προωθ. ελλην»χών δυνάμεων Καιεν». προελάσεως ΕλΧ*ν. Στρατόν Κατευ-θ. Σερβω ν- Βουλγάρων Σερβιχές - Βονλ γα ρ ιχές -ίέοεις Τ ο ν ρ χ ιχ έ ς $έοεΐ£._________________
(ΤΊίππ.^ • Κ λ ε ιδ ί
για στρατηγική προκάλυψη, προσφερόταν όμως για αμυντική προκάλυψη, στηρίζοντας τα πλευρά της, το δεξιό επί της λίμνης Λα γκαδά και το αριστερό επί του Γαλλικού πο ταμού, και φράζοντας τις οδεύσεις από τον Βορρά και δυτικά προς τη Θεσσαλονίκη. Α κόμα είχε το μειονέκτημα ότι η αμυντική α ξία της εξαρτάτο από την εξασφάλιση των διαβάσεων του Γαλλικού ποταμού που οδη γούσαν προς τα νώτα της. Στό μεταξύ το ΓΣ στις 23 Οκτωβρίου μεταστάθμευσε από τα Γιαννιτσά στο χωριό Αδενδρο (βορειοανατο λικά του Πλατέος). Η διάταξη της Στρατιάς, το βράδυ της 24ης Οκτωβρίου ήταν η ακό λουθη: η ΤΙ στο χωριό Νέα Μεσημβρία, το Απόσπασμα Ευζώνων Κωνσταντινοπούλου στη Σίνδο, η VII ΜΠ στην ανατολική όχθη του Αξιού, μεταξύ του ποταμού και της Σίνδου, η III ΜΠ στο χωριό Αδενδρο, η I ΜΠ με ταξύ του χωριού Παρθένι και του Αξιού πο ταμού, έχοντας το 111/5 Τάγμα στην ανατολι κή όχθη του ποταμού, η II ΜΠ στο χωριό Βαλτοχώρι-δυτική όχθη του Αξιού, με ένα ΤΠ στην απέναντι πλευρά της σιδηροδρομι κής γέφυρας, η IV ΜΠ στο χωριό Κουφάλια με ένα ΤΠ στο χωριό Αθυρα και η VI ΜΠ στα χωριά Αγιος Πέτρος και Μεσιά. Οι πληροφορίες έφεραν γενικά τον ε χθρό να συμπτύσσεται προς τη Θεσσαλονί κη και τα υψώματα βορειοδυτικά της πόλης, όπου οι δυνάμεις του επιδίδονταν εσπευ σμένα στην κατασκευή πρόχειρων θέσεων αμυντικής οργάνωσης.
Στις 23.00 της 24ης Οκτωβρίου το ΓΣ ε ξέδωσε διαταγή επιχειρήσεων για την επο μένη. Ο εχθρός κατά πληροφορίες βρισκό ταν στην περιοχή Νεοχωρούδα-Ωραιόκαστρο και στα υψώματα βορειοανατολικά της Θεσσαλονίκης. Η Στρατιά έπρεπε να περάσει την επομένη (25η Οκτωβρίου) τον Αξιό και να αναπτυχθεί στη γραμμή Σίνδος-Αγιος Αθανάσιος-Βαθύλακκος-Μικρόκαμπος. Κα θορίζονταν δε οι χώροι συγκέντρωσης των μεραρχιών και της ΤΙ και οι κατευθύνσεις α ποστολής αναγνωρίσεων. Βάσει της διαταγής επιχειρήσεων του ΓΣ την 25η Οκτωβρίου συνεχίστηκε η προέ λαση των ελληνικών δυνάμεων προς Θεσσα λονίκη. Η ΤΙ κινήθηκε στις 07.00 υπό βροχή και πυκνή ομίχλη και στις 10.00 έφθασε στο χω ριό Βαθύλακκος, όπου ανέκοψε την πορεία της, χωρίς να προωθηθεί στο χωριό Πικρολίμνη, σύμφωνα με την αποστολή της. Πραγ ματοποιώντας μερικές αναγνωρίσεις και μη εκτελώντας την αποστολή της λόγω των δυσμενών καιρικών συνθηκών ολόκληρη η Ταξιαρχία στάθμευσε στο χωριό Βαθύλακ κος. Για την αδράνειά της αυτή παρατηρήθηκε δριμύτατα από τον αρχιστράτηγο. Στη διαταγή του προς την Ταξιαρχία ο αρχιστρά τηγος τόνιζε: «Απορώ με την απόφασή σας να παραμείνετε στον Βαθύλακκο, παραβαίνοντας ορισμένη διαταγή μου και διαταράσσοντες έτσι την παράταξη του στρατού την παραμονή της μάχης. Οπως φαίνεται δεν α-
Χάρτης των επιχειρήσεων για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (ΔΙΣ/ΓΕΣ).
ντιληφθήκατε την κατάσταση, ούτε την ευ θύνη την οποία αναλαμβάνετε. Μεταβείτε αμέσως όπου σας όρισα με την διαταγή μου. Τοψίν (Γέφυρα) 25 Οκτωβρίου 1912, ώρα 03.30. Κωνσταντίνος». Η III ΜΠ παρέμεινε στις θέσεις της μετα ξύ Αξιού και Σίνδου. Το Απόσπασμα Κωνσταντινόπουλου παρέμεινε στη θέση του στη Σίνδο. Η I ΜΠ κινήθηκε στις 06.00 και συγκε ντρώθηκε περί το χωριό Ανατολικό. Αφού α ποπερατώθηκε η κατασκευή της γέφυρας στον Αξιό, στις 16.00, άρχισε τη διάθαση. Μέχρι τις 22.00 είχε διαβεί τον Αξιό και οι μονάδες της συγκεντρώθηκαν στο χωριό Α γιος Αθανάσιος. Η II ΜΠ μετά τη διάβαση του Αξιού συ γκεντρώθηκε στο χωριό Βαθύλακκος, αντί να κατευθυνθεί στο Ξηροχώρι. Παρά την αυ στηρή διαταγή του ΓΣ να κινηθεί αμέσως προς το Ξηροχώρι παρέμεινε στον Βαθύ λακκο λόγω της νύκτας. Η IV ΜΠ κινήθηκε στις 07.30 και φθάνοντας περί το μεσημέρι στη σιδηροδρομική γέφυρα άρχισε τη διά βαση του ποταμού. Οι μονάδες της κινήθηκαν προς τους καθορισμένους χώρους κάτω από δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Η III ΜΠ κινήθηκε στις 08.00 κατευθυνόμενη προς τη γέφυρα του χωριού Ανατολικό για να διαβεί το ποτάμι. Λόγω, όμως, μη ολο κλήρωσης της κατασκευής της γέφυρας, με Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
διαταγή του ΓΣ πέραοε το ποτάμι και αυτή από τη σιδηροδρομική γέφυρα, ακολουθώ ντας την VI ΜΠ. Εξαιτίας των δυσμενών συν θηκών δεν έφθασε στον Αγιο Αθανάσιο, ό πως είχε καθορισθεί. Διανυκτέρευσε κοντά στην ανατολική πλευρά της γέφυρας. Στο άκρο αριστερό η VI ΜΠ ασχολήθηκε την ημέρα εκείνη με την κατασκευή της γέ φυρας κοντά στο Αξιοχώρι. Μόνο τέσσερις λόχοι της διαπεραιώθηκαν με σχεδία στην α νατολική όχθη του ποταμού και συγκεντρώ θηκαν στο Αξιοχώρι. Ετσι οι τέσσερις μεραρχίες, I, II, III και IV, είχαν διαβεί τον Αξιό στις 25 Οκτωβρίου, χω ρίς όμως να μπορέσουν να φθάσουν μέχρι το βράδυ στις καθορισμένες περιοχές συ γκέντρωσης λόγω (κυρίως) των δυσμενών καιρικών συνθηκών.
Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Το ΓΣ, αφού εγκαταστάθηκε από το πρωί της 25ης Οκτωβρίου στην έπαυλη «Τοψίν»
στο χωριό Γέφυρα, διέταξε όλες τις μονάδες να προωθηθούν στις θέσεις που είχε καθο ρίσει με τη διαταγή επιχειρήσεων της 24ης Οκτωβρίου. Ολες οι μονάδες προωθήθηκαν σύμφωνα με όσα είχαν καθορισθεί από το ΓΣ, εγκαθιστώντας τμήματα προκάλυψης ως εξής: Το Απόσπασμα Κωνσταντινόπουλου από τον Αξιό ποταμό μέχρι τη Σίνδο (χω ρίς αυτή). Η VII ΜΠ από τη Σίνδο (με αυτή) σε μήκος δύο χλμ. προς την κατεύθυνση του χωριού Αγχίαλος. Η III ΜΠ από το αριστερό των τμημάτων κάλυψης της VII ΜΠ μέχρι την αμαξιτή οδό κοντά στο χωριό Αγχίαλος. Η I ΜΠ από την αμαξιτή οδό μέχρι το χωριό Νέα Μεσημβρία. Η IV ΜΠ από το χωριό Νέα Με σημβρία (με αυτό) μέχρι τα υψώματα αμέ σως νότια του χωριού Νέα Φιλαδελφιανά. ΗII ΜΠ από τα παραπάνω υψώματα (με αυτά) μέχρι την ανατολική όχθη της Πικρολίμνης. Η VI ΜΠ από την Πικρολίμνη μέχρι το χωριό Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Μαυρονέρι. Το ΓΣ εξέδωσε επίσης στις 10.00 οδηγίες για πιθανή ενέργεια την επομένη. Το σχέδιο του αρχιστρατήγου προς κατάληψη της Θεσσαλονίκης περιελάμβανε καθήλωση των τουρκικών δυνάμεων κατά μέτωπο και υπερ κέραση από τα δύο πλευρά, προς αποκοπή υποχώρησής τους προς την κοιλάδα του Στρυμόνα και προς τη Χαλκιδική. Παρά τις αναφορές μερικών μεραρχιών για μικρή διακοπή των ενεργειών, λόγω κό πωσης των ανδρών και δυσμενών καιρικών συνθηκών, το σχέδιο άρχισε εφαρμοζόμενο χωρίς καθυστερήσεις. Στο μεταξύ την ίδια ημέρα (25 Οκτωβρί ου), κατόπιν παρεμβάσεων των προξένων των Μεγάλων Δυνάμεων (Βρετανίας, Γαλ λίας, Γερμανίας και Αυστρίας) στη Θεσσαλο νίκη, πείσθηκε ο Χασάν Ταξίν πασάς για την έναρξη διαπραγματεύσεων προς παράδοση της πόλης ώστε να αποφευχθεί άσκοπη αι ματοχυσία. Ετσι ο πασάς ανέθεσε σε δύο ε πιτελείς του να μεταφέρουν στις ελληνικές προφυλακές έγγραφό του με προτάσεις
του. Το έγγραφο αυτό παραδόθηκε περί το μεσημέρι στην Ημιλαρχία της I ΜΠ κοντά στο χωριό Νέα Μαγνησία και προωθήθηκε αμέσως στο ΓΣ. Περίπου στις 14.00 της 25ης Οκτωβρίου έφθασαν στη Σίνδο οι πρόξενοι των Μεγάλων Δυνάμεων μαζί με τον στρατη γό Σεφήκ πασά, φρούραρχο Θεσσαλονίκης, με ειδική αμαξοστοιχία. Λόγω αδυναμίας έ γκαιρης προώθησής τους στο ΓΣ, στο χωριό Γέφυρα, η αμαξοστοιχία επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη και μέσω της σιδηροδρομικής γραμμής προς Σκόπια έφθασε στο χωριό Γέ φυρα. Ο σημαντικότερος όρος που έθεταν οι Τούρκοι ήταν να αποσυρθούν με όλα τα στρατεύματά τους ένοπλα στο Καραμπουρνάκι, όπου θα παρέμεναν μέχρι το τέλος του πολέμου. Ο Ελληνας αρχιστράτηγος απέρριψε τις προτάσεις του Χασάν Ταξίν, δηλώνο ντας ότι πρόθεσή του ήταν η εξουδετέρωση
της τουρκικής δύναμης. Αξίωσε την άμεση παράδοσή τους και είπε ότι θα θεωρούντο αιχμάλωτοι πολέμου. Δέχθηκε μόνο τη με ταφορά των στρατευμάτων, μετά τον αφο πλισμό τους, σε κάποιο λιμάνι της Μικράς Α σίας με δαπάνες της ελληνικής κυβέρνη σης, και οι αξιωματικοί να κρατήσουν τα ξί φη τους. Εδωσε δε προθεσμία για την απά ντηση του Χασάν Ταξίν μέχρι τις 06.00 της 26ης Οκτωβρίου, προσθέτοντας ότι, επειδή προείχε η στρατηγική ανάγκη, αμέσως μετά την εκπνοή της προθεσμίας θα υλοποιούσε τις προθέσεις του περί καταστροφής του Τουρκικού Στρατού. Η αντιπροσωπεία επέστρεψε με τον ίδιο συρμό στη Θεσσαλονίκη. Λίγο μετά τα μεσά νυκτα το υπουργείο Εξωτερικών απέστειλε προς το ΓΣ νεώτερες πληροφορίες για τις ε πιχειρήσεις των Συμμάχων, σημειώνοντας ότι ολόκληρη η πόλη της Θεσσαλονίκης ανέ μενε την είσοδο του Ελληνικού Στρατού για την τέλεση δοξολογίας στον ναό του Αγίου Δημητρίου. Στο μεταξύ το ΓΣ είχε εκδώσει διαταγή, στις 20.30 της 25ης Οκτωβρίου, με την οποία καθόριζε ότι από το πρωί της επόμενης ημέ ρας θα αναλαμβανόταν γενική επίθεση κατά των Τούρκων, σύμφωνα με το σχέδιο ενεργείας που είχε κοινοποιηθεί το πρωί της ί διας ημέρας. Πριν αρχίσει η επιθετική ενέργεια των μεραρχιών κατά των Τούρκων, στις 05.00 της 26ης Οκτωβρίου, επέστρεψε από τη Θεσσα λονίκη σιδηροδρομικώς στο χωριό Γέφυρα ο στρατηγός Σεφήκ πασάς, κομίζοντας την α πάντηση του Χασάν Ταξίν. Ο τελευταίος δε χόταν όλους τους όρους που είχε θέσει ο αρχιστράτηγος και ζητούσε μόνο να κρατή σουν οι Τούρκοι 5.000 όπλα για την εκγύμνα ση των νεοσυλλέκτων. Ο αρχιστράτηγος απέρριψε και αυτές τις προτάσεις επιμένοντας στην παράδοση ολόκληρης της τουρκι κής δύναμης και δηλώνοντας ότι δεν επρόκειτο να διακοπούν οι κινήσεις των ελληνι κών δυνάμεων. Ο Σεφήκ πασάς ζήτησε δίωρη προθεσμία για να απαντήσει. Η προ θεσμία έληξε χωρίς να δοθεί η αναμενόμενη απάντηση των Τούρκων. Οι ελληνικές δυνάμεις από το πρωί άρχι σαν να κινούνται, σύμφωνα με τη διαταγή του ΓΣ, προς τη γραμμή εξόρμησης, περισφίγγοντας στενότερα την πολιορκημένη πόλη. Η VII ΜΠ κινήθηκε περίπου στις 00.90 από τις θέσεις εξόρμησής της και στις 10.30, αφού πέρασε τη Σίνδο, κατευθύνθηκε προς τους αντικειμενικούς της σκοπούς έχοντας σε πρώτη γραμμή δύο τάγματα. Περίπου στις 11.00 πέρασε ανενόχλητη τον Γαλλικό ποταμό. Αριστερά και πίσω από αυτή τη Με ραρχία ακολουθούσε το Απόσπασμα Κωνσταντινόπουλου. Η III ΜΠ, αφού ολοκλήρω σε τη συγκέντρωσή της στον χώρο νότια του χωριού Αγιος Αθανάσιος, από τις 09.45 άρχι σε να κινείται προς τα ανατολικά. Η προπορευόμενη ημιλαρχία της βλήθηκε κοντά στο χωριό Διαβατά, αλλά εξακολούθησε την πο ρεία της. Οι υπόλοιπες μονάδες της πέρασαν ανενόχλητα τον Γαλλικό ποταμό και έ φθασαν περί το μεσημέρι στο ύψος της VII
Περίπολος Κρητών χωροφυλάκων στην απελευθερωμένη Θεσσαλονίκη
ΜΠ με σχηματισμούς προσπέλασης. Η I ΜΠ, αφού ολοκλήρωσε τη συγκέ ντρωσή της βόρεια του χωριού Αγιος Αθανά σιος, περίπου στις 10.00 άρχισε να κινείται προς τα ανατολικά. Εχοντας σε πρώτη γραμ μή τα τρία συντάγματά της πέρασε τον Γαλ λικό ποταμό και κινήθηκε προς τις τουρκι κές θέσεις ανενόχλητη, ενώ το 2ο ΣΠ έφθα σε σε απόσταση 400 μέτρων από αυτές. Η IV ΜΠ εξακολούθησε την προχώρησή της προς τα χωριά Βαθύλακκος και Νέα Μεσημβρία. Η II ΜΠ κινήθηκε από τις 07.00 μέσω των χω ριών Ξηροχώρι-Νέα Φιλαδέλφεια προς το Μελισσοχώρι, εκτός από το πυροβολικό της και το 1ο ΣΠ (μείον ένα τάγμα), που κινήθηκε μέσω των χωριών Μικρόκαμπος-Πικρολίμνη-Ξηλοκερατιά-Γαλλικός-Μάνδρα προς το Μελισσοχώρι. Η VI ΜΠ, λόγω μη κατασκευής γέφυρας στον Αξιό, εξακολούθησε τη διαπεραίωση, στην απέναντι όχθη του ποταμού (με σχε δία), μικρών τμημάτων πεζικού. Η ΤΙ κινήθηκε μέσω των χωριών Ανθόφυτο-ΑπόστολοιΠικρολίμνη προς την Ασσηρο. Από το Ανθόφυτο η εμπροσθοφυλακή της διέκρινε φά λαγγα που πορευόταν από το χωριό Νέο Γυναικόκαστρο προς τους Αποστόλους. Επρόκειτο για σερβοβουλγαρικό τμήμα (ένα σερβικό σύνταγμα ιππικού και μια βουλγαρι κή ίλη ιππικού). Η Ταξιαρχίαπληροφορήθηκε επίσης ότι σε απόσταση περίπου τριών ω ρών πορείας δύναμη μιας βουλγαρικής τα ξιαρχίας εκινείτο προς Νότο, προηγούμενη μιας μεραρχίας. Αφού ανέφερε για τα παρα πάνω στο ΓΣ εξακολούθησε την κίνησή της προς το χωριό Μάνδρα, ενώ το σερβοβουλγαρικό τμήμα κατευθύνθηκε προς το Ξηροχώρι. Παραδόξως οι Τούρκοι, ενώ έβλεπαν κα
στρατηγού. Σε λίγο έστειλε με έφιππο αξιω ματικό έγγραφη δήλωσή του περί παράδο σης του στρατού του. Ενώ διαδραματίζονταν τα παραπάνω το ΓΣ, που είχε προωθηθεί στο χωριό Αγχίαλος, αφού έλαβε γνώση των πληροφοριών της Ταξιαρχίας για την εμφάνιση σερβοβουλγαρικού ιππικού στο χωριό Απόστολοι και της λοιπής βουλγαρικής δύναμης που ακολου θούσε, διέταξε την VII ΜΠ και το Απόσπασμα Ευζώνων να σπεύσουν να καταλάβουν την πόλη της Θεσσαλονίκης. Ταυτόχρονα έστει λε επιστολή στον διοικητή των βουλγαρικών δυνάμεων που εκινούντο προς τη Θεσσαλο νίκη, με την οποία του γνώριζε την επικείμε νη (μέχρι το βράδυ) κατάληψη της πόλης από τον Ελληνικό Στρατό και ότι η βουλγαρι κή φάλαγγα θα μπορούσε να απαλλαγεί του κόπου της παραπέρα προέλασης προς τη Θεσσαλονίκη και να στραφεί εκεί όπου η πα ρουσία της θα ήταν περισσότερο αναγκαία για στρατηγικούς λόγους. Μετά τη διαταγή του ΓΣ η VII ΜΠ και το δεξιά της ευρισκόμενο Απόσπασμα Ευζώ νων άρχισαν σύντονη πορεία για την κατά ληψη της Θεσσαλονίκης. Η III ΜΠ συνέχισε την προέλασή της. Στις 16.00 της 26ης Οκτωβρίου, ενώ βρισκό-
13
Η είσοδος του βασιλιά Γεωργίου Α 'σ τ η Θεσσαλονίκη. Δεξιά διακρίνεται ο διάδοχος Κωνσταντίνος ("Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913", Κέδρος).
θαρά τις κινήσεις των ελληνικών μονάδων, δεν έβαλαν εναντίον τους. Ο δε Ελληνικός Στρατός προσέγγιζε τις τουρκικές θέσεις μέχρι λίγες ώρες μετά τα μεσάνυκτα. Ο Χασάν Ταξίν πασάς, διαπιστώνοντας την προώθηση των ελληνικών μεραρχιών και ότι η κύκλωση του Τουρκικού Στρατού γινόταν όλο και πιο ασφυκτική και διαβλέπο ντας το μάταιο της επιμονής του και τις συ νέπειες που θα είχε μια άσκοπη μάχη για τον Τουρκικό Στρατό, αποφάσισε να παραδοθεί αποδεχόμενος όλους τους όρους του αρχι-
ταν στο ύψος του χωριού Ωραιόκαστρο, έ φθασε ο έφιππος Τούρκος αξιωματικός που είχε αποσταλεί από τον Χασάν Ταξίν πασά με την εντολή να παρουσιασθεί στον αρχιστρά τηγο και να ζητήσει την αναστολή της προέ λασης του Ελληνικού Στρατού και την απο στολή, στη Θεσσαλονίκη, αντιπροσώπων α ξιωματικών για τη σύνταξη και την υπογρα φή των πρωτοκόλλων παράδοσης. Ο Τούρ κος απεσταλμένος προωθήθηκε με συνο δεία στο ΓΣ, το οποίο είχε μετασταθμεύσει κοντά στη Σίνδο. Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Βορειότερα η I ΜΠ συνέχισε την προέ λασή της προς τα υψώματα του χωριού Νεοχωρούδα, ενώ οι Τούρκοι αποσύρονταν από τις προωθημένες θέσεις τους. Στις 16.00 έ φθασε σε απόσταση 400 μέτρων από τα υ ψώματα όπου είχαν συγκεντρωθεί οι τουρκι κές δυνάμεις. Εκεί ενημερώθηκε από Τούρ κο αξιωματικό σχετικά με την επικείμενη πα ράδοση και παρακλήθηκε να ανακόψει την προέλαση μέχρι να τελειώσουν οι σχετικές διατυπώσεις (κάτι το οποίο έγινε). Το ΓΣ απέστειλε στις 19.00 της 26ης Ο κτωβρίου τους αντιπροσώπους του (αντισυνταγματάρχη Β. Δούσμανη και λοχαγό I. Μεταξά) στο στρατηγείο του Χασάν Ταξίν πασά στη Θεσσαλονίκη για τη σύνταξη και την υ πογραφή του πρωτοκόλλου παράδοσης. Λί γο πριν από τα μεσάνυκτα της ιστορικής
χωριό Νεοχωρούδα. Η IV ΜΠ συγκεντρώθη κε στο χωριό Νέα Μεσημβρία, όπου και διανυκτέρευσε. Η II ΜΠ, ύστερα από κοπιώδη πορεία, έφθασε στο χωριό Δρυμός μετά τα μεσάνυκτα. Η VI ΜΠ λίγα μόνο τμήματά της κατόρθωσε να διαπεραιώσει ανατολικά του Αξιού στο Αξιοχώρι, λόγω των δυσχερειών που αντιμετώπισε στη ζεύξη του ποταμού. Κατόπιν αυτού το ΓΣ διέταξε, σε περίπτωση που μέχρι το βράδυ δεν κατορθώσει να διαπεραιωθεί, να κινηθεί το πρωί της επομένης κατά μήκος του ποταμού προς το Βαλτοχώρι και, αφού περάσει τον Αξιό ποταμό από την εκεί οδική γέφυρα, να κατευθυνθεί στο χωριό Γέφυρα, όπου και να στρατοπεδεύσει. Η ΤΙ με σύντονη πορεία έφθασε τις απογευ ματινές ώρες στο χωριό Κριθιά, τις δε βραδι νές ώρες έφθασε στο χωριό Ασσηρος, όπου
της γραμμής Κωνσταντινούπολης, τέθηκε ε πικεφαλής της I Μεραρχίας και εισήλθε επί σημα στην πόλη. Στη συνέχεια τελέσθηκε δοξολογία στον I. Ναό του Αγίου Μηνά και ε πακολούθησε παρέλασε ενώπιον του διαδό χου. Η είσοδος στην πόλη και η παρέλαση έγιναν υπό βροχή. Αυτό όμως δεν εμπόδισε τους κατοίκους της πόλης να παρευρεθούν στην εκδήλωση για την απελευθέρωση, Την επομένη, 29 Οκτωβρίου, έφθασε στη Θεσσαλονίκη με ειδική αμαξοστοιχία και ο βασιλιάς Γεώργιος Α ’. Τον υποδέχθηκαν ο Ελ. Βενιζέλος, που είχε φθάσει στο μεταξύ, ο αρχιστράτηγος και άλλοι επίσημοι. Ο βασι λιάς εισήλθε στην πόλη έφιππος, συνοδευόμενος από τον διάδοχο. Οταν η βασιλική συ νοδεία έφθασε στον Λευκό Πύργο έγινε η έ παρση της ελληνικής σημαίας, που χαιρετίσθηκε από 21 κανονιοβολισμούς. Η Θεσσα λονίκη ήταν πάλι ελληνική. Μετά την απελευθέρωση της πόλης και την κάλυψή της ευρέως, καθώς και την τα κτοποίηση των διαφόρων υπηρεσιών, ο αρχι στράτηγος επιλήφθηκε της προπαρασκευής των επιχειρήσεων προς την περιοχή του Μο ναστηριού. Ετσι μετακινήθηκαν δυνάμεις για τη δυτική Μακεδονία.
Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΙ Η ΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΣ ΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Κρίνεται σκόπιμο, πριν ολοκληρώσουμε την αναφορά μας, να μιλήσουμε κάπως ε κτενέστερα για τα της εμφάνισης βουλγαρι κής δύναμης που εκινείτο προς τη Θεσσαλο νίκη.
Βούλγαροι στρατιώτες διερχόμενοι από την αψίδα του Γπλέριου στη Θεσσαλονίκη. Η είσοδός τους στην πόλη σηματοδοτούσε την απαρχή του Β 'Β α λ κ α ν ικ ο ύ Πολέμου.
26ης Οκτωβρίου υπογράφηκε το πρωτόκολ λο από τον Χασάν Ταξίν και τους πληρεξού σιους του αρχιστρατήγου. Κατόπιν παρά κλησης δε του Χασάν Ταξίν πασά εκδόθηκε γενική διαταγή περί αναστολής των εχθρο πραξιών. Τη διαταγή υπέγραψε ο υπαρχηγός του Επιτελείου του ΓΣ, αντισυνταγματάρχης Β. Δούσμανης (κατά διαταγή του αρχι στρατήγου). Το ΓΣ ταυτόχρονα απέστειλε προς τον βασιλέα και το Υπουργείο Στρατιωτικών σχε τικές αναφορές και διέταξε τις μεραρχίες να σταματήσουν εκεί όπου βρίσκονταν. Ετσι η VII ΜΠ και το Απόσπασμα Ευζώνων στρατοπέδευσαν κατά μήκος των σιδηροδρομικών γραμμών, περίπου 1.500 m έξω από τη Θεσ σαλονίκη. Η III ΜΠ διέκοψε την κίνησή της και στρατοπέδευσε στην περιοχή Ωραιόκαστρο-Διαβατά. Η I ΜΠ στάθμευσε κοντά στο Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
και στάθμευσε. Το πρωί της 27ης Οκτωβρίου οι αντιπρό σωποι του αρχιστρατήγου στη Θεσσαλονίκη υπέγραψαν με τον Χασάν Ταξίν πασά συ μπληρωματικό πρωτόκολλο με το οποίο ρυθμίζονταν διάφορες λεπτομέρειες, που αφορούσαν την παράδοση του Τουρκικού Στρατού και την κατάληψη της Θεσσαλονί κης. Συνολικά παραδόθηκαν 25.000 οπλίτες και περίπου 1.000 αξιωματικοί. Περιήλθαν στην κατοχή του Ελληνικού Στρατού 70 πυ ροβόλα, 30 πολυβόλα, 1.200 κτήνη και άφθο νο υλικό κάθε κατηγορίας. Τις μεσημβρινές ώρες της 27ης Οκτω βρίου εισήλθε στη Θεσσαλονίκη το Απόσπα σμα Ευζώνων Κωνσταντινόπουλου με τμήμα ιππικού και κατευθύνθηκε μέσω των κεντρι κών οδών στο Διοικητήριο, όπου και εγκατα στάθηκε στους εκεί στρατώνες. Οι κάτοικοι της πόλης ξεχύθηκαν στους δρόμους με χα ρά και ενθουσιασμό για την απελευθέρωσή τους. Το πρωί της 28ης Οκτωβρίου ο αρχιστρά τηγος μετέβη στον σιδηροδρομικό σταθμό
Ενώ η II ΜΠ συγκεντρωνόταν το πρωί της 27ης Οκτωβρίου στο χωριό Δρυμός, η VII βουλγαρική Μεραρχία υπό τον στρατηγό Τεοντόρωφ εκινείτο προς τη Θεσσαλονίκη, πα ρά το ότι της γνωστοποιήθηκε η παράδοση της πόλης και η παράδοση των εκεί τουρκι κών δυνάμεων στον Ελληνικό Στρατό. Παρά το χωριό Δρυμός βρίσκονταν μερικά τουρκι κά τμήματα, έτοιμα να καταθέσουν τα όπλα και να παραδοθούν. Εναντίον αυτών των τμημάτων η βουλγαρική μεραρχία, αναπτυχθείσα προς μάχη, εκτέλεσε 8-10 βολές πυ ροβολικού, χωρίς οι Τούρκοι να απαντήσουν. Ο διοικητής της II ΜΠ, προ του γεγονό τος αυτού, αντιλαμβανόμενος την προχώρηση των Βουλγάρων προς τη Θεσσαλονίκη, διεμήνυσε στον στρατηγό Τεοντόρωφ, μέσω ενός Βουλγάρου αξιωματικού, τα της συνθη κολόγησης και παράδοσης του Τουρκικού Στρατού. Ο Βούλγαρος στρατηγός θέλοντας να προκαλέσει συμπλοκή με τους Τούρκους, ώστε να μπορεί να ισχυρισθεί ότι εισήλθε στη Θεσσαλονίκη κατόπιν μάχης, δεν έλαβε υπόψη του την ανακοίνωση του διοικητή της II ΜΠ, όπως δεν είχε λάβει υπόψη του και προηγούμενη ειδοποίηση, και άνοιξε πυρ κατά των Τούρκων (αν και είναι εκτός της παρούσας μελέτης, πρέπει να σημειώσουμε ότι είχε τεθεί ζήτημα βουλγαρικών διεκδική σεων επί της Θεσσαλονίκης και του μεγαλύ τερου τμήματος της Μακεδονίας). Ετσι δια
γραφόταν πλέον η πιθανότητα δευτέρου Βαλκανικού Πολέμου. Η συμπεριφορά των Βουλγάρων προς αιχμαλώτους των Συμμάχων προκάλεσε δια μαρτυρίες του Χασάν Ταξίν πασά προς τον Ελληνα αρχιστράτηγο, καθώς οι σύμμαχοι των Ελλήνων έβαλλαν κατά των αφοπλιζομένων στρατευμάτων του. Το γεγονός αυτό ανάγκασε τον αρχιστράτηγο να αποστείλει δεύτερη επιστολή προς τον Τεοντόρωφ, με τον υπίλαρχο Κλείτο, την οποία παρέλαβε με απόδειξη επιτελής της βουλγαρικής με ραρχίας. Στην επιστολή του ο αρχιστράτη γος παρακαλούσε να ανασταλεί κάθε άλλη κίνηση και να διαταχθούν τα βουλγαρικά τμήματα να καταλάβουν τέτοιες θέσεις ώ στε να αποφευχθεί στο μέλλον οποιοδήποτε επεισόδιο με τους Τούρκους. Ταυτόχρονα το ΓΣ υπέβαλε αναφορά στο Υπουργείο Στρατιωτικών ζητώντας να προβεί η κυβέρ νηση σε έντονο διάβημα προς τη βουλγαρι κή κυβέρνηση για την ασυμβίβαστη, ως προς το πνεύμα της συμμαχίας, ενέργεια των στρατευμάτων της. Στο μεταξύ το πρωί της 28ης Οκτωβρίου η VII ΜΠ κινήθηκε εσπευσμένα προς την οδό Σερρών και άρχισε να εγκαθίσταται α μυντικά στη βορειοδυτική παρυφή της πό λης. Δεν πρόλαβε όμως να καταλάβει πλή ρως τις θέσεις της και φάνηκαν τα πρώτα τμήματα της VII βουλγαρικής Μεραρχίας. Η ελληνική Μεραρχία απαγόρευσε την παρα πέρα κίνηση των βουλγαρικών τμημάτων, ε πιτρέποντας μόνο στον Βούλγαρο λοχαγό-επιτελή Στυλιάνωφ να εισέλθει στη Θεσσαλο νίκη με συνοδεία Ελλήνων αξιωματικών και να παρουσιασθεί στο ΓΣ, για να ρυθμισθεί το θέμα της ανεύρεσης καταλυμάτων για τη βουλγαρική μεραρχία. Μετά από διαπραγμα τεύσεις και τη διαμαρτυρία του Τεοντόρωφ για την απαγόρευση της εισόδου του Βουλ γαρικού Στρατού στη Θεσσαλονίκη κατόρ θωσαν οι Βούλγαροι να πετύχουν την είσο δο δύο μόνο ταγμάτων στην πόλη με τη δι καιολογία ότι σε αυτά υπηρετούσαν οι δύο Βούλγαροι πρίγκηπες, ο διάδοχος Βόρις και ο αδερφός του πρίγκηπας Κύριλλος, προκειμένου να στεγασθούν και να αναπαυθούν. Ο αρχιστράτηγος εξέδωσε διαταγή για την εί σοδο των δύο βουλγαρικών μονάδων το πρωί της 29ης Οκτωβρίου, αναφέροντας σχετικά στο Υπουργείο Στρατιωτικών. Το μεσημέρι της ίδιας ημέρας παρέλασε στους δρόμους της Θεσσαλονίκης ολόκλη ρο βουλγαρικό σύνταγμα, που είχε εισέλθει, αντί των δύο ταγμάτων για τα οποία υπήρχε έγκριση του αρχιστρατήγου. Η παρέλαση των Βουλγάρων έγινε μέσα σε παγερή σιω πή, που φανέρωνε έντονη διαμαρτυρία κατά της εισόδου τους στην πόλη. Ταυτόχρονα η ενέργεια αυτή των Βουλγάρων προοιωνιζό ταν την απαρχή νέων αγώνων για τον Ελλη νικό Στρατό.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Μετά τη νίκη στον Σαραντάπορο άνοιξε η πύλη προέλασης του Ελληνικού Στρατού για την απελευθέρωση του υπόδουλου Ελ
Λαϊκή λιθογραφία που απεικονίζει την παράδοση της Θεσσαλονίκης. Ο Τούρκος διοικητής Χασάν Ταξίν πασάς εγχειρίζει το ξίφος του και το πρωτόκολλο παράδοσης στον αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο.
ληνισμού της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Σχετικά με τον ελιγμό της Στρατιάς μετά τον Σαραντάπορο συμπεραίνεται ότι χωρίς σαφείς και εξακριβωμένες πληροφορίες πε ρί της κατεύθυνσης υποχώρησης του ε χθρού δεν ήταν δυνατό να αποφασισθεί εύ κολα ποια κατεύθυνση θα ακολουθούσε η Στρατιά (προς Μοναστήρι ή Θεσσαλονίκη). Γεγονός πάντως είναι ότι μετά τις πληροφο ρίες της Ταξιαρχίας Ιππικού και σε συνδυα σμό με τις πληροφορίες της Κυβέρνησης, περί καθόδου βουλγαρικής μεραρχίας προς τη Θεσσαλονίκη, η Στρατιά στράφηκε προς τη Βέροια για να κινηθεί μέσω Γιαννιτσών προς τη Θεσσαλονίκη. Δεν ευσταθεί, συνε πώς, το ότι η στροφή της Στρατιάς προς Θεσσαλονίκη, οφείλεται αποκλειστικά στην επιτακτική παρέμβαση του Ελ. Βενιζέλου. Οταν ο Ελληνικός Στρατός νικούσε τον εχθρό στα Γιαννιτσά συνέβη το ατύχημα της V Μεραρχίας στην περιοχή του Αμυνταίου, ευτυχώς με επιπτώσεις τοπικού μόνο χαρα κτήρα, λόγω μη εκμετάλλευσής του από τους Τούρκους. Παρά τις δυσμενείς καιρι κές συνθήκες και την έλλειψη γεφυροσκευ ής η στρατιά διέβη τον Αξιό ποταμό και σε τέσσερις μέρες έφθασε έξω από τη Θεσσα λονίκη, προκειμένου να ενεργήσει για την α πελευθέρωσή της. Πριν ο Ελληνικός Στρατός εξορμήσει κατά των Τούρκων επενέβησαν οι πρόξενοι των Μεγάλων Δυνάμεων στη Θεσσαλονίκη και μετά από διαπραγματεύσεις ο Ταξίν πα σάς δέχθηκε την παράδοση των στρατευμά των του. Το πρωτόκολλο παράδοσης της πό λης υπογράφηκε λίγο πριν από τα μεσάνυκτα της 26ης Οκτωβρίου. Την επόμενη ημέ ρα ο Ελληνικός Στρατός εισήλθε στη Θεσ σαλονίκη. Την 28η Οκτωβρίου έφθασε εκεί
με ειδική αμαξοστοιχία και ο βασιλιάς Γεώρ γιος Α 1. Σημειώνεται ότι κατά το διάστημα των διαπραγματεύσεων για την παράδοση εμφα νίσθηκαν τμήματα βουλγαρικής μεραρχίας που προσπάθησαν να προελάσουν προς τη Θεσσαλονίκη. Τελικά λόγω της αντίδρασης των Ελλήνων απαγορεύθηκε η περαιτέρω κί νησή τους και επιτράπηκε να εισέλθουν στην πόλη μόνο δύο τάγματα προς ανάπαυ ση.
]5
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Εκδ . ΓΕΣ/ΔΙΣ, Ο ΕΛ Λ Η Ν ΙΚ Ο Σ ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ Β Α Λ Κ Α Ν ΙΚ Ο Υ Σ Π Ο Λ ΕΜ Ο Υ Σ 19121913, 1988. (2) Εκδ . ΓΕΣ/ΔΙΣ, ΕΠ ΙΤΟ Μ Η ΙΣ Τ Ο ΡΙΑ ΤΩΝ Β Α Λ Κ Α Ν ΙΚ Ω Ν Π Ο Λ ΕΜ Ω Ν 1912-1913, 1987. (3 )Στρατηγού, Ξεν.: Ο ΕΛ Λ Η Ν Ο Τ Ο Υ Ρ Κ ΙΚ Ο Σ Π Ο ΛΕΜ Ο Σ. Η ΕΠ Ο Π Ο ΙΙΑ ΤΟΥ 1912 Κ Α Ι 1913, 1932. (4) Εκδ . ΥΕΘΑ, Ο Α ’ Β Α Λ Κ Α Ν ΙΚ Ο Σ Π Ο Λ ΕΜ Ο Σ Κ Α Ι Η Α Π Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Ω Σ Η ΤΗΣ Θ Ε ΣΣΑ Λ Ο Ν ΙΚ Η Σ, 2000. (5) Σερεπίσου Κ .: Α ΓΩ Ν Ε Σ Δ ΙΑ ΤΗΝ Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν ΙΚ Η Ν 1912-1913, 1991. (6)Δ η μη τριό δο υ Ιάσ.: Ο Ε Λ ΙΓ Μ Ο Σ ΤΟΥ ΣΑΡΑΝΤΑΠ Ο ΡΟ Υ Κ Α Ι Η Σ Τ Ρ Ο Φ Η Π ΡΟ Σ Θ ΕΣΣΑ Λ Ο Ν ΙΚ Η Ν , 1948. (7 )Β εν τ ή ρ η Γ.: Η Ε Λ Λ Α Σ ΤΟΥ 1910-1920, 1931. (8) Ανδρεάδη Γ : ΟΙ Β Α Λ Κ Α Ν ΙΚ Ο Ι Π Ο Λ Ε Μ Ο Ι 1912-1913, Εκδ. Σ ΣΕ, 1983.
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Η «ΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥ ΙΠΠΟΤΗ» Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΕΞΟΝΤΩΣΗΣ (25 ΜΑΪΟΥ 1944) Αλεξιπτωτιστές σε μια στιγμή ανάπαυλας κατά τη διάρκεια της επιχείρησης.
ΤΗΝ ΚΥΡΙΑΚΗ 25 Μ ΑΪΟ Υ 1944, ΤΑ ΞΗΜΕΡΩΜΑΤΑ, ΓΕΡΜΑΝΟ Ι ΑΛΕΞΙΠΤΩΤΙΣΤΕΣ ΕΠΕΣΑΝ ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟ ΤΩΝ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΩΝ ΑΝΤΑΡΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΝΤΡΒΑΡ ΤΗΣ Ο ΡΕΙΝΗΣ ΒΟ ΣΝΙΑΣ. ΗΤΑΝ Η ΑΡΧΗ Μ ΙΑΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΙΟ ΠΑΡΑΤΟΛΜΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ Β ' ΠΑΓΚΟ ΣΜ ΙΟΥ ΠΟΛΕΜ ΟΥ ΜΕ
16
ΕΝΑΝ ΚΑΙ ΜΟΝΟ Α Ν ΤΙΚ Ε ΙΜ ΕΝ ΙΚ Ο ΣΚΟΠΟ : ΤΗ ΣΥΛΛΗΨΗ Ή ΤΗΝ ΕΞΟΝΤΩΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΗΓΟΥ ΤΩΝ ΑΝΤΑΡΤΩΝ, ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΤΙΤΟ.
τα τέλη Μαρτίου του 1944 ένας ψη και η συμπεριφορά του ειχε εναν αερα αυ λός, σωματώδης άνδρας ο οποίος τοπεποίθησης. Στον λαιμό του κρεμόταν φορούσε τη στολή των Waffen S S μια υψηλή τιμητική διάκριση του Ράϊχ, ο με τα διακριτικά του ταγματάρχη μπήκε Σταυρός των Ιπποτών. Οι Γερμανοί σκοποί στο κτίριο όπου στεγαζόταν η διοίκηση του που παρουσίασαν όπλα τον αναγνώρισαν α στρατηγού Ερνστ φον Λέιζερ, διοικητή των μέσως. Ηταν ο Οττο Σκορτσένυ, ο πρωτα γερμανικών δυνάμεων στη Βοσνία. Είχε γωνιστής της επιχείρησης απελευθέρωσης μαύρα μαλλιά και διαπεραστικά μαύρα μά του Μουσολίνι από το Γκραν Σάσο της Ιτα τια. Μια μεγάλη ουλή στο δεξί του μάγουλο λίας στις 12 Σεπτεμβρίου 1943. Η προπα άρχιζε από το ύψος του αυτιού και κατέλη γάνδα του Γκαίμπελς εξασφάλισε στον γε στο σαγόνι. Το βήμα του ήταν γρήγορο Σκορτσένυ μια δημοτικότητα άνευ
Σ
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
προηγουμένου. Ο ταγματάρχης είχε μετα6εί στη Γιουγκοσλαβία για να αναλάβει μια ακόμα πιο ριψοκίνδυνη αποστολή: τη σύλ ληψη ή, στην ανάγκη, την εξόντωση του αρ χηγού των Γιουγκοσλάβων ανταρτών, του στρατηγού Τίτο. Εγινε δεκτός στο γραφείο του στρατηγού Λέιζερ και μετά τις καθιε ρωμένες φιλοφρονήσεις ο Σκορτσένυ ήλθε κατευθείαν στο θέμα: ήταν πρόθυμος να αναλάβει τον συντονισμό της προγραμματι σμένης επιχείρησης εξουδετέρωσης του
ΓΕ Ω Ρ Γ ΙΟ Σ Ζ Ο Υ Ρ ΙΔ Η Σ
ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΤΙΤΟ
0 Τίτο με το λυκόσκυλό του, τον Λουξ.
17
στρατηγού Τίτο, η οποία έφερε τον κωδικό "Rösselsprung" (η κίνηση του ιππότη - η κωδική αυτή ονομασία της επιχείρησης έχει σχέση με το σκάκι. Ο ιππότης - αξιωματικός δεν μπορεί μόνος του να απειλήσει τον βα σιλιά. Σε συνδυασμό όμως με άλλο πιόνι (πύργο ή άλογο) μπορεί να κάνει ματ). Ο στρατηγός Λέιζερ ήταν επιφυλακτι κός απέναντι στον συνομιλητή του για τρεις λόγους: η επιχείρηση αυτή θα περιελάμβανε τη χρήση αλεξιπτωτιστών σε συν-
Αλεξιπτωτιστές που επέζησαν της δύσκολης επιχείρησης. Η ικανοποίηση είναι ζωγραφισμένη στα πρόσωπά τους.
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Χάρτης της επιχείρησης "Κίνηση του ιππότη
Μουσολίνι, τον Σεπτέμβριο του 1943, ο
Ίβ ι* *
δυασμό με την ανάπτυξη χερσαίων δυνάμε ων. Οι συγκεκριμένες δυνάμεις θα είχαν τη συνεχή υποστήριξη της Luftwaffe. Ο Σκορτσένυ δεν είχε την πείρα να διευθύνει επι χειρήσεις τέτοιου μεγέθους. Επιπλέον στην περίπτωση που επέλεγε να ηγηθεί των αλεξιπτωτιστών θα είχε το μειονέκτη
μα ότι στερείτο της κατάλληλης εκπαίδευ σης σε πτώσεις με αλεξίπτωτο. Ο κυριότερος, όμως, λόγος που καθιστούσε τον στρατηγό Λέιζερ απρόθυμο να αναθέσει την αποστολή στον Σκορτσένυ ήταν η φή μη του τελευταίου ως "κυνηγού δόξας". Κα τά την επιχείρηση απελευθέρωσης του
Σκορτσένυ φρόντισε ώστε ο φακός της δη μοσιότητας να επικεντρωθεί σε αυτόν. Ελά χιστοι έπαινοι αποδόθηκαν στους Γερμα νούς αλεξιπτωτιστές, οι οποίοι αποτέλεσαν τους κυριότερους παράγοντες επιτυχίας της επιχείρησης. Ο Σκορτσένυ έδρεψε δάφνες που ανήκαν σε άλλους και εξασφά λισε την αντιπάθεια στους κύκλους της Wehrmacht. Ο Λέιζερ ήταν προσεκτικός για να μη δυσαρεστήσει τον εκλεκτό του Φύρερ. Ετσι ανέθεσε στον Σκορτσένυ τη σύνταξη μελέτης σκοπιμότητας για την επιχείρηση "Κίνηση του ιππότη". Ο ταγματάρχης ήλθε σε επαφή με άνδρες των γερμανικών ειδι κών δυνάμεων οι οποίοι ήταν υπεύθυνοι για επιχειρήσεις συλλογής πληροφοριών και πράξεις δολιοφθοράς στα εχθρικά με τόπισθεν, τους περίφημους Μπραντενμπούργκερ. Ανδρες των ειδικών αυτών δυ νάμεων, γιουγκοσλαβικής καταγωγής, δρούσαν επί μήνες στη Βοσνία, μεταμφιε σμένοι σε πολίτες, συλλέγοντας πληροφο ρίες για τις δυνάμεις των ανταρτών και προσπαθώντας συγχρόνως να ανακαλύψουν την τοποθεσία του νέου αρχηγείου κρησφύγετου του Τίτο. Οι Μπραντενμπούργκερ είχαν πληροφορίες, ότι ο Τίτο είχε εγκαταστήσει το στρατηγείο του σε μια σπηλιά σε ένα ύψωμα, στην έξοδο της μικρής πόλης Ντρβαρ στην ορεινή Βοσνία. Ο Σκορτσένυ έμαθε ότι οι Γιουγκοσλά βοι αντάρτες γνώριζαν πως οι Γερμανοί ε τοίμαζαν επικείμενη επίθεση στο Ντρβαρ με σκοπό να καταστρέψουν το στρατηγείο
Τυπικά όπλα των αλεξιπτωτιστών ήταν το τυφέκιο M auser K ar 98k των 7,92 mm (το οποίο έπαιρνε κλιπ των 5 φυσιγγίων), το πιστόλι Walther των 9 mm με γεμιστήρα των 8 φυσιγγίων και το υποπολυβόλο Μ Ρ 38 με γεμιστήρα 32 φυσιγγίων και βάρος 3,7 kg.
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Αλεξιπτωτιστές παρακολουθούν τη ρίψη του δ εύτερου κύματος των συναδέλφων τους.
* -»
ί
%
των Συμμάχων, αλλά άνδρες όπως ο δεκαοκτάχρονος στρατιώτης Κούρτ Στράσερ, ο οποίος είχε κοιμηθεί στη σκοπιά στο ρωσι κό μέτωπο και είχε καταδικαστεί από στρα τοδικείο σε ποινή δεκαετούς κάθειρξης, ή ο πρώην λοχίας Ερνστ Βέντερς, της 1ης Μεραρχίας Leibstandarte S S "Adolf Hitler”, ο οποίος αρνήθηκε να υπακούσει στη διατα γή ενός νεαρού ανθυπολοχαγού και να επι τεθεί κατά μέτωπο με τους άνδρες του σε ύψωμα που κατείχαν Σοβιετικοί, τονίζοντας ότι αυτό ισοδυναμούσε με αυτοκτονία. Ο βετεράνος λοχίας Βέντερς καταδικάστηκε από στρατοδικείο για "ανυπακοή σε διατα γές ανώτερου", σε ποινή εικοσαετούς κά θειρξης. Στους άνδρες αυτούς δόθηκε α κόμα μία ευκαιρία, να αποκαταστήσουν "την τιμή τους ως στρατιώτες". Διοικητής των αλεξιπτωτιστών των S S τοποθετήθηκε ο νεαρός λοχαγός Κούρτ Ρύμπκα. Ο Ρύμπκα είχε υπηρετήσει στο Ανατολικό Μέτωπο στο Σύνταγμα "Der Führer" της 2ης Μεραρ χίας των S S "Das Reich", είχε διακριθεί και είχε τιμηθεί με τον Σταυρό των Ιπποτών. Οι άνδρες του τάγματος των αλεξίπτω
των ανταρτών. Η διαρροή πληροφοριών ή ταν κάτι το συνηθισμένο στην κατεχόμενη Γιουγκοσλαβία. Τίποτε δεν έμενε μυστικό για πολύ στη χώρα αυτή. Οι Γερμανοί γνώρι ζαν τις κινήσεις του εχθρού και αντίστοιχα οι αντάρτες τις προθέσεις των αντιπάλων τους. Ο Σκορτσένυ έκρινε πως η επιχείρη ση δεν είχε πιθανότητες επιτυχίας και υπέ βαλε σχετική έκθεση στους ανωτέρους του στο Βερολίνο. Εκείνο που ίσως δεν γνώριζε ο δαιμόνιος ταγματάρχης ήταν ότι στην ε πιχείρηση θα συμμετείχε μια επίλεκτη μο νάδα αλεξιπτωτιστών των S S που είχε δημιουργηθεί πρόσφατα και έφερε την ονομα σία 500 Τάγμα Αλεξιπτωτιστών S S .
"ΤΙΜΗ ΜΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΑΦΟΣΙΩΣΗ" Τον Οκτώβριο του 1943 στη σχολή αλε ξιπτωτιστών στο Κράλιεβο της Γιουγκοσλα βίας είχαν συγκεντρωθεί 650 άνδρες των Waffen SS . Αυτοί θα αποτελούσαν το πρώτο (και μοναδικό) τάγμα αλεξιπτωτιστών S S . Η μονάδα είχε δημιουργηθεί με διαταγή του αρχηγού των S S Χάϊνριχ Χίμλερ και είχε εγκριθεί από τον Χίτλερ, παρά την αντίδρα ση του στρατάρχη της αεροπορίας Χέρμαν Γκαίρινγκ, ο οποίος θεωρούσε ότι όλες οι μονάδες των αλεξιπτωτιστών έπρεπε να υ πάγονται στη Luftwaffe. Οι μισοί περίπου από τους άνδρες της νέας μονάδας ήταν ε θελοντές. Νέοι άνδρες οι οποίοι είχαν τη δίψα της περιπέτειας και την επιθυμία για ταχεία άνοδο στην ιεραρχία. Οι άλλοι μισοί ήταν άνδρες των Waffen S S σι οποίοι είχαν υποπέσει σε διάφορα πειθαρχικά παραπτώ ματα και εξέτιαν την ποινή τους σε διάφο ρες στρατιωτικές φυλακές. Οι τελευταίοι δεν ήταν δολοφόνοι και στυγνοί εγκλημα τίες, όπως τους παρουσίασε η προπαγάνδα
Ο υπολοχαγός των S S Μ έρτελυ σχεδιάζει μαζί με έναν υπαξιωματικό το επόμενο στάδιο της επιχείρησης.
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
τιοτών αφού ολοκλήρωσαν την εντατική, τριών εβδομάδων, εκπαίδευσή τους στη σχολή αλεξιπτωτιστών πραγματοποίησαν, στις αρχές του 1944, επιχειρήσεις εναντίον ανταρτών σε ορεινά τμήματα της Ελλάδας και της Αλβανίας. Χωρίς να το γνωρίζουν οι άνδρες του 500 Τάγματος, η μεγάλη δοκι μασία θα ερχόταν τρεις μήνες αργότερα.
ΤΟ "ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΙΤΟ" Το Βασίλειο της Γιουγκοσλαβίας κατελήφθη από τους Γερμανούς στις αρχές Α πριλίου του 1941. Η επιχείρηση κατάληψης της χώρας διήρκεσε μία εβδομάδα και ήταν ένα τυπικό δείγμα ''κεραυνοβόλου πολέ μου". Οι πρώτες ανταρτικές ομάδες δημιουργήθηκαν από έναν Σέρβο συνταγμα τάρχη του Βασιλικού Γιουγκοσλαβικού Στρατού, τον Ντράζα Μιχαήλοβιτς. Οι α ντάρτες του Μιχαήλοβιτς ήταν στην πλειοψηφία τους Σέρβοι εθνικιστές. Μεταξύ αυ τών υπήρχαν και πολλοί Σέρβοι αξιωματι κοί. Μετά την εισβολή των Γερμανών στη Σοβιετική Ενωση, τον Ιούνιο του 1941, άρχι σαν να δημιουργούνται στη χώρα οι πρώτες ανταρτικές ομάδες του Γιουγκοσλαβικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού υπό την ηγεσία ενός παλαίμαχου στελέχους του κομμουνιστικού κόμματος, του Κροάτη Γιόζιπ Μπροζ, ο οποίος πήρε το αγωνιστικό
20 mm
ψευδώνυμο Τίτο. Οι Γερμανοί δημιούργησαν κράτη - δο ρυφόρους, πιστά στο Ράιχ, όπως π.χ. το α νεξάρτητο κράτος της Κροατίας υπό τον δόκτορα Αντε Πάβελιτς. Ο Πάβελιτς δημι ούργησε στρατό με την ονομασία Ουστάσι, που συμμετείχε σε κοινές επιχειρήσεις με τους Γερμανούς κατά των ανταρτών και ήταν υπεύθυνος για πολλές βιαιοπραγίες, κυρίως κατά των Σέρβων. Οι Ιταλοί, οι οποί οι είχαν δημιουργήσει το κράτος του Μαυ ροβούνιού στις δαλματικές ακτές, είχαν εγκαταστήσει φασιστική κυβέρνηση υπό τον στρατηγό Μίλαν Νέντιτς. Χάρη στις οργα νωτικές ικανότητες του Τίτο ο Γιουγκοσλα βικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός αποτέλεσε τον κύριο αντίπαλο των Γερμα νών και των Ιταλών. Λόγω της διπλωματίας του στρατηγού Τίτο, ο οποίος διακήρυσσε ότι στον στρατό του ήταν ευπρόσδεκτοι ό λοι οι Γιουγκοσλάβοι, ανεξαρτήτως φυλετι κού ή πολιτικού προσδιορισμού, ο στρατός του το 1943 αριθμούσε 250.000 άνδρες και γυναίκες, οι οποίοι ήταν οργανωμένοι σε 11 σώματα στρατού, τα οποία αποτελούντο από 37 μεραρχίες πεζικού. Στις πόλεις υ πήρχαν αντάρτες των πόλεων οργανωμένοι σε 22 ανεξάρτητες ταξιαρχίες, 22 ανεξάρ τητα τάγματα και 100 μικρότερες μονάδες. Η πειθαρχία και η οργάνωση του αντάρτι κού στρατού του Τίτο, ο οποίος στελεχωνό-
Ομάδα υπαξιωματικών του 500 Τάγματος των SS. Μ ερικοί από τους άνδρες φορούν το χιτώνιο παραλλαγής των SS. Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Γερμανοί αλεξιπτωτιστές και άνδρες της Μεραρχίας "Πρίγκηπας Ε υ γ έν ιο ς " επιδεικνύουν ως λάφυρο το χιτώνιο του Τίτο.
ταν από πρώην μόνιμους αξιωματικούς, ή ταν σε υψηλά επίπεδα. Ο ίδιος κατόρθωσε να πείσει τις συμμαχικές κυβερνήσεις ότι μόνο σι δυνάμεις του μπορούσαν να αντι μετωπίσουν αποτελεσματικά τα στρατεύ ματα κατοχής. Συμμαχικές αντιπροσωπείες της Βρετανίας, της ΕΣΣΔ και των ΗΠΑ εί χαν μόνιμους στρατιωτικούς συμβούλους στο γενικό αρχηγείο των ανταρτών. Επί με γάλο χρονικό διάστημα μέλος της Βρετανι κής Στρατιωτικής Αποστολής στη Γιουγκο σλαβία ήταν ο γιος του Ουίνστον Τσώρτσιλ, Ράντολφ. Ο Τίτο, ως μη επαγγελματίας στρατιωτικός, δεν διέθετε μεγάλες στρα τηγικές ικανότητες, όμως οι οργανωτικές και οι πολιτικές του ικανότητες ήταν αναμ φισβήτητα μεγάλες. Γρήγορα έγινε αντιληπτό από την Ανώ
τατη Γερμανική Διοίκηση ότι οι αντάρτες στη Γιουγκοσλαβία δεν μπορούσαν να αντιμετωπισθούν με ιταλικά και γερμανικά στρατεύματα δεύτερης και τρίτης γραμ μής. Οργάνωσαν λοιπόν μια ειδική ορεινή Μεραρχία των SS , με το όνομα "Πρίγκηπας Ευγένιος", που αποτελείτο κυρίως από Γερ μανούς γιουγκοσλαβικής καταγωγής, με δι οικητή τον ικανότατο αντιστράτηγο Αρθουρ Φλεπς, ο οποίος κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου ήταν στρατηγός στον Ρουμανικό Στρατό. Οι άνδρες της ο ρεινής μεραρχίας των S S ήταν όλοι εκπαι δευμένοι ορειβάτες, με υψηλότατο επίπε δο κατάρτισης και ηθικού. Στα μέσα του 1943, ανέλαβε τη διοίκηση της Μεραρχίας ο επίσης ικανός και μαχητικός συνταγμα τάρχης των S S Οττο Κούμ, πρώην διοικη-
Ενα κατεστραμμένο γερμανικό ανεμόπτερο D F S 230.
τής του Συντάγματος "Der Führer" της Μ ε ραρχίας "Das Reich". Οι Γερμανοί οργάνω σαν ακόμα την Ορεινή Μεραρχία των S S "Handschar" (γιαταγάνι), η οποία αποτελείτο από Κροάτες και Βόσνιους μουσουλμά νους φανατικούς πολέμιους των ανταρτών. Παρόλες τις γερμανικές προσπάθειες πραγματοποιήθηκαν μόνο τέσσερις μεγά λες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις κατά των ανταρτών, τον Σεπτέμβριο του 1941, τον Ια νουάριο και τον Φεβρουάριο του 1942 και τον Φεβρουάριο του 1943. Μάλιστα κατά τη διάρκεια της τελευταίας συνδυασμένες γερμανικές και ιταλικές δυνάμεις πέτυχαν να εγκλωβίσουν και να καταστρέψουν πά νω από το 40% των δυνάμεων του Τίτο. Οι αντάρτες κατείχαν στα τέλη του 1943 πάνω από το ένα τρίτο της χώρας. Οι μεγάλες πό λεις και οι σιδηροδρομικοί κόμβοι παρέμειναν στα χέρια των Γερμανών, αλλά οι κωμοπόλεις και η ύπαιθρος ανήκαν στους αντάρτες. Οι Γερμανοί αναγκάστηκαν να στείλουν ειδικές δυνάμεις αποτελούμενες από Μπραντενμπούργκερ στη Γιουγκοσλα βία, οι οποίοι πολέμησαν στο πλευρό των ανδρών της Μεραρχίας "Πρίγκηπας Ευγέ νιος“ ή αναμίχθηκαν με τον εγχώριο πλη θυσμό για να συλλέξουν πληροφορίες για τη δράση των ανταρτών. Σε μια περίοδο του πολέμου (1943-1944) που οι Γερμανοί είχαν
ανάγκη όλων των διαθέσιμων ανδρών για να αντιμετωπίσουν τον σοβιετικό "οδο στρωτήρα", οι αντάρτες του Τίτο δέσμευαν πολύτιμους πόρους και άνδρες οι οποίοι πολεμούσαν σε ένα περιβάλλον άγριο, ό που η Συνθήκη της Γενεύης δεν είχε καμία αξία. Η τελευταία εκκαθαριστική επιχείρηση των Γερμανών άρχισε τον Μάιο του 1943 και διήρκεσε μέχρι τον Αύγουστο του ίδιου έ τους. Τα αποτελέσματά της ήταν πενιχρά καθώς οι αντάρτες χωρίστηκαν σε μικρές ομάδες και κατέφυγαν σε κρησφύγετα στην ορεινή Γιουγκοσλαβία. Ομως η ενέρ γεια αυτή υποχρέωσε τον Τίτο να μεταφέ ρει το στρατηγείο του από την πόλη του Ζάτσε στη μικρή πόλη του Ντρβαρ, στην ο ρεινή Βοσνία. Ηδη από τον Ιούλιο οι Βρετα νοί είχαν διοχετεύσει μεγάλες ποσότητες όπλων, πολεμοφοδίων και ιματισμού στους άνδρες του Τίτο. Η μεταφορά του διοικητικού προσωπι κού των ανταρτών, των μελών των συμμαχι κών αποστολών, των εφοδίων, των όπλων και του τηλεπικοινωνιακού υλικού στο Ντρβαρ ήταν μια δύσκολη και χρονοβόρα διαδικασία. Οι μετακινήσεις των ανταρτών γίνονταν κυρίως κατά τη νύκτα, λόγω της κυριαρχίας της Γερμανικής Αεροπορίας στους ουρανούς της Γιουγκοσλαβίας. Γερ-
0/ Γερμανοί αλεξιπτωτιστές είναι έτοιμοι να επιβιβαστούν σε αεροσκάφη για την έναρξη της επιχείρησης "Κίνηση του ιππότη
μάνικά Stuka και Me 109 έπλητταν με σφοδρότητα οποιαδήποτε ανταρτική ομάδα τολμούσε να μετακινηθεί υπό το φως της ημέρας. Η Γερμανική Διοίκηση Νοτιοανατολικής Ευρώπης έκρινε ότι έπρεπε να αναληφθεί επιχείρηση σύλληψης ή εξόντωσης του ι θύνοντος νου των ανταρτών: του στρατη γού Τίτο. Ετσι έλπιζε ότι θα αποδυνάμωνε το κίνημα των ανταρτών.
21
ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ "ΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥ ΙΠΠΟΤΗ 1 Υπεύθυνο για την υλοποίηση της επι χείρησης "Κίνηση του ιππότη" ορίστηκε το 15ο Ορεινό Σώμα Στρατού. Στη διαταγή του προς τις μονάδες με ημερομηνία 21 Μαϊου 1944 το Σώμα ανέφερε μεταξύ άλλων: "Στη δυτική Βοσνία, στην πόλη Ντρβαρ, βρίσκεται το αρχηγείο των κομμουνιστών ανταρτών με αποθήκες εφοδιασμού, τη δι οίκηση υπό τον Τίτο και τις συμμαχικές α ποστολές. Στο Πέτροβακ βρίσκεται το αε ροδρόμιο από όπου οι αντάρτες λαμβά νουν βρετανικά εφόδια. Υπολογίζεται ότι στην περιοχή του Ντρβαρ υπάρχει δύναμη 12.000 ανταρτών. Οι δρόμοι που οδηγούν στην πόλη έχουν ναρκοθετηθεί και περά-
0 σταθμός ασυρμάτου των αλεξιπτωτιστών στις παρυφές ενός λόφου κατά τη διάρκεια της επιχείρησης. Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
σματα προστατεύονται από θέσεις πολυ βόλων. Αναμένεται σφοδρή αντίσταση από την 1η Προλεταριακή Μεραρχία, η οποία βρίσκεται νότια της Μκρόνγιεγκραντ, και από την 6η Ανταρτική Μεραρχία Πεζικού η οποία βρίσκεται στον άνω ρου του ποταμού Ούνακ. Η επιχείρηση "Κίνηση του ιππότη” θα περιλαμβάνει τη συνδυασμένη χρήση χερσαίων δυνάμεων, οι οποίες θα περικυκλώσουν την περιοχή του Ντρβαρ, απο κλείοντας την επέμβαση των ανταρτών για τη διάσωση της ηγεσίας τους, και τη ρίψη αλεξιπτωτιστών στην ίδια την πόλη, με σκοπό την καταστροφή του αρχηγείου των ανταρτών και τη σύλληψη ή την εξόντωση του Τίτο. Συγκεκριμένα προβλέπεται: • Ενα τάγμα γρεναδιέρων της 7ης Ορεινής Μεραρχίας "Πρίγκηπας Ευγένιος" υποστηριζόμενο από επιλαρχία αρμάτων θα κατα λάβει το Κλούγιεκ. • Ενα σύνταγμα της παραπάνω Μεραρχίας θα καταλάβει την περιοχή του Σάνα, καθώς και τον σιδηροδρομικό κόμβο στη Μλινίστα. • Ενα ενισχυμένο τάγμα αναγνώρισης συνοδευόμενο από άρματα μάχης θα κατα στρέψει τις εχθρικές δυνάμεις στην περιο χή του Λιβανσκόπολγιε και μετά μέσω του Γκράχοβο θα κατευθυνθεί προς το Ντρβαρ. • Ενα τμήμα του 105 Τάγματος Αναγνώρι σης θα κατευθυνθεί από το Λίβνο προς την περιοχή του Ντρβαρ με σκοπό να αποκλεί σει την περιοχή. • Ενα σύνταγμα της 373 Μεραρχίας, το ο ποίο θα έχει ενισχυθεί με δυνάμεις πυρο βολικού, βαρέων όπλων και μηχανικού, θα κατευθυνθεί ταχέως μέσω Τρούμπαρ προς το Ντρβαρ και θα έλθει σε επαφή με το 500 Τάγμα Αλεξιπτωτιστών S S το οποίο θα μά
22
χεται στο Ντρβαρ. Το σύνταγμα θα βοηθή σει τους αλεξιπτωτιστές στην καταστροφή των εγκαταστάσεων των συμμαχικών απο στολών, καθώς και των σταθμών διοίκησης των ανταρτών. • Μία δύναμη τάγματος της 373 Μεραρχίας θα καταλάβει τη διασταύρωση του Βτόσε, ενώ ένα τάγμα αναγνώρισης του 92ου Μη χανοκίνητου Συντάγματος, καθώς και το 2ο Κροατικό Τάγμα Κυνηγών, θα καταλάβουν το αεροδρόμιο του Πέτροβακ και θα κατα στρέψουν τις αποθήκες εφοδίων και τις δυνάμεις του εχθρού που βρίσκονται εκεί. Ακολούθως οι γερμανικές δυνάμεις θα κατευθυνθούν προς το Ντρβαρ, με σκοπό να εμποδίσουν ενισχύσεις του εχθρού να κατευθυνθούν προς την πόλη. • Το 1ο Σύνταγμα του Μπράντενμπουργκ, ενισχυμένο με δυνάμεις Κροατών, θα κατα λάβει την οδό Πρεκάγια - Ντρβαρ. • Το 500 Τάγμα Αλεξιπτωτιστών S S θα πραγματοποιήσει πτώση με αλεξίπτωτο στην πόλη του Ντρβαρ, στις επτά το πρωί της 25ης Μαϊου. Αποστολή τους θα είναι η ολοσχερής καταστροφή του αρχηγείου του Τίτο και η καταστροφή των αντιαεροπορι κών θέσεων αφού θα έχει προηγηθεί βομ βαρδισμός της περιοχής από γερμανικά α εροσκάφη κάθετης εφόρμησης. Οι δυνά
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
μεις των αλεξιπτωτιστών θα αποτελούνται από το τμήμα Ρύμπκα (314 ανδρών) και από τμήμα 320 ανδρών το οποίο θα αποτελείται από 268 αλεξιπτωτιστές, 40 Μπραντενμπούργκερ, έξι άνδρες της Abwehr και άλ λους έξι αξιωματικούς - συνδέσμους της Luftwaffe. Το δεύτερο κύμα των αλεξιπτωτι στών θα αποτελείται από 220 άνδρες και θα πραγματοποιήσει πτώση με αλεξίπτωτο πέ ντε ώρες μετά την πτώση του πρώτου κύ ματος. Δύο ώρες πριν από τη ρίψη των αλε ξιπτωτιστών οι χερσαίες δυνάμεις θα πρέ-
Ντρβαρ, ενώ το άλλο τμήμα θα προσέγγιζε με ανεμόπτερα την "ακρόπολη" (έτσι είχαν ονομάσει οι αντάρτες το κρησφύγετο του Τίτο). Τα ανεμόπτερα θα προσγειώνονταν όσο το δυνατόν πλησιέστερα στην είσοδο της σπηλιάς. Αυτό απαιτούσε μεγάλη επιδεξιότητα και ατσάλινα νεύρα. Η πόλη του Ντρβαρ βρισκόταν σε μια ορεινή και δασώδη περιοχή, σχεδόν απρό σιτη σε παντός είδους οχήματα. Ο μοναδι κός δρόμος κατέληγε στη σπηλιά του Μπαστάσι, η οποία είχε διαμορφωθεί σε γενικό
Ομάδα αλεξιπτωτιστών μάχεται στα σκαλιά εκκλησίας στην πόλη του Ντρβαρ.
πει να έχουν ξεκινήσει για την κατάληψη των αντικειμενικών στόχων τους". Η 25η Μαϊου συμπτωματικά ήταν η η μέρα των γενεθλίων του Τίτο. Αν και οι παρ τιζάνοι γνώριζαν ότι οι Γερμανοί θα πραγ ματοποιούσαν επίθεση στο αρχηγείο του Τίτο στο Ντρβαρ, δεν γνώριζαν την ημερο μηνία έναρξης της επίθεσης και αγνοού σαν εντελώς την ύπαρξη του Τάγματος Α λεξιπτωτιστών των SS.
Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΒΟΛΗΣ ΤΟΥ ΝΤΡΒΑΡ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΕΡΑ Στις 20 Μαϊου 1944 ο Κούρτ Ρύμπκα ε νημερώθηκε για τον ρόλο που θα είχε το 500 Τάγμα Αλεξιπτωτιστών S S στην επιχεί ρηση "Κίνηση του ιππότη". Ο νεαρός λοχα γός κατάρτισε αμέσως ένα σχέδιο δράσης, αφού πληροφορήθηκε ότι δεν υπήρχε ε πάρκεια αεροσκαφών για να μεταφέρουν όλους τους άνδρες του πρώτου κύματος (634 άνδρες) στο σημείο της ρίψης. Τμήμα του πρώτου κύματος θα πραγματοποιούσε πτώση με αλεξίπτωτα, ενώ άλλο τμήμα θα προσέγγιζε τον στόχο με ανεμόπτερα. Το δεύτερο κύμα των αλεξιπτωτιστών θα έπε φτε επίσης με αλεξίπτωτα. Σύμφωνα με το σχέδιο του Ρύμπκα τμήμα του πρώτου κύ ματος θα κατελάμβανε την πόλη του
αρχηγείο των ανταρτών. Η φρουρά της σπη λιάς αποτελείτο από την προσωπική σωμα τοφυλακή του Τίτο, ένα τάγμα 350 νέων αν δρών και γυναικών φανατικά αφοσιωμένων στον αρχηγό τους. Στο άνοιγμά της υπήρχε μόνιμη φρουρά πέντε ατόμων οπλισμένων με υποπολυβόλα. Οι περισσότεροι αντάρ τες ήταν ντυμένοι με βρετανικές στολές. Πρόσφατα είχαν εγκαταστήσει γύρω από τη σπηλιά αντιαεροπορικές πυροβολαρ χίες. Τα πυροβόλα ήταν βρετανικής προέ λευσης, μέρος της βρετανικής βοήθειας προς τον Τίτο. Στα υψώματα γύρω από το Ντρβαρ υπήρχαν ισχυρά ένοπλα αποσπάσματα ανταρτών, έτοιμα να επέμβουν σε περίπτωση γερμανικής επίθεσης στην "α κρόπολη". Οι Γερμανοί τα γνώριζαν όλα αυ τά και διέθεταν ακριβές σχεδιάγραμμα της "ακρόπολης", χάρη στις πληροφορίες που τους έδωσε κατά τη διάρκεια της ανάκρι σής του ένας αιχμάλωτος Γιουγκοσλάβος αντάρτης. Αυτό που αγνοούσαν όμως ήταν ότι η σπηλιά είχε μια δεύτερη έξοδο, η ο ποία οδηγούσε σε υπόγεια σήραγγα που κατέληγε σε δάσος στην πίσω πλευρά του βουνού (αυτήν ακριβώς την οδό διαφυγής θα χρησιμοποιούσε ο Τίτο κατά τη διάρκεια της γερμανικής επίθεσης). Οι 314 άνδρες του πρώτου κύματος, οι οποίοι θα πραγματοποιούσαν πτώση με α λεξίπτωτα, χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες: την "Κόκκινη", την "Πράσινη" και τη " Μπλε". Ο Ρύμπκα θα ηγείτο της "Κόκκινης" ομάδας. Από τη στιγμή που οι αλεξιπτωτι
στές θα έφθαναν στο έδαφος είχε υπολογισθεί ότι απαιτείτο μια ώρα για την κατάλη ψη της πόλης. Ο Ρύμπκα θα άφηνε μέρος της δύναμής του να φρουρεί τις εξόδους της πόλης, ενώ οι υπόλοιποι θα ενώνονταν με τους άνδρες που θα κατέφθαναν με τα ανεμόπτερα και έτσι ενωμένες οι δυνάμεις των Γερμανών αλεξιπτωτιστών θα επιχει ρούσαν επίθεση για την κατάληψη της "α κρόπολης". Το δεύτερο τμήμα του πρώτου κύματος των αλεξιπτωτιστών, που αποτελείτο από 320 άνδρες και θα προσέγγιζε τη σπηλιά με ανεμόπτερα, ήταν χωρισμένο σε πέντε ο μάδες. Η καθεμία είχε να επιτελέσει συγκε κριμένη αποστολή. Η ομάδα “Πάνθηρας", αποτελούμενη από 110 άνδρες, είχε ως απο στολή την καταστροφή της "ακρόπολης". Η ομάδα "Γκράϊσφερ", με 40 άνδρες, θα κατέ στρεφε το κτίριο της Βρετανικής Στρατιω τικής Αποστολής. Η ομάδα "Στούρμερ", με 50 άνδρες, θα κατέστρεφε το κτίριο της Σοβιετικής Στρατιωτικής Αποστολής. Η ο μάδα "Μπρέχερ", με 50 άνδρες, θα κατέ στρεφε το κτίριο της Αμερικανικής Στρα τιωτικής Αποστολής. Η ομάδα Ντραουφγκάνγκερ11, που αποτελείτο από 50 αλεξι πτωτιστές, Μπραντενμπούργκερ, άνδρες της υπηρεσίας πληροφοριών της Luftwaffe και Βόσνιους της Μεραρχίας "Handschar", θα κατέστρεφε το δίκτυο τηλεφώνων και α συρμάτων των ανταρτών και θα προσπα θούσε να εντοπίσει τα βιβλία των χειριστών ασυρμάτων, που περιείχαν τους κώδικες ε πικοινωνίας. Τη νύκτα της 22ας Μαϊου 1944 οι αλε ξιπτωτιστές κινήθηκαν, άλλοι με φορτηγά αυτοκίνητα και άλλοι με τραίνο, όλοι όμως ντυμένοι με στολές του Στρατού, προς το σημείο συγκέντρωσης στο αεροδρόμιο του Ζάγκρεμπ. Οι αλεξιπτωτιστές μετέφεραν μαζί τον οπλισμό τους, ξηρά τροφή για τρεις ημέρες και τα αλεξίπτωτά τους. Το βράδυ της 23ης Μαϊου οι άνδρες του Ρύ μπκα ενημερώθηκαν από τον ίδιο για πρώ τη φορά για τη φύση και τις λεπτομέρειες της επιχείρησης "Κίνηση του ιππότη". Η ε νημέρωση κράτησε μέχρι τις πρώτες πρωι
νές ώρες της 24ης Μαϊου. Η ομάδα "Ρύ μπκα" κατευθύνθηκε προς το αεροδρόμιο του Νάγκυ Μπέτσκερεκ, από όπου θα ανα χωρούσε με αεροσκάφη Ju 52 για την πραγ ματοποίηση της αποστολής της. Οι υπόλοι ποι αλεξιπτωτιστές του πρώτου κύματος θα χρησιμοποιούσαν το αεροδρόμιο του Ζάγκρεμπ, ενώ το δεύτερο κύμα των αλεξι πτωτιστών θα επιβιβαζόταν σε αεροσκάφη στο αεροδρόμιο της Μπάνια Λούκα. Κατά τη διάρκεια του απογεύματος της 24ης Μαϊου η γερμανική στρατιωτική διοίκηση της Βοσνίας έστειλε στην ομάδα Ρύμπκα κωδικοποιημένο σήμα για την έναρξη της επιχείρησης.
Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ "ΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥ ΙΠΠΟΤΗ" Στις 03.30 της 25ης Μαϊου 300 αλεξι πτωτιστές της ομάδας Ρύμπκα ήσαν παρατεταγμένοι για επιθεώρηση στον διάδρομο του αεροδρομίου. Ο λοχαγός τούς επιθεώ ρησε, τους χαιρέτησε στρατιωτικά και τους απηύθυνε σύντομο λόγο, στον οποίο τόνι σε την ανάγκη να κάνουν οικονομία πυρομαχικών κατά τη διάρκεια της επίθεσης και να μη σταματήσουν για να περισυλλέξουν τους τραυματίες. Επειτα όλοι μαζί τραγού δησαν τον ύμνο των αλεξιπτωτιστών. Η στιγμή ήταν συγκινητική. Τριακόσιοι καλά εκπαιδευμένοι νέοι άνδρες ήταν έτοιμοι να ξεκινήσουν για μια από τις πιο δύσκολες ε πιχειρήσεις του Β 1ΠΠ. Οι άνδρες επιβιβάστηκαν στα αερο σκάφη, τα οποία απογειώθηκαν λίγο μετά το χάραμα. Η διάρκεια της πτήσης ήταν μό λις 55 λεπτά. Τα Stuka και τα Me 109 είχαν ε ξουδετερώσει τις περισσότερες θέσεις α ντιαεροπορικών πυροβόλων των ανταρτών γύρω από την πόλη του Ντρβαρ, τραυματί ζοντας ή σκοτώνοντας τους χειριστές τους. Στις 06.55 άνοιξαν οι πόρτες των γερ μανικών μεταγωγικών και οι αλεξιπτωτι στές άρχισαν ο ένας μετά τον άλλο να πέ φτουν προς το έδαφος. Η πτώση διήρκεσε
μόλις 20 δευτερόλεπτα, καθώς τα αερο σκάφη πετούσαν σε πολύ μικρό ύψος. Μ ε τά την προσεδάφιση οι αλεξιπτωτιστές α πελευθερώθηκαν από τους ιμάντες των α λεξιπτώτων τους και έσπευσαν να προσεγ γίσουν τα κάνιστρα που περιείχαν τον οπλι σμό τους. Επειτα έτρεξαν να βρουν τους υπαξιωματικούς διοικητές τους, δημιούργησαν ομάδες κρούσης και κατευθύνθηκαν προς τους αντικειμενικούς τους στόχους. Σημειώθηκαν και απώλειες. Μερι κοί άνδρες είχαν σκοτωθεί κατά την πτώση, ενώ άλλοι είχαν τραυματισθεί ελαφρά. Οι αλεξιπτωτιστές εξασφάλισαν αμέσως ζώ νες προσεδάφισης των ανεμοπτέρων, που μετέφεραν το δεύτερο τμήμα του πρώτου κύματος. Οι αντάρτες αιφνιδιάστηκαν. Δεν περίμεναν επίθεση από τον αέρα. Προέβαλαν ε λάχιστη αντίσταση στους άνδρες που έπε σαν από τον ουρανό. Η πόλη είχε εκκενω θεί δύο ημέρες πριν από τους περισσότε ρους κατοίκους της και από τα μέλη των συμμαχικών αποστολών, γεγονός που έδω σε αφορμή στη Σοβιετική Ενωση να κατη γορήσει τις κυβερνήσεις των Συμμάχων ότι γνώριζαν, εκ των προτέρων, για την πραγ ματοποίηση της γερμανικής επιχείρησης. Στον ουρανό εμφανίστηκαν τα γερμανι κά ανεμόπτερα, τα οποία αφού αποσυνδέ θηκαν από τα καλώδια ρυμούλκησης, τα ο ποία τα συνέδεαν με τα αεροσκάφη, κατευθύνθηκαν από έμπειρους χειριστές της Luftwaffe προς τους στόχους τους. Πέφτο ντας απότομα προσεδαφίστηκαν και σύρ θηκαν αρκετά μέτρα στην επιφάνεια της γης σηκώνοντας μεγάλα σύννεφα σκόνης. Η εμπειρία για τους επιβαίνοντες σε αυτά ήταν τρομακτική. Κατά την προσεδάφιση ακουγόταν ένας εκκωφαντικός_συριγμός και αυξανόταν πολύ η θερμοκρασία στο δάπεδο της ατρακτου τους, απο την τριβή τους με το έδαφος. Η πρόσκρουσή τους σε βρά χους ή δένδρα προκαλούσε την αποκόλλη ση των πτερύγων τους. Οι επιβαίνοντες ή ταν καθιστοί, έχοντας το κεφάλι τους ανά μεσα στα γόνατα. Μόλις η άτρακτος σταμα τούσε οι αλεξιπτωτιστές έπρεπε να ανοί ξουν τις πόρτες και να εγκαταλείψουν αμέ σως το σκάφος. Πιθανή καθυστέρηση μπορούσε να σημάνει τον θάνατο των επιβαινόντων από εχθρικά πυρά. Ολα τα ανεμόπτερα προσγειώθηκαν ασφαλώς κοντά στους αντικειμενικούς
23
τους στόχους, εκτός από ένα το οποίο έπε σε δέκα χιλιόμετρα μακρύτερα από τον α ντικειμενικό του σκοπό και συνετρίβη στην κοίτη ενός ξεροπόταμου. Το ανεμόπτερο αυτό μετέφερε τον διοικητή και τους υπο διοικητές της ομάδας "Γκράιφερ". Από την πτώση δεν υπήρξαν επιζώντες. Τα γερμανικά σκάφη δέχθηκαν καταιγι στικά πυρά από αντάρτες που ήταν οχυρω μένοι σε σπίτια της πόλης ή βρίσκονταν στην είσοδο της σπηλιάς-στρατηγείου. Πολλοί αλεξιπτωτιστές που δεν πρόλαβαν να εγκαταλείψουν εγκαίρως τα σκάφη τους έπεσαν νεκροί από τα πυρά των πολυβόλων τω ν. αντιπάλων. Η ομάδα "ΝτραουφγκάνΣ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
γκερ" κατευθύνθηκε αμέοως προς ένα ψη λό κτίριο το οποίο φιλοξενούσε το κέντρο ραδιοεπικοινωνιών των ανταρτών. Οι αλεξι πτωτιστές της ομάδας ανατίναξαν με εκρη κτικά την πόρτα του κτιρίου και τοποθέτη σαν άλλα εκρηκτικά στο εσωτερικό. Μέσα σε λίγα λεπτά το κτίριο τινάχτηκε στον αέ ρα. Συγχρόνως τμήμα της ομάδας, αποτελούμενο από αλεξιπτωτιστές, μέλη των Μπραντενμπούργκερ και Βόσνιους στρα τιώτες, κατευθύνθηκε προς ένα άλλο κτί ριο που στέγαζε το τηλεφωνικό κέντρο. Η δύναμη των Γερμανών παραβίασε την ξύλι νη πόρτα της εισόδου και αντιμετώπισε σφοδρή αντίσταση από το προσωπικό του τηλεφωνικού κέντρου, το οποίο αποτελείτο από αντάρτες και αντάρτισσες με βρε τανικές στολές και οπλισμένους με υποπολυβόλα Sten και Schmeisser, περίστροφα και τυφέκια αγγλικής και γερμανικής προέ λευσης. Η μάχη ήταν σκληρή και διεξήχθη σώμα με σώμα με όπλα, μαχαίρια, ξιφολόγ χες, πτυοσκάπανα, ακόμα και με τα χέρια. Οι αλεξιπτωτιστές τοποθέτησαν εκρηκτικά σε πόρτες του κτιρίου που είχαν οχυρώσει οι αντάρτες και αφού τις ανατίναξαν όρμησαν στο εσωτερικό των δωματίων, μέσα σε σκόνες και καπνούς, πυροβολώντας αδιά κοπα. Οι Γερμανοί άρχισαν να πυροβολούν τις οροφές των δωματίων με τυφέκια στα οποία είχαν προσαρμόσει οπλοβομβίδες, με σκοπό να εξολοθρεύσουν τους αντάρ τες που βρίσκονταν στο πάνω πάτωμα. Η ά γρια μάχη διήρκεσε πέντε λεπτά. Ομάδα α λεξιπτωτιστών είχε περικυκλώσει το κτίριο και πυροβολούσε τους αντάρτες που επι χειρούσαν να διαφύγουν από τα παράθυρα. Οι Γερμανοί αφού έγιναν κύριοι του κτιρίου και εξόντωσαν όλους τους υπερασπιστές του, συνέλεξαν τα λιγοστά αρχεία που βρή-
24
καν και μετά ανατίναξαν το κτίριο. Στις 07.15 το πρωί οι αλεξιπτωτιστές εί χαν καταλάβει την πόλη του Ντρβαρ. Αραιά και που ακουγόταν ένας πυροβολισμός και κάποιος από τους αλεξιπτωτιστές έπεφτε στο έδαφος. Οι συνάδελφοί του περικύκλωναν αμέσως το κτίριο από όπου είχε προελθεί το πυρ, παραβίαζαν την πόρτα και έριχναν χειροβομβίδες με σκοπό να ε ξοντώσουν τους ελεύθερους σκοπευτές που βρίσκονταν μέσα. Ηταν μια κουραστική και επικίνδυνη διαδικασία. Η διήγηση ενός από τους αλεξιπτωτιστές είναι αποκαλυπτι κή: "Δεν ήμαστε εκπαιδευμένοι για μάχες μέσα στις πόλεις. Ενώ περιπολούσαμε σε έ ναν δρόμο του Ντρβαρ ακούστηκε ένας πυ ροβολισμός και ο επικεφαλής της ομάδας μας έπεσε στο χώμα τραυματισμένος από σφαίρα ελεύθερου σκοπευτή. Πριν το σώ μα του αγγίξει το χώμα είχαμε εντοπίσει το σπίτι από όπου προήλθε το πυρ. Παραβιά σαμε την πόρτα, ρίξαμε χειροβομβίδες και ανεβήκαμε γρήγορα στο επάνω πάτωμα ό που βρήκαμε έναν άνδρα ηλικίας περίπου 50 ετών τραυματισμένο, δίπλα σε ένα τυφέ κιο Mauser 98k. Τον αρπάξαμε από τις μα σχάλες και τον βγάλαμε βίαια έξω, Η οργή μου ήταν απερίγραπτη. Ενας άθλιος αντάρ της είχε θέσει εκτός μάχης τον επικεφαλής
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Τραυματίας Γερμανός αλεξιπτωτιστής αναμένει τη μεταφορά του σε νοσοκομείο.
της ομάδας μας. Αν εξαρτάτο από μένα, θα τον είχα εκτελέσει επί τόπου". Στις 07.30 το πρωί ο ήλιος είχε ανέβει ψηλά στον ουρανό και η ημέρα προμηνυόταν ζεστή. Οι αλεξιπτωτιστές είχαν μόνο το νερό που βρισκόταν στα παγούρια τους. Τα αναβολικά χάπια Μπεντραντίν, τα οποία τους κρατούσαν σε υπερδιέγερση, τους προκαλούσαν αφόρητη δίψα. Απέμενε να πραγματοποιηθεί το κύριο μέρος της απο στολής τους: η κατάληψη της "ακρόπο λης".
Η ΜΑΧΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ" Η ομάδα "Πάνθηρας" προσγειώθηκε με ανεμόπτερο σχεδόν στην είσοδο της σπηλιάς-στρατηγείου των ανταρτών. Η αντίστα ση που αντιμετώπισε από τη σωματοφυλα κή του Τίτο ήταν λυσσαλέα. Οι αλεξιπτωτι στές έσπευσαν να καλυφθούν και ζήτησαν ενισχύσεις. Ο λοχαγός Ρύμπκα είχε εγκαταστήσει τον πρόχειρο σταθμό διοίκησής του σε ένα κατεστραμμένο ανεμόπτερο. Αμέ σως ήλθε σε επαφή, μέσω ασυρμάτου, με τις διασκορπισμένες δυνάμεις των ανδρών του και τους διέταξε να επιτεθούν στην "α κρόπολη". Οι αλεξιπτωτιστές, κύριοι πλέον του Ντρβαρ, εγκατέστησαν πολυβόλα στις εισόδους της πόλης, ενώ τμήματά τους κα τέλαβαν θέσεις στους γύρω λόφους για να αντιμετωπίσουν πιθανή επίθεση των α νταρτών. Ενα τμήμα τους κρατούσε μια μι κρή αμυντική περίμετρο στις όχθες του πο ταμού Ούνακ. Από τη θέση αυτή σι Γερμα νοί έβλεπαν το άνοιγμα της σπηλιάς. Οι α λεξιπτωτιστές άρχισαν να βάλλουν με πο λυβόλα προς τα εκεί, όμως λόγω της μεγά λης απόστασης τα πυρά των MG 42 δεν
έφεραν αποτελέσματα. Οι άνδρες της ομά δας "Πάνθηρας" έπρεπε να διανύσουν μερι κά μέτρα για να μπουν στη σπηλιά. Το φονι κό και συνεχές πυρ των ανταρτών τούς είχε υποχρεώσει να καλυφθούν στις πλαγιές του λόφου της "ακρόπολης". Ηδη οι απώλει ες τους ήταν μεγάλες. Οι αντάρτες άρχισαν να βάλλουν κατά των αλεξιπτωτιστών και με όλμους, των ο ποίων ο υπόκωφος θόρυβος που προηγείτο της έκρηξης του βλήματος πλημμύριζε την ατμόσφαιρα. Ο λοχαγός Ρύμπκα διέταξε τις ομάδες που είχαν ως αποστολή την κατα στροφή των κτιρίων των συμμαχικών απο στολών. τα οποία πλέον δεν κατοικούντο, να επιτεθούν στην "ακρόπολη". Οι αλεξι πτωτιστές άρχισαν να έρπουν σκαρφαλώ νοντας, ενώ συνάδελφοι τους κάλυπταν με φράγμα πυρός. Τα πολυβόλα των ανταρ τών, τα οποία ήταν τοποθετημένα σε κα λυμμένες θέσεις, σι χειροβομβίδες και οι ε κρήξεις των όλμων δημιουργούσαν μια κό λαση πυρός, όμως οι Γερμανοί με ηρωισμό και μεθοδικότητα πλησίαζαν ολοένα και πε ρισσότερο το άνοιγμα της σπηλιάς. Ξαφνι κά οι επιτιθέμενοι δέχθηκαν εχθρικά πυρά από τις πλευρές. Δόκιμοι της σχολής αξιω ματικών των ανταρτών από την πόλη Σιπουλιάνι, ακούγοντας το θόρυβο της μάχης, έ σπευσαν να βοηθήσουν τους συντρόφους τους. Οι φανατικοί και καλά εκπαιδευμένοι και εξοπλισμένοι αντάρτες ανάγκασαν τους αλεξιπτωτιστές να αναστείλουν την ε πίθεση για την κατάληψη της "ακρόπολης1' και να διαθέσουν δυνάμεις για την αντιμε τώπιση της νέας απειλής. Η μάχη ήταν σκληρότατη και χωρίς οίκτο. Οι τραυματίες Γερμανοί έμεναν εκεί όπου έπεφταν περιμένοντας μια ανάπαυλα στη μάχη για τη με ταφορά τους στα μετόπισθεν. Ηταν 09.30 όταν ο λοχαγός Ρύμπκα με τον ασύρματο ζήτησε βομβαρδισμό των ε χθρικών θέσεων από τον αέρα. Τα γερμανι κά καταδιωκτικά, τα οποία πετούσαν σαν αρπακτικά πάνω από το πεδίο της μάχης, α νέφεραν ότι ήταν αδύνατο να βομβαρδί σουν τις εχθρικές θέσεις από φόβο μήπως πλήξουν φίλια τμήματα. Η απόσταση των δύο αντιπάλων ήταν πλέον μόνο μερικά μέ τρα. Το μόνο που απέμενε στους Γερμα νούς ήταν η άφιξη του δευτέρου κύματος των αλεξιπτωτιστών, το οποίο αναμενόταν σε δυόμισι ώρες περίπου. Κατά το διάστη μα αυτό σι αντάρτες δεν κάθισαν άπραγοι. Εριξαν στη μάχη μια ταξιαρχία της βης Με ραρχίας τους, παρά το ότι οι χερσαίες γερ μανικές δυνάμεις συνέκλιναν από τρία ση μεία προς την πόλη του Ντρβαρ και είχαν αρχίσει σφοδρές μάχες για την εκτόπιση των ανταρτών από τα υψώματα γύρω από την πόλη. Καθώς στις 11.55 οι αλεξιπτωτιστές του λοχαγού Ρύμπκα υποχώρησαν για να ανα συγκροτήσουν τις δυνάμεις τους και να πραγματοποιήσουν νέα επίθεση, πραγματοποιήθηκε η ρίψη των 220 αλεξιπτωτιστών του δευτέρου κύματος υπό τον λοχαγό των S S Ομπερμάϊερ. Το κύμα αυτό αντιμετώπι σε μια κόλαση πυρός από τα πολυβόλα των
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ανδρες των ανταρτών κατά την υποχώρησή τους στην ορεινή Γιουγκσσλαβία, το 1943. Οι περισσότεροι είναι ντυμένοι με τμήματα από γερμανικές στολές και φέρουν γερμανικό οπλισμό.
παρτιζάνων. Πολλοί Γερμανοί έπεσαν νε κροί πριν προλάβουν να φθάσουν στα κάνι στρα που περιείχαν τον οπλισμό τους. Οι υ πόλοιποι ενώθηκαν με τις δυνάμεις του Ρύ μπκα. Η τελική γερμανική επίθεση κατά της σπηλιάς πραγματοποιήθηκε στη μία το με σημέρι, μέσα σε φοβερή ζέστη. Παρά τις α πώλειες οι αλεξιπτωτιστές ανέβαιναν τον λόφο έρποντας σταθερά, πλησιάζοντας το άνοιγμα της σπηλιάς. Τα πτώματα των α νταρτών, μεταξύ αυτών και νεαρών γυναι κών, ήσαν διασκορπισμένα στην είσοδο της "ακρόπολης". Ο λοχαγός Ρύμπκα τραυματί στηκε σοβαρά στο στήθος από θραύσμα χειροβομβίδας και διακομίσθηκε στα μετό-
Αιχμάλωτη αντάρτισσα ανακρίνεται από υπαξιωματικό της Luftw affe.
πισθεν. Θα νοσηλευόταν επί αρκετούς μή νες στο νοσοκομείο των S S στην Πράγα. Τη διοίκηση των ανδρών ανέλαβε ο λοχαγός των S S Μπέντρουπ. Ταυτόχρονα οι Γερμα νοί υπέστησαν σφοδρή πλευρική επίθεση από το 1ο Τάγμα της επίλεκτης 1ης Ταξιαρ χίας των ανταρτών και αναγκάστηκαν να υ ποχωρήσουν μαζί με τους τραυματίες τους και να οχυρωθούν στο νεκροταφείο του Ντρβαρ, το οποίο περικλειόταν από ψηλό τοίχο. Η επιχείρηση "Κίνηση του ιππότη" εί χε αποτύχει. Οι Γερμανοί εγκατέστησαν αμυντική περίμετρο στο νεκροταφείο της πόλης και κατά τη διάρκεια του απογεύματος και της νύκτας απέκρουσαν αλλεπάλληλες επιθέ σεις των ανταρτών, προκαλώντας τους βα ρύτατες απώλειες. Τμήμα Γερμανών αλεξι πτωτιστών, όμως, που είχε οχυρωθεί σε ένα αγρόκτημα σε ύψωμα της πόλης δεν μπό ρεσε να ενωθεί με τους συντρόφους του και αφού πολέμησε μέχρις ενός υπέκυψε στη συντριπτική αριθμητική υπεροχή του εχθρού τα μεσάνυκτα της 25ης Μαϊου. Το πρωί της 26ης Μαϊου οι εξαντλημέ νοι και διψασμένοι αλεξιπτωτιστές άκουσαν το κροτάλισμα γερμανικών πολυβόλων. Εμφανίστηκαν οχήματα Schwimmwagen μιας περιπόλου του 13ου Συντάγματος της Μεραρχίας "Πρίγκηπας Ευγένιος". Οι αλεξι πτωτιστές είχαν σωθεί. Από τους 600 αλεξι πτωτιστές του 500 Τάγματος S S οι 400 είχαν σκοτωθεί ή τραυματιστεί. Με την έναρξη της μάχης ο Τίτο φυγα δεύτηκε από τη σπηλιά μέσω της υπόγειας σήραγγας και κατευθύνθηκε με τη συνο δεία του προς την πόλη του Ποτόσι. Δύο η μέρες μετά επιβιβάστηκε σε βρετανικό αε ροσκάφος και μεταφέρθηκε στην Ιταλία. Εκεί παρέμεινε επί μερικούς μήνες και με τά επέστρεψε στη Γιουγκοσλαβία και εγκατέστησε το αρχηγείο του στο νησί Βις στις Δαλματικές ακτές (σι συνεργάτες του δεν είχαν τέτοια ευνοϊκή μεταχείριση. Παρέμειναν στη Γιουγκοσλαβία για να αντιμετωπί σουν τις συνέπειες της γερμανικής επίθε σης).
Σύμφωνα με το ανακοινωθέν του XV Σώματος Στρατού των Γερμανών οι απώλειές τους ανήλθαν σε 210 νεκρούς, 881 τραυ ματίες και 59 αγνοούμενους, ενώ οι απώλει ες των ανταρτών σε 6.000 άνδρες. Στα χέ ρια των Γερμανών περιήλθαν αριθμός εγ γράφων, μια στολή του Τίτο και το προσωπι κό του όχημα. Για μερικούς μήνες οι αντάρ τες ανέστειλαν τις επιθετικές επιχειρήσεις κατά των δυνάμεων κατοχής, διότι η διοί κηση των δυνάμεών τους είχε αποδιοργανωθεί. Για ακρότητες κατηγορήθηκαν και οι δύο πλευρές: οι Γερμανοί για εκτέλεση ανταρτών και "πολιτών" στην πόλη του Ντρβαρ και οι αντάρτες για τον φόνο αιχ μαλώτων Γερμανών. Οι αντάρτες έδεναν στα πόδια των Γερμανών τραυματιών χειρο βομβίδες, τις οποίες έπειτα απασφάλιζαν και προκαλούσαν τον διαμελισμό τους. Σε συνέντευξή του σε Σέρβους δημο σιογράφους τον Απρίλιο του 1974 ο Τίτο περιέγραψε τη γερμανική επιχείρηση στο Ντρβαρ, την οποία (όπως ισχυρίστηκε) πα ρακολούθησε ως αυτόπτης μάρτυς (δεδο μένης της εσπευσμένης αναχώρησης του Τίτο από την "ακρόπολη", κατά την έναρξη της επίθεσης, η διήγησή του γεννά στον προσεκτικό μελετητή της Ιστορίας εύλογα ερωτηματικά ως προς την ακρίβεια και την αυθεντικότητά της). Ολοκληρώνοντας σημειώνουμε ότι οι α λεξιπτωτιστές των S S αναδιοργανώθηκαν σε νέα μονάδα υπό τις διαταγές του ταγμα τάρχη Οττο Σκορτσένυ, συμμετείχαν στη μάχη των Αρδενών και αγωνίστηκαν ηρωικά κατά των σοβιετικών τεθωρακισμένων στο προγεφύρωμα του ποταμού Οντερ, τον Α πρίλιο του 1945. Ελάχιστοι από αυτούς επέζησαν.
25
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Jam es Lucas: KOMMANDO, GERMAN SPECIAL FORCES OF W.W.II, Grafton Books, London, 1985. (2) Jam es Lucas: STORMING EAGLES. GERMAN AIRBORNE FORCES OF WORLD WAR TWO, Arms & Armour Press, London, 1988. (3) Troupes D’ Elite, No.46, Editions Atlas, Paris, 1986. (4) A IRBO RNE OPERATIONS: AN ILLUSTRATED HISTORY O F THE BATTLES, TACTICS AND EQUIPMENT OF THE WORLD’S AIRBORNE FORCES, Salamander Books, London, 1988. (5) Ronald Mac Nair: OTTO SKORZENY, Editions Heimdai, Paris, 1991. (6) Time-Life Books: THE THIRD REICH: SCORCHED EARTH, Virginia, USA, 1991. (7) Time-Life Books: THE THIRD REICH: THE SHADOW WAR, VIRGINIA, USA, 1991. (8) Martin Windrow: THE WAFFEN -SS. Osprey Men-At-Arms Series, No 34, London. 1982. (9) Μιχαήλ B. Οικονομάκου, αντιστρατήγου ε.α.: ΟΙ ΓΕΡΜ Α Ν Ο Ι ΑΛΕΞΙΠΤΩΤΙΣΤΕΣ ΕΙΣΒΑΛΛΟΥΝ ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟ ΤΟΥ ΤΙΤΟ, περιοδικό "Σύγχρονος Στρατός", τ. 25.
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Ο ΐ ( Ί τ α λ ο ι « Kfl(T«XA(^fiÄ/ouv QtbfiC,
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
6 o f * Cf ώ ^ ui c,
tip iirc
νί&ς
6 χ t (TiovV)
Ν ΙΚ Ο Λ Α Ο Σ ΓΙΑ Ν Ν Ο Π Ο Υ ΛΟ Σ Ιστορικός
ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΟΪΤΑΛΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ ( 1940- 1941) Χαρακτηριστικές γελοιογραφίες του πολέμου. Οι Ιταλοί παρουσιάζονται ως ανάξιοι να φέρουν τον τίτλο του στρατιώτη. Η αλή&εια όμως ήταν πολύ διαφορετική.
0 ΠΙΟ ΣΥΝΗ Θ ΙΣΜ ΕΝ Ο Σ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΟΥ ΑΠ Ο Δ ΙΔ Ο ΥΜ Ε ΣΤΟΥΣ ΒΕΤΕΡΑΝΟΥΣ Μ ΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΪΤΑΛΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ Ε ΙΝ Α Ι Η ΛΕΞΗ ΗΡΩΑΣ. ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ Ο Μ Ω Σ ΑΝΑΦΕΡΟΜΑΣΤΕ Μ Ε ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΑ ΥΠΟΤΙΜΗΤΙΚΟ ΤΡΟΠΟ ΣΤΙΣ ΠΟ ΛΕΜ ΙΚΕΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ
27
ΙΤΑΛΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ. ΗΡΩΑΣ Ε ΙΝ Α Ι ΑΥΤΟΣ Ο ΟΠΟΙΟΣ ΞΕΠΕΡΝΑ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΟΥ Π ΡΟ ΚΕΙΜ ΕΝΟ Υ ΝΑ ΕΠΙΤΥΧΕΙ ΤΟ ΕΠΙΔΙΩ Κ Ο Μ Ε Ν Ο ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ. ΦΥΣΙΚΑ ΕΚΕΙΝ Ο Σ ΠΟΥ t ιταλικαί στρατιωτικοί δ υ ν ά μεις π ρ οσ βά λλουν από της 5.30 πρωινής σ ή μ ε ρ ο ν τα ημέτερα τμήματα προκαλύψ εω ς της ελληνο α λβα νικής μ εθ ο ρ ίο υ . Αι ημ έτερ α ι δυνά μεις α μύνοντα ι του πατρίου ε δ ά φ ους». Το λιτό αυτό α να κοινω θέν του ελ λ η ν ικο ύ Γενικού Σ τρα τηγείου σημα το δ ο τ ο ύ σ ε τη ν έναρξη της π ερίφ ημης «Μ ά χ η ς της Ελλά δα ς». Καμία άλλη πε ρ ίοδ ο ς τη ς ιστορίας μας δ ε ν έχει ανα λ υ θ ε ί τόσ ο σχολαστικά όσο αυτή. Μ έσα από ένα ν τεράστιο ό γ κο δ η μ ο σ ιε υ μ ά των, που συνεχώ ς συμπληρώ νεται, πα ρ α τ η ρ ο ύ μ ε βήμα προς βήμα όλα τα πο λιτικά, διπλωματικά και στρατιωτικά γ ε γονότα καθώς και τα απ οτελέσματα και τις συνέπ ειες από τη ν ελληνοϊταλική σύρραξη.
Παρά τ ο ν εντυπω σιακό και ποικίλο α ριθμό δ η μο σ ιευμά τω ν και πηγών που α να φέροντα ι στον π όλεμ ο του 1940-41, ένας πιο π ροσ εκτικός μ ε λ ε τ η τή ς θα π α ρα τηρήσει σημαντικά κενά σε ένα βασικό ζήτημα και σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν α στην ψυχολογία του ε χ θ ρ ο ύ , δ ηλα δ ή του Ιταλού στρατιώτη. Το θ έ μ α αυτό η ε λ ληνική βιβλιογραφία το αντιμετώπισε με κάποια βιασύνη και π ροχειρότητα, ί σως και σκοπιμότητα. Σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν α δ ε ν π ρ ο β λ ή θ η κα ν επιφυλάξεις σχετικά με το η θ ικ ό ανάστημα του Ελληνα , κα θώ ς όλο το δίκιο ήταν με το μ έ ρ ο ς του. Α υ τό ς είχε υπ ομείνει με ψυχραιμία ό λες τις ανυπ όστα τες κα τηγορίες της ι τα λικής κ υ β έ ρ ν η σ η ς για ύπαρξη β ρ ε τανικώ ν βάσεω ν στην Ελλά δα , για πα ρα μ ονή αγγλικώ ν πλοίων σε ελληνικά
Α Ν ΤΙΜ ΕΤΩ Π ΙΖΕΙ ΔΕΙΛΟ ΥΣ ΚΑΙ ΑΝ ΙΚΑΝ Ο ΥΣ ΕΧΘΡΟΥΣ Μ Ο Ν Ο Ν ΕΤΣΙ Δ Ε Ν Μ ΠΟ ΡΕΙ ΝΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΕΙ. ΠΩΣ ΛΟ ΙΠΟ Ν ΘΑ ΞΕΠΕΡΑΣΟΥΜΕ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΑΝΤΙΦ ΑΣΗ; ΑΦΑΙΡΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΕΠΙΖΗΛΟ ΤΙΤΛΟ ΤΟΥ ΗΡΩΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΜΑΧΗΤΕΣ ΤΟΥ '40 Ή ΑΠΟΚΑΘΙΣΤΩΝΤΑΣ ΣΤΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟ ΙΝΗΣ ΓΝ Ω Μ ΗΣ ΤΗ ΜΑΧΗΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩ Ν Μ ΑΣ; Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Παρέλαση μελανοχιτώνων, στους δρόμους της Ρώμης, οι οποίοι μόλις επέστρεψαν από την ανατολική Αφρική (Αύγουστος 1936). Πριν από την εισβολή στην Ελλάδα και κατά τη διάρκειά της ως ένα σημείο υπήρξε πλήρης ταύτιση του ιταλικού λαού με το φασιστικό καθεστώς.
λιμάνια, για χρησιμοπ οίηση της ελ λ η ν ι κής σημαίας από τα αγγλικά πολεμικά, για το ν φ όνο του εγκληματία Ν ταούτ Χότζα - το ν οποίο οι α λβα νικές και οι ι τα λικές ε φ η μ ε ρ ίδ ε ς παρουσίασαν ως το ν ε ν δ ο ξ ό τ ε ρ ο εθ ν ο μ ά ρ τ υ ρ α της Αλ βανίας. Αντιμετώπισε με στω ικότητα τις άπειρες παραβιάσεις του ελ λ η ν ικο ύ ενα έρ ιο υ χώ ρου από ιταλικά αεροπλά να, τη ρίψη βο μ βώ ν ενα ντίον ελ λ η ν ι κών πλοίων και τις π ρ οκλ η τικές ε ν έ ρ γειες του υπερφ ίαλου διοικητή της Δω δ εκ ά ν η σ ο υ , Ντε Β έκ ι. Ο τορπιλλισμός τη ς « Ε λ λ η ς » , στις 15 Α υγο ύ σ το υ 1940 στην Τήνο, κατά τη ν η μ έρ α της γιορτής τη ς Παναγίας, π ρ ο σ έβ α λε ανεπ α νόρ θω τα το θ ρ η σ κ ε υ τ ικ ό συνα ίσθημά του. Η ψυχραιμία και η υπ ομ ονή έδω σαν τη θ έ σ η το υ ς στην ορ γή και στη δ η μ ιο υ ρ γία μιας σ υλλο γικής ψύχω σης των Ε λ λήνω ν στρατιωτών, οι οποίοι οραματί ζονταν κατά τη διάρκεια των μαχών τη Θ ε ο τ ό κ ο να το υ ς ο δ η γεί στη νίκη. «Μ ια γυνα ικεία μορφ ή να προβαδίζει, ψιλόλιγ ν η , αλαφροπερπάτητη, με τη ν καλύπτρα της α να ριγμένη από το κεφ άλι στους ώ μους. Τ ην αναγνώριζε, τη ν ή ξ ε ρε από πάντα, του τ η ν είχαν τ ρ α γ ο υ δ ή Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Ανδρες της Μεραρχίας Αλπινιστών « Τζούλια». Στο ενεργητικό τους έχουν καταγραφεί αξιοθαύμαστες πράξεις ηρωισμού.
σει σαν ήταν μικρός κι ο ν ειρ ευ ό τα ν ε στην κούνια. Ηταν η μάνα η μεγα λόψ υ χ η στον πόνο και τη ν δόξα, η λα βω μένη της Τήνου, η υπ ερμάχος Σ τρα τηγός»
(βλέπ ε βιβλιογραφία αρ. 3). Δ ε ν θ α ή ταν υπ ερβολή να π ούμ ε ότι η ιταλική στρατιωτική διοίκηση δ ε ν μπ ορούσε να επιλέξει χε ιρ ό τε ρ η η μ έρ α για να κο-
ρυφώ σει τις π ροκλήσεις της, καθώς σ ύντομα π ρ οκά λεσε το ξέσπασμα, από την π λευρά των Ελλήνω ν, ενός ιερού π ολέμου στα αλβανικά βο υ νά που τον πλήρωσε πολύ ακριβά. Απέναντι σε α υτόν το ν ακαταμά χη το ιδ εο λο γικό οπλισμό τι μπ ορούσ ε να αντιτάξει ο Ιταλός στρατιώτης; Υπήρξε πράγματι τελείω ς κενό ς από ιδ εο λο γι κά οράματα και επιπρόσθετα ένιω θε τύψ εις που είχε επ ιτεθεί α δικα ιολόγη τα σε μια μικρή και φτωχή χώρα; Η επίσημη προπαγάνδα της Ελλά δας, που ή λ ε γ χ ε απόλυτα τα μέσα μαζι κής ενη μ έρ ω σ η ς, δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε με αρισ το υρ γημα τικό τρόπ ο ένα α κλό νη το η θικό ο ικο δό μ η μ α . Οι Ε λ λ η ν ε ς στρατιώ τες κλ ή θ η κα ν να υπερασπίσουν τη ν πα τρίδα το υ ς απέναντι σε μια ύπουλη επί θεσ η . Είχαν με το μ έρ ο ς το υ ς τη γενική συμπάθεια που απ ορρέει από τη φυσι κή ροπή των ο υ δ ε τ έ ρ ω ν να υποστηρί ζουν το ν πιο α δύνα μ ο (κάτι ανάλογο σ υνέβη κατά το ν ρω σοφ ινλα νδικό πό λεμο, κατά το ν οποίο οι ολιγάριθμοι αλ λά μα χητικοί Φ ινλα νδο ί έτυχα ν κα θολι κής αναγνώ ρισης). Απολάμβαναν το στεφάνι τη ς δόξας που έπ λεξε γι' αυ τούς η ευρωπαϊκή και η αμερικα νική κοινή γνώ μη, α να κο υφ ισ μένη που επι τέλ ο υ ς β ρ έ θ η κ ε ο πρώτος ν ικ η τή ς του Αξονα, αλλά και το ν σιωπηρό θ α υ μ α σμό των Γερμανών. Επιπλέον το κ α θ ε στώς Μ εταξά π ρ ο σ έ θ ε σ ε έ ν τ ε χ ν α αρ κετές πινελιές ιστορίας στο όλο θέμα . Ο Ελλη να ς στρατιώτης π ρ ο β λ ή θ η κ ε ως ο σ υνεχισ τή ς των τριακοσίω ν του Λ εω νίδα και των ηρώων του 1821 στην αιώ νια μάχη του φωτός ενα ντίον του σ κ ο ταδισμού, του πολιτισμού ενα ντίο ν της βα ρβαρότητα ς, της κλασικής Ελλά δα ς ενα ντίον του αγροίκου Λάτιου. Γρ ήγο ρα όμως η ελλη νική προπαγάνδα έφθασε στην υπ ερβολή πλάθοντας ένα ν α ντίπαλο που αναμφ ισβήτητα διέπραττε έ γκλη μ α αλλά τα υτό χρ ο να ήταν ανίκα νος για π όλεμο, γελοίος, μ η δ ε ν ικ ή ς βού λησ ης, μειω μένης α ντοχής, δειλός, υποχω ρητικός, ηττοπ α θής, με ιδιαίτε ρη έφ εσ η στην παράδοση. Τις η μ έ ρ ε ς των μαχών στα βου νά της Π ίνδο υ ένας άλλος ιδιόμορφ ος πό λ εμ ο ς διεξαγόταν στα μετόπισθεν. Τα μέσα μαζικής ενη μ έρ ω σ η ς συναγωνίζο νταν ποιο θα στερεώ σει κα λύτερα τους παραπάνω χα ρα κτηρισμούς. Οι καυστι κές γελοιογρα φ ίες, τα σατυρικά τρα γούδια, τα πύρινα άρθρα, οι σπαρταρι στές θ ε α τ ρ ικ έ ς επιθεω ρήσεις, οι υπο τιμητικοί υπαινιγμοί, τα ειρω νικά επ ίθε τα «π υρ ο βο λο ύσ α ν» κα θ η μ ερ ινά όχι μόνο τη ν η θ ική διάσταση αλλά και τη ν προσωπικότητα του ε χ θ ρ ο ύ . Οι πιο σ υ ν η θ ισ μ έν ε ς λέξεις για τη «Μ ά χη της Ελλά δα ς» στην ελλη νική βι βλιογραφία είναι θα ύ μα και έπος. Και εδώ παρουσιάζεται μια αντίφαση. Ποιο είναι το νόημα του θ α ύ μ α το ς ή το υ έ πους της Α λβανίας ε φ ό σ ο ν οι Ε λ λ η ν ε ς
Ιταλικό ιππικό κατά τις πρώτες ημέρες της εισβολής, κατά τις οποίες οι αντίπαλοί
Ιταλός στρατιώτης νεκρός. Οπωσδήποτε δεν είναι εύκολο για έναν στρατό να διατηρήσει το η&ικό του όταν βλέπει μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα να θάβονται τα ιδανικά του κάτω από σωρούς πτωμάτων.
μ α χητές νίκησα ν ένα ν ε ύ κ ο λ ο αντίπα λο του οποίου ακόμα και η οπλική, η α ρ ιθμ ητική υπ εροχή δ ιεδρα μά τισε ρόλο εντελώ ς επουσιώ δη; Ε κ ε ίν η η αισιόδο ξη υπ εραπ λούστευση επιβιώνει σ χ ε δ ό ν άθικτη ως σήμ ερ α στην ελλη νική κοινή γνώ μη, ακόμα και μέσα στα σχολικά ε γ χειρίδια. Η συντριπτική πλειοψηφία των μαθητώ ν σ ήμ ερ α πιστεύει ότι οι Ιταλοί το έβαζαν στα πόδια α κούγοντα ς και μόνο τη ν κρα υγή «α έρα » και ότι οι παππούδες το υ ς λίγο έλειψ ε να τους π ετάξουν στη θάλασσα.
Οι Ιταλοί λοιπόν π ολέμησα ν χωρίς ενθο υσ ια σ μ ό , χωρίς τη ν προοπτική της νίκης; Η απάντηση είναι α ρνητική. Για να κα τα ρρίψ ουμε α υτόν το ν μ ύ θ ο π ρ έ πει να ε ξετά σ ο υ μ ε π ροσεκτικά όλα τα γ εγο νό τα αρχίζοντας από τη θ έ σ η των αντιπάλων μας στον παγκόσμιο χάρτη το πρωί της 28ης Ο κτω βρίου 1940. Η φασιστική (από το 1922) Ιταλία εί χ ε συστηματοπ οιήσει και εμπ λουτίσει το ιδ εολο γικό περίγραμμα της αποικια κής πολιτικής που είχε ξ εκινή σ ει από τα τέλ η του π ερ α σ μένου αιώνα. Ο ιταλι Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Ο Μπενίτο Μουσολίνι κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στο στρατόπεδο των περίφημων «Λύκων της Τοσκάνης», στο μέτωπο των επιχειρήσεων. Η παρουσία του στην πρώτη γραμμή προκάλεσε αληθινό ενθουσιασμό στις τάξεις των Ιταλών στρατιωτών.
Ο στρατηγός Βισκόντι Πράσκα στο μέτωπο των επιχειρήσεων. Στις 5 Ιουνίου 1940 ανέλαβε τη διοίκηση των δυνάμεων στην Αλβανία και υπό την ιδιότητα αυτή εκπόνησε το σχέδιο εισβολής στην Ελλάδα. Η διοίκηση τού αφαιρέθηκε στις 9 Νοεμβρίου 1940. Από τα απομνημονεύματά του με τίτλο «Εγώ εισέβαλα στην Ελλάδα» αντλούμε ενδιαφέρουσες απόψεις σχετικά μ ε το ηθικό του Ιταλικού Στρατού.
κός επ εκτατισμός του μεσ οπ ο λέμο υ σ τ η ρ ίχ θ η κ ε στον ιστορικό ρόλο της Ρώ μης στη Μ εσ ό γ ειο , στον δημογραφικό παράγοντα (ώστε να σταματήσει το κύμα της μετα νά σ τευσ ης προς τις Ηνω μ έ ν ε ς Π ολιτείες και να β ρ ο υ ν οι Ιταλοί δ ιέξ ο δ ο στις δ ικέ ς το υ ς αποικίες), στον ο ικο νο μ ικό παράγοντα, δ ηλα δ ή στην εκμ ετ ά λ λ ε υ σ η των πρώτων υλών της α ποικίας, στο ε θ ν ικ ό γό η τρο , που γ ρ ή γ ο ρα έφ θ α σ ε στο αίσθημα της φ υλετική ς υπ εροχής. Η χώρα θ εω ρ είτο μεγάλη δύνα μη . Κα τείχε τη Λ ιβύη από το 1911, τα Δ ω δεκά νη σ α από το 1912, τη ν Α ιθ ιο πία από το 1935 (που μαζί με τη Λ ιβύη, τη ν Ε ρ υ θ ρ α ία και τη Σομαλία σ υ γ κ ρ ο το ύ σ α ν τη ν Africa Orientale Italiana), τη ν Α λβανία από το 1939, ενώ το κύ ρ ο ς του Ιταλικού Στρα το ύ είχε ε ν ισ χ υ θ ε ί από τη σ υ μ μ ε τ ο χή του στον ισπανικό εμφ ύλιο πόλεμο. Το ίδιο έτο ς (1939) υπέγραψε Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Μετάλλιο που απεικονίζει την αλαζονεία και τον μεγαλοϊδεατισμό του ιταλικού φασιστικού κόμματος. Η Ελλάδα έχει « νιώσει» τα νύχια του ρωμαϊκού αετού και την κόψη του ξίφους των λεγεωνάριων. Η επιγραφή αναφέρει: «Θα τσακίσουμε τα πλευρά της Ελλάδας».
το «Σ ιδ η ρ ό Σύμ φ ω νο» με τη Γερμανία. Τον Ιού νιο του 1940 η Ιταλία θ ε ω ρ ή θ η κε, τυπικά έστω, νικήτρια τη ς Γαλλίας, παρά τις τρ ο μ α κ τικ ές απώλειες που υ πέστησαν οι ιταλικές δ υνά μεις στις Α λ πεις. Την π ερ ίοδο Αυγούστου-Σεπτεμβρίου του 1940 οι Ιταλοί κα τέλα βα ν τη βρετα νική Σομαλία και το Τζιμπουτί και
απώθησαν τις α σ θενείς τό τε β ρ ετα ν ικ ές δυνά μεις μέχρι το Σίντι- Μπαράνι της Αιγύπ του. Ο Ιταλικός Στρα τός, λοιπόν, δ ε ν εί χε δο κιμ ά σ ει καμιά σοβα ρή κρίση. Επι π λέον η συμμαχία με τη ν π α ντοδύναμη Γερμανία, που τη ν ίδια π ερ ίο δο είχε περάσει διά π υρός και σιδήρο υ ο λό κλη ρ η σ χ ε δ ό ν τη ν Ευρώ πη, είχε εξασφαλίσει σ τον Ιταλό στρατιώτη μεγάλη α υτοπ ε ποίθηση. Α υτή, σε σ υ νδ υ α σ μ ό με την καταλυτική προπαγάνδα που είχε υποστεί από τα μα θητικά το υ χρ όνια σχετι κά με τ η ν αναβίωση του ρω μαϊκού μ ε γαλείου, είχε διαμορφώ σει υψ ηλό φ ρ ό ν η μ α ενό ψ ει της εισ βολής στην Ελλά δα. Εν α από τα πιο αποκαλυπτικά ν το κ ο υ μ έ ν τ α σχετικά με τη ν π ολεμική διά θ ε σ η των Ιταλών είναι αναμφισβήτητα τα πρακτικά τη ς σ υνεδρία σ ης που έγινε στο Παλάτσο Β εν έτσ ια της Ρώμης. Ε λα β α ν μέρ ος, ε κτ ό ς από τον Μ ο υ σ ο λίνι, ο υπ ουργός των Εξω τερικώ ν Τσιάνο, ο α ρχηγός του Γενικού Επ ιτελείου
Ο Ιωάννης Μεταξάς χαμογελαστός το πρωί της 28ης Οκτωβρίου, επευφημούμενος από το πλήθος. Η πίστη των Ιταλών ότι δεν θα υπήρχε σύμπνοια μεταξύ του κυβερνήτη και του ελληνικού λαού, ως προς την απόκρουση της εισβολής, αποδείχθηκε λανθασμένη.
Επίθεση ελληνικού πεζικού. Οι λυσσαλέες έφοδοι των Ελλήνων πεζών, οι οποίοι δεν υπολόγιζαν τις απώλειες προκειμένου να επιτύχουν τον αντικειμενικό τους σκοπό, απαιτούσαν από τον εχθ ρό ατσάλινα νεύρα για την αναχαίτισή τους.
31
Το αμερικανικό περιοδικό “Life " φιλοξένησε στο εξώφυλλό του τον Μουσολίνι. Η Ιταλία κατά τις παραμονές του Β ' Παγκοσμίου Πολέμου ήταν αποδεκτή από όλους ως μεγάλη δύναμη.
Ενόπλω ν Δ υνά μ εω ν Μ παντόλιο, ο υπαρχηγός του Γενικού Επ ιτελείου Σοντού, ο το π ο τη ρ ητής στην Αλβανία Τζακομόνι, ο υπαρχηγός του Στρα το ύ Ροάτα και ο διο ικητής των ενόπλω ν δ υ νάμεω ν στην Α λβανία στρατηγός Βισ κό ντι Πράσκα. Σ ε μια ατμόσφαιρα γ ε νικής ευφ ορία ς ο Μ ουσολίνι αποφάσι σε τη ν κή ρυξη π ολέμ ου κατά της Ελλά δας. Οι π α ρευρισ κόμ ενοι, ε κτ ό ς από
το ν διατακτικό Μπαντόλιο, μίλησαν με τη βεβα ιότητα του ισ χυρού και του ανί κητου για τη σ χεδια ζόμενη επιχείρηση. Ο Τζακομόνι διαβεβαίω σε ότι το ψ υχι κό σ θ έ ν ο ς του ε λ λ η ν ικο ύ π λη θυσ μο ύ βρισκότα ν σε πολύ χαμηλό επίπεδο, αλ λά θα έπρεπε να π ερ ιμ έν ο υ ν πιθανώς κάποια αντίσταση λόγω του τορπιλλισμ ού της « Ε λ λ η ς » . Κατά το ν Πράσκα το η θ ικ ό των ιταλικών δυνά μεω ν σ την Α λ βανία ήταν υψ ηλότα το και ο ε ν θ ο υ σ ια σμός είχε φ θά σ ει στο αποκορύφω μα, ώστε η μονα δική απειθαρχία το υ ς προ ερ χό τα ν από τη ζωηρότητα και τη ν επι θυμ ία το υ ς να ρ ιχ θ ο ύ ν το γ ρ η γ ο ρ ό τε ρ ο στη μάχη. Εξάλλου, σύμφω να πάντα με το ν ίδιο, οι Ε λ λ η ν ε ς στρατιώ τες δ ε ν πα-
Το ελληνικό πυροβολικό δεν διακρινόταν τόσο για την πυκνότητα των βολών του, όσο για την εντυπωσιακή ευστοχία του, που προκαλούσε ένα διαρκές αίσθημα ανησυχίας στους Ιταλούς οπλίτες.
ρουσίαζαν π ολεμική διά θεσ η, δ ε ν δ ιέ θ ε τ α ν άρματα μάχης, ο ύ τ ε αξιόμαχα α εροπλάνα. Επιπλέον η αριθμητική υπε ρο χή δικα ιολογούσ ε ως έναν βα θ μ ό τη ν ιταλική αισιοδοξία. Η αναλογία την π ερ ίοδο ε κ ε ίν η ήταν 70.000 Ιταλοί στρατιώτες, εκτ ό ς από τις ειδ ικές μ ο νά δ ες και τα αλβανικά τάγματα, απένα ντι σε 30.000 Ε λ λ η ν ες . Μ προστά στην ιταλική αλαζονεία η Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Ιταλοί αιχμάλωτοι. Ο μεγάλος αριθμός τους είναι περισσότερο αποτέλεσμα της θυελλώ δους ελληνικής αντεπίθεσης, της ιδιαίτερης καταπόνησής τους από την απροσδόκητη παράταση των επιχειρήσεων και των λαθών της ηγεσίας τους, παρά δειλίας.
ελλη νική κ υ β έ ρ ν η σ η παρουσίαζε σ υ μπτώματα σ υ γ κ ρ ο τ η μ έ ν ο υ φ ό β ο υ και απαισιοδοξίας, αλλά τα υ τό χρ ο να και μια σ τα θ ερ ή απόφαση για αντίσταση α νεξάρτητα από τη ν προοπτική της νί κης. Το αίσθημα του δ έ ο υ ς απέναντι σ την «α υτοκρα τορία των οκτώ εκα το μ μυρίω ν λογχώ ν» έχει αποτυπωθεί στα επιτελικά σχέδια του Γ Ε Σ , που συνισ τούσα ν τη ν εγκα τάλειψ η του κε ν τρ ι κού κ ο ρ μ ο ύ της Ηπείρου και αναδίπλω ση σε νοτιότερ η και ανατολική ασφ αλέ σ τερη γραμμή άμυνας. Η οδηγία δ ε ν ε φ α ρ μ ό σ τη κε χάρη στην πρω τοβουλία του διοικητή της VIII Μ ερα ρχίας, υπο στράτηγου Χαράλαμπου Κα τσιμήτρου. Το πρωί της 28ης Ο κτω βρίου ο Ιταλι κός Στρα τός επ ιτέθ η κε στην Ελλά δα πιστεύοντας στη στρατιωτική του υπε ροχή και στα εύ θ ρ α υ σ τα (όπως θ α αποδ εικν υ ό τ α ν ) ιδεολογικά του οράματα. Μ έσ α σε τρεις η μ έ ρ ε ς οι ιταλικές φά λα γγες είχαν παραβιάσει σε όλο το μή κος το υ ς τα ελληνοα λβα νικά σ ύνορα α-
14 Μαρτίου 1941. Ο Μουσολίνι επιθεωρεί το επίλεκτο σώμα των μελανοχιτώνων συνοδευόμενος από τον στρατηγό Γκαλμπιάτι. Τραγική ειρωνεία αποτελούν οι τάφοι των Ιταλών στρατιωτών που διακρίνονται στο ύψωμα.
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Στιγμιότυπο από την τελευταία ιταλική επίθεση (20 Μαρτίου 1941). Παρά τις γενναίες προσπάδειές τους οι Ιταλοί στρατιώτες δ εν κατάψεραν να διασπάσουν σε κανένα σημείο την ελληνική αμυντική γραμμή.
πωθώντας ία ελληνικά τμήμα τα προκάλυψ ης. Την 1η Ν ο ε μ β ρ ίο υ έλα βα ν επα φή με τη ν κύρια ελλη νική α μυντική γραμμή στον το μ έα του Καλπακίου. Πα ράλληλα στον το μ έα της Π ίνδου οι αλ πινιστές τη ς Μ ερα ρχία ς «Τζούλια» διείσ δυσ α ν μέσω των ορεινώ ν δ ια βά σε ων, απώθησαν τα ελαφ ρά ελληνικά τμήματα και μέχρ ι τις 3 Ν ο ε μ β ρ ίο υ κα τέλα βα ν το χωριό Β ω β ο ύσ α - 20 χιλιό μετρα βόρεια του Μ ετσόβου- απειλώ ντας να α π ο κό ψ ο υ ν τη ν ο δ ό ΙωάννιναΚαλαμπάκα. Τις η μ έ ρ ε ς ε κ ε ίν ε ς η π ολε μική διά θ εσ η των εισ βολέω ν ήταν ασυ γκρ ά τη τη . Από ιταλικές και ελ λ η ν ικές μ α ρτυρίες έχει καταγραφεί π λή θος πα ράτολμω ν ενερ γειώ ν που έ φ θ α να ν μ έ χρι τη ν αυτοθυσία, ειδ ικ ό τερ α από του ς επ ίλεκτο υ ς αλπινιστές τη ς "Τζούλια". Το συμπέρασμα που α π ορρέει από αυτή τη ν πρώτη φάση των επ ιχειρήσε ων είναι ότι ο Ιταλός στρατιώτης δ ιέ θ ε τε τα π ροσόντα ενό ς α ληθινού μαχητή. Ηταν ο ρ μητικό ς, το λ μ η ρ ό ς και ξεπερν ούσ ε με σχετική ευκολία τις αναμφι σ β ή τη τες δ υ σ κο λ ίες του δυσπ ρόσιτου ε δά φ ο υ ς της Ηπείρου. Ο Κα τσιμήτρος κα τέγραψ ε τη ν εμπειρία που απ οκόμι σε σχετικά με τη ν ποιότητα του ε χ θ ρ ο ύ : «Το ιταλικό πεζικό υπό ικανή δι οίκηση π ο λέμ η σ ε καλά, ο δ ε Ιταλός στρατιώτης κατά τη ν άμυνα ιδίως και υπό καλή διοίκηση υπήρξε πολύ καλός μα χητής». Κατά τις πρώτες 10 η μ έ ρ ε ς του Ν ο εμ β ρ ίο υ η κατάσταση άλλαξε δραμα τι κά και η ο ρ μ η τικό τη τα του Ιταλικού Στρα το ύ εξα νεμίσ τη κε. Κ υ ρ ιό τερ ο ι πα ρά γο ντες γι' αυτή τη θεα μ α τική αλλαγή ήταν τα λάθη της ιταλικής στρατιωτι κής ηγεσίας, η μη ε κ μ ετ ά λ λ ευ σ η της α διαφ ιλονίκητης α εροπ ορικής υ π ερο χ ή ς των Ιταλών, η έ μ φ υ τη αισιοδοξία του Ελ λ η ν α στρατιώτη, η π ροσεκτική πολεμική προετοιμασία στην οποία εί χ ε ε π ιδ ο θ ε ίη ελληνική κ υ β έ ρ ν η σ η , η έ γκα ιρη επιστράτευση, η καλή εκπαί δ ευ σ η των στρατιωτών, η δ ημ ιουργία ι κανών στελεχώ ν από το ν ομα δά ρ χη ως το ν διοικητή μεραρχίας, που διακρίνονταν για τη λήψη ο ρθώ ν αποφάσεων και τη ν ταχύτατη ε κτ έλ ε σ ή τους, η βιο λογική υπ ερ ο χή των σ κληροτρά χηλ ω ν ορεσίβιω ν και αγροτικώ ν π ληθυσμώ ν (ι διαίτερα των Ηπειρωτών, των Μ ακεδόνων, των Θ εσσαλώ ν και των Στερ εο ελλαδιτών), η πολυτιμότατη β ο ή θ εια που π ρ ο σ έφ ερ α ν οι άμαχοι κάτοικοι της σ υ νορια κής ζώνης (παρά τη σιγουριά της
ιταλικής ηγεσίας ότι θ α έ μ ε ν α ν παγερά αδιά φ οροι στην εισ βολή) και οι δ υ σ μ ε νέσ τα τες κλιμα τολογικές σ υ ν θ ή κ ε ς , οι οποίες σε τέτοιες περιπτώσεις είναι π ερ ισ σ ότερο ανασταλτικές για το ν επι τ ιθ έ μ ε ν ο (η ελλη νική βιβλιογραφία έχει δ η μ ιο υ ρ γ ή σ ε ι ένα τέτοιο πλέγμα μ ύ θ ο υ γύρω από το θ έ μ α των κλιματολογικώ ν σ υνθη κώ ν, ώστε κάποιος φ θάνει στο σημ είο να πιστεύει ότι οι Ε λ λ η ν ε ς στρατιώ τες αντιμετώπιζαν μια πρωτο φ ανή συνω μοσία των στοιχείω ν της φ ύ σης ενα ντίον τους, ενώ οι Ιταλοί τη ν ί δια στιγμή π ολεμ ούσ α ν υπό σ υ ν θ ή κ ε ς καλοκαιρίας !). Από τις 14 Ν ο ε μ β ρ ίο υ 1940, ημ έρα έναρξης της ελ λ η ν ική ς αντεπ ίθεσης, οι όρ οι άλλαξαν θεαματικά. Ο ε χ θ ρ ό ς υπέστη τρ ο μ α κτικές ή τ τε ς και αναγκά σ τ η κε να υποχω ρήσει μέσα στο αλβανι κό έδα φ ο ς, όχι πάντα με πλήρη τάξη. Τα ιταλικά στρατιωτικά έγγραφ α ε κε ίν η ς της π ερ ιό δο υ ανα φέροντα ι κατά κύριο λόγο στα αυστηρότατα μέτρα που λαμβά νοντα ν σε περιπτώσεις α δικαιολόγη της εγκα τά λειψ ης θ έσ εω ν, δείγμα ότι η κατάσταση είχε ξεφ ύγει από τα χέρια της ιταλικής στρατιω τικής ηγεσίας. Την ίδια χ ρ ο ν ικ ή στιγμή κα ταγράφηκαν και οι πρώτες εκκλή σ εις για γερμ α νική βοήθεια . Ο στρατηγός Β ισ κ ό ντ ι Πράσκα στα α π ομνημονεύμ α τά το υ με τίτλο «Εγώ ε π ιτέθηκα στην Ελλά δα », βλέπ οντας τα γεγονότα ψ υ χρα ιμ ότερα και λησ μονώ ντας τις παλαιές του δηλώ σεις περί μειω μ ένης μα χητικής διά θ εσ η ς των Ελλήνω ν, σ υγκρίνει με α ρκετή σαφή νεια το η θ ικ ό των δ ύ ο αντιπάλων: «Αναφ ε ρ ό μ ε ν ο ς στο η θ ικό των σ τρα τευμ ά των μας θα υποστήριζα ότι αυτό βρ ι σ κό τα ν σε υψ ηλότα το βα θμό. Αυτή η πεποίθησή μου ανταπ οκρινότα ν στην αλήθεια, ειδικώς για τα στρατεύματα που από καιρό έ δ ρ ε υ α ν σ την Α λβα νία.... Ο ιταλικός λα ός για πολλά χρόνια
ένιω θε πάντα ενω μ ένο ς και ομόψ υχος, χωρίς α ντιρρήσεις, στην ιδέα της απε λ ε υ θ έ ρ ω σ η ς του Τ ρέντο και της Τ ερ γέ στης. Οι στρατιώ τες μας στην Α λβανία ήταν τα παιδιά και τα ορφ ανά του π ο λέ μου το ν οποίο είχαν διεξαγάγει οι πατέ ρες το υ ς για τη ν α π ελ ευ θέρω σ η αυτών των δ ύ ο πόλεων. Η εξύψω ση του μα χη τικού π νεύματος των στρατευμάτω ν μας... ήταν κ α θ ή κ ο ν μου... Η η θ ική προπ α ρα σκευή των μαχητώ ν είναι μια από τις απ οστολές των διοικητών... Τα στρα τεύμ α τα οδ η γο ύ ντα ι στη μάχη με τον ρ υ θ μ ό εν ό ς π ολεμ ικού εμ β α τη ρίου και όχι υπό τον ήχο μιας π ένθ ιμ η ς μουσι κής. Βεβαίω ς η αποστολή εξύψω σης του η θ ικ ο ύ των Ελλήνω ν στην π ρ ο κει μ έν η περίπτωση ήτα ν πιο ε ύ κ ο λ η από τη δική μας. Ε μ ε ίς π ο λεμ ο ύσ α μ ε για εναν πολιτικό σκοπό, όχι κα τα νοητό και α π οδεκτό από ό λο υ ς και ειδικώς επει δή π α ρα κινούμεθα από το αίσθημα του κα θ ή κο ν το ς . Οι αντίπαλοί μας μάχο ντα ν υπέρ πατρίδος, έχοντα ς το υπ έρ τατο, αλλά και το π λέον απλό κ α θ ή κο ν που μπ ορεί να α να τεθεί σε έναν στρα τιώτη, κ α θ ή κ ο ν αδια μφ ισβήτητο ακόμα και για το υ ς μ ετ ρ ιό τ ερ ο υ ς μα χητές». Τ η ν ίδια π ερίοδο οι Ε λ λ η ν ε ς στρα τιώτες με θ υ ελ λ ώ δ η ο ρ μ ή προχώ ρησαν σε δ ια δ οχικές καταλήψεις πόλεω ν της Βό ρ ε ια ς Ηπείρου. Και όμω ς ο ε χ θ ρ ό ς απ έφυγε τη διάλυση. Ο Ιταλός στρατιώ της π α ρα κινημένος από το ένστικτο της επιβίωσης και τη ν αίσθηση το υ κα θ ή κ ο ν τ ο ς και όχι π λέον από τη ν ο υ τ ο πική ιδέα της επανασύστασης της Ρω μαϊκής Α υτοκρα τορ ία ς συνέχισ ε το ν α γώνα και δ ε ν π α ρέδιδε εύ κο λ α θέσειςκλειδιά, όπως θ ρ ια μ β ο λ ο γ ο ύ σ ε η ε λ λ η νική προπαγάνδα. Επιπλέον η ελληνική στρατιωτική ηγεσία δ ε ν εκμ ετα λλ εύθ η κε γρήγορα τα κενά από τ η ν υποχώ ρη ση του ε χ θ ρ ο ύ , ο ύ τ ε κα τά φ ερε να του απ οκόψ ει τις θαλάσσιες ή τις χερσ αίες α ρτηρίες α νεφ οδια σ μού. Γεγονός είναι Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
33 ■■■
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΩΛΕΙΩΝ ΙΤΑΛΟΙ
ΕΛΛΗΝΕΣ
13.755
13.325
Τραυματίες
50. 874
42.485
Αγνοούμενοι
25.067 (οι περισσότεροι φονεύθηκαν κατά τις μάχες)
1.237
Κρυοπαγημένοι
12.368
25.000 περίπου
Αιχμάλωτοι
23.000 (σύμφωνα με ελληνική πηγή)
2.392
Νεκροί
Μια σπάνια φωτογραφία στην οποία παρουσιάζονται Ελληνες στρατιώτες αιχμάλωτοι. Προέρχονται από κάποια συνοριακά τμήματα που αιφνιδιάστηκαν κατά τις πρώτες ώρες της ιταλικής εισβολής.
πως εκτό ς από το ν μεγάλο α ριθμό Ιτα λών αιχμαλώτων κά θ ε σπιθαμή κ ε ρ δ ι σ μ ένο υ εδ ά φ ο υ ς πληρω νόταν ακριβά με ελ λ η ν ικό αίμα. Η ανταπόκριση του δ ημοσ ιογρά φ ου Θ ε ο φ ύ λ α κ το υ Παπακωνσταντίνου από το μέτωπο (Φ ε β ρ ο υ ά ρ ιο ς 1941) αποτελεί ίσως τη ν πιο α υ θ εν τ ική μαρτυρία για τη μα χητικότητα του Ιταλού στρα τιώτη: «Θ α ήταν ψέμα και ασέβεια προς τα χαλύβδινα τέκνα του ελ λ η ν ικο ύ λα ού, που μάχονται εδώ επάνω, ο ισχυρι σμός ότι αντιμετωπίζουν έναν άμαχο ε χ θ ρ ό . Επεισόδια, βέβαια, που μα ρτυ ρ ο ύ ν δειλία και φ υγομαχία του ε χ θ ρ ο ύ δ ε ν λείπουν. Αλλά είναι απλά επεισόδια. Κά θ ε νίκη μας ως τώρα υπήρξε καρπός υπεράνθρω που μ ό χ θ ο υ » . Α να φ ορές π ρ ο ε ρ χ ό μ ε ν ε ς από τα Τί ρανα επισήμαιναν ότι σι στρατιώ τες εί χαν π ρ ο σ β λη θ εί από μια μορφ ή μελαγχολικής μοιρολατρίας, που διογκω νό ταν ό σο πλησίαζαν στην πρώτη γραμμή. Η τρα χύ τητα του φ υσ ικού π εριβάλλο ντος, οι χ ειμ ερ ιν ές καταθλιπτικές σ υ ν θ ή κ ε ς , η ασταμάτητη β ρο χή, τα απρο Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
σπέλαστα φυσικά εμπόδια, είτε επρόκειτο για αδιά βα τους ο ρ ειν ο ύ ς ό γκο υ ς, είτε για ξεχειλισμένα ποτάμια, η λάσπη που κάλυπτε τα πάντα και κα θισ τούσ ε εξαιρετικά επίπονη τη ν κίνηση α νθρ ώ πων, ζώων και οχημάτω ν, τα ανύπαρκτα κα τοικημ ένα κέντρ α και ο πρω τόγονος π λη θ υσ μ ό ς της Αλβανίας, η τρ ο μ α κτι κή ευστοχία του ελ λ η ν ικο ύ π υρ ο β ο λι κού που έπ ληττε με ακρίβεια τις ε χ θ ρ ι κές θ έσ εις , ήταν οι κύριοι λόγοι της οικτρής ψ υχικής κατάστασης του Ιταλού στρατιώτη. Απέναντι στον τελευτα ίο σ τεκό τα ν ένας φ ανατισμένος αντίπα λος που είχε ταυτίσει το θ ρ η σ κ ε υ τ ικ ό συνα ίσθημα με το ε θ ν ικό , κάτι αδια νόητο για το ν Ευρω παίο στρατιώτη του Β 1 Π α γκοσμίου Π ο λέμ ο υ. Για το ν Ε λ λ η να η Ο ρ θ ο δοξία -Εκκλησ ία και η Πατρίδα -Εθνος είναι έννοιες αδιαχώριστες. Η ταύτιση αυτή το ν ο δ η γ ο ύ σ ε σε λυ σ σα λέες επ ιθέσ εις ενα ντίον του ε χ θ ρ ο ύ χωρίς δισταγμούς. Ο Ιταλικός Στρα τό ς λοιπόν π α ρου σιαζόταν κα τα π ονημένος, έχοντα ς α ντικαταστήσει το ν ε νθ ο υ σ ια σ μ ό των
πρώτων η μ ερ ώ ν με μια θεα μ α τική πτώ ση του η θ ικ ο ύ του, συνέπεια των α λλε πάλληλων ηττώ ν που υπέστη. Παρόλα αυτά δ ε ν δια λ ύ θ η κε και οργάνω σε μια γραμμή άμυνας τη ν οποία ουσιαστικά δ ιετή ρ η σ ε, έστω και με μεγά λες απώ λειες, από τα μέσα Ιανουαρίου ως τα τέλη Απριλίου 1941. Οι σ υ ν θ ή κ ε ς για το ν Ιταλικό Στρα τό βελτιώ θηκα ν κατά τις τελ ευ τ α ίες ε β δ ο μ ά δ ε ς του Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο υ με τη ν ά φιξη νέω ν τμημάτω ν πεζικού και π υρο βολικού , με τη δραστηριοπ οίηση της Α εροπ ορία ς και με τη ν α ρτιότερη οργά νωση της επ ιμελητείας. Τ ην π ερ ίο δο ε κείνη σε αναφορά του από τα Τίρανα ο επόπτης του φασιστικού κόμ μα τος της Αλβανίας, Π ιέρο Παρίνι, επισήμανε τη ν υψ ηλή αίσθηση κα θ ή κ ο ν τ ο ς του Ιτα λού στρατιώτη και τη ν έ ν τ ο ν η επιθυμία του να ε κ δ ικ η θ ε ί για τις α π ροσ δό κη τες ήττες του. Η κομμα τική του θ έ σ η ο πω σδήποτε τού επ έβα λλε να κα τα θέτει αισιόδοξες ανα φ ορές . Ω σ τόσ ο δ ε ν α π έκρυπ τε τις απώλειες, που τις χαρα κτήριζε σ υνεχείς και δυσβά στα κτες, και τη ν κα ρ τερ ικότητα με τη ν οποία τις υ π έμενα ν οι σ τρ α τευμ ένο ι συμπατριώ τες του. Επίσης η ελληνική αλλά και η ιταλι κή άποψη ότι η ήττα των Ιταλών στην Αλβανία ήταν η αιτία να κλονιστεί η ε μπ ιστοσύνη του ιταλικού λαού στο φα σιστικό καθεστώ ς ισχύει μόνο κατά ένα μέρος. Το εκσ τρα τευ τικό σώμα στην Αλβανία, εκτό ς από κάποια μεμ ο νω μ έ να περιστατικά απειθαρχίας και η θ ε λ η μ έν η ς παράδοσης σε ε λ λη νικές μονά δ ες δ ε ν ενα ντιώ θηκε στην κυ β έ ρ νη σ ή του. Αντίθετα μια ξαφνική επίσκεψη του Μ ουσολίνι στην Αλβανία (2 Μ αρτί ου 1941) έκα νε τους ιθ ύ νο ν τες της ιτα λικής ηγεσίας να δοκιμ ά σ ουν κάποια έκπληξη. Τον δικτάτορα σ υ ν ό δ ε υ ε ο αρ χη γό ς της Ιταλικής Αεροπ ορίας, Φραν τσ έσ κο Πρίκολο. Σκοπ ός του Ν τούτσε ήταν να διαπιστώσει προσωπικά το η θ ι κό των στρατιωτών. Π ερ ίμ εν ε να συνα ντήσ ει ακόμα και δ υσ ά ρεσ τες εκδη λώ σεις προς το πρόσωπό του ή, στην κα λύτερη περίπτωση, μια παγερή αδιαφο ρία. Επ ισ κέ φ θ η κε γρήγορα και εντελώ ς απροειδοποίητα τα στρατόπ εδα με σ κο πό να αποφύγει κα τ ε υ θ υ ν ό μ εν ε ς ε κ δ η λώσεις υπ οδοχής. Στη διήγησ ή του ο Πρίκολο, χωρίς να αποσιωπά κάποιες μεμ ονω μ ένες αντιδράσεις, δ ε ν κρ ύβ ει τη μεγάλη του έκπληξη από τη ν α υ θ ό ρ μητη αποθεω τική υπ οδοχή που επεφύλαξε το σ ύνολο του Ιταλικού Στρα τού στον α ρχηγό του. « Δ ε ν περίμενα β έ βαια να υ π ο δ ε χ θ ο ύ ν το ν α ρχηγό της κ υ β έ ρ ν η σ η ς με έ κδ η λ η ε χ θ ρ ό τ η τ α ή προπηλακισμούς, αν και θ α ήταν πλή ρως δικα ιολογημένοι αν το έπρατταν, περίμενα όμως τουλάχισ τον ε κ μέρ ο υς το υ ς μια ψ υχρότητα ή εκείν η τη φ ο β ε ρή απαθή αδιαφορία που είναι πιο ε ύ γλωττη από οποιαδήποτε απ οδοκιμα
σία. Αντίθετα μου φ ά νηκα ν να τρ έχ ο υ ν για να χ ε ιρ ο κρ ο τ ή σ ο υ ν και να φ έ ρ ο υ ν ε ν θριάμβω το ν Α ρ χ η γό Νικητή, σαν να τους είχε ο δ η γ ή σ ει στις πιο λαμπρές στρατιωτικές δόξες.... Η ενθο υσ ιώ δ η ς επιδοκιμασία το υ ς δ ε ν ήταν ίσως παρά η έκφ ρα σ η της απεριόριστης εμπιστο σ ύνης στην παρέμβασή του και της λα νθά νουσας αδημονίας για μια ρ ε βάνς που θ α τους λύτρω νε από το άλ γος, από τις ταπεινώσεις, από τη ν τ ρ ο πή της ήττας.... Εφ θ α σ α ν μάλιστα στο σημείο οι στρατιώτες να φωνάζουν στον Μ ουσολίνι: Θ έ λ ο υ μ ε επίθεση! Δώ στε μας τη διαταγή» (βλέπ ε βιβλιογρα φία αρ. 7). Τον Μάρτιο του 1941 ο Ιταλικός Στρα τός ήταν έτοιμος να επανακτήσει τη χα μ ένη του επιθετικότητα. Είχε φθάσει η ώρα της π ερίφ ημης «Εα ριν ή ς επί θ ε σ η ς ». Το η θ ικ ό είχε αναπτερω θεί λόγω της τεράστιας κινητοπ οίησης του ι ταλικού λαού σε μια προσπάθεια να στηρίξει τα σ τρ α τευμ ένα του παιδιά, της παρουσίας του Μ ουσολίνι στο μ έ τωπο, της συντριπτικής υπ εροχής σε στρατιωτικό υλικό και της εξαιρετικά οργα νω μένης προετοιμασίας της επί θεσ η ς . Παρόλα αυτά οι Ιταλοί δ ε ν πλη σίασαν ο ύ τ ε στο ελάχιστο το ν αντικει μενικό τους σκοπό, δηλα δή «να σπά σ ουν επιτέλους τα πλευρά των Ε λ λ ή νων». Ο διοικητής του IV Σώματος Στρα τού, στρατηγός Καμίλο Μ ερκάλι, κα τέληξε στην ο δ υ ν η ρ ή σκέψ η ότι οι στρατιώτες το υ σ τερ ο ύ ντ ο ψ υχικής τόλμης. Ο λό κλ ηρα τάγματα πα ρέμενα ν κα θηλω μένα επί ο λ ό κλ η ρ ες ώ ρες υπό το φ ονικότα το πυρ του ελληνικού πυ ρο βο λικο ύ, διστάζοντας να διασχίσουν επ ιτιθέμενα μ ερ ικές δ εκ ά δ ε ς μόνο μ έ τρα. Στη στρατιωτική σύσ κεψ η της 20ής Μαρτίου 1941 ο Μ ουσολίνι μάταια προ σπ αθούσε να λάβει απαντήσεις στα α γωνιώδη ερω τήματά του από τους στρατηγούς του: «Η επιθετική ενέργεια της 9ης Μ αρτίου ήταν για μένα έκπ λη ξη. Δ ε ν είχα ψ ευδα ισ θήσ εις ότι θα φ θά ναμε σε στρατηγικής φ ύσης επιτυχίες, δ εν απέκλεια όμως μια ικανοποιητική τα κτικού π ερ ιεχο μένο υ επιτυχία... Πώς σ υνέβη και οι μερα ρχίες είχαν ένα τόσο π ενιχρό διεισ δυτικό αποτέλεσμα; Αυτό το π ρόβλημα πρέπει να το εξετά σ ετε ε σείς. Τι έγινε πραγματικά; Αποκλείω πι θα ν ή καθίζηση του η θ ικο ύ. Είδα μεγά λο αριθμό δυνά μεω ν του πεζικού εν κι νήσει, είδα μερα ρχίες που βάδιζαν προς τη ν πρώτη γραμμή άριστα. Κάτι ε πομένως σ υνέβη που εσείς οι τεχνικοί ο φ είλετε να το εξακριβώ σετε» (βλέπε βιβλιογραφία αρ. 7). Οι παρατηρήσεις του Μ ουσολίνι ήταν σωστές. Πράγματι ο Ιταλός οπλίτης βάδισε στη μάχη με θ ά ρ ρ ο ς και αποφασιστικότητα. Α δ υ ν α τώντας όμως να κάμψει το πείσμα και τη μα χητικότητα των Ελλήνω ν στρατιω τών περιέπεσε πάλι σε μια νοσηρή κα τάσταση μοιρολατρίας. Η νέα δήλωση
του Μ ουσολίνι ότι το η θ ικό των Ε λ λ ή νων κινείται βαθμιαία, αλλά σε αργούς ρ υ θ μ ο ύ ς , προς μια πτώση, δ ε ν επαλη θ ε ύ τ η κ ε . Συγκεντρ ώ νο ντα ς τα τ ε λ ε υ ταία υπολείμματα το υ η θ ικο ύ του και πολεμώ ντας πλέον για να περισώσει τη στρατιωτική του τιμή, ο Ιταλός στρατιώ της ενεπλάκη σε έναν ν έο γ ύ ρ ο φ ο ν ικ ό τατων σ υγκρ ο ύσ εω ν που δ ε ν του επέ φ ερα ν κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ελληνικές μονά δες επιτύγχαναν νίκες έναντι ιτα λικών τη στιγμή που ο αντιστράτηγος Τσολάκογλου είχε συνυπ ογράψ ει το πρω τόκολλο σ υ ν θ η κ ο λ ό γ η σ η ς του Ε λ λ η νικού Στρα τού με το ν Γερμανό στρα τηγό Ντήτριχ. Σχετικά με το ευα ίσ θητο θ έ μ α του η θ ικο ύ το ιταλικό Γενικό Επ ιτελείο κα τ έ θ ε σ ε τη ν άποψή του, που διακρίνεται για τη ν α ντικειμενικότητά της: «Καθώ ς σιγά- σιγά απ ομακρύνονταν οι βολές του π υροβ ολικού μας και άρχιζε η απά ντηση του ε χ θ ρ ικ ο ύ πυρός, το πεζικό α ντί να αναπτύσσεται, να προχωρεί, να εκμ ετα λλ εύετα ι όλες τις δ υνα τότητες των όπλων του, μαζευόταν στον εαυτό του και υφίστατο μια πάρα πολύ επικίν δ υ ν η ψύχωση, δηλα δή τη νοοτροπία του μοιραίου, της αδυναμίας, της συλ λογικής εγκα ρτέρ η σ η ς . Από τη ν άλλη πλευρά ο Ελληνα ς στρατιώτης, επιθετι κός, το λ μ η ρ ός , επίμονος, δυνατός, με τη δική του ιδεολογία, όχι βέβαια πιο πλούσιος σε μέσα από εμάς, επ ιβλήθ η κε πολύ γρήγορα στην εκτίμησή μας, ε κτίμηση που μ ερικές φ ορές, δυστυχώς, γινόταν και φ ό β ο ς » (βλέπ ε βιβλιογρα φία αρ. 7). Σ τη ν Ιστορία είναι γνω στό ότι η αξία του η ττη μ έν ο υ είναι εκείν η που δίνει δόξα στον νικητή. Για ό σ ο υς α μφ ισβη το ύ ν τη μα χητικότητα του Ιταλικού Στρα τού (οι οποίοι ακόμα και σήμερα που έχει ο λο κλη ρ ω θ εί σ χ ε δ ό ν η διεξο δική ανάλυση των ιταλικών και των ε λ ληνικώ ν πηγών οι οποίες αναφέρονται στο σ υ γ κ ε κρ ιμ έ ν ο θ έ μ α - είναι πάρα πολλοί) π α ρα θέτουμ ε τις απώλειες των δ ύ ο αντιπάλων σύμφωνα με τη ν «Επ ίτο μη ιστορία του ελληνοϊταλικού και ελλ η νο γερ μ α νικο ύ π ολέμου 1940-1941». Τα στοιχεία α π οδεικνύο υν ότι η ε λ ληνική νίκη υπήρξε απ οτέλεσμα υπε ράνθρω πης προσπάθειας και πραγματο π ο ιή θ η κε αφού κα τα βλή θ η κε βα ρύ τατο κόσ τος σε αίμα. Αναγνωρίζοντας τη μαχητική αξία του Ιταλού στρατιώτη ουσιαστικά τιμούμε τους Ε λ λ η ν ε ς πο λεμισ τές που στα παγωμένα βουνά της Π ίνδου ζέσταναν τη ν ελπίδα της (σ χε δ ό ν ολοκληρω τικά υπ οτα γμ ένης) Ε υ ρώπης για επικράτηση επί του πανίσχυ ρου Αξονα. Θα ήταν ω φέλιμο κά θ ε φ ο ρά που ανα φ ερόμαστε στα γεγονότα ε κείνη ς της έν δ ο ξ η ς π εριόδου της ε λ λ η νικής ιστορίας να επ α να φ έρουμε στη μ νήμ η μας τα λόγια του παλαιού μας ε χ θ ρ ο ύ , στρατηγού Βισ κόντι Πράσκα:
«Οπως είπε και ο ποιητής: νικώντας χω ρίς να δια κινδυνεύσεις, θ ρ ια μ β εύ εις χωρίς δόξα».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Ε Υ Ρ Ε Τ Η Ρ ΙΟ Π Ο Λ Ε Μ ΙΚ Ω Ν ΓΕ ΓΟ Ν Ο Τ Ω Ν ΤΟΥ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘ Ν Ο ΥΣ, ΓΕΣ/ΔΙΣ, Αθήνα, 1989. (2) ΕΠ ΙΤΟ Μ Η ΙΣ Τ Ο ΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛ Λ Η Ν Ο ΪΤΑ Λ ΙΚ Ο Υ ΚΑ Ι Ε Λ Λ Η Ν Ο Γ Ε Ρ Μ Α Ν ΙΚ Ο Υ Π Ο Λ ΕΜ Ο Υ 1940-1941, ΓΕΣ/ΔΙΣ, Αθήνα, 1985. (3) ΙΣ Τ Ο ΡΙΑ ΤΟΥ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘ ΝΟ ΥΣ, Εκδοτική Α.Ε., Αθήνα, 1979. (4) Αγγέλου Τερζάκη: ΕΛ Λ Η Ν ΙΚ Η ΕΠ Ο Π Ο ΙΙΑ 1940-1941. (5) ΤΟ ΕΠ Ο Σ ΤΟΥ '40, 50 Χ Ρ Ο Ν ΙΑ (1940-1990), ειδικό τεύχος της "Στρατιωτικής Επιθεώ ρησης", εκδ. ΓΕ Σ . (6) Αλέξανδρου I. Δεσποτόπουλου: Η Σ Υ Μ Β Ο Λ Η ΤΗΣ Ε Λ Λ Α Δ Ο Σ ΣΤΗ Ν Ε Κ Β Α Σ Η ΤΩΝ ΔΥΟ Π Α ΓΚ Ο Σ Μ ΙΩ Ν Π Ο ΛΕΜ Ω Ν , Εκδοτική Α.Ε., Αθήνα, 1992. (7) Ζαχαρία Ν. Τσιρπανλή: ΤΑ Η Θ ΙΚ Α ΕΦ Ο Δ ΙΑ ΤΟΥ ΕΛ Λ Η Ν Α Κ Α Ι ΤΟΥ ΙΤΑΛΟΥ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Π Ο Λ ΕΜ Ο ΤΟΥ 1940-41, Ανάτυπο από το «Δωδώνη», τόμος ΙΘ, τεύχος 1 (1990), επιστημονική Επετηρίδα του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. (8) Ζαχαρία Ν. Τσιρπανλή: Π Ω Σ ΕΙΔ Α Ν ΟΙ ΙΤΑΛΟΙ ΤΟΝ Π Ο Λ ΕΜ Ο ΤΟΥ 1940-41, λόγος πανηγυρικός εκφωνηθείς την 28ην Οκτωβρίου 1973 εις την αίθουσαν τελετών υπό του καθηγητού της Ιστορίας Μέσων και Νεωτέρων Χρόνων Ζαχαρία Ν. Τσιρπανλή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα, 1974. (9) Θεοφύλακτου Παπακωνσταντίνου: Η Μ Α ΧΗ ΤΗΣ ΕΛ Λ Α Δ Ο Σ 1940-41, Οργανισμός Εκδόσεω ν «K a b an a s Hellas», Αθήναι, 1971. (10)Χαράλαμπου Κατσιμήτρου: Η Η Π Ε ΙΡ Ο Σ Π ΡΟ Μ Α ΧΟ ΥΣΑ . Η Δ Ρ Α Σ ΙΣ ΤΗΣ VIII Μ Ε Ρ Α Ρ Χ ΙΑ Σ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Π Ο Λ Ε Μ Ο Ν 1940-1941, Αθήναι, 1954. (11)Σ. Πολενάκη: 1940-1941, Εκδόσεις Πολεμικού Μ ουσείου, Αθήνα, 1981. (12) 28 Ο Κ Τ Ω Β Ρ ΙΟ Υ 1940, SCRIPTA ΜΑΝΕΝΤ, εφημ. "Ελευθεροτυπία", "Ιστορικά", 26 Οκτωβρίου 2000. (13) ΤΟ ΤΕΛΟ Σ Μ ΙΑ Σ ΕΠ Ο Π Ο ΙΙΑ Σ , Α Π Ρ ΙΛ ΙΟ Σ 1941, ΓΕΣ/ΔΙΣ, Αθήναι, 1959. (14) ΕΛ Λ Α Δ Α 20ός ΑΙΩ Ν ΑΣ, ΟΙ ΕΛ Λ Η Ν Ο Π Α Λ ΙΚ Ε Σ Σ Χ Ε Σ Ε ΙΣ Μ Ε Χ Ρ Ι ΤΟΝ Β ' Π Α Γ Κ Ο Σ Μ ΙΟ Π Ο ΛΕΜ Ο , εφημ. "Απογευματινή". (15) Em anuele Grazzi: IL P R IN C IPIO DELLA F IN E (U IM P R E SA DI GREC IA ), Faro, Roma, 1945. (16) F ra n cesco Pricolo: IGNAVIA CONTRO E R O IS M O (L : AVVENTURA ITALO- GRECA, O TT O BR E 1940-A P R IL E 1941), Ruffolo, Roma, 1946. (17) V isco n tiP ra sc a : 10 HO A G G RED ITO LA GRECIA, Rizzoli, Milano, 1946. (18) Μάριο Τσέρβι: Ο ΕΛ Λ Η Ν Ο ΪΤΑ Λ ΙΚ Ο Σ Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ (μτφ. Γεωργίου Μπόλα), Εκδόσεις Alvin Redm an Hellas, Αθήνα, 1967. (19) Rex True: M U SSO LIN I SO LD IE R S, Airlife Publishing, Wales, 1995. (20) Αρχείο Ελληνικής Ραδιοφωνίας Τηλεόρασης: ΣΥΝΑΥΛΙΑ ΤΟΥ '40. (21) Προσωπικό αρχείο.
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Η Α Ν Ο Δ Ο Σ ΤΟΥ
ΦΙΛΙΠΠΟΥ Β'
ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΩΣ ΤΟ 346 π.Χ. ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ 4ου π.Χ. ΑΙΩ Ν Α 0 ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ
Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ Γ. Μ ΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟ Σ Φιλόλογος (ΜΑ, University College, London)
ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΕΜ ΕΛΛΕ ΝΑ ΑΛΛΑΞΕΙ ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ, ΚΑΘΩΣ 01 ΡΑΓΔΑΙΕΣ ΑΝΑΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ ΠΟΥ ΣΗ Μ ΕΙΩ Θ ΗΚΑΝ ΣΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΥΣ ΟΔΗΓΗΣΑΝ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΟΣΜ Ο ΣΕ ΜΙΑ ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ. ΕΝΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΚΥΡΙΟΥΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΥΣ ΤΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ ΗΤΑΝ ΑΝΑΜ Φ ΙΒΟ ΛΑ 0 ΦΙΛΙΠΠΟΣ Β ’, 0 ΑΝΘ ΡΩ ΠΟ Σ ΠΟΥ ΕΒΓΑΛΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΛΗΘΑΡΓΟ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ Μ ΑΚΕΔΟ Ν ΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΤΕΣΤΗΣΕ ΜΙΑ ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΣΟ ΚΡΑΤΑΙΑ ΩΣΤΕ 01 ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜ ΕΙΣ ΝΑ ΜΗ ΜΠΟΡΟΥΝ ΠΑΡΑ ΝΑ ΥΠΟΚΛΙΘΘΥΝ ΜΠΡΟΣΤΑ ΤΗΣ. 0 ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕ ΒΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΕΚΤΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΔΙΚΑ ΚΑΙ, ΑΞΙΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΤΟ ΔΙΠΛΩ ΜΑΤΙΚΟ ΤΟΥ ΤΑΛΕΝΤΟ
36
ΚΑΙ ΤΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΙΔΙΟΦΥΙΑ, Δ Ε Ν ΑΡΓΗΣΕ ΝΑ ΚΑΤΑΣΤΗΣΕΙ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΚΑΤΙ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΑΠΟ ΑΙΣΘΗΤΗ ΣΤΟΥΣ ΥΠΟΛΟΙΠΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ. ΜΗ ΑΦΗΝΟΝΤΑΣ ΤΙΠΟΤΑ ΣΤΗΝ ΤΥΧΗ 0 Μ ΑΚΕΔΟ Ν ΑΣ ΒΑΣΙΛ ΙΑ Σ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΕΧΕΙ Β Α ΣΙΜ Ε Σ ΕΛΠΙΔΕΣ ΟΤΙ Η ΕΠΙΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΣΤΟΧΟΥ ΤΟΥ - Η ΣΥΝΕΝΩ ΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩ Ν ΥΠΟ ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ Τ Ο Υ -Η Τ Α Ν ΕΦΙΚΤΗ.
Σημερινή άποψη του λόφου της Ολύν&ου. Το 348 π.Χ. ο Φίλιππος ισοπέδωσε αυτήν την άλλοτε ακμάζουσα και εύρωστη πόλη, μη αφήνοντας στους Αθηναίους κανένα περιθώριο να τη βοηθήσουν.
"Να θεω ρείς ότι τότε θα έχεις δόξα ασύγκριτη και αντάξια των κατορθωμά των σου, όταν αναγκάσεις τους βαρβά ρους να είναι δούλοι...και τον μεγάλο βασιλιά να πράττει ό,τι εσύ τον διατά ζε ις... τότε τίποτα δεν θα απομένει πια παρά να γίνεις θεός". Ισοκράτους Β 1 Επιστολή προς Φίλιπ πο, 5 Τα παραπάνω λόγια του Ισοκράτη προς τον Φίλιππο της Μακεδονίας, μάλι στα την επ ομένη σ χεδόν της ήττας των Αθηναίων στη Χαιρώνεια (338 π.Χ.), σί γουρα θα προξενούσαν ρίγη σε α ρκε τούς από τους περήφανους πολίτες του κλεινού άστεως. Σύμφωνα με τα δικά τους ήθη και αντιλήψεις μάλλον μόνο η Α θήνα θα εδικαιούτο να η γη θεί μιας πα νελλήνιας εκστρατείας κατά των Περσών. Οσο για την αναφορά περί θεοπ οίη σης ενός θνη το ύ , αυτή - έστω και ως σχήμα λόγου - ήταν όχι μόνο ξένη προς την ελληνική κοσμοθεωρία, αλλά επιπλέ-
ον θα ταίριαζε μόνο σε βαρβάρους που θεω ρούσαν τους εαυτούς τους δ ούλους κάποιου θεοπ οιη μένου ηγεμόνα. Φαίνεται όμως ότι τα πράγματα ήταν αρκετά διαφορετικά στην Αθήνα του 338 π.Χ., αφού και ο ί διος ο συνετός και ρεαλι στής ρήτορας Ισοκράτης δεν δίστασε να απευ θ υ ν θ ε ί στον Φίλιππο Β 1 με τέτοια λόγια. Ποιος ήταν όμως αυτός ο Μακεδόνας, στο πρό σωπο του οποίου ο γ η ραιός Ισοκράτης αλλά και πολλοί άλλοι Ε λ λ η νες αναγνώρισαν τον η γέτη όλων των Ελλήνων, ο οποίος είχε μάλιστα τη δυνατότητα να ανατρέψει την εξουσία και αυτού του Μεγάλου Βασιλιά των Περσών; Η απάντηση στο ερώτημα αυ τό συνδέεται άμεσα με τον χαρα κτήρα του κράτους της Μακεδονίας, το οποίο γέν ν η σ ε τον Φίλιππο Β' και α π έκτησε χάρη σε αυτόν μέσα σε λίγες δεκαετίες μια εντελώς καινούργια διά σταση. Τι ήταν λοιπόν η Μ ακεδονία πριν από τον Φίλιππο; Δ ε ν θα ήταν υπερβολή να λ ε χ θ ε ί ότι επρόκειτο για έναν "κοιμώμενο" γίγαντα, ένα μεγάλο σε έκταση, έ μ ψυχο δυναμικό και πλουτοπαραγωγικές πηγές κράτος, το οποίο όμως υστερούσε σε επίπεδο οικονομικών και πολιτικών δομών, οργάνωσης και διοίκησης, σε μια εποχή μάλιστα κατά την οποία αρκετές πόλεις-κράτη του ελληνικού Νότου εί χαν σημειώσει εντυπωσιακά επιτεύγμα τα σε αυτούς τους τομείς. Η πιο εμφ α νής ίσως διαφορά ανάμεσα στη Μ α κε δ ο νία και στα άλλα ελληνικά κράτη ήταν η απουσία της πόλης-κράτους, αφού η Μα κεδονία ήταν βασίλειο με κληρονομικό μονάρχη, το οποίο διατηρούσε θεσ μ ο ύς που απαντώνται ήδη στην ομηρική επο χή. Ετσι ο Μ ακεδόνας βασιλιάς ήταν ταυτόχρονα, εκτός από πολιτικός η γέ της, δικαστής, αρχιερέας και επικεφα λής του στρατού. Οι μεγαλογαιοκτήμο νές ευγενείς που τον περιστοίχιζαν ονο μάζονταν "εταίροι" (όπως οι Μ υρμιδόνες του ομηρικού ήρωα Αχιλλέα), ενώ κάποιο ρόλο στο θεσ μ ικό πλαίσιο της μα κεδονι κής διοικητικής οργάνωσης διεδραμάτιζε και η συνέλευση του στρατού, που ε πικύρωνε τυπικά και διά βοής την ε ν θ ρ ό νιση ενός νέου βασιλιά ή λειτουργούσ ε μερικές φ ορές και ως ανώτατο δικαστή ριο, τουλάχιστον σε υποθέσεις εσχάτης προδοσίας. Εκτ ό ς από τους ευγενείς υ πήρχε και η πολυπληθής τάξη των ε λ ε ύ θερω ν χωρικών, η οποία πρέπει να απο λάμβανε σημαντικά, για τα μέτρα της ε ποχής, ατομικά δικαιώματα. Είναι φ ανε ρό ότι το βασίλειο της Μ ακεδονίας δ εν παρακολούθησε τις πολιτικές και πολι
Χάλκινη ανάγλυφη κεφαλή του Φιλίππου.
τειακές εξελίξεις των άλλων ελληνικών πόλεων-κρατών και παρέμεινε για πολλά χρόνια οπισθοδρομικό και απομονωμένο από τον υπόλοιπο ελληνικό κόσμο. Ως εκ τούτου δ εν προξενεί εντύπωση το γεγο νός ότι, όταν κατά τη διάρκεια του 5ου π.Χ. αιώνα οι άλλοι Ελληνες πύκνωσαν τις επαφές τους με τους Μ α κεδόνες και ήλθα ν σε στενότερη επαφή με αυτούς, τους αντιμετώπιζαν συχνά ως "βαρβά ρους" και διατήρησαν συχνά την υπερο πτική αυτή στάση και κατά τα χρόνια της μα κεδονικής υπεροχής κατά τον 4ο πλέ ον αιώνα. Από τους προκατόχους του Φιλίππου εκείνος που ξεχώρισε περισσότερο ήταν - όπως μαρτυρεί και ο Θ ουκυ δίδης - ο Αρχέλαος (413-399 π.Χ.), ο οποίος ανα βάθμισε σημαντικά τόσο τον στρατό, όσο και τη στρατιωτική υποδομή και επι πλέον επεδίωξε να "μπολιάσει" το κρά τος του με τις πολιτισμικές αρετές που είχαν αναπτυχθεί στις ελληνικές πόλεις του Νότου εκείνη την περίοδο. Στο πλαί σιο αυτής της προσπάθειας η νέα πρω τεύουσα της Μακεδονίας, η Πέλλα, γνώ ρισε τον ποιητικό λόγο του Ευριπίδη και τα έργα σπουδαίων καλλιτεχνών της ε ποχής, κατόπιν πρόσκλησης που απηύθ υ ν ε ο Αρχέλαος προς κάποια από τα σημαντικότερα πνεύματα της κλασικής Ελλάδας. Μ ετά τον θάνατο του Αρχελά ου το κράτος της Μ ακεδονίας περιέπεσε σε μια δίνη προβλημάτων και κλυδωνισμών που προέρχονταν τόσο από τις δια μάχες των διαφόρων διεκδικητώ ν της ε
ξουσίας, όσο και από τις πιέσεις των γειτονικώ ν φύλων, π.χ. των Ιλλυριών, των Παιάνων και των Θρακών, τα ο ποία αποτελούσαν διαρκή απειλή για τη σταθερότητα και την ε πιβίωση του μα κεδονικού βα σιλείου. Το 365 π.Χ. α νέβηκε στον θ ρ ό ν ο της Μ α κεδ ο νίας ο Περδίκκας Γ , που δίκαια θεωρείται ως ο συ νεχιστής του έργου του Αρχελάου. Μ ε το ευρ ύ πνεύμα και την ισχυρή προσωπικότητά του πέ τυχε να σταθεροποιήσει το βασίλειό του, ανα διοργανώνοντας την οι κονομία και τη διοίκηση, και να το φ έρει πιο κοντά στον π ροοδευμένο ελληνι κό Νότο, ενθα ρρύνοντα ς τα γράμματα και τη διανόηση. Ο μως μια εκστρατεία εναντίον των επικίνδυνων Ιλλυριών το 359 π.Χ. απέβη μοιραία για τον ίδιο και 4.000 από τους άνδρες του, αφήνο ντας το μα κεδονικό κράτος ευάλωτο απέναντι στις απειλητικές διαθέσεις όχι μόνο των Ιλλυριών αλλά και των Παιά νων, που βρήκαν και αυτοί την ευκαιρία να πραγματοποιήσουν επιδρομές ει σβάλλοντας στα βόρεια σύνορα του βα σιλείου. Η Μ ακεδονία β ρ έ θ η κ ε τη δ ε δ ο μένη στιγμή σε μεγάλο κίνδυνο και η κα τάσταση επιδεινώ θηκε από το κενό ε ξουσίας και την αναρχία που α κο λο ύθ η σε τον θάνατο του Περδίκκα, ο γιος και νόμιμος διάδοχος του οποίου, Αμύντας, ήταν ακόμα ανήλικος. Τα ηνία της εξο υ σίας ανέλαβε τότε, ως επίτροπος του ν ε αρού Αμύντα Δ', ο αδελφός του Περδίκκα Φίλιππος, που ήταν μόλις 23 ετων. ■■■ "Αρχή άνδρα δείκνυσι" έλεγαν οι αρ χαίοι και ο 23χρονος Μ ακεδόνας δ εν ά φησε την ευκαιρία να πάει χαμένη. Ο ί διος άλλωστε είχε ήδη σφυρηλατήσει την προσωπικότητά του κατά τα χρόνια της ομηρίας του τόσο στην Ιλλυρία, όσο και στη Θήβα, όπου εντρ ύφ ησ ε στην ε λ ληνική παιδεία αλλά και στην πολεμική τέχ ν η του πρωτοπόρου Θηβαίου τακτι κού Επαμεινώνδα. Τα χαρίσματα της πο λυσχιδούς προσωπικότητας του Φιλίπ που δ εν άργησαν να ξεδιπλωθούν. Ο δ υ ναμισμός, το πείσμα και οι σπάνιες δι πλωματικές και στρατηγικές ικανότητες του Φιλίππου έγιναν σύντομα αντιλη πτές από φίλους και εχθρού ς. Πρώτη ενέργεια του νέου ισχυρού άνδρα της Μ ακεδονίας ήταν η εξουδετέρωση των διεκδικητώ ν του θρ όνου. Σ υ γκεκριμένα ο ν όθος αδελφός του Π ερ δίκκα Γ 1Αρχέλα ος θανατώ θηκε, ενώ οι α δελφοί του από την ίδια μητέρα, Αρριδαίος και Μ ενέλαος, κατέφυγαν στην 0λυνθο. Αφού ο Φίλιππος εδραίωσε τον θ ρ ό ν ο του άρχισε να υλοποιεί το σχέδιό του για οικονομική ανεξαρτησία του κρά τους του. Η Μ ακεδονία ήταν ως τότε ένα
37
Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
38 mm
ηπειρωτικό Βασίλειο και η εξασφάλιση αυτάρκειας και οικονομικής ευρωστίας π ροϋπ έθετε την έξοδο στη θάλασσα, γ ε γονός που έφ ερνε τους Μ α κεδ όνες σε α ντιπαράθεση με τις ελληνικές πόλεις οι οποίες διατηρούσαν αποικίες και είχαν ι σχυρά συμφ έροντα στις ακτές της β ό ρειας Ελλάδας. Κύρια αντίπαλος ήταν η Αθήνα, η οποία για τους ίδιους λόγους δ εν έβλεπε με καλό μάτι τις ενέργειες του Φιλίππου και προσπαθούσε να τον υ πονομεύσει παρέχοντας υποστήριξη στον Αργαίο, που ήταν ένας από τους ανταπαιτητές του θ ρ ό νο υ της Μ α κε δ ο νίας. "Μ ήλο της έριδας" ήταν η Αμφίπολη, κοντά στις εκβ ο λές του Στρυμόνα, την οποία ο Αργαίος είχε υποσχεθεί στους Αθηναίους. Ο Φίλιππος προχώρη σε τότε σε έναν ευφ υή διπλωματικό ε λιγμό. Πρότεινε στους Αθηναίους την υ πογραφή μυστικής συμφωνίας, σύμφωνα με την οποία θα παραχωρούσε ως έ ν δ ε ι ξη καλής πίστης στους Αθηναίους την Αμφίπολη, ενώ ο ίδιος θα έπαιρνε την Πύδνα. Στη συνέχεια - αφού ε ξ ο υ δ ετ έ ρωσε τον Αργαίο που με μικρή μισθοφ ο ρική δύναμη βάδιζε εναντίον του - διεμήνυσε στους Αθηναίους ότι επιθυμούσε να διατηρήσει τις φιλικές σχέσεις τις ο ποίες είχε συνάψει μαζί τους ο πατέρας του Αμύντας Γ'. Μ ε αυτές τις ενέργειες ο Φίλιππος έκλεισε προσωρινά το μέτω πο με την Αθήνα, τουλάχιστον για όσο διάστημα του χρειαζόταν για να δ ιε υ θ ε τήσει ζητήματα μεγαλύτερης προτεραιό τητας. Τα μετέπειτα γεγονότα έδειξαν ότι ο δαιμόνιος Μ ακεδόνας δ εν είχε κα μία πρόθεση να αφήσει την Αμφίπολη στους Αθηναίους, όμως τη δ εδ ο μ έν η στιγμή προείχε η διατήρηση ομαλών σχέσεων με την Αθήνα ώστε να μπορέσει ο ίδιος να ασχοληθεί με το φλέγον θέμα της "στεγανοποίησης" των συνόρω ν του κράτους και την οριστική απαλλαγή από την απειλητική παρουσία των βάρβαρων γειτονικώ ν φύλων.
ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ ΠΑΙΟΝΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΙΛΛΥΡΙΩΝ Μ ε μια ταχεία προέλαση ο Φίλιππος κατέλαβε αρχικά μεγάλο τμήμα των εδα φών της Παιονίας, εξασφαλίζοντας έτσι τα βόρεια σύνορά του και απειλώντας με κύκλωση τους Ιλλυριούς που κατείχαν τη Λυγκηστίδα και την Ορεστίδα στα δυτι κά. Ο βασιλιάς των Ιλλυριών Βάρδυλις, αντιλαμβανόμενος τον κίνδυνο, πρότεινε στον Φίλιππο ειρήνευση, χωρίς όμως να παραιτηθεί από τα εδάφη που είχε κατα λάβει μόλις έναν χρ όνο νωρίτερα. Φ υσι κά ο Φίλιππος δ εν ήταν διατεθειμένος να αφήσει τέτοιου είδους εκκρ εμ ό τη τες και, χωρίς χρονοτριβή, βάδισε προς τη Λυγκηστίδα. Οι δύο στρατοί συναντήθηκαν το 358 π.Χ. στην πεδιάδα της Πελαγονίας, ίσως κοντά στη σημερινή πόλη Μοναστήρι. Α κο λο ύ θ η σ ε σφ οδρή σύ γκρουσ η που αρχικά είχε αμφίρροπη έ Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η
ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
κβαση, καθώς οι αντίπαλες δυνάμεις ή ταν ανάλογης δυναμικότητας (περίπου 10.000 πεζοί και 500 ιππείς εκα τέρω θεν). Την επίθεση οδήγησ ε ο ίδιος ο Φίλιππος επικεφαλής της δεξιάς πτέρυγας, ενώ η αριστερή υπό τον Παρμενίωνα κράτησε αμυντικό ρόλο. Παράλληλα το μα κεδονι κό ιππικό πλευροκόπησε τους Ιλλυριούς, που δ εν άργησαν να απωλέσουν τη συ νοχή τους και να υποχωρήσουν. Η σ υν δυασμένη κίνηση των Μ ακεδόνω ν έ τ ρ ε ψε τελικά τους Ιλλυριούς σε φυγή και ε π έτρεψε στον Φίλιππο να σταθεροποιή-
Δεξιά: Αντίθετα μ ε τον Δημοσθένη, ο ρήτορας Ισοκράτης είδε στο πρόσωπο του Φιλίππου τον άνθρωπο που θα υλοποιούσε υπό τη στιβαρή του διοίκηση το όραμα της πανελλήνιας ένωσης (Villa Albani, Ρώμη).
σει τα βορειοδυτικά σύνορα του κρά τους του στη λίμνη Λυχνίτιδα (Αχρίδα). Η οριστική υποταγή της Ορεστίδας και της Τυμφαίας σε συνδυασμό με τον έλεγχο επί της περιοχής της Ελίμειας στα νοτιο ανατολικά επέτρεψ ε στον Φίλιππο να α ποκτήσει κοινά σύνορα με το κράτος των Μολοσσών της Ηπείρου. Ο Μ ακεδόνας ηγεμόνας ν υ μ φ ε ύ θ η κ ε την αδελφή του βασιλιά των Μολοσσών Α λέξανδρου και έστρεψ ε το ενδια φ έρον του λίγο ανατολικότερα, στη Θεσσαλία, που απλωνόταν ως η φυσική προέκταση της Μ ακεδονίας στα νότια σύνορά της.
ΕΔΡΑΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Οι περιστάσεις δ εν ήταν ακόμα ώρι μες για εξόρμηση προς τον Νότο. Π ροεί χε το "ξεκαθάρισμα" των λογαριασμών
με τους Αθηναίους, η διένεξη με τους ο ποίους είχε ως επίκεντρο την Αμφίπολη, μια πόλη ιδιαίτερα μεγάλης στρατηγικής αξίας. Η πόλη αποτελούοε ουσιαστικά την "πύλη" προς την κοιλάδα του Σ τ ρ υ μόνα, ήταν σπουδαίο συγκοινωνιακό κέ ντρο στον δρ όμο που σ υ νέδ εε τη Μ α κε δονία με τη Θράκη και, επιπλέον, ήλεγχε το πλούσιο σε ορυκτά όρος Παγγαίον το οποίο υψωνόταν επιβλητικά στα ανατο λικά της. Είδαμε νωρίτερα ότι ο Φίλιππος είχε υποσχεθεί την Αμφίπολη στους Α θηναίους με αντάλλαγμα την Πύδνα και είχε αποσύρει, ως κίνηση καλής θ έ λ η σης, τη μακεδονική φ ρουρά από την πρώτη. Στον χειρισμό της υπόθεσης αυ τής φαίνεται περίλαμπρα η διπλωματική μαεστρία του Φιλίππου, αφού ο ίδιος γνώριζε ότι οι Αθηναίοι έτσι κι αλλιώς δ εν ήταν σε θέσ η να καταλάβουν την πό λη (με ή χωρίς μακεδονική φρουρά) και επιπλέον η Πύδνα ήταν ανεξάρτητο κράτος-μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας, που ουδέπ οτε θα δεχόταν να προσδεθεί στο μα κεδονικό άρμα χωρίς να ερωτηθεί. Προβάλλοντας μάλιστα αυτόν τον τελευταίο λόγο ως αφορμή ο Φίλιππος ζήτησε από τους Αθηναίους να γίνει μυ στικά η σχετική διαπραγμάτευση, με α ποτέλεσμα η συμφωνία να κυρω θεί από τη Βουλή της Αθήνας, όχι όμως και από την Εκκλησία του Δήμου που αγνοούσε όλο το διπλωματικό παρασκήνιο. Στο μ ε ταξύ οι κάτοικοι της Αμφίπολης, που εί χαν αφουγκραστεί τις επιθετικές δια θέ σεις του Φιλίππου, ζήτησαν τη βοήθεια των Αθηναίων, οι οποίοι όμως εκώφευσαν στο αίτημά τους. Η Αμφίπολη ήταν πλέον στο έλεος του Φιλίππου. Ο Μ α κε δόνας μονάρχης την πολιόρκησε στενά με πολιορκητικούς κριούς και τελικά με μια δυναμική έφ οδο την κυρίευσε το φθινόπωρο του 357 π.Χ. Αφού εγκατέστησε μακεδονική φρουρά εξόρισε ό σους πολίτες διέκειντο φιλικά προς την Αθήνα, καθιστώντας σαφές στους Α θ η ναίους ότι δ εν είχε π ρόθεση να τους πα ραχωρήσει την πόλη. Ως προς το σκέλος της συμφωνίας που αφορούσε την παρα χώρηση της Πύδνας, αυτό φαινόταν να αποτελεί ένα απίθανο εν δεχόμ ενο , αφού π ροϋπ έθετε την ενημέρω ση της αθηναϊ κής Εκκλησίας του Δήμου, την άσκηση πίεσης στην Πύδνα να δ ε χ θ ε ί αλλά και την αποσόβηση των αναμενόμενω ν αντι δράσεων των άλλων μελών της Αθηναϊ κής Συμμαχίας, που αναμφίβολα θα εξεγείρονταν μπροστά σε αυτή την εμπαικτική συμπεριφορά της Αθήνας προς ένα μέλος της συμμαχίας. Ηταν φανερό ότι οι Αθηναίοι είχαν πέσει στην παγίδα του Φιλίππου, ο οποίος δ εν είχε πια κανέναν λόγο να τηρήσει τα προσχήματα και να μην κρατήσει για τον εαυτό του και τις δύο πόλεις. Ετσι κι αλλιώς οι Αθηναί οι λίγα πράγματα μπορούσαν πια να κά νουν, αφού έπρεπε να ασ χοληθούν και με την ανταρσία των πόλεων που είχαν αποστατήσει από τη Β 1Αθηναϊκή Συμμα-
χία. Α νενό χ λη το ς π λέον ο Φίλιππος β ά δ ι σε ε ν α ν τίο ν τη ς Π ύδνας κα ι τη ν κ α τέ λ α βε - π ιθ α ν ό τα τα σ τις α ρχές το υ 356 π.Χ. χωρίς να σ υ ν α ν τή σ ει ιδ ια ίτε ρ η α ν τίσ τα ση. Σ τη ν α ν α το λ ικ ή π λευρ ά το υ β α σ ιλ ε ί ου το χ ρ υ σ ο φ ό ρ ο ό ρ ος Π α γγα ίο ν απ οτελο ύσ ε πολύ σ η μ α ντικό δ έ λ ε α ρ γ ια το ν Φίλιππο. Ε κεί κο ν τά β ρ ισ κό τα ν η πόλη Κ ρ η νίδ ες, α π ο ικία τω ν Θασίων, η οποία δ εχ ό τα ν δ ια ρ κ ε ίς π ιέσ εις από το υ ς γ ε ι το ν ικ ο ύ ς Θ ρά κες. Οι κ ά το ικ ο ί τη ς ζ ή τη σαν τη β ο ή θ ε ια το υ Φιλίππου, ο οπ οίος ε ισ ή λ θ ε σ τη ν πόλη, τη ν οχύρω σε και εγ κ α τέ σ τη σ ε σε α υ τή ν επ ο ίκο υς. Μ ε το ν ό μασε μ ά λισ τα τη ν πόλη οε "Φιλίππους" και από α υ τή ν ή τα ν σε θ έ σ η να ε λ έ γ χ ε ι και το Π αγγα ίον, τα πλούσια κο ιτά σ μ α τα το υ οπ οίου ε π ρ ό κ ε ιτο να χ ρ η μ α το δ ο τή σ ουν π ο λλές από τ ις εν τυ π ω σ ια κ ό τε ρ ε ς μ ε λ λ ο ν τικ έ ς δ ρ α σ τη ρ ιό τη τέ ς το υ. Η κατά κ τη σ η τω ν εδα φ ώ ν α ν α το λ ικ ά το υ πο τα μ ο ύ Σ τρ υ μ ό να θ ο ρ ύ β η σ ε το υ ς γ ε ιτ ο ν ι κούς Θ ρά κες, ο ι οπ οίοι έσ π ευσ α ν να σ υμ μ α χήσ ουν με το υ ς π α ρ α δ οσ ια κούς ε χ θ ρ ο ύ ς το υ Φιλίππου, το υ ς Π α ίονες, το υ ς Ιλλυ ρ ιο ύ ς κα ι το υ ς Α θ η ν α ίο υ ς , ώ σ τε να υπ οχρεώ σ ουν από κοινού το υ ς Μ α κ εδ ό ν ες να αποσυρθούν. Ο Φίλιππος αμέσω ς έ σ τ ε ιλ ε το ν Π α ρμ ενίω να εν α ν τίο ν τω ν Ιλλυριώ ν, ενώ ο ίδ ιο ς υπ οχρέω σε το υ ς Π α ίο νες και το υ ς Θ ρ ά κες να υ ποχωρήσουν. Στη σ υ νέχ εια ε π ιτέ θ η κ ε ε ν α ν τίο ν τη ς Π ο τείδ α ια ς σ τη Χ α λκιδ ική , τη ν οπ οία υπ ερασ π ίζονταν, ε κ τ ό ς από το υ ς Π ο τε ιδ α ιά τε ς , και Α θ η ν α ίο ι κ λ η ρούχοι. Το κα λο κα ίρ ι το υ 356 π.Χ. ο Φ ίλιπ πος υ π έτα ξε τη ν πόλη κα ι τη ν παρέδω σε λ ε η λ α τη μ έ ν η κα ι ερ ειπ ω μ ένη σ το υ ς Χ α λ κ ιδ είς, α φ ού π ρ οηγουμ ένω ς ε ίχ ε α φ ή σ ε ι ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ ς το υ ς Α θ η ν α ίο υ ς κ λ η ρούχους. Την α λυσ ίδα τω ν λαμπρών επ ι τυχ ιώ ν εκ ε ίν ο υ το υ κα λο κα ιρ ιο ύ ή λ θ ε να συμπ ληρώ σει η είδ η σ η ό τ ι ο Π α ρμ ενίω ν είχ ε ν ικ ή σ ε ι το υ ς Ιλλυρ ιο ύς. Π ιθανώ ς α υ τή τη ν έν δ ο ξη π ερ ίο δ ο ο Φίλιππος εγκα τ έ λ ε ιψ ε τη ν ιδ ιό τη τα το υ κ η δ εμ ό ν α το υ Α μ ύ ντα Δ 1 κα ι π ρ ο σ έφ ερ ε σ το ν ε α υ τό το υ τα π ρονόμια κα ι το ν τ ίτ λ ο το υ μο νάρχη. Υστερα από α υτή τη ν κερ α υ νο β ό λα δράση ο λό κλη ρ η η π ερ ιοχή ως το ν Ν έσ το ε ίχ ε ε κ κ α θ α ρ ισ τ ε ί και ο π ο τα μό ς α π ο τελο ύ σ ε το α σ φ α λές α ν α το λ ικ ό σ ύ νορο τη ς Μ α κεδ ο νία ς. Ολη η ε π ικ ρ ά τε ια τη ς π α λα ιά ς Μ α κ εδ ο ν ία ς β ρ ισ κ ό τα ν πια στα χ έρ ια το υ Φιλίππου, ε κ τ ό ς από ένα ν μικρό θ ύ λ α κ α κο ν τά σ τη ν Πύδνα, σ το κ έ ντρ ο το υ οπ οίου β ρ ισ κό τα ν η σ υμμαχική προς το υ ς Α θ η ν α ίο υ ς πόλη τη ς Μ εθ ώ νης. Οπως ή τα ν φ υ σ ικό ο Φίλιππος σ τρ ά φ η κ ε προς α υ τό ν το ν ν έο στόχο, όμως α υτή τη φ ο ρά η κ α τα ιγ ισ τικ ή ορμή το υ ανακόπ ηκε. Η Μ εθώ νη α ν τισ τά θ η κ ε σ θ ενα ρ ά σ τη ν π ο λιο ρ κία το υ κα ι δ ε ν υ π έκυψ ε παρά ενά μισ υ χ ρ όνο μετά , το ν Ιο ύ λιο το υ 354 π.Χ., σ το ιχ ίζο ν τα ς σ το ν Φίλιππο το ένα το υ μάτι.
ΠΡΟΕΛΑΣΗ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ Η κα τά ληψ η τη ς Μ εθ ώ νη ς ή τα ν ένα ε φ α λ τή ρ ιο γ ια π ροέλαση προς τη Θ εσ σαλία, τη "φ υσ ική" π ρ ο έκτα σ η τη ς Μ α κ ε δ ο ν ία ς προς το ν Νότο, κ ά τι που τό σ ο πο λύ επ ιζη το ύ σ ε ο Φίλιππος. Για τη ν προ σ άρτησ η όμως τη ς Θ εσ σ αλίας χ ρ ε ια ζ ό τ α ν κα ι μια π ο λιτική α φ ορ μ ή που θ α επ έ τρ επ ε σ το ν β α σ ιλιά να ν ο μ ιμ ο π ο ιή σ ει τη ν α νάμ ιξή το υ. Την ε υ κ α ιρ ία α υτή ε ί χαν φ ρ ο ν τίσ ε ι να παράσχουν σ το ν Φ ίλιπ πο ο ι ά λλο ι Ε λληνες, που π ερ ί το 355 π.Χ., σε μια επ ίδ ειξ η α ν τιζη λ ία ς και δ ιχ ό νοιας, ξ ε κ ίν η σ α ν το ν λ εγ ό μ ε ν ο Γ1 Ιερό Π όλεμο. Ε π ρ όκειτο γ ια μια σ ύγκρουσ η που ξέσ π ασε μ ετα ξύ Β οιω τώ ν και Φωκέων, ό τα ν ο ι τ ε λ ε υ τ α ίο ι κ α τέλ α β α ν το υ ς Δ ελ φ ο ύ ς α ν τιδ ρ ώ ν τα ς σ τη ν επ ιβολή, σε βά ρος το υ ς, χ ρ η μ α τικ ο ύ π ρ οσ τίμ ου από το υ ς Β ο ιω το ύ ς με π ρ ω το βουλία τω ν Θ η βαίων. Οι ά λ λ ε ς ε λ λ η ν ικ έ ς π ό λεις έσ π ευ σαν να π ά ρ ουν θ έσ η σ το π λευ ρ ό τω ν αντιμαχομένω ν. Σ υ γ κ εκ ρ ιμ έ ν α η Α θή να και η Σπάρτη υπ οσ τήρ ιξα ν το υ ς Φ ωκείς, ενώ τα μέλη τη ς Α μ φ ικ τιο ν ία ς (Θ ηβαίοι, Λ ο κροί, Θ εσ σ αλο ί κλπ.) τά χ θ η κ α ν ε ν α ν τ ίο ν το υ ς . Α κ ο λ ο ύ θ η σ ε ένα ς σ φ ο δ ρ ό τα τ ο ς ε μ φ ύ λ ιο ς π ό λεμ ο ς που επ έ φ ε ρ ε κ υ ρ ιο λ ε κ τικ ά χάος σ το ν ελ λ α δ ικ ό χώρο και, μ ετα ξύ άλλων, π ρ ο κά λεσ ε δ ιέ ν ε ξη μ ετα ξύ τω ν τυρ ά ννω ν τω ν Φερών και τω ν ολιγα ρ χ ικώ ν τη ς Λ άρισας. Οι πρώ τοι ζή τη σ α ν β ο ή θ ε ια από το υ ς Φ ω κείς, ενώ οι δ ε ύ τ ε ρ ο ι από το ν Φίλιππο. Η ε υ κ α ιρ ία που από κα ιρό π ερ ίμ εν ε ο τ ε λ ε υ τ α ίο ς ε ί χ ε δ ο θ ε ί. Ε ισ έβ α λε στη Θ εσσ αλία και συγ κ ρ ο ύ σ τη κ ε με το ν σ τρ α τη γό τω ν Φωκέων Θ νόμαρχο, ο οπ οίος ή τα ν α π οφ α σι σ μ ένο ς να μην ε π ιτρ έ ψ ε ι τη ν εξάπλωση τη ς μ α κ ε δ ο ν ικ ή ς επ ιρ ρ ο ή ς στη Θ εσσ α λία. Σε δύ ο μάχες που έγ ιν α ν το φ θ ιν ό πωρο το υ 353 π.Χ. 20.000 μ ισ θ ο φ ό ρ ο ι το υ Ο νόμαρχου κα τόρ θω σ α ν να απ ω θήσουν τ ις δ υ ν ά μ ε ις το υ Φιλίππου κα ι να υπο χ ρ εώ σ ο υ ν το ν τ ε λ ε υ τ α ίο να α π ο σ υ ρ θ εί στη Μ α κεδ ο νία . Ομως ο Φίλιππος δ ε ν είχ ε π ει τη ν τ ε λ ε υ τ α ία το υ λέξη . Η κα τά λη ψ η τη ς Θ εσ σ αλίας ή τα ν σ τόχος ζω τικής σ ημασ ίας ό χ ι μόνο για τη ν εξα σ φ ά λισ η τω ν νοτίω ν σ υνόρω ν τη ς Μ α κεδ ο νία ς, αλλά και γ ια τη ν υλοπ οίηση μ ελ λ ο ν τικ ώ ν σχεδίω ν ε π έκτα σ ης. Ετσι τη ν επ ό μ ενη χ ρ ο ν ιά ε ι σ έβ α λ ε ε κ νέο υ στη Θ εσ σ αλία ε π ικ ε φ α λή ς 20.000 πεζών κα ι 3.000 Θ εσσαλώ ν ιπ πέων. Χωρίς χ ρ ο ν ο τρ ιβ ή π ο λιό ρ κη σ ε τη ν οχυρή πόλη τω ν Φερών και το επ ίνειό τη ς, τ ις Π αγασές. Η ε ξ έ λ ιξ η α υ τή θ ο ρ ύ βησε το υ ς Α θ η να ίο υ ς , που έβ λεπ α ν τις ε π ε κ τα τικ έ ς δ ια θ έ σ ε ις το υ Φιλίππου να γ ίν ο ν τα ι ιδ ια ίτε ρ α α π ε ιλ η τικ έ ς . ΓΓ α υ τό δ ιέ τα ξ α ν το ν ναύαρχο Χ ά ρ η τα να σπεύσ ει με μια μο ίρ α το υ α θ η ν α ϊκ ο ύ σ τόλου γ ια να εν ισ χ ύ σ ε ι τη ν ά μυνα το υ σ η μ α ν τι κού θ εσ σ α λ ικ ο ύ λιμ α νιο ύ . Ο ταν ο Χ άρης έ φ θ α σ ε σ τις Π αγασές ή τα ν πολύ αργά. Ο Φ ίλιππος τ ις ε ίχ ε ήδη κ υ ρ ιε ύ σ ει. Ομως το θ ε σ σ α λ ικ ό "σ το ίχημα " δ ε ν ε ίχ ε ακόμα
κ ε ρ δ η θ ε ί από το ν Μ α κεδ ό να βασ ιλιά. Ε ν α ν τίο ν το υ ήδη βά δ ιζε και πάλι ο Ονόμαρχος με ισχυρή δύναμ η 20.000 πεζών κα ι 500 ιππέων. Η εντυπ ω σ ιακή νίκη το υ τη ν π ρ ο η γο ύ μ ενη χ ρ ο ν ιά το ύ έ δ ιν ε α υ το π επ ο ίθ η σ η - π ερ ισ σ ό τερ η από όση χ ρ ε ια ζό τα ν , όπως α π ο δ ε ίχ θ η κ ε - κα ι το υ δ η μ ιο υ ρ γ ο ύ σ ε τη ν ελπ ίδ α ό τ ι θ α μπο ρο ύσ ε να σ υ ν τρ ίψ ε ι το ν θρ α σ ύ Μ α κ ε δ ό να σ τρ α τη λά τη . Ο τ ε λ ε υ τ α ίο ς ζύ γισ ε τη ν κα τά σ τασ η και ε π έ λ ε ξ ε με προσοχή τη ν το π ο θ εσ ία όπου θ α π ερ ίμ εν ε το ν α ντίπ α λό το υ . Ε π ρ όκειτο γ ια το Κ ρό κιο π εδίο τ η ς Φ θιώ τιδας, κο ν τά σ τη ν π αραλία το υ Π α γα σ η τικο ύ. Η επ ιλογή ή τ α ν α π ό λυτα δ ικ α ιο λ ο γ η μ έν η , α φ ου το θ ε σ σ α λ ικ ό ιππικό το υ Φιλίππου θ α είχ ε π ρόσφορο π ε δίο δρ ά σ ης α π ένα ντι σε ένα ν ε χ θ ρ ό που π α ρ έτασ σ ε ισ ά ρ ιθ μ ες περίπ ου π εζικ ές δ υ ν ά μ εις αλλά υ σ τερ ο ύ σ ε σαφώς ως προς τη δύναμ η το υ ιππικού. Ο Ο νόμαρχος με τη σ ειρ ά το υ δ ε ν επ εδ ίω ξε να απ ο φ ύ γ ει τη σ ύγκρουσ η σ το σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ νο π εδ ίο αλλά κ ιν ή θ η κ ε ε ν α ν τίο ν το υ Φιλίπου, ελπ ίζο ντα ς ίσως σε κάποια υπο σ τή ρ ιξη το υ α θ η ν α ϊκ ο ύ να υ τικο ύ . Η δ ε ξ ιά π τέρ υ γα το υ Ο νόμαρχου κα λυ π τό τα ν από τη ν παραλία, όμως η α ρ ι σ τερ ή το υ π α ρ έμ ενε α σ τή ρ ικ τη , γεγο νό ς που β έβ α ια δ ε ν δ ιέ φ υ γ ε τη ς π ροσοχής το υ Μ α κεδ ό να σ τρ α τη γο ύ . Ετσι η έ κ β α ση τη ς σ ύγκρ ο υ σ η ς που α κ ο λ ο ύ θ η σ ε ή τα ν ε ξ α ρχής π ρ ο δ ια γεγρ α μ μ ένη . Ο Φί λιππος ξ ε κ ίν η σ ε τη ν επ ίθ εσ η ρ ίχ νο ντα ς με σ φ ο δ ρ ό τη τα το ιππικό το υ σ τη ν α κά λυπ τη α ρ ισ τερ ή π λευρ ά το υ α ντιπ άλου, η οποία δ ε ν ά ρ γησ ε να κ α τα ρ ρ εύ σ ει. Στη σ υ ν έχ εια δ ιέ τ α ξ ε γ ε ν ικ ή επ ίθ εσ η σ τα υ πόλοιπα τμ ή μ α τα τη ς ε χ θ ρ ικ ή ς π α ρ άτα ξης. Η θάλασσ α, σ τη ν οπ οία είχ ε σ τη ρ ί ξ ε ι τ ις ε λ π ίδ ες το υ ο Ο νόμαρχος π ισ τεύ ο ν τα ς ό τ ι θ α το υ π ρ ο σ φ έρ ει κάλυψη και πιθανώ ς σ υ μ μ α χ ικές ενισ χ ύ σ εις , απ οδεί-
39
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ ΡΙΑ
ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΩΝ MAKE ΔΟΝΩΝ ΕΠ Ι ΦΙΛΙΠΠΟΥ Β ' 358 - 355 π.Χ. ditfots κτήσιις τού Φιλίτπτου Β' τό 358 ττ.Χ. ήγιμονί** ΰττοτιλίΐς στόν Φίλιτπτο
I
•ΣκοΟηοι
τηριοχέί νττό τήν ί τηκυριαρχίαν τού Φιλίτητ«
w tBm m Άθηναικί* κληρουχΰς
>
μέλη τή* Β' ’Αθηνα»κ% αυμμαχίας Κοινόν των Χαλκιδικών ιτόλιων
>
δρ' Μεσοαχ^ον
·& ;λ ό ζ « ο ο
Ο
ούδέτιρσ έλληνικά κράτη
Ν
Θ
Στόβοι·
\
I
I Ν Τ
V Ιτΰβηρα*
Η
I Κ Η
ΟΛΟΜΑΝΤΙΚΗ
4,“'·*-. \
Ώ
Γ^Λ,Λυχν^δς;
Κ ρ η νβ ες \
•(Φίν,πηο.) 1 ί Ί J*. ^
%-,
A. «,;^ . s r «Aiyol *. Τ
ο
PE I
tι tu“ α "k t i | T I I
'ο»
/
.+< v‘
^ΑμφΤπολις AÜföiriokic
·
k . SH
«otpm.---------- . ^ r ' —
fAfvciO
Mcftuin#,
X
nü5W r'·
> α λ x
·*«/« fTtfIMN
i S
i
^ρλυνδος
x
^
ή ^Ακανβος
'
°-;·
Ποτείδαις
IΕ Λ I Μ Ε I Α λ»,ι7 < a f* / *■
%. V
Λ'
/ Π Ε Ρ Ρ Α Ι Β Ι Α
/
ν
ν
Ό
____ ^Ολοόοοον ,ι«' Ιΐ«*
•V ’ *» 7
λλω νία
^'Αργιλος·
' .........* t
/
Λ , / '»
πίλλ° ·
>.
Ν Ί.' Μένδτ^
ν. Λ#,μ*>; j
V
°Ρ- Όααα Θ Ε Σ Σ Α Λ Ι Α
Το κρότος της Μ α κεδ ο νία ς κα τά τα έ τη 358-355 π.Χ. (Ιστορία Ε λληνικού Εθνους, Ε κδοτική Αθηνών).
40
χ θ η κ ε η κα τα σ τρ ο φ ή το υ, α φ ού δ ε ν ά φ η νε κα νένα π ερ ιθώ ρ ιο σ τα π ιεζό μ ενα σ τρ α τε ύ μ α τά το υ να υποχωρήσουν. Η ή τ τα τω ν Φωκέων ή τα ν σ υ ντρ ιπ τική και ο ί δ ιο ς ο Ο νόμαρχος έπ εσ ε ν εκ ρ ό ς μαζί με 6.000 π ο λ ε μ ισ τές το υ. Μ ε τά τη μεγά λη το υ νίκη ο Φ ίλιππος π έτυ χε να π είσ ει το υ ς τυ ρ ά ν ν ο υ ς τω ν Φερών να π α ρ αδ ο θ ο ύ ν , π ρ ο τείν ο ν τά ς το υ ς ήπ ιους ό ρ ο υ ς επ ειδ ή δ εν επ ιθ υ μ ο ύ σ ε να χ ρ ο ν ο τρ ιβ ή σ ει π ερ ισ σ ό τερ ο ε μ μ έ ν ο ν τα ς σ τη ν πο λ ιο ρ κ ία τη ς πόλης. Είναι φ α νερ ό ό τ ι κ ά τι σ π ο υ δ α ιό τερ ο β ια ζό τα ν να π ρ ολά β ει ο Μ α κεδ ό να ς η γ έ τ η ς και α υ τό δ ε ν ή τα ν ά λλο από τη διάβαση το υ σ τενο ύ των Θερμοπυλών. Η σ τρ α τη γ ικ ή σ ημασ ία το υ π ερ ά σ μ α το ς α υ το ύ κα τά τη ν α ρ χ α ιό τη τα ή τα ν πασίγνω στη - ε π ρ ό κ ειτο ο υ σ ια σ τικά γ ια τη ν "πύλη" προς το ν Ν ότο - και ο Φί λιππος ε π ειγ ό τα ν να το δ ια β ε ί πριν α υ τό "σ φ ρ α γ ισ τε ί” από ισ χ υ ρ ές δ υ ν ά μ εις τω ν Ελλήνω ν το υ Ν ότου. Τελικά α υ τή η τ ε λ ε υ τ α ία ε ξ έ λ ιξ η δ ε ν απετράπ η από το ν Φίλιππο. Ο ν έο ς επ ικ εφ α λ ή ς τω ν Φωκέων - κα ι α δ ελ φ ό ς το υ Ο νόμαρχου - Φ άυλλος ε ίχ ε ήδη κ α τα λ ά β ει τα σ τενά τω ν Θ ερ μ ο πυλών, υπ ο σ τη ρ ιζό μ ενο ς από ισ χ υρ ές δ υ ν ά μ ε ις Α θη να ίω ν και Ελλήνω ν τη ς Πε-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ
λοπ οννήσου. Προ α υ τή ς τη ς κ α τά σ τα σης ο Φίλιππος, ε κ τιμ ώ ν τα ς τα π ρά γμα τα με προσοχή κα ι σ ύνεση, δ ε ν επ εχ είρ η σ ε να δ ια β εί. Είχε ά λλω σ τε κ ε ρ δ ίσ ε ι ένα πο λ ύ τιμ ο έπ αθλο, τη Θ εσσαλία, κα ι η ε π έ κταση προς το ν Ν ότο μπ ορούσ ε προς σ τιγμ ή να π ερ ιμ έν ει.
ΣΤΗ ΘΡΑΚΗ -ΔΙΕΝΕΞΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΘΗΝΑΙΟΥΣ Από τη Θ εσσ αλία το β λέμ μ α το υ α κ ό ρ εσ το υ Μ α κεδ ό να σ τρ ά φ η κ ε προς ν έ ο υ ς σ τόχους. Μ ετά από ένα π έρασμα από τη ν Ιλλυρία και τη ν Η π ειρο κ α τευ θ ύ ν θ η κ ε προς τη Θ ράκη, όπου ο βα σ ι λιά ς Κ ερ σ ο β λέπ τη ς ε ίχ ε έ λ θ ε ι σε επαφή με το υ ς Α θ η ν α ίο υ ς , σ το υ ς οπ οίους μ ά λ ι στα ε ίχ ε π ρ ο τε ίν ε ι να κ α τα λ ά β ε ι γ ια λ ο γα ρ ια σ μ ό το υ ς τη ν Αμφ ίπ ολη. Τα μ α κ ε δ ο ν ικ ά σ τρ α τε ύ μ α τα έφ θ α σ α ν στη Θ ρά κη, στα σ ύνορα το υ κ ρ ά το υ ς το υ Κερσοβλέπ τη, π ιθανώ ς στα τέ λ η το υ 352 π.Χ. και α φ ού π ροήλασ αν π ο λιό ρκησ α ν μια πόλη που ονο μ α ζό τα ν Η ρ αίον Τείχος. Π ρ ό κ ε ιτα ι ίσως γ ια τη ν πόλη που β ρ ισ κό τα ν σ τη ν Π ροπ οντίδα, από τη ν οπ οία ο Φίλιππος επ εδ ίω κε να β ρ ίσ κ ετα ι σ τα νώ
τα το υ Κ ερσ οβ λέπ τη κα ι να ε λ έ γ χ ε ι τη δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα τω ν Α θη να ίω ν σ τη ν π ε ριοχή α υτή. Ομως μια α σ θ έ ν ε ια υπ οχρέ ωσε το ν Μ α κεδ ό να β α σ ιλιά να λ ύ σ ει τη ν π ο λιο ρ κία το υ Η ραίου Τείχους, η οποία είχ ε μ ά λισ τα θ ο ρ υ β ή σ ε ι ιδ ια ίτε ρ α το υ ς Α θ η ν α ίο υ ς και το υ ς ε ίχ ε π ρ ο κ α λ έσ ει μ ε γά λη κινη τοπ οίησ η. Η α νη σ υ χία των Α θη να ίω ν ή τα ν κά θ ε άλλο παρά α δ ικ α ιο λ ό γ η τη , καθώ ς ο Φί λιππος ε π ε δ ε ίκ ν υ ε εκ π λ η κ τικ ή κ ιν η τ ικ ό τη τ α επ ιλ έ γ ο ν τα ς δια ρκώ ς ν έ ο υ ς σ τό χ ους και π ρ α γμα τοπ οιώ ντα ς α ιφ ν ιδ ια σ τι κ ές επ ιχ ε ιρ ή σ εις σε δ ια φ ο ρ ε τ ικ ο ύ ς τ ό πους, α νάλογα με το πώς α ν τιλ α μ β α ν ό τα ν τη ν εξυ π η ρ έτη σ η τω ν σ υ μ φ ερ ό ντω ν το υ. Για π α ρ ά δ ειγμ α λίγο μ ετά τη ν απο χώρησή το υ από το Η ρ αίον Τείχος κα ι τη Θ ράκη ο φ ίλιπ π ος έ σ τ ε ιλ ε μια μοίρα το υ σ τόλο υ το υ στη Λ ήμνο και σ τη ν Ιμβρο με εν το λ ή να απ αγάγουν Α θ η ν α ίο υ ς κλη ρο ύχους και να α ιχ μ α λω τίσ ο υ ν α θ η να ϊκά πλοία. Σαν να μην έφ θ α ν α ν α υτά , τα μα κ εδ ο ν ικ ά πλοία α ιχμα λώ τισ α ν α κό μ α και τη ν ιερ ή τρ ιή ρ η που είχ α ν σ τ ε ίλ ε ι ο ι Α θ η ν α ίο ι στη Δ ήλο γ ια τ η ν ε ο ρ τή τω ν Δηλίων. Οι π ρ ο κλή σ εις ή τα ν π λέο ν απ ροκά λυ π τες κα ι ο ι Α θ η ν α ίο ι σ υ νειδ η το π ο ίη σ α ν
Π ο λ ιτικό ς χ ά ρ τη ς τη ς Ελλάδας κα τά τα χρόνια το υ Φιλίππου Β 1. Η μ α κεδ ο νική κυρια ρχία έγ ιν ε, σε λ ίγ α μ ό λις χρόνια, α δ ια μ φ ισ β ή τη τη .
ό τ ι έπ ρεπ ε να α να δ ιο ρ γα νω θ ο ύ ν κα ι να α ντιμ ετω π ίσ ο υ ν με κάπ οιον τρ όπ ο τη ν κα τά σ τασ η. Η ταν σ α φ ές πως η πόλη έ πρεπε να δ ια τ η ρ ε ί π ρ ο κεχ ω ρ η μ ένες δ υ ν ά μ ε ις σε επαγρύπ νηση, ο ι ο π οίες θ α ή τα ν σε θ έ σ η να α π α ντο ύν ά μεσ α σ τις ε ν έ ρ γ ε ιε ς τω ν Μ ακεδόνω ν. Α π οφ α σ ίσ τηκε να σ τα λο ύ ν δ υ ν ά μ ε ις επ ιφ υ λ α κ ή ς στη Σ κιά θο , στη Λήμνο και στη Θάσο, ο ι οπ οί ες κα τά το υ ς θ ε ρ ιν ο ύ ς μ ή νες θ α είχα ν ως απ οστολή τη ν επ ιτή ρ η σ η τω ν θ ρ α κικών παραλίων. Π ερίπ ου 2.000 ο π λ ίτες (π ο λίτες και μ ισ θ οφ ό ρ ο ι), 200 ιππείς και 10 γρ ή γ ο ρ ες τ ρ ιή ρ ε ις θ α β ρ ίσ κο ντα ν σε εγρήγορσ η σε π ρ ο ω θ η μ ένες θ έ σ ε ις , ενώ μεγά λο μ έρ ο ς το υ υπόλοιπου σ τόλου (τρ ιή ρ εις , φ ο ρ τη γ ά και ιππαγωγά πλοία) θ α ή τα ν έ το ιμ ο ανά πάσα σ τιγμ ή να αναλ ά β ε ι τη ν υπ οσ τήρ ιξη π ιθανώ ν σ τρ α τιω τικώ ν επιχειρήσεω ν. Η ε χ θ ρ ό τη τ α α ν ά μ ε σα σ το ν Φίλιππο κα ι το υ ς Α θ η ν α ίο υ ς ή τα ν πια α ν ο ικ τή και σ τη ν Α θ ή να ο Δ η μ ο
σ θ έ ν η ς είχ ε ήδη α ρ χ ίσ ει τη ν α ν τιμ α κ ε δ ο νική το υ ρ η το ρ ική , κ ρ ο ύ ο ν τα ς σ τους σ υ μ π ο λίτες το υ το ν κώδωνα το υ κ ιν δ ύ νου γ ια τα δ ε ιν ά που, κα τά τη γνώ μη το υ, επ ικ ρ έ μ ο ν τα ν πάνω από τη ν πόλη. Οι Α θ η ν α ίο ι είχα ν από παλιά σ η μ α ν τι κά σ υ μ φ έρ ο ν τα στη β ό ρ ε ια Ελλάδα και ε ιδ ικ ά ο Ε λλήσ π οντος ή τα ν γι' α υ το ύ ς μ είζο νο ς σημασ ίας, α φ ού κ α θ η μ ερ ιν ά το ν δ ιέπ λ ε α ν α θ η ν α ϊκ ά πλοία που μ ε τ έ φ ερ α ν σ ιτη ρ ά από τ ις π ό λεις τη ς Μ αύ ρης θ ά λα σ σ α ς. Η δ ια τή ρ η σ η τη ς ροής ε φ ο δίω ν μέσω τω ν Σ τενώ ν ή τα ν ζή τημ α ζωής και θ α ν ά το υ γ ια το υ ς Α θ η να ίο υ ς, οι οπ οίοι δ ε ν ή τα ν δ ια τ ε θ ε ιμ έ ν ο ι να αφήσουν το ν Φίλιππο να ε π ε κ τ ε ίν ε ι α νενό-
χ λ η το ς τη ν επ ιρροή το υ σε τό σ ο ζω τικές γ ι1α υ το ύ ς π ερ ιοχές. Και η α νη σ υχία το υ ς ε π ιτά θ η κ ε α κόμ α π ερ ισ σ ό τερ ο ό τα ν το φ θινόπ ω ρο το υ 351 π.Χ. ο Φίλιππος επ έ σ τρ εψ ε στη Θ ράκη κα ι ζή τη σ ε τη β ο ή θ ε ια το υ Β υ ζα ντίο υ γ ια να εμ π ο δ ίσ ει το ν διάπλου τω ν Σ τενώ ν από τα α θ η ν α ϊκά πλοία. Οι Β υ ζά ν τιο ι α ρ ν ή θ η κ α ν να συ νε ρ γ α σ το ύ ν και τ ό τ ε ο Φίλιππος π ο λιό ρ κησ ε τη ν πόλη το υ ς , τη ν οπ οία τ ε λ ικ ά δ ε ν κα τό ρ θ ω σ ε να εκπ ο ρ θ ή σ ει. Ομως ο ύ τ ε ο ι Α θ η ν α ίο ι μπ όρεσαν να σ τείλ ο υ ν ισχυρή β ο ή θ ε ια (π έτυχα ν να σ τε ίλ ο υ ν μόνο π έν τε τρ ιή ρ ε ις ), γεγ ο ν ό ς που κα τέδ ε ιξ ε τη ν α δ υ να μ ία το υ ς γ ια α π ο τε λ ε σ μ α τική προάσπιση τω ν σ υ μ φ ερ ό ντω ν το υ ς σε μ α κρ ινές ε σ τ ίε ς κρίσης. Επιπλέ ον ο π αλιός εχ θ ρ ό ς το υ Φιλίππου, βα σ ι λ ιά ς τη ς Θ ρά κης Κ ερσ οβ λέπ τη ς, π ρ ο τί μησε να α να γνω ρ ίσ ει τη ν επ ικυ ρ ια ρ χ ία το υ Μ α κεδ ό να βα σ ιλιά, δ ια π ισ τώ νο ντα ς και α υ τό ς ό τ ι δ ε ν μπ ορούσ ε να υπ ολογί ζ ε ι πολύ σε α θ η να ϊκή β ο ή θ ε ια σ τη ν από κα ιρ ό π α ρ α τειν ό μ εν η α ν τιδ ικ ία το υ με το ν Φίλιππο. Η σ υ νεχ ιζό μ ενη αύξησ η τη ς δύ να μ η ς τω ν Μ α κεδόνω ν δ ε ν α νη σ ύ χη σ ε μόνο το υ ς Α θ η να ίο υ ς . Σ τη ν π ρ α γ μ α τικ ό τη τα π ολλοί ά λλο ι Ε λλη νες είχ α ν θ ο ρ υ β η θ ε ί και α νάμ εσ ά το υ ς και ο ι Χ α λ κ ιδ είς, ο ι ο ποίοι, αν και είχα ν σ υ νά ψ ει σ υμφ ω νία με το ν Φίλιππο, ή τα ν π ικρ α μ ένο ι από το γ ε γονό ς ό τ ι ο τ ε λ ε υ τ α ίο ς το ύ ς ε ίχ ε παραδώ σει τη ν Π ο τε ίδ α ια κ α τε σ τρ α μ μ έν η και ερ η μ ω μ ένη . Επιπλέον β λέπ ο ντα ς τ ις κ ι ν η το π ο ιή σ ε ις τω ν Α θη να ίω ν άρχισ αν να σ υ μ μ ε ρ ίζο ν τα ι τη δ ική το υ ς α νη σ υχία για τη μ α κ εδ ο ν ικ ή επ έκτα σ η. Ε τσ ι δ εν ά ρ γη σε να δ η μ ιο υ ρ γ η θ ε ί σ το Κοινό τω ν Χαλκιδ έω ν η π επ οίθησ η ό τ ι η σ υ γκυ ρ ία ε π έ β α λλε τη ν απ οκατάσ τα ση τω ν σχέσεω ν με το υ ς Α θ η ν α ίο υ ς κα ι τη σύμπραξη μαζί το υ ς γ ια τη δ η μ ιο υ ρ γ ία ενό ς κοινού α ντιμ α κ εδ ο ν ικ ο ύ μετώ που. Η είδ η σ η ό τ ι οι Χ α λ κ ιδ είς είχ α ν π α ρ α β ιά σ ει τη σ υμφω νία με το υ ς Μ α κ εδ ό ν ες κα ι είχ α ν προχωρή σ ει σε ξεχω ρισ τή ειρ ή ν η με τη ν Α θή να ε ξό ρ γ ισ ε το ν Φίλιππο, όμως δ ε ν το ν ώθη-
41
Α ρ γυρό νόμισμα που έκ ο ψ ε ο Φίλιππος ως το 344 π.Χ. Σ τη μ ια όψη ε ικ ο ν ίζ ε τα ι ο Δ ία ς τη ς Ο λυμπίας και σ τη ν άλλη έφιππος άνδρας που κ ρα τά το κ λ α δ ί τη ς νίκης. Π ρ ό κ ειτα ι για αναφορά στη νίκη το υ ά ρ μ α το ς το υ Φιλίππου κα τά το υς Ο λυμπ ιακούς Αγώνες το υ 356 π.Χ. (Ν ομισματική Σ υ λλο γή Εθνικού Α ρχα ιο λο γικο ύ Μ ουσ είου, Αθήνα).
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ
σε να χά σ ει τη ν ψ υχ ρ α ιμ ία το υ. Π ρ αγμ α το π ο ιώ ντα ς επ ίδ ειξη ισ χύος ο Μ α κεδ ό νας β ά δ ισ ε με το ν σ τρ α τό το υ στη Χ α λ κ ι δική - χωρίς να ε π ιτ ε θ ε ί - και π αρέσ χε υ π ο σ τήριξη σ το υ ς ε π ικεφ α λή ς τω ν φ ιλομ α κεδ ο νικώ ν π α ρ ατάξεω ν τη ς π ερ ιοχή ς. Α υτό σ υνέβη το 351 π.Χ. Δ υσ τυχώ ς είν α ι άγνω στο το τ ι α κριβώ ς επ α κο λο ύ θ η σ ε κα τά τη ν επ ό μ ενη δ ιε τία . Είναι γνω σ τό πάντω ς ό τ ι στη Χ α λκιδ ική είχ ε β ρ ει κ α τα φ ύ γ ιο ένα ς από το υ ς δ ιε κ δ ικ η τ έ ς το υ μ α κ ε δ ο ν ικ ο ύ θ ρ ό νο υ , ο ε τε ρ ο θ α λ ή ς α δ ε λ φ ό ς το υ Φιλίππου Α ρ ρ ιδ α ίο ς. Ο Φ ίλιπ πος α π α ίτησ ε από το υ ς Χ α λ κ ιδ είς τη ν π αράδοσή το υ κα ι ό τα ν ε κ ε ίν ο ι α ρ ν ή θ η καν να σ υ να ινέσ ο υ ν ο Μ α κεδ ό να ς σ τρ α τη λ ά τη ς απ οφ άσισε να εισ β ά λ ε ι στη Χ α λ κιδική.
ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣΟΛΥΝΘΟΥ
42 ■■■
Η επ ίθ εσ η το υ Φιλίππου εκ δ η λ ώ θ η κ ε τη ν άνοιξη το υ 349 π.Χ. και επ ικ ε ν τρ ώ θ η κε σ τη ν π ροσ π ά θεια γ ια κα τά ληψ η τη ς Ο λύνθου, μιας ισ χυρής π όλης β ό ρ εια τη ς Π ο τείδ α ια ς . Οι Ο λ ύ ν θ ιο ι ζή τη σ α ν τ ό τ ε β ο ή θ ε ια από το υ ς Α θ η να ίο υ ς , ο ι οπ οί οι γ ια άλλη μια φ ο ρά κα λο ύ ντο να απο δ ε ίξ ο υ ν ό τ ι ή τα ν α κόμ α σε θ έ σ η να α σ κούν ε ξω τερ ικ ή π ο λιτική μ εγά λη ς ε μ β έ λ ε ια ς και να π ροα σ π ίζοντα ι τα σ υμφ έρ ο ντά το υ ς στη μ α κρ ινή β ό ρ ε ια Ελλάδα. Ο φ α ν α τικ ό ς π ο λέμ ιο ς το υ Φιλίππου Δ η μ ο σ θ έν η ς ε ίχ ε τη ν ε υ κ α ιρ ία να ξεσ ηκώ σ ει το υ ς σ υ μ π ο λίτες το υ κα τά τω ν Μ ακεδόνων, υπ ο σ τη ρ ίζο ντα ς σ το ν Α 1 Ο λυν θ ια κ ό το υ λόγο ό τ ι η Α θή να ό φ ε ιλ ε να π α ρ έμ β ει δ υ να μ ικά υπέρ τη ς Ο λύνθου. Σύμφω να με τη ρ η το ρ ικ ή το υ Δ η μ ο σ θ ένη - η οποία σ τρ ε φ ό τα ν κα τά τη ς φ ιλ ειρ η ν ικ ή ς σ τά σ ης που τη ρ ο ύ σ ε ο π ο λ ιτι κός α ντίπ α λός το υ Ε ύβο υλος - η Ολυνθ ο ς ή τα ν ένα τ ε λ ε υ τ α ίο προπ ύργιο α ν τ ί σ τασης, η πτώση το υ οπ οίου θ α ά νο ιγε το ν δρ όμ ο για α ν ε ξ έ λ ε γ κ τ η επ έκτα σ η το υ Φιλίππου. Το δ ια κ ύ β ευ μ α , κα τά το ν Δ η μ ο σ θ έν η , ή τα ν πολύ υψ ηλό και γ ι1α υ τό η Α θή να ή τα ν υπ οχρεω μένη όχ ι μόνο να β ο η θ ή σ ει τη ν Ο λυ νθ ο αλλά και ο ρ γα νώ σ ει α ντιπ ερισ π α σ μ ο ύς ε κ τε λ ώ ν τα ς ε π ιδ ρ ο μ ές σ τη ν ίδ ια τη μ α κ εδ ο ν ικ ή επ ι κρ ά τεια . Το α π ο τέλεσ μ α ή τα ν να απ οφα σ ίσ ει ο α θ η ν α ϊκ ό ς δή μ ο ς τη ν αποστολή, στη Χ α λκιδ ική , εν ό ς σ τόλο υ 30 τριήρω ν, καθώ ς και μιας δύ να μ η ς 2.000 π ελ τα στών με ε π ικεφ α λή ς το ν σ τρ α τη γό Χάρητα. Δ ε ν ε ίν α ι γνω σ τή με α κ ρ ίβ ε ια η δ ρ ά ση α υτώ ν τω ν α θη να ϊκώ ν δυνάμεω ν, μά λλο ν όμως οι π ρ ο σ π ά θ ειές το υ ς δ ε ν ευ ο δ ώ θ η κα ν, α φ ού γ νω ρ ίζο υ μ ε ό τ ι ο Φ ί λιππος κα τό ρ θ ω σ ε να κ υ ρ ιε ύ σ ε ι μια πό λη τη ς Χ α λκιδ ική ς , τα Σ τά γειρ α , γεγ ο ν ό ς που επ έσ υ ρ ε τη ν κα θ α ίρ εσ η το υ σ τρ α τη γού Χ άρητα. Π α ρά λλη λα μια άλλη εσ τία κρίσ ης αποσπούσε τη ν προσοχή τω ν Α θηναίων. Σ τη ν Ε ύβοια μια σ ειρ ά ε ν ε ρ γ ε ι ών α π οσχιστικώ ν από τη σ φ αίρα επ ιρ ρο ής τη ς Α θ ή να ς δ η μ ιο υ ρ γ ο ύ σ ε ένα
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ
δ ε ύ τ ε ρ ο "μέτωπο" γ ια τη ν τε λ ε υ τα ία . Π ι θανώ ς ο ίδ ιο ς ο Φίλιππος είχ ε α ν α μ ιχ θ ε ί σ τις ε ν έ ρ γ ε ιε ς α υ τ έ ς τω ν Ευβοέω ν, για να π ε ρ ιο ρ ίσ ει τη δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα τω ν Α θη να ίω ν στη Χ α λκιδ ική . Ο Δ η μ ο σ θ έ ν η ς έ λ ε γ ε σ το ν α θ η ν α ϊκ ό δήμο ό τ ι το ε ν δ ια φ έρ ο ν τη ς π όλης έπρεπε να ε ίν α ι ε π ικ ε ντρ ω μ ένο σ τις ε ν έ ρ γ ε ιε ς το υ Φιλίππου στη β ό ρ εια Ελλάδα. Η εξό ρ μ η σ η το υ Α θ η ν α ίο υ σ τρ α τη γο ύ Φωκίωνα σ τη ν Εύ βο ια δ ε ν είχ ε τα α να μ εν ό μ εν α α π ο τε λ έ σ ματα και τ ε λ ικ ά η Ε ύβοια αποσπ άσθηκε ο ρ ισ τικ ά από τη ν α θ η να ϊκή επ ιρροή, π ρ ο σ φ έρ ο ντα ς ένα ν α κόμ α "πόντο" σ την π ροσ π άθεια το υ Φιλίππου γ ια επ έκτα σ η. Σ το μ ετα ξύ ο Μ α κεδ ό να ς βα σ ιλιά ς σ υ νέχ ιζε τη δ ρ α σ τη ρ ιό τη τά το υ σ τη Χ α λ κ ιδ ική κ υ ρ ιε ύ ο ν τα ς α ρ κ ε τέ ς π ό λεις, όχι όμως ακόμ α τη ν Ο λυνθο. Τα π εριθώ ρια, πάντω ς, γ ια τη ν Α θή να εξα ν τλ ο ύ ν το , α φ ού η ο λ ο κλη ρ ω τική πτώση τη ς Χ α λ κ ιδ ι κής σ τα χ έρ ια το υ Φιλίππου φ α ιν ό τα ν να β ρ ίσ κ ετα ι προ τω ν πυλών κα ι ο ι π ερ ισ τά σ εις επ έβ α λλα ν τη ν ά μεσ η ανάληψ η δράσης. Ετσι ο Α θ η ν α ίο ς σ τρ α τη γ ό ς Χαρίδη μος, που β ρ ισ κό τα ν σ το ν Ελλήσπο ντο, δ ια τά χ θ η κ ε να σ π εύσ ει στη Χ α λ κ ιδ ι κή με δύναμ η 4.000 μισθοφ όρω ν, 150 ιπ πέων κα ι 18 τριήρων. Ο Χ α ρ ίδ η μ ο ς πραγ μ α τικά έ φ θ α σ ε στη Χ α λκιδ ική κα ι ε γ κ α τα σ τά θ η κ ε σ τη ν Ο λυνθο, τη σ τιγμ ή που ο Φίλιππος κα τελ ά μ β α ν ε α μ α χ η τί τη ν Τορώνη και το επ ίνειο τη ς Ο λύνθο υ Μ ηκύβερνα. Η απ ειλή για τη ν Ο λυ νθ ο ή τα ν π λέον κ ά τι παραπάνω από ορ ατή. Οι Ολ ύ ν θ ιο ι τ ό τ ε επ εχ είρ η σ α ν δύ ο ε ξ ο ρ μ ή σ εις και σ υ γκρ ο ύ σ τη κα ν μετω π ικά με τις δ υ ν ά μ εις τω ν Μ ακεδόνω ν, αλλά η τ τ ή θ η καν κα τά κ ρ ά το ς κα ι κ λ ε ίσ τη κ α ν σ τα τ ε ί χη τη ς π όλης. Α π ελπ ισ μένο ι α π η ύθυνα ν νέα έκκλη σ η σ το υ ς Α θ η ν α ίο υ ς για β ο ή θ ε ια . Ε κείνο ι α ντα π ο κ ρ ίθ η κ α ν και απο φ άσ ισα ν να σ τε ίλ ο υ ν ενισ χ ύ σ εις . Ομως ή τα ν πια πολύ αργά. Τον Α ύγο υσ το το υ 348 π.Χ. η π ο λιο ρ κία τη ς Ο λύνθο υ απ έ δωσε καρπ ούς και η πόλη έπ εσ ε στα χ έ ρια το υ Φιλίππου, πιθανώ ς ό τα ν ο ι α θ η ν α ϊκ έ ς ε ν ισ χ ύ σ ε ις β ρ ίσ κ ο ν τα ν ήδη κο ντά σε αυτήν. Α ξίζε ι να σ η μ ε ιω θ ε ί ό τ ι λίγο πριν από τη ν κα τά ληψ η τη ς Ο λύνθ ο υ ο Φίλιππος προχώ ρησε σε ένα ν διπ λω μ α τι κό ε λ ιγ μ ό π ρ ο τε ίν ο ν τα ς σ το υ ς Α θ η ν α ί ους να σ υ ζη τή σ ο υ ν το ε ν δ εχ ό μ ε ν ο ε ιρ ή νευσ η ς. Ε κείνο ι το α ντιμ ετώ π ισ α ν θ ε τ ι κά, όμως ο Μ α κεδ ό να ς δ ε ν έδω σ ε σ υ ν έ χεια , ίσως επ ειδ ή επ εδ ίω κε απλά να "ζυ γ ίσ ε ι" τη δ υ ν α τό τη τα α ν τίδ ρ α σ η ς τω ν Α θη να ίω ν κα ι να εξα κρ ιβ ώ σ ει π ο ιες ή τα ν ο ι π ρ α γ μ α τικ ές το υ ς δ ια θ έ σ ε ις α π ένα ντι του. Τ ελικά ο Φίλιππος επ ε φ ύ λ α ξε σ κληρή μοίρα γ ια τη ν Ο λυνθο: τη ν κ α τέ σ τρ ε ψ ε πλήρως. Τα α ρ χ α ιο λο γικά ευ ρ ή μ α τα μα ρ τυ ρ ο ύ ν ό τ ι η πόλη δ ε ν κ α το ικ ή θ η κ ε πια. Ο ρ ισ μ ένο ι Ο λ ύ ν θ ιο ι κ α τά φ ε ρ α ν να δ ια φ ύ γο υ ν σ τη ν Α θήνα, ενώ ο ι π ερ ισ σ ό τε ροι ε ίτ ε εξα νδ ρ α π ο δ ίσ τη κα ν, ε ίτ ε εσ τά λησ α ν ως ά π ο ικοι σε ά λ λ ες π ερ ιοχ ές. Ο λόκλη ρη η Χ α λκιδ ική π ρ ο σ α ρ τή θ η κε ως
μ α κ εδ ο ν ικ ή επαρχία, γεγ ο ν ό ς που επ έ τρ ε ψ ε σ το ν Φίλιππο να ε λ έ γ χ ε ι πια όλα τα π αράλια από τη Θ εσσ αλία ως τη Θ ρά κη.
ΕΙΡΗΝΕΥΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑ Μ ε τη ν επ ιτυ χ ία το υ και στη Χ α λ κ ιδ ι κή ο Φίλιππος Β1 είχ ε πια εδ ρ α ιώ σ ει τη ν κυρ ια ρ χία το υ στη β ό ρ εια Ελλάδα και ε ίχ ε δ ε ίξ ε ι π ερ ίτρ α να ό τ ι ο υ δ ε ίς ε δ ικ α ι ο ύ το να το ν υπ οτιμά. Σ τη ν Α θήνα, όπου τα τ ε λ ε υ τ α ία χ ρ ό νια ε ίχ ε τ η ρ η θ ε ί σ αφ ής ε χ θ ρ ικ ή στάση προς το υ ς Μ α κεδ ό νες, οι π ο λ ίτες ή τα ν μά λλο ν μ ο υ δ ια σ μ ένο ι, κα θώ ς διεπ ίσ τω να ν ό τ ι ο π ερ ιο ρ ισ μ ό ς τη ς δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα ς το υ Φιλίππου γ ιν ό τα ν όλο και δ υ σ κ ο λ ό τερ ο ς, ενώ π α ρ άλληλα η προάσπιση τω ν α θη να ϊκώ ν σ υ μ φ ερ ό ντω ν όλο κα ι πιο π ρ ο β λη μ α τική υ π ό θ ε ση. Είναι γνω σ τές κά π ο ιες α π όπ ειρ ες τω ν Α θη να ίω ν κα τά τα έ τη 348-347 π.Χ. γ ια σ υ νέγερ σ η ορ ισ μένω ν ελ λ η ν ικ ώ ν πό λ εω ν με σκοπό τη δ η μ ιο υ ρ γ ία α ν τιμ α κ ε δ ο ν ικ ο ύ συνασπισμού, ο ι οπ οί ες όμως έπ εσ α ν σ το κενό. Φ α ίν ετα ι ό τ ι η μ α κ εδ ο ν ικ ή απειλή δ ε ν ή τα ν ο ρ α τή σε α υ τέ ς τ ις π ό λεις και επ ιπ λέον δ ιν ό τα ν η εντύπ ω ση ό τ ι οι Α θ η ν α ίο ι επ εδ ίω κα ν τη δ η μ ιο υ ρ γ ία συνασπισμού κα τά το υ Φ ιλίπ που για να π ρ ο σ τα τεύ σ ο υ ν τα δ ικά το υ ς σ τεν ά σ υ μ φ έρ ο ντα . Α λλω σ τε και η πρό σ φ α τη Β' Α θ η να ϊκή Σ υμ μ α χία με τ έ τ ο ιο γνώ μονα ε ίχ ε τ ε λ ικ ά λ ε ιτ ο υ ρ γ ή σ ε ι και ε π ομένω ς ή τ α ν φ υ σ ικό να μην υπ άρχει μ εγά λη π ρ ο θ υ μ ία τω ν μεγάλω ν ε λ λ η ν ι κών π όλεω ν το υ Ν ότου γ ια σ υ σ τρ ά τευ σ η με τη ν Α θ ή να ε ν α ν τίο ν εν ό ς δ υ ν η τικ ο ύ μόνο κινδ ύνο υ. Υπό α υ τό το κλίμ α τό σ ο η παράταξη το υ Ε υβούλου, όσο κα ι α υ τή το υ Δ η μ ο σ θ έ ν η σ υμφ ώ νησα ν ό τ ι έπ ρεπ ε να έ λ θ ο υ ν σε δια π ρ α γμ ά τευ σ η με το ν Φίλιππο και να επ ιδιώ ξουν ειρ ή ν η μαζί το υ . Ο Δ η μ ο σ θ έν η ς παρά το α ντιφ ιλιπ π ικό το υ μ έ νος σ υ ν ειδ η το π ο ιο ύ σ ε ό τ ι η πόλη ε ίχ ε α νάγκη από μια ανάπαυλα, για να μπ ορέ σ ει να α ν α σ υ γ κ ρ ο τή σ ει τα ο ικο νο μ ικά τη ς και να α ν α σ υ ν τά ξε ι τ ις δ υ ν ά μ εις τη ς. Ομως και ο Φίλιππος ή θ ε λ ε να α μ β λύ νει τ ις δ ια φ ο ρ ές το υ με τη ν Α θήνα, καθώ ς η τ ε λ ε υ τ α ία π α ρ ά μ ενε πολύ ισχυρή στη θά λα σ σ α - δ ιέ θ ε τ ε α κόμ α 350 τ ρ ιή ρ ε ις και συνάμα χ ρ ε ια ζό τα ν χ ρ ό νο ς γ ια εδ ρ α ίωση τη ς μ α κ ε δ ο ν ικ ή ς κυ ρ ια ρ χ ία ς σ τις π ερ ιο χ ές που είχα ν κ α τ α κ τ η θ ε ί π ρόσφα τα. Α λλω σ τε, παρά τα όσα δ ια κ ή ρ υ τ τε σε ό λο υ ς το υ ς τό ν ο υ ς ο Δ η μ ο σ θ έ ν η ς , πρω τα ρ χ ικ ή π ο λιτική το υ Φιλίππου δ ε ν ή τα ν η ο λο κλη ρ ω τική κα τα σ τρ ο φ ή τη ς Α θ ή νας αλλά η εύ ρ εσ η ενό ς κοινού π αρονο μαστή σ υ νεννό η σ η ς μαζί τη ς. Α κ ο λ ο ύ θ η σε μια μακρά κα ι πολύπλοκη δ ια δ ικα σ ία διπ λω ματικώ ν επαφώ ν α νάμ εσ α σ το υ ς Α θ η ν α ίο υ ς κα ι το υ ς Μ α κεδ ό νες , η οποία ε ίν α ι γνω σ τή από ρ η το ρ ικ ο ύ ς λόγο υς το υ Δ η μ ο σ θ έ ν η και το υ π ο λ ιτικ ο ύ α ν τ ι πάλου το υ, φ ιλ ο μ α κ εδ ό ν α Α ισ χίνη. Απότο κ ο ς τη ς δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα ς α υ τή ς ή τα ν η
ΕΠΙΛΟΓΟΣ Το - προσωρινό, όπως α π ο δ είχ θ η κ ε κ λ είσ ιμ ο το υ "μετώ που" με τη ν Α θή να ή τα ν γ ια το ν Φίλιππο π ροϋπ όθεσ η γ ια τη ν απρόσκοπτη εφ α ρ μ ο γ ή τω ν μ ελλο ντικώ ν σ χεδίω ν το υ. Θα α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε η δ ιά β α ση το υ κρ ίσ ιμ η ς σ ημα σ ία ς σ τενο ύ τω ν Θ ερμοπ υλώ ν κα ι η κα τά λη ψ η τη ς Φωκί δας, που θ α έκ α ν α ν τ ις πάλαι π ο τέ κρατ α ιέ ς π ό λ εις-κ ρ ά τη τη ς ν ό τια ς Ε λλάδας σ τη ν κ υ ρ ιο λ ε ξ ία να "νιώ σουν τη ν ανάσα" το υ Μ α κεδ ό να β α σ ιλιά δίπλα το υ ς. Ο ταν μ ά λισ τα ο Φίλιππος θ α γ ιν ό τα ν δ ε κ τ ό ς σ τη ν Α μ φ ικ τιο ν ία , ως δ ικ α ιο ύ χ ο ς τω ν δύο ψήφω ν που είχ α ν ως τ ό τ ε οι Φ ω κείς σ το Α μ φ ικ τιο ν ικ ό σ υ νέδ ρ ιο , δ ε ν θ α ή τα ν λ ίγ ο ι ε κ ε ίν ο ι που θ α α ν τιλ α μ β ά ν ο ν τα ν ό τ ι ζο ύσ α ν ισ το ρ ικ έ ς σ τιγ μ ές , καθώ ς θ α σ υ ν ειδ η το π ο ιο ύ σ α ν ό τ ι ο Φίλιππος ή τα ν α υ τό ς που θ α ένω νε κάτω από το σ τιβαρό το υ χ έ ρ ι ό λο υς το υ ς Ε λληνες, κ λ ε ίν ο ν τα ς μια γ ια π ά ντα το κ εφ ά λ α ιο τη ς πόλ η ς -κ ρ ά το υ ς . Π ρω τοπ όρος α νάμ εσ α σε ε κ ε ίν ο υ ς το υ ς δ ιο ρ α τ ικ ο ύ ς α νθρώ π ους ή τα ν ο ρ ή το ρ α ς Ισ ο κρά της, ο οποίος, αφ ο υ γ κ ρ α ζό μ εν ο ς τα σ η μ εία τω ν καιρών, ε ίδ ε σ το πρόσωπο το υ Φιλίππου Β1 το ν άνθρω πο που θ α υλοπ οιούσ ε το όραμα τη ς Π α νελλή νια ς ένω σης και θ α ο δ η γ ο ύ σε το υ ς Ε λληνες σε ένα ν κοινό ε θ ν ικ ό α γώνα ε ν α ν τίο ν τω ν Περσών. Τις ιδ έ ε ς α υ τ έ ς κο ινο π ο ίη σ ε ο Α θ η ν α ίο ς ρ ή το ρ α ς σ το γνω σ τό κ ε ίμ εν ό το υ "Φίλιππος" το 346 π.Χ., με το οποίο επ ιχ ειρ ο ύ σ ε να "π ροσ ηλυ τίσ ει" το ν Μ α κεδ ό να η γεμ ό να σ το φ ιλ ό δ ο ξο όρ αμ ά το υ . Το κ ε ίμ εν ο α υ τό, όπως ή τ α ν φ υσ ικό , π ρ οκά λεσ ε ιδ ια ίτε ρ η α ίσ θησ η κα ι α π ο τέλ εσ ε σπου δ α ία η θ ικ ή επ ιβ ρ ά β ευσ η γ ια το ν ίδ ιο το ν Φίλιππο τη ς Μ α κ εδ ο ν ία ς. Δυστυχώ ς έμ ε λ λ ε α κόμ α να χ υ θ ε ί πολυ ε λ λ η ν ικ ό αιμα γ ια τη ν επ ίτε υ ξη τη ς Π α νελλή νια ς έ νωσης, έστω και υπό το κ ρ α τα ιό μ α κ εδ ο ν ικ ό σκήπτρο, α φ ού ο δ ρ ό μ ο ς προς α υ τ ή ν π ερ νούσ ε μέσα από τη ν π εδ ιά δ α τη ς Χ αιρώ νειας.
43 *■ »
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
υπογραφή, το 346 π.Χ., τη ς λ ε γ ά μ ε ν η ς "Φ ιλο κρ α τείο υ " ειρ ή ν η ς , από το όνομα το υ Α θ η να ίο υ δ ια π ρ α γμ α τευ τή και μ έ λ ο υ ς τη ς α θ η ν α ϊκ ή ς διπ λω μ α τική ς απο σ τολή ς Φ ιλοκρ άτη. Μ ε τη ν υπογραφή τη ς Σ υ ν θ ή κ η ς α υ τή ς ε π ιτε ύ χ θ η κ ε ε ιρ ή νη α νάμ εσ α σ τη ν Α θή να - που εκπροσω πούσε και το υ ς σ υμμάχους τη ς - κα ι τη Μ α κ εδ ο ν ία κα ι υπ ήρξε α μ ο ιβ α ία ε γ γ ύ η
ση π ερ ί το υ εδ α φ ικ ο ύ κ α θ ε σ τώ το ς που ε ίχ ε δ ια μ ο ρ φ ω θ εί ως ε κ ε ίν η τη σ τιγμή. Κ ερ δ ισ μ ένο ς β έβ α ια ή τ α ν κυρίω ς ο Φ ί λιππος, α φ ού ο ι Α θ η ν α ίο ι υπ οχρεώ θηκα ν να ε γ κ α τα λ ε ίψ ο υ ν κ ά θ ε αξίωσή το υ ς τ ό σο σ τη ν Π ο τείδ α ια , όσο και (κυρίω ς) σ τη ν Αμφ ίπ ολη, που π ερ ιερ χ ό τα ν πέρα από κ ά θ ε α μ φ ισ β ή τη σ η σ τα χ έ ρ ια το υ Φι λίππου.
(1) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Ε κδ ο τική Αθηνών, 1980. (2) S. Hornblower: THE GREEK WORLD 479323, B.C. London, 1983. (3) J. B. B u ry & R. M eiggs: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, Ε κδόσεις Κ αρδαμίτσ α, 1981. (4) U. Wilcken: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Ε κδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 1976. (5) Γ. Σ τά ινχ ά ο υ ερ : Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ, Ε κδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα. (6) A. Β. B o sw o rth : PHILIP II AND UPPER MACEDONIA, π εριοδικό "CQ21", 1971. (7) N. G. L. Hammond: PHILIP OF MACEDON, Λονδίνο, 1994. (8) G. Kennedy: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΡΗΤΟΡΙΚΗΣ, Ε κδόσεις Παπαδήμα, 2000.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ ΡΙΑ
Α φ γα νοί α ν τά ρ τες ο π λισμένοι μ ε τυ φ έκ ια Kalashnikov.
Η ΕΙΣΒΟΛΗ ΤΩΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ ΙΩΑΝΝΗΣ Π. ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΣ Δ ιεθ ν ο λ ό γ ο ς BA P o litica l Science, Μ A Inte rn a tio n al P olitics M em ber o f the A sso cia tio n fo r Asian Studies
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Η Σ Ο Β ΙΕ Τ ΙΚ Η Ε ΙΣ Β Ο Λ Η ΣΤΟ ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ ΑΠ ΕΤΕΛ ΕΣΕ ΤΗΝ ΑΠ ΑΡΧ Η Ε Ν Ο Σ Α Δ ΙΕ Υ Κ Ρ ΙΝ ΙΣ Τ Η Σ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΟΤΗΤΑΣ ΠΟ ΛΕΜ Ο Υ, ΑΠ Ο ΤΟ ΚΟ ΤΟΥ Ο Π Ο ΙΟ Υ ΣΥΝ ΕΣΤΗ ΣΕ ΑΦ ΕΝΟΣ M E N Η Κ Λ ΙΜ Α Κ Ο Υ Μ Ε Ν Η Δ ΙΑ Δ ΙΚ Α Σ ΙΑ Δ ΙΕ Θ Ν Ο Υ Σ Α Π Ο Μ Ο Ν Ω Σ Η Σ ΤΗΣ Σ Ο Β ΙΕ Τ ΙΚ Η Σ Ε Ν Ω ΣΗ Σ, ΑΦΕΤΕΡΟΥ Δ Ε Η ΣΤΑΔΙΑΚΗ ΑΠ Ο ΚΑΛΥΨ Η ΤΗΣ ΑΝ Α Δ Υ Ο Μ Ε Ν Η Σ Α Ν Ε Π Α Ρ Κ Ε ΙΑ Σ ΤΗΣ Η ΓΕ Σ ΙΑ Σ ΤΟΥ ΚΡΕΜ ΛΙΝΟΥ. Ε Π ΙΠ Λ Ε Ο Ν Η ΡΑΓΔΑΙΩΣ Α Ν Α Π Τ Υ Σ Σ Ο Μ Ε Ν Η Κ Α Ι ΤΑΧΕΩΣ Π Α Γ ΙΟ Υ Μ Ε Ν Η ΔΥΣΠΙΣΤΙΑ ΤΗΣ Δ ΙΕ Θ Ν Ο Υ Σ Κ Ο ΙΝ Η Σ Γ Ν Ω Μ Η Σ Ε Ν Α Ν Τ Ι ΤΩΝ Θ Ε Μ Ε Λ ΙΩ Δ Ω Ν ΚΑΤΕΥΘ ΥΝΣΕΩΝ ΚΑ Ι Σ Κ Ο Π ΙΜ Ο Τ Η Τ Ω Ν ΤΟΥ Σ Ο Β ΙΕ Τ ΙΚ Ο Υ Κ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΚ Ο Υ Κ Α Ι Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Ο Υ ΠΡΟΤΥΠΟΥ Σ Υ Ν Ε Β Α Λ Ε ΣΤΗ Δ ΙΑ Μ Ο Ρ Φ Ω ΣΗ Μ ΙΑ Σ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΚ Η Σ Π Ρ Ο Κ Λ Η ΣΗ Σ Ε Ν Α Ν Τ Ι ΤΗΣ Σ Ο Β ΙΕ Τ ΙΚ Η Σ Η ΓΕΤΙΚ Η Σ Κ Υ Ρ ΙΑ Ρ Χ ΙΑ Σ Σ Ε Σ Η Μ Α Ν Τ ΙΚ Ο Μ ΕΡΟ Σ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ. Η Σ Ο Β ΙΕ Τ ΙΚ Η Ε ΙΣ Β Ο Λ Η ΣΤΟ ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ Σ Υ Ν Ε Σ Τ Η Σ Ε ΚΑΤΑ ΚΥΡΙΟ ΛΕΞΙΑ Μ ΙΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ, Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Η Κ Α Ι Δ ΙΠ Λ Ω Μ Α Τ ΙΚ Η ΠΕ ΡΙΠ Ε ΤΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ Σ Ο Β ΙΕ Τ ΙΚ Η ΕΝ Ω ΣΗ . ΠΡΟΣ Α Π Ο Τ ΙΜ Η Σ Η ΤΩΝ Α Κ Ρ ΙΒ Ω Ν Δ ΙΑ ΣΤΑ ΣΕ Ω Ν ΤΗΣ Σ Ο Β ΙΕ Τ ΙΚ Η Σ ΗΤΤΑΣ Ο Φ ΕΙΛΟ ΥΝ ΝΑ Δ ΙΕ Ρ Ε Υ Ν Η Θ Ο Υ Ν 01 Α ΙΤΙΕ Σ , ΤΑ ΚΙΝΗΤΡΑ ΚΑΙ 01 ΣΤΟ ΧΟ Ι ΤΗΣ Ε ΙΣ Β Ο Λ Η Σ , Κ Α Θ Ω Σ Κ Α Ι ΤΟ ΣΥ Ν Ο Λ Ο ΤΩΝ Α Ρ Ν Η Τ ΙΚ Ω Ν ΠΑΡΑΜ ΕΤΡΩ Ν 01 Ο Π Ο ΙΕ Σ ΥΠ Ο ΧΡΕΩ ΣΑΝ ΤΗ Σ Ο Β ΙΕ Τ ΙΚ Η Ε Ν Ω Σ Η ΝΑ Α Π Ο Σ Υ Ρ Ε Ι ΤΑ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΑ ΤΗΣ Α Π Ο ΤΗΝ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ ΕΠΕΙΤΑ ΑΠ Ο Ε Ν Ν Ε Α ΣΥΝΑΠΤΑ ΕΤΗ Ε Ν Ε Ρ ΓΟ Υ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ Ε Μ Π Λ Ο Κ Η Σ ΣΤΟ Π Ε Δ ΙΟ ΤΩΝ Μ ΑΧΩ Ν .
ί
Λ ΙΣ Τ Α Ν
Α ΤΗΣ ΗΤΤΑΣ ΤΟΥΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ηπ ειρω τική χώρα το υ Α φγανι στάν ε κ τε ίν ε τα ι στην περιοχή τη ς νο τιο κεντρ ική ς Ασίας, συνο ρεύο ντα ς προς Βορρά με τη Ρωσία (Σοβιε τική Ενωση), προς Ανατολάς με τη ν Κίνα και το Πακιστάν, προς Δυσμάς με το Ιράν και νοτίως με το Πακιστάν. Παραδοσιακά θ εω ρ είτο ως μια νεκρή "π ροστατευτική" γεω σ τρατηγική ζώνη ανάμεσα στη Ρωσία (Σ οβιετική Ενωση) και στον Περσικό κόλ πο. Η σ τρατηγική γεωγραφική του θέση, α Οι μ ο υ τζ α χ εν τίν χρησ ιμοπ οίησαν νάμεσα στα π ροαναφ ερθέντα κράτη, κα ε κ τε τα μ έ ν α τη ν ελ α φ ρ ύ τερ η κινεζική θώς και η γειτνία σ ή του με τον πλούσιο πε έκδο σ η (75-1 Z iqroiat) το υ σ ο β ιετικ ο ύ τρελαιοπαραγω γό Περσικό κόλπο, αποτεπ υροβόλου ZGU-1, μ ε ε ξ α ιρ ε τικ ή επ ιτυχία . λούσαν α νέκα θ εν το υ ς δύο κύριους παρά γο ντες οι οποίοι του έχουν προσδώσει αυ ξη μένη σημασία στην ασιατική ιστορία και στη δ ιεθ νή πολιτική. Η αφγανική κοινωνία α π ο τελείτα ι από μία σύνθεση εξα ιρ ετικά ανομοιογενών εθνολογικά και π ολιτισ τικά ο μάδων. Η κυρίαρχη ομάδα των Παστούν απ ο τελεί την πολυπληθέστερη εθνολογικά με ποσοστό 38% και ακολουθούν οι Τατζίκοι με 25%, οι Χαζάροι με 19% και οι Ουζμπέκοι με 6%. Η συντριπτική πλειοψηφία των Αφγανών (82%) διαβιώ νει στην ύπαι θ ρ ο ασχολούμενη με αγροτοκτηνοτροφ ιΟμάδα α νταρτώ ν επ ιφ ο ρ τιζό μ ενη μ ε τη ν κές εργασίες, οι οποίες άλλωστε μαζί με αξιοπ οίηση το υ π υραυλικού σ υ σ τή μ α το ς τη ν ο ικο τεχ νία και κάποιες ελα φ ρ ές βιομη Stinger, σε δράση σ τη ν επαρχία Π ά κτια το 1987. Ο χ ε ιρ ισ τή ς είν α ι πρώην α ξιω μα τικός χα νικές μονάδες κλω σ τοϋφ αντουργίας ατο υ Δ η μ ο κ ρ α τικ ο ύ Σ τρ α το ύ το υ Αφγανιστάν. ποτελούν τις μοναδικές σχεδόν παραμέ τρ ο υ ς στην οικονομική ζωή τη ς χώρας. Το νάμιξη τη ς Μόσχας στα εσω τερικά ζη τήμ α σύνολο σχεδόν του πληθυσμού (99%), ο τα του κράτους υπήρξε συνεχής, δ ιό τι το οποίος α νέρχετα ι επισήμως σε 17 εκα τομ Κρεμλίνο έκρινε ό τι βρισκόταν εμπρός σε μύρια περίπου, π ιστεύουν στο Ισλάμ, με μια ιστορική ευκαιρία: την πολιτική μ ετα προεξέχον δόγμα α υτό των Σουνιτώ ν με τροπή το υ γειτο νικο ύ ο υ δ έτερ ο υ κράτους 84% και α κόλουθο θ ρ η σ κευ τικό σ τοιχείο το υ Αφγανιστάν, μ ετά από αιώνες, σε σο α υτό των Σηιτών με 15% του πληθυσμού. β ιετικό δορυφόρο. Τα μαρξιστικά κόμματα Οσον αφορά τη ν π ολιτειακή κατάσταση, το Αφγανιστάν από το 1933 υ ιο θ έτη σ ε ένα μο τη ς γ ε ιτο ν ικ ή ς χώρας, Κχαγκλ (Λαϊκό Δ η μοκρατικό Κόμμα το υ Αφγανιστάν), υπό ναρχικό καθεστώ ς διακυβέρνησ ης με κο ρυφή το ν βασιλέα Ζαχίρ Σαχ, ο οποίος δια τη ν ηγεσία του Νούρ Μ οχάμεντ Ταράκι, και Παρτσάμ (Κόμμα τη ς Ερυθράς Σημαίας), τήρησ ε μία ισορροπημένη πολιτική στις με επ ικεφαλής το ν Μπαμπράκ Καρμάλ, υδ ιεθ ν είς σχέσεις το υ αφγανικού κράτους, ποστηριζόμενο κατά βάση από τη ν ίδια τη με αποκορύφωμα τη ν ένταξη τη ς χώρας μεταπ ολεμικά στο Κίνημα των Α δεσ μεύ Σ οβιετική Ενωση, επανενώθηκαν με σκοπό τη ν απρόσκοπτη κατάκτηση τη ς εξουσίας, των. Οι αφ γα νο-σ οβιετικές σχέσεις ουδέπο τη ν οποία και κατέλαβαν το 1978. Στον α τε έφθασαν σε α κρα ίες καταστάσεις, έως γώνα προς τη ν εξουσ ία και μέσα σ την πολι τη ν ημέρα τη ς σ ο β ιετική ς εισ βολής στη τική και σ τρατιω τική αναταραχή, τη σύγ χώρα. Κατά τη διά ρκεια τη ς ηγεσ ίας του χρονη τρ ια νδρία εξουσ ίας συμπλήρωσε ο α ντι-σ ο β ιετικό ς κομμουνισ τής ηγέτη ς ΧαΛ εο νίντ Μ πρέζνιεφ μία σειρά από α λλε πάλληλες επ α ναστατικές π ο λιτικές αλλα φιζουλάχ Αμίν, ο οποίος το ν Μ άρτιο του γές στην ηγεσία του Αφγανιστάν μ ετέβ α 1979 α ναρριχήθηκε δ εύ τερ ο ς τη τά ξε ι στην κυβέρνηση και ως πρωθυπουργός αλαν το π ο λιτειακό καθεστώ ς σταδιακά από νέλαβε τη ν ηγεσία το υ Αφγανικού Σ τρατού μοναρχία (Ζαχίρ Σαχ) σε δημοκρατία το 1973 (Νταούντ) και, τέλο ς, σε λαϊκή δημο και των αφγανικών δυνάμεων ασφ αλείας κρατία το 1978 (Ταράκι-Αμίν-Καρμάλ). Ο με συνέπεια το καλοκαίρι το υ ιδίου έτο υ ς πως ήταν φυσικό οι θεσ μικές, κοινω νικές να αναλάβει τη διακυβέρνησ η τη ς χώρας, ύσ τερα από το ν μυστηριώδη θά να το του και ο ικονο μ ικές μ ετα ρ ρ υθμ ίσ εις που συνο Ταράκι. Παρά τα ύ τα η εσω τερική αναταρα δέυσαν τις π ο λιτικές αλλαγές δυσαρέστηχή ήταν αδύνατο να ε λ ε γ χ θ εί από τις κυ σαν το υ ς σ υντηρ ητικούς κοινωνικά ισλαμιβ ερ ν η τικ ές δυνάμεις. Χ α ρακτηρισ τικό της κούς κύκλους και τη ν "ημιφ εουδαρχική" τάξη των μουλάδων που απολάμβανε προ ανεπάρκειας των μαρξιστικών καθεσ τώ των να αντιμετω π ίσουν τη σ τρατιω τική ε νόμια επί του μοναρχικού καθεστώ τος, με αποτέλεσμα τη ν έναρξη τη ς ενεργού δρα ξέγερση των μ ο υτζα χεντίν είνα ι το γεγο σ τηρ ιότητα ς των μουτζαχεντίν. Φυσικά η ανός ό τι η έκκληση, εκ μέρους τη ς Κα
Η
46 mm
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ
μπούλ, για σ οβιετική σ τρατιω τική β οήθεια είχε έναν μόνιμο χαρακτήρα, αφού από τον Μ άρτιο το υ 1979, όταν η γ είτο ακόμα της χώρας ο Νούρ Μ οχάμεντ Ταράκι, έως το τ έ λος το υ ιδίου έτους, επί καθεσ τώ τος Αμίν, η αφγανική ηγεσ ία είχε ζη τήσ ει αλλεπάλ λ η λες φ ο ρές (περί τις 15) τη ν αποστολή σ οβιετικώ ν σ τρατευμάτω ν προκειμένου να α ντιμετω π ιστούν οι εσ ω τερικές και εξω τε ρικές “αντεπ αναστατικές" δυνάμεις. Η διαρκής επίκληση είχε ως νομική βάση τη Σ υνθήκη "φιλίας, καλής γ ειτο ν ία ς και συ νεργασίας" τη ς 5ης Δ εκεμβ ρίο υ 1978 μετα ξύ των δύο χωρών, που εκτό ς των άλλων ό ριζε: "Τα Υψηλά Συμβαλλόμενα Μ έρη, ενερ γώντας με το παραδοσιακό πνεύμα τη ς φ ι λίας και τη ς καλής γειτο ν ία ς και επίσης με το πνεύμα που διέπ ει τα Ηνωμένα Εθνη, θα σ υσκέπ τονται από κοινού και με τη συ γκα τά θεσ η και των δύο μερών θα λαμβά νουν τα κατάλληλα μέτρα για να κα τοχυ ρώσουν τη ν ασφάλεια, τη ν ανεξαρτησία και τη ν εδα φ ική α κερ α ιό τη τα και των δύο χωρών. Μ ε σκοπό τη ν ενίσχυση τη ς α μ υ ντι κής ικα νότητα ς των Υψηλών Συμβαλλομένων Μερών, θ α συνεχίσουν να αναπτύσ σουν συνεργασία στο σ τρατιω τικό επίπε δο". Τελικά και ενώ η περιρρέουσα αυξανό μενη α σ τά θ εια ά γγιζε τα σ οβιετικά σύνο ρα, ένα σύνολο ισχυρών κινήτρω ν με εφ α λ τή ρ ιο το ν ανταγωνισμό ΗΠ Α-Σοβιετικής Ε νωσης έπεισε το Κρεμλίνο για τη ν "ανα γκα ιότητα " τη ς εισβολής, τη ν οποία εκτέλεσ ε σ τις 24 Δ εκεμβ ρίου, ακολουθώ ντας το δόγμα Μ πρέζνιεφ και δίνοντας ένα προ σωρινό τέρ μ α σ τις α νησ υχίες τη ς σ ο β ιετι κής ηγεσίας.
ΟΙ ΑΙΤΙΕΣ, ΤΑ ΚΙΝΗΤΡΑ, Η ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗΣ ΕΙΣΒΟΛΗΣ Από τα κ τικ ή ς πλευράς η εισβολή αποφ ασίσθηκε να δ ιεξα χ θ εί σε χρονικό σημείο απολύτως ευνοϊκό για τη Μόσχα, πρώτον δ ιό τι τη δ εδ ομ ένη στιγμή η προσοχή των δυτικώ ν κυβερνήσεω ν ήταν στραμένη στο ζήτημα των Αμερικανών ομήρων στην Τε χεράνη και δ εύ τερ ο ν εξα ιτία ς τη ς επ ικεί μενη ς υπ ολειτουργίας των υπηρεσιών του δυ τικο ύ συνασπισμού λόγω Χ ρισ τουγέν νων (24-25 Δ εκεμβ ρίου 1979). Κύρια α ιτία για τη σ οβ ιετική εισβολή απ ο τελεί αναμφίβολα ο ανταγωνισμός των, από δ εκα ετιώ ν καθιερω μένω ν ως υπερδυνάμεων, ΗΠΑ και Σ οβ ιετική ς Ενωσης και των α μυντικώ ν συνασπισμών που ηγούντο. Ιστορικά αδιαμ φ ισ βήτητο γεγονός αποτελούν οι δ ιε ν έ ξε ις των δύο υπερδυνάμεων κυρίως σε γεω γραφικές π ερ ιφ έρ ειες όπου δ ια κυβ εύοντα ν ζωτικά το υς συμφέροντα. Τ έτοιες περιπτώσεις μπορούν να θεω ρ η θ ο ύ ν ο πόλεμος στο Βιετνάμ, η κρίση της Κούβας και η αραβο-ισραηλινή υπόθεση κυρίως στα αρχικά τη ς στάδια. Κατά το ν ί-
Α φ γα νοί α ν τά ρ τες σε διαδικασ ία ακροβολισμού. Η φ ω τογραφ ία είν α ι από τις πρώ τες φ ά σ εις τη ς εισ β ο λ ή ς όταν
Σ ο β ιετικ ό απόσπασμα στο Αφγανιστάν.
Προσωπικό το υ Σ ο β ιετικ ο ύ Σ τρ α το ύ σ ε TOM A ΒΜΡ-2 έ το ιμ ο για σ τρ α τιω τικ ή επιχείρηση.
διο τρόπο το ζήτημα το υ Αφγανιστάν απετέλ εσ ε παρόμοια περίπτωση, κυριαρχώ ντας σ τις σχέσεις των υπερδυνάμεων καθ' όλη τη δ εκ α ετία του 1980. Οσον αφορά τη φύση τη ς εισβολής, αυ τή χ α ρ α κτηρ ίζετα ι ως μία επέμβαση που α π ετέλεσ ε έναν συνδυασμό από αμυντικής και επ ιθ ετική ς φύσης κίνη τρα και μπορεί να ε ρ μ η ν ευ τεί υπό το πρίσμα τη ς γεωστρατη γική ς και γεω πολιτικής, στο πλαίσιο του διπολικού διεθ νο ύ ς συστήματος. Πιο συ γ κεκρ ιμ ένα ως αμυντικής φύσης κίνητρα χαρα κτηρίζονται τα εξής: Το ενδεχόμ ενο τη ς απώλειας το υ πο λιτικο ύ ελέγχου του Αφγανιστάν: α) Εξαιτία ς των α ντι-σ οβ ιετικώ ν πεποιθήσεων του Χαφιζουλάχ Αμίν. Είναι χαρακτηριστικό ό τι ο ι "σ κληρ ότερες" ομάδες το υ Κρεμλίνου παρομοίαζαν το ν Αμίν με το ν Αιγύπτιο πρόεδρο Ανουάρ Σαντάτ και το υ κατελόγιζαν τη ν πρόθεση να αποσκιρτήσει από το μα ρξισ τικό -λενινισ τικό ιδ εολο γικό "σκά φος" και να ενα ρ μ ο νισ τεί με τις ΗΠΑ, δίδ ο ντας στους Α μερικανούς το ν έλεγχο της περιοχής και επ ιτρέπ οντας τη ν εγ κ α θ ί δρυση αμερικανικώ ν κέντρω ν κατασκοπ εί ας στα ευα ίσ θητα νότια σύνορα τη ς Σ οβιε τική ς Ενωσης, β) Εξαιτίας τη ς ισχυρής διαμορφ ούμενης εξέγερσ ης των μουτζαχεντίν, η οποία α ντιπ α ρ α τίθ ετο δυναμικά στην κυβέρνηση το υ Αμίν, βοηθούμενη από τις α μ ερ ικα νικές και τις κινεζικές μυ σ τικές υπηρεσίες. Το Κρεμλίνο εκτιμ ούσ ε
ότι πιθανή οριστική πτώση των αλλεπάλλη λων μαρξιστικώ ν-λενινιστικώ ν καθεστώ των στο Αφγανιστάν, με τη σ υνέργεια των ΗΠΑ και τη ς Κίνας, και η ανάληψη τη ς ε ξουσίας από το υς ισ λαμιστές θα συνεπά γονταν τη ν εγκα θίδρυσ η σ τρατιω τικής και π ο λιτικής βάσης των ΗΠΑ στα νότια σύνο ρα τη ς Σ οβ ιετική ς Ενωσης. Κάτι τέ το ιο θα μ ετέβ α λλε δραστικά τη ν π ερ ιφ ερειακή ι σορροπία μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων σε βάρος τη ς Σ ο β ιετική ς Ενωσης, με απο τέλεσ μ α τη γεν ικ ό τερ η ένταση σ τις μ ετα ξύ το υ ς σχέσεις. Η σημαντικά αυξημένη πιθανότητα, που ά γγιζε τα όρια τη ς βεβα ιό τη τα ς, της δημιουργίας του φαινομένου τη ς υπερχείλισης (spell over phenomenon) στο γειτο νικό κράτος το υ Αφγανιστάν, θα είχε ως φυσικό αποδέκτη τις νό τιες σ ο β ιετικές δημοκρα τίες, γεγονός που α π ετέλεσ ε ισχυρότατο μοχλό πίεσης προς τη σ οβιετική ηγεσία. Πιο αναλυτικά, η ύπαρξη 50 εκατομμυρίω ν μουσουλμάνων Σ οβιετικώ ν πολιτών, η π λειονότητα των οποίων διαβιούσε στις τρ εις σ ο β ιετικές δ η μ ο κρ α τίες τη ς κ ε ν τρ ι κής Ασίας (Ουζμπεκιστάν, Τουρκμενιστάν, Τατζικιστάν), οι οποίες σ υνορεύουν με το Αφγανιστάν και εκτό ς τη ς θρ ησ κεία ς μοι ράζονταν τη ν ίδια φ υ λετική καταγωγή με πολλές από τις φυλές του, ανησυχούσε τη Μόσχα εξα ιτία ς τη ς π ιθανότητας να εισαχ θ ε ί η κρίση μέσα στην ίδια τη Σ οβιετική Ε νωση. Οι Σ ο β ιετικο ί αξιω ματούχοι εκ τιμ ο ύ
σαν ό τι ο ισλαμικός φανατισμός, ε ίτ ε με τη μορφή τη ς κοινω νικής επανάστασης του Χ ομ εϊνί στο Ιράν, ε ίτ ε με αυτή τη ς θεα μ α τικ ή ς εξέγερσ ης των μουτζα χεντίν στο Αφ γανιστάν, ήταν σε θέσ η με το υ ς κατάλληλους χειρισμούς να ενθ α ρ ρ ύ νει μια πανισλαμική τάση στην κεντρ ική Ασία και στην ισλαμική Καυκασία. Η διατήρηση του κύρους και τη ς α ξιο πιστίας τη ς χώρας διεθνώ ς προβάλλει ως ένα επιπλέον κίνη τρ ο α μ υντικής φύσης που ασφαλώς α π ετέλεσ ε σ ημαντικότατο μοχλό πίεσης για τη σ οβιετική ηγεσία. Πιο σ υγκεκρ ιμ ένα η αυξανόμενη πιεστική στά ση των διαδοχικών αφγανικών κυβερ νήσ ε ων προς τη Σ οβιετική Ενωση, να τη ρήσ ει τα διά τη ς υπογραφής τη ς προσυμφωνημένα το υ Δ εκεμβ ρίο υ το υ 1978, έφ ερα ν το Κρεμλίνο σε εξα ιρ ετικά δυσχερή θέση. Η παγκόσμια υπερδύναμη ό φ ειλ ε να υπερα σπίσει το δόγμα τη ς διατυμπ ανιζόμενης σ τρατιω τικής, π ολιτικής και ιδεολογικής α λληλεγγύης προς τα κράτη που κινδ ύνευ αν από το ν “ιμπεριαλιστικό" ζυγό, γεγονός που στην π ροκειμένη περίπτωση σήμαινε ενεργό σ οβιετική σ τρατιω τική ανάμιξη στο πεδίο των συγκρούσεων. Σ την α ν τίθ ετη πε ρίπτωση το ήδη κλονισμένο δ ιεθ ν ές τη ς κύρος θα τρ αυμ ατιζό τα ν ανεπανόρθωτα, με απρόβλεπτες σ υνέπ ειες για ολόκληρο το ν α νατολικό συνασπισμό. Η ελαχιστοποίηση τη ς π ιθανότητας μείωσης της αξιοπι στίας τη ς χώρας, τόσο στον κύκλο των
47 mm
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ
48
κομμουνιστώ ν συμμάχων της, όσο και στην αρένα τη ς δ ιεθνο ύς π ολιτικής αλλά και στη δ υ τική κοινή γνώμη, προέβαλλε ως πρω ταρχική π ρ οτερ αιότη τα στο π ολιτικό σύ στημα αξιών του Κρεμλίνου. Ως επ ιθ ετική ς φύσης κίνη τρ α χαρα κτη ρίζο ντα ι τα εξής: Σοβαρότατο κίνη τρο που αφορούσε το ν υψηλό π ολιτικό και σ τρατηγικό σχεδία σμά τη ς Μόσχας στο πλαίσιο του ανταγω νι σμού με τη ν Δύση α π ετέλεσ ε η βεβ α ιό τη τα ό τι η σ οβιετική σ τρατιω τική και αεροπ ορι κή ανάπτυξη, καθώς και ο πλήρης έλεγχος των γεω στρατηγικώ ν περιοχών του Αφγα νιστάν, θ α βελτίω ναν σ ημαντικά τη συνολι κή γεω σ τρατηγική τη ς θέση, αναβαθμίζο ντας τη ν ικα νότητά τη ς τόσο σε αμυντικόεπιχειρησιακό, όσο και σε επ ιθετικό-επ ιχειρησιακό επίπεδο. Εξίσου σημαντικό κίνη τρο για τη ν ε ι σβολή α π ετέλεσ ε η διαρκής επ ιθυμία της Σ οβ ιετική ς Ενωσης, η οποία πήγαζε από το παραδοσιακό ενδ ια φ έρ ο ν των τσάρων της Ρωσίας, να β ρ εθ εί σε ευ νοϊκότερ η σ τρα τη γική θέσ η στην περιοχή τη ς Μ έσης Ανατο λής. Οπως α π ο δεικνύετα ι ιστορικά η Σ οβιε τική Ενωση επιθυμούσε να οδ εύσ ει προς εκμετά λλευσ η μελλοντικώ ν ευκαιριώ ν στην περιοχή το υ Περσικού κόλπου και ιδ ι αιτέρω ς στο (αντι-α μερ ικα νικό πλέον) Ιράν. Χ α ρακτηρισ τικό παράδειγμα τη ς δια χρ ονι κής σ οβ ιετικής επ ιθυμίας για επιρροή στις ε ξε λ ίξε ις στον Περσικό κόλπο απ οτέλεσε η αποδοχή τη ς Μόσχας το 1940, όταν οι γερμ ανο -σ ο βιετικές σχέσεις καθορίζονταν ακόμα εν πολλοίς από το αμοιβαίο Σύμφω νο μη επ ίθεσ ης το υ 1939, για τη σύναψη ε νός πρωτοκόλλου με τη Γερμανία εφόσον εκείνο προέτασσε ό τι “ ...η περιοχή νοτίως του Βατούμ και Βακού προς τη γενικό τερ η κατεύθυνσ η το υ Περσικού κόλπου αναγνω ρίζετα ι ως κέντρο των σοβιετικώ ν εδ α φικών βλέψεω ν11. Αργότερα, μετά τη ν ε ι σβολή των Γερμανών στη Σ οβιετική Ενωση το 1941, το Λονδίνο και η Μόσχα χώρισαν το Ιράν σε νότια και βόρεια ζώνη, όπως συ νέβη και κατά το ν Πρώτο Παγκόσμιο Π όλε μο, αναλαμβάνοντας το ν έλεγχό το υ ς αντιστοίχως. Με τη ν πλήρη ανάπτυξη τη ς επι χείρησης στο Αφγανιστάν τα σ οβιετικά σ τρα τεύμα τα θ α ελαχιστοποιούσαν τη ν α πόσταση από τα σ οβ ιετικά σύνορα ως τα στενά του Ορμούζ στα 400 περίπου μίλια. Κατά συνέπεια θ α ανοίγονταν νέο ι ορίζο ν τε ς για τη σ οβιετική πολιτική και διπλω ματία με στόχο τη ν εκμετά λλευσ η ε υ κ α ι ριών στην πρωτίστως οικονομικά και δευτερ ευ ό ντω ς π ολιτικά σ τρατηγική περιοχή του Περσικού κόλπου. Οσον αφορά αποκλειστικώ ς στο περι φ ερ εια κό επίπεδο τη ς νο τιο κεντρ ική ς Α σίας, το ενδεχόμενο μίας παράλληλης ανά πτυξης Σ οβιετικού Σ τρατού και Αεροπο ρίας στο Αφγανιστάν θα εξουδ ετέρω νε πλήρως τη ν αμερικανική αεροπορική υπε ροχή στην περιοχή, η οποία οφ ειλόταν στα αεροπλανοφόρα που έπλεαν στα δ ιεθ ν ή ύδατα τη ς ευ ρ ύ τερ η ς θαλάσσιας περιοχής τη ς αραβικής θάλασσας.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ
Ν εαρός μ ο υ τζ α χ εν τίν μ ε RPG-7. Οι κα μ ή λ ες α π οδείχθηκα ν κα τά τη δ ιά ρ κεια το υ π ολέμου ε ξα ιρ ε τικ ά α ξιόπ ισ το μ έσ ο μ ετα φ ο ρ ά ς π ρομηθειώ ν για το υ ς α ν τά ρ τες.
κό όφ ελος. Πιο αναλυτικά οι στόχοι τη ς ε ι σβολής διαγράφονταν ως εξής: Πρώτος και βραχυπρόθεσμος στόχος προέβαλλε ο π ολιτικός έλεγχο ς τη ς Κα μπούλ, διά μέσου ενός επίσημου φιλοσο β ιετικο ύ κυβερ νητικού σχήματος. Στο πλαίσιο αυτής τη ς σκοπιμότητας έγινε η ά μεση αντικατάσταση, ευ θ ύ ς μετά τη ν ε ι σβολή, του Αμίν, από το ν δεδηλω μένο από δεκα ετιώ ν φ ιλοσ οβ ιετικό ηγέτη του Παρτσάμ, Μπαμπράκ Καρμάλ. Δ εύ τερ ο ς στόχος προέβαλλε η παγίωση των σ οβιετικώ ν συμφερόντω ν στο Αφ γανιστάν, μέσω μίας σ υναινετικής παραδο χής τη ς σ οβ ιετικής εκδοχής περί του αφγανικού π ολιτικού συστήματος εκ μέρους όλων των πολιτικών, κοινωνικών και ο ικο νομικών δυνάμεων τη ς χώρας. Αυτό σήμαινε διαρκή σ οβιετική π ολιτική επιρροή στη διο ικη τική μηχανή του κράτους και επί μα κράν σ οβ ιετική στρατιω τική παρουσία στην επ ικρά τεια τη ς χώρας, γεγονός που ουδέπ οτε ήταν δυνατό να συμβεί χωρίς τη ν ολοκληρω τική εξουδετέρω σ η και ε κ καθάριση των α ντι-σ οβιετικώ ν και αντικομμουνιστικώ ν δυνάμεων τη ς χώρας. Τρίτο πάγιο και σ η μα ντικότα το στόχο τη ς π ολιτικής το υ Κρεμλίνου κατά τη ν πο λυ ετή υπόθεση το υ Αφγανιστάν συνιστούσε η βελτίω ση τη ς γεω σ τρα τηγικής και πο λ ιτικ ή ς θέσ ης τη ς Σ οβ ιετική ς Ενωσης απέ να ντι σ τις ΗΠΑ και στο ΝΑΤΟ τόσο σε περι φ ερειακό, όσο και σε δ ιε θ ν ές επίπεδο.
ΟΙ ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΒΟΛΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ Κατά τη διά ρκεια τη ς σ ο β ιετικής εισ βο λής και ακολούθω ς του αφγανο-σοβιετικού πολέμου τέσ σ ερ ις κύριες α ρ νη τικές π αράμετροι οδήγησαν τη Σ οβ ιετική Ενωση σε σ ημαντικά προβλήματα και τελικώ ς την υποχρέωσαν να αποσύρει τα σ τρα τεύμα τά τη ς από το Αφγανιστάν. Ν εαρός Α φ γανός ε π ε ξε ρ γ ά ζ ετα ι το βασικό αφ γα νικό βαρύ πυροβόλο κα τά τη διά ρ κεια το υ π ολέμου, το DShK των 12,7 mm, το οποίο α ξιο π ο ιή θ η κε από το υ ς α ν τά ρ τες τόσο στη σ ο β ιετικ ή , όσο κα ι στην κινεζική έκδο σ ή του.
Με βάση τα παραπάνω κίνη τρα ο προσδιορισμός των σ οβιετικώ ν στόχων ε κ φράζει τόσο τις ανάγκες το υ σ οβιετικού πολιτικού συστήματος, όσο και τη ν ερ μ η νεία αυτών των αναγκών από το υς Σ ο β ιετι κούς η γ έ τες κατά την αφγανική κρίση. Η ε π ίτευξή το υ ς θ α εξασφ άλιζε αυξημένο κύ ρος στο π ολιτικό και στο διπλωματικό πε δίο των διεθνώ ν σχέσεων, ασφ άλεια στα νο τιο κεντρ ικά σύνορα τη ς Σ ο β ιετική ς Ενω σης, επέκταση τη ς σ οβ ιετικής π ολιτικής ε πιρροής στην π ερ ιφ έρεια τη ς ν ο τιο κ εν τρ ι κής Ασίας και, τέλο ς, θ α συνισ τούσ ε ισ το ρική αναβάθμιση ένα ντι των ΗΠΑ, η οποία θα σ υνοδευόταν από το ανάλογο σ τρ α τη γι
Η παράμετρος της διαδικασίας λήψης αποφάσεων που αφορούσε τον σχεδίασμά της Μόσχας Π ροκειμένου να α να λυθ εί η δεδομ ένη παράμετρος πρέπει να λ η φ θ ε ί υπόψη μία σειρά από παράγοντες οι οποίοι διαμόρ φωσαν το κλίμα στο Κρεμλίνο και ευθύνον τα ι άμεσα ή έμμεσα για τη διαμόρφωση τη ς διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Αυτοί, ανάλογα με τη φύση τους, κατηγοριοποι ο ύ ντα ι σε α ντικειμ ενικο ύ ς, λειτο υ ρ γικο ύ ς και υπ οκειμ ενικούς παράγοντες. Οι α ν τι κ ειμ εν ικ ο ί αφορούν τόσο τις παγιωμένες θεσ μ ικά π ο λιτικές και κοινω νικές δομές το υ σ οβιετικού κράτους στο εσω τερικό, όσο και τη διεθνώ ς παγιωμένη π ολιτική και σ τρατηγική θέσ η τη ς Μόσχας. Οι λ ειτο υ ρ γ ικ ο ί αφορούν το ν τρόπο λειτο υ ρ γία ς του σ οβιετικού πολιτικού συστήματος και τη διαμορφ ούμενη δ ιεθ ν ή κατάσταση, έχο ντα ς ως κύρια μεταβ λητή το έμψυχο δυνα-
μικό τόσο τη ς Σ οβ ιετική ς Ενωσης, όσο και των άλλων διεθνώ ν παραγόντων. Τέλος οι υπ οκειμ ενικοί παράγοντες σ χετίζονται με τις μορφές των ηγετώ ν τη ς Σ ο β ιετική ς Ε νωσης που έλαβαν μέρος στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, αφορώντας κατά βάση την ιδιοσυγκρασία τους, τα στενά συμφέροντά το υ ς και τις μεταξύ το υ ς σχέσεις. Πρώτο α ν τικ ειμ εν ικ ό παράγοντα αποτ ε λ ε ί η σ τατική οργάνωση τη ς διοίκησης του σ οβ ιετικού πολιτικού συστήματος. Α ναμφίβολο ισ τορικό δεδομ ένο είνα ι το γ ε γονός ό τι η διαδικασία τη ς προετοιμασίας και τη ς λήψης των αποφάσεων για τη ν εξω τερ ική πολιτική και το ν π ολιτικό σχεδία σμά σε καταστάσ εις κρίσεων, εκ μέρους του Κρεμλίνου, είχε π αραμείνει αξιοσημεί-
ΤΟ ΥΡΚΜ ΕΝ ΙΣΤΑΝ S
Οι π ετρώ δεις ο ρ ο σ ειρ ές του Α φ γανιστάν α π ετέλ εσ α ν το α σ φ αλές δ ίκτυ ο μ ετα κίνη σ η ς, απόκρυψ ης και σ υγκέντρω σ η ς των Αφγανών ανταρτών.
Τερμεζ
f ~'νΧ-εράτ ’ / <Γ FKapT^<*--ΓΙέρασμοΚάιμπερΡ> Σιντάντ.' . aSvyujv.V·..ΤΡ κκάζνι %' , ' <-ΑΦ 'ΓΑΝ ΙΣΤΑΝ ΙΡΑΝ^ , Μ Ερ Π ΑΚΙΣΤΑΝ άηρμ γο κςο Κανταχάρ Γ *
Οροοίίρά
;
<
•
'
:
-
-
f ι
j'S f c
-
t % *Μ
V*
s'*
\
J .
r
j
/
\
_______________ Το Α φ γα νιστά ν κα λύ π τει έκ τα σ η 652.225 τ.χ λ μ ., η μ ο ρ φ ο λ ο γ ία των οποίων σ υ νίσ τα τα ι κατά μείζο να λόγο σε ερ η μ ικ ο ύ τύπου π εδ ιά δ ες, π ετρώ δ εις κα ι π αγω μένες ο ρ ο σ ειρ ές, καθώ ς και σε ένα ιδ ιό μ ο ρ φ ο σύνολο α ν εκ μ ε τά λ λ ευ τω ν κοιλάδων, ο ι ο π οίες α π οτελο ύν το ν φυσικό τρόπο επικοινω νίας των κατοίκω ν του.
ωτα αναλλοίωτη από τη ν εποχή των πρω τεργατώ ν το υ μπολσεβικισμού. Παρόλο που ο βαθμός το υ απόλυτου σ υγκεντρ ω τι σμού είχ ε μειω θεί, ο α ριθμός των ατόμων που εμπ λέκονταν στη διαδικασία διαμόρ φωσης και λήψης των αποφάσεων είχε παρ α μείνει ε ξα ιρ ετικ ά μικρός. Κατά συνέπεια η σ οβιετική ηγεσία δ ιέ θ ε τ ε το σ ημαντικό τα το π λεονέκτημα τη ς ευ ε λ ιξία ς στην κι νητοποίηση και στη χρήση των διαθέσιμω ν μέσων ισχύος, το οποίο όμως δεν μπόρεσε να αξιοπ οιήσ ει επαρκώς εξα ιτία ς ενός χωλα ίνοντος συστήματος διαδικασ ίας λήψης αποφάσεων. Δ εύ τερ ο α ν τικ ειμ εν ικ ό παράγοντα απ ο τελεί η θέσ η τη ς Σ οβ ιετική ς Ενωσης στο δ ιεθ ν ές π ολιτικό σύστημα. Ο καθορισ τικός ρόλος τη ς Σ ο β ιετική ς Ενωσης παγκοσμίως ως υπερδύναμης, προστάτιδας το υ υπαρ κτού σοσιαλισμού, βάραινε ιδιαιτέρω ς στη διαδικασία τη ς λήψης των αποφάσεων στο Κρεμλίνο. Προς αυτήν τη ν κατεύθυνσ η έ κλινε το προσφάτως ανανεωμένο σ ο β ιετι κό σύνταγμα, στο οποίο, όπως θα άρμοζε σε μια παγκόσμια δύναμη, αφιερω νόταν ο
λόκληρο κεφ ά λα ιο για τη σ οβ ιετική εξω τε ρική π ολιτική, που ανέπτυσσε το υ ς σ τό χους και το υ ς τρόπους λειτο υ ρ γία ς του σ οβιετικού κράτους σε παγκόσμια πλαίσια. Πιο σ υγκεκριμ ένα το άρθρο 28 το υ νέου σ οβιετικού σ υντάγματος τη ς 7ης Ο κτωβρί ου 1977 α νέφ ερ ε τα εξής: "Η σ οβιετική ε ξω τερική πολιτική σκοπ εύει στη δ ια τήρ η ση των ευνοϊκώ ν διεθνώ ν συνθηκώ ν για τη ν ανοικοδόμηση του κομμουνισμού στη Σ οβ ιετική Ενωση, διασφαλίζοντας τα κρα τικά σ υμφ έροντα τη ς Σ οβ ιετική ς Ενωσης, σταθεροποιώ ντας τη ν επιρροή των θ έ σ ε ων το υ Δ ιεθ νο ύ ς Σοσιαλισμού, συνδράμοντα ς τη ν πάλη των λαών για εθ νική απε λευθέρω ση και κοινωνική πρόοδο, αποτρέποντας το υ ς επ ιθ ετικο ύ ς πόλεμους, επι τυγχά νοντα ς παγκόσμιο και ολοκληρω τικό αφοπλισμό και εφ αρμόζοντας διαρκώς την αρχή τη ς ειρ η νική ς συνύπαρξης των κρα τών με δ ια φ ο ρ ετικά κοινωνικά συστήμα τα". Πρώτο λ ειτο υ ρ γικό παράγοντα συνιστά η λ ειτο υ ρ γ ικ ό τη τα το υ σ οβιετικού πο λιτικο ύ συστήματος και των θεσμώ ν του
κράτους κατά τη δ εδ ομ ένη περίοδο της αφγανικής κρίσης. Αυτός σ χετίζετα ι με το επίπεδο τη ς εργασίας των επιστημονικών στελεχώ ν που ελέγχο υν τις πληροφορίες, επ εξερ γάζοντα ι τα δεδ ομ ένα και π ρ οτεί νουν σχέδια δράσης για τη ν εξω τερική πο λιτική . Από τη δ εκ α ετία το υ 1950 έγινε α ντιληπ τό ό τι η εξω τερική πολιτική κα θ ί σ τατο σ ταδιακά πιο περίπλοκη και α ναλυτι κή, με λιγό τερ ο αυστηρά καθορισ μένη πο λιτική θέση. Ομως χαρ ακτηριστικά α ρ ν η τι κό γεγονός στην υπόθεση του Αφγανιστάν α π ετέλεσ ε η πλήρης υπεροχή των π ολιτι κών θέσ εω ν του Κρεμλίνου ένα ντι εκείνω ν των ειδικώ ν συμβούλων και αναλυτών. Πιο σ υγκεκριμ ένα οι επιστημονικώ ς τεκμ ηριω μένες απόψεις των σ ημαντικότερω ν ακα δημαϊκώ ν ερ ευνη τικώ ν ιδρυμάτων, ΙΜΕΜΟ (Ιδρυμα Διεθνώ ν Σχέσεων και Παγκόσμιας Ο ικονομίας) με πρόεδρο το ν Ινοζέντσεφ, και ISKAN (Ιδρυμα ΗΠΑ και Καναδά) με πρόεδρο το ν διαπρεπ έστατο αμερικανολόγο Γκεόρ γκι Αρμπάτοφ, αξιοπ οιήθηκαν στο ελάχιστο απο τη σ οβιετική ηγεσία, παρα το ό τι α μ φ ό τερ ο ι είχαν τη ν ιδ ιό τητα το υ μέ λους τη ς Κ εντρικής Επιτροπής του ΚΚΣΕ και ήταν ε ιδ ικ ο ί σύμβουλοι στο Π ολιτικό Γραφείο. Αυτό συνέβη δ ιό τι ο Λ εο νίντ Μ πρέζνιεφ, φ οβούμενος μία πιθανή πα ρέκκλιση από τη μαρξισ τική—λενινισ τική π ολιτική γραμμή, α ν τί να α ναθ έσ ει σε αυτά τα ερ ευ ν η τικ ά κέντρα τη ν καθοδήγηση τη ς εξω τερ ικής π ολιτικής, τα υποχρέωνε να αντανακλούν τις π ο λιτικές θ έσ εις του Κρεμλίνου. Σε αυτή τη βάση το σ υντριπ τι κό ποσοστό του επιστημονικού το υ ς προ σωπικού α π ο τελείτο από σ υγγενείς υψη λών αξιωματούχων το υ Σ οβιετικού Κομ μ ουνισ τικού Κόμματος. Κατά συνέπεια η εν γ έ ν ε ι επεξεργασία και η ανάλυση των δεδομένω ν σε αυτά τα κέντρα κατά τη ν πε ρίοδο το υ Λ εο νίντ Μ πρέζνιεφ κρίνοντα ι ως αναξιόπιστες, αφού άγγιζαν πολλές φορές τα μέγιστα περιθώ ρια σφάλματος. Δ εύ τερ ο ς και πλέον σ ημαντικός λ ε ι το υ ρ γικό ς παράγοντας προβάλλει ο δ ιε θ ν ή ς παράγοντας. Η δ ιεθ ν ή ς π ολιτική κα τάσταση και κυρίως οι επ ιδεινο ύμενες αμ ερ ικα νο-σ οβιετικές σχέσεις, απ ετέλεσαν κύριο μοχλό επηρεασμού των Σοβιετικώ ν και ώθησαν τη ν κατάσταση στα άκρα. Πιο
49 *■ *
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ ΡΙΑ
50 mm
σ υγκεκρ ιμ ένα η ένταση σ τις σχέσεις Μόσχας-Ο υάσιγκτσν α υξήθ ηκε ραγδαίως εξα ιτία ς της απόφασης των ΗΠΑ να αναπτύ ξουν το υς μέσου βελη νεκο ύς σ τρ α τη γι κούς πυραύλους νέας τεχνολο γία ς Pershing II και Cruise στη Δ υτική Ευρώπη, ως απάντηση ένα ντι τη ς ανάπτυξης των σοβιετικώ ν SS-20 στην Ανατολική. Αναλυτι κότερα το 1974 οι Σ ο β ιετικο ί παρέταξαν νέο τα κτικό πυρηνικό πύραυλο στην Ανα το λική Ευρώπη, το ν SS-20. Αυτός ήταν πο λύ πιο εξελιγμ ένο ς από το υς π ρογενέστερούς του. Είχε τη δυ να τό τη τα τα χεία ς και ε υ έλ ικ τη ς κίνησης στο έδαφος, δεχόταν σ τερ εά προωθητικά, μ ετέφ ερ ε τρ εις πυρη ν ικ έ ς κεφ α λές και είχε εξα ιρ ετική α κρί βεια. Οι νέο ι α μ ερ ικα νικο ί πύραυλοι δ ιέ θ ε τα ν κορυφαία ακρίβεια, β ελη νεκές 1.800 km και δ υ να τό τη τα προσβολής των σ οβιε τικώ ν στόχων σε οκτώ λεπτά, γεγονός που εξα νέμιζε τη σ οβ ιετική τα κτική πυρηνική υπεροχή στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Η παρα πάνω κατάσταση δημιούργησε κλίμα καχυ ποψίας και νευρ ικότη τα ς, κλιμακώ νοντας τη ν α ρνητική τροπή των αμερικανικο-σοβιετικώ ν σχέσεων. Πρώτος υπ οκειμ ενικός παράγοντας, ο οποίος δημιούργησε μία τάση α να β λητι κότητα ς κατά τα πρώιμα στάδια τη ς αφγανική ς κρίσης, ήτα ν αυτός των α ντικρουόμενων απόψεων των αξιωματούχων του Κρεμλίνου ως προς τη ν προσήκουσα στά ση τη ς Σ οβιετική ς Ενωσης. Κατά τη διάρ κεια τη ς αφγανικής κρίσης υπήρχαν στο Κρεμλίνο δύο βασικές σ τρ α τη γικές γραμ μές που αφορούσαν τον χειρισμό της: η δυναμική γραμμή, που υπ οστηριζόταν από το υς "σκληρούς" π ο λιτικούς και σ τρ α τιω τι κούς κύκλους, και η δ ια τα κτική γραμμή, ό σον αφορούσε τη ν επέμβαση, η οποία υποσ τηριζόταν από το υ ς σ τρατιω τικούς και το υς π ολιτικούς αναλυτές, τις σ ο β ιετικές δ εξα μ ενές σκέψης, καθώς και κάποια δ ιο ρατικά π ολιτικά και σ τρατιω τικά στελέχη. Μ εταξύ των πρώτων που εργάσθηκαν για τη ν υλοποίηση τη ς επ ιθ ετική ς γραμμής ή τα ν ο υπουργός Ε θνικής Αμυνας και Εξο πλισμών Ν τιμ ίτρ ι Ο υστίνοφ και ο επ ικεφ α λής των σ οβιετικώ ν μυστικών υπηρεσιών (KGB), Γιούρι Αντρόποφ. Από τη ν άλλη πλευρά πρω τοστατούσε ο πρόεδρος του υπουργικού Συμβουλίου, Α λ εξέι Κοσίγκιν, και ο σ τενότα το ς σ υνεργάτης το υ Λ εο νίντ Μ πρέζνιεφ και μέλος το υ Π ολιτικού Γρα φ είου, Α ντρέι Κιριλένκο. Η πρώτη άποψη α ντικατόπ τριζε τη δεσπόζουσα σ οβιετική π ολιτική αντίληψ η τόσο γ ια τη σ οβιετική ε ξω τερική πολιτική, όσο και για το ν προσδοκώμενο συσχετισμό δυνάμεων με τις ΗΠΑ. Η Σ οβιετική Ενωση ήτα ν μία υπερδύναμη και κατά συνέπεια, με βάση τη ν αντίληψ η τη ς ομάδας που υ ιο θ ετο ύ σ ε τη δυναμική γραμμή, είχ ε α υξημ ένες ευ θ ύ νες ως προς τη ν υποστήριξη τόσο των δικών τη ς σ τε νών συμφερόντων, όσο και αυτών το υ δ ιε θ νο ύς σοσιαλισμού. Πιο σ υγκεκριμ ένα οι θιασ ώ τες αυτής τη ς α ντίληψ ης έκριναν ό τι η αυξανόμενη α σ τά θ εια τη ς π ολιτικής κα τάστασης στην περιοχή, όπως και η πιθα
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ
νότητα τη ς απόφασης των ΗΠΑ να ασκή σουν σ τρατιω τική δράση στο Ιράν εξα ιτία ς τη ς επικράτησης τη ς ισλαμικής επανάστα σης του Χ ομεϊνί, εξω θούσαν υποχρεωτικά τη Σ οβιετική Ενωση να εισ β ά λει στο Αφγα νιστάν. Σύμφωνα με τη ν άποψή το υ ς ο κίν δυνος τη ς απώλειας του πολιτικού ε λ έ γ χου το υ γειτο νικο ύ κράτους από τη Μόσχα και η π ιθανότητα παραγκωνισμού τη ς στην περιοχή από τις ΗΠΑ σ υνιστούσε ιστορικό καταλύτη για μία απ αιτούμενη επ ιθ ετική ε νέργεια. Από τη ν άλλη πλευρά, εκτό ς των Σ οβιετικώ ν αναλυτών α ρ κετο ί Σ ο β ιετικο ί η γέτες, υπ εύθυνοι για τη διαμόρφωση τη ς
Α φ γα νοί α ν τά ρ τες το π ο θ ετο ύ ν τις π ερ ίφ η μ ες ιτα λ ικ έ ς νά ρκες κα τά προσωπικού, η κα τα γω γή των οποίων ο υ δ εμ ία σχέση ε ίχ ε μ ε τη ν Ιτα λία .
διπλωματίας, ανησυχούσαν για τον δυσμε νή αντίκτυπ ο μιας ε κ τε τα μ έ ν η ς κλίμακας σ οβ ιετικής σ τρατιω τικής επέμβασης στο Αφγανιστάν. Ο σκεπ τικισμός το υ ς δ εν οφ ειλό τα ν μόνο στη β εβ α ιό τη τα περί μίας δ υ τική ς πολύμορφης αντίδρασης υπό μορ φή "αντιποίνων", αλλά και στην εκτίμησ η ότι το δ ιεθ ν ές κομμουνισ τικά κίνημα θ α ε ί χε σοβαρές "α ντιρρήσεις" για μία τέ το ια ε πέμβαση, φ έρνο ντα ς τη Μόσχα σε α δ ιέξο δο. Μια τέ το ια εξέλιξη θα ε ξ έ θ ε τ ε ανεπα νόρθωτα τη Σ οβ ιετική Ενωση σ τιγματίζοντάς τη ν ως "επ εκτατική δύναμη", με σ υνέ πεια τη ν αποδυνάμωση των επιχειρημάτων τη ς στο δ ιεθ ν ές ιδ εολο γικό πεδίο. Χαρα κτη ρισ τικό είνα ι ό τι ο πρωθυπουργός Κοσίγκιν δεν π α ρ ευρ έθηκε στην καθορισ τική συνεδρίαση το υ Π ολιτικού Γραφείου και συνεπώς δ εν υπέγραψε τη ν απόφαση για την εισβολή στο Αφγανιστάν. Δ ε ύ τερ ο υπ οκειμ ενικό παράγοντα, που αφορά τις δ υ ν α τό τη τες των Σ ο β ιετι κών ηγετώ ν κατά τη διαδικασία τη ς λήψης αποφάσεων στην αφγανική κρίση, αποτελ ε ί αυτός τη ς πνευματικής, σωματικής και ψυχολογικής κόπωσης. Και α υτός ο παρά
γοντας με τη σειρά το υ απ οδείχθηκε εξα ι ρ ετικά α ρνητικός, αφού η υγεία και η ηλι κία των π ερισσοτέρω ν υπευθύνων Σ ο β ιετι κών ηγετώ ν καθιστούσαν απ αγορευτικές τις πολύωρες συσκέψ εις. Χαρακτηρισ τικό παράδειγμα α π ο τελεί η σύσταση των για τρών στον γενικό γραμματέα το υ ΚΚΣΕ, Λ εο νίντ Μ πρέζνιεφ, για ωριαία ή δίωρη καθ' υπέρβαση ημερήσ ια εργασία. Ενας α πλός απολογισμός των αποθανόντων υψη λών Σ οβιετικώ ν αξιωματούχων και συμβού λων κατά τα επόμενα χρόνια απ οδεικνύει τη σ οβαρότητα τη ς κατάστασης: ο διαπρε πής αμερικανολόγος Γκεόργκι Αρμπάτοφ απεβίωσε τον Νοέμβριο το υ 1979, ο πρω θυπουργός Α λ εξέι Κοσίγκιν το ν Δ εκέμβ ριο το υ 1980, ο γενικό ς γραμματέας του ΚΚΣΕ Λ εο νίντ Μ πρέζνιεφ το ν Νοέμβριο του 1982, ο επ ικεφαλής τη ς KGB και κατόπιν γενικό ς γραμματέας του ΚΚΣΕ Γιούρι Α ντρόποφ το ν Φ εβρουάριο του 1984, ο υ πουργός Ε θνικής Αμυνας και Εξοπλισμών Ν τιμ ίτρ ι Ο υστίνοφ το 1984. Ως τρ ίτο ς υπ οκειμενικός παράγοντας προβάλλει η επιδίωξη τη ς ιδ εολο γικής εξάπλωσης του μαρξισμού-λενινισμού και της επιβολής του σ οβ ιετικού π ολιτικοκοινω νι κού προτύπου παγκοσμίως. Με δεδομ ένη τη ν προέλευση όλων των Σ οβιετικώ ν αξιωματούχων από τις τά ξεις το υ ΚΚΣΕ, η προ σωπική ηθικοπ λαστική το υς αντίληψ η για τη διάδοση το υ μαρξισμού δεν ε τίθ ε το υπό τη ν παραμικρή αμφισβήτηση σε περί πτωση πολέμου. Αντιθέτω ς, όπου α υτό ή τα ν εφ ικτό , η σ τρατιω τική ανάμιξη ενισχυόταν αφού λειτο υργο ύσ ε μέσα σε α σφαλή η θ ικο -ιδεο λογικά πλαίσια. Ως τέ τα ρ το ς και τε λ ε υ τα ίο ς υπ οκειμε νικό ς παράγοντας, που επηρέασε τη δ ια δ ι κασία λήψης αποφάσεων, προβάλλει αυ τό ς των εσω τερικώ ν διεργασιών στο Κρεμ λίνο. Πιο σ υγκεκριμ ένα η δυσπιστία μεταξύ των Σ οβιετικώ ν ηγετών, οι προσωπικές φ ι λοδ οξίες και τα στενά υπηρεσιακά σ υμφ έ ροντα διεδραμ άτισ αν α ρ ν η τικ ό τα το ρόλο στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που α φορούσε τη ν επέμβαση στη γειτο ν ικ ή χώ ρα. Ο ανταγωνισμός γ ια τη διαδοχή το υ Λ ε ο νίντ Μ πρέζνιεφ βρισκόταν σε πλήρη ε ξ έ λιξη στα τέλ η το υ 1979 και η αφγανική κρί ση π ροσφέρθηκε ως πεδίο αντιπ α ρα θέσ ε ων των προσωπικών φιλοδοξιώ ν των μελών το υ Π ολιτικού Γραφείου. Οι Ο υστίνοφ και Αντρόποφ συνειδητοπ οίησαν ό τι ο μόνος τρόπος για να διασφαλίσουν τη ν πρότασή το υ ς για επέμβαση, στη συνεδρίαση του Π ολιτικού Γραφείου, ήτα ν να πείσουν τον Μ πρέζνιεφ ό τι επιβαλλόταν να δράσει α στραπιαία. Προς επ ίτευξη αυτού του στό χου σ τις 8 Δ εκεμβ ρίου σ υναντήθηκαν με το ν Λ εο νίντ Μ πρέζνιεφ και το ν υπουργό Ε ξω τερικώ ν Α ντρέι Γκρομίκο. Σε αυτή τη συ νάντηση το ύ ς εξέθ εσ α ν τις ανησυχίες το υς για τη ν κατάσταση στα νότια σύνορα τη ς χώρας και τη ν π ιθανότητα ανάπτυξης αμερικανικώ ν πυραύλων μέσου β ελη νε κούς στο Αφγανιστάν, οι οποίοι θα εξα σφάλιζαν σ τρατιω τικά π λεονεκτήμ ατα στις ΗΠΑ αφού θα μπορούσαν να πλήξουν σο-
χής και ιδιαιτέρω ς επ ιτυχημένη, τηρουμένων των αναλογιών, αντίσταση των Αφγα νών ανταρτών, γνωστών ως μουτζαχεντίν. Κατά το πρώτο στάδιο τη ς εισβολής τμ ήμ α τα των σ οβιετικώ ν Ειδικών Δυνάμε ων (Spetsnaz) και των μυστικών υπηρεσιών (KGB) μαζί με δυνάμεις αλεξιπτω τιστώ ν από τη ν 103 και τη ν 105 Α ερο μ ετα φ ερό μ ενη Μ εραρχία προσγειώθηκαν στην πρω τεύο υσ α Καμπούλ και στην πόλη Σ ιντά ντ στο δ υ τικό μέρος τη ς χώρας, κινούμενα ταχέως προς διασφάλιση των σημαντικό-
Αποβίβαση ειδικώ ν τμημά τω ν Σοβιετικώ ν α λεξιπ τω τισ τώ ν σε σ ο β ιε τικ ή σ τρ α τιω τική βάση στο Αφγανιστάν.
Επιβίβαση ειδικώ ν τμημά τω ν Σ ο β ιετικώ ν α λεξιπ τω τισ τώ ν και οχημάτω ν μ ετα φ ο ρ ά ς προσωπικού σ ε α ερ οσ κά φ ο ς 11-76.
β ιετικο ύ ς σ τρα τη γικούς στόχους τόσο στο Καζακστάν, όσο και στη Σιβηρία. Επιπλέον υπενθύμισαν στον Μ πρέζνιεφ το γεγονός ό τι ο ίδιος είχε ε γ γ υ η θ ε ί για τη ν προσωπι κή ασφ άλεια το υ Ταράκι λίγες μ έρ ες πριν από τη ν ανατροπή και τη δολοφ ονία του από το ν Αμίν, αναγκάζοντάς το ν να ξεσπά σ ει λέγοντας: "Πώς θα π ισ τέψ ει ο κόσμος τα λεγάμενα του Μ πρέζνιεφ εφόσον τα λό για του δεν μετρούν στο Αφγανιστάν;". Τε λικά ο ασ θ ενής ηγέτη ς τη ς Σ οβ ιετική ς έ νωσης, υπερβολικά επ ιφ υλα κτικός από τη φύση του και αφάνταστα καχύποπτος στα δ ιεθ νή θέματα, π είσθηκε για τη ν αναγκαι ότητα τη ς επέμβασης από επιχειρήματα στενά σ υνδεδεμ ένα με το προσωπικό του κύρος στη δ ιεθ ν ή πολιτική σκηνή. Συμπερασματικά θα λέγαμε, όσον α φ ο ρά το ν σ τρα τηγικό σχεδίασμά τη ς Σ ο β ιετι κής Ενωσης, η Μόσχα αντιμετώ πισε την αφγανική κρίση με μειωμένο βαθμό υπευ θυνό τη τα ς, από τα αρχικά κιόλας στάδια της προσπάθειας επίλυσής της, χωρίς να αναζητήσει τα εχέγγυ α που θα τη ς εξα σφάλιζαν μία συμφέρουσα και αξιοπρεπή πολιτική λύση. Πιο σ υγκεκριμένα η σ ο β ιετι κή ηγεσ ία εμφ ανίσ τη κε ουσιαστικώ ς απο κομμένη από τα επιστημονικά κέντρα λή ψης αποφάσεων και απ οδείχθηκε ε ξ α ιρ ε τ ι κά ανεπαρκής ως προς το ν σχεδίασμά ενός αξιόπιστου και ολοκληρω μένου προτύπου π ολιτικής και σ τρατιω τικής δράσης, αφού τα κ α τ’ εξοχήν ουσιώδη σ τοιχεία για το ν ε πιτυχή σχεδίασμά του, όπως είνα ι οι επι σ τημ ονικές αναλύσεις, η ορθή αξιολόγηση των πληροφοριών και η αμοιβαία εμπ ιστο σύνη μεταξύ των Σοβιετικώ ν ηγετών, σε μεγάλο βαθμό εξέλιπαν.
Η στρατιωτική παράμετρος Α δια μφ ισ βήτητο γεγονός α π ο τελεί το ότι, μεταξύ τη ς λήξης το υ Δ ευ τέρ ο υ Πα
γκοσμίου Πολέμου και τη ς έναρξης τη ς σο β ιετικ ή ς εισβολής στο Αφγανιστάν το ν Δ ε κέμβριο το υ 1979, ο Σ οβ ιετικό ς Σ τρατός επ έδ ειξε ελάχιστη δράση συγκρινόμενος με εκείνο υ ς των Δυτικώ ν χωρών. Η μη άμεση σ τρατιω τική εμπλοκή των σοβιετικώ ν δυ νάμεων το ύ ς έδωσε τη ν ευκα ιρία να απο κτήσουν φήμη μεγάλης μαχητικής ικανό τη τα ς η οποία βασιζόταν στα επ ιτεύγμα τα του Ερυθρού Στρατού κατά τη διά ρκεια του Δ ευ τέρ ο υ Παγκοσμίου Πολέμου, στην πληθώρα το υ έμψυχου δυναμικού που δ ιέ θ ε τ ε η χώρα και στο υψηλό ποσοτικό και π οιοτικό επίπεδο αφενός μεν του σ υμβα τι κού εξοπλισμού, α φ ετέρ ο υ δε των σ ο β ιετι κών σ τρατηγικώ ν οπλικών συστημάτων. Ατυχώς γι' αυτόν στην περίπτωση το υ Αφγα νισ τά ν ο Σ οβ ιετικό ς Σ τρατός επ έδ ειξε μία κλιμ ακούμενη αναπ οτελεσ ματικότητα, α φού δ εν εκπλήρωσε το υ ς σ οβ ιετικού ς σκο πούς οι οποίοι σκόπευαν ασφαλώς και πέ ραν της διατήρησ ης ενός μαρξιστικού κα θεσ τώ το ς στην Καμπούλ. Τρεις ήταν οι με τα β λη τές που επηρέασαν α ρνητικά τη σ τρατιω τική παράμετρο κατά τη σ οβιετική εισβολή και το ν αφγανικό πόλεμο: α) η σύνθεση των αρχικών μονάδων εισβολής, β) η εκπαίδευση των σχετικών με τη ν ε ι σβολή στρατιω τικώ ν μονάδων, γ) η συνε-
τερω ν στρατιω τικώ ν βάσεων, α εροδρο μίων, τομέω ν πόλεων, επικοινωνιακών δ ι κτύων, αλλά και το υ ανακτόρου του Ντουραλεμάν, το οποίο χρησιμοποιούσε ως ε φ εδρική κα τοικία ο Αμίν. Η εντυπωσιακή έ ναρξη τη ς εισβολής προκάλεσε παγκόσμια αίσθηση αφού κ α τέδ ειξε τη σημαντική ικα νότητα το υ Σ οβιετικού Στρατού στην α ε ρομεταφ ορά πολυαρίθμων στρατιω τικώ ν τμημάτω ν εντό ς ελάχιστου χρόνου. Α ξιο σημείω το είνα ι ό τι μεταξύ 24ης και 26ης Δ εκεμ β ρ ίο υ -σ ο β ιετικά μεταγω γικά An-12, An-22 και ΙΙ-76 μ ετέφ ερ α ν περί το υς 10.000 οπ λίτες στα π ροαναφ ερθέντα σημεία. Ο μως τα γεγονότα απ οδεικνύουν ό τι η επι τυχ η μ ένη αστραπιαία κίνηση των Σ ο β ιετι κών δεν είχε τη ν ανάλογη συνέχεια στο πε δίο των επιχειρήσεων. Πιο σ υγκεκρ ιμ ένα το κύριο σώμα εισβολής στη γειτο νική τους χώρα α π ο τελείτο από μονάδες τη ς 5ης και τη ς 108 Μ ηχανοκίνητης Μ εραρχίας και χα ρακτηριζόταν ως τρ ίτη ς κατηγορίας αφού επανδρωνόταν στη μεγάλη του πλειοψηφία από εφ εδ ρ ικ ές μονάδες τη ς κεντρ ικής Ασίας. Οπως ήταν φυσικό οι οπ λίτες αυτών των μονάδων, παρά τη ν επίσημη α θεϊσ τική θέσ η του σ οβιετικού κράτους, μοιράζο ντα ν κοινή θρησκεία, παρόμοια εθ νική κα ταγωγή, παράδοση και ιστορική εμπ ειρία
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ
52 mm
με πολυπληθείς μ ειο νό τη τες το υ αφγανικού πληθυσμού όπως οι Ουζμπέκοι, οι Τατζίκοι, οι Τουρκμένοι και οι Κιργίζιοι. Ετσι οι σ υγκεκρ ιμ ένες σ ο β ιετικές μονάδες, οι οποίες αποτελούσαν το ν κύριο όγκο των σοβιετικώ ν δυνάμεων εισβολής, επ έδειξαν έλλειψ η μα χητικότητα ς σε μεγάλο βαθμό αφού, εκτό ς των άλλων, α ντί για Α μερικα νούς, Κινέζους και Πακιστανούς πράκτο ρες οι μοναδικοί με το υ ς οποίους πολε μούσαν στο Αφγανιστάν ήταν Αφγανοί. Ε πιπλέον το σχετικά χαμηλό μορφω τικό επί πεδο καθισ τούσε το υς ά νδρες ανεπαρ κείς, εκτό ς ενός μικρού ποσοστού, ως προς τον χειρισμό οπλικών συστημάτων υ ψηλών προδιαγραφών. Συχνά η ελλιπής γνώση της ρωσικής γλώσσας το ύ ς κα θ ι στούσε εξα ιρ ετικά αργούς σε περιπτώσεις στις οποίες η ταχεία εκτέλεσ η προφορι κών εντολώ ν των Ρώσων αξιωματικών τους α π οδεικνυόταν καθορισ τική, γεγονός που έπ λη ττε τη συνοχή των στρατιω τικώ ν μο νάδων όπου υπηρετούσαν. Για όλους το υς παραπάνω λόγους οι κύριες σ τρα τιω τικές μονάδες που διεξήγαγαν το πρώτο στάδιο τη ς εισβολής, με εξαίρεσ η τα ολιγάριθμα τμήματα ειδικώ ν δυνάμεων (Spetsnaz), (VDV) αλεξιπτω τιστώ ν και μονάδων της KGB. απεδείχθησαν αναξιόπ ιστες και αντικαταστάθηκαν από ά λλες τον Μ άρτιο του 1980, αφού είχαν ήδη π ροξενήσει σ ημαντι κή ζημιά τόσο στην τήρηση του εν γ έν ει σχεδιασμού τη ς επιχείρησης, όσο και στο η θ ικό του Σ οβιετικού Στρατού . Μια δ εύ τερ η μεταβ λητή η οποία επη ρέασε α ρνητικά τη σ οβιετική επιχείρηση ή τα ν αυτή τη ς σ τρατιω τικής εκπαίδευσης των Σ οβιετικώ ν οπλιτών. Η εκπαίδευσή το υς απ εδείχθη ανεπαρκής δεδομένου ότι καλούντο να αντιμετω πίσουν δύο ιδιόμορφους παράγοντες: πρώτον το εξα ιρ ετικά ορεινό έδαφ ος το υ Αφγανιστάν, σε σημεία όπου το μέσο υψ όμετρο ξεπερνά τα 2.500 μέτρα και το υψ ηλότερο α γγίζει τα 7.500 μέτρα, και δ ε ύ τε ρ ο ν το ν ανορθόδοξο τρ ό πο διεξαγω γής μάχης που εφάρμοζαν οι μουτζαχεντίν. Οπως ήτα ν φυσικό η ε φ εδ ρ ι κή δύναμη που α π ετέλεσ ε το βασικό σ τρα τιω τικό τμήμα τη ς εισβολής δ εν ήταν ε κ π αιδευμένη σε τεχ ν ικ έ ς μάχης που α φ ο ρούσαν το ανορθόδοξο είδ ος πολέμου ή α υτό των ορεινών επιχειρήσεων. Κατά συ νέπεια (και εφόσον οι Σ ο β ιετικο ί ήταν εξ α ν τικειμ ένο υ υποχρεωμένοι να πολεμούν σε β α θιές κοιλάδες και υψηλά όρη) αποτελούσε ευκολό τα το στόχο για το υς "Μαχη τ έ ς τη ς Ε λευθερίας". Αξιοσημείω το είναι ό τι σ οβιετική πηγή α νέφ ερ ε το εξής: Έ νας σ τρατιώ της το υ Αφγανικού Δ ημοκρατικού Στρατού χρ ειά σ τη κε α ρκετό χρόνο για να π ισ τέψ ει τε λ ικ ά ό τ ι η πλειοψηφία των Σο
Σ ο β ιετικ ό απόσπασμα στο Αφγανιστάν. Α ξιο σ η μ είω το σ το ιχ είο α π οτελο ύν τα προφανή κ ε ν τρ ο α σ ια τικά μ ο ρ φ ο λ ο γικά χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά το υ μ είζ ο ν ο ς ποσοστού των οπλιτώ ν το υ , που παραπέμπουν στην εθ ν ο λ ο γ ικ ή το υ σύνθεση.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ
βιετικώ ν κληρωτών έβλεπ ε για πρώτη φ ο ρά βουνά στο Αφγανιστάν". Η έλλειψ η τη ς εν δ εδ ειγ μ έν η ς για την περίπτωση εκπαίδευσης είχε ως α π ο τέλε σμα τη ν αποτυχία των Σ οβιετικώ ν να ε λ έ γ ξουν το ν χώρο το υ Αφγανιστάν στο βραχύ χρονικό διάστημα που επιθυμούσαν. Επει τα από τη ν αρχική καθυστέρηση οι Σ οβιε τικ ο ί σ τρα τηγοί προσπάθησαν να βελτιώ σουν τη ν κατάσταση με δύο κυρίως τρ ό πους: αυξάνοντας το ν αριθμό των οπλιτών του κατοχικού σ τρα τεύμα το ς και μεταβ άλ λοντας αλλεπάλληλα τις τα κ τικ ές του, κυ ρίως βάσει τη ς εμπ ειρικής προσέγγισης των Σ οβιετικώ ν αξιωματικών που είχαν λά βει το βάπτισμα το υ πυρός. Πιο σ υγκεκρ ι μένα, ενώ η αρχική εκτίμησ η του αριθμού των δυνάμεων που θ α απασχολούντο στην όλη επιχείρηση δεν ξεπερνούσε τις 85.000 Σοβιετικώ ν οπλιτών, η Μόσχα κ α τέλη ξε να εμπ λέξει στο Αφγανιστάν άνω των 155.000. Η βασική δύναμη το 1980 δεν ξεπερνούσε τις 85.000, όμως όπως υπ ολογίστηκε από τα σ οβ ιετικά σ τρατιω τικά αρχεία ο α ρ ιθ μός των στρατοπ εδευμένω ν σ την αφγανική επ ικράτεια Σοβιετικώ ν οπλιτών αυξανό ταν κατά 10,000 ετησίω ς τουλάχισ τον κατά τα πρώτα έξι έτη το υ πόλεμου. Οσον αφο ρά τις β ελτιω τικές αλλαγές που έγιναν, αυ τέ ς συμπεριλάμβαναν πρωτίστως τη δο μι κή αναδιοργάνωση και το ν επαναπροσανατολισμό του Σ οβιετικο ύ Στρατού κατοχής, από έναν δυ σ κίνη το στρατό που σ τηριζό τα ν σε μεγάλες σ τρ α τιω τικές μονάδες σε έναν νέο ο οποίος σ τηριζόταν σε μικρές ε υ έ λ ικ τε ς μονάδες. Σε επίπεδο εκπ α ίδευ σης οι Σ ο β ιετικο ί εκπαίδευσαν τα νέα ο λι γάριθμα σώματα ώστε να είνα ι κατάλληλα για ο ρ εινές επ ιχειρήσεις - μία προσπάθεια που δεν απ εδείχθη εύκολη υπόθεση αφού οι π ερισσότεροι από το υς ά νδρες οι οποίοι τα απάρτιζαν δεν είχαν δ ε ι βουνό στη ζωή τους. Επίσης οι Σ ο β ιετικο ί οπ λίτες, οι οποί οι είχαν κυρίως εκπ α ιδ ευ τεί να μάχονται μέσα από οχήματα, διδά χθηκαν το ν τρόπο μάχης το υ πεζικού, γεγονός που το υς κα θισ τούσ ε λιγό τερ ο ευάλω τους στις ανταρτικ ές επ ιχειρήσεις. Στον το μ έα των εξοπ λι σμών η σ οβιετική σ τρατιω τική διοίκηση ό-
φ ε ιλ ε να π ρομηθεύσ ει το σ τρά τευμα με π ερισσότερους και αισ θητά βελτιω μένους ασυρμάτους για να επ ιτύχει τη απρόσκο πτη διοίκηση και τον έλεγχο των μονάδων, που βάσει τη ς νέας δομής του σ τρα τεύμα το ς κατοχής ήταν χωρισμένες σε μεγάλο α ριθμό μικρών αποσπασμάτων. Ο λες οι πα ραπάνω αλλαγές στην οργάνωση του στρα τεύμ α το ς, σ τις τα κ τικ ές διεξαγω γής μάχης και στον σ οβ ιετικό εξοπλισμό έπρεπε να έ χουν π ρ οηγηθεί τη ς εισβολής αντανακλώ ντα ς τη ν η γετική δ ιο ρ α τικό τη τα και την πολιτική μ εθ ο δ ικό τη τα τη ς σ οβ ιετικής πο λιτική ς και σ τρατιω τικής ηγεσίας, φω τεινή εξα ίρεσ η α π ετέλεσ ε ο αρχηγός του Σ οβιε τικο ύ Ε π ιτελείου Εθνικής Αμυνας, στρα τάρχης Ν. Β. Ο γκαργκόφ, ο οποίος είχε ε πανειλημμένα εκφ ρά σ ει τη ν αντίρρησή το υ σε μια επιχείρηση σ τρατιω τικής επέμ βασης, εξηγώ ντας εγγράφως και αναλυτι κά το υ ς λόγους. Εκ του απ οτελέσματος α π εδείχθη ό τι κά τι τέ το ιο δ εν συνέβη, αφού η σ οβιετική ηγεσία έκρινε ό τι οι σχετικές ε ν δ ε ίξ ε ις που αφορούσαν τη ν ιδ ια ιτερ ό τη τα μιας εισβολής στο Αφγανιστάν δεν αρκούσαν ώστε να δ ικα ιο λο γη θ εί αναπρο σαρμογή της δομής και των τεχνικώ ν δ ιε ξαγωγής μάχης τη ς σ τρατιω τικής δύναμης η οποία είχε αναλάβει τη ν εισβολή. Κατά συνέπεια το σ οβ ιετικό σ τρά τευμα α ν τιμ ε τώπισε τερ ά σ τιες δυσκολίες και υπέστη σ ημα ντικότα το αριθμό απωλειών έως ότου οι α λλεπ άλληλες και χρονοθόρες μ ετα τρ ο πές αποδώσουν καρπούς και οι Σ ο β ιετικο ί οπ λίτες να αρχίσουν να πολεμούν με έναν σχετικά α π οτελεσματικό τρόπο. Οι "Μ αχητές τη ς Ε λευθερίας", γνωστοί ως μουτζαχεντίν, προέρχονταν από επτά χαλαρά οργανω μένες, διεσπ αρμένες ανά τη ν αφγανική επ ικρά τεια α ντισ τα σ ιακές ο μάδες, οι οπ οίες διατηρούσ αν ένα ιδ ιό τυ πο ημ ισ υγκεντρω τικό σύστημα διοίκησης και συνεννόησης. Εκτός του βασικού ισλαμικού στοιχείου που τις ένωνε, δ ια τη ρ ο ύ σαν σε πολλές περιπτώσεις ετερ ό κλη τα σ υμφ έροντα εξαπ:ίας των διαφορετικώ ν κοινωνικών και πολιτιστικώ ν στοιχείω ν που εκπροσωπούσαν. Παραδόξως α υτό το ιδ ιό τυπο χαρ α κτηρ ισ τικό τη ς αφγανικής αντί-
στάσης δυσχέρανε ακόμα περισσότερο τους Σ οβιετικο ύς, δ ιό τι ήτα ν αδύνατο να π ρ οβ λεφ θεί η σ τρατηγική των διεσπ αρμέ νων ανταρτώ ν βάσει μίας ορ θόδοξης συμ βατικής σ τρα τη γικής ανάλυσης. Κάθε αντα ρτική ομάδα είχε υπό το ν επ ιχειρησ ια κό τη ς έλεγχο μία σ υγκεκρ ιμ ένη γεω γραφι κή περιοχή, η οποία συνήθω ς συνέπιπτε με τον τόπο καταγωγής και δια μονής των α νταρτώ ν που τη ν απάρτιζαν. Οι κυ ρ ιό τερ ες σε π ολιτική επιρροή και μαχητική ικα νότη τα αφ γα νικές α ντα ρ τικές ομάδες ήταν οι εξής: Το Ισλαμικό Επαναστατικό Κίνημα με αρχηγό το ν Μ οχάμεντ Ναμπί Μ οχάμεντι, το οποίο εκπροσωπούσε το υ ς παραδοσια κούς Αφγανούς μουλάδες, η Ισλαμική Κοι νωνία με αρχηγό το ν μ ετέπ ειτα πρόεδρο τη ς χώρας (1992), κα θηγητή Μπαρχανούντιν Ραμπανί, που ήταν το ισ χυρότερο κί νημα ανάμεσα στις μ ειο νό τη τες των Ουζμπέκων, των Τατζίκων και των Τουρκμένων, η Ισλαμική Συμμαχία με αρχηγό το ν κα θη γητή Αμπντούλ Ρασούλ Σαγιέφ, η οποία εξα ιτία ς των δεσμών τη ς με τη Δ ιεθ νή Ισλα μική Α δ ελφ ότη τα και το ν αραβικό κόσμο πέτυχε τη λήψη απρόσκοπτης οικονομικής β ο ήθ ειας καθ' όλη τη διά ρκεια του πολέ μου, και το Ισλαμικό Κόμμα, με αρχηγό τον μ ετέπ ειτα πρωθυπουργό τη ς χώρας (1993) Γκουλμπουντίν Χεκματιάρ, το οποίο κα τηγορήθηκε για σ υμμοριτική δράση και προσπάθεια απόκτησης π ολιτικής επιρ ροής προς μεταπ ολεμική εκμετά λλευσ η. Οι μουτζα χεντίν με δ εδ ομ ένη τη ν ασύ γκρ ιτα κα τα σ τροφ ικότερ η ισχύ πυρός των Σοβιετικώ ν, εφάρμοσαν τις τυπ ικές τ α κ τι κές το υ ανορθόδοξου πολέμου με σκοπό τη σταδιακή αποδυνάμωση των σοβιετικώ ν στρατευμάτω ν κατοχής κατά τη διά ρκεια του πολέμου. Η παρουσία το υ ς γινό τα ν αι σθητή επί εικο σ ιτετρά ω ρη ς βάσης, σε όλη την αφγανική επ ικρά τεια και με το υς πιο α προσδόκητους τρόπους, γεγονός που δη μιούργησε στους Σ οβ ιετικο ύ ς ανυπέρβλη τα προβλήματα. Οι μουτζα χεντίν επ ιχει ρούσαν σε ομάδες των 30-40 ανδρών, μο λονό τι σ υνήθιζαν να συγκεντρώ νονται σε μεγα λύτερες ομάδες. Προτιμούσαν να α ποφεύγουν τις α νοικτές σ υγκρούσ εις και, αντιθέτω ς, έστηναν ενέδ ρ ες καταστρέφοντας, να ρκοθετώ ντα ς και φράσσοντας γ έ φυρ ες και στενωπούς, αναμένοντας τ ις σο β ιετικ έ ς αποστολές μεταφ οράς εφοδίω ν οι οποίες στα σ υγκεκριμ ένα σημεία ε κ τίθ εντο. Κ α τ’ α υτόν το ν τρόπο ο α νεφ οδ ια σμός το υ Σ οβιετικο ύ Στρατού κατοχής δυσχεραινόταν τα μέγιστα. Οι π ερισ σότερες από τις τα κ τικ ές το υ ανταρτοπολέμου απ εδείχθησαν σχεδόν άγνωστες στους Σο βιετικού ς. Παρόλο που οι εδ α φ ικο ί υπολο γισ μοί κρίνοντα ι γενικώ ς ως α νακριβείς, οι ειδ ικ ο ί α ναλυτές στην περίπτωση του Αφ γανιστάν υπολόγιζαν τη ν εδαφική περιοχή που ελεγχό τα ν από το υς εξεγερ μ ένο υ ς α ν τά ρ τες σε 75% τη ς χώρας κατά το ν Δ ε κέμβριο το υ 1980 - ανέβασαν το ποσοστό σε 90% το ν Δ εκέμβ ριο το υ 1981. Σε κάθε περίπτωση γεγονός α π ο τελεί ό τι ο ι σ οβιε τικ ές δυνάμ εις ήταν α σφ αλείς μόνο εντό ς
των μεγάλων πόλεων και των στρατιω τικώ ν το υ ς βάσεων κατά τη διά ρκεια τη ς ημέρας. Κατά τη δ ιά ρ κεια τη ς νύκτας οι α ντά ρ τες μουτζα χεντίν βρίσκονταν στο φυσικό τους περιβάλλον για σ τρατιω τική δράση. Μ εγά λος α ριθμός δολιοφθορώ ν τόσο σε κινη τούς, όσο και σε α κίνη το υς εχ θρ ικούς σ τό χους, π ρ οξενήθηκε κατά τη νύκτα. Επίσης σημα ντικές εξεγέρ σ εις εκδηλώ θηκαν σε μεγάλες αφ γα νικές πόλεις, συμπεριλαμβα νομένων των Καμπούλ, Χ ερά τ και Τζαλαμαμπάντ, κατά τη διά ρκεια των νυκτερινώ ν ω ρών. Οι α ντα ρ τικές ομάδες περιέπλεκαν περαιτέρω τα σοβαρά προβλήματα α νεφ ο διασμού των Σοβιετικώ ν, καθώς και τη φ υ σιολογική οικονομική λ ειτο υ ρ γ ία τη ς χώ ρας, κα τα σ τρέφ οντα ς τις αφ γα νικές γραμ μές τηλεπικοινωνιών. Η σ οβιετική αντίδραση υπήρξε εξα ιρ ε τικά ανηλεής. Οι τα κ τικ ές των Σοβιετικώ ν για να επιτύχουν το ν έλεγχο τη ς χώρας και να κάμψουν τη ν αντίσταση των μουτζαχε ν τίν συμπεριλάμβαναν μεγάλης κλίμακας π ληθυσ μιακές εκκα θα ρ ίσ εις στην ύπαι θρο, κυρίως σε μορφή αντιποίνων, κατα στροφή των καλλιεργιώ ν, εκ τετα μ ένο υ ς βομβαρδισμούς ε κ τε τα μ έ ν ε ς επιχειρήσεις μονάδων ελικοπ τέρω ν και χρήση χημικών αερίων. Σ τις αρχές του 1980 ο σ οβιετικός ε π ιχειρησιακός σχεδιασμός π ροϋπ έθετε το ν έλεγχο των πόλεων, των αεροπορικών βάσεων και των κυρίων οδών επικοινωνίας από τον Σ οβ ιετικό Στρατό, α να θ έτοντα ς στον Αφγανικό Δ η μοκρ α τικό Σ τρατό μια σειρά επιχειρήσεων στην ύπαιθρο με σκο πό τη ν πάταξη της αντίστασης των α ντα ρ τών. Η καταφ ανής ανεπάρκεια του Αφγανικού Δ ημοκρατικού Στρατού, ως συνέπεια μαζικών λιποταξιών, εκτετα μ ένω ν α ντα ρ σιών και του χαμηλότατου ηθ ικο ύ του, ανά γκασε το υ ς Σ ο β ιετικο ύς να αναπροσαρμόσουν το ν σχεδίασμά τους. Ετσι από το ν Σ ε π τέμβριο το υ 1980 α νέθεσ α ν σε αυτόν τον στρατό σ τα τικό ρόλο σε α μ υ ντικές επιχει ρήσεις, με σκοπό τη ν "απορρόφηση" των πολεμικών αντιποίνων του επαναστατικού κινήμα τος των "μ ουτζαχεντίν" σ τις επαρ χ ια κές περιοχές, και απέφυγαν επιμελώς να του αναθέσουν σ ημαντικά επιχειρησια κά καθήκοντα. Αντιθέτω ς, ο ρόλος του Σο β ιετικο ύ Σ τρατού αναβαθμίστηκε αισθητά με τη ν έναρξη των δ ιευ ρ υ μ ένη ς κλίμακας "σαρωτικών" επιχειρήσεω ν α ερομ ετα φ ερόμενων τμημάτω ν και τεθω ρακισμένω ν στην αφγανική ύπαιθρο, συνδυασμένων με αεροπ ορικές επιδρομές και σ υνοδ ευτικές επ ιχειρήσ εις ελικοπτέρων. Οι επ ιθ ετικ ές ε πιχειρήσεις ελικοπτέρω ν αφορούσαν τα περίφημα Mil Mi-24 Hind, σ οβ ιετικά ελ ικ ό πτερα τα οποία δ ιέ θ ε τα ν εξοπλισμό εξα ι ρετική ς ακρίβειας, σ η μα ντικότα τη ισχύ πυ ρός, βαριά θωράκιση, δ υ να τό τη τα πτήσης νυχθη μερό ν και τρ ομοκρατούσαν ακόμα και με την απλή παρουσία τους. Η κατάλη ξη α υτού του είδ ους των επιχειρήσεων ή τα ν άμεσα σ υνδεδεμ ένη με το ν βαθμό αυτά ρ κεια ς των εμπ λεκομένω ν μερών σε καύσιμα, τρ όφ ιμα και πυρομαχικά. Ενώ οι α ντά ρ τες είχαν σχεδόν μηδενικό βαθμό ε-
Ο Σ ο β ιετικ ό ς υπ ουργός Εξω τερικώ ν Α λ ε ξέ ι Γκρομίκο, ο γενικός γρ α μ μ α τέα ς του Κ ο μ μ ο υνισ τικο ύ Κ ό μ μ α το ς τη ς Σ ο β ιετικ ή ς Ενωσης Λ εο νίντ Μ π ρ έζνιεφ κα ι ο υπουργός Εθνικής Αμυνας κα ι Εξοπλισμών Ν τιμ ίτρ ι Ο υστίνοφ το 1980.
ξάρτησης από τα π ροαναφ ερθέντα γ ια την ασφαλή συνέχιση τη ς α ντίσ τασής το υς, τα εμπ λεκόμενα σ οβ ιετικά τμ ήμ ατα δ ια τη ρούσαν συνεχώς υψηλό βαθμό εξάρτησης, γεγονός που καθισ τούσε σχεδόν απαγο ρευτική τη συνέχιση τη ς επιχείρησης στο έδαφος επί μεγάλο χρονικό διάστημα. Επί σης ενώ οι μουτζα χεντίν γνώριζαν εκ των προτέρων και σε επιχειρησιακό βάθος τον στόχο τους, οι Σ ο β ιετικο ί στην πλειοψηφία των περιπτώσεων τελούσα ν εν αγνοία του στόχου τους, εξα ιτία ς τη ς διαρκούς μ ετα κίνησης και απόκρυψης των εχθρικώ ν αντα ρτικω ν ομάδων, αφου οι τε λ ε υ τα ίε ς αν τί να διεξά γουν έναν συμβατικό πόλεμο υ ιο θέτη σ α ν με επ ιτυχία τη ν τα κτική του "κτυπώ και αποσύρομαι". Δ εδομένου του ε π ιβεβλημένου σ τρα τηγικού και τα κτικο ύ σχεδιασμού το υ ς οι α ντά ρ τες δ ιέθ ε τα ν α σ φαλείς βάσεις ανεφοδιασμού και ανασυ γκρότησ ης μέσα στην ιρανική και στην πακισ τανική επικράτεια. Με αυτό τον τρόπο ήταν σε θέση να αναδιοργανώ νονται μετά το πέρας μίας επιχείρησης και να π ρ οετο ι μάζονται για τη ν επόμενη χωρίς τη ν α νη συχία μιας σ ο β ιετικής επίθεσης. Οι ίδ ιες βάσεις χρησίμευαν, όπως άλλωστε και αυ τέ ς μέσα στην αφγανική επικράτεια, για τη ν ασφαλή κατάταξη πληθώρας νέων σ τε λεχών σ τις α ντα ρ τικές ομάδες των μουτζα χεντίν. Α ξιοσημείω το είνα ι ό τι κατά τη βα σική περίοδο τη ς εισβολής (1979-1980) ο συνολικός α ριθμός των ανταρτώ ν δ εν ξεπερνούσε τις 120.000, ενώ με τη λήξη του πόλεμου α ντισ τοιχούσ ε στο 10% τού εκτό ς πόλεων πληθυσμού, δηλαδή στις 800.000 περίπου. Συμπερασματικά θα λέγαμε ό τι ο αφγανο-σ οβιετικός πόλεμος κατά το διά σ τη μα 1979-1989 έθ εσ ε ένα σύγχρονο μηχανο κίνη το σ τρά τευμα κατά μίας σειράς ανταρ-
53 ■■■
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ ΡΙΑ
τικώ ν ομάδων δ ια τεθ ειμ ένω ν (χωρίς αμφι βολία) να πολεμήσουν σκληρά σε ένα από τα πιο αφιλόξενα και δυσπρόσιτα σημεία τη ς υδρογείου. Εξαιτίας των ιδ ια ιτε ρ ο τή των του ο πόλεμος σύντομα μετετράπη σε μια διαμάχη για το ν έλεγχο των π εριορι σμένων οδών επικοινω νίας και α νεφ οδ ια σμού του Σ οβιετικο ύ Στρατού. Οι α ντά ρ τ ε ς απεδείχθησαν εξα ιρ ετικά ικανοί σ τις εν έδρ ες ενα ντίο ν των εχθρικώ ν εφοδιοπ ο μπών και στην αχρήστευση του οδικού δ ι κτύου τη ς χώρας, υφ ισ τά μ ενο ι πολύ μεγά λες απώλειες που α νήλθ αν σε 1.000.000 νεκρο ύς και 5.000.000 πρόσφυγες, το μεγα λύτερο ποσοστό των οποίων μετέβ η στο γ ε ιτο ν ικ ό Πακιστάν. Από τη ν άλλη πλευρά οι Σ οβιετικο ί, με απώλειες 14.000 νεκρούς και 38.000 τρ α υμ α τίες, προσπάθησαν απε γνωσμένα να διατηρήσ ουν το ν έλεγχο των οδών αυτών, εγχείρημα κορυφαίας σημα σίας για την έκβαση του πολέμου, αφού από τη ν επιτυχία του εξα ρ τά το η επιβίωση το υ σ οβιετικού σ τρατιω τικού μηχανισμού κατοχής.
Η κοινωνική παράμετρος στην εσωτερική λειτουργία του Αφγανιστάν
Ij/J ■■
Μια άλλη π αράμετρος η οποία συνέβα λε στην ή ττα των Σ οβιετικώ ν ήταν η σ υνε χής αντίδραση ισχυρών κοινωνικών ομά δων στην εν γ έ ν ε ι τάση για μεταβολή της π ολιτικής, οικονομικής, εκπ α ιδ ευτική ς και π ολιτισ τικής κατάστασης του Αφγανιστάν μετά τη ν ανακήρυξη τη ς χώρας σε δημο κρατία από το ν Ν ταούντ το 1973, αλλά πο λύ περισσότερο σε Λαϊκή Δημοκρατία από τη ν τρια νδρία Ταράκι-Αμίν-Καρμάλ το 1978. Πιο σ υγκεκριμ ένα τα σ υμφ έροντα των μεγάλων οικονομικώ ν παραγόντων-γαιοκτη-
Επιχείρηση πτώσης σ ο β ιετικώ ν ειδικώ ν τμημά τω ν α λεξιπ τω τισ τώ ν στο Αφγανιστάν.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
μόνων το υ Αφγανιστάν π λήττονταν από τη ν αναδιανομή τη ς γης και τις ά λλες α γρ ο τικές μετα ρ ρυθμ ίσ εις και ασφαλώς επι θυμούσαν διακαώς τη ν επαναφορά του αγρο τοκτηνο τρο φ ικο ύ κα τεστημ ένου στα προηγούμενα πλαίσια φεουδαρχικού τύ που. Επίσης ο ισλαμικός κλήρος και ο ι σχετιζό μ ενες με α υτόν κοινω νικές ομάδες, ό πως εκείνη των φιλομοναρχικών, α π ετέλεσαν το ν κατ' εξοχήν κοινωνικό και ιδ εολο γικό αντίποδα όλων των μεταβολώ ν που ε πήλθαν στη χώρα με τη ν ανάληψη τη ς ε ξουσίας (το 1973) από το ν Νταούντ. Οι μετα ρ ρυθμ ίσ εις τόσο του Νταούντ, όσο και (πολύ περισσότερο) των Ταράκι και Αμίν έπ λητταν το Ισλάμ ανεπανόρθωτα, α φού κατά βάση αμφισβητούσαν το ν λόγο ύπαρξής του. Με ελπιδοφόρο παράδειγμα τη ν επανάσταση στο γ ειτο ν ικ ό Ιράν το η θ ι κό αυτών των ομάδων αναπ τερώ θηκε και η κοινωνική και π ολιτική το υς θέσ η ισχυροπ οιήθηκε με δ εδ ομ ένη τη ν ιδ ια ίτερ η ισχύ το υ ισλαμικού σ τοιχείου στην π ερ ιφ έρεια τη ς Μέσης Ανατολής και τη ς Αραβικής θ ά λασσας. Ακόμα οι αρχηγοί των διαφόρων φυλών τη ς χώρας επιθυμούσαν τη ν αποτυ χία μίας εκ βάθρων μεταρρύθμισ ης, επ ει δή κά τι τέ το ιο θ α ελαχιστοπ οιούσε τη ν τ ο πική εξουσία που δ ιέ θ ε τα ν ελέω Αλλάχ και βασιλέα, η οποία οφ ειλόταν στην αδυναμία τη ς κεντρ ική ς εξουσ ίας να ε λ έ γ ξ ε ι τόσο το υς ίδιους το υς φ εουδάρχες όσο και τους α νομ οιο γενείς πληθυσμούς των πολυάριθ μων φυλών τους. Η σ οβιετική στάση δ εν ά φηνε περιθώ ρια για μία φ ιλική συμβίωση μεταξύ Αφγανών και Σ οβιετικο ύ Στρατού κατοχής ή, έστω, για μία θ ε τ ικ ή π ροσέγγι ση των μεταρρυθμίσ εω ν στο Αφγανιστάν. Πιο σ υγκεκριμ ένα ήταν συνεχής η προσπά θ ε ια το υ καθεσ τώ τος του Καρμάλ και των Σ οβιετικώ ν να σοβιετοπ οιήσουν τη ν αφγανική κοινωνία συμπληρώνοντας τη στρα τιω τική το υ ς δράση με ένα π ολιτικό και ο ι κονομικό πρόγραμμα, που ως σκοπό είχε να μ ετα τρ έψ ει τη ν αφγανική κοινωνία σε μία αντανάκλαση τη ς σ οβιετικής. Ειδική μέριμνα ελήφ θη για το εκπ α ιδ ευτικό σύ στημα, στο οποίο ν έες σ ο β ιετικές εκδ ό σεις περί τη ς μαρξιστικής και λενινισ τική ς θεω ρίας α ντικα τέσ τησ α ν τα παραδοσιακά θ ρ η σ κευ τικά ισλαμικά κείμενα. Οσον α φ ο ρά τη στάση του κομμουνισ τικού καθεστώ το ς της Καμπούλ, γεγονός α π ο τελεί ό τι κα τά τη διά ρκεια τη ς διακυβέρνησ ης τη ς χώ ρας από το υ ς Αμίν και Καρμάλ η αφγανική υπηρεσία πληροφοριών Κχαντ, μέσω της μυστικής αστυνομίας Ακσα και τη ς ειδ ικά εκπ α ιδ ευμένη ς (στρατιω τικοπ οιημένης) α σ τυνομικής δύναμης Σαραντόι, ασκούσε καθημερινά τρ ομο κρα τική δράση απέναντι στους α ντιφ ρονο ύντες. Ατυχώς για τους Σ οβ ιετικο ύς και το ν Καρμάλ η προσπάθεια αυτή είχ ε το α ν τίθ ετο από το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Ενώ το πρόγραμμα σοβιετοποίησης σκόπευε στην πλήρη μεταμ όρ φωση των Αφγανών από πολέμιους σε υποσ τηρ ικτές του κομμουνισ τικού καθεσ τώ το ς τη ς Καμπούλ, η μαζική χρήση εξανα γκαστικώ ν μέσων εκ μέρους των Σ ο β ιετι
κών και των Αφγανών καθεστω τικώ ν κατάφ ερ ε να ο ξύ νει περισσότερο τη ν ήδη δια μορφω μένη αντιπ αλότητα του λαού τόσο απέναντι στους εισ βολείς, όσο και απένα ν τι στο καθεστώ ς του Μπαρμπάκ Καρμάλ. Κοινή συνισ ταμένη των κατά τα αλλά ε τ ε ρόκλητω ν αυτών κοινωνικών ομάδων απε τέ λ ε σ ε η σφοδρή α ντίθ εσ ή το υς στη μ ετα βολή του πολιτικού, οικονομικού και κοι νωνικού κατεστημένου, αφού η σ οβιετική επικράτηση θ α σήμαινε γι' α υτούς τη ν ορι στική απώλεια των προνομίων που απελάμβαναν επί σειρά αιώνων. Η έλλειψ η συνερ γασίας με το καθεστώ ς τη ς Καμπούλ και τις σ ο β ιετικές δυνάμεις κατοχής, καθώς και η ευ θ ε ία α ντίθ εσ ή το υς σε α υτές, που εκφ ραζόταν με τη συνεχή και ένθερ μ η υ ποστήριξη των ανταρτών, τη ν απόκρυψή το υ ς όποτε α υτό γινό τα ν αναγκαίο και τη συνεργασία το υς σε μεμονω μένες επ ιχει ρήσεις, α π ετέλεσ αν π ροσφιλείς κα θ η μ ερ ι νές τα κ τικ ές του αφγανικού λαού και πιο σ υγκεκρ ιμ ένα των προαναφερθεισώ ν κοι νωνικών ομάδων. Η ενεργός, ως επί το πλείστον, αντίσταση τη ς πλεισψ ηφίας του α φγανικού λαού δυσχέρανε τη σ οβιετική σ τρατιω τική μηχανή και τις κυβ ερ νη τικές δυνάμεις το υ Αφγανικού Δ ημοκρατικού Στρατού, αφού το υς καταρράκωνε το η θ ι κό καθημερινά δημιουργώ ντας το υς κλίμα αμφιβολίας, δυσπιστίας και φόβου.
Ο διεθνής παράγοντας Ο δ ιεθ ν ή ς παράγοντας υπήρξε εξα ιρ ε τικ ή ς σημασίας κατά τη δ ιά ρ κεια του αφγανικού πολέμου. Η δ ιεθ ν ή ς π ολιτική απά ντηση στην εισβολή ήταν άμεση και καθο ριστική. Σ τις αρχές Ιανουαρίου το υ 1980 εγ κρ ίθ η κε από το ν ΟΗΕ ένα προσχέδιο ψη φίσματος που καταδίκαζε τη ν εισβολή και καλούσε για άμεση και άνευ όρων απόσυρ ση των ξένων σ τρατευμάτω ν (104 ψήφοι υ πέρ, 18 κατά και 18 αποχές). Δύο εβδομά δες α ργότερα η εισβολή κα ταδικάσ τηκε στη συνάντηση του Ισλαμικού Συνεδρίου, στο Ισλαμαμπάντ, από όλα τα ισλαμικά κράτη. Στις 19 Φ εβρουάριου οι υπουργοί Ε ξω τερικώ ν τη ς ΕΟΚ, σε συνάντησή τους στη Ρώμη, ενέκρινα ν τη ν πρόταση του Βρετανού ομολόγου το υ ς η οποία εισ ηγείτο τη ν ουδετεροπ οίησ η το υ Αφγανιστάν με δ ιε θ ν ε ίς εγγυ ή σ εις ως αντάλλαγμα για τη ν απόσυρση των σοβιετικώ ν σ τρα τευμά των. Τα περισσότερα κράτη λοιπόν κα τα δί κασαν τη σ οβ ιετική ενέργεια . Η Δύση, η α ραβική κοινότη τα και όλα τα γ ειτο ν ικ ά κρά τη εναντιώ θηκαν στην εισβολή. Οσον α φ ο ρά τις ΗΠΑ, από τις οποίες η π ολιτική της ύφεσης είχε εγ κ α τα λ ειφ θ ε ί επ’ αόριστον, η ηγεσία το υς προχώρησε σε μια σειρά ε νεργειώ ν υπό μορφή πολιτικών, οικονομι κών και διπλωματικών αντιποίνων στο πλαίσιο των διακρατικώ ν σχέσεων ΗΠΑ-Σοβ ιετική ς Ενωσης. Α υτές συμπεριλάμβαναν τη διακοπή τη ς αποστολής προϊόντων υ ψηλής τεχνολο γία ς και δημητριακώ ν, την περικοπή των πολιτιστικώ ν και επιστημονι-
κών ανταλλαγώ ν μεταξύ των δύο χωρών, την κατάργηση των περισσότερων σ ο β ιετι κών πτήσεων προς τις ΗΠΑ και τη δραστική περικοπή των σοβιετικώ ν προνομίων ε λ ε ύ θερ η ς α λιεία ς κοντά στις α κτές των ΗΠΑ. Ασφαλώς αποκορύφωμα των αμερικανικώ ν διπλωματικών αντιποίνων α π ετέλεσ ε το μποϋκοτάζ των Ολυμπιακών Αγώνων του 1980 στη Μόσχα, τόσο εκ μέρους τη ς ολυ μπιακής ομάδας των ΗΠΑ, όσο και εκ μ έ ρους των ολυμπιακών αθλητικώ ν ομάδων των περισσοτέρων μελών το υ ΝΑΤΟ. Οι α μ ερ ικα νικές ε ν έρ γ ειες στο π ερ ιφ ερειακό επίπεδο με σκοπό την παρεμπόδιση τη ς ε πιτυχίας τη ς σ οβ ιετικής επέμβασης είχαν ως α φ ετη ρ ία τη ν εφαρμογή ενός οικονομι κού προγράμματος βο ήθ ειας προς το υ ς α ν τά ρ τες "Μ αχητές τη ς Ε λευθερίας". Αρχι κά το Κογκρέσο εξουσ ιο δό τησ ε για τη ν ά μεση αποστολή ανθρω πιστικής βο ήθ ειας στους Αφγανούς και στη συνέχεια για την προμήθεια σ τρατιω τικού εξοπλισμού στην αφγανική αντίσταση. Χ α ρακτηρισ τικό της αμερικανικής βο ήθ ειας είνα ι ό τι αυτή έ φθανε στους παραλήπτες τη ς μέσω του γ ειτο νικο ύ Πακιστάν και με τη δ ιευ κό λυ ν ση του σ τρατιω τικού καθεσ τώ τος του δ ι κτάτορα στρατηγού Μ οχάμεντ Ζία ΟυλΧακ. Εγκυρες σ ο β ιετικές πηγές ισχυρίζο νταν ό τι η Ο υάσιγκτον είχε δαπανήσει 300 εκα τομ μύρια δολάρια για τη ν υποστήριξη των ανταρτώ ν κατά τα πρώτα τέσ σ ερα χρόνια του πολέμου και σκόπευε να δαπα νή σ ει για το ν ίδιο σκοπό άλλα 130 εκα το μ μύρια το 1984. Η "Washington Post" α νέφ ερε ό τι κατά το οικονομικό έτο ς 1985 το Κο γκρέσο δ ιέθ εσ ε 250 εκα τομ μύρια δολάρια για το αφγανικό πρόγραμμα. Η οικονομική β ο ήθ εια από τις ΗΠΑ αναμενόταν σχεδόν να διπλασιαστεί γ ια το 1986. Σύμφωνα με το υς υπολογισμούς το κόστος των ε τ η σίων προγραμμάτων υποστήριξης για τους Αφγανούς α ντά ρ τες θ α ανερχόταν σε ένα δισ εκα τομμ ύριο δολάρια. Η αμερικανική στρατιω τική β ο ή θ εια π εριοριζόταν στην α ποστολή συμβατικού εξοπλισμού εξαιρώ ντας τα υπερσύγχρονα οπλικά συστήματα, διό τι έπρεπε να α π ο φ ευχθεί η πρόκληση ε κτεταμένω ν σοβιετικώ ν αντιποίνων ενα ντίο ν του γειτο νικο ύ Πακιστάν. Εξαίρεση αποτέλεσε η τμ ημ ατική αποστολή 1.000 φορητών αντιαεροπορικώ ν πυραύλων Stinger, που συνιστούσαν τεχνολο γία αιχ μής για τη ν εποχή και ήταν η προσδοκώμενη εξισορροπ ητική λύση απέναντι στη σο β ιετική υπεροχή στον αέρα. Είναι φανερό ό τι η α μερικανική σ τρατηγική έ τε ιν ε προς τη ν π εριορισμένη οικονομική και στρατιω τική β ο ή θ εια στους α ντά ρ τες με σκοπό τη διατήρηση του πολέμου σε ισορροπημένο επίπεδο ένα ντι των Σ οβιετικώ ν εισβολέων. Οι λόγοι τη ς επιλογής αυτής σ χετίζονταν με τα π ολιτικά και τα σ τρατηγικά οφέλη που ήτα ν δυνατό να αποκομίσουν οι ΗΠΑ τόσο σε π εριφ ερειακό, όσο και σε δ ιεθ ν ές επίπεδο. Με τη ν παγίδευση των Σ ο β ιετι κών στον πόλεμο και τη ν άκαρπη υπεροχή το υς σε αυτόν οι ΗΠΑ δ ιέθ ε τα ν ένα καθημερινό πρώτης τά ξης παράδειγμα του
Μ ο υ τζα χ εντίν στη ν π εριοχή τη ς Καμπούλ επ ιδ εικνύ ο υ ν το λά φ υρό το υς, ένα σ ο β ιετικ ή ς κ α τα σ κευ ή ς άρμα Τ-55.
Ο π ολέμαρχος τη ς κο ιλά δ ας Παντζίρ, Α χμάντ Σαχ Μ ασ ούντ (στα δεξιά), δ ια θ έτο ν τα ς ασφαλώς ε ξ α ιρ ε τικ έ ς δ ιο ικ η τικ έ ς ικ α ν ό τη τε ς α ν εδ είχ θ η σε σ τρ α τιω τικό κα ι π ο λιτικό η γ έ τη κα τά τη δ ιά ρ κεια το υ α φ γα νο -σ ο β ιετικο ύ πολέμου.
σ οβ ιετικού επ εκτατισμού, με αποτέλεσμα χειριζόμ ενο ι κατάλληλα τα δεδομ ένα να ε π εκτείνουν τη δική το υ ς πολιτική επιρροή και στρατιω τική παρουσία ως και το ν Ινδι κό ωκεανό. Το ινδικό π εριοδικό "Αιώνια Δ η μοκρατία" έγραφε το ν Ιούλιο του 1981 κι νούμενο ασφαλώς από α ντια μερ ικα νικά και αντιπ ακιστανικά αισθήματα, πλην όμως βασιζόμενο σε αναλυτικά δεδομένα: "Υπο πτευόμασ τε ό τι ο Ρόναλντ Ρέιγκαν προ σ εύχετα ι π έντε φορές τη ν ημέρα στον Αλ λάχ να παραμείνουν οι Σ ο β ιετικο ί στρατιώ τε ς στο Αφγανιστάν, ώστε να μπορεί να ε π ικα λείτα ι τη ν επιχείρηση τη ς Μόσχας ως την α ιτία για τη μεγάλης κλίμακας αμερικα νική στρατιω τικοποίηση του Ινδικού ωκεα νού και του Περσικού κόλπου, συμπερι λαμβανομένου και του καθεσ τώ τος του δι κτάτορα Ζία στα βόρεια σύνορα της Ινδίας". Οπως ήτα ν αναμενόμενο, εκτό ς των δύο υπερδυνάμεων οι χώρες οι οποίες ά σκησαν σημαντική επιρροή στις ε ξελ ίξεις τη ς κρίσης του Αφγανιστάν ή τα ν οι πλησιέσ τερ ες μουσουλμανικές. Για το Ιράν η ε ι σβολή και ο πόλεμος είχαν ε ξ ε λ ιχ θ ε ί σε σ ημα ντικότα το παράγοντα π ερ ιφ ερειακής αποσταθεροποίησης μετά τη ν επανάστα ση του Χ ομ εϊνί και επηρέασαν α ρνητικά τις σχέσεις του με τη Σ οβ ιετική Ενωση. Κατά συνέπεια η πολιτική υποστήριξη επισήμως, αλλά και η παροχή πάσης φύσεως δ ιευ κο λύνσεων κυρίως προς το υ ς ομοθρήσκους Σ η ίτες (15%) ανεπισήμως, ήτα ν α μέρισ τες και δια ρκείς. Σ την περίπτωση του Πακι στάν το Ισλαμαμπάντ είχε σ υγκεκριμένους
σ οβαρότατους λόγους να ανησυχεί για τις επιπτώσεις στο γ ειτο ν ικ ό Αφγανιστάν. Η σ οβιετική εισβολή και ο πόλεμος ακολού θως έθ ε τα ν σε κίνδυνο τη ν εθ νική ασφά λεια και τη ν "ολοκλήρωσή" το υ και ασφα λώς και τα π ερ ιφ ερειακά το υ συμφέροντα. Ετσι α π ετέλεσ ε τη σ τρατηγική οδό διά μέ σου τη ς οποίας δ ιο χ ετευ ό τα ν η δ ιεθ νή ς βοήθεια, κυρίως από τις ΗΠΑ και τις μου σ ουλμανικές χώρες, μέσω τη ς CIA και των φανατικώ ν θρησ κευτικώ ν οργανώσεων α ντίστοιχα, προς το υς Αφγανούς αντά ρτες. Το έγκυρο π εριοδικό "Time" έγραφ ε σ τις 11 Ιουνίου 1984: "Η ύπαρξη ενός αγωγού τη ς CIA για τη διοχέτευσ η όπλων στους μου τζα χεντίν δεν είνα ι πλέον μυστικό έπ ειτα από τη δημόσια διακήρυξη του ειδ ικού συμβούλου του προέδρου Κάρτερ σε θ έ ματα εθ νική ς ασφ άλειας, Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι, ό τι ο ίδιος οργάνωσε το πρό γραμμα ροής οπλισμού προς το υς Αφγα νούς α ντά ρ τες κατά το έτο ς 1979". Επιπλέ ον το Πακιστάν παρείχε στους α ντά ρτες σ ημα ντικότα τη σ τρατιω τική βοήθεια, η ο ποία α υξήθ ηκε κατακόρυφ α μετά τα πρώ τα έτη τη ς εισβολής, κυρίως όμως παρείχε α μέριστη υποστήριξη στους μουτζαχεντίν δ ια θ έτο ντά ς το υς σ τρα τιω τικές βάσεις α νεφοδιασμού εντό ς τη ς επ ικρατείας του. Αξιοσημείω τη υπήρξε η υποστήριξη των μουσουλμάνων ανταρτώ ν από την π λειοψ ηφ ία των ομοθρήσκων το υ ς χωρών, η οποία κατέστη σ ημαντικός παράγοντας για τη ν έκβαση του πόλεμου. Εκτός των περιπτώσεων του Ιράν και το υ Πακιστάν μεγάλος α ριθμός ισλαμικών χωρών, συμπε ριλαμβανομένω ν των Κ ουβέιτ, Αιγύπτου, Τουρκίας και Σαουδικής Αραβίας, υποστή ριξαν οικονομικά το υ ς μουτζαχεντίν. Η β ο ήθ εια αρχικώς είχε δ ιο χ ε τε υ θ ε ί διά μ έ σου τη ς φ ανατικής μουσουλμανικής οργάνωσης Ισλαμική Κοινωνία που εδ ρ ευ ε στο Πακιστάν. Ακολούθως χρησιμοπ οιήθηκε το σύνολο των φανατικώ ν μουσουλμανικών οργανώσεων, οι οποίες διατηρούσ αν άρρη κτους δεσμούς με πολλές από τις αφγανικές α ντα ρ τικές ομάδες. Οσον αφορά τη ν αιγυπτιακή στάση, η δ εδ ομ ένη οικονομική δυσπραγία τη ς χώρας ανάγκασε τη ν η γ ε σία τη ς να επ ιλέξει ά λλες μορφές υποστή ριξης προς το υ ς α ντά ρ τες. Η αιγυπ τιακή α νταπόκριση συμπεριελάμβανε αποστολή πολεμικού υλικού, με χ αρ α κτηρ ισ τικότερο οπλικό σύστημα το ν μονό εκ το ξευ τή πυ ραύλων 122 mm, πώληση σοβιετικώ ν οπλι κών συστημάτων το υ Αιγυπτιακού Στρα το ύ σ τις ΗΠΑ με τη ν προϋπόθεση να στα λούν προς ενίσχυση των ανταρτώ ν και α ποστολή έμψυχου δυναμικού, σ τρα τιω τι κών συμβούλων και εκπαιδευτώ ν, σ τις βά σ εις των ανταρτώ ν στο Πακιστάν. Λίγους μήνες πριν από τη δολοφ ονία του ο πρόε δρος τη ς Αιγύπτου, Ανουάρ Σαντάτ, δήλω νε μεταξύ άλλων σε σ υνέντευξή του στο α μερ ικανικό δ ίκτυο N BC :" Η κυβέρνηση τη ς Αιγύπτου πώλησε σ τις ΗΠΑ όπλα σ ο β ιετι κής κατασκευής για να σταλούν στους Μ ουτζα χεντίν με τη β ο ήθ εια τη ς Α μερικα νικής Αεροπορίας. Οι α ιγυπ τιακές αποθή-
55
mmmmm}
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ ΡΙΑ
Η ΑΠΟΣΥΡΣΗ ΤΩΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ
Σ ο β ιετικ ό ς β ετερ ά ν ο ς το υ πολέμου το υ Αφ γανιστάν
56 •Η
κες όπλων είνα ι α νοικτές για το υ ς α ντά ρ τες. Οποιαδήποτε ποσότητα όπλων επ ιθυ μήσουν οι ΗΠΑ να αποστείλουν στους Μ ουτζα χεντίν ε μ είς είμ α σ τε έτο ιμ ο ι να τη θέσ ο υμ ε στη διάθεσή τους". Το Πεκίνο έ δ ε ιξ ε τις π ρ οθ έσ εις το υ ε ξαρχής κα τα δικάζο ντα ς σ φοδρότατα, τ ό σο σε νομικό, όσο και σε π ολιτικό επίπεδο, τη σ οβ ιετική επέμβαση, στο Συμβούλιο Ασ φ α λείας των Ηνωμένων Εθνών. Επίσης ε κτό ς από τη σ χετικά π εριορισ μένη οικονομική β ο ή θ εια που παρείχε σ τους Αφγανούς α ντά ρ τες, συνέβαλε ουσ ιασ τικά σ την ενδυνάμωσή το υ ς θ έ το ν τα ς σε ε φαρμογή ένα πρόγραμμα σ τρα τιω τική ς υ ποστήριξης. Το μεγα λύτερο μέρος του σ τρα τιω τικού εξοπλισμού που αποστελλότα ν σ τους α ντά ρ τες κατά τα πρώτα έτη απ ο τελ είτο από φ ορητά όπλα χειρός, τις κι ν εζικ ές εκδ ό σ εις των τυ φ εκίω ν ΑΚ-47 Kalashnikov. Α ργό τερα π ρ οσ τέθηκα ν στο πρόγραμμα και α ντια ρ μ α τικά RPG-7, σύγ χρονες α ντια ρ μ α τικές νά ρκες και βαρέα αντια εροπ ορικά οπλικά συστήματα, κα θώ ς και (σε περιορισ μένο αριθμό) α ν τια ε ροπορικοί πύραυλοι εδά φ ο υς - α έρος SA7. Πιο σ ύ νη θ ες βαρύ αντια ερο π ο ρικό ό πλο των ανταρτώ ν ή τα ν το DShk των 12,7 mm, τόσο στη σ ο β ιετική όσο και στην κ ιν ε ζική έκδοσή του, γνω στό και ως "Ντάσικα" σύμφωνα με τις α φ γα νικές δια λέκτους. Οπως γ ίν ε τα ι λοιπόν αντιληπ τό η α ν τί δραση τη ς αφ γα νικής κοινωνίας, οι δ ιε θ ν ε ίς ε ξ ε λ ίξ ε ις και οι σ τρ α τιω τικές επ ιχει ρήσεις δημιούργησαν ένα πλέγμα δ ια δ ικα σιών που σε συνδυασμό με τη ν ανεπάρ κεια το υ Κρεμλίνου α π ετέλεσ ε ανυπέρ βλητη τροχοπέδη ως προς τη ν επ ιτυχή κα τά ληξη τη ς σ ο β ιετική ς εισ βολής στο Αφγανιστάν.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ
Είναι φανερό ότι η Σ οβιετική Ενωση δι δάχθηκε ελάχιστα από την αμερικανική ε μπειρία στο Βιετνάμ. Παρόλο που η στρα τιω τική κατάσταση δεν απαιτούσε την απο χώρηση των σοβιετικών στρατευμάτω ν από τη χώρα, η παραμονή του Σ οβιετικού Στρα τού στο Αφγανιστάν (όπως και αυτή των Α μερικανών στο Βιετνάμ) απείχε πολύ από τη ν πιθανότητα του μικρότερου στρατιω τι κού ή πολιτικού οφ έλους για τη Μόσχα. Η σοβιετική ηγεσία αντιμετωπίζοντας την α πομόνωση από τη συντριπτική πλειοψηφία των κρατών της διεθνούς κοινότητας και βιώνοντας ανυπέρβλητα οικονομικά προ βλήματα, αποφάσισε την απόσυρση των στρατευμάτω ν τη ς από το Αφγανιστάν έπ ει τα από εννέα χρόνια στρατιω τικής δράσης, χωρίς να έχει επιτύχει τους α ντικειμ ενικο ύς της στόχους. Πιο συγκεκριμένα ο κύριος πολιτικός στόχος τη ς πάταξης τη ς αντι-σοβ ιετικής “συνωμοτικής" εξέγερσης, των "υποκινουμένων" από τις ΗΠΑ και την Κίνα α νταρτών, δεν είχε επ ιτευχθεί, παρά την α ντικατάσταση του "ανεπαρκούς" καθεστώ τος του Χαφιζουλάχ Αμίν με αυτό του φιλο σοβιετικού Μπαμπράκ Καρμάλ. Επίσης ο κύριος γεω στρατηγικός στόχος, αυτός του ελέγχου των αφγανικών στρατηγικών πε ριοχών, δεν επ ιτεύχθηκε επειδή ο Σ οβ ιετι κός Στρατός δεν κατάφερε να παγιώσει τη στρατιω τική του παρουσία στα νότια τμήμα τα της χώρας, κοντύτερα στη στρατηγική περιοχή των στενών του Ορμούζ. Η αποτυ χία ανάδειξης της υπεροχής των Σ οβ ιετι κών σε στρατιω τικό επίπεδο, καθώς και αυ τή της "πεμπτουσίας" του υπαρκτού σοσια λισμού σε π ολιτικό-ιδεολογικό επίπεδο, ε πέφεραν υψηλά τραγικό κόστος για τη χώ ρα. Μολονότι το στρατιω τικό κόστος δεν κρινόταν ως πολιτικά ανυπέρβλητο για τη σοβιετική ηγεσία, λόγω των ιδιαιτεροτήτω ν του σοβιετικού πολιτικού συστήματος, το πολιτικό κόστος στις δ ιεθ νείς σχέσεις της Σ οβιετικής Ενωσης αποδείχθηκε ανυπολό γιστα υψηλό. Εκτός από την αναμενόμενη αρνητική κλιμάκωση των σχέσεών της με τη δυτική κοινότητα και τις ΗΠΑ, οι σχέσεις της με τις γειτο ν ικ ές χώρες και εκείνες του Τρίτου Κόσμου επιδεινώθηκαν πολύ. Γι1αυ τούς τους λόγους η απόσυρση των σ οβ ιετι κών στρατευμάτω ν συνιστά σημαντικότατη πολιτική και στρατιω τική ήττα για τη Μό σχα. Η πλήρης αποτυχία της Σοβιετικής Ενω σης να επιτύχει το ελάχιστο των γεωστρατηγικών και πολιτικών της στόχων απεκάλυψε την αδυναμία τη ς να παραμείνει στη θ έ ση της υπερδύναμης. Η περιπέτεια στο Αφ γανιστάν κα τέδ ειξε εμφανώς την έλλειψη πολιτικής διορατικότητας, στρατηγικής ε υ ελιξίας και ηγετικής υπευθυνότητας, στοι χεία που είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με το πεδίο των σχέσεων στη διεθνή πολιτική.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Κ ο υσ κουβέλη ς, Η λίας, I.: ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ - ΚΡΙΣΗ - ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ, Ε κδόσεις Παπαζήση, 1997. (2) Παπακώστας, Α λκή ς: Η ΥΠΟΘΕΣΗ ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ ΑΠΟ ΠΛΕΥΡΑΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ, Gutenberg, Αθήνα, 1981. (3) CONSTITUTSIYA (OZNOVNOY ΖΑΚΟΝ) SOYUZA SOVETSKIKH SOTSIALISTICHESKIKH RESPUBUC (C o nstitu tio n (Basic Law) o f the Union o f the Soviet S o cia list Republics), Μόσχα, 1978. (4) Buzan, B a rry: INTERNATIONAL RESTRAINTS ON THE USE OF FORCE στο Northegde, F.S., THE USE OF FORCE IN INTERNATIONAL RELATIONS, London, 1974. (5) Dupree, Louis: AFGHANISTAN, Princeton U niversity Press, New Jersey, 1973. (6) Garrison, Jim - Shivpuri, Puare: THE RUSSIAN THREAT, Gateway Books, London, 1983. (7) Harrison S., Selig: A BREAKTHROUGH IN AFGHANISTAN, Foreign Policy, no 51, N ational A ffairs, New York, 1983. (8) Isby, David: RUSSIA’S WAR IN AFGHANISTAN, O sprey Publishing, London, 1986. (9) Laird, Robbin F. - Hoffm an, Erik P.: SOVIET FOREIGN POLICY IN A CHANGING WORLD, Albine Publishing Company, New York, 1986. (10) Mac Gwire, Michael: MILITARY OBJECTIVES IN SOVIET FOREIGN POLICY, The B rooking In stitu tion , Washington D.C., 1987. (11) Khalilzad, Zalm ay: MOSCOW’S AFGHAN WAR, Problems o f Communism, US In form ation Agency, Jan.-Feb. 1986. (12) Saikal, A. - Maley, W.: THE SOVIET WITHDRAWAL FROM AFGHANISTAN, Cambridge U niversity Press, 1989. (13) ANNUAL STRATEGIC SURVEYS FROM 1979 TO 1989, The In ternational In stitu te for Strategic Studies, London. (14) Valenta, Jiri: SOVIET INVASION OF AFGHANISTAN: THE DIFFICULTY OF KNOWING WHERE TO STOP, O rbis: A q u a rte rly Journal o f World A ffairs, U niversity o f Pennsylvania, Foreign Policy Research Institute, Summer 1980. (15) Valenta, Jiri-Potter, William: SOVIET DECISION MAKING FOR NATIONAL SECURITY, Center fo r the Inte rn a tio n al and Strategic A ffairs, U niversity o f California, 1984. (16) Katar, Hassan M .: AFGHANISTAN: THE SOVIET INVASION AND THE AFGHAN RESPONSE, 1979-1982, U niversity o f California, Berkley, 1997.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Η παρούσα αποτελεί σύνοψη της ευρύτερης ανέκδοτης μελέτης: Σωτηρόπουλος, Ιωάννης, Π., "Η Σοβιετική εισθολή και οι α ιτίες της Σοβιετικής ήττας στο Αφγανιστάν", Αθήνα, 1998.
Χαλκογραφ ία τη ς Β υζα ντινής Μ ονεμβασίας μ ε το φ ρ α γκικό όνομα M alvasia (χάρτης το υ F. de Wit, από το β ιβλίο το υ V. C oronelli "Οι κ υ ρ ιό τε ρ ε ς π όλεις και λιμά νια τη ς Ευρώ πης", Β ε ν ετία , 1679).
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΙΣΒΟΛΗ ΤΟΝ ΦΡΑΓΚΩΝ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ ΑΛΙΣΙΑ ΣΙΜΠΣΟΝ Μ.Α. M edieval Studies, Π ανεπ ιστήμιο B risto l
ΚΑΤΑ ΤΗΝ Π Ρ Ο ΕΛ ΑΣΗ ΤΩΝ ΛΑ ΤΙΝ Ω Ν Ε ΙΣ Β Ο Λ Ε Ω Ν ΣΤ Η Ν Π Ε Λ Ο Π Ο Ν Ν Η Σ Ο ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ Κ Ω Ν ΣΤΑ Ν ΤΙΝ Ο Υ Π Ο Λ Η Σ ΤΟΝ Α Π Ρ ΙΛ ΙΟ ΤΟΥ 1204, Π Ρ Ο Ε Β Α Λ Α Ν ΙΣΧΥΡΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΑ ΦΡΟΥΡΙΑ ΤΗΣ ΚΟ ΡΙΝ Θ Ο Υ , ΤΟΥ ΑΡΓΟΥΣ, ΤΟΥ ΝΑΥΠΛΙΟΥ, ΤΟΥ Ν ΙΚΛ ΙΟ Υ , ΤΗΣ Λ Α Κ Ε Δ Α ΙΜ Ο Ν Ο Σ Κ Α Ι ΤΗΣ Μ Ο Ν Ε Μ Β Α Σ ΙΑ Σ . Ο Μ Ω Σ Δ ΙΑ Δ Ο Χ ΙΚ Α ΑΥΤΑ Π ΑΡΑΔΟ Θ Η ΚΑΝ ΣΤΟΥΣ ΚΑΤΑΚΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΤΟΣ 1252 ΒΡ Η ΚΕ ΤΟΝ ΗΓΕΤΗ ΤΩΝ ΦΡΑΓΚΩΝ ΓΟΥΛΙΕΛΜΟ Β ’ ΒΙΛ Λ Ε Α Ρ Δ Ο Υ ΙΝ Ο ΚΥΡΙΑΡΧΟ Ο ΛΗΣ ΤΗΣ Π Ε Λ Ο Π Ο Ν Ν Η Σ Ο Υ Ή, Ο Π Ω Σ ΛΕΓΟΤΑΝ ΤΟΤΕ, ΤΟΥ Π Ρ ΙΓΚΙΠ ΑΤΟ Υ ΤΗΣ Α Χ ΑΙΑΣ.
ατά το διάστημα Ν οεμβρίου-Δ εάφιξη το υ μ ετέπ ειτα α υ θ έν τη τη ς Πελοκεμθρίου 1204 ο μικρός στρα ποννήσου, Γοδεφ ρείδου Β ιλλεαρδουίνου, τό ς που δ ιέ θ ε τ ε ο η γέτη ς των στη Μ εθώ νη. Τον χειμώνα το υ 1204-1205 σταυροφόρω ν Β ονιφ ά τιο ς Μ ομ φ ερα με τικός τη β ο ή θ εια το υ άρχοντα τη ς Μ εθώ νης υπ έταξε με σ χετική ευκολία τη Θεσσαλία, Ιωάννη Καντακουζηνού ο Β ιλλεα ρδουίνος τη Βοιωτία, τη ν Α ττική και τη ν κεντρ ική κ α τά φ ερ ε να υπ οτά ξει σ ημαντικό κομμάτι Εύβοια. Εκείνο το ν χειμώνα ξεκ ίν η σ ε και η τη ς δ υ τική ς Πελοποννήσου. Δυστυχώς για κατάκτηση τη ς νο τιο α να το λική ς Πελοποντο ν ίδιο ο Ελληνας άρχοντας π έθανε και ο νήσου. Την ίδια σχεδόν στιγμή (Ν οέμβριος γιο ς το υ «επαναστάτησε» ενα ντίο ν του. Ε ή Δ εκέμ β ρ ιο ς) το υ 1204 χ ρ ο νο λο γείτα ι η τσ ι εκ είν ο ς α ναγκάσ τηκε να αποχωρήσει
Κ
απο το μέρος και εσπ ευσε να σ υναντήσ ει το ν ηγέτη των σταυροφόρω ν, Β ονιφ ά τιο Μ ομ φ ερα τικό, ο οποίος ε κ ε ίν η τη ν εποχή π ολιορκούσε το Ναύπλιο. Η ουσιαστική κατάκτησ η τη ς Π ελοποννήσου ξεκίνη σ ε με τη ν εκσ τρ α τεία το υ Β ιλλεαρδουίνου και του Γουλιέλμου Σαμπλίτη, ο οποίος βρισ κόταν στο σ τρατόπ εδο το υ Μ ομφερατικο ύ τη ν άνοιξη το υ 1205. Στα τέλ η το υ καλοκαιριού/αρχές φ θι-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο Β υ ζα ντινός α υ το κ ρ ά το ρ α ς τη ς Ν ίκαιας Ιωάννης Γ ’ Β α τά τζ η ς σε μ ικρ ο γρ α φ ία το υ 15ου αιώνα (Μ όντενα, Β ιβ λ ιο θ ή κ η Estense).
58 ■■
νοπώρου το υ 1205 έγ ιν ε και η μοναδική προσπάθεια αναχαίτισης των Φράγκων στη μάχη στον Ελαιώνα του Κ ούντουρα στη Μ εσσηνία και πιο σ υγκεκρ ιμ ένα στην π εδινή περιοχή τη ς μεσσηνιακής Θ ού ριας. Η γέτης των Ελλήνων υπήρξε ο Μι χαήλ Α' τη ς Ηπείρου (1204-15). Ο ελ λ η ν ι κός σ τρατός α π ο τελείτο από δυνάμ εις που προέρχονταν από τη Λακεδαίμονα, τα χωριά του Λάκκου Μ εσσηνίας, το Νίκλι και τη Β ελιγόστη, υπήρχαν δε και Μ ηλιγγοί Σλάβοι το υ Ταϋγέτου. Η κατά πολύ μικρό τερ η σε α ριθ μό φ ραγκική δύναμη (οι πη γ ές μ νη μο νεύουν 700 Φ ράγκους και 5.000 Ελληνες και Μ ηλιγγούς) σ υνέτριψ ε τη μο ναδική ελληνική συλλογική προσπάθεια α ναχαίτισης το υ φ ραγκικού στρατού, κυ ρίως επειδή τα ά ριστα εξοπ λισμένα και ορ γανωμένα σώματα των Φράγκων υπερίσχυσαν με σ χετική ευ κο λία έν α ν τι το υ ασύ ντα κτο υ ελλη νικο ύ και μ η λιγγικο ύ σ τρα τού. Το απ οτέλεσμα τη ς μάχης, όντως κα τα σ τροφ ικό για το υ ς Ελληνες, σ φ ράγι σε τη ν τύχη τη ς Πελοποννήσου και θ ε μ ε λίωσε τη φ ραγκική κυριαρχία στη χερσ ό νησο. Ως το ν Δ εκέμ β ρ ιο το υ ίδιου έτο υ ς οι σ τα υροφ όρο ι είχαν κα τα φ έρ ει να υπο τά ξο υ ν όλη τη δυ τική Πελοπόννησο και ε πιπλέον έλεγχα ν τις νο τιο α να το λικές πε δ ινές π εριοχές τη ς χερσονήσου.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Το τε λ ε υ τα ίο ελλη νικό οχυρό που έπ ε σε σε φ ραγκικά χέρια -κα ι ίσως προέβαλε και τη ν ισ χυρότερη αντίσ ταση-υπ ήρξε αυ τό τη ς Μ ονεμβασίας, στη νοτιοα να το λική Λακωνία. Μ ολονότι η κατάκτησ η τη ς Π ελο ποννήσου π ραγματοπ οιήθηκε σχεδόν στο σύνολό τη ς σε λιγ ό τερ ο από ένα ν χρόνο, το 1205, η Τσακωνία, η περιοχή το υ Ταϋγέ το υ και η Μ ονεμβασία παρέμεναν ανυπό τα κ τε ς ως το 1246. Οι λόγοι για το υ ς οποί ους οι παραπάνω π εριοχές κα τά φ ερα ν να δια τηρ ήσ ουν τη ν ανεξαρτησία· το υ ς από το υ ς Φ ράγκους επί τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα είνα ι απλοί: • Η τοπογραφία αυτών των περιοχών και ιδ ια ίτερ α τη ς Μ ονεμβασίας, η οποία ήταν κτισμ ένη σε βράχο ύψους 300 μέτρω ν μ έ σα στο πέλαγος και επικοινω νούσε με τη ν ξηρά μόνο από μια σ τενή λω ρίδα γης, όχι μόνο δ υ σ κό λευε τις π ο λεμ ικές επ ιχειρή σ εις των Λατίνων, αλλά ο ύ τε καν επ έτρ ε πε τη ν προσέγγιση του φραγκικού σ τρα το ύ στα τείχη . • Οι ο ρ εσ ίβ ιο ι κά το ικο ί το υ ς υπήρξαν πα ραδοσιακά α τίθασ οι, επ αναστάτες και, ό πως μας π εριγρά φ ει το υ ς κα το ίκο υ ς της Μ ονεμβασίας ο Β υζαντινός ισ το ρικό ς Νι κήτας Χωνιάτης, «άνδρες που δεν αγνο ούσαν τη θ ε ά τη ς ελευ θ ερ ία ς » (Νικήτας Χωνιάτης, «Χρονική Διήγησις», 73). Δ εν ε ί
ναι τυχα ίο ό τι κατά τα αρχικά στάδια τη ς κα τά κτησ ης οι Λ α τίνοι απέφυγαν τη γη των Λακώνων, γνω ρίζοντας ό τι ε κ ε ί θ α α ντιμετώ π ιζαν ισχυρή αντίσταση. Συνεπώς μπορούμε εύκολα να συμπεράνουμε ό τι η απρόσιτη τοπ οθεσ ία τη ς Μ ονεμβασίας και η προβλεπ όμενη από το υ ς Λ α τίνους πεισματώ δης αντίσταση των κατοίκω ν τη ς απ οτέλεσαν το υ ς κύ ρ ι ους λόγους για τη ν α νεξαρ τησ ία τη ς πό λης ως τα μέσα το υ 13ου αιώνα. Ωστόσο τα ισ τορικά σ τοιχεία γύρω από τη λα τινική προέλαση και τη ν αντίσταση που προέβαλαν οι κά το ικο ι τη ς Μ ονεμβα σίας, καθώς και για τη ν πολιορκία και την κατάκτησ η τη ς πόλης, είνα ι α όριστα και σε πολλές περιπτώσεις σ υγκεχυμένα. Τοπογραφικά και χρονολογικά π ροβλήματα μας δυ σ κο λεύο υν επιπλέον σ την αναζήτηση των γεγονότω ν και κα θισ το ύν σχεδόν α δύ νατο να δ ιερ ευ νή σ ο υ μ ε τη στάση των κα τοίκω ν τη ς Μ ονεμβασίας έν α ν τι των Λ α τί νων. Η σύγχρονη έρευνα, από τις αρχές του αιώνα μας ως τα τε λ ε υ τα ία χρόνια, επ ικε ν τρ ώ νετα ι κυρίως σ τις μ α ρ τυ ρ ίες που μας π αρέχει μια μ ετα γενέσ τερ η πηγή για την κατάκτησ η τη ς Πελοποννήσου, το «Χρονικόν του Μορέως». Παρά το γεγονός ό τι από τη σ ημαντική αυτή πηγή α ντλούμ ε α ν ε κ τίμ η τες π ληροφ ορ ίες γύρω από την π ολιορκία και τη ν κατάκτησ η τη ς πόλης, παραμένουν αναπ άντητες κρίσ ιμες ερω τή σ εις που αφ ορούν τη χρονολόγηση γ ε γονότων, τις σχέσεις τη ς Μ ονεμβασίας με τα κράτη τη ς Νίκαιας, τη ς Ηπείρου, αλλά και τη λα τινική α υτοκρ α τορ ία τη ς Κωνστα ντινούπ ολης, το ν ρόλο που διεδρ αμ άτισ αν στα γεγονό τα ο ι η γ έ τε ς τη ς πόλης, τη στά ση τη ν οποία κράτησαν έν α ν τι των Λ α τί νων, καθώς και τη ν αντίσ ταση που προέ βαλε η Μ ονεμβασία πριν από τη ν πολιορ κία τη ς στα μέσα τη ς δ ε κ α ε τία ς το υ 1240. Η βιβλιογραφ ία των τελ ευ τα ίω ν ετών και ιδίως η εκμ ετά λλευ σ η ορισμένω ν πη γών (οι οποίες είχαν π α ρ α μ εληθεί κατά το παρελθόν) από σύγχρονους ερ ευ ν η τέ ς , έ χουν σ υμβά λει σ ημαντικά σ την επίλυση των ιστορικώ ν προβλημάτων γύρω από τη ν κατάκτησ η τη ς Μ ονεμβασίας, κυρίως δ ιό τι σ υγκρίνουν τα σ τοιχεία που μας πα ρ έχ ει το «Χρονικόν το υ Μορέως» με άλ λ ες πηγές τη ς εποχής τη ς λ α τιν ικ ή ς κα τά κτησης. Ομως η ασυμφωνία των πηγών σε κρίσιμα και α δ ιευ κρ ίνισ τα σημεία, οι αόρι σ τες, α νεπ αρκείς και λ α νθα σ μ ένες πληρο φ ορίες, καθώς και η υ π ο κειμ ενικότη τα των συγγραφέω ν τη ς εποχής έχουν ως συ νέπ εια τη σύγχυση στη σύγχρονη έρευνα και τη ν ασυμφωνία των μ ελετη τώ ν πάνω σε κρίσιμα θέμ ατα. Για να επ ιλυθούν τα προβλήματα αυτά θ α έπρεπε αρχικά να αναγνω ρίσουμε και ί σως να π αραδεχθούμε το υ ς π εριορισμούς που θ έ τ ο υ ν οι υπάρχουσες πηγές σε μια τέ το ιο υ είδ ο υ ς έρευνα. Η σ ημα ντικότερ η πηγή για τη ν κατάκτησ η τη ς Μ ονεμβασίας είνα ι αναμφίβολα το «Χρονικόν το υ Μ ορ έ ως». Τα προβλήματα α υτής τη ς σ ειράς κει-
μένων του 14ου αιώνα είνα ι γνωστά. Παρό λο που το «Χρονικό» μάς π αρέχει τις πε ρισ σ ότερ ες λεπ το μ έρ ειες, π εριλαμβανό μενων των ονομάτων των αρχόντω ν της πόλης, ως μ ετα γενέσ τερ η πηγή χ αρ α κτη ρίζετα ι από ασάφ εια στην περιγραφή των γεγονότω ν, α νακρ ιβείς π ληροφορίες, λα ν θα σ μ ένες χρονο λογίες και τη ν υπ οκειμ ε νικ ό τη τα ενός γασμούλου συγγραφέα. Η μαρτυρία το υ μητροπολίτη Μ ονεμβασίας Κυρίλλου, πηγή το υ 15ου αιώνα, περιγρά φ ει τη ν κατάκτησ η τη ς Μ ονεμβασίας σχε δόν με τη ν ίδια λεπ το μ έρ εια του «Χρονι κού», με τη σ ημαντική διαφορά ό τι παρα λείπ ει τα ονόματα των τριώ ν αρχόντω ν τη ς πόλης. Ομως οι δύο α υ τές πηγές είν α ι α ν τιφ α τικ έ ς ως προς τη χρονολογία τη ς κατά κτησης, κάποιες λεπ το μ έρ ειες τη ς πο λιορκίας, το υ ς όρους παράδοσης και, το σ ημα ντικότερ ο, το υ ς τίτλ ο υ ς και το ν ρόλο των ηγετών. Εκτός από α υτό οι π ληροφο ρίες το υ Κυρίλλου είνα ι πολλές φ ο ρές α σ αφ είς και μη τεκμ η ρ ιω μ ένες από ά λλες πηγές. Ελάχιστες αλλά σ ημ α ντικές π ληροφο ρίες α ντλο ύμ ε και από τρ εις επιπλέον πη γές, οι οπ οίες είνα ι σύγχρονες των γ εγ ο νότων αλλά δυστυχώς σ τα μα τούν τη ν εξιστόρησή το υ ς πολύ πιο πριν από τη ν κα τά κτηση τη ς Μ ονεμβασίας. Ο Β υζαντινός ι σ τορικός Ν ικήτας Χω νιάτης μάς παρέχει έγκυ ρ ες, πλην όμως ελά χισ τες π ληροφο ρίες για τη ν προέλαση των Λατίνων. Με το ν ίδιο σχεδόν τρόπο αλλά με π ερ ισ σ ότε ρες λ ε π το μ έρ ειες ε ξισ το ρ εί τα αρχικά σ τάδια τη ς λ α τινική ς κα τά κτησ ης ο Λ α τί νος χρονικογρ άφ ος Γοδεφ ρείδος Βιλλεαρδουίνος. Η σημασία αυτών των δύο πηγών β ρ ίσ κετα ι στο ό τι α να φ έρ ο ντα ι στη στάση του πληθυσμού κατά τη ν προέλαση των Φράγκων, στην αντίσταση των Ελλήνων, στους σ η μ α ντικό τερ ο υ ς η γ έ τες α υτής τη ς αντίσ τασης, καθώς και στη μοναδική μάχη ενα ντίο ν των εισβολέω ν σ τον ελαιώ να του Κούντουρα. Εξίσου, αν όχι π ερισ σότερο σημαντική είνα ι και η «περί διαζυγίου» επιστολή του αρχιεπισκόπου Αχρίδος, Δ η μήτριο υ Χωματιανού, χρονολογούμενη το ν Δ εκέμ β ρ ιο του 1222. Α ναφερόμενη στην αίτηση δια ζυγίου το υ κυρίου εκπροσώπου τη ς ελ λ η νική ς α ντίσ τα σ η ς στη Λακωνία, Ιω άννη Χαμαρέτου, η επιστολή αυτή μας π αρέχει εντυπ ω σιακές λεπ το μ έρ ειες για τη στάση των τοπικών αρχόντω ν τη ς Λακωνίας προς το υς Λατίνους, κατονομάζοντας το ν η γέτη τη ς α ν τιλα τινική ς μ ερ ί δας, Ιωάννη Χαμάρετο, αλλά και το ν συνεργάτη των Λατίνων, Γεώρ γιο Δαιμονογιάννη. Επίσης αναφέρ ετα ι σ τον κρίσιμο ρόλο που διεδραμάτισ ε στα γεγονό τα ο η γέτη ς του κρά το υς τη ς Ηπείρου, Θ εόδω ρος Κομνηνός Δούκας (1215-24), και σ τις σ χέσεις του ιδίου με το υς ά ρχοντες τη ς Λακωνίας. Ακόμα η επιστολή μάς π αρέχει τίτλ ο υ ς και α ναφ έρετα ι, δυστυχώς όμως με α-
σαφεια, σε τοπους και καταστάσεις. Με τις υπάρχουσες πηγές μια πλήρης αναπαράσταση των γεγονότω ν κα θίσ τα τα ι αδύνατη. Συνεπώς κά θε προσπάθεια πα ράθεσ ης λεπ τομερ ειώ ν σ χετικά με τη στά ση των κατοίκω ν τη ς Μ ονεμβασίας κατά τη λα τινική προέλαση βα σ ίζετα ι σε ε ικ α σίες. Ωστόσο σ υγκρίνοντα ς τις παραπάνω πηγές μπορούμε να αναζητήσουμε τη ν α λ ή θ εια μέσα στο γ εν ικ ό τερ ο πλαίσιο τη ς ι σ τορίας τη ς ευ ρ ύ τερ η ς περιοχής. Αρχικά είνα ι απ αραίτητο να α ναφ ερ θ ο ύ μ ε στο καθεστώ ς τη ς Μ ονεμβασίας κατά τις παραμονές τη ς λ α τινική ς κα τά κτησης και α υτό διότι, όπως γνω ρίζουμε, οι πόλεις που προέβαλαν τη ν ισχυρότερη α ντίσ ταση σ τους Λ α τίνο υς κα τα κ τη τές ή τα ν α υ τές οι οποίες βρίσ κοντα ν κατά κά ποιον τρόπο εκ τό ς τη ς βυζα ντινής αυτοκρ α το ρ ική ς επ ικρ ά τεια ς το έ το ς 1204. Το γεγονός ό τι η Μ ονεμβασία δ εν σ υγκα τα λέ γ ε τα ι ανάμεσα στα εδάφ η που αναφέρον τα ι στη Σ υνθήκη Διαμοιρασμού των Εδα φών τη ς Ρωμανίας (Partitio Terrarum Imperii Romaniae), το ν Μ άρτιο το υ 1204, έ χ ει ο δ η γή σ ει στο συμπέρασμα ό τι η Μ ονεμβασία απολάμβανε ένα είδ ο ς ημ ια νεξα ρτησ ίας από τη ν α υτοκρ α τορ ική διοίκηση. Αυτό το συμπέρασμα ενισ χύουν ο Κύριλλος τη ς
Μ ονεμβασίας, που μας α να φ έρ ει ό τι ο ι η γ έ τε ς τη ς πόλης ήτα ν βασ ιλείς «ρήγες» και «σύμμαχοι τη βασ ιλεία Ρωμαίων τελο ύντες, α εί πιστοί τε και ά οκνοι και διά παντώ ν ελ εύ θ ερ ο ι» (Λάμπρος, «Δύο αναφοραί Μ ητροπ ολίτου Μ ονεμβασίας προς το ν Πατριάρχην», 289), καθώς και το γεγονός ό τι η Μ ονεμβασία δ εν συμπεριλαμβανότα ν στα χρυσ όβουλλα των Κομνηνών και των Αγγέλων α υτοκρατόρω ν που παραχω ρούσαν σ τις ιτα λ ικ ές ν α υ τικ ές δη μο κρα τ ίε ς εμπορικά προνόμια σε δ ιά φ ορ ες ση μα ντικές πόλεις τη ς Α υτοκρατορίας. Από τα αρχικά στάδια τη ς λα τινική ς κα τά κτησ ης η Μ ονεμβασία α να φ έρ ετα ι ως σ ημα ντικός στόχος των Λατίνω ν εισ β ο λέ ων. Το «Χρονικόν το υ Μορέως» μ νη μο νεύ ε ι ό τι ο Γοδεφ ρείδος Α1 Β ιλλεαρδουίνος, α υ θ έν τη ς τη ς Πελοποννήσου (1209-1218), μετά τη ν κατάκτηση το υ Νικλίου και τη ς Λ ακεδαίμονος επ ιθυμούσ ε να κυ ρ ιεύ σ ει τις π εριοχές σ τις οποίες επ ικρατούσαν α κόμα Ελληνες, δηλαδή τη ν Τσακωνία μέχρι το Ελος και τα Β άτικα και τη Μονεμβασία. Ετσι κάλεσε κοντά του το υ ς Ε λληνες άρ χο ντες τη ς Πελοποννήσου να τον βο η θ ή σουν στην κατάκτησ η των ανυπότακτω ν αυτών περιοχών. Ο Γοδεφ ρείδος δεν κατάφ ερ ε ποτέ να οργανώ σει μια εκσ τρ α τεία
59
Εσω τερικό τμ ή μα τη ς βό ρ εια ς π λευράς το υ ισχυρού τείχ ο υ ς του οχυρού τη ς Μ ονεμβασίας.
Η μο ναδ ική πύλη του οχυρού τη ς Μ ονεμβασίας. Το όνομα τη ς πόλης π ρ ο ή λθ ε από το γεγονό ς ό τι είχ ε μ ια <<μόνην έμβασιν».
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ
60 β»
κατά τη ς Μ ονεμβασίας. Μ ε τη σειρά του ο διάδοχός του, Γοδεφ ρείδος Β1 Βιλλεαρδουίνος (1218-1245), κάλεσε το υ ς ε κ κ λ η σ ια σ τικούς φ εο υδά ρχες (τον κλήρο) να το ν βοηθήσουν, προφανώς με οικονομική αλλά και σ τρατιω τική ενίσχυση, να προ σ βά λει το «εξα κουστόν κάστρο» τη ς Μ ο νεμβασίας. Ομως ή λ θ ε σε σύγκρουση με το υ ς φ εουδάρχες, η πολύτιμη β ο ήθ εια που το υ χρ εια ζό τα ν δ εν το υ π ροσφέρθηκε ποτέ και, όπως ο προκάτοχός του, δεν κα τά φ ερ ε να υπ οτάξει τη ν πόλη. Εμελλε στον διάδοχό του Γουλιέλμο Β' (1245-1278) να κα τα κτή σ ει το απ όρθητο φρούριο. Σε α υτό το σημείο το «Χρονικό» μάς α να φ έ ρ ει και τον λόγο για το ν οποίο η κα τά κτη ση τη ς πόλης ήτα ν σ ημαντική για το ν Γου λιέλμ ο. Σύμφωνα λοιπόν με τη μαρτυρία του έργου οι πόλεις οι οποίες παρέμεναν εκ τό ς τη ς φ ρ αγκικής επ ικρά τεια ς δ ιέ θ ε τα ν τα καλύτερα λιμ άνια και (το πιο σημα ντικό) στα λιμ άνια α υτά «έρχονταν τα π λευτικά του βασ ιλεύς Ρωμαίων, κ1ηφ έρνασιν σωτάρχισιν κι ανθρώπους των αρμά των» (Χρονικόν του Μορέως, 116). Το γ ε γονός ό τι ο Γουλιέλμος αποφάσισε να προ σ βά λει αμέσως το κάστρο τη ς Μ ονεμβα σίας μάλλον ο φ ε ίλ ε τα ι στο ό τι φ οβόταν ό τι ο α υτοκρ ά τορ α ς τη ς Νικαίας, Ιωάννης Γ' Β ατάτζης (1222-1254), θ α χρησιμοπ οιού σε τη Μ ονεμβασία ως ορ μη τήρ ιο για τη ν κατάληψη τη ς Πελοποννήσου, πράγμα που έγ ιν ε αργότερα. Εκτός από α υτό η Μ ονεμβασία αποτελούσε πιθανή απειλή για τη φραγκική ναυ τιλία στο Αιγαίο πέλαγος, επειδή ως σημα ντική εμπορική δύναμη, που δια τηρ ούσ ε δικό τη ς στόλο, επ ιτηρούσ ε τις θαλάσσ ιες οδούς οι οποίες σ υνέδεα ν τη ν Κω νσταντι νούπολη με τη Δύση και επιπλέον λειτο υ ρ γούσε ως κα τα φ ύγιο για διαφόρων ειδών π ειρα τές. Εξίσου σ ημαντικό είνα ι και το γεγονός ό τι το έ το ς 1246, οπότε και ξ ε κ ί νησ ε η εκσ τρ α τεία ενα ντίο ν τη ς Μ ονεμβα σίας, ο νικη φ όρ ος α υτοκρ ά τορ α ς τη ς Νί καιας, Ιωάννης Γ' Βατάτζης, θ ρ ιά μ β ευσ ε ενα ντίο ν του αντιπάλου το υ ηγέτη τη ς Η πείρου και κα τέλα β ε τη Θεσσαλονίκη. Φαί ν ετα ι πως η ο ξύτα τη διαμάχη μεταξύ των δύο αυτώ ν ελληνικώ ν κρατών έδωσε τη ν κατάλληλη ευκα ιρ ία στον Φράγκο π ρίγκι πα να κα τα κτή σ ει το πολυπόθητο φρούριο ανενόχλητος. Ετσι το έτο ς 1246 ο Γουλιέλμος με τη β ο ή θ εια του δούκα τη ς Αθήνας, των τρ ί τη μόριων τη ς Εύβοιας, το υ δούκα τη ς Νά ξου, του κόμη τη ς Κ εφ α λλονιάς και των Βενετώ ν ξεκίνη σ ε τη ν εκ σ τρ α τεία το υ ε να ντίο ν τη ς Μ ονεμβασίας. Από εκ είν ο το σημείο η πτώση του δοξασμένου κάστρου ή τα ν απλά θ έμ α χρόνου. Λίγα χρόνια αρ γό τερ α ο Φράγκος πρίγκιπας κα τά φ ερ ε να κα τα λάβ ει τη Μ ονεμβασία. Δ εν είνα ι τ υ χαίο ό τι μετά τη ν πτώση τη ς πόλης α κο λούθ ησ ε η υποταγή των περιοχών των Βατίκω ν και τη ς Τσακωνίας. Οπως χαρ α κτηρ ι σ τικά γρά φ ει ο σ υγγραφέας το υ «Χρονι κού», «αφότου γαρ εκέρ δ ισ εν ο πρίγκιπας Γυλιάμος κάστρον τη ς Μονοβασίας, επλά-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ
τυ νε η α φ εν τία του, ούκ είχεν να μάχεται γαρ με άνθρωπον του κόσμου» (Χρονικόν του Μορέως, 134). Σε α υτό το σημείο θ α μπορούσαμε να διερ ω τη θ ο ύ μ ε τ ι ακριβώς γινό τα ν κατά τη διά ρ κεια του μισού αιώνα που ο ι Φράγκοι η γ έ τες επ ιζητούσαν με τόση επιμονή την κυριαρχία επί το υ σ ημαντικού α υτού κά στρου. Π ερί τη ς γ ε ν ικ ό τερ η ς στάσης των κα τοίκω ν τη ς Μ ονεμβασίας ένα ντι των Λ α τί νων δ ια θ έτο υ μ ε α ρ κετά σ τοιχεία ώστε να συμπ εράνουμε ό τι ήτα ν κά θε άλλο παρά φιλική. Π ράγματι η Μ ονεμβασία δ ια τη ρ ο ύ σε ως παράδοση όχι μόνο τη ν ημιανεξαρτησία τη ς από τη βυζαντινή εξουσία, αλλά και μια αντισ τα σιακή διά θεσ η α π έναντι σε κά θε είδ ο ς εισβολών. Κατά τη νορμανδική επιδρομή το υ 1147 οι Μ ονεμβασιώ τες αντισ τά θ η κα ν γεννα ία και οι Ν ορμανδοί ε π ιδρομείς δ εν κα τά φ ερα ν ποτέ να υποτά ξουν το κάστρο. Με το ν ίδιο τρόπο οι κά το ικ ο ι τη ς πόλης α ντισ τά θ η κα ν σ την πο λιο ρκία του Φράγκου πρίγκιπα επί χρόνια ολόκληρα και παραδόθηκαν μόνον ότα ν ο λιμός πλέον θ έ ρ ιζε τη ν πόλη. Μ ετά την παράδοση τη ς πόλης ένας σ ημα ντικός α ριθμός κατοίκω ν προτίμησε τη ν εξορία στα παράλια τη ς Μ ικράς Ασίας παρά τη ν υ ποταγή σ τους Λατίνους. Δ εν είνα ι τυχαίο ό τι ο σ υγγραφέας το υ «Χρονικού», ως φιλολατίνος, α να φ έρ ετα ι σ τους Μ ονεμβα σιώ τες ως «άπιστους Ρωμαίους», επειδή σύμφωνα με το ν ίδιο είπαν ψέματα στον Βυζαντινό α υτο κρ ά το ρ α Μ ιχαήλ Η1Παλαιολόγο (1261-1282) ό τι ο Γουλιέλμος σ υγκέ ντρω νε στρατό για μάχη και ξέσπασε πό λεμο ς στο Πριγκιπάτο τη ς Αχαϊας. Ως προς τη στάση των αρχόντων της Μ ονεμβασίας έν α ν τι των Λατίνων όμως παρουσιάζονται ορισμένα ερω τηματικά. Σύμφωνα με τη μα ρτυρία το υ «Χρονικού» κατά τη ν π ολιορκία τη ς πόλης «τρεις ά ρ χ ο ντες απ' εκ είν ο υ ς απήραν τα κλειδ ιά του κάστρου τη ς Μ ονοβασίας, του πρίγκιπος τα ήφεραν. Ο ένας ή το ν Μαμωνάς, ο άλλος Δ αιμονογιάννης, ο τρ ίτο ς ή το ν Σο φιανός. Α υτές ήσαν οι τρ εις γ ε ν ε έ ς κ'οι ευγενικώ τερ ο ι το υ ς όπου ήσαν στην Μονοβασίαν κ'είναι ακόμη εκείσ ε» (Χρονικόν το υ Μορέως, 123). Από τα γεγονό τα και τη διά ρ κεια τη ς π ολιορκίας μπορούμε να συ μπεράνουμε ό τι α υ το ί οι τρ ε ις ά ρχοντες δεν ήτα ν φ ιλολα τίνο ι. Μ ετα γενέσ τερ α γ ε γονότα επιβεβαιώ νουν ό τι και οι διάδοχοί το υ ς διατήρησ αν τη ν ίδια στάση, αφού με τά τη ν επανάκτηση τη ς Κωνσταντινούπο λης (1261) η Μ ονεμβασία π ερ ιήλθ ε στη βυ ζα ντινή επ ικρ ά τεια (1262). Ο Μ ιχαήλ Παλαιολόγος μάλιστα όρισε τη Μ ονεμβασία ως έδρα στρατηγού ή «κεφαλή του», όπως τη ν αποκαλεί ο συγγραφέας το υ «Χρονι κού», όπου ο Β υζαντινός Σ τρα τό ς αποβι βαζόταν για π ο λεμικές επ ιχειρήσ εις ενα ν τίο ν των Φράγκων σ τον Ελλαδικό χώρο. Η γεν ικ ό τερ η εικό να τη ς α ν τιλ α τιν ικ ή ς στά σης των αρχόντω ν τη ς Μ ονεμβασίας ανατρ έπ ετα ι από τη μαρτυρία το υ Δ η μήτριο υ Χωματιανού, που μας επ ιβεβαιώ νει ό τι το
1222 ο Γεώργιος Δαιμονογιάννης, μέλος μιας από τις α ρχοντικές ο ικ ο γ έν ειες της Μ ονεμβασίας, υπήρξε σ υνεργάτης των Λατίνω ν και μάλιστα είχε ως σκοπό να ε ξο υ δ ετερ ώ σ ει το ν κύριο αντίπαλο των Λα τίνω ν στη Λακωνία και γαμπρό του, δεσπό τη Ιωάννη Χαμάρετο. Η επιστολή μάς πλη ρ ο φ ορ εί ό τι ο Γεώργιος Δ α ιμονογιάννης είχε αρχικά αρραβω νιάσει τη ν κόρη του με το ν θ ε ίο του Ιωάννη Χ αμάρετου, Μιχαήλ. Α ργό τερα όμως α θ έτη σ ε το ν λόγο το υ και τη ν πάντρεψ ε με τον «π ανευτυχέστατο δεσπότη» Ιωάννη Χαμάρετο, ενώ τα υ τό χρονα υπ οσχέθηκε να ε γ κ α τα λ είψ ει τη φραγκική συμμαχία και να λά β ει μέρος στην προσπάθεια του Ιωάννη για τη ν ανα χαίτιση των Λατίνων. Αυτό όμως δεν έγινε και λίγο α ργότερα η κόρη το υ Δαιμονογιάννη-α να μφ ίβολα υπ οκινούμενη από το ν πατέρα της-προσπάθησε ανεπιτυχώς να δ η λη τη ρ ιά σ ει το ν σύζυγό της. Ο Δαιμονογιάννη ς επ ιχείρησε άλλη μια φορά να ε ξοντώ σ ει το ν Χαμάρετο: «Τώρα που ο Κύ κλωπας κρατούσε το ν Οδυσσέα εντό ς σπηλαίου, συνω μοτούσε τη ν καταστροφ ή του. Ολα ή τα ν όπως έπρεπε, η νύχτα, το καράβι και α υ το ί οι οποίοι θ α το ν οδηγού σαν σε μια απόμακρη ακτή...» (Δ ημήτριος Χωματιανός, «Περί διαζυγίου», 92). Ο Χαμάρετος, πεπεισμένος πια για τις ε χ θ ρ ι κές π ρ οθ έσ εις του π εθερού το υ και «διασώσας μεν τη ν εα υ το ύ του προς τη ν Ρω μανίαν ευγνω μοσύνην» κα τέφ υ γε στον η γέτη τη ς Ηπείρου, Θεόδωρο Δούκα, με σκοπό να ζη τή σ ει την έκδοση διαζυγίου από τη ν κόρη το υ Δ αιμονογιάννη, καθώς και τη ν ά δεια δ εύ τερ ο υ γάμου. Ο Δ η μ ήτριο ς Χωματιανός μ νη μ ο νεύει ολόκληρη τη ν επακόλουθη επιστολή του Θ εόδωρου Δούκα προς το ν θ ε ίο του Γ Δ αιμονογιάννη, παροτρύνοντάς το ν να σ τε ίλ ε ι τη ν κόρη του στην Ηπειρο, αλλά και να σ υμμετάσ χει σε μια πιθανή προσπά θ εια α νακατάληψ ης τη ς Πελοποννήσου. Εκτός από το γεγονός ό τι διαπιστώνουμε ό τι οι ά ρχοντες τη ς Μ ονεμβασίας, σε αυτή τη ν περίπτωση ο Γεώργιος Δ αιμονογιάννης, κά θε άλλο παρά δια τηρούσ αν τυφ λή πίστη στο κράτος τη ς Νικαίας, η σ ημα ντι κή αυτή επιστολή μάς π αρέχει δύο επιπλέ ον π ληροφορίες: ό τι ο Γεώργιος Δαιμονογιά ννη ς υπήρξε θ ε ίο ς το υ ηγέτη τη ς Ηπεί ρου, Θ εόδω ρου Δούκα, και ό τι κα τείχ ε τον περίεργο και πληθωρικό τίτλ ο του «πρωτοπ ανσεβαστοϋπ έρτατου». Είναι φυσικό να α ναρω τηθούμε για τις σ χέσεις που δια τη ρούσ ε ο άρχοντας τη ς Μ ονεμβασίας με το ν Θεόδωρο Δούκα, το ν α υτοκρ άτορα τη ς Νικαίας, αλλά και το ν Φράγκο πρίγκι πα. Η υπόθεση π ερ ιπ λέκετα ι περισσότερο όταν διαπιστώ σουμε ό τι ο τίτλ ο ς που έ φ ε ρε ο Δ α ιμ ονογιά ννης προερχόταν από τον γνωστό βυζαντινό τίτλ ο το υ «σεβαστού», ο οποίος κατά το υ ς 13ο και 14ο αιώνες εχ ρησ ιμ οπ οιείτο ως βάση άλλων, υποτιμημένων, τίτλω ν που απονέμονταν σε η γ έ τε ς τοπικών εθνικώ ν ομάδων. Γνωρίζουμε όμως ό τι ο τίτλ ο ς α υτός ή τα ν άγνωστος στην αυλή τη ς Νικαίας και ό τι δεν προερ-
χόταν από το ν Θ εόδω ρο Δούκα, εφόσον α υτός σ τέφ θ η κ ε α υτοκρ ά τορ α ς μόλις το 1224. Συνεπώς η απονομή το υ θ α μπορού σε να π ροέρχετα ι από το ν εκθρ ονισ μ ένο Βυζαντινό α υτοκρ ά τορα Α λέξιο Γ1Αγγελο, ο οποίος είχ ε παραχωρήσει παρόμοιους τίτλ ο υ ς σε άλλους α νεξά ρ τη το υ ς ή ημιανεξά ρ τη το υ ς η γ έτες , όπως ο Λέων Σγου ρός, με σκοπό να απ οκτήσ ει σ τηρίγμα τα προς πιθανή ανακατάληψη τη ς Κωνστα ντινούπολης. Από τα παραπάνω σ τοιχεία μπορούμε να συμπεράνουμε ό τι ο Γεώργιος Δαιμονογιά ννη ς δια τηρ ούσ ε σχέσεις με δύο το υ λάχιστον από το υ ς τρ ε ις κυρίους πρωτα γω νισ τές τη ς εποχής αφού: • Είχε σ υ γγένεια με το ν Θ εόδω ρο Δούκα, ο οποίος μάλιστα στη επίμαχη επιστολή
το υ ς Λ α τίνο υς στην Πελοπόννησο. Γνωρί ζουμε ό τι πριν από τη ν πτώση τη ς Κωνστα ντινούπ ολης η σ τρατιω τική οργάνωση των βυζαντινώ ν επαρχιών, ιδ ια ίτερ α στη νότια Ελλάδα, είχε παραλύσει. Ετσι όταν οι σ τα υροφ όρο ι κα τέλα βα ν τη βασιλεύουσα παρέλυσε και κά θε ίχνος διά θ εσ η ς για α ντίσταση, αφού η πρω τεύουσα είχ ε πέσει σε λ α τινικά χέρια. Π ράγματι το φ αινόμενο που π α ρ α τηρείτα ι στην Πελοπόννησο, α ν εξά ρ τη το ι ή η μ ια νεξά ρ τη το ι άρχοντες από τη μία να προβάλλουν ισχυρή α ντίσ τα ση και από τη ν άλλη να σ υνεργάζονται με το υ ς εισ β ο λείς για τη ν καθυπ όταξη τη ς χώρας, υπήρξε απ οτέλεσμα έλλειψ η ς κ ε ντρ ική ς εξουσ ίας και συνεπώς οργάνωσης ισχυρής και ενια ία ς α ντίσ τα σ η ς έν α ν τι των Λατίνων. Οπως κά θε πόλη ό φ ειλ ε να φρο-
Αυτό δ εν σ ημα ίνει ό τι απορρίπτουμε τη ν άποψη ό τι η Μ ονεμβασία δια τηρ ούσ ε σχέ σεις με το κράτος τη ς Νικαίας. Κατά τη γνώμη μας, όμως, οι σ τενές επαφές μ ετα ξύ Νίκαιας και Μ ονεμβασίας πιθανώς ξ ε κ ί νησαν αργότερα, δηλαδή α φ ότου η επιρ ροή το υ ηγέτη τη ς Ηπείρου στην Π ελο πόννησο είχε πλέον εκ λ ε ίψ ε ι και η Α υτο κρα τορία τη ς Νικαίας ή τα ν εκ είν η που ε ί χε σ ημαντικό ρόλο σ τις υπ οθέσ εις τη ς Π ε λοποννήσου. Κατά τη ν π ερίοδο 1204-22 η νεοσ ύστα τη Α υτο κρα τορ ία τη ς Νικαίας αγω νιζόταν ενα ντίο ν τη ς λ α τιν ικ ή ς α υτοκρ α τορία ς τη ς Κωνσταντινούπολης, καθώς και με το υ ς Τούρκους τη ς Μ ικράς Ασίας. Από τη βα σ ιλεία του Ιωάννη Γ' Β ατάτζη (δηλαδή από το 1222 και έπ ειτα) και όσο εξα σ θ ε-
61
του ε κ μ υ σ τη ρ εύ τη κ ε τα σχέδιά το υ περί τη ς κα τά κτησ ης τη ς Πελοποννήσου και το ν π αρότρυνε να λά βει μέρος στην επι χείρηση. • Δ ιατη ρο ύσ ε σ χέσεις με το ν Φράγκο πρί γκιπα τη ς Αχαϊας, αφού ο Χ α μά ρετο ς και ο Δούκας προσπαθούσαν επίμονα να το ν α ποσπάσουν από τη λα τινική συμμαχία. Με αυτόν το τρόπο μπορεί να εξ η γ η θ ε ί και το γεγονός ό τι ο «μονεβάσιος οίνος», τοπικό προϊόν τη ς Μ ονεμβασίας, προσφερόταν άφ θονα σε α υ το κρ α το ρ ικά συμπόσια στη λα τινο κρ α το ύ μ ενη Κωνσταντινούπολη το 1214. Μπορούμε να υπ οθέσουμε ό τι οι άρ χ οντες τη ς Μ ονεμβασίας δεν θεώ ρησαν σκόπιμο να διακόψ ουν τις κερ δ ο φ ό ρ ες ε μπορικές συναλλαγές με το υ ς κ α τα κ τη τές τη ς Κω νσταντινούπολης. Η κυνική αυτή στάση το υ Βυζαντινού άρχοντα μπορεί να ε ξη γ η θ εί και να καταν ο η θ εί μόνον αν ε ν τα χ θ ε ί στο γ εν ικ ό τερ ο πλαίσιο τη ς στάσης των αρχόντω ν προς
ν τίσ ε ι μόνη τη ς για τη σω τηρία τη ς, έτσ ι κά θε άρχοντας «αναγκαζόταν» να πράξει σύμφωνα με το συμφ έρον το υ ή α υ τό του τόπου του. Μ οιραία ο ι α ντιδ ρ ά σ εις των αρχόντων ήτα ν όχι μόνο υπ οκειμ ενικές, αλλά και ά λ λαζαν σύμφωνα με τα σ υμ φ έρ ο ντα των ε ποχών. Από τα σ τοιχεία που μας παρέχει ο Χω ματιανός μπορούμε να υπ οθέσουμε ό τι το έ το ς 1222, δηλαδή κατά τη δ εύ τερ η δ ε κ α ετία τη ς φ ρ αγκικής εισβολής, η Λακω νία βρισ κόταν σε κατάσταση μερ ικής υποτέ λ ε ια ς από το υ ς Φ ράγκους και ό τι ο κύ ριος αντίπ αλος των κατα κτητώ ν υπήρξε ο η γ έτη ς τη ς Ηπείρου και όχι ο α υ το κρ ά το ρας τη ς Νικαίας. Σε μία εποχή που σ υνδ έ ε τα ι με τη β α θύτερ η διείσ δυσ η των Λ α τί νων στη Λακωνία είνα ι λ ογικό να συμπερά νουμ ε ό τι ο Μ ονεμβασιώ της άρχοντας δια τη ρούσ ε σ χέσεις με ε κ είν ο υ ς που μπο ρούσαν να δια φ υλά ξουν κα λύτερα τη ν ε λ ε υ θ ε ρ ία του, αλλά και τη ν π εριουσία του.
Ομοίωμα β εν ετικ ο ύ π ο λεμ ικο ύ πλοίου του 13ου αιώνα (Β ε ν ε τία , Ν α υτικό Μ ουσείο).
νούσε η επιρροή τη ς Ηπείρου στην Π ελο πόννησο, τόσο η θέσ η τη ς Νικαίας ενισχυόταν. Είναι λοιπόν φυσικό να υπ οθέ σουμε ό τ ι κατά τη χρονική αυτή π ερίοδο η Μ ονεμβασία θα έβρισ κε προς όφ ελος τη ς να συνάψ ει και να δ ια τη ρ ή σ ει σ τεν ό τερ ες επαφές με τη δύναμη η οποία φ α ινόταν ό τι είχε πρωταρχικό ρόλο σ τις υπ οθέσ εις τη ς Πελοποννήσου-και όχι μόνον. Ετσι μπορούμε να υπ οθέσουμε ό τι ο Δαιμονογ ιά ννη ς (που α να φ έρ ετα ι στο «Χρονικό» ως αντισ τα σιακός) δ εν ήτα ν ο Γεώργιος Δ αιμονογιά ννης ή ό τι ο ίδ ιο ς ά λλαξε στά ση προς το υ ς Λ ατίνους τη στιγμή που οι ε χ θ ρ ικ ές π ρ οθ έσ εις το υ Γουλιέλμου προς τη Μ ονεμβασία έγινα ν α ντιληπ τές.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Σ η μερινή άποψη τη ς άνω πόλης τη ς Μ ονεμβ α σ ία ς όπου δ ια κ ρ ίν ε τα ι καθαρά ο ναός τη ς Αγίας Σ ο φ ία ς (Ιστορία του Ελληνικού Εθνους).
Τελικά το μόνο που μπορούμε να παρα θ έσ ο υ μ ε με απόλυτη σιγουριά είνα ι ό τι η γενική στάση του πληθυσμού τη ς Μ ονεμ βασίας προς το υ ς Λ α τίνους δεν ήτα ν φ ιλ ι κή, ενώ α ντιθ έτω ς η στάση των αρχόντων, όπως έχουμε διαπιστώσει, εξα ρ τά το από το σ υμφ έρον και τη ν προσωπική διάθεση το υ άρχοντα. Συνεπώς η π αλαιότερη άπο ψη που είχε εκ φ ρ α σ θ εί στη βιβλιογραφία επί το υ θ έμ α το ς, ό τι οι Μ ονεμβασιώ τες ή τα ν «οι δ ρ α σ τη ρ ιό τερ ο ι πρόμαχοι τη ς α υ τοκρα τορ ία ς», είνα ι ανακριβής. Από τις μ α ρ τυρ ίες των πηγών γνω ρί ζουμε ό τι η κυρ ιό τερ η αντίσ ταση στη λ α τι νική προέλαση π ροβλήθηκε από το υ ς Μ ι χαήλ και Θ εόδω ρο Δούκα, Λ έοντα και Ιω άννη Χαμάρετο, Λ έοντα Σγουρό και Δοξαπατρή Βουτσαρά. Ο ύτε μία πηγή δ εν μνη μ ο νεύ ει άρχοντα τη ς Μ ονεμβασίας ως κύ ριο αντίπαλο ή ηγέτη αντισ τα σ ιακής
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
κίνησης. Στη μοναδική μάχη κατά τη ν ο ποία η ελληνική αντίσταση συσπειρώ θηκε ενα ντίο ν των Λατίνων, στον Ελαιώνα του Κ ούντουρα (1205), ο Γοδεφ ρείδος Β ιλλεαρδουίνος α να φ έρ ει ό τι η γ έτη ς των Ελλή νων υπήρξε ο Μ ιχαήλ Δούκας τη ς Ηπεί ρου, ενώ το «Χρονικό», που κατονομά ζει τις π εριοχές από τις οποίες π ροήλθε ο σ τρα τός των Ρωμαίων, δ εν α να φ έρ ετα ι στη Μ ονεμβασία. Ας α να φ ερ θ ο ύμ ε τώρα και στην πο λιο ρκία και σ την κατάκτησ η τη ς Μ ονεμβα σίας, η οποία μ νη μ ο νεύ ετα ι από δύο πη γές: Το «Χρονικόν το υ Μορέως» και το ν Κύριλλο τη ς Μ ονεμβασίας. Σύμφωνα με το «Χρονικόν» ο Γουλιέλμος Β ιλλεα ρδ ουίνος σ υγκέντρω σ ε τα σ τρ α τεύμ α τά του στην πεδιάδα το υ Νικλίου το 1246 και ξεκίνη σ ε τη ν εκσ τρ α τεία ενα ντίο ν τη ς πόλης. Επει τα έφ θασ αν τα τέσ σ ερα β εν ετικ ά καράβια και απ έκλεισαν τη ν πόλη από τη θάλασσα, ενώ τα λα τινικά σ τρ α τεύ μ α τα π ολιόρκη σαν σ τενά το φ ρ ούριο από τη ν ξηρά. Το ί διο κείμ ενο μ νη μ ο νεύ ει ό τι οι κ ά το ικο ι της πόλης είχαν λά β ει επαρκή προληπτικά μέ τρα για τη ν προστασία του φρουρίου, κα
θώ ς και για τη ν προσωπική το υ ς τρ ο φ ο δ ο σία. Γνωρίζοντας καλά το οχυρό το υ φ ρ ου ρίου το υ ς οι Μ ονεμβασιώ τες παρακολου θούσαν με αλαζονεία τις προσπάθειες των φραγκικώ ν στρατευμάτω ν. Ο Βιλλεαρδουίνος, οργισ μένος καθώς ήταν, ο ρ κί σ τηκε να μην εγ κ α τα λ είψ ε ι το μέρος πριν κα τα κτή σ ει το κάστρο και δ ιέτα ξε το ν σχε δόν αδιάκοπο βομβαρδισμό τη ς πόλης (της κάτω πόλης), με απ οτέλεσμα να κατασ τρα φ ούν πολλά σπίτια και να υπάρξουν θ ύ μ α τα ανάμεσα στον πληθυσμό. Η πο λιο ρ κία δ ιήρ κεσ ε τρ ία χρόνια «και πλέον» και αφού τα τρ όφ ιμ α εξα ντλή θ η κα ν οι κά το ικ ο ι αποφάσισαν να παραδοθούν. Οι ό ροι παράδοσης ήτα ν ευ νο ϊκο ί προς το υς τρ εις άρχοντες: κα τά φ ερα ν να δ ια τη ρ ή σ ουν τις π ερ ιουσ ίες το υς, να είνα ι ε λ ε ύ θ ε ροι και απαλλαγμένοι από φόρους και να ε κ τε λ ο ύ ν μόνο θαλα σ σ ινές υπ ηρεσίες, για τις οποίες όμως θα έπαιρναν χρήματα. Ο Β ιλλεα ρδ ουίνος μάλιστα το υ ς έδωσε πλούσια δώρα και το υ ς παραχώρησε κτή σ εις στα Βάτικα. Η μαρτυρία το υ Κυρίλλου, η οποία με
ρικώς Βασίζεται σε επίσημα έγγραφ α του Γ Β ιλλεαρδουίνου, δ ια φ έρ ει σε καίρια ση μεία από αυτή του «Χρονικού». Οπως και το «Χρονικό» ο Κύριλλος αρχίζει εσ φ α λ μένα τη ν εξισ τόρησ ή το υ από τη ν κα τά κτηση τη ς Κ ορίνθου και έπ ειτα μ ε τα φ έρ ει τα σ τρ α τεύ μ α τα του Β ιλλεα ρδουίνου στη Μονεμβασία. Σύμφωνα με το ν Κύριλλο ο Φράγκος πρίγκιπας πολιόρκησε το κάστρο με «στόλο παμπληθεί» και χερσ α ίες δυνά μεις. Με α υτό το ν τρόπο κα τά φ ερ ε να δη μιουρ γήσ ει έναν στενό κλοιό γύρω από τη ν πόλη, τη ν οποία απέκλεισ ε επί επτά ο λόκληρα χρόνια. Λόγω λιμ ο κτο νία ς οι κά το ικ ο ι αναγκάσ τηκαν να παραδοθούν. 0 δηγούμ ενοι από το ν άρχοντά τους, το ν ο ποίο ο Κύριλλος ονομάζει «ρηξ», δ ιέφ υγα ν στα παράλια τη ς Μ ικράς Ασίας, όπου ο αυτο κρά τορ α ς τη ς Νίκαιας (Ιωάννης Βατάτζης) το ύ ς παραχώρησε τη ν πόλη «Πηγαί». Οι κά το ικο ι που π αρέμειναν στη Μ ονεμβα σία, «δούλοι» και «δέσμιοι» το υ πρίγκιπα, αναγκάσ τηκαν να σ υνεργαστούν με το υς κα τα κτη τές, το υ ς οποίους ο Κύριλλος ε σφαλμένα α να φ έρ ει ως Ιταλούς. Είναι αδύνατο να π ιστέψ ουμε ό τι η Μ ονεμβασία απ οκλείσ τηκε μόνον από τέσ σ ερα β ενετικά καράβια, όπως α ναφ έ ρει το «Χρονικόν». Ε κείνη τη ν εποχή ο Φράγκος πρίγκιπας δ ιέ θ ε τ ε δικό το υ σ τό λο και είνα ι πολύ πιθανόν ό τι και α υ τό ς ο στόλος τ έ θ η κ ε σε χρήση ενα ντίο ν τη ς Μ ο νεμβασίας, αφού μάλιστα γνω ρίζουμε ότι η πόλη δ εν εφ ο δια ζό τα ν κατά τη ν π ολιορ κία της. Οσον αφορά τη χρονολογία τη ς παράδοσης, σώζονται σ τοιχεία που φ α νε ρώνουν ό τι υπήρξε Λ ατίνος επίσκοπος στην πόλη μόνο από το ν Απρίλιο του 1252. Γνωρίζοντας ό τι οι Λ α τίνοι το π ο θετο ύσ α ν δικούς το υ ς επισκόπους σχεδόν αμέσως μετά τη ν κατάκτησ η μιας πόλης, μπορού με να α π οδεχθούμε το 1252 α ν τί για το 1248 ως έ το ς παράδοσης. Είναι επίσης φ υ σικό να α π οδεχθούμε το υ ς ευνοϊκούς προς το υ ς Μ ονεμβασιώ τες ά ρχοντες ό ρους, αφού η κατάκτηση τη ς πόλης υπήρ ξε τόσο σ ημαντική για το ν Γουλιέλμο, ο ο
ποίος ήτα ν επ ιεικής προς το ν κα τα κτημ ένο λαό και ιδ ια ίτερ α προς τη ν αρχοντική τάξη. Αυτό δ εν σ ημαίνει ό τι πρέπει απα ρ α ίτη τα να απορρίψουμε τη ν εκδοχή του Κυρίλλου περί μετανά σ τευσ η ς το υ π ληθυ σμού στη Μικρά Ασία. Εφόσον ο αυτοκράτορας τη ς Ν ικαίας δ εν σ τά θηκε ικανός να ά ρει τη ν πολιορκία μπορούμε να υπ οθέ σουμε ό τι το υλάχισ το ν δ έχ θ η κ ε το υ ς ε ξ ό ρισ τους κα τοίκους το υ σ ημαντικού φ ρ ου ρίου και το υ ς π ροσ έφ ερε τη ν προστασία του. Αναμφίβολα η πεισματώ δης αντίσταση τη ς Μ ονεμβασίας ο φ ε ίλ ε τα ι κυρίως στην ο χυρ ότη τα του κάστρου, στο ό τι οι κά το ι κοι υπήρξαν καλά π ρ οετοιμ ασ μένοι για μακροχρόνιο αποκλεισμό. Το γεγονός ό τι ο α υτο κρ ά το ρ α ς τη ς Νικαίας σ τά θηκε α δύναμος να εφ ο δ ιά σ ει τη ν πόλη σ τηρ ίζει τις π α ρατηρήσεις μας, δηλαδή ό τι κατά τη λα τινική κατάκτησ η κά θε πόλη έπρεπε να φ ρ ο ν τίσ ει μόνη τη ς για τη σωτηρία της. Ε πομένως ο ύ τε η Μ ονεμβασία, ο ύ τε οι κά το ικ ο ί τη ς αποτελούσαν εξαίρεσ η στη γ ε νική σ υμβιβαστική στάση του πληθυσμού κατά τη ν προέλαση των Λατίνων, πιθανώς τη μόνη δυνατή υπό τις υπάρχουσες σ υν θ ή κες.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1)Α. Bon: LA MOREE FRANQUE. RECHERCHES HISTORIQUES, TOPOGRAPHIQUES ET ARCHEOLOGIQUES SUR LA PRINCIPAUTE D'ACHAIE (1205-1430), Paris, 1969. (2) M. Γ ια λο υρά κης: ΜΥΣΤΡΑΣ, ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑ, Αθήνα, 1973. (3) B. Hendrickx: QUELQUES PROBLEMES A LA CONQUETE DE LA MOREE PAR LES FRANCS, ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ 4 (1972). (4)A. Ilieva: FRANKISH MOREA: SOCIOLCULTURAL INTERACTION BETWEEN THE FRANKS AND THE LOCAL POPULATION, Αθήνα, 1991. (5) D. Jacoby: THE ENCOUNTER OF TWO SOCIETIES: WESTERN CONQUERORS AND BYZANTINES IN THE PELOPONNESUS AFTER
THE FOURTH CRUSADE, «Am erican H isto rica l Review», 78/4 (1973). (6) H. Kalligas: BYZANTINE MONEMVASIA. THE SOURCES, Μ ονεμβασία, 1991. (7) Κ. Κ α λό γερ ό ς: ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑ. Η ΒΕΝΕΤΙΑ ΤΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ. Αθήνα. 1955. (8) Μ. Κορδώ σης: Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΝΟΤΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΦΡΑΓΚΟΥΣ, « Ιστορικογεω γραψ ικά», 1 (1985-86). (9) Σ. Λάμπρος: ΔΥΟ ΑΝΑΦΟΡΑΙ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΝ, ΝΕ 12(1915). (10) P. Lock: THE FRANKS IN THE AEGEAN, 1204-1500, New York, 1955. (11) J. Longnon: L ’ EMPIRE LATIN DE CONSTANTINOPLE ET LA PRINCIPAUTE DE MOREE, Paris, 1949. (12) P. M agdalino: A NEGLECTED AUTHORITY FOR THE HISTORY OF THE PELOPONNESE IN THE EARLY THIRTEENTH CENTURY: DEMETRIOS CHOMATIANOS, ARCHIBISHOP OF BULGARIA, BZ 70 (1977). (13) W. M iller: THE LATINS IN THE LEVANT. A HISTORY OF FRANKISH GREECE, 1204-1336, London, 1908. (14) G. Prinzing: DIE ΠΟΝΗΜΑΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ DES DEMETRIOS CHOMATIANOS, Munich, 1980. (15) Α. Σ α β β ίδ η ς: ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΛΕΟΝΤΑ ΧΑΜΑΡΕΤΟ, «Β υζα ντινο ί Μ ελ έτα ι» , Γ ' (1991). (16) ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟΝ ΤΟΥ ΜΟΡΕΩΣ, Το ελλ η νικό ν κείμ εν ο ν κα τά τον κώδικα τη ς Κ οπ εγχάγης μ ε τά συμπληρώσεων και παραλλαγώ ν ε κ το υ Π αρισινού, εκδ. Π. Καλονάρος, Αθήνα, 1940.
63
Η ΜΑΥΡΗ ΣΚΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΘΝΙΚΟΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΦΑΣΙΣΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ (1941-1944)
Κυκλοφορεί σύντομα από τις «Εκδόσεις Περισκόπιο» το 5ο βιβλίο στη σειρά των μονογραφιών της ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Ιστορικά ντοκουμέντα και άγνωστες πτυχές μιας σκοτεινής περιόδου της Ελληνικής Ιστορίας που βλέπουν για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΟ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΟΠΩΛΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΕΡΙΠΤΕΡΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ ΡΙΑ
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ
Το «General Belgrano» δ εν ή τα ν άλλο από το α μ ερ ικ α ν ικ ό κ α τα δ ρ ο μ ικό «Phoenix», το οποίο εδώ ε ικ ο ν ίζ ε τα ι να προσπερνά το φ λ εγ ό μ εν ο θ ω ρ η κτό «Arizona» μ έσ α στο λιμ ά ν ι το υ Περλ Χάρμπορ κ α τά τη ν α ιφ ν ιδ ια σ τική ιαπωνική επ ίθεσ η τη ς 7ης Δ εκ εμ β ρ ίο υ 1941. Το κα τα δ ρ ο μ ικό γλίτω σ ε σαν από θα ύμα εκ είν η τη ν αποφράδα για το υ ς Α μ ερικα νο ύς η μέρα, για να συνα ντήσ ει πολλά χρόνια α ρ γ ό τερ α τη θ λ ιβ ερ ή μ ο ίρα το υ κ ο ντά στην Α ν τα ρ κτική υπό μ ια ξένη σημαία.
Ο Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ ΤΩΝ Φ Ω ΚΛΑΝΤ ΑΡ Χ ΙΣΕ ΣΤ ΙΣ 16.01 ΤΟ ΑΠ Ο ΓΕΥ Μ Α ΤΗΣ 2ας Μ Α ΙΟ Υ 1982, ΑΡΚΕΤΑ ΝΩΡΙΤΕΡΑ Α Π Ο ΟΤΙ ΤΟΝ Α Ν Ε Μ Ε Ν Α Ν ΚΑΙ 01 ΔΥΟ
ΤΡΟΜΟΣ ΣΤΟΝ ΝΟΤΙΟ ΑΤΛΑΝΤΙΚΟ Μ
Η ΒΥΘΙΣΗ ΤΟΥ ΚΑΤΑΔΡΟΜΙΚΟΥ Α Ν Τ ΙΜ Α Χ Ο Μ Ε Ν Ο Ι. ΔΥΟ ΤΟ ΡΠ ΙΛΛ ΕΣ M ARK 8 ΠΟΥ
Το «General Belgrano», εκτο π ίσ μ α το ς 10.8001, υπο α ρ γ εν τιν ή σημαία. Ειχε ε ν τα χ θ ε ι σε υπ ηρεσία μ ε το Α μ ερικα νικό Ν α υτικό το 1939 και ο ι Α ρ γ εν τιν ο ί σκόπευαν να το μ ετα τρ έ ψ ο υ ν σε πλωτό μ ο υ σ είο στα τέ λ η το υ 1982, όπως ε ίχ ε γ ίν ε ι μ ε το α δ ελφ ό το υ σκάφ ος, «Nueve de Julio», το 1979.
ΕΚΤΟ ΞΕΥΘ Η ΚΑΝ Α Π Ο ΤΟ
I ΒΡΕΤΑΝ ΙΚΟ Π Υ Ρ Η Ν Ο Κ ΙΝ Η ΤΟ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟ "CONQUEROR" ΗΤΑΝ ΑΡ ΚΕ ΤΕ Σ ΓΙΑ ΝΑ ΣΤΕ ΙΛ Ο Υ Ν ΣΤΟ Ν ΒΥΘ Ο ΤΟΥ ΑΤΛΑΝΤΙΚΟΥ ΤΟ Α Ρ ΓΕ Ν Τ ΙΝ Ο ΚΑΤΑΔΡΟΜΙΚΟ "GENERAL BELGRANO" Μ Α Ζ Ι Μ Ε 323 Α Π Ο ΤΑ Μ Ε Λ Η ΤΟΥ ΠΛΗΡΩ Μ ΑΤΟ Σ ΤΟΥ.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
if I
Το υποβρύχιο «Conqueror» επ έσ τρ εψ ε στη βάση Φασλέην τη ς Σκω τίας σ τις 3 Ιο υλίο υ 1982, έχο ντα ς ση μειώ σ ει μια θ ε α μ α τικ ή νίκη σε βάρος των Α ργεντινώ ν στα παγωμένα νερά το υ Ν ό τιο υ Α τλ α ν τικ ο ύ . Το υ π ο δέχθ η κε μ ία μπάντα το υ Β α σ ιλικο ύ Ν α υ τικο ύ που έπ αιζε θ ρ ια μ β ευ τικ ά το π αραδοσιακό ε μ β α τή ρ ιο (από τη ν εποχή το υ Ν έλσονα) «Κυβέρνα Β ρ ετανία».
Ο σ τρ α τη γό ς Λεοπ όλντο Γ κα λτιέρ ι, επ ικεφ α λή ς τη ς α ρ γενπ νή ς χο ύντας από το ν Δ εκ έ μ β ρ ιο το υ 1981, χ α ιρ ετά το ενθουσιώδες πλήθος στην Πλάθα ν τε Μ άγιο σ τις 6 Απ ριλίου 1982. Λ ίγο υς μ ή νες α ρ γό τερ α η π ατριω τική ανάταση το υ α ρ γ εν τικ ο ύ λαού έδω σε τη θ έσ η τη ς σ τη ν απ ογο ή τευσ η και στη συντριβή.
II
GENERAL BELGRANO
ια το υ ς Β ρ ετα νο ύ ς, όπως κα ι γ ια π ετρ επ α ν να π ρ α γμ α το π ο ιή σ ει το όραμα ο λό κλη ρ ο το ν κόσμο, η είδ η σ η τη ς σ υνένω σης τω ν νησ ιώ ν με το ν ε θ ν ι γ ια τη ν εισ β ο λή τω ν α ρ γ εν τιν ώ ν κό κορμό. σ τρ α τιω τικ ώ ν τμ η μ ά τω ν σ τα νη σ ιά ΦώΑπό μια μ α τιά σ το ν χ ά ρ τη γ ίν ε τ α ι σα κλα ντ, σ τις 2 Α π ριλίου 1982, υπ ήρξε ένα φ έ ς πως τα Φ ώ κλαντ θ α μπ ορούσ αν πο α ναπ ά ντεχο ψ υχ ο λο γικό σοκ. Ο ι αξιώ λύ ε υ κ ο λ ό τε ρ α να α ν ή κ ο υ ν σ τη ν Α ρ γ ε σ εις τη ς Α ρ γ ε ν τιν ή ς για τα ν η σ ιά που η ί ν τιν ή , η οπ οία α π έχ ει 600 km από αυτά , δ ια α π ο κα λο ύσ ε Μ α λβ ίνα ς ή τ α ν β έβ α ια παρά στη Β ρ ετα ν ία , που τη χω ρίζουν γνω σ τές από το 1833, ο π ό τε το β ρ ε τ α ν ι 12.000 km ω κεα νού. Η απλή γεω γρ α φ ική κό π ο λ εμ ικ ό "Clio" υπό το ν π λοίαρχο Ονε γ γ ύ τ η τ α όμω ς δ ε ν α π ο τε λ ε ί α π ο δ εκτό σλοου είχ ε σ ηκώ σ ει ε κ ε ί τη σ ημα ία τη ς δ ιε θ ν ή κα νόνα ή κ ρ ιτή ρ ιο γ ια τη νόμ ιμ η χώ ρας το υ κη ρ ύ σ σ ο ντα ς τ ο έδ α φ ο ς κα το χ ή ε ν ό ς σ η μ είο υ . Μ ε τη ν ίδ ια λ ο γική "Κτήση τ η ς Α υ το ύ Μ ε γ α λ ειό τη το ς ". Ε κ ε ί το Γ ιβ ρ α λτά ρ θ α έπ ρ επ ε να ε ίν α ι ισπ ανι νη η κα τά φ ω ρ η παραβίαση κ ά θ ε ε ίδ ο υ ς κό, τα νη σ ιά τη ς Μ ά γχη ς γ α λ λ ικ ά και δ ιε θ ν ο ύ ς δ ικ α ίο υ σε σ υνδυα σ μ ό με τη ν σ χεδ ό ν τα μισά νη σ ιά το υ Α ιγα ίο υ τ ο υ ρ ισχύ το υ Β ρ ε τα ν ικ ο ύ Ν α υ τικ ο ύ έκ α ν α ν κικά. Π ριν από τη ν κρίσ η το υ 1982 ο β ρ ε τη ν εα ρ ή Α ρ γ ε ν τιν ή Δ η μ ο κ ρ α τία να α κ ο τ α ν ικ ό ς λ α ό ς α φ ιέρ ω νε ε λ ά χ ισ τη π ροσ ο λ ο υ θ ή σ ε ι κα τά τ ις ε π ό μ εν ες δ ε κ α ε τ ίε ς χή σ τις α ρ γ ε ν τ ιν έ ς α ιτιά σ ε ις ή σ τη ν τ ύ μια υ π ο μ ο ν ετικ ή αλλά α π ο φ α σ ισ τικά χη κα ι σ τη ν κ α θ η μ ε ρ ιν ή ζωή τω ν 1.813 δ ιε κ δ ικ η τ ικ ή σ τάση σ χ ε τικ ά με τη ν κυ κα το ίκω ν που ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν να ζο υν ρ ιό τη τα τω ν Μ α λβίνα ς, π ερ ιμ έ ν ο ν τα ς σ τα Φ ώ κλα ντ παρά τ ις δ υ σ μ εν ε ίς τη ν ε υ κ α ιρ ία που σι π α γκό σ μ ιες σ υ ν θ ή κ α ιρ ικ έ ς σ υ ν θ ή κ ε ς κα ι τ η ν έ λ λ ε ιψ η α ν έ κ ες ή ο σ υ σ χ ετισ μ ό ς δ υ νά μ εω ν θ α τ η ς εσεων. Α λλω σ τε από τη ν επ οχή που είχ ε
Γ
II 65
τ ε θ ε ί σε λ ε ιτ ο υ ρ γ ία η διώ ρυγα το υ Πα ναμά η γεω π ο λιτική σ ημασ ία τω ν νησ ιώ ν ε ίχ ε μ ε ιω θ ε ί κ α τα κ ό ρ υ φ α κα ι ο α ρ ιθ μ ό ς τω ν εμπ ορ ικώ ν πλοίω ν που π ρ ο τιμ ο ύ σ α ν να δ ια π λεύ σ ο υ ν τ ο σ τε ν ό το υ Μ α γγελά νου γ ια να β γο υ ν από το ν Α τλ α ν τικ ό σ το ν Ε ιρ η ν ικ ό κα ι α ν τίσ τρ ο φ α ή τ α ν πολύ μ ειω μ ένο ς. Σ τις α ρ χ ές τη ς δ ε κ α ε τία ς το υ '80 η Α ρ γ ε ν τιν ή α π ο τελο ύ σ ε τη ν τ ρ ο φ ο δ ό τρ ια τω ν νησιώ ν, από τη ν άπο ψη ό τ ι το υ ς ε ξα σ φ ά λ ιζε μια α ερ ο π ο ρ ική π τήση κ ά θ ε Δ ε υ τέ ρ α , δ ε χ ό τα ν σ τα νοσ ο κ ο μ ε ία τη ς όλα τα έ κ τ α κ τ α π ε ρ ισ τα τικ ά που δ ε ν μπ ορούσ αν να α ντιμ ετω π ισ θ ο ύ ν σ το ν ο σ ο κ ο μ είο το υ Π ο ρτ Σ τά νλ ε ϋ κα ι ε φ ό δ ια ζ ε τα Φ ώ κλα ντ με π ε τ ρ έ λ α ιο μέσω τη ς κ ρ α τικ ή ς ε τ α ιρ ία ς YPF. Οι μ έσ ες ε β δ ο μ α δ ια ίε ς α π ο δο χές εν ό ς υ π α λλήλου σ τα Φ ώ κλαντ ή τα ν 60 λίρ ες, σ χεδ ό ν τα 3/5 το υ α ν τίσ το ιχ ο υ εισ ο δ ή μ α το ς εν ό ς α γρ ό τη σ τη Β ρ ε τα ν ία . Δ ε ν θ α ή τ α ν υπ ερ βολή αν λ έ γ α μ ε ό τ ι ο ι μ ό νες π ερ ιπ τώ σ εις που ο β ρ ε τ α ν ικ ό ς λ α ό ς α-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ
Β ρ ετα ν ο ί να ύ τες φορτώ νουν στο υποβρύχιό το υ ς τ ις π αλαιές το ρ π ίλλες M ark 8. Ο κίνδυνος που α νέλα β ε ο Ρέφορντ-Μ πράουν χρησιμοπ οιώ ντας α υτά τα παλαιό β λήμα τα α ν τί για τις πολύ πιο σ ύγχρονες Tigerfish υπ ήρξε α ξιο σ η μείω το ς, αλλά το α π οτέλεσ μ α το ν δικαίω σε.
66 ■ *
σ χ ο λ ε ίτο με τα α π ο μ α κρυσ μ ένα εκ ε ίν α νη σ ιά ή τα ν ό τα ν το σ χο λείο δ ίδ α σ κ ε σ τα π α ιδιά τ η ν π ερ ίφ η μ η να υ μ α χ ία η οπ οία έγ ιν ε σ τη ν π ερ ιοχ ή το 1914, ό τα ν σ υ ζη τείτο η σ υρρίκνω ση τη ς Β ρ ε τα ν ικ ή ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς ή ό τα ν αναβ ίω νε κάποια αργ ε ν τ ιν ή δ ιε κ δ ίκ η σ η . Η κυ β έρ ν η σ η τη ς Μ ά ρ γ κ α ρ ε τ Θ ά τσ ερ είχ ε τη ν προσοχή τη ς σ τρ α μ μ έν η στη Ρ οδεσία όπου δ ιε ξ ά γ ο ν τα ν επ ίπ ονες κα ι χ ρ ο ν ο β ό ρ ε ς διαβ ο υ λ ε ύ σ ε ις γ ια το μ έ λ λ ο ν τη ς χώ ρας πρώην α π ο ικία ς τη ς . Α ναγνώ ριζε β έβ α ια τη ν α νάγκη να δ ια π ρ α γ μ α τε υ τ ε ί κάποια σ τιγμ ή με το υ ς Α ρ γ ε ν τιν ο ύ ς το δ ίκ α ιο α ί τη μ ά το υ ς γ ια π ροσ ά ρτηση τω ν νησιώ ν, αλλά σύμφω να με ένα ν δη μ ο σ ιο γρ ά φ ο "ενώ ε ίχ ε σ ηκώ σ ει ή δ η τα μ π α ντζά κια τη ς δ ε ν το λ μ ο ύ σ ε να β ρ έ ξ ε ι α κό μ α τα π όδια τη ς". Η Θ ά τσ ερ δ ια ισ θ α ν ό τα ν ί σως ό τ ι το α κ α ν θ ώ δ ες π ρόβ λημα τω ν Φ ώ κλαντ θ α ο δ η γο ύ σ ε σε επ ώ δυνες πα ρα χω ρήσ εις κα ι α ν έ β α λ λ ε όσο ή τ α ν δ υ να τό τη ν ένα ρ ξη τω ν σ υνομιλιώ ν με το Μ π ο υ ένος Α ϊρ ες. Οι α ρ χ ές τη ς δ ε κ α ε τία ς το υ '80 ω στόσο ή τ α ν μια επ οχή που το Β α σ ιλικό Ν α υ τικ ό β ρ ισ κ ό τα ν κάτω από τη "δ α μ ό κ λ ειο σπάθη" τω ν π ε ρ ικ ο πών σ τις α μ υ ν τ ικ έ ς δα π άνες κα ι τ ο ν Ιού νιο το υ 1981 κ υ β ε ρ ν η τ ικ ο ί π α ρ ά γο ντες δ ε ν έκρ υ ψ α ν τη ν π ρ ό θ εσ ή το υ ς να α να κ α λέσ ο υ ν σ τα μ η τρ ο π ο λ ιτικ ά ύ δ α τα το π ερ ιπ ο λικό α ν ο ικ τή ς θα λά σ σ η ς (3.600 t) "Endurance" που σ τά θ μ ε υ ε σ τα Φ ώ κλαντ, με τη ν π ρ οοπ τική να ε ξ ο ικ ο ν ο μ ή σ ο υ ν τρ ία ε κ α το μ μ ύ ρ ια λ ίρ ε ς που σ το ίχ ιζε κά θ ε χ ρ όνο η π α ραμ ονή τη ς σ το ν Ν ό τιο Α τλ α ν τικ ό .
Η ΚΙΝΗΣΗ ΤΩΝ ΑΡΓΕΝΤΙΝΩΝ Ο ι σ κ έψ ε ις α υ τ έ ς ε ξα φ α ν ίσ τη κ α ν τ ο ν Α π ρίλιο το υ 1982, ό τα ν η σ τρ α τιω τικ ή χ ο ύ ν τα που κ υ β ερ ν ο ύ σ ε τη ν Α ρ γ ε ν τιν ή απ οφ άσισε να α ν α λ ά β ει δράση κα ι να λ ύ σ ει διά τω ν όπλων τη ν ε κ κ ρ ε μ ό τ η τ α τω ν
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Κ υβ ερ νή τη ς το υ «G eneralBelgrano» το 1982 ή τα ν ο 50χρονος πλοίαρχος Εκτωρ Ελίας Μπόνζο. που είχ ε αναλάβει τη δ ια κυβέρνησ η το υ πλοίου τέσ σ ερ ις μ ή νες πριν από τη β ύθισή του.
νησ ιώ ν Φ ώ κλαντ. Ο ι σ τρ α τη γ ο ί τ η ς λ α τ ι ν ο α μ ερ ικ α ν ικ ή ς χώ ρας, που επ έ λ ε γ α ν έ ναν τό σ ο απ ρ οκά λυπ το τρ όπ ο γ ια να "ρ ί ξο υ ν το γ ά ν τι" στη Β ρ ε τα ν ία π α τώ ντα ς ένα κ ο μ μ ά τι τω ν υπ ερπ όντιω ν εδα φ ώ ν τη ς, σ ίγουρ α δ ε ν π ερ ίμ εν α ν πως η α ν τ ί δραση τη ς Θ ά τσ ερ θ α ή τα ν ά μεσ η κα ι α π οφ α σ ισ τική. Οι δ υ ν ά μ ε ις το υ ς κ α τέ β α λ λ α ν ε ύ κ ο λ α τ η ν α ντίσ τα σ η τω ν 79 Β α σ ι λικώ ν Π εζο να υ τώ ν που α π ο τελο ύ σ α ν τη ν υποτυπώ δη φ ρ ο υ ρ ά τω ν νησ ιώ ν και σήκω σαν τη σ ημα ία τη ς χώ ρας το υ ς σ το Π ο ρτ Σ τά ν λ εϋ .
Κ α τα λα μ β ά νο ντα ς τα Φ ώ κλαντ η Α ρ γ ε ν τ ιν ή α ν α ζη το ύ σ ε ένα ν θ ρ ία μ β ο εξω τ ε ρ ικ ή ς π ο λ ιτικ ή ς γ ια να κ ε ρ δ ίσ ε ι τ ις ε ντυ π ώ σ εις σ το ε σ ω τε ρ ικ ό τη ς χώ ρας και να σ τρ έ ψ ε ι αλλού τα β λ έμ μ α τα τω ν κα το ίκ ω ν που υ π έφ ερ α ν από τη μ α κρ ο χ ρ ό νια ο ικ ο ν ο μ ικ ή ύφ εσ η. Ενώ η χώρα το 1928 δ ιέ θ ε τ ε το πέμπτο μ ε γ α λ ύ τε ρ ο α π ό θ εμ α χρ υ σ ο ύ σ το ν κόσμο, το 1980 κατε λ ά μ β α ν ε μ ό λις τη ν 50ή θ έ σ η σ το ν α ν τίσ το ιχ ο πίνακα. Ο ο ικ ο ν ο μ ικ ό ς κ α τή φ ο ρ ο ς ε ίχ ε α ρ χ ίσ ει από τη δ ε κ α ε τ ία το υ '40, ό τα ν ο ι μ ε γ α λ ύ τε ρ ε ς ε τ α ιρ ίε ς τη ς Α ρ γ ε ν τιν ή ς τ έ θ η κ α ν υπό τη ν α ιγ ίδ α το υ δ η μ ό σ ιο υ το μ έ α και ο κ ρ α τικ ό ς π ρ οσ τα τ ε υ τ ισ μ ό ς σε μη κ ε ρ δ ο φ ό ρ ε ς επ ιχ ε ιρ ή σ εις ο δ ή γ η σ ε σε μείω ση τη ς α ν τα γ ω ν ι σ τικ ό τη τ α ς κα ι πλήρη α π ο τελμά τω σ η. Δ ε ύ τε ρ η σ ε έ κ τα σ η κα ι τ ρ ίτ η σε π λη θ υ σμό α νά μ εσ α σε ό λ ε ς τ ις χώ ρες τη ς Νό τια ς Α μ ε ρ ικ ή ς η Α ρ γ ε ν τιν ή κα υ χά το για το υ ψ η λ ό τα το επ ίπ εδο εγ γρ ά μ μ α τω ν κα το ίκ ω ν κα ι α π ο τελο ύ σ ε σ ίγουρ α δ ύ σ κο λο π εδ ίο γ ια τ η ν εκδήλω σ η σ τρ α τιω τικ ο ύ π ρ α ξικο π ή μ α το ς. Η β α θ ιά ο ικ ο ν ο μ ικ ή κρίση όμως ο δ ή γ η σ ε μ ο ιρ α ία το 1976 σ τη ν α νατροπ ή τη ς π ρ ο έδ ρ ο υ Ισ α β έλ λα ς Π ερ ό ν από μια ομ ά δα σ τρ α τιω τικώ ν τη ς οπ οίας η γ ε ίτ ο ο σ τρ α τη γ ό ς Χόρχε Ρ α φ α έλ Β ιν τέλ α . Κ α τά τα επ ό μ ενα τρ ία χ ρ ό ν ια 9.000 Α ρ γ ε ν τιν ο ί α ν τιφ ρ ο ν ο ύ ν τε ς "ε ξα φ α ν ίσ τη κ α ν " μυσ τηριω δώ ς σ ε ένα από τα μ ε γ α λ ύ τε ρ α κα ι β ια ιό τε ρ α π ο λ ιτι κά π ο γκρ ό μ που σ η μ ειώ θ η κ α ν π ο τέ σε α μ ε ρ ικ α ν ικ ό έδ α φ ο ς. Ομως τα ο ικ ο ν ο μ ι κά τη ς Α ρ γ ε ν τιν ή ς δ ε ν βελτιώ θη καν. Ενώ σ τη ν υπόλοιπη λ α τιν ικ ή Α μ ερ ική η τ ρ ιε τ ία 1979-82 ε ίδ ε το ν μέσ ο μ ισ θ ό το υ β ιο μ η χ α νικο ύ ε ρ γ ά τη να α υ ξ ά ν ε τα ι κα τά 15%, σ τη ν Α ρ γ ε ν τιν ή α υ τό ς έπ εσ ε κα τά 26%, ενώ το ε θ ν ικ ό νόμ ισ μα υπ ο τιμ ή θ η κε μέσ α σε ένα εξά μ η νο κα τά 80% έν α ν τι το υ α μ ε ρ ικ α ν ικ ο ύ δ ο λα ρ ίο υ ! Σ τις 22 Δ ε κεμ β ρ ίο υ 1981 α ν έ λ α β ε τ η ν π ρ ο εδ ρ ία έ να ς ά λλο ς σ τρ α τη γ ό ς, ο Λ εοπ όλντο Γ κ α λ τιέρ ι, που ε υ θ ύ ν ε τ α ι κυρίω ς γ ια τη ν ιδ έ α τ η ς υλοπ οίησ ης τω ν λεπ το μ ερ ώ ν σ χεδίω ν τω ν Α ρ γεντινώ ν Ενόπλων Δ υνά μεω ν γ ια κα τά ληψ η τω ν Φ ώ κλαντ. Κάποιε ς π η γές ισ χ υ ρ ίζο ν τα ι μ ά λισ τα ό τ ι ή τα ν ο α ρ χ η γό ς το υ Α ρ γ ε ν τιν ο ύ Ν α υ τικο ύ , να ύα ρ χος Χ όρ χε Ισαάκ Ανάγια, ε κ ε ίν ο ς που έ θ ε σ ε σ το ν Γ κ α λ τιέ ρ ι το ν όρ ο να αν α λ ά β ει το σ υ ν το μ ό τε ρ ο δ υ ν α τό σ τρ α τιω τικ ή δράση σ τα Φ ώ κλαντ π ρ ο κειμ ένου να το υ π α ράσ χει π ο λ ιτικ ή υ π ο σ τή ρ ι ξη γ ια τη ν ανάρρησή το υ σ τη ν π ρ οεδρία . Ο π οιοι κι αν ή τα ν ο ι εμ π ν ε υ σ τές το υ
Το τα ξ ίδ ι το υ β ρ ετα νικο ύ υποβρυχίου «Conqueror» που 9 α περνούσε στην Ισ το ρ ία ξεκ ίν η σ ε σ τις 4 Απ ριλίου 1982 από τη Σκω τία. Το π υρηνοκίνητο σκάφ ος δ ιέν υ ε σχεδόν 10 μ ο ίρ ες γεω γραφ ικού π λάτους τη ν η μέρ α διασχίζοντας τα χ ύ τα τα το ν Α τλ α ν τικ ό ωκεανό.
ε γ χ ειρ ή μ α το ς , η Β ρ ετα ν ία θ α απ οδείκνυε γρ ή γορ α σ τη ν α ρ γ ε ν τιν ή χ ο ύ ντα ό τ ι ε ίχ ε ε π ιλ έ ξ ε ι λ ά θ ο ς σ τόχο γ ια να ε κτο νώ σ ει τη δ υ σ α ρ έσ κ εια που υπ έβ οσ κε στα λ α ϊκ ά σ τρ ώ μ α τα τη ς χώρας. Π α ρά λ λ η λα με τη ν έ ν το ν η δ ιπ λω μ α τική δ ρ α σ τη ρ ιό τ η τα κα ι τα ο ξ ύ τα τα δ ια β ή μ α τα ο ι Β ρ ετα νο ί, που είχ α ν να π ο λεμ ή σ ο υ ν από τη δ ε κ α ε τ ία το υ '50, κιν η το π ο ίη σ α ν α μ έ σως τ ις σ τρ α τιω τικ έ ς το υ ς δ υ ν ά μ ε ις συ γ κ ρ ο τώ ν τα ς μια ισχυρή α ρμ ά δ α 113 πλοίω ν με π υ ρ ή νες τα α ερ ο π λα νο φ ό ρ α "Invincible" και “Hermes", η οπ οία θ α απ έ π λεε από τα μ η τρ ο π ο λ ιτικ ά νη σ ιά με στόχο τη ν α να κα τά λη ψ η τω ν Φ ώ κλαντ σε περίπ τω ση που ο ε ισ β ο λ έ α ς επ έ μ εν ε να π α ρ α μ είν ει ε κ ε ί. Οι Α ρ γ ε ν τιν ο ί α ντιλή φ θ η κ α ν α ργά πως είχ α ν υ π ο τιμ ή σ ει το ν αντίπ α λό το υ ς κα ι πως η α ψ υχο λό γη τη κίνη σ ή το υ ς (η οπ οία δ ε ν ά φ η ν ε π ερ ιθ ώ ριο υπαναχώ ρησης, καθώ ς κ ά τι τ έ τ ο ιο θ α ισ ο δ υ να μ ο ύ σ ε με π λήγμα σ το γ ό η τρ ο κα ι ά μεσ η κ α τά ρ ρ ευ σ η το υ σ τρ α τιω τι κού κ α θ εσ τώ το ς) θ α το υ ς ε ν έ π λ ε κ ε σε μια ά μεσ η π ο λεμ ική α ντιπ α ρ ά θ εσ η υψ η λής έ ν τα σ η ς με μια α π ο φ α σ ισ μ ένη Β ρ ε τα νία . Ο τα ν η είδ η σ η τη ς α ρ γ ε ν τιν ή ς εισ β ο λή ς σ τα Φ ώ κλαντ έπ εσ ε σαν κ ερ α υ ν ό ς σ το ν αρ.10 τη ς Ν τά ο υ ν ιν γ κ Σ τρ η τ, η Θάτσ ε ρ ή τα ν απ α σ χο λημ ένη με τα 2.000.000 α νέρ γω ν που είχ ε ε κ ε ίν η τ η ν ε ποχή το Ηνω μένο Β α σ ίλ ειο κα ι μ ε τη ν κακή τροπ ή που είχ ε π ά ρ ει η ο ικ ο ν ο μ ικ ή π ο ρ εία τη ς χώρας, όπου ο ι ιδ ιω τ ικ έ ς επ ι χ ε ιρ ή σ ε ις χ ρεω κοπ ούσ α ν μ ε ρ υ θ μ ό 200 τη ν ε β δ ο μ ά δ α ! Το τ ε λ ε υ τ α ίο π ράγμα που θ α επ ιθ υ μ ο ύ σ ε η κ υ β έρ ν η σ η τω ν Σ υ ν τη ρ η τικώ ν σε μια τ έ τ ο ια φάση θ α ή τ α ν μια π ο λεμ ική κρίση σ τη ν άλλη άκρη το υ πλα ν ή τη , με όλο τ ο κό σ το ς κα ι το ν κίνδ υ νο που θ α σ υ νεπ α γό τα ν μια σ τρ α τιω τικ ή ε π ιχείρησ η. Οι π λ η ρ ο φ ο ρ ίες που λά μ β α νε μ ιλο ύσ α ν γ ια π ρ οσ π ά θεια τω ν Α ρ γ ε ν τ ι νών να εν ισ χ ύ σ ο υ ν τα αποσπ άσματα τα οπ οία είχ α ν α π ο β ιβ ά σ ει σ τα νη σ ιά με π ρ ό σ θ ε το υ ς ά ν δ ρ ες και υλικό . Το μόνο που μπ ορούσ ε να π ρ ά ξει η κυ β έρ νη σ η το υ Λ ο νδ ίνο υ σε ε κ ε ίν ο το πρώιμο σ τά διο τ η ς ρ ή ξη ς ή τ α ν να α π α γο ρ εύ σ ει τη ν π ερ α ιτέρ ω μ ε τα φ ο ρ ά α ρ γ εν τιν ώ ν δ υ νά μεω ν σ τα νη σ ιά κα ι ο μό νος π ρ α κτικό ς τρ όπ ο ς γ ια να το π ε τύ χ ε ι ή τ α ν η α π οσ το λή υποβρυχίω ν, α φ ού ο ι μ ο νά δ ες επ ιφαν ε ία ς θ α α ρ γο ύ σ α ν να α π ο π λεύσ ουν και θ α έπ ρεπ ε να μ ε τα β ο ύ ν σε σ χ ε τικ ά μ ε γ ά λ ε ς ο μ ά δ ες γ ια να μη κ ιν δ υ ν εύ σ ο υ ν από τη ν πολύ α ξιό μ α χ η Α ρ γ ε ν τιν ή Α ε ρ ο πορία κα ι τα 140 μ α χ η τικ ά α ερ ο σ κά φ η τη ς.
ΓΡΟΙΛΑΝΔΙΑ
ΒΟΡΕΙΟ Σ ΑΤΛΑΝ ΤΙΚ Ο Σ ΩΚ Ε ΑΝ Ο Σ
Μαδέιρα 8 Απριλίου 9
Απ ρ ιλίου
Κανάρια Νησιά /
10 Απρ ιλίου Πράσινο Ακρωτήριο 11 Απριλίου
12 Απρ ιλίου
Νήσος Ανάληψης 13 Απ ρ ιλίου
14 Απ ρ ιλίου Ν Ο ΤΙΟ Σ ΑΤΛΑΝ ΤΙΚ Ο Σ Ω Κ Ε ΑΝ Ο Σ 15 Απριλίου
16 Απρ ιλίου
Α ρ γεντινή
Τριοτάν ντε Κούνμπα
To «C o n q u e ro r» — ‘εισέρχετα ι στη ζώνη των 12 nm
67
Το «General B elgrano» 'το ρπιλλίζετα ι, ώρα 16.01 2 Μαϊου 1982
^ΑΝΤΑ ΡΚΤΙΚ Η
’70*60°50°4<Γ30*20*10*0*10:
ΜΙΑ ΙΔΑΝΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΓΙΑ ΤΑ ΥΠΟΒΡΥΧΙΑ Ε νερ γώ ντα ς με π ρ ο ν ο η τικ ό τη τα και ενώ β ρ ίσ κ ο ν τα ν καθ' ο δ ό ν προς μια σύ σκεψ η τ η ς Ευρω παϊκής Κ ο ιν ό τη τα ς σ τις Β ρ υ ξ έλ λ ε ς η Θ ά τσ ερ κα ι ο υπ ουργός Ε ξω τερ ικώ ν τη ς , λό ρ δ ο ς Κ ά ρ ιν γ κ το ν , ε ί χαν δ ια τ ά ξ ε ι από τ ις 29 Μ α ρ τίο υ 1982 (τέ σ σ ε ρ ις η μ έ ρ ε ς πριν από τη ν εισ βολή ) το π υ ρ η ν ο κ ίν η το υπ οβρ ύχιο "Spartan" που β ρ ισ κ ό τα ν σ το Γ ιβ ρ α λτά ρ να σπεύσ ει σ το ν Ν ό τιο Α τλ α ν τικ ό , επ ειδ ή υπήρ χαν π λ η ρ ο φ ο ρ ίες γ ια τη ν ύποπτη κίνη σ η π έ ν τε α ρ γ εν τιν ώ ν π ο λεμικώ ν πλοίων κο
ντά σ τα Φ ώ κλαντ. Ανάμεσα σε α υ τά ή τα ν κα ι το α ερ ο π λα νο φ ό ρ ο "25 de Mayo". Πάνω το υ θ α μπ ορούσ αν να μ ε τα φ έρ ο ν τα ι τα π έ ν τε γ α λ λ ικ ά Super Etendard που ο ι Α ρ γ ε ν τιν ο ί είχ α ν π ρ ο μ η θ ε υ τ ε ί πρό σ φ α τα κα ι τα οπ οία μπ ορούσ αν να ε κ τ ο ξ ε ύ σ ο υ ν το υ ς υψ ηλά υ π ο η χ η τικ ο ύ ς πυ ρ α ύ λο υ ς α έρ ο ς -επ ιφ α ν εία ς ΑΜ-39 Exocet. Μ ε β ε λ η ν ε κ έ ς 60 km κα ι ε κ ρ η κ τ ι κ ές κ ε φ α λ έ ς β ά ρ ο υ ς 180 kg οι Exocet απ ο τελ ο ύ σ α ν τρ ο μ ε ρ ή απ ειλή γ ια τ ις α ν τίπ α λ ε ς μ ο νά δ ες επ ιφ α νεία ς. Η Β ρ ετα ν ία δ ια κ ή ρ υ ξ ε τη ν εφ α ρ μ ο γή μιας Ζ ώ νης Ο λική ς Ε ξα ίρ εσ η ς α κ τίν α ς 200 ν α υ τικ ώ ν μιλιώ ν (370 km) γύρω από τα Φ ώ κλαντ, που θ α ε τ ίθ ε τ ο σε ισχύ από τ ις 12 Α π ριλίου 1982. Η β ρ ετα ν ικ ή Δύνα-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ
0/ Β ρ ετα ν ο ί κ υ β ερ ν ή τες υποβρυχίων σίγουρα 9 α π ροτιμούσαν να «πιάσουν το μ εγά λ ο ψ άρι » κα τά τις π εριπ ολίες το υ ς γύρω από τα Φώκλαντ, στέλνο ντα ς τις το ρ π ίλ λες το υ ς στο 39 ετών α ρ γεντινό αεροπ λανοφόρο ” 25 de Mayo», εκτο π ίσ μ α το ς 16.0001. Α ντί γ ι’ α υ τό όμως α ρ κέσ τη κα ν στο ά τυχο «G eneralBelgrano» που β ρ έ θ η κ ε σε λά θ ο ς θ έσ η τη λά θ ο ς σ τιγμ ή .
ßQ ■■■
μη Ε π ιχειρήσεω ν όμως θ α έ φ τα ν ε πολύ α ρ γ ό τε ρ α σ τις π α γω μ ένες εσ χ α τιέ ς το υ Ν ό τιο υ Α τλ α ν τικ ο ύ κα ι η ζώνη α π ο κ λ ει σμού δ ε ν θ α είχ ε κα νένα π ρ α κτικό ν ό η μα αν δ ε ν υπήρχαν σ τρ α τιω τικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις να τη ν επιβάλουν. Τα μόνα σκάφ η που θ α μπ ορούσαν να δ ια δ ρ α μ α τίσ ο υ ν ένα ν τ έ τ ο ιο ρόλο ή τ α ν τα τρ ία τα χ ύ τα τ α π υ ρ η ν ο κ ίν η τα υπ οβρ ύχια το υ Β α σ ιλ ι κού Ν α υ τικο ύ που μπ ορούσ αν να μ ετα β ο ύ ν σ τη ν π ερ ιοχ ή τ η ς κρ ίσ η ς γρήγορα, α υ τό ν ο μ α κα ι με τε ρ ά σ τια ισχύ π υρός. Η Α ρ γ ε ν τιν ή δ ε ν δ ιέ θ ε τ ε σ το οπ λοσ τά σιό τ η ς τίπ ο τα που να μπ ορούσ ε να τα α ν τ ι μ ετω π ίσ ει α π ο τελ εσ μ α τικ ά . Το "Conqueror" ("S-48"), ένα από α υ τά τα υ π οβρύχια, α π έπ λευσ ε από τη βάση Φασ λέη ν στη Σ κω τία τη μ ε θ ε π ό μ εν η τ η ς ε ι σ βολής. Φ ο β ο ύ μ ενη τη ν π αρουσ ία τω ν υπ οβρυχίω ν η Α ρ γ ε ν τιν ή ελ ά ττω σ ε και έπ ε ιτα σ τα μ ά τη σ ε τη ν απ οστολή ε ν ισ χ ύ σεω ν σ τα Φ ώ κλαντ από τη θάλασσ α. Τα υπ οβρ ύχια κλά σ ης "Swiftsure", σ τα οπ οία α ν ή κ ε κα ι το "Conqueror", προω θ ο ύ ν τ ο από δ ύ ο π υ ρ η ν ικ ο ύ ς α ν τιδ ρ α σ τή ρ ες Rolls-Royce σ υ ν ο λ ικ ή ς ισ χύος 15.000 hp, ε κ τό π ιζα ν 4.200 t σ τη ν επ ιφ ά ν ε ια κα ι είχ α ν μή κο ς 83 m. Μ π ορούσαν να π α ρ α μ είνο υ ν σε κα τά δυσ η επ ί μ ήνες, να κ ιν η θ ο ύ ν με τα χ ύ τ η τ α 30 kts κα ι να ε ντο π ίσ ο υ ν ένα ε χ θ ρ ικ ό π λοίο από από σταση που υ π ερ έβ α ιν ε τα 60 km. Ανάλο γα με το ε ίδ ο ς τω ν δ ια τα γώ ν που είχ α ν ο ι κ υ β ε ρ ν ή τ ε ς τω ν υπ οβρυχίω ν θ α μπο ρο ύσ α ν να π ρ οσ βά λουν αμέσ ω ς οπ οιονδ ή π ο τε ε χ θ ρ ικ ό σ τόχο εντό π ιζα ν, να το ν π α ρ α κο λο υ θ ή σ ο υ ν επ ί μ εγά λο χ ρ ο ν ικ ό δ ιά σ τη μ α ή να ζη τή σ ο υ ν ν έ ε ς ο δ η γ ίε ς από το Λ ο νδ ίνο γ ια το πώς θ α χ ε ιρ ίζ ο ν τα ν το θ έ μ α . Τα σ ύγχρ ονα μέσ α ε π ικ ο ι νω νία ς που δ ιέ θ ε τ α ν τα υπ οβρύχια το ύ ς επ έτρ επ α ν να έχ ο υ ν ά μεσ η επ αφή με το Α ρ χ η γ είο το υ Ν α υ τικ ο ύ ή τη βάση το υ ς . Ο οπ λισ μός τ ο υ ς π ε ρ ιελ ά μ β α ν ε 25 το ρ π ίλλες που μπ ορούσ αν να β λ η θ ο ύ ν μέσα από π έ ν τε τ ο ρ π ιλ ο β λ η τ ικ ο ύ ς σω λήνες τω ν 533 mm. Π ο λλές από α υ τ έ ς ή τ α ν υ π ερ σ ύ γχ ρ ο νες το ρ π ίλ λ ε ς Tigerfish Mod
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ ΡΙΑ
1, που μπ ορούσ αν να ρ υ θ μ ισ το ύ ν ώ σ τε να εκ ρ α γ ο ύ ν ε ίτ ε με τη ν π ρόσ κρουση σ το ν στόχο, ε ίτ ε π ερ νώ ντα ς σε κάπ οιο ο ρισ μ ένο β ά θ ο ς κάτω από αυτόν. Οι Tigerfish ή τ α ν φ ο β ερ ά όπλα: ζύ γ ιζα ν σ χε δ ό ν 2 t, η τα χ ύ τ η τ ά το υ ς υ π ερ έβ α ινε το υ ς 45 kts κα ι είχ α ν β ε λ η ν ε κ έ ς 60 km κα ι γόμωση β ά ρ ο υ ς 91 kg. Οι Β ρ ε τα ν ο ί κ υ β ε ρ ν ή τ ε ς όμως δ ε ν τ ις π ερ ιέβ α λ α ν με ιδ ια ίτε ρ η εμ π ισ το σ ύ νη δ ιό τ ι κα τά τ ο πα ρ ε λ θ ό ν σε α ρ κ ε τ έ ς π ερ ιπ τώ σ εις κα τά τη δ ιά ρ κ ε ια ε κ π α ιδ ε υ τικ ώ ν βολώ ν "είχα ν π ά θ ει αμόκ" θ έ τ ο ν τ α ς σε κίνδ υ νο παραπ λέο ντα σκάφ η αλλά και τα ίδ ια τα υπο βρ ύχια που τ ις εκτό ξευ σ α ν. Ε τσ ι τα SSN μ ε τ έ φ ε ρ α ν π α ρ ά λλη λα με τ ις Tigerfish κα ι α ρ κ ε τ έ ς π α λ α ιό τε ρ ε ς το ρ π ίλ λ ες Mark 8, π α ρ ό μ ο ιες με ε κ ε ίν ε ς που είχ α ν χ ρ η σ ιμ ο π ο ιη θ ε ί κα τά το ν Β' Π α γκόσ μιο Π ό λεμ ο αλλά πολύ α ξιό π ισ τες. Οι ε κ ρ η κ τ ικ έ ς γο μ ώ σ εις τω ν τε λ ε υ τα ίω ν , βά ρ ο υς 363 kg, μπ ορούσαν να δ η μ ιο υ ρ γ ή σ ουν τε ρ ά σ τ ιο ρή γμα στα ύ φ α λα οποιο υ δ ή π ο τε π ο λ εμ ικ ο ύ πλοίου τω ν Α ρ γ ε ντινών. Το σ κ επ τικ ό ή τα ν πως αν ο ι Mark 8 ασ τοχούσ αν, ο ι Tigerfish θ α μπ ορούσαν να χ ρ η σ ιμ ο π ο ιη θ ο ύ ν για μια δ ε ύ τ ε ρ η π ροσ π άθεια, ενώ αν ο ι π α λα ιές το ρ π ίλ λ ε ς έβ ρ ισ κ α ν το ν σ τόχο το υ ς ο ι νεώ τερ ες θ α χ ρ η σ ίμ ε υ α ν γ ια βολή ε ν α ν τίο ν τω ν π ο λεμ ικώ ν σ υ ν ο δ εία ς που θ α α ν τιδρ ο ύ σ α ν με ε λ ιγ μ ο ύ ς .
ΤΑΞΙΔΙ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΝΟΤΟ Ο α ντιπ λο ία ρ χο ς Κ ρ ίσ το φ ερ Ρέφορντ-Μ π ρά ουν, κ υ β ε ρ ν ή τη ς το υ π υρηνο κίν η το υ υπ οβρ υχίου "Conqueror", ε ίχ ε απο φ ο ιτή σ ε ι όπως ό λο ι ο ι σ υ ν ά δ ε λ φ ο ί το υ από το π ερ ίφ η μ ο σ χ ο λείο υπ οβρυχίω ν "Perisher". Από τ ις 2 ως τ ις 4 Α π ριλίου ε ί χ ε δ ιε υ θ ύ ν ε ι τ η ν εσ π ευ σ μ ένη π ρ ο ε το ι μασία το υ υπ οβρ υχίου γ ια το ν απόπλου φ ο ρ τώ ν ο ν τα ς τα α να γκα ία ε φ ό δ ια κα ι ε π ιβ ιβ ά ζο ντα ς 14 ά ν δ ρ ες τω ν ειδ ικ ώ ν δ υ νά μεω ν SBS. Το σ κά φ ος ε γ κ α τ έ λ ε ιψ ε το Φ ασ λέην σ τις 21.15 τη ς Κ υ ρ ια κή ς 4 Απ ρι λ ίο υ 1982 κα ι δ ύ ο μ έ ρ ες α ρ γ ό τε ρ α πλη-
ρ ο φ ο ρ ή θ η κ ε ό τ ι Β ρ ε τα ν ο ί Π εζο ν α ύ τε ς στη Ν ό τια Γεω ργία είχ α ν κ α τα ρ ρ ίψ ε ι ένα α ρ γ ε ν τιν ό ελ ικ ό π τερ ο , π ρ ο κά λεσ α ν ζη μ ιέ ς σε μια κ ο ρ β έ τα κα ι σ κότω σ αν τ ο υ λ ά χ ισ το ν τ ρ ε ις σ τρ α τιώ τες το υ εχ θ ρ ο ύ π ριν υπ οκύψ ουν σ το υ ς α ν ώ τερ ο υ ς α ρ ιθ μ ο ύ ς τω ν εισβολέω ν. Ο Ρ έφ ο ρ ντΜ π ράουν π ρ α γμ α το π ο ιο ύ σ ε τη ν πρώτη το υ α π οστολή με το "Conqueror" ως κυ β ε ρ ν ή τη ς κα ι ο λόγο ς που εκφ ώ νη σ ε προς το πλήρωμά το υ απ έπ νεε σ ο β α ρ ό τ η τ α κα ι π ερ ίσ κεψ η . Σ τις 7 Α π ριλίου το υπ οβρ ύχιο σ υ νέχ ιζε να π λ έ ε ι ολοταχώ ς α ν εβ ά ζο ν τα ς το π ερισ κόπ ιό το υ σ τη ν ε π ιφ ά νεια μόνο μια φ ο ρ ά κ ά θ ε 30 ώ ρες, ενώ τ α μ έλη το υ π ληρώ μ α τος που δ ε ν ε ί χαν β ά ρ δ ια α π ο λάμβαναν σ τη ν α ίθ ο υ σ α κ ιν η μ α το γ ρ ά φ ο υ το υ σ κ ά φ ο υ ς τη ν τ α ι ν ία "Η φ ω λιά το υ κούκο υ" μ ε το ν Τ ζακ Νίκολσον. Την επ ο μ έν η π έρ ασ α ν τη Μ α δ έιρ α , έ π ειτα από 24 ώ ρες τα Κ ανάρ ια Νησιά και σ τις 10 Α π ριλίου τα νη σ ιά το υ Πράσινου α κρ ω τη ρ ίο υ . Σ ε α υ τό το σ η μ είο τ ο πλή ρωμα το υ "Conqueror" π λ η ρ ο φ ο ρ ή θ η κ ε γ ια πρώτη φ ο ρ ά πως η β ρ ε τα ν ικ ή κ υ β έ ρ νησ η ε ίχ ε δ ια τ ά ξ ε ι τη δ η μ ιο υ ρ γ ία Ζώ νης Ο λική ς Ε ξα ίρ εσ η ς γύρω από τα Φ ώ κλαντ κα ι πως τα α δ ελ φ ά σ κάφ η "Spartan" και "Splendid", που β ρ ίσ κ ο ν τα ν ε γ γ ύ τ ε ρ α προς τη ν π ερ ιοχ ή τη ς κρίσ ης, θ α μπο ρο ύσ α ν να π ρ οσ β ά λλουν χω ρίς π ρ ο ειδ ο ποίηση κ ά θ ε α ρ γ ε ν τιν ό π λοίο που θ α ε ι σ ερ χ ό τα ν σ ε α υ τή . To "Conqueror" ό φ ε ιλ ε να π λ ε ύ σ ει π ρος τη Ν ό τια Γεω ργία επ ιτη ρώ ντας μόνο το υ τη ν ό τια π λευ ρ ά τη ς ζώ νης α π ο κλεισ μ ού, ενώ τα ά λλα δ ύ ο υ π οβρ ύχια θ α σ υ ν ερ γ ά ζο ν τα ν κα λύπ το ν τα ς τη θ ε ω ρ ο ύ μ εν η ως πιο επ ικ ίν δ υ ν η β ό ρ εια π λευρά. Το τ α ξ ίδ ι τω ν 12.000 km σ υ ν εχ ίσ τη κ ε με α ρ κ ε τά απρόοπτα. Σ τις 11 Α π ριλίου ο ένα ς α ν τιδ ρ α σ τή ρ α ς το υ υπ οβρ υχίου υπ έσ τη βλάβη κα ι το σκά φ ο ς ά ρ χ ισ ε να β υ θ ίζ ε τα ι. Τ ελικά ο ι α ν τ λ ίε ς κ α τά φ ε ρ α ν να α π ο μα κρύνο υν από τ ο κ ύ το ς α ρ κ ε τ έ ς χ ιλ ιά δ ε ς λ ίτρ α ν ε ρού κ α ι το "Conqueror" α π έκ τη σ ε πάλι τη ν ε υ σ τ ά θ ε ιά το υ. Το πρωί τη ς 12ης το σ κά φ ος π έρ ασ ε το ν Ισημερινό. Το Α ρ γ ε ν τικ ό Ν α υ τικ ό α ύ ξη σ ε τη ν π αρουσ ία το υ σ τα ύ δ α τα τω ν Φ ώ κλαντ δ ια τά ζ ο ν τα ς απόπλου τω ν σκαφ ώ ν το υ μ ετα ξύ 15 κα ι 17 Α π ριλίου 1982. Ε κτός από το α ερ ο π λα νο φ ό ρ ο "25 de Mayo" η άλλη κύ ρ ια μονά δα το υ σ τό λο υ ή τ α ν το π α λα ιό κ α τα δ ρ ο μ ικ ό "General Belgrano" Τα υπόλοιπα σ κάφ η που έπ λεα ν μαζί ή-
Ο θ ά λ α μ ο ς επιχειρήσεω ν το υ β ρ ετα νικο ύ υποβρυχίου ή τα ν πλήρως α υ το μ α το π ο ιη μ έν ο ς κα ι επανδρω μένος μ ε ε π α γ γ ε λ μ α τίε ς υψ ηλής κ α τά ρ τισ η ς που εμπ νέοντα ν από τις π αραδόσ εις το υ Β α σ ιλικο ύ Ν α υτικο ύ.
τα ν τ α π α λα ιό α μ ε ρ ικ α ν ικ ή ς κ α τα σ κ ευ ή ς α ν τιτο ρ π ιλ λ ικ ά "Hipolito Bouchard" και "Piedra Buena" κλά σης "Allen Μ. Sumner" κα ι τα ν εώ τερ α β ρ ε τ α ν ικ ή ς κ α τα σ κ ε υ ή ς "Hercules" κα ι "Santisima Trinidad", που α ν ή κ α ν σ τη ν κλάση Type 42. Π α ρ ά λλη λα η Α ρ γ ε ν τιν ή έ σ τ ε ιλ ε τρ ία π ε τ ρ ε λ α ιο κ ίν η τα υπ οβρύχιά τ η ς σ το ν Ν ό τιο Α τλ α ν τικ ό : το 38 ετώ ν "Santa Fe", τύπ ου Guppy, “Balao" κα ι τα σ ύγχρ ονα "Salta" κα ι "San Luis“, Type 209, γ ε ρ μ α ν ικ ή ς να υπ ήγησ ης. Τα τέ σ σ ε ρ α α ν τιτο ρ π ιλ λ ικ ά τω ν Α ρ γ εν τιν ώ ν ή τα ν οπ λισ μένα με π υ ρ α ύλο υς επ ιφ α νεία ς-επ ιφ α ν εία ς Exocet, όπως κα ι ο ι τ ρ ε ις κ ο ρ β έ τε ς γ α λ λ ικ ή ς κ α τα σ κ ε υ ή ς Type Α 69, οι "Granville", "Guerrico" κα ι “Drum mond". Π ρ ο κ ειμ έν ο υ να κα λύ ψ ει τη φ ρ ο υ ρ ά τω ν 12.000 α νδρώ ν που υπ ήρχε π λέο ν πάνω σ τα Φ ώ κλαντ ο να ύαρ χος Ανάγια χώ ρισε τα πλοία τη ς Δ ύνα μη ς Ε π ιχειρή σεω ν 79 σε τ ρ ε ις μ ο ίρ ες. Η β ό ρ ε ια μο ίρ α δ ιέ θ ε τ ε το "25 de Mayo" με 18 α ερ ο σ κ ά φη Skyhawk κα ι S-2 Tracker κα ι τέ σ σ ε ρ α ε λ ικ ό π τε ρ α Sea King και Alouette, καθώ ς κα ι τα δ ύ ο σ ύγχρ ονα α ν τιτο ρ π ιλ λ ικ ά Type 42. Η κ ε ν τρ ικ ή μο ίρ α α π α ρ τιζό τα ν από τ ις τ ρ ε ις κ ο ρ β έ τε ς , ενώ η ν ό τια πα ρ έτα σ σ ε το “General Belgrano", το "Hipolito Bouchard" κα ι το "Piedra Buena", δ η λα δ ή τρ ία π ο λεμ ικά σ κάφ η "που όλα μαζί α ρ ιθ μ ο ύ σ α ν ένα σ ύνολο 119 ετώ ν υ π η ρ εσ ία ς“ σ ύμφω να με το εύ σ το χ ο σχό λ ιο τω ν Βρετανών. Το γ ε ρ α σ μ έ ν ο κ α τα δ ρ ο μ ικ ό "General Belgrano", που ε ίχ ε π ω λη θ εί σ τη ν Α ρ γ ε ν τιν ή από τ ις ΗΠΑ, ε ίχ ε μ α κρά κα ι έ ν δ ο ξη ισ το ρία . Κ α θ ε λ κ ύ σ τη κ ε σ τα α μ ε ρ ικ α ν ικ ά να υ π η γεία το ν Ο κτώ βρ ιο το υ 1938 με τη ν ονο μ α σ ία USS "Phoenix" κα ι το ν ε π όμενο χ ρ ό νο ε ν τ ά χ θ η κ ε σ τη δύναμ η το υ ε π ιβ λ η τικ ο ύ Σ τό λο υ το υ Ε ιρ η νικο ύ . Το πρωί τη ς 7ης Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ 1941 ή τα ν α γ κ υ ρ ο β ο λ η μ έ ν ο σ το ν ν α ύ σ τα θ μ ο το υ Π ερ λ Χάρμπορ, όπου έ γ ιν ε μ ά ρ τυ ρ α ς τη ς φ ο β ε ρ ή ς α ερ ο π ο ρ ικ ή ς επ ιδ ρ ο μ ή ς τω ν Ιαπώνων η οπ οία εν έ π λ ε ξ ε τ ις ΗΠΑ σ το ν Β' Π α γκόσ μιο Π όλεμο. To "Phoenix" κ α τά φ ε ρ ε να β γ ε ι α λώ βη το από τ η ν α ιφ ν ιδ ια σ τικ ή επ ιδρ ομ ή και η υπ ηρεσ ία το υ στη σ υ ν έχ εια ή τ α ν εντυπ ω σιακή. Ε λαβε μ έρ ο ς σε α ρ κ ε τ έ ς α μ φ ίβ ιε ς ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις και π έ τυ χ ε να β υ θ ίσ ε ι με τα α π ο τε λ ε σ μ α τικ ά πυρά το υ μέσα σε 27 λ επ τά το ιαπ ω νικό θ ω ρ η κ τό "Fuso", κα τά τη ν κο λ οσ σ ια ία α ε ρ ο ν α υ μ α χ ία το υ κόλπ ου το υ Λ έ ϋ τε . Το 1951 π α ρ αχω ρή θη κε σ τη ν Α ρ γ ε ν τ ιν ή , όπου μ ε το ν ο μ ά σ τη κ ε από το ν π ρ όεδ ρ ο Π ερ ό ν α ρ χ ικά σε "17 de Octubre" κα ι π έ ν τε χ ρ ό ν ια α ρ γ ό τερ α σε "General Belgrano". Κ α τά τ ις επ ό μ ε ν ε ς δ ε
κ α ε τ ίε ς ε κ σ υ γ χ ρ ο ν ίσ τη κ ε σε μ εγά λο β α θ μ ό με ε κ τ ε τ α μ έ ν ε ς α λ λ α γ έ ς σ το ρα ντά ρ , σ τα σ υ σ τή μ α τα ελ έγ χ ο υ π υρός και στα η λ ε κ τ ρ ο ν ικ ά το υ . Αν κα ι δ ε ν έ φ ε ρ ε π υ ρ α ύλο υς Exocet, δ ιέ θ ε τ ε 15 π υροβ όλα τω ν 6 in με β ε λ η ν ε κ έ ς 20 km κα ι α ν τ ια ε ρ ο π ο ρ ικο ύς π υ ρ α ύλο υς μ ικρ ή ς α κ τίν α ς δρ ά σ η ς Sea Cat. Ε τσ ι ή τ α ν ευ ά λω το απέ ν α ν τι σε μια σ ύ γχρ ο νη φ ρ ε γ ά τα η οποία θ α μπ ορούσ ε να π α ρ α μ ε ίν ε ι 10 km έξω από τ ο β ε λ η ν ε κ έ ς τω ν π υ ροβ όλω ν το υ κα ι να το κ α τα σ τ ρ έ ψ ε ι με β λή μ α τα επιφ α ν ε ία ς -ε π ιφ α ν ε ία ς . Παρά τα 44 χ ρ ό ν ια τη ς η λ ικ ία ς το υ το κ α τα δ ρ ο μ ικ ό θ ε ω ρ ε ίτ ο από το υ ς Α ρ γ ε ν τιν ο ύ ς ως απ ολύτω ς α ξιό μ α χ ο το 1982, ό τα ν σ τά λ θ η κ ε σ τα α ν ο ικ τά τω ν Φ ώκλα ν τ υπό το ν κ υ β ε ρ ν ή τη Εκτω ρ Ελίας Μ πόνζο και με πλήρωμα 1.138 ανδρώ ν, α ρ κ ε τά ε ν ισ χ υ μ έν ο σε σχέση με τα 792 ά το μ α που π ρ ο έβ λεπ ε η σ ύ νθ εσ ή το υ σε π ερ ίο δ ο ε ιρ ή ν η ς . Α π οστολή το υ ή τα ν να ε π ιτη ρ ε ί τ ις ν ό τ ιε ς π ρ οσ β ά σ εις τω ν ν η σιών, π λ έ ο ν τα ς εμπ ρό ς κα ι πίσω όπως έ να ς σ τρ α τιώ τη ς που ε κ τ ε λ ε ί τη σκοπιά το υ . Από ε κ ε ίν η τη θ έ σ η τ ο "Belgrano" θ α μπ ορούσ ε να εμ π ο δ ίσ ει τη ν ά φ ιξη β ρ ε τα ν ικ ώ ν σ καφ ώ ν από το ν Ε ιρ ηνικό , που πιθανώ ς θ α επ ιχ ειρ ο ύ σ α ν να ε μ φ α ν ι σ το ύ ν από τη ν κ α τεύ θ υ ν σ η το υ α κρ ω τη ρίου Χορν, να π ρ ο σ τα τε ύ σ ει τα λιμ ά ν ια τη ς Π α τα γω νία ς από α ιφ ν ιδ ια σ τικ έ ς α μ
φ ίβ ιε ς ε π ιδ ρ ο μ ές κα ι επ ίσ η ς να α π ο τρ έ ψ ει τ η ν α νάμ ιξη τ η ς ε χ θ ρ ικ ά δ ια κ ε ίμ ε ν η ς γ ε ιτ ο ν ικ ή ς Χ ιλή ς σ τη σ ύρρα ξη με τη Β ρ ετα ν ία . Σύμφω να με τ ις μ α ρ τ υ ρ ίε ς το υ Μ πονζο το σ κά φ ος ειχ ε ρ η τέ ς εν το λ έ ς να μη π α ρ α β ιά σ ει π ο τέ τη ζώνη τω ν 200 μιλίων, φ ρ ο ν τίζ ο ν τα ς να κ ιν ε ίτ α ι πά ν τα το υ λ ά χ ισ το ν 60 km μ α κρ ιά από τη θ α ν α τη φ ό ρ α π ε ρ ίμ ε τρ ο που είχ ε χ αρ ά ξ ε ι σ το ν χ ά ρ τη η Θ ά τσ ερ. Το πλήρωμα το υ κα τα δ ρ ο μ ικ ο ύ ή τ α ν καλά εκ π α ιδ ε υ μένο κα ι με υψ ηλό η θ ικ ό , α ν τιμ ε τω π ίζο ν τα ς τη ν α π οστολή με το ν ίδ ιο ε ν θ ο υ σ ιασμό που ε ίχ ε δ ε ίξ ε ι τέ σ σ ε ρ ις μή νες νω ρ ίτερ α , ό τα ν ο Μ πόνζο π ήρε το πλοίο γ ια μια 24ήμ ερη π ερ ιπ ολία σ τις α κ τέ ς τη ς Π α τα γω νία ς κα ι το ν α ν ο ικ τό ω κεανό. Τη ν ύ κ τα τη ς 17ης Α π ριλίου το "Conqueror" ε ίχ ε π ρ ο σ ε γ γ ίσ ει π λέο ν α ρ κ ε τά τη ζώνη επ ιχειρ ή σ εω ν που το υ ε ίχ ε ο ρ ίσ ε ι το Ν α υα ρχείο, ενώ η α ρμά δα β ρ ι σ κ ό τα ν α κόμ α στη νή σ ο τη ς Ανάληψης, όπου π ρ α γμ α τοπ οίησ ε μια σ ύ ντο μ η σ τά ση γ ια ανάπαυση το υ προσωπικού. Σ τις 19 το υ μήνα το υπ οβρ ύχιο α π είχε 30 km από τ ις α κ τέ ς τ η ς Ν ό τια ς Γεω ργίας, τ ις ο π ο ίες π λησία σε με τ α χ ύ τη τ α β kts ώ στε ο Ρ έφ ο ρ ντ-Μ π ρ ά ο υ ν να ε π ιτη ρ ή σ ε ι τη ν κα τά σ τα σ η μέσω το υ π ερισ κοπ ίου. Α κ ο λο ύ θ ω ς το "Conqueror" α ν ο ίχ τη κ ε πάλι σ τα β α θ ιά γ ια να σ υ ν εχ ίσ ει τη ν π ερ ιπ ο λ ία το υ . Κ ινο ύ μ ενο τη ν επ ο μ ένη 150 km
69 ■■■
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ
Ενώ η β ρ ετα νική αρμάδα φ ρ ό ντιζε να π α ρα μένει π ροσεκτικά ε κ τό ς τη ς α κτίνα ς δράσης των αεροσκαφώ ν Super Etendard και εΐ<γίΐ3ννΙ<της Α ρ γεντινή ς Αεροπ ορίας, τα υποβρύχια το υ Β α σ ιλικού Ν α υτικο ύ επ ιχειρούσ αν π ερ ιμ ετρ ικά γύρω από τη Ζώνη Ο λικής Εξαίρεσης εφ α ρ μ ό ζο ντα ς στην πράξη το ν απ οκλεισμό των Φώκλαντ που είχ ε δ ια κη ρ ύ ξει η Μ ά ρ γ κ α ρ ετ Θ άτσερ. Το α ξιο π ερ ίερ γο είν α ι πως τε λ ικ ά η προσβολή το υ «GeneralBelgrano» έ γ ιν ε έξω από α υ τή τη Ζώνη.
φή με α ρ γ ε ν τιν ό υπ οβρύχιο, αλλά τη ν ε π ο μ ένη ε ν η μ ε ρ ώ θ η κ ε ό τ ι ε λ ικ ό π τερ ο Wessex 3 που επ ιχ ειρ ο ύ σ ε από το α ντιτο ρ π ιλ λ ικ ό HMS "Antrim" είχ ε α να κα λύ ψ ει το π α λα ιό "Santa Fe" σ τη ν ε π ιφ ά ν εια και το β ύ θ ισ ε με π υ ρα ύλους. Σ τις 27 Α π ριλί ου ένα ε λ ικ ό π τε ρ ο π α ρ έλα β ε το υ ς ά ν δ ρ ες τη ς SBS από το υπ οβρύχιο κα ι το υ ς μ ετέφ ερ ε σ το "Antrim", ενώ το "Conqueror" τα λ α ν ιζ ό τα ν α κόμ α από τη βλάβη σ το ν ισ τό το υ α σ ύρ μ α του .
ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΟΝ ΣΤΟΧΟ
ν ό τια το υ νη σ ιο ύ α κ ο λ ο υ θ ε ίτο από ο λό κλη ρ α κοπ άδια φ ώ κιες που έπ α ιζαν με τα α π όνερά το υ π α ρ ά γο ντα ς χ α ρ α κ τη ρ ι σ τικ ο ύ ς ήχους. Σ τις 21 Α π ριλίου το ε υ α ίσ θ η τ ο σόναρ το υ Β ρ ετα ν ικ ο ύ σ κά φ ο υ ς "έπ ια σ ε“ το ν ήχο ενό ς π ιθα νού ε χ θ ρ ικ ο ύ υπ οβρυχίου, ο οπ οίος α π ο δ είχ θ η κ ε τ ε λ ικ ά ό τ ι π ρ ο ερ χ ό τα ν από κάποιο θα λά σ σ ιο κή το ς. Το “Conqueror” π έρ ασ ε όλη σ χεδ όν τη ν ύ κ τα σ τη ν επ ιφ ά νεια , όπου το πλήρωμα προ σ π άθησε να ε π ισ κ ε υ ά σ ε ι μια 6λά6η σ τον ισ τό το υ α σ ύ ρ μ α το υ . Ανάμεσα σ το υ ς ν α ύ τε ς υπήρχε δ ιά χ υ το ένα α ίσ θ η μ α ζή λ ια ς γ ια το υ ς σ υ ν α δ έλ φ ο υ ς το υ ς στο "Spartan”, που π ερ ιπ ολούσ α ν ε γ γ ύ τ ε ρ α
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ
στο Π ο ρ τ Σ τά ν λ ε ϋ κα ι συνεπώ ς είχ α ν π ε ρ ισ σ ό τε ρ ε ς π ιθ α ν ό τ η τε ς να έ λ θ ο υ ν σε επαφή με το ν εχ θ ρ ό . Η 22α Α π ριλίου σ υ ν ο δ ε ύ τη κ ε από μια τρ ικ υ μ ία με α ν έ μ ο υ ς έ ν τα σ η ς 8 Μπωφόρ, που π ρ οκα λούσ α ν κ ύ μ α τα ύψ ους 6 m σ τη ν ε π ιφ ά ν εια το υ ω κεα νού κα θ ισ τώ ν τα ς α ρ κ ε τά κοπ ια σ τική τη δ ιό π τευ σ η π ερισ κοπ ίου, με το υπ οβρ ύχιο να τρ α ν τά ζ ε τα ι από τη ν κα κο κα ιρ ία . Υπήρχαν π λ η ρ ο φ ο ρ ίες που α ν έφ ερ α ν τη ν π ιθα νή ύπαρξη εν ό ς α ρ γ ε ν τιν ο ύ εμπ ορ ικού πλοίου σ τη ν π ερ ιοχή, κ ά τι που το πλήρω μα το υ “Conqueror" δ εν μπ όρ εσ ε να επ ι βεβα ιώ σ ει. Σ τις 24 Α π ριλίου ειδ ο π ο ιή θ η κε να π ρ ο σ έχει ιδ ια ίτε ρ α γ ια π ιθ α νή επα-
Σ τις 30 Α π ριλίου ο Ρέφορντ-Μ π ράο υ ν γνώ ρ ιζε ήδη πως σ τη ν π ερ ιοχ ή τη ς π ερ ιπ ολία ς το υ ν ό τια το υ Μ π ά ρ τγουντ Μ πανκ έπ λεε, σ υ ν ο δ ευ ό μ εν ο από δύο ά λλα σκάφ η, ένα π αλαιό α μ ε ρ ικ α ν ικ ό κα τα δ ρ ο μ ικ ό τω ν Α ρ γεντινώ ν που δ ε ν δ ιέ θ ε τ ε ο ύ τ ε σόναρ, ο ύ τ ε κάποια άλλη δ υ ν α τό τ η τα δ ιεξα γω γή ς α νθ υ π ο β ρ υ χια κο ύ π ο λέμο υ κα ι συνεπώς ή τ α ν ένα ς πολύ ε ύ κ ο λ ο ς στόχος. Το α π ό γευμ α ε κ ε ίν η ς τη ς η μ έ ρ α ς το "Conqueror" έπ λ εε 300 km ν ό τια τω ν Φ ώ κλαντ κα ι 180 km α ν α το λ ικ ά τη ς Γης το υ Π υρός, σε τό σ ο ήσ υχη θ ά λασσα που ο ι Β ρ ε τα ν ο ί δ ε ν είχ α ν ξανασ υ ν α ν τή σ ει σ το ν Ν ό τιο Α τλ α ν τικ ό . Την 1η Μ α ϊου ο να ύα ρ χος Ανάγια α π ο φ ά σ ισ ε να επ α ν α φ έρ ει τα π λοία το υ σ το υ ς ν α υ σ τά θ μ ο υ ς, θ ο ρ υ β η μ έ ν ο ς από τ ις π ρώ τες α ερ ο π ο ρ ικ ές ε π ιδ ρ ο μ ές των Β ρ ετα νώ ν ε ν α ν τίο ν επ ίγειω ν στόχω ν στα Φ ώ κλαντ, καθώ ς και από τη ν α να φ ορ ά το υ "25 de Mayo" ό τ ι ε ίδ ε ένα μ α χ η τικό Harrier να π ετά σε μικρή απόσταση, π λη ρ ο φ ο ρ ώ ντα ς β έβ α ια το υ ς Β ρ ετα ν ο ύ ς γ ια τη ν α κρ ιβ ή θ έ σ η το υ . Φ οβ ο ύμ ενο ς κάποια σ υ ντρ ιπ τική απ ώ λεια ν α υ τικ ή ς μ ο νά δα ς το υ ο Ανάγια ή τα ν α π ρ όθυμ ος να δ ια κ ιν δ υ ν ε ύ σ ε ι π ερ ισ σ ό τερ ο το ν ήδη α δ ύ να μ ο σ τόλο το υ κα ι δ ε ν σ υ μ β ο υ λ ε ύ τ η κ ε καν το υ ς 23 α ν τιν α υ ά ρ χ ο υ ς κα ι υ π ο να υάρ χο υς που α π ο τελο ύ σ α ν το επ ι τ ε λ ε ίο το υ. Το βράδυ τη ς Π ρ ω τομ α γιά ς ο χ ε ιρ ι σ τή ς σόναρ το υ "Conqueror" ά κο υ σ ε για πρώτη φ ο ρ ά α μ υδ ρ ά το ν χ α ρ α κ τη ρ ισ τι κό ήχο ελίκω ν από π λοία ε π ιφ α ν εία ς που β ρ ίσ κ ο ν τα ν σε μεγά λη απόσταση. Ο Ρέφ ο ρ ντ-Μ π ρ ά ο υ ν έ σ τ ρ ε ψ ε το σ κάφ ος το υ προς τη ν κ α τεύ θ υ ν σ η εκ είν ω ν των ασ θ ενώ ν η χ η τικώ ν σ ημάτω ν κα ι έ π λ ευ σε όλη τη ν ύ κ τα γ ια να π λη σ ιά σ ει τα ά-
Οι Β ρ ετα ν ο ί κ υ β ερ ν ή τες υποβρυχίων θ εω ρ ο ύ ντα ι από τους κα λύτερ α εκπ α ιδ ευ μ ένο υ ς στον κόσμο. Η βολή τορπιλλών M ark 8 ενα ντίο ν το υ «General Belgrano » θ α πρέπει να έ μ ο ια ζ ε κάπως μ ε α υτή στη φω τογραφ ία, που ελ ή φ θ η από το περισκόπιο βρ ετα νικο ύ υπ οβρυχίου καθώς α υ τό π ροσβάλλει εικο νικά φ ιλική φ ρ εγά τα .
γνω σ τά ίχνη. Λ ίγο μ ετά τη ν α υγή α ν έ β α σε το π ερισ κόπ ιο το υ υπ οβρ υχίου σ τη ν επ ιφ ά νεια εν ό ς ω κεα νού ιδ ια ίτε ρ α ή ρ ε μου γ ια ε κ ε ίν η τη ν εποχή, που α ν τιπ ρ ο σ ω π εύει το τέ λ ο ς το υ φ θινοπ ώ ρου σ τα ν ό τια γεω γρ α φ ικά πλάτη. Α υ τό που α ν τίκρυσ ε ο κ υ β ε ρ ν ή τη ς το υ “Conqueror" κ ο ι τά ζ ο ν τα ς μέσ α από το π ερ ισ κόπ ιό το υ ή τα ν η σ ιλ ο υ έ τα το υ κα τα δ ρ ο μ ικ ο ύ "General Belgrano". Το α ρ γ ε ν τιν ό π ο λ ε μ ι κό β ρ ισ κ ό τα ν σ α φ έσ τα τα έξω από τη ζώ νη τω ν 200 ν. μιλιώ ν κα ι ο Ρ έφ ο ρ ντΜ πράουν, α φ ού έ σ τ ε ιλ ε τ η ν α να φ ο ρ ά το υ με τη μορφ ή ε ν ό ς σ ύ ν το μ ο υ μ η νύ μα το ς μέσω το υ δ ο ρ υ φ ο ρ ικ ο ύ σ υ σ τή μ α τ ο ς επ ικοινω νιώ ν, κ α τα δ ύ θ η κ ε σε μ εγα λ ύ τε ρ ο β ά θ ο ς τη ρ ώ ν τα ς τη ν επ αφ ή με τ ο ν σ τόχο το υ κα ι α ν α μ έ ν ο ν τα ς δ ια τα γ ές. Α κ ο λ ο ύ θ η σ ε το "General Belgrano" με τ α χ ύ τη τ α 10-13 kts π α ρ α τη ρ ώ ντα ς ό τι τ ο πλοίο ή τ α ν τ ε λ ε ίω ς α νυπ ο ψ ία σ το κα ι δ ε ν ε κ τε λ ο ύ σ ε κα νένα ν ε λ ιγ μ ό , α ρ κο ύ μενο σε "π ε ρ ιο δ ικ ές ν ω θ ρ ές σ αρώ σεις με το ραντάρ". Η α νησ υχία , ω στόσο, το υ ναυάρχου Τζων Γ ο ύ ν τγ ο υ ο ρ ν τ που δ ιο ικ ο ύ σ ε τη β ρ ετα ν ικ ή α ρμ ά δ α κο ρ υ φ ω νό τα ν όσο τα πλοία το υ π ρ ο σ έγγιζα ν τα ν η σ ιά Φ ώκλα ν τ τη ν 1η Μ α ϊου. Ανάμεσα σ το υ ς Β ρ ε τα νούς ε π ιτ ε λ ε ίς υπ ήρχε ο φ ό β ο ς πως το "General Belgrano" θ α μπ ορούσ ε να διαφ ύ γ ε ι από τη σ τεν ή επ ιτή ρ η σ η το υ "Conqueror" αν επ ιχ ειρ ο ύ σ ε να π λ ε ύ σ ει σ τη ν υ δ ά τιν η π ερ ιοχή το υ Μ π ά ρ τγο υ ντ Μπανκ, ν ό τια τω ν Φ ώ κλαντ. Η τ ε λ ε υ τ α ία ε ίν α ι μια τε ρ ά σ τια ξέρ α με πολύ ρηχά ν ε ρά, σ τη ν άκρη τη ς υφ α λο κρ η π ίδ α ς τη ς Ν ό τια ς Α μ ερ ικ ή ς . Ε χει μή κο ς 300 km από α ν α το λ ικ ά προς τ α δ υ τικ ά κα ι δ ιέ ρ χ ε τα ι 150 km ν ό τια το υ Α να το λικο ύ Φ ώ κλαντ. Το π λά το ς τη ς ε ίν α ι π ερίπ ου 90 km από Β ορρά προς Ν ότο. Το εντυπ ω σ ια κό χα ρ α κ τη ρ ισ τικ ό α υ το ύ το υ υπ οθαλάσσ ιου εμ π οδ ίου ε ίν α ι πως β ρ ίσ κ ετ α ι σε β ά θ ο ς 45 m, ενώ ο Α τλ α ν τικ ό ς έ χ ε ι β ά θ ο ς 3 km γύρω το υ . Ο τε ρ ά σ τιο ς α υ τό ς ύφ α λο ς ή τα ν β έβ α ια το 1982 καλά χ α ρ το γ ρ α φ η μ έ νος, αλλά δ ε ν έπ α υε να α π ο τε λ ε ί ένα ν πολύ επ ικ ίν δ υ ν ο χώρο γ ια ένα π υ ρ η νο κί ν η τ ο υπ οβρ ύχιο το οπ οίο χ ρ ε ιά ζ ε τ α ι το υ λ ά χ ισ το ν 200 m β ά θ ο υ ς γ ια να μη ν α φ ή ν ε ι α π ό νερα που να ε ίν α ι ο ρ α τά σ τη ν
επ ιφ α νεια . Ε κτό ς από το ν π ερ ιο ρ ισ μ ό τη ς τα χ ύ τ η τ α ς που σ υ νεπ α γότα ν η π λεύσ η πάνω από το ν ύφ αλο, το κ υ ρ ιό τε ρ ο ίσως πρό βλη μ α που θ α α ν τιμ ετώ π ιζε έν α ς κ υ β ε ρ ν ή τ η ς υπ οβρ υχίου το οπ οίο θ α αποπειρ ά το να π λ ε ύ σ ε ι πάνω το υ ε ίν α ι ο θ ό ρ υ βος, καθώ ς η ξέρ α το υ Μ π ά ρ τγουντ Μ πανκ ε ίν α ι ένα από τα πιο θο ρυβώ δη σ η μ εία ο λό κλη ρ ο υ το υ ω κεα νού. Β ρ ίθ ε ι από ψάρια, γ α ρ ίδ ε ς , φ ά λ α ιν ες και κά θ ε ε ίδ ο ς υ δ ρ ό β ια ς ζωής με α π ο τέλ εσ μ α να ε ίν α ι σ χεδ ό ν α δ ύ ν α το να α κ ο ύ σ ε ι κάποι ο ς μέσω το υ σόναρ ένα πλοίο που πλη σ ιά ζει. Το κ α λ ύ τερ ο που θ α μπ ορούσ ε να π ρ ά ξει ο Ρ έφ ο ρ ντ-Μ π ρ ά ο υ ν θ α ή τα ν να π α ρ α μ ε ίν ε ι ν ό τια τη ς ξέρ α ς ώ σ τε το πα θ η τ ικ ό σόναρ το υ να σ χ η μ α τίζ ει ένα τ ό ξο α ν α το λ ικ ά και δ υ τικ ά προς τα β α θ ύ τ ε ρ α κα ι πιο ήσυχα νερά , όπου θ α μπο ρ ο ύ σ ε να ε ν το π ίσ ε ι γρήγορ α, ε ύ κ ο λ α και από μ εγά λη απόσταση ο π ο ιο δ ή π ο τε α ρ γ έ ν τιν ό πλοίο. Επίσης το κ α τα δ ρ ο μ ικ ό και η σ υνο δ ε ία το υ θ α μπ ορούσ αν κάποια σ τιγμ ή να χω ρ ισ το ύ ν σε δ ύ ο ή π ε ρ ισ σ ό τε ρ ε ς ο μ ά δ ες, κ α θ ισ τώ ν τα ς α δ ύ να τη τη ν τ α υ τ ό χ ρ ο ν η επ ιτή ρ η σ ή το υ ς . Η ύπαρξη το υ α ρ γ ε ν τιν ο ύ α ερ ο π λα νο φ ό ρ ο υ "25 de Mayo" σ το ν Β ορ ρά (όπως ε π ιβ εβ α ιώ θ η κ ε από τ η ν α να φ ο ρ ά το υ π ιλότο υ ενός Harrier) ή τ α ν μια α κό μ α πηγή α νησ υχία ς. Τα υπ οβρ ύχια "Splendid" κα ι "Spartan" που κά λυπ τα ν ε κ ε ίν η τη ν π ερ ιοχ ή δ ε ν είχ α ν κ α τ α φ έ ρ ε ι α κόμ α να α να κα λύ ψ ο υ ν το α ερ ο π λα νο φ ό ρ ο και τη σ υ ν ο δ εία το υ και ο Γ ο ύ ν τγ ο υ ο ρ ν τ ό φ ε ιλ ε να ε ίν α ι ε ξ α ιρ ε τ ικ ά π ρ ο σ εκ τικ ό ς σ το υ ς υπ ολογισ μ ούς το υ . Ε κ ιν ε ίτο ά ρ α γε μ ετα ξύ τω ν "λα β ί δων" το υ ε χ θ ρ ικ ο ύ Ν α υ τικο ύ ; Θα μπο ρ ο ύσ ε η α ρμά δα το υ να δ ε χ θ ε ί α ιφ ν ιδ ια σ τικ ό κτύπ ημ α από σ τιγμ ή σε σ τιγμ ή ; Κά τω από α υ τ έ ς τ ις σ υ ν θ ή κ ε ς ένα π ρ ολη π τικό π λήγμα από μ έρ ο υ ς τω ν Β ρ ετα νώ ν π ιθανώ ς θ α ε ίχ ε ε υ ε ρ γ ε τ ικ έ ς σ υ νέπ ειες, σ τέ λ ν ο ν τα ς έν α ξ ε κ ά θ α ρ ο μή νυμα απο φ α σ ισ τ ικ ό τ η τα ς σ το ν α ντίπ α λο, α να τρ έπ ο ντα ς τη ν ισ ορροπ ία δ υ νά μ εω ν και κα τα ρ ρ α κ ώ ν ο ν τα ς το η θ ικ ό τω ν Α ρ γ ε ν τ ι νών. Σ κ ε π τό μ ε ν ο ς υπό α υ τό το πρίσμα ο Γ ο ύ ν τγ ο υ ο ρ ν τ π α ρ έβ λ εψ ε τ ο ν π ερ ιο ρ ι σμό τη ς ζώ νης τω ν 200 μιλιώ ν κα ι με τη ν
έγ κ ρ ισ η τ η ς κ υ β έ ρ ν η σ ή ς το υ έδω σ ε δ ια τα γ ή σ το ν Ρ έφ ο ρ ντ-Μ π ρ ά ο υ ν να προ σ β ά λ ει το ν στόχο. Αν κα ι θ α π ρ ο τιμ ο ύ σ ε να π λή ξει το α ρ γ ε ν τιν ό α ερ οπ λα νοφ ό ρ ο, ε κ ε ίν ο δ ιέ φ ε υ γ ε α κόμ α από τα σόναρ τω ν υπ οβρυχίω ν κα ι έ τσ ι η π ρ ο φ α νή ς λύ ση ή τ α ν το κτύπ ημ α ε ν α ν τίο ν το υ "General Belgrano“.
Ο ΤΟΡΠΙΛΛΙΣΜΟΣ ΤΟΥ "GENERAL BELGRANO" Λίγο μ ε τά το μ ε σ η μ έρ ι τη ς 2ας Μ αϊου ο Ρ έφ ο ρ ντ-Μ π ρ ά ο υ ν ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε να έ χ ε ι τ ο α ρ γ ε ν τιν ό κ α τα δ ρ ο μ ικ ό σ το π ερ ισ κόπ ιό το υ. Το β ρ ετ α ν ικ ό πλήρωμα έ ν ιω θ ε το δ ια π ερ α σ τικ ό ψ ύχος το υ Ν ό τι ου Α τλ α ν τικ ο ύ να δια π ερνά α κόμ α κα ι τη μόνωση το υ π ερ ιβ λ ή μ α το ς το υ σ κά φ ο υς. Σ τις 14.00 έ λ α β ε από το Λ ο νδ ίνο τη ν ά δ ε ια να β ά λ ε ι κα τά το υ εχ θ ρ ο ύ , έ χ ο ν τα ς σ υμπ ληρώ σ ει 46 ώ ρες από το ν α ρ χ ικό εντο π ισ μ ό το υ σ τόχου κα ι 25 ώ ρ ε ς από τη σ τιγμ ή που το ν ε ίδ ε γ ια πρώ τη φ ο ρ ά σ το π ερ ισ κόπ ιό το υ . Η ταν μια ι σ το ρ ική σ τιγμ ή γ ια τα μ ε τα π ο λ ε μ ικ ά υ π οβρύχια, καθώ ς μόνο μια φ ορά μ ε τά το 1945 είχ α ν β λ η θ ε ί το ρ π ίλ λ ε ς ε ν α ν τίο ν π ρ α γμ α τικο ύ σ τόχου (το 1971 το πακισ τα ν ικ ό υπ οβρύχιο "Hangor" β ύ θ ισ ε με μια το λ μ η ρ ή επ ίθ εσ η τ η ν ινδ ική φ ρ εγ ά τ α "Khukri“). Ο λες ο ι π α ρ ά μ ε τρ ο ι που είχ ε δ ιδ α χ τ ε ί ο Ρ έφ ο ρ ντ-Μ π ρ ά ο υ ν σ τα 14 χ ρ ό ν ια τη ς π ρ οϋπ ηρ εσ ία ς το υ άρχισ αν να τ ο π ο θ ε τ ο ύ ν τ α ι σε τά ξη σ το μυαλό το υ. Η σ κληρή εκπ α ίδ ευ σ η το υ “Perisher" το ν β ο η θ ο ύ σ ε να ε π ιλ έ ξ ε ι γρ ή γορ α και με α σ φ ά λ εια το ν τρ όπ ο με το ν οπ οίο θ α π ρ ο σ έβ α λλε το ν α νυπ ο ψ ία σ το εχ θ ρ ό . Α π ο φ ά σ ισ ε να μη χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή σ ει τ ις υ π ερ σ ύ γχ ρ ο νες α κ ο υ σ τικ έ ς το ρ π ίλ λ ε ς Tigerfish αλλά τ ις π α λ α ιό τε ρ ε ς και μ ικ ρ ό τε ρ ο υ β ε λ η ν ε κ ο ύ ς Mark 8. Η απόφαση ή τα ν δ ικ α ιο λ ο γ η μ έ ν η δ ιό τ ι ο ι Mark 8 έ φ ε ραν μ ε γ α λ ύ τερ η ε κ ρ η κ τικ ή κεφ α λή και συνεπώ ς ή τ α ν σε θ έσ η να δ ια π ερ ά σ ουν ε υ κ ο λ ό τε ρ α το ν π λ ε υ ρ ικ ό θώ ρα κα πά χους 15 cm το υ κ α τα δ ρ ο μ ικ ο ύ κα ι τα α ν θ υ π ο β ρ υ χ ια κά θ υ λ ά κ ια που το π ρ οσ τά τ ε υ α ν από π α ρ όμο ια βλήμα τα . To "Conqueror" σ υ νέχ ισ ε να ε λ ίσ σ ε τα ι γ ια π ερ ισ σ ό τερ ο από δ ύ ο ώ ρες μ έ χ ρ ι να έ λ θ ε ι σ τη ν κ α τά λ λ η λ η θ έσ η βο λής που ή θ ε λ ε ο κ υ β ε ρ ν ή τη ς το υ . Ε π ιβρα δύνο ν τα ς γ ια λίγο α ν έβ α ζε το π ερισ κόπ ιό το υ ώ σ τε ο Ρ έφ ο ρ ντ-Μ π ρ ά ο υ ν να ρ ίξ ε ι μια φ ε υ γ α λ έ α μ α τιά σ το ν σ τόχο το υ κα ι έ π ε ι τα α ύ ξα ν ε πάλι τ α χ ύ τη τ α μ ειώ νο ντα ς τη ν απόσταση που το χώ ριζε από το "Belgrano". Ο υπ οπ λοίαρχος Τζων Πόουις, που ε κ τε λ ο ύ σ ε χ ρ έ η να υ τίλ ο υ , κ α τ έ γ ρ α φ ε π ρ ο σ εκ τικ ά τη ν π ο ρ εία το υ "General Belgrano" σ το υ ς σ χ ε τικ ο ύ ς χάρ τ ε ς λα μ β ά ν ο ν τα ς δ ε δ ο μ έ ν α τό σ ο από τ ο ν κ υ β ε ρ ν ή τη , όσο κα ι από τη ν α ίθ ο υ σα σόναρ. Η ταν επίπονη και χ ρ ο νο β ό ρ α δ ια δ ικ α σ ία ως τη σ τιγμ ή που η σ χετική θ έ σ η το υ ως προς το κ α τα δ ρ ο μ ικ ό έ μ ο ι α ζε τ έ λ ε ια : το υπ οβρ ύχιο β ρ ισ κ ό τα ν σε
71
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ
Σ το ν π υργίσκο του «Conqueror» η μαύρη π ειρ α τική σημαία (με δύο το ρ π ίλλες να σ χη μα τίζο υν μια νεκρο κεψ α λή) κ υ μ α τίζ ει θ ρ ια μ β ευ τικ ά , υποδηλώ νοντας την επ ιτυχή έκβασ η τη ς απ οσ τολής. Δ εν είν α ι τυχαίο το ό τ ι οι υπ οβρύχιοι κουρσάροι δ ια π νέοντα ι από το ίδ ιο πνεύμα του «κυνηγού» σε οπ οιοδήπ οτε π ολεμικό να υ τικό κι αν ανήκουν, αφού μ ο ιρ ά ζο ντα ι το υ ς ίδ ιο υ ς κινδύνους και τα ίδ ια π λεο νεκτή μ α τα που το υ ς παρέχουν η α φ ά νεια και η α ν εξά ρ τη τη δράση.
72 β
απόσταση μ ό λις 1.200 m σ τη ν α ρ ισ τερ ή π λευ ρ ά τη ς π ο ρ εία ς που είχ ε π ά ρ ει το α ρ γ ε ν τιν ό π ο λ εμ ικ ό κα ι π ερ ίμ ε ν ε υπ ομο ν ε τ ικ ά το ν στόχο, ενώ τα α ν τιτο ρ π ιλ λ ικ ά σ υ ν ο δ εία ς β ρ ίσ κ ο ν τα ν σε απόσταση 7.000-10.000 m από το μ εγ α λ ύ τε ρ ο π ο λ ε μικό. Λ ίγο μ ε τά τ ις 16.00 με δ ια τα γ ή το υ Β ρ ετα ν ο ύ α ντιπ λο ιά ρ χο υ δ ιο χ ε τ ε ύ τ η κ ε σ το υ ς τ ο ρ π ιλ ο β λ η τ ικ ο ύ ς σω λήνες το υ "Conqueror" π επ ιεσ μ ένο ς α έρ α ς ε κ τ ο ξ ε ύ ο ν τα ς τ ρ ε ις δ ια δ ο χ ικ ές το ρ π ίλ λ ε ς κα τά το υ "General Belgrano". Οι τρ ο χ ιέ ς το υ ς ε ίχ α ν μ ε λ ε τ η θ ε ί έ τ σ ι από το ν Ρ έφ ο ρ ντΜ π ράουν ώ σ τε το υ λ ά χ ισ το ν δ ύ ο από α υ τ έ ς να π ετύ χ ο υ ν το κ α τα δ ρ ο μ ικ ό σε κάθ ε περίπτω ση. Καθώ ς τα τρ ία παλαιά β λή μ α τα έ φ ε υ γ α ν με τα χ ύ τη τ α 45 kts ο Β ρ ε τα ν ό ς κ υ β ε ρ ν ή τη ς ήλπ ιζε ό τ ι ο ι υπο λ ο γ ισ μ ο ί το υ ή τ α ν σ ω στοί κα ι πως η ο μ ο β ρ ο ν τία τω ν Mark 8 θ α κά λυπ τε μια α ρ κ ε τά π λα τιά π ερ ιο χ ή ώ σ τε να ε ίν α ι σ ί γ ουρ η η κ α τα σ τρ ο φ ή το υ κα τα δ ρ ο μ ικο ύ . Επ ειτα από 43 δ ε υ τ ε ρ ό λ ε π τα ο υπό κω φ ος κ ρ ό το ς δ ύ ο ισχυρώ ν ε κ ρ ή ξε ω ν έ φ θ α σ ε σ τα α υ τιά το υ β ρ ε τ α ν ικ ο ύ π λη ρώ ματος. Μ έσα από το π ερ ισ κόπ ιο ο Ρέφ ο ρ ντ-Μ π ρ ά ο υ ν δ ιέ κ ρ ιν ε α ρ χ ικά μια π ο ρ το κα λί μπάλα φ ω τιά ς σ τη ν π ρύμνη το υ "General Belgrano" κα ι λίγο μ ε τά μια δ ε ύ τ ε ρ η τε ρ ά σ τια έ κ ρ η ξη στη μέση το υ πλοίου, που σ υ ν ο δ εύ τ η κ ε από ά φ θ ο ν ο καπνό. “Το κ α τα δ ρ ο μ ικ ό σ υ γ κ λ ο ν ίσ τη κ ε σαν να είχ ε π έσ ει σε ύ φ α λ ο 11, είπ ε α ρ γό τε ρ α ο κ υ β ε ρ ν ή τη ς το υ . Οι δ ύ ο ε ύ σ τ ο χ ες το ρ π ίλ λ ες έ φ ε ρ α ν π υ ρ ο κ ρ ο τη τέ ς κ α θ υ σ τέ ρ η σ η ς που τ ο υ ς ε π έτρ ε ψ α ν να δ ιε ισ δ ύ σ ο υ ν β α θ ιά σ τις π λ ε υ ρ έ ς το υ π λοίου πριν εκ ρ α γ ο ύ ν με κ α τα σ τρ ο φ ικ ά α π ο τελέσ μ α τα . Το κ α τα δ ρ ο μ ικ ό έπ λ εε ε κ ε ίν η τη ν ώρα σε θ ά λα σ σ α όπου υπ ήρ χαν κ ύ μ α τα ύψ ους 3-4 m και πυκνή ο μ ί χλη. Η θ ε ρ μ ο κ ρ α σ ία π λη σ ία ζε τα όρ ια το υ π α γετο ύ κα ι ο ι ά νεμ ο ι, που έπ νεα ν με τα χ ύ τη τ α 50 km/h, ε ν έ τ ε ιν α ν το σ οκ υ-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ
Το κ α τα δ ρ ο μ ικό «G eneralBelgrano» γ έρ νει κτυπ η μ ένο θανάσιμα από τ ις β ρ ετα ν ικ ές το ρ π ίλλες το α π όγευμα τη ς 2ας Μ αϊου 1982. Η φ ω τογραφ ία ελή φ θ η από έναν ναυαγό που επ έβ α ινε σε μ ία από τ ις ε λ α σ τικ έ ς λέμ β ο υ ς. Το πλοίο κα τα π ο ντίσ τη κε μέσ α σε 4 5 λ επ τά συμπ αρασύροντας στον υγρό τάφ ο το υ 298 μ έλ η το υ πληρώ ματος του. Α λλοι 25 ά νδ ρες χά θ η κα ν κα τά τις επ ό μ ενες ώ ρες από τα τρ α ύ μ α τά το υ ς κα ι από τις κα ιρ ικ έ ς σ υνθ ή κες.
π ο θ ερ μ ία ς που θ α μπ ορούσ ε να υπ ο σ τεί ο π ο ιοσ δή π οτε ε ρ χ ό τα ν α π ό τομ α σε επ α φ ή με το νερό . Το πλοίο β ρ ισ κ ό τα ν σε κα τά σ τα σ η "crusero de guerra", που σήμ α ινε ό τ ι 1/3 τω ν ανδρώ ν β ρ ισ κ ό τα ν σ τις π ρ ο β λεπ ό μ ενες θ έ σ ε ις μάχης, το 1/3 ε ρ γ α ζό τα ν α λλού και ο ι υπ όλοιποι αναπ αύ ονταν. Η μια έκ ρ η ξη δ ιέ λ υ σ ε κ υ ρ ιο λ ε κ τικ ά τη ν π ρύμνη το υ η λ ικ ιω μ έν ο υ σ κάφ ους, αλλά ο ι υ δ α το σ τε γ ε ίς θ ύ ρ ε ς α σ φ α λ εία ς α π έτρ εψ α ν τη μ ετά δ ο σ η τη ς φ ω τιά ς
σ τη ν α π ο θήκη πυρομαχικώ ν. Αν κα ι το "General Belgrano" είχ ε κ τυ π η θ εί βαριά, το τρ α ύ μ α το υ δ ε ν ή τα ν α κόμ α θ α ν ά σ ι μο, ως τη σ τιγμ ή που α κ ο ύ σ τη κ ε η φ ο β ε ρή έ κ ρ η ξη τη ς δ ε ύ τ ε ρ η ς το ρ π ίλλη ς, τ έ σ σ ερ α δ ε υ τ ε ρ ό λ ε π τα α ρ γό τερ α . Α υτή τη φ ο ρ ά το κ α τα δ ρ ο μ ικ ό κ τυ π ή θ η κ ε στο μέσ ο το υ , κ ο ν τά σ το ν θ ά λ α μ ο επ ιχ ειρ ή σεων, κα ι ό λ ο ι ο ι ά ν δ ρ ες που β ρ ίσ κ ο ν τα ν σ το π ρ υμνα ίο μη χανο σ τάσ ιο σ κο τώ θ η κα ν α κα ρ ια ία . Το ω σ τικό κύμα δ ιο χ ε τ ε υ ό μενο από τ ις θ υ ρ ίδ ε ς εξα ερ ισ μ ο ύ προς το άνω κα τά σ τρ ω μ α το υ π λοίου κ α τ έ σ τρ ε ψ ε σε κλά σ μ ατα δ ε υ τε ρ ο λ έ π το υ δ ύ ο α ίθ ο υ σ ε ς ε σ τια το ρ ίω ν κα ι έ ν α ν χώ ρο εν δ ια ίτη σ η ς , όπου ε κ ε ίν η τη μ ο ιρ α ία σ τιγμ ή α να π α ύο ντα ν ε κ α τ ο ν τ ά δ ε ς να ύ τ ε ς που είχ α ν τε λ ε ιώ σ ε ι τη β ά ρ δ ια το υς. Η α π ίσ τευ τη ισχύς τη ς έ κ ρ η ξ η ς που προκ ά λ εσ ε η το ρ π ίλλη δ ιέ λ υ σ ε τέ σ σ ε ρ α χα λύ β δ ινα κα τα σ τρ ώ μ α τα μ εγά λου πάχους φ θ ά ν ο ν τα ς ως το κύ ρ ιο κα τά σ τρ ω μ α και α υ τό ε ξα ν έ μ ισ ε αμέσω ς κ ά θ ε ελπ ίδ α για διάσω ση το υ πλοίου, καθώ ς δ ε ν υπήρχε δ υ ν α τό τη τα να κ ρ α τη θ ο ύ ν α ρ κ ε τά υδ α το σ τ ε γ ή τμ ή μ α τα . Ο ι γλώ σ σ ες φ ω τιά ς κ α τέ κ α ψ α ν το υ ς δ ια δ ρ ό μ ο υ ς με α π ίσ τευ τη τ α χ ύ τη τ α ε γ κ λ ω β ίζο ν τα ς και α π α νθ ρ α κώ νο ντα ς ό σ ους ά τυ χ ο υ ς Α ρ γ ε ν τιν ο ύ ς δ ε ν π ρ όλα βαν να α π ομα κρυνθούν. Τ ουλά χισ τον 275 ά νθρω π οι έχασ αν τη ζωή το υ ς από τη ν έκ ρ η ξη τ η ς δ ε ύ τ ε ρ η ς το ρ π ίλλη ς , η οπ οία έ θ ε σ ε επ ιπ λέον ε κ τ ό ς λ ε ιτ ο υ ρ γ ία ς το σ ύ σ τη μ α π υρόσ βεσ ης, τ ις γ ε ν ν ή τ ρ ιε ς γ ια το ν φ ω τισ μό α νά γκη ς κα ι φ υ σ ι κά τ ις α ν τλ ίε ς με τ ις οπ ο ίες θ α μπ ορού σε ίσως να α π ο φ ε υ χ θ ε ί η β ύ θ ισ η το υ σ κά φ ο υ ς. Κάτω από τ έ τ ο ιε ς σ υ ν θ ή κ ε ς ή τα ν α δ ύ ν α το να π ε ρ ιο ρ ισ τε ί η έκτα σ η τη ς ζη μ ιά ς κα ι μέσα σε π έ ν τε λ επ τά το "Belgrano" ε ίχ ε ήδη π ά ρ ει κλίση 15 μ ο ι ρών. Ο κ υ β ε ρ ν ή τη ς το υ κ α τα δ ρ ο μ ικ ο ύ μπ ορούσ ε να δ ια κ ρ ίν ε ι π ο λλο ύ ς ν α ύ τε ς το υ να ξεπ η δ ο ύ ν από τα έ γ κ α τα το υ π λοίου, συχνά η μ ίγ υ μ ν ο ι και με τρ ο μ ε ρ ά εγ κ α ύ μ α τα . "Οι γ ια τ ρ ο ί π ροσ π αθούσαν να χ ο ρ η γή σ ο υ ν μ ο ρ φ ίνη ως πρώτη β ο ή θ ε ια σ ε ό σ ο υ ς είχ α ν τα σ ο β α ρ ό τερ α τρ α ύ μ α τα . Κ α τορ θώ σ α μ ε να οργανώ σ ο υ μ ε τ η ν εκκένω σ η το υ π λοίου κα ι δ εν υπ ήρχε π α νικός. Υπήρξαν ά ν δ ρ ες που κ α τέ β η κ α ν ε θ ε λ ο ν τ ικ ά π έ ν τε κα ι έ ξ ι φ ο ρ ές σ το υπ όφ ρ αγμ α γ ια να μ ε τα φ έ ρ ο υ ν πάνω το υ ς τρ α υ μ α τίε ς ", είπ ε α ρ γό τερ α . Ο μ η χ α νικό ς Ο σκαρ Π άρντο, που σ υ μ μ ε τείχ ε σε ε κ ε ίν ε ς τ ις α π εγνω σ μέ ν ε ς π ρ ο σ π ά θ ειες σ ω τηρίας, π ερ ιέγρ α ψ ε: "Το ε σ ω τε ρ ικ ό το υ π λοίου ε ίχ ε σ κ ισ τε ί από τη μια ά κρη ως τη ν άλλη. Ο ι ν ε κ ρ ο ί ή τ α ν δ ια σ κο ρ π ισ μ ένο ι π α ντο ύ ή β ρ ίσ κο ν τα ν σ ε σω ρούς από μα τω μ ένα κορμιά, ένα χ έ ρ ι εδώ, ένα π όδι λ ίγ ο πιο πέρα. Μ π ο ρο ύσ α με να β ο η θ ή σ ο υ μ ε μόνο ε κ ε ί νο υ ς που φ ώ ναζαν γ ια β ο ή θ ε ια δ ιό τ ι ή τα ν α δ ύ ν α το να δ ια κ ρ ίν ο υ μ ε κ ά τι μέσα σ το ν πυκνό καπνό που ε ίχ ε π λη μ μ υ ρ ίσ ει τ ο εσ ω τερ ικ ό το υ σ κά φ ο υς. Δ ε ν μπο ρούσ α να α ν τέξω ο ύ τ ε π έ ν τε λ ε π τά ”.
ΣΟΝΑΡ: Ο «ΚΑΤΑΡΡΑΚΤΗΣ» ΤΩΝ ΗΧΩΝ
Κινούμενα στα βάθη των ωκεανών (σε έναν χώρο που ο Γάλλος εξερευνητής Ζακ Υ6 Κουστώ αποκαλούσε «σκοτεινό και σιω πηλό κόσμο») τα σύγχρονα υποβρύχια στε ρούνται σχεδόν όλων των άλλων μέσων εντοπισμού που διαθέτουν οι χερσαίες και εναέριες δυνάμεις, αλλά διαθέτουν πανί σχυρες συσκευές που μπορούν να αποκρυπτογραφούν τους ήχους που μεταδίδονται μέσα στο νερό. Οι συσκευές αυτές είναι τα παθητικά και τα ενεργητικά σόναρ, που εκ πέμπουν ισχύ ως και 75.000 Watt και φέρονται συνήθως μέσα στους πρόσθιους ημισφαιρικούς θόλους των υποβρυχίων. Οι επαφές που πετυχαίνει το σόναρ α πεικονίζονται στην οθόνη του χειριστή (που είναι γνωστότερη ως «καταρράκτης») σαν φωτεινές κάθετες γραμμές, οι οποίες έρχονται σε αντίθεση με το αχνό πράσινο χρώμα του φόντου που αντιπροσωπεύει τους ήχους του περιβάλλοντος χώρου. Ρυθμισμένη για να «δείχνει» ήχους σε όλες τις συχνότητες που μπορεί να ανιχνεύσει το σόναρ η οθόνη χωρίζεται σε τρεις σει ρές και τέσσερις στήλες. Στη συγκεκριμένη διαμόρφωση, που είναι απλώς ένας από τους πολλούς συνδυασμούς οι οποίοι μπο
Σ το μ ετα ξύ μέσ α σ το "Conqueror" επ ι κ ρ α το ύ σ ε ξέ φ ρ εν ο ς εν θ ο υ σ ια σ μ ό ς. Ο Ρ έφ ο ρντ-Μ π ρά ουν, που β ρ ισ κ ό τα ν α κό μα σ το π ερ ισ κόπ ιο π α ρ α κο λο υ θ ώ ντα ς τη δ ρ α μ α τικ ή δ ο κιμ α σ ία το υ "General Belgrano", ή τα ν υ π οχρεω μένο ς να φω νά ζ ε ι δ υ ν α τά τ ις δ ια τα γ ές το υ γ ια να α κουσ τε ί πάνω από τ ις ζη τω κρ α υ γές. Δ ιέ τ α ξ ε τ ο υπ οβρ ύχιο να κ ιν η θ ε ί πρόσω η μ ιτα -
ρούν να επιλεγούν, κάθε στήλη αντιπροσω πεύει μία γωνία (από τις 3 μοίρες πάνω από το υποβρύχιο ως τις 45 μοίρες κάτω από αυτό), σε καθεμία από τις οποίες το σόναρ σαρώνει σε εύρος 360 μοιρών. Πάνω από κάθε στήλη ένας δείκτης φανερώνει την πορεία του υποβρυχίου (σε αυτή την περί πτωση 266 μοίρες), ενώ ένας φωτεινός κέρσορας που υπακούει σε εντολές του χειρι στή δείχνει τη διεύθυνση κάθε επαφής πά νω στην οποία θα τοπ οθετηθεί (όπως εδώ οι 333 μοίρες στην αριστερή στήλη). Οι σει ρές αντιπροσωπεύουν το «ιστορικό» κάθε επαφής σε καθεμία από τις τέσσερις επιλεγμένες γωνίες. Αυτό για το οποίο ερευνά ο χειριστής σόναρ είναι κάποιος ήχος του οποίου η συμπεριφορά θα διαφέρει από ε κείνη του υπόλοιπου θαλάσσιου περιβάλλοντος, γεγονός που θα φανερώνει ότι προέρχεται από κάποιο μηχανικό αντι κείμενο. Συνήθως αυτός ο ύποπτος ήχος α πεικονίζεται με τη μορφή κάθετης γραμμής που διαπερνά και τις τρεις σειρές και αυτό είναι το σημείο από όπου αρχίζει η κατα δίωξη. Οταν ο στόχος εντοπίζεται για πρώτη φορά η φωτεινή κάθετη γραμμή που αντι
χώς με 150 σ.α.λ. σ τη ν έ λ ικ ά το υ. Σ τις 16.22 το β α ριά π ληγω μένο κ α τα δ ρ ο μ ικ ό ε ίχ ε π λη μ μ υ ρ ίσ ει σε τ έ τ ο ιο β α θ μ ό ώ στε η κλίση α υ ξ ή θ η κ ε σε 21 μ ο ίρ ες κα ι ο Μπόνζο έδω σ ε τη δ ια τα γ ή ε γ κ α τά λ ε ιψ ή ς το υ : "Abandonar el buque!". Το σ κά φ ος ή τα ν εφ ο δ ια σ μ έ ν ο με 72 ε λ α σ τικ έ ς λ έ μ β ο υς που κ α θ ε μ ία χω ρούσε 20 ά ν δ ρ ες κα ι τ ο πλήρωμα κα τό ρ θ ω σ ε ψ ύχρα ιμ α να
προσωπεύει τη συχνότητά του θα εμφανι στεί ταυτόχρονα και στις τέσσερις γωνίες της πρώτης σειράς, αλλά θα κινηθεί προς το κάτω μέρος καθεμίας με διαφορετική ταχύτητα. Θα διασχίσει όλη την άνω ζώνη μέσα σε 10 δευτερόλεπτα, αλλά θα χρεια στεί 10 λεπτά για να πράξει το ίδιο στη δεύ τερη και άλλα 40 ολόκληρα λεπτά για να φθάσει ως τη βάση της κάτω ζώνης. Αυτά τα χρονικά διαστήματα επιτρέπουν στον χειριστή σόναρ να παρακολουθεί την επα φή και τις μεταβολές των ακουστικών συ χνοτήτων που αυτή παράγει σε συνάρτηση με τον χρόνο και να ενημερώνει αντίστοιχα τον επιβλέποντα αξιωματικό βάρδιας. Εκεί νος με τη σειρά του θα ενημερώσει τη γέ φυρα του υποβρυχίου για το «ίχνος» δίδοντάς του μία κωδική ονομασία, π.χ. «Sierra 10». Τα υποβρύχια των χωρών του ΝΑΤΟ συνηθίζουν να δίνουν αυτούς τους κωδι κούς ανάλογα με τη συσκευή εντοπισμού του «ίχνους», ονομάζοντας «Sierra» τις ε παφές σόναρ, «Victor» τις οπτικές επαφές με το περισκόπιο, «Romeo» τις επαφές μέ σω ραντάρ και «Mike» εκείνες που προέρ χονται από διασταύρωση στοιχείων από πολλές πηγές. Στη συγκεκριμένη περίπτω ση οι κυριότερες επαφές που έχει πετύχει το σόναρ είναι οι δύο γραμμές Α και Β, που φανερώνουν ότι οι στόχοι δεν άλλαξαν κα τεύθυνση με την πάροδο των λεπτών. Οι μι κρές διαγώνιες γραμμές φανερώνουν στό χους που «ακούστηκαν» για πολύ λίγο χρό νο ενώ διασταυρώνονταν με το πεδίο του σόναρ. Η επαφή C κινήθηκε γρήγορα από δεξιά προς τα αριστερά μέσα σε μισό λε πτό, ενώ η D από αριστερά προς τα δεξιά περίπου έξι λεπτά αργότερα. Αυτό που προέχει για το πλήρωμα ενός υποβρυχίου μετά τη διαπίστωση ύπαρξης ενός στόχου είναι η υπομονή και η συγκέ ντρωση. Αμέσως μόλις οι γραμμές της οθό νης του σόναρ δείξουν τη συχνότητα του «ίχνους», άλλοι τεχνικοί βοηθούν τον χει ριστή της συσκευής να πιστοποιήσει την ταυτότητα του στόχου. Κάτι τέτο ιο επιτυγ χάνεται σχετικά εύκολα διότι κάθε κλάση πλοίων επιφανείας ή υποβρυχίων παράγει τις δικές της πολύ ιδιαίτερες ακουστικές συχνότητες, οι οποίες είναι αναγνωρίσιμες σε τέτοιο βαθμό ώστε τα επιθετικά υπο βρύχια ανά τον κόσμο να διαθέτουν στους υπολογιστές τους ολόκληρες «βιβλιοθή κες» με τα ηχητικά παράγωγα ακόμα και συγκεκριμένων πολεμικών πλοίων. Ετσι οι κυβερνήτες των υποβρυχίων είναι συχνά σε θέση να εξακριβώσουν την ταυτότητα του στόχου ακόμα κι αν δεν τον δουν καθό λου στο περισκόπιο, αναγνωρίζοντας απλά τα ηχητικά «δακτυλικά αποτυπώματά» του.
73
κ α τε β ά σ ε ι 62 από α υ τ έ ς σ το νερό . Το γ ε γ ο νό ς ό τ ι ο Μ πόνζο π έτυ χ ε να σώ σει 770 από το υ ς ά ν δ ρ ες το υ ή τα ν ένα α ξιο σ η μείω το κα τό ρ θ ω μ α υπό τ ις δ ε δ ο μ έ ν ε ς κ α ιρ ικ έ ς σ υ ν θ ή κ ε ς . Σ ύ ν το μ α ένα π λή θ ο ς από π ορτοκα λόχρ ω μ ες σ ω σ ίβιες λ έ μ β ο υ ς γ έ μ ισ ε τη ν ε π ιφ ά ν ε ια το υ ω κεα νού γύρω από το κα τα δ ικ α σ μ έν ο "General Belgrano". Κ α τά κο-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ
«PERISHER»: ΕΚΠΑΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΥΣ ΔΙΩΚΤΕΣ
74
Το ό ν ε ιρ ο κ ά θ ε ν ε α ρ ο ύ Β ρ ε τα ν ο ύ α ξιω μ α τικ ο ύ που υ π η ρ ε τε ί σ το Β α σ ιλ ι κό Ν α υ τικ ό ε ίν α ι να μ π ο ρ έσ ει κάποια η μ έ ρ α να π ρ ο τα θ ε ί από το ν κ υ β ε ρ ν ή τ η το υ κα ι τ ο ν δ ιο ικ η τ ή Υπ οβρυχίω ν ως υ π ο ψ ή φ ιο ς γ ια φ ο ίτη σ η σ το πιο θ ρ υ λ ι κό σ χ ο λ είο εκ π α ίδ ε υ σ η ς κ υ β ε ρ ν η τώ ν υπ οβρυχίω ν σ το ν κόσ μο: σ το «Perisher» (ή, όπως τ ο α π ο κα λο ύ ν μ ε ρ ι κ ο ί ά λλο ι, « Μ α θ ή μ α τα Π ερ ισ κο π ίου» ). Το ε ιδ ικ ό α υ τό σ χ ο λείο π α ρ έχ ε ι τ η ν υ π ο χ ρ εω τική εκ π α ίδ ευ σ η που ε π ιβ ά λ λ ε ι τ ο Β α σ ιλ ικ ό Ν α υ τικ ό σε ό λ ο υ ς το υ ς α ξιω μ α τικ ο ύ ς το υ ο ι ο π ο ίο ι φ ιλ ο δ ο ξο ύ ν να γ ίν ο υ ν κά π ο τε κ υ β ε ρ ν ή τ ε ς ε νό ς υπ οβρ υχίου. Ο ι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί τ ο θ ε ω ρούν π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο ως μία π ρώ της τ ά ξη ς ε υ κ α ιρ ία γ ια « μ ε τα π τυ χ ια κ έ ς σ π ουδές» σ τη ν τ έ χ ν η τ η ς δ ιο ίκ η σ η ς ε νό ς υπ οβ ρ υχίου κα ι ε κ τ ιμ ο ύ ν ιδ ια ίτ ε ρ α τ ις σ υ ν θ ή κ ε ς ά γχο υ ς υπό τ ις ο π ο ίες κ α λ ε ίτ α ι να λ ά β ε ι α π ο φ ά σ εις κα ι να δ ρ ά σ ε ι ο εκ π α ιδ ε υ ό μ ε ν ο ς . Η ο υ σ ία το υ «Perisher» όμω ς ε ίν α ι να δ ο κ ιμ ά σ ε ι σ το έπ α κρο κα ι υπό τ ις πιο α ν τ ίξ ο ε ς σ υν θ ή κ ε ς τ ο ν χ α ρ α κ τή ρ α κ ά θ ε υ π ο ψ η φ ί ου κ υ β ε ρ ν ή τη , με σκοπό να α π ο φ α ν θ ε ί γ ια τ ο αν ο ά νθρ ω π ος α υ τό ς α ξ ίζ ε ι να δ ιο ικ ή σ ε ι έν α από τα υπ οβ ρ ύχια το υ Β α σ ιλικο ύ Ν α υ τικ ο ύ . Α ρ κ ε τ ο ί σ υ γ κ ρ ί ν ο υ ν τ ις δ ο κ ιμ α σ ίε ς το υ «Perisher» με ε κ ε ίν ε ς το υ α ε ρ ο π ο ρ ικ ο ύ σ χο λείο υ «Top Gun» που δ ια τ η ρ ε ί τ ο Α μ ε ρ ικ α ν ι κό Ν α υ τικό . Ο μως θ α π ρ έπ ει να λ η φ θ ε ί υπόψη ό τ ι ο ε κ π α ιδ ε υ ό μ ε ν ο ς Β ρ ε τ α νό ς κ υ β ε ρ ν ή τη ς (που ε ίν α ι σ υ νή θ ω ς η λ ικ ία ς 28-35 ετώ ν) δ ια φ έ ρ ε ι από ένα ν π ιλό το σ το ό τ ι ε ίν α ι επ ιπ λέο ν ε π ιφ ο ρ τ ι σ μ ένο ς με το κ α θ ή κ ο ν τ η ς δ ιο ίκ η σ η ς 100 π ερίπ ου ανθρώ πω ν που α π ο τελ ο ύ ν τ ο πλήρω μά το υ. Δύο φ ο ρ έ ς το ν χ ρ ό ν ο 10 α ξιω μ α τι κ ο ί ε π ιλ έ γ ο ν τα ι γ ια να π α ρ α κ ο λ ο υ θ ή σ ουν τ ο σ χ ο λείο «Perisher» που ε δ ρ ε ύ ε ι σ το Π ό ρ τσ μ ο υ θ . Σ ε π ερ ιπ τώ σ εις κα τά τ ις οπ ο ίες δ ε ν υπ άρχουν α ρ κ ε τ ο ί Β ρ ε τα ν ο ί α ξ ιω μ α τ ικ ο ί γ ια να κα λυ φ θ ο ύ ν α υ τ έ ς ο ι θ έ σ ε ις , τ ο Β α σ ιλικό Ν α υ τικ ό ε π ιτρ έ π ε ι σ ε ά ν δ ρ ε ς ξένω ν ή σ υμ μ α χικώ ν δ υ νά μ εω ν (όπως ο Κ α να δάς, η Α υσ τρ α λία , η Δ α νία , η Ο λλα νδ ία , τ ο Ισραήλ, η Χ ιλή κ.ά.) να π α ρ α κο λο υ θ ή σ ο υ ν τ ο σ χο λείο . Σ τα α ρ χ ε ία το υ
ποι, μ ο υ σ κεμ ένο ι, κ λ ο ν ισ μ έν ο ι α λλά ευγνώ μ ο νες που ή τ α ν ζω ντανοί, ο ι επιζήσ α ν τες Α ρ γ ε ν τιν ο ί ν α ύ τε ς π α ρ α κο λο υ θ ο ύ σ α ν π λέο ν το κ α τα δ ρ ο μ ικ ό το υ ς να β υ θ ίζ ε τ α ι μεγαλόπ ρεπ α π α ίρ νο ντα ς κ λ ί ση 90 μοιρώ ν κα ι ο δ ε ύ ο ν τα ς προς τα βά θ η το υ ω κεα νού πρώτα με τη ν π ρύμνη το υ . Από τη δ ική το υ λ έ μ β ο ο Μ πόνζο δ ιέ κ ρ ιν ε σ τις π λ ε υ ρ έ ς το υ κ α τα δ ρ ο μ ι κού ένα βα θύ σχίσιμο μ ή κο υ ς 20 m κα ι ε ντυ π ω σ ιά σ τη κε από τ η ν έκτα σ η τη ς ζη
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ
«Perisher» που τ η ρ ο ύ ν τ α ι από το έ τ ο ς ίδ ρ υ σ ή ς το υ , τ ο 1914, σ υ γ κ α τ α λ έ γ ο ν τ α ι ο ν ό μ α τα που έ χ ο υ ν γ ρ ά ψ ε ι σ ε λ ί δ ε ς δ ό ξα ς γ ια το Β α σ ιλ ικ ό Ν α υ τικ ό , ό πως π.χ. ο ι να ύ α ρ χ ο ι σ ερ Τζων Φηλντχ ά ο υζ, σ ερ Σ ά ντυ Γ ο ύ ν τγ ο υ ο ρ ν τ κα ι ά λλοι. Η εκ π α ίδ ευ σ η που π α ρ έχ ει το «Perisher» ε ίν α ι ε ξ α ιρ ε τ ικ ά α κ ρ ιβ ή α κ ό μα κα ι γ ια τα δ ε δ ο μ έ ν α το υ Β α σ ιλ ικ ο ύ Ν α υ τικ ο ύ , α φ ο ύ κ ά θ ε υπ ο ψ ή φ ιο ς « σ το ιχ ίζει» σ χ εδ ό ν 700 ε κ α το μ μ ύ ρ ια δρ α χ μ ές! Ο σ υ να γω νισ μ ός ε ίν α ι πολύ έ ν το ν ο ς . Ο ι ε κ π α ιδ ε υ ό μ ε ν ο ι χω ρίζο ν τ α ι σε δ ύ ο π ε ν τά δ ε ς , ε π ικ ε φ α λ ή ς τω ν οποίω ν τ ίθ ε ν τ α ι ο ι «δά σ κα λοι», που π ρ ο έρ χ ο ν τα ι από το υ ς α ρ χ α ιό τ ερ ο υ ς κα ι ε μ π ε ιρ ό τε ρ ο υ ς κ υ β ε ρ ν ή τ ε ς υπ ο βρυχίων. Κ ά θ ε υ π ο ψ ή φ ιο ς ο φ ε ίλ ε ι να π ρ α γ μ α το π ο ιή σ ει μ έ χ ρ ι κα ι π έ ν τ ε ο π τι κ έ ς π ρ ο σ ε γ γ ίσ εις τη ν η μ έ ρ α (με τ ο π ε ρισ κόπ ιο) ε ν α ν τ ίο ν μ ία ς β ρ ε τ α ν ικ ή ς φ ρ ε γ ά τα ς που π λ έ ε ι ε ν α ν τ ίο ν το υ κα ι α υ τό σ υ ν ε χ ίζ ε τα ι γ ια δ ιά σ τη μ α α ρ κ ε τώ ν εβδομάδω ν. Κ αθώ ς η εκ π α ίδ ευ σ η π ρ οχω ρεί ο ι « ε χ θ ρ ικ έ ς » φ ρ ε γ ά τ ε ς π ο λλα π λα σ ιά ζο ντα ι έω ς ό τ ο υ ο μ α θ η τ ή ς μ ά θ ε ι να α ν τιμ ε τω π ίζ ε ι σε β ά θ ο ς
μ ιάς που π ρ ο κά λεσ ε η το ρ π ίλλη σ το σ κά φ ο ς το υ. Η ειρ ω νία ή τα ν πως π λήγ μ α τα το ρπ ιλλώ ν α κριβ ώ ς σ τα ίδ ια σ η μ εία είχ α ν ο δ η γ ή σ ει σ το ν π υ θ μ ένα το υ Ε ιρ η ν ικ ο ύ το α δ ε λ φ ό σ κά φ ο ς το υ "General Belgrano", "Helena", κα τά τη να υμ α χ ία το υ κόλπ ου Κ ούλα το 1943. To "Conqueror" λ ί γο έ λ ε ιψ ε να σ η μ ειώ σ ει ένα ν α νεπ α νά λη πτο θ ρ ία μ β ο . Η τ ρ ίτ η το ρ π ίλλη το υ έπληξε το "Hipolito Bouchard". Α π έτυ χε όμως να ε κ ρ α γ ε ί κα ι τα α ν τιτο ρ π ιλ λ ικ ά σ υ νο
π ερ ισ κοπ ίου μ έ χ ρ ι κα ι τ ρ ία π λοία που κ ιν ο ύ ν τα ι ε ν α ν τ ίο ν το υ . Σ τό χ ο ς το υ ε ί να ι να δ ια τ η ρ ή σ ε ι τ η ν α σ φ ά λ ε ια το υ υ π ο β ρ υχίου, να μη ν ε κ θ έ σ ε ι τ ο π ερ ι σ κόπ ιό το υ κ ά θ ε φ ο ρ ά γ ια π ε ρ ισ σ ό τε ρο από 30 δ ε υ τ ε ρ ό λ ε π τα , να αποτυπώ σ ει φ ω το γ ρ α φ ικ ά σ τη μ νή μ η το υ τη ν ε ικ ό ν α ε π ιφ α ν ε ία ς , να ε κ τ ε λ έ σ ε ι τ ις β ο λ έ ς το υ κ α ι φ υ σ ικ ά να μη ν ε μ β ο λ ι σ τ ε ί από κάπ οιο π ο λεμ ικό . Π ο λ λ ές φ ο ρ έ ς ο ι φ ρ ε γ ά τ ε ς έ ρ χ ο ν τ α ι καταπάνω το υ κ α ι τ ο υ π οβ ρ ύχιο π ρ έπ ει να κα τα δ υ θ ε ί σε λ ιγ ό τ ε ρ ο από έν α λ ε π τό πριν από τη σ ύ γκρ ο υ σ η , σε μια δ ια δ ικ α σ ία που μ π ο ρ εί να λ υ γ ίσ ε ι τα ν ε ύ ρ α α κό μ α κα ι τω ν κ α λ ύ τερ ω ν α ξιω μ α τικώ ν το υ Ν α υ τικ ο ύ , ό τ α ν ο ε κ κ ω φ α ν τικ ό ς θ ό ρ υ β ο ς από τ ις έ λ ικ ε ς τω ν φ ρ εγ α τώ ν που π ερ νο ύ ν πάνω από τα κ ε φ ά λ ια το υ ς το ύ ς κ ά ν ε ι να φ ο β ο ύ ν τ α ι ό τ ι τ ο πλοίο θ α κτυ π ή σ ει σ το ν π υ ργίσ κο. Οσο ο μα θ η τ ή ς β ρ ίσ κ ε τ α ι σ το ν π υ ρ γίσ κο ο «δά σ καλο ς» το ν α ξ ιο λ ο γ ε ί α κα τά π α υ σ τα β α θ μ ο λ ο γ ώ ν τα ς τη ν ικ α ν ό τ η τά το υ να δ ια τ η ρ ε ί τ ο ν έ λ ε γ χ ο τ η ς κα τά σ τα σ η ς . Οπως ε ίν α ι φ υ σ ικ ό τα π ο σ ο σ τά α π ο τυ χ ία ς σ το «Perisher» α γ γ ίζ ο υ ν κάπ ο ιες φ ο ρ έ ς α κό μ α κα ι τ ο 40%, γ ε γ ο νό ς που σ η μ α ίν ε ι ό τ ι ο απ οτυχώ ν δ ε ν έ χ ε ι κα μ ία π ιθ α ν ό τη τα να π α τή σ ε ι πάλι το π ό δ ι το υ πάνω σε β ρ ε τ α ν ικ ό υπ ο βρ ύχιο. Α κό μ α κα ι α υ τ ο ί που θ α α π ο τύχ ο υν σ το «Perisher» έχ ο υ ν π ά ντα τη ν ε υ κ α ιρ ία να δ ο κ ιμ ά σ ο υ ν τ η ν τύ χ η το υ ς σε κά π οια από τ ις μ ο ν ά δ ε ς επ ιφ α ν ε ία ς το υ Σ τό λ ο υ κα ι σ υχνά φ θ ά ν ο υ ν να δ ιο ι κή σ ο υ ν μ ία φ ρ ε γ ά τα ή έν α α ν τιτο ρ π ιλ λικ ό . Το σ τίγ μ α τ η ς α π ο τυ χ ία ς σ το «Perisher» όμω ς θ α το υ ς α κ ο λ ο υ θ ε ί γ ια όλη τη σ τα δ ιο δ ρ ο μ ία το υ ς . Ε χ οντα ς μόνο 20 υ π οβ ρ ύχια σ το ν Σ τό λ ο τ ο υ ς ο ι Β ρ ε τα ν ο ί α ισ θ ά ν ο ν τα ι έ ν το ν α τ η ν α νά γ κ η να δ η μ ιο υ ρ γ ή σ ο υ ν τ ο υ ς κ α λ ύ τε ρ ο υ ς ά ν δ ρ ες γ ια να τα κυβ ερ νή σ ο υ ν. Α π ο φ ο ιτώ ν τα ς από τ ο σ χ ο λ είο ο α ξιω μ α τικ ό ς το υ Ν α υ τικ ο ύ θ α α ν α λ ά β ει κα θ ή κ ο ν τ α ύπ αρχου σε έν α από τα υπο β ρ ύχια, όπου θ α π α ρ α μ ε ίν ε ι γ ια δ ύ ο χ ρ ό ν ια πριν π ρ ο α χ θ ε ί σ ε κ υ β ε ρ ν ή τη . Α υ τό σ η μ α ίν ε ι απλά ό τ ι κ ά θ ε β ρ ε τ α ν ι κό υπ οβ ρ ύχιο δ ια θ έ τ ε ι ανά πάσα σ τ ιγ μή το υ λ ά χ ισ το ν δ ύ ο ά ν δ ρ ε ς ικ α ν ο ύ ς να το δ ιο ικ ή σ ο υ ν με ά ρ ισ το τρόπ ο.
δ ε ία ς ξεπ ερ νώ ντα ς το α ρ χ ικό σοκ το υ α ιφ ν ιδ ια σ μ ο ύ α ν τέ δ ρ α σ α ν σ τέλ ν ο ν τα ς σ ή μ α τα σ το α ρ χ η γ είο το υ ς κα ι α να λα μ β ά νο ντα ς α νθ υ π ο β ρ υ χια κή δράση. Εξι λ επ τά μ ε τά τη ν έ κ ρ η ξη τω ν το ρ πιλλώ ν το "Conqueror" ένιω σ ε τα πρώτα α ν α τρ ιχ ια σ τικ ά “πινκγ" από τα ε ν ε ρ γ η τ ι κά σόναρ τω ν α ρ γ εν τιν ώ ν α ν τιτο ρ π ιλ λ ικών που το α να ζη το ύ σ α ν με ε κ δ ικ η τικ ή μανία. Οι κ υ β ε ρ ν ή τε ς το υ ς ά ρ γη σ α ν να α ν τιλ η φ θ ο ύ ν τ ι α κριβ ώ ς σ υνέβ η σ το κα
τα δ ρ ο μ ικ ό και σ υ ν ειδ η το π ο ίη σ α ν ό τ ι ε ί χαν δ ε χ θ ε ί τη ν επ ίθ εσ η ε ν ό ς υπ οβ ρ υχί ου μόνον ό τα ν το πλήρωμα το υ α ν τιτο ρ π ιλλικο ύ "Hipolito Bouchard" ά κο υ σ ε το ν γδο ύπ ο τη ς τ ρ ίτ η ς το ρ π ίλ λ η ς τω ν Β ρ ε τανώ ν πάνω σ το κ ύ το ς το υ . Ευτυχώ ς γ ια το υ ς Α ρ γ ε ν τιν ο ύ ς η τρ ίτη Mark 8 δ ε ν εξερ ρ ά γη . Ο Ρ έφ ο ρ ντ-Μ π ρ ά ο υ ν κ α τέ β α σε το υπ οβρ ύχιο σε β ά θ ο ς 152 m απομα κρ υ νό μ ενο ς τα χ ύ τα τα από τη ν π ερ ιοχή τη ς επ ίθ εσ η ς. Τα α ν τιτο ρ π ιλ λ ικ ά σ κόρπ ι σαν β ό μ β ες β υ θ ο ύ σε όλη τη ν π ερ ιοχή , αλλά η ε ν έ ρ γ ε ιά το υ ς ε ίχ ε ως α π ο τέ λ ε σμα να α φ ε θ ο ύ ν ο ι να υ α γο ί το υ “General Belgrano" σ τη ν τύ χ η το υ ς . Π ο λλοί από α υ το ύ ς έ μ ε ιν α ν ε κ τ ε θ ε ιμ έ ν ο ι σ τη ν επ ι φ ά ν ε ια το υ π αγω μένου ω κεα νού επ ί δύο ο λό κλη ρ α η μ ερ ό ν υ χ τα , ό τα ν ο ά νεμ ο ς είχ ε φ θ ά σ ε ι τα 120 km/h κα ι τα κ ύ μ α τα ή τα ν τό σ ο μ εγά λα ώ στε η ο ρ α τ ό τη τα π ε ρ ιο ρ ιζό τα ν σ τα 60 m. Τ ελικά ε ν το π ίσ τη καν ε ξ ο υ θ ε ν ω μ έ ν ο ι από α ρ γ ε ν τιν ά α ε ρ ο σκάφ η έ ρ ε υ ν α ς και διάσω σης Neptune και F-28 κα ι π ερ ισ υ ν ελ έγ η σ α ν από το ρυ μ ο υ λκό "Francisco de Gurruchaga", το "Bahia Paraiso" και ένα χ ιλ ια ν ό σ κά φ ος. Η κα θ υ σ τέρ η σ η α υ τή σ το ίχ ισ ε τη ζωή σε 25 α κό μ α ν α ύ τε ς , ο ι π ε ρ ισ σ ό τερ ο ι από το υ ς οπ ο ίο υς χ ά θ η κ α ν ό τα ν το βράδυ τ η ς Κ υ ρ ια κή ς α να π ο δ ο γύρ ισ ε μια λ έ μ βος π νίγο ν τα ς ό λο υ ς το υ ς ε π ιβ α ίν ο ν τες . Ο τρ α γ ικ ό ς απ ο λογισ μό ς γ ια το πλήρωμα το υ "General Belgrano" ή τ α ν 323 ν ε κ ρ ο ί και α ρ κ ε τ ο ί τρ α υ μ α τ ίε ς .
Π άντα ψυχρός ε π α γ γ ε λ μ α τία ς ο Ρ έφ ορντΜ πράουν ε π ιδ εικ ν ύ ει χω ρίς έπαρση τον Σ τα υ ρ ό τη ς Τάξης των Δ ια κεκρ ιμένω ν Υπηρεσιών που το υ α π ο νεμ ή θ η κε στα ανά κτορα το υ Μ πάκιγχαμ σε αναγνώριση το υ κα το ρ θ ώ μ α το ς του.
ΜΙΑ ΑΜΦΙΛΕΓΟΜΕΝΗ ΑΛΛΑ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ To "Conqueror" σ υ ν έχ ισ ε τη ν υπ οθα λάσσια κού ρ σ α το υ γ ια μια περίπ ου ώρα. Στη σ υ ν έχ εια ο Ρ έφ ο ρ ντ-Μ π ρ ά ο υ ν απο φ ά σ ισ ε να τ ο α ν ε β ά σ ε ι κα ι π άλι σε β ά θ ο ς π ερισ κοπ ίου, σε απόσταση 30'km από το σ η μ είο το υ το ρ π ιλλισ μ ο ύ το υ "General Belgrano". Το υπ οβρύχιο επ ιβ ρ ά δ υ νε και ά ρχισ ε να α ν έ ρ χ ε τα ι ό τα ν σε κ ο ν τιν ή α πόσταση α κ ο ύ σ τη κ ε ο π ά τα γο ς μιας α κόμα β ό μβα ς β υ θ ο ύ . Το β ρ ε τ α ν ικ ό πλή ρωμα ή τ α ν κα τά π λη κτο κα ι τρ ο μ α γ μ έν ο . Πώς ή τα ν δ υ ν α τό ν ο ι Α ρ γ ε ν τιν ο ί να έ χ ουν π α ρ α κ ο λ ο υ θ ή σ ει επ ί τό σ η ώρα τη ν π ο ρ εία το υ "Conqueror"; Δ ε ν είχ α ν καμία έ ν δ ε ιξ η από τα σ όναρ τω ν εχ θ ρ ικ ώ ν πο λεμικώ ν. Πώς λοιπ ό ν εν το π ίσ τη κ α ν ; Θα μπ ορούσ αν ά ρ α γε ο ι Α ρ γ ε ν τιν ο ί να έ χ ο υ ν χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή σ ει τα α ερ ο σ κά φ η ν α υ τικ ή ς σ υ νερ γα σ ία ς Neptune που δ ιέ θ ε τ α ν κα ι να είχ α ν α να κα λύ ψ ει το β ρ ε τ α ν ικ ό υπ οβρ ύχιο π ο ν τίζο ν τα ς ηχ ο σ η μ α ν τή ρ ε ς τύπ ου Jezebel; To “Conqueror" έσπ ευσε να κ α τ ε β ε ί κα ι πάλι β α θ ύ τε ρ α . Ε π α ν ή λ θ ε σε β ά θ ο ς π ερ ισ κοπ ίου α ρ κ ε τά χ ιλ ιό μ ε τρ α μ α κρ ύ τερ α , όπου δ ε ν εν τό π ι σε κα νένα ίχνος ε χ θ ρ ικ ή ς παρουσ ίας. Μ ε τ η ν επ ιτυ χ ή ε ν έ ρ γ ε ιά το υ το υπο βρ ύχιο "Conqueror" έ γ ιν ε τ ο πρώ το β ρ ε τα ν ικ ό υπ οβρ ύχιο από τη ν εποχή το υ Β'
χ ιο υ ή τ α ν παρανομη α φ ου η ν ο τιά μοίρα δ ε ν ε ισ ή λ θ ε π ο τέ σ τη Ζώνη Ο λική ς Ε ξα ί ρεσ ης; Ο ίδ ιο ς ο Μ πόνζο είπ ε α ρ γό τερ α : «Κατά κα νένα τρ όπ ο δ ε ν τρ έφ ω α ισ θ ή μα τα ο ρ γής. Αν β ρ ισ κ ό μ ο υ ν μαζί με το ν κ υ β ε ρ ν ή τη το υ «Conqueror» θ α μπ ορ ού σ αμ ε να σ υ ζη τή σ ο υ μ ε γ ια θ έ μ α τ α τ α κ τ ι κή ς με τη ν ίδ ια ά νεσ η που τα σ υ ζη το ύ μ ε τώ ρα. Σ υ ν ειδ η το π ο ίη σ α από τη ν αρχή ό τ ι η ζώνη τω ν 200 μιλίω ν δ ε ν σ χ ετιζό τα ν σε τίπ ο τα με τη ν α π οστολή που έπ ρεπ ε να εκπληρώσω. Το ό ρ ιο δ ε ν α π έ κ λ ε ιε το ν κίνδ υ νο . Υπήρχε ο ίδ ιο ς κ ίν δ υ ν ο ς ε ίτ ε ε ν τό ς τη ς ζώ νης, ε ίτ ε ε κ τ ό ς α υ τή ς . Θ έλω να ε ίμ α ι α κρ ιβ ή ς λ έ γ ο ν τ α ς ό τ ι η δ ια κ ή ρυξη γ ια τη ζώνη ίσ χυε π ρ α κτικά ως τη ν 1η Μ α ϊου 1982, έω ς ό το υ δ η λα δ ή ν α υά γησ α ν ο ι δ ιπ λω μ α τικές π ρ ω το β ο υ λίες ο π ό τε κα ι ά ρχισ ε ο π ρ α γμ α τικό ς π ό λ ε μος». Οπως ή τα ν φ υ σ ικό η είδ η σ η γ ια τη ν τύ χ η το υ κα τα δ ρ ο μ ικ ο ύ π ρ ο κά λεσ ε ρίγη τρ ό μ ο υ σ το Α ρ γ ε ν τιν ό Ν α υτικό, που φ ρ ό ν τισ ε αμέσω ς να επ α ν α φ έρ ει το πο λ ύ τιμ ο α ερ ο π λα νο φ ό ρ ο «25 de Mayo» σ τη ν α σ φ ά λ εια το υ λ ιμ α ν ιο ύ από το να ρ ιψ ο κ ιν δ υ ν ε ύ σ ε ι τη β ύ θ ισ ή το υ από τα φ ο β ε ρ ά π υ ρ η ν ο κ ίν η τα υπ οβρύχια. Οι το ρ π ίλ λ ε ς το υ «Conqueror» είχ α ν υπο χ ρ εώ σ ει ένα ν ο λό κλη ρ ο σ τό λο να κ λ ε ι σ τ ε ί σ τις β ά σ εις το υ κα ι έδω σ αν στη β ρ ε τα ν ικ ή α ρμ ά δ α τη ν απ όλυτη κ υ ρ ια ρ χ ία στη θα λά σ σ ια έκ τα σ η τω ν νησ ιώ ν Φ ώ κλαντ.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ενας από το υ ς Α ρ γεντινο ύ ς ν α ύ τες που διασώ θηκαν π έφ τε ι σ τη ν α γκα λιά των συγγενικώ ν το υ προσώπων. Το πλήρωμα του «General Belgrano» α π ο τελ ε ίτο σε ποσοστό 30% από σ τρ α τεύ σ ιμ ο υ ς 18-19 ετώ ν, οι οπ οίοι υπ έστησαν 102 απ ώ λειες κα τά τη βύθισ η το υ κα τα δ ρο μ ικο ύ.
Π α γκοσ μίου Π ο λέμ ου που π έτυ χ ε να β υ θ ίσ ε ι ε χ θ ρ ικ ό π ο λ εμ ικ ό π λοίο κα ι το πρώ το π υ ρ η ν ο κ ίν η το υπ οβρ ύχιο παγκοσμίω ς που δ ιε ν ή ρ γ η σ ε π ρ α γμ α τική επ ί θ ε σ η σε στόχο. Η β ύ θ ισ η το υ “General Belgrano” α π ε τέ λ ε σ ε το πιο π ο λύνεκρ ο ε π εισ ό δ ιο το υ π ο λέμο υ τω ν Φ ώ κλαντ. Η διχογνω μ ία ως προς το κα τά πόσον ή τα ν σκόπιμη ή ά να νδ ρ η η β ρ ετα ν ικ ή επ ίθεσ η σ υ ν ε χ ίζ ε τα ι α κόμ α κα ι σ ήμερ α. Ο Α ρ γ ε ν τιν ό ς υπ οναύαρχος Γ κ ο υ ά λ τερ Αγιάρα, επ ικ εφ α λ ή ς τη ς Δ ύνα μη ς Επ ιχειρήσεω ν 79, π α ρ α δ έχ θ η κ ε μ ε τά τ ο επ εισ ό διο : "Από τ ις 23 Α π ριλίου κα ι μ ε τά ο λό κλη ρ ο ς ο Ν ό τιο ς Α τλ α ν τικ ό ς ή τ α ν ένα επ ιχ ε ιρ η σ ια κό θ έ α τ ρ ο π ο λέμο υ κα ι γ ια τ ις δύο π λευ ρ ές. Ε μ είς, ως ε π α γ γ ε λ μ α τίε ς , είπ α με ό τ ι απλώς ή τα ν πολύ ά σ χημ ο που χά σ αμε το General Belgrano”. Θα μπ ορού σαν ά ρ α γε ο ι Α ρ γ ε ν τιν ο ί να ισ χ υ ρ ισ το ύ ν ό τ ι η ε ν έ ρ γ ε ια το υ β ρ ε τα ν ικ ο ύ υποβρυ-
(1) D. Brow n: THE ROYAL NAVY AND THE FALKLANDS WAR, Leo Cooper, 1987. (2) T. Clancy: SUBMARINE, Berkley, 1993. (3) R. Compton-Hall: SUB VERSUS SUB: THE TECHNOLOGY AND TACTICS OF UNDERWATER WARFARE. (4) T. Dalyell: THATCHER'S TORPEDO, Cecil Woolf, 1983. (5) W. Gardner: ANTI-SUBMARINE WARFARE, B rassey’s, 1996. (6) HUNTERS OF THE DEEP, Time-Life Books, 1991. (7) M. M iddlebrook: THE FIGHT FOR THE MALVINAS, Viking, 1989. (8) D. Rice & A. Gavshon: THE SINKING OF THE BELGRANO. Seeker & Warburg, 1984.
75
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΜΙΝΙΑΤΟΥΡΕΣ Η ΕΤΑΙΡΙΑ DRAGON ΕΙΝΑΙ ΓΝΩΣΤΗ ΓΙΑ
ΓΕΡΜ ΑΝΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ Β 'Π Π
ΤΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΚΑΙ ΤΑ ΑΞΕΣΟΥΑΡ ΤΗΣ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΜΕΝΑ ΑΠΟ
Ενα μικρό δείγμα από τη σειρά των Action Figures, που τώρα έχει ξεπεράσει τους 100 κωδικούς.
ΠΛΑΣΤΙΚΟ ΠΟΛΥΣΤΕΡΙΝΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΙΘΕΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΑΓΟΡΑ. ΕΚΤΟΣ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ ΕΔΩ ΚΑΙ ΑΡΚΕΤΟ ΚΑΙΡΟ ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΜΙΑ ΝΕΑ ΣΕΙΡΑ "ACTION FIGURE", ΔΗΛΑΔΗ ΚΟΥΚΛΕΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ (ΣΕ ΚΛΙΜΑΚΑ 1/6), ΟΙ ΟΠΟΙΕΣ ΦΕΡΟΥΝ ΠΛΗΡΗ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟ ΚΑΙ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΟΥΝ ΟΛΕΣ ΣΧΕΔΟΝ ΤΙΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ. ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΓΙΑ ΕΙΔΗ ΠΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΟΔΟ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΑΠΟΚΤΟΥΝ ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΛΛΕΚΤΙΚΗ ΑΞΙΑ. ΤΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΘΕΜΑΤΑ ΑΦΟΡΟΥΝ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ ΤΟΥ Β 1ΠΠ ΜΕ ΠΛΗΡΗ ΕΞΑΡΤΥΣΗ ΚΑΙ ΟΠΛΙΣΜΟ.
ΓΕΡΜ ΑΝΟΣ ΠΕΖΟΣ
ΓΕΡΜ ΑΝΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ ΜΕ ΠΑΡΑΛΛΑΓΗ Η φιγούρα ενός Γερμανού στρα τιώτη με στολή παραλλαγής προς το τέλος του πολέμου, φωτογραφημένη σε φυσικό περιβάλλον. Ο άνδρας φέ ρει τυφέκιο εφόδου ΜΡ-44.
Ενας Γερμανός πεζός προσπερνά ένα χαράκωμα φέροντας πλήρη εξάρτυση και δύο αντιαρματικές νάρ κες. Φυσικά πρόκειται για μια "action figure" φωτογραφημένη σε φυσικό περιβάλλον. Το ασπρόμαυρο σε συνδυασμό με τη ρεαλιστική στάση της φιγούρας πραγματικά προκαλεί σύγχυση και παραπέμπει σε φω τογραφία εποχής.
ΡΩ ΣΟ Σ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΣΚΟΠΕΥΤΗΣ Ενας Ρώσος ελεύθερος σκοπευτής φωτογραφημένος σε ρεαλιστικό φόντο κάπου στα ερείπια του Στάλινγκραντ. Διακρίνεται το υπερλεπτομερές τυφέ κιο με τη διόπτρα.
ΓΕΡΜ ΑΝΟΣ ΑΛΕΞΙΠΤΩΤΙΣΤΗΣ. ΚΡΗΤΗ 1941 Με την ευκαιρία της κυκλοφορίας του ΙΟΟστού κωδικού στη σειρά ‘Action Figure' η Dragon κυκλοφόρησε τον "Siegfried έναν Γερμανό αλεξιπτωτιστή που επιχείρησε στην Κρήτη το 1941, στο πλαίσιο της επιχείρησης "Merkur". Η συγκεκριμένη ενέργεια στη μεγαλόνησο στοίχισε τη ζωή σε χιλιάδες Γερμα νούς αλεξιπτωτιστές και επέδρασε καταλυ τικά στη μετέπειτα χρήση τους μόνο σε ρόλο επίλεκτου πεζικού.
ΑΣΤΥΝΟΜ ΙΚΟΣ ΕΙΔΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ Η απάντηση των αστυνομικών δυνάμεων στους εγκληματίες είναι η συγκρότηση ειδικών σωμάτων με στελέχη κατάλληλα εκπαιδευμένα και έτοιμα για κάθε δύσκολη απο στολή.
Η σειρά "Action Figure" της Dragon δ ια τίθ ετα ι από το κατάστημα Foto-Athena (Λυκούργου 10, Πλατεία Ομονοίας, Τ.Κ. 10551, Αθήνα, τηλ,/fax 3229739, web si te: www.strategosathena.com, e-mail:
[email protected]). Προσψέρεται σε ειδ ικές τιμ ές στις λέσχες των ενόπλων δυνάμεων, στους μοντελισ τικούς συλλόγους και σε ενώσεις.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ
ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
« ΕΛΛΗΝΕΣ Π Α ΛΑΪΚΑ ]ΑΠΕ® 8ΕΗΪΠΚΑ ί
ΚΙΝΗΜΑΤΑ!
Χρηστός Δ . Λάζος
ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΑ ΛΑΪΚΑ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ Ε κδόσεις «Α ίο λος= Αθήνα, 2001 Σ ελίδες 331 Το βιβλίο - κατάθεΐ"- tou συγ γραφέα Χρηστ:, ται σε μια ελάχιστο ν-»ωστή ιστο ρία αυτή της ενεργού συμμετοχής Ελλήνων σε δ . ; ; : ; : ;~ξ Η;·_τικά κινήματα ανά τον κόαμο. Είναι αδύνατο να ©α·.τα~·. :·: ~.ζ πραγματικό μέγεθος αυτής της συμμετοχής, η οποία έγινε σε δια φορετικές xpc, .· :: ■: σε ποικίλες γεωνρας · ι : - · : : <ε; Οι Ελληνες συμμετεήριν αε εξε γέρσεις και αγώνες από τκ; αργεντίνικες πάμπες και τα υψΗμαια της Χιλής στΓ _ε: ; την Αϊτή. τα α. r : : Κολοράντο και τις βαλτάδας εκτά σεις της Φλόε..~ε :— : : : : : ρική, κατά τον —c ■£_: ρείων και Νοτίων. Στην Ε υρ ίπ ι α γωνίστηκαν στο πλευρό um faptβαλδινών με τη σημαία της «Ελλη νικής Λεγεώνας- και παλέμιασν τους Γερμανούς μ α ί με to lä Γάλ λους Μακί. Στ-, - ζ ζ :: σκουμε να συμμετέχουν ενεργά μαζί με τους Βιετκόνγκ κατά τον πόλεμο κατά των ΗΠΑ. Στην Αφρι κή πήραν τα όπλα μαζί με τους Μπόερ ενάντια στη Βρετανική Αυ τοκρατορία. Παντού όπου υπήρχαν Ελληνες μετανάστες αστοί δεν οποστασιοποιήθηκαν από τα γεγο νότα της νέαε~ε αντίθετα συμμετείχαν ενεργά θυ σιάζοντας πολλές φορές τη ζαή τους για τον κοινό σκοπό. Ελαβαν μέρος σε εξεγέρσεις, στους αγώ νες για ανεξαρτησία σπς απεργιακές κινητοποιήσεις που άφησαν ι στορία, πολέμησαν για την ελευθε ρία της νέας τους πατρίδας, για την κοινωνική αποκατάσταση, για
καλύτερες συνθήκες ζωής. Τα στοι χεία που παρατίθενται στον παρό ντα τόμο είναι αποτέλεσμα εκτετα μένης έρευνας σε αρχεία και δημό σια έγγραφα πολλών χωρών, καθώς και σε προσωπικές μαρτυρίες. Ε ντονο ενδιαφέρον παρουσιάζει το παράρτημα του βιβλίου το οποίο αναφέρεται στους αμφισβητούμε νους Ελληνες, η ιστορία των οποί ων βρίσκεται μεταξύ των ορίων της πραγματικότητας και του μύθου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ιστορία του αυτοκράτορα της Παταγωνίας και βασιλιά των Αρωκανίων Αντώνιου! Πρόκειται για ένα πολύτιμο βιβλίο το οποίο έρχε ται να συμπληρώσει και να φωτίσει άγνωστες και σκοτεινές πτυχές της πορείας του μείζονος ελληνι σμού και των ηρωικών εκπροσώ πων του. Για να το αποκτήσετε α πευθυνθείτε στις εκδόσεις «Αίο λος» (Αραχώβης 35, 10681, Αθήνα, τηλ3301553, fax: 3802589).
σειρά, αλλά παρουσιάζονται σύμ φωνα με το πνεύμα της εποχής. Ο ρισμένες από αυτές έμειναν κλασι κές και χαράχθηκαν στη μνήμη των ανθρώπων που έζησαν από κοντά τα γεγονότα της περιόδου. Η συλ λογή κυκλοφόρησε το 2000 για να τιμήσει την επέτειο των 60 ετών από την εποποιία του 1940. Απο βλέποντας στη μεταλαμπάδευση του "πνεύματος του σαράντα" στις νεώτερες γενιές η έκδοση περι λαμβάνει μεγάλες παραλληλό γραμμου σχήματος εικόνες, οι ο ποίες μπορούν να αξιοποιηθούν στα σχολεία με τη μορφή κάδρων. Το βιβλίο διατίθεται από τις εκδό σεις «Πελασγός» (Αχιλλέως Παρά σχου 127, 11475, Αθήνα, τηλ. 6440021, fax: 6450097, http://www.hellasbooks.gr, e-mail :
[email protected]).
στορικών και μελετητών του Βυζα ντίου. Με την έκδοση του έργου δί δεται στο αναγνωστικό κοινό η ευ καιρία για μια σύντομη αλλά ουσια στική γνωριμία με τις πέντε αυτές εξέχουσες προσωπικότητες. Ο Πρόκοπιος ο Καισαρεύς χαρακτη ρίσθηκε ως ο Θουκυδίδης του 6ου αιώνα μ.Χ. Ηταν αυτόπτης μάρτυ ρας της ταραγμένης εποχής της ύ στερης αρχαιότητας. Εζησε σαν χριστιανός σε μια μεταβατική επο χή και μπορούσε να εκφράζεται ε ξίσου καλά τόσο με χριστιανικές, όσο και με κλασικιστικές (ειδωλο-
Αλέξιος Γ . Κ. Σαββίδης ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΚΟ 11
ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ Μ ΙΧΑΗΛ ΨΕΛΛΟΣ ΑΝΝΑ ΚΟΜΝΗΝΗ ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΙΝΝΑΜΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΦΡΑΝΤΖΗΣ ιστοριογράφους και την εηοχη τους
Α λ έξιο ς Κ. Σαββίδης
mM ääkm
Δ ημήτρη Λαζογιώργου Ελληνικού
Κ ΟΡΟΪΔΟ Μ ΟΥΣΟΛΙΝ Ι ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ 1940 ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΓΕΛΟΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ Εκδόσεις «Πελασγός» Αθήνα. 2000 Σ ελίδ ες 170 Οι εκδόσεις «Πελασγός» στηριίόϋενες στη συνεχή προσπάθεια του ιδρυτή τους, Ιωάννη Γιαννάκαι•α έχουν παρουσιάσει με επιτυχία ~ολλό και αξιόλογα έργα σχετικά ~ . ,στοοία του έθνους μας και τα οράματα του Ελληνισμού. Η συμβολή τους στην ελληνική ιστο ριογραφία είναι αξιομνημόνευτη, ειδικά σε αυτήν που αναφέρεται στον νεώτερο ελληνισμό. Στο πλαί σιο αυτής της προσπάθειας ο συγ γραφέας Δημήτρης Λαζογιώργος τ-\<ε,~εχσε εκπληκτικό υλικό το οποίο αναφέρεται στις γελοιογραοίες της εποχής του πολέμου 1940-41. Πρόκειται για συλλογή δε κάδων σχεδίων τα οποία δημοσιεύ τηκαν σε εφημερίδες και περιοδι κά στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Οι γελοιογραφίες δεν ακολουθούν κάποια συγκεκριμένη χρονολογική
ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΕΝΤΑΠΤΥΧΟ Π ΡΟΚΟΠ ΙΟΣ ΜΙΧΑΗΛ ΨΕΛΛΟΣ ΑΝΝΑ ΚΟΜΝΗΝΗ ■ ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΙΝΝΑΜ ΟΣ ΓΕ Ω Ρ ΓΙΟ Σ ΣΦΡΑΝΤΖΗΣ Θ εσσαλονίκη, 2001 Εκδόσεις «Ηρόδοτος» Σ ελίδ ες 136 Ο γνωστός βυζαντινολόγος - ι στορικός συγγραφέας Αλέξης Σαββίδης συνέγραψε αυτό το έργο που αναφέρεται στις πέντε μεγάλες μορφές της βυζαντινής ιστοριο γραφίας: τον Προκόπιο τον Καισαρέα, τον Μιχαήλ Ψελλό, την Αννα Κομνηνή, τον Ιωάννη Κίνναμο και τον Γεώργιο Σφραντζή. Πρόκειται για την έκδοση μιας σειράς (τα τρία πρώτα και το πέμπτο) δοκιμίων, τα οποία βασίζονται σε αντίστοιχες ει σηγήσεις που πραγματοποιήθηκαν τον Φεβρουάριο και τον Νοέμβριο του 2000 στο πλαίσιο των κυριακά τικων πολιτιστικών συναντήσεων του Τρίτου Προγράμματος του ραδιοφώνου της ΕΡΤ, με τον γενικό τίτλο: «Από τον Ομηρο στο 2000: λόγος ελληνικός». Το τέταρτο δο κίμιο αποτελεί το εισαγωγικό κεί μενο στην προγραμματισμένη νέα έκδοση της «Επιτομής» του Ιωάν νη Κίνναμου στο πλαίσιο της γνω στής σειράς «Κείμενα βυζαντινής ιστοριογραφίας». Το ελληνικό κοι νό δεν γνωρίζει αρκετά για τους πέντε κυριότερους εκπροσώπους της βυζαντινής ιστοριογραφίας, οι οποίοι είναι ευρέως γνωστοί σε με γάλο κύκλο Ελλήνων και ξένων ι
ΒΥΖΑΝΤΙΟ! ΙΣΤΟΡΙΑ
ΗΡΟΔΟΤΟΣ λατρικές) έννοιες. Ο Μιχαήλ Φελ λός, ο επανιδρυτής του πανεπιστη μίου της Κωνσταντινούπολης, υ πήρξε ο πολυϊστωρ Βυζαντινός αν θρωπιστής του 11ου αιώνα. Τελειο ποίησε λογοτεχνικά το ύφος της χρονογραφίας σε βάρος της ιστο ρικής πληροφόρησης, την οποία αποκατέστησε τελείως επιλεκτικά. Η Βυζαντινή πριγκίπισσα - κόρη του αυτοκράτορα Αλέξιου Κομνηνού, Αννα, είναι η συγγραφέας της «Αλεξιάδας», για την οποία έλαβε τον τίτλο της Ραψωδού του 11ου 12ου αιώνα. Ο Ιωάννης Κίνναμος θεωρείται ως ο πιο αναλυτικός γνώστης της ιστορίας του 12ου αι ώνα, αποτελώντας τη σπουδαιότε ρη πρωτογενή πηγή για τα γεγονό τα της εποχής. Ο διπλωμάτης και ι στοριογράφος του 15ου αιώνα Γε ώργιος Σφραντζής έμελλε να μεί νει στην ιστορία ως ο συγγραφέας του «Χρονικού» της Αλωσης, στο οποίο περιγράφεται το τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Το βι βλίο διατίθεται από τις εκδόσεις «Ηρόδοτος» (Ιωάννου Μιχαήλ 2, Θεσσαλονίκη, 54622, τηλ. 0310 264748) και το βιβλιοπωλείο «Ηρό δοτος» (Βασ. Ολγας 55, Θεσσαλονί κη, 54642, τηλ. 0310 832013).
81
Ιωάννης Σ. Θεοδωράτος
[email protected]
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ