SI 57.pdf

Τ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΣΟΥΔΑ

ΜΗΝΙ ΑΙ Ο ΠΕΡΙ ΟΔΙ ΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙ ΚΗ ΚΑΙ Π Α Γ ΚΟ Σ ΜΙ Α ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΕΥΧΟΣ

57

·

ΜΑΪΟΣ

2001 ·

ΔΡΧ. 1000

-€

2,93

ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β' ΠΠ

Ο ΜΑΥΡΟΣ ΜΑΙΟΣ

Η ΗΤΤΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ ΤΟ 1943

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΜΠΟΕΡΣ ΣΚΛΗΡΕΣ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΑΠΟΙΚΩΝ

Ο ΕΡΥΘΡΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1930 ΟΙ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΝΕΒΑΛΑΝ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΚλΟΒΗΣ ■ΧΑΩΔΟΒΙΚΟΣ Α ’ ΚΑΙ ΜΕΡΟΒΙΓΓΕΙΟΙ Η ΦΡΑΓΚΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΩΙΜΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΤΕΥΧΟΣ 57 ΜΑΪΟΣ 2001

8 ΚΛΟΒΗΣ ■ΧΑΩΔΟΒΙΚΟΣ Α’ ΚΑΙ ΜΕΡΟΒΙΓΓΕΙΟΙ Η ΦΡΑΓΚΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΩΙΜΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ 18 Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΜΠΟΕΡΣ ΣΚΛΗΡΕΣ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΑΠΟΙΚΩΝ 34 Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΩΣ ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑΣ 42 Ο ΜΑΥΡΟΣ ΜΑΪΟΣ Η ΗΤΤΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ ΤΟ 1943 54 Ο ΕΡΥΘΡΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1930 ΟΙ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΝΕΒΑΛΑΝ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ 66 ΣΟΥΔΑ: ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

ΜΟΝΙΜΕΣ

ΣΤΗΛΕΣ

4 Ε ΙΔ Η ΣΕ ΙΣ Το πλήρω μα εν ό ς γ ερ μ α νικ ο ύ υπ οβρυχίου Type IXC δ έ χ ε τ α ι τη ν π ροσβολή εν ό ς σ υ μ μ α χικο ύ π λοίου σ υ νο δ εία ς ("The Enem y A bove", πίν. το υ G il Cohen, δ η μ ο σ ιεύ ετα ι μ ε ά δ εια το υ κ α λ λ ιτέχ ν η , co pyright G. Cohen).

79 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ 8 0 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΣΦΑΛΜΑΤΑ 81 ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 8 2 Q U IZ ΓΗΩΣΕΩΝ

•ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ11 Μηνιαίο περιοδικό ■ Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒ0ΥΛ0Ι: ΜΙΧΑΗΛ 0ΙΚ0Ν0ΜΑΚ0Σ, Ανπστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής στορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ, Υποστράτηγος ε,α. / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚ0Λ0ΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α. I ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤ0Π0ΥΛ0Σ / ΗΛΙΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ / ΚΟΣΜΑΣ “ ΑΠΑΒΛΑΣ0Π0ΥΛ0Σ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΣΩΤΗΡΙΟΣ --ΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ / ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΝΣΟΛΑΣ/ ΑΓΓΕΛΟΣ ΔΑΛΑΣΣΗΝΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜ0Π0ΥΛ0Σ • ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ- ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 38.21.985 · e-mail: [email protected] · FAX: 38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 12.000 ΔΡΧ. / SΒΛΌΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 20.000 ΔΡΧ. Φ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 21.500 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 17.000 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 26.000 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, * θ . 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ Φ ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΟΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-1. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ Ο ΧΕΜΙΝΓΚΟΥΕΗ ΠΡΑΚΤΟΡΑΣ ΤΩΝ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΩΝ ΜΥΣΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Οσοι έχουν μελετήσ ει τη ζωή του νομπελίστα Αμερικανού συγ­ γραφέα Ερνεστ Χέμινγκουεη γνωρί­ ζουν ότι δεν ήτα ν ένα συνηθισμένο πρόσωπο. Α ντίθετα επ ρόκειτο για μια ανήσυχη, συχνά τυχοδιωκτική προσωπικότητα, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα η ζωή του να περάσει από α ρ κετές διακυμάνσεις. Μια άγνωστη πτυχή των δραστηριοτή­ των του Χ έμινγκουεη ήλθε πρό­ σφατα στο φως μέσα από τα αμερι­ κανικά κρατικά αρχεία, αποκαλύ­ πτοντας ότι ο γνωστός συγγραφέας δ εν ήταν πάντα ο αριστερός διανο­ ούμενος που παθιαζόταν με τις ε ­ παναστάσεις, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις ένα άτομο που δ εν δί­ σταζε να πουλά τα μυστικά των αν­ θρώπων οι οποίοι θεω ρούντο φίλοι του, ενεργώ ντας ως πράκτορας της αμερικανικής κυβέρνησης. Τα σχε­ τικά στοιχεία ανάγονται στην περίο­ δο τη ς διαμονής του Χέμινγκουεη στην Κούβα, δηλαδή στα πρώτα χρόνια του Bä Παγκοσμίου Π ολέ­ μου. Τότε ο συγγραφέας ζούσε σε ένα αγρόκτημα λίγα χιλιόμετρα μα­ κριά από τη ν Αβάνα, το οποίο αργό­ τερ α αποκαλούσε παραστατικά Crooks' Factory, λόγω των μυστικών δραστηριοτήτω ν που πραγματοποι­ ούντο σε αυτό. Μ ετά τον πόλεμο ο Χ έμινγκουεη δεν είχε ενδοιασμούς να εκ θ έ τε ι ορισ μένες πτυχές αυτών των δραστηριοτήτων του, η έντονη όμως επίδραση του αλκοολισμού στην προσωπικότητά του δεν τις καθιστούσε π ιστευτές, με απ οτέλε­ σμα οι μετα γενέσ τερο ι βιογράφοι του να βρίσκονται σε σύγχυση ως προς το κατά πόσον έπρεπε να τις λαμβάνουν σοβαρά υπόψη. Η απο­ κάλυψη μερικών μυστικών αναφο­ ρών του FBI με απ οδέκτη το ν Εντγκαρ Χούβερ δεν αφ ήνει πλέον καμιά αμφιβολία για το είδος της δράσης του. Ετσι είναι βέβαιο ότι ο Χ έμινγκουεη βρισκόταν στο μισθο­ λόγιο το υ Αμερικανικού Ναυτικού και τη ς αμερικανικής πρεσβείας στην Κούβα, που ενδιαφ έρονταν για τις μυστικές συμφωνίες της δ ιε­ φθαρ μένης κυβέρνησης του δικτά­ τορα Φουλγκένσιο Μπατίστα. Η σχε­ τική αλληλογραφία του FBI είχε χα­ ρακτηριστεί για πολλά χρόνια ως «εμπιστευτική», δεδομένου ό τι ή­ ταν παράνομη η ενθάρρυνση, από τη ν αμερικανική υπηρεσία, της δη­ μιουργίας κυκλώ ματος κατασκόπων σε ξένο έδαφος. Σύμφωνα με τον Μάικλ Ρέινολντς, καθηγητή του Πα­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

νεπιστημίου τη ς Βόρειας Καρολί­ νας και συγγραφέα μιας π εντάτο­ μης βιογραφίας του Χ έμινγκουεη, ο οποίος και έφ ε ρ ε τα σχετικά στοι­ χεία στο φως, «τα ν το κο υμέντα ρί­ χνουν νέο φως στην ψυχική κατά­ σταση του Χέμινγκουεη, λίγο μετά τη ν ολοκλήρωση του βιβλίου του «Για ποιον κτυπάει η καμπάνα», την εποχή δηλαδή που μόλις ξεκινούσ ε η Δ εύ τερ η παγκόσμια σύρραξη... (Ο Χ έμινγκουεη) είχε ενοχές επειδή κατά το ν πρώτο πόλεμο υπηρέτησε απλά ως τραυματιοφ ορέας και ήταν ήδη πολύ μεγάλος για το ν δεύτερο. Εάν δεν είχε το βιβλίο του για να α­ σχοληθεί, θα έπ εφ τε σίγουρα σε κα­ τάθλιψη. Νομίζω ότι έβγαινε να κυ­ νηγήσει το υ ς Ναζί και του ς «σκοτει­ νούς» Κουβανούς βάζοντας ένα στοίχημα με τον εα υτό του, να βρει δηλαδή έναν τιμημένο θάνατο». Στην πραγματικότητα όμως ο διά­ σημος συγγραφέας δεν έκανε τον κατάσκοπο από χόμπυ, αλλά επί πληρωμή, αφού οι εκθέσ εις το υ FBI αποκαλύπτουν ότι για κάθε πρόσω­ πο που κα τέδιδ ε στην υπηρεσία ο Χ έμινγκουεη πληρωνόταν από την αμερικανική πρεσβεία μέσω ενός ι­ διαίτερου λογαριασμού. Ο πράκτο­ ρας Ρόμπερτ Λέντι, αποστολέας πολλών εκθέσ εω ν προς τον Χού­ βερ, αναφ έρει για την περίπτωση τα εξή ς: «Σε μια συνάντηση στο αγρό­ κτημά του, στις 29 Σεπτεμβρίου 1942, μου είχαν δώσει εντολή να του δώσω τέσσερις άνδρες και άλλους 14 μπάρμεν, σ ερβιτόρους κλπ. Το συνολικό κόστος ήταν 500 δολάρια τον μήνα». Παράλληλα πάντως υ­ πήρχε ανησυχία μήπως η δραστη­ ριότητα του «δικτύου» του Χέμινγκουεη αποκάλυπτε συνδέσμους τη ς αμερικανικής κυβέρνησ ης μ ε­ ταξύ των διεφθαρμένω ν στελεχών τω ν κουβανικών υπηρεσιών (π.χ. τον αρχηγό τη ς μυστικής αστυνο­ μίας), ενδεχόμενο που θα μπορού­ σε να έχει ως κατάληξη ε ίτε τον φό­ νο του ίδιου του συγγραφέα, είτε τη ν αποπομπή όλων των Αμερικα­ νών πρακτόρων από τη ν Κούβα. Φαίνεται ότι τελικά ο Λ έντι κατόρ­ θωσε να αποσοβήσει αυτό το εν δ ε­ χόμενο, αφού αργότερα ο Χέμινγκουεη μ ε τέφ ερ ε τη δράση του στη θάλασσα, προσπαθώντας να εντοπ ί­ σει εκ εί το υ ς κατασκόπους που δεν είχε ανακαλύψει στην ξηρά. Π ρόθε­ σή του ήταν να καταδιώ ξει γερμανι­ κά υποβρύχια και γΓ αυτόν τον σκο­ πό αγόρασε το αλιευτικό σκάφος «Pilar», το οποίο εξόπλισε με πολυ­ βόλα και βόμβες που είχε κατα­ σκευάσει «κατ’ οίκον». Και α υ τές ό­ μως οι προσπάθειές του έμειναν ά­ καρπες, αφού τελικά η μηχανή του σκάφους ανατινάχθηκε κάποια στιγμή μόνη της.

ΑΝΑΚΡΙΒΕΙΕΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΤΑΙΝΙΑΣ Η φ ιλόδο ξη χο λλυγουντιανή παραγωγή με τίτλ ο «Εχθρός προ τω ν πυλών», η οποία π ρ οβλήθηκε στη χώρα μας, φ ιλοδο ξού σ ε να πα­ ρουσιάσει ένα π ραγματικό γ εγ ο ­ νός που σ υνέβη κατά τη διάρκεια τη ς μάχης το υ Σ τά λινγκρ α ντ, τη «μονομαχία» μ ε τα ξύ εν ό ς Γερμα­ νού και ενό ς Σ ο β ιετικ ο ύ ε λ ε ύ θ ε ­ ρου σ κοπ ευτή. Η ταινία βασ ίζεται σε ένα μυ θισ τό ρημ α το υ Ουίλιαμ Κρεγκ, το οποίο μ ε τη σειρά το υ σ τηρ ίζετα ι στα απ ομνημ ονεύ μα τα το υ Σ ο β ιετικ ο ύ σ τρα τηγού Βασίλι Τσουίκωφ, διοικη τή τη ς σ οβιετι­ κή ς 62ης Σ τρα τιά ς, που α ν τιμ ετώ ­ πισε μ ε επ ιτυχία τη γερμα νική 6η Σ τρα τιά σ την επική μάχη. Σύμφ ω ­ να μ ε το σενάριο ο αρχιλοχίας Βα­ σίλι Ζ άιτσ εφ (σ την ταινία το ν υπο­ δ ύ ετα ι ο Τ ζο ύ ντ Λω), π αλαιότερα κυ νη γό ς (με καταγω γή από τα Ο υ­ ράλια) και στη σ υνέχεια ένας από το υ ς κα λ ύ τερ ο υ ς σ κοπ ευ τές στον Σ ο β ιετικ ό Σ τρα τό , τα κα το ρθώ μα ­ τα το υ οποίου είχαν γνω ρίσει μ ε ­ γάλη δη μο σ ιότητα , π ροκάλεσ ε μ ε τη δράση το υ σ το Σ τά λινγκρ α ντ τη μήνι τω ν Γερμανών, οι οποίοι θέλη σ α ν να το ν εξο υ δ ετερ ώ σ ο υ ν φ έρ ν ο ν τά ς το ν α ντιμέτω π ο μ ε έ ­ ναν δικό το υ ς επ ίλ εκτο σ κοπ ευτή, το ν Β ερ ο λ ινέζο α ρισ τοκράτη τα γ ­ ματάρχη Κ αίνινγκ (σ την ταινία το ν υπ οδύετα ι ο Ε ντ Χάρις). Είναι β έ ­

βαιο ό τι ένα παρόμοιο γ εγο νό ς συ­ νέβη κατά τη διάρκεια τη ς επ ικής μάχης (6λ, σ χετικά Δ. Σταυρόπ ουλου, « Ε λ εύ θ ερ ο ς σ κοπ ευτής, η ι­ στορία τω ν μοναχικών κυνηγών», "ΣΙ", τ. 43, Μ ά ρτιος 2000). Σ τη ν τα ι­ νία όμω ς τα γεγο νό τα δ εν αποδί­ δο ντα ι σ την π ραγματική το υ ς διά­ σταση. Σύμφω να μ ε το ν Β ρ ετα νό ι­ στορικό Αντονυ Μ πήβορ, συγγρα­ φ έα μονογραφίας για τη μάχη το υ Σ τά λ ιν γκρ α ντ (παρουσίαση τ η ς οποίας 6λ. στις σ ελ ίδ ες τω ν ειδ ή σ ε­ ων τ η ς “ΣΙ", τ. 38, Ο κτώ βριος 1999), «Το «Ε χθρός προ τω ν πυλών» μπ ορεί να είναι ένα πολύ καλό φιλμ, αλλά κανείς δ ε ν μπ ορεί να ισ χυρισ θεί πως π ρ όκειτα ι για α λη­ θ ινή ιστορία». Για το ν Γερμανό σκοπ ευτή, π.χ., είναι γνω στό ότι δ ε ν ονομαζόταν Καίνινγκ, αλλά Χάιντς φ ον Κρούπ Θ όρβαλντ, και ότι δ ε ν έ φ ε ρ ε το ν βα θ μό το υ τα γ ­ ματάρχη, αλλά το υ σ υ ντα γμ α τά ρ­ χη τω ν SS. Π αρόμοιες παρανοή­ σ εις ο φ είλο ντα ι στη μεγα λοπ οίη­ ση τη ς δράσης το υ Ζ άιτσ εφ και τω ν Σ ο βιετικώ ν συναδέλφω ν το υ η οποία π ρ αγματοπ οιήθηκε κατά τη μετα π ο λεμική π ερίοδο μ ε τις ε υ ­ λο γ ίες το υ σ οβιετικού κα θ εσ τώ ­ το ς , οπ ότε β ετερ ά ν ο ι το υ π ο λέ­ μου π εριό δευ α ν σε όλη τη ν έ κ τα ­ ση τη ς Σ ο β ιετικ ή ς Ενωσης εξισ το ­ ρώ ντας τα κα το ρθώ μα τά το υ ς με σκοπό τη διαπαιδαγώγηση τη ς ν ε ­ ολαίας και τω ν εργαζομένω ν. Οι α­ ν α π ό φ ευ κτες διασ τρεβλώ σ εις που προέκυψ αν με το πέρασμα

Στιγμιό τυπ ο από την του

ΕΙΔΗΣΕΙΣ Η ΑΓΝΩΣΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΥΕΘΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ Ενα βιβλίο που κυκλοφόρησε πρόσφατα στις ΗΠΑ ρίχνει φως στις σκοτεινές δραστηριότητες μιας από τις πιο διάση­ μες πολυεθνικές εταιρίες κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέ­ μου και του Β1Παγκοσμίου Πολέμου. Πρόκειται για το βιβλίο του Εντουιν Μπλακ με τίτλο «Η IBM και το Ολοκαύτωμα». Στο ογκώδες αυτό έργο των 500 σελίδων ο συγγραφέας, πρώην δημοσιογράφος του οποίου οι γονείς επέζησαν του Ο­ λοκαυτώματος, ισχυρίζεται ότι «το Ολοκαύτωμα θα συνέβαινε ακόμα και αν δεν υπήρχε η IBM. Το Ολοκαύτωμα όμως, ό­ πως το ξέρουμε σήμερα, με τον απίστευτα μεγάλο αριθμό νεκρών είναι το Ολοκαύτωμα της υπερσύγχρονης τεχνολο­ γίας της IBM, η οποία συνέβαλε ώστε οι Ναζί να πετύχουν να εφαρμόσουν τις απάνθρωπες πολιτικές τους σε τέτοια έκτα­ ση, με τέτοια ταχύτητα και με τέτοια αποτελεσματικότητα». Οι απόλυτοι χαρακτηρισμοί του Μπλακ βασίζονται σε αρκετά γνωστά στοιχεία τη σημασία των οποίων τόνισε περαιτέρω με την έρευνά του. Κατά την προπολεμική περίοδο η χιτλερική Γερμανία ήταν ο δεύτερος καλύτερος πελάτης της IBM μετά τις ΗΠΑ. Η τεχνολογία των διάτρητων καρτών (προγονική μορφή των ηλεκτρονικών υπολογιστών) την οποία είχε ανα­ πτύξει η IBM εξυπηρέτησε, σύμφωνα με πολλούς ιστορι­ κούς, τη Γερμανία με ποικίλους τρόπους, συμπεριλαμβανο­ μένου του προγράμματος επανεξοπλισμού της και της ομα­ δοποίησης καταλόγων των υπόπτων (Εβραίων και μη) που θα μεταφέρονταν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Λίγες εβδο­ μάδες μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία ο επικεφα­ λής της IBM Γερμανίας, Βίλι Χάιντιγκερ, δεν δίσταζε να δη­ λώσει: «Τα μηχανήματα αυτά θα βοηθήσουν τον Φύρερ να διατηρήσει την καθαρότητα και την υγεία του γερμανικού λαού». Η αναγνώριση της προσφοράς της IBM στο χιτλερικό καθεστώς έγινε επίσημα με την απονομή τον Ιούνιο του 1937, από τον Χίτλερ στον ιδρυτή της εταιρίας, Τόμας Ουώτσον, του μεταλλίου για ξένους πολίτες «οι οποίοι προέβαιναν σε ενέργειες άξιες του γερμανικού Ράιχ». Μετά το 1941 η IBM έχασε τον έλεγχο των υποθέσεων της στη Γερμανία και ο Ουώτσον αναγκάστηκε να επιστρέφει το μετάλλιό του στον Χίτλερ, εξηγώντας του ότι δεν μπορούσε πια να υπο­ στηρίζει τις πολιτικές που ακολουθεί η κυβέρνησή του. Παρά ταύτα η τεχνολογία της IBM δεν έπαψε να χρησιμοποιείται στα στρατόπεδα συγκέντρωσης για την καταγραφή των ε­ γκλείστων και τον έλεγχο της εργασίας τους. Αλλοι ιστορικοί πάντως, όπως ο Ραούλ Χίλμπεργκ, κορυφαίος ερευνητής του Ολοκαυτώματος και συγγραφέας του έργου «Η καταστροφή των Ευρωπαίων Εβραίων», είναι πιο μετριοπαθείς. Σύμφωνα με τον Χίλμπεργκ «η άποψη ότι οι Ναζί χρειάζονταν ιδιαιτέ­ ρως εξελιγμένη τεχνολογία προκειμένου να είναι αποτελε­ σματικοί είναι λανθασμένη. Η αποτελεσματικότητα μπορεί να επιτευχθεί από ανθρώπους με μέσα που εμείς σήμερα θ ε ­ ωρούμε πολύ πρωτόγονα».

το υ χρόνου είχαν ως θ ύ μ α και το ν ίδιο το ν Μπήβορ, ο οποίος α ν έφ ε­ ρε εσ φ αλμένα ό τι ένας άλλος ήρωας τη ς μά χης το υ Στάλινγκρα ντ, ο Γιάκομπ Παβλώφ, ζούσ ε ως μοναχός σε ένα μοναστήρι έξω από τη Μόσχα, ενώ σ την πραγμα­ τικ ό τη τα είχε π εθά νει το 1981. Σχολιάζοντας τη φιλολογία που έ ­ χει ανα π τυ χθεί γύρω από τη ν τα ι­ νία ο σ κη ν ο θ έτη ς Ζαν Ζακ Ανώ (γνω στός από ά λ λες επ ιτυ χ η μ έ­

ν ες τα ιν ίες το υ όπως «Η α ρ κού­ δα», «Το όνομα το υ Ρόδου» κλπ.) είπε: «Μ ε αφ ορμή το ισ τορικό γ ε ­ γονός επ ιχειρήσ αμε να α ντιληφ θ ο ύ μ ε τ ι σ υνέβη στις καρδιές τω ν ανθρώπων που το βίωσαν. Γνωρίζαμε για κάπ οιους από το υ ς χα ρ α κτήρ ες από κα τα γρα φ ές σε αρχεία και ν το κ ο υ μ έν τα . Τα υπό­ λοιπα είναι θ έ μ α ε λ ε ύ θ ε ρ η ς από­ δοσης».

ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΙΣΙΝΓΚΕΡ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ Ενα νέο 6ι6λίο, που π ρ όκειται να κυ κλο φ ορή σ ει το ν Μάιο από τις εκδ ό σ εις Verso, σχολιάζει με νέα επ ιχειρήματα το ν ρόλο το υ Χένρυ Κ ίσ ινγκερ στο πραξικόπημα εν α ­ ντίο ν το υ Μ ακαρίου, το ν Ιούλιο το υ 1974. Π ρόκειτα ι για το έρ γο «Η δίκη το υ Χένρυ Κίσινγκερ», του γνω σ τού «αιρετικού» Β ρετα νο ύ δημοσιογράφ ου Κ ρίσ τοφ ερ Χίτσ ενς, ο οποίος π αλαιότερα είχε α σ χο λη θεί και με άλλα α μ φ ιλεγό ­ μενα ιστορικά ζητή μα τα , όπως π.χ. α υ τό τη ς επ ισ τροφ ής τω ν μαρμά­ ρων το υ Παρθενώ να. Το εν δ ια φ έ­ ρον το υ σ υγγραφέα για τη ν Κύπρο χ ρ ο νο λο γείτα ι από το 1984, οπ ότε δημοσ ίευσ ε το βιβλίο το υ μ ε το ν εύ γ λ ω ττο τίτλ ο “Cyprus". Σ το νέο το υ βιβλίο ο Χ ίτσ ενς α ν τικρ ο ύ ει τα επ ιχειρήματα που π α ρ α θ έτει ο Χένρυ Κίσ ινγκερ σ τον τρ ίτο τό μ ο τω ν α π ομνημονευμάτω ν το υ επι­ χειρώ ντας να α π οδείξει ό τι ήτα ν α μ έτο χ ο ς το υ πραξικοπ ήματος το υ Δ η μ η τρ ίο υ Ιωαννίδη εν α ν τίο ν το υ Μ ακαρίου. Ο Κ ίσ ινγκερ ισχυ­ ρ ίζετα ι ότι λόγω τη ς κρίσης που εί­ χ ε π ρ ο κλη θ εί στην κυβέρνησ η Νίξο ν από τ ο σ κάνδαλο Ο υώ τερ γκεη τ δ εν μπ όρεσε να π α ρέμ βει απο­ φασιστικά στο Κυπριακό. Κατά το ν Χ ίτσ ενς π ρ όκειτα ι για παράδοξο ε ­ πιχείρημα, λόγω το υ μόνιμου ε ν ­ δ ια φ έρ ο ν το ς τω ν ΗΠΑ για τη γειτνίαση τη ς Κύπρου μ ε τη Μέση Ανα­ τολή, καθώ ς και το υ γ εγ ο ν ό το ς ότι ο Κ ίσ ινγκερ υπ ήρξε ο μονα δικός υπ ουργός Ε ξω τερικώ ν τω ν ΗΠΑ ο οποίος κα τείχε τα υ τό χρ ο να τη θ έ ­ ση το υ επ ικεφ α λή ς τη ς επ ιτροπ ής Φ όρτι, που ε ξέ τα ζ ε και εν έκ ρ ιν ε τις μ υ σ τικές απ οσ τολές τη ς CIA. Π αράλληλα ο σ υγγρα φέας αντικρ ο ύ ει το σχόλιο το υ Κίσινγκερ για το ν Μακάριο, ό τι ήτα ν η «ά με­ ση αιτία τω ν περισσότερω ν ε ν τά ­ σεων σ την Κύπρο». Κατά το ν Χί­ τσ εν ς, δ εδ ο μ έν ο υ ό τι ο Μ ακάριος ή τα ν ο εκ λ ε γ μ έ ν ο ς π ρ όεδ ρ ος μιας ουσιαστικά άοπλης δημοκρατία ς, ο χαρακτηρισ μός το υ Κ ίσ ινγκερ υ­ π οδηλώ νει ό τι θεω ρο ύσ ε τη ν απο­ μάκρυνσή το υ ως λύση το υ προ­ βλή μ α το ς και ότι, κατά συνέπεια, ψ εύ δ ετα ι ότα ν ισ χυρίζεται ό τι δ εν γνώ ριζε τα σχέδια για τη ν α να τρο­ πή το υ . Α ν τίθ ετα μάλιστα δύο μ ή ­ ν ες πριν από το πραξικόπημα, τον Μ άιο το υ 1974, ο Κίσ ινγκερ είχε λ ά βει ένα υπ όμνημα από το ν Τό­ μας Μπόιατ, επ ικεφ α λή ς το υ γρα­ φ είο υ το υ Σ τέ η τ Ν τη π ά ρ τμ εντ για τη ν Κύπρο, στο οποίο ο τε λ ε υ τα ί­ ος θεω ρο ύσ ε ως επ ικείμ ενη τη ν ε ­ πέμβαση τ η ς χο ύντα ς σ την Κύπρο

π ροβλέπ οντα ς ό τι α υ τή η ε ν έρ ­ γεια θα π ροκαλούσ ε άμεσ η το υ ρ ­ κική εισβολή στο νησί. Ο Κίσινγ κ ερ π α ραδέχετα ι ό τι είχε διαβά­ σει τ ο υπόμνημα, χωρίς όμως να προσπαθήσει να α π οτρέψ ει τις ε ­ ξελ ίξε ις . Επιπλέον μ ετά από λ ίγες η μ έρ ε ς α ρ ν ή θ η κ ε να π α ρέμβει πα­ ρά το σ χετικό αίτημα το υ γ ερ ο υ ­ σιαστή Φ ουλμπράιτ, επ ικεφ α λής τη ς επ ιτροπ ής Ε ξω τερικώ ν Σχέσ ε­ ων τη ς Γερουσίας, ο οποίος είχε ε ­ ν η μ ερ ω θ εί για το επ ικείμενο πρα­ ξικόπημα από Ελληνα δημοσιο­ γράφο. Ως κορυφ αία α π όδειξη τη ς σ υνενοχής το υ Κ ίσ ινγκερ στα γ ε ­ γονότα ο Χ ίτσ ενς μ ν η μ ο ν εύ ει μια άλλη π ληροφορία, σύμφωνα με τη ν οποία ο Α μερικα νό ς υπουργός π ρ οέβ α λε επ ιπλέον β έ το σε οποιοδήπ στε εν δ εχ ό μ εν ο επ έμβασ ης τη ς Β ρ ετα νία ς για τη ν αποτροπή τη ς το υ ρ κικ ή ς εισβολής!

Η ΚΡΥΦΗ ΖΩΗ ΤΟΥΓΙΟΖΕΦ ΓΚΑΙΜΠΕΛΣ Ο θ ά ν α το ς τη ς Τσέχας η θ ο ­ ποιού Λ ίντα Μπαάροβα σε ηλικία 86 ετώ ν, στο Σάλτσ μπ ουργκ στις 28 Ο κτω βρίου το υ π ερασ μένου έ ­ το υ ς μ ετά από μα κροχρόνια α­ σ θένεια, δ ε ν απασχόλησε ιδ ια ίτε­ ρα τα μέσα μα ζικής ενημ έρω σ η ς. Το γεγο νό ς όμω ς ό τι α υτή η γυνα ί­ κα δ ιε τέ λ ε σ ε επί δύο χρόνια (1936-38) ερ ω μ ένη το υ υπουργού Προπαγάνδας το υ Γ Ράιχ, Γιόζεφ Γκαίμπελς, δ η μ ιο υ ρ γ εί εύ λο γα ε ν ­ δ ια φ έρ ο ν για τ ο π α ρελθό ν τ η ς και για τις π λη ρ ο φ ο ρ ίες τις οπ οίες

Η μοιραία γυναίκα στη ζωή του Γκαίμπελς, η γο ητευτική Λίντα Μπαάροβα.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ε ν δ έ χ ετα ι να γνώ ριζε για τη ν προ­ σωπική και τη δημόσια ζωή το υ διάσημου σ υνεργά τη το υ Χ ίτλερ. Η πλήρης εξισ τό ρ η σ η τ η ς ζωής τη ς γ ο η τε υ τικ ή ς Μ παάροβα περ ιέχ ετα ι στη βιογραφία τη ς , η κυ ­ κλοφ ορ ία τη ς οποίας α να μενό τα ν το ν Μ ά ρτιο στη Γερμανία μ ε τίτλ ο «Η γλυκιά πίκρα τη ς ζωής μου». Η Μ παάροβα επ ισ κέφ θ η κε για πρώ­ τη φ ορά τη Γερμανία το 1934, σε ηλικία είκοσ ι ετώ ν, για τις ανά­ γ κ ε ς μιας τα ινία ς. Την επ οχή ε κ ε ί­ νη δια τηρ ο ύσ ε δεσ μό μ ε το ν Γερ­ μανό ηθοπ οιό Γκούσ ταβ Φ ρόυλιχ, ο οπ οίος είνα ι ευ ρ ύ τε ρ α γνω σ τός για τη σ υ μ μ ετο χή το υ στη διάση­ μη ταινία το υ βω βού κ ιν η μ α το ­ γράφ ου «Μ ετρόπ ολις». Π α ρ ά τα ύ τα μ ε τά από τρ ε ις η μ έ ρ ε ς κλ ή θ η ­ κε σ την Κ αγκελαρία για τσάι με το ν Χ ίτλερ. Κ ατά τη διά ρκεια τη ς σ υνάντησ ης εκ είν ο ς τη ς εκ μ υ σ τη ρ ε ύ θ η κ ε ό τι το υ θ ύ μ ιζε κάποιον «όμορφ ο και μαζί τρ α γ ικό άνθρω ­ πο» στη ζωή το υ , εν νο ώ ν τα ς τη ν ανιψιά το υ και πρώην ερ ω μ ένη το υ , Α ντζελα (Γκέλι) Ράουμπαλ, η οποία το 1931 είχε α υ το κ το ν ή σ ει σε ηλικία 23 ετώ ν μ ε μια σφαίρα σ την καρδιά, απ ελπ ισ μένη για το α δ ιέξο δ ο το υ δ εσ μού το υ ς . Α κο­ λούθησ αν α ρ κ ε τέ ς α κόμα επ ισ κέ­ ψ εις τη ς τρ ο μ ο κ ρ α τη μ έν η ς Μπα­ άροβα, σ την οποία πάντω ς ο Χ ίτ­ λ ε ρ π ο τέ δ ε ν άσκησε π ιέσεις. Κατά τη διά ρκεια τω ν Ο λυ­ μπιακών Αγώνων το υ 1936 η γο η ­ τε υ τικ ή η θ οπ οιό ς γνώ ρισε το ν Γιόζεφ Γκαίμπ ελς, ο οπ οίος είχε νοικιάσ ει μία βίλα κο ντά στο σπίτι το υ Φ ρόυλιχ, σ το β ερ ο λ ινέζικο προάστιο Σ δ ά ν εν β ερ τερ . Η Μπαάροβα ε ρ ω τε ύ τη κ ε το ν Γκαίμπελς από τη ν πρώτη ματιά και συναντήθ η κ ε α ρ κ ετές φ ο ρ ές μαζί το υ στη θα λα μ ηγό το υ , σ το εξο χ ικ ό το υ σπίτι έξω από τ ο Β ερ ολίνο ή κατά τη διά ρκεια τα ξιδ ιώ ν το υ . Κατά τη ν ίδια «ήταν ειδ ικ ό ς σ το κυνήγι, στο φ λ ερ τ, κα νένα ς και τίπ ο τε δ ε ν μπ ορούσ ε να το υ ξεφ ύ γει» . Σ ε ένα άλλο σ ημείο εκ μ υ σ τη ρ ε ύ ε ­ τα ι ό τι κάποιο χειμ ω νιά τικο από­ γ ευ μ α στο εξο χ ικ ό το υ , ό τα ν τη φ ίλησ ε για πρώτη φ ορά, τη ς εξο μο λο γή θ η κ ε: « Π ο τέ στη ζωή μου δ ε ν ένιωσα να καίγομαι έτσ ι από αγάπη για μια γυναίκα». Η σχέση το υ ς άρχισε να γ ίν ε τα ι ευ ρ ύ τερ α γνω σ τή ό τα ν ο Γκαίμπ ελς κα τό ρ ­ θω σε να εξα σ φ α λίσ ει ο ικο ν ο μ ικές διευ κο λύ νσ εις για μια τα ινία τη ς. Κάποια σ τιγμή μάλισ τα ο Φ ρόυλιχ, μ ε το ν οποίο η Μ παάροβα δ ε ν εί­ χε δια κόψ ει τη σχέση τη ς , β ρ ή κε το υ ς δύ ο ερ α σ τές να ετο ιμ ά ζο ­ ν τα ι να πάνε σ το εξο χ ικ ό το υ Γκαί­ μπ ελς. Α κο λο ύ θ η σ ε λογομαχία μ ε τα ξύ τω ν δύ ο ανδρώ ν κα τά τη διά ρκεια τη ς οποίας φ η μ ο λο γεί-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

τα ι ό τι ο Φ ρόυλιχ χασ τούκισ ε το ν Γκαίμπ ελς και η οποία είχε ως α­ π ο τέλεσ μ α τη διακοπή τη ς απαλ­ λα γή ς το υ Φ ρόυλιχ από τις σ τρα ­ τιω τικ ές το υ υπ οχρεώ σ εις και τη σ τρά τευ σ ή το υ το 1941. Το φ θ ιν ό ­ πωρο το υ 1938 ο Γκαίμπ ελς τ η λ ε ­ φ ώ νησ ε σ την ηθοπ οιό για να τη ς α ν α γγ είλει ό τι είχε ανακοινώ σει το ν δεσ μό το υ ς στη σύζυγό το υ και ό τι ή θ ε λ ε οι δ ύ ο γ υ ν α ίκ ες να σ υναντηθούν. Παρά τη ν ταρα χή τ η ς η Μ άγδα Γκαίμπελς συναίνεσε να μο ιρ ά ζετα ι το ν άνδρα τη ς μ ε τη Μ παάροβα υπό τ ο ν όρ ο ότι εκ είν η θ α υποσχόταν να μην κά­ ν ει παιδιά μαζί το υ . Ο Γκαίμπελς προσπάθησε να εξο μ α λ ύ ν ει τη ν κατάσταση π ρ οσ φ έρ ο ντα ς κο­ σ μήματα και σ τις δύ ο γυνα ίκες. Α ρ γ ό τερ α όμω ς η Μ άγδα Γκαί­ μπ ελς μίλησ ε για το θ έ μ α σ τον Χ ίτλερ , ο οποίος κά λεσ ε το ν υ­ πουργό το υ σ την Κ αγκελαρία, απ έρριψ ε το α ίτη μά το υ για διαζύ­ γιο και το υ απ αγόρευσ ε να δ ει πά­ λι τη ν ερ ω μ ένη το υ . Χ α ρα κτηρίζο­ ντα ς τη γυνα ίκα το υ «διάβολο» ο Γκαίμπ ελς απ οχαιρέτησ ε τη λ εφ ω ­ νικά τη ν ερ ω μ ένη το υ κλαίγοντα ς. Σ ύ ντο μ α οι σχέσ εις Χ ίτλ ερ Γκαίμπ ελς απ οκατα σ τά θηκαν με θ ύ μ α τη Μπαάροβα, σ την οποία απ α γο ρ εύ θ η κ ε να εγ κ α τα λ είψ ε ι τη Γερμανία, καθώ ς και να σ υ μ μ ετέ­ χ ει σε τα ιν ίες και κο ινω νικές ε κ ­ δηλώ σεις. Ε κείνη όμω ς κα τό ρ θ ω ­ σε να επ ισ τρ έφ ει σ την Πράγα και τ ο 1942 π ήγε σ την Ιταλία, όπου σ υνέχισε τη σ ταδιοδρομία τη ς . Το ίδιο έ τ ο ς σ υνάντησ ε πάλι συμπτωμ α τικά το ν Γκαίμπελς σ το Φ εσ τι­ βάλ Κ ινημ α τογρά φ ου τ η ς Β εν ε­ τία ς, αλλά εκ είν ο ς τ η ν αγνόησ ε. Το 1945 η ηθ οπ οιό ς σ υνελήφ θη από το υ ς Α μερ ικα νο ύς για σ υνερ­ γασία μ ε τ ο εθνικοσ οσ ια λισ π κό κα θ εσ τώ ς και φ υ λ α κίσ τη κε για μι­ κρό διάσ τημα. Η σ ταδιοδρομία τ η ς κα τα σ τρ ά φ ηκε, καθώ ς οι συ­ μπ α τριώ τες τ η ς δ ε ν τη συγχώ ρη­ σαν π ο τέ, ενώ και η προσωπική τη ς ζωή ο δ η γ ή θ η κ ε σε α δ ιέξο δ ο μ ε τά από ένα ν α π ο τυ χ η μ ένο γά­ μο. Η ίδια κ α τέ λ η ξε να α ρ νείτα ι τη σχέση τη ς μ ε το ν Γκαίμπ ελς μέχρ ι τη ν π ερα σ μένη δ εκ α ετία , ο π ό τε ο Γερμανός ε κ δ ό τη ς Ρίχαρντ Κ έτερ μα ν τ η ν έπ εισ ε να γράψ ει γΓ α υ­ τήν. Αναπολώντας τ ο ν δ εσ μό το υ ς η Μ παάροβα έ λ ε γ ε ό τι τ ο συναί­ σθημα που τη ν κυ ρ ίευ ε ή τα ν η θλίψ η, ενώ σε ένα ν το κ υ μ α ν τέρ για τη ζωή τ η ς που γ υ ρ ίσ τη κ ε από τη ν τσ εχική τη λεό ρ α σ η τ ο 1995 δήλω σε ό τι καμία ταινία από όσ ες γύρισ ε δ ε ν ή τα ν τόσ ο δρ α μα τική όσο η ίδια η ζωή τη ς.

ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΠΤΗΤΙΚΗΣ ΜΗΧΑΝΗΣ ΤΟΥ ΝΤΑ ΒΙΝΤΣΙ Οσοι έχουν ασχοληθεί με το έργο το υ διάσημου κα λλιτέχνη και εφ ε υ ρ έ τη τη ς Αναγέννησης Λεονάρντο ντα Βίντσι γνωρίζουν ότι ένα από τα κυ ριότερα ενδια φ έρ ο­ ντα το υ ήτα ν οι π τη τικές μηχανές. Ο ντα Βίντσι έγραψ ε κάποτε χαρα­ κτηριστικά: «Οταν κάποτε γ ευ θ είτ ε το πώς είναι να π ετάς, θα περπα­ τά τε πάντα στη γη μ ε τα μάτια σ τραμμένα ψηλά». Η αδυναμία του πάντως να κατασκευάσει ένα ολο­ κληρω μένο α νεμόπ τερο τον κατάτρυχε μέχρι τη ν ημέρα το υ θα νά­ του του, με απ οτέλεσ μα ο Τζιρόλαμο Καρντάνο, απόγονος ενός φίλου του πρωτοπόρου Φ λωρεντινού επι­ στήμονα, να αναφ έρει: «Ο ντα Βίντσι είχε προσπαθήσει να κα τα κτή ­ σει το υ ς α ιθ έρ ες και είχε απογοητευ θ εί» . Τα π αλαιότερα σχέδια του ανεμόπ τερου φ αίνεται ότι ανάγο­ νται στο 1490, στα διαλείμματα τη ς κατασ κευής το υ αριστουργήματός του, του «Μ υστικού Δείπνου», στην εκκλησ ία τη ς Σάντα Μαρία ν τε λ ε Γκράτσιε, κοντά στο Μιλάνο. Τα σχεδιαγράμματα αυτά είχαν χα­ θ ε ί μέχρι το 1966, οπ ότε βρέθηκαν μαζί μ ε τα σχέδια άλλων μηχανημά­ των το υ σε ένα μουσείο στη Μαδρί­ τη. Μ ετά τη ν επιτυχία τω ν αρχικών δοκιμών που πραγματοποιήθηκαν με βάση τα πρωτότυπα σχέδια το ν Ιούνιο το υ 2000, από το ν Β ρετανό εφ ε υ ρ έ τη Αντριαν Νίκολας, το μου­ σείο Λ εονά ρντο ντα Βίντσι τη ς πό­ λης Βίντσι (κοντά στη Φλωρεντία) π ρόκειται να διαθέσ ει φ έτο ς τη ν ά­ νοιξη 30.000 λ ίρ ες για τη ν κατα­ σκευή ενός ολοκληρω μένου α νε­ μόπτερου σχήματος «Κονκόρντ», ακριβώς όπως το είχε σχεδιάσει ο διάσημος εφ ευ ρ έτη ς. Η δοκιμή π ρόκειται να πραγματοπ οιηθεί στο ιταλικό όρος Κούτσο από το ν Αυ­ στριακό παγκόσμιο πρω ταθλητή πτήσεων με ανεμόπ τερο, Μάνφρεν τ Ρίχμερ. Σχολιάζοντας τη ν πρω­ τοτυπία των σχεδίων το υ Λεονάρ­ ν το ο Τζιάνι Χοτζ, πρόεδρος μιας από τις ετα ιρ ίες κατασκευής το υ α­ νεμόπ τερου, αναφ έρει χαρακτηρι­ στικά: «Η εφ εύρεσ η το υ Λεονάρ­ ν το είχε σκοπό να σχίζει πέρα για πέρα το ν αέρα, κατά μήκος, και πρώτα μ ε τη μύτη τη ς κατασκευής. Πριν από π έν τε αιώνες, μ ε τη ν έ ­ μπνευσή το υ π ρ οέβ λεψ ε κατά κά­ ποιον τρόπο το σχήμα το υ υπ ερη­ χη τικού αεροσ κάφ ους Concorde με το λεπ τό του σκάφος και το σχήμα δ έλτα στα φ τερ ά του». Σύμφωνα με το σχέδιο το υ Λ εονά ρντο από τα φ τερ ά θα κρεμό τα ν ένα καλάθι χω­

ρ η τικό τη τα ς εν ό ς ατόμου, εξο π λι­ σμένο με τροχούς και σχοινιά που θ α σ υνδέοντα ν με το πανί και μέσω τω ν οποίων θα ελεγχό τα ν η κίνηση. Στη Φ λωρεντία εκ τίθ ε τα ι ήδη ένα ομοίωμα του ανεμόπ τερου κατα­ σκευασμένο από υλικά που θα μπο­ ρούσε να χρησιμοποιήσει ο Λ εο ­ νάρντο στην εποχή του, το οποίο ό­ μως δεν θα ήτα ν σε θέσ η να α ντέξει το βάρος ενός ατόμου. Γι' αυ­ τό ν το ν λόγο το α νεμόπ τερο του πειράματος π ρόκειται να απ οτελείται από αλουμίνιο και ύφασμα, δη­ λαδή ελαφρά υλικά τα οποία χρησι­ μοποιούνται και σε ιστιοπλοϊκά σκάφη.

ΑΙΡΕΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ ΓΙΑ ΤΟ ΕΒΡΑΪΚΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ Για του ς περισ σ ότερους Ε­ βραίους το Ο λοκαύτωμα α π οτελεί ένα θ έμ α το οποίο δικαιωματικά δ εν μπορεί να κατα λήγει σε τίπ οτε άλλο παρά σε συμπάθεια για τα θ ύ ­ ματά του. Η έκφραση οποιοσδήπο­ τ ε α ν τίθ ετη ς άποψης μπορεί να προκαλέσει έν το ν ες αντιδράσεις, ι­ δίως στις ΗΠΑ, όπου και μόνη η επί­ κληση τη ς αίσθησης το υ «πολιτικά ορθού» οδηγεί σε καταδίκη κάθε α ν τίθ ε τη ς γνώμης. Παρά τα ύ τα πρόσφατα ο εβραϊκής καταγωγής Νόρμαν Φίνκελσταϊν, κα θ ηγητή ς του Μαρξισμού και το υ Ναζισμού στο Hunter College τη ς Νέας Υόρκης, τόλμησ ε να αμφισβητήσει τη σκοπ ιμότητα τη ς συνεχούς υπενθύμισ ης του Ο λοκαυτώ ματος προκαλώντας τη μήνι πολλών συμπα­ τριω τώ ν του. Σ το πρόσφατο βιβλίο το υ με τίτλ ο "The Holocaust Industry: Reflections on the Exploitation of Jewish suffering" (εκδ. Verso, 2000) o 47 ετώ ν κα θ ηγητή ς ισχυρίζεται ότι η μνήμη το υ Ο λοκαυτώ ματος ε ξ υ ­ π η ρ ετεί κυρίως π ολιτικές και οικο­ νομικές σ κοπ ιμότητες, ενώ παράλ­ ληλα α π οτελεί και μέσο ηθικώ ν ε ­ κβιασμών από τις εβ ρ α ϊκές οργα­ νώσεις. Ενα μεγάλο μέρ ος των επι­ χειρημάτω ν του σ υγγραφέα αφορά τη ν αποζημίωση όσων επέζησαν από το Ολοκαύτω μα (μετα ξύ των ο­ ποίων ήτα ν και οι γονείς του ) και τη ν απώτερη χρήση των ποσών που καταβλήθηκαν γ ι’ αυτόν το ν σκοπό. Οπως αναφ έρει ο συγγρα­ φέας, μ ετα ξύ το υ 1953 και του 1965 η δυτικογερμανική κυβέρνησ η κα­ τέβ α λ ε για αποζημιώσεις εφάπαξ 500 εκατομμύρ ια δολάρια και άλλα 10 εκατομμύρ ια κ α τ’ έτο ς. Από αυ­ τά τα χρήματα δ ό θ η κε στα θύμα τα μόνο το 15%, ενώ τα υπόλοιπα κα-

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΤΗΜΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΩΝ "ΠΑΤΡΙΩΤΩΝ" Είναι ευρύτερα γνωστές οι αντιλήψεις πολλών (δυστυχώς πάρα πολλών) συμπολιτών μας όσον αφορά την ιστορία αυτού του τόπου και τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης, που εκφράζονται ουσιαστικά με μέτρια ως απόλυ­ τη αδιαφορία για τις επετείους, τις εορτές, τις μεγάλες μορφές του έθνους, τη συντήρηση των κάθε είδους μνημείων κλπ. Η στάση αυτή δεν είναι κάτι που προέκυψε αιφνιδιαστικά. Είναι αποτέλεσμα της κρατικής πολιτικής, ιδι­ αίτερα μετά τη μεταπολίτευση, η οποία "κατα­ σκευάζει" πολίτες, οικογένειες και ολόκληρες κοινωνικές ομάδες που δεν έχουν άποψη ή, καλύτερα, έχουν την "άποψη" η οποία χαρα­ κτηρίζει τον μαζάνθρωπο της σύγχρονης Νέ­ ας Τάξης πραγμάτων. Ομως από ό,τι φαίνεται η κατάσταση εξελίσσεται από το κακό στο χει­ ρότερο. Διαβάζοντας ένα εξαιρετικά δημοσί­ ευμα της εφημερίδας "Ελευθεροτυπία" (31.3.2001) πληροφορηθήκαμε τη μερική κα­ ταστροφή του μνημείου που ανέγειραν οι Γερ­ μανοί το 1941 λίγο έξω από τα Χανιά με σκοπό να τιμήσουν τους πεσόντες τους κατά τη μά­ χη για την κατάληψη της Κρήτης. Πιο συγκε­ κριμένα στα τέλη του περασμένου Νοεμβρίου οι "κακές καιρικές συνθήκες" έπληξαν τον εφορμώντα αετό που βρισκόταν στην κορυφή του μνημείου, κόβοντάς τον σχεδόν στη μέ­ ση. Πρόσφατα "κάποιοι" αποτελείωσαν το “κακό πουλί“, επειδή θεωρούν πως ήλθε ο καιρός να φύγει το μνημείο συνολικά, "μεταφερόμενο" ή εξαφανιζόμενο. Για όλα αυτά ουδείς αρμόδιος ενοχλήθηκε και η τοπική δημο­ τική αρχή ουδέν έπραξε για να αποκαταστήσει τη φθορά. Αραγε είναι τόσο δύσκολο να γίνει αντιληπτό ότι μέσω του μνημείου προ­ βάλλεται και ο αγώνας των Κρητών κατά τη

τέλ η ξα ν σε άλλους «επιζήσαντες», δηλαδή σε εβ ρα ϊκές κο ινό τη τες το υ αραβικού κόσμου και σε διά­ φορα ιδρύματα, όπως το Βαντ Γιασέμ στο Ισραήλ, τα οποία κατά το ν συγγραφέα μεγαλοποιούν ακόμα και σήμερα το ν αριθμό των θ υ μά ­ των π ροκειμένου να συνεχίσουν να λαμβάνουν παχυλές αποζημιώσεις. Οπως λ έει χαρακτηριστικά ο Φίνκελσταϊν, "εάν οι Εβραίοι που κ α τέ­ φυγαν στη Σοβιετική Ενωση καταχω ρηθούν ως "επιζήσαντες", το ί­ διο δικαιούνται να ισχυριστούν και οι Παλαιστίνιοι τη ς Διασποράς. Α­ ντίστοιχα εάν ως επ ιζήσαντες θ εω ­ ρηθούν όσοι Εβραίοι δ εν εξο ν τώ ­ θηκαν από το ν Χίτλερ, π.χ. ο Χένρι Κίσινγκερ, αντίστοιχα μπορούν να ισχυριστούν ό τι είναι “ επιζήσα­ ντες» και όσοι Β ιετναμέζοι διασώ­ θηκαν παρά τα δεινά που επ έφ ερ ε στο Β ιετνάμ η πολιτική του Κίσινγκερ. Φυσικά κανένας Β ιετνα μ έζος δ εν αποζημιώθηκε μέχρι σήμερα από τις ΗΠΑ, οπ ότε, κατά τη ν ίδια

Α ποψη το υ γερ μ α νικ ο ύ μ νη μ είο υ πριν από τη μ ερ ικ ή κ α τα σ τρ ο φ ή το υ . Η λ έ ξη "αίσχος" είναι ίσως η μόνη που α ρ μ ό ζ ει για να χ α ρ α κ τη ρ ισ τε ί η π ράξη των όποιων όψιμω ν "υ π ερ π α τρ ιω τώ ν" (φ ω τ. Γ. Τερνιώ της).

μεγάλη σύγκρουση του 1941; Μήπως στην ε­ ξέλιξη αυτή βοήθησαν και εκείνοι που επιθυ­ μούν την "απρόσκοπτη" τουριστική αξιοποίη­ ση της περιοχής; Προσπαθώντας να παραμείνουμε ψύχραι­ μοι απευθύνουμε έκκληση προς κάθε ενδια­ φερόμενο να βοηθήσει στην αποκατάσταση του μνημείου και της αξιοπρεπείας μας ως λα­ ού. Οταν παραμένουμε αδιάφοροι απέναντι σε τέτοιες πράξεις ποικίλων ανθρωποειδών, δεν θα πρέπει να απορούμε για τον τρόπο με τον οποίο μας φέρονται και μας μεταχειρίζο­ νται (...) "σύμμαχοι" και "φίλοι".

λογική, θα έπρεπε να σταματήσουν οι αιτήσ εις αποζημίωσης για τα τριάμισι εκατομμύρ ια Εβραίων που θυσιάστηκαν στην Πολωνία, δ εδ ο ­ μένου μάλιστα ότι οι εβ ρ α ϊκές κοι­ ν ό τη τε ς τη ς Α μερικής είναι α ρκετά πλούσιες ώστε να μη χρειά ζετα ι να πλουτίσουν περισσότερο σε βάρος των φ τω χότερω ν Πολωνών". "Τελι­ κά", κατα λήγει ο Φίνκελσταϊν, "εάν το Ολοκαύτω μα δεν αποκατασταθ ε ί στις ισ τορικές του διαστάσεις, το μόνο απ οτέλεσ μά το υ θα είναι να ενισ χύει το ν αντισημιτισμό οτη ν Ευρώπη".

ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΙ ΠΙΛΟΤΟΙΠΕΙΡΑΜΑΤΟΖΩΑ Η κατάρρευση τη ς Σ οβιετικής Ενωσης έφ ερ ε στο φως στοιχεία

για ποικίλες μυσ τικές δρασ τηριό­ τη τε ς που πραγματοπ οιούντο κατά τη διάρκεια του Ψ υχρού Π ολέμου. Πρόσφατα χάρη στις αποκαλύψεις ενός απόστρατου Σ ο βιετικού πιλό­ του, το υ Κονσταντίν Λιασνίκοφ, 78 ετώ ν σήμερα, απ οκαλύφθηκε η ά­ γνωστη δράση μιας επ ίλ εκτη ς σο­ βιετική ς αεροπορικής μονάδας με τη ν ονομασία «Μπαγκερόφσκι». Η μονάδα αυτή σχηματίσ τηκε το 1947 και έλ α β ε το όνομά τη ς από το όνο­ μα ενός χωριού τη ς Κριμαίας που βρισκόταν κοντά στη βάση τη ς (η ί­ δια η βάση είχε το ν κωδικό αριθμό «Πολύγωνο 71»), Α π ο τελείτο από λιγό τερα από 40 επ ίλεκτα μέλη με ειδική εκπαίδευση στη ρίψη ατομι­ κών βομβών και υδρογονοβομβών. Ο Λιασνίκοφ, μέλος του Σοβιετικού Κομμουνιστικού Κ όμματος και ε κ ­ πα ιδευτής πιλότων μαχητικών α ε­ ροπλάνων κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Π ολέμου, εν τά χ θ η κε στη μονάδα το 1954 και έλα βε μ έ­ ρος σε ρίψ εις 14 βομβών, από τα

τέλ η το υ 1955 και εξή ς. Η μονάδα πραγματοποίησε συνολικά 178 ρί­ ψ εις σε δύο π εριοχές, στο Σεμιπαλατίνσκ του Καζακστάν και στη Νόβαγια Ζέμλια στον Α ρκτικό Κύκλο, και η δράση τη ς διακόπηκε μόνον όταν οι υπ έργειες α το μικές δοκι­ μές αντικατασ τάθηκα ν με υπόγει­ ες. Η έν τα ξη του Λιασνίκοφ στη μο­ νάδα πραγματοπ οιήθηκε χωρίς ο ί­ διος να γνω ρίζει το ν τόπο τη ς μ ε­ τά θ εσ ής του ή το ν τύπο τη ς μονά­ δας μέχρι την έναρξη της εκπαί­ δευσ ής του. Πάντως το πιο σ υνταρακτικό στοιχείο των αποκαλύψεών του έγ κειτα ι στο γεγονός ότι οι πιλότοι υποχρεώ νονταν να π ετού ν σ υστηματικά σε σχετικά μι­ κρό ύψος και κοντά στα ατομικά "μανιτάρια", π ροκειμένου να δοκι­ μάζεται η αντοχή των ιδίων και των αεροπλάνων στη θ ερ μ ό τη τα και στους κραδασμούς των εκρήξεων. Σε μια περίπτωση ο Λιασνίκοφ ανα­ γκά σ τηκε να π ετά ξει με ένα βομ­ βαρδιστικό Tu-16 στην περιοχή μιας έκ ρ η ξη ς και, σύμφωνα με τα λεγό μ ενό του , το αεροπλάνο τρ α ­ ντα ζόταν τόσο πολύ ώστε οι μοχλοί γλιστρούσαν από τα χέρια του. "Η ζέστη ήτα ν τόσο έν το ν η που δεν μπορούσα να αναπνεύσω. Πετούσα με 560 μίλια τη ν ώρα προς το πυρη­ νικό μανιτάρι το οποίο μεγάλωνε και δ εν μπορούσα να δω το ν ορίζο­ ντα... Η ζέσ τη με είχε καταβάλει. Ε­ βγαλα το σακάκι και το πουλόβερ μου, ξεκούμπω σα το πουκάμισό μου και είδα ότι το σ τήθος μου ή­ ταν καλυμμένο με εξανθήματα". Πολλοί πιλότοι π ιστεύεται ότι πέθαναν από καρκίνο ή λευχαιμία, ο Λιασνίκοφ όμως δ εν παρουσίασε προβλήματα υγείας, παρά τη συμ­ μετοχή το υ στο π ερισ τατικό που προαναφ έρθηκε, αλλά και την επί­ σκεψή του σε μια περιοχή κοντά στο επ ίκεντρο μιας έκ ρ η ξη ς τη ν ε ­ π ομένη τη ς πραγματοποίησής της. Οι υπηρεσίες του ανταμείφ θηκαν με το παράσημο ανδρείας Λένιν, ο ίδιος όμως δ εν τόλμησ ε να μιλήσει στη σύζυγό το υ για τις μυσ τικές α­ π οσ τολές του παρά μόνο μ ετά την κατάρρευση τη ς Σ ο βιετικής Ενω­ σης, το 1992. Συνοψ ίζοντας τις ε ­ ντυπώσεις του λέει: «Ακόμα έχω ένα αίσθημα ενοχής. Ημαστε όμως πιόνια στα χέρια το υ Κρεμλίνου. Ε­ κείνη τη ν εποχή η ζωή των ανθρώ ­ πων δ εν είχε αξία. Με κάθε βόμβα το Κρεμλίνο μπορούσε να τρομάζει τη Δύση και να ελπίζει ότι θα κέρ δι­ ζε περισ σ ότερες παραχωρήσεις από αυτήν. Ηταν ένα τρομακτικό και επικίνδυνο παιχνίδι που παιζό­ ταν σε βάρος μας».

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΚΛΟΒΗΣ - ΧΛΩΔΟΒΙΚΟΣ Α’ Η ΦΡΑΓΚΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΩΙΜΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΑΛΕΞΗΣ Γ.Κ. ΣΑΒΒΙΔΗΣ M .Phil. Δ ρ Φ. Ε π ίκουρος κ α θ η γ η τή ς ερ ευ νώ ν βυζα ν τιν ή ς ισ το ρ ία ς σ το Ε θνικό Ιδ ρ υ μ α Ερευνώ ν Δ ιδ ά σ κ ω ν (με α ν ά θ εσ η ) σ το Τμήμα Μ εσ ο γ εια κ ώ ν Σπουδώ ν Π α ν επ ισ τη μ ίο υ Α ιγα ίο υ (Ρ όδος)

Σ Η Μ Α Ν Τ ΙΚ Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΠΡΩ ΤΟ Υ Σ Α ΙΩ Ν Ε Σ ΣΧ Η Μ ΑΤΟ Π Ο ΙΗ ΣΗ Σ ΚΑΙ Δ ΙΑ Μ Ο Ρ Φ Ω Σ Η Σ ΤΗΣ Μ Ε Σ Α ΙΩ Ν ΙΚ Η Σ ΕΥ ΡΩ ΠΗ Σ Α Π Ο Τ Ε Λ Ε Ι Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Π Ρ Ω ΤΗ Σ ΦΡΑΓΚΙΚΗΣ ΔΥΝ ΑΣΤΕΙΑΣ ΤΩΝ Μ Ε Ρ Ο Β ΙΓ Γ Ε ΙΩ Ν (Μ Ε Ρ Ο Β Ε Ν Ζ ΙΕ Ν ), ΤΩΝ Ο Π Ο ΙΩ Ν 01 Α Π Α Ρ Χ Ε Σ ΣΥ ΝΔΕ Ο Ν ΤΑΙ Μ Ε ΤΟΝ Η Μ Ι Μ Υ Θ ΙΚ Ο Η Γ Ε Μ Ο Ν Α ΤΩΝ Σ Α Λ ΙΩ Ν ΦΡΑΓΚΩΝ Μ Ε Ρ Ο Β Α ΙΟ , ΓΙΟ Κ Α Π Ο ΙΟ Υ

8

Θ Α Λ Α Σ Σ ΙΟ Υ Θ ΕΟ Υ ΣΥ Μ Φ Ω Ν Α Μ Ε ΤΟΥΣ Π Α Λ Α ΙΟ Υ Σ ΓΑΛΛΙΚΟΥΣ Μ Ε Σ Α ΙΩ Ν ΙΚ Ο Υ Σ ΘΡΥΛΟΥΣ. ΣΤΟΥΣ ΤΡ Ε ΙΣ Η Μ ΙΣ Υ Α ΙΩ Ν Ε Σ Ζ Ω Η Σ ΤΗΣ ΔΥΝ ΑΣΤΕΙΑΣ ΑΥΤΗΣ, Μ Ε Χ Ρ Ο Ν Ο Λ Ο Γ ΙΚ Α ΟΡΙΑ ΤΗΝ Π Ε Ρ ΙΟ Δ Ο Α Π Ο ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 5ου Α ΙΩ Ν Α Ω Σ ΤΟ 751 μ.Χ., ΕΜ Φ ΑΝΙΖΟ ΝΤΑΙ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΣΠΕΡΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚ Ο Ε ΥΡΩ ΠΑ ΪΚ ΗΣ ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΑΣ, Π Ο Υ Μ ΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΑ ΕΜΕΛΛΕ ΝΑ ΒΛΑΨΕΙ ΤΗΝ ΕΣ Ω ΤΕΡ ΙΚ Η ΣΥ Ν Ο ΧΗ ΤΟΥ Μ Ε Ρ Ο Β ΙΓ Γ Ε ΙΑ Ν Ο Υ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ ΝΑ Σ Υ Μ Β Α Λ Ε Ι Σ Τ Η Ν ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

α σ ικ έ ς π η γ έ ς γ ια τ η ν ισ το ρ ία τω ν Μ ε ρ ο β ιγ γ ε ίω ν ε ίν α ι ο Γ ρ η γ ό ρ ιο ς τη ς Τουρώ νης (Τ ού ρ)-(5 38 -5 94 ), τ ο υ ο π ο ίο υ η « Ισ το ρ ία τω ν Φ ρ ά γ κ ω ν » (λ α τιν ικ ά ) κ α λ ύ π τ ε ι τ η ν π ε ρ ίο δ ο απ ό τ ις α ρ χ έ ς τ ο υ 5 ο υ αιώ να ω ς τ ο 591 μ.Χ ., κα ι ο Ε (γ )ιν ά ρ δ ο ς ή Εϊνχ ά ρ δ ο ς (π ερ . 770-840), ο ο ν ο μ α σ τό ς β ιο γ ρ ά φ ο ς τ ο υ Κ α ρ λ ο μ ά γ ν ο υ , μ ε τ ο ν « Β ίο τ ο υ Κ α ρ ό λ ο υ τ ο υ Μ ε γ ά λ ο υ » (επ ί­ σ η ς σ τα λ α τιν ικ ά )-(β λ . Μ . M cC orm ick. «G re go ry of Tours», O xfo rd d ic tio n a ry of B yzantium , Ν έα Υ ό ρ κ η -Ο ξφ ό ρ δ η 1991. σ. 883 κα ι Τ Λ ο υ γ γ ή ς , « Ε ϊν ά ρ δ ο ς , ο β ιο ­ γρ ά φ ο ς το υ Κ α ρ λο μά γνου », « Ε λ ευ θ ερ ο τυ π ία » /Ισ το ρ ικ ά αρ. 53, 19-10-2000. σσ. 70-73). Ο υ σ ια σ τικ ο ί ιδ ρ υ τ έ ς τ η ς δ υ ν α σ τ ε ί­ α ς θ ε ω ρ ο ύ ν τ α ι ο γ ιο ς κα ι ο ε γ γ ο ν ό ς τ ο υ Μ ε ρ ο β α ίο υ , δ η λ . ο ι Χ ιλ δ έ ρ ιχ ο ς Α (π έθ . τ ο 481) κα ι Κ λ ό β η ς -Χ λ ω δ ο β ίκ ο ς Α ’ (481-511). Ο δ ε ύ τ ε ρ ο ς , μ ά λ ισ τα , π ου θ ε ω ρ ε ίτ α ι α π ό τ ο ν ν ε ώ τ ε ρ ο ισ το ρ ικ ό Η. Fisher «ο δ η μ ιο υ ρ γ ό ς τ η ς μ εσ α ιω ν ι­ κ ή ς μ ο ν α ρ χ ικ ή ς π α ρ ά δ ο σ η ς » τ ω ν Γάλ­ λω ν, π α γίω σ ε ω ς η γ ε μ ό ν α ς τ ω ν Σ α λ ίω ν Φ ρ ά γ κ ω ν τ ο κ ρ ά τ ο ς τ ο υ μ ε τ ι ς τ ρ ε ις μ ε γ ά λ ε ς ν ίκ ε ς τ ο υ κ α τ ά τ ο υ Σ υ ά γ ρ ιο υ σ τη Σ ο υ α σ σ ό ν (486), κ α τ ά τω ν Α λ ε μ ά ν νω ν (Α λ α μ α ν ώ ν ) σ τη ν Α λ σ α τία (496) και κ α τά τ ω ν Β η σ ιγ ό τθ ω ν σ το Β ο υ ιγ ιέ , κ ο ­ ν τ ά σ το Π ο υ α τ ιέ (507), ε ν ώ π α ρ ά λ λ η λ α μ ε τ έ φ ε ρ ε τ η γ α λ λ ικ ή π ρ ω τε ύ ο υ σ α από τ η Σ ο υ α σ σ ό ν σ το Π α ρίσ ι (487) κα ι ο δ ή ­ γ η σ ε τ ο ν λ α ό τ ο υ α π ό τ η ν ε ιδ ω λ ο λ α ­ τ ρ ία σ το ν Κ α θ ο λ ικ ό Χ ρ ισ τια ν ισ μ ό -γ ε γ ο ν ό ς που οι ε ρ ε υ ν η τ έ ς χ ρ ο ν ο λ ο γ ο ύ ν π ο ικ ίλ ω ς μ ε τ α ξ ύ τω ν ε τ ώ ν 496 κα ι 506. Ιδ ια ίτ ε ρ α σ η μ α ν τ ικ έ ς , ε π ίσ η ς , υ π ή ρ ξα ν ο ι δ ιπ λ ω μ α τ ικ έ ς τ ο υ σ χ έ σ ε ις , τ ο 508. μ ε τ ο ν Β υ ζ α ν τ ιν ό α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α Α να­ σ τά σ ιο Α '. Α π ό τ α μ έσ α τ ο υ 6 ο υ αιώ να, ό μ ω ς , η ε ξ ο υ σ ία σ το κ ρ ά τ ο ς τω ν Μ ε ρ ο β ιγ γ ε ίω ν μ ο ιρ ά σ τ η κ ε μ ε τ α ξ ύ τ ω ν η γ ε μ ό ν ω ν τ η ς Ν ε υ σ τ ρ ία ς (β ο ρ ε ιο δ υ τ ικ ή ς Γ α λλία ς) και τ η ς Α υ σ τρ α σ ία ς (ν ο τ ιο α ν α τ ο λ ικ ή ς Γαλ­ λ ία ς ). Τ ε λ ε υ τ α ίο ς α ξ ιό λ ο γ ο ς η γ έ τ η ς τ η ς δ υ ν α σ τ ε ία ς υ π ή ρ ξ ε ο Δ α γ ο β έ ρ τ ο ς I j j i

Γκρ α β ο ύ ρ ες που α π εικονίζουν το υ ς Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο υ ς η γ εμ ό ν ες των Φράγκω ν Χ ιλδέρ ιχο Α ’ (+481), π α τέρ α το υ Κ λόβη Α ’, (πάνω α ρ ισ τε ρ ά ) και Χ ιλπέριχο Α ’ (561-584) (κάτω δ εξιά ).

ΚΑΙ ΜΕΡΟΒΙΓΓΕΙΟΙ Ν τα γ κ ο μ π έ ρ Α ’ (η γ ε μ ό ν α ς τ η ς Α υ σ τρ α σ ία ς μ ε τ α ξ ύ τ ω ν ε τ ώ ν 623 κα ι 628 και 6 α σ ιλ ιά ς τ ω ν Φ ρ ά γ κ ω ν τ ο 629-639), μ ε ­ τά τ ο ν ο π ο ίο τ ο φ ρ α γ κ ικ ό έ θ ν ο ς έ μ ε λ ­ λ ε ν α β υ θ ισ τ ε ί σ ε μ ια μ α κ ρ ά π ε ρ ίο δ ο ε μ φ ύ λ ιω ν σ π α ρ α γ μ ώ ν κα ι χ ά ο υ ς , μ έχ ρ ις ό τ ο υ , απ ό τ α τ έ λ η τ ο υ 7 ο υ α ιώ να, τ ις τ ύ χ ε ς τ ο υ α ν έ λ α θ α ν ο ι « μ α γ ιο ρ δ ό μ οι», ισ χ υ ρ ο ί α υ λ ικ ο ί α ξ ιω μ α τ ο ύ χ ο ι τω ν τ ε λ ε υ τ α ίω ν Μ ε ρ ο β ιγ γ ε ίω ν β α σ ιλ έω ν , τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς ε ίχ α ν σ τη ν π ρ α γ μ α τ ικ ό ­ τ η τ α κ α τ α σ τ ή σ ε ι « π ιόνια » τ ο υ ς . Α π ό ε δ ώ έ χ ε ι τ ις ρ ίζ ε ς τ ο υ κα ι ο ισ τ ο ρ ικ ό ς ό ρ ο ς « ν ω θ ρ ο ί β α σ ιλ ε ίς » , π ο υ χ α ρ α κ τ η ­ ρ ίζ ε ι τ ο υ ς τ ε λ ε υ τ α ί ο υ ς Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο υ ς . Τ η ν π ε ρ ίο δ ο α υ τή , α κ ρ ιβ ώ ς , έ λ α ­ β ε χ ώ ρ α κα ι η σ υ ν θ ή κ η σ υ μ μ α χ ία ς τ ο υ Φ ρ ά γ κ ο υ Χ ιλ δ ε β έ ρ τ ο υ Β ’ μ ε τ ο ν Β υ ζ α ­ ν τ ιν ό α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α Μ α υ ρ ίκ ιο , π ου σ τ ρ ε φ ό τ α ν κ α τ ά τω ν Λ ο γ γ ο β ά ρ δ ω ν (Λ ο μ β α ρ δ ώ ν ) σ τη ν Ιτα λ ία , τ ο 590 μ.Χ. (β λ. γ ε ν ικ ά Β. S koulatos, « B yza n ce dans l’ H istoria Francorum de S. G regoire de Tours», Ε π ε τ η ρ ίς Ε τ α ιρ ε ία ς Β υ ζ α ν τ ι­ νώ ν Σ π ο υ δ ώ ν 45, 1981-82, σσ. 379-397). Σ η μ α ν τ ικ ό τ ε ρ ο ι τ ω ν « μ α γ ιο ρ δ ό μω ν» υ π ή ρ ξ α ν ο Π επ ίν ο ς (ή Π ιπ ίνο ς) Β' τ ο υ Ε ρ ισ τά λ (μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ς τ η ς Ν ευ σ τρ ία ς απ ό τ ο 681 κα ι κ ά τ ο χ ο ς τ η ς α π ό ­ λ υ τ η ς ε ξ ο υ σ ία ς απ ό τ ο 687), ο γ ιο ς το υ , Κ ά ρ ο λ ο ς Μ α ρ τ έ λ ο ς (μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ς τ η ς Α υ σ τρ α σ ία ς α π ό τ ο 719 ω ς τ ο 719 κα ι κ ά τ ο χ ο ς τ η ς α π ό λ υ τ η ς ε ξ ο υ σ ία ς απ ό τ ο 719 ω ς τ ο ν θ ά ν α τ ό τ ο υ , τ ο 741), κ α ­ θ ώ ς κα ι ο γ ιο ς τ ο υ Κ α ρ ό λ ο υ Μ α ρ τ έ λ ο υ , Π επ ίν ο ς (Π ιπ ίν ο ς) Γ ’ ο Β ρ α χ ύ ς (μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ς τ η ς Ν ε υ σ τ ρ ία ς κ α τ ά τ η ν π ε ­ ρ ίο δ ο 7 41-747 κα ι ό λ ω ν τω ν Φ ρ ά γ κ ω ν απ ό τ ο 747 ω ς τ ο 754). Ο τ ε λ ε υ τ α ί ο ς τ ο 751 ε κ θ ρ ό ν ισ ε τ ο ν τ ε λ ε υ τ α ί ο Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο , Χ ιλ δ έ ρ ιχ ο Β ’ ( Γ ) , ε ν ώ τ ο 754, μ ε π α π ική ε υ λ ο γ ία , έ γ ιν ε β α σ ιλ ιά ς τω ν Φ ρ ά γ κ ω ν ω ς τ ο 768, ο π ό τ ε τ ο ν δ ια δ έ ­ χ θ η κ ε ο π ο λ ύ ς Κ α ρ λ ο μ ά γ ν ο ς (768-814), ο κ ο ρ υ φ α ίο ς τω ν Κ α ρ ο λ ιδ ώ ν (751-887).

01 ΑΠΑΡΧΕΣ ΚΑΙ 0 ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΣ ΙΔΡΥΤΗΣ ΤΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ: ΚΛΟ ΒΗΣΑ’ Ο θ ρ υ λ ικ ό ς Φ ρ ά γ κ ο ς η γ ε μ ό ν α ς Μ ε ρ ο β α ίο ς (λ α τ. M erovaeus, γαλλ. M erovee ή M erovech), μ ε χ ρ ό ν ο υ ς δ ρ ά ­ σ η ς τ ο π ρ ώ το μ ισ ό τ ο υ π έ μ π το υ μ ε τ α χ ρ ισ τια ν ικ ο ύ α ιώ να, θ ε ω ρ ε ίτ α ι ο α ρ χ η ­ γ έ τ η ς τω ν Μ ε ρ ο β ιγ γ ε ίω ν . Ο Γ ρ η γ ό ρ ιο ς τ η ς Τ ο ύ ρ τ ο ν α ν α φ έ ρ ε ι π ο λ ύ σ ύ ν το μ α , χ ω ρ ίς κ α μ ία ο υ σ ια σ τικ ή α ν α φ ο ρ ά σ ε σ το ιχ ε ία γ ύ ρ ω α π ό τ η ζω ή τ ο υ , π ο υ κ α ­ λ ύ π τετα ι από τη ν αχλύ το υ μ ύ θ ο υ . Μ ό ­

d t

if y if J trie, tt f it ,

ϊω

Ο n a x x x . a re . {ra p ä ffc

t

νο μ ε τ α γ ε ν έ σ τ ε ρ ε ς π η γ ές α ν α φ έρ ο υ ν ό τ ι π ο λ έ μ η σ ε κ α τ ά τ ο υ Α τ τ ίλ α κα ι τω ν θ ύ ν ν ω ν σ τη μ ά χ η σ τα Κ α τα λ α υ ν ικ ά Π ε ­ δ ία τ ο 451 (β λ. M. B rion, Α τ τ ίλ α ς , Flagellum D ei-Μ ά σ τ ιγ γ α τ ο υ Θ ε ο ύ , Α θ ή ­ να, ε κ δ . Δ η μ ιο υ ρ γ ία , 1993, ο. 169 ε ξ .), ε ­ π ο χ ή π ά ν τω ς κ α τ ά τ η ν ο π ο ία σ το υ ς χ ρ ο ν ο λ ο γ ικ ο ύ ς δ υ ν α σ τ ικ ο ύ ς π ίν α κ ε ς τ η ς μ ε ρ ο β ίγ γ ε ια ς δ υ ν α σ τ ε ία ς ε μ φ α ν ί­ ζ ε τ α ι ω ς η γ ε μ ο ν ε ύ ω ν ο Χ λ ω δ ίω ν C lodio. Ο γ ιο ς τ ο υ Μ ε ρ ο β α ίο υ , Χ ιλ δ έ ρ ιχ ο ς Α ’ (π ερ . 442-481), π α γίω σ ε α κ ό μ α π ε ­ ρ ισ σ ό τε ρ ο τ ι ς μ ε ρ ο β ιγ γ ε ια ν έ ς κ τ ή σ ε ις , ε τ ο ιμ ά ζ ο ν τ α ς τ ο έ δ α φ ο ς γ ια τ ο ν δ ικ ό τ ο υ γ ιο , τ ο ν Κ λ ό β η -Χ λ ω δ ο β ίκ ο Α ’ (γενν. π ερ ίπ ο υ 466, η γ ε μ . 481-511 μ.Χ .), τ ο ν ο υ σ ια σ τικ ό ιδ ρ υ τ ή κα ι θ ε μ ε λ ιω τ ή τ η ς φ ρ α γ κ ικ ή ς ισ χ ύ ο ς σ τη ν π ρ ώ ιμ η μ ε σ α ι­ ω ν ικ ή Ε υρ ώ π η , λ ίγ ε ς δ ε κ α ε τ ί ε ς μ ε τ ά τ η ν π τώ σ η τ η ς Δ υ τ ικ ή ς Ρ ω μ α ϊκ ή ς Α υ ­

Γκραβούρα που εικ ο ν ίζει το ν Κ λόβη Χλω δοβίκο Α ’ των Φράγκων.

τ ο κ ρ α τ ο ρ ία ς (476 μ.Χ .). Μ α ζί μ ε τ ο ν μ ε ­ τα γ εν έσ τερ ο Δ α γ ο β έρ το Α' ο Κ λόβης δ ίκ α ια κ α τ α τ ά σ σ ε τ α ι σ τ ο υ ς σ η μ α ν τ ικ ό ­ τ ε ρ ο υ ς η γ ε μ ό ν ε ς τ ω ν Μ ε ρ ο β ιγ γ ε ίω ν , κ α τ έ χ ο ν τ α ς π α ρ ά λ λ η λ α θ έ σ η ισ ά ξια ς σ η μ α σ ία ς σ τη μ εσ α ιω ν ικ ή γ α λ λ ικ ή ι­ σ το ρ ία μ ε ε κ ε ίν η τω ν Π ιπ ίνο υ Β ' τ ο υ Ερ ισ τά λ , Κ α ρ ό λ ο υ Μ α ρ τ έ λ ο υ , Π ιπ ίνο υ Γ' το υ Β ρα χέος, Κ αρόλου το υ Μ εγά λου (Κ α ρ λ ο μ ά γ ν ο υ ), Φ ιλίπ π ο υ Β ' Α υ γ ο ύ σ το υ κα ι Λ ο υ δ ο β ίκ ο υ Θ ’ τ ο υ « Α γίο υ » , ό ν τ α ς « έν α απ ό ε κ ε ίν α τ α μ ε γ ά λ α δ η μ ι­ ο υ ρ γ ικ ά π ν ε ύ μ α τ α π ο υ π ρ ο σ δ ίδ ο υ ν ν έ ­ ε ς κ α τ ε υ θ ύ ν σ ε ις σ το ν ρ ο υ τ η ς ισ τ ο ­ ρ ία ς» (Adam s, σ. 139). Η β α σ ική α φ η γ η ­ μ α τικ ή π η γ ή γ ια τ ο ν β ίο κα ι τ η ν π ο λ ι­ τ ε ία τ ο υ , ο Γ ρ η γ ό ρ ιο ς τ η ς Τ ο ύ ρ (« H isto ria Francorum »), π α ρ ο υ σ ιά ζ ε ι τ ο ν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ιετανοι

A B 01

Δ Υ Τ ΙΚ Ο ΡΩΜΑΎ# Κ Ρ Α Χ Ό Σ

Α Ν Ή Λ ΙΚ Ο

ΨΣΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ

Β Ε Ρ ΒΕΡΟΙ

Χ ά ρ τη ς που α π εικ ο ν ίζει το ν γνω στό Γ μεσ α ιω νικό κόσμο τη ν επ οχή τω ν μ εγά λω ν μ ετα ν α σ τεύ σ εω ν των λαώ ν (μ ε βάση το ν «Penguin A tlas o f M e d ie v a l H istory», 1976). Σ το β ό ρ ειο τμ ή μ α τη ς Ευρώπης σ η μ ειώ νο ντα ι οι π ρώ τες εγ κ α τα σ τά σ ε ις των γερμανοφ ώ νω ν φ ύ λ ω ν -μ ετα ξύ το υ ς και οι Φ ράγκοι, λ ίγ ο πριν από την ίδρυση τη ς δ υ ν α σ τεία ς των Μ ε ρ ο β ιγ γ είω ν βασιλέω ν (α ’ μισ ό 5ου αιώνα - 751)

■JQ ■■

Κ λ ό β η ω ς η ρ ω ικ ό π ο λ ε μ ισ τ ή , π ο υ ό φ ε ιλ ε τ ι ς μ ε γ ά λ ε ς τ ο υ σ τ ρ α τ ιω τ ικ έ ς ε π ιτ υ ­ χ ίε ς σ τη μ ε τ α σ τ ρ ο φ ή τ ο υ σ το ν Κ α θ ο λ ικισ μ ό , μ η α π ο φ ε ύ γ ο ν τ α ς π ά ν τω ς ν α θ ίξ ε ι κα ι ο ρ ισ μ έ ν ε ς α ρ ν η τ ικ έ ς τ ο υ π λ ε υ ­ ρ έ ς , ό π ω ς λ ό γ ο υ χ ά ρ η τ ο ν α δ ίσ τ α κ τ ο τ ρ ό π ο μ ε τ ο ν ο π ο ίο ε ξ ο λ ό θ ρ ε υ ε τ ο υ ς π ο λ ιτ ικ ο ύ ς τ ο υ α ν τιπ ά λ ο υ ς , κ α θ ώ ς κα ι τ ο υ ς δ ια φ ω ν ο ύ ν τ ε ς μ ε τ η θ έ λ η σ η κα ι τ ι ς ε π ιλ ο γ έ ς τ ο υ . Ο Κ λ ό Θ η ς ή τ α ν ο μ ο ν α δ ικ ό ς , κ α θ ώ ς φ α ίν ε τ α ι, γ ιο ς τ ο υ Φ ρ ά γ κ ο υ ε ν τ ο π ίο υ η γ ε μ ό ν α τ ο υ β ε λ γ ικ ο ύ Τ ο υ ρ ν α ί, Χ ιλ δ έ ρ ιχ ο υ Α ’ (π έθ . τ ο 481), κα ι τ η ς Β α φ ίν α ς , π ρ ώ η ν β α σ ίλ ισ σ α ς τ ω ν επ ίσ η ς γ ε ρ μ α ­ ν ό φ ω ν ω ν Θ ο υ ρ ιγ γ ιώ ν (Θ ο υ ρ ιγ γ ια ν ώ ν ). Μ ε τ η ν ά ν ο δ ο , σ τ ο ν φ ρ α γ κ ικ ό θ ρ ό ν ο , τ ο υ Κ λ ό β η , π ο υ έ μ ε λ λ ε να η γ ε μ ο ν ε ύ ­ σ ει γ ια μ ια τ ρ ια κ ο ν τ α ε τ ία , ά ρ χ ισ ε η α ­ λ η θ ιν ή σ υ γ κ ρ ό τ η σ η κα ι η π ε ρ ίο δ ο ς α κ ­ μ ή ς τ ο υ π ρ ώ ιμ ο υ μ ε σ α ιω ν ικ ο ύ φ ρ α γ κ ι­ κ ο ύ έ θ ν ο υ ς (D avis, σσ. 31-32). Η δ υ ν α ­ σ τε ία τ ο υ έ μ ε λ λ ε να ε π ιβ λ η θ ε ί σ τα δ ια ­ κά α π ό τ α Π υ ρ η ν α ία ό ρ η μ έ χ ρ ι τ ο υ ς π ο τ α μ ο ύ ς Σ η κ ο υ ά ν α κα ι Ρ ή ν ο κα ι μ έ χ ρ ι τ ις Α λ π ε ις , μ ε έ δ ρ α τ η ς τ ο Π α ρ ίσ ι κ α τ ά το μ εγ α λ ύ τερ ο δ ιά σ τη μ α τη ς η γ ε μ ο ν ία ς τ ο υ (απ ό τ ο 487). Α υ τ ό τ ο κ α τ ό ρ θ ω σ ε ο Κ λ ό β η ς μ ε μ ια α δ ιά κ ο π η σ ειρ ά π ο λ έ μ ω ν ε ν α ν τ ίο ν τ ω ν ο μ ο φ ύ ­ λ ω ν τ ο υ Ρ ιπ ο υ α ρ ια ν ώ ν Φ ρ ά γ κ ω ν (ο ι Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο ι α ν ή κ α ν σ το ν κ λ ά δ ο τω ν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Σ α λ ίω ν /Σ α λ ια ν ώ ν Φ ρ ά γ κ ω ν ), α λ λ ά κα ι ε ν α ν τ ίο ν τ ω ν ε π ίσ η ς γ ε ρ μ α ν ο φ ώ ν ω ν Θ ο υ ρ ιγ γ ιώ ν , Α λ ε μ ά ν ν ω ν , Β ο υ ρ γ ο υ ν ­ δ ιώ ν κα ι Β η σ ιγ ό τθ ω ν τ η ς Ιβ η ρ ικ ή ς χ ε ρ ­ σ ονήσου. Κ α τά τ α π ρ ώ τα 15 χ ρ ό ν ια τ η ς β α σ ι­ λ ε ία ς τ ο υ ο Κ λ ό β η ς υ π ή ρ ξ ε ε ιδ ω λ ο λ ά ­ τ ρ η ς , ε ξ α κ ο λ ο υ θ ώ ν τ α ς «να λ α τ ρ ε ύ ε ι τ ο υ ς θ ε ο ύ ς τ ω ν π ρ ο γ ό ν ω ν τ ο υ » (Ε. G ibbon, The decline and fall of the Rom an Empire, Β ’, Ν έ α Υ ό ρ κη 1923, σ. 389). Λ ίγ ο μ ε τ ά τ η ν ε ν θ ρ ό ν ισ ή τ ο υ ά ρ χ ισ ε τ ι ς π ο ­ λ ε μ ι κ έ ς τ ο υ α ν α μ ε τ ρ ή σ ε ις μ ε τ ο υ ς Ριπ ο υ ρ ια ν ο ύ ς Φ ρ ά γ κ ο υ ς τ ω ν π ερ ιο χ ώ ν τ ο υ Ρ ή ν ο υ , ε ν ώ κ α τ ά τ η δ ιά ρ κ ε ια τω ν π ρ ώ τω ν τ ο υ σ τρ α τιω τικ ώ ν ε π ιτυ χ ιώ ν κ α τ έ σ τ ρ ε ψ ε κ α ι έ κ α ψ ε χ ρ ισ τ ια ν ικ ο ύ ς ν α ο ύ ς . Το 486 ο Κ λ ό β η ς ή λ θ ε σ ε μ ε γ ά ­ λ η σ ύ γ κ ρ ο υ σ η μ ε τ ο ν τ ε λ ε υ τ α ί ο Ρω­ μ α ίο η γ ε μ ό ν α τ η ς Γ α λ α τία ς , Σ υ ά γ ρ ιο (S yagrius), ο ο π ο ίο ς ε ίχ ε σ χ η μ α τίσ ε ι έ ν α δ ικ ό τ ο υ ε φ ή μ ε ρ ο κ ρ ά τ ο ς α ν ά μ ε σ α σ τ ο υ ς π ο τ α μ ο ύ ς Λ ίγ η ρ α (Λ ο υ ά ρ ) κα ι Σ ο μ μ , π ρ ο ς Ν ό το . Σ τ η ν π ο λ ύ ν ε κ ρ η μ ά ­ χ η τ η ς Σ ο υ α σ σ ό ν ο Σ υ ά γ ρ ιο ς η τ τ ή θ η κ ε κ α τ ά κ ρ ά τ ο ς κα ι λ ίγ ο α ρ γ ό τ ε ρ α σ υ ν ελ ή φ θ η κα ι π α ρ α δ ό θ η κ ε σ το ν Κ λ ό β η , ο ο π ο ίο ς τ ο ν ε κ τ έ λ ε σ ε , υ π ο τά σ σ ο ν τα ς λ ίγ ο α ρ γ ό τ ε ρ α κα ι τ ο υ ς Ρ ιπ ο υ α ρ ια ν ο ύ ς Φ ρ ά γ κ ο υ ς (β λ. Λ ο υ γ γ ή ς , ΙΕΕ τ. Ζ ’ , σ. 135, Lounghis, σ. 55, J. Β. B ury, The invasion of Europe by the barbarians, Λ ο ν ­

δ ίν ο , 1928, σ. 232). Μ ε τ η μ ά χ η τ η ς Σ ο υ α σ σ ό ν κα ι γ ε ν ι ­ κ ό τ ε ρ α μ ε τ η ν ε ισ β ο λ ή τω ν δ υ ν ά μ ε ω ν τ ο υ Κ λ ό β η σ το κ ρ ά τ ο ς τ ο υ Σ υ ά γ ρ ιο υ σ υ ν δ έ ε τ α ι κα ι τ ο σ υ μ β ά ν τ η ς λ ε γ ά μ ε ­ ν η ς « υ π ό θ ε σ η ς τ η ς υ δ ρ ία ς » , ε ν ό ς θ α υ ­ μ α σ το ύ α γ γ ε ίο υ μ ο ν α δ ικ ή ς τ έ χ ν η ς , τ ο ο π ο ίο ε ίχ α ν κ λ έ ψ ε ι απ ό μ ια ε κ κ λ η σ ία (π ιθ α ν ώ ς τ η ς Ρ έμ ς ) ο ι σ τ ρ α τ ιώ τ ε ς τ ο υ Φ ρ ά γ κ ο υ β α σ ιλ ιά . Ο τ α ν ο επ ίσ κ ο π ο ς τ η ς π ό λ η ς σ τη ν ο π ο ία β ρ ισ κ ό τα ν η ε κ ­ κ λ η σ ία ε κ ε ίν η π α ρ α κ ά λ ε σ ε τ ο ν Κ λ ό β η να ε π ισ τ ρ έ φ ε ι τ ο π ο λ ύ τ ιμ ο σ κ ε ύ ο ς σ το ν ιε ρ ό τ ο υ τό π ο , ο τ ε λ ε υ τ α ί ο ς υποσ χ έ θ η κ ε να τ ο π ρ ά ξ ε ι, μ ε τ η ν π ρ ο ϋ π ό ­ θ ε σ η ό τ ι θ α τ ο ε ξ α σ φ ά λ ιζ ε ω ς δ ικ ό τ ο υ κ τ ή μ α κ α τά τ η δ ια ν ο μ ή τω ν λ α φ ύ ρ ω ν π ου θ α γ ιν ό τ α ν σ τη Σ ουα σ σ όν. Π ρ ά γ ­ μ α τι ο ι ά ν δ ρ ε ς τ ο υ δ ε ν έ φ ε ρ α ν κα μ ία α ν τίρ ρ η σ η σ το α ίτ η μ ά τ ο υ ν α τ ο π α ρα λ ά β ε ι, ε π ιπ λ έ ο ν απ ό τ α δ ικ α ιο ύ μ ε ν α λ ά φ υ ρ α τ ο υ μ ε ρ ιδ ίο υ τ ο υ . Ο μ ω ς τ ό τ ε έ ν α ς θ ε ρ μ ο κ έ φ α λ ο ς κα ι π α ρ ά τ ο λ μ ο ς σ τ ρ α τ ιώ τ η ς τ ο υ α ν τ έ δ ρ α σ ε β ία ια κα ι κ α τ έ σ τ ρ ε ψ ε τ ο σ π ά νιο α υ τ ό έ ρ γ ο τ έ ­ χ ν η ς . Ο τ ρ ό π ο ς π ου ο Κ λ ό β η ς α ν τ έ ­ δ ρ α σ ε κα ι ε κ δ ικ ή θ η κ ε , π ε ρ ιγ ρ ά φ ε τ α ι ζω η ρ ά απ ό τ ο ν Γ ρ η γ ό ρ ιο τ η ς Τ ο ύ ρ (α γγ λ . μ ε τ . L. T h orpe , Penguin C lassics, 1977, σ. 140) κα ι δ ίν ε ι α ν ά γ λ υ φ α τ ο μ έ ­ γ ε θ ο ς τ ο υ α δ ίσ τ α κ τ ο υ τρ ό π ο υ μ ε τ ο ν ο π ο ίο ο ν ε α ρ ό ς (ε ικ ο σ ά χ ρ ο ν ο ς τ ό τ ε , τ ο

11

Χ ά ρ τη ς που α π εικ ο ν ίζει τα πρώ τα γερμανόφ ω να β α σ ίλεια (κ ρ ά τη ) σ τη ν πρώ ιμη μεσ α ιω νική Ευρώπη, π ερ ί τα τέλ η το υ 5ου - α ρ χές 6ου αιώνα μ .Χ ., μ ε τ ά τη ν πτώση τη ς Δ υ τικ ή ς Ρω μαϊκής Α υ το κ ρ α το ρ ία ς το 476 μ.X. (μ ε βάση το ν «Penguin A tlas o f M e d ie v a l H istory», 1976).

486) Φ ρ ά γ κ ο ς β α σ ιλ ιά ς κ α τ έ π ν ιγ ε κ ά θ ε α ν τίδ ρ α σ η ε ν α ν τ ίο ν τ ο υ : « Τ ό τε ό μ ω ς (κα ι ε ν ώ ό λ ο ι σ υ μ φ ω ν ο ύ σ α ν ν α π ά ρ ε ι ο β α σ ιλ ιά ς τ η ν υ δ ρ ία ) σ η κ ώ θ η κ ε έ ν α ς αν ά μ ε σ ά τ ο υ ς κα ι μ ε τ ο ν π έ λ ε κ ύ τ ο υ κατ α κ ο μ μ ά τ ια σ ε τ η ν υ δ ρ ία , φ ω ν ά ζ ο ν τ α ς μ ε θ ά ρ ρ ο ς σ το β α σ ιλιά : Ο χι! Δ ε ν θ α π ά­ ρ ε ις τ ίπ ο τ α π α ρ α π ά νω απ ό ε κ ε ίν α π ου σ ου α ν ή κ ο υ ν δ ικ α ιω μ α τικ ά α ν ά μ ε σ α σ τη λ ε ία ! Ο λ ο ι έ μ ε ιν α ν ά ν α υ δ ο ι απ ό τ ο

α π ίσ τ ε υ τ ο θ ά ρ ρ ο ς τ ο υ , ε ν ώ ο ίδ ιο ς ο β α σ ιλ ιά ς έ π ν ιξ ε τ η ν ο ρ γ ή τ ο υ , π ρ ο ­ σ π ο ιο ύ μ ε ν ο ς τ ο ν ή ρ ε μ ο , σ υ γ κ α τ α β α τ ι­ κ ό κα ι υ π ο μ ο ν ε τ ικ ό η γ ε μ ό ν α . Α να σ ήκω σ ε ό μ ω ς τα σ π α σ μ έν α κ ο μ μ ά τ ια τ η ς υ ­ δ ρ ία ς κα ι τ α π α ρ έ δ ω σ ε σ το ν α ν τιπ ρ ό ­ σωπο τ ο υ Ε π ισ κό π ο υ , φ υ λ ά γ ο ν τ α ς τ η ν ο ρ γ ή τ ο υ γ ια ό ,τ ι ε ίχ ε σ υ μ β ε ί (π ου τ ο ν ε ίχ ε π ρ ο σ β ά λ ε ι β α θ ιά ). Σ τ ο τ έ λ ο ς τ η ς χ ρ ο ν ιά ς ε κ ε ί ν η ς (486) έ δ ω σ ε δ ια τ α γ ή

να σ υ γ κ ε ν τ ρ ω θ ε ί ό λ ο ς ο σ τ ρ α τ ό ς το υ γ ια ε π ιθ ε ώ ρ η σ η τ ο υ ο π λ ισ μ ο ύ τ ο υ . Τ η ν ε π ιθ ε ώ ρ η σ η π ρ α γ μ α τ ο π ο ίη σ ε ο ίδ ιο ς, ε ξ ε τ ά ζ ο ν τ α ς τ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς τ ο υ έ ν α ν -έ ν α ν , μ έ χ ρ ις ό τ ο υ έ φ θ α σ ε μ π ρ ο σ τά σ το ν ά ν δ ρ α π ο υ ε ίχ ε κ α τ α σ τ ρ έ ψ ε ι τ η ν υ δ ρ ία (κ α ι τ ο ν ο π ο ίο δ ε ν ε ίχ ε λ η σ μ ο ν ή ­ σ ει). Κ α ν έ ν α ς α ν ά μ ε σ α σ τ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς δ ε ν έ χ ε ι ο π λ ισ μ ό σ ε τό σ ο ά θ λ ια κ α τ ά ­ σ τα σ η ό σ ο ο δ ικ ό ς σ ου !, τ ο υ είπ ε. Το ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Ανάγλυφη αναπαρασταση μεταφοράς αγίων λειψ ό— ~ ζ~φη φραγκική εποχή των V iz :- . ■ “oc αιώνας μ.Χ., Β ιέννη).

γ :. τ. .a το υ . όπ ω ς κα ι τ ο σ π α θ ί. α λ λ ά κ α ι ο π έ λ ε κ ύ ς σ ου ! Και μ ε α υ τ ά τ α λ ό γ ια , ά ρ π α ξ ε τ ο ν π έ λ ε κ υ τ ο υ σ τ ρ α τ ιώ τ η ε κ ε ίν ο υ και τ ο ν έ ρ ι ξ ε κ ά τω σ το έ δ α φ ο ς . Κ αι μ ό λ ις ε κ ε ίν ο ς έ ­ σ κ υ ψ ε γ ια ν α τ ο ν π ιά ο ει, ο β α σ ιλ ιά ς σ ή ­ κω σ ε τ ο δ ικ ό τ ο υ π ο λ ε μ ικ ό τ σ ε κ ο ύ ρ ι κ α ι τ ο υ ά ν ο ιξ ε τ ο κ ε φ ά λ ι σ τα δ ύ ο , φω ν ά ζ ο ν τ ά ς τ ο υ : Ε τσ ι ε ίχ ε ς κι εσ ύ κ ά ν ε ι σ τ η ν υ δ ρ ία μ ο υ σ τη Σ ο υ α σ σ ό ν ! Ο σ τρ α ­ τ ιώ τ η ς π έ θ α ν ε α κ α ρ ια ία , ε ν ώ ο β α σ ι­ λ ιά ς έ δ ω σ ε δ ια τ α γ ή σ τ ο υ ς π ε τ ρ ω μ έ ­ ν ο υ ς κ α ι α π ο σ β ο λ ω μ έ ν ο υ ς απ ό τ η φ ρ ί­ κη σ τ ρ α τ ιώ τ ε ς τ ο υ ν α δ ια λ υ θ ο ύ ν ...» (ε λ λ η ν . μ ε τ . Α. Σ., π ρ β λ . Bury, ό.π., σ. 233).

ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΚΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ Κ Λ Ο Β Η Α ’

12 m»

Ο λ ό κ λ η ρ η η β ό ρ ε ια Γ α λα τία π ε ρ ιή λ θ ε σ τα δ ια κ ά υπ ό τ η ν ε ξ ο υ σ ία τ ο υ Κ λόβη Α ' ω ς τ ο έ τ ο ς 494. Γύρω σ το 493 ο τ ε λ ε υ τ α ί ο ς ε ίχ ε ν υ μ φ ε υ θ ε ί τ η χ ρ ισ τια ν ή Β ο υ ρ γ ο υ ν δ ή π ρ ιγ κή π ισ σ α α γ ία Κ λοτ ίλ δ η (C hrotechidis, C lotilde), ε υ σ ε β ή κ α ­ θ ο λ ικ ή κα ι κ ό ρ η τ ο υ Β ο υ ρ γ ο υ ν δ ο ύ β α ­ σ ιλιά Χ ιλ π έ ρ ιχ ο υ , κ α θ ώ ς κα ι α ν η ψ ιά το υ Φ ρά γκου σ τρ α τη γ ο ύ Γ ο νδ εβ ά β δ ο υ (G undobad) (β λ. Λ ο υ γ γ ή ς , σσ. 136-137, Lounghis, σ. 55). Η Κ λ ο τίλ δ η έ μ ε λ λ ε να α σ κ ή σ ε ι κ α τ α λ υ τ ικ ή ε π ιρ ρ ο ή σ τη μ ε τ έ π ε ιτ α μ ε τ α σ τ ρ ο φ ή τ ο υ σ υ ζύ γ ο υ τ η ς σ το ν Χ ρ ισ τια ν ισ μ ό . Το έ τ ο ς 496 ο Κ λ ό β η ς ε ισ έ β α λ ε μ ε ο γ κ ώ δ ε ς σ τ ρ ά τ ε υ μ α σ το τ ε υ τ ο ν ικ ό κ ρ ά τ ο ς τω ν Α λ ε μ ά ν ν ω ν (Α λ α μ α ν ώ ν ) τ ο υ μ έ σ ο υ ρ ο υ τ ο υ Ρ ή ν ο υ . Μ ε τ ά απ ό α ρ κ ε τ έ ς δ υ σ κ ο λ ίε ς σ τη ν α ρ χ ή τ ε λ ικ ά κ α τ ό ρ θ ω σ ε να τ ο υ ς υ π ο τ ά ξ ε ι. Τ ό τε, μ ε τ η λ ή ξ η τ η ς ε κ σ τ ρ α τ ε ία ς α υ τ ή ς , χ ρ ο ν ο ­ λ ο γ ε ίτ α ι η ο ρ ισ τικ ή μ ε τ α σ τ ρ ο φ ή τ ο υ σ το ν Χ ρ ισ τια ν ισ μ ό . Η σ ύ γ χ ρ ο ν η έ ρ ε υ ­ να δ ε ν ε ίν α ι ο μ ό φ ω ν η σ χ ε τικ ά μ ε τ ο ν

τ ό π ο β ά π τισ η ς τ ο υ Κ λ ό β η (Ρ έ μ ς ή Τ ο ύ ρ ), κ α θ ώ ς κα ι μ ε τ η χ ρ ο ν ο λ ο γ ία τ η ς . Ο ι π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ι ισ τ ο ρ ικ ο ί α π ο δ έ ­ χ ο ν τ α ι τ ο έ τ ο ς 496 (B ury, ό.π., σ. 244 ε ξ., Davis, σ. 32, W allace-H adrill, Encycl. B ritann. 4, 1980, σ. 762, H. K oenigsberger, M edieval E urope, 400-1500, Ε σ σ εξ, 1987, σ. 47 κ.ά.), ε ν ώ ά λ λ ο ι υ π ο σ τ η ρ ίζ ο υ ν τ ο 506 - κα ι σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν α τ α Χ ρ ισ τ ο ύ γ ε ν ­ να (25 Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ ) τ ο υ έ τ ο υ ς α υ τ ο ύ (π.χ. Λ ο υ γ γ ή ς , σ. 144, Lounghis, σ. 55). Ε ­ χ ο υ ν ε π ίσ η ς , μ ε τ α ξ ύ ά λ λ ω ν , π ρ ο τ α θ ε ί ο ι χ ρ ο ν ο λ ο γ ή σ ε ις « π ερ ί τ ο 494» (Α ικ. Χ ρ ισ το φ ιλ ο π ο ύ λ ο υ , Β υ ζ α ν τ ιν ή ισ το ρ ία , Α ’, β ’ έ κ δ ο σ η , Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η , ε κ δ . Β άν ια ς, 1992, σ. 231) κ α θ ώ ς κα ι η η μ έ ρ α τ ω ν Χ ρ ισ τ ο υ γ έ ν ν ω ν τ ο υ 497 ή τ ο υ 498 (H. Kinder-W . H ilgem ann, σ τη ν Penguin A tlas of W orld H istory, A ', 1977, σ. 121). Τη β ά π τισ η τ ο υ Κ λ ό β η κα ι τρ ιώ ν χ ι­ λ ιά δ ω ν σ τρ α τιω τώ ν τ ο υ π ρ α γ μ α τ ο π ο ί­ η σ ε σ ε ε π ιβ λ η τ ικ ή τ ε λ ε τ ή ο ε π ίσ κ ο π ο ς τ η ς Ρ έμ ς , ά γ ιο ς Ρ ε μ ίγ κ ιο ς , ό π ω ς π ε ρ ι­ γ ρ ά φ ε ι μ ε ζω η ρ ό τ ρ ό π ο ο Γ ρ η γ ό ρ ιο ς τ η ς Τ ο ύ ρ (α γ γ λ . μ ε τ . T h orpe , σ. 144, ε λ ­ λην. μ ε τ . Α. Σ α β β ίδ η ς , Τα χ ρ ό ν ια σ χ η μ α το π ο ίη σ η ς τ ο υ Β υ ζ α ν τ ίο υ , 284-518 μ.Χ., Α θ ή ν α , ε κ δ . Β α σ ιλ ό π ο υ λ ο ς , 1983, σ.

Ο Χλω δοβίκος α ν α κ η ρ ύ σ σ ετα ι από το υ ς σ τρ α τιώ τε ς το υ β α σ ιλιάς τω ν Φράγκων. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

111): « Ω ς ν έ ο ς Κ ω ν σ τα ν τίν ο ς ο β α σ ι­ λ ιά ς Κ λ ό β η ς π ρ ο χ ώ ρ η σ ε π ρ ο ς τ η ν κ ο ­ λ υ μ π ή θ ρ α τ ο υ β α π τίσ μ α το ς , έ τ ο ιμ ο ς να ξ ε π λ ύ ν ε ι τ ις π λ η γ έ ς τ η ς π α λ α ιά ς το υ α ρ ρ ώ σ τε ια ς (= ε ιδ ω λ ο λ α τ ρ ία ς ) και να κ α θ α ρ ισ τ ε ί μ ε τ ρ ε χ ο ύ μ ε ν ο ν ε ρ ό απ ό τ ι ς κ η λ ίδ ε ς π ου τ ο ν ε ίχ α ν λ ε ρ ώ σ ε ι (κ α ι σ τιγ μ α τίσ ε ι) γ ια τ ό σ ο ν κ α ιρ ό (ω ς τ ο 496/506). Κ α θ ώ ς λ ο ιπ ό ν β η μ ά τ ιζ ε π ρ ο ς τ ο μ έ ρ ο ς π ου θ α β α π τιζ ό τα ν , ο ά ­ γ ιο ς α ν τιπ ρ ό σ ω π ο ς τ ο υ Θ ε ο ύ (= Ρ εμίγ κ ιο ς ) τ ο υ ε ίπ ε τα α κ ό λ ο υ θ α γ ε μ ά τ α ο υ σ ία λ ό γ ια : Σ κ ύ ψ ε τ ο κ ε φ ά λ ι σ ου μ ε τ α π ε ιν ο φ ρ ο σ ύ ν η κα ι η ρ ε μ ία , β α σ ιλ ιά τω ν Φ ρ ά γ κ ω ν , κα ι λ ά τ ρ ε υ σ ε ε κ ε ίν α τ α ο π ο ία κ α τ έ κ α υ σ ε ς , κα ι κ α ύ σ ε ε κ ε ίν α τ α ο π ο ία λ ά τ ρ ε υ ε ς . .. Ε τσ ι ο β α σ ιλ ιά ς Κ λ ό ­ β η ς β α φ τ ίσ τ η κ ε σ το ό ν ο μ α τ ο υ Π α τρ ό ς κα ι τ ο υ Υ ιού κα ι τ ο υ Α γ ίο υ Π ν ε ύ μ α τ ο ς κα ι έ λ α β ε τ ο θ ε ίο χ ρ ίσ μ α μ ε τ ο σ χ ή μ α τ ο υ Σ τα υ ρ ο ύ τ ο υ Ιη σ ο ύ Χ ρ ισ το ύ , α φ ο ύ π α ρ α δ έ χ θ η κ ε τ η ν τ ρ ια δ ικ ή ε ν ό τ η τ α μ έσ α σ το ν έ ν α (μ ο ν α δ ικ ό ) Θ ε ό . Π ερ ισ ­ σ ό τ ε ρ ο ι α π ό τ ρ ε ι ς χ ιλ ιά δ ε ς σ τ ρ α τ ιώ τ ε ς τ ο υ έ λ α β α ν τ ο β ά π τισ μ α τ η ν ίδια ε κ ε ί ­ ν η η μ έ ρ α ...» . Οπως έγρ α ψ ε ο μ εγά λο ς Α. Toynbee, ο Κ λ ό β η ς α σ π ά σ θ η κ ε τ ο κ α ­ θ ο λ ικ ό χ ρ ισ τια ν ικ ό δ ό γ μ α ε ν μ έ ρ ε ι, χ ω ­ ρ ίς α μ φ ιβ ο λ ία , λ ό γ ω τ ο υ ό τ ι α υ τ ό ε ίχ ε υ π ά ρ ξε ι η ε π ίσ η μ η θ ρ η σ κ ε ία τ ω ν Ρω­ μ α ίω ν υ π η κ ό ω ν τ ο υ (σ τις γ α λ α τ ικ έ ς ε ­ π α ρ χ ίε ς ) και, π ιθ α ν ώ ς , λ ό γ ω τ ο υ ό τ ι οι γ ε ρ μ α ν ό φ ω ν ο ι α ν τ ίζ η λ ο ί τ ο υ , ό π ω ς οι Β ο υ ρ γ ο υ ν δ ο ί, ο ι Θ ο υ ρ ίγ γ ιο ι κα ι ο ι Β ησ ιγ ό τθ ο ι, ή τ α ν ο π α δ ο ί τ ο υ Α ρ ε ια ν ι­ σ μ ο ύ (M an kin d and m o th er e arth, Ο ξ φ ό ρ ­ δ η , 1976, σ. 336, π ρ β λ . κα ι τ α έ ρ γ α τω ν Tessier, Lot, van de V y ve r σ τη β ιβ λ ιο γ ρ α ­ φ ία ). Π ρ ά γ μ α τι ο Κ λ ό β η ς σ τ ρ ά φ η κ ε μ ε ιδ ια ίτ ε ρ ο ζή λ ο ε ν α ν τ ίο ν τω ν Α ρ ε ια ν ισ τώ ν α υ τώ ν γ ε ιτ ό ν ω ν τ ο υ , τ ο υ ς ο π ο ί­ ο υ ς φ α ίν ε τ α ι ό τ ι μ ισ ο ύ σ ε θ α ν ά σ ιμ α , κ α τ ά τ ο ν Γ ρ η γ ό ρ ιο τ η ς Τ ο ύ ρ (α γ γ λ . μ ε τ . T h orpe , σ. 151, ε λ λ η ν . μ ε τ . Α. Σ.): « Μ ε ε-

Σ χ έδ ιο που α π εικ ο ν ίζει το ν Κλόβη Α ’ (δ ε ύ τε ρ ο από α ρ ισ τερ ά ) ανά μεσ α σ το υ ς σ τρ α τιώ τε ς το υ , κ α τά τη δ ιά ρ κεια του γνω στού επ εισ ο δ ίο υ τη ς «υδ ρία ς τη ς Σ ουασσόν».

ν ο χ λ ε ί α φ ά ν τ α σ τ α , έ λ ε γ ε (ο Κ λ ό β η ς ), να β λ έπ ω τ ο υ ς α ιρ ε τ ικ ο ύ ς α υ τ ο ύ ς Αρ ε ια ν ισ τ έ ς να έ χ ο υ ν κ α τ α λ ά β ε ι σ η μ α ­ ν τ ικ ό τ μ ή μ α τ η ς Γ α λ α τία ς . Α ς β α δ ίσ ο υ ­ μ ε ε ν α ν τ ίο ν τ ο υ ς μ ε τ η β ο ή θ ε ια το υ Θ ε ο ύ κα ι, ό τ α ν θ α τ ο υ ς έ χ ο υ μ ε σ υ ν τ ρ ί­ ψ ει, θ α κ α τ α λ ά β ο υ μ ε ό λ α τ α ε δ ά φ η το υ ς» .

01 ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΛΟΒΗ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Ε χ ο ν τα ς από τ ο 487 ε γ κ α τα σ τή σ ε ι τ η ν π ρ ω τε ύ ο υ σ ά τ ο υ και τ ο κ έ ν τ ρ ο τω ν επ ιχ ειρ ή σ εώ ν τ ο υ σ το Παρίσι, ο Κ λ ό β η ς ε ισ έ β α λ ε σ τα ε δ ά φ η τω ν Θ ο υ ρ ιγ γ ιώ ν και τω ν Β ο υ ρ γ ο υ ν δ ώ ν , τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς ν ί­ κη σ ε σ τη μ ά χη τ η ς Ν τιζόν. Μ ε τ ο ν Βησιγ ό τ θ ο η γ ε μ ό ν α Α λά ρ ιχ ο Β' (βλ. γΓ α υ τό ν Φ ω τειν ή Β λ α χ ο π ο ύ λο υ , λ. σ το Ε γ κ υ κ λ ο ­ π α ιδ ικό π ρ ο σ ω π ο γρ α φ ικό λ ε ξ ικ ό β υ ζα ­ ν τ ιν ή ς ισ το ρ ία ς και π ο λ ιτισ μ ο ύ , τό μ . 1, Α θ ή ν α , ε κ δ . Μ έ τρ ο ν -Ιω λ κ ό ς , 1996, ανατύ π . 2000, σ. 204) ο Κ λ ό β η ς α ρ χ ικ ά δ ια ­ τή ρ η σ ε φ ιλ ικ έ ς σ χ έσ εις υ π ο γ ρ ά φ ο ν τα ς τη σ υ ν θ ή κ η τ η ς Α μ π ο υ ά . Τ ελικά ό μ ω ς ε κ δ ίω ξ ε τ ο υ ς Β η σ ιγ ό τθ ο υ ς απ ό τη ν ο ­ τ ιο δ υ τ ικ ή Γα λα τία (Γαλλία) π ρ ο ς τ η ν Ιβηρική χ ερ σ ό ν η σ ο , μ ε τά τη ν ικ η φ ό ρ α μ ά ­ χη τ η ς π εδ ιά δ α ς Campus Vocladensis (το σ η μ ερ ιν ό Β ο υ ιγ ιέ /Vouille), κ ο ν τά σ το Π ο υ α τιέ, τ ο 507 μ,Χ. Ο Α λ ά ρ ιχ ο ς Β ’ δ ιέ ­ φ υ γ ε σ τη ν Ισπανία μ έσ ω τω ν Π υ ρ η ν α ί­ ων, ενώ οι Φ ρ ά γ κ ο ι ενσ ω μ ά τω σ α ν ό λ η τη ν ό τια Γα λατία, ν ο τίω ς τ ο υ π ο τα μ ο ύ Λ ίγη ρα (Λ ο υά ρ). Ο ι θ η σ α υ ρ ο ί τ η ς Α υ λ ή ς το υ Β η σ ιγ ό τθ ο υ βα σ ιλιά μ ε τ α φ έ ρ θ η κ α ν από τ η ν Τ ο υ λ ο ύ ζη σ το Μ π ο ρ ντώ κα ι η Α κο υ ιτα ν ία έ γ ιν ε ο λ ο κ λ η ρ ω τικ ά φ ρ α γ κ ικ ή ε ­ π αρχία (Bury, ό.π., σσ. 247-248, Λ ο υ γ γ ή ς , σ. 145). Το 508 ε π ίσ η μ η β υ ζ α ν τ ιν ή α ν τιπ ρ ο ­ σ ω π εία, σ τ α λ μ έ ν η απ ό τ ο ν α υ τ ο κ ρ ά τ ο ­ ρα Α ν α σ τά σ ιο Α ' τ ο ν « Δ ίκ ο ρ ο » (491 518), ε π ισ κ έ φ θ η κ ε τ ο ν Κ λ ό β η σ το ν κ α ­ θ ε δ ρ ικ ό ν α ό τ ο υ Α γ ίο υ Μ α ρ τίν ο υ τ η ς Τ ο υ ρ ώ ν η ς (Τ ού ρ ) κα ι α ν α γ ν ώ ρ ισ ε τ η ν κ υ ρ ια ρ χ ία τ ο υ σ τις γ α λ α τ ικ έ ς ε π α ρ ­ χ ίε ς . Π α ρ ά λ λ η λ α οι Β υ ζ α ν τ ιν ο ί π ρ έ ­ σ β ε ις α π έ ν ε ιμ α ν σ το ν Κ λ ό β η τ ο ν τ ίτ λ ο τ ο υ « υ π ά το υ » (λ α τ. «consul»), κ α θ ισ τ ώ ­ ν τ α ς τ ο ν μ ε τ ο ν τρ ό π ο α υ τ ό ν έ ν α ε ίδ ο ς α ν τιβ α σ ιλ έ α τ η ς ν ό τ ια ς Γ α λ α τία ς γ ια λ ο γ α ρ ια σ μ ό τ η ς Β υ ζ α ν τ ιν ή ς Α υ τ ο κ ρ α ­ το ρ ία ς , σ τη ν ο π ο ία α ν ή κ α ν θ ε ω ρ η τ ικ ά τ α ε δ ά φ η α υ τ ά (β λ. α ν α λ υ τ ικ ά τ ο ά ρ ­ θ ρ ο τ ο υ G uenther σ τη β ιβ λ ιο γ ρ α φ ία ). Ο ­ π ω ς μ α ρ τ υ ρ ε ί χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ά τ ο λ α τ ι­ ν ικ ό κ ε ίμ ε ν ο τ ο υ Γ ρ η γ ο ρ ίο υ τ η ς Τ ο ύ ρ , «ab A n a s ta s io im peratore co d icillo s de

c on sola to a cc e p it (ο Κ λ ό β η ς )... et ab die tan qu am consul et a ug ustus vocitatu s» (= «απ ό τ ο ν α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α Α να σ τά σ ιο τ ο υ ς κ ω δ ίκ ε λ λ ο υ ς τ η ς υ π α τε ία ς α π ο ­ δ έ χ θ η κ ε (ο Κ λ ό β η ς )... κα ι α π ό ε κ ε ίν η τ η ν η μ έ ρ α α π ο κ α λ ε ίτ ο ύ π α το ς κα ι α ύ γ ο υ σ το ς » (β λ. κα ι α γ γ λ . μ ε τ . τ ο υ T h orpe , σ. 154). Ε τσ ι ο ε υ γ ν ώ μ ω ν Κ λ ό ­ β η ς Α ’, σ ε α ν τ ά λ λ α γ μ α , χ ά ρ α ξ ε τ η μ ο ρ ­ φ ή τ ο υ Β υ ζ α ν τ ιν ο ύ η γ ε μ ό ν α σ τα ν ο μ ί­ σ μ α τα τ η ς ε π ικ ρ α τ ε ία ς τ ο υ (β λ. γ ια τ ις σ χ έ σ ε ις Κ λ ό β η -Α ν α σ τά σ ιο υ Lounghis, σσ. 57-58, 77, 462-463, B ury, ό.π., σ. 252, τ ο υ ιδ ίο υ , H istory of the Later Rom an E m p ire ..., A.D. 395-565, α ν α τύ π . Ν έα Υ όρ κη 1958, σ. 464, σ ημ. 1, A. Vasiliev, Ισ το ρ ία Β υ ζ α ν τ ιν ή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ία ς , ελ λ η ν . μ ε τ . Δ η μ ο σ θ . Σ α β ρ ά μ η ς , Α ’, Α ­ θ ή ν α , ε κ δ . Μ π ε ρ γ α δ ή ς , 1954, α ν α τ. χ.χ. (2000), σσ. 143-144, 171, Σ α β β ίδ η ς , ό.π., σ. 122).

ΑΠΟΤΙΜ ΗΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟ ΥΚΛΟ ΒΗ Κ α τά τα τ ε λ ε υ τ α ία χ ρ ό ν ια τ η ς ζω ής το υ ο Κ λ ό β η ς π ρ ο ή δ ρ ε υ σ ε μ ια ς ε κ κ λ η ­ σ ια σ τικ ή ς σ υ ν ό δ ο υ σ τη ν Ο ρ λ εά ν η , ενώ κ α τ η ύ θ υ ν ε και τ η ν έ κ δ ο σ η το υ «Σ α λιανού Ν ό μ ο υ » (λ α τ. Lex Salica), ε ν ό ς κώ δ ι­ κα 65 ά ρ θ ρ ω ν γ ια τ η ν κο σ μ ική κ α θ η μ ε ­ ρ ιν ή ζω ή σ τις φ ρ α γ κ ικ έ ς ε π α ρ χ ίε ς τ η ς ε ­ π ικ ρ ά τε ια ς το υ . Ο θ ά ν α τ ο ς β ρ ή κ ε τ ο ν δ υ ν α μ ικ ό α υ τό Φ ρ ά γ κο η γ έ τ η σ τα 45 το υ χ ρ ό ν ια , τ ο 511 μ.Χ. Ο Κ λ ό β η ς κ λ ή ρ ο δ ό τη σ ε σ το υ ς τέ σ σ ε ρ ις γ ιο υ ς τ ο υ (βλ. έ ν θ ε τ ο π ίνακα) έ ν α τ ε ρ ά σ τιο κ ρ ά το ς , που ε κ τ ε ιν ό τ α ν από τ ο ν π ο τα μ ό Σ η κ ο υ ­ άνα ω ς τ α Π υ ρ η να ία . Οπω ς π α ρ α τή ρ η σ ε ο ο υ σ ια σ τικ ό ς ιδ ρ υ τ ή ς τ η ς β ρ ε τ α ν ικ ή ς β υ ζα ν τιν ο λ ο γ ία ς , α λλά και κ α τ ε υ θ υ ν τ ή ­ ρ ιο ς ν ο υ ς και ο ρ γ α ν ω τή ς τ η ς π ρ ώ τη ς έ κ δ ο σ η ς τ η ς π ε ρ ίφ η μ η ς « Μ εσ α ιω ν ικ ή ς

" fj ■■■

Ο ΚΛΟΒΗΣ Α’ ΚΑΙ ΟΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΟΙ ΤΟΥ Εταίρα= Κλόβης Α'

(481-511)= Αγία Κλοτίλδη

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΜΕΡΟΒΙΓΓΕΙΟΙ ΗΓΕΜΟΝΕΣ (ΑΡΧΕΣ S. AI. ■751)* V ; ; · : : : ο; Vypyaeus. Merovech)_______________________________________ αρχές 5. αι. Χ *ο 6 *η

;-442

Χι*ϊ : : xoc ι Α . γιος Μεροβαίου

; -481

Κλοβης Α' -ΧΑωδοβίκος (Clodovech), γιος Χιλδερίχου Α'

481-511

Θ ε . ί ϊ : roc A (Thierry), γιος Κλόβη Α’

511-534

Θεοδεβερτος Α . γιος Κλόβη Α'

534-548

θεοδεβαλτος Α . γιος Κλόβη Α'

548-555

Κλοθαριος Α . γιος Κλόβη Α'

511-561

ΧιΑπεοιχος Α . γιος Κλοθαρίου Α'

561-584 ηγεμόνας της Σουασσόν

Σιγ όερτος η Σιγεβέρτος Α', αδελφός Κλοθαρίου Α'

561-575 ηγεμόνας της Αυστρασίας

Κοντρόνος Α' η Guntram, αδελφός των 2 προηγουμένων

561-592/3 ηγεμόνας της Βουργουνδίας

Κλοθαριος Β , γιος Χιλπερίχου Α'

584-629 ηγεμόνας της Νευστρίας ως το 613

Χιλδεβερτος (A ) Β', γιος Σιγιβέρτου Α’

575-595/6 ηγεμόνας της Αυστρασίας -Βουργουνδίας

Θευδεριχος Β . γιος Χιλδεβέρτου (Α’) Β’

595-613 ηγεμόνας Βουργουνδίας ως το 612 και Αυστρασίας το 612-13

Δαγοβέρτος Α'. γιος Κλοθαρίου Β'

629-639 ηγεμόνας Αυστρασίας το 623-628

Κλοβης Β-Χλωδοβίκος, γιος Δαγοβέρτου Α’

639-656 (Νευστρία)

Κλοθαριος Γ . αδελφός Κλόβη Β'

656-660 (Νευστρία)

Χιλδεριχος Α'. αδελφός των 2 προηγουμένων

660-673 (Αυστρασία)

Θευδεριχος Γ. αδελφός των 3 προηγουμένων

673-691 (Νευστρία)

Κλοβης-Χλωδοβίκος (Γ), σφετεριστής

675-676

Κλόβης-Χλωδοβίκος (Γ ) Δ', γιος Θευδερίχου Γ’

691-695

Χιλδεβερτος Γ, αδελφός του προηγουμένου

695-711

Δαγοβέρτος (Β1) Γ, γιος του προηγουμένου

711-716

Χιλπέριχος Β1, γιος Χιλδερίχου Α’

716-720

Θευδεριχος Δ1

720-737

Χιλδέριχος Β' (Γ)

742-751, εκθρονίστηκε από τον Πιπίνο Γ' Τέλος δυναστείας

14

' Βλ. C.Oman, «Dark Ages» (Λονδίνο 1908), λεπτομερής γενεαλογικός πίνακας της δυναστείας στις σελ. 166-167, Τ. Lounghis «Les Ambassades Byzantins en Occident» (Αθήνα, 1980), 7,39,83.

Ισ το ρ ία ς το υ Κ α ίμπ ρ ιτζ» (C am bridge M edieval History), Τ ζω ν Μ π ά γ κ ν ελ λ Μπιο ύ ρ υ , « μ ε γ ά λ ο ς υ π ή ρ ξε ο ρ ό λ ο ς τ ο ν ο ­ π οίο μ π ο ρ ο ύ σ ε να δ ια δ ρ α μ α τίσ ε ι η ε κ ­ κλη σ ία κα θ ' ό λ η τη δ ιά ρ κ ε ια κ α τά τ η ν ο ­ π οία η Γα λα τία π ερ ν ο ύ σ ε από τη ρ ω μ α ϊ­ κή σ τη ν τ ε υ τ ο ν ικ ή (δ η λ . φ ρ α γ κ ικ ή ) κ υ ­ ρ ια ρ χία » (Bury, Later Roman Empire, Α ’, σ. 347). Π ρ ά γ μ α τι ο Κ λ ό β η ς β α σ ίσ τη κ ε α­ κρ ιβ ώ ς σ ε α υ τή ν τ η ν ε π ιρ ρ ο ή κα ι τη δ ύ ­ ν α μ η τ η ν οπ ο ία α σ κ ο ύ σ ε η ε κ κ λ η σ ία σ τις λ α ϊκ έ ς μ ά ζες . Σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ ο ν Σ ο ­ β ιε τ ικ ό μ α ρ ξισ τή ισ το ρ ικ ό Ε. Κ οσ μίνσ κυ, «ο Χ λ ό ν τβ ιχ (= Κ λ ό β η ς) και οι δ ιά δ ο χ ο ί το υ έ δ ιν α ν γ εν ν α ιό δ ω ρ α σ τη ν ε κ κ λ η σ ία γ η και δ ο υ λ ο π ά ρ ο ικ ο υ ς α γ ρ ό τ ε ς και, σε α ν τά λ λ α γ μ α , η ε κ κ λ η σ ία β ο ή θ η σ ε τ ο ν Χ λ ό ν τβ ιχ να σ τε ρ ε ώ σ ε ι τη β α σ ιλ ικ ή ε ­ ξο υ σ ία . Ο δ ό λ ο ς και τα ε γ κ λ ή μ α τα το υ Χ λ ό ν τβ ιχ λ ίγ ο ε ν ο χ λ ο ύ σ α ν τ η ν ε κ κ λ η ­ σία. Για τ η ν π ρ ο σ τα σ ία το υ κλ ή ρ ο υ και γ ια τ ις π λ ο ύ σ ιες δ ω ρ ε έ ς η ε κ κ λ η σ ία ή ­ τα ν έ τ ο ιμ η να τ ο ν ε ξ υ μ ν ε ί μ ε κ ά θ ε τ ρ ό ­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

πο» (Ισ το ρ ία τ ο υ Μ εσ α ίω να , σ. 39). Π α ρ ά τ η ν α λ ή θ ε ια τω ν π α ρ α π ά νω α ρ ν η τ ικ ώ ν κ ρ ίσ εω ν , π ά ν τω ς , γ ε γ ο ν ό ς α ν α μ φ ίβ ο λ ο π α ρ α μ έ ν ε ι ό τ ι ο Κ λ ό β η ς Α ' ή τ α ν ε κ ε ίν ο ς π ο υ έ δ ω σ ε σ το π ρ ώ ιμ ο μ ε σ α ιω ν ικ ό β α σ ίλ ε ιο τ η ς Γ α λλία ς μια α ίγ λ η κα ι μ ια θ έ σ η υ π ε ρ ο χ ή ς , τ η ν ο ­ π οία κ λ η ρ ο ν ό μ η σ α ν απ ό τ ο υ ς Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο υ ς , π α ρ ά τ α δ ικ ά τ ο υ ς π ρ ο β λ ή ­ μ α τα , ο ι Κ α ρ ο λ ίδ ε ς , κ α θ ώ ς κα ι ο ι μ ε τ έ π ε ιτα δ υ ν α σ τ ε ίε ς τ η ς Γα λλία ς.

ΟΙ Δ ΙΑ Δ Ο Χ Ο Ι ΤΟΥ ΚΛΟ ΒΗ Α ’ ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ «ΜΑΓΙΟΡΔΟΜΩΝ» Αν κα ι ο ι δ ιά δ ο χ ο ι τ ο υ θ ε μ ε λ ιω τ ή τ η ς δ υ ν α σ τ ε ία ς τω ν Μ ε ρ ο β ιγ γ ε ίω ν υ ­ π ή ρ ξα ν σ τη ν π λ ε ιο ψ η φ ία τ ο υ ς (ε κ τ ό ς τ ο υ Δ α γ ο β έ ρ τ ο υ Α ') σ κ λ η ρ ο ί κα ι β ά ρ ­ β α ρ ο ι η γ ε μ ό ν ε ς , δ ιε φ θ α ρ μ έ ν ο ι κα ι ε ν π ο λ λ ο ίς π α ρ α δ ο μ έ ν ο ι σ τη ν κ α λ ο π έ ρ α ­

ση κα ι σ τη ν κρ α ιπ ά λ η , τ ο β α σ ίλ ειό τ ο υ ς -π α ρ ά τ ο υ ς α κ α τ ά σ χ ε τ ο υ ς ε μ φ ύ ­ λ ιο υ ς π ο λ έ μ ο υ ς π ου τ ο σ υ γ κ λ ό ν ισ α ν κ ρ ά τ η σ ε έ σ τω κα ι τ υ π ικ ά τ η ν ο ν ο μ α ­ σ τικ ή β α σ ιλ ικ ή ε ξ ο υ σ ία γ ια τ ο α ρ κ ε τ ά μ ε γ ά λ ο χ ρ ο ν ικ ό δ ιά σ τη μ α τω ν δ υ ό μ ισ ι α ιώ νω ν (απ ό τ ο ν θ ά ν α τ ο τ ο υ Κ λ ό β η , τ ο 511, ω ς τ ο τ έ λ ο ς τ η ς μ ε ρ ο β ίγ γ ε ια ς δ υ ­ ν α σ τε ία ς , τ ο 751). Α ρ κ ε τ ά χ ρ ό ν ια μ ε τ ά τ η ν ο υ σ ια σ τικ ή α ν ά λ η ψ η τ η ς ε ξ ο υ σ ία ς απ ό τ ο υ ς ισ χυ ­ ρ ο ύ ς α υ λ ικ ο ύ ς α ξ ιω μ α τ ο ύ χ ο υ ς , π ο υ έ ­ μ ε ιν α ν γ ν ω σ το ί σ τη ν ισ το ρ ία ω ς «μαγ ιο ρ δ ό μ ο ι» (απ ό τ ις λ α τ ιν ικ έ ς λ έ ξ ε ι ς «m ajor dom us», π ου σ η μ α ίν ο υ ν ε π ιμ ε ­ λ η τ ή ς /ε π ό π τ η ς τ ο υ ο ίκ ο υ /π α λ α τιο ύ , δ η λ . α υ λ ά ρ χ η ς ), ο ι Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο ι η γ ε ­ μ ό ν ες εξα κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν να σ τέφ ο ν τα ι κα ι να τ ιμ ώ ν τ α ι σ αν ν α ή τ α ν π α ν τ ο δ ύ ­ ν α μ ο ι β α σ ιλ ε ίς . Η τ ιμ η τ ικ ή α ν α γ ω γ ή τ η ς κ α τ α γ ω γ ή ς τ η ς δ υ ν α σ τ ε ία ς σ το ν θ ρ υ λ ικ ό Μ ε ρ ο β α ίο ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε να ισ χ ύ ει α ν α λ λ ο ίω τη , α ν κα ι σ τα ν ε ώ τ ε ρ α

χ ρ ό ν ια α μ φ ισ β η τ ή θ η κ ε έ ν τ ο ν α (π.χ. απ ό τ ο ν Κ ο σ μ ίν ο κ υ , ό.π., σ. 39, ό π ο υ ό ­ μ ω ς α τ υ χ έ σ τ α τ α σ τη ν ε λ λ η ν ικ ή μ ε τ ά ­ φ ρ α σ η ο Μ ε ρ ο β α ίο ς γ ίν ε τ α ι... «η Μ ε ρ ο β έ α » , υ π ο ν ο ώ ν τα ς κ ά π ο ια σ χ ε τικ ή π ε ρ ιο χ ή !). Π α ρ ά τ ο γ ε γ ο ν ό ς , π ά ν τω ς , ό τ ι ο ι ά μ ε σ ο ι δ ιά δ ο χ ο ι τ ο υ Κ λ ό β η Α ’ κ α ­ τ ό ρ θ ω σ α ν ν α ε ν σ ω μ α τώ σ ο υ ν σ το κ ρ ά ­ τ ο ς τ ο υ τ η Β ο υ ρ γ ο υ ν δ ία , τ ο 534, κα ι να σ υ ν τρ ίψ ο υ ν τ η ν α ν τίσ τα σ η δ ια φ ό ρ ω ν άλλω ν γερ μα νό φ ω νω ν φ ύλω ν, η πα­ ρ α κμ ή δ ε ν κ α τέσ τη δ υ ν α τό να α να σ χεθ ε ί. Ε να φ η μ ισ μ έ ν ο α π ό σ π α σ μ α απ ό τ ο ν « Β ίο Κ α ρ ό λ ο υ τ ο υ Μ ε γ ά λ ο υ » τ ο υ Ε (γ )ιν ά ρ δ ο υ , τ ο υ β ιο γ ρ ά φ ο υ τ ο υ Κ αρλ ο μ ά γ ν ο υ , δ ίν ε ι α ν ά γ λ υ φ α τ η ν κ α τ ά ­ σ τα σ η π ο υ ε π ικ ρ α τ ο ύ σ ε σ το β α σ ίλ ε ιο τ ω ν Μ ε ρ ο β ιγ γ ε ίω ν , σ τις τ ε λ ε υ τ α ί ε ς τ ο υ φ ά σ ε ις (έ κ δ . - γ α λ λ . μ ε τ . L. H alphen, Π α ρίσ ι 1947, σσ. 9-12, α γ γ λ . μ ε τ . L. T horpe, Penguin C lassics, 1977, α ν α τύ π ., σσ. 55-56, ε λ λ η ν . μ ε τ . Α. Σ.): « Σ το ν β α σ ι­ λ ιά π λ έ ο ν δ ε ν έ χ ε ι α π ο μ ε ίν ε ι τ ίπ ο τ ε ά λ ­ λ ο ε κ τ ό ς α π ό τ ο ν τ ίτ λ ο τ ο υ β α σ ιλ ιά , τ ις μ α κ ρ ιέ ς κ υ μ α τ ισ τ έ ς κ ο τ σ ίδ ε ς κα ι τ ο μ α κ ρ ύ γ έ ν ι. Κ ά θ ε τ α ι σ το ν θ ρ ό ν ο τ ο υ κα ι α σ κ ε ί μ ό ν ο ο ν ο μ α σ τικ ά τ η ν ε ξ ο υ ­ σία, δ έ χ ε τ α ι τ ο υ ς π ρ ο σ κ ε κ λ η μ έ ν ο υ ς

τ ο υ κα ι τ ι ς δ ιπ λ ω μ α τ ικ έ ς α π ο σ το λ έ ς κα ι τ ο υ ς δ ίν ε ι τ ι ς α π α ν τ ή σ ε ις τ ις ο π ο ί­ ε ς τ ο ν έ χ ο υ ν δ ιδ ά ξ ε ι -ή μ ά λ λ ο ν δ ια τ ά ­ ξ ε ι- να δ ίν ε ι. Η π ε ρ ιο υ σ ία τ ο υ π ε ρ ιλ α μ ­ β ά ν ε ι μ ό ν ο έ ν α μ ικ ρ ό κ τ ή μ α μ η δ α μ ιν ή ς α ξία ς , ό π ο υ έ χ ε ι μ ια κ α τ ο ικ ία κα ι μια ο ­ λ ιγ ά ρ ιθ μ η σ υ ν ο δ ε ία υ π η ρ ε τώ ν . Ο τ α ν η π ερ ίσ τα σ η τ ο α π α ιτο ύ σ ε , τ α ξ ίδ ε υ ε π ά ­ νω σ ε έ ν α κ ά ρ ο π ο υ τ ο έ σ ε ρ ν α ν β ό δ ια κα ι τ ο ο δ η γ ο ύ σ ε έ ν α ς β ο ϊδ α μ α ξ ά ς -ό π ω ς α κ ρ ιβ ώ ς κα ι τ α α γ ρ ο τ ικ ά κά ρ α (!). Μ ε α υ τή τ η ν ά θ λ ια ε μ φ ά ν ισ η π α ρ ο υ ­ σ ια ζ ό τα ν σ το α ν ά κ τ ο ρ ό τ ο υ ή σ τη ν ε ­ τή σ ια σ υ ν α γ ω γ ή τ ω ν υ π η κ ό ω ν τ ο υ , ε ν ώ τ η ν ο υ σ ια σ τικ ή δ ια κ υ β έ ρ ν η σ η α σ κ ο ύ ­ σ ε ο μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ς τ ο υ , π ο υ ε ίχ ε τ η ν τ ε ­ λ ικ ή α π ό φ α σ η σ ε θ έ μ α τ α ε ξ ω τ ε ρ ικ ή ς ή ε σ ω τ ε ρ ικ ή ς π ο λ ιτ ικ ή ς ...» (β λ. κα ι Fisher, Α ’, σσ. 158-159). Ο ι φ ιλ ικ έ ς σ χ έ σ ε ις τ ω ν Φ ρ ά γ κ ω ν μ ε τ ο Β υ ζ ά ν τ ιο , π ο υ ε ίχ α ν ε γ κ α ιν ια σ θ ε ί τ ο 508 μ ε τ α ξ ύ Κ λ ό β η Α ’ κα ι Α ν α σ τα σ ίο υ Α ’ (β λ. π α ρα π ά νω ), σ υ ν εχ ίσ τη κ α ν . Α ξ ιό λ ο ­ γ η υ π ή ρ ξ ε η σ υ ν θ ή κ η μ ε τ α ξ ύ τ ο υ Χ ιλδ ε β έ ρ τ ο υ Β ’ τ η ς Α υ σ τρ α σ ία ς κα ι τ η ς Β ο υ ρ γ ο υ ν δ ία ς (575-595/96) κα ι τ ο υ Μ α υ ρ ίκ ιο υ (582-602), τ ο 583-585, σ τ ρ ε ­ φ ό μ ε ν η κ α τ ά τω ν Λ ο γ γ ο β ά ρ δ ω ν τ η ς

Ιτα λ ία ς , ε ν α ν τ ίο ν τ ω ν ο π ο ίω ν ε ξ ω θ ή θ η κ ε ο Φ ρ ά γ κ ο ς β α σ ιλ ιά ς μ ε τ ο δ έ λ ε α ρ τ η ς κ α τ α β ο λ ή ς σ ε α υ τ ό ν 50 χ ιλ ιά δ ω ν χ ρ υ σ ώ ν β υ ζ α ν τιν ώ ν ν ο μ ισ μ ά τω ν (βλ. σ χ ε τ ικ ά F. D oelger, R egesten, A ’ , Μ ό ν α χ ο -Β ε ρ ο λ ίν ο , 1924, σσ. 10-11, αρ. 76, 77, 78, 83, 84 κα ι 85, π ρ β λ . Lounghis, σσ. 100, 466-467, I. Κ α ρ α γ ια ν ν ό π ο υ λ ο ς , Ισ το ρ ία β υ ζ α ν τ ιν ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς , Β ’ , β ' έ κ δ ., Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η , 1981, α ν α τύ π . 1991, σ. 42, Franziska S hlosser, The reign of the e m pe ro r M a urikio s, Α θ ή ν α , 1994, σσ. 126127). To 629 ή 630 κα ι τ ο 634 π ερ ίπ ο υ , ε ­ π ίσ η ς, υ π ο γ ρ ά φ η κ α ν σ υ ν θ ή κ ε ς μ ε τ α ξ ύ Δ α γ ο β έ ρ τ ο υ Α ’ (629-639) κα ι Η ρ α κ λ ε ί­ ο υ Α ’ (610-641) μ ε σ κο π ό , μ ε τ α ξ ύ ά λ ­ λω ν υ π ο θ έσ εω ν, τη ν π α ρέμβ α σ η το υ π ρ ώ το υ υ π έ ρ τ ο υ Β υ ζ α ν τ ίο υ σ τη ν Ιβ η ρ ικ ή χ ε ρ σ ό ν η σ ο κ α τά τω ν Β η σ ιγ ό τθ ω ν , ο ι ο π ο ίο ι ε ίχ α ν ε κ δ ιώ ξ ε ι απ ό ε κ ε ί τ ο υ ς Β υ ζ α ν τ ιν ο ύ ς τ ο 624 (D oelger, Α ’, σσ. 2324, αρ . 202, 207), Lounghis, σσ. 107-108, 468-469, Α. Σ α β β ίδ η ς , Το ο ικ ο υ μ ε ν ικ ό β υ ζ α ν τ ιν ό κ ρ ά τ ο ς κα ι η ε μ φ ά ν ισ η το υ Ισ λάμ, 518-717 μ.Χ ., β ’ έ κ δ ., Α θ ή ν α , ε κ δ . Ε σ τία , 1990, σσ. 147-148 μ ε τ η σ ημ . 76). Α ξια μ ν ε ία ς ε ίν α ι η δ ιπ λ ω μ α τικ ή π ρ ε ­ σ β ε ία π ο υ έ σ τ ε ιλ ε τ ο 692 ο Ιο υ σ τιν ια ­

15

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

16

' i Ζω γρ αφ ικό ς πίνακας που αναπ αριστά τη βάπ τιση το υ Κλόβη Α ’ από το ν επίσκοπο τη ς Ρ έμ ς, ά γ ιο Ρ εμ ίγ κ ιο , το 496 (κ α τ' ά λλο υ ς το 506).

ν ό ς Β ’ (α ’ β α σ ιλ εία : 685-695) π ρ ο ς τ ο ν Κ λ ό β η Δ ’ (691-695), σ ε μ ια ε π ο χ ή κ α τά τ η ν ο π ο ία τ η ν ο υ σ ια σ τικ ή ε ξ ο υ σ ία σ το φ ρ α γ κ ικ ό β α σ ίλ ε ιο α σ κ ο ύ σ ε ο ε π ιφ α ­ ν ή ς « μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ς » Π επ ίν ο ς Β ’ τ ο υ Ερ ισ τά λ (η μ ν ε ία σ τα Χ ρ ο ν ικ ά τ ο υ Μ ε τ ς /A n n a le s M e tte nse s, π ρβλ. Lounghis, σσ. 125-126, 424). Α π ό τ α μ έσ α τ ο υ έ κ τ ο υ α ιώ να κα ι μ ε τ ά η ε ξ ο υ σ ία τω ν Φ ρ ά γ κ ω ν κ α τ α ν ε μ ή θ η κ ε α νά μεσ α σ το υ ς η γ ε μ ό ν ε ς το υ β ο ρ ε ιο δ υ τ ικ ο ύ κα ι τ ο υ ν ο τ ιο α ν α τ ο λ ι­ κ ο ύ τ μ ή μ α τ ο ς τ η ς Γ α λλία ς, π ο υ α π ό τ ο έ τ ο ς 561 (α ρ χ ή η γ ε μ ο ν ία ς τω ν Χ ιλ π έ ρ ιχ ο υ Α ', Σ ιγ ε β έ ρ τ ο υ Α ’ κα ι Κ ο ν τρ ά ν ο υ ή Γ ο υ ν τρ ά μ ο υ Α ’) α ν α φ έ ρ ο ν τ α ι α ν τ ίσ τ ο ι­ χα σ τις π η γ έ ς ω ς Ν ε υ σ τ ρ ία κα ι Α υ σ τρ α σία. Ο ι δ ιά φ ο ρ ο ι η γ ε μ ό ν ε ς τω ν Μ ε ρ ο β ιγ γ ε ίω ν μ ε τ ά τ η σ η μ α δ ια κ ή α υ τ ή χ ρ ο ­ ν ο λ ο γ ία ε ίχ α ν η γ ε μ ο ν ε ύ σ ε ι ε ί τ ε σ το ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

έ ν α τ μ ή μ α , ε ί τ ε σ το ά λ λ ο , π ρ ο το ύ α ν α ­ γ ν ω ρ ισ τ ο ύ ν ω ς η γ ε μ ό ν ε ς ό λ ω ν τω ν Φ ρ ά γ κ ω ν (β λ. τ ο ν π ίν α κ α τω ν Μ ε ρ ο β ιγ γ ε ίω ν β α σ ιλ έω ν ). Τ ε λ ε υ τ α ίο ς Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο ς η γ ε μ ό ­ ν α ς π ου έ μ ε λ λ ε ν α β α σ ιλ ε ύ σ ε ι σ ε έ ν α ε ν ω μ έ ν ο φ ρ α γ κ ικ ό κ ρ ά τ ο ς υ π ή ρ ξ ε ο Δ α γ ο β έ ρ τ ο ς - Ν τ α γ κ ο π έ ρ Α ’ (629-639)(β λ. R. B arroux, D a g o b e rt roi des Francs, Π αρίσ ι, 1938 κα ι M. B ou vier-A ja m , D ag ob ert, Π α ρίσ ι, 1980), ο ο π ο ίο ς π ρ ό σ θ ε σ ε σ τις φ ρ α γ κ ικ έ ς κ τ ή σ ε ις τ η γ ύ ρ ω τ ο υ Ρ ή ν ο υ Σ α ξο ν ία . Τα χ ρ ό ν ια π ο υ α κ ο ­ λο ύ θ η σ α ν το ν θ ά ν α τό το υ , όμω ς, έ φ ε ­ ρ α ν τ ο φ ρ α γ κ ικ ό έ θ ν ο ς σ τα π ρ ό θ υ ρ α τ ο υ χ ά ο υ ς , μ ε ε μ φ ύ λ ιο υ ς π ο λ έ μ ο υ ς κα ι ε ισ β ο λ έ ς δ ια φ ό ρ ω ν ε χ θ ρ ώ ν σ τις μ ε ρ ο β ιγ γ ε ια ν έ ς κ τ ή σ ε ις . Τ η ν τ ύ χ η τ ο υ παρ η κ μ α σ μ έ ν ο υ π ια Φ ρ α γ κ ικ ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς έ λ ε γ χ α ν απ ό τ ις τ ε λ ε υ τ α ί ε ς δ ε κ α ε τ ί ε ς

το υ έ β δ ο μ ο υ αιώ να , ό π ω ς π ρ ο ε ιπ ώ θ η κ ε , δ ιά φ ο ρ ο ι ισ χ υ ρ ο ί α υ λ ικ ο ί α ξιω μ α το ύ χ ο ι, ο ι « μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ι» . Σ ε α ν τ ίθ ε σ η μ ε τ η ν ισχύ τω ν τ ε λ ε υ τ α ίω ν , ο ι η γ ε μ ό ­ ν ε ς τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς ο ι « μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ι» α ­ ν τιπ ρ ο σ ώ π ε υ α ν ή, μ ά λ λ ο ν σ ω σ τό τε ρ α , ε π ιτ ρ ό π ε υ α ν , έ μ ε ιν α ν γ ν ω σ το ί σ τη ν ι­ σ το ρ ία ω ς « ν ω θ ρ ο ί β α σ ιλ ε ίς » («idle kings» σ τη ν α γ γ λ ικ ή β ιβ λ ιο γ ρ α φ ία ). Για π α ρ ά δ ε ιγ μ α ο γ ιο ς τ ο υ Δ α γ ο β έ ρ τ ο υ Α ’ , Σ ιγ ε β έ ρ τ ο ς (Σ ιγ ιβ έ ρ τ ο ς ) Γ ’ , α π ο κ λ ή θ η κ ε « ν ω θ ρ ό ς β α σ ιλ ιά ς» (σ τα γ α λ λ ικ ά «roi faineant»). Π ρ ώ το ς γ ν ω σ τ ό ς « μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ς » κ α τ ά τ η ν π ε ρ ίο δ ο π ερ ίπ ο υ 6 2 2 -π ερ ίπ ο υ 640 σ τη ν Α υ σ τρ α σ ία υ π ή ρ ξ ε ο Π επ ίν ο ς (Π ιπ ίν ο ς ) Α ’ ο Π ρ ε σ β ύ τ ε ρ ο ς , ε ν ώ ο π ρ ώ το ς σ τη σ ειρ ά τω ν α ξιω μ α το ύ χ ω ν α υ τώ ν π ο υ α π έ κ τ η σ ε π ρ α γ μ α τ ικ ά μ ε ­ γ ά λ η ε ξ ο υ σ ία υ π ή ρ ξ ε ο Π επ ίν ο ς Β ’ το υ Ε ρ ισ τά λ , « μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ς » τ η ς Ν ευ σ τρ ία ς α π ό τ ο 681 κα ι κ ά τ ο χ ο ς τ η ς α π ό ­ λ υ τ η ς ε ξ ο υ σ ία ς απ ό τ ο 687 ω ς τ ο 714, υ π ο τά σ σ ο ν τα ς σ τη θ έ λ η σ ή τ ο υ τ ο υ ς α ­ δ ύ ν α μ ο υ ς Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο υ ς Θ ε υ δ έ ρ ιχ ο Γ ’ (673-691) κα ι τ ο υ ς δ ια δ ό χ ο υ ς το υ Κ λ ό β η Δ ’ , τ ο ν Χ ιλ δ ε β έ ρ τ ο Γ ’ (695-711) κα ι τ ο ν Δ α γ ο β έ ρ τ ο Γ ’ (711-716). Ο ι δ ύ ο ε π ιφ α ν έ σ τ ε ρ ο ι ό μ ω ς « μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ι» τ η ς φ ρ α γ κ ικ ή ς ισ το ρ ία ς υ π ή ρ ξ α ν ο ι α ­ π ό γ ο ν ο ι τ ο υ Π επ ίν ο υ Β ', ο Κ ά ρ ο λ ο ς Μ α ρ τ έ λ ο ς κα ι ο Π επ ίν ο ς Γ ’ . Γ ιο ς τ ο υ Π επ ίν ο υ Β ', ο Κ ά ρ ο λ ο ς Μ α ρ τ έ λ ο ς , ά ­ σ κ η σ ε α π ό λ υ τ η ε ξ ο υ σ ία μ ε τ α ξ ύ τω ν ε ­ τώ ν 719 κα ι 741 π άνω σ τ ο υ ς « νω ­ θ ρ ο ύ ς » Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο υ ς Χ ιλ π έ ρ ιχ ο Β ’ (716-720) κα ι θ ε υ δ έ ρ ιχ ο Δ ' (720-737). Τ η ν π λ ο ύ σ ια σ τ α δ ιο δ ρ ο μ ία τ ο υ Κ α ρ ό ­ λ ο υ Μ α ρ τ έ λ ο υ κα ι τ η ν α π ο φ α σ ισ τικ ή α ­ ν τ ιμ ε τώ π ισ η , ε κ μ έ ρ ο υ ς τ ο υ , τω ν Μ ο υ ­ σ ο υ λ μ ά ν ω ν σ τη μ ά χ η τ ο υ Π ο υ α τιέ , το 732, π α ρ α κ ο λ ο υ θ ή σ α μ ε σ ε π ρ ο η γ ο ύ μ ε ­ νο τ ε ύ χ ο ς τ η ς « Σ τ ρ α τ ιω τ ικ ή ς Ισ το ­ ρ ία ς» (β λ. Α. Σ α β β ίδ η ς , «Ο Φ ρ ά γ κ ο ς π ο λ έ μ α ρ χ ο ς Κ ά ρ ο λ ο ς Μ α ρ τ έ λ ο ς κα ι η α ν α χ α ίτισ η τ ο υ Ισ λά μ σ τη μ ά χ η τ ο υ Π ο υ α τιέ , 732 μ .Χ .“, «ΣΙ», τ. 14, Ο κ τώ ­ β ρ ιο ς 1997, σσ. 40-45 μ ε τ η β ιβ λ ιο γ ρ α ­ φ ία). Ο τε λ ε υ τ α ίο ς η γ εμ ό ν α ς (κ α τ’ ό νο μα μ ό ν ο ν ) τ η ς μ ε ρ ο β ίγ γ ε ια ς δ υ ν α σ τε ία ς , Χ ιλ δ έ ρ ιχ ο ς Β ’ ( Γ ’)-(742-751), α ν α τρ ά π η κ ε κα ι ε κ θ ρ ο ν ίσ τ η κ ε απ ό τ ο ν γ ιο τ ο υ Κ α ρ ό λ ο υ Μ α ρ τ έ λ ο υ , Π επ ίν ο Γ ’ τ ο ν « Β ρ α χ ύ » . Ο τ ε λ ε υ τ α ί ο ς , π ρ ιν α ν α γ ο ρ ε υ θ ε ί « ρ η ξ Φ ρ α γ κ ία ς » (τ ο 752) και « π α τρ ίκ ιο ς Ρ ω μαίω ν» (particiu s R om anorum ), τ ο 754, π α ίρ ν ο ν τα ς π α­ ρ ά λ λ η λ α κα ι τ ο π α π ικό χ ρ ίσ μ α α π ό τ ο ν Σ τ έ φ α ν ο Γ ’ (752-757) σ το Π ό ν τ ιό ν τ η ς Γ α λλία ς, ε ίχ ε χ ρ η μ α τ ίσ ε ι ο ίδ ιο ς «μαγ ιο ρ δ ό μ ο ς » , κ α τ ά τ η ν π λ ο ύ σ ια π α ρ ά ­ δ ο σ η τ η ς ο ικ ο γ έ ν ε ιά ς τ ο υ , τ η ν π ε ρ ίο δ ο 741-752, π ρ ιν γ ίν ε ι ιδ ρ υ τ ή ς κα ι α ρ χ η γ έ ­ τ η ς τ η ς κ α ρ ο λ ιδ ικ ή ς δ υ ν α σ τ ε ία ς (β λ. Ζ. Τ σ ιρ π α νλή ς, Ε ισ α γω γή σ τη μ εσ α ιω ν ικ ή ισ το ρ ία τ η ς δ υ τ ικ ή ς Ε υ ρ ώ π η ς, δ ’ έ κ δ ., Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η , ε κ δ . Ζ ή τ η ς , 1996, σσ. 107-109).

ΑΠΟΤΙΜ ΗΣΗ ΤΗΣ Μ ΕΡΟΒΙΓΓΕΙΑΝΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ Ε ν α ς απ ό τ ο υ ς γ ν ω σ τ ό τ ε ρ ο υ ς δ ιε ­ θ ν ώ ς ισ τ ο ρ ικ ο ύ ς π ο υ ε π ιχ ε ίρ η σ ε σ υ ν ­ θ ε τ ι κ ή ισ το ρ ία τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς απ ό τ ι ς α ­ π α ρ χ έ ς τ η ς ω ς τ α π ρ ο ε ό ρ τ ια τ ο υ Β ’ Π α ­ γ κ ό σ μ ιο υ Π ο λ έ μ ο υ , ο X. Α. Λ. Φ ίσ ερ , α ­ π ο δ ίδ ε ι τη μ α κ ρ ο β ιό τ η τ α τ η ς δ υ ν α ­ σ τ ε ία ς α υ τ ή ς σ το γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι ασπάσ θηκε με θ έρ μ η το κ α θ ο λ ικ ό χ ρ ισ τια ν ικ ό δ ό γ μ α . Ο ι η γ ε μ ό ν ε ς τ η ς δ ε ν υ π ή ρ ξα ν μ ό ν ο κ ο σ μ ικ ο ί α ρ χ η γ ο ί, α λ λ ά κα ι ιε ρ ε ίς τ α υ τ ό χ ρ ο ν α , α φ ο ύ «μια α ύ ρ α α γ ιο σ ύ ν η ς ε ίχ ε ε π ικ α θ ίσ ε ι σ το ε ­ θ ν ικ ό ιε ρ α τ ε ίο τω ν Φ ρ ά γ κ ω ν » (Fisher, Α ’ , σ. 159). Π α ρ ά τ η γ ε ρ μ α ν ικ ή /τ ε υ τ ο ν ικ ή τ ο υ ς κ α τα γ ω γ ή μ ε τ ις π α γ α ν ισ τικ έ ς τ η ς κ α ­ τ α β ο λ έ ς , ο ι Φ ρ ά γ κ ο ι Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο ι α ­ φ ο μ ο ιώ θ η κ α ν γ ρ ή γ ο ρ α απ ό τ η Χ ρ ισ τια ­ ν ο σ ύ ν η κα ι τ ο ν δ υ τ ικ ο ε υ ρ ω π α ϊκ ό κ ό ­ σ μο μ ε τ η μ α κ ρ α ίω ν η ρ ω μ α ϊκ ή π ο λ ιτ ι­ σ τικ ή π α ρ ά δ ο σ η . Θ ε ω ρ ώ ν τ α ς τ ο υ ς ε ­ α υ το ύ ς το υ ς κ λ η ρ ο νό μ ο υ ς τη ς π αρά­ δοσης α υ τή ς οι Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο ι η γ ε μ ό ν ε ς α σ κ ο ύ σ α ν τ η ν ε ξ ο υ σ ία ω ς ε ­ π ίτρ ο π ο ι τ η ς Ρ ώ μη ς, δ έ χ ο ν τ α ν α ν ώ τα ­ τ ο υ ς δ ιο ρ ισ μ ο ύ ς κα ι α ν ώ τα τα α ξιώ μ α ­ τα απ ό τ ο ν π άπα κα ι α κ ό μ α χ ρ η σ ιμ ο ­ π ο ιο ύ σ α ν ρ ω μ α ϊκ ά ν ο μ ίσ μ α τα . Το γ α λ λ ο -ρ ω μ α ϊκ ό σ το ιχ ε ίο , λ ο ιπ ό ν , ε π ικ ρ ά ­ τ η σ ε π λ ή ρ ω ς , ιδ ια ίτ ε ρ α α π ό τ η ν επ ο χ ή τ η ς β α σ ιλ ε ία ς τ ο υ Κ λ ό β η Α ', μ ε α π ο τ έ ­ λ ε σ μ α τ ο φ ρ α γ κ ικ ό έ θ ν ο ς να κ α τ α σ τ ε ί σ τ α θ ε ρ ό κα ι α ν α π ό σ π α σ το τ μ ή μ α το υ μ ε σ α ιω ν ικ ο ύ λ α τ ιν ικ ο ύ κ ό σ μ ο υ τ η ς Δ ύ ­ σ ης. Κ α τά τ η ν ε π ο χ ή α υ τ ή , π ά ν τω ς , παρ α τ η ρ ε ίτ α ι σ τα δ ια κ ή α π ο δ υ ν ά μ ω σ η τ η ς π ο λ ιτ ικ ο -σ τ ρ α τ ιω τ ικ ή ς κ ε ν τ ρ ικ ή ς ε ξο υ σ ία ς , μ ε π α ρ ά λ λ η λ η ισ χ υ ρ ο π ο ίη σ η τ η ς α ρ ισ τ ο κ ρ α τ ία ς τ η ς γ η ς κα ι το υ κ λ ή ρ ο υ . Ο X. Φ ίσ ερ δ ια β λ έ π ε ι σ τη μ ερ ο β ίγ γ ε ια δ υ ν α σ τ ε ία τ α π ρ ώ τα σ π έ ρ ­ μ α τα τ ο υ δ υ τ ικ ο ε υ ρ ω π α ϊκ ο ύ φ ε ο υ δ α ρ ­ χ ικ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς (φ ε ο υ δ α λ ισ μ ο ύ ), μ ε τ η ν α σ ύ δ ο τ η π α ρ α χ ώ ρ η σ η π ρ ο ν ο μ ίω ν , φ ο ρ ο α π α λ λ α γ ώ ν κα ι γ α ιώ ν κα ι ά λ λ ε ς σ κ α ν δ α λ ώ δ ε ις ε ν έ ρ γ ε ιε ς σ τα μ έ ρ η τ η ς ισ χ υ ρ ή ς α ρ ισ τ ο κ ρ α τ ικ ή ς κα ι ε κ κ λ η σ ια ­ σ τικ ή ς κ ά σ τα ς , μ ια δ ια δ ικ α σ ία π ου μ α ­ κ ρ ο π ρ ό θ ε σ μ α έ β λ α ψ ε τ ε λ ικ ά τ η ν εσ ω ­ τ ε ρ ικ ή σ υ ν ο χ ή το υ κ ρ ά τ ο υ ς α υ τ ο ύ (Fisher, Α ', σ. 160 ε ξ . - γ ε ν ικ ά γ ια τ ο φ α ιν ό μ ε ν ο -θ ε σ μ ό τ η ς δ υ τ ικ ή ς φ ε ο υ δ α ρ ­ χ ία ς βλ. π ρ ό σ φ α τα Α. Σ α β β ίδ η ς , « Φ ε­ ο υ δ α ρ χ ία κα ι μ εσ α ιω ν ικ ή δ υ τ ικ ή Ε υ ρ ώ ­ π η», « Σ τρ α τ ιω τικ ή Ισ το ρ ία » , τ. 52, Δ ε ­ κ έ μ β ρ ιο ς 2000, σσ. 40-47 μ ε α ν α λ υ τικ ή β ιβ λ ιο γ ρ α φ ία ). Ο λ ο κ λ η ρ ώ ν ο ν τ α ς π ισ τ ε ύ ο υ μ ε πω ς α ξ ίζ ο υ ν λ ίγ α λ ό γ ια γ ια τ η ν π ο λ ιτισ τικ ή α κ μ ή π ου σ η μ ε ιώ θ η κ ε κ α τ ά τ η δ ιά ρ ­ κ ε ια τ η ς δ υ ν α σ τ ε ία ς α υ τ ή ς , μ ια α κ μ ή ε ­ π ίσ η ς α ξ ιό λ ο γ η , α φ ο ύ α π ο τ ε λ ε ί έ ν α α ρ ­ κ ε τ ά υ ψ η λ ό σ η μ ε ίο σ υ γ κ ε ρ α σ μ ο ύ τ η ς

λ α τ ιν ικ ή ς π α ιδ ε ία ς κα ι τ ο υ π ο λ ιτισ μ ο ύ τ η ς Υ σ τε ρ η ς Α ρ χ α ιό τ η τ α ς μ ε τ α π ρ ω τό ­ γ ο ν α τ ε υ τ ο ν ικ ά ή θ η κα ι έ θ ιμ α τ ο υ φ ρ α ­ γ κ ικ ο ύ λ α ο ύ , κ α τά τ η μ ε τά β α σ η απ ό τ ο ν α ρ χ α ίο σ το ν μ ε σ α ιω ν ικ ό κ ό σ μ ο . Ο ε γ γ ο ν ό ς τ ο υ Κ λ ό β η Α ’ , Χ ιλ π έ ρ ιχ ο ς Α ’ , τ ο ν ο π ο ίο ο Γ ρ η γ ό ρ ιο ς τ η ς Τ ο ύ ρ απ οκ α λ ο ύ σ ε Η ρ ώ δ η κα ι Ν έρ ω ν α τ η ς ε π ο ­ χ ή ς τ ο υ (π ρ β λ. Fisher, Α ', σ. 160), σ υ ν έ ­ θ ε τ ε ο ίδ ιο ς σ τίχ ο υ ς κα ι -υ π ε ρ ή φ α ν ο ς γ ια τ η μ ό ρ φ ω σ η κα ι τ ις γ ν ώ σ ε ις τ ο υ - ε ­ π ιχ ε ίρ η σ ε να π ρ ο σ θ έ σ ε ι σ το λ α τ ιν ικ ό α λ φ ά β η τ ο τ ο υ κ α ιρ ο ύ τ ο υ τέ σ σ ε ρ α ε λ ­ λ η ν ικ ά γ ρ ά μ μ α τ α !

ΕΠΙΛΟΓΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ (1) G. Adam s: C IVILIZATIO N IN THE M IDDLE AGES, Λ ονδίνο, 1910. (2) L. A llw ard: Χ Λ Ω Δ Ο Β ΙΚ Ο Σ , Ο ΙΔ ΡΥΤΗ Σ TOY Β Α Σ ΙΛ Ε ΙΟ Υ ΤΗΣ ΓΑ ΛΛΙΑ Σ, «Ισ το ρ ία Ε ικ ο νο γρ α φ η μ ένη » (Π απ ύρου), τεύχ. 201 (Μ ά ρ τ. 1985), σσ. 75-83. (3) Β . B achrach: «PR O C O PIU S AN D THE C H RO N O LO G Y O F CLOVIS' R EIG N», στου ιδίου, A R M IES A N D PO LITIC S IN THE EARLY MEDIEVAL WEST, A ldershot, Variorum, 1993. (4) B. B leiber: DAS FR A NK R EIC H DER M ERO W INGER. Β ιέννη, 1988. (5) Η. Davis: MEDIEVAL EUROPE, γ ’ έκδ ο σ η , Λ ονδίνο, 1963. (6) D IC TIO N A R Y O F THE M IDD LE AGES (Ν έα Υόρκη, 1982-89), λ ή μ μ α τα « Clovis» (το υ J. Strayer), «M erovingians» (το υ P .G eary). (7) S. D ill: R O M A N SO C IETY IN GAUL IN THE M ER O VIN G IA N AGE, 1926. (8) L. D upraz: LE ROYAUME DES FR A NC S ET L ’A SC EN SIO N PO LITIQ U E DES M A IR ES DU PALAIS AU DECLIN D U Vile SIECLE, Φ ρ άϊμπ ουργκ, 1948. (9) ENCYCLOPEDIA BRITANNICA / M ACROPAEDIA (Σ ικά γο, 1980, ι ε ’ έκ δοσ η), λ. « Clovis» (το υ J. W aliace-Hadrill), «M erovingian a n d C arolingian ag e» (το υ G. Fournier), «Pepin the S h o rt» (τη ς E leanor Duckett). (10) W. Ensslin: N O C H M A LS ZU R EHRUNG CHLODO W ECHS DU RC H KAISER ANASTASIUS, H istorische Jahrbuch 56 (1936), σσ .499-507. (11) H . Ewig: D IE FRAENK ISC H EN TEILUNGEN UND TEILREICHE, 511-613, 1953. (12) E. Ewig: DIE FR AENKISCHEN TEILREICHE IM 7. JAHRHUNDERT, 613-714, 1954. (13) H . Fisher: HISTO R Y O F EUROPE, τό μ . A ’, Λ ονδίνο, 1972. (14) G. Fournier: LES M ERO VING IENS, Παρίσι, 1966 και β ’ έκ δ . 1978. (15) A. G asquet: L’EM PIRE BYZA NTIN ET LA M O N A R C H IE FRANQ UE, Π αρίσι, 1988 (ανατύπ. Ν έα Υόρκη, 1972) και ελλην. μ ε τ .: Η Β Υ ΖΑ Ν Τ ΙΝ Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΚΑΙ Η ΦΡΑΓΚΙΚΗ Μ Ο Ν Α Ρ Χ ΙΑ , Α θή να , 1908. ιδίω ς σσ. 165-178. (16) P. G eary: BEFORE FR ANCE AND G ERMANY. THE CREATION AND TR ANSFORM ATION O F THE M ER O VIN G IA N WORLD, Ν έα Υόρ κη -Ο ξφ όρ δη, 1988. (17) H. G uenther: DER PATRIZIAT CHLODOW EGS, H istorische Jahrbuch 54 (1934), σσ. 468-475. (18) E. Κ οσμίνσκυ: ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΟ Υ Μ Ε Σ Α ΙΩ Ν Α , ελλην. μ ε τ ., Α θή να χ.χ. (Εκδοση Ιν σ τιτο ύ το υ Ισ το ρ ία ς τη ς Α κα δ η μ ία ς Επ ιστημώ ν τη ς Ε Σ ΣΔ ).

(19) Ε. Jam es: THE FRANKS, Ο ξφ ό ρ δ η . 1988. (20) LEXIKON DES MITTELALTERS (Μ όναχοΖυρ ίχη, 1977-), λ ή μ μ α τα «C hlodw ig Ι-ΙΙΙ» (του U. Nonn), "D agobert I-I I I ") (το υ H. Ebiing), «M erow ech», «M e ro w in g er» (το υ H. A nton)(π λούσιες β ιβ λιο γρ α φ ίες). (21) F. Lot: THE END O F THE A NCIENT WORLD A N D THE B EG INNING S O F THE M IDDLE AGES, α γ γ λ . μ ε τ . Ph. κα ι M a rie tte Leon, Λονδίνο, 1931. (22) F. Lot: LA VICTOIRE SUR LES ALAM ANS ET LA C O N V E R S IO N DE CLOVIS, « Revue B eige de Philologie e t d ’H istoire», 17 (1938), σσ. 63-69. (23) Τ. Λ ο υ γ γ ή ς : ΤΟ Α Ν ΑΤΟ ΛΙΚ Ο Ρ Ω Μ Α ΪΚ Ο ΚΡΑΤΟΣ: Η Χ Ρ ΙΣ Τ ΙΑ Ν ΙΚ Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Α Ν Α ΤΟ ΛΗ Σ ΚΑΙ ΤΑ ΓΕΡΜ Α Ν ΙΚ Α ΚΡΑΤΗ ΤΗΣ ΔΥ ΣΕΩ Σ, Ισ το ρ ία Ελληνικού Ε θνους (Ε κ δ ο τικ ή ς Αθηνώ ν), τό μ . Ζ ’ (1978), σσ. 128146. (24) Τ. Lounghis: LES AMBASSADES BYZANTINES ΕΝ O C C ID EN T... 407-1096, Α θή να , 1980. (25) Μ ΕΓΑ ΛΗ ΓΕ Ν ΙΚ Η Ε ΓΚ ΥΚ ΛΟ Π Α ΙΔ ΕΙΑ «ΥΔΡΙΑ» (Α θήνα 1978-88), λ ή μ μ α τα «Κ ά ρο λος Μ α ρ τέ λ ο ς » , «Κ λόβης Α ’-Δ ’» (του Α. Σ α β β ίδ η ), «Κ λ ο θά ρ ιο ς Α ’-Δ ’» (το υ Μ . Α γγ ελίδ η ), « Μ ε ρ ο β α ίο ς », « Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο ι», «Π επ ίνος Α ’ ο Π ρ εσ β ύ τερ ο ς » (το υ Α. Σ α β β ίδ η ), «Π επ ίνος Β ’ το υ Ε ρ ισ τά λ», «Π επ ίνο ς Γ ’ ο Β ρ α χ ύ ς », « Σ ιγ ε β έ ρ το ς Α ’-Γ » , « Χ ιλ δ εβ έρ το ς A ’-Γ ’», «Χ ιλδ έρ ιχο ς Α ’-Β ’», «Χ ιλπ έριχος Α ’-Β ’» (τη ς Φ ω τεινής Β λα χο π ο ύ λο υ )-(β ιβ λιο γρ α φ ίες). (26) D. Nicholas: Η Ε Ξ ΕΛΙΞ Η ΤΟΥ Μ Ε Σ Α ΙΩ Ν ΙΚ Ο Υ ΚΟΣΜ ΟΥ. Κ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΑ , Δ ΙΑ Κ Υ Β Ε Ρ Ν Η Σ Η Κ Α Ι Σ Κ Ε Ψ Η Σ Τ Η Ν ΕΥΡΩ Π Η , 312-1500, μ ε τ . Μ α ρ ιά ννα Τζιαντζή , Α θή να , Μ.Ι.Ε.Τ., 1999. (27) Ch. O m an: THE DARK AGES, 476-918, ε ’ έκ δ ο σ η , Λ ονδίνο, 1908. (28) P. R iche (συνεργ. P. Perin): D IC TIO N N A IR E DES FRANCS. LES TEMPS M ERO VING IENS, Π αρίσι, 1996. (29) M . Rouche: CLOVIS. Π αρίσι, 1996. (30) Α. Σ α β β ίδ η ς : Ο ΦΡΑΓΚΟΣ Π Ο Λ Ε Μ Α Ρ Χ Ο Σ Κ Α Ρ Ο Λ Ο Σ Μ Α Ρ ΤΕ Λ Ο Σ ΚΑΙ Η Α Ν Α Χ Α ΙΤΙΣΗ ΤΟΥ ΙΣ Λ Α Μ Σ Τ Η Μ Α Χ Η ΤΟΥ ΠΟΥΑΤΙΕ, 732 μ.Χ., «Σ τρ α τιω τικ ή Ισ το ρ ία », τ. 14 (Ο κτώ β ρ ιος 1997), σσ. 40-45 (πλούσια β ιβ λιο γρ αφ ία). (31) G. Tessier: LE ΒΑΡΤΕΜΕ DE CLOVIS, Π αρίσι, 1964. (32) A. Thierry: RECITS DES TEMPS MERO VING IENS, Π αρίσι, 1886 (νέα έκ δ . 1981). (33) Ζ. Τσιρπανλής: Ε ΙΣ Α Γ Ω Γ Η ΣΤΗ Μ Ε Σ Α ΙΩ Ν ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΗΣ ΔΥ ΤΙΚ Η Σ Ε Υ Ρ Ω Π Η Σ, δ ’ έκ δ ., Θ εσ σ αλονίκη, Ζ ή τη ς , 1996. (34) A. van de Vyver: LA VICTOIRE CONTRE LES A LA M A N S ET LA C O N VER SIO N DE CLOVIS, «R evue beige» 15 (1936), σσ. 859-914 και 16 (1937), σσ. 35-94. Επίσης Le M oyen-Age 53 (1947), σσ. 177-196. (35) A. van de Vyver: « CLOVIS ET LA PO LITIQ U E MEDITERRANEENNE», σ το ν τόμ ο Etudes de d iee s a H en ri Pirenne (Π αρίσιΒ ρ υ ξέ λ λ ε ς , 1937). (36) J. W aliace-H adrill: THE LO NG-HAIRED K IN G S AN D OTHER STUDIES IN FR A N K ISH H ISTO RY, Λ ο ν δ ίνο, 1962. (37) I. Wood: THE M ER O VIN G IA N KINGDO M S, 450-751, Ν έα Υόρκη, 1994.

j 1(

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Ο ΠΟΛΕΜΟΙ ΤΩΝ ΣΚΛΗΡΕΣ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΑΠΟΙΚΩΝ ΔΗΜ ΗΤΡΗΣ ΛΩΡΗΣ Σ χ έδ ια σ το λ ώ ν -χ α ρ τώ ν: Ν ίκ ο ς Π άνος για τη «ΣΙ»

0 ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗΣ Α Ν Τ Α Γ Ω Ν ΙΣ Μ Ο Σ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΑΓΓΛΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ Ο Λ Λ Α Ν Δ Ο Γ Ε Ρ Μ Α Ν Ω Ν ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΣΤΟ Ν Ο ΤΙΟ Τ Ε Ρ Ο Α Κ Ρ Ο ΤΗΣ Α Φ Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Η Σ ΗΠΕΙΡΟΥ, Π Ο Υ Ο Δ Η Γ Η ΣΕ Σ Τ Η Ν Α ΙΜ ΑΤΗ ΡΗ ΣΥ ΓΚ ΡΟ ΥΣΗ ΣΤΟ ΛΥΚΑΥΓΕΣ ΤΟΥ 20ο ύ Α ΙΩ Ν Α (1899-1902), Σ Η Μ Α Ν Ε ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ Β ΙΚ Τ Ω Ρ ΙΑ Ν Η Σ Ε Π Ο Χ Η Σ ΚΑΙ ΤΗΝ Α Φ Ο ΡΜ Η ΣΥΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ Ν Ο Τ ΙΟ Α Φ Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Η Σ Ο Μ Ο Σ Π Ο Ν Δ ΙΑ Κ Η Σ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ.

Π υ ρ ο β ο λ η τή ς , Π υρ οβ ολικό το υ Τρανσβάαλ, 1890-1900. Το Transvaal Staat Artilerie ήταν ένα από τα λίγα τμήματα που διέθ ετα ν στολές οι οποίες στην πλειονότητά τους ήταν αυστριακού τύπου. Πολλοί στην αρχή του πολέμου φορούσαν βαθυκύανα χιτώνια ή -όπως εδώ- απλά χακί ή έπαψαν να φορούν στολή. Τα διακριτικά βαθμού των αξιωματικών ήταν 1-3εξάκτινα άστρα στα περιλαίμια (όπως του Αυστριακού και του Ελληνικού Στρατού της εποχής), ενώ των υπαξιωματικών 1-3 χρυσές σειρίδες Λ χαμηλά στα μανίκια των χιτωνίων. Εκτός από τα πολιτικά -όπως εδώ- και τα χαρακτηριστικά πλατύγυρα καπέλα οι άνδρες του TSA φορούσαν και κασκέτα (ομοιόχρωμα με τα περιλαίμια, τα επώμια και τα παραρράμματα) παρόμοια με των Αυστριακών Ορεινών Κυνηγών. Η φυσιγγιοθήκη των 50 σε τελαμώνα προορίζεται για το τυφέκιο Martini-Henry.

ΜΠΟΕΡΣ

Ν α υ τικ ό π υροβόλο τω ν 4 ,7 in σ ε κιλλίβ α ντα σ χεδ ια σ μ έν ο , ε κ των ενόντω ν, από το ν π λοίαρχο Σ κ ο τ.

Σε π ερίπτω ση κινδύνου η φ ά λα γγ α έ κ λ ε ιν ε σ ε κύκλο, μ ε τα υπ οζύγια και τα γυναικόπ αιδα σ το μ έσ ο , το ν επ ο νο μ α ζό μ εν ο « laager». Σ τ ις 16 Ο κτω β ρ ίου 1836 τέ σ σ ε ρ ις χ ιλ ιά δ ες π ο λ εμ ισ τές Ν τε μ π έ λ ε ε π ιτέ θ η κ α ν σ το «trekk» το υ Π ο τγ κ ίτ ε ρ , ο οπ οίος μ ε 35 ά νδ ρ ες α ν τέ τ α ξ ε σ θ εν α ρ ή ά μυνα, α π ο ψ εύ γο ντα ς τα χ ε ιρ ό τε ρ α . Α υ τή ή τα ν η α φ ο ρ μ ή το υ Π ρ ώ του Π ο λ έμ ο υ για τη ν επ ικρ ά τη σ η , μ ε τα ξ ύ τω ν Μ π ό ερ ς και των Ν τε μ π έ λ ε το υ φ ύλαρ χου Μ ζιλ ικά ζι.

περιοχής, σε συνδυασμό με τη δουλεία και τις μεσ ογειακές τεχ νικές καλλιέργειας και κτηνοτροφικής παραγωγής που χρησιμοποίη­ σαν οι άποικοι, κυρίως οι Γάλλοι Ουγενότοι, μ ετέτρ εψ α ν το ν διαμετακομιστικό σταθμό α­ νεφοδιασμού σε κυρίαρχη οικονομική αποι­ κία. Οι άποικοι για να αντιμετωπίσουν το πρό­ βλημα συνεννόησης μιλούσαν ένα "μίγμα” ολλανδογερμανικώ ν και φλαμανδικών, τη γλώσ­ σα «αφρικάανς». Με το πέρασμα του χρόνου θεώρησαν το υς εαυτούς το υς ως αυτόχθονες και ονομάστηκαν «Αφρικάανερς». Στα μ έ­ σα του 18ου αιώνα εκδίω ξαν το υς διοικητι­ κούς υπαλλήλους τη ς Εταιρείας και ίδρυσαν μια ιδιόμορφη (οικονομικά ανεξάρτητη, διοι­ κητικά χαλαρά εξα ρτημ ένη ) δημοκρατία. Το 1800 οι Αφρικάανερς αριθμούσαν 25.000 και ήταν δ εύ τερ η ς και τρ ίτης γενιάς άποικοι. Το 1795 τερμ α τίσ τηκε και τυπικά η ολλανδική κυριαρχία με τη Συνθήκη ειρήνης τη ς Αμιένης και η αποικία εκχω ρήθηκε στην ολλανδι­ κή Δημοκρατία τη ς Βατταβίας. Το 1806 η στρατηγική θέση του ακρωτηρί­ ου προσέλκυσε το βρετανικό ενδιαφέρον. Το 1816 το Βασιλικό Ναυτικό αποβίβασε στρα­ τεύ μ α τα και ανέλαβε τη διοίκηση. Πραγματοπ οιήθηκε εποικισμός με 5.000 υπηκόους του σ τέμμα τος και ελήφθησαν τα πρώτα διοικητι­ κά μέτρα που ευνόησαν το υς εποίκους σε βά­ ρος των «Αφρικάανερς». Αποτέλεσμα ήταν η συνεχώς διογκούμενη δυσφορία των δ ε ύ τε ­ ρων, που τους οδήγησε σε μετανάστευση προς τα βόρειο-βορειοανατολικά (προς ανα­ ζήτηση νέων εκμεταλλεύσιμω ν αγροκτηνοτροφικώ ν περιοχών) και στην αυτονομία από τη βρετανική διοίκηση.

Η «ΜΕΓΑΛΗ ΕΞΟΔΟΣ» ■ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΜΕ ΤΑ ΒΡΕΤΑΝΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ

Οι φ ά λ α γ γ ες αμαξώ ν, τα επ ο νο μ α ζό μ ενα «trekk». Οι Μ π ό ερ ς μ ετα ν ά σ τευ σ α ν β ό ρ εια β ο ρ ειο α ν α το λικ ά το υ Ο ρ ά γγ η π οτα μο ύ και έφ & α σ α ν μ έχ ρ ι τα σ ημ ερ ινά σύνορα τη ς Μ ο ζα μ β ίκ η ς.

ο 1488 ο Πορτογάλος θαλασσοπόρος Βαρθολομαίος Ντιάζ περιέπλευσε το νοτιότερ ο ακρωτήριο τη ς αφρικανι­ κής ηπείρου, το ακρωτήριο τη ς «Καλής δος», όπως μετονομάστηκε από ακρωτήριο των "Καταιγίδων"! Πρώτοι αποίκησαν σε αυτό οι Ολλανδοί, το 1652. Η Ολλανδική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών ίδρυσε διαμετακομιστικό σταθμό ανεφοδιασμού για τα πλοία της. Από το 1685 ως και το 1795 εκτό ς των Ολλανδών

Τ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

εγκατασ τάθηκαν Γάλλοι, Ουγενότοι, Γερμα­ νοί, Φλαμανδοί και Πολωνοί. Αυτοί με τις ευ ­ λογίες τη ς Εταιρείας επ εκτάθηκαν και προΕλπίσάρτησαν εδάφη στην ενδοχώρα, με σκοπό τη ν εμπορική και αγροκτηνοτροφική εκ μ ε­ τάλλευση. Ακόμα υπέταξαν και υποδούλω­ σαν με πολέμους το υς ιθαγενείς Μπαντού (Ο τεντότους, Βουσμάνους), το υς οποίους χρησιμοποίησαν ως δούλους για τις αγροκτηνοτροφ ικές εργασίες. Τα εύφορα εδάφη τη ς

Μ ετά το τέλο ς του Εκτου Αφρικανικού Πολέμου μεταξύ των αποίκων και των Ξόσα (1834-1835) οι Μπόερς μετανάστευσαν συ­ γκρ οτημένα προς τις ελ ε ύ θ ερ ες περιοχές. Διέσχισαν το ν Οράγγη οργανωμένοι σε φά­ λαγγες και μετα κινήθηκαν πέρα από τα σύνο­ ρα του Ακρωτηρίου. Τον Οκτώβριο του 1836 μια φάλαγγα 50 α­ μαξών με οδηγό το ν Π οτγκίτερ, συνάντησε στον ποταμό Ρινόστερ (Rhenoster) το υς ιθα­ γενείς Ν τεμπ έλε του φύλαρχου Μζιλικάζι (N’debele, M’zilikazi), που τη ς επ ιτέθηκε. Οι Μπόερς α ντέτα ξα ν σθεναρή άμυνα (35 άν­ δρες έναντι 4.000 Ν τεμπέλε) και τους απώθη­ σαν. Αφού διασφάλισαν τη ν περιοχή εγκατά­ στασής το υς συγκρότησαν δύο «κομμάντο» υπό το υ ς Μάριτζ και Π οτγκίτερ και εκστράτευσαν κατά των Ν τεμπέλε. Τους νίκησαν τον Ιανουάριο του 1837 στη μάχη τη ς Μοζένγκα. Επειδή ο κίνδυνος υφίστατο το υς κατεδίωξαν ως τη ν κοιλάδα του ποταμού Μαρίκο, διαλύοντας το στρατόπεδό τους, αιχμαλωτίζο­ ντας τα κοπάδια τους και εξαναγκάζοντάς τους οε φυγή βόρεια του ποταμού Λιμπόπο, το ν Οκτώβριο του 1837. Ο π όλεμος αυτός ο­ νομάστηκε «the trekker N'debele war». Βορειοανατολικά μια φάλαγγα αμαξών

Η μάχη τη ς Μ α τζο ύ μ π α , κ ο ρ υ φ α ία σ τιγ μ ή τη ς ε ξ έ γ ε ρ σ η ς τω ν Μ π ό ερ ς. Η νίκη σ τη μάχη α υ τή ο δ ή γ η σ ε το υ ς Β ρ ετα ν ο ύ ς σε δ ια π ρ α γ μ α τεύ σ εις κα ι το υ ς Μ π ό ερ ς σε βρα χύβια α ν εξα ρ τη σ ία .

υπό το ν Π ιέι Ρέτιφ διέσχισε τη ν οροσειρά Ντράγκενσμπεργκ και εισήλθε στις εύφ ορες π εδιάδες του Νατάλ (1837). Το Νατάλ ήταν η χώρα των Ζουλού του φύλαρχου Ντιγκαάν (Zulu - Digaan). 0 Ντιγκαάν προσκάλεσε τους

Μπόερς σε διαπραγματεύσεις στο στρατόπε­ δό του, παρασύροντάς το υς σε παγίδα όπου και το υς εξόντω σε. Οι Μπόερς υπό τη ν η γε­ σία του Αντρέα Π ρετώριους εκστράτευσαν κατά των Ζουλού, το υς νίκησαν στη μάχη του «Αιματηρού» ποταμού (Blood river, 1837) και τους απώθησαν τελικά πέρα από το ν ποταμό Τουγκέλα, εγκαθισ τάμενοι στο Νατάλ (1840). Ιδρυσαν τη ν πόλη Π ητερμάριτσμπουργκ και ανακήρυξαν τη ν Ε λεύθερη Π ολιτεία του Να­ τάλ. Από το 1818 Βρετανοί έμποροι και κυνη­ γοί είχαν συνάψει σ υνθήκες με τους Ζουλού και είχαν ιδρύσει το λιμάνι Πορτ Νατάλ, ως διαμετακομιστικό εμπορικό σταθμό. Οι ίδιοι θορυβήθηκαν με τις π ολιτικές κινήσεις των Μπόερς και επεζήτησαν τη ν προστασία του σ τέμματος, η οποία τους δόθηκε με την ε ­ γκατάσταση στρατιωτικής φρουράς στο λιμά­ νι, το 1838. Το 1840 η φρουρά αποχώρησε, αλ­ λά επανήλθε το 1841 εξυπ ηρετώ ντας τα β ρ ε­ τανικά συμφέροντα. Ο Π ρετώριους πολιόρ­ κησε επί ένα μήνα (Μ άιος-Ιούνιος 1842) τη

βρετανική φρουρά, που οχυρώθηκε e r r . ~£ριοχή του κόλπου Κογκέλα. Η πολιορ· ^ ν θ η κε όταν το Β ρετανικό Ναυτικό με το τν : : HMS "Southampton" κανονιοβόλησε τις θ έ α ε -c των Μπόερς και αποβίβασε ενισχύσεις. Ο. Μπόερς αποχώρησαν κατόπιν διαπραγματεύ­ σεων και οι Βρετανοί προσάρτησαν το Νατάλ Οι Μπόερς επέστρεψαν στο Τρανσβάαλ και στην περιοχή του Οράγγη, πιέζοντας α­ σφυκτικά το υς ιθαγενείς των φυλών Σόθο κα. Τσβάνα (Sotho, Tswana). Μέσω του αρχηγού τη ς Μπασουτολάνδης, Μοσούσουε, ζητήθηκε η βρετανική συνδρομή και διαιτησία. Ο Β ρετανικός Στρατός εισ έβαλε για πρώτη φο­ ρά στις ελ εύ θ ερ ες περιοχές διασχίζοντας το ν Οράγγη και κινούμενος προς Βορρά. Κατευ θ ύ ν θ η κε προς τη ν Μ πλουεμφοντέιν. πρωτεύουσα τη ς Ε λεύθερης Π ολιτείας του Οράγγη, νικώντας το ν Π ρετώριους στο Σβαρτσκόπγιε το ν Απρίλιο του 1843. Οι Βρετανοί διά του νέου κυβερνήτη, σερ Χάρρυ Σμιθ. προσάρτησαν όλη τη ν περιοχή μεταξύ του Ο-

ΠΟΙΟΙ ΗΤΑΝ 01 ΜΠΟΕΡΣ; Η ονομασία Μπόερς προήλθε από τη σύντμηση των λέξεων moor (χωρικός) και free Brughers (ελεύθεροι άποικοι). Οι τελευταίοι μι­ λούσαν «αφρικάανς» και κατά κύριο λόγο ασχολούντο με την αγροκτηνοτροφία. Αόγω της ενασχόλησής τους ήταν άνθρωποι τραχείς και σκληραγωγημένοι, με ανεπτυγμένες τις οικογενειακές και πατρογονικές αξίες. Ηταν θρησκευόμενοι και σκληροί, αλλά δίκαιοι προς τους ιθαγενείς υποτακτικούς τους. Ενδιαφέρονταν για τα κοινά και λειτουργούσαν δημοκρατικά συμμετέχοντας σε όλες τις διαδικασίες λή­ ψης αποφάσεων που τους αφορούσαν ως οικογένεια - ομάδα - κοινότητα. Ηταν πειθαρχικοί, διεκδικούσαν μαχητικά τα δικαιώματά τους και υποστήριζαν τα συμφέροντά τους. Οι συντροφικοί δεσμοί μεταξύ τους θεωρούντο ιεροί και ήταν πολύ ισχυροί. Οι ηγέτες τους είχαν καθολική επιδοκιμασία, κερδίζοντας τον σεθασμό με τις, επί του πολιτικού και του στρατιωτικού πεδίου, ικανότητές τους. Οι πολεμικές επιχειρήσεις για τους Μπόερς ήταν αναγκαίες για την επιβίωση. Πολεμούσαν για την επιβίωση και τα συμφέροντά τους και όχι για τη δό­ ξα. Συμμετείχαν στα «κομμάντο» αφήνοντας την οικογένεια και τη γη τους. Δεν διακινδύνευαν χωρίς λόγο. Στις πολεμικές αναμετρήσεις παρουσίαζαν ιδιότυπη πειθαρχία και ανεπτυγμένο στρατιωτικό πνεύμα. Ο τρόπος που πολεμούσαν έδειχνε τις στρατιωτικές αρετές τους, προκαλώντας τον θαυμασμό των εχθρών τους. Συμμετείχαν στις επιχειρήσεις με δικό τους όπλο και άλογο, δικά τους πυρομαχικά και προμήθειες. Τους συνόδευε πάντα ένας ιθαγενής (συνήθως Γκρίκας, Ξόσα, Ντεμπέλε ή Ζουλού), ως υποκόμος-υπηρέτης. Ως τα μέσα του 19ου αιώνα οι Μπόερς δεν είχαν συγκροτήσει τακτικά σώματα στρατού. Συγκροτούσαν κατά περιοχές και κοινότητες έφιππα σώματα που τα ονόμαζαν «kommando», αποτελούμενα από τους άνδρες Μπόερς 16-60 ετών. Μέχρι το 1850 χρησιμοποιούσαν μια ποικιλία από εμπροσθογεμή τυφέκια και δίκαννα, λειόκαννα ή ραβδωτής κάννης (Brown Bess, Kentucky, Ferguson, Grynner). Πολλοί έ­ φεραν και εμπροσθογεμείς πιστόλες αντικαθιστώντας τις σταδιακά με περίστροφα και πιστόλια (Mauser 1878, Mauser C96, Webley iongspur, Herstal, Nagant). Οταν οι εκστρατείες ήταν μεγάλης διάρκειας για τα εφόδια και τα πυρομαχικά μεριμνούσε η κοινότητα. Κατά τις επιχειρήσεις τα «κομμάντο» συνοδεύονταν από τους «agterryers», Αφρικανούς ιθαγενείς βοηθούς επιφορτισμένους με τη φροντίδα των υποζυγίων, το κυνήγι και το μαγείρεμα. Οι Μπόερς εφάρμοζαν μια ευέλικτη τακτική μάχης, μετατρέποντας την ενεργητική άμυνα σε επίθεση και το αντίθετο. Λειτουργούσαν ουσιαστικά ως έφιππο πεζικό. Είχαν ισχύ πυρός που βασιζόταν στην εξαιρετική ευστοχία τους. Ολοι ήταν ικανότατοι κυνηγοί. Οταν παρίστατο ανάγκη τα «κομμάντο» ενώνονταν δημιουργώντας ισχυρότερη δύναμη. Κατά τις πολεμικές επιχειρήσεις πολλοί έφερναν και τις βοϊδάμαξές τους, σύροντας σε τροχήλατες ξύλινες ιδιοκατασκευές ναυτικά πυροβόλα που είχαν αγοράσει οι ίδιοι! Συγκρότησαν μονά­ δες πυροβολικού και τακτικές μονάδες εθνοφυλακής από το 1855 και μετά. Το 1857 εισήχθησαν από την Ελεύθερη Πολιτεία του Οράγγη πυροβόλα γερμανικής προέλευσης, πεδινά Krupp των 6 pdr. Κατά τον Β' πόλεμο των Μπόερς με την Μπασουτολάνδη (1865) χρησιμοποιήθηκαν πυροβόλα Armstrong των 12 pdr και Whitworth των 6 pdr, αγγλικής προέλευσης. Οταν ιδρύθηκαν η Νοτιοαφρικανική Δημοκρα­ τία (1852) και η Ελεύθερη Πολιτεία του Οράγγη (1856) σύστησαν τα πρώτα τακτικά σώματα έφιππης εθνοφυλακής, με υποχρεωτική στρά­ τευση και εκπαίδευση. Κατά τη δεύτερη περίοδο της ανεξαρτησίας (1882-1900), έγιναν συστηματικές εισαγωγές οπλισμού από τη Γερμα­ νία, το Βέλγιο και την Αυστρία. Από την πρώτη στιγμή του βρετανικού εποικισμού του Ακρωτηρίου οι Μπόερς δεν συμπάθησαν τη νέα τάξη πραγμάτων. Από το 1820 οργάνωσαν ερευνητικές αποστολές πέραν των βορείων και βορειοανατολικών συνόρων για να διαπιστώσουν αν οι ελεύθερες περιοχές ήταν κατάλληλες για αποικισμό. Η μετανάστευση έγινε σταδιακά από το 1820 ως το 1845. Κορύφωσή της ήταν η «Μεγάλη Εξοδος» (6.000 Μπόερς), που πραγματοποιήθηκε μεταξύ του 1836 και του 1840. Εγινε κατά ομάδες οικογενειών που είχαν συγγενικές ή φιλικές - συντρο­ φικές σχέσεις. Το μέσο μετακίνησης ήταν τετράτροχες βαριές άμαξες που μετέφεραν τις οικοσκευές, συνοδευόμενες από τους άνδρες έφιππους. Τα καραβάνια αυτά ονομάστηκαν «trekk». Τα οδηγούσαν άνθρωποι με ηγετικές ικανότητες που είχαν συμμετάσχει στις ερευ­ νητικές αποστολές. Οι Μπόερς αυτοί ονομάστηκαν «Voortrekkers». Σε περίπτωση επίθεσης σχημάτιζαν κύκλο με τις άμαξες, το «Laager», τοποθετώντας τους αμάχους και τα υποζύγια στο προστατευμένο εσωτερικό. Εφόσον επιβίωναν, αντιτάσσοντας σθεναρή ά­ μυνα, συγκροτούσαν «κομμάντο» και καταδίωκαν τον εχθρό. Οι Μπόερς εγκαταστάθηκαν βόρεια του Οράγγη ποταμού και έφθασαν διαδοχικά μέχρι τον ποταμό Λιμπόπο (σημερινή Ζιμπάμπουε). Η μετανάστευσή τους δεν έγινε ειρηνικά. Αντιμετώπισαν όλες τις ιθαγενείς φυλές και τους Βρετανούς σε έναν πολυμέτωπο αγώνα για την επιβίωση και την επικράτηση. Ολο το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα κύριο μέλημα για τους ηγέτες τους ήταν η σύσταση ανεξαρτήτων κρατών, μακριά από τη βρετανική διοικητική "ομπρέλα". Κατάφεραν να συστήσουν: α)Τη βραχύβια Ελεύθερη Πολιτεία του Νατάλ (18391840). β) Τη Νοτιοαφρικανική Δημοκρατία του Τρανσβάαλ (1852). γ) Την Ελεύθερη Πολιτεία του Οράγγη (1856). Οι Βρετανοί φυσικά παρακολουθούσαν «εκ του σύνεγγυς» την προσπάθεια των Μπόερς και εφαρμόζοντας μια ευέλικτη πολιτική τούς υπονόμευαν συνεχώς.

21

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Ν οσοκόμος, Ε θ ελ ο ν τικ ό Γερμανικό Σώ μα Υγειονομικού. Ο εικονιζόμενος φοράει μια χακί στολή “διασκευασμένη"σε τροπική μ ε την προσθήκη λευκού παντελονιού από ελαφρύ ύφασμα. Το σύμβολο του Ερυθρού Σταυρού εμφανίζεται στο περιβραχιόνιο (περιβαλλόμενο από τις λ έξεις Deutsches Rotes Kreuz - Γερμανικός Ερυθρός Σταυρός) στα επιρράματα του περιλαίμιου, αλλά και στο - πρωσικού τύπου - πηλήκιο. Το χαρακτηριστικό χρώμα - κυανό του άνθους του αραβοσίτου - του Σώματος του Υγειονομικού εμφ ανίζεται στην ταινία μ ε λευκά παραρράμματα. Η κονκάρδα έχει τα εθνικά - γερμανικά - χρώματα (μαύρο/λευκό/κόκκινο). ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Ε θ ελ ο ν τή ς , Ν α τά λ , 1899. Ο χαρακτηριστικότερος ίσως τύπος Μπόερ μαχητή καθόλη τη διάρκεια του πολέμου. Συνδυασμός γενιάδας, ταλαιπωρημένης πολιτικής περιβολής και σύγχρονου τυφεκίου Mauser μα ζί μ ε φυσιγγιοθήκη (των 12x5=60) σε τελαμώνα.

Οι Β ρ ετα ν ο ί α μ ύ ν ο ντα ι έν α ν τι μ ια ς επ ίδ εσ η ς τω ν Μ π ό ερ ς .

Α ξιω μ α τικό ς , Σώ μα Αλλοδαπώ ν Ε θελο ν τώ ν το υ Τρανσβάαλ, 1899. Ενα από τα πολλά παραδείγματα "ψευδοστολής". Στις στρατιω τικές δυνάμεις των Μπόερς η μικτή ή εξ ολοκλήρου πολιτική περιβολή ήταν σύνηθες φαινόμενο. Το βαθυκύανο μ ε λευκά στίγματα ύφασμα και το μαύρο φτερό στρουθοκαμήλου στο πλατύγυρο καπέλο ήταν διακριτικά της επίλεκτης μονάδας ανιχνευτών του Ντάνι Θέρον (Theron's VerkennerKorps). Η φυσιγγιοθήκη η θήκη του περιστρόφου 0,455 in Webley στη Sam Browne εξάρτυση, τα κυάλια και η σφυρίχτρα εμφανίζονται εδώ σε μια σπάνια συνύπαρξη.

ράγγη και του Βάαλ και εγκατέσχησαν εποίκους. Οι Μπόερς υπό το ν Π ρετώ ριους επανα­ στάτησαν, συγκρότησαν «κομμάντο», σάρω­ σαν τη ν περιοχή και έδιω ξαν τους εποίκους. Στη μάχη του Μπουμπλάατς (Αύγουστος 1848), οι Βρετανοί νίκησαν το ν Πρετώριους, που διέφυγε στο Τρανσβάαλ. Επειτα εγκα τέστησαν φρουρές, που δεν μπόρεσαν να δια­ τηρήσουν λόγω του νέου πολέμου με τους Ξόσα στα σύνορα του Ακρωτηρίου. Με μια πο­ λιτική κίνηση ο Σμιθ αναγνώρισε τη ν αυ το ­ διάθεση των ελεύθ ερ ω ν περιοχών υπό βρε­ τανική επικυριαρχία (Συνθήκες Σαντ Ρίβερ του 1852 και Μ π λουεμφοντέιν του 1856). Λό­ γω των συμφωνιών οι παραδοσιακοί αυτόχθονες σύμμαχοι των Βρετανών νότια του Οράγγη έχασαν την προστασία του σ τέμματος και έτσι οι Μπόερς για πρώτη φορά είχαν τη ν ευ ­ καιρία να οργανώσουν τη ν πολιτική - διοικητι­ κή δομή των ελευθέρ ω ν κρατών και να λύ­ σουν τις διαφορές με τους αυτόχθονες γείτο νές τους! Τον Μάρτιο του 1858 οι Μπόερς συγκρό­ τησαν δύναμη δύο «κομμάντο» και με τη ν υ­ ποστήριξη οργανωμένου πυροβολικού επ ιτέ­ θηκα ν κατά τη ς Μπασουτολάνδης και του φιλοβρετανού αρχηγού Μοσούσουε. Εχασαν μια μάχη στο Χέλκλοοφ, κατάφεραν όμως να περιορίσουν το ν Μοσούσουε και το σ τρά τευ­ μά του στην περιοχή των λόφων Θάμπα Μποσιού. Δ εν διακινδύνευσαν επ ιθετική εν έρ ­ γεια. Προτίμησαν βρετανική διαιτησία και τε-

23

Π ολλοί Μ π ό ερ ς είχα ν α γ ο ρ ά σ ει μ ε δικά το υ ς χ ρ ή μ α τα να υτικά π υροβόλα, που τα α να ρ το υ σ α ν σε κ ιλ λ ίβ α ν τες -ιδ ιο κ α τα σ κ ευ ές και τα χ ρ ησ ιμ οπ οιούσ α ν σ τις επ ιχειρ ή σ εις.

λικά υποχώρησαν εντό ς των συνόρων τους! 0 Μοσούσουε έσ τειλε ένοπλες ομάδες να παρενοχλήσουν τις φάρμες των Μπόερς, εκδιώκοντάς το υς από τη ν περιοχή για να τη ν εποι­ κίσει ο ίδιος. Οι τελευ τα ίο ι ενισχυμένοι με πυροβολικό και με λευ κο ύς από όλη τη νοτιοαφρικανική περιοχή εκστράτευσαν εκ νέου κατά τη ς Μπασουτολάνδης το 1865 και πο­ λιόρκησαν το ν Μοσούσουε στο φυσικό οχυ­ ρό των λόφων Θάμπα Μποσιού. Εκείνος έ ­ σ τειλε επιδρομείς μέσα στα ελεύ θ ερ α κράτη για να πιέσει το υς Μπόερς να λύσουν τη ν πο­ λιορκία και κερδίζοντας χρόνο να εξασφαλί­ σει τη βρετανική παρέμβαση. Οι Βρετανοί παρενέβησαν αποστέλλοντας στρατιωτική δύ­ ναμη. Οι αντίπαλοί το υς δεν διακινδύνευσαν και αποχώρησαν το 1868 κι έτσι η Βρετανία προσάρτησε τη Μπασουτολάνδη. Ο Β' π όλε­ μος με τη Μπασουτολάνδη ονομάστηκε «the

war of cannon's boom», λόγω τη ς χρήσης πυρο­ βολικού. Ο αγώνας των Μπόερς κατά τη ν ει­ κοσαετία 1850-1870 εντά θ η κε με τις συ­ γκρούσεις με τους ιθαγενείς γείτο νές τους. Μέχρι το 1870 είχαν εκδιώξει, καθυποτάξει ή εκκαθαρίσει όλους το υς αυτόχθονες σε δια­ δοχικές νικηφ όρες εκσ τρα τείες (φυλές Τσόνα, Σβάνα, Γκάτλα, Σόθο, Σουάζι, Πέντι). Στη Νοτιοαφρικανική Δημοκρατία συστάθ η κε βουλή των αντιπροσώπων, η «Volksraad», με τη μεγαλύτερη δυνατή εκπρο­ σώπηση των ελεύθ ερ ω ν κοινοτήτων. Οι κοι­ νότη τες των Μπόερς προσπάθησαν να ενω­ θούν σε ένα ενιαίο κράτος, αλλά οι αντιπρό­ σωποι χωρίστηκαν σε ενω τικούς και ανθενω ­ τικούς. Η πολιτική διαμάχη για τη ν ένωση κράτησε δύο χρόνια, οδήγησε σε εμφύλια σύ­ γκρουση, τη ν «BurgerKryg», και κα τέλη ξε στη μάχη του Σβαρτσκόπγιε τον Ιανουάριο του 1864. Με αποφάσεις των ηγεσιών των κοινο­ τήτω ν τέθ η κα ν οι προϋποθέσεις για τη σύ­ σταση εθνοφ υλακής και μονάδων πυροβολι­ κού. Οι σχέσεις με τη Γερμανία και γενικά με το ν αντιβρετανικό άξονα έγιναν σ τενότερ ες. Μ ετά το 1870 διείσδυσαν στα ανεξάρτητα κράτη πολλοί Βρετανοί, οι οποίοι παρά τις δι­ ο ικητικές δυσκολίες δέσμευσαν εκτάσ εις προς εκμετάλλευσ η των πλούσιων κοιτασμά­ των διαμαντιών και χρυσού. Αυτοί κατέσ τη­ σαν ανερχόμενη πολιτική και κοινωνική δύνα­ μη και από το υς Μπόερς ονομάστηκαν περι­ φρονητικά «uitlanders» (οι απ’ έξω). Οι Β ρετα­ νοί με το πρόσχημα τη ς προστασίας των εποίκων και γενικό τερ α του λευκού πληθυσμού από το υς Ζουλού - Π έντι του φύλαρχου Σεκουκχούνε εισέβαλαν το ν Ιανουάριο του 1879

στα ελεύ θ ερ α κράτη και το ν Νοέμβριο τα προσάρτησαν. Επίσης εγκατέστησαν φρου­ ρές όπου υπήρχαν ισχυρά βρετανικά συμφέ­ ροντα (Κίμπερλυ, Μάφεκινγκ, Μπλοεμφοντέιν, Πρετόρια). Οι Μπόερς επαναστάτησαν (1876) υπό την ηγεσία των Γιούμπερτ, Σμιτ και Κρούγκερ, πολιορκώντας τις βρ ετανικές φρουρές. Διέσχισαν τα όρη Ντράγκενσμπεργκ και εισ έ­ βαλαν στο Νατάλ. Κατενίκησαν τους Β ρετα­ νούς το ν Ιανουάριο του 1881 στο Λ εγκς Νεκ και το ν Φεβρουάριο του 1881 στη Ματζούμπα, οδηγώ ντας τους στην τράπεζα των δια­ πραγματεύσεων το 1883 στην Πρετόρια. Με τη συνθήκη του Λονδίνου το 1884 η Δημο­ κρατία του Τρανσβάαλ και η Ε λεύθερη Πολι­ τεία για μια ακόμα φορά ανεξαρτητοποιήθηκαν. Οι Μπόερς απόλαυσαν τη ν ανεξαρτησία τους επί μια δεκαετία.

Ο "ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ" (1899-1902) Πριν από τη σύγκρουση Το 1890 κυβερνή της του Ακρωτηρίου ανέλαβε ο σερ Σέσιλ Ρόουντς. Στόχος του ή­ ταν η πλήρης προσάρτηση των ανεξάρτητω ν περιοχών και η συστηματική εκμετάλλευση των πλούσιων κοιτασμάτων διαμαντιών και χρυσού. Το 1893 προσαρτήθηκε η Βόρεια Ρο­ δεσία, μ ετά τη νίκη των βρετανικών σ τρατευ­ μάτων επί των ιθαγενών Μ αταμπέλε του φύ­ λαρχου Λομπενγκούλα. Είχαν προηγηθεί η Μποτσουαναλάνδη (1886), η Μπασουτολάνδη

Η ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΟ ΤΟ 1816 ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1898 - ΔΟΓΜΑ "C to C" (C airo to C ape)

24

Οι Βρετανοί έποικοι που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Ακρωτηρίου ήταν έμποροι, γεωργοί και κτηνοτρόφοι που αναζητούσαν εύφορες εκτάσεις για εκμετάλλευση και νέες αγορές. Η διοίκηση βοήθησε την προσπάθειά τους λαμβάνοντας μέτρα όπως ο αναδασμός της γης, εφαρμόζοντας νέο κτηματολόγιο, και η αποκήρυξη και ο τερματισμός της δουλείας, απελευθερώνοντας άμεσα 29.000 ιθαγενείς από τους γαιοκτήμονες Μπόερς. Η βρετανική διοίκηση χρησιμοποίησε ουσιαστικά ως «μοχλούς» ανάπτυξης της πολιτικής της τη μεροληπτική συμπεριφορά σε βάρος των Μπόερς, τις διαπραγματεύσεις με τις φυλές Μπαντού πέραν των συνόρων και, όταν αυτές αποτύγχαναν, τις στρατιωτικές επιχειρή­ σεις. Γενικά οι Βρετανοί ακολούθησαν μια ευέλικτη πολιτική, προσαρμοζόμενη ανάλογα με τη διαμορφούμενη κατάσταση, που απέδωσε τεράστια οφέλη και τους οδήγησε στην τελική σύγκρουση με τους Μπόερς κατά την περίοδο 1899-1902. Σκόπιμα οι Βρετανοί κατά τον πόλεμο των συνόρων του 1834-1835 (6ος Καφρικός Πόλεμος) με τη φυλή των Ξόσα (Xhosa) δεν προστάτευσαν επαρκώς τις περιουσίες των Μπόερς. Αυτή ήταν η αφορμή της «Μεγάλης Εξόδου» των δεύτερων, βόρεια του Οράγγη. Από το 1835 ως το 1865 οι Βρετανοί συνασπίσθηκαν με τις ιθαγενείς φυλές που συνόρευαν με τις περιοχές εγκατάστασης των Μπό­ ερς (Μπασουτολάνδη - σημερινή περιοχή κρατιδίου Μπασότο, Μποτσουαναλάνδη - σημερινή Μποτσουάνα, Ζουλουλάνδη - σημερινή πε­ ριοχή Νατάλ). Παρενέβαιναν με διαιτησίες και στρατιωτικές επιχειρήσεις, όπου διακυβεύθηκαν τα συμφέροντα του στέμματος. Κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα το νότιο άκρο της αφρικανικής ηπείρου υπήρξε πεδίο πολιτικών χειρισμών και στρατιωτικών επεμβάσεων που επέβαλαν οι τοπικές εξελίξεις και ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Ηταν το απώγειο της βρετανικής πολιτικής ευελιξίας της Βικτωριανής εποχής, που στρατηγικά υποχωρούσε αναγνωρίζοντας το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των Μπόερς και των ιθαγενών, ε­ πανερχόμενη όμως, κόμιζε τεράστια οφέλη, θέτοντας υπό την επικυριαρχία της και προσαρτώντας τελικά, τις ελεύθερες περιοχές. Ο διεθνής ανταγωνισμός μεταξύ των μεγάλων αποικιακών δυνάμεων και η ανακάλυψη διαμαντιών και χρυσού στις ελεύθερες και α­ νεξάρτητες περιοχές των Μπόερς, οδήγησαν τη βρετανική πολιτική στην εφαρμογή του σχεδίου "C to C (Cairo to Cape). Αυτό προέβλεπε την επιβολή της βρετανικής επικυριαρχίας σε όλα τα ανατολικά παράλια της Αφρικής, από το Κάιρο ως το Ακρωτήριο. Ολοι οι Βρε­ τανοί κυβερνήτες του Ακρωτηρίου εφάρμοσαν το σχέδιο αυτό, από τον σερ Τζωρτς Νάπιερ (νικητή των Μπόερς στο Σβαρτσκόπγιε τον Απρίλιο του 1843) και τον σερ Χάρρυ Σμιθ (νικητή του Μπουμπλάατς τον Αύγουστο του 1848) ως τον κύριο εκφραστή αυτής της πολιτι­ κής, σερ Σέσιλ Ρόουντς (1853-1902), ιδρυτή της Νοτιοαφρικανικής Εταιρίας (South African Co.) και πλουσιότατου από την εξόρυξη χρυ­ σού και διαμαντιών, στα ορυχεία του Μαφέκινκ, του Λιμπόπο και του Κίμπερλυ, που χρησιμοποίησε την περιουσία του ως «εργαλείο» για την επιτυχία αυτού του σχεδίου. Ο Ρόουντς ως κυβερνήτης του Ακρωτηρίου, από το 1890 ως το 1896, εφάρμοσε τον γεωγραφικό «στραγ­ γαλισμό» των ελευθέρων κρατών του Οράγγη και του Τρανσβάαλ. Προσάρτησε, υπό το στέμμα, τη Μποτσουαναλάνδη, τη Νότια Ροδεσία (σημερινή Ζιμπάμπουε) και τη Βόρεια Ροδεσία ή Μασοναλάνδη (σημερινή Ζάμπια). Απέκλεισε ουσιαστικά τους Μπόερς από τον Βορρά και τη Δύση. Τις προκλητικές παρεμβάσεις στην ανεξαρτησία και στην αυτοδιάθεση των Μπόερς ευνόησαν οι διεθνείς πολιτικές συνθή­ κες και η κραταιά θέση της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, που είχε φθάσει στο απόγειο της δύναμής της (δεύτερη περίοδος βασίλισσας Βι­ κτωρίας - πρωθυπουργία λόρδου Σόλσμπερυ).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

(1868), το Νατάλ (1842) και η Νότια Ροδεσία (1890). Η Ε λεύθερη Π ολιτεία το υ Οράγγη και η Νοτιοαφρικανική Δημοκρατία ασφυκπούσαν υπό το ν βρετανικό κλοιό. Το πρόβλημα των Μπόερς με το υς εποίκους διογκώ θηκε. Αφενός δεν μπορούσαν να εφαρμόσουν ριζι­ κές διοικητικές λύσεις χωρίς να προκαλέσουν βρετανική παρέμβαση και α φ ετέρου α­ ντιμετώπισαν τη σκληρή αρνητική στάση των νέων εποίκων που διεκδικούσαν φ ιλ ελ ευ θ ε­ ροποίηση τη ς διοίκησης και του εμπορίου. Ο

Ο Β ρ ετα ν ικ ό ς Σ τρ α τό ς μ ε το πρόσχημα τη ς π ροσ τασ ίας το υ λ ε υ κ ο ύ π ληθυσ μ ού π ρ ο σ ά ρ τη σ ε τις ε λ ε ύ θ ε ρ ε ς π ερ ιο χές και ε γ κ α τέ σ τη σ ε φ ρ ο υ ρ ές σε κ ά θ ε μ εγ ά λ η πόλη κα ι εμ π ορικό κόμ βο. Εδώ η φ ρ ουρ ά τη ς Π ρ ετό ρ ια ς α π ο δ ίδ ει τιμ έ ς για τα γ ε ν έθ λ ια τη ς βασίλισσας Β ικ τω ρ ία ς , σ τις 24 Μ α ϊο υ 1877. Α ρ ισ τερ ά η φ ρ ο υ ρ ά κ α τά τη δ ιά ρ κεια τη ς π ολιο ρκία ς τη ς Π ρ ετό ρ ια ς .

Ρόουντς οργάνωσε ένα παραστρατιωτικό τμήμα υπό το ν σερ Λέανταρ Σταρ Τζαίημσον (Δεκέμβριος 1895), το οποίο θα εισ έβαλε στη Νοτιοαφρικανική Δημοκρατία του Τρανσβάαλ με σκοπό να προτρέψ ει το υς εποίκους σε στάση κατά των Μπόερς, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για βρετανική επέμβαση. Το σχέδιο απέτυχε και ο Ρόουντς παραιτήθηκε, κατακρινόμενος ακόμη και από το υς συνερ­ γά τες του! Οι η γ έτες των Μπόερς, του Τραν­ σβάαλ (Κρούγκερ) και του Οράγγη (Στέϋν) αντιλήφθηκαν ότι οι βρ ετανικές προθέσεις αποσκοπούσαν για μια φορά ακόμα στον τε ρ ­ ματισμό τη ς ανεξαρτησίας. Κ υβερνήτης του Ακρωτηρίου ανέλαβε στη συνέχεια ο σερ Α λφρεντ Μίλνερ, που συ­ νάντησε το ν πρόεδρο Κρούγκερ για διαπραγ­ ματεύσεις στο Μ π λουεμφοντέιν το ν Ιούνιο του 1899. Οι συζητήσεις δεν έφ εραν απ οτέ­ λεσμα και ο Μίλνερ αποχώρησε, τοπ οθετώ ­ ντας τα βρετανικά στρατεύματα σε θέσ εις γύρω από τα σύνορα. Ο Κρούγκερ συνήψε συμμαχία με τον Σ τέϋν και απαίτησε να απο­ χωρήσουν τα στρατεύματα από τα σύνορά τους. Ετσι στις 11 Οκτωβρίου 1899 κηρύχθη­ κε ο πόλεμος, ο «Δ εύτερος Π όλεμος τη ς Ε­ λευθερίας» (Tweede Vryheidsoorlog). 0 α ακο­ λουθούσε η μεγαλύτερη εμπλοκή στρατιωτι­ κών δυνάμεων τη ς Βρετανίας μετά τους Ναπ ολεοντείους Πολέμους.

Αντίπαλες δυνάμεις • Μπόερς. Από το 1855 τα ελεύ θ ερ α κράτη είχαν συστήσει μονάδες εθνοφ ρουράς και “ υροβολικού (staatsartillerie). Ακόμα είχαν θ ε ­ σπίσει υποχρεωτική εκπαίδευση για κάθε άνδρα Μπόερ και είχαν συγκροτήσει σώμα έφιπ­

πης αστυνομίας τη ZARP (Zuid Afrikaansee Rijdende Politie), που ουσιαστικά ήταν δύναμη στρατοχωροφυλακής. Σε περίπτωση ανάγκης σχημάτιζαν τα «κομμάντο», που ποίκιλλαν σε δύναμη (από 200 ως 1.000 άνδρες), ανάλογα με τη ν περιοχή. Ο πρόεδρος Κρούγκερ είχε ορίσει ως αρχιστράτηγο, από τις αρχές τη ς δ εκα ετίας του 1890, το ν βετεράνο των «κομ­ μάντο» Γιούμπερτ, που είχε οργανώσει τα «κομμάντο» σε τακτικούς σχηματισμούς. Το 1899 η Νοτιοαφρικανική Δημοκρατία μπορού­ σε να παρατάξει 21 «κομμάντο» και η Ε λεύ­ θερη Πολιτεία του Οράγγη 18. Στον πόλεμο συνέδραμαν τους Μπόερς και σώματα εθ ελ ο ­ ντών Ιρλανδών, Ιταλών, Ολλανδών, Γάλλων, Γερμανών και Αμερικανών, καθώς και μικρός αριθμός Ελλήνων μεταναστών(Ι). Οι Γερμανοί λόγω των ιδιαίτερων δεσμών που είχαν με τους Μπόερς το υς βοήθησαν και με ένα ιατρικό-νοσηλευτικό σώμα. Οι τελευ τα ίο ι δεν ενθάρρυ^αν το υς εθ ελ ο ν τές επειδή τους έ ­ βλεπαν με καχυποψία. Παρόλα αυτά τους πα­ ρείχαν τροφή, πυρομαχικά και οπλισμό. Με τους Μπόερς συμπαρατάχθηκαν και πολίτες του Ακρωτηρίου που ονομάστηκαν «Cape Rebels». Οι έγχρωμοι επίσης συγκρότησαν βοηθητικό σώμα. Οι δυνάμεις που παρέταξαν οι Μπόερς δεν ξεπέρασαν τις 45.000, καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου. Κατά τη δεκα ετία του 1890 ο οπλισμός των Μπόερς τυποποιήθηκε, με τη ν εισαγωγή οπισθογεμών τυφεκίω ν, συστήματος κινητού ουραίου και ραβδωτής κάννης, κυρίως από τη Γερμανία (Mauser Kar 98, 7 mm), την Αυ­ στρία (Steyr Mannlicher, Steyr Guedes) και το Βέλγιο (FN Modele 89), καθώς και από τη Β ρε­ τανία (Lee Metford, Martini Henry) και τις ΗΠΑ (Winchester). Ακόμα αποκτήθηκαν τα πρώτα

πολυβόλα Maxim, επί τριπόδου ή κιλλίβαντα. Το 1895 το πυροβολικό εκσυγχρονίστηκε, παραλαμβάνοντας τέσσερα βαριά πυροβόλα Krupp των 150 mm, τέσσερα Creusot των 120 mm, πεδινά Krupp, Creusot και Maxim Nordenfeld των 75 mm, ορειβατικά Krupp των 75 mm, Armstrong των 6 pdr και ταχυβόλα πυ­ ροβόλα Maxim - Nordenfeld 1 pdr, τα γνωστά «pom - pom». Το πυροβολικό τη ς Ε λεύθερης Πολιτείας του Οράγγη ήταν οργανωμένο από το ν Πρώσο αξιωματικό Φ. Αλμπερχτ πάνω στα πρωσικά πρότυπα. • Β ρετανικός Στρατός. Επρόκειτο για το ν ι­ σχυρότερο στρατό στον κόσμο, με β ετερ ά ­ νους από τις νικηφ όρες εκσ τρα τείες στην Ινδία, στο Σουδάν και στο Δυτικό Ακρωτήριο. Ο τα κτικός στρατός αριθμούσε 106.000 άν­ δρες και μπορούσε άμεσα να επιστρατεύσει 76.000 από τη Βρετανία, το ν Καναδά, τη Νέα Ζηλανδία και τη ν Αυστραλία. Βασική μονάδα του ήταν το τάγμα, που δ ιέ θ ε τε οκτώ λόχους (επτά τυφεκιοφόρω ν, έναν διοίκησης). Δύο ή τρία τάγματα σχημάτιζαν συντάγματα. Το 1899 τα συντάγματα δ ιέθ ετα ν τέσσερα τά γ­ ματα, δύο ενεργά, ένα εθνοφρουράς και ένα εθελοντών. Τα συντάγματα ιππικού, συνολι­ κής δύναμης 650 ανδρών, δ ιέθ ετα ν τέσσερις ίλες των δύο ουλαμών. Το τυ φ έκιο με το ο­ ποίο ήταν εξοπ λισ μένες οι κύριες μονάδες ή­ ταν το Lee Metford 0,303 in, με αναχορηγία 10 φυσιγγίων, αντικαταστάτης του Martini Henry 0,450 in. Το ιππικό ήταν οπλισμένο και με λόγ­ χες 2,3 μέτρων. Το πυροβολικό διακρινόταν σε έφιππο (ορειβατικό ή ελαφρύ σήμερα) με πυροβόλα των 12 pdr, βαρύ πεδινό ή με πυρο­ βόλα των 15 pdr και πυροβολαρχίες πολιορ­ κίας με πυροβόλα των 5 in. Κάθε πυροβολαρ­ χία δ ιέ θ ε τε έξι πυροβόλα. Τις επιχειρήσεις υ­ ποστήριζε και το νεοσύστατο Βασιλικό Υγειο­ νομικό Σώμα Στρατού RAMC (Royal Army Medical Corp). Τον Βρετανικό Στρατό συνέδραμαν ε θ ε ­ λ ο ντές και τακτικά σώματα από το Ακρωτήριο

25

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

©DesignWorks/Nikos Panos

Ε π ιχειρ ήσ εις σ το α να το λικ ό μ έτω π ο. Η εισ β ο λή των Μ π ό ερ ς , 1899 ■Χ ρ ισ το ύ γ εν ν α 1900.

(ILH - Imperial Light Horse, SALH - South African Light Horse, Bethune’s Horse, Thorneycroft’s Mounted Infantry, CMR ■ Cape Mounted Rifles) και το Νατάλ (NC - Natal Carbineers, NMP Natal Mounted Police). Στη Βρετανία συγκροτήθηκαν ν έες μονάδες, που χρηματοδοτήθηκαν από τις περιοχές από τις οποίες αντλήθηκε το έμψυχο δυναμικό τους (London CIV - City Imperial Volunteers, Yeomanry IY - Imperial Yeomanry, Scotland - Paget Horse, Lovat Scouts). Α ξίζει να σημειω θεί ότι, σύμφωνα με ορισμέ­ νες αναφορές, με τη ν πλευρά των Βρετανών είχαν τα χθ εί και Ελληνες που είχαν κοινά συμφέροντα.

Οι επιχειρήσεις Ο αρχιστράτηγος Γιούμπερτ και οι επ ιτε­ λείς του εκπόνησαν ένα σχέδιο επιχειρήσεων ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

που προέβλεπε τη ν ταχύτατη κατάληψη των βρετανικών εμπορικών, οικονομικών και συ­ γκοινωνιακών κόμβων δυτικά του Κίμπερλυ και βορειοδυτικά του Μ άφεκινγκ και νοτιοα­ νατολικά το σημαντικό λιμάνι του Ντέρμπαν, με σκοπό να παρακωλύσουν τη βρετανική ναυσιπλοΐα. Με το ν τρόπο αυτό θέλησαν να οδηγήσουν τους Β ρετανούς στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Αποσκοπούσαν σε τα κ τι­ κές επιτυχίες πριν «βρυχηθεί ο βρετανικός λέων», με μια επ ιθετική ενέργεια σε τρ εις ά­ ξονες. Στο Ακρωτήριο και στο Νατάλ το ν Σ ε­ πτέμβριο του 1899 υπήρχαν βρ ετα νικές μο­ νάδες συνεπικουρούμενες από τοπικά σώμα­ τα που αριθμούσαν 10.000 άνδρες. Ο κύριος όγκος των δυνάμεων αυτών, υπό το ν ανώτα­ το στρατιωτικό διοικητή, στρατηγό Πεν - Σύμονς, σ τάθμευε στο Λέυντυσμιθ, που ήταν

και ο τόπος στρατωνισμού τη ς βρετανικής φρουράς. Το Λ έυντυσ μιθ θεω ρείτο το "Αλντερσ οτ του Νοτιοαφρικανικού Ακρωτηρίου". Το βρετανικό επ ιτελείο στις 8 Σεπτεμβρίου 1899 ενίσχυσε άμεσα με 10.000 άνδρες, υπό το ν στρατηγό σερ Τζωρτζ Γουάιτ, το Νατάλ. Στις 7 Οκτωβρίου διατάχθηκε η αποστολή του 1ου Σώματος, δύναμης 47.000 ανδρών, υπό το ν στρατηγό Μπάλλερ. Το Βασιλικό Ναυτικό αποβίβασε στο Κέιπ Τάουν και στο Ντέρμπαν αγήματα και ναυτικά πυροβόλα 12 in και 4,7 in, από τα πλοία HMS "Terrible", "Powerful", "Monarch" και "Doris", ενισχύοντας τις φρουρές. Τα πυροβόλα μεταφ έρθηκαν σε κιλλίβαντες κατασκευασμένους εκ των ενόντων με βάση σχέδια του πλοιάρχου Πέρσυ Σκοτ, σε οχυρές θέσ εις και προμαχώνες γύ­ ρω από τα δύο λιμάνια. Ο πρόεδρος τη ς Νοτιοαφρικανικής Δημο­ κρατίας του Τρανσβάαλ, Κρούγκερ, απέστειλ ε στις 9 Οκτωβρίου 1899 τελεσίγραφο που έ ­ ληγε στις 11 του μήνα. Τα «κομμάντο» συνεπικουρούμενα από το πυροβολικό εισέβαλαν στο Ακρωτήριο και στο Νατάλ, σύμφωνα με το σχέδιο επιχειρήσεων. Δυτικά απέκλεισαν το Κίμπερλυ στις 14/10, εγκλω βίζοντας τη φρουρά και το ν ίδιο το ν Ρόουντς. Β ορειοδυ­ τικά απέκλεισαν στις 16/10 το Μ αφεκίνγκ, από όπου περνούσε η μοναδική αμαξιτή οδός προς τη Ροδεσία. Η φρουρά, υπό το ν υπο­ στράτηγο Μ πέιντεν Πάουελ, οχυρώ θηκε στις παρυφές τις πόλης. Στο Νατάλ ο Πεν-Σύμονς με 4.500 στρα­ τιώ τες μετα κινή θη κε βόρεια του Λ έυντυσμιθ, στην πόλη Νταντύ. Οι επ ιτελείς του δια­ φωνούσαν, διότι η περιοχή Λέυντυσμιθ-Νταντύ-Γκλένκοε, το «τρίγωνο του Βορείου Να­ τάλ», ήταν ευπρόσβλητη από τα περάσματα τη ς οροσειράς Ντράγκενσμπεργκ και το πέ­ ρασμα Λ εγκς Νεκ τη ς λοφοσειράς Ματζούμπα και μπορούσε να αποκοπεί εύκολα. Προτά θ ηκε να αμυνθούν νοτιότερα, στον ποταμό Τουγκέλα. Ο Πεν-Σύμονς όμως δ ιέτα ξε να στρατοπεδεύσουν στον λόφο Ρίλεϋ, μεταξύ Νταντύ και Γκλένκοε. Ο Γουάιτ, που είχε απο­ βιβαστεί στο Ντέρμπαν στις αρχές Οκτωβρί­ ου, το ν συμβούλευσε να αποτραβηχτεί. Ο Γιούμπερτ επικεφαλής 14.000 ανδρών εισ ήλθε στο Νατάλ διασχίζοντας τη Ματζούμπα από το Λ εγκς Νεκ, ενώ ο στρατηγός Κοκ με το υς «Γιοχάνεσμπουργκ κομμάντο» και τα σώματα των Ολλανδών και των Γερμανών ε ­ θελοντώ ν κινήθηκε από το ν Νότο, από τη διάβαση Μκούπε. Ο στρατηγός Ερασμους με 4.000 άνδρες, το υς «Μ ίντελμπουργκ, Βρυχάιντ, Γουάκερστρομ, Ο υ τρ έχτ κομμάντο», κινήθ η κε από τα περάσματα Ν τράγκενσμπεργκ αποκόπτοντας στο Ελαάνσλαγκτε τη ν αμαξιτή οδό. Η «λαβίδα» γύρω από τον Πεν-Σύμονς έ ­ κλεισε τη νύκτα της 19-20/10. Οι «κομμάντο» έλαβαν θέσ εις στον λόφο Ταλάνα, εποπτεύο­ ντας τη ν περιοχή του Νταντύ και του βρετα­ νικού στρατοπέδου. Το πρωινό τη ς 20/10 βρή­ κε το υς Β ρετανούς δεχόμενους ισχυρά πυρά μέσα στο στρατόπεδό τους! Ο Πεν- Σύμονς αντέδρασε εκτο ξεύ ο ντα ς επίθεση κατά των θέσεω ν του εχθρού, που εκφυλίσ τηκε από τα πυκνά πυρά και από το δύσβατο του εδάφους

Λ ο χα γό ς, Σ κ ω τσ έζικ ο Ε λαφ ρύ Π εζικ ό (Highland Light Infantry), 1899-1900. Τυπική σύνθεση στολής Highlander αξιωματικού στην αρχή του πολέμου. Τα παραδοσιακά παντελόνια καρό (trews) και το ξίφ ος μ ε σταυροειδή λαβή α ντικαταστάτη καν πολύ σύντομα. Το χιτώνιο είναι η στρατιωτική εξέλιξη του παραδοσιακού εφαρμοστού χιτωνίου (doublet) και διαφ έρει από αυτό των Αγγλων συναδέλφων του στις λοξές μανσέτες και στα καμπύλα τελειώματα των πτερυγίων εμπρός. Στα άκρα των επωμίων διακρίνονται επίσης τα αρχικά HLI. Η εξάρτυση είναι Sam Browne με φυσιγγιοθήκη και θήκη του περιστρόφου 0,455 in Webley. Διακρίνονται ακόμα το υδροδοχείο και το σακκίδιο τύπου μη προβλεπόμενου γ ια αξιωματικούς.

Χαρακτηριστική τροπική στολή της περιόδου. Το χακί τροπικό κράνος φ έρει κάλυμμα και κόκκινο επίρραμμα. Ο βαθμός εμφανίζεται στο δεξιό μανίκι του χιτωνίου (χρυσοκέντητα σειρήτια V -λοχίας 3, δεκανέας 2, υποδεκανέας 1-που αργότερα αντικαταστάθηκαν από αντίστοιχες υφασμάτινες τα ινίες απόχρωσης ανοικτού χακί χωρίς το κόκκινο υπόθεμα), ενώ στο άκρο του αριστερού του μανικιού διακρίνονται δύο κόκκινες τα ινίες Λ για ευδόκιμη υπηρεσία. Η εξάρτυση είναι τύπου 1888. Το τυφ έκιο είναι το Lee-Metford.

Π υ ρ ο β ο λ α ρ χία π ολιο ρκία ς μ ε π υροβόλα των 5 in, τα γ μ έν η για βολή.

Κ ατά τον Δ ε ύ τε ρ ο π ό λεμ ο τη ς «Ε λ ε υ θ ε ρ ία ς » τα «K om m ando» λ ε ιτο ύ ρ γ η σ α ν ως τα κ τικ ο ί σ χημ α τισ μ οί, εξο π λ ισ μ ένα μ ε γερμ α νικό, α υ σ τρ ια κ ό και γαλλικό οπλισμό.

28 (βραχώδη γλιστερά πρανή). Ο ίδιος τραυματί­ σ τηκε θανάσιμα! 0 επιτελάρχης του, ταξίαρχος Γιούλ, υποχώρησε μαχόμενος, καλυπτό­ μενος από το πυροβολικό του, προς το Λέυντυσμιθ. Οι Βρετανοί είχαν 51 νεκρούς, 211 αιχμαλώτους και 209 τραυματίες, ενώ οι Μπό­ ερς είχαν 145 νεκρούς. Στις 21/10 στο Ελαάνσλαγκτε ο Γουάιτ εκτό ξευ σ ε επίθεση με τους λογχοφόρους του. Ακολουθώ ντας μια «by the book» στρατιωτική τακτική απώθησε τους Μπόερς, χωρίς όμως να ολοκληρώσει τη ν επι­ τυχία του. Ο Γιούμπερτ εκμ ετα λ λ εύ θ η κε την απραξία του αντιπάλου του αναπτύσσοντας τις δυνάμεις του σε αμυντικές θέσ εις στους λόφους γύρω από το Λέυντυσ μιθ και κλείνο­ ντας τη ν αμαξιτή οδό προς το Ντέρμπαν, στο πέρασμα Νίκολσον. Ο Γουάιτ στις 30-31/10 ε ­ κτόξευ σ ε νυκτερινή επίθεση κατά του Νίκολ­ σον και του δεσπόζοντος λόφου Πέπγουορθ. Η επίθεση εκφυλίσ τηκε λόγω κακού συντονι­ σμού και το πρωί οι Βρετανοί εκτέθ η κα ν στα εχθρικά πυρά που το υς θέρισαν! Ο Γουάιτ υ­ ποχώρησε στο Λέυντυσμιθ, όπου κυκλώ θηκε με 13.000 στρατιώτες, 2.300 βοηθητικούς και 5.400 π ολίτες που υπέφεραν από τα πυρά πυ­ ροβολικού των Μπόερς. Ο Γιούμπερτ δεν κινήθ ηκε κατά του Ντέρμπαν, παρά τις παρο­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

τρύνσεις των νεώ τερω ν επιτελών του. Εστει­ λ ε το ν Μπόθα με δυνάμεις «κομμάντο» και πυροβολικό να σχηματίσει γραμμή άμυνας στον ποταμό Τουγκέλα. Στις 31/10 το 1ο Σώμα υπό το ν στρατηγό Μπάλερ αποβιβάστηκε στο Κέιπ Τάουν. Το βρετανικό σχέδιο επιχειρήσεων προέβλεπε τη ν κίνηση του συνόλου των δυνάμεων πα­ ράλληλα με τη σιδηροδρομική γραμμή προς τα βόρεια σύνορα του Ακρωτηρίου, λύση τη ς πολιορκίας του Κίμπερλυ και στη συνέχεια ει­ σβολή στην Ε λεύθερη Π ολιτεία του Οράγγη και στη Νοτιοαφρικανική Δημοκρατία του Τρανσβάαλ. Λόγω τη ς τα κτικής κατάστασης στο Νατάλ το αρχικό σχέδιο αναθεω ρήθηκε. Διατάχθηκε ο επιτελάρχης του Μπάλερ, υπο­ στράτηγος λόρδος Μ εθουέν, να κινηθεί σύμ­ φωνα με το αρχικό σχέδιο και ο ίδιος αποβι­ βάστηκε με το ν κύριο όγκο του 1ου Σώματος, στις 25/26 Νοεμβρίου, στο Ντέρμπαν. Ταχύτα­ τα μετακινήθηκα ν τα βρετανικά σ τρατεύμα­ τα προς το ν ποταμό Τουγκέλα. Στα δυτικά ο Μ εθουέν, ακολουθώ ντας το σχέδιο, νίκησε το υς «κομμάντο» του Πρίνσλο στο Μ πέλμοντ και στο Γκράσπαν στις 23-24/11, φθάνοντας στον ποταμό Μ όντερ. Στις 28/11 εκτό ξευ σ ε ε­ πίθεση στην αμυντική τοποθεσία του Μό­

ντερ, αλλά υποχώρησε λόγω της σθεναρής ά­ μυνας που α ντέτα ξα ν οι Μπόερς του στρατη­ γού Κρόνγιε. Ο Κρόνγιε υποχώρησε με τη σειρά του στην τοποθεσία του Μαγκερφοντέιν, για να αμυνθεί απ οτελεσματικότερα. Η δ εύ τερ η εβδομάδα του Δ εκεμβρίου ο­ νομάστηκε «Μαύρη Εβδομάδα» από το ν βρε­ τανικό Τύπο, λόγω τη ς ατυχούς τροπής των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Στις 11/12 ένα «κομμάντο» υπό το ν Ντε Β ετ κατέλαβε τον στρατηγικό σιδηροδρομικό κόμβο Στρόμπεργκ. Ο υποστράτηγος Γκατάκρ, επικεφαλής 3.000 ανδρών, διατάχθηκε να ανακαταλάβει το ν κόμβο. Ετσι επ ιτέθη κε τη νύκτα τη ς 1112/12. Απέτυχε λόγω κακού συντονισμού, με­ τρώ ντας επί του πεδίου 150 νεκρούς και 650 αιχμαλώτους! Στις 13/12 στο Μ αγκερφ οντέιν ο Μ εθουέν, σε μια βεβιασμένη επ ιθετική ε­ νέργεια, έχασε 950 άνδρες έναντι 300 Μπό­ ερς! Τα νέα έφθασαν στο αρχηγείο του Μπά­ λερ, που π ιεζόμενος ψυχολογικά από τις απο­ τυ χίες των υφισταμένων του εκτό ξευ σ ε επί­ θεση στο χωριό Κολένζο, εκβιάζοντας διάβα­ ση του Τουγκέλα. Οι επ ιτιθέμενες δυνάμεις χάθηκαν λόγω τη ς κακής χαρτογράφησης και τη ς ελλιπούς ενημέρω σης των αξιωματικών, πριν καν φθάσουν στη γραμμή εκκίνησης! Το πυροβολικό έλαβε πολύ π ροκεχω ρημένες θ έ ­ σεις, σε τοποθεσία που βαλλόταν πανταχόθ εν από το υς Μπόερς. Ο Μπάλερ ανέσ τειλε τη ν επίθεση, χάνοντας 950 άνδρες και 10 πυ­ ροβόλα! Η βρετανική κοινή γνώμη ξεσηκώ ­ θ η κε για τη ν «ταπείνωση» του Στρατού, ζη­ τώ ντας αλλαγές. Το υπουργικό συμβούλιο το ­ π οθέτησ ε στις 18/12 αρχιστράτηγο το ν λόρδο Ρόμπερτς, βετεράνο του πολέμου τη ς Ινδίας. Τα περιθώρια για τη στρατηγική νίκη που επιζήτησαν οι Μπόερς στένεψαν. Στις 6 Ιανουαρίου 1900 ο Γιούμπερτ επ ιτέθη κε κατά του Λ έυντυσ μιθ με όλες τις δυνάμεις που δ ιέθ ετε. Η επίθεση αποκρούσθηκε στις πα­ ρυφ ές τη ς πόλης λόγω τη ς σθεναρής άμυ­ νας. Ηταν το «κύκνειο άσμα» για το ν Γιού­ μπερτ και τη ν εκσ τρατεία στο Νατάλ. Ο Μπά­ λερ προσπάθησε να διασπάσει το μέτωπο στον λόφο Σπιόνκοπ. Οι Βρετανοί πεζοί π ολε­ μώντας αναρριχήθηκαν ως την κορυφή, αλλά στην κρίσιμη καμπή, ο Μπάλερ δεν ενέπ λεξε ενισχύσεις και οι Βρετανοί απωθήθηκαν, α­ φήνοντας τελικά 300 νεκρούς και 200 αιχμα­ λώτους και μετα φ έρ οντα ς 1.000 τραυματίες στα μετόπισθεν. Μ ετά από νέα επ ιθετική ε ­ νέργεια κατά του Βααλκράαντζ, στις 5/2, τα σ τρα τεύματα αγκιστρώθηκαν δημιουργώ­ ντας προγεφύρωμα, αλλά οι Μπόερς αντεπιτιθ έμ ενο ι ανέκτησαν το έδαφ ος στις 7/2. Στις 10/1 ο Ρόμπερτς έφθασε στο Κέιπ Τά­ ουν. Χωρίς να χρονοτριβήσει ακολούθησε το αρχικό σχέδιο επιχειρήσεων. Στις 11-12/2 πραγματοποίησε υπερκερωτικό ελιγμό με ιπ­ πικό και έφιππους τυφ εκιοφ όρους στο Μαγκερφοντέιν. Το παρέκαμψε και με επέλαση στις 15/2 εισήλθε στο Κίμπερλυ, που ά ν τεξε 124 η μ έρ ες πολιορκίας. Ο Μπάλερ στις 14/2 πραγματοποίησε επι­ θ ετική αναγνώριση στο δ εξιό του Κολένζο, σε έναν αριθμό λόφων όπου οι Μπόερς δεν είχαν οχυρω θεί επαρκώς. Οι Βρετανοί εν έ­ πλεξαν σταδιακά μεγάλες δυνάμεις, πιέζο-

επτά εβδομάδες ο Ρόμπερτς ξεκούρασε τα στρατεύματά του. Η αντίστροφη μέτρηση για το υς Μπόερς είχε αρχίσει. Στις 27/3π έθανε ο Γιούμπερτ. Οι νεώ τεροι στρατιωτικοί η γ έτες (Ντε Βετ, Μπόθα, Ντε Λα Ρέι) αποφάσισαν τη συνέχιση και τη μετατροπή του αγώνα σε ανταρτοπόλεμο μέσα στο Ακρωτήριο και στο Νατάλ, ώστε να πιεσθούν οι Βρετανοί να προχωρήσουν σε διαπραγματεύσεις. Μοιράστηκαν τον βαρύ ο­ πλισμό, αποστράτευσαν το υς γηραιότερους και ανασυγκρότησαν τα «κομμάντο». Στις 31/3 στο Σάνας Ποστ ο Ντε Β ετ αιφνιδίασε μια εφοδιοπομπή, συλλαμβάνοντας 400 αιχμαλώ­ τους και προκαλώντας 170 απώλειες. Αυτή ή­ ταν η αρχή των ανταρτικώ ν επιχειρήσεων. Το Μ άφεκινγκ απ ελευθερώ θηκε στις 16 Μαϊου. Ο Μ π έιντεν Πάουελ και η φρουρά, που ά ντεξα ν 217 η μ έρ ες πολιορκίας, α ντιμε­ τωπίστηκαν ως λαϊκοί ήρω ες από τη βρετανι­ κή κοινή γνώμη. Το Γιοχάνεσμπουργκ έπεσε στις 30/5. Η κυβέρνηση Κρούγκερ διέφυγε. Η Πρετόρια καταλήφ θηκε στις 5 Ιουνίου. Ο Μπάλερ διέσπασε τη ν άμυνα στην οροσειρά Ντράγκενσμπεργκ και εισ έβαλε στο Τρανσβά­ αλ, όπου στις 4 Ιουλίου ενώ θηκε με το ν Ρό­ μπερτς. Μ ετά τη ν ή ττα του Μπόθα στο Μπέργκενσντααλ και στο Κοομάτι Πορτ και τη φ υ­ γή του Κρούγκερ στην Ολλανδία οι Ρόμπερτς και Μπάλερ θεώρησαν ότι οι εχθροπραξίες έ ­ ληξαν. Ετσι αναχώρησαν για τη ν Αγγλία θρ ια μβ ευ τές πριν από τα Χριστούγεννα του 1900.

Ο ΑΝΤΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟΣ

Φ ω τογραφ ική σ ύ νδ εσ η τη ς επ οχής που δ είχ ν ει το υ ς Μ π ό ερ ς η γ έ τ ε ς τη ς « μ εγ ά λ η ς εξό δ ο υ » μ ε το ν μ ε τέ π ε ιτα α ρ χ ισ τρ ά τη γ ο Γ ιο ύ μ π ερ τ (στη μ έσ η , α σ κεπ ή ς ) κ α τά τη ν π ερίοδο το υ αγώ να της α ν εξα ρ τη σ ία ς (1879-1883).

ντας ασφυκτικά. Το πυροβολικό με φραγμό πυρός πολτοποιούσε την άμυνα των Μπόερς. Με συνεχή άλματα το ιππικό και το πεζικό προωθήθηκαν από λόφο σε λόφο. Τοπωνύμια όπως τα Γουέινς Χιλ, Π ιέτερς Χιλ, Ρέιλγουεη Χιλ και Χαρτς Χιλ αποτυπώθηκαν με μεγάλα γράμματα στην ιστορία του Βρετανικού Στρα­ τού. Ετσι διασπάσθηκε η κύρια τοποθεσία ά­ μυνας. Στις 28/2 οι Βρετανοί εισήλθαν θριαμ­ β ευ τές στο Λέυντυσμιθ, λύνοντας τη ν πο­ λιορκία μετά από 118 ημέρες. Δυτικά ο Κρόνγιε αντιμετώπισε κίνδυνο περικύκλωσης. Υποχώρησε μαχόμενος από το Μ αγκερφ οντέιν και παρενοχλούμενος από τις δυνάμεις του επιτελάρχη του Ρόμπερτς, υποστράτηγου Κίτσενερ. Ο Κρόνγιε εξανα­

γκάσ τηκε τελικά να πολεμήσει στον ποταμό Μ όντερ. Από τις 18/2 αμυνόταν περικυκλωμένος στο Πάαρμπεργκ, όπου στις 27/2 παραδό­ θηκε, τη ν ημέρα τη ς επ ετείου τη ς μάχης στη Ματζούμπα. Η εισβολή των βρετανικώ ν στρα­ τευμάτω ν στις ελ εύ θ ερ ες περιοχές ήταν ο­ ρατή: δυτικά ο Ρόμπερτς, ανατολικά ο Μπάλερ. Η αμυντική γραμμή των Μπόερς στο Πόπλαρ Γκρόουβ ανατράπηκε από τη ν ισχυρή ε ­ πίθεση των Βρετανών. Ο Ρόμπερτς εισήλθε στις 13 Μαρτίου 1900 στην πρωτεύουσα τη ς Ε λεύθερης Π ολιτείας του Οράγγη, Μπλουεμφοντέιν. Στις 15/3 η βρετανική διοίκηση ανα­ κοίνωσε γενική αμνηστία για όποιον παραδιδόταν, εκτό ς των ηγετών. Ο πρόεδρος Κρούγκερ διέφ υγε βορειότερα. Κατά τις επ όμενες

Στις αρχές του 1901 οι Βρετανοί έλεγχαν τις πόλεις, τη σιδηροδρομική γραμμή και τις αμαξιτές οδούς που έπρεπε να κρατήσουν α­ νοικτές για το ν ανεφοδιασμό τους. Τα «κομ­ μάντο» των ανταρτών, που δ εν ξεπέρασαν στο σύνολο τις 25.000 ανδρες, μετακινούντο ακατάπαυστα στην αχανή ύπαιθρο (150.000 τ. χλμ.). Ηταν αδύνατο για τους Β ρετανούς σ τρατιώ τες να φρουρήσουν επαρκώς τη χώ­ ρα. Πριν από τη ν αποχώρησή του ο Ρόμπερτς παγίδευσε 4.000 α ντά ρ τες στο οροπέδιο του Μπραντγουότερ. Μόνο 1.500 κατάφεραν να διαφύγουν! Από τον Ιανουάριο του 1901 οι ενέδ ρες των ανταρτώ ν αυξήθηκαν. Εμφανίζο­ νταν από το πουθενά, κτυπούσαν στρατόπε­ δα και εφοδιοπομπές και συνελάμβαναν αιχ­ μαλώτους, καταρρακώνοντας το ηθικό του καλύτερου στρατού στον κόσμο! Ο αρχι­ στράτηγος λόρδος Κίτσενερ δεν φαντάστηκε ότι ο πόλεμος θα διαρκούσε ακόμα ενάμισυ χρόνο. Η διεθνή ς φ ιλελεύθ ερ η κοινότητα, ακό­ μα και οι Βρετανοί, γοητεύθηκα ν από τον άνισο αγώνα για τη ν ανεξαρτησία. Στο συνέδριο τη ς ειρήνης στο Παρίσι, το ν Οκτώβριο του 1900, η αντιπροσωπεία των Μπόερς έγινε δ ε ­ κτή με επ ευφ ημίες από το υς συνέδρους. Η δ ιεθνή ς κοινότητα κατέκρινε τη Βρετανία για το υς χειρισμούς του νοτιοαφρικανικού ζη τή ­ ματος. Η δ ιεθνή ς αντίδραση κορυφώθηκε. Ο Κίτσενερ αντιμετώπισε τις συνεχείς ε ­ πιθέσεις στην ύπαιθρο με δύο τρόπους. Με τα «Blockhouse» και στρατόπεδα συγκέντρω-

29

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

1899-1902. Χ ά ρ τη ς το υ β ρ ετα ν ικ ο ύ σ χεδίου επ ιχειρ ήσ εω ν για τη ν α π ελ ευ θέρ ω σ η των Μ ά ψ εκ ιν γ κ , Κ ίμ π ερλυ, Λ έ υ ν τυ σ μ ιθ και τη ν εισ β ο λή σ τα ε λ ε ύ θ ε ρ α κ ρ ά τη .

30 σης. Δημιούργησε οχυρά σημεία άμυνας-φυλάκια, που βασίζονταν σε οικήματα κτισμένα από ξύλο, πέτρα και άλλα ανθεκτικά υλικά, περιτριγυρισμένα από συρματοπλέγματα και εμπόδια κατά προσωπικού. Οι χώροι αυτοί διέθετα ν έναν υπερυψωμένο προμαχώνα, α­ ντί για παράθυρα θυρίδες-π ολεμίσ τρες και προστατευμένη είσοδο. Επανδρώθηκαν από ομάδες 6-10 στρατιωτών, που παρέμεναν στο εσω τερικό τους. Την εξω τερική π ερίμετρο έ ­ λεγχαν έγχρωμοι μισθοφόροι-ανιχνευτές (Ζουλού, Ντεμπέλε). Κτίστηκαν 8.000 τέτο ια οχυρά για τη ν εποπτεία 6.660 τ.χλμ. Πολλές φορές απείχαν μεταξύ τους 900 μέτρα. Ως σημεία στατικής άμυνας απέδωσαν τα αναμε­ νόμενα, αλλά δεν περιόρισαν την ευκινησία των ανταρτών. Με το πρόσχημα τη ς προστασίας των α­ μάχων τα γυναικόπαιδα των Μπόερς και κάθε πιθανός συμπαθών σ υγκεντρώ θηκαν σε στρατόπεδα. Τα αγροκτήματα των Μπόερςμελών των αντάρτικω ν «κομμάντο» πυρπολήθηκαν. Στα στρατόπεδα οι συνθήκες ήταν ά­ θλιες. Από τις επιδημίες μέχρι το τέλο ς του πολέμου χάθηκαν 26.000 άμαχοι. Οι Βρετανοί φ ιλελεύθ ερ οι διαιρέθηκαν στο θ έμ α τη ς συ­ νέχισης του πολέμου. Η διεθνής κατακραυγή ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

για τις σ υνθήκες στα στρατόπεδα σ υγκέ­ ντρωσης έγινε θύελλα! Μέσω τη ς «πέννας» του υμνητή τη ς αυτοκρατορίας, Ράντγιαρντ Κίπλινγκ, το ν Ιούλιο του 1901 εκφράσ τηκε η έντονη δυσαρέσκεια τη ς κοινής γνώμης για τον συνεχιζόμενο πόλεμο! Η βρετανική κυ­ βέρνηση διά του υπουργού των Αποικιών Τσάμπερλαιν υπεραμύνθηκε τη ς πολιτικής των στρατοπέδων συγκέντρωσης, εκδίδοντας «λευκή βίβλο». Οι Μπόερς δεν εγκατέλειψ αν το ν αγώνα. Οι συνεχιστές του ονομάστηκαν «Bitter enters».Η ροή των εφοδίων προς τα ανταρτικά «κομμάντο» μειώ θηκε στο ελάχιστο. Δεν υπήρχαν πυρομαχικά για τα πυροβόλα και τα λοιπά βαρέα όπλα, τα οποία κατέστρεψ αν φροντίζοντας να εξοπλιστούν με βρετανικά λάφυρα. Οι α ντά ρ τες ήταν ρακένδυτοι και τα ­ λαιπωρημένοι. Ομως εκτόξευσ α ν μια καταδρομική επιχείρηση στο Ακρωτήριο καταφέρνοντας να διαφύγουν από το ν κλοιό 73.000 στρατιωτών! Πνοή στον αγώνα το υς έδωσε η υποστήριξη από τη διεθνή κοινότητα, διά σ τόματος του Γερμανού καγκελάριου φον Μπίλοφ, που καταδίκασε επίσημα τη βρ ετα νι­ κή πολιτική. Οι η γ έτες των «κομμάντο» συναντήθηκαν στην ύπαιθρο και αποφάσισαν τη λήξη των εχθροπραξιών. Δεν μπορούσαν πλέ­ ον να πολεμήσουν. Δ εν είχαν ρουχισμό, π ολε­ μοφόδια, τρόφιμα και, το κυριότερο, ανθρώ­ πους για να αναπληρώσουν τις απώλειες! Στις αρχές Απριλίου (10/4/1902) οι Μπό­ ερς ζήτησαν διαπραγματεύσεις, που κα τέλη ­

ξαν στη συμφωνία του Φ ερενικίνγκ, η οποία υπογράφηκε στις 30 Μαϊου 1902. Στη Β ρετα­ νία χαιρέτισαν τη συμφωνία με ανακούφιση. Το κλίμα άλλαξε και οι Μπόερς διαπραγμα­ τεύ τη κα ν έντιμη ειρήνη. Τον Ιούλιο στη Βρε­ τανία υποδέχθηκαν με τιμ ές το ν νικητή, στρατάρχη λόρδο Κίτσενερ. Ομως ο φ ιλελεύ ­ θ ερ ο ς βρετανικός λαός υποδέχθηκε και φι­ λοξένησ ε με σεβασμό και τους η γ έτες των Μπόερς (Μπόθα, Ντε Λαρνέυ, Ντίουι) που επισκέφθηκαν το Λονδίνο!

ΚΡΙΣΕΙΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ο πόλεμος στοίχισε στους Β ρετανούς 220.000.000 λίρες και τις απώλειες 21.000 ανδρών. Οι Μπόερς έχασαν 4.000 άνδρες και 29.000 αμάχους, σε σύνολο πληθυσμού 150.000. Αυτή ήταν η τελευ τα ία σύγκρουση τη ς βικτωριανής εποχής. Ο επίλογος για τα βρετανικά επεκτατικά σχέδια έθεσ ε τις βά­ σεις για τη συνεννόηση Μπόερς και Αγγλων αποίκων. Η δημοκρατικότητα των πρώτων και το φ ιλελεύθ ερ ο πνεύμα των δεύτερω ν ήταν ο «θεμέλιος λίθος» για τη ν ένωση. Ο μεγάλος χαμένος για μια ακόμα φορά ήταν ο έγχρωμος πληθυσμός. Δ εν εκπροσωπ ήθηκε στις διαπραγματεύσεις, παρά το ότι υπέστη μεγάλες θυσίες κατά το ν πόλεμο. Οι Μπόερς προνόησαν για τη ν ουσιαστι­ κή εκμετάλλευσ η των πρώτων νικών. Η συ­ ντηρητική ηγεσία τους δεν κατάφ ερε να ξεπεράσει τη ν πάγια στρατιωτική τακτική του

Υ ηα ξιω μ ατικός, Ταξιαρχία Β ασ ιλικού Ν α υ τικ ο ύ , 1899. Οι άνδρες που στελέχωναν τα πυροβολεία του Κέιπ Ταουν και του Ντέρμπαν φορούσαν τη χακί στολή υπηρεσίας ξηράς. Το επίρραμα βαθμσύΑέχνης-ειδικότητας (αρχιτεχνίτης πυροβόλων - οπλουργός) διακρίνεται στο μανίκι του χιτωνίου (με όρθιο και αναδιπλωμένο περιλαίμιο). Στην ταινία του πλατύγυρου ψάθινου καπέλου (με χακί κάλυμμα) αναγράφεται το όνομα της μονάδας του εικονιζόμενου (HerMajesty's Ship Terrible - Βασιλικό Πλοίο "Τρομερός") σύμφωνα με τους κανονισμούς.Η δερμάτινη εξάρτυση (με φυσιγγιοθήκη και πιστολοθήκη για το Webley 0.455 in Long Spur) και το σακκίδιο είναι στρατιωτικού τύπου, ενώ οι ψηλές κνημίδες (γκαίτες) και τα μαύρα άρβυλα προβλέπονταν για το RN (Royal Navy).

Ν α ύ τη ς , Ταξιαρχία Β ασ ιλικού Ν α υ τικ ο ύ , 1881. Καθόλα τυπική εμφάνιση ναύτη αγήματος απόβασης (αν ε ξα ιρ εθ εί το στρατιωτικού τύπου λευκό τροπικό κράνος). Η σύνθεση στολής (αποκαλούμενης "αγγλικού τύπου", που υιοθετήθη κε από το ελληνικό ΒΝ από το 1915) αποτελείται από την εσωτερική λευκή φανέλλα, τον βαθυκύανο χιτώνα (μπελαμάνα) και ασορτί παντελόνι, το κυανό περιλαίμιο (κολαρίνα, που εδώ απ ουσιάζει)με την τριπλή επίρραφη ταινία, το μαύρο μεταξωτό μαντίλι και το λευκό κορδόνι (λιγαδούρα). Οι υπόλευκες φυσιγγιοθήκες, η ξιφολόγχη, ο κολεός και η θήκη στον ζωστήρα τύπου 1877, χωρίς ιμάντες εξάρτυσης, το υδροδοχείο και το σακκίδιο είναι τα ίδια μ ε του Στρατού, ενώ τα περισφύρια (γκέτες) είναι ναυτικού τύπου. Το τυφέκιο είναι το Martini-Henry.

Μ ε τά τη ν ή ττα και τον θ ά ν α το το υ υ π ο σ τρ ά τη γο υ Π εν - Σύ μ ο νς σ το ν λόφο Ταλάνα ο επ ιτελ ά ρ χ η ς το υ , τα ξία ρ χ ο ς Γιούλ, υπ οχώ ρησε προς το Λ έυ ν τυ σ μ ιθ .

Οι ρ α κ έν δ υ το ι α ν τά ρ τε ς , οι « b itte r enters». Α υ το ί π ολέμησαν μ έχ ρ ι τέλους μαζί μ ε το υ ς Ν τ ε Β ε τ, Σ μ α τς και Μ π ό θ α .

Ο σ τρ α τη γ ό ς Ν τε Β ε τ.

Ο σ τρ α τη γ ό ς Μ π ά λερ .

«απαραίτητου», να υλοποιήσει τη ν υπέρβα­ ση, να μ ετα τρέψ ει τις νίκες επί του πεδίου σε διαπραγματευτικό «μοχλό». Δ εν πέτυχαν κανέναν από το υς αντικειμενικούς σκοπούς που είχαν προβλέψει τα επιτελικό σχέδια. Δ εν απέφυγαν δε και τα τακτικά σφάλματα, που οδήγησαν στην ήττα. Οταν επεζήτησαν τη διεθνή δημοσιότητα για το ν αγώνα το υς όλα είχαν κριθεί στο τακτικό πεδίο! Η δημο­ σιότητα επ ιτεύχθηκε κατά τη ν περίοδο του ανταρτοπολέμου και οφειλόταν στους νέους η γέτες , που επ έδειξαν (εκτός των στρατιωτι­ κών αρετών) και π ολιτικές ικανότητες. Αυτοί έστρεψ αν τη διεθνή κοινή γνώμη κατά της Βρετανίας, οδηγώντας το ν λαό τους σε έν τι­ μη ειρήνη. Επηρέασαν μέσω των καταδρομι­ κών επιχειρήσεων μέχρι και τη βρετανική κοι­ νή γνώμη! Οι Βρετανοί πολέμησαν συντηρητικά, με τη ν υπεροψία του καλύτερου στρατού στον ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

κόσμο. Χρησιμοποίησαν τα κτικές πεζικού και ιππικού χωρίς να αξιολογήσουν την ευελιξία του αντιπάλου και να εκμετα λλευ θο ύν τις ι­ διομορφίες του εδάφους. 0 Μπάλερ με την ά­ φιξή του διέσπασε τις δυνάμεις του χρονοτρι­ βώντας αρκετά και αλλάζοντας και το επ ιτελι­ κό σχέδιο, το οποίο ήταν ορθό! Κατά τις επι­ θ ετικ ές ενέργειες στο Κολένζο και στο Σπίονκοπ δεν φρόντισε να παρασχεθεί προς τους κατώ τερους αξιωματικούς επαρκής πληροφό­ ρηση και σαφής εικόνα των σχεδίων που εκπό­ νησε, με τα γνωστά αποτελέσματα. Ο Ρόμπερτς, αν εξαιρέσουμε το ν υπερκερωτικό ελιγμό του Μ αγκερφοντέιν, δεν αποτέλεσε εξα ίρ ε­ ση. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι Β ρετα­ νοί χρησιμοποίησαν τον όγκο των στρατευμά­ των τους για να πιέσουν τον αντίπαλο, με απο­ τέλεσ μα πολλές φορές μεγάλοι σχηματισμοί να συνωστίζονται σε ανοικτό πεδίο και να θ ε ­ ρίζονται από το ακριβές πυρ των Μπόερς. Ο Κίτσενερ μετά το Πάρμπεργκ δεν διακρίθηκε στις τα κτικές επιχειρήσεις, αλλά επ έδειξε ευ ­ φυΐα στα «αστυνομικά καθήκοντα» που ανέλαβε, τα οποία απέδωσαν και τον έστεψαν νι­ κητή! Γενικά οι Βρετανοί χρησιμοποίησαν τ ε ­ ράστιο όγκο δυνάμεων σε κάθε μάχη, μεγι­ στοποιώντας τις απώλειές τους. Οδήγησαν στη μάχη ιστορικά συντάγματα (π.χ. τους Highlanders) χωρίς να εκμετα λλευ θο ύν τις ιδι­ αίτερες μαχητικές τους ικανότητες, με απο­ τέλεσ μα να υποστούν μεγάλες απώλειες καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου. Το γεγονός αυ­ τό αφύπνισε τη βρετανική κοινή γνώμη.

Ο σ τρ α τη γ ό ς των Μ π ό ερ ς Λ ο ύ ις Μ π ό θ α .

Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΤΗΣ ΝΟΤΙΑΣ ΑΦΡΙΚΗΣ Η διοίκηση του Ακρωτηρίου μετά τον θά­ νατο του Ρόουντς πίεσε τη βρετανική κυβέρ­ νηση να παραχωρήσει καθεστώς αυτοδιοίκη­ σης στον Οράγγη και στο Τρανσβάαλ. Ολοι ε­ πιθυμούσαν τη συνεννόηση. Η νέα ηγεσία των Μπόερς επιθυμούσε ομοσπονδοποίηση, με πρω τεργάτες τους η γέτες των «κομμάντο» Μπόθα και Σματς. Οι βο υλευτές και αντιπρό­ σωποι από τις δύο Βουλές (του Ακρωτηρίου

Ο α ρ χ ισ τρ ά τη γ ο ς Ρ ό μ π ερ τς.

0 Σ έσ ιλ Ρ όουντς.

και του Τρανσβάαλ) σχημάτισαν συντακτική συνέλευση στο Ντέρμπαν. Οι εργασίες ξεκίνη ­ σαν τον Οκτώβριο του 1908 και τελείωσαν στο Κέιπ Τάουν το ν Φεβρουάριο του 1909. Στη συ­ νέχεια εστάλη ο καταστατικός χάρτης της έ­ νωσης των κρατών της Νότιας Αφρικής προς επικύρωση από το βρετανικό κοινοβούλιο. Με την επικύρωση της ένωσης, το 1910, συστάθη-

κε το ομόσπονδο κράτος. Πρώτος πρωθυ­ πουργός ήταν ο Π. Μπόθα, που εργάστηκε με ιδιαίτερο ζήλο για τη συμφιλίωση των δύο κοι­ νοτήτω ν και τη ν ουσιαστική πρόοδο του κρά­ τους. Πολλοί Μπόερς διαφώνησαν με τη συ­ νεργασία και ενεργώ ντας στο πλαίσιο της δη­ μοκρατίας ίδρυσαν το Εθνικιστικό Κόμμα της Νότιας Αφρικής, υπό τον Χ έρτζονγκ και τον

ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ "ΟΧΥΡΩΜΕΝΩΝ ΟΙΚΗΜΑΤΩΝ" Το σύστημα των “οχυρωμένων οικη­ μάτων" (The blockhouse system) οργα­ νώθηκε από τη βρετανική διοίκηση στις αρχές του 1901 και ήταν η "άμεση αντί­ δραση" στις οργανωμένες ανταρτικές ε­ πιχειρήσεις των Μπόερς για τον έλεγχο της υπαίθρου χώρας σε όλη τη νοτιοαφρικανική περιοχή. Αρχικά τα οικήματα δημιουργήθηκαν για την προστασία περιοχών από την Πρετόρια, το Γιοχάνεομπουργκ και τα μεγάλα αστικά - εμπορικά κέντρα. Το μέτρο επεκτάθηκε και στους σιδηρο­ δρομικούς και οδικούς κόμβους. Επίσης σκόπευε και στην απομόνωση περιοχών όπου δρούσαν οι αντάρτες Μπόερς, οδηγώντας τους σε δρομολόγια που οι έφιπποι τυφεκιοφόροι και το ιππικό θα παγίδευαν! Η ιδέα ήταν αποτυχημένη λόγω της ευρηματικότητας των ανταρτών, ειδικότερα του στρατηγού Ντε Βετ, που εύκολα και σε οποιονδήποτε χρό­ νο παρέκαμπτε και διέφευγε από τα οχυρά σημεία. Υπήρχαν πολλοί τύποι "οχυρωμένων οικημάτων". Πολλά ήταν ήδη κτισμένα και χρη­ σιμοποιούντο προ του πολέμου για άλλες χρήσεις (αποθήκες, στάβλοι, υποστατικά, α­ γροικίες). Οι Βρετανοί τα οχύρωναν ανακατασκευάζοντάς τα, φράσσοντας τα παράθυρα με τούβλα, πέτρες και ξύλα. Αφηναν πολεμίστρες, έκτιζαν υπερυψωμένο οχυρό προμα­ χώνα για την εγκατάσταση πολυβόλου ή ελαφρού πυροβόλου και προστάτευαν την είσο­ δο με τοίχο - π.χ. ξύλινο επενδυμένο με χώμα και αμμόσακκους. Γύρω από το οίκημα υ­ πήρχαν αυτοσχέδιες παγίδες και διπλά αγκαθωτά συρματοπλέγματα. Το Βασιλικό Μηχα­ νικό (Royal Engineers) εφηύρε ένα προκατασκευασμένο είδος "οχυρωμένου οικήματος" που εγκαθιστούσε εντός 72 ωρών όπου ήταν απαραίτητο! Τα “οχυρωμένα οικήματα" επάνδρωναν έξι ως δέκα στρατιώτες με ένα πολυβόλο Maxim ή ταχυβόλο πυροβόλο "pom pom" Maxim-Nordenfeld 1 pdr. Η φρουρά δεν απο­ μακρυνόταν από το οίκημα και έπρεπε να αμυνθεί εντός της οχυρής θέσης μέχρι να καταφθάσουν ενισχύσεις, ειδοποιημένες μέσω ενσύρματου ή οπτικού τηλέγραφου ή έγ­ χρωμου βοηθού-αγγελιαφόρου. Τη γύρω περιοχή έλεγχαν τα βοηθητικά σώματα εγχρώ­ μων. Το 1902, τελευταίο έτος των εχθροπραξιών, οι γραμμές των "οχυρωμένων οικημά­ των" ήταν πολύ πυκνές (ανά 900 μέτρα). Κύριες γραμμές υπήρχαν γύρω και σε σχήμα σταυρού, στη σιδηροδρομική γραμμή Κίμπερλυ-Μάφεκινγκ μέσα σε όλη την ύπαιθρο του Οράγγη και του Τρανσβάαλ και ειδικότερα στις περιοχές που δρούσε ο Μπότα και ο Ντε Βετ.

Ο π ρ ό εδ ρ ο ς Κ ρ ο ύ γκ ερ .

Ντε Βετ. Κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο οι Νοτιοαφρικανοί υπό την ηγεσία του Σματς συνέδρα­ μαν τη Βρετανία με εκσ τρατευτικό σώμα. 0 ί­ διος ο Σματς τιμήθηκε με το ν Σταυρό τη ς Βι­ κτωρίας, λόγω τη ς συμβολής του στην κατα­ στολή τη ς στάσης των αμετανόητω ν γερμανό­ φιλων Μπόερς υπό τον Ντε Β ετ (1914-1915)! Κατά τα δύσκολα για τη Γηραιά Αλβιόνα χρό­ νια του Β1ΠΠ, η Νότια Αφρική - υπό τη ν ηγεσία του Σματς και αυτή τη φορά - βοήθησε αποσ τέλλοντας κάθε είδους εφόδια και ένα εκ ­ σ τρατευτικό σώμα που τίμησε τα όπλα του στις επιχειρήσεις από τη Σομαλία ως τη Σαχά­ ρα και τη βόρεια Ιταλία. Η χώρα παρέμεινε μέ­ λος τη ς Βρετανικής Κοινοπολιτείας μέχρι το 1960. Μ ετά το δημοψήφισμα της 5ης Οκτωβρί­ ου 1960 αποχώρησε. Ανακηρύχθηκε ανεξάρ­ τητη δημοκρατία στις 31 Μαϊου 1961. Απομο­ νώθηκε διεθνώς λόγω της φυλετικής κοινωνι­ κής πολιτικής που ακολούθησε (απαρτχάιντ), αλλά κατάφερε στα τέλη τη ς δεκαετίας του '80 τη συνεννόηση και την ομαλή μεταβίβαση της πολιτικής εξουσίας στους εγχρώμους.

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1)Επίτομο Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ήλιου". (2) Εγκυκλοπαίδεια "Πάπυρος-Λαρούς (3) Ian Knight ■Gerry Embleton: BOERS WAR 1836 ■ 1898(1), 1898 - 1902(2), Osprey Military, Men at Arms Series No 301-303. (4) ΧΡΟΝΙΚΟ TOV 20ού ΑΙΩΝΑ, Εκδόσεις Τέσσερα Εψιλον. (5) Christopher Chant: ILLUSTRATED HISTORY OF SMALL ARMS, Εκδόσεις Tiger. (6) http://www.uq.net.au/zzrwotto/boerpolbio.html/biockhouse.html/chronology.html (7) http://www.lighthorse.org.au/military/smali.htm (8) http://www.anglo-boer.co.za/photos7.htm

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΙΠΑΗΣ Δ ιεθ ν ο λ ό γ ο ς

Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΩΣ ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑΣ *

V

# /Τ « Μ * ^ ίλ ^

i>M / mm jsJ I,

m x li 11 t ll U M j J y i ^ r r t t r S l t J . A j a / r h ' V r t k t i

Η Β Υ Ζ Α Ν Τ ΙΝ Η Δ ΙΠ ΛΩ Μ ΑΤΙΑ, Ε Ν Α Σ Μ Ο Ν Α Δ ΙΚ Ο Σ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ Σ Υ Ν Τ Η Ρ Η Τ ΙΣ Μ Ο Υ ΚΑΙ ΕΥΕΛΙΞΙΑΣ, ΥΠ ΕΡΧ ΕΙΛΙΖΟ ΥΣΑ Σ Υ Π ΕΡΟ Ψ ΙΑΣ ΚΑΙ ΕΞΑΙΡΕ ΤΙΚ ΗΣ ΟΞΥΔΕΡΚΕΙΑΣ, Ε Π ΙΘ Ε Τ ΙΚ Ο Υ ΙΜ Π Ε Ρ ΙΑ Λ ΙΣ Μ Ο Υ ΚΑΙ Π Ο Λ ΙΤΙΚ Η Σ Γ Ε Ν Ν Α ΙΟ Δ Ω Ρ ΙΑ Σ , ΕΠΡΑΞΕ Ο,ΤΙ ΗΤΑΝ ΕΦΙΚΤΟ ΓΙΑ ΝΑ ΠΑΡΑΤΕΙΝΕΙ ΤΟΝ Β ΙΟ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, Α Κ Ο Μ Α ΚΑΙ Σ Ε Π Ε Ρ ΙΟ Δ Ο Υ Σ Π Ο Υ Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Η Ε Ξ Α Θ Λ ΙΩ ΣΗ ΤΗΣ Κ Α Θ ΙΣΤ Ο Υ ΣΕ ΤΗΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ Α Μ Φ ΙΒ Ο Λ Η . ΣΕ ΜΕΓΑΛΟ Β Α Θ Μ Ο ΤΟ ΚΑΤΟΡΘΩΣΕ. Α ΣΦ Α ΛΩ Σ Κ Α Ν Ε Ν Α Σ Δ Ε Ν Μ Π Ο Ρ Ε Ι ΝΑ Μ Ε Μ Φ Θ Ε Ι ΤΟΥΣ Β Υ Ζ Α Ν Τ ΙΝ Ο Υ Σ ΔΙΠΛΩ Μ ΑΤΕ Σ, Ε Π Ε ΙΔ Η ΣΕ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ Α Ν Α Λ Υ Σ Η Δ Ε Ν ΔΙΕ Δ Ρ Α Μ Α ΤΙΣ Α Ν ΑΠ Ο Φ ΑΣ ΙΣ ΤΙΚΟ ΤΕΡ Ο ΡΟ ΛΟ 01 Π Ε Ρ ΙΤΕ Χ Ν Ο Ι Λ Ο Γ Ο Ι ΤΩΝ Π Ρ Ε Σ Β Ε Ω Ν ΚΑΙ ΤΩΝ Π Ο Λ ΙΤΙΚ Ω Ν , ΑΛΛΑ 0 ΚΡ Ο ΤΟ Σ ΤΩΝ Κ Α Ν Ο Ν ΙΩ Ν Π Ο Υ Γ Κ Ρ Ε Μ ΙΣ Α Ν ΤΑ ΤΕΙΧΗ ΤΗΣ ΚΩ Ν ΣΤΑ ΝΤΙΝΟ ΥΠΟ ΛΗ Σ. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Το Λογοθέσιον του Δρόμου είχε κατά τους μεσοβυζαντινούς χρόνους τον έλεγχο των επικοινωνιών μέσα στην Αυτοκρατορία και υποδεχόταν τους ξένους πρέσβεις, αποκρισαρίους, που έρχονταν στην πρωτεύουσα. Εδώ εικονίζονται Βυζαντινοί αποκρισάριοι, απεσταλμένοι του αυτοκράτορα Θεόφιλου, που προσέρχονται στον Αραβα ηγεμόνα Αλ Μαμούν (Μαδρίτη, ESv/κή Βιβλιοθήκη).

0 Noρμανδός βασιλιάς Ρογήρος Β ' στέφ εται από τον Χριστό. Αξια προσοχής είναι τα ελληνικά γράμματα επάνω (Ρογέριος ρηξ) και η καθ'όλα βυζαντινή εκκλησιαστική στολή του Ρογήρου. Ο όρος "ρήξ" (από το λατινικό rex)χρησιμοποιείτο από τους Βυζαντινούς για να χαρακτηρίσουν υποδεέστερους ηγεμόνες, σε αντιδιαστολή με τη χρήση του όρου "βασιλεύς", που ήταν αποκλειστικό προνόμιο του Βυζαντινού αυτοκράτορα, ως διαδόχου των Ρωμαίων αυγούστων και του πρώτου χριστιανού αυτοκράτορα, του Κωνσταντίνου. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Γο στέμμα του Κωνσταντίνου Θ του Μονομάχου. Αυτό το βυζαντινό διάδημα, που είναι ατελές, απεικονίζει τον αυτοκρότορα Κωνσταντίνο Θ 'και τις αυτοκράτειρες Ζωή και Θεοδώρα. Θεωρείται ότι ήταν αυτοκρατορικό δώρο στον βασιλιά ή στη βασίλισσα της Ουγγαρίας για να υπενθυμίσει την προέλευση της βασιλικής του/της εξουσίας.

Ο σεβαστοκράτορας Καλογιάν και η σύζυγός του Ντεσισλάβα. Ο ωοειδής δίσκος στο στέμμα του Καλογιάν είναι το σημάδι του αξιώματος του ως σεβαστοκράτορα, που ήταν από τα υψηλότερα στη βυζαντινή ιεραρχία τίτλων.

Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ καθ' όλη τη διάρκεια της υπερχιλιετούς ιστορίας τη ς ήταν υποχρεωμέ­ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ νη να επιβιώνει σε ένα εχθρικό περιβάλλον. Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ άμυνα και η αντιμετώπιση των ποικίλων εχθρι­ Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία δ ιέθ ετε μέχρι κών φύλων είχε ανατεθεί σε οργανωμένο στρατό και στόλο. Ομως οι Βυζαντινοί ακόμα τον 13ο αιώνα ένα διπλωματικό σύστημα που και κατά τις περιόδους που αισθάνονταν στρα­ είχε την καλύτερη οργάνωση, τη μεγαλύτερη τιωτικά ισχυροί προτιμούσαν να χρησιμοποι­ επιρροή και τις πιο εκλεπ τυσ μένες μεθόδους, ούν τον πόλεμο με φειδώ. Οι πόλεμοι ήταν και τόσο στην Ευρώπη, όσο και στην Εγγύς Ανα­ τό τε εξαιρετικά δαπανηροί, αμφίβολοι ως τολή. Χαρακτηριστική του ιδιαιτερότητα αποπρος το αποτέλεσμα και δεν εξασφάλιζαν πά­ τελούσε η στενή σχέση του πολιτικού δόγμα­ ντα τις παραμεθόριες (τουλάχιστον) επαρχίες το ς τη ς μοναδικότητας τη ς «χριστιανικής αυ­ του κράτους από τη λεηλασία και την κατα- τοκρατορίας» με τη θέση περί του μοιραίου ρόλου τη ς στην ιστορία τη ς ανθρωπότητας. Η στροφή. Η Αυτοκρατορία ήταν υποχρεωμένη να κα­ βυζαντινή διπλωματία είχε οργανική σχέση με ταφ εύγει σε έμμεσους τρόπους αντιμετώπι­ το πολιτικό δόγμα τη ς κρατικής εξουσίας, σης των απειλών που πολλές φορές τη ν έ­ σύμφωνα με το οποίο η ειδωλολατρική περι­ φέρεια των βαρβάρων ερχόταν σε αντιπαρά­ πλητταν συγχρόνως από όλες τις πλευρές, ενώ όσο μειωνόταν η δύναμή της τόσο ανα­ θεση με την «pax Christianitas» των Ρωμαίων, βαθμιζόταν ο ρόλος της διπλωματίας σε σύ­ που ήταν η ενσάρκωση του πολιτισμού και κα­ γκριση με τις στρατιωτικές μεθόδους άσκη­ θόριζε τα όρια τη ς «οικουμένης», δηλαδή της σης τη ς εξω τερικής πολιτικής. Το Βυζάντιο πολιτισμένης ανθρωπότητας. Ot Βυζαντινοί θεωρούσαν το ν εαυτό τους λειτούργησε κατά καιρούς σαν κυματοθραύ­ στης για την ανάσχεση τη ς μουσουλμανικής ε­ το ν νέο «περιούσιο λαό», ο οποίος βρισκόταν υπό τη ν ιδιαίτερη προστασία του Θεού. Ως ξόρμησης, σαν ανάχωμα έναντι της καθόδου των λαών της στέππας, ενώ είχε να αντιμετω ­ διάδοχοι τη ς Ρώμης θεωρούσαν τους εαυ­ πίσει και τις προσπάθειες οικειοποίησης της τούς τους αποκλειστικούς κληρονόμους του ρωμαϊκής κληρονομιάς από τους Φράγκους. Η υπέροχου εκείνου ελληνο-ρωμαϊκού κόσμου. αναγκαιότητα, λοιπόν, της έμμεσης προσέγγι­ Σύμφωνα με το οικουμενικό δόγμα ο βασιλέ­ σης (1), που θα εξοικονομούσε πόρους, θα πε­ ας των Ρωμαίων ήταν «κυρίαρχος όλης της τύχαινε νίκες χωρίς μάχη και θα αναιρούσε γης» και διάδοχος των Ρωμαίων αυγούστων. την πιθανότητα διμέτωπου αγώνα κατέστη ε­ Ταυτόχρονα ως διάδοχος του πρώτου χριστια­ πιτακτική. Αυτό η Αυτοκρατορία το πετύχαινε νού αυτοκράτορα ο Βυζαντινός αυτοκράτομε την ανάπτυξη ενός εξαιρετικά ευφυούς δι­ ρας ήταν η επίγεια εικόνα του Θεού και προ­ πλωματικού συστήματος, που ακόμα και στις στάτης όλης τη ς χριστιανικής Εκκλησίας. Ηταν τόσο ισχυρά εμπεδωμένη αυτή η α­ πιο δύσκολες περιόδους τη ς ιστορίας του Βυ­ ζαντίου, το οποίο πιεζόταν από παντού από ε ­ ντίληψη τη ς οικουμενικής αυτοκρατορίας με κέντρο τη ν Κωνσταντινούπολη, ώστε και οι χθρούς, δεν εξουδετέρω νε απλά τις εχθρικές επιβουλές, αλλά παρέμενε το σημαντικότερο πιο άσπονδοι εχθροί του Βυζαντίου στην ανα­ μέσο ενίσχυσης τη ς επίδρασής του στον με­ τολική Ευρώπη την αποδέχονταν ρητά: δια­ μόρφωσε π.χ. τις αυτοκρατορικές βλέψεις σαιωνικό κόσμο.

Η

36 ■■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

του Συμεών τη ς Βουλγαρίας, ο οποίος αυτοπροσαγορεύτηκε «Αυτοκράτωρ Βουλγάρων και Ρωμαίων», ενώ και ο ανάλογος τίτλος «Αυ­ τοκράτωρ Σερβίας και Ρωμανίας», τον οποίο σφετερίστηκε ο Στέφανος Δουσάν, βασιζόταν στο ίδιο αξίωμα, ότι δεν θα μπορούσε να υ­ πάρχει παρά μόνο μια ορθόδοξη αυτοκρατο­ ρία στη χριστιανοσύνη. Δ εν εκπλήσσει το γεγονός ότι ο αυτοκρατορικός τίτλος που οικειοποιήθηκαν οι Γερμα­ νοί βασιλείς αντιμετω πίστηκε από το Βυζά­ ντιο με οργή και περιφρόνηση. Το 968, σύμφω­ να με το ν Λιουτπράνδο τη ς Κρεμόνας, όταν οι παπικοί απεσταλμένοι έφθασαν στην Κωνστα­ ντινούπολη φέροντας μια επιστολή που απευ­ θυνόταν στον «Αυτοκράτορα των Ελλήνων» και στην οποία ο πάπας αναφερόταν στον 0θωνα Α' ως «τον σεπτό αυτοκράτορα των Ρω­ μαίων», οι Βυζαντινοί δεν μπόρεσαν να συ­ γκροτήσουν τη ν αγανάκτησή τους: «Τι θρασύτητα!», κραύγασαν, «να αποκαλείται ο οικου­ μενικός αυτοκράτορας των Ρωμαίων, ο ένας και μοναδικός Νικηφόρος, ο μεγάλος, ο μεγα­ λοπρεπής, ως «Αυτοκράτωρ των Ελλήνων», και να προσαγορεύεται ένα αξιολύπητο βαρβαρικό πλάσμα ως «Αυτοκράτωρ των Ρωμαί­ ων»! Ω ουρανέ! Ω γη! Ω θάλασσα! Τι θα κάνου­ με με αυτούς τους παλιάνθρωπους και τους εγκληματίες;». Αυτοί οι δύο άξονες, ωστόσο, γύρω από τους οποίους περιστρεφόταν η βυζαντινή δι­ πλωματία, η ενίσχυση του κύρους του αυτο­ κράτορα, ως μόνου χριστιανού αυτοκράτορα, και τη ς οικουμενικότητας τη ς Αυτοκρατο­ ρίας, ως μοναδικού φορέα τη ς αληθινής πί­ στης και του πολιτισμού, βρίσκονταν σε διπλή διάσταση με τη ν πραγματικότητα: πρώτον η χριστιανοσύνη δεν κάλυπτε τη ν οικουμένη και δ εύ τερ ον η Βυζαντινή Αυτοκρατορία δεν συμπεριελάμβανε όλες τις χριστιανικές χώ­ ρες. Το χάσμα μεταξύ ιδεατού και πραγματι-

Γο Αγιο Στέμμα της Ουγγαρίας. Η διάταξη των σμαλτωμένων πλακών καταδεικνύει τις ιεραρχίες ουρανού και γης: στο εμπρόσθιο τμήμα του στέμματος κάθεται ένθρονος ο Χριστός πάνω από τους αρχαγγέλους Γιβριήλ και Μιχαήλ. Στο πίσω τμήμα ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Τ τίθ ετα ι πάνω από τον συναυτοκράτορά του Κωνσταντίνο και τον Γκέζα Α 1. τα μάτια του οποίου είναι στραμμένα προς τους επικυριάρχους του.

κού γεφυρω νόταν μέσω πρακτικών που ανεδείκνυαν το Βυζάντιο ως την προεξέχουσα χριστιανική εξουσία στο πλαίσιο μιας ιεραρ­ χημένης αντίληψης του κόσμου, η οποία το ­ ποθετούσε το ν Βυζαντινό αυτοκράτορα στην κορυφή τη ς ιεραρχίας και τους υπόλοιπους η­ γεμόνες σε συγκεκριμένες βαθμίδες «οικογε­ νειακής» εξάρτησης από το ν αυτοκράτορα.

Η εξάπλωση του βυζαντινού πολιτισμού και η εδραίωση ενός διεθνούς καθεστώτος νομιμοποίησης με επίκεντρο το Βυζάντιο, διεργασίες τις οποίες ο Ομπολένσκυ συνόψι­ σε με το ν χρήσιμο όρο «βυζαντινή κοινοπολι­ τεία», είχαν δύο μορφές. Η πρώτη βασιζόταν στην εσωτερική βυζαντινή ιεραρχία και στηρι­ ζόταν διεθνώ ς στην απονομή, από τον αυτο­ κράτορα, βυζαντινών τίτλω ν σε ανεξάρτητους ηγεμόνες. Η δ εύτερ η ανταποκρινόταν στην έννοια μιας νοητής οικογένειας ηγεμόνων με το ν αυτοκράτορα στη θέση του «πνευματικού πατέρα» και τους υπόλοιπους ανεξάρτητους ηγεμόνες σε κατώ τερες θέσεις. Ετσι π.χ. οι η­ γεμόνες τη ς Αρμενίας και τη ς Βουλγαρίας ή ­ ταν «τα πνευματικά τέκνα» του, οι ηγεμόνες των Φράγκων «πνευματικοί αδελφοί» του, ο ε­ μίρης τη ς Αιγύπτου, οι ηγεμόνες τη ς Ινδίας, της Αγγλίας, των ιταλικών δημοκρατιών της Β ενετίας και της Γένοβας «φίλοι» του και οι διάφοροι τοπικοί άρχοντες ή η γέτες απολίτι­ στων βαρβαρικών φύλων «δούλοι» του.

ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑΣ

Μικρογραφία ισλαμικού χειρογράφου του 14ου αι. η οποία παρουσιάζει μηχανικές επινοήσεις υπό μορφή ζώων και πτηνών που κελαηδούν. Οι Βυζαντινοί, όπως γνωρίζουμε από την αφήγηση του Λιουτπράνδου, χρησιμοποιούσαν παρόμοια μηχανικά παιχνίδια για να εντυπωσιάζουν τους ξένους.

Για την προώθηση του διεθνούς καθεστώ­ το ς νομιμοποίησης με το ν Βυζαντινό αυτο­ κράτορα στην κορυφή το Βυζάντιο ανέπτυξε τελετο υρ γίες, εθιμοτυπία, συμβολισμούς, συ­ νειδητά κατασκευασμένους μύθους και προ­ παγανδιστικές πρακτικές που αποσκοπούσαν στην ανύψωση του αυτοκράτορα υπεράνω των υπολοίπων ηγεμόνων. Ολα αυτά έβρισκαν την έκφρασή τους στους τίτλους, στα αξιώμα­ τα, στους επαίνους και σε έναν σωρό τιμ ητι­ κές διακρίσεις. Πολιτικοί συμβολισμοί δεν κα­ θόριζαν μόνο το βυζαντινό εθιμοτυπικό της Αυλής, αλλά και τη σειρά της επικοινωνίας με τα ξένα κράτη, τη σειρά υποδοχής των ξένων κυβερνητώ ν και των πρεσβευτών. Ο Οστρο-

γκόρσκι ονόμασε πολύ εύστοχα τη θεωρία της εξουσίας και το σχετιζόμενο με αυτή εθιμο τυ ­ πικό «ιδιόμορφη βυζαντινή πολιτική θρη­ σκεία». Ο κύριος σκοπός οποιοσδήποτε συνάντη­ σης του Βυζαντινού αυτοκράτορα ήταν να το ­ νίσει με ακρίβεια την απόσταση η οποία τον χώριζε από τον επισκέπτη. Η περίτεχνη τε λ ε ­ τουργία του παλατιού είχε ως σκοπό οι επισκεπτόμενοι ξένοι πρέσβεις και ηγεμόνες να εμπεδώσουν την αρχαιότητα, τη σταθερότητα και το μεγαλείο της Αυτοκρατορίας. Ο Κων­ σταντίνος Ζ' ο Π ορφυρογέννητος στο "De ceremoniis" τονίζει ρητά τη ν εικόνα που πρέπει να δημιουργεί η παλατιανή διπλωματία στα μάτια των ξένων πρέσβεων για την Αυτοκρα­ τορία ως απείκασμα τη ς ουράνιας βασιλείας με την ευχή: «Είθε η αυτοκρατορική εξουσία, ασκούμενη με τάξη και αξιοπρέπεια να αναπα­ ράγει την κίνηση και την αρμονία που δίνει ο Δημιουργός σε όλο το σύμπαν». Από τη στιγμή της εισόδου των πρέσβεων στο έδαφος της Αυτοκρατορίας οι αξιωματούχοι του κρατικού μηχανισμού που ήταν επι­ φορτισμένοι με το καθήκον της υποδοχής των ξένων διπλωματών- στην αρχή ο Μάγιστρος των Οφικίων και αργότερα ο Λ ογοθέτης του Δρόμου- φρόντιζαν να μη δουν οι ξένοι απε­ σταλμένοι τίποτα παραπάνω από όσα είχε την πρόθεση να τους δ είξει η αυτοκρατορική κυ­ βέρνηση. Οι πρέσβεις βρίσκονταν υπό συνεχή και αυστηρή επιτήρηση, ενώ από τα σύνορα μέχρι την πρωτεύουσα οι βυζαντινοί διπλωμά­ τε ς φρόντιζαν να τους επιδεικνύουν συνεχώς το μεγαλείο και την ισχύ της Αυτοκρατορίας. Στην Κωνσταντινούπολη τους παρεχόταν ειδι­ κό ανάκτορο και τους απαγορευόταν να έλ ­ θουν σε επαφή με πρόσωπα μη εντετα λμένα ή να δουν οτιδήποτε χωρίς την έγκριση των αρχών. Οι Βυζαντινοί πολύ συχνά προσπαθούσαν να καταπλήξουν τους διπλωμάτες ξεναγώντας τους στις μεγαλοπρεπείς εκκλησίες, στα ανάκτορα, στα δημόσια κτίρια, τους πρότειναν να επισκεφθούν τα λουτρά, τους καλούσαν στις εκκλησιαστικές και σε άλλες γιορ τές ή διοργάνωναν τιμ ητικές εκδηλώσεις ειδικά γΓ αυτούς. Ο Ομπολένσκυ παραθέτει μια χαρακτηριστική περίπτωση Αφρικανών πρέσβεων που μόλις αντίκρυσαν το κάλλος και το μεγαλείο του ναού της Αγίας Σοφίας δ έ­ χθηκαν να υπαχθούν οικειοθελώ ς στην εξο υ ­ σία του αυτοκράτορα και της Εκκλησίας του. Στους ξένους επιδείκνυαν επίσης τη στρατιω­ τική ισχύ της Κωνσταντινούπολης και το απόρθ η το των οχυρώσεών της. Η πιο σημαντική στιγμή του προγράμμα­ το ς ήταν η τελετουργική ακρόαση από τον αυ­ τοκράτορα. Κατά τη διάρκεια της πρώτης επί­ σημης ακρόασης ο αυτοκράτορας παρέμενε σιωπηλός, ένα είδος θεού, και οι διπλωμάτες απλώς του παρέδιδαν τα διαπιστευτήρια και τα δώρα τους. Ο πρέσβυς έπρεπε να σκύψει μέχρι το πάτωμα και να τον προσκυνήσει. Ε­ κείνη την ώρα ο θρόνος του αυτοκράτορα α­ νυψωνόταν μέχρι την οροφή για να τονίσει την απόσταση που τον χώριζε από τους κοι­ νούς θνητούς, ενώ στο μεταξύ ο αυτοκράτο­ ρας είχε φορέσει μία πιο πλούσια ενδυμασία.

37

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Οι χριστιανοί ηγεμόνες της ανατολικής Ευρώπης και των καυκάσιων χωρών απέδιδαν συχνά τιμές ή δήλωναν την υποτέλειά τους στον αυτοκράτορα. Μετά τον θάνατο του βασιλιά Γεωργίου της Αβασγίας (1027), ο οποίος είχε αποκηρύξει τη βυζαντινή επικυριαρχία, η χήρα του έστειλε μια πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη για να ζητήσει από τον Ρωμανό Γ'να ανανεώσει τη "συμμαχία "με τη χώρα της. Ο αυτοκράτορας συναίνεσε στον γάμο της ανηψιάς του με τον γιο της Βαγράτη Δ', και απένειμε στον τελευταίο τον τίτλο του "κουρ οπ αλάτη Στη ν εικόνα οι Αβασγοί απεσταλμένοι προσφέρουν στον αυτοκράτορα έναν αμφορέα, μια κασετίνα και ένα ζευγάρι αλόγων. Αμέσως μετά η Αβασγή βασιλομήτωρ μετέβη στην Κωνσταντινούπολη για να δηλώσει υποτέλειά στον Ρωμανό Γ. Ο άλλος γιος της Δημήτριος (που έλαβε τον αυλικό τίτλο του "μαγίστρου") προσπαθεί εδώ να υπερνικήσει την ατολμία της.

38

Συγχρόνως ετίθ εντο σε λειτουργία τα μηχανι­ κά "παιχνίδια" του παλατιού: μπροστά στον θρόνο του βασιλέα ορθωνόταν ένα ορειχάλκινο επιχρυσωμένο δέντρο, πάνω στο οποίο κε­ λαηδούσαν και φτερούγιζαν μηχανικά χρυσά πουλιά. Στα δύο άκρα του θρόνου βρίσκονταν χρυσοί λέοντες, οι οποίοι κινούσαν τις ουρές τους και έβγαζαν βρυχηθμούς (2). Ετσι τονιζόταν η μεγάλη απόσταση που χώριζε την Αυτοκρατορία από τους ξένους. Αργότερα ακολουθούσε δεύτερη, πιο ουσια­ στική ακρόαση ή κάποιο συμπόσιο στο οποίο ο πρέσβυς θα μπορούσε να έλθ ει σε προσωπική επαφή με τον αυτοκράτορα, Η φιλοφρόνηση προς τους πιο σημαντικούς πρέσβεις ήταν να τους δείξουν τους θησαυρούς ή τα άγια λεί­ ψανα του παλατιού - μια επίδειξη αντικειμέ­ νων ανεκτίμητης αξίας που έκοβε τη ν ανάσα ή να οργανώσουν ακροβατικές επιδείξεις, ό­ πως αυτή που προκάλεσε τον παιδικό θαυμα­ σμό του Λιουτπράνδου της Κρεμόνας και το τρανταχτό γέλιο των συνδαιτημόνων του. Η Αυτοκρατορία προσπαθούσε να εξανα­ γκάσει καθέναν από τους βάρβαρους λαούς να υπηρετήσει τα ιδιοτελή τη ς συμφέροντα. ΓΓ αυτόν τον λόγο και παρά την υπεροψία της η βυζαντινή διπλωματία έδειχνε ιδιαίτερο εν ­ διαφέρον για τον κόσμο που την περιέβαλλε, καθοδηγούμενη από τη ν αρχή "για να διοική­ σεις τους λαούς, πρέπει να τους μάθεις". Με τον σκοπό αυτό συγκέντρωναν επιμελώς πλη­ ροφορίες για τους συγκεκριμένους λαούς, με­ λετούσαν με πολλή προσοχή τη ν ιστορία

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

τους, τα ήθη και τα έθιμα, τους οικονομικούς πόρους, την οργάνωση τη ς εξουσίας, τη στρα­ τιωτική τους κατάρτιση, τις σχέσεις τους με τους γείτονες. Η μεγάλη δυσπιστία προς τους συμμάχους και η φοβερή επιφυλακτικότητα ήταν τα μόνι­ μα χαρακτηριστικά γνωρίσματα τη ς βυζαντι­ νής διπλωματίας. Αυτή η διπροσωπία στη σχέ­ ση της με τους βάρβαρους λαούς πολλές φο­ ρές υπονόμευε την οικουμενική τάξη που προσπαθούσαν να προωθήσουν, καθώς οι συ­ νεχείς παρακινήσεις ενός έθνους εναντίον του άλλου και η καιροσκοπική πολιτική της συχνής εναλλαγής συμμοχιών προκαλούσαν πλήγματα στην αξιοπιστία και στη φερεγγυότητά της. Τελικά η ισορροπία αποκαθίστατο λόγω της σταθερής προσήλωσης της Αυτο­ κρατορίας στην ιδεολογία του βυζαντινού οικουμενισμού. Τα βαρβαρικά έθνη δέχονταν να τεθο ύν στη βυζαντινή σφαίρα επιρροής προκειμένου να ενταχθούν στη διεθνή σκηνή και να ασπασθούν έναν ανώτερο πολιτισμό. Ενας από τους τρόπους συναλλαγής αυ­ τών των βαρβάρων με την Αυτοκρατορία ήταν ο φόρος. Η παροχή χρημάτων σε βάρβαρους ηγεμόνες ήταν για τους Βυζαντινούς μια συ­ νήθης πρακτική που αποσοβούσε τη στρατιω­ τική αναμέτρηση. Σε πολλές περιπτώσεις αυ­ τά τα χρήματα ήταν πράγματι πολεμικοί φόροι που οι βάρβαροι αποσπούσαν με το ξίφος. Οι Βυζαντινοί επιδιώκοντας να "εξορκίσουν" αυ­ τή τη μικρή ταπείνωση προτιμούσαν να θεω ­ ρούν αυτές τις αναγκαστικές εισφορές ως μία μορφή αυτοκρατορικού "δώρου" που δινόταν ως ανταμοιβή για υπηρεσίες τις οποίες είχαν προσφέρει ή θα προσέφεραν οι αποδέκτες του στην Αυτοκρατορία. Ο τσάρος ή ο χαλίφης μπορούσαν, αν ήθελαν, να τον αποκαλούν φό­ ρο υποτέλειας. Για το ν αυτοκράτορα ήταν α­ πλώς μία συνετή επένδυση. Οταν θα ήταν έ­ τοιμος να πολεμήσει η πληρωμή θα σταματού­ σε. Η συμμετοχή κρατών στη βυζαντινή ιε­

ραρχία εκφράστηκε επίσης με την απονομή, στους βάρβαρους ηγεμόνες, τίτλω ν προερχό­ μενων από την ιεραρχία τη ς Αυτοκρατορικής Αυλής. Ετσι ο ηγεμόνας τη ς Αρμενίας απέκτη­ σε τον τίτλο του «πρώτου», ο Γεωργιανός τσά­ ρος Γεώργιος Β' του κουροπαλάτη και αργότε­ ρα του νοβελίσσιμου, ο Β ενετός δόγης τον τίτλο του πρωτοσεβαστοκράτορα και ο Λατί­ νος Βοημούνδος, ηγεμόνας τη ς Αντιόχειας, τον τίτλο του σεβαστοκράτορα. Αυτή η πολιτι­ κή είχε τρ εις βασικούς στόχους: να κολακέψει τη ματαιοδοξία των δορυφόρων του Βυζαντί­ ου, να τους προσδέσει πολιτικά στην Αυτο­ κρατορία και να καθορίσει, προς ικανοποίηση των ενδιαφερομένω ν για το πρωτόκολλο Βυ­ ζαντινών, τη θέση που κατείχε ο κάθε ηγεμό­ νας και ο λαός του στη βυζαντινή κοινοπολι­ τεία. Ενα από τα αποτελεσματικότερα διπλω­ ματικά μέσα που χρησιμοποιούσαν οι Βυζαντι­ νοί αυτοκράτορες ήταν και η προσφορά, προς τους ξένους η γέτες, πολύτιμων στεμμάτων. Τα στέμματα αυτά, υπέροχα δείγματα τη ς τέχνη ς της αργυροχρυσοχοϊας των Βυζαντινών τεχνι­ τών, διακοσμημένα με σμάλτο και πολύτιμες πέτρες, ήταν ένδειξη μεγάλης εύνοιας του Βυζαντινού αυτοκράτορα, ο οποίος προσπα­ θούσε μέσω του δώρου αυτού να ενισχύσει τις συμμαχικές σχέσεις με τα ξένα κράτη και να τονίσει στον ξένο ηγεμόνα τη ν προέλευση της νομιμοποίησης και της έντα ξής του στην ιεραρχία της Χριστιανικής Οικουμένης. Ο Βα­ σίλειος Α ’ έσ τειλε στέμμα στον Ασώτιο Β’, δούκα της Μ εγάλης Αρμενίας (885), και ο Κων­ σταντίνος Θ' ο Μονομάχος στον Ούγγρο βασι­ λιά Ανδρέα Α’ (1047-1061). Σημαντικό διπλωματικό "χαρτί" των Βυζα­ ντινών ήταν επίσης η μεγάλη φήμη των πριγκιπισσών τους. Η πολιτική της σύναψης γάμων με ξένους ηγεμόνες είχε στην αρχή περιορι­ σμένο χαρακτήρα. Οι αυτοκράτορες προτι­ μούσαν να αποφεύγουν τους γάμους με πορ­ φ υρογέννητες πριγκίπισσες και να δίνουν ως

Στους περισσότερους Ανατολικοευρωπαίους ο Βυζαντινός αυτοκράτορας πρέπει να φαινόταν σαν μια μακρινή αλλά και ιερή μορφή. Σε αυτή την υστερομεσαιωνική ρωσική μικρογραφία ο αυτοκράτορας Ηράκλειος φοράει φανταστικό στέμμα. Αντιθέτως οι δυο αυλικοί του φορούν υφασμάτινα καπέλα όμοια με εκείνα των μεσαιωνικών Ρώσων ηγεμόνων.

ιοχαροτ;το ότι·,:. ■ * c “.οοσηλυτιστικές προσ τ ά θ - t ic νο~πολης. Επέτρεπε σε σλαβικές κ ; _____ες .α εκχριστιανισθούν στο πλαίσιο - r e ζ < · t.c .z c της Κωνσταντινού­

Η είσοδος ενός έθνους στη βυζαντινή κοινοπολιτεία επιτυγχανόταν συνήθως μέσω της μεταστροφής του ηγεμόνα του στον ελληνικό χριστιανισμό. Εδώ ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ'και η αυτοκράτειρα εκτείνουν τα χέρια τους σε μια συμβολική χειρονομία για να δεχθούν τον βαφτισιμιό τους Βόρι, ηγεμόνα των Βουλγάρων, ο οποίος δέχεται το Βάπτισμα από τον πατριάρχη. Πίσω από τον τελευταίο στέκεται μια ομάδα ευγενών του Βόριδος, περιμένοντας να βαπτισθεί.

συζύγους στους ξένους ηγεμόνες κάποιες μα­ κρινές συγγενείς τους ή απλά αριστοκράτισσες. 0 Κωνσταντίνος Ζ1 ο Π ορφυρογέννητος μάλιστα υποστήριζε ότι τρία πράγματα δεν μπορούσε ένας αυτοκράτορας να δώοει σε έ ­ ναν ξένο: το στέμμα, το μυστικό του υγρού πυ­ ράς και το χέρι μιας πορφυρογέννητης πριγκίπισσας. Γι’ αυτό θεώρησε τρομερή υποτίμηση της αξίας των Βυζαντινών νυφών την κίνηση του Ρωμανού Α' να παντρέψει την εγγονή του Μαρία με τον τσάρο της Βουλγαρίας Πέτρο. Βεβαίως αργότερα έκτα κ τες διπλωματικές α­ νάγκες ανάγκασαν αυτοκράτορες όπως ο Ιω­ άννης Τσιμισκής και ο Βασίλειος Β1ο Βουλγαροκτόνος να δώσουν ο μεν πρώτος την ανιψιά του Θεοφανώ στον γιο του Γερμανού αυτοκράτορα Οθωνα Α', ο δε δ εύ τερ ος την αδελφή του Αννα στον άξεστο ηγεμόνα του Κιέβου Βλαδίμηρο. Οι Βυζαντινές πριγκίπισσες αποτέλεσαν παράγοντα εκπολιτισμού στους τό ­ πους που απεστάλησαν και επηρέαζαν ευμενώς τους συζύγους τους απέναντι στο Βυζά­ ντιο. Με αυτόν τον τρόπο, δηλαδή μέσω της σύναψης γάμων, συσφίχθηκαν και οι σχέσεις του Βυζαντίου με τη ν αρμενική και την καυκασιανή δυναστεία, οι οποίες άρχισαν σταδιακά να βυζαντινοποιούνται.

Η ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ Ενας από τους κεντρικούς στόχους της βυζαντινής διπλωματίας ήταν η διάδοση του βυζαντινού πολιτισμού μέσω του εκχριστιανισμού των βαρβαρικών φυλών στις γεωπολιτικά ευαίσθητες περιοχές της Υπερκαυκασίας, της βόρειας παρευξείνιας, των Βαλκανίων και της ευρύτερης κεντρικής και ανατολικής Ευρώ­ πης. Οι Βυζαντινοί πίστευαν πως, όπως η οι­ κουμενική δομή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας είχε ανοίξει το ν δρόμο για τη νικηφόρα προέ­ λαση της χριστιανικής πίστης ως αποτέλεσμα της Θείας Πρόνοιας, έτσι και οι «Ρωμαίοι», ο ε­ κλεκτός λαός που αφιερώθηκε στην υπηρεσία του Χριστού από τον αυτοκράτορα Κωνσταντί­ νο, επρόκειτο να δρέψουν ό,τι είχε σπείρει η Πρώτη Ρώμη και να διαδώσουν τη διδασκαλία του Ευαγγελίου σε όλα τα έθνη τη ς Γης. Για τον λόγο αυτό η εξω τερική πολιτική της Αυτο­ κρατορίας συνδέθηκε στενά με το ιεραποστο­ λικό έργο της βυζαντινής εκκλησίας. Οι Βυζαντινοί ιεραπόστολοι έφθασαν μέ­ χρι την οροσειρά του Καυκάσου, τη στέππα της Μαύρης θάλασσας, την Αιθιοπία, τις οά­ σεις τη ς Σαχάρας. Κατά τους 9ο και 10ο αιώνες ο χριστιανισμός εξαπλώθηκε με γρήγορους ρυθμούς μεταξύ των σλαβικών φυλών (Μορα­ βία, Βουλγαρία, Σερβία, Ρωσία). Το Βυζάντιο, σε αντίθεση με την παπική Ρώμη η οποία δεν επέτρεπε να γίνει η λειτουργία στις τοπικές γλώσσες των λαών, διευκόλυνε το έργο της εξάπλωσης του χριστιανισμού που προωθού­ σαν οι ιεραπόστολοί του, επιτρέποντας τη λ ει­ τουργία σε οποιαδήποτε γλώσσα και μεταφρά­ ζοντας την Αγία Γραφή στις γλώσσες των νεο­ φώτιστων λαών. Το Ευαγγέλιο μεταφράστηκε στη γοτθική, στην κοπτική, στην αιθιοπική, στην αρχαία σλαβονική και σε άλλες γλώσσες. Ειδικότερα η δημιουργία του κυριλλικού αλ­ φαβήτου και η μετάφραση της Θείας Λειτουρ­ γίας και τη ς Βίβλου στα σλαβονικά αποτέλεσε

πολης.χωρίς ν α α ρ ο -Γ .-.ο ν τα ισ ε τέ το ιο βαθ­ μό από τον 6 υ £ ;. τ . . : '..τισμό ώστε να κιν­ δυνεύουν να απολέσου'. η . ιδιοπροσωπία τους. Η ευέλικτη εκείνη πολ.τ.κΐϊ δεν ήταν μό­ νο αποτέλεσμα μιας ψυχρής διπλωματικής σκοπιμότητας. Θα πρέπει να \!ν ε. αντΛηπτό ότι σε μια προ-νεωτερική, οντολογικά ποοσανατολισμένη κοινωνία όπως η β υ ζα ν τ..". η προσέγγιση αυτή αντικατόπτριζε τις κοσμοθε­ ω ρητικές προϋποθέσεις του ελληνορθόδοξου πολιτισμού, που αντιλαμβανόταν τη σ υμμετο­ χή των προσήλυτων λαών στην κοινή πίστη όχι ως καταναγκαστική υπαγωγή σε ένα προκαθο­ ρισμένο θρησκευτικό σχήμα, αλλά ως ελ εύ θ ε­ ρη προσέλευση ανάλογη με την πολιτιστική τους ιδιαιτερότητα. Η διάκριση ανάμεσα στον ιεραπόστολο, που εργαζόταν για την πνευμα­ τική προαγωγή των βάρβαρων προσήλυτων, και στον πράκτορα του ανατολικορωμαϊκού ι­ μπεριαλισμού, που εργαζόταν για την ενίσχυ­ ση της επίδρασης του Βυζαντίου, ήταν για τους Βυζαντινούς τελείω ς ανύπαρκτη. Οι Βυζαντινοί έστρεψαν αρχικά τις προση­ λυτιστικές τους προσπάθειες στα Βαλκάνια, για προφανείς γεωπολιτικούς λόγους εγγύτη ­ τας στην Κωνσταντινούπολη, και πέτυχαν τον εκχριστιανισμό της Βουλγαρίας επί Μιχαήλ Γ και άλλων βαλκανικών κοινωνιών, μεταξύ των οποίων ήταν και οι Σέρβοι, επί Βασιλείου Α1. Η βυζαντινή ιεραποστολική εξόρμηση στη Μο­ ραβία έθ ιξε τα γεωπολιτικά συμφέροντα των Φράγκων, με αποτέλεσμα φραγκικοί στρατοί να εισβάλουν κατά τη δεκαετία του 880 στη χώρα αυτή και να εκδιώ ξουν βίαια τις βυζαντινές ιεραποστολές υπό τους Κύριλλο και Μεθόδιο. Στη βόρεια Παρευξείνια περιοχή οι βυζαντινές προσπάθειες στραφήκαν αρχικα στους Χαζάρους, οι οποίοι όμως προσχώρησαν τελικά στον ιουδαϊσμό ως συνειδητή επιλογή που τους διατηρούσε ανεξάρτητους τόσο από τη βυζαντινή, όσο και από τη ν ισλαμική επιρ­ ροή. Οι Βυζαντινοί είχαν μεγαλύτερη επιτυχία μακροπρόθεσμα με τους Ρώσους, οι οποίοι ύ­ στερα από επίμονες προσπάθειες σχεδόν ενάμισυ αιώνα εκχριστιανίστηκαν τελικά επί Βασι­ λείου Β1 από τον ηγεμόνα τους Βλαδίμηρο, που συνήψε συμμαχία με το Βυζάντιο και νυμφ εύθηκε την αδελφή του αυτοκράτορα. Εν­ δεικτική της ακτινοβολίας του βυζαντινού πο­ λιτισμού και της επίδρασης που ασκούσε στις βάρβαρες φυλές είναι η εικόνα που μεταφ έ­ ρουν οι απεσταλμένοι του Βλαδίμηρου για τη δημόσια λατρεία στην Κωνσταντινούπολη, ό­ ταν βρέθηκαν στον ναό της Αγίας Σοφίας και περιέγραψαν τις εντυπώσεις τους από τη Θεία Λειτουργία: «Δεν γνωρίζαμε αν ήμαστε στον ουρανό ή στη γη. Γιατί στη γη δεν υπάρχει τ έ ­ τοια ομορφιά και αγαλλίαση... Γνωρίζουμε μό­ νο ότι σε αυτό το μέρος ο Θεός κατοικεί ανά­ μεσα στους ανθρώπους και η λατρεία του εί­ ναι πιο όμορφη από οποιοδήποτε άλλο έθνος: διότι δεν μπορούμε να ξεχάσουμε αυτό το κάλλος».

39

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Π εραπ έρν βυζαντινές προσηλυτιστικές επ ιτυ χ ίεςα η μ εΰ 9 η κα ν στην περιοχή της Υπερκαυκααίας. άττου ιεραποστολές που εστάλη:: ;;< - Φώτιο είχαν ως αποτέϊγ_: * :~τ_Ε — ς σφριγηλής εκκλησίας σ ιη νλβ α σ γία τη ς σημερινής Γεωργίας, που εξάπλαοε το ν χριστιανισμό ανατολικότερα επι­ τυγχάνοντας στις αρχές του 10ου αιώνα την προσ)ρρηαη, στη χριστιανική εκκλησία, των ΑΙ:_ σ α \ α τη . ενδοχώρα μεταξύ Εύξε /ου Ίό ντο υ και Κασπίας. Η πολιτική σημα­ σία του εκχριστιανισμού αυτού φαίνεται από τη ν ταξινόμηση του Αλανού ηγεμόνα ως ■πνευματικού τέκνου» του αυτοκράτορα, κα­ τά το βιβλίο των τελετουργιώ ν του Κωνσταντί­ νου Ζ του Πορφυρογέννητου. Οι προσηλυτι­ στικές προσπάθειες του Βυζαντίου είχαν ως α­ ποτέλεσμα τα εκχριστιανισμένα έθνη να ει­ σέρχονται στη βυζαντινή κοινωνία κρατών, ό­ που συμμετείχαν στον Βυζαντινό πολιτισμό και αναγνώριζαν το Βυζάντιο ως κέντρο των διε­ θνών σχέσεων, ως κεφαλή της Χριστιανικής Οικουμένης.

ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΥΕΛΙΞΙΑ

mm

Εκτός όμως από την ιεραποστολική προ­ σπάθεια η βυζαντινή διπλωματία γνώριζε να συνδυάζει την οικουμενική ιδεολογία με μια σχεδόν "μακιαβελική" πολιτική ευελιξία. Η δι­ πλωματία των Βυζαντινών χρησιμοποιούσε αρ­ κετά συχνά τα δοκιμασμένα μέσα, όπως είναι η εξαγορά των κυβερνητώ ν των ξένων κρατών, η παρακίνηση του ενός εναντίον του άλλου, η ανάμιξη στις εσω τερικές υποθέσεις διαφόρων χωρών, οι μηχανορραφίες εναντίον άλλων ανα­ κτόρων κ.ά. Οι διπλωμάτες και οι κατάσκοποί τους φρόντιζαν ώστε οι γείτονες της Αυτοκρατορίας να μην κλείσουν εναντίον τη ς συμμαχίες. Με κατάλληλες μηχανορραφίες διέλυαν ενώσεις των εχθρών της Αυτοκρατορίας, ενώ δεν δίσταζαν να εξαπατήσουν ακόμα και πρώ­ ην συμμάχους όταν οι ισορροπίες μεταβάλλο­ νταν και η πολιτική κατάσταση το απαιτούσε. Η διπλωματία "μεγάλης δύναμης", που ε ­ φάρμοζε με κυνική πανουργία το Βυζάντιο, προκαλούσε αγανάκτηση στα θύματά της, κυ­ ρίως στην ευρασιατική στέππα. Είναι φυσικό το ότι η μεγαλύτερη επιδεξιότητα και οι ύπο­ π τες μέθοδοι των διπλωματών του Βυζαντίου ενστάλαξαν στους Ανατολικοευρωπαίους γείτονές του μια καχυποψία για τα βυζαντινά κί­ νητρα και την πεποίθηση ότι οι "Ελληνες" ήταν μηχανορράφοι τη ς πολιτικής και αναξιόπιστοι. Ο βραχυπρόθεσμος αυτός καιροσκοπισμός, ό­ πως και η πομπώδης και παρωχημένη μερικές φορές ρητορεία των διπλωματών, έχει υποστηριχθεί ότι αποτελούσε πολλές φορές το α­ δύνατο σημείο της βυζαντινής διπλωματίας. Ωστόσο παρά το υς πρόσκαιρους "αυτοτραυματισμούς" που προκαλούσε στο γόητρο της Αυτοκρατορίας η βραχυπρόθεσμη ιδιοτέλεια, η διεθνής επιρροή του Βυζαντίου παρέμενε α­ κέραιη λόγω τη ς αταλάντευτης προσήλωσης της βυζαντινής διπλωματίας στο δόγμα του οικουμενισμού. Μπορεί η αναντιστοιχία μεταξύ επίσημου

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

κρατικού δόγματος και πραγματικότητας, η αυξανόμενη κυριαρχία μιας περίπλοκης τε λ ε ­ τουργίας, το πομπώδες των παραδοσιακών τ ε ­ λετώ ν και τα ρητορικά στερεότυπα να καθι­ στούσαν τη βυζαντινή διπλωματία ενίοτε αρ­ τηριοσκληρωτική, όμως σε πρακτικό επίπεδο η βυζαντινή πολιτική δεν έχασε ποτέ την ευελι­ ξία της. Η βυζαντινή κυβέρνηση ήταν κατά κα­ νόνα καλά πληροφορημένη για την κατάσταση των γειτονικών κρατών, χάρη στην καλά δικτυωμένη διπλωματία της. Αυτό τη ς παρείχε τη δυνατότητα ευελιξίας και συγκέντρωσης ό­ λων των δυνάμεων, στρατιωτικών και διπλωμα­ τικών, προς «την κατεύθυνση του καίριου πλήγματος», αλλά και τη δυνατότητα μ ετά θ ε­ σης των πλέον καταρτισμένων και πεπειραμέ­ νων διπλωματών από τη μία χώρα στην άλλη, σύμφωνα με τις ανάγκες.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ-ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι ένα από τα εντυπωσιακότερα χαρακτηριστικά τη ς βυ­ ζαντινής διπλωματίας ήταν ο συνδυασμός της

σίγραφο του Μωάμεθ Β' του Πορθητή, τον Μάιο του 1453: Ο αυτοκράτορας είναι έτο ι­ μος να ζήσει εν ειρήνη με το ν σουλτάνο και να του παραχωρήσει τις πόλεις και τα εδάφη που κατέκτησε. Η πόλη θα του καταβάλει οποιονδήποτε φόρο υποτέλειας απαιτήσει, στον βαθμό που μπορεί. Μόνο τη ν ίδια την πόλη δ εν μπορεί να του παραδώσει ο αυτοκράτο­ ρας. Καλύτερα να πεθάνει». Αυτή η ασυμβίβαστη πίστη στην αλήθεια των αξιών που ενσαρκώνει ένας πολιτισμός εί­ ναι απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχή άσκηση πολιτιστικής διπλωματίας από μέρους του. Το Βυζάντιο δεν είχε αμφιβολίες για το περιεχόμενο, τη δύναμη και την ανω τερότητα του πολιτισμού που εκπροσωπούσε. Το γεγο­ νός αυτό σε συνδυασμό με μια ιδιαίτερη ικα­ νότητα να διαπραγματεύεται με ευαισθησία απέναντι στις ιδιαιτερότητες των άλλων λαών το θ έμ α τη ς πολιτιστικής του διείσδυσης, σ υνθέτουν το πλαίσιο μίας οξυδερκούς πολι­ τιστικής πολιτικής, στην οποία η άσκηση της πολιτιστικής διπλωματίας συνυφαίνεται με α­ πτούς πολιτικούς στόχους χωρίς να γεννά α­ ντιδράσεις (3).

Σε μερικές περιοχές της ανατολικής Ευρώπης ο χριστιανισμός και τα πρότυπα του βυζαντινού πολιτισμού, που τον συνόδευαν, έπρεπε να επιβληθούν με τη βία. Ο πέλεκυς και ο σταυρός που φέρουν εδώ ο πρίγκηπας και ο επίσκοπος, ετοιμάζονται να συντρίψουν τον ηγέτη μιας ειδωλολατρικής εξέγερσης στο Νόβγκοροντ.

μακροπρόθεσμης προσήλωσης στην οικουμε­ νική της ιδεολογία με τη βραχυπρόθεσμη πο­ λιτική ευελιξία. Οι Βυζαντινοί πίστευαν ακρά­ δαντα στο οικουμενικό πεπρωμένο τη ς Αυτο­ κρατορίας. Ωστόσο η ακράδαντη πίστη τους στη μακροπρόθεσμη υπεροχή και στη δικαίω­ σή τους, ακόμα και όταν αντιμετώπιζαν κατα­ στροφικές απειλές, συνδυάζονταν με εξισορροπητικούς ελιγμούς που εκμεταλλεύονταν ανηλεώς τις πραγματικότητες τη ς εκάσ τοτε διεθνούς συγκυρίας. Το μακροβιότερο επίτευγμα τη ς βυζαντι­ νής εξω τερικής πολιτικής ήταν η προώθηση μίας διεθνούς τάξης, βασισμένης στον βυζα­ ντινό πολιτισμό, που εξέφ ραζε τον αταλάν τευ το ιδεολογικό οικουμενισμό του Βυζαντί­ ου. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ιδέα τη ς οικου­ μενικής αυτοκρατορίας επιβίωσε στη συνεί­ δηση των Βυζαντινών μέχρι τη ν έσχατη ώρα. "Κύκνειο άσμα" τη ς υπήρξε η τραγική απάντη­ ση του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου στο τε λ ε ­

0 ιδιαίτερα επιτυχημένος συνδυασμός ι­ σχύος και νομιμοποιητικής ιδεολογίας είχε ως αποτέλεσμα την ασυνήθιστη μακροβιότητα της βυζαντινής ισχύος και επιρροής. Η συμβο­ λή της βυζαντινής περίπτωσης στη θεωρητική έρευνα έγκειται ακριβώς σε αυτό το επίτευγ­ μα: οι Βυζαντινοί επιμήκυναν περισσότερο από κάθε άλλη ηγετική δύναμη στην ιστορία του δυτικού πολιτισμού τον νομοτελειακό κύ­ κλο της ανόδου και της πτώσης των Μεγάλων Δυνάμεων, για να θυμηθούμε τον Πωλ Κέννεντυ. Με άλλα λόγια εντόπισαν με μεγαλύτερη επιτυχία από όλους τους άλλους το σημείο ι­ σορροπίας ανάμεσα στον πραγματισμό και στην ουτοπία, πετυχαίνοντας τη διαρκέστερη διευθέτηση του ηθικού προβλήματος του ηγε­ μονισμού (4). Εγκαθίδρυσαν, δηλαδή, ένα σύ­ στημα "ευέλικτου" ηγεμονισμού, τον οποίο οι τοπικές ελίτ των υποτελών λαών αποδέχονταν οικειοθελώ ς - παρά τις ενίοτε καταναγκαστικές πτυχές του - προκειμένου να συμμετά-

,.. ^ s ä S S ^ ä a s a t s ü ^ ji '$ t * v * v j # m ; kmJCf;.nr*r**iiH;

σοι κατ’ επέκταση θέλουν το μήνυμά τ : . : .: έχει πανανθρώπινη εμβέλεια) πρέπει να εχζ. » νοοτροπία πατρικίου και όχι νοοτροπία — Ε­ ως». Ενα τέτοιο φρόνημα προϋποθέτε. αν­ θρώπους που έχουν επίγνωση της ιδιαίτερης πολιτιστικής τους ταυτότητας και ακράδα\~ πίστη, όπως οι Βυζαντινοί, στην πανανθρώπ.. ~ αξία του πολιτισμού που εκπροσωπούν.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

,·ί..’>Κ’^/,/«:υ»ί!'·>τθ *··!

I**'

ψ

JW rw * * i* x tt

im m

.*fHr»r»*

1

m *tm %

* » * ir

Ο Ερρίκος B ' (1002-1024), τελευταίος αυτοκράτορας της σαξωνικής δυναστείας, παριστάνεται εδώ να στέφεται από τον Χριστό. Βλέπουμε την ισχυρή βυζαντινή επίδραση στη στολή του αυτοκράτορα και την αυστηρά βυζαντινή χειρονομία του Χριστού. Ο Ερρίκος Β'ήταν διάδοχος του Οθωνα Γ , μητέρα του οποίου ήταν η βυζαντινή πριγκίπισσα Θεοφανώ.

σχουν στα ευρύτερα οφέλη της ηγεμονικής ρύθμισης, όπως ήταν η διεθνής αναγνώριση και η ένταξή τους στο σύστημα διεθνών σχέ­ σεων της εποχής. Ειδικότερα εξεταζόμενη από την πλευρά της εξάπλωσης και της εμβέλειας του πολιτι­ σμού της η Βυζαντινή Αυτοκρατορία συγκατα­ λέγεται ανάμεσα σε εκείνες τις μεγάλες δυνά­ μεις που αφήνουν μακρά πολιτιστική κληρονο­ μιά σε γεωγραφικές περιοχές πολύ ευρύτερες από την επικράτειά τους. Το Βυζάντιο ανήκει στην κατηγορία των κρατών που πέρα από τα στενά συμφέροντά τους εκφράζουν αξίες με οικουμενικές αξιώσεις, αφήνοντας πίσω τους πλούσιες πολιτιστικές κληρονομιές. Το Βυζά­ ντιο αποτέλεσε την κοιτίδα του πολιτισμού ε­ νός μεγάλου μέρους της κεντρικής και της α­ νατολικής Ευρώπης. Παρόμοια παραδείγματα από τη νεώτερη ιστορία ανευρίσκονται στην καθολική Ισπανία, της οποία η πολιτιστική κληρονομιά εκτείνεται

στη Λατινική Αμερική και στις Φιλιππίνες, κα­ θώς και στη φιλελεύθερη Βρετανία, της οποί­ ος η πολιτιστική κληρονομιά εκτείνεται στις αγγλόφωνες δημοκρατίες από τις ΗΠΑ και τον Καναδά μέχρι την Αυστραλία και τη Νέα Ζη­ λανδία. Οι δύο αυτές περιπτώσεις διαφέρουν, ωστόσο, από την εξάπλωση του βυζαντινού πολιτισμού. Ο ισπανικός και ο βρετανικός πο­ λιτισμός εξαπλώθηκαν μέσω αποικιών υπό την κυριαρχία των δυνάμεων αυτών, ενώ ο βυζα­ ντινός πολιτισμός εξαπλώθηκε ακόμα και σε μακρινές περιοχές που ουδέποτε βρέθηκαν υπό τον έλεγχο των βυζαντινών όπλων. 0α ο­ λοκληρώσουμε με μια παρατήρηση που συ­ μπυκνώνει τη νοοτροπία και το φρόνημα των Βυζαντινών διπλωματών και ταυτόχρονα υπο­ δηλώνει τα ηθικά θεμέλια στη διεξαγωγή μίας επιτυχημένης και ενσυνείδητης πολιτιστικής πολιτικής. Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος γράφει χα­ ρακτηριστικά στους Οξυρύγχιους Παπύρους: «Οσοι θέλουν να είναι κοσμοκράτορες (σ.σ. ό-

(1) Για μια εμβριθέστατη ανάλυση του έμμεσου χαρακτήρα της βυζαντινής υψηλής στρατηγικής 6λ. Παπασωτηρίου X., Βυζαντινή υψηλή στρατηγική, 6ος-11ος αιώνας, Ποιότητα, Αθήνα. 2000. (2) Το χαρακτηριστικό αυτό επεισόδιο περιγράφεται στην πρώτη πρεσβεία του Λιουτπράνδου της Κρεμόνας, επί Κωνσταντίνου Ζ Πορφυρογέννητου, στην Κωνσταντινούπολη με τον τίτλο «Ανταπόδοσις». Βλ. Λιουτπράνδος της Κρεμώνας, Πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη του Νικηφόρου Φωκά, Στοχαστής, Αθήνα, 1997, σελ. 89-90. (3) Για μια εκτενέστερη ανάλυση των τεχνικών του ήπιου ηγεμονισμού με βάση εμπειρικάιστορικά δεδομένα βλ. Watson A., The Evolution of International Society, Routledge, London, 1992. (4) Για το θέμα αυτό εκτός από τον Watson ό.π. βλ. και Carr Η.Ε., The Twenty Years Crisis, 19191939. An Introduction to the study of International Relations, Macmillan, St Martin’s Press, London, 1940. O Carr αναφέρθηκε πρώτος στην αναγκαιότητα συνύπαρξης του ρεαλιστικού και του ουτοπιστικού στοιχείου στη διεθνή πολιτική.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Obolensky D.: THE PRINCIPLES AND METHODS OF BYZANTINE DIPLOMACY, Acte du Xlleme Congres International d’ Etudes Byzantines, Beograd, 1963, T.1. (2) Obolensky D.: Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΚΟΙΝΟΠΟΛΙΤΕΙΑ. Η ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ 500-1453, Τόμοι Aä και Bä, Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1991. (3) Ουνταλτσόβα Z., Λιτάβριν Γ., Μεντβέντιεψ Ν.: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1995. (4) Παπασωτηρίου X., ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΥΨΗΛΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ, 6ος-ίίος ΑΙΩΝΑΣ, Ποιότητα, Αθήνα, 2000. (5) Γλύκατζη-Αρβελέρ E.: Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ■ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, Ψυχογιός, Αθήνα, 1988. (6) Λιουτπράνδος της Κρεμώνας: ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΤΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΦΩΚΑ, Στοχαστής, Αθήνα, 1997. (7) Ράνσιμαν Σ.: ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, Γαλαξίας-Ερμείας, Αθήνα, 1992. (8) Ράνσιμαν Σ.: Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΘΕΟΚΡΑΤΙΑ, Δόμος, Αθήνα, 1991. (9) Καραγιαννόπουλος /.; ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΚΡΑΤΟΣ, Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1996. (10) Ostrogorsky G.: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, Τόμοι Α 'Β 1και Γ', Βασιλόπουλος, Αθήνα, 1997. (11) Carr H.E.: THE TWENTY YEARS CRISIS, 19191939. AN INTRODUCTION TO THE STUDY OF INTERNATIONAL RELATIONS, Macmillan, St Martin’s Press, London, 1940. (12) Watson A.: THE EVOLUTION OF INTERNATIONAL SOCIETY. Routledge, London, 1992.

Δ1 μ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Ο ΜΑΥΡΟΣ ΜΑΙΟΣ Η ΗΤΤΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΥΠΩΒΡΥΧΙΩΝ ΤΩ 1943 ΔΗ Μ ΗΤΡ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Το πλήρωμα ενός γερμανικού υποβρυχίου Type IXC δέχεται την προσβολή ενός συμμαχικού πλοίου συνοδείας ("The Enemy Above", πιν. του Gil Cohen, δημοσιεύεται με την άδεια του καλλιτέχνη, copyright G. Cohen).

Η Μάχη του Ατλαντικού ήταν μία σύγκρουση στην οποία διεδραμάτισε καθοριστικό ρόλο η ενεργός συμμετοχή των συμμαχικών λαών. Η εικονιζόμενη αφίσα προτρέπει τους εργάτες των ναυπηγείων να εργαστούν σκληρότερα για να ενισχυθούν γρηγοροτερα και περισσότερό σι ανθυποβρυχιακές δυνάμεις της Βρετανίας: «Αώστε μας τα πλοία nui και θα αποτελειώσουμε τα υποβρύχια!».

ΑΠΟ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΕΣ ΠΟΥ ΥΠΟΧΡΕΩΘΗΚΑΝ ΝΑ ΔΙΕΞΑΓΑΓΟΥΝ 01 ΣΥΜΜΑΧΟΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΑΞΟΝΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β 'Π Α ΓΚ Ο ΣΜ ΙΟ ΠΟΛΕΜΟ Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΑΤΛΑΝΤΙΚΟΥ ΗΤΑΝ Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΣΕ ΔΙΑΡΚΕΙΑ, Η ΑΓΡΙΟΤΕΡΗ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΙ Η ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΟΤΕΡΗ ΣΕ ΣΗΜΑΣΙΑ. Ο ΤΙΤΑΝΙΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜ ΙΚΩ Ν ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΑ ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΥΠΟΒΡΥΧΙΑ ΚΡΙΘΗΚΕ ΜΕ ΤΟΝ ΠΙΟ ΑΠΟΛΥΤΟ ΤΡΟΠΟ ΤΟΝ ΜΑΙΟ ΤΟΥ 1943, ΟΤΑΝ 01 "ΛΥΚΟΙ" ΤΟΥ ΝΤΑΙΝΙΤΣ ΕΧΑΣΑΝ 41 ΠΛΗΡΩΜΑΤΑ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΕΙΣΗΛΘΑΝ ΣΤΗΝ ΤΡΟΧΙΑ ΤΗΣ ΕΞΑΦΑΝΙΣΗΣ ΤΟΥΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΩΚΕΑΝΟΥΣ. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

ο

44

\ζε~βριος του 1942 ήταν για τα .•ρμανικά υποβρύχια που διεξή-

. αν τη Μάχη του Ατλαντικού ο πιο παραγωγικός μήνας. Το παράδοξο ήταν πως οι Σύμμαχοι την ίδια περίοδο πραγματοποί­ ησαν με επιτυχία την απόβασή τους στη βό­ ρεια Αφρική (επιχείρηση "Πυρσός"), που ση­ ματοδοτούσε την αρχή της πρώτης μαζικής αντεπίθεσής τους κατά του Αξονα στο ευρω-αφρικανικό θέατρο πολέμου. Ο ναύαρ­ χος Νταίνιτς. διοικητής του υποβρυχιακού στόλου της Γερμανίας, διέθετε έναν αριθμό σκαφών στο ευρύ τόξο από τον Βισκαϊκό κόλπο ως τα νησιά του ακρωτηρίου Βέρντε, τα οποία διέταξε να κινηθούν άμεσα προς τις βορειοαφρικανικές ακτές προσπαθώ­ ντας να εμποδίσουν την εχθρική επιχείρη­ ση. Τα γερμανικά υποβρύχια όμως έφθασαν πολύ αργά για να σταματήσουν την απόβα­ ση και το μόνο που κατάφεραν ήταν να προκαλέσουν ζημιές σε τρία αμερικανικά οπλι­ ταγωγά που ναυλοχούσαν έξω από το μικρό λιμάνι της Φεντάλα, βόρεια της Καζαμπλάνκα. Οι νίκες των γερμανικών υποβρυχίων γί­ νονταν συνεχώς σπανιότερες και δυσκολότερες, σε τέτοιο βαθμό ώστε ο Νταίνιτς έκρινε πως υπήρχε άμεση ανάγκη ριζικής αλλαγής τακτικής. Ο ίδιος είχε τη γνώμη πως αν τα υποβρύχιά του επέστρεφαν δυναμικά στον βόρειο Ατλαντικό την ά­ νοιξη του 1943, εφαρμόζοντας πιο συστημα­ τικά τη μέθοδο επίθεσης της "αγέλης", θα υπήρχαν αρκετές πιθανότητες να επαναλάβουν τους σαρωτικούς θριάμβους του 1942. Επιστρέφοντας στα γνώριμα πεδία "κυνηγι­ ού" ο Νταίνιτς διακινδύνευε βέβαια υψηλό­ τερο ρυθμό απωλειών από τις δυνάμεις συ­ νοδείας που κάλυπταν τις συμμαχικές νηο­ πομπές. Ομως δεν είχε πια πολλές επιλο­ γές. Η περιοχή που επέλεξε να στείλει τους

0 Βρετανός ναύαρχος σερ Μαξ Χόρτον, Ο ναύαρχος Καρλ Νταίνιτς, διοικητής του

υποβρυχιακού στόλου της Γερμανίας και από τις αρχές του 1943 αρχηγός του Ναυτικού της, διεξήγαγε τη Μάχη του Ατλαντικού με απαράμιλλη μαεστρία, αλλά ηττήθηκε από την τεχνολογική ανωτερότητα, την αριθμητική ισχύ και την ακατάβλητη αποφασιστικότητα των Συμμάχων.

“λύκους" του (όπως αποκαλούντο τα πληρώ­ ματα των U-Boote) ήταν μια θαλάσσια έκτα­ ση εύρους πολλών εκατοντάδων χιλιομέ­ τρων που ξεκινούσε από τις νότιες ακτές της Γροιλανδίας και έτεμνε κάθετα τον βό­ ρειο Ατλαντικό. Αυτό το τμήμα του ωκεανού ήταν έξω από την ακτίνα δράσης των συμ­ μαχικών αεροσκαφών που επιχειρούσαν από τη Γροιλανδία, την Ισλανδία, τη Βρετα­ νία και την αμερικανική ήπειρο και τα αερο­ πλανοφόρα δεν είχαν κάνει ακόμα την εμ0 οπτήρας ενός γερμανικού υποβρυχίου ερευνά τον περιβάλλοντα χώρο με κυάλια μεγέθυνσης 7χ. Λόγω της χαμηλής σιλουέτας των U-Boote η οπτική παρατήρηση από τη γέφυρα του πυργίσκου περιοριζόταν σε μία μέγιστη ακτίνα 12 km υπό ιδανικές συνθήκες ορατότητας.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

διοικητής των Δυτικών Προσβάσεων, ήταν μια αυστηρή αλλά δίκαιη προσωπικότητα. «Είχε μεγαλύτερη προσωπική γοητεία από οποιονδήποτε άλλον άνθρωπο είχα γνωρίσει», εξομολογείτο ένας από τους επιτελείς του, «αλλά μπορούσε να γίνει απίστευτα σκληρός προς όσους αποτύγχαναν στην αποστολή τους. Υπάρχει ένας πίνακας του Γκόγια που απεικονίζει έναν «Μέγα Ιεροεξεταστή» ο οποίος δείχνει να έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με τον Χόρτον». φάνισή τους μεταξύ των συνοδευτικών πο­ λεμικών τα οποία ακολουθούσαν σαν τσο­ πανόσκυλα τις νηοπομπές. Από τη στιγμή που θα είχαν εισέλθει μέ­ σα σε αυτό το "κενό" του Ατλαντικού, το ο­ ποίο τα γερμανικά πληρώματα αποκαλούσαν "μαύρη τρύπα", τα U-Boote θα μπορού­ σαν να επιχειρούν με σχετική ασφάλεια. Α­ κολουθώντας τις διαταγές του Νταίνιτς θα σχημάτιζαν γραμμές περιπολίας και στα δύο άκρα του κενού, έτοιμα να κτυπήσουν ανελέητα οποιοδήποτε συμμαχικό πλοίο αποτολμούσε να κινηθεί προς οποιαδήποτε κατεύθυνση. Στις αρχές του 1943 ο Νταίνιτς μπορούσε να συγκεντρώσει γι1 αυτή την επιχείρηση περισσότερα υπο­ βρύχια από κάθε άλλη φορά και να σχημα­ τίσει τις μεγαλύτερες "αγέλες λύκων" που είχαν εμφανιστεί ως τότε στον πόλεμο. Τα αποτελέσματα ήταν εκπληκτικά από την αρχή του εγχειρήματος. Στα τέλη Νοεμβρίου του 1942 ο Γερμανός ναύαρ­ χος μπορούσε να προσθέσει 743.0001στο συνολικό εκτόπισμα συμμαχικών εμπορι­ κών πλοίων που είχαν βυθιστεί μέχρι εκεί­ νη τη στιγμή (ένα νέο μηνιαίο ρεκόρ). Κα­ τά τους επόμενους δύο μήνες οι επιτυ­ χίες μειώθηκαν δραστικά, καθώς τόσο τα γερμανικά υποβρύχια, όσο και τα πολεμι­ κά πλοία επιφανείας των Συμμάχων είχαν να πολεμήσουν έναν κοινό εχθρό που ή­ ταν αδύνατο να δαμαστεί. Ο χειμωνιάτι­ κος καιρός ήταν ασύγκριτα βαρύτερος από εκείνον του προηγούμενου έτους και έφερε στον Ατλαντικό τις χειρότερες θύελλες που είχαν αντιμετωπίσει οι ναυ­ τικοί τα τελευταία χρόνια. Τον Ιανουάριο ο κυβερνήτης Τζων Γουότερς, που επέ-

Οι επιζώντες ενός U-Boote οδηγούνται με δεμένα μάτια πάνω στο κατάστρωμα του βρετανικού αντιτορπιλλικού που βύθισε το σκάφος τους. Συνολικά 5.000 άνδρες των γερμανικών υποβρυχίων αιχμαλωτίστηκαν κατά τη διάρκεια του Β ’ Παγκοσμίου Πολέμου.

βαίνε στο αντιτορπιλλικό συνοδείας "Ingham" συνοδεύοντας μια νηοπομπή η ο­ ποία έπλεε προς τα δυτικά έχοντας μόλις περάσει το ύψος της Ισλανδίας, ήλθε αντι­ μέτωπος με αυτό που περιέγραψε αργότε­ ρα ως "έναν φονικό τυφώνα που όμοιό του ακόμα και οι παλαιότεροι θαλασσόλυκοι δεν είχαν συναντήσει ποτέ στη ζωή τους". 0 Γουότερς ανέφερε με δέος ότι τα κύματα έφθαναν σε ύψος τα 20 m και ότι "οι κορυ­ φές των κυμάτων έσπαζαν και σκόρπιζαν στον αέρα από τον μανιασμένο άνεμο εκτι­ νάσσοντας αφρό δεκάδες μέτρα ψηλά και περιορίζοντας την ορατότητα σχεδόν στο μηδέν".

ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ ΣΤΟ Ν ΑΝΘΥΠΟΒΡΥΧΙΑΚΟ Π Ο ΛΕΜ Ο Ενώ ο Ατλαντικός μαστιγωνόταν από τις θύελλες στη σκιά των φοινίκων της βορειοαφρικανικής παραλίας γινόταν μια συνάντη­ ση που θα είχε άμεση και καθοριστική επί­ πτωση στην εξέλιξη της μάχης στη θάλασ­ σα. Ο Αμερικανός πρόεδρος Φραγκλίνος Ρούζβελτ και ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσώρτσιλ μαζί με τα στρατιωτικά επιτελεία τους συσκέπτονταν σε περιβάλ­ λον μεγάλης μυστικότητας, σε ένα ξενοδο­ χείο στα περίχωρα της Καζαμπλάνκα που φρουρεί το νυχθημερόν από πάνοπλους άν­ δρες. Οι ηγέτες της δυτικής συμμαχίας πραγματοποιούσαν μια ανασκόπηση της πο­ ρείας του πολέμου ανά θέατρο και επεδίωκαν να χαράξουν τα μελλοντικά τους σχέ­ δια. Με τη λήξη της 10ήμερης διάσκεψης οι στρατηγικές προτεραιότητες είχαν πια κα­ θοριστεί με σαφήνεια και στην κορυφή τους φιγουράριζε η ανάγκη της νίκης επί των γερμανικών υποβρυχίων. Στον αγώνα

αυτό όχι μόνο θα αφιερώνονταν ακόμα πε­ ρισσότερα μέσα. αλλά θα γινόταν ό,τι ήταν δυνατό για να συντονιστούν καλύτερα οι ανθυποβρυχιακές διοικήσεις των Συμμά­ χων. ενώνοντας σε έναν κοινό τρόπο δρά­ σης τις αμερικανικές, τις καναδικές και τις βρετανικές δυνάμεις που είχαν επωμισθεί το βαρύ έργο. Ο ναύαρχος Νταίνιτς δεν πτοήθηκε από τον αποφασιστικό τόνο του συμμαχικού α­ νακοινωθέντος που ακολούθησε τη λήξη της διάσκεψης της Καζαμπλάνκα. Πέντε η­ μέρες μετά την είδηση η σταδιοδρομία του έφθασε στο απόγειό της όταν ο Χίτλερ τον διόρισε αρχηγό του Γερμανικού Ναυτικού, αντικαθιστώντας τον αρχιναύαρχο Ραίντερ - ο οποίος χρεώθηκε την παταγώδη αποτυ­ χία των γερμανικών πολεμικών επιφανείας στη ναυμαχία της 31ης Δεκεμβρίου 1942 στον Αρκτικό Κύκλο. Οργισμένος ο Φύρερ υπέβαλε τον Ραίντερ σε ένα ταπεινωτικό φραστικό σφυροκόπημα 90 λεπτών πριν τον αποπέμψει ονομάζοντάς τον γενικό επιθεω­ ρητή του Ναυτικού - μια θέση που δημιούρ­

και τον Γκοτ τη μεγαλύτερη επιτυχία που εί­ χαν σημειώσει ως τότε. Διέθεταν περισσό­ τερα από 100 επιχειρησιακά υποβρύχια στην απεραντοσύνη του Ατλαντικού, τα ο­ ποία είχαν οργανώσει σε "αγέλες" των 12-20 σκαφών. Με αυτές είχαν κλείσει τις πιθανό­ τερες οδούς προσπέλασης των νηοπομπών. Μέσα στο πρώτο 10ήμερο του μήνα τα UBoote βύθισαν 41 εμπορικά και κατά τις επό­ μενες 10 ημέρες προσέθεσαν άλλα 54. Το συνολικό μηνιαίο εκτόπισμα έφθασε στους 567.000 t και παρά το ότι υστερούσε έναντι εκείνου του προηγούμενου Νοεμβρίου είχε μεγαλύτερο ειδικό βάρος: τα 2/3 των βυθι­ σμένων πλοίων είχαν κτυπηθεί ενώ έπλεαν μέσα σε νηοπομπές. Σε μια από αυτές οι "λύκοι" είχαν καταστρέψει 13 από τα 51 ε­ μπορικά σκάφη της χωρίς να υποστούν την παραμικρή απώλεια. Σε μια άλλη περίπτωση μια "αγέλη" 40 υποβρυχίων είχε βυθίσει 21 από τα σκάφη μιας νηοπομπής χάνοντας μόνο ένα δικό της. Οι απώλειες αυτές ήταν αμελητέες για τους Γερμανούς αν αναλογιστούμε ότι μπορούσαν να ναυπηγήσουν πε­

Ενα γερμανικό υποβρύχιο Type VII πλέει στην επιφάνεια του Ατλαντικού, όπως έκανε ένα UBoote στο 98% του χρόνου που επιχειρούσε στη θάλασσα! Τα Type VII υστερούσαν σε εμβέλεια έναντι των μεγαλύτερων Type IX, αλλά καταδύονταν πέντε δευτερόλεπτα ταχύτερα. Το τι θα μπορούσε να σημαίνει μια τέτοια διαφορά στη μάχη φαίνεται από το γεγονός ότι ένα αεροσκάφος Liberator κάλυπτε μέσα σε πέντε δευτερόλεπτα απόσταση μεγαλύτερη από 500 m. γησε ειδικά για την περίσταση με σκοπό να μετριάσει τις αρνητικές εντυπώσεις στον γερμανικό λαό. Ο Νταίνιτς ήταν βέβαιος πως από τη νέα θέση του θα μπορούσε να πείσει τον Χίτλερ να ενστερνισθεί τις δικές του απόψεις για τον ναυτικό πόλεμο και επι­ πλέον είχε τη δυνατότητα να κατανείμει ο ί­ διος τους πόρους και τα στρατηγικά υλικά που αναλογούσαν στο Ναυτικό, χωρίς να πρέπει να παρακαλέσει για την έγκριση των ανωτέρων του. Από τη θέση του αρχηγού και με την εύνοια του Χίτλερ θα μπορούσε να εξασφαλίσει για την αγαπημένη του Διοί­ κηση Υποβρυχίων τη ναυπήγηση περισσότε­ ρων σκαφών, την εκπαίδευση νέου προσω­ πικού και την ανάπτυξη και την προμήθεια πιο προηγμένου υλικού. Τυπικά ο ναύαρχος όφειλε να παραδώσει τη διοίκηση του υπο­ βρυχιακού στόλου σε έναν υφιστάμενό του και επέλεξε γι1αυτόν τον σκοπό τον ναύαρ­ χο Εμπερχαρντ Γκοτ. Επειτα από τη βελτίωση του καιρού ο Μάρτιος του 1943 έφερε για τον Νταίνιτς

ρίπου 20 νέα U-Boote τον μήνα. Εφόσον οι ρυθμοί καταστροφής της συμμαχικής ναυ­ τιλίας συνεχίζονταν με τέτοια ένταση οι κα­ θελκύσεις νέων φορτηγών πλοίων (που υ­ πολογίζονταν σε 1.300.000 t μηνιαίως) θα προλάβαιναν να αντισταθμίσουν τις βυθί­ σεις. Ομως οι "λύκοι" θα πολλαπλασιάζονταν, θα συσσώρευαν εμπειρία, θα βελτίω­ ναν τα όπλα και τις τακτικές τους και θα ε­ πέφεραν σοβαρή φθορά στις τάξεις των στελεχών του εμπορικού ναυτικού. Υπό αυ­ τές τις συνθήκες οποιαδήποτε σκέψη για προετοιμασία απόβασης των Συμμάχων στην Ευρώπη ήταν καθαρή ουτοπία. Στο βρετανικό Ναυαρχείο οι υπεύθυνοι της οργάνωσης των νηοπομπών και της αν­ θυποβρυχιακής άμυνας ένιωσαν να πέ­ φτουν στα δίχτυα της χειρότερης απόγνω­ σης. Σύμφωνα με όσα ανέφεραν αργότερα "οι Γερμανοί ποτέ δεν πλησίασαν περισσό­ τερο τον στόχο τους, δηλαδή να κόψουν α­ πόλυτα τις συγκοινωνίες μεταξύ του Νέου Κόσμου και της Ευρώπης, από ότι κατά το

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

πρώτο 20ήμερο του Μαρτίου 1943'. Οι Β ρε­ τανοί ειδικοί του Ναυτικού βρέθηκαν αντι­ μέτωποι με ένα φοβερό δίλημμα. Το σύστη­ μα των νηοπομπών ήταν ο ακρογωνιαίος λί­ θος της στρατηγικής τους για περισσότερο

γωσει ως τοτε τους ωκεανούς υπεστησαν 15 απώλειες τον Απρίλιο και 41 τον Μάιο.

από τρία χρόνια πολέμου. Ολοι συμφωνού­ σαν ότι επρόκειτο για την πανάκεια στην α­ πειλή των υποβρυχίων και κατά το πρώτο ε­ ξάμηνο του 1942 είχαν σπεύσει να μεμφθούν τους Αμερικανούς που καθυστέρη­ σαν να οργανώσουν τη ναυσιπλοΐα στα δικά τους χωρικά ύδατα. υφιστάμενοι βαρύτατες απώλειες από τους Γερμανούς επιδρομείς. Αν το σύστημα των νηοπομπών είχε τελικά αποτύχει. πού θα έπρεπε να στραφεί το Ναυαρχείο: 'Κανένας δεν γνώριζε τι θα μπο­ ρούσε να γ ίν ε ι. έγραφε ο πλοίαρχος Ρόσκιλ, "αλλά όλοι αισθάνονταν, αν και δεν το πα­ ραδέχονταν. ότι είχαμε έλθει πρόσωπο με πρόσωπο με την ήττα". Σε εκείνη ακριβώς την κρίσιμη φάση, που οι τύχες της συμμαχικής ναυτιλίας φαί­ νονταν να έχουν φθάσει στο ναδίρ, σημειώ­ θηκε εκπληκτική μεταστροφή της κατάστα­ σης. Τον Απρίλιο η λεία των υποβρυχίων έ­ πεσε στους 328.000 t και τον Μάιο στους 212.0001. Τα ασύδοτα U-Boote που είχαν ορ-

Η ξαφνική καμπή του ναυτικού πολέμου έμοιαζε σαν ένα απρόσμενο θαύμα, αλλά στην πραγματικότητα ήταν το αποτέλεσμα πολλών μηνών εντατικής και κοπιαστικής εργασίας που κατέβαλε ένα ετερόκλητο πλήθος αφοσιωμένων ανθρώπων από διά­ φορες θέσεις του μεγάλου συμμαχικού στρατοπέδου. Οι επιστήμονες βελτίωσαν τις συσκευές ανίχνευσης υποβρυχίων και οι τεχνικοί εκπαίδευσαν το στρατιωτικό προ­ σωπικό στη χρήση τους. Αναλυτές της στα­ τιστικής εκτίμησαν διεξοδικά την αποτελεσματικότητα των υπαρχόντων ανθυποβρυ­ χιακών όπλων σε ρεαλιστικές συνθήκες μά­ χης και πρότειναν νέες μεθόδους χρήσης τους. Παράλληλα οι στρατιωτικοί σχεδια­ στές των τριών κύριων εμπλεκόμενων κρα­ τών συμφώνησαν να μοιραστούν την εμπει­ ρία τους και να διαμορφώσουν ανάλογα κοι­ νές ανθυποβρυχιακές τακτικές, φροντίζο­ ντας ταυτόχρονα να ευθυγραμμίσουν τους στρατηγικούς στόχους τους προς αμοιβαίο όφελος. Η όλη προσπά­ θεια έμοιαζε με απε­ γνωσμένη απόπειρα να συναρμολογηθεί ένα γιγαντιαίο παζλ ζωής και θανάτου ι ; υπό την αφόρητη

*

mma ·■

3Ü ·· * 1

.

ΝΙΚΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

ft,

Τα τσιμεντένια καταφύγια των γερμανικών υποβρυχίων στέκουν ακόμα, σιωπηλοί μάρτυρες της εποχής του φοβερού πολέμου στον Ατλαντικό. Η φωτογραφία ελήφ9η στη βάση του Λα Παλίς το 1996.

Ανάμεσα στην πληθώρα των στρατηγικών πλεονεκτημάτων που απέκτησε ξαφνικά η Γερμανία το καλοκαίρι του 1940, μετά από τη στρατιωτική συντριβή της Γαλλίας και των Κάτω Χωρών, ή­ ταν και η απόκτηση ευχερούς πρόσβασης στον Ατλαντικό από τις ναυτικές βάσεις των κατακτημένων κρατών. Τα λιμάνια που απέ­ κτησε το Ράιχ στη γαλλική ατλαντική ακτή από τη Βρέστη στον Βορρά ως το Μπορντώ στον Νότο μείωσαν κατά εκατοντάδες χι­ λιόμετρα την απόσταση που είχαν να διανύσουν τα υποβρύχιά του ως τις περιοχές του «κυνηγιού» τους, δίδοντάς τους παράλ­ ληλα τη δυνατότητα να μένουν σε επιχειρησιακή δράση 10 τουλά­ χιστον μέρες περισσότερο από ότι αν είχαν αποπλεύσει από βά­ σεις της Γερμανίας. Από την άλλη πλευρά η εγγύτητα της υπο­ βρυχιακής απειλής υποχρέωσε τα συμμαχικά εμπορικά που έπλε­ αν προς τη Βρετανία να αποφεύγουν τα νότια και ευρύχωρα λιμά­ νια του Πόρτσμουθ, του Πλύμουθ και του Σαουθάμπτον, κινούμε­ να αντίθετα προς τα ασφαλέστερα αλλά πιο απομακρυσμένα ύδατα του Λίβερπουλ και της Γλασκώβης.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

πίεση του χρόνου. Τελικά τον Μάιο του 1943 οι μυριάδες των κομματιών ταίριαξαν στη θέση τους. Ως τότε το εκτόπισμα των και­ νούργιων πλοίων που ολοκληρώνονταν από τα συμμαχικά ναυπηγεία ξεπερνούσε το σύ­ νολο των βυθισμένων. Μόνο τον Απρίλιο του ίδιου έτους οι Αμερικανοί πραγματοποί­ ησαν έναν απίστευτο οργανωτικό άθλο ναυ­ πηγώντας πλοία εκτοπίσματος μεγαλύτε­ ρου από 1.000.000 t, μεγέθους τετραπλάσι­ ου από τη συνολική παραγωγή της χώρας για ολόκληρο το 1939. Εκτός από εμπορικά πλοία οι Αμερικανοί συνέχιζαν να καθελκύ­ ουν πολεμικά σκάφη συνοδείας, με έμφαση στα μικρά στιβαρά αεροπλανοφόρα που εί­ χαν δυνατότητα μεταφοράς 30 αεροσκα­ φών και στα ευέλικτα αντιτορπιλλικά που μπορούσαν να πλεύσουν με 17-24 kts. Ο αυξημένος αριθμός συνοδευτικών πολεμικών σε συνδυασμό με την υψηλότε­ ρη ταχύτητα πλεύσης των νέων φορτηγών πλοίων κατέστησαν δυνατό τον σχηματισμό ειδικών "ταχέων” νηοπομπών στις οποίες συνήθως φορτώνονταν οι πιο ζωτικές πρώ­ τες ύλες που είχαν προορισμό τη Βρετανία. Η προστασία αυτών των νηοπομπών επιτυγ­ χανόταν με μια νέα αμυντική διάταξη, την αποκαλούμενη "κυρτή ασπίδα". Αντί να περι­ τριγυρίζουν τη νηοπομπή πλέοντας σε όλη την περιφέρειά της τα συνοδευτικά σκάφη ταξίδευαν πια επικεφαλής, αφήνοντας συ­ νήθως μόνο ένα πλοίο στην οπισθοφυλακή. Εκεί όμως που σημειώθηκαν οι πιο θεα­ ματικές βελτιώσεις ήταν στον αέρα. Μήνα με τον μήνα το περίφημο "κενό" της

ΤΑ ΟΡΜΗΤΗΡΙΑ ΤΩΝ ΚΟΥΡΣΑΡΩΝ Μετά από επίμονες πιέσεις του ναυάρχου Νταίνιτς ο Χίτλερ πείσθηκε να διαθέσει τα απαραίτητα κεφάλαια και εργατικά χέρια για την καλύτερη οχύρωση των υποβρυχιακών βάσεων, αναθέτο­ ντας στον Οργανισμό Τοντ την κατασκευή των ενισχυμένων κατα­ φυγίων που απαιτούντο για την προστασία των σκαφών από ε νδ ε­ χόμενες αεροπορικές επιδρομές. Οι εργασίες άρχισαν πρώτα στο μικρό ψαράδικο λιμάνι του Λοριάν, που μέσα σε λίγους μήνες με­ ταμορφώ θηκε στη μεγαλύτερη βάση υποβρυχίων του κόσμου, έ­ δρα του 10ου και του 19ου Στολίσκου, διαθέτοντας 19 αγκυροβό­ λια, χώρους για όλες τις εργασίες επισκευών, γιγαντιαίες αποθή­ κες καυσίμων, ναυπηγικές κλίνες και ισχυρή αντιαεροπορική άμυ­ να. Οτιδήποτε χρειαζόταν ένα U-Boote από τορπίλλη μέχρι βίδα, μεταφ έρθηκε ως εκεί από τη Γερμανία, μαζί με ολόκληρα τμήματα των ναυπηγείων του Βιλχελμσχάφεν. Περισσότεροι από 6.000 t χάλυβα χρειάζονταν για την κατασκευή κάθε καταφυγίου και το κόστος του έφθανε στα 125 εκατομμύρια μάρκα. Ο 3ος Στολίσκος μετακινήθηκε στο Λα Παλίς, ο 1ος και ο 9ος στη Βρέστη και οι 6ος και 7ος στο Σαίν Ναζαίρ. Το Μπορντώ φιλο­ ξενούσε τον 12ο Στολίσκο, μεγάλο αριθμό από άλλα ανεφοδιαστικά σκάφη, ναρκοθετικά και 23 ιταλικά υποβρύχια. Οι Βρετανοί διέπραξαν το θανάσιμο σφάλμα να μην κτυπήσουν τις εγκαταστά­ σεις όταν ακόμη αυτές βρίσκονταν στην ευαίσθητη φάση της κα­ τασκευής, φοβούμενοι τις πολιτικές συνέπειες που θα μπορούσε να έχει μια τέτοια επιδρομή κατά του γαλλικού εδάφους. Οταν αργότερα πείσθηκαν για την ανάγκη καταστροφής των γερμανι­ κών ορμητηρίων, ανακάλυψαν με τρόμο πως ακόμα και οι πανί­ σχυρες βόμβες των 1.000 kg ήταν τελείως ανίκανες να προκαλέσουν οποιαδήποτε ζημιά στην πάχους 5 m τσιμεντένια οροφή των βάσεων. Μόνο το 1944 κατόρθωσε η R A F να αποκτήσει ένα αξιό­ λογο όπλο προσβολής «σκληρών» στόχων, όταν συνδύασε τρεις βόμβες των 2.000 kg σε μία, την τρομερή "T allb o y", που αποτε­ λείωσε αργότερα και το επίφοβο θω ρηκτό «Tirpitz».

Η καναδική κορβέτα "Ville de Quebec" εμβολίζει ένα γερμανικό υποβρύχιο (πίνακας του Χάρολντ Μπώμεν).

Γροιλανδίας, όπου παλαιότερα δεν μπορού­ σαν να φθάσουν τα συμμαχικά αεροσκάφη, συρρικνωνόταν και τα γερμανικά υποβρύχια ανακάλυπταν με τρόμο ότι συχνά δέχονταν αιφνιδιαστικές επιθέσεις από τον ουρανό σε γεωγραφικά πλάτη όπου υπό φυσιολογι­ κές συνθήκες θα έπρεπε να θεωρούνται α­ σφαλή από οποιαδήποτε εναέρια απειλή. Α­ νατολικά και δυτικά της "μαύρης τρύπας" τα αεροδρόμια της Βρετανίας, της Ισλανδίας και του Νιουφάουντλαντ έβριθαν από τα καλύτερα αεροσκάφη ναυτικής συνεργα­ σίας της εποχής. Τα Β-17 και τα Catalina διέ­ θεταν επιχειρησιακή ακτίνα δράσης 600 και 900 km από τη βάση τους και τα ακόμα πιο α­ ποτελεσματικά Liberator έφθαναν 1.500 km μακριά από το αεροδρόμιο εξόρμησής τους, μπορούσαν δε να περιπολούν επί τέσ­ σερις ώρες πριν αναγκαστούν να επιστρέ­ φουν (μένοντας στον αέρα συνολικά επί 16 ώρες!). Αυτά τα αεροσκάφη σταδιακά μετέ­ τρεψαν το "κενό" της Γροιλανδίας από α­ σφαλές καταφύγιο των υποβρυχίων σε θα­ νάσιμη παγίδα. Ο αριθμός των διαθέσιμων Liberator αυξήθηκε από 20 που ήταν στα τέ­ λη Μαρτίου σε περισσότερα από 70 στις αρ­ χές Μαϊου. Τα πληρώματα των U-Boote δεν μπορούσαν παρά να θυμούνται με διάθεση ειρωνείας τη δήλωση που είχε κάνει ο Νταίνιτς λίγους μήνες πριν: “Ενα αεροσκάφος

δεν μπορεί να απειλήσει ένα υποβρύχιο πε­ ρισσότερο από όσο ένα κοράκι μπορεί να α­ πειλήσει έναν τυφλοπόντικα". Τι είδους "τυφλοπόντικες" ήταν όμως τα υποβρύχια του Νταίνιτς; Ενα υποβρύχιο Type IXC, που αποτελούσε τον κλασικό ωκε­ άνιο τύπο των Γερμανών το 1943, εκτόπιζε 1.120 t σε ανάδυση, είχε μήκος 76,8 m και διέθετε στις δεξαμενές του 208 t καυσίμων που του αρκούσαν για να καλύψει απόστα­ ση 20.400 km. Προωθούμενο στην επιφάνεια από δύο 9-κύλινδρους πετρελαιοκινητήρες ισχύος 2.200 hp ο καθένας μπορούσε να κι­ νηθεί με μέγιστη ταχύτητα 18,3 kts. Στην πραγματικότητα τα υποβρύχια εκείνης της εποχής θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν απλώς "καταδυόμενα σκάφη", καθώς έχα­ ναν μεγάλο μέρος από την αποτελεσματικότητά τους κάτω από την επιφάνεια. Στις μέ­ ρες μας συνηθίζουμε να θεωρούμε αυτο­ νόητο πως ένα υποβρύχιο έχει την ικανότη­ τα να παραμείνει κρυμμένο στα βάθη της θάλασσας για μεγάλα διαστήματα και να διενεργήσει επιτυχείς επιθέσεις με βάση το περισκόπιο και το σόναρ του. Στα χρόνια του Β 1 Παγκοσμίου Πολέμου όμως τα υπο­ βρύχια περνούσαν το 98% του χρόνου πλεύ­ σης τους στην επιφάνεια και οι κλασικές ε­ πιθέσεις με τη βοήθεια του περισκοπίου αποτελούσαν περισσότερο την εξαίρεση πα­

ρά τον κανόνα. Ο λόγος ήταν πως καταδυό­ μενο ένα υποβρύχιο έχανε μεγάλο μέρος της ταχύτητας του και δύσκολα μπορούσε να ακολουθήσει μια νηοπομπή. Ετσι οι κυ­ βερνήτες των υποβρυχίων προτιμούσαν να εκτοξεύουν τις τορπίλλες τους όπως θα έ­ κανε και ο καπετάνιος μιας τορπιλλακάτου, καταφεύγοντας στην κατάδυση μόνο για να κρυφτούν από εχθρικά πλοία και αεροπλά­ να, να αποφύγουν την κακοκαιρία ή να μη γίνουν αντιληπτά κατά τη διάρκεια της ημέ­ ρας ενώ παρακολουθούσαν κάποια νηοπο­ μπή. Κάτω από την επιφάνεια η πρόωση των U-Boote γινόταν με δύο ηλεκτροκινητήρες των 500 hp που τροφοδοτούντο από συσσω­ ρευτές. Το πρόβλημα ήταν πως ακόμα και αν ένα υποβρύχιο εκινείτο με την οικονομι­ κή ταχύτητα των 4 kts οι συσσωρευτές εξα­ ντλούντο έπειτα από πλεύση περίπου 100 km. Για να επαναφορτισθούν έπρεπε να συνδεθούν με τους πετρελαιοκινητήρες και η χρονοβόρα αυτή διαδικασία απαιτού­ σε από το υποβρύχιο να αναδυθεί για επτά τουλάχιστον ώρες. Ο αέρας, εξάλλου, που υπήρχε στο εσωτερικό του σκάφους επαρκούσε μόνο για 41 ώρες, έπειτα από τις ο­ ποίες το ποσοστό διοξειδίου του άνθρακα γινόταν επικίνδυνο για την υγεία του πλη­ ρώματος. Από την άλλη πλευρά τα μέσα ανίχνευ-

47 ■■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

48 ■■■

οης n u r & p q p w για τον εντοπισμό υποβρυχΪΗν — ΒοΒμίζονταν με εξαιρετικό ρυ9μό_ Ο ικΜαδικός τρόπος για την ανεύ: : — : : : .- είρ υ χίο υ σε κατάδυση ήταν η ow B w j ASDIC. η οποία τοποθετημένη σε ■: γτο ·<υτος του πολεΐκ ο ύ π λ ο ίο υ λειτουργούσε σαν ενεργητικό γ :.-ζ ~£-νοντας στο νερό ηχητικούς ' a περίφημα “πινγκ") οι οποίοι ό­ ταν ουναντού σαν ένα υποθαλάσσιο αντικείμ ε α ν α κ λ ώ ντο πάνω του και επέστρεφαν c t g . πομπό, επιτρέποντας τον προσδιορι­ σμό της διεύθυνσης, της απόστασης και του βάθους του. Η πρόσκρουση ενός τέτοι­ ου παλμού πάνω στο κέλυφος ενός υποβρυ­ χίου αντιλαλούσε στο εσωτερικό του σαν διπλή ηχώ (πινγκ-πινγκ) και φανέρωνε πως κάποιο σκάφος επιφανείας κρατούσε στα­ θερά επαφή ASDIC με το U-Boot και ετοιμα­ ζόταν για εξαπόλυση βομβών βυθού. Το ASDIC εκείνης της εποχής ήταν πρωτόγονο με τα σημερινά δεδομένα. Είχε εμβέλεια μόλις 1.300 m, έχανε συχνά την επαφή σε ταραγμένη θάλασσα και αδυνατούσε να “κρατήσει" τον στόχο στα τελευταία 200 m της απόστασης, πράγμα που επέτρεπε σε έ­ ναν έξυπνο αντίπαλο να εκμεταλλευθεί την "τυφλή" ζώνη και να διαφύγει. Η χρησιμότη­ τα του επίσης εξανεμιζόταν επί όσο διαρκούσαν οι εκρήξεις των βομβών βυθού και το ίδιο έβρισκε τον στόχο όταν ηρεμούσαν τα νερά και μειωνόταν ο θόρυβος. Την άνοιξη του 1943 ο Νταίνιτς υποχρε­ ώθηκε εκ των πραγμάτων να αναθεωρήσει τις απόψεις του και άρχισε να αναζητεί προ­ δότες στις τάξεις του Γερμανικού Ναυτι­ κού, πεπεισμένος ότι οι συμμαχικές επιτυ­ χίες οφείλονταν στη διαρροή πληροφοριών από το στρατόπεδο του αντιπάλου τους. Μια έρευνα που διενήργησε για τον σκοπό αυτό δεν απεκάλυψε τίποτα το διαφωτιστικό. Πώς λοιπόν κατάφερναν οι Βρετανοί να εντοπίζουν όλο και πιο συχνά τα γερμανικά υποβρύχια που βρίσκονταν σε ανάδυση και μάλιστα άσχετα με τον καιρό που επικρα­ τούσε; Αυτό που πρόδιδε τις κινήσεις των U-Boote ήταν ένα νέο προϊόν της βρετανι­ κής ευφυΐας: ραντάρ που λειτουργούσαν σε πολύ μικρότερο μήκος κύματος από τα προηγούμενα μοντέλα. Αν και οι αρχικές εκ­ δόσεις των ναυτικών ραντάρ (με μήκος κύ­ ματος 1,5 m) είχαν υπηρετήσει καλά τους Συμμάχους επί αρκετό διάστημα, δεν μπο­ ρούσαν να χαρακτηριστούν ως το όπλο που ήταν δυνατό να τους δώσει το κρίσιμο τα­ κτικό πλεονέκτημα κατά τη μάχη. Οι νέες συσκευές ήταν πολύ πιο ακρι­ βείς και ισχυρές, με ικανότητα ανίχνευσης σε απόσταση ως και 18 km. Επιπλέον κατελάμβαναν μικρότερο χώρο και μπορούσαν να τοποθετηθούν πάνω σε πλοία και αερο­ σκάφη με την ίδια ευκολία επειδή είχαν κε­ ραία μικρότερων διαστάσεων. Ο Νταίνιτς γνώριζε φυσικά την ύπαρξη των ραντάρ, πά­ νω στην τεχνολογία των οποίων εργάζονταν ήδη και γερμανικές εταιρίες, αλλά η έκδοση εκατοστομετρικού μήκους κύματος ήταν ένα μυστικό που οι Σύμμαχοι το είχαν διαφυλάξει πολύ αποτελεσματικά. Οι Βρετανοί

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

ειδικοί είχαν ασχοληθεί από καιρό με το ζή­ τημα της δημιουργίας ενός νέου τύπου ρα­ ντάρ έρευνας που θα εξέπεμπε μια δέσμη τόσο στενή ώστε οι ανακλάσεις της πάνω σε έναν πιθανό στόχο να μην επηρεάζονται από εκείνες των κυμάτων της θάλασσας. Για να πετύχουν μια τέτοια στενή δέσμη θα έπρεπε είτε να κατασκευάσουν μια αρκετά ογκώδη κεραία (που θα ήταν δύσκολο να λειτουργήσει πάνω στα πλοία και πρακτικά αδύνατο να τοποθετηθεί σε αεροσκάφη), είτε να χρησιμοποιήσουν μικρά μήκη κύμα­ τος που θα μετρώντο σε εκατοστά αντί για μέτρα. Οσο μικρότερο είναι το μήκος κύμα­ τος ενός ραντάρ τόσο στενότερη είναι η δέ­ σμη εκπομπής του και συνεπώς τόσο μικρό­ τερη η παρεμβολή ανεπιθύμητων ανακλά­ σεων. Το εκατοστομετρικό ραντάρ θα μπορούσε να "φωτίσει" έναν στόχο με μεγα­ λύτερη ακρίβεια. Οι Γερμανοί διέθεταν για τα υποβρύχιά τους μια συσκευή ανίχνευσης παλμών ρα­ ντάρ, αλλά αυτή ήταν σχεδιασμένη για να ε­ ντοπίζει μόνο δέσμες μεγάλου μήκους κύ­ ματος. Επρόκειτο για τη συσκευή Metox, που αποτελείτο από μια κεραία σε σχήμα σταυρού κατασκευασμένη με ξύλινο σκελε­ τό και σύρματα τεντωμένα στην περιφέρειά της. Οι άνδρες των υποβρυχίων την τοπο­ θετούσαν στον πυργίσκο των σκαφών τους αμέσως μετά την ανάδυση και ένα καλώδιο τη συνέδεε με το εσωτερικό του U-Boote ό­ που βρισκόταν ο χειριστής της. Οταν στα α­ κουστικά του χειριστή έφθανε ένας τόνος, υπήρχε σαφής ένδειξη ότι το υποβρύχιο εί­ χε "συλληφθεί" από τη δέσμη ενός εχθρι­ κού ραντάρ επιφανείας. Ετσι υπήρχε αρκε­ τό περιθώριο χρόνου στον κυβερνήτη να διατάξει άμεση κατάδυση και να χαθεί από τους διώκτες του στα βάθη του ωκεανού. To Metox όμως είχε και άλλα σοβαρά μειονε­ κτήματα εκτός από την αδυναμία του να προειδοποιήσει για την ύπαρξη δέσμης ρα­ ντάρ μικρού μήκους κύματος. Το πλήρωμα έπρεπε κάθε φορά να αποσυναρμολογεί τη συσκευή βιαστικά για να την κατεβάσει μέ­ σα από τη θυρίδα εξόδου του πυργίσκου πριν από την κατάδυση και αντίστροφα να τη συναρμολογήσει πάλι μετά την ανάδυση. Οι Γερμανοί έλαβαν τα πρώτα ανησυχη­ τικά σημάδια για το νέο πανίσχυρο ραντάρ εκατοστομετρικού μήκους κύματος του ε­ χθρού τον Φεβρουάριο του 1943, όταν κά­ ποιοι στρατιώτες τους που ερευνούσαν τα συντρίμμια ενός βομβαρδιστικού της RAF που κατερρίφθη κοντά στο Ρόττερνταμ α­ νακάλυψαν ένα περίεργο μαύρο κουτί με την ένδειξη "Πειραματικό 6", το οποίο φρό­ ντισαν να στείλουν στα εργαστήρια της Telefunken στο Βερολίνο για περαιτέρω εξέ­ ταση. Οι Γερμανοί επιστήμονες αφού το επι­ σκεύασαν το τοποθέτησαν στην κορυφή ε­ νός πύργου για να το δοκιμάσουν και έμει­ ναν άναυδοι με το αποτέλεσμα: παρά τις συνθήκες χαμηλής ορατότητας που επικρα­ τούσαν μπορούσαν να διακρίνουν πεντακά­ θαρα "στόχους" σε απόσταση 30 km. Ανάμε­ σα σε εκείνους που παρακολουθούσαν τη δοκιμή ήταν και μια αντιπροσωπεία αξιωμα­

τικών του Γερμανικού Ναυτικού. "Αρκούσε να ρίξουν μια ματιά στην ένδειξη της οθό­ νης”, είπε αργότερα ένας ιστορικός, "για να αντιληφθούν πέρα από κάθε αμφιβολία τον λόγο που υπέστησαν τόσο βαριές απώλειες τα υποβρύχιά τους εκείνους τους μήνες". Ο Γκαίρινγκ διέταξε αμέσως τη γερμανική βιομηχανία να καταβάλει κάθε προσπάθεια για να κατασκευάσει ένα δικό της ραντάρ εκατοστομετρικού μήκους κύματος και φρό­ ντισε επίσης να αναπτυχθεί με γοργούς ρυθμούς μια νέα συσκευή εντοπισμού του απελευθερώνοντας γι1 αυτόν τον σκοπό 10.000 ειδικευμένους τεχνικούς από τις τά­ ξεις της Wehrmacht. Ομως μέχρι να αποδώ­ σει καρπούς αυτή η προσπάθεια η πλάστιγ­ γα της Μάχης του Ατλαντικού είχε γείρει α­ ποφασιστικά προς τη συμμαχική πλευρά. Τα ραντάρ δεν ήταν τα σημαντικότερα μέσα στο οπλοστάσιο των Συμμάχων, παρά τους σχετικούς φόβους του Νταίνιτς. Τα γερμανικά υποβρύχια είχαν το καθήκον να επικοινωνούν τακτικά με τη βάση τους μέ­ σω ασυρμάτου όταν έπλεαν στην επιφά­ νεια, δίνοντας τόσο το στίγμα τους όσο και πληροφορίες που αφορούσαν τον εχθρό. Τα κείμενα των σημάτων στέλνονταν με κώ­ δικα Μορς που είχε κρυπτογραφηθεί με τη βοήθεια των συσκευών "Enigma". Τα σκάφη λάμβαναν τις διαταγές του Νταίνιτς και του επιτελείου του με παρόμοια κωδικοποιημένα σήματα, τη λήψη των οποίων όφειλαν να επιβεβαιώσουν. Για μεγάλα χρονικά διαστή­ ματα οι Βρετανοί ήταν σε θέση να αποκρυπτογραφούν τα σήματα των υποβρυχίων έ­ χοντας "σπάσει" τους κωδικούς της συσκευ­ ής "Enigma”. Ομως ακόμα και όταν δεν είχαν τη δυνατότητα να "διαβάζουν το ταχυδρο­ μείο του Νταίνιτς" (επειδή άλλαζαν ξαφνικά κάποιες κλείδες ή όταν τα U-Boote άρχισαν, από τον Μάρτιο του 1943, να χρησιμοποιούν συσκευές "Enigma" με τέσσερις στροφείς α­ ντί για τρεις) μπορούσαν μέσω συσκευών ραδιογωνιομέτρησης που βρίσκονταν σε πλοία και σε επίγειους σταθμούς να εντοπί­ σουν με σχετική ακρίβεια τη γεωγραφική θέση ενός υποβρυχίου που εξέπεμπε με τον ασύρματο. Αυτές οι συσκευές HF/DF (High Frequency/Direction Finding, αποκαλούμενες "χαφ-νταφ" από τους ναύτες των Συμ­ μάχων) ήταν βέβαια απείρως πιο χρήσιμες όταν φέρονταν πάνω στα ίδια τα πολεμικά πλοία που συνόδευαν μια νηοπομπή, διότι αν τα σκάφη περίμεναν να γίνει η ραδιογωνιομέτρηση από τις κεραίες της ξηράς, να κωδικοποιηθεί το σήμα και να τους σταλεί με τον ασύρματο, ο χρόνος που θα μεσολα­ βούσε θα καθιστούσε πρακτικά άχρηστη την πληροφορία επειδή το U-Boote θα είχε μετακινηθεί. Τα τεχνολογικά επιτεύγματα όμως δεν θα μπορούσαν από μόνα τους να χαρίσουν στις ανθυποβρυχιακές δυνάμεις τη νίκη. Χρειάζονταν οι κατάλληλοι άνθρωποι για να επανδρώσουν και να διοικήσουν τα πολεμι­ κά πλοία και οι κατάλληλοι ηγέτες για να συ­ ντονίσουν την όλη προσπάθεια. Οι ήδη με­ γάλες δυσκολίες στην οργάνωση αυξάνο­ νταν σε απίστευτο βαθμό από τις διαφορε-

τικές μεθόδους με τις οποίες Αμερικανοί και Βρετανοί χειρίζονταν τις ναυτικές τους δυνάμεις. Οι διαφορές εκτείνονταν από θ έ ­ ματα τακτικής και διοίκησης μέχρι τεχνικές Θολής, σημάτων και μεθόδων επικοινωνίας Στο Βασιλικό Ναυτικό επικρατούσε η εντύ­ πωση ότι οι Αμερικανοί ήταν "ανώριμοι', ενώ η άλλη πλευρά θεωρούσε τα βρετανικά δόγματα "απαρχαιωμένα". Η κρίσιμη έλλει­ ψη ή αδυναμία συνεργασίας ευθυνόταν ά­ μεσα για μια σειρά καταστροφών που υπέ­ στησαν οι συμμαχικές νηοπομπές το 1942. Οπως ήταν φυσικό η επίλυση του προβλή­ ματος απασχόλησε για αρκετό χρόνο τον Ρούζβελτ και τον Τσώρτσιλ στην Καζαμπλάνκα. Τελικά τα επιτελεία τους κατέλη­ ξαν σε μια σολομώντεια λύση, εγκαθιδρύο­ ντας τρεις ισοδύναμες διοικήσεις: ΗΠΑ, Βρετανία και Καναδάς θα πραγματοποιού­ σαν τις δικές τους επιχειρήσεις με τον δικό τους τρόπο στον δικό τους χώρο, έχοντας όμως αρμονική συνεργασία στα όρια των περιοχών ευθύνης τους. Ο περίεργος αυτός συμβιβασμός ήταν ουσιαστικά προϊόν σκέψης του ναυάρχου Ερνεστ Κινγκ, αρχηγού του Αμερικανικού Ναυτικού. Ο έλεγχος των νηοπομπών στον βόρειο Ατλαντικό θα κατανεμόταν μεταξύ των Καναδών και των Βρετανών, καθένας από τους οποίους θα έλεγχε έναν χώρο επι­ χειρήσεων που εκτεινόταν από τις ακτές του ως το μέσο του ωκεανού, το οποίο ορί­ στηκε στις 47 μοίρες δυτικό γεωγραφικό μή­ κος. Το "κομμάτι" που απέμεινε έτσι στους Αμερικανούς ήταν ένας μάλλον περιορισμέ­ νος χώρος μεταξύ του λιμανιού της Νέας Υόρκης και του Χάλιφαξ στη Νέα Σκωτία. Ο­ μως αυτοί επωμίζονταν και την ευθύνη συ­

νοδείας των τάνκερ που έπλεαν από την Καραϊβική ή τις Ολλανδικές Δυτικές Ινδίες προς τη Βρετανία. Τα αεροσκάφη μακράς α­ κτίνας δράσης θα μπορούσαν να επιχειρούν οπουδήποτε χρειαζόταν χωρίς κανέναν πε­ ριορισμό. σε όποιο κράτος και αν ανήκαν. Με τον σαφή αυτό καθορισμό ζωνών ευθύ­ νης ο ναύαρχος Κινγκ έλυσε έξυπνα και α­ πλά το πρόβλημα της δημιουργίας τριβών στο συμμαχικό στρατόπεδο και απελευθέ­ ρωσε τις ναυτικές δυνάμεις από τα δεσμά της γραφειοκρατίας για να επικεντρωθούν στο έργο τους. Ο επικεφαλής της βρετανικής ζώνης, που αποκαλείτο "Δυτικές Προσβάσεις", ή­ ταν μια χαρισματική προσωπικότητα, ο ναύ­ αρχος σερ Μαξ Χόρτον, τον οποίον ο Νταίνιτς αποκαλούσε "ο προσωπικός μου αντί­ παλος αρχηγός". Είχε αναλάβει τα καθήκοντά του τον Νοέμβριο του 1942, όταν αντι­ κατέστησε τον ναύαρχο σερ Πέρσυ Νομπλ. Σύμφωνα με τις περιγραφές των υφισταμέ­ νων του ήταν ένας άνθρωπος που προκαλούσε φόβο και δέος. Ο Χόρτον δεν ανεχό­ ταν τους ανόητους ή τους βαρετούς αν­ θρώπους και κάποτε διέκοψε τη μακροσκε­ λή ανάλυση ενός μετεωρολόγου του που μι­ λούσε για "ψυχρά μέτωπα" και προβλέψεις καιρού λέγοντάς του: "Εχεις κοιτάξει ποτέ έξω από το παράθυρό σου;“. Οντας ο ίδιος διακεκριμένος κυβερνήτης υποβρυχίου κα­ τά τον Α1Παγκόσμιο Πόλεμο, πίστευε ακρά­ δαντα ότι οι επιθετικές τακτικές έναντι των U-Boote έπρεπε πάντα να συμβαδίζουν με τις αμυντικές. Για τον σκοπό αυτό σχημάτι­ σε τις ομάδες υποστήριξης, που συνήθως περιελάμβαναν (εκτός από αρκετά αντιτορπιλλικά και κορβέτες) και ένα τουλάχιστον

αεροπλανοφόρο, με αποστολή να συνδρό­ μου ν τα συνοδευτικά πλοία μιας νηοπομπής αν αυτά καλούσαν σε βοήθεια.

ONS 5: Η Ν Η Ο Π Ο Μ Π Η ΠΟΥ ΤΣΑΚΙΣΕ ΤΟΥΣ "ΓΚΡΙΖΟΥΣ ΛΥΚΟΥΣ" Την Πρωτομαγιά του 1943 οι Γερμανοί παρέτασσαν 134 υποβρύχια εν πλω, 118 από αυτά στον βόρειο Ατλαντικό - 58 από τα ο­ ποία περιπολούσαν ήδη στις περιοχές ευ­ θύνης τους οργανωμένα σε τέσσερις "αγέ­ λες" (τα υπόλοιπα 60 είτε έπλεαν προς τις θέσεις τους, είτε επέστρεφαν στις βάσεις τους). Ο Μάιος άρχισε με έναν πολύ κακό οιω­ νό, όταν το βράδυ της 3ης του μήνα το U659 του Χανς Στοκ συγκρούστηκε υπό συν­ θήκες κακής ορατότητας με το U-439, ένα υποβρύχιο Type VIIC με κυβερνήτη τον 25χρονο Χέλμουτ φον Τίπελσκιρχ. Από τα 94 μέλη των δύο πληρωμάτων διασώθηκαν μό­ νο 12. Λίγο αργότερα το U-465 του Χάιντς Βολφ αιφνιδιάστηκε στον Βισκαϊκό κόλπο από ένα αεροσκάφος Sunderland και βυθίστηκε αφήνοντας στην επιφάνεια μόνο 30 επιζώντες ναύτες του και μια κηλίδα πετρελαίου με διά­ μετρο 300 m. Το χειρότε­ ρο ήταν πως τρεις νηο-

Συμμαχικά πολεμικά πλοία μίας ομάδας υποστήριξης πλέουν στον Ατλαντικό κάποιο ήσυχη ημέρα. Συχνά η θάλασσα ταραζόταν από θυελλώδεις ανέμους που καθιστούσαν το ανθυποβρυχιακό έργο ακόμα πιο δύσκολο.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

wr τις εκτεταμενες γραμμές φορτίο. Η αποστολή της νηοπομπής φαινό­ γερμανικών υποβρυχίων και ταν καταδικασμένη σε αποτυχία πριν ακόμα ασφαλείς στον προορισμό φύγει από τη Βρετανία. Ο πλους της θα άρ­ rn c If η ή 1 όμως ετοιμαζόταν να χιζε απο- στα τέλη Απριλίου του 1943. Ομως ο ι από την Αγγλία και οι Γερμανοί ήκαιρός στον Ατλαντικό εξελισσόταν τόσο ά­ φ η ο μ έ ν ο ι να την αποδεκατίσουν. σχημα όσο και στο μέσο του χειμώνα που εί­ 13πλοία που αποτελούσαν τη νηοποχε περάσει. Το γεγονός ότι τα πλοία της νη­ -: C \ S 5 ανάμεσά τους και οπομπής επέστρεφαν άδεια στις ΗΠΑ και στον Καναδά δημιουργούσε ένα επιπλέον ■ τα Αγιος Γεώργιος" κόλας*) είχαν αδειάσει το φορτίο πρόβλημα, διότι η έλλειψη βάρους μείωνε την ευστάθειά τους σε περίπτωση έντονου τε λιμάνια της Βρετανίας και έκυματισμού. ζ~: _.α σύντομη ανάπαυλα για την ξεKOU0G η των πληρωμάτων τους όφειλαν Την ευθύνη των πολεμικών που απάρτι­ m a va φαγματοποιήσουν το εξίσου επικίνζαν την Ομάδα Συνοδείας Β7 είχε ο δυνο t Λοση για να λάβουν νέο 30χρονος πλοίαρχος Πήτερ Γκρέτον, που επέβαινε στο αντιτορπιλλικό "Duncan" και διέ­ θετε επιπλέον τη φρεγάτα "Tay", τις κορβέ­ τες "Loose-strife", "Pink", "Snowflake" και "Sunflower", δύο εξοπλισμένα σκάφη ("Northern Gem" και "Northern Spray") και το τάνκερ "British Lady". Ενα δεύτερο βρετανι­ κό αντιτορπιλλικό, το "Vidette" του Ραίημοντ Χαρτ, θα ενωνόταν με τις δυνάμεις του Γκρέτον κοντά στην Ισλανδία. Το σημαντικό ήταν πως τόσο το "Duncan", όσο και το "Tay" διέθεταν από μια συσκευή HF/DF που εκείνη την εποχή "άξιζε το βάρος της σε χρυσό". Από πάνω τους πετούσαν συνεχώς αε­ ροσκάφη Liberator και Β-25 που φρόντιζαν να ενημερώνουν τον διοικητή της νηοπο­ μπής για εχθρικά υποβρύχια και απειλητικά παγόβουνα. Το πρωί της 1ης Μαϊου ο καιρός χειροτέρευσε σε απελπιστικό βαθμό. Τα θ ε ­ όρατα κύματα όχι μόνο επιβράδυναν τα ε­ μπορικά πλοία στους 2,7 kts, αλλά και κατέ­ στησαν αδύνατη τη διατήρηση ενός στοιχει­ ώδους σχηματισμού πλεύσης, διασκορπίζοΝαύτες ενός καναδικού πολεμικού ντάς τα σε μεγάλη έκταση και υποχρεώνο­ ετοιμάζονται να εκτοξεύσουν μία βόμβα ντας τα συνοδευτικά πολεμικά να κατανα­ βυθού, ενώ λίγο μακρύτερα εκρήγνυται η λώσουν αρκετά καύσιμα κινούμενα προηγούμενη. -.EC)-:

μ

:

αδιάκοπα πάνω-κάτω για να συγκεντρώ­ σουν πάλι όσα σκάφη απομακρύνονταν. "Υ­ πήρχαν στιγμές που η νηοπομπή μας φαινό­ ταν να είναι τελείως στατική", διηγείτο ο γιατρός της βρετανικής κορβέτας "Snowflake", επειδή τα εμπορικά πλοία α­ πλούστατα δεν μπορούσαν να προχωρή­ σουν αντίθετα στον ισχυρό άνεμο και στο κύμα. Οι μηχανές τους λειτουργούσαν, οι έ­ λικες γύριζαν, αλλά εκείνα έμεναν ακίνη­ τα... Οι ζημιές που υφίσταντο τα πλοία μας από τη θύελλα ήταν απίστευτες. Κανένας δεν μπορεί να συνειδητοποιήσει τη φοβερή δύναμη της θάλασσας, εκτός αν έχει δει με τα μάτια του τι μπορεί να προκαλέσει. Κιβώ­ τια που τα είχαμε συγκολλήσει και βιδώσει πάνω στο κατάστρωμα εξαφανίστηκαν και δεν τα ξαναείδαμε ποτέ. Απίστευτη δύνα­ μη". Στις 2 του μήνα η ONS 5 βρισκόταν στα ανοικτά της Ισλανδίας και κατευθυνόταν νότια προς το Νιουφάουντλαντ όταν το υ­ ποβρύχιο U-258 (Βίλχελμ φον Μασενχάουζεν) πέτυχε να γλιστρήσει μέσα στις τάξεις της χωρίς να γίνει αντιληπτό από τα ASDIC των πολεμικών και να βυθίσει το αμερικανι­ κό φορτηγό "McKeesport", εκτοπίσματος 6.1981. Με τον ίδιο τρόπο που οι καρχαρίες μυρίζονται το αίμα αφήνοντας το επιθετικό τους ένστικτο ελεύθερο να δράσει, τα γερ­ μανικά υποβρύχια της αγέλης "Star" επέπε­ σαν στη νηοπομπή προσπαθώντας να πλη­ σιάσουν σε απόσταση βολής για να στείλουν εναντίον της εκ του ασφαλούς τις θα­ νατηφόρες τορπίλλες τους. Τουλάχιστον άλλα επτά υποβρύχια αποκρούστηκαν από τα συνοδευτικά σκάφη, που τα κράτησαν μακριά από τα εμπορικά. Παρακολουθώντας με έκδηλη αγωνία την πορεία της νηοπομπής στους χάρτες του επιτελείου του στο Λίβερπουλ ο ναύαρ-

50 Κύριο όπλο των συμμαχικών ανθυποβρυχιακών δυνάμεων κα­ τά των «λύκων» του Νταίνιτς τον Μάιο του 1943 παρέμενε η βό μ­ βα βυθού, ένα κυλινδρικό δοχείο με γόμωση από ισχυρή εκρηκτι­ κή ύλη, η οποία αρχικά ήταν τύπου Am atol, ύστερα M inol και από το καλοκαίρι του 1942 Torpex. Η τελευταία, που ήταν η αποτελε­ σματικότερη από όλες, ήταν ουσιαστικά ένα μίγμα κυκλωνίτη, ΤΝ Τ και ρινισμάτων αλουμινίου. Η τυπική «βαριά» βόμβα βυθού M ark VII ζύγιζε 113 kg και βυθιζόταν μέσα στο νερό με ταχύτητα 5 m/sec. Η έκρηξή της γινόταν σε προκαθορισμένο βάθος, εκεί ό­ που είχε ρυθμιστεί ο υδροστατικός πυροκροτητής της, και η εκτό ­ νωση προκαλούσε μία γιγαντιαία σφαιρική «φυσαλίδα» αερίου η οποία στο κέντρο της είχε θερμοκρασία 3.000 βαθμών Κελσίου και ασκούσε στην περιφέρειά της μία τρομερή πίεση 50.000 ατμο­ σφαιρών. Το ισχυρότατο αυτό ωστικό κύμα αναπτυσσόταν μέσα σε λίγα χιλιοστά του δευτερολέπτου και μεταδιδόταν μέσα στο νερό με την ταχύτητα του ήχου (η οποία είναι σ χεδόν πενταπλάσια από εκείνη που ισχύει στον αέρα). Αν και η ενέργεια ενός τέτοιου ω­ στικού κύματος διαχεόταν ανάλογα με το τετράγωνο της απόστα­ σης που κάλυπτε, μπορούσε να μεταφερθεί ταχύτερα και μακρύ­ τερα μέσα στο υγρό μέσο από ότι θα συνέβαινε στην ατμόσφαιρα, λόγω της μεγαλύτερης πυκνότητας και της μη συμπιεστότητας του νερού. Ετσι η πίεση που εδημιουργείτο από την έκρηξη μίας βόμβας βυθού ήταν σε θέση να προκαλέσει διάρρηξη του εξωτε­ ρικού κελύφους ενός υποβρυχίου (που κατασκευαζόταν από χα­ λύβδινα ελάσματα πάχους 18,3 mm με τη δυνατότητα να αντέξουν θεωρητική πίεση 15 ατμοσφαιρών) από απόσταση έξι ως ο­ κτώ μέτρων ή να του προκαλέσει σοβαρές ζημιές ακόμα κι αν α­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

πείχε 15 m. Κοντινά πλήγματα μπορούσαν εύκολα να αποβούν μοιραία για τα 43 - 49 άτομα του πληρώματος ενός U-Boote. Η εκτόνωση κάθε βόμβας βυθού έδινε μία σαφή ένδειξη στα πληρώματα των σκαφών επιφανείας που εκτελούσαν τις βολές. Η δημιουργία του ωστικού κύματος συνοδευόταν από την εμφάνιση ενός ημισφαιρικού υδάτινου θόλου πάνω από την επιφάνεια, ενώ λίγα δευτερόλεπτα αργότερα ακολουθούσε το «σπάσιμο» της φυσαλίδας με τη μορφή τεράστιου πίδακα αφρού στο σημείο όπου είχε γίνει η ρίψη της βόμβας. Τα σκάφη επιφανείας μπορούσαν εί­ τε να ρίξουν απλά τις βόμβες βυθού στα απόνερά τους είτε, να τις εκτοξεύσουν σε αρκετή απόσταση με τη βοήθεια δύο κατάλληλων όλμων που βρίσκονταν ανά ζεύγη στην αριστερή και στη δεξιά πλευρά τους. Κατά τα πρώτα χρόνια του πολέμου οι κυβερνήτες συνήθιζαν να ρίχνουν τις βόμβες βυθού σε πεντάδες, χρησιμο­ ποιώντας και τους δύο τρόπους εκτόξευσης σε τυχαίους συνδυα­ σμούς. Το 1943 όμως η συσσωρευμένη εμπειρία στον ανθυπ οβρυ­ χιακό αγώνα είχε δείξει ότι η αποτελεσματικότερη τεχνική επίθε­ σης ήταν η ρίψη 10 βομβών βυθού: έξι ρίπτονταν πίσω από το πλοίο και τέσσερις εκτοξεύονταν με όλμους, ενώ οι μισές ρυθμί­ ζονταν να εκραγούν πάνω από το εκτιμώμενο βάθος του στόχου και οι άλλες μισές χαμηλότερα. Με αυτόν τον τρόπο οι 10 βόμβες βυθού διασκορπίζονταν σε σχετικά μεγάλη έκταση. Υστατο όπλο των ανθυποβρυχιακών δυνάμεων ήταν η υπερβόμβα βυθού M ark X, με γόμωση 908 kg, που διανεμόταν μία ανά πλοίο και προοριζό­ ταν για την καταστροφή στόχων οι οποίοι πιστευόταν ότι είχαν καταδυθεί σε μεγάλο βάθος, πέρα από τα 168 m που έφθαναν οι κοι­ νές M ark V II.

χος Χόρτον κατέληξε στο σωστό συμπεοασμα: η δοκιμασία είχε μόλις αρχίσει και η ONS 5 θα υφίστατο ακόμα σφοδρότερες ε­ πιθέσεις στη συνέχεια. Οι Γερμανοί διεθεταν τέσσερις "αγέλες" υποβρυχίων κατά μήκος της διαδρομής της νηοπομπής με 41 συνολικά U-Boote. Ομως και οι Βρετανοί μπορούσαν να ελπίζουν σε ενισχύσεις. Μια μοίρα πέντε αντιτορπιλλικών τους (τα Offa". "Penn". "Panther". "Impulsive· και "Oribi") έτυχε να σταθμεύει στο λιμάνι Σαιν Τζων του Νιουφάουντλαντ και ο Χόρτον τη διέταξε να σπεύσει ολοταχώς για να βοηθή­ σει τη νηοπομπή. Τα πολεμικά αυτά έφθασαν στην καταλληλότερη στιγμή, όταν το "Duncan" κόντευε πια να μείνει από καύσιμα και να καταστεί εύκολος στόχος για τα UBoote που περιτριγύριζαν την ONS 5. Την ε­ πόμενη μέρα ο Γκρέτον έλαβε τη δύσκολη αλλά επιβεβλημένη απόφαση να αποσπάσει το "Duncan" από την υπόλοιπη δύναμη και να το οδηγήσει στο Σαιν Τζων για ανεφοδια­ σμό, καθώς η φουρτουνιασμένη θάλασσα καθιστούσε αδύνατο τον ανεφοδιασμό του εν πλω από το "British Lady". Οταν το πλοίο μπήκε στο λιμάνι η στάθμη καυσίμων του εί­ χε φθάσει στο 4%! Ο Γκρέτον, που η θαλασ­ σοταραχή τον εμπόδισε να μεταφερθεί σε άλλο πολεμικό, ήταν πια υποχρεωμένος να μείνει κολλημένος στο Σαιν Τζων ενώ η ONS 5 απομακρυνόταν. Η υπόλοιπη νηοπομπή συνέχισε να δοκι­ μάζεται σκληρά. Τρία από τα αντιτορπιλλικά (το "Impulsive“, το "Panther" και το "Penn") έφθασαν επίσης στο όριο της αυτονομίας τους και αποσπάσθηκαν για να γεμίσουν τις δεξαμενές τους. Είχαν καταναλώσει μεγάλο μέρος από τα καύσιμά τους κατά τους αδιά­ κοπους ελιγμούς για να αποκρούσουν τα γερμανικά υποβρύχια και κάθε σκέψη για α­ νεφοδιασμό τους εν πλω εξακολουθούσε να αποκλείεται λόγω της κακοκαιρίας. Το "Northern Gern“ τα μιμήθηκε λίγο αργότερα. Ο Χόρτον δεν έχασε χρόνο: διέταξε μια δεύ­ τερη ομάδα υποστήριξης με τα πολεμικά "Pelican", "Wear", "Jed" και "Spey" να συνδρά­ μει τη νηοπομπή. Ενώ όμως αυτή βρισκόταν ακόμα καθ' οδόν και η ένταση των ανέμων είχε πέσει στα έξι Μπωφόρ η ONS 5 (της συ­ νοδείας της οποίας ηγείτο πλέον ο Ρόμπερτ Σέργουντ επί της φρεγάτας "Tay") δέχθηκε μια επίθεση ασυνήθιστης σφοδρότητας. Τη νύκτα της 4ης Μαϊου και καθώς οι σιλουέτες των φορτηγών διαγράφονταν κα­ θαρά στον ορίζοντα, οι Γερμανοί "κουρσά­ ροι" ολοκλήρωναν γύρω από την ONS 5 την εντυπωσιακότερη συγκέντρωση υποβρυ­ χίων τους που έγινε ποτέ εναντίον νηοπο­ μπής. Στα 27 υποβρύχια που ανήκαν στη συνδυασμένη "αγέλη" "Fink" (ένωση των "Star" και "Specht"), η οποία δρούσε χωρισμέ­ νη σε υπο-ομάδες πέντε ή έξι σκαφών καλύ­ πτοντας μια γραμμή μήκους 570 km, προ­ στέθηκαν με διαταγή του Γκοτ άλλα 14 UBoote που αποσπάσθηκαν από την "αγέλη" “Amsel". Σε όλα έφθασε το μήνυμα του ναυ­ άρχου Νταίνιτς: "Είμαι σίγουρος ότι θα πο­ λεμήσετε με όλα τα όπλα που διαθέτετε. Μην υπερεκτιμάτε τον αντίπαλό σας, αλλά

Γζρμανός αξιωματικός παρατηρεί ένα εμπορικό πλοίο που πλέει μόνο του σε μικρή σχετικά απόσταση, λίγο πριν το υποβρύχιο εκτοξεύσει τις τορπίλλες του. Το 1943 ελάχιστα σκάφη των Συμμάχων έπλεαν έξω από τα πλαίσια των νηοπομπών, υποχρεώνοντας έτσι τους Γερμανούς να αναμετρη&ούν με τις ισχυρές μοίρες συνοδείας κάθε φορά που προσπαθούσαν να τα προσβάλουν. κτυπήστε τον σκληρά!1'. Οι Βρετανοί αντιλήφθηκαν την ύπαρξη των αθέατων κυνηγών τους από τις συσκευές HF/DF, που ανακάλυ­ πταν εκπομπές σημάτων σχεδόν από κάθε σημείο του ορίζοντα. Τα γερμανικά υποβρύχια εκτόξευσαν μαζικά τις τορπίλλες τους από αρκετές κα­ τευθύνσεις, βυθίζοντας επτά πλοία σε μια λυσσαλέα μάχη που διήρκεσε δυόμισι ώρες. Το επόμενο πρωί έστειλαν στον βυθό τέσ­ σερα ακόμα άτυχα φορτηγά που είχαν απο­ μονωθεί από τον κύριο όγκο της νηοπο­ μπής. Μόνο ένα υποβρύχιο κινδύνευσε σο­ βαρά κατά την επίθεση, όταν δέχθηκε τα πυρά ενός νέου ανθυποβρυχιακού όπλου των Συμμάχων που ονομαζόταν "σκαντζό­ χοιρος": επρόκειτο ουσιαστικά για έναν 24πλό εκτοξευτή που έστελνε μικρές βόμ­ βες των 14,5 kg σε απόσταση 250 m μπροστά από το πλοίο. Σε αντίθεση με τις κοινές βόμβες βυθού, τα βλήματα του "σκαντζό­ χοιρου" εκρήγνυντο μόνον όταν προσέκρουαν σε υποβρύχιο ή στον βυθό, λύνο­ ντας το πρόβλημα του προγραμματισμού του ακριβούς βάθους εκτόνωσής τους, ενώ το γεγονός ότι όσα από αυτά αστοχούσαν δεν τάραζαν με τις εκρήξεις τους τα νερά καθιστούσε δυνατή τη διατήρηση της επα­ φής ASDIC των δυνάμεων επιφανείας με τον στόχο τους. Ηταν ακριβώς ο "σκαντζό­ χοιρος" της κορβέτας "Pink" εκείνος που πέ­ τυχε σε μια από τις επτά ομοβροντίες του να θέσει εκτός μάχης με αρκετές ζημιές το υποβρύχιο U-358 του Ρολφ Μάνκε. To U-638 του 2βχρονου Οσκαρ Στάουντινγκερ στά­ θηκε λιγότερο τυχερό και βυθίστηκε αύταν­ δρο από την κορβέτα "Sunflower". Παρά την απώλεια όμως περίπου 36 γερμανικά υπο­ βρύχια παρέμεναν ακόμα γύρω από τη νηο­ πομπή καραδοκώντας για να της καταφέ­ ρουν αυτό που οι κυβερνήτες των πολεμι­ κών συνοδείας υποψιάζονταν: την "ολοσχε­ ρή εξόντωση". Καθώς η νύκτα έπεφτε στις 5 Μαϊου η ε­ πιφάνεια του ωκεανού καλύφθηκε από πυ­

κνή ομίχλη. Σε εκείνα τα γεωγραφικά πλάτη τα ζεστά νερά του Ρεύματος του Κόλπου δημιουργούν συχνά αυτό το φαινόμενο ό­ ταν συναντούν τις ψυχρές αέριες μάζες του Ρεύματος του Λαμπραντόρ. Η ομίχλη καθή­ λωσε τα συμμαχικά αεροσκάφη, αλλά προκάλεσε και απόλυτη σύγχυση στην αποστο­ λή των Γερμανών. Τα U-Boote δεν διέθεταν ραντάρ και ευρισκόμενα στην επιφάνεια δρούσαν πλέον στα τυφλά. Τα πολεμικά συ­ νοδείας που ήταν εξοπλισμένα με ραντάρ μήκους κύματος 10 cm είχαν το αποφασιστι­ κό πλεονέκτημα, αφού μπορούσαν να “δουν" τους στόχους τους μέσα από την ο­ μίχλη με απόλυτη ευκρίνεια. "Αναδύθηκα μέσα σε μαύρο σκοτάδι - δεν μπορείς να δεις ούτε το χέρι σου μπροστά στο πρόσωπό σου", έλεγε ο κυβερνήτης του U-707, Γκύντερ Γκρέτσλερ. Τα πολεμικά απέκρουσαν 24 επιθέσεις και βύθισαν το U-531 (Χέρμπερτ Νέκελ), το U-630 (Βέρνερ Βίνκλερ) και το U-192 (Βέρνερ Χάππε) με βόμβες βυ­ θού και το U-125 του ΟύλριχΦόλκερς με εμ­ βολισμό χωρίς να χάσουν ούτε ένα εμπορι­ κό πλοίο, ενώ προκάλεσαν σοβαρές ζημιές σε άλλα τρία U-Boote. Το ηθικό της ONS 5 ανέβηκε κατακόρυφα την επόμενη μέρα, με την άφιξη της δεύτερης Ομάδας Υποστήριξης (EG1), η ο­ ποία κατέφθασε "με τις πλώρες των πολεμι­ κών να σκαρφαλώνουν στα κύματα". Ενα από τα σκάφη της, το "Pelican", πέτυχε να βυθίσει το U-438 του Χάινριχ Χάινσον με μια καλά υπολογισμένη ομοβροντία 10 βομβών βυθού που ρυθμίστηκαν να εκραγούν σε βάθη μεταξύ 15 και 45 m. Ενα δεύτερο γερ­ μανικό υποβρύχιο, το U-534, μόλις που πρό­ λαβε να σωθεί καταδυόμενο ενώ ο πυργί­ σκος του είχε γίνει κόσκινο από τα βρετανι­ κά πυρά. Την ίδια μέρα ο Νταίνιτς, που ελάμβανε αδιάκοπα αναφορές για την πο­ ρεία της μάχης, διαπίστωσε με ανησυχία πως τα υποβρύχιά του είχαν εισέλθει μέσα στην ακτίνα δράσης των αεροσκαφών που επιχειρούσαν από το Νιουφάουντλαντ και

fij *»«*

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

β2 ■■

ότι η ONS 5 είχε ενισχυθεί με τέσσερις ακό­ μα καναδικές κορβέτες Ετσι διεταξε τα υ­ ποβρύχιά του να διακόψουν την καταδίωξη της νηοπομπής και να αποσυρθούν ανατολικότερα. όπου θα έπρεπε να σχηματίσουν νέες γραμμές περιπολίας για να αναχαιτί­ σουν δύο άλλες νηοπομπές που εκινούντο προς τη Βρετανία. Η 'οδύσσεια' της ONS 5 είχε τελειώσει. Οι γερμανικές προσβολές τής είχαν στοιχί­ σει το 1/3 των πλοίων της. αλλά η επιβίωση των υπολοίπων μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένας απίστευτος θρίαμβος. Σε άλλες ε­ ποχές μια τόσο φοβερή συγκέντρωση "αγε­ λών" των U-Boote θα ήταν ικανή να κατα­ βροχθίσει ολόκληρη τη νηοπομπή και να μετατρέψει την αποστολή της σε ταξίδι χω­ ρίς επιστροφή. Η ομαδική δράση των συμ­ μαχικών ομάδων υποστήριξης και συνοδεί­ ας σε συνδυασμό με τα τεχνολογικά τους μέσα είχαν δημιουργήσει την αποφασιστική διαφορά. Ετσι τη στιγμή που έφθασε στα λι­ μάνια του προορισμού της η νηοπομπή ONS 5 μπορούσε να καυχηθεί δίκαια ότι είχε το προνόμιο να δεχθεί την επίθεση περισσοτέ­ ρων γερμανικών υποβρυχίων (50-60) από οποιαδήποτε άλλη νηοπομπή στον πόλεμο. Στις μισές από τις 20 ημέρες που διήρκεσε το ταξίδι της αγωνίστηκε εναντίον των προ­ σβολών από εχθρικά υποβρύχια και σε ένα μόνο 24ωρο απέκρουσε όχι λιγότερες από 25 επιθέσεις των "λύκων" του Νταίνιτς καταστρέφοντας επτά από τα τρομερά υποβρύ­ χιά του (το U-209 του Μπρόντα είχε "τραυ­ ματιστεί" στις 5 Μαϊου και έπαψε να δίνει σημεία ζωής δύο μέρες αργότερα, ενώ προ­ σπαθούσε να επιστρέφει στη Γαλλία). Επτά άλλα είχαν αναγκαστεί να πάρουν την άγου­ σα για τη βάση τους και 11 είχαν υποστεί διάφορες ζημιές. Δίκαια ίσως οι ιστορικοί χαρακτήρισαν τη μάχη της ONS 5 ως "το Μιντγουέη του Ατλαντικού".

Η ΠΛΑΣΤΙΓΓΑ ΓΕΡΝΕΙ ΟΡΙΣΤΙΚΑ Ο Γερμανός ναύαρχος (που θεωρούσε την ξαφνική αλλαγή του καιρού ως κύρια αιτία της αποτυχίας σε βάρος της ONS 5) εί­ χε την ευκαιρία να λάβει και άλλα πικρά μα­ θήματα κατά τις αμέσως επόμενες τρεις ε­ βδομάδες, όταν 600 εμπορικά πλοία οργα­ νωμένα σε 14 νηοπομπές διέσχισαν τον Ατ­ λαντικό. Στις 11 Μαϊου τα U-Boote των "αγε­ λών" "Rhein" και "Amsel” έστειλαν γρήγορα στον βυθό τρία φορτηγά πλοία που είχαν α­ πομακρυνθεί από τη νηοπομπή ΗΧ237 και στη συνέχεια έσπευσαν να επιτεθούν στον κύριο όγκο της. Βρέθηκαν όμως αντιμέτωπα με απίστευτα ισχυρές και ικανές δυνάμεις συνοδείας, οι οποίες περιελάμβαναν και το βρετανικό αεροπλανοφόρο "Biter". Κανένα υποβρύχιο δεν κατάφερε να διαπεράσει την ασπίδα προστασίας των πολεμικών, παρά τις επανειλημμένες προσπάθειές τους στις 11 και στις 12 του μήνα. To U-89 του Ντήτριχ Λόχμαν, το U-456 του Μαξ Μάρτιν Τάιχερτ και το U-753 του Αλφρεντ φον Μανστάιν καταστράφηκαν όταν επέμειναν περισσότερο

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

από όσο επέβαλλε η φρόνηση. Σε κάθε περί­ πτωση το τελειωτικό κτύπημα δόθηκε από σκάφη επιφανείας, τα οποία όμως καθοδη­ γούντο στους στόχους τους από υδροπλάνα Sunderland ή αεροσκάφη Swordfish του "Biter" που είχαν εντοπίσει τους Γερμανούς είτε ο­ πτικά, είτε μέσω των ραντάρ τους. Η Ομάδα Υποστήριξης κινήθηκε κατό­ πιν δυτικά για να βοηθήσει τη νηοπομπή SC129, που είχε υποστεί επί 48 ώρες λυσσα­ λέες επιθέσεις από τις "αγέλες" “Rhein“ και "Drossel" (τουλάχιστον 18 υποβρύχια). Ανά­ μεσα στους Γερμανούς κυβερνήτες συμπεριλαμβάνονταν και περίφημοι άσσοι όπως ο Ζίγκφρηντ φον Φαίρστνερ (επί του U-402), ο οποίος τον προηγούμενο Φεβρουάριο είχε πετύχει επτά βυθίσεις εμπορικών πλοίων μέσα σε μια ημέρα! Με μια επίθεση σε κατάδυση το βράδυ της 11 ης Μαϊου ο Φαίρστνερ πέτυχε να τορπιλλίσει δύο φορτηγά πριν οι βόμβες βυθού των πολεμικών της νηοπομπής τον υποχρε­ ώσουν να απομακρυνθεί για να επισκευάσει τις ζημιές του. Αργότερα την ίδια νύκτα το υ-223του Καρλ Γιούργκεν Βάχτερ πλησίασε την SC129 σε ανάδυση από την πίσω πλευρά της, όταν εντοπίστηκε από το ραντάρ του πολεμικού "Hesperus" στο οποίο επέβαινε ο πλοίαρχος Ντόναλντ ΜακΙντάιρ. Ο Βάχτερ επιχείρησε να καταδυθεί. Ομως ο ΜακΙντάιρ ήταν παλιός γερόλυκος της θά­ λασσας για να αφήσει να του ξεφύγει ένα τέτοιο θήραμα. Εκείνος ήταν άλλωστε που είχε καταστρέψει το 1941 τα υποβρύχια των φοβερών άσσων Οττο Κρέτσμερ και Γιόακιμ Σέπκε. Παρατηρώντας τα απόνερα που ά­ φηνε το γερμανικό υποβρύχιο, το οποίο δεν πρόλαβε να κατέβει αρκετά βαθιά αρκετά γρήγορα, ο Βρετανός πλοίαρχος εκτίμησε σωστά την πορεία και το βάθος του και του έστειλε καταιγισμό βομβών βυθού που του προκάλεσαν αβαρίες και το ανάγκασαν να αναδυθεί. Ακολούθησαν μερικές από τις πιο θεαματικές σκηνές μάχης που έγιναν ποτέ στον Ατλαντικό, όταν ο Βάχτερ ευρι­ σκόμενος σε ανάδυση επάνδρωσε τα πυρο­ βόλα του και άρχισε να βάλλει κατά του "Hesperus" εκτοξεύοντας εναντίον του και τορπίλλες! Το βρετανικό αντιτορπιλλικό ό­ μως πλησίαζε το γερμανικό υποβρύχιο κατά μέτωπο παρουσιάζοντας μικρό στόχο και οι τορπίλλες αστόχησαν. Ο ΜακΙντάιρ θα μπο­ ρούσε πιο άνετα να εμβολίσει το θρασύτατο U-Boote, αλλά θυμόταν πως την τελευ­ ταία φορά που έκανε κάτι παρόμοιο, αν και πέτυχε τον στόχο του, είδε το αντιτορπιλλικό του να παραμένει στη ναυπηγική κλίνη για τρεις μήνες προκειμένου να επισκευα­ στεί η πλώρη του. Ετσι προτίμησε να επιχει­ ρήσει να ανατρέψει το U-223 πλέοντας με ταχύτητα πολύ κοντά του. Βλέποντας μερι­ κούς από τους Γερμανούς ναύτες να εγκα­ ταλείπουν έντρομοι το υποβρύχιο πηδώ­ ντας στη θάλασσα ο ΜακΙντάιρ απομακρύν­ θηκε πιστεύοντας ότι το U-Boote βυθιζόταν. Ομως είχε άδικο. Αντιδρώντας με εκπληκτι­ κή ψυχραιμία ο Βάχτερ κατάφερε να φέρει το τραυματισμένο υποβρύχιό του πίσω στο Σαίν Ναζαίρ έπειτα από ταξίδι 12 ημερών!

Η επίθεση κατά της νηοπομπής SC129 είχε στοιχίσει στον Νταίνιτς ένα ακόμα από τα υποβρύχιά του (το U-186 του Ζίγκφρηντ Χέσμαν) έναντι δύο εμπορικών πλοίων που βυθίστηκαν. Μια εβδομάδα αργότερα όμως η αναλογία απωλειών έγειρε θλιβερά σε βά­ ρος του. Μέσα σε διάστημα τριών ημερών τρεις διαφορετικές νηοπομπές κατόρθω­ σαν να πλεύσουν κυριολεκτικά μέσα από τις γραμμές περιπολίας των γερμανικών υπο­ βρυχίων χωρίς να χάσουν ούτε ένα σκάφος τους, στέλνοντας έξι U-Boote στον πυθμένα του ωκεανού (το U-657 του Χάινριχ Γκόλνιτς, το U-640 του Καρλ Χάιντς Νάγκελ, το U-954 του Οντο Λόβε, το U-273 του Χέρμαν Ρόσμαν, το U-381 του Γκραφ φον Πούκλερ ουντ Λίμπουργκ που εξαφανίστηκε μυστηριωδώς και το U-258 του φον Μασενχάουζεν). Παρά τους πολύ κακούς οιωνούς ο Νταίνιτς διατήρησε την ατσάλινη αποφασιστικότητά του εξορκίζοντας τους κυβερνήτες του να αντέξουν την πίεση και στέλνοντάς τους το ακόλουθο μήνυμα: "Αν υπάρχει κάποιος που νομίζει ότι ο αγώνας εναντίον των νηοπο­ μπών δεν είναι πια δυνατός, δεν είναι πραγ­ ματικός κυβερνήτης υποβρυχίου. Η Μάχη του Ατλαντικού γίνεται ολοένα και σκληρό­ τερη, αλλά είναι η αποφασιστική εκστρα­ τεία του πολέμου. Αναλογισθείτε την υψηλή σας ευθύνη". Ως επιστέγασμα της διαγραφόμενης συ­ ντριπτικής νίκης τους οι Σύμμαχοι σημείω­ σαν στις 21, 22 και 23 Μαϊου έναν νέο τριπλό άθλο σε βάρος των U-Boote. Αυτές τις τρεις ημέρες το βρετανικό υποβρύχιο "Sickle" τορπίλλισε το U-303 του Καρλ Φραντς Χάινε (20 από τους 44 άνδρες του πληρώματος χά­ θηκαν), το αμερικανικό αεροπλανοφόρο "Bogue” βύθισε με τα Avenger του το υπο­ βρύχιο U-569 του Χανς Γιόχανσεν (η πρώτη τέτοια επιτυχία για αεροπλανοφόρο των ΗΠΑ στον Ατλαντικό) και το U-752 (Καρλ Ερνστ Σρότερ) είχε το θλιβερό προνόμιο να γί­ νει το πρώτο υποβρύχιο που βυθίστηκε από αεροπορική ρουκέτα. Το "σκορ" ήταν φοβερά βαρύ για τους Γερμανούς. Παρατηρώντας το ισοζύγιο νι­ κών και απωλειών ο Νταίνιτς διαπίστωσε ότι είχε χάσει 34 υποβρύχια μέσα σε τρεις ε­ βδομάδες του Μαϊου. Η μεγαλύτερη ανησυ­ χία του πλέον δεν ήταν το μειωμένο εκτόπι­ σμα των βυθισμένων εμπορικών πλοίων, αλ­ λά οι τρομερές απώλειες που υφίσταντο τα U-Boote, απώλειες τελείως δυσανάλογες με τα πενιχρά αποτελέσματα που είχαν να πα­ ρουσιάσουν. Ξαφνικά το ένα μετά το άλλο τα γερμανικά υποβρύχια άρχισαν να εξαφα­ νίζονται μυστηριωδώς κατά τη φάση της ε­ πιστροφής τους στα τσιμεντένια ορμητήρια στη Γαλλία. Για να φθάσουν σε αυτά έπρεπε να διασχίσουν τον Βισκαϊκό κόλπο, όπου σε μήκος 300 km τα εξοπλισμένα με ραντάρ συμμαχικά αεροσκάφη έκαναν κυριολεκτι­ κά θραύση. Καθώς ήταν αδύνατο για ένα UBoote να περάσει ολόκληρο τον κόλπο σε κατάδυση, οι Βρετανοί πιλότοι εκμεταλλεύθηκαν στο έπακρο την αδυναμία των υπο­ βρυχίων για να τα πλήξουν. To U-663 (Χάινριχ Σμιντ) πήγε στον βυθό

αύτανδρο, το U-266 (Ρολφ φον Γιέσσεν) είχε την ίδια μοίρα, ενώ από το U-463 του Λέο Βολφμπάουερ έμειναν μόνο κηλίδες λαδιού και κομμάτια από ξύλινες σανίδες. Ο Νταί­ νιτς είχε υποψιαστεί πως οι Βρετανοί χρησι­ μοποιούσαν κάποιο είδος νέου ισχυρότε­ ρου ραντάρ και προκειμένου να το αποφύγει έδωσε εντολή στα υποβρύχιά του να κι­ νούνται στον Βισκαϊκό κόλπο σε ανάδυση μόνο κατά τη διάρκεια της νύκτας. Τα βρε­ τανικά αεροπλάνα όμως διέθεταν τους πα­ νίσχυρους προβολείς Leigh και το κυνήγι των υποβρυχίων συνεχίστηκε αδυσώπητο. Η νύκτα, που ως τότε ήταν ο πιστός σύμμα­ χος των U-Boote, άρχισε πια να τα προδίδει! Ούτε ο εξοπλισμός κάποιων υποβρυχίων με τέσσερα αντιαεροπορικά πυροβόλα των 20 mm και ένα των 37 mm μπόρεσε να δώσει λύ­ ση στο πρόβλημα. To U-563 του Γκούσταβ Μπόρχαρντ και το U-440 του Βέρνερ Σβαφ "σκοτώθηκαν" με διαφορά λίγων ωρών την τελευταία μέρα του Μαϊου του 1943. Οι Γερ­ μανοί έχασαν 264 ναύτες κατά τη βίαιη "αε­ ροναυμαχία” του Βισκαϊκού εκείνον τον μή­ να και οι Βρετανοί 107 αεροπόρους τους (σε 7.500 ώρες πτήσης!). Το σύνολο των 41 υποβρυχίων που έχα­ σε εκείνον τον Μάιο του 1943 (ένα στα τρία από όσα βρίσκονταν στη θάλασσα) ο Νταί­ νιτς έμελλε να είναι το φοβερότερο μηνιαίο τίμημα που θα πλήρωνε ποτέ. Η καταστρο­ φή προσέλαβε άλλωστε γι1αυτόν και προ­ σωπικές διαστάσεις: σε ένα από τα κουφά­ ρια των υποβρυχίων που αναπαύονταν στο βυθό του Ατλαντικού βρισκόταν παγιδευμένο το σώμα του 21χρονου γιου του, Πέτερ. Είχε χαθεί μαζί με το υπόλοιπο πλήρω­ μα του U-954 κατά την πρώτη του περιπο­ λία, κατά τη διάρκεια της προσβολής της νηοπομπής SC130 στις 19 Μαϊου 1943. Το τίμημα ήταν πια πολύ βαρύτερο από όσο μπορούσε να αντέξει ο ναύαρχος. Δεν περίμενε καν να τελειώσει ο "Μαύρος Μάιος" για να έχει τον γενικό απολογισμό της δράσης στον Ατλαντικό. Προείχε η α­ σφάλεια των πληρωμάτων του και τα UBoote έπρεπε να προστατευθούν από την πλήρη εξαφάνιση. Δεν δίστασε να μεταβεί προσωπικά στην κατοικία του Φύρερ στο Μπέργκχοφ και να του εξηγήσει τη δραματι­ κή κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει το Οπλο. Η καταστροφή 240.000 t εμπορικών πλοίων δεν μπορούσε να αντισταθμίσει την απώλεια περισσότερων από 1.500 έμπειρων και δυσαναπλήρωτων αξιωματικών και ναυ­ τών, που ήταν ασύγκριτα πιο πολύτιμοι από τα υποβρύχια στα οποία επέβαιναν. Η σφα­ γή των βετεράνων εθελοντών κινδύνευε να σπάσει τη σπονδυλική στήλη των U-Boote (αν δεν το είχε ήδη πετύχει). "Παρόλο που δηλώνουν πως είναι έτοιμοι να θυσιαστούν οι πιο έμπειροι κυβερνήτες, τιμημένοι με τον Σταυρό των Ιπποτών με Φύλλα Δρυός και Ξίφη", γράφει ο Καρτιέ, "κρίνουν αδύνα­ το να συνεχιστεί ο αγώνας με σκάφη που α­ ναπτύσσουν επτά κόμβους σε κατάδυση και πρέπει να βγαίνουν στην επιφάνεια κάθε 24 ώρες για να αναπνεύσουν". Με επείγον σήμα του «προς όλους τους

1

Η ύπαρξη αρκετών αντιτορπιλλικών εξοπλισμένων με ραντάρ, συσκευές HF/DF και ποικιλία ανθυποβρυχιακών όπλων, σε συνδυασμό με το επιθετικό πνεύμα των Βρετανών κυβερνητών, όχι μόνο προστάτευσε αποτελεσματικά τις νηοπομπές τον Μάιο του 1943, αλλά κατάφερε θανάσιμο πλήγμα στα γερμανικά υποβρύχια -από το οποίο δεν μπόρεσαν ποτέ να συνέλθουν.

κυβερνήτες» στις 24 Μαϊου 1943 ο Νταίνιτς διέταξε τα εναπομείναντα υποβρύχιά του που έπλεαν ακόμα στον βόρειο Ατλαντικό να αποσυρθούν άμεσα σε ασφαλέστερα ύδατα νότια του Ισημερινού και στον Ινδικό ωκεανό, διαβεβαιώνοντας τον Χίτλερ πως σχεδίαζε να επαναλάβει τις επιθέσεις του σε βάρος των συμμαχικών νηοπομπών «α­ μέσως μόλις θα έφθανε η περίοδος της νέ­ ας σελήνης» και όταν τα νέα όπλα, όπως η ακουστική τορπίλλη και τα τετράδυμα α­ ντιαεροπορικά πυροβόλα των 20 mm, θα ή­ ταν διαθέσιμα. Ως τότε «δεν θα δρουν πα­ ρά μόνο στις μακρινές θάλασσες», γράφει ο Καρτιέ, «αν φυσικά επιζήσουν κατά τον πλου που πρέπει να επιχειρήσουν για να φθάσουν ως εκεί». Στα απομνημονεύματα που έγραψε μετά τον πόλεμο ο Νταίνιτς φρόντισε να είναι περισσότερο ειλικρινής. «Ηταν τον Μάιο του 1943», ανέφερε χαρα­ κτηριστικά, «που γνώριζα πια ότι είχαμε χά­ σει τη Μάχη του Ατλαντικού». Παραδόξως η προσωπική γοητεία που α­ σκούσε ο ναύαρχος στον Χίτλερ όχι μόνο τον έσωσε από τις συνηθισμένες εκρήξεις θυμού του, αλλά του εξασφάλισε και κάθε δυνατή βοήθεια για να συνέλθουν τα UBoote από το πλήγμα του Μαϊου. Ο Φύρερ υποσχέθηκε ότι θα χορηγούσε στο Ναυτικό τον απαραίτητο χάλυβα και το εργατικό δυ­ ναμικό για να ανεβάσει την παραγωγή υπο­ βρυχίων από 27 σε 40 τον μήνα, θα σχημάτι­ ζε ειδικές μοίρες της Luftwaffe για την πα­

ροχή αεροπορικής υποστήριξης στα υπο­ βρύχια, θα επέσπευδε την παραγωγή νέων συσκευών εντοπισμού του ραντάρ των Β ρ ε­ τανών, θα εξόπλιζε τα υποβρύχια με ισχυρό αντιαεροπορικό οπλισμό και, το σπουδαιό­ τερο, θα υποστήριζε με κάθε τρόπο την α­ νάπτυξη του αναπνευστήρα «σνόρκελ», που θα λύτρωνε τα πετρελαιοκίνητα U-Boote από την ανάγκη να αναδύονται κάθε τόσο για να φορτίζουν τους συσσωρευτές τους. Παρά τις υποσχέσεις του Χίτλερ ο Γερ­ μανός ναύαρχος γνώριζε ότι θα έδινε στο ε­ ξής έναν άνισο αγώνα. Ηταν μια πικρή διαπί­ στωση για έναν ικανό διοικητή του οποίου το Οπλο στις αρχές της άνοιξης άγγιξε σχε­ δόν τη νίκη, ενώ στην αρχή του καλοκαιριού εκδιώχθηκε με τη βία από τις θάλασσες. Στην ουσία έχασε τη μάχη για λίγους μήνες. Αν διέθετε από τις αρχές του 1943 το «σνόρ­ κελ» τα υποβρύχιά του θα έπλεαν σχεδόν πάντα σε κατάδυση και η ζημιά που θα μπο­ ρούσαν να προκαλέσουν στον αντίπαλο θα ήταν ανυπολόγιστη. Οι Σύμμαχοι επιβεβαίω­ σαν με τον δικό τους τρόπο το γεγονός ότι ο Μάιος αποτελούσε όντως την αποφασι­ στική καμπή του ανθυποβρυχιακού πολέ­ μου. Από τον επόμενο μήνα άρχισαν εντατι­ κές προετοιμασίες και μεταφορές στρατευ­ μάτων και υλικού προς τη Βρετανία στο πλαίσιο της οργάνωσης της επιχείρησης «Overlord», της αναμενόμενης μεγάλης α­ πόβασης στην κατεχόμενη ηπειρωτική Ευ­ ρώπη. Τεράστιοι αριθμοί προσωπικού και πολεμικού υλικού έπρεπε να διακινηθούν μέσω του Ατλαντικού για τα βρετανικά νη­ σιά και κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να γί­ νει αν δεν είχε εξασφαλισθεί η απαλλαγή των οδών επικοινωνίας από τη μάστιγα των γερμανικών υποβρυχίων. Στους 12 μήνες που προηγήθηκαν της απόβασης στη Νορμανδία τα γερμανικά υποβρύχια κατάφεραν να βυθίσουν μονο 92 απο τις χιλιάδες των πλοίων που διέσχισαν τον ωκεανό για να με­ ταφέρουν στην Ευρώπη το υλικό το οποίο κατέστησε αναπόφευκτη την ήττα του Γ ’ Ράιχ.

53

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) R. Cartier: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, Εκδόσεις Πάπυρος, 1960. (2) J. Dallies-Labourdette: U-BOOTE, Histoire & Collections, 1996. (3) M. Gannon: BLACK MAY, Harper Collins, 1998. (4) P. Kaplan & J. Currie: WOLFPACK, Naval Institute Press, 1997. (5) T. Mulligan: NEITHER SHARKS NOR WOLVES, Naval Institute Press, 1999. (6) THE BATTLE OF THE ATLANTIC, Time-Life Books, 1978. (7) J. White: U-BOAT TANKERS, Naval Institute Press, 1998. (8) WOLFPACKS, Time-Life Books, 1992.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ ΤΟ Ρ ΙΑ

Ο ΕΡΥΘΡΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ Β

H A 1 U EM

C T P IH E O E E C IK M E H A

Φ ϋ Η ΙΙΑ Μ Ε Η Τ C O IU U H N C T M H EC H O H

3Η0Η0ΝΜΗΜ3ABEPUIEP PEAJIUiOCTb HAHJEfO BPON3BQACTBENHOl ΠΠΑΗΑ-3Τ0 MinnNOHb) TPäÄBlüHKC T B O P f lU IH E H O e a m M H 3 H 1 H CTAJII

ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1930 ΟΙ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΝΕΒΑΛΑΝ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ Π. ΣΩ ΤΗΡΟΠΟΥΛΟΣ Διε&νολόγος - ΒΑ Political Science, Μ A International Politics

Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ TOY 1930 ΑΠΕΤΕΛΕΣΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΤΗ ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΕΘΕΣΕ ΤΟΝ ΑΚΡΟΓΩΝΙΑΙΟ ΛΙΘΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΠΑΝΙΣΧΥΡΟΥ ΣΚΛΗΡΟΤΡΑΧΗΛΟΥ ΕΡΥΟΡΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ 0 ΕΡΥΘΡΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ, ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΘΟΔΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΑΡΧΗ ΤΟΥΧΑΤΣΕΦΣΚΙ, ΜΕΤΕΞΕΛΙΧΘΗΚΕ ΑΠΟ ΕΝΑΝ ΟΛΙΓΑΡΙΘΜΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ

Διοικητής αποσπάσματος τεθωρακισμένων δίνει οδηγίες στους άνδρες του κατά διάρκεια ασκήσεων.

τις 3 Μαρτίου 1918 υπεγράφη μεταξύ του ε­ παναστατικού καθεστώτος της Ρωσίας και των Κεντρικών Αυτοκρατοριών και των συμ­ μάχων τους η συνθήκη του Μπρέστ-Λιτόβσκ, 6άσει της οποίας άνοιξε ο δρόμος για την ανεξαρτησία πολλών μετέπειτα κυρίαρχων ευρωπαϊκών κρατών. Με την οριστική λήξη του πολέμου και ακολούθως τη Συνθήκη των Βερσαλλιών στις 28 Ιουνίου 1919 επιβεβαιώθηκε και ουσιαστικά η ανεξαρτησία της Φινλανδίας, της Πολωνίας, της Εσθονίας, της Λι­ θουανίας και της Λεττονίας, οι οποίες για γεωστρατηγικούς κυρίως λόγους ετέθησαν ως μια διαχωριστική ενδιάμεση ουδέτερη ζώνη μεταξύ της Γερμανίας και της μπολσεβικικής Ρωσίας, εξυπηρε­ τώντας με τον καλύτερο τρόπο τα συμφέροντα των νικητριών δυνάμεων, οι οποίες ήλεγχαν κατά το πλείστον τις νέες εκείνες δημοκρατίες. Στην Ουκρανία, την Υπερκαυκασία και την κεντρική Α­ σία, μολονότι η πολιτική κατάσταση ήταν εξόχως τεταμένη λόγω του διεξαγομένου εμφυλίου, τα ε­ παναστατικά συμφέροντα διαφυλάχθηκαν επαρκώς, εφόσον το σύνολο αυτών των περιοχών παρέμεινε εντός του νέου επαναστατικού κρατικού σχεδιασμού. Με την ουσιαστική λήξη του εμφυλίου, το 1922, τα γεωπολιτικά αντικειμενικά δεδομένα ως προς τη θέση του νεότευκτου σοσιαλιστικού κράτους ή­ ταν αρκετά ξεκάθαρα. Η αχανής έκταση της εδαφι­ κής επικράτειας της Σοβιετικής Ενωσης, που έ­ φθανε τα 22.740.200 τετραγωνικά χλμ., η δημογραφική έκρηξη του πληθυσμού της, ο οποίος ανερχό­ ταν στα 150.000.000 περίπου, ο άφθονος και ανεκ­ μετάλλευτος φυσικός πλούτος της χώρας σε ενερ­ γειακές πηγές και πρώτες ύλες και η εκτεθειμένη γεωγραφική της θέση συνεπεία των ευάλωτων συ­ νόρων της, ταλάνιζαν τη σοβιετική γεωπολιτική σκέψη η οποία προσπαθούσε να ισορροπήσει με­ ταξύ της συμβατικής γεωστρατηγικής επιταγής που αντανακλούσε στην ανακατάληψη των απολεσθέντων πρώην ρωσικών εδαφικών εκτάσεων της ανατολικής Ευρώπης και της κυριότερης πολιτικής αναγκαιότητας, η οποία αφορούσε την αντικειμε­ νική επιβίωση, τη διεθνή αναγνώριση και εν κατακλείδι την επίσημη καθιέρωση του επαναστατικού καθεστώτος στο διεθνές πολιτικό προσκήνιο. Πιο συγκεκριμένα στο γεωπολιτικό πεδίο οι ιδεολογι­ κές και πολιτικές δεσμεύσεις της υψηλής σοβιετι­ κής στρατηγικής σε συνάρτηση με την περιορισμέ­ νη ικανότητα των διαθεσίμων στρατιωτικών και οι­ κονομικών μέσων συνεπάγονταν υψηλό βαθμό παθητικότητας σε όλες τις εκφάνσεις της εξωτερι­ κής πολιτικής του Κρεμλίνου. Στις περισσότερες περιπτώσεις, με δεδομένο την πρωταρχική προτε­ ραιότητα της επικράτησης (στο εσωτερικό) και της νομιμοποίησης (στο διεθνές περιβάλλον) της μπολσεβικικής επανάστασης, οι πολιτικές και οι

Σ

55

ΣΤΡΑΤΟ ΜΕ ΑΝΑΧΡΟΝΙΣΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΟΠΛΙΤΩΝ ΤΟΥ, ΣΕ ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΠΟΛΥΠΛΗΘΕΣ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑ, ΕΞΟΠΛΙΣΜΕΝΟ ΜΕ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΚΟ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΑΚΟΛΟΥΘΟΥΣΕ ΤΥΠΙΚΑ ΚΑΘΟΡΙΣΜΕΝΕΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΟΠΛΙΤΩΝ. ΑΥΤΗ Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΗΤΑΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΑΦΕΝΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΠΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΤΗΚΑΝ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΚΑΙ ΑΦΕΤΕΡΟΥ ΤΩΝ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΩΝ Δ ΙΕ Θ Ν Ω Ν ΑΝΤΙΚ Ε ΙΜ Ε ΝΙΚ Ω Ν Δ Ε Δ Ο Μ Ε Ν Ω Ν ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Αφισα του 1934 στην οποία εκθειάζονται τα πάγια οικονομικά και βιομηχανικά επιτεύγματα των δύο Πενταετών Σχεδίων, τα οποία προσέψεραν στη Σοβιετική Ενωση την ασφαλή υλική βάση για την ανασυγκρότηση του Ερυθρού Στρατού.

Βιομηχανικός εργάτης κατά την εποχή των δύο πρώτων πενταετών σχεδίων.

mm

στρατιωτικές ενέργειες της Μόσχας ενείχαν μεγάλο βαθμό αυτοαποτροπής. Κατά συνέ­ πεια η σοβιετική στρατιωτική στρατηγική κρινόταν ως συντηρητική, αφού είχε καθαρά αποτρεπτικό-αμυντικό χαρακτήρα με σκοπό τη νομιμοποίηση και τη μεσοπρόθεσμη δια­ τήρηση της κατεστημένης κατάστασης. Υπό αυτήν την έννοια η επιχειρησιακή δυνατότη­ τα των Σοβιετικών Ενόπλων Δυνάμεων στη­ ριζόταν κυρίως στη ναπολεόντεια αρχή της αριθμητικής τους υπεροχής, η οποία όμως δεν δικαιώθηκε κατά τον τελευταίο πόλεμο. Η εικόνα που παρουσίαζε ο Ερυθρός Στρατός (η επίσημη ονομασία που δόθηκε αρχικώς στο μπολσεβίκικο στράτευμα ήταν: Ερυθρός Στρατός Εργατών και Αγροτών Raboche Krestyanstaya Krasnaya Armiya) δεν ήταν καθόλου αισιόδοξη, δεδομένου ότι οι εγγενείς αδυναμίες που ανέκυπταν του προσέδιδαν μια εικόνα καχεξίας, χωρίς την ελπί­ δα κάποιας δυνατής εξέλιξης, δικαιώνοντας τις απόψεις του αρχηγού του, Λέον Τρότσκι, ο οποίος εύστοχα είχε δηλώσει: "Ο στρατός είναι ένα αντίγραφο της κοινωνίας και υπο­ φέρει από όλες τις ασθένειές της, συνήθως όμως με υψηλότερο πυρετό". Πρώτη εγγενής αδυναμία του Ερυθρού Στρατού θεωρείτο η παντελής έλλειψη στρατιωτικής παράδοσης, υπό τη μορφή μιας παράδοσης ανάλογης με αυτή που δια­ τηρούσε το τσαρικό τακτικό στράτευμα. Με την αρχική επικράτηση της επανάστασης το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων αποφάσι-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Πυραμίδα αθλητών σε γυμναστικές επιδείξεις το 1936. Το σφρίγος των Σοβιετικών αθλητών καταδεικνύει την "ανωτερότητα του σοσιαλισμού σε σχέση με την παρηκμασμένη καπιταλιστική Δύση".

σε την κατάργηση όλων των στρατιωτικών βαθμών και των τίτλων από τον βαθμό του λοχία ως και του στρατηγού, κάθε στρατιωτι­ κού χαιρετισμού, των παρασήμων και άλλων τιμητικών στρατιωτικών διακρίσεων, καθώς και την κατάργηση των στρατιωτικών οργα­ νώσεων των αξιωματικών. Σύμφωνα με το πνεύμα της υπερκείμενης μαρξιστικής-λενινιστικής αντίληψης περί στρατιωτικού δόγ­ ματος τα παραπάνω μέτρα συνέτειναν ώστε το παλαιό ιμπεριαλιστικό τακτικό στράτευμα να μετασχηματιστεί σταδιακά σε μία προλε­ ταριακή λαϊκή πολιτοφυλακή. Ομως ως προϊ­ όν αυτής της αντίληψης προέκυψε η παρατεταμένη δυστοκία που επέδειξε ο Ερυθρός Στρατός κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, εισπράττοντας ένα ισχυρότατο πλήγμα για την αξιοπιστία του και αναγκάζοντας τους μπολ­ σεβίκους ηγέτες να επαναφέρουν ένα σημα­ ντικό τμήμα της παλαιάς στρατιωτικής ελίτ (που είχε καθαιρεθεί) προκειμένου να μεγι­ στοποιηθεί κατά το δυνατόν ο βαθμός της λειτουργικότητάς του. Επιπλέον η φυσική ε­ ξόντωση, η βίαιη εκδίωξη ή, στην καλύτερη περίπτωση, η έγκαιρη εγκατάλειψη της χώ­ ρας από πληθώρα σημαντικότατων μη μπολ­ σεβίκων επιστημόνων, με γνωστικό πεδίο συ­ ναφές, αλλά πάντως εξαιρετικά αξιοποιήσιμο, του στρατιωτικού, είχαν ως αποτέλεσμα την τελμάτωση, αν όχι την οριστική αποκοπή

του Ερυθρού Στρατού από τις σύγχρονες στρατιωτικές τεχνολογικές εξελίξεις. Χαρα­ κτηριστικό παράδειγμα απετέλεσε η περί­ πτωση του δημιουργού του σύγχρονου ελι­ κοπτέρου, Ιγκόρ Σικόρσκι, ο οποίος αμέσως μετά την επικράτηση των μπολσεβίκων, το 1922, ανεχώρησε από τη χώρα με προορισμό κατά σειρά το Λονδίνο και το Παρίσι, πριν ε­ γκατασταθεί τελικά στις ΗΠΑ και αξιοποιηθεί αναλόγως από τη στρατιωτική τους βιο­ μηχανία. Δεύτερη εγγενή αδυναμία αποτέλεσε η ίδια η μαρξιστική-λενινιστική θεωρία, η ο­ ποία αντιτασσόταν στην ανάπτυξη ενός σύγ­ χρονου, εθνικού και επαγγελματικά προσα­ νατολισμένου στρατεύματος. Είναι γεγονός ότι υπό τη μαρξιστική θεώρηση ο εθνικός στρατός ενός κράτους υπερασπίζει καταρχήν το συμφέρον της ηγετικής τάξης, αφε­ νός έναντι των εξωτερικών απειλών και αφε­ τέρου έναντι των δικαίων διεκδικήσεων της εργατικής τάξης του προλεταριάτου. Κατά συνέπεια μετά την ενδεχόμενη επιτυχία μίας παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης, την οποία και ευαγγελιζόταν ο Μαρξ, ο στρα­ τός δεν θα είχε λόγο ύπαρξης, αφού τόσο η ηγετική τάξη, όσο και οι εξωτερικές απειλές δεν θα υφίσταντο πλέον και στην κορυφή της διεθνιστικής εξουσίας θα βρισκόταν το προλεταριάτο. Ωστόσο με την ίδρυση της Ε ­ νωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρα­ τιών, το 1922, το όραμα της παγκόσμιας επα­ νάστασης πέρασε μοιραία σε δεύτερο επίπε­ δο. Ο Λένιν επαναπροσδιορίζοντας τις σο­ σιαλιστικές αρχές περί τακτικού στρατεύμα­ τος διακήρυξε ότι "...ένας τακτικός στρατός είναι κληρονομιά για τη συγκροτημένη εξου­ σία οποιοσδήποτε τάξης, συμπεριλαμβανο­ μένου και του προλεταριάτου". Εντούτοις α­ κόμα και υπό αυτή τη διατύπωση ένας σοσια­ λιστικός στρατός ήταν εξ ολοκλήρου διάφο­ ρος από ένα καπιταλιστικό, αστικά προσανα­ τολισμένο, εθνικό και κατά συνέπεια σύγ­ χρονο στράτευμα, διότι όφειλε να πληροί τρία βασικά χαρακτηριστικά: Πρώτον ο Ερυ­ θρός Στρατός των Εργατών και των Αγροτών όφειλε να υπερασπίζει το συμφέρον της ερ­ γατικής τάξης του προλεταριάτου και όχι της προνομιούχου καθεστηκυίας αστικής τάξης όπως συνέβαινε στις δυτικές δημοκρατίες. Δεύτερον ο χαρακτήρας του όφειλε να είναι απολύτως αμυντικός, εφόσον ασφαλώς δεν επιθυμούσε να μιμηθεί τα ιμπεριαλιστικά πρότυπα, με τα οποία ως επαναστατικό κίνη­ μα συγκρούσθηκε. Τρίτον δεν επιτρεπόταν να διαμορφωθεί ως "εθνικός-εθνικιστικός-ιμπεριαλιστικός" δεδομένου ότι ο σοσιαλι­ σμός από τη φύση του ήταν συνυφασμένος με την ιδέα του διεθνισμού. Τρίτη εγγενής αδυναμία του Ερυθρού Στρατού ήταν η πλήρης υποταγή του στον πολιτικό έλεγχο του κόμματος. Η PURKKA (Πολιτική Διοίκηση του Ερυθρού Στρατού των Εργατών και των Αγροτών) είχε διορίσει κομματικούς υπευθύνους υπό την ιδιότητα του πολιτικού επιτρόπου ως συνδιοικητές των στρατιωτικών διοικητών σε όλες τις μο­ νάδες μεγέθους τάγματος και άνω. Το ιδιό­ τυπο αυτό σύστημα της "μικτής" στρατιωτι-

κής διοίκησης σε όλη τη διάρθρωση των μπολσεβικικών Σοβιετικών Ενόπλων Δυνάμε­ ων καθιερώθηκε κατά τη διάρκεια του εμφυ­ λίου με σκοπό τον έλεγχο των ενεργειών των πρώην τσαρικών αξιωματικών. Χαρακτηριστι­ κό της αυξημένης ισχύος των επιτρόπων, mo γνωστών ως κομισάριων, απετέλεσε η πάγια τακτική κατά την επίσημη διαδικασία που ό­ ριζε ότι οποιαδήποτε απόφαση των στρατιω­ τικών διοικητών των μονάδων όφειλε να έχει εγκριθεί κατ' αρχήν από αυτούς προκειμένου να εφαρμοσθεί. Επίσης εκτός του μονί­

·!ΓΓμ >

μου πολιτικού και ιδεολογικού ελέγχου καθήκοντά τους αποτελούσαν η πολιτική κατή­ χηση και η οικοδόμηση υψηλού ηθικού στους Σοβιετικούς οπλίτες. Ωστόσο πολλές φορές οι επίτροποι, οι οποίοι δεν είχαν την ι­ διαίτερη προαπαιτούμενη στρατιωτική εκ­ παίδευση και εμπειρία σε στρατιωτικά ζητή­ ματα, παρενέβαιναν στη στρατιωτική διοίκη­ ση των μονάδων που συνδιοικούσαν, δημιΚόκκινη Πλατεία, 1936. Ο Στάλιν προώθησε επισταμένως την ανάπτυξη του μαζικού αθλητισμού με απώτερους σκοπούς αφενός τον στενότερο έλεγχο της νεολαίας και αφετέρου την οικοδόμηση συλλογικής κοινωνικής συνείδησης.

σης. δ) Ο κυρίαρχος και αποφασιστικός ρό­ λος που διεδραμάτισε ο στρατάρχης Μιχαήλ Ν. Τουχατσέφσκι.

ΤΟ ΔΙΕ Θ Ν Ε Σ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟ Ν

ουργώντας κατ’αυτόν τον τρόπο ποικιλόμορ­ φα προβλήματα στη λειτουργία τους. Κατά συνέπεια η αρχή της "διπλής στρατιωτικής διοίκησης" αποτελούσε εν πολλοίς πάγιο και ανυπέρβλητο μειονέκτημα για την αποτελεσματικότητα του Ερυθρού Στρατού, αφού δεν επέτρεπε στους στρατιωτικούς διοικη­ τές των μονάδων να αφοσιωθούν αναπόσπα­ στοι στην εκτέλεση του έργου τους. Μια άλλη εγγενή αδυναμία απετέλεσε η υποβάθμιση του ρόλου του στρατεύματος ως αποφασιστικού εργαλείου στον χειρισμό της εξωτερικής πολιτικής. Πιο συγκεκριμέ­ να, με βάση το μετεμφυλιακό πολιτικό και βασικό του δόγμα ο Ερυθρός Στρατός καθί­ στατο μη αξιοποιήσιμος πολιτικά στην άσκη­ ση της εξωτερικής πολιτικής, σε αντίθεση με τους δυτικούς στρατούς που ασκούσαν κάποια μορφή στρατιωτικής-διπλωματικής πίε­ σης όταν κάτι τέτοιο κρινόταν απαραίτητο. Πέραν των εμφανών αντικειμενικών στρα­ τιωτικών αιτιών, αυτών της δεδομένης πα­ ντελούς αποδιοργάνωσης και της επιχειρη­

σιακής του δυστοκίας, το γεγονός ότι ο Ερυ­ θρός Στρατός χαρακτηριζόταν επισήμως και λειτουργούσε κατ’ ουσίαν ως αμυντικός με απολύτως παθητικά καθήκοντα εξυπηρετού­ σε την αγωνιώδη διπλωματική προσπάθεια του Λένιν να άρει τον απομονωτισμό και να καθιερώσει τη χώρα στο διεθνές σύστημα με αποκλειστικώς πολιτικά μέσα, με φυσική συ­ νέπεια την επιθυμία αποφυγής οποιοσδήπο­ τε πιθανότητας αντιπαράθεσης ή πρόκλη­ σης εκ μέρους του Ερυθρού Στρατού. Τέσσερις ήταν οι θεμελιώδεις παράγο­ ντες που διαμόρφωσαν τις προϋποθέσεις για την απρόσκοπτη εξέλιξη του Ερυθρού Στρατού κατά τη δεκαετία του 1930: α) Η δια­ μόρφωση του διεθνούς περιβάλλοντος (γεωπολιτικού-γεωστρατηγικού και πολιτικού-διπλωματικού). 6) Η πορεία της σοβιετικής οι­ κονομίας και βιομηχανίας γ) Η προσωπική προσπάθεια του Στάλιν να καθιερώσει ένα προσωποπαγές αυταρχικό σύστημα διοίκη­ σης και ελέγχου των εσωτερικών και των ε­ ξωτερικών υποθέσεων της Σοβιετικής Ενω-

Με τη λήξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πο­ λέμου το Διεθνές Σύστημα βρισκόταν σε ένα μεταβατικό στάδιο, προσπαθώντας να εισα­ γάγει και να καθιερώσει τις εξισορροπητικές δομές που θα το σταθεροποιούσαν. Η ίδρυ­ ση της Κοινωνίας των Εθνών, ενός διεθνούς πολίτικου οργανισμού συλλογικής ασφαλειας, στη Γενεύη το 1920, απετέλεσε το πρώτο βήμα μετά τη Συνθήκη των Βερσαλλιών με το οποίο οι νικήτριες δυνάμεις επιχειρούσαν τη δομική μορφοποίηση ενός νέου διεθνούς συστήματος. Το εγχείρημα αυτό ήταν κατα­ δικασμένο να αποτύχει κυρίως εξαιτίας της δυσαρμονίας συμφερόντων και του συνε­ χούς ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων της εποχής. Παράλληλα η εφαρμογή της Συνθήκης των Βερσαλλιών υπέσκαπτε τους ίδιους της τους στόχους, εξαιτίας της επιβο­ λής υπέρμετρα ασφυκτικών κυρώσεων στους ηττηθέντες, οι οποίες τελικά λειτούρ­ γησαν υπονομευτικά επιφέροντας το αντίθε­ το από το προσδοκώμενο αποτέλεσμα. Ως προς το γεωστρατηγικό-γεωπολιτικό επίπεδο και καθώς οι μνήμες του εμφυλίου πολέμου ήταν ακόμη νωπές, το μπολσεβίκι­ κο κόμμα ουδέποτε απώλεσε τον φόβο της "καπιταλιστικής περικύκλωσης" της Σοβιετι­ κής Ενωσης, όπως και ουδέποτε έχασε την πεποίθησή του για την πιθανότητα μιας στρατιωτικής επίθεσης εναντίον της χώρας, δεδομένης της μαρξιστικής θεωρητικής νο­ μοτέλειας περί της αναπόφευκτης σύγκρου­ σης σοσιαλισμού-καπιταλισμού. Κύριος δυ­ νητικός εκφραστής μιας τέτοιας πιθανότη-

57 μ »

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Τα ανθρακωρυχεία του Ντονμπάς περί τα μέσα της δεκαετίας του 1930. τας ατο ευρωπαϊκό "μέτωπο" προέβαλε η "μι­ κρή Entente", μια αμυντική συμμαχία Τσεχο­ σλοβακίας, Νοτιοσλαβίας και Ρουμανίας, η ο­ ποία απελάμβανε την υποστήριξη των αστι­ κών δημοκρατιών της Δυτικής Ευρώπης. Στην περιοχή της νοτιοκεντρικής Ασίας ως φυσικός πολιτικός αντίπαλος της Σοβιετικής Ενωσης εμφανιζόταν η Βρετανική Αυτοκρα­ τορία, τα συμφέροντα της οποίας εκφράζο­ νταν κυρίως από το γειτνιάζον Αφγανιστάν. Προς Νότον η ύπαρξη κοινών συνόρων με την Τουρκία και την Περσία κρινόταν ως δευτερεύουσας επικινδυνότητας, κυρίως εξαιτίας της προσφάτως υπογραφείσας συνθή­ κης φιλίας με την Περσία το 1921 και του συμφώνου ουδετερότητας και μη επίθεσης με την Τουρκία το 1925, που εξασφάλιζαν σε ικανοποιητικό βαθμό την ασφάλεια της χώ­ ρας. Οσον αφορά τις ανατολικές περιοχές της πάλαι ποτέ Αυτοκρατορίας, ως πιο εκτε­ θειμένα τμήματα της χώρας θεωρούντο ε­ κείνα που συνόρευαν με την Κίνα, η οποία ό­ μως -βιώνοντας σημαντικότατα εσωτερικά προβλήματα - δεν εκτιμάτο ως σημαντικός παράγων αναθεώρησης στην περιοχή, ιδιαι­ τέρως δε μετά τα επεισόδια της Μαντζουρίας το 1931-1932, κατά τα οποία φάνηκε η ε-

Το βαρύ άρμα Τ-35 παρήχθη κατά την περίοδο 1933-1939. πιχειρησιακή αδυναμία του Κινεζικού Στρα­ τού. Αντιθέτως η Ιαπωνία εκμεταλλεύθηκε τα μεγάλα πλεονεκτήματα που της προσέδιδε η Συνθήκη των Βερσαλλιών, βάσει της ο­ ποίας είχε προσθέσει στη νόμιμη κυριαρχία της όλες τις γερμανικές αποικίες του Ειρηνι­ κού ωκεανού βορείως του Ισημερινού και α­ ναβαθμίσθηκε αισθητά διεθνώς, αφού της χορηγήθηκε έδρα στην Κοινωνία των Εθνών. Διαθέτοντας πλέον ισχυρότατα πολιτικοστρατιωτικά εχέγγυα το ιαπωνικό ιμπεριαλι­ στικό κατεστημένο αποπειράθηκε να απεμπολίσει τον περιορισμένο εφήμερο ρόλο του ως περιφερειακού γεωστρατηγικού αντί-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Τα ανθρακωρυχεία του Ντονμπάς περί τα μέσα της δεκαετίας του 1930. βαρου της Σοβιετικής Ενωσης. Από τις αρχές του 1931 το Τόκυο προέταξε την αναθεωρη­ τική του πολιτική για την Απω Ανατολή και αναδείχθηκε, εξαιτίας της δημιουργίας ενός αυστηρού μοντέλου αυταρχικού συστήμα­ τος διακυβέρνησης με κορυφή τον αυτοκρά­ τορα Χιροχίτο, σε σημαντικότατο παράγοντα αναθεώρησης των γεωπολιτικών δεδομένων στην περιφέρεια της Απω Ανατολής, διότι διέθετε εκτός της απαιτούμενης στρατιωτι­ κής και οικονομικής ισχύος και την απαραί­ τητη πολιτική βούληση για να επιχειρήσει κά­ τι τέτοιο. Στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής δυναμική έκφραση της ιαπωνικής επιρροής στην περιοχή απετέλεσε το περιστατικό του Μούκδεν το 1931, το οποίο έθεσε και τη βά­ ση για την ολοσχερή κατοχή της Μαντζου­ ρίας από τον Ιαπωνικό Στρατό το επόμενο έ­ τος. Δύο σχεδόν χρόνια αργότερα, τον Ιανου­ άριο του 1933, η άνοδος του Χίτλερ στην κα­ γκελαρία της Γερμανίας αύξησε ραγδαία τον βαθμό ανασφάλειας του σοβιετικού κατε­ στημένου. Η αντίληψή του για την αναθεώ­ ρηση του Διεθνούς Συστήματος, μέσω της ε­ φαρμογής της θεωρίας του ζωτικού χώρου (lebensraum) και η πρόθεσή του να εξαφανί­ σει τον μαρξισμό και τους μπολσεβίκους είχε εκδηλωθεί σαφώς κατά την κατάρτιση των πολιτικών αρχών του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος, το οποίο ήδη από το 1932 συνιστούσε το πρώτο κόμμα στη γερμανική Βου­ λή. Οσον αφορά το πολιτικο-διπλωματικό ε­ πίπεδο αρχικά όλες οι ενέργειες της Μό­ σχας, κατά τα πρώτα μετεμφυλιακά έτη, συνέκλιναν στον κύριο στόχο της διεθνούς α­ ναγνώρισης του νέου καθεστώτος. Η επικρά­ τηση του επαναστατικού καθεστώτος των μπολσεβίκων, με το τέλος του εμφυλίου, έ­ πεισε τις Δυτικές δημοκρατίες να εξομαλύ­ νουν τις σχέσεις τους με την κυβέρνηση του

Λένιν. Πιο συγκεκριμένα κατά τη διάρκεια των ετών 1924 και 1925 η Σοβιετική Ενωση πέτυχε να αναγνωριστεί ως το επίσημο διά­ δοχο της Ρωσικής Αυτοκρατορίας κράτος από περισσότερες από 15 δυτικές κυβερνή­ σεις. συμπεριλαμβανομένων αυτών της Βρε­ τανίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Ιαπω­ νίας. διατηρούσε δε εξαιρετικές σχέσεις με τη Γερμανία σύμφωνα με τη Συνθήκη του Ραπάλο (1922). Παρά τις επίπονες προσπάθειες του υ­ πουργού Εξωτερικών Τσιτσέριν για περαιτέ­ ρω σταθερή ανάπτυξη διακρατικών σχέσεων, η Σοβιετική Ενωση από τα μέσα της δεκαε­ τίας του 1920 άρχισε να απομονώνεται διε­ θνώς με δική της - κυρίως - υπαιτιότητα. Η αρχή έγινε το 1926, όταν ανακοινώθηκε η α­ πόφαση της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κομμουνιστικής Διεθνούς σύμφωνα με την οποία “...υπάρχει μόνο ένας τρόπος να απο­ φευχθεί ο ιμπεριαλιστικός ζυγός: η κατα­ στροφή της Κοινωνίας των Εθνών". Ταυτοχρόνως οι γαλλο-σοβιετικές σχέσεις αντιμε­ τώπισαν σημαντικότατη κρίση, ως συνέπεια της γαλλο-ρουμανικής συμφωνίας του ίδιου έτους σύμφωνα με την οποία αναγνωρίστηκε επισήμως η προσάρτηση της περιοχής της Βεσσαραβίας από το ρουμανικό κράτος. Η θέση της Μόσχας έγινε ακόμα δυσχερέστε­ ρη όταν παρά τη Συνθήκη του Βερολίνου το 1926, η οποία αποτελούσε νεώτερη εκδοχή της Συνθήκης του Ραπάλο (1922) και περιείχε πολιτικούς και οικονομικούς όρους αλληλεγ­ γύης μεταξύ Μόσχας και Βερολίνου (με προεξέχοντα αυτόν της αυστηρής ουδετερότη­ τας των συμβαλλομένων μερών σε περίπτω­ ση επίθεσης τρίτου κράτους κατά οποιουδήποτε εξ αυτών), η Γερμανία έγινε μέλος της Κοινωνίας των Εθνών, προσεγγίζοντας με αυτόν τον τρόπο τις Δυτικές δημοκρατίες. Την επιδεινούμενη κατάσταση στις διεθνείς σχέσεις της ΕΣΣΔ επιστέγασε ένα σοβαρό πολιτικο-διπλωματικό ρήγμα στις βρετανοσοβιετικές σχέσεις το 1927. Πιο συγκεκριμέ­ να στο πλαίσιο της "πάλης των τάξεων" και σύμφωνα με τη μαρξιστική θεωρία οι σοβιετι­ κές εμπορικές ενώσεις άρχισαν τη χρηματο­ δότηση των απεργιών των βρετανικών εργα­ τικών ενώσεων, γεγονός που, εκτός του ότι συνέβαλε στην αναστολή της απρόσκοπτης οικονομικής διαδικασίας της ευημερούσας Βρετανικής Αυτοκρατορίας, ήγειρε και πολι­ τικό θέμα περί της πολιτικής έκφρασης των εργατικών τάξεων στις αστικές δημοκρατίες. Κατά τη δεύτερη μεσοπολεμική δεκαε­ τία την πολιτική-διπλωματική διάσταση χα­ ρακτηρίζει μία μακρά σειρά από αλλεπάλλη­ λες αμφισβητούμενου κύρους συμφωνίες και εν πολλοίς πρόσκαιρες συμμαχίες, οι ο­ ποίες πραγματοποιήθηκαν στο διπλωματικό τρίγωνο: Δημοκρατίες Δυτικής Ευρώπης Δυνάμεις Αξονα (κυρίως Γερμανία) - Σοβιετι­ κή Ενωση. Οσον αφορά τη Μόσχα το 1930, έ­ πειτα από την παραίτηση και την αυτοεξορία του Τσιτσέριν, ο Στάλιν διόρισε τον Λιτβίνοφ επικεφαλής της αγωνιώδους διπλωματικής προσπάθειας προκειμένου να εξέλθει η χώ­ ρα από την πολιτικο-διπλωματική απομόνω­ ση στην οποία είχε περιέλθει και η οποία, σε

ζήτηση, στις αρχές του 1930, ενός σύγχρο­ νου προτύπου "ανοικοδόμησης" του Ερυ­ θρού Στρατού. Η προσπάθεια αυτή θα αποδεικνυόταν εξαιρετικά επίπονη τόσο εξαιτίας της έμφυτης καχυποψίας του Στάλιν προς τους χαρισματικούς ηγέτες, όσο και λό­ γω της δεινής κατάστασης στην οποία είχε περιέλθει ο Ερυθρός Στρατός.

Η ΣΟ ΒΙΕΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜ ΙΑ Το 1921 ο Λένιν εισήγαγε τη Νέα Οικονο­ μική Πολιτική (ΝΟΠ) επιχειρώντας να συμβι­ βάσει την οικονομία της ελεύθερης αγοράς με αυτήν του κεντρικού προγραμματισμού, με σκοπό να προλάβει την επικείμενη κατάρ­ ρευση του επαναστατικού καθεστώτος και να επιτύχει μία σταθερή πορεία εξόδου της σοβιετικής κοινωνίας από τον κυκεώνα των

Νεαροί αξιωματικοί της σχολής πυροβολικού σε ώρα μαθήματος. συνάρτηση με το διαρκώς επιδεινούμενο για τη χώρα διεθνές γεωπολιτικό περιβάλλον, συνιστούσε πρώτιστη "εθνική" προτεραιότη­ τα. Βασικός στόχος της Μόσχας έπειτα από την ταχεία επίτευξη της πολιτικής και διπλω­ ματικής αναγνώρισής της ως διεθνούς σο­ σιαλιστικού κοινωνικοπολιτικού πόλου κατά τα παρελθόντα έτη, τέθηκε αυτός της εξοι­ κονόμησης του αναγκαίου χρόνου προκειμένου το νεοσύστατο κράτος να ανασυντάξει τις κοινωνικές, οικονομικές και στρατιωτικές του δυνάμεις, έπειτα από τις σοβαρότατες α­ νακατατάξεις που επέφεραν ο Πρώτος Πα­ γκόσμιος Πόλεμος, η μπολσεβίκικη επανά­ σταση και ο εμφύλιος που ακολούθησε. Η Μόσχα κινούμενη προς αυτή την κατεύθυν­ ση επαναβεβαίωσε την πρόθεσή της για δια­ τήρηση καλών σχέσεων με τη Γερμανία κατοχυρώνοντάς τις με νέες, παρόμοιες με αυτές του Ραπάλο και του Βερολίνου, συνθήκες το 1931 και το 1933. Παράλληλα ακολούθησε μια διεισδυτική εξωτερική πολιτική με σκοπό να άρει την απομόνωση στις σχέσεις της με τη Δυτική Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Με αυτή τη λογική υπεγράφη το 1932 σύμφωνο επιδιαιτησίας και μη επίθεσης με τη Γαλλία, ενώ δύο έτη αργότερα, το 1934, ο Λιτβίνοφ πέτυχε την αναγνώριση της χώρας από τις ΗΠΑ. Κα­ τά το ίδιο έτος η Σοβιετική Ενωση έγινε μέ­ λος της Κοινωνίας των Εθνών, τη στιγμή κα­ τά την οποία η Ιαπωνία και η Γερμανία ανα­ κοίνωσαν την αποχώρησή τους από αυτή εξαιτίας της αναθεωρητικής τους άποψης για το διεθνές κατεστημένο. Παρακολουθώντας την ανεξέλεγκτη διαδικασία συσσώρευσης στρατιωτικής ισχύος του Τρίτου Ράιχ, η Μό­ σχα υποχρεώθηκε να προσεγγίσει εκ νέου της δημοκρατίες της Δυτικής Ευρώπης ανα­ βαθμίζοντας το ισχύον επί διετία σύμφωνο μη επίθεσης με τη Γαλλία σε μία συνθήκη "Α­ μοιβαίας Υποστήριξης", αποδεχόμενη την πι­ θανότητα του πολέμου με τις αναθεωρητι­

κές δυνάμεις του Αξονα. Γίνεται φανερό ότι παρά την αρχική αντι­ κειμενική επιτυχία της διεθνούς παγίωσης του επαναστατικού καθεστώτος, οι διεθνείς πολιτικές (ανάπτυξη ολοκληρωτικών ιδεολο­ γιών, καθιέρωση αυταρχικών καθεστώτων) και γεωπολιτικές (εμφάνιση αναθεωρητικών δυνάμεων στα περιφερειακά συστήματα της Ευρώπης και της Απω Ανατολής-νοτιοανατολικής Ασίας) τάσεις ακύρωναν εν πολλοίς τις όποιες εφήμερες διπλωματικές επιτυχίες και συμμαχίες της σοβιετικής εξωτερικής πολι­ τικής που ακολούθησαν. Κατά συνέπεια στην αρχή της δεκαετίας του 1930 ο συνολικός βαθμός εθνικής ασφαλείας της Σοβιετικής Ενωσης βρισκόταν σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Επιπλέον η δεδομένη καχυποψία των Δυτικοευρωπαίων για τις προθέσεις της Μόσχας, ως συνέπεια της μαρξιστικής κοσμοθεωρίας που είχε υιοθετήσει η τελευταία, σε συνάρ­ τηση με την ανάπτυξη των δύο ισχυροτάτων εν δυνάμει απειλών κατά μήκους των ανατο­ λικών και των δυτικών συνόρων της χώρας, ελαχιστοποιούσε τη δυνατότητα ουσιαστι­ κών διπλωματικών ελιγμών εκ μέρους της Μόσχας και τελικά προσέδιδε έναν καιροσκοπικό χαρακτήρα στην εξωτερική της πο­ λιτική και στην επιλογή των διεθνών συμμαχιών της. Ακόμα η διαρκής παλινδρόμηση των δυτικοευρωπαϊκών δυνάμεων ως προς την πολιτική στάση που εκαλούντο να τηρή­ σουν απέναντι στον Αξονα (από τη στρατηγι­ κή της αποτροπής στην πολιτική του κατευ­ νασμού και τανάπαλιν), παρέπεμπε ευθέως στην επιτακτική ανάγκη σχηματισμού ενός αυτόνομου σοβιετικού συστήματος αποτρο­ πής, στον πυρήνα του οποίου όφειλε να δε­ σπόζει ένα αξιόπιστο στράτευμα προς εξα­ σφάλιση του μέγιστου βαθμού "εθνικής" α­ σφάλειας της χώρας και του κοινωνικοπολιτικού προτύπου το οποίο εκπροσωπούσε. Α­ ποτέλεσμα των παραπάνω απετέλεσε η ανα­

Προπαγανδιστική φωτογραφία του 1936, η οποία απεικονίζει νέο της Κομσομόλ να συνδράμει στην εθνική προσπάθεια της "Πατρίδας του Σοσιαλισμού" για βιομηχανική ανάπτυξη.

59

συσσωρευμένων προβλημάτων των τελευ­ ταίων επτά ετών. Οσον αφορά τις βασικές αρχές της ΝΟΠ, χαρακτηριστικά απροσδόκη­ τες αιχμές του προγράμματος της απετέλεσαν τόσο η πρόβλεψη περί προσωρινών μι­ κρών ιδιωτικών επιχειρήσεων, όσο και η απε­ λευθέρωση του εσωτερικού εμπορίου, μολο­ νότι η κρατική εξουσία διατηρούσε πάντα κυρίαρχο ρόλο στα τεκταινόμενα. Στα τέλη της δεκαετίας του 1920 κατέστη φανερό πως η ΝΟΠ του Λένιν ως προσωρινό μέτρο είχε ε­ πιτύχει την ιστορική της αποστολή, διασώζο­ ντας το επαναστατικό κίνημα των μπολσεβί­ κων, κατά την ευαίσθητη περίοδο της έναρ­ ξης του βίου του, από μια πιθανή κατάρρευ­ ση. Ομως αν και οι ρυθμοί ανάπτυξης της σο­ βιετικής οικονομίας ήταν σταθεροί, δεν ση­ μειώθηκε κάποια σημαντική αλλαγή σε σχέση με τη φύση των μέσων παραγωγής και το είδος του παραγόμενου προϊόντος, γεγο­ νός που καθιστούσε την επ’αόριστον συνέχι­ σή της από αναπτυξιακή άποψη προβληματι-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Στάλιν και Βοροσίλοψ περί τα μέσα της δεκαετίας του 1930. Ο Στάλιν μετέτρεψε το σοβιετικό πολιτικό σύστημα από μια δικτατορία του προλεταριάτου σε μια προσωπική δικτατορία, αξιοποιώντας τον στρατιωτικό παράγοντα προς παγίωση των θέσεων του.

60 ■■

κή. Εξάλλου κάτι τέτοιο δεν αντανακλούσε τις πολιτικές επιλογές των ηγετών του κόμ­ ματος (κυρίως του Στάλιν) μετά τον θάνατο του Λένιν, σύμφωνα με τις οποίες η Σοβιετι­ κή Ενωση προέβαλε ως η υποψήφια χώρα για την ταχύρρυθμη οικοδόμηση του σοσιαλι­ σμού εντός των γεωγραφικών της ορίων, με συνέπεια την καθιέρωσή της ως παγκόσμιου σοσιαλιστικού πόλου στο διεθνές σύστημα. Στα τέλη της δεκαετίας του 1920, η, κατά πολλούς οικονομολόγους, αυθόρμητη και εν πολλοίς πειραματική απόπειρα του Λένιν να συμβιβάσει την αυθεντική μαρξιστική θεω­ ρία με τις σύγχρονες οικονομικές ανάγκες της χώρας παρεχώρησε τη σκυτάλη σε μια νέα, πειθαρχημένη, μαζική προσπάθεια με σκοπό την υλοποίηση ενός γιγαντιαίου προ­

γράμματος κινητοποίησης και εκσυγχρονι­ σμού των μέσων παραγωγής. Σύμφωνα με τις απόψεις του Στάλιν η ταχεία οικοδόμηση του "σοσιαλισμού σε μία χώρα" όφειλε να επιτευ­ χθεί μέσω της εφαρμογής μιας σειράς πε­ νταετών σχεδίων τα οποία εξυπηρετούσαν τη μονοδιάστατη σκοπιμότητα της εκβιομη­ χάνισης και του εκσυγχρονισμού των μέσων παραγωγής και απαιτούσαν υψηλό βαθμό συσπείρωσης των κοινωνικών ομάδων. Κυ­ ρίαρχες προτεραιότητες του Πρώτου και του Δεύτερου Πενταετούς Σχεδίου ήταν οι ακό­ λουθες: α) Αμεση δημιουργία βαριάς βιομηχανίας, με συνέπεια την προαγωγή της πολεμικής ι­ σχύος του κράτους. 6) Αμεση αύξηση της αγροτικής παραγωγής με σκοπό την κάλυψη των επισιτιστικών ανα­ γκών των βιομηχανικών εργατών των αστι­ κών κέντρων και του προσωπικού του Ερυ­ θρού Στρατού, καθώς και την αύξηση των συναλλαγματικών αποθεμάτων της χώρας, γ) Δημιουργία ενός ικανού σώματος επιστη­ μονικού προσωπικού και εξειδικευμένων ερ­ γατών, προς κάλυψη των αναγκών της βιομη­ χανικής παραγωγής και των κολεκτιβιστικών συγκροτημάτων (κολχόζ, σοβκχόζ). Στον βαθμό που οι παραπάνω προτεραι­ ότητες απαιτούσαν την οργάνωση και την επιστράτευση μαζικών πληθυσμών, η Σοβιε­ τική Ενωση κατόρθωσε να μεγιστοποιήσει το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα εφαρμόζοντας ε­ ξαιρετικά σκληρές τακτικές που άγγιζαν τα όρια της παραφροσύνης. Εκατομμύρια μικροκαλλιεργητές (kulaks) θυσιάστηκαν στον βωμό της ταχείας εκβιομηχάνισης και της δημιουργίας κρατικών (σοβκχόζ) και συλλο­ γικών (κολχόζ) αγροτικών συγκροτημάτων, που ως σκοπό είχαν τη ραγδαία αύξηση της αγροτικής παραγωγής. Το συνολικό κόστος των σταλινικών μεταρρυθμίσεων σε ανθρώ­ πινες ζωές υπολογίζεται περί τα 20 εκατομ­ μύρια. 15 από τα οποία απεβίωσαν εξαιτίας

λιμών και κακουχιών κατά τη διαβίωσή τους στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας και αναμόρφωσης (γνωστά ως γκούλαγκς), ενώ περί τα έξι εκατομμύρια εκτελέσθηκαν κατηγορούμενοι ως "αντεπαναστάτες" και "ε­ χθροί του λαού". Παρόλα αυτά αναντίρρητο ιστορικό γεγονός αποτελεί η επιτυχία, εκ μέ­ ρους της Μόσχας, των μεγαλεπήβολων στό­ χων, τόσο στην οικονομική ανάπτυξη, όσο και στη βιομηχανική και στη στρατιωτική πα­ ραγωγή, τους οποίους η Σοβιετική Ενωση εκ­ πλήρωσε σε χρόνο-ρεκόρ. Το 1928 ο Στάλιν έθεσε σε εφαρμογή το Πρώτο Πενταετές Σχέδιο (1928-1933), θεμε­ λιώδης φιλοσοφία του οποίου υπήρξε ο κε­ ντρικός σχεδιασμός για τη βαριά βιομηχανι­ κή και στρατιωτική παραγωγή. Τα αποτελέσματά του υπήρξαν αρκετά ικανοποιητικά. Κατά τη διάρκεια της περιόδου του προ­ γράμματος δημιουργήθηκαν περί τις 1.500 μεγάλες βιομηχανικές μονάδες και λειτούρ­ γησαν νέες γραμμές μαζικής παραγωγής, π.χ. εργαλειομηχανών, χημικών προϊόντων και σύγχρονης αεροναυπηγικής. Συνολικά το μικτό βιομηχανικό προϊόν αυξήθηκε κατά 100% μεταξύ των ετών 1928 και 1933, ενώ η βαριά βιομηχανική παραγωγή, η οποία είχε ως κύριο αποδέκτη το στράτευμα, αυξήθηκε κατά 270%. Αναμφισβήτητο γεγονός ήταν ότι το σχέ­ διο εστιαζόταν κατά κύριο λόγο στις στρα­ τιωτικές ανάγκες της χώρας. Ανάμεσα στις προτεραιότητες του προγράμματος ο στρα­ τός κατείχε την προνομιούχο θέση και, όπως ήταν φυσικό, παρελάμβανε τα ποιοτικότερα και πιο σύγχρονα προϊόντα όλων των κλάδων της βιομηχανικής παραγωγής. Ιδιαίτερη έμ­ φαση δόθηκε στην ανάπτυξη της μεταλ­ λουργίας και στην κατασκευή μηχανών εσω­ τερικής καύσης, αφού συνιστούσαν αναπό­ σπαστα μέρη στην παραγωγή τεθωρακισμέ­ νων, μεταφορικών μέσων και πολεμικών αε­ ροσκαφών.

Η κατανάλωση χάλυβα και σιδήρου από την πολεμική βιομηχανία της Σοβιετικής Ενωσης κατά την περίοδο 1932-1938 ΕΤΟΣ Συνολικό βάρος χάλυβα

1932

1933

1934

1935

1936

1937

1938

1.646,6

1.378,1

2.204.6

2.667,9

2.873,3

4.019,1

4.986,2

252.3

135,6

164,6

290.8

745,5

793

880,1

21,8%

17,5%

17,5%

11,3%

17,4%

23,2%

29,2%

40,4%

32,6%

38,2%

38%

35,4%

47,1%

57,5%

και σιδήρου καταναλωθέν από πολεμικές βιομηχανίες (σε εκατό μετρικούς τόννους) Βάρος χάλυβα και σιδήρου καταναλωθέν από πολεμικές βιομηχανίες για στρατιωτικές κατασκευές (σε εκατό μετρικούς τόννους) Πολεμοφόδια/πυρομαχικά ως ποσοστό των συνολικών κατασκευών (σε ποσοστό επί τοις εκατό) Πολεμοφόδια/πυρομαχικά ως ποσοστό των μεταλλικών κατασκευών (σε ποσοστό επί τοις εκατό) Πηγή: C liff, Tony: ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ, Εργατική Δημοκρατία, Β1έκδοση, 1991, σελίδα 42.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Η υποταγή της βιομηχανίας στις στρα­ τιωτικές ανάγκες ήταν ολοκληρωτική κατά το Πρώτο Πενταετές Σχέδιο. Χαρακτηριστ.κό παράδειγμα αποτελεί το ποσοστό απορ­ ρόφησης της παραγωγής χάλυβα και σιδή­ ρου για στρατιωτικούς σκοπούς, το οποίο α­ νερχόταν σε 21,8% το 1932, ένα εξαιρετ.κά υ­ ψηλό ποσοστό συγκρινόμενο με το αντ;στοιχης κατηγορίας του 1938, ενός έτους πλή­ ρους στρατιωτικής προετοιμασίας και ανάπτυξης, το οποίο ανερχόταν σε 29.2°ο. Το Πρώτο Πενταετές Σχέδιο ολοκληρώ­ θηκε σε 4 χρόνια και 2 μήνες με πολύ καλά α­ ποτελέσματα, θέτοντας τις βάσεις για τη με­ ταμόρφωση της Σοβιετικής Ενωσης από μια κυρίως αγροτική χώρα του 19ου αιώνα σε μια σύγχρονη βιομηχανική του 20ού αιώνα. Το Δεύτερο Πενταετές Σχέδιο (19331938) αφορούσε τη διοχέτευση της βιομηχα­ νικής παραγωγής στους λοιπούς τομείς του οικονομικού βίου της χώρας, χωρίς βεβαίως να αγνοεί τον στρατιωτικό, ο οποίος διέθετε πλέον ιδιαίτερα αυξημένο βαθμό ικανότητας μαζικής παραγωγής σύγχρονων πολεμικών μέσων. Η πείρα της προηγούμενης πενταε­ τίας συνετέλεσε στην ομαλότερη, πληρέστε­ ρη και κατά συνέπεια επιτυχέστερη εφαρμο­ γή του Δεύτερου Πενταετούς Σχεδίου. Αρχι­ κά δόθηκε έμφαση στην ανάπτυξη της υπο­ δομής και 4.500 νέες βιομηχανίες με ποικί­ λες γραμμές προϊόντων έκαναν την εμφάνι­ σή τους σκοπεύοντας κυρίως στη βελτίωση των μεταφορών και των επικοινωνιών. Ομως η διεθνής κατάσταση στα μέσα της δεκαε­ τίας και ιδιαίτερα μετά το 1936 επανέφερε το ζήτημα της εθνικής ασφαλείας στο προσκή­ νιο, αναγκάζοντας τη Σοβιετική Ενωση να α­ ναπροσαρμόσει το πρόγραμμα του σχεδίου θέτοντας τις ανάγκες του Ερυθρού Στρατού ως πρώτη προτεραιότητα, με συνέπεια τη στρατιωτικοποίηση, για δεύτερη φορά μέσα σε οκτώ χρόνια, της βαριάς βιομηχανίας της χώρας. Η έντονη ώθηση που δόθηκε στη σοβιε­ τική οικονομία κατά τη διάρκεια της εφαρμο­ γής των δύο προπολεμικών πενταετών σχε­ δίων (1928-1938) έθεσε χωρίς αμφιβολία τις βάσεις για την ανάπτυξη διεθνούς ανταγωνι­ σμού μεταξύ των δυτικών καπιταλιστικών οι­ κονομικών δυνάμεων και της "πατρίδας του σοσιαλισμού". Χαρακτηριστικό δείγμα της διαρκώς επιταχυνόμενης οικονομικής ανό­ δου της Σοβιετικής Ενωσης μεταξύ των ετών 1929 και 1938 απετέλεσαν η αύξηση της πα­ ραγωγής άνθρακα κατά 230%, της παραγω­ γής της ηλεκτρικής ενέργειας κατά 540% και εκείνης των αυτοκινήτων κατά 15,000%, ε­ κτινάσσοντας τη σοβιετική βιομηχανική πα­ ραγωγή στη δεύτερη θέση μετά τις ΗΠΑ για το έτος 1937. Συμπερασματικά θα λέγαμε πως παρά τη βίαιη κολεκτιβοποίηση, η οποία δημιούργη­ σε σημαντικές κοινωνικές αναταραχές και θεμελιώδη πολιτικά διλήμματα στα ανώτερα κλιμάκια της κυβέρνησης και του κομμουνι­ στικού κόμματος, τα πάγια οικονομικά και βιομηχανικά επιτεύγματα των δύο πενταε­ τών σχεδίων προσέφεραν στη Σοβιετική Ε ­ νωση την ασφαλή υλική βάση για την ανασυ-

πτυξης της σοβιετικής οικονομίας αξιοποιώντας τις εγχώριες πηγές ενέργειας και την παραδοσιακή ισχύ του σοβιετικού εργατικού

Ο Ιγκόρ Σικόρσκι, ήταν ένας από αυτούς που διέφυγαν εκτός Ρωσίας με την επικράτηση της επανάστασης.

γκρότηση του Ερυθρού Στρατού και της προσέδωσαν τον χαρακτήρα μίας ραγδαίως αναπτυσσόμενης δύναμης στη διεθνή πολι­ τική.

Η Π ΡΟ ΣΩ Π ΙΚ Η ΦΙΛΟΔΟΞΙΑ ΤΟΥ ΣΤΑΛΙΝ ΓΙΑ ΑΠΟΚΤΗΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΙΣΧΥΟΣ Με τη λήξη του 14ου Συνεδρίου του Κομ­ μουνιστικού Κόμματος, το 1925, κατέστη σα­ φές ότι ο Στάλιν ήταν η κυρίαρχη δύναμη στον σύγχρονο πολιτικό βίο της χώρας. Η ε­ κλογή του στη θέση του γενικού γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος (το 1922) με την παραίνεση του ίδιου του Λένιν και η συμ­ μετοχή του αφενός στο πενταμελές Πολιτι­ κό Γραφείο (Politburo), το οποίο διαχειριζόταν πολιτικά θέματα, και αφετέρου στο Οργανω­ τικό Γραφείο (Orgburo), το οποίο διαχειριζό­ ταν οργανωτικές-κομματικές υποθέσεις, πα­ γίωσαν με τον κατηγορηματικότερο τρόπο την πολιτική του υπεροχή μέσα στον κομμα­ τικό μηχανισμό. Κατά συνέπεια και με δεδο­ μένη την απόλυτη υποστήριξη των τριών α­ νώτατων εκτελεστικών κομματικών οργάνων (Πολιτική Γραμματεία, Πολιτικό Γραφείο, Ορ­ γανωτικό Γραφείο), η προσπάθειά του με σκοπό τη δημιουργία ενός ιδιότυπου προσω­ ποπαγούς ολοκληρωτικού διακυβερνητικού συστήματος της Σοβιετικής Ενωσης διέθετε πληθώρα πολιτικών εχέγγυων για την επιτυ­ χή ολοκλήρωσή της. Η έναρξη της προσπά­ θειας σημειώθηκε όταν ο Στάλιν προσέθεσε νέες ιδεολογικές θέσεις στη θεωρητική βά­ ση του μαρξιστικού-λενινιστικού οικοδομή­ ματος. Πιο συγκεκριμένα εισήγαγε τη θεω­ ρία της οικοδόμησης του "σοσιαλισμού σε μια χώρα", κυρίως με την προσπάθεια ανά-

δυναμικού, αρνούμενος τη συνδρομή οποι­ οσδήποτε υποστήριξης από τα δυτικά ανε­ πτυγμένα κράτη. Επίσης εισήγαγε τη θεωρία της "επανάστασης από την κορυφή1', η οποία συνίστατο στη μονοδιάστατη πρωτοβουλία που είχε το κράτος (δηλαδή το ΚΚΣΕ) να διε­ ξάγει οποιαδήποτε προσπάθεια για διαρθρω­ τικές πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές με την "άμεση υποστήριξη της βά­ σης" (δηλαδή του προλεταριάτου). Βαθύτα­ τη πεποίθηση του Στάλιν απετέλεσε η εισή­ γηση περί της ρεαλιστικής προσέγγισης των διεθνών σχέσεων, σύμφωνα με την οποία η θέση ενός κράτους στο διεθνές προσκήνιο και το διεθνές του κύρος είναι πρωτίστως α­ νάλογα με τη συσσώρευση της στρατιωτικής του ισχύος και του συνολικού σθένους που επιδεικνύει στον συνεχή διεθνή ανταγωνι­ σμό. Υπό αυτή την έννοια δόθηκε έμφαση στην καλλιέργεια του σοβιετικού πατριωτι­ σμού μέσω της "αγάπης για τη σοσιαλιστική πατρίδα", ως "οικογένεια των εργατών" και “όχημα της προόδου", υποδηλώνοντας σα­ φώς τη βούληση του Σοβιετικού ηγέτη για τη δημιουργία ενός νέου προτύπου σοσιαλιστι­ κού κράτους με αμβλυμένα τα χαρακτηριστι­ κά της παραδοσιακής του ιδεολογίας. Η εφαρμογή των νέων αντιλήψεων είχε ως άμεση συνέπεια την πλήρη "σταλινοποίηση“ του κρατικού και του κομματικού μηχανι­ σμού. Πιο συγκεκριμένα ο διορισμός υπουρ­ γών, στρατιωτικών ηγετών, υψηλών κομματι­ κών αξιωματούχων, περιφερειακών και τοπι­ κών κομματικών στελεχών είχε περιέλθει στην απόλυτη ευχέρεια του Στάλιν. Είναι χα­ ρακτηριστικό ότι στο τέλος της δεκαετίας του 1920 μόλις και μετά βίας υπήρχε κάποιο τοπικό ή περιφερειακό στέλεχος του κόμματος το οποίο δεν είχε διοριστεί σύμφωνα με τις οδηγίες του. Οι εκτεταμένες πολιτικές εκκαθαρίσεις των αντιπάλων του στο κόμμα και των "επικίνδυνων" προσωπικοτήτων στο στράτευμα, κατά τη δεκαετία του 1930, απε­ τέλεσαν τυπικό δείγμα της αδιάλειπτης ανη­ συχίας, της προσωπικής υπεροψίας, αλλά και της εν γένει πολιτικής βούλησης του Σοβιε­ τικού ηγέτη. Χαρακτηριστικές πολιτικές εκ­ καθαρίσεις μέσα στο κόμμα θεωρούνται η ε­ ξορία του Λέον Τρότσκι το 1929, η δολοφονία του λαοφιλούς μπολσεβίκου ηγέτη Σεργκέι Κίροφ το 1934, οι δίκες και τελικά οι καταδί­ κες των Κάμενεφ-Ζινόβιεφ, καθώς και άλλων προβεβλημένων "παλαιών" μπολσεβίκων το 1936, με την κατηγορία της δολοπλοκίας προς ανατροπή της κυβέρνησης και της από­ πειρας δολοφονίας του Στάλιν, και η "αυτο­ κτονία" του υπουργού βαριάς βιομηχανίας Ορντονικίτζε το 1937. Ως προς το στράτευμα παρόμοιες περιπτώσεις απετέλεσαν η δολο­ φονία του αξιολογότατου στρατιωτικού, ήρωα του εμφυλίου και αρχηγού του Ερυθρού Στρατού, στρατηγού Φρούνζε (το 1928) και η εκτέλεση του ίδιου του στρατάρχου Μιχαήλ Τουχατσέφσκι, ο οποίος επωμίσθηκε τη σκληρή προσπάθεια της αναδιοργάνωσης του Ερυθρού Στρατού, το 1937.

ßj

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

σει σε μια ταχεία, εξ ανάγκης αξιοκρατική και πιθανότατα δυσάρεστη γι1 αυτόν εισήγηση ως προς την ανάθεση του δύσκολου έργου της αναδιάρθρωσης του Ερυθρού Στρατού. Ως καταλληλότερη λύση επεκράτησε αυ­ τή του Μιχαήλ Τουχατσέφσκι (1893-1937), ο οποίος τη στιγμή της κλήσης του διατηρού­ σε τη δευτερεύουσας σημασίας θέση του δι­ οικητή της Στρατιωτικής Σχολής Frunze. Χω­ ρίς χρονοτριβές διορίστηκε υφυπουργός Ε ­ θνικής Αμυνας και Επικεφαλής Εξοπλισμών του Ερυθρού Στρατού και της Πολεμικής Αε­ ροπορίας, λαμβάνοντας εντολή αρχιστρατή­ γου σε περίπτωση πολέμου. Ο Βοροσίλοφ παρέμεινε υπουργός Εθνικής Αμυνας διατη­ ρώντας τον Γκαμάρνικ ως δεύτερο υφυ­ πουργό και αρχηγό του Πολιτικού Διευθυ­ ντηρίου του Υπουργείου, υπεύθυνο για πολι­ τικά ζητήματα ασφαλείας. Σοβιετικοί αξιωματικοί σε ώρα μελέτης σε στρατιωτική ακαδημία.

62 ■■

Οπως γίνεται αντιληπτό ο Στάλιν μετέ­ τρεπε το σοβιετικό πολιτικό σύστημα από μία “δικτατορία του προλεταριάτου" σε μία "προσωπική δικτατορία", κατορθώνοντας να ταυτίσει με τον κατηγορηματικότερο τρόπο τα συμφέροντα του κράτους με αυτά του κόμματος και κατ’ επέκταση με τις προσωπι­ κές πολιτικές του φιλοδοξίες. Η εμμονή του στη λεπτομέρεια και το εγγενές αίσθημα κα­ χυποψίας που τον διακατείχε, σε συνδυασμό με την εργατικότητα και την πολιτική του ι­ διοφυία, τον οδήγησαν στη διαμόρφωση ε­ νός αυταρχικού πυραμιδοειδούς μηχανισμού διαχείρισης και διανομής των μέσων ισχύος, με "πολιτική κάλυψη" την κρατική και την κομματική δομή που παρέλαβε. Εντός αυτών των συνθηκών η εμπλοκή του στρατιωτικού παράγοντα ως μέσου επιβολής και προστασίας του "σταλινικού" κατεστημένου ήταν αναπόφευκτη. Ηταν φανερό ότι οποιαδήποτε ενδυνάμωσή του συνιστούσε ευθέως και ανάλογη προσπάθεια παγίωσης των πολιτικών θέσεων του Σοβιετικού η­ γέτη. Ως άρρηκτα συνδεδεμένα με τα πολιτι­ κά κίνητρα του Στάλιν, αντικειμενικά δεδο­ μένα που μπορούσαν να δυσχεράνουν ουσια­ στικά, αν όχι να ματαιώσουν, την ολοκλήρω­ ση της προσπάθειάς του για απόκτηση απόλυτης ισχύος, προέβαλλαν αφενός το υ­ περβολικά ασταθές διεθνές περιβάλλον του μεσοπολέμου και αφετέρου η ύπαρξη συ­ μπαγών (ετεροκαθοριζομένων πολιτιστικά) πληθυσμών που διαβιούσαν σε παραμεθό­ ριες περιοχές εντός των παραδοσιακά ευά­ λωτων σοβιετικών συνόρων. Εντός των ευρω­ παϊκών ορίων της Σοβιετικής Ενωσης διαβιούσε σημαντικός αριθμός Σοβιετικών πολι­ τών που ήταν προσανατολισμένος πολιτιστι­ κά και ιστορικά προς μη σλαβότροπες παρα­ δόσεις. Τέτοιους πληθυσμούς είχαν η Ουκρανία, η Μολδαβία και η βορειοδυτική Ρωσία, που αποτελούσαν συχνά σημείο αντι­ παράθεσης με άλλα ευρωπαϊκά κράτη τα ο­ ποία διατηρούσαν αξιόλογο βαθμό επιρροής στις προαναφερθείσες περιοχές. Παρομοίως στην Απω Ανατολή διαβιούσαν Κινέζοι (Σο­ βιετικοί) πολίτες και στη νοτιοκεντρική Ασία

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

φυλές ισλαμιστών Σοβιετικών πολιτών που μοιράζονταν κοινή πολιτιστική παράδοση και ιστορική καταγωγή με παρεμφερείς φυλές του Ιράν και του Αφγανιστάν. Ο συνδυασμός των παραπάνω ευμετάβλητων παραγόντων, σε συνάρτηση με τη δεδομένη αναποτελε­ σματικότητα του Ερυθρού Στρατού, συνιστούσε εξαιρετικά πιθανή αιτία αποσταθε­ ροποίησης του σταλινικού καθεστώτος, θ έ­ τοντας σε κίνδυνο, εκτός από την πολιτική υ­ πόσταση του ιδίου, και ολόκληρο το κομμου­ νιστικό οικοδόμημα. Κατά συνέπεια η συ­ γκρότηση ενός πολυάριθμου, σύγχρονου και άρτια οργανωμένου Ερυθρού Στρατού ήταν επιβεβλημένη, αφού θα είχε ως αποτέλεσμα αφενός μεν τη διασφάλιση των συνόρων της χώρας και κατά συνέπεια των ιδιαίτερων συμφερόντων του "σταλινικού" κατεστημέ­ νου από εξωγενή απειλή, αφετέρου δε την προώθηση ενός στενότερου (άρα αποτελε­ σματικότερου) ελέγχου των ετερογενών πληθυσμών της αχανούς σοβιετικής επικρά­ τειας, γεγονός που εξυπηρετούσε απολύτως τα σχέδια του Στάλιν. Ο Σοβιετικός ηγέτης έχοντας ως απώτε­ ρο σκοπό την ασφαλή διατήρηση του απολύ­ του ελέγχου του σοβιετικού κράτους και με γνώμονα τις προσωπικές πολιτικές του φιλο­ δοξίες, διέθετε ένα εξαιρετικά ενισχυμένο κίνητρο προκειμένου να επιδιώξει την ανα­ βάθμιση του Ερυθρού Στρατού, ο οποίος προοριζόταν ως εργαλείο εξυπηρέτησης του σοβιετικού κατεστημένου και του οποίου η αποστολή είχε προκαθοριστεί ως αυτή του μακρού βραχίονα του Κρεμλίνου.

Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΑΡΧΗ ΜΙΧΑΗΛ ΤΟΥΧΑΤΣΕΦΣΚΙ Η απροσδόκητη απώλεια του υπαρχηγού του Σοβιετικού Γενικού Επιτελείου Τριανταφίλοφ σε ατύχημα το 1931, σε συνάρτηση με τις αναδυόμενες απειλές εκ μέρους της ναζιστικής Γερμανίας και της ιμπεριαλιστικής Ια­ πωνίας, υποχρέωσαν τον Στάλιν να προχωρή­

ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΤΟΥ ΤΟΥΧΑΤΣΕΦΣΚΙ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΕΡΥΘΡΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΟΛΟ ΚΛΗΡΩ ΣΗ ΤΟΥ Το σχέδιο του Τουχατσέφσκι για την ανα­ διοργάνωση του Ερυθρού Στρατού εκτελέσθηκε κατά την περίοδο 1933-1936. Η ύπαρ­ ξή του κρατήθηκε μυστική, εκτός των στρα­ τιωτικών επιδείξεων που διεξήχθησαν στο Κίεβο το 1936. Πριν από την παρουσίαση και την αποδοχή του "Σχεδίου Τουχατσέφσκι“ από το Πολιτικό Γραφείο, το 1931, η σοβιετι­ κή στρατιωτική στρατηγική σκέψη αντανα­ κλούσε πλήρως τις απόψεις του στρατάρχη Τριανταφίλοφ, σύμφωνα με τις οποίες ο μελ­ λοντικός πόλεμος θα διατηρούσε τον στατι­ κό του χαρακτήρα, εμπλέκοντας ολόκληρα έθνη σε μια χρονοβόρα ανταγωνιστική διαδι­ κασία, χωρίς ουσιώδεις μεταβολές στο πεδίο των μαχών, θεωρώντας την ιδέα ενός αστρα­ πιαίου πολέμου εντελώς ανεδαφική. Κατά συνέπεια ο ρόλος της ιδεολογικής υπεροχής και της μαζικότητας του αγώνα επίσκιαζε αυ­ τόν της εισαγωγής νέας πολεμικής τεχνολο­ γίας και εν γένει τον εκσυγχρονισμό του στρατεύματος. Κύριο μέλημα αποτελούσε η διατήρηση του ηθικού του στρατού και των πολιτών σε όσο το δυνατόν υψηλότερο επί­ πεδο, ώστε να καταστεί δυνατή η επιβίωση της χώρας μετά από έναν εξουθενωτικό πό­ λεμο. Στον αντίποδα αυτής της αντίληψης ο Τουχατσέφσκι πίστευε ότι η μελλοντική μορ­ φή του πολέμου θα διέφερε κατά πολύ από την παραδοσιακή στατική του Πρώτου Πα­ γκοσμίου Πολέμου και του ρωσικού εμφυλί­ ου. Ως βετεράνος των πεδίων μάχης του Α' ΠΠ διαπίστωσε ότι το μελλοντικό στράτευμα θα παρουσίαζε την αδήριτη ανάγκη για πλή­ ρη μηχανοκίνηση των μέσων του και εισαγω­ γή των νέων τεχνολογιών στην υπηρεσία του. Κατά συνέπεια κεντρικό πυρήνα του σχεδίου του απετέλεσαν τα εξής σημεία: α) Η ποσοτική και ποιοτική αναβάθμιση όλων των πολεμικών μέσων του στρατεύματος μέ­ σω της περαιτέρω ανάπτυξης της πολεμικής τεχνολογίας και του εκσυγχρονισμού της υ-

λικοτεχνικής υποδομής και του εξοπλισμού του Ερυθρού Στρατού. 6) Η τροποποίηση-εκσυγχρονισμός του εν ενεργεία οργανωτικού και κατ' επέκταση επι­ χειρησιακού δόγματος, η ανάπτυξη ενός ι­ σχυρού επαγγελματικού πυρήνα στρατιωτι­ κού προσωπικού και η ουσιαστική αναβάθμι­ ση του σώματος των αξιωματικών του σοβιε­ τικού στρατεύματος, ιδέες οι οποίες ήταν πλήρως ανακόλουθες σε σχέση με το ιός τό­ τε πνεύμα του Ερυθρού Στρατού και τη μαρ­ ξιστική ιδεολογία. Ως προς το πρώτο κεντρικό σημείο η κυ­ ρία δομή του "Σχεδίου Τουχατσέφσκι" προέτασσε ως επιμέρους σημεία αιχμής τα ακό­ λουθα: α) Την πληρέστερη μηχανοκίνηση του Ερυθρού Στρατού 6) Τη βασική διάρ­ θρωσή του σε ευέλικτους αυτόνομους μηχα­ νοκίνητους σχηματισμούς όπως αυτοί των ταξιαρχιών αρμάτων μάχης, γ) Την εκ βά­ θρων ανασύσταση της πολεμικής αεροπο­ ρίας, διαδικασία η οποία περιελάμβανε και τη δημιουργία αερομεταφερόμενων μονάδων. Παράλληλα θα επιχειρείτο η αριθμητική με­ γιστοποίηση των Ενόπλων Δυνάμεων και η ποιοτική αναβάθμιση του εκπαιδευτικού επι­ πέδου των στελεχών τους. Η μηχανοκίνηση του στρατεύματος αυξή­ θηκε κατά 260%. Το ιππικό ισχυροποιήθηκε α­

ο Ερυθρός Στρατός στα τέλη της δεκαετίας του 1920. Κατά την ίδια λογική το 1935 προ­ στέθηκε στις μεραρχίες πεζικού από ένα τάγ­ μα αρμάτων. προσδίδοντάς τους αυξημένη ι­ σχύ πυρός. Η επισήμως απαιτούμενη αριθμη­ τική ισχύς των μεραρχιών πεζικού αυξήθηκε από 13.000 στις 18.000 άνδρες, με την προο­ πτική να φθάσει στις 28.000 άνδρες, ενώ ο α­ τομικός εξοπλισμός του προσωπικού τους εκσυγχρονίσθηκε. Στον τομέα της αεροπορίας η αναλογία μεταξύ των ενεργών μαχητικών αεροσκαφών (ελαφρά και βαρέα βομβαρδιστικά, καταδιω­ κτικά) και των βοηθητικών (μεταφορικά και αναγνωριστικά) υπερδιπλασιάσθηκε υπέρ των αεροσκαφών της πρώτης κατηγορίας. Ο συνολικός αριθμός των ενεργών μαχητικών αεροσκαφών στις αρχές του 1937 ήταν αυξη­ μένος κατά 130% σε σχέση με το 1931, ενώ το 1939 σε σύγκριση με το 1934 η συνολική α­ ριθμητική ισχύς της αεροπορίας αυξήθηκε κατά 213%. Κατά συνέπεια η Σοβιετική Αερο­ πορία απέκτησε το μέγιστο πλεονέκτημα της απόλυτης αριθμητικής υπεροχής στον αέρα έναντι οποιοσδήποτε ευρωπαϊκής. Πέραν τούτου η εφαρμογή των σύγχρονων στρα­ τιωτικών δογμάτων τής προσέδιδε έναν νέο, ευρύτερο ρόλο, αφού για πρώτη φορά το 1934 επιτεύχθηκε η δημιουργία τριών αερο­

Ο Μιχαήλ Ν. Τουχατσέφσκι.

Συνδυασμένα γυμνάσια ιππικού και ελαφρών αρμάτων στην κεντρική Ασία κατά τη δεκαετία του 1930.

ποκτώντας για πρώτη φορά στην ιστορία του συνοδευτικό αντιαεροπορικό πυροβολικό, γεγονός που μεγιστοποιούσε τον βαθμό ασφαλείας των επιχειρήσεών του. Καίρια ισχύς προστέθηκε στα συντάγματα τεθωρακισμέ­ νων, δεδομένου ότι αυξήθηκε ο απόλυτος α­ ριθμός τεθωρακισμένων κάθε μονάδας κατά 30%, ενώ νέοι τύποι αρμάτων και βοηθητικές μονάδες τεθωρακισμένων οχημάτων εντά­ χθηκαν στο στράτευμα συμπληρώνοντας την εξαιρετική αναβάθμιση αυτού του Οπλου. Το βαρύ πυροβολικό αυξήθηκε κατά 85%, ενώ την ίδια πορεία ακολούθησαν το ελαφρύ με 34% και το μέσο με 26%. Ανάλογη υπήρξε και η αναβάθμιση του σοβιετικού πεζικού, δεδο­ μένου ότι η προσθήκη μιας μοίρας βαρέος πυροβολικού σε κάθε μεραρχία του απέδωσε διπλάσια ισχύ πυρός από αυτήν που διέθετε

μεταφερόμενων μεραρχιών κατά τα γερμανι­ κά πρότυπα. Οπως γίνεται αντιληπτό, οι εξειδικευμένοι για την εποχή αλλά και για την παράδοση του σοβιετικού στρατεύματος στρατιωτικοί τομείς, που συμπεριελάμβαναν τις μηχανοκί­ νητες μονάδες, τα άρματα μάχης, τις τηλεπι­ κοινωνίες και την πολεμική αεροπορία, ωφε­ λήθηκαν περισσότερο από τον εκσυγχρονι­ σμό του Ερυθρού Στρατού. Αυτό συνέβη α­ φενός διότι η εξέλιξή τους ήταν στενά συνδεδεμένη με την αναβάθμιση της τεχνολο­ γίας και την ανάπτυξη της σοβιετικής βιομηχανίας, η οποία λόγω των πενταετών σχεδίων βρισκόταν σε ανοδική τροχιά, και α­ φετέρου λόγω της φιλοσοφίας του στρατάρ­ χη Τουχατσέφσκι, η οποία έγκειτο στον δια­ χωρισμό των αποδεκτών του εξοπλισμού υ-

ψηλής τεχνολογίας, σκοπεύοντας στη δημι­ ουργία ενός σύγχρονου, αποτελεσματικού και αξιόπιστου σοβιετικού στρατεύματος, ε­ φάμιλλου των πληρέστερων στρατευμάτων των ισχυρών κρατών της υφηλίου. Ως προς το δεύτερο κεντρικό σημείο του "Σχεδίου Τουχατσέφσκι", το οποίο εστια­ ζόταν σε οργανωτικό-διοικητικό επίπεδο, ε­ πιτεύχθηκε η πλήρης αναμόρφωση του Ερυ­ θρού Στρατού. Αναλυτικότερα και όσον αφο­ ρά το υπάρχον οργανωτικό δόγμα του Ερυ­ θρού Στρατού, οι Ενοπλες Δυνάμεις της χώ­ ρας ήταν διαρθρωμένες και λειτουργούσαν επί της βάσης του απαρχαιωμένου παραδο­ σιακού μικτού συστήματος, το οποίο υιοθετήθηκε από το 10ο συνέδριο του Κόμματος το 1921 ως συμβιβασμός μεταξύ της υπερ­ κείμενης μαρξιστικής-λενινιστικής ιδεολο­ γίας και της ρεαλιστικής ανεπαρκούς εικό­ νας την οποία παρουσίαζε ο Ερυθρός Στρα­ τός. Το μικτό σύστημα προέβλεπε τη συγχώ­ νευση ενός ολιγάριθμου, μόνιμου, τακτικού στρατεύματος με έναν πολυάριθμο στρατό πολιτοφυλακής του οποίου οι πολίτες-οπλίτες υπηρετούσαν σε μερική βάση, υπό τη δι­ οίκηση τακτικών επαγγελματιών αξιωματι­ κών του Στρατού. Οι δυνάμεις της πολιτοφυ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

ονέκτημα του συστήματος σε περίοδο επεί: . : ατευσης αποτελούσε η έλλει­ ψη ευελιξίας και οργάνωσης, καθώς και η α..σόρροπη και ασθενής αριθμητική του σύ­ σταση. με συνέπεια η αξιοποίηση της μαχητι­ κής ,κανότητας των οπλιτών να διατηρείται σε χαμηλά επίπεδα. Επίσης ο βαθμός υπο­ στήριξής του από την ηγεσία του Ερυθρού Στρατού ήταν αμφισβητήσιμος, δεδομένου ότι η πλειοψηφία των υψηλά ιστάμενων στρατιωτικών αξιωματούχων ουδέποτε απο­ δέχθηκε πλήρως την αναγκαιότητα του μι­ κτού συστήματος οργάνωσης του στρατεύ­ ματος. Οπως ήταν φυσικό το σύστημα της πολιτοφυλακής, ως βάσης της οργανωτικής δομής του μικτού συστήματος του Ερυθρού

μογής του "Σχεδίου Τουχατσέφσκι", το 1931. άρχισε και η πολύπλοκη προσπάθεια για τη μετατροπή των σχηματισμών πολιτοφυλα­ κής σε τακτικές στρατιωτικές μονάδες. Η α­ φορμή παρουσιάστηκε εξαιτίας των σινο-ιαπωνικών αντιπαραθέσεων και του τεταμένου κλίματος που υπήρχε στα σοβιετικά σύνορα της Απω Ανατολής. Εκμεταλλευόμενος την κατάσταση ο Τουχατσέφσκι αύξησε τα ποσο­ στά του τακτικού σοβιετικού στρατεύματος στις προαναφερθείσες περιοχές, με αποτέ­ λεσμα να δημιουργηθούν 12 νέες τακτικές μεραρχίες συνοδευμένες από αποσπάσματα βοηθητικών μονάδων, προσθέτοντας κατ' αυτόν τον τρόπο 300.000 νέους οπλίτες στις τακτικές σοβιετικές δυνάμεις και αυξάνο­ ντας τη συνολική αριθμητική του ισχύ σε 885.000 αξιωματικούς και οπλίτες. Παράλλη­ λα επιστράτευσε επιλεκτικά μικρό αριθμό μεραρχιών πολιτοφυλακής, οι οποίες μεγένθυναν την αριθμητική τους ισχύ από 6 σε 8

Στρατού, άρχισε να συγκρούεται με τις αμυ­ ντικές απαιτήσεις της Σοβιετικής Ενωσης ό­ ταν άλλα κράτη όπως η Γερμανία και η Ιαπω­ νία άρχισαν να αυξάνουν αριθμητικά τους στρατούς τους και να τους θέτουν σε κατά­ σταση ετοιμότητας πολέμου, ακόμα και σε περιόδους ειρήνης. Μια ριζοσπαστική με­ ταρρύθμιση κρινόταν ως επιβεβλημένη προκειμένου ο Ερυθρός Στρατός να κατορθώσει να ανταποκριθεί στις νέες συνθήκες κινητο­ ποίησης, στα νέα τακτικά και στρατηγικά αναδυόμενα προβλήματα και στις σύγχρονες αμυντικές ανάγκες της χώρας. Ηδη από την περίοδο του Πρώτου Πεντα­ ετούς Σχεδίου το σύστημα της πολιτοφυλα­ κής ήταν αδύνατο να εναρμονισθεί με την αυξανόμενη προμήθεια πολεμικών μηχανών και σύγχρονου εξοπλισμού του οποίου γινό­ ταν αποδέκτης ο Ερυθρός Στρατός. Κατά συνέπεια η κατάργησή του ως δομικής βά­ σης της οργάνωσης του Ερυθρού Στρατού επήλθε φυσιολογικά ενόσω η πρόθεση για την αντικατάστασή του από το νέο οργανωτι­ κό δόγμα, το οποίο όριζε τακτικό στράτευμα στελεχωμένο από εξειδικευμένους επαγγελματίες αξιωματικούς, υιοθετήθηκε πλήρως. Πιο συγκεκριμένα από την έναρξη της εφαρ­

χιλιάδες οπλίτες. Αργότερα, το 1935, και ενώ η άοκνη προσπάθεια συνεχιζόταν, ο Τουχατσέφσκι απέστειλε αναλυτική αναφορά στο Πολιτικό Γραφείο στην οποία παρέθετε μια λεπτομερή εικόνα της αυξημένης γερμανι­ κής στρατιωτικής ικανότητας, η οποία, όπως προέβλεπε, θα αξιοποιείτο πολύ σύντομα ε­ ναντίον της Σοβιετικής Ενωσης. Βασιζόμε­ νος σε αυτή την αναφορά ο Στάλιν επεκύρωσε ανεπιστρεπτί την κατάργηση του συστή­ ματος της πολιτοφυλακής και αποφάσισε την επίσπευση της ανάπτυξης της τακτικής στρατιωτικής δύναμης του Ερυθρού Στρα­ τού, επιβάλλοντας τη μετατροπή των μεραρ­ χιών πολιτοφυλακής που απέμεναν, οι οποί­ ες τη στιγμή εκείνη ανέρχονταν στο 1/3 του συνόλου του Ερυθρού Στρατού, σε μεραρ­ χίες τακτικού στρατού. Από πολιτική-ιδεολογική άποψη το Κομμουνιστικό Κόμμα αφενός μεν αιτιολόγησε την απόφασή του για τη ση­ μαντική εκείνη αλλαγή εστιάζοντας στη διογκούμενη απειλή κατά της Σοβιετικής Ενω­ σης από την "άνοδο του μιλιταρισμού στις καπιταλιστικές χώρες", αφετέρου δε διαβεβαίωσε ότι η αλλαγή αυτή θα υλοποιείτο μέ­ σω της αναβάθμισης της σοβιετικής οικονο­ μίας και της επιτυχίας των δύο Πενταετών

λακής. που απάρτιζαν το συντριπτικά μεγα. : : : : - : . 5ασίζονταν κυρίως στην : γ : : ?.· ασία του τυπικού Ρώσου αγρότη και του βιομηχανικού εργάτη, η ο­ ποία δεν ήταν πάντα επιτυχημένη. Κύριο μει­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Οικονομικών Σχεδίων. Η ανάλυση των γεωπολιτικών και στρατη­ γικών δεδομένων εκ μέρους του Μιχαήλ Ν. Τουχατσέφσκι, καθώς και οι ενδελεχείς προ­ τάσεις του με σκοπό την αποσόβηση δυσμε­ νέστατων εξελίξεων για τη Σοβιετική Ενωση, δεν άφηναν περιθώρια για περαιτέρω ολιγω­ ρίες. Υπό αυτό το σκεπτικό και με τη συνεχή καθοδήγηση του στρατάρχη επιτεύχθηκε στο τέλος του 1935 το 77% του συνόλου του Ερυθρού Στρατού να αποτελείται από με­ ραρχίες τακτικών δυνάμεων και μόλις το 23% από σχηματισμούς πολιτοφυλακής. Σε αυτή τη βάση και με την ίδια μέθοδο μέχρι το 1939 οι πρώην μονάδες πολιτοφυλακής κατέστη­ σαν εξ ολοκλήρου τακτικές μονάδες του Σο­ βιετικού Στρατού, αυξάνοντας τον αριθμό των οπλιτών που υπηρετούσαν σε μονάδες εκστρατείας σε 1.300.000. Οπως αναμενόταν, υπήρξε παράλληλη πρόβλεψη ως προς την ικανοποίηση των αυ­ ξημένων αναγκών για αξιωματικούς καριέρας, σύμφωνα με το νέο δόγμα. Ο Τουχατσέφσκι έδρασε "επαναστατικά", αναπρο­ σαρμόζοντας πλήρως τα δεδομένα σε αυτόν τον τομέα προκειμένου να αναδημιουργήσει ένα αυθεντικό σώμα αξιωματικών. Ο "ερυ­ θρός" στρατάρχης είχε αντιληφθεί ότι ο επι­ τυχής ανασχηματισμός ενός αξιόπιστου σώ­ ματος επαγγελματιών στρατιωτικών, χρεια­ ζόταν την αριθμητική αύξηση και την ποιοτι­ κή βελτίωση των νέων αξιωματικών του Ερυ­ θρού Στρατού. Πεποίθησή του απετέλεσε η άποψη ότι σημαντικότατος παράγοντας στρατιωτικής ισχύος αναδυόταν αυτός της τεχνικής επάρκειας και της εξειδίκευσης των στελεχών του στρατεύματος. Γι1αυτούς τους λόγους εστίασε την προσοχή του στην αύξηση των επαγγελματιών του στρατεύμα­ τος, με αξιωματικούς που είχαν υψηλό αί­ σθημα καθήκοντος και αφοσίωση στη σοβιε­ τική τους πατρίδα, καθώς και στη διαδικασία τελειοποίησης της στρατιωτικής τους εκπαί­ δευσης. Πιο συγκεκριμένα διατήρησε τα, σύμφωνα με την άποψή του, θετικά χαρακτη­ ριστικά του παλαιού αυτοκρατορικού συστή­ ματος, π.χ. τις στρατιωτικές ακαδημίες και τα προπαρασκευαστικά στρατιωτικά σχο­ λεία, και αξίωσε την υιοθέτηση αυθεντικής στρατιωτικής ιεραρχίας. Το Υπουργείο Εθνι­ κής Αμυνας, δραστηριοποιούμενο κάτω από αυτή τη λογική, ανακοίνωσε την απόφασή του να εισαγάγει τίτλους διακριτικών στρα­ τιωτικών βαθμών από την 23η Σεπτεμβρίου 1935. Η Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή του Κόμματος εφάρμοσε την απόφαση χωρίς πε­ ριστροφές προσδοκώντας να ενισχύσει την εξουσία των αξιωματικών προάγοντας το κύ­ ρος τους και ενδυναμώνοντας την πειθαρχία σε όλα τα κλιμάκια του προσωπικού του στρατεύματος. Παράλληλα μία σειρά από νέα μέτρα ελήφθησαν προκειμένου να δημιουργηθεί μεταξύ των Σοβιετικών αξιωματι­ κών μία αίσθηση "ταξικής ανωτερότητας'1. Σε αυτή τη βάση καθιερώθηκαν εμφανώς υψη­ λότερες χρηματικές απολαβές σε σύγκριση με το παρελθόν και ιδιαίτερα οικονομικά και κοινωνικά προνόμια, π.χ. ειδικά βιβλιοπωλεία και λέσχες, για τους αξιωματικούς και τις οι-

θύνων νους με την αξεπέραστη αποτελεσματικότητα και την απαράμιλλη γνώση του αντι­ κειμένου της εργασίας του, δικάστηκε και α­ κολούθως εκτελέσθηκε μαζί με άλλους πα­ λαιούς μπολσεβίκους κατά την περίοδο των εκκαθαρίσεων, το 1937, κατηγορούμενος για συνωμοσία εναντίον της πατρίδας του.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ο στρατάρχης Μιχαήλ Τουχατσέφσκι. έβδομος από τα αριστερά, φωτογραφίζεται με άλλους ανώτερους αξιωματικούς του Ερυθρού Στρατού στο συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος το 1934.

κογένειές τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι μηνιαίες αποδοχές των διοικητών λόχου, τάγματος, συντάγματος, μεραρχίας και στρατιάς αυξήθηκαν κατά 263%, 254%, 300%, 337% και 364% αντίστοιχα. Οπως ήταν φυσι­ κό η εφαρμογή του "Σχεδίου Τουχατσέφσκι" ειδικά σε αυτόν τον τομέα απετέλεσε ευθεία ανατροπή της γνήσιας μαρξιστικής-λενινιστικής άποψης για τον Ερυθρό Στρατό, άλλα και εν δυνάμει αμφισβήτηση της πλήρους ε­ ξουσίας του Στάλιν, ο οποίος όμως εξαιτίας των ιστορικών συγκυριών προτίμησε να ε­ λέγξει τη στρατιωτική ελίτ σταδιακά εκ των έσω, παρά να έλθει σε ευθεία σύγκρουση με αυτή εν τη γενέσει της. Παράλληλα με την επίτευξη της ανάπτυ­ ξης ενός ισχυρού σώματος Σοβιετικών αξιω­ ματικών, η επιρροή της PURKKA (Πολιτική Διοίκηση του Ερυθρού Στρατού των Εργα­ τών και των Αγροτών) στο στράτευμα άρχισε να μειώνεται σταδιακά, αλλά σταθερά. Ανα­ λυτικότερα, κατά την κατάρτιση του ετησίου προγράμματος δραστηριοτήτων του Ερυ­ θρού Στρατού για το έτος 1934 ο αριθμός των ωρών πολιτικής εκπαίδευσης και διαφώ­ τισης περιορίστηκε από 60 σε μόλις 18, σημα­ τοδοτώντας την αρχή του τέλους της παντοκρατορίας του υφυπουργού Εθνικής Αμυ­ νας, υπεύθυνου για πολιτικά ζητήματα ασφά­ λειας και επικεφαλής της PURKKA, Γκαμάρνικ. Επιπλέον κατά το ίδιο έτος εισήχθη η αρ­ χή της μιας και μοναδικής στρατιωτικής διοίκησης στις σοβιετικές μονάδες, έχοντας ως σημαντικότατη επίπτωση τη μετατροπή της PURKKA σε ακραιφνώς εσωτερικό όργα­ νο του Ερυθρού Στρατού και τελικά την αφο­ μοίωσή της από τις Ενοπλες Δυνάμεις. Κατ' αυτόν τον τρόπο εδραιώθηκε ουσιαστικά η υπεροχή της στρατιωτικής εκπαίδευσης ένα­ ντι της πολιτικής στο στράτευμα, γεγονός που οδήγησε τον Μέκχλις, διάδοχο του Γκαμάρνικ, να αναγνωρίσει και επισήμως την α­ ναμφισβήτητη προτεραιότητά της το 1939. Ταυτόχρονα με την ενεργοποίηση του νέου, σύγχρονου οργανωτικού, αμυντικού και κατ’ επέκταση επιχειρησιακού δόγματος και την πραγματοποίηση των κοσμογονικών αλλαγών στο στράτευμα, τα τοπικά στρατιω­ τικά διοικητικά γραφεία, η φύση των οποίων ήταν στενά συνδεδεμένη με το μικτό σύστη­ μα πολιτοφυλακής, αναδιαρθρώθηκαν πλή­

ρως προκειμένου να αντεπεξέλθουν στην αυξανόμενη πολυπλοκότητα των νέων καθη­ κόντων τους. Χαρακτηριστικό είναι το γεγο­ νός ότι στο τέλος του 1936 το σύνολο των συ­ στημάτων επιμελητείας, εγγραφής και κλή­ σης προς στράτευση είχε αναδιοργανωθεί πλήρως και οι συνθήκες κατάταξης και επι­ στράτευσης είχαν βελτιωθεί αισθητά. Σε ανώτερο διοικητικό επίπεδο η μονολι­ θική στρατιωτική διοίκηση των ενόπλων δυ­ νάμεων της Απω Ανατολής εγκατέλειψε την αναχρονιστική δομή του Μετώπου της Ερυ­ θρός Σημαίας και καθιέρωσε δύο αυτόνομες στρατιωτικές διοικήσεις με έδρα το Μαριτίμ και το Πρι Αμούρ αντίστοιχα, εξασφαλίζο­ ντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τα εχέγγυα για τη ραγδαία αναβάθμιση των συνθηκών στρατω­ νισμού, εκπαίδευσης και πολεμικής ετοιμό­ τητας σε αυτές τις περιοχές. Οσον αφορά το Σοβιετικό Ναυτικό, αυτό διαχωρίστηκε από τον "Ερυθρό Στρατό των Εργατών και των Α­ γροτών" αποκτώντας για πρώτη φορά δικό του φορέα Γενικής Διοίκησης. Η εικόνα του Ερυθρού Στρατού το 1937, πριν από τη διαδικασία των εκκαθαρίσεων, δεν προσομοίαζε ούτε κατ' ελάχιστο με την προ της έναρξης του "Σχεδίου Τουχατσέφσκι". Ο χαρακτήρας του δεν ήταν πια ταξικός διεθνιστικός στηριζόμενος στην προλεταρια­ κή λαϊκή πολιτοφυλακή, αλλά πατριωτικός-εθνικός εδραζόμενος σε ένα καθιερωμένο πλέον, ισχυρό και αρκετά αυτόνομο σώμα α­ ξιωματικών. Ο σχεδιασμός του είχε ως πρότυ­ πο τις πιο σύγχρονες στρατηγικές αντιλή­ ψεις, όπως αυτή της συγκρότησης ικανού α­ ριθμού αναβαθμισμένων ταξιαρχιών αρμά­ των μάχης και εξελιγμένων αεροπορικών μο­ νάδων, οι οποίες συνιστούσαν και την αυξη­ μένη επιθετική του ικανότητα. Ακόμα η τεράστια αριθμητική του μάζα, περίπου 90 μεραρχίες και 3.000.000 προσωπικού, του προσέδιδε το προβάδισμα σε σχέση με οποιονδήποτε άλλο στην Ευρώπη. Ομως, ο "Ερυ­ θρός" στρατάρχης δεν έζησε ώστε να συμβάλει με την επιβλητική του προσωπικότητα στον υπέρ πάντων αγώνα της Σοβιετικής Ε ­ νωσης κατά τη διάρκεια του επικείμενου πα­ γκοσμίου πολέμου. Ο στρατιωτικός ο οποίος τιμήθηκε με το ανώτατο σοβιετικό παράσημο για προσωπική ανδρεία, ο επιτελής που επέδειξε θαυμάσια πρωτοβουλία ενεργείας, ο ι­

(1) Cliff, Tony: ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΡΩΣΙΑ, Εργατική Δημοκρατία, B ä έκδοση 1991. (2)Ζαφειρόπουλος, Ιωάννης: ΡΩΣΙΑ ΣΟ ΒΙΕΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ -ΚΟΙΝΟΠΟΛΙΤΕΙΑ, Τέσσερα Εψιλον, Αθήνα, 1992. (3)Amrine, D., Middleton C.: SHADOW O F THE DICTATORS, Time-Life Books B.V., 1990. (4) Deane, M. J.: POLITICAL CONTROL O F THE SOVIET ARMED FORCES, Crane, Rustak and Company, 1977. (5) Farman, Christopher: THE WORLD IN ARMS, Time-Life Books B. V., 1990. (6) Garder, M.: A HISTORY OF THE SOVIET ARMY, Pall Mall Press, London, 1966. (7) Garthoff, R.: SOVIET MILITARY POLICY: A HISTORICAL ANALYSIS, Faber and Faber, 1966. (8) Hagen Von, Mark: SO LD IERS OF THE PROLETARIAT DICTATORSHIP, Cornell University Press, 1990. (9) Kinder, H.: Hilgermann, W.: ATLAS OF WORLD HISTORY, London, Penguin Books Ltd., 1978. (10) Lider, J.: MILITARY FORCE: AN ANALYSIS OF MARXIST-LENINIST CONCEPTS, Farnborough, Gower, 1981. (11) Little, Richard: GOVERNING THE SOVIET UNION, Longman, 1989. (12) Macridis, Roy: MODERN POLITICAL SYSTEM S IN EUROPE, 6th edition, New Jersey, Prentice Hall Inc., 1963. (13) Murphy, J.: STALIN, Buttler and Tanner Ltd., 1945. (14) Reese, R „ Roger: STALIN’S RELUCTANT SOLDIERS. A SOCIAL HISTORY OF THE RED ARMY, 1925-1941, University Press of Kansas, 1996. (15) Sokolovsky, lI.D.: MILITARY STRATEGY: SOVIET DOCTRINE AND CONCEPTS, Pall Mall Press, 1963. (16) Ulan, Adam: STALIN, Allen Lane, 1973. (17) Volkogonov, Dmitri: STALIN. TRIUMPH AND TRAGEDY, edited and translated by Harold Shukman, 1988, Translation copyright, 1991. (18) Voroshilov, Κ.: THE RED ARM Y TODAY, Foreign Languages Publishing, Moscow, 1939. (19) Zaloga, Steven: THE RED ARM Y OF THE GREAT PATRIOTIC WAR, Osprey, London, 1989.

Σ Η Μ Ε ΙΩ Σ Η Η παρούσα αποτελεί σύνοψη της ανέκδοτης μελέτης: Σωτηρόπουλος, Ιωάννης, Π.: ΟΙ Θ Ε Μ Ε Λ ΙΩ Δ Ε ΙΣ Π Α Ρ Α ΓΟ Ν Τ Ε Σ ΠΟΥ Σ Υ Ν Ε Β Α Λ Α Ν ΣΤΗ Ν Ε Ξ Ε Λ ΙΞ Η ΤΟ Υ Ε Ρ Υ Θ Ρ Ο Υ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ Δ Ε Κ Α Ε Τ ΙΑ ΤΟ Υ 1930, Αθήνα, 1997.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

ΣΟΥΔΑ

ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

Στα υψώματα ΒΔ του κόλπου της Σούδας Βρετανοί αξιωματικοί οργανώνουν την αμυνα της περιοχής. 0

ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ

ΑΜ ΕΣΩ Σ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΙΦΝΙΔΙΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΩΝ ΙΤΑΛΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, ΣΤΙΣ 28 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1940, Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΣΥΜΦΩΝΗΣΕ ΝΑ ΑΝΑΛΑΒΟ ΥΝ 01 ΒΡΕΤΑΝΟΙ ΤΗΝ ΑΜΥΝΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ. Ο ΚΟΛΠΟΣ ΤΗΣ ΣΟΥΔΑΣ ΜΕ ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΦΥΣΙΚΟ Λ ΙΜ Α Ν Ι ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΕ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΒΡΕΤΑΝΟΥΣ ΤΟ ΙΔΑΝΙΚΟ ΠΡΟΚΕΧΩΡΗΜΕΝΟ ΣΗΜΕΙΟ ΑΝΕΦΟΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΤΟΛΟ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ, 680 χλμ. «ΕΜΠΡΟΣ» ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΑΥΣΤΑΘΜΟ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ. Ο ΤΣΩΡΤΣΙΛ ΑΠΑΙΤΟΥΣΕ ΝΑ ΜΕΤΑΤΡΑΠΕΙ Η ΣΟΥΔΑ ΣΕ «ΕΝΑ ΔΕΥΤΕΡΟ -ΦΛΟΟΥ»! Βρετανική επάκτια πυροβολαρχία μεγάλου διαμετρήματος στην περιοχή Χανιών-Σούδας.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Κρήτη το 1940-41 σήμαινε για τους Βρετανούς προκεχωρημένα αεροδρόμια από όπου τα αερο­ πλάνα τους θα μπορούσαν να επιχειρούν ναντίον των δυνάμεων του Αξονα και να ε­ λέγχουν μαζί με τις βάσεις της Μάλτας και της Κύπρου την ανατολική Μεσόγειο. Ετσι λίγο μετά την ιταλική επίθεση κατά της Ελ­ λάδας, την 1η Νοεμβρίου 1940, έφθασαν στη Σούδα τα πρώτα βρετανικά πλοία που μετέφεραν στην Κρήτη εφόδια και το 2ο Τάγμα του Συντάγματος των Γιόρκ και Λάνκαστερ. Σύντομα ακολούθησαν το 2ο Τάγμα των Black Watch της 14ης Ταξιαρχίας Πεζι­ κού και άλλες δυνάμεις. Στη Σούδα οι Βρετανοί οργάνωσαν και εγκατέστησαν μια ναυτική βάση ανεφοδια­ σμού του στόλου τους, αλλά και σημείο υ­ ποδοχής των στρατευμάτων που διακινού­ σαν προς και από την ηπειρωτική Ελλάδα. Στην είσοδο του κόλπου και του λιμανιού ποντίσθηκε μία τριπλή σειρά μεταλλικού ανθυποβρυχιακού φράγματος που συγκρο­ τούσαν κάτω από την επιφάνεια της θάλασ­ σας εκατοντάδες μεγάλες μεταλλικές ση­ μαδούρες. Στην περιοχή εγκαταστάθηκαν σταδια­ κά πυροβολαρχίες αντιαεροπορικού και ε-

Η

πάκτιου πυροβολικού, επανδρωμένες από δυνάμεις των Βασιλικών Πεζοναυτών Συ­ γκεκριμένα λίγο πριν από την έναρ^ι της Μάχης της Κρήτης υπήρχαν στη Σούδα 10 αντιαεροπορικά πυροβόλα των 3 ·ι δύο α­ ντιαεροπορικές πυροβολαρχίες με πυροβό­ λα των 3,7 in, 16 αντιαεροπορικά πυροβόλα Bofors των 40 mm. αριθμός από ναυτικά πυ­ ροβόλα «Pom-Pom», πολυβόλα και 24 αντια­ εροπορικοί προβολείς. Υπήρχαν επίσης ταγμένα σε διάφορες τοποθεσίες στην πε­ ριοχή του κόλπου τα πυροβόλα της «Ζ» Πυ­ ροβολαρχίας του 15ου Βρετανικού Επάκτι­ ου Συντάγματος, που αριθμούσαν τέσσερα πυροβόλα των 6 in. δύο των 4 in και δύο των 121b. Τις δυνάμεις των πεζοναυτών στη Σού­ δα διοικούσε ο υποστράτηγος Ουέστον. Ε ­ πίσης ήταν διαθέσιμα μερικά τάγματα Αυ­ στραλών και ένα ελληνικό τάγμα για την ά­ μυνα της ευρύτερης περιοχής. Για τον ίδιο σκοπό είχαν διατεθεί επτά ελαφρά άρματα και δύο άρματα «πεζικού» τύπου Matilda.

Η ΙΤΑΛΙΚΗ Ε Π ΙΔ Ρ Ο Μ Η ΤΗΣ 26ης ΜΑΡΤΙΟΥ 1941 Με την έναρξη του Ελληνοϊταλικού πο­ λέμου η Σούδα αποτελούσε ένα μόνιμο «αγκάθι» στα πλευρά των Ιταλών. Από τα βαθιά νερά του καλά προστατευμένου κόλ­ που εξορμούσαν τα βρετανικά πλοία που α­ νάγκασαν τον Ιταλικό Στόλο της Μεσογείου να περιοριστεί στους ναυστάθμους της η­ πειρωτικής Ιταλίας, παραιτούμενος από τη φιλοδοξία του «Mare Nostrum». Χρησιμοποι­ ώντας τη Σούδα επίσης τα βρετανικά πλοία προστάτευαν τις νηοπομπές των συμμαχι-

Η είσοδος του κόλπου και του λιμανιού της Σούδας φρασσόταν από τριπλή σειρά ανθυποβρυχιακού φράγματος. Στο αριστερό άκρο της φωτογραφίας διακρίνεται η κάννη ενός επάκτιου

Kw r πλοίιιν που έφερναν στην Ελλάδα στρατεύματα και εφόδια για τις ανάγκες '5 - ' τα πράγματα για τους Ιταλούς πήγαιναν ολοένα προς το χειρότε­ ρο. Διαρκώς υποχωρούσαν στα μέτωπα της Ξ;οειας Ηπείρου και της Αφρικής. Μετά την επιτυχία της επιδρομής στο "βραλτάρ τον Οκτώβριο του 1940 από ιτα­ λικές επανδρωμένες τορπίλλες (βλέπε σχε­ τικό άρθρο στη «ΣΙ» Μαρτίου 2001, τεύχος 55) ο Μουσολίνι έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για την ειδική μονάδα του Ναυτικού που διεξήγαγε αυτού του είδους τις ανορθόδο­ ξες επιχειρήσεις. Η μονάδα αυτή, ο 10ος Ε ­ λαφρός Στολίσκος όπως είχε ονομαστεί, εί­ χε διοικητή τον αντιπλοίαρχο Βιττόριο Μοτσαγκάττα. Το τμήμα της που ειδικευόταν σε επιθέσεις επιφανείας εναντίον ναυτικών στόχων ή επάκτιων εγκαταστάσεων χρησι­ μοποιούσε διάφορους τύπους μικρών ή με­ γαλύτερων ταχύπλοων ελαφρών σκαφών (ΕBoats στη βρετανική ορολογία, όπου Ε=ΕχρΙθ3ίνβ-εκρηκτικά). Τα σκάφη αυτά έφε­ ραν είτε έναν αριθμό τορπιλλών που εκτό­

ξευαν εφορμώντας στους στόχους και σπεύδοντας να απομακρυνθούν, είτε ένα φορτίο εκρηκτικών στο εσωτερικό τους, το οποίο επυροδοτείτο με την πρόσκρουση του ίδιου του σκάφους επί του στόχου. Διοι­ κητής του τμήματος επιθέσεων επιφανείας της μονάδας ήταν ο πλωτάρχης Τζιόρτζιο Τζιόμπε. Στα τέλη Δεκεμβρίου του 1940 μία ομά­ δα ειδικών ταχυπλόων σκαφών του 10ου Ε ­ λαφρού Στολίσκου αποσπάσθηκε στην υπό ιταλική κατοχή Λέρο και εγκαταστάθηκε στο βόρειο τμήμα του νησιού, στον κόλπο Παρθένι. Επρόκειτο για έξι ταχύπλοα σκά­ φη επιθέσεων ΜΤΜ (Motoscafo di Turismo Modificato-Τροποποιημένα ταχύπλοα σκάφη αναψυχής) ειδικής κατασκευής από ελαφρύ ξύλο, μήκους 6,20 m περίπου και πλάτους 1,70 m, εφοδιασμένα με πανίσχυρους κινη­ τήρες Alfa Romeo 3.500 cc και 95 hp, που τους επέτρεπαν να αναπτύξουν ταχύτητες ως 31 kts. Είχαν πηδάλιο διεύθυνσης και έλι­ κα ειδικά διαμορφωμένα ώστε να μπορούν να σηκώνονται έξω από το νερό και να περ-

Λίγες ημέρες μετά την ιταλική επίθεση στην Ελλάδα τα πρώτα βρετανικά στρατεύματα φθάνουν στη Σούδα από την Αλεξάνδρεια.

Προς

Χσνκ

HM S YO RK H M S C O V EN T R Y

ΣΟΥΔΑ

^τσαμαδούρες

Π ΥΡ ΟΒ ΟΛΑ ΡΧ ΙΑ

τσαμαδούρες

Σ Χ ΕΔ ΙΑ ΓΡΑ Μ Μ Α ΤΗΣ ΙΤ Α Λ ΙΚ Η Σ ΕΠ ΙΔ ΡΟ Μ Η Σ ΣΤΟ Λ ΙΜ Α Ν Ι ΤΗ Σ ΣΟ ΥΔΑΣ

68

(2 6 η ς Μ α ρ τ ίο υ

Σχεδίαση χάρτη του Δημήτρη Χαδούλα για τη «ΣΙ». νούν επάνω από τα ανθυποβρυχιακά δίκτυα που προστάτευαν τις εισόδους των λιμανιών, δεδομένου και του μικρού βυθίσμα­ τος τους. Στο εμπρόσθιο τμήμα των σκα­ φών υπήρχαν τοποθετημένα εκρηκτικά βά­ ρους 330 kg. Ενας ειδικός επικρουστήρας προκαλούσε διαδοχικά, μετά την πρό­ σκρουση του ταχυπλόου επάνω στον στόχο, την ελεγχόμενη έκρηξη ενός δακτυλίου που χώριζε το εμπρός τμήμα του σκάφους από το πίσω. Το εμπρόσθιο τμήμα βυθιζό­ ταν ευρισκόμενο σε επαφή με τον στόχο λί­ γο κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, οπότε ένας άλλος επικρουστήρας υδροστα­ τικής πίεσης προκαλούσε την ανάφλεξη των εκρηκτικών που έφερε το σκάφος, τα ο-

Κοντινή φωτογραφία ενός από τα ανθυποβρυχιακά φράγματα στη Σούδα. Οι μεγάλοι πλωτήρες συγκροτούσαν ένα πυκνό μεταλλικό δίχτυ κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

1941)

ποία δημιουργούσαν μία μεγάλη τρύπα στα ύφαλα του πλοίου-στόχου. Κάθε ταχύπλοο είχε ως χειριστή ένα άτομο που καθόταν στο πίσω μέρος του. Ο χειριστής όταν εφορμούσε με τη μέγιστη ταχύτητα επάνω στον στόχο έπρεπε να ασφαλίσει το πηδά­ λιο διεύθυνσης σε σταθερή θέση και να πέ­ σει στη θάλασσα με έναν ειδικό πλωτήρα, που αποτελούσε τμήμα του καθίσματος του, σπεύδοντας να ανέβει αμέσως επάνω σε αυτόν για να αποφύγει τον βέβαιο θάνα­ το, αν η έκρηξη που θα ακολουθούσε τον έ­ βρισκε μέσα στο νερό. Οπως γίνεται αντιληπτό επρόκειτο λίγοπολύ για επιθέσεις αυτοκτονίας ή, τουλάχι­ στον, με αποτέλεσμα την αιχμαλωσία των πληρωμάτων μετά την προσβολή των στό­ χων τους. Προορισμός της μονάδας αυτής από τη Αέρο θα ήταν η προσβολή των πλοίων που μετέφεραν τα στρατεύματα της Κοινοπολι­ τείας στην Ελλάδα. Ο αντιπλοίαρχος Μοτσαγκάττα έφθασε γύρω στα τέλη Ιανουαρίου του 1941 στο Παρθένι με υδροπλάνο για να συναντήσει τα πληρώματα των ΜΤΜ. Η συνάντηση έγινε επάνω στο αντιτορπιλλικό «Crispi» και ο Μοτσαγκάττα τούς μίλησε για μια σχεδιαζόμε­ νη επίθεση εναντίον πλοίων που ναυλοχούσαν στο λιμάνι της Σούδας. Βασικός στόχος της επιχείρησης θα ήταν το βαρύ καταδρο­ μικό «York» και οποιοδήποτε άλλο πολεμικό ή εμπορικό πλοίο συναντούσαν εκεί. Στην αποστολή θα έπαιρναν μέρος ο αν­ θυποπλοίαρχος Αντζελο Καμπρίνι, ο αρχικελευστής Εμίλιο Μπαρμπέρι και οι υπαξιωματικοί Λίνο Μπεκάτι, Αλέσιο Ντε Βίτο και Τούλιο Τεντέσκι, έχοντας ως επικεφαλής τον υ­ ποπλοίαρχο Λουϊτζι Φατζιόνι. Η επίθεση θα γινόταν με τις ευνοϊκότερες καιρικές συν­ θήκες, με απουσία σελήνης και με βάση τα στοιχεία της Ιταλικής Αεροπορίας από τις αεροφωτογραφήσεις που θα πραγματοποι­ ούσε στη Σούδα την προηγούμενη ημέρα. Τα έξι ΜΤΜ θα μεταφέρονταν με δύο ειδικά διασκευασμένα αντιτορπιλλικά-φορείς κο-

Μερική άποψη του αντιτορπιλλικού ’’Nubian», κλάσης «Tribal» (1.8701), στο λιμάνι της Σούδας το 1941.

Το βρετανικό θωρηκτό «Barham» ενώ ανεψοδιάζεται με καύσιμα από πετρελαιοφόρο πλοίο μέσα στη Σούδα.

Πάνω από τον κόλπο το πλήρωμα ενός αντιαεροπορικού πολυβόλου Lewis και δύο Κρητικοί χωροφύλακες περιεργάζονται τα συμμαχικά πλοία μέσα στη Σούδα.

ντά στην περιοχή της επιδρομής. Μετά από δύο αναβολές της επιχείρη­ σης, στα τέλη Μαρτίου του 1941 τα σκάφη μεταφέρθηκαν με τα αντιτορπιλλικά «Sella» και «Crispi» στην Αστυπάλαια. Εκεί στις 25 Μαρτίου, παρ' όλο που τα πλοία αυτά υπέ­ στησαν αεροπορικό βομβαρδισμό, αποφασίστηκε η εκτέλεση της επιδρομής το ίδιο βράδυ, λόγω των ευνοϊκών καιρικών συνθη­ κών που επικρατούσαν στην περιοχή της Κρήτης. Η αναγνώριση που είχαν πραγματο­ ποιήσει αεροσκάφη από τη Ρόδο είχε δείξει ότι μέσα στη Σούδα βρίσκονταν το «York», δύο ακόμα καταδρομικά, μερικά αντιτορπιλλικά, τρία πετρελαιοφόρα και μερικά με­ ταγωγικά. Γύρω στα μεσάνυκτα τα δύο αντιτορπιλλικά έφθασαν αθέατα στα ανοικτά της Σού­ δας, όπου καθέλκυσαν γρήγορα με ειδικούς γερανούς τα έξι ΜΤΜ στη θάλασσα. Κατό­ πιν επέστρεψαν στη βάση τους. Τα ΜΤΜ έ­ πλευσαν σε σχηματισμό ρόμβου προς το ά­ νοιγμα του κόλπου. Φθάνοντας εκεί, τρεις περίπου ώρες αργότερα, συνάντησαν το πρώτο ανθυποβρυχιακό φράγμα της εισό­ δου (μια σειρά από ποντισμένους μεγάλους σημαντήρες που συγκροτούσε κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας ένα μεταλλικό ανθυποβρυχιακό δίχτυ-από τη μία ακτή του κόλπου ως την άλλη). Στις 02.35 της 26ης Μαρτίου τα ιταλικά σκάφη πέρασαν με ευ­

0 αρχιστράτηγος των Βρετανικών Δυνάμεων στη Μέση Ανατολή, σερ Αρτσιμπαλντ Ουέιβελ,

κατά τη διάρκεια επιθεώρησης των εγκαταστάσεων στη Σούδα το 1941.

κολία επάνω από το φράγμα και λίγο αργό­ τερα πέρασαν ένα-ένα, προσεκτικά και αθό­ ρυβα, και από το δεύτερο, από ένα σημείο στη βόρεια πλευρά του κοντά στις βραχονησίδες-οχυρά που υπάρχουν εκεί. Λίγο πριν από τις 03.00, αφού συγκεντρώθηκαν, όλα τα ΜΤΜ έπλευσαν με ταχύτητα στο κέ­ ντρο του σκοτεινού κόλπου κατευθυνόμενα προς το λιμάνι.

Τα χρονικά περιθώρια είχαν περιοριστεί και οι Ιταλοί προσπαθούσαν να βρεθούν στο σημείο της επίθεσης πριν από την αυ­ γή. Καθώς πλησίαζαν στο τρίτο ανθυποβρυ­ χιακό φράγμα που έκλεινε την είσοδο του λιμανιού, από έναν λόφο πάνω από τον κόλ­ πο άναψε ξαφνικά ένας προβολέας και η δ έ­ σμη του άρχισε να ερευνά τη θάλασσα κο­ ντά στα μικρά σκάφη. Οι Ιταλοί σταμάτησαν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

και περίμεναν με αγωνία για μερικά λεπτά. Το φως του προβολέα περιπλανήθηκε για λίγο πάνω στην επιφάνεια του νερού και ε­ πικεντρώθηκε κατόπιν κατά μήκος του φράγματος της εισόδου του λιμανιού, απο­ καλύπτοντας έτσι τον δίαυλο πλάτους 50 m που υπήρχε στη βόρεια πλευρά στους χειρι­ στές των ΜΤΜ. Κατόπιν ο προβολέας έσβη­ σε βυθίζοντας τον κόλπο και πάλι στο σκο­ τάδι. Οι Ιταλοί κινήθηκαν προσεκτικά και γύ­ ρω στις 04.45 γλίστρησαν μέσω του διαύλου μέσα στο λιμάνι. Ο Φατζιόνι συγκέντρωσε τα σκάφη γύρω του και ερεύνησε την περιο­ χή με τα ειδικά κυάλια που είχε. Ακριβώς μπροστά τους στο κέντρο του λιμανιού ή­ ταν αγκυροβολημένο το «York»! Αριστερά του διακρινόταν το νορβηγικό πετρελαιο­ φόρο 8.3241 «Pericles» και δεξιά του και πί­ σω μερικά μικρότερα πετρελαιοφόρα και μεταγωγικά. Κανένα άλλο καταδρομικό δεν φαινόταν μέσα στο λιμάνι, παρά τις πληρο­ φορίες της εναέριας αναγνώρισης. Με τη σειρά τους οι υπόλοιποι χειριστές των ταχυ­ πλόων πήραν τα κυάλια και αναγνώρισαν

τους στόχους. Η ώρα ήταν 05.00 και από το «York» ακούστηκε το σάλπισμα του πρωινού εγερτηρίου. Σε λίγο οι ηλεκτρομηχανές και οι εξαεριστήρες άρχισαν να λειτουργούν, μερικά φώτα άναψαν στο πλοίο και καπνός βγήκε από τις καπνοδόχους του. Ο Φατζιόνι κατένειμε γρήγορα τους στόχους στα πληρώματά του. Διέταξε τον Καμπρίνι και τον Τεντέσκι να επιτεθούν στο «York», τον Ντε Βίτο σε ένα μεγάλο μεταγωγικό πίσω και δεξιότερα του καταδρομικού και τον Μπαρμπέρι στο «Pericles». Κράτησε σε εφεδρεία το σκάφος του Μπεκάτι και το δικό του, με σκοπό να επιλέξουν στόχους αργότερα, α­ νάλογα με την εξέλιξη της επίθεσης. Μετά από έναν σύντομο αποχαιρετισμό μεταξύ τους τα πληρώματα άρχισαν να παίρνουν την τελική θέση για την επίθεση. Ο θόρυ­ βος που προκαλούσαν οι ηλεκτρομηχανές και οι εξαεριστήρες από το «York» κάλυπτε για την ώρα τον θόρυβο των κινητήρων των ΜΤΜ. Εκείνο που δεν είχαν μπορέσει να επισημάνουν οι Ιταλοί μέσα στο λιμάνι ήταν το καταδρομικό «Coventry», που ήταν αθέ-

Οι τέσσερις αυτές φωτογραφίες επιδεικνύουν τις τακτικές επίθεσης των σκαφών ΜΤΜ: α) Το σκάφος κατευθύνεται με τη μέγιστη ταχύτητα εναντίον του στόχου, β) Ο χειριστής έχοντας ασφαλίσει το πηδάλιο διεύθυνσης εγκαταλείπει το σκάφος, μαζί με τον πλωτήρα που ήταν τοποθετημένος πίσω από τη θέση του. γ) Το ταχύπλοο κινείται μόνο του μέχρι να προσκρούσει στον στόχο, δ) Ο χειριστής πέφτοντας στη θάλασσα σπεύδει να ανέβει επάνω στον πλωτήρα (σωσίβιο) για να αποφύγει τα αποτελέσματα της έκρηξης που θα ακολουθήσει.

Ο διοικητής του 10ου Ελαφρού Στολίσκου, αντιπλοίαρχος Βιττόριο Μοτσαγκάττα (δεύτερος από τα δεξιά), ήταν ένας από τους εμπνευστές της επιτυχημένης ιταλικής επιδρομής της 26ης Μαρτίου 1941 στη Σούδα.

Ενα από τα ιταλικά ειδικά ταχύπλοα σκάφη ΜΤΜ που έφεραν εκρηκτικά βάρους 330 kg.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Στιγμιότυπο κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης των πληρωμάτων των ΜΤΜ, πιθανώς στο Παρθένι της Λέρου.

ατο από αυτούς, δεμένο ακριβώς πίσω από το «Pericles» και λίγο πριν είχε τελειώσει τον ανεφοδιασμό του σε πετρέλαιο. Τη στιγμή εκείνη, γύρω στις 05.30, που τα ΜΤΜ ευθυγραμμισμένα με τους στόχους τους ανέπτυσσαν ταχύτητα, το «Coventry» είχε αρχίσει να απομακρύνεται από το πλευρό του πετρελαιοφόρου! Ο Καμπρίνι και ο Τεντέσκι επιταχύνοντας ασφάλισαν τα πηδάλιά τους και έπεσαν στη θάλασσα περίπου 100 m από το «York». Πριν προλά­ βουν σχεδόν να ανέβουν στους πλωτήρες τους τα δύο σκάφη προσέκρουσαν στο δ ε ­ ξιό πλευρό του καταδρομικού και αμέσως μετά δύο ταυτόχρονες εκρήξεις συγκλόνι­ σαν από άκρη σε άκρη το μεγάλο πλοίο, που άρχισε να παίρνει κλίση. Επάνω στο «York» και στην ευρύτερη περιοχή του λι­ μανιού κατά τα επόμενα δευτερόλεπτα επεκράτησε πανδαιμόνιο. Οι σειρήνες συ­ ναγερμού άρχισαν να ουρλιάζουν, ενώ δια­ ταγές στα μεγάφωνα προειδοποιούσαν για «αεροπορική επιδρομή». Τα αντιαεροπορι­ κά πυροβόλα τριγύρω άνοιγαν πυρ στα τυ­ φλά και δέσμες προβολέων άρχισαν να ε­ ρευνούν τον σκοτεινό ουρανό. Στο μεταξύ το σκάφος του Μπαρμπέρι, που ήδη εκινείτο προς το «Pericles», α­ ντιμετώπισε πρόβλημα με το πηδάλιό του και έτσι ο Φατζιόνι διέταξε τον Μπεκάτι να επιτεθεί στο πετρελαιοφόρο. Σύντομα μια ακόμα μεγάλη έκρηξη τύλιξε στις φλόγες το «Pericies» έχοντας ανοίξει μια τεράστια τρύπα στα ύφαλά του, ενώ φλεγόμενο πε­

τρέλαιο άρχισε να διαρρέει στη θάλασσα. Στην άλλη άκρη του λιμανιού ο Ντε Βίτο με το σκάφος του προσέβαλε το μεταγω­ γικό που είχε ως στόχο του, το οποίο άρχι­ σε αμέσως να παίρνει κλίση. Ο Μπαρμπέρι αποκατέστησε το πρόβλημα του πηδαλίου του και έριξε το ΜΤΜ επάνω σε ένα μικρό­ τερο πετρελαιοφόρο, το οποίο επίσης τυλίχθηκε στις φλόγες. Μέσα σε ελάχιστα λεπτά το λιμάνι της Σούδας είχε μετατραπεί σε μια κόλαση ε­ κρήξεων, φωτιάς και θανάτου. Ο Φατζιόνι, που παρακολουθούσε ενθουσιασμένος τα αποτελέσματα των επιθέσεων των συ­ ντρόφων του, αποφάσισε να επιτεθεί και αυτός στο «York» για να εξασφαλίσει τη βύθισή του. Τη στιγμή όμως που ανέπτυσ­ σε ταχύτητα ευθυγραμμισμένος με το δ ε ­ ξιό πλευρό του «λαβωμένου» καταδρομι­

κού, αντιλήφθηκε φωτισμένη-από μια α­ νταύγεια της πυρκαγιάς του «Pericies», μια μεγάλη σκοτεινή σιλουέτα να κατευθύνεται προς το κέντρο του λιμανιού. Ηταν το «Coventry», που επιχειρούσε κατευθυνόμενο προς τον δίαυλο του ανθυποβρυχια­ κού φράγματος να βγει από τον κόλπο. Ο Φατζιόνι αλλάζοντας πορεία στο σκάφος του κα τευθύνθηκε ολοταχώς εναντίον της πλώρης του καταδρομικού. Ασφάλισε το πηδάλιό του και πηδώντας στη θάλασσα μπόρεσε με απογοήτευση να διακρίνει το ΜΤΜ του να περνά ελάχιστα μέτρα μπροστά από την πλώρη του «Coventry»! Με το πρώτο φως της ημέρας όλοι οι Ιταλοί χειριστές των ΜΤΜ περισυνελέγησαν και συνελ,ήφθησαν (μετά τον πόλεμο, για την ηρωική τους πράξη τα πληρώματα των ΜΤΜ τιμήθηκαν με το Χρυσό Μετάλ­ λιο Ανδρείας). Το «York» είχε κτυπηθεί σο­ βαρά στο ύψος των λεβητοστασίων και βυ­ θιζόταν γρήγορα με την πρύμνη του. Σε βοήθειά του είχαν σπεύσει το αντιτορπιλλικό «Husty» και ένα ρυμουλκό, που το έ­ συραν με δυσκολία προς τα αβαθή του κόλπου, όπου τελικά το πλοίο «κάθισε» μισοβουλιαγμένο. Οι Βρετανοί μετά την επιτυχημένη αυ­ τή ιταλική επιδρομή στη Σούδα, θέλοντας να αποκρύψουν το γεγονός ότι το «York» είχε αχρηστευθεί, καταχώρησαν τη βύθι­ ση του πλοίου ως αποτέλεσμα της δράσης της Luftwaffe κατά τη Μάχη της Κρήτης, που σε λίγο θα άρχιζε...

71

Τα ιταλικά αντιτορπιλλικά «Sella» (επάνω) και «Crispi» (αριστερά) που μετέφεραν τα έξι σκάφη ΜΤΜ έξω από τη Σούδα.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Δύο από τους χειριστές των ιταλικών ΜΤΜ, που συμμετέχοντας στην επιδρομή της 26ης Μαρτίου 1941 στη Σούδα εξουδετέρωσαν το καταδρομικό «York». Δεξιά ο ανθυποπλοίαρχος Αντζελο Καμπρίνι και αριστερά ο Τούλιο Τεντέσκι.

ΚΑΤΑ ΤΗ ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ Το λ._άνι της Σούδας αποτέλεσε στόχο για επιδρομές και περιοχή για εναέριες α­ ναμετρήσεις από τις πρώτες ημέρες του Ελληνοιταλικού πολέμου και μετά τη μετα­ φορά των πρώτων βρετανικών στρατευμά­ των στο νησί. Η ιταλική «Αεροπορία του Αι­ γαίου» (AEGE) αντιδρώντας αμέσως έστειλε την 1η Νοεμβρίου 1940 δεκατέσσερα βομ­ βαρδιστικά S.M.79 της 34ης Σμηναρχίας από τη Ρόδο εναντίον της Σούδας. Τα τρικι­ νητήρια αυτά αεροσκάφη έφθασαν, συνοδευόμενα από έξι καταδιωκτικά FIAT CR.42 της 162 Μοίρας Δίωξης, στις 13.30 πάνω από τον κόλπο. Εκεί βομβάρδισαν και πολυβό-

72 Μ ····»

λησαν μερικά από τα βρετανικά μεταγωγικά πλοία, χωρίς ουσιώδη αποτελέσματα. Τα κα­ ταδρομικά αντιαεροπορικής προστασίας «Calcutta» και «Coventry» και το καταδρομι­ κό «Ajax», που βρίσκονταν μέσα στο λιμάνι, δημιουργώντας φράγμα πυρός κράτησαν αρκετά μακριά τα ιταλικά αεροπλάνα, ένα από τα οποία απομακρύνθηκε φλεγόμενο. Οι επιδρομές των ιταλικών βομβαρδι­ στικών από τη Ρόδο συνεχίστηκαν σποραδι­ κά και κατά τους επόμενους μήνες, ως τις αρχές του 1941. Ηταν στην ουσία αποστο­ λές «παρενόχλησης» των πλοίων και των λι­ μενικών εγκαταστάσεων στη Σούδα, αφού περιορίζονταν σε υπερβολικά άστοχο βομ­ βαρδισμό από μεγάλο ύψος και συχνά οι ε­ πιτιθέμενοι υφίσταντο απώλειες από το α­ ντιαεροπορικό πυροβολικό, από τη δράση των αεροσκαφών δίωξης της Βρετανικής Ναυτικής Αεροπορίας (Fulmar, και Sea Gladiator), περιστασιακά δε και από Buffalo και Blenheim MklF που στάθμευαν στο αερο­ δρόμιο του Μάλεμε με αποστολή να καλύπτουν από αέρος τη Σούδα (βλέπε το άρθρο «Το S.M.79 και η δράση του στο Αιγαίο», τεύχος 1 της «AI», Οκτώβριος-Νοέμβριος 1999). Στις αρχές Μαϊου του 1941 η Luftwaffe ανέλαβε με τη σειρά της δράση εναντίον των πλοίων και των εγκαταστάσεων της Σούδας, με θανατηφόρα ακρίβεια και θεαματικά ση­ μαντικότερα αποτελέσματα. Στις 20 Μαϊου 1941 η αποστολή κατάληψης σημαντικών θέσεων στην περιοχή Σούδας, Χανίων και Χερσονήσου είχε ανατεθεί αρχικά σε δύο λόχους του αερομεταφερόμενου γερμανι­ κού Συντάγματος Εφόδου (απόσπασμα «Αλτμαν»), που θα προσγειώνονταν με ανεμό­ πτερα με κύριο στόχο να εξουδετερώσουν τις αντιαεροπορικές πυροβολαρχίες οι ο­ ποίες ήταν ταγμένες γύρω από το λιμάνι της Σούδας και προς την κατεύθυνση των Χανίων. Η κύρια δύναμη των εισβολέων θα ακολουθούσε λίγο αργότερα με τους αλεξι­ πτωτιστές του 3ου Συντάγματος (του συ­ νταγματάρχη Χάιντριχ) που θα ρίπτονταν κυρίως νότια των Χανίων. Η προετοιμασία της εισβολής άρχισε νωρίς το πρωινό της 20ής Μαϊου με συνε­ χείς επιδρομές από Me 109 και Me 110 που προσέβαλαν με τα πυρά και τις βόμβες τους τις πυροβολαρχίες και το προσωπικό στο έδαφος. Σύντομα ακολούθησαν τα ανε-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Το «York» μετά την ιταλική επίθεση, καθισμένο στα αβαθή του κόλπου της Σούδας.

Το μισοβυθισμένο «York» αποτελούσε έναν μόνιμο στόχο για τη Luftwaffe κατά τη διάρκεια της Μάχης της Κρήτης.

μόπτερα DFS 230 του αποσπάσματος Αλτμαν. Ο ίδιος ο λοχαγός Αλτμαν επικεφαλής του 2ου ενισχυμένου Λόχου της μονάδας του με 15 ανεμόπτερα, κατευθυνόμενος προς τη ζώνη προσγείωσης μεταξύ Σούδας και Χανίων, λόγω των γύρω ορεινών όγκων, αναγκάστηκε να προσεγγίσει περνώντας «διά πυρός και σιδήρου» επάνω από τον κόλπο της Σούδας, βαλλόμενος από κάθε είδους και διαμετρήματος αντιαεροπορικά όπλα, από την ξηρά και από τα πλοία. Ο ου­ ρανός γέμισε από καιόμενα και κομματια­ σμένα ανεμόπτερα και ρυμουλκά αεροσκά­

φη, πολλά από τα οποία δεν κατόρθωναν να φθάσουν στην ξηρά και συντρίβονταν στη θάλασσα, παρασύροντας στον βυθό τους επιβαίνοντες. Οσα από τα DFS 230 επιβίωσαν προσγειώθηκαν όπως-όπως στη ζώνη προ­ σγείωσης που βρισκόταν στην αρχή της Χερσονήσου του ακρωτηρίου. Εκεί μία δι­ πλή έκπληξη περίμενε όσους Γερμανούς α­ ποβιβάστηκαν από αυτά, όταν είδαν ότι την πυροβολαρχία που είχαν σταλεί να εξουδε­ τερώσουν αποτελούσαν... ομοιώματα πυ­ ροβόλων και ότι την περιοχή φρουρούσαν οι δυνάμεις των Βρετανών Ουσσάρων του

ΚΑΤΑΙΤΑΣΙΙ EU ΤΟΝ ΤΟΜΕΑ

ΙΟΥΔΑΣ ΧΑΝΙΩΝ T W ΠΡΟΪΑΝ

ΤΗ Ι 20-5-41

Δ ΙΣ / Γ Ε Σ

Κ Λ ΙΜ Α :

1

:«.ίΟΟ

Στρατόηίδον δΐίριομένυν _ fW |

·Ανδυι»οβρυχιοκ4ν νράγνο Βοοιλεύς τΟν 'Ελλήνων

fs.l.xj

Ιτρστηγιΐον δυνόμευν Χοώδος-ΧανΙϋ'

CÜJ

·Αλίξιητωτιοτα1

Ιτροταν»Ιον Κρίφορς ΠίζονοΟται

ΛΠΟΙΠΛϊ ΜΑ| ΑΛΤΜΑΝ

\ΤΑ\ΑΜ ΥΝΗ Ϊ κ α ι ΥΠΗ' V AJΜ Ε Ν Ο Σ 'Ζ Ο Υ ΛΑ Σ

ΚαΑϋδζς

Μετά την κατάληψη της Σούδας από τους Γερμανούς, αλεξιπτωτιστές προσεγγίζουν στο «York» με προφυλάξεις.

Νορθάμπερλαντ. Στη σκληρή μάχη που ακολούθησε ο 2ος Αερομεταφερόμενος Λόχος εξοντώθη­ κε. Οι 108 από τους 136 άνδρες που πάτη­ σαν την κρητική γη σκοτώθηκαν ή τραυμα­ τίστηκαν. 0 ίδιος ο λοχαγός Γκούσταβ Αλτμαν (βετεράνος της επιχείρησης κατάλη­ ψης του βελγικού οχυρού Εμπεν-Εμαέλτον Μάιο του 1940), μαζί με τον υπολοχαγό Μόρ και τον ανθυπολοχαγό Ρούμμλερ αιχμαλω­ τίστηκαν, ενώ ο επικεφαλής της 3ης Διμοι­ ρίας του λόχου, υπολοχαγός Εμπνερ, σκο­ τώθηκε. Ο 1ος Λόχος στο μεταξύ με άλλα εννέα ανεμόπτερα, υπό τη διοίκηση του υπολοχαγού Αλφρεντ Γκέντς, προσγειώθηκε με με­ γάλη διασπορά νότια των Χανιών, κοντά σε μια άλλη βρετανική αντιαεροπορική πυρο­ βολαρχία, την οποία προσπάθησε να εξου-

Λίγο αργότερα το μισοβουλιαγμένο καταδρομικό έγινε πόλος έλξης για πολλούς περίεργους Γερμανούς στρατιωτικούς.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Ενα από τα βρετανικά ναυτικά αντιαεροπορικά πυροβόλα « Pom-Pom» 40 mm που είχαν τοποθετηθεί στην ξηρά για την αντιαεροπορική προστασία της Σούδας (φωτογραφία του Ε. Telling, ενός από τους πυροβολητές που εικονίζονται-19 ετών το 1941).

Πριν από τη γερμανική αεροαπόβαση στην Κρήτη η Σούδα βομβαρδιζόταν τακτικά από τους Γερμανούς. Εδώ ένα συμμαχικό πλοίο καίγεται μέσα στο λιμάνι μετά από πλήγμα βόμβας.

Πανοραμική φωτογραφία του λιμανιού της Σούδας που ελήφθη κατά τη διάρκεια αεροπορικού βομβαρδισμού. Τουλάχιστον δύο από τα πλοία φλέγονται από τα πλήγματα που έχουν δεχθεί.

74

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

20 Μαϊου 1941. Γερμανοί αλεξιπτωτιστές πέφτουν στην περιοχή της Σούδας, ενώ ένα μεταγωγικό Ju 52 πέφτει φλεγόμενο.

Ενα από τα ανεμόπτερα DFS 230 που μετέφερε τους ανδρες του αποσπάσματος Αλτμαν καμμένο στην περιοχή μεταξύ Σούδας και Χανιών.

Τα βρετανικά αντιαεροπορικά πυροβόλα «Pom-Pom», όπως το εικονιζόμενο, από τα πολεμικά πλοία στη Σούδα ενίσχυαν την άμυνα της περιοχής.

Μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Γερμανούς πληρώματα των Stukas επισκέπτονται το κατεστραμμένο «York», που είχε δεχθεί τόσες επιθέσεις των αεροσκαφών τους κατά τη Μάχη της Κρήτης.

δετερώσει υφιστάμενος μεγάλες απώλειες. Κάπου εκεί κοντά, σε μία έπαυλη ΝΔ των Χανίων, είχαν διανυκτερεύσει ο βασιλιάς Γε­ ώργιος Β ’, ο εξάδελφός του πρίγκηπας Πέ­ τρος και ο πρωθυπουργός Ε. Τσουδερός. Ενα από τα ανεμόπτερα του 1ου Λόχου προ­ σγειώθηκε 300 μόλις μέτρα μακριά τους και λίγο αργότερα έπεσαν και αλεξιπτωτιστές στην περιοχή. Η βασιλική συνοδεία διέφυγε κινούμενη προς Νότο μαζί με 40 περίπου Ελληνες και Νεοζηλανδούς στρατιώτεςπρος την Αγ. Ρουμέλη. Σύντομα μία μεγάλη αρμάδα από μετα­ γωγικά αεροσκάφη Ju 52 εμφανίστηκε επά­ νω από την περιοχή και άρχισαν να πέφτουν οι αλεξιπτωτιστές του 3ου Συντάγματος ΝΔ των Χανίων. Η ρίψη ήταν πολύ κακή και μερι­ κοί λόχοι του Συντάγματος είχαν διασπορά των ανδρών τους σε απόσταση πάνω από 5 χιλιόμετρα, πέφτοντας ακόμα και στην πε­ ριοχή του λιμανιού της Σούδας. Υπερασπι­ στές νοτίως των Χανίων ήταν οι άνδρες της 10ης νεοζηλανδικής Ταξιαρχίας Πεζικού, του αντισυνταγματάρχη Κίπενμπεργκ, και τρία ελληνικά τάγματα. Αυτοί αρχικά αιφνιδιάστηκαν αλλά σύντομα αντέδρασαν με

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Μέσα στο λιμάνι της Σούδας ένα μισοβουλιαγμένο υδροπλάνο He 8 της Γιουγκοσλαβικής Ναυτικής Αεροπορίας, που είχε καταφύγει εκεί μετά την κατάρρευση της χώρας.

Αποψη του λιμανιού κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, από τα υψώματα ΒΔ της Σούδας.

σφοδρότητα εξοντώνοντας μεγάλους αριθμούς αλεξιπτωτιστών, που έπεφταν σχεδόν ανάμεσα στις θέσεις τους, και ανα­ γκάζοντας τους Γερμανούς να περιορι­ στούν στην περιοχή Αλικιανού-Αγυιάς. Γρή­ γορα ενεπλάκησαν στη μάχη και εκατοντά­ δες Κρητικοί χωρικοί, άνδρες, γυναίκες και παιδιά, οπλισμένοι με ό,τι όπλο διέθεταν, α­ κόμα και ξύλα και πέτρες, ενώ άλλοι έσπευ­ δαν στις βρετανικές στρατιωτικές αποθή­ κες εκλιπαρώντας να τους δοθούν όπλα. Ο αεροπορικός βομβαρδισμός συνεχι­ ζόταν στη Σούδα και ήδη είχε πληγεί το ναρκαλιευτικό «Widnes» και το νοτιοαφρικανικό πλοίο «Kos 23». Σε λίγο το φορτηγό σκά­ φος «Dalesman», 6.200 t, που είχε φθάσει στο λιμάνι με τη νηοπομπή ΑΝ-30, κτυπημένο θανάσιμα από τις γερμανικές βόμβες α­ ναγκάστηκε να προσαράξει στα αβαθή του κόλπου για να αποφύγει τη βύθιση. Οι μάχες στην περιοχή της Σούδας συ­ νεχίστηκαν κατά τις επόμενες ημέρες, α­

φού οι Γερμανοί απέτυχαν να καταλάβουν τους αντικειμενικούς σκοπούς τους από την πρώτη ημέρα. Οι επιτιθέμενοι είχαν επι­ κεντρώσει τις προσπάθειές τους στο προ­ γεφύρωμα που είχαν δημιουργήσει στο Μά-

λεμε, όπου αποβίβαζαν στρατεύματα και ε­ φόδια, τα οποία μετέφεραν αεροπορικώς, αρχίζοντας μία σταδιακή προώθηση προς τα ανατολικά. Τις νύκτες στο λιμάνι της Σούδας εξα­

ΒΥΘΙΣΘΕΝΤΑ ΣΥΜΜΑΧΙΚΑ ΠΛΟΙΑ (ΕΚΤΟΠΙΣΜΑΤΟΣ ΑΝΩ ΤΩΝ 1.000 t) ΛΟΓΩ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΩΝ ΕΠΙΔΡΟΜΩΝ ΣΤΟΝ ΚΟΛΠΟ ΤΗΣ ΣΟΥΔΑΣ ΤΟ 1941

ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ

ΟΝΟΜΑ ΠΛΟΙΟΥ

ΕΚΤΟΠΙΣΜΑ (t)

ΕΘΝΙΚΟΤΗΣ

ΕΙΔΟΣ ΠΛΟΙΟΥ

19.4.41

«British Science»

7.138

βρετανική

Πετρελαιοφόρο

24.4.41

«Κυριακή»

5.528

ελληνική

Εμπορικό

27.4.41

«Costa Rica»

8.672

ολλανδική

Εμπορικό

27.4.41

«Scottish Prince»

3.791

βρετανική

Εμπορικό Εμπορικό

29.4.41

«Κονίστρα»

3.537

ελληνική

16.5.41

«Eleonora Maersk»

10.694

δανική

Τάνκερ

16.5.41

«Κύθηρα»

1.070

ελληνική

Εμπορικό

16.5.41

«Aray Bank»

7.258

βρετανική

Εμπορικό

16.5.41

«Νικόλαος-Ουρανία»

6.397

ελληνική

Εμπορικό

16.5.41

«Θερμόνη»

5.719

ελληνική

Εμπορικό

18.5.41

«RFA Olna»

7.073

βρετανική

Πετρελαιοφόρο

20.5.41

«Dalesman»

6.200

βρετανική

Εμπορικό

25.5.41

«Logician»

5.993

βρετανική

Εμπορικό

26.5.41

«Ρόκος»

6.426

ελληνική

Εμπορικό

Σημείωση Στις βυθίσεις των πλοίων αυτών στη Σούδα πρέπει να π ροστεθούν και οι βυθίσεις του καταδρομικού «York» και του πετρελαιοφόρου «P e ric ie s» , τα οποία είχαν μισοβυθιστεί από την ιταλική επιδρομή της 26ης Μαρτίου 1941 και τα αποτελείωσαν οι βομβαρδισμοί της L u ftw a ffe κατά τη Μάχη της Κρήτης. Επίσης πρέπει να προστεθεί η βύθιση του ελληνικού αντιτορπιλλικού «Λέω ν», το οποίο είχε πληγεί από βομβαρδισμό στις 21/4/41 και είχε ρυμουλκηθεί για επισκευές στη Σούδα, όπου τελικά βυθίστηκε από γερμανικές βόμβες.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

κολουθούσαν να φθάνουν πολεμικά (κ_ρίως) πλοία που αποβίβαζαν κάποιες ενι­ σχύσεις, έπαιρναν τραυματίες και έσπε.δαν να αποπλεύσουν πριν από ττ . αι_ ·- · ζ την Αίγυπτο. Την ημέρα στον ουρανό πάνω από την Κρήτη κυριαρχούσεη Luftwaffe,που εξαπέλυε σφοδρούς βομβαρδισμούς στα πλοία τα οποία απέμεναν μισοβουλιαγμένα στη Σούδα και κυρίως στο κουφάρι του κα­ ταδρομικού «York», από όπου με αξιοθαύ­ μαστο θάρρος και αυταπάρνηση μερικά α­ ντιαεροπορικά πυροβόλα εξακολουθούσαν να βάλλουν ακόμα εναντίον των γερμανι­ κών αεροσκαφών. Κατά τις επόμενες ημέρες λόγω της γερμανικής προέλασης οι δυνάμεις της Κοι­ νοπολιτείας που πολεμούσαν δυτικότερα υποχώρησαν-κυρίως υπό την κάλυψη του σκότους-από την περιοχή της Σούδας προς τα Σφακιά, προσπαθώντας να αποφύγουν την αιχμαλωσία.

Η ΑΠΟΧΩ ΡΗΣΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ Η αντίστροφη μέτρηση για τους Γερμα­ νούς στην Κρήτη ξεκίνησε το καλοκαίρι του 1944, όταν άρχισαν να αδειάζουν το νησί και να συμπτύσσονται στην περιοχή των Χανίων και της Σούδας. Η αποχώρηση των κατοχι­ κών δυνάμεων από την ηπειρωτική Ελλάδα, τον Οκτώβριο του 1944, άφησε αποκομμένα τα γερμανικά στρατεύματα του «Φρουρίου Κρήτη», καθώς και σε μερικά νησιά της Δω­ δεκάνησου και των Κυκλάδων. Στις 8 Μαϊου 1945 ο Γερμανός στρατιωτι­ κός διοικητής της Κρήτης, στρατηγός Μπέντακ, ανακοίνωσε σε συγκέντρωση αξιωμα­ τικών και στρατιωτών του στον δημοτικό κή­ πο στα Χανιά τη συνθηκολόγηση της Γερμα­ νίας, που σήμανε και το τέλος του Β' Παγκο­ σμίου Πολέμου στην Ευρώπη. Αυτό που απέ­ μενε ήταν η υπογραφή της συνθηκολόγησης των γερμανικών δυνάμε­ ων στο νησί. Την ίδια ημέρα ένα βρετανικό απόσπασμα υπό τις διαταγές του ταξίαρχου Κέρκμαν, ως αντιπροσώπου του στρατάρ­ χου Αλεξάντερ (ανώτατου διοικητή των συμ­ μαχικών δυνάμεων στη Μεσόγειο), αποβιβά­ στηκε στην Αγία Γαλήνη και την επομένη, 9 Μαϊου 1945, υπογράφηκε στο Ηράκλειο, στην έπαυλη «Αριάδνη», το «έγγραφο της τοπικής παραδόσεως των εν Κρήτη γερμανι­ κών και ιταλικών δυνάμεων». Το ιστορικό αυ­ τό έγγραφο εκτός από τον στρατηγό Μπέντακ και τον ταξίαρχο Κέρκμαν, από ελληνι­ κής πλευράς το υπέγραψε ο υποστράτηγος Γεώργιος Φουντουλάκης, ως στρατιωτικός διοικητής Κρήτης. Την «άνευ όρων παράδοση των γερμανι­ κών στρατευμάτων», που επικύρωσε στις 23/5/1945 η θριαμβευτική είσοδος δυνάμεων του Ελληνικού και του Βρετανικού Στρατού, καθώς και ανταρτικών ομάδων στα Χανιά, α­ κολούθησε μία περίεργη κατάσταση στην περιοχή, υπό την ανοχή των Βρετανών. Οι γερμανικές δυνάμεις, περίπου 14.000 άν­ δρες, ήταν συγκεντρωμένοι στην περιοχή της Σούδας, της Χαλέπας, νοτίως των Χα-

Αποψη του Συμμαχικού Στρατιωτικού Νεκροταφείου στη Σούδα.

Γερμανικο εξοπλισμενο περιπολικο σκάφος στη Σούδα κατα τη διαρκεια της κατοχής. Μεσα στον κόλπο παραμένουν τα κουφάρια του «York» και άλλων μισοβουλιαγμένων πετρελαιοφόρων και εμπορικών σκαφών που βομβαρδίστηκαν κατά τη διάρκεια της Μάχης της Κρήτης.

νίων και μεταξύ Μουρνιών, Αγυιάς και Αλικιανού. Οπως ανέφερε ο Βρετανός ταξίαρχος Πρέστον, που ήταν πλέον ο διοικητής των δυνάμεων της Κοινοπολιτείας στην Κρήτη, με τη δικαιολογία ότι η βρετανική στρατιωτική δύναμη ήταν μικρή και δεν ε-

παρκούσε για την προστασία της ζωής των αιχμαλώτων, επετράπη στο 50% των Γερμα­ νών στρατιωτικών να διατηρήσει τον φορη­ τό οπλισμό για τη δική του ασφάλεια! Ετσι δημιουργήθηκε στο νησί μία νέα άτυπη «κα­ τοχή» από τους ηττημένους, που διατηρή-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

νης διαθεσιμότητας πλωτών μέσων για τον σκοπό αυτό. Στις 10 Ιουλίου 1945 παρέμε­ ναν στο νησί 550 ακόμα Γερμανοί, οι περισ­ σότεροι από τους οποίους ήταν προσωπικό ειδικών συνεργείων για την εκκαθάριση ναρκοπεδίων και την περισυλλογή πυρομαχικών. Υπολογίζεται ότι τα τελευταία κατοχι­ κά στρατεύματα εγκατέλειψαν το νησί λίγο πριν από τις 25 Ιουλίου, δύο μήνες μετά την απελευθέρωση των Χανίων. Στο λιμάνι της Σούδας απέμεναν πια τα συντρίμμια από τα μισοβυθισμένα πλοία και οι καταστροφές στις λιμενικές και στις κτιριακές εγκαταστάσεις που άφησε πίσω της η λαίλαπα του πολέμου. Σε μία άκρη του κόλπου, απέναντι από το λιμάνι και προς την κατεύθυνση των Χανίων, συγκεντρώθη­ καν και τάφηκαν οι άνδρες των Συμμάχων που έπεσαν κατά τη Μεγάλη Μάχη της Κρή­ της. Καλοκαίρι του 1945. Οι εναπομείναντες Γερμανοί στην Κρήτη, αιχμάλωτοι πλέον, συγκεντρώνονται στη Σούδα περιμένοντας τον επαναπατρισμό τους.

Πριν από την αναχώρησή τους οι Γερμανοί ερευνώντο συστηματικά από Βρετανούς στρατιωτικούς. Δεν έπρεπε να φέρουν μαζί τους τίποτε άλλο εκτός από τα προσωπικά τους είδη.

78

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Επιβίβαση Γερμανών τραυματιών σε οχηματαγωγό στη Σούδα.

θηκε επί δύο περίπου μήνες μετά τη λήξη του Β ’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη! Στο λιμάνι της Σούδας δημιουργήθηκε μια απαγορευμένη για τους Ελληνες περιο­ χή, όπου οργανώνονταν οι αναχωρήσεις των Γερμανών και των Ιταλών αιχμαλώτων με πλοία, κυρίως με προορισμό την Αλεξάν­ δρεια. Στο λιμάνι τους αιχμαλώτους που α­ ναχωρούσαν τους ερευνούσαν σχολαστικά

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Βρετανοί στρατιωτικοί, οι οποίοι αφαιρούσαν οτιδήποτε πολύτιμο δεν είχε σχέση με τα ατομικά είδη κάθε στρατιώτη, π.χ. πολύ­ τιμους λίθους, χρυσά νομίσματα και άλλα είδη αξίας τα οποία ήταν πιθανό να είχαν έλθει στην κατοχή τους παράνομα κατά τη διάρκεια του πολέμου. Η αναχώρηση των Γερμανών από τη Σούδα γινόταν με απελπι­ στικά αργό ρυθμό, λόγω και της περιορισμέ­

(1) J.P . Pallud: LOPERATION «MERKUR»: LES PARAS ALLEMANDS SAUTENT SU R LA CRETE, Editions Heimdal, 1987. (2) M. G. Comeau: OPERATION MERCURY, Patrick Stephens Ltd., 1991. (3) After the Battle, Battle of Britain Prints, London. (4) Γ.Χ. Μπριντάκη: ΧΑΝΙΑ 1941-1945, ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ, Εκδ. οίκος Μ. Γεωρβασάκης, Χανιά, 1996. (5) Ο Ελληνο-Γερμανικό Πόλεμος 6 Απριλίου30 Μαϊου 1941, «Στρατιωτική Επιθεώρηση», Εκδοση ΓΕΣ/7ο ΕΓ/5. (6) J.L. Etheil: LUFTWAFFE AT WAR-EAPLES OVER N. AFRICA AND THE MEDITERRANEAN 1940-43, Greenhill Books, 1997. (7) Bryan Philpot: GERMAN BO M BER S OVER THE MED., Patrick Stephens Ltd., 1980. (8) Prince J.V. Borghese: SEA DEVILS, 1952. (9) Weapons and Warfare, Phoebus Pubi., London, 1975.

ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Δ.Δ., Αθήνα. Αναφορικά με το πρώ­

στοιχείο κυριάρχησε στην Ανατολι­

το ερώτημά σας. η ονομασία "ουνκερς είναι παραφθορά της γερμανι­

κή Ρωμαϊκή ή Βυζαντινή ή Ελληνική Μεσαιωνική Αυτοκρατορία. Δεν α­

κής λέξης γιούνγκε πομ σημαίνει

ποδεχόμαστε πλήρως την άποψή

νέος. Ο Ρωσικός Στρατός της επο­

σας ότι από το 146 π.Χ. ως το 1821 η

Κόνιαρη Κωνσταντίνο. Ευχαριστού­

μέρες που οι Τούρκοι έκαιγαν τις

χής της Οκτωβριανής '-ανάστα­

χώρα μας παρακολουθούσε την ε­ ναλλαγή των κατακτητών της.

με για τα καλά λόγια και τις φωτο­

ελληνικές συνοικίες της Σμύρνης

γραφίες.

να παρουσιαζόταν εκεί και με τα πυ­

σης ήταν οργανωμένος με δάση τα

σμό με τις γενικότερες αναγκες ως προς την κάλυψη διαφόρων θεμά-

ντρώθηκε στον Παγασητικό κόλπο για αναδιοργάνωση! Το γιατί διατάχθηκε κάτι τέτοιο δεν γνωρίζουμε. Σίγουρα πάντως θα μπορούσε τις η­

γερμανικά πρότυπα και για τον λό­ γο αυτό οι μαθητές των στρατιωτι­ κών σχολών ονομάζονταν (όπως και

Τζαβέλλα Δημήτριο, Σάρτη Χαλκιδι­ κής. Παρακαλούμε να λαμβάνετε υ-

Αλεξόπουλο Κώστα. Οι φωτογρα­

ροβόλα των θωρηκτών να ισοπέδω­ νε την τουρκική συνοικία. Τίποτα

φίες είναι πολύ ενδιαφέρουσες και

τέτοιο δεν έγινε για τον απλούστα­

οι Γερμανοί μαθητές) Γιούνκερς. Η ονομασία αυτή δεν έχει σχέση με τα

πόψη τις ημερομηνίες λήξης του

πρόκειται να αξιοποιηθούν. Μας εν­ διαφέρουν οποιεσδήποτε άλλες

το λόγο ότι η πνευματική σύγχυση

γερμανικά αεροσκάφη του Β' ΠΠ,

βάνονται εκπρόθεσμες κατά ένα μήνα.

φωτογραφίες, πληροφορίες ή θ έ ­

Αυτοί είχαν συντρίβει στο ψυχολο­

ματα που αφορούν τον ελληνικό

γικό πεδίο πολύ περισσότερο από ότι τα στρατεύματα στο πεδίο της

τα περίφημα Junkers, που είχαν το

διαγωνισμού. Οι επιστολές σας λαμ-

όνομα του κατασκευαστή τους και

χώρο και την ιστορία μας.

εργοστασιάρχη Χιούγκο Γιούνκερς.

Μουσταϊρα Γιώργο, Αργος. Η τηλε­

Ως προς το αν η Οκτωβριανή Επα­

ομοιοτυπία (fax) παραλήφθηκε και

νάσταση έχει υποκινηθεί από τον

διαβιβάστηκε. Ευχαριστούμε πολύ.

των κυβερνώντων ήταν τεράστια.

μάχης.

Αυτό

φαίνεται ανάγλυφα

Σταύρου Κωνσταντίνο, Ξυλοκέριζα Κορινθίας. Υποστηρίζουμε ότι τα

από το ότι η εντολή εγκατάλειψης

γερμανικά άρματα των αρχών του

δεν υπήρχαν διαθέσιμες μονάδες!

της Μικράς Ασίας δεν δόθηκε διότι

παγκόσμιο σιωνισμό θα πούμε πως έχει διατυπωθεί μια τέτοια θεωρία

Πατρινό Παύλο, Αθήνα. Προς το πα­

Β'ΠΠ ήταν εν γένει εφάμιλλα των

Ολα τα παραπάνω στηρίζουν τις α­

από αρκετούς Ελληνες και ξένους

ρόν δεν υπάρχει λύση στο πρόβλη­

γαλλικών και των σοβιετικών αρμά­

πόψεις όσων θεωρούν την αποχώ­

συγγραφείς

μά σας. Απευθυνθείτε σε παλαιοβι­ βλιοπωλεία ή στο βιβλιοπωλείο "Ε ­

των. Σημειώστε ότι λέμε "εν γένει ε ­

Δενδρινού: Πρόβλημα Ισραήλ, εκ­

ρηση της Στρατιάς ως προσχεδιασμένη ενέργεια και συνεπώς μιλούν

δόσεις "Ελεύθερη Σκέψις", Αθήνα,

λεύθερη Σκέψις".

(βλέπε

π.χ.

Ανδρέα

φάμιλλα". Εσείς μιλάτε για Β1, Τ-34 και KV-1, τύπους στους οποίους ε­ μείς

1995), όμως δεν έχει τεκμηριωθεί

δεν

αναφερόμαστε.

Επίσης

για "προδοσία". Οι ξένοι δεν ήταν ε­ κεί για να επέμβουν υπέρ των Ελλή­ νων παρά μόνο για να προστατεύ­

και ανήκει περισσότερο στη σφαίρα

Θεραπίδη Κωνσταντίνο, Ξάνθη. Δ εν

δεν οριοθετούμε σαφώς χρονικά τη

της πολιτικής παρά της στρατιωτι­

αναλαμβάνουμε τέτοιου είδους ερ­ γασίες. Οπως αντιλαμβάνεστε είναι

σύγκριση. Δεν είναι δυνατό να συ-

σουν τα δικά τους συμφέροντα και

γκριθούν τα μέσα γερμανικά άρμα­

κοί, που θα ονομάζαμε "τροτσκι-

αρκετά δύσκολη η συγκέντρωση των τίτλων που αναζητείτε. Θα πρέ­

τα Pz III/IV με τα βαρέα γαλλικά Β1 και τα σοβιετικά KV-1 και Τ-34 (αν

τους δικούς τους πολίτες. Οι Αγγλοι βέβαια εξακολουθούσαν να είναι σε

στές”, ασπάζονται τη θεωρία περί

πει να ανατρέξετε στη βιβλιοθήκη

και το τελευταίο ανήκει σε νεώτερη

κής Ιστορίας. Το περίεργο είναι ότι και ορισμένοι σοσιαλιστές ιστορι­

εμπόλεμη κατάσταση με τους Τούρ­ κους, αλλά δεν ήθελαν να εμπλα-

χρηματοδότησης

του δήμου σας και στα βιβλιοπω­

γενιά, εμφανιζόμενη το 1941). Δεν

κούν σε επιχειρήσεις. Το ίδιο έγινε

της Ρωσικής Επανάστασης από όρ­

λεία της πόλης σας για τα σχετικά

μπορούμε να συγκρίνουμε ανόμοι­

όταν βρέθηκαν αντιμέτωποι μαζί

γανα του σιωνισμού. Σχετικά με το αν στην Αμερική κυριαρχεί το ε­

βιβλία.

ες κατηγορίες όταν αντιμετωπίζου­

τους στις ακτές των Δαρδανελλίων.

βραϊκό λόμπυ σας παραπέμπουμε

οργάνωσης

και

με το θέμα από καθαρά τεχνική

Σχετικά με τη συμπεριφορά του Ελ­

Τοπάλη Φωκίωνα, Θεσσαλονίκη. Ο

πλευρά. Ενα βασικό μειονέκτημα ό­

ληνικού Στρατού στη Μικρά Ασία έ­

στις πρόσφατες προεδρικές εκλο­

σωστός όρος είναι χαλινωτήριο στο­

λων των γαλλικών αρμάτων ήταν ότι

χουν γραφεί αρκετά. Ποτέ ένας

γές στις ΗΠΑ και στα προσκόμματα

μίου. Αυτό επιτρέπει τη βολή βλή­

ο πύργος τους είχε έναν μόνο άν-

στρατός δεν μπορεί να ελέγχει τη

που έθετε ο Αλ Γκορ στην εκλογή

δρα για πλήρωμα, τον αρχηγό, ο ο­

συμπεριφορά όλων των ανδρών του

υποψηφίου

ματος με μεγαλύτερη αρχική ταχύ­ τητα. Για το θέμα του σωλήνα δεν

ποίος εκτελούσε ταυτόχρονα καθή­

και ποτέ δεν κρίνεται από μεμονω­

Τζωρτζ Μπους, ο οποίος δεν είναι

θα φέρουμε άλλες αντιρρήσεις. Α-

κοντα γεμιστή και πυροβολητή. Τα

μένες συμπεριφορές. Η ουσία είναι

αρεστός στο λόμπυ που αναφέρε­

νατρέχοντας στη σχετική βιβλιο­

γερμανικά Pz III/IV είχαν στον πύργο

ότι η Ελληνική Στρατιά είχε ως πολι­

τε. Η ΕΣΣΔ έγινε υπερδύναμη μετά

γραφία διαπιστώσαμε ότι το αντιαε­

αρχηγό, πυροβολητή και γεμιστή.

τον Β 1ΠΠ λόγω της αφέλειας των Α­

ροπορικό πυροβόλο των 88 mm βάλ­

τική της την ανάπτυξη καλών σχέ­ σεων με τον μουσουλμανικό άμαχο

του

ρεπουμπλικανού

μερικανών, οι οποίοι προσπάθησαν

λει σε Α/Α βολή ολομερή φυσίγγη,

Στο τακτικό πεδίο η ταχύτητα αντί­ δρασης ενός γερμανικού πληρώμα­

να δημιουργήσουν ένα αντίβαρο α­

χωρίς επεμβάσεις στον αριθμό των

τος μόνο σε αυτό το σημείο είναι

πληθυσμό και όχι την καταπίεσή του. Κατασταλτικά μέτρα ελήφθη-

πέναντι στην "αποικιοκρατική" πολι­

προωθητικών γεμισμάτων, αυξομοι-

συντριπτική σε σχέση με ένα γαλλι­

σαν (π.χ. πυρπόληση χωριών) μόνο

τική της Βρετανίας, με τα γνωστά

ώνοντας το ύψος διάρρηξης με την

κό. Τα σοβιετικά άρματα των αρχών

σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όπως

ολέθρια επακόλουθα για την ελευ­

κατάλληλη ρύθμιση του εγκαιρο-

του πολέμου δεν ήταν εφοδιασμέ­

θερία των λαών της Ανατολικής Ευ­

φλεγούς πυροσωλήνα.

να με ασυρμάτους, εκτός από αυτά των αξιωματικών. Οι Γερμανοί διέθε­

κατά την ανοικτή εξέγερση της πε­ ριοχής Εμεντ τον χειμώνα 1921-

ρία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πο­

Κουρεντζή Περικλή, Αθήνα. Αρθρο

ταν ασυρμάτους σε όλα τα άρματα.

1922. Είναι γεγονός ότι κατά την υ­ ποχώρηση έγιναν πολλές βιαιοπρα­

λέμου, εκδόσεις "Πάπυρος").

για το υποβρύχιο "Παπανικολής" δη-

Από όλα αυτά συμπεραίνεται ότι κά­

γίες σε βάρος αμάχων. Αυτές όμως

μοσιεύθηκε οτο τ.1, το οποίο έχει ε­

θ ε άρμα είχε πλεονεκτήματα και

έγιναν από φυγάδες και όχι από συ­

Φεργάδη Κωνσταντίνο, Μοσχάτο, Αθήνα. Το βιβλίο που επιθυμείτε

ξαντληθεί. Προς το παρόν δεν προ-

μειονεκτήματα, που αντίστοιχα το

βλέπεται κάτι άλλο σχετικό με το

όποιο αντίπαλο άρμα δεν διέθετε

ντεταγμένες μονάδες και ενδεχο­ μένως έπληξαν και χριστιανούς,

μπορείτε να το προμηθευτείτε από

θέμα που σας ενδιαφέρει.

και έτσι φτάνουμε στο συμπέρασμα του "εν γένει εφάμιλλα". Η Μικρα­

(Ιπποκράτους 112, Αθήνα). Εμείς

Φ.Ν., Τριανδρία, Θεσσαλονίκη. Τα

σιατική Καταστροφή είναι ένα θέμα

καμία περίπτωση δεν μπορεί να γί­

διαθέτουμε προς πώληση μόνο τα

στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή

που δεν έχει ακόμα ερευνηθεί στο

νει σύγκριση με όσα έκαναν οι αχα­

δικά μας έντυπα.

μας είναι λίγα, ελπίζουμε όμως ότι θα σας Βοηθήσουν. Σύμφωνα με αυ­

σύνολό του (ατυχώς) και υπάρχουν

λίνωτοι νικητές, άτακτοι και τακτι­ κοί.

τά η περιοχή είναι η Τραπεζούντα στο Κολάτ νταγ, με κατεύθυνση πα­

πολλά αναπάντητα ερωτήματα, ό­ πως αυτό που αναφέρετε. Τα υπάρ­ χοντα στοιχεία παρουσιάζουν τον

ρατήρησης από το ύψωμα προς τη

στόλο να αποπλέει από τη Σμύρνη

ρώπης (βλέπε Ρεημόν Καρτιέ: Ιστο­

το βιβλιοπωλείο "Ελεύθερη Σκέψις"

Τασιόιτουλο Βαγγέλη, Λάρισα. Από όσα γνωρίζουμε δεν υπάρχουν άρ­ θρα ή άλλες σχετικές δημοσιεύσεις που αναφέρονται στο κατά πόσον

θάλασσα.

με τους τελευταίους πολιτικούς υ­ παλλήλους και κάποιους στρατιωτι­

ένα έθνος είναι ή δεν είναι γενναίο. Ο καθένας μπορεί να καταλήξει στα

Μαυρομιχάλη Γεώργιο. Αρθρο σχε­

κούς. Σε άλλα σημεία κάλυψε την α­

δικά του συμπεράσματα μελετώ­ ντας την ιστορία κάθε κράτους.

τικό με την Επανάσταση του 1821 θα δημοσιευθεί σε μελλοντικό τεύ­

ναχώρηση των διαλυμένων μονά­ δων (Αλάτσατα, Ντικελί κ.ά.) και ό­

Από τον 8ο-9ο αιώνα το ελληνικό

χος του περιοδικού και σε συνδυα­

ταν

αυτή

ολοκληρώθηκε

79

διότι σκοπός τους ήταν η αρπαγή και όχι η φυλετική αντεκδίκηση. Σε

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Παρακαλούμε οι επιστολές να μην υπερβαίνουν τις 200 λέξεις προ­ κειμένου να δημοσιεύονται περισ­ σότερες μαζί με τις σχετικές απα­ ντήσεις του περιοδικού.

συγκε­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ

ΣΦΑΛΜΑΤΑ

Η ΥΠΟΧΩΡΗΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΜΠΟΥΛ (1842) Η Π Α Ρ Ο Υ Σ ΙΑ Ε Ν Ο Σ

να παραπονείται ότι τελείωναν τα πυ-

ΑΝΕΠ ΑΡΚΕΣΤΑΤΟ Υ

χαν αρκετά για να αντιμετωπίσουν

ρομαχικά του στρατού, αν και υπήρ­ πολιορκία δώδεκα μηνών. Σε λίγο οι

Α Ξ ΙΩ Μ Α Τ ΙΚ Ο Υ

Αφγανοί

έπαψαν

να

υπολογίζουν

τους Βρετανούς στρατιώτες και έγι-

Σ Τ Η Ν Η ΓΕ ΣΙΑ

ναν πιο τολμηροί. Δύο επιθέσεις που εκτόξευσαν οι Βρετανοί κατέληξαν

ΤΩ Ν Β Ρ Ε ΤΑ Ν ΙΚ Ω Ν

σε τραγωδία. Την πρώτη φορά ο σχη­

Δ Υ Ν Α Μ Ε Ω Ν ΣΤΟ

ματισμός των Βρετανών δέχθηκε ε­ πίθεση αφγανικού ιππικού. Οι άνδρες

ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ ΤΟ 1841-42

με

θαυμαστή

ψυχραιμία

άφησαν

Ο Δ Η ΓΗ Σ Ε ΣΕ Μ ΙΑ Α Π Ο

τους Αφγανούς να φθάσουν στα εί­

ΤΙΣ Μ ΕΓΑΛΥΤΕΡΕΣ

ομαδικά. Οταν διαλύθηκε ο καπνός είδαν ότι δεν είχαν κτυπήσει ούτε έ­

ΗΤΤΕΣ Σ Τ Η Ν ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ

ναν Αφγανό ιππέα ή άλογο και άρχι­

κοσι βήματα και μετά πυροβόλησαν

σαν να υποχωρούν, Ο Ελφινστον, που

ΤΟΥ Β Ρ Ε ΤΑ Ν ΙΚ Ο Υ

βρέθηκε στον δρόμο της φυγής, προσπάθησε να τους σταματήσει, αλ­

ΣΤΡΑΤΟΥ

λά όπως είπε ο ίδιος οι άνδρες «γύρι­ ζαν αλλού το πρόσωπο» όταν τους μι­

"Τα απομεινάρια ενός στρατού". Πίνακας της Ελίζαμπεθ Μπάτλερ όπου απεικονίζεται ο μοναδικός διασωθείς αξιωματικός από την αποχώρηση των Βρετανών.

λούσε. Κατά τη δεύτερη επίθεση σκοτώθηκαν πολλοί Βρετανοί από τους Αφγανούς σκοπευτές, που ήταν κατά πολύ καλύτεροί τους, και στη συνέχεια οι πρώτοι τράπηκαν σε φυ­

80

Ο συγγραφέας Τζωρτζ ΜακΝτό-

στέλνοντας στρατό και αντικαθιστώ­

ναλντ Φρέιζερ σε ένα από τα ιστορικά

ντας τον κυβερνήτη της χώρας με

μυθιστορήματα της σειράς με ήρωα τον Φλάσμαν αναφέρεται στον πρώ­

άλλον που ήταν υποχείριο των Βρε­

Στρατού, είχε δει πολεμική δράση για τελευταία φορά στη μάχη του Βατερ-

γή όταν τους ρίχτηκαν οι τεχνίτες και οι έμποροι της Καμπούλ.

τανών. Οι Βρετανοί στρατιώτες εγκα­

λώ. Ηταν 60 χρόνων και μέχρι το 1841 βρισκόταν σχεδόν μόνιμα εκτός υπη­

Στις αρχές Ιανουαρίου 1842 ο Έλφι Μπέη" δεν είχε ακόμα αποφασί­

το Αφγανικό πόλεμο στον οποίο ενε-

ταστάθηκαν σε διάφορες φρουρές

ρεσίας λαμβάνοντας τις μισές απο­

πλάκησαν οι Αγγλοι και συγκεκριμέ­ να στην υποχώρηση των Βρετανών

και η μακροχρόνια παραμονή τους α­

δοχές του βαθμού του. Η κατάσταση

σει τι να κάνει. Τελικά δέχθηκε την «προσφορά» των Αφγανών να αφή-

νάγκασε πολλές από τις οικογένειές

της υγείας του ήταν πολύ κακή. Συ­

σουν τους Βρετανούς να φύγουν α­

από την Καμπούλ τον χειμώνα του

τους να τους ακολουθήσουν. Η συ­

γκεκριμένα υπέφερε από αέρια, α­

νενόχλητοι από την Καμπούλ. Στις 6

1842 ως εξής: «Δεν έχω λόγια να περιγράφω την υπεράνθρωπη βλα­

γκέντρωση αυτή ανησύχησε τους Αφγανούς, που υπέθεσαν ότι η κατο­

κράτεια, ποδάγρα, ρευματισμούς και είχε το χέρι του σε νάρθηκα. Επιπλέ­

Ιανουαρίου 1842 16.000 στρατιώτες

κεία, την πραγματικά μνημειώδη ανι­ κανότητα και την πλήρη τύφλωση

χή της χώρας τους θα ήταν μακρο­

ον είχε αρχίσει να δείχνει σημάδια γε­

και γυναικόπαιδα ξεκίνησαν από την Καμπούλ για να επιστρέψουν με τα

χρόνια και άρχισαν να ετοιμάζονται

ροντικής άνοιας. Με λίγα λόγια ήταν

πόδια στις Ινδίες μέσω της διάβασης

στη λογική του Έλφι Μπέη". Αν είχα­

για γενική εξέγερση. Οι Βρετανοί

ο πιο ακατάλληλος άνθρωπος που θα

Κάιμπερ. Το κρύο, οι κακουχίες και οι

τε

μεγαλύτερα

στρατιώτες στην Καμπούλ εγκατέ-

μπορούσε να αναλάβει υπηρεσία στο

επιθέσεις των Αφγανών είχαν ως α­

στρατηγικά μυαλά της ιστορίας, τους αναθέτατε να διοικήσουν τον στρατό

στησαν το στρατόπεδό τους σε ένα

Αφγανιστάν, όπου οι καιρικές συνθή­ κες θα μπορούσαν να καταβάλουν α­

ποτέλεσμα να καταστραφεί ολοκλη­

μέρος τελείως ακατάλληλο για άμυ­

μας και τους ζητούσατε να τον διαλύ-

να σε περίπτωση εξέγερσης και επι­ πλέον εγκατέστησαν τον σταθμό α­

κόμα και πιο νέο και υγιή άνδρα. Τον Οκτώβριο του 1841 η κατά­

χιστους Ινδούς στρατιώτες.

γρήγορα, δεν θα μπορούσαν - μιλάω

νεφοδιασμού τους με τρόφιμα σε με­

σοβαρά -να το κάνουν τόσο απόλυτα

γάλη απόσταση από το στρατόπεδο.

σταση στο Αφγανιστάν είχε χειροτε­ ρέψει. Παράλληλα χειροτέρεψε, ό­

Ηταν μια από τις μεγαλύτερες καταστροφές στη βρετανική στρα­

όσο αυτός». Σπάνια μια τέτοια περιγραφή α­

Ετσι όσο καλά οχυρωμένοι και αν ή­ ταν στο στρατόπεδο, η κατάληψη του

πως αναμενόταν, και η υγεία του Ελ­

τιωτική ιστορία. Με αυτή συνδέεται και μια άλλη γνωστή φυσιογνωμία. Ε ­

ποδίδει τόσο πιστά την πραγματικό­

σταθμού

θα

πλήρη αναπηρία. Ο λόρδος Ωκλαντ α­

κείνος που είχε συμβάλει στην επιμο­

τητα. Ο «Ελφι Μπέη» που αναφέρει ο

τους ανάγκαζε να παραδοθούν από

ποφάσισε να στείλει αντικαταστάτη,

νή του λόρδου Ωκλαντ να τοποθετη­

συγγραφέας ήταν ο Αγγλος στρατη­ γός λόρδος Ελφινστον, διοικητής

την πείνα. Το αποκορύφωμα των λαθών της

αλλά αυτός αντιμετώπιζε ήδη τους Αφγανούς αντάρτες σε άλλο σημείο

θεί ο σωματικά και διανοητικά ανάπη­ ρος Ελφινστον ως διοικητής στην Κα­

των βρετανικών δυνάμεων στο Αφγα­

βρετανικής κυβέρνησης ήταν η το­

της χώρας. Ετσι ο άτυχος Ελφινστον

μπούλ ήταν ο στρατηγός Σώμερσετ.

νιστάν, ο οποίος οδήγησε σε ολοκλη­

ποθέτηση του λόρδου Ελφινστον ως

έμεινε να αντιμετωπίσει την κατά­

Ο Σώμερσετ αργότερα έγινε λόρδος

συγκεντρώσει

τα

σουν πλήρως όσο το δυνατόν πιο

ανεφοδιασμού

τους

φινστον, που ελάχιστα διέφερε από

ρωτικά η δύναμη αυτή με εξαίρεση έ­ ναν μόνο αξιωματικό γιατρό και ελά­

ρωτική καταστροφή 16.000 στρατιώ­

διοικητή των βρετανικών στρατευμά­

σταση στην Καμπούλ. Φυσικά αυτό ή­

του Ράγκλαν και με την ιδιότητα αυτή

τες και γυναικόπαιδα. Ομως ο λόρ­

των στην Καμπούλ. Ο Ελφινστον αρ­

ταν κάτι αδύνατο. Οι Αφγανοί κατέλα­

δος υπήρξε ταυτόχρονα θύμα και θύτης.

χικά είχε αρνηθεί τη θέση αυτή, αλλά

βαν και λεηλάτησαν τον σταθμό ανε­

διεδραμάτισε βασικό ρόλο στα γεγο­ νότα που οδήγησαν στην καταστρο­

αναγκάστηκε να τη δεχθεί ύστερα

φοδιασμού και οι άνδρες του Ελφιν­

φή τη βρετανική Ελαφρά Ταξιαρχία

Το πρώτο μεγάλο λάθος έγινε το 1839, όταν ο γενικός κυβερνήτης των

από την επιμονή του λόρδου Ωκλαντ. Ο άτυχος στρατηγός, που σε κάποια

στον ζήτησαν από τον στρατηγό να ε­ πιτεθούν κατά των επαναστατών. Ο

αργότερα.

Ινδιών, λόρδος Ωκλαντ, ενέπλεξε τη

βιβλία είχε χαρακτηρισθεί ως ο πιο α­

Ελφινστον δεν τολμούσε να αποφα­

Μεγάλη Βρετανία στο Αφγανιστάν

νίκανος στρατηγός του Βρετανικού

σίσει κάτι τέτοιο και σε λίγο άρχισε

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Ιππικού στην Κριμαία, μερικά χρόνια

Δ η μ ή τ ρ η ς Γ εδ εώ ν

ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Δημήτρη Σταμέλου

χηγία του Στρατού και του συμπα­

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ

τριώτη του ναυάρχου Κόχραν ως ε­

ΕΛΕΝΗ E. ΚΟΥΚΚΟΥ

πικεφαλής του Στόλου, υπό την πίε­

ΙΣΤΟΡΙΑ

ση της Βρετανίας, έθεσε "εκτός" α­ γωνιστές όπως ο Κολοκοτρώνης, ο

ΕΠΤΑΝΗΣΩΝ

3ι6λιοπωλείον της «Εστίας» Αθήνα, 2000 Σελίδες 172

Δημήτρη Σταμέλου

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ Συμπτωματικό γεγονός ή όργανωμένη δολοφονία;

εξακολουθεί να παραμένει σχετικά

ΤΩΝ Ά *ό τό 1797 μέχρι την Άγγλοκρατία

Καραϊσκάκης, ο Κανάρης και ο Μια-

liPSTESϋΠΛΟΜΑΤΙΚΚΕΝΈΡΓΕΙΕΣ

τονιεκΝ .Ν Ό Υκαποαιϊτκα

ούλης. Οι αδρά πληρωμένοι αυτοί

άγνωστη εξαιτίος της ύπαρξης πολ­ λών ανεκδότων χειρογράφων που κρατούν 'επτασφράγιστα' κρυμμέ­ να τα μυστικά τους. Ο συγγραφέας, γοητευμένος από τη βυζαντινή ε­

«φιλέλληνες» αποδείχθηκαν κατώ­

ποποιία, περιγράφει με σαφήνεια και απλότητα τα ιστορικά γεγονότα

τεροι των περιστάσεων με αποτέλε­

που σημάδεψαν τους δύο τελευταί­

σμα να προκαλέσουν την οργή του

ους αιώνες της ανατολικής ρωμαϊ­

Καραϊσκάκη, ο οποίος είχε αντιλη-

κής αυτοκρατορίας. Η ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης και η κα­

φθεί ότι οι δύο ξένοι ήταν ακατάλ­ ληλοι και επικίνδυνοι για τον αγώνα

τάρρευση της λατινικής αυτοκρα-

κατά των Τούρκων. Η αναίτια σφαγή των Τούρκων στον Αγιο Σπυρίδωνα και η περίεργη συμπλοκή που επέ­ φερε τον βαρύ τραυματισμό του Καραϊσκάκη θέτουν από μόνα τους αμείλικτα ερωτήματα. Ο συγγραφέ­ ας Δημήτρης Σταμέλος προσπαθεί να ανασυνθέσει το δραματικό σκη­

ριβάλλον όπου έδρασε ο Ιωάννης

νικό και καταφέρνει να μεταφέρει την αίσθηση και τη συγκίνηση μαζί

Καποδίστριας, ο οποίος σε ηλικία

με τον παλμό από τον ηρωισμό και την αυτοθυσία που χαρακτήριζαν

φαρμογή του πρώτου συντάγματος και το 1803 εξελέγη γραμματέας

τον γενναίο πολέμαρχο. Το βιβλίο αυτό αξίζει να διαβαστεί από όλους

της Επτανήσου Πολιτείας. Ο ίδιος

μόλις 25 ετών συμμετείχε στην ε­

προχώρησε στην αναθεώρηση και

τους Ελληνες για να γνωρίσουν και

στη σύνταξη του νέου συντάγματος

να συνειδητοποιήσουν τον σκοτει­

το 1805, το οποίο συγκαταλέγεται α­ νάμεσα στα πλέον δημοκρατικά ευ­

Η τρίτη έκδοση του βιβλίου «Ο .ατος του Καραϊσκάκη», που κυ-

νό ρόλο που διεδραμάτισαν και δια­ δραματίζουν τα ξένα συμφέροντα

•/•ορορεί από τη σειρά «Πολιτική

σε βάρος της χώρας μας, φέρνο­

•λ Ιστορία» του βιβλιοπωλείου της

ντας στον νου τον πάντα επίκαιρο

όλες τις κοινωνικές τάξεις. Η συγ­

στίχο του ποιητή λόρδου Βύρωνα:

γραφέας ακολουθεί τα βήματα του

Ξ~ας»

έρχεται να μας προβλη-

ρωπαϊκά συντάγματα, δίδοντας πο­ λιτικά και ανθρώπινα δικαιώματα σε

-γγ.σε; σοβαρά για το ενδεχόμενο

«απ' τους άπιστους Φράγκους λευ­

Καποδίστρια περιγράφοντας παράλ­

τορίας συνέβαλαν στο να καλλιερ­

,~ :οξη ς σχεδίου δολοφονίας που

τεριά μη ζητάτε, με δικό σας ντου­

ληλα την ιστορία των Επτανήσων

γηθεί μια ψευδαίσθηση ευφορίας

: : " . ~ σ ε στον θάνατο τον μεγάλο

φέκι και σπαθί πολεμάτε». Το έργο

μέσα από τη διαδοχική παρουσία

στον πληθυσμό, η οποία δεν έμελ­

Ε·Ληνα αγωνιστή, τον "Αχιλλέα της ζπζ. ιστασης του 182111όπως τον α-

διατίθεται από το βιβλιοπωλείο της

Γάλλων και Βρετανών οι οποίοι ε­

λε να κρατήσει πολύ. Η εμφάνιση

"Εστίας"

γκαταστάθηκαν εκεί το 1815, μέχρι

των Οθωμανών Τούρκων και η στα­

■>:·α».ούσε ο Παλαμάς, τον Γεώργιο

10533).

και την ένωση με την Ελλάδα το

διακή συρρίκνωση της βυζαντινής

* ;:α;σκάκη. Ο "γιος της καλογριάς"

1864. Το βιβλίο διατίθεται από τις

: — \θε στον αγώνα της εθνεγερ-

εκδόσεις

επικράτειας, συνέπεια εσωτερικών και εξωτερικών συγκρούσεων, κα­

ηχ

και ανεδείχθη σε έναν από

τους 8, Αθήνα, τηλ. 3627318).

~ .

κορυφαίους πρωταγωνιστές Ο απρόσμενος θάνατός του

~ : εάληρο τον Απρίλιο του 1827 ε~ : εοε μια σειρά δυσμενών για την :·:·3ση της επανάστασης εξελίξε*.

~ χ . την ήττα στον Ανάλατο και

—

:~ακόλουθη διάλυση του στρα-

-: - : 5ου στον Πειραιά. Τη συγκεκρι,έ ν η χρονική περίοδο η προσωπι«Γτητα του Καραϊσκάκη αποτελούΓ.'. Οηση για τη νικηφόρα συνέχι-

(Ευρυπίδου

84,

Αθήνα,

«Παπαδήμα»

(Ιπποκρά-

θόρισαν το τέλος της φθίνουσας πορείας της πάλαι ποτέ ακμάζουσας Αυτοκρατορίας. Η τελευταία

Ελένη Ε. Κούκου

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΠΤΑΝΗΣΩΝ Από το 1797 μέχρι την Αγγλοκρατία Εκδόσεις «Παπαδήμα» Αθήνα, 2001 Σελίδες 246

περίοδος του Βυζαντίου έχει αρχί­ σει να απασχολεί τους μελετητές,

Donald M. Nicol

ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ 1261-1453 Εκδόσεις «Παπαδήμα» Αθήνα, 2001 Σελίδες 734

προσελκύοντας ολοένα αυξανόμε­ νο ενδιαφέρον, γεγονός που γίνε­ ται εύκολα αντιληπτό από τα δημο­ σιεύματα και τις αναφορές που εμ­ φανίζονται στον διεθνή Τύπο. Ο Νί­ κολ προσφέρει στον αναγνώστη μια εκτενή και συγχρόνως συνθετική

—

j αγώνα, ενώ παράλληλα απο-

■_

; . ε και της εμπιστοσύνης πολοιλαρχηγών και καπεταναίων

Η συγγραφέας Ελένη Κούκου είναι ήδη γνωστή από τις μελέτες

: _ :'οι είχαν απογοητευθεί από

της σχετικά με τη ζωή του κυβερνή­

Από τις εκδόσεις «Παπαδήμα»

; Jλιo σπαραγμό. Τότε η προ-

τη Ιωάννη Καποδίστρια. Η συνεργα­

κυκλοφόρησε στα ελληνικά το βι­

: — ■- δημιουργίας ανεξάρτητου :·.·-._χού κράτους και η σύναψη

σία της με τις εκδόσεις «Παπαδή­

βλίο του διάσημου καθηγητή Ντό-

Το κείμενο συνοδεύεται από

μα» απέδωσε το παρόν έργο που κα­

ναλντ Νίκολ (σε μετάφραση Στάθη

: c . t _ . είχαν εντάξει την Ελλάδα

λύπτει την ιστορία των Επτανήσων

Κομνηνού) το οποίο αναφέρεται

δεκαπέντε εικόνες, έναν χάρτη και ένα διάγραμμα. Το έργο μπορείτε

\-)τα στα σχέδια των μεγά-

μεταξύ του 1797 και του 1864. Λόγω

στην περίοδο του "επιθανάτιου ρόγχου" της Βυζαντινής Αυτοκρα­

να το προμηθευτείτε από τις εκδό­ σεις «Παπαδήμα» (Ιπποκράτους 8,

τορίας, που διήρκεσε από το 1261 μέχρι και την άλωση της Κωνσταντι­

Αθήνα, τηλ. 3627318).

.

: . . 3μεων

— :: T«prnx

της εποχής και ιδιαί-

γεωγραφικής θέσης τα Επτάνησα

Βρετανίας. Ο ξένος παρά-

βρέθηκαν στο επίκεντρο του ενδια­

έμελλε

να

φέροντος των μεγάλων δυνάμεων,

— _ Γ .~ Λ 0 ρόλο στην ελληνική υπό-

ενώ. με τη συνθήκη της Κωνσταντι­

στο παρασκήνιο, αλ­ ί : γτο προσκήνιο όταν αυτό ή-

νούπολης το 1800 αποτέλεσαν το

νούπολης το 1453. Η περίοδος αυτή επί αρκετά χρόνια δεν υπήρξε αντι­

πρώτο ελληνικό κράτος μετά την ά­

κείμενο προσεκτικής μελέτης σε

τ : _ τ ό Η τοποθέτηση του Βρε-

λωση. Η Δημοκρατία των Επτά Νή­

σύγκριση με τους πρώτους αιώνες

—οατηγού Τσωρτς στην αρ­

σων δημιούργησε ένα ιδιαίτερο πε-

του Βυζαντίου. Ακόμα και σήμερα

~

εργασία στην οποία συγκεντρώνο­ νται όλα τα στοιχεία που αναπλά­ θουν με πιστότητα την εικόνα του

διαδραματίσει

— — ::·_ντας

81

Βυζαντίου λίγο πριν από την ηρωι­ κή πτώση του.

Ιω άννης Σ . Θ εο δ ω ρ ά το ς [email protected]

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ