2 ,9 3 ΤΕΥΧΟΣ
56
·
ΑΠΡΙΛΙΟΣ
2001 ·
ΔΡΧ. 1000
-€
ΜΗΝΙ ΑΙ Ο ΠΕΡΙ ΟΔΙ ΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙ ΚΗ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙ Α ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α
Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1941J
ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ - 0 ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΣΕΡΜΑΝ ΚΟΒΕΙ ΤΟΝ ΝΟΤΟ ΣΤΑ ΔΥΟ Ο ΞΕΧΑΣΜΕΝΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ■ΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ 23ης ΣΜΗΝΑΡΧΙΑΣ ΔΙΩΞΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΩ ΑΝΑΤΟΛΗ 01 ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΕΠΙ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ (1928-1932) Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΤΟΥΜΛΟΥ ΜΠΟΥΝΑΡ (10-12 ΜΑΡΤΙΟΥ 1921)
PIEXOMEN A
ΤΕ Υ Χ Ο Σ 56 Α Π Ρ ΙΛ ΙΟ Σ 2001
6 ΟΙ ΜΟΝΟΜΑΧΟΙ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΡΩΜΗ 18 ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ 0 ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΣΕΡΜΑΝ ΚΟΒΕΙ ΤΟΝ ΝΟΤΟ ΣΤΑ ΔΥΟ
30 ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ "ΝΙΚΑ" ΟΚΤΩ ΗΜΕΡΕΣ ΠΟΥ ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΑΝ ΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ
36 Ο ΞΕΧΑΣΜΕΝΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ" ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ 23ης ΣΜΗΝΑΡΧΙΑΣ ΔΙΩΞΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΩ ΑΝΑΤΟΛΗ
46 Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1941) 58 ΟΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΕΠΙ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ (1928-1932) 70 Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΤΟΥΜΛΟΥ ΜΠΟΥΝΑΡ (10-12 ΜΑΡΤΙΟΥ 1921) ΜΟΝΙΜΕΣ Ε Ξ Ω Φ Υ Λ Λ Ο Ο π ίν α κ α ς τ ο υ Ζ α ν Λ ε ό ν Ζ ε ρ ό μ μ ε τ ίτ λ ο « P o llic e Verso» (γ υ ρ ισ μ έ ν ο ι α ν τ ίχ ε ιρ ε ς ), ε λ α ιο γ ρ α φ ία τ ο υ 1872. Ο ζ ω γ ρ ά φ ο ς (α ν κ α ι μ ε κ ά π ο ιε ς α ν α κ ρ ίβ ε ιε ς ) έ χ ε ι σ υ λ λ ά β ε ι ό λ ο το δ ρ ά μ α τ η ς μ ο ν ο μ α χ ία ς σ τ η ρ ω μ α ϊκ ή α ρ έ ν α .
ΣΤΗΛΕΣ
4 Ε ΙΔ Η ΣΕ ΙΣ 68 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ 76 ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 78 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ
J
79 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ 8 2 Q U IZ ΓΝΩΣΕΩΝ
■ ¥ν " '% "any %,
7 mm
w 5
'/'T
'ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ' Μηνιαίο περιοδικό ■Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΣ, Αντιστράτηγος ε .α / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε .α , τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΈΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., χ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚ0Λ0ΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α. / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑθΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ / ΗΛΙΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ / ΚΟΣΜΑΣ ΠΑΠΑΒΛΑΣ0Π0ΥΛ0Σ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡ0Π0ΥΛ0Σ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝ 0Π0ΥΛ0Σ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ / ΚΙΜΩΝ ΠΛΑΚΟΓΙΑΝΝΑΚΗΣ / ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΝΣΟΛΑΣ/ ΑΓΓΕΛΟΣ ΔΑΛΑΣΣΗΝΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Δ Η Μ 0Π 0ΥΛ 0Σ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ- ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ Φ ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ I ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 38.21.985 § e-mail: periscop@ otenet.gr t FAX: 38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 12.000 ΔΡΧ. / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 20.000 ΔΡΧ. · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 21.500 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 17.000 ΔΡΧ. ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 26.000 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951,10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥ0ΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49. Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-1. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ
.
Ε
Ι Δ
Η
Η π ειρ α μ α τικ ή επ ίδ ειξη τ η ς χ ρ ή σ η ς το υ υ γρ ο ύ π υρός.
ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ» ΤΟΥ ΥΓΡΟΥ ΠΥΡΟΣ; Ενα πρόσφατο πείραμα δημι ουργεί βάσιμες υποψίες ότι ενδε χομένως έχει ανακαλυφθεί η χα μένη σύνθεση του υγρού πυρός. Το υγρό πυρ ήταν το πιο διάσημο όπλο του βυζαντινού στρατού και χρησιμοποιήθηκε με επιτυχία τό σο στην ξηρά, όσο και στη θάλασ σα, εναντίον ποικίλων εχθρών (κυρίως των Αράβων και των Ρώ σων). Επρόκειτο για ένα εύφλε κτο μίγμα που εκτοξευόταν μέσω ειδικών σιφώνων από τα τείχη των πόλεων ή από πολεμικά πλοία. Παρά την επανειλημμένα επιτυ χημένη χρήση του το υγρό πυρ έπαψε σταδιακά να χρησιμοποιεί ται από τον 12ο αιώνα και εξής. Οι λόγοι είναι άγνωστοι, πιθανολο γείται όμως ότι οφείλονται σε με γάλο βαθμό στην απώλεια των πε ριοχών από τις οποίες η Αυτοκρα τορία προμηθευόταν τις πρώτες ύλες για τη σύνθεσή του ή ακόμη και στην απώλεια της τεχνογνω σίας της κατασκευής του. Σύγ χρονοι ερευνητές έχουν πειραμα τιστεί με διάφορα υλικά προσπα θώντας να πετύχουν την ανασύν θεση του αρχικού μίγματος. Τα α ποτελέσματα της τελευταίας σχε τικής προσπάθειας επιδείχθηκαν στις 20 Δεκεμβρίου στον χώρο της πανεπιστημιούπολης Ζωγρά φου από τον ερευνητή οπλομηχανικής αρχαίων και νεωτέρων χρό νων Νικόλαο Ορφανουδάκη. Πα ρουσία φοιτητών των Φιλοσοφι κών Σχολών των Πανεπιστημίων Αθηνών και Ιωαννίνων ο Ορφανουδάκης πραγματοποίησε επιτυ χημένη επίδειξη των φλογοβόλων ιδιοτήτων του υγρού πυρός που ήταν, κατά τη γνώμη του, ένα ε μπρηστικό μίγμα από διάφορες
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ
ουσίες στις οποίες περιλαμβάνο νταν το νίτρο, το θειάφι, η νάφθα, η πίσσα και το ρετσίνι. Αντίστοιχα, σύμφωνα με τον ερευνητή, η συ σκευή εκτόξευσης του μίγματος ήταν κατασκευασμένη από άργυ ρο στα σκληρά σημεία και από κασσίτερο στα μαλακά και αποτελείτο από μια δεξαμενή στην ο ποία ήταν αποθηκευμένη η νά φθα, από μια αεραντλία και από μια τρόμπα. Το πείραμα πραγματοποιήθηκε με επιτυχία, αλλά υπό κλίμακα. Σύμφωνα με τον ερευνη τή εάν η συσκευή είχε κατασκευ αστεί με τις «κανονικές» της δια στάσεις θα μπορούσε να εξασφα λίσει εξακόντιση του μίγματος σε απόσταση μέχρι και 75 μέτρων!
ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΑ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΣΤΟ ΔΙΣΤΟΜΟ Παρά την εγγύτητά της προς την Αθήνα, οι πολιτιστικές εκδη λώσεις της οποίας συνήθως επι σκιάζουν εκείνες των γειτονικών νομών, η Βοιωτία παραμένει ένας χώρος ο οποίος επιμένει να τιμά την ιστορία του στους χώρους στους οποίους διαδραματίστηκαν τα γεγονότα. Σε αυτό το πλαίσιο πραγματοποιήθηκε στις 7 Φε βρουάριου ενδιαφέρουσα εκδή λωση στο Δίστομο στην οποία, με ταξύ άλλων, επισημάνθηκε εύ στοχα η διαχρονική εξέλιξη της περιοχής μέσα από ενδιαφέρου σα διάλεξη του εκπαιδευτικού-διδάκτορα Ιστορίας του Πανεπιστη μίου Αθηνών, Θανάση Χρήστου, με θέμα «Οι διαχρονικές αρετές των κατοίκων του Διστόμου σε περιόδους ειρήνης και πολέμου».
Σ
Ε
Ι Σ
Με αφετηρία το ρητό του Πλάτω να «Πάσα επιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης και της άλλης αρε τής πανουργία, ου σοφία φαίνε ται» ο ομιλητής αναφέρθηκε στη μακραίωνη ιστορία του Διστόμου, στην τριπλή καταστροφή της πό λης κατά την αρχαιότητα (από τους Πέρσες το 480 π.Χ., από τους Μακεδόνες το 338 π.Χ. και από τους Ρωμαίους το 198 π.Χ.), στην επικράτηση της ονομασίας Δίστο μο τον 13ο αιώνα (λόγω της ύπαρ ξης πηγής που ανάβλυζε από τα στόματα δύο μαρμάρινων λεοντο κεφαλών), στις τέσσερις μάχες που διεξήχθησαν στην περιοχή κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης (τον Μάιο του 1825, τον Νοέμβριο του 1826 και στις αρχές του 1827) και, τέλος, στην τραγική καταστροφή του Διστό μου από τους Γερμανούς κατακτητές στις 10 Ιουνίου 1944. Πα ρόμοιες εκδηλώσεις διατήρησης της ιστορικής μνήμης αποτελούν αξιέπαινες πρωτοβουλίες και πα ραδείγματα προς μίμηση.
ΕΦΥΓΕ ΓΝΩΣΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΤΗΣ Στις 13 Φεβρουάριου πέθανε στην Οξφόρδη ο γνωστός ελληνι στής Κρις («Μόντυ») Γουντχάουζ, σε ηλικία 84 ετών. Ο Christopher Montague Woodhouse, όπως ήταν το πλήρες όνομά του, είχε γεννη θεί στις 11 Μάίου 1917 και ήταν δευτερότοκος γιος του λόρδου Τέρρινγκτον (τίτλο τον οποίο τα τελευταία χρόνια έφερε και ο ί διος). Η σχέση του με την Ελλάδα χρονολογείται από το 1935, οπότε επισκέφθηκε για πρώτη φορά τη χώρα μας συνοδεύοντας τη μητέ ρα του. Στη συνέχεια ο ίδιος ακο λούθησε κλασικές σπουδές στο New College του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης (από το οποίο βραβεύθηκε επανειλημμένα για τις ε ξαιρετικές επιδόσεις του), ενώ μετά την αποφοίτησή του (1939) και την κατάταξή του ως αξιωμα τικός του βρετανικού πυροβολι κού βρέθηκε πάλι στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου, ως μέλος της βρε τανικής στρατιωτικής αποστολής. Η έναρξη της γερμανικής επίθε σης στην Κρήτη (περί τις 8 π.μ. της 20ής Μαϊου 1941) τον βρήκε να παίρνει πρωινό με τον αρχηγό των συμμαχικών δυνάμεων, στρα τηγό Φράιμπεργκ (σύμφωνα με τον Γουντχάουζ ο Φράιμπεργκ δή λωσε τότε για τους Γερμανούς α λεξιπτωτιστές, χωρίς να διακόψει
το πρωινό του: «είναι ακριβώς στην ώρα τους»!). Ο Γουντχάουζ μετέβη πάλι στην κατεχόμενη Κρήτη τον Νοέμβριο του 1941. συμμετέχοντας στη φυγάδευση Βρετανών στρατιωτών που είχαν αποκλειστεί στο νησί. Η κορύφω ση της πολεμικής του δράσης στην κατεχόμενη Ελλάδα συμπί πτει με τη συμμετοχή του στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου (25 Νοεμβρίου 1942). υπό την ιδιότητα του υπαρχηγού της βρετανικής στρατιωτικής α ποστολής, αρχηγός της οποίας ή ταν τότε ο ταξίαρχος Εντυ Μάγιερς. Μετά την απομάκρυνση του Μάγιερς ο Γουντχάουζ (που είχε προαχθεί πλέον σε συνταγ ματάρχη) ανέλαβε την ηγεσία της βρετανικής αποστολής και διεδραμάτισε καίριο ρόλο στη δια μόρφωση της βρετανικής στάσης απέναντι στις ανταρτικές ομάδες, που χαρακτηριζόταν από ανοικτή εχθρότητα προς το ΕΑΜ. Το καλο καίρι του 1944 έφυγε από την Ελ λάδα για να επιστρέψει κατά την απελευθέρωση της Αθήνας, τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου. Η ε πίθεση του ΕΛΑΣ εναντίον του ΕΔΕΣ, κατά τη διάρκεια των Δεκεμ βριανών, τον βρήκε στο πλευρό του στρατηγού Ζέρβα. Τον Μάρτιο του 1946 ο Γου ντχάουζ ήταν ένας από τους γραμματείς της συμμαχικής απο στολής για την εποπτεία των ε κλογών στην Ελλάδα (AMFOGE). ενώ κατά τη μεταπολεμική περίο δο δραστηριοποιήθηκε ως μέλος των βρετανικών μυστικών υπηρε σιών (ΜΙ-6), με ενεργό συμμετοχή στο πραξικόπημα με το οποίο ο σάχης ανέτρεψε τον εκλεγμένο πρωθυπουργό του Ιράν, Μωχάμεντ Μοσαντέκ (1953). Κατά την πε ρίοδο 1959-66 και για δεύτερη φο ρά κατά την περίοδο 1970-74 διετέλεσε βουλευτής του Συντηρη τικού κόμματος στην Οξφόρδη και υφυπουργός Εσωτερικών. Κα τά τη διάρκεια της επτάχρονης δι κτατορίας στην Ελλάδα τάχθηκε ανοικτά εναντίον του καθεστώ τος. Τις τελευταίες δεκαετίες είχε αποσυρθεί από την πολιτική δρά ση, προτιμώντας τη συγγραφική δραστηριότητα. Με εξαίρεση την αυτοβιογραφία του (με τίτλο "Something Ventured“) τα έργα του περιστρέφονταν γύρω από πρό σωπα και γεγονότα της νεώτερης ελληνικής ιστορίας. Τα κυριότερα από αυτά είναι τα παρακάτω: «Οι Φιλέλληνες» (εκδ. το 1971), «Ο α γώνας για την απελευθέρωση της Ελλάδας, 1941-1949» (εκδ. το 1976), «Καραμανλής, ο αναστηλωτής της Ελληνικής Δημοκρατίας» (εκδ. το 1982), «Η άνοδος και η
ΕΙ ΔΗΣΕΙ Σ πτώση των Ελλήνων συνταγμα ταρχών» (εκδ. το 1985). Το τελευταίο βιβλίο του Γουντχάουζ που μεταφράστηκε στα ελληνικά φέρει τον τίτλο «Ρήγας Βελεσπνλής, ο πρωτομάρτυρας της ελλη νικής ελευθερίας» (εκδ. Παπαδήμα, 1997), ενώ με ενδιαφέρον ανα μένεται η ελληνική μετάφραση της βιογραφίας του για τον γνω-
του συνταγματάρχη πυροβολικού και είχε αποφοιτήσει από τη Σχο λή Ευελπίδων το 1918, μαζί με άλ λους 151 συμμαθητές του (57 του Πυροβολικού, 52 του Πεζικού, 30 του Μηχανικού και 12 του Ιππι κού), ένας από τους οποίους ήταν και ο μετέπειτα πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Δόβας. Ο Παπαβασιλείου-Φίλιας ήταν 103 ετών.
ΝΕΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΑΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΒΑΛΛΕΝΜΠΕΡΓΚ
0 Κρ/ς Γ ο υ ν τχ ά ο υ ζ κ α τά τη ν επ ίσ κ εψ ή το υ σ το ν χώ ρ ο το υ σ π ιτιο ύ το υ Ρ ήγα, σ το Β ε λ ε σ τίν ο (1996).
στό υστεροβυζαντινό φιλόσοφο Γεώργιο Γεμιστό-Πλήθωνα (αγγλ. τίτλος: “George Gemistos-Plethon, the last of the Hellenes", εκδ. Clarendon Press), για την οποία έ χουν εκδηλώσει ενδιαφέρον Ελ ληνες εκδότες. Ο Γουντχάουζ είχε τιμηθεί από το ελληνικό κράτος με το παράσημο του Ανώτερου Τα ξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος, από την επιστημονική εται ρεία Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα με ειδικό μετάλλιο για το έργο του για τον Ρήγα Βελεστινλή (το φθι νόπωρο του 1996), καθώς και από τον Δήμο Μυστρά κατά την τε λευταία επίσκεψή του στην Ελλά δα (τον Μάιο του 2000), για τη βιο γραφία του για τον Πλήθωνα.
ΘΑΝΑΤΟΣ ΥΠΕΡΑΙΩΝΟΒΙΟΥ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΥ Το Σώμα των Ελλήνων αξιω ματικών έχασε πρόσφατα το παλαιότερο μέλος του. Στις 27 Ιανουαρίου κηδεύτηκε στο νεκρο ταφείο Κηφισιάς ο Γεώργιος Παπαβασιλείου-Φίλιας, ο γηραιότερος εν αποστρατεία αξιωματικός. Ο αποθανών έφερε τον βαθμό
Η δράση του Σουηδού διπλω μάτη Ραούλ Βάλλενμπεργκ, στα τέλη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, για τη σωτηρία των Εβραίων της Ουγγαρίας από τα χέρια των Ναζί έχει καταστεί θρυλική. Ο εβραϊ κής καταγωγής διπλωμάτης, γό νος οικογένειας πλούσιων βιομηχάνων, μετατέθηκε το 1944, σε η λικία 32 ετών, στη γερμανοκρατούμενη Βουδαπέστη. Χάρη στη διπλωματική του ασυλία (λόγω της ουδετερότητας της Σουη δίας) κατόρθωσε να οργανώσει διανομές τροφίμων και φαρμά κων, να θέσει υπό την προστασία του ολόκληρες περιοχές της πό λης και να εφοδιάσει με σουηδικά διαβατήρια πολλούς καταδιωκόμενους Εβραίους. Υπολογίζεται ότι χάρη στη δράση του διασώθη καν τουλάχιστον 20.000 Εβραίοι. Στις 17 Ιανουαρίου 1945 ο Βάλλενμπεργκ συνελήφθη από μια σο βιετική περίπολο (η πόλη είχε ήδη καταληφθεί από τους Σοβιετι κούς) και από τότε η τύχη του πα ρέμενε άγνωστη. Ο πρώην υπουρ-
ΔΙΟΡΘΩΣΗ Σ το ά ρ θ ρ ο του τ .55
για τη ναυμαχία στο Ακτιο, η ορθή διατύπωση της πρώτης πρότασης της δεύτερης παραγράφου στη μεσαία στήλη της σελ. 32 έχει ως εξής: «Ο Αντώνιος σεβόμενος ακόμα τους ρωμαϊκούς θ εσ μ ού ς ζήτησε από τη Σύγκλητο να επικυρώ σει τις παραχω ρήσεις, κάτι που δεν θ α γινόταν δεκτό ακόμα και χωρίς παρέμβαση του Ο κταβιανού».
γός Εξωτερικών της Σοβιετικής Ε νωσης, Αντρέι Γκρομύκο, ανέφερε σε ένα παλαιότερο μνημόνιό του ότι ο Βάλλενμπεργκ πέθανε το 1947 από καρδιακή προσβολή ενό σω βρισκόταν ακόμη υπό κράτηση από τους Σοβιετικούς. Ορισμένοι πάντως πολιτικοί κρατούμενοι στη Σοβιετική Ενωση υποστήρι ξαν ότι είχαν δει ζωντανό τον Βάλλενμπεργκ κατά τις δεκαετίες του 1970 και του 1980. Πρόσφατα το μυστήριο επιτάθηκε από ένα σχόλιο του Ρώσου πολιτικού Αλεξάντερ Γιάκοβλεφ, προέδρου της ρωσικής προεδρικής επιτροπής για την αποκατάσταση των θυμά των πολιτικής καταπίεσης, ο οποί ος δήλωσε: «Δεν αμφιβάλλουμε ότι (ο Βάλλενμπεργκ) πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε στη Λουμπιάνκα (το αρχηγείο της σοβιετι κής αστυνομίας στη Μόσχα, που χρησίμευε και ως χώρος φυλα κών)». Το μυστήριο της εξαφάνι σης του Βάλλενμπεργκ ερευνάται παράλληλα και από μια ιδιαίτερη σουηδο-ρωσική επιτροπή, τα πο ρίσματα της οποίας αναμενόταν να δημοσιοποιηθούν αυτή την πε ρίοδο.
ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙΣ ΓΑΛΛΩΝ ΣΤΡΑΤΗΓΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΗΣ ΑΛΓΕΡΙΑΣ Οι απόψεις των ηγετών του Γαλλικού Στρατού που διεξήγαγε τον πόλεμο της Αλγερίας (19541962) ήταν μέχρι σήμερα ουσια στικά άγνωστες. Για ορισμένους από αυτούς είναι γνωστό ότι ήταν αντίθετοι με την εγκατάλειψη της Αλγερίας (της σημαντικότερης μέχρι τότε γαλλικής αποικίας), την οποία θεωρούσαν προδοσία. Αυτός μάλιστα ήταν και ο λόγος της δημιουργίας της τρομοκρατι κής οργάνωσης OAS, η οποία έθε σε ως στόχο την εξόντωση του «προδότη» προέδρου Ντε Γκωλ. Δύο από τους σημαντικότερους Γάλλους στρατηγούς εκείνης της περιόδου είχαν αποφύγει μέχρι σήμερα να εκφράσουν ανοικτά τη γνώμη τους. Πρόκειται για τους γηραιούς στρατηγούς Ζακ Μασύ, διοικητή της 10ης Μεραρχίας Α λεξιπτωτιστών και νικητή της «μά χης του Αλγεριού» το 1957 (92 ε τών σήμερα), και Πωλ Οσαρές (82 ετών), αρμόδιο για τις υπηρεσίες πληροφοριών κατά τη διάρκεια της μάχης, οι οποίοι πρόσφατα έ δωσαν συνέντευξη στην άλλοτε γκωλική εφημερίδα "Le Monde". Μεγάλο μέρος των αποκαλύψεών
τους περιστραφηκε αναπόφευκτα γύρω από τη χρήση βασανιστη ρίων κατά τη διεξαγωγή των επι χειρήσεων. Ο Οσαρές επιβεβαίω σε την εξαφάνιση 3.024 ατόμων που τελούσαν υπό περιορισμό κατ’ οίκον και δήλωσε ότι δεν υ πάρχει τίποτε για το οποίο θα ά π ρεπ ε να μετανοήσει, προσθέτο ντας: «Εγώ ο ίδιος έχω πραγματο ποιήσει εκτελέσεις, εγώ ο ίδιος έχω σκοτώσει 24 ανθρώπους, ύ στερα από συνοπτικές διαδικα σίες». Από την πλευρά του ο Μα σύ (ο οποίος ανακλήθηκε από την υπηρεσία του τον Ιανουάριο του 1961 επειδή είχε εκφράσει την α ντίθεσή του στις θέσεις του Ντε Γκωλ για την Αλγερία), φάνηκε πιο μετριοπαθής, λέγοντας μεταξύ άλλων τα εξής: «Αυτός ο πόλεμος ήταν πάρα πολύ σύνθετος... Αλλά εγώ θα ήθελα να αποφύγουμε να κατηγορήσουμε τον Γαλλικό Στρατό. Στον Γαλλικό Στρατό επι βλήθηκε μια αποστολή που ήταν ιδιαζόντως δυσάρεστη, δηλαδή η επαναφορά της τάξης στην περιο χή. Και ο Στρατός εκτέλεσε την α ποστολή αυτή όσο καλύτερα μπο ρούσε. Οσο για το εάν μπορεί να προσδιοριστεί η ευθύνη της πολι τικής εξουσίας, δεν βλέπω πώς κάτι τέτοιο θα μπορούσε να γίνει. Αυτό το οποίο εγώ μπορώ να σας πω είναι ότι οι πολιτικοί αρμόδιοι έρχονταν τακτικά στο Αλγέρι, στη 10η Μεραρχία Αλεξιπτωτιστών, και ότι επισκέπτονταν τα τάγματα και ήλεγχαν την εργασία που έκα ναν οι υπηρεσίες πληροφοριών. Ερχονταν ακόμη και όταν εγώ δεν ήμουν εκεί. Μάλιστα υπήρχε πά ντα ένας από αυτούς μέσα στο τάγμα, κάτι εντελώς αυτονόητο... Ομως κανένας από τους πολιτι κούς υπεύθυνους της επιχείρη σης δεν μου είπε ποτέ «προχωρή στε πιο μαλακά». Πιστεύω πως ό λοι τους είχαν μεγάλο φόβο γΓ αυτά που συνέβαιναν στο Αλγέρι, για τις εκτελέσεις και τις βόμβες, και πως ήθελαν να τερματιστεί αυτή η κατάσταση με οποιοδήποτε κόστος». Καταλήγοντας την «εξομολόγησή» του ο Μασύ κατέκρινε τη χρήση των βασανιστη ρίων με τα παρακάτω λόγια: «0α έπρεπε να έχουν γίνει αλλιώς τα πράγματα - αυτό πιστεύω. Αλλά πώς; Δεν το ξέρω αυτό. 0α έπρε πε να είχαμε αναζητήσει, να είχα με βρει άλλον τρόπο. Δυστυχώς ό μως δεν το κάναμε. Κανένας μας».
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ
Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Ν. ΧΡΙΣΤΟ ΔΟ ΥΛΟ Υ Α ρ χ α ιο λ ό γ ο ς -Ισ τ ο ρ ικ ό ς
ΓΙΑ ΠΑΝΩ ΑΠΟ 650 ΧΡΟΝΙΑ ΤΟ ΘΕΑΜΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΣΚΕΔ ΑΣΗ ΣΥΝΔΕΘ ΗΚΑΝ ΜΕ ΤΟ ΑΙΜΑ. ΧΙΛ ΙΑ Δ Ε Σ ΑΝΘ ΡΩ ΠΟ Ι, ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΜΗ, Α Ν ΤΙΜ ΕΤΩ Π ΙΣΑΝ Ο ΕΝΑΣ ΤΟΝ ΑΛΛΟ Ν ΣΕ Μ Ο Ν Ο Μ ΑΧΙΕΣ ΜΕΧΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΥΠΟ ΤΙΣ ΕΠΕΥΦΗΜΙΕΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΠΡΟΤΡΟΠΕΣ ΕΝΟΣ ΑΙΜΟΧΑΡΟΥΣ ΠΛΗΘΟΥΣ ΠΟΥ ΑΝΤΛΟΥΣΕ ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΣΗ ΑΠΟ ΤΗ ΣΦΑΓΗ. ΟΙ Μ Ο Ν Ο Μ ΑΧΙΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΡΩ Μ Η ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ ΤΟ ΑΡΧΕΤΥΠΟ ΤΟΥ Ω Μ Ο Υ ΘΕΑΜΑΤΟΣ, Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ ΣΥΝΕΧΙΖΕΙ ΝΑ ΣΥΝΑΡΠΑΖΕΙ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΖΕΙ ΚΑΙ ΑΠΩ Θ ΕΙ ΤΟΝ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΑΝΘΡΩΠΟ. ΑΠΟ ΔΕΙΞΗ ΤΩΝ
ΠΑΡΑΠΑΝΩ Ε ΙΝ Α Ι ΚΑΙ Η ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΑΤΗΣ ΤΑΙΝΙΑΣ «ΜΟΝΟΜΑΧΟΣ» (GLADIATOR), ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟ Μ ΕΝΟ ΤΗΣ ΟΠΟΙΑΣ, ΟΜΩΣ, Ε ΙΝΑΙ ΣΕ ΠΟΛΛΑ ΣΗΜ ΕΙΑ Α Ν Α Κ Ρ ΙΒΕ Σ Ή ΚΑΙ ΤΕΛΕΙΩΣ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΟ. ΣΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΘΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΙ Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ (ΣΥΝΤΟΜΗΣ) ΖΩΗΣ ΤΩΝ Μ Ο Ν Ο Μ ΑΧΩ Ν ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ.
' ·<.
e
i l
Ο π ίν α κ α ς τ ο υ Ζ α ν Λ ε ό ν Ζ ε ρ ό μ ι ρ , .ι υ μ ε τ ίτ λ ο « P q jlic e Verso» (γ υ ρ ισ μ έ ν ο ι α ν τ ίχ ε ιρ ε ς ), ε λ α ιο γ ρ α φ ία τ ο υ 1872. Ο ζ ω γ ρ ά φ ο ς (α ν κ α ι μ ε κ ά π ο ιε ς α ν α κ ρ ίβ ε ιε ς ) έ χ ε ι σ υ λ λ ά β ε ι ό λ ο τ ο δ ρ ά μ α τ η ς μ ο ν ο μ α χ ία ς σ τ η ρ ω μ α ϊκ ή α ρ έ ν α .
ι α ρ χ έ ς τω ν α θ λ η τικ ώ ν και ά λ λω ν α γ ω ν ισ μ ά τω ν π ου λ ά μ 6 α να ν χώ ρα κ α τά τη δ ιά ρ κ ε ια τω ν ρ ω μ α ϊκώ ν ε ο ρ τώ ν χ ά ν ο ν τα ι σ τη ν αχ λ ύ τ η ς π ρ ο ϊσ το ρ ία ς . Π α ρ α δ ίδ ε τα ι πως ο ιδ ρ υ τ ή ς κα ι π ρ ώ το ς Β α σ ιλέα ς τ η ς Ρώ μ η ς Ρ ω μ ύ λ ο ς ή τα ν α υ τό ς π ου θ ε σ μ ο θ έ τ η σ ε ιπ π ικο ύς α γ ώ ν ε ς κα ι α ρ μ α το δ ρ ο μ ίε ς π ρ ο ς τ ιμ ή ν το υ θ ε ο ύ Κ ώ νσ ον (λα τ.: C onsus), τ ο υ α ν τίσ το ιχ ο υ μ ε τ ο ν Π οσ ειδώ να θ ε ο ύ - π ρ ο σ τά τη τω ν αλόγω ν. Σ ύ μ φ ω να μ ε τ ο ν θ ρ ύ λ ο η α ρ π α γή τω ν Σ αβίνω ν έ γ ιν ε κ α τά τη δ ιά ρ κ ε ια α υ τή ς τ η ς εΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ο ρ τή ς (21 Α υ γ ο ύ σ το υ ). Μ ε τ η ν π ά ρ ο δ ο τω ν χ ρ ό ν ω ν π ρ ο σ τ έ θ η κα ν κα ι ά λ λ ε ς ε ο ρ τ έ ς , έ τσ ι ώ σ τε κ α τά τ η δ ιά ρ κ ε ια τ ο υ χ ρ ό ν ο υ (α λλά κα ι σ ε τ α κ τά δ ια σ τή μ α τα π ο λ λ α π λ ά σια το υ έ τ ο υ ς , π.χ. ανά π ε ν τ α ε τία ) λ ά μ β α ν α ν χ ώ ρα α ρ κ ε τ ο ί ιπ π ικοί κα ι ά λ λ ο ι α γ ώ ν ες . Ο ι π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο ι ο ρ γ α ν ώ ν ο ν τα ν σ το ν Μ έ γ ισ το ν Κ ίρ κ ο ν (C ircus M axim us), δ η λ α δ ή σ τη φ υ σ ικ ή α β α θ ή κο ιλ ά δ α π ου χ ω ρ ίζει δ ύ ο από τ ο υ ς ε π τά λ ό φ ο υ ς τ η ς Ρ ώ μης, τ ο ν Π α λ α τίν ο κα ι τ ο ν Α δ ε ν τ ίνο. Η ίδια η κ ο ιλ ά δ α α π ο τε λ ο ύ σ ε τ ο ιπ π ο δ ρ ό μ ιο , ενώ σ τις π λ α γ ιέ ς τω ν δ ύ ο λ ό φ ω ν κ ά θ ο ν τ α ν ο ι θ ε α τ έ ς , ε ί τ ε σ ε ξύ λ ιν α κ α θ ίσ μ α τα ε ί τ ε σ το έ δ α φ ο ς . Ε κ τ ό ς από τ ις ιπ π ο δ ρ ο μ ίες κα ι τ ις α ρ μ α το δ ρ ο μ ίε ς , σ τα δ ια κ ά ά ρ χισ α ν να εισ ά γ ο ν τα ι και ά λ λ α σ το ιχ εία , όπ ω ς ο ι θ ε α τ ρ ικ έ ς π α ρ α σ τά σ εις, τα α θ λ η τικ ά α γ ω νί σ μ α τα (δ ρ ό μ ο ς , π άλη και π υγμα χία ), κ α θ ώ ς και οι α γ ώ ν ες κ α τά ή μ ε τ α ξ ύ αγρίω ν ζώων (οι θ η ρ ιο μ α χ ίε ς - venationes). ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ
Η π ιο μ εγ ά λ η κ α ιν ο το μ ία ό μω ς ή τ α ν η εισ α γ ω γή τω ν μ ονομ α χιώ ν. Ο ισ το ρ ικ ό ς Τ ίτο ς Λ ίβ ιο ς π α ρ α δ ίδ ε ι ό τ ι τ ο έ τ ο ς 264 π.Χ., κ α τά τ η δ ιά ρ κ ε ια τ η ς κη δ ε ία ς τ ο υ Δ ε κ ίμ ο υ Ιο υ ν ίο υ Π ή ρ ω νο ς (D ecim us lunius Pero), ο ι δ ύ ο γ ιο ι τ ο υ ο ρ γά νω σ α ν μ ο ν ο μ α χ ίε ς σ τις ο π ο ίε ς α γ ω νί σ τη κ α ν τρ ία ζ ε ύ γ η μονομ ά χω ν. Η ε π ό μ ε ν η σ ω ζ ό μ εν η α ν α φ ο ρ ά σ ε μ ο ν ο μ ά χ ο υ ς είν α ι τ ο υ έ τ ο υ ς 216 π.Χ. Τ ό τε ο ι τ ρ ε ις γ ι ο ι τ ο υ Μ ά ρ κ ο υ Α ιμ ίλ ιο υ Λ επ ίδ ο υ (M arcus Aem ilius Lepidus) ο ρ γά νω σ α ν α γ ώ ν ες μ ε τ α ξ ύ 22 ζ ε υ γ ώ ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν κ α τά τ η ν κ η δ ε ία τ ο υ π α τέ ρ α το υ ς . Σ τη σ υ ν έχ εια , τ ο έ τ ο ς 183 π.Χ., 60 ζ ε ύ γ η μ ο ν ο μ ά χ ω ν αγω ν ίσ τη κ α ν κ α τά τ η ν κ η δ ε ία τ ο υ Π οπ λίου Λ ικ ιν ίο υ (Publius Licinius) μ έσ α σ το ν χώ ρο τη ς Αγοράς τη ς Ρ ώ μης (Forum Romanum). Ε ίνα ι φ α ν ε ρ ό ό τι μ ε τ α ξ ύ α υ τώ ν τω>> χ ρ ο ν ο λ ο γ ιώ ν γ ίν ο ν τ α ν σ υχνά μ ο ν ο μ α χ ίε ς κ α τά τ ις κ η δ ε ίε ς σ η μ α ν τικ ώ ν Ρω μαίων. Μ ε α υ τ ό ν τ ο ν τρ ό π ο ο ι ο ικ ο γ έ ν ε ι ε ς τω ν ν ε κ ρ ώ ν έ δ ε ιχ ν α ν τ η ν ισχύ κα ι τ ο \ π λ ο ύ το τ ο υ ς . Μ ά λισ τα , σ υ ν ή θ ω ς ο ι ίδιο. ο ι ν ε κ ρ ο ί ε ίχ α ν α φ ή σ ει ο δ η γ ίε ς μέσ α σ τη δ ια θ ή κ η τ ο υ ς γ ια τ ο πώ ς θ α ο ρ γ α ν ώ ν ο ν τα ν οι μ ο ν ο μ α χ ίε ς . Ε π ειδή οι κ λ η ρ ο ν ό μ ο ι τ ο υ ς ε ίχ α ν υ π ο χρ έω σ η να φ έ ρ ο υ ν σ ε π έρ α ς α υ τ έ ς τ ις ο δ η γ ίε ς , τ ο ό ν ο μ α π ου δ ιδ ό τ α ν σ τις μ ο ν ο μ α χ ίε ς ή τ α \ m unus (π ληθ . munera, αρχ. ε λ λ . λ ε ιτο υ ρ γία ι), δ η λ α δ ή « κ α θ ή κ ο ν » . Α ν τίθ ε τα , τα
Π ε ρ ίκ λ ε ισ τ ο κ ρ ά ν ο ς μ ο ν ο μ ά χ ο υ α π ό τη ν Π ο μ π η ία . Το κ ρ ά ν ο ς α υ τ ό , χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ό π ολλώ ν τύ π ω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν , έ χ ε ι ψ η λ ό κ ά θ ε τ ο μ ε τ α λ λ ικ ό λ ο φ ίο , π λ α τύ γ ε ίσ ο , π ρ ο σ ω π ίδ α κ α ι π α ρ α γ ν α θ ίδ ε ς . Το 75% τω ν γ ν ω σ τώ ν όπ λω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν π ρ ο έ ρ χ ο ν τ α ι α π ό τη ν α ν α σ κ α φ ή το υ μ ο ν ο μ α χ ο τ ρ ο φ ε ίο υ τ η ς Π ο μ π η ία ς .
Φ ω το γ ρ α φ ία α π ό τ η ν τ α ιν ία « Μ ο ν ο μ ά χ ο ς » τ ο υ Ρ ίν τ λ ε ϋ Σ κ ό τ . Ενώ η τ α ιν ία ή τα ν ε ν τυ π ω σ ια κ ή , ο ι σ κ η ν έ ς μ ε τ ις μ ο ν ο μ α χ ίε ς σ τ ο Κ ο λ ο σ σ α ίο ή τ α ν γ ε μ ά τ ε ς ισ το ρ ικ έ ς α ν α κ ρ ίβ ε ιε ς , σ φ ά λ μ α τ α κ α ι φ α ν τ α σ τ ικ έ ς π ρ ο σ θ ή κ ε ς . Σ τ η σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν η σ κ η ν ή μ π ο ρ ε ί κ ά π ο ιο ς να α π α ρ ιθ μ ή σ ε ι τ α ε ξ ή ς λ ά θ η : α ) Σ τ ις μ ο ν ο μ α χ ίε ς δ ε ν ε μ π λ έ κ ο ν τ α ν θ η ρ ία , β ) Ο ι σ τ ο λ έ ς τω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν κ α ι τ α ό π λ α το υ ς δ ε ν α ν τ ισ τ ο ιχ ο ύ ν σ ε κ α ν έ ν α ν γ ν ω σ τό τύ π ο α ρ χ α ίο υ Ρ ω μ α ίο υ μ ο ν ο μ ά χ ο υ , γ ) Οι μ ο ν ο μ ά χ ο ι α γ ω ν ίζ ο ν τ α ν ξ υ π ό λ η τ ο ι. Α λ λ ω σ τε τ α γ υ μ ν ά π έ λ μ α τ α έ δ ιν α ν π ο λύ κ α λ ύ τ ε ρ ο κ ρ ά τη μ α σ τη ν ά μ μ ο τη ς α ρ έν α ς παρά ο π ο ιο δ ή π ο τε υ π ό δ η μ α .
ά λ λ α α γ ω ν ίσ μ α τα π ου λ ά μ β α ν α ν χώ ρα κα τά τ η δ ιά ρ κ ε ια θ ρ η σ κ ε υ τικ ώ ν ε ο ρ τώ ν και ή τ α ν α φ ιε ρ ω μ έ ν α σ ε κ ά π ο ιο ν θ ε ό ο ν ο μ ά ζ ο ν τ α ν ludi, δ η λ α δ ή « π αιχνίδια». Π ώ ς ό μ ω ς κα ι από π ού π ρ ο ή λ θ α ν οι μ ο ν ο μ α χ ίε ς α υ τ έ ς σ τη Ρώ μη; Σ υ ν ή θ ω ς υ π ο σ τη ρ ίζ ε τα ι ό τ ι οι μ ο ν ο μ α χ ίε ς υ ιο θ ε τ ή θ η κ α ν απ ό τ ο υ ς Ρ ω μ α ίο υ ς κ α τ ’ α π ο μ ί μησ η τω ν Ε τρ ού σ κω ν. Α υ τό ά λ λ ω σ τε αν α φ έ ρ ε τ α ι σ το υ ς « Δ ειπ ν ο σ ο φ ισ τά ς » τ ο υ Α θ η ν α ίο υ , π ου γ ρ ά φ τη κ α ν τ ο ν 1 ο αι. π.Χ. Ο μ ω ς σ ε κ α ν έ ν α γ ν ω σ τό ε τρ ο υ σ κ ικό μ ν η μ ε ίο δ ε ν υ π ά ρ χει π α ρά σ τα σ η ή οπ ο ια δ ή π ο τε ν ύ ξ η σ ε μ ο ν ο μ α χ ίε ς . Α ν τί θ ε τ α , οι το ιχ ο γ ρ α φ ίε ς σ το υ ς τ ά φ ο υ ς π λο υσ ίω ν Ε τρ ο ύ σ κ ω ν π ο ρ ισ το ύ ν α θ λ ή
μ α τα π ο λ λ ώ ν ά λ λ ω ν ειδ ώ ν , όπω ς α ρ μ α τ ο δ ρ ο μ ίε ς κα ι α γ ω νίσ μ α τα , α λ λ ά π ο τέ μ ο ν ο μ α χ ίε ς . Το ε ρ ώ τη μ α π ερ ί τ η ς π ρ ο έ λ ε υ σ η ς τω ν μ ο ν ο μ α χ ιώ ν α π α ν τ ή θ η κ ε σ χ ετικ ά π ρ ό σ φ α τα , ό τα ν ο ι α ρ χ α ιο λ ο γ ικ έ ς ανασ κ α φ έ ς σ τη ν ό τια Ιτα λ ία έ φ ε ρ α ν σ το φ ω ς τ ά φ ο υ ς μ ε τ ο ιχ ο γ ρ α φ ίε ς π ου π ο ρ ι σ το ύ ν κα ι μ ο ν ο μ ά χ ο υ ς . Α υ τ έ ς π ρ ο έ ρ χ ο ν τα ι κ υ ρ ίω ς απ ό τ η ν π ό λη Paestum (ελ λ . Π ο σ ειδ ω ν ία ) σ τη ν π ερ ιο χ ή τ η ς Κ ομ π α ν ία ς, ν ο τίω ς τ η ς Ν εά π ο λ η ς . Ζ ω γ ρ α φ ί σ τη κ α ν μ ε τ α ξ ύ το υ 370 και το υ 340 π.Χ. και δ ε ίχ ν ο υ ν α ρ μ α το δ ρ ο μ ίε ς , π υ γ μ α χ ίε ς , α λ λ ά κα ι μ ο ν ο μ α χ ίε ς μ ε τ α ξ ύ δ ύ ο ε νό π λω ν π ου ε ίν α ι ο π λ ισ μ έν ο ι μ ε κ ρ ά ν η , α σ π ίδ ες κα ι δ ό ρ α τα . Α φ ο ύ δ ίπ λα σ το υ ς μ ο ν ο μ ά χ ο υ ς σ τ έ κ ε τ α ι έ ν α ς δ ια ιτη τή ς , είν α ι φ α ν ε ρ ό ό τ ι ο ι μ ο ν ο μ ά χ ο ι α γ ω ν ίζο ν τα ι π ρ ο ς τ ιμ ή ν το υ ν ε κ ρ ο ύ , όπ ω ς γ ν ω ρ ίζ ο υ μ ε πω ς γ ιν ό τα ν α ρ κ ε τ ά χ ρ ό ν ια α ρ γ ό τ ε ρ α σ τη Ρώ μη. Ε π ίσ ης σ τη ν Κ ομ π α νία κ τ ίσ τη κ α ν τα π ρ ώ τα λ ίθ ιν α α μ φ ιθ έ α τρ α κα ι ε κ ε ί β ρ ίσ κ ο ν τα ν α ρ γ ό τ ε ρ α οι σ η μ α ν τ ικ ό τ ε ρ ε ς σ χ ο λ ές μονομάχω ν. Δ ε ν υ π ά ρ χ ει α μ φ ιβ ο λ ία ό τ ι η ιδ έα το υ ε ξ ε υ μ ε ν ισ μ ο ύ ε ν ό ς ν ε κ ρ ο ύ μ ε α ίμα ή τα ν μια π επ ο ίθ η σ η β α θ ιά ρ ιζω μ έν η σ το υ π ο σ υ ν ε ίδ η το τω ν α ρ χα ίω ν λαών. Μ ά λ ι σ τα κ α τά τ ις κ η δ ε ίε ς σ η μ α ν τικ ώ ν π ρ ο σώπων, κ α τά τ α π ρ ο ϊσ το ρ ικ ά χ ρ ό ν ια , φ α ίν ε τα ι πω ς θ υ σ ία ζα ν α ιχ μ α λ ώ το υ ς ή δ ο ύ λ ο υ ς π ου α γ ό ρ α ζα ν γ Γ α υ τό ν τ ο ν σ κοπ ό. Επ ίσ ης η ιδ έ α τω ν δ η μ ο σ ίω ν ε κ τ ε λ έ σ ε ω ν ε ίν α ι κ ά τι π ου ε ξ έ λ ιπ ε π ολύ α ρ γ ό τ ε ρ α κα ι σ ε κά π ο ιο κ ρ ά τη σ υ ν ε χ ίζ ε
τα ι μ έ χ ρ ι σ ή μ ερ α . Ο σ υ ν δ υ α σ μ ό ς τω ν δ ύ ο π αραπ άνω σ κοπ ώ ν, το υ ε ξιλ α σ μ ο ύ τ ο υ ν ε κ ρ ο ύ μ ε τ ο χ ύ σ ιμ ο α ν θ ρ ώ π ιν ο υ α ί μ α το ς κα ι τ η ς δ η μ ό σ ια ς θ α ν ά τω σ η ς π ρ ο ς π α ρ α δ ειγ μ α τισ μ ό , μα ζί μ ε τ η ν ε υ χ α ρ ίσ τη σ η π ου π ρ ο σ φ έ ρ ε ι η π α ρ α κ ο λ ο ύ θ η σ η ε ν ό ς α γ ω ν ίσ μ α το ς (ε ν π ρ ο κ ε ιμ έν ω ε ν ό ς α γώ να μ έ χ ρ ι θ α ν ά το υ ), είν α ι ο ι λ ό γ ο ι π ου ο δ ή γ η σ α ν τ ο υ ς Ρ ω μ α ίο υ ς σ τη ν υ ιο θ ε σ ία τω ν μ ονομ α χιώ ν. Β έβ α ια , π ο τέ σ τη ν α ν θ ρ ώ π ιν η ισ το ρ ία δ ε ν ο δ η γ ή θ η κ α ν α υ τ έ ς οι κάπ ω ς κ ο ιν έ ς α ν θ ρ ώ π ιν ε ς δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ ε ς σ ε τ έ τ ο ια ά κρ α , ώ σ τε κ ά π ο τε χ ιλ ιά δ ε ς ά ν θ ρ ω π ο ι να α γω ν ίζ ο ν τα ι και να θ α ν α τ ώ ν ο ν τ α ι σ τη ν α ρ έ να σ ε μια μ έρ α , π ρ ά γ μ α π ου χ ρ η σ ιμ ε ύ ε ι σ το να μ α ς υ π ε ν θ υ μ ίζ ε ι τ ο σ ε π όσ ο δ ια φ ο ρ ε τ ικ ό απ ό τ ο ν δ ικ ό μ α ς κό σ μ ο ζο ύ σ αν ο ι Ρω μαίοι.
0 ™
Η ΕΔΡΑΙΩΣΗ ΚΑΙ Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΟΝΟΜΑΧΙΩΝ Ο ά ν δ ρ α ς π ου έ δ ω σ ε μ εγ ά λ η ώ θη σ η σ τις μ ο ν ο μ α χ ίε ς και από χ α ρ α κ τη ρ ισ τι κό τω ν κ η δ ε ιώ ν τ ις μ ε τ έ τ ρ ε ψ ε σ ε κ ρ α τι κό δ η μ ό σ ιο θ έ α μ α , α ν τίσ το ιχ ο τω ν ιππι κώ ν αγώ νω ν, ή τα ν ο Γάιος Ιο ύ λ ιο ς Καίσ αρ (100-44 π.Χ.). Ο ι α γ ώ ν ε ς μ ο ν ο μ ά χ ω ν π ου ο ρ γ ά ν ω σ ε γ ια τ η ν κ η δ ε ία τ ο υ π α τ έ ρα τ ο υ ξε π έ ρ α σ α ν σ ε α ρ ιθ μ ό κα ι θ έ α μ α ο ,τ ιδ ή π ο τ ε ά λ λ ο ε ίχ ε γ ίν ε ι κ α τά τ ο πα ρ ελ θ ό ν . Ο Καίσ αρ ή τ α ν λ ά τ ρ η ς τω ν μ ο ν ο μ α χ ιώ ν και ε ίχ ε δ ικ ή τ ο υ σ χολή μ ο ν ο ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ
10
μάχω ν σ τη ν Καμπ ανία. Ε π ειδή μ ά λ ισ τα σ υ ν δ ύ α ζ ε α υ τή τ ο υ τ η ν α γάπ η μ ε τ η ν π ρ ο ώ θ η σ η τω ν π ο λ ιτικ ώ ν τ ο υ επ ι δ ιώ ξεω ν , δ ιο ρ γ ά ν ω σ ε το υ ς αγώ νες προς τ ι μ ή ν τ ο υ π α τέ ρ α το υ ε ί κοσ ι χ ρ ό ν ια μ ε τ ά τ ο ν θ ά ν α τ ό το υ , ενό σ ω ό μω ς α σ κ ο ύ σ ε δ η μ ό σ ιο α ξίω μ α σ τη Ρώ μη. Ο σ τό χ ο ς τ ο υ ή τ α ν να γ ί ν ε ι γ ν ω σ τό ς κα ι δ η μ ο φ ι λ ή ς σ το ν λα ό , π ρ ο σ φ έρ ο ν τ ά ς τ ο υ « ά ρ το ν και θ ε ά μ α τα » σ ε β α θ μ ό π ρ ω τό γ ν ω ρ ο μ έ χ ρ ι τ ό τ ε . Α ρ γ ό τε ρ α , τ ο 46 π.Χ., α φ ο ύ ο Καίσ αρ ε ί χ ε κ α τ α β ά λ ε ι τ ο ν κ ύ ρ ιο α ν τίπ α λ ό τ ο υ Π ομ π ή ιο, ο ρ γ ά ν ω σ ε σ το π λαίσ ιο τ ο υ θ ρ ιά μ β ο υ τ ο υ π ο λ λ α π λ έ ς μ ο ν ο μ α χ ίε ς π ου κ ρ ά τη σ α ν π ο λ λ έ ς ε β δ ο μά δες. Ε κα το ν τά δ ες ζ ε ύ γ η μ ο ν ο μ ά χ ω ν α γω ν ίσ τη κ α ν σ τη Ρ ω μαϊκή Α γορά, μ ε τ α ξ ύ α υ τώ ν και ο φ ο ύ ρ ιο ς Λ ε π τίν ο ς π ου μ ο ν ο μ ά χ η σ ε μ έ χ ρ ι θ α ν ά τ ο υ μ ε τ ο ν Κ ό ιν το Κ αλπ ήνο. Το α ξιο σ η μ ε ίω το σ ε α υ τ ή ν τη μ ο ν ο μ α χ ία ή τα ν ό τ ι ο π ρ ώ το ς ή τ α ν ε υ γ ε ν ή ς και π ρ ο ε ρ χ ό τα ν απ ό ο ικ ο γ έ ν ε ια π α τρ ικ ίω ν , εν ώ ο δ ε ύ τ ε ρ ο ς ή τα ν π ρ ώ ην σ υ γ κ λ η τικ ό ς . Μ ε τ α ξ ύ ά λ λ ω ν , σ ε α υ τ ο ύ ς τ ο υ ς α γώ ν ε ς έ λ α β ε χώ ρα μ ια α να π α ρ ά σ τα σ η το υ Τ ρω ικού Π ο λ έ μ ο υ από δ ύ ο « σ τρ α το ύ ς » π αιδιώ ν, κ υ ν ή γ ι α γρίω ν θ η ρ ίω ν π ου κ ρ ά τ η σ ε π έ ν τ ε η μ έ ρ ε ς και, τ έ λ ο ς , σ το ν Μ έγ ισ το ν Κ ίρ κ ο ν , μια π ρ α γ μ α τικ ή μ ά χη μ ε τ α ξ ύ δ ύ ο σ τρ α τώ ν μονομ ά χω ν. Μ ε α υ τ ή ν κ ο ρ υ φ ώ θ η κ α ν ο ι π α ν η γ υ ρ ισ μ ο ί γ ια τ ις ν ίκ ε ς το υ Καίσ αρα. Μ ά λ ισ τα ε κ ε ί ξ η λ ώ θ η κ ε τ ο χώ ρισ μα σ τη μ έσ η τ ο υ ιππο δ ρ ο μ ίο υ , ώ σ τε ο ι σ τρ α το ί να π α ρ α τα χ θ ο ύ ν α ν εμ π ό δ ισ τα . Ο κ α θ έ ν α ς τ ο υ ς απ ε τ ε λ ε ίτ ο απ ό 500 π εζο ύ ς , 20 π ο λ ε μ ι κ ο ύ ς ε λ έ φ α ν τ ε ς κα ι 30 ιπ π είς. Σ ε μ ια τ ε χ ν η τ ή λ ίμ ν η κ ο ν τά σ τη Ρώμη δ ιο ρ γ α ν ώ θ η κ ε κα ι μια ν α υ μ α χ ία σ τη ν οπ ο ία έ λ α β α ν μ έ ρ ο ς α ιγ υ π τια κ ά κα ι φ ο ιν ικ ικ ά π λοία, δ ιή ρ ε ις , τ ρ ιή ρ ε ις κα ι τ ε τ ρ ή ρ ε ις , κ α τ ά φ ο ρ τ α μ ε π ε ζ ο ν α ύ τε ς . Για τ η ν π α ρ α κ ο λ ο ύ θ η σ η α υ τώ ν τω ν αγώ νω ν κ α τ έ φ θ α σ α ν π λ ή θ η απ ό κ ά θ ε γω νιά τ η ς ρω μ α ϊκ ή ς ε π ικ ρ ά τε ια ς κα ι π ο λ λ ο ί δ ια ν υ κ τ έ ρ ε υ σ α ν σ ε σ κ η ν έ ς ή πάνω σ τις σ τ έ γ ε ς τω ν σπιτιών. Α ρ κ ε τ ο ί π ο δ ο π α τή θ η κα ν απ ό τ ο π λ ή θ ο ς , μ ε τ α ξ ύ α υ τώ ν και δ ύ ο σ υ γ κ λ η τικ ο ί. Α υ τ ό ς ό μ ω ς π ου υ π ε ρ έ β α λ ε α κ ό μ η και τ ο ν Κ αίσ αρα ή τ α ν ο υ ιο θ ε τ η μ έ ν ο ς γ ιο ς και δ ιά δ ο χ ό ς τ ο υ Ο κ τα β ια ν ό ς Α ύ γ ο υ σ το ς (6ασ. 27 π.Χ. έω ς 14 μ.Χ.). Οπω ς ο ίδ ιο ς π ε ρ ιγ ρ ά φ ε ι σ το π ε ρ ίφ η μ ο κ ε ίμ ε -
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ
ά ν δ ρ ε ς ... Π α ρ έσ χ ο ν δ η μ ό σ ιε ς θ η ρ ιο μ α χ ίε ς 26 σ υ ν ο λ ικ ά φ ο ρ έ ς ε ί τ ε επ ' ο ν ό μ α τ ί μ ο υ ε ίτ ε ε π ’ ο ν ό μ α τι τω ν υιώ ν κα ι ε γ γ ο ν ώ ν μ ο υ , σ το ν Κ ίρ κ ο ν , σ τη ν Α γορ ά ή σ τα α μ φ ιθ έ α τρ α , σ τις ο π ο ίε ς ε φ ο ν ε ύ θ η σ α ν 3.500 θ η ρ ία ...». Ε π ιπ λέο ν κ α τά τα χ ρ ό ν ια το υ Α υ γ ο ύ σ το υ δ ό θ η κ ε και μ ια μ εγ ά λ η ν α υ μ α χ ία σ ε μ ια τ ε χ ν η τή λ ίμ ν η μ ε δ ια σ τά σ εις 500 επ ί 360 μ έ τρ α . Σ υ ν ο λ ικ ά ν α υ μ ά χ η σ α ν 30 μ ε γ ά λ α π λο ία κα ι π ο λ υ ά ρ ιθ μ α μ ικ ρ ό τε ρ α σ τα ο π ο ία επ έ β α ιν α ν 3.000 π ε ζ ο ν α ύ τ ε ς ε π ι π λ έ ο ν τω ν δ ο ύ λ ω ν που κω π ηλα το ύσ α ν.
ΤΑ ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΑ
Ψ η ψ ιδ ω τό μ ε μ ο ν ο μ ά χ ο υ ς . Ο μ ο ν ο μ ά χ ο ς ε μ π ρ ό ς α ρ ισ τ ε ρ ά , π ο υ μ ό λ ις έ χ ε ι ν ικ ή σ ε ι, ε ίν α ι έ ν α ς Δ ικ τ υ ο β ό λ ο ς . Δ ίπ λ α σ τ ο ό ν ο μ α τ ο υ ά νω η τ τ η μ έ ν ο υ μ ο ν ο μ ά χ ο υ , C u p id o (Ε ρ ω τιδ έ α ), υ π ά ρ χ ε ι τ ο σ ύ μ β ο λ ο τ ο υ θ α ν ά τ ο υ , π ο υ ε ίν α ι ό μ ο ιο μ ε τ ο σ ύ γ χ ρ ο ν ο μ α θ η μ α τ ικ ό σ ύ μ β ο λ ο το υ κενο ύ .
ζ ίφ ο ς (g la d iu s ) α π ό τη ν Π ο μ π η ία . .
νο τ η ς π ο λ ιτικ ή ς τ ο υ δ ια θ ή κ η ς (Res G estae): « Π α ρ έθ εσ α τ ρ ε ις φ ο ρ έ ς θ ε ά μ α τα μ ο ν ο μ α χ ία ς επ ' ο ν ό μ α τ ί μ ο υ και π έ ν τ ε φ ο ρ έ ς ε π ’ ο ν ό μ α τ ι τω ν υιώ ν και ε γ γ ο ν ώ ν μ ο υ . Σ ’ α υ τ έ ς τ ις μ ο ν ο μ α χ ίε ς έ λ α β α ν μ έ ρ ο ς σ τη μ ά χη π ερ ίπ ο υ 10.000
Επί Α υ γ ο ύ σ το υ κ τ ί σ τ η κ ε κα ι τ ο π ρ ώ το λ ί θ ιν ο (μ ό ν ιμ ο ) α μ φ ιθ έ α τ ρ ο σ τη Ρώ μη, από τ ο ν σ τρ α τη γ ό τ ο υ Τ ίτο Σ τ α τ ίλ ιο Τα ύ ρο . Το α μ φ ιθ έ α τ ρ ο ε ίν α ι έ ν α ε λ λ ε ιψ ο ε ιδ έ ς κ τ ίρ ιο τ ο ο π ο ίο σ το μ έσ ο τ ο υ έ χ ε ι τ η ν α ρ έ ν α (= ά μ μ ο ς ), ε π ίπ ε δ ο α ν ο ικ τ ό χ ώ ρ ο σ το ν ο π ο ίο γ ίν ο ν τ α ν οι μ ο ν ο μ α χ ίε ς ή ο ι θ η ρ ιο μ α χ ίε ς . Τ η ν α ρ έ να π ε ρ ιβ ά λ λ ο υ ν απ ό π α ν τ ο ύ κ λ ιμ α κ ω τά ε δ ώ λ ια γ ια τ ο υ ς θ ε α τ έ ς . Μ ε τ α ξ ύ τ η ς π ρ ώ τη ς σ ειρ ά ς τω ν ε δ ω λ ίω ν κα ι τ η ς α ρ έ ν α ς υ π ά ρ χ ει ψ η λ ό ς το ίχ ο ς (podium ) π ο υ π ρ ο σ τ α τ ε ύ ε ι τ ο υ ς θ ε α τ έ ς α π ό τα θ η ρ ία . Σ τ η ν α ρ χ ή τ α α μ φ ιθ έ α τ ρ α ή τ α ν ξύ λ ιν α , α λ λ ά α ρ γ ό τ ε ρ α κ τ ίσ τ η κ α ν κα ι λ ίθ ιν α . Το π α λ α ιό τε ρ ο α π ό α υ τ ά είν α ι τ ο α μ φ ιθ έ α τ ρ ο τ η ς Π ο μ π η ία ς (80 π.Χ.). Σ τη Ρώ μη τ ο π ρ ώ το ξ ύ λ ιν ο α μ φ ιθ έ α τ ρ ο α ν ε γ έ ρ θ η κ ε τ ο 63 π.Χ. κα ι τ ο π ρ ώ το λ ί θ ιν ο τ ο 29 π.Χ., όπ ω ς π ρ ο α ν α φ έ ρ θ η κ ε . Το α μ φ ιθ έ α τ ρ ο ε ίν α ι κ α θ α ρ ά ιτα λ ικ ό ε π α ρ χ ια κ ό δ η μ ιο ύ ρ γ η μ α κα ι ε ίν α ι ε ν τ ε λ ώ ς ά γ ν ω σ το ω ς ο ικ ο δ ό μ η μ α σ τη ν κ λ α σ ική Ε λ λά δ α . Μ ά λ ισ τα τ α α μ φ ιθ έ α τ ρ α κ τ ίζ ο ν τ α ν σ ε ο μ α λ ό έ δ α φ ο ς , σ ε α ν τ ί θ ε ση μ ε τ α κ λ α σ ικ ά ε λ λ η ν ικ ά θ έ α τ ρ α π ου σ υ ν ή θ ω ς κ τ ίζ ο ν τ α ν σ τη ν π λ α γ ιά ε ν ό ς λ ό φ ο υ . Το π ιο μ ε γ ά λ ο α μ φ ιθ έ α τ ρ ο π ου κ τ ίσ τ η κ ε π ο τ έ ή τ α ν τ ο Φ λ α β ια ν ό α μ φ ι θ έ α τ ρ ο τ η ς Ρ ώ μης, π ου ε ίν α ι γ ν ω σ τό κα ι ω ς Κ ο λ ο σ σ α ίο . Α υ τ ό ά ρ χ ισ ε να κ τ ί ζ ε τ α ι επ ί Β εσ π α σ ια ν ο ύ κα ι ε γ κ α ιν ιά σ θ η κ ε επ ί τ ο υ γ ιο υ τ ο υ Τ ίτο υ τ ο 80 μ.Χ. Σ το ε σ ω τ ε ρ ικ ό τ ο υ χ ω ρ ο ύ σ α ν μ έ χ ρ ι και 87.000 θ ε α τ έ ς . Ο ν ο μ ά σ θ η κ ε Κ ο λο σ σ α ίο ε ξ α ιτ ία ς ε ν ό ς κ ο λ ο σ σ ια ίο υ α γ ά λ μ α το ς τ ο υ Ν έρ ω ν α (ύ ψ ο υ ς 37 μ.) π ου υ ψ ω ν ό τ α ν κ ο ν τ ά τ ο υ . Μ ε τ ά τ η ν π τώ σ η τ ο υ Ν έ ρ ω να (68 μ.Χ .) ά λ λ α ξ α ν τ ο κ ε φ ά λ ι τ ο υ α γ ά λ μ α τ ο ς ώ σ τε να α ν α π α ρ ισ τά τ ο ν θ ε ό
Η λιο. Κ α τά τ η ν τ ε λ ε τ ή τω ν ε γ κ α ιν ίω ν τ ο υ Κ ο λ ο σ ο α ίο υ ο ι α γ ώ ν ε ς κα ι ο ι θ η ρ ιο μ α χ ίε ς κ ρ ά τη σ α ν 100 η μ έ ρ ε ς . Μ ό ν ο σε μία η μ έ ρ α θ η ρ ιο μ α χ ιώ ν θ α ν α τ ώ θ η κ α ν 5.000 ζώ α. Φ υσ ικά κα ι ο ι α ν θ ρ ώ π ιν ε ς α π ώ λ ε ιε ς μ ε τ α ξ ύ τω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν ή τ α ν υ ψ η λ ό τ ε ρ ε ς π α ρ ά π ο τέ . Σ υ ν ο λ ικ ά μ έ χ ρ ι σ ή μ ε ρ α έ χ ο υ ν κ α τ α γ ρ α φ ε ί 186 α μ φ ιθ έ α τ ρ α σ ε ό λ α τα μ ή κ η κα ι τ α π λ ά τη τ η ς π ά λα ι π ο τ έ Ρ ω μ α ϊκή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ία ς.
01 ΜΟΝΟΜΑΧΟΙ Π ο ιο ι ή τ α ν ό μ ω ς α υ τ ο ί ο ι ά ν δ ρ ε ς π ου π ο λ ε μ ο ύ σ α ν μ έ χ ρ ι θ α ν ά τ ο υ και φ ο ν ε ύ ο ν τ α ν κ α τά χ ιλ ιά δ ε ς σ τα α μ φ ιθ έ α τρ α ; Ο π ω ς ε ίπ α μ ε , κ α τ ’ α ρ χ ή ν ή τ α ν α ιχ μ ά λ ω το ι ή δ ο ύ λ ο ι π ο υ υ π ο χ ρ ε ώ ν ο ν τ α ν να μ ο ν ο μ α χ ή σ ο υ ν κ α τ ά τ ις κ η δ ε ί ε ς ε π ιφ α ν ώ ν Ρωμαίων. Ο τ α ν η ε π έ κ τ α ση τ ο υ κ ρ ά τ ο υ ς α ύ ξ η σ ε τ ο ν π λ ο ύ τ ο τω ν ε υ γ ε ν ώ ν κα ι τ ο μ έ γ ε θ ο ς τω ν α γώ νω ν, έ π ρ ε π ε να α ν α ζ η τ η θ ο ύ ν τρ ό π ο ι π ρ ο σ π ο ρ ισ μ ο ύ τω ν π ο λ λ ώ ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν π ο υ α π α ιτ ο ύ ν τ ο . Ε τσ ι ο ρ γ α ν ώ θ η κ α ν σ χ ο λ ές μ ο ν ο μ ά χ ω ν (ludi gladiatorii - μ ο ν ο μ α χ ο τρ ο φ ε ία ), τ ις ο π ο ίε ς δ ιο ικ ο ύ σ ε ο lanista (μ ο ν ο μ α χ ο τρ ό φ ο ς ). Α υ τ ό ς α γ ό ρ α ζε ή σ τρ α τ ο λ ο γ ο ύ σ ε κ α τ ά λ λ η λ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς , τ ο υ ς ε κ π α ίδ ε υ ε ω ς μ ο ν ο μ ά χ ο υ ς κα ι σ τη σ υ ν έ χ ε ια τ ο υ ς ν ο ίκ ια ζ ε σε ε κ ε ίν ο υ ς π ου ε π ιθ υ μ ο ύ σ α ν να π ρ ο σ φ έ ρ ο υ ν τ ο θ έ α μ α . Σ τ ο υ ς υ π ο ψ ή φ ιο υ ς μ ο ν ο μ ά χ ο υ ς π ρ ο σ ε τ ίθ ε ν τ ο κα ι κ α τά δ ικ ο ι, α λ λ ά κα ι ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι ε θ ε λ ο ν τ έ ς . Ο λ ο ι τ ο υ ς ζο ύ σ α ν σ ε σ τ ρ α τ ώ ν ε ς κα ι υ π έ κ ε ιν τ ο σ ε α υ σ τη ρ ή ε κ π α ίδ ε υ σ η κα ι π ε ι θ α ρ χ ία . Ο ι ε κ π α ιδ ε υ τ έ ς τ ο υ ς ή τ α ν σ υ ν ή θ ω ς π ρ ώ η ν μ ο ν ο μ ά χ ο ι κα ι σ κ ό π ε υ α ν σ το να α π ο κ τή σ ο υ ν ο ι ε κ π α ιδ ε υ ό μ ε ν ο ι τ η μ ε γ ίσ τ η δ υ ν α τή σ ω μ α τικ ή κα ι ψ υ χ ι κή ε τ ο ιμ ό τ η τ α κα ι δ υ ν α τ ό τ η τ α γ ια μ ά χη. Οι μονομάχοι ο νο μ ά ζο ν τα ν gladiatores (εν. gladiator) α π ό τ ο ό ν ο μ α τ ο υ ξ ίφ ο υ ς (gladius). Ο τ α ν ο ι μ ο ν ο μ α χ ίε ς έ γ ιν α ν κ ρ α τικ ή υ π ό θ ε σ η , ε κ τ ό ς απ ό τ ις ιδ ιω τ ικ έ ς σ χ ο λ ές ιδ ρ ύ θ η κ α ν και μ ε γ ά λ ε ς κ ρ α τ ικ έ ς . Σ τα τ έ λ η τ ο υ 1ου μ,Χ. α ιώ να υ π ή ρ χ α ν τ έ σ σ ε ρ ις τ έ τ ο ι ε ς σ τη Ρώ μη. Μ ά λ ισ τα η π ιο σ η μ α ν τικ ή (που ο ν ο μ α ζ ό τ α ν ludus miagnus) β ρ ισ κ ό τ α ν κ ο ν τ ά σ το Κ ο λ ο σ σ α ίο κα ι έ ν α υ π ό γ ε ιο π έρ α σ μ α τ η σ υ ν έ δ ε ε κ α τ ε υ θ ε ία ν μ ε τ η ν α ρ έ ν α τ ο υ α μ φ ιθ ε ά τ ρ ο υ . Ε τσ ι οι μ ο ν ο μ ά χ ο ι μ π ο ρ ο ύ σ α ν να κ α τ α λ ή ξ ο υ ν σ το π ε δ ίο τ η ς μ ά χ η ς χ ω ρ ίς να γ ίν ο υ ν α ν τ ιλ η π τ ο ί απ ό τ ο π λ ή θ ο ς . Ο ι μ ο ν ο μ ά χ ο ι τ η ς κ ά θ ε σ χ ο λ ή ς α π ο τε λ ο ύ σ α ν μ ια « ο ι κ ο γ έ ν ε ια » (fam ilia gladiatoria) κα ι σ υ ν ή θ ω ς π ο λ ε μ ο ύ σ α ν μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς . Ε τσ ι σι η τ τ η μ έ ν ο ι κ α τ έ λ η γ α ν να φ ο ν ε ύ ο ν τ α ι απ ό τ α ό π λ α τω ν κ α τά κ ά π ο ιο ν τρ ό π ο σ υ ν α δ έλ φ ω ν τ ο υ ς . Π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς ο ι σ χ ο λ ές τω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ο ύ σ α ν π ε ρ ιο δ ε ίε ς κα ι έ δ ιν α ν μ ο ν ο μ α χ ίε ς σ ε σ ειρ ά π ό λ εω ν , μ ε τ ο ν τρ ό π ο π ου ο ι σ ύ γ χ ρ ο ν ο ι θ ε α τ ρ ικ ο ί θ ία σ ο ι π ε ρ ιο δ ε ύ ο υ ν σ τη ν επ α ρ χία .
11
Το π ιο γ ν ω σ τό ισ τ ο ρ ικ ό ε π ε ισ ό δ ιο π ου σ υ ν δ έ ε τ α ι μ ε τ η ν ε κ π α ίδ ε υ σ η τω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν ε ίν α ι α ν α μ φ ίβ ο λ α η ε ξ έ γ ε ρ ση τ ο υ Σ π ά ρ τα κ ο υ (73-71 π.Χ.), ο ο π ο ί ο ς δ ρ α π έ τ ε υ σ ε μ α ζί μ ε ά λ λ ο υ ς μ ο ν ο μ ά χ ο υ ς απ ό τ η σ χολή μ ο ν ο μ ά χ ω ν σ τη ν ο π οία ε κ π α ιδ ε υ ό τ α ν κα ι σ τη σ υ ν έ χ ε ια ηγ ή θ η κ ε μ ια ς μ ε γ ά λ η ς ε ξ έ γ ε ρ σ η ς δ ο ύ λ ω ν π ο υ σ υ ν τ ά ρ α ξ ε τ η ν Ιτα λία .
ΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΩΝ ΜΟΝΟΜΑΧΩΝ Α ν α φ έ ρ ο ν τ α ι δ ιά φ ο ρ ο ι τύ π ο ι μ ο ν ο μ ά χω ν, δ η λ α δ ή δ ιά φ ο ρ ο ι τρ ό π ο ι ε ξ ο π λ ισ μ ο ύ (arm aturae) τ ω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν κ α τ ά τ ο υ ς α γ ώ ν ε ς . Α υ τ ο ί δ ε ν ε ίν α ι π ά ν τ ο τ ε ξ ε κ ά θ α ρ ο ι, ο ύ τ ε α π α ν τ ώ ν τα ι ό λ ο ι τ η ν ίδ ια χ ρ ο ν ικ ή π ε ρ ίο δ ο . Κ ά π ο ιο ι ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ
ε ίν α ι φ α ν ε ρ ό π ω ς ή τ α ν ε ξ έ λ ι ξ η π ρ ο γ ε ν έ σ τ ε ρ ω ν τύ π ω ν π ο υ σ τα δ ια κ ά ε ξ α φ α ν ίζ ο ν τα ν . Σ τ ις α ρ χ α ιο λ ο γ ικ έ ς α ν α σ κ α φ έ ς (ιδ ίω ς σ τ η ν Π ο μ π η ία ) έ χ ο υ ν β ρ ε θ ε ί π ο λ λ ά ό π λ α μ ο ν ο μ ά χ ω ν , α λ λ ά δ ε ν ε ίν α ι π ά ν το τε ε ύ κ ο λ ο να σ υ ν δ εθ ο ύ ν σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν α ε υ ρ ή μ α τ α ό π λ ω ν μ ε σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν ο τ ύ π ο μ ο ν ο μ ά χ ο υ . Γ ε ν ικ ά π ά ν τω ς ο ι τύ π ο ι τ ω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν δ ε ν μ ο ν ο μ α χ ο ύ σ α ν ε ν α ν τ ίο ν ό λ ω ν τω ν ά λ λ ω ν τ ύ π ω ν, α λ λ ά ο κ ά θ ε τ ύ π ο ς ε ίχ ε α π ο λ ύ τω ς κ α θ ο ρ ισ μ έ ν ο υ ς α ν τιπ ά λ ο υ ς . Ε τσ ι π.χ. ο ι « Ιπ π είς» (Equites) π ο λ ε μ ο ύ σ α ν μ ό ν ο ν « ιπ π είς» , ε ν ώ ο « α κ ό λ ο υ θ ο ς » (secutor) α γ ω ν ιζ ό τα ν μ ό ν ο ν ε ν α ν τ ίο ν τ ο υ « δ ικ τ υ ο β ό λ ο υ » (retiarius) κα ι κ α ν ε ν ό ς ά λ λ ο υ κ.ο .κ . Οι πιο γνω στές κατηγορίες μονομάχων, όπως α υ τές καθορίστηκαν το ν 1ο αι. μ.Χ. και διήρκεσαν μέχρι το ν 4ο αι. μ.Χ., είναι οι εξής: ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ
• Ο Ιπ π έα ς (Eques). Α υ τ ό ς ο τ ύ π ο ς π ο λ ε μ ο ύ σ ε μ ό ν ο ν ε ν α ν τ ίο ν ά λ λ ο υ Ιπ π έα . Φ ο ρ ο ύ σ ε χ α μ η λ έ ς υ φ α σ μ ά τ ιν ε ς π ε ρ ι κ ν η μ ίδ ε ς (fa scia e - γ κ έ τ τ ε ς ) κ α ι ε ν ισ χ υ μ έ ν η π ρ ο σ τ α τ ε υ τ ικ ή χ ε ιρ ίδ α (m anica) σ το δ ε ξ ί χ έ ρ ι, α π ό τ α δ ά κ τ υ λ α μ έ χ ρ ι το ν αγκώ να ή τη μασχάλη. Σ το κ εφ ά λ ι τ ο υ έ φ ε ρ ε π ε ρ ίκ λ ε ισ τ ο κ ρ ά ν ο ς μ ε δ ύ ο φ τ ε ρ ά . Μ ε τ ο α ρ ισ τ ε ρ ό χ έ ρ ι κ ρ α τ ο ύ σ ε τ η σ τ ρ ο γ γ υ λ ή δ ε ρ μ ά τ ιν η α σ π ίδ α τ ο υ ιπ π ικο ύ (parm a), δ ια μ έ τ ρ ο υ 60 ε κ ., ε ν ώ μ ε τ ο δ ε ξ ί κ ρ ά δ α ιν ε τ ο δ ό ρ υ (hasta), μ ή κ ο υ ς 2-2,5 μ., κα ι τ ο ξ ίφ ο ς (gladius). Σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ ι ς α ρ χ α ίε ς π η γ έ ς ο ι Ιπ π είς ε ισ έ ρ χ ο ν τ α ν έ φ ιπ π ο ι σ τ η ν α ρ έ να, κ α τ ά τ η ν π ο μ π ή (pom pa) π ο υ π ρ ο η γ ε ί τ ο τ ω ν α γ ώ νω ν , α λ λ ά σ τη σ υ ν έ χ ε ια α φ ίπ π ε υ α ν κ α ι π ο λ ε μ ο ύ σ α ν π εζή . Σ υ ν ή θ ω ς τ ο π ρ ώ το ζ ε ύ γ ο ς π ο υ α γ ω ν ιζ ό τ α ν σ τ ο υ ς α γ ώ ν ε ς ή τ α ν Ιπ π είς.
• Ο Μ ο ρ μ ύ λ λ ω ν ή Μ ο ρ μ ίλ λ ω ν (m urm ilio, m yrm illo ή m irm illo). Α υ τ ό ς π ή ρ ε τ ο ό ν ο μ ά τ ο υ α π ό τ ο ψ ά ρ ι μ ό ρ μ υ λ ο ς (τη σ η μ ε ρ ιν ή μ ο υ ρ μ ο ύ ρ α ), ε π ε ιδ ή τ ο κ ρ ά ν ο ς τ ο υ έ μ ο ια ζ ε μ ε τ ο κ ε φ ά λ ι τ ο υ ψ α ρ ιο ύ . Η τα ν ο π λ ισ μ έ ν ο ς μ ε χ ε ιρ ίδ α σ το δ ε ξ ί χ έ ρ ι, μ ια κ ο ν τ ή μ ε τ α λ λ ικ ή κ ν η μ ίδ α σ το ε κ τ ε θ ε ι μ έ ν ο α ρ ισ τ ε ρ ό π ό δ ι κα ι μια υ φ α σ μ ά τιν η π ε ρ ικ ν η μ ίδ α σ το δ ε ξ ί. Κ ρ α τ ο ύ σ ε μ ια μ ε γ ά λ η η μ ικ υ λ ιν δ ρ ικ ή ασ πί δ α μ ή κ ο υ ς 100 ε κ . κα ι π λ ά τ ο υ ς 65-75 ε κ . (scutu m - θ υ ρ ε ό ς ) ό μ ο ια μ ε α υ τ ή ν τ ω ν λ εγ εω ν ά ρ ιω ν . Φ ο ρ ο ύ σ ε έ ν α π ε ρ ί κ λ ε ισ τ ο κ ρ ά ν ο ς μ ε κ ε ν τ ρ ικ ό μ ε τ α λ λ ικ ό λ ο φ ίο κα ι φ τ ε ρ ά ή α λ ο γ ο ο υ ρ ά . Ο π λο τ ο υ - ε κ τ ό ς α π ό τ η 6 α ρ ιά α σ π ίδ α μ ε τ ο μ ε τ α λ λ ικ ό ο μ φ ά λ ιο (um bo) π ο υ μ π ο ρ ο ύ σ ε να χ ρ η σ ιμ ο π ο ιη θ ε ί ε π ιθ ε τ ικ ά ή τ α ν τ ο ξ ίφ ο ς (gladius), μ ή κ ο υ ς 40-50 ε κ ., π ο υ τ ο χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ σ ε κ υ ρ ίω ς γ ια να ν ύ σ σ ει (τρ υ π ά ). Ο Μ ο ρ μ ύ λ λ ω ν α γω ν ιζ ό τ α ν μ ό ν ο ν ε ν α ν τ ίο ν δ ύ ο τύ π ω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν π ο υ έ φ ε ρ α ν μ ικ ρ έ ς α σ π ίδ ες τ ο υ Θ ρ α κ ό ς κα ι τ ο υ Ο π λ ο μ ά χ ο υ . Ισως μ ε α υ τ ό ν τ ο ν τ ρ ό π ο ο ι μ ο ν ο μ α χ ίε ς α να π α ρ ισ το ύ σ α ν - π ρ ο ς τ έ ρ ψ η τ ο υ κ ο ιν ο ύ - τ ι ς μ ά χ ε ς τω ν Ρ ω μα ίω ν (Μ ο ρ μ ύ λ λ ω ν ε ς ) ε ν α ν τ ίο ν ε ί τ ε τ ω ν β α ρ β ά ρ ω ν (Θ ρ ά κ ε ς ), ε ί τ ε τω ν π ο λ ιτισ μ έ ν ω ν σ τρ α τ ώ ν τ η ς ε λ λ η ν ισ τ ικ ή ς α ν α τ ο λ ή ς (Ο π λ ο μ ά χο ι). • Ο Θ ρ α ξ (Thraex ή T h ra x). Α υ τ ό ς ο τ ύ π ος μ ο νο μ ά χ ο υ έ φ ε ρ ε δ ύ ο π ολύ ψ η λές μ ε τ α λ λ ικ έ ς κ ν η μ ίδ ε ς π ο υ κ ά λ υ π τα ν τ α π ό δ ια τ ο υ μ έ χ ρ ι κα ι τ ο γ ό ν α τ ο . Σ τ ο δ ε ξ ί χ έ ρ ι έ φ ε ρ ε χ ε ιρ ίδ α κα ι σ το κ ε φ ά λ ι π ε ρ ίκ λ ε ισ τ ο κ ρ ά ν ο ς μ ε μ ε τ α λ λ ικ ό λ ο φ ίο π ο υ α π έ λ η γ ε μ π ρ ο σ τά σ ε κ ε φ α λ ή γ ρ ύ πα. Η τα ν ο π λ ισ μ έ ν ο ς μ ε μ ικ ρ ό τ ε τ ρ ά γ ω ν ο θ υ ρ ε ό (parm ula), δ ια σ τά σ ε ω ν 60 χ 55 ε κ ., κ α ι μ ε κ α μ π ύ λ ο ξ ίφ ο ς (sica ή falx), π ο υ α π ε μ ιμ ε ιτ ο τ α ξ ίφ η τω ν Θ ρ α κώ ν κ α ι τ ω ν Δ ακώ ν. Π ά ν τ ω ς κ α ι α υ τ ό τ ο ξ ίφ ο ς ε χ ρ η σ ιμ ο π ο ιε ίτ ο α π ο κ λ ε ισ τικ ά γ ια ν ύ ξ ε ις . • Ο Ο π λ ο μ ά χ ο ς (H oplom achus). Α υ τ ό ς ή τ α ν σ χ ε δ ό ν ίδ ιο ς μ ε τ ο ν Θ ρ ά κ α , μ ε τ ις ε ξ ή ς δ ια φ ο ρ έ ς : Το κ ρ ά ν ο ς τ ο υ δ ε ν ε ίχ ε τ η ν κ ε φ α λ ή τ ο υ γ ρ ύ π α σ το λ ο φ ίο , η μ ι κ ρ ή τ ο υ α σ π ίδ α (δ ια μ έ τ ρ ο υ 37 ε κ .) ή τ α ν ο λ ο μ ε τ α λ λ ικ ή κα ι σ τ ρ ο γ γ υ λ ή κα ι ό π λ α τ ο υ ή τ α ν τ ο δ ό ρ υ κα ι τ ο ξ ίφ ο ς ή μ ά χα ιρ α . Το ό ν ο μ ά τ ο υ τ ο π ή ρ ε α π ό τ ο ό ν ο μ α τ η ς α σ π ίδ α ς τ ο υ , ό π λ ο ν , π ο υ ή τ α ν α π ο μ ίμ η σ η (σ ε μ ικ ρ ο γ ρ α φ ία ) τ η ς α ρ χ α ία ς ε λ λ η ν ικ ή ς ο π λ ιτ ικ ή ς α σ π ίδ α ς η ο π ο ία έ φ ε ρ ε τ ο ίδ ιο ό ν ο μ α . Οπως π ρ ο α ν α φ έρ θ η κ ε, οι Θ ρ ά κες κ α ι ο ι Ο π λ ο μ ά χ ο ι α γ ω ν ίζ ο ν τ α ν κ α τά τω ν Μ ο ρμ υλλώ νω ν, αλλά σ ε ε ξ α ιρ ε τ ι κ έ ς π ε ρ ιπ τώ σ ε ις ή τ α ν δ υ ν α τ ό ν ν α α γω ν ισ τ ο ύ ν μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς . • Ο Π ρ ο κ α λ ο ύ μ ε ν ο ς ή Π ρ ο β ο κ ά τω ρ (P rovocator). Μ ο ν ο μ ά χ ο ς μ εσ α ίω ν β α ρ ώ ν π ο υ α γ ω ν ιζ ό τα ν σ υ ν ή θ ω ς μ ό ν ο ν ε ν α ν τ ίο ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν τ ο υ ίδ ιο υ τύ π ο υ . Ε φ ε ρ ε χ ε ιρ ίδ α σ το δ ε ξ ί χ έ ρ ι, μ ια μ ε τ α λ λ ικ ή κ ν η μ ίδ α μ ε σ α ίο υ μ ε γ έ θ ο υ ς σ το α ρ ισ τ ε ρ ό π ό δ ι κ α ι υ φ α σ μ ά τ ιν η π ε ρ ικ ν η
μ ίδ α σ το δ ε ξ ί. Φ ο ρ ο ύ σ ε π ε ρ ίκ λ ε ισ τ ο κ ρ ά ν ο ς χ ω ρ ίς γ ε ίσ ο ή λ ο φ ίο . Σ τ ο σ τή θ ο ς τ ο υ έ φ ε ρ ε έ ν α ν μ ικ ρ ό θ ώ ρ α κ α , τ ο ν κ α ρ δ ιο φ ύ λ α κ α (pectorale), π ο υ δ ε ν ό τ α ν χ ια σ τί σ τη ν π λ ά τη τ ο υ . Η ασ π ίδα το υ ή τ α ν ο θ υ ρ ε ό ς (scutum ), α ν και μ ά λ λ ο ν μ ικ ρ ό τ ε ρ ο ς α π ό τ ο ν θ υ ρ ε ό τ ο υ Μ ο ρ μ ύ λ λ ω ν ο ς , γ ι ’ α υ τ ό υ π ή ρ χ ε κα ι η α ν ά γ κ η γ ια π ιο μ ε γ ά λ η κ ν η μ ίδ α . Το ε π ι θ ε τ ι κ ό ό π λ ο τ ο υ ή τ α ν τ ο ξ ίφ ο ς . • Ο Δ ικ τ υ ο β ό λ ο ς (R etiarius). Α υ τ ό ς ο τ ύ π ο ς δ ιέ φ ε ρ ε κ α τ ά π ο λ ύ α π ό ό λ ο υ ς τ ο υ ς ά λ λ ο υ ς . Η τα ν π ο λ ύ ε λ α φ ρ ά ο π λ ι σ μ έ ν ο ς κα ι τ α μ ό ν α τ ο υ α μ υ ν τ ικ ά ό π λα ή τ α ν ο ι υ φ α σ μ ά τ ιν ε ς π ε ρ ικ ν η μ ίδ ε ς κα ι η χ ε ιρ ίδ α σ το α ρ ισ τ ε ρ ό χ έ ρ ι π ο υ κ α τ έ λ η γ ε σ ε έ ν α ε ίδ ο ς ό ρ θ ιο υ μ ε τ α λ λ ικ ο ύ ω μ ο φ ύ λ α κ α (galerus, π έ τα σ ο ς ). Τα ε π ι θ ε τ ι κ ά τ ο υ ό π λ α ή τ α ν η τ ρ ία ιν α (fuscina ή tridens), τ ο δ ίχ τ υ μ ε β α ρ ίδ ια (iaculum ), δ ια μ έ τ ρ ο υ π ερ ίπ ο υ 3 μ., κα ι έ ν α ε γ χ ε ι ρ ίδ ιο (pugio). Ο Δ ικ τ υ ο β ό λ ο ς α γ ω ν ιζ ό τα ν α π ο κ λ ε ισ τ ικ ά ε ν α ν τ ίο ν ε ν ό ς τ ύ π ο υ β α ρ έ ο ς μονομ ά χου π ου ο ν ο μ α ζό τα ν Α κ ό λ ο υ θ ο ς (secutor) κα ι σ υ γ γ έ ν ε υ ε μ ε τ ο ν Μ ο ρ μ ύ λ λ ω ν α . Μ ε ρ ικ έ ς φ ο ρ έ ς έ ν α ς Δ ικ τ υ ο β ό λ ο ς α γ ω ν ιζ ό τα ν ε ν α ν τ ίο ν δ ύ ο Α κο λο ύ θ ω ν τα υ το χρ ό ν ω ς. Σε α υ τή ν τ η ν π ερ ίπ τω σ η ό μ ω ς ή τ α ν α ν ε β α σ μ έ ν ο ς σ ε μ ια υ π ε ρ υ ψ ω μ έ ν η ε ξ έ δ ρ α ή γ έ φ υ ρ α (pons), σ τ η ν ο π ο ία κ ά π ο ιο ς α ν έ β α ιν ε α π ό δ ύ ο κ λ ίμ α κ ε ς . Τ ό τε, ε κ τ ό ς απ ό τ α σ υ ν η θ ισ μ έ ν α ό π λ α τ ο υ ε ίχ ε π ο λ λ έ ς σ τ ρ ο γ γ υ λ έ ς π έ τ ρ ε ς (μ ε γ έ θ ο υ ς
μ ή λ ο υ ), τ ι ς ο π ο ίε ς ε κ τ ό ξ ε υ ε κ α τ ά τω ν Α κο λ ο ύ θ ω ν ενόσ ω α υ το ί π ροσ π αθού σ αν ν α α ν α ρ ρ ιχ η θ ο ύ ν σ τη ν ε ξ έ δ ρ α . Μ ε ρ ικ έ ς φ ο ρ έ ς α υ τ ο ύ τ ο υ ε ίδ ο υ ς ο ι α γ ώ ν ε ς λ ά μ β α ν α ν χ ώ ρ α π ά νω α π ό τ ε χ ν η τ έ ς λ ίμ ν ε ς . Το γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι Δ ικ τ υ ο β ό λ ο ι α ν τ ιμ ε τ ώ π ιζ α ν Α κ ο λ ο ύ θ ο υ ς π ου π ρ ο έρ χ ο ν τα ν - ω ς τύ π ο ς - από το υ ς Μ ο ρ μ ύ λ λ ω ν ε ς (μ ο υ ρ μ ο ύ ρ ε ς ), υ π ό τ ις π ιο π ά νω σ υ ν θ ή κ ε ς , μ α ς ω θ ε ί ν α υ π ο θ έ σ ο υ μ ε ό τι α υ το ύ το υ τύ π ο υ οι μ ο ν ο μ α χ ίε ς α ν α π α ρ ισ το ύ σ α ν τ ο ν α γ ώ να ε ν ό ς « ψ α ρ ά » ε ν α ν τ ίο ν τω ν « ψ α ρ ιώ ν». Ο ι Δ ικ τ υ ο β ό λ ο ι, ω ς κ α τ η γ ο ρ ία , ε φ ε υ ρ έ θ η κ α ν μ ό λ ις τ ο ν 1ο μ.Χ . α ιώ να, α λ λ ά έ γ ιν α ν π ο λύ δ η μ ο φ ιλ ε ίς κα ι η π α ρ ο υ σ ία τ ο υ ς δ ιή ρ κ ε σ ε μ έ χ ρ ι τ ο τ έ λ ο ς τω ν μ ο ν ο μ α χ ιώ ν . • Ο Α κ ό λ ο υ θ ο ς ή Σ ε κ ο ύ τ ω ρ (S e cu to r ή C on traretia rius). Α υ τ ό ς ή τ α ν ό μ ο ιο ς μ ε τ ο ν Μ ο ρ μ ύ λ λ ω ν α κ α ι δ ιέ φ ε ρ ε μ ό ν ο ν σ το σ χ ή μ α κ α ι σ τ η ν α ν τ ο χ ή τ ο υ κ ρ ά ν ο υ ς π ο υ φ ο ρ ο ύ σ ε . Το κ ρ ά ν ο ς ε ίχ ε έ ν α λ ε π τ ό ό ρ θ ιο μ ε τ α λ λ ικ ό λ ο φ ίο π ο υ έ μ ο ια ζ ε λ ίγ ο μ ε τ ο π τ ε ρ ύ γ ιο ψ α ρ ιο ύ . Ε π ιπ λ έο ν , η π ρ ο σ ω π ίδ α τ ο υ κ ρ ά ν ο υ ς ή τ α ν ε ν τ ε λ ώ ς α δ ια κ ό σ μ η τ η κα ι ο ι ο π έ ς γ ια τ α μ ά τια π ο λύ μ ικ ρ έ ς , α π ό δ ε ιξ η τ ο υ π ό σ ο ε π ικ ίν δ υ ν α π λ ή γ μ α τα μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α κ α τ α φ έ ρ ε ι ο Δ ικ τ υ ο β ό λ ο ς σ το ν α ν τίπ α λ ό τ ο υ χ ρ η σ ιμ ο π ο ιώ ν τα ς τ η ν τ ρ ί αινα. • Α λ λ ε ς κ α τ η γ ο ρ ίε ς . Α υ τ έ ς ε ίν α ι λ ίγ ο γ ν ω σ τ έ ς κα ι π ε ρ ιλ α μ β ά ν ο υ ν ε ί τ ε παλ α ι ό τ ε ρ ε ς κ α τ η γ ο ρ ίε ς μ ο ν ο μ ά χ ω ν , π ου
δ ε ν υ π ή ρ χ α ν πια κ α τ ά τ η ν α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ικ ή π ε ρ ίο δ ο , ό π ω ς ή τ α ν ο ι « Σ α μ ν ίτε ς » κ α ι ο ι « Γ α λ ά τε ς » , ε ί τ ε κ α τ η γ ο ρ ίε ς π ου ε μ φ α ν ίζ ο ν τ α ν σ π ο ρ α δ ικ ά κα ι κ α τ ’ ε ξ α ί ρ εσ η . Τ έ το ιο ι ή τ α ν ο ι Α ρ μ α το μ ά χ ο ι (essedarii), α π ό τ ο ό ν ο μ α τ ο υ γ α λ α τ ικ ο ύ π ο λ ε μ ικ ο ύ ά ρ μ α τ ο ς (essedum ), ο ι Δ ιμ ά χ α ιρ ο ι (D im achaeri), π ο υ π ρ ο φ α ν ώ ς α γ ω ν ίζ ο ν τ α ν μ ε δ ύ ο ξ ίφ η , ο ι β α ρ ιά ο π λ ι σ μ έ ν ο ι C rupellarii, ο ι Paegniarii, ο ι Laquerarii, π ο υ α γ ω ν ίζ ο ν τ α ν μ ε λά σ σ ο (laqueus), ο ι Τ ο ξ ό τ α ι (S a gittarii), π ο υ ή τ α ν ν τ υ μ έ ν ο ι ω ς Α ν α τ ο λ ίτ ε ς κλπ . Επί σ η ς, ω ς σ έ κ ω μ ικ ό θ έ α μ α , α γ ω ν ίζ ο ν τ α ν μ ε ρ ικ έ ς φ ο ρ έ ς κα ι γ υ ν α ίκ ε ς ή ν ά ν ο ι ή α ν ά π η ρ ο ι, σ υ ν ή θ ω ς σ τα δ ια λ ε ίμ μ α τ α τ ω ν κ α ν ο ν ικ ώ ν αγώ νω ν.
01 ΑΓΩΝΕΣ Ο π ω ς ε ίδ α μ ε ο ι μ ο ν ο μ α χ ίε ς ή τ α ν η α π ό λ η ξ η τ ω ν λ ε ιτ ο υ ρ γ ιώ ν (m unera) π ο υ α ν ε λ ά μ β α ν α ν ο ι κ λ η ρ ο ν ό μ ο ι κ ά π ο ιο υ γ ια να τ ιμ ή σ ο υ ν τ ο ν ν ε κ ρ ό . Κ α τά τ η ν α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ικ ή π ε ρ ίο δ ο σ τ ο υ ς α γ ώ ν ε ς π ρ ο σ τ έ θ η κ α ν ο ι ε κ τ ε λ έ σ ε ι ς κ α τ α δ ίκ ω ν (noxii) κα ι ο ι θ η ρ ιο μ α χ ίε ς (venationes). Ο χ ο ρ η γ ό ς τ ω ν α γ ώ ν ω ν (e d ito r - α γ ω ν ο θ έ τ η ς ), δ η λ α δ ή α υ τ ό ς π ο υ π λ ή ρ ω ν ε γ ια τ η δ ιε ξ α γ ω γ ή τ ο υ ς , σ υ μ φ ω ν ο ύ σ ε μ ε τ ο ν μ ο ν ο μ α χ ο τ ρ ό φ ο (lanista) γ ια τ ο ν τρ ό π ο , τ ο ν χ ρ ό ν ο κα ι τ ο ν τό π ο δ ιε ξ α γ ω γ ή ς τ ω ν α γ ώ νω ν κα ι δ η μ ο σ ίε υ ε α υ τ ό τ ο π ρ ό γ ρ α μ μ α ε ν ε ίδ ε ι π ρ ο κ ή ρ υ ξ η ς π ο υ γ ρ α φ ό τ α ν μ ε κ α λ λ ιγ ρ α φ ικ ά γ ρ ά μ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ
μ α τα σ τ ο υ ς τ ο ίχ ο υ ς τ η ς π ό λ η ς ό π ο υ λά μβ α να ν χώ ρα οι α γώ νες. Σ το π ρ ό γ ρ α μ μ α γ ρ α φ ό τ α ν ο λ ό γ ο ς τ η ς δ ιε ξ α γ ω γ ή ς τ ω ν α γ ώ ν ω ν (σ υ ν ή θ ω ς π ρ ο ς τ ι μ ή ν τ ο υ α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α ), τ ο ό ν ο μ α τ ο υ α γ ω ν ο θ έ τ η , ο α ρ ιθ μ ό ς τω ν ζ ε υ γ ώ ν τω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν π ο υ θ α α γ ω ν ίζ ο ν τ α ν κα ι ε ά ν υ π ή ρ χ α ν ε π ιπ λ έ ο ν θ ε ά μ α τ α σ το π ρ ό γ ρ α μ μ α , ό π ω ς θ η ρ ιο μ α χ ίε ς , α θ λ η τ ικ ο ί α γ ώ ν ε ς ή ε κ τ ε λ έ σ ε ι ς κ α τα δ ίκ ω ν . Μ ία ή δ ύ ο η μ έ ρ ε ς π ρ ιν α π ό τ η ν έ ν α ρ ξ η τω ν α γ ώ ν ω ν ο ι μ ο ν ο μ ά χ ο ι ε π ιδ ε ι κ ν ύ ο ν τ α ν σ το κ ο ιν ό , σ υ ν ή θ ω ς σ ε κ ά π ο ιο ν α ν ο ικ τ ό χ ώ ρ ο , ό π ω ς ή τ α ν η α γ ο ρά τ η ς π όλης. Οι μ ο νο μ ά χο ι ή τα ν γ νω σ το ί μ ε ψ ε υ δ ώ ν υ μ α π ο υ π α ρ έ π ε μ π α ν
Κ ν η μ ίδ ε ς Ο π λ ο μ ά χ ο υ ή Θ ρ α κ ό ς α π ό τη ν Π ο μ π η ία . Η α ρ ισ τ ε ρ ή ε ίν α ι δ ια κ ο σ μ η μ έ ν η μ ε α ν ά γ λ υ φ η π α ρ ά σ τα σ η Δ ιά ς , εν ώ η δ ε ξ ιά μ ε π α ρ ά σ τα σ η Π ο σ ε ιδ ώ ν α .
σ ε κά π ο ια ιδ ιό τ η τ ά τ ο υ ς , ό π ω ς Pugnax (Μ α χ η τ ικ ό ς ), T ig ris (Τ ίγ ρ ις), H erm es (Ε ρ μ ή ς , ω ς ψ υ χ ο π ο μ π ό ς τ ω ν α ν τιπ ά λ ω ν το υ (!)), C olum bus (Π ε ρ ισ τ ε ρ ά ) κλπ . Ο ι α γ ώ ν ε ς κ α θ ’ ε α υ τ ο ί ξ ε κ ιν ο ύ σ α ν μ ε τ η ν π ο μ π ή τω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν μ έσ α σ τη ν α ρ έ ν α , τ η ν ε ξ έ τ α σ η τ ω ν ό π λω ν τ ο υ ς (p ro b a tio a rm o ru m ) κα ι τ η ν π ρ ο θ έ ρ μ α ν σ ή τ ο υ ς κ α θ ώ ς α γ ω ν ίζ ο ν τ α ν σ τη ν α ρ χ ή μ ε α μ β λ έ α ό π λ α (prolusio). Μ ε τ ά , α φ ο ύ ε φ ο δ ιά ζ ο ν τ α ν μ ε κ α ν ο ν ι κά ό π λ α , α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν ο ι μ ο ν ο μ α χ ίε ς κ α τ ά ζ ε ύ γ η , μ ε π ρ ώ το υ ς τ ο υ ς Ιπ π είς. Σ ε κ ά π ο ιε ς π ε ρ ιπ τώ σ ε ις , ιδ ίω ς σ το τ έ λ ο ς τ ω ν α γ ώ νω ν , ο λ ό κ λ η ρ ε ς ο μ ά δ ε ς μ ο ν ο μ ά χ ω ν α γ ω ν ίζ ο ν τ α ν κ α τ ά ισ ά ρ ιθ μ ω ν α ν τιπ ά λ ω ν τ ο υ ς , μ α χ ό μ ε ν ε ς κ α τά σ τ ίφ ο ς (gregatim ), α ν α π α ρ ισ τώ ν τα ς μ υ θ ο λ ο γ ι κ έ ς ή ισ τ ο ρ ικ έ ς μ ά χ ε ς . Τ έ το ιο ι α γ ώ ν ε ς ό μ ω ς σ υ ν ή θ ω ς γ ίν ο ν τ α ν μ ό ν ο μ ε τ α ξ ύ κ α τ α δ ίκ ω ν ή τ ο υ λ ά χ ισ τ ο ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν δ ε ύ τ ε ρ η ς κ α τ η γ ο ρ ία ς , όπ ω ς ε κ ε ίν ο ι π ο υ λ ά μ β α ν α ν μ έ ρ ο ς σ τις « ν α υ μ α χ ίε ς » μ έσ α σ ε τ ε χ ν η τ έ ς λ ίμ ν ε ς . Τις μ ο ν ο μ α χ ίε ς ε π ιτη ρ ο ύ σ α ν ά μ εσ α ο δ ια ιτ η τ ή ς (rudis) κα ι ο β ο η θ ό ς το υ . Μ ε ρ ικ έ ς φ ο ρ έ ς α υ τ έ ς γ ίν ο ν τ α ν σ ε σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν ο τ μ ή μ α τ η ς α ρ έ ν α ς π ο υ δ ια γ ρ α μ μ ιζ ό τ α ν μ ε κιμ ω λ ία . Σ ε α υ τ ή ν τ η ν π ερ ίπ τω σ η α π α γ ο ρ ε υ ό τ α ν σ τ ο υ ς μ ο ν ο μ ά χ ο υ ς να β γ ο υ ν απ ό τ ο ν χ ώ ρ ο α υ τ ό ν ε ν ώ α γ ω ν ίζο ν τα ν . Ο ι μ ο ν ο μ α χ ίε ς σ υ ν ή θ ω ς δ ιε ξ ά γ ο ν τ α ν σ υ ν εχ ώ ς χ ω ρ ίς να δ ια κ ό π τ ο ν τ α ι απ ό δ ια λ ε ίμ μ α τ α . Μ ό ν ο ν κ α τ ’ ε ξ α ίρ ε σ η μ π ο ρ ο ύ σ ε ο δ ια ιτ η τ ή ς να δ ια τ ά ξ ε ι έ ν α δ ιά λ ε ιμ μ α (diludium ). Ο δ ι α ιτ η τ ή ς ή τ α ν ε φ ο δ ια σ μ έ ν ο ς μ ε ρ α β δ ί μ ε τ ο ο π ο ίο κ τ υ π ο ύ σ ε τ ο υ ς μ ο ν ο μ ά χ ο υ ς ε ά ν π α ρ έ β α ιν α ν τ ο υ ς κ α ν ο ν ι σ μ ο ύ ς ή ε ά ν δ ε ν α γ ω ν ίζ ο ν τ α ν ζω η ρ ά κα ι ε π ιθ ε τ ικ ά . Σ ε π ε ρ ιπ τώ σ ε ις π ο λύ α π ρ ό θ υ μ ω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν , β ο η θ ο ί τ ο υ δ ι α ιτ η τ ή μ ε μ α σ τίγ ια , δ α υ λ ο ύ ς κα ι π υ ρ ω μ έ ν α σ ίδ ε ρ α τ ο υ ς υ π ο χ ρ έω ν α ν να αγω ν ισ θ ο ύ ν ο ύ τ ω ς ή ά λ λ ω ς . Ο ι μ ο ν ο μ α χ ίε ς
14
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ
Μ ε τ α λ λ ικ ή α σ π ίδ α Ο π λομάχου. Σ το κ έν τρ ο τ η ς ε ίν α ι δ ια κ ο σ μ η μ έ ν η μ ε γ ο ρ γ ό ν ε ιο .
ΙΣΤΟΡΙΑ
Σ ε κ ο ύ τ ω ρ (Α κ ό λ ο υ θ ο ς ) κ α ι Δ ικ τ υ ο β ό λ ο ς . Η μ ο ν ο μ α χ ία α υ τώ ν τω ν α ιω ν ίω ν α ν τιπ ά λ ω ν μ ά λ λ ο ν α ν α π α ρ ισ τ ο ύ σ ε το ν αγώ να το υ ψ αρά ε ν α ν τ ίο ν τω ν ψ αριώ ν.
Γ Ιρ ο β ο κ ά τω ρ (Π ρ ο κ α λ ο υ μ ε ν ο ς ), έ ν α ς τύ π ο ς μονομάχου μ ε σ α ίω ν βαρώ ν.
ή τ α ν μ έ χ ρ ι τ ε λ ι κ ή ς π τώ σ η ς . Π ο λ ύ σ π ά ν ια κ η ρ υ σ σ ό τα ν έ ν α ς α γ ώ ν α ς ισ ό π α λος. Σ υ νή θ ω ς, αργά ή γρ ή γορ α , ένα ς μ ο ν ο μ ά χ ο ς υ π έ κ υ π τε ε ί τ ε σ τα τ ρ α ύ μ α τά τ ο υ ε ί τ ε σ τη ν ε ξ ά ν τ λ η σ η . Τ ό τε, ε ά ν ή τ α ν α κ ό μ η ό ρ θ ιο ς , έ ρ ιχ ν ε κ ά τω τ η ν α σ π ίδα ή τ η ν τρ ία ιν ά τ ο υ κα ι ύ ψ ω ν ε τ ο έ ν α τ ο υ χ έ ρ ι μ ε τ ο ν δ ε ίκ τ η τ ε ν τ ω μ έ ν ο . Η τ ύ χ η τ ο υ η τ τ η μ έ ν ο υ α π ο φ α σ ιζ ό τα ν τ ό τ ε απ ό τ ο ν α γ ω ν ο θ έ τ η , α λ λ ά α υ τ ό ς , κ α τά κα ν ό να , α π εφ ά σ ιζ ε ό ,τ ι τ ο υ π ρ ό τ ε ιν ε τ ο π λ ή θ ο ς , γ ια χ ά ρ η τ ο υ ο π ο ίο υ ά λ λ ω σ τε γ ίν ο ν τ α ν ο ι α γ ώ ν ε ς . Ε ά ν ο η ττ η μ έ ν ο ς ε ίχ ε α γ ω ν ισ θ ε ί κ α λ ά κα ι τ ο π λ ή θ ο ς ή τ α ν ε υ χ α ρ ισ τ η μ έ ν ο ο ι θ ε α τ έ ς α ν έ μ ιζ α ν τ η ν ά κ ρ η τ ο υ μ α ν δ ύ α ή τ η ς τ η β έ ν ν ο υ τ ο υ ς κα ι φ ώ ν α ζα ν «m issum » ή «m itte» (ά φ εσ η !). Τ ό τε ο α γ ω ν ο θ έ τ η ς δ ιέ τα σ σ ε τ ο ν δ ια ιτ η τ ή ν α α φ ή σ ε ι να φ ύ γ ε ι ο η τ τ η μ έ ν ο ς απ ό τ η ν α ρ έ ν α ζω ν τα ν ό ς . Ε ά ν ό μ ω ς τ ο π λ ή θ ο ς ε ίχ ε γ ια τ ο ν έ ν α ή τ ο ν ά λ λ ο λ ό γ ο ε ίχ ε δ υ σ α ρ ε σ τ η θ ε ί, τ ό τ ε ο ι θ ε α τ έ ς σ ή κ ω ν α ν τ ο υ ς α ν τ ίχ ε ιρ έ ς τ ο υ ς (p ollice verso ) κα ι φ ώ ν α ζα ν «iugula» (σ κ ό τω σ έ το ν !). Σ ε α ν τ ί θ ε σ η λ ο ιπ ό ν μ ε τ η ν ε υ ρ έ ω ς δ ια δ ε δ ο μ έ ν η ά π ο ψ η π ω ς ο υ ψ ω μ έ ν ο ς α ν τίχ ε ιρ α ς σ υ μ β ό λ ιζ ε ε π ιε ίκ ε ια , σ τη ν π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α έ δ ε ιχ ν ε τ η ν π ρ ο τρ ο π ή τ ο υ π λ ή θ ο υ ς γ ια ε κ τ έ λ ε σ η τ ο υ η τ τ η μ έ ν ο υ .
Ε ά ν ή τ α ν τ έ τ ο ι α η π ρ ο τρ ο π ή τ ο υ π λ ή θ ο υ ς ο α γ ω ν ο θ έ τ η ς δ ιέ τα σ σ ε τ ο ν ν ικ η τ ή ν α α π ο τ ε λ ε ιώ σ ε ι τ ο ν η τ τ η μ έ ν ο , ο ο π ο ίο ς δ ε χ ό τ α ν π α θ η τ ικ ά τ ο π λ ή γ μ α γ ο ν α τισ τό ς . Τη σ τιγ μ ή τ η ς ε κ τ έ λ ε σ η ς τ ο π λ ή θ ο ς φ ώ ν α ζ ε «habet» (τ η ν έ φ α γ ε !), μια κ ρ α υ γ ή π ου σ υ ν ό δ ε υ ε κ ά θ ε ε π ιτ υ χ η μ έ ν ο π λ ή γ μ α κα ι κ α τά τ η δ ιά ρ κ ε ια τ η ς μ ο ν ο μ α χ ία ς . Μ ε τ ά τ ο π έ ρ α ς μ ια ς τ έ τ ο ι α ς μ ο ν ο μ α χ ία ς τ ο σ ώ μα τ ο υ η τ τ η μ έ ν ο υ μ ε τ α φ ερ ό τα ν σε ν ε κ ρ ο φ υ λ α κ ε ίο (spoliarium ), ό π ο υ έ κ ο β α ν τ ο ν λ α ιμ ό το υ γ ια να β ε β α ιω θ ο ύ ν ό τ ι ή τ α ν π ρ ά γ μ α τι ν ε κ ρ ό ς κα ι ό τ ι ο ν ικ η τ ή ς δ ε ν ε ίχ ε π ρ ο σ π ο ιη θ ε ί π ω ς τ ο ν α π ο τ ε λ ε ίω ν ε . Ο ι ν ικ η τ έ ς β ρ α β ε ύ ο ν τ α ν μ ε φ ο ίν ικ α (palm a) κα ι μ ε γ ά λ α χ ρ η μ α τ ικ ά π οσ ά (praem ium ). Για ιδ ια ίτ ε ρ α κ α λ έ ς ε π ιδ ό σ ε ις β ρ α β ε ύ ο ν τ α ν κα ι μ ε δ ά φ ν ιν ο σ τ ε φ ά ν ι (corona) κα ι ά λ λ ο υ ε ίδ ο υ ς δ ώ ρ α . Η π ιο μ ε γ ά λ η δ ιά κ ρ ισ η ό μ ω ς ή τ α ν η α π ο ν ο μ ή ε ν ό ς ξύ λ ιν ο υ ξ ίφ ο υ ς (rudis). Α υ τό σ ή μ α ιν ε ό τ ι ο μ ο ν ο μ ά χ ο ς α π α λλ α σ σ ό τ α ν απ ό τ η ν υ π ο χ ρ έω σ η να μ ο ν ο μ α χ ε ί κα ι ή τ α ν π ια ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς να ε π ισ τ ρ έ φ ε ι σ τη ν κ α ν ο ν ικ ή ζω ή. Α π ό δ ιά φ ο ρ ε ς α π ό π ε ιρ ε ς σ τα τισ τικ ώ ν υ π ο λ ο γ ισ μ ώ ν , β α σ ισ μ έν ω ν σ ε σ ω ζ ό μ ε ν ε ς ε π ιτ ύ μ β ιε ς σ τ ή λ ε ς μ ο ν ο μ ά χ ω ν , φ α ίν ε τ α ι π ω ς ο ι π ι
θ α ν ό τη τες θ α νά το υ ενό ς μονομάχου κ α τά τ ο ν 1ο αι. μ.Χ ., α ν ά μ ο ν ο μ α χ ία , ήτ α ν π ερ ίπ ο υ 9:1. Ο η τ τ η μ έ ν ο ς π έ θ α ιν ε σ ε α ν α λ ο γ ία 4:1, δ η λ α δ ή σ ε κ ά θ ε τ έ σ σ ε ρ ις α γ ώ ν ε ς σ τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς ο η τ τ η μ έ ν ο ς ε π ιτ ρ ε π ό τ α ν να α π ο χ ω ρ ή σ ει ζ ω ν τα ν ό ς α ν τ ισ τ ο ι χ ο ύ σ ε έ ν α ς α γ ώ ν α ς σ το ν ο π ο ίο ν ο η τ τη μ έ ν ο ς φ ο ν ευ ό τα ν κα τά τη μ ο ν ο μ α χία, τ ο ν α π ο τ ε λ ε ίω ν ε ο ν ικ η τ ή ς ή υ π έ κ υ π τ ε σ τα τ ρ α ύ μ α τ ά τ ο υ μ ε τ ά τ ο τ έ λ ο ς τ ο υ α γώ να . Κ α τά τ ο ν 2 ο κα ι τ ο ν 3 ο αι. μ.Χ . τ α π ρ ά γ μ α τα χ ε ιρ ο τ έ ρ ε υ σ α ν κ α τά π ο λύ γ ια τ ο υ ς μ ο ν ο μ ά χ ο υ ς , ο ύ τω ς ώ σ τε η γ ε ν ικ ή α ν α λ ο γ ία θ α ν ά τ ο υ έ γ ιν ε 3:1 κα ι η π ιθ α ν ό τ η τ α θ α ν ά τ ο υ τ ο υ η τ τ η μ έ ν ο υ α ν έ β η κ ε σ το 50% . Α υ τ ό σ η μ α ί ν ε ι ό τ ι σ ε κ ά θ ε δ ε ύ τ ε ρ η μ ο ν ο μ α χ ία ο η ττη μ έν ο ς κα τέλ η γ ε νεκρ ό ς. Α π ό τ ις ίδ ιε ς ε π ιτ ύ μ β ιε ς σ τ ή λ ε ς μ α θ α ίν ο υ μ ε ό τ ι υ π ή ρ χ α ν μ ο ν ο μ ά χ ο ι π ου ε ίχ α ν ν ικ ή σ ε ι σ ε 60, 80, 88, 107, 125, α κ ό μ α κα ι 150 α γ ώ ν ε ς . Μ ε β ε β α ιό τ η τ α ό μ ω ς, α υ τ ο ί δ ε ν ή τ α ν π α ρ ά μ ια ε λ ά χ ισ τη μ ε ιο ψ η φ ία . Η π λ ε ιο ν ό τ η τ α τω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν έ β ρ ισ κ ε τ ο ν θ ά ν α τ ο σ τη ν α ρ έ ν α μ έσ α σ το υ ς π ρ ώ το υ ς μ ή ν ε ς α φ ’ ό τ ο υ ξε κ ιν ο ύ σ α ν τ η ν « κ α ρ ιέ ρ α » τ ο υ ς σ τα α μ φ ιθ έ α τ ρ α .
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ
■■■
ΙΣΤΟΡΙΑ
01 ΜΟΝΟΜΑΧΙΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ Μ ε τ ά τ η β α σ ιλ εία το υ Α υ γ ο ύ σ το υ οι μ ο ν ο μ α χ ίε ς ε π α ν ή λ θ α ν σ το π ρ ο σ κ ή ν ιο επ ί Κ α λ ιγ ο ύ λ α (37-42 μ.Χ.). Λ έ γ ε τ α ι ό τ ι ο ίδ ιο ς ο α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α ς ε ίχ ε λ ά β ε ι εκ π α ί δ ευ σ η Θ ρ α κ ό ς κα ι ό τι, π α ρ α β α ίν ο ν τα ς κ ά θ ε κ α ν ό να ρ ω μ α ϊκ ή ς α ξιο π ρ έπ εια ς , ε μ φ α ν ίσ τ η κ ε σ τη ν α ρ έν α . Α υ τό ό μ ω ς δ ε ν σ υ ν έβ η γ ια να μ ο ν ο μ α χ ή σ ει, α λλά γ ια να τρ α γ ο υ δ ή σ ε ι σ υ ν ο δ ε ύ ο ν τ α ς η θ ο π ο ιο ύ ς π ου σ υ μ μ ε τε ίχ α ν σε θ ε α τ ρ ικ ή π α ρά σ τα σ η . Ο δ ιά δ ο χ ό ς τ ο υ Κ λ α ύ δ ιο ς (42-54) ή τ α ν α υ τό ς π ου έ κ α ν ε δ ιά σ η μ η τ η φ ρ ά σ η μ ε τ η ν ο π ο ία τ ο ε υ ρ ύ κο ιν ό θ ε ω ρ ε ί ό τι ξε κ ιν ο ύ σ α ν ό λ ο ι ο ι α γ ώ ν ε ς μονομάχω ν. Ο Κ λ α ύ δ ιο ς ο ρ γ ά ν ω σ ε μια «να υ μα χία » κ α τά τ α ε γ κ α ίν ια ε ν ό ς κ α ν α λ ιο ύ π ου θ α α π ο ξή ρ α ιν ε τ η λ ίμ ν η Φ ουτσ ίν ο (Fucinus Lacus). Σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ ο ν ι σ το ρ ικ ό Τ ά κιτο, π ρ ο το ύ α ν ο ίξ ε ι τ ο κα ν ά ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
λ ι 19.000 μ ο ν ο μ ά χ ο ι πάνω σ ε π λο ία θ α να υ μ α χ ο ύ σ α ν μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς , ενώ π ιο ν δ ε κά δ ω ν χ ιλ ιά δ ω ν θ ε α τ ώ ν π ου ε ίχ α ν σ υ γ κ ε ν τ ρ ω θ ε ί γ ια τ η ν π ερ ίσ τα σ η . Ενώ οι θ ε α τ έ ς ή τ α ν κ α θ ισ μ έ ν ο ι σ τις π λ α γ ιές τω ν γ ύ ρ ω β ο υ ν ώ ν , τα π λοία τω ν μ ο ν ο μ ά χω ν μ έσ α σ τη λ ίμ ν η ή τα ν π ε ρ ικ υ κ λ ω μ έ ν α από δ ε μ έ ν ε ς σ χ εδ ίε ς , π άνω σ τις ο π ο ί ε ς σ τ έ κ ο ν τ α ν π ρ α ιτω ρ ια ν ο ί ο π λ ισ μ έν ο ι μ ε κ α τ α π έ λ τ ε ς κα ι λ ιθ ο β ό λ ε ς μ η χ α ν ές . Α υ το ί ε ίχ α ν ω ς σ κο π ό να α π ο τρ έ ψ ο υ ν τη δ ια φ υ γ ή τω ν κα τα δ ίκω ν. Σ το ε σ ω τε ρ ικ ό τ ο υ κ ύ κ λ ο υ τα π λο ία τω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν ε ί χ α ν α ρ κ ε τ ό χώ ρ ο γ ια να π α ρ α τα χ θ ο ύ ν κα ι να ε λ ιχ θ ο ύ ν . Τ ό τε, π ριν ξ ε κ ιν ή σ ε ι η μ ά χη , ο ι π ε ζ ο ν α ύ τ ε ς το ύ φ ώ ν α ξα ν «Χαίρ ε Καίσαρ, οι μ ε λ λ ο θ ά ν α τ ο ι σ ε χ α ιρ ε το ύ ν !» (Have Imperator, m orituri te salutant!), ο π ό τε ο Κ λ α ύ δ ιο ς α π ά ν τη σ ε ασ τ ε ιε υ ό μ ε ν ο ς «Aut non» («ίσω ς (και) όχι»), δ η λ α δ ή ό τ ι μ π ο ρ ε ί κα ι να γ λ ίτω ναν. Η σ υ ν έχ ε ια ή τ α ν ε υ τρ ά π ε λ η κα θ ώ ς οι κ α τά δ ικ ο ι π ε ζ ο ν α ύ τε ς θ ε ώ ρ η σ α ν ό τι τ ο υ ς ε ίχ ε δ ο θ ε ί χ ά ρ η και α ρ ν ή θ η κ α ν να
π ο λ εμ ή σ ο υ ν . Τ ό τε έ ξ α λ λ ο ς ο Κ λ α ύ δ ιο ς κ α τ έ β η κ ε απ ό τ ο ν θ ρ ό ν ο τ ο υ κα ι β ά δ ισ ε μ έ χ ρ ι τ η ν ό χ θ η τ η ς λ ίμ ν η ς , α π ’ όπ ο υ ά ρ χ ισ ε να τ ο υ ς π ρ ο τρ έ π ε ι να π ο λ εμ ή σ ο υ ν , π ό τε μ ε α π ε ιλ έ ς και π ό τε μ ε υ π ο σ χ έ σ εις. Τ ελικά η ν α υ μ α χ ία ξ ε κ ίν η σ ε ό τα ν έ ν α ς α σ η μ έ ν ιο ς Τ ρ ίτω ν ε μ φ α ν ίσ τ η κ ε μ έ σα απ ό τα ν ε ρ ά κα ι σ άλπ ισ ε τ η ν έ ν α ρ ξη τ η ς ν α υ μ α χ ία ς. Μ ε τά απ ό μ ε γ ά λ η α ν θ ρ ω π ο σ φ α γ ή ο ι ε π ιζ ή σ α ν τε ς κ α τά δ ικ ο ι α φ έ θ η κ α ν ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι. Ε τσ ι ά λ λ η μια π α ρ α ν ό η σ η γ ια τ ο τ ι έ λ ε γ α ν ο ι μ ο ν ο μ ά χ ο ι σ τη ν α ρ έν α ο φ ε ίλ ε ι να δ ιο ρ θ ω θ ε ί, ε π ε ιδ ή σ ε κα μ ία ά λ λ η π η γ ή δ ε ν α ν α φ έ ρ ε τ α ι πω ς κ ά τι τ έ τ ο ιο λ ε γ ό τα ν π ριν από τ ο υ ς α γ ώ ν ε ς τω ν μ ο ν ο μάχων. Ο ι μ ο ν ο μ α χ ίε ς σ υ ν εχ ίσ τη κ α ν τό σ ο επ ί Ν έρ ω να , όσ ο και επ ί τω ν Φ λα β ίω ν (Β εσ π α σ ια νό ς, Τ ίτο ς και Δ ο μ ιτια ν ό ς ). Επί τ ο υ Δ ο μ ιτια ν ο ύ α π ο φ α σ ίσ τη κ ε ό τι σ χ εδ ό ν ό λ ο ι ο ι α γ ώ ν ε ς μ ο ν ο μ ά χ ω ν θ α δ ί δ ο ν τ α ν απ ό τ ο ν α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α ή τ η ν οικ ο γ έ ν ε ιά το υ . Ο ι πιο μ ε γ ά λ ε ς μ ο ν ο μ α χ ίε ς έ γ ιν α ν τ ο ν ε π ό μ ε ν ο αιώ να, επ ί α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α Τ ρ α ϊα νο ύ (98 - 117). Το 107 ο τ ε λ ε υ τ α ίο ς ε ό ρ τ α σ ε τ ο ν θ ρ ία μ β ό το υ επ ί τω ν Δ α κ ώ ν μ ε α γ ώ ν ε ς π ου κ ρ ά τη σ α ν α ρ κ ε τ ο ύ ς μ ή ν ε ς . Τ ό τε α γ ω ν ίσ τη κ α ν 10.000 μ ο ν ο μ ά χ ο ι κα ι θ α ν α τ ώ θ η κ α ν 11.000 θ η ρ ία . Το 109, σ τα ε γ κ α ίν ια τω ν θ ε ρ μ ώ ν τ ο υ Τ ρ α ϊα νού, 8.000 μ ο ν ο μ ά χ ο ι κα ι π άνω απ ό 10.000 θ η ρ ία α γ ω ν ίσ τη κ α ν επ ί π έ ν τ ε μ ή ν ε ς . Τ έλο ς, τ ο έ τ ο ς 113 έγιν α ν π ά λι α γ ώ ν ε ς μ ε π ερ ισ σ ό τ ε ρ ο υ ς από 2.000 μ ο ν ο μ ά χ ο υ ς . Ω ς μ έ τ ρ ο σ ύ γ κρ ισ η ς μ π ο ρ ε ί κ ά π ο ιο ς να έ χ ε ι τ η ν κ α τά π ολύ μ α κ ρ ό τ ε ρ η β α σ ιλ εία τ ο υ Α υ γ ο ύ σ το υ , κ α τά τ η ν οπ ο ία σ υ ν ο λ ικ ά α γ ω ν ίσ τη κ α ν « μ ό λ ις » 10.000 μ ο ν ο μ ά χ ο ι. Ο ι α γ ώ ν ε ς σ υ ν εχ ίσ τη κ α ν κ α θ ’ ό λ ο ν τ ο ν υ π ό λο ιπ ο 2ο αιώ να κα ι κ ο ρ υ φ ώ θ η κα ν επ ί τ η ς β α σ ιλ εία ς τ ο υ Κ ο μ μ ό δ ο υ (βασ. 180-192). Ο ίδ ιο ς ο Κ ό μ μ ο δ ο ς ε ίχ ε ε κ π α ιδ ε υ τ ε ί ω ς μ ο ν ο μ ά χ ο ς . Μ ά λ ισ τα ε μ φ α ν ίσ τη κ ε α υ το π ρ ο σ ώ π ω ς σ τη ν α ρ ένα , τ ο 192, ν τ υ μ έ ν ο ς ω ς Η ρ α κ λ ή ς . Σ ε α υ τή ν τ η ν π ερ ίσ τα σ η τ ό ξ ε υ σ ε π άνω απ ό 100 ε ξω τικ ά ζώ α, κά π ο ια απ ό τ α ο π ο ία α π ο τέλ ειω σ ε ο ίδ ιο ς. Σ τη σ υ ν έ χ ε ια α γ ω ν ίσ τη κ ε ω ς μ ο ν ο μ ά χ ο ς μ ε ξύ λ ιν ο σ π α θ ί και β ρ ά β ε υ σ ε ο ίδ ιο ς τ ις κ α λ έ ς τ ο υ ε π ιδ ό σ εις μ ε τ ο π οσ ό το υ ε ν ό ς ε κ α το μ μ υ ρ ίο υ σ η σ τε ρ τίω ν (!). Τ ελικά , α π η υ δ η μ έ ν η από τ η ν π α ρ α φ ρ ο σ ύ ν η τ ο υ η π α λ λ α κ ίδ α το υ Μ α ρ κ ία δ ιέ τ α ξ ε έ ν α ν α θ λ η τ ή να τ ο ν σ τρ α γ γ α λ ίσ ε ι τ η ν τ ε λ ε υ τ α ία ν ύ κ τ α το υ έ τ ο υ ς 192. Κ α τά τ ο ν 3ο και τ ο ν 4ο α ιώ να μ ε τ α ξ ύ τω ν κ α τα δ ίκ ω ν που ε π ρ ό κ ε ιτ ο να ε κ τ ε λ ε σ θ ο ύ ν σ τη ν α ρ έν α π ε ρ ιλ α μ β ά ν ο ν τα ν πια και π ο λ λ ο ί χ ρ ισ τια ν ο ί, ιδίω ς κ α τά τ ις π ε ρ ιό δ ο υ ς τω ν μ εγ ά λ ω ν δ ιω γμ ώ ν, όπω ς ή τα ν α υ τ ο ί τ ο υ Δ ε κ ίο υ , το υ Ο υ α λ ερ ια νο ύ κα ι το υ Δ ιο κ λ η τια ν ο ύ . Ο τα ν ο Χ ρ ι σ τια ν ισ μ ό ς ε π ε τρ ά π η ω ς θ ρ η σ κ ε ία μ ε τ ο Η δ ικ τ ο ν τω ν Μ ε δ ιο λ ά ν ω ν (313), π ου σ υ μ φ ω ν ή θ η κ ε απ ό τ ο ν Κ ω ν σ τα ν τίν ο και τ ο ν Λ ικίν ιο , ά ρ χισ ε η α ν τίσ τρ ο φ η μ έ τρ η -
Το κ ε φ ά λ ι τ ο υ α γ α λ μ α τ ίο υ μ ε τη ν π ρ ο σ ω π ίδ α τ ο υ κ ρ ά ν ο υ ς κ α τ ε β α σ μ έ ν η . Τα κ ρ ά ν η τω ν Σ ε κ ο υ τ ώ ρ ω ν ή τ α ν α υ ξ η μ έ ν η ς α ν τ ο χ ή ς κ α ι ε ν τ ε λ ώ ς α δ ια κ ό σ μ η τ α . Ο λ ό γ ο ς ή τ α ν ό τ ι έ π ρ ε π ε να ε π ο σ τ ρ α κ ίζ ε τ α ι η τρ ία ιν α τ ο υ Δ ικ τ υ ο β ό λ ο υ , τ ο υ μ ό ν ο υ ό π λ ο υ που μ π ο ρ ο ύ σ ε να δ ια τ ρ ή σ ε ι τ ο β α ρ ύ κ ρ ά ν ο ς ενό ς μ ονομάχου.
ση γ ια τ ο υ ς α γ ώ ν ε ς τω ν μονομάχω ν. Η δη τ ο 325 ο Κ ω ν σ τα ν τίν ο ς μ ε ν ό μ ο κ α τή ρ γ η σ ε τ η ν κ α τα δ ίκ η ε γ κ λ η μ α τ ιώ ν σ ε α γώ ν ε ς μ ονομάχω ν. Α υ τό β ε β α ίω ς δ ε ν α π ετ έ λ ε σ ε κα ι μ ε γ ά λ η β ε λ τίω σ η τ η ς μ ο ίρ α ς τω ν κ α τ α δ ικ α σ θ έ ν τω ν , ε π ε ιδ ή α ν τί για τ ο α μ φ ιθ έ α τ ρ ο α υ το ί έπ α ιρ ν α ν πια τ ο ν
Χ ά λ κ ιν ο α γ α λ μ ά τ ιο Σ εκ ο ύ τω ρ ο ς (2 ο ς α ιώ ν α ς μ .Χ .).
δ ρ ό μ ο γ ια τ α ο ρ υ χ εία , όπ ο υ ο θ ά ν α τ ο ς ή τ α ν β έ β α ιο ς . Ισως μ ά λ ισ τα ο κ ύ ρ ιο ς λ ό γ ο ς γ ια τ η σ τα δ ια κ ή κ α τά ρ γ η σ η τω ν μ ο ν ο μ α χ ιώ ν δ ε ν ή τ α ν τό σ ο τ ο β ά ρ β α ρ ο και α ιμ α τη ρ ό θ έ α μ α , όσ ο τ ο γ ε γ ο ν ό ς ό τι οι μ ο ν ο μ α χ ίε ς ε ίχ α ν κ α τά βάσ η θ ρ η σ κ ε υ τ ι κή α φ ε τη ρ ία , ή τα ν δ ε α π ο λ ύ τω ς σ υνυφ α σ μ έ ν ε ς μ ε τ η λ α τ ρ ε ία τ ο υ Ρ ω μα ϊκού Π α ν θ έ ο υ , π ο λ λ έ ς θ υ σ ίε ς τ ε λ ο ύ ν τ ο π ριν απ ό τ η ν έ ν α ρ ξή τ ο υ ς κα ι σ υχνά ο ι α γώ ν ε ς α ν α π α ρ ισ το ύ σ α ν μ υ θ ο λ ο γ ικ ά γ ε γ ο ν ό τα τ η ς ε λ λ η ν ο ρ ρ ω μ α ϊκ ή ς θ ρ η σ κ ε ία ς . Ε τσ ι έ ν α α λ λ ό θ ρ η σ κ ο - σ ε σ χέσ η μ ε το π α ρ ε λ θ ό ν - και ε ν π ρ ο κ ε ιμ έ ν ω χ ρ ισ τια ν ι κό κ ρ ά το ς , όπω ς α υ τό π ου δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε κ α τά τ ο ν 4ο αιώ να, α ρ γά ή γ ρ ή γ ο ρα θ α σ τ ρ ε φ ό τ α ν ε ν α ν τ ίο ν τ ο υ ς . Α πό τα μ έσ α το υ 4ου αιώ να κα ι ε ξ ή ς δ ε ν α ν α φ έ ρ ο ν τα ι πια α γ ώ ν ε ς μ ο ν ο μ ά χ ω ν σ τη ν Ανα το λ ή . Σ τη Δύση κα ι σ τη Ρώμη οι α γ ώ ν ες κ α τ α ρ γ ή θ η κ α ν απ ό τ ο ν α υ το κ ρ ά τ ο ρ α Ονώ ρ ιο τ ο 404. Οι α ρ μ α τ ο δ ρ ο μ ίε ς ό μ ω ς σ υ ν εχ ίσ τη κ α ν σ τη ν Α ν α το λή . Μ ά λ ισ τα ή τ α ν ιδ ια ίτε ρ α δ η μ ο φ ιλ ε ίς μ έ χ ρ ι τ ο έ τ ο ς 1204, ο π ό τε οι Σ τα υ ρ ο φ ό ρ ο ι κ α τ έ λ α β α ν τ η ν Κ ω ν σ τα ν τιν ο ύ π ο λ η .
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1 ) E c k a rt K o e h n e - C o rn e lia E w ig le b e n : G L A D IA T O R E N U N D C A E S A R E N . D IE M A C H T D E R U N T E R H A L T U N G IM A N T IK E N R O M , M a in z , 2 0 0 0. (2 ) M a tth ia s P au sc h , S E IT E N B L IC K E : G LA D IA TO R , A n tik e W e lt 4/2 00 0 , σ ε λ . 4 2 7 431. (3 ) T. W ie d e m a n n : E M P E R O R S A N D G LA D IA TO R S , Λ ο ν δ ίν ο κ α ι Ν έ α Υ όρκη, 1992. (4 ) A rm e lle B o n is : LA M O R T D O N E E ΕΝ S PE C TA CLE, "S cience lllu s tre e " , 6/1995, σ ε λ . 4 0 -4 3 κ α ι 79. (5 ) Δ ιά φ ο ρ α λ ή μ μ α τ α σ ε ε λ λ η ν ικ έ ς κ α ι ξ έ ν ε ς ε γ κ υ κ λ ο π α ίδ ε ιε ς π ε ρ ί τω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν , κ α θ ώ ς κ α ι α ν α φ ο ρ έ ς γ ι' α υ τ ο ύ ς σ ε π ο λ λ έ ς γ ε ν ικ έ ς ή ε ιδ ικ έ ς ισ το ρ ίε ς . Ο λ ε ς ο ι σ ύ γ χ ρ ο ν ε ς α ν α π α ρ α σ τ ά σ ε ις μ ο ν ο μ ά χ ω ν έ γ ιν α ν α π ό τ ο ν M a rc u s J u n k e lm a n n κ α ι δ η μ ο σ ιε ύ ο ν τ α ι σ τ ο β ιβ λ ίο G la d ia to re n u n d C a e s a re n (α ρ ι& μ . 1 σ τη β ιβ λ ιο γ ρ α φ ία ).
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ
Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ
«ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΙ ΙΕΡΜΑΝ ΚΟΒΕΙ ΤΟΝ ΝΟΤΟ ΣΤΑ ΔΥΟ
18
Η ΠΕΡΙΦΗΜΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΣΕΡ M AN ΠΡΟΣ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ, ΣΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 1864, ΗΤΑΝ 0 ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΠΟΥ ΕΓΕΙΡΕ ΟΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΔΡΑΜΑΤΙΚΑ ΤΗΝ ΠΛΑΣΤΙΓΓΑ ΣΕ ΒΑΡΟΣ ΤΩΝ ΝΟΤΙΩΝ. ΗΤΑΝ ΕΝΑ ΤΟΛΜΗΜΑ ΠΟΥ Μ Ο ΝΟ ΜΙΑ ΙΔΙΟΦΥΙΑ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΕΧΕΙ ΣΥΛΛΑΒΕΙ ΚΑΙ Μ Ο ΝΟ ΕΝΑΣ ΑΕΙΚΙΝ ΗΤΟ Σ ΗΓΗΤΟΡΑΣ ΝΑ ΕΚΤΕΛΕΣΕΙ. ΠΟΤΕ ΠΡΙΝ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΠΟ ΛΕΜ Ω Ν ΕΝΑΣ ΣΤΡΑΤΟΣ Δ Ε Ν ΕΙΧΕ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕΙ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΣΕ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΧΩΡΟ, ΣΕ ΤΟΣΟ Μ ΙΚΡΟ ΔΙΑΣΤΗΜ Α ΚΑΙ ΜΕ ΤΟΣΟ ΑΣΗΜ ΑΝΤΕΣ ΑΠΩΛΕΙΕΣ.
τών και α ρ κετές απώλειες σε προσωπικό και έδαφος, αλλά δεν είχε καμία σχεδόν επίδρα ση στην αποφασιστικότητα των Νοτίων να συνεχίσουν με όλα τα διαθέσιμα μέσα το ν αγώ να. Αντιδρώντας με χαρακτηριστικό πείσμα οι Νότιοι κατέφ εραν μέσα στην ίδια χρονιά καί ρια πλήγματα στον αντίπαλό τους, τόσο με το ν στρατηγό Τζάκσον στην κοιλάδα Σεναντόα, όσο και με το ν Ρόμπερτ Λη κατά τις πε ρίφημες "Επτά Η μέρες" που οδήγησαν το ε ντυπωσιακό στράτευμα του Τζωρτζ ΜακΚλέλαν σε ταπεινωτική υποχώρηση. Το 1863 ένα δ εύ τερ ο και πιο εντυπωσιακό κύμα επιτυχιών του Βορρά στο Γκέτυσμπεργκ, το Βίκσμπουργκ και την Τσατανούγκα εξανέμισε οποιαδήποτε ελπίδα θα μπορούσαν να τρ έφ ου ν οι Νό τιοι για νικηφόρα έκβαση του πολέμου, αλλά δεν κατάφερε να τους σύρει στη συνθηκολό γηση. Απάντησαν με δικές το υς νίκες στο Φ ρέντρικσμπεργκ και στην Τσάνσελορσβιλ, ενώ κατά το πρώτο μισό του 1864 υποχρέω σαν το ν στρατηγό Οδυσσέα Γκραντ (που ανέλα6ε τα ηνία τη ς Στρατιάς του Ποτόμακ) να καταβάλει βαρύ φόρο αίματος στις διαδοχι κές άκαρπες αναμετρήσεις τη ς Γουίλντερνες, τη ς Σποτσυλβάνια και του Κολντ Χάρμπορ. Μόνο το ν Μάιο και το ν Ιούνιο του 1864 ο Βορ ράς είχε χάσει 90.000 άνδρες, χωρίς να πετύο καλοκαίρι του 1864 ο Αμερικανικός Εμ χει κανένα ουσιαστικό κέρδος εκτό ς από την φύλιος Πόλεμος έδειχνε να έχει φθάσει προσέγγιση του Ρίτσμοντ κατά λίγα χιλιόμε σε ένα σημείο αιματηρής ισοπαλίας. Οι ε τρα. ντυπωσιακές νίκες του Βορρά κατά τα προη Μια σαφέστατη απειλή άρχισε να πλανάγούμενα χρόνια είχαν απστύχει να μεταφρα ται πάνω από το υς οπαδούς τη ς Ενωσης. "Ο ώ ριμος καρπός τη ς νίκης παρ' ολίγο να χαθεί", στούν σε αποφασιστική κάμψη του ηθικού έγραφε ο Λ ίντελ Χαρτ. "Ο σπάταλος τρόπος των Νοτίων ή σε μείωση τη ς ικανότητάς τους με το ν οποίο ο Γκραντ χρησιμοποίησε τις πο να κινητοποιούν συνεχώς ν έες δυνάμεις στο πεδίο τη ς μάχης. Η αλυσίδα επιτυχιών που εί λύ υπ έρτερες σε αριθμό δυνάμεις του δεν κα χαν σημειώσει οι Βόρειοι το 1862 κατά μήκος τόρθωσε να συντρίψει τον αντίπαλο. Είχε έτσι του Μισισιπή, αλλά και στο Σάιλο, στο Εντίταμ, την πικρή ικανοποίηση, αφού είχε υποστεί βα στην Πέρυβιλ και στην ευρύτερη περιοχή του ρύτατες απώλειες, να βρ εθ εί και πάλι στις θ έ Ρίτσμοντ (που ήταν η πρωτεύουσα τη ς Συνο σεις που ο ΜακΚλέλαν είχε καταλάβει σχεδόν μοσπονδίας), προκάλεσε σίγουρα σοβαρή ζη αναίμακτα το 1862”. Οι βόρειες Π ολιτείες δεν μιά στο δίκτυο συγκοινωνιών των επαναστα θα μπορούσαν να α ντέξου ν για πολύ ακόμα
Τ
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ
αυτό το είδος "ωμής" αιματοχυσίας που επέ βαλλε ο ιδιότυπος τρόπος πολέμου του Γκρα ντ. Η αποκαλούμενη "τρομερή αριθμητική" που είχε αποδεχθεί και ο πρόεδρος Αβραάμ Λίνκολν διακρινόταν από ένα απλό αλλά βάρ βαρο σκεπτικό: ο Βορράς είχε τετραπλάσιο πληθυσμό, μπορούσε θεω ρητικά να παρατά ξει τετραπλάσιους στρατιώτες στο πεδίο της μάχης και ακόμα και όταν διεξήγαγε μάχες στις οποίες οι απώλειές του ήταν υπερδιπλά σιες του αντιπάλου μπορούσε να ελπίζει ότι τελικά ο εχθρός θα εξα ν τλ είτο πρώτος!
Ο ΑΝΥΠΟΤΑΚΤΟΣ ΝΟΤΟΣ Οι στρατιές του Βορρά είχαν ως τό τε την κακή συνήθεια να κηλιδώνουν τις νίκες τους υφιστάμενες αμέσως μετά δεινές ή ττες , κάτι που γεννούσε κυνικά σχόλια στον Τύπο και μείωνε απελπιστικά τις πιθανότητες του Λίν κολν να επανεκλεγεί για δ εύτερ η τετρα ετία στα τέλη του 1864. Από την άλλη πλευρά οι Νότιοι, αν και είχαν συρρικνωθεί εδαφικά και είχαν χάσει αρκετούς μαχητές και στρατιωτι κούς η γέτες, εκμετα λλεύ οντα ν πια τα εγγενή π λεονεκτήματα που έχει η άμυνα σε συνθή κες πολέμου φθοράς. Κατά παράδοξο τρόπο με τη ν απώλεια του Μισισιπή οι συγκοινωνίες το υς ήταν ευ κο λότερες και τα στρατεύματά το υς δρούσαν "κατά εσω τερικές γραμμές" α πέναντι σε έναν εχθρό που ήταν υποχρεωμέ νος να πιέζει περιμετρικά σε τεράστιο μέτωπο και να αφήνει πίσω του υπολογίσιμες φρου ρ ές για να υπερασπίζει κόμβους και αστικά κέντρα από το ν τρόμο που έσπερναν τα ικα νότατα επιδρομικά αποσπάσματα ιππικού των επαναστατών. Οι Νότιοι δεν χρειαζόταν πια να νικήσουν. Τους αρκούσε να αποφύγουν την ήττα. Οσο οι βόρειες στρατιές εκινούντο προς τη ν Αλαμπάμα και την Τζώρτζια (μέσα σε εχθρικό έδαφος) η ηθική υποκίνηση των Νο τίων να συμμετάσχουν ενεργά στην υπερά σπιση τη ς πατρίδας το υς ενισχυόταν και οι
ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ»
Ο ι Β ό ρ ε ιο ι β ά δ ιζ α ν 15 ω ς 2 0 k m τ η ν η μ έ ρ α εν ώ τ α υ τ ό χ ρ ο ν α λ ε η λ α τ ο ύ σ α ν τ η ν π ερ ιο χ ή . Ε ίν α ι χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ό τ η ς ά ρ ισ τ η ς φ υ σ ικ ή ς τ ο υ ς κ α τ ά σ τ α σ η ς ό τ ι σ τ ο τ έ λ ο ς τ η ς π ο ρ ε ία ς μ ό ν ο τ ο 2 % τ η ς " Σ τ ρ α τ ιά ς τ η ς Δ ύ σ η ς " & ε ω ρ ή & η κ ε ια τ ρ ικ ά α ν ή μ π ο ρ ο να α κ ο λ ο υ θ ή σ ε ι τ η ν ε π ό μ ε ν η ε κ σ τ ρ α τ ε ία σ τ η Ν ό τ ια Κ α ρ ο λ ίν α .
τά ξεις των μονάδων το υς πύκνωναν. 0 π όλε μος δεν γινόταν πια σε μακρινές περιοχές για τις ελαφρώς αόριστες αξίες της απόσχισης ή της νομιμότητας κατοχής δούλων, αλλά για την απόκρουση ενός επιδρομέα που απειλού σε τις οικογένειες και τις περιουσίες των ί διων των στρατιωτών. Η αντίσταση των επανα στατών δυνάμωνε. Από τα μέσα του 1864 και μετά διεξήγαν πια έναν πόλεμο "υπέρ βωμών και εστιών". Η αμεσότητα του κινδύνου τούς οδήγησε να κινητοποιήσουν συνολικά 950.000 άνδρες κατά τη διάρκεια του πολέμου (απένα ντι στα 2.100.000 των Βορείων), αριθμό που δείχνει πως επιστράτευαν διπλάσιους άνδρες σε σχέση με την Ενωση. Σύμφωνα με τις στρα
τη γικές παραδοχές ένας στρατός όπως αυτός των Νοτίων, που υστερούσε αριθμητικά σε α ναλογία 1:2 σε σύγκριση με το ν αντίπαλό του, εξακολουθούσ ε να έχει σοβαρές π ιθανότητες επιτυχούς π αρατεταμένης άμυνας αν αγωνι ζόταν σε έδαφος το οποίο γνώριζε καλά και α νάμεσα σε φιλικά διακείμενο άμαχο πληθυ σμό. Η περιοχή όπου εκτείνοντα ν οι αποσχι σμένες Π ολιτείες, ανατολικά τη ς υδάτινης αρτηρίας του Μισισιπή, ήταν γιγαντιαία και κατοικείτο (εκτός από τους λευκούς τη ς Συ νομοσπονδίας) και από 4.000.000 μαύρους δούλους. Η έκτασή της ήταν πολλαπλάσια των μεγαλύτερω ν χωρών τη ς Ευρώπης και το κάπως παρωχημένο δίκτυο μεταφορώ ν ευνο ούσε το ν αμυνόμενο που γνώριζε τις ιδιαιτε ρ ότη τες των τοπικών σιδηροδρομικών γραμ μών και μπορούσε να χρησιμοποιεί παράπλευ ρους και άγνωστους δρόμους. Σε κάθε απόπειρά τους να διεισδύσουν στο έδαφος των νότιων Πολιτειών οι βόρειες δυνάμεις, που εί χαν ήδη επωμισθεί το καθήκον της πολιορ κίας και του αποκλεισμού του Νότου, θα κιν δύνευαν να βρεθούν τοπικά αντιμέτω πες με υπέρτερα εχθρικά τμήματα και να δράσουν α πομακρυνόμενες ολοένα και περισσότερο από τις βάσεις ανεφοδιασμού τους. Για τους Νότιους η ήττα στον εμφύλιο πό λεμο θα σήμαινε κάτι πολύ περισσότερο από μια εθνική αποτυχία. Θα ήταν το οριστικό τ έ λος του ίδιου του τρόπου ζωής τους. Με τη διαβρωτική επίδραση των αξιών του βιομηχα νικού καπιταλισμού που θα έφερναν μαζί τους οι "Γιάνκηδες" του Βορρά θα κατέρρεε
ολόκληρο το οικοδόμημα ενός πολιτισμού που είχε βασιστεί στην αγροτική ύπαιθρο, στις αχανείς καλλιέργειες, στην υιοθέτηση ε νός αντι-υλιστικού πνεύματος και στην αρι στοκρατία των γαιοκτημόνων. Οι Νότιοι φο βούνταν πως η επέλαση του βόρειου βιομηχα νικού "οδοστρωτήρα" θα σάρωνε κάθε αντί θ ετη αξία στο πέρασμά του, θα κατέλυε τη δουλεία, που αποτελούσε το θ εμ έλιο τη ς οι κονομικής ευρωστίας του Νότου, και θα επέ βαλλε ως κινητήρια δύναμη του κράτους τις αρχές και τους νόμους της άψυχης και απρό σωπης αγοράς αντί για το κληρονομικό δικαί ωμα του αριστοκράτη. Η επιτυχία και το γόη τρο ενός προσώπου θα μετράτο πλέον με το οικονομικό του κέρδος και όχι με την ευγενι κή καταγωγή του. Αποφασισμένοι να αγωνι στούν μέχρις εσχάτων οι Νότιοι περίμεναν τη ν εισβολή των Βορείων στα εδάφη τους. που θα έκρινε το μέλλον τους. Απέναντι στη φανατική εμμονή του Νό του να υπερασπίσει με κάθε τρόπο τα κεκτημένα του πλήθαιναν οι φωνές στις βόρειες Π ολιτείες που πρότειναν μια διαφορετική ο πτική για τα πράγματα. Ο πόλεμος είχε τραβή ξει σε μάκρος και είχε προκαλέσει φυσική και ηθική κόπωση. Οι διανοούμενοι, που δεν έχα ναν ευκαιρία να ασκήσουν δριμεία κριτική στον Λίνκολν, άρχισαν το 1864 να αναρωτιού νται γιατί άραγε δεν θα μπορούσαν να ενσω ματωθούν πάλι οι νότιες Π ολιτείες στην Ενω ση διατηρώντας το δικαίωμα τη ς δουλείας. Αν πάλι ο Λίνκολν δεν μπορούσε να συμβιβαστεί με αυτή τη ν ιδέα, γιατί να μην επιτρέψ ει τη δημιουργία ενός αδελφού αμερικανικού έ-
Τσατανούγκι Ιτά λτον
20
'Κολούμπι
ΝΟΤΙΑ ΚΑΡΟΛΙΝΑ ιΤΛΑΝΤΑ Ιτεκα τυ ρ Μάντισοι Κάμινγκ ΐυγουοτα
Μ ίλετζβιλ Κλίντον Μακόν
Γ κόρντοί
Σαβάννα
Η Π ο λ ιτ ε ία τ η ς Τ ζ ώ ρ τζ ια ή τ α ν ε κ ε ίν η π ο υ υ π έ σ τη π ρ ώ τη τ η ν ε κ δ ικ η τ ικ ή μ α ν ία τ ο υ Σ τ ρ α τ ο ύ τω ν Β ο ρ είω ν. Η ζώ νη μ ε τ α ξ ύ τ η ς Α τ λ ά ν τ α και τη ς Σ αβ άννα μ ε τα τρ ά π η κ ε σ ε έρ η μ ο . ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ
Ονους στον Νότο; Γιατί θα έπρεπε να σκοτώ νονται χιλιάδες λευκοί για τη ν απελευθέρωση των μαύρων; Οι Δημοκρατικοί εξέφ ραζαν πλέ ον ανοικτά την πρόθεσή τους να τελειώ νουν με τον πόλεμο “με ή χωρίς νίκη για τη ν Ενω ση", δίδοντας το χρίσμα του υποψηφίου στον ΜακΚλέλαν, το ν άνθρωπο που με την ατολμία του σπατάλησε πολύτιμες ευκαιρίες το 1862. Οι εκλογές είχαν μετατραπεί πια σε ένα δημο ψήφισμα για τη ν αναγκαιότητα του πολέμου. Η πίεση που ασκείτο στον Λίνκολν κορυφωνόταν και φαινόταν πολύ πιθανότερο να έχανε αυτός τον προεδρικό του θώκο, παρά ο πρόε δρος των Νοτίων Τζέφερσον Ντέηβις που είχε δει την οικονομία του κράτους του να καταρ ρέει. Μέσα σε αυτό το κλίμα αμφισβήτησης και αμφιταλάντευσης, που είχε π ροέλθει από τις στρατιωτικές απογοητεύσεις τόσων ετών, το φθινόπωρο του 1864 ένας άνδρας επικεφαλής 62.000 Βορείων στρατιωτών έθεσ ε οριστικό τέρμα στις όποιες επιφυλάξεις θα μπορούσαν να έχουν υπάρξει στην Ενωση. Υπήρχε πια ο στρατηγός και ο στρατός που θα μπορούσαν να βαδίσουν μέσα στην καρδιά του αποσχι σμένου Νότου, να ελευθερώ σουν τους σκλά βους, να καταστρέψουν τη ν υποδομή του ε χθρού, να καταρρακώσουν το ηθικό του, να του καταφέρουν το πιο καίριο πλήγμα και ταυ τόχρονα να μην υποστούν παρά ελάχιστες α πώλειες. Η πορεία του Σέρμαν προς τη θ ά λασσα έμ ελλ ε να γίνει η πρώτη σύγχρονη ανα βίωση τη ς έμμεσης προσέγγισης που εφάρ μοζαν στην αρχαιότητα ο Μέγας Αλέξανδρος και ο Αννίβας, αλλά και να αποτελέσει τον προάγγελο του πιο ολέθριου είδους επιχειρή σεων που θα χαρακτήριζε τις απείρως μεγα λύτερ ες συρράξεις του 20ού αιώνα: του ολο κληρωτικού πολέμου.
ΕΝΑ ΠΟΛΥ ΤΟΛΜΗΡΟ ΣΧΕΔΙΟ Στις 2 Σεπτεμβρίου 1864 οι άνδρες του στρατηγού Ουίλιαμ Τικόμσεχ Σέρμαν, που αποτελούσαν τη "Στρατιά τη ς Δύσης", είχαν πετύχει επιτέλους να καταλάβουν τη ν Ατλάντα, έναν από τους σ ημαντικότερους συγκοινω νιακούς και οικονομικούς κόμβους του Νό του, έπειτα από μήνες σκληρής εκστρατείας και αφού κατέβαλαν την ισχυρή και επιδέξια άμυνα που είχαν προτάξει οι Νότιοι στα βουνά τη ς βορειοδυτικής Τζώρτζια. Στην Ατλάντα κατέληγαν τέσσερις σιδηροδρομικές γραμ μές και η πόλη ήταν γεμάτη εργαστήρια, χαλυ βουργεία και οπλουργεία, αποτελούσε δε μαζί με το Βίκσμπουργκ ένα από τα σύμβολα των Νοτίων. Οταν το πρωί τη ς 16ης Νοεμβρίου 1864 η "Στρατιά τη ς Δύσης'1ξεκινούσε από τη ν Ατλά ντα για τη μεγάλη πορεία της, κανένα ίσως από τα μέλη τη ς δεν θα μπορούσε να προβλέψει ότι θα βρισκόταν σε διαρκή κίνηση για έξι μήνες, θα διέσχιζε τη Τζώρτζια, τις Καρολίνες και τη Βιρτζίνια και θα βάδιζε νικήτρια μέσα από τις πρωτεύουσες τριών Πολιτειών του Νότου. Οι επαναστάτες άλλωστε παρέτασσαν τουλάχιστον 200.000 ένστολους βετεράνους και η υποδομή τους δεν είχε επηρεαστεί ση
Ο ι ά ν δ ρ ε ς τ ο υ Σ έ ρ μ α ν α π ο δ ε ίχ θ η κ α ν ε ξ α ιρ ε τ ικ ά ε φ ε υ ρ ε τ ικ ο ί κ α τ ά τ η ν α π ο σ το λ ή κ α τ α σ τρ ο φ ή ς π ο υ ε ίχ α ν α ν α λ ά β ε ι. Τα σ π ίτια π υ ρ π ο λ ο ύ ν το κ α ι ισ ο π ε δ ώ ν ο ν τα ν α φ ή ν ο ν τ α ς ό ρ θ ιε ς μ ό ν ο τ ις κ α π ν ο δ ό χ ο υ ς , ενώ ο ι σ ιδ η ρ ο δ ρ ο μ ικ έ ς γ ρ α μ μ έ ς ξ η λ ώ ν ο ν τα ν κ α ι ο ι ρ ό γ ε ς , α φ ο ύ θ ε ρ μ α ίν ο ν τ α ν σ ε φ ω τιά , σ τρ ε β λ ώ ν ο ν τ α ν γ ύ ρ ω α π ό έ ν α δ έ ν τ ρ ο κ α ι κ α θ ίσ τ α ν τ ο ά χ ρ η σ τ ε ς . Ο ι Ν ό τ ιο ι α π ο κ α λ ο ύ σ α ν α υ τ έ ς τ ις σ τ ρ ε β λ ω μ έ ν ε ς ρ ά γ ε ς "γ ρ α β ά τες το υ Σ έ ρ μ α ν " και ο ρ υ θ μ ό ς μ ε τ ο ν ο π ο ίο γ ιν ό τ α ν η κ α τ α σ τρ ο φ ή ή τ α ν ε κ π λ η κ τ ικ ό ς : μ έ σ α σ ε μ ια η μ έ ρ α δ ύ ο μ ε ρ α ρ χ ίε ς Β ο ρ ε ίω ν α χ ρ η σ τ έ υ σ α ν ρ ά γ ε ς σ ε μ ή κ ο ς 15 k m !
μαντικά από το ν πόλεμο. Στις 8 Νοεμβρίου ο Λίνκολν π έτυχε μια ανέλπιστη επανεκλογή με ποσοστό 55% χάρη στη θερμή υποστήριξη των στρατευμένω ν ανδρών (τον ψήφισαν τρ εις στους τέσσερις ένστολους), αλλά βασι σμένος κυρίως στις επιτυχίες του Σέρμαν στην Ατλάντα και του Φίλιπ Σέρινταν στην κοι λάδα Σεναντόα. Ο πρώτος είχε ελιχθεί στα τ έ λη καλοκαιριού με 100.000 στρατιώτες νότια τη ς Ατλάντα αποκόπτοντας τις σιδηροδρομι κές επικοινωνίες της και εξαναγκάζοντας τη φρουρά τη ς να υποχωρήσει ή να κυκλωθεί. Οι νότιες στρατιές του στρατηγού Τζων Μπελ Χούντ απωθήθηκαν βορειότερα και οι άνδρες του Σέρμαν ανάλωσαν τον χρόνο τους στη με τατροπή τη ς Ατλάντα σε ένα σωρό ερειπίων και μια θάλασσα φωτιάς, εμποτισμένες από τη ν πεποίθηση του διοικητή τους ότι ο ρόλος των αμάχων ήταν εξίσου σημαντικός στην ε χθρική πολεμική προσπάθεια με τον ρόλο των μαχητών. Ο Σέρμαν δ ιέτα ξε το ν Σεπτέμβριο ό λους τους κατοίκους τη ς πόλης, λευκούς και μαύρους, να τη ν εγκαταλείψουν. Επειτα την πυρπόλησε βάσει οργανωμένου σχεδίου που είχε εκπονήσει ο επικεφαλής του Μηχανικού του, λοχαγός Ορλάντο Πόε. "Ολόκληρη η πό λη τυλίχθηκε στη φωτιά και τον καπνό", θυμό ταν αργότερα ένας στρατιώτης των Βορείων, "με τις φλόγες να ξεπηδούν σε τεράστιο ύψος και να σμίγουν με τα σύννεφα. Ακόμα και αν ζούσα 1.000 χρόνια δεν θα μπορούσα να ξεχά-
σω ποτέ αυτή τη σκηνή". Το πρωί τη ς 15ης Νοεμβρίου 1864 η Ατλά ντα καιγόταν ακόμα και ο Σέρμαν ετοιμαζόταν να εισβάλει βαθύτερα στη Τζώρτζια ώστε να πείσει τον εχθρό πως "πόλεμος και προσωπι κή καταστροφή είναι συνώνυμοι όροι". Ο ε χθρικός στρατός που είχε η ττη θ εί τόσο από λυτα κατά τις προηγούμενες μάχες για την πόλη χάνοντας 21.000 άνδρες, ελάχιστη αντί σταση θα μπορούσε να προβάλλει. Για πρώτη φορά στη σταδιοδρομία του ο Σέρμαν είχε τη ν ελευθερία να δράσει κατά βούληση, έχο ντας τη ν πλήρη υποστήριξη τη ς κυβέρνησης και των στρατιωτών του. Ο στρατηγός Γκραντ του είχε τηλεγραφήσει στις 2 του μήνα πως "δεν μπορούσε να δει τον λόγο μιας υποχώρη σης με σκοπό τη ν καταδίωξη του Χούντ, διότι κάτι τέτο ιο θα σή μαινε εγκατάλειψη όλων των εδαφικών κερδών που είχαν επ ιτευχθεί ως τότε". Οι Νότιοι είχαν αποσυρθεί προς τα βόρεια για να παρασύρουν τη “Στρατιά τη ς Δύσης" σε καταδίωξή τους και να την απομακρύνουν από τη Τζώρτζια, που έσ τεκε πια ακάλυπτη. "Σας λέω λοιπόν να προχωρήσετε όπως προ τείνετε", κατέληγε το μήνυμα του Γκραντ προς τον Σέρμαν. Επρόκειτο για μια κατάστα ση που απ οτελεί το όνειρο κάθε φιλόδοξου και τολμηρού διοικητή. Οι δυνάμεις του ε χθρού αποσύρονταν μακριά για να αναδιορ γανωθούν, το στράτευμα διακρινόταν από υ πέροχο επιθετικό πνεύμα, η ενδοχώρα του α ντιπάλου ήταν προκλητικά απροστάτευτη και η πολιτική και η στρατιωτική ηγεσία είχαν δώ σει το "πράσινο φως" στο εκτελεσ τικό τους όργανο για να συνεχίσει τις επιχειρήσεις του με το ν τρόπο που αυτό θεω ρούσε καλύτερο. “Καλπάσαμε έξω από τη ν Ατλάντα". έγρα φε ο Σέρμαν, "από τον δρόμο Ν τεκατύρ που ήταν γεμάτος από τα σ τρατεύματα και τα κά ρα του 14ου Σώματος. Φθάνοντας στους λό φους, εκεί όπου βρίσκονταν τα παλιά οχυρω ματικά έργα των επαναστατών, σταματήσαμε για να αντικρύσουμε για μια ακόμα φορά το πεδίο των προηγούμενων μαχών μας Πίσω μας η Ατλάντα καιγόταν, πυκνός μαύρος κα πνός ανέβαινε ψηλά στον αέρα και κρεμόταν ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ
2Ί
ΙΣΤΟΡΙΑ
πάνω από την κατεστραμμένη πόλη. Μακριά, σε απόσταση, έβλεπα τις φάλαγγες του στρα τού μας με τα πυροβόλα να γυαλίζουν στον ή λιο και τους άνδρες να βαδίζουν ζωηρά και με ενθουσιασμό. Κάποια μπάντα μας άρχισε να παίζει ένα εμβατήριο, ξαφνικά ολόκληρο το στράτευμα έπιασε το ν ίδιο σκοπό και ποτέ στη ζωή μου πριν ή μετά δεν άκουσα το "Γκλόρυ, γκλόρυ, αλληλούια" να τραγουδιέται με περισσότερο πάθος ή περισσότερη αρμονία με το ν χρόνο και τον τόπο". Ποιος ακριβώς ήταν, όμως, ο προορισμός των 62.000 ανδρών του Σέρμαν; Πώς σκόπευ αν να κινηθούν χωρίς να έχουν πίσω τους α
σφαλείς σιδηροδρόμους, τηλεγραφικό δίκτυο ή σώματα υποστήριξης; Γιατί ο στρατηγός Σέρμαν ήταν ο μόνος από τόσους έμπειρους και ικανούς συναδέλφους του που ήταν έτο ι μος να αποκοπεί εσκεμμένα από τη βάση του και να κινηθεί σαν οβίδα μέσα από τη ν εχθρι κή ενδοχώρα χωρίς να υπολογίζει σε σημαντι κή βοήθεια από άλλες μεγάλες φίλιες μονά δες; Η ορθόδοξη στρατηγική υπαγόρευε την εγκατάσταση ικανής φρουράς στην Ατλάντα και την καταδίωξη των 40.000 ανδρών του Χούντ, που σύμφωνα με όλες τις πληροφο ρίες εκινούντο πίσω προς το Τενεσί. Τα δόγμα τα επιχειρήσεων που μάθαιναν ως τό τε όλοι οι
μα θητές του Ουέστ Πόιντ έδιναν έμφαση στην καταστροφή του αντίπαλου στρατεύμα τος, στη διατήρηση ανοικτών γραμμών ανεφο διασμού και στη στενή συνεργασία με τις υπό λοιπες μονάδες του στρατού. Πουθενά δεν αναφερόταν πως ένας στρατηγός θα μπορού σε να κινηθεί ανεξάρτητα προς τα εμπρός με το ν εχθρό να λυμαίνεται τα μετόπισθεν του. Ο Σέρμαν είχε δοκιμάσει να ακολουθήσει την παραδοσιακή λύση ως τα μέσα Οκτωβρίου και είχε καταλήξει σε παταγώδη αποτυχία. Οι άν δ ρες του Χ ούντ ήταν συνεχώς ένα βήμα πιο μπροστά, κατέσ τρεφαν τις συγκοινωνιακές αρτηρίες μεταξύ Τενεσί και Τζώρτζια και είχαν
ΟΥΙΛΛΙΑΜ ΤΙΚΟΜΣΕΧ ΣΕΡΜΑΝ Οταν άρχισε η ' πορεία προς τη θάλασσα" ο στρατηγός Ουίλλιαμ Τικόμσεχ Σέρμαν ήταν 44 ετών και δεν μπορούσε να καυχηθεί πως εί χε διανύσει ως τότε μια επιτυχημένη επαγγελματική ζωή. Είχε απο φοιτήσει έκτος στην τάξη του από τη Στρατιωτική Ακαδημία του Ουέ στ Πόιντ το 1840, σε ηλικία 20 ετών, όπου είχε δείξει πως ήταν ένας στρατιώτης της δράσης. Πήρε άριστα στη μηχανική, στη μεταλλειολο γία, στην τέχνη του πυροβολικού, στην τακτική, στα γαλλικά και στο σχέδιο, αλλά συγκέντρωσε τόσες ποινές για παραβίαση των κανόνων πειθαρχίας ώστε κατετάγη 216ος από τους 233 συναδέλφούς του στον τομέα της συμπεριφοράς. Για οποιονδήποτε στρατό θα παρέμε νε σε ειρήνη ένας αξιωματικός όπως ο Σέρμαν θα αποτελούσε μια διαρκή ενόχληση και έτσι ο ίδιος το 1853 αναγκάστηκε να υ ποβάλει την παραίτησή του για να δοκιμάσει την τύχη του ως πολίτης. Μεταξύ των ετών 1840 και 1861 άλλαξε τουλάχι στον 12 επαγγέλματα: περιπλανώμενος αξιωματι κός τοιι στρατού, αποτυχημένο στέλεχος τράπε ζας, διαχειριστής της περιουσίας του πεθερού του, διευθυντής εταιρίας κατασκευής δρόμων, αυτοδίδακτος δικηγόρος, συμβολαιογράφος, πωλητής λαχανικών, μεσίτης, αγρότης, έμπορος και κερδοσκόπος, επιστάτης στρατιωτικής ακα δημίας και προϊστάμενος εταιρίας σιδηροδρό μων. Πέρασε τουλάχιστον έξι χρόνια στον Νότο, όπου διαμόρφωσε προσωπική άποψη για τις συν θήκες διαβίωσης των δούλων. Οταν ξέσπασε ο εμ φύλιος πόλεμος ζούσε με τη σύζυγό του, Ελεν Γιούιν, και τα οκτώ παιδιά τους στο σπίτι του πεθερού του, από την οικονομική βοήθεια του οποίου και εξαρτάτο, ενώ έπασχε από άσθμα και "κλινική κατάθλιψη". Αρ χικά ήταν απρόθυμος να καταταγεί πάλι στον στρατό της Ενω σης, επειδή φοβόταν πως θα περιοριζόταν να υπηρετήσει ως χαμηλό βαθμο στέλεχος ενώ παλαιοί υφιστάμενοί του θα αναρριχώντο ως την κορυφή. "Φοβάμαι τη σκιά μου", έλεγε στη σύζυγό του, "και αν οι πνεύμονές μου είναι πραγματικά τόσο άρρωστοι ένας χειμώνας θα με αποτελειώσει, κάτι που θα μου είναι πιο ικανοποιητικό από το να πα λεύω χωρίς αποτέλεσμα". Η επαγγελματική αποτυχία που είχε σημει ώσει ως τότε, έπειτα από 20 χρόνια εργασίας, τον είχε φέρει στα όρια της αυτοκτονίας. Τον Σεπτέμβριο του 1861 όμως ο Σέρμαν ήταν στρατηγός, διοικη τής όλων των βόρειων δυνάμεων στο Κεντάκυ, όπου δέχθηκε την επί θεση των δημοσιογράφων οι οποίοι ισχυρίζονταν ότι δεν είχε "σώας τας φρένας". Ο Στρατός τον έθεσε σε υποχρεωτική άδεια για να ανα παυθεί. Η πρώτη του διάκριση ήλθε τον Απρίλιο του 1862, όταν διοί κησε άριστα τη μεραρχία του στη μάχη του Σάιλο, απέτρεψε μια κατα στροφική υποχώρηση, είδε τρία άλογα που ίππευε να σκοτώνονται διαδοχικά και ο ίδιος τραυματίστηκε ελαφρά δύο φορές. Το Σάιλο ή ταν η μεγάλη στροφή της σταδιοδρομίας του, έπειτα από την οποία δεν κοίταξε ποτέ πάλι πίσω. Οταν ο Γκραντ ανέλαβε (το 1863) τη διοί κηση του ανατολικού θεάτρου επιχειρήσεων, δεν μπορούσε να βρει καταλληλότερο αντικαταστάτη του στη Δύση από τον Σέρμαν και ο τε λευταίος τον δικαίωσε κερδίζοντας το επόμενο καλοκαίρι τη μεγάλη μάχη της Ατλάντα. Η μεγαλύτερη επιτυχία του Σέρμαν ήταν αναμφισβήτητα η περί φημη πορεία προς τη θάλασσα". Αν και η επιχείρηση εκείνη σκότωσε
ΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ελάχιστους Νότιους συγκριτικά με τις μάχες του Γκραντ στην Ανατο λή, η επίπτωση που είχε η δράση των ανδρών του στο ηθικό του ε χθρού έδωσαν στον ίδιο μια υπεράνθρωπη διάσταση. Οι ξένες εφημε ρίδες τον συνέκριναν άλλοτε μ ε τον Ναπολέοντα και άλλοτε με τον Ιούλιο Καίσαρα, οι δημοσιογράφοι του Νότου με τον Αττίλα και εκεί νοι του Βορρά με τον δούκα του Μάρλμπορο. Οι επιτελείς του εντυ πωσιάζονταν από την ενεργητικότητά του: "Εμοιαζε να μην ξεχνά τί ποτα, να μην παραμελεί τίποτα, να προβλέπει τα πάντα... Οι άπειρες λεπτομέρειες που συσσωρεύονταν μπροστά του σε κάθε ενημέρωση, αντί να τον κουράζουν, τον παρακινούσαν σε νέες δραστηριότητες". Ενώ ο Γκραντ και οι υπόλοιποι στρατηγοί της Ενωσης θεωρούσαν ως στόχο τους να σκοτώσουν στρατιώτες του Νότου, ο Σέρμαν αποσκοπούσε στον κλονισμό του ηθικού εκεί νων που στήριζαν τους στρατιώτες του Νότου. Η διαφορά δεν ήταν τυχαία. Ο Σέρμαν είχε μελετήσει σε βάθος την Ιστορία και από όλους τους ομοιόβαθμους συναδέλφους του μπορούσε να καυ χηθεί πως ήταν ο καλύτερα μορφωμένος και ο πιο αχόρταγος αναγνώστης. Στους άνδρες του έδινε την καλύτερη εντύπωση: "Δεν έφε ρε ξίφος και κυκλοφορούσε με μια απλή στο λή η οποία ξεχώριζε από τις δικές μας μόνο από τις επωμίδες. Ενδιαφερόταν ελάχιστα για την εμφάνισή του...Η υπηρεσία στον Στρατό ή ταν γΓ αυτόν μια απαιτητική εργασία και όχι μια θεαματική διασκέδαση". Αξιωματικοί που υπη ρέτησαν μαζί του θαύμαζαν την αδιάκοπη εγρή γορσή του και κανένας δεν θυμόταν να τον έχει δει να κοιμάται ούτε μια φορά για ολόκληρη τη νύ κτα. Συνήθως ξυπνούσε στις τρεις ή στις τέσσερις τα χαράματα για να επιθεωρήσει το στράτευμα λέγοντας πως "ήταν η καλύτερη ώρα για να αφουγκραστεί κάποιος οποιαδήποτε κί νηση από απόσταση". Αρκετοί ήταν εκείνοι που κατηγόρησαν τον Σέρμαν ως παρανοϊκό, αλλά ο ίδιος ερμήνευε τη στάση του ως απόλυτη εμμονή στον σκοπό του, που ήταν η συντομότερη και νικηφόρα περάτωση του πολέμου. "Για να κρατήσω ελεύθερη τη ναυσιπλοΐα στον Μισισιπή θα μπορούσα να σκοτώσω εκατομμύρια ανθρώπους", έγραφε. "Σε αυτό το σημείο δεν είμαι απλώς παρανοϊκός, αλλά μανιακός". Είχε όμως πάντα την α πόλυτη αφοσίωση των ανδρών του. "Δεν υπάρχει ούτε ένας δισταγ μός ή αμφιβολία όταν διατάζω κάτι και οι άνδρες βαδίζουν προς τον θάνατο αδιαμαρτύρητα όταν τους το ζητώ, επειδή γνωρίζουν ότι υπο λογίζω τη ζωή τους τόσο πολύ όσο και τη δική μου". Ο τρόπος του να τονώνει το ηθικό των στρατιωτών του ήταν μοναδικός και αυθεντικός. Κάποτε σχολίασε περνώντας από μια πυροβολαρχία του: "Θα προτι μούσα να είμαι απλός πυροβολητής σε αυτή την πυροβολαρχία παρά υποστράτηγος στον Στρατό των Νοτίων". Οι άνδρες του απαντούσαν σε κάθε εμφάνισή του με ζητωκραυγές του τύπου: "Μην καλπάζεις τόσο γρήγορα στρατηγέ!", "Θείε Μπίλυ!" και "Νάτος ο γέρος μας!". Κανένας άλλος στρατηγός κατά τον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο δεν απέκτησε μεγαλύτερη εμπειρία μαχών, δεν συμμετείχε σε περισσότε ρα θέατρα επιχειρήσεων και δεν πραγματοποίησε μεγαλύτερες πορεί ες από τον Ουίλλιαμ Τικόμσεχ Σέρμαν, ο προσωπικός θυρεός του ο ποίου είχε χαραγμένο το λατινικό επίγραμμα "Nil Sine Deo" ("Τίποτα χωρίς τον Θεό").
Α ν κ α ι δ ι έ θ ε τ ε τ ο υ λ ά χ ισ τ ο ν 5.000 ιπ π είς σ τ ις τ ά ξ ε ις τ η ς η σ τ ρ α τ ιά τ ο υ Σ έ ρ μ α ν ή τ α ν κ α τ ά β ά σ η δ ύ ν α μ η π ε ζ ικ ο ύ . Ο ι ά ν δ ρ ε ς το υ Κ ιλ π ά τρ ικ , ω σ τό σ ο , ε ίχ α ν κ α θ ο ρ ισ τ ικ ό ρ ό λ ο σ τ ο να κ ρ α τ ο ύ ν τ ο ν ε χ θ ρ ό σ ε δ ια ρ κ ή α μ φ ιβ ο λ ία σ χ ε τ ικ ά μ ε το ε π ό μ ε ν ο β ή μ α τ ο υ Σ έρ μ α ν .
αντισταθεί σε όλες τις απόπειρες του Σέρμαν να τους εξαναγκάσει σε μάχη εκ παρατάξεως. Οι Βόρειοι όμως είχαν με το μέρος το υς το κρίσιμο αριθμητικό πλεονέκτημα. Αν ο Σέρ μαν σ τεκόταν στην Ατλάντα και επ έμενε στην καταδίωξη του Χούντ πιθανώς θα κατόρθωνε αργότερα να το ν εξασθενίσει ή να το ν εκμη δενίσει, αφήνοντας τη στρατιά του Λη στη Βιρτζίνια ως τη μόνη υπολογίσιμη δύναμη των επαναστατών. Ο Σέρμαν απεχθανόταν τη χρόνια ακινη σία και επιπλέον η ιδέα του να εγκλωβίσει τη Στρατιά του μέσα σε μια πόλη το ν έκανε να εξεγείρεται. Την εποχή εκείνη, κατά τη ν οποία η υγειονομική περίθαλψη των στρατιωτών ή ταν ακόμα ελλιπής, η παραμονή ενός στρατού σε περιορισμένο χώρο προκαλούσε συχνά θ ε ριστικές απώλειες από ασθένειες, που ήταν βαρύτερες από εκείνες οποιοσδήποτε μάχης. Οι άνδρες τη ς "Στρατιάς τη ς Δύσης” ήταν στη μεγάλη πλειοψηφία τους αγροτόπαιδα που εί χαν συνηθίσει να διαβιούν με έναν δυναμικό, δραστήριο και υγιεινό τρόπο στην ύπαιθρο και συνεπώς κάθε καθήλωσή τους σε μια ρη μαγμένη πόλη όπως η Ατλάντα θα κλόνιζε σο βαρά το ηθικό και τη ν υγεία τους. Υπήρχε μό νο μια κύρια σιδηροδρομική γραμμή που θα τους ανεφοδίαζε από τις βάσεις τους στο Τενεσί και σύμφωνα με το ν Σέρμαν θα ήταν αδύ νατο να προστατεύσουν τις συγκοινωνίες τους τη ν ώρα που ο Χούντ, ο Φόρεστ, ο Χουίλερ και άλλοι επέδραμαν ελεύθ ερ α στα μετόπισθέν το υς ξεκομμένοι από σπίτια και άλλες μονάδες. Από τη ν άλλη πλευρά η καταδίωξη ενός ε χθρικού στρατού για τον εξαναγκασμό του σε μάχη ήταν επίσης αντίθετη στην ιδιοσυγκρα σία του, καθώς σε αυτή τη ν περίπτωση ο επι τιθ έμ ενος εξασ θενεί συνεχώς επειδή είναι υ ποχρεωμένος να αποσπά τμήματα φρουρών, ενώ ο αμυνόμενος έχει πλήρη ελευθ ερ ία κινή σεων. "Ανάθεμά τον", έλεγε ο Σέρμαν για τον Χούντ. "Αν σκοπεύει να φθάσει ως το ν ποταμό Οχάιο θα του δώσω και τρόφιμα... Αφήστε τον να πάει βόρεια, η δική μου δουλειά είναι στον
Ο ι 6 2 .0 0 0 ά ν δ ρ ε ς π ου ε π έ λ ε ξ ε ο Σ έ ρ μ α ν για τη ν "π ο ρ εία π ρ ο ς τη θ ά λ α σ σ α " ε ίχ α ν ε π ιλ ε γ ε ί π ρ ο σ ε κ τικ ά α π ό τ α 1 0 0 .0 0 0 ά το μ α τα ο π ο ία α π ο τ ε λ ο ύ σ α ν τη ν α ρ χ ικ ή " Σ τρ α τιά τ η ς Δ ύ σ η ς " έ π ε ιτ α α π ό τ η ν ίκ η τ η ς σ τη ν Α τ λ ά ν τ α . Η τ α ν ε κ ε ίν ο ι π ο υ ε ίχ α ν τη ν κ α λ ύ τ ε ρ η φ υ σ ικ ή κ α τ ά σ τα σ η ώ σ τ ε να μ π ο ρ έ σ ο υ ν να α ν τ έ ξ ο υ ν τη ν κ ο π ια σ τικ ή π ο ρ ε ία . Σ τ η φ ω τ ο γ ρ α φ ία ε ικ ο ν ίζ ο ν τ α ι ά ν δ ρ ε ς τ ο υ 17ου Σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς τ ο υ Ο χ ά ιο να π ο ζ ά ρ ο υ ν π ριν α π ό τ η ν ε π ιχ ε ίρ η σ η ε π ιδ ε ικ ν ύ ο ν τ α ς μ ια ή ρ ε μ η α υ το π ε π ο ίθ η σ η . Η σ η μ α ία α ν ή κ ε ι σ τ ο 14ο Σ ώ μ α .
Νότο". Ο κίνδυνος που σκόπευε να αναλάβει ο Σέρμαν ήταν πρωτοφανής. Σε μια πρωτότυπη "κούρσα" με το ν χρόνο θα άφηνε ένα στρά τευμ α των Νοτίων να κόψει τις γραμμές συ γκοινωνιών του, ενώ ταυτόχρονα ο ίδιος θα προσπαθούσε να κόψει το ν ίδιο το ν Νότο στα δύο. Οι Νότιοι φημίζονταν ως τό τε για τις ικανότη τές το υς στη διεξαγωγή τολμηρώ ν επι δρομών. Ο Σέρμαν έλεγε: "Θα εκτοξεύσ ω ενα ντίον τους μια επιδρομή που θα κάνει τον Νό το να νιώσει το ν τρομερό χαρακτήρα των αν θρώπων μας. Αντί να είμαι στην άμυνα θα εί μαι στην επίθεση. Αντί να πρέπει να μαντέψω τα σχέδια του Χούντ θα πρέπει αυτός να μα ντέψ ει τα δικά μου... Προσπαθώντας νά κρα τήσω ανοικτούς τους δρόμους θα έχανα πιθα νώς 1.000 άνδρες τον μήνα και δεν θα π ετύ χαινα τίποτα. Μπορώ όμως α ντίθετα να πραγ ματοποιήσω τη ν πορεία μου και να κάνω τη Τζώρτζια να ουρλιάξει!". Αραγε τι θα γινόταν με τους α ντάρτες και το υς θαυμάσιους καβαλάρηδες του Νότου
που θα μπορούσαν να παρενοχλούν διαρκώς τη Στρατιά του; Απλώς ο Σέρμαν δεν σκόπευε να αφήσει πουθενά φρουρά πίσω του για να είναι ευάλωτη σε αιφνιδιαστικές επιθέσεις! Δ εν θα κατελάμβανε έδαφος του Νότου. Α πλώς θα λεηλατούσ ε ένα κομμάτι και κατόπιν θα προχωρούσε στο επόμενο. Μια κα τε στραμμένη ύπαιθρος άλλωστε δεν θα είχε τη ν παραμικρή σημασία για να τη ν κατέχει κά ποιος και ο Σέρμαν θα τη ν άφηνε ευχαρίστως στο ιππικό των Νοτίων! Ο Σέρμαν διακρινόταν για μια πρωτοπο ριακή για τη ν εποχή του στρατηγική αντίλη ψη. Τη στιγμή που όλοι σχεδόν οι άλλοι η γέτες του Βορρά και του Νότου δεν κατανοούσαν α κόμα πλήρως τη ν περίπλοκη σχέση μεταξύ πολέμου και ηθικής στη βιομηχανική εποχή, αυτός θεω ρούσε πως μια οικογένεια Νοτίων που παρέδιδε ζώα ή σιτάρι σε ένα στράτευμα των επαναστατών ήταν ένας παράγονταςκλειδί για την πολεμική προσπάθεια του ε χθρού. Χωρίς τα εφόδια που έπαιρναν από τους αμάχους οι μάχιμοι του Νότου απλώς θα έπρεπε να εγκαταλείψ ουν τον αγώνα. Διεισδύοντας στη Τζώρτζια η "Στρατιά τη ς Δύσης” θα εκινείτο μέσα στον σιτοβολώνα του Νό του, στα δάση και στους αγρούς του, όπου υ πήρχαν άφθονα βοσκοτόπια και όπου τόσο τα σπίτια, όσο και οι φράχτες των λιβαδιών ήταν ξύλινες κατασκευές οι οποίες θα πυρπολούντο πανεύκολα έπειτα από ένα άνυδρο καλο καίρι. Ο Νά^ος θα έπρεπε αφενός να θ ρέψ ει ένα εχθρικό στράτευμα και αφ ετέρου να υποστει τη λεηλασία του περισσεύματος του. Μια τέτο ια επιδρομή θα είχε φοβερό αποτέλεσμα σε έναν πληθυσμό στον οποίο οι ειδήσεις έ φθαναν με σημαντική καθυστέρηση. Η απόφαση του Σέρμαν να συντηρήσει τη Στρατιά του από τα εχθρικά αποθέματα τού προσέδιδε ταυτόχρονα εντυπωσιακή ευκινη σία. Θα κατευθυνόταν προς το Μακόν ή τη ν Αυγούστα; Θα κα τέληγε στη Σαβάννα, στη Νό τια Καρολίνα ή στη Φλόριντα; Ακόμα και ο ί διος δεν είχε καταλήξει σε έναν σαφή προορι σμό, πόσο μάλλον ο εχθρός που προσπαθού σε να μαντέψ ει τη ν πορεία του. Ο στρατηγός διατηρούσε για το ν εαυτό του το δικαίωμα να αποφασίζει καθημερινά για το πού θα κατευ θυνόταν τη ν επομένη η Στρατιά του, λαμβάνοντας υπόψη τη ν αντίσταση του εχθρού και τις υπόλοιπες μεταβαλλόμενες συνθήκες. Τα κριτήρια ήταν η πρόκληση όσο το δυνατόν με γαλύτερω ν ζημιών στον Νότο και η αποφυγή των απωλειών. Οπως και αν είχαν τα πράγματα, ο τελικός στόχος του ήτα ν να εμ φανιστεί σε κάποιο σημείο στην ακτή του Α τ λαντικού, όπου θα μπορούσε να ανεφοδιαστεί άνετα από το Ναυτικό του Βορρά - που εί χε κερδίσει από νωρίς τη ν απόλυτη κυριαρχία στη θάλασσα. Επειτα θα ήταν ελεύ θ ερ ο ς να κινηθεί προς το Ρίτσμοντ στα βόρεια, διασχίΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ
I
23 ■ "
ΙΣΤΟΡΙΑ
ζοντας με τον ίδιο καταστρεπτικό τρόπο τις "μισητές" Καρολίνες, το λίκνο τη ς απόσχισης, για να βρεθεί τελικά στα μετόπισθεν του Λη και να τον συντρίψει ανάμεσα στη "Στρατιά τη ς Δύσης" και τη "Στρατιά του Ποτόμακ". Η διοικητική μέριμνα της Στρατιάς του Σέρμαν ήταν ένας πραγματικός εφιάλτης από πλευράς πολυπλοκότητας. Οι θ ερμιδικές ανά γ κες ανδρών που είναι υποχρεωμένοι να βαδί ζουν 20 km την ημέρα και να προβαίνουν σε διάφορες καταστροφές είναι πολύ σημαντι κές. Ακόμα και την εποχή που ο Σέρμαν δρούσε κοντά στις σιδηροδρομικές γραμμές, χρει αζόταν πάνω από 80 βαγόνια εφοδίων την η
μαζί της, όταν ήταν γνωστό πως αυτός ήταν ο αριθμός που κατανάλωνε ένας στρατιώτης σε μια και μόνο ημέρα εντα τικής δράσης; Θα μπορούσαν τα υποζύγια που είχαν συγκε ντρω θεί στην Ατλάντα να αντέξουν το μακρύ ταξίδι και να σύρουν τα κάρα επί 450 km; Χω ρίς επικοινωνίες πώς θα γνώριζε ο Σέρμαν αν ο Χούντ, ο Λόνγκσ τρητ ή ο ίδιος ο Λη δεν εκινούντο για να το ν κτυπήσουν μαζικά σε κά ποιο σημείο; Αν ο στρατηγός Τζωρτζ Τόμας (ο αποκαλούμενος "βράχος τη ς Τσικαμάγκα"), που είχε μείνει πίσω στο Τενεσί με 71.000 άν δρες, δεν μπορούσε να α ν τέξει τις επιθέσεις του Χούντ, πώς θα μπορούσε να εξηγήσ ει ο
Η π ρ ο π α γ ά ν δ α τω ν Β ο ρ ε ίω ν μ ιλ ο ύ σ ε γ ια τη θ ε ρ μ ή υ π ο δ ο χ ή π ο υ ε π ε φ ύ λ α σ σ α ν σ τ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς τ ο υ Σ έ ρ μ α ν ο ι κ ά τ ο ικ ο ι τ ο υ Ν ό τ ο υ ο ι ο π ο ίο ι ε π ιθ υ μ ο ύ σ α ν τ η ν Ε νω σ η. Σ τ η ν π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α ε λ ά χ ισ τ ο ι ή τ α ν ο ι Ν ό τ ιο ι π ο υ υ π ο δ έ χ θ η κ α ν μ ε α υ τ ό ν τ ο ν τ ρ ό π ο τ η Σ τ ρ α τ ιά τ η ς Δ ύ σ η ς " κ α ι α υ τ ό ο ψ ε ιλ ό τ α ν σ ε μ ε γ ά λ ο β α θ μ ό σ τ ο π α τρ ιω τικ ό π είσ μ α τω ν γ υ ν α ικ ώ ν τ η ς Τ ζ ώ ρ τζια .
μέρα για να συντηρήσει 60.000 στρατιώτες και τα υποζύγιά τους. Πλησιάζοντας τη ν Ατλάντα είχε στη διάθεσή του 100 ατμομηχανές και 1.000 βαγόνια για να τον ανεφοδιάζουν. Πώς θα μπορούσε να υποστηρίξει τις δυνάμεις του μέσα στη Τζώρτζια; Αντί θα φθάσει στη Σαβάννα, που απείχε 450 km, η Στρατιά του είχε πολλές πιθανότητες να καταλήξει παγιδευμένη "στη μέση του πουθενά", κολλημένη στη λάσπη και λιμοκτονούσα, κυκλωμένη από χι λιάδες εξοργισμένους αντάρτες. Αν πάλι ανα γκαζόταν να δώσει μεγάλη μάχη θα έφθαναν τα 200 φυσίγγια ανά άνδρα που θα μ ετέφ ερ ε ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ
Σέρμαν το γεγονός ότι ο ίδιος είχε αποσπάσει 62.000 άνδρες του Βορρά για να κάψει απλώς τις σοδειές του Νότου τη στιγμή που κατέρρ εε το μέτωπο πίσω του; Ο υδέτεροι Ευρωπαίοι π αρατηρητές ση μείωναν ότι με τη ν πορεία του ο Σέρμαν θα μπορούσε να "είχε κάνει είτε έναν από τους λαμπρότερους ελιγμούς στη στρατιωτική ι στορία, είτε έναν από τους πλέον ανόητους". Ο Λίνκολν όμως κράτησε τους φόβους του για το ν εαυτό του και έδωσε τη συγκατάθεσή του για την πορεία προς τον Ατλαντικό λέγοντας πως γνώριζε σε ποια τρύπα είχε μπει ο Σέρ
μαν, αλλά δεν γνώριζε από ποια τρύπα θα έ βγαινε.
Η "ΣΤΡΑΤΙΑ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ" ΞΕΚΙΝΑ Η "Στρατιά τη ς Δύσης" χωρίστηκε στη "Στρατιά τη ς Τζώρτζια" και στη "Στρατιά του Τενεσί" με αρχικό στόχο να κινηθούν μέσω τη ς Αυγούστα και του Μακόν αντίστοιχα και να συγκλίνουν αργότερα στο Μίλετζβιλ. Με αυτόν το ν τρόπο, όπως ανέφ ερε ένας ιστορι κός, "κάθε στρατιά αντιπροσώπευε ένα μεγά λο μαχαίρι που θα αποφάσιζε πόσο μεγάλο κομμάτι τη ς πίτας της Τζώρτζια θα έπρεπε κά θ ε φορά να κοπεί μεταξύ τους για να λεηλα τηθεί. Το πλάτος του κομματιού θα άλλαζε συνεχώς από 30 km πλάτος ως και 90 km, ανά λογα με τη φύση του εδάφους και το μέγεθος τη ς εχθρικής αντίστασης". Ο Σέρμαν έριχνε κατά τη ς Τζώρτζια 55.000 άνδρες στο πεζικό. 5.000 ιππείς και 2.000 π υροβολητές που έφ ε ραν μαζί τους 14.500 άλογα, 19.500 ημίονους, 2.500 κάρα και 5.500 βοοειδή. Το πρόβλημα ή ταν να χωριστεί αυτή η δύναμη σε τόσες φά λαγγες ώστε το μήκος τους να μη φθάνει τις δεκάδες χιλιόμετρα και να μπορούν να στρα τοπ εδεύουν με κάποια λογικά διαστήματα χώ ρου και χρόνου μεταξύ τους. Αν ο στρατηγός δ εν είχε χωρίσει τις δυνάμεις του σε τέσσερα σώματα που το καθένα βάδιζε στον δικό του τομέα, θα χρειάζονταν τρ εις η μέρες για να περάσει ολόκληρη η Στρατιά από ένα δ εδ ομ έ νο σημείο. Ολοι οι σύγχρονοι π αρατηρητές συμφω νούσαν ότι οι άνδρες του Σέρμαν ήταν υγιέ στεροι, πιο μεγαλόσωμοι και καλύτερα θρεμένοι από τους πολεμιστές των Νοτίων. Διακρίνονταν επίσης από έναν αέρα υπεροχής, ακό μα και έναντι των ανατολικών συναδέλφων τους που είχαν καθηλω θεί επί μήνες στην πο λιορκία του Πήτερσμπεργκ. Ηταν κατά μέσο όρο ψ ηλότεροι και πιο εύρωστοι από εκεί νους, με γενειάδες και μακριά μαλλιά. Οι πε ρισσότεροι προέρχονταν από τις μεσοδυτικές Π ολιτείες (περισσότεροι από τους μισούς εί χαν σ τρατολογηθεί στο Οχάιο, στο Ιλλινόι και στην Ινδιάνα), ενώ μόνο 33 από τα 218 συντάγ ματα τη ς Στρατιάς είχαν έλθ ει από τη ν Ανατο λή. Επρόκειτο για τα παιδιά και τα εγγόνια των παλιών σκληροτράχηλων πρωτοπόρων που εί χαν εγκατασ ταθεί στη μεγάλη περιοχή από το Κεντάκυ ως τη Μινεσότα, με αγγλική, ιρλανδι κή και σκωτσέζικη καταγωγή, αναμεμιγμένοι με μικρά στοιχεία Γερμανών και Σουηδών. Η ταν στην πλειοψηφία τους βετεράνοι των σκληρών μαχών στο Βίκσμπουργκ και στην Τσατανούγκα, γεγονός που το υς έδινε έξοχο ηθικό και έκανε το ν Σέρμαν να διατυμπανίζει ότι διοικούσε "τον γενναιότερο και καλύτερο στρατό που βάδισε ποτέ σε αμερικανικό έδα φος". Ακόμα και ο στρατηγός των Νοτίων Τζόζεφ Τζόνστον παραδεχόταν με αίσθημα δέ ους πως “δεν έχει υπάρξει τέτο ιο ς στρατός από την εποχή του Ιούλιου Καίσαρα". Σχεδόν το 50% των ανδρών της "Στρατιάς της Δύσης" είχε επ ιλέξει με ελεύθ ερ η βούληση να ανανε ώσει τη ν κατάταξή του για ένα ακόμα έτος, ό ταν θα μπορούσε να επιστρέψει ανεμπόδιστα
στο σπίτι του. Οι μισοί από τους λοχαγούς και το 90% των υπολοχαγών προέρχονταν από τον βαθμό του απλού οπλίτη και έτσι οι σχέ σεις το υς με το υς στρατιώ τες βασίζονταν στην αμοιβαία κατανόηση και επικοινωνία. Ο ταν το Μάιο του 1865 ο πόλεμος είχε τελειώ σει, και η "Στρατιά τη ς Δύσης" παρέλασε με όλη τη ς τη μεγαλοπρέπεια στους δρόμους τη ς Ουάσιγκτον μπροστά σε ένα πλήθος που ζητωκραύγαζε, ο Γερμανός π ρεσβευτής είπε αντικρύζοντας το 15ο Σώμα του Στρατηγού Πήτερ Οστερχαους: "Ενας στρατός όπως αυ τό ς θα μπορούσε να υποτάξει ολόκληρη την Ευρώπη". Για το 20ό Σώμα που ακολούθησε παρατήρησε επίσης με θαυμασμό: “Ενας στρατός όπως αυτός θα μπορούσε να υποτά ξει ολόκληρο το ν κόσμο". Και όταν αντίκρυσε το 14ο Σώμα υπό τη ν ηγεσία του ορμητικού στρατηγού Ν τέηβις συμπέρανε με δέος: “Ε νας στρατός όπως αυτός θα μπορούσε να υ π οτάξει το ν διάβολο". Οι Βόρειοι του Σέρμαν είχαν έξοχο ηθικό και αποτελούσαν το τέλειο εργαλείο για τη συντριβή του Νότου. Π έντε η μέρες μετά την αναχώρηση από την Ατλάντα το 20ό Σώμα του Σλόκουμ είχε φθάσει στο γραφικό χωριό Μάντισον, “το ω ραιότερο από όσα συναντήσαμε σε όλη την πορεία", σύμφωνα με κάποιους στρατιώτες. Τα παράθυρα των σπιτιών ήταν ερμητικά κλει στά. Καθώς σι μονάδες κινούντο πολυάριθμοι αγγελιοφόροι κάλπαζαν εμπρός και πίσω ανά μεσα στις φάλαγγες για να διατηρείται η επα φή. Μικρά αποσπάσματα ιππικού και μηχανι κού απλώνονταν προς κάθε κατεύθυνση για λόγους αναγνώρισης και προετοιμασίας του εδάφους, εντοπίζοντας συγκεντρώσεις του ε χθρού, καθαρίζοντας τους δρόμους από ε μπόδια και γεφυρώ νοντας μικρούς χειμάρρους. Η μάζα του πεζικού ακολουθούσε βαδί ζοντας σε τετρ ά δ ες με τα πυροβόλα και τις ά μαξες τη ς εφοδιοπομπής κατανεμημένα μέσα στη φάλαγγα. Α ρκετοί άνδρες που δρούσαν σε τριάδες ή ζευγάρια φρόντιζαν να “επισκέ π τονται“ κάθε αγροικία τη ς περιοχής και να α ποσπούν οτιδήποτε μπορούσε να το υς φανεί χρήσιμο, δίδοντας στους Νότιους τη ν εν τύ πωση ότι ολόκληρος ο στρατός του Βορρά εί χε επιπέσει στη Τζώρτζια. Μέσα στο επιτηδευ μένο αυτό χάος ο στρατηγός Σέρμαν φ ρόντι ζε να μετακινείται συνεχώς έφιππος, με τους χάρτες στα χέρια, πάντα ολιγόλογος, αλλά κα θιστώντας σαφή την πρόθεσή του να μην κα θυσ τερ εί υπερβολικά η προέλαση και να σπεύδει προς τη θάλασσα. Οι Νότιοι προσπάθησαν απεγνωσμένα να κρατήσουν τη συνοχή τη ς κοινωνίας τους τρομοκρατώ ντας τους δυστυχείς μαύρους, λέγοντάς το υς πως “όσοι έπεφταν στα χέρια των Γιάνκηδων θα υποχρεώνονταν να εργα στούν μέχρι θανάτου για τη ν κατασκευή οχυ ρώσεων, θα εχρησιμοποιούντο στην πρώτη γραμμή και θα εκτελο ύντο αν αρνούντο να πολεμήσουν ή θα στέλνονταν στην Κούβα για να π ουληθούν”. Οι πρώτοι δούλοι που απε λευθερώ θηκαν με τη ν έλευση τη ς “Στρατιάς τη ς Δύσης" περιέγραψαν με δέος το εντυπω σιακό θέαμα που παρουσίαζε ένα από τα σώ ματα του Σέρμαν: “Είναι εκατομμύρια! Εχει μείνει άραγε κανένας στον Βορρά;". Στους
Η σ υ σ τ η μ α τ ικ ή λ ε η λ α σ ία τω ν π ερ ιο υ σ ιώ ν το υ Ν ό τ ο υ σ τ η ν Π ο λ ιτ ε ία τ η ς Τ ζ ώ ρ τζ ια ή τ α ν έν α α π ό τα ε ρ γ α λ ε ία τ ο υ Σ έ ρ μ α ν γ ια τ η υ π ο τα γ ή τ ο υ : "Δ ε ν ν ο μ ίζω ό τ ι ε κ ε ί ό π ο υ ζο ύ ν 1.000 .0 0 0 ά ν θ ρ ω π ο ι ο σ τ ρ α τ ό ς μ ο υ μ π ο ρ ε ί να π ε ιν ά σ ε ι ". Ε ν α ς α π ό τ ο υ ς Ν ό τ ιο υ ς π ου α ν τ ίκ ρ υ σ ε τ η λ ε η λ α σ ία τ η ς π ε ρ ιο υ σ ία ς τ ο υ τη ν π α ρ ο μ ο ία σ ε μ ε "τη ν κ α τ α σ τ ρ ο φ ή τ η ς Ιε ρ ο υ σ α λ ή μ σ ε μ ικ ρ ή κ λ ίμ α κ α ".
λευκούς κατοίκους τη ς Τζώρτζια η εντύπωση ήταν επίσης μεγάλη: “Εμοιαζαν με ένα μπλε σύννεφο. Είχαν τα πιο απίθανα μουσικά όργα να και έκαναν φοβερό θόρυβο. Προηγούντο οι "ξυλοκόποι" που καθάριζαν το ν δρόμο μπροστά στο στράτευμα, Ανδρες με τσ εκού ρια στους ώμους, με φτυάρια και με όπλα". Α κόμα και χωρισμένη σε τέσσερα σώματα των 11.000 ή 13.000 ανδρών η "Στρατιά τη ς Δύσης" απ οτελείτο ακόμα από φάλαγγες μήκους 15 km και χρειαζόταν μια ολόκληρη ημέρα για να φθάσει η οπισθοφυλακή αυτούς που προη γούντο. Ο Σέρμαν είχε προτιμήσει να αφήσει στην Ατλάντα 200 από τα πυροβόλα του και εί χε πάρει μαζί του μόνο 65. Καθένα από αυτά το τραβούσαν οκτώ άλογα. Κάθε στρατιώτης έφ ερ ε 40 φυσίγγια για το όπλο του και μπο ρούσε να υπολογίζει σε άλλα 150 που μεταφ έρονταν στις άμαξες. Κατά παράδοξο τρόπο ο όγκος των εφοδίων που μ ετέφ ερ ε η Στρατιά αυξανόταν αντί να μειώ νεται με τη ν πάροδο του χρόνου, καθώς η λεηλασία απέφερε πλούσια λεία. Ο Σέρμαν άρχισε να ανησυχεί μήπως η πρόοδος του στρατού του επιβραδυ νόταν από τη ν έμφ υτη τάση των στρατιωτών να κορέσουν τη ν απληστία τους για οτιδήπο τε άλλο άρπαζαν από τις πλούσιες κατοικίες των Νοτίων. Ο ρυθμός προέλασης του Σέρμαν όχι μόνο το ν κάλυπτε από οποιαδήποτε κατα δίωξη του εχθρού, αλλά το ν έσωζε και από τη ν πείνα. Μόνο κινούμενος μπορούσε να συ ντηρ η θεί ο στρατός που ερχόταν κάθε μέρα και πιο κοντά προς το ν Ατλαντικό. Οι στρατιώ τες ήταν ενθουσιασμένοι με το γεγονός ότι ο αρχηγός το υς δεν τους ανάλω νε σε άσκοπες αιματηρές μάχες αλλά τους χρησιμοποιούσε με έξυπνο τρόπο για να δώ σει το καίριο πλήγμα στον αποσχισμένο Νότο.
Η “Στρατιά τη ς Δύσης" έμοιαζε με τους άν δρες του Κορτέζ, που ο η γέτη ς τους είχε οδη γήσει μέσα στο Μ εξικό καίγοντας πρώτα τα πλοία του, για να τονίσει πως δεν υπάρχει πε ρίπτωση υποχώρησης. Επρόκειτο και τις δύο φ ορές για μια εκσ τρατεία καταστροφής του εχθρικού τρόπου ζωής, με "μια τρελή ιδιο φυία" να ηγείται των εισβολέων. Οι κίνδυνοι βέβαια ήταν πολλοί και τεράστιοι. Η Ιστορία βρίθει από παραδείγματα επιχειρήσεων κατά τις οποίες ενας λαμπρός στρατός καταστραφηκε ολοσχερώς από υποδεέστερους αντιπά λους, όντας απομονωμένος από κακό υπολο γισμό σε κάποια μακρινή εχθρική χώρα. Ετσι είχαν αφανιστεί οι 40.000 Αθηναίοι στη Σικελία (415-413 π.Χ.), οι Ρωμαίοι του Κράσσου στις Κάρρες (53 π.Χ.) και οι τρ εις θαυμάσιες λ εγ ε ώνες του Ουάρου στον Τευτοβούργιο Δρυμό (9 μ.Χ.). Αφού προσπέρασε το Μάντισον η αριστε ρή πτέρυγα του Σλόκουμ έδινε την εντύπωση ότι ακολουθούσε τη σιδηροδρομική γραμμή για το Κάμινγκ και τη ν Αυγούστα, όμως στην πραγματικότητα πλησίαζε προς το Μίλετζβιλ, ενώ η δεξιά πτέρυγα του Χάουαρντ αφού έκα νε μια προσποίηση με κατεύθυνση το Μακόν έστρεψ ε ελαφρά προς τα βόρεια και πέρασε πρώτα από το Κλίντον και έπειτα νότια του Γκόρντον, όπου απέκρουσε και τη ν πρώτη σο βαρή αντεπίθεση των Νοτίων προκαλώντας το υς τουλάχιστον 600 απώλειες. Ο Σέρμαν δι καιολογημένα δεν μπορούσε να κατανόησε, τη ν εμμονή του αντιπάλου σε τέ το ιε ς τα κτι κές αυτοκτονίας. Ποιο νόημα είχε η επέλαστ εναντίον ενός οχυρωμένου εχθρού που χρη σιμοποιούσε θανατηφ όρες επαναληπτικές αραβίδες Spencer; Περιδιαβαίνοντας το π εϊ.ο τη ς μάχης αργότερα σι Βόρειοι ανακάλυψαν
25 ■■■
Σ Τ Ρ Α Ώ Τ - - ΙΣΤΟΡΙΑ
κή του Ναπολέοντα που γνώριζαν όλοι καλά, θα μπορούσαν να εκμετα λλευ θο ύν τα 60-90 km που χώριζαν τις δύο π τέρυγες και να τις καταστρέψουν διαδοχικά, όπως προσπάθησε να κάνει αργότερα ο Τζόνστον. Πού βρισκόταν όμως ο Χ ούντ με τις 40.000 βετεράνους του που είχαν πολεμήσει σκληρά λίγους μήνες νωρίτερα το ν Σέρμαν μπροστά στην Ατλάντα; Ο ίδιος διακήρυσσε: "Θα σας πολεμήσουμε ως το ν θάνατο. Καλύ τερα να πεθάνουμε χίλιες φορές παρά να ζήσουμε κάτω από το ν ζυγό τον δικό σας και των μαύρων συμμάχων σας". Λόγω των ακρωτη ριασμένων μελών του ο Χ ούντ έπρεπε κάθε πρωί να δένετα ι από τους υπασπιστές του στη σέλλα του αλόγου του, αλλά το πείσμα του ή ταν αλύγιστο. Είχε απλώς απομακρυνθεί βο ρειότερα και βρισκόταν ήδη σε τροχιά μετω πικής σύγκρουσης με τη στρατιά του Τόμας. Αντί να πραγματοποιήσει όμως μια έμμεση κρούση κατά τη ς Π ολιτείας του Τενεσί, παρό μοια με εκείνη του Σέρμαν στην Ατλάντα, είχε μείνει πιστός στα παραδοσιακά δόγματα και επιζητούσε τη ν αποφασιστική αναμέτρηση. Η άνοδος των Νοτίων έφθασε μέχρι τη ν τοπο θεσία Φράνκλιν, όπου στις 15 και στις 16 Δ ε κεμβρίου 1864 έδωσαν τελικά τη μάχη που επεδίωκαν. Εξαπέλυσαν 13 άκαρπες επελάσεις, έχασαν επτά στρατηγούς και 7.000 άνδρες και υπέστησαν συντριπτική ήττα.
Η ΛΕΗΛΑΣΙΑ ΤΗΣ ΤΖΩΡΤΖΙΑ
Π ο λ λ ά α π ό τ α σ υ ν τ ά γ μ α τ α τ ο υ Ιλ λ ιν ό ι, τ η ς Α ϊό β α , τ η ς Ιν τ ιά ν α κ α ι τ ο υ Ο χ ά ιο τ ο 1864 ή τα ν ε φ ο δ ια σ μ έ ν α μ ε ε π α ν α λ η π τικ ά τ υ φ έ κ ια κ α ι α ρ α β ίδ ε ς S p e n c e r, π ο υ μ π ο ρ ο ύ σ α ν να ε κ τ ε λ έ σ ο υ ν ε π τ ά β ο λ έ ς μ έ σ α σ ε 10 δ ε υ τ ε ρ ό λ ε π τ α (π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ε ς α π ό ό σ ε ς μ π ο ρ ο ύ σ α ν τα π α ρ α δ ο σ ια κ ά μ ο υ σ κ έ τ α τω ν Ν ο τίω ν σ ε έ ν υ λ ε π τ ό ). Τα τ υ φ έ κ ια H e n ry , π ο υ μ ό λ ις είχ α ν α ρ χ ίσ ε ι να ε μ φ α ν ίζ ο ν τ α ι, δ ιέ θ ε τ α ν α π ό θ ε μ α 15 φ υ σ ιγ γ ίω ν , π ρ ο κ α λ ώ ν τα ς τ ο σ χ ό λ ιο τω ν Ν ο τίω ν ό τ ι "οι Γ ιά ν κ η δ ε ς μ π ο ρ ο ύ σ α ν να γ ε μ ίσ ο υ ν τ α ό π λ α τ ο υ ς τ η ν Κ υ ρ ια κ ή κ α ι να ρ ίχ ν ο υ ν ό λ η τ η ν ε β δ ο μ ά δ α ". Ο ε ικ ο ν ιζ ό μ ε ν ο ς σ τ ρ α τ ιώ τ η ς φ έ ρ ε ι έν α τ υ φ έ κ ιο S h a rp s N e w M o d e l 1859.
ένα 14χρονο παιδί του οποίου είχε τσακιστεί ένα πόδι και ένα χέρι. Δίπλα του κείτοντα ν νε κροί ο πατέρας του, δύο αδελφοί του και ένας θ είο ς του. Οι Βόρειοι αντιμετώπιζαν πια έφιπ πους άνδρες με γκρίζα μαλλιά και αγόρια ηλι κίας όχι πάνω από 15 ετών. Ενώ αυτοί οι γενναίοι έφ εδροι έπεφταν θύματα των άριστα εκπαιδευμένων ανδρών του Σέρμαν, τουλάχιστον 10.000 Νότιοι στρα τιώ τες από τη Νότια Καρολίνα και τη Τζώρτζια, υπό το ν στρατηγό Μπράξτον Μπραγκ, περίμεναν τον εχθρό οχυρωμένοι στην Αυγούστα. Ο Σέρμαν όμως δεν σκόπευε να τους προσφέρει τη μάχη που ζητούσαν. Επιφανείς Νότιοι στο Ρίτσμοντ είχαν σημειώσει από την αρχή τη ς πορείας ότι ο Σέρμαν έτειν ε να προκαλέσει τη συγκέντρωση στρατευμάτων τους στα σημεία που πίστευαν πως ή θ ελε να κατα λάβει και έπειτα απλά τα προσπερνούσε αφή νοντας τις δυνάμεις τους άχρηστες και άσχη μα τοπ οθετημένες. Ο Σέρμαν δεν είχε ξεχάσει πως κατά τη ν εκσ τρατεία τη ς Ατλάντα είχε βρ εθ εί σε μειονεκτική θέση ακριβώς επειδή ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ
είχε επ ιλέξει έναν μοναδικό γεωγραφικό αντι κειμενικό σκοπό, γεγονός που διευκόλυνε το ν αντίπαλό του, ο οποίος είχε έτσι να καλύψει ένα και μόνο απειλούμενο σημείο. Το σφάλμα αυτό δεν επρόκειτο να το επαναλάβει. Σχεδίασε έτσι την πορεία του μέσω τη ς Τζώρτζια ώ στε να κρατά συνεχώς το ν εχθρό σε δίλημμα. Εκτός από το ν Μπραγκ υπήρχε άλλος ένας ε πιφανής στρατηγός των Νοτίων, ο Ουίλιαμ Χάρντυ, που συγκέντρω νε μεθοδικά πάνω από 10.000 π ολεμιστές στη Σαβάννα, ενώ ο 28χρονος Τζόζεφ Χουίλερ με 3.500 ιππείς προ σπαθούσε συνεχώς να κτυπά τις φάλαγγες των Βορείων και να συμπλέκεται με το ιππικό του Κιλπάτρικ. Ενεργώντας με αδέξιο τρόπο οι Νότιοι διευκόλυναν τη ν τακτική του Σέρ μαν. Αν ο Μπραγκ, ο Χάρντυ και ο Χουίλερ εί χαν καλύτερο συντονισμό μετα ξύ τους, θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τουλάχιστον 25.000 άνδρες για να αντιμετωπίσουν τη μια από τις δύο π τέρυγες του Σέρμαν και να απορρυθμίσουν ολόκληρο το σχέδιο του αντι πάλου τους. Εφαρμόζοντας τη γνωστή τα κτι
Ο Χ ούντ καταστράφηκε στο Τενεσί, ο Μπραγκ έμεινε κλεισμένος στην Αυγούστα και ο Χάρντυ στη Σαβάννα και ο Λη καθηλω μέ νος από το ν Γκραντ στο Πήτερσμπεργκ. Γιατί όμως οι Νότιοι δεν εφάρμοσαν σε βάρος του Σέρμαν τη ν ίδια "τακτική τη ς καμμένης γης" που είχε συντρίψει το ν Ναπολέοντα στη Ρω σία; Ο λόγος είναι πως ο Νότος ακολουθούσε μια ηγεσία η οποία βάσιζε τα πρωτεία τη ς σε δύο α λληλένδετους παράγοντες: την ιδιοκτη σία τη ς αγροτικής γης και το υς δούλους. Η ε γκατάλειψη οποιουδήποτε από αυτούς θα σήμαινε πρακτικά τη ν κατάρρευση ολόκληρου του πολιτιστικού οικοδομήματος. Η ηγεσία ε π έμενε να καλεί το ν λαό στα όπλα και να διε γείρει τα πατριωτικά συναισθήματα για τη ν υ περάσπιση του πατρίου εδάφους, αλλά τα α ποτελέσματα ήταν πενιχρά. "Πού είναι οι α ντάρτες;", έγραφε ο ταγματάρχης Τζέημς Κόνολλυ που υπηρετούσε σε ένα από τα συντάγ ματα του Ιλλινόι. "Καλπάζουμε μέσα από τη Τζώρτζια και δεν τολμά κανένας να μας ρίξει μια τουφεκιά. Καίμε τα σπίτια τους, το υς αχυ ρώνες, τους φράχτες, τις βαμβακοφυτείες τους και όμως κανένα από τα παλικάρια των Νοτίων δεν εμφανίζεται για να μας τιμωρήσει για τους βανδαλισμούς μας". Ενας Τεξανός στρατιώτης των Νοτίων ομολογούσε με θλί ψη: "Ο Σέρμαν θα έπρεπε να νικηθεί συντρι πτικά, αλλά το λυπηρό είναι πως ενώ οι στρα τιώ τες του καταστρέφουν με φωτιά τη χώρα και διαπράττουν ένα σωρό εγκλήματα σε βά ρος ανυπεράσπιστων γυναικών, οι άνδρες της Τζώρτζια μένουν κρυμμένοι στα σπίτια τους προσπαθώντας να σώσουν τις προσωπικές περιουσίες τους". Οι Βόρειοι εκπλήσσονταν
Η « Σ τ ρ α τ ιά τ η ς Δ ύ σ η ς » π α ρ ε λ α ύ ν ε ι σ τ η ν Ο υ ά σ ιγ κ τ ο ν μ ε τ ά τ ο τ έ λ ο ς τ ο υ π ο λ έ μ ο υ (πιν. τ ο υ Τ ζ α ίη μ ς Τ α ίη λ ο ρ , The O h io H is to r ic a l S o c ie ty ).
από τη ν παράξενη διαπίστωση πως όσο βαθύ τερα εκινούντο στη Τζώρτζια τόσο μικρότερη αντίσταση συναντούσαν. Ολόκληρος ο ιστός τη ς κοινωνίας διακρίσεων που είχαν θεμελιώ σει οι Νότιοι έμοιαζε να διαλύεται μπροστά στην ορμητική προέλαση των δεινών πολεμι στών που παρέτασσε το "δημοκρατικό" κα θ ε στώς του Βορρά. "Δεν βλέπουμε ο ύτε έναν λευκό άνδρα για μέρες", έγραφε ο Σέρμαν, "μόνο γυναίκες, σπίτια λεηλα τημένα και αγροκτήματα όπου βόσκουν σκόρπια άλογα και βοοειδή. Οι υπη ρ έτες των μεγάλων σπιτιών έχουν εξαφανι στεί, υπάρχουν μόνο γυναίκες και παιδιά, ντυ μένα με πολυτελή ρούχα, που από τη μια εκλι παρούν το υς στρατιώτες μας να τους δώσουν λίγο φαγητό και από την άλλη προσεύχονται φωναχτά να έλθ ει ο Μ εγαλοδύναμος ή ο Τζόζεφ Τζόνστον να μας σκοτώσουν, εμάς που ληστέψαμε τα σπίτια τους και ό,τι είχαν ιερό". Οι γυναίκες του Νότου, που είχαν ανατρα φεί σε μια κοινωνία διαφορετικής ηθικής, σοκάρονταν όταν βρίσκονταν αντιμέτω πες με τους βάναυσους στρατιώτες του Σέρμαν: "Ε καναν φοβερό θόρυβο σε όλα τα δωμάτια στα οποία έμπαιναν, κραύγαζαν, έβριζαν, τσακώ νονταν μεταξύ τους, μέσα σε μια γενική σύγ χυση. Χρησιμοποιούσαν τέτο ια βλάσφημη γλώσσα και είχαν τέτο ια αποκρουστική εμφ ά νιση ώστε συνειδητοποιήσαμε τι συνθήκες θα πρέπει να επικρατούν στην κόλαση για όσους υποστούν αυτή τη ν αιώνια καταδίκη. Η ομιλία τους ήταν γεμάτη βλασφημία, σκληρότητα και ψέματα. Οι άνδρες αυτοί ανήκαν στο ιππι κό του Κιλπάτρικ, πολύ τρομεροί για να είναι αληθινοί". Ορισμένοι από τους αξιωματικούς των Βορείων προσπάθησαν να δείξουν στις οικοδέσποινες της Τζώρτζια τη φοβερή υπο κρισία που έκρυβε η κοινωνία τους. Ενας συ νταγματάρχης από το Οχάιο υπενθύμισε σε μια γυναίκα που του παραπονέθηκε για τη συ μπεριφορά των στρατιωτών του λέγοντας: "Εί
στε εσείς με τον ενθουσιασμό σας που παρο τρ ύ ν ετε το υς νεαρούς άνδρες σας να πάνε στη μάχη όπου θα σκοτώσουν χιλιάδες άλ λους άνδρες, ενώ εσείς θα μ έν ετε ήσυχες στο σπίτι τραγουδώ ντας τη "Μπλε Σημαία της Μπόνυ". Εξοργίζεστε όμως όταν βλέπετε τους Γιάνκηδες να κυνηγάνε τις κό τες στην αυλή σας". Ηταν ακριβώς οι γυναίκες του Νότου εκεί νες που ωθούσαν το υς άνδρες το υς προς τον πόλεμο και το καθήκον, όπως έπρατταν πριν από αιώνες και οι γυναίκες τη ς Σπάρτης. Η στάση τους όμως άρχισε να αλλάζει όταν έγιναν γνωστά τα αποτελέσματα τη ς επιδρομής του Σέρμαν. Η Ελίζα Αντριους έγραφε το ν Ια νουάριο του 1865: "Αν και ένιωθα πως θα ή μουν πολύ γενναία απέναντι στους Γιάνκη δες, όταν επισκέφθηκα τα μέρη από τα οποία είχε περάσει ο Σέρμαν και είδα την καταστρο φή που προκάλεσαν τρομοκρατήθηκα σε τ έ τοιο βαθμό ώστε πιστεύω πως θα έπεφτα ν ε κρή από τον φόβο μου αν τύχαινε να αντικρύσω έστω και έναν από τους στρατιώτες του". Η Μαίρη Τσέστνατ επιβεβαίωνε τη ν τρομερή φήμη των Βόρειων επιδρομέων: "Λένε πως από όπου περνά ο Σέρμαν δεν αφήνει κανένα ζωντανό πλάσμα πίσω του, παρά μόνο τις κα μινάδες που στέκουν όρθιες σαν τηλεγραφ ι κοί στύλοι λες και μεταφ έρουν το μήνυμα της επίθεσής του στα μετόπισθεν". Μέσα σε αυτό το γενικότερο πνεύμα πανικού μιας κοινωνίας που είχε αποκαλυφθεί η εγγενή ς αδυναμία της, η Στρατιά του ΣέρΤα 2 .5 0 0 κ ά ρ α τ η ς 'Σ τ ρ α τ ιά ς τ η ς Δ ύ σ η ς " μ ε τ έ φ ε ρ α ν μ ό ν ο τα α ν α γ κ α ία π ο λ ε μ ο φ ό δ ια , τ ρ ό φ ιμ α κ α ι υ λ ικ ά γ ια τ έ σ σ ε ρ ις π λ ω τέ ς γ έ φ υ ρ ε ς . Κ α θ έν α από α υ τά τ α κ ά ρ α σ τ ο ίχ ιζ ε 150 δ ο λ ά ρ ια .
μαν όχι μόνο διατήρησε το ν ρυθμό τη ς αλλά έγινε ακαταμάχητη. Η αλήθεια είναι πως ήταν επίσης πολύ καλά εξοπλισμένη από άποψη ι σχύος πυρός και η αποτελεσ ματικότητά τη ς πολλαπλασιαζόταν από τη ν ευκινησία τη ς και την εφ ευ ρ ετικό τη τα του Μηχανικού της. Οι ε παναληπτικές αραβίδες Spencer με τις οποίες ήταν εξοπλισμένη η “Στρατιά τη ς Δύσης" της έδιναν ένα κρίσιμο ποιοτικό π λεονέκτημα σε κάθε μάχη εκ παρατάξεως. Το καλοκαίρι του 1864 ένα σύνταγμα 200 ανδρών του Οχάιο είχε καταφέρει να ρίξει 24.000 φυσίγγια. Ακόμα και αν δεχθούμε πως χρειάζονταν κατά μέσο όρο 100 ως 200 φυσίγγια για να σκοτωθεί ένας α ντίπαλος στρατιώτης, η Στρατιά του Σέρμαν ήταν σε θέση να σκοτώσει 60-100.000 ανθρώ πους μόνο με τα τυφ έκιά της, αν μια τέτοια δύναμη αποπειράτο να τη ς κλείσει τον δρόμο. Βασισμένη στην ισχύ και στην ευκινησία τη ς η "Στρατιά τη ς Δύσης" συνέχισε το εκδι κητικό όργιό τη ς κινούμενη ανατολικότερα και καταστρέφοντας τη ν ύπαιθρο της Τζώρτζια σαν ένα σύννεφο από ακρίδες. Οι άνδρες τη ς στρατοπέδευαν μέσα στις αγροικίες, κα τέσ τρεφ αν τα πηγάδια, σκότωναν όλα τα κα τοικίδια ζώα που δεν μπορούσαν να πάρουν μαζί τους, έκαιγαν τους αχυρώνες, απογύμνω ναν τα δέντρα από τα φρούτα και άδειαζαν τα κελλάρια από κάθε είδους τρόφιμα, αχρή στευαν οποιαδήποτε μηχανήματα έβρισκαν, έσκαβαν σε διάφορα σημεία αναζητώντας κρυμμένους θησαυρούς, χρησιμοποιούσαν τα ασημένια πιάτα για να ασκηθούν στη σκο ποβολή, πυρπολούσαν τις βιβλιοθήκες και ά φηναν πίσω τους ερείπια. Μια οικογένεια Νο τίων που επέστρεψε στο σπίτι τη ς στις 28 Νο εμβρίου 1864, έπειτα από το πέρασμα του Σέρμαν, έμεινε άναυδη και σ υντετριμμένη από το θέαμα που αντίκρυσε: "Δεν μπορούσα με να πιστέψουμε ότι αυτό που βλέπαμε ήταν το σπίτι μας. Πριν από μια εβδομάδα ήταν ένα απο τα ωραιότερα μερη στην Πολιτεία. Τωρα ήταν ένα τεράστιο ερείπιο. Ολα είχαν γίνει στάχτη. Δ εν έβλεπ ες ίχνος από φράχτη σε α πόσταση χιλιομέτρων... Το φλεγόμενο βαμβά κι και το σιτάρι γέμιζαν το ν αέρα με καπνό και ο ήλιος φαινόταν να έχει κρύψει το πρόσωπό του". Κατά μια (ακραία) άποψη η Τζώρτζια "άξιζε αυτή τη ν τύχη". Σύμφωνα με μια απογραφή του 1860 ο πληθυσμός τη ς ανερχόταν σε 577.000 λευκούς και 447.000 δούλους (αναλο γία μαύρων αρκετά μεγαλύτερη από εκείνη του υπόλοιπου Νότου). Από τα φορολογικά έ-
27 ■■■
Ο σ τ ρ α τ η γ ό ς τω ν Ν ο τ ίω ν Τζω ν Μ π ε λ Χ ο υ ν τ ε ίχ ε χ ά σ ε ι το έν α χ έ ρ ι τ ο υ σ τ ο Γ κ έ τ τ υ σ μ π ε ρ γ κ κα ι τ ο έ ν α π ό δ ι τ ο υ σ τ η ν Τ σ ικ α μ ά γ κ α , α λ λ ά ή τ α ν α ν δ ρ ε ίο ς κ α ι ε ίχ ε γ ίν ε ι σ τ ρ α τ η γ ό ς σ τα 3 3 τ ο υ - ο ν ε ώ τ ε ρ ο ς σ το ν Σ τ ρ α τ ό τ η ς Σ υ ν ο μ ο σ π ο ν δ ία ς .
σοδα τη ς κυβέρνησης 162 εκατομμύρια δολά ρια προέρχονταν από τους γαιοκτήμονες και 35 εκατομμύρια από την αστική τάξη. Οταν ο Σέρμαν εισέβαλε στην Πολιτεία 107.000 από τους άνδρες κατοίκους τη ς υπηρετούσαν ήδη στον στρατό και άλλοι 10.000 στην πολι τοφυλακή. Το 10% των μεγάλων γαιοκτημό νων κατείχε το 40% τη ς καλλιεργούμενης έ κτασης, ενώ οι μισοί από τους λευκούς κατοί κους που διέθετα ν οποιαδήποτε έκταση εί χαν ουσιαστικά μόνο το 15% του εδάφους. Στο μεταξύ ο αιφνιδιασμός του Σέρμαν συνεχιζόταν. Το βράδυ τη ς 22ας Νοεμβρίου 30.000 Βόρειοι στρατιώτες εισήλθαν στο Μίλετζβιλ, την πρωτεύουσα της Πολιτείας της Τζώρτζια, ενώ ο Χουίλερ εγκα τέλειψ ε το Μακόν για τη Σαβάννα. Στο Μ ίλετζβιλ οι άνδρες του Σέρμαν έψησαν τον καφέ τους σε φωτιές που άναψαν με σωρούς από χαρτονομίσματα της Συνομοσπονδίας, για να υποδηλώσουν στους κατοίκους το βέβαιο τέλο ς της απόσχι σης. Δύο μέρες αργότερα η "Στρατιά τη ς Δύ σης" αποχώρησε από τη ν πόλη, με το ν Κιλπάτρικ να δρα προς τα βόρεια δίδοντας τη ν ε ντύπωση στον Μπραγκ πως επόμενος στόχος του Σέρμαν ήταν η Αυγούστα, ενώ η πραγμα τική αποστολή του ήταν να κόψει τη σιδηρο δρομική γραμμή Αυγούστα-Μίλλεν (πράγμα που πέτυχε με μικρό κόστος). ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ
Το Μ ίλλεν έπεσε αμαχητί στις 29 Νοεμβρί ου και ο Σέρμαν δεν ήταν πια ένας απλός στρατηγός, αλλά ο η γέτης μιας κινούμενης μεγαλούπολης που μεγάλωνε μέρα με την η μέρα, καθώς ένα πλήθος 25.000 ελευθ ερ ω μέ νων σκλάβων ακολουθούσε τις στρατιωτικές φάλαγγες αναζητώντας προστασία. Ο πραγ ματιστής Σέρμαν αντιλήφ θηκε πως αυτό το πλήθος είχε δυσμενή επίδραση στην ταχύτη τα και στην πειθαρχία των στρατευμάτων του και έτσι δ ιέτα ξε το υς άνδρες του να διαλύσουν μια πλωτή γέφυρα που είχαν στήσει πά νω από ένα ποτάμι αμέσως μόλις πέρασαν τα τελευτα ία τμήματα, αφήνοντας ξεκομμένους στη δυτική όχθη τους άτυχους δούλους.
ΣΤΗΣΑΒΑΝΝΑ Κατά τα τελευτα ία 150 km που κάλυψε η "Στρατιά τη ς Δύσης" από το Μ ίλλεν ως τη Σα βάννα δεν σημειώθηκε κάποια ιδιαίτερη ε μπλοκή με τον εχθρό. Στις 10 Δ εκεμβρίου, 25 μέρες έπειτα από την αναχώρησή τους από τη ν Ατλάντα, οι άνδρες του Σέρμαν αντίκρυσαν το ν Ατλαντικό ωκεανό ευρισκόμενοι μπροστά στα οχυρωματικά έργα τη ς Σαβάννα. Οι περισσότεροι από αυτούς δεν είχαν δει πο τέ στη ζωή τους θάλασσα και ο σχεδόν παιδι κός ενθουσιασμός τους, ανάμικτος με ανα-
κούφιση, μπορούσε να συγκριθεί με εκείνον που ένιωσαν οι "Μύριοι" του Ξενοφώντα στο τέλο ς τη ς περίφημης "Καθόδου" τους. Επειτα από δέκα ημέρες ελιγμών και μερικές αψιμα χίες που κατέληξαν στην κυρίευση του φρου ρίου Φορτ ΜακΑλιστερ από τους Βόρειους η πόλη έπεσε, όταν η φρουρά τη ς βρήκε την ευ καιρία να την εγκαταλείψει. Ο Σέρμαν ήταν πια κύριος του λιμανιού και έσπευσε να στεί λ ει στον Λίνκολν ένα θριαμβευτικό τηλεγρά-
0 ά μ α χ ο ς π λ η θ υ σ μ ό ς τ η ς Τ ζ ώ ρ τζια έ σ π ε υ δ ε να ε γ κ α τ α λ ε ίψ ε ι τ ις π ε ρ ιο υ σ ίε ς τ ο υ γ ια να σ ω θ ε ί α π ό τ ο μ έ ν ο ς τω ν Β ο ρ είω ν.
φημα: "Παρακαλώ να δ εχ θ είτε ως χριστουγεν νιάτικο δώρο τη ν πόλη της Σαβάννα, με 150 βαριά πυροβόλα, άφθονα πυρομαχικά και επί σης 25.000 μπάλες βαμβακιού". Λίγες η μέρες αργότερα ο Σέρμαν στρά φηκε προς Βορρά, στα μετόπισθεν του Λη, και κατέλαβε τα κυριότερα λιμάνια που είχαν απομείνει στους επαναστάτες. Αν και η μετέπειτα πορεία του μέσα από τις Καρολίνες ή ταν αρκετά δυσκολότερη και ίσως πιο αποφα σιστική στρατηγικά για την έκβαση του πολέ μου, ήταν η "πορεία προς τη θάλασσα" που έγινε το αντικείμενο ενός μύθου που παρείχε το υλικό για να γραφούν άπειρα τραγούδια και ποιήματα. Ο Τύπος στον Βορρά αποθέωσε κυ ριολεκτικά τον μεγάλο νικητή γράφοντας δι θυράμβους και συγκρίνοντάς τον, δίκαια, με τις μεγαλύτερες π ολεμικές μορφές του πα ρελθόντος. Ο Σέρμαν είχε θριαμβεύσει παραβαίνοντας τους κανόνες. Αν και εκούσια απο κομμένος από τις βάσεις του είχε κατορθώσει να προελάσει καταργώντας όλους τους βοη θητικούς σχηματισμούς και καθιστώντας ου σιαστικά κάθε σώμα του αυτόνομο οργανι σμό, που βασιζόταν για την προμήθεια τροφ ί μων σε ένα δίκτυο το οποίο εκτεινό τα ν γύρω του σε μεγάλη περιοχή. Σύμφωνα με το ν Λί-
I*
στρατηγός παραδέχθηκε ότι είχε προκαλέσει ζημιές ύψους 100 εκατομμυρίων δολαρίων. Μ ετά την πορεία του η καλλιεργήσιμη γη της Τζώρτζια έχασε το 70% τη ς αξίας της, ενώ το κόστος των δούλων που ελευθερώ θηκαν υ πολογίστηκε στο αστρονομικό ποσό των 275 εκατομμυρίων δολαρίων. Η "Στρατιά της Δύ σης" έφθασε στη Σαβάννα με 200 άμαξες πε ρισσότερες από όσες είχε όταν ξεκίνησ ε και η λεία που κυρίευσε στην πόλη ξεπέρασε σε α ξία τα 30 εκατομμύρια δολάρια. Εναντι όλων αυτών των επιτευγμάτων ο Σέρμαν είχε 100 νεκρούς, 700 τραυματίες και 1.300 αιχμαλώ τους. Αυτό σήμαινε πως μια ογκώδης στρατιά 62.000 ανδρών υφίστατο την απώλεια μόνο 60 ατόμων την ημέρα όταν διέσχιζε την καρδιά
βαίνε χαράζοντας έναν παρόμοιο δρόμο φω τιάς μέσα από τις Καρολίνες όπου βρίσκονταν τα σπίτια και οι οικογένειές τους. ήταν κάτι παραπάνω από αυτό που θα μπορούσε να αν τέξει και ο πιο σκληρός και αφοσιωμένος στρατιώτης. Οι λιποταξίες το υς αυξήθηκαν, η απόγνωση έφθασε σε πρωτόγνωρα επίπεδα και το ηθικό τους κατέρρευσ ε όταν συνειδη τοποίησαν τι σήμαινε η πορεία του Σέρμαν. Ο πόλεμος είχε χαθεί για τον Νότο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1 ) Β . A le x a n d e r: H O W G R E A T G E N E R A LS W IN , N o rto n , 1993. (2 ) R. C a rs o n : TH E C IV IL WAR S O LD IE R .
Τ α ξία ρ χ ο ς Τ ζ ο ύ ν τσ ο ν Κ ιλ π ά τρ ικ Π ρ ο κ ε ιμ έ ν ο υ να ξ ε κ ιν ή σ ε ι γ ια τ η μ ε γ ά λ η π ο ρ ε ία τ η ς π ρ ο ς τ η θάλασσα η " Σ τ ρ α τ ιά τ η ς Δ ύ σ η ς " τ ο υ Σ έ ρ μ α ν δ ια ιρ έ θ η κ ε ο υ σ ια σ τικ ά σ ε δ ύ ο σ χ η μ α τισ μ ο ύ ς τω ν δ ύ ο σ ω μ ά τω ν. Η α ρ ισ τ ε ρ ή π τ έ ρ υ γ α π ή ρ ε τ η ν ο ν ο μ α σ ία " Σ τ ρ α τιά τ η ς Τ ζ ώ ρ τ ζ ια " (υπ ό τ ο ν υ π ο σ τρ ά τ η γ ο Χ έν ρ υ Σ λ ό κ ο υ μ ) κ α ι σ ε α υ τ ή ν υ π ά γ ο ν τα ν τ ο 14ο Σ ώ μ α τ ο υ τ α ξ ία ρ χ ο υ Τ ζ έ ψ ε ρ σ ο ν Ν τ έ η β ις (δ ε ν ε ίχ ε κ α μ ία σ υ γ γ έ ν ε ια μ ε τ ο ν π ρ ό ε δ ρ ο τ η ς Σ υ ν ο μ ο σ π ο ν δ ία ς ) κ α ι τ ο 20 ό Σ ώ μ α τ ο υ τ α ξ ία ρ χ ο υ Α λ φ έ ο υ ς Ο υ ίλ ια μ ς , τ ο μ ο ν α δ ικ ό π ο υ π ε ρ ιε λ ά μ β α ν ε μ ε γ ά λ η α ν α λ ο γ ία μ ο ν ά δ ω ν α π ό τις β ο ρ ε ιο α ν α τ ο λ ικ έ ς Π ο λ ιτ ε ίε ς . Ν ό τ ια , σ ε α π ό σ τα σ η σ υ ν ή θ ω ς 7 5 -9 0 km , β ά δ ιζ ε η "Σ τ ρ α τ ιά το υ Τ εν εσ ί" τ ο υ υ π ο σ τρ ά τ η γ ο υ Ο λ ιβ ε ρ Χ ά ο υ α ρ ν τ, μ ε τ ο 15ο Σ ώ μ α τ ο υ υ π ο σ τρ ά τ η γ ο υ Π ή τ ε ρ Ο σ τ ε ρ χ α ο υ ς κ α ι τ ο 17ο Σ ώ μ α τ ο υ υ π ο σ τρ ά τ η γ ο υ Φ ρ ά ν σ ις Μ π λ α ιρ . Ο τ α ξ ία ρ χ ο ς Τ ζ ο ύ ν τσ ο ν Κ ιλ π ά τρ ικ , π ο υ η γ ε ίτ ο δ ύ ο τ α ξ ια ρ χ ιώ ν ιπ π ικ ο ύ , υ π α γ ό τ α ν α π ε υ θ ε ία ς σ τ ο ν Σ έρ μ α ν .
ν τελ Χαρτ "αν η εμπιστοσύνη του σ τρατεύμα τος στον διοικητή του αποτελεί το μισό της ε πιτυχίας, η υπονόμευση τη ς εμπιστοσύνης του αντίπαλου στρατού στην ηγεσία του απο τελ εί περισσότερο από το μισό, δεδομένου ότι το αποτέλεσμα επιτυγχάνεται χωρίς προ σφυγή σε μάχη. Ο Σέρμαν μπορούσε, όπως και ο Ναπολέων στην Αυστρία, να διακηρύξει: Καταστρέψαμε τον αντίπαλο με τις κινήσεις μας και μόνο". Η επιχειρησιακή μέθοδος του Σέρμαν δεν ήταν μόνο απ οτελεσματικότερη, αλλά και δραστικά οικονομικότερη. Η Στρατιά του Ποτόμακ που διοικούσε ο Γκραντ στην Ανατολή έχασε περισσότερους άνδρες μέσα σε τέσσε ρις εβδομάδες στα τέλη του 1864 από όσους ο Σέρμαν μέσα σε έξι μήνες. Από τη ν άλλη πλευρά ο Νότος δ έχθηκε μια θανάσιμη μαχαι ριά ακριβώς στην καρδιά του. Η καταστροφή που υπέστη η Πολιτεία της Τζώρτζια ξεπερνούσε κάθε φαντασία, αν και οι Βόρειοι κάλυ ψαν μόνο το 12% τη ς συνολικής έκτασής της. "Η κατάσταση δεν θα μπορούσε να ήταν χει ρότερη αν είχε εκραγεί ένα ηφαίστειο και η λάβα του είχε σαρώσει σαν ποτάμι εκείνη τη λωρίδα πλάτους 90 km και πενταπλάσιου μή κους", έγραφε ένας στρατιώτης του Σέρμαν. Ο
τη ς εχθρικής ενδοχώρας, ενώ ο Γκραντ στο Κολντ Χάρμπορ έχασε περισσότερους από 6.000 στρατιώ τες του σε ένα 24ωρο! Κατά μέ σο όρο κάθε Βόρειος στρατιώτης στην εκ στρατεία κατανάλωσε 20 φυσίγγια ("τα περισ σότερα από αυτά εναντίον πουλερικών", σύμ φωνα με εύστοχο σχόλιο των ιστορικών) και έ φθασε στη Σαβάννα με τα μισά από τα αρχικά πυρομαχικά του αχρησιμοποίητα. Ο Σέρμαν είχε εφ εύρ ει έναν τρόπο πολέμου με τον ο ποίο ένας στρατός τελείω νε τη ν εκστρατεία του ευρισκόμενος σε καλύτερη κατάσταση από εκείνη που είχε όταν την άρχιζε! Η ανε μπόδιστη πορεία του μέσα από τη Τζώρτζια ε ξέθ εσ ε στον χειρότερο βαθμό τις αδυναμίες του Νότου και εξαφάνισε και τις τελευ τα ίες πιθανότητες που είχε η Συνομοσπονδία για διεθνή αναγνώριση. Ο Σέρμαν δικαίως μπο ρούσε να καυχάται λέγοντας: "Τρυπήσαμε το κέλυφος τη ς Συνομοσπονδίας και το βρήκαμε κούφιο". Η επιτυχία του προσέδωσε για πρώτη φορά στους στρατιώτες του Βορρά μια αυτοπεποίθηση που δεν τη ν είχαν ο ύ τε έπει τα από τις νίκες τους στο Σάιλο και στο Γκέττυσμπεργκ. Για τους πολεμιστές του Λη στο Πήτερσμπεργκ και στο Ρίτσμοντ η ύπαρξη ε νός τέτοιο υ στρατού στα νώτα τους, που ανέ-
S ta c k p o le , 2000. (3 ) V. D a v is H a n s o n : TH E S O U L O F BATTLE, The F re e P re s s , 1999. (4 ) B . L id d e ll-H a rt: Η Ε Μ Ε Σ Σ Ο Σ Σ Τ Ρ Α Τ Η Γ ΙΚ Η , Σ τ ρ α τ ιω τ ικ έ ς Ε κ δ ό σ ε ις Γ Ε Σ , 1963. (5) J. M a rs z a le k : S H E R M A N 'S O TH E R WAR. K e n t S ta te U n iv e rs ity P re s s , 1998. (6 ) R. M c M u rry : ATLANTA 1864, U n iv e rs ity o f N e b ra s k a P re s s , 2000. (7 ) M . P e g le r: P O W D E R A N D B A LL S M A L L A R M S , C ro w o o d , 1998. (8 ) S H E R M A N 'S M A R C H , T im e -L ife B o o k s . 1986. ( 9 ) B . S im p s o n & J. B e rlin : S H E R M A N 'S C IV IL WAR, U n iv e rs ity o f N o r th C a ro lin a P re s s . 1999. (1 0 ) R. W eigiey-.A G R E A T C IV IL WAR. In d ia n a U n iv e rs ity P re s s . 2000.
Η ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ «ΝΙΚΑ» ΥΠΗΡΞΕ Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΛΑΪΚΗ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ ΠΟΤΕ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ. Ο ΧΩΡΟΣ ΟΠΟΥ ΔΙΑΔΡΑΜΑΤΙΣΤΗΚΑΝ ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΗΤΑΝ Η ΙΔΙΑ Η ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ. ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΑΥΤΗ (6ος A I.) 01 ΑΛΛΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΑΝ ΠΕΡΙΟ ΡΙΣΜ ΕΝ Η Κ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΚ Η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ 01 ΑΓΡΟΤΕΣ ΣΤΗΝ ΥΠΑΙΘΡΟ Δ Ε Ν ΕΙΧΑΝ ΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΠΟ ΙΗΣΕΙ ΟΤΙ ΠΡΟ ΚΕΙΜ ΕΝΟ Υ ΝΑ ΔΙΕΚΔΙΚΗ ΣΟ ΥΝ ΜΙΑ ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΖΩΗ ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΑΝΤΙΣΤΑΘΟΥΝ ΔΥΝΑΜΙΚΑ ΣΤΗΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΙΣΧΥΡΩΝ. ΑΝΤΙΘΕΤΑ 01 ΛΑΪΚΕΣ Μ ΑΖΕΣ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΕΙΧΑΝ ΑΡΧΙΣΕΙ ΑΠΟ ΠΟΛΥ Ν Ω Ρ ΙΣ ΝΑ ΔΥΣΑΝΑΣΧΕΤΟΥΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΠΙΕΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΠΟΥ ΥΦΙΣΤΑΝΤΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ. ΚΑΙ ΗΤΑΝ Η ΑΝΑΛΓΗΣΙΑ ΤΩΝ ΚΥΒΕΡΝΩ ΝΤΩΝ ΠΟΥ ΚΑΤΕΣΤΗΣΕ ΤΗΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ Μ ΑΖΩΝ ΕΝΤΟΝΟΤΕΡΗ ΚΑΙ ΟΔΗΓΗΣΕ ΤΕΛΙΚΑ ΤΟΝ ΛΑΟ ΣΕ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ Μ Ε ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΚΥΡΙΩΣ ΜΕ ΤΟΝ ΣΗΜ ΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟ ΤΗΣ, ΤΟΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ.
επανάσταση που ξέσπασε στον ιπ στροφος και προσιτός. Γνώριζε πλήρως όλα πόδρομο τη ς Κωνσταντινούπολης τα θ έμ α τα που απασχολούσαν την Αυτοκρα στις αρχές του 532 και η οποία - ε τορία, είχε μεγάλες φιλοδοξίες, δεν ήταν μέ κτός από τα πολλά θύματα και τις καταστρο θυσος ή άσωτος και ζούσε λιτά. Ταυτόχρονα φ ές που προκάλεσε στην πόλη- απείλησε και όμως ήταν δειλός, μικρόψυχος, αναποφάσι στος, κρυψίνους, πολύ προληπτικός και δεν το ν θρόνο του Ιουστινιανού (527-565), έμεινε γνωστή στην ιστορία ως «Στάση του Νίκα». εμπιστευόταν κανέναν (20). Στην περίπτωση Στην πρωτεύουσα τη ς Βυζαντινής Αυτο τη ς «Στάσης του Νίκα» η απώλεια του θρόνου κρατορίας ο ιππόδρομος υπήρξε το κέντρο ήταν σχεδόν βέβαιη. Ο αυτοκράτορας διασώ των συγκεντρώσεων των κατοίκων της. Εκεί θ η κε μόνον χάρη στη σύζυγό του Θεοδώρα. Η μικρόσωμη αυτή γυναίκα, τη ν οποία ο ιστορι η φωνή του λαού μεταβαλλόταν σε ένα είδος «κοινής γνώμης» ή «κραυγής του έθνους». κός Προκόπιος (6ος αι.) χαρακτηρίζει ως πα «Η έλλειψ η τυπογραφείων», γράφει ο Ρώσος νούργα, σκληρή και αμείλικτη έναντι των α ιστορικός Θεόδω ρος Ουσπένσκη (19ος - 20ός ντιπάλων τη ς (20), ήταν εξα ιρετικά θαρραλέα αι.), «είχε ως αποτέλεσμα να γίνει ο Ιππόδρο και έξυπνη (3). Πολύ νωρίς αντιλήφ θηκε το μος το μόνο μέρος όπου μπορούσε να εκφρα- μ έγεθ ος του κινδύνου και την κρισιμότερη σθεί η κοινή γνώμη, η οποία μερικές φ ορές ε στιγμή, όταν όλα γύρω τη ς χάνονταν, όρθωσε π έβαλλε τη θέλησή τη ς στην κυβέρνηση» (1)· το ανάστημά τη ς και εμψύχωσε τον αυτοκρά«Ο ίδιος ο αυτοκράτορας», συμπληρώνει ο ε τορα και το υς στρατηγούς του, που αν κα. πίσης Ρώσος ιστορικός Α λέξανδρος Βασίλιεφ σκληροτράχηλοι π ολεμιστές είχαν χάσει το (20ός αι.), «ήταν μερ ικές φορές υποχρεωμέ θάρρος τους. Ο Ιουστινιανός ουδέπ οτε ξέχανος να παρουσιασθεί στον Ιππόδρομο και να σε ό τι χρωστούσε το ν θρόνο του στη Θεοδώ ρα και το απ έδειξε με τη ν αγάπη, τη ν αφοσίω δώσει στον λαό εξηγήσ εις για τις ενέρ γειές ση και τη ν εκτίμηση που τη ς έδειχνε όλα τα υ του» (2). Στον χώρο αυτό λοιπόν προσπάθησαν οι πόλοιπα χρόνια τη ς συμβίωσής το υς (4). καταπιεσμένες μάζες τη ς μεγαλούπολης, που οι κάτοικοί τη ς υπερέβαιναν τη ν περίοδο ΑΙΤΙΑ εκείνη τις 300.000, να εκφράσουν το ν Ιανουά Τα αίτια τη ς εξέγ ερ σ η ς ή τα ν πολλά. Το ριο του 532 τις προσδοκίες το υς να βγουν από την απομόνωση. Αποπειράθηκαν αρχικά σ ημ α ντικότερ ο ίσως ή τα ν η συμπάθεια που να επιβάλουν τη θέλησή το υς και στη συνέ έδειχνα ν ο Ιουστινιανός και κυρίως η Θ εο χεια να ανατρέψ ουν έναν ηγεμόνα που, όπως δώρα προς το ν Δήμο ή τη ν π ολιτική φατρία πίστευαν, τους καταπίεζε και το υς αδικούσε τω ν Β ενέτω ν και η αποστροφή το υ ς προς το ν Δ ήμο τω ν Πρασίνων (5). Οι Πράσινοι εί κατάφορα. Ο Ιουστινιανός, που αντιμετώπισε μια από χαν γ ίν ει ιδια ίτερα ισχυροί τη ν εποχή του τις μεγαλύτερες λαϊκές εξεγέρ σ εις οι οποίες α υ τοκρά τορ α Αναστασίου Α1(491-518) και α στράφηκαν εναντίον του θρόνου του Βυζα πολάμβαναν τη βασιλική το υ εύνοια, ενώ ντίου, υπήρξε άνθρωπος με αμφιλεγόμενο το υ ς είχαν παραχω ρηθεί και οι κα λύ τερ ες χαρακτήρα. Ηταν απίστευτα εργατικός, εύ θ έσ εις σ τον Ιππόδρομο. Ο Ιουστινιανός με
Η
ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΣΤΑΣΗΣ ΟΚΤΩ ΗΜΕΡΕΣ ΠΟΥ ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΑΝ
τη σ τήριξη και τη ς Θ εοδώ ρας προσπάθησε να α ν τισ τρ έφ ει τη ν κρατούσα κατάσταση. Μ όλις α νέβ ηκε στον θ ρόνο ευνόησ ε το υς Β εν έτο υ ς με κά θ ε δυνατό τρόπ ο διορίζον τά ς το υ ς σε κρ α τικές θ έσ εις και στη βασι λική αυλή, ενισ χύοντάς το υ ς με μεγάλα χρηματικά ποσά και ιδίως π αρέχοντάς το υς νομική προστασία με το να αναγκάσει το υς Πρασίνους να πάψουν να μονοπωλούν τα κα τώ τερ α δικαστήρια. Ομως και στον Ιππό δρομο μερ ίμνησ ε ώστε οι κα λ ύ τερ ες θ έσ εις να δ οθ ού ν σ τους Β εν έτο υ ς. Η μεροληπ τική αυτή στάση του η γεμόνα υπέρ τω ν Β ενέτω ν αποθράσυνε το υ ς τελ ευ τα ίο υ ς, οι οποίοι δ εν δίσταζαν πλέον, ακόμη και κατά τη διάρκεια τη ς ημέρας, να ξυλοκοπ ούν άγρια ή να δολοφ ονούν το υ ς αντιπάλους το υ ς μπροστά και σε α υ τές τις π ύλες τω ν ανα* 77Ω Τ ΚΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ
Ψ η φ ιδ ω τό τ ο υ Ν α ο ύ τ ο υ Α γ ίο υ Β ιτ α λ ίο υ σ τ η Ρ α β έ ν ν α σ τ ο ο π ο ίο ε ικ ο ν ίζ ο ν τ α ι ο α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α ς Ιο υ σ τ ιν ια ν ό ς κ α ι ο α ρ χ ιε π ίσ κ ο π ο ς τ η ς Ρ α β έ ν ν α ς Μ α ξ ιμ ια ν ό ς , π λ α ισ ιω μ έν ο ι α π ό α ν ώ τ ε ρ ο υ ς α ξ ιω μ α τ ο ύ χ ο υ ς κ α ι ά ν δ ρ ε ς τ η ς α ν α κ τ ο ρ ικ ή ς φ ρ ο υ ρ ά ς .
του
«ΝΙΚΑ»
L · Κ ΙΜ Ω Ν ΕΜ Μ Α Ν Ο Υ Η Λ Π ΛΑ Κ Ο ΓΙΑ Ν Ν Α Κ Η Σ
ΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ
κτόρων. Η ταν λογικό, λοιπόν, η κατάσταση αυτή να εξορ γίσ ει το υ ς Πρασίνους, οι οποί οι αντιδρούσ αν βίαια και κα τα φ έρ ο ντα ν με οργή κατά το υ α υ τοκρά τορ α και τη ς αυγούστας. Παράπονα όμω ς ενα ντίο ν το υ βασιλέα είχαν και οι υπόλοιποι κάτοικοι τη ς πόλης. Τον κατηγορούσ αν επειδή στη θέσ η το υ επάρχου τη ς Αυλής (6) είχε διορίσ ει το ν Ιωάν νη Καππαδόκη, έναν άνθρωπο ο ξύ θ υ μ ο , α π ότομο, αυθάδη και άσωτο που έ κ λ εβ ε α ναίσχυντα το δημόσιο. Πικρά επίσης παρά πονα διατυπ ώ νονταν κατά το υ ευνούχου σπαθαρίου (7) Καλοποδίου, κουβικουλαρίου (7) το υ αυτοκράτορα, που το ν μέμφ ονταν για βάναυση συμπεριφορά ένα ντι τω ν πολιτών, καθώς και κατά το υ κοιαίστω ρος (7) Τριβωνιανού, το ν οποίο κατηγορούσ αν για φιλαργυρία.
ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ ΧΡΟΝΙΚΟ Την Κυριακή 11 Ιανουαρίου 532 τελο ύ ντο στον Ιππόδρομο, παρουσία του Ιουστινιανού και τη ς Θεοδώρας, ιππικοί αγώνες. Οι Πράσι νοι, επειδή τις π ροηγούμενες η μ έρ ες είχαν σημειω θεί στην πόλη δολοφ ονίες με θύματα οπαδούς τους, φωνασκούσαν παραπονούμενοι για τα αδικήματα που έγιναν σε βάρος τους. Ο Ιουστινιανός υπέμενε τις φωνασκίες μέχρι το εικοστό «βαϊον» (αρματοδρομία), ο π ότε μη μπορώντας να α νεχθεί άλλο τους θορυβούντες το υς ρώτησε τι ήθελαν. Τότε έγινε μεταξύ του ηγεμόνα και των Δήμων ένας πα ράδοξος διάλογος το ν οποίο διέσωσε ο χρο νογράφος Θ εοφ άνης (8ος - 9ος αι.) - (8), που απεικονίζει πολύ χαρακτηριστικά τα ήθη της εποχής και τα δικαιώματα που είχε ο λαός να
εγκαλεί τη ν κυβέρνηση και το ν ίδιο το ν α υτο κράτορα. «Ο βασιλέας», γράφει ο ιστορικός Κωνστ. Παπαρρηγόπουλος (19ος αι.), «δεν μι λούσε απευθείας προς τα πλήθη αλλά μέσω ενός δημόσιου κήρυκα, του μανδάτωρος, ο ο ποίος σ τεκόταν πλησίον του για το ν σκοπό αυτό. Το ίδιο και οι δ ημ ότες των ιπποδρομιακών φατριών δεν μιλούσαν όλοι μαζί. Αν συνέβαινε κάτι τέτο ιο η συνεννόηση θα ήταν αδύ νατη. Αρα, παρ’ όλο που ο χρονογράφος Θ εο φάνης δεν λέει τίπ οτε γ ι’ αυτό, αναφέροντας απλώς ότι μιλούσαν οι Πράσινοι και οι Β έ, ετοι, πρέπει να υποθέσουμε ότι το ν λόνο το είχαν μόνον οι επικεφαλής των Δήμων δηλα δή οι δήμαρχοι, ενώ οι υπόλοιποι δ ημ ότες α πλώς συμφωνούσαν» (9). Η στιχομυθία ε πακολούθησε έγινε σε τόνο οξύ. Οι : αρχικά στράφηκαν εναντίον του ~ a r : : : .
ΚΤΙΡΙΑ
ΚΟΣΜΜΙΟΝ
&ν %& ανομα δέν αΛαντ&ται έν χ φ Π ίνα χ ι.
Χ ά ρ τ η ς τ η ς Μ ε σ α ιω ν ικ ή ς Κ ω ν σ τα ν τιν ο ύ π ο λ η ς (Ε .Μ . Α ν τω ν ιά δ ο υ , « Ε κ φ ρ α σ ις τ η ς Α γ ία ς Σ ο φ ία ς » , τ ό μ . Α ’, Α θ ή ν α , 1907).
Α. Π&λις— I. Sian 'JauarivieveS 2 Ζινξίηηβν 3 IJaXäne►rtC Kattauenf iv τγ
ΠΛ,«*ς INifOf|iyy».
Στίφχης nä 'Innotfijit*.
4
5. T i liftTI iv ry 7nutiftfjy att&fttvm /unjfuik
* &· 'Qfi'XU** ,·
6- 2φ ί*ΐί·,η 'Ixntfytfitu 7. i
Vfr
r» i i W
8. Oxräfwf. 9. S t* ** n i
10 3e-A,*rw .v. II. ΈμβύΛι nä
Καλοποδίου, στη συνέχεια κατηγόρησαν το υς Β ενέτου ς για το υς φόνους των οπαδών το υς και στο τέλο ς άρχισαν να καταφέρονται κατά του αυτοκράτορα. Οι Β ένετοι αντέδρασαν στις κατηγορίες των Πρασίνων και σύντο μα οι δύο Δήμοι άρχισαν να ερίζουν και να αλληλοϋβρίζονται. 0 Ιουστινιανός προσπάθησε να το υς ανακαλέσει στην τάξη. «Βλάσφημοι και Θ εομίσητοι έως π ότε θα συνεχίσετε να θορυβείτε;» ρώτησε οργισμένος ο μανδάτωρ. Ομως οι φωνασκίες και οι διαπληκτισμοί συνεχίστηκαν. Οι η γ έτες και τα σ τελέχη των Πρασίνων ωστόσο, βλέποντας ότι ο λαός ή ταν φοβισμένος και δεν φαινόταν πρόθυμος να στραφεί κατά του αυτοκράτορα και φο βούμενοι δυναμικότερη επέμβαση του η γε μόνα σε βάρος τους, σηκώθηκαν όλοι μαζί και φωνάζοντας «να ανασκαφούν οι τάφ οι και να ριφ θούν έξω τα οστά των προγόνων όλων ε κείνων που απλώς παρακολουθούν (χωρίς να σ υμμετέχουν ενεργά στις διαμαρτυρίες)» (10) σκορπίστηκαν στην πόλη «προκειμένου να διεγείρουν τα πνεύματα και να π ροετοιμά σουν τη ν στάση τη ς επομένης» (9). Τη Δ ευτέρ α 12 Ιανουαρίου ο έπαρχος της πόλης (7) Ευδαίμων συνέλαβε επτά από τους πρωταιτίους των γεγονότω ν τη ς προηγουμένης. Οι σ υλληφ θέντες, που ανήκαν και στους δύο Δήμους, καταδικάστηκαν σε θάνατο. Τέσσερις από αυτούς αποκεφαλίστηκαν και τρ εις απαγχονίστηκαν. Από το υς απαγχονισ θ έντες μόνον ο ένας απεβίωσε. Οι άλλοι δύο, ένας Πράσινος και ένας Β ένετος, έπ ε σαν από το ικρίωμα χωρίς να πάθουν τίπ οτε καθώς έσπασε το σχοινί τη ς αγχόνης. Μονα χοί τη ς π αρακείμενης μονής του Αγίου Κόνωνος παρέλαβαν το υς δύο που διασώθηκαν και αφού το υς πέρασαν με βάρκα στην αντί περα όχθη του Βοσπόρου τούς εγκατέσ τησαν στον ναό του Αγίου Λαυρέντιου. Ο έπαρ χος έσ τειλε αμέσως εκεί απόσπασμα για να φρουρεί τον ναό και να συλλάβει το υς φυγάδες μόλις αυτοί θα εγκατέλειπ αν το ιερό ά συλο. Οι Δήμοι έχοντας εκμανεί από τις θανα τικές καταδίκες και προκειμένου να α ντιμε τωπίσουν το ν κοινό πια γΓ αυτούς κίνδυνο ε νώθηκαν. «Επειδή οι Δήμοι», γράφει ο χρονο γράφος I. Μαλάλας (6ος αι.), «μισούσαν πλέον το ν αυτοκράτορα και τη ν βασίλισσα, τα μέλη τους, Β ένετοι και Πράσινοι, μολονότι μέχρι τό τε μάχονταν μεταξύ τους, ομονόησαν και άρχισαν να π ροετοιμάζονται για στάση »(11). Την Τρίτη 13 Ιανουαρίου εορτάζονταν οι Ειδοί (12) του Ιανουαρίου και είχαν προγραμ ματιστεί αρματοδρομίες στον ιππόδρομο, τις οποίες θα παρακολουθούσε και ο αυτοκρά τορας. Με τη ν έναρξη των αγώνων Πράσινοι και Β ένετοι παρακαλούσαν τον αυτοκράτορα να δ είξει έλεο ς και να εγκρίνει τη ν α π ελευ θέ ρωση των δύο φυγάδων που είχαν βρει άσυλο στον ναό του Αγίου Λαυρέντιου. Ο Ιουστινια νός όιιως σιωπούσε αρνούμενος να δ είξει έ λεος στους δύο άνδρες που από εύνοια της -
ΙΣΤΟΡΙΑ
12- jd a jm i»* yintrcfin.
13. Jiy Ενφφί* ή i> τφ 7»*·ϊ*μψ. 14 r*. jraof N*Af /w ArAfeoTiewv. jvzmftvpun·. B' Βλαχέρναι— IS. 'ff in TWN*
Πύλη Πολνάνίρ ^ Αδρ*«()ί»Λ®ΰ«,
16. A /fnutbrautf S Kjtyißnf
is f
IO. Ay. KSäWif i 1 imu>. 19. Τ , ϊ ρ f < 2Ü « s E ‘. 2 1 . T i ig t f Aie-av^. n ! K y tv ip + v
KivorcpvA Άγίον Pwftai Πυλνάνδριον
%■ ι
ft
^
***
C m l · ' 1'? "
\\
\ „ life "
4 s fe C .^ tä£& *fR fi*r* *^ ·:ζ.....e^Avcov , .,,^^ 8^ 2'3Piflfe» J lf lß r -"“^ 4 ...... % '^ Ä ä '· ''
w
__
*
.
Αι ίμ
τύχης είχαν σωθεί από τον θάνατο. Κατά το εικοστό δ εύ τερ ο «βαϊον» οι η γ έτες των Β εν έ των και των Πρασίνων, συνεπικουρούμενοι και από όλον το ν λαό που βρισκόταν μέσα στον Ιππόδρομο, σηκώθηκαν και άρχισαν να κραυγάζουν «Φιλανθρώπων Πρασίνων και Β ε νέτω ν πολλά τα έτη» και εγκαταλείπ οντες το ν ιππόδρομο άρχισαν να διαδηλώνουν σε όλη τη ν πόλη. Οι στασιαστές ενω μένοι πλέον επ ιτέθηκαν κατά του αποσπάσματος που φρουρούσε το ν ναό του Αγίου Λαυρέντιου και αφού το διασκόρπισαν απελευθέρωσαν τους δύο φυγάδες. Στη συνέχεια στράφηκαν κατά των φυλακών. Παραβιάζοντας τις προ σβάσεις του Πραιτωρίου (13) και σκοτώνο ντας τους φρουρούς απελευθέρωσαν τους κρατούμενους. Επειτα άρχισαν να επιδίδο νται σε δηώσεις και καταστροφές. Στις 14 Ιανουαρίου ο Ιουστινιανός προκει μένου να καθησυχάσει τα πνεύματα απομάκρυνε το υς Καππαδόκη, Καλοπόδιο, Τριβωνιανό και Ευδαίμονα και στη θέση το υς όρισε κοιαίστωρα τον Βασιλείδη, έπαρχο τη ς Αυλής
το ν Φωκά και έπαρχο τη ς πόλης το ν Τρύφωνα, άνδρες που απολάμβαναν το ν σεβασμό τη ς Συγκλήτου. Οι στασιαστές όμως αντί να ι κανοποιηθούν αποθρασύνθηκαν περισσότε ρο και επεδίωκαν να αντικαταστήσουν τον ί διο τον Ιουστινιανό. Η αρχική εξέγερσ η είχε μετατραπ εί πλέον σε επανάσταση. Την Πέμπτη 15 Ιανουαρίου ο αυτοκράτο ρας επιχείρησε να επ ιβληθεί των επαναστατημένω ν μαζών χρησιμοποιώντας εναντίον το υς το ν στρατηγό Βελισάριο, που τό τε βρι σκόταν στην Κωνσταντινούπολη με μονάδες οι οποίες αποτελούντο, όπως αναφέρει ο Μα λάλας, από αλλοεθνείς μισθοφόρους. 0 Βελισάριος και οι άνδρες του. στη συμπλοκή που ακολούθησε ποδοπάτησαν το υς ιερείς της Α γίας Σοφίας που κρατώντας στα χέρια τα άγια λείψανα είχαν βγει από το ν ναό προκειμένου να χωρίσουν τους αντιπάλους. Το θρησκόλη πτο πλήθος των στασιαστών εμπρός σε μια τέτο ια φρικτή ιεροσυλία εξοργίσ τηκε και όρμησε ασ υγκράτητο εναντίον των στρατιωτών. Οι μισθοφόροι του Βελισαρίου βλέποντας ότι
ΧΑΡΤΗΪ THZ
Μ Β 3 Α Ϊ Μ Ν Ι Κ .Η 2
2 Τ Α Ν Τ ΙΝ Ο Υ Π Ο Λ Ε ΙΪ2 Τπο
Ε. Μ. ΑΝΤΩΝΙΑΔΟΤ
Mir^a
iSOO
Έ ξ η γ ή α α ς — _ ———— Τ$ίχη αμφιβόλου Statut. -^~ο-ο—-Άλόθ€ΐς λιμίνος. ί ϊ & 'Ptptöivtf. mΣ τ ψ α t i f i r i ewZc/itva. £ 3 Κ τ ψ α ixX in iv ra , ά λλα γνωβτής Seatiof. f~ I Κ τ ίρ ια * « s itu f. I B η WtEnXinaueat 'ΕχχΧηβίαι,νιμφιβόΧΜΐ g γνοιοτης 6iatiaf. Cd)^Jvrtxttt ΈαχΧηαίο,ι, E S JJW iye A i« Kivartfvuu.
η γ α ι,
As.,· ΨίχάΎ&π* ‘Αγ. Θ εο δ ώ ρ ρ υ Λ δ φ ο ς
Ε ^Ρ
A
I
Α
• v ..
Α ,Λ. Α· Τ Α
'’Ο«?»? /
y w r i n r'
Β Οr 2
ή Δ Α Μ ΑΛ «Ττα
Ϊ Ρ Τ Ϊ Ο Τ Π Ο Λ Ι Ϊ
ΒΟΣΠΟΡΙΟΝ AKPOTHPJON,
Aijjujrptou
$
i
■ν 1 2jXOVT«ptOV
φ
* r*youijvoi
Μ
9-
-S
Κροπολι:
Χζυοουηόλεω? \ Κ ό λ τ.ο ς
’JÄ
\
Β-3ίΠ βλ«ί*·
ί iietagiev R* Bctraäbiom
τους πολεμούσαν με μανία όχι μόνον οι άν δρες αλλά και οι γυναίκες, που από τις σ τέγες των σπιτιών το υς έριχναν εναντίον το υς πέ τρ ες και κεραμίδια, αναγκάστηκαν να υποχω ρήσουν. Τότε ε ίτε οι στρατιώτες, στην προσπάθειά τους να καλύψουν τη ν υποχώρησή τους, ε ίτε ο εξαγριω μένος όχλος, πυρπόλη σαν ορισμένα κτίρια. «Επειδή τη στιγμή ε κ εί νη έτυχε να πνέει σφοδρός άνεμος», ιστορεί ο χρονογράφος Ιωάννης Ζωναράς (12ος αι.), «η φωτιά τύ λιγε γρήγορα το ν αέρα και απ οτέ φρωσε πολλά πανέμορφα και μεγάλα κτίρια, πυρπολώντας αγάλματα αρχαίων και ονομα στών ανδρών που δοξάστηκαν για τη σοφία, την ανδρεία, το υς ηρωισμούς και τη ν ευ θ υ κρισία τους. Ανάμεσα σε όλα κάηκε και το κτί ριο του μεγάλου ναού (της Αγίας Σοφίας) που το είχε ανεγείρει ο αυτοκράτορας Κωνστάντιος, και το κτίριο του ναού τη ς Αγίας Ειρή νης, ο ξενώνας του Ευβούλου και η Χαλκόστεγος (κεντρική) πύλη του παλατιού, η ο ποία τώρα λέγετα ι Χαλκή... Καταστράφηκαν επίσης τα λουτρά του Σεβήρου, τα λεγάμενα
του Ζευξίππου και άλλα πολλά οικοδομήματα που ήταν θαυμαστά στολίδια για τη ν πόλη και το βασίλειο» (14). Μια ολόκληρη συνοικία από τις ω ραιότερες τη ς Κωνσταντινούπολης, που αποτελούσε το κέντρο τη ς πόλης και ε κ τε ι νόταν από το ν Φόρο (15) του Αυγουσταίου μέ χρι το ν Φόρο του Κωνσταντίνου, καταστράφηκε. «Πάνω από το ένα τέτα ρ το τη ς πρω τεύ ουσας έγινε στάχτη» (3). «Ανάμεσα στις φλόγες και στον πάταγο που έκαναν τα κτίρια καθώς κατέρρεαν», ι στορεί ο Κ. Παπαρρηγόπουλος, «ακούγονταν από παντού οι κραυγές Νίκα, Νίκα, γιατί αυτό ήταν το σύνθημα που είχαν οι στασιαστές και γ ι’ αυτό η στάση έμ εινε στην ιστορία από τό τ ε ως η Στάση του Νίκα». Και καταλήγει: «Πο λύ πιθανόν η λέξη αυτή να μην ήταν τίπ οτε άλλο παρά η κραυγή με τη ν οποία οι ιπποδρομιακές φα τρίες παρότρυναν το υς αρματηλά τε ς τους να νικήσουν» (9). Μ ετά τη φωτιά ακολούθησε λεηλασία. Οι ευπ ορότεροι και πιο έγκριτοι τω ν πολιτών έσπευσαν να περάσουν το ν Βόσπορο και να
σωθούν στην Ασία. Επί τέσσερις ηαέρες επι κρατούσε στην πόλη πλήρης αναρχία. Ο ό χλος, που είχε γ ευ θ εί τη δύναμή του. ζη τού σε περισσότερα. Τα πλήθη στους δρόμους εί χαν στραφεί πλέον ανοικτά κατα του αυτοκράτορα και καλούσ αντον Πρό6ο. τ ; . τ : ; .ηψιό του αυτοκράτορα Αναστασίου A . . ~ < > ταλάβει τη ν εξουσία. Ο Πρόβος όμ^.< φοβούμενος τη ν ανεπιθύμητη τιμή κρ υ β ό τα . και οι απογοητευμένοι π ολίτες α ρ κ έ σ θ -·:. να πυρπολήσουν τη ν οικία του. Ταυτόχρονα " αριστοκρατία, που ήταν ομόφωνα σχεδο. ε χθρική προς το ν Ιουστινιανό, προσπαθούσε να εκμ ετα λ λ ευ θ εί την κρίσιμη κατάσταση. Στα ανάκτορα βασίλευε σύγχυση και από γνωση. Ο Ιουστινιανός δεν τολμούσε να χρη σιμοποιήσει τη ν ανακτορική φρουρά διότι οι άνδρες τη ς ήταν αγανακτισμένοι εξαιτίας τη ς περικοπής των μισθών το υς και κανένας δεν γνώριζε αν θα υπάκουαν στις διαταγές του αυτοκράτορα. Την Παρασκευή 16 Ιανουαρίου ο Ιουστι νιανός, φοβούμενος μήπως εκδηλω θεί πραξι κόπημα εντό ς των ανακτόρων, δ ιέτα ξε τους περισσότερους σ υγκλητικούς που ήταν κλει σμένοι μαζί του μέσα στο «Μέγα Παλάτιον», καθώς και το υς δύο άλλους ανηψιούς τού Α ναστασίου Α ’, το ν Υπάτιο και το ν Πομπήιο, που βρίσκονταν και αυτοί εκεί, να φύγουν. Παρά τις προσπάθειες των συγκλητικών και του Υπατίου να μείνουν ο αυτοκράτορας δεν ή θ ελ ε να διακινδυνεύσει και έντρομοι οι αξιωματούχοι υποχρεώθηκαν να βγουν από μια μικρή πύλη του τείχους που περιέβαλλε τα βασιλικά ανάκτορα. Το Σάββατο ο ηγεμόνας, σε μια ύστατη προσπάθεια να κατευνάσει το ν όχλο και να αποκαταστήσει τη ν τάξη, προσήλθε στον ιππό δρομο όπου είχαν σ υγκεντρω θεί και οι Δήμοι. Κρατώντας το ιερό Ευαγγέλιο παρουσιάστη κε στο «Κάθισμα», δηλαδή στο αυτοκρατορικό θεω ρείο, και διακήρυξε ότι ευθυνόταν προσωπικά για τις ταραχές και τα έκτροπα που έγιναν. «Μα το άγιο το ύ το Ευαγγέλιο», είπε, «σας συγχωρώ για τις πράξεις σας και δ εν σας καταλογίζω κανένα πταίσμα... Ησυχάστε λοιπόν γιατί δεν φ τα ίτε εσείς αλλά εγώ, που λόγω των αμαρτιών μου οδηγήθηκα σε λάθος απόφαση και αρνήθηκα να ικανο ποιήσω τα αιτήματα που μου υποβάλλατε στον Ιππόδρομο» (16). Οι παριστάμενοι διχά σθηκαν. Πολλοί από το ν λαό, κυρίως Βένετοι, φώναζαν "Αύγουστε Ιουστινιανέ τούμβικας (17)", ενώ άλλοι, οι περισσότεροι Πράσινοι κραύγαζαν «επιορκείς σγαυδάρι (18)». Ηταν προφανές ότι δεν υπήρχε έδαφος συνεννόη σης. Μπροστά στην επικίνδυνα τετα μ έν η αυ τή ατμόσφαιρα ο Ιουστινιανός δεν είχε ά λ \επιλογή παρά να αποσυρθεί αμέσως στα ανάκτορα. Το πρωί τη ς Κυριακής 18 Ιανουαρίου στασιαστές πληροφορήθηκαν ό τι ο Υ π ά τ::: είχε ε ξέ λ θ ε ι από το «Μέγα Παλάτιον» κα. — γαν στο σπίτι του. Παρά τις αντιρρήσεις συζύγου του Μαρίας το ν μετέφ ερ α ν σ το -; μους το υς στον Φόρο (15) του Κω νσταντΛ: . και τον έστεψαν αυτοκράτορα με ένα χ?ϋ~ζ «στρεπτόν» (21) αντί διαδήματος. Ο :: που άλλοτε είχε διακριθεί στον
Ψ η φ ιδ ω τό το υ Ν α ο ύ τ ο υ Α γ ίο υ Β ιτ α λ ίο υ σ τ η Ρ α β έ ν ν α σ τ ο ο π ο ίο α κ ο ν ίζ ο ν τ α ι η α υ τ ο κ ρ ά τ ε ιρ α Θ ε ο δ ώ ρ α κ α ι η σ υ ν ο δ ε ία τη ς .
34
τη ν Περσία, ήταν πλέον ένας γέρος απόστρατο ς ο οποίος δεν είχε καμία διάθεση να αναλάθει αυτοκρατορικά αξιώματα. Ωστόσο μπροστά στο μαινόμενο πλήθος αναγκάστη κε να υποκύψει. Στη σύσκεψη που ακολούθη σε μεταξύ του Υπατίου και των συγκλητικών οι οποίοι είχαν επαναστατήσει, διατυπώθηκε η ιδέα να βαδίσουν όλοι κατά των ανακτόρων. Ο Υπάτιος όμως, φοβούμενος τη ν οργή του Ιουστινιανού, το υς έπεισε να συγκεντρω θούν στον ιππόδρομο ενώ ταυτόχρονα έσ τειλε τον έμπιστό του κανδιδάτο (7) Εφραίμιο να αναγ γείλει στον Ιουστινιανό: «Τους εχθρούς σου τους συγκέντρωσα στον Ιππόδρομο. Πράξε ό,τι καταλαβαίνεις» (16). Ο Εφραίμιος συνά ντησ ε στα ανάκτορα το ν ιατρό και ασηκρήτη (7) Θωμά, ο οποίος του είπε ότι ο Ιουστινια νός είχε φύγει. «Μόλις το έμα θε αυτό ο Υπάτιος», αναφέρει το «Χρονικόν Πασχάλιον», αναθάρρησε και αποφάσισε να καθίσει στο βα σιλικό κάθισμα που βρισκόταν στον ιππόδρο μο και να δ εχ θ εί τις επ ευφ ημίες των Δήμων» (16). Στο μεταξύ ο στρατηγός Βελισάριος, πι σ τεύοντας ότι αν κατόρθω νε να συλλάβει τον Υπάτιο τα πλήθη δεν θα αργούσαν να η ρ εμή σουν, επιχείρησε επικεφαλής επ ίλεκτης ομά δας Γερμανών μισθοφόρων να προχωρήσει μέσα από τη μυστική ελικοειδή κλίμακα (γνω στή ως «Κοχλιός») και να φθάσει στο αυτοκρατορικό θεω ρείο του ιπποδρόμου στο ο ποίο οδηγούσε. Ο Κοχλιός βρισκόταν μέσα στον ναό του Αγίου Στεφάνου, που ήταν κτι σμένος στον χώρο του «Μεγάλου Παλατιού», σε επαφή σχεδόν με το ν ιππόδρομο. Τον Βελισάριο όμως το ν σταμάτησαν οι άνδρες ενός τάγματος τη ς ανακτορικής φρουράς, οι οποί οι είχαν αναπτυχθεί μπροστά στον Κοχλιό και απαγόρευαν τη ν είσοδο εφαρμόζοντας την απόφαση που είχαν πάρει όλα τα τάγματα τη ς ανακτορικής φρουράς να μην εμπλακούν στην εμφύλια διαμάχη και να τηρήσουν ο υδ έ τερη στάση. Ο στρατηγός, μη θ έλοντα ς να διακινδυνεύσει μια σύγκρουση που θα μπο ρούσε να μετασ τρέψ ει ολόκληρη την ανακτο ρική φρουρά υπέρ του Υπατίου. επέστρεψε στο «Μέγα Παλάτιον».
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ
Οι π ληροφορίες για αναχώρηση του Ιου στινιανού δεν ήταν εντελώ ς αβάσιμες. Ο αυ τοκράτορας βλέποντας ότι ο ύ τε οι παραχω ρήσεις, ο ύ τε η βία είχαν κατορθώσει να κα τευνάσουν τα πνεύματα και να περιστείλουν τη ν επανάσταση, φόρτωσε σε πλοίο όλα τα πολύτιμα σκεύη των ανακτόρων και το κρατι κό ταμείο και ετοιμαζόταν να κα τευ θ υ νθ εί στην Ηράκλεια τη ς Θράκης, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να επανακτήσει τη ν πρω τεύου σα και το ν θρόνο του ξεκινώ ντας από τη ν ε παρχία. Κατά τη ν κρίσιμη εκείνη στιγμή έσω σε το ν ηγεμόνα η άκαμπτη και θαρραλέα στά ση τη ς Θεοδώρας. Η αυγούστα διακήρυξε τη ν απόφασή τη ς να παραμείνει λέγοντας, σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Προκόπιος, τα ε ξής: «Η γνώμη μου είναι πως η φυγή τούτη τη ν ώρα, περισσότερο από κάθε άλλη περί σταση, δεν συμφέρει, έστω και αν σημαίνει τη σωτηρία. Γιατί αν είναι αδύνατο σε έναν απλό άνθρωπο που είδε το φως να δ εχ θ εί το ν θά νατο, για κάποιον που έγινε βασιλιάς δ εν εί ναι ανεκτό να γίνει φυγάς. Ποτέ δεν θα απο χωριζόμουν τη ν πορφύρα και δεν θα ήθελα να ζω στιγμή που δεν θα με φώναζαν «δέ σποινα» οι γύρω μου. Αν τώρα, βασιλιά, απο φασίσεις να σωθείς, δεν είναι δύσκολο πράγ μα. Χρήματα έχουμε πολλά, υπάρχει η θάλασ σα, εκεί είναι και τα πλοία. Σκέψου μόνον μή πως, αφού διασωθείς, θα σου είναι πιο ευχά ριστο να ανταλλάξεις τη σωτηρία με το ν θά νατο». Και η βασίλισσα υψώνοντας το ν τόνο τη ς φωνής τη ς κα τέλη ξε: «Εμέ γάρ τις καί πα λαιός αρέσκει λόγος, ως καλόν εντά φ ιον η βασιλεία εστί» (εμένα μου αρέσει μια παλιά παροιμία που λέει ότι η βασιλεία είναι ωραίο σάβανο) -(19). Η αποφασιστική στάση τη ς Θεοδώρας ενθάρρυνε το ν Ιουστινιανό, ο οποίος αποφά σισε να μ είνει στην Κωνσταντινούπολη και να αγωνιστεί. Οι δυνάμεις που δ ιέ θ ε τε ο αυ το κράτορας ή τα ν π εριορισμένες. Τις αποτελούσαν: α) Ο στρατηγός Βελισάριος με 3.000 περίπου ξένου ς μισθοφόρους, βετεράνους των Περσικών πολέμων. 6) Ο στρατηγός των Ιλλυριών Μ ούνδος, που έτυ χ ε να βρίσκεται στην πρωτεύουσα επικεφαλής μονάδας Ε-
ρούλων θύννω ν δύναμης 3.000 ανδρών. γ) Ο ρισ μένες μονάδες τη ς φρουράς τη ς Θράκης, πιστές στον Ιουστινιανό, που έσπευσαν στην Κωνσταντινούπολη μόλις ξέσπασε η κρίση. Αν και οι μονάδες α υ τές από πλευράς α ρ ιθμητικής ισχύος μειονεκτούσ αν έναντ* των στασιαστών, ήταν επανδρω μένες με σκληροτράχηλους π ολεμισ τές πιστούς στον αυτοκράτορα. Το γεγονός αυτό έπεισε τον Ιουστινιανό όχι μόνον να επ ιτεθ εί κατά τω\ επαναστατών, αλλά και να πάρει μέρος προ σωπικά στην όλη επιχείρηση. Πρώτα στάλθη κε ο σπαθάριος (7) ευνούχος Ναρσής με χρή ματα για να εξαγοράσει όσους περισσότε ρους Β ενέτο υ ς μπορούσε. Στη συνέχεια ο. στρατηγοί Βελισάριος και Μ ούνδος επικεφα λής των ανδρών τους, καθώς και ο ίδιος ο Ιουστινιανός με τα σ τρα τεύματα τη ς Θρά κης, διέφυγαν από τη ν προσοχή τη ς ανακτο ρικής φρουράς, βγήκαν από το «Μέγα Παλά τιον» και περικύκλωσαν το ν Ιππόδρομο, στον οποίο εξακολουθούσ αν να βρίσκονται συ γ κεντρω μένοι οι στασιαστές και οι αρχηγό, τους. Μόλις οι Β ένετο ι που είχαν εξαγορασθεί άρχισαν να κραυγάζουν «Αύγουστε Ιου στινιανέ τούμβικας (17)» και «Κύριε σώσον Ιουστινιανόν και Θεοδώραν», ξέσπασαν μέσα στον ιππόδρομο, όπως ήταν φυσικό, ταραχές μ ετα ξύ των οπαδών των δύο Δήμων. Οι άν δ ρες των στρατηγών Βελισαρίου και Μούνδου που είχαν κυκλώσει το ν ιππόδρομο επωφ ελήθηκαν τη ς σύγκρουσης και εισήλθαν ξι φ ήρεις άλλοι από τις θ ύρ ες, άλλοι από τη σ φενδόνη και άλλοι από το «μονοπάτιον του καθίσματος» (22) «και άρχισαν να σφάζουν α διακρίτως όλους το υ ς π ολίτες, ώστε κανείς, ε ίτε εντόπ ιος ε ίτε ξένος, που β ρ έθ η κ ε στον ιππόδρομο δ εν γλύτωσε» (16). Σε λίγη ώρα τα έδρανα πλημμύρισαν από αίμα και ο ιππό δρομος αντιλαλούσε από τις οιμω γές των τραυματισμένω ν και τα βογγητά των ετοιμοθανάτων. Πολλοί προσπαθούσαν να σωθούν εγκατα λείπ οντας το ν ιππόδρομο από τις π λευρικές πύλες. Εξω όμως το υς π ερίμενε ο Ναρσής με ένα απόσπασμα τη ς φρουράς της Θράκης και το υς κατέσφαζε καθώς ξεχύνο νταν από τις εξόδους. Στο μ ετα ξύ και ενώ ακόμη συνεχιζόταν η σφαγή των συγκεντρω μένω ν πολιτών οι ανηψιοί του Ιουστινιανού Βοραϊδης και Ιούστος όρμησαν στο αυτοκρατορικό θεω ρείο, συνέλαβαν το ν Υπάτιο και το ν Πομπήιο, οι οποίοι παρακολουθούσαν τα διαδραματιζόμενα παραλυμένοι από το ν φόβο, και το υς οδήγησαν στον αυτοκράτορα, ο οποίος είχε πλέον επι σ τρέφ ει στα ανάκτορα. Οι δύο συλληφθέν τες θανατώ θηκαν τη ν επ ομένη και τα πτώ ματά το υς ρίχτηκαν στη θάλασσα. Οσον α φορά το υ ς υπόλοιπους άρχοντες, καθώς και 18 σ υγκλητικούς που πήραν μέρος στη Στά ση, ο Ιουστινιανός α ρκέσ τηκε να δημεύσει τις περιουσίες το υ ς και να το υς εξορίσει.
Κ ά τ ο ψ η το υ χ ώ ρ ο υ μ ε τ α ξ ύ το υ Φ ό ρ ο υ τ ο υ Α υ γ ο υ σ τ α ίο υ κ α ι τ ο υ Φ ό ρ ο υ το υ Κ ω ν σ τα ν τίν ο υ , ό π ο υ δ ια δ ρ α μ α τ ίσ τ η κ α ν τ α γ ε γ ο ν ό τ α τ η ς Σ τ ά σ η ς το υ ··Ν ίκ α » (Σ χ έ δ . Ε .Μ . Α ν τω ν ιά δ ο υ ).
ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ετσι τελείω σ ε η Στάση του «Νίκα». Περισ σότεροι από τριάντα χιλιάδες π ολίτες εσφάγησαν μέσα στον ιππόδρομο πριν ο Βελισά ριος και ο Μ ούνδος ανακαλέσουν τα καταπο νημένα σ τρατεύματά τους. Η σφαγή των κα τοίκων τη ς πρωτεύουσας απ οτέλεσε τρ ο μ ε ρό κτύπημα κατά των λαϊκών ελευθεριώ ν στο Βυζάντιο. Ο χώρος όπου εκτυ λίχ θ η κε η τρ α γικότερη σκηνή του δράματος, ο ιππόδρο μος, έπαψε να λειτο υρ γεί για 15 χρόνια περί που. Ο Ιουστινιανός, γράφει ο καθηγητής Ιω άννης Καραγιαννόπουλος, «μετά τη ν υπερνίκηση του μεγάλου κινδύνου έγινε δεσποτικότερ ο ς και εγκαταλείπ οντας ολοσχερώς τις ι δ έες του principatus (23) τονίζει έ κ το τε σε κάθε ευκαιρία τη θεία προέλευση τη ς βασι λείας του» (24). Ταυτόχρονα ο αυτοκράτορας ανακάλεσε στην αρχή το ν κοιαίστωρα Τρι6ωνιανό και το ν έπαρχο τη ς Αυλής Ιωάννη Καππαδόκη, ενώ ανοικοδόμησε τις πυρποληθείσες συνοικίες, τα τμήματα των ανακτόρων (είσοδος τη ς Χαλκής, διαμερίσματα των φρουρών) που είχαν καταστραφεί, τα κτίρια γύρω από τα ανάκτορα (λουτρά Ζευξίππου κλπ.) τα οποία είχαν υποστεί σημαντικές ζη μιές, το υς ναούς που είχαν πυρποληθεί. Επί σης ανέγειρε λαμπρότερο το ν μέχρι σήμερα σωζόμενο μεγαλοπρεπή ναό τη ς «του Θεού Σοφίας».
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ■ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Θεοδώ ρου Ουσπένσκη: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ Π Ο Λ ΙΤΙΣΜ Ο Υ (Ρωσικό κείμενο), τόμ. Α', Π ετρούπ ολη, 1891. (2) Α λεξάνδρου Α. Β ασίλιεψ : ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, τόμ. Α ’, Μ περγόδης, Αθήνα.
(3) Καρόλου Ν τη λ : ΘΕΟΔΩΡΑ - Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΕΙΡΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ, Ηριδανός, Αθήνα. (4) Πωλ Γουέλμαν: ΘΕΟΔΩΡΑ - ΑΠΟ ΤΟ ΒΟΥΡΚΟ ΣΤΟ Ν ΘΡΟΝΟ, Πάπυρος, Αθήνα, 1980. (5) Ο λαός τη ς Κωνσταντινούπολης ήταν χω ρισμένος σε σω ματεία που εκαλούντο Δ ήμ οι ή Μ έρη . Αρχικά τα σ ω ματεία αυτά ήταν α θλητικο ύ χα ρακτήρα και έφ ερ α ν την ευ θύ ν η της οργάνωσης των ιππικών και των λοιπών αγώνων στον ιππόδρομο τη ς πόλης. Σ τη συνέχεια μετατρ ά π ηκα ν σε π ολιτικές φ α τρ ίες οι οποίες κατά την περίοδο από τις α ρχές του 5ου ως τα μέσ α του 7ου αιώνα είχαν σημαντική πολιτική δύναμη και έ θ ε τα ν φ ραγμό στις α υ θα ιρ εσ ίες των ισχυρών. Από τα μέσ α του 7ου αιώνα και μ ετά έχασαν την πολιτική τους ισχύ και μ ετατρ ά π ηκα ν σε διακοσμητικά στοιχεία μ ε κύρια αποστολή να «ακτολογούν» (επ ευφ ημούν) τον α υτοκράτορα κατά τις δημόσ ιες εμφ ανίσεις του. Οι Δ ήμοι χω ρίζονταν σε δύο κα τη γο ρ ίες: σ τους Μ εγάλους, που ήταν οι Πράσινοι και οι Β έν ετο ι (κυανοί), και σ τους Μ ικρούς που ήταν οι Ρούσιοι (ερ υ θρ ο ί) και οι Λ ευκοί. Οι τελ ευ τα ίο ι σ υνέπρατταν συνήθω ς μ ε τους Πρασίνους και τους Β εν έτο υ ς αντίστοιχα. (6) Επαρχος τη ς Α υλής: ανώ τατος αξίω ματούχος υπ εύθυνος για τη βελτίω ση των δημοσίων οικονομικών και τον πλουτισμό του κρατικού ταμείο υ. (7) Σπ αθά ριο ς, Κ α ν δ ιδ ά το ς:α υ λ ικ ο ί τίτλοι σ τρα τιω τικής π ροέλευσης. Κ ουβικουλάριος: αξιω ματούχος επ ιφορτισμένος μ ε τη φρούρηση το υ κοιτώνα του α υτοκράτορα. Κοιαίστω ρ: επ ικεφ αλής του σ εκρ έτο υ (υπηρεσίας) τη ς δικαιοσύνης. Α σηκρήτης: βασιλικός γραμματέας. Επαρχος Κω νσταντινούπολης: πολιτικός διοικητής τη ς πόλης. (8) Θεοφάνη του Ο μ ολογητή: ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΑ, J.P. Migne, Patrologia Graeca, τόμ. 108, Παρίσι, 1864. (9) Κω νσταντίνου Παπαρρηγόπουλου: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗ ΝΙΚΟ Υ ΕΘΝΟΥΣ, τόμ. Γ , α', Αθήνα, 1925. (10) Εκφραση ιδ ια ίτερα προσβλητική για τους Β υζαντινούς. (ΙΙ)Ιω ά ν ν η Μ αλάλα: ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΑ, J.P. Migne, Patrologia Graeca, τόμ. 97, Παρίσι, 1864. (12) Ειδοί. Σ το αρχαίο ρωμαϊκό ημερολόγιο κά θε
15η των μηνών Μ αρ τίου, Μ αϊου, Ιουλίου και Ο κτω βρίου, καθώ ς και η 13η ημέρα όλων των υπολοίπων μηνών, ονομάζονταν Ειδοί. Οι η μ έρ ες α υ τές θεω ρ ούντο εορ τά σ ιμ ες. (13) Το Πραιτώ ριο βρισκόταν δυτικά της σφενδόνης του ιπποδρόμου και ήταν το κτίριο όπου ο έπαρχος τη ς πόλης δίκαζε. Τα υπόγεια το υ κτιρίο υ χρησιμοποιούντο ως δεσμω τήρια για τους υπόδικους. (14) Ιωάννη Ζωναρά: ΧΡΟ Ν ΙΚ Ο Ν, J.P. Migne, Patrologia Graeca, τόμ. 134 και 135, Παρίσι, 1864. (15) Φόρος (λατ. Forum): αγορά, π λατεία. (16)Χρονικόν Πασχάλιον: J.P. Migne, Patrologia Graeca, τόμ. 92, Παρίσι, 1864. (17) Τούμβικας: π αραφθορά του λατινικού « t u vinci» (συ νικάς). Εκφραση που χρησιμοποιούσε ο λαό ς όταν επ ευφ ημούσε τον βασιλέα. (18)Σ γα υ δ ά ρ ι. Η σημασία τη ς λέξη ς δεν έχει διευκρινιστεί. Κατά καιρούς π ροτάθηκαν διά φ ορ ες ερ μ η ν είες, όπως «γαϊδούρι» κλπ., όμως καμία δεν κρ ίθη κε ικανοποιητική. Δ εν υπάρχει αμφιβολία ό τι το νόημα τη ς λέξη ς είναι υβριστικό. (19) Προκοπίου Καισαρέω ς: ΥΠΕΡ ΤΩΝ Π Ο ΛΕΜ Ω Ν - Λ Ο ΓΟ Σ ΠΡΩ ΤΟ Σ, Ν έα Σ ύνορα - Λιβάνης, Αθήνα, 1996. (20) Προκοπίου Καισαρέω ς: ΑΝΕΚΔΟΤΑ Η ΑΠΟΚΡΥΦΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Αγρας, Α θήνα, 1988. (2 1 )Σ τρ επ τό ν : π εριδέραιο. (22) Μ ονοπάτιον του Κ αθ ίσ μ α το ς: σ τενός διάδρομος που ένωνε το βασιλικό θεω ρ είο μ ε τον στίβο. (23) Principatus (ρωμαϊκή ηγεμονία). Το καθεστώ ς του «principatus» διεπ όταν από δημοκρ ατικές α ρχές, σε α ντίθεσ η μ ε τις δεσ π οτικές τάσ εις, « despotatus», των αυτοκρατόρω ν τη ς τελ ευ τα ία ς π εριόδου του 3ου μ.Χ. αιώνα. (24) Ιωάννη Καραγιαννόπουλου: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, τόμ. Α ’, Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1988. (25) Α ικατερ ίνης Χριστοφιλοπούλου: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ, τόμ. Α', Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1993. (26) Π ανεπ ιστημίου Κ αίμπ ριτζ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝ ΤΙΝ Η Σ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, τόμ. Α ’, Μ έλισσα, Αθήνα, 1979. (27) Ισ το ρία του Ελληνικού Ε θνους, τόμ. Ζ ’, Εκδοτική Αθηνών, 1980. (28) Κ. Μ ά γ κο : Β ΥΖΑΝΤΙΟ - Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ Ρ Ω Μ Η Σ, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1990. (29) Γ. Ο σ τρογκόρσκι: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, τόμ . Α ’, Σ . Βασιλόπουλος, Αθήνα, 1978. (30) Τ. Ν όρ γουιτς: Β ΥΖΑΝΤΙΟ Ν - Ο Ι ΠΡΩ ΤΟ Ι Α ΙΩ Ν ΕΣ, Intered, Αθήνα, 1996. (31) Γ. Κ ορ δάτου: Α ΚΜ Η ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ, Μ πουκουμάνης, Αθήνα, 1974. (32) J.A.S. Evans: THE AGE O F JUSTINIAN, London. 1996. (33) THE OXFORD DICTIONARY O F BYZANTIUM. N ew York ■Oxford, 1991. (34) J.B. Bury: THE NIKA RIOT, Journal o f Hellenic Studies, No 17,1897. (35) John W. Barker: JUSTINIAN AND THE LATER ROM AN EMPIRE, Madison, Wise., 1966. (36) R obert Browning: JUSTINIAN AND THEODORA. London, 1987.
I
35 wmk
rrrc c i
Ο ΞΕΧΑΣΜΕΝΟΣ ■
Π ιλ ό τ ο π η ς 2 3 η ς Σ μ η ν α ρ χ ία ς σ π ε ύ δ ο υ ν να α ν α χ α ιτ ίσ ο υ ν σ χ η μ α τισ μ ό ιαπ ω νικώ ν α ερ ο σ κ ά φ ώ ν .
I
,
ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΗΣ 23ης ΣΜΗΝΑΡΧΙΑΣ ΔΙΩΞΗΣ Γ Ε Ω Ρ Γ ΙΟ Σ Ζ Ο Υ Ρ ΙΔ Η Σ
Η 23η ΣΜ ΗΝΑΡΧΙΑ ΔΙΩ Ξ Η Σ ΤΗΣ ΑΜ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Η Σ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ ΣΤΡΑΤΟΥ ΔΗΜ ΙΟ ΥΡΓΗΘ ΗΚΕ ΣΤΗΝ ΚΙΝΑ ΣΤΙΣ 4 ΙΟΥΛΙΟΥ 1942, ΤΗΝ ΗΜΕΡΑ ΠΟΥ ΔΙΑΛΥΘΗΚΕ Η ΑΜ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Η ΣΜ ΗΝΑΡΧΙΑ ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ, 01 ΠΕΡΙΦΗΜΕΣ «ΙΠΤΑΜΕΝΕΣ ΤΙΓΡΕΙΣ». ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΑΡΧΙΚΑ ΗΤΑΝ ΠΕΝΤΕ Μ Ο ΛΙΣ ΠΙΛΟΤΟΙ, ΒΕΤΕΡΑΝΟΙ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩ Ν ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ, ΚΑΙ ΟΛΙΓΑΡΙΘΜΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΔΑΦΟΥΣ. ΤΑ 48 ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ CURTISS Ρ-40 ΠΟΥ ΑΦΗΣΑΝ ΠΙΣΩ ΤΟΥΣ 01 "ΙΠΤΑΜΕΝΕΣ ΤΙΓΡΕΙΣ"ΧΡΗ ΣΙΜ Ο Π Ο ΙΗ Θ Η ΚΑΝ ΓΙΑ ΝΑ ΕΞΟΠΛΙΣΟΥΝ ΤΗΝ 74η, ΤΗΝ 75η ΚΑΙ ΤΗΝ 76η ΜΟΙΡΑ ΤΗΣ ΣΜ ΗΝΑΡΧΙΑΣ. ΣΤΗΝ 23η ΣΜ ΗΝΑΡΧΙΑ ΕΝΤΑΧΘΗΚΕ ΚΑΙ Η 16η ΜΟΙΡΑ ΤΗΣ 51ης ΣΜ ΗΝΑΡΧΙΑΣ, ΠΡΟΕΡΧΟΜΕΝΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΝ ΔΙΑ. ΑΥΤΟ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜ ΟΥ ΕΙΧΕ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑ ΣΗΜ ΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΥΜΜΑΧΟΥΣ. ΕΤΣΙ 01 Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν Ο Ι ΠΙΛΟΤΟΙ Α Ν ΤΙΜ ΕΤΩ Π ΙΣΑΝ ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΛΕΙΨΗ ΕΦΟΔΙΩΝ ΚΑΙ ΑΝΤΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΩΝΤΑΣ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΑΓΩ Μ ΕΝΕΣ Ο ΡΟΣΕΙΡΕΣ ΤΩΝ ΙΜ ΑΛΑΪΩΝ, ΤΙΣ ΖΕΣΤΕΣ ΚΑΙ ΥΓΡΕΣ ΖΟΥΓΚΛΕΣ ΤΗΣ Β ΙΡ Μ Α Ν ΙΑ Σ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΦΙΛΟΞΕΝΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ Μ ΑΛΑΙΣΙΑΣ, ΤΗΣ ΙΝ Δ Ο Κ ΙΝ Α Σ ΚΑΙ ΤΗΣ ΤΑΪΛΑΝΔΗΣ. Ω Σ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΕΤΟΥΣ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΤΗΣ Η 23η ΣΜ ΗΝΑΡΧΙΑ ΕΙΧΕ ΣΗ Μ Ε ΙΩ ΣΕ Ι 171 ΕΠ ΙΒ Ε Β ΑΙΩ Μ Ε Ν Ε Σ ΚΑΤΑΡ Ρ ΙΨ ΕΙΣ Μ Ε ΑΠΩ ΛΕΙΕΣ 15 ΠΙΛΟΤΟΥΣ, ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ 01 ΟΚΤΩ ΕΙΧΑΝ ΚΑΤΑΡΡΙΦΘΕΙ ΑΠΟ ΑΝΤΙΑΕΡΟ ΠΟ ΡΙΚΑ ΠΥΡΑ. ΣΕ ΑΥΤΟ ΤΟΝ «ΞΕΧΑΣΜΕΝΟ ΠΟΛΕΜΟ» 01 Α Μ ΕΡ ΙΚ Α Ν Ο Ι ΠΙΛΟΤΟΙ ΕΠΕΔΕΙΞΑΝ ΜΕΓΑΛΟ ΘΑΡΡΟΣ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑ ΑΥΤΟΘΥΣΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΚΕΤΟΙ ΑΝ ΑΔΕΙΧΘ ΗΚΑΝ ΣΕ ΑΣΣΟΥΣ. ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ
ΠΟΛΕΜΟΣ
ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟ ΑΝΑΤΟΛΗ τις αρχές της δεκαετίας του '30, ενώ του 1938 είχαν καταλάβει το μεγάλο λιμάνι η Ευρώπη κλυδωνιζόταν από κοινωνι τη ς Καντόνας και το νησί του Χάνκοου. Τον κές αναταραχές που προκαλούοε η ά Φεβρουάριο του 1939 συμπλήρωσαν τη ν κατάνοδος του φασισμού, του εθνικοσοσιαλισμού κτησή τους με τη ν κατάληψη της νήσου και του κομμουνισμού και οι ΗΠΑ είχαν υιοθε Χαϊνάν. Ενώ η κινεζική αντίσταση είχε πλέον τήσει τη στάση τη ς «έξοχης απομόνωσης» παύσει οι Ιάπωνες ήταν κύριοι του ενός τρί ■splendid isolation), η Ιαπωνία επ εκτεινόταν του τη ς αχανούς αυτής χώρας. Ο Τσιάνγκ Κάι σταθερά σε βάρος τη ς Κίνας. Τον Σεπτέμβριο Σεκ με τα υπολείμματα του στρατού του κατέ του 1931 τα ιαπωνικά στρατεύματα κατέλα φυγε στην πόλη Τσανκίνγκ, στην επαρχία του βαν το Μ ούκδεν στη νοτιοανατολική Κίνα, Σετσουάν, αποκομμένος ουσιαστικά από τον ενώ το ν επόμενο χρόνο κατέλαβαν την πλού υπόλοιπο κόσμο. Η μόνη οδός εφοδιασμού σια σε μεταλλεύματα περιοχή της Μ αντζου του στρατού του ξεκινούσε από το βρετανικό ρίας. Κατά τα χρόνια που ακολούθησαν συνέ- λιμάνι τη ς Ρανγκούν στη Βιρμανία και διά μέ βησαν πολλά επεισόδια στα σύνορα Μαντζου- σου της ζούγκλας έφθανε στην κινεζική πόλη ρίας-Κίνας. Στις 5 Ιουλίου 1937 τμήμα της σι του Κανμίνγκ, στο νοτιοδυτικό τμήμα τη ς χώ δηροδρομικής γραμμής της Μαντζουρίας α- ρας, Η οδός αυτή ονομάστηκε «Ο Δρόμος της νατινάχθηκε από αγνώστους και μερικές η μ έ Βιρμανίας». ρες μετά, με αφορμή το γεγονός αυτό, τα Τα παραπάνω γεγονότα τα είχε υπόψη του ιαπωνικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Κίνα ο λοχαγός Κλαίρ Τσένω τη ς Αμερικανικής Α ε ■πολλοί ιστορικοί ισχυρίζονται ότι η ανατίναξη ροπορίας Στρατού, ένας γεροδεμένος άντης γραμμής σχεδιάστηκε από τις ιαπωνικές δρας 48 ετώ ν με αδρά χαρακτηριστικά, ο οποί μυστικές υπηρεσίες). Ο στρατός του Κινέζου ος τον Οκτώβριο του 1940 ανέβαινε με γρήγο αρχιστράτηγου Τσιάνγκ Κάι Σεκ υπέστη τη μια ρο βήμα τα σκαλιά τη ς εισόδου του Υπουργεί ήττα μετά την άλλη. Οι Ιάπωνες κατέλαβαν το ου Πολέμου στην Ουάσιγκτον, συνοδευόμεΠεκίνο και το Νανκίν και μέχρι τον Οκτώβριο νος από το ν Κινέζο πρεσβευτή Τι Σούνγκ. Ο
Σ
Τσένω είχε προσληφθεί από την κινεζική κυ βέρνηση το 1937 ως γενικός επιθεω ρητής της Αεροπορίας. Είχε ιδρύσει σχολές εκπαίδευ σης για Κινέζους πιλότους και συμβούλευε τη ν κυβέρνηση του Τσιάνγκ Κάι Σεκ σε θ έμ α τα αγοράς αεροσκαφών και λοιπών οπλικών συστημάτων για τη ν Αεροπορία. Οργάνωσε ένα αποτελεσματικό σύστημα έγκαιρης προ ειδοποίησης για εχθρικά αεροσκάφη χρησι μοποιώντας Κινέζους επίγειους παρατηρη τές. Η ολιγάριθμη Κινεζική Αεροπορία, η ο ποία χρησιμοποιούσε γερμανικά, αμερικανι κά, ρωσικά και ιταλικά αεροσκάφη, παρά τις προσπάθειες τη ς αποτέλεσε εύκολη λεία των ιαπωνικών Mitsubishi Α6Μ Zero-sen της Ιαπωνι κής Αεροπορίας Ναυτικού. Στα μέσα του 1940 στην ουσία είχε εκμηδενισθεί. Ο Τσένω συ γκλονισμένος από τα δεινά που υφίστατο ο κι νεζικός λαός στα χέρια των Ιαπώνων κα τα κπ τών του, ήταν αποφασισμένος να δημιουργή σει καινούργια κινεζική αεροπορία με τη βοή θεια τη ς αμερικανικής κυβέρνησης. Αυτά; κατόρθωσε να πείσει τη στρατιωτική · — . πολιτική ηγεσία στην Ουάσιγκτον για τ τ * α πειλή που αποτελούσε για τα α μ ε : , · ; . · : γ*
:5 -
συμφέροντα η ραγδαία εξάπλωση των Ιαπώ νων στην Απω Ανατολή (οι Ιάπωνες είχαν κατα λάβει στο μεταξύ την Ινδοκίνα, τη Φορμόζα και την Ταϊλάνδη). Η αμερικανική κυβέρνηση αποφάσισε τη ν αποστολή βοήθειας στην κινε ζική κυβέρνηση που απ οτελείτο από 100 α ε ροσκάφη Curtiss P-40C Tomahawk και συμφώ νησε στη δημιουργία τη ς Σμηναρχίας των Α μερικανών Εθελοντών (American Volunteer Group), η οποία τυπικά θα αποτελούσε τμήμα των Κινεζικών Ενόπλων Δυνάμεων, ουσιαστι κά όμως θα ενεργούσε αυτόνομα υπό τη διοί κηση του Τσένω - ο οποίος προήχθη σε συ νταγματάρχη. Οι πιλότοι και το προσωπικό ε δάφους που θα ετίθ εν το κάτω από τις διατα γές του προήλθαν κυρίως από την Αεροπορία των Πεζοναυτών, την Αεροπορία Στρατού και εκείνη του Ναυτικού, αλλά και από την πολιτι κή αεροπορία. Πολλούς προσέλκυσε η περι πέτεια, ενώ άλλους οι παχυλές αμοιβές και η πρόσθετη αμοιβή της κινεζικής κυβέρνησης για κάθε κατάρριψη ιαπωνικού αεροσκάφους που θα πραγματοποιούσαν. Το αεροσκάφος Curtiss Ρ-40 έφ ερ ε ως ο πλισμό έξι πολυβόλα των 0,30 in στις π τέρυ γες και ήταν αρκετά ευέλικτο, αλλά είχε μι κρότερη τελική τα χύτητα και χαμηλότερο μέ γιστο επιχειρησιακό ύψος από τα αντίστοιχα ιαπωνικά και γερμανικά καταδιωκτικά. Ομως ήταν το μόνο διαθέσιμο για να αντιμετωπίσει τη ν Ιαπωνική Αεροπορία στους α ιθέρες της Απω Ανατολής. Οι πιλότοι τη ς 1ης, τη ς 2ης και τη ς 3ης Μοίρας Δίωξης (Pursuit Squadrons) ε κ παιδεύτηκαν στην απομονωμένη αεροπορική βάση της Τουνγκού στη ζούγκλα τη ς Βιρμα νίας, η οποία απείχε 350 km από τη Ρανγκούν. Αμέσως μετά τη ν ιαπωνική επίθεση κατά του Περλ Χάρμπορ στις 7 Δεκεμβρίου 1941 ο Τσέ νω τοπ οθέτησ ε μια μοίρα των «Ιπτάμενων Τί γρεων» (έτσι ονομάστηκε η Σμηναρχία από το έμβλημα μιας τίγρης που έφεραν τα αερο σκάφη της) στη βρετανική αεροπορική βάση τη ς Ρανγκούν, για να ενισχύσει τις εκ εί υπάρχουσες βρ ετα νικές μοίρες καταδιωκτικών, και τις δύο άλλες μοίρες των Αμερικανών Ε θελοντώ ν στη βάση του Κανμίνγκ στην Κίνα, εκεί όπου κατέληγε ο Δρόμος τη ς Βιρμανίας. Στις 20 Δεκεμβρίου το πρωί οι «Ιπτάμενες Τί γρεις» αναχαίτισαν έναν σχηματισμό δέκα ια πωνικών βομβαρδιστικών Ki-48 “Lily" τα οποία πραγματοποιούσαν - χωρίς συνοδεία κατα διωκτικών - βομβαρδισμό του αεροδρομίου του Κανμίνγκ. Τα ιαπωνικά αεροσκάφη δ έ χθηκαν επίθεση από τα αμερικανικά κατα διωκτικά και επακολούθησε απηνής καταδίω ξη. Οι Αμερικανοί κατέρριψαν τέσσερα βομ βαρδιστικά και προκάλεσαν εκ τετα μ έν ες ζη μιές σε άλλα δύο χωρίς οι ίδιοι να υποστούν απώλειες. Οι αμερικανικές εφ η μερίδες και το πε ριοδικό "Time" έκαναν αμέσως πρωτοσέλιδα τα κατορθώ ματα των Αμερικανών πιλότων και το όνομα "Ιπτάμενες Τίγρεις" έγινε οικείο σε όλη τη ν Αμερική. Οι Ιάπωνες στη συνέχεια αποφάσισαν να καταλάβουν τη Βιρμανία αποκόπτοντας την τελευ τα ία οδό εφοδιασμού του Κινεζικού Στρατού. Κατά το υς δύο πρώτους μήνες του 1942 οι Βρετανοί και οι Αμερικανοί πιλότοι κα '■-ΊΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
τέβαλαν απεγνωσμένες προσπάθειες να ανα κόψουν τη ν προέλαση των Ιαπώνων στη Βιρ μανία. Κατά τη διάρκεια αερομαχιών στα πε ρίχωρα τη ς Ρανγκούν οι "Ιπτάμενες Τίγρεις" της 3ης Μοίρας πραγματοποίησαν 35 επιβε βαιωμένες καταρρίψεις. Η πρωτεύουσα Ρανγκούν κατελήφ θη από τα ιαπωνικά σ τρα τεύ ματα στις 9 Μαρτίου και η μία μετά την άλλη οι βάσεις των “Ιπτάμενων Τίγρεων" στο Τουνγκού, το Πρόμε και το Λάσιο έπεσαν στα χ έ ρια του εχθρού. Η τελευ τα ία βάση, στο Λουαβίνγκ, εκκενώ θηκε τη ν 1η Μαϊου και η Α μερι κανική Σμηναρχία Εθελοντώ ν υποχώρησε στο έδαφος τη ς Κίνας. Στα μέσα Μαϊου οι πυκνές νεφώσεις και η ομίχλη ήταν ενδ είξεις για τη ν επ ικείμενη έ λευση των μουσώνων στην κοιλάδα του ποτα μού Χσιάνγκ, στην επαρχία Χουνάν τη ς βό ρειας Κίνας, εκεί όπου βρίσκονταν οι βάσεις των "Ιπτάμενων Τίγρεων". Οι Αμερικανοί πιλό το ι τό τε παρέλαβαν το αεροσκάφος Curtiss Ρ40Ε Warhawk, το οποίο ήταν πιο ευ έλικτο και πιο α νθεκτικό από το ν προηγούμενο τύπο. Μαζί με τα αεροσκάφη η Ουάσιγκτον απέσ τειλε ως ενισχύσεις πιλότους τη ς Αμερικα νικής Αεροπορίας Στρατού, οι οποίοι θα αποτελούσαν το ν πυρήνα τη ς 23ης Σμηναρχίας τη ς Αμερικανικής Αεροπορίας Στρατού που θα αντικαθιστούσε τις “Ιπτάμενες Τίγρεις" σε εκείνο το θ έα τρ ο επιχειρήσεων, αφού τα συμβόλαια των Αμερικανών Ε θελοντώ ν με τη ν κινεζική κυβέρνηση έληγαν το ν Ιούλιο του 1942. Ενας από το υς νέους πιλότους στο θέατρ ο επιχειρήσεων τη ς Κίνας ήταν και ο λοχαγός Α λεξ Μπάουμλερ τη ς Αμερικανικής Αεροπορίας Στρατού, ο οποίος είχε τη ν προ σωνυμία «Αίαντας» λόγω τη ς παροιμιώδους αντοχής του. Ο Μπάουμλερ είχε υπηρετήσει στην Αεροπορία των Δημοκρατικώ ν κατά τη ν περίοδο του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου και είχε σημειώσει 4,5 καταρρίψεις. Εφθασε στο αεροδρόμιο του Κανμίνγκ, βάση των "Ιπτάμενων Τίγρεων", το ν Μάιο του 1942. Στις 22 Ιουνίου οι Αμερικανοί Ε θελοντές πετώ ντας με Ρ-40Ε έπληξαν ιαπωνικά φ ορτη γά πλοία στον ποταμό Γιανγκτσέ. Επιστρέφοντας από τη ν αποστολή τους τα αεροσκάφη, υπό τη διοίκηση του επισμηναγού Ε ντουαρντ Ρέκτορ, προσγειώθηκαν στη βάση τους στο αεροδρόμιο του Χενγκγιάνγκ, όταν έλαβαν σήμα από το κινεζικό δίκτυο έγκαιρης προει δοποίησης ότι σχηματισμός 14 ιαπωνικών Ki27 "Nate" (η Ιαπωνική Αεροπορία Στρατού ο νόμαζε τα αεροσκάφη αυτά καταδιωκτικά Type 97) κα τευθυνόταν προς τη ν αμερικανική βάση. Τα αεροσκάφη των “Ιπτάμενων Τίγρε ων" ανεφοδιάστηκαν και εξοπλίστηκαν γρή γορα και απογειώθηκαν για να αναχαιτίσουν τους εισβολείς. Στον αριθμό το υς π ροστέθη καν και τρία αεροσκάφη τη ς 1ης Μοίρας Δίω ξης προερχόμενα από τη βάση το υς στο Κουέιλιν, των οποίων διοικητής ήταν ο λοχαγός Μπάουμλερ. Λόγω των χαμηλών νεφώσεων που επικρατούσαν στην περιοχή κατά τη συ γκεχυμένη αερομαχία που επακολούθησε σημειώ θηκε μια επιβεβαιωμένη κατάρριψη από το ν λοχαγό Μπάουμλερ και τρ εις πιθα νές.
Η ΔΗΜ ΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ 23ης ΣΜΗΝΑΡΧΙΑΣ Στις 4 Ιουλίου 1942 η Αμερικανική Σμη ναρχία Ε θελοντώ ν διαλύθηκε επίσημα. Τη θ έ ση τη ς πήρε η 23η Σμηναρχία Μαχητικών της 10ης Αεροπορικής Δύναμης, η οποία είχε την έδρα τη ς στο Νέο Δελχί τη ς Ινδίας. Παρ' όλες τη ς προσπάθειες των επιτελών τη ς 10ης Α ε ροπορικής Δύναμης μόνο π έντε πιλότοι και δέκα άνδρες του προσωπικού εδάφους, πρώ ην - μέλη των "Ιπταμένων Τίγρεων", δέχθηκαν να συμμετάσχουν στον νέο σχηματισμό της Αμερικανικής Αεροπορίας Στρατού. Ως διοι κητής τη ς Αεροπορικής Δύναμης Επιχειρήσε ων Κίνας τη ς 10ης Αεροπορικής Δύναμης (Tenth Air Force China Air Task Force) τοπ οθετήθ η κε ο Κλαίρ Τσένω, ο οποίος είχε προαχθε. σε ταξίαρχο. Στον σχηματισμό αυτό εκτός τη ς 23ης Σμηναρχίας εντά χθ ηκε και η 11η Μοίρα Βομβαρδισμού, η οποία επιχειρούσε με μεσαία βομβαρδιστικά Β-25 Mitchell. Οι συνθήκες που αντιμετώπισε ο 49χρονος ταξίαρχος Τσένω ήταν απελπιστικές. Δ ιέ θ ε τ ε μόνο 48 καταδιωκτικά Ρ-40 τα οποία εί χαν αφήσει πίσω τους οι "Ιπτάμενες Τίγρεις' καθώς και ελάχιστα εφόδια και ανταλλακτικά Από τις ΗΠΑ κατέφθασαν νέοι πιλότοι, οι ο ποίοι όμως σ τερούντο μάχιμης πείρας. Τα πράγματα καλυτέρευσαν τις επ όμενες η μέ ρες, όταν κατέφθασε από τη ν Ινδία η 16η Μοίρα τη ς 51 ης Σμηναρχίας με 22 αεροσκάφη και απ οτέλεσε τμήμα τη ς νεοσύστατης 23ης Σμηναρχίας. Αποφασίστηκε η 23η Σμηναρχία να απ οτελείται από τέσσερις Μοίρες: την 74η, τη ν 75η, τη ν 76η και τη ν 16η. Μπορεί ο Τσένω να αντιμετώ πιζε δυσκο λίες σε θ έμ α τα οργάνωσης και εφοδιασμού, όμως η κατάσταση του στρατάρχη Τσιάνγκ Κάι Σεκ ήταν τραγική. Οι Ιάπωνες το ν είχαν α ποκλείσει στην προσωρινή πρωτεύουσά του. το Τσιανγκίνγκ, στην επαρχία του Σετσουάν. Οι οδοί πρόσβασης στην ορεινή πρωτεύουσα από τα ανατολικά, τα δυτικά και τα νότια βρί σκονταν στα χέρια των Ιαπώνων, ενώ η οδός προς Βορρά διερχόταν από εδάφη τη ς Σοβιε τικής Ενωσης, η οποία τηρούσε ουδέτερη στάση έναντι τη ς Ιαπωνίας. Ο ανεφοδιασμός του Κινεζικού Στρατού μπορούσε να γίνει μό νο από το ν αέρα. Αεροσκάφη C-46 Commando θα απογειώνονταν από τη ν ορεινή κοιλάδα του Ασάμ στην Ινδία και θα διένυαν μια από σταση 900 km πετώ ντας πάνω από τη ν ορο σειρά των Ιμαλαϊων για να φθάσουν στο κινε ζικό αεροδρόμιο του Κανμίνγκ. Από εκεί τα ε φόδια θα κα τευθύνοντα ν από απόκρημνα μο νοπάτια προς τη ν προσωρινή πρωτεύουσα τη ς ελεύ θ ερ η ς Κίνας. Η μεταφορά εφοδίων από το ν αέρα ήταν πολύ επικίνδυνη λόγω των σφοδρότατω ν ανέμων και τη ς κακοκαιρίας που συνήθως επικρατούσε πάνω από τα Ιμαλάια, αλλά και εξαιτίας τη ς Ιαπωνικής Α ερο πορίας, η οποία ήταν αποφασισμένη να διακόψει τη λειτουργία αυτής τη ς αερογέφυρας τη ν οποία οι Αμερικανοί πιλότοι είχαν ονομά σει «The Hump» (η κορυφή). Η 23η Σμηναρχία είχε ως αποστολή τη ν προστασία των αμερι κανικών μεταγωγικών που εκτελούσ αν απο στολές μεταφοράς εφοδίων πετώ ντας πάνω
Α ε ρ ο σ κ ά φ η τ η ς Α μ ε ρ ικ α ν ικ ή ς Σ μ η ν α ρ χ ία ς Ε θ ε λ ο ν τ ώ ν π ερ ιπ ο λ ο ύ ν σ τ ο ν ε ν α έ ρ ιο χ ώ ρ ο τω ν σ υ νό ρ ω ν Β ιρ μ α ν ία ς -Κ ίν α ς σ τ ις 2 8 Μ α ϊο υ 1942. Τα σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν α ε ν τ ά χ θ η κ α ν σ τη δ ύ ν α μ η τ η ς 2 3 η ς Σ μ η ν α ρ χ ία ς μ ε τ ά τη δ η μ ιο υ ρ γ ία τ η ς τ ο ν Ιο ύ λ ιο τ ο υ 1942.
από α υτές τις αφ ιλόξενες περιοχές του πλα νήτη. Το δ ίκτυο έγκαιρης προειδοποίησης το οποίο είχε δημιουργήσ ει ο Τσένω το 1937 και δ ιευθ υνό τα ν από το ν έμπ ειρο διαβιβαστή λοχαγό Τζων Ουίλιαμς, είχε β ελτιω θ εί σε τ έ τοιο βαθμό ώστε οι π ληροφορίες για ιαπωνι κούς σχηματισμούς αεροσκαφώ ν που απο γειώ νονταν από τις βάσεις το υς στο Χάνκοου έφ θαναν στα χέρια του Τσένω μέσα σε λί γα λεπτά, αν και αυτός απείχε 1.600 km. Το σύστημα αυτό έδω σε τη δ υ να τό τη τα στις τέσ σ ερις μοίρες τη ς 23ης Σμηναρχίας να ε πιχειρούν από αεροδρόμια τα οποία απείχαν πολλά χιλιόμετρα το ένα από το άλλο. Μια μοίρα εγκα τα σ τά θ ηκε στο Κανμίνγκ με σκο πό να αναχαιτίζει ιαπωνικά αεροσκάφη που π ροέρχονταν από βάσεις στο Λάσιο τη ς Βιρ μανίας, 550 km μακριά, καθώς και εχθρικά α εροσκάφη που επιχειρούσαν από το Ανόι, 600 km μακριά. Μια άλλη μοίρα τη ς 23ης Σμηναρχίας το π ο θ ετή θ η κ ε στο Κουεϊλίν, που απείχε 800 km από το Κανμίνγκ, ενώ μια τρίτη μοίρα επιχειρούσε από τη βάση του Λινγκ-Λινγκ, που απείχε 200 km. Ακόμα χρησιμοποιήθηκε το αεροδρόμιο του Χενγκγιάνγκ, που απείχε 120 km από τη βάση στο Λινγκ-Λινγκ. Ως δ ιο ικη τές τη ς 74ης, τη ς 75ης και τη ς 76ης Μ οίρας το π ο θ ετή θ η κα ν οι τα γμα τά ρχες Φρανκ Σηλντ, Ν τέη β ιν τ «Τεξ» Χιλ και Ε ντουαρντ Ρέκτορ, όλοι πρώην μέλη τω ν “Ιπτάμενων Τίγρεων". Δ εκαοκτώ πιλότοι τη ς Α μερικανικής Σμηναρχίας Ε θελοντώ ν δέχθη κα ν να αναβάλουν τη ν αναχώρησή το υς για τις ΗΠΑ μέχρι να έλθ ο υ ν οι αντικα
τα σ τά τες τους. Ο Τσένω το π ο θέτη σ ε ως δι οικητή τη ς 23ης Σμηναρχίας το ν 34χρονο συνταγματάρχη Ρόμπερτ Σκοτ Τζούνιορ, α π όφοιτο τη ς Σχολής το υ Ο υέστ Πόιντ, ο ο ποίος αν και είχε πείρα ως π ιλότος μεταγω γι κών αεροσκαφώ ν έπεισε το ν ταξίαρχο Τσένω ότι μπορούσε να χειρισ θεί το ίδιο καλά ένα καταδιω κτικό Ρ-40. Για να το α π οδείξει μάλι στα «δανείστηκε» ένα Ρ-40Ε και π ραγματο ποίησε περιπολία πάνω από το δυτικό τμήμα τη ς οροσειράς των Ιμαλαϊων. Το πρωί τη ς βης Ιουλίου ο τα γματά ρχης “Τεξ" Χιλ η γή θ η κε σχηματισμού τεσσάρων καταδιω κτικώ ν Ρ-40 για να συνοδεύσ ει πέ ν τε Β-25 τα οποία είχαν ως αποστολή το ν βομβαρδισμό διυλιστηρίω ν στην Καντόνα. Τα αμερικανικά αεροσκάφη π ετώ ντας μέσα στα σύννεφα έφθασαν στον στόχο τους. Επληξαν απ οθήκες και δ εξα μ εν ές π ετρ ελα ί ου και μετά, σ υνοδευόμενα από τα καταδιω κτικά, κα τευ θ ύ νθ η κα ν προς τη βάση τους. Ομως δέχθη κα ν επίθεση από ιαπωνικά κα ταδιω κτικά Κί-27 30 km δυτικά τη ς Καντόνας. Ο τα γμα τά ρχης Χιλ, έμπ ειρος πιλότος με ε ν νέα καταρρίψ εις στο ενερ γ η τικό του, δεν δ υσ κο λεύτηκε να β ρ εθ εί πίσω από ένα ιαπω νικό μαχητικό και να «το γαζώσει» με τα πο λυβόλα τω ν 0,50 in. Το εχθ ρικό αεροσκάφος τυ λίχ θ η κε στις φλόγες και συνετρίβη στο έ δαφος. Τρεις Ιάπωνες επ ιτέθη κα ν κατά μ έ τωπο στο αεροσκάφος του λοχαγού Τζων Π έτα τς, πρώην μέλους τω ν "Ιπτάμενων Τί γρεων". Εκείνος έβαλε με τα πολυβόλα του κατά ενός εχθρικού μαχητικού, αλλά διαπί στωσε ό τι τα όπλα του σκόπευαν ψ ηλότερα
από το ν στόχο τους. Διόρθωσε τη ν κλίση του αεροσκάφους το υ και ενώ το ιαπωνικό αεροσκάφος έκα νε απότομο ελιγμό προς τα αριστερά δ έχ θ η κε τις βολές του Α μερικα νού κατά μήκος τη ς ατράκτου του. Τα άλλα δύο αντίπαλα αεροσκάφη προσπάθησαν να λάβουν θέσ η πίσω από το αμερικανικό αλλά ο Π ετα τς με αποτομη στροφή πήρε υψος και τα απέφυγε. Π ετώ ντας με τα χ ύ τητα ο Α μερι κανός είδ ε έ ξι χιλιό μετρα βο ρ ειότερ α άλλα δύο ιαπωνικά μαχητικά. Τα κατεδ ίω ξε και έ βαλε κατά το υ τελευ τα ίο υ στον σχηματισμό. Αυτό έπεσε στο έδα φ ος φ λεγόμενο. Οι Χιλ και Π έτα τς είχαν πραγματοποιή σει από μία επιβεβαιω μένη κατάρριψη, ενώ στον δ εύ τερ ο χρεώ θη κε και μια πιθανή. Τέσ σερις η μ έρ ες αργότερα ο Π έτα τς σ κοτώ θη κε όταν το αεροσκάφος το υ κα τερρίφ θη από αντιαεροπ ορικά πυρά κατά τη ν ε κ τ έ λ ε ση αποστολής βομβαρδισμού τη ς πόλης του Λιντσουάν, η οποία βρισκόταν υπό ιαπωνική κατοχή. Σ την ίδια αποστολή κα τερ ρίφ θη και το αεροσκάφος του υπολοχαγού Αρνολντ Σάμπλιν, ο οποίος πραγματοποίησε επιτυχή πτώση με αλεξίπ τω το, σ υνελήφθη όμως από το υ ς Ιάπωνες και π έθανε σε στρατόπ εδο αιχμαλώτων πολέμου. Στις 19 Ιουλίου τα τελ ευ τα ία μέλη τω ν "Ιπτάμενων Τίγρεων" επιβιβάστηκαν σε μ ε ταγω γικά αεροσκάφη τα οποία θα τα μ ε τ έ φ ερ α ν στις Η νω μένες Π ολιτείες. Σε σύντομο χρονικό διάστημα η Α μερικανική Σμηναρχία Ε θελοντώ ν είχε γ ίν ει ένας θρύλος. Η 23η Σμηναρχία θα π αρέμενε στην Κίνα για να συ νεχίσει το ν αγώνα που εκείνοι είχαν αρχίσει.
39
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο «ΞΕΧΑΣΜΕΝΟΣ ΠΟ ΛΕΜ Ο Σ» ΤΗΣ 23ης ΣΜ Η Ν Α ΡΧ ΙΑ Σ Την επομένη της αναχώρησης των Ιπτά μενων Τίγρεων" ο ταγματάρχης Χιλ, ηγούμε νος σχηματισμού τεσσάρων Ρ-40Ε τα οποία ή ταν εξοπλισμένα με βόμβες κατά προσωπι κού, έπληξε συγκεντρώσεις εχθρικών στρα τευμάτων στο Κουκιάνγκ και βύθισε ένα σκά φος φορτωμένο με εφόδια το οποίο έπλεε σε παρακείμενο ποτάμι. Στις 26 Ιουλίου ο ταγμα τάρχης Τζων Αλισον συνόδευσε αποστολή α μερικανικών βομβαρδιστικών τα οποία έπληξαν το ιαπωνικό αεροδρόμιο στο Ναμτσάνγκ. Οι Ιάπωνες είχαν τη συνήθεια να βομβαρ δίζουν κάθε νύκτα το αεροδρόμιο του ΛινγκΛινγκ, έδρα της 16ης Μοίρας. Τα βομβαρδιστι κά τους όμως στερούντο συστημάτων νυκτε ρινής σκόπευσης και έτσι οι βομβαρδισμοί αυ τοί δεν αποτελούσαν τίποτα περισσότερο από ενόχληση για τους Αμερικανούς της βάσης. Τη νύκτα της 27ης Ιουλίου ο λοχαγός Εντ Γκος και ο ανθυπολοχαγός Τζων «Μο» Λόμπαρντ 'θεώρησαν ότι είχαν ανεχθεί αρκετά την προ κλητικότητα των Ιαπώνων και απογειώθηκαν με τα αεροσκάφη τους στη μία τα ξημερώμα τα για να αναχαιτίσουν τα αντίπαλα βομβαρδι στικά. Οι Αμερικανοί έπληξαν δύο βομβαρδι στικά αλλά μέσα στο σκοτάδι ήταν αδύνατο να εντοπίσουν άλλους στόχους. Το παράδειγμά τους μιμήθηκαν στις 30 Ιουλίου ο Τζων Αλισον και ο «Αίαντας» Μπάουμλερ, οι οποίοι αναχαί τισαν ιαπωνικά βομβαρδιστικά στην περιοχή του Χενγκγιάνγκ. Τη φεγγαρόλουστη εκείνη νύκτα ο ταγματάρχης Αλισον διέκρινε τέσσε ΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ρα ιαπωνικά βομβαρδιστικά να κατευθύνονται προς τον στόχο τους. Αμέσως επιτέθηκε στο τελευταίο στον σχηματισμό και δέχθηκε κα ταιγισμό τροχιοδεικτικών από τον ουραίο πο λυβολητή του. Οι βολίδες έπληξαν το μπρο στινό μέρος της ατράκτου του αμερικανικού αεροσκάφους αλλά ο Αλισον παρέμεινε απτόητος και κτύπησε το ιαπωνικό βομβαρδι στικό στην άτρακτο. Το τελευταίο άρχισε να χάνει ύψος. Ακολούθως ο Αμερικανός έπληξε άλλο ένα βομβαρδιστικό, το οποίο άρχισε να πέφτει φλεγόμενο. Το αεροσκάφος του όμως έβγαζε πυκνούς καπνούς, ενώ μαύρο λάδι από τον κινητήρα άρχισε να σκεπάζει το πρόσθιο τμήμα της καλύπτρας. Την αερομαχία παρα κολουθούσε ο Μπάουμλερ, ο οποίος αποφά σισε να επέμβει. Επιτέθηκε σε ένα ιαπωνικό βομβαρδιστικό από τα δύο που είχαν παραμείνει άθικτα και αφού το κατεδίωξε διανύοντας απόσταση 60 km το κατέρριψε με μια εύστοχη ριπή. Ο Αλισον στο μεταξύ έφερε το αεροσκά φος του κάτω από το τελευταίο ιαπωνικό βομ βαρδιστικό και το έπληξε στην αποθήκη των βομβών του. Το εχθρικό αεροσκάφος εξερράγη στον αέρα δευτερόλεπτα πριν ο κινητήρας του αεροσκάφους του Αμερικανού σταματή σει να λειτουργεί! Ο Αμερικανός πετώντας ξυ στά στις κορυφές των δένδρων και στις στέ γες κατόρθωσε να προσγειώσει το αεροσκά φος του στην επιφάνεια του ποταμού Χσιάνγκ. Οι Μπάουμλερ πιστώθηκε με μια κατάρριψη, ο Αλισον με τρεις, ενώ και οι δύο παρασημοφορήθηκαν για τις πράξεις τους αυτές με τον Σταυρό Διακεκριμένων Υπηρεσιών της Α εροπορίας (Distinguished Flying Cross). Τα ξημερώματα της επομένης οι Ιάπωνες έστειλαν μία δύναμη από 30 μαχητικά Ki-27
"Nate" και Ki- 43 "Oscar“ με αποστολή να πλήξουν την αμερικανική βάση στο Χενγκγιάνγκ. Ο Χιλ, ο Μπάουμλερ και ο ταγματάρχης «Τζιλ» Μπράιτ ηγούμενοι δύναμης αμερικανικών μα χητικών της 75ης και της 16ης Μοίρας ενεπλάκησαν με τα ιαπωνικά μαχητικά σε ύψος 6.000 m, σε μια από τις θεαματικότερες αερο μαχίες στο θέατρο επιχειρήσεων της Κίνας. Ο Χιλ έχοντας το πλεονέκτημα του ύψους πραγ ματοποίησε κατά μέτωπο επίθεση σε ένα ια πωνικό Ki-27, το οποίο επλήγη, έπεσε σε περι δίνηση και συνετρίβη στην άκρη του διαδρό μου της βάσης. Η αερομαχία διήρκεσε 15 λε πτά. Ο ταγματάρχης Μπράιτ έπληξε ένα ιαπω νικό μαχητικό αλλά χρειάστηκε να πραγματο ποιήσει ελιγμούς διαφυγής όταν ένα "Oscar" κόλλησε πίσω του. Ο παραστάτης (wingman) του Μπράιτ επενέβη και κατέρριψε το εχθρι κό αεροσκάφος. Ο Μπράιτ δοκίμασε να θέσει το αεροσκάφος του σε θέση βολής πίσω από ένα ιαπωνικό Ki-27, αλλά ο Ιάπωνας πιλότος προσπάθησε να τον αποφύγει εκτελώντας α πότομη στροφή προς τα αριστερά, γεγονός που έδωσε την ευκαιρία στον Μπράιτ να πλήξει την άτρακτο του ιαπωνικού μαχητικού. Το ιαπωνικό αεροσκάφος έπεσε σε περιδίνηση, όμως ο Μπράιτ υποχρεώθηκε να πραγματο ποιήσει ελιγμούς διαφυγής όταν ένα εχθρικό μαχητικό έλαβε θέση βολής πίσω του. Μετά τη λήξη της αερομαχίας στους Χιλ, Μπάουμ λερ και Μπράιτ καταλογίσθηκε από μια κατάρριψη. Την επομένη, 31 Ιουλίου, οι Αμερικανοί πι λότοι αντιμετώπισαν πάλι ιαπωνικά μαχητικά που προσπάθησαν να πλήξουν τη βάση στο Χενγκγιάνγκ. Κατά την αερομαχία που επακο λούθησε οι Αμερικανοί σημείωσαν 15 επιβε
Ρ-40 της 23ης Σμηναρχίας περιπολούν πάνω από τα Ιμαλόια. Πολλά αμερικανικά αεροσκάφη δεν έφεραν καθόλου εθνόσημα. Οταν διαπιστώθηκε ότι τα τελευταία αποτελούσαν στόχο για τους Ιάπωνες πολυβολητές πολλά από αυτά καλύφθηκαν με πράσινο χρώμα.
βαιωμένες καταρρίψεις έχοντας υποστεί μό νο μια απώλεια! Από τρεις καταρρίψεις πιστώθηκαν στον ταγματάρχη Μπράιτ, στον υπολοχαγό Χένρυ Ηλάιας και στον ανθυπολοχαγό Μακ Μίτσελ, ενώ από μια κατάρριψη πραγμα τοποίησαν οι Εντμουντ Γκος, Ντάλας Κλίνγκερ και Τζων Λόμπαρντ. Οι κινεζικές πολιτικές και στρατιωτικές αρχές της περιοχής οργάνωσαν σειρά εορτα στικών εκδηλώσεων προς τιμήν των Αμερικα νών πιλότων. Στις 8 Αυγούστου ο λοχαγός Τσαρλς Σώγιερ ηγούμενος σχηματισμού τεσσάρων Ρ-40 εκτέλεσε αποστολή συνοδείας Βομβαρδιστι κών Β-25, τα οποία είχαν ως σκοπό τον βομ βαρδισμό του αεροδρομίου της Καντόνας. Στα αμερικανικά αεροσκάφη επιτέθηκαν ια πωνικά Zero.Ο υπολοχαγός Πάτρικ Ντάνιελς αποσπάσθηκε από τον σχηματισμό των αμε ρικανικών αεροσκαφών και επιτέθηκε σε τρία αντίπαλα μαχητικά. Το αποτέλεσμα ή ταν να καταδιωχθεί από τα ιαπωνικά Zero! Κατόρθωσε να απεμπλακεί από αυτά και πραγματοποιώντας απότομη στροφή επιτέ θηκε κατά μέτωπο στο τελευταίο μαχητικό του σχηματισμού. Το εχθρικό αεροσκάφος με απότομο ελιγμό προσπάθησε να πάρει ύ ψος και να επιτεθεί στον Αμερικανό. Ο Ντά νιελς το ακολούθησε και πριν ο Ιάπωνας πι λότος προλάβει να ρίξει ριπή τον «γάζωσε» με τα έξι πολυβόλα των 0,50 in. Ο Αμερικανός είδε τον Ιάπωνα να προσπαθεί να ανοίξει την καλύπτρα του αεροσκάφους του για να πραγματοποιήσει πτώση με αλεξίπτωτο. Ο μως ο τελευταίος δεν πρόλαβε. Το μαχητικό του συνετρίβη στην κορυφή ενός βουνού. Ο λοχαγός Σώγιερ επιτέθηκε σε σχηματισμό
εννέα αεροσκαφών "Oscar" και "Nate" και κατέρριψε ένα από αυτά. Καταρρίψεις σημειώθηκαν σε αερομα χίες και στις 11 και 12 Αυγούστου, αλλά άρχισε να γίνεται οξύ το πρόβλημα της έλλειψης ε φοδίων και ανταλλακτικών, καθώς και της κό πωσης των πιλότων. Ο Τσένω αποφάσισε να το ποθετήσει την 75η Μοίρα στη βάση του Τσανιί και την 16η Μοίρα στη βάση του Πεϊσί, οι οποί ες βρίσκονταν στα μετόπισθεν, δίδοντας έτσι την ευκαιρία στους πιλότους-να απολαύσουν λίγες ημέρες ανάπαυσης.
ΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΕΠΤΕΜ ΒΡΙΟ ΥΔ Ε Κ ΕΜ Β Ρ ΙΟ Υ 1942 Ο «Ξεχασμένος Πόλεμος» συνεχιζόταν. Στις 8 Σεπτεμβρίου 1942 ο υπολοχαγός Τόμας Σμιθ αναχαίτισε και κατέρριψε ένα δικινητήριο καταδιωκτικό Ki-45 “Nick", ενώ στις 25 του ίδιου μήνα η 23η Σμηναρχία εγκαινίασε απο στολές συνοδείας βομβαρδιστικών κατά του Ανόι. Τέσσερα Β-25 θα βομβάρδιζαν το αερο δρόμιο Γκία Λαμ δυτικά του Ανόι. Τέσσερα κα ταδιωκτικά της 76ης Μοίρας υπό τον ταγμα τάρχη Ρέκτορ θα προσέφεραν προστασία στα βομβαρδιστικά, ενώ πέντε καταδιωκτικά υπό τον συνταγματάρχη Σκοτ θα προσέφεραν συ νολική κάλυψη στον σχηματισμό των καταδιω κτικών και των βομβαρδιστικών. Πλησιάζο ντας στον στόχο τους τα αμερικανικά αερο σκάφη δέχθηκαν επίθεση από 13 δικινητήρια καταδιωκτικά Ki-45 "Nick“. Ο Ρέκτορ κατέρριψε διαδοχικά δύο από αυτά. Από μια κατάρριψη πέτυχαν οι ανθυπολοχαγοί Πατ Ντάνιελς,
Τιμ Μάρκς και Χάουαρντ Κρίπνερ. Κατά την ε πιστροφή στη βάση τους τα αμερικανικά βομ βαρδιστικά δέχθηκαν επίθεση από τρία Ki-45. Ο συνταγματάρχης Σκοτ κατέρριψε ένα από αυτά και προξένησε ζημιές σε άλλο ένα. Ετσι οι καταρρίψεις του έφθασαν τις πέντε και έγινε ο πρώτος άσσος της 23ης Σμηναρχίας. Μέχρι τον Αύγουστο του 1945 άλλοι 33 πιλότοι της Σμηναρχίας θα γίνονταν με τη σειρά τους άσσοι. Στα τέλη Σεπτεμβρίου 20 νέοι πιλότοι προερχόμενοι από τις ΗΠΑ εντάχθηκαν στη δύναμη της Σμηναρχίας. Στις 25 Οκτωβρίου η Σμηναρχία πραγμα τοποίησε επιδρομή στο λιμάνι του Χονγκ Κονγκ. Δώδεκα Β-25 συνοδευόμενα από επτά κα ταδιωκτικά της 75ης και της 76ης Μοίρας έπληξαν τις αποβάθρες στο Κοουλούν. Τον σχηματισμό δοκίμασαν να αναχαιτίσουν ιαπω νικά Zero. Ο ταγματάρχης Χιλ επιτέθηκε σε σχηματισμό έξι ιαπωνικών αεροσκαφών και κατέρριψε ένα από αυτά, ενώ ο συνταγματάρ χης Σκοτ, ο λοχαγός Χαμσάιρ και ο υπολοχαγός Σερ χρεώθηκαν από μία κατάρριψη. Ενα ιαπωνικό αεροσκάφος κατόρθωσε να πλήξε. ένα Β-25, το οποίο κατερρίφθη, αλλά και το ί διο κατερρίφθη με τη σειρά του από τον λοχα γό Χαμσάιρ. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας έξι αμερικανικά καταδιωκτικά αναχαίτισαν με επι τυχία σχηματισμό ιαπωνικών αεροσκαϊχ'. τα οποία προέρχονταν από την Ινδοκίνα και εί χαν ως αποστολή τον βομβαρδισμό του αερο δρομίου στο Κανμίνγκ. Ενας νεοφεραε. - λότος στο θέατρο επιχειρήσεων της Κίνας, ο υπολοχαγός Τσαρλς Ντυμπουά. κατέρρ«ψε τρία ιαπωνικά αεροσκάφη από τα τε r γξ : z που κατερρίφθησαν εκείνο το α~: Στις 27 Νοεμβρίου η 23η Σ ι τ . : : : : :*τι-
Αεροσκάφος Curtiss Ρ-40Ε. Παρατηρήστε ότι τα εθνόσημα φέρουν κόκκινο περίγραμμα, το οποίο αργότερα καταργήθηκε και αντικαταστάθηκε από σκούρο μπλε.
λεσε μια ακόμα πιο φιλόδοξη αποστολή: τον βομβαρδισμό της Καντόνας. Δέκα Β-25 συνοδευόμενα από 23 καταδιωκτικά της 16ης, της 74ης και της 75ης Μοίρας και παρά τους σφο δρούς ανέμους κατόρθωσαν να προσεγγί σουν τον στόχο τους. Τον σχηματισμό των α μερικανικών αεροσκαφών προσπάθησαν να α ναχαιτίσουν δέκα ιαπωνικά Zero. Αμερικανικά Ρ-40 της 16ης Μοίρας υπό τον ταγματάρχη Εντ Γκος αναχαίτισαν τα ιαπωνικά μαχητικά και δέχθηκαν με τη σειρά τους επίθεση από άλλα εχθρικά μαχητικά. Η αερομαχία που ακο λούθησε ήταν συγκεχυμένη. Ο ταγματάρχης Αλισον και ο υπολοχαγός Τζακ Μπεστ δέχθη καν επίθεση από τα νώτα και άρχισαν να κα λούν σε βοήθεια από την ενδοεπικοινωνία. Οι συνάδελφοί τους που έσπευσαν κατέρριψαν τα εχθρικά μαχητικά. Ο ταγματάρχης Μπρους Χάλογουέη της 76ης Μοίρας επιτέθηκε σε ένα Zero και το κατέρριψε. Ο ουρανός είχε γε μίσει από εμπλεκόμενα αεροσκάφη. Κατά την επιστροφή των αμερικανικών αεροσκαφών ο ταγματάρχης Αλισον εντόπισε ένα ιαπωνικό δικινητήριο βομβαρδιστικό, το οποίο έπληξε με τα πολυβόλα του με αποτέλεσμα να αποκοπεί η δεξιά του πτέρυγα και αυτό να πέσει στο έδαφος φλεγόμενο. Την ημέρα εκείνη οι Αμε ~Ζ*~ΙΩ7:ΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ρικανοί κατέρριψαν συνολικά 23 αεροσκάφη, έχοντας υποστεί μόνο δύο απώλειες. Από ά ποψη αριθμού καταρρίψεων, αυτή ήταν η πιο επιτυχής αποστολή της 23ης Σμηναρχίας κα τά τη διάρκεια του πολέμου. Οι πιλότοι των δύο αμερικανικών αεροσκαφών που κατερρίφθησαν πραγματοποίησαν επιτυχή πτώση με αλεξίπτωτο και κατόρθωσαν να φθάσουν σώοι στις γραμμές τους. Στην αερομαχία αυτή ο λο χαγός Τζων Χαμσάιρ κατέρριψε τρία εχθρικά αεροσκάφη, ο συνταγματάρχης Σκοτ, ο υπολοχαγός Ντυμπουά, ο ταγματάρχης Χάλογουέη και ο λοχαγός Γκος δύο και από ένα αερο σκάφος ο αντισυνταγματάρχης Κλίντον Κέηση και οι υπολοχαγοί Ντάλας Κλίνγκερ και Μάρβιν Λούμπνερ. Οκτώ ημέρες αργότερα οι ταγματάρχες «Τεξ» Χιλ και Εντ Ρέκτορ αναχώ ρησαν για τις ΗΠΑ. Ο ταγματάρχης Ρέκτορ θα επέστρεφε αργότερα στο θέατρο της Κίνας και θα ανελάμβανε τη διοίκηση της 23ης Σμη ναρχίας, ενώ ο Χιλ θα ανελάμβανε τη διοίκηση της 75ης Μοίρας. Ο Χιλ ήταν ήδη ο πιλότος με τις περισσότερες καταρρίψεις (11,7), ενώ ο Ρέκτορ είχε πραγματοποιήσει 6,75. Στις 5 Δεκεμβρίου η 23η Σμηναρχία υπέστη μια μεγάλη απώλεια, όταν το αεροσκάφος του διοικητή της 74ης Μοίρας, ταγματάρχη
Φρανκ Σηλ, λόγω κακών καιρικών συνθηκών συνετρίβη σε οροσειρά κοντά στο Σουμίνγκ. Τη διοίκηση της 74ης Μοίρας ανέλαβε τότε ο λοχαγός «Αίαντας»-Μπάουμλερ. Την 75η Μοί ρα ανέλαβε ο ταγματάρχης Τζων Αλισον και τη διοίκηση της 76ης Μοίρας ο ταγματάρχης Μπρους Χάλογουέη. Τον Ιανουάριο του 1943 ο διοικητής της 23ης Σμηναρχίας, συνταγμα τάρχης Σκοτ, επέστρεψε στις ΗΠΑ και τη θέ ση του πήρε ο ταγματάρχης Χάλογουέη, ενώ ως διοικητής της 76ης Μοίρας τοποθετήθηκε ένας νεοφερμένος στο θέατρο επιχειρήσεων, ο λοχαγός Γκραντ Μαχόνεϋ, ο οποίος είχε πραγματοποιήσει τέσσερις καταρρίψεις στις Φιλιππίνες και είχε υπηρετήσει στο θέατρο της Ιάβας. Η τελευταία μεγάλη αερομαχία του 1942 στο θέατρο της Κίνας σημειώθηκε στις 26 Δε κεμβρίου, όταν ιαπωνικά αεροσκάφη έπληξαν τη βάση της 1βης Μοίρας, χωρίς να προκαλέσουν σημαντικές ζημιές επειδή όλα τα αερο σκάφη της μονάδας απούσιαζαν. Το απόγευμα της ίδιας η μέρας τα αεροσκάφη της 1βης Μοί ρας απογειώθηκαν και αναχαίτισαν σχηματι σμό εννέα ιαπωνικών βομβαρδιστικών και δέ κα μαχητικών πάνω από τον ποταμό Μεκόνγκ, σε ύψος 6.000 m. Τέσσερα αμερικανικά αερο σκάφη ενεπλάκησαν σε αερομαχία με τα ε χθρικά μαχητικά επιτρέποντας στα υπόλοιπα Ρ-40 να επιτεθούν κατά των βομβαρδιστικών. Ο ταγματάρχης Πάικ κατέρριψε ένα βομβαρ διστικό, άλλά ένα ιαπωνικό Zero κατέρριψε το αεροσκάφος του υπολοχαγού Μπομπ Μόνεη. Ο τελευταίος μεταφέρθηκε σε κινεζικό νοσο κομείο και υπέκυψε λόγω των τραυμάτων του το ίδιο βράδυ. Και την ίδια αερομαχία κατερ ρίφθη το αεροσκάφος του υπολοχαγού Λουέλυν, ο οποίος κατόρθωσε να πραγματοποιή σει πτώση με αλεξίπτωτο και υπέστη κάταγμα στην κνήμη. Την ημέρα εκείνη οι πιλότοι της 16ης Μοίρας πέτυχαν δέκα επιβεβαιωμένες καταρρίψεις. Στο τέλος του 1942 η 23η Σμη ναρχία είχε πραγματοποιήσει 97 επιβεβαιωμέ νες καταρρίψεις.
Η Δ Η Μ ΙΟ Υ Ρ ΓΙΑ ΤΗΣ 14ης ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΗΣ ΔΥΝΑΜ ΗΣ 01 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΑΡΤΙΟΥΙΟΥΛΙΟΥ 1943 Κατά τους τρεις πρώτους μήνες του 1943 σημειώθηκε μια ανάπαυλα στις επιχειρήσεις, καθώς οι Αμερικανοί πιλότοι παρέλαβαν τα νέα αεροσκάφη Curtiss Ρ-40Κ. Ο άσχημος και ρός άλλωστε δεν επέτρεπε την εκτέλεση επι χειρήσεων. Η Ουάσιγκτον θέλοντας να ενισχύσει το θέατρο επιχειρήσεων της Κίνας δημι ούργησε στις 10 Μαρτίου 1943 την 14η Αερο πορική Δύναμη, η οποία θα αποτελείτο από την 23η Σμηναρχία, δύο μοίρες μέσων βομ βαρδιστικών Β-25 Mitchell και μια μοίρα βαρέ ων βομβαρδιστικών Β-24 Liberator. Ως έδρα της 14ης Αεροπορικής Δύναμης ορίστηκε το Κανμίνγκ και ως διοικητής της ο ταξίαρχος Κλαιρ Τσένω. Η 23η Σμηναρχία διέθετε 103 αε ροσκάφη Ρ-40, από τα οποία τα 65 ήταν σε κα τάσταση πτήσης. Οι συνθήκες διαβίωσης των Αμερικανών
Ο χάρτης δείχνει τη διαδρομή που κάλυπταν τα αμερικανικά μεταγωγικά αεροσκάφη C-46 από την κοιλάδα Ασάμ της Ινδίας, μέσω των Ιμαλαϊων, για να καταλήξουν στο αεροδρόμιο του Κανμίνγκ στην επαρχία Γιουνάν της Κίνας. Τον αεροδιάδρομο αυτό είχε αναλάβει να προστατεύσει η 23η Σμηναρχία με κάθε θυσία.
I ΜΑΛΛΙΑ
ΚΙΝΑ ΙΝΔΙΑ Λέντο
πιλότων και του προσωπικού εδάφους στο θέ ατρο της Κίνας ήταν κάτι παραπάνω από αντί ξοες. Ζούσαν σε μεταλλικά προκατασκευασμένα οικήματα που ονομάζονταν toll. Τα τρό φιμα, τα ποτά, τα τσιγάρα, ο ιματισμός, τα πυρομαχικά, τα εφόδια και τα ανταλλακτικά έ φθαναν από τη μακρινή Αμερική και ποτέ σε ι κανοποιητικές ποσότητες. Οι άνδρες ελάμβαναν εφημερίδες, περιοδικά και αλλη λογραφία με αρκετούς μήνες καθυστέρησης, με αποτέλεσμα να έχουν έντονο το αίσθημα της απομόνωσης. Οι άδειες για το προσωπικό ήταν ελάχιστες, έτσι το σύνδρομο της «κόπω σης λόγω μάχης» (battle fatigue) ήταν ιδιαίτερα οξύ ανάμεσα στους Αμερικανούς πιλότους. Τα αεροδρόμια ήταν κατασκευασμένα από χαλί κι. Για την κατασκευή τους είχαν εργαστεί χι λιάδες Κινέζοι, οι οποίοι με την πειθαρχία και την καρτερικότητά τους είχαν κερδίσει τον θαυμασμό των Αμερικανών. Οταν οι διάδρο μοι υφίσταντο ζημιές από ιαπωνικές βόμβες ομάδες Κινέζων εργατών έτρεχαν αμέσως και τους επισκεύαζαν με κάθε μέσο, ακόμη και με τα χέρια! Στις αρχές Μαρτίου του 1943, εν όψει της βρετανικής επίθεσης για την ανακατάληψη της Βιρμανίας, ο ταξίαρχος Τσένω τοποθέτη σε την 74η Μοίρα υπό τον λοχαγό Τζων Λόμπαρντ στο Γιουνανί, από όπου θα μπορούσε να προσβάλλει τις ιαπωνικές δυνάμεις στη βό ρεια Βιρμανία. Η 16η Μοίρα υπό τον ταγμα τάρχη Χαλ Πάικ τοποθετήθηκε στο Κουεϊλίν, ενώ η 75η Μοίρα τοποθετήθηκε στο ΛινγκΛινγκ και η 76η παρέμεινε στο Κανμίνγκ. Οι Α μερικανοί μπορούσαν από τις βάσεις τους να προσβάλλουν την Καντόνα, το Χάνκοου και το Χονγκ Κονγκ. Ενας από τους πιο επιτυχημένους άσσους της 75ης Μοίρας ήταν ο λοχαγός Τζων Χάμσαϊρ. Την 1η Απριλίου πραγματοποίησε την έ κτη του κατάρριψη, ενώ στις 25 Απριλίου ση μείωσε άλλες δύο. Ο ίδιος διηγήθηκε τις λε πτομέρειες της αερομαχίας της 25ης Απριλί ου: «Σήμερα οι Ιάπωνες δοκίμασαν να προ σβάλουν το αεροδρόμιό μας. Ο εχθρός έστει λε 30 αεροσκάφη που πετούσαν σε άψογο σχηματισμό. Προφανώς όλοι ήταν έμπειροι πι λότοι. Απογειωθήκαμε και τους αναχαιτίσαμε. Μετά από σκληρό αγώνα καταρρίψαμε πέντε. Ενα ιαπωνικό δικινητήριο μαχητικό πέταξε φυλλάδια στο αεροδρόμιό μας καλώντας τη Μοίρα μας σε «αποφασιστική αναμέτρηση στον αέρα». Κατεδίωξα το αεροσκάφος του κίτρινου πίθηκου (έτσι ονόμαζαν οι Αμερικα νοί περιφρονητικά τους Ιάπωνες) που έριξε τα φυλλάδια για 150 km και το κατέρριψα. Εκείνη την ημέρα πραγματοποίησα δύο καταρρίψεις».
■ Κανμίνγκ Λ Γιουνάν
Λάσιο
Μανταλάυ ΒΙΡΜΑΝΙΑ
ΠΙΛΟΤΟΙ ΤΗΣ 23ης ΣΔ ΜΕ ΤΙΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΚΑΤΑΡΡΙΨΕΙΣ ( ΙΟ Υ Λ ΙΟ Σ 1 9 4 2 - ΙΟ Υ Λ ΙΟ Σ 1 9 4 3 } ΟΝΟΜΑ
ΒΑΘΜΟΣ
ΚΑΤΑΡΡΙΨΕΙΣ
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Τζων Χαμσάιρ
Λοχαγός
13
Σκοτώθηκε στις 2/5/43.
Μηρούς Χάλογουέη
Συνταγματάρχης
13
Ντέηβιντ Χιλ
Συνταγματάρχης
12,75
9,25 καταρρίψεις Πραγματοποιήθηκαν με τις "Ιπτάμενες Τίγρεις"
Ρόμπερτ Λ. Σκοτ
Συνταγματάρχης
10
3 από τις καταρρίψεις πραγματοποιήθηκαν με τις "Ιπτάμενες Τίγρεις"
Αρθουρ Κρουίκσανκ
Ταγματάρχης
8
Τζων Λόμπαρντ
Ταγματάρχης
7
Σκοτώθηκε στις 20/6/43
Εντουαρντ Ρέκτορ
Συνταγματάρχης
6,75
3,75 από τις καταρρίψεις πραγματοποιήθηκαν με τις "Ιπτάμενες Τίγρεις'1
Τσαρλς Ντυμπουά
Υπολοχαγός
6
Στην Κορέα ο Ντυμπουά πραγματοποίησε άλλες 4 καταρρίψεις με F-86
Εντμουντ Γκος
Ταγματάρχης
6
Μάρβιν Λούμπνερ
Λοχαγός
6
Την επομένη λόγω αδράνειας του συστή ματος επίγειας προειδοποίησης οι Ιάπωνες πραγματοποίησαν επιδρομή στο αεροδρόμιο του Γιουνανί και κατέστρεψαν τα περισσότε ρα αεροσκάφη της 74ης Μοίρας στο έδαφος, θέτοντας προσωρινά τη μονάδα εκτός μάχης. Στις 28 Απριλίου ιαπωνικά βομβαρδιστικά έπληξαν το αεροδρόμιο του Κανμίνγκ προκαλώντας αρκετές ζημιές. Κατά την επιστροφή όμως στη βάση τους στη Βιρμανία αμερικανι κά μαχητικά υπό τον συνταγματάρχη Τζων Αλισον κατέρριψαν 11 από αυτά. Τέσσερις ημέ ρες αργότερα αεροσκάφη της 75ης Μοίρας α
πογειώθηκαν για να αναχαιτίσουν μια μεγάλη δύναμη ιαπωνικών καταδιωκτικών της 25ης και της 33ης Σμηναρχίας τα οποία είχαν ως α ποστολή την εξουδετέρωση της αμερικανικής βάσης. Δεκαέξι Ρ-40 υπό τον αντισυνταγματάρχη Αλισον συνάντησαν τους Ιάπωνες κο ντά στη βάση. Ο υπολοχαγός Ντον Μπρούκφηλντ κατέρριψε ένα ιαπωνικό μαχητικό με την έναρξη σχεδόν της αερομαχίας. Τα αμερι κανικά καταδιωκτικά άρχισαν την καταδίωξη των ιαπωνικών, τα οποία υποχώρησαν με κα τεύθυνση τη βάση τους στο Χάνκοου. Ο λοχαγός Τζων Χαμσάιρ κατέρριψε ένα ιαπωνιΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο συνταγματάρχης Ρόμπερτ Σκοτ βοηθά τους υπολόγους του αεροσκάφους του να εφοδιάσουν τα πολυβόλα του Ρ-40 με φυσίγγια των 0,50 in. Στο θέατρο του πολέμου της Κίνας λόγω χρόνιας έλλειψης προσωπικού εδάφους οι πιλότοι βοηθούσαν σε εργασίες συντήρησης των αεροσκαφών τους. Ο συνταγματάρχης Σκοτ ανέλαβε τη διοίκηση της 23ης Σμηναρχίας και πραγματοποίησε 13 καταρρίψεις.
44
Ο ταγματάρχης Αλμπερτ Μπάουμλερ, που είχε την προσωνυμία «Αίαντας», ήταν βετεράνος του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου. Πραγματοποίησε συνολικά 11 καταρρίψεις. Στο αεροσκάφος του διακρίνεται το έμβλημα της 23ης Σμηναρχίας: μια τίγρη η οποία σκίζει την ιαπωνική σημαία. Το έμβλημα αυτό είχε σχεδιαστεί από τα στούντιο της εταιρίας Ντίσνεϋ στην Καλιφόρνια.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
κό μαχητικό και με έκδηλη ικανοποίηση το α νακοίνωσε στον διοικητή του, αντισυνταγματάρχη Αλισον. Ξαφνικά ένα ιαπωνικό Zero έχο ντας το πλεονέκτημα του ύψους επιτέθηκε κατά του αμερικανικού μαχητικού και οι βολί δες των πολυβόλων του έπληξαν το πιλοτήριο του αεροσκάφους του Χαμσάιρ, 0 Αμερικα νός, βαρύτατα τραυματισμένος, κατόρθωσε να προσγειώσει το αεροσκάφος του στην ό χθη ενός ποταμού. Μεταφέρθηκε σε πρόχει ρο σταθμό πρώτων βοηθειών, αλλά εξέπνευ σε το ίδιο βράδυ. Μέχρι την ημέρα του θανά του του ο λοχαγός Χαμσάιρ είχε πραγματοποι ήσει 13 καταρρίψεις. Στις 4 Μαϊου 1943 η 308 Μοίρα Βομβαρδι σμού, εφοδιασμένη με B-24D Liberator, ως τμή μα της 14ης Αεροπορικής Δύναμης βομβάρδι σε βιομηχανικές εγκαταστάσεις στον κόλπο της Σάμα στο νησί Χαϊνάν, στη Νότια Κινεζική Θάλασσα, χωρίς απώλειες. Τέσσερις ημέρες αργότερα Β-24 και Β-25 συνοδευόμενα από 24 αμερικανικά μαχητικά εκτέλεσαν αποστολή βομβαρδισμού της Καντόνας. Οι Ιάπωνες αιφνιδιάστηκαν. Μετά την ολοκλήρωση του βομ βαρδισμού τα αμερικανικά καταδιωκτικά ανα χαίτισαν τα ιαπωνικά καταδιωκτικά τα οποία προσπάθησαν να πλήξουν τα βομβαρδιστικά και επακολούθησε εικοσάλεπτη αερομαχία. Οι Αμερικανοί κατέρριψαν 13 Oscar" και "Nate“. Μια από τις καταρρίψεις πραγματοποιήθηκε από τον υπολοχαγό Τζιμ Λιτλ, της 75ης Μοίρας, ο οποίος θα πραγματοποιούσε άλλες δύο μια εβδομάδα αργότερα, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό των καταρρίψεών του σε επτά (στις 27 Ιουνίου 1950 ο Λιτλ πραγματο
ποίησε μια από τις πρώτες καταρρίψεις στον πόλεμο της Κορέας, με θύμα ένα βορειοκορεατικό La-7). Κατά την αερομαχία της 9ης Μαϊου 1943 ο ταγματάρχης Αλισον πραγματοποί ησε μια κατάρριψη. Οι Ιάπωνες είχαν αποφασίσει να τιμωρή σουν τους «θρασείς» Αμερικανούς πιλότους. Ετσι στις 11 Μαϊου μια δύναμη από 30 ιαπωνι κά βομβαρδιστικά Ki-48 “Lily", συνοδευόμενη από 23 μαχητικά Κί-43 της περίφημης 64ης Σμηναρχίας της Ιαπωνικής Αεροπορίας Στρα τού, απογειώθηκε από βάσεις στη Βιρμανία με αποστολή να πλήξει τη βάση της 75ης Μοί ρας στο Κανμίνγκ (για τη δράση της 64ης Ια πωνικής Σμηναρχίας βλέπε τεύχος 6 της "ΑΙ"), Στις 09.10 τρία αμερικανικά μαχητικά υπό τον συνταγματάρχη Χάλογουέη απογειώθηκαν για να αναχαιτίσουν τους εισβολείς. Ο εχθρι κός σχηματισμός πετούσε σε ύψος 9.000 m. Ο συνταγματάρχης Χάλογουέη οδήγησε τα αε ροσκάφη του σε ύψος 10.000 m και βλέπο ντας το μέγεθος του εχθρικού σχηματισμού ζήτησε ενισχύσεις. Αεροσκάφη της 75ης Μοί ρας υπό τον ταγματάρχη Εντ Γκος απογειώ θηκαν από τη βάση τους στο Κανμίνγκ για να προσφέρουν βοήθεια. Τα αμερικανικά αερο σκάφη αναχαίτισαν τον εχθρικό σχηματισμό τη στιγμή που τα ιαπωνικά βομβαρδιστικά έρι χναν το φορτίο τους στο αεροδρόμιο του Κανμίνγκ. Κατά την αερομαχία που ακολού θησε οι Αμερικανοί πραγματοποίησαν 16 επι βεβαιωμένες καταρρίψεις. Μια από αυτές ή ταν ο υπολοχαγός Τακέσι Εντο, διοικητής της 3ης Μοίρας της 64ης Σμηναρχίας. Κατά την καταδίωξη του ιαπωνικού σχηματισμού, που
Ο λοχαγός Τζων Χαμσάιρ
πρα γματοποίησε 13 καταρρίψεις. Στις 2 Μαϊου 1943, κατά τη διάρκεια αερομαχίας, τραυματίσθηκε θανάσιμα όταν το αεροσκάφος του επλήγη από ιαπωνικό Zero.
Ο ταγματάρχης Ντέηβιντ «Τεξ» Χιλ
καταγόταν από το Τέξας. Βετεράνος των "Ιπτάμενων Τίγρεων", ήταν ένας από τους πέντε πιλότους που αποτέλεσαν τον πυρήνα της 23ης Σμηναρχίας. Πραγματοποίησε 18,25 καταρρίψεις.
Ο ταγματάρχης Εντουαρντ Ρέκτορ ήταν βετεράνος των "Ιπτάμενων Τίγρεων"και αποτέλεσε ένα από τα «ιδρυτικά» της 23ης Σμηναρχίας. Καταγόταν από τη Βόρεια Καρολίνα και πραγματοποίησε 11 καταρρίψεις. Επέστρεψε στις ΗΠΑ τον Δεκέμβριο του 1942. Ο Ρέκτορ προήχθη στον βαθμό του συνταγματάρχη και τοποθετήθηκε ως διοικητής της 23ης Σμηναρχίας μετά την επιστροφή του στο θέατρο της Κίνας.
υποχώρησε προς τη βάση του, ο λοχαγός Ντά λας Κλίνγκερ της 74ης Μοίρας πραγματοποί ησε την πέμπτη του κατάρριψη. Τον Μάιο του 1943 οι ιαπωνικές χερσαίες δυνάμεις πραγματοποίησαν επίθεση μεγάλης κλίμακας με σκοπό να εκμηδενίσουν τις χερ σαίες δυνάμεις της Κίνας. Ο ένας άξονας της ιαπωνικής επίθεσης είχε ως σκοπό την κατά ληψη του Τανγίνγκ και ο άλλος την κατάληψη των αεροδρομίων του Χενγκγιάνγκ, του Λινγκ-Λινγκ και του Κουεϊλίν. Οι ιαπωνικές επιθέ σεις απέτυχαν χάρη στις προσπάθειες των Α μερικανών πιλότων της 74ης και της 76ης Μοίρας, οι οποίοι πραγματοποίησαν αποστο λές εγγύς υποστήριξης των κινεζικών στρα τευμάτων που αντεπιτέθηκαν στην περιοχή
του Τσανγκσά. Οι δύο αυτές μοίρες υπό τη δι οίκηση του συνταγματάρχη Κέησυ Βίνσεντ οργανώθηκαν στη Δύναμη της Ανατολικής Κί νας και άρχισαν να πραγματοποιούν αποστο λές εγγύς υποστήριξης κατά των ιαπωνικών στρατευμάτων που προέλαυναν. Στις 23 Μαϊου ο ταγματάρχης Γκραντ Μαχόνυ ηγήθηκε σχηματισμού εννέα καταδιω κτικών με αποστολή την προσβολή επίγειων στόχων στην πόλη του Ιτσάνγκ. Ο ίδιος κατέρριψε ένα Ki-27 και κατέστρεψε άλλα δύο στο έδαφος, όπως επίσης και δύο φορτηγά αυτο κίνητα και μία αποθήκη καυσίμων. Στις 6 Ιουνί ου αναχώρησε για τις ΗΠΑ. Κατά τη διάρκεια του πολέμου προήχθη σε αντισυνταγματάρχη, εντάχθηκε στην 8η Σμηναρχία η οποία επι χειρούσε στις Φιλιππίνες με αεροσκάφη Ρ-38 Lightning και σκοτώθηκε στις 3 Ιανουαρίου 1945 όταν το αεροσκάφος του κατερρίφθη από αντιαεροπορικά πυρά. Ο «Ξεχασμένος Πόλεμος» συνεχίστηκε με αμείωτη ένταση τον Ιούνιο του 1943. Στις 20 Ιου νίου λόγω χαμηλών νεφώσεων που επικρατού σαν στην περιοχή του Χενγκγιάνγκ το αεροσκά φος του ταγματάρχη Τζων Λόμπαρντ προσέκρουσε σε βουνοκορφή και ο Αμερικανός άσσος (με επτά καταρρίψεις) σκοτώθηκε μία ημέρα πριν από την 24η επέτειο των γενεθλίων του.
Ο ταγματάρχης Τζων Αλισον, ο οποίος πραγματοποίησε οκτώ καταρρίψεις, καταγόταν από την πόλη Γκέηνσβιλ της Φλόριντα και είχε ήδη μάχιμη πείρα ως εκπαιδευτής Σοβιετικών πιλότων σε αμερικανικά αεροσκάφη στη Ρωσία το 1941. Τον Ιούλιο του 1942 πετώντας μαζί με τον ταγματάρχη Μπάουμλερ αναχαίτισε με επιτυχία κατά τη διάρκεια της νύκτας σχηματισμό ιαπωνικών βομβαρδιστικών.
Η 4η Ιουλίου 1943, ημέρα των γενεθλίων της 23ης Σμηναρχίας και εθνική επέτειος των Αμερικανών, ξημέρωσε με καταρρακτώδη βροχή. Στο εστιατόριο της 75ης Μοίρας μοι ράστηκε στο προσωπικό ένα επιπλέον αυγό για πρωινό και ένα ποτήρι κινέζικο κρασί. Η Σμηναρχία κατά τον ένα χρόνο της δράσης της είχε πραγματοποιήσει 171 επιβεβαιωμέ νες καταρρίψεις έχοντας υποστεί 15 απώλει ες. Τα παλαιά Ρ-40Ε είχαν αντικατασταθεί από τα νεώτερα Ρ-40Κ και Μ, αλλά το πρόβλημα της έλλειψης καυσίμων, ανταλλακτικών, νω πού κρέατος, σαπουνιού και ρουχισμού για το προσωπικό παρέμενε οξύ. Η αλληλογραφία από την Αμερική ερχόταν σε ακανόνιστα δια στήματα. Οι Αμερικανοί της 23ης Σμηναρχίας θα συμμετείχαν στον «Ξεχασμένο Πόλεμο» για δύο ακόμη χρόνια μέχρι την τελική ήττα της Ιαπωνίας και κατά το διάστημα αυτό θα πραγ ματοποιούσαν πολλές πράξεις ηρωισμού.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Carl Molesworth: Ρ-40 WARHAWK ACES O FT H E C B I, Osprey Aircraft of the Aces, No 35, London. 2000. (2) Gene B. Stafford: ACES OF THE SOUTHWEST PACIFIC Sqadron/Signal Publications, Texas, 1977. (3) Don Moser: CHINA -BURMA -INDIA. TimeLife Books,W.W.II, 1978. (4) Jeffrey L.Ethel & Warren M.Bodie : W. W.ll WAR EAGLES, Widewing Publications. Georgia, USA, 1998. (5) Bill Gunston: W.W.II UNITED STATES AIRCRAFT, Salamander Books. London. 1985. (6) Bill Gunston: AIRCRAFT OF W. W.ll. Peerage B o o k s, London, 1985.
ΙΑ Κ Ω Β Ο Σ Π. Χ Ο Ν Δ Ρ Ο Μ Α Τ ΙΔ Η Σ Ιστορικός, Πανεπιστήμιο Ααχεν
Η ΓΕΡΜ ΑΝΙΚΗ ΠΡΟΕΛΑΣΗ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ Μ ΑΚΕΔΟ Ν ΙΑ ΥΠΗΡΞΕ Η ΑΙΤΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΕΚΔΗΛΩΘΕΙ ΤΟ «ΚΥΚΝΕΙΟ ΑΣΜΑ» ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΜ ΥΝΑΣ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΑ. ΠΑΡΑ ΤΗΝ ΗΡΩΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ ΙΠΠΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΙΚΤΗΣ ΑΥΣΤΡΑΛΟΒΡΕΤΑΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ ΣΤΗ Δ ΙΑ Β Α ΣΗ ΤΟΥ ΚΛΕΙΔΙΟ Υ ΣΕ Μ ΙΑ Μ Ο Ν Ο ΕΒΔΟ Μ ΑΔΑ ΣΗ Μ ΕΙΩ Θ ΗΚΕ Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΩΝ ΣΗΜ ΑΝΤΙΚΟΤΕΡΩ Ν ΠΟΛΕΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΣΠΑΣΗ ΤΗΣ ΑΜ ΥΝΤΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ ,.
ΠΟΥ ΕΙΧΕ ΚΑΘΟΡΙΣΕΙ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΓΕΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟ.
Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ
ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1941)
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Λίγες στιγμές ανάπαυσης για τους καταπονημένους S S στις πλαγιές των στενώ ν του Κιρλί Δερβέν.
ίγο πριν από τη γερμανική επί τημένη από τη γραμμή ύψ. 1032 - Γκολέμο (997) - Μπουζίνα - Γκολέμ- Ν τολθεση στην Ελλάδα (6 Απριλίου Κουμνάτα - ύψ. 980. Μια ταξιαρχία, η 1941) στη διάταξη των ελληνο19η αυστραλιανή Πεζικού, που κατείχε βρετανικών δυνάμεων στην Κεντρική και τη Δυτική Μακεδονία, δυτικά το του μέτωπο αυτό, διέθετε δύναμη τριών ποταμού Αξιού, περιλαμβάνονταν: η 1η ταγμάτων πεζικού και ήταν ενισχυμένη με πυροβολικό και αντιαρματικά. Η 1η βρετανική Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία με βρετανική Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία διοικητή τον ταξίαρχο Τσάρινγκτον, η 2η βρισκόταν στο χωριό Λακιά (Λεβαία) ως νεοζηλανδική Μεραρχία βόρεια του 0λύμπου και η 6 η αυστραλιανή Μεραρχία κινητή εφεδρεία. Οι υπόλοιπες δυνά μεις της 6 ης αυστραλιανής Μεραρχίας μεταξύ Αλιάκμονα και Βερμίου. Δυτικό βρίσκονταν στην περιοχή των Σερβίων. τερα, στην περιοχή Φλώρινας και Κα Ο διοικητής των βρετανικών δυνάμεων στοριάς, υπήρχε το ΤΣΚΜ (Τμήμα Στρα δεν είχε συγκεκριμένες πληροφορίες τιάς Κεντρικής Μακεδονίας). Στις 9 Α πριλίου 1941 ο υποστράτηγος Χρ. Κα- για την πορεία των επιχειρήσεων στα υ πόλοιπα μέτωπα. Ακόμα δεν γνώριζε ράσσος ανέλαβε τη διοίκηση του τελευ πού βρίσκονταν οι γερμανικές εμπρο ταίου. Στην πραγματικότητα η δύναμη σθοφυλακές και δεν είχε καμία επαφή του ΤΣΚΜ αποτελείτο μόνο από τους μαζί τους. Το σίγουρο ήταν πως περίμεάνδρες της 12ης και της 20ής Μεραρ νε επίθεση από την κατεύθυνση του χίας και μερικές άλλες μικρές μονάδες. Μοναστηριού. Ο Ελληνας υποστράτη Το πρωί της 9ης Απριλίου ο υπο στράτηγος, επικεφαλής του 1 ου κλιμα γος ενημέρωσε με τη σειρά του τον Αυ κίου του στρατηγείου (πού έδρευε στην στραλό διοικητή για τη διάταξη της 20 ής Κοζάνη) επισκέφθηκε το χωριό ΠερδίκΜεραρχίας στην περιοχή του Βερμίου. κας, όπου εγκατέστησε τον σταθμό δι Ακόμα του ανακοίνωσε ότι οι δυνάμεις του Υποτομέα Κέλλης μετακινήθηκαν οίκησής του στη θέση Γήπεδο, δίπλα κατά τη διάρκεια της νύκτας με την ε στον σταθμό διοίκησης του Αυστραλού ντολή να καταλάβουν από τις 10 το πρωί υποστράτηγου Μακέι της 6 ης αυστρα της 9ης Απριλίου την τοποθεσία Βάρο λιανής Μεραρχίας. Μόλις έφθασε εκεί Ντελίσκι Ντολ μέχρι τη λίμνη της Βεγοήλθε σε επαφή με τον διοικητή της αυ ρίτιδας και στο δεξιό του περάσματος στραλιανής Μεραρχίας. Εκείνος τον ε Κιρλί Δ ερβέν (Κλειδί) που κατείχαν οι νημέρωσε για τη διάταξη που είχαν οι αυστραλοβρετανικές δυνάμεις στην Βρετανοαυστραλοί. Πραγματικά μέχρι περιοχή. Η διάταξη αυτή ήταν οριοθετις 10 το πρωί οι άνδρες του Υποτομέα
Λ
Κέλλης εκτέλεσαν την υπ. αριθ. 13025/84-41 διαταγή της 20ής Μεραρχίας και ε γκαταστάθηκαν στη νέα τοποθεσία Βά ρο - ύψ. 868 - ύψ. 1.200 - Γκάλα. Το μεσημέρι της 9ης Απριλίου η κα τάσταση στο θέατρο επιχειρήσεων στην περιοχή Φλώρινας - Πτολεμαιδας ήταν η ακόλουθη: το στενό του Κιρλί Δ ερβέν το υπεράσπιζε η 19η αυστραλιανή Τα ξιαρχία. Στο χωριό Λακιά, νοτιοδυτικά του Αμυνταίου, βρισκόταν η 1η βρετανι κή Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία, ενώ ανα τολικά της 19ης αυστραλιανής Ταξιαρ χίας (μεταξύ Κιρλί Δ ερβέν και Βεγορίτιδας) βρίσκονταν οι δυνάμεις του Υποτο μέα Κέλλης, που αποτελούντο από το Σύνταγμα Δωδεκανησίων (συγκροτημέ νο από Δωδεκανήσιους εθελοντές) και μερικές μικρές μονάδες πυροβολικού και μηχανικού. Τις απογευματινές ώρες της ίδιας η μέρας (9 Απριλίου) έφθασαν στην περιο χή από την Αρδέα και τη Γουμένισσα με ρικές άλλες μονάδες του 10 ου και του 9ου Συνοριακού Τομέα. Με την ενσωμάτωση των μονάδων αυτών η σ υνολκΓ δύναμη του Υποτομέα Κέλλης ανήλθε στις 5.000 άνδρες. Δυτικά του Κιρλί Δερ βέν μέχρι το Νυμφαίο είχε εγκαταστα θεί σε αμυντικές θέσεις η 2 1 η ελ λ η . men Ταξιαρχία, που είχε μειωμένη δύναμη. Η τελευταία είχε φθάσει στο N u u c c lc _ελις στις 8 Απριλίου και αποτελείτο ο υ σιαστικά μόνο από το 88 ο Σύνπτ. j a Γε-
47 ■■■
- [ΓΓΟΡϋ
♦ ♦
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ! ; ΑΛ. ΖΑΦΕ I ΡΟ ΠΟΥΛΟΣ
j J
ΑΡΧΙΙΥΝΤΑΚ ΙΉ ί : ΑΧ1ΛΛΕΥ Σ Μ Α Μ Α ΚΗ Σ
t
ΤΗΛΗΦΟΝΑ 30-221—30-222 Τ ΙΜ Η ΦΥΛΛΟΥ Δ ΡΧ . 2
t
t»tt>|l||||||M *·***»·**
ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΝΕΑ ΜΕΓΑΛΗ
ΑΘΗΝΑI-ΕΤΟΣ Ι'.- Α Ρ . ΦΥΛΛΟΥ 3478
ΑΠΟΓΕΥΜ ΑΤΙΝΗ
ΕΦΗΜ ΕΡΙΣ
ΙΟΙ ΛΑΟϊ 0 ΗΡΩ Ι ΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΜΑΣ ΑΠΤΟΗΤΟΣ ΚΡΑΤΕΙ ΣΤΑΘΕΡΟΣ ΤΗΝ ΠΡΟΚΑΘΩΡΙΣΜΕΝΗΝ ΚΥΡΙΑΝ ΑΜΥΝΤΙΚΗΝ ΓΡΑΜΜΗΝ ΚΑΙ ΑΝΑΜΕΝΕΙ ΕΚΕΙ ΤΟΝ ΕίΣΒΟΛΕΑ ΑΙΑ ΝΑ ΤΟΝ ΣΥΝΤΡΙΨΗ Η ΑΠΩΛΕΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΕΝ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ AI ΝΕΑΙ ΣΕΛΙΔΕΣ ΛΟΞΗΣ ΕΙΣ ΤΑ ΟΧΥΡΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΛΟΝΙΑΣ
Ό ίλληνικόο λαός Επιδεικνύει άκμαιότατον ψρόνη_μα. "Υπερήφανος διά τήν ύβέροχον δράσιν του στρατού του, χάρις είς τήν όποϊαν άνέγραψε νέους τίτλους διά το Εθνος έπί τοΟ θαυμασμού τΰν αΙώνων, καί άκλονήτως βέ βαιος περί τελικής έπικρατήσεως τοΟ άγώνος του, δέχεται τήν έξέλιξιν της νέας ψάσεως τοϋ πολέμου μέ ψυχραιμίαν άπόλυτον. ΕΙς Εναν πόλεμον πολλαι και διάφοροι ήμποροΰν νά είνε αι διακυμάνσεις των Επιχει ____. _____ . Γ,.ασίσ:ν Εχει ρήσεων, άλλά σημασίαν Μ'·'· κυρίωςς το ποιος — ί κ τών μαχομένων θά επίδειξη μεγαλειτέράν θέλησιν καί Επιμονήν. Δέν πρέπει νά ' ......
, του πολέμου είς τό ίταλικόν μί τοπον καί ή όποία έπραγματοποιήθη Επειτα άπό μίαν προέλασιν τοΟ έχθροΟ αρκετών ή μερων. E lc τόν άγώνα τού γερμανικού μει
Τοΰ είς Κ οζά νην ευρισκομένου απεστα λμένου μας
κ. Μ. Γ Ι Ο Κ Α Ρ I Ν Η
«ράκην καί τήν Άνατολικήν ΜακεΙ ολύ πρό τής ένάρξεως τής γερμανικής έσεως είχε λάβη τά μέτρα του. Εάν φυσικά .αΐ οΐ σύμμαχοί μας Νατιοσλαΰοι είχαν δυ■n0g νά άντιστοΟν έπί μακρότερον χρόνον είς 'ά σύνορα της Νοτίου Σερβίας ή κατάστασις *?ά ήτο καλλιτέρα καί ή όδός προς τήν Θεσ σαλονίκην δέν ήθελεν ανοιχβό- Ή πίκσις 5μως τοΰ έχθροΟ ύπήρξεν είς τό σημεΐον έκεϊ* νο μεγάλη καί 6 ήοωισμός τών νοτιοσλαυϊκών στρατευμάτων δέν ήρκεσε νά τήν σταματήσχ). Τούτο ομως δέν σημαίνει καθόλου δτι ό πόλεμος τών Βαλκανίων έκρίθη καί δτι ήμείς καί οΐ σύμααχοί μας πρέπει ν” άνησυχησωμεν σοβαρώς. Ο πόλεμος συνεχίζεται, « I μάχαι εις την Ελλάδα καί είς τήν Σερβίαν Εξακο λουθούν καί πολύ άπέχομεν άχόμη άπό τοΰ νά Ιδωμεν δλας τάς ύψισταμένας διαθεσίμους δυνάμεις Εμπλακείσας είς τόν άγωνα. Ό έλληνικός λαός μέ τήν ψυχραιμίαν του καί τό ύψηλόν του φρόνημα άποδεικνύει δτι ,Ιόρθώς Εχει άντιληφθη τά πράγματα καί δτι ή δλη προοπτική τοΟ πολέμου όχι μόνον είς τήν Βαλκανικήν, άλλά καί εις τά άλλα μέ τωπα καί εις τόν άκρα καί είς τήν θάλασσαν, δπου τά Εθνη τής Ελευθερίας μάχονται έναντίον τών Εκπροσώπων τής διεθνούς τυραννίας δέν Εχει καθόλου μεταβληθβ. οώδέ πρόκειται νά μετοίβληθη. ΚΟΖΑΝΗ, 10 'Απριλίου. I\ηναζ ήμΐβΕίος-»ν άχυρων μας | μας, το οποίον 6 εισδολευς δέν υ ι αστικοί καί οι αγροτικοί πληθυσμοί (ΤοΟ άπεσταλμένου μας). — I άντιμετωπίζοντα υέ άσύλλη- ί6ά κατορθώση νά>παραδιό»·^. μας ϊστανται πράγματι είς τό ψυχικόν Επίπε Ό διμέτωπος άγώ, τόν ό αέχρι τής προχθεσινής νυκτός πτον γενναιότητ. _τάς γερμαν.-1 'Οσον άφορά τό άΧ6αν;κον δον τοΰ στρατού μας, ό όποιος μέ τήν γεν- ποιον διεξάγει ή μικρά καί ύναίαν, τήν ηρωϊκήν καί άπαράμιλλον άντίστα- περήψανος Ελλάς κατά τών έναντίον του είς τήν περιοχήν κάς δυνάμεις κς;ά τών όποιων<μέτωπο·.' οϊ Ιταλοί άναμένον· τοϋ Κιλκίς.ΟΙ Γερμανοί ήναν- έξηκολούθοσν ν. καταφέρουν τ?ς έν άγων! άπό ήμερων τάς σίν του έναντίον τής γερμανικής έπιθέσεως δέν άνενέωσεν άπλως τούς παλαιούς καί τούς δυο αύποκρατοριων, ή άνευ κάσθησαν νά ζητήσουν ένι- σκληρά πλήγμαα^ Ό έ-τιδει- ίέτΓ:χειρήσε,ς τών Γερμανών, έπροηγουμένου είς τήν Ιστορί σχύσεις καί οϋτω μέ τάς νέας κνυόμενος ϋπ' βιτων ηρωισμός, j νόμισαν, επι τέλους, δτι ήτο νέους μας πολεμικούς θρύλους,τούς δημιουρ- αν γνωστόν, άτίτέλεσεν %άπο-; καιρός νά δράσουν. Γνωρίζοντες νηθέντας εις την Αλβανίαν, άλλά καί τούς ■ μάχη τήν όποίαν δίδει μία: των δυνάμεις έσυνέχισαν τήν ύπερέβη τόσον είς τήν άμυναν των όχυρωμέ- J δράξ άνθρώπων έναντίον τών έπίθεσίν των πρός Θεσσαλονί κάλιχριν καί έ*τληξιν δια τόν ίτ6 «συν ’Αθηνά καί χεϊρα κίνκι» δύοπανισχύρων κην καί κατέλάβον τήν πόλιν. ίσχυρόν έχβρόν, ό όποος δεν έ<ινή6ησαν πρός τάς έλληνικάς νων σημείων, δσον καί είς τάς μάχας πού 2- ! έκατομμυρίων κρατών, είχε γθές μίαν φάσιν Οϋτω άπωλέσ^η ή νύμφη τοΰ ήδυνήθη να κάματον R J'n v a ! γρσμμάς είς τοττικήν έπ;θετιλαβαν χώραν εις τό άνοιπτόν πεδίον. ! δυσάρεστον. Ή ώραία θ: Θερμαϊκού καί συγχρόνως άΉ αύτή άνδρική στάσις τοΰ Εθνους άπέ- λονίκη εύρίσκεται άπό χθές πεκόπησαν a t όλίγαι δυνά- στρατιώτην έκει αϊτού τον συ- κήν προσπάθειαν. *Αλλά διά [ μίαν ά<όΐΐη βοράν σ\Γνετρ!6ησα' ναντι καί τοΰ νέου έχθροΟ, ή αΰτή έκ μέρους είς χειρας τοΟ έτέρου τών εισ ιιεις ^ας « I ευρισκόμενοι είς νητησε. τ£δ:κάσθησαν άπό τά toü λαοΟ ψύχραιμος άντιμετώπισις τών πραγ βολέων, ό όποιος Επληξε τήν τήν Άνατολικήν Μακεδονίαν. στρατηγείο- μας, άπό τών 1στρατεύματα μάς, μίταδάλονμάτων καί ή άζιοθαύμαστος διαγωγή τών έλ- πατρίδα μας έκ τών νώτων 5ηνικών στοατεομάτων. δέν πρέπει νά άμφί- καθ’ ήν στιγμήν τά γενναία .Η ΣίίΜΑΣίΑ ΤΟΥ ΓΕΓΟΝΟΤΟΣ ιάγών·ος; ^σΐΛ>!σταο εις^ το να I φρασιν είς ίταλικην <ίγουν «συν Μλλωμεν δτι εις τό τέλος θά δώσουν τά ίδια τέκνα της συνέτριβον τόν συ ρύτυχισμένα άποτελέσματα, τά όποΤα ήδη εϊ- νεταίρον του εις το άλβανικόν ■'«μεν καί έναντίον τών Ιταλών. Ή έπικράτη- μέτωπον. σις τοΟ δικαίου μας θ" άποτελεϊται κατά Ισον Τό γεγονός τής άπωλείας ιιέρος άπό tier νίκας τοΟ στρατοΰ τοΰ Ιδικοΰ τής Θεσσαλονίκης δέν έπτόη\ιας καί τών συμμάχων, 0πως καί άπό τήν πί- σε κανένα. Διότι ή νύμφη τοΰ τπιν τών άγωνιζομένων έν τψ συνόλφ των Θερμαϊκού δέν κατελήφθη κα τόπιν Ελληνικής ήττης. Άντιθέτως ή κατάληψις αύτή έπραγματοποιήθη καθ’ήν στιγ μήν τά όλιγάριθμα Ελληνικά | ΓΡΗΓΜΥ iEftOflOYAOY στρατεύματα εις τά όχυρά1
Mgnrfinvinr,..ffltfiux-, ..fir.
ζικού και δύο τάγματα. Βρισκόταν δε υπό τη διοίκηση της Μεραρχίας Ιππικού. Για την ασφάλεια και την άμυνα της υ πόλοιπης περιοχής μεταξύ Νυμφαίου και Πρέσπας, η Μεραρχία Ιππικού εγκατέστησε κάποια μεμονωμένα τμήματα, που έφθασαν εκεί μόλις στις 9 Απριλίου.
Η ΠΡΩΤΗ ΕΠΑΦΗ Μ Ε ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ Το ίδιο βράδυ, λόγω της διάσπασης του γιουγκοσλαβικού μετώπου και της ταχύτατης προέλασης του Γερμανικού Στρατού, εμφανίσθηκαν τα πρώτα γερ μανικά τεθωρακισμένα στο ύψος του ποταμού Εριγώνα, μπροστά από τη στε νωπό του Κιρλί Δ ερβέν (Κλειδί). Ενας Βρετανός αξιωματικός, μέλος πληρώμα τος τεθωρακισμένου οχήματος, ανέφε - ! Ω ~ < Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Λ üfc. Iß
♦
* ΕΣΠΕΡΑ ΠΕΜΠΤΗΣ *
ϊ
iI
10 ΑΠΡΙΛΙΟΥ IS 4 I
!♦
IX
ΙΛ . 14 4μ. Ά». ί.Χ. 5.59. Δύο. 6.54. *
T.pwrlvol,. Πομ^ον, Γρ,γορίο» Ε'. ♦
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦' ♦♦*♦«♦♦♦♦♦♦♦ Γ Ρ Α Φ Ε ΙΑ : ΕΔΟΥΑΡΔΟΥ ΛΩ ΑΡΙΘ . 3
ηi m
ip u
I ΗΟΠΟΙΛΑΐΟΪΪ ΛΟΝΔΙΝΟΝ. !0 ‘Απριλίου. (*Αβ. Πρ.). — Το ίΠρακτΟΜιον ΡώΛίο utToSiSci. δτι ή Βασίλισσα Μα■οία τής Γιενγχοολαι,'^ς. άντ^υχΐ χθίς άπό οσδιο*ώνοκ τό έξις $.&γγζλ'Μ τόν γΐΛ γκοσλοωκόν λα όν, είς σεΐδοχοοατικήν γλώσσαν: Προς τόν aycmnrov w-χ, Λαόν τ ^ ϊέοόωχ. Κοο! Σλβ6ένων. Η ίρ.κίΐ τοΰ m κ ιτλ'ίτιε: τήν ώρα^αν μ χ»τϊας ιής άσάνεϊας uou δεν cfrc 6υνστin- ί'ίς ini ύρ',σχαναι τώίκχ μαζί σσς κοί μαζί ui τόν oycnrniov -ou ι·ϊόν καί Βαο:λέα. Γνωριζω. ότ: iwotm. ο:: &ια αισθήματα, £λαι μου αΙ σκέψιις
άπό τό μδλλον ύ _.Χω «Γαιτΐρως ότι ό λα:'χ; JOJ ίπ:9νμ·.; νά δ:ατηοήσο τήν είοή^ην. άλλά μόνον είοήνην 6/τιμον καί άξιοττ,ν.ττή. Παοα τούτο, (»ποστάντες έττίθεσιυ, ή«γκάσβημεν νά λάδωμίν τό όπλο και νά Stjfiü· ιιεν τόν αγώνα, ό όποιος ιισς επεΛλΓθη,.^ Άνίλάβυΐί τό δπλα ui τρόπον Ηρωικό»·, μέ τρόTTW τόν όπο'οτ όλος ό ιτετολιτιομίνος κόσμος όνέitsvsv. ‘Ο λαός uou έν τδ ποριλ»5ντι ήγωνισθη 6ια τήν ττραγματοποίησιν τής ίνόίητός του. διά τήν έλευ3ερ:αν του «αί διά τήν ί«|αρτησίαν toj. Είμαι 6»:6αία ότι Οίι άγωνισθίΛΐι* διά νά διατηρήσωμεν τήν ένότητα. τif/ έλει/Scp.av καί τήν άνιξαοτησιαν ταντιν. Ά'.τιλαυδάνομαι δτι ό φγώ. ,αΰτός Οττίρ
jjÖTUv ϋπβατάντΜν βαρείας άπω- ■ < άξΐίΜίατικοϊ τού Ιταλικού στρατού, συλληφίέν; κατόπιν αΙχμάλωτοι. ή Ελληνική καί ή διεθνής (•kx τού ΓίνικβΟ Στίχηιιγίίου) γη γνώμη Ελαβαν μίαν σχεδόν πλήρη καϊ άκριοή ι.τ,όνα τής ψυχικής καί τ?ς ίιλικής καταστάσιως του Τό όοιττοκργιΤον Δημοσίας *Α- ιταλικού ατοατού. Τ ά ήμερολόγια αύιά _ έξηγοίν κατά έπαρκή τρόπον τήν αίτιον τών Ιταλικών στρατ;»τι«ών συμφοβών. ιιί όοοΐσι δίν όφείλονται ούτε ρα κύματα ύτιρέπτησαν χ$ίς τάς eic τήν έλλειςκν έταρκών σιρατευμάτον. ούτε είς νυκτερινός δρας της περιοχής τή» 0.λει*ιν πολιμ κώτ · Μίσων καί ι,Χίδ.ων, οϋτι είς Πειραιώς κα· Ιρριψα» βόμβας άνευ ττν έλλε;ψιν μαχ^’.κής ικανότητες έκ μέρους τοΟ έχθυμάτων $ ζημιών. θροΰ. Ό ιταλικός στρατός ένός μόνον πράγματος στερεΐτοι καί σώτό ftve ή π'στις του ιίς τήν ηθικτ.ν γνητικάς εις διάφορα σημιία ώς ■ ■" roü άγώνος. τόν όποιον η κυβέρνησις ' έπέβαλε ι’-μΚλΙι «· ..Λ διεξαγάγο. ί ir("vÄ 1 καϊ κατά τήν επιδρομήν τής 7«ς 'Ρνώπιον : Ρώμης τρέχοντβς. -- 1.......‘ ‘τερον είς άρ βαόν. 'Αλ...ιδΰς τό στοιχείο·/ ίκείό ίταλι«ός ^λοός. Γνωρ^ει
.j&j‘
tS!
ζω ής
j wv τής νίκης. 'Ενώ οΐ 'ίταλοΐ άνπιθίτως άντι. δάνονται δτι Λ ΐδικΛ των αύτο9υσία δέν θά ιίχεν άλ λο άπστέ,Λεσμα παρά νά ένιείνη τήν άρρωστον μεΥόλόμανίαν έκε'.νου πού τούς ίστειλε να πώά«Κ» επ', τών άλβανικών öpfaw, χωρίς κανένα γενικώτε00V fi ύΟτνλέτεοον σκοπόν.
Η ΑΜΕΡΙΚΗ ΚΑΙ 0 ΠΟΛΕΜΟΣ
.Ai ΛΠΛΙΤΗΥΡΙΥ;
Η εφημερίδα «Αθηναϊκά Νέα» αναγγέλλει τις νέες « ... σελίδες δόξης εις τα οχυρά της
Μακεδονίας.» Είναι Παρασκευή 10 Απριλίου, και η Αθήνα είναι ακόμα ελεύθερη...
ρε στον διοικητή του πως μετά από ανα γνώριση στην περιοχή του Μοναστηρι ού βόρεια της φλώρινας αντιλήφθηκε πως οι Γερμανοί είχαν καταλάβει την πό λη του Μοναστηριού γύρω στις 4 το α πόγευμα. Ο ίδιος αξιωματικός είχε πα ρατηρήσει και την πορεία μιας μεγάλης γερμανικής φάλαγγας με δυνάμεις πεζι κού που κατευθυνόταν προς Νότο. Την ίδια ώρα ο Ελληνικός Στρατός εγκατέλειπε τη Φλώρινα και υποχωρούσε σε μια νέα αμυντική γραμμή δυτικά της πό λης. Η είδηση ότι το μέτωπο στη Γιου γκοσλαβία διασπάστηκε και ότι οι Γερ μανοί πλησίαζαν προκάλεσε πανικό στους κατοίκους. Το γεγονός ότι και η Χωροφυλακή διατάχθηκε να αποχωρή σει επιδείνωσε την κατάσταση. Ο δήμαρχος Φλώρινας Ν. Χάσος κάλεσε σε σύσκεψη τον μητροπολίτη Βα
σίλειο και τους προκρίτους της πόλης για να αποφασίσουν τη δημιουργία κά ποιος πολιτοφυλακής μέχρι την είσοδο των Γερμανών. Στο μεταξύ οι αρχές της πόλης, ο νομάρχης, οι δικαστικές αρχές και οι δημόσιοι υπάλληλοι αναχώρησαν με τον σιδηρόδρομο και άλλα μέσα για το Αμύνταιο και την Κοζάνη. Περισσότε ρο ανησυχούσε τους κατοίκους η πιθα νότητα να εισβάλει μαζί με τους Γερμα νούς ο Βουλγαρικός Στρατός και να επαναληφθούν έκτροπα άλλων εποχών. Ο μητροπολίτης Βασίλειος αναγκάστηκε να βγει στον εξώστη για να καθησυχάσει τους φοβισμένους Φλωρινιώτες. Ομως παρά τις προσπάθειες των αρχών και της πολιτοφυλακής να μη διασαλευτεί η τάξη πολλοί κάτοικοι των γύρω χωριών και της πόλης, επωφελούμενοι από την κατάσταση, εισέβαλαν στις αποθήκες
Γερμανικά άρματα μάχης που λόγω ανατινάξεων στο οδικό δίκτυο κινούνται επί της σιδηροδρομικής γραμμής Κατερίνης - Πλαταμώνα.
του σιδηροδρομικού σταθμού και άρπα ξαν τα εφόδια του Στρατού που υπήρ χαν εκεί (ιματισμός, τρόφιμα, ξυλεία κ.ά.). Για μερικές ημέρες η κατάσταση ή ταν χαώδης. Τα καταστήματα και τα πο λυτελή σπίτια των πλουσίων Φλωρινιωτών έγιναν έρμαια στα χέρια των διαρ ρηκτών. Το πρωί της 14ης Απριλίου οι γερμα νικές εμπροσθοφυλακές κατέλαβαν τις κεντρικές αρτηρίες της πόλης και τον σιδηροδρομικό σταθμό. Το ίδιο βράδυ το γερμανικό πυροβολικό έβαλε κατά των ελληνικών θέσεων στο Πισοδέρι. Το ελληνικό πυροβολικό απάντησε με βο λές που έπεσαν στην τοποθεσία της εκ κλησίας του Αγ. Νικολάου. Το απόγευμα εμφανίσθηκε στην πόλη ένας ανώτερος Γερμανός αξιωματικός, ο συνταγματάρ χης Γκαίρνερ, και επισκέφθηκε τον μη τροπολίτη. Ο Γερμανός επέβαλε αμέσως την τάξη και σε λίγες ημέρες - αμέσως μετά τη συνθηκολόγηση - απελευθέρω σε τους Ελληνες στρατιώτες και τους α ξιωματικούς που εκρατούντο σε ένα στρατόπεδο αιχμαλώτων έξω από τη Φλώρινα.
Η ΓΕΡΜ ΑΝΙΚΗ Π Ρ Ο Ω Θ Η ΣΗ ΣΤΟ Κ ΙΡ Λ ΙΔ Ε Ρ Β Ε Ν ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΥΜ ΠΤΥΞΗ Στο μεταξύ η είσοδος των Γερμα νών στη Θεσσαλονίκη και η συνθηκολό γηση του Τμήματος Στρατιάς Ανατολι κής Μακεδονίας (ΤΣΑΜ ) χειροτέρεψε την κατάσταση. Πολλοί στρατιώτες που είχαν συλληφθεί από τους Γερμανούς στην περιοχή της Θεσσαλονίκης αφέθηκαν αμέσως ελεύθεροι να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Η πράξη αυτή της γερμανικής διοίκησης ήταν ευφ υέ στατη και συνετέλεσε αναμφίβολα, μα ζί με την προπαγάνδα της Πέμπτης Φά λαγγας, στον κλονισμό του ηθικού των ανδρών του ΤΣΚΜ . Κατά το μεσημέρι της 10ης Απριλίου έφθασε στον Περδίκκα ο διοικητής του βρετανικού Συ γκροτήματος W, στρατηγός Ουίλσον. Α μέσως κάλεσε τον διοικητή της 6 ης αυ στραλιανής Μεραρχίας, υποστράτηγο Μακέι, τον διοικητή της 1ης Τεθωρακι σμένης Ταξιαρχίας, ταξίαρχο Τσάρινγκτον, και τον υποστράτηγο Καράσσο, διοικητή του ΤΣΚΜ , για να εξετάσουν από κοινού τη νέα κατάσταση. Μετά το τέλος της σύσκεψης ο Ουίλσον έθεσε το ΤΣΚΜ υπό τη διοίκηση του υποστρά τηγου Μακέι. Αυτό δυσαρέστησε τον Ελληνα διοικητή με αποτέλεσμα εκεί νος να διαμαρτυρηθεί με κρυπτογραφι κή αναφορά του στο Γενικό Στρατηγείο
στην Αθήνα. Απάντηση όμως δεν πήρε. Αντ’ αυτού την ίδια ημέρα ο διευθυ ντής του 3ου Γραφείου του Γενικού Στρατηγείου ρώτησε τηλεφωνικά από την Αθήνα αν θα ήταν δυνατή η σύ μπτυξη των ελληνικών δυνάμεων του ΤΣΚΜ από την τοποθεσία του Βερμίου στο Σινιάτσικο (Ασκιο). Ο Καράσσος συμφώνησε επειδή φοβόταν τον ε γκλωβισμό από τις υπέρτερες γερμανι κές μηχανοκίνητες μονάδες. Θεωρού σε όμως πως απαραίτητη προϋπόθεση για την αναδίπλωση ήταν οι Βρετανοί να κρατήσουν τις θέσεις τους στα στε νά του Κιρλί Δ ερ β έν για όσο χρόνο διαρκούσε η ελληνική υποχώρηση. Κατά τις πρώτες απογευματινές ώ ρες της 10ης Απριλίου γερμανικές ε μπροσθοφυλακές της Μηχανοκίνητης Μεραρχίας S S «Leibstandarte Adolf Hitler» ήλθαν σε επαφή με τους Βρετανοαυστραλούς στη διάβαση του Κλειδιού. Η μάχη κράτησε ως το βράδυ χωρίς οι Γερ μανοί να καταφέρουν να προωθηθούν προς Νότο. Το λίγο χιόνι και το κρύο ε μπόδιζαν τις κινήσεις των αντιπάλων. Το πρωί της επόμενης ημέρας (Σάββατο) το πυροβολικό των Αυστραλών σταμάτησε όλες τις επιθέσεις των SS, αλλά τελικά ένα σύνταγμα γρεναδιέρων με επικεφα λής τον συνταγματάρχη Γκέρντ Πλάιμπ, πραγματοποιώντας μετωπική επίθεση α νέτρεψε την αντίσταση των ανδρών του Μακέι συλλαμβάνοντας αρκετούς αιχ μαλώτους. Ομως ο κύριος όγκος των βρετανικών δυνάμεων οπισθοχώρησε συντεταγμένος, αφήνοντας στον δρόμο προς την Κοζάνη κατεστραμμένα οχή ματα και νάρκες για να εμποδίσουν την
Ο υποστράτηγος Χρήστος Καράσσος,
διοικητής του ΤΣΚΜ.
κάθοδο των γερμανικών τεθωρακισμέ νων. Από υποκλαπέν σήμα ασυρμάτου διαπιστώθηκε πως οι Βρετανοί αιφνιδιάστηκαν από την ταχύτητα διείσδυσης των Γερμανών και έδωσαν διαταγή για ά μεση αποχώρηση των δυνάμεών τους από την τοποθεσία του Βερμίου. Ο διοι κητής του ΤΣΚΜ, βλέποντας πως οι Β ρ ε τανοί αδυνατούσαν να συγκροτήσουν τους Γερμανούς, πρότεινε στη βρετανι κή διοίκηση να καταλάβει και να οργανώ σει αμυντικά με δική του πρωτοβουλία τα περάσματα που οδηγούσαν στο Σινιάτσικο, δηλαδή το στενό της Κλεισούρας και τη διάβαση της Βλάστης, όπου οι δρόμοι ήταν προσιτοί σε μηχανοκίνητα μέσα. Το βρετανικό στρατηγείο αποδέ χθηκε το αίτημα και το ΤΣΚΜ διέταξε (με την υπ’ αριθ. Α.Π. 1718/10/10-4-41 διατα
γή) την εντός της νύκτας της 10/11 Απρι λίου μεταφορά, στην Κλεισούρα, ενός συγκροτήματος από δύο τάγματα πεζι κού και δύο ορειβατικές πυροβολαρ χίες. Για τη διάβαση της Βλάστης διέτα ξε τη μεταφορά ενός τάγματος πεζικού. Οι μετακινήσεις των μονάδων πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της νύ κτας και το πρωί της 11ης Απριλίου άρχι σε η εργασία για την αμυντική οργάνωση των δύο διαβάσεων. Την ίδια ημέρα όμως το ΤΣΚΜ πληροφορήθηκε την προώθη ση των Γερμανών στο Κιρλί Δ ερβέν και τη σύμπτυξη των Βρετανών. Μερικά χιλιόμετρα δυτικότερα, στο Πισοδέρι της Καστοριάς, παιζόταν ένα άλλο δράμα. Στην περιοχή ήταν εγκατε στημένη η ελληνική Μεραρχία Ιππικού μαζί με ένα σύνταγμα της 21ης Ταξιαρ χίας Πεζικού, δύο μοίρες πεδινού και βα ΣΤΡΑΤ ΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ρέος πυροβολικού και μια ομάδα σκαπα νέων με τα απαιτούμενα εκρηκτικά για την ανατίναξη των τεχνικών έργων της οδού Φλώρινας - Πισοδερίου. Μετά την πτώση της Φλώρινας η Μεραρχία έπρεπε να αντισταθεί με όλες της τις δυνάμεις στη γραμμή Βαρνούς - Βέρνον - Νυμ φαίο. Οι επιθέσεις των Γερμανών στο Πισοδέρι αποκρούσθηκαν επιτυχώς ως την Τρίτη 14 Απριλίου. Το μεσημέρι όμως της ίδιας ημέρας το 88 ο Σύνταγμα της 21ης Ταξιαρχίας που υπεράσπιζε την το ποθεσία κυκλώθηκε από τους Γερμα νούς, αφού οι Βρετανοί παρέλειψαν να ειδοποιήσουν τον σύνδεσμό τους στο Σύνταγμα ότι είχαν αποχωρήσει από το Κλειδί. Ο διοικητής του Συντάγματος, συνταγματάρχης Χονδρός, αυτοκτόνησε για να αποφύγει την αιχμαλωσία. Το πρωί της 15ης Απριλίου άνδρες
Η διάταξη των ελληνοβρετανικών δυνάμεων στη Δυτική Μακεδονία λίγο πριν από την κήρυξη του πολέμου (5 Απριλίου 1941).
της 73ης γερμανικής Μεραρχίας Πεζι κού προσέβαλαν το μικτό απόσπασμα του συνταγματάρχη Λιώση στο Δισπηλιό, έξω από την Καστοριά, κοντά στη γέφυρα Μανιάκι. Τα αντιαρματικά και το πυροβολικό του αποσπάσματος προξέ νησαν πολλές απώλειες στους Γερμα νούς, αλλά το απόγευμα της ίδιας ημέ ρας (γύρω στις 18.00) εμφανίσθηκαν στον ουρανό 40 Messerschmitt, που σε συνδυασμό με την ταυτόχρονη επίθεση των αρμάτων - panzer - εξουδετέρωσαν το ηρωικό απόσπασμα. Η μάχη αυτή αποτέλεσε και το «κύκνειο άσμα» του ελλη νικού ιππικού, αφού στο πεδίο της σύ
γκρουσης άφησαν την τελευταία τους πνοή ο Ιλαρχος Χατζηλιάδης και ολόκλη ρη η ίλη του. Οι περισσότεροι άνδρες αιχμαλωτίσθηκαν (ανάμεσά τους και οι αξιωματικοί Μανωλέσος καιΤούσας). Μερικά τμήματα συνέχισαν να αντι στέκονται στις γερμανικές φάλαγγες κοντά στον αυχένα Αποσκέπου, βόρεια της λίμνης της Καστοριάς, ως τις 16 Α πριλίου. Αργότερα συμπτύχθηκαν διά μέσου του Δενδροχωρίου στο Ανθηρό, ακολουθώντας την πορεία του υπόλοι που Ελληνικού Στρατού.
Η ΑΡΜΑΤΟΜΑΧΙΑ ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΤΟΛΕΜ ΑΪΔΑ Στις 10 Απριλίου γερμανικά αερο πλάνα έπληξαν στην Κοζάνη το κτήριο του σταθμού διοίκησης του ΤΣΚΜ, με α ποτέλεσμα τον τραυματισμό μερικών Ελλήνων αξιωματικών. Τα ξημερώματα της 11ης Απριλίου το 1ο κλιμάκιο του Στρατηγείου του ΤΣΚΜ μετακινήθηκε από τον Περδίκκα και εγκαταστάθηκε στη Λευκόβρυση, σύμφωνα με διαταγή του στρατηγού Ουίλσον. Για τον σύνδε σμο με την 6 η αυστραλιανή Μεραρχία Πεζικού παρέμεινε στον Περδίκκα ο υπαρχηγός του ΤΣΚΜ μαζί με δύο αξιω ματικούς. Το μεσημέρι της ίδιας ημέρας ανακοινώθηκε (με την υπ. αριθ. Α.Π. 1923/11-4-41 διαταγή) η σύμπτυξη της 20ής Μεραρχίας ανεξάρτητα από τις δυ νάμεις του Υποτομέα Κέλλης που υπήχθησαν στην 6 η αυστραλιανή Μεραρ χία. Η νέα διάταξη της 20ής Μεραρχίας ήταν η εξής: α) Στο στενό της Κλεισού ρας βρίσκονταν το 1ο Τάγμα του 87ου Συντάγματος Πεζικού, το 80ό Σύνταγμα Πεζικού, δύο ανεξάρτητοι λόχοι (ο Λό χος φανού και ο 9ος προκάλυψης), το 6 ο Τάγμα Πολυβόλων Θέσεως, μια πολυβο λαρχία Hotchkiss, μια πεδινή και μια έ φιππη πυροβολαρχία, ένας ουλαμός πε δινού πυροβολικού των 75 mm, μια μοί ρα ορειβατικού πυροβολικού από δύο πυροβολαρχίες, μία πυροβολαρχία των 85 mm με τρία πυροβόλα, η 20ή Ομάδα Αναγνώρισης και δύο λόχοι σκαπανέων. 6 ) Στη διάβαση της Βλάστης διατέθη καν το 35ο Σύνταγμα Πεζικού, μια πολυ βολαρχία Hotchkiss και μια ορειβατική πυροβολαρχία. Το μεσημέρι της 11ης Απριλίου εμ φανίσθηκε ένας σχηματισμός γερμανι κών αρμάτων μάχης μεταξύ Κέλλης και Αρνισσας. Εναντίον αυτών έβαλε η πυ ροβολαρχία των 85 mm της 20ής Μεραρ χίας και τα ανάγκασε να αποσυρθούν. Ταυτόχρονα άλλες ισχυρές γερμανικές περίπολοι αναγνώρισης κινήθηκαν από Βορρά προς τον Αγιο Αθανάσιο, νότια του χωριού Κέλλης, εναντίον τμημάτων του Συντάγματος Δωδεκανησίων. Μετά από ανταλλαγές πυρών οι γερμανικές ε μπροσθοφυλακές οπισθοχώρησαν. Η διάσπαση όμως του μετώπου στη διάβα
Η ώρα της συνθηκολόγησης. Διακρίνεται Ελληνας εύζωι/ος με λευκή σημαία.
ση του Κλειδιού είχε ολοκληρωθεί και ο διοικητής της 9ης γερμανικής Τεθωρα κισμένης Μεραρχίας διέταξε τις ταχυκί νητες μονάδες του να καταδιώξουν τις συμπτυσσόμενες βρετανικές δυνάμεις προς την Κοζάνη και να εμποδίσουν την επαφή τους με τη Βέροια. Η γερμανική πολεμική μηχανή κτυπούσε πλέον προς κάθε κατεύθυνση. Στις 11 Απριλίου καταλήφθηκε η Βεύη, ενώ στις 13 Απριλίου μοτοσυκλετιστές της 9ης Τεθωρακισμένης Μεραρ χίας εισήλθαν στον Περδίκκα. Στο κέ ντρο του χωριού διαδραματίσθηκε μια σκηνή που επαναλήφθηκε από τις τοπι κές αρχές σε όλα σχεδόν τα χωριά και τις πόλεις της Δυτικής Μακεδονίας. Μια επιτροπή από χωρικούς, με επικεφαλής τον πρόεδρο της κοινότητας, τον ιερέα και τους δύο δημοδιδάσκαλους, υποδέ χθηκε τον πρώτο Γερμανό αξιωματικό προσφέροντας σε έναν δίσκο ψωμί, αλά τι και νερό, ως ένδειξη υποταγής και πα ράδοσης των κατοίκων του χωριού χω ρίς αντίσταση.
Νωρίς το απόγευμα της ίδιας ημέ ρας (Μεγάλη Δευτέρα), το 33ο Σύνταγ μα Αρμάτων «Πρίγκηψ Ευγένιος», της 9ης Τεθωρακισμένης Μεραρχίας, εισήλθε στην Πτολεμαϊδα. Ο δρόμος προς την Κοζάνη ήταν όμως τόσο κακός ώστε τα γερμανικά τεθωρακισμένα προχω ρούσαν με μεγάλη δυσκολία. Η άφιξη των γερμανικών δυνάμεων στην πρω τεύουσα της Εορδαίας συνοδεύθηκε από σφυροκόπημα πυροβολικού από τους γύρω λόφους - νότια και νοτιοανα τολικά της πόλης. Ανδρες της 1ης βρε τανικής Τεθωρακισμένης Ταξιαρχίας κα της 6 ης αυστραλιανής ΜΠΖ προσπάθη σαν για τελευταία φορά να αναχαιτ.σουν τη γερμανική προέλαση. Δύο γερ μανικές περίπολοι αναγνώρισης που εστάλησαν ανέφεραν πως η γέφυρα α- : την οποία θα διέρχονταν τα οχήματα κ ;. βρισκόταν 500 περίπου μέτρα νότια της Πτολεμαϊδας είχε ανατιναχθεί απο το _ ; Βρετανούς. Ακόμα υπήρχε μία τ ο ; ; : : με μαλακό χώμα στις όχθες, με T t 'v r r c t 1,8 m και βάθος 90 cm. Αποτελο. ;ε ε . :
- Ί -- W · '
<
ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΟΝ
*
*£
.........
,Vl
’ '· y
Δ Ε Λ Τ Α Ρ I Ο Ν»
t =. 1
* ■
Λόγω απώλειας των αρχείων του 1/88 Τάγματος της 21ης Ταξιαρχίας Πεζικού (Συγκροτήματος Δραγουμάνου) οι επιστολές αυτές είναι τα μόνα στοιχεία που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη του Συγκροτήματος.
■’ Λ- A ■ ..T^V·
H r
w 'if v W - ■
V
:
;w
-
‘i
p <-*Ί 4CJy fX > j eβκ/^..<.<ί·ν·0· ^ j - 4.
α π ο ιΥ ο λ ε υ ι .
o ^ T p c Y ^ - w
I
?
λ
^ ^ :7
"C
ΙΛ */ Ι4 °γ ~ @ φ ί· *γ T f< L li _________ _
· . : *
. -, ^ t& je c £ tä u * s > r ---- -»^PÄIlpeÄ||pH
■' ■'
■
i r . 1 / ^
.......
ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΟΝ
’*
...
.
.■·;.» . - .w a s te s
ΔΕΛΤΑΡΙϋΝ
1
- .A k.>
: \' Kv
j
/
1 V» f{o ^ v ? y n o
*,»·
ΛΠΟΣΤΟΛΕΥΣ :
0 <^ή
iJ ä M ' άριστο αντιαρματικό κώλυμα. Η γύρω περιοχή ήταν βαλτώδης και πολύ δύ σβατη για οποιοδήποτε όχημα. Αρχικά οι Βρετανοί επιτέθηκαν με 20 άρματα που είχαν μικρότερη εμ βέ λεια και θωράκιση έναντι των γερμανι κών. Πίσω από αυτά ακολουθούσαν Β ρ ε τανοί πεζοί σε αραιούς σχηματισμούς. Το γερμανικό πυροβολικό αντέδρασε α μέσως και ανάγκασε τα βρετανικά άρμα τα να συμπτυχθούν αφού ακινητοποίησε δύο από αυτά. Στη συνέχεια τα γερ μανικά τεθωρακισμένα αντεπιτέθηκαν ταχύτατα, παρόλο που στον βάλτο κόλ λησαν επτά. Καθώς σουρούπωνε η μάχη συνεχι ζόταν πιο άγρια. Οι Αγγλοι εκτελούσαν πυρά πυροβολικού και αντιαρματικών ό πλων και τα άρματα είχαν στραφεί θαρ ραλέα εναντίον των υπέρτερων γερμα νικών αρμάτων. Δύο βρετανικά αντιαρ ματικά πυροβόλα ακινητοποιήθηκαν σε ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
απόσταση μικρότερη από 200 μέτρα ενώ προσπαθούσαν να διαφύγουν. Οταν νύκτωσε άρχισαν αλυσιδωτές εκρήξεις σε κάποια απόσταση. Οι Β ρ ε τανοί ανατίναζαν αποθήκες με πυρομαχικά και βενζίνη για να μη πέσουν στα χέρια των Γερμανών. Εκμεταλλευόμενα το σκοτάδι, τα βρετανικά άρματα οπι σθοχώρησαν προς την Κοζάνη. Οι αντί παλοί τους δεν μπόρεσαν να τα κατα διώξουν επειδή είχαν εξαντλήσει σχε δόν τα πυρομαχικά και τα καύσιμά τους. Ο αντικειμενικός σκοπός, άλλωστε, είχε επιτευχθεί. Οι Βρετανοί είχαν εκδιωχθεί από τις αμυντικές θέσεις στη λοφοσειρά έξω από την Πτολεμαϊδα, εγκαταλείποντας μάλιστα 32 άρματα κι αντιαρματικά πυροβόλα και μεγάλο α ριθμό φορτηγών οχημάτων. Οι Γερμανοί έχασαν κατά τη μάχη 4 τεθωρακισμένα. Αυτή ήταν η πρώτη και η τελευταία αρματομαχία καθ’ όλη τη διάρκεια της εκ-
στρατείας των Γερμανών στην Ελλάδα. Στο μεταξύ από τις 13.00 της 12ης Α πριλίου οι μονάδες της 20ής Μεραρχίας που έδρευαν στο Βέρμιο άρχισαν να μεταφέρονται με αυτοκίνητα από το χωριό Κομνηνά στην Κλεισούρα και τη Βλάστη. Ατυχώς τα γεγονότα του Κιρλί Δερβέν και η άμεση ανάγκη μετακίνησης των Βρετανών από την περιοχή δεν επέτρε ψαν να ολοκληρωθεί η σύμπτυξη της Με ραρχίας. Μόνο μερικά τμήματα του 35ου Συντάγματος μέχρι τις οκτώ το βράδυ κατόρθωσαν να επιβιβασθούν στα φορ τηγά για τη μεταφορά τους. Και οι στρα τιώτες αυτοί δεν μεταφέρθηκαν μέχρι τη Βλάστη, αλλά κατέβηκαν στην Πτολεμαϊδα και αναχώρησαν για τη Βλάστη πεζή. Τα υπόλοιπα τμήματα του Συντάγματος μετακινήθηκαν από τα Κομνηνά προς τη Βλάστη με τον ίδιο τρόπο. Ενα άλλο Σύνταγμα, το 80ό Πεζικού, συγκεντρώθηκε στα Κομνηνά γύρω στις 04.30 μετά από κοπιαστική νυκτερινή πο ρεία από θέσεις που κατείχε έξω από το χωριό Περαία. Οι περισσότεροι από τους στρατιώτες του ήταν ασθενείς και τραυ ματίες του αλβανικού μετώπου. Η μονά δα επιβιβάσθηκε γύρω στις 9 το πρωί της 12ης Απριλίου σε βρετανικά αυτοκίνητα για να μεταφερθεί στις νέες θέσεις σύ μπτυξης. Επειδή όμως οι Αγγλοι απαίτη σαν τα φορτηγά για τις δικές τους ανά γκες, δημιουργήθηκαν επεισόδια μεταξύ Ελλήνων και Βρετανών αξιωματικών. Τε λικά τα φορτηγά έφυγαν άδεια και μόνο κατά το μεσημέρι κατορθώθηκε με άλλα αυτοκίνητα να μεταφερθεί ένα τάγμα του 80ού Συντάγματος στην Πτολεμαϊδα. Το υπόλοιπο Σύνταγμα κινήθηκε πε ζή μαζί με τον διοικητή και τους αξιωμα τικούς ελλείψει αλόγων. Γύρω στις 17.30 έφθασε στην Πτολεμαϊδα ενώ συνεχιζό ταν η βρετανική υποχώρηση από το Κλει δί. Κατόπιν νέας διαταγής του ΤΣΚΜ το Σύνταγμα δεν αναπαύθηκε στην Πτολεμαϊδα αλλά συνέχισε την πορεία του χωρίς χρονοτριβή - για την Κλεισούρα. Ολα τα μεταφερθέντα υλικά του Συντάγ ματος (αποσκευές, πυρομαχικά, υλικά διαβιβάσεων κ.ά.) καταστράφηκαν το βράδυ της 12ης Απριλίου στην Πτολεμαϊδα, αφού την επομένη αναμενόταν να εισέλθουν στην πόλη οι Γερμανοί. Το ελληνικό Σύνταγμα, συνεχίζοντας την πορεία του για την Κλεισούρα, στάθμευσε κατά τη διάρκεια της νύκτας 12/13 Απριλίου για λίγες ώρες ανάπαυσης στον χώρο μεταξύ Βαρικού, Εμπορίου και Παλαιοχωρίου. Στις δύο το μεσημέρι της 12ης Απριλίου το ΤΣΚΜ πήρε τηλε φωνική αναφορά από τον αξιωματικό -
σύνδεσμο με την 6 η αυστραλιανή Μ ε ραρχία που έδρευε ακόμη στον Περδίκ κα. Η αναφορά έλεγε πως λόγω της δυ σμενούς τροπής της μάχης του Κιρλί Δερβέν τα βρετανικά στρατεύματα θα εγκατέλειπαν οριστικά την τοποθεσία του Κλειδιού την 19η ώρα της ίδιας ημέ ρας. Η 1η βρετανική Τεθωρακισμένη Τα ξιαρχία θα εγκατέλειπε την περιοχή Βεγορίτιδας και Χειμαδίτιδας λίμνης το πρωί της επομένης. Κατά συνέπεια η σύ μπτυξη των ελληνικών δυνάμεων από το Βέρμιο στο Ασκιο έπρεπε να επιταχυν θεί με οποιοδήποτε μέσο. Οι Βρετανοί απαίτησαν ο αμαξιτός δρόμος μεταξύ Αμυνταίου και Κοζάνης να μείνει ελεύθερος και να μη κινούνται σε αυτόν οι ελληνικές δυνάμεις του Βερμίου, για να μπορέσουν να τον χρη σιμοποιήσουν κατά την οπισθοχώρησή τους προς Νότο. Το Σύνταγμα Δωδεκανησίων διατάχθηκε να αποσυρθεί από την τοποθε σία που κατείχε. Από το μεσημέρι της 12ης Απριλίου διακόπηκε η τηλεφωνική επαφή του Συντάγματος με τη Μεραρ χία και το ΤΣΚΜ. Τρεις Βρετανοί αξιω ματικοί - δολιοφθορείς που είχαν μετα6 εί στον σιδηροδρομικό σταθμό Αμυ νταίου κατέστρεψαν τις τηλεφωνικές συσκευές παρά τις έντονες διαμαρτυ ρίες του Ελληνα αξιωματικού εφοδια σμού του Συντάγματος, λέγοντάς του να βιαστεί να εγκαταλείψει μαζί με τους άνδρες του τον σταθμό επειδή θα προ χωρούσαν στην ανατίναξη και στην κα ταστροφή των ατμομηχανών. Σύμφωνα με το σχέδιο ο απαιτούμενος χρόνος για τη σύμπτυξη της ελληνικής Μεραρ χίας από το Βέρμιο ήταν τρία 24ωρα. Ο μως, λόγω των ραγδαίων εξελίξεων στο Κλειδί η σύμπτυξη αυτή δεν ολοκληρώ θηκε. Το ΤΣΚΜ διέταξε τα τμήματα που
υποχωρούσαν να συνεχίσουν την πο ρεία τους χωρίς διακοπή για τις προκα θορισμένες θέσεις. Η κατάσταση ήταν κρίσιμη. Οι άνδρες, πεζοί οι περισσότε ροι, βρίσκονταν ακόμη ανατολικά της Πτολεμαϊδας και ήταν εκτεθειμένοι στις επιθέσεις των γερμανικών αερο πλάνων. Υπήρχε ακόμα ο κίνδυνος τα γερμανικά τεθωρακισμένα να προλά βουν τα ταλαιπωρημένα τμήματα και να αποκόψουν τον αμαξιτό δρόμο Κοζά νης - Πτολεμαϊδας. Τον ίδιο κίνδυνο α ντιμετώπιζαν επίσης οι 5.000 περίπου πεζοπόροι άνδρες του Υποτομέα Κέλ λης που κατείχαν τη δεξιά διάβαση του Κιρλί Δερβέν. Με την αποχώρηση των Βρετανών εδημιουργείτο ένα τεράστιο κενό και η θέση των Ελλήνων στρατιω τών έγινε εξαιρετικά επικίνδυνη. Το ίδιο συγκεχυμένη ήταν η κατά σταση και στα υπόλοιπα μέτωπα. Αξιό πιστες πληροφορίες δεν έφθαναν σε καμία μονάδα. Ειδικά στη νότια Σερβία η διάλυση του Γιουγκοσλαβικού Στρα τού συντελέσθηκε σε διάστημα δύο η μερών. Ο δρόμος για τα γερμανικά στρατεύματα έμεινε ανοικτός και δεν φαινόταν τίποτα που θα μπορούσε να αλλάξει τη ροή των γεγονότων. Ιδιαίτε ρα η υπεροχή της Γερμανικής Αεροπο ρίας απέναντι στη Βρετανική ήταν καταθλιπτική.
Η Ε ΙΣΟ Δ Ο Σ ΤΩΝ ΓΕΡΜ ΑΝΩΝ ΣΤΗ Ν ΚΟΖΑΝΗ ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΕΧΘΡΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ Κατά τις απογευματινές ώρες της 12ης Απριλίου (Κυριακή των Βαϊων) ο δι οικητής του ΤΣΚΜ κάλεσε στη Λευκόβρυση τον νομάρχη Κοζάνης, τον φρού ραρχο της πόλης, τον διοικητή της Χω ροφυλακής και τον μητροπολίτη. Εκεί τους ανακοίνωσε την απόφασή του να εκκενω θεί η πόλη της Κοζάνης. Παρακάλεσε μόνο τον μητροπολίτη να παραμείνει στη θέση του και να επιδιώξει την προστασία του πληθυσμού. Το βρά δυ, το Στρατηγείο του ΤΣΚΜ μετακινήθη κε από τη Λευκόβρυση στην Κιβωτό. Ο δρόμος Κοζάνης - γέφυρας Γιαγκόβου - Κιβωτού γέμισε από πρόσφυγες, κατοίκους της περιοχής που έφευγαν προς τον Νότο με κάθε είδους τροχο φόρα, τα οποία δυσκόλευαν τις κινή σεις των σκόρπιων μονάδων που εκι-
0 διοικητής του 88Συντάγματος Πεζικού, αντισυνταγματάρχης Γρ. Χονδρός. Οταν διέταξε τους στρατιώτες του να ορμήσουν με <<εφ’ όπλου λόγχη» εναντίον των Γερμανών δεν εισακούσθηκε. Απογοητευμένος σηκώθηκε μόνος του και προχώρησε πυροβολώντας κατά των γερμανικών θέσεων, με αποτέλεσμα να βρει τραγικό θάνατο.
Ο ταγματάρχης Στράι, υποδιοικητής του 33ου Τεθωρακισμένου Συντάγματος «Πρίγκηψ Ευγένιος» της 9ης Τεθωρακισμένης Μεραρχίας, ήταν ο πρώτος ανώτερος Γερμανός αξιωματικός που εισήλθε στην Πτολεμαϊδα στις 13 Απριλίου 1941.
νούντο πάνω στον λασπωμένο δρόμο. Οι αξιωματικοί του ΤΣΚΜ χρειάστηκαν 10 ώρες περίπου για να διανύσουν την απόσταση των 40 χιλιομέτρων που χωρί ζουν τη Λευκόβρυση από την Κιβωτό! Τα περισσότερα υλικά και τα πυρομαχικά είχαν εγκαταλειφθεί. Τα κιβώτια των φυσιγγίων και ένα μεγάλο μέρος των πυροβόλων είχαν απορριφθεί και αφεθεί καθ’ οδόν από τους άνδρες. Η μεγάλη και συνεχής πορεία αποδιοργάνωσε τα τμήματα και επέδρασε αρνητικά στο ηθικό των οπλιτών. Το γε γονός ότι αναγκάσθηκαν να αφήσουν χωρίς αγώνα τις θέσεις που με τόση επι μέλεια και ζήλο οργάνωσαν αμυντικά στο Βέρμιο επηρέασε τους άνδρες πολύ αρνητικά. Η παράδοση της Θεσσαλονί κης επίσης είχε άμεση ψυχολογική επί δραση στους άνδρες, με αποτέλεσμα ο ρισμένοι διοικητές μονάδων να οδηγή σουν με συνοπτικές διαδικασίες λιποτά κτες στρατιώτες στο εκτελεστικό απόσπασμα. Ομως ούτε η παράδοση της Θεσσαλονίκης, ούτε η οπισθοχώρηση της 1ης βρετανικής Τεθωρακισμένης Τα ξιαρχίας προξένησε τόσο δυσμενή εντύ πωση όσο η αιφνιδιαστική εγκατάλειψη των οχυρωμένων θέσεων του Βερμίου. Το πρωί της Μεγάλης Τρίτης, 14 Α πριλίου, η εμπροσθοφυλακή της 9ης γερμανικής Τεθωρακισμένης Μεραρ χίας έφθασε στην Κοζάνη. Το βράδυ της ίδιας ημέρας η ίδια γερμανική μο νάδα εγκατέστησε προγεφύρωμα στον Αλιάκμονα, αλλά μια προσπάθεια για περαιτέρω προχώρηση ανακόπηκε από πυρά πυροβολικού της 6 ης αυστρολιαϊ
'Ζ - -
και Ακρίτας. Οσον αφορά την τύχη των τριών Γερμανών πιλότων, ο σμηνίας Φρίτς Γκρομάτκα (με 27 καταρρίψεις στο ενεργητικό του) επέζησε του πολέ μου. Ο επισμηναγός Χέρμπερτ Κέντς έ πεσε φλεγόμενος κατά τη μάχη της Ε ρήμου την 1/9/41, ενώ ο σμηναγός Χάνς Γκέρλαχ καταρρίφθηκε στις 14 Απριλίου από αντιαεροπορικά πυρά, πήδηξε με α λεξίπτωτο και κρατήθηκε αιχμάλωτος μέχρι το τέλος του πολέμου.
Ο «ΓΟΛΓΟΘΑΣ» ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ
Αυστραλοί αιχμάλωτοι έξω από την Κοζάνη αναμένουν τη μεταφορά τους σε στρατόπεδο αιχμαλώτων.
54 smm
νής Μεραρχίας που είχε εγκατασταθεί στους γύρω λόφους. Κοντά στις όχθες του ποταμού παραδόθηκαν σκόρπιες ομάδες Ελλήνων στρατιωτών, αφού ήδη από τις 10 Απριλίου (παρά τις αυστηρές διαταγές του Γενικού Στρατηγείου) στο μέτωπο Κλεισούρας - Χειμάρρας τα τμήματα διαλύονταν. Παρόλα αυτά το α νακοινωθέν του Γενικού Στρατηγείου της 13ης Απριλίου ανέφερε: «Αινέαι θ έ σεις, Ολύμπου - Σερβίων - δυτικώς Κο ζάνης, τας οποίας εξέλεξαν ο Ελληνι κός Στρατός και τα συμμαχικά στρατεύ ματα, θεωρούνται γενικώς ισχυραί. Ούτω, μολονότι ο εχθρός επιτίθεται με με γάλες δυνάμεις και τρομακτικήν αερο πορίαν, αι προβλέψεις δια τον αγώνα που θ ’ αρχίση δεν είναι αποθαρρυντικαί. Ο Στρατός μας οπωσδήποτε θα αγωνισθή κατά των δευτέρων εισβολέων που επετέθησαν να κατακτήσουν την Ελλάδα κατά τρόπον δολοφονικόν και ύπουλον...». Κατά τις πρώτες ημέρες της γερμα νικής εισβολής (6-16 Απριλίου 1941) η ε χθρική αεροπορία επέδειξε μεγάλη δραστηριότητα σφυροκοπώντας αποτε λεσματικά κυρίως βρετανικές φάλαγγες και στρατιωτικούς καταυλισμούς. Απέ ναντι στην πλημμυρίδα των γερμανικών μαχητικών και βομβαρδιστικών η Ελλη νική Βασιλική Αεροπορία και η R A F δεν
Σ Τ ρΑ~·ΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
είχαν να αντιπαραθέσουν παρά μόνο ο ρισμένα Blenheim και μερικά καταδιωκτι κά Hurricane και Gladiator. Τη Μεγάλη Δευτέρα (13 Απριλίου 1941) έξι βομβαρδιστικά Blenheim της 211 βρετανικής Μοίρας με επικεφαλής τον επισμηναγό Ιρβιν πέταξαν πάνω από τον δρόμο Φλώρινας - Μοναστηριού, με σκοπό να πλήξουν μια γερμανική μηχα νοκίνητη φάλαγγα αποτελούμενη από άρματα μάχης, μοτοσυκλέτες και αυτο κίνητα με πεζικό. Η φάλαγγα εκινείτο μεταξύ Μοναστηριού και Περλεπέ και κατέβαινε προς Νότο. Κοντά στη λίμνη της Μικρής Πρέσπας και στην περιοχή του Αντάρτικού περιπολούσε μια μικρή δύναμη τριών Me 109 με διοικητή τον βετεράνο σμηναγό Χάνς - Γιόακιμ Γκέρλαχ, πιλότο με μεγάλη πείρα από τη μά χη της Αγγλίας. Τα γερμανικά καταδιω κτικά, αναμφίβολα πιο γρήγορα και πε ρισσότερο ευέλικτα από τα βρετανικά αεροπλάνα, κέρδισαν μέσα σε λίγα λε πτά τη μάχη. Δύο Blenheim συνετρίβησαν κοντά στο χωριό Καριά, ένα προ σγειώθηκε σε κακή κατάσταση στη λί μνη Πρέσπα και ένα άλλο κτυπήθηκε και έπεσε σε δασική περιοχή του χωριού Τρίγωνο. Ο πιλότος του πέμπτου βομ βαρδιστικού, σμηνίας Τζαίημς, έπεσε έξω από τη Μικρολίμνη χωρίς να πάθει τίποτα. To Blenheim του επισμηναγού Ιρβιν καταρρίφθηκε κοντά στο χωριό Βίγλα, νότια της Αλόνας. Μερικοί ντόπιοι χωρικοί έθαψαν τους νεκρούς αεροπό ρους που μπόρεσαν να βρουν στα προ αύλια των εκκλησιών στα χωριά Καριά
Στην περιοχή του μετώπου στο Β έρ μιο τα γεγονότα εξελίσσονταν ραγδαία. Στις 17.30 της 12ης Απριλίου ξεκίνησε μια φάλαγγα δύο ταγμάτων του Συντάγ ματος Δωδεκανησίων από το χωριό Πέ τρες για το Αμύνταιο. Σε όλη τη διαδρο μή ισχυρά πυρά του γερμανικού πυρο βολικού παρενοχλούσαν τις κινήσεις των ανδρών του Συντάγματος. Γύρω στις 18.00 στη νότια έξοδο του περά σματος στο Κλειδί θεά θηκε ένας σχη ματισμός 25 περίπου γερμανικών τεθω ρακισμένων να κατευθύνεται με μεγάλη ταχύτητα νοτιοανατολικά, με προφανή σκοπό να εμποδίσει την υποχώρηση της ελληνικής φάλαγγας. Προς αντιμετώπι ση των Γερμανών από την κατεύθυνση του Αμυνταίου ξεπρόβαλε ένας σχημα τισμός βρετανικών αρμάτων που παρεμ βλήθηκε μεταξύ των Ελλήνων στρατιω τών και των αντιπάλων τεθωρακισμέ νων. Ακολούθησε άγρια αρματομαχία με υπερίσχυση των Βρετανών, που ανάγκα σαν τα panzer να στραφούν προς τη διά βαση του Κιρλί Δερβέν. Μερικά από αυ τά πυρπολήθηκαν και τα πληρώματά τους αναγκάσθηκαν να τα εγκαταλείψουν. Οι Βρετανοί δεν συνέχισαν την καταδίωξη επειδή γνώριζαν πως οι Γερ μανοί είχαν καταλάβει το πέρασμα και το πιθανότερο ήταν να πέσουν οι ίδιοι σε παγίδα. Το αποτέλεσμα ήταν να σω θεί το Σύνταγμα από την παρέμβαση των Αγγλων και να φθάσει στο Αμύνταιο χωρίς άλλα απρόοπτα. Οσον αφορά το μεγαλύτερο μέρος από τις 5.000 άνδρες του Υποτομέα Κέλλης, αυτό έφθασε με τά από μεγάλη ταλαιπωρία στην Κοζάνη. Οι περισσότεροι άνδρες συνέχισαν την πορεία προς Νότο με κατεύθυνση τη Λάρισα. Κάποια τμήματα, 800 άνδρες περίπου, έφθασαν στη Βλάστη τα ξημε ρώματα της 13ης Απριλίου. Οι περισσό τεροι από αυτούς ήταν άοπλοι και εξα ντλημένοι από τις συνεχείς πορείες. Το Σύνταγμα Δωδεκανησίων δεν δια λύθηκε κατά τη διάρκεια της μάχης. Αποδιοργανώθηκε και διασκορπίσθηκε από τη ροή των γεγονότων και από την υπονόμευση του ηθικού εξαιτίας της ταχείας κατάρρευσης του μετώπου. Η αυγή της 13ης Απριλίου έβρισκε τις ελ ληνικές μάχιμες μονάδες σε άθλια κα-
Αγγλοι αιχμάλωτοι και τραυματίες περιθάλπονται από Γερμανούς των SS.
τάστάση. Δ εν υπήρχαν μεταγωγικά και εφόδια, αρκετοί δεν είχαν όπλα και οι άνδρες των τμημάτων εμφάνιζαν σημά δια κατάρρευσης. Η κίνηση στους αμα ξιτούς δρόμους από πρόσφυγες, οι συμ φορήσεις λόγω της κυκλοφορίας των ο χημάτων, η βροχή και το κλίμα πανικού που δημιουργήθηκε συνέτειναν στην α πώλεια του ηθικού και στη διάσταση α πόψεων μεταξύ Ελλήνων και Βρετανών. Δυτικά του Κιρλί Δερβέν, στη θέση Ράδοσι, εξελίχθηκε ένα άλλο δράμα. Ενα τάγμα, το 1/88 του 88 ου Συντάγμα τος, υπό τη διοίκηση του ταγματάρχη Παν. Δραγουμάνου, δέχθηκε επίθεση από υπέρτερες γερμανικές δυνάμεις. Από τις πρώτες απογευματινές ώρες της 12ης Απριλίου δύο γερμανικά τάγ ματα είχαν πλησιάσει σε απόσταση εφό δου το ελληνικό συγκρότημα. Κατά τις 18.30 και εν μέσω πυκνής βροχής οι Γερ μανοί εξόρμησαν από βορειοανατολικά. Οι Ελληνες στρατιώτες, αφού τους κρά τησαν για περισσότερες από πέντε ώ ρες, διαλύθηκαν. Ο διοικητής του ελλη νικού τάγματος τραυματίσθηκε και τέ θηκε εκτός μάχης κατά τη στιγμή που προσπαθούσε να δημιουργήσει μια δεύ τερη γραμμή άμυνας συγκροτώντας τους άνδρες του. Οσοι από τους στρα
τιώτες δεν συνελήφθησαν από τους Γερμανούς κατέφυγαν στον Αετό και από εκεί δια μέσου της αμαξιτής οδού κατευθύνθηκαν προς τον Μελισσότοπο. Ο διοικητής του 88 ου Συντάγματος, αντισυνταγματάρχης Γρ. Χονδρός, θ έ λοντας να αντεπιτεθεί όρμησε πρώτος με το περίστροφο στο χέρι. Κανένας ό μως από τους άνδρες του δεν τον ακο λούθησε. Ηταν τέτοια η δύναμη των γερμανικών πυρών που οι περισσότεροι έμειναν καθηλωμένοι στα χαρακώματα. Σε απόσταση λίγων μόνο βημάτων από τις γερμανικές γραμμές ο ηρωικός αντισυνταγματάρχης έπεσε νεκρός από μια ριπή αυτόματου όπλου. Από τους 350 στρατιώτες του Τάγματος 17 σκοτώθη καν, 18 τραυματίσθηκαν, ενώ έξι αξιω ματικοί και 90 οπλίτες αιχμαλωτίσθηκαν και μεταφέρθηκαν από τους Γερμανούς στο δημοτικό σχολείο της κοινότητας Φλάμπουρου. Οι τραυματίες Ελληνες στρατιώτες διακομίσθηκαν προς νοση λεία στο Μοναστήρι της νότιας Σερβίας, όπου μετά από έναν μήνα αφέθηκαν ε λεύθεροι. Κοντά στον Μελισσότοπο βρέθηκαν από χωρικούς οι σοροί ενός στρατιώτη και ενός δεκανέα που το σώμα του ήταν διάτρητο από ριπή πολυβόλου. Τη Μεγά
λη Τρίτη, 14 Απριλίου, ο εφημέριος του Νυμφαίου Κώστας Παπακώστας, μαζί με τους δύο γιους του και μερικούς χωρι κούς έθαψαν τους δύο Ελληνες στρα τιωτικούς. Ο ιερέας αφαίρεσε τη χρυσή βέρα του ενός και μετά από λίγο καιρό μετέβη στην Αθήνα και την παρέδωσε στη γυναίκα του. Ο θερμός αυτός πα τριώτης μετά από δύο χρόνια (1943) συκοφαντήθηκε από βουλγαρίζοντες στους Γερμανούς και απαγχονίστηκε μαζί με 15 ακόμα μάρτυρες στην Κλαδο ράχη Φλώρινας. Στο μεταξύ οι επιθετικές ενέργειες των Γερμανών έπαιρναν πια τον χαρα κτήρα καταδίωξης και το ΤΣΚΜ προ σπαθούσε με σπασμωδικά μέτρα να συ γκροτήσει τις μονάδες που υποχωρού σαν. Κοντά στο χωριό Πηλωρή εμφανί σθηκαν στρατιώτες της XIII Μεραρχίας που λιποτάκτησαν. Το ΤΣΚΜ (με την υπ. αριθ. 2018/12-4-41 διαταγή) αναγκάσθη κε να διατάξει την άμεση παραπομ~ των στρατιωτών που θα εγκα τέλε~ α . τις θέσεις τους σε δίκη. Η διαταγή αυτή όμως δεν έφερε κανένα αποτέλεσμα Στις 14 Απριλίου μια Ομάδα Αναγνώ ρισης S S της «Leibstandarte Acc ; - : e υπό τον ταγματάρχη Κούρτ Μάνιερ. ζνισχυμένη με πυροβόλα εαιόδο- κζ~ε-
λαβε έπειτα από σκληρή μάχη με άν δρες της 20ής Μεραρχίας τη στενωπό της Κλεισούρας. Ο δρόμος προς την Καστοριά άνοιξε και χιλιάδες Ελληνες στρατιώτες αιχμαλωτίσθηκαν, ενώ το Βρετανικό Εκστρατευτικό Σώμα υπο χωρούσε συνεχώς δίδοντας επιβραδυ ντικές αψιμαχίες.
Η Μ ΑΧΗ ΚΟΝΤΑ ΣΤΟ Ν ΟΛΥΜ ΠΟ
56 ■■■
Τη Μεγάλη Τετάρτη, 15 Απριλίου, οι Γερμανοί κατέλαβαν τα Σέρβια και τα στενά της Πόρτας απ’ όπου περνούσε ο δρόμος για τον κάμπο της Θεσσαλίας. Την επομένη ο εμπροσθοφυλακές των S S του Ζεπ Ντήτριχ έφθασαν στην Κα λαμπάκα και απειλούσαν να εγκλωβί σουν τις μαχόμενες βρετανικές δυνά μεις. Από τη Μεγάλη Δευτέρα έβρεχε τόσο πολύ στην περιοχή ώστε το πλάτος του Αλιάκμονα είχε ξεπεράσει τα 100 μέτρα! Εκμεταλλευόμενοι το γεγονός αυτό οι Βρετανοί συμπτύχθηκαν νοτιό τερα στα στενά των Τεμπών, από όπου θα μπορούσαν να αμυνθούν αποτελε σματικότερα, ενώ στο κάστρο του Πλαταμώνα εγκαταστάθηκε ένα τάγμα Νεοζηλανδών με αποστολή να αμυνθεί επί της παραθαλάσσιας διάβασης, μέχρις ότου λάβει και αυτό οδηγίες σύμπτυξης. Μπροστά προέβαλλε ο ορεινός όγκος του Ολύμπου, το τελευταίο εμπόδιο για την κεντρική και τη νότια Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια της νύκτας 14/15 Α πριλίου το 2ο Τάγμα Μοτοσυκλετιστών, υποστηριζόμενο από μια επιλαρχία της 2ης γερμανικής Τεθωρακισμένης Μ ε ραρχίας, μια Ομάδα Αναγνώρισης και άν δρες του 38ου Τάγματος Μηχανικού επι τέθηκε στο ερειπωμένο κάστρο, αλλά α-
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ποκρούσθηκε από τους καλά οχυρωμέ νους Νεοζηλανδούς. Την αυγή της επό μενης ημέρας ένα απόσπασμα Γερμανών που επρόκειτο να υπερκεράσει το κά στρο, αποβιβαζόμενο στην παραλία του Νέου Παντελεήμονα με μια βενζινάκατο και τρεις λέμβους εφόδου, αναγκάσθη κε να επιστρέφει στη βάση του λόγω σφοδρής θαλασσοταραχής. Ολόκληρη την 15η Απριλίου οι γερ μανικές επιθέσεις συνεχίσθηκαν από πεζούς που προσπαθούσαν να αναρριχηθούν στο ύψωμα του φρουρίου. Οι σκληροτράχηλοι όμως Νεοζηλανδοίτου 21ου Τάγματος προέβαλαν σθεναρή α ντίσταση με πυκνά πυρά που καθήλω σαν το γερμανικό πεζικό. Το βράδυ ο Νεοζηλανδός διοικητής έμαθε πως η Κατερίνη είχε καταληφθεί από τη 2η γερμανική Τεθωρακισμένη Μεραρχία και την επομένη θα έπρεπε να αναμένει μεγαλύτερη πίεση. Πραγματικά, το πρωί της 16ης Απριλίου οι Γερμανοί επανέλαβαν την επίθεσή τους χρησιμοποιώντας δύο τάγματα πεζικού και άρματα μάχης με ισχυρή υποστήριξη πυροβολικού. Το γερμανικό σχέδιο επίθεσης προέβλεπε ταυτόχρονες μετωπικές και πλευρικές επιθέσεις με συνεχόμενα πυρά πυροβο λικού. Για μια ακόμη φορά όμως οι επιτι θέμενοι καθηλώθηκαν στις πλαγιές του υψώματος, ενώ τα γερμανικά άρματα έ πεσαν σε ναρκοπέδιο και υποχρεώθη καν να συμπτυχθούν αφού καταστράφηκαν τέσσερα από αυτά. Ομως η επίθεση που εκδηλώθηκε στην ανατολική πλευρά του κάστρου ε ξελίχθηκε αρνητικά για τους αμυνόμε νους. Μια μονάδα μηχανικού που αναρριχήθηκε στο ύψωμα από την πλευρά της θάλασσας, που ήταν και το σημείο το ο ποίο φυλασσόταν λιγότερο, κατόρθωσε να εισχωρήσει στο κάστρο. Οι Νεοζηλαν-
δοί, αφού προέβησαν σε ανατινάξεις και καταστροφές του αμαξιτού δρόμου, οπι σθοχώρησαν συντεταγμένα προς τη δυ τική έξοδο των στενών των Τεμπών, έχο ντας υποστεί μικρές απώλειες. Το ανακοινωθέν του Γενικού Στρατη γείου της 18ης Απριλίου ανέφερε: «... Εις την Δυτικήν Μακεδονίαν πάσα ε χθρική πίεσις, τόσον εις τον τομέα των Γρεβενών, όσο και μέσω της κοιλάδας του Αλιάκμονα, καθώς και εις την περιο χήν του Ολύμπου, συνεκρατήθη επιτυχώς». Ομως τα πράγματα δεν ήταν τόσο αισιόδοξα όπως τα παρουσίαζαν στην Α θήνα. Από τις 16 Απριλίου οι Γερμανοί εί χαν αντιληφθεί ότι οι Βρετανοί αποχω ρούσαν από τα λιμάνια του Βόλου και του Πειραιά. Την Κυριακή του Πάσχα, 19 Απριλίου, εισήλθαν στη Λάρισα και κα τέλαβαν το αεροδρόμιο στο οποίο οι Βρετανοί είχαν εγκαταλείψει τις αποθή κες των εφοδίων τους ανέπαφες. Η κυρίευση φορτηγών φορτωμένων με τρό φιμα και καύσιμα δέκα ημερών έδωσε τη δυνατότητα στις γερμανικές εμπρο σθοφυλακές να συνεχίσουν την προέ λασή τους χωρίς διακοπή. Στη διάσπαση του μετώπου και στη διάβρωση του ηθικού του πληθυσμού συνέτεινε κατά ένα ποσοστό και η προπα γάνδα της πέμπτης φάλαγγας. Κατά την τελευταία φάση των εχθροπραξιών ένας γερμανικός μυστικός ραδιοσταθμός («Πατρίς») εγκατεστημένος κάπου στη βόρεια Ελλάδα διέδιδε παραπλανητικές φήμες και «αποκλειστικές πληροφορίες» με μοναδικό σκοπό να προκαλέσει πανικό και σύγχυση. Στη φαντασία των εκφωνη τών του σταθμού ανήκαν οι ειδήσεις ότι «οι Αγγλοι δηλητηριάζουν (με βακτηρίδια τύφου) το νερό της λίμνης του Μαραθώ να», ότι «ετοιμάζουν δολιοφθορές τερα στίων διαστάσεων» (κάτι, βέβαια, που εί χε κάποια δόση αλήθειας) ή ότι «προβαί νουν σε κτηνώδη όργια με τις αγγλομανείς κυρίες των σαλονιών της αθηναϊκής ψευδοαριστοκρατίας». Στις 21 Απριλίου καταλήφθηκε ο Βό λος, ενώ μέχρι τις 20 Απριλίου είχε ολο κληρωθεί η κατάληψη της Δυτικής Μακε δονίας. Θα ακολουθούσαν η τελευταία ε στία αντίστασης στις Θερμοπύλες, η πα ράδοση της πρωτεύουσας (27 Απριλίου) και η Μάχη της Κρήτης. Η «μεγάλη νύ κτα» της Κατοχής μόλις άρχιζε...
ΕΠΙΛΟ ΓΟ Σ Η γερμανική εισβολή στη Δυτική Μακεδονία υπήρξε η πρώτη επιχείρηση κατά την οποία τεθωρακισμένες μεραρ χίες και μηχανοκίνητες μονάδες πεζι κού χρησιμοποιήθηκαν σε σαφώς ορει νό έδαφος. Παρά τις δυσκολίες που συναντήθηκαν η χρησιμοποίηση των τε θωρακισμένων ως «αιχμής του δόρατος» σε επιθέσεις δια μέσου ορεινών ε δαφών αποδείχθηκε για τους
Γερμανούς ορθή τακτική. Οι δύο μεγά λες επιτυχίες κατά τη διάρκεια της πρώτης φάοης της εκστρατείας - η υ περκέραση του περάσματος Κιρλί Δ ερ βέν και η κατάληψη (χωρίς μάχη) της Φλώρινας, νευραλγικού κέντρου της πε ριοχής, δεν θα μπορούσαν να πραγμα τοποιηθούν χωρίς μεραρχίες αρμάτων και την καθοριστική συμβολή της Μ ε ραρχίας των SS. Η διοίκηση του ΤΣΚΜ παρέλυσε από την αρχική σύγχυση (που προκλήθηκε, ως έναν βαθμό, από τον «φόβο των αρ μάτων» τον οποίο είχαν οι στρατιώτες), αλλά και από την αίσθηση ότι ο πόλε μος έπαιρνε άλλη τροπή. Η διάβρωση του ηθικού ήταν ολοκληρωτική και συ νεχής, ιδιαίτερα κατά τις τελευταίες φάσεις των επιχειρήσεων. Με υποχώρη ση αδιάκοπη μπροστά σε έναν εχθρό υ
0 Φραντς Βιττ, ένας από τους νεκρούς
των S S στο Κλειδί.
πέρτερο, με το ηθικό δηλητηριασμένο από τη συναίσθηση της εγκατάλειψης και της ανεπάρκειας σε μέσα και με τη χαλαρή συνοχή των ελληνικών μονά δων ο αέρας της καταστροφής μετατράπηκε σε θύελλα. Οι δρόμοι γεμάτοι από φυγάδες, πολίτες και στρατιώτες θύμιζαν σκηνές από την κατάρρευση στη Γαλλία. Η ταχεία συνθηκολόγηση των ελληνικών δυνάμεων της περιοχής υπήρξε το άμεσο αποτέλεσμα της αιφ νίδιας εμφάνισης των γερμανικών μη χανοκίνητων μονάδων στον κάμπο της Φλώρινας. Σε αυτή συνετέλεσαν η κακή κατάσταση του Ελληνικού Στρατού, η απουσία ενιαίας διοίκησης και η έλλει ψη συντονισμού μεταξύ ελληνικών και βρετανικών τμημάτων. Σημαντικό ρόλο στην υποστήριξη των γερμανικών χερ σαίων δυνάμεων διεδραμάτισε η Luftwaffe, η οποία αποδείχθηκε ακόμη πιο αποτελεσματική λόγω της ανεπάρ κειας της R A F και της Ελληνικής Αερο πορίας στον αέρα. Την ελληνική ανδρεία αναγνώρισαν πρώτοι οι Γερμανοί, με πολλές εκδηλώ σεις τους. Η πιο χαρακτηριστική ήταν η απόδοση τιμών στους αξιωματικούς και στους οπλίτες του Συγκροτήματος Δραγουμάνου αμέσως μετά τη σύλληψή τους. Ο επίλογος της γερμανικής εκστρατείας στη Δυτική Μακεδονία ερ χόταν με τον πιο δραματικό τρόπο...
Ελληνες αξιωματικοί - τραυματίες νοσηλευόμενοι στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο του Μοναστηριού (Απρίλιος και Μάιος 1941).
(2) VON SER BIEN B IS KRETA, HERAUSGEGEBEN VON EINER PROPAGANDAKOMPANIE, Athen, 1942. (3) Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜ ΑΝΩΝ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ, Διεύθυνση Ιστορίας Αμερικανικού Στρατού, εκδ. Εκάτη, 1996. (4) Ηλία Καρταλαμάκη: Η ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ ’40, Αθήνα, 1990. (5) Γεωργ. Τσολάκογλου: ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ, εκδ. «Ακρόπολις», Αθήναι, 1959. (6) Janusz Piekalkiewicz: KRIEG AUF DEM BALKAN 1940-1945, Bechtermunz Verlag, Muenchen, 1984. (7) Herbert Walther: DIE WAFFEN SS, Podzun - Pallas Verlag. (8) A.K. Σβολόπουλου: Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ TOY 1940-41, εκδ. Πυρσός, Αθήναι, 1945. (9) Π. Αρχείο Μιχ. Παναγιωτίδη, Θεσσαλονίκη. (10)Συντ/χου ε.α. Δραγουμάνου Παναγ.: Η ΑΜΥΝΑ ΤΗΣ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑΣ ΚΛΕΙΔΙΟΥ, Θεσσαλονίκη, 1966. (11) ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΜΙΑΣ ΕΠΟΠΟΙΙΑΣ - ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1941, ΔΙΣ/ΓΕΣ, Αθήναι, 1959.
57
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Καράσσος Χρ.: Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜ ΑΝΩΝ ΕΝ ΤΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 1941, εκδ. Αετός, Αθήναι, 1948.
Το γερμανικό στρατιωτικό νεκροταφείο στο Κλειδί. Το καλοκαίρι του 1944 και ενόψει της αποχώρησης των Γερμανών από την Ελλάδα οι σοροί των ανδρών μεταφέρθηκαν σιδηροδρομικώς στη Γερμανία.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΚΑΤΕΡΙΝΑ Α. ΒΑΡΕΛΑ Ιστορικός -Πολ. Επιστήμων
ΟΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΕ ΕΠΙ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙ (1928-1932) 0 ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟ Σ ΑΝΑΔΕΙΧΘΗΚΕ ΑΠΟ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΔΗ Μ Ο ΣΚΟ Π ΗΣΕΙΣ ΚΟΡΥΦΑΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΙΩ Ν Α ΠΟΥ ΠΕΡΑΣΕ. Η ΑΝΑΜΦ ΙΣΒΗΤΗΤΗ ΔΙΠΛΩΜ ΑΤΙΚΗ ΤΟΥ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΣΗ Μ ΑΔΕΨ Ε Κ Ρ ΙΣΙΜ Ε Σ ΣΤΙΓΜ ΕΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ.
Ελευθέριος Βενιζέλος υπήρξε αναμφίβολα μια προσωπικότη τα που σημάδεψε πολύ την ελ ληνική πολιτική και κοινωνική ζωή, αλλά ταυτόχρονα επηρέασε και τη διεθνή πολι τική σκηνή της εποχής του. Τον αποκάλεσαν “Μάγο της διεθνούς διπλωματίας", "Ε θνάρχη", "Προφήτη, Δημιουργό και Σύμβο λο της Μεγάλης Ελλάδας", αλλά και "Τρι σκατάρατο". Με το όνομά του χαρακτήρι σε μια ολόκληρη πολιτική παράταξη, αλλά και ένα ιδεολογικο-κοινωνικό ρεύμα. Ενας άλλος μεγάλος πολιτικός που ευτύχησε να πραγματοποιήσει τα πρώτα του βήματα υπό την σκέπη του Βενιζέλου, ο Γεώργιος Παπανδρέου, τον χαρακτήρισε «Ιδεαλιστή-Πραγματοποιό», γιατί κατά την άποψή του ενσάρκωνε τον αρτιότερο τύπο του μεγαλοφυούς κυβερνήτη, συνδυάζοντας την τολμηρότατη πτήση με την ασφαλέ στερη προσγείωση. Ο Βενιζέλος προκάλεσε τα εντονότε ρα πάθη σε σχέση με κάθε άλλον στην ελ-
0
ΣΤΡΛΠΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ληνική πολιτική ζωή. Ανέβασε την εθνική υπερηφάνεια των Ελλήνων στο ψηλότερο σημείο και χώρισε τον λαό και τη χώρα σε δύο στρατόπεδα - δύο διαφορετικούς κό σμους για πάνω από 25 χρόνια. Ως γνήσιος τύπος ηγέτη είχε όλα τα προτερήματα που τον ανέδειξαν στην κορυφή, ευφυΐα, πολι τική διορατικότητα, επιμονή, διπλωματική ευελιξία, ικανότητες που αποσπούσαν τον θαυμασμό φίλων και εχθρών στο εσωτερι κό και στο εξωτερικό. Είχε όμως και ελατ τώματα, όπως όλοι οι πραγματικά μεγάλοι ηγέτες που η ισχυρή προσωπικότητά τους εκδηλώνει τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά τους με μεγάλη ένταση. Ο Βενιζέλος κατηγορήθηκε για ισχυρογνωμοσύνη, συ γκεντρωτισμό, ματαιοδοξία, μνησικακία. Ομως μια τέτοια προσωπικότητα δεν χρει άζεται υποστήριξη με σκοπό τον εξωραϊσμό του χαρακτήρα της. Είναι αλήθεια ότι ο Βενιζέλος καθόριζε τα όρια που έπρεπε να κινούνται οι γύρω του σύμφωνα με τον δικό του τρόπο, τη δική του άποψη και φι λοσοφία περί των πραγμάτων, και αντιδρούσε βίαια όταν θεωρούσε ότι τα είχαν υπερβεί ή παραβιάσει. Ο ίδιος ωστόσο, έ χοντας εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του και για να πετύχει τους στόχους του, δεν δί σταζε να παραβιάσει τους κανόνες που α φορούσαν δημοκρατικές και συνταγματι κές διαδικασίες, τις οποίες πίστευε και υ πηρετούσε. Ο Αλέξανδρος Παπαναστασί ου τον κατηγόρησε με ανοικτή επιστολή: "Σεις θέλετε την δημοκρατίαν βενιζελικήν και ως τοιαύτην μόνον την συμπαθείτε...Ημείς θέλωμεν την δημο κρατίαν εντελώς απρόσωπον". Ο Βενιζέλος υπήρξε αδιαμφισβήτητα μια μεγάλη φυσιογνωμία, η οποία ξεπερνούσε τα στενά όρια της μικρής και αδύνα μης Ελλάδας. Οταν ανέλαβε το 1928 για άλλη μια, και τελευταία, φορά τη διακυ βέρνηση της Ελλάδας, ο γεωπολιτικός χάρτης και τα δεδομένα είχαν αλλάξει δραματικά. Η χώρα μας ήταν υποχρεωμέ νη να αφήσει την πολιτική του αλυτρωτι σμού και να διαφυλάξει τα εθνικά της εδά φη από έμμεσες ή άμεσες απειλές, να αποκαταστήσει την ασφάλεια, την τάξη και την ευημερία στο εσωτερικό. Είναι φανε ρό ότι με την πολιτική του οξυδέρκεια είχε αντιληφθεί πως τα παλαιά πάθη έπρεπε να παραμεριστούν για να βρει η Ελλάδα τη θέση της στη "νέα τάξη πραγμάτων" της ε ποχής. Οπως ο ίδιος δήλωσε αναλαμβάνο ντας την εξουσία: “Καθήκον μου είναι να αναλάβω την θέσιν μου επί κεφαλής κόμ ματος, το οποίον αποτελεί το κυριώτερον οχυρόν και κατά των καθεστωτικών κινδύ νων και κατά της απειλής της δικτατορίας και κατά των εκ της ακυβερνησίας δυνάμενων να προκύψουν κοινωνικών ταρα χών". Γνώριζε δε πολύ καλά ότι για να αξιώ σει η Ελλάδα μια θέση στη διεθνή κοινό τητα θα έπρεπε να αναδιοργανωθεί και να σταθεροποιηθεί η αδύναμη και πάντα επι σφαλής οικονομία της. Καθώς η διπλωμα τία και η εξωτερική πολιτική είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την εσωτερική πολιτική ’°ΑΤ Ω Τ ! Κ - ΙΣΤΟΡΙΑ
σταθερότητα και την οικονομική ευρωστία, ο Βενιζέλος θα έπρεπε να αντιμετω πίσει και να αποκαταστήσει την κοινωνική ειρήνη, τη δικαιολογημένα, κατά κάποιον τρόπο, αποκτηθείσα συνήθεια του Στρα τού να επεμβαίνει και να εμπλέκεται στα πολιτικά και στα πολιτειακά θέματα της χώρας, τις στρατιές των προσφύγων που είχαν κατακλύσει τη χώρα και ζούσαν κάτω από τα όρια της φτώχειας - παρά το ότι η πλειοψηφία αυτών είχε υψηλό δείκτη δια βίωσης στον τόπο τους. Η αποκατάσταση της κοινωνικής ειρή νης ήταν ένα δύσκολο έργο, αν αναλογιστούμε το μίσος και τον φανατισμό που ε πικρατούσε ανάμεσα στους βασιλόφρονες - αντιβενιζελικούς και τους βενιζελικούς. Στο τέλος της δεκαετίας του '20 ο βενιζελισμός φαινόταν να είναι ο “κυρίαρχος του παιχνιδιού”, καθώς το Στέμμα και οι υποστηρικτές του είχαν ηττηθεί. Οι τελευταί οι, αποτραβηγμένοι στο παρασκήνιο, προ ετοίμαζαν τη δυναμική επάνοδό τους. Η κοινωνική διαστρωμάτωση δεν είχε κατα φέρει να αποκρυσταλλώσει τις θέσεις της πάνω στα καίρια και θεμελιώδη ζητήματα του ενδιαφέροντος της. Αστοί, αγρότες και εργάτες δεν είχαν αναπτύξει την ταξι κή τους συνείδηση, όπως στα άλλα ευρω παϊκά κράτη, αλλά εμπλέκονταν σε διαμά χες που ήταν άσχετες με τα πραγματικά συμφέροντά τους. Πάντως η κοινωνική δομή είχε υποστεί αλλοιώσεις από τους νεοφερμένους πρόσφυγες, που αλλάζο ντας τον κοινωνικό χάρτη μετατρέπονταν σε μια νέα ιδιαίτερη ομάδα πίεσης. Βέβαια η ανταλλαγή των πληθυσμών, παρά το τε ράστιο πρόβλημα αποκατάστασης που δη μιούργησε στη χώρα, προσέφερε μια με γάλη υπηρεσία, δημιουργώντας αμιγείς, καθαρά ελληνικούς πληθυσμούς στην ελ ληνική επικράτεια. Η διάρθρωση της ελληνικής οικονο μίας δεν είχε αλλάξει ιδιαίτερα. Αυτή ήταν κυρίως αγροτική, με μικρή παραγωγικότη τα λόγω των απαρχαιωμένων μεθόδων καλλιέργειας και του συστήματος ιδιοκτη σίας της γης. Κύρια εξαγωγικά προϊόντα ή ταν η σταφίδα και ο καπνός. Κύριο έσοδο προς αντιστάθμισμα του μονίμως παθητι κού εμπορικού ισοζυγίου ήταν τα εμβά σματα των ναυτικών και των μεταναστών. Στις αρχές του αιώνα η Ελλάδα αιμορραγούσε από τη μαζική μετανάστευση των κατοίκων της κυρίως προς τις ΗΠΑ. Τα ελ λείμματα του ισοζυγίου πληρωμών καλύ πτονταν, ως συνήθως, με δάνεια από το ε ξωτερικό. Δεν υπήρχαν όμως μόνο τα δά νεια, που θεωρούνται και ο πιο άμεσος τρόπος εξάρτησης. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 64% των ελληνικών εξαγωγών το α πορροφούσαν η Βρετανία, η Γερμανία, η Ιταλία και οι ΗΠΑ. Η Γερμανία διείσδυε σταδιακά όλο και περισσότερο στην ελλη νική και στις άλλες βαλκανικές αγορές, ε λέγχοντας ουσιαστικά μέσω αυτών τις οι κονομίες τους και άλλους τομείς. Με μια οικονομία εξαρτημένη από τα ισχυρά ευ ρωπαϊκά κέντρα δεν θα ήταν δυνατόν, ού
τε και συμφέρον, για την Ελλάδα να ακο λουθήσει ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική, μακριά από την σφαίρα επιρροής και την προστασία τους. Ο Βενιζέλος εκαλείτο να εφαρμόσει μια εξωτερική πολιτική που θα έπρεπε να βρίσκεται σε συγχρονισμό με τη διεθνή κατάσταση, αλλά και με τις διαθέσεις των γειτονικών βαλκανικών χωρών. Η στενή ε παφή ανάμεσα στους βαλκανικούς λαούς, η ιστορία τους στην περιοχή, που για τον καθένα από αυτούς είχε να αναδείξει μια ένδοξη περίοδο, δημιουργούσε συνεχώς κάποιες διεκδικήσεις για εδάφη που είτε συναισθηματικά θεωρούσαν εθνικό χώρο, είτε επέβαλλαν τα συμφέροντά τους για επικράτηση και πρωτοκαθεδρία στην πε ριοχή. Η εθνικιστική προπαγάνδα, όμως, υποδαυλιζόταν και από την ανάμιξη των Μεγάλων Δυνάμεων, οι οποίες για να εξυ πηρετήσουν τα στρατηγικά τους συμφέ ροντα δεν έπαυαν να παρεμβαίνουν στα Βαλκάνια
Ο ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΣΤΗ Ν ΕΞΟΥΣΙΑ Κατά την τετραετία 1928-1932, κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης της χώρας από τον Βενιζέλο, έγιναν θεσμικές αλλα γές στο εσωτερικό, αλλά χαράχθηκε και η πορεία μιας νέας εξωτερικής πολιτικής μέσα στο πλαίσιο του διεθνούς status quo της μεσοπολεμικής εποχής. Η επίτευξη της εσωτερικής ηρεμίας δεν ήταν εύκολο έργο μετά από τις δρα ματικές καταστάσεις που είχε περάσει η χώρα, μάλιστα με ηγέτη τον ένα από τους πρωταγωνιστές αυτών. Τα κομματικά - δι χαστικά πάθη που υπέβοσκαν θα επανέρ χονταν στην επιφάνεια με τον αντίκτυπο της διεθνούς οικονομικής κρίσης του 1931. Στο εξωτερικό καθορίσθηκε η διεθνής θέση της Ελλάδας με την υπογραφή των Συμφωνιών με την Ιταλία, τη Γιουγκοσλα βία και την Τουρκία. Ο εκφραστής της Με γάλης Ιδέας εξέφρασε την ανάγκη προ σαρμογής και εθνικής ανασύνταξης στα νέα εδαφικά όρια. Η στροφή της ελληνι κής εξωτερικής πολιτικής από τον μεγα λοϊδεατισμό στη διαφύλαξη της εθνικής ανεξαρτησίας και ασφάλειας, σε συνδυα σμό με τη μακροπρόθεσμη προβολή των εθνικών διεκδικήσεων και την ταυτόχρο νη προσήλωση στη διεθνή νομιμότητα ό πως εκφραζόταν από τις Συνθήκες, οφείλεται στο ευέλικτο διπλωματικό πνεύμα του Βενιζέλου, ο οποίος είχε αντιληφθεί τις ανάγκες της εποχής. Η ανάπτυξη των διεθνών σχέσεων κατά την περίοδο αυτή της νέας οργάνωσης μέσα από μια Διεθνή Κοινότητα, αλλά και της διευρυνόμενης αλληλεξάρτησης των διεθνών διπλωματι κών, οικονομικών και στρατηγικών σχημα τισμών, αποτελούσε έργο ιδιαίτερα δύ σκολο και αναγκαίο. Ο Βενιζέλος παρά τη μακρά αποχή του από την εξουσία, όχι ό μως και από την πολιτική, με την επάνοδό
του δεν άργησε να αντιληφθεί το γενικό πνεύμα και τα ειδικά δεδομένα που καθό ριζαν τις διεθνείς σχέσεις της εποχής. Η διπλωματική του δεινότητα και η συνεχής παρακολούθηση και ενημέρωσή του γύρω από τα διεθνή δεδομένα τού επέτρεπαν δυναμική προσαρμογή στις τρέχουσες κα ταστάσεις. Παρέμενε πιστός στην πεποί θησή του για τον συσχετισμό των εθνικών δυνάμεων ως κεντρική αρχή της διεθνούς ζωής, αφού η Κοινωνία των Εθνών, από τα πρώτα της Βήματα, αποδεικνυόταν ανίκα νη να επιβάλει το σύστημα της συλλογι κής ασφάλειας και οι Μεγάλες Δυνάμεις κατάφερναν στις νέες συνθήκες να ενισχύσουν την υπεροχή τους απέναντι στα μικρά έθνη. Η πρακτική αυτή δεν άλλαξε ούτε στις μέρες μας, αφού οι εκάστοτε Δυνάμεις ασκούν την επιρροή τους μέσω οικονομικών (κυρίως), και άλλων δεσμών στα μικρά κράτη. Ομως και η σημερινή ε ξέλιξη της Κοινωνίας των Εθνών, ο ΟΗΕ, ασκεί επιλεκτικά τη δυναμική της επιβο λής της ειρήνης στις επίμαχες περιοχές, ανάλογα πάντα με τα ιδιαίτερα συμφέρο ντα τα οποία έχουν οι ισχυρότερες Δυνά μεις, οι οποίες και ουσιαστικά αποφασί ζουν τον τρόπο αποκατάστασης της ειρή νης σε συνδυασμό με τα προβλήματα που τους προκαλεί μια παρατεταμένη διατά ραξή της κατά περιοχή. Η σταθερή πεποίθηση του Βενιζέλου ότι η Ελλάδα είναι γεωπολιτικά εκτεθειμέ νη απέναντι στις Δυνάμεις που ελέγχουν τον χώρο της ανατολικής Μεσογείου, προ σανατόλισε την πολιτική του για συνεργα σία με αυτές. Από το 1928 κλήθηκε να α ντιμετωπίσει το βασικό πρόβλημα της ελ ληνικής εξωτερικής πολιτικής, τη διαφύ λαξη της εθνικής ανεξαρτησίας και την κατοχύρωση της εδαφικής ακεραιότητας. Για την επίτευξη αυτού του σκοπού θεω ρούσε ότι η Ελλάδα έπρεπε να ασκήσει την πολιτική της με βάση τους όρους και μέσα στα όρια της διεθνούς νομιμότητας. Η διαφύλαξη και η προσήλωση στο καθε στώς των Συνθηκών θα αποτελούσε στο ε ξής την πάγια αρχή της ελληνικής διπλω ματίας. Η αποδοχή των συμφωνιών της λωζάνης αποτέλεσε για τον Βενιζέλο την εναρκτήρια διπλωματική πράξη της Ελλά δας, γι' αυτό ήταν αρνητικός στην επίσημη δυναμική ανακίνηση των εθνικών διεκδι κήσεων για την Κύπρο, τη Βόρεια Ηπειρο και τα Δωδεκάνησα, ώστε να μην ανατρα~ούν τα δεδομένα τα οποία καθόριζαν τη στάση της Ελλάδας έναντι τόσο των γειτό.-ύν της στον χώρο της Βαλκανικής, όσο και των Μεγάλων Δυνάμεων. Θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι με 5άση τα ιστορικά δεδομένα και τη σύγχρο.η πρακτική το πνεύμα συνεργασίας και ο ηεβασμός της νομιμότητας δεν είναι απο τελεσματικό αμυντικό μέσο για την αντι μετώπιση της επιθετικής διάθεσης όποιου :χει την επιθυμία να ανατρέψει ένα status quo. Οσο η Ελλάδα εξέφραζε τη σταθερή •φοσήλωσή της στη διεθνή νομιμότητα και στις Συνθήκες, τόσο οι διεκδικήσεις
κάποιων γειτόνων της γίνονταν πιο πιεστι κές και η ίδια μάλλον εμπλεκόταν σε έναν αγώνα για να αποδείξει στη διεθνή κοινό τητα την πίστη της στη διατήρηση της τά ξης και των διεθνών κανόνων, εμφανιζό μενη αδύναμη, στο εσωτερικό, να υπερα σπιστεί τα δίκαιά της, αλλά και ως υπόλογη προς τις Δυνάμεις εκείνες που πραγμα τικά έχουν τη δυνατότητα (με την εύνοια ή τη δυσμένειά τους) να αλλάξουν την ισορ ροπία δυνάμεων στην περιοχή. Κατά την περίοδο που εξετάζουμε η Ελλάδα δεχόταν πιέσεις από τις απαιτή σεις της Βουλγαρίας και της Σερβίας, αλλά και από τις προκλήσεις της Ιταλίας, που ε δραίωνε τη θέση της ως μεγάλη δύναμη της Μεσογείου. Η επανάπαυση ότι η Κοι νωνία των Εθνών θα είχε την ικανότητα -ή
ράσει σε άλλη μορφή διακυβέρνησης με αποτέλεσμα να έχει αναθεωρήσει τις προηγούμενες πολιτικές της θέσεις και πρακτικές και η χώρα μας να χάσει ένα πα ραδοσιακό στήριγμα. Η Γαλλία είχε αποτραβηχτεί στο παρασκήνιο για να αναμετρήσει τις δυνάμεις της. Παρόλο που η πα ραδοσιακή φιλία με τη Βρετανία παρέμε νε, δεν μπορούσε να αποτελέσει το στή ριγμα για την ελληνική εξωτερική πολιτι κή, καθώς η χώρα αυτή είχε υιοθετήσει ως αρχή της δικής της πολιτικής την αποφυ γή των συμμαχικών προσδέσεων στον ευ ρωπαϊκό χώρο, αποκλείοντας έτσι κάθε ρητή εγγύηση περί της ελληνικής ασφά λειας. Ετσι όσο η Ιταλία αποκτούσε μεγα λύτερη επιρροή στη Μεσόγειο, με την α νοχή και τη συγκατάβαση των Βρετανών,
και τη θέληση - να διαφυλάξει τα συμφέ ροντα μιας μικρής χώρας, όπως η Ελλάδα, και να διασφαλίσει την ειρήνη που είχαν εγκαθιδρύσει οι Συμβάσεις του 1919/20, θα έπρεπε να ανάγεται στη σφαίρα του ιδεα τού και να θεωρείται εκτός πραγματικότη τας. Το πρώτο σημάδι επιβεβαίωσης αυτής της αδυναμίας για την ελληνική πλευρά ή ταν το επεισόδιο της Κέρκυρας, που θα έ πρεπε να είχε προετοιμάσει και τους πιο αισιόδοξους και ένθερμους υποστηρικτές της Κοινωνίας των Εθνών. Κατά την ίδια περίοδο γινόταν σαφές ότι η βαλκανική συνεννόηση θα ήταν ανέ φικτη με δεδομένη τη βουλγαρική αδιαλ λαξία, την οποία ευνοούσε και πυροδο τούσε το κλίμα αναθεώρησης που διέπνεε τις ευρωπαϊκές Δυνάμεις. Εκτός όμως από την αδυναμία εγγύη σης της συλλογικής ασφάλειας από την ΚτΕ και την ασυνεννοησία των βαλκανι κών χωρών, που απέτρεπε τη σύναψη πο λυμερούς συμφώνου εγγύησης του καθε στώτος των Συνθηκών, η Ελλάδα ήταν ιδι αίτερα αποδυναμωμένη και από τα στηρίγ ματα του παρελθόντος. Η Ρωσία είχε πε-
Στιγμιότυπο από την επίσκεψη Βενιζέλου στο Παρίσι, 29.9.1928. Διακρίνονται οι πρωθυπουργοί Βενιζέλος και Μπριάν.
η Ελλάδα ένιωθε την ανάγκη να αναζητή σει σε εκείνη τον νέο προστάτη, δίχως βέ βαια να ριψοκινδυνεύει τους δεσμούς της με τη Βρετανία και τη Γαλλία. Η προσέγγι ση με τη Ρώμη που αποφάσισε ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος μετά από προτροπή του Βενιζέλου, ο οποίος και την περάτωσε με τη διπλωματική του δεξιοτεχνία τον Σε πτέμβριο του 1928, απέβη θετική για την Ελλάδα. Καταρχήν ανέστειλε τις ιταλικές πιέσεις και ενίσχυσε την ελληνική θέση έ ναντι της Γιουγκοσλαβίας. Επειτα εξασφά λισε την ιταλική υποστήριξη για την περί πτωση σλαβικής επίθεσης στη Θεσσαλονί κη. Η διπλωματική αυτή προσέγγιση ευ νόησε γενικότερα τις κινήσεις της ελληνι κής πολιτικής και συνετέλεσε αποφασιστ.κά στην οριστική ευόδωση της ελληνοτουρκικής συνεννόησης, το σχέδιο της οποίας είχε συλλάβει και εκθέσει στον
Τούρκο υπουργό Εξωτερικών Ισμέτ ο Βενιζέλος στη Λωζάνη. Η ελληνοτουρκική συ νεννόηση του 1930 θεωρήθηκε και ήταν ένα επίτευγμα διπλωματικό για την Ευρώ πη του Μεσοπολέμου, που επέτρεπε στους δύο λαούς και στους πολιτικούς τους ηγέτες να υλοποιήσουν τα σχέδια φι λίας και συνεργασίας. Η ανάπτυξη των σχέσεων της Ελλάδας με την Ιταλία και την Τουρκία αποκατέστησε το αίσθημα α σφάλειας και ειρήνης στον χώρο του Αι γαίου, δημιουργώντας και έναν άξονα που αποθάρρυνε τις σλαβικές βλέψεις και εξι σορροπούσε τις πιέσεις. Ετσι ο Βενιζέλος κατά τη διάρκεια της τετραετούς θητείας του ως πρωθυπουρ γός πέτυχε μέσα στο γενικό κλίμα αστά θειας και κρίσης να εξασφαλίσει την εδα φική ακεραιότητα της χώρας, εξουδετε ρώνοντας τις άμεσες γειτονικές απειλές με το σύστημα των διμερών συμφωνιών, οι οποίες προσέφεραν στο άμεσο μεσογεια κό και βαλκανικό περιβάλλον σημαντικές εγγυήσεις. Εκτός από την εξασφάλιση της εδαφι κής ακεραιότητας η ελληνική πολιτική επεδίωκε και τη δυναμική συμμετοχή στο σύστημα της διεθνούς συνεργασίας. Για τον πρώτο της στόχο είχε την ανάγκη υπο στήριξης από την παραγωγική υποδομή της χώρας και ιδιαίτερα των βορείων πε ριοχών, σε συνδυασμό με την ετοιμότητα των ενόπλων δυνάμεων της. Για τον δεύ τερο στόχο της θα έπρεπε να αξιοποιήσει τις προσπάθειες οικονομικής και πολιτι στικής ανάπτυξης. Η σχέση ανάμεσα στην προσπάθεια εθνικής ανασυγκρότησης και ανάπτυξης και στις διεθνείς σχέσεις είναι σαφής και δεδομένη. Η Ελλάδα είχε δύο ε πιλογές για διεθνή συνεργασία: Την Κοι νωνία των Εθνών (το δίκτυο της νέας διε θνούς οργάνωσης) και τις παραδοσιακές διακρατικές συμφωνίες. Ακολούθησε, όσο της επέτρεψαν οι περιστάσεις, και τις δύο. Από την πρώτη ώρα της δημιουργίας του οργανισμού της Γενεύης η Ελλάδα έδειξε την πρόθεσή της να βοηθήσει με όλες της τις δυνάμεις στην επιτυχία του θεσμού. Προσχώρησε από τους πρώτους στην ΚτΕ και προσάρμοσε την πολιτική της με ιδιαί τερη προσήλωση στο "γράμμα" και στο "πνεύμα" του οργανισμού. Η σύμπλευση αυτή με την ΚτΕ εξυπη ρέτησε τα ελληνικά συμφέροντα, κυρίως για να εξασφαλισθούν με ευνοϊκούς ό ρους δάνεια που θα στήριζαν τις ανορθωτικές προσπάθειες της οικονομίας, αλλά και στο έργο της αποκατάστασης των προ σφύγων που είχαν κατακλύσει τη χώρα. Βέβαια όπως είδαμε ο μηχανισμός της ΚτΕ για την εξασφάλιση της ειρήνης αδυνα τούσε να επιβληθεί και έτσι απέμενε η γνωστή μέθοδος της ισορροπίας των δυ νάμεων να παράσχει εγγυήσεις για την α σφάλεια και τη συνεργασία των λαών. Η Ελλάδα την εποχή εκείνη ήταν διπλωματι κά απομονωμένη, λόγω και του διχασμού, συνεπώς ανίσχυρη να πετύχει στον γειτο νικό της χώρο τη συνεργασία υπό το καθε ΤΡΑ~ΙΩ'!ΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
στώς της ισοτιμίας χωρίς να υποχωρήσει στα εθνικά της δικαιώματα. Η στροφή προς την Ιταλία με την οποία ξεκίνησε τη νέα του διπλωματική δραστη ριότητα ο Βενιζέλος, επέτρεψε στην Ελ λάδα να ενισχύσει τη διπλωματική της θ έ ση απέναντι στη βουλγαρική αδιαλλαξία για οικονομική και εμπορική συνεργασία, στην τουρκική πίεση ως προς τη διευθέτη ση των εκκρεμοτήτων που απέρρεαν από τις Συνθήκες, αλλά και στη γιουγκοσλαβι κή πίεοη για το θέμα της ελεύθερης ζώ νης της Θεσσαλονίκης. Αναβάθμισε, δηλα δή, τόσο τη θέση της στον βαλκανικό χώ ρο, όσο και την παρουσία της στην Ευρώ πη. Ομως και μόνο η επανεμφάνιση του Βενιζέλου στην πολιτική ζωή της Ελλάδας έδωσε ιδιαίτερο κύρος στην ελληνική δι πλωματία. Οι φιλικές σχέσεις με τη Γιουγκοσλα βία αποκαταστάθηκαν με τη Συνθήκη της 2ας Μαρτίου 1929. Η βελτίωση της διε θνούς θέσης της Ελλάδας επιβεβαιώνεται με την επιβολή των ελληνικών απόψεων σχετικά με τις πολεμικές αποζημιώσεις κατά τη διεθνή Συνδιάσκεψη της Χάγης, τον Αύγουστο του 1929. Με τη σύμβαση της 10ης Ιανουαρίου 1930 επιλύθηκαν οι διαφορές με την Τουρκία που ανέκυπταν από την εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάνης και ανοιγόταν ο δρόμος για ευρύτε ρη συνεργασία μεταξύ των δύο λαών. Τον Οκτώβριο του 1930 συνήλθε στην Αθήνα η πρώτη Βαλκανική Διάσκεψη, η οποία - αν και δεν είχε επίσημο χαρακτήρα - φιλοδο ξούσε να διευρύνει τη συνεργασία ανάμε σα στα βαλκανικά κράτη. Η συνεργασία με τη Ρουμανία επισφραγίστηκε με την επί σκεψη του Ελληνα πρωθυπουργού εκεί και τη σύναψη εμπορικής συμφωνίας το 1931. Η καλή πορεία των διεθνών σχέσεων της χώρας, παρόλα τα προβλήματα που δημιουργούντο λόγω της συνεχιζόμενης βουλγαρικής αδιαλλαξίας, απέφερε σχετι κή σταθερότητα και στο εσωτερικό, παρά γοντα εκ των ουκ άνευ για την υλοποίηση έργων υποδομής με σκοπό την οικονομική ανάπτυξη. Η δραστηριότητα του Βενιζέλου για τη διπλωματική ανάκαμψη της Ελλάδας κατά την περίοδο 1928-1932 συνέπεσε, δυστυ χώς, με δυσμενείς εξελίξεις στη διεθνή πολιτική και οικονομική κατάσταση. Η ανά πτυξη της διαβαλκάνικής συνεργασίας υ πέφερε κάτω από την πίεση της σύγκρου σης των εθνικών συμφερόντων των βαλ κανικών χωρών. Οι ανταγωνισμοί των ευ ρωπαϊκών κρατών δεν επέτρεπαν τη συ νεργασία μέσω συμμαχικών συνασπισμών. Η οικονομική κρίση δημιουργούσε ιδιαίτε ρα προβλήματα στις εξασθενημένες οικο νομίες των βαλκανικών χωρών, προετοι μάζοντας παράλληλα το έδαφος για την οικονομική διείσδυση της ανανεωμένης Γερμανίας στην αδύναμη μεσοπολεμική α νατολική Ευρώπη. Δεδομένης της στενής εξάρτησης της ελληνικής οικονομικής ζω ής από τα ισχυρά ευρωπαϊκά κέντρα, ο α ντίκτυπος της κρίσης επέφερε κλονισμό
στην πολιτική και στην οικονομική σταθε ρότητα της χώρας. Από την άλλη πλευρά η αναθεωρητική τάση των Δυνάμεων -μεγά λων και μικρών - σχετικά με το καθεστώς των Συνθηκών, των Σεβρών και Βερσαλ λιών για τη μεταβολή βασικών εδαφικών όρων τους, προκαλούσε αστάθεια στις σχέσεις των χωρών. Οι Συνθήκες είχαν ως αποτέλεσμα την ανασφάλεια μάλλον παρά την αποκατάσταση της ειρήνης, αφού τα κράτη είχαν χωριστεί σε ικανοποιημένα και μη και προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να επιβάλουν έναν νέο διεθνή καταστατι κό χάρτη, ενώ η ΚτΕ δεν είχε την απαραί τητη πυγμή για να πάρει πρωτοβουλίες και να εξασφαλίσει τη διατήρηση της ειρήνης. Η επίλυση των εδαφικών διαφορών ουσια στικά επαφίετο στην καλή θέληση των εν διαφερομένων χωρών, αλλά και αυτό αποδεικνυόταν ανέφικτο. Η αποκαλούμενη αναθεωρητική πολι τική ήταν ο κυριότερος κίνδυνος για τη συλλογική ασφάλεια. Η παγκόσμια ασφά λεια ακροβατούσε πάνω στο "τεντωμένο σχοινί" του διαχωρισμού των κρατών σε αυτά που δήλωναν υπέρ της διατήρησης των Συνθηκών και σε εκείνα που επεδίωκαν την αναθεώρησή τους. Μοιραία συνέ πεια αυτού του διαχωρισμού θα ήταν η έ νοπλη σύγκρουση. Η Ιταλία ήταν ένα από τα κράτη που τάχθηκαν στην πλευρά των αναθεωρητών, διεκδικώντας την πρωτο καθεδρία για μεγάλο χρονικό διάστημα. Πάντως σε ορισμένες περιπτώσεις επέδειξε εξαιρετική ευελιξία, π.χ. με τη στάση της στο θέμα των βουλγαρικών διεκδική σεων σε βάρος της Ελλάδας. Παρόλα αυτά ακόμα και όταν ο Βενι ζέλος άφησε οριστικά την εξουσία, τον Μάρτιο του 1933, εκτός από τα σημαντικά διπλωματικά επιτεύγματα η Ελλάδα είχε θέσει τις βάσεις της μελλοντικής της θέ σης απέναντι στις άμεσες απειλές έναντι της εδαφικής της ακεραιότητας, μέσα στη νέα γεωπολιτική πραγματικότητα, είχε ε ξασφαλίσει κάποιες ικανοποιητικές εγ γυήσεις σύμφωνα με τις διεθνείς συνθή κες της εποχής και είχε καταφέρει να εξο μαλύνει και να αναπτύξει σχέσεις συνερ γασίας με τις ευρωπαϊκές δυνάμεις και τις γειτονικές της χώρες. Ο ίδιος ο Ελ. Βενιζέλος θα ανέλυε τις βασικές αρχές της πολιτικής του σε σύ σκεψη των πολιτικών αρχηγών στις 28 Φε βρουάριου 1934: "...Η πολιτική αύτη συνίστατο πρώτον εις την αποκατάστασιν σχέ σεων με την Μεγάλην Μεσογειακήν Δύναμιν, την γείτονά μας Ιταλίαν, σχέσεων ό σον είναι δυνατόν εγκαρδίων και αναλο γών με εκείνας τας οποίας έχει η Ελλάς επί ένα όλον αιώνα με την Γαλλίαν και την Αγγλίαν. Δευτέρα βάσις της εξωτερικής μας πολιτικής ήτο να εκκαθαρίσωμεν τας διαφοράς μας ου μόνον με την Γιουγκο σλαβίαν εξ αφορμής της Σερβικής Ζώνης της Θεσσαλονίκης, αλλά και με την Τουρ κίαν και μετά ταύτην με την Βουλγαρίαν και την Αλβανίαν, διότι συμφέρον ημών ήτο να φθάσωμεν, αν ήτο δυνατόν, και με
αυτά τα Κράτη εις μίαν πλήρη εκκαθάρισιν του παρελθόντος και την ίδρυσιν στενών σχέσεων φιλίας, μονολότι η φιλία μας με τας δύο τελευταίας γειτονικός χώρας ήρχετο εις δευτέραν μοίραν. Τρίτη βάσις ήτο επιμελής αποφυγή της εξαρτήσεως μας από οιονδήποτε εκ των συνδυασμών των Μεγάλων Δυνάμεων και δη εκείνων αίτινες εζήτουν να ασκούν επιρροήν εις τα Βαλ κάνια εις τρόπον ώστε, αν θα είχεν η ανθρωπότης την δυστυχίαν να ίδη και πάλιν εκρηγνυόμενον ένα μεγάλον πόλεμον, να μη παρασυρθώμεν και ημείς εις αυτόν υποχρεωτικώς ως εκ του συνδέσμου τον ο ποίον θα είχομεν με τον ένα των διαμαχομένων...1'. Η ανθρωπότητα θα είχε τη δυστυχία λίγα χρόνια αργότερα να ζήσει έναν νέο μεγάλο πόλεμο και η Ελλάδα θα εισερχό ταν σε αυτόν δίχως τη θέλησή της και δί χως να πληρώνει δικά της πολιτικά λάθη, αλλά την πολιτική των Αγγλογάλλων, που επέτρεψαν την ισχυροποίηση και φλέρταραν με τα φασιστικά καθεστώτα και τους ηγέτες της Γερμανίας και της Ιταλίας, θ ε ωρώντας τους συμμαχικό αντίβαρο στο κομμουνιστικό καθεστώς της Ρωσίας. Το παράδοξο είναι ότι η χώρα που ανάγκασε την Ελλάδα να εισέλθει στον πόλεμο ήταν η “φίλη" Ιταλία. Ομως κατά την περίοδο 1928-1932 κανένας δεν μπορούσε να δια βλέψει τη μελλοντική εξέλιξη των πραγμά των και η Ελλάδα ήταν υποχρεωμένη να κινείται και να διαπραγματεύεται μέσα στα πλαίσια που της όριζαν οι διεθνείς συνθή κες.
μη διαταραχθούν οι σχέσεις με τους άλ λους συμμάχους. Στη Χάγη ο παλαίμαχος δεξιοτέχνης της διπλωματίας κατόρθωσε να πετύχει σημαντικές αλλαγές υπέρ της Ελλάδας. Οι αποζημιώσεις από τις γερμανικές, βουλγα ρικές και αυστροουγγρικές επανορθώσεις έφθασαν τις 56.715.168 λίρες, ενώ τα χρέη της μετά από παραχώρηση μέρους των ε πανορθώσεων κατέβηκαν στις 58.351.062 λίρες. Αναμφισβήτητα η επιτυχία αυτή ή ταν σημαντική για την ελληνική οικονομία, αλλά και για το γόητρο της χώρας.
Η ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨ Η ΤΗΣ ΧΑΓΗΣ
0 1 ΕΛΛΗΝΟΪΤΑΛΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ
Τον Αύγουστο του 1929 συγκλήθηκε η Συνδιάσκεψη της Χάγης με βασικό θέμα την εκκένωση από τους Συμμάχους της Ρηνανίας και τη ρύθμιση των γερμανικών πολεμικών αποζημιώσεων. Η κρισιμότητά της απέρρεε από τις δεδηλωμένες αντιθέ σεις των Μεγάλων Δυνάμεων και ήταν φυ σικό η επίτευξη συμφωνίας να αφορά άμε σα τη σταθεροποίηση της ειρήνης, αλλά και την πορεία της επιβίωσης των μικρών κρατών στον οικονομικό τομέα. Η θέση της Ελλάδας ήταν ιδιαίτερα δυσχερής, αφού τα πολεμικά χρέη της α νέρχονταν σε 105.686.073 λίρες, όταν το ύ ψος των αποζημιώσεων που προβλεπόταν να λάβει από τις γερμανικές, βουλγαρικές και αυστροουγγρικές αποζημιώσεις έφθα νε μόλις το ποσό των 36.753.168 λιρών. Ο Βενιζέλος πριν από τη μετάβασή του στη Χάγη επισκέφθηκε τις πρωτεύουσες των ευρωπαϊκών δυνάμεων και τη Ρώμη, όπου εξέθεσε στον Μουσολίνι την αδυναμία της Ελλάδας να εφαρμόσει το σχέδιο Γιούνγκ, που θα επικυρωνόταν στη Διάσκε ψη, αν παρέμενε με τους ίδιους όρους. Κατάφερε έτσι να αποσπάσει την υποστή ριξη της Ιταλίας, μη παραλείποντας πά ντως να τονίζει ότι δεν υπήρξε συναλλαγή και μυστική συμφωνία με τη Ρώμη, ώστε να
Η Ιταλία ήταν η λιγότερο ικανοποιημέ νη από τις νικήτριες δυνάμεις. Η άνοδος του Μουσολίνι στην εξουσία αναπτέρωσε τα όνειρα για μια Μεγάλη Ιταλία. Η Ρώμη εκμεταλλεύθηκε την ανοχή του Λονδίνου για να εδραιώσει την κυριαρχία της στη Μεσόγειο και να διεισδύσει στα Βαλκάνια με ηγετικές διαθέσεις. Η επιστροφή του Βενιζέλου στην ε ξουσία μάλλον δεν ήταν, καταρχήν, ευχά ριστη για τη Ρώμη, λόγω της προηγούμε νης πολιτικής τακτικής του απέναντι της. Εκείνος όμως κατέβαλε προσπάθειες για να αποδείξει ότι ήθελε να συνεχίσει την πολιτική των προκατόχων του και να προ χωρήσει στη σύναψη συμφωνίας με την Ιταλία. Το κύριο πρόβλημα μεταξύ των δύο χωρών ήταν τα Δωδεκάνησα, που βρίσκο νταν υπό ιταλική κυριαρχία από το 1912. Ο Βενιζέλος όμως ήταν αποφασισμένος να μη θέσει όρους και εμπόδια και να αναλάβει, αν χρειαστεί, το βάρος της πολιτικής ευθύνης γΓ αυτό. Η ουδετερότητα του Λονδίνου μετα φραζόταν θετικά και ευνοούσε την ελληνοϊταλική προσέγγιση. Ο Βενιζέλος δεν στηρίχθηκε στα απλά σημάδια συναίνεσης του Λονδίνου. Μετά τη Ρώμη επισκέφθηκε το Παρίσι, το Λονδίνο και το Βελιγράδι, ώ
στε να διαβεβαιώσει όλους τους ενδιαφερόμενους ότι δεν υφίσταται κίνδυνος γϊ αυτούς από την ελληνοϊταλική συνθήκη. Ο Ελληνας πρωθυπουργός είχε συναίσθη ση ότι η Ελλάδα ήταν μια χώρα πολλαπλά εξαρτημένη από τις Μεγάλες Ευρωπαϊκές Δυνάμεις και γνώριζε ότι το συμφέρον της ήταν η διατήρηση της ισορροπίας και των καλών σχέσεων με αυτές. Χαρακτηριστική για τις προθέσεις του γύρω από τη Συνθή κη με την Ιταλία και τη θέση της Ελλάδας είναι μια επιστολή προς τη σύζυγο του: "Εις το Παρίσι δεν θα είναι πολύ ευχαρι-
Δεξίωση στην Αγκυρα πριν από την υπογραφή του ελληνο-τουρκικού Συμφώνου. Διακρίνονται ο Βενιζέλος και ο Κεμάλ με τις συζύγους τους (29.10.1930).
στημένοι, αλλά έλαβα όλα τα αναγκαία μέ τρα ώστε η φιλία μας με την Ιταλίαν να μην έχη καμμίαν αιχμήν εναντίον κανενός άλ λου. Και ιδιαιτέρως ούτε κατά της Αγγλίας, ούτε κατά της Γαλλίας, ούτε κατά της Γι ουγκοσλαβίας. Εν πάση περιπτώσει θα κά μω την πολιτικήν που συμφέρει την Ελλά δα και όχι την πολιτικήν που αρέσει εις τους άλλους". Η Συνθήκη "φιλίας, Συνδιαλλαγής και Δικαστικού Διακανονισμού" που υπογράφηκε στις 23.9.1928 από τον Βενιζέλο και τον Μουσολίνι προβλέπει (στο πρώτο άρ θρο) τη διατήρηση των εδαφικών ρυθμί σεων που είχαν επιβάλει οι Συνθήκες, πα ρόλο που ουσιαστικά η ιταλική πολιτικτ και ο Μουσολίνι ήταν υπέρ μιας επιλεκτι κής αναθεώρησης. Η Συνθήκη όμως προέβλεπε και το εξής σημαντικό: 'Αμοιβαία, πολιτικήν και διπλωματικήν υποοττ-ς^.. εν περιπτώσει καθ’ ην η ασφάλεια κα. 'α συμφέροντα ενός των Υψηλών συμβαλλομένων μερών ήθελον απειληθή σ υ .:- : : βιαίων εισβολών προερχομέ.-. εϊ.-Ξ-ε. Οπωσδήποτε η Ελλάδα ενισχύθηκε σημα ντικά έναντι κυρίως της Γιουγκοσλαβίας,
της Βουλγαρίας και της Τουρκίας. Στη χει ρότερη περίπτωση εξασφάλισε την ουδε τερότητα της Ιταλίας σε περίπτωση ε μπλοκής στα Βαλκάνια. Ο Βενιζέλος δεν θέλησε να προχωρή σει σε συμμαχία με την Ιταλία όπως πρότεινε ο Μουσολίνι, με στρατιωτικές υπο χρεώσεις, για να μην εμπλακεί σε ένα φιλοϊταλικό μέτωπο που θα στρεφόταν ενα ντίον του Βελιγραδιού και κατ’ επέκταση της Γαλλίας. Απέρριψε, λοιπόν, την πρότα ση για γραπτή εγγύηση των συνόρων ένα ντι σλαβικής εισβολής. Δέχθηκε όμως την προφορική υπόσχεση του Ιταλού δικτάτο ρα για βοήθεια σε περίπτωση που τα βό ρεια σύνορα και η Θεσσαλονίκη απειλού ντο. Ο Μουσολίνι δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυ χής από τις συνεχείς διευκρινίσεις του Βενιζέλου ότι η Ιταλία αποτελεί για την Ελλά δα τη νέα Μεγάλη Δύναμη και η χώρα μας επιθυμεί να συσφίξει τις οχέσεις της όπως και με τις άλλες δύο παραδοσιακά φίλες δυνάμεις, τη Βρετανία και τη Γαλλία, μάλ λον όμως είχε γοητευθεί από την προσω πικότητά του .
ΕΛΛΗΝΟΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ
■be
Μετά τον Α 1 ΠΠ η έκταση της Γιουγκο σλαβίας είχε σχεδόν πενταπλασιασθεί. Το γόητρό της εμφανιζόταν ενισχυμένο και από την ιδιαίτερη εύνοια της Γαλλίας, αλ λά και από τις ισχυρές συμμαχίες που την έφεραν σε πλεονεκτικότερη θέση σε σχέ ση με εκείνη της Ελλάδας. Οι αρχηγικές τάσεις του Βελιγραδιού στα Βαλκάνια υ ποδαυλίζονταν από τα συμφέροντα και τη νέα τακτική των ευρωπαϊκών δυνάμεων στον χώρο. Οι παραδοσιακά καλές σχέσεις με την Ελλάδα περνούσαν κρίση και όσο η Ελλάδα παρουσιαζόταν αδύναμη και δι πλωματικά απομονωμένη αυτή η κρίση με γάλωνε. Το Βελιγράδι ασκούσε πιέσεις για την ικανοποίηση των απαιτήσεών του, που αφορούσαν την απόδοση της γης η οποία είχε απαλλοτριωθεί στη Μονή Χελανδαρίου, τη σύναψη ειδικής συμφωνίας περί μειονοτήτων, τη ρύθμιση του ζητήματος της ελεύθερης ζώνης της Θεσσαλονίκης και τον διακανονισμό της λειτουργίας της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης Γευγελή. Η Ελλάδα βρισκόταν σε δεινή θέση και προκειμένου να εξέλθει από τη διπλωματι κή απομόνωση έδειχνε διάθεση συμβιβα σμού, ώστε να διευκολύνει την κατάσταση δίχως να υποχωρήσει στα κυριαρχικά της δικαιώματα. Στη διαλλακτικότητα της Ελ λάδας το Βελιγράδι απαντούσε με ιδιαίτε ρη σκληρότητα και αυξημένες απαιτήσεις. Ζητούσε την αναγνώριση της "ελεύθερης ζώνης" ως σερβικού εδάφους και τον έ λεγχο της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσ σαλονίκης - Γευγελή, αλλά και την εξασφά λιση των "σερβικών μειονοτήτων" με ειδι κή σύμβαση. Ηδη το 1926 ο στρατηγός Πάγκαλος εί χε καταβάλει προσπάθειες προσέγγισης
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
με τη Συνθήκη της 17ης Αυγούστου, η ο ποία προέβλεπε σημαντικά διευρυμένες αρμοδιότητες για τη σέρβική πλευρά σχε τικά με την "ελεύθερη ζώνη", μικτή εποπτεία στη σιδηροδρομική γραμμή Γευγελή - Θεσσαλονίκης και χαρακτηρισμό των σλαβόφωνων ως γιουγκοσλαβικής μειονό τητας. Ομως η κυβέρνηση Πάγκαλου έχα σε λίγο μετά την εξουσία και η ελληνική Βουλή αρνήθηκε να επικυρώσει τη Συνθή κη. Οι προσπάθειες αναθέρμανσης των σχέσεων των δύο χωρών εξακολούθησαν και με τους Μιχαλακόπουλο και Μαρίνκοβιτς, αλλά παρόλο που και οι δύο ακολου θούσαν μετριοπαθή πολιτική δεν κατάφεραν να γεφυρώσουν το χάσμα διαφορών μεταξύ τους. Η επάνοδος του Βενιζέλου στην εξου σία, το 1928, αναθέρμανε το κλίμα για πιο έντονη δραστηριότητα προς επίλυση των κρίσιμων θεμάτων, που όσο διατηρούντο σε εκκρεμότητα αποτελούσαν ανασταλτι κό παράγοντα στις σχέσεις των δύο γειτο νικών χωρών. Ο Βενιζέλος πίστευε πολύ στο πνεύμα της φιλίας και της συνεργα σίας μεταξύ Ελλάδας και Σερβίας και ήθε λε να τερματιστεί αυτή η επισφαλής κατά σταση, που εγκυμονούσε κινδύνους για την ασφάλεια και την εδαφική ακεραιότη τα της χώρας. Από τη Θεσσαλονίκη δήλω νε στις 22 Ιουλίου 1928: «Είμεθα έτοιμοι να παράσχωμεν τας μεγαλυτέρας δυνατάς ευκολίας εις το γιουγκοσλαβικόν εμπόριον και ελπίζωμεν ότι οι παλαιοί σύμμαχοί μας δεν θα επιμείνουν εις καμμίαν αξίωσιν ήτις δύναται και εκ παρεξηγήσεως έστω να θεωρηθή προσβάλλουσα την συμμαχίαν μας». Η κρίση στις ελληνογιουγκοσλαβικές σχέσεις εντεινόταν από τις σερβικές φιλο δοξίες, οι οποίες έβρισκαν στήριγμα στη γαλλική εύνοια, αλλά ταυτόχρονα και από τις σχέσεις που διατηρούσαν οι δύο χώρες με την Ιταλία. Ο Βενιζέλος είχε αντιληφθεί ότι η επαναπροσέγγιση και η ευόδωση του διαλόγου με τη σέρβική πλευρά περνού σαν από το Παρίσι και τη Ρώμη. Εστρεψε, λοιπόν, τις προσπάθειές του προς τη δι πλωματική προσέγγιση της Ρώμης με ταυ τόχρονη ενημέρωση της Γαλλίας, έτσι ώ στε να έλθει το επιθυμητό αποτέλεσμα: η άρση του αδιεξόδου με τη Γιουγκοσλαβία. Οπως ήταν φυσικό οι χώρες της αποκαλούμενης Μικρής Συνεννόησης και κυ ρίως η Γιουγκοσλαβία ανησυχούσαν για την ελληνοϊταλική συνεργασία και αυτό εί χε ως επακόλουθο τη δυστοκία στην ολο κλήρωση της Συνθήκης με την Ιταλία. Μό νο μετά την επάνοδο του Βενιζέλου, ο ο ποίος με το γόητρο, το κύρος και τη δι πλωματική του ικανότητα κατάφερε να πείσει τη Γιουγκοσλαβία για τις ειλικρινείς του προθέσεις για την αποκατάσταση του κλίματος εμπιστοσύνης και φιλίας μεταξύ των δύο λαών, καθώς και ότι η σύναψη Συνθήκης με την Ιταλία δεν αποτελούσε κίνδυνο για το Βελιγράδι, υπογράφηκε τε λικά η Συνθήκη με την Ιταλία.
Παρόλο που ο Βενιζέλος δεν έκρυβε την ανησυχία του για τις απαιτήσεις του Βελιγραδιού, όλες του οι προσπάθειες προσανατολίζονταν στο να επιτύχει την ε πίλυση των διαφορών πάνω στη βάση της ισοτιμίας μεταξύ των δύο χωρών. Χρησιμο ποίησε γι’ αυτόν τον λόγο την ιταλική κά λυψη μόνο για να εξισορροπήσει τις πιέ σεις του Βελιγραδιού, δίχως να επιδιώξει να προβληθεί σε πλεονεκτικότερη θέση. Ο ίδιος δεν έπαυε να γνωστοποιεί προς ό λες τις κατευθύνσεις στον διεθνή χώρο ότι πρόθεση της Ελλάδας ήταν να ασκήσει πολιτική ισορροπίας και ειρήνης μακριά από συμμαχικούς συνασπισμούς, ώστε να καθησυχάσει τη γαλλική πλευρά και να ε ξασφαλίσει τη διαμεσολάβησή της για την εξομάλυνση των σχέσεων με το Βελιγράδι. Φυσικά σημαντικό παράγοντα αποτελούσε και η εμπιστοσύνη του Παρισιού στο πρό σωπό του όσον αφορά την αλλαγή του κλί ματος των ελληνογαλλικών σχέσεων από ψυχολογική πλευρά, η οποία με τις άοκνες προσπάθειες του ευφυούς Ελληνα πολιτι κού και διπλωμάτη επέφερε την προσέγγι ση με τη γιουγκοσλαβική πλευρά. Η προσέγγιση με τη Γιουγκοσλαβία δεν επιτεύχθηκε μόνον χάρη στην ψυχο λογική πίεση που ασκούσε η ελληνοϊταλική συνθήκη στο Βελιγράδι. Το Βασίλειο Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων βρισκό ταν σε μεγάλη αναταραχή, ακριβώς επειδή ήταν Βασίλειο όλων αυτών των εθνοτή των. Οι σερβοκροατικές συγκρούσεις έφθασαν στο αποκορύφωμά τους με τη δο λοφονία του Κροάτη αγροτικού ηγέτη Ράντιτς, τον Αύγουστο του 1928, και τις κροατοσλοβενικές συγκρούσεις με αποσχιστικό χαρακτήρα τον Σεπτέμβριο του ίδι ου χρόνου. Η Γιουγκοσλαβία άρχισε σταδιακά να υποχωρεί στα αιτήματά της προς την ελ ληνική πλευρά, αλλά ο Βενιζέλος είχε να διανύσει μακρύ δρόμο ως την τελική επί τευξη της συμφωνίας. Δύο άλλοι παράγο ντες συνετέλεσαν στο να υιοθετήσει το Βελιγράδι μια πιο διαλλακτική στάση προς την Αθήνα: ο φόβος της Γαλλίας ότι η απο τυχία της ελληνογιουγκοσλαβικής προ σέγγισης θα ωθούσε την Αθήνα στην α γκαλιά της Ρώμης, και το πολύ κακό ση μείο στο οποίο βρίσκονταν οι ιταλογιουγκοσλαβικές σχέσεις. Η τελική συμφωνία για τη διευθέτηση των εκκρεμοτήτων που είχαν ψυχράνει τις ελληνογιουγκοσλαβικές σχέσεις επισφρα γίσθηκε με το Πρωτόκολλο της 11ης Ο κτωβρίου 1928, το οποίο ουσιαστικά επιβε βαίωνε τη θέληση των δύο χωρών να βελ τιώσουν τις σχέσεις τους και να επιλύσουν τις εκκρεμότητες με πνεύμα καλής πίστης και γειτονίας. Ακολούθησε το Πρωτόκολ λο της 17ης Μαρτίου 1929, που ρύθμιζε το διαμετακομιστικό εμπόριο μέσω της Θεσ σαλονίκης, και το Σύμφωνο Φιλίας, Συν διαλλαγής και Δικαστικού Διακανονισμού που υπογράφηκε στις 27 Μαρτίου 1929, το οποίο προέβλεπε αλληλοϋποστήριξη για τη διατήρηση του status quo σύμφωνα με
τις συνθήκες και συντονισμένη δράση σε περίπτωση δυσμενών διεθνών εξελίξεων που θα απειλούσαν τα συμφέροντα των δύο χωρών. Είναι σαφές ότι η εξομάλυνση και η α ποκατάσταση των ελληνογιουγκοσλαβικών σχέσεων απομάκρυναν τον κίνδυνο των ενδο-6 αλκανικών συγκρούσεων και ευνόησαν την ανάπτυξη και τη συνεργα σία στην περιοχή. Αποδεικνύουν ακόμα την ανάγκη για πολυδιάστατη διπλωματική πολιτική στο περίπλοκο περιβάλλον των διεθνών σχέσεων της εποχής του μεσοπο λέμου. Η αξιοποίηση των έντονων διπλω ματικών επαφών του Βενιζέλου με τη Γαλ λία, τη Βρετανία και την Ιταλία απέφερε την επιθυμητή προσέγγιση με τη Γιουγκο σλαβία και την επιτυχή διευθέτηση των διαφορών που εμπόδιζαν τη φιλική και ει ρηνική συμπόρευση των δύο χωρών. Για τη διπλωματική αυτή επιτυχία της Ελλάδας ο Κλεμέντ-Σιμόν επισήμανε: "Η Ελλάδα υπέ γραψε μια συνθήκη με τη Σερβία με πολύ μικρό κόστος. Οι Σέρβοι δεν πήραν τίποτε, παρά μόνον χαροποίησαν τη Γαλλία και διατήρησαν προσωρινά την ειρήνη με την Ιταλία”.
νισμός των αποζημιώσεων των Ελλήνων προσφύγων που είχαν έλθει στην Ελλάδα, σύμφωνα με τους όρους περί ανταλλαγής πληθυσμών, αλλά και η εξασφάλιση της ε πιβίωσης των Ελλήνων της Κωνσταντινού πολης. Στις 10 Μαρτίου 1930 ο Βενιζέλος υπο στήριξε την πολιτική του αντικρούοντας τις επικρίσεις της αντιπολίτευσης σχετικά με την πολιτική προσέγγισης που ακολου θούσε. Αφορμή ήταν ο επανεξοπλισμός ε νός τουρκικού θωρηκτού, πράγμα που σήμαινε ότι η Ελλάδα θα έχανε την υπερο πλία στη θάλασσα. Ο Βενιζέλος αρνήθηκε την ύπαρξη ορατού κινδύνου ένοπλης σύ γκρουσης με την Τουρκία, επιβεβαίωσε την εμπιστοσύνη του προς αυτή και τόνι σε ότι κάτω από τις συνθήκες που επικρα
τος "ξεπούλησε" τα δικαιώματά τους. Τα α ποτελέσματα αυτής της δυσαρέσκειας έγιναν αισθητά στις εκλογές του 1932. Ο Βενιζέλος, πάντως, θεωρούσε ότι η στιγμή ήταν κατάλληλη για στενότερη συ νεργασία με την τουρκική πλευρά Ετσι στις 25 Οκτωβρίου επισκέφθηκε την Τουρ κία, όπου έγινε δεκτός „£ γ : θουσιασμού. Μέσα σε μια πρσ.-ατ.<ά θερμή ατμόσφαιρα και με τη διεθν" ε~.δοκιμασία υπογράφηκαν τα Σύμφωνα Φι λίας, Ουδετερότητας και Διαιτησίας, η Ε μπορική και Ναυτιλιακή Σύμβαση και το πρωτόκολλο περί Περιορισμού των Ναυτ.κών Εξοπλισμών. Στις 30 Οκτωβρίου 1930 ο Βενιζέλος τηλεγραφούσε στον πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας από την Αγκυρα: "Ανευ υπερβολής ημπορεί κανείς
τούσαν δεν θα ήταν σκόπιμο η Ελλάδα να επιδοθεί σε έναν στρατιωτικό ανταγωνι σμό που θα μπορούσε να αποδειχθεί οικο νομικά καταστρεπτικός για τη χώρα και να υποθηκεύσει το μέλλον της. Στις 10 Ιουνίου 1930 υπογράφηκε η οι κονομική συμφωνία, με βάση την οποία η κινητή και η ακίνητη περιουσία των ανταλ λάξιμων Ελλήνων στην Τουρκία και των μουσουλμάνων στην Ελλάδα περνούσαν στην κατοχή της τουρκικής και της ελλη νικής κυβέρνησης αντίστοιχα. Επίσης ανα γνωρίζονταν οι Ελληνες της Κωνσταντι νούπολης και οι μουσουλμάνοι της Θρά κης ως μόνιμα εγκατεστημένοι κάτοικοι. Προβλεπόταν ακόμα ποσό 440.000 λιρών, από το οποίο 150.000 θα αποζημίωναν τους Ελληνες της Κωνσταντινούπολης, 150.000 τους μουσουλμάνους των οποίων η περιουσία περνούσε σε ελληνικά χέρια και με τις υπόλοιπες 140.000 η τουρκική κυβέρνηση θα αποζημίωνε τους Ελληνες των οποίων η περιουσία δεν αποκαθίστατο. Η ελληνοτουρκική Συμφωνία δυσαρέστησε, όπως ήταν φυσικό, τους πρόσφυ γες, που θεώρησαν ότι το ελληνικό κρά
Η υπογραφή του Συμφώνου Φιλίας. Ουδετερότητας και Διαιτησίας ΕλλάδαςΤουρκίας στις 30.10.1930.
ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις ουδέποτε χαρακτηρίζονταν από πνεύμα φιλίας και συνεργασίας - αντίθετα ήταν σχέσεις αντι παλότητας και δυσπιστίας. Η Συνθήκη της Λωζάνης και η ανταλλαγή των πληθυσμών είχαν ως στόχο να θέσουν τις βάσεις για την ειρηνική συνύπαρξη των δύο λαών. Ολες οι προσπάθειες διαπραγματεύ σεων μέχρι την επάνοδο του Βενιζέλου στην εξουσία είχαν αποβεί άκαρπες. Οπως ήταν φυσικό, όταν ανέλαβε εκείνος τα η νία η Αγκυρα ανησύχησε για τις προθέ σεις του, λόγω της προηγούμενης αντιτουρκικής συμπεριφοράς του. Ομως ο Ελ ληνας πρωθυπουργός από την πρώτη στιγμή δήλωνε τη διάθεσή του να εργα στεί για τη διευθέτηση των διαφορών και την αποκατάσταση των σχέσεων των δύο χωρών. Το αίσθημα υπεροχής που είχε η Αγκυ ρα απέναντι στους πρώην υπηκόους της Ελληνες κλονίστηκε από την ελληνοϊταλική Συνθήκη. Ο Μουσολίνι είχε υποσχεθεί στον Βενιζέλο να τον βοηθήσει στην εξο μάλυνση των σχέσεων με την Τουρκία. Ε κείνος τηρώντας πολιτική ίσων αποστάσε ων από τις Δυνάμεις ζήτησε τη συνδρομή και της Βρετανίας και της Γαλλίας. Το Λον δίνο αντέδρασε με διστακτικότητα και α προθυμία να επέμβει σε προβλήματα με ταξύ βαλκανικών χωρών, ενώ το Παρίσι πο λύ μικρή επιρροή μπορούσε να ασκήσει στην Αγκυρα, δεδομένου ότι και οι μεταξύ τους σχέσεις περνούσαν κρίση λόγω των διαφωνιών τους στα συριακά σύνορα. Το μεγαλύτερο πρόβλημα για την ελ ληνική πλευρά, εκτός από το να επιτύχει την πολιτική συμφιλίωση, ήταν ο διακανο
να είπη ότι αι συμφωνίαι αύται και ιδίως το πνεύμα το οποίον μας ενέπνευσε και με το οποίον υπεγράφησαν, εγγυώνται ότι ανοί γεται νέα σελίς ιστορίας δι’ Εγγύς Ανατο λήν και ότι κατ' αυτήν οι λαοί αυτής θα εύρουν οριστικήν γαλήνην ήτις θα τους ε ι τρέψη να ασφαλίσωσιν οικονομικώς ευη μερίαν και αναπτύξωσι παντοδαπάς τω-. δυνάμεις". Η πολιτική του Ελ. Βενιζέλου πο- έφερε κοντά την Ελλάδα και την Τουρκία πα ρά τους αντίθετους οιωνούς και την παρά δοση, είναι ακόμα και σήμερα σημείο a w φοράς στις σχέσεις των δύο χοίρων Ο Β ε νιζέλος χρειάστηκε να υποχωίτσε γ: πολλά και σοβαρά για την εποχή ζητήμα τα, όπως ήταν π.χ. αυτό των αποζηι·ΜΠΓων, αλλά πέτυχε να αποκαταστήαει την α μοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ t o t δύο jftρών και να εξασφαλίσε. ~ . ε χ ' . ~ : .ο_ε-
σά τους και στην περιοχή, μια ειρήνη ανα γκαία για να προχωρήσει ολοταχώς η Ελ λάδα στην υλοποίηση των σχεδίων οικονο μικής ανασυγκρότησης και ανάπτυξης.
ΕΛΛΗΝΟΒΟΥΛΓΑΡΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ Ενα πρόβλημα μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας, εκτός από το εδαφικό γύρω από τη Μακεδονία, ήταν και αυτό των μει ονοτήτων. Η Βουλγαρία πάσχιζε να βρει διέξοδο προς το Αιγαίο και θεωρούσε μονίμως ότι αδικείτο από τις Συνθήκες, εκ φράζοντας την πικρία της με επιθετικότη τα και εγείροντας απαιτήσεις. Η Σόφια δεν είχε καταφέρει ακόμα να ξεπεράσει το σύνδρομο της Μεγάλης Βουλγαρίας και της Συνθήκης του Αγ. Στεφάνου. Στις προκλήσεις της βουλγαρικής πλευράς απάντησε ο δικτάτορας Πάγκα λος, με αποστολή ενόπλων σωμάτων στο βουλγαρικό έδαφος. Η Ελλάδα πλήρωοε την επιδρομή αυτή με αποζημίωση 45.000 λιρών που της επιδικάστηκε από την ΚτΕ, στην οποία είχε προσφύγει η Βουλγαρία. Μετά τον Πάγκαλο, το 1927 και το 1928, έγιναν προσπάθειες από μέρους της Ελλάδας να αποκατασταθούν οι σχέσεις και να βρεθεί συμβιβαστική λύση στις δια φορές των δύο χωρών. Η Βουλγαρία όμως τηρώντας αδιάλλακτη στάση αρνήθηκε τις ελληνικές προτάσεις για εγγύηση της εμπορικής-οικονομικής εξόδου της στο Αιγαίο, προσφέροντας ελεύθερη ζώνη στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης ή της Αλε ξανδρούπολης, καθώς η Σόφια επέμενε ότι η ζώνη για την εμπορική έξοδο στο Αι γαίο θα έπρεπε να βρίσκεται υπό τον έ λεγχό της. Η ανάληψη της εξουσίας από τον Βενιζέλο ήταν μάλλον δυσάρεστη εξέλιξη για τη Σόφια, η οποία δεν ξεχνούσε τον ρόλο του κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους. Βασικός, εξάλλου, στόχος της βουλγαρι κής πολιτικής ήταν η αποκατάσταση των σχέσεων της Βουλγαρίας με τη Γιουγκο σλαβία, αλλά κάθε προσπάθεια προσέγγι σης έπεφτε στο κενό, κυρίως λόγω της τρομοκρατικής δράσης του IMRO (ΕΜ ΕΟ) στο εσωτερικό της Σερβίας. Οι Μεγάλες Δυνάμεις είχαν ξεχάσει τη θεμελιώδη αρχή που διακήρυτταν "Τα Βαλκάνια στους βαλκανικούς λαούς" και τη μη παρεμβατική πολιτική τους, στοχεύ οντας η καθεμία για τους δικούς της λό γους στον προσεταιρισμό της Βουλγαρίας. Τη βουλγαρογιουγκοσλαβική συνεννόηση επιθυμούσε η Γαλλία και στήριζε η Βρετα νία, αλλά απευχόταν η Ιταλία. Η Ελλάδα φυσικά ανησυχούσε για μια σλαβική συμμαχία, που θα αποτελούσε απειλή για τα βόρεια σύνορά της. Ο Βενιζέλος ήθελε τη συμφιλίωση με τη Βουλγαρία ώστε να πετύχει έστω και έμμεσα την παραδοχή των συνόρων. Ενταση στις σχέσεις των δύο χωρών προκαλούσαν οι επανορθώσεις που καθυστερούσε η Βουλγαρία με πρό σχημα την καταστροφή την οποία είχε υ--ΤΙΩΤίΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ποστεί από σεισμούς, αλλά και η στάση της Ελλάδας, η οποία ως αντίποινα δεν ε πικύρωνε το σύμφωνο Καφαντάρη-Μολώφ για τις αποζημιώσεις των ανταλλάξιμων πληθυσμών (το οποίο επικύρωσε μετά από διεθνείς πιέσεις στις 17 Δεκεμβρίου 1928). Η Βρετανία ανέπτυξε έντονη διπλωμα τική δράση για την επιτυχή συνδιαλλαγή της Αθήνας με τη Σόφια, παρόλο που αρχι κά είχε δυσαρεστήσει την Ελλάδα με την έκθεσή της, η οποία δικαιολογούσε την α δυναμία της Σόφιας να εκπληρώσει τις οι κονομικές υποχρεώσεις της προς τη χώρα μας. Αξιόλογη είναι η ανάπτυξη της κατά στασης από τον Βρετανό υπουργό Εξωτε ρικών Χέντερσον: "Μια ατελής συμφωνία είναι προτιμότερη από καμία. Κανένας δια κανονισμός δεν φαίνεται ότι θα αποφύγει τις επικρίσεις είτε στην Ελλάδα, είτε στη Βουλγαρία. Οι διαιτητές είναι έτοιμοι να υποστούν το βάρος των επικρίσεων αυτών. Κάθε κυβέρνηση που αρνείται να υποβά λει σε αμερόληπτη κριτική θέματα ζωτι κής σημασίας, τα οποία δεν αφορούν ουσιαστικώς τομείς της κυριαρχικής πολιτι κής, αναπόφευκτα αποξενώνεται από με γάλο μέρος των διεθνών συμπαθειών. Από την άλλη πλευρά κάθε κυβέρνηση που δέ χεται να τα υποβάλει σε διαιτησία δικαιού ται σε απόλυτο βαθμό τον έπαινο για την προσφυγή της σε ό,τι αρχίζει να αναγνωρί ζεται παγκοσμίως ως η δικαιότερη και α σφαλέστερη διαδικασία για την άρση διε θνών διαφωνιών...". Είναι αξιοσημείωτο ότι η Βρετανία εκδήλωνε φανερά το εν διαφέρον της για τη διευθέτηση των ελληνοβουλγαρικών διαφορών, παραβιάζοντας την αρχή της περί μη ανάμιξης στα διμερή θέματα των βαλκανικών χωρών και τη θ έ ση της ότι τα κράτη της περιοχής θα έπρε πε να επιλύουν μόνα τις διαφορές τους. Παρά το ότι η Ελλάδα και η Βουλγαρία έφθασαν πολλές φορές είτε με την αγγλι κή, είτε με την ιταλική, είτε με την τουρκι κή, είτε τέλος, με το σχέδιο Βενιζέλου για ενδο-βαλκανική συνεννόηση, στα πρόθυ ρα σύναψης συμφωνίας, δεν κατέστη δυ νατό, κυρίως από τον φόβο της αντίδρα σης της κοινής γνώμης στο εσωτερικό της καθεμίας. Δεν θα πρέπει, βέβαια, να παραβλεφθεί ως παράγοντας ο σημαντικός ρό λος που διεδραμάτισε η διεθνής οικονομι κή κρίση, η οποία δεν άφησε περιθώρια στις δύο χώρες να υποχωρήσουν στο επί πεδο των οικονομικών απαιτήσεων. Πά ντως παρόλο που οι διαφορές δεν επιλύ θηκαν οριστικά, λόγω της διπλωματικής δραστηριότητας της Ελλάδας, οι σχέσεις των δύο γειτόνων επανήλθαν σε μια κατά σταση "διπλωματικής φιλίας".
ΕΛΛΗΝΟΡΟΥΜ ΑΝΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ Η θέση των δύο χωρών στη νέα κατά σταση που επικρατούσε μεταξύ των δύο πολέμων ευνόησε την ανάπτυξη φιλικών σχέσεων και τη σύναψη Συμφώνου μη Επιθέσεως, καθώς και Συνθήκης Εμπορίου
(22.3.1928). Ο Βενιζέλος επισκέφθηκε το Βουκουρέστι τον Αύγουστο του 1931 και στις 12 του ίδιου μήνα υπογράφηκε νέα Ε μπορική Συμφωνία, καθώς και η αναγνώρι ση των ελληνικών σχολείων, κοινοτήτων και εκκλησιών στη Ρουμανία.
ΕΛΛΗΝΟΑΛΒΑΝΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ Η Αλβανία ήταν ένα κράτος που δημιουργήθηκε από τα στρατηγικά συμφέρο ντα της Ιταλίας και της Αυστρίας, πριν από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, χωρίς να έχουν εξεταστεί όλοι σι απαραίτητοι παράγοντες για τη βιωσιμότητά του. Λόγω του μεγέ θους και της οικονομικής του κατάστασης ήταν αδύνατο να λάβει μέρος στο "παιχνί δι" της ισορροπίας δυνάμεων στη Βαλκα νική. Ετσι έγινε εύκολη λεία για να προσδεθεί στο ιταλικό "άρμα". Η Ελλάδα διεκδικούσε από την Αλβα νία τη Βόρεια Ηπειρο, ενώ τα Τίρανα είχαν στραμμένο το βλέμμα τους στις βορειοδυ τικές περιοχές της χώρας μας. Είναι χαρα κτηριστικό ότι η Ελλάδα διατηρούσε προ ξενείο και όχι πρεσβεία στα Τίρανα, υπο βαθμίζοντας έτσι, έμμεσα, τη διπλωματική σημασία τους. Το 1928 οι σχέσεις των δύο χωρών ήταν τεταμένες λόγω της άρνησης της Αθήνας να επικυρώσει τις συνθήκες του 1926, εξαιτίας του μη σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των Ελλήνων της Βόρειας Ηπείρου από την αλβανική κυβέρνηση. Τα Τίρανα απάντησαν με κα ταγγελία στην ΚτΕ, ζητώντας προστασία και ειδικές ρυθμίσεις για τους Τσάμηδες. Το αβάσιμο των ισχυρισμών και των επιχει ρημάτων τους ήταν φανερό και η ΚτΕ απέρριψε τα αιτήματά τους, με την παρατή ρηση ότι το θέμα αποτελεί υπόθεση δια κρατικής διαπραγμάτευσης. Το γενικό πνεύμα της πολιτικής του Ελ. Βενιζέλου για καλές σχέσεις με τις γει τονικές χώρες περιελάμβανε και την Αλ βανία. Ετσι η πατρίδα μας αναγνώρισε επί σημα την Αλβανία, διόρισε πρέσβυ στα Τί ρανα και επικύρωσε τις συνθήκες του 1926. Η Ελλάδα έχοντας στο χέρι τη Συν θήκη με την Ιταλία και γνωρίζοντας την ε πιρροή που αυτή ασκούσε στα Τίρανα, θ ε ωρούσε μάλλον δεδομένο ότι η Ρώμη θα προτιμούσε να ασκήσει πίεση σε αυτά πα ρά στην Αθήνα σε περίπτωση που τα αιτήματά τους ήταν τέτοια που δεν μπορού σαν αντικειμενικά να ικανοποιηθούν. Ενα άλλο σημείο τριβής στις σχέσεις Ελλάδας - Αλβανίας ήταν η απόσχιση της Ορθόδοξης Εκκλησίας των Τιράνων από το Πατριαρχείο και η δημιουργία Αυτοκέ φαλης Εκκλησίας, με αποτέλεσμα οι ορ θόδοξοι της Αλβανίας να χάνουν έναν ι σχυρό εθνικό θεσμό. Η Ελλάδα έφερε το θέμα στην ΚτΕ, η οποία αποφάσισε να αρκεσθεί στη διαβεβαίωση των Τιράνων ότι δεν θα γίνονταν διωγμοί και δεν απαίτησε τη λήψη άλλων μέτρων. Με την πίεση, ό μως, της Ρώμης τα Τίρανα υιοθέτησαν μια πιο συμβιβαστική στάση.
To 1930-31 τα Τίρανα ήταν έτοιμα για -.α συμφωνία με την Αθήνα, η οποία όμως δεν υλοποιήθηκε επειδή ο Βενιζέλος, •νωρίζοντας ότι η Αλβανία δεν είχε τη δύ.αμη να βλάψει τα συμφέροντα της Ελλά δας. ήταν απρόθυμος να υποχωρήσει στις απαιτήσεις της. Αλλωστε το ενδιαφέρον της Ελλάδας για την Αλβανία ήταν "γενι<ό\ ένα μέρος του σχεδίου της για την εΞασφάλιση της ειρήνης στα Βαλκάνια και συνεπώς δεν ήταν διατεθειμένη να επιτύγειιη σύναψη συμφωνίας με δυσανάλογες ~αροχές και θυσίες.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ -ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ο ίδιος ο Βενιζέλος χαρακτήρισε στον απολογισμό του το έργο της τετραετίας .χ; περίοδο "αναδημιουργίας όμοιαν της οποίας όχι μόνον η κοινοβουλευτική ιστο ρία της Ελλάδος δεν παρουσιάζει, αλλά <αι εις οιονδήποτε άλλο κράτος είναι δύσκολον να συναντήσει κανείς περίοδον εξ .σου έντονου γονιμότητος”. Ο Βενιζέλος επέστρεψε στην πολιτική και στην εξου σία για να εκπληρώσει τρεις βασικούς στό χους: να γίνει ηγέτης όλων των Ελλήνων, ρίχνοντας στη λήθη τα διχαστικά πάθη, να διασφαλίσει την ουδετερότητα και την ε δαφική ακεραιότητα της χώρας και να την οδηγήσει στην οδό της οικονομικής ανά πτυξης και της ανασυγκρότησης. Με την επιμονή, το θάρρος και την αποφασιστικότητά του πέτυχε σε όλους. Ομως οι περι στάσεις δεν βοήθησαν ώστε τα αποτελέ σματα της σκληρής και επίπονης εργασίας του να διατηρηθούν για πολύ. Τα κομματι κά πάθη αναζωπύρωσαν τα διχαστικά φαι νόμενα και ο Βενιζέλος από το βάθρο του λαοπρόβλητου ηγέτη κατέβηκε στο επίπε δο του κομματάρχη. Κάποιοι, ανάμεσά τους και ο βενιζελικός Γρ. Δαφνής, υποστήριξαν ότι ο Βενιζέ λος δεν έπρεπε να επιστρέψει τότε στην πολιτική, θεωρώντας ότι ως πολιτικός είχε πετύχει κατά το παρελθόν τόσα πολλά ώ στε να μπορεί να κλείσει τον κύκλο της πο λιτικής του σταδιοδρομίας και, το κυριότερο, ότι δεν θα μπορούσε να γίνει αποδε κτός από τους πολιτικούς του αντιπάλους, καθώς δεν ήταν δυνατόν να ξεχαστεί τόσο γρήγορα ο πρωταγωνιστικός του ρόλος στον Εθνικό Διχασμό. Οσο κι αν για το εσωτερικό αυτοί οι ι σχυρισμοί έχουν κάποια βάση, στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής ποιος άλλος θα ήταν ο πολιτικός, ο ηγέτης, ο διπλωμάτης με το διεθνές κύρος και την εκτίμηση, με το θάρρος να αψηφά το πολιτικό κόστος, με το σθένος και την πυγμή να φέρει σε πέρας μια τέτοια μεγαλόπνοη πολιτική; Ποιος άλλος, ενώ κατά το παρελθόν εμφα νιζόταν υπέρμαχος, θα απαρνιόταν τον ε θνικό αλυτρωτισμό για να θέσει σε νέες βάσεις, σύμφωνα με τα διεθνή δεδομένα, την εξωτερική πολιτική της Ελλάδας; Ποι ος θα χειριζόταν με καλύτερους ελιγμούς την ισορροπία ανάμεσα στις τρεις εναπομείνασες Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώ
πης; Ποιος θα άντεχε το βάρος να αντι στρέφει μια παράδοση αιώνων, ώστε να πετύχει την αντιμετώπιση της Τουρκίας ως φιλικής, γειτονικής δύναμης; Ο Βενιζέ λος, είναι αλήθεια, δεν προέβαλε ιδιαίτε ρα τις ελληνικές απαιτήσεις για τα Δωδε κάνησα, τη Βόρεια Ηπειρο και την Κύπρο, όχι όμως διότι πρόδωσε ή υπαναχώρησε στις εθνικές διεκδικήσεις, αλλά επειδή ε κτίμησε ότι κατά τη συγκεκριμένη περίο δο συνέφερε περισσότερο την Ελλάδα να μην ανακινεί τα θέματα αυτά, που ήταν αμφίβολης έκβασης, ώστε να διατηρήσει τις καλές της σχέσεις με τις Δυνάμεις με το λιγότερο κόστος. Ο συγχρωτισμός του με τον Μουσολίνι, αντίθετα με άλλους Ευ ρωπαίους ηγέτες, δεν αποτελούσε έκφρα ση θαυμασμού για τον φασισμό. Ηταν α πλά μια ανάγκη προς εξυπηρέτηση των ε θνικών συμφερόντων. Αυτό που ο Βενιζέ λος δεν κατάφερε, χωρίς όμως και να αποτελεί στόχο του, ήταν η οικονομική απε ξάρτηση της Ελλάδας από τα ισχυρά ευρωπαϊκά κέντρα. Είναι γνωστό ότι δεν μπορεί να εφαρμοσθεί εξωτερική πολιτική χωρίς ένα ελάχιστο οικονομικής ασφάλει ας και σταθερότητας. Η Ελλάδα ποτέ δεν κατάφερε να βρει τρόπους ανάπτυξης της οικονομίας της δίχως να βασίζεται στον ε ξωτερικό δανεισμό. Και ο Βενιζέλος ήταν εξαρχής καταδικασμένος να ακολουθήσει αυτόν τον δρόμο για να καλύψει χρέη προς παλαιούς δανειστές, αποζημιώσεις και να χαράξει την πολιτική της οικονομι κής ανασυγκρότησης της χώρας. Με βάση την τότε διεθνή συγκυρία, τα δεδομένα της εποχής και τη διεθνή κρίση η Ελλάδα ήταν εκ των προτέρων καταδικασμένη σε χρεωκοπία. Θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε ότι στην ιστορική συγκυρία της ε ποχής ο Βενιζέλος δεν είχε πολλές επιλο γές, ούτε η ελληνική οικονομία δυνατότη τες. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατά την τε λευταία "πράξη" της πολιτικής του σταδιο
0 Ελευθέριος Βενιζέλος διαβάζει τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησής του τον Οκτώβριο του 1928.
δρομίας, την τετραετία 1928-1932, επιχεί ρησε να φέρει την Ελλάδα σε θέση να συν διαλέγεται ως ισότιμο μέλος στη διεθνή κοινότητα και να εξασφαλίσει την ειρήνη και την ευημερία της.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Παπανδρέου Γζωργίου: ΚΕΙΜΕΝΑ 19131942, Εκδ. Μπίρης. (2) ΝΕΩΤΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, Ακαδημία Αθηνών. (3) Jelavich Barbara: HISTORY OF BALKANS. Cambridge University Press, 1983. (4) Βερέμη Θ. - Δημητρακόπουλου Οδ.: ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΕΝ ΙΖΕΛΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ, Αθήνα, 1980. (5) Δαψνή Γρ.: Η ΕΛΛΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΔΥΟ ΠΟΛΕΜΩΝ, Αθήνα, 1955. (6) Λιναρδάτου Σπ.: ΠΩΣ ΦΤΑΣΑΜΕ ΣΤΗΝ 4η ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ, Αθήνα, 1965. (7) Πιπινέλη Π.: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, 1923-1941, Αθήνα, 1981. (8) Clogg Rich.: HISTORY OF GREECE , Cambridge, 1992. (9) Ψυρούκη Νίκου: ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ, Αθήνα , 1981. (10) Κουλουμπή-Πετρόπουλου-Ψωμιάδη: FOREIGN INTERFERENCE IN GREEK POLITICS, Pella, NY, 1976. (11)Σβολόπουλου Κω v.: TO ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΝ ΣΥΜΦΩΝΟΝ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ, 1928-1934, Αθήνα. 1974. (12) Κύρου Αλ.: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ, Αθήνα. 1955. (13) ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ 20ού ΑΙΩΝΑ. εκδ. 4Ε. (14) Καραμανλή Κ.: Ο ΕΛΕΥΘ ΕΡΙΟ Σ ΒΕΝ ΙΖΕΛΟ Σ ΚΑΙ ΟΙ ΕΞΩ ΤΕΡΙΚΕΣ ΜΑΣ ΣΧΕΣΕΙΣ. 1928-1932. Αθήνα, 1995.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Φ Ω Τ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Κ Ο
ΑΡΧΕΙΟ
"ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΦΑΚΟ ΤΩΝ ΑΝΑΓΝΩΣΤΩΝ" Στην Αθήνα του 2000, κάπου στα Λιόσια. Ενα τεθωρακισμένο Μ3Α1, όχημα που κάποτε ανήκε στον Ελληνικό Στρατό, “διακοσμεί" (;) εξωτερικά τα γραφεία μιας εταιρίας (φωτ. Κ. Κόνιαρης).
Στον χώρο όπου κάποτε μεταφέρονταν οι οπλίτες στο άτυχο αυτό τεθωρακισμένο (κατασκευής Β'Π Π ) υπάρχουν.,.γλάστρες! (φωτ. Κ. Κόνιαρης).
Ενα τεθωρακισμένο όχημα Μ3Α1 που στάθηκε τυχερό. Παραλήφθηκε από τον ΕΣ σε κατάσταση όπως εκείνο που έχει μετατραπεί σε...ζαρντινιέρα, ανακατασκευάστηκε από μέλη του Συλλόγου Διατηρήσεως Ιστορικών Οχημάτων και από τότε λειτουργεί και συντηρείται κανονικά. Φέρει τα διακριτικά μίας βρετανικής τεθωρακισμένης ταξιαρχίας που έδρασε στην Ελλάδα κατά τα "Δεκεμβριανό", το 1944 (φωτ.ΣΔΙΟ).
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Φ Ω Τ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Κ Ο
ΑΡΧΕΙΟ
"ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΑ ΡΑΚ 40“ Κάννη από πυροβόλο Pak 40 των 75 mm. Η φωτογραφία έχει ληφθεί από τον αναγνώστη Κ. Αλεξόπουλο στη Σύμη, σ ε μια παραλία του νησιού κοντά στη Χώρα.
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ Π Ρ Ο ΣΤΟ Υ Σ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ Προσκαλούμε τους αναγνώστες που έχουν στο αρχείο τους φωτογρα φίες σχετικές με τη στρατιωτική μας ιστορία ή οποιοδήποτε αντικείμενο στρατιωτικού ενδιαφέροντος, να μας τις διαθέσουν προσωρινά συνοδευό-
Μια μεταλλική υδατοστεγής θήκη βλήματος πυροβόλου Pak 40 με τον αυθεντικό χρωματισμό “panzer grey" και επιγραφές με οδηγίες ■ προειδοποιητικά. Βρέθηκε σε πολύ καλή κατάσταση από τον υπογράφοντα στη Ρόδο τον Σεπτέμβριο του 2000 (φωτ. Γ. Τερνιώτης).
69
μενες - αν είναι δυνατόν - από σχετι κό κείμενο. Εμείς από την πλευρά μας αναλαμβάνουμε να προχωρήσου με στην καλύτερη δυνατή παρουσία ση, δημοσιεύοντας το όνομα του α ποστολέα (αν το επιθυμεί), και εγγυόμαστε την επιστροφή
tou
μετά
(Περιοδικό
τη
δημοσίευση
«Στρατιωτική
Ιστορία»,
ΤΘ
υλικού 3951,
10210, Αθήνα, υπόψη κ. Γ Τερνιώτη).
Ενα αντιαρματικό πυροβόλο Pak 40 όπως εκτίθεται στο Μουσείο του Νοτιοαφρικανικού Στρατού στο Γ:οχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής (φωτ. Κ. Αλεξόπουλος).
Επιμέλεια: Γιάνι/ης Τερνιώτης
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ
ΧΑΡΑ ΛΑΜ ΠΟ Σ Ν ΙΚ Ο Λ Α Ο Υ Ταξίαρχος ε.α. τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ
ΤΟΥΜΛΟΥ ΜΠΟΥΝΑΡ (10-12 ΜΑΡΤΙΟΥ 1921) Παρατηρητήριο του 34ου ΣΠ στο Τουμλού Μπουνάρ.
ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΕΜ Μ ΕΣΗ ΥΠΟΔΕΙΞΗ ΤΩΝ ΑΓΓΛΩΝ ΑΡΧΙΣΑΝ 01 ΕΠΙΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΙΑΣ, ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ, ΤΟΝ ΜΑΡΤΙΟ ΤΟΥ 1921. ΣΕ ΑΥΤΕΣ ΕΝΤΑΣΣΕΤΑΙ ΚΑΙ Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΤΟΥΜΛΟΥ ΜΠΟΥΝΑΡ,
ΣΤΗΝ ΟΠΟΙΑ Δ Ε Ν ΕΠΙΤΕΥΧΘΗΚΕ Ο Α Ν ΤΙΚ Ε ΙΜ Ε Ν ΙΚ Ο Σ ΣΚΟΠΟ Σ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΑΣ, ΔΗ ΛΑΔΗ Η ΣΥΝΤΡΙΒΗ ΤΟΥ ΕΧΘΡΟΥ. ΕΠΡΟΚΕΙΤΟ ΓΙΑ ΜΙΑ ΜΑΧΗ ΧΩΡΙΣ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗ ΝΙΚΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, Η
70
ΟΠΟΙΑ ΕΙΧΕ ΕΠΙΠΤΩ ΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΜΕΤΕΠΕΙΤΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ.
Μ
ετα την κατάληψη του Ουσάκ (Αύγουστος 1920) από τον Ελλη νικό Στρατό οι Τούρκοι εγκατέστησαν την κύρια γραμμή άμυνάς τους στο Τουμλσύ Μπουνάρ, με προωθημένα τμήμα τα στο Μπανάζ. Μέχρι τον Νοέμβριο του 1920 επιδρομές των II και XIII Μεραρχιών μέ χρι το Μπανάζ υποχρέωσαν τα προωθημένα τουρκικά τμήματα να συμπτυχθούν στο Τουμλού Μπουνάρ. Μετά τις επιχειρήσεις του Δεκεμβρίου του 1920 οι Σύμμαχοι (Βρετανία, Γαλλία, Ιτα λία) είχαν αντιληφθεί ότι η αδιαλλαξία της Κυβέρνησης της Αγκυρας θα διαιώνιζε την εμπόλεμη κατάσταση στη Μικρά Ασία και, ε πειδή επείγονταν να διευθετήσουν το γρη γορότερο τα πολλαπλά στην περιοχή αυτή συμφέροντά τους, αποφάσισαν τον Ιανουά ριο του 1921 να συγκαλέσουν νέα διάσκεψη στο Λονδίνο με σκοπό τον τερματισμό του πολέμου με την κεμαλική Τουρκία. Μετά από τις συνεχείς αρνητικές θέσεις της Τουρκίας οι συμμετέχοντες στη διάσκεψη δεν κατέληξαν σε κάποια συμφωνία. Ετσι ο ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Κεμάλ, κατανοώντας ότι η Ελλάδα (για να πετύχει την παραμονή της στη Μικρά Ασία) όφειλε να αναζητήσει τη λύση με αποφασι στική ενέργεια, άρχισε μετά τις επιχειρήσεις του Δεκεμβρίου του 1920 να προετοιμάζεται εντατικά προς αντιμετώπιση επιχειρήσεων ευρείας κλίμακας του Ελληνικού Στρατού. Στις 25 Φεβρουάριου 1921 ο πρωθυ πουργός Νικ. Καλογερόπουλος και ο υπουρ γός Στρατιωτικών Δημ. Γούναρης τηλεγρά φησαν από το Λονδίνο (όπου βρίσκονταν για τη διάσκεψη) προς τον αρχιστράτηγο Αναστ. Παπούλα ότι η εκεί κατάσταση "επιβάλλει ά μεσον εκτέλεσιν επιχειρήσεως προς κατάληψιν Εσκή Σεχήρ - Κιουτάχειας...". Στις 27 Φεβρουάριου 1921 η Στρατιά Μικράς Ασίας εξέδωσε την υπ' αριθ. 1030 δια ταγή της, όπως τα Α1 και Γ' Σώματα Στρατού (ΣΣ) επιτεθούν και καταλάβουν τη γραμμή Αφιόν Καραχισάρ-Εσκή Σεχήρ. Στο μεταξύ ο αρχιστράτηγος τηλεγραφούσε ότι η έναρξη των επιχειρήσεων προϋπέθετε την ενίσχυ ση της Στρατιάς. Ο αρχιστράτηγος αντι στράτηγος Παπούλας, επιθυμώντας να εξα
λείψει την εντύπωση από την αποτυχία των επιχειρήσεων του Δεκεμβρίου, βιαζόταν να καταλάβει τα δύο στρατηγικά κλειδιά, Εσκή Σεχήρ και Αφιόν Καραχισάρ, για να απαγο ρεύσει στον εχθρό να χρησιμοποιήσει τη σι δηροδρομική γραμμή (Βαγδάτης). Με τις προϋποθέσεις αυτές και με την υπόσχεση της Κυβέρνησης περί αποστολής ενισχύσε ων όρισε την εξόρμηση των μεραρχιών για τη 10η Μαρτίου (υπ' αριθ. 1138 διαταγή της Στρατιάς). Βάσει της παραπάνω διαταγής το Α’ ΣΣ (αντιστράτηγος Αλ. Κοντούλης) εξέδωσε την 1η Μαρτίου 1921 τη διαταγή του περί των επιχειρήσεων: η II Μεραρχία με ολόκλη ρη τη δύναμή της και το 1ο Σύνταγμα Πεζι κού (ΣΠ) θα ανελάμβανε επίθεση κατά της οργανωμένης τοποθεσίας Πασατζίκ - Οτουράκ - Τουμλού Μπουνάρ με άξονα παρά την αμαξιτή οδό Ουσάκ-Τουμλού Μπουνάρ και νότιο όριο τη γραμμή Σουσούζ Κιόι -Σαμπάν - Μπαλτζή, με κύρια προσπάθεια στην κα τεύθυνση προς τα υψώματα νοτιοανατολικά του Πασατζίκ (διάβαση Γενιτζέ Καραγκιοζέ-
·■ . Η XIII Μεραρχία, αφού εξασφάλιζε στο I : ·ά Ογλού την αμαξιτή οδό Κιουτάχεια Χ σ ά κ, θα ενεργούσε με άξονα την οδό Κι1· τζά Σεϋγκούντ -Σουσούζ Κιόι -Αχάτ Κιόι Πτ/τζή Κιόι και με πρώτο αντικειμενικό σκοτην κατάληψη της κορυφογραμμής του 1 * ip Νταγ και στη συνέχεια διά των βορείων ,-.-ιρειών του Ακάρ Ντάγ διά Σινάν Πασσά •z. Πασσάκιοϊ την κατάληψη των ανατολι•_ . υψωμάτων του Αφιόν Καραχισάρ και της τόλης. Κατά το πρώτο δεκαήμερο του Μαρτίου τοu 1921 το Α 1 ΣΣ, αφού άφησε στην περιοχή Ουσάκ - Μπουλαντάν την I Μεραρχία και το Ι-ο ΣΠ της XIII Μεραρχίας, για την εξασφάλιγ~ της ζώνης του από τον Βορρά, κατέλαβε τις θέσεις εξόρμησης (η XIII Μεραρχία συ.‘ εντρώθηκε στον χώρο δυτικά του Καπαν\άρ και στα νότια της σιδηροδρομικής •εαμμής, ενώ η II Μεραρχία συγκεντρώθηκε :.τικά του Καρλίκ και βόρεια της σίδηρο ί νομικής γραμμής). Η τουρκική ηγεσία στο μεταξύ είχε ενιτ<ύσει τις δυνάμεις της επί της τοποθεσίας του Τουμλού Μπουνάρ με μια επιπλέον μεεαρχία (8η). Πρόθεσή της ήταν να ανακόψει τ*ιν προέλαση του Ελληνικού Στρατού προς -ο Αφιόν Καραχισάρ και ανατολικότερα. Γι1 υ τ ό επάνδρωσε με ισχυρές δυνάμεις την 'εποθεσία του Τουμλού Μπουνάρ. Υπό τις συνθήκες αυτές έγινε στην πεε.οχή του Τουμλού Μπουνάρ η ομώνυμη μά:η κατά το διάστημα 10-12 Μαρτίου 1921.
Τούρκοι Οι Τούρκοι διέθεταν επί της τοποθεσίας δύο Μεραρχίες (23η και 8η) και δύο συντάγ ματα ιππικού, μια συνολική δύναμη περίπου 10.500 ανδρών. Για υποστήριξη διέθεταν 27 πυροβόλα. Διοικητής τους ήταν ο Ρεφέτ πα σάς. Ο Κεμάλ είχε καλέσει υπό τα όπλα τις κλάσεις 1911,1912 και 1913 και είχε συμπλη ρώσει τις μονάδες του, βελτιώνοντας και τον οπλισμό τους.
ΣΧΕΔΙΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΜΑΧΗΣ Η τοποθεσία του Τουμλού Μπουνάρ αρ άζει από την κορυφή Γυαϊλά του Χασάν Ντε.τέ Τεπέ, περιλαμβάνει δε τα δυτικά αντεεεισματα του Τουμλού Μπουνάρ και τέμνει τη σιδηροδρομική γραμμή Ουσάκ - Αφιόν • αραχισάρ. Το μήκος της είναι περίπου 18 : \μ. Στηρίζεται προς Βορρά επί της κορυεής Χασάν Ντεντέ Τεπέ (του Μουράτ Νταγ) •αι προς Νότο επί του Ακάρ Νταγ. Δεν είναι δυνατή η υπερκέρασή της και αυτή φράσσει τις οδεύσεις από το Ουσάκ προς το Αφιόν Καραχισάρ και Αλτουντάς - Κιουτάχεια. Ο αυχένας του Τουμλού Μπουνάρ και τα •jpoo υψώματα επικρατούν της κοιλάδας του Μπανάζ (στα δυτικά του Τουμλού Μπου. άρ). Αυτή τη στρατηγικής σημασίας τοπο θεσία είχαν οργανώσει οι Τούρκοι αμυντικά. Α/ατολικά του Τουμλού Μπουνάρ και σε α πόσταση 35 χλμ. υπήρχε άλλη οργανωμένη τοποθεσία μήκους περίπου 10 χλμ. Στο μέ σον της περιοχής του Τουμλού Μπουνάρ σχηματίζεται η στενωπός του Κιουπρουλού Αραπλί Τσιφλί από όπου διέρχονται ο Ακάρ ποταμός, η σιδηροδρομική γραμμή και η ο δός Ουσάκ -Αφιόν Καραχισάρ.
ΑΝΤΙΠΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ Ελληνες Οι Ελληνες διέθεταν το Α' ΣΣ που περιελάμβανε τις II και XIII (-ΣΠ) Μεραρχίες, μια
Ο διοικητής της X IIIΜ Π , συνταγματάρχης (ΠΒ) Κίμων Διγενής.
συνολική δύναμη 15 Ταγμάτων Πεζικού (ΤΠ), περίπου 14.500 άνδρες. Για υποστήριξη διέ θεταν 56 πυροβόλα. Η I Μεραρχία (με 2 ΣΠ και 48 πυροβόλα) παρέμεινε στην περιοχή Ουσάκ - Μπουλαντάν. Διοικητής ήταν ο αντιστράτηγος Αλέξ. Κοντούλης, ο οποίος είχε αντικαταστήσει στη διοίκηση του Σώματος τον αντιστράτη γο Κ. Νίδερ, δώδεκα ημέρες πριν από τις επι χειρήσεις του Μαρτίου του 1921. Οι δυνάμεις του Α' ΣΣ υπερείχαν έναντι του εχθρού σε αριθμό πυροβόλων, στο ηθι κό και στην οργάνωση. Είχαν όμως και ένα μειονέκτημα: η επιχείρηση προς τα ανατολι κά επιμήκυνε τις οδούς συγκοινωνιών του περίπου κατά 120 χλμ. πέραν της βάσης ε ξόρμησης (Ουσάκ) και αύξανε το ευπρό σβλητο τους, ιδίως από τον Βορρά.
Το σχέδιο ενεργείας των Ελλήνων σε γε νικές γραμμές προέβλεπε προέλαση με τις δύο μεραρχίες και σε πρώτη φάση την κατά ληψη του πρώτου αντικειμενικού σκοπού (ΑΝΣΚ), της γραμμής Τουμλού Μπουνάρ - Οτορούκ - Πασατζίκ -Ακάρ Νταγ. Στη συνέχεια θα γινόταν επιθετική ενέργεια προς Αφιόν Καραχισάρ. Το σχέδιο των Τούρκων προέβλεπε άμυνα επί της τοποθεσίας του Τουμλού Μπουνάρ προς παρεμπόδιση της προέλασης του Ελληνικού Στρατού προς το Αφιόν Καραχι σάρ.
^7 ■■
ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ 10 Μαρτίου Το πρωϊ της 10ης Μαρτίου το Α' ΣΣ άρχι σε την προέλασή του με τις δύο μεραρχίες του προς την τοποθεσία του Τουμλού Μπουνάρ. Η XIII Μεραρχία, προελαύνοντας προς τα ανατολικά με άξονα κίνησης την οδό Καπακλάρ - Κιζιλτζά Σεϋγκούτ - Αχάτκιοϊ, κα τέλαβε χωρίς αντίσταση τη γραμμή των υ ψωμάτων αμέσως ανατολικά του χωριού Α χάτ κιοϊ. Η II Μεραρχία προέλασε, ταυτόχρονα με την XIII Μεραρχία, σε δύο φάλαγγες: η δεξιά (νότια) φάλαγγα διά του δρομολογίου Τσαρίκιοϊ - Εϋκσουζκιοϊ, η δε αριστερή (βό ρεια) διά του δρομολογίου Καρλίκ - ΝτερΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
μπέντ - Ισλάμκιοϊ. Μέχρι το βράδυ η II Μεραρχία κατέλα βε τη γραμμή των υψωμάτων, ανατολικά των χωριών Σουσούζκιοϊ, Εϋκσούζκιοϊ και Ισλάμκιοϊ, καθώς και τα υψώματα ανατολι κά και βόρεια του χωριού Μπανάζ, επί των οποίων και εγκατέστησε προφυλακές. Το στρατηγείο και οι εφεδρείες της στάθμευσαν στο χωρίο Κιζιλτζά Εϋρέν. Εχθρικό τμή μα δύναμης 300 ανδρών που κατείχε θέ σεις παρά τα χωριά Μπανάζ και Ισλάμκιοϊ, α φού έβαλε κατά της εμπροσθοφυλακής της Μεραρχίας, συμπτύχθηκε στις 10.45 προς το Πασατζίκ. Αεροπορικές αναγνωρίσεις που έγιναν προς το Μπανάζ και το Τζεντίζ δεν παρατή ρησαν κάτι σημαντικό.
11 Μαρτίου Η XIII Μεραρχία, πλην ενός τάγματος (που διατέθηκε στο Μπανάζ ως εφεδρεία του Α' ΣΣ), προέλασε σε μια φάλαγγα διά του δρομολογίου Αχάτκιοϊ - Εμίρ Αζ - Αχόρ Χισσάρ - Ουλούκιοϊ. Αφού ανέτρεψε εχθρι κή δύναμη 600 περίπου ιππέων με δύο πυ ροβόλα, που κατείχαν θέσεις στα υψώματα του Τσαλτίκιοϊ, άρχισε να ανεβαίνει προς ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
την κορυφογραμμή του Ακάρ Νταγ. Η πο ρεία των ανδρών ήταν δυσχερέστατη λόγω του ότι υπήρχε πολύ χιόνι. Μετά από αρκε τό κόπο η Μεραρχία κατέλαβε την κορυφογραμμή του Ακάρ Νταγ μεταξύ του υψομέ τρου 1611 και ανατολικά του υψομέτρου 1690. Ετσι βρέθηκε στο ύψος και σε από σταση 4 χλμ. από το αριστερό της εχθρικής διάταξης. Δεν μπόρεσε όμως να συνεχίσει την ίδια ημέρα την επιθετική της ενέργεια, λόγω του χιονιού και επειδή άρχισε να σκο τεινιάζει. Η II Μεραρχία, πλην ενός τάγματος του 34ου ΣΠ (που διατέθηκε στο Μπανάζ ως ε φεδρεία του Α' ΣΣ), επιτέθηκε κατά του βό ρειου τμήματος της τοποθεσίας Τουμλού Μπουνάρ-Μπαλτσή Νταμίκιοϊ, επί του με τώπου Τουμλού Μπουνάρ - Οτουράκ - Πα σατζίκ, σε δύο φάλαγγες. Η δεξιά φάλαγγα (συνταγματάρχης Δημ. Παπανικολάου), αποτελούμενη από τα 7ο και 34ο (πλην τάγ ματος) ΣΠ και ανάλογο πυροβολικό, επιτέθηκε νότια της σιδηροδρομικής γραμ μής, επί της κατεύθυνσης Ισλάμκιοϊ - Χασάνκιοϊ - Πασατζίκ, κατά των υψωμάτων νό τια και ανατολικά του χωριού Πασατζίκ. Η ε μπροσθοφυλακή της φάλαγγας αυτής (7ο ΣΠ) επιτιθέμενη κατέλαβε στις 16.30 τα υ
ψώματα νότια και ανατολικά του χωριού Πασατζίκ. Η αριστερή φάλαγγα (συνταγμα τάρχης Κ. Ροντήρης), αποτελούμενη από το 1ο ΣΠ και ανάλογο πυροβολικό, ενεργώ ντας βόρεια της σιδηροδρομικής γραμμής προς την κατεύθυνση Χαλιμπάδ-ΑλαμπάγΧαλατζαλάρ-Τουμλού Μπουνάρ δέχθηκε πυρά πεζικού στις 11.00 από το χωριό Χαλατζαλάρ. Η εμπροσθοφυλακή της, κινούμε νη ανατολικά του χωριού Χαλατζαλάρ, στις 15.30 δέχθηκε πυρά πυροβολικού. Παρόλα αυτά η φάλαγγα συνέχισε την κίνησή της και στις 19.00 κατέλαβε τις πρώτες οργανω μένες αμυντικές θέσεις των Τούρκων στα δυτικά του Τουμλού Μπουνάρ, στο ύψος του Τεπέ. Η II Ημιλαρχία ενώ ενεργούσαν οι δύο φάλαγγες της Μεραρχίας προχωρούσε επί της κατεύθυνσης κατά μήκος της σιδηρο δρομικής γραμμής από το Ισλάμκιοϊ προς το Τουμλού Μπουνάρ, επιτηρώντας τη στε νωπό κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής και συνδέοντας τις δύο φάλαγ γες. Ετσι η II Μεραρχία περί τις 19.00 κατέ λαβε την οχυρωμένη τοποθεσία του Τουμ λού Μπουνάρ, αποτελούμενη από τα υψώ ματα στα ανατολικά και στα νότια του Πα-
12 Μαρτίου
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΤΟΥΜ ΛΟΥ ΜΠΟΥΝΑΡ 10 ΜΕ 12 Μ ΑΡΤΙΟ Υ 1?21 ΚΛ1ΜΑΞ
t
1: 200.000
f
- t_- -
Κοτεύθυνσις π ρ ο ελά σ εις Φαλάγγων Μεραρχιών Κατεύβυνσις προελάσεως ΙππικοΟ Κσταληφδεΐσα γραμμή τήν 10ην Μαρτίου ΚαταληφδεΤσα γραμμή τήν 11ην Μαρτίου ΚοταληφδεΤσα γραμμή τήν 12ην Μαρτίου Κατεύδυνσις συμπτύξεως Τουρκικών Μεραρχιών Τουρκικοί θ έσεις
οατζίκ και τα υψώματα στα δυτικά του Τουμλού Μπουνάρ. Από τις απογευματινές ώρες της 11ης Μαρτίου και τη νύκτα 11/12 Μαρτίου οι Τούρκοι υποχωρώντας ανατίναζαν τεχνικά έργα της σιδηροδρομικής γραμμής. Το στρατηγείο του Α 1 Σώματος Στρατού περί το μεσημέρι μετακινήθηκε και στάθμευσε στο χωριό Ισλάμκιοϊ.
0 διοικητής της IIΜΠ, συνταγματάρχης
(Μ ) Γ, Βαλέττας.
Οι II και XIII Μεραρχίες συνέχισαν την προέλασή τους προς το Αφιόν Καραχισάρ, προς το οποίο είχε υποχωρήσει ο εχθρός. Η XIII Μεραρχία εξακολούθησε την κίνη σή της σε μια φάλαγγα, από τις βόρειες κλιτύες του Ακάρ Νταγ προς Ταζλέρ και προς Γκιουνέι. Η εμπροσθοφυλακή της υπερνικώ ντας τις καιρικές (χιόνι) και τις εδαφικές δυ σκολίες κατέλαβε τη γραμμή Γκιουνέι-Αλβάν Πασά - Ταζλέρ και εγκατέστησε προφυ λακές επί της γραμμής Γκιουνέι - Ταζλέρ. Μάλιστα συνδέθηκε στα βόρεια με την II Μεραρχία. Η II Μεραρχία, επειδή ο εχθρός κατά τη νύκτα είχε αποσυρθεί, κατέλαβε χωρίς μά χη, περί τις 11.00 τα υψώματα στα ανατολικά και στα βόρεια του Τουμλού Μπουνάρ, Μέ χρι τότε με διαταγή της το μεν 7ο ΣΠ κράτη σε τα καταληφθέντα από την προηγούμενη ημέρα υψώματα (ανατολικά του χωριού Πα σατζίκ), το δε υπόλοιπό της συγκεντρώθηκε σε χώρο περί τα 1.500 μ. νότια του σιδηρο δρομικού σταθμού του Οτουράκ. Μέχρι τις 13.00 ο χρόνος καταναλώθηκε για τη μετακίνηση των μονάδων της II Με ραρχίας από το κατεχόμενο μέτωπο των υ ψωμάτων 7 χλμ. νοτιοανατολικά του Πασα τζίκ μέχρι τα υψώματα που απείχαν περίπου 15 χλμ., αμέσως βόρεια του Τουμλού Μπου νάρ. Στη συνέχεια ο σχηματισμός προέλασε σε μια φάλαγγα διά του δρομολογίου Τουμ λού Μπουνάρ - Ντουζ Αγκάτς προς Αφιόν Καραχισάρ. Το Α' ΣΣ κινούμενο με τις δύο μεραρχίες του προς τα ανατολικά κατέλαβε τις δύο ε πόμενες ημέρες το Αφιόν Καραχισάρ. Ετσι έληξε η μάχη του Τουμλού Μπου νάρ, χωρίς ουσιαστική νίκη των Ελλήνων.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ως κύριοι συντελεστές της ουσιαστικής αποτυχίας των Ελλήνων στη μάχη του Τουμ λού Μπουνάρ, θεωρούνται: α) Η σθεναρή α ντίσταση των Τούρκων, β) Η μη επιδίωξη εξουδετέρωσης του αντιπάλου στη ζώνη ενεργείας του Α' ΣΣ (αυτός απλά απωθήθηκε από τις θέσεις του), γ) Η μη καταδίωξη του εχθρού, δ) Η έλλειψη αλληλεγγύης. Το Α' ΣΣ ενήργησε ανεξάρτητα από το Γ ΣΣ, χωρίς καμία δυνατότητα αμοιβαίας υποστήριξης, ε) Η υποτίμηση, εκ μέρους των Ελλήνων, της προόδου και των δυνατοτήτων του εχθρού. Αξιωματικοί και στρατιώτες συνειδητοποίη σαν ότι αντιμετώπιζαν σοβαρό, οργανωμένο και σταθερά ισχυροποιούμενο αντίπαλο. Για την αποτυχία των Ελλήνων κατά την επιχείρηση αυτή ήταν κατηγορηματικός και ο Γάλλος στρατηγός Φος (Foch), αξιωματικός με παγκόσμιο κύρος ο οποίος έχαιρε σεβα σμού. Χαρακτηριστικά και οι Τούρκοι δήλω ναν αργότερα τα εξής: "Επί δύο ημέρες το μισό αυτό της Ελληνικής Στρατιάς (σ.σ. εν νοεί το Α' ΣΣ) τέθηκε σε καταδίωξη 600 Τούρκων στρατιωτών που κατευθύνονταν προς το Ικόνιο αντί να στραφεί προς Βορρά. Η συμπεριφορά αυτή αποτελεί το βαρύτερο
σφάλμα που διαπράχθηκε από την Ελληνική Στρατιά στην Ανατολή. Θα ήταν ζήτημα εν διαφέρον να γινόταν εξέταση επ' αυτού για να εξηγηθεί σε τι οφειλόταν η συμπεριφορά αυτή". Η αποτυχία αυτή είχε δυσμενείς επιπτώ σεις στις μετέπειτα επιχειρήσεις του Ελλη νικού Στρατού. Κυρίως όμως πιστοποίησε έ μπρακτα ότι ο Μ. Κεμάλ διέθετε πλέον σο βαρή στρατιωτική οργάνωση και βαρύ πυρο βολικό. Πρέπει να τονίσουμε εδώ ότι ο διοικη τής του Α1 ΣΣ την επομένη της μάχης του Τουμλού Μπουνάρ, αντί να στραφεί προς Βορρά και να ενισχύσει το Γ 1 ΣΣ. τηλεγράφη σε στον αρχηγό της Στρατιάς λέγοντας ότι το μεγαλύτερο μέρος του Τουρκικού Στρα τού υποχώρησε προς την κατεύθυνση του Ικονίου και κατόπιν αυτού "δεν θεωρούσε ως συμφέρουσα την κίνηση των Μεραρχιών του προς Βορρά". Σε αυτό προφανώς συνετέλεσε και η διαταγή της Στρατιάς, που δεν επέβαλλε τη Βοήθεια του Α1 ΣΣ προς το Γ' ΣΣ (αφηνόταν στην κρίση του Α 1 ΣΣ το εάν μετά την κατάληψη του Αφιόν Καραχισάρ θα διέ θετε τις δυνάμεις του για την ενίσχυση του Γ' ΣΣ ή θα ενεργούσε κατά του εχθρού που υποχωρούσε προς την κατεύθυνση του Ικο νίου). Για την παράλειψη αυτή του Α' ΣΣ ο Μ. Κεμάλ στα απομνημονεύματά του γράφει σχετικά τα εξής: "Το Α' ΣΣ μετά την 13η Μαρ τίου όφειλε να κατευθυνθεί προς Εσκή Σε χήρ και όχι προς Αφιόν Καραχισάρ. Είναι α ναμφίβολο ότι η έλλειψη επαρκών δυνάμε ων δεν επέτρεψε στο Α 1 ΣΣ να αφήσει μια κά λυψη έναντι του XII Σώματος Στρατού, α σθενούς δύναμης και απειροπολέμου, και να καταδιώξει αποτελεσματικά τον Ρεφέτ για να αγκιστρώσει ή να καταστρέψει τις δυ νάμεις του". Οι απώλειες των Ελλήνων ανήλθαν σε 140 νεκρούς και τραυματίες. Για τους Τούρκους δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία. Περί που 400 άνδρες τους αιχμαλωτίσθηκαν και 4 πυροβόλα έπεσαν στα χέρια των Ελλήνων.
■■■
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Εκδ. ΓΕΣ/ΔΙΣ: ΕΠΙΤΟΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ Μ. ΑΣΙΑΣ 1919-1922, 1967. (2) Εκδ. ΓΕΣ/ΔΙΣ: ΕΠΙΘΕΤΙΚΑ! ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1920 -ΜΑΡΤΙΟΥ 1921, 1963. (3) Στρατηγού Ξεν.: Η ΕΛΛΑΣ ΕΝ Μ. ΑΣΙΑ. 1925. (4) Σπυρίδωνος Γ: ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΙ. Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΟΠΩΣ ΤΗΝ ΕΙΔΑ. 1957. (5) Μπουλαλά Κλεάν9.: Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ 1919-1922, 1959. (6) Πασσά Ιωάν.: Η ΑΓΩΝΙΑ ΕΝΟΣ ΕΘΝΟΥΣ, τόμος Β', 1932. (7) Καράσσου Χρ.: ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ, τόμ. 2ος, 1968. (8) Γεραμάνη AS.: ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΕΩΤΕΡΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ. ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ, 1980. (9) Περιφεράκη Γ.: ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, βιβλίο 1ο (Εκδ. ΣΣΕ. 1992).
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
George Μ. Nipe Jr.
LAST VICTORY IN RUSSIA THE SS PANZERKORPS AND MANSTEIN’S KHARKOV COUNTEROFFENSIVE FEBRUARY ■MARCH 1943
συνέβαλε αποφασιστικά η δράση τριών μεραρχιών των Waffen SS: της επίλεκτης «Leibstandarte··, της «Das Reich » και της «Totenkopf», οι οποί ες για πρώτη φορά συνέθεσαν ένα σώμα στρατού και επιχείρησαν από κοινού, υπό την αρχηγία του Obergruppenführer των SS Πάουλ Χάουζερ. Το βιβλίο περιγράφει αναλυ τικά την αντίσταση των τριών γερ μανικών μεραρχιών, οι οποίες είχαν αναλάβει την υπεράσπιση της στρα τηγικής σημασίας πόλης του Χαρκό8ου απέναντι στη λυσσαλέα επίθε ση τεσσάρων σοβιετικών στρατιών, την υποχώρησή τους και τη μετέπειτα αντεπίθεση που οδήγησε στην α νακατάληψη της πόλης και στη συ ντριπτική ήττα των σοβιετικών δυ νάμεων. Η περιγραφή των επιχειρή σεων συνοδεύεται από 210 φωτο γραφίες, ιστορικούς χάρτες και άλ λο σπάνιο αρχειακό υλικό. Το βιβλίο διατίθεται από το βιβλιοπωλείο «Ε λεύθερη Σκέψις» (Ιπποκράτους 112, Αθήνα, 11472, τηλ. 3630697, 3614736).
Εκδόσεις «Schiffer» Βρετανία, 2000 Σελίδες 368
7Q
Από τον γνωστό βρετανικό εκ δοτικό οίκο Schiffer κυκλοφόρησε το βιβλίο «Last victory in Russia», που αναφέρεται στην τελευταία νικηφό ρα γερμανική αντεπίθεση στο ανα τολικό μέτωπο το 1943. Η επιχείρη ση ανακατάληψης του Χαρκόδου από τον Γερμανικό Στρατό άρχισε λίγες εβδομάδες μετά από την πα ράδοση της 6ης Στρατιάς στο Στάλινγκραντ και αποσκοπούσε στην α ντιστροφή του κλίματος ήττας και στον τερματισμό των σοβιετικών ε πιθετικών δραστηριοτήτων. Ηδη από το τέλος του Ιανουαρίου του 1943 η Wehrmacht βρισκόταν σε θέ ση άμυνας, παρακολουθώντας την εκδήλωση μιας γιγαντιαίας υπερκερωτικής κίνησης των Σοβιετικών με στόχο τον Δνείπερο, η οποία απέ βλεπε στην περικύκλωση των υποχωρούντων γερμανικών στρατευμά των και των συμμάχων τους. Η σο βιετική ηγεσία επεδίωκε με την εκ δήλωση της αντεπίθεσης να κατα φέρει ένα συντριπτικό πλήγμα στον κλονιζόμενο αντίπαλο. Με την αρι στοτεχνική καθοδήγηση του στρα τάρχη Μανστάιν ο Γερμανικός Στρα τός κατάφερε να αποκρούσει τις ε πιθέσεις και στη συνέχεια να επιφέ ρει τεράστιες απώλειες στις σοβιε τικές δυνάμεις, προκαλώντας ανε πανόρθωτα πλήγματα σε τέσσερις στρατιές και ανακαταλαμβάνοντας σημαντική έκταση από το χαμένο έ δαφος, στον νοτιοανατολικό τομέα του ρωσικού μετώπου. Στην επιτυ χία της γερμανικής αντεπίθεσης
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
της ιστορίας των κεντρικών ηρωων, τη ζωή στις τουρκοκρατούμενες πε ριοχές. Παρακολουθούμε τη δραμα τική πορεία μιας σειράς ελληνικών οικογενειών από την περίοδο της ει ρήνης και τα χρόνια του Α1ΠΠ και της μικρασιατικής εκστρατείας του ΕΣ, μέχρι τον ξεριζωμό, παράλληλα με την εξέλιξη των ιστορικών γεγο νότων. Πρόκειται για μια "τοιχογρα φία" που αναπαριστά με συνταρα κτική ευκρίνεια το "κύκνειο άσμα" του ποντιακού ελληνισμού, μιας γε νιάς γνήσια ακριτικής, μεγαλωμένης με ακριτικά τραγούδια. Οι Πό ντιοι δεν αποδέχθηκαν τη μοίρα των Αρμενίων. Αντίθετα σχημάτισαν ανταρτικά σώματα τα οποία πολέμη σαν τον Τουρκικό Στρατό, προστα τεύοντας όπου μπορούσαν τον άμα χο πληθυσμό. Το βιβλίο αποκαλύ πτει τη σιδερένια ψυχή μιας γενιάς αδούλωτων ανθρώπων οι οποίοι υ πέστησαν τα πάνδεινα λόγω θρη σκεύματος και καταγωγής, από έ ναν ανελέητο εχθρό. Δεν θα πρέπει να διαφεύγει από τη μνήμη μας ότι οι σφαγές, οι βιασμοί και οι λεηλα σίες, σε συνδυασμό με την απάν θρωπη πολιτική εκτόπισης, πραγμα τοποιήθηκαν με την ηθική αυτουρ γία της Γερμανίας. Το έργο του X. Σαμουηλίδη απευθύνεται στον κά θε Ελληνα που θέλει να γνωρίζει τι ακριβώς σήμαινε και πώς εκφράσθηκε η πολιτική τουρκοποίησης και γενοκτονίας των εθνικών μειο νοτήτων στη Μικρά Ασία. Μπορείτε να το προμηθευτείτε από τις εκδό σεις «Νέα Σύνορα - A. Α. Λιβάνης» (Σόλωνος 98, Αθήνα, 10680, τηλ. 3600398, fax: 3617791).
Ελευθέριος Βενιζέλος
Χρηστός Σαμουηλίδης
ΑΚΡΙΤΙΚΗ ΓΕΝΙΑ ΣΤΟΝ ΦΛΕΓΟΜΕΝΟ ΠΟΝΤΟ Εκδόσεις «Νέα Σύνορα A. Α. Λιβάνη» Αθήνα, 1999 Σελίδες 461 Το βιβλίο του Χρήστου Σαμουηλίδη τιμήθηκε με το βραβείο της Α καδημίας Αθηνών και αποτελεί στην ουσία ένα ιστορικό μυθιστόρημα το οποίο αναφέρεται στα γεγονότα που σημάδεψαν την τραγική πορεία του ποντιακού ελληνισμού. Ο συγ γραφέας με γλαφυρό τρόπο μας με ταφέρει το κλίμα που επικρατούσε στις περιοχές του Πόντου στις αρ χές του εικοστού αιώνα, αναπαριστώντας, μέσα από την αφήγηση
ΤΡΕΙΣ ΑΓΟΡΕΥΣΕΙΣ «Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ», «01 ΥΠΑΙΤΙΟΙ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ», «ΟΙ ΥΠΑΙΤΙΟΙ ΤΩΝ ΣΗΜΕΡΙΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΜΑΣ ΔΥΣΧΕΡΕΙΩΝ» Εκδόσεις «Ευρασία» Αθήνα, 2000 Σελίδες 112 Κορυφαία προσωπικότητα της νεώτερης Ελλάδας υπήρξε κατά πολλούς ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος ανέλαβε να μετατρέψει σε πραγματικότητα τη Μεγάλη Ιδέα του έθνους, δημιουργώντας την Ελ λάδα των δύο ηπείρων και των πέ ντε θαλασσών. Το βιβλίο αυτό, το ο ποίο προλογίζει ο πρέσβυς Βύρων
ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ
Θεοδωρόπουλος, αναφέρεται σε τρεις αγορεύσεις του εθνάρχη στη Βουλή των Ελλήνων την άνοιξη του 1932, κατά τη διάρκεια της οικονομι κής κρίσης. Τα πρώτα σημεία της τε λευταίας φάνηκαν στις ΗΠΑ το 1929. Η Ελλάδα αντιμετωπίζοντας σοβαρότατα οικονομικά και κοινωνι κά προβλήματα, λόγω του μεγάλου αριθμού προσφύγων, προσπαθούσε να επουλώσει τις πληγές της. Στη Βουλή οι αρχηγοί των κομμάτων συ ζητούσαν και σε τρεις αλλεπάλλη λες συνεδριάσεις ο Ελευθέριος Βε νιζέλος πήρε τον λόγο. Οι αγορεύ σεις αυτές παρουσιάζουν μια ανα σκόπηση της ελληνικής πολιτικής στα χρόνια του διχασμού και της μι κρασιατικής καταστροφής. Ο Βενι ζέλος πρότεινε τον σχηματισμό οι κουμενικής κυβέρνησης για την α ντιμετώπιση των προβλημάτων, ι δέα που απορρίφθηκε από την αντι πολίτευση. Χρησιμοποιώντας τη ρη τορική του δεινότητα προσπάθησε να αποδείξει στο ελληνικό κοινο βούλιο ότι εξαιτίας άστοχων αποφά σεων του παρελθόντος μερικά από τα γεγονότα που σημάδεψαν τη νεώτερη ιστορία θα μπορούσαν να έ χουν αποφευχθεί. Παράλληλα μέσα από τον χειμαρρώδη λόγο του ικα νότατου Ελληνα πολιτικού σκιαγραφείται η πολιτική και η κοινωνική πραγματικότητα της χώρας κατά την περίοδο του μεσοπολέμου. Με τις παρεμβάσεις της αντιπολίτευ σης συμπληρώνεται η εικόνα της ε ποχής και μεταφέρεται σε εμάς σχε δόν αυτούσια. Το βιβλίο προσφέρει μοναδικές στιγμές στον αναγνώστη, που γνωρίζει μέσα από τις σελίδες των λόγων του Βενιζέλου το κλίμα μιας εποχής η οποία άφησε βαθιά τα σημάδια της μέχρι σήμερα. Διατί θεται από τις εκδόσεις «Ευρασία» (Ομήρου 47, Αθήνα,10672, τηλ. 3614968, fax: 3613581).
Ιωάννης Σ. Θεοδωράτος [email protected]
ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Α Ν Τ Ω Ν ΙΟ Υ Κ . ΪΚ Α Ρ Μ Α Α ΙΩ Ρ Α Κ Η
ΎποπίΕράβχο« έ.ό.
ΜΝΗΜΕΣ
κ α ι
Μ ΑΡΤΥΡΙΕΣ
(από τό 1941 εως τό 1973)
Μ ΰ Θ ο ι κ α ί Α λ ή θ ε ια
ΜΕΓΑΛΗ
Uafe·*·
ΣΤ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ν ΑΥΤΙΚΗ ΑΕΡΟ Π Ο ΡΙΚΗ
ΕΓΚΤΚΑ0Ι1ΑΙΑΕΙΑ
Κείμενα Βυζαντινής Ιστοριογραφίας - 2
Σ τήβεν Ράνσιμαν
ΚΕΚΑΥΜΕΝΟΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ
Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ
Σελ. 238, 3.640 δρχ.
Σελ. 303, 7.280 δρχ.
Οι απόψεις περί στρα τηγικής και διοίκησης του στρατηγού Κεκαυμένου, οι οποίες παρουσιάζουν έντονο ενδιαφέρον διότι εκφράζουν τη θέση του για την αντιμετώπιση της σήψης που επικρατούσε στην αυτοκρατορία και των εξωτερικών εχθρών.
Το περίφημο έργο του διά σημου και πρόσφατα εκλιπόντος βυζαντινολόγου, που αναφέρεται στην πτώση της Βασι λεύουσας το 1453.
P *J
Στρατηγικές Εκδόσεις
Αντωνίου Κ. Σκαρμαλιωράκη
Μ ΝΗΜ ΕΣ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ (από το 1941 έως το 1973) Μ ύθοι και Αλήθεια
ΜΕΓΑΛΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΝΑΥΤΙΚΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ Τρίτος Τόμος
Σελ. 382, 7.000 δρχ.
Σελ. 428. 28.000 δρχ.
Ιστορική αναδρομή σε τα ραγμένες για την Ελλάδα ε ποχές μέσα από την προσωπι κή ματιά του συγγραφέα.
Ο τρίτος κατά σειρά τό μος του μεγάλου αυτού έρ γου, από το τέλος του γράμ ματος Α μέχρι και το λήμμα "Γερμανία".
TESTS
Η ΑΛΛΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥΛ0Φ01
Ψ Υ ΧΟ ΤΕΧΝ ΙΚΗ ΔΟ ΚΙΜ Α ΣΙΑ Για τους υποψήφιους ίω ν αχοϋών:
77
ΣΧΕ. ·Ι.Ν.Δ. ■1.1. ·ΣΧΑ.Ι. ·Σ.Α.Ν. Σ.Μ.Υ. ·Σ.Μ.Υ.Ν. -Σ.Τ.Υ.Α. Σ.Υ.Δ. Ε.Π.Υ. ·ΛΙΜΕΝΙΚΟΥ ΠΥΡΟΣΒΕΣΤΙΚΗΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ
tcsr’i.
ΓρίφΟϋνκοι4οιιρά: ΜΑΖΗϊ, I, ΛΟΥΚΑ2,Δ, KITHKHS,Θ. ΚΟΥΛΟΥΜΠΗΪ. Θ. HTOKOJ. Γ. ΜΙΣΑΝΑΡΟΥ ΚΑΙ Κ. ΚΟΥΡΟΙ
. * , ·Ι
innnaiiiiiiiL TESTS
ΨΥΧΟΤΕΧΝΙΚΗ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ Για τους υποψήφιους των σχολών: Σ Σ Ε -Σ Ν Δ -Σ Ι- Σ Σ Α Σ Σ Α Ν -Σ Μ Υ -Σ Μ Υ Ν Σ Τ Υ Α -Σ Υ Δ -Ε Π Υ -Λ Σ ΕΛ.ΑΣ-ΠΣ Σελ. 271,3.000 δρχ. Εγχειρίδιο για τους υ ποψηφίους των στρατιω τικών σχολών και των σω μάτων ασφαλείας.
I. Μάζης, I. Λουκάς, Δ. Κιτσίκης, Θ. Κουλουμπής, 0 . Ντόκος, Γ. Αλεξάνδρου, Κ. Κούρος
John W isem an
John W isem an
Λ ίντελ Χαρτ
Ο ΟΔΗΓΟΣ ΤΟΥ ΟΔΗΓΟΥ ΤΗΣ SAS
Η ΑΛΛΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥ ΛΟΦΟΥ
ΕΡΕΥΝΑ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΛΛΑΔΑ
Σελ. 465, 6.500 δρχ.
ΟΔΗΓΟΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΩΝ ΚΙΝΔΥΝΩΝ Σελ. 767, 8.500 δρχ.
Το γνωστό βιβλίο του διάσημου Βρετανού συγ γραφέα ο οποίος παρα θέτει την άποψη των Γερμανών στρατηγών για τα γεγονότα του Β' ΠΠ.
Σελ. 280,4.500 δρχ. Η θέση της Ελλάδας στο παγκόσμιο γεωπολιτικό γίγνε σθαι και η σχέση της με τα διε θνή κέντρα εξουσίας, διατυ πωμένες από κορυφαίους επι στήμονες του χώρου.
Καταγραφή των οδηγικών εμπειριών του συγγραφέα με την SAS, με στόχο την εμπέδωση της αυτοπεποίθησης και των στοιχείων ασφα λούς οδήγησης.
Ενας νέος οδηγός για την επιβίωση εκτός σπιτιού και κατά την ε παφή με την άγρια φύ ση.
Σελ. 586, 6.500 δρχ.
Η διάθεσ η των βιβλίων της σελίδας α υτής γίνεται από το βιβλιοπωλείο «Ελεύθερη Σκέψ ις» (Ιπποκράτους 112, Αθήνα, 11472, τηλ. 3630697, 3614736 -σ τέλνοντα ι και μ ε αντικαταβολή).
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Ανανιάδη Αβραάμ, Α θήνα . Η επι
στολή σας μού δίνει την αφορμή να παραθέσω ορισμένα στοιχεία τα οποία δεν περιέλαβα στο άρ θρο μου. Κατά τη διάρκεια του Εμφυ λίου Πολέμου οι Μπολσεβίκοι δη μιούργησαν τα Στρατόπεδα Ειδι κού Προορισμού (Λαγκέρια Οσομπόγκο Ναζνατσένια), τα οποία ήταν στην αρμοδιότητα του δια βόητου αρχηγού της Τσέκα Φέλιξ Ντζερζίνσκυ που είχε ονομαστεί "ο Αγγελος του θανάτου". Στα στρατόπεδα αυτά εξοντώθηκαν με ποικίλους τρόπους χιλιάδες αντιφρονούντες αλλά και σοσιαλι στές, οι οποίοι κατά τον «σιδερέ νιο Φέλιξ» αποτελούσαν κίνδυνο για το σοβιετικό καθεστώς. Οι συγκεκριμένοι χώροι δημιουργήθηκαν από την κυβέρνηση του Λένιν και όχι του Στάλιν, ο οποί ος όταν ανέλαβε την εξουσία αύ ξησε απλώς τον αριθμό και τη χωρητικάτητά τους. Ο Γκριγκόρι Σεμένωφ, ο αι μοδιψής αταμάνος των Ουραλίων, τυπικά ήταν με το μέρος των Λευκών, ουσιαστικά όμως δρούσε για το προσωπικό του συμφέρον δολοφονώντας αδια κρίτως αθώους Ρώσους πολίτες. Συμφωνώ μαζί σας στο ότι ο υπο στράτηγος Μπουλάκ Μπαλάκοβιτς ήταν σκληρός και απάνθρω πος, τι μπορεί όμως να πει κάποι ος για τη διαβόητη εκτελέστρια της Τσέκα, Ροζαλία Ζαλκίντ, την περίφημη «Ζεμλιάσκα», η οποία μαζί με τον σύντροφό της, τον ψυχοπαθή δολοφόνο Ούγγρο Μπελά Κούν, ήταν υπεύθυνη για τον βασανισμό και τη δολοφονία χιλιάδων ατόμων μετά την πτώση της Κριμαίας στους Ερυθρούς. Τα εγκλήματα αυτά έγιναν στο ό νομα του σοσιαλισμού. Ο προσεκτικός μελετητής της ιστορίας εκείνης της περιό δου θα διαπιστώσει ότι η σοσιαλι στική κυβέρνηση του Κερένσκυ ανετράπη από μια οργανωμένη μειοψηφία ανθρώπων οι οποίοι θεωρούσαν ότι έπρεπε να επι βάλλουν τις απόψεις τους με τη βία (θεωρία της δικτατορίας του προλεταριάτου, βλέπε Harry Brown, "Στοές και Επαναστάσεις", Ελεύθερη Σκέψις.1990). Οι συνθήκες στη Ρωσία μετά την επικράτηση των Μπολσεβί κων οδήγησαν καθαρόαιμους κομμουνιστές, π.χ. τους ναύτες της βάσης της Κροστάνδης, σε ε ξέγερση κατά του σοβιετικού κα θεστώτος τον Μάρτιο του 1921. Η εξέγερση αυτή με εντολή του Τρότσκυ πνίγηκε στο αίμα και οι πρωταίτιοι εκτελέστηκαν ή εστάλησαν για «αναμόρφωση» σε
ιΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας (Βλέπε Νίκου Μαρινόπουλου, “Λέων Τρότσκυ”, Αθήνα, 1979, καθώς και Bruce Lincoln, "Red Victory", New York,1999). Ο δημοσιογράφος-ιστορικός ερευνητής Edvard Ratzinsky ε ρεύνησε επιμελώς στα σοβιετικά αρχεία στη Μόσχα αλλά δεν βρή κε γραπτή εντολή για την εκτέλε ση της τσαρικής οικογένειας. Ο Νίκος Μαρινόπουλος στο έργο του ισχυρίζεται ότι ο Τρότσκυ ε πιθυμούσε να δικαστεί ο τσάρος δημόσια στη Μόσχα. Ο Ratzinsky όμως στο έργο του επισημαίνει ότι η εκτέλεση της τσαρικής οι κογένειας δεν έγινε μόνο με πρωτοβουλία ενός προέδρου του τοπικού σοβιέτ των Ουραλίων, ό πως ήταν ο Ιακώβ Γιουρόφσκι, χωρίς να υπάρχει «άνωθεν έγκρι ση». Πιστεύω πως απάντησα στα ερωτήματά σας από καθαρά ι στορική άποψη. Οσον αφορά τα υπόλοιπα σχόλιά σας, αυτά εκ φράζουν μια συγκεκριμένη πολι τική τοποθέτηση, την οποία έχε τε δικαίωμα να έχετε.
Γ. Ζουρίδης Σπάρη Γεώργιο, Ηράκλειο. Το πε
ριοδικό μας καλύπτει με ιδιαίτε ρη έμφαση και την αρχαία εποχή. Οι απαντήσεις σας στο κουίζ 49 ήταν σωστές, όμως η επιστολή σας έφθασε με καθυστέρηση στα γραφεία μας. Δεν προβλέπεται προς το παρόν επανέκδοση των παλαιών τευχών. Λασκαρέλη Ιωάννη, Α λεξα ν δρούπ ολη. Το άρθρο που μας
προτείνετε θα δημοσιευτεί σε μελλοντικό τεύχος του περιοδι κού. Τίκη Κωνσταντίνο, Θεσσαλονίκη.
Μετά το τέλος του Β 1ΠΠ στην α πελευθερωμένη Τσεχοσλοβακία επεκράτησαν δύο πολιτικοί συ νασπισμοί, ο αριστερός και ο δε ξιός, προερχόμενοι από ελεύθε ρες εκλογές. Λόγω του ότι η χώ ρα είχε περιέλθει στη σοβιετική σφαίρα επιρροής, η εξωτερική και η εσωτερική της πολιτική συ μπορευόταν με αυτή της ΕΣΣΔ. Σιγά-σιγά οι κομμουνιστές άρχι σαν να προκαλούν προβλήματα στην αριστερή κυβέρνηση συναΓ σπισμού στην οποία μετείχαν και κατάφεραν να πάρουν την εξου σία στα χέρια τους με νόμιμους και παράνομους τρόπους. Στις ε κλογές του 1948 έλαβε μέρος μό νο το κομμουνιστικό κόμμα και από εκεί και πέρα η Τσεχοσλοβα κία έγινε καθαρά κομμουνιστική Χώρα.
Σονικιάν Σέργιο, Ζωγράφου, Α θήνα . Τα τείχη μιας πόλης περιέ-
κλειαν συνήθως σχεδόν όλη την κατοικημένη περιοχή, χωρίς να είναι απίθανη η κατασκευή κα τοικιών και εκτός της περίφραξης αυτής. Οταν γίνεται πόλεμος τα πάντα εξαρτώνται από τις δια θέσεις των αντιπάλων. Οπως τώ ρα έτσι και τότε οι καταστροφές ήταν συνηθισμένες. Το Πεζικό δεν είχε διαχωρισθεί ποτέ σε μη χανοκίνητο και πεζοπόρο με τον τρόπο που το θέτετε. Η χρήση διαφορετικών οχημάτων δεν ση μαίνει ξεχωριστή οργάνωση. Το θέμα των Αλβανών, Αρβανιτών, Τουρκαλβανών δεν μπορεί να ε ξαντληθεί σε δύο-τρεις σειρές της σελίδας αυτής. Οι αρχαίοι Ιλλυριοί-Αλβανοί ήταν ελληνικό φύλο, που ζώντας στα όρια του γνωστού ελληνικού κόσμου υπέστη πολλαπλές επιρροές κατά τα 3.000 και πλέον χρόνια της γνω στής ιστορίας. Οι βόρειοι Αλβα νοί εξισλαμίσθηκαν από τους Ο θωμανούς και οι νότιοι, που εν γένει είναι χριστιανοί, βρίσκο νταν πιο κοντά στους Ελληνες. Οσοι μετακινήθηκαν νοτιότερα εντός της κυρίως Ελλάδας ανέ κτησαν πλήρως την ελληνικότη τά τους και είναι οι λεγόμενοι Αρ βανίτες. Κ έλερ η Κωνσταντίνο. Παρά τις προσπάθειές μας δεν βρέθηκε κάτι που θα μπορούσε να βοηθή σει στην έρευνά σας. Αν υπάρξει κάτι νεώτερο θα σας ενημερώ σουμε. Χατζηπαύλου
Αχιλλέα,
Α θήνα.
Ευχαριστούμε για την τιμή να μας συμπεριλάδετε στους απο δέκτες της ενημερωτικής σας ε πιστολής, καθώς και για το επίμα χο άρθρο του απαράδεκτου δη μοσιογράφου. Αναδημοσίευση αυτού και της απάντησής σας εί ναι έξω από τα “όρια ευθύνης" του περιοδικού μας. Πάντως εί ναι φανερό ότι κατά τις δύο τε λευταίες δεκαετίες (τουλάχι στον) καταβάλλονται άοκνες προσπάθειες από τους “εκσυγ χρονιστές" με σκοπό την πλήρη αποκοπή του ελληνικού λαού από την ιστορία του. Κατσιλιώτη Νεκτάριο, Θεσσαλο νίκη. Ευχαριστούμε για τον κόπο
που κάνατε για τη συγγραφή αυ τού του "άρθρου", αλλά το περιε χόμενό του δεν είναι του άμεσου ενδιαφέροντος του περιοδικού. Σαλωμίδη Κώστα, Νέα Παλάτια Αττικής. Από τα στοιχεία που α
ναφέρετε φαίνεται ότι το βλήμα
είναι των 32 pdr και βαλλόταν από εμπροσθογεμή πυροβόλα. Το βλήμα και το πυροβόλο των 32 pdr ήταν αρκετά διαδεδομένα κα τά τον 18ο και κατά το πρώτο μι σό του 19ου αιώνα σε όλες τις ναυτικές δυνάμεις και εξόπλιζαν τα μεγάλα πολεμικά πλοία. Τζαβέλλα Δημήτριο, Μπουγιουκλή Ζωή. Παρακαλούμε να λαμ βάνετε υπόψη σας τις ημερομη νίες λήξης των διαγωνισμών. Οι ε πιστολές σας έφθασαν αφού εί χαν δημοσιευθεί οι σωστές απα ντήσεις και οι πίνακες των νικη τών. Μαχαίρα
Αλέξανδρο,
Α θήνα .
Διαβάζοντας την επιστολή νιώ σαμε και εμείς την ίδια συγκίνη ση γι' αυτόν τον υπέροχο ιεραπό στολο, όμως μέσω του περιοδι κού δεν μπορούμε να έχουμε κάποια ουσιαστική συμβολή στο έρ γο του. Ισως θα ήταν προτιμότε ρο να απευθυνθείτε σε κάποια εφημερίδα ή τηλεοπτικό σταθμό. Τσάγγα Νικόλαο, Περιστέρι, Α θ ή να. Ευχαριστούμε πολύ για το βι
βλίο. Εχει ήδη προωθηθεί για τη σελίδα της βιβλιοπαρουσίασης. Γάτο Αλέξανδρο, Βέροια. Συμφω νούμε σε γενικές γραμμές σε όλα τα σημεία και συνεπώς δεν χρειά ζονται αμοιβαίες επεξηγήσεις. Βασιλάκη Κωνσταντίνο, Αλφά Ρ έ θ υ μ νο υ . Ο συγγραφέας ενός άρ
θρου ή βιβλίου θα πρέπει να έχει πολύ καλή γνώση του αντικειμέ νου που θα πραγματευθεί, εκτε νέστατη βιβλιογραφία και πρό σβαση σε πηγές, καθώς και ευχέ ρεια στη γραπτή χρήση της γλώσ σας. Φυσικά η γνώση ξένων γλωσσών είναι απαραίτητη προϋ πόθεση για τη μελέτη των ξένων πηγών. Γαβριηλίδη Γιάννη, Α θήνα . Ευχα ριστούμε πολύ για την εργασία. Ελπίζουμε ότι θα χρησιμοποιη θεί ανάλογα. Ζαχαρή Θωμά, Θεσσαλονίκη. Τα
τεύχη που αναζητείτε έχουν εξα ντληθεί. Δεν αναλαμβάνουμε τέ τοιου είδους αποστολές.
Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν Ω Μ Ι Ε Σ
ΣΗΜΑΙΟΦΟΡΟΣ
ΣΑΜΠΟΥΡΟ ΣΑΚΑΪ ( 1916-2000) ΣΤΙΣ 22 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2000 ΠΕΘΑΝΕ ΣΕ ΗΛΙΚΙΑ 84 ΧΡΟΝΩΝ ΕΝΑΣ ΖΩΝΤΑΝΟΣ ΘΡΥΛΟΣ ΤΗΣ ΙΑΠΩΝΙΚΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ Β ' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ. Ο ΣΑΜΠΟΥΡΟ ΣΑΚΑΪ. ΥΠΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΥ ΙΑΠΩΝΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ, ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΑ ΚΑΤΟΡΘΩΜΑΤΑ ΔΕΝ ΠΑΡΑΣΗΜΟΦΟΡΗΘΗΚΕ ΟΥΤΕ ΜΙΑ ΦΟΡΑ. ΜΟΝΗ ΗΘΙΚΗ ΑΜΟΙΒΗ ΤΟΥ ΥΠΗΡΞΕ Η ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΣΕ ΣΗΜΑΙΟΦΟΡΟ ΠΕΡΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ. Ο Σαμπούρο Σακάι γεννήθηκε τον Αύγουστο του 1916 στην πόλη Σάγκα της Ιαπωνίας. Σε ηλι κία 16 ετών κατατάχθηκε ως μαθητευόμενος ναύτης. Το 1937 α ποφοίτησε από μια σχολή ιπταμέ νων υπαξιωματικών, λαμβάνοντας μάλιστα ως ξεχωριστή αμοι βή - ως ο καλύτερος μαθητής του έτους εκείνου - ένα ασημένιο ρο λόι. Τον επόμενο χρόνο πετούσε στην Κίνα, μετά την επίθεση της Ιαπωνίας στη χώρα αυτή. οπότε και κατέρριψε το πρώτο αερο πλάνο. Τότε πετούσε με αεροσκά φος Mitsubishi Α5Μ4. το οποίο ο ί διος θεωρούσε ισάξιο του περί φημου Zero, με το οποίο θα γινό ταν διάσημος, με μόνη διαφορά υπέρ του δεύτερου την ακτίνα ενεργείας του. Μετά το Περλ Χάρμπορ ο Σακάι τοποθετήθηκε στην Πτέρυγα Ταϊνάν της Φορμόζας, από όπου εκτελούσε αποστολές μέχρι τις Φιλιππίνες. Τότε πετούσε πια με το περίφημο μαχητικό Zero-Sen (Mitsubishi Α6Μ2). Σε μια από τις αποστολές του, δύο ημέρες μετά το Περλ Χάρμπορ, κατέρριψε το βομβαρδιστικό Β-17 του Αμερικα νού λοχαγού Κόλιν Κέλλυ. Ο Κέλλυ επέστρεφε από μια αποστολή κατά την οποία είχε επιτεθεί μό νος του σε μια ιαπωνική νηοπο μπή. Σκοτώθηκε κατά την κατάρριψη επειδή αρνήθηκε να εγκαταλείψει το αεροπλάνο του πριν βεβαιωθεί ότι όλο το πλήρωμα εί χε πηδήξει με αλεξίπτωτα. Το πε ρίεργο είναι ότι την εποχή εκείνη
ο Σακάι δεν «πιστώθηκε» με την κατάρριψη, διότι κανένας συμπο λεμιστής του δεν είδε το αερο πλάνο του Κέλλυ να συντρίβεται. Στη συνέχεια ο Ιάπωνας με τατέθηκε διαδοχικά στη Βόρνεο, στο Μπαλί, στη Νέα Βρετανία και τελικά λόγω των επιδόσεων του τοποθετήθηκε σε μια μονάδα «ε λίτ» στη Λάε της Νέας Γουινέας. Στις αρχές Αυγούστου του 1942 είχε ήδη στο ενεργητικό του 60 βεβαιωμένες νίκες. Σε μια περί πτωση ο Σακάι επιτέθηκε σε δύο αμερικανικά Β-26, από τα οποία κατόρθωσε να καταρρίψει το ένα. Μετά τον πόλεμο από τα αρχεία των Αμερικανών διαπιστώθηκε ότι στο αεροπλάνο που διέφυγε βρισκόταν ο μετέπειτα Αμερικα νός πρόεδρος Λύντον Τζόνσον! Ομως ήδη οι τύχες του πολέ μου είχαν αρχίσει να γυρίζουν υ πέρ των Αμερικανών, που διέθε ταν καλύτερα αεροπλάνα από το Zero. Τότε ο Σακάι έδειξε πόσο μετράει η αξία του αεροπόρου έ ναντι των μηχανών. Την εποχή ε κείνη δίνονταν σκληρές μάχες στο Γκουανταλκανάλ. Ο Σακάι μα ζί με άλλους πιλότους εκτελούσε αποστολές συνοδείας από τη Ραμπαούλ της Νέας Γουινέας στο Γκουανταλκανάλ, σε μια απόστα ση 1.200 μιλίων την οποία ήταν ι κανό να καλύψει το Zero. Την ημέ ρα που κατέρριψε το εξηκοστό α εροπλάνο του ο Σακάι έκανε ένα μοιραίο λάθος: επιτέθηκε σε ένα αμερικανικό βομβαρδιστικό κά θετης εφόρμησης Grumman
Avenger το οποίο θεώρησε ως μα χητικό Wildcat, που εκτελούσε πυρά μόνο προς τα εμπρός. Ομως το Avenger διέθετε πολυβολητή στην ουρά ο οποίος κτύπησε το αεροπλάνο του Σακάι τραυματίζοντάς τον σοβαρά στο κεφάλι. Τυφλωμένος από το ένα μάτι ο Ιά πωνας κατόρθωσε να καλύψει την τεράστια απόσταση που τον χώριζε από τη βάση του και να προσγειώσει το αεροπλάνο του. Η αερομαχία αυτή στοίχισε στον Σακάι το ένα του μάτι, ενώ χρειά στηκε μια σειρά από λεπτές εγ χειρίσεις για να σώσει το άλλο. Ω στόσο παρέμεινε στην ενεργό υ πηρεσία του Ναυτικού ως εκπαι δευτής μέχρι το 1944. Τότε η Ια πωνία αντιμετώπιζε τόσο μεγάλη έλλειψη πιλότων ώστε ο μονό φθαλμος Σακάι βρέθηκε πάλι στο μέτωπο, το οποίο ήταν πια πολύ διαφορετικό. Ολοι οι σύντροφοί του στην επίλεκτη μονάδα είχαν σκοτωθεί. Το νέο Zero εκτός από πιο ισχυρό κινητήρα Kat ένα πιο ι σχυρό πυροβόλο αποτελούσε α ντίγραφο του παλαιού, ενώ οι πι λότοι που πετούσαν τα αεροπλά να αυτά, άπειροι και με ελλιπή εκ παίδευση, ήταν εύκολη λεία για τους Αμερικανούς πιλότους και τα σύγχρονα αεροπλάνα τους. Ο Σακάι ανέλαβε πολεμικές αποστολές και κατόρθωσε να κα ταρρίψει άλλα τέσσερα αεροπλά να, ανεβάζοντας τον αριθμό των επιτυχιών του σε 64. Η έλλειψη ε νός ματιού περιορίζει την αντίλη ψη του βάθους, αλλά αυτό δεν ε
Ο Σαμπούρο Σοκάι σε σύγχρονη τηλεκάρτα, όπως ήταν στην αρχή της σταδιοδρομίας του.
μπόδιζε τον Σακάι να εντοπίζει τον αντίπαλο και να εκτιμά την α πόσταση με βάση το φαινομενικό μέγεθος του. Ομως μια ημέρα ο Ιάπωνας βρέθηκε ανάμεσα σε ένα σμήνος αμερικανικών Hellcat, στο οποίο...εντάχθηκε νομίζοντας ότι ήταν ιαπωνικά αεροπλάνα! Καταδιωκόμενος από τους Αμερικα νούς και πετώντας ξυστά στα κύ ματα ο μονόφθαλμος Σακάι όχι μόνο κατόρθωσε να διαφύγει και να επιστρέψει στη βάση του, αλ λά στο αεροπλάνο του δεν βρέ θηκε ούτε μια τρύπα από βλήμα! Ηταν ένα δείγμα της εξαιρετικής ευελιξίας του Zero, αλλά και της ι κανότητας του Σακάι. Μετά από αυτές τις επιτυχίες του ο Σακάι προήχθη σε σημαιοφόρο. Είναι εκπληκτικό το ότι παρά τα κατορθώματά του δεν είχε παρασημοφορηθεί ούτε μια φορά, ούτε είχε πάρει κάποιου είδους ηθική αμοιβή. Στις 13 Αυγούστου 1945, με την παράδοση της Ιαπωνίας επι κείμενη σε μερικές ώρες, ο Σακάι απογειώθηκε νύκτα μαζί με έναν συνάδελφό του σημαιοφόρο και κατέρριψε ένα αμερικανικό βομ βαρδιστικό Β-29, το οποίο έχο ντας προφανώς υποστεί βλάβη ε πέστρεφε στη βάση του. Ηταν η 65η επιτυχία του, την οποία μοι ράστηκε με τον συνάδελφό του. Μετά τον πόλεμο ο Σακάι πέρασε δύσκολα χρόνια. Ισως έμενε άγνωστος αν δεν τον ανακάλυπτε ο Αμερικανός συγγραφέας Martin Caidin. Με τη βοήθεια του τελευ ταίου ο Ιάπωνας έγραψε ένα θαυ μάσιο βιβλίο με τίτλο “Σαμουράι!", στο οποίο περιγράφει τις αναμνή σεις του από τον πόλεμο. Στις 22 Σεπτεμβρίου 2000 ο Σαμπούρο Σακάι προσκλήθηκε σε ένα δείπνο στη βάση του Αμερι κανικού Ναυτικού στον Σταθμό Αεροπορίας Ναυτικού Ατσούγκι. Την ώρα που άπλωνε το χέρι του πάνω από το τραπέζι για να χαιρε τήσει έναν Αμερικανό πιλότο υπέστη καρδιακή προσβολή. Μετα φέρθηκε σε νοσοκομείο του Τό κιο, όπου μετά από λίγες ώρες πέθανε σε ηλικία 84 ετών.
79
Δ η μή τρη ς Γεδεών
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΜΙΝΙΑΤΟΥΡΕΣ
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Ή ΘΑΝΑΤΟΣ MS MINIATURES MS-05, 54 mm Η γνωστή εταιρία M S Miniatures του Μιχάλη Σδράνη κυκλοφό ρησε μια βινιέτα εμπνευσμένη από την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Το κιτ περιλαμβάνει τρεις φιγούρες σε σκηνή αρκετά έντο νης δράσης. Πρόκειται για την επίθεση ενός Τούρκου εναντίον ε νός ιερωμένου που έχει βρεθεί στο έδαφος ανήμπορος να αντιδράσει. Δίπλα του έρχεται ένας Ελληνας πολεμιστής που εφορμά κατά του Τούρκου προσπαθώντας να σώσει τον ιερωμένο.
SPARTAN'S LAST STAND 480 B.C.
ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ 1821 MS MINIATURES MS-01 ΚΑΙ M S-02, 54 mm Οι δύο πρώτοι κωδικοί της νέας εταιρίας του Μιχάλη Σδράνη απεικονίζουν δύο Ελληνες πολεμιστές του 1821. Ο MS-01 φέρει το λάβαρο της Επανάστασης και ένα όπλο, ενώ ο MS-02 τρέχει προτείνοντας το σπαθί του. Το κάθε κιτ διατίθε ται μεμονωμένο, αλλά και τα δύο μαζί μπορούν να αποτελέσουν μια όμορφη σύνθεση.
ANDREA SG-S06, 54 mm Η νέα βινιέτα της ι σπανικής εταιρίας είναι εμπνευσμένη από τη μάχη των Θερμοπυλών και αναμένεται να προσελκύσει το ενδιαφέ ρον όλων των φίλων της φιγούρας. Το κιτ περιλαμβάνει πέντε φιγούρες (τέσσερις Ελληνες και έναν νεκρό Πέρση) με 44 κομμάτια λευκού μετάλ λου. Το όλο σκηνικό πλαισιώνεται από μια όμορφη βάση απομί μησης βραχώδους εδάφους, κατασκευασμένη από ρητίνη.
ΕΛΛΗΝΑΣ ΟΠΛΙΤΗΣ 5ου π.Χ. ΑΙΩΝΑ EL VIEJO DRAGON CG-39, 54 mm Μια ακόμα κυκλοφορία ελλη νικού ενδιαφέροντος από την ι σπανική εταιρία, η οποία έχει ήδη πέντε ελληνικά θέματα στη σει ρά της. Ο οπλίτης φέρει μυώδη μεταλλικό θώρακα και περικεφα λαία με λοφίο. Το δεξί χέρι κρατά το ξίφος και το αριστερό την α σπίδα.
GREEK STRATEGOS, PELOPONNESIAN WAR, V CENTURY B.C. PEGASO 90-029, 90 mm Πολύ ευχάριστη έκπληξη ετοίμαζε η ιταλική εταιρία Pegaso, αφού κανένας δεν γνώριζε πως το καινούργιο θέμα της στα 90 mm ήταν ένας Ελληνας αξιωματικός. Ο δημιουρ γός της φιγούρας, Αντρέα Γιούλα, επιτυγχάνει μια ρεαλιστι κή στάση προσφέροντας ταυτόχρονα κάτι διαφορετικό.
Ολες οι παραπάνω φιγούρες διατίθενται από το κατάστημα Modelling Center (Ομήρου 2, Νέα Σμύρνη, τηλ. 9323665, e-mail: modellingcentre @ hotmail.com). Επίσης εκεί διατίθενται φιγούρες όλων των γνωστών εταιριών και βάφονται φιγούρες επί παραγγελία. Τα προϊόντα του καταστήματος στέλνονται με αντικαταβολή σε όλη την Ελλάδα.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ