SI 43.pdf

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΣΚΟΠΕΥΤΗΣ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΜΟΝΑΧΙΚΩΝ ΚΥΝΗΓΩΝ

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο ΓΙ Α ΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Κ Α Ι Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΤΡΙΠΟΛΙΤΣΑΣ Η ΕΠΙΘΕΣΗ „ ΤΟΥΤΕΤ Η Ν ΙΚΗ ΠΟΥ ΚΟΣΤΙΣΕ ΕΝΑΝ ΠΟΛΕΜΟ

Ο ΜΙΘΡΙΔΑΤΗΣ Σ Τ ΚΑ Ι 01 ΠΟΛΕΜΟΙ ΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ

Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β ’ΠΠ

Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ 01 ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 9ου ΑΙΩΝΑ Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΒΑ ΚΑΙ Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ Β ’ ΡΑΙΧ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΤΕΥΧΟΣ 43 Μ ΑΡΤΙΟΣ 2000

6 Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΕ ΤΟ ΒΥ Ά Ν ΤΙΟ Ω Σ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 9ου ΑΙΩΝΑ 12 Η ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΟΥ ΤΕΤ Η ΝΙΚΗ ΠΟΥ ΚΟΣΤΙΣΕ ΕΝΑΝ ΠΟΛΕΜΟ 21 Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β ’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ 30 ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΣΚΟΠΕΥΤΗΣ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΜΟΝΑΧΙΚΩΝ ΚΥΝΗΓΩΝ” “

44 Ο ΜΙΘΡΙΔΑ ΤΗΣ ΣΤ’ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ (89-66 π.Χ.}. 54 Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ Κ Α Ι Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΤΡΙΠΟΛΙΤΣΑΣ (18 ΜΑΪΟΥ 1821-26 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1821) 66 Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΒΑ Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ Β' ΡΑΙΧ

ΜΟΝΙΜΕΣ

ΣΤΗΛΕΣ

4 ΕΙΔΗΣΕΙΣ 72 ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ Ε Ξ Ω Φ Υ Λ Λ Ο 0 ο π λ α ρ χ η γ ό ς Π α ν α γ ιώ τ η ς Κ ε φ α λ ά ς υ ψ ώ ν ει τ η ν ε λ λ η ν ικ ή σ η μ α ία σ τ α τ ε ίχ η τ η ς Τ ρ ιπ ο λ ιτσ ά ς , δ ίν ο ν τα ς τ ο σ ύ ν ϋ η μ α γ ια τ η ν τ ε λ ε υ τ α ία έ φ ο δ ο (πιν. τ ο υ P e te r von H e s s , Μ ο υ σ ε ίο Μ π ε ν ά κ η ).

76 ΒΙΒΛΙΑ 78 ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ 79 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ 82 QUIZ ΓΝΩΣΕΩΝ

■ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ'1 Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ 0ΙΚ0Ν0ΜΑΚ0Σ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α, τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ, Υποστράτηγος ε,α. / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α, / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑθΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΡΥΚΑΣ / ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ / ΗΛΙΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ / ΚΟΣΜΑΣ ΠΑΠΑΒΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΖΑΦΕΙΡΗΣ ΡΩΣΣΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΑΡΟΥΦΑΛΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΠΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣI ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ I ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΖΟΡΖΟΒΙΛΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΟΥΡΒΟΥΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜ0Π0ΥΛ0Σ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 38.21,985 · e-mail: pcrisc0 [email protected] · FAX: 38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 9.600 ΔΡΧ. / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 15.000 ΔΡΧ. · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 16.800 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 12.000 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 20.500 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · FILMS: GRAFFITI · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-Ι. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΚΛ. ΚΟΥΚΙΑΣ & ΥΙΟΙ ΟΕ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΒΡΕΤΑΝΟΥΣ ΝΑΖΙ Ενα βιβ λίο που κ υ κ λ ο φ ό ρ η ­ σε π ρόσ φ ατα σ τη Β ρ ετα ν ία φ έ ρ ­ ν ει και πάλι σ τη ν επ ικα ιρ ό τη τα τ η ν ξεχ α σ μ έν η ισ τορ ία το υ μι­ κρ ο ύ κύ κλο υ τω ν Β ρ ετα νώ ν φιλονα ζισ τώ ν τ η ς π ερ ιό δ ο υ το υ Μ εσ ο π ο λέμ ο υ , η επ ιρρο ή το υ ο ­ π οίου σ την α γ γλ ική κοινω νία υ­ π ή ρ ξε δυσ ανά λογα μ εγά λη εξα ιτία ς τ η ς κο ινω νικής π ρ ο έλ ευ σ η ς τω ν μ ελώ ν το υ . Π ρ ό κ ειτα ι για το βιβλίο τ η ς Τζαν Ν τά λ λ εϋ (Jan Dailey), υ π εύ θ υ ν η ς τω ν φ ιλ ο λο γι­ κών σ ελίδω ν τ η ς εφ η μ ερ ίδ α ς «Financial Times», μ ε τίτλ ο Diana Mosley-A Life (εκδ , Faber & Faber, 1999, 297 σ ελ., τιμ ή : 20 λίρ ες). Το έρ γο π α ρουσ ιάζει τη βιογρα φία τ η ς γ ο η τ ε υ τικ ή ς λ α ίδ η ς Ν ταϊάνα ς Μ ό σ λεϋ, ε ξα δ έ λ φ η ς το υ Ουίνσ το ν Τσώρτσιλ και σ υζύγου το υ σ ερ Ο σ βαλντ Μ ό σ λεϋ, αρχηγού το υ β ρ ε τα ν ικ ο ύ φ ιλονα ζισ τικού κ ό μ μ α το ς μ ε τ η ν επ ω νυμία « Β ρ ε­ τα ν ικ ή Ενωση Φασιστών». Η Νταϊάνα ή τα ν γ ό νο ς τ η ς α ρ ισ το κρ α τι­ κή ς ο ικ ο γ εν εία ς Μ ίτφ ο ρ ν τ. Σ ε η ­ λικία 18 ετώ ν ν υ μ φ ε ύ θ η κ ε το ν Μπράιαν Γ κίν νες, ιδ ιο κ τή τη τη ς ο μ ώ ν υ μ η ς βιο μη χα νία ς μπ ύρας, μ ε το ν οπ οίο α π έκτη σ ε δ ύ ο παι­ διά. Σ τα τ έ λ η τ η ς δ ε κ α ε τία ς το υ 1920 και σ τις α ρ χ ές τ η ς δ ε κ α ε ­ τία ς το υ 1930 η ζωή το υ ζεύ γ ο υ ς χ α ρ α κτη ρ ιζό τα ν από έ ν το ν α και δα π ανηρά π ά ρτυ σ τα οποία σ υμ­ μ ε τείχ α ν και α ρ κ ετά μ έ λ η το υ διάσ ημου φ ιλ ο λο γικο ύ «κύκλου το υ Μ π λούμσ μπ ερυ», όπως οι σ υγ γρ α φ είς Α λ ν το υ ς Χ ά ξλ εϋ και Ιβλυν Γουώ, ο δ ο κιμ ιο γ ρ ά φ ο ς Λύτ ο ν Σ τρ ά τσ ι κ.ά. Το 1932, όμω ς, η Ν ταϊάνα (ηλικία ς τ ό τ ε 21 ετώ ν) γνώ ρισ ε σε ένα δείπ νο τ ο ν Ο ­ σ βαλντ Μ ό σ λεϋ, α ν ερ χ ό μ εν ο πο­ λ ιτικ ό α σ τέρ α που είχ ε π ερά σ ει δια δο χικά από τ ο Σ υ ν τη ρ η τικ ό σ το Ε ρ γ α τικό κό μ μ α για να ιδ ρ ύ ­ σ ει σ τη σ υ νέχεια τη « Β ρ ετα ν ική Ενωση Φασιστών», επ η ρ εα σ μ έ­ νος από το ν θα υ μ α σ μ ό το υ για τις ιδ έ ε ς το υ Μ ουσ ολίνι. Παρά το ό τι ο 35ά χρο νο ς Μ ό σ λεϋ ή τα ν ήδ η ν υ μ φ ε υ μ έ ν ο ς μ ε τ η ν κόρη το υ υπ ουργού Ε ξω τερ ικώ ν , Σύνθ ια Κ έρ ζο ν (Curzon), ο έρ ω τα ς ή­ τα ν κ ερ α υ ν ο β ό λ ο ς και τ ο ζευ γά ρ ι α ψ ήφ ησ ε τ η ν κοινω νική κα τα ­ κρ α υγή και σ υνέζη σ ε μ έ χ ρ ι το ν θ ά ν α το τ η ς Σ ύ νθ ια ς. Τον Ο κτώ ­ βριο το υ 1936 ο Ο σ βαλντ και η Ν ταϊάνα π α ν τρ ε ύ τη κ α ν σ το Β ε ­ ρο λίνο μ ε κουμπ ά ρο τ ο ν Γκαίμπ ελς και κα λ εσ μ ένο τ ο ν Χ ίτλ ερ , ο οπ οίος τ ο υ ς π ροσ κόμισ ε ως δώ ρο μια μ εγά λο υ μ ε γ έ θ ο υ ς φω­ το γ ρ α φ ία το υ σ ε α σ η μ ένια κο ρ νί­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

ζα τ η ν οποία δια κοσ μ ούσ ε ένα ς α ε τό ς το υ Γ Ράιχ. Ο Ο σ βαλντ αι­ σ θ α ν ό τα ν π ά ντα αμ ήχα νος ενώ ­ πιον το υ Φ ύρερ, η Ν ταϊάνα όμω ς δ ια τη ρ ο ύ σ ε μ εγά λη ο ικ ε ιό τη τα μαζί το υ (χωρίς ίχνος ερ ω τισ μο ύ), τ η ν οποία σ υ μ μ ερ ιζό τα ν και η α ­ δ ελ φ ή τη ς , Γ ιο ύ νιτυ Μ ίτφ ο ρ ν τ. Ε­ νας ά λλο ς α δ ελ φ ό ς, ο Τόμας Μ ίτ­ φ ο ρ ν τ, φ ο ιτο ύ σ ε τ η ν ίδια π ερ ίο ­ δ ο σ το Β ερ ολίνο . Ο τα ν β ρ ισ κ ό τα ν σ το Μ όναχο η Γ ιο ύ νιτυ σ υ ν ή θ ιζε να γ ε υ μ α τί­ ζ ει στη μπ υραρία όπου σ ύχναζε και ο Χ ίτλ ερ . Α ρ γ ό τερ α οι δ ύ ο α ­ δ ε λ φ έ ς π ρ ο σ κλή θ η κα ν σ τις ναζισ τικ έ ς γ ιο ρ τ έ ς τ η ς Ν υ ρ ε μ β έ ρ ­ γ η ς, σ ε β α γ κ ν ερ ικ ές β ρ α δ ιές σ το Ζ ά λτσ μ π ο υ ρ γκ και σ το Μ π άιρόιτ, καθώ ς και σ το υ ς Ο λυ μπ ια κο ύς Α ­ γώ νες το υ Β ερ ο λ ίνο υ (1936). Σ τις π α ρ α μ ο νές το υ Β' Π αγκοσ μίου Π ο λ έμ ο υ η Ν ταϊάνα ετο ιμ α ζό τα ν να εγ κ α τα σ τή σ ει ρα δ ιοφ ω νικό σ τα θ μ ό σ τη Γερμανία, τ ο ν οποίο θ α χ ρ η μ α το δ ο το ύ σ ε τ ο κό μ μ α το υ σ υζύγου τ η ς με σκοπ ό να ε κ ­ π έμ π ει σε π ερ ιο χ ές τ η ς α ν α το λ ι­ κή ς Α γγλία ς. Η έκ ρ η ξη το υ π ο λέ-

0 Λέω ν της Χαιρωνείας περ/κυκλω μένος από τις σκαλωσιές κατά τη διάρκεια των αναστηλώσεων.

ΝΕΕΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΛΕΟΝΤΑ ΤΗΣ ΧΑΙΡΩΝΕΙΑΣ

Η Ν ταϊάνα Μ όσλεϋ και η αδελφ ή της Γιούνιτυ Μ ίτφ ορ ντ φω τογραφίζονται στη Γερμανία μ ε φόντο στρατιω τική παρέλαση.

μου μα ταίω σ ε τ ο σ χέδιο και ο δ ή ­ γη σ ε τ ο ζεύ γ ο ς στη φ υ λ α κή μ έ ­ χρ ι τ ο 1943, ο π ό τε τ ο υ ς επ ιτρά π η κε να π α ρ α μ είνο υ ν υπό π ερ ιο ­ ρισμό κ α τ’ οίκον. Το 1945 ο Τόμας Μ ίτφ ο ρ ν τ επ ρ ό κ ειτο να σ τα λ εί μ ε τη μο νά δα το υ στη Γερμανία, α ρ ν ή θ η κ ε όμ ω ς και ζή τη σ ε να μ ε τ α τ ε θ ε ί στη Β ιρμανία, όπου και σ κ ο τώ θ η κ ε π ο λεμ ώ ν τα ς εν α ­ ν τίο ν τω ν Ιαπώνων. Ο Ο σβαλντ Μ ό σ λευ π έ θ α ν ε το 1973 και στη σ υνέχεια η Ν ταϊάνα εγ κ α τα σ τά ­ θ η κ ε σ το Παρίσι, όπ ου συνανασ τρ ά φ η κ ε τ ο ζεύ γ ο ς το υ δο ύ κα και τ η ς δούκισ σ ας το υ Ο υίνδσ ορ (δη λα δ ή το υ Β ρ ετα νο ύ πρώ ην βα σ ιλέα Ε δο υά ρ δου Η ’ και τ η ς Α ­

μ ερ ικα νίδ α ς σ υζύγου το υ Ο υώ λις Σίμσον), επ ίσ ης γνω σ τώ ν για τα φ ιλονα ζισ τικά το υ ς α ισ θήμα τα. Η Ν ταϊάνα μά λισ τα έγ ρ α ψ ε και μια βιογρα φ ία τ η ς δούκισ σ ας που εκδ ό θ η κ ε τ ο 1980. Η π ο λυ τά ρα χη ζωή τ η ς Ν ταϊάνας Μ ό σ λεϋ έχ ει πια π ερά σ ει σ το π ερ ιθ ώ ρ ιο τη ς Ισ τορίας, από μια ειρ ω νεία τη ς τύ χ η ς όμ ω ς τ ο π ο ρ τρ α ίτο τη ς , ως «μούσας Π ολύμνια ς», σ ώ ζεται σ το δ ά π εδ ο τ η ς Ε θ ν ική ς Π ινα κο­ θ ή κ η ς σ το Λ ονδίνο , δίπλα σε α υ­ τά τη ς Γ κ ρ έτα Γκάρμπο («μούσα Μ ελ π ο μ έν η » ) και τ η ς Β ιρτζίνια Γουλφ («μούσα Κλειώ»),

Ο «λέω ν τη ς Χαιρω νείας» απ ο τελ εί ένα από τα σ η μ α ν τικ ό τε­ ρα ισ τορικά μ ν η μ εία τη ς Αρχαιό­ τη τα ς . Οπως και ο α ντίσ τοιχο ς «λέω ν τη ς Α μφ ιπ όλεω ς» (που υ­ π ενθ υ μ ίζει τη θυσ ία τω ν μαχητώ ν τ η ς σ ύγκρουσ ης μ ε τα ξύ Α θη να ί­ ων και Σπ αρτιατώ ν κο ντά σ την ο­ μώ νυμη μ α κεδ ο νική πόλη, το ν Ο­ κτώ β ριο το υ 422 π.Χ.), κα τα σ κευά ­ σ τη κε ως ηρώο προς τιμ ή ν τω ν σ τρατιω τώ ν τ η ς Α θή να ς και τη ς Θ ήβας που έπ εσ αν τ ο καλοκαίρι το υ 338 π.Χ. μα χόμενοι εν α ν τίο ν τω ν Μ α κεδόνω ν στη Χαιρώνεια τη ς Βοιω τίας, υπ ερασπ ιζόμενοι τη ν α νεξα ρ τησ ία τω ν πόλεώ ν το υ ς . Το μ ν η μ είο α π ο τελ είτα ι από π έ ν τε σ υναρμοσ μένα κο μμά τια μαρμάρου, τα οποία όμως είχαν απ ο σ υνα ρμο λο γη θεί ήδ η πριν από τα τέ λ η τη ς Τουρκο κρα τία ς. Το 1819 ο Ο δυσσ έας Α νδρούτσ ος έ ­ σ καψ ε σ τον χώρο το υ μ ν η μ είο υ α­ να ζητώ ντα ς κ ρ υ μ μ έν ο υ ς θ η σ α υ­ ρούς. Το ίδιο έπ ραξαν α ρ γό τερ α

ΕΙΔΗΣΕΙΣ χαγω γικό κ έ ν τρ ο μ ε δ υ ν α τό τη τε ς εσ ω τερ ικο ύ τέν ν ις.

ΣΤΟ ΦΩΣ Η ΑΣΠΙΔΑ ΤΟΥΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΙΟΡΚΗΤΗ

και ά λλο ι επ ίδο ξοι κυ νη γο ί θ η ­ σαυρών, μ ε α π οτέλεσ μ α το ν θ ρ υ μ μ α τισ μ ό το υ λ έο ν τα σε μι­ κ ρ ό τερ α κομμά τια. Το 1879 ο χώ­ ρος το υ μ ν η μ είο υ ανασ κάφ ηκε από τη ν Αρχαιολογική Υπηρεσία, με α π οτέλεσ μ α το ν εντοπ ισ μό 254 σ κελ ετώ ν που π ιθα νολογείτα ι ό τι α ν ή κο υ ν σε ν εκ ρ ο ύ ς Θ ηβ α ί­ ους ιερ ο λ ο χ ίτες. Ο λέω ν άρχισε να ανα σ τηλώ νετα ι το 1902. Η βά­ ση πάνω σ την οποία βρίσ κετα ι τ ο ­ π ο θ ε τη μ έ ν ο ς σ ήμερα έχ ει ύψ ος 3 μέτρ α , ενώ το σύνολο φ θ ά ν ει σε ύψ ος τα 5,5 μ έτρ α . Καθ' όλη τη διά ρκεια το υ 20ού αιώνα το μ ν η ­ μείο είχ ε α φ ε θ ε ί σ την τύ χ η το υ . Η φ θ ο ρ ά το υ χρό νο υ όμω ς κ α τέ ­ σ τησ ε τελ ικ ά α να π ό φ ευκτη τη συ­ ντή ρησ ή το υ . Ετσι οι πρόσ φ ατοι επ ισ κέπ τες το υ το βλέπ ο υν π λέον π ερισ τοιχισ μένο από ικριώματα. Ας ελπ ίσ ουμε η σ υντήρησ η να μη δια ρ κέσ ει «επ ’ άπειρον». Η θέσ η το υ λ έο ν τα δίπλα σ τον παλαιό ε ­ παρχιακό δρ ό μ ο Λ ειβαδιάς-Λαμίας το ν καθισ τά εύ κο λ α ορ α τό από το υ ς δ ιερ χό μ ενο υ ς και η αι­ σ θ η τική το υ αναβάθμισ η είναι α­ π α ρα ίτη τη ως προϋπ όθεσ η τη ς σωστής ισ τορ ικής το υ π ροβολής.

ΔΙΑΣΩΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΩΝ Ο α γ γλ ικό ς οργανισ μός διά­ σωσης ισ τορικώ ν χώρων, μ ε τη ν ε ­ πωνυμία English Heritage, έχ ει ε κ ­ π ονήσ ει μ ε λ έ τη μ ε τίτλ ο «L' Europe de Γ Air» από κοινού μ ε τη γα λλική Δ ιεύ θυ νσ η Κ ληρονομιάς και το Γραφ είο Επισήμων Μ ν η μ εί­ ων τ η ς Γερμανίας. Η μ ε λ έ τ η α υτή αποσκοπεί στη σ υντήρηση, στην προβολή και στη διάσωση ισ τορι­

κών α εροδ ρομ ίω ν (πολιτικώ ν και σ τρατιω τικώ ν) σ τις τρ ε ις χώ ρες. Χ α ρα κτηρισ τικό σ χετικό α ερ ο ­ δρ όμιο στη Γερμανία (που τε λ ε ί ήδ η υπό προστασία) είνα ι το Τέμπ ελχοφ , τα κτίρ ια το υ οποίου ε ί­ ναι κα τα σ κευα σ μ ένα σ το μ ν η μ ει­ ώ δ ες σ τυλ το υ Γ' Ράιχ και στο ο ­ ποίο π ρ α γμ α τοπ οιο ύντο επ ιδ εί­ ξε ις τ η ς Luftwaffe. Αντίστοιχα στη Γαλλία αναπαλαιώ νεται το α ερ ο ­ δρ όμιο Le Bourget, το π α λα ιότερο το υ Παρισιού, τα υπ όσ τεγα το υ ο ­ ποίου χ ρ ο νο λο γο ύ ν τα ι σ το 1922, ενώ μια έ ξο δ ό ς το υ είχε χρη σ ιμο­ π ο ιη θ εί για τη Δ ιεθ ν ή Ε κθεσ η το υ 1937. Πιο δύσ κολη φ α ίν ετα ι η επ ι­ λογή αγγλικώ ν α εροδρομίω ν, αν και α ρ κ ετά από α υ τά σ υ ντη ρ ο ύ ­ ν τα ι για πολλά χρόνια. Χ α ρ α κτηρ ι­ σ τική περίπτωση είνα ι ένα α ερ ο ­ δρ όμιο τ η ς RAF σ την κο μ η τεία το υ Καίμπριτζ, όπου οι επ ισ κέ­ π τες μπ ορούν να ακούσ ουν το ν ήχο τη ς α υ θ εν τικ ή ς σ ειρ ήνας που σ ήμαινε σε περίπτωση επ ιδρ ο­ μών, ενώ η αίθουσα π ολεμικώ ν ε ­ πιχειρήσεω ν α υ τού δ ια τη ρ εί ακό­ μα τα τηλέφ ω να μ ε τα οποία ή τα ν εξο π λισ μ ένη κα τά τη ν π ερίοδο το υ Β' Π αγκοσ μίου Π ολέμ ου. Σε ένα άλλο σ τρα τιω τικό α ερ ο δ ρ ό ­ μιο, σ την κο μ η τεία τη ς Ο ξφ ό ρ ­ δη ς, που λ ειτο ύ ρ γ η σ ε για πρώτη φ ορά το 1917, δ ια τη ρ είτα ι ακόμα σ το γρασίδι σ τον διά δρο μο προ­ σ γείωσης τω ν αεροπλάνω ν! Υπο­ ψ ήφ ιο για π ροβολή είνα ι και το α­ ερ ο δ ρ ό μ ιο το υ Μ πίγκιν Χιλ (ιδιο­ κτησίας σ ήμερα το υ π αράγοντα τ η ς Φ όρμουλα 1, Μ π έρνυ Εκλστοουν), γνω σ τό από τη συμβολή το υ στη μάχη τ η ς Α γγλίας. Το κ α λ ύ τε­ ρα δ ια τη ρ η μ ένο π ο λιτικό α ερ ο ­ δρ όμιο στη Β ρ ετα νία είνα ι το Σπικ, στο Λίβερπ ουλ, τα κτίρια το υ οποίου είναι κτισ μ ένα σε σ τυλ Αρ Ν τεκό και π ρ ό κειτα ι να μετα τραπ ούν σε ξεν ο δ ο χ είο , ενώ το υ­ π όσ τεγό το υ π ρ οορ ίζετα ι για ψυ­

Η γη τη ς Μ α κεδ ο ν ία ς ε ξα κ ο ­ λ ο υ θ ε ί να κ ρ ύ β ει μέσ α τ η ς α ρ κ ε ­ τ έ ς σ η μ α ντικ ές α ρχ α ιολογικές εκ π λ ή ξεις. Το σ υμπέρασ μα α υ τό επ ιβ εβ α ιώ ν ετα ι για μια α κόμα φ ο ­ ρά από τις π ρ ό σ φ α τες ανακαλύ­ ψ εις το υ κ α θ η γ η τή Δ η μ η τρ ίο υ Π α ντερ μ α λή σ το Δ ίον τ η ς Π ιε­ ρίας. Σ τη ν ιερ ή πόλη τω ν αρχαίων Μ α κεδόνω ν, η σημασία τ η ς οποία ς ή τα ν για εκ είν ο υ ς τ ο ίδιο μ εγά ­ λ η όσο τω ν Δ ελφ ώ ν για το υ ς ν ό τι­ ο υ ς Ε λλη νες, κ α τέθ εσ α ν σ ημα­ ν τικ ά α ν α θ ή μ α τα όχι μόνο κοινοί θ ν η το ί, αλλά και μ έλ η τη ς βασιλι­ κή ς ο ικο γ έν εια ς . Ετσι χάρη στις ε κ τ ε τ α μ έ ν ε ς α να σ κα φ ές τω ν τ ε ­ λ ευ τα ίω ν χρόνω ν έχ ο υ μ ε π λέο ν σ τη διά θ εσ ή μας μο να δικά αρχαι­ ολογικά ευ ρ ή μ α τα . Το σ η μ α ντικ ό ­ τ ε ρ ο από α υ τά ήτα ν, μ έχρ ι π ρό­ σ φατα, μια ύδ ρα υ λις, μουσ ικό ό ρ ­ γανο που θ ε ω ρ ε ίτα ι π ρόγονος τ ο υ εκκλη σ ια σ τικο ύ οργάνου. Ενα π ρόσ φ ατο όμω ς εύ ρ η μ α ε ν ­ δ έ χ ετα ι να επισκιάσει όλα τα π ρ οηγού μενα . Π ρ ό κ ειτα ι για τα λείψ α να μιας χ ά λκινη ς ασπίδας που φ α ίν ετα ι ό τι ε ίχ ε α φ ιερ ω θ εί σ το ιερ ό το υ Δία, αλλά β ρ έ θ η κ ε θ α μ μ έ ν η κ ο ν τά σε λ ά κκο υ ς που π εριείχα ν τις βασ ιλικές επ ιγρα­ φ έ ς τ η ς π όλης. Σ το κ έ ν τρ ο τη ς α­ σπίδας δ ια κρ ίν ετα ι καθαρά τ ο χα­ ρ α κ τη ρ ισ τικ ό α σ τέρ ι μ ε τις δ ώ δ ε­ κα α κ τίν ες («έμβλημ α » το υ αρχαί­ ου μ α κεδ ο ν ικο ύ κρ ά το υ ς). Γύρω το υ υπ άρχουν α νά γλυφ ο ι ο μ ό κ ε ­ ν τρ ο ι κύ κλο ι και α σ τέρ ια που σ υμβολίζουν, κα τά τ ο ν κ α θ η γ η τή Π α ντερ μ α λή , το ν χρ ό νο και τις τρ ο χ ιές τω ν πλανητών. Το πιο ε ν ­ δ ια φ έρ ο ν σ τοιχ είο όμω ς είνα ι η ε ­ πιγραφή «Βασιλέω ς Δ η μ η τρ ίο υ » , η οποία π ερ ιβ ά λλ ει μ ε ανάγλυφ α (έκ τυ π α )γ ρ ά μ μ α τα το α σ τέρ ι σ το

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Στο τεύ χ ο ς Ια νουα ρ ίου 2000 τη ς «Σ Ι» , σ το άρθρο «Η μάχη το υ Β α λ μ ύ σώ ζει τη Γ Ίλλική Επ ανάσταση», δ εν α να γρ ά φ η κα ν τα ο νό­ μ α τα των συγγρ αφ έω ν, που είν α ι οι Α γγ ελο ς Δ α λασσηνός και Ιω άννης Μ α νσ ό λα ς. κ έ ν τρ ο τ η ς ασπίδας. Τα διακοσ μη τικά σ τοιχεία τ η ς ασπίδας σε συνδυασ μό μ ε τη ν επ ιγραφ ή επ ι­ τρ έπ ο υ ν τη χρο νο λό γη σ ή τ η ς στο δ ε ύ τε ρ ο μισό το υ τρ ίτο υ π.Χ. αιώ­ να, σ την π ερ ίο δο κα τά τη ν οποία βα σ ίλευ ε σ το μ α κεδ ο ν ικό κρ ά το ς ο Δ η μ ή τρ ιο ς ο Π ο λ ιο ρ κ η τή ς. Ο η ­ γ εμ ό ν α ς α υ τό ς, ο δια π ρ επ έσ τε­ ρος τη ς γ εν ιά ς τω ν Διαδόχω ν το υ Μ εγά λο υ Α λ εξά ν δ ο υ , δ ια κ ρ ίθ η κ ε χάρη στη νίκη το υ στη Σαλαμίνα τη ς Κύπ ρου (306 π.Χ.) εν α ν τίο ν το υ η γ εμ ό ν α τ η ς Α ιγύπ του Π το ­ λ εμ α ίο υ Α' και, κυρίω ς, λόγω τη ς ε φ ε υ ρ ε τ ικ ό τ η τ ά ς το υ κα τά τ η ν α­ π ο τυ χ η μ έ ν η π ροσ πάθειά το υ να κα τα λά β ει τη Ρόδο μ ε τά από πο­ λιορ κία (305-304 π.Χ.). Ο Δ ημήτρ ιο ς υ π ή ρ ξε ο π ρώ τος η γ εμ ό ν α ς (μαζί μ ε το ν π α τέρ α το υ Αντίγονο) τη ς ελ λ η ν ισ τικ ή ς π ερ ιό δου που έλ α β ε τ ο ν τίτλ ο το υ βασιλέα. Η σ ύ ντο μ η κυριαρχία το υ στη Μ α­ κ εδ ο ν ία (294-287 π.Χ.) α π ο τέλ εσ ε τη ν τε λ ε υ τ α ία α ξιό λο γη προσπάθ ε ιά το υ να επ ιβ λ η θ εί σ του ς υπό­ λοιπ ους Δ ια δ όχο υς ως μ ο να δικό ς κ λ η ρ ο νό μ ο ς το υ κ ρ ά το υ ς το υ Μ εγά λο υ Α λ εξά ν δ ρ ο υ . Χάρη σ την παρουσία το υ όμω ς σ τον μ α κ εδ ο ­ νικό θ ρ ό ν ο είμ α σ τε σ ήμ ερα σε θ έσ η να δ ια θ έ το υ μ ε ένα προσω­ πικό « ενθ ύ μ ιο » τ η ς σ ημ α ντικής α υ τή ς π ροσ ω π ικότητας.

Τμήμα τη ς ασπ ίδας το υ Δ η μ η τρ ίο υ το υ Π ο λ ιο ρ κ η τή . Δ ια κ ρ ίν ε τα ι τμ ή μ α τη ς επ ιγ ρ α φ ή ς « Δ η μ η τρ ίο υ Β ασιλέω ς».

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

Η ΓΕΝΝΗΣΗ TOY KAI Ol ΣΧΕΣΕΙΣ TOY ME TO ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΟΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 9ου Α ΙΩ Ν Α Π Α Ν Α Ν Ο Σ Θ. ΣΟΦ ΟΥΛΗΣ M .S c. σ τη Β υζα ντινή Ισ το ρ ία , Π α ν επ ισ τή μ ιο Ο ξφ ό ρ δ η ς

ΑΠΟ ΤΟ 482, ΟΠΟΤΕ ΠΡΩΤΟΕΜΦΑΝΙΣΤΗΚΑΝ ΜΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΟΝΟΜΑ, Ω Σ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΠΟΥ Ο ΚΡΟ ΥΜ Μ Ο Σ ΚΑΤΑΤΡΟΠΩΣΕ ΤΟΥΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥΣ, ΤΟ 811, 01 ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΑΠΟ ΦΥΛΕΤΙΚΗ ΥΠΟΔΙΑΙΡΕΣΗ ΚΑΤΑΦΕΡΑΝ ΝΑ ΓΙΝΟΥΝ ΕΝΑ ΚΑΛΑ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟ ΚΡΑΤΟΣ. ΣΤΑ ΤΕΛΗ TOY 7ou ΑΙΩ ΝΑ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΘΗΚΑΝ ΣΤΙΣ ΥΠΩΡΕΙΕΣ ΤΟΥ ΑΙΜΟΥ. ΤΟΝ ΕΠΟΜ ΕΝΟ Α ΙΩ Ν Α 01 ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΠΕΡΑΣΑΝ ΑΠΟ ΠΟΛΛΕΣ ΦΑΣΕΙΣ, ΜΕ ΠΡΟΣΚΑΙΡΑ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΑ ΕΙΡΗΝΗΣ ΠΟΥ ΤΑ ΔΙΕΚΟΠΤΑΝ ΑΓΡΙΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ.

εν γνωρίζουμε πολλά πράγματα για τη ν ιστορία των Βουλγάρων πριν εγκατασταθούν στα Βαλκάνια τη ν ε­ ποχή του Ασπαρούχ (681 -702). Οι πηγές μας είναι κυρίως βυ ζαντινές, ο Θ εοφ άνης και ο Πατριάρχης Νικηφόρος, ενώ οι μόνες βουλγαρικές, μ ετα γενέσ τερ ες και αυτές, είναι οι λ ε­ γάμενες Πρωτοβουλγαρικές επιγραφές και ο κατάλογος των Βουλγάρων ηγετώ ν, που βρέθηκαν στην Πλίσκα, πρώτη πρωτεύουσα του βαλκανικού βουλγαρικού κράτους. Οι Βούλγαροι πρωτσεμφανίστηκαν με αυτό το όνομα το 482, όταν (σύμφωνα με το ν Ιωάννη τη ς Αντιόχειας) κλήθη­ καν να βοηθήσουν το ν αυτοκράτορα Ζήνωνα στον αγώνα του κατά των Γότθων του Θεοδώριχου του Αμαλού. Στη συ­ νέχεια αναφέρονται τακτικά από τις πηγές να πραγματοπο.ούν επιδρομές στην αυτοκρατορία (493,499,502) και συχνά να συμμαχούν με διάφορα «κόμματα», όπως για παράδειγμα με το Βιταλιανό σε μια επανάσταση κατά του Αναστασίου. Η πρώτη λεπ τομερής διήγηση του Θ εοφάνη αναφέρεται στο έτο ς 538/9. Μας λέει ότι δύο βασιλείς με μια μεγάλη δύναμη Βουλγάρων, επέδραμαν στη Σκυθία και τη Μοισία, προχώρη­ σαν ως τη Θράκη και αιχμαλώτισαν τον μάγκιστερ μιλίτουμ (αρχηγό του στρατού), που απ ελευθερώ θηκε πληρώνοντας

Δ

Π ρώ ιμος Β ούλγαρος μ α χ η τή ς . Π ρ ό κ ειτα ι για ά τα κ το π εζό εξο π λ ισ μ ένο μ ε «σ λαβ ικό» τρόπ ο. Οι ελ α φ ρ ο ί π εζο ί α υ το ύ το υ τύπ ου α π ο τέλ εσ α ν τη ρ α χο κο κ κα λιά όλων τω ν μεσαιω νικώ ν βουλγαρικώ ν σ τρ α τώ ν (πιν. το υ Σ. Ν ιγδ ιό π ο υ λο υ για τη «Σ Ι»).

ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ λύτρα (χίλια νομίσματα). Σε α υτές τις πρώτες αναφορές οι βυζαντι­ νές πηγές συχνά συγχέουν το όνομα και τη φυλή των Βουλγάρων με το υς Κουτριγούρους και το υς Ουτριγούρους. Πιθανότατα ανήκαν και αυτοί στο ίδιο τουρκικό φύλο και παρουσιάσθηκαν μετά τη διάλυση τη ς ουνικής «αυ­ τοκρατορίας», μέσα στη δεκα ετία του 450. Είναι 6έ6αιο ότι κάποια βουλγαρικά στοι­ χεία συνυπήρχαν με το υς Κουτριγούρους και τους Ο υτριγούρους στα νομαδικά τους κράτη και ότι έλαβαν μέρος στην επιδρομή του Ζαβεργάνου, του 558/9, όταν ο στρατός του διαιρ έθ ηκε στα τρία. Ενα από αυτά τα τρία τμήμα­ τα νικήθηκε από το ν Βελισσάριο έξω από την Κωνσταντινούπολη. Λίγο μετά οι Κουτριγούροι έγιναν υποτελείς των Αβάρων, οι Ουτριγούροι των Τούρκων, και οι Βούλγαροι, αν μπορούμε να το υς αναφέρουμε ως μια πλή­ ρως ξεχωριστή ομάδα, υπ οτελείς και των δύο.

ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΟΥΑΖΟΦ Η επόμενη αναφορά των πηγών μας πη­ γαίνει στις αρχές του 7ου αιώνα, το ν καιρό τη ς βασιλείας του Ηρακλείου, λίγο μ ετά από την αποτυχημένη πολιορκία τη ς Κωνσταντι­ νούπολης (το 626). Πρώτος ο πατριάρχης Νι­ κηφόρος μάς μιλά για κάποιον «αρχηγό των Ούνων» που ή λθ ε στη Βασιλεύουσα να βαπτισθεί και ο Ηράκλειος το ν έκανε πατρίκιο. Σε άλλο κεφάλαιό του ο Νικηφόρος λ έει για έναν Κουβράτο, ανηψιό του Ουργάνα και κύριο των Ουνογουνδούρων, ο οποίος ξεσ ηκώ θηκε κα­ τά του χαγάνου των Αβάρων, έσ τειλε πρε­ σβεία στον Ηράκλειο και έκλεισ ε συνθήκη ει­ ρήνης. Σε αντάλλαγμα ο αυτοκράτορας τού έ­ δωσε - και αυτού - το ν τίτλο του πατρικίου. Ε­ χει εκφρασ θεί η άποψη ότι και τα δύο κεφά­ λαια του Νικηφόρου αναφέρονται στο ίδιο πρόσωπο, το ν Κουβράτο, που μετά τη ν αβαρική αποτυχία του 626 ζήτησε και πέτυχε τη ν υ­ ποστήριξη των Βυζαντινών εναντίον του αρ­ χηγού των Αβάρων. Ετσι αποτίναξε το ν ζυγό το υς και ονομάσθηκε χαγάνος τη ς Μ εγάλης Βουλγαρίας, στην περιοχή γύρω από τη θά­ λασσα του Αζόφ, όπως μας λένε οι Νικηφόρος και Θ εοφάνης. Ποιος ήταν όμως ο Κουβράτος; Ο κατάλο­ γος των αρχηγών των Βουλγάρων περιλαμβά­ νει έναν ονόματι Κουρτ, τέτα ρ το ηγεμόνα του βουλγαρικού «βασιλείου». Κυβέρνησε από το

584 ως το 642, χρονολογίες που αντιστοιχούν με τη ν εποχή που ο Νικηφόρος το π ο θετεί την ανάδειξη του Βούλγαρου ηγέτη σε πατρίκιο. Η στενή σχέση του με τη ν αυτοκρατορική οικο­ γένεια αναφέρεται επίσης από το ν Ιωάννη, ε-

0 α υ το κ ρ ά το ρ α ς Ν ικ η φ ό ρ ο ς Α ’ (802-811) τη σ τιγ μ ή που α ιχ μ α λ ω τίζετα ι από τον Β ούλγαρο ηγεμ ό να Κ ρ ού μ ο. Ο Κ ρ ούμ ος το ν ε κ τ έ λ ε σ ε και επ ενδ ύ ο ντα ς το κρανίο το υ μ ε χρ υσ ό το μ ε τ έ τ ρ ε ψ ε σε κ ρ α σ οπ ότηρ ο... (Ρώμη, Β α τικα νή Β ιβ λ ιο θ ή κ η ). ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

πίοκοπο Νικίου, που λ έει ότι όταν η αυτοκράτειρα Μαρτίνα και ο πατριάρχης Πύρρος σχέ­ διαζαν εκθρόνιση του Κωνσταντίνου Γ’, το 641, πολλοί υποπτεύθηκαν ότι ο Κουβράτος ήταν συνένοχός τους.

ΚΟΥΒΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΚΟΥΜΠΕΡ

β ■

Α ρκετό καιρό πριν από το 642 ο Βούλγα­ ρος ηγέτη ς είχε συνενώσει τα διάφορα ουνικά φύλα και είχε ιδρύσει το Χαγανάτο τη ς Μ εγά­ λης Βουλγαρίας. Επρόκειτο για ένα κράτος με το οποίο η Αυτοκρατορία ή θ ελε και πέτυχε να έχει καλές σχέσεις, επειδή η δύναμη των Αβάρων δεν είχε ακόμα εκμηδενισθεί. Είναι συνε­ πώς τελείω ς κατανοητή η στάση του Ηρακλεί­ ου, η συμπαράσταση και η ανταμοιβή προς το ν Κουβράτο ή όποιον άλλο αρχηγό που με τις επαναστάσεις του θα έπ ληττε το υς Αβάρους. Α υτές οι καλές σχέσεις διατηρήθηκαν ως το ν θάνατο του αυτοκράτορα. Δ εν γνωρί­ ζουμε όμως αν ο Κουβράτος, που είχε βαπτισθεί στην Κωνσταντινούπολη, κράτησε -και για πόσο διάστημα- τη χριστιανική του πίστη. Π ρόσθετα ερω τηματικά σχετικά με τη ν ταυ­ τό τη τα του Κουβράτου προκύπτουν από τις αναφορές των «Θαυμάτων του Αγίου Δημητρίου». Στο κεφάλαιο π έντε του δεύτερ ου βιβλίου ο ανώνυμος συγγραφέας μνημο­ ν εύ ει έναν Κούμπερ, που επαναστάτησε κατά του χαγάνου των Αβάρων, πήγε στη Μ ακεδονία και έπειτα έθεσ ε ως στόχο τη Θεσσαλονίκη. Εκ πρώτης όψεως εύκολα μπορεί να κλίνει ο ερ ευ νη τή ς προς το συ­ μπέρασμα τη ς ταύτισης Κούμπερ και Κου­ βράτου, γιατί συναντά πολλές ομοιότητες: το όνομα, τη ν επανάσταση κατά των Αβάρων και τη ν έξωσή το υς («έξω από τη χώρα», λέει ο Νικηφόρος, «απωθήθηκαν στο εσωτερικό τη ς χώρας», λ ένε τα «Θαύματα»). Υστερα όμως αρχίζουν οι δυσκολίες ξεκινώ ντας από τις χρονολογίες. Τα επεισόδια που αναφέρονται στα «Θαύματα» τοπ οθετούνται σήμερα μ εταξύ 680 και 683 - ο Κουβράτος είχε πεθάνει το 642. Ομως και οι γεωγραφικοί προσδιο­ ρισμοί είναι διαφορετικοί: η Μεγάλη Βουλγα­ ρία του Κουβράτου βρισκόταν πολύ μακριά από τη ν κοιτίδα των Αβάρων ή από το Σίρμιο και τη Μ ακεδονία όπου δρούσε ο Κούμπερ. Συνεπώς πρόκειται για δύο διαφορετικά γεγο­ νότα και δύο διαφορετικά πρόσωπα που ίσως ανήκαν στην ίδια οικογένεια. Ο Νικηφόρος και ο Θ εοφ άνης μιλούν για τους π έντε γι­ ους του Κουβράτου που ακολούθησαν δια­ φορετικούς δρόμους μετά το ν θάνατο του πατέρα τους. Ο τέτα ρ το ς (ανώνυμος) πήγε στον Δούναβη, εγκατασ τάθηκε στην Πανονία και έγινε σύμμαχος (υποτελής;) των Αβά­ ρων. Αυτός μπορεί να είναι ο Κούμπερ των «Θαυμάτων». Η επανάστασή του έγινε μέσα στη δεκα ετία του 660. Στα τέλη τη ς δεκα ετίας του 670 εμφ ανίζεται ο Ασπαρούχ, που ίσως ή­ ταν γιος (ή αδελφός;) του Κούμπερ.

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ Η πρώτη ιστορική μαρτυρία περί ίδρυσης βουλγαρικού κράτους στα Βαλκάνια είναι η ι­ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

στορία των π έντε γιων του Κουβράτου, που τη ν καταγράφουν ο Νικηφόρος και ο Θ εοφά­ νης. Μ ετά το ν θάνατο του Κουβράτου ο πρώ­ το ς γιος έμ εινε στην κοιτίδα τω ν Βουλγάρων, τη ν περιοχή του Αζόφ, ενώ οι άλλοι τέσσερις αναζήτησαν καινούργια εδάφη. Ενας από αυ­ τούς έφθασε ως τη ν Ιταλία και έγινε σύμμα­ χος τω ν Ρωμαίων. Ενας άλλος, ο Ασπαρούχ (γιος ή εγγονός του Κουβράτου), για να αποφύγει το υς Χαζάρους πέρασε το ν Δνείπερο και το ν Δνείστερο και εγκατασ τάθηκε στο δέλτα του Δούναβη, σε έναν τόπο που λεγό ­ ταν Ογκλις και ο οποίος πρέπει να βρίσκεται στη σημερινή Δοβρουτσά. Από γεωγραφική ά­ ποψη τα σύνορά του (έλη, ποτάμια, Εύξεινος πόντος και οροσειρά του Αίμου) τού προσέφεραν απόλυτη ασφάλεια. Επίσημα και θεω ­ ρητικά η περιοχή ήταν ρωμαϊκό έδαφος, αλλά στην πράξη βρισκόταν υπό μόνιμη (και εναλ­ λασσόμενη) κατοχή σλαβικών φύλων. Φαίνεται ότι από αυτή τη βαλκανική βάση του ο Ασπαρούχ άρχισε να πραγματοποιεί επι­

Ν όμ ισ μ α το υ Κ ω νσταντίνου £ ' το υ Κ οπρώ νυμου (741-775), ο οπ οίος ε κ σ τρ ά τε υ σ ε επ α ν ειλη μ μ έν α κ α τά των Βουλγάρω ν (Α&ήνα, Ν ο μ ισ μ α τικ ό Μ ο υ σ είο ).

Χρυσό νόμισμα τη ς επ οχής τη ς σ υ μ β α σ ιλεία ς Κ ω νσταντίνου Σ Τ ’ κα ι Ειρήνης Α θη να ία ς. Θ έλ ο ν τα ς να ξ ε φ ύ γ ε ι από την κ η δ εμ ο νία τη ς μ η τέ ρ α ς το υ ο Κ ω νσταντίνος π ο λέμ η σ ε το υ ς Β ουλγάρ ους (Α θή να , Ν ο μ ισ μ α τικ ό Μ ο υ σ είο ).

δρομές στις νοτιό τερ ες επαρχίες τη ς Αυτο­ κρατορίας, ιδίως στο Ιλλυρικό και τη Θράκη. Γ Γ αυτόν το ν λόγο το 679/80 ο Κωνσταντίνος Δ ’ εκσ τράτευσε στον Δούναβη εναντίον του, αλλά νικήθηκε και υποχώρησε προς τα νότια ως τη Βάρνα. Οι Βούλγαροι υπέταξαν τα τοπι­ κά σλαβικά φύλα και εγκατασ τάθηκαν στην περιοχή νότια από το ν Δούναβη. Αυτή ήταν μια δυσάρεστη εξέλ ιξη για τη ν Αυτοκρατορία. Ο Κωνσταντίνος έκλεισ ε βιαστικά ειρήνη το 681/2, μια ειρήνη που ουσιαστικά παραχωρού­ σε τα εδάφη πέρα από τις βόρειες υπώρειες του Αίμου στον Ασπαρούχ κι έτσι αναγνώριζε το υς νεοφ ερμένους Βουλγάρους ως κύριους τη ς περιοχής.

ΟΙ ΠΡΩΤΟ-ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΕΣ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ Η Πλίσκα, πρωτεύουσα του νέου βουλγα­ ρικού κράτους, κτίσ θηκε δίπλα στα ερείπια μιας παλιάς ρωμαϊκής πόλης. Μια εξω τερική γραμμή προχωμάτων, μήκους 21 χιλιομέτρων, π εριέκλειε κάπου 9.000 στρέμματα. Μέσα σε αυτή τη ν περιχαρακωμένη περιοχή έχουν βρ εθ εί α ρ κετές πρωτο-βουλγαρικές επιγρα­ φές, μερικές γραμμένες στον τουρκικό τύπο ρούνι, οι περισσότερες όμως στα ελληνικά, που χρονολογούνται από τις αρχές του 8ου μέχρι το ν 10ο αιώνα. Είναι σημαντικές γιατί μας παρέχουν πληροφορίες γύρω από την ' κοινωνική και πολιτική οργάνωση του νέου κράτους. Περιέχουν επίσημες αναφορές των «πεπραγμένων» των χαγάνων, καταγράφουν νίκες, διαγγέλματα, εξα γγελίες κλπ. Στην ο­ ρολογία συναντάμε πολλούς αυλικούς τίτ­ λους και τα αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυ­ ρούν τη ν ίδρυση και τη λειτουργία ενός κρά­ τους του τύπου των νομάδων τη ς στέππας, παρόμοιο με τα τουρκικά και με εκείνο των Χαζάρων. Αφού δημιουργήθηκε, το νέο βουλγαρικό Χαγανάτο έμ ελλ ε να αποκτήσει σ τενές σχέ­ σεις με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, σχέσεις άλλοτε φιλικές και άλλοτε εχθρικές. Ηδη το 687/88 ο Ιουστινιανός Β’ καταπάτησε τη ν ειρή­ νη ξεκινώ ντας μια εκσ τρατεία κατά τη ς Σκλαβηνίας και τη ς Βουλγαρίας, όπως διηγείται ο Θ εοφάνης. Παρά τη νίκη ο στρατός του αυτο­ κράτορα δ έχθη κε βουλγαρική επίθεση σε κάποια στενή διάβαση και υπέστη βαριές απώ­ λειες. Η φύση των σχέσεων των δύο κρατών ή­ τα ν συχνά εξα ρτημ ένη από τις προσωπικές σχέσεις των ηγεμόνων τους. Μια τέτο ια ει­ δική σχέση υπήρχε μεταξύ Ιουστινιανού Β’ και Τέρβελ (702-718). Οταν ο Ιουστινιανός εκ ­ θρονίστηκε, το 695, ζήτησε πρώτα άσυλο από το υς Χαζάρους, ύστερα όμως στράφηκε προς το υς Βουλγάρους και το ν Τέρβελ. Ο Νικηφό­ ρος διηγείται ότι ο εξόρισ τος Ιουστινιανός ζή­ τησε τη βοήθεια του ηγεμόνα αυτού, προσφέροντάς του ως αντάλλαγμα το χέρι μιας κό­ ρης του. Ο Βούλγαρος κολακεύθηκε και συνόδευσε με το ν στρατό του το ν έκπτωτο κατά τη ς Κωνσταντινούπολης. Το 705 ο Ιουστινια­ νός πήρε πάλι το ν θρόνο του και μη ξεχνώ ­ ντας τη ν πολύτιμη συνδρομή του Τέρβελ το ν ονόμασε καίσαρα. Ο Νικηφόρος δ εν διευκρι-

νίζει αν του έδωσε τη ν κόρη του και μπορού­ με να συμπεράνουμε ότι το απέφυγε. Τον γ έ­ μισε όμως με π ρόσθετες τιμ ές και διακρίσεις. Ηταν ο δ εύ τερ ο ς Βούλγαρος ηγεμόνας, μετά το ν Ασπαρούχ, που έπαιρνε τόσο μεγάλο τίτ­ λο στην αυλική ιεραρχία. Ο Τέρβελ ερχόταν α­ μέσως μ ετά το ν Ιουστινιανό και ίσως αυτή η ά­ νοδός του να του ξύπνησε τις φ ιλοδοξίες για κάτι περισσότερο, για το ν αυτοκρατορικό τίτ­ λο.

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΡΡΟΕΣ Στη σύντομη, συνήθως, ζωή των μεσαιω­ νικών ανθρώπων οι καταστάσεις που στηρίζο­ νταν σε προσωπικές σχέσεις κρατούσαν λίγο. Μόλις τρία χρόνια μετά ο Ιουστινιανός έθεσ ε τέλο ς στην ειρήνη. Επέλασε με τα «θέματα ιππασίας» (το ιππικό του) μέσα από τη Θράκη ξεκινώ ντας μια εκσ τρατεία κατά του Τέρβελ. Η επιχείρηση υπήρξε καταστροφική και ο αυ­ τοκράτορας με κόπο κατάφερε να δραπ ετεύ­ σει από τη ν πολιορκημένη Αγχίαλο. Το 711 μια καινούργια συνωμοσία εναντίον του το ν ανά­ γκασε να ζητήσει και πάλι τη βοήθεια του Βούλγαρου ηγεμόνα, ο οποίος τού έσ τειλε 3.000 άνδρες. Ομως αυτή τη φορά η βοήθειά του δεν έσωσε το ν αυτοκράτορα. Σκοτώ θηκε και στον θρόνο ανέβηκε ο Φιλιππικός (Βαρδάνης, 711-713). Επωφελούμενοι ίσως από τη ν ε­ σωτερική κρίση οι Βούλγαροι το ν ίδιο χρόνο επιτέθηκαν στη Θράκη και στον Βόσπορο, ί­ σως επειδή μ ετά το ν θάνατο του Ιουστινιανού οι Βυζαντινοί δεν το υς κατέβαλαν τη ν ετήσια επιχορήγηση, όπως αναφέρει ο Αγάθων ο Διά­ κονος. Κατά τα επόμενα χρόνια η πορεία των

δύο γειτονικώ ν κρατών είχε διακυμάνσεις. Για τη ν αυτοκρατορία ήταν εποχή πολιτικής α­ στάθειας και βαθιάς κρίσης, που κορυφώθηκε με τη μεγάλη πολιορκία τη ς Κωνσταντινού­ πολης, του 717. Α ντίθετα οι Βούλγαροι γνώρι­ σαν μια σχετική σ ταθερότητα και ανάπτυξη. Τότε για πρώτη φορά Βούλγαροι και Σλάβοι άρχισαν να προσεγγίζουν οι μεν το υς δε και να αλληλοαφομοιώνονται. Κατά το ίδιο διά­ στημα οι σχέσεις το υς με το υς Βυζαντινούς δεν είχαν μόνο πολιτικό χαρακτήρα, αλλά και πολιτιστικό. Το γεγονός ότι οι πρωτοβουλγαρικές επιγραφές είναι γραμμένες στο ελληνικό αλφάβητο φανερώνει μια παραδοχή, μια κατά­ σταση επ ιδεκτικότητας απέναντι στον βυζα­ ντινό πολιτισμό. Α υτές μας δίνουν επίσης αρ­ κετά στοιχεία για να υποθέσουμε ότι είχαν γί­ νει διαπραγματεύσεις μετα ξύ των δύο κρα­ τών πριν από τη ν αραβική πολιορκία τη ς Πό­ λης.

Η ΕΙΡΗΝΗ ΤΟΥ 716/7 ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ Σε μια από τις τελ ευ τα ίες του αναφορές, του έτο υ ς 812/13 ο Θ εοφ άνης μάς λέει ότι ο Βούλγαρος ηγεμόνας Κρούμμος (802-814) έ ­ σ τειλε πρεσβεία με το αίτημα ανανέωσης της ειρήνης που είχε συμφω νηθεί μεταξύ Θ εοδο­ σίου Γ' καιΧορμησίου (ηγέτη των Βουλγάρων) το 716/7. Σύμφωνα με τη ν ειρήνη αυτή τα σύ­ νορα ορίζονταν στους Μ ελέονες τη ς Θράκης, η επιχορήγηση στις 30 λίβρες χρυσού, ενώ δί­ νονταν και κάποιες ενδυμασίες και ρυθμιζό­ ταν το ζήτημα τη ς ανταλλαγής αιχμαλώτων και προσφύγων, καθώς και η ελευθ ερ ία στις

Η βάπ τιση το υ Β ούλγαρου ηγεμ ό να Β ο γό ρ ιδ ο ς (έλ α β ε το όνομα Μ ιχ α ή λ) από Ελληνα ιε ρ έ α . Α νάδοχός το υ ή τα ν ο α υ το κ ρ ά το ρ α ς Μ ιχαή λ Γ ’ (Ρώ μη, Β α τικα νή Β ιβ λ ιο θ ή κ η ).

εμπορικές σχέσεις τω ν δύο κρατών. Με βάση τις ίδιες μαρτυρίες φαίνεται ότι είχε συναφ θ εί και στρατιωτική συμμαχία λίγο πριν από τη ν αραβική πολιορκία. Ο Νικηφόρος λ έει ότι κάποιος Σισσίνιος Ρυνδάκιος, βυζαντινός δι­ πλωμάτης, στάλθηκε τό τε στη Βουλγαρία για να συνάψει συμμαχία (εναντίον των Σαρακηνών;). Ο Θ εοφ άνης αναφέρει ότι κατά τη διάρ­ κεια τη ς πολιορκίας οι Βούλγαροι επιτέθηκαν κατά των Αράβων και σκότωσαν 22.000. Συνε­ πώς η βουλγαρική συμμαχία ήταν ένας από το υς λόγους επιβίωσης τη ς πρωτεύουσας κα­ τά τη ν κρίση του 717. Οι πηγές παραμένουν σιωπηλές σχετικά με τις βυζαντινοβουλγαρικές σχέσεις ως την εποχή του Κωνσταντίνου Ε’ (741-775) και ειδι­ κότερα ως το 750. Παρά τη ν έλλειψ η πληρο­ φοριών μπορούμε να εικάσουμε ότι κατά το διάστημα αυτό συνεχίστηκε σε μεγάλο βαθμό η διαδικασία προσέγγισης Βουλγάρων και Σλάβων, από τη ν οποία δεν έλειψαν κάποιες προστριβές. Γνωρίζουμε ότι το ν καιρό του Κωνσταντίνου μερικοί Σλάβοι αριστοκράτες ξεσηκώθηκαν σε ορισμένες επαρχίες που υ­ πάγονταν στο βουλγαρικό κράτος και επίσης ότι μετά το ν θάνατο του Σεβάρ, το 739, έσβη­ σε η δυναστεία των Ντούλο (που θεωρούσαν το υς εαυτούς τους απογόνους του Αττίλα) και αναδύθηκε νέα δυναστεία με τη ν ανάρρη-

Q ■■

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

ση του Κορμισός -μια δυναστεία που θα προ­ σανατολιζόταν πολύ περισσότερο προς τον πόλεμο παρά προς τη ν ειρήνη, σε αντίθεση με τους προηγούμενους Βούλγαρους η γέτες. Αυτή η επ ιθετική στάση ήταν αμοιβαία. Ο ίδιος ζήλος για επιδρομές διακατείχε και τον αυτοκράτορα, ιδίως μ ετά το 750. Η ιστορία που μας διηγείται ο Θ εοφ άνης είναι μια αλλη­ λοδιαδοχή από επιδρομές και απωθήσεις «έν­ θ ε ν και εκείθ εν» των συνόρων. Το 754/5 ο

10

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Κωνσταντίνος εγκατέσ τησ ε Παυλικιανούς Αρ­ μένιους και Σύρους στη Θράκη και ως αντάλ­ λαγμα οι Βούλγαροι ζήτησαν επιχορήγηση. Ο­ ταν ο αυτοκράτορας αρνήθηκε οι Βούλγαροι επέδραμαν ως τα Μακρά Τείχη και πήραν αιχ­ μαλώτους και πλούσια λεία. Το 758/9 ο Κων­ σταντίνος εισήλθε στη Βουλγαρία, αλλά δέ­ χθη κε επίθεση στη στενωπό τη ς Μπερεγκόβα και ο στρατός του υπέστη πολλές απώλειες. Η χερσαία διαδρομή και η προέλαση μέσα

από τα βουνά ήταν πολύ επικίνδυνο εγχείρη­ μα, γΓ αυτό ο αυτοκράτορας στη συνέχεια I προτιμούσε τη θαλάσσια οδό, από το ν Εύξεινο Πόντο στον Δούναβη. Παρά το ν αρνητικό απολογισμό τη ς Μ περεγκόβα η Αυτοκρατο­ ρία φαινόταν να υπ ερτερεί στον αγώνα κατά των Βουλγάρων. Το 761/2 και πάλι το 765, ύστε­ ρα από επιτυχίες των Βυζαντινών, οι Βούλγα­ ροι επαναστάτησαν και σκότωσαν δύο η γέτες τους, ενώ ένας τρ ίτος που ή θ ελε να συνάψει

ειρήνη έφ υ γε καταδιωκόμενος. Το 763/4 πά­ ντως άρχισαν οι διαπραγματεύσεις για μια ει­ ρήνη, που δ εν τη ρή θη κε από τη ν πλευρά των Βυζαντινών. Ο Κωνσταντίνος, όπως μας λ έει ο Θ εοφάνης, πραγματοποίηοε επιδρομή και έ­ καψε οικισμούς, χωρίς να κερδίσει τίποτα. Φαίνεται ότι ο αυτοκράτορας ήταν αποφασι­ σμένος να περιορίσει (ή και να καταστρέψει) τη βουλγαρική δύναμη στα Βαλκάνια. Η πα­ ρουσία τους πρέπει να ήταν ιδιαίτερα οχληρή για το υς Βυζαντινούς, που είχαν δει «αυτούς τους βαρβάρους» όχι απλά να εγκαθίστανται στη ρωμαϊκή επικράτεια (όπως είχαν πράξει και σι Σλάβοι παλαιότερα), αλλά και να ιδρύ­ ουν ένα καλά οργανωμένο κράτος. Ετσι πάλι το 772/3 ο αυτοκράτορας εκσ τράτευσε ενα­ ντίον το υς από ξηρά και θάλασσα. Στόχος του ήταν να απασχολήσει τη βουλγαρική άμυνα στον Εύξεινο Πόντο, ενώ το ιππικό και το πεζι­ κό του θα εκτελούσ αν αιφνιδιαστική επίθεση στα μη φυλασσόμενα περάσματα του Αίμου. Τελικά όμως ο στρατός του υποχώρησε όταν έφθασε στη Βάρνα και οι διπλωμάτες ξεκίνη ­ σαν νέο κύκλο διαπραγματεύσεων για συνθή­ κη ειρήνης. Οι δύο ηγεμόνες έδωσαν τη γρα­ πτή υπόσχεση ότι δεν θα παραβίαζαν τα σύνο­ ρα. Τότε ίσως ανανεώθηκαν οι όροι τη ς συν­ θήκη ς του 716/7 και οικοδομήθηκε το αμυντι­ κό «φράγμα» τη ς Θράκης που κάλυπτε τη συ­ νοριακή γραμμή των Μελεάνων.

ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΚΑΙ ΕΠΕΚΤΑΣΗ Ο ύτε αυτή η ειρήνη κράτησε πολύ. Οταν ο Κωνσταντίνος π ληροφορήθηκε ότι οι Βούλ­ γαροι έστειλαν σώματα για να συλλάβουν και να εγκαταστήσουν στην πατρίδα τους τους Β ερζίτες (Σλάβους τη ς Μακεδονίας), ετοίμα­ σε στρατό, επ ιτέθη κε και νίκησε το ν εχθρό στον πόλεμο που έμεινε γνωστός ως «Ευγενής πόλεμος» (774). Στη συνέχεια όμως μια ναυμαχία τελείω σ ε πολύ άσχημα για το υς Ελ­ ληνες, καθώς το μεγαλύτερο μέρος του στό­ λου παρασύρθηκε από το υς σφοδρούς ανέ­ μους και καταστράφηκε έξω από τη Μεσημ­ βρία. Ο Θ εοφ άνης αναφέρει ότι το ν ίδιο χρόνο ο Βούλγαρος ηγεμόνας Τέλεριγκ (Τελερίτζης) απέσπασε με πανουργία από το ν ανυποψία­ στο (και αρκετά αφελή κατά τη συγκεκριμένη στιγμή) αυτοκράτορα τα ονόματα των Βυζα­ ντινών κατασκόπων που δρούσαν στη Βουλ­ γαρία. Η απόφαση του Κωνσταντίνου να συ­ ντρίψ ει το υς Βουλγάρους το ν ώθησε στην ορ­ γάνωση μιας εκσ τρατείας το ν Αύγουστο του 775. Ο θάνατός του, ένα μήνα μετά, διέκοψε αυτό το ν πόλεμο. Για τα επόμενα 16 χρόνια οι πηγές δεν α­ ναφέρουν τίποτα ως προς τις σχέσεις των δύο κρατών. Μόνο το 791/2, όταν ο Κωνσταντίνος ΣΤ’ είχε την υποστήριξη του στρατού και τη διακαή επιθυμία να ξεφ ύ γει από τη ν «κηδεμο­ νία» τη ς μητέρας του Ειρήνης (Αθηναίας), θα ξεκινήσουν καινούργιες εκσ τρα τείες προς τη ν Ανατολή και προς τα Βαλκάνια. Τον Ιούλιο του 791 ο αυτοκράτορας πήρε μέρος σε απο­ στολή -όχι ακόμη πόλεμο- στη Θράκη, όπου α­ νοικοδόμησε το σημαντικό φρούριο των Μαρ­

Μικρογραφία χειρογράφου του 11ου αιώνα. Ο Βασίλειος Β ' Βουλγαροκτόνος (976-1025) υπήρξε ο τιμωρός της σφαγής (πριν από δύο αιώνες) του Νικηφόρου Α ’. Το 1018 κατέλυσε το βουλγαρικό κράτος (Βενετία, Μαρκιανή Βιβλιοθήκη).

κελλών. Υστερα, πιστεύοντας τις υποσχέσεις περί νίκης που του έδινε κάποιος ψευδο-προφ ήτης (όπως το ν αποκαλεί ο Θ εοφάνης), άρ­ χισε έναν πόλεμο που κα τέλη ξε πολύ άσχημα για το ν στρατό του - χάθηκαν πολλές ζωές και το σύνολο του εξοπλισμού. Το 795/6 ο νεαρός αυτοκράτορας απέρριψε τη ν αίτηση επιχορήγησης του Βούλγαρου ηγεμόνα Καρντάμ. Πήγε με το ν στρατό του στις Μ αρκέλλες -που φαίνεται πως τις κατεί­ χαν οι Βούλγαροι- και επί 17 μέρ ες προκαλούσε μάταια το ν Καρντάμ να βγει έξω και να κτυπ ηθούν σι δύο στρατοί σε μια αποφασιστική μάχη. Ο 8ος αιώνας τελείω σε χωρίς άλλες βυζαντινο-βουλγαρικές συγκρούσεις. Μόλις όμως ανέβηκε στον θρόνο ο Νικηφόρος Α ’, το 802, άρχισαν πάλι οι εχθροπραξίες. Παρά τις πιέ­ σεις των Βυζαντινών, το σχετικά νέο βουλγα­ ρικό κράτος είχε καταφέρει να επιβιώσει και να συσπειρώσει τις βαλκανικές του δυνάμεις και είχε φθάσει στο σημείο να μπορεί να πάρει τη ν πρωτοβουλία των επιθέσεων και υπό την

ηγεσία του Κρούμμου να επ εκτα θεί εδαφικά σε βάρος τη ς Αυτοκρατορίας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1)Α. Βασίλιεφ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1995. (2)Αικ. Χριστοφιλοπούλου: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, εκδ. Βάνιας, 1993. (3) G. Ostrogorski: ΙΣΤΟΡΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, Ιστορικές Εκδόσεις Σ. Βασιλόπουλος. (4) Β. Primov: THE CREATION OF THE FIRST BULGARIAN STATE AND EUROPEAN HISTORY, άρθρο στο “Bulgarian Revue", 1973. (5)1. Dujcev: MEDIOAEVO BIZANTINO-SLAVO, vol. I, 1965. (6) V. Besevliev: Η ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. (7) Κ. Αμάντου: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Αμερικανοί πεζοναύτες μαχόμενοι στα ερείπια της πόλης Χουέ. Το πολυβόλο είναι τύπου Μ60.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Γ Ε Ω Ρ Γ ΙΟ Σ Ζ Ο Υ Ρ ΙΔ Η Σ

ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 1968 Η ΑΜ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΣΤΟ ΒΙΕΤΝ ΑΜ ΣΥΜ ΠΛΗΡΩ ΝΕ ΣΧΕΔΟ Ν ΤΡΙΑ ΧΡΟΝΙΑ. 01 ΕΠΙΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΜ Ε Ρ ΙΚ Α Ν Ω Ν ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ 1967 ΕΙΧΑΝ ΚΟΣΤΙΣΕΙ ΣΤΟΥΣ ΒΙΕΤΚΟ ΝΓΚ ΜΕΓΑΛΕΣ ΑΠΩΛΕΙΕΣ. Ο ΔΙΟ ΙΚΗΤΗΣ ΤΩΝ Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Ω Ν ΔΥΝΑΜΕΩΝ, ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΓΟΥΕΣΤΜΟΡΛΑΝΤ, Δ ΙΑ Β Ε Β Α ΙΩ Ν Ε ΤΟΝ ΠΡΟΕΔΡΟ ΛΥΝΤΟΝ ΤΖΟΝΣΟΝ ΟΤΙ Ο ΠΟΛΕΜ ΟΣ Ε Β Α ΙΝ Ε ΣΕ Α ΙΣΙΟ ΤΕΛΟΣ. ΤΟΝ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟ ΤΟΥ 1968 Ο Μ Ω Σ ΕΞΑΠΟΛΥΘΗΚΕ ΕΠΙΘΕΣΗ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΛΙΜ ΑΚΑΣ ΤΩΝ ΒΙΕΤΚΟ ΝΓΚ ΚΑΙ ΤΩΝ Β Ο ΡΕΙΟ ΒΙΕΤΝ ΑΜ ΕΖΩ Ν ΣΕ ΠΟΛΛΕΣ ΠΟ ΛΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΝΟ ΤΙΟ Υ ΒΙΕΤΝΑΜ . Η ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΑΠΕΤΥΧΕ ΠΑΤΑΓΩΔΩΣ, ΛΟΓΩ ΤΗΣ ΣΘ ΕΝΑΡΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν Ω Ν ΚΑΙ ΤΩΝ Ν Ο ΤΙΟ ΒΙΕΤΝ ΑΜ ΕΖΩ Ν ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ. Ο Μ Ω Σ 01 ΔΥΤΙΚΟΙ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ Μ ΑΖΙΚΗ Σ ΕΝΗΜ ΕΡΩ ΣΗΣ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΑΝ ΩΣ ΑΜ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Η ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΚΑΙ Ω Σ ΕΝΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΔΥΝΑΜ ΙΑΣ ΤΩΝ ΗΠΑ ΝΑ ΚΕΡΔΙΣΟΥΝ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ. Η Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Η ΗΓΕΣΙΑ ΠΗΡΕ ΕΝΑ ΠΙΚΡΟ ΜΑΘΗΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΕΞΕΛΕΓΚΤΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΤΩΝ Μ ΕΣΩ Ν ΕΝΗΜ ΕΡΩ ΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΠΟΥ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΝ ΝΑ ΑΣΚΗΣΟΥΝ ΣΤΗΝ Κ Ο ΙΝΗ ΓΝΩΜΗ.

Η ΝΙΚΗ ΠΟΥ ΚΟΣΤΙΣΕ ΕΝΑΝ ΠΟΛΕΜΟ

ΤΟΥ Ϊ

ηΪ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

ΚΙΝΑ Βιετναμέζικη πρω τοχρονιά (το Το σχέδιο του Γκιάπ ήταν πραγματικά φι­ Τετ), που συμπίπτει με τη ν αρχή λόδοξο. Π ροέβλεπ ε επίθεση στη Σαϊγκόν. ΒΟΡΕΙΟ τη ς νέας σ ελήνης, είναι μια γιορ ­ στις 36 από τις 44 επαρχιακές π ρω τεύουσες ΒΙΕΤΝΑΜ τή ιερή για το υς Β ιετναμέζους. Τα κατασ τή­ του Νοτίου Β ιετνάμ και σε 23 βάσεις και άλ­ ματα και οι δημόσ ιες υπηρεσίες παραμέ­ λ ες σ τρα τιω τικές εγκατασ τάσ εις. Οι δ ια θ έ­ νουν κλειστά. Οι ο ικ ο γ έν ειες σ υγκεντρώ νο­ • Ανόι σιμες δυνάμεις θα ήταν 80.000 Β ιετκόνγκ νται σε σπίτια και ανταλλάσσουν δώρα. Γίνο­ και Β ορειοβιετναμέζοι. Οι κύριες επ ιθ ετικές νται παρελάσεις και ρίχνονται π υ ρ ο τεχ νή ­ προσπάθειες θα σ τρέφ ο ντα ν ενα ντίο ν των ματα. Κατά τη ν περίοδο του π ολέμου στο ακόλουθω ν στόχων: Κόλπος Β ιετνάμ κατά το διάστημα μ ετα ξύ 27 Ιανουα• Σ τη ν πόλη Χ ουέ θα επ ιτίθ εν το το 4ο και Τονκίνου ΛΑΟΣ ρίου και 3 Φ εβρουάριου ετη ρ είτο εκεχειρία, το 6ο Σ ύνταγμα του Β ορειοβιετναμικού κατόπιν συμφωνίας μ ετα ξύ Νοτίου και Βο­ Στρατού, δύναμης ενός και τριώ ν ταγμάτω ν ρείου Βιετνάμ. αντίστοιχα. Επίσης θα σ υμμετείχαν έ ξι τάγ­ Ο Τραν Βαν Ν του όνγκ ήταν κ υ β ερ ν η τι­ ματα Β ιετκόνγκ. κός υπάλληλος στην επαρχία και είχε μετα• Στη στρατιω τική βάση τη ς Μπιέν Χόα θα βεί στη Σαϊγκόν για να γιορτάσ ει τη ν πρωτο­ διενεργούσ αν επίθεση μικτή δύναμη δύο ^ Κ ο υ ά ν γ κ Τρι χρονιά. Στις 31 Ιανουαρίου 1968, τα ξη μερώ ­ ταγμάτω ν πεζικού, Β ορειοβιετναμέζω ν και * Χουέ ματα, έφ ευ γ ε από ένα φιλικό σπίτι όπου δια­ Β ιετκόνγκ, και ένας ενισ χυμένος λόχος πεζι­ * σκέδαζε, όταν έπεσαν οι πρώτοι π υροβολι­ κού. σμοί. Ο Ν τουόνγκ δ εν ανησύχησε. Σκέφ θη• Σ την αεροπορική βάση Ταν Σον Νουτ. Κουάνγκ Γκάι i f f * κε ό τι κάποιοι έριχναν π υροτεχνήμα τα. Οι στην περιοχή τη ς Σαϊγκόν, θα επ ιτίθ ετο μι­ πυροβολισμοί και οι εκρ ή ξεις όμως πύκνω­ Ι^ Κ ο ν τ ο ύ μ κτή δύναμη Β ιετκ ό ν γ κ και Β ορ ειοβιετνα μέσαν και τό τε ο Ν τουόνγκ α ντιλήφ θη κε ότι ζων, τεσσάρων ταγμάτω ν πεζικού και ενός #■ κάτι ασυνήθιστο συνέβαινε. # τά γμ α τος μηχανικού. Πλεικου ΚΑΜΠΟΤΖΗ ( Ο αντισ τράτηγος Φ ρέντερ ικ Β έγια ντ Μπαν Με Θουότ * ΣτΓΙ 6 ά σ τ 1 τ ο υ Κ ε Σ α ν · που απείχε δ έκα πε(Frederic C. Weyand) ήταν δ ιο ικη τής τω ν α μ ε­ ^ ρίπου χιλιό μετρα από τα σύνορα με το Λάος. ρικανικών δυνάμεω ν στην επιχειρησιακή ζώ­ Να Τρανγκ # - θ α επ ιτίθ εν το η 304η και η 325η Μεραρχία νη αρ. τρία, η οποία εκτειν ό τα ν από τη Σαϊτου Β ορειοβιετναμικού Σ τρατού, δύναμης γκό ν ως τα σύνορα με τη ν Καμπότζη. Η έ λ ­ 18-20.000 ανδρών. Πρόθεση τω ν επ ιτιθ εμ έ­ Πνομ Πενχ Μπιέν Χόα λειψ η εχθ ρικής δρασ τηριότητας στα σύνο­ νων δ εν ήταν η κατάληψη τη ς βάσης, αλλά η ρα, καθώς και π ληροφ ορίες από υποκλοπές καθήλωση όσο το δυνατόν περισσότερων α­ σημάτων του εχθρού, του προκάλεσαν υπο­ μερικανικώ ν δυνάμεω ν ώστε α υ τές να μη Σαϊνκόν ψίες. Στις 9 Ιανουαρίου τη λεφ ώ νησ ε στον μπορούν να επ έμβουν σε άλλα σημεία της προϊστάμενό του, διοικητή των αμερικανι­ Καν Το χώρας όπου θα εκδηλώ νονταν επιθέσεις. κών δυνάμεω ν στο Β ιετνάμ σ τρατηγό ΓουέΣτα πλαίσια τη ς παραπλάνησης τω ν Α με­ σ τμορλαντ (Westmoreland), και το υ ζήτησ ε να ρικανών η βορειοβιετναμική κυβέρνηση εκ ­ ανακαλέσει α μ ερ ικα νικές δυνάμεις από τα δήλωσε στα τέλ η του 1967, μέσω τη ς διπλω­ σύνορα προς ενίσχυση τη ς κυρίως χώρας. Ο ματικής οδού, τη ν επιθυμία να αρχίσει δια­ Χάρτης του Νοτίου Βιετνάμ. Με αστερίσκο Γουέσ τμορλαντ συμφώνησε. Οταν οι κομ­ π ραγματεύσ εις με τη ν αμερικανική κυβέρ­ σημειώνονται οι πόλεις-στόχοι κατά την μουνισ τές άρχισαν τη ν επίθεση η παρουσία νηση. Ορος για τη ν έναρξη των διαπραγμα­ επίδεση του Τετ. τω ν αμερικανικώ ν δυνάμεω ν στα αστικά κ έ­ τεύσ εω ν ή τα ν η μείωση τω ν αμερικανικώ ν ντρα είχε διπλασιαστεί σε όγκο. βομβαρδισμών του Ανόι. Η κυβέρνηση του Στις 17 Ιανουαρίου μια περίπολος από Βορείου Β ιετνάμ είχε τη ν ελπίδα ό τι οι δια­ το ν 1ο Λόχο του 3ου Τάγματος του 26ου Συ­ λυαν οι Β ιετκ ό ν γ κ σε καθημερινή βάση, με π ραγματεύσεις θα έφ ερνα ν μια ανάπαυλα ντά γμα τος τω ν Αμερικανώ ν πεζοναυτών, σκοπό τη ν ψυχολογική και τη ν υλική φθορά στις π ολεμ ικές επιχειρήσεις, με απ οτέλεσμα του λοχαγού Ουίλιαμ Ντάμπνεϋ, έπεσε σε ε- τω ν αντιπάλων, δ εν είχαν τα αναμενόμενα α­ οι ά νδρ ες και τα εφ όδια για τη σχεδιαζόμενη νέδρα νοτιο δυ τικά του λόφου 881. Ο λόφος ποτελέσ ματα. Σε κάθε επίθεση οι Α μερικα­ επίθεση να μπορέσουν να εισ έλθ ου ν χωρίς 881 π εριέβαλλε μαζί με άλλους τη βάση του νοί απαντούσαν με μεγάλης κλίμακας α ν τε ­ πολλά π ροβλήματα στο Ν ότιο Βιετνάμ. Κε Σαν (Khe San). Η επίθεση αυτή σ ηματοδό­ πίθεση προκαλώ ντας απώλειες στους επ ιτι­ τησ ε τη ν έναρξη τη ς πολιορκίας το υ Κε Σαν, θ έμ ενο υ ς. 01 ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ η οποία κράτησε 77 η μ έρ ες. Ο σ τρα τηγός Γκιάπ π ρότεινε ένα σχέδιο γενική ς επίθεσ ης τω ν Β ιετκ ό ν γ κ και επιλεγΤην παραμονή του Τετ τα αμερικανικά μένων δυνάμεω ν το υ Β ορειοβιετναμικού σ τρα τεύμα τα απ οτελούντο από εννέα μ ε­ ΣΥΣΚΕΨΗ ΚΟΡΥΦΗΣ Στρατού σε αστικά κέντρα και σ ημαντικές ραρχίες πεζικού, ένα σύνταγμα τεθω ρ α κι­ Τον Ιούλιο το υ 1967 έγινε μια σύσκεψη σ τρα τιω τικές εγκατασ τάσ εις του Νοτίου σμένων και δύο α ν εξά ρ τη τες τα ξια ρχίες τ ε ­ κορυφ ής στο Ανόι, πρωτεύουσα του Β ορεί­ Βιετνάμ. Συγχρόνω ς το δίκτυο τω ν κομμου­ θωρακισμένων. Σ υγκεκριμένα υπήρχαν 100 ου Βιετνάμ. Σε αυτήν ή τα ν π αρόντες ο πρω­ νιστών πρακτόρω ν που δρούσε στο Νότιο τά γμ α τα απλού και μηχανοκίνητου πεζικού, θυπ ουργός τη ς χώρας, Χο Τσι Μινχ (Ho Chi Β ιετνάμ θα προέβαινε σε π ράξεις δ ολιοφ θο ­ που αριθμούσαν 331.000 σ τρα τιώ τες και Minh), ο υπουργός Αμυνας σ τρατηγός ράς, ενώ θα οργανωνόταν και γενική ε ξέ γ ε ρ ­ 78.000 π εζονα ύτες. Οι πιο αξιόμαχες δυνά­ Ν γκουγιέν Γκιάπ (Nguyen Giap), η γετικά σ τε­ ση του λαού το υ Ν οτίου Β ιετνάμ κατά τη ς μεις ήτα ν οι π εζοναύτες, η 1η Μεραρχία λέχη τω ν Β ιετκ ό ν γ κ και ανώ τεροι διπλωμά­ κυβέρνησ ης και τω ν Αμερικανών. Μ ερικοί η ­ Ιππικού, η 173η Α ερ ο μ ετα φ ερ ό μ εν η Ταξιαρ­ τ ε ς του Βορείου Β ιετνάμ οι οποίοι υπηρε­ γ έ τε ς τω ν Β ιετκ ό ν γ κ εξέφ ρα σ αν αμφιβολίες χία και το 11ο Σύνταγμα Τεθωρακισμένου τούσαν σε διάφ ορες χώ ρες και είχαν κλη θεί για τη ν επιτυχία του σχεδίου, ο Γκιάπ όμως Ιππικού. στο Ανόι ειδικά για τη σύσκεψη. Κατά τη συ­ το υς διαβεβαίω σε ό τι θα π ετύχαινε επειδή Κάθε Α μερικανός στρατιώ της υπηρε­ ζήτηση έγινε ένας απολογισμός τη ς στρα­ στηριζόταν στον παράγοντα του απόλυτου τούσ ε στο Β ιετνάμ έναν χρόνο. Επίσης γνώ ­ τιω τικής δράσης του Βορείου Βιετνάμ. Τα α­ αιφνιδιασμού. Η επίθεση ορίσ τηκε για τα τ έ ­ ριζε τη ν ημερομηνία επαναπατρισμού του π οτελέσ ματα ήτα ν άλλον απ ογοητευτικά. Οι λη Ιανουαρίου του 1968, ώστε να συμπέσει στις ΗΠΑ. Εάν υπολογισθεί ό τι ένας μέσος επιχειρήσεις μικρής κλίμακας που εξαπ έ- με τη βιετναμική γιορ τή του Τετ. σ τρατιώ της χρειαζόταν δ ύο -τρ εις μήνες για

Jl·

14

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

να εγκλιμ ατισθεί και να προσαρμοσθεί στις ειδ ικές συνθήκες πολέμου, η απόδοσή του περιοριζόταν στο διάστημα των επόμενων έξι μηνών. Μετά από συνολική θ η τεία 8-9 μη­ νών ο στρατιώτης θεω ρείτο «παλιός», απέ­ φευγε να ε κ τίθ ετα ι σε «άσκοπους» κινδύ­ νους και μετρούσε πλέον τις ημέρες για να επιστρέφει στην Αμερική. Το σύστημα αυτό είχε προφανή μειονεκτήματα. Οι στρατιώ­ τες με εμπειρία και γνώση της χώρας μετά την παρέλευση του χρόνου θη τεία ς τους α­ ντικαθίσταντο από άλλους άπειρους. Οι μό­ νιμοι αξιωματικοί επίσης προσπαθούσαν να υπηρετούν έξι μήνες σε μάχιμη θέση και έξι μήνες σε επιτελική θέση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο θα μπορούσαν να πάρουν γρηγορότε­ ρα προαγωγή. Το γεγονός στερούσε το στράτευμα από αξιωματικούς με εμπειρία των συνθηκών μάχης στο Βιετνάμ και μάλι­ στα εναντίον εχθρού ο οποίος είχε πολεμή­ σει στον ίδιο χώρο επί γενιές. Ο Αμερικανικός Στρατός δ ιέθ ετε όμως δύο πλεονεκτήματα έναντι των αντιπάλων του: • Τη μεγάλη ισχύ πυρός με την αεροπορία και το πυροβολικό. • Τη δυνατότητα ταχείας επέμβασης, από ένα απειλούμενο σημείο σε άλλο, με τη χρή­ ση ελικοπτέρων (helicopter mobility).

Ο ΣΤΡΑΤΟΣ

ΤΟΥ ΝΟΤΙΟΥ ΒΙΕΤΝΑΜ Την παραμονή του Τετ οι Ενοπλες Δυνά­ μεις του Νοτίου Βιετνάμ αριθμούσαν

342.000 άνδρες κατανεμημένους στον Στρα­ τό, το Ναυτικό, την Αεροπορία και το σώμα των Πεζοναυτών. Στα νοτιοβιετναμικά συ­ ντάγματα πεζικού υπηρετούσαν με την ιδιό­ τητα του συμβούλου 12.000 Αμερικανοί α­ ξιω ματικοί και υπαξιωματικοί. Κάθε μεραρ­ χία είχε 300 περίπου Αμερικανούς ειδικούς σε θέματα διαβιβάσεων, εφοδιασμού και τα ­ κτικών μάχης. Ο Νοτιοβιετναμικός Στρατός μαστιζόταν από τη διαφθορά του συστήματος διοίκη­ σης, ελλιπή εκπαίδευση και πεπαλαιωμένο εξοπλισμό, με αποτέλεσμα οι έξι από τις δ έ­ κα μεραρχίες πεζικού να μην είναι αξιόμα­ χες. Εξαίρεση αποτελούσαν τα τάγματα των αλεξιπτωτιστών, η ταξιαρχία πεζοναυτών και τα πέντε τάγματα των καταδρομέων. Οι στρατιώ τες αυτών των επίλεκτων τμημάτων είχαν υποστεί καλή εκπαίδευση και δ ιέθ ε­ ταν σύγχρονο εξοπλισμό. Μέρος της δύναμης του Νοτιοβιετναμικού Στρατού αποτελούσαν τα Τμήματα Αμυ­ νας των Ατάκτων (Irregular Defence Group), δύναμης 42.000 ανδρών περίπου. Την εκπαί­ δευσή τους είχαν αναλάβει οι Ειδικές Δυνά­ μεις των ΗΠΑ και του Νοτίου Βιετνάμ. Ο εξο ­ πλισμός των τμημάτων αυτών ήταν ανεπαρ­ κέστατος. Χάρη στην εκπαίδευση των Αμε­ ρικανών πρασινοσκούφηδων πολλά από αυ­ τά τα τμήματα αποδείχθηκαν αξιόμαχα σε μεγάλο βαθμό. Εδώ α ξίζει να σημειωθεί ότι με τις δυνά­ μεις των Αμερικανών υπηρετούσαν ως σύμ­ μαχοι το Βασιλικό Σύνταγμα Εθελοντών της Ταϊλάνδης, δύναμης 2.400 ανδρών, δύο με­

ραρχίες πεζικού και μια ταξιαρχία πεζοναυ­ τών της Κορέας, δύναμης 48.800 ανδρών, και η 1η Δύναμη Κρούσης της Αυστραλίας, δύναμης τριών ταγμάτων με 6.000 άνδρες.

ΟΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ Οι δυνάμεις των κομμουνιστών αποτελούντο από τους Βιετκόνγκ και τον τακτικό Στρατό του Βορείου Βιετνάμ. Στις αρχές του πολέμου οι Βιετκόνγκ, γηγενείς του Νό­ του, δρούσαν χωρίς την υποστήριξη του Βο­ ρείου Βιετνάμ. Η Αμερικανική Υπηρεσία Πληροφοριών (CIA) εκτίμησε ότι κατά την περίοδο του Τετ περίπου το 50% από τα 197 εχθρικά τάγματα που βρίσκονταν στο Νότιο Βιετνάμ αποτελείτο από στρατιώ τες του Βορειοβιετναμικού τα κτικού Στρατού. Επίσης οι Αμερικανοί πιστοποίησαν ότι το 1968 στο Νότιο Βιετνάμ δρούσαν επτά μεραρχίες του Στρατού του Βορείου Βιετνάμ, δύναμης 50.000 ανδρών. Οι στρατιώ τες του Βόρειου Βιετνάμ που υπηρετούσαν στον Νότο δεν έπαιρναν ά δει­ ες, ούτε υπηρετούσαν για συγκεκριμένη χρονική περίοδο όπως οι Αμερικανοί αντίπα­ λοί τους. Οι συνθήκες διαβίωσής τους ήταν εξα ιρετικά σκληρές. Κάθε βράδυ οι μαχητές παρακολουθούσαν μαθήματα πολιτικής κα­

Π εζο να ύ τες κα λύπ το ντα ι κα τά τη δ ιά ρ κεια εχ θ ρ ικ ο ύ βομβαρδισ μού σ τη βάση το υ Κε Σαν.

15

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

θοδήγησης, από τους αρμόδιους κομισάρι­ ους. Στα μαθήματα αυτά τονιζόταν η ηθική υπεροχή των κομμουνιστών απέναντι στην υλική υπεροχή των αντιπάλων τους. Οι Β ιετκόνγκ χωρίζονταν σε δύο κατηγο­ ρίες: στην τακτική ή κύρια δύναμη, η οποία αποτελείτο από 60.000 άνδρες περίπου, και στις παραστρατιωτικές δυνάμεις. Οι παραστρατιω τικές δυνάμεις παρείχαν υπηρεσίες εφοδιασμού και ανίχνευσης στις τα κτικές δυνάμεις των Β ιετκόνγκ. Επίσης διενεργού­ σαν επιχειρήσεις δολιοφθοράς και ανταρτο­ πολέμου. Την παραμονή της επίθεσης του Τετ, σύμφωνα με αμερικανικές πηγές, υπήρ­ χαν 400.000 μαχητές παραστρατιωτικών δυ­ νάμεων στο Νότιο Βιετνάμ.

ΠΑΡΑΜΟΝΕΣ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ Οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφο­ ριών είχαν από τον Δεκέμβριο του 1967 εν­ δ είξεις για μεγάλη επίθεση των κομμουνι­ στών στο άμεσο μέλλον. Τον Ιανουάριο του 1968 οι Αμερικανοί κατέσχεσαν έγγραφα του εχθρού τα οποία απεκάλυπταν επικείμενες επιθέσεις στις πόλεις Πλεϊκού (Pleiku) και Φου Κουόνγκ. Μ ερικοί δ ιοικητές μονάδων έ ­ θεσαν τους άνδρες τους σε επιφυλακή. Δυ­ στυχώς αυτοί αποτελούσαν τη μειοψηφία. Ο στρατηγός Γουέστμορλαντ, θορυβημένος από τις πληροφορίες που λάβαινε, πρότεινε στον αρχηγό Ενόπλων Δυνάμεων του Νοτί­ ου Βιετνάμ, στρατηγό Κάο Βαν Βιέν, την α­ κύρωση της εκεχειρίας. Ο πρόεδρος της χώ­ ρας, Θιέου (Thieu), παρενέβη και δήλωσε ότι

μια τέτο ια ακύρωση θα έβλαπτε το ηθικό του στρατού και του λαού του Νοτίου Β ιετ­ νάμ, συμφώνησε όμως στον περιορισμό ης εκεχειρίας σε 36 ώρες. Τα νέα για τη συντόμευση της εκεχει­ ρίας θα ανακοινώνονταν από την κυβέρνη­ ση του Νοτίου Βιετνάμ μια ημέρα πριν από την επίσημη έναρξή της (30 Ιανουαρίου). Στην πράξη ανακοινώθηκαν τέσσερις ώρες πριν από την έναρξη των επιθέσεων. Οι Αμε­ ρικανοί εξέδωσαν τη διαταγή επιφυλακής στις 30 Ιανουαρίου, υποδεικνύοντας αερο­ δρόμια, αποθήκες υλικού, στρατώνες και κτίρια διοίκησης ως πιθανούς στόχους ε ­ χθρικής δραστηριότητας. Η διαταγή εκδόθηκε με καθυστέρηση και εν πολλοίς δεν ε­ φαρμόσθηκε. Κατά τη διάρκεια της νύκτας της 30ής Ιανουαρίου άρχισαν οι εορταστικές εκδηλώ­ σεις στους δρόμους της Σαϊγκόν με παρελά­ σεις και πυροτεχνήματα, ενώ το πρώτο κύμα των Βιετκόνγκ άφησε τα καταφύγιά του και άρχισε την επίθεση.

ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΗ ΣΑΪΓΚΟΝ Οι κομμουνιστές διέθεσαν 35 τάγματα, δύναμης 15.000 ανδρών, για να προσβάλουν τους κύριους στόχους τους στην πόλη της Σαϊγκόν. Επίσης ένδεκα τάγματα, δύναμης 4.000 ανδρών και γυναικών, θα προσέβαλαν μικρότερους στόχους στο κέντρο της πό­ λης. Αποστολή των επιτιθέμενων ήταν να καταληφθούν και να κρατηθούν τα κτίρια μέχρι την άφιξη ενισχύσεων.

Στις τρ εις τα ξημερώματα της 31ης Ιανουαρίου μια ομάδα ανδρών ντυμένων με στολές των ειδικών δυνάμεων της Νοτιοβιετναμικής Αστυνομίας κα τευθύνθηκε στο κτίριο του Ραδιοφωνικού Σταθμού. Σκότω­ σαν τον φρουρό της εισόδου, καθώς και τους αλεξιπτωτιστές που φρουρούσαν το κτίριο. Την ομάδα συνόδευε τεχνικός ραδιο­ φωνίας του Βορείου Βιετνάμ, ο οποίος είχε ως αποστολή τη μετάδοση μαγνητοφωνημέ­ νου μηνύματος του Χο Τσι Μινχ που καλούσε τον λαό σε εξέγερση. Ενας τεχνικός του ραδιοφωνικού σταθμού, ακούγοντας τους πυροβολισμούς, μετέδωσε κωδικό σήμα κιν­ δύνου στην Εταιρία Ηλεκτρισμού, η οποία διέκοψ ε την παροχή ρεύματος προς τον σταθμό. Οι επ ιτιθέμενοι παρέμειναν εκ εί επί έξι ώρες χωρίς να μπορούν να μεταδώσουν το μήνυμα του Χο Τσι Μινχ. Η πύλη του Προεδρικού Μεγάρου ανατινάχθηκε με ρουκέτα και 34 κομμάντος των Β ιετκόνγκ όρμησαν στο εσωτερικό. Το κτί­ ριο φρουρείτο από δυνάμεις της προεδρι­ κής φρουράς, της στρατιω τικής αστυνομίας και δύο άρματα μάχης. Τριάντα δύο από τους επ ιτιθέμενους σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια της επίθεσης. Δώδεκα κομμάντος επιτέθηκαν στο κτίριο διοίκησης του Ναυτι­ κού, ανοίγοντας με εκρηκτικά τρύπα στον τοίχο, αλλά σκοτώθηκαν όλοι από τη φρου­ ρά του κτιρίου. Η επίθεση στο κτίριο του Γε­ νικού Επιτελείου του Νοτίου Βιετνάμ εκδη­ λώθηκε στις δύο τα ξημερώματα. Η φρουρά, που απ οτελείτο από Ν οτιοβιετναμέζους και Αμερικανούς της στρατιω τικής αστυνομίας.

ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΟΥΙΛΙΑΜ ΓΟΥΕΣΤΜΟΡΛΑΝΤ ,_

76

Στις 20 Ιουνίου 1964 ο στρατηγός Ουίλιαμ Γουέστμορλαντ ανέλαβε ανώτατος διοικητής της Στρατιωτικής Διοίκησης του Β ιετ­ νάμ (M ilitary Assistance Command Vietnam). Ο στρατηγός είχε γεννηθεί το 1914 και φοίτησε στη στρατιωτική σχολή του Γουέ-

στ Πόιντ. Υπηρέτησε με τον 6αθμό του ταγ­ ματάρχη του πυροβολικού κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Μετά τον πόλεμο τοποθετήθηκε στις αερομεταφερόμενες δυνάμεις, με τις οποίες υπηρέτησε στον πόλεμο της Κορέας. Μετά την Κορέα

τοποθετήθηκε σε επιτελικές θέσεις στην Ουάσιγκτον. Η θέση του ως στρατιωτικού διοι­ κητή στο Βιετνάμ ήταν εξαιρετικά δύσκολη. Οι ναυτικές και οι αεροπορικές δυνάμεις δεν ανήκαν στη δικαιοδοσία του. Επίσης οι επιχει­ ρήσεις της C IA υπάγονταν απευθείας στον πρόεδρο των ΗΠΑ. Ο Γουέστμορλαντ ήταν υ­ πέρμαχος της επιθετικής στρατηγικής. Στο τέλος του 1967 είχε κατορθώσει να εξουδε­ τερώσει τις δυνάμεις των Βιετκόνγκ στην ύ­ παιθρο, χρησιμοποιώντας την τακτική της ά­ μεσης επέμβασης με ελικόπτερα και της μαζι­ κής χρήσης πυρός. Η επίθεση του Τετ, το 1968, μείωσε την αξιοπιστία του στα μάτια των Αμερικανών, οι οποίοι είχαν πιστέψει στις υποσχέσεις του για μια γρήγορη νίκη. Τον Ιούνιο του 1968 ο στρατηγός αντικαταστάθηκε από τον στρατηγό Κρέιτον Αμπραμς (Creighton Abrams). Τοποθετήθηκε αρχηγός του Στρατού και το 1972 αποστρατεύθηκε.

Ο σ τρ α τη γ ό ς Ο υίλιαμ Γ ουέσ τμορλαντ, δ ιο ικ η τή ς τη ς Α μ ερ ικα νική ς Σ τρ α τιω τικ ή ς Α π οστολής σ το Β ιετνά μ . Η ταν υπέρμαχος τη ς ε π ιθ ε τικ ή ς σ τρ α τη γ ικ ή ς , η οποία έ φ ε ρ ε α π ο τελ έσ μ α τα το 1965, το 1966 και το 1967. Κ α τη γο ρ ή θ η κε ό τ ι υ π ο τίμ η σ ε τις ε π ιθ ε τικ έ ς δ υ ν α τό τη τε ς το υ Β ο ρ είο υ Β ιετν ά μ και ό τ ι δ εν π ροέβλεψ ε την επ ίθ εσ η το υ Τετ.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

;-έκ ρ ο υ σ ε την επίθεση. Οι επ ιτιθέμενοι ε. ιαχύθηκαν από το 2ο Τάγμα των Βιετκόνγκ <αι κατόρθωσαν να εισχωρήσουν στο κτίριο. 0 . κομμάντος οχυρώθηκαν σε ένα τμήμα του κτιρίου και περίμεναν ενισχύσεις, αλλά τελικά εξοντώ θηκαν από τους υπερασπι­ στές του. Στο κέντρο διοίκησης του Λονγκ Μπινχ, που συνόρευε με τη μεγάλη αεροπορική βά­ ση Μπιέν Χόα (Bien Hoa), επ ιτέθηκε το 275 Τάγμα των Βιετκόνγκ, μετά από σφοδρό βομβαρδισμό με ρουκέτες και όλμους. Κομ­ ά ν τ ο ς των Βιετκόνγκ επιτέθηκαν σε μεγά­ λη αποθήκη πυρομαχικών, ενώ το 247 Σύ­ νταγμά τους επ ιτέθηκε στη βάση Μπιέν Χόα. Μισή ώρα μετά την εκδήλωση της επί­ θεσης έσπευσαν στην περιοχή ο 2ος Μηχα­ νοκίνητος Λόχος Πεζικού του 47ου Συντάγ­ ματος του Αμερικανικού Στρατού, καθώς και το 2ο Τάγμα του 560 Συντάγματος Πεζι­ κού, το οποίο μεταφ έρθηκε στη βάση με ελ ι­ κόπτερα. Επίσης την επόμενη ημέρα έσπευσε σε βοήθεια το 11ο Τεθωρακισμένο Σύ­ νταγμα Ιππικού. Τα πυρά από τα πολυβόλα των Μ-113 του Συντάγματος διέλυσαν τις δυνάμεις των επιτιθεμένων. Στη μάχη διακρίθηκε ιδ ιαίτερα η Επιλαρχία Τεθωρακισμέ­ νου Ιππικού της 9ης Μεραρχίας Πεζικού. Από τη βάση του, βορειοανατολικά της Σαϊγκόν, έσπευσε σε βοήθεια του Λονγκ Μπινχ η Α’ Ιλη της 1/5 Επιλαρχίας Τεθωρακι­ σμένου Ιππικού της 9ης Μεραρχίας Πεζικού, η οποία μετά από λίγα χιλιόμετρα έπεσε σε ενέδρα Βιετκόνγκ, την οποία εξουδετέρωσε με λίγες σχετικά απώλειες. Πλησιάζοντας στην πόλη του Μπιέν Χόα οι Αμερικανοί βρή­ καν τη γέφυρα που οδηγούσε στην πόλη α­ νατιναγμένη, Τα Μ-113 κατόρθωσαν να διαβούν το ποτάμι, αλλά τα άρματα μάχης ανα­ γκάστηκαν να μείνουν πίσω. Οι Αμερικανοί εισήλθαν στην πόλη και είδαν ένα πλήθος α­ τόμων συγκεντρωμένων στην πλατεία της. Πλησιάζοντας οι άνδρες διαπίστωσαν κατά­ πληκτοι ότι οι συγκεντρωμένοι ήταν στρα­ τιώ τες του εχθρού. Οι βολές των Βιετκόνγκ έθεσαν εκτός μάχης δύο Μ-113. Τα υπόλοι­ πα οχήματα διέσωσαν τα πληρώματα των δύο κτυπημένων Μ-113 και διασκόρπισαν τον εχθρό με τα πυρά των πολυβόλων τους. Πλησιάζοντας στην αεροπορική βάση οι Α­ μερικανοί είδαν πλήθος στρατιωτών του ε ­ χθρού στην εθνική οδό αρ. 1 να συντάσσεται για επίθεση. Ο διοικητής του πρώτου ου­ λαμού των Μ-113 διέτα ξε τα τεθωρακισμένα να εισ έλθουν σε δρόμο παράλληλο της εθ ν ι­ κής οδού. Ετσι τα αμερικανικά τεθω ρακι­ σμένα βρέθηκαν στα νώτα των εχθρικών δυ­ νάμεων, τις οποίες και διασκόρπισαν με συ­ γκεντρω τικά πυρά. Η φάλαγγα, χωρίς άλλα επεισόδια, ενώθηκε με τις υπόλοιπες αμερι­ κανικές δυνάμεις που υπεράσπιζαν τη βάση. Οι επανειλημμένες επιθέσεις των Βιετκόνγκ στη βάση Μπιέν Χόα κατά τη διάρκεια της ημέρας αποκρούστηκαν. Η επίθεση με τον μεγαλύτερο αντίκτυπο και τα μικρότερα αποτελέσματα έγινε στην αμερικανική πρεσβεία στη Σαϊγκόν. Τα ξημε­ ρώματα της 31ης Ιανουαρίου μια ομάδα αυ­ τοκτονίας 15 Β ιετκόνγκ, χρησιμοποιώντας

Π τώ ματα Β ιε τκ ό ν γ κ σ το ν π ερίβολο τη ς α μ ερ ικα νική ς π ρεσ βείας σ τη Σ α ϊγκό ν, μ ε τά τη ν α νακατάληψ ή τη ς από π εζο να ύ τες κα ι στρ α το νό μ ους.

ΠΑΟ των 106 mm. Το π υροβόλο α υ τό , ε γ κ α τε σ τη μ έ ν ο σε π ολλές π εριπ τώ σεις επάνω σε όχημα, α π ο δ είχ θ η κε πολύ χρ ήσ ιμ ο για τις ο δ ο μ α χ ίες σ τη ν πόλη Χουέ.

εκρηκτικά, άνοιξε τρύπα στον γρανιτένιο τοίχο της πρεσβείας. Οι δύο στρατιω τικοί α­ στυνομικοί που φρουρούσαν την πρεσβεία σε ανταλλαγή πυροβολισμών σκότωσαν δύο από τους επιτιθέμενους, αλλά σκοτώθηκαν από τα πυρά των υπολοίπων. Θύματα των Β ιετκό νγκ ήταν επίσης δύο Αμερικανοί της στρατιω τικής αστυνομίας που περιπολούσαν γύρω από την πρεσβεία και ένας πεζο­ ναύτης ο οποίος βρισκόταν στον κήπο της και άνοιξε πυρ κατά των επιτιθεμένων. Ενας άλλος άνδρας τη ς στρατιω τικής αστυνομίας έκλεισ ε τις χαλύβδινες πόρτες του κτιρίου, αποκλείοντας την είσοδο στους επ ιτιθ έμε­ νους. Στην ανταλλαγή πυροβολισμών σκο­ τώθηκαν οι τρ εις επικεφαλής των Βιετκόν-

γκ. Οι υπόλοιποι οχυρώθηκαν στον κήπο της πρεσβείας και περίμεναν ενισχύσεις. Αυτές δεν έφθασαν ποτέ. Η μόνη επ ιθετική ενέρ ­ γεια των κομμάντος ήταν η ανατίναξη, με ρουκέτα, του θυρεού με τον αμερικανικό α­ ετό, που βρισκόταν στην είσοδο του κτιρίου της πρεσβείας. Με το φως της ημέρας το πυρ ενός ελι­ κοπτέρου και μιας διμοιρίας μιας αερομεταφερόμενης μονάδας, που παραβίασε την ε­ ξωτερική πόρτα του κήπου της πρεσβείας, εξουδετέρω σε τους Βιετκόνγκ. Η «κατάλη­ ψη» είχε διαρκέσει έξι ώρες. Μέσα σε λίγα λεπτά από την έναρξη της επίθεσης κατέφθασαν δημοσιογράφοι και τηλεοπτικά συνεργεία του πρακτορείου Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Ίβ ■w

Associated Press. Οι δημοσιογράφοι, μη έχο­ ντας άμεοη αντίληψη των γεγονότων που συνέβαιναν στον κήπο της πρεσθείας, βασί­ στηκαν σε εκτιμ ήσ εις ανδρών της αμερικα­ νικής στρατιωτικής αστυνομίας που είχαν περικυκλώσει το κτίριο. Οι εκτιμήσ εις αυτές ήταν αντιφ ατικές. Οι δημοσιογράφοι συμπέραναν ό τι μέρος του κτιρίου της πρεσβείας είχε καταληφθεί. Οι ανταποκρίσεις τους έφθασαν στις ΗΠΑ πριν από την έκδοση των πρωινών εφημερίδων μεγάλης κυκλοφο­ ρίας. Το πρωί ο μέσος Αμερικανός μάθαινε κατάπληκτος ό τι η πρεσβεία της χώρας του είχε καταληφθεί. Οταν τα τηλεοπτικά συ­ νεργεία εισήλθαν στον κήπο της πρεσβείας αργά το πρωί, αντίκρυσαν σκηνές φρίκης. Πτώματα νεκρών Βιετκόνγκ ήταν διεσπαρ­ μένα στον κήπο και υπάλληλοι της πρεσβεί­ ας περιφέρονταν αναστατωμένοι. Οι εικό ­ νες αυτές έκαναν τον γύρο του κόσμου. Στις 09.20 ο στρατηγός Γουέστμορλαντ έδωσε συνέντευξη Τύπου στο κτίριο της πρεσβείας και εξήγησε στους δημοσιογράφους ότι αυ­ τό δεν είχε καταληφθεί. Οι δημοσιογράφοι όμως είχαν την άποψη ό τι ο Γουέστμορλαντ τους παραπλανούσε και αυτή την άποψη με­ τέφ ερ αν στους αναγνώστες τους. Το ιπποδρόμιο του Φου Το κατελήφθη από το 6ο Τάγμα των Βιετκόνγκ, που έτσ ι μπορούσαν να ελέγχουν την πρόσβαση στην πόλη της Σαϊγκόν. Ενας λόχος της 199ης Ε­ λαφρός Ταξιαρχίας Πεζικού έσπευσε προς το ιπποδρόμιο επιβαίνοντας σε φορτηγά και Μ-113. Επεσε όμως σε ενέδρα και το προπορευόμενο Μ-113 κτυπήθηκε από ρουκέτα, που σκότωσε τον αρχηγό πληρώματος του οχήματος και δύο από το πλήρωμα. Οι Αμε­ ρικανοί α ντεπ ιτέθηκαν και με την υποστήρι­ ξη πυρών από ελικόπτερα κατέλαβαν το ιπ­ ποδρόμιο στις 16.30. Επειτα ενισχύθηκαν από το 33ο Τάγμα των Ρέηντζερ του Νοτίου Βιετνάμ και προσπάθησαν να καταλάβουν τις συνοικίες γύρω από το ιπποδρόμιο. Οι μάχες ήταν σκληρότατες. Φάλαγγα ενισχύ­ σεων δέχθηκε επίθεση των Β ιετκόνγκ με α­ ποτέλεσμα την απώλεια τριών Μ-113. Αντε­ πίθεση των Β ιετκόνγκ για την ανακατάληψη του ιπποδρομίου αποκρούστηκε. Η μάχη συ­ νεχίστηκε για μερικές ακόμα ημέρες. Από την 1η Φεβρουάριου και μετά το Γενικό Επιτελείο του Βορείου Βιετνάμ αντελήφθη ό τι το σχέδιό του είχε αποτύχει και ακύ­ ρωσε τις περαιτέρω επιθέσεις εναντίον στόχων στη Σαϊγκόν. Η πόλη τελικά εκκαθα­ ρίστηκε από τον εχθρό στις 7 Μαρτίου, πέ­ ντε εβδομάδες μετά την έναρξη της επίθεσης.

01 ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ΣΕ ΑΛΛΕΣ ΠΟΛΕΙΣ Το Ντα Ναγκ ήταν η δεύτερη σε μέγεθος πόλη του Νοτίου Βιετνάμ. Ενας ενισχυμένος λόχος Β ιετκόνγκ επ ιτέθηκε στο κτίριο διοί­ κησης του Νοτιοβιετναμικού 1ου Σώματος Στρατού. Ο διοικητής του Σώματος, υπο­ στράτηγος Χοάνγκ Λαμ (Hoang Lam), ζήτησε από τους Αμερικανούς αεροπορική υποστή­ ριξη. Με έγκρισή του οι Α μερικανοί βομβάρ­ Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Κ α τα δ ρ ο μ είς (Rangers) το υ Ν ο τίο υ Β ιε τν ά μ κα λύπ τοντα ι πίσω από φ ρ ά κτη, ενώ μ α ίνο ντα ι ο ι π υ ρ κα γιές στην πόλη τη ς Σ α ϊγκό ν, κα τά τη δ ιά ρ κεια των εκκα θ α ρ ισ τικ ώ ν επιχειρήσεων.

δισαν τους επ ιτιθέμενους σε απόσταση 150 μέτρων από το διοικητήριο. Οι Β ιετκόνγκ υ­ ποχώρησαν και ο στρατηγός Λαμ διέτα ξε την καταδίωξή τους με ελικόπτερα. Η επίθε­ ση στο Ντα Ναγκ είχε αποτύχει. Στο δέλτα του ποταμού Μ εκόνγκ οι Βιετκόνγκ πραγματοποίησαν σφοδρές επι­ θέσ εις σε 13 από τις 16 πρωτεύουσες επαρ­ χιών. Στην πόλη του Μάι 0ο, νότια της Σαϊγκόν, εισέβαλαν τρία τάγματα Β ιετκόνγκ και ένας λόχος μηχανικού. Τρία τάγματα Αμερι­ κανών πεζοναυτών έσπευσαν στην πόλη για να ενισχύσουν την πιεζόμενη 7η Μεραρχία Πεζικού του Νοτίου Βιετνάμ. Η μάχη έγινε από σπίτι σε σπίτι και τελικά οι Βιετκόνγκ εκδιώχθηκαν από την πόλη. Τμήμα της πόλης Μπαν Με Θουό (Ban Me Thuot) κατελήφθη από την 33η βορειοβιετναμική Μεραρχία. Ο συνταγματάρχης

του Νοτιοβιετναμικού Στρατού Ντάο Κουάνγκ μετά από τρ εις ημέρες σκληρών μαχών διέτα ξε τον βομβαρδισμό της πόλης, η ο­ ποία καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς αλ­ λά η επίθεση του εχθρού αποκρούστηκε. Στις 7 Φεβρουάριου άρματα μάχης του Βορειοβιετναμικού Στρατού ηγήθηκαν επί­ θεσης δύναμης η οποία κατέλαβε το στρα­ τόπεδο των αμερικανικών Ειδικών Δυνάμε­ ων στο Λανγκ Βέι (Lang Vei). Οι Αμερικανοί αντεπ ιτέθηκα ν κυρίως με την Αεροπορία τους και ο εχθρός αποσύρθηκε. Στις 21 Φεβρουάριου το Γενικό Επιτε­ λείο του Βορείου Βιετνάμ έδωσε εντολή να σταματήσουν οι επιθέσεις σε όλη την επί* κράτεια του Νοτίου Βιετνάμ, με εξαίρεση την πόλη της Χουέ. Εκεί οι μονάδες του Βορειοβιετναμικού Στρατού διατάχθηκαν να κρατήσουν τις θέσ εις τους.

Η επίθεση στη δάση του Κε Σαν άρχισε στις 20 Ιανουαρίου, με ενέργεια των Βορειοβιετναμέζων στους λόφους που περιέβαλλαν τη βάση και κατέχονταν από τους Αμερι­ κανούς. Οι επιθέσεις αυτές αποκρούστηκαν με πυρά από όλμους και πυροβολικό του Κε Σαν. Στις 23 Ιανουαρίου η 325 Μεραρχία των Βορειοβιετναμέζων επ ιτέθηκε στην ίδια τη βάση, αλλά αποκρούστηκε με πυρά πυροβο­ λικού. Οι κομμουνιστές πολιόρκησαν τη βά­ ση βομβαρδίζοντάς την με όλμους των 82 και των 120 mm και με ρουκέτες των 122 mm. Η πολιορκία κράτησε 77 ημέρες. Η βάση ανεφοδιαζόταν τα κτικά από αεροσκάφη C130, παρόλο που ο διάδρομος προσγείωσης προσβαλλόταν από τα πυρά του εχθρού. Τα αμερικανικά αεροσκάφη του Ναυτικού και των Πεζοναυτών προκάλεσαν μεγάλες απώ­ λ ειες στους επιτιθέμενους. Η πολιορκία λύ­ θηκε την 1η Απριλίου, όταν οι Πεζοναύτες συναντήθηκαν με την 3η Ταξιαρχία της 1ης Μεραρχίας Ιππικού η οποία είχε επ ιτεθ εί στους κομμουνιστές από τα νώτα. Οι Αμερι­ κανοί είχαν απώλειες 205 ανδρών και οι κομ­ μουνιστές τουλάχιστον 10.000.

f t # β ο μ β α ρ δ ισ τικ ό Α-1 S ky raide r π ρ ο σ β ά λ λ ϊι rö β ο ρ ειο β ιετν α μ ικ ό π υροβολικό σ το υς λό φ ο υ ς γύρω από το Κε Σαν.

κατάλογο με 196 άτομα τα οποία θα συλλαμβάνονταν με την έναρξη της επίθεσης. Ο κα­ τάλογος αυτός περιελάμβανε πολιτικούς, α­ νώτερους στρατιω τικούς και κρατικούς λ ε ι­ τουργούς του Νοτίου Βιετνάμ, ακόμα και Ευρωπαίους και Αμερικανούς. Το σχέδιο προέβλεπε τη μεταφορά τους στο Βόρειο Βιετνάμ εάν αυτό ήταν δυνατό, ειδάλλως θα εκτελούντο ως «αντιδραστικά και τυραννικά στοιχεία». Η επίθεση άρχισε στις 03.40 της 31ης Ιανουαρίου. Η πόλη δέχθηκε καταιγισμό από ρουκέτες και το πεζικό των κομμουνιστών πέρασε γρήγορα τον Ποταμό των Αρωμάτων και κατέλαβε το αυτοκρατορικό ανάκτορο, καθώς και κτίρια στο νότιο τμήμα του ποτα­ μού. Στη Χουέ βρισκόταν το διοικητήριο του ταξίαρχου Νγκο Κουάτ Τρουόνγκ (Ngo Quat Truong), που είχε λάβει το μήνυμα ακύρωσης τη ς εκεχειρίας από το στρατηγείο του Γουέ­ στμορλαντ και έθεσ ε τους στρατιώ τες του σε επιφυλακή. Ομως η μισή δύναμή του είχε ήδη λάβει εορταστικές άδειες. Η δύναμη του ταξίαρχου ήταν ένας λόχος αναγνώρι­ σης της 1ης Μεραρχίας του Νοτίου Βιετνάμ με την επωνυμία «Μαύροι Πάνθηρες».

Στην άλλη όχθη του ποταμού υπήρχαν οι εγκαταστάσεις της Στρατιωτικής Διοίκη­ σης του Βιετνάμ, που στέγαζε Αμερικανούς και Αυστραλούς στρατιω τικούς συμβούλους και προσωπικό. Αυτά τα δύο κτιριακά συ­ γκροτήματα αποτέλεσαν τις μόνες νησίδες αντίστασης στην επίθεση δύο συνταγμάτων πεζικού και μιας μοίρας πυροβολικού του Βορείου Βιετνάμ, καθώς και του 12ου Τάγ­ ματος Πεζικού και δύο ταγμάτων μηχανικού των Βιετκόνγκ. Η υπόλοιπη πόλη είχε κατα­ ληφθεί. Δεκατρία χιλιόμετρα νότια της πόλης βρισκόταν η βάση των Αμερικανών Πεζοναυ­ τών του Φου Μπάι (Fu Bai). Διοικητής της 1ης Μεραρχίας Πεζοναυτών ήταν ο ταξίαρχος Φόστερ Λαχούε (Foster Lahue). Ο Λαχούε έλαβε εκκλήσεις για βοήθεια, μη έχοντας ό­ μως πληροφορίες για το μέγεθος της εχθρι­ κής επίθεσης αποφάσισε να σ τείλει σε βοή­ θ εια του κτιρίου της Στρατιωτικής Διοίκη­ σης τον Λόχο Α του 1ου Τάγματος Πεζοναυ­ τών. Ο λοχαγός Γκόρντον Μπάτσελερ επιβί­ βασε τους άνδρες του σε φορτηγά αυτοκί­ νητα και με τη συνοδεία δύο αρμάτων Μ-48 έφθασε στα προάστια τη ς Χουέ. Χωρίς να το γνωρίζει θα αντιμετώπιζε τη δύναμη πυρός μιας μεραρχίας Βορειοβιετναμέζων. Εισερ­ χόμενη στην πόλη η δύναμη του Μπάτσελερ δέχθηκε καταιγισμό πυρών από ΑΚ-47 και α­ ντιαρματικούς εκτο ξευ τές RPG. Τα Μ-48 και οι πεζοναύτες ανταπέδωσαν τα πυρά, ανα­ γκάστηκαν όμως να ζητήσουν κάλυψη σε ένα χαντάκι, όπου και περιέθαλψαν τους τραυματίες τους. Σε βοήθεια του Λόχου Α έσπευσε ο Λόχος G, ο οποίος κατόρθωσε μεν να ενω θεί με τον πρώτο λόχο αλλά και οι δύο καθηλώθηκαν από τα εχθρικά πυρά. Ο ε ­ φιάλτης για τους πεζοναύτες είχε αρχίσει. Στις 3 Φεβρουάριου τη διοίκηση των Λό­ χων F, G και Η ανέλαβε ο αντισυνταγματάρχης Ερνεστ Τσήθαμ, με διαταγές να «εκκα­ θαρίσει» την πόλη. Η επίθεση άρχισε με α­ ντικειμ ενικό σκοπό την κατάληψη του ταχυ­ δρομείου και του υποθηκοφυλακείου. Χρει­ άστηκαν 24 ώρες για την κατάληψη του υπο­ θηκοφυλακείου, το οποίο κτυπήθηκε από οβίδες αρμάτων Μ-48, ΠΑΟ 106 mm, όλμους των 81 mm και τελικά από κάνιστρα καπνογό-

19

Η «ΜΑΤΩΜΕΝΗ» ΧΟΥΕ Η αυτοκρατορική πόλη της Χουέ είναι ένα από τα ιερότερα μέρη του Βιετνάμ και ένα σύμπλεγμα από κήπους, τάφρους και περίπλοκα πέτρινα κτίρια. Η ακρόπολη κτίσθηκε από τους Γάλλους τον 19ο αιώνα, με υπόδειγμα την Απαγορευμένη Πόλη του Πε­ κίνου. Η πόλη εκτός από συμβολική αξία ε ί­ χε και στρατηγική, ως συγκοινωνιακός κόμ­ βος για τον εφοδιασμό των στρατευμάτων στην Αποστρατιωτικοποιημένη Ζώνη (Demilitarized Zone). Τη διασχίζει ο Ποταμός των Αρωμάτων. Το σχέδιο επίθεσης των Βορειοβιετναμέζων ήταν λεπτομερέστατο. Είχαν χωρίσει την πόλη σε τέσ σερις το μείς και είχαν επισημάνει κάθε κτίριο που στέγαζε στρατιω τι­ κές και πολιτικές υπηρεσίες. Οι υπηρεσίες πληροφοριών τους είχαν καταρτίσει έναν Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΒΟ ΝΓΚΟΥΠΕΝ ΓΚΙΑΠ Ο στρατηγός Γκιάπ γεννήθηκε το 1912 στην επαρχία Κουάνγκ Μπιν (Quang Binh). Παρακολούθησε γαλλικό γυμνάσιο και το πανεπιστήμιο του Ανόι, με σκοπό να γίνει δά­ σκαλος. Ανήκε στο κομμουνιστικό κόμμα και κατατάχθηκε στους Βιέτ Μινχ, επιδεικνύο­ ντας μεγάλες στρατιωτικές ικανότητες. Η­ ταν ο δημιουργός της μεγάλης νίκης των Βιέτ Μινχ κατά των Γάλλων στο Ντιέν Μπιέν

20 mm

νων. Μ ικρές ομάδες πεζοναυτών πολεμού­ σαν από σπίτι σε σπίτι και από αυλή σε αυλή, χρησιμοποιώντας Μ-16 και χειροβομβίδες. Το 1ο Τάγμα της 1ης Μεραρχίας μετά από σκληρές μάχες κατέλαβε το γυμνάσιο, την καθολική εκκλησία και το αθλητικό κέντρο. Στις 5 Φεβρουάριου, μετά από πολυαίμακτο αγώνα, κατελήφθη το κτίριο του επαρχιακού κοινοβουλίου και τό τε πλέον η αντίσταση των κομμουνιστών άρχισε να εξασθενεί. Ο καιρός ήταν κρύος και βροχερός, εμποδίζο­ ντας την αποτελεσματική υποστήριξη από αέρος με ελικόπτερα. Στις 13 Φεβρουάριου με την υποστήριξη αρμάτων Μ-48 και τεθω ­ ρακισμένων αντιαρματικών Ontos οι πεζο­ ναύτες έφθασαν στις όχθες του ποταμού και ενώθηκαν με στρατεύματα της 1ης Μ ε­ ραρχίας Ιππικού και άνδρες της 101ης Αερομεταφ ερόμενης Μεραρχίας. Παρόλα αυτά χρειάστηκαν δώδεκα ακόμα ημέρες για να εκκαθαρισθούν οι εσ τίες αντίστασης. Παρέμενε η ανακατάληψη του αυτοκρατορικού ανακτόρου. Χρειάστηκαν δύο εβδο­ μάδες σκληρών μαχών από δυνάμεις αλεξι­ πτωτιστών του Νοτίου Βιετνάμ και Αμερικα­ νών πεζοναυτών για να εκκαθαρισθεί το κτιριακό συγκρότημα των ανακτόρων. Στις μά­ χες α υτές διακρίθηκε ο Λόχος L του 3ου Τάγ­ ματος του 5ου Συντάγματος Πεζοναυτών υπό τον Ελληνοαμερικανό λοχαγό Τζων Νιότη (John Niotis). Το βράδυ της 24ης Φεβρουά­ ριου οι πεζοναύτες κατέβασαν τη σημαία του Βορείου Βιετνάμ από τη στέγη των ανα­ κτόρων. Η μάχη της Χουέ είχε ουσιαστικά τ ε ­ λειώσει.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Φου (Dien Bien Phu) το 1954. Ως υπουργός Αμυνας του Βορείου Βιετνάμ έστειλε δυνά­ μεις του Βορειοβιετναμικού Στρατού να πο­ λεμήσουν στον Νότο, το 1960. Παρά το ότι οι μεγάλες επιθετικές ενέργειες που σχεδίασε, το 1968 και το 1972, δεν ήταν νικηφόρες, τα πολιτικά οφέλη ήταν σημαντικά. Στα τέλη της δεκαετίας του 70 τέθηκε διακριτικά στο περιθώριο και σήμερα ζει ως συνταξιούχος.

Η πόλη είχε υποστεί μεγάλες ζημιές. Εί­ χαν καταστραφεί περίπου 10.000 κατοικίες και 116.000 άτομα από συνολικό πληθυσμό 140.000 είχαν μείνει άστεγα. Οι απώλειες των κομμουνιστών ήταν 5.100 άνδρες. Οι Α­ μερικανοί είχαν 147 νεκρούς και 857 τραυμα­ τίες και οι Νοτιοβιετναμέζοι 384 νεκρούς. Οι Αμερικανοί ανακάλυψαν 2.800 πτώμα­ τα πολιτών του Νοτίου Βιετνάμ σε πρόχει­ ρους τάφους, ενώ άλλοι 2.000 φέρονταν ως αγνοούμενοι. Οι κομμουνιστές προέβησαν σε εκτετα μένες εκκαθαρισ τικές επιχειρή­ σεις σε βάρος αντιφρονούντων και «αντι­ δραστικών». Ο ανθυπολοχαγός Ρόμπερτ Σάντος (Robert Santos) της 101ης Αερομεταφερόμενης Μεραρχίας περιέγραψε το θέαμα που αντίκρυσε όταν ανακαλύφθηκαν οι ομα­ δικοί τάφοι: «Τα πτώματα ήταν δεμένα πισθάγκωνα. Μερικά έφεραν ίχνη βασανισμού. Ολα είχαν πυροβοληθεί με μια σφαίρα στον αυχένα».

ΕΠΙΛΟΓΟΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η επίθεση του Τετ κατέληξε σε μεγάλη στρατιωτική ήττα του Βορείου Βιετνάμ. Οι απώλειες των Βιετκόνγκ ήταν τόσο μεγάλες ώστε έπαψαν πλέον να αποτελούν υπολογί­ σιμη δύναμη, Πιεζόμενος από την κατακραυ­ γή της κοινής γνώμης ο πρόεδρος Τζόνσον αντικατέστησε τον στρατηγό Γουέστμορλαντ με τον στρατηγό Αμπραμς. Η αμερικανική στρατιωτική και πολιτική ηγεσία υιοθέτησε την πολιτική της «βιετναμοποίησης». Το βά­ ρος των πολεμικών επιχειρήσεων έπρεπε να

ζ , ζ τ ζ ί ΐ . ζ ~ : tic Ενοπλες Δυνάμεις του Νοτίου Βιετνάμ. Οι Αμερικανοί θα εκτελού: ζ . ί ~ . · 7 · - . ' ζ ζ · -,.χειρήσεις περιορισμένης έκτασης και σταδιακά θα αποσύρονταν από τη χώρα. Ο έγκυρος σχολιαστής της τηλεόρασης Γουόλτερ Κρονκάιτ (Walter Kronkite), σε εκ­ πομπή του διετύπωσε την άποψη ότι η Αμε­ ρική θα έπρεπε να επιδιώξει τη σύναψη έ ν τι­ μης ειρήνης με το Βόρειο Βιετνάμ, εφόσον ο πόλεμος δεν μπορούσε να κερδ ηθ εί με στρατιωτικά μέσα. Ο πρόεδρος Τζόνσον α­ νακοίνωσε ότι δεν θα έθ ετε υποψηφιότητα στις επόμενες προεδρικές εκλογές. Τα μαζι­ κά μέσα ενημέρωσης έδειχναν εικόνες των καταστροφών στις πόλεις, «έργου» των Α­ μερικανών και των Νοτιοβιετναμέζων, απο­ σιωπώντας επιμελώς τις κομμουνιστικές θη ­ ριωδίες στη Χουέ και σε άλλες πόλεις. Η νί­ κη του Τετ είχε μεταβ ληθεί σε πολιτική ήττα. Οι Αμερικανοί συνειδητοποίησαν ότι σε μια σύγχρονη κοινωνία δεν αρκούν μόνο οι στρατιω τικές νίκες για να κερδ ηθ εί ένας πό­ λεμος. Θα πρέπει η κοινή γνώμη και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης να υποστηρίζουν την πολεμική προσπάθεια. Στις στρατιω τικές ε­ πεμβάσεις τους στη Γρενάδα το 1983, στον Παναμά το 1989 και στον πόλεμο του Κόλ­ που το 1991 έδειξαν ό τι είχαν αφομοιώσει τα μαθήματα του Βιετνάμ. Η κοινή γνώμη είχε προετοιμασθεί κατάλληλα και οι ειδήσεις από το πεδίο της μάχης είχαν «φιλτραρισθεί» από την Υπηρεσία Τύπου και Δημοσίων Σχέσεων του Αμερικανικού Στρατού.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) James P. Arnold: THE ΤΕΤ OFFENSIVE 1968, Osprey Campaign Series, 1990. (2) John Pimlot: VIETNAM, THE DECICIVE BATTLES, Michael Joseph, London, 1990. (3) Ray Bonds: THE VIETNAM WAR, Crown Publishers, 1979. (4) Jim Mesko: GROUND WAR VIETNAM, Vol. 2, 1965-1968, Squadron Signal Publications, 1992. (5) AI Santoli: EVERYTHING WE HAD, Ballantine Books, 1981. (6) Sir Robert Thompson: WAR IN PEACE, CONVENTIONAL AND GUERILLA WARFARE SINCE 1945, Harmony books, New York, 1982. (7) John Pimlot & Adrian Gilbert: MODERN FIGHTING MEN, Orbis, 1986. (8) NAM: Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ TOY ΒΙΕΤΝΑΜ, τόμοι 3&4, Αλκυών, 1989. (9) Jack Murphy: HISTORY OF THE UNITED STATES MARINES, Bison Books, 1984. (10) Lee A. Russell: U.S. MARINES CORPS SINCE 1942, Osprey Elite, 1984. (11) Jim Mesko: ARMOR IN VIETNAM, Squadron Signal Publications, 1984. (12) Gordon Rottman: US SPECIAL FORCES 19521984, Osprey Elite, 1985. (13) Ken Conboy & Ken Bowra: THE NVA AND VIETKONG, Osprey Elite, 1991. (14) Lee A. Russell: ARMIES OF THE VIETNAM WAR, volume 2, Osprey, 1983.

ΙΩΑΝΝΗΣ ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΣ Αρχιπλοίαρχος ε.α. - Δ ρ Ν ομικής

01 Σ ΥΜ Μ Α Χ ΙΚ Ε Σ Ν ΑΥΤΙΚΕΣ Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ Ε ΙΣ Σ Τ Ο Α ΙΓΑ ΙΟ Ε Ν Α Ν Τ ΙΟ Ν ΤΩ Ν ΓΕ Ρ Μ Α Ν ΙΚ Ω Ν ΚΑΙ ΤΩ Ν ΙΤΑΛΙΚ Ω Ν Δ Υ Ν Α Μ Ε Ω Ν ΚΑΤΟΧΗΣ Δ ΙΕ Ξ Η Χ Ο Η Σ Α Ν , Ο Λ Α ΤΑ Χ Ρ Ο Ν ΙΑ ΤΟ Υ Β ’ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ ΙΟ Υ

Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ

ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ

ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΑΤΑ TON Β' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ , Α Ρ Χ ΙΚ Α M EN ΜΕ Κ ΥΡΙΑ

ΑΙΧΜ Η ΤΑ ΕΛ Λ Η Ν ΙΚ Α ΥΠ Ο Β ΡΥΧΙΑ, ΣΤΗ Σ Υ Ν Ε Χ Ε ΙΑ Δ Ε ΚΑΙ Κ Υ Ρ ΙΩ Σ Α Π Ο ΤΟ 1943 Μ ΕΧΡ Ι ΤΗ ΛΗ ΞΗ ΤΟ Υ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ ΤΟ ΣΟ ΜΕ ΤΑ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Α ΚΑΙ Π Α Λ Ι ΥΠ Ο Β ΡΥΧΙΑ, Ο Σ Ο ΚΑΙ Μ Ε Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Α ΚΑΙ Β ΡΕΤΑΝ ΙΚ Α Α Ν Τ ΙΤ Ο Ρ Π ΙΛ Λ ΙΚ Α . ΗΤΑΝ Α Γ Ω Ν Α Σ ΕΠ ΙΚ Ο Σ, ΤΡΑΓΙΚΟΣ, Μ ΕΓΑΛΕΙΩ Δ Η Σ.

Μ έλη το υ πληρώ ματος το υ Υ/Β “ Ν η ρ ε ύ ς ” φ ω το γρ α φ ίζο ντα ι σ το κατάστρω μα τ ο ν σκάφ ους.

σ ύ ν το μ η ε ξ ισ τό ρ η σ η τ η ς ε π ιχ ε ιρ η σ ια κ ή ς δ ρ ά σ η ς τω ν ε λ λ η ­ ν ικ ώ ν υ π ο β ρ υ χ ίω ν που α κ ο λ ο υ θ ε ί, ε κ φ ρ ά ζ ε ι α σ φ α λώ ς τ η ν π ο λ ε μ ικ ή τ ο υ ς σ υ μ μ ε τ ο χ ή σ το ν κ ο ιν ό σ υ μ μ α χ ικ ό αγώ να, ε ί­ ν α ι δ ε α π α λ λ α γ μ έ ν η από π λ η θ ώ ρ α λ ε π τ ο μ ε ρ ε ιώ ν , π ε ρ ισ τα τικ ώ ν κ α ι σ το ιχ ε ίω ν που κ α τ α δ ε ικ ν ύ ο υ ν τ ο π ά θ ο ς τω ν α ξ ιω μ α τικ ώ ν κα ι τω ν π λη ρ ω μ ά τω ν τ ο υ ς γ ια τη ν ίκ η κ α ι τ η ν α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η τ η ς πα­ τ ρ ίδ α ς . Σ υ γ χ ρ ό ν ω ς όμω ς η επ ική α υ τή π ρ ο σ π ά θ ε ια ε π ιβ ε β α ιώ ν ε ι γ ια ά λ λ η μια φ ο ρ ά τ ο ν ε θ ν ικ ό δ ε σ μ ό το υ Ε λλη να μ ε τ ο ισ το ρ ικ ό το υ Α ιγ α ίο , δ ε σ μ ό ο ι ρ ίζ ε ς το υ ο π ο ίο υ χ ά ν ο ν τ α ι σ το υ ς α ιώ ν ε ς κα ι σ τη ν π ρ ο ϊσ το ρ ία .

Η

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΣ ΧΩ ΡΟ Σ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟ Υ

Ο

22 ■■■

Το Α ιγ α ίο α π ε τ έ λ ε σ ε μία από τ ις π λ έ ο ν ε π ικ ίν δ υ ν ε ς , γ ια α ε ρ ο ν α υ τ ικ έ ς σ υ μ μ α χ ικ έ ς ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις , π ε ρ ιο χ έ ς , ε ­ π ε ιδ ή ο ι δ υ ν ά μ ε ις κ α τ ο χ ή ς είχ α ν τη δ υ ­ ν α τ ό τ η τ α να χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ ν , το π ικ ά , ό ­ λ ε ς τ ις σ χ ε τ ικ έ ς ε λ λ η ν ικ έ ς ν α υ τ ικ έ ς β ά σ εις , α ε ρ ο δ ρ ό μ ια κ α ι σ τ ρ α τ ιω τ ικ έ ς ε γ κ α τ α σ τ ά σ ε ις που ε ίχ α ν κ α τα λ ά β ε ι, τ ό σ ο σ το ε λ λ η ν ικ ό η π ε ιρ ω τικ ό έ δ α ­ φ ο ς , ό σ ο κ α ι σ τη ν Κ ρ ή τη κα ι σ τα ά λ λ α ν η σ ιά το υ α ρ χ ιπ ελ ά γ ο υ ς το υ Α ιγ α ίο υ . Ε π ίσης μπ ορούσαν να ε κ μ ε τ α λ λ ε ύ ο ν τ α ι τ η ν π λη θ ώ ρ α τω ν π α ρ ο μ ο ίω ν μ ικρ ώ ν β ά σ εω ν, α ε ρ ο δ ρ ο ­ μίω ν κ α ι ά λ λ ω ν ε γ κ α τα σ τά σ ε ω ν , τ ις ο ­ π ο ίε ς ο ι Ιτα λ ο ί ε ίχ α ν ή δ η κ α τ α σ κ ε υ ά σ ε ι σ τα Δ ω δ ε κ ά ν η σ α , ε ιδ ικ ό τ ε ρ α , μ ε τ ά τ η ν π ρο τ ρ ιά ν τ α π ερ ίπ ο υ ε τώ ν κ α τά λ η ψ ή τ ο υ ς , κ α τά τη δ ιά ρ κ ε ια τ ο υ Ιτα λ ο το υ ρ κ ικ ο ύ π ο λ έμ ο υ τ ο υ 1911-1912. Ο ι ε κ τε τα μ έ ν ε ς , εξά λλου, ν α ρ κ ο θ ε­ τ ή σ ε ις , σ ε ο λ ό κ λ η ρ ο σ χ ε δ ό ν τ ο Α ιγα ίο , ιδ ίω ς τω ν σ τε ν ώ ν κ α ι τω ν δ ια ύ λ ω ν που σ χ η μ α τ ίζ ο ν τ α ι μ ε τ α ξ ύ τω ν ε λ λ η ν ικ ώ ν νήσ ω ν, ν η σ ίδ ω ν κ α ι β ρ α χ ο ν η σ ίδ ω ν τω ν Κ υ κλά δ ω ν κ α ι τ η ς Δ ω δ ε κ α ν ή σ ο υ , κ α ­ θ ώ ς κα ι τω ν σ τε ν ώ ν μ ε τ α ξ ύ τω ν νήσ ω ν κ α ι το υ ε λ λ η ν ικ ο ύ η π ε ιρ ω τικ ο ύ κ ο ρ ­ μού, σ τ ις ε ισ ό δ ο υ ς κόλπ ω ν κ α ι όρμω ν, μ π ρ ο σ τά από λ ιμ ά ν ια κα ι σ ε ά λ λ ε ς π ρ ό­ σ φ ο ρ ε ς π ε ρ ιο χ έ ς (τ ις ο π ο ίε ς τό σ ο ο ι Ιτα λ ο ί, όσ ο κ α ι ο ι Γ ερ μ α ν ο ί π ρ α γ μ α το ­ π ο ίη σ α ν με θ α λ ά σ σ ιε ς ν ά ρ κ ε ς δ ια φ ό ­ ρω ν τύπ ω ν κα ι ε π ιχ ε ιρ η σ ια κ ώ ν π ρ ο δ ια γ ρ α φ ώ ν -μ α γ ν η τ ικ έ ς , κ ρ ο υ σ τ ικ έ ς -ε π α φ ή ς , α γ κ υ ρ ο β ο λ η μ έ ν ε ς κλπ.), ε π α ύ ξ η ­ σ αν τ ο υ ς ν α υ τ ικ ο ύ ς κ ιν δ ύ ν ο υ ς κ α ι μετ έ β α λ α ν το Α ιγ α ίο σ ε μ ια δ υ σ π ρ ό σ ιτη γ ια ν α υ τ ικ έ ς ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις π ερ ιο χ ή . Η α ε ρ ο π ο ρ ικ ή υ π ερ ο χ ή το υ ε χ θ ρ ο ύ σ τη ν π ε ρ ιο χ ή το υ Α ιγ α ίο υ ή τ α ν α π ό λυ ­ τη , μ ε χ ρ η σ ιμ ο π ο ίη σ η τ η ς π λ η θ ώ ρ α ς τω ν το π ικ ώ ν α ε ρ ο δ ρ ο μ ίω ν το υ ε λ λ η ν ι­ κο ύ η π ε ιρ ω τικ ο ύ κ α ι ν η σ ιω τ ικ ο ύ χώ­ ρο υ, όπως π ρ ο α ν α φ έ ρ θ η κ ε , κ α θ ώ ς κα ι με α ε ρ ο π ο ρ ικ ή δ ρ ά σ η από τ η ν Ιτα λ ία , κ α ι τ ο ν ε υ ρ ύ τ ε ρ ο ε ν α έ ρ ιο χώ ρο τ η ς Β α λ κ α ν ικ ή ς που ή λ ε γ χ α ν , ιδ ίω ς κ α τά τ α τ ρ ία π ρώ τα χ ρ ό ν ια το υ π ο λ έμ ο υ (1941, 1942 κ α ι 1943). Το ε χ θ ρ ικ ό δ υ ν α μ ικ ό σ ε π λο ία σ τη ν π ε ρ ιο χ ή το υ Α ιγ α ίο υ ή τ α ν α ρ κ ε τ ά α ξ ιό ­ λο γο . Ο ι Ιτα λ ο ί ε ίχ α ν τ η ν ε υ χ έ ρ ε ια να χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ ν τ ο ν ισ χ υ ρ ό τ ο υ ς σ τό λ ο ,, κ α τά τ α π ρώ τα χ ρ ό ν ια το υ π ο λ έμ ο υ , από τ ο ν Ν α ύ σ τα θ μ ο τ ο υ Τ άρ α ντα , κ α ­ θ ώ ς κ α ι από τ ις τ ο π ικ έ ς β ά σ εις σ το ν κ α τε χ ό μ ε ν ο ε λ λ η ν ικ ό χώ ρο κ α ι ιδ ίω ς σ τη Δ ω δ ε κ ά ν η σ ο , π αρά το γ ε γ ο ν ό ς , β έ β α ια , ό τ ι τ ε λ ικ ά δ ε ν ε κ μ ε τ α λ λ ε ύ θ η κα ν ό σ ο θ α έπ ρ επ ε τ η ν ισ χ υ ρ ή τ ο υ ς ν α υ τ ικ ή δ ύ ν α μ η . Ο ι Γ ερ μ α ν ο ί ε π α ύ ξ η ­ σ αν τη ν α υ τ ικ ή τ ο υ ς ισχύ μ ε ε λ ά χ ισ τα ε λ λ η ν ικ ά π ο λ ε μ ικ ά κ α ι β ο η θ η τ ικ ά π λ ο ία τ ο υ σ τό λ ο υ που κ α τ έ λ α β α ν κ α τά τ η ν εισ β ο λ ή τ ο υ ς σ τη ν Ε λλά δα , κυ ρ ίω ς

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

δ ε με π ο λλά ε λ λ η ν ικ ά ε π ίτ α κ τ α εμ π ο ρ .κά π λο ία , μ ικ ρ ο ύ κ υ ρ ίω ς ε κ το π ίσ μ α το ς , τ α οπ οία ε ίτ ε μ ε τ έ τ ρ ε ψ α ν σ ε π ο λ ε μ ικ ά π λο ία , κ α τ α δ ιω κ τ ικ ά υπ ο β ρ υ χίω ν, α ­ ν τ ια ε ρ ο π ο ρ ικ ά κ α ι ά λ λ α σ υ ν ο δ ά π λοία, ε ίτ ε χ ρ η σ ιμ ο π ο ίη σ α ν ως μ ε τ α φ ο ρ ικ ά π λοία, ε φ ο δ ια σ μ ο ύ κλπ. Ε ν α ν τι τ η ς το π ικ ή ς α υ τ ή ς υ π ερ ο ­ χ ή ς κ α ι ισ χ ύ ο ς τω ν Ιτα λώ ν κα ι τω ν Γερ­ μανώ ν σ το Α ιγ α ίο , τ ό σ ο σ το ν θ α λ ά σ ­ σ ιο, όσ ο κ α ι σ το ν ε ν α έ ρ ιο χώ ρο, η ο ­ π ο ία τ ο υ ς δ ια σ φ ά λ ιζ ε τ ο ν π λήρη σ χ ε­ δ ό ν ε π ιχ ε ιρ η σ ια κ ό έ λ ε γ χ ό το υ , ο ι σ ύ μ ­ μαχοι, ε ν ε ρ γ ώ ν τ α ς από τη Μ έσ η Α ν α το ­ λή δεν ή ταν δ υ να τό να α ν τ ιπ α ρ α τ ε θ ο ύ ν π αρά μ ό ν ο ν μ ε υπ ο­ β ρ ύ χ ια γ ια δ ιε ξ α γ ω γ ή α ν ο ρ θ ο δ ό ξ ο υ π ο λ έ μ ο υ ε ιδ ικ ώ ν ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ω ν κα ι ε π ι­ θ ε τ ικ ώ ν π ροσβολώ ν. Η τα ν η μ ο ν α δ ικ ή τ ο υ ς επ ιλ ο γ ή , μ ε τ ά από τ η ν ο λ ο κ λ ή ρ ω ­ ση τ η ς γ ε ρ μ α ν ικ ή ς ε ισ β ο λ ή ς σ τη ν Ε λ­ λά δα , η ο π ο ία ά ρ χ ισ ε σ τ ις 6 Α π ρ ιλ ίο υ 1941 κα ι ο λ ο κ λ η ρ ώ θ η κ ε μ ε τ η ν κ α τ ά ­ λ η ψ η τ η ς Κ ρ ή τη ς , τ ο ν Μ ά ιο . Ο ι Γ ερ μ α ­ ν ο ί α π α ιτώ ν τα ς τ ό τ ε τ ο ν α π ό λ υ το σ χ ε ­ δ ό ν έ λ ε γ χ ο τ ο υ ε λ λ η ν ικ ο ύ ε ν α ε ρ ίο υ χώ ρου, α π έ κ τη σ α ν τ α υ τ ό χ ρ ο ν α κ α ι τ ο ν ν α υ τ ικ ό έ λ ε γ χ ο σ τις ε λ λ η ν ικ έ ς θ ά λ α σ ­ σ ες , σ ε σ υ ν ερ γ α σ ία κ α ι μ ε τ ο υ ς Ιτ α ­ λ ο ύ ς , ε ιδ ικ ό τ ε ρ α σ τη θ ά λ α σ σ α το υ Α ι­ γ α ίο υ . Σ η μ ε ιώ ν ε τ α ι ό τ ι κ α τά τη γ ε ρ μ α ­ ν ικ ή ε ισ β ο λ ή σ τη ν Ε λλά δ α β υ θ ίσ τη κ α ν , ύ σ τε ρ α από α λ λ ε π ά λ λ η λ ε ς κ α ι σ φ ο ­ δ ρ έ ς ε π ιθ έ σ ε ις τ η ς Γ ερ μ α ν ικ ή ς Α ε ρ ο ­ π ο ρ ία ς , π ο λλά ε λ λ η ν ικ ά π ο λ ε μ ικ ά π λο ία κα ι α κ ρ ιβ έ σ τ ε ρ α τ έ σ σ ε ρ α α ν τιτο ρ π ιλ λ ικ ά , έν α π α λ α ιό θ ω ρ η κ τ ό κα ι ό λ α σ χ ε δ ό ν τ α τ ο ρ π ιλ λ ο β ό λ α κ α ι τα ν α ρ κ α λ ιε υ τ ικ ά , τ α οπ ο ία ε ίχ α ν δ ια τ ε θ ε ί γ ια τ η ν ά μ υ ν α τω ν ε λ λ η ν ικ ώ ν λιμ ένω ν. Κ α τά τη μάχη τ η ς Κ ρ ή τη ς β υ θ ίσ τ η κ ε έ ν α ε λ λ η ν ικ ό α ν τ ιτ ο ρ π ιλ λ ικ ό , ενώ κ α ι τ ο Β ρ ε τ α ν ικ ό Ν α υ τ ικ ό ε ίχ ε β α ρ ύ τ α τ ε ς α π ώ λ ε ιε ς κ α τά τ ις ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις π ρ ος ε κ κ έ ν ω σ η τ η ς Μ ε γ α λ ο ν ή σ ο υ από τα Το Υ/Β “ Τρίτων” στη Μ έση Ανατολή.

6 ρ ε τ α \ <ά κ α ι τ α α υ σ τ ρ α λ ια ν ά -ν ε ο ζ η λ α ν δ ικ ά σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α - β υ θ ίσ τ η κ α ν από τ η Γ ερ μ α ν ικ ή Α ε ρ ο π ο ρ ία τ έ σ σ ε ρ α κα ­ τ α δ ρ ο μ ικ ά κ α ι έ ξ ι α ν τ ιτ ο ρ π ιλ λ ικ ά . Μ ε α υ τ έ ς σ υ νεπ ώ ς τ ις σ υ ν θ ή κ ε ς που δ ια ­ μ ο ρ φ ώ θ η κ α ν η ν α υ τ ικ ή δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η ­ τ α τω ν σ υ μ μ ά χ ω ν σ το Α ιγ α ίο δ ε ν ή τ α ν δ υ ν α τ ό να π ρ α γ μ α τ ο π ο ιη θ ε ί μ ε ά λ λ ε ς δ υ ν ά μ ε ις , π α ρ ά μ ό ν ο ν μ ε υ π ο β ρ ύ χια , κ α τά τ α π ρ ώ τα ε κ ε ίν α χ ρ ό ν ια το υ π ο λ έ ­ μου. Τα ε λ λ η ν ικ ά υ π ο β ρ ύ χ ια ή τ α ν τ α π ε­ ρ ισ σ ό τε ρ ο π ρ ό σ φ ο ρ α γ ια τ η δ ιε ξ α γ ω γ ή α υ το ύ τ ο υ π ο λ έ μ ο υ , ε π ε ιδ ή ο ι α ξ ιω μ α ­ τ ικ ο ί κ α ι τ α π λ η ρ ώ μ α τά τ ο υ ς γ ν ώ ρ ιζα ν κ ά θ ε σ π ιθ α μ ή τω ν α κ τώ ν το υ Α ιγ α ίο υ κ α ι τ ο υ θ α λ ά σ σ ιο υ κ α ι το υ υ π ο β ρ ύ χ ιο υ χώ ρου το υ , τ ις τ ο π ικ έ ς κ α ιρ ικ έ ς σ υ ν ­ θ ή κ ε ς , τ ο υ ς ν α υ τ ικ ο ύ ς κ ιν δ ύ ν ο υ ς , μ π ο ρ ο ύ σ α ν δ ε να σ υ ν ε ρ γ α σ θ ο ύ ν απ ό­ λ υ τα με το υ ς υπ όδο υλους α δ ελφ ο ύ ς σ τη ν η π ε ιρ ω τικ ή κα ι τη ν η σ ιω τ ικ ή Ελ­ λά δ α . Κ υ ρ ίω ς όμω ς τ α ε λ λ η ν ικ ά υπ ο­ β ρ ύ χ ια ή τ α ν τ α ε ν δ ε δ ε ιγ μ έ ν α επ ε ιδ ή απλά τ α π λ η ρ ώ μ α τά τ ο υ ς θ α π ο λ ε μ ο ύ ­ σ αν ε κ ε ί γ ια τ η ν α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η τ η ς κ α τ ε χ ό μ ε ν η ς π α τρ ίδ α ς τ ο υ ς . Κ α ι τ ο ν α­ γώ να α υ τ ό ν α ν έ λ α β α ν κα ι δ ιε ξ ή γ α γ α ν με ε ν θ ο υ σ ια σ μ ό , η ρ ω ισ μ ό κ α ι α υ τ α ­ π ά ρ νησ η.

Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΟ Λ Ο Σ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ Ο Ε λ λ η ν ικ ό ς Σ τό λ ο ς κ α τ έ π λ ε υ σ ε σ ε λ ιμ ά ν ια τ η ς Μ έ σ η ς Α ν α το λ ή ς α μ έ ­ σως μ ε τ ά τ η ν κ α τά λ η ψ η τ η ς Ε λλά δ α ς από τ ο υ ς Γ ερ μ α ν ο ύ ς . Κ ύ ρ ια ν α υ τ ικ ή βάσ η τω ν π λο ίω ν ή τ α ν η Α λ ε ξ ά ν δ ρ ε ια τ η ς Α ιγ ύ π το υ , μ ικ ρ ό δ ε σ χ ε τ ικ ά δ ιά ­ σ τη μ α υ π ή ρ ξε κ α ι τ ο Π ο ρ τ Σ ά ϊν τ. Τα υ­ π ο β ρ ύ χ ια ε ίχ α ν ως βάση τη Β η ρ υ ττό , από δ ε τ ο ν Μ ά ρ τιο τ ο υ 1944 ε ίχ α ν ως βά σ η τη Μ ά λ τα . Ο σ τό λ ο ς α ν α δ ιο ρ γ α ­ ν ώ θ η κ ε τ α χ ύ τ α τ α , ε ν ισ χ ύ θ η κ ε δ ρ α σ τι-

κά από τη Β ρ ε τ α ν ία (κ υ ρ ίω ς ) κα ι από τ ις ΗΠΑ κ α ι έ λ α β ε μ έ ρ ο ς σ ε ό λ ε ς τ ις α­ ε ρ ο ν α υ τ ικ έ ς ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις τω ν σ υ μ μ ά ­ χω ν σ τη Μ ε σ ό γ ε ιο , σ το ν Α τ λ α ν τ ικ ό κα ι σ το ν Ιν δ ικ ό ω κεα νό , ό λ α τ α χ ρ ό ν ια το υ π ο λ έ μ ο υ . Τα μ ά χ ιμ α π λο ία που δ ιέ φ υ ­ γ α ν από τ η ν Ε λλά δ α κ α ι κ α τέ π λ ε υ σ α ν σ τη Μ έσ η Α να το λή ή τ α ν τ ο θ ρ υ λ ικ ό θ ω ρ η κ τ ό «Π Α 6 έρ ω φ » , τ α α ν τ ιτ ο ρ π ιλ λ ικά « Β α σ ίλ ισ σ α Ο λγα», « Κ ο υ ν το υ ρ ιώ τη ς » , « Σ π έτσ α ι» , « Α ετό ς » , «Ιέρ α ξ» , « Π ά νθ η ρ » , «Ν ίκη», « Σ φ ε ν δ ό ν η » , «Ασπίς», τ ο π λω τό σ υ ν ε ρ γ ε ίο « Η φ α ι­ σ το ς » κ α ι τ α υ π ο β ρ ύ χ ια « Γ λ α ύ κ ο ς » , « Κ α τσ ώ νη ς» , « Ν η ρ εύ ς » , « Π α π α νικολή ς» κ α ι «Τρίτω ν». Ο ι Β ρ ε τ α ν ο ί π α ρ α ­ χ ώ ρ η σ α ν σ το Ε λ λ η ν ικ ό Β α σ ιλ ικ ό Ν α υ ­ τικ ό , σ τα δ ια κ ά , 11 α ν τ ιτ ο ρ π ιλ λ ικ ά , τ έ σ ­ σ ε ρ ις κ ο ρ β έ τ ε ς , δ ύ ο υ π ο β ρ ύ χ ια κ α ι ε ν ­ ν έ α ν α ρ κ α λ ιε υ τ ικ ά , τ ο δ ε Ν α υ τ ικ ό τω ν ΗΠΑ π α ρ α χ ώ ρ η σ ε έ ν α α ν θ υ π ο β ρ υ χ ια ­ κό, τ έ σ σ ε ρ α α ρ μ α τα γ ω γ ά , τ έ σ σ ε ρ α ν α ρ κ α λ ιε υ τ ικ ά κ α ι ά λ λ α β ο η θ η τ ικ ά πλοία. Ο Ε λ λ η ν ικ ό ς Σ τό λ ο ς , σ τη δ ύ ν α μ η το υ ο π ο ίο υ π ε ρ ιλ α μ β ά ν ο ν τα ν κ α ι δ ιά ­ φ ο ρ α ά λ λ α β ο η θ η τ ικ ά , κ α θ ώ ς κα ι επίτ α κ τ α π λο ία (π λο ία ν α ρ κ ο π ο λ έ μ ο υ , ο ­ π λιτα γω γά , σ υ ν ο δ ά τ ο υ σ τό λ ο υ , τ ο σ υ ­ ν ο δ ό τω ν υ π ο β ρ υ χ ίω ν « Κ ο ρ ιν θ ία » , π λω τά ν ο σ ο κ ο μ ε ία κλπ.), ε ίχ ε υ π α χ θ ε ί ε π ιχ ε ιρ η σ ια κ ά σ το ν α ρ χ η γ ό το υ Σ υ μ μ α ­

χ ικ ο ύ Σ τό λ ο υ τ η ς Μ ε σ ο γ ε ίο υ , ο ο π ο ίο ς ή τ α ν Β ρ ε τ α ν ό ς Ν α ύ α ρ χ ο ς . Σ το ίδ ιο Α ρ ­ χ η γ ε ίο ε ίχ α ν υ π α χ θ ε ί ά λ λ ω σ τε κ α ι ο ι ά λ λ ε ς σ υ μ μ α χ ικ έ ς ν α υ τ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις που δ ρ ο ύ σ α ν σ τη Μ έσ η Α να το λή . Τα ε λ ­ λ η ν ικ ά υ π ο β ρ ύ χ ια , ε ιδ ικ ό τ ε ρ α , ε ίχ α ν υ ­ π α χ θ ε ί ε π ιχ ε ιρ η σ ια κ ά σ το ν 1ο Β ρ ε τ α ν ι­ κό Σ το λ ίσ κ ο Υ π οβ ρ υχίω ν τ η ς Μ ε σ ο γ ε ί­ ου. Τη Δ ιο ίκ η σ η ό μ ω ς ο λ ό κ λ η ρ ο υ το υ Ε λ λ η ν ικ ο ύ Σ τό λ ο υ (π λοίω ν ε π ιφ α ν ε ία ς , υ π ο β ρ υ χίω ν, β ο η θ η τικ ώ ν ) κα ι τ η ν ε υ ­ θ ύ ν η γ ια τ η ν ε π ιχ ε ιρ η σ ια κ ή το υ ε τ ο ι­ μ ό τη τα , τ η ν ε κ π α ίδ ε υ σ η , τ η ν επ ά νδ ρ ω ­ ση κλπ. ε ίχ ε ο Ε λ λ η ν α ς α ρ χ η γ ό ς το υ Σ τό λ ο υ , ο ο π ο ίο ς ή τ α ν υ π ο να ύ α ρ χ ο ς, β ο η θ ο ύ μ ε ν ο ς από τ ο υ ς α ν ά λ ο γ ο υ ς δ ι­ ο ικ η τ έ ς τω ν σ το λίσ κω ν, από π λ ή ρ ες π ο λ ε μ ικ ό ε π ιτ ε λ ε ίο κ α ι μ ε π λή ρ η δ ιο ι­ κ η τ ικ ή ο ρ γά νω σ η κ α ι δ ιά ρ θ ρ ω σ η . Η τ ε λ ικ ή δ ύ ν α μ η τ ο υ Ε λ λ η ν ικ ο ύ Σ τό λ ο υ σ τη Μ έσ η Α να το λή έ φ θ α σ ε σ τα δ ια κ ά , τ α 64 μ ά χ ιμ α κ α ι β ο η θ η τ ικ ά π λο ία κ α ι υ π ο β ρ ύ χ ια , έ ν α ν τ ι τω ν 16 που κ α τ έ π λ ε υ σ α ν α ρ χ ικ ά ε κ ε ί τ ο 1941. Η σ υ ν ο λ ικ ή δ ύ ν α μ η το υ Β α σ ιλ ικ ο ύ Ν α υ τικ ο ύ έ φ θ α σ ε τ ις 9.000 ά ν δ ρ ε ς π ε ­ ρ ίπ ου, από τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς ο ι 550 ή τ α ν α­ ξ ιω μ α τικ ο ί. Σ τη ν Α λ ε ξ ά ν δ ρ ε ια τ η ς Αιγ ύ π το υ μ ε τ α φ έ ρ θ η κ ε κ α ι λ ε ιτ ο ύ ρ γ η σ ε η Σ χολή Ν α υ τικ ώ ν Δ οκίμω ν. Τα σ τ ο ιχ ε ία α υ τ ά α ν α φ έ ρ θ η κ α ν γ ια να τ ο ν ισ θ ε ί ό τ ι η π ο λ ε μ ικ ή δρ ά σ η το υ

Το Υ/Β "Τρίτω ν” δ εξα μενισ μ ένο στο ΓΊορτ Σάιντ.

Β α σ ιλ ικ ο ύ Ν α υ τικ ο ύ από τ ις β ά σ εις τ η ς Μ έ σ η ς Α ν α το λ ή ς δ ε ν α π ο τε λ ο υ σ ε κ ά π ο ια ε υ κ α ιρ ια κ ή ή π ερ ιπ τω σ ια κ ή ε κ ­ δ ή λω σ η υπ έρ τω ν σ υμμά χω ν, α λλά συν ισ τ ο ύ σ ε ύ ψ ισ τη ε θ ν ικ ή ε π ιλ ο γ ή , ο ρ ­ γ α ν ω μ έ ν η π ρ ο σ π ά θ ε ια γ ια κ ο ιν ό σ υ μ ­ μ α χ ικ ό αγώ να, θ υ σ ία υπ έρ τ η ς ε λ ε υ θ ε ­ ρ ία ς , τ η ς ε θ ν ικ ή ς α ξ ιο π ρ έ π ε ια ς κ α ι τ η ς ε θ ν ικ ή ς δ ικ α ίω σ η ς. Το Ν α υ τικ ό , π λή ­ ρω ς σ υ γ κ ρ ο τ η μ έ ν ο κ α ι α ξιό μ α χ ο , υ ­ π ή ρ ξε ο ε θ ν ικ ό ς εκπ ρ όσ ω π ο ς σ το ν σ υ μ μ α χ ικ ό α ε ρ ο ν α υ τ ικ ό π ό λ ε μ ο που δ ιε ξ ή χ θ η σ τη ν ε κ τ ε τ α μ έ ν η π ε ρ ιο χ ή από τ ο ν Β ό ρ ε ιο Α τ λ α ν τ ικ ό ω κεα νό , σ τη Μ ε σ ό γ ε ιο , μ έ χ ρ ι κ α ι τ ο ν Ιν δ ικ ό ω κ ε α ­ νό, μ ε κ υ ρ ιό τ ε ρ η β έ β α ια δρ ά σ η σ τη Μ ε σ ό γ ε ιο κα ι μ ε π λήρη σ υ μ μ ε τ ο χ ή τ ό ­ σο σ τη ν κ α θ η μ ε ρ ιν ή σ κ λ η ρ ή π ο λ ε μ ικ ή π ρ ο σ π ά θ εια , όσ ο κα ι σ τ ις μ ε γ ά λ ε ς σ υ μ μ α χ ικ έ ς ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις κα ι α π ο β ά ­ σ εις .

23 · ι

ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΑΠΟΣΤΟΛΕΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ Σ το π λ α ίσ ιο τ η ς γ ε ν ικ ό τ ε ρ η ς σ υ μ ­ μ α χ ικ ή ς π ο λ ε μ ικ ή ς σ χ ε δ ία σ η ς κ α ι τω ν ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ω ν τ ο Ε λ λ η ν ικ ό Β α σ ιλ ικ ό Ν α υ τικ ό δ ιε ξ ή γ α γ ε π ο λ λ έ ς α π ο σ το λ έ ς Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

σ το Α ιγ α ίο , κ α θ ώ ς κ α ι ε κ τ ε τ α μ έ ν η ε π ι­ χ ε ίρ η σ η γ ια τ η ν α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η τ η ς Δ ω δ ε κ ά ν η σ ο υ ε ιδ ικ ό τ ε ρ α . Ο ι π ο λ ε μ ι­ κ έ ς α υ τ έ ς α π ο σ το λ έ ς ά ρ χ ισ α ν α μ έσ ω ς σ χ ε δ ό ν μ ε τ ά τ ο ν κα τά π λ ο υ τω ν ε λ λ η ν ι­ κών υ π ο β ρ υ χ ίω ν σ τη Μ έσ η Α να το λή κα ι σ υ ν ε χ ίσ θ η κ α ν τό σ ο μ ε τ ά τ η ν α ν α σ υ ­ γ κ ρ ό τ η σ η τ ο υ Ε λ λ η ν ικ ο ύ Σ τό λ ο υ κα ι τ ο ν σ τ α δ ια κ ό ε κ σ υ γ χ ρ ο ν ισ μ ό τ ο υ με α ν θ υ π ο β ρ υ χ ια κ ά κα ι α ν τ ια ε ρ ο π ο ρ ικ ά σ υ σ τή μ α τα ή δ η από τ ο φ θ ιν ό π ω ρ ο το υ 1941, ό σ ο κα ι ε ν τ α τ ικ ό τ ε ρ α κ α τά τα ε ­ π ό μ ε ν α χ ρ ό ν ια . Π ρ έπ ει, π ά ντω ς, να δ ι­ ε υ κ ρ ιν ισ τ ε ί, ό τ ι ο ι ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις το υ Ε λ λ η ν ικ ο ύ Σ τό λ ο υ σ το Α ιγ α ίο δ ε ν δ ιε κό π η σ α ν π ο τέ, δ ιε ξ ή χ θ η σ α ν δ ε α κό μ η κ α ι κ α τά τ ο ν Ε λ λ η ν ο ϊτ α λ ικ ό π ό λ ε μ ο , ό ­ τ α ν κ ύ ρ ια π ε ρ ιο χ ή ν α υ τικ ώ ν ε π ιχ ε ιρ ή ­ σ εω ν ή τ α ν τ ο Ιό ν ιο π έ λ α γ ο ς κα ι η Αδ ρ ια τ ικ ή Θ άλα σ σ α .

ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ

24 μ»«1

Τα ε λ λ η ν ικ ά υ π ο β ρ ύ χ ια ή τ α ν α ρ κ ε ­ τ ά π α λα ιά , ν α υ π η γ η μ έν α σ τη Γαλλία, τα μ ε ν « Κ α τσ ώ νη ς» κ α ι « Π α π α νικο λή ς» μ ε τ α ξ ύ 1926 κ α ι 1927, τ α δ ε « Γ λ α ύ ­ κο ς » , « Ν η ρ εύ ς » κ α ι «Τρίτω ν» μ ε τ α ξ ύ 1927 κ α ι 1930. Η τα ν μ ικ ρ ο ύ ε κ τ ο π ίσ μ α ­ τ ο ς κ α ι δ ια σ τά σ ε ω ν , ν τ η ζ ε λ ο κ ίν η τ α , ε ­ φ ο δ ια σ μ έ ν α τα μ ε ν δ ύ ο πρώ τα, τ α ο ­ π ο ία ή τ α ν κ α ι μ ικ ρ ό τ ε ρ α από τ α υπ ό­ λοιπ α , με έ ξ ι το ρ π ιλ λ ο σ ω λ ή ν ε ς , τ α δ ε ά λ λ α μ ε ο κ τώ το ρ π ιλ λ ο σ ω λ ή ν ε ς . Ο λα δ ιέ θ ε τ α ν έ ν α κ ύ ρ ιο π υ ρ ο β ό λ ο , κα θ ώ ς κ α ι δ ε υ τ ε ρ ε ύ ο ν τ α ο π λισ μ ό . Τα ε λ ικ τ ικ ά σ τ ο ιχ ε ία τ ο υ ς κα ι τ α μ έ γ ισ τ α β ά θ η σ τα οπ ο ία μ π ο ρ ο ύ σ α ν να κ α τ α δ υ θ ο ύ ν ή τ α ν α ρ κ ε τ ά ικ α ν ο π ο ιη τικ ά γ ια τ η ν επ ο χή τ ο υ ς , ε ίχ α ν δ ε δ υ ν α τ ό τ η τ α να α ν α ­ π τύ σ σ ο υ ν μ ε γ ίσ τ η τ α χ ύ τ η τ α σ ε κ α τ ά ­ δ υ σ η μ έ χ ρ ι 8,5-9 kts, γ ια λ ίγ ο όμ ω ς χ ρ ό ­ νο, δ ε δ ο μ έ ν ο υ ό τ ι ό λ α τ α υ π ο β ρ ύ χ ια ε ­ κ ε ίν ω ν τω ν επ οχώ ν δ ε ν ή τ α ν ε φ ο δ ια ­ σ μ έ ν α α κ ό μ η μ ε α ν α π ν ε υ σ τή ρ α (σ νόρκ ελ ). Η έ λ λ ε ιψ η α υ τ ή ε ίχ ε ως σ υ ν έπ ε ια , επ ίσ η ς, να π ε ρ ιο ρ ίζ ε τ α ι κ α τά πολύ ο χ ρ ό ν ο ς κ α τά τ ο ν ο π ο ίο μ π ο ρ ο ύ σ ε τ ο κ ά θ ε υ π ο β ρ ύ χ ιο να π α ρ α μ έ ν ε ι σ υ ν ε ­ χώ ς σ ε κ α τά δ υ σ η , ε π ιβ ά λ λ ο ν τ α ς τ η ν α ­ ν ά γ κ η γ ια α ν ά δ υ σ η σ τη ν ε π ιφ ά ν ε ια π ρ ο κ ε ιμ έ ν ο υ να α ν α ν ε ω θ ε ί ο α τ μ ο ­ σ φ α ιρ ικ ό ς τ ο υ ς α έ ρ α ς . Η α ν α γ κ α ιό τ η ­ τ α ε κ ε ίν η , η ο π ο ία ά λ λ ω σ τε ή τ α ν π ο λ ­ λ έ ς φ ο ρ έ ς ε π ιβ ε β λ η μ έ ν η κα ι γ ι ’ α υ τ ή ν α κ ό μ η τ η ν επ ιβ ίω σ η τω ν π λη ρ ω μ ά τω ν, τ α ο π ο ία α ν έ ρ χ ο ν τα ν σ ε 30 ά το μ α γ ια τ α υ π ο β ρ ύ χ ια τύ π ο υ « Κ α τσ ώ νη ς» κα ι σ ε 41 ά το μ α γ ια τ α τύ π ο υ « Γ λ α ύ κ ο ς » , δ υ σ χ έ ρ α ιν ε τ η ν ε π ιχ ε ιρ η σ ια κ ή ε κ μ ε ­ τά λ λ ε υ σ η τω ν υ π ο β ρ υ χ ίω ν κα ι τα ε ξ έ ­ θ ε τ ε σ ε κ ιν δ ύ ν ο υ ς ε ν το π ισ μ ο ύ τ ο υ ς από τ α ε χ θ ρ ικ ά α ερ ο π λ ά ν α ή πλοία. Η κ υ ρ ιό τ ε ρ η , όμω ς, ν α υ π η γ ικ ή α τ έ ­ λ ε ια τω ν ε λ λ η ν ικ ώ ν υ π ο β ρ υ χ ίω ν ή τ α ν ό τ ι α φ ε ν ό ς έ χ α ν α ν β ά θ ο ς μ ε τ ά από τ η ν ε κ σ φ ε ν δ ό ν ισ η τω ν το ρ π ιλ λ ώ ν τ ο υ ς κα ι

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

α ν έ ρ χ ο ν τ α ν π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς σ ε μ ικ ρ ό τ ε ­ ρα β ά θ η ή α κ ό μ η κ α ι σ ε α υ τ ή τ η ν ε π ι­ φ ά ν ε ια τ η ς θ ά λ α σ σ α ς κ α ι α φ ε τ έ ρ ο υ δ ε ν δ ιέ θ ε τ α ν κά π ο ιο σ ύ σ τη μ α ώ σ τε η ε κ σ φ ε ν δ ό ν ισ η τω ν το ρ π ιλ λ ώ ν να ε ίν α ι α θ έ α τ η . Τις β α σ ικ έ ς α υ τ έ ς α δ υ ν α μ ίε ς ο ι κ υ β ε ρ ν ή τ ε ς τω ν υ π ο β ρ υ χ ίω ν π ρ ο ­ σ π α θ ο ύ σ α ν να τ ις α ν τιμ ε τω π ίσ ο υ ν με π ρ ό σ φ ο ρ ο υ ς χ ε ιρ ισ μ ο ύ ς κ α ι ά λ λ α μ έ ­ τρ α , χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ά τ η ς ε μ π ε ιρ ία ς κ α ι τ η ς ικ α ν ό τ η τ ά ς τ ο υ ς . Π α ρά τ α ύ τ α σ το υ ς λ ό γ ο υ ς α υ τ ο ύ ς ο φ ε ίλ ε τ α ι β α σ ι­ κά η α π ώ λεια τρ ιώ ν ε λ λ η ν ικ ώ ν υ π ο β ρ υ ­ χ ίω ν κ α τά τ ο ν Β ’ Π α γ κ ό σ μ ιο Π ό λ εμ ο , από τ α τ έ σ σ ε ρ α τ α οπ ο ία β υ θ ίσ τ η κ α ν σ υ ν ο λ ικ ά . Η ε π ιχ ε ιρ η σ ια κ ή ε τ ο ιμ ό τ η τ α τω ν σ κα φ ώ ν ε π η ρ ε α ζ ό τ α ν κα ι από σ ο β α ρ έ ς ε λ λ ε ίψ ε ις α ν τ α λ λ α κ τ ικ ώ ν , ε π ε ιδ ή τα γ α λ λ ικ ά ν α υ π η γ ε ία σ τα οπ ο ία ε ίχ α ν κατ α σ κ ε υ α σ θ ε ί β ρ ίσ κ ο ν τ α ν π λ έ ο ν υπό γ ε ρ μ α ν ικ ή κ α το χ ή . Η α ν ά γ κ η γ ια ε κ τ ε ­ τ α μ έ ν ε ς ε π ιθ ε ω ρ ή σ ε ις κ α ι ε π ισ κ ε υ έ ς τ ο υ ς ή τ α ν π ρ ο φ α ν ή ς , ε π ε ιδ ή τ α ίδ ια α υ τ ά υ π ο β ρ ύ χ ια ε ίχ α ν λ ά β ε ι μ έ ρ ο ς σ το ν ε λ λ η ν ο ϊτ α λ ικ ό π ό λ εμ ο , π ρ α γ μ α ­ το π ο ιώ ν τα ς σ υ ν ο λ ικ ά 22 ε π ιθ ε τ ικ έ ς π ε ρ ιπ ο λ ίε ς σ τη ν Α δ ρ ια τ ικ ή , σ το σ τε ν ό τ ο υ Ο τ ρ ά ν τ ο κ α ι σ το Ιό νιο , μ ε έ ν δ ο ξ η δρ ά σ η κ α ι α ξ ιο θ α ύ μ α σ τ α α π ο τε λ έ σ μ α ­ τ α ε ά ν λ η φ θ ε ί υπ όψ η ό τ ι τ ο υ π ο β ρ ύ χ ιο «Τρίτω ν» β ύ θ ισ ε έ ν α ιτ α λ ικ ό υ π ο β ρ ύ ­ χ ιο κ α ι έ ν α έ μ φ ο ρ τ ο ο π λ ιτα γ ω γ ό το υ Ιτα λ ικ ο ύ Ν α υ τικ ο ύ , ε κ τ ο π ίσ μ α τ ο ς 5 .4 5 0 1 («Neghelli» κ α ι «Carnia» α ν τ ίσ τ ο ι­ χα), το υ π ο β ρ ύ χ ιο « Π α π α ν ικ ο λ ή ς» β ύ ­ θ ισ ε έ ν α β ο η θ η τ ικ ό π λο ίο τ ο υ Ιτα λ ικ ο ύ Ν α υ τικ ο ύ κα ι έν α έ μ φ ο ρ τ ο επ ίσ η ς ο ­ π λ ιτα γ ω γ ό ε κ τ ο π ίσ μ α τ ο ς 4.000 t («Antuanetta» κ α ι «Firenze» α ν τίσ το ιχ α ), κ α ι τ ο υ π ο β ρ ύ χ ιο « Κ α τσ ώ νη ς» β ύ θ ισ ε Το Υ/Β “ Ν η ρ ε ύ ς ” σε ημικατά δυσ η.

έ ν α π ε τ ρ ε λ α ιο φ ό ρ ο το υ Ιτ α λ ικ ο ύ Ν α υ ­ τ ικ ο ύ («Quinto»). Για λ ό γ ο υ ς π λ η ρ ό τ η ­ τ α ς ω ς π ρ ο ς τ η δρ ά σ η τω ν ε λ λ η ν ικ ώ ν υ π ο β ρ υ χ ίω ν κ α τά τ ο ν ε λ λ η ν ο ϊτ α λ ικ ό π ό λ ε μ ο θ α μ ν η μ ο ν ε υ θ ε ί π α ρ ε ν θ ε τ ικ ά κ α ι η β ύ θ ισ η , από τ ο υ π ο β ρ ύ χ ιο «Πρωτεύ ς» , το υ ιτ α λ ικ ο ύ ο π λιτα γω γο ύ «Sardegna», έ μ φ ο ρ τ ο υ κ α ι ε κ το π ίσ μ α ­ τ ο ς 11.450 t, σ το σ τε ν ό τ ο υ Ο τρ ά ν το , σ τ ις 29 Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ ) 1940. Η ε π ιτυ χ ία α υ τ ή ς όμ ω ς ε ίχ ε ως α π ο τέ λ ε σ μ α κ α ι τη β ύ θ ισ η τ ο υ « Π ρ ω τεύ ς » α ύ τα ν δ ρ ο υ , με κ υ β ε ρ ν ή τ η τ ο ν π λω τά ρ χ η Μ ιχ α ή λ Χ α ­ τζή κ ω ν σ τα ν τή , από ισ χ υ ρ ή α ν θ υ π ο ­ β ρ υ χ ια κ ή δ ύ ν α μ η ιτ α λ ικ ώ ν π ο λ ε μ ικ ώ ν που σ υ ν ό δ ε υ α ν κ α ι π ρ ο σ τ ά τ ε υ α ν το «Sardegna». Ο ι ε π ισ κ ε υ έ ς τω ν υ π ο β ρ υ χ ίω ν που κ α τ έ π λ ε υ σ α ν σ τη Μ έσ η Α να το λή π ραγμ α τ ο π ο ιή θ η κ α ν σ τα δ ια κ ά κ α ι μ ε π ο λ­ λ έ ς δ υ σ κ ο λ ίε ς , σ ε υπ οτυπ ώ δη να υ π η ­ γ ε ία τ η ς π ε ρ ιο χ ή ς α υ τ ή ς , κα θ ώ ς κα ι σ τη Μ ά λ τα , μ ε έ ν α ρ ξ η από τ α υ π ο β ρ ύ ­ χ ια « Π α π α νικο λή ς» κ α ι « Κ α τσ ώ νη ς» , τα ο π ο ία ε ίχ α ν ά μ εσ η π ρ ο τ ε ρ α ιό τ η τ α . Ο λα τ α ε λ λ η ν ικ ά υ π ο β ρ ύ χ ια ε ίχ α ν υπ ε ρ β ε ί τ ο ό ρ ιο ζω ής τ ο υ ς μ ε τ ις π ρ ο­ δ ια γ ρ α φ έ ς ε κ ε ίν η ς τ η ς ε π ο χ ή ς κ α ι ε ί­ χ α ν σ ο β α ρ ά ε π ιχ ε ιρ η σ ια κ ά κ α ι ν α υ π η γ ι­ κά μ ε ιο ν ε κ τ ή μ α τ α . Η ε ν ίσ χ υ σ η , ε ξ ά λ λ ο υ , τ ο υ Ε λ λ η ν ι­ κού Ν α υ τικ ο ύ μ ε υ π ο β ρ ύ χια , σ τη Μ έσ η Α να το λή δ ε ν ή τ α ν ε υ χ ε ρ ή ς , ε π ε ιδ ή κα ι ο ι σ ύ μ μ α χ ο ι ε ίχ α ν τ ε ρ ά σ τ ιε ς α ν ά γ κ ε ς κα ι ε λ λ ε ίψ ε ις . Π α ρ α χ ω ρ ή θ η κ α ν όμω ς, τ ε λ ικ ά , τ ο ν μ ε ν Ν ο έ μ β ρ ιο το υ 1943 τ ο ι­ τ α λ ικ ό υ π ο β ρ ύ χ ιο «Perla», ν α υ π η γ η μ έ ­ νο τ ο 1936, τ ο οπ ο ίο α π ο τε λ ο ύ σ ε λ ά φ υ ­ ρο π ο λ έ μ ο υ κ α ι μ ε τ ο ν ο μ ά σ θ η κ ε σε «Μ α τρ ώ ζο ς » , τ ο ν δ ε Ο κ τώ β ρ ιο το υ 1943 από τ ο Β ρ ε τ α ν ικ ό Ν α υ τικ ό τ ο ν ε ό -

τ ε υ κ τ ο υ π ο β ρ ύ χ ιο «Π ιπ ίνος», που κ α ­ τ έ π λ ε υ σ ε σ τη Μ έσ η Α να το λή σ τις α ρ ­ χ έ ς τ ο υ 1944.

Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ (1941-42) Σ χ ε δ ό ν α μ έσ ω ς, λο ιπ ό ν, μ ε τ ά τ ο ν κα τά π λο υ τω ν ε λ λ η ν ικ ώ ν υ π ο β ρ υ χίω ν σ τη Μ έσ η Α να το λή ά ρ χ ισ α ν ο ι π ο λ ε μ ι­ κ έ ς ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις σ το Α ιγ α ίο . Τα ε λ λ η ν ι­ κά υ π ο β ρ ύ χ ια ε γ κ α θ ισ τ ο ύ σ α ν ε π ιθ ε τ ι­ κ έ ς π ε ρ ιπ ο λ ίε ς σ το κ ε ν τ ρ ικ ό κ α ι τ ο ν ό ­ τ ιο Α ιγ α ίο , π ε ρ ιλ α μ β α ν ο μ έ ν ο υ κα ι το υ Κ ρ η τικ ο ύ π ε λ ά γ ο υ ς , α ρ γ ό τ ε ρ α δ ε κα ι σ το β ό ρ ε ιο Α ιγ α ίο , μ ε σ κοπ ό να π ρ ο ­ σ β ά λ ο υ ν τ ις θ α λ ά σ σ ιε ς σ υ γ κ ο ιν ω ν ίε ς τω ν Γ ερ μα νώ ν κα ι τω ν Ιτα λώ ν σ τις π ε ­ ρ ιο χ έ ς α υ τ έ ς , να π α ρ εμ π ο δ ίσ ο υ ν τ ο ν α ν ε φ ο δ ια σ μ ό τω ν β ά σ εώ ν τ ο υ ς σ τη ν Κ ρ ή τη , σ τα Δ ω δ ε κ ά ν η σ α κ α ι σ τ ις Κ υ­ κ λ ά δ ε ς κ α ι να τ ο υ ς ε ξ α ν α γ κ ά σ ο υ ν να δ ε σ μ ε ύ ο υ ν α ε ρ ο ν α υ τ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις σ το Α ιγ α ίο , ο ι ο π ο ίε ς θ α ή τ α ν γ ι’ α υ ­ τ ο ύ ς π ο λ ύ τ ιμ ε ς σ ε ά λ λ α μέτω π α. Ε ξίσ ο υ κ ύ ρ ια α π ο σ το λή τω ν ε λ λ η ν ι­ κών υ π ο β ρ υ χίω ν ή τ α ν να δ ιε ξ ά γ ο υ ν ε ι­ δ ικ έ ς ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις σ το Α ιγ α ίο γ ια μ ε τ α ­ φ ο ρ ά , από τη Μ έσ η Α να το λή σ τ η ν Ε λ­ λ ά δ α ή α ν τ ίσ τ ρ ο φ α , π ρ α κτό ρ ω ν, κ α τ α ­ σκόπω ν, κ α τα δ ρ ο μ έ ω ν κ α ι ά λ λ ω ν π ρ ο ­ σώπων, κ υ ρ ίω ς σ τ ρ α τιω τικ ώ ν Ελλήνω ν, Β ρ ε τα ν ώ ν ή ά λ λ ω ν σ υμμά χω ν, κα θ ώ ς κα ι σ τ ρ α τ ιω τ ικ ο ύ υ λ ικ ο ύ , τ ο οπ ο ίο χ ρ η ­ σ ιμ ο π ο ιε ίτ ο σ ε δ ιά φ ο ρ ε ς π ο λ ε μ ικ έ ς α ­ π ο σ το λ έ ς . Σ τ ις ε ιδ ικ έ ς α υ τ έ ς α π ο σ το ­ λ έ ς τω ν υ π ο β ρ υ χ ίω ν π ε ρ ιλ α μ β ά ν ο ν τα ν κα ι α π ο σ το λ έ ς α ν ο ρ θ ο δ ό ξ ο υ π ο λ έμ ο υ , δ ο λ ιο φ θ ο ρ ώ ν κ α ι σ υ λ λ ο γ ή ς π λ η ρ ο φ ο ­ ριών. Ο ι π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ε ς α π ο σ το λ έ ς σ υ ν ­ δ υ ά ζ ο ν τ α ν ώ σ τε να π ε ρ ιλ α μ β ά ν ο υ ν ε ι­ δ ικ ή δρ ά σ η α ν ο ρ θ ο δ ό ξ ο υ π ο λ έ μ ο υ κ α ι ε ιδ ικ ώ ν ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ω ν , κ α θ ώ ς κ α ι επ ι­ θ ε τ ικ ή π ερ ιπ ο λία .

Αγιασμός των υδάτω ν κα τά τα Θ εοψ άνεια το υ 1943 επ ί το υ Υ/Β “ Ν η ρ ε ύ ς ” . Δ ια κ ρ ίν ε τα ι ο κ υ β ερ νή τη ς πλωτάρχης Α. Ράλλης.

Υποβρύχιο «Γλαύκος» Σ τ ις 21/22 Ιο υ ν ίο υ 1941, λ ιγ ό τ ε ρ ο από δ ύ ο μ ή ν ε ς μ ε τ ά τ η ν κ α τά λ η ψ η τ η ς Κ ρ ή τη ς από τ ο υ ς Γ ερ μ α ν ο ύ ς , τ ο υπ ο­ β ρ ύ χ ιο « Γ λ α ύ κ ο ς » , ε ν ε ρ γ ώ ν τ α ς ε π ιθ ε ­ τ ικ ή π ε ρ ιπ ο λ ία σ τα Δ ω δ ε κ ά ν η σ α , β ύ θ ι­ σ ε κ ο ν τ ά σ τη Ρόδο δ ύ ο π ε τ ρ ε λ α ιο κ ίν η τ α π λ ο ία έ μ φ ο ρ τ α μ ε ε χ θ ρ ικ ό σ τ ρ α τ ιω ­ τ ικ ό υ λ ικ ό , σ υ ν ο λ ικ ο ύ ε κ τ ο π ίσ μ α τ ο ς 80 t. Σ ε ε π ό μ ε ν η ε π ιθ ε τ ικ ή π ερ ιπ ο λ ία , τ ο « Γ λ α ύ κ ο ς » β ύ θ ισ ε , σ τις 10 Ν ο ε μ β ρ ίο υ 1941, κ ο ν τ ά σ τη Σ ο ύ δ α τ η ς Κ ρ ή τη ς το έ μ φ ο ρ τ ο γ ε ρ μ α ν ικ ό π λο ίο ε φ ο δ ια σ μ ο ύ «Norburg», ε κ τ ο π ίσ μ α τ ο ς 2.400 t π ε ρ ί­ που. Το Υ/Β « Γ λ α ύ κ ο ς » β υ θ ίσ θ η κ ε σ τη Μ ά λτα , όπ ου ε ίχ ε κ α τ α π λ ε ύ σ ε ι γ ια ε π ι­ σ κ ε υ ή τ ο υ κ ιν η τ ή ρ α το υ , μ ε τ ά από α λ ­ λ ε π ά λ λ η λ ε ς ε π ιθ έ σ ε ις γ ε ρ μ α ν ικ ώ ν α ε ­ ρ ο σ κα φ ώ ν, σ τ ις 4 Α π ρ ιλίο υ 1942. Ο κ υ ­ β ε ρ ν ή τ η ς το υ , π λ ω τά ρ χ η ς Β. Α ρ σ λά νογ λ ο υ , κα ι ο α ν θ υ π ο π λ ο ία ρ χ ο ς I. Κω στά-

Ο κυ β ερ νή τη ς το υ Υ/Β “ Τρίτων” , υποπλοίαρχος Επ. Κ ο ντογιάννη ς, και μ έλ η το υ πληρώ ματος.

κ ο ς ε ίχ α ν σ κ ο τ ω θ ε ί σ ε π ρ ο η γ ο ύ μ εν η γ ε ρ μ α ν ικ ή α ε ρ ο π ο ρ ικ ή επ ιδ ρ ο μ ή ε ν α ­ ν τ ίο ν τ η ς Μ ά λ τα ς κα ι τ ο υ Ν α υ σ τά θ μ ο υ τ η ς , σ τ ις 27 Φ ε β ρ ο υ ά ρ ιο υ 1942.

Υποβρύχιο «Τρίτων» Το Υ/Β α υ τ ό π ρ α γ μ α το π ο ίη σ ε απ ο­ σ το λ ή α ν ο ρ θ ο δ ό ξ ο υ π ο λ έμ ο υ σ τη ν Κ ρ ή τη μ ε τ α φ έ ρ ο ν τ α ς σ τ ις ν ό τ ιε ς α ­ κ τ έ ς τ η ς , σ τ ις 26 Ν ο ε μ β ρ ίο υ 1941, π ρά ­ κ τ ο ρ ε ς κ α ι π α ρ α λ α μ β ά ν ο ν τα ς Ε λ λ η ν ε ς κ α ι Β ρ ε τ α ν ο ύ ς σ τ ρ α τ ιω τ ικ ο ύ ς . Μ ε τ ο ί­ δ ιο υ π ο β ρ ύ χ ιο μ ε τ α φ έ ρ θ η κ ε κ α ι α π ο­ β ιβ ά σ θ η κ ε σ τη ν Κ ρ ή τη , σ τ ις 8 Ιο υ ν ίο υ

1942, η ο μ ά δ α δ ο λ ιο φ θ ο ρ ώ ν , η οπ οία π υ ρ π ό λ η σ ε σ το α ε ρ ο δ ρ ό μ ιο το υ Η ρ α ­ κ λ ε ίο υ 26 ε χ θ ρ ικ ά α ε ρ ο σ κ ά φ η , π ρ οκα λ ώ ν τα ς τ ο ν θ ά ν α τ ο σ ε 100 π ερ ίπ ο υ σ τ ρ α τ ιώ τ ε ς , κ α τα σ τ ρ ο φ ή δ ια φ ό ρ ω ν φ ο ρ τη γ ώ ν ο χ η μ ά τω ν , ε γ κ α τ α σ τ ά σ ε ω ν κα υ σ ίμ ω ν κλπ., μ ε ε π ικ ε φ α λ ή ς τ ο ν Β ρ ετα νό έ φ εδ ρ ο τα γμ α τά ρ χ η Λ όρδο Τ ζ έ λ ικ ο κ α ι μ ε σ υ μ μ ε τ ο χ ή το υ Ε λλη να α ν θ υ π ο λ ο χ α γ ο ύ Π ε τρ ά κ η , κα θ ώ ς κ α ι ε ­ ν ό ς Γάλλου τ α γ μ α τ ά ρ χ η κ α ι π έ ν τ ε Γάλ­ λω ν ε θ ε λ ο ν τώ ν . Από τ η ν ο μ ά δ α α υ τή τω ν κ α τα δ ρ ο μ έ ω ν δ ια σ ώ θ η κ α ν μ ό νο ν ο Β ρ ε τα ν ό ς κα ι ο Ε λ λ η ν α ς α ξ ιω μ α τ ι­ κός. Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

26 mmm

Κ α τά τ η ν ίδ ια α π ο σ το λή τ ο υ Ιο υ λ ί­ ου το υ 1942 τ ο υ π ο β ρ ύ χ ιο «Τρίτω ν» β ύ ­ θ ισ ε , σ τις 10 Ιο υ λ ίο υ κ ο ν τ ά σ τη Σ α ν τ ο ­ ρ ίν η , έν α ε χ θ ρ ικ ό ε π ίτ α κ τ ο έ μ φ ο ρ τ ο ι­ σ τ ιο φ ό ρ ο π λο ίο ε κ τ ο π ίσ μ α τ ο ς 20 t, κα ­ θ ώ ς κ α ι ά λ λ ο έ ν α επ ίσ η ς ε π ίτ α κ τ ο ι­ σ τ ιο φ ό ρ ο τω ν 270 t, έ μ φ ο ρ τ ο , σ τ ις 13 Ιο υ λ ίο υ , κ ο ν τ ά σ το ν Κ α φ η ρ έ α (Κ ά βο Ν τό ρ ο ). Σ τ η ν ε π ό μ ε ν η ε π ιθ ε τ ικ ή τ ο υ π ε ρ ι­ π ο λία σ το Α ιγ α ίο τ ο υ π ο β ρ ύ χ ιο «Τρί­ τω ν» ε κ δ ή λ ω σ ε ε π ίθ ε σ η ε ν α ν τ ίο ν γ ε ρ ­ μ α ν ικ ή ς νη ο π ο μ π ή ς σ το σ τε ν ό το υ Κ α­ φ η ρ έ α , σ τις 16 Ν ο ε μ β ρ ίο υ 1942. Το κ ύ ­ ρ ιο σώ μα τ η ς νη ο π ο μ π ή ς α π ο τ ε λ ε ίτ ο από τ ο α τμ ό π λ ο ιο «Alba Julia», σ το ο ­ π ο ίο ο «Τρίτω ν» ε π ιτ έ θ η κ ε μ ε το ρ π ίλ λ ε ς από α π ό σ τα σ η 500 π ερ ίπ ο υ μ έ ­ τρ ω ν, κ α θ ώ ς κ α ι από τ ο π ε τ ρ ε λ α ιο φ ό ­ ρο «Cereno». Τ ην π ρ ο σ τα σ ία τ η ς ν η ο ­ π ο μπ ής (π ρ ο π έτα σ μ α ) ε ίχ α ν τ ο γ ε ρ μ α ­ ν ικ ό α ν τ ιτ ο ρ π ιλ λ ικ ό «M erkur» κ α ι τα ε ­ π ίσ η ς γ ε ρ μ α ν ικ ά κ α τ α δ ιω κ τ ικ ά υ π ο β ρ υ χ ίω ν 2101 κ α ι 2102. Η τύ χ η , π α ί­ ζ ο ν τ α ς π ε ρ ίε ρ γ α π α ιχ ν ίδ ια , έ φ ε ρ ε τ ο υ ­ π ο β ρ ύ χ ιο «Τρίτω ν» α ν τίπ α λ ο π ρ ος το α ν τ ιτ ο ρ π ιλ λ ικ ό , τ ο οπ ο ίο ή τ α ν ο υ σ ια ­ σ τικ ά τ ο ε λ λ η ν ικ ό α ν τ ιτ ο ρ π ιλ λ ικ ό « Β α ­ σ ιλ ε ύ ς Γ εώ ρ γιο ς Α '». Το π ρώ ην ε λ λ η ν ι­ κό α υ τ ό α ν τ ιτ ο ρ π ιλ λ ικ ό ε ίχ ε β λ η θ ε ί από γ ε ρ μ α ν ικ ά α ε ρ ο σ κ ά φ η σ το ν ό ρ μ ο το υ Σ ο φ ικ ο ύ τ ο υ Σ α ρ ω ν ικ ο ύ κ α τά τη γ ε ρ μ α ν ικ ή ε ισ β ο λ ή σ τη ν Ε λλά δ α κ α ι έ ­ π λ ε υ σ ε σ το ν ν α ύ σ τ α θ μ ο τ η ς Σ α λ α μ ί­ να ς γ ια δ ε ξ α μ ε ν ισ μ ό κα ι επ ισ κ ε υ ή , επιχ ε ιρ ή θ η κ ε δ ε ε κ ε ί η κ α τα σ τ ρ ο φ ή το υ από τ ο Ε λ λ η ν ικ ό Ν α υ τικ ό , λ ίγ ο π ρ ιν από τ ο ν απ όπ λου τ ο υ Σ τό λ ο υ γ ια τη Μ έσ η Α να το λή . Τ ελ ικ ά όμ ω ς ε π ισ κ ε υ ά ­ σ θ η κ ε από τ ο υ ς Γ ερ μ α ν ο ύ ς , μ ε τ ο ν ο μ ά σ θ η κ ε σ ε «M erkur» κα ι χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ ε από α υ τ ο ύ ς κ α τά τη δ ιά ρ κ ε ια τ ο υ Β ’ Π α γ κ ο σ μ ίο υ Π ο λ έ μ ο υ , σ ε α υ τ ό δ ε επ έβ α ιν ε κ α ι ο δ ιο ικ η τ ή ς τ η ς γ ε ρ μ α ν ικ ή ς νη ο π ο μ π ή ς κ α τά τ η ν π ρ ο σ β ο λή τ η ς από τ ο «Τρίτω ν». Α λ λ η μ ία π ε ρ ίε ρ γ η σ ύμπ τω ση ή τ α ν η α κ ό λ ο υ θ η : Το γ ε ρ μ α ­ ν ικ ό κ α τ α δ ιω κ τ ικ ό 2102, τ ο ο π ο ίο α ν έ ­ π τ υ ξ ε κα ι τ η ν κ υ ρ ιό τ ε ρ η ε π ιθ ε τ ικ ή Το Υ/Β “ Π ιπ ίνο ς” .

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ α κ α τά τ ο υ Υ/Β «Τρίτω ν», ή τ α ν τ ο επ ίσ η ς ε λ λ η ν ικ ό π λο ίο «Μ π ριγ κ ίτ α » κ α ι α κ ρ ιβ έ σ τ ε ρ α , ή τ α ν η θ α λ α ­ μ η γ ό ς το υ ε φ ο π λ ισ τή Ε υ γ ε ν ίδ η μ ε τ α ­ σ κ ε υ α σ μ έ ν η σ ε π ο λ ε μ ικ ό . Μ ε τ ά τ η ν εκ δ ή λ ω σ η τ η ς το ρ π ιλ λ ικ ή ς π ρ ο σ β ο λ ή ς από τ ο «Τρίτω ν» ά ρ χ ι­ σ ε η κ α τα δ ίω ξ ή τ ο υ από τ α γ ε ρ μ α ν ικ ά π ο λ ε μ ικ ά π λοία , τ ο δ ε κ α τ α δ ιω κ τ ικ ό 2102 έ ρ ιξ ε ε ν α ν τ ίο ν το υ 49 β ό μ β ε ς β ά ­ θ ο υ ς , ο ι ο π ο ίε ς το ύ π ρ ο ξ έ ν η σ α ν σ ο β α ­ ρ ό τ α τ ε ς ζ η μ ιέ ς . Ο «Τρίτω ν» ε π ιχ ε ίρ η σ ε κ α τά τη σ υ μ π λο κή να ε ξ ο υ δ ε τ ε ρ ώ σ ε ι τ ο κ α τα δ ιω κ τικ ό , ε κ δ η λ ώ ν ο ν τ α ς το ρ π ιλ λ ικ ή ε π ίθ ε σ η ε ν α ν τ ίο ν το υ , σ τη σ υ ­ ν έ χ ε ια όμ ω ς, λόγω τω ν β λα β ώ ν το υ , α ­ ν α γ κ ά σ θ η κ ε να α ν α δ υ θ ε ί σ τη ν ε π ιφ ά ­ ν ε ια τ η ς θ ά λ α σ σ α ς , απ' όπ ου σ υ ν έ χ ισ ε να β ά λ λ ε ι ε ν α ν τ ίο ν το υ κ α τ α δ ιω κ τ ικ ο ύ μ ε τ ο π υ ρ ο β ό λ ο το υ κα ι μ ε φ ο ρ η τ ό ο ­ π λισ μ ό. Η μά χη δ ιή ρ κ ε σ ε σ υ ν ο λ ικ ά έ ξ ι ώ ρ ες π ερ ίπ ο υ κ α ι α π ο τ ε λ ε ί υ π ό δ ε ιγ μ α α υ τ ο θ υ σ ία ς κ α ι η ρ ω ισ μ ο ύ . Το υ π ο β ρ ύ ­ χ ιο τ ε λ ικ ά ε μ β ο λ ίσ θ η κ ε από τ ο κ α τ α ­ δ ιω κ τ ικ ό κ α ι β υ θ ίσ τ η κ ε . Ο κ υ β ε ρ ν ή τ η ς τ ο υ «Τρίτω ν», π λ ω τά ρ χ η ς Ε. Κ ο ν το γ ιά ν ν η ς , κα ι 28 α ξ ιω μ α τ ικ ο ί, υπ αξιω μα τ ικ ο ί κ α ι ν α ύ τ ε ς το υ π λ η ρ ώ μ α το ς το υ α ιχ μ α λ ω τίσ θ η κ α ν , σ κ ο τώ θ η κ α ν δ ε ή π ν ίγ η κ α ν 26 ά ν δ ρ ε ς το υ π λ η ρ ώ μ α το ς, μ ε τ α ξ ύ α υ τώ ν ο ύπ αρ χο ς τ ο υ υ π ο β ρ υ ­ χ ίο υ υ π ο π λο ία ρ χ ο ς Α. Δ α ν ιό λ ο ς , ο α ν ­ θ υ π ο π λ ο ία ρ χ ο ς Κ. Α ν ν ιν ο ς κ α ι τ ρ ε ις επ ιβ α ίν ο ν τε ς .

Υποβρύχιο «Νηρεύς» Το υ π ο β ρ ύ χ ιο « Ν η ρ ε ύ ς » α ν έ λ α β ε π ο λ ε μ ικ ή δ ρ ά σ η σ το Α ιγ α ίο τ η ν ίδ ια π ε ­ ρίπ ου π ε ρ ίο δ ο μ ε τ ο υ π ο β ρ ύ χ ιο «Τρί­ τω ν». Π ρ α γ μ α το π ο ιώ ν τα ς ε ιδ ικ ή α ν ο ρ ­ θ ό δ ο ξ η α π ο σ το λ ή σ τις ν ό τ ιε ς α κ τ έ ς τ η ς Κ ρ ή τη ς π α ρ έ λ α β ε σ τ ις 11 Δ ε κ ε μ ­ β ρ ίο υ 1941 κ α ι δ ιέ σ ω σ ε 26 Ε λ λ η ν ε ς κα ι Β ρ ε τ α ν ο ύ ς σ τ ρ α τ ιω τ ικ ο ύ ς κ α ι ά λ λ α πρόσωπα, σ ε ε π ιθ ε τ ικ ή τ ο υ δ ε π ερ ιπ ο ­ λ ία β ύ θ ισ ε σ το Κ ρ η τικ ό π έ λ α γ ο ς , σ τις 15 Ιο υ λ ίο υ 1942, τ ρ ία μ ικ ρ ά ε π ίτ α κ τ α ι­ σ τ ιο φ ό ρ α π λοία .

Π ιο ε ν τυ π ω σ ια κ ή ε π ιτ υ χ ία τ ο υ υπ ο­ β ρ υ χ ίο υ « Ν η ρ εύ ς » όμ ω ς υ π ή ρ ξε η β ύ ­ θ ισ η το υ ιτ α λ ικ ο ύ ο π λ ιτα γ ω γ ο ύ «Fiume», ε κ τ ο π ίσ μ α τ ο ς 1.600 t, κ α τά τη δ ιά ρ κ ε ια ε π ιθ ε τ ικ ή ς τ ο υ π ε ρ ιπ ο λ ία ς κ ο ν τ ά σ τ ις α κ τ έ ς τ η ς Ρ όδου, σ τ ις 5 Ο­ κ τω β ρ ίο υ 1942. Σ το ο π λ ιτα γ ω γ ό επ έβ α ιν α ν 400 π ερ ίπ ο υ Ιτα λ ο ί α ξ ιω μ α τ ικ ο ί, υ π α ξ ιω μ α τικ ο ί κ α ι σ τ ρ α τ ιώ τ ε ς , δ ια σ ώ ­ θ η κ α ν δ ε από τ η ν το ρ π ιλ λ ικ ή π ρ ο σ β ο ­ λή τ ο υ « Ν η ρ ε ύ ς » κ α ι τη β ύ θ ισ η το υ π λο ίο υ μ ό ν ο ν 18 ά το μ α . Τ ην ε π ο μ έ ν η η μ έ ρ α τ ο « Ν η ρ ε ύ ς » β ύ θ ισ ε έ ν α ε π ίτ α ­ κ το ισ τ ιο φ ό ρ ο ε κ τ ο π ίσ μ α τ ο ς 8 0 1, σ τη ν ίδ ια π ερ ίπ ο υ π ε ρ ιο χ ή . Σ υ ν ε χ ίζ ο ν τ α ς τ η ν ε π ιθ ε τ ικ ή δρ ά σ η σ το Α ιγ α ίο κ α τά τ ο 1942 ο « Ν η ρ ε ύ ς » π ρ α γ μ α το π ο ίη σ ε α π ο σ το λ ή α ν ο ρ θ ο δ ό ξ ο υ π ο λ έ μ ο υ ε κ ­ φ ο ρ τώ ν ο ν τα ς σ τη ν α κ τή Μ ε τ ό χ ι τ η ς Κ ύ μ η ς Ε ύ β ο ια ς , σ τ ις 3 Ν ο ε μ β ρ ίο υ 1942, π ο λ ε μ ικ ό υ λ ικ ό δ ο λ ιο φ θ ο ρ ώ ν κα ι π ρ ά κ το ρ ε ς .

Υποβρύχιο «Παπανικολής» Α λ λ ο έ ν α θ ρ υ λ ικ ό ε λ λ η ν ικ ό υπ ο­ β ρ ύ χ ιο , ο « Π α π α νικο λή ς» , π ρ α γ μ α το ­ π ο ίη σ ε δ ιά φ ο ρ ε ς α π ο σ το λ έ ς α ν ο ρ θ ο ­ δ ό ξ ο υ π ο λ έ μ ο υ σ το Α ιγ α ίο , μ ε κ υ ρ ιό τ ε ρ ε ς τ η ν α π ο β ίβ α σ η π ρ α κ τό ρ ω ν σ τη ν Κ ρ ή τη κ α ι τ η ν π α ρ α λα β ή από ε κ ε ί Ν εο ζη λ α ν δ ώ ν κ ο μ μ ά ν το ς , τ ο ν Ιο ύ ν ιο κα ι τ ο ν Ν ο έ μ β ρ ιο τ ο υ 1942, κ α θ ώ ς κ α ι τ η ν α π ο β ίβ α σ η (σ τη Ρόδο, τ ο ν Σ ε π τέ μ β ρ ιο το υ 1942), δ ύ ο ο μ ά δ ω ν Ε λλήνω ν κα ι Β ρ ε τα ν ώ ν κ ο μ μ ά ν το ς , ο ι ο π ο ίο ι κ α τ έ ­ σ τρ ε ψ α ν γ ε ρ μ α ν ικ ά κ α ι ιτ α λ ικ ά α ε ρ ο ­ πλάνα σ τα δ ύ ο α ε ρ ο δ ρ ό μ ια τ η ς νή σ ο υ . Από τ ο υ ς κ ο μ μ ά ν τ ο ς κ α τό ρ θ ω σ α ν να δ ια φ ύ γ ο υ ν σ τη Μ έσ η Α να το λή μ ό νο ν δ ύ ο ά το μ α , μ ε β ρ ε τ α ν ικ ό υ π ο β ρ ύ χ ιο σε ά λλη α π ο σ το λή , ενώ ό λ ο ι ο ι υ π ό λο ιπ ο ι (μ ε τ α ξ ύ α υ τώ ν κ α ι ο α ν θ υ π ο π λ ο ία ρ χ ο ς Κ α λ α μ π ο κ ίδ η ς ) α ιχ μ α λ ω τίσ θ η κ α ν από τ ο υ ς Γ ερ μ α ν ο ύ ς , μ ε τ ά από τη δ ο λ ιο ­ φ θ ο ρ ά επ ί τω ν α ερ ο σ κα φ ώ ν. Από τ ο υ ς σ υ λ λ η φ θ έ ν τ ε ς α υ τ ο ύ ς δ ιέ φ υ γ ε κα ι δ ια σ ώ θ η κ ε ο λ ο χ α γ ό ς Τ σ ούκας. Το υ π ο β ρ ύ χ ιο « Π α π α νικο λή ς» β ύ θ ι­ σ ε σ το Κ ρ η τικ ό π έλ α γ ο ς, μ ε τ α ξ ύ 11 κα ι 14 Ιο υ ν ίο υ 1942, έ ξ ι ε π ίτ α κ τ α ισ τ ιο φ ό ­ ρα π λ ο ία κ α ι ε π ιτ έ θ η κ ε , χ ω ρ ίς όμ ω ς ε ­ π ιτυ χ ία , ε ν α ν τ ίο ν γ ε ρ μ α ν ικ ή ς ν η ο π ο ­ μπής, π ά λι σ το Κ ρ η τικ ό π έ λ α γ ο ς , σε ά λ λ η α π ο σ το λ ή το υ 1942. Η νηο π ο μπ ή α π ο τ ε λ ε ίτ ο από έν α ε χ θ ρ ικ ό π ε τ ρ ε λ α ι­ ο φ ό ρ ο π λο ίο ε κ τ ο π ίσ μ α τ ο ς 8.000 t κα ι δύο κ ο ρ β έτες. Ε κ τ ε λ ώ ν τ α ς ε π ιθ ε τ ικ ή π ερ ιπ ο λ ία ο « Π α π α νικο λή ς» β ύ θ ισ ε σ το ν ό ρ μ ο τ η ς ν η σ ίδ α ς Α λ ίμ ν ια τ η ς Δ ω δ ε κ α ν ή σ ο υ , σ τ ις 5 Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ 1942, έν α ε χ θ ρ ικ ό π λο ίο ε φ ο δ ια σ μ ο ύ , ε κ τ ο π ίσ μ α τ ο ς 8.000 t, τ ο ο π ο ίο π ρ ο σ τ α τ ε υ ό τ α ν από τ ρ ε ις γ ε ρ μ α ν ικ έ ς τ ο ρ π ιλ λ α κ ά τ ο υ ς . Η ε π ίθ ε ­ ση π ρ α γ μ α το π ο ιή θ η κ ε μ ε το ρ π ίλ λ ε ς , τ ις ο π ο ίε ς τ ο υ π ο β ρ ύ χ ιο ε κ σ φ ε ν δ ό ν ισ ε από τ ο σ τό μ ιο τ ο υ ό ρ μ ο υ .

Το Υ/Β “ Π ιπ ίνος” στην Ιρλανδία. Δ ια κ ρ ίν ε τα ι ο ύπαρχος, υποπλοίαρχος Κ. Λούνδρας.

σ τ ο υ ς 9 0 0 1. Το υ π ο β ρ ύ χ ιο « Κ α τσ ώ νη ς» ε ξ ά λ ­ λ ο υ , σ υ ν δ υ ά ζ ο ν τ α ς ε ιδ ικ έ ς π ο λ ε μ ικ έ ς α π ο σ το λ έ ς μ ε ε π ιθ ε τ ικ έ ς π ε ρ ιπ ο λ ίε ς , β ύ θ ισ ε μία ιτ α λ ικ ή ν α ρ κ ο θ έ τ ιδ α ε κ τ ο ­ π ίσ μ α το ς 1.500 t μ έσ α σ το λ ιμ ά ν ι το υ Γ υ θ ε ίο υ , σ τις 2 Α π ρ ιλ ίο υ 1943, μ ε το ρ π ίλ λ ε ς που ε κ σ φ ε ν δ ό ν ισ ε από τ ο σ τ ό ­ μ ιο τ η ς ε ισ ό δ ο υ το υ λ ιμ α ν ιο ύ . Από τ η ν έ κ ρ η ξ η τω ν να ρκώ ν, μ ε τ ις ο π ο ίε ς ή τ α ν φ ο ρ τω μ έ ν η η ν α ρ κ ο θ έ τ ιδ α , α ν α τιν ά χ θ η κ α ν κ α ι δ ύ ο ε π ίτ α κ τ α από τ ο υ ς Ιτα ­ λ ο ύ ς π λ ο ιά ρ ια φ ο ρ τω μ έ ν α μ ε π υ ρ ο μ α χ ικ ά , που β ρ ίσ κ ο ν τ α ν κ α ι α υ τ ά σ ε π ρ ο­ β λ ή τα το υ Γ υ θ ε ίο υ , σ κ ο τώ θ η κ α ν δ ε από τ ις ε κ ρ ή ξ ε ις π ερ ίπ ο υ ε ίκ ο σ ι Ιτα λ ο ί σ τ ρ α τ ιω τ ικ ο ί. Σ υ ν ε χ ίζ ο ν τ α ς τ η ν ε π ιθ ε -

ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΑΠΟ ΣΤΟΛΕΣ ΤΟ 1943 Το κ ύ ρ ιο β ά ρ ο ς το υ π ο λ έ μ ο υ τω ν υ ­ π ο β ρ υ χίω ν σ το Α ιγ α ίο έ φ ε ρ α ν , τ ο 1943, τ α υ π ο β ρ ύ χ ια « Π α π α νικο λή ς» κ α ι «Κ α­ τσ ώ ν η ς » , ε π ε ιδ ή τ ο τ ρ ίτ ο υ π ο β ρ ύ χ ιο που α π έ μ ε ιν ε σ τη δ ύ ν α μ η το υ Ε λ λ η ν ι­ κού Π ο λ ε μ ικ ο ύ Ν α υ τικ ο ύ , ύ σ τε ρ α από τη β ύ θ ισ η τ ο υ « Γ λ α ύ κ ο ς » κ α ι το υ «Τρί­ τω ν» (κ α θ ώ ς κα ι το υ « Π ρ ω τεύ ς » κ α τά τ ο ν Ε λ λ η ν ο ϊτ α λ ικ ό π ό λ εμ ο ), τ ο υπ ο­ β ρ ύ χ ιο « Ν η ρ εύ ς » , ε ίχ ε α ν ά γ κ η μ α κ ρ ο ­ χ ρ ό ν ια ς ε π ισ κ ε υ ή ς . Το υ π ο β ρ ύ χ ιο « Μ α τρ ώ ζο ς» π ρ α γ μ α το π ο ίη σ ε ε κ π α ί­ δ ε υ σ η το υ π ρ οσ ω π ικού κ α ι ά λ λ ε ς π ρ ο­ ε τ ο ιμ α σ ίε ς ύ σ τ ε ρ α από τ η ν επ ά ν δ ρ ω ­ σή το υ μ ε ε λ λ η ν ικ ό π λήρω μα, τ ο ν Ν ο­ έ μ β ρ ιο τ ο υ 1943. Τα « Π α π α νικο λή ς» κ α ι « Κ α τσ ώ νη ς» α ν έ λ α β α ν τ ο τ ε ρ ά σ τ ιο έ ρ γ ο τ η ς σ υ ν έ ­ χ ισ η ς τ ο υ π ο λ έ μ ο υ σ το Α ιγ α ίο τ ο έ τ ο ς ε κ ε ίν ο (1943), που χ α ρ α κ τ η ρ ίζ ε τ α ι γ ια τ η ν π λ η θ ώ ρ α τω ν σ υ μ μ α χ ικ ώ ν α ε ρ ο ­ ν α υ τικ ώ ν επ ιχ ε ιρ ή σ ε ω ν σ τη ν ε υ ρ ύ τ ε ρ η π ε ρ ιο χ ή τ η ς Μ ε σ ο γ ε ίο υ , κα θ ώ ς κα ι γ ια τ ις ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις π ρ ος α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η τ η ς Δ ω δ ε κ α ν ή σ ο υ ε ιδ ικ ό τ ε ρ α . Ε ν δ ε ικ τ ικ ά σ τ ο ιχ ε ία τ η ς π ο λ ε μ ικ ή ς π ρ ο σ π ά θ ε ια ς τω ν δ ύ ο α υ τώ ν υ π ο β ρ υ ­ χ ίω ν α π ο τε λ ο ύ ν τ α ν α υ τ ικ ά μ ίλ ια τ α ο ­ π ο ία κ ά λ υ ψ α ν κ α τά τη δ ιά ρ κ ε ια ε κ ε ί­ νου το υ έ τ ο υ ς , κ α θ ώ ς κα ι ο ι ώ ρ ες π ο­ λ ε μ ικ ο ύ π λου. Α κ ρ ιβ έ σ τ ε ρ α τ ο μ εν « Π α π α νικο λή ς» κ ά λ υ ψ ε 6.869 μ ίλ ια «εν κ α τα δ ύ σ ε ι» ή σ τη ν ε π ιφ ά ν ε ια τ η ς θ ά ­ λα σ σ α ς, π ο λ ε μ ώ ν τα ς επ ί 1.279 ώ ρ ες , τ ο δ ε « Κ α τσ ώ νη ς» κ ά λ υ ψ ε 5.821 μ ίλ ια σ ε 1.037 ώ ρ ες, με ε ξ α ιρ ε τ ικ ά α π ο τ ε λ έ ­ σ μ α τα , τα ο π ο ία όμω ς σ υ ν ο δ ε ύ τ η κ α ν κ α ι από τ η ν α π ώ λειά το υ , κ α τά τ η ν π ε ­ ρ ίο δ ο τ η ς δ ιε ξ α γ ω γ ή ς τω ν ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ­ ων γ ια τ η ν α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η τ η ς Δ ω δ ε-

27 0 κ υ β ερ ν ή τη ς κα ι μ έλ η το υ π ληρώ ματος το υ Υ/Β “ Τρίτων” φ ω το γρ α φ ίζο ντα ι στο πρωραίο κα τά σ τρω μα το υ σκάφ ους.

κα ν ή σ ο υ . Το Υ/Β « Π α π α νικο λή ς» π ρ α γ μ α το ­ π ο ίη σ ε π ο λ λ έ ς ε ιδ ικ έ ς α π ο σ το λ έ ς σ το π λ α ίσ ιο ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ω ν α ν ο ρ θ ο δ ό ξ ο υ π ο λ έ μ ο υ , όπως ή τ α ν η μ ε τ α φ ο ρ ά κ α ι η α π ο β ίβ α σ η κ ο μ μ ά ν τ ο ς σε α κ τ έ ς τ η ς Υ­ δρ α ς, σ τ ις 13 Ια ν ο υ α ρ ίο υ 1943 κλπ. Π α­ ρ ά λ λ η λ α π ρ α γ μ α το π ο ίη σ ε ε π ιθ ε τ ικ έ ς α π ο σ το λ έ ς , κ α τά τ ις ο π ο ίε ς β ύ θ ισ ε έν α γ ε ρ μ α ν ικ ό ε π ίτ α κ τ ο ισ τ ιο φ ό ρ ο π λο ίο κα ι κ υ ρ ίε υ σ ε ως λ ε ία π ο λ έ μ ο υ ά λλο έν α σ το ν ό τ ιο Α ιγ α ίο , κ α τά τη δ ιά ρ κ ε ια ε π ιθ ε τ ικ ή ς το υ π ερ ιπ ο λ ία ς τ ο ν Ια ν ο υ ά ­ ρ ιο το υ 1943. Α κ ό μ α β ύ θ ισ ε δ ύ ο ιτ α λ ι­ κά ε π ίτ α κ τ α ισ τ ιο φ ό ρ α π λο ία σ τη ν π ε­ ρ ιο χ ή τ η ς Ρόδου, σ ε ε π ιθ ε τ ικ ή π ερ ιπ ο ­ λ ία το υ Μ α ρ τίο υ το υ 1943, κα θ ώ ς κα ι ά λ λ α δ ύ ο ε π ίτ α κ τ α ιτ α λ ικ ά ισ τιο φ ό ρ α σ το Κ ρ η τικ ό π έλ α γ ο ς, σ τ ις 8 Μ α ϊο υ 1943. Το σ υ ν ο λ ικ ό ε κ τό π ισ μ α όλω ν α υ ­ τώ ν τω ν ισ τιο φ ό ρ ω ν π λοίω ν ή τ α ν γύ ρ ω

τ ικ ή δ ρ ά σ η το υ τ ο « Κ α τσ ώ νη ς» β ύ θ ισ ε κ ο ν τ ά σ το ν Μ έ ρ ικ α τ η ς Κ ύ θ ν ο υ τ ο ε π ι­ τ α γ μ έ ν ο από τ ο υ ς Γ ερ μ α ν ο ύ ς ισ π α νικό α τμ ό π λ ο ιο «San Isidoro», ε κ το π ίσ μ α το ς 1 .5 0 0 1, το οπ ο ίο χ ρ η σ ιμ ο π ο ιε ίτ ο ως μ ε ­ τ α φ ο ρ ικ ό , λ ίγ ε ς η μ έ ρ ε ς μ ε τ ά από τη β ύ θ ισ η τ η ς ν α ρ κ ο θ έ τ ιδ α ς - σ τις 5 Α π ρ ι­ λ ίο υ 1943. Το « Κ α τσ ώ νη ς» π ρ α γ μ α το π ο ίη σ ε τ ο ρ π ιλ λ ικ ή π ρ ο σ β ο λή , σ τη σ υ ν έ χ ε ια δ ε α ν α δ ύ θ η κ ε σ τη ν ε π ιφ ά ν ε ια τ η ς θ ά λ α σ ­ σ ας κ α ι τ ε ρ μ ά τ ισ ε τ η ν ε π ίθ ε σ η μ ε β ο ­ λ έ ς το υ π υ ρ ο β ό λ ο υ το υ . Σ τ η ν ε π ό μ ε ν η ε π ιθ ε τ ικ ή π ερ ιπ ο λ ία τ ο Υ /Β « Κ α τσ ώ νη ς» β ύ θ ισ ε το ισ π α νικό φ ο ρ τη γ ό «Rigel», ε π ιτ α γ μ έ ν ο κ α ι α υ τό από τ ο υ ς Γ ερ μ α ν ο ύ ς κ α ι ε κ το π ίσ μ α το ς 1 .0 0 0 1 π ερ ίπ ο υ , κ ο ν τ ά σ τη Σ κ ιά θ ο , σ τις 29 Μ α ϊο υ 1943. Μ ε τ ά από τ ρ ε ις η μ έ ­ ρ ε ς , τ ο β ρ ά δ υ τ η ς 1ης Ιο υ ν ίο υ 1943 ε κ ­ δ ή λ ω σ ε ε π ίθ ε σ η μ ε τ ο π υ ρ ο β ό λ ο το υ Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

28 ■■

ε ν α ν τ ίο ν ιτ α λ ικ ο ύ φ ο ρ τ η γ ο ύ π λ ο ίο υ ε ­ κ το π ίσ μ α το ς 7.000 t τ ο οπ ο ίο ή τ α ν α ­ γ κ υ ρ ο β ο λ η μ έ ν ο μ έσ α σ το λ ιμ ά ν ι σ το Κ α ρ λ ό β α σ ι τ η ς Σ ά μ ο υ . Την ε π ο μ έ ν η η ­ μ έ ρ α ο κ υ β ε ρ ν ή τ η ς το υ Υ/Β, ε π ιδ ιώ κ ο ­ ν τ α ς τ η β ύ θ ισ η τ ο υ φ ο ρ τη γ ο ύ μ ε τ ο π ρ ώ το φω ς, ε κ δ ή λ ω σ ε ε π ίθ ε σ η μ ε το ρ π ίλ λ ε ς ε ν α ν τ ίο ν τ ο υ από τ ο μ ικ ρ ό σ τ ό ­ μ ιο τ η ς ε ισ ό δ ο υ το υ λ ιμ α ν ιο ύ , η οπ ο ία ή τ α ν α ν ε π ιτ υ χ ή ς , α λ λ ά χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ή τ ο υ ε π ιθ ε τ ικ ο ύ π ν ε ύ μ α το ς από τ ο ο ­ π ο ίο δ ια κ α τ έ χ ο ν τ α ν ο ι Ε λ λ η ν ε ς α ξιω ­ μ α τ ικ ο ί κα ι τ α π λ η ρ ώ μ α τα τω ν υ π ο β ρ υ ­ χίων. Ε ν δ ε ικ τ ικ έ ς α π ο σ το λ έ ς α ν ο ρ θ ο δ ό ξο υ π ο λ έ μ ο υ τ ο υ υ π ο β ρ υ χ ίο υ «Κ α τσ ώ ­ ν η ς » ε κ ε ίν η ς τ η ς π ε ρ ιό δ ο υ ή τ α ν η α ­ π ο β ίβ α σ η π ρ α κ τό ρ ω ν σ το ν ό ρ μ ο Φωκ ια ν ο ύ τ η ς Π ε λ ο π ο ν ν ή σ ο υ , σ τ ις 31 Μ α ρ τίο υ 1943, η α π ο β ίβ α σ η π ρ α κ τό ­ ρων σ ε α κ τή τ η ς α ν α τ ο λ ικ ή ς Ε ύ β ο ια ς, σ τ ις 27 Μ α ϊο υ 1943 κλπ. Το υ π ο β ρ ύ χ ιο « Κ α τσ ώ νη ς» ε ίχ ε τ ρ α γ ικ ό τ έ λ ο ς κ α τά τ η ν ε π ό μ ε ν η ε π ι­ θ ε τ ικ ή το υ α π ο σ το λή σ το Α ιγ α ίο . Π ερ ιπ ο λ ώ ν τα ς σ το σ τε ν ό Σ κ ιά θ ο υ - Σ κ ο π έ ­ λο υ , σ τ ις 14 Σ ε π τ ε μ β ρ ίο υ 1943, γ ια τ ο ν ε ν το π ισ μ ό κ α ι τ η ν π ρ ο σ β ο λή τ ο υ γ α λ ­ λ ικ ο ύ π λο ίο υ «Simfra», μ ε γ ά λ ο υ ε κ τ ο π ί­ σ μ α το ς , τ ο ο π ο ίο ε χ ρ η σ ιμ ο π ο ιε ίτ ο από τ ο υ ς Γ ερ μ α ν ο ύ ς ως ε π ίτ α κ τ ο ο π λ ιτ α ­ γω γό, ε ν τ ο π ίσ θ η κ ε από γ ε ρ μ α ν ικ ή κ ο ρ β έ τα , η οπ ο ία το ύ π ρ ο ξ έ ν η σ ε π ο λ ­ λ έ ς κ α ι σ ο β α ρ έ ς β λ ά β ε ς με α λ λ ε π ά λ ­ λ η λ ε ς ε π ιθ έ σ ε ις κ α ι ρ ίψ ε ις β ο μ β ώ ν β υ ­ θ ο ύ . Το υ π ο β ρ ύ χ ιο α ν α δ ύ θ η κ ε , ε π ε ιδ ή δ ε ν ή τ α ν δ υ ν α τ ό να π α ρ α μ ε ίν ε ι σ ε κ α ­ τά δ υ σ η μ ε τ ις β λ ά β ε ς κ α ι τ ις ζ η μ ιέ ς που ε ίχ ε υ π ο σ τε ί, κ α ι ε π ιτ έ θ η κ ε κ α τά τ η ς κ ο ρ β έ τ α ς μ ε τ ο π υ ρ ο β ό λ ο το υ , το οπ ο ίο χ ε ιρ ιζ ό τ α ν ο ίδ ιο ς ο κ υ β ε ρ ν ή τ η ς το υ , α ν τιπ λ ο ία ρ χ ο ς Β. Λ ά σ κ ο ς. Π ρ ο κά λ ε σ ε ζ η μ ιέ ς σ τη ν κ ο ρ β έ τ α , ιδ ίω ς σ το π ρ υ μ ν α ίο τμ ή μ α κ α ι σ το π ρ υ μ ν α ίο π υ­ ρ ο β ό λ ο τη ς , σ τη σ υ ν έ χ ε ια δ ε κ α ι σ τη γ έ φ υ ρ ά τη ς . Τ ελ ικ ά τ ο υ π ο β ρ ύ χ ιο έ μ ε ι­ νε α κ υ β έ ρ ν η τ ο από τ ις π ο λ λ έ ς ζ η μ ιέ ς , ε μ β ο λ ίσ θ η κ ε από τ η ν κ ο ρ β έ τ α κ α ι β υ ­ θ ίσ τ η κ ε . Ο κ υ β ε ρ ν ή τ η ς το υ υ π ο β ρ υ χ ί­ ο υ, ό λ ο ι ο ι α ξ ιω μ α τ ικ ο ί κ α ι 25 ά ν δ ρ ε ς το υ π λ η ρ ώ μ α το ς, σ υ ν ο λ ικ ά 32 ά το μ α , σ κο τώ θ η κα ν. Δ ια σ ώ θ η κ α ν μ ό ν ο ν ο ύ ­ π α ρ χο ς, υ π ο π λο ία ρ χ ο ς Η. Τ σ ο υκα λά ς, κ α ι δ ύ ο υ π α ξ ιω μ α τικ ο ί, κ ο λ υ μ π ώ ν τα ς επ ί ε ν ν έ α ώ ρ ες , μ έ χ ρ ι τη Μ α γ ν η σ ία απ' όπ ου δ ιέ φ υ γ α ν σ τη Μ έσ η Α να το λή με ε ιδ ικ ή α π ο σ το λή α ν ο ρ θ ο δ ό ξ ο υ π ο λ έ ­ μου. Από τ ο υ ς Γ ερ μ α ν ο ύ ς σ υ ν ε λ ή φ θ η σ αν 15 ά το μ α .

ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΑΠΟΣΤΟΛΕΣ ΤΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ ΤΟ 1944 Το 1944 η π ο λ ε μ ικ ή δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ α τω ν Γ ερμανώ ν σ το Α ιγ α ίο ή τ α ν κάπως π ε ρ ιο ρ ισ μ έ ν η , μ ε τ ά από τη δ υ σ μ ε ν ή γ ι ’ α υ τ ο ύ ς ε ξ έ λ ιξ η τ ο υ π ο λ έ μ ο υ σ τη Μ ε ­ σ ό γ ε ιο Θ ά λα σ σ α κα ι τ ις σ υ μ μ α χ ικ έ ς α ­ π ο β ά σ εις σ ε ε υ ρ ω π α ϊκ ά ε δ ά φ η (Α ντσ ιο Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

- 21 Ια ν ο υ α ρ ίο υ 1944, Ν ο ρ μ α ν δ ία - 6 Ιο υ ν ίο υ 1944, ν ό τ ια Γαλλία - 15 Α υ γο ύ σ το υ 1944). Η Ιτα λ ία ε ίχ ε ή δ η σ υ ν θ η κ ο ­ λ ο γ ή σ ε ι από τ ο ν Σ ε π τέ μ β ρ ιο 1943, τ ο ν δ ε έ λ ε γ χ ο τ η ς Δ ω δ ε κ α ν ή σ ο υ ε ίχ α ν αν α λ ά β ε ι ο ι Γ ερ μ α νο ί. Ο π ό λ ε μ ο ς όμω ς σ υ ν ε χ ιζ ό τ α ν σ ε ό λ α τ α θ έ α τ ρ α τ η ς Ε υ­ ρώ πης μ ε τ ά από τ η σ υ μ μ α χ ικ ή π ρ ο έ λ α ­ ση κα ι φ υ σ ικ ά σ ε ο λ ό κ λ η ρ ο τ ο ν ε λ λ η ν ι­ κό η π ε ιρ ω τικ ό , ν η σ ιω τ ικ ό κ α ι θ α λ ά σ σ ιο χώ ρο, ιδ ίω ς το υ Α ιγ α ίο υ . Τα ε λ λ η ν ικ ά υ­ π ο β ρ ύ χ ια ε ν ε ρ γ ο ύ σ α ν τ ις ίδ ιε ς α π ο­ σ τ ο λ έ ς σ ε μ ια σ υ ν εχ ή , η ρ ω ικ ή π ροσ π ά ­ θ ε ια γ ια γ ε ρ μ α ν ικ ή υπ οχώ ρηση κ α ι α ­ π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η τ η ς π α τρ ίδ α ς , δ ιε ν ε ρ γ ώ ­ ν τ α ς κ υ ρ ίω ς ε π ιθ ε τ ικ έ ς π ε ρ ιπ ο λ ίε ς . Ε ιδ ικ ό τ ε ρ α , το « Π α π α νικο λή ς» π ρ α γ μ α το π ο ίη σ ε ε π ιθ ε τ ικ ή π ερ ιπ ο λ ία σ το ν ό τ ιο Α ιγ α ίο μ ε τ α ξ ύ Ια ν ο υ α ρ ίο υ κ α ι Φ ε β ρ ο υ ά ρ ιο υ 1944, τ ο « Μ α τρ ώ ζο ς » σ τη θ ά λ α σ σ α τω ν Κ υ θ ή ρ ω ν (κ α ι από ε ­ κ ε ί π ρ ος τ ο Ιό ν ιο ) τ ο ν Μ ά ρ τιο τ ο υ 1944 κα ι το «Ν ηρεύς» σε ο λό κληρ ο σ χεδόν τ ο Α ιγ α ίο τ ο ν Φ ε β ρ ο υ ά ρ ιο τ ο υ 1944 (μ ά λ ισ τα α π έ κ ρ ο υ σ ε ε π ίθ ε σ η γ ε ρ μ α ν ι­ κώ ν το ρ π ιλ λ α κ ά τ ω ν σ τις 19 Φ ε β ρ ο υ ά ­ ρ ιο υ κ α ι γ ε ρ μ α ν ικ ώ ν α ε ρ ο σ κ α φ ώ ν σ τις 22 Φ ε β ρ ο υ ά ρ ιο υ ), κ α θ ώ ς κ α ι ά λ λ η π ε­ ρ ιπ ο λία σ το Κ ρ η τικ ό π έ λ α γ ο ς τ ο ν Μ ά ρ ­ τ ιο το υ 1944. Το « Ν η ρ ε ύ ς » π ρ α γ μ α το ­ π ο ίη σ ε κ α ι ε ιδ ικ ή α π ο σ το λή α ν ο ρ θ ο δ ό ­ ξο υ π ο λ έμ ο υ σ τη ν Κ ορ ώ νη τ η ς Μ ε σ σ η ­ ν ία ς σ τις 17 Ιο υ ν ίο υ 1944. Το υ π ο β ρ ύ χ ιο «Π ιπ ίνος», ε ξ ά λ λ ο υ , β ύ θ ισ ε σ το ν ό τ ιο Α ιγ α ίο τ ο ν Α π ρ ίλ ιο το υ 1944 τ ο π ε τ ρ ε λ α ιο κ ίν η τ ο « Τ α ξιά ρ­ χ η ς» , τ ο ο π ο ίο ε ίχ ε ε π ιτ α χ θ ε ί από τ ο υ ς Γ ερ μ α νο ύ ς , κ α ι α π έ κ ρ ο υ σ ε ε π ίθ ε σ η γ ε ρ μ α ν ικ ώ ν π ε ρ ιπ ο λ ικ ώ ν σ τ ις 12 Ιο υ λ ί­ ο υ 1944 (σ το ν ό τ ιο Α ιγ α ίο κ α ι π ά λι), με α σ ή μ α ν τες βλάβες. Σ η μ α ν τ ικ ή ε π ιτ υ χ ία ε ίχ ε τ ο υ π ο β ρ ύ ­ χ ιο «Π ιπ ίνος» κ α τά τ η ν ε π ό μ ε ν η π ε ρ ι­ π ο λία το υ , β υ θ ίζ ο ν τ α ς σ τ ις 9 Α υ γο ύ σ το υ 1944 τ ο ιτ α λ ικ ό α ν τ ιτ ο ρ π ιλ λ ικ ό «Calafatimi», ε κ τ ο π ίσ μ α τ ο ς 1.000 t π ε ρ ί­ που, τη σ τιγ μ ή κ α τά τ η ν ο π ο ία ε ξ ε ρ χ ό ­ τ α ν από τ ο Κ α ρ λ ό β α σ ι τ η ς Σ ά μ ο υ . Το αν τ ιτ ο ρ π ιλ λ ικ ό ε χ ρ η σ ιμ ο π ο ιε ίτ ο από τ ο υ ς Γ ερ μ α ν ο ύ ς μ ε γ ε ρ μ α ν ικ ό π λή ρω ­ μα. Α μ έσ ω ς μ ε τ ά τη β ύ θ ισ ή το υ τ ο «Π ι­ π ίνος» ε π ιτ έ θ η κ ε , μ ε το ρ π ίλ λ ε ς κα ι πά­ λι, ε ν α ν τ ίο ν το υ β ο η θ η τ ικ ο ύ το ύ γ ε ρ ­ μ α ν ικ ο ύ σ τό λ ο υ «Orion», που β ρ ισ κ ό ­ τ α ν μ έσ α σ το λ ιμ ά ν ι, κ α ι σ χ ε δ ό ν τ ο κ α ­ τέσ τρ εψ ε. Το «Orion» ή τ α ν γ ν ω σ τό π λο ίο σ το ν κ υ β ε ρ ν ή τ η το υ υ π ο β ρ υ χ ίο υ δ ε δ ο μ έ ­ νου ό τ ι ε π ρ ό κ ε ιτ ο γ ια β ο η θ η τ ικ ό π λο ίο το υ Ε λ λ η ν ικ ο ύ Π ο λ ε μ ικ ο ύ Ν α υ τικ ο ύ κ α ι ε ιδ ικ ό τ ε ρ α γ ια τ ο π λο ίο α ν ε φ ο δ ια ­ σ μ ού τ η ς Ε λ λ η ν ικ ή ς Υ π η ρ εσ ία ς Φά­ ρων, ε ίχ ε δ ε κ α τ α λ η φ θ ε ί από τ ο υ ς Γερ­ μ α ν ο ύ ς κ α τά τ η ν ε ισ β ο λ ή τ ο υ ς σ τη ν Ε λλά δα . Το υ π ο β ρ ύ χ ιο «Π ιπ ίνος» π ιθ α ν ο λ ο ­ γ ε ίτ α ι ό τ ι β ύ θ ισ ε ε χ θ ρ ικ ό π λο ίο κ ο ν τ ά σ το Η ρ ά κ λ ε ιο τ η ς Κ ρ ή τη ς σ τ ις 4 Σ ε ­ π τ ε μ β ρ ίο υ 1944, α π έ κ ρ ο υ σ ε δ ε, χω ρίς

σ υ ν έ π ε ιε ς , ε π ίθ ε σ η γ ε ρ μ α ν ικ ώ ν κ α τα ­ δ ιω κ τικ ώ ν π λο ίω ν σ τ ις 7 Σ ε π τε μ β ρ ίο υ 1944. π ε ρ ιπ ο λ ώ ν τα ς μ ε τ α ξ ύ τω ν ν η σ ί­ δω ν Χ ρ ισ τ ια ν ό κα ι Α σ κ ά ν ια το υ Α ιγ α ί­ ου. Η δ ρ ά σ η τω ν ε λ λ η ν ικ ώ ν υ π ο β ρ υ ­ χ ίω ν σ το Α ιγ α ίο τ ε ρ μ α τ ίσ θ η κ ε ο υ σ ια ­ σ τ ικ ά τ η ν η μ έ ρ α τ ο υ επ α νά π λο υ το υ Ε λ λ η ν ικ ο ύ Σ τό λ ο υ από τη Μ έσ η Α ν α το ­ λή σ τ η ν Ε λλά δα , κ α τά τ η ν α π ε λ ε υ θ έ ­ ρωσή τ η ς , σ τ ις 16 Ο κ τω β ρ ίο υ 1944, σ ύ μ φ ω να μ ε τ η ν επ ιχ ε ίρ η σ η « Μ ά ννα ». Τ ην ισ το ρ ικ ή ε κ ε ίν η η μ έ ρ α , κ α τ ά τ η ν ο ­ π ο ία ο Ε λ λ η ν ικ ό ς Σ τό λ ο ς ε π α ν έ π λ ε υ σ ε σ το Φ ά λη ρ ο κ α ι σ το ν Ν α ύ σ τα θ μ ο τ η ς Σ α λ α μ ίν α ς , τ ο υ π ο β ρ ύ χ ιο «Π ιπ ίνος» β ρ ισ κ ό τ α ν σ ε ε π ιθ ε τ ικ ή π ερ ιπ ο λ ία σ το β ό ρ ε ιο Α ιγ α ίο κ α ι δ ια τ ά χ θ η κ ε να π λ ε ύ ­ σ ε ι σ τη βάσ η τω ν Υ π οβ ρ υχίω ν το υ Ν α υ ­ σ τά θ μ ο υ , η οπ ο ία β έ β α ια ή τ α ν κ α τ ε ­ σ τ ρ α μ μ έ ν η από τ ο υ ς Γ ερ μ α νο ύ ς .

ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ Α Π Ο ΛΟ ΓΙΣΜ Ο Σ Ο ι ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις τω ν ε λ λ η ν ικ ώ ν υπ ο­ β ρ υ χ ίω ν σ το α ρ χ ιπ έ λ α γ ο ς το υ Α ιγ α ίο υ ά ρ χ ισ α ν σ ε δ ιά σ τ η μ α μ ικ ρ ό τ ε ρ ο τω ν δ ύ ο μη νώ ν μ ε τ ά τ η ν κ α τά λ η ψ η τ η ς Κ ρ ή τη ς από τ ο υ ς Γ ερ μ α ν ο ύ ς , δ ιε ξ ή χ θ η σ α ν χ ω ρ ίς κ α μ ία δ ια κ ο π ή ό λ α τ α υ ­ π ό λοιπ α χ ρ ό ν ια το υ Β ’ Π α γ κ ο σ μ ίο υ Π ο­ λ έ μ ο υ κα ι τε λ ε ίω σ α ν τ η ν η μ έ ρ α το υ ε ­ π ανά π λου τ ο υ Ε λ λ η ν ικ ο ύ Σ τό λ ο υ σ τη ν Ε λλά δα , σ τ ις 16 Ο κ τω β ρ ίο υ 1944. Τα ε λ ­ λ η ν ικ ά υ π ο β ρ ύ χ ια π ρ α γ μ α το π ο ίη σ α ν σ υ ν ο λ ικ ά σ το Α ιγ α ίο 44 ε π ιθ ε τ ικ έ ς π ε ­ ρ ιπ ο λ ίε ς , σ ε σ υ ν δ υ α σ μ ό μ ε 17 ε ιδ ικ έ ς α π ο σ το λ έ ς α ν ο ρ θ ο δ ό ξ ο υ π ο λ έ μ ο υ ή ά λ λ ε ς π ο λ ε μ ικ έ ς α π ο σ το λ έ ς σ τη ν ε υ ­ ρ ύ τ ε ρ η π ε ρ ιο χ ή τ η ς α ν α τ ο λ ικ ή ς κα ι τ η ς κ ε ν τ ρ ικ ή ς Μ ε σ ο γ ε ίο υ . Κ α τά τ ις π ο­ λ ε μ ικ έ ς α υ τ έ ς ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις τ α ξ ίδ ε ψ α ν επ ί 18.885 ώ ρ ε ς κ α ι κ ά λ υ ψ α ν 90.813 ν α υ τ ικ ά μ ίλ ια , β ύ θ ισ α ν δ ε ή ε ξ ο υ δ ε τ έ ­ ρω σαν 29 (π ιθα νώ ς 30) ε χ θ ρ ικ ά ε μ π ο ρ ι­ κά π λο ία (φ ο ρ τη γ ά , π ε τ ρ ε λ α ιο κ ίν η τ α , ι­ σ τιο φ ό ρ α ), κ α θ ώ ς κ α ι τ ρ ία ε χ θ ρ ικ ά π ο­ λ ε μ ικ ά π λο ία (έ ν α α ν τ ιτ ο ρ π ιλ λ ικ ό , μία ν α ρ κ ο θ έ τ ιδ α , έ ν α β ο η θ η τ ικ ό σ τό λ ο υ ). Η ε π ιτ υ χ ία τω ν υ π ο β ρ υ χ ίω ν έ γ κ ε ι­ τ α ι κ υ ρ ίω ς σ τη ν εκπ λή ρ ω σ η τ η ς κ ύ ρ ια ς α π ο σ το λ ή ς τ ο υ ς , δ ε δ ο μ έ ν ο υ ό τ ι τό σ ο μ ε τ ο ε π ιθ ε τ ικ ό α υ τ ό έρ γ ο , ό σ ο κ α ι με τ η ν κ α θ ο ρ ισ τ ικ ή σ υ μ μ ε τ ο χ ή τ ο υ ς σ το ν ε λ λ η ν ικ ό κ α ι τ ο ν σ υ μ μ α χ ικ ό α ν ο ρ θ ό ­ δ ο ξ ο π ό λ ε μ ο σ τα ε λ λ η ν ικ ά η π ε ιρ ω τικ ά κ α ι ν η σ ιω τ ικ ά ε δ ά φ η , σ υ ν έ τ ε ιν α ν σ τη δ έ σ μ ε υ σ η ισ χυρ ώ ν ε χ θ ρ ικ ώ ν δ υ ν ά μ ε ­ ων σ τη ν Ε λλά δ α (ιδ ίω ς σ τη ν Κ ρ ή τη , σ τα Δ ω δ ε κ ά ν η σ α κ α ι σ τ ις Κ υ κ λ ά δ ε ς ), κ α θ ώ ς κ α ι σ τη δ έ σ μ ε υ σ η ισ χ υ ρ ώ ν α ε ­ ρ ο ν α υ τικ ώ ν ε χ θ ρ ικ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν γ ια τ ο ν έ λ ε γ χ ο το υ ε υ ρ ύ τ ε ρ ο υ θ α λ ά σ σ ιο υ κ α ι ε ν α έ ρ ιο υ χώ ρου το υ Α ιγ α ίο υ , ο ι ο ­ π ο ίε ς δ ια φ ο ρ ε τ ικ ά θ α δ ιε τ ίθ ε ν τ ο σε ά λ λ α μέτω π α . Α λλη κ ύ ρ ια ε π ιτυ χ ία τω ν ε λ λ η ν ικ ώ ν υ π ο β ρ υ χίω ν σ το Α ιγ α ίο ή ­ τ α ν η π ρ ο σ β ο λή τω ν γ ρ α μ μ ώ ν κ α ι τω ν

π λοίω ν α ν ε φ ο δ ια σ μ ο ύ α υ τώ ν τω ν ε ­ χ θ ρ ικ ώ ν δυ νάμ εω ν. Το π ο λ ε μ ικ ό α υ τ ό έ ρ γ ο υ λ ο π ο ιή θ η κε από επ τά ε λ λ η ν ικ ά υ π ο β ρ ύ χ ια ε π α ν ­ δ ρ ω μ ένα α π ο κ λ ε ισ τ ικ ά από Ε λ λ η ν ε ς α ­ ξ ιω μ α τικ ο ύ ς , υ π α ξ ιω μ α τικ ο ύ ς κ α ι ν α υ ­ το δ ιό π ο υ ς . Λόγω τ η ς α ν α γ κ α ιό τ η τ α ς γ ια σ υ ­ χ ν έ ς κ α ι μ α κ ρ ο χ ρ ό ν ιε ς ε π ισ κ ε υ έ ς , το υ γ ε γ ο ν ό τ ο ς ό τ ι δ ύ ο από α υ τ ά τα υπ ο­ β ρ ύ χ ια π α ρ α χ ω ρ ή θ η κ α ν σ το Ε λ λ η ν ικ ό Β α σ ιλ ικ ό Ν α υ τ ικ ό π ερ ί τ ο τ έ λ ο ς το υ π ο λ έ μ ο υ , κ α θ ώ ς κ α ι γ ια ά λ λ ο υ ς λ ό ­ γ ο υ ς , ο ι ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις δ ιε ξ ή χ θ η σ α ν , κ α ­ τά έ τ ο ς π ο λ έ μ ο υ , ως ε ξή ς : • 1941: α) Υ π ο β ρ ύ χιο « Γ λ α ύ κ ο ς » - Κ υ ­ β ε ρ ν ή τ η ς π λ ω τά ρ χ η ς Β. Α ρ σ λ ά ν ο γ λ ο υ . β) Υ π ο β ρ ύ χ ιο «Τρίτω ν» - Κ υ β ε ρ ν ή τ η ς υ π ο π λο ία ρ χ ο ς Ε. Κ ο ν τ ο γ ιά ν ν η ς . γ) Υ ­ π ο β ρ ύ χ ιο « Ν η ρ ε ύ ς » - Κ υ β ε ρ ν ή τ η ς π λ ω τά ρ χ η ς Α. Ρ ά λλης. • 1942: α) Υ π ο β ρ ύ χιο «Τρίτω ν» - Κ υ ­ β ε ρ ν ή τ η ς υ π ο π λο ία ρ χ ο ς Ε. Κ ο ν τ ο γ ιά ν νη ς . β) Υ π ο β ρ ύ χ ιο « Ν η ρ εύ ς » - Κ υ β ε ρ ­ ν ή τ η ς π λ ω τά ρ χ η ς Α. Ρ ά λλης. γ) Υπο­ β ρ ύ χ ιο « Π α π α νικο λή ς» - Κ υ β ε ρ ν ή τ η ς α ν τιπ λ ο ία ρ χ ο ς Α. Σ π α ν ίδ η ς (μ έ χ ρ ι τ ο ν Ν ο έ μ β ρ ιο το υ 1942) - υ π ο π λο ία ρ χ ο ς Ν. Ρ ο υ σ σ έν (από τ ο ν Ν ο έμ β ρ ιο ). • 1943: α) Υ π ο β ρ ύ χιο « Π α π α ν ικ ο λ ή ς» Κ υ β ε ρ ν ή τ η ς υ π ο π λο ία ρ χ ο ς Ν. Ρ ουσ ­ σέν. β) Υ π ο β ρ ύ χ ιο « Κ α το ώ νη ς » - Κ υ­ β ε ρ ν ή τ η ς α ν τιπ λ ο ία ρ χ ο ς Β. Λ ά σ κ ο ς, γ) Υ π ο β ρ ύ χιο « Μ α τρ ώ ζο ς» - Κ υ β ε ρ ν ή τ η ς υ π ο π λο ία ρ χ ο ς I. Μ α σ ο υ ρ ίδ η ς . • 1944: α) Υ π ο β ρ ύ χιο « Π α π α ν ικ ο λ ή ς» Κ υ β ε ρ ν ή τ η ς υ π ο π λο ία ρ χ ο ς Ν. Ρ ο υ σ σ έν (μ έ χ ρ ι τ ο ν Α π ρ ίλ ιο το υ 1944). β) Υπο­ β ρ ύ χ ιο «Π ιπ ίνος» - Κ υ β ε ρ ν ή τ η ς πλω ­ τ ά ρ χ η ς Α. Ρ ά λλη ς (μ έ χ ρ ι τ ο ν Ιο ύ λ ιο το υ 1944) - υ π ο π λο ία ρ χ ο ς Κ. Λ ο ύ ν δ ρ α ς (από τ ο ν Ιο ύ λ ιο ), γ) Υ π ο β ρ ύ χ ιο « Ν η­ ρ εύ ς » - Κ υ β ε ρ ν ή τ η ς υ π ο π λο ία ρ χ ο ς Α. Π α ν α γ ιώ το υ . δ) Υ π ο β ρ ύ χ ιο « Μ α τρ ώ ­ ζο ς» - Κ υ β ε ρ ν ή τ η ς υ π ο π λο ία ρ χ ο ς I. Μ α σ ο υ ρ ίδ η ς . Η π ο λ ε μ ικ ή δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ α τω ν ε λ ­ λ η ν ικ ώ ν υ π ο β ρ υ χ ίω ν σ το Α ιγ α ίο σ υ ν ο ­ δ ε ύ τ η κ ε από μ ε γ ά λ ε ς α π ώ λ ειες , τ ο τ ί ­ μ η μ α τω ν η ρ ω ικώ ν ε ν ε ρ γ ε ιώ ν τω ν π λ η ­ ρ ω μ ά τω ν τ ο υ ς κα ι η υ π έ ρ τα τη π ρ ο ­ σ φ ο ρ ά τ ο υ ς γ ια τη δ ια τή ρ η σ η τ η ς ε λ ­ λ η ν ικ ό τ η τ α ς το υ α ρ χ ιπ ε λ ά γ ο υ ς το υ Α ι­ γ α ίο υ κα ι γ ια τ η ν α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η τ η ς π α τρ ίδ α ς . Τρία από τα π έ ν τ ε υ π ο β ρ ύ ­ χ ια που κ α τ έ π λ ε υ σ α ν α ρ χ ικ ά σ τη Μ έσ η Α να το λή β υ θ ίσ τ η κ α ν , τ α μ ε ν «Τρίτω ν» κ α ι « Κ α τσ ώ νη ς» ύ σ τε ρ α από σ κ λ η ρ ό α ν θ υ π ο β ρ υ χ ια κ ό αγώ να μ ε γ ε ρ μ α ν ικ ά π ο λ ε μ ικ ά π λο ία (α ξ ιο θ α ύ μ α σ τ α π α ρ α δ ε ίγ μ α τα η ρ ω ισ μ ο ύ κα ι α υ τ ο θ υ ­ σ ία ς), τ ο δ ε « Γ λ α ύ κ ο ς » ύ σ τε ρ α από α λ ­ λ ε π ά λ λ η λ ε ς α ε ρ ο π ο ρ ικ έ ς ε π ιδ ρ ο μ έ ς σ το ν α υ π η γ ε ίο όπ ου επ ισ κ ε υ α ζό τα ν . Σ κ ο τώ θ η κ α ν ή π ν ίγ η κ α ν σ υ ν ο λ ικ ά 60 Ε λ λ η ν ε ς α ξ ιω μ α τ ικ ο ί, υ π α ξ ιω μ α τικ ο ί κ α ι ν α υ το δ ίο π ο ι, που α π ο τε λ ο ύ σ α ν π λ η ρ ώ μ α τά τ ο υ ς , α ιχ μ α λ ω τίσ θ η κ α ν δ ε από τ ο υ ς Γ ερ μ α ν ο ύ ς 44 ά το μ α .

Π ροπ ολεμική φ ω τογρα φ ία υπ οβρυχίου κλάσης “ Π ρ ω τεύ ς” .

ΕΠ ΙΛΟ ΓΟ Σ Το Ε λ λ η ν ικ ό Β α σ ιλ ικ ό Ν α υ τικ ό δ ιεξ ή γ α γ ε ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις σ το Α ιγ α ίο , κ α τά τ ο ν Β ’ Π α γ κ ό σ μ ιο Π ό λ ε μ ο , μ ε π ίσ τη σ τα ε θ ν ικ ά ιδ εώ δ η , σ υ ν έπ ε ια σ τη λ α ­ μπρή μ α κ ρ α ίω ν η ισ το ρ ία το υ κα ι σ ύ μ ­ φ ω να με τ ις ιε ρ έ ς ν α υ τ ικ έ ς π α ρ α κ α τ α θ ή κ ε ς κ α ι π α ρ α δ ό σ ε ις το υ . Β ε β α ίω ς κ α ι ο ι σ υ μ μ α χ ικ έ ς χ ώ ρ ες, ι­ δίω ς η Β ρ ε τ α ν ία , σ υ μ μ ε τ ε ίχ α ν σ τις επ ι­ χ ε ιρ ή σ ε ις α υ τ έ ς μ ε χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ή ν α υ τ ικ ή ε μ π ε ιρ ία , σ το π λ α ίσ ιο γ ε ν ικ ό ­ τ ε ρ η ς π ο λ ε μ ικ ή ς σ χ ε δ ία σ η ς κ α ι σ τρ α ­ τ η γ ικ ή ς , δ ε δ ο μ έ ν ο υ ό τ ι τ ο Α ιγ α ίο σ το σ ύ ν ο λ ό το υ δ ε ν έ π α υ ε να ε ίν α ι χώ ρος ζ ω τ ικ ή ς σ η μ α σ ία ς. Β α σ ικ έ ς ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις ή τ α ν ε κ ε ίν ε ς ο ι ο π ο ίε ς α π ο σ κο π ο ύ σ α ν σ τη ν π ρ ο­ σ β ο λή τω ν θ α λ α σ σ ίω ν γ ρ α μ μ ώ ν ε π ικ ο ι­ νω νιώ ν τω ν Ιτα λώ ν κ α ι τω ν Γερμανώ ν σ ε ο λ ό κ λ η ρ η α υ τή τ η ν π ερ ιο χ ή , κα θ ώ ς κ α ι σ τη ν π ρ ο σ β ο λή τω ν α ερ ο π ο ρ ικ ώ ν κ α ι ν α υ τικ ώ ν β ά σ εώ ν τ ο υ ς σ τα Δ ω δ ε ­ κά ν η σ α , σ τις Κ υ κ λ ά δ ε ς κ α ι σ τη ν Κ ρ ή ­ τη , π α ρ ά λ λ η λ α με τ η ν π ρ α γ μ α το π ο ίη ­ ση α π ο σ το λώ ν α ν ο ρ θ ο δ ο ξ ο υ π ο λ έμ ο υ σ ε ο λ ό κ λ η ρ η τ η ν κ α τ ε χ ό μ ε ν η Ε λλάδα. Το κ ύ ρ ιο β ά ρ ο ς τω ν ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ω ν α υ ­ τώ ν α ν έ λ α β α ν κα ι έ φ ε ρ α ν σ ε π έρ α ς τα ε λ λ η ν ικ ά υ π ο β ρ ύ χ ια , τα οπ οία π ο λ έ μ η σ α ν σ υ νεχ ώ ς από τ ο υ ς πρώ­ τ ο υ ς μ ή ν ε ς μ ε τ ά τη γ ε ρ μ α ν ικ ή κ α τ ά λ η ­ ψη τ η ς Κ ρ ή τη ς μ έ χ ρ ι τ η ν α π ε λ ε υ θ έ ρ ω ­ ση τ η ς Ε λλά δ α ς, μ ε μ ε θ ο δ ικ ό τ η τ α , ε ­ π α γ γ ε λ μ α τ ικ ή κα ι ν α υ τ ικ ή δ ε ξ ιο τ ε χ ν ία κα ι α ν υ π έ ρ β λ η το η ρ ω ισ μ ό κα ι α υ τ ο θ υ ­ σία. Η ε π ιτ υ χ ία σ τη ν εκπ λή ρ ω σ η τω ν π ο λ ε μ ικ ώ ν τ ο υ ς α π ο σ το λώ ν κ α ι τω ν γ ε ­ ν ικ ό τ ε ρ ω ν α ν τ ικ ε ιμ ε ν ικ ώ ν σκοπ ώ ν α υ ­ τ ο ύ το υ π ο λ έ μ ο υ α π ε τ έ λ ε σ ε , α σ φ α ­ λώ ς, δ ικ α ίω σ η τω ν θ υ σ ιώ ν το υ ς .

Για τ η ν Ε λλά δ α , που π ο λ ε μ ο ύ σ ε από τη Μ έσ η Α να το λή , τ ο Α ιγ α ίο δ ε ν απ ο τε λ ο ύ σ ε μόνο χώ ρο ζ ω τ ικ ή ς σ υ μ μ α ­ χ ικ ή ς σ η μ α σ ία ς, α λλά κ α ι υ π ό β α θ ρ ο τ η ς ε θ ν ικ ή ς α κ ε ρ α ιό τ η τ α ς κα ι α ν ε ξ α ρ ­ τη σ ία ς , λ ίκ ν ο το υ Ε λ λ η ν ισ μ ο ύ κα ι κ ο ιτ ί­ δα το υ δ υ τ ικ ο ύ π ο λ ιτισ μ ο ύ . Κ ά θ ε θ υ ­ σ ία γ ια τη δ ια τή ρ η σ η τ η ς ε λ λ η ν ικ ό τ η ­ τ ά ς το υ ή τ α ν α ν έ κ α θ ε ν ε θ ν ικ ά ε π ιβ ε ­ β λ η μ έ ν η κ α ι ισ τ ο ρ ικ ά δ ικ α ιω μ έ ν η .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Α λ εξα ν δ ρ ή ς Κ., Υπ οναύαρχος: ΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟΝ ΜΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΟΛΕΜΙΚΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟΝ 1941-45, Α ε τό ς , 1952. (2) Δ α μ β έ ρ γ η ς Ν., Α ρ χ ιπ λο ία ρ χ ο ς: Η ΘΥΣΙΑ ΤΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ ΣΤΟ ΒΩ Μ Ο ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΟΣ, « Θ α λασ σ ινο ί Απ όηχοι», 19951996. (3) Κ α β β α δ ία ς Ε., Α ντινα ύ α ρ χ ο ς: Ο ΝΑΥΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ 1940 ΟΠΩΣ ΤΟΝ ΕΖΗΣΑ Ω Σ ΑΡΧΗΓΟΣ ΤΟΥ ΣΤΟΛΟΥ, Π υρ σός, 1950. (4) Ν α υ τικ ό Μ ο υ σ είο τη ς Ε λλά δ ο ς: Ο ΣΙΩΠ ΗΛΟ Σ ΠΟΛΕΜΟΣ, Α 9ήνα , 1995. (5) Π α ϊζη ς - Π α ρ α δ έλ η ς Κ., Α ρ χιπ λο ία ρ χο ς: ΤΑ ΠΛΟΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ 1830-1979, Εκδοση Γ.Ε.Ν. (6) Φωκάς Δ., Α ντινα ύ α ρ χ ο ς: ΕΚΘΕΣΙΣ ΕΠΙ ΤΗΣ ΔΡΑΣΕΩΣ ΤΟΥ Β.Ν. ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟΝ 1940-1944.

29

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΣΚΟΠΕΥΤΗΣ

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΜΟΝΑΧΙΚΩΝ «ΚΥΝΗΓΩΝ» ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

«Σ ΙΓ Ο Υ Ρ Α Κ ΑΝ ΕΝ Α Κ ΥΝ Η ΓΙ Δ Ε Ν Μ Π Ο Ρ Ε Ι ΝΑ Σ Υ Γ Κ Ρ ΙΘ Ε Ι ΜΕ ΤΟ Κ Υ Ν Η ΓΙ Α Ν Θ Ρ Ω Π Ω Ν . ΚΑΙ Ε Κ Ε ΙΝ Ο Ι Π Ο Υ Ε Χ Ο Υ Ν Κ Υ Ν Η ΓΗ Σ Ε Ι Ο Π Λ ΙΣ Μ Ε Ν Ο Υ Σ Α Ν Δ Ρ Ε Σ ΓΙΑ Α Ρ Κ Ε Τ Ο Δ ΙΑ Σ Τ Η Μ Α ΚΑΙ ΤΟ ΥΣ Α Ρ Ε Σ Ε Ι, Δ Ε Ν ΕΝ ΔΙΑΦ ΕΡ Ο Ν ΤΑ! ΠΙΑ ΓΙΑ Ο ,ΤΙ Δ Η Π Ο ΤΕ Α Λ Λ Ο ». Ε ρ νεσ τ Χ έ μ ινγο υ εη

μέρος του με το αίμα να τινάζεται σαν πί­ στρατηγός Τζων Σέτζγουικ ή­ ταν διοικητής του IV Σώμα­ δακας κάτω από το αριστερό μάτι. «Επε­ σε προς εμένα και ήμουν τόσο κοντά του τος των Βορείων κατά τη μά­ ώστε χη της Σποτσυλβάνια και ένας από τουςπαρά την προσπάθειά μου να τον υποβαστάξω γκρεμίστηκα και εγώ μαζί πιο δυναμικούς ηγήτορες της Στρατιάς του από το άλογό μου». Ο θάνατος του του Πότομακ που κατέβαινε ορμητικά Σέτζγουικ καθυστέρησε αποφασιστικά προς τον Νότο με περισσότερους από την προέλαση των Βορείων και διεδρα100.000 άνδρες στις αρχές Μαϊου του μάτισε κρίσιμο ρόλο στην επικράτηση 1864, επιδιώκοντας να φθάσει επιτέλους ως το Ρίτσμοντ, την πρωτεύουσα των α­ του στρατηγού Λη κατά τη μάχη της Σποτσυλβάγια:Α _ _ κ _ ποσχισμένων Πολιτειών, και να θέσει Από την εποχή που μια και μόνο ka- J τέρμα στον αιματηρό εμφύλιο που σπάρασσε το αμερικανικό έθνος. Στις 9 Μαϊ- ! λοζυνισμένη βολή του Δαβίδ σώριασε/ νεκρό τον πάνοπλο Γολιάθ από απόστα­ ου ο Σέτζγουικ ασκούσε με τον συνηθι­ ση ασφαλείας ή την εποχή που ο Κύρος σμένο του τρόπο την ηγεσία επί των στρατευμάτων του προσπαθώντας να α­ ο Νεώτερος βρήκε τον θάνατο από το εύστοχο ακόντιο ενός άγνωστου Πέρση νασυγκροτήσει τις μονάδες του για να επαναλάβουν την έφοδο. Βλέποντας στρατιώτη στα Κούναξα, υπήρχαν τα τους άνδρες του να έρπουν με φόβο κα­ πρώτα δείγματα πως το μελλοντικό πε­ δίο μάχης θα ανήκε κάποτε όχι στους θώς οι σφαίρες περνούσαν σφυρίζοντας μαζικούς στρατούς που αγωνίζονταν σε με ανατριχιαστικό τρόπο γύρω τους, στάθηκε έφιππος περιφρονώντας τον ε­ πυκνούς σχηματισμούς, αλλά σε ικανούς μεμονωμένους πολεμιστές που θα μπο­ χθρό που απείχε περισσότερο από 800 ρούσαν να πλήξουν τον αντίπαλο από μέτρα και τους φώναζε: «Πώς; Πώς; Να μακριά με ελάχιστα, αλλά φονικά πλήγ­ έρπετε με αυτόν τον τρόπο επειδή πέ­ ματα. Κατά τον ίδιο τρόπο η βολίδα που φτουν μερικές σφαίρες! Ντρέπομαι για πέτυχε τον θαρραλέο, αλλά ανυποψία­ σας. Οι Νότιοι δεν μπορούν να πετύχουν ούτε ελέφαντα σε τέτοια απόσταση!». Α­ στο στρατηγό Σέτζγουικ δεν ήταν αδέ­ σποτη. Προερχόταν από ένα τυφέκιο κριβώς το επόμενο δευτερόλεπτο μια βολίδα τον κτύπησε στο πρόσωπο και έ ­ Whitworth που χρησιμοποιούσαν κατά κόρον οι επίλεκτοι σκοπευτές των Νο­ νας υπασπιστής που βρισκόταν δίπλα τίων. Συνδυάζοντας την ακρίβεια ενός στον Σέτζγουικ είδε το πρόσωπο του τυφεκίου σκοποβολής και την αντοχή εστρατηγού να στρέφεται αργά προς το

Ο

Α μερικα νο ί ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι σ κο π ευ τες κ α τά το ν π όλεμο τη ς Κ ορέας, μ ε τυ φ έκ ια S p rin g fie ld κα ι Garand.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

32 ■■

νός στρατιωτικού όπλου το εμπροσθογεμές Whitworth είχε απλά σκοπευτικά που μπορού­ σαν να ρυθμιστούν ως το βεληνεκές των 1.200 m, όμως η βολίδα βάρους 34 gr των 11,43 mm μπορούσε να πετύχει στόχους ακόμα και σε αποστάσεις 1.500 m. Ο αμερικανικός εμφύ­ λιος έχει χαρακτηριστεί δίκαια ως ο «πρώτος σύγχρονος πόλεμος», αφού απετέλεσε το πε­ δίο εφαρμογής μιας σειράς από καινοτομίες που άλλαξαν ριζικά τον χαρακτήρα της μάχης μετά από λίγα χρόνια. Ο σιδηρόδρομος, ο τη­ λέγραφος, η εναέρια παρατήρηση, τα οπισθο­ γεμή όπλα, τα πολυβόλα και τα πυροβόλα ρα­ βδωτής κάννης κατέστησαν τις παραδοσια­ κές τακτικές των ναπολεόντειων πολέμων τ ε ­ λείως απαρχαιωμένες και έθεσαν τον πρώτο σοβαρό περιορισμό στη δράση του ιππικού. Το φορητό πυροβόλο όπλο ραβδωτής κάννης (τυφέκιο) εφευρέθηκε τον 16ο αιώνα χάρη στις προσπάθειες των τεχνιτών εκείνης της περιόδου να κατασκευάσουν ένα όπλο α­ νώτερης ακρίβειας από το υπάρχον τό τε αρκεβούζιο. Η ιδέα τους 6ρήκε γόνιμο έδαφος, αλλά το τυφέκιο παρέμενε ακριβό και δύσκο­ λο στην παραγωγή του, τόσο ώστε ήταν αδύ­ νατο να εφοδιαστούν με αυτό ολόκληρα στρατιωτικά τμήματα. Η πρώτη σύρραξη κατά τη διάρκεια της οποίας το τυφ έκιο κατέστησε πραγματικά αισθητή την παρουσία του ήταν ο Πόλεμος της Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ (177583), κατά τον οποίο η πρακτική χρήσης τυφ ε­ κίων των επαναστατών υιοθετήθηκε και από τον τακτικό Βρετανικό Στρατό. Η εποχή της ωρίμανσης του τυφεκίου όμως ήλθε σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, όταν οι ΗΠΑ διχάστη­ καν πάλι από τον τρομερό εμφύλιο που διήρκεσε τέσσερα χρόνια. Αν και τα τυφέκια Enfield και Springfield που χρησιμοποιούντο και από τις δύο πλευρές θεωρούντο γενικά αξιό­ πιστα όπλα με τη δυνατότητα να κτυπούν έναν στόχο ύψους 1,80 m σε αποστάσεις 500 m, οι εμπόλεμοι γρήγορα συνειδητοποίησαν το πλεονέκτημα του διπλάσιου βεληνεκούς που έδιναν τα τελευταία υποδείγματα τυφεκίων και έοπευσαν να προμηθευτούν ποσότητες από αυτά. Τόσο στον Νότο, όσο και στον Βορ­ ρά ανθούσε η παράδοση του κυνηγιού, αλλά ιδιαίτερα ο στρατός των αποσχισμένων της Συνομοσπονδίας έβριθε από ταλαντούχους σκοπευτές λόγω της εξέχουσας θέσης που κατείχε το σπορ στους αριστοκρατικούς κύ­ κλους του Νότου. Το πρόβλημα όμως ήταν πως ο Νότος, σε αντίθεση με τον βιομηχανοποιημένο Βορρά, στερείτο των πολεμικών βιοτεχνιών που θα μπορούσαν να τον εφοδιά­ σουν με μεγάλους αριθμούς τυφεκίων. Η προ­ φανής λύση ήταν η αγορά τέτοιων όπλων από τη Βρετανία, αλλά η τιμή ενός Whitworth ή ε­ νός Kerr έφθανε συχνά τα 500 δολάρια, αντί για τα 43 που στοίχιζε ένα απλό τυφέκιο Sharps. Ως αποτέλεσμα τα ακριβοπληρωμένα εισαγόμενα τυφέκια ήταν λιγοστά και οι Νότι­ οι στρατιώτες έπρεπε να συναγωνιστούν σκληρά μεταξύ τους και να αποδείξουν έ­ μπρακτα την αξία τους πριν λάβουν τα νέα ό­ πλα. Οι καλύτεροι σκοπευτές κάθε συντάγμα­ τος συμμετείχαν σε εξαντλητικούς διαγωνι­ σμούς κατά τους οποίους έπρεπε να αποδεί­ ξουν ότι μπορούσαν να πετύχουν με άνεση έ ­

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ναν στόχο μεγέθους ανθρώπου στα 500 m πριν λάβουν το πολυπόθητο Kerr ή Whitworth. Κατά τις εκστρατείες δρούσαν ανεξάρτητα μόνοι τους ή κατά ζεύγη στα πλαίσια των με­ γαλύτερων σχηματισμών. Οι αρετές που θα έ ­ πρεπε να έχουν όμως αυτοί οι ιδιότυποι κυνη­ γοί των Νοτίων δεν περιορίζονταν στην ευ­ στοχία βολής, αλλά περιελάμβαναν και την άριστη χρήση όλων των μεθόδων απόκρυψης και κίνησης του κλασικού πεζικού. «Οταν κινούμασταν μέσα σε δάσος», έλεγε ένας από αυτούς, «τοποθετούσαμε φύλλα πάνω μας για να κρύψουμε το χρώμα των στολών μας από τον εχθρό». Προτιμούσαν να διεισδύσουν ως τις επιλεγμένες θέσεις τους τη νύ­ χτα, περιμένοντας την αυγή για να αρχίσουν να επιχειρούν τις βολές τους. Οπως ήταν φυ­ σικό προτιμότεροι στόχοι των σκοπευτών ή­ ταν οι υψηλόβαθμοι αξιωματικοί του εχθρού και η αποτελεσματικότητά τους έφθασε σε τέτοιο Βαθμό ώστε ο στρατηγός Ρόζκρανς των Βορείων υποχρεώθηκε να εκδώσει ειδική οδηγία που συνιστούσε στους αξιωματικούς να φέρουν μικρότερα διακριτικά των βαθμών τους. Το πρόβλημα των φονικών βολίδων που αποδεκάτιζαν αξιωματικούς και πυροβολητές των Βορείων οξύνθηκε με την πάροδο του χρόνου τόσο πολύ ώστε η ίδια η ανάγκη αντι­ μετώπισής του ώθησε τους άνδρες της Ενω­ σης να θέσουν σε δράση το κυριότερο όπλο κατά των σκοπευτών που παραμένει σε κυ­ ρίαρχη θέση σε αυτόν τον ρόλο ως τις μέρες μας: τον «αντι-σκοπευτή». Κατά τη μάχη της Τσάνσελορσβιλ, το 1863, ένας σκοπευτής των Νοτίων είχε προκαλέσει θραύση ανάμεσα στις γραμμές των αντιπάλων του, σκοτώνο­ ντας μεταξύ άλλων και έναν συνταγματάρχη που στεκόταν δίπλα σε μια πυροβολαρχία. Ε­ τσι οι Βόρειοι απελπισμένοι κατέφυγαν στη βοήθεια ενός δικού τους σκοπευτή για να λύ­ σουν το πρόβλημα. Οι ενέργειες του τελευ ­ ταίου καταγράφηκαν με θαυμασμό από έναν πυροβολητή που έτυχε να τις παρατηρήσει: «Πρώτα έβγαλε το καπέλο του και το ύψωσε αργά πάνω από το παραπέτασμα του χαρακώ­ ματος. Φυσικά ο Νότιος έριξε θέλοντας να σκοτώσει τον απρόσεκτο άνδρα που υποτίθε­ ται ότι το φορούσε. Η σφαίρα κτύπησε το κα­ πέλο και ο σκοπευτής μας το κατέβασε εξετά­ ζοντας την τρύπα για να διαπιστώσει τη γωνία από την οποία είχε γίνει η βολή. Μελετώντας αυτή τη γωνία κατέληξε στο συμπέρασμα ότι

Γζρμανός ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς σ κο π ευ τή ς και ο π α ρ α τη ρ η τή ς το υ κα τά τη δ ιά ρ κ εια το υ A Π α γκοσ μίου Πολέμου.

ο εχθρός είχε ρίξει πάνω από μια πυκνή φ τε­ λιά και δεν χρειάστηκε πια παρά λίγα δευτε­ ρόλεπτα για να σκοπεύσει με το τυφ έκιό του και να ρίξει. Ο Νότιος γκρεμίστηκε σαν ένα μεγάλο κοράκι από τη φωλιά του και δεν είχα­ με πλέον άλλα προβλήματα από αυτόν». Με τον τρόπο αυτό εμφανίστηκε στο πεδίο της μάχης από τα μέσα του 19ου αιώνα ένα νέο εί­ δος πολεμιστή: αριστοτέχνης στην εκμετάλ­ λευση του εδάφους και εφοδιασμένος με προηγμένο οπλισμό, ένας κυνηγός ανθρώπι­ νων θηραμάτων έκανε αισθητή πια την πα­ ρουσία του αποτελώντας με τον καιρό ένα από τα πιο επίφοβα εργαλεία των χερσαίων δυνάμεων. Ο ελεύθερος σκοπευτής είχε γεν­ νηθεί και έμελλε να καταστεί ο πιο αποδοτι­ κός πολεμιστής όλων των εποχών.

ΘΑΝΑΣΙΜΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΣΤΑ ΧΑΡΑΚΩΜΑΤΑ Η πρώτη γενιά τυφεκίων ραβδωτής κάν­ νης, όπως τα βρετανικά Martini-Henry (1871), τα αμερικανικά Remington 1867) και τα ρωσικά Berdan (1868), διακρινόταν από μερικά γενικά χαρακτηριστικά όπως το μεγάλο διαμέτρημα, η βαριά σφαίρα και η μικρή αρχική ταχύτητα, αλλά ήταν σχετικά ανθεκτικά, αξιόπιστα και εύκολα στην εκμάθηση ακόμα και από αναλ­ φάβητους στρατιώτες. Ενώ όμως η εισαγωγή των οπισθογεμών όπλων, των επαναληπτικών καραμπινών (Spencer, Winchester) και των με­ ταλλικών φυσιγγίων υπήρξε αναμφίβολα μια σημαντική πρόοδος, το κυριότερο τεχνολογι­ κό άλμα των τυφεκίων προήλθε από την ε­ φεύρεση της άκαπνης πυρίτιδας, την οποία πέτυχε ο Σουηδός Αλφρεντ Νόμπελ το 1880. Η αυξημένη ισχύς των φυσιγγίων άκαπνης πυ­ ρίτιδας παρείχε πλέον πολύ μεγαλύτερη τα­ χύτητα στις βολίδες και ακρίβεια σε μεγαλύ­ τερες αποστάσεις. Ενώ τα 500 m θεωρούντο ως ένα μέγιστο βεληνεκές για τη «μαύρη πυ­ ρίτιδα» από έναν μέσο στρατιώτη, τα νέα προωθητικά διπλασίασαν αυτόματα αυτό το μέγε­ θος και συνοδεύτηκαν από την παράλληλη μείωση των διαμετρημάτων και του βάρους των φυσιγγίων, παράγοντας με αυτόν τον τρόπο τη δεύτερη γενιά τυφεκίων. Κατά συνέ­ πεια ενώ το τυφέκιο Mauser πρώτης γενιάς

του 1871 είχε διαμέτρημα 11,43 mm και έβαλ­ λε βολίδα βάρους 24 gr με αρχική ταχύτητα 433 m/sec, το τυφέκιο Mauser δεύτερης γε­ νιάς, που παρήχθη 17 χρόνια αργότερα, είχε διαμέτρημα 7,92 mm, βολίδα βάρους 10 gr και αρχική ταχύτητα εξόδου βολίδας 873 m/sec. Ενας απλός υπολογισμός μπορεί να δείξει πως η κινητική ενέργεια της νεώτερης βολί­ δας ήταν κατά 69% μεγαλύτερη και συνεπώς η εμβέλεια και η καταστρεπτική ισχύς της ση­ μαντικά βελτιωμένες. Για τον ελεύθερο σκο­ πευτή αυτές οι τεχνολογικές καινοτομίες σήμαιναν πολλά. Η ευστοχία βελτιώθηκε πολύ και οι υψηλές ταχύτητες απέδωσαν μια ευθυτενέστερη τροχιά, περιορίζοντας τις επιδρά­ σεις των πλευρικών ανέμων που επηρέαζαν τις βολές παλαιότερα. Ο παράγοντας «τύχη» μειώθηκε δραστικά και η επιτυχία κάθε βολής έγινε περισσότερο θέμα εκπαίδευσης και τε ­ χνικής, ενώ το σύννεφο λευκού καπνού που πρόδιδε τη θέση των σκοπευτών την εποχή του αμερικανικού εμφυλίου έπαψε να υφίσταται, αφήνοντας μόνο τη στιγμιαία λάμψη της εκπυροοκρότησης να αποκαλύπτει τους καλά επιλεγμένους κρυψώνες των σκοπευτών. Ε­ φοδιασμένος πια με όπλα τέτοιας αποτελεσματικότητας ο ελεύθερος σκοπευτής μπο­ ρούσε να κινείται απαρατήρητος στα πεδία των μαχών εκτελώντας κατά βούληση τα θ ύ ­ ματά του και παραμένοντας συχνά ατιμώρη­ τος. Η πρώτη ουσιαστικά δοκιμή των τυφεκίων δεύτερης γενιάς στην πράξη έγινε κατά τον Δεύτερο Πόλεμο των Μπόερ (1899-1901), ό­ ταν οι ατίθασοι Αφρικάνερς, που ήταν εξοπλι­ σμένοι κυρίως με Mauser, προκάλεσαν θραύ­ ση στις τακτικές μονάδες των Βρετανών οι ο­ ποίοι μάχονταν με τα κλασικά Lee-Enfield. Γρή­ γορα οι Βρετανοί αντιλήφθηκαν ότι η παρα­ δοσιακή τακτική τους, που προέβλεπε τον ε­ λιγμό ακάλυπτων συμπαγών σωμάτων με πυρήνα τη στοιχισμένη ομάδα των 25 ανδρών, έδινε ιδεώδη στόχο στους Μπόερ οι οποίοι έ­ βαλλαν εναντίον τους από αποστάσεις μέχρι και 1.200 m, πετυχαίνοντας τον στόχο τους λόγω της πυκνότητας των αντιπάλων. Η πικρή ε­ μπειρία από τη σκοπευτική δεινότητα των Μπόερ οδήγησε σύντομα στο να κυκλοφορεί

μεταξύ των Βρετανών στρατιωτών η συμβου­ λή «Κρατηθείτε μακριά από αξιωματικούς και λευκούς βράχους», επειδή είχε παρατηρηθεί ότι οι πρώτοι αποτελούσαν στόχους προτίμη­ σης του εχθρού, ενώ οι δεύτεροι χρησίμευαν για τον καθορισμό της ακριβούς απόστασης. Ο Βρετανικός Στρατός μπορεί να υπέφερε αρκετά από τις εκτελεστικές ικανότητες των Μπόερ, αλλά κέρδισε τελικά τον πόλεμο και επέδειξε για μια ακόμα φορά το εγγενές χάρι­ σμα να μαθαίνει από τα λάθη του και να εξα­ λείφ ει τις αδυναμίες του. Ετσι όταν χρειάστη­ κε να πορευτεί και πάλι στον πόλεμο το 1914, αποτελούσε ίσως την κορυφαία στρατιωτική δύναμη του κόσμου στον τομέα της ευστο­ χίας του απλού πεζού. Κατά παράδοξο τρόπο οι ίδιες τεχνολογι­ κές αλλαγές που ανέδειξαν τον ελεύθερο σκοπευτή σε κυρίαρχο της μάχης απείλησαν ταυτόχρονα να περιορίσουν ή να δυσκολέ­ ψουν σε μεγάθο βαθμό το έργο του, καθώς η αύξηση της ισχύος πυρός υποχρέωσε τους στρατούς να εγκαταλείψουν τους ελιγμούς σε αναπεπταμένα πεδία και να αναζητήσουν την κάλυψη του εδάφους, σκάβοντας βαθιά

Ενα β ρ ετα νικό ζεύ γο ς σ κοπ ευτήπ α ρα τη ρη τή στα χαρακώ ματα τη ς Γαλλίας το 1915.

ορύγματα για να προστατευθούν από τη βρο­ χή θανάτου των πολυβόλων και του βαρέος πυροβολικού. Κατά την περίοδο λίγο πριν από την έκρηξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου οι διορατικότεροι στρατιωτικοί αναλυτές προέβλεπαν την έλευση ενός «άδειου πεδίου μά­ χης» όπου οι αντιμαχόμενοι θα ήταν καλά κρυμμένοι σε στατικές θέσεις, με τις μονάδες τους διασπασμένες σε μικρές ομάδες στρα­ τιωτών που θα κάλυπταν τεράστιο εύρος με­ τώπου. Για τον ελεύθερο σκοπευτή η εξέλιξη αυτή σήμαινε πως η εποχή των εύκολων βο­ λών εναντίον συντεταγμένων στρατιωτικών σωμάτων και εκτεθειμένων αξιωματικών ανήκε οριστικά στο παρελθόν. Οι στοχοι θα γινονταν πια αφάνταστα μικρότεροι και δυσκολό­ τεροι, πολύ περισσότερο αφού οι φανταχτερές οτολές του 19ου αιώνα είχαν παραχωρή­ σει τη θέση τους στους χακί, γκρι και πράσι­ νους χρωματισμούς που έδιναν πρόσθετη κά­ λυψη. Μέχρι το 1914 ελάχιστοι ειδικοί έπαιρναν τον ρόλο του ελεύθερου σκοπευτή στα σοβα­ ρά και είναι χαρακτηριστικό πως μόνο ο Γερ­ μανικός Στρατός είχε φροντίσει να εμπλουτί­ σει με τέτοιους πολεμιστές τις μάχιμες μονά­ δες του. Με εξαίρεση τη Γερμανία η τοποθέ­ τηση διόπτρας στα τυφέκια (που είχε αρχίσει σε μια πρωτόγονη μορφή από τον αμερικανι­ κό εμφύλιο) ήταν σχεδόν άγνωστη στους ευ­ ρωπαϊκούς στρατούς και το τηλεσκόπιο θεω­ ρείτο ως ένα εξεζητημένο εργαλείο των κυνη­ γών μεγάλων θηραμάτων. Η απαίτηση, όμως, των ερασιτεχνών κυνηγών για καλύτερα σκο­ πευτικά είχε προκαλέσει - για καθαρά εμπορι­ κούς λόγους - μια άμιλλα μεταξύ των εταιριών οπτικών ειδών, που κατέληξε στην εξέλιξη

33

Το π ερίφ ημο τυ φ έκ ιο Kar 98k ε ικ ο ν ίζ ε τα ι σε μια παραλλαγή που κα τα σ κεύα ζα ν κα τά το δ ε ύ τε ρ ο μισ ό το υ Β ’ Π α γκο σ μίο υ Π ολέμου οι ε τ α ιρ ίε ς Steyr-Daimler-Puch ειδ ικ ά για χρήση από ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ ς σ κο π ευτές. Η διόπ τρα είνα ι μ εγ έ θ υ ν σ η ς 4χ.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

34 ■■

των αρχικών φακών ώστε να επιτυγχάνουν μια μεγέθυνση 3χ και ένα πιο ικανοποιητικό εύ­ ρος παρατήρησης. Ο Α ’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν αναμφίβολα η πρώτη σύρραξη κατά την οποία καθιερώθηκε η τοποθέτηση τηλεσκο­ πίου πάνω σε τυφέκια για χρήση από επιλεγμένους σκοπευτές. Σε αντίθεση με ό,τι πίστευαν οι πιο αισιό­ δοξοι θεωρητικοί μεταξύ των στρατηγικών ε­ γκεφάλων της Δύσης, ο πόλεμος κινήσεων στο Δυτικό Μέτωπο (όπου βρισκόταν και το κύριο θέατρο των επιχειρήσεων) διήρκεσε μόλις δύο μήνες πριν τελματω θεί τον Οκτώ­ βριο του 1914, βρίσκοντας τους εμπόλεμους να έχουν οχυρωθεί σε μια γραμμή μήκους 700 km από τη Βόρεια θάλασσα ως τα σύνορα της Ελβετίας. Ο αγώνας είχε προσλάβει πια στατι­ κή μορφή και ο ελεύθερος σκοπευτής θα αναδεικνυόταν σε πρωταγωνιστή σκορπώντας τον όλεθρο ανάμεσα στα χαρακώματα. Η ρι­ ζωμένη αγγλο-σαξωνική πεποίθηση πως οι Γερμανοί ήταν ένας μονολιθικός λαός που στερείτο φαντασίας έμελλε να αποδειχθεί ο­ δυνηρά λανθασμένη από τους πρώτους κιόλας μήνες του πολέμου. Η Ανώτατη Γερμανική Διοίκηση αντιλήφθηκε αμέσως την αξία των ελεύθερων σκοπευτών στο διαμορφούμενο πεδίο μάχης και χρησιμοποίησε κατά τον κα­ λύτερο τρόπο τις 20.000 διόπτρες που είχε φροντίσει να προμηθευτεί από τον καιρό της ειρήνης. Βασικό τυφ έκιο των σκοπευτών ή­ ταν το ίδιο με εκείνο του υπόλοιπου Γερμανι­ κού Στρατού, το αξιόπιστο Gew 98 των 7,92 mm που δεχόταν δεσμίδες των πέντε φυσιγ­ γίων. Εφοδιασμένο με διόπτρες 3χ ή 4χ που κατασκευάζονταν με τις καλύτερες προδια­ γραφές ποιότητας από τη γερμανική βιομηχα­ νία οπτικών ειδών, που θεωρείτο η κορυφαία του κόσμου εκείνη την εποχή, τα Gew 98 απο­ δείχθηκαν θανατηφόρα στα χέρια καλά εκπαιδευμένων ελεύθερων σκοπευτών που δρούσαν ανεξάρτητα με στόχο τόσο τον φόνο στρατιωτών του εχθρού, όσο και την παρατή­ ρηση των δραστηριοτήτων του. Η προσέγγιση των συμμάχων στο θέμα των σκοπευτών ήταν αρχικά ανεπαρκής και δύσκαμπτη και η αντίδραση σπασμωδική. Ο Γαλλικός Στρατός διέθ ετε ελεύθερους σκο­ πευτές αλλά δεν έδωσε ποτέ την έμφαση που χρειαζόταν στο θέμα ώστε να τους καταστή­ σει πραγματικά αποτελεσματικούς. Οι Βρετα­ νοί, παρ' ότι διακρίνονταν για το εξαιρετικό α­ τομικό επίπεδο εκπαίδευσης στις βολές, κατέφθασαν στο μέτωπο χωρίς να έχουν ανα­ πτύξει τη σχετική εμπειρία και υπέστησαν σο­ βαρές απώλειες κατά τα δύο πρώτα χρόνια της σύρραξης μέχρι να καταβάλουν τις πρώ­ τες προσπάθειες για να εξισορροπήσουν την κατάσταση. Ο συνταγματάρχης Χέσκεθ-Πρίτσαρντ, που είχε ασχοληθεί ερασιτεχνικά με το κυνήγι και επιφορτίσθηκε αργότερα με τη συγκρότηση και την εκπαίδευση Βρετανών ε­ λεύθερων σκοπευτών, περιέγραψε με μελανά χρώματα τη σκληρή δοκιμασία που υφίσταντο οι συμπατριώτες του από την ασύδοτη δράση των Γερμανών σκοπευτών: «Είναι δύσκολο να δοθούν ακριβή στοιχεία για τις απώλειές μας. Αρκεί να ειπωθεί ότι στις αρχές του 1915 ένα τάγμα μας έχασε 18 άνδρες μέσα σε μια και

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

μόνο ημέρα από τους ελεύθερους σκοπευτές του εχθρού». Απώλειες τέτοιου μεγέθους μπορούσαν να κατακρημνίσουν το ηθικό ακό­ μα και των πιο ακμαίων μονάδων, καθώς το κυριότερο αποτέλεσμα από τη δράση του ε­ χθρού ήταν ακριβώς η υπονόμευση του μαχη­ τικού πνεύματος του αντιπάλου και η επικρά­ τηση ενός αισθήματος απελπισίας που γεννά η έλλειψη προστασίας. Ο ξαφνικός πάταγος της βολίδας του ε ­ λεύθερου σκοπευτή και η ακόλουθη πτώση του θύματος από το χείλος του χαρακώματος μέσα σε αγωνία θανάτου ήταν θέαμα αρκετό για να κλονίσει τα νεύρα και των πιο σκληρο­

τώπιζαν πια τους Γερμανούς αντιπάλους τους επί ίσοις όροις, φθάνοντας ακόμα και να τους ξεπεράσουν σε ικανότητες και πανουργία σε πολλές περιπτώσεις. Με την ίδρυση των σχο­ λείων SOS (Sniper, Observation and Scouting) οι Βρετανοί εργάστηκαν με τη γνωστή τους μεθοδικότητα επιτυγχάνοντας απαράμιλλα επί­ πεδα επαγγελματισμού στην τέχνη του ελεύ­ θερου σκοπευτή. Το μέτωπο του Α ’ Παγκοσμίου Πολέμου ό­ μως που έχει συνδεθεί ίσως περισσότερο με τη δράση των ελεύθερων σκοπευτών ήταν η χερσόνησος της Καλλίπολης, όπου Βρετανοί, Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί στρατιώτες απο­

Τα σημερ ινά όπλα των ελεύ θ ερ ω ν σκοπ ευτώ ν έχουν ε ξ ε λ ιχ θ ε ί σε τέ το ιο βαθμό θ α να τη φ ό ρ α ς α κ ρ ίβ εια ς και ισχύος ώ στε να π ροκαλούν εύλ ο γη ανησυχία σ το υ ς σ τρ α το ύ ς που δ εν έχουν φ ρ ο ν τίσ ει να π αρακολουθήσουν τις ε ξ ε λ ίξ ε ις . Σ τη φ ω τογρα φ ία ένας Β ρ ετα νό ς σ τρ α τιώ τη ς εκ π α ιδ ε ύ ετα ι σ τις τε χ ν ικ έ ς βολής μ ε το σύγχρονο βαρύ τυ φ έκ ιο σκοπ ευτή B a rre tt των 0,50 in. Η βολίδα το υ B a rre tt μ π ο ρ εί να δ ια τρ ή σ ει ελα φ ρά θω ρακισ μένα οχήματα και να π λήξει σ τό χο υς σε απ οσ τά σ εις 1.500 m!

τράχηλων πολεμιστών. Κατά τη μάχη του Σομ το 1916 ο Βρετανός αξιωματικός Τσαρλς Κάρρινγκτον έζησε μια από αυτές τις περιπτώ­ σεις απελπισίας όταν κτυπήθηκε μέσα στο χα­ ράκωμα όπου βρισκόταν ένας συνάδελφός του: «Ακούστηκε ένας μακρινός πυροβολι­ σμός και ο Πρατ έπεσε σαν πέτρα. Είχε απλώς μια μικρή στρογγυλή οπή στο μέτωπο, ενώ το πίσω μέρος του κρανίου είχε τιναχθεί στον α­ έρα. Δεν είχε καμία ελπίδα. Το κεφάλι του ή­ ταν διαλυμένο και κομμάτια του εγκεφάλου διασκορπισμένα γύρω μας, αλλά ο Πρατ αρνείτο να πεθάνει. Ενας παλαιός δεκανέας τον κράτησε στην αγκαλιά του καθώς ψυχορρα­ γούσε και χρειάστηκε να περάσουν δύο ολό­ κληρες ώρες κάτω από τον ήλιο του Ιουλίου μέχρι να εκπνεύσει. Υπήρχαν τουλάχιστον άλ­ λοι 12 άνδρες συνωστισμένοι στο χαράκωμα και είχαμε όλοι την ίδια οσμή του αίματος στα ρουθούνια μας καθώς ακούγαμε το βογγητό του συντρόφου μας». Οι Βρετανοί άρχισαν με δειλά βήματα και προσωπικές πρωτοβουλίες στρατιωτών να εφοδιάζονται με τυφ έκια και διόπτρες, αλλά χρειάστηκε να φθάσει το 1916 για να μπορέσουν να ισχυριστούν ότι αντιμε­

βιβάστηκαν τον Απρίλιο του 1915 προκειμένου να ανοίξουν στον στόλο τους τον δρόμο για την Κωνσταντινούπολη, βγάζοντας ουσια­ στικά έξω από τον πόλεμο την Τουρκία που τό τε μαχόταν στο πλευρό των Κεντρικών Δυ­ νάμεων. Οπλισμένοι με τυφέκια Mauser οι Τούρκοι μαχητές αποδείχθηκαν αρχικά πολύ δυσκολότεροι αντίπαλοι από ό,τι είχαν υπολο­ γίσει οι Σύμμαχοι και έχοντας το πλεονέκτημα των υπερυψωμένων θέσεών τους υπέβαλλαν τους εισβολείς σε έναν καταιγισμό βολών, κτυπώντας με υποδειγματική ακρίβεια ο,τιδήποτε εκινείτο σε ακάλυπτο χώρο. «Την πρώτη εβδομάδα χάναμε περίπου 12 άνδρες την η­ μέρα», έγραφε ένας Βρετανός στρατιώτης. «Επεφταν χωρίς να βγάλουν τον παραμικρό ήχο και σπαρταρούσαν οικτρά στο χώμα μέχρι να ξεψυχήσουν Είχαν κάνει απλώς το λάθος να σηκώσουν το κεφάλι τους λίγο ψηλότερα από όσο έπρεπε». Οι Σύμμαχοι έμαθαν για μια ακόμα φορά πως κάθε απροσεξία πληρώνεται ακριβά. Στις 26 Μαϊου 1915 17 Αυστραλοί κτυπήθηκαν από ελεύθερους σκοπευτές στο ί­ διο ακριβώς σημείο των χαρακωμάτων και δύο ημέρες αργότερα άλλοι 15 έπεσαν μέχρι το

μεσημέρι. Ανασκουμπώθηκαν όμως γρήγορα και επιστράτευσαν τους δικούς τους δεινούς σκοπευτές για να εξοντώσουν τους Τούρκους αντιπάλους τους. Με τον καιρό το κυνήγι των Τούρκων ελεύθερων σκοπευτών προσέλαβε διαστάσεις «σπορ», μια δραστηριότητα που θεωρείτο η καταλληλότερη για να «σπάσει η ρουτίνα». Κορυφαίος «κυνηγός» στην Καλλίπολη ήταν σίγουρα ο Αυστραλός Μπίλυ Σινγκ, που δρούσε συνήθως με έναν βοηθό σε κα­ θήκοντα παρατηρητή και φημιζόταν για την υπομονή του. Αρχή του Σινγκ ήταν πως κάθε βολίδα έπρεπε να βρίσκει τον στόχο της και η τακτική αυτή του απέφερε 150 βεβαιωμένες

και σύμφωνα με τη φυσιολογία η οξύτητα της όρασης υποβαθμίζεται μετά την πάροδο 20 ή 30 λεπτών. Αλλάζοντας ρόλους διόπτευσης ο σκοπευτής και ο παρατηρητής του μπορούν να παραμείνουν σε δράση για αρκετές ώρες, ενώ η συνδυασμένη χρησιμοποίηση κυαλιών και διοπτρών σημαίνει πως ο παρατηρητής μπορεί να «σαρώνει» ευρύτερη περιοχή εντο­ πίζοντας πιθανούς στόχους ενώ ο σκοπευτής εστιάζει πάνω τους με καλύτερη ευκρίνεια. Με τον τρόπο αυτό ένας επιδέξιος παρατηρη­ τής μπορεί να λειτουργήσει σαν καθοδηγη­ τής της βολής τροφοδοτώντας με δεδομένα απόστασης και γωνίας τον σκοπευτή του, ώ-

Σ ε α ν τίθ εσ η μ ε τη ν π επ οίθηση των

στε ο τελευταίος να ανακαλύψει συντομότε­ ρα και ασφαλέστερα τον στόχο του. Είναι επί­ σης σε θέση να επιβεβαιώσει ασφαλέστερα τα αποτελέσματα κάθε βολής, καθώς η θέα του επί του στόχου δεν επηρεάζεται από την οπισθοδρόμηση του όπλου ή από τη λάμψη της εκπυρσοκρότησης. Αν στα πλεονεκτήμα­ τα αυτά προστεθεί ο καλύτερος βαθμός προ­ στασίας που παρέχει η ύπαρξη ενός οπλισμέ­ νου συναδέλφου και η δυνατότητα ανάπαυ­ σης κατά τη διάρκεια πολυήμερων αποστο­ λών, είναι σαφές πως ελάχιστοι ελεύθεροι σκοπευτές θα προτιμούσαν πια να επιχειρούν μόνοι τους. Αν ο αμερικανικός εμφύλιος πόλεμος ση­ ματοδότησε την απαρχή της ύπαρξης του πραγματικού ελεύθερου σκοπευτή, ο Α' Πα­ γκόσμιος Πόλεμος ήταν εκείνος που αναβάθ­ μισε τον ρόλο του, φέρνοντάς τον πολύ κοντά στη μορφή που έχει σήμερα. Μέχρι το 1914 ο σκοπευτής θεωρείτο απλώς ένας ταλαντού­ χος ή εκκεντρικός «κυνηγός» και αποτελούσε μάλλον σπάνιο είδος ανάμεσα στα στρατεύ­ ματα της εποχής. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος όμως εισήγαγε τον ρόλο του ελεύθερου σκο­ πευτή στην ευρύτερη πολεμική μηχανή, με ει­ δικές σχολές, φυλλάδια και τεχνικά εγχειρί­ δια. Η οργάνωση αυτή έφερε μια ριζική αλλα­ γή, καθώς αντί να επιστρατεύονται πλέον μό­ νο οι χαρισματικοί σκοπευτές υπήρχε ένα σύ­ στημα εκπαίδευσης που μπορούσε ουσιαστι­ κά να «παράγει» ελεύθερους σκοπευτές. Φυσικά οι μεμονωμένοι ταλαντούχοι κυνηγοί

Συμμάχω ν ό τι ο Γερμανός σ τρ α τιώ τη ς ήταν ένα «άβουλο ρομπ ότ» στο πεδίο τη ς μάχης, οι ά νδ ρες τη ς Wehrmacht επ έδ ειξα ν ε ξ α ιρ ε τικ έ ς α ρ ε τέ ς ως ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι σ κο π ευ τές. Ο εικ ο ν ιζό μ εν ο ς χρ η σ ιμ ο π ο ιεί το Kar 98k μ ε διόπ τρα 4χ, εξοπ λισμό τυπ ικό ανάμεσα σ το υ ς σ τρ α τιώ τες το υ Γ Ράιχ.

επιτυχίες. «Επαιζε σε βάρος των Τούρκων το δικό τους παιχνίδι και τους κτυπούσε πολύ ά­ σχημα», έλεγε ένας συνάδελφός του. «Συνή­ θιζε να περιμένει υπομονετικά σκοπεύοντας σημεία που ο εχθρός θεωρούσε ασφαλή και απρόσβλητα. Οταν κάποιος Τούρκος σήκωνε το κεφάλι του ο Σινγκ δεν έβαλλε αμέσως, αλ­ λά περίμενε το θύμα να ξεθαρρέψει και να αποκαλύψει ολόκληρο τον άνω κορμό του. Ακουγόταν μόνο μια τουφεκιά και ο Τούρκος σωριαζόταν νεκρός». Στο μεταξύ από το 1916 και έπειτα η ισορ­ ροπία στον ιδιότυπο πόλεμο μεταξύ των ε­ λεύθερων σκοπευτών έτεινε να ανατραπεί στο Δυτικό Μέτωπο και παρά το γεγονός ότι ανάμεσα στους Συμμάχους εξακολουθούσαν να υπάρχουν αρκετοί «μοναχικοί κυνηγοί», η πλειοψηφία των σκοπευτών προτιμούσε πια να δρα κατά ζεύγη, έχοντας την πολύτιμη βοήθεια των παρατηρητών. Η τακτική του ζεύ­ γους, που έγινε τελικά τυπικό δόγμα στους στρατούς όλου του κόσμου, υποσχόταν μεγά­ λα πλεονεκτήματα. Η διόπτευση μέσα από κυάλια και ειδικότερα μέσα από τον φακό της διόπτρας είναι ιδιαίτερα επίπονη για τα μάτια

δεν έπαψαν ποτέ να υπάρχουν και τα κατορθώματά τους προσέλαβαν διαστάσεις μύθου, αλλά οι στρατοί δεν θα είχαν στο εξής δυσκο­ λία στο να προετοιμάσουν μια αξιόμαχη δύνα­ μη ελεύθερων σκοπευτών οποτεδήποτε το καλούσε η ανάγκη.

ΚΥΝΗΓΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΖΑΪΤΣΕΦ Μέχρι το 1941 ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος χαρακτηριζόταν από την εξαιρετική ρευστό­ τητα που είχε προσδώσει στις επιχειρήσεις η ύπαρξη των τεθωρακισμένων και της αεροπο­ ρίας. Ομως η ευρύτητα που προσέλαβε, σε συνδυασμό με τη στατικότερη μορφή των ε ­ πόμενων ετών, βοήθησαν τους ελεύθερους σκοπευτές να αναδειχθούν πάλι σε κυρίαρχες φυσιογνωμίες του πεδίου της μάχης. Η Γερ­ μανία αφέθηκε αυτή τη φορά να υποστεί η ί­ δια τον αιφνιδιασμό, αφού στα ανώτερα κλι­ μάκια του Στρατού της κυριάρχησαν οι θια ­ σώτες της άποψης πως ο μηχανοκίνητος πό­ λεμος είχε καταστήσει τον ελεύθερο σκοπευ­ τή παρωχημένο είδος. Με την έναρξη της επι­ χείρησης «Μπαρμπαρόσσα» όμως, τον Ιούνιο του 1941, η Wehrmacht βρέθηκε αντιμέτωπη με έναν οδυνηρό κλονισμό όταν οι άνδρες της άρχισαν να αποδεκατίζονται από τους «α­ όρατους» (αλλά πανταχού παρόντες) Σοβιετι­ κούς σκοπευτές. Ο Κόκκινος Στρατός δεν εί­ χε φθάσει τυχαία στο σημείο να παραδίδει μα­ θήματα σκοποβολής στους πρώην ειδικούς. Από τις αρχές ήδη της δεκαετίας του ‘30 η α­ νάπτυξη και η μελέτη της τέχνης του ελεύθε­ ρου σκοπευτή είχε ενθαρρυνθεί με κάθε τρό­ πο στις τάξεις του και το δραστήριο αυτό πρό­ γραμμα τονώθηκε ακόμα περισσότερο υπό το πρίσμα της εμπειρίας που αποκομίσθηκε από τον Ισπανικό Εμφύλιο και τον Ρωσο-φινλανδικό πόλεμο. Τυπικό τυφ έκιο των Σοβιετικών ε­ λεύθερων σκοπευτών κατά τον Μεγάλο Πα­ τριωτικό Πόλεμο του 1941-45 ήταν το MosinNagant M1891/30 των 7,62 mm, που συνήθως έ­ φερε διόπτρα μεγέθυνσης 4χ. Η δράση των Σοβιετικών ελεύθερων σκο­ πευτών ενθαρρύνθηκε σε ολόκληρο τον Κόκ­ κινο Στρατό και η επικρατούσα τακτική αποσκοπούσε στην ενσωμάτωση της δράσης τους στις γενικότερες ανάγκες των μονάδων πεζικού. Παρά το γεγονός ότι οι Σοβιετικοί προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν τους ε­ λεύθερους σκοπευτές τους σε πολλές περι­ πτώσεις, ιδανικό πεδίο δράσης τους παρέμε­ νε το περιβάλλον των στατικών μαχών. Η τιτα ­ νομαχία του Στάλινγκραντ υπήρξε ίσως η πιο χαρακτηριστική περίπτωση του πολέμου με­ ταξύ των ελεύθερων σκοπευτών, καθώς τον Σεπτέμβριο του 1942 η γερμανική 6η Στρατιά άνοιγε με δυσκολία τον δρόμο της προς την πόλη. Σε εκείνον τον «πόλεμο των αρουραίων», που διεξαγόταν από σπίτι σε σπίτι και από δωμάτιο σε δωμάτιο μέσα στην πόλη-φάντασμα, πραγματικοί «αστέρες» της σοβιετι­ κής 62ης Στρατιάς ήταν οι ελεύθεροι σκοπευ­ τές, που συναγωνίζονταν με πατριωτική θέρ ­ μη για το ποιος θα σκοτώσει περισσότερους «Φριτς». Οι 40 επιτυχίες εξασφάλιζαν ένα πα­ ράσημο και τον τίτλο του «ευγενούς σκοπευ­ τή» και η άμιλλα μεταξύ των Σοβιετικών «κυ-

35

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΛΗΓΜΑΤΟΣ ΒΟΛΙΔΑΣ ΣΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΣΩΜΑ Ολες οι μελέτες που αφορούν τον ελεύθερο σκοπευτή μοιραία επικεντρώνονται στις δεξιότη­ τες, στα όπλα και στα πυρομαχικά του. Ομως δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής ότι όλα αυτά αποτελούν απλώς τα μέσα για την επίτευξη του τε­ λικού στόχου: τον θάνατο ή την εξουδετέρωση του εχθρού που έχει την ατυχία να βρεθεί στο κέ­ ντρο του σταυρονήματος. Τα αποτελέσματα που έχει η πρόσκρουση μιας βολίδας στο ανθρώπινο σώμα είναι αρκετά πολύπλοκα και σε ορισμένες περιπτώσεις δεν μπορούν να υπολογισθούν με α­ κρίβεια ή να ποσοτικοποιηθούν. Η γνώση τους ό­ μως είναι απαραίτητο εφόδιο για οποιονδήποτε επαγγελματία ελεύθερο σκοπευτή επιθυμεί να γνωρίζει τι προκαλούν τα βλήματά του στο ανθρώ­ πινο σώμα και επομένως ποιες είναι οι δυνατότη­ τες και οι αδυναμίες τους. Η κύρια ιδιότητα που χαρακτηρίζει μια βολίδα τυφεκίου όταν αυτή βρίσκεται καθ’ οδόν προς τον στόχο της είναι η ταχύτητά της. Η υψηλή ταχύτη­ τα προτιμάται για τα πυρομαχικά του ελεύθερου σκοπευτή λόγω της ευθυβολίας που εξασφαλίζει, αλλά δεν πρέπει να παραγνωρίζεται ότι ένα σημα­ ντικό δευτερεύον προσόν είναι η καταστρεπτική ι­ κανότητά της επί του θύματος. Ιδιαίτερη σημασία δεν έχει τόσο η ταχύτητα εξόδου της βολίδας από την κάννη, όσο η διαφορά μεταξύ των ταχυτήτων πρόσκρουσης και εξόδου από το σώμα, που καθο­ ρίζει και τη σοβαρότητα του προκαλούμενου τραύματος. Οσο μικρότερη είναι η ταχύτητα εξό­ δου της βολίδας από το σώμα του στόχου τόσο μεγαλύτερη είναι η απορρόφηση κινητικής ενέρ­ γειας από το θύμα, πράγμα που σημαίνει μεγαλύ­ τερη πιθανότητα καταστρεπτικού έργου. Μια κλα­ σική αδυναμία ορισμένων πυρομαχικών μεγάλης ι­ σχύος και υψηλής ταχύτητας είναι η ιδιότητα της βολίδας να διαπερνά ευθέως τον ανθρώπινο ιστό χωρίς να διαχέει καταστροφικά την ενέργεια της, αν και στις περιπτώσεις που θα συναντήσει οστά τα αποτελέσματα είναι θανατηφόρα για το θύμα. Σε αντίθεση με τα παλαιότερα βέλη, η βολίδα τυ­ φεκίου είναι ένα εξαιρετικά ασταθές ιπτάμενο α­ ντικείμενο που έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να «σχί­ ζει» τον αέρα με ταχύτητα συχνά μεγαλύτερη από εκείνη του ήχου, ενώ η ευστάθειά της στην προ­ καθορισμένη τροχιά επιτυγχάνεται χάρη στην πε­

νηγά)ν» ήταν παροιμιώδης. Ο αρχιλοχίας Βασίλι Ζάιτσεφ (το όνομά του στα ρωσικά σημαίνει «λαγός») της 284 Μεραρχίας Πεζικού ήταν ένας κυνηγός που καταγόταν από την περιοχή των Ουραλίων και σίγουρα δεν ήταν ο φονικότερος σκοπευτής των Σοβιετικών. Ενας άλλος συνάδελφός του που αποκαλείτο απλώς «Ζικάν» κατείχε τα πρωτεία, έχοντας φονεύσει 224 Γερμανούς ως τις 20 Νοεμβρίου. Αυτό που έκανε τον Ζάι­ τσεφ να ξεχωρίζει ήταν η μεγάλη δημοσιότη­ τα που είχαν λάβει οι εκτελεστικές του ικανό­ τη τες από τους πολιτικούς κομισάριους, οι ο­ ποίοι συνέτασσαν τα πύρινα άρθρα στην εφη­ μερίδα «Στην Αμυνα της Πατρίδας μας» που διανεμόταν τό τε στο μέτωπο. Η φήμη του Ζάι­ τσεφ ώθησε τον διοικητή της 62ης Στρατιάς, στρατηγό Βασίλι Τσουίκοφ, να τον καλέσει σε προσωπική συνέντευξη και να του αναθέσει τον σχηματισμό ενός σχολείου ελεύθερων σκοπευτών μέσα στο Στάλινγκραντ. Υπό την καθοδήγηση του Ζάιτσεφ οι «λαγοί» του άρχι­ Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ριστροφική κίνηση που της προσδίδουν οι ραβδώ­ σεις της κάννης του τυφεκίου. Η σχετική αυτή ευ­ στάθεια όμως είναι φυσικό να μη μπορεί να διατη­ ρηθεί όταν η βολίδα υποχρεώνεται να περάσει μέ­ σα από τον ανθρώπινο ιστό, του οποίου η πυκνό­ τητα είναι 800 ή 900 φορές μεγαλύτερη από εκεί­ νη του ατμοσφαιρικού αέρα. Υπάρχουν συγκεκριμένες περιπτώσεις (όπως π.χ. όταν ένας τρομοκράτης κρατά ομήρους) κατά τις οποίες είναι αναγκαίο η βολίδα να εξουδετε­ ρώσει ακαριαία το θύμα της ώστε αυτό να μην προλάβει να πιέσει τη σκανδάλη του όπλου του ούτε ως αντανακλαστική κίνηση. Αυτή η άμεση ε­ ξουδετέρωση μπορεί να επιτευχθεί μόνον όταν η βολίδα πετύχει απολύτως καίρια σημεία, π.χ. τη σπονδυλική στήλη πάνω από τον δεύτερο ή τον τρίτο θωρακικό σπόνδυλο, τον προμήκη μυελό και τους κινητικούς νευρώνες. Στην περίπτωση που η βολίδα κτυπήσει κάποια από αυτές τις περιοχές το θύμα θα καταρρεύσει αμέσως σαν να έχει κεραυνοβοληθεί. Ομως ακόμα και ο δεινότερος σκοπευ­ τής δεν έχει πολλές πιθανότητες να πετύχει τέ­ τοια ακρίβεια σε αποστάσεις μεγαλύτερες των 100 m. Αυτός είναι ο λόγος που οι ελεύθεροι σκοπευ­ τές των ειδικών αστυνομικών δυνάμεων ακροβολί­ ζονται συνήθως πολύ κοντά στους στόχους τους όταν έχει ληφθεί η απόφαση να χρησιμοποιηθεί βία κατά των τρομοκρατών. Αν η βολίδα πλήξει την καρδιά του θύματος η απώλεια των αισθήσεων και ο θάνατος θα επέλθουν σε 10-15 δευτερόλεπτα και ίδια συμπεριφο­ ρά παρουσιάζει το ανθρώπινο σώμα όταν κτυπηθεί στον εγκέφαλο, στον νωτιαίο μυελό, στο ήπαρ, στα κύρια αιμοφόρα αγγεία και στους νεφρούς. Η εμπειρία έχει δείξει ότι υπάρχουν ελάχιστοι άν­ θρωποι που μπορούν να προβάλουν στοιχειώδη α­ ντίδραση αφότου έχουν κτυπηθεί με βολίδα τυφε­ κίου υψηλής αρχικής ταχύτητας στο κεφάλι ή στον κορμό. Οταν η βολίδα πλήξει το σώμα προκαλεί τραύ­ ματα με τρεις διαφορετικούς τρόπους. Ο πρώτος μηχανισμός τραύματος είναι η διάλυση και η σύνθλιψη του ιστού, καθώς η βολίδα χαράζει τον δρό­ μο της μέσα στο σώμα. Αν η πορεία της περνά μέ­ σα από κύριο όργανο ή συνεπάγεται την κατα­ στροφή αρτηριών το τραύμα θα είναι κατά αναλο­

σαν να προκαλούν βαριές απώλειες στον ε ­ χθρό, κυρίως ανάμεσα στους αξιωματικούς του, κτυπώντας ανελέητα, αλλά προσεκτικά σε όλο το μήκος και το πλάτος της κατε­ στραμμένης πόλης, από τον ποταμό Τσαρίτσα ως το Εργοστάσιο Τρακτέρ. Οι Γερμανοί δεν παρέλειπαν φυσικά να ε­ νημερώνονται για τις εξελίξεις στη σοβιετική πλευρά και η εξιστόρηση των ηρωικών κατορ­ θωμάτων του Ζάιτσεφ έθιξε καίρια τον εγωι­ σμό τους. Επρεπε να βρεθεί άμεσα ένα δρα­ στικό αντίμετρο για τον περιορισμό της ασύ­ δοτης δράσης των ελεύθερων σκοπευτών του Κόκκινου Στρατού και ο στόχος δεν θα μπορούσε να είναι άλλος από τον ίδιο τον Ζάι­ τσεφ. Η εξόντωση του περιβόητου ελεύθε­ ρου σκοπευτή θα έκανε τους Σοβιετικούς να πάψουν να κομπάζουν και θα αποτελούσε μια ισχυρή τονωτική ένεση για το κλονισμένο ηθι­ κό της 6ης Στρατιάς. Με επείγον σήμα ζητήθηκε από το Βερολίνο να αποσταλεί στο Στάλινγκραντ ο ικανότερος σκοπευτής του Ράιχ

γία σοβαρό. Το μέγεθος και το βάθος του εξαρτώνται από το είδος του ιστού που έχει υποστεί τη βλάβη, την ενέργεια της βολίδας και την ευστάθειά της. Ο δεύτερος μηχανισμός τραύματος περιγράφεται ως συνέπεια του υδραυλικού πλήγμα­ τος που δέχεται ο ανθρώπινος οργανισμός και παρατηρείται μόνο στις περιπτώσεις κατά τις οποίες η βολίδα κινείται με υπερηχητική ταχύτητα. Οταν το βλήμα αρχίζει να εισέρχεται στο σώμα τείνει να συμπιέσει τον ιστό που βρίσκει στην πορεία της, στέλνοντας έτσι ένα ωστικό κύμα που μεταδίδεται με ταχύτητα ίση με εκείνη της ταχύτητας του ή­ χου στα υγρά μέσα (1.463 m/sec). Αν και το υδραυ­ λικό πλήγμα δεν διαρκεί περισσότερο από ένα ε­ κατομμυριοστό του δευτερολέπτου, ο χρόνος αυ­ τός είναι αρκετός για να υποστούν ανεπανόρθωτη ζημιά ζωτικά όργανα όπως το ήπαρ, ο σπλήνας και ο εγκέφαλος, που βρίσκονται αρκετά μακριά από το σημείο πρόσκρουσης. Ο τρίτος μηχανισμός σχετίζεται με την προσωρινή παραμόρφωση του ι­ στού που προκαλεί η βολίδα. Καθώς η τελευταία εισέρχεται στο σώμα μια τεράστια ποσότητα ενέρ­ γειας απορροφάται από τους γειτονικούς προς την περιοχή του τραύματος ιστούς, αναγκάζοντάς τους να προβούν σε μια ταλάντωση που καταλήγει στη δημιουργία εσωτερικής κοιλότητας με μέγε­ θος ως και 30 φορές μεγαλύτερο από εκείνο της βολίδας. Η ακόλουθη κατάρρευση αυτής της κοι­ λότητας έχει δυσμενή αποτελέσματα, καθώς μι­ κρά αιμοφόρα αγγεία ή οστά μπορούν να καταστραφούν χωρίς να έχουν κτυπηθεί άμεσα. Από όλες τις ευαίσθητες περιοχές που πα­ ρουσιάζει το ανθρώπινο σώμα ο ελεύθερος σκο­ πευτής προτιμά να σκοπεύει συνήθως το κεφάλι, που παρά το μικρό του μέγεθος περιέχει πολλο στοιχεία των οποίων η βλάβη μπορεί να αχρηστεύ­ σει το θύμα. Ενα άτομο είναι πιθανό να επιβιώσει ακόμα και αν δεχθεί ισχυρό κτύπημα στο κεφάλι από σφυρί ή άλλο αιχμηρό αντικείμενο, αλλά οι συνέπειες υδραυλικού πλήγματος και κοίλωσης στις οποίες οδηγεί μια βολίδα υψηλής ταχύτητας είναι πολύ πιο τρομερές. Η ζημιά που προκαλείται καθίσταται χειρότερη από το γεγονός ότι ο εγκέ­ φαλος περιβάλλεται από το κρανίο, που δεν μπο­ ρεί να επιτρέψει μια εκτόνωση η οποία θα περιόρι­ ζε θεωρητικά την έκταση της βλάβης.

και εκείνο ανταποκρίθηκε άμεσα στο αίτημα στέλνοντας τον 36χρονο συνταγματάρχη των SS Χάιντς φον Κρουπ Θόρβαλντ, που ηγείτο του σχολείου ελεύθερων σκοπευτών στο Γκνόσεν και θεωρείτο σε ολόκληρη τη Γερμα­ νία ως ένας σκοπευτής-φαινόμενο. Η άφιξη του σκοπευτή των SS στο Στάλινγκραντ τον Οκτώβριο του 1942 προδόθηκε στους Σοβιετικούς από έναν Γερμανό αιχμά­ λωτο και ο Ζάιτσεφ γνώριζε πλέον ότι είχε έ­ ναν προσωπικό αντίπαλο ανάμεσα στα ερείπια της πόλης, μάλιστα τον πιο επικίνδυνο που θα μπορούσε να υπάρξει. Αυτό που ήταν αδιευ­ κρίνιστο ήταν το σημείο όπου θα καραδοκού­ σε ο αντίπαλος και η μέθοδος που θα ακολου­ θούσε. Ο Θόρβαλντ αντιπροσώπευε μια μεγά­ λη πρόκληση. Ο Ζάιτσεφ και οι βοηθοί του πέρασαν αρκετές νύκτες προσπαθώντας να συ­ νοψίσουν τις αναφορές που έφθαναν από διά­ φορα σημεία του μετώπου και να ανακαλύψουν μέσα από αυτές την ύπαρξη του σκοπευτή των Ναζί. Ο τρόπος με τον ο-

ποιο θα έπρεπε να αντιμετωπισθεί ο Θόρβαλντ προκάλεσε έντονες συζητήσεις και διχο­ γνωμίες και εξετάστηκαν όλα τα πιθανά είδη «δολώματος» που θα μπορούσαν να χρησιμο­ ποιηθούν εναντίον του. Από την εμπειρία του ο Ζάιτσεφ γνώριζε λεπτομερώς τις ιδιαιτερό­ τητες σχεδόν κάθε Γερμανού ελεύθερου σκο­ πευτή που δρούσε στο Στάλινγκραντ και είχε μάθει με προσεκτική παρατήρηση να ξεχωρί­ ζει τους βετεράνους από τους αρχάριους, τους θαρραλέους από τους φοβισμένους, τους αποφασιστικούς από τους διατακτικούς. Ο χαρακτήρας και οι μέθοδοι του «καθηγητή» των SS όμως παρέμεναν ένα μυστήριο μέχρι ο τελευταίος να πραγματοποιήσει την εμφάνι­ σή του. Ηταν πολύ δύσκολο να εντοπισθεί η θέση από όπου επιχειρούσε κάθε φορά ο Θόρβαλντ και ήταν σαφές πως βιαζόταν να αποτελειώ­ σει τον Ζάιτσεφ και να πάρει το επόμενο στρατιωτικό αεροπλάνο από το Γκούμρακ για το Βερολίνο. Το παράξενο κρυφτό μεταξύ των «λαγών» του Ζάιτσεφ και του Θόρβαλντ διήρκεσε αρκετές ημέρες και τότε, τελείως ξαφνι­ κά οι Σοβιετικοί άρχισαν να διαπιστώνουν ότι συνέβαιναν περίεργα πράγματα. Κοντά στο εργοστάσιο χημικών Λαζούρ, στο νότιο Στάλινγκραντ, ανακαλύφθηκε το πτώμα του Γε­ ωργιανού σκοπευτή Μπαουγκντέρις με μια οπή στη δεξιά οφθαλμική κόγχη: ο εχθρός τον είχε πυροβολήσει ακριβώς μέσα από τη διόπτρα του! Ο Μπαουγκντέρις είχε ρίξει δύο μόλις δευτερόλεπτα πριν κτυπηθεί και οι αυτόπτες μάρτυρες είπαν πως δεν είχαν αντιληφ θεί από πού είχε προελθεί η βολή που τον σκότωσε. Τρεις μέρες αργότερα ο ικανότατος Σιβηριανός σκοπευτής Κονσταντίν Μορόζοφ σκοτώθηκε με πανομοιότυπο τρόπο στον ίδιο τομέα, έχοντας δεχθεί και αυτός μια και μόνη βολίδα στο δεξί μάτι, ενώ ο εξίσου έμπειρος Ιλια Σαϊχιν, που ενεργούσε ως παρατηρητής του Μορόζοφ, τραυματίστηκε σοβαρά στον λαιμό. Ο Θόρβαλντ είχε επιτέλους δώσει τα διαπιστευτήριά του και είχε ρίξει το γάντι στον Ζάιτσεφ προσκαλώντας τον σε αναμέ­ τρηση κοντά στην πλατεία της «9ης Ιανουαρί-

ου», όπου είχε κρυφτεί αριστοτεχνικά δημι­ ουργώντας γύρω του μια ακτίνα θανάτου 300 μέτρων. Εχοντας μαζί του τον Νικολάι Κουλίκοφ ως παρατηρητή και τον κομισάριο Ντανίλοφ που επέμενε να είναι αυτόπτης μάρτυρας της θρυλικής αναμέτρησης, ο Ζάιτσεφ επέλεξε μια θέση ανατολικά της πλατείας που του έδι­ νε πλήρη θέα των γερμανικών θέσεων και άρ­ χισε να μελετά επισταμένα κάθε χαρακτηρι­ στικό του τοπίου, ετοιμάζοντας πρόχειρα σχέ­ δια και απομνημονεύοντας την παραμικρή λ ε­ πτομέρεια του σκηνικού. Επειτα από μερικές μέρες οι τρεις Σοβιετικοί αντιλήφθηκαν την κίνηση ενός γερμανικού κράνους πίσω από έ ­ ναν μισογκρεμισμένο τοίχο σε απόσταση 250 μέτρων. Ηταν απόγευμα και ο ήλιος που έδυε μπροστά τους δυσκόλευε τη διάκριση σκιών ή αντανακλάσεων, γεγονός που δεν θα πρέπει να είχε ξεφύγει από την προσοχή του Θόρ­ βαλντ. Ο άπειρος Ντανίλοφ, που παρατηρού­ σε εκείνη τη στιγμή μέσω μιας διόπτρας, πετάχτηκε για ένα δευτερόλεπτο πάνω από το χαράκωμα φωνάζοντας «Τον είδα! Θα σας δεί­ ξω που είναι!», εννοώντας το κράνος. Ο ελάχι­ στος αυτός χρόνος ήταν αρκετός για να κτυ­ πηθεί ο άτυχος κομισάριος από μια βολίδα στο στήθος, που τον κάρφωσε στην άλλη πλευρά του ορύγματος. Ο Ζάιτσεφ και ο Κου­ λίκοφ είχαν εντυπωσιασθεί από την ταχύτητα και την ακρίβεια της βολής, αλλά εκμεταλλεύθηκαν το γεγονός για να μελετήσουν το τραύ­ μα του Ντανίλοφ και να εξαγάγουν κάποιο συ­ μπέρασμα για την κατεύθυνση και το ύψος

από το οποίο έβαλλε ο εχθρός. Οπωσδήποτε το κράνος ήταν τέχνασμα, κινούμενο προφα­ νώς από κάποιον βοηθό του Θόρβαλντ. Πού ή­ ταν όμως κρυμμένος ο περίφημος σκοπευτής των SS; Από τη φορά του τραύματος του Ντα­ νίλοφ ο Ζάιτσεφ αντιλήφθηκε ότι ο Γερμανός βρισκόταν χαμηλά, ευθεία μπροστά, σε από­ σταση όχι μεγαλύτερη από δέκα μέτρα από τον τοίχο όπου εμφανίστηκε το κράνος ώστε να μπορεί να δίνει προφορικές εντολές στον βοηθό του. Ερεύνησε τον χώρο για πολλοστή φορά και το βλέμμα του εστιάσθηκε σε ένα κομμάτι στρεβλωμένης χαλύβδινης πλάκας που σκέπαζε έναν σωρό από χαλάσματα στο κέντρο της πλατείας. Ο Θόρβαλντ είχε προτι­ μήσει να κρυφτεί εκεί, στη μέση των δύο στρατοπέδων, βάλλοντας προφανώς από το εσωτερικό ώστε να μην προδίδεται από τη λάμψη της εκπυρσοκρότησης. Ο «καθηγη­ τής» πίστευε ότι είχε βρει μια τόσο ιδανική φωλιά ώστε παραβίασε τον υπ’ αριθμόν 1 κα­ νόνα του ελεύθερου σκοπευτή: να μη βάλλει ποτέ πολλές φορές από την ίδια θέση. Ο Ζάιτσεφ ανέβαλλε την αποφασιστική α­ ναμέτρηση για το επόμενο πρωί και από το βράδυ φρόντισε να σφηνώσει χαμηλά στο χεί­ λος του χαρακώματος ένα κενό βλήμα όλμου μέσα από τον οποίο θα σκόπευε με το όπλο του. Φυσικά περίμενε πως ο Θόρβαλντ θα υ­ ποψιαζόταν τη χρησιμότητα αυτού του “ κα­ λύμματος” και όταν ήλθε η κατάλληλη στιγμή διέταξε τον Κουλίκοφ να σηκώσει λίγο το κρά­ νος του πάνω από το χαράκωμα. Ακούστηκε ό­ μως υπόκωφος πυροβολισμός, το κράνος του

Σ κ ο π ευ τή ς το υ Κ όκκινου Σ τρ α το ύ κα ρ α δ ο κ εί οπ λισμένος μ ε το θ ρ υ λ ικ ό M osinNagant Μ91/30που φ έ ρ ε ι διόπ τρα 4χ. Ο σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ο ς τύπος τυ φ εκ ίο υ έχ α ψ ε τέ το ιο ς ε κ τίμ η σ η ς από φ ίλο υ ς κα ι εχθ ρ ο ύ ς, ώστε δ εν ή τα ν λ ίγ ο ι οι Γ ερ μα νοί ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι σ κ ο π ευ τές που π ροτιμούσαν να χρησ ιμοπ οιούν α υ τό το σ ο β ιετικ ό όπλο α ν τί για τα δικά το υ ς Mauser.

Το σ ο β ιε τικ ό τυ φ έκ ιο Dragunov SVD έ χ ε ι γράψ ει τη δική το υ ένδοξη ισ το ρ ία σε δ εκ ά δ ες ά γ ν ω σ τες μ ά χ ες των μ ετα π ο λεμ ικώ ν χρόνων. Ο μηχανισμός το υ β α σ ίζετα ι στο π ασίγνω στο Kalashnikov. Το όπλο μ π ο ρ εί να β ά λ ει το πανίσχυρο φ υ σ ίγ γ ιο 7,62x54R, που η ανάπτυξή το υ χ ρ ο ν ο λ ο γ ε ίτα ι από το 1890, μ π ο ρ εί δε να π λήξει ά ν ετα σ τό χο υς σ τα 1.000 m. Η αρχική τα χ ύ τη τα τη ς βολίδας είν α ι 830 m /sec και η διόπ τρα μ εγ έ θ υ ν σ η ς 4χ.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

40 ■■

Κουλίκοφ τρυπήθηκε και ο Ζάιτσεφ πρόλαβε να δει μια φευγαλέα λάμψη μέσα από τον κρυ­ ψώνα που είχε υποπτευθεί. Σκοπεύοντας λίγο ψηλότερα από το σημείο όπου παρατήρησε τη λάμψη (ουσιαστικά στα τυφλά), έριξε και ο ίδιος έπειτα από τέσσερα δευτερόλεπτα, γνωρίζοντας ότι αυτός ήταν ο ελάχιστος χρό­ νος που χρειαζόταν ένας επιδέξιος στρατιώ­ της για να οπλίσει πάλι το Kar 98k. Ο Κουλίκοφ ευτυχώς δεν είχε τραυματισθεί και οι δύο Σο­ βιετικοί περίμεναν τη νύχτα μέχρι να τολμή­ σουν να κινηθούν ως τον κρυψώνα του Θόρβαλντ, όπου βρήκαν τον συνταγματάρχη νε­ κρό με το κεφάλι του διαλυμένο. Η διόπτρα Zeiss (μεγέθυνσης 6χ) του τυφεκίου του Θόρβαλντ απετέλεσε φυσικά το πιο πολύτιμο λά­ φυρο του Ζάιτσεφ και εκτίθ ετα ι σήμερα στο μουσείο Ενόπλων Δυνάμεων της Μόσχας. Επεισόδια όπως αυτό του Ζάιτσεφ βοήθη­ σαν φυσικά τους Γερμανούς να αντιληφθούν ότι κινδύνευαν να χάσουν οριστικά την πρω­ τοβουλία στον πόλεμο των ελεύθερων σκο­ πευτών και προχώρησαν με χαρακτηριστική τευτονική μεθοδικότητα σε βήματα που αποσκοπούσαν στην αντιστροφή του κλίματος στο Ανατολικό Μέτωπο. Τα σχολεία εκπαίδευ­ σης ελεύθερων σκοπευτών αυξήθηκαν δρα­ ματικά και σε μια προσπάθεια τόνωσης του η­ θικού άρχισαν από το 1944 να απονέμονται τα πρώτα τιμητικά εμβλήματα για τους πιο διακε­ κριμένους σκοπευτές της Wehrmacht, σε βαθ­ μίδες που αναγνώριζαν τις 20,40 και 60 βεβαι­ ωμένες επιτυχίες. Ελάχιστα πρόλαβαν να απονεμηθούν και ακόμα λιγότερα τοποθετήθηκαν στις στολές των κατόχων τους, καθώς η ύπαρξη ενός τέτοιου εμβλήματος σήμαινε σίγουρο θάνατο για εκείνον που το έφερε αν τύχαινε να συλληφθεί αιχμάλωτος. Τυπικό ό­ πλο των Γερμανών ελεύθερων σκοπευτών παρέμεινε για το μεγαλύτερο διάστημα του πολέμου το τυφέκιο Kar 98k των 7,92 mm, που μπορούσε να φ έρει διόπτρες μεγέθυνσης 1,56χ. Αν και από τα τέλη του 1943 εισήχθη ευρύ­ τερα σε χρήση το νέο ημιαυτόματο τυφέκιο G43, οι έμπειροι σκοπευτές εξακολουθούσαν να εκφράζουν έμπρακτα την εμπιστοσύνη τους στο παλαιό Kar 98k, που παρουσίαζε σπα­ νιότερα προβλήματα εμπλοκών. Ο Ματτίας Χετζενάουερ, που εκτοξεύθηκε στην κορυφή του πίνακα των πιο επιτυχημένων ελεύθερων σκοπευτών του Γερμανικού Στρατού με 345 ε­ πιτυχίες, ήταν ένας από τους υποστηρικτές της φιλοσοφίας «μια βολή, ένα θύμα» και χρη­ σιμοποιούσε πάντα το 98k γιατί, όπως δήλωνε, «οι ελεύθεροι σκοπευτές δεν χρειάζονται η­ μιαυτόματα όπλα όταν ανταποκρίνονται σω­ στά στον ρόλο τους». Ο Χετζενάουερ ανήκε στην 3η Ορεινή Μεραρχία και σύμφωνα με τα λεγόμενάτου δεν επιχειρούσε ποτέ περισσό­ τερες από δύο βολές από την ίδια θέση. Οι συνάδελφοί του στην ίδια μονάδα και επίσης φημισμένοι ελεύθεροι σκοπευτές, Ζεπ Αλερμπέργκερ (257 επιτυχίες) και Χέλμουτ Βίρνσμπεργκερ (64 επιτυχίες), συμφωνούσαν ότι τα κυριότερα προσόντα ενός ιδανικού ελεύ­ θερου σκοπευτή ήταν η ευστοχία, η υπομονή, η επιμονή και η ορθή κρίση. Αντίθετα με τη σοβιετική πρακτική οι Γερμανοί ελεύθεροι σκοπευτές κατανέμονταν σε επίπεδο τάγμα-

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

0/ Α μ ερ ικα νο ί ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι σ κο π ευ τές έκαναν θρα ύσ η στον π όλεμο το υ Β ιετνά μ , σημειώ νοντας α ρ κ ετά ρ εκό ρ επιτυχιών. Ο σ τρ α τιώ τη ς που ε ικ ο ν ίζ ε τα ι σε κα θ ισ τή θ έσ η σ κο π εύ ει μ ε ένα τυ φ έκ ιο Μ700 Remington.

τος και αναφέρονταν μόνο στον διοικητή του. Η εκπαίδευσή τους ήταν αρκετά επίπονη, αλ­ λά αποτελεσματική και φημίζονταν για την παραλλαγή τους - χρησιμοποιούσαν δίκτυα και υφάσματα για τα κράνη, λάσπη για το πρό­ σωπο και χαρτοταινίες για την κάλυψη των διοπτρών τους ώστε να περιορίζουν τις αντα­ νακλάσεις.

Η ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΤΕΧΝΙΚΗ Ο Αμερικανικός Στρατός εισήλθε στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο με σχετική καθυστέρηση και ήταν, μοιραία, λιγότερο προετοιμασμένος από τους Βρετανούς συμμάχους του για να α­ ντιμετωπίσει τη σκληρή πραγματικότητα του ευρωπαϊκού θεάτρου επιχειρήσεων. Η μυωπι­

κή στάση της ανώτατης διοίκησής του συνεχί­ στηκε καθ' όλη τη διάρκεια της σύρραξης. Ποτέ δεν καταβλήθηκε συστηματική προσπά­ θεια οργάνωσης των ελεύθερων σκοπευτών, παρά τις ενοχλητικές απώλειες που προκαλούσαν οι αντίστοιχοι σκοπευτές του εχθρού. Οι αμερικανικές μεραρχίες αφέθηκαν να ανα­ πτύξουν μόνες τους και μέσα στη φωτιά της μάχης τους δικούς τους ελεύθερους σκοπευ­ τές. Η κατάσταση θα μπορούσε σίγουρα να προσλάβει τραγικές διαστάσεις αν το αμερι­ κανικό έθνος δεν διακρινόταν για τη μακρά παράδοση ενασχόλησής του με τα πυροβόλα όπλα (κυρίως στις αγροτικές περιοχές), που λειτουργούσε επί σειρά ετών σαν φυτώριο για πλειάδα προικισμένων σκοπευτών. Ο κύριος όγκος του αμερικανικού πεζικού ήταν εφο­ διασμένος με το θρυλικό ημιαυτόματο τυφ έ­ κιο Garand Μ1 των 0,30 in, αλλά οι στρατιώτες που υποχρεώθηκαν από την ανάγκη να εξελι­ χθούν σε ελεύθερους σκοπευτές έδειξαν από νωρίς την προτίμησή τους στο παλαιότερο Springfield και ειδικότερα στην έκδοση Μ1903Α4. Οι διόπτρες Weaver απείχαν πολύ από το να είναι ιδανικές και μόλις που κατά-

φερναν να πετύχουν μια μεγέθυνση 3χ, αλλά οι επίλεκτοι Αμερικανοί σκοπευτές, που είχαν αποδείξει την ικανότητά τους να κτυπήσουν έναν άνθρωπο στο κεφάλι στα 200 m με την πρώτη βολή, ανέλαβαν με ενθουσιασμό τα καθήκοντά τους. Δρώντας σε ζεύγη σκοπευτών-παρατηρητών είχαν ως σκοπό να κυριαρ­ χήσουν στη νεκρή ζώνη του πεδίου της μά­ χης, να αντιμετωπίσουν τους σκοπευτές του εχθρού και να προσβάλουν στόχους μεγάλης σημασίας. Ο αργός ρυθμός της προέλασης των Συμ­ μάχων στην Ιταλία έδωσε συχνά στους Αμερι­ κανούς ελεύθερους σκοπευτές την ευκαιρία να αποδείξουν τα εξαιρετικά τους χαρίσματα, αλλά οι μάχες στη Νορμανδία ήταν πολύ δυ­ σκολότερες για τις απειροπόλεμες μονάδες.

Οι Αμερικανοί ανακάλυψαν ότι υπήρχαν μερι­ κοί συγκεκριμένοι τρόποι για να αντιμετωπί­ σουν τους ελεύθ-'ρους σκοπευτές του ε­ χθρού. Ενας από αυτούς ήταν το σφυροκόπημα των ύποπτων θέσεων με πυροβόλα, όλ­ μους ή άρματα, ενώ ο πιο αριστοτεχνικός ή­ ταν με τη χρήση ενός άλλου σκοπευτή. Η επι­ τυχία αυτού του εγχειρήματος όμως δεν ήταν πάντα εξασφαλισμένη και η σωρεία θυμάτων από τα πυρά των Γερμανών σκοπευτών αύξα­ νε συχνά την οργή σε τέτοιο βαθμό ώστε οι στρατιώτες αρνούντο να συλλάβουν ζωντανό οποιονδήποτε αντίπαλο έφερε διόπτρα στο ό­ πλο του. Σύμφωνα με τα λεγάμενα ενός ανώ­ τερου Αμερικανού αξιωματικού, «ένας ελεύ­ θερος σκοπευτής δεν μπορεί να κάθεται σε ασφαλή απόσταση, κρυμμένος και να πυροβο­ λεί περιμένοντας αργότερα απλώς να συλληφθεί αιχμάλωτος όταν τον πλησιάσουμε. Δεν παίζεται έτσι το παιχνίδι». Το μέτωπο όπου οι Αμερικανοί αντιμετώ­ πισαν τη μεγαλύτερη πρόκληση από μέρους των ελεύθερων σκοπευτών ήταν ο Ειρηνικός ωκεανός. Οι Ιάπωνες στρατιώτες ήταν «βιρ­ τουόζοι» της παραλλαγής και μάχονταν με τ έ ­

τοια αποφασιστικότητα και περιφρόνηση προς τον θάνατο ώστε αποτελούσαν τον πιο θανάσιμο αντίπαλο που θα μπορούσε κάποιος να συναντήσει. Τυπικό τυφέκιο των Ιαπώνων ελεύθερων σκοπευτών ήταν το Type 97 των 6,5 mm, που αποτελούσε μια μετεξέλιξη του κλασικού Type 38 το οποίο βρισκόταν σε υπη­ ρεσία στο αυτοκρατορικό στράτευμα από το 1905. Η διόπτρα 2,5χ δεν παρείχε ιδιαίτερες δυνατότητες εντοπισμού στόχων και γενικά το Type 97 θεωρείτο ότι μάλλον υστερούσε σε ισχύ συγκρινόμενο με τα αντίστοιχα ευρωπαϊ­ κά. Το όπλο είχε όμως ένα αποφασιστικό πλε­ ονέκτημα που προερχόταν τόσο από τη μικρή γόμωση του φυσιγγίου το οποίο χρησιμοποι­ ούσε, όσο και από τη σχετικά μακριά κάννη του, που έφθανε τα 787 mm. Λόγω του μήκους αυτού η πυρίτιδα του φυσιγγίου καιγόταν σχεδόν πλήρως στο εσωτερικό της κάννης, με αποτέλεσμα να μειώνονται αισθητά η λάμψη και ο ήχος της εκπυρσοκρότησης, καθιστώ­ ντας εξαιρετικά δύσκολο τον εντοπισμό του σκοπευτή. Ο χώρος όπου διεξήχθησαν οι πε­ ρισσότερες μάχες του Ειρηνικού καλυπτόταν από ζούγκλα ή άλλη πυκνή βλάστηση, με συ-

Η απλή υποψία π ερί ύπαρξης ελεύ θ ερ ω ν σκοπ ευτώ ν ή τα ν α νέκα θ εν ικανή να δ η μ ιο υ ρ γ ε ί π αροξυσμό πανικού σε σ τρ α τιώ τες και αμάχους. Σ τη φω τογραφία κα λυ μμ ένο ι Α μ ερ ικα νο ί σ τρ α τιώ τες προσπαθούν να εντοπ ίσουν Σέρβο ε λ ε ύ θ ε ρ ο σκοπ ευτή στην Π ρίστινα το κα λο καίρ ι το υ 1999.

41

Ο ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς σ κο π ευτή ς α π ο τελ ε ί α ναμφ ίβολα έναν από το υ ς πλέον επ ίφ ο βους κινδύνους το υ π εδίου τη ς μάχης. Α ρ κ ε το ί ε ίν α ι ε κ ε ίν ο ι που θ εω ρο ύν το ν ρόλο το υ ως ε ξε ζ η τη μ έ ν ο ή ύπουλο, αλλά η χ ρ ή σ ιμ ό τη τά το υ μ π ο ρ εί να μ ε τ ρ η θ ε ί μόνο μ ε το ν τρ όμ ο που μ π ο ρ εί να σκορπ ίσει σε μ ια π ο λυ α ρ ιθ μ ό τερ η δύναμη η οποία α δ υ ν α τεί να το ν εντο π ίσ ει.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

42 """·

νέπεια οι Ιάπωνες να μη χρειάζονται τόσο την ευστοχία σε μεγάλες αποστάσεις, όσο την αποτελεσματικότητα στα βεληνεκή των 100300 m. Η απόκρυψη των Ιαπώνων ελεύθερων σκοπευτών ήταν άριστη και ο συνδυασμός φυσικής σκληραγώγησης και αυταπάρνησης τούς βοηθούσε να καταλάβουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα θέσ εις άβολες, στις ο­ ποίες Δυτικοί στρατιώτες δεν θα μπορούσαν να αντέξουν περισσότερο από λίγες ώρες. Κύ­ ριο χαρακτηριστικό των τακτικών τους ήταν η χρησιμοποίηση δένδρων ως κρυψώνων, πρα­ κτική που απέφευγαν συστηματικά οι Σύμμα­ χοι και οι Γερμανοί ελεύθεροι σκοπευτές επει­ δή δεν παρείχε δυνατότητα άμεσης διαφυ­ γής, ισοδυναμώντας ουσιαστικά με παγίδα θανάτου από τη στιγμή που θα αποκαλυπτόταν. Συνήθως ο Ιάπωνας σκοπευτής έδενε το σώμα του πάνω σε ένα χοντρό κλαδί ώστε να αποφευχθεί η πτώση του σε περίπτωση που ο εχθρός τον πετύχαινε. Με τη μέθοδο αυτή ο αντίπαλος δεν μπορούσε να είναι ποτέ σίγου­ ρος ότι είχε εξουδετερώσει την απειλή. Παρά τις τακτικές αυτοκτονίας που ακολουθούσαν οι Ιάπωνες ελεύθεροι σκοπευτές, κατόρθω­ σαν επανειλημμένα κατά τις μάχες του Ειρη­ νικού να καθηλώσουν σημαντικές δυνάμεις των Συμμάχων και να ενσπείρουν τρόμο και πανικό δυσανάλογα μεγάλο σε σχέση με την πραγματική αξία τους. Οι Βρετανοί που πολέ­ μησαν στο μέτωπο της Βιρμανίας ήταν οι πρώτοι που κατάφεραν να κατατροπώσουν τους Ιάπωνες σκοπευτές σημειώνοντας εκ­ πληκτικές επιτυχίες, ενώ επίλεκτοι Αυστραλοί σκοπευτές που έδρασαν στο κατεχόμενο Τιμόρ (πολλοί από τους οποίους ήταν στρατολογημένοι κυνηγοί καγκουρώ) σκότωσαν πε­ ρισσότερους από 1.500 Ιάπωνες στρατιώτες χάνοντας μόνο 40 δικούς τους. Το Σώμα των Πεζοναυτών των ΗΠΑ ήταν από τη φύση του πιο πρόθυμο να αυτοσχεδιά­ σει προκειμένου να βρει ένα αντίδοτο στη μά­ στιγα των ελεύθερων σκοπευτών του ε ­ χθρού. Οι πεζοναύτες που επιλέχθηκαν για τον ρόλο του σκοπευτή εφοδιάστηκαν, όπως και οι συνάδελφοί τους του Στρατού, με το τυφέκιο Springfield Μ1904Α4, που έφερε όμως τη θαυμάσια διόπτρα Unerti 8χ. Οι ελεύθεροι σκοπευτές του Σώματος ανέλαβαν σχεδόν α­ ποκλειστικά ρόλο αντι-σκοπευτών, επειδή α­ πούσιαζαν συνήθως οι ευκαιρίες για βολές ε­ ναντίον του υπόλοιπου προσωπικού των Ιαπώ­ νων. Στην Ταράβα (Νοέμβριος 1943) βγήκαν στην ξηρά μαζί με τα πρώτα αποβατικά κύμα­ τα σε μια προσπάθεια να εξουδετερώσουν με το «ελεγχόμενο πυρ» τους τα επάκτια οχυρά και πολυβολεία, ενώ στη Σαϊπάν (Ιούλιος 1944) τα Springfield που βρίσκονταν στα χέρια των ειδικών έκαναν και πάλι θραύση προστατεύο­ ντας τα τμήματα των πεζοναυτών. Κατά την εκστρατεία στη νήσο Οκινάουα ένας ελεύθε­ ρος σκοπευτής των Πεζοναυτών κατόρθωσε να εξουδετερώσει ένα ιαπωνικό πολυβολείο με εύστοχες βολές από τα 1.200 m. Το Αμερι­ κανικό Γενικό Επιτελείο όμως δεν πείσθηκε για τη χρησιμότητα των ελεύθερων σκοπευ­ τών και δεν έλαβε κανένα μέτρο για να συνε­ χίσει την εκπαίδευση ειδικευμένου προσωπι­

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

κού μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέ­ μου. Το αποτέλεσμα ήταν να ατροφήσει αυ­ τός ο ευαίσθητος τομέας του πεζικού σε ό­ λους τους στρατούς της δεκαετίας του ‘50, με εξαίρεση τον Σοβιετικό που συνέχισε να δια­ θ έ τει ελεύθερους σκοπευτές σε κάθε λόχο του. Η εισβολή των Βορειοκορεατών στη Νό­ τια Κορέα, το καλοκαίρι του 1950, βρήκε για μια ακόμα φορά τις ΗΠΑ υλικά και ψυχολογικά απροετοίμαστες για ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Επειτα από τους πρώτους λίγους μήνες των θεαματικών ελιγμών ο πόλεμος εκεί προσέλαβε πάλι τη μορφή στατικού αγώνα χαρακω­ μάτων, θυμίζοντας έντονα τα πεδία μάχης του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο ελεύθερος σκοπευτής βρισκόταν πάλι στο στοιχείο του και οι κομμουνιστές ήταν σε θέση να δώσουν μερικά σκληρά μαθήματα στους Αμερικανούς πριν οι τελευτα ίοι προσαρμοσθούν στις ανά­ γκες της πραγματικότητας. Κατά τις οδομα­ χίες προς εκκαθάριση της Σεούλ οι πεζοναύ­ τες συνήθιζαν να δρουν σε ζεύγη: ο ένας άνδρας διέθ ετε ένα οπλοπολυβόλο BAR και ο συνεργάτης του ένα Springfield με διόπτρα. Ε­ τσι όταν οι Βορειοκορεάτες στρατιώτες σή­ κωναν το κεφάλι τους για να απαντήσουν στον καταιγισμό των BAR δέχονταν ακαριαία τις θανατηφόρες βολές των σκοπευτών. Αρ­ γότερα τα τυφέκια M1C/D άρχισαν να χρησιμο­ ποιούνται ευρύτερα με διόπτρες 2,5χ και ο ζή­ λος των πεζοναυτών γρήγορα απέδωσε καρ­ πούς, αντιστρέφοντας τελείως την κατάστα­ ση στο μέτωπο και δημιουργώντας ένα παρα­ γωγικό πνεύμα ανταγωνισμού. Ενα κιβώτιο κρύας μπύρας καθιερώθηκε ως έπαθλο για τον πρώτο Αμερικανό σκοπευτή που θα έφθα­ νε τις 12 επιτυχίες σε κάθε τομέα, ενώ ένας διοικητής μεραρχίας που κατέφθασε για μια επιθεώρηση στο μέτωπο μπόρεσε να περπα­ τήσει κατά μήκος των προωθημένων θέσεων άοπλος και δήλωσε ενθουσιασμένος: «Αυτό που χρειαζόμαστε είναι περισσότερους ελεύ­ θερους σκοπευτές στις πρώτες γραμμές!». Αν και το τέλος του πολέμου στην Κορέα βρήκε τις επίσημες αμερικανικές στρατιωτικές αρ­ χές να επιδεικνύουν για πολλοστή φορά την

αδιαφορία τους για τη συντήρηση αυτού του σκληρά κερδισμένου πλεονεκτήματος, γεγο­ νός ήταν πως είχε συσσωρευθεί πια τεράστια εμπειρία μεταξύ των Αμερικανών ελεύθερων σκοπευτών, που επρόκειτο να βρει πρόσφορο έδαφος στην επόμενη μεγάλη σύρραξη.

ΒΙΕΤΝΑΜ: Η ΑΠΟΘΕΩΣΗ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΣΚΟΠΕΥΤΗ Κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο εκτιμάτο ότι απαιτούντο κατά μέσο όρο 7.000 βολίδες για κάθε νεκρό ή τραυματία στρατιώτη και το ενδιαφέρον αυτό στατιστικό μέγεθος ανέβη­ κε στις 25.000 βολίδες στην επόμενη παγκό­ σμια σύρραξη. Η ευρύτερη εισαγωγή αυτόμα­ των πυροβόλων όπλων από τη δεκαετία του ‘60 και έπειτα κατέληξε στο να εκτοξευθεί κυ­ ριολεκτικά η σπατάλη πυρομαχικών σε δυ­ σθεώρητα ύψη, με χαρακτηριστικότερο παρά­ δειγμα εκείνο του Βιετνάμ, όπου οι Αμερικα­ νοί υπολόγισαν ότι χρειαζόταν να καταναλώ­ σουν περισσότερα από 200.000 φυσίγγια για κάθε απώλεια του εχθρού! Μια μικρή όμως κατηγορία στρατιωτών όχι μόνο δεν ακολού­ θησε αυτή την αναλογία, αλλά απεναντίας έ­ θεσε μερικά αξεπέραστα ρεκόρ ευστοχίας που κρατούν ως τις μέρες μας. Στην αρχή του πολέμου του Βιετνάμ οι ΗΠΑ δεν διέθεταν εξειδικευμένους ελεύθερους σκοπευτές, αλλά ως το τέλος της εμπλοκής τους στη νοτιοανα­ τολική Ασία οι άνδρες του Στρατού και των Πεζοναυτών που ανέλαβαν το καθήκον να κτυπήσουν τον εχθρό μέσα από τη διόπτρα τους είχαν εγγράψει στο ενεργητικό τους 13.000 βεβαιωμένα θύματα (το ισοδύναμο μιας ολόκληρης εχθρικής μεραρχίας!), έχο­ ντας καταναλώσει μόλις 17.000 φυσίγγια! Οι κομμουνιστές του Βορρά διέθεταν, ε­ κτός από την ποικιλία αυτόματων τυφεκίων ε­ φόδου Kalashnikov και SKS, και αρκετά Mosin Nagant M1891/30. Οι σκοπευτές τους ήταν ό­ λοι εθελοντές και προωθούντο στο μέτωπο έ­ πειτα από εντατική εκπαίδευση τριών μηνών, κατά την οποία διδάσκονταν ακόμα και προ­ χωρημένες τεχνικές συντήρησης και επισκευ­ ής του οπλισμού τους. Διεισδύοντας στον Νό-

το προσκολλώντο σε ομάδες Βιετκόνγκ και συμμετείχαν σε επιδρομές ή ενέδρες, με προ­ σφιλέστερο στόχο τους τα πληρώματα των ε­ λικοπτέρων. Ο Αμερικανός πεζοναύτης Κάρλτον Σέργουντ περιέγραψε μια περίπτωση που ο λόχος του βρέθηκε αντιμέτωπος με έ ­ ναν ασυναγώνιστο σκοπευτή του εχθρού κα­ τά τη διάρκεια εκκαθαριστικής επιχείρησης: «Βαδίζαμε σε αναπεπταμένο πεδίο στην ε ­ παρχία Κουάνγκ Τρι και ξαφνικά άρχισε να βάλλει εναντίον μας ένας αόρατος σκοπευ­ τής που σίγουρα ήξερε καλά τη δουλειά του. Πέντε άνδρες μας έπεσαν νεκροί έχοντας μια βολίδα σφηνωμένη ανάμεσα στα μάτια τους. Μας κράτησε καθηλωμένους ολόκληρη την η­ μέρα και όταν επιχειρήσαμε να κινηθούμε την επομένη άρχισε πάλι να μας αποδεκατίζει. Κα­ νένας μας πλέον δεν τολμούσε να σταθεί όρ­ θιος. Ο διοικητής μας κάλεσε υποστήριξη από τον αέρα και σε λίγο μαχητικά αεροσκάφη έρι­ ξαν βόμβες ναπάλμ σε θέσεις που τους υπο­ δείξαμε. Μετά την επιδρομή προχωρήσαμε για λίγο, όταν ακούστηκε κρότος πυροβολι­ σμού και άλλος ένας δικός μας έπεσε νεκρός. Τα Phantom ήλθαν πάλι και μπορούσα να α­ κούω καθαρά ήχους «πινγκ, πινγκ, πινγκ» κα­ θώς ο αναθεματισμένος σκοπευτής πυροβο­ λούσε τα αεροσκάφη! Δεν μπορέσαμε ποτέ να τον βρούμε. Εκατόν δέκα πολεμιστές της ισχυρότερης δύναμης του κόσμου καθηλώ­ θηκαν από έναν και μόνο άνδρα!». Οι Αμερικανοί προτίμησαν να βασιστούν στα Winchester Model 70 με διόπτρες Unerti 8χ και άρχισαν την εκπαίδευση των σκοπευτών τους (που επιλέγονταν με τα αυστηρότερα κριτήρια) σε αποστάσεις 700 m και πλέον. Οι άνδρες αυτοί όχι μόνον εξισορρόπησαν την κατάσταση στο μέτωπο, αλλά προκάλεσαν και πανικό στον εχθρό με τα ακριβή πυρά τους σε τεράστια βεληνεκή. Ο λοχίας Ανταλμπερτ Γουόλντρον της 9ης Μεραρχίας Πεζικού ση­ μείωσε 109 επιτυχίες και ο λοχίας των Πεζο­ ναυτών Κάρλος Χέιθκοκ 93, μια από τις οποί­ ες σημειώθηκε από την εκπληκτική απόσταση των 2.400 μέτρων με τη χρήση πολυβόλου των 0,50 in! Αν και φαντάζει δυσνόητο, είναι γεγο­ νός ότι οι Αμερικανοί πεζοναύτες που έδρα­ σαν στο Βιετνάμ ως ελεύθεροι σκοπευτές δεν ήταν συνολικά περισσότεροι από 875 και συνήθως επέλεγαν ως όπλο το τυφέκιο Remington Μ700, όπως ο Τσαρλς Μωχίνεϋ, που κατέγραψε με αυτό 103 βεβαιωμένες και 216 πιθανές επιτυχίες. Ομως και οι σκοπευτές του Στρατού των ΗΠΑ ήταν πολύ λίγοι. Υπολο­ γίζεται ότι δεν ξεπέρασαν στο σύνολο τους 750 σε όλα τα χρόνια του πολέμου. Από τις αρχές της δεκαετίας του ‘70 η παρεξηγημένη τέχνη του ελεύθερου σκοπευτή έπαψε να κινείται πια στη σκιά της Ιστορίας και ένα μεγάλο κοινό άρχισε να δείχνει ζωηρό ενδιαφέρον για τα όπλα, τις μεθόδους και τις τακτικές που συνδέονταν με τη δράση των μοναχικών κυνηγών. Σε αυτή τη μεταστροφή συνέβαλε ίσως και η κατακόρυφη αύξηση της διεθνούς εγκληματικότητας και των τρομο­ κρατικών επιθέσεων, καθώς τα χρόνια εκείνα ήταν κατ’ εξοχήν η περίοδος της σύλληψης ο­ μήρων και των αεροπειρατειών. Συχνά οι κρα­ τικές αρχές αντιμετώπιζαν εκβιαστικά αδιέξο-

Ο π οιαδήπ οτε εξισ τό ρ η σ η τη ς επ ικής μάχης το υ Σ τά λ ιν γ κ ρ α ν τ δεν Sa μπ ορούσε να α γνο ή σ ει το ν Σ ο β ιετικ ό αρχιλοχία Β α σ ίλι Ιβ ά νο β ιτς Ζ ά ιτσ εφ (αριστερά), που σκότω σε 242 Γ ΐρ μ α νο ύ ς δρώ ντας ως ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς σ κο π ευτή ς στα ερ είπ ια τη ς πόλης.

πευτών, όπως το Haskins Μ500 διαμετρήμα­ τος 0,50 in, τους δίνουν τη δυνατότητα να πλήξουν στόχο μεγέθους ενός κονσερβοκουτιού σε απόσταση 2.000 m. Η βολίδα βολφραμίου που φθάνει στον στόχο της πρν από τον ήχο της εκπυρσοκρότησης έχει πενταπλάσια κινη­ τική ενέργεια από μια των 7,62 mm και μπορεί, εκτός από τον φόνο ενός ανθρώπου, να πετύχει και να καταστρέψει το θερμικό σκοπευτι­ κό ενός άρματος ή τον κινητήρα ενός αερο­ σκάφους, διαπερνώντας μέχρι 10 mm χαλύ­ βδινης θωράκισης. Ο «πόλεμος της μιας σφαίρας» είναι αναμφίβολα μια από τις πιο α­ ποδοτικές και φοβερές τακτικές που έχει ε­ φεύρει ποτέ ο άνθρωπος για να υπερισχύσει στο πεδίο της μάχης.

43

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Για π ολλούς σ κο π ευ τές των Συμμάχω ν η εικόνα α υ τή ή τα ν το τε λ ε υ τ α ίο πράγμα που α ντίκρυσ α ν μ έσ α από τ ις δ ιό π τρ ες τους. Α ξιο σ η μ είω τη είν α ι η ύπαρξη το υ δ ικτύ ο υ π αραλλαγής σ το κράνος, για το «σπάσιμο» το υ π εριγρά μμ α το ς.

δα όταν προσπαθούσαν να αποφύγουν να υποκύψουν στις αξιώσεις των τρομοκρατών και έτσι κατέφυγαν στην ιδέα της χρησιμοποί­ ησης ελεύθερων σκοπευτών για την εξουδετέρωσή τους, βασιζόμενες στο μεγάλο βελη­ νεκές και στη «χειρουργική» ακρίβεια των βο­ λών τους. Αστυνομικές και αντιτρομοκρατικές ειδικές ομάδες σε όλον τον κόσμο εκπαί­ δευσαν και εξόπλισαν άριστους σκοπευτές ώ­ στε να είναι έτοιμες να αντιμετωπίσουν κάθε άσχημο ενδεχόμενο. Σήμερα ελάχιστοι στρα­ τοί στον κόσμο φροντίζουν να διατηρούν α­ ξιόμαχα τμήματα ελεύθερων σκοπευτών. Ο Στρατός των ΗΠΑ υποβάλλει τους υποψήφι­ ους σκοπευτές του σε 332 ώρες εκπαίδευσης και δια θέτει περίπου 500 ετοιμοπόλεμους άν­ δρες, ενώ οι Πεζοναύτες διαθέτουν άλλους 340. Τα σύγχρονα όπλα των ελεύθερων σκο­

(1) A. Beevor: STALINGRAD, Viking Penguin, 1998. (2) D. Boyle: WORLD WAR II: A PHOTOGRAPHIC HISTORY, Barnes & Noble, 1998. (3) A. Gilbert: SNIPER!, St Martin’s Press, 1995. (4) A. Gilbert: STALK AND KILL: THE SNIPER EXPERIENCE, St Martin’s Press, 1997. (5) C. Henderson: MARINE SNIPER: 93 CONFIRMED KILLS, Berkeley, 1988. (6) I. Hogg: THE WORLD'S SNIPING RIFLES, Greenhili Books. 1998. (7) M. Owen Smith: HIGH VELOCITY MISSILE WOUNDS, Edward Arnold, 1981. (8) J. Plaster: THE ULTIMATE SNIPER, Paladin Press. 1993. (9) D. Robbins: WAR OF THE RATS, Bantam Books. 1999. (10) C. Sasser & C. Roberts: ONE SHOT, ONE KILL, Pocket Books, 1990. (11) P. Senich: THE GERMAN SNIPER 1914-45, Paladin Press, 1982. (12) SPECIAL FORCES AND MISSIONS, Time-Life Books, 1991. (13) M. Lee Lanning: INSIDE THE CROSSHAIRS, Ballantine, 1998.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Ροξο/άνος μ ισ θ ο φ ό ρ ο ς ιππέας το υ σ τρ α το ύ του Μ ιθ ρ ιδ ά τη . Φ έρει τόξο, ελα φ ρ ύ δόρυ, σπαθί, ξύλινη ασπίδα και φολιδω τό θώ ρακα (σχέδιο του Σ. Ν ιγδιόπ ουλου , για τη “ Στρατ,ιο^τι Ισ το ρ ία ” ),

/ η V -'N k \ 1

0 Μιθριδάτης ΣΤ’ ο Ευπάτωρ (112-63 π.Χ.) υπήρξε ο σημαντικότερος βασιλιάς του Πόντου και ένας από τους διασημότερους πολέμιους του ρωμαϊκού επεκτατισμού στην Ανατολή. Ηταν άνδρας με υψηλό παράστημα, ωραία και θελκτική φυσιογνωμία, ελληνική παιδεία και εξαιρετική ευφυΐα (τετράδραχμο με παράσταση της κεφαλής του Μιθριδάτη ΣΤ’, Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο).

Ο Μ ΙΘ Ρ ΙΔ Α ΤΗ Σ Σ Τ ’ 0 ΕΥΠΑΤΩΡ. Ε Π Ο Ν Ο Μ Α Ζ Ο Μ Ε Ν Ο Σ ΚΑΙ ΜΕΓΑΣ, ΥΠ Η Ρ ΞΕ 0 Σ Π Ο Υ Δ Α ΙΟ Τ Ε Ρ Ο Σ Β Α Σ ΙΛ ΙΑ Σ ΤΟ Υ Ε Ξ Ε Λ Λ Η Ν ΙΣ Μ Ε Ν Ο Υ Π Ο Ν Τ Ο Υ Α Π Ο ΤΟ 112 Ω Σ ΤΟ 63 π.Χ. ΚΑΙ Ε Ν Α Σ Α Π Ο Τ Ο Υ Σ Σ Κ Λ Η Ρ Ο Τ Ε Ρ Ο Υ Σ ΚΑΙ Δ ΙΑ Σ Η Μ Ο Τ Ε Ρ Ο Υ Σ Π Ο Λ Ε Μ ΙΟ Υ Σ ΤΟ Υ Ρ Ω Μ Α ΪΚ Ο Υ ΕΠ ΕΚΤΑΤΙΣΜ Ο Υ ΣΤ Η Ν ΑΝ ΑΤΟ ΛΗ . Ω Σ Π ΡΩ ΤΑΡΧΙΚ Ο ΣΤΟ Χ Ο ΤΗΣ Μ ΑΚΡΑΣ ΚΑΙ ΠΟ ΛΥΤΑΡΑΧΗ Σ Β Α Σ ΙΛ Ε ΙΑ Σ ΤΟ Υ Ε ΙΧ Ε Ο Ε Σ Ε Ι Τ Ο Σ Ο ΤΗΝ Α Π Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Ω Σ Η ΤΩ Ν Ε Λ Λ Η Ν Ω Ν ΤΗΣ Μ ΙΚΡΑΣ Α Σ ΙΑ Σ Α Π Ο ΤΗ Ρ Ω Μ Α ΪΚ Η Κ Υ Ρ ΙΑ Ρ Χ ΙΑ , Ο Σ Ο ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ Ε Π ΙΡ Ρ Ο Η Σ Τ Ο Υ Σ Τ ΙΣ Γ Ε ΙΤ Ο Ν ΙΚ Ε Σ Χ Ω Ρ Ε Σ Τ Ο Υ Β Α Σ ΙΛ Ε ΙΟ Υ ΤΟΥ, Κ Υ Ρ ΙΩ Σ ΣΤΗ Β ΙΘ Υ Ν ΙΑ ΚΑΙ Σ ΤΗ Ν Κ Α Π Π Α Δ Ο Κ ΙΑ . Η Φ ΙΛ Ο Δ Ο Ξ Η ΑΥΤΗ Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Η ΤΟΝ ΕΦ ΕΡΕ, Ο Π Ω Σ ΘΑ Δ Ο Υ Μ Ε ΣΤΟ Α Ρ Θ Ρ Ο Π Ο Υ Α Κ Ο Λ Ο Υ Θ Ε Ι, Σ Ε ΑΝ Α Π Ο Φ ΕΥΚ ΤΗ Σ Υ ΓΚ Ρ Ο Υ Σ Η ΜΕ ΤΗ ΡΩ Μ Η ΚΑΙ Ο Δ Η ΓΗ Σ Ε Σ Τ Ο Υ Σ Π Ε Ρ ΙΦ Η Μ Ο ΥΣ Τ Ε Σ Σ Ε Ρ ΙΣ «Μ ΙΘ Ρ ΙΔ Α Τ ΙΚ Ο Υ Σ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ Σ », Π Ο Υ Δ ΙΕ Ξ Η Χ Θ Η Σ Α Ν ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ Α Σ ΙΑ ΚΑΙ ΣΤ Η Ν Ε Λ Λ Α Δ Α .

Ο ΜΙΘΡΙΔΑΤΗΣ ΣΤ’ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΊΟ Υ Χ Α ΊΑ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ (89-66 π.Χ.) Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ

Μ ιθ ρ ιδ ά τη ς Σ Τ ’ γ ε ν ν ή θ η κ ε το υ (η Μ. Α ρ μ ε ν ία δ ιέ θ ε τ ε κο ιτά σ μ α τα το 132 π.Χ. στη Σινώπη (πρω­ α ρ γ ύ ρ ο υ κα ι η Κ ο λχ ίδ α ή τ α ν π λούσ ια σε τ ε ύ ο υ σ α το υ Π ό ντο υ ), όπου ξυ λ εία ). Μ ε τ η ν α κ ό ρ εσ τη όμω ς φ ιλ ο δ ο ­ και α ν α τρ ά φ η κ ε , κα ι ή τ α ν γ ιο ςξία το υ το ν χ α ρ α κ τή ρ ιζε δ ε ν α ρ κ έ σ τ η κ ε που π ρ ο η γο ύ μ ενο υ β α σ ιλιά το υ Π ό ντοσυτιςΜικ α τα κ τή σ ε ις α υ τέ ς . Ε π ε ξ έτ ε ιν ε τ ις θ ρ ιδ ά τ η Ε’ το υ Ε υ ε ρ γ έ τη (150-120 π.Χ.) β λ έ ψ ε ις το υ κα ι π ρος τ ις νο τίω ς το υ κα ι τη ς Λ α ο δ ίκ η ς, κό ρ η ς το υ Α ντιόχου κ ρ ά το υ ς το υ π ε ρ ιο χ έ ς τ η ς Μ ικρ ά ς ΑΔ ’ το υ Ε π ιφ ανούς, β α σ ιλιά τη ς Σ υρ ία ς. σιας. Μ ετά τ ο ν θ ά ν α το το υ π α τέρ α το υ , το Ε τσ ι το 104 π.Χ. ε π ω φ ε λ ο ύ μ εν ο ς το υ 120 π.Χ., ο Μ ιθ ρ ιδ ά τη ς , που ή τ α ν μ ό λ ις Κ ιμ β ρ ικο ύ π ο λέμο υ, σ το ν οπ οίο ή τα ν 12 ετώ ν, α ν α γ κ ά σ θ η κ ε να ε γ κ α τ α λ ε ίψ ε ι τ ό τ ε α π ο ρ ρ ο φ η μ έν η η Ρώμη, κ α τέ λ α β ε τα α ν ά κ το ρ α τη ς Σινώπης επ ε ιδ ή έ β λ ε ­ τη Γαλατία, τη ν Καππ αδοκία κα ι τη ν Παπε ό τ ι η π α ρ ουσ ία το υ ε κ ε ί ή τ α ν α ν επ ι­ φ λα γο νία . Ο β α σ ιλ ιά ς το υ Π ό ντο υ δ ια τ ή ­ θ ύ μ η τ η γ ια τη φ ιλ ό δ ο ξη κα ι α ρχομ ανή ρ η σ ε α ν ε ν ό χ λ η το ς τη ν κ υ ρ ια ρ χ ία το υ μ η τέ ρ α το υ Λ α ο δ ίκη κα ι επ ιπ λέο ν υπ ο­ σ τις π ερ ιο χ έ ς α υ τ έ ς γ ια όσο δ ιά σ τη μ α η ψ ια ζό τα ν ό τ ι κ ιν δ ύ ν ε υ ε η ζωή το υ από Ρώμη ή τ α ν α π α σ χο λημ ένη σ το ν π ό λεμ ο τ ις ε π ιβ ο υ λ έ ς τη ς μ η τέ ρ α ς το υ . Επί ο ­ κα τά τω ν Κίμβρω ν κα ι ως τη σ τιγμ ή που κτώ χ ρ ό ν ια π έρ α σ ε μια π ερ ιπ ετειώ δ η ο Ν ικ ο μ ή δ η ς Γ ’, β α σ ιλιά ς τη ς Β ιθ υ ν ία ς ζωή, π ερ ιπ λα νώ μ ενος σ τη ν ύπ αιθρο, κα ι ως τ ό τ ε σ ύμμα χός το υ , ή λ θ ε σε σ ύ­ στα β ο υ νά κα ι σ τα δάση τη ς χώ ρας το υ , γκ ρ ο υ σ η μαζί το υ γ ια τη δια νο μ ή τω ν λ α ­ α γω νιζό μ ενο ς α κό μ α κα ι με θ η ρ ία κα ι αφ ύρ ω ν κα ι ζή τη σ ε τ η ν επ έμ βα σ η τη ς π ο φ εύ γ ο ν τα ς τ ις π ό λ εις γ ια να μη συλΡώμης. Η ρω μαϊκή Σ ύ γ κ λ η το ς έ σ τ ε ιλ ε λ η φ θ ε ί. Κ α τά το δ ιά σ τη μ α α υ τό σ κληρ α τ ό τ ε σ τη Μ ικρ ά Ασία το ν Λ ε ύ κ ιο Κ ορνήγ ω γ ή θ η κ ε πολύ κα ι σ υ ν ή θ ισ ε το ν ο ρ γα ­ λ ιο Σ ύλλα, ως α ν ­ νισ μ ό το υ σ τη χρήσ η δ η λ η τη ρ ίω ν , ώ σ τε θ ύ π α το τη ς Κ ιλ ι­ να μ π ορ εί να επ ιζή σ ει σε π ερίπ τω ση α­ κία ς, με τη ν ε ν τ ο ­ π όπ ειρα ς δ ο λ ο φ ο ν ία ς το υ με δ η λ η τ ή ρ ιο λή α φ ε ν ό ς να π ιέ ­ (ε ξ ου κα ι ο λ ε γ ό μ ε ν ο ς « μ ιθ ρ ιδ α τ ι­ σ ει το ν Μ ιθ ρ ιδ ά τη σμός»). να α π ο σ υ ρ θ ε ί από τη ν Καπ π αδοκία και Το 112 π.Χ., σε η λ ικ ία μ ό λ ις 20 ετώ ν, α φ ε τ έ ρ ο υ να επ ιβ ά ­ ε π έ σ τρ ε ψ ε στη Σινώπη, κ α τέ λ α β ε τη ν ε ­ ξο υ σ ία κα ι α ν α κ η ρ ύ χ θ η κ ε μό νος α υ τό ς λ ε ι σ το ν θ ρ ό ν ο τη ς β α σ ιλιά ς το υ Π ό ντο υ, ε ξο ν τώ ν ο ν τα ς χώ ρας α υ τή ς το ν Ατο ν α δ ελ φ ό το υ Χ ρ η σ τό κα ι τη μ η τέ ρ α ρ ιο β α ρ ζά νη . Ο Σύλτο υ. Α μέσ ω ς μ ε τά με τ η ν ε ν ε ρ γ η τ ικ ό τ η ­ λα ς εκπ λήρω σ ε με επ ι­ τα που τ ο ν δ ιέ κ ρ ιν ε , α λλά κα ι με τη β ο ή ­ τ υ χ ία τη ν α π ο σ το λή το υ θ ε ια ικ α ν ό τα τω ν Ελλήνω ν σ υμ β ο ύλω ν κα ι ο Μ ιθ ρ ιδ ά τη ς α ν α γ κ ά σ θ η κ ε να α­ κα ι σ τρ α τη γώ ν, α ν έ λ α β ε τ η ν α ν α δ ιο ρ γ ά ­ π ο σ ύ ρ ει α μ α χ η τί τα σ τ ρ α τε ύ μ α τά το υ νωση το υ σ τρ α το ύ το υ με σκοπό τη ν ε ­ από τη ν Καππ αδοκία κα ι τ η ν Παφλαγοπ έκτα σ η τη ς κ υ ρ ια ρ χ ία ς το υ. νία (94 π.Χ.). Η έ κ ρ η ξη το υ « Σ υμ μ α χικού π ο λέ­ μου» σ τη ν Ιταλία, σ το ν οπ οίο εν επλάκη η Ρώμη το 91 π.Χ., π ρ ο σ έφ εΠρώτη το υ ε ν έ ρ γ ε ια μ ό λις α ν έ β η κ ε ρ ε σ το ν Μ ιθ ρ ιδ ά τη ν έ α ευ κ α ιρ ία , σ το ν θ ρ ό ν ο ή τ α ν να ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ι τη ν τη ν οπ οία ο φ ιλ ό δ ο ξο ς κα ι μεγαπ ρ οσ ά ρτη σ η το υ β α σ ιλ ε ίο υ το υ Κ ιμ μ ερ ίλοπ ράγμω ν α υ τό ς η γ έ τ η ς εκμεου Β οσπ όρου (στη σ η μ ερ ιν ή χ ερ σ ό νη σ ο τ α λ λ ε ύ θ η κ ε χω ρίς δ ισ τα γ μ ο ύ ς : τη ς Κ ριμα ία ς). Μ ε επ έμ βα σ ή το υ που έΤο 91 ή το 90 π.Χ. κ α τέ λ α β ε και γινε, υπό τη ν η γ εσ ία το υ σ τρ α τη γ ο ύ το υ π ά λι τη ν Καππαδοκία, με τη Δ ιο φ ά ν το υ , ύ σ τε ρ α από π ρόσ κλησ η τη ς β ο ή θ ε ια το υ β α σ ιλιά τ η ς Α ρ ­ π όλης Χ ερ σ ο νή σ ο υ κα ι το υ β α σ ιλιά το υ μ ε ν ία ς Τιγρά νη Α ’, κα ι προΚ ιμ μ ερ ίο υ Β οσ π όρου Π α ιρ ισ ά δ ο υ Ε', σ ά ρ τη σ ε έμ μ ε σ α κα ι τη Β ιθ υ ­ που ε ίχ ε δ ε χ θ ε ί τη ν επ ίθ εσ η κα ι ε ισ β ο ­ νία, ε κ δ ιώ κ ο ν τα ς από το ν λή τω ν γ ε ιτο ν ικ ώ ν Σ κυθώ ν, ο Μ ιθ ρ ιδ ά θ ρ ό ν ο το ν ν ό μ ιμ ο διά δ ο χ ο τη ς απ έβη κ ύ ρ ιο ς τη ς Τ α υρ ικής χ ε ρ σ ο ­ το υ Ν ικο μ ή δ η Γ', Ν ικο μ ή δ η Δ ’, νήσ ου (Κ ρ ιμ α ία ς), τη ν οπ οία π ρ οσ ά ρτη κα ι υ π ο σ τη ρ ίζο ν τα ς έ ν α ν ασε σ το β α σ ίλ ειό το υ (109 π.Χ.). Σ τη σ υ ν έ ­ ν τα π α ιτη τή . Τη φ ο ρ ά α υ τή η χ ε ια κ α τέ λ α β ε με το υ ς σ τρ α τη γ ο ύ ς το υ ρω μαϊκή Σ ύ γ κ λ η το ς α ν τέ δ ρ α τη ν Κ ο λχ ίδ α (σ τα α ν α το λ ικ ά π αρ άλια σε ά μ εσ α κα ι μ ό λ ις τε λ ε ίω σ ε το υ Ε υ ξείν ο υ Π ό ντο υ ) κα ι τη Μ ικρ ά Α ρ ­ ο ιτ α λ ικ ό ς π ό λεμ ο ς με νίκη μ εν ία κα ι ε π ε ξ έ τ ε ιν ε τη ν επ ιρ ρ ο ή το υ τ η ς Ρώμης έ σ τ ε ιλ ε σ τη ν Ασία σ τις δ υ τ ικ έ ς α κ τ έ ς το υ Ε υ ξείνο υ Πό­ π ρ εσ β εία με ε π ικ ε φ α λ ή ς ντο υ , α υ ξ ά ν ο ν τα ς σ η μ α ν τικ ά κα ι το υ ς τ ο ν Ρωμαίο σ τρ α τη γ ό ο ικ ο ν ο μ ικ ο ύ ς π ό ρο υς το υ β α σ ιλ ε ίο υ Μ ά νιο Α κύ λιο , με τη ν

Ο

Π ΡΩ ΤΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ

ε ν το λ ή να α π ο κ α τα σ τή σ ε ι σ το υ ς θ ρ ό ­ νο υ ς τω ν δ ύ ο α υ τώ ν χωρών το υ ς ν ό μ ι­ μ ο υς β α σ ιλ είς . Ε θ εσ ε δ ε σ τη δ ιά θ ε σ ή το υ τ ις σ τρ α τιω τικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις το υ κ υ ­ β ε ρ ν ή τη τη ς Α σ ίας Λ ε ύ κ ιο υ Κάσσιου. Ο Α κ ύ λ ιο ς , ε π ικ ε φ α λ ή ς τω ν ρω μαϊκώ ν δ υ ­ νάμεω ν, β ά δ ισ ε προς τ η ν Καππαδοκία κα ι τη Β ιθ υ ν ία γ ια να ε κ δ ιώ ξ ε ι τα σ τρ α ­ τ ε ύ μ α τ α το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη από ε κ ε ί. Και α υ τή τη φ ο ρ ά ο β α σ ιλ ιά ς το υ Π ό ντο υ υ­ π έκ υ ψ ε κα ι αποχώ ρησε χω ρίς α ν τίσ τα σ η από τ ις δ ύ ο χώ ρες, ενώ ο ι Ρω μαίοι επαν έ φ ε ρ α ν σ το ν θ ρ ό ν ο τη ς Β ιθ υ ν ία ς το ν Ν ικο μ ή δ η Δ ’. Ο Α κ ύ λ ιο ς όμω ς δ ε ν α ρ κ έ σ τ η κ ε σ τη ν Ρωμαίος σ τρ α τιώ τη ς τη ς π εριόδου των Μ ιθ ρ ιδ α τικώ ν πολέμων. Φ έρει αλυσιδω τό θώρακα, θ υ ρ ε ό , pilum και gladius (σχέδιο το υ Σ. Ν ιγδιόπ ουλου για τη “ Σ τρ α τιω τικ ή Ισ το ρ ία ).

ε π ιτυ χ ία α υ τή . Δ ιέπ ρ α ξε το σ φ ά λμ α να ζ η τή σ ε ι από το ν Μ ιθ ρ ιδ ά τη να κ α τα β ά ­ λ ε ι χ ρ η μ α τικ ή αποζημίω ση σε χρυσ ό, π ράγμα που ο τ ε λ ε υ τ α ίο ς θ ε ώ ρ η σ ε τ α ­ π ειν ω τικ ό κα ι α π έρ ρ ιψ ε κ α τη γ ο ρ η μ α τι­ κά. Τότε ο Ρω μαίος σ τρ α τη γ ό ς π α ρ εκίν η σ ε κα ι π ίεσ ε τ ο ν Ν ικο μ ή δ η να εισ β ά ­ λ ε ι σ τη ν ε π ικ ρ ά τε ια το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη και να τη λ ε η λ α τή σ ε ι. Ο β α σ ιλιά ς το υ Πό­ ν το υ κα ι π ά λι α π έφ υ γ ε να α ν τ ισ τ α θ ε ί και π ε ρ ιο ρ ίσ τη κ ε απλώς σε δ ια μ α ρ τυ ρ ία π ρος το ν Α κύ λιο , ο ο π οίος το υ α π ά ντη ­ σε π ρ ο σ β λη τικά . Υ σ τερα κα ι από τ η ν τ ε ­ λ ε υ τ α ία α υ τή π ρ ο κ λ η τικ ή κα ι ά σ το χ η ε ­ ν έ ρ γ ε ια το υ Ρωμαίου σ τρ α τη γ ο ύ ο Μ ιθ ρ ιδ ά τ η ς έχ α σ ε τ ε λ ικ ά τη ν υπ ομονή το υ κα ι α π ο φ ά σ ισ ε να ε π ιτ ε θ ε ί κ α τά το υ Ν ικο μ ή δ η , α π ο δ ίδ ο ν τα ς τ η ν ε υ θ ύ ν η γ ια τ η ν έ κ ρ η ξη το υ π ο λέμ ο υ σ το υ ς Ρωμαί­ ο υ ς (89/88 π.Χ.).

Α ’ Μ ΙΘ Ρ ΙΔ Α Τ ΙΚ Ο Σ Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ (89-85 π.Χ.)

46 mm

Ο Α κ ύ λ ιο ς υ π ο τιμ ώ ντα ς τ ις δ υ ν ά μ ε ις το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη σ χ εδ ία σ ε το 88 π.Χ. μια ε ισ β ο λ ή σ το έ δ α φ ο ς τ η ς Γαλατίας, με τ ις λ ίγ ε ς σ τ ρ α τιω τικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις που το υ δ ιέ θ ε σ α ν ο ι Ρ ω μαίοι δ ιο ικ η τ έ ς τη ς Α σ ία ς κα ι τη ς Κ ιλ ικ ία ς. Ο β α σ ιλ ιά ς το υ Π ό ντο υ όμως, που δ ιέ θ ε τ ε πολύ ισ χ υ ρ ό ­ τ ε ρ ε ς κα ι πιο α ξιό μ α χ ες δ υ ν ά μ ε ις , ε ισ έ ­ β α λε σ τη Β ιθ υ ν ία κα ι κα τα τρ ό π ω σ ε τα ε ­ νω μ ένα σ τρ α τε ύ μ α τα το υ Ν ικο μ ή δ η και το υ Α κύ λιο υ , ε ξ α ν α γ κ ά ζ ο ν τα ς το ν πρώ­ τ ο να ε γ κ α τ α λ ε ίψ ε ι το β α σ ίλ ε ιό το υ και να κ α τα φ ύ γ ε ι σ τη ν Ιτα λία κα ι α ιχ μ α λ ω τί­ ζο ν τα ς το ν δ ε ύ τ ε ρ ο , το ν οπ οίο θ α ν ά τω ­ σε με β α σ α νισ τή ρ ια , α φ ο ύ π ρ ο η γ ο υ μ έ­ νως τ ο ν δ ια π ό μ π ευσ ε σε π ο λ λ ές ε λ λ η ν ικ έ ς π ό λ ε ις τ η ς Μ ικ ρ ά ς Ασίας. Σ τη σ υ νέχ ε ια σ τρ ά φ η κ ε π ρος Ν ό το ν κα ι ε ισ β ά λ ­ λ ο ν τ α ς στη ρω μαϊκή επ α ρχία τ η ς Α σ ία ς (Δ υ τική Μ ικρ ά Ασία) ν ίκ η σ ε κα τά κ ρ ά το ς το υ ς Ρω μαίους, ο ι ο π ο ίο ι όμω ς δ ιέ θ ε τ α ν πολύ λ ίγ ε ς δ υ ν ά μ εις , π ερ ά τω σ ε δ ε τη ν ε κ σ τ ρ α τ ε ία το υ α φ ο ύ π ρ ο σ ε τα ιρ ίσ θ η κ ε τ ις ε λ λ η ν ικ έ ς π ό λ εις με τη ν υπόσχεση ό τ ι θ α τ ις απ ά λλα σ σ ε από τη φ ο ρ ο λ ο γ ία γ ια π έ ν τε χ ρ ό νια . Ε τσ ι ο β α σ ιλιά ς το υ Π ό ντο υ κ α τ έ κ τ η σ ε με μια κ ε ρ α υ ν ο β ό λ α ε κ σ τ ρ α τ ε ία έν α μ εγά λο τμ ή μ α τ η ς Μ ι­ κρ ό ς Ασίας, ε κ τ ό ς από μ ε ρ ικ έ ς π ό λ ε ις σ τα ν ό τια π α ρ ά λια κα ι από τ η ν πόλη τη ς Ρόδου, η οπ οία α ν τ ισ τ ά θ η κ ε γ ε ν ν α ία σ τη σ τε ν ή π ο λ ιο ρ κ ία τω ν σ τρ α τε υ μ ά τω ν το υ . Υ στερα από τ ο ν ε ύ κ ο λ ο α υ τό θ ρ ία μ ­ βο ο Μ ιθ ρ ιδ ά τη ς α π έβ α λε κα ι τ ο υ ς τ ε ­ λ ε υ τ α ίο υ ς δ ισ τα γ μ ο ύ ς κα ι σ υ ν έλ α β ε το σ χέδ ιο να ε ξ ο ν τ ώ σ ε ι τ ο υ ς Ρ ω μαίους που δ ιέ μ ε ν α ν σ τη Μ ικρ ά Ασία. Προς το ν σ κ ο ­ πό α υ τό έδω σ ε μ υ σ τικ ή δ ια τα γ ή σε ό ­ λ ο υ ς το υ ς δ ιο ικ η τ έ ς τω ν π όλεω ν που ε ί­ χ αν υ π α χ θ εί σ το ν έ λ ε γ χ ό το υ να σ φ ά ­ ξ ο υ ν ο μ α δ ικ ά σ ε μια κ α θ ο ρ ισ μ έ ν η η μ ε ­ ρ ο μ η ν ία ό λ ο υ ς το υ ς Ιτα λ ο ύ ς κα ι το υ ς Ρ ω μαίους π ο λ ίτε ς τη ς Μ ικρ ά ς Ασίας. Η δ ια τα γ ή το υ ε κ τ ε λ έ σ θ η κ ε κα τά γράμμα,

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

με α π ο τέ λ ε σ μ α να β ρ ο υ ν φ ρ ικ τ ό θ ά ν α το 80.000 Ρω μαίοι κα ι Ιτα λοί, ά ν δ ρ ες , γ υ ν α ί­ κ ε ς κα ι π α ιδ ιά (ο Π λο ύ τα ρ χ ο ς α ν ε β ά ζ ε ι το ν α ρ ιθ μ ό τω ν θ υ μ ά τω ν σε 150.000 / Π λο ύ τα ρ χ ο ς: Σ ύλλα ς, 24). Η α π οτρόπ α ιη α υ τή πράξη δ ε ίχ ν ε ι β έ β α ια τ ο πόσο μ ι­ σ ητή ή τ α ν η κ υ ρ ια ρ χ ία τ η ς Ρώμης στη Μ ικρ ά Ασία κα ι πόσο μ εγά λη ή τ α ν η κα ­ τα π ίεσ η που α ισ θ ά ν ο ν τα ν ο ι κ ά το ικ ο ι τ η ς π ερ ιο χ ή ς α υ τή ς από το υ ς Ρω μαίους δ η μ ο σ ιώ νες (εισ π ρ ά κ το ρ ε ς φόρω ν), α λ ­ λά η β α ρ β α ρ ό τη τα κα ι η μ εγ ά λ η έκ τα σ η το υ μ έ τρ ο υ α υ το ύ ε ίν α ι δ ύ σ κ ο λ ο να κατα νο η θ ο ύ ν . Ε ξίσου α κ α τα ν ό η τη ή τ α ν και η π ο λ ιτικ ή σ κ ο π ιμ ό τη τα τ η ς ε ν έ ρ γ ε ια ς . Ο Μ ιθ ρ ιδ ά τη ς ή θ ε λ ε π ροφ ανώ ς να κα ­ τ α σ τ ή σ ε ι σ υ ν εν ό χ ο υ ς στη σ φ α γή α υ τή το υ ς Ε λ λ η ν ες γ ια να το υ ς α ν α γ κ ά σ ει να δ ια λ ύ σ ο υ ν κ ά θ ε φ ιλ ικ ό δ εσ μ ό με το υ ς Ρω μαίους. Οι Ε λ λ η ν ες όμω ς, θ εω ρ ώ ­ ν τα ς τη γ ε ν ο κ τ ο ν ία α υ τή ε γ κ λ η μ α τ ικ ή ε ­ ν έρ γ ε ια , ό χ ι μόνο δ ε ν σ υ νέπ ρ α ξα ν (η σ φ α γή ε κ τ ε λ έ σ θ η κ ε από β ά ρ β α ρ ο υ ς μ ι­ σ θ ο φ ό ρ ο υ ς το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη ), α λλά α ν τ ί­ θ ε τ α ά ρ χ ισ α ν να α π ο ξενώ νο ντα ι από α υ ­ τόν. Σ το μ ε τα ξ ύ ο β α σ ιλ ιά ς το υ Π ό ντο υ, με τ η ν υ π έρ μ ε τρ η φ ιλ ο δ ο ξ ία το υ , επ εξ έ τ ε ιν ε τ ις κ α τ α κ τ η τ ικ έ ς το υ β λ έ ψ ε ις κα ι σ τη ν Ευρώπη. Μ ε το π ρ όσ χημα ό τ ι ε ­ π ιθ υ μ ε ί τη ν α π ελ ευ θ έρ ω σ η τω ν Ε λλή­ νων από τη ν κα τα π ίεσ η τω ν Ρωμαίων π ρ ο ε το ιμ ά σ θ η κ ε γ ια ε ισ β ο λ ή σ τη ν κ υ ­ ρίω ς Ελλάδα. Η επ έμ βα σ ή το υ δ ιε υ κ ο ­ λ ύ ν θ η κ ε τό σ ο από το γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι ο ι ρω­ μ α ϊκ έ ς δ υ ν ά μ ε ις σ τη ν κυρίω ς Ελλάδα κα ι τη Μ α κ ε δ ο ν ία ή τ α ν α ν επ α ρ κ είς , όσο κα ι από τα α ν τιρ ω μ α ϊκ ά α ισ θ ή μ α τα που ε π ικ ρ α το ύ σ α ν μ ε τα ξ ύ τω ν Ελλήνω ν, πα­ ρόλο που η ρω μαϊκή κα τα π ίεσ η σ τη ν Ελ­ λά δ α δ ε ν ή τ α ν τό σ ο μ εγά λη όσο σ τη ν Α­ σία. Τα α ν τιρ ω μ α ϊκ ά α ισ θ ή μ α τα τω ν Ελ­ λήνω ν δ ε ν σ τ ρ έ φ ο ν τα ν μ ό νο ν κα τά τω ν ίδιω ν τω ν Ρωμαίων, α λλά κα ι κ α τά τω ν Ε λλήνω ν που α ν ή κ α ν σ τα α νώ τερ α κ ο ι­ νω νικά κα ι ο ικ ο ν ο μ ικ ά σ τρ ώ μ α τα κα ι κα ­ τε ίχ α ν τ η ν π ο λ ιτικ ή εξ ο υ σ ία υπ οσ τηρ ιζό μ ε ν ο ι από τη Ρώμη. Για το ν λόγο α υ τό ο Μ ιθ ρ ιδ ά τη ς μ π όρ εσ ε να π ροσ δώ σ ει σ το ν π ό λεμ ο κο ινω νική δ ιά σ τα σ η κα ι τ α ­ ξικ ό χ α ρ α κ τή ρ α , ε μ φ α ν ιζ ό μ ε ν ο ς ως προ­ σ τά τη ς τω ν κα τώ τερ ω ν κοινω νικώ ν σ τρω μ άτω ν ε ν α ν τ ίο ν τη ς π λ ο υ το κ ρ α ­ τ ία ς που σ τή ρ ιζε η Ρώμη. Η πρώτη ε λ λ η ν ικ ή πόλη που ε ξ ε γ έ ρ θ η κ ε κα τά τω ν Ρωμαίων κα ι προσχώ ρη­ σε σ το ν Μ ιθ ρ ιδ ά τη ή τ α ν η Α θή να , προσ φ έ ρ ο ν τ α ς μαζί με το λ ιμ ά ν ι το υ Π ε ι­ ραιά, μια π ερ ίφ η μ η ν α υ τικ ή βάση σ το ν β α σ ιλιά το υ Π ό ντο υ γ ια τη δ ιεξα γω γή τω ν επ ιχ ειρ ή σ εω ν το υ ε ν α ν τ ίο ν τω ν Ρω­ μαίω ν τό σ ο σ τη ν η π ειρ ω τική Ελλάδα, όσο κα ι σ το ν χώρο το υ Α ιγα ίο υ . Οι Α θ η ­ να ίοι, που ως τ ό τ ε α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν μια συνεπ ή φ ιλο ρ ω μ α ϊκή π ο λ ιτικ ή , επ α να ­ σ τά τη σ α ν υπό τη ν η γ εσ ία το υ π ερ ιπ α τη ­ τικ ο ύ φ ιλ ο σ ό φ ο υ κα ι οπ αδού το υ Μ ιθ ρ ιδά τη , Α θ η νίω να (κα τά το ν Π ο σ ειδώ νιο ) ή Α ρ ισ τίω να (κ α τά τ ο ν Αππιανό), ε ν α ­

ν τ ίο ν μ ια ς λ α ο μ ίσ η τη ς π λ ο υ το κ ρ α τικ ή ς ο λ ιγ α ρ χ ία ς που κ υ β ε ρ ν ο ύ σ ε τ η ν πόλη υπό τ η ν π ρ οσ τα σ ία τω ν Ρωμαίων κα ι εξεδ ίω ξα ν τ ο υ ς α ρ ισ το κ ρ α τικ ο ύ ς , ο ι ο ­ π ο ίο ι κ α τέ φ υ γ α ν στη Ρώμη. Ο Α θη νίω ν, α φ ο ύ επ ικ ρ ά τη σ ε με τη β ο ή θ ε ια μ ιθ ρ ιδ α τικ ο ύ σ τρ α το ύ 2.000 ανδρώ ν, ά ρχισ ε να κ υ β ερ ν ά δ εσ π ο τικ ά κα ι επ ιπ λέον επ ι­ χ ε ίρ η σ ε ε κ σ τ ρ α τ ε ία ε ν α ν τ ίο ν τω ν Ρω­ μαίω ν τ η ς Δ ή λου, α φ ού ζή τη σ ε τ η ν ε ­ π έμ βα ση κα ι τη β ο ή θ ε ια το υ να υάρ χου κα ι σ τρ α τη γ ο ύ το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη , Α ρ χ έλ α ­ ου, ο ο π οίος έ φ θ α σ ε σ το Α ιγ α ίο ε π ικ ε ­ φ α λ ή ς ισ χυρού σ τό λο υ . Ο Α ρ χ έ λ α ο ς κα ­ τ έ λ α β ε τη Δ ήλο, φ ό ν ε υ σ ε 20.000 κ α τ ο ί­ κ ο υ ς (κυρίω ς εμ π ό ρ ο υ ς) ιτ α λ ικ ή ς κ α τα ­ γω γή ς κα ι κ α τέ σ τ ρ ε ψ ε τ η ν πόλη. Μ ε τη ν ε μ φ ά ν ισ η , σ τη ν Ελλάδα, το υ σ τρ α το ύ το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη , υπό το ν Α ρ χ έλα ο , ο ο ­ π ο ίο ς έπ λ ε υ σ ε σ το ν Π ειρ α ιά , ε ν ισ χ ύ θ η κε το α ν τιρ ω μ α ϊκ ά κ ίν η μ α με α π ο τέ λ ε ­ σμα να π ροσ χω ρήσ ουν σ το ν β α σ ιλιά το υ Π ό ντο υ όλη η ν ό τια Ε λλάδα κα ι μ εγά λο μ έρ ο ς τ η ς κ ε ν τρ ικ ή ς , κα θώ ς κα ι πολλά νη σ ιά το υ Α ιγα ίο υ . Μ όνο ν η Ρόδος παρ έ μ ε ιν ε πιστή σ το υ ς Ρ ω μαίους κα ι α ντισ τά θ η κ ε σ θ εν α ρ ά σ τη ν π ο λ ιο ρ κ ία το υ μ ιθ ρ ιδ α τικ ο ύ σ τό λ ο υ κα ι σ τρ α το ύ . Οι ρ ω μ α ϊκ ές δ υ ν ά μ ε ις που είχ α ν τ η ν έδ ρ α τ ο υ ς σ τη Μ α κ ε δ ο ν ία το μόνο που μπο­ ρ ο ύσ α ν να επ ιτύ χ ο υ ν, έω ς ό το υ λ ά β ο υ ν ε ν ισ χ ύ σ ε ις από τ η ν Ιτα λία , ή τ α ν να υπερα σ π ισ θο ύν τη Θ εσ σ α λία μ α χ ό μ ε ν ες ε ­ ν α ν τίο ν το υ Α ρ χ έλα ο υ. Το 87 π.Χ. όμω ς η κα τά σ τα σ η σ τη ν Ε λλάδα ά ρ χ ισ ε να μ ε τ α β ά λ λ ε τ α ι άρδην. Κα τά το έ τ ο ς ε κ ε ίν ο τη δ ιεξα γω γή το υ π ο λέμ ο υ ε ν α ν τ ίο ν το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη ανέλ α β ε ο α ν θ ύ π α το ς Λ ε ύ κ ιο ς Κ ο ρ ν ή λ ιο ς Σ ύ λ λ α ς (138-78), έν α ς από το υ ς μ εγ α λ ύ ­ τ ε ρ ο υ ς κα ι ικ α ν ό τ ε ρ ο υ ς σ τρ α τη γ ο ύ ς τ η ς Ρώμης κα ι μ ε τ έ π ε ιτ α δ ικ τά το ρ α ς (ο Σ ύ λλα ς ή τ α ν α ρ χ η γ ό ς τη ς α ρ ισ το κ ρ α τι­ κή ς π α ρ ά τα ξη ς κ α ι α ν τίπ α λ ο ς το υ άλλου μ εγά λο υ Ρωμαίου σ τρ α τη γ ο ύ τη ς επ ο­ χ ή ς ε κ ε ίν η ς , Γάϊου Μ ά ρ ιο υ (157-86), ο ο ­ π ο ίο ς η γ ε ίτ ο τ η ς λ α ϊκ ή ς α ν τισ υ γ κ λ η τ ικής φ α τρ ία ς). Ο Σ ύ λλα ς μ ε τ έ β η σ τη ν Ε λλάδα τ η ν ά νο ιξη το υ 87 π.Χ. με λ ίγ ε ς ο χ ε τικ ά δ υ ν ά μ ε ις , π έ ν τε λ ε γ ε ώ ν ε ς ή 30.000 ά ν δ ρ ες π ερίπ ου, κα ι π αρόλο που η θ έ σ η το υ ή τ α ν ε ξ α ιρ ε τ ικ ά δ υ σ χ ερ ή ς (στη Ρώμη ε ίχ α ν ε π ικ ρ α τή σ ε ι ο ι π ο λ ιτι­ κ ο ί το υ α ντίπ α λο ι, ο ι ο π ο ίο ι δ ε ν είχ α ν κα μ ιά δ ιά θ ε σ η να το υ σ τε ίλ ο υ ν ε ν ισ χ ύ ­ σ εις), κ α τό ρ θ ω σ ε να γ ίν ε ι κ ύ ρ ιο ς τη ς κα τά σ τα σ η ς χάρη σ τη ν α ν α μ φ ισ β ή τη τη σ τρ α τη γ ικ ή ιδ ιο φ υ ία το υ . Η πρώτη μ εγά λη ε π ιτυ χ ία το υ ή τ α ν η κα τά λ η ψ η τη ς Α θ ή να ς, τη ν 1η Μ α ρ τίο υ το υ 86 π.Χ., ύ σ τε ρ α από σ τε ν ή π ο λ ιο ρ ­ κία ε ν ό ς έ τ ο υ ς κα ι α φ ο ύ είχ α ν π ροηγηθ ε ί α ρ κ ε τ έ ς έ φ ο δ ο ι τω ν Ρωμαίων που ε ί­ χαν α π ο κ ρ ο υ σ θ ε ί από το υ ς υπ ερασ π ι­ σ τέ ς τ η ς π όλης. Ο Σ ύ λ λ α ς κ α τέ λ α β ε με α ιφ ν ιδ ια σ τικ ή έ φ ο δ ο τη ν Α κρό π ο λη και κ υ ρ ίε υ σ ε κα ι τ η ν υπόλοιπη πόλη, τη ν ο ­ π οία λ ε η λ ά τη σ ε , ε π ω φ ελ ο ύ μ εν ο ς και το υ λ ιμ ο ύ που ε ίχ ε ε ν σ κ ή ψ ε ι κα ι είχ ε

Η Αθήνα διατηρούσε και κατά την περίοδο της ρωμαϊκής κυριαρχίας την αίγλη και την ακτινοβολία της ως το σπουδαιότερο πολιτιστικό κέντρο του αρχαίου κόσμου και είχε διακοσμηθεί με ωραιότατα κτίσματα από τους ηγεμόνες των ελληνιστικών κρατών. Κατά τον Α’ Μιθριδατικό πόλεμο προσχώρησε στον Μιθριδάτη και γι’ αυτό πολιορκήθηκε επί έναν χρόνο από τους Ρωμαίους υπό τον Λεύκιο Κορνήλιο Σύλλα. Ο Σύλλας την κατέλαβε, την άνοιξη του 86 π.Χ., την κατέστρεψε μερικώς και τη λεηλάτησε άγρια. Εδώ βλέπουμε τη στοά του Ευμένους πάνω από το θέατρο του Διονύσου, δωρεά του Ευμένους Β' (197-159π.Χ.), βασιλιά της Περγάμου.

κ λ ο ν ίσ ε ι το η θ ικ ό τω ν Αθηναίω ν. Α μ έ ­ σως μ ε τά κ α ι ύ σ τε ρ α από σ κληρ ή πο­ λ ιο ρ κ ία κ α τέ λ α β ε κα ι π υρπ όλησ ε το ν Π ειρ α ιά , τ ο ν οπ οίο υ π ερ α σ π ιζότα ν σ θ ε ­ ναρά ο ίδ ιο ς ο Α ρ χ έλα ο ς, ο οπ οίος κα ­ τό ρ θ ω σ ε να δ ια φ ύ γ ε ι εγκα ίρ ω ς . Η κ α τά ­ ληψ η τη ς Α θ ή ν α ς ή τ α ν μ εγ ά λ η ς σ τρ α τη ­ γ ικ ή ς σ ημα σ ία ς, γ ια τ ί α νά γκα σ ε τ ο ν Α ρ ­ χ έλ α ο να μ ε τ α β ά λ ε ι το σ χ έδ ιό το υ που α π έβ λεπ ε σ τη ν εξ ά ν τλ η σ η τω ν Ρωμαίων με τη ν π α ρ εμ π ό δισ η το υ α νεφ ο δ ια σ μ ο ύ το υ ς . Το σ χ έδ ιο α υ τό εν δ ε χ ο μ έν ω ς θ α επ ετύ γ χ α ν ε αν έ φ θ α ν α ν εγ κ α ίρ ω ς σ το ν Α ρ χ έλα ο (πριν από τη ν κ α τά λ η ψ η τ η ς Α­ θ ή ν α ς) ο ι ε ν ισ χ ύ σ ε ις που ε ίχ ε υποσχεθ ε ί να το υ σ τ ε ίλ ε ι ο Μ ιθ ρ ιδ ά τη ς , από τη ν ξηρά, δ ιά μέσ ου τη ς Μ α κ ε δ ο ν ία ς κα ι τη ς Θ ρά κης. Ο Σ ύ λλα ς θ α β ρ ισ κ ό τα ν μ ε ­ τα ξύ δ ύ ο πυρών κα ι ε ίτ ε θ α α π οχω ρού­ σε χω ρίς να δ ώ σ ει μάχη, ε ίτ ε θ α σ υ ν τρ ι­ βόταν. Η κ ά θ ο δ ο ς το υ ε κ σ τ ρ α τ ε υ τ ικ ο ύ σ ώ ματος που έ σ τ ε ιλ ε ο Μ ιθ ρ ιδ ά τη ς επ ι­ β ρ α δ ύ ν θ η κ ε από τη ν α ν τίσ τα σ η που π ρ ο έβ α λα ν ο ι Ρω μαίοι σ τα Α β δ η ρ α τη ς Θ ράκης. Ε τσ ι ο Α ρ χ έλ α ο ς α ν α γ κ ά σ θ η κ ε τε λ ικ ά , α φ ο ύ ε ίχ ε χ ά σ ει τη ν Α θ ή ν α και το ν Π ειρ α ιά , να δώ σ ει ε ν α ν τίο ν τω ν Ρω­ μαίω ν μάχη ε κ το υ συστάδην. Η πρώτη σ ύ γκρ ο υ σ η μ ε τα ξ ύ τω ν δύ ο σ τρ α τε υ μ ά τω ν έ λ α β ε χώρα σ τη ν π ε δ ιά ­ δα τη ς Χ α ιρ ώ νεια ς στη Β οιω τία , τη ν ά­ νο ιξη το υ 86 π.Χ. Ο Α ρ χ έλ α ο ς δ ιέ θ ε τ ε σ υ ν τρ ιπ τικ ή α ρ ιθ μ η τικ ή υπ ερ οχή έ ν α ν τι το υ α ντιπ ά λο υ το υ : ο σ τρ α τό ς το υ Μιθ ρ ιδ ά τ η α ν ε ρ χ ό τα ν σε 60.000 ά ν δ ρ ες , ενώ ο Σ ύ λλα ς δ ιέ θ ε τ ε μ ό νον 15.000 π ε­ ζο ύς κα ι 1.500 ιππείς κα ι επ ιπ λέο ν α ν τ ι­ μετώ π ιζε σ οβα ρή έ λ λ ε ιψ η εφοδίω ν. Α κ ό ­ μη μ ε γ α λ ύ τε ρ η ή τ α ν η υπ ερ οχή το υ μιθ ρ ιδ α τ ικ ο ύ ιππικού έ ν α ν τ ι το υ ιππικού

το υ Σ ύλλα, το δ ε α να π επ τα μ ένο π εδ ίο τ η ς μά χης κ α θ ισ το ύ σ ε τη ν υπ ερ οχή α υ ­ τή πολύ ε π ικ ίν δ υ ν η γ ια το υ ς Ρω μαίους, γ ια τ ί έ δ ιν ε σ το ν Α ρ χ έλα ο τη δ υ ν α τό τη τα να α ξιο π ο ιή σ ε ι το υ ς ε ξ α ίρ ε τ ο υ ς ιππείς το υ . Ο Σ ύλλα ς, γ ια να π ρ ο σ τα τε ύ σ ει τα π λευ ρ ά το υ σ τρ α το ύ το υ έ ν α ν τ ι το υ ε ­ χ θ ρ ικ ο ύ ιππικού, έσ κ α ψ ε χ α ρ α κώ μ α τα εν ισ χ υ μ έν α με πασ σάλους. Σ το μέτω πο ε ­ π ίσης τη ς π α ρ ά τα ξή ς το υ το π ο θ έ τη σ ε μια σ ειρ ά από π ασ σάλους μ ε τα ξ ύ τω ν δύο γρα μμ ώ ν το υ π εζικο ύ το υ , γ ια να π ρ ο σ τα τε ύ σ ε ι το κ έ ν τ ρ ο το υ από τα δ ρ επ α ν η φ ό ρ α ά ρ μ α τα το υ εχ θ ρ ο ύ . Ο­ τα ν τα π ο ν τια κ ά ά ρ μ α τα ό ρ μ η σ α ν κα τά τω ν Ρωμαίων, α ρ χ ίζο ν τα ς τη μάχη, η πρώτη γρ α μ μ ή το υ ρω μ α ϊκού π εζικο ύ υ­ π οχώ ρησε πίσω από τ ο υ ς π ασσάλους κα ι τα δ ρ επ α ν η φ ό ρ α π ρ ο σ έκρ ο υ σ α ν με ορμή επάνω το υ ς κα ι α ν α γ κ ά σ θ η κ α ν να οπ ισθοχω ρήσουν. Κ α τά τ η ν υποχώρησή τ ο υ ς έπ εσ α ν σ τις δ ικ έ ς το υ ς γ ρ α μ μ ές, π ρ ο κα λώ ντα ς μ εγά λη σ ύγχυσ η σ το μιθ ρ ιδ α τ ικ ό π εζικό που ή τ α ν π α ρ α τετα γ μ ένο σ το κ έ ν τρ ο . Ο Α ρ χ έλ α ο ς έδω σ ε τ ό ­ τ ε δ ια τα γ ή σ το ιππικό το υ , που β ρ ισ κ ό ­ τ α ν σ τα δ ύ ο κ έρ α τα τ η ς π α ρ ά τα ξή ς του, να ε π ιτ ε θ ε ί κα τά το υ ρω μ α ϊκού κ έ ν τρ ο υ γ ια να δ ώ σ ει κα ιρ ό σ το π εζικό το υ να α­ ν α σ υ ν τα χ θ ε ί. Το μ ιθ ρ ιδ α τικ ό ιππικό όρμ η σ ε α κ ά θ ε κ τ ο κα τά τω ν ρω μαϊκώ ν λ ε ­ γεώ νω ν, αλλά α υ τέ ς , σ χ η μ α τίζ ο ν τα ς πυ­ κ ν ές γρ α μ μ ές, α ν τισ τά θ η κ α ν σ θ ενα ρ ά σ τη ν επ ίθ εσ ή το υ . Ο Σ ύ λλα ς τ ό τ ε ε π ικ ε ­ φ α λή ς το υ ιππικού το υ ε ν ή ρ γ η σ ε α ν τ ε ­ π ίθ εσ η κ α τά τη ς α κ ά λ υ π τη ς π λευ ρ ά ς το υ ε χ θ ρ ο ύ , που τρ ά π η κ ε σε φ υ γή συμ π α ρ α σ ύ ρ ο ντα ς κα ι το π ο ν τια κ ό ιππικό. Ε κ είν η α κρ ιβ ώ ς τη σ τιγ μ ή το ρω μαϊκό π εζικό με α ν τε π ίθ ε σ ή το υ έ κ ρ ιν ε τη ν έ ­

κβαση τ η ς μάχης. Ο λό κ λ η ρ ο ς ο μ ιθ ρ ιδ α τ ικ ό ς σ τρ α τό ς τρ ά π η κ ε σε ά τα κ τη φ υγή κα ι ο Α ρ χ έλα ο ς, γ ια να τη σ τα μ α τή σ ε ι, δ ιέ τ α ξ ε να κ λ ε ίσ ο υ ν ο ι π ύ λ ες το υ σ τρ α ­ το π έ δ ο υ το υ , με α π ο τέ λ ε σ μ α να επ εκ τ α θ ε ί η σ φ α γή τω ν α νδρ ώ ν το υ. Η πα­ ν ω λ εθ ρ ία το υ μ ιθ ρ ιδ α τικ ο ύ ε κ σ τ ρ α τε υ τ ικ ο ύ σ ώ μα το ς σ το π εδ ίο τ η ς Χ α ιρώ νεια ς υπ ή ρ ξε ο λο κ λ η ρ ω τικ ή . Ο Α ρ χ έλα ο ς δ ιέ φ υ γ ε κα ι έ φ θ α σ ε σ τη Χ α λ κ ίδ α με λιγ ό τ ε ρ ο υ ς από 12 ά ν δ ρ ε ς (!), ο δ ε Σ ύ λλα ς το ν κ α τε δ ίω ξ ε μ έ χ ρ ι τ ο ν π ο ρ θ μ ό το υ Ευρίπου, το ν οπ οίο όμω ς δ ε ν μπ όρεσε να δ ια σ χ ίσ ει δ ιό τ ι δ ε ν δ ιέ θ ε τ ε ν α υ τικ ή δύναμ η. Η απ ώ λεια τω ν π ο ντια κώ ν δ υ νά μ εω ν σ τη Χ α ιρ ώ νεια α να π ληρ ώ θη κε, ω στόσο, με τ η ν ά φ ιξη (τη ν ά νο ιξη το υ 85 π.Χ.) μ έ ­ σω το υ Α ιγα ίο υ κα ι τ η ς Ε ύ β ο ια ς νέω ν ε ­ νισ χύσ εω ν, 80.000 ανδρώ ν, υπό το ν σ τρ α τη γ ό το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη Δ ο ρ ύ λα ο . Οι ε ­ ν ισ χ ύ σ ε ις α υ τέ ς , α φ ο ύ ε ν ώ θ η κ α ν με τα υ π ο λ είμ μ α τα το υ σ τρ α το ύ το υ Α ρ χ έλ α ­ ου, σ υ γ κ ρ ο ύ σ θ η κ α ν σε δ ε ύ τ ε ρ η μάχη με τ ο υ ς Ρω μαίους, α υ τή τη φ ο ρ ά σ τη ν π εδ ιά δ α το υ Ο ρ χ ο μ ενο ύ της» Β οιω τία ς. Σ τη δ ε ύ τ ε ρ η α υ τή σ ύρ ρ α ξη ο Α ρ χ έλα ο ς έ σ τ ρ ε ψ ε το π ο λυ ά ρ ιθ μ ο κα ι ε ξ α ίρ ε τ ο ιπ­ π ικό το υ κα τά το υ π εζικο ύ το υ Σ ύλλα, το οπ οίο κ ά μ φ θ η κ ε κα ι ά ρ χ ισ ε να υποχω­ ρεί. Ο κ ίν δ υ ν ο ς γ ια τ ο υ ς Ρ ω μαίους ή τα ν ά μ εσ ο ς. Ο Σ ύλλα ς, α ρ π ά ζο ντα ς μια σ η­ μα ία κα ι φ ω νά ζο ντα ς «Ρω μαίοι, γ ια μ ένα ε ίν α ι καλό να π εθά νω εδώ. Ε σ είς όμω ς ό τ α ν κά π οιος σας ρ ω τή σ ει πού έ χ ε τ ε π ρ οδ ώ σ ει τ ο ν α ρ χ η γό σας, θ υ μ η θ ε ίτ ε να α π α ν τή σ ε τε: σ το ν Ο ρχομενό» τ έ θ η ­ κε με το υ ς α ξιω μ α τικ ο ύ ς το υ ε π ικ ε φ α ­ λ ή ς τω ν α νδρ ώ ν το υ κα ι ό ρ μ η σ ε κα τά το υ ε χ θ ρ ο ύ . Οι λ ε γ ε ω ν ά ρ ιο ι α κ ο λ ο υ θ ώ ­

47

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ν τα ς τ ο ν α ρ χ η γό το υ ς π ρ α γ μ α το π ο ίη ­ σαν α ν τε π ίθ ε σ η κα ι απ ώ θησ αν το μ ιθ ρ ιδ α τικ ό ιππικό, το οπ οίο έπ εσ ε σ τις γ ρ α μ ­ μ ές το υ π εζικο ύ - που τρ ά π η κ ε σε φ υγή . Την επ ο μ έν η ο ι Ρω μαίοι π ερ ικύ κλω σ α ν κα ι κ υ ρ ίε υ σ α ν με έ φ ο δ ο το σ τρ α τό π εδ ο το υ Α ρ χ έλα ο υ , δ ια λ ύ ο ν τα ς κα ι το δ ε ύ τ ε ­ ρο ε κ σ τ ρ α τ ε υ τ ικ ό σώμα το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη . Ο ι α π ώ λειες το υ π ο ν τια κ ο ύ σ τρ α το ύ ή ­ τα ν σ υ ν τρ ιπ τικ έ ς : 25.000 ά ν δ ρ ες , από τ ις ε ν ισ χ ύ σ ε ις που είχ ε φ έ ρ ε ι σ τη ν Ελ­ λά δ α ο Δ ο ρ ύ λα ο ς, α ιχ μ α λ ω τίσ θ η κ α ν (κα ι π ω λήθη κα ν α ρ γ ό τε ρ α ως δ ο ύ λο ι), ενώ π ο λλοί σ τη ν π ρ οσ π ά θειά τ ο υ ς να σ ω θ ο ύν π νίγη κα ν στη λ ίμ ν η τ η ς Κωπαϊδας. Μ όνον ε λ ά χ ισ το ι ά ν δ ρ ε ς υπό το ν Α ρ χ έλα ο μπ όρ εσ α ν να δ ια φ ύ γ ο υ ν σ τη ν Ε ύβοια. Μ ε τά από τ ις δ ύ ο α υ τ έ ς σ υ ν τρ ιπ τι­ κ έ ς ή τ τ ε ς τω ν σ τρ α τε υ μ ά τω ν το υ σ τη ν Ε λλάδα ο Μ ιθ ρ ιδ ά τη ς β ρ έ θ η κ ε σ ε ε ξ α ι­ ρ ε τ ικ ά δ ύ σ κο λη θ έ σ η , όχ ι μ ό νον γ ια τ ί εξ α ν τλ ή θ η κ ε το έμ ψ υ χ ο δ υ ν α μ ικ ό το υ , α λλά κα ι γ ια τ ί έχ α σ ε τ ο κύ ρ ο ς το υ σ τις ε λ λ η ν ικ έ ς π ό λ ε ις τη ς Μ ικρ ά ς Ασίας, ο ι ο π ο ίες ά ρ χ ισ α ν να τ ο ν εγ κ α τα λ είπ ο υ ν . Ο

ίδ ιο ς α ν τέ δ ρ α σ ε με τη ν εξό ντω σ η τω ν φ ιλο ρ ω μ α ϊκώ ν σ το ιχ είω ν κα ι τω ν «απο­ σ τατώ ν» κα ι με τη ν ε γ κ α τά σ τα σ η δικώ ν το υ φ ρ ο υ ρ ώ ν σ τις π ό λεις. Η π ο λ ιτικ ή ό ­ μως α υ τή ό χ ι μόνο δ ε ν έκ α μ ψ ε το φ ρ ό ­ ν η μ α τω ν ε λ λ η ν ικ ώ ν π όλεω ν, αλλά και ε ίχ ε τα α ν τ ίθ ε τ α α π ο τελ έσ μ α τα : σ τη ν Ε φ εσ ο ε π ικ ρ ά τη σ α ν ο ι η γ έ τ ε ς τ η ς φ ιλορ ω μ α ϊκής π α ρ ά τα ξη ς κα ι το π α ρ ά δ ειγμ ά τ ο υ ς α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν κα ι ά λ λ ε ς ε λ λ η ν ικ έ ς π ό λεις, όπως ο ι Τ ρ ά λλεις, η Υπαιπα, οι Σ ά ρ δ εις , η Σ μ ύ ρ νη , ο Κ ολοφ ώ ν κ.ά. Ο Β α σ ιλιά ς το υ Π ό ντο υ σ κ έ φ θ η κ ε τ ό τ ε να υ π ο κ ιν ή σ ει κα τά τ η ς φ ιλ ο ρ ω μ α ϊκ ή ς άρχουσ α ς τά ξ η ς τα λ α ϊκ ά σ τρώ μ α τα , με τ η ν υπόσχεση τ η ς δ ια γ ρ α φ ή ς τω ν χ ρ ε ­ ών, α κό μ α κα ι το υ ς δ ο ύ λ ο υ ς , τ ο υ ς οπ ο ί­ ου ς με δ ιά γ γ ε λ μ ά το υ κα λο ύ σ ε σε ε ξ έ ­ γερ σ η ε ν α ν τ ίο ν τω ν κυρίω ν το υ ς υπο­ σ χό μ ενο ς τ η ν α π ελ ευ θ έρ ω σ ή το υ ς . Οι κ ο ιν ω ν ικ έ ς α υ τ έ ς α ν α τα ρ α χ ές ο δ ή γ η ­ σαν σε λ ε η λ α σ ίε ς , ε κ τ ε λ έ σ ε ις πλούσιω ν π ο λιτώ ν κα ι δ η μ ε ύ σ ε ις τω ν π ερ ιο υσ ιώ ν το υ ς κα ι μ ε τ έ τ ρ ε ψ α ν το ν π ό λεμ ο ε ν α ­ ν τ ίο ν τω ν Ρωμαίων σε κ ο ινω νικό κα ι τ α ­ ξικ ό αγώνα μ ε τα ξ ύ τω ν Ελλήνων. Η π ο λ ιτικ ή α υ τή ασ φ αλώ ς δ ε ν μπο­ ρ ο ύ σ ε να έ χ ε ι επ ιτυ χ ία , ο ύ τ ε να α ν α κ ό ­ ψ ε ι τ η ν π ρ οέλα σ η τω ν Ρωμαίων. Οι δύ ο π ε ρ ιφ α ν ε ίς ν ίκ ε ς το υ ς σ τη ν Ε λλάδα (86 κα ι 85 π.Χ.) ά ν ο ιξα ν τ ο ν δ ρ ό μ ο το υ Σ ύλλα π ρος τη ν Ασία, δ ιά μ έ ­ σου τ η ς Μ α κ ε δ ο ν ία ς κα ι τη ς Θ ρά κης. Το 85 π.Χ. ο Ρωμαίος σ τρ α τη γ ό ς π ροχώ ρησε α ργά προς τα Δ α ρ δ α ν έ λ λ ια , ενώ ο υπ α ρ χη γός κα ι τα μ ία ς το υ , Λ εύκ ιο ς Λ ικ ίν ιο ς Λ ο ύ κ ο υ λ λ ο ς , κα­ τό ρ θ ω σ ε να ε ν ω θ ε ί με τ ο ν σ τό ­ λο τω ν Ροδίων κα ι να ε μ π ο δ ί­ σ ει τ η ν έ ξ ο δ ο το υ μ ιθ ρ ιδ α τικού σ τό λ ο υ σ το Α ιγα ίο , τό σ ο ν από τα π α ρ άλια τ η ς Μ ικ ρ ά ς Α] σ ίας, όσο κα ι από τ ο ν Ελλήσπο< ντο . Σ το μ ε τ α ξ ύ ε ίχ ε ε κ δ η λ ω θ ε ί α ν τε π ίθ ε σ η κα τά το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη σ τη ν Ασία από μια ν έα ρω μαϊκή σ τρ α τιω τικ ή δύ να μ η, υπό τ ο ν ύπα­ το Λ ε ύ κ ιο Β α λ έ ρ ιο Φ λάκκο, ο οπ οίος α ν ή κ ε σ το υ ς π ο λ ιτικ ο ύ ς α ν τιπ ά λ ο υ ς το υ Σ ύ λλα κα ι είχ ε σ τα λ ε ί από α υ το ύ ς

0 Λεύκιος Κορνήλιος Σύλλας (138-78) υπήρξε ένας από τους επιφανέστερους στρατιωτικούς και πολιτικούς άνδρες της Ρώμης και δικτάτορας από το 82ως το 79π.Χ. Ηταν αρχηγός της αριστοκρατικής παράταξης και αντίπαλος του ένδοξου Ρωμαίου στρατηγού Γάϊου Μάριου (157-86), που ηγείτο του δημοκρατικού κόμματος των «populäres» (προτομή του 1ου π.Χ. αι. που απεικονίζει τον Λεύκιο Κορνήλιο Σύλλα, Βενετία, Αρχαιολογικό Μουσείο). I Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

σ τη ν Ε λλάδα γ ια να το ν α ν τικ α τα σ τή σ ε ι. Ο Φ λάκκο ς α π ο β ιβ ά σ θ η κε το 86 π.Χ. σ τη ν Η π ειρο κα ι προχώ ρησε προς τη Θ εσσ αλία, όπου λίγο έ λ ε ιψ ε να συγ κ ρ ο υ σ θ ε ί με τ ο ν Σ ύλλα. Η σ ύγκρ ουσ η τω ν δ ύ ο Ρωμαίων σ τρ α τη γώ ν α π ο φ ε ύ ­ χ θ η κ ε τ ε λ ικ ά δ ιό τ ι ο Σ ύ λ λ α ς α ν α γ κ ά ­ σ θ η κ ε να ε π ισ τ ρ έ ψ ε ι στη Β ο ιω τία γ ια να α ν τιμ ε τω π ίσ ε ι τ ο ν δ ε ύ τ ε ρ ο σ τρ α τό που ε ίχ ε σ τ ε ίλ ε ι ο Μ ιθ ρ ιδ ά τη ς σ τη ν Ελλάδα, υπό τ ο ν Δ ο ρ ύ λ α ο (το ν οπ οίο κα ι ν ίκ η σ ε σ το ν Ο ρχομ ενό , όπως ε ίδ α μ ε παραπά­ νω). Ομως κα ι ο Φ λάκκος θ έ λ η σ ε να απ ο φ ύ γ ε ι τη σ ύ γκρ ο υ σ η με τ ο ν Σ ύ λλα και σ τρ ά φ η κ ε π ρος τη Μ ικρ ά Ασία, μέσω τη ς Μ α κ ε δ ο ν ία ς κα ι τη ς Θ ρά κης. Β α δ ί­ ζο ν τα ς προς τη ρω μαϊκή επ α ρχία τη ς Α­ σ ίας γ ια να π ο λ ε μ ή σ ε ι κα τά το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη δ ο λ ο φ ο ν ή θ η κ ε σ το Β υ ζά ν τιο από το ν υπ αρχηγό το υ , Γάϊο Φ λάβιο Φ ιμβρία, ο οπ οίος α ν έ λ α β ε τη ν α ρ χ η γ ία το υ σ τρ α το ύ κ α ι τη δ ιεξα γω γή το υ π ο λέμο υ κα τά το υ β α σ ιλιά το υ Π ό ντο υ. Ο Φ ιμ β ρ ία ς το 85 π.Χ. ε ισ έ β α λ ε σ τη ν επ α ρχία τη ς Α σ ίας κα ι ν ίκ η σ ε κο ν τά σ το ν π ο τα μ ό Ρ ύνδ ακο έν α ν ε φ ε δ ρ ικ ό σ τρ α τό το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη υπό το ν ομώ νυ­ μο γ ιο το υ . Σ τη σ υ ν έχ ε ια κ α τέ λ α β ε και λ ε η λ ά τη σ ε π ο λλές ε λ λ η ν ικ έ ς π ό λ ε ις ό ­ πως τη Ν ικ ο μ ή δ εια , το Ιλιο, τη Ν ίκα ια και τ η ν Κ ύζικο κα ι προχώ ρησε μ έ χ ρ ι τη ν Π έρ γαμ ο, α ν α γ κ ά ζο ν τα ς το ν Μ ιθ ρ ιδ ά τη να ε γ κ α τ α λ ε ίψ ε ι τη ν πόλη α υ τή όπου ε ί­ χ ε τα α ν ά κ το ρ ά το υ . Ο β α σ ιλιά ς το υ Π ό­ ν το υ , που ίσως θ α α ιχ μ α λ ω τιζό τα ν αν ο Λ ο ύ κ ο υ λ λ ο ς (ο ο π οίος π α ρ έπ λεε με το ν σ τό λο το υ τα π α ρ άλια τη ς Μ ικ ρ ά ς Α­ σίας) ε ίχ ε δ ε χ θ ε ί τ ις π ρ ο τά σ εις το υ Φιμβρ ία γ ια κ ο ινή επ ίθ εσ η ε ν α ν τ ίο ν του, β ρ έ θ η κ ε π λέο ν σε α π ελπ ισ τική θ έ σ η και α ν α γ κ ά σ θ η κ ε να σ υ ν θ η κ ο λ ο γ ή σ ε ι με τ ο ν Σ ύλλα, με τη μεσ ολά β η σ η το υ σ τρ α ­ τη γ ο ύ το υ Α ρ χ έλα ου. Το κ α λ ο κ α ίρ ι το υ 85 π.Χ. ο Σ ύ λλα ς π έρ ασ ε τα Δ α ρ δ α ν έλ λ ια με τη β ο ή θ εια τ η ς ν α υ τικ ή ς μ ο ίρ α ς το υ Λ ο ύ κ ο υ λ λ ο υ κα ι σ υ ν α ν τ ή θ η κ ε με το ν Μ ιθ ρ ιδ ά τη στη Δ ά ρδ ανο , σ τη ν α σ ια τικ ή α κ τή το υ Ε λλη ­ σ π όντου κ ο ν τά σ τη ν Τροία, όπου συνομ ο λ ο γ ή θ η κ ε μ ετα ξύ το υ ς σ υ ν θ ή κ η ε ι­ ρ ή ν η ς (Α ύγο υσ το ς το υ 85 π.Χ.). Σ ύμφ ω ­ να με τη Σ υ ν θ ή κ η τη ς Δ α ρ δ ά νο υ ο Μιθ ρ ιδ ά τ η ς δ ε χ ό τα ν να π α ρ α ιτη θ ε ί από τ ις κ α τα κ τή σ ε ις το υ κα ι να π ε ρ ιο ρ ισ τε ί σ τα π α λα ιά ό ρ ια τη ς ε π ικ ρ α τε ία ς το υ , α­ π ο δ εχ ό τα ν τη ν α π ο κα τά σ τα σ η το υ Ν ικομήδη Δ ’ σ το ν θ ρ ό ν ο τη ς Β ιθ υ ν ία ς και το υ Α ρ ιο β α ρ ζά νη σ το ν θ ρ ό ν ο τη ς Καπ­ π α δ ο κία ς κα ι υ π ο χ ρ εω νό τα ν να κ α τα β ά ­ λ ε ι μια μ έ τ ρ ια π ο λεμ ική αποζημίω ση ύ­ ψ ους 2.000 ταλάντω ν. Ε π ιπ λέον υ π ο χ ρ ε­ ώ θ η κε να π α ρ αδ ώ σ ει σ το υ ς Ρω μαίους 70 π λοία το υ σ τό λο υ το υ , κα θώ ς κα ι ό­ λ ο υ ς τ ο υ ς α ιχ μ α λ ώ το υ ς κα ι τ ο υ ς ο μ ή ­ ρ ο υ ς που ε ίχ ε σ υ λ λ ά β ει από τ ις ε λ λ η ν ι­ κ ές π ό λεις. Σ ε α ν τά λ λ α γ μ α α να γνω ρ ιζό ­ τα ν β α σ ιλιά ς το υ Π ό ντο υ κα ι σ ύμμα χος τη ς Ρώμης. Μ ε τά τη σ υνο μ ο λό γη σ η τη ς ε ιρ ή ν η ς

{/ / I

ΕΛ ΛΗ ΝΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΤΟΛΗ Σ Τ ΙΣ ΠΑΡΑΜΟΝΕΣ ΜΙΘΡΪΛΛΤΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (9 0 W π.Χ .)

Γ Ο Κ .1

Κράτος Πόντου έτη Μιβριδάτον Σ τ' Κράτη ύττό τη ν α τίνή ίξ ά ρ τη σ η το ΰ Πόντου Ρωμαϊκοί Ε π α ρ χ ία *

& Mati'iTt; Λίμνη

Γώ ,

/ *

’Ä ^Eöwrocie ΤΙ5)

Μικρά Σ κυθ ί

%

8 Ä « Λ Ο f

^

Κ ρ ότο ; Σίλινκιδώ ν

\ '-'ί'

Ρ ί

'j#ert'cv0·'. .

I

Π Π Ρ 7 7 Ι Κράτη ύττό τή ν Irrippcr

· ,* ν ^ ,α

τώ ν 7 ί λ»·.·*·.5ω ν

Κράτος Ιο υδα ίω ν I Κράτος Πτολρμαιων i S g 'Α λ λ ο ά ν ίξά ρ τη τα έλληνικά κράτη ! Κράτος ΓΤάρθων Ιττϊ Μιβριδάτον; Β

θ

ρ

i

χ

>)

f ' os- i ' « «

Ε

9Ηίΰτα·3ψια

Υ Ξ

Ε

I

Ν

.

Πιτχΐδ^*.

// Ο Ν τ ο

Ο

Πβριοχκ ύττό τταρβική έτπρροή

' »ilscexcvpicK

Α ν ε ξ ά ρ τ η τ η π αρθική ή γ ίμ α ν ία

|||S Κράτος ‘Apiisvisri # Κυριώτίρα; ττϋρατικαί βάσιι;

Λ Ε «ώ π η y 0 m aw*?·»« • T itio v

ίΛββδίκε!?!#

? Άμάο*!«* . . . *· ·

^•5% *"

-

...

' . *^ ·.

ΊΑ « # · Έ λ λ η σ π ο ν τια κ ή •Άλ«ξάνδρ«ια Φ ρ υ ν ία Μ υ σ ία

-Β^ *

■

Κό}Κ8Κτ·

* .

"ρονσά a X

α τ

t <

ψ

f

e

·

■ ; .

/

..

» * »i *

« Φ -.

*“

(Μαζακα)

«

#Κομα.α

ρ

μ

«

v

l <

I

a Άτροπατηνή

Λ *'* ^

I. #««ϊ!»:ίϊί·,·

.

·-

+ + Κύ^ιστρα# * -»

Πισιδία

Μηδία

Ρ ι· * ...

^ * 4

... .

. xtv ö ^O .--c seA u x Jiw .r

X

^ d ria Ζίϋγμ«,.

- Σάλοι^™^.·<,<■■·

°Ρ**Ä*ι

·Σ*λ»ύ*:ί!ον * * ν * «'- */ν/

*..

j · (·Ρββσό5

» V , |‘«*Ö5 J ,

‘A

:β (Τ ύ α ν α )*

Κ α ρ ία

,

_ /y 1Ä v * f

··. ^

-

Φ ρ υ γ ία

' -

i

V.-·

Ί.σο ' "^ R i

·βυάτ«ΐ0«

wgEfcaww,___

... -

■?$%«-

*z ite '

/* -X JT

, ■; «ntpywov

_

\wawr

»

..••fee";»* . b • e j s t 5*

·Κά0Β®«

, ’Apß?i,\a

*8 s p o ta

Σίλ*ύκε(ά^,# Λ’-τιόχί: ·

Κ*ί«<

Έιφάτσνα·

^ -Ν

<

Ι

ί-.^Αάρκτσσ

j

1/S

ApaSojb

βΛαο5ίκί,α

^

%

AaoSiKstoi &Α«άι»·..

^ (ΐώοΰρα-"Eöpwit^

. a m S ( , s1„

(Νίχ^τ)

Λ’Ορθ^ία

β Μ Ε Σ Ο r

Ε ΙΟ Σ

θ

.1

.1

,ί

X

Γ

J ·Χαλκ!5

,1

Σ ι& ώ «· Τ“Ρ " ί

*Δαμ«ίτκέκ

X

0$xmma CQtnς)

& θα^λών· V

, ΓαλιλαΕα

&&ρφ ' Ä

'lo T T ir a #

(ίΆμσθοΰζ

i e ü, 1a ν ή

"A^wtosL Μΐηλοναιον . ,

49 ^ Λ^ <' 1

’ Ιδουμαιοι

.ίΨ^ξιν^Μάρα^ ■· . $ ,

Η ελληνιστική Ανατολή κατά τις παραμονές του Α' Μιβριδατικού Πολέμου (90/89π.Χ.). Ο Μιθριδάτης ΣΤ’, βασιλιάς του Πόντου, με την τεράστια φιλοδοξία και την ενεργητικότητα που τον διέκριναν επεξέτεινε μέσα σε λίγα χρόνια την κυριαρχία του στο βασίλειο του Κιμμερίου Βοσπόρου (Κριμαία), στην Κολχίδα, στη Μικρά Αρμενία, στη Γαλατία και στην Καππαδοκία. Η προσπά9ειά του, ομως, να επεκτείνει την επιρροή του και στη Βιθυνία τον έφερε αντιμέτωπο με τη Ρώμη και οδήγησε στους Μι$ριδατικούς πολέμους, που διήρκεσαν, με μικρές διακοπές, πάνω από 20χρόνια (89-66 π.Χ.).

ο Σ ύ λλα ς κ α τε δ ίω ξ ε τ ο ν Φ ιμβρία, που κ α τέ φ υ γ ε σ τα Θ υ ά τε ιρ α (στη Μ ικρ ά Α ­ σία), κα ι το ν α νά γκα σ ε να α υ τ ο κ τ ο ν ή σ ε ι α φ ού έ π εισ ε τ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς το υ να τ ο ν εγ κ α τα λ ε ίψ ο υ ν κα ι να π ροσ χω ρήσ ουν σε αυτόν. Σ τη σ υ ν έχ ε ια έ θ ε σ ε τ ο ν σ τρ α τό το υ Φ ιμβ ρία υπό τ ις δ ια τ α γ έ ς το υ λ ε γ ά ­ το υ το υ , Λ ε ύ κ ιο υ Λ ικ ίν ιο υ Μ ουρ ήνα , ο ο ­ ποίος α ν έ λ α β ε τη δ ιο ίκ η σ η τη ς ρω μαϊ­ κής επ α ρ χία ς τ η ς Ασίας. Η «τιμω ρία» που ε π έ β α λ ε ο Σ ύ λ λ α ς σ τις ε λ λ η ν ικ έ ς

π ό λ ε ις τη ς Μ ικρ ά ς Α σ ίας υπ ήρξε πολύ σ κληρή . Ο χι μόνο π ο λλές από α υ τ έ ς έ ­ χασ α ν τ η ν ε λ ε υ θ ε ρ ία το υ ς κα ι επ ιπ λέον υ π ο β λ ή θ η κ α ν σ τη ν κα τα β ο λή τα κ τικ ώ ν φ όρω ν σ το υ ς Ρ ω μαίους δη μ ο σ ιώ νες (publicani), α λλά και υπ ο χ ρ εώ θ η κα ν, ε ­ κ τό ς από λ ίγ ε ς ε ξ α ιρ έ σ ε ις , να π ληρώ ­ σ ουν μέσ α σε έν α ν χ ρ ό ν ο το υ ς φ ό ρ ο υ ς π έ ν τε χρ όνω ν καθώ ς κα ι π ο λ εμ ικ ή απο­ ζημίω ση, δ η λ α δ ή σ υ ν ο λ ικ ό ποσό α νερ χ ό μ εν ο σ ε 20.000 τά λ α ν τα . Οι κ ά το ικ ο ι

γ ια να μπ ορ έσ ο υν να σ υ γ κ εν τρ ώ σ ο υ ν το υ π έρ ο γκο α υ τό ποσό υπ ο χ ρ εώ θ η κα ν να κ α τα β ά λ ο υ ν μ ε γ ά λ ε ς ε ισ φ ο ρ έ ς κα ι α να ­ γ κ ά σ θ η κ α ν να δ α ν ε ισ θ ο ύ ν από Ρωμαί­ ο υ ς το κ ο γ λ ύ φ ο υ ς , γ εγ ο ν ό ς που κ α θ ι­ σ το ύ σ ε α κό μ η β α ρ ύ τερ η τη ν ο ικ ο ν ο μ ικ ή τ ο υ ς κα τα π ίεσ η. Το α π ο τέλεσ μ α , επ ομένω ς, το υ πρώ­ το υ α υ το ύ μ ιθ ρ ιδ α τικ ο ύ π ο λέμ ο υ ή τα ν να π ληρώ σ ουν πολύ α κρ ιβ ά ο ι Ε λλη νες τ ο «λά θ ος» που δ ιέπ ρ α ξα ν να α κ ο λ ο υ ­ θ ή σ ο υ ν τ ο ν Μ ιθ ρ ιδ ά τη κα ι να ε ξ ε γ ε ρ θ ο ύ ν κ α τά τη ς Ρώμης, η οπ οία α π εδ είκ ν υ ε ό τ ι παρά τη ν εσ ω τερ ικ ή κρίση τη ς (ε μ φ ύ λ ιο ς π ό λ εμ ο ς μ ε τα ξ ύ Μ α ρίο υ και Σ ύλλα ) ή τ α ν σε θ έ σ η να ε π ιβ ά λ ε ι τη θ έ ­ λησ ή τ η ς κα ι να υ π ερ ισ χ ύ σ ει έ ν α ν τ ι τω ν α ντιπ ά λω ν τη ς.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Β ’ Μ ΙΘ Ρ ΙΔ Α ΤΙΚ Ο Σ Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ (83-81 π.Χ.)

50 mm

Μ ε τά τη λ ή ξη το υ π ο λέμ ο υ με το ν Σ ύλλα, ο οπ οίος α νεχώ ρ ησ ε α μέσ ω ς μ ε ­ τ ά γ ια τη ν Ιτα λία με σκοπό να π ο λ εμ ή σ ε ι τ ο υ ς π ο λ ιτικ ο ύ ς α ν τιπ ά λ ο υ ς το υ , ο Μιθ ρ ιδ ά τ η ς , τη ρ ώ ν τα ς π ιστά το υ ς ό ρ ο υ ς τ η ς σ υ ν θ ή κ η ς ε ιρ ή ν η ς , π ε ρ ιο ρ ίσ τη κ ε σ τη ν ε π ικ ρ ά τε ιά το υ . Είχε όμω ς να α ν τ ι­ μ ετω π ίσ ει ε ξ ε γ έ ρ σ ε ις σ το ν Κ ιμ μ έρ ιο Β όσ π ορο (σ την Κ ριμα ία ) και δ ιο ικ η τ ικ ά π ρ ο β λή μ α τα σ τη ν Κ ολχίδα . Ε π ω φ ελού­ μ ενο ς τη ς ε σ ω τε ρ ικ ή ς κρ ίσ η ς το υ κρ ά ­ το υ ς το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη ο Ρω μαίος δ ιο ικ η ­ τή ς τη ς επ α ρ χ ία ς τη ς Ασίας, Λ ε ύ κ ιο ς Λικ ίν ιο ς Μ ο υ ρ ή να ς, επ ιχ είρ η σ ε το 83 π.Χ. εισ β ο λή σ τη ν Καπ π αδοκία κα ι το ν Π ό­ ν το με τη ν π ρόφ ασ η ό τ ι ο β α σ ιλιά ς το υ Π ό ντο υ ε ξο π λ ιζό τα ν κα ι πάλι. Ετσ ι ά ρ χ ισ ε ο Β ’ Μ ιθ ρ ιδ α τικ ό ς π ό λ ε ­ μος, που δ ιή ρ κ ε σ ε δ ύ ο μόνο χ ρ ό ν ια (8381 π.Χ.). Ο Μ ο υ ρ ή να ς ε ίχ ε σ τη ν αρχή ο ­ ρ ισ μ έ ν ες ε π ιτυ χ ίε ς . Κ α τό ρ θ ω σ ε να ε ι­ σ χω ρήσ ει μ έ χ ρ ι τ η ν κα ρ δ ιά τη ς ε π ικ ρ ά ­ τ ε ια ς το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη , α λλά ο τ ε λ ε υ τ α ίο ς α ν τ ε π ιτ έ θ η κ ε κα τά τω ν Ρωμαίων και τ ο υ ς κα τα τρ ό π ω σ ε σε μάχη κ ο ν τά σ το ν Αλυ π ο τα μ ό το 81 π.Χ., όπως π α λ α ιό τερ α ε ίχ ε ν ικ ή σ ε ι κα τά κ ρ ά το ς το ν Α κ ύ λ ιο σ τη ν αρχή το υ Α ’ Μ ιθ ρ ιδ α τικ ο ύ π ο λ έ­ μου. Ο Μ ιθ ρ ιδ ά τη ς ύ σ τε ρ α από τη νίκη το υ κα τά το υ Μ ο υ ρ ή να δ ια μ α ρ τυ ρ ή θ η κε σ το ν Σύλλα, που ε ίχ ε σ το μ ε τα ξ ύ γ ί­ ν ε ι δ ικ τ ά τ ο ρ α ς τ η ς Ρώμης (82-79 π.Χ.) κ α ι ε ίχ ε ε π ιβ ά λ ε ι ο λ ιγ α ρ χ ικ έ ς μ ε τ α ρ ­ ρ υ θ μ ίσ ε ις . Ο τ ε λ ε υ τ α ίο ς ε π ε τίμ η σ ε το ν σ τρ α τη γ ό το υ κα ι το ν δ ιέ τ α ξ ε να σ τα μ α ­ τ ή σ ε ι τ ις ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις κ α τά το υ β α σ ιλιά το υ Π ό ντο υ , το υ ε π έ τρ ε ψ ε όμω ς να τ ε λ έ σ ε ι θ ρ ία μ β ο . Ο Μ ιθ ρ ιδ ά τη ς κα τό π ιν α υ τώ ν κ ρ ά τη σ ε το τμ ή μ α τ η ς Καππαδο­ κία ς που ε ίχ ε ή δ η κ α τα κ τή σ ε ι και, ύ σ τ ε ­ ρα από σ ύστασ η το υ Σ ύλλα, σ υ μ φ ιλ ιώ ­ θ η κ ε μ ε τ ο ν β α σ ιλιά τ η ς χώ ρας, Α ριοβα ρζά νη (81 π.Χ.).

Γ ΜΙΘΡΙΔΑΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (74-67 π.Χ.) Ο Μ ιθ ρ ιδ ά τη ς , μ ε τ η ν α κ ό ρ ε σ τη φ ι­ λ ο δ ο ξ ία κα ι τη ν α κ α τά β λ η τη ε ν ε ρ γ η τ ι­ κ ό τ η τα που το ν δ ιέ κ ρ ιν α ν , δ ε ν μπ ορ ού­ σε να π α ρ α μ ε ίν ει γ ια πολύ κα ιρ ό σε η σ υ ­ χία, ο ύ τ ε να π ε ρ ιο ρ ισ τε ί σ τα σ τε ν ά ό ρ ια το υ β α σ ιλ είο υ το υ Π ό ντο υ . Π ε ρ ίμ ε ν ε τη ν πρώτη ε υ κ α ιρ ία γ ια να ε κ δ ικ η θ ε ί το υ ς Ρω μαίους γ ια τ η ν ή τ τ α που ε ίχ ε υπ ο σ τε ί από το ν Σ ύ λλα σ το ν πρώ το το υ π ό λεμ ο ε ν α ν τ ίο ν το υ ς . Η ε υ κ α ιρ ία α υ τή π ίσ τεψ ε ό τ ι το υ π α ρ ο υ σ ιά σ τη κ ε τ ο 74 π.Χ. Δ ύο ή τ α ν ο ι λ ό γ ο ι σ το υ ς ο π ο ίο υ ς ο β α σ ιλ ιά ς το υ Π ό ντο υ σ τή ρ ιζε τ ις ε λ π ί­ δ ε ς το υ . Ο π ρώ τος από α υ το ύ ς ή τ α ν οι ν έ ο ι ε μ φ ύ λ ιο ι π ό λ ε μ ο ι που είχ α ν ξεσ π ά ­ σ ε ι σ τη Ρώμη, μ ε τ ά το ν θ ά ν α το το υ Σ ύ λ ­ λα (78 π.Χ.), από το υ ς π ο λ ιτικ ο ύ ς α ν τ ι­ π ά λο υς το υ Ρωμαίου δ ικ τά το ρ α , ο ι οπ ο ί­ Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ο ι ή τα ν α ν τ ίθ ε τ ο ι σ τις ο λ ιγ α ρ χ ικ έ ς π ο λι­ τ ε ια κ έ ς μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ίσ ε ις το υ . Ο κ υ ρ ιό τε ρο ς κα ι ικ α ν ό τ ε ρ ο ς α ν τίπ α λ ο ς το υ κ α θ ε ­ σ τώ το ς το υ Σ ύ λλα ή τ α ν ο δ η μ ο κ ρ α τικ ό ς Ρω μαίος σ τρ α τη γ ό ς Κ ό ϊν το ς Σ ερ τώ ρ ιο ς , ο οπ οίος ε ίχ ε κ α τα σ τή σ ε ι ο ρ μ η τή ρ ιο τη ς ε ξ έ γ ε ρ σ ή ς το υ τη ν Ισπανία κα ι είχ ε έ λ θ ε ι σε σ υ ν εν ν ο ή σ ε ις κα ι σ υ μ φ ω νία με το ν β α σ ιλιά το υ Π ό ντο υ. Ο Σ ερ τώ ρ ιο ς μ ά λ ισ τα ε ίχ ε σ τ ε ίλ ε ι α ξιω μ α τικ ο ύ ς το υ σ το ν Μ ιθ ρ ιδ ά τη γ ια να ορ γα νώ σ ο υν και να εκ π α ιδ ε ύ σ ο υ ν τ ο ν σ τρ α τό το υ τ ε λ ε υ ­ τα ίο υ . Ομως ο ε υ ν ο ϊκ ό ς α υ τό ς π α ρ άγο­ ν τα ς ε ξ έ λ ιπ ε πολύ γρή γορ α, γ ια τ ί ο ιδ ιο ­ φ υ ή ς σ τρ α τη γ ό ς δ ο λ ο φ ο ν ή θ η κ ε τ ο 72 π.Χ. κα ι ο Π ομπ ήϊος κα τα τρ ό π ω σ ε τα υ­ π ο λ ε ίμ μ α τα το υ σ τρ α το ύ το υ κ α ι κ α τέπ νιξε τ η ν ε ξέ γ ε ρ σ η . Ο δ ε ύ τ ε ρ ο ς π α ρ ά γο ντα ς σ το ν οπ οίο υ π ολόγιζε ο β α σ ιλ ιά ς το υ Π ό ντο υ , προκ ε ιμ έν ο υ να επ α ν α λ ά β ει τ ις ε χ θ ρ ο π ρ α ­ ξ ίε ς κα τά τ η ς Ρώμης, ή τ α ν η υ π ο σ τήρ ιξη που ε ξα σ φ ά λ ισ ε από το ν β α σ ιλιά τη ς Α ρ μ ε ν ία ς κα ι γ α μ β ρ ό το υ , Τιγρά νη Α ’ (96-56 π.Χ.). Ο η γ εμ ό ν α ς α υ τό ς ε ίχ ε κα ­ τ α σ τή σ ε ι τη χώ ρα το υ α ν ε ξ ά ρ τη τ η από το υ ς Π ά ρ θ ο υ ς , ε ίχ ε κ α τα λ ά β ε ι έ ν α τ μ ή ­ μα τη ς Καπ π αδοκίας κα ι ε ίχ ε κ α τα λ ύ σ ει τ ο κ ρ ά το ς τω ν Σ ε λ ευ κ ιδ ώ ν σ τη Σ υρ ία κα ι τη ν Κ ιλικία , π ρ ο σ α ρ τώ ντα ς τ ις π ε­ ρ ιο χ ές α υ τ έ ς σ το κ ρ ά το ς το υ κα ι ιδ ρ ύ ο ­ ν τα ς μια μ εγά λη Α ρ μ ε ν ία με ν έ α πρω­ τε ύ ο υ σ α τα Τ ιγρ α νό κερ τα . Η ε π ε κ τα τικ ή α υ τή π ο λ ιτικ ή το υ όμω ς τ ο ν ε ίχ ε ο δ η γ ή ­ σ ει σε α ν α π ό φ ευ κ τη σ ύ γκρ ο υ σ η με τη Ρώμη, η οπ οία ή τ α ν ε ξίσ ο υ α ν τ ίθ ε τ η στη δ η μ ιο υ ρ γ ία , από τ ο ν Τιγράνη, μιας μ ε γ ά ­ λ η ς Α ρ μ εν ία ς , όσο κα ι σ τη ν επ έκτα σ η το υ κ ρ ά το υ ς το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη . Τα κοινά σ υ μ φ έ ρ ο ν τα κα ι ο κ ο ινό ς α ν τίπ α λ ο ς έ ­ νωσαν τ ο υ ς δ ύ ο α υ το ύ ς η γ ε μ ό ν ε ς σε μια κ ο ιν ή ε π ιθ ε τ ικ ή π ο λ ιτικ ή ε ν α ν τίο ν τ η ς Ρώμης. Ομως ο ύ τ ε η σ υ μ μ α χ ία με το ν β α σ ιλιά τ η ς Α ρ μ ε ν ία ς α π ο δ ε ίχ θ η κ ε ισ χυρό σ τή ρ ιγ μ α γ ια το ν Μ ιθ ρ ιδ ά τη . Το κ ρ ά το ς το υ Τ ιγρά νη κ α τέ ρ ρ ε υ σ ε σαν χ ά ρ τιν ο ς π ύ ργος με τη ν πρώ τη επ ίθ εσ η τω ν Ρωμαίων (όπως θ α δ ο ύ μ ε σ τη σ υ ν έ­ χεια ). Την α φ ο ρ μ ή γ ια τ η ν έν α ρ ξη το υ λ ε γ ά μ ε ν ο υ Γ ’ Μ ιθ ρ ιδ α τικ ο ύ π ο λέμ ο υ (74-67 π.Χ.) έδω σ ε το γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι ο β α σ ι­ λ ιά ς τη ς Β ιθ υ ν ία ς , Ν ικ ο μ ή δ η ς Δ ’, ο οπ ο ί­ ος ή τ α ν ά τε κ ν ο ς , κ α θ ισ το ύ σ ε με δ ια θ ή ­ κη το υ , μ ε τ ά τ ο ν θ ά ν α τό το υ (το 74 π.Χ.) το υ ς Ρ ω μαίους κ υ ρ ίο υ ς τ η ς χώ ρας το υ. Ομως η επ έκτα σ η τ η ς ρ ω μ α ϊκής κ υ ρ ια ρ ­ χ ία ς σ τη Β ιθ υ ν ία ε ρ χ ό τα ν σε α ν τίθ ε σ η με τα σ υ μ φ έ ρ ο ν τα το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη κα ι ε ­ π ιπ λέον α π ειλ ο ύ σ ε ά μ εσ α τη ν α σ φ ά λ εια το υ κ ρ ά το υ ς το υ . Κ ατά τ η ν έν α ρ ξη το υ νέο υ π ο λέμ ο υ (74 π.Χ.) ο Μ ιθ ρ ιδ ά τη ς ε ι­ σ έβ α λ ε σ τη Β ιθ υ ν ία χω ρίς να σ υ ν α ν τή ­ σ ε ι α ν τίσ τα σ η , γ ια τ ί ο π λ η θ υ σ μ ό ς τη ς χώ ρας α υ τή ς δ ε ν ή θ ε λ ε τη ρω μ α ϊκή κ υ ­ ριαρχία, ενώ ο σ τρ α τη γ ό ς το υ Δ ιό φ α ν το ς β ά δ ισ ε σ τη ν Καππαδοκία. Ο β α σ ι­ λ ιά ς, α φ ο ύ ε ξα ν ά γ κ α σ ε τη ν πόλη Η ρά­ κ λ ε ια να σ υ ν ά ψ ει σ υ μ μ α χ ία μαζί το υ , ε ­ π ιτ έ θ η κ ε κα τά τη ς Χ α λκη δ ό να ς, τ η ς μό­

ν η ς π ό λη ς τη ς Β ιθ υ ν ία ς που ή τ α ν έ τ ο ι­ μη γ ια π ο λιο ρ κία . Ε κεί β ρ ισ κ ό τα ν ο ρω­ μ α ϊκ ό ς σ τό λο ς, α ν ερ χ ό μ εν ο ς σε 100 π λοία υπό τη ν η γ ε σ ία το υ Ρωμαίου υπά­ το υ Μ ά ρ κο υ Α υ ρ ή λιο υ Κ ό ττα , ο οπ οίος ε ίχ ε ο ρ ισ θ ε ί δ ιο ικ η τ ή ς τ η ς Β ιθ υ ν ία ς . Ο Κ ό ττα ς α π ο φ ά σ ισ ε να ε π ιτ ε θ ε ί κα τά το υ σ τό λο υ το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη χω ρίς να π ε ρ ιμ έ ­ ν ε ι ε ν ισ χ ύ σ ε ις από τ ο ν σ υ νύ π α τό το υ Λ ε ύ κ ιο Α ικ ίν ιο Λ ο ύ κ ο υ λ λ ο - που β ρ ισ κ ό ­ τ α ν τ ό τ ε στη φ ρ υ γία . Σ τη ν α υ μ α χ ία που α κ ο λ ο ύ θ η σ ε ο ρ ω μ α ϊκός σ τό λ ο ς υπ έστη δ ε ιν ή ή τ τ α κα ι σ χ εδ ό ν ε ξ ο λ ο θ ρ ε ύ τ η κ ε (60 π λοία το υ β υ θ ίσ τη κ α ν ). Υ στερα από τη ρω μαϊκή α υ τή π α νω λεθ ρ ία το όλο βά­ ρο ς τ η ς δ ιεξα γ ω γ ή ς το υ π ο λέμ ο υ κα τά το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη έπ εσ ε σ το ν Λ ε ύ κ ιο Λ ικίνιο Λ ο ύ κ ο υ λ λ ο , ικ α ν ό τα το σ τρ α τη γ ό , ο οπ οίος ε ίχ ε ε κ λ ε γ ε ί ύπ ατος κα τά το έ ­ τ ο ς 74 π.Χ. κα ι ε ίχ ε ο ρ ισ θ ε ί δ ιο ικ η τή ς τω ν ρω μαϊκώ ν επ αρχιώ ν τη ς Α σ ίας και τ η ς Κ ιλικία ς. Ο Μ ιθ ρ ιδ ά τη ς μ ε τά τη νίκ η το υ στη Χ α λκη δ ό να έ σ τ ε ιλ ε τ ο ν σ τό λο το υ στο Α ιγα ίο π ρ ο κ ε ιμ έ ν ο υ να υ π ο κ ιν ή σ ε ι νέα ε ξ έ γ ε ρ σ η σ τη ν Ε λλάδα κα τά τω ν Ρωμαί­ ων κα ι ο ίδ ιο ς με τ ις χ ε ρ σ α ίες δ υ ν ά μ ε ις το υ ε ισ έ β α λ ε σ τη ρω μαϊκή επ α ρχία τη ς Α σ ία ς κ α ι π ο λ ιό ρ κ η σ ε τ η ν Κύζικο, στη θ ά λα σ σ α το υ Μ αρμαρά, που α π ο τελο ύ σε τ η ν πύλη τη ς επ α ρχία ς τ η ς Ασίας. Οι Κ υ ζικ η ν ο ί α ν τισ τά θ η κ α ν με γ ε ν ν α ιό τ η ­ τα , δ ίν ο ν τα ς κα ιρ ό σ το ν Λ ο ύ κ ο υ λ λ ο να σ υ γ κ ε ν τρ ώ σ ε ι τ ις δ ιά σ π α ρ τες ρ ω μ α ϊκές δ υ ν ά μ ε ις τη ς Α σ ίας κα ι τη ς Κ ιλ ικ ία ς και να β α δ ίσ ε ι σε β ο ή θ ε ια τ η ς π ό λης το υ ς ε π ικ ε φ α λ ή ς ε ν ό ς σ τρ α το ύ 30.000 πεζών κα ι 2.500 ιππέων. Ο Ρω μαίος σ τρ α τη γ ό ς δ ε ν θ έ λ η σ ε να δ ια κ ιν δ υ ν ε ύ σ ε ι μια κα τά μέτω π ο ε π ίθ εσ η κα τά τω ν πολύ ισ χ υ ρ ό ­ τε ρ ω ν π ο ντια κώ ν δ υ νά μ εω ν που πο­ λ ιο ρ κ ο ύ σ α ν τη ν πόλη κα ι π ρ ο σ τα τε ύ ο ­ ν τα ν με τά φ ρ ο υ ς . Κ α τό ρ θ ω σ ε ω στόσο να α π ο κ ό ψ ει τ ο ν α ν εφ ο δ ια σ μ ό το υ ς τ ό ­ σο α π ο τε λ ε σ μ α τικ ά ώ σ τε ο λ ιμ ό ς, αλλά κα ι ο ι α σ θ έ ν ε ιε ς , α π ο δ ε κ ά τισ α ν το ν σ τρ α τό το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη . Ο τ ε λ ε υ τ α ίο ς π ρ οσ π ά θησ ε τ ο ν χειμ ώ να το υ 74-73 να α π ο σ ύ ρ ει τα υ π ο λ ε ίμ μ α τα το υ σ τ ρ α τ ε ύ ­ μ α το ς το υ (περίπου 30.000 ά ν δ ρ ες ) από τη ν π ο λ ιο ρ κ ία τ η ς Κ υζίκου. Η υποχώ ρη­ σή το υ όμω ς ε μ π ο δ ίσ τη κ ε κα ι επ ιβ ρ α ­ δ ύ ν θ η κ ε από το υ ς π λ η μ μ υ ρ ισ μ έν ο υ ς π ο τα μ ο ύ ς, με α π ο τέ λ ε σ μ α ο ι π ο ν τια κ ές δ υ ν ά μ ε ις να κ α τα δ ιω χ θ ο ύ ν κ α ι να αποδ ε κ α τ ισ θ ο ύ ν από το υ ς Ρ ω μαίους κο ντά σ τη Λ ά μ ψ α κο (73 π.Χ.). Μ όνο ν ο ίδ ιο ς ο Μ ιθ ρ ιδ ά τη ς με λ ίγ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς το υ κα­ τό ρ θ ω σ ε να δ ια φ ύ γ ε ι κα ι να επ ιβ ιβ α σ θ ε ί σ το ν σ τό λο το υ. Τη ν ίκ η α υ τή το υ Λ ο ύ κ ο υ λ λ ο υ σ τη ν ξη ρ ά α κ ο λ ο ύ θ η σ ε , τη ν ά νο ιξη το υ 73 π.Χ., ν έ α ε π ιτυ χ ία το υ σ τη θά λα σ σ α . Μ ια ν α υ τικ ή μ ο ίρ α που είχ α ν σ υ γ κ ρ ο τ ή σ ει οι Ρω μαίοι από τ ις ε λ λ η ν ικ έ ς π ό λ εις τη ς Μ ικ ρ ά ς Α σ ίας κα ι τη ν οπ οία δ ιο ικ ο ύ σ ε ο ίδ ιο ς ο Λ ο ύ κ ο υ λ λ ο ς, που ή τ α ν κ α ι ε π ιδ έ ­ ξ ιο ς ν α υ τικ ό ς , ν ίκ η σ ε κα ι α ιχ μ α λ ώ τισ ε έ ­ να ν σ τό λ ο 50 πλοίω ν το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη ,

υπό το ν Ρωμαίο α ξιω μ α τικ ό το υ Σ ερτώ ριου Μ ά ρ κο Μ ά ριο, κ ο ν τά σ τη Λ ήμνο. Ο ρω μ α ϊκός σ τό λ ο ς μ ε τά τη ν επ ιτυ χ ία το υ κ α τέ λ α β ε τ ις π ό λ ε ις τ η ς Β ιθ υ ν ία ς Απάμεια, Κίο, Π ρούσ α κα ι Ν ίκα ια κα ι ε π ιχ ε ί­ ρ ησ ε να α π ο κ λ ε ίσ ε ι το ν Μ ιθ ρ ιδ ά τη σ το ν 6 α θ ύ κόλπ ο τη ς Ν ικ ο μ ή δ ε ια ς . Μ ια κ α θ υ ­ σ τέρ η σ η το υ α ν τιν α υ ά ρ χ ο υ το υ Λούκο υ λλο υ , Β οκώ νιου, έδ ω σ ε τ ο ν χ ρ ό νο σ το ν β α σ ιλιά να δ ια φ ύ γ ε ι κα ι να σ ω θεί. Ο τα ν όμω ς α υ τό ς ε ισ ή λ θ ε σ το ν Ε ύ ξειν ο Π ό ντο έχ α σ ε έν α μ εγά λο μ έ ρ ο ς το υ σ τό ­ λου το υ (60 π λοία) από σ φ ο δ ρ ή τ ρ ικ υ ­ μία. Ο δ ρ ό μ ο ς προς τ ο ν Π ό ν το ή τ α ν π λέο ν α ν ο ικ τ ό ς γ ια το υ ς Ρω μαίους. Ο Μ ιθ ρ ιδ ά τη ς μ ε τά τ η ν κ α τα σ τρ ο φ ή το υ σ τό λο υ το υ μ ε τ έ 6 η σ χ εδ ό ν μό νος στη Σινώπη κα ι έπ ε ιτα σ τη ν Αμισό, από όπου έ σ τ ε ιλ ε μ η ν ύ μ α τα τό σ ο σ το ν γ ιο το υ Μ αχάρη, τ ο ν οπ οίο ε ίχ ε δ ιο ρ ίσ ε ι βα ­ σ ιλιά το υ Κ ιμ μ ερ ίο υ Βοσ π όρου, όσο κα ι σ το ν γα μ β ρ ό το υ Τ ιγράνη, ζη τώ ν τα ς τη β ο ή θ ε ιά το υ ς . Κ α νένα ς όμω ς από το υ ς δ ύ ο δ ε ν έ δ ε ιξ ε τη δ ιά θ ε σ η να το ν υπ ο­ σ τη ρ ίξε ι. Το φ θ ινόπ ω ρο το υ 73 π.Χ. ο Λ ο ύ κ ο υ λ λ ο ς ε ισ έ β α λ ε με τ ρ ε ις λ ε γ ε ώ ­ ν ες μόνο κα ι με ο λ ιγ ά ρ ιθ μ ο ιππικό, μέσω τη ς Γαλα τίας, σ τη ν κο ιλά δ α το υ π ο τα ­ μού Λ ύκο υ, σ τη ν κα ρ δ ιά τ η ς ε π ικ ρ ά τ ε ι­ ας το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη . Ο τ ε λ ε υ τ α ίο ς παρά τη δ υ σ χ ερ ή θ έ σ η σ τη ν οπ οία ε ίχ ε περ ιέ λ θ ε ι δ ε ν έχ α σ ε το θ ά ρ ρ ο ς το υ . Κα­ τό ρ θ ω σ ε να σ υ γ κ ε ν τρ ώ σ ε ι ν έ ο σ τρ α τό από 40.000 π εζο ύ ς κα ι 4.000 ιπ πείς κα ι α ρ χ ικά α ν τιμ ετώ π ισ ε τ ο υ ς Ρ ω μαίους με επ ιτυχία . Η ο ρ μ η τικ ή εισ β ο λή το υ Λ ο ύ κ ο υ λ λου σ το ν Π ό ν το ε ίχ ε φ έ ρ ε ι τ ο ν Ρωμαίο σ τρ α τη γ ό σε ε ξ α ιρ ε τ ικ ά δ ύ σ κ ο λ η θ έσ η , γ ια τ ί ο ύ τ ε τ ο ν Μ ιθ ρ ιδ ά τη μπ όρ εσ ε να π α ρ α σ ύ ρ ει σε μάχη ε κ το υ σ υ σ τά δ η ν, ο ύ τ ε να κ υ ρ ιε ύ σ ε ι τα φ ρ ο ύ ρ ιά το υ . Α­ φ ού δ ια χ είμ α σ ε σ το ε σ ω τερ ικ ό το υ Π ό­ ν το υ ενεπ λά κη σε α ν τα ρ το π ό λ εμ ο γύρω από τ ο φ ρ ο ύ ρ ιο το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη σ τα Κάβ ειρ α , κ ο ν τά σ το ν π ο τα μ ό Λ ύκο , κα ι υπ έσ τη σ ο β α ρ ές α π ώ λειες δ ιό τ ι απεκόπη ο α ν ε φ ο δ ια σ μ ό ς το υ κα ι δ ιεκ ό π η σ α ν ο ι ε π ικ ο ιν ω ν ίες το υ με τη ν επ α ρχία τ η ς Α­ σ ίας -που α π ο τελ ο ύ σ ε τη βάση το υ . Τ ελι­ κά ο Λ ο ύ κ ο υ λ λ ο ς έ φ υ γ ε από τη δ ύ σ κ ο ­ λη α υ τή θ έ σ η χάρη σ τη β ο ή θ ε ια το υ σ υμμάχου το υ β α σ ιλιά τ η ς Γαλατίας, Δηϊό τα ρ ο υ , ο οπ ο ίο ς το υ έ φ ε ρ ε τ η ν κ α τά λ ­ ληλη σ τιγμ ή ε ν ισ χ ύ σ ε ις ιππικού με τ ις ο ­ π ο ίες ο Ρω μαίος σ τρ α τη γ ό ς ν ίκ η σ ε το ι­ σχυρό π ο ν τια κ ό ιππικό. Ο ν ε ο σ ύ λ λ ε κ το ς μ ιθ ρ ιδ α τικ ό ς σ τρ α τό ς τρ ά π η κ ε σε φ υ ­ γή, α λλά κα τά τ η ν υποχώρησή το υ κ α τε λ ή φ θ η από π α νικό ο ο π οίος μ ε τ έ τ ρ ε ψ ε τη φ υ γ ή σε π α νω λεθ ρία . Ο Λ ο ύ κ ο υ λ λ ο ς α φ ού έ φ θ α σ ε τ ο υ ς φ υ γ ά δ ες , σε μικρή απόσταση από τα Κ ά βειρ α, τ ο υ ς ε ξ ό ­ ντω σ ε ό λ ο υ ς (ά νοιξη το υ 72 π.Χ.). Ο σ τρ α τό ς το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη δ ια λ ύ θ η κ ε τ ε ­ λ είω ς κα ι ο ίδ ιο ς, που μ ό λ ις α π έφ υ γ ε με λίγ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς τη μ εγά λη σ φ α γή, κ α τ έ ­ φ υ γ ε σ το ν β α σ ιλιά τη ς Α ρ μ ε ν ία ς Τιγράνη, ο οπ ο ίο ς το ν κ ρ ά τη σ ε α ιχ μ ά λω το .

Ο Γ νάϊος Πομπήϊος (106-48), ο αποκαλούμενος Μάγνος (Μέγας), ήταν ήδη ο ισχυρότερος και επιφανέστερος πολιτικός και στρατιωτικός άνδρας της Ρώμης όταν το 66 π.Χ. ανέλαβε τον πόλεμο κατά του Μιθριδάτη ΣΤ’. Τον ηγετικό ρόλο του στη ρωμαϊκή Πολιτεία τον είχε κερδίσει ύστερα από τις μεγάλες στρατιωτικές επιτυχίες του και χάρη στις ηγετικές και οργανωτικές ικανότητες που είχε δείξει (προτομή, 50 π.Χ. περίπου, Κοπεγχάγη, Γλυπτοθήκη Karlsberg).

Η π α νω λεθ ρ ία το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη σ τα Κ ά β ειρ α ε π έ τρ ε ψ ε π λέο ν σ το υ ς Ρωμαί­ ο υ ς να κ α τα κ τή σ ο υ ν ό λο σ χ εδ ό ν το β α ­ σ ίλ ε ιο το υ Π ό ντο υ . Κ ατά το 71 π.Χ. κ α τελ ή φ θ η σ α ν κα ι λ ε η λ α τ ή θ η κ α ν ό λ ε ς οι μ ε γ ά λ ε ς ο χ υ ρ ές π ό λ ε ις το υ Π ό ντο υ , ό ­ πως η Α μ ισ ό ς, η Η ρ ά κλεια , η Τ ίος, η Αμασ τρ ις, η Σινώπη, η Α μ ά σ εια . Ο Λ ο ύ κ ο υ λ ­ λος, α φ ή ν ο ν τα ς σ το υ ς υπ α ρ χη γο ύς το υ τ η ν ολο κλήρ ω σ η τη ς κ α τά κ τη σ η ς το υ Π ό ντο υ , επ έ σ τρ ε ψ ε σ τη ν επ α ρ χ ία το υ τ η ς Ασίας, όπου δ ιε υ θ έ τ η σ ε μια σοβαρή ο ικ ο ν ο μ ικ ή κρίση. Οι ε λ λ η ν ικ έ ς π ό λεις τη ς Α σ ία ς που είχα ν, όπως είδ α μ ε , κ α τα ­ δ ικ α σ τ ε ί από τ ο ν Σ ύ λλα σ το βαρύ π ρό­ σ τιμ ο τω ν 20.000 τα λ ά ν τω ν , είχ α ν α να ­ γ κ α σ τ ε ί να δ α ν ε ισ το ύ ν από Ρω μαίους κ ε φ α λ α ιο ύ χ ο υ ς - τ ο κ ο γ λ ύ φ ο υ ς με πολύ υ ψ η λο ύ ς τό κ ο υ ς , με σ υ νέπ εια το χ ρ έ ο ς το υ ς να δ ιο γ κ ω θ ε ί σ το υ π έρ ο γκο ποσό τω ν 120.000 τα λ ά ν τω ν (τα «π ανω τόκια» δ υ σ τυχ ώ ς δ ε ν ε ίν α ι ε φ ε ύ ρ ε σ η τη ς επ ο ­ χ ή ς μας), γ ε γ ο ν ό ς που τ ις ο δ η γ ο ύ σ ε σε β έ β α ιη χ ρ εο κο π ία . Ο Λ ο ύ κ ο υ λ λ ο ς μ είω ­ σε τ η ν ο φ ε ιλ ή το υ ς σε 40.000 τά λ α ν τα ε ­ ξ ο φ λ η τ έ α σε δ ό σ ε ις κα ι με τη ρ ύ θ μ ισ η α υ τή έ φ ε ρ ε κα ι π άλι τ η ν επ α ρχία το υ σ το ν δ ρ ό μ ο τ η ς ε υ η μ ε ρ ία ς . Η ρ ύ θ μ ισ η τω ν χ ρ εώ ν τω ν π όλεω ν τ η ς Α σ ίας το υ ε ­ ξα σ φ ά λ ισ ε τη δ ια ρ κή ευ γ ν ω μ ο σ ύ ν η τω ν κα το ίκω ν το υ ς , αλλά ε π έσ υ ρ ε ε ν α ν τίο ν το υ το μ ίσ ο ς κα ι τ η ν ο ρ γή τω ν Ρωμαίων κεφ α λα ιο ύ χ ω ν, γ ε γ ο ν ό ς που θ α το υ σ το ίχ ιζ ε α ρ γ ό τε ρ α τη σ τρ α τιω τικ ή κα ι τη ν π ο λ ιτικ ή σ τα δ ιο δ ρ ο μ ία το υ . Κ α τά το τ έ λ ο ς το υ έ τ ο υ ς 70 π.Χ. ο λ ό ­ κλη ρ η η Μ ικρ ά Ασία β ρ ισ κ ό τα ν π λέο ν

σ τα χ έ ρ ια τω ν Ρωμαίων. Ο Λ ο ύ κ ο υ λ λ ο ς, ω στόσο, κ ρ ίν ο ν τα ς σω στά ό τ ι ο π ό λ εμ ο ς δ ε ν ε ίχ ε τ ε λ ε ιώ σ ε ι ε φ ό σ ο ν ο α κα τα π ό ­ ν η τ ο ς β α σ ιλιά ς το υ Π ό ν το υ ή τ α ν α κόμ α ζω ντα νό ς κα ι δ ε ν ε ίχ ε π έσ ε ι σ τα χ έ ρ ια τω ν Ρωμαίων, ή τ α ν α π ο φ α σ ισ μ ένο ς να α π α ιτή σ ει τη ν π αράδοσ ή το υ από το ν β α σ ιλιά τη ς Α ρ μ εν ία ς , έσ τω και δ ια κ ιν ­ δ υ ν ε ύ ο ν τα ς έ ν α ν ν έο π όλεμο. Ο μ α τα ιό ­ δ ο ξο ς Τ ιγρ ά νη ς όμως, π αρόλο που ο ι σ χ έσ εις το υ με τ ο ν Μ ιθ ρ ιδ ά τη δ ε ν ή τα ν π λέο ν φ ιλ ικ έ ς , α π έρ ρ ιψ ε σ θ εν α ρ ά τη ν αξίω ση το υ Λ ο ύ κ ο υ λ λ ο υ να το υ παραδ ώ σ ει τ ο ν β α σ ιλιά το υ Π ό ντο υ , ε π ειδ ή θ ε ώ ρ η σ ε π ροσ βολή το γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι ο Ρω μαίος σ τρ α τη γ ό ς π α ρ έλ ειψ ε να το ν π ρ ο σ φ ω νή σ ει « β α σ ιλέα τω ν βασιλέω ν». Τότε ο Λ ο ύ κ ο υ λ λ ο ς δ ιέβ η τ ο ν Ε υφ ρ άτη, τ ο 69 π.Χ., κα ι ε ισ έ β α λ ε σ τη ν Α ρ μ ενία . Ο Ρω μαίος σ τρ α τη γ ό ς με τη ν έα το υ α υ τή ε κ σ τ ρ α τ ε ία α ν ε λ ά μ β α ν ε διπλό κ ίν ­ δυνο: π ρ ώ το ν γ ια τ ί δ ε ν ε ίχ ε τη ν έγ κ ρ ισ η τ η ς Σ υ γ κ λ ή το υ γ ια να κ η ρ ύ ξ ε ι π ό λεμ ο κα τά τ η ς Α ρ μ ε ν ία ς κα ι δ ε ύ τ ε ρ ο ν (κα ι κυρ ιό τε ρ ο ) γ ια τ ί δ ιέ θ ε τ ε μ ό νο ν 15.000 ε ξ α ­ ν τλ η μ έ ν ο υ ς ά ν δ ρ ες (12.000 π εζο ύς κα ι 3.000 ιπ πείς) που ή τ α ν επ ιπ λέον απρό­ θ υ μ ο ι να π ο λ εμ ή σ ο υ ν ε ν α ν τ ίο ν τω ν π ο­ λύ υ π έρ τερ ω ν δ υ νά μ εω ν το υ Τιγράνη. Π α ρό λα α υ τά β ά δ ισ ε κ α τ ε υ θ ε ία ν κα τά τ η ς π ρ ω τεύ ο υ σ α ς το υ βα σ ιλιά , τα Τιγραν ό κ ε ρ τα , κα ι π α ρ έσ υ ρ ε το ν α ντίπ α λό το υ σε μάχη ε κ το υ σ υ σ τά δ η ν μπ ροστά σ τα τ ε ίχ η τη ς π όλης. Αν κα ι ο ι δ υ ν ά μ εις το υ ή τ α ν ε ξ α ιρ ε τ ικ ά μ ικ ρ έ ς σε σχέση με το ν σ τρ α τό τω ν Α ρ μ ενίω ν, που α ρ ιθ μ ο ύ ­ σε, κα τά το ν Π λο ύ τα ρ χ ο (Λ ο ύ κο υ λλο ς , 26), 150.000 π εζο ύ ς ο π λ ίτες , 55.000 ιπ­ π είς (από το υ ς ο π ο ίο υ ς 17.000 ή τ α ν θ ω ­ ρ α κ ισ μ έν ο ι) κα ι 20.000 τ ο ξ ό τ ε ς και σ φ ε ν δ ο ν ή τ ε ς (λ έ γ ε τ α ι ό τ ι ο Τ ιγρ ά νη ς ότ α ν α ν τίκ ρ υ σ ε το υ ς Ρ ω μαίους α νεφ ώ νη σε το π ερ ίφ η μ ο : «Ε ίναι πολύ λ ίγ ο ι γ ια έ ­ να ν σ τρ α τό , α λλά π ο λλο ί γ ια μια π ρ ε­ σ βεία »), ο Λ ο ύ κ ο υ λ λ ο ς ε φ ό ρ μ η σ ε ε ν α ­ ν τ ίο ν το υ ς και τ ο υ ς ν ίκ η σ ε κα τά κ ρ ά το ς μ έσ α σε λ ίγ α λεπ τά . Π α ρ α τη ρ ώ ντα ς ό τ ι ο β α σ ιλ ιά ς είχ ε τ ο π ο θ ε τ ή σ ε ι το πιο επ ί­ λ ε κ τ ο σώμα το υ σ τρ α το ύ το υ , το υ ς θ ω ­ ρ α κ ισ μ έ ν ο υ ς λ ο γ χ ο φ ό ρ ο υ ς ιπ πείς το υ , σε μια ευ ά λ ω τη θ έ σ η σ το δ ε ξ ιό το υ κέρας, επ έπ εσ ε ε ν α ν τ ίο ν το υ ς , το υ ς δ ια ­ σ κόρπ ισ ε κα ι τ ο υ ς απ ώ θησ ε π ρος το κ έ ­ ν τρ ο , όπου β ρ ισ κ ό τα ν τ ο π εζικό τω ν Α ρ ­ μενίω ν, τ ο οπ οίο π ε ρ ιή λ θ ε σε σ ύγχυσ η, δ ια λ ύ θ η κ ε κα ι τρ ά π η κ ε σε ά τα κ τη φ υγή χω ρίς κα ν να π ο λεμ ή σ ει. Ε τσ ι ο Λ ο ύ ­ κ ο υ λ λ ο ς κ έ ρ δ ισ ε (σ τις 6 Ο κτω β ρ ίο υ το υ 69 π.Χ.) μια ο λ ο κ λ η ρ ω τικ ή κ α ι γρ ή γορ η ν ίκη , μια από τ ις ε ν δ ο ξ ό τ ε ρ ε ς ν ίκ ε ς τη ς ρ ω μ α ϊκής ισ το ρ ία ς, η οπ οία τ ο ν α ν έ δ ε ιξε σε έ ν α ν από τ ο υ ς μ ε γ ά λ ο υ ς σ τρ α τη ­ γ ο ύ ς τη ς Ρώμης. Ο ι α π ώ λειες το υ Τιγράνη ή τ α ν σ υ ν τρ ιπ τικ έ ς : 100.000 Α ρ μ έ ν ιο ι έπ εσ α ν σ το π εδ ίο τη ς μάχης, η π ρω τεύουσ ά το υ , τα Τ ιγρ α νό κερ τα , κ α τε λ ή φ θ η από τ ο υ ς Ρ ω μαίους κα ι η α υ το κ ρ α τ ο ρ ία το υ κ α τέ ρ ρ ε υ σ ε σαν χ ά ρ τιν ο ς πύργος. Το 68 π.Χ. ο Λ ο ύ κ ο υ λ λ ο ς σ τρ ά φ η κ ε

■■

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

52 ■■

σ τη ν κα τα δ ίω ξη το υ Τιγράνη, ο οπ οίος, σ τά τη το υ , υπ άτου Γλαβρίω να, σ τη ν Α­ υπ οχω ρώ ντας συνεχώ ς σύμφ ω να με τις σία. Σ τα σ ύνορα τη ς Καπ π αδοκίας ο σ υ μ β ο υ λ έ ς το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη , το ν π α ρ έσ υ ­ σ τρ α τό ς το υ Λ ο ύ κ ο υ λ λ ο υ α ρ ν ή θ η κ ε να ρε π ρος τ η ν π α λα ιά π ρ ω τεύ ο υ σ ά το υ , τα π ρ οχω ρήσ ει κα ι ά ρ χ ισ ε να δ ια λ ύ ετ α ι. Ε­ Α ρ τά ξα τα , σ τη ν κο ιλά δ α το υ π ο τα μ ο ύ Απιτροπ ή τ η ς Σ υ γ κ λ ή το υ που μ ε τέ β η ράξη. Ο Ρω μαίος α φ ο ύ ν ίκ η σ ε το υ ς δ ύ ο σ τη ν Ασία α π ο φ ά σ ισ ε τη ν ο ρ ισ τικ ή δ ιά ­ λυση το υ σ τρ α το ύ το υ κα ι ο Λ ο ύ κ ο υ λ ­ β α σ ιλ ε ίς π ρ οσ π ά θησ ε να κ α τα λ ά β ε ι με το ν σ τρ α τό το υ τα Α ρ τά ξα τα , α λλά τ ό τ ε λ ο ς ε π έ σ τρ ε ψ ε σ τη Ρώμη. Ο Γλαβρίω ν, ο ι ά ν δ ρ ες το υ , ε ξ α ν τ λ η μ έ ν ο ι από τ ις κ α ­ που το ν α ν τ ικ α τ έ σ τ η σ ε σ τη ν η γ εσ ία το υ κ ο υ χ ίε ς τω ν σ υνεχώ ν εκ σ τρ α τε ιώ ν , τη ν ρω μ α ϊκού σ τρ α το ύ κα τά το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη , π είνα κα ι τ ο ψ ύχος κα ι δ υ σ α να σ χ ετώ ­ δ ε ν δ ιέ θ ε τ ε τ ις μ ε γ ά λ ε ς ικ α ν ό τ η τ ε ς ν τα ς λόγω τ η ς σ κ λ η ρ ή ς (αν κα ι δ ίκ α ιη ς ) το υ . Ε τσ ι ο β α σ ιλ ιά ς το υ Π ό ντο υ κ α τό ρ ­ π ειθ α ρ χ ία ς το υ , σ τα σ ία σ α ν κα ι α ρ ν ή θ η θ ω σ ε να α ν α κ τ ή σ ε ι το μ ε γ α λ ύ τε ρ ο μ έ ­ κα ν να προχωρήσουν. Ο Λ ο ύ κ ο υ λ λ ο ς α­ ρο ς το υ β α σ ιλ ε ίο υ το υ , ενώ ο Τ ιγρά νης ν α γ κ ά σ θ η κ ε να δ ια κ ό ψ ε ι τη ν π ρ οέλα σ ή ε ισ έ β α λ ε σ τη ν Καπ π αδοκία κα ι τη λ ε η ­ λ ά τη σ ε (67 π.Χ.). το υ και, δ ια φ ε ύ γ ο ν τ α ς τ ο ν Τ ιγράνη, υ­ Η κα τά σ τα σ η σ το π ο λ ε μ ικ ό μέτω πο π οχώ ρησε π ρος τη Μ εσ ο π ο τα μ ία και τ η ς Μ ικρ ά ς Α σ ία ς κα τά το τ έ λ ο ς το υ 67 δ ια χ είμ α σ ε σ τη Νίσιβι. π.Χ. ή τ α ν π α ρ ό μ ο ια με α υ τή ν το υ 74 π.Χ. Ο Μ ιθ ρ ιδ ά τη ς σ το μ ε τα ξ ύ ε π έ σ τρ ε ­ (σ τη ν αρχή το υ π ο λέμ ο υ) κα ι φ α ιν ό τα ν ψ ε σ το ν Π ό ν το κα ι ά ρ χ ισ ε έ ν α ν α ν τα ρ ­ ό τ ι ο ι ν ίκ ε ς το υ Λ ο ύ κ ο υ λ λ ο υ ε ίχ α ν π ά ει το π ό λ εμ ο κα τά τω ν Ρωμαίων, α λλά απωχ α μ έ ν ες . Ο μως ο ι σ υ ν τρ ιπ τικ έ ς ε π ιτυ ­ θ ή θ η κ ε από μια ρω μαϊκή σ τρ α τιω τικ ή χ ίε ς το υ μ εγά λο υ Ρω μαίου σ τρ α τη γ ο ύ δύ να μ η που έ φ θ α σ ε από τη ν επ α ρχία κα τά το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη κα ι το υ Τιγρά νη δ ε ν τη ς Ασίας. Ομως κα ι π ά λι ο β α σ ιλιά ς το υ υπ ήρξα ν μ ά τα ιε ς . Οι δ ύ ο α υ τ ο ί η γ ε μ ό ­ Π ό ντο υ σ ώ θη κε, α υ τή τη φ ο ρ ά μ ά λισ τα ν ε ς είχ α ν χ ά σ ε ι τ ο μ ε γ α λ ύ τε ρ ο μ έρ ο ς χάρη σ το υ ς ίδ ιο υ ς το υ ς Ρ ω μαίους κα ι το υ ανθρώ π ινου δ υ ν α μ ικ ο ύ τ ο υ ς κ α ι ο ι σ το υ ς π ο λ ιτικ ο ύ ς α ν τιπ ά λ ο υ ς το υ Λούο ικ ο ν ο μ ικ έ ς κα ι σ τ ρ α τιω τικ έ ς το υ ς δ υ ­ κο υ λλο υ . Η Σ ύ γ κ λ η το ς , υπ οχω ρώ ντας ν α τ ό τ η τ ε ς είχ α ν π ε ρ ιο ρ ισ τε ί σ η μ α ν τικ ά . σ τις π ιέ σ ε ις τω ν Ρωμαίων κ ε φ α λ α ιο ύ ­ Για το ν λόγο α υ τό ο τ έ τ α ρ τ ο ς κα ι τ ε λ ε υ ­ χων που ή τ α ν ε ξ ο ρ γ ισ μ έ ν ο ι ε ν α ν τ ίο ν τα ίο ς π ό λ εμ ο ς κα τά το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη , που το υ γ ια το ν τρ ό π ο με τ ο ν οπ οίο ε ίχ ε δ ι­ δ ιε ξ ή γ α γ ε ο Π ομπ ήϊος, κ α τ έ λ η ξ ε πολύ ε υ θ ε τ ή σ ε ι τ η ν ο ικ ο ν ο μ ικ ή κρίση σ τη ν ε ­ ε ύ κ ο λ α σ τη ν ή τ τ α το υ β α σ ιλιά το υ Π ό­ π αρχία τη ς Ασ ίας, το υ α φ α ίρ ε σ ε τη δ ιο ί­ ντο υ . Θα π ρ έπ ει να α ν α γ ν ω ρ ισ τε ί ό τ ι ο κηση τω ν επ αρχιώ ν τη ς Α σ ίας (69 π.Χ.) π ρ α γ μ α τικ ό ς ν ικ η τ ή ς το υ ή τ α ν ο Λ εύκα ι τ η ς Κ ιλ ικ ία ς (68 π.Χ.), α φ ή ν ο ν τά ς το υ μόνο τη Β ιθ υ ν ία , χω ρίς όμω ς να το υ κ ιο ς Λ ικ ίν ιο ς Λ ο ύ κ ο υ λ λ ο ς, ενώ ο Πομπήιο ς το υ έδ ω σ ε απλώς τη χ α ρ ισ τικ ή βολή σ τ ε ίλ ε ι ε ν ισ χ ύ σ ε ις κα ι π ο λ εμ ο φ ό δ ια . Το 67 π.Χ. το υ α φ α ιρ έ θ η κ α ν τό σ ο η δ ιο κα ίκ ηι ­έ δ ρ ε ψ ε τ ις δ ά φ ν ε ς το υ π ρ ο κα τό χο υ το υ. ση τ η ς Β ιθ υ ν ία ς , όσο κα ι η α ρ χ η γ ία το υ σ τρ α το ύ κα τά το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη , ο ι οπ ο ίες α ν α τ έ θ η κ α ν σ το ν ύπ ατο το υ έ τ ο υ ς ε κ ε ίνου, Μ ά νιο Α κ ίλ ιο Γλαβρίω να. Ο Μ ιθ ρ ιδ ά τη ς , ε κ μ ε τ α λ λ ε υ ό μ ε ν ο ς τη δ ε ιν ή θ έ σ η σ τη ν οπ οία ε ίχ ε π ε ρ ιέ λ Την α ρ χ η γ ία τω ν ρω μαϊκώ ν λ ε γ ε ώ ­ θ ε ι ο Λ ο ύ κ ο υ λ λ ο ς, κ α τό ρ θ ω σ ε ε π ικ ε φ α ­ λή ς 8.000 α νδρ ώ ν να π α ρ α σ ύ ρ ει σε μά ­ νων σ τη ν Ασία κα ι τη σ υνέχ ισ η τη ς δ ιε ­ ξα γω γής το υ π ο λέμ ο υ κα τά το υ Μ ιθ ρ ιχη, σε δ υ σ μ εν έ ς γ ια τ ο υ ς Ρ ω μαίους έ δ α ­ φ ο ς, έν α τμ ή μ α το υ ρω μ α ϊκού σ τρ α το ύ δ ά τη α ν έλ α β ε, σ τις α ρ χ ές το υ 66 π.Χ., ο που δ ιο ικ ο ύ σ ε έ ν α ς υπ αρ χη γός το υ Γ νά ϊος Π ομπ ήϊος, που α ν τ ικ α τ έ σ τ η σ ε τ ο ν α ν ίκ α ν ο ύπ α το Γ λαβρίω να. Ο ΠοΛ ο ύ κ ο υ λ λ ο υ , ο Γάϊος Β α λ έ ρ ιο ς Τ ριάριος. μπ ήϊος τη ν επ οχή ε κ ε ίν η ή τ α ν ο ισ χ υ ρ ό ­ Η μάχη έ γ ιν ε τη ν ά νο ιξη το υ 67 π.Χ. κ ο ­ ν τά σ τη ν πόλη το υ Π ό ντο υ Ζ ή λα κα ι ο τ ε ρ ο ς κα ι ε ν δ ο ξ ό τ ε ρ ο ς π ο λ ιτικ ό ς και Μ ιθ ρ ιδ ά τη ς π έτυ χ ε μια π ε ρ ιφ α ν ή νίκ η ε ­ σ τρ α τιω τικ ό ς ά ν δ ρ α ς τη ς Ρώμης, ύ σ τε ­ ν α ν τίο ν τω ν Ρωμαίων, φ ο ν ε ύ ο ν τα ς 7.000 ρα από τ ις π ρ ο η γ ο ύ μ εν ε ς π ο λ ε μ ικ έ ς ε ­ ά ν δ ρ ε ς το υ σ τρ α το ύ το υ ς , μ ε τα ξ ύ α υ ­ π ιτυ χ ίε ς το υ κα ι χάρη σ τις μ ε γ ά λ ε ς η γ ε ­ τώ ν 24 χ ιλ ία ρ χ ο υ ς κα ι 150 ε κ α τ ό ν τ α ρ ­ τ ικ έ ς κα ι ο ρ γ α ν ω τικ ές ικ α ν ό τ η τ ε ς που χ ο υ ς (σημ. Α υ τή ή τ α ν η πρώτη μάχη σ τα ε ίχ ε δ ε ίξ ε ι - κυρίω ς σ το ν π ό λεμ ο που δ ιε ξ ή γ α γ ε το 67 π.Χ. κα τά τω ν π ειρ α τώ ν Ζήλα. Σ τη δ ε ύ τ ε ρ η μάχη, που έ γ ιν ε μ ετά από 20 χ ρ ό ν ια σ τη ν ίδ ια το π ο θ εσ ία , ο τ η ς Μ εσ ο γ είο υ . Μ έσ α σε τ ρ ε ις μόνο μ ή ­ Ιο ύ λ ιο ς Κ α ίσ α ρ α ς κα τα τρ ό π ω σ ε τ ο ν Α ύ­ ν ε ς ε ίχ ε ε π ιτύ χ ε ι, ε π ικ ε φ α λ ή ς 20 λ ε γ ε ώ ­ γ ο υ σ το το υ 47 π.Χ. το ν γ ιο το υ Μ ιθ ρ ιδ ά νων κ α ι ε ν ό ς σ τό λο υ 500 πλοίων, τη ν τη , Φ αρνάκη Β ’, β α σ ιλιά το υ Κ ιμ μ ερ ίο υ πλήρη κ α τα π ο λέμ η σ η τη ς π ε ιρ α τε ία ς σε Β οσπ όρου). Ο Λ ο ύ κ ο υ λ λ ο ς έσ π ευ σ ε τ ό ­ ο λό κλη ρ η τη Μ εσ ό γ ειο , γ ε γ ο ν ό ς μ ε γ ά ­ τ ε από τη Ν ίσ ιβ ι σ το ν Π ό ν το κα ι προσπά­ λ η ς σ ημ α σ ία ς γ ε ν ικ ό τ ε ρ α , α λλά κα ι ε ιδ ι­ θ η σ ε να σ υ ν εχ ίσ ε ι τ ο ν αγώνα κα ι να ε ­ κ ό τ ε ρ α σ ε σχέση με το ν π ό λεμ ο ε ν α ­ μ π ο δ ίσ ει τ η ν ένω ση τω ν σ τρ α τώ ν το υ ν τ ίο ν το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη . Ο β α σ ιλ ιά ς το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη κα ι το υ Τιγράνη. Ο μως η α­ Π ό ντο υ ε ίχ ε σ υ μ μ α χ ή σ ει με τ ο υ ς π ειρ α ­ ν τα ρ σ ία σ το ν σ τρ α τό το υ γ ε ν ικ ε ύ θ η κ ε , τ έ ς κα τά τ ο υ ς π ρ ο η γ ο ύ μ εν ο υ ς π ο λ έ­ ιδ ια ίτ ε ρ α μ ε τ ά τη ν ά φ ιξη το υ α ν τ ικ α τ α ­ μ ο υ ς το υ κα ι ύ σ τε ρ α από τη ν κ α τα σ το λή

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Δ ’ Μ ΙΘ Ρ ΙΔ Α ΤΙΚ Ο Σ Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ (66-63 π.Χ.) Θ ΑΝ ΑΤΟ Σ ΤΟ Υ Μ ΙΘ Ρ ΙΔ Α ΤΗ

τη ς π ε ιρ α τε ία ς έχ α νε έν α ν σ ο β α ρ ό σ ύμ­ μαχο κα τά τω ν Ρωμαίων, που α π ο κ το ύ ­ σαν π λέο ν τη ν υπ εροπ λία σ τη θ ά λα σ σ α . Ο τα ν ο Π ο μπ ήϊο ς έ φ θ α σ ε σ τη Μ ικρ ά Α σία ο β α σ ιλ ιά ς το υ Π ό ντο υ ε ίχ ε ήδη χά­ σ ει ό λ ο υ ς τ ο υ ς σ υ μ μ ά χ ο υ ς το υ κα ι είχ ε α π ο μ ονω θεί: ο ι π ε ιρ α τέ ς είχ α ν δ ια λ υ θ ε ί, ο Τ ιγρ ά νη ς ε ίχ ε σ τρ α φ ε ί ε ν α ν τ ίο ν το υ (μ ά λισ τα το ν ε ίχ ε ε π ικ η ρ ύ ξ ε ι α ν τ ί 100 τα λά ντω ν) κα ι ο β α σ ιλιά ς τω ν Π άρθω ν Φ ρ α ά τη ς Γ ’ ε ίχ ε σ υ μ μ α χ ή σ ει μ ε το υ ς Ρ ω μαίους με α ν τά λ λ α γ μ α έν α τμ ή μ α τη ς Α ρ μ εν ία ς. Επ ιπλέον ο Μ ιθ ρ ιδ ά τη ς ε ίχ ε ε γ κ α τ α λ ε ιφ θ ε ί από μ εγά λο μ έ ρ ο ς το υ σ τρ α το ύ το υ . Π α ρό λα α υ τά μπ όρ εσ ε και π ά λι να σ υ γ κ εν τρ ώ σ ε ι έν α ν έ ο σ τ ρ ά τ ε υ ­ μα 30.000 πεζώ ν κα ι 3.000 ιππέων. Επειδή όμω ς ε ίχ ε α π έ ν α ν τι το υ τ ο ν πολύ ισχυ­ ρ ό τε ρ ο ρω μ α ϊκό σ τρ α τό , που α ν ερ χ ό τα ν σε 50.000 καλά ο π λισ μ ένο υ ς κα ι γ υ μ ν α ­ σ μ έν ο υ ς ά ν δ ρ ες , α π ο φ ά σ ισ ε να παρα­ σ ύ ρ ε ι τ ο ν α ντίπ α λό το υ σ το ε σ ω τε ρ ικ ό τ η ς χώ ρας κα ι να το ν α ν τιμ ε τω π ίσ ε ι με α ν τα ρ το π ό λ εμ ο , όπως α κρ ιβ ώ ς είχ ε π ρ ά ξει κα τά τ ο ν π ρ ο η γ ο ύ μ εν ο π ό λεμ ό το υ με τ ο ν Λ ο ύ κο υ λλο . Ο Π ο μπ ήϊο ς το ν κ α τε δ ίω ξ ε κα τά π όδας μ έ χ ρ ι τ η ν οχυρή πόλη Δ ά σ τε ιρ α (σε μ ικρή απ όστασ η από τ ο ν Ε υ φ ρ ά τη ) και, α φ ού π ερ ικύ κλω σ ε με μια α λυ σ ίδ α από ο χ υ ρ ώ σ εις κα ι τ ά ­ φ ρ ο υ ς το σ τρ α τό π εδ ο που είχ ε σ τή σ ε ι ο β α σ ιλιά ς σ τη ν ισ χυρή α υ τή θ έσ η , ε π ιτ έ ­ θ η κ ε ε ν α ν τ ίο ν το υ π ο ν τια κ ο ύ σ τρ α το ύ από ό λ ε ς τ ις π λ ευ ρ ές. Ο ι α π ώ λειες το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη υπ ήρξα ν μ εγ ά λ ε ς : επ ί 45 η ­ μ έ ρ ες ο σ τρ α τό ς το υ υ π έφ ε ρ ε τα πάνδ ε ιν α από τ ις σ υ ν ε χ ε ίς ε π ιθ έ σ ε ις τω ν Ρωμαίων. Τ ελικά ο β α σ ιλιά ς, α φ ο ύ έσ φ α ­ ξε ό λ ο υ ς τ ο υ ς τρ α υ μ α τ ίε ς κα ι το υ ς α­ σ θ ε ν ε ίς το υ γ ια να μη ν το υ ς α φ ή σ ε ι να π έσ ο υ ν σ τα χ έ ρ ια τω ν Ρωμαίων, διέσ π α ­ σε μέσ α σ τη ν ύ κ τα το ν κ λο ιό κα ι β ά δ ισ ε α ν α το λ ικ ά . Ο Π ο μπ ήϊο ς κα ι π άλι το ν α­ κ ο λ ο ύ θ η σ ε δ ιά μέσ ο υ μ ια ς ά γνω σ της χώ ρας κα ι τ ο ν π ρ ό λα β ε κ ο ν τά σ τα σ ύ νο ­ ρα μ ε τα ξ ύ Π ό ντο υ κα ι Α ρ μ ε ν ία ς , σ τη ν κο ιλά δ α το υ π ο τα μ ο ύ Λ ύκο υ, σ ε μια τ ο ­ π ο θ εσ ία όπου α ρ γ ό τε ρ α ίδ ρ υ σ ε τ η ν πό­ λη τ η ς Ν ικό π ο λη ς (στη Β.Α Μ ικρ ά Ασία) γ ια να θ υ μ ίζ ε ι τ η ν π ε ρ ιφ α ν ή ν ίκ η το υ κα­ τά το υ Μ ιθ ρ ιδ ά τη . Ο ι Ρω μαίοι κ α τέ λ α ­ βαν τα γύρω υψ ώ ματα τ η ς δ ε ξ ιά ς ό χ θ η ς το υ π ο τα μ ο ύ, τα οπ οία δέσ π ο ζα ν επ ί τη ς σ τενω π ού από τ η ν οπ οία ε π ρ ό κ ε ιτ ο να π ε ρ ά σ ε ι ο Μ ιθ ρ ιδ ά τη ς μ ε τ ο ν σ τρ α τό το υ . Ο τ ε λ ε υ τ α ίο ς , π ισ τ ε ύ ο ν τα ς ό τ ι ο ε ­ χ θ ρ ό ς β ρ ισ κ ό τα ν α κό μ η πίσω το υ , σ τρατο π έ δ ε υ σ ε σ το μέσ ο τ η ς κ ο ιλ ά δ α ς το υ π ο τα μ ο ύ α νά μ εσ α σ τα υψ ώ μ ατα που κα­ τε ίχ α ν ή δ η ο ι Ρωμαίοι. Α ιφ ν ιδ ια σ τικ ά , κα τά τη δ ιά ρ κ ε ια τη ς ή σ υ χ η ς ν ύ κ τα ς , οι Ρω μαίοι λ ε γ ε ω ν ά ρ ιο ι εφ ό ρ μ η σ α ν με πο­ λ ε μ ικ έ ς κ ρ α υ γ ές από ό λ ε ς τ ις π λ ευ ρ έ ς κα ι επ έπ εσ α ν σαν κ ε ρ α υ ν ό ς σ το π ο ν τια ­ κό σ τρ α τό π εδ ο . Μ έσ α σ το σ κ ο τά δ ι, τη σ ύγχυσ η κα ι τ ο ν π α νικό που ε π ικ ρ α το ύ ­ σαν σ υ ν έτρ ιψ α ν κα ι κ α τέ σ φ α ξ α ν το ν μιθ ρ ιδ α τ ικ ό σ τρ α τό (66 π.Χ.). Ε τσ ι έλ η ξε, με τ η ν πλήρη ε κ μ η δ έ ν ισ η το υ σ τρ α το ύ

το υ , η τ ε λ ε υ τ α ία μάχη που έδ ω σ ε ο γ η ­ ρ α ιό ς πια β α σ ιλ ιά ς το υ Π ό ντο υ κ α τά τω ν Ρωμαίων, σ τη ν οπ οία π ο λέμ η σ ε κα ι ο ί­ διος. Ο Μ ιθ ρ ιδ ά τη ς δ ιέ φ υ γ ε κα ι π ά λι και α κ ο λ ο υ θ ο ύ μ ε ν ο ς από δ ύ ο ιππείς κα ι μια π α λλα κίδ α το υ , τ η ν Υ ψ ικρ ά τη , η οπ οία τ ο ν σ υ ν ό δ ε υ ε π ά ν το τε σ τις μά χες ν τ υ ­ μ ένη σαν ά νδ ρ α ς , ύ σ τε ρ α από π ο λλές π ερ ιπ λ α ν ή σ εις έ φ θ α σ ε τ ο ν χ ειμ ώ να το υ 66/65 π.Χ. σ τη ν Κ ολχίδα. Από ε κ ε ί π ήγε σ τη ν Κ ρ ιμ α ία κα ι με το ν σ τρ α τό που σ το μ ετα ξύ ε ίχ ε ο ρ γα νώ σ ει έ θ ε σ ε κα ι πάλι υπό τ ο ν έ λ ε γ χ ό τ ο υ ς τ ις π ό λ εις το υ Κιμμ ερ ίο υ Β οσ π όρου κα ι α νά γκα σ ε τ ο ν γ ιο το υ Μ αχάρη, η γ ε μ ό ν α τ η ς π ε ρ ιο χ ή ς α υ ­ τ ή ς ο οπ οίος τ ο ν ε ίχ ε π ροδώ σει, να φ ύ ­ γ ε ι κα ι τ ε λ ικ ά να α υ το κ τ ο ν ή σ ε ι. Κ ατά το δ ιά σ τη μ α α υ τό ο Π ομπ ήϊος υ π έτα ξ ε το υ ς λ α ο ύ ς το υ Κ α υκά σου, Α λβ α νο ύ ς κα ι Ιβ η ρ ες, κα ι έ φ θ α σ ε σ τη ν Α ρ μ εν ία , ενώ ο σ τό λ ο ς το υ α π έκ λ ε ισ ε τ ο ν Μ ιθ ρ ιδ ά τη σ τη ν Κ ριμα ία . Ο β α σ ιλ ιά ς το υ Πό­ ν το υ π ρ οσ π ά θησ ε κα ι τ η ν ύ σ τα τη ε κ ε ί­ νη σ τιγ μ ή να δ ια π ρ α γ μ α τε υ θ ε ί με το ν Ρωμαίο σ τρ α τη γ ό , αλλά α υ τό ς α π έρ ρ ιψ ε τ ις π ρ ο τά σ ε ις το υ . Τότε ο Μ ιθ ρ ιδ ά τη ς λ έ γ ε τ α ι ό τ ι σ υ ν έλ α β ε ένα το λ μ η ρ ό σ χέ­ διο: να β α δ ίσ ε ι π ρος τ ο ν Δ ο ύνα β η, να σ τρ α το λ ο γ ή σ ε ι κα ι να ε ν τ ά ξ ε ι σ το ν σ τρ α τό το υ τ ο υ ς Σ κ ύ θ ε ς κα ι το υ ς β α λ­ κ α ν ικ ο ύ ς λ α ο ύ ς κα ι ε π ικ ε φ α λ ή ς τη ς πο­ λ υ ε θ ν ικ ή ς α υ τή ς σ τρ α τιά ς να ε ισ β ά λ ε ι σ τη ν Ιτα λία από τ α β ο ρ ε ιο α ν α το λ ικ ά κα ι να ε ξ ε γ ε ίρ ε ι τ ις ιτ α λ ικ έ ς π ό λ ε ις ε ­ ν α ν τίο ν τ η ς Ρώμης, όπως ε ίχ ε ε π ιχ ε ι­ ρ ή σ ει π ριν από 150 χ ρ ό ν ια ο Αννίβας. Το μ εγ α λ επ ή β ο λ ο α υ τό σ χέδ ιο, το τ ε λ ε υ τ α ίο που σ υ ν έλ α β ε ο α κ α τά β λ η ­ το ς κ α ι δ α ιμ ό ν ιο ς α υ τό ς η γ ε μ ό ν α ς , απ έ τυ χ ε σ τη γ έ ν ε σ ή το υ : τα κ α τα π ιεσ τικ ά μ έ τρ α τ α οπ οία έ λ α β ε γ ια τη σ τρ α το λ ό γησ η τω ν κα το ίκ ω ν κα ι τ η ν απόσπαση χ ρ η μ ά τω ν γ ια τ η ν επ ιχείρ η σ ή το υ προκά λεσ α ν σ υνω μο σ ία κα ι ε ξ έ γ ε ρ σ η ε ν α ­ ν τίο ν το υ . Ε π ικεφ α λή ς τ η ς σ υνω μοσ ία ς τ έ θ η κ ε ο γ ιο ς το υ Φ αρ νάκης, ο οπ οίος, παρά τ η ν α π ο κάλυψ η τ η ς σ υνω μοσ ία ς κα ι τη θ α νά τω σ η τω ν α ρχηγώ ν τη ς , δ ιέ ­ φ υ γ ε κ α ι σ υ ν έχ ισ ε το ν αγώ να κα τά το υ π α τέρ α το υ . Α φ ού π ή ρε με τ ο μ έρ ο ς το υ μεγά λη μ ε ρ ίδ α το υ σ τρ α το ύ κα ι αναγορ ε ύ θ η κ ε β α σ ιλιά ς π ο λ ιό ρ κ η σ ε το ν Μιθ ρ ιδ ά τ η σ το φ ρ ο ύ ρ ιό το υ σ το Π α ντικά παιο τ η ς Κ ρ ιμ α ία ς (63 π.Χ.). Τότε μόνον α ισ θ ά ν θ η κ ε ο α κ α τ ά β λ η το ς β α σ ιλιά ς το υ Π ό ντο υ τ ις δ υ ν ά μ ε ις κ α ι το θ ά ρ ρ ο ς το υ να το ν ε γ κ α τα λ ε ίπ ο υ ν κα ι α π ο φ ά σ ι­ σε να θ έ σ ε ι τ έ ρ μ α σ τη ζωή το υ . Α φού δ ιέ τ α ξ ε το υ ς ο ικ ε ίο υ ς το υ να α υ το κ τ ο νή σ ο υ ν με δ η λ η τή ρ ιο , π ρ οσ π ά θη σ ε να π ε θ ά ν ει με τ ο ν ίδ ιο τρόπ ο. Ε π ειδή όμω ς τ ο δ η λ η τ ή ρ ιο δ ε ν επ εν ε ρ γ ο ύ σ ε , λόγω το υ ε θ ισ μ ο ύ το υ ο ρ γ α ν ισ μ ο ύ το υ , δ ιέ τ α ­ ξε ένα ν Κ έλ τη σ ω μ α το φ ύ λα κά το υ να τ ο ν σ κ ο τώ σ ει με το ξίφ ο ς το υ (63 π.Χ.). Η ταν τ ό τ ε 69 ετών. Μ ε τά τ ο ν θ ά ν α τό το υ ο ι Ρω μαίοι κ α τέ σ τη σ α ν τ ο ν Π ό ντο ρω μαϊκή επ αρχία, α λλά ε π έ τρ ε ψ α ν σ το ν

Η Χερσόνησος, πόλη του Κψμερίου Βοσπόρου (σημερινή Κριμαία), είχε καταστεί κατά τους Ελληνιστικούς χ ρόνους σπουδαίο εμπορικό κέντρο με μεγάλη οικονομική ανάπτυξη. Το 109 π.Χ. δέχθηκε την επίθεση των γειτονικών Σκυθών και ζήτησε τη βοήθεια του Μιθριδάτη ΣΤ’, που έοπευοε να την προσφέρει. Σε αυτό το νόμισμα του 2ου π.Χ. αι. εμφανίζεται (στην πρόσθια όψη) γυναικεία μορφή, που αποτελεί προσωποποίηση της πόλης της Χερσονήσου, με στέμμα το οποίο παριστάνει τα τείχη της πόλης (Μόσχα, Ιστορικό Μουσείο).

κα τα γω γής, αλλά ε ίχ ε μ εγά λη ε λ λ η ν ικ ή π α ιδ εία , έ λ α β ε Ε λ λ η ν ίδ ε ς σ υζύγους, χ ρ η σ ιμ ο π ο ίη σ ε ικ α ν ο ύ ς Ε λ λ η ν ες σ υ μ ­ β ο ύ λ ο υ ς κα ι σ τρ α τη γ ο ύ ς κα ι φ ρ ό ν τισ ε γ ια τ η ν εισ α γω γή το υ ε λ λ η ν ικ ο ύ π ο λ ιτι­ σμού σ το β α σ ίλ ε ιό το υ κα ι γ ια τη ν υπ ο­ σ τή ρ ιξη κα ι τη ν προαγω γή τω ν ε λ λ η ν ι­ κών γρ α μ μ ά τω ν κα ι τ η ς ε λ λ η ν ικ ή ς τ έ ­ χ ν η ς . Δ ια κ ρ ιν ό τα ν γ ια τη γ λ ω σ σ ο μ ά θ ειά το υ κα ι λ έ γ ε τ α ι ό τ ι γν ώ ρ ιζε ό λ ε ς τ ις γλώ σ σ ες τω ν υπ ηκόω ν το υ , σ υ ν ο λ ικ ά 22. Π α ρό λο που ή τ α ν ε υ φ υ ή ς , δ ρ α σ τή ρ ιο ς, φ ιλ ό δ ο ξ ο ς κα ι μ εγα λοπ ρά γμω ν π ο λ ιτ ι­ κό ς κα ι δ ια π ν εό τα ν από τ ο λ μ η ρ έ ς ιδ έ ε ς , όπως η κα τά λυ σ η τ η ς ρ ω μ α ϊκής κ υ ρ ια ρ ­ χ ία ς σ τη ν Α νατολή (Ε λλά δα κα ι Μ ικρ ά Α­ σία), δ ε ν δ ιέ θ ε τ ε τ ις α ν ά λ ο γ ες ικ α ν ό τ η ­ τ ε ς , ο ύ τ ε τη μ ε γ α λ ο φ υ ϊα το υ μ εγά λο υ α­ ν τιπ ά λο υ τη ς Ρώμης, το υ Αννίβα, τ ο ν ο ­ π οίο ή θ ε λ ε να μ ιμ η θ ε ί. Α κό μ α δ ε ν δ ιέ ­ θ ε τ ε σ τρ α τη γ ικ ή ιδ ιο φ υ ία , ο ύ τ ε ε ίχ ε το χ ά ρ ισ μ α να ε ν θ ο υ σ ιά ζ ε ι τ ο υ ς σ τρ α τιώ ­ τ ε ς το υ όπως ο ι μ ε γ ά λ ο ι σ τ ρ α τιω τικ ο ί η ­ γ ή τ ο ρ ε ς . Επ ιπλέον σ τ ε ρ ε ίτ ο τω ν ο ρ γα ­ νω τικώ ν ικ α ν ο τή τω ν που ε ίν α ι α π α ρ α ίτη ­ τ ε ς γ ια τη δ ια κ υ β έ ρ ν η σ η ε ν ό ς μ εγά λο υ κ ρ ά το υ ς . Γενικά, παρά τη ν ε λ λ η ν ικ ή π αι­ δ ε ία το υ , δ ια τή ρ η σ ε σ ε όλη το υ τη ζωή ό λα τα χ α ρ α κ τη ρ ισ τ ικ ά ε ν ό ς «δεσπ ότη τ η ς Α να τολή ς» , « ενό ς σ ο υ λτά νο υ » , ό ­ πως μ α ρ τυ ρ ο ύ ν κ α ι ο ι β ια ιό τ η τ ε ς που διέπ ρ α ξε. Ση μείω σ η : Σύμφωνα μ ε ο ρ ισ μένο υς ισ το ρ ικο ύ ς, ο Δ ’ Μ ιθ ρ ιδ α η κ ό ς π όλεμος α π ο τελ ε ί απλώς τη δ εύ τερ η φάση το υ Γ ’

Β ΙΒ ΛΙΟ ΓΡΑ Φ ΙΑ

Ο Τιγράνης Α’ (96-56π.Χ.), βασιλιάς της Αρμενίας, είχε καταστήσει τη χώρα του ανεξάρτητη από τους Πάρθους, είχε καταλάβει ένα τμήμα της Καππαδοκίας και είχε προσαρτήσει στο κράτος του τη Συρία και την Κιλικία, ιδρύοντας μια μεγάλη Αρμενία με νέα πρωτεύουσα τα Τιγρανόκερτα. Η συμμαχία του με τον Μιθριδάτη ΣΤ’ εναντίον της Ρώμης έφερε τους Ρωμαίους σε δύσκολη θέση. Οι τελευταίοι, όμως, υπό την αρχηγία του Λούκουλλου, εισέβαλαν στην Αρμενία, κατατρόπωσαν τον στρατό του μπροστά στα Τιγρανόκερτα το 69 π.Χ. και κατέλυσαν την αυτοκρατορία του (τετράδραχμο με παράσταση της κεφαλής του Τιγράνη Α’ της Αρμενίας, Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο).

(1) Μ. Cary and H.H. Scullard: A HISTORY OF ROME, Me M illan Press, Λονδίνο, 1935. (2) Π λουτάρ χου: ΒΙΟ Ι ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ, ΣΥΛΛΑΣ, ΛΟΥΚΟΥΛΛΟΣ, ΠΟΜΠΗΪΟΣ, ΣΕΡΤΩΡΙΟΣ, Κάκτος, Αθήνα, 1992. (3) ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ, λ ή μ μ α « Μ ιθ ρ ιδ ά τη ς ΣΤ ’», Ε κδοτική Αθηνών. (4) ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ, λή μμ α « Μ ιθ ρ ιδ ά τη ς ΣΤ ’». (5) Theodor Mommsen: HISTOIRE ROMAINE, γα λλική μ ετά φ ρ α σ η από το γερμανικό πρωτότυπο, Editions R obert Laffont, Paris, 1985. (6) ΙΣΤΟΡΙΑ TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Ε κδ ο τική Αθηνών. (7) Ιωάννου Στ. Π απ ασταύρου: ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Ε κδόσεις Χ ιω τέλλη, Αθήναι, 1967. (8) Κ. Π απ αρρηγόπ ουλου: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδ. Φάρος, Αθήνα, 1983.

γ ιο το υ , Φ αρνάκη, να β α σ ιλ ε ύ σ ε ι σ το ν Κ ιμ μ έρ ιο Βόσπορο.

Ε Π ΙΛ Ο Γ Ο Σ Ο Μ ιθ ρ ιδ ά τ η ς Σ Τ ’ υπ ήρξε έ ν α ς από τ ο υ ς μ εγ ά λ ο υ ς η γ ε μ ό ν ε ς τ η ς Α νατολής. Η τα ν α π ό γονος ο ικ ο γ έ ν ε ια ς ιρ α ν ικ ή ς Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ Ισ το ρικό ς-Α ρχα ιο λό γο ς

Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΚΑΙ Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΤΡΙΠΟΛΙΤΣΑΣ (18 Μ ΑΪΟ Υ 1821 - 26 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1821) Σ Τ ΙΣ 18 Μ Α ΙΟ Υ 1821 0 Θ Ε Ο Δ Ω Ρ Ο Σ Κ Ο Λ Ο Κ Ο Τ Ρ Ω Ν Η Σ Ε Σ Τ Ε ΙΛ Ε Μ ΙΑ Ε Π ΙΣ Τ Ο Λ Η Σ Τ Ο Ν Μ ΟΥΣΤΑΦΑΜ ΠΕΗ, Κ ΕΧ Α ΓΙΑ (ΤΟ Π Ο ΤΗ ΡΗ ΤΗ ) ΤΗΣ Π Ε Λ Ο Π Ο Ν Ν Η Σ Ο Υ , Μ Ε ΤΗΝ Ο Π Ο ΙΑ Τ Ο Υ Ζ Η Τ Ο Υ Σ Ε ΝΑ Π Α Ρ Α Δ Ω Σ Ε Ι ΤΗΝ Τ Ρ ΙΠ Ο Λ ΙΤ Σ Α . ΤΟ Π Α Ρ Α Δ Ο ΞΟ Ε Κ Ε ΙΝ Ο ΓΡΑΜΜΑ Τ Ε Λ Ε ΙΩ Ν Ε Μ Ε ΤΗ ΦΡΑΣΗ "...Κ Α Λ Ε Σ Α Ν ΤΑ Μ Ω ΣΕ Σ Σ Τ Ο ΣΕ Ρ Α ΓΙ Σ Ο Υ Μ Ε Σ Α ”. Σ Τ ΙΣ 26 Σ Ε Π Τ Ε Μ Β Ρ ΙΟ Υ Τ Ο Υ ΙΔ ΙΟ Υ Χ Ρ Ο Ν Ο Υ 0 Κ Ο Λ Ο Κ Ο Τ Ρ Ω Ν Η Σ Σ Υ Ν Α Ν Τ Η Σ Ε ΤΟ Ν Α ΙΧ Μ Α Λ Ω Τ Ο Π Λ Ε Ο Ν Μ ΟΥΣΤΑΦΑΜ ΠΕΗ ΣΤΗ ΛΕΗ ΛΑΤΗ Μ ΕΝ Η Π Ο Λ Η ΚΑΙ Τ Ο Υ Ε ΙΠ Ε "Ν Α Π Ο Υ 0

54

Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Συνέλαβε πρώτος το σχέδιο να πολιορκήσει η Τριπολιτσά, το κέντρο της τουρκικής εξουσίας στην Πελοπόννησο. Μ ετά τις πρώτες ελληνικές αποτυχίες οι υπόλοιποι οπλαρχηγοί κατανόησαν την ορθότητα της στρατηγικής του και συγκεντρώ θηκαν γύρω από την πόλη. Ψυχή της πολιορκίας και ουσιαστικός αρχηγός του ελληνικού στρατοπέδου υπήρξε ο Γέρος του Μόριό (Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Θ Ε Ο Σ ΤΟΦ ΕΡΕ Κ Α Ι Σ Μ ΙΞ Α Μ Ε Σ Τ Ο Σ Ε Ρ Α ΓΙ". 0 Γ Ε Ρ Ο Σ ΤΟ Υ Μ Ο Ρ ΙΑ ΚΡΑΤΗΣΕ ΤΗΝ ΥΠ Ο ΣΧ Ε Σ Η Τ Ο Υ ΚΑΙ Μ ΑΖΙ ΜΕ ΑΥΤΗ Ν Π Ρ Ο Δ ΙΕΓΡ ΑΨ Ε ΤΟ Τ Ε Λ Ο Σ ΤΗΣ Τ Ο ΥΡ Κ ΙΚ Η Σ Κ Υ Ρ ΙΑ Ρ Χ ΙΑ Σ ΣΤ Η Ν Π Ε Λ Ο Π Ο Ν Ν Η Σ Ο .

τις 9 Νοεμβρίου 1820 εισήλθε στην Τρινη επαναστατική κίνηση. πολιτσά με κάθε επισημότητα νέος Μό­ Νέες ανησυχίες κυρίευσαν τους Τούρκους ρα βαλεσής (διοικητής του Μόριά) ο όταν έμαθαν για τη μυστική άφιξη του Χρήστου Χουρσίτ πασάς. Η αποστολή του στην Πελοπόν­ Αναγνωσταρά και του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη νησο πραγματοποιήθηκε για να παρατηρήσει στη Μεσσηνία. Η απροθυμία του Πετρόμπεη την πολιτική κατάσταση στη χώρα και το πνεύ­ Μαυρομιχάλη να συλλάβει τους δύο κλέφτες μα των κατοίκων. Πολλές φήμες που κυκλοφο­ τάραξε ακόμα περισσότερο τις τουρκικές αρ­ ρούσαν για επικείμενη εξέγερση είχαν ανησυ­ χές. Εκτός όμως από τις φήμες προστέθηκαν χήσει ιδιαίτερα τον σουλτάνο. Η φαινομενική η­ και αποδείξεις. Προδόθηκε η λειτουργία των συχία που επικρατούσε στην περιοχή εκείνη μπαρουτόμυλων, των αδελφών Σπηλιωτόπουτην περίοδο και οι καθησυχαστικές επιστολές λων, στη Δημητσάνα και η παραγωγή πυρίτιδας που έστειλε στην Κωνσταντινούπολη ο Χουρσίτ πάνω από το επιτρεπόμενο όριο. Ακόμα έγινε οδήγησαν την Υψηλή Πύλη στην υποψία ότι οι γνωστό ότι στη Βοστίτσα (Αίγιο) συγκεντρώθη­ επαναστατικές φήμες είχαν διασπαρεί από τον καν οι αρχιερείς και οι πρόκριτοι τριών επαρ­ αποστάτη Αλή πασά, σε μια απέλπιδα προσπάχιών (Αχαϊας, Καλαβρύτων, Βοστίτσας) έχοντας θειά του να λυθεί η ασφυκτική πολιορκία των μαζί τους ολόκληρη συνοδεία από ένοπλους Ιωαννίνων από τα σουλτανικά στρατεύματα. σωματοφύλακες. Στις 6 Ιανουαρίου 1821 ο Χουρσίτ διατάχθηΟι τουρκικές αρχές κάθε φορά που αντι­ κε να μεταβεί στην Ηπειρο για να αναλάβει τις λαμβάνονταν πολιτική αναταραχή συνήθιζαν πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον του Αλή. Αντι­ να εξασφαλίζονται συλλαμβάνοντας ομήρους. καταστάτης του ορίστηκε ο Μ εχμέτ Σαλήχ, Στην προκειμένη περίπτωση, επειδή φοβήθη­ που, ευτυχώς για τους Ελληνες, ούτε τις ικανό­ καν ανυπακοή των Ελλήνων, αρκέστηκαν σε τη τες του προκατόχου του διέθετε, ούτε τον α­ πρόσκληση στην Τριπολιτσά όλων των αρχιερέ­ παραίτητο στρατό για να καταπνίξει ενδεχόμε­ ων και των προκρίτων της Πελοποννήσου. Οι

Σ

Πίνακας τοα Peter von Hess μ ε 3εμα την άλωση της Τριπολιτσας. Σύμφωνο με την παράδοση ο οπλαρχηγός Παναγιώτης Κεφάλας J ttr ύψωσε πρώτος την ελληνική σημαία στις επάλξεις του φρουρίου, δίνοντας έ τσ ι το σύνθημα περί γενίκευσης της εισβολής (Αθήνα, Μ ουσείο Μπενάκη, αντίγραφο). ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

56 ■■

προσκλήσεις αυτές πραγματοποιούντο συνή­ θως όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία επρόκειτο να εμπλακεί σε κάποιον πόλεμο ή όταν ξεσπούσαν εσωτερικές ταραχές. Σκοπός της τουρκικής διοίκησης ήταν να μην επιτρέψει την έξοδο από την πόλη σε κανέναν από τους προσκεκλημένους. Ετσι, “αφήνοντας ακέφα­ λο τον ραγιά” , κάθε προσπάθεια για εξέγερση θα ματαιωνόταν. Στα μέσα Φεβρουάριου μετέδησαν προς όλες τις κατευθύνσεις ταχυδρόμοι, με έγγρα­ φες διατάξεις προς τους προκρίτους και τους αρχιερείς να προσέλθουν στην Τριπολιτσά με σκοπό να συσκεφθούν με τον καϊμακάμη (υ­ ποδιοικητή) για σπουδαία ζητήματα της χώ­ ρας. Ολοι αναστατώθηκαν. Ηταν προφανές ότι εκαλούντο για να κρατηθούν ως όμηροι. Αν ό­ μως έδειχναν ανυπακοή θα φανέρωναν τους σκοπούς τους και θα όφειλαν να αμυνθούν α­ νέτοιμοι, ανεφοδίαστοι και διασκορπισμένοι στις επαρχίες, χωρίς δυνατότητα συνεννόη­ σης μεταξύ τους αφού ήδη Τούρκοι στρατιώ­ τες είχαν στήσει ενέδρες σε όλα τα σημεία απ’ όπου περνούσαν ταχυδρόμοι. Αντίθετα αν παρουσιάζονταν στην Τριπολιτσά θα διασκέ­ δαζαν τις υποψίες του Μεχμέτ Σαλήχ. Επιπλέ­ ον πλησίαζε το Πάσχα και έλπιζαν ότι η παρα­ μονή τους στην πόλη θα είχε διάρκεια λίγων μόνο ημερών. Πρώτος ανταποκρίθηκε στην πρόσκληση ο Θεόδωρος Δεληγιάννης. Ακολούθησαν ο ε ­ πίσκοπος Μονεμβασιάς Χρύσανθος, ο Πανάγος Κυριάκός, ο Μήτρος Ροδόπουλος, ο επί­ σκοπος Κορίνθου Κύριλλος, ο Σωτήρης Νοταράς, ο επίσκοπος Αργολίδος Γρηγόριος, ο επί­ σκοπος Δημητσάνας Φιλόθεος και πολλοί άλ­ λοι. Με την είσοδό τους στην πόλη φρόντισαν να καθησυχάσουν τον καχύποπτο Σαλήχ υποκρινόμενοι πως οι ανυπόστατες αυτές φήμες για ενδεχόμενη συνωμοτική ενέργεια οφείλονταν στις ραδιουργίες του Αλή πασά. Δεν προσήλθαν οι Ανδρέας Ζαϊμης, Παλαιών Πατρών Γερμανός, Σωτήρης Θεοχαρόπουλος, Σωτήρης Χαραλάμπης, Ανδρέας Λόντος και Παναγιώτης Κρεδαττάς. Πρόσκληση έλαβε και ο πλέον επιφανής πρόκριτος, ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης. Δεν πήγε μεν ο ίδιος, αλλά έστειλε τον γιο του Αναστάσιο και τον ανηψιό του Πανάγο Πικουλάκη. Η παρουσία των δύο τελευταίων στην Τριπολιτσά καθησύχασε πλήρως τους Τούρκους. Στις 23 Μαρτίου 1821 ο Πετρόμπεης, ο Μούρτζινος, ο Νικηταράς, ο Κολοκοτρώνης, ο Παπαφλέσσας και ο Αναγνωσταράς κατέλα­ βαν χωρίς μάχη την Καλαμάτα. Στο πολεμικό συμβούλιο που ακολούθησε ο Γέρος εξέθεσε το απλό, αλλά έξυπνο σχέδιο να πολιορκηθεί η Τριπολιτσά, η “ κεφαλή” της τουρκικής κυ­ ριαρχίας στην Πελοπόννησο. Στην επαναστατημένη Ελλάδα δεν υπήρχε άλλη πόλη με τ έ ­ τοια νευραλγική θέση όπως η Τριπολιτσά. Αυ­ τή ήταν κέντρο συγκοινωνιακό, διοικητικό και στρατιωτικό. Μέσα στην Τριπολιτσά υπήρχαν 35.000 κάτοικοι, μωαμεθανοί, χριστιανοί και Ε­ βραίοι. Επιπλέον προστέθηκαν 8.000 πρόσφυ­ γες Τούρκοι που είχαν καταφύγει εκεί από όλη την Πελοπόννησο. Από αυτούς 7.000 στρατιώτες αποτελούσαν την αρχική φρουρά της πόλης. Υπήρχαν επίσης 3.000 ένοπλοι από

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

το Φανάρι, την Καρύταινα, το Λεοντάρι και τον Μυστρά και 900 σωματοφύλακες των αγά­ δων. Εξαιτίας της γενικής συνέλευσης με τους προκρίτους και τους αρχιερείς, αλλά και των επαναστατικών γεγονότων που ακολού­ θησαν, βρίσκονταν στην πόλη οι πιο επιφα­ νείς Τούρκοι αξιωματούχοι της Πελοποννήσου, όπως ο Κιαμήλ μπέης της Κορίνθου, ο Μπινά Εμίνης, ο Σεϊχ Νετσήπ εφέντης κ.ά. Οσο η πόλη έμενε σε τουρκικά χέρια αποτελούσε μια μόνιμη απειλή για την Επανάσταση. Οι επιχειρήσεις εναντίον των κατά τόπους φρουρίων από τους Ελληνες θα απέμεναν, παρ’ όλη τη γενίκευσή τους, μεμονωμένες ε­ νέργειες κατά των οποίων θα ήταν εύκολο να δράσει η άθικτη τουρκική δύναμη της Τριπολιτσάς, διαλύοντας τις πολιορκίες μία προς μία χωριστά. Αντίθετα η εξουδετέρωση αυτής της εχθρικής εστίας θα είχε ως αποτέλεσμα να παραλύσουν με τη σειρά τους και οι τοπικές τουρκικές αντιστάσεις. Οι άλλοι οπλαρχηγοί όμως αρνήθηκαν να υιοθετήσουν την πρότα­ ση του Κολοκοτρώνη. Στις 29 Μαρτίου 3.000 Ελληνες πολιορ­ κούσαν την Καρύταινα. Οι Τούρκοι ζήτησαν ε ­ νισχύσεις από την Τριπολιτσά. Μάταια ο Κολο­ κοτρώνης προσπάθησε να πείσει τους οπλαρ­ χηγούς να κλείσουν τα περάσματα για να ε­ μποδίσουν τις τουρκικές ενισχύσεις να βγουν από την πόλη. Δεν εισακούσθηκε και όταν οι Τούρκοι επιτέθηκαν οι απειροπόλεμοι Ελλη­ νες σκόρπισαν. Ο Γέρος είχε δικαιωθεί πανη­ γυρικά. Η φρουρά της Τριπολιτσάς ήταν ικανή να διαλύει τις κατά τόπους πολιορκίες, γεγο­ νός που είχε αποσυνθετική επίδραση στα νε­ οσύστατα επαναστατικά σώματα. Η δημιουρ­ γία ενός νέου ελληνικού στρατοπέδου στην Πιάνα είχε την ίδια τύχη ύστερα από μια σφο­ δρή επίθεση 4.000 Τούρκων (6 Απριλίου 1821). Τις επόμενες ημέρες πολλοί Μανιάτες, Μεσσήνιοι και Αρκάδες οπλαρχηγοί, αντιλαμβανόμενοι το ορθό σχέδιο του Κολοκοτρώνη, συ­ γκεντρώθηκαν στο Βαλτέτσι. Μια τουρκική ε­ πίθεση στις 24 Απριλίου ήταν αρκετή για να διαλυθούν και πάλι οι Ελληνες. Σε νέο συμ­ βούλιο των επαναστατών ανατέθηκε η αρχι­ στρατηγία των αρμάτων της επαρχίας Καρύταινας στον Κολοκοτρώνη. Ο Γέρος, διαθέτο­ ντας πλέον ένα ισχυρό στρατιωτικό σώμα με τους σκληροτράχηλους Γορτύνιους πολεμι­ στές, δημιούργησε στρατόπεδα στην Πιάνα, στο Χρυσοβίτσι και στο Βαλτέτσι.

ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΤΑΦΑΜΠΕΗ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Η Υψηλή Πύλη αμέσως μόλις έφθασαν οι πρώτες ειδήσεις έδωσε διαταγή στον Χουρσίτ πασά να καταπνίξει την Επανάσταση. Ομως ο Τούρκος στρατηγός είχε αρχίσει να προετοι­ μάζεται πριν ακόμη λάβει τη σουλτανική δια­ ταγή. Η Επανάσταση τού δημιούργησε προ­ σωπικό θέμα. Ηταν ο πασάς της Πελοποννήσου, και, όσο και αν ήταν απών όταν εξερράγη το κίνημα, θιγόταν η φιλοτιμία του ως διοικη­ τή της χώρας που είχε ξεσηκωθεί και από την οποία είχε δώσει μόλις πριν από λίγους μήνες διαβεβαιώσεις στην Πύλη ότι ησύχαζε. Επι­

πλέον υπήρχε και οικογενειακό θέμα. Στην Τριπολιτσά βρίσκονταν η σύζυγος, το χαρέμι και οι θησαυροί του. Ο κίνδυνος να πέσουν στα χέρια των επαναστατών ήταν άμεσος. Διέταξε λοιπόν τους στρατηγούς Κιοσσέ Μεχ­ μέτ και Ομέρ Βρυώνη να βαδίσουν προς την Πελοπόννησο διά μέσου Θεσσαλίας, Βοιωτίας και Ισθμού. Συγχρόνως έστειλε τον Μουσταφάμπεη, ικανό αξιωματικό και πρόσωπο της ε­ μπιστοσύνης του, επικεφαλής 3.500 Αλβανών. Η εντολή ήταν να περάσει από την Αιτωλοα­ καρνανία στο Ρίο και να διασκορπίσει τους ε­ παναστάτες. Ο Χουρσίτ αδυνατούσε να πιστέ­ ψει ότι είχε ξεσπάσει επανάσταση με εθνι­ κούς σκοπούς. Νόμιζε ότι οι πρόκριτοι, που εί­ χαν φοβηθεί εξαιτίας της πρόσκλησής τους στην Τριπολιτσά, είχαν προχωρήσει σε εξέ­ γερση χρησιμοποιώντας παλαιούς κλέφτες. Η αλβανική δύναμη, έστω και αν δεν ήταν ικανή από μόνη της να εξουδετερώσει τους “ στα­ σιαστές” , τουλάχιστον θα μπορούσε να τους απωθήσει στα βουνά και κυρίως να ασφαλίσει την Τριπολιτσά μέχρι να φθάσουν στην Πελο­ πόννησο ισχυρότερες τουρκικές δυνάμεις. Ο Μουσταφάμπεης πέρασε από την Αιτω­ λοακαρνανία χωρίς να συναντήσει την παρα­ μικρή αντίσταση. Χρησιμοποιώντας τα αλιευ­ τικά πλοιάρια του Μεσολογγίου αποβιβάστη­ κε στο Ρίο. Αφού έστειλε σε όλη την επαρχία Αχαϊας απεσταλμένους με υποσχέσεις περί α­ μνηστίας λεηλάτησε την Πάτρα ως ξεκίνησε για τη Βοστίτσα. Αποδείχθηκε τότε ότι ο Χουρσίτ δεν είχε τελείως άδικο στους υπολογισμούς του. Οι ε­ παναστάτες δεν έσπευσαν βέβαια να δηλώ­ σουν υποταγή, αλλά όταν έμαθαν ότι αποβι­ βάστηκε η αλβανική δύναμη διασκορπίστη­ καν. Η άφιξη του εκστρατευτικού αυτού σώ­ ματος προκάλεσε αμηχανία στους οπλαρχη­ γούς. Οι Ελληνες ήταν πολυάριθμοι, αλλά ή­ ταν καταμερισμένοι σε πολλά στρατόπεδα επιφορτισμένα με την πολιορκία διαφόρων φρουρίων. Στρατός συνταγμένος, προορισμέ­ νος να παρακολουθεί τις κινήσεις των επερχόμενων τουρκικών ενισχύσεων και να τις α­ ποκρούει, δεν υπήρχε. Στα γύρω από την Τριπολιτσά στρατόπεδα, όπου βρισκόταν συγκε­ ντρωμένη η μεγαλύτερη επαναστατική δύνα­ μη της χώρας, δεν ήταν δυνατή η μετακίνηση σωμάτων ικανών, χωρίς κίνδυνο να διαλυθεί η συστηματοποιημένη ήδη πολιορκία του τουρ­ κικού κέντρου. Ομως ούτε γενικός αρχηγός υπήρχε με το δικαίωμα να στέλνει δυνάμεις ό­ που έκρινε αναγκαίο. Προχωρώντας ο Μουσταφάμπεης έκαψε τη Βοστίτσα, σκόρπισε τους πολιορκητές της Ακροκορίνθου και του Ναυπλίου, λεηλάτησε το Αργος και εισήλθε θριαμβευτικά στην Τριπολιτσά στις 6 Μαϊου. Οι Τούρκοι κάτοικοι της πόλης χαιρέτησαν την άφιξή του ελπίζοντας ότι αυτή σηματοδοτούσε το τέλος των ανω­ μαλιών της χώρας. Τα άφθονα λάφυρα και οι πολυάριθμοι αιχμάλωτοι που τον “ συνόδευ­ αν” ήταν οι εύγλωττες αποδείξεις του θριάμ­ βου του. Εισέβαλε σε τρεις μεγάλες επαρ­ χίες, έλυσε δύο πολιορκίες, έκαψε τρεις πό­ λεις και δεκάδες χωριά που συνάντησε στην πορεία του. Στην Τριπολιτσά όμως ο Τουρκαλβανός

αρχηγός έχασε πολύτιμο χρόνο. Αφενός παρέτεινε κατά πολύ τη μάταιη αναμονή δηλώ­ σεων υποταγής που είχε προτείνει στους Ελ­ ληνες και αφετέρου είχε πεισθεί από την εκ­ στρατεία του ότι δεν υπήρχε ελληνική δύνα­ μη ικανή να αντιπαραταχθεί απέναντι του και να τον αποκλείσει, είτε τότε, είτε αργότερα. Κάποιες φήμες, επίσης, έλεγαν πως είχε παοαδοθεί σε ερωτική ευτυχία με χανούμισσα του χαρεμιού του Χουρσίτ. Οποιοι και αν ήταν οι λόγοι, πάντως, οι Ελληνες βρήκαν ανέλπι­ στα τον χρόνο που ζητούσαν για να ετοιμα­ στούν κατάλληλα. Στις 12 Μαϊου, σε μια αποφασιστικής ση_ασίας μάχη στο Βαλτέτσι (αποφασιστικής νια το μέλλον της Τριπολιτσάς, αλλά και ολό­ κληρης της Επανάστασης), οι Ελληνες αντιστάθηκαν με επιτυχία στην επίθεση της .ρουράς της Τριπολιτσάς. Μια δεύτερη . .κή νίκη στα Δολιανά (18 Μαϊου) τον κλοιό γύρω από την πόλη και εγκαινίασε την περίοδο πολιορκίας της. Την εποχή εκείνη εκτός από το στρατόπεδο του Κολοκοτρώνη στους Θεοδώρους υπήρχαν από την ίδια δηλαδή δυτικά της Τριπολιτσάς, το δο του Αγίου Βλάση και βόρεια της Αγίας ρασκευής και της Επάνω Χρέπας. Το τελευ ­ ταίο σύντομα διαλύθηκε επειδή οι Καλαβρυτι­ νοί αγωνιστές που το αποτελούσαν προτίμη­ σαν να στρατοπεδεύσουν βορειότερα στη θ έ ­ ση Δεμέστιχα, στα όρια των επαρχιών Τριπολιτσάς και Καλαβρύτων, ώστε να μπορούν να ματαιώσουν ενδεχόμενη τουρκική επιδρομή εναντίον της πόλης τους. Στα νότια της Τριποτσάς ιδρύθηκε στρατόπεδο στη θέση Θάνα, _ετά τη νίκη των Ελλήνων σε συμπλοκή που έγινε εκεί, στις 5 Ιουνίου, δύο ημέρες μετά από άλλη νίκη τους σε σύγκρουση στον Αγιο Βλά­ ση. Ανατολικά της Τριπολιτσάς, στους πρόποδες του όρους Παρθένι, υπήρχαν στρατόπε­ δα από Κυνουραίους, Μονεμβασίτες και Μα.ιάτες, στα χωριά Ρίζες, Βερτσοβά και Στενό. Βορειότερα προς το βουνό Καπνίστρα, κοντά στα Τσιπιανά, υπήρχε το στρατόπεδο των Αργειων. Από τον Ιούνιο η πολιορκία άρχισε να ορ• ανώνεται καλύτερα. Σε επίκαιρες θέσεις κο­ ντά στα στρατόπεδα, με υπόδειξη του Κολο­ κοτρώνη, οι άνδρες κατασκεύαζαν προμαχώ­ νες και συγκέντρωναν τρόφιμα και άλλα εφό­ δια. Με μεγάλη προθυμία οι χωρικοί των γει­ τονικών περιοχών προσέφεραν ό,τι μπορού­ σαν για να ανακουφίζουν τις πολλαπλές ανάγκες των αγωνιστών. Εκτός όμως από τις ατομικές προσφορές οι άνδρες των διαφό­ ρων στρατοπέδων σιτίζονταν με τρόφιμα που έστελναν οι επαρχίες από τις οποίες προέρχο­ νταν. Τον χειρισμό των διαφόρων οικονομικών προβλημάτων που προέκυπταν είχε αναλάβει ο Κανέλλος Δεληγιάννης. Παράλληλα όμως προς τις ανάγκες τροφοδοσίας εξίσου επιτα­ κτική ήταν και η ανάγκη προμήθειας πυρομαχικών. Στον τομέα αυτό πραγματικά θαυμα­ τούργησαν οι Δημητσανίτες, με επικεφαλής τους αδελφούς Σπηλιωτόπουλους. Ο Κολοκοτρώνης είχε απαλλάξει τους κατοίκους της περιοχής της Δημητσάνας από τη στρατολο­ γία για να επιδοθούν απερίσπαστοι στο τόσο

Ο Χουρσίτ πασάς. Η πολιορκία της Τριπολιτσάς τού δημιούργησε προσωπικό θέμα, καθώς η γυναίκα, το χαρέμι και οι ανεκτίμητοι θησαυροί του διέτρεχαν άμεσο κίνδυνο να πέσουν στα χέρια των επαναστατών (Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη).

σημαντικό έργο τους. Εργαζόμενοι συνεχώς οι ηρωικοί Δημητσανίτες κατόρθωναν να πα­ ράγουν 500 kg πυρίτιδα κάθε ημέρα. Για το μο­ λύβι, απαραίτητο για την κατασκευή σφαιρών, χρησιμοποιήθηκαν όλα τα προερχόμενα από αυτό το μέταλλο οικιακά σκεύη. Στη συνέχεια αφαιρέθηκε το μολύβι από το οποίο ήταν κα­ τασκευασμένες οι στέγες των τζαμιών και των τεκέδων. Για να αντιμετωπίσουν την έλλειψη του χαρτιού που χρειάζονταν πήραν τα διπλά ιερά βιβλία των εκκλησιών και των μοναστηριών. Ηταν όμως λίγα. Τότε χρησιμοποίησαν τα βιβλία και τα χειρόγραφα της πλούσιας και ι­ στορικής βιβλιοθήκης της Δημητσάνας. Πρώ­ τα καταστράφηκαν τα παλαιότερα, καθώς θ ε­ ωρήθηκαν από τους άπειρους αγωνιστές ως άχρηστα. Οταν εξαντλήθηκαν και αυτά χρησιμοποιήθηκαν όλα με τη σειρά όπως υπήρχαν στα ράφια της βιβλιοθήκης. Χιλιάδες σελίδες ελληνικής μεσαιωνικής ιστορίας καταστρά­ φηκαν. Ομως μέσα από αυτή τη φθορά δίνο­ νταν τα μέσα στο Εθνος να δημιουργήσει νέα ιστορία και να συνεχίσει ελεύθερα την πορεία του. Μια από τις πρώτες ενέργειες των πο­ λιορκητών ήταν να κόψουν τη ροή των υδάτων από τα βουνά προς τα δύο υδραγωγεία, στους Κήπους και στους Μύλους, δημιουργώ­ ντας έτσι μεγάλο πρόβλημα ύδρευσης στους πολιορκημένους. Στα τέλη Ιουνίου ο Κολοκοτρώνης και οι

περισσότεροι οπλαρχηγοί αναχώρησαν για το Αστρος για να υποδεχθούν τον πρίγκηπα Δημήτριο Υψηλάντη. Στο στρατόπεδο των Αγίων Θεοδώρων έμεινε υπεύθυνος ο Πάνος Κολο­ κοτρώνης. Οι Τούρκοι της Τριπολιτσάς θεώ­ ρησαν την αναχώρηση του Κολοκοτρώνη ως την καταλληλότερη ευκαιρία να κτυπήσουν το πιο κοντινό και πιο επικίνδυνο γι' αυτούς στρατόπεδο των Αγίων Θεοδώρων. Από την πύλη των Καλαβρύτων σημαντικός αριθμός ε­ νόπλων προχώρησε προς το Μερκοβούνι με σκοπό να βρεθεί στα νώτα των Ελλήνων. Ο Πά­ νος Κολοκοτρώνης, ενεργώντας παράτολμα, παρέταξε τους άνδρες του στην πεδιάδα και βρέθηκε στα νώτα των εχθρών. Σύντομα ό­ μως περικυκλώθηκε από το τουρκικό ιππικό στη θέση Μικρός Μύτικας, κοντά στο Μερκο­ βούνι. Ο ηρωισμός, η συμπαγής παράταξη και το πυκνό πυρ των Ελλήνων ήταν τα στοιχεία που τους έδωσαν μια ανέλπιστη νίκη. Ο Πάνος Κολοκοτρώνης, κρατώντας δέκα τουρκικά κε­ φάλια ως δώρο για τον πρίγκηπα, έσπευσε να αναγγείλει τη νίκη στον πατέρα του που βρι­ σκόταν με τον Υψηλάντη στα Βέρβαινα. Αντί όμως για επαίνους δέχθηκε τις πατρικές επι­ πλήξεις για το τόλμημά του να παρατάξει τους άνδρες στην πεδιάδα, εγχείρημα που μπορούσε να καταλήξει σε πανωλεθρία. Στις 2 Ιουλίου ο Υψηλάντης έφθασε στα Τρίκορφα. Οι Ελληνες τού επεφύλαξαν απο­ θεωτική υποδοχή. Οι Τούρκοι αποθαρρύνθη­ καν ακόμα περισσότερο, καθώς συνέδεσαν τον ερχομό του με επικείμενη ρωσική βοή­ θεια. Συνειδητοποιούσαν ότι οι εναντίον τους ελληνικές επιχειρήσεις θα ήταν πλέον συστη­ ματικές και οργανωμένες. Οι έξοδοί τους για συλλογή τροφίμων και για τον θερισμό των γύρω από την πόλη χωραφιών ήταν ακόμη δυ­ νατές, αλλά μόνο με τη συνοδεία στρατιωτι­ κών αποσπασμάτων, τα οποία έπεφταν συχνά σε ελληνικές ενέδρες. Μετά την άφιξη του Υψηλαντη η πολιορκία συγκεντρωνε το ενδιαφέρον ολοένα και περισσότερων οπλαρχη­ γών. Ηδη μέχρι το τέλος του Ιουνίου είχαν φθάσει στα Τρίκορφα ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, ο Ζανέτος Χριστόπουλος και ο Δημήτριος Πλαπούτας. Οι συγκεντρωμένοι γύρω από την Τριπολιτσά στρατιώτες υπερέβαιναν τό τε τις 7.000. Κατά τις παραμονές της άλω­ σης ο αριθμός τους ξεπέρασε τις 10.000. Μετά από διαταγή του Υψηλάντη όλα σχε­ δόν τα ελληνικά σώματα κατέλαβαν θέσεις πιο κοντά στην πολιορκημένη πόλη. Σε πετα­ λοειδές σχήμα οι ελληνικές θέσεις κατελάμβαναν τα δύο τρίτα περίπου της περιφέρειας της Τριπολιτσάς. Μόνο από την ανατολική πλευρά οι Ελληνες παρέμεναν οχυρωμένοι στους πρόποδες του βουνού Παρθένι. Η πα­ ρουσία τουρκικού ιππικού και η ταυτόχρονη έλλειψη ελληνικού καθιστούσε αδύνατη την προώθησή τους στην πεδιάδα σε πιο κοντι­ νές, προς την πόλη, θέσεις. Το αριστερό μέ­ ρος αυτής της ελληνικής παράταξης το διοι­ κούσε ο Κολοκοτρώνης, επικεφαλής 2.500 Αρ­ κάδων και Μανιατών. Λίγο ψηλότερα από τη θέση αυτή είχε εγκατασταθεί η Εφορία του στρατοπέδου υπό τον Κανέλλο Δεληγιάννη. Στο κέντρο της παράταξης ήταν τοποθετημέ­ νοι 1.000 Μεσσήνιοι υπό τον Αναγνωσταρά. Πί-

57

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Α Γ Ω Ν Α Σ Γ Υ Ρ Ω Α Π Ο Τ Η Ν Τ Ρ ΙΠ Ο Λ Ι Τ Σ Α ΠΡΩΤΗ ΦΑΣΗ : ΑΠΡΙΛΙΟΣ\ ΜΑ Ι ΟΣ, ΙΟΥΝΙΟΣ (
IRS '. .

ά ρ χ ιχ η ο α τη γ ία τ ο ν Λ . Ύ ψ η λ ώ π η ) rcpämx ίλληνικά στρατάικδα γύρω άπώ την Τριτταλιτσά, άπά τη άρχή ‘AnpiXfou τί* vfcxj στά Δόλιον* καά στά Kpjkvct, στΗ 18 Matoy. Προώθηση των έλληνικων στρατοπέδων μττ* xls vixx<; σ τ * Δολιανά κα» στά Bipßeva (18 Μαίου ώ* -τΗ άι>χΗ 'lowiou) Nfes β«ms των άρχικ&ν ίλληνικΰν στρατοττίδων καί vie οτρατόϊτίδα Έπιβττηφ ίττιχειρήοιι? των Τούρκων άττό τήν Τριτταλιτσά ivmrrfav tö v ίλληνικών θέσιων

X Σύαχ. fy rfe 'iovr. Τσππανά Μονή ToimavövJ Μετόχι Τσττπανβνί

& Συμπλοκές Τό χρώμα στά σηικϊα των μαχών καί σνμττλοκών ύττοδηλώνβι τόν νικητή. Στόν χάρτη σημίΐώνουται οΐ ήίβρομηνίε? τβ » μαχών, κα*ώ? καί rffc σν/στ&κω* καί άνσονστάσϊωξ των στρατοιτίδων, όταν «{ναι γνωστέ*. Τουρνίκι·

δρος

Μ ύτικας

Storni· Vocrfoe α * *ν2^ναλον) ο*1

Παρασια«ή

·Μαντσαγρά t «Βολιμή

-------

ΤΡΙΠΟΑΠΤΑ

•Ayioi BMmfimß'/'

•Βαλτέτσι V 12-13 Μαίον.

rar (Μάκρη)—I Σέσχ, $ Vorr. φΠαλλάντιο

.12 Μαίου Άραχαμίτ*:?! X. T4xm

Κανδρέ^α ( ’Ασέα)Ι

• Ζίλι(Κάνδαλο^)

-φΧψ/ί< 'ΛΙψππν Μάναρίφ

Mavpba4 Σύστ. τίΧη Mtiqxim

1 I

Βφβαΐν'α"

Στο σχεδιάγραμμα φαίνεται η ίδρυση των πρώτων ελληνικών στρατοπέδων γύρω από την Τριπολιτσά (Μάρτιος - Απρίλιος 1821). Ακολούθησαν οι πρώτες αποτυχίες του ανοργάνωτου και απειροπόλεμου ελληνικού στρατού. Η μάχη του Β αλτετσ ίου έγ ειρ ε αποφασιστικά την πλάστιγγα προς την πλευρά των Ελλήνων. Οι διαδοχικές νίκες στα Δολιανά και τα Βέρβαινα είχαν ως αποτέλεσμα την προώθηση των ελληνικών στρατοπέδων ακόμα πιο κοντά στην πόλη. Με την άφιξη του Δημήτριου Υψηλάντη τα ελληνικά τμήματα τοπ οθετήθηκαν σε επίκαιρες θέσ εις, δημιουργώντας έναν αδιαπέραστο ασφυκτικό κλοιό (Ιστορία του Ελληνικού Εθνους).

σω από το κέντρο βρισκόταν το στρατηγείο του γενικού διοικητή της πολιορκίας, του Υ­ ψηλάντη. Ενα συγκρότημα μικρών πέτρινων σπιτιών στέγαζε τον ίδιο, τους σωματοφύλακές του και τους ξένους που τον επισκέπτο­ νταν κατά τη διάρκεια της πολιορκίας. Το δε­ ξιό τμήμα της παράταξης κατείχαν 1.500 Αρ­ κάδες και Μανιάτες υπό τον Γιατράκο. Ως ε­ φεδρική δύναμη, στους πρόποδες του βου­ νού της Σιλίμνας, είχαν τοποθετηθεί 800 Μα­ νιάτες υπό τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Αλλα μικρά τμήματα είχαν τοποθετηθεί σε διάφορες άλλες επίκαιρες θέσεις. Οι ΦαναρίΣ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

τες του Ζανέτου Χριστόπουλου στρατοπέδευοαν κοντά στο αρχηγείο του Κολοκοτρώνη, ο Μούρτζινος με τμήμα Μανιατών πάνω από τον Αγιο Αθανάσιο, ο Νικηταράς στον δρόμο που οδηγούσε προς το Αργος. Αλλο τμήμα τοποθετήθηκε στον δρόμο προς το Λεοντάρι. Στρατιωτικά τμήματα οχυρώθηκαν και στις διαβάσεις της Μεγαρίδας. Μετά τη λύση της πολιορκίας της Ακρόπολης από τον στρα­ τό του Ομέρ Βρυώνη, στις 20 Ιουλίου, ο κίνδυ­ νος εισβολής στην Πελοπόννησο ήταν μεγά­ λος. Ετσι τοποθετήθηκαν εκεί στρατιωτικά

'ούνι

σώματα υπό τους Πάνο Κολοκοτρώνη, Παπαφλέσσα, Νικόλαο Πετιμεξά, Γεώργιο Χελιώτη, Κυριακούλη, Ηλία και Κωνσταντίνο Μαυρομι­ χάλη, Ανδρέα Παπαδιαμαντόπουλο και άλ­ λους. Μετά την τοποθέτηση των τμημάτων του στρατού σε κατάλληλες θέσ εις ο Δημήτριος Υψηλάντης επιδόθηκε στο έργο της βελτίω­ σης της οργάνωσης των στρατιωτικών σωμά­ των. Απομάκρυνε τους αμάχους από τα στρα­ τόπεδα, επέβαλε στους αρχηγούς των σωμά­ των καθημερινή αναφορά για τον αριθμό των στρατιωτών και δημιούργησε ειδικά αποσπάσματα για ενέδρες, προφυλακές και περιπο­ λίες. Το μεγαλύτερο πρόβλημα για τους Ελλη­ νες ήταν η σχεδόν πλήρης έλλειψη πυροβολι­ κού. Δ ιέθεταν λίγα παλαιά πυροβόλα, αλλά δεν γνώριζαν να τα χειρισθούν. Οι Τούρκοι εκ­ μεταλλευόμενοι αυτή την αδυναμία συνέχι­ ζαν, έστω και σε μικρή ακτίνα από την πόλη,

τις εξόδους για ανεφοδιασμό. Οι κινήσεις τους καλύπτονταν από τα δικά τους πυροβό­ λα, που ήταν τοποθετημένα στο τείχος της πόλης. Το τείχος της Τριπολιτσάς είχε περίμετρο 3.500 μέτρα, ύψος 5,5 μέτρα, περιέκλειε έκτα­ ση 1.320.000 τ.μ. και διέθετε επτά πύλες. Οι έξι από αυτές είχαν το όνομα της πόλης στην οποία οδηγούσε ο δρόμος που άρχιζε από την καθεμία τους. Υπήρχαν έτσι οι πύλες του Αγί­ ου Αθανασίου, των Καλαβρύτων, του Λεονταρίου, του Μυστρά, της Καρύταινας και του Ναυπλίου. Η έβδομη πύλη ονομαζόταν πύλη του Σεραγίου. Ο δρόμος που περνούσε από αυτή ξεκινούσε από το σεράϊ (το οίκημα του Τούρκου διοικητή). Σε κάθε πύλη υπήρχε πυρ­ γίσκος με πυροβόλα. Συνολικά οι Τούρκοι διέ­ θεταν 30 πυροβόλα (από τα οποία τα 18 ήταν σε άριστη κατάσταση) και εκπαιδευμένους πυροβολητές. Εκτός από τα πυροβόλα των τειχών υπήρχαν και άλλα πάνω στη Μεγάλη Τάπια. Αυτή ήταν ένα μικρό φρούριο κατα­ σκευασμένο πάνω σε ένα ύψωμα κοντά στη νοτιοδυτική γωνιά του τείχους. Επειδή ήταν υψηλότερο από το κυρίως τείχος τα πυροβό­ λα του μπορούσαν να παρεμποδίζουν άνετα κάθε ελληνική προσπάθεια για προώθηση. Σε αντιστάθμισμα οι Ελληνες κατασκεύασαν έ ­ ναν κλειστό προμαχώνα απέναντι από τη Με­ γάλη Τάπια, στη θέση Κάρτσοβα, και εγκατέστησαν εκεί ένα τμήμα Μυστριωτών, που με εξαιρετικά εύστοχους πυροβολισμούς κατόρ­ θωσε σε σύντομο χρονικό διάστημα να ανα­ γκάσει τους Τούρκους να μην τολμούν να πυ­ ροβολούν από εκεί. Το πρώτο πυροβόλο που χρησιμοποίησαν οι Ελληνες εναντίον του τείχους της Τριπολιτσάς μεταφέρθηκε από τον Μυστρά. Ηταν η περίφημη Κοψαχείλα, που σύντομα αχρηστεύθηκε από τους αδέξιους χειρισμούς των Ελλήνων “πυροβολητών” . Ομως και τα υπό­ λοιπα πυροβόλα έμειναν αχρησιμοποίητα. Εμ­ φανίστηκε τό τε ο τυχοδιώκτης Ιταλός Τόσσι, που θέλησε να εκμεταλλευθεί την ανάγκη των Ελλήνων για χειριστές και μηχανικούς πυ­ ροβόλων. Ομως και οι Γάλλοι φιλέλληνες αξιω­ ματικοί Ρεμπώ και Βουτιέ δεν μπόρεσαν να προσφέρουν, παρά τις υποσχέσεις τους, κα­ μία ουσιαστική υπηρεσία. Ετσι οι Ελληνες, πα­ ρά την οργάνωση και την τοποθέτησή τους σε επίκαιρες θέσεις γύρω από την πόλη, δεν μπορούσαν να πραγματοποιήσουν καμμία πρόοδο στην πολιορκία της.

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΓΡΑΝΑΣ Για να αντιμετωπίσει αυτή την αδυναμία του ελληνικού στρατού και να παρεμποδίσει τη φημολογούμενη προσπάθεια διαφυγής του Κιαμήλ μπέη ο Κολοκοτρώνης συνέλαβε την ιδέα της δημιουργίας μιας μεγάλης οχυ­ ρωματικής τάφρου (γράνας) στο στενό ανάμεσα στον Μύτι'κα (ορεινή προεκβολή του Μαινάλου στην πεδιάδα, σε απόσταση μιας ώ­ ρας από την Τριπολιτσά) και στα απέναντι α­ μπέλια της Καπνίστρας. Από το στενό αυτό περνούσε ο δρόμος προς το Λεβίδι και τα Κα­ λάβρυτα. Αυτόν θα περνούσε ο Κιαμήλ μπέης αν επιχειρούσε να δραπετεύσει από την Τρι-

πολιτσά. Τη νύχτα της 9ης προς την 10η Αυγούστου 6.000 Τούρκοι πεζοί και ιππείς, με ε­ πικεφαλής τον Μουσταφάμπεη, βγήκαν από την πύλη του Σεραγιού και κατευθύνθηκαν προς το Πηγάδι της Βολίμης και το Ζευγολατιό. Σκοπός τους ήταν να λεηλατήσουν τα χω­ ριά της περιοχής του Λουκά και των Τσιπιανών. Γνωρίζοντας όμως για την εκεί ύπαρξη ελληνικών δυνάμεων χωρίστηκαν σε δύο τμή­ ματα με σκοπό να τις περικυκλώσουν και να τις αιφνιδιάσουν. Το πρώτο τμήμα, αποτελούμενο μόνο από πεζούς, ανέβηκε από το βουνό της Μονής των Βαρσών, ενώ το δεύτερο κατευθύνθηκε στο χωριό Λουκά από τον πεδινό δρόμο. Το πρώτο τμήμα βρέθηκε τα χαράματα στο βουνό πίσω από το χωριό Λουκά και απέ­ σπασε από τις στάνες όλα τα κτηνοτροφικά προϊόντα και τα ζώα. Το δεύτερο τμήμα λεη­ λάτησε τα έρημα χωριά Λουκά, Τσιπιανά, Σάγκα και Πικέρνι και αποκόμισε 1.000 υποζύγια, τα οποία φόρτωσε με τρόφιμα. Ενα τμήμα Τούρκων ιππέων επιτέθηκε στην Καπνίστρα, στους προμαχώνες του Ιωάννη Νταγρέ. Μετά από σύντομη συμπλοκή οι 200 άνδρες του Νταγρέ υποχώρησαν και οχυρώθηκαν σε μια σπηλιά που ονομαζόταν “ η τρύπα του Μπούρμπουνα” . Οι οπλαρχηγοί από τα στρατόπεδα, αντιλαμβανόμενοι τη μάχη, έτρεξαν να κατα­ λάβουν τη γράνα και τις γύρω θέσεις. Πρώτοι έφθασαν εκεί ο Αθανάσιος Κίντζιος με τους Τριπολιτσιώτες, ο Δημήτριος Δεληγιάννης με τους Κυνουρίτες, ο Ζανέτος Χριστόπουλος με τους Φαναρίτες και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώ­ νης με τμήμα Επτανησίων που αποτελούσε τη σωματοφυλακή του. Εσπευσαν ακόμη ο Γιαννάκης Κολοκοτρώνης, οι Ζακύνθιοι Διονύσιος Αντίοχος και Ιωάννης Πέτας, ο Σέρβος Καραγεώργης και ο Χριστόφορος Ζαχαριάδης - με τμήματα που είχαν φθάσει μόλις την προη­ γούμενη μέρα στην Τριπολιτσά από τη Βλα­ χία, αφού διέσχισαν ολόκληρη τη Βαλκανική. Συνολικά οι ελληνικές δυνάμεις ανέρχονταν σε 2.000 άτομα. Πριν προλάβουν να πάρουν θέσεις οι Ελ­ ληνες αγωνιστές βρέθηκαν ανάμεσα σε δύο τουρκικά σώματα. Από τη μία βρισκόταν ο Μουσταφάμπεης (φορτωμένος λάφυρα) που επέστρεφε και από την άλλη ο αδελφός του Αλή Βεγής, που είχε βγει από την πόλη με ση­ μαντική δύναμη για να του εξασφαλίσει την ε ­ πιστροφή. Ο Κολοκοτρώνης χώρισε τους Ελ­ ληνες σε δύο τμήματα, τα οποία τοποθετημέ­ να πλάτη με πλάτη άρχισαν να αποκρούουν τις τουρκικές επιθέσεις. Συγχρόνως ύστερα από υπόδειξή του ο Υψηλάντης, ο Αναγνωσταράς και ο Γιατράκος επιχείρησαν γενική έφο­ δο στην Τριπολιτσά για αντιπερισπασμό, ώστε οι Τούρκοι να μη στείλουν ενισχύσεις στη γρά­ να. Στο μεταξύ ένα σώμα που είχε στείλει ο Κολοκοτρώνης, από την αρχή της μάχης, απε­ γκλώβισε τον πολιορκημένο Νταγρέ από την “τρύπα του Μπούρμπουνα” . Στη γράνα οι Τούρκοι, ακούγοντας τους πυροβολισμούς από το μέρος της πόλης, φο­ βήθηκαν ενδεχόμενο αποκλεισμό τους έξω από τα τείχη της. Τότε ένα τουρκικό σώμα, υπό τον ίδιο τον Μουσταφάμπεη, προσπάθη­ σε να περάσει τη γράνα από ένα ρήγμα που

Ο Κανέλλος Δεληγιάννης. Χάρη στις προσπάθειές του αντιμετω π ίστηκε με επιτυχία το κρίσιμο πρόβλημα του ανεφοδιασμού του ελληνικού στρατού που πολιορκούσε την Τριπολιτσά (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

Ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης. Απέφυγε με εύσχημο τρόπο τη μετάβασή του στην Τριπολιτσά, στέλνοντας στη Θέση του τον γιο του Αναστάσιο και τον ανηψιό του Πανάγο Πικουλάκη (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

δημιουργήθηκε στην ελληνική γραμμή. Το σώμα αυτό παρέσυρε και άλλους. Κατά τη διά­ βασή τους οι Ελληνες τους κτυπούσαν συνε­ χώς με τα σπαθιά. Συγχρόνως τα άλογα και τα φορτωμένα ζώα, που έτρεχαν τρομαγμένα ανάμεσά τους, σήκωναν σύννεφα σκόνης τα ο­ ποία μαζί με τον καπνό των πυροβολισμών δη­ μιουργούσαν στις τάξεις των Τούρκων τρομε­ ρή σύγχυση. Η μάχη κράτησε συνολικά μία ώρα. Σε αυτή σκοτώθηκαν 400 Τούρκοι στρα­ τιώτες. Οι απώλειές τους θα ήταν πολύ μεγα­ λύτερες αν οι Ελληνες δεν αοχολούντο περισ­ σότερο με τη λαφυραγωγία. Μεταξύ των νε­ κρών ήταν και ο Αλή Βεγής. Οι ελληνικές απώ­ λειες ανέρχονταν σε 29 νεκρούς και 26 τραυ­ ματίες. Ετσι έληξε ο περίφημος “πόλεμος της Γράνας". Ολοι οι Ελληνες που έλαβαν μέρος πολέμησαν με γενναιότητα. Ιδιαίτερη μνεία α­ ξίζει να γίνει στον Ιωάννη Νταγρέ, στον Αθα­ νάσιο Κίντζιο και στους Επτανήσιους σωματο­ φύλακες του Κολοκοτρώνη, που όπως ανέφε­ ρε ο Φωτάκος “ έκαμαν πολύ φόνο εις τους Τούρκους, διότι ήταν συνειθισμένοι στο του­ φέκι ως κυνηγοί” . Πρωτεργάτης αυτής της μεγάλης νίκης ήταν αναμφισβήτητα ο Γέρος του Μόριά. Οι συνέπειες της μάχης της Γράνας ήταν αποφασιστικές για την έκβαση της πολιορ­ κίας της Τριπολιτσάς. Οι Τούρκοι επέστρεψαν στην πόλη χωρίς να καταφέρουν να περισώ­ σουν σχεδόν τίποτα από τα τρόφιμα που είχαν αρπάξει κατά την έξοδό τους. Υστερα από μια τελευταία, επίσης αποτυχημένη, προσπάθεια ανεφοδιασμού στις 24 Αυγούστου δεν ξαναβγήκαν από τα τείχη. Η πείνα, οι επιδημίες και οι διχόνοιες μεταξύ Τούρκων και Αλβανών, που επεδίωκαν συμβιβασμό με τους Ελληνες, οδηγούσαν στη γρήγορη παράδοση της πό­ λης. Επίσης μετά τη μάχη οι ελληνικές δυνά­ μεις προωθήθηκαν ακόμα περισσότερο. Εί­ χαν φθάσει πλέον σε απόσταση βολής πυρο­ βόλου από τα τείχη. Η κατασκευή και άλλων γρανών (Αγιος Σώστης, Μαντσαγρά) περιόρι­ σε στο ελάχιστο τη δράση του τουρκικού ιππι­ κού. Η Τριπολιτσά ήταν πια τελείως αποκλει­ σμένη.

ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ Οι πολιορκημένοι αντιμετώπιζαν πλέον το δίλημμα να επιχειρήσουν έξοδο και να διασω­ θούν όσοι μπορούσαν ή να παραδώσουν την πόλη αφού εξασφαλίσουν με ευνοϊκούς ό­ ρους τις ζωές και τις περιουσίες τους. Η επι­ κράτηση της Επανάστασης σε όλη την πελοποννησιακή ύπαιθρο και η δυνατότητα του ελληνικού στόλου να ελέγχει τις ακτές δεν ά­ φηναν στους Τούρκους περιθώρια αισιοδο­ ξίας για ανεφοδιασμό. Στις 10 Σεπτεμβρίου οι φυλακισμένοι πρό­ κριτοι και αρχιερείς, οι περισσότεροι ημιθα­ νείς από τα βασανιστήρια και τις κακουχίες, μεταφέρθηκαν σε χώρους όπου η διαμονή τους ήταν πιο ανθρώπινη. Οι Τούρκοι άρχιζαν να αντιμετωπίζουν το ενδεχόμενο διαπραγμα­ τεύσεων και πίστευαν ότι εξευμενίζοντας τους φυλακισμένους θα εξασφάλιζαν τη με­ Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

σολάβησή τους για να αποσπάσουν όσο το δυνατόν ευνοϊκότερους όρους. Στο μεταξύ οι διαφορετικές αντιλήψεις μεταξύ των πολιορκημένων για την αντιμετώ­ πιση της κατάστασης δημιουργούσαν διαρ­ κείς εντάσεις. Η άποψη του Μουσταφάμπεη, του Μεχμέτ Σαλήχ και της “πρώτης” γυναίκας του Χουρσίτ, Εσμά Χανούμ, για προσπάθεια ε­ ξόδου και διαφυγής προς το Ναύπλιο, δεν εύρισκε σύμφωνους τους τοπικούς Τούρκους αξιωματούχους, όπως και τους Σεϊχ Νετζήπ εφέντη, Κιαμίλ μπέη της Κορίνθου και Δεφτέρκεχαγιά, οι οποίοι πίστευαν ότι έπρεπε να επιδιωχθεί η παράδοση της Τριπολιτσάς υπό ό­ ρους για . να αποφευχθεί η άσκοπη αιματοχυσία και να περισωθούν όσο ήταν δυ­ νατόν, οι περιουσίες τους. Ενα πρόσθετο πρόβλημα για τους πολιορκημένους δημιουρ­ γούσε η στάση των Αλβανών, υπό τους Ελμάζ μπέη και Βελή μπέη Κογιάτσα, που επεδίωκαν χωριστές διαπραγματεύσεις με τους Ελληνες για να εξασφαλίσουν τη ζωή και τα υπάρχοντά τους. Το γεγονός δεν ήταν παράδοξο και δεν είχε για τους Αλβανούς τη σημασία της προ­ δοσίας -κάτι που θα ίσχυε για ένα άλλο τμήμα του τουρκικού στρατού. Οι Αλβανοί είχαν φυ­ λετική συνείδηση. Δεν θεωρούσαν τους εαυ­ τούς τους στρατιώτες των τουρκικών σωμά­ των, αλλά μισθωτούς πολεμιστές που υπηρε­ τούσαν κατά τα συμφέροντα και τα αισθήματά τους. Η διαφοροποίηση αυτή είχε εκδηλω­ θ ε ί κατά το παρελθόν με σύμπραξη ατόμων και συχνά και στρατιωτικών σωμάτων κατά του οθωμανικού κράτους ή κατά των τοπικών διοικήσεων. Επαγγελματίες στρατιωτικοί, οι Αλβανοί είχαν έλθει σε επαφή με τους Ελλη­ νες οπλαρχηγούς, με τους οποίους είχαν ανα­ πτύξει δεσμούς προσωπικούς και πολλές φο­ ρές είχαν συμμαχήσει εναντίον των Τούρκων. Αυτό συνέβαινε κυρίως στην Ηπειρο, με απο­ κορύφωμα τη γραπτή συνθήκη συμμαχίας του Αλή πασά και των Ελλήνων. Ομως και σε άλλες περιοχές είχαν εκδηλωθεί τέτο ιες συμμαχίες. Είναι γνωστός ο στενός αδελφικός δεσμός μεταξύ του Κολοκοτρώνη και του Αλή Φαρμάκη του Λάλα, που κατέληξε μάλιστα σε πολε­ μική σύμπραξη εναντίον των στρατευμάτων της διοίκησης της Τριπολιτσάς. Πολύ συχνά ε ­ πίσης στην Πελοπόννησο στα κλέφτικα σώμα­ τα υπηρετούσαν και Αλβανοί υπό Ελληνες αρ­ χηγούς. Στις 11 Σεπτεμβρίου έγινε έγγραφη συμ­ φωνία μεταξύ των Ελλήνων αρχηγών για τη διανομή των λαφύρων, που την υπέγραψαν οι Δημήτριος Υψηλάντης, Παλαιών Πατρών Γερ­ μανός, Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, Θεόδω­ ρος Κολοκοτρώνης, Αναγνώστης Παπαγιαννόπουλος, Αναγνώστης Παπαγεωργίου, Πανα­ γιώτης Γιατράκος, Σωτήρης Χαραλάμπης και Παναγιώτης Κρεββατάς. Οι όροι της συμφω­ νίας ήταν οι εξής: Αν η Τριπολιτσά παραδινό­ ταν με συνθήκη, οι στρατιώτες θα έπαιρναν τα δύο τρίτα της λείας και το ένα τρίτο θα δι­ νόταν στην πατρίδα “ διά τα έξοδα του πολέ­ μου και των άλλων της αναγκών” . Αν κυριευό­ ταν με έφοδο τα τρία τέταρτα της λείας θα περιέρχονταν στους στρατιώτες και το ένα τέταρτο στην πατρίδα. Στην περίπτωση όμως αυτή τα πυροβόλα, η πυρίτιδα και τα δημόσια

είδη θα εκρατούντο για τις ανάγκες του νεο­ σύστατου τακτικού σώματος. Σε περίπτωση που οι Τούρκοι κατόρθωναν να φύγουν λύο­ ντας την πολιορκία τα λάφυρα θα κατανέμονταν όπως και στη δεύτερη περίπτωση. Στο μεταξύ τα γεγονότα εξελίσσονταν τα­ χύτατα. Στις 12 Σεπτεμβρίου ο Μεχμέτ Σαλήχ, με επιστολή του προς τον Πετρόμπεη, γνω­ στοποίησε την απόφασή του να αρχίσουν δια­ πραγματεύσεις. Την ίδια ημέρα από το στρα­ τόπεδο της Αχαϊας έφθανε αγγελιοφόρος και ζητούσε ενισχύσεις. Ο τουρκικός στόλος έπλεε προς τον Κο­ ρινθιακό κόλπο και υπήρχε κίνδυνος αποβίβα­ σης εχθρικών στρατευμάτων. Κατά τη σύσκε­ ψη, η οποία έγινε για την εκλογή του αρχηγού της ελληνικής δύναμης που θα αντιμετώπιζε τον κίνδυνο στις ακτές του Κορινθιακού, τέ­ θηκε κατ’ αρχήν η βάση ότι ο αρχηγός αυτός έπρεπε να προέρχεται από τους ανώτερους που υπήρχαν στο στρατόπεδο. Ο Κολοκοτρώ­ νης δεν ήταν δυνατό να φύγει για τί διενερ­ γούσε ακόμα τις συνεννοήσεις με τους Αλβα­ νούς, ούτε ο Πετρόμπεης γιατί σε εκείνον α­ πευθύνθηκαν ο Μεχμέτ Σαλήχ και οι αγάδες της Τριπολιτσάς για τις διαπραγματεύσεις προς παράδοση. Αποφασίστηκε λοιπόν να μεταβεί, προς ενίσχυση του ελληνικού στρατο­ πέδου της Αχαϊας, ο Υψηλάντης, ο οποίος και αναχώρησε την επομένη. Ομως οι πραγματικοί λόγοι της ξαφνικής αυτής αναχώρησης ήταν διαφορετικοί. Ο Υ­ ψηλάντης ήταν αρχιστράτηγος και η θέση του ήταν στην πολιορκία της Τριπολιτσάς, Οσο σοβαρή και αν ήταν η απειλή από τον εχθρικό στόλο και όσο ζωηροί φόβοι και αν προκαλούντο από την πιθανότητα αποβίβασης στην Κο­ ρινθία, το πιο σοβαρό ζήτημα ήταν η επιτά­ χυνση της πολιορκίας της Τριπολιτσάς. Ηταν δυνατό να σταλεί άλλος ως αρχηγός και υπήρ­ χε ήδη ο Κορσικανός φιλέλληνας Βαλέστ, που είχε στο ενεργητικό του τη ματαίωση της απο­ βίβασης των Τούρκων στη Μεσσηνία. Δεν επρόκειτο λοιπόν για πολεμική ανάγκη που υ­ παγόρευσε τη μετάβαση του Υψηλάντη στις ακτές του Κορινθιακού, αλλά για σκόπιμη α­ πομάκρυνσή του από το στρατόπεδο των Τρί­ κορφων. Ο Ελληνας αρχιστράτηγος δεν έπρε­ πε να υπογράψει τη συνθήκη της παράδοσης, ούτε να παρευρίσκεται εκεί κατά την εισβολή των ελληνικών στρατευμάτων στην πόλη. Η συμφωνία που είχε υπογράφει την προηγουμένη και προέβλεπε τη διανομή των λαφύρων κατά την παράδοση οφειλόταν αποκλειστικά στην πρωτοβουλία του Υψηλάντη και είχε προκαλέσει την έντονη δυσφορία πολλών ο­ πλαρχηγών. Ο Υψηλάντης με την αγωγή και την ψυχολογία Ευρωπαίου αξιωματικού σκε­ πτόταν ως αρχηγός στρατού που διεξήγαγε πόλεμο εναντίον εχθρικού κράτους και εννο­ ούσε να συμπεριφερθεί σύμφωνα με τα διε­ θνώς καθιερωμένα δίκαια και τις υποχρεώ­ σεις του πολέμου. Θα σεβόταν τις συνθήκες και θα ήθελε να επιβάλει πειθαρχία στον στρατό κατά την είσοδό του στην πόλη. Στην πραγματικότητα γύρω από την Τριπολιτσά δεν υπήρχε στρατός που διεξήγε πό­ λεμο. Φλεγόταν μια επανάσταση οργισμένου λαού, εξαγριωμένου από την αβάστακτη τυ-

ραννία. Οι άνθρωποι αυτοί εννοούσαν να φερ­ θούν στους Τούρκους όπως σε τυράννους που είχε έλθει η ώρα να πληρώσουν για τα εγκλήματά τους. Η Τριπολιτσά ήταν το σύμβολο της τουρ­ κικής εξουσίας επί έναν αιώνα. Από εκεί είχαν περάσει τόσοι φοβεροί πασάδες και από εκεί εξακοντίζονταν διατάγματα καταπιέσεων και απερίγραπτων καταδιώξεων, θανατικών εκτε­ λέσεων και εξοντώσεων ολόκληρων πληθυ­ σμών. Ηταν η “ Βαβυλώνα” του Μόριά, όπου οι μπέηδες και οι αγάδες οργίαζαν με το αίμα και τον ιδρώτα του λαού ολόκληρης της χώ­ ρας. Οι χειρότερες αναμνήσεις της σκλαβιάς του πελοποννησιακού λαού συνδέθηκαν με την Τριπολιτσά. Από εκεί αναχωρούσαν οι εισπράκτορες των τουρκικών φόρων. Εκεί υ­ πήρχε ο πλάτανος από τον οποίο είχαν κρεμα­ στεί τόσοι δυστυχείς άνθρωποι χωρίς λόγο. Πολλοί από τους πολιορκητές της πόλης εί­ χαν τους προσωπικούς τους λογαριασμούς με τους Τούρκους. Το σύμφωνο που επιβλήθηκε από τον Υ­ ψηλάντη για την τήρηση της τάξης δεν ήταν δυνατό να έχει πρακτικό αποτέλεσμα. Ετσι ό­ ταν παρουσιάστηκε η ευκαιρία, οι Ελληνες ο­ πλαρχηγοί με έξυπνο τρόπο τον απομάκρυναν. Αλλοι διότι απέβλεπαν στα λάφυρα και στις προσωπικές εκδικήσεις και άλλοι για λό­ γους σκοπιμότητας του Αγώνα. Η Τριπολιτσά έπρεπε να καταστραφεί με τέτοιον τρόπο ώ­ στε να μην υπάρχει πλέον έδαφος συμβιβα­ σμού μεταξύ των Τούρκων και των Ελλήνων. Και την αντίληψη αυτή την είχε κυρίως ο Κο­ λοκοτρώνης. Ο Υψηλάντης αντιλήφθηκε ότι έπρεπε να φύγει. Η αθέτηση της συνθήκης που θα έφ ε­ ρε την υπογραφή του θα σήμαινε για έναν α­ ξιωματικό και άνθρωπο όπως εκείνος ατίμω­ ση. Προτίμησε λοιπόν να αφήσει τους Ελλη­ νες αρχηγούς να ξεκαθαρίσουν μόνοι τους λογαριασμούς τους με τους Τούρκους. Ασφα­ λώς αν δεν υπήρχε η δικαιολογία της μετάβα­ σής του στην Κορινθία θα ανεζητείτο κάποια άλλη για την απομάκρυνσή του. Η αναχώρηση του Υψηλάντη (13 Σεπτεμβρίου) την ημέρα της έναρξης των διαπραγματεύσεων σήμαινε ότι η Τριπολιτσά ήταν πλέον καταδικασμένη. Μετά την πρώτη συνάντηση των δύο αντι­ προσωπειών, που ήταν κυρίως κατατοπιστική, ακολούθησε δεύτερη την επόμενη ημέρα, κα­ τά την οποία οι Τούρκοι παρουσίασαν κείμενο με τους όρους τους. Ζητούσαν να εξασφαλισθεί σε όλους τους Τούρκους κατοίκους της Τριπολιτσάς ελεύθερη έξοδος και το δικαίω­ μα να πάρουν τα όπλα τους. Με 1.800 υποζύ­ για θα μεταφέρονταν οι οικογένειες και οι α­ ποσκευές τους. Αγγλικά ή άλλα ευρωπαϊκά πλοία θα παρελάμβαναν τους Τούρκους από λιμάνι της Πελοποννήσου της εκλογής τους για να τους μεταφέρουν αλλού. Οι Ελληνες θα ανελάμβαναν την καταβολή του ναύλου των πλοίων και την εξασφάλιση της τροφής για τις τουρκικές οικογένειες και τα υποζύγια μέχρι την ημέρα της επιβίβασης. Ακόμα ζη­ τούσαν 18 ομήρους ως εγγύηση για την τήρη­ ση των όρων της συνθήκης. Οι τουρκικές προτάσεις απορρίφθηκαν σχεδόν συνολικά. Οι Ελληνες απαίτησαν απο­

0 Παλαιών Πατρών Γΐρμανός. Αρνή&ηκε την πρόσκληση των Τούρκων να παρουσιαστεί στην Τριπολιτσά και συμβούλευσε τους υπόλοιπους αρχιερείς και προκρίτους να πράξουν το ίδιο (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

Ο Δημήτριος Υψηλάντης από την πρώτη κιόλας στιγμή της άφιξής του ασχολήθηκε με την οργάνωση των πολιορκητών της Τριπολιτσάς. Με την τοποθέτηση, ύστερα από δική του διαταγή, των ελληνικών τμημάτων σε επίκαιρες θ έσ εις, η πολιορκία της πόλης έγινε ασφυκτική. Λίγο πριν από την κατάληψή της όμως κρίθηκε επιβεβλημένο να απομακρυνθεί, καθώς ήταν σίγουρο πως δεν θα συμφωνούσε με τις εκδικη τικές ενέρ γειες των Ελλήνων σε βάρος του τουρκικού πληθυσμού (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

ζημίωση ύψους 52.000.000 γροσίων για τις κα­ ταστροφές της Πάτρας, της Βοστίτσας, της Κορίνθου και του Αργους και για τα έξοδα των πολεμικών επιχειρήσεων. Ζήτησαν ακόμη παράδοση του οπλισμού και απελευθέρωση των επιζώντων αρχιερέων και προκρίτων. Επί­ σης ανελάμβαναν την υποχρέωση να συνο­ δεύσουν με ασφάλεια τους Τούρκους και να τους επιβιβάσουν σε πλοία. Δύο ημέρες αργότερα οι διαπραγματεύ­ σεις διακόπηκαν. Αντίθετα εξαιρετική πρόοδο σημείωσαν οι ξεχωριστές συνομιλίες των πο­ λιορκητών με τους Αλβανούς. Στις 18 Σεπτεμ­ βρίου ο Ελμάζ μπέης και ο Κολοκοτρώνης συμφώνησαν να αποχωρήσουν οι Αλβανοί με τα όπλα τους για την Ηπειρο, αφού ανέλαβαν την υποχρέωση να μην ξαναπολεμήσουν ενα­ ντίον των Ελλήνων. Την επόμενη ημέρα οι Αλ­ βανοί έστειλαν στον Κολοκοτρώνη, για φύλα­ ξη, 13 μεγάλα κιβώτια που περιείχαν τους μι­ σθούς τους και πολύτιμα αντικείμενα. Η συμ­ φωνία των Αλβανών με τους Ελληνες αναστά­ τωσε τους κατοίκους της Τριπολιτσάς. Η ανα­ χώρηση του αλβανικού σώματος χωρίς να έχει εξασφαλισθεί συνθήκη παράδοσης της πό­ λης με όρους ασφαλείας, σήμαινε ότι το τέ ­ λος όλων όσων θα απέμεναν μέσα σε αυτή πλησίαζε. Τότε οι Τούρκοι, οι προερχόμενοι από τις επαρχίες της Πελοποννήσου έβγαι­ ναν στις πύλες και αναζητούσαν τους συμπο­ λίτες τους Ελληνες με την ελπίδα ότι ήταν δυ­ νατό να συνεννοηθούν χωριστά μαζί τους. Οι Φαναρίτες αναζητούσαν τους Ολύμπιους, οι Μπαρδουνιώτες τους Μυστριώτες και οι Καρυτινοί Τούρκοι τους συμπολίτες τους Ελλη­ νες. Ομως οι ομαδικές αυτές προσπάθειες για σωτηρία αποτύγχαναν. Συνθηκολογήσεις ξε­ χωριστές δεν ήταν δυνατό να πραγματοποιη­ θούν. Οσοι από τους Τούρκους είχαν την τόλ­ μη να προχωρήσουν προς τις εχθρικές γραμ­ μές, στηριζόμενοι στην προσωπική τους γνω­ ριμία με τους Ελληνες οπλαρχηγούς και προ­ κρίτους, έπεφταν στα χέρια μεμονωμένων στρατιωτών και εύρισκαν οικτρό τέλος. Μέσα στην πόλη οι Αλβανοί ήταν οι κύριοι της κατάστασης. Κάθε ημέρα επέτρεπαν, από τις πύλες που φρουρούσαν, την είσοδο όποι­ ου Ελληνα ήθελε να συναντήσει στην πόλη κάποιο γνώριμό του πρόσωπο. Οι εισερχόμε­ νοι οδηγούντο στο σπίτι του Ελμάζ μπέη, ό­ που τους παρέχονταν συνοδοί για την ασφάλειά τους, και πήγαιναν όπου ήθελαν. Ετσι οι Ελληνες οπλαρχηγοί είχαν στην πόλη όχι μό­ νο τους κατασκόπους τους, αλλά και τους φα­ νερούς ανιχνευτές τους, τους αγγελιοφό­ ρους τους και περίπου τους αντιπροσώπους τους. Τουρκική εξουσία για να παρεμποδίσει τη φανερή αυτή επικοινωνία με τον εχθρό δεν υπήρχε. Πρώτιστο μέλημα κάθε Τούρκου της Τριπολιτσάς ήταν η προστασία της ζωής και της οικογενείας του. Στο μεταξύ σημειώθηκαν αθρόοι θάνατοι μεταξύ των φυλακισμένων προκρίτων και αρ­ χιερέων. Η εξάντλησή τους ήταν τόσο μεγάλη ώστε ούτε η πιο ανθρώπινη διαμονή κατάφερε να εμποδίσει την επιδείνωση της υγείας τους. Οι θάνατοι αυτοί ανησύχησαν τους Τούρκους, οι οποίοι περιέθαλψαν με ιδιαίτε­ ρη φροντίδα τους εναπομείναντες φυλακι-

61

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

σμένους. Η ζωή τους ήταν η τελευταία ελπίδα για διαφυγή από την καταδικασμένη πόλη. Με ενέργειες μάλιστα του Ελμάζ μπέη αποφασίσθηκε η απελευθέρωση του Θεόδωρου Δεληγιάννη. Τη στιγμή όμως που τον μετέφεραν πάνω σε φορείο έξω από την πόλη πέθανε, ε­ ξαντλημένος από τις κακουχίες. Οι Δεληγιανναίοι, που περίμεναν με χαρά τον αδελφό τους, δέχθηκαν το πτώμα του, γεγονός που τους εξαγρίωσε.

Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Στις 23 Σεπτεμβρίου, ημέρα Παρασκευή, και ενώ το έγγραφο για την αναχώρηση των Αλβανών δεν είχε ακόμα υπογράφει επειδή ε ί­ χαν προκόψει διαφωνίες μεταξύ Κολοκοτρώ­ νη και Αναγνωσταρά, και παράλληλα ο Μου­ σταφάμπεης είχε καλέσει τους αξιωματούχους σε γενική συνέλευση, το τέχνασμα ενός απλού στρατιώτη, του Μανόλη Δούνια από τον Πραστό Κυνουρίας, σήμανε το τέλος της πολιορκίας. Ο Δούνιας αφού έπεισε έναν γνω­ στό του Τούρκο, που φρουρούσε έναν προμα­ χώνα του τείχους κοντά στην πύλη του Ναυ­ πλίου, ότι θα τον προστατεύσει μετά την πτώ­ ση της Τριπολιτσάς, ανέβηκε στα τείχη με δύο συντρόφους του και τον εξουδετέρωσε πριν προλάβει να αντιδράσει. Αμέσως μετά ανέβη­ καν με σχοινιά στο τείχος Αγιοπετρίτες συ­ μπολεμιστές του που περίμεναν την κατάλλη­ λη στιγμή για να δράσουν. Στη συνέχεια έσπα­ Φανταστική σύνθεση άγνωστου Γερμανού λαϊκού καλλιτέχνη. Οι Ελληνες με στολές και διάταξη ευρωπαϊκού στρατού εισβάλλουν στην Τριπολιτσά (Πανόραμα Ελληνικής Επανάστασης).

σαν τις κλειδαριές της πύλης και την άνοιξαν. Ταυτόχρονα ένα από τα πυροβόλα του τ ε ί­ χους είχε στραφεί προς το εσωτερικό της πό­ λης και άρχισε να βάλλει εναντίον του σεραγιού. Από την ανοικτή πύλη του Ναυπλίου όρμησαν στην πόλη οι άνδρες των σωμάτων του Αναγνώστη Κονδάκη, του Γεωργίου Μιχαλάκη, του Παναγιώτη Ζαφειρόπουλου, του Σαράντη και του αρχιμανδρίτη Ιερόθεου Αθανασόπουλου. Αμέσως παραβιάστηκε και η πύλη του Μυστρά και εισέβαλαν από εκεί οι δυνάμεις υπό τους: επίσκοπο Βρεσθένης, Παναγιώτη Κεφάλα, Παπατσώνη, Γιατράκο και Κρεβαττά. Ο Δημήτριος Δεληγιάννης με τους Γορτύνιους, ορμώντας από το οχύρωμα του Ματζαγρά κατέλαβε τον προμαχώνα του σεραγιού. Μέσα σε ελάχιστο χρόνο όλες οι πύλες είχαν παραβιασθεί και η επίθεση των Ελλήνων πραγματοποιείτο από όλα τα σημεία. Οι Τούρκοι που ήταν συγκεντρωμένοι στο σεράϊ, αμέσως μετά την πρώτη έκπληξη, αντί να σπεύσουν προς τους προμαχώνες για να α­ ναχαιτίσουν την ελληνική προέλαση έτρεξαν στα σπίτια τους για να προστατεύσουν τις οικογένειές τους. Οι Αλβανοί, μόλις αντιλήφθηκαν την ει­ σβολή, υπέθεσαν ότι οι Ελληνες αθέτησαν την προφορική τους συμφωνία και ετοιμάστη­ καν να αντιτάξουν άμυνα. Μια κεραυνοβόλα ενέργεια του Κολοκοτρώνη όμως απάλλαξε τα ελληνικά σώματα από την αναπόφευκτη

σύγκρουση με την ισχυρή εκείνη αλβανική δύναμη. Ο Ελληνας στρατηγός έστειλε αμέ­ σως στους Αλβανούς μπέηδες τον Δημήτριο Πλαπούτα, με σκοπό να τους βεβαιώσει ότι η έφοδος έγινε χωρίς τη διαταγή των αρχηγών και να τους βοηθήσει να βγουν από την πόλη. Οι Αλβανοί συγκεντρώθηκαν αμέσως γύρω από τους αρχηγούς τους και υπό τις οδηγίες του Πλαπούτα προχώρησαν προς την πύλη των Καλαβρύτων. Ηταν όλοι ανήσυχοι και έ­ τοιμοι να πυροβολήσουν κατά των Ελλήνων. Δεν γνώριζαν ακόμη τι συνέβαινε και αν έπρε­ πε να πιστέψουν τις διαβεβαιώσεις του απε­ σταλμένου του Κολοκοτρώνη. Τελικά έφθασαν στην πύλη, όπου τους περίμεναν ο Θ. Κο­ λοκοτρώνης, η Μπουμπουλίνα και ο Γιαννάκης Κολοκοτρώνης. Σε μικρή απόσταση από το προκαθορισμένο σημείο συνάντησης βρι­ σκόταν εκείνη την ώρα ο Αναγνώστης Δεληγιάννης με σώμα Γορτυνίων. Ο Ελληνας πρό­ κριτος, τυφλωμένος ακόμη από τον θάνατο του αδελφού του, μόλις είδε τους Αλβανούς να φεύγουν ένοπλοι υπό την προστασία Ελλή­ νων εξοργίστηκε και η οργή του είχε άμεση ε­ πίδραση στους άνδρες του. Οι Γορτύνιοι επι­ τέθηκαν εναντίον των Αλβανών σκοτώνοντας μερικούς και αφαιρώντας τα όπλα από άλ­ λους. Ταυτόχρονα επιτέθηκαν κατά των Αλβα­ νών και μερικοί στρατιώτες του Αναγνωσταρά, που είχε αρνηθεί να αναγνωρίσει τη συν­ θηκολόγηση μαζί τους. Οι Αλβανοί μπροστά στην απρόοπτη αυτή

επίθεση φαντάστηκαν ότι ο Κολοκοτρώνης τούς έριξε σε παγίδα. Τον περικύκλωσαν λοι­ πόν με υψωμένα τα όπλα και του ζήτησαν προστασία, έτοιμοι να τον κτυπήσουν αν εξα­ κολουθούσε η επίθεση. Τότε εκείνος προχώ­ ρησε προς τους Γορτύνιους και φώναξε: “Αν θέλετε, Ελληνες, να βαρέσετε τους Αρβανί­ τες σκοτώστε πρώτα εμένα. Ειδέ και είμαι ζω­ ντανός να το ξέρετε πως όποιος πρωτορίξει σε δαύτους αυτόν θα πρωτοσκοτώσω” . Η φω­ νή του Γέρου αναχαίτισε τους άνδρες του Δεληγιάννη και του Αναγνωσταρά και αποσοβήθηκε η ένοπλη σύγκρουση από την οποία διέτρεχε άμεσο κίνδυνο η ζωή του Κολοκοτρώ­ νη. Οι Αλβανοί συγκεντρώθηκαν στην Αγία Βαρβάρα για να αναχωρήσουν την επομένη και να περάσουν από την επαρχία Καλαβρύ­ των προς την Αιγιαλεία. Εκεί τους δόθηκαν ως όμηροι, για την ασφάλειά τους κατά την πορεία, ο Χρηστάκης Κολοκοτρώνης, ο Βασί­ λειος Δημητρακόπουλος, ο Γκίκας Θεοδώρου Γκίκας και ο Πέτρος Μαρκέζης. Μόλις οι Αλ­ βανοί μπέηδες έφθασαν στον Κορινθιακό κόλπο έστειλαν επιστολή στον Πλαπούτα με την οποία εξέφραζαν την ευγνωμοσύνη τους προς τον Κολοκοτρώνη που τήρησε τη συν­ θήκη, έστω και αν δεν ήταν γραπτή, και τους επέστρεψε άθικτα τα κιβώτια που του είχαν εμπιστευθεί. Μετά την είσοδο των ελληνικών σωμάτων στην πόλη η τουρκική αντίσταση επικεντρώ­ θηκε στην πύλη του Αγίου Αθανασίου, στη Μεγάλη Τάπια, από όπου ρίχνονταν συνεχείς

κανονιοβολισμοί εναντίον των Ελλήνων, και σε αρκετά σπίτια όπου είχαν προλάβει να οχυ­ ρωθούν Τούρκοι στρατιώτες. Παρ’ όλο τον αιφνιδιασμό λοιπόν αντιτάχθηκε άμυνα, κατά την οποία σκοτώθηκαν αρκετοί Ελληνες. Ο­ μως οι Τούρκοι που μάχονταν ακάλυπτοι στους δρόμους και δεν είχαν προλάβει να ο­ χυρωθούν, δεν άντεξαν πάνω από δύο ώρες. Μετά από αυτό οι επιτιθέμενοι Ελληνες πλημ­ μύρισαν την πόλη μαινόμενοι, εξαιτίας της τουρκικής αυτής αντίστασης που στοίχισε ά­ φθονο ελληνικό αίμα. Επειτα άρχισε η επίθεση εναντίον των τουρκικών σπιτιών. Σε αυτά οι Τούρκοι στρα­ τιώτες είχαν προλάβει να οχυρωθούν και απέκρουαν τους Ελληνες με πυκνούς πυροβολι­ σμούς. Ομως προδόθήκαν από τους ενοί­ κους, οι οποίοι έσπευδαν έντρομοι και με πλαστή προθυμία να υποδεχθούν τους επιτι­ θέμενους, ελπίζοντας ότι με αυτό τον τρόπο θα έσωζαν τη ζωή τους. Ηταν μάταιη προσπά­ θεια. Οι νικητές δεν είχαν έλεος για κανέναν. Θρήνοι και σπαρακτικές κραυγές ακούγονταν από τις τουρκικές συνοικίες, όπου συντελείτο άγρια σφαγή. Δεν γινόταν διάκριση φύλου ή ηλικίας. Πολλοί προσέφεραν στους νικητές χρήματα και πολύτιμα είδη για να εξαγορά­ σουν τη ζωή τους, αλλά ούτε αυτό τους ωφέ­ λησε. Οι εξαγριωμένοι εισβολείς πρώτα απ’ όλα ζητούσαν αίμα. Η Μεγάλη Τάπια εξακολουθούσε να αδει­ άζει τα πυροβόλα της και στρατιώτες πυροβο­ λούσαν από τις επάλξεις της. Ομως εναντίον

Πίνακας των Παναγιώτη Ζωγράφου και Ιωάννη Μακρυγιάννη μ ε θέμα την πολιορκία της Τριπολιτσάς. Σημειώνονται οι μάχες Β α λτετσ ίο υ , Κερασιάς , Δολιανών, Βερβαίνων και όλα τα γεγονότα μέχρι τις παραμονές της άλωσης (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

ποιών πλέον; Παντού Τούρκοι και Ελληνες εί­ χαν αναμιχθεί. Οι κανονιοβολισμοί χειροτέ­ ρευαν το κακό. Εδιναν μια τελευταία ελπίδα στους οχυρωμένους Τούρκους και αύξαναν τη μανία των εισβολέων. Τα αντιστεκόμενα σπίτια υπέκυπταν και κυριεύονταν το ένα με­ τά το άλλο. Και εκεί ακολουθούσε μεγαλύτε­ ρη αγριότητα. Οι Ελληνες έριχναν τις γυναί­ κες και τα παιδιά από τα παράθυρα. Οι δρόμοι άρχισαν να καλύπτονται με πτώματα. Αλλα σπίτια τα οποία δεν μπορούσαν να καταλά­ βουν με έφοδο τα πυρπολούσαν. Οι ένοικοι έ ­ ντρομοι έβγαιναν έξω, για να κατακρεουργηθούν αμέσως. Οταν έφθασε ο Κολοκοτρώνης με τον Γιατράκο μέσα στην πόλη το δράμα εί­ χε συντελεσθεί. Οι δρόμοι ήταν σκεπασμένοι από πτώματα και ρυάκια αίματος είχαν σχηματισ θ εί έξω από τα σπίτια. Ο ίδιος ο Γέρος στα απομνημονεύματά του έγραψε: “Από τα τείχη ίσαμε το σεράι το άλογό μου δεν επάτησε στο χώμα... Το ασκέρι οπού ήτον μέσα, το ελληνι­ κό, έκοβε και εσκότωνε, από Παρασκευή έως Κυριακή, γυναίκες, παιδιά και άντρες, τριάντα δύο χιλιάδες, μια ώρα ολόγυρα της Τριπολιτσάς. Ενας Υδραίος έσφαξε ενενήντα” . Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

■*

Ο Κολοκοτρώνης τό τε έτρεξε στους γύ­ ρω από το σεράϊ δρόμους, όταν του ανέφεραν ότι είχαν αποκλεισθεί 300 Αλβανοί που δεν μπόρεσαν να φύγουν μαζί με τους άλλους. Πι­ στός στον λόγο που είχε δώσει θέλησε να τους σώσει. Αλλωστε οι ίδιοι είχαν ζητήσει τον Κολοκοτρώνη για να παραδοθούν. Ομως όταν έφθασε δεν πίστευαν ότι ήταν αυτός. Αξιωμα­ τικός δεν υπήρχε μεταξύ τους για να τον ανα­ γνωρίσει. Παρά τις προσπάθειές του δεν κατάφερε να τους πείσει. “Το κρίμα να είναι στο λαιμό σας", τους είπε ο Γέρος φεύγοντας, “ εγώ δεν πρόδωσα την μπέσα” . Τότε οι Ελλη­ νες πυρπόλησαν τους γύρω δρόμους και όλοι οι αποκλεισμένοι βρήκαν φρικτό θάνατο. Παρά την εκδικητική μανία των Ελλήνων οι επίσημοι Τούρκοι έμειναν άθικτοι. Αμέσως μετά τη φυγή των Αλβανών εισήλθαν στην πό­ λη ο Πετρόμπεης, ο Αναγνώστης Δεληγιάννης και ο Παναγιώτης Κρεββατάς. Κατευθύνθηκαν προς το σεράϊ για να προστατεύσουν τους Τούρκους αξιωματούχους (που έτυχε να βρίσκονται εκεί λόγω της σύσκεψης) και τα χαρέμια των πασάδων, χρήσιμα για την ανταλ­ λαγή των αιχμαλώτων. Τα μεσάνυχτα στην πό­ λη υπήρχε κάποια σχετική ηρεμία. Το μεγαλύ­ τερο μέρος του τουρκικού πληθυσμού είχε σφαγεί. Μαζί του κείτονταν νεκροί και 300 Ελ­ ληνες, θύματα της απεγνωσμένης άμυνας. Την επόμενη ημέρα εξουδετερώθηκαν και οι τελευτα ίοι θύλακες αντίστασης. Δύο σπίτια όπου βρίσκονταν οχυρωμένοι εξισλαμισθέντες Ελληνες παραδόθηκαν στους Δεληγιανναίους. Το σπίτι όπου είχε κλειστεί ο δια­ βόητος αξιωματικός Αλή Τσεκούρας με αρκε­ τούς στρατιώτες και πολλά γυναικόπαιδα πυρπολήθηκε. Κανένας δεν διασώθηκε. Σε ένα άλλο σπίτι είχαν οχυρωθεί δερβίσηδες (οθωμανοί ιερωμένοι) και από εκεί πυροβολού­ σαν εναντίον των Ελλήνων. Το οίκημα παραδόθηκε στις φλόγες. Τραγική υπήρξε και η τύχη πλήθους γυναικών και παιδιών που κατά τις πρώτες ώρες της εφόδου έτρεξαν προς τις πύλες με την ελπίδα της σωτηρίας. Μόλις έφθασαν εκεί είδαν ότι, λόγω της ελληνικής ε­ πίθεσης, που πραγματοποιείτο πλέον από ό­ λες τις εισόδους, ήταν αδύνατο να προχωρή­ σουν. Εκεί διανυκτέρευσαν και ζητούσαν με θρήνους τροφή και ενδύματα, γιατί κρύωναν εκείνη την ψυχρή φθινοπωρινή νύχτα. Επί 24 ώρες παρέμειναν εκεί υποφέροντας από το κρύο και την πείνα. Οι σπαρακτικές εκκλήσεις τους δεν είχαν κανένα αποτέλεσμα. Τελικά α­ παλλάχθηκαν από τα βάσανά τους, αλλά με τρόπο τραγικό. Οι Ελληνες, παρακινούμενοι από έναν οργισμένο στρατιώτη που είχε χάσει τον αδελφό του στις οδομαχίες των προηγού­ μενων ημερών, τους σκότωσαν όλους. Αυτή η ομαδική αιματοχυσία μέθυσε ακόμα περισσό­ τερο τους δράστες της. Ορμησαν προς κάθε κατεύθυνση αναζητώντας κρυμμένους Τούρ­ κους. Ταυτόχρονα επιτέθηκαν με την ίδια μα­ νία εναντίον των εβραϊκών οικογενειών της πόλης. Είχαν θυμηθεί την εχθρική στάση που κράτησαν αυτές απέναντι στην Επανάσταση, αλλά και την εβραϊκή δράση κατά των Ελλή­ νων στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη και στο Αϊβαλί. Για να σταματήσει η αιματοχυσία οι αρχη­

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

γοί εξέδωσαν προκήρυξη σύμφωνα με την ο­ ποία δινόταν αμνηστία σε όλους τους Τούρ­ κους και θεωρείτο σεβαστή η ζωή τους. Ομως επρόκειτο για αμνηστία σε νεκρούς. Η πόλη είχε μεταβληθεί σε ένα απέραντο σφαγείο. Η φρενίτιδα της φυλετικής εκδίκησης έφθασε μέχρι τους τάφους. Το τουρκικό κοιμητήριο ανασκάφηκε και τα οστά πετάχτηκαν στους δρόμους. Στις 26 Σεπτεμβρίου σίγησε και παραδό­ θηκε η τελευταία εστία αντίστασης, η Μεγάλη Τάπια. Τότε σχηματίστηκαν ισχυρές περίπολοι που άρχισαν να απομακρύνουν τους περιφε­ ρόμενους ακόμη στρατιώτες και να διασώ­ ζουν τον εναπομείναντα πληθυσμό. Από τις 34.000 του οθωμανικού πληθυ­ σμού και στρατού σώθηκαν μόνον 8.000 και έ ­ μειναν αιχμάλωτοι των νικητών. Ολοι αυτοί εί­ χαν κατορθώσει να κρυφτούν στα υπόγεια των σπιτιών τους μέχρι που σταμάτησε η αι­ ματοχυσία και πραγματοποιήθηκε περισυλλο­ γή των διασωθέντων. Μόνο ένα μικρό σώμα 38 ενόπλων κατόρθωσε την πρώτη ημέρα της ελ­ ληνικής εισβολής να διαφύγει προς την Αργο­ λίδα και το Ναύπλιο. Με την πτώση της πόλης απελευθερώθη­ καν και οι επιζώντες αρχιερείς και πρόκριτοι. Ομως και αυτοί ήταν τόσο εξαντλημένοι από την πεντάμηνη φυλάκισή τους ώστε όλη την υπόλοιπη ζωή τους υπέφεραν από διάφορες ασθένειες.

Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΣΦΑΓΩΝ Οι σφαγές της Τριπολιτσάς κρίθηκαν από μερικούς ξένους ιστορικούς ως μια από τις φρικιαστικότερες εκδηλώσεις της απανθρω­ πιάς των πολέμων. Επί χρόνια οι αντιπολιτευ­ όμενοι τα φιλελληνικά κομιτάτα της Ευρώπης ανέφεραν σε άρθρα και σε διαλέξεις τους ότι οι σφαγές εκείνες ήταν απόδειξη πως οι Ελλη­ νες είχαν αποβάλει τα χαρακτηριστικά της φυλής που έδωσε στην ανθρωπότητα τα έξο­ χα διδάγματα ευγένειας και ανθρωπισμού και είχαν μετατραπεί σε έναν λαό θηριώδη και η­ μιάγριο, ξένο προς κάθε ανθρώπινο αίσθημα και ανάξιο ελευθερίας. Οι τουρκόφιλοι βρή­ καν επιτέλους ένα γεγονός που προκαλούσε τη φρίκη των ανθρωπιστών, αυτών που συνή­ θως κρίνουν τη ζωή και τους φοβερούς αγώ­ νες ατόμων και λαών μέσα από τα γραφεία και τα σαλόνια τους, σύμφωνα με ωραίες θεω­ ρίες. Η άλωση της Τριπολιτσάς συγκρίθηκε με τις πιο αποτρόπαιες πράξεις βάρβαρων λαών. Απέναντι σε αυτές τις άτοπες συγκρίσεις ο Σπυρίδωνας Τρικούπης υπενθύμισε την άλω­ ση της Ιόππης από τους Γάλλους του Ναπολέοντα. Ολοι οι κάτοικοί της είχαν κατακρεουργηθεί. Και η σφαγή δεν είχε γίνει από σκλά­ βους εναντίον τυράννων, αλλά από τακτικό ευρωπαϊκό στρατό με διαταγή του ίδιου του στρατηγού του. Οι Γάλλοι φιλέλληνες αξιωμα­ τικοί Μάξιμος Ρεμπώ και Μωρίς Περσά εκδή­ λωσαν και αυτοί προς τους Ελληνες φοιτητές που είχαν έλθει από το Παρίσι τον αποτροπια­ σμό τους για τα γεγονότα της Τριπολιτσάς. “Αλλ’ οι νέοι α υτοί” , έγραψε ο Ρεμπώ, “ είχαν ταξιδέψει, είχαν διαβάσει. Και για να υπερασπισθούν τους συμπατριώτας των ανεζήτη-

σαν εις τας κατηγόρους σελίδας της ιστορίας πράξεις αναλόγους προς εκείνας” . Ο Περσά μάς αποκάλυψε τας “ κατηγόρους σελίδας” που ανέφεραν οι, ευρισκόμενοι στην Τριπολιτσά, Ελληνες σπουδαστές του εξωτερικού. Του υπενθύμισαν τα γεγονότα της Γαλλίας του 1793. Τι ήταν πράγματι η άλωση της Τριπολιτσάς απέναντι στις σφαγές του Σεπτεμβρί­ ου, στην τραγωδία της Ναντ και στις άλλες α­ γριότητες της γαλλικής τρομοκρατίας; Οι σφαγές της Τριπολιτσάς ήταν η έκφρα­ ση οργής ενός λαού τυραννισμένου επί αιώ­ νες, οργής που κορυφώθηκε από τη δολοφο­ νία του πατριάρχη Γρηγορίου Eä, από τις σφα­ γές της Κωνσταντινούπολης, της Σμύρνης, του Αϊβαλιού και της Κύπρου, από τη λεηλα­ σία των ελληνικών επαρχιών από τις οποίες πέρασε ο Μουσταφάμπεης, από τους βια­ σμούς των νεαρών γυναικών του Αργους και από τη φονική συμπεριφορά των Τούρκων α­ πέναντι στους φυλακισμένους αρχιερείς και προκρίτους. Στο ελληνικό στρατόπεδο βρί­ σκονταν αρκετοί Αϊβαλιώτες που διψούσαν για εκδίκηση, αφού από την άδικη επιδρομή των Τούρκων εναντίον τους είχαν χάσει τις οικογένειές τους. Οι Ελληνες ήταν οι άνθρωποι για τους οποίους το τουρκικό κράτος είχε κα­ ταργήσει τη δικαιοσύνη, και για τις καταδίκες των οποίων οι δικαστές ανέφεραν ως επιχει­ ρήματα τη φυλετική τους υπόσταση και τη -θρησκεία τους. Επρόκειτο για μια επανάσταση που βά­ φτηκε με το αίμα των εχθρών της, αποδεικνύοντας μια ζωτικότητα άγρια, αλλά αναπό­ φευκτη ώστε να μην υποστεί την τύχη που η ί­ δια επέβαλε στον αντίπαλο. Οι σφαγές δεν πραγματοποιήθηκαν από τακτικό στρατό, αλλά από επαναστατημένο πλήθος. Η έφοδος έγινε χωρίς διαταγή των ο­ πλαρχηγών. Ομως πολλοί από αυτούς μάντε­ ψαν τις σφαγές και εν μέρει τις θέλησαν. ΓΓ αυτό απομάκρυναν από το στρατόπεδο τον Υ­ ψηλάντη, που επιθυμούσε υπογραφή συνθή­ κης και είσοδο των Ελλήνων πολεμιστών στην πόλη με πλήρη τάξη. Το συμπέρασμα ότι οι ο­ πλαρχηγοί θέλησαν τις σφαγές εξάγεται από το ότι δεν πραγματοποίησαν τίποτα σοβαρό για τον περιορισμό της επίθεσης μόνο ενα­ ντίον των τουρκικών στρατιωτικών μονάδων και των προμαχώνων. Τις πρώτες ώρες της ε­ φόδου, βέβαια, η διοίκηση των σωμάτων είχε ξεφύγει από τον έλεγχό τους. Ομως όταν νύ­ χτωσε ήταν δυνατό να σχηματίσουν περιπό­ λους και να περιορίσουν το κακό. Το μόνο για το οποίο φρόντισαν ήταν η αιχμαλωσία και η ασφάλεια των συγκεντρωμένων στο σεράϊ ε­ πίσημων Τούρκων και των χαρεμιών, λόγω της χρησιμότητάς τους. Ο Κολοκοτρώνης έδειξε ενδιαφέρον μό­ νο για τους Αλβανούς. Οχι μόνο για να τηρή­ σει την υπόσχεσή του, αλλά κυρίως γιατί ήθε­ λε να στερήσει την Τριπολιτσά από την υπολο­ γίσιμη δύναμη των υπερασπιστών της. Στα α­ πομνημονεύματά του δεν αναφέρει τίποτα για το συγκεκριμένο θέμα. Τόσο όμως αυτός, όσο και οι υπόλοιποι αρχηγοί, θεώρησαν τις σφαγές ως αναγκαιότητα για την Επανάστα­ ση. Επρεπε να ανοιχτεί μεταξύ των επαναστα­ τών και της οθωμανικής αυτοκρατορίας αγε-

KKTERI

PLAN

Λ Β <·

οf t he

OREK M

M Workmett

V, MtHUotrn

i n 18‘J J .

r in h i ntf-H n t 't h λ d / v u t * * · - a f . t u ir tz h o ö M u l i « / « / t-r'iAr Artjt*n #fii£tnptrwiu H Mi'rt.ir Hutten

J i u m f VtUe*/* _ "

tx ran ! CitadeJ 2 Tmmnr with, rannen meutUtv/

S c a le r f Z t w Y a r d *

3 ß ttla .e*! t t f th e Vüxir

4 ffau-tr i’/'MustAtir Jttty

0 φιλέλληνας Αγγλος συνταγματάρχης Θωμάς Γκόρντον ήταν παρών κατά την τελ ευ τα ία φάση της πολιορκίας της Τριπολιτσάς. Στο σχεδιάγραμμά του όμως σημείωσε τις θ έσ εις που κατέλαβαν διαδοχικά τα ελληνικά στρατεύματα από τις ημέρες της άφιξης του Δημήτριου Υψηλάντη μέχρι τις παραμονές της άλωσης. (Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη)

φύρωτο χάσμα. Επρεπε να αποκλεισθεί ο δρό­ μος μιας πιθανής αμνηστίας ή συνθηκολόγη­ σης (συνηθισμένη κατάληξη σε προηγούμε­ νες εξεγέρσεις). Το μέσο ήταν φρικτό, αλλά μοναδικό. Τα γεγονότα εκείνα βρήκαν την ιστορική τους δικαίωση. Η Επανάσταση εμφανίστηκε βαμμένη με άφθονο τουρκικό αίμα, ασυγχώ­ ρητη μεν, αλλά φοβερή. Οι επιλογές για τους επαναστάτες ήταν πλέον δύο: Ελευθερία ή θάνατος.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η πτώση της Τριπολιτσάς υπήρξε αποφα­ σιστικής ση μασίας για τη ν εδραίωση και τη ν ε­ ξέλιξη του Αγώνα. Η εκκαθάριση του εσωτερι­ κού της Πελοποννήσου δημιουργούσε αυτο­ πεποίθηση στους αγωνιστές, που μπορούσαν πλέον ευκολότερα να κτυπήσουν τα υπόλοιπα τουρκικά φρούρια. Η εξαφάνιση της κυριότερης τουρκικής παρουσίας είχε ανεβάσει το η­ θικό των πολεμιστών στα ύψη. Με τα λάφυρα εξάλλου, στα οποία περιλαμβάνονταν 11.000 όπλα (δεν κατανεμήθηκαν σύμφωνα με τις

προβλέψεις του Υψηλάντη και τις ανάγκες των διαφόρων στρατιωτικών σωμάτων), οπλί­ στηκαν πολλοί αγωνιστές. Η Επανάσταση α­ ποκτούσε διαφορετικές διαστάσεις και ανοί­ γονταν νέες προοπτικές για την οργάνωση του Αγώνα, όχι μόνο στον στρατιωτικό, αλλά και στον πολιτικό τομέα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Τόμος IB’, Εκδοτική Α.Ε., Αθήνα 1979. (2) Γενικό Επιτελείο Στρατού: ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΟΛΕΜΙΚΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, Αθήνα, 1989. (3) Θεόδωρου Κολοκοτρώνη: ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ (ΥΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΑ ΕΙΣ ΤΟΝ ΓΕΩΡΓΙΟ ΤΕΡΤΣΕΤΗ), Εκδόσεις Ωρόρα, Αθήνα, 1992. (4) Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδόσεις Φάρος, Αθήνα, 1983. (5) Μανώλη Βατάλα: ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ (Ο ΓΕΡΟΣ ΤΟΥ ΜΟΡΙΑ), Εκδόσεις Λέων.

MP**

3 m ä e A e r / m r - n r u i s fg f ? r + r * n * d + * * r i n t p*tei/4+n ßatterv L S m a ll fiatterr JTfHrce*

Imitten s>/'.irutfftottem

Orvttum, iHrurutt
v r 'f s r y o 'M x z a 4t Ih r

SBidten'ft

Quarter eftn n r* YffiUtuiit

X

7>yx’(*x tfuit ra m e

the e n i i

o I
the & Φ *

in te n t

1\>WX 5 Hrttse o f 6 Turkish f’rm rtrriei 7 B azar

3 Mrnfurj-

(6) Douglas Dakin: Η ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (1770 -1923), Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέί,ης, Αθήνα, 1989. (7) Νικολάου Γιαννόπουλου: Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΒΑΛΤΕΤΣΙΟΥ, περιοδικό “Στρατιωτική Ιστορία” , τεύχος 8, Μάρτιος 1997. (8) Νικολάου Γιαννόπουλου: ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ, Ο ΓΕΡΟΣ ΤΟΥ ΜΟΡΙΑ, περιοδικό “Στρατιωτική Ιστορία” , τεύχος 31, Μάρτιος 1999. (9)Σ. Θ. Λάσκαρη: ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ (1821-1914), Εκδοτικός οίκος Δημ. Ν. Τζάκα -Στεφ. Δελαγραμμάτικα, Αθήναι, 1947. (10) Χρ.Α. Στασινόπουλου: ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ 1821, Εκδόσεις Δεδεμάδη, Αθήναι, 1979. (11) Διον. Κόκκινου: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ, Εκδόσεις Μέλισσα, Αθήναι, 1957. (12) Σπυρίδωνος Τρικούπη: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ, εκδόσεις Γιοβάνη, Αθήνα, 1925. (13)Σπύρου Μελά: Ο ΓΕΡΟΣ ΤΟΥ ΜΟΡΙΑ, Εκδοτικός οίκος Δ. Δημητράκου Α.Ε., Αθήναι, 1954. (14) Μ.Β. Σακελλαρίου: Η ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΕΥΤΕΡΑΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΝ, 1715-1821, Αθήνα, 1939. (15) Μπάμπη Αννίνου: 01 ΦΙΛΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ 1821, Εκδοτικός οίκος Δημιουργία, Αθήνα, 1995. (16) Παναγή Δ. Ζούβα: Η ΟΡΓΑΝΩΣΙΣ ΤΑΚΤΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΕΤΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ 1821, Αθήναι, 1969.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΓΑΒΡΙΗΛ - ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ Ισ το ρ ικό ς - Α ρχαιόλογος

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΒΑ Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ Β' ΡΑΪΧ 0 Δ ΙΟ Ρ ΙΣ Μ Ο Σ ΤΟ Υ O TTO ΦΟΝ Β ΙΣ Μ Α Ρ Κ Ω Σ Π Ρ Ω Θ Υ Π Ο Υ Ρ Γ Ο Υ ΚΑΙ Υ Π Ο Υ Ρ ΓΟ Υ Ε Ξ Ω Τ Ε Ρ ΙΚ Ω Ν ΤΗΣ Π Ρ Ω Σ Σ ΙΑ Σ ΥΠ Η ΡΞΕ Α Π Ο Φ Α Σ ΙΣ Τ ΙΚ Η Σ Σ Η Μ Α Σ ΙΑ Σ ΓΙΑ ΤΗΝ Π Ο ΛΙΤΙΚ Η , Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Η ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Α Ν Ο Δ Ο ΤΟ Υ ΓΕ Ρ Μ Α Ν ΙΚ Ο Υ ΑΥΤΟ Υ ΒΑΣΙΛΕΙΟ Υ. Σ Τ Ο Χ Ο Σ Τ Ο Υ ΙΚ ΑΝ Ο ΤΑΤΟ Υ Α ΥΤΟ Υ Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Ο Υ ΗΤΑΝ ΝΑ Ε Ν Ω Σ Ε Ι ΤΑ ΔΙΑΣΠ ΑΡ ΤΑ ΓΕ Ρ Μ Α Ν ΙΚ Α ΚΡΑΤΙΔΙΑ, Α Ν Α Β ΙΩ Ν Ο Ν Τ Α Σ Ε ΤΣ Ι ΤΗΝ Ε Ν Δ Ο Ξ Η ΓΕ Ρ Μ Α Ν ΙΚ Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ Τ Ο Υ Μ Ε Σ Α ΙΩ Ν Α ΥΠ Ο ΤΗΝ Α ΙΓ ΙΔ Α ΤΗΣ Π Ρ Ω Σ ΣΙΑ Σ . ΤΟ Κ Υ Ρ ΙΟ Τ Ε Ρ Ο Ε Μ Π Ο Δ ΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ Ε Π ΙΤ Ε Υ Ξ Η ΤΩΝ Σ Κ Ο Π Ω Ν Τ Ο Υ ΗΤΑΝ Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΑΥΣΤΡΙΑ. ΣΤΗ Μ ΑΧΗ ΤΗΣ Σ Α Ν Τ Ο Β Α , ΤΟΝ ΙΟ ΥΛ ΙΟ Τ Ο Υ 1866, 0 Π Ρ Ω Σ Σ ΙΚ Ο Σ ΣΤΡΑΤΟΣ Σ Υ Ν Ε Τ Ρ ΙΨ Ε ΤΟ Ν Α ΥΣ ΤΡ ΙΑ Κ Ο ΚΑΙ Α Ν Ο ΙΞ Ε ΤΟ Ν Δ Ρ Ο Μ Ο ΓΙΑ ΤΗ Δ Η Μ ΙΟ Υ Ρ Γ ΙΑ Τ Ο Υ Β ’ ΡΑΙΧ. Η Μ ΑΧΗ ΑΥΤΗ Θ Ε Ω Ρ Ε ΙΤΑ Ι Ω Σ Μ ΙΑ Α Π Ο ΤΙΣ Ε Λ Α Χ ΙΣ Τ Ε Σ ΤΩ Ν Ο Π Ο ΙΩ Ν Η ΕΚ Β Α ΣΗ Α Ν Ε Τ Ρ Ε Ψ Ε ΚΑΙ Ε Π Η Ρ Ε Α Σ Ε Τ Ο Σ Ο Β Α Θ ΙΑ ΤΗΝ Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Η Ε Ξ Ε Λ ΙΞ Η ΣΤ Η Ν Ε ΥΡ Ω Π Η T O Y 190Υ Α ΙΩ Ν Α .

0 σ τρ α τη γ ό ς Λ ο ύντβ ιχΟ γκουστ ψον Μ π ένεντεκ, δ ιο ικ η τή ς τη ς α υ σ τρ ια κ ή ς σ τρ α τιά ς το υ Βορρά.

ταν τις πρώτες πρωινές ώρες της 3ης Ιουλίου 1866 η πρωσσική στρατιά του πρίγκιπα Φρειδερίκου-Καρόλου κατη­ φόριζε τα υψώματα κατά μήκος του ποταμού Μπίστριτζ και ενώ βροντούσαν οι αυστριακές πυροβολαρχίες από τους λόφους γύρω από τη Σάντοβα, η Πρωσσία θεωρείτο ακόμα ως η πιο αδύναμη από τις τότε Μεγάλες Δυνάμεις. Με­ τά από 10 ώρες μάχης είχε φθάσει στην πρώτη θέση. Η αναμονή, σχεδόν παγκοσμίως, μιας αυστριακής νίκης είχε διαψευσθεί και η ισορ­ ροπία των δυνάμεων είχε ανατραπεί. Η Σάντο­ βα υπήρξε πιθανότατα η πιο αποφασιστική πο­ λεμική σύγκρουση της σύγχρονης εποχής. Για να κατανοήσουμε την πλήρη σημασία αυτού του γεγονότος πρέπει να ανατρέξουμε στον Μεσαίωνα. Από τότε και μέχρι το 1866 η Γερμανία δεν είχε ακόμα διαμορφωθεί σε ένα ενιαίο κράτος. Ηταν διαιρεμένη σε πολλά μι­ κρά κρατίδια-πριγκιπάτα τα οποία συνεχώς ε­ πιβουλευόταν η Γαλλία με σκοπό να επεκτείνει την ισχύ της και την επιρροή της σε βάρος της μοναρχίας των Αψβούργων.

Ο

Με την άνοδο του Φρειδερίκου του Μεγά­ λου στον θρόνο της Πρωσσίας, στο τέλος του 18ου αιώνα, εμφανίζεται στην ευρωπαϊκή σκη­ νή και μία τρίτη Δύναμη, άμεσα ενδιαφερόμενη και αυτή για τα μικρά αυτά γερμανικά κρα­ τίδια. Παρά την εντυπωσιακή της άνοδο, το 1806, στη μάχη της Ιένα, η Πρωσσία συνετρίβη από τον Ναπολέοντα και παρολίγο να εξαφανι­ στεί από τον χάρτη. Μετά την ανόρθωσή της, στις τελευταίες φάσεις των ναπολεόντειων πολέμων, και παρά τις γενναιόδωρες παραχω­ ρήσεις που της έγιναν από το συνέδριο της Βιέννης το 1815, η Πρωσσία ήταν ακόμα αρκε­ τά κατώτερη από την Αυστρία όσον αφορά την έκταση, τον πληθυσμό και τη στρατιωτική ι­ σχύ. Παρόλο που οι ηγεμόνες της επιθυμού­ σαν να επεκτείνουν την επιρροή τους στη Γερ­ μανία, ήταν πολύ δύσκολο γ ι’ αυτούς να συν­ δυάσουν αυτή τη φιλοδοξία με τη βαθιά πίστη που αισθάνονταν ακόμα απέναντι στους Αψβούργους. ΓΓ αυτό και για μεγάλο χρονικό διά­ στημα παρέμειναν ουδέτεροι, αλλά σε στρα­ τιωτική ετοιμότητα, περιμένοντας την εξέλιξη των γεγονότων. Κατά το πρώτο μισό του 19ου αιώνα ο πρωσσικός πληθυσμός έφθασε από τα 9 στα 18 εκατομμύρια κατοίκους. Η Αυστρία είχε Βέ­ βαια διπλάσιο πληθυσμό, αλλά η αυστριακή αυτοκρατορία έπασχε από έλλειψη εθνικής ο­ μοιογένειας. Ακόμα πιο σοβαρό ήταν το γεγο­ νός ότι η πρωσσική οικονομία είχε πετύχει α­ ξιοσημείωτες προόδους. Ηδη από το 1830 η Πρωσσία είχε δημιουργήσει μια γερμανική ζώ­ νη ελεύθερων συναλλαγών, την Zollverein (τελωνειακή ένωση), γκρεμίζοντας τους παραδο­ σιακούς διεθνείς εμπορικούς φραγμούς. Η Αυστρία επιχείρησε να συμμετάσχει σε αυτήν την ένωση, αλλά η οικονομία της ήταν πολύ α­

δύναμη για να αντέξει τον συναγωνισμό με τις χαμηλότερες τιμές του εξωτερικού. Παρόλα αυτά δεν εξελίσσονταν όλα ευνοϊ­ κά για την Πρωσσία. Οι επαναστάσεις του 1848 ενίσχυσαν σημαντικά την αυστριακή ισχύ. Στην ίδια την Πρωσσία μέσα στη δεκαετία του 1860 οι επανειλημμένες συγκρούσεις του βα­ σιλιά με τη φιλελεύθερη αντιπολίτευση, σχετι­ κές με μια μεταρρύθμιση στον στρατό, προκάλεσαν βαθιά συνταγματική κρίση.

67

Ο ΒΙΣΜΑΡΚ ΣΤΟ ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ Το 1862 υπήρξε μία χρονιά σημαντική για την Πρωσσία. Από οικονομικής πλευράς η θ έ ­ ση της στην Ευρώπη ενισχύθηκε με μία συν­ θήκη ελεύθερου εμπορίου με τη Γαλλία. Από πολιτικής πλευράς ο βασιλιάς πήρε το πρώτο μέτρο για να διευθετήσει την κρίση της ανα­ διοργάνωσης του Στρατού, διορίζοντας ως πρωθυπουργό τον Οττο φον Βίσμαρκ Σονχάουζεν, έναν άνδρα δραστήριο και ιδιοφυή. Από το 1862 μέχρι το 1866 ο Βίσμαρκ ακο­ λούθησε την πολιτική που είχε χαράξει με μο­ ναδικό στόχο να εξισώσει την Πρωσσία με την Αυστρία, πράγμα που αναπόφευκτα οδηγούσε στην εκμηδένιση των προσπαθειών των Αυ­ στριακών να ασκήσουν την ηγεμονία τους στη Γερμανία. Αναδιοργάνωσε το στράτευμα αγνο­ ώντας την αντίδραση του κοινοβουλίου, ενώ συγχρόνως εισέπραττε φόρους με ανορθόδο­ ξες μεθόδους. Η στρατιωτική θητεία παρατάθηκε και ο μόνιμος στρατός της Πρωσσίας αυ­ ξήθηκε. Ο Βίσμαρκ υπολόγιζε στην επιτυχία της εξωτερικής του πολιτικής για να κάμψει τις αντιδράσεις των φιλελευθέρων και το κα­ τόρθωσε. Ομως δεν είχε να αντιμετωπίσει μόΣ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

νο την αριστερή πτέρυγα, αλλά και τη δεξιά, διότι σι συντηρητικοί θεωρούσαν το κράτος που εκείνος είχε επιλέξει ως αντίπαλο, την Αυ­ στρία, ως τον φυσικό σύμμαχο της Πρωσσίας εναντίον της Γαλλίας. Ευτυχώς για τα σχέδιά του υπήρχε ένα μέσο που αναπόφευκτα θα χειροτέρευε τις σχέσεις μεταξύ των δύο μεγά­ λων γερμανικών δυνάμεων. Ηταν το ζήτημα του Σλέσβιγκ και του Χολστάιν, δύο δουκάτων που ήδη από το 1848 ήταν το «μήλο της έρι­ δας» μεταξύ της γερμανικής συνομοσπονδίας και του βασιλείου της Δανίας. Το 1864, μετά από μια διαφορά που προέκυψε σχετικά με τα κληρονομικά δικαιώματα των δουκάτων, η Αυστρία και η Πρωσσία κατέ­ λαβαν από κοινού τα δουκάτα και τα έθεσαν υπό κοινό έλεγχο - γεγονός που θα δημιουρ­ γούσε σίγουρα τριβές μεταξύ των δύο χωρών. Ο Βίσμαρκ προετοιμάστηκε μεθοδικά και υπέ­ γραψε συνθήκη με την Ιταλία, έτσι ώστε να α­ πειλήσει την Αυστρία από τον Νότο, ενώ συγ­ χρόνως απέσπασε και την ουδετερότητα της Γαλλίας. Τον Ιούνιο του 1866 η Πρωσσία κατέ­ λαβε και τα δύο δουκάτα. Στη Γερμανία η κοι­ νή γνώμη στράφηκε κατά της Πρωσσίας και η συνομοσπονδία, παίρνοντας το μέρος της Αυ­ στρίας, άρχισε την επιστράτευση. Από εκεί και πέρα η τύχη της Πρωσσίας εξαρτάτο από τις στρατιωτικές της δυνατότητες.

ΟΙ ΑΝΤΙΠΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ

68 ■Η

Στο εξωτερικό λίγοι ήταν ενημερωμένοι για την πραγματική στρατιωτική ισχύ της Πρωσσίας. Ο Φρίντριχ Ενγκελς, στρατιωτικός ανταποκριτής στην εφημερίδα «Manchester Guardian», θεωρούσε τον Πρωσσικό Στρατό ως μία δύναμη σε καιρό ειρήνης που απετελείτο κυρίως από ανεκπαίδευτους κληρωτούς. Αντί­ θετα η ισχύς και η πειθαρχία του αυστριακού ιππικού και πυροβολικού είχαν αποκτήσει διεθνή φήμη στα πεδία των μαχών. Ο Αυστριακός Στρατός απετελείτο από δέκα σειρές κληρω­ τών, δύναμης 83.000 ανδρών, καθεμία από τις οποίες υπηρετούσε οκτώ χρόνια υπό τις ση­ μαίες. Μαζί με τις εφεδρείες έφθανε τις 850.000 άνδρες και θεωρείτο τότε ο πιο πο­

Ο π ρίγκιπ ας-διάδοχος Φ ρ ειδ ερ ίκος -Γ ο υ λιέλμ ο ς τη ς Πρωσσίας ο δ η γ ε ί τη 2η Σ τρ α τιά προς τη νίκη στη Σάντοβα.

λυάριθμος στρατός μετά από αυτόν της Ρω­ σίας. Η επιστράτευση, όμως, αυτού του μεγά­ λου στρατού υπήρξε εξαιρετικά αργή. Αρχισε στις 21 Απριλίου 1866 και μέχρι την έναρξη των εχθροπραξιών με δυσκολία συγκεντρώ­ θηκαν 330.000 άνδρες, το ένα τρίτο των οποί­ ων έπρεπε να κατευθυνθεί κατά της Ιταλίας. Η Πρωσσία αρχίζοντας την επιστράτευσή της την τρίτη εβδομάδα του Μαϊου είχε ήδη 350.000 άνδρες, από τους οποίους οι 250.000 ήταν έτοιμοι να επιτεθούν κατά της Αυστρίας. Ηδη λοιπόν από την αρχή χάθηκε ένα από τα σπουδαιότερα, θεωρητικά, πλεονεκτήματα της Αυστρίας. Ενας άλλος παράγοντας που ώ­ θησε τον Ενγκελς να πιστεύει στην αυστριακή ανωτερότητα ήταν η διάρθρωση της πρωσσικής στρατιωτικής διοίκησης. Το πρωσσικό Επι­ τελείο, που έμελλε να γίνει το πρότυπο για την Ευρώπη μετά τους πολέμους του 1866 και του 1870, δεν είχε ακόμα φθάσει την ασύγκριτη ιε­ ραρχική σταθερότητα που θα αποκτούσε αρ­ γότερα. Μέχρι το 1859 ο αρχηγός του Επιτε­ λείου, Χέλμουτ φον Μόλτκε, δεν είχε άμεση πρόσβαση στον υπουργό Πολέμου. Οι διατα­ γές του προς τις μάχιμες μονάδες άρχισαν να εκδίδονται μόλις από τις 2 Ιουνίου 1866, με την έναρξη δηλαδή του πολέμου κατά της Αυ­ στρίας. Αυτή η απροσδιόριστη θέση του Μόλ­ τκε έκανε τον Ενγκελς να υποθέσει ότι ο βασι­ λιάς και οι πρίγκιπες αναμιγνύονταν στη διοί­ κηση του Στρατού, γΓ αυτό και απέδωσε στην αυστριακή ανώτατη στρατιωτική διοίκηση μία αναμφισβήτητη υπεροχή, παρόλο που ήταν γνωστή η απέχθεια των Αυστριακών αξιωματι­ κών για κάθε είδους επιτελικές εργασίες. Το συμπέρασμα του Ενγκελς οφειλόταν στο ότι ο στρατηγός που διορίσθηκε για να δι­ οικήσει την αυστριακή Στρατιά του Βορρά, ο στρατηγός του πυροβολικού Λούντβιχ Ογκουστ φον Μπένεντεκ, δεν ήταν μέλος της βασιλι­ κής οικογένειας. Η ειρωνεία της τύχης ήταν ότι ο ικανότερος Αυστριακός διοικητής ήταν ένας πρίγκιπας, ο αρχιδούκας Αλμπρεχτ. Ο Μπένεντεκ ήταν ένας από τους πιο δημοφι­ λείς στρατιωτικούς, αλλά γνώριζε ότι δεν ήταν ο πιο προικισμένος για την ανώτατη διοίκηση. Δραστήριος και γενναίος ως επικεφαλής στο

πεδίο της μάχης, έδειχνε μία παράδοξη απά­ θεια σε ό,τι αφορούσε τη στρατηγική διοίκη­ ση. Ο Μπένεντεκ είχε να διοικήσει σωματάρ­ χες που είχαν γαλουχηθεί με την παράδοση του προσωπικού ηρωισμού στο πεδίο της μά­ χης, σε βάρος μιας αυστηρής πειθαρχίας στις διαταγές, και ένα σύστημα διοίκησης που του επέβαλλε τουλάχιστον τρεις επιτελάρχες κα­ τά την κρίσιμη στιγμή της έναρξης της εκ­ στρατείας. Τα αυστριακά στρατεύματα οπλισμένα με το εμπροσθογεμές Lorenz έπρεπε να αντι­ σταθμίσουν ένα σοβαρό μειονέκτημα απένα­ ντι στους Πρώσσους στρατιώτες, οι οποίοι κυ­ ριαρχούσαν στο πεδίο της μάχης με τα περί­ φημα οπισθογεμή τυφέκια Dreyse ραβδωτής κάννης. Εκτός από την υπεροχή σε ταχύτητα και πυκνότητα πυρός το όπλο αυτό έδινε τη δυνατότητα στο πρωσσικό πεζικό να εφαρμό­ ζει μια τακτική διασποράς των τμημάτων του, η οποία δεν ήταν μέχρι τότε δυνατή παρά μό­ νο για τους ελεύθερους σκοπευτές. Ενα άλλο σοβαρό μειονέκτημα του Αυστριακού Στρα­ τού ήταν ότι ακολουθούσε παρωχημένες τα­ κτικές μάχης παρατασσόμενος σε πυκνή τάξη και προσπαθώντας να κλονίσει τη θέληση του αντιπάλου για αντίσταση με τη χρήση της ξι­ φολόγχης. Αυτό αποδείχθηκε καταστροφικό για τον ίδιο διότι εξέθεσε μεγάλες μάζες πεζι­ κού στο ταχύ και πυκνό πυρ των Πρώσσων. Αυ­ τή η αυστριακή τακτική ίσως έφερνε καλύτερα αποτελέσματα αν οι Πρώσσοι κληρωτοί, όχι και τόσο εμπειροπόλεμοι, είχαν υστερήσει σε θάρρος και καρτερία απέναντι στις επιθέσεις των Αυστριακών με ξιφολόγχες. Δεν υστέρη­ σαν όμως (αντίθετα διέπρεψαν), γΓ αυτό χάρι­ σαν τη νίκη στην Πρωσσία.

ΜΙΑ ΔΙΣΤΑΚΤΙΚΗ ΕΝΑΡΞΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ Οι προκαταρκτικές κινήσεις των Πρώσσων ολοκληρώθηκαν στις 6 Ιουνίου 1866, αλλά η εκστρατεία εξελισσόταν με μεγάλη διστακτικότητα. Ο Μόλτκε πήρε τη διοίκηση του Στρα­ τού στις 2 Ιουνίου, αλλά υπαγόταν πάντοτε στον βασιλιά Γουλιέλμο, ο οποίος παρέμενε

γενικός διοικητής του Στρατού. Οι Πρώσσοι πίστεψαν αρχικά ότι οι Αυστριακοί, με τη βοή­ θεια των Γερμανών συμμάχων τους, θα διενερ­ γούσαν επίθεση κατά του Βερολίνου ή κατά του Μπρεσλάου. Το γεγονός αυτό και η αντί­ δραση του Πρώσσου βασιλιά στην εισβολή στο αυστριακό έδαφος κατέληξαν σε μία αμυντική πρωσσική διάταξη στις επαρχίες της Σιλεσίας και της Βοημίας. Εχοντας όμως λιγότερους ενδοιασμούς για τους Γερμανούς συμμάχους της Αυστρίας ο βασιλιάς αποφάσισε την εισβο­ λή στα κρατίδια του Αννόβερου και της Εσσης. Η εκστρατεία υπήρξε σύντομη και στέφθηκε από επιτυχία. Ο Ενγκελς έγραψε στην εφημε­ ρίδα του: «Με ταχύρρυθμες κυκλωτικές κινή­ σεις, κατά τη διάρκεια των οποίων ο Στρατός επέδειξε μία ανέλπιστη ικανότητα στις σύντο­ νες πορείες, σε δύο μέρες κατέλαβαν ολόκλη­ ρη την περιοχή βόρεια μιας γραμμής από την Κολωνία μέχρι το Αϊζεναχ». Στις 16 Ιουνίου ο στρατηγός Χέργουαρθ φον Μπίττενφελντ με τρεις μεραρχίες (τον στρατό του Ελβα) εισέ­ βαλε στη Σαξωνία. Ο στρατός της Σαξωνίας και ο ικανότατος διοικητής του, ο πρίγκιπαςδιάδοχος Αλμπρεχτ, αναδιπλώθηκαν στη Βοη­ μία για να ενωθούν με την κύρια αυστριακή δύναμη. Ο Μπένεντεκ, ενώ θα έπρεπε να είχε ήδη αρχίσει την εισβολή στην Πρωσσία, αντιμετώ­ πιζε ακόμα σοβαρές δυσκολίες στο να συγκε­ ντρώσει τις δυνάμεις του στη βόρεια Βοημία. Δ ιέθετε επτά σώματα στρατού το καθένα από τα οποία κανονικά απετελείτο από τέσσερις ταξιαρχίες, συνολικά 20-30.000 άνδρες. Από τα παραπάνω όμως μόνο ένα, το 1ο Σώμα του στρατηγού Κλαμ-Γκαλλάς, ήταν συγκεντρωμέ­ νο στη θέση του, στη βορειοδυτική άκρη της περιοχής. Τα υπόλοιπα σώματα βάδιζαν αργά προς τα βόρεια της Μοραβίας με κατεύθυνση το Ζόζεφσταντ. Οι Σάξωνες υποχωρώντας προς το Μούνχενγκρατζ ενώθηκαν με το 1ο Σώμα υπό την αρχηγία του πρίγκιπα-διαδόχου της Σαξωνίας. Καμία άλλη δύναμη δεν ήταν ε­ κείνη τη στιγμή ικανή να κλείσει τον δρόμο των Πρώσσων προς τη Βοημία. Η διαταγή για την πρωσσική προέλαση δόθηκε στις 22 Ιουνί­ ου. Στις 18 Ιουνίου ο Μόλτκε είχε γράψει στον επιτελάρχη της 1ης Στρατιάς: «Μέρα και νύ­ χτα οι σκέψεις μου προσπαθούν να βρουν τον τρόπο που θα κάνει τις δύο στρατιές μας όσο το δυνατόν πιο ισχυρές, άσχετα με το ποια θα δεχθεί πρώτη την αυστριακή επίθεση». Οι πα­ ραπάνω δύο στρατιές ήταν η 1η με διοικητή τον πρίγκιπα Φρειδερίκο-Κάρολο (ανηψιό του βασιλιά), στον οποίο υπαγόταν και η στρατιά του Ελβα, και η 2η υπό τον επίδοξο διάδοχο της Πρωσσίας, τον πρίγκιπα Φρειδερίκο-Γουλιέλμο. Και οι δύο στρατιές ήταν ισχυρές και πολυάριθμες. Η 1η μαζί με αυτή του Ελβα αποτελούντο από εννέα μεραρχίες πεζικού, μία ε­ θνοφρουράς και ένα σώμα ιππικού (μια πρωσ­ σική μεραρχία αριθμούσε 15.000 άνδρες). Η 2η είχε οκτώ μεραρχίες. Οι δύο αυτές στρατιές α­ πείχαν η μία από την άλλη 112 χλμ. ορεινού ε­ δάφους, κατά μήκος των συνόρων της Βοη­ μίας. Γι’ αυτό και η διαταγή που τους δόθηκε στις 22 Ιουνίου να προχωρήσουν αναζητώντας ένα σημείο σύγκλισης με κατεύθυνση το Γκιτσίν επικρίθηκε αργότερα με σφοδρότητα. Αν

Γκέρλιτς

ΠΡΩΣΣΙΑ

■ ^Ν ^ΐίΟ νΜ /ΐί/,ιΙ

^*^ίΐριγκιπας I ^Φρειδερίκος Κάρολος

φον Ερβαρτ

'^ > 1 6 .0 0 0

-/ / χ·

Διάδοχος της Πρωσσίας

Γ ι,5 0 0 °

ΙόντολΦ ρ ο Σ Ι Αυστριακό Μίνχενγκρατς ·

Γκίτσιν

ί///

Σάξωνες

24.000 ,

Σάντοβα · ^

φον Μπένεντεκ _

^

' ' ^ '>· - * Γ £ * * ~ - * 2 5 0 · 0 0 0

Η εκστρατεία στη Βοημία 1 8 6 ι > ^

^

Τζόζεφσταντ

" c ic r

*

ο*

*

Περιοχές συγκέντρωσης και το σχέδιο επίθεσης του Μόλτκε.

69

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

οι Αυστριακοί εκινούντο με σύντονες πορείες κάποια από τις δύο πρωσσικές πτέρυγες θα διέτρεχε τον κίνδυνο να συγκρουστεί μόνη της με ολόκληρο τον όγκο του εχθρικού στρα­ τού, με καταστροφικά αποτελέσματα. Ο κίνδυ­ νος μεγάλωνε ακόμα περισσότερο από τη δυ­ σκολία που παρουσίαζε η διάβαση μέσα από ο­ ρεινή περιοχή. Οι Πρώσσοι αγνοούσαν μέχρι τις 2 Ιουλίου το σημείο όπου βρισκόταν ο Μπέ­ νεντεκ. Ο Ενγκελς, που δεν είχε πληροφορηθεί αυτή τη διαταγή του Μόλτκε, έμεινε κατάπλη­ κτος μόλις την έμαθε. «Φαίνεται αδιανόητο», έγραφε, «το ότι ένα τέτοιο σχέδιο συζητήθηκε και ακόμα περισσότερο ότι υιοθετήθηκε από τους άριστα καταρτισμένους αξιωματικούς του πρωσσικού Επιτελείου». Η μόνη ελπίδα που είχαν οι Πρώσσοι στρατιώτες για να ξεφύγουν από τις δυσκολίες στις οποίες τους έρι­ χναν απερίσκεπτα οι στρατηγοί τους ήταν το περίφημο τυφέκιο Dreyse.

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΛΑΘΗ ΤΩΝ ΕΜΠΟΛΕΜΩΝ

JQ ■■

Είναι δύσκολο να αντικρουσθούν αυτές οι κριτικές σχετικά με τους ελιγμούς των Πρώσ­ σων. 0α ήταν πρακτικά αδύνατο να συγκε­ ντρωθεί ολόκληρος ο πρωσσικός στρατός σε μία μόνο γραμμή προέλασης. Εξάλλου ήδη από τις πρώτες μέρες της εισβολής ο ανεφο­ διασμός του γινόταν με μεγάλη δυσκολία. Από την άλλη πλευρά όμως ο κίνδυνος ήταν υπαρ­ κτός. Στις 29 Ιουνίου, για παράδειγμα, όταν ο στρατός του πρίγκιπα-διαδόχου της Σαξωνίας κρατούσε ακόμα το Γκιτσίν κατά του Φρειδερίκου-Καρόλου, η κύρια δύναμη του Μπένεντεκ, έξι σώματα πεζικού και ένα ιππικού, απειλούσε τα τέσσερα σώματα της 2ης πρωσσικής Στρα­ τιάς στον άνω Ελβα. Ευτυχώς για τον Πρώσσο πρίγκιπα-διάδοχο ο Μπένεντεκ, έχοντας την έμμονη ιδέα να πολεμήσει κατά του Φρειδερίκου-Καρόλου, δεν άλλαξε κατεύθυνση. Η πρόθεση του Μπένεντεκ φαίνεται πε­ ρίεργη με δεδομένη την απόσταση που ο Φρειδερίκος-Κάρολος θα έπρεπε να είχε διανύσει για να φθάσει στα θέατρα των επιχειρή­ σεων στον Ελβα και τη βραδύτητα της πορεί­ ας του. Παρά τη συντριπτική υπεροχή του σε σχέση με τις δυνάμεις του πρίγκιπα-διαδόχου Αλμπρεχτ προχωρούσε με μία σύνεση σχεδόν υπερβολική. Το πιστεύω του ήταν: «Δεν υπάρ­ χει συνετότερη τακτική στη στρατηγική από το να διατηρείς τις δυνάμεις σου συγκεντρω­ μένες». Ετσι στις 25 Ιουνίου οι δυνάμεις του ή­ ταν συγκεντρωμένες σε βάθος μεγαλύτερο από μιας ημέρας πορεία, με αποτέλεσμα ο α­ νεφοδιασμός του να είναι σχεδόν αδύνατος. Χειρότερο ακόμα από τακτική άποψη ήταν το ότι δεν είχε γίνει τίποτα για να εντοπισθούν ποιες εχθρικές μονάδες βρίσκονταν μπροστά τους. Το μεγάλο σώμα ιππικού που διέθετε εί­ χε μείνει πολύ πιο πίσω από τη γραμμή προέ­

Ο δομαχίες μ ε τα ξ ύ Αυστριακώ ν και Πρώσσων σ τις 29 Ιο υνίο υ 1866, ό τα ν ο πρίγκιπ αςδιάδοχος Α λμπ ρεχτ οχύρωνε το Γ κιτσ ίν για να α ν τισ τα θ ε ί στον Φ ρειδερίκο-Κάρολο.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

λασης του στρατού. Στις 26 Ιουνίου, ενώ η 2η στρατιά διέσχιζε τα βουνά σε απόσταση 80 χλμ. από εκεί, ο Μόλτκε τηλεγράφησε ότι «μόνο μία ταχύτατη προέλαση της 1ης Στρατιάς θα μπορούσε να απεγκλωβίσει την 2η». Ο Φρειδερίκος-Κάρολος δεν κινήθηκε και δεν βιάστηκε για να ορ­ γανώσει στις 28 Ιουνίου μία κυκλωτική επιχεί­ ρηση κατά των αντίπαλων αμυντικών θέσεων στον ποταμό Ιζερ, μεταξύ Μούνχενγκρατς και Ποντόλ. Δεν επιτάχυνε την πορεία του προς το Γκριτσίν παρά μόνο όταν εξοργίστηκε, μη βρίσκοντας τίποτα μπροστά του παρά την οπι­ σθοφυλακή των Σαξώνων που εξαφανιζόταν μπροστά στις επιθέσεις του. Ο Μπένεντεκ, ο οποίος επαλήθευε πιστά τις προγνώσεις του Μόλτκε, σκόπευε να συναντήσει τον πρίγκιπαδιάδοχο Αλμπρεχτ στο Γκριτσίν. Ο Αλμπρεχτ προετοίμασε λοιπόν την πρώτη του σοβαρή α­ μυντική θέση απέναντι στον Φρειδερίκο-Κάρολο μπροστά από την παραπάνω πόλη. Στις 29 Ιουνίου, ενώ άρχιζε αυτή η πρώτη σύγκρουση, ο Μπένεντεκ βρισκόταν ακόμα στην περιοχή Ζόζεφσταντ-Μιλετίν και ο Αλ­ μπρεχτ αναγκάστηκε να αντιμετωπίσει όσο κα­ λύτερα μπορούσε αυτή τη δύσκολη αναμέτρη­ ση. Η στάση του Μπένεντεκ είναι δύσκολο να κατανοηθεί, ιδιαίτερα το συμπέρασμα που εί­ χε εξαγάγει ότι ο στρατός του Πρώσσου πρίγκιπα-διαδόχου, που βάδιζε από τον Βορρά, δεν παρουσίαζε εκείνη τη στιγμή άμεση απει­ λή για τους Αυστριακούς. Οι συνοριακές μά­ χες που είχαν διεξαχθεί κατά του στρατού του στις 27 και στις 28 Ιουνίου είχαν αποδείξει την εντυπωσιακή ποιότητα και τη συμπεριφορά του πρωσσικού πεζικού. Είχαν επίσης δείξει την ευκαιρία που είχε δοθεί και συγχρόνως χα­ θ εί από τους Αυστριακούς να πλήξουν σοβαρά τον Πρωσσικό Στρατό.

Ο ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΕΙΤΑΙ ΚΟΝΤΑ ΣΤΗ ΣΑΝΤΟΒΑ Η 2η πρωσσική Στρατιά διέσχισε τα βουνά

σε τρεις φάλαγγες: το 1ο Σώμα στον Βορρά βάδισε προς το Τραουτενάου, το Σώμα της Φρουράς στο κέντρο βάδισε προς το Πόλιτς και το Εϋπελ και τα 5ο και 6ο Σώματα στον Νό­ το κατευθύνθηκαν προς το Νασόντ και το Σκαλίτς. Για να αντιμετωπίσει αυτή τη Στρατιά ο Μπένεντεκ έστειλε προς Βορρά δύο σώματα που επιτέθηκαν με σφοδρότητα στους Πρώσσους. Στις 27 Ιουνίου στο Νασόντ το 6ο Σώμα του στρατάρχη βαρώνου φον Ράμμινγκ συγκρούστηκε με την πρωσσική εμπροσθοφυλα­ κή του 5ου Σώματος του στρατηγού φον Στάϊνμετς και τον απώθησε σχεδόν μέχρι τις στενωπούς των βουνών, παρόλο που η θαρρα­ λέα αντίσταση των στρατιωτών του Στάϊνμετς ανέκοψε την ορμή των Αυστριακών. Την ίδια μέρα στο Τράουτενάου το 10ο Σώμα του στρα­ τάρχη φον Γκάμπλεντς εξαπέλυσε εναντίον του 1ου Σώματος των Πρώσσων μια επίθεση τόσο βίαιη ώστε το απώθησε πέρα από τα βου­ νά καταρρακώνοντας ανεπανόρθωτα το ηθικό του αρχηγού του, φον Μπονίν. Αυτή όμως η νί­ κη κόστισε ακριβά στους Αυστριακούς, που έ­ χασαν 4.800 αξιωματικούς και οπλίτες, σε αντί­ θεση με τους Πρώσσους που είχαν μόνο 1.338 απώλειες. Οταν ο φον Γκάμπλεντς επιχείρησε να επαναλάβει αυτή την επιχείρηση την επομένη, κατά της Φρουράς στο Πράουσνιτς, νικήθηκε, επειδή η υποστήριξη που του είχε υποσχεθεί το 4ο Σώμα του στρατάρχη κόμη Φέστετικ δεν κατόρθωσε να φθάσει στην ώρα της. Οι παραπάνω συνοριακές μάχες και η αυστροσαξωνική υποχώρηση έξω από το Γκιτσίν έκαναν τελικά τον Μπένεντεκ να διακρίνει - απελπιζόμενος - τη σοβαρότητα της κατάστα­ σής του. Στις 30 Ιουνίου τηλεγράφησε στον αυτοκράτορα Φραγκίσκο-Ιωσήφ ότι η κατα­ στροφή ήταν αναπόφευκτη για τον Στρατό και του ζήτησε να συνάψει ειρήνη με οποιοδήποτε κόστος. 0 αυτοκράτορας απάντησε φυσι­ κά, πως σε αυτό το στάδιο ήταν ακόμα αδύνα­ το να προχωρήσει σε τέτοιου είδους συνομι­ λίες, Ο Μπένεντεκ πήρε πάλι κουράγιο μόλις αντιλήφθηκε ότι του έμενε ακόμα μία τελευ-

ταία ισχυρή αμυντική θέση για να ανατρέψει την κατάσταση, στους λόφους βορειοδυτικά της Σάντοβα. Μέοα σε δύο μέρες ανασυγκρό­ τησε τις δυνάμεις του κοντά σε έναν μικρό πα­ ραπόταμο του Ελ6α, τον Μπίστριτς. Οι λόφοι που κατέλαβε, από το Πρόμπλους στα νότια μέχρι το Λίπα και το Χλουμ στον Βορρά, ήταν αρκετά υψηλοί για να κυριαρχούν στις προ­ σβάσεις από τα δυτικά. Παρόλα αυτά δημιουργήθηκαν αναχώματα και τοποθετήθηκαν κορ­ μοί που κόπηκαν από ένα μικρό σύδενδρο με­ ταξύ του λόφου του Λίπα και του χωριού της Σάντοβα, κοντά στον παραπόταμο Μπίστριτς. Το αυστριακό πυροβολικό, επίλεκτο και πανίσχυρο με 770 πυροβόλα, όλα σχεδόν ρα­ βδωτά, είχε πάρει θέση μάχης απέναντι από τα πεδία βολής σε προϋπολογισμένη απόσταση από το μέτωπο του Λίπα. Το πεζικό που κρατούσε το μέτωπο ήταν χωρισμένο σε τέσσερα συγκροτήματα. Στο κέ­ ντρο προς Βορρά (Χλουμ-Λίπα) βρίσκονταν το 3ο και το 10ο Σώμα με 44.000 άνδρες και 134 πυροβόλα. Στον Νότο (Πρόμπλους) το Σώμα των Σαξώνων και το 7ο Σώμα είχαν 40.000 άν­ δρες και 140 πυροβόλα. Βορειοανατολικά, με­ ταξύ Χλουμ και Νεντελίστ, το 2ο και το 4ο Σώ­ μα είχαν 55.000 άνδρες και 176 πυροβόλα. Γύ­ ρω από το Βσέσταρ είχε συγκεντρωθεί μία ση­ μαντική εφεδρική δύναμη πεζικού του 1ου και του 6ου Σώματος με 47.000 άνδρες, το Σώμα του Ιππικού (11.435 ιππείς) και το εφεδρικό πυ­ ροβολικό με 320 πυροβόλα. Μία ματιά στον χάρτη φανερώνει ότι αυτή η θέση των Αυ­ στριακών ήταν προσανατολισμένη προς τα δυτικά. Στη βόρεια πλευρά της υψωνόταν ο α­ νοχύρωτος λόφος Χορενόουες, η βορειοανα­ τολική πλευρά στην περιοχή Νεντελίστ-Λοχενίτς έμενε ανοικτή και τίποτα δεν είχε προβλεφθεί για την περίπτωση, θεωρητικά αδιανόη­ τη, που η 2η πρωσσική Στρατιά θα μπορούσε να προελάσει στη δυτική όχθη του Ελβα. Η στάση του Μπένεντεκ δείχνει ότι παρόλο που γνώριζε ότι η 2η Στρατιά βρισκόταν κοντά, υ­ πέθετε ότι οι δύο πρωσσικές στρατιές θα πραγματοποιούσαν την ένωσή τους (πιθανό­ τατα στην περιοχή Γκιτσίν-Μιλετίν) και κατό­ πιν θα εξαπέλυαν την επίθεσή τους στην πε­ ριοχή όπου ο ίδιος ήθελε να δώσει τη μάχη. Με το να στρέψει το μέτωπό του προς τα δυτι­ κά, στην αρχή της σύγκρουσης, έδειξε την α­ περισκεψία του και την άρνησή του να υποθέ­ σει ότι θα μπορούσε να απειληθεί από τον Βορρά.

Ο ΠΡΩΣΣΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΑΡΧΙΖΕΙ ΤΗ ΜΑΧΗ Στις 2 Ιουλίου στο πρωσσικό Γενικό Επιτε­ λείο οι αξιωματικοί πίεζαν για να εφαρμοσθεί το σχέδιο όπως ο Μπένεντεκ περίμενε να εξε­ λιχθεί. Ο Μόλτκε όμως αρνήθηκε να ενώσει τις δύο στρατιές. Κανένας δεν ήξερε πού βρί­ σκονταν οι Αυστριακοί. Παρόλο που η 2η Στρα­ τιά είχε πολεμήσει με δύο εχθρικά σώματα στις 27 και στις 28 Ιουνίου, η επαφή από τότε είχε χαθεί. Ηταν αμφίβολο το ότι ο πρίγκιπαςδιάδοχος θα προλάβαινε να φθάσει εγκαίρως για να συμμετάσχει στη μάχη του Μπίστριτς και να ενισχύσει τον Φρειδερίκο-Κάρολο, ο ο-

Ο σ τρ α τη γ ό ς Χ έλ μ ο υ τ φον Μ ό λτκε, δ ιο ικ η τή ς των πρωσσικών δυνάμεω ν, ήταν υπ όλογος μόνο στον Πρώσσο βασιλιά Γ ουλιέλμο. ποίος στις 29 Ιουνίου βρισκόταν σε απόσταση 32 χλμ. από τον στρατό του Μπένεντεκ. Ο Μόλτκε τότε έδειξε την ευστροφία του. Οταν το βράδυ της 2ας Ιουλίου οι περίπολοι ανήγ­ γειλαν το νέο, ότι το λιγότερο τέσσερα εχθρι­ κά σώματα βρίσκονταν πίσω από τον Μπί­ στριτς, η αντίδρασή του υπήρξε αποφασιστι­ κή. «Δόξα σοι ο θεός», αναφώνησε και έδωσε διαταγή στον πρίγκιπα-διάδοχο να προχωρή­ σει με όλες του τις δυνάμεις κατά του δεξιού πλευρού της παράταξης του εχθρού και να ε ­ πιτεθεί το συντομότερο. Ο Φρειδερίκος-Κάρολος ανυπομονούσε όσο και ο Μόλτκε να επιτεθεί κατά των Αυ­ στριακών. Με μεγάλη δυσκολία πείσθηκε ότι έπρεπε μόνο να τους καθηλώσει μετωπικά, ενώ ο εξάδελφός του θα διεξήγαγε τον αποφασι­ στικό ελιγμό. Οι στρατιώτες του ξεκίνησαν την πορεία τους στις 07.00 της 3ης Ιουλίου. Μόλις ο βασιλιάς και ο Μόλτκε έφθασαν στο αρχηγείο του, γύρω στις 08.00, δόθηκε η δια­ ταγή επίθεσης σε ολόκληρο το μέτωπο. Ο Φρειδερίκος-Κάρολος έπραξε το καθήκον του, παρόλο που είχε πληγωθεί ο εγωισμός του διότι δεν του επιτράπηκε να εξαπολύσει ο ίδιος την αποφασιστική επίθεση. Τρεις από τις μεραρχίες του προχώρησαν προς τα χωριά του Μπίστριτς με κατεύθυνση τον λόφο του Λίπα. Η 3η Μεραρχία κατευθύνθηκε προς το Μοκρόβους και το Ντοχαλίτσκα, η 4η προς το Ούντερ-Ντόχαλιτς, η 8η προς τη Σάντοβα και η 7η προς το Μπένατεκ. Πιο νότια η επικεφαλής με­ ραρχία του Μπίττενφελντ, η 16η, εισήλθε στο Νέσανιτς. Μετά από πεισματική άμυνα Σάξωνες και Αυστριακοί αποσύρθηκαν με τάξη προς τα κο­ ντινά υψώματα. Πιο ασφαλείς πίσω από τις ο­ χυρώσεις τους, άνοιξαν ένα καταιγιστικό πυρ κατά των Πρώσσων, των οποίων τα τυφέκια Dreyse δεν έβρισκαν και πολλούς στόχους. Στις 10.00 τα χωριά ξεκαθαρίστηκαν, αλλά η 3η πρωσσική Μεραρχία καθηλώθηκε από καταιγι­ στικό πυρ του εχθρικού πυροβολικού. Στον δρόμο προς το Λίπα, η 4η και η 8η Μεραρχία υ­

πέφεραν ακόμα περισσότερο, βαδίζοντας σε ακάλυπτο χώρο, ελάχιστα προστατευμένες από το δάσος του Χόλαβαλντ και τα χωριά που καίγονταν εκείνη τη στιγμή, της Σάντοβα και του Ούντερ-Ντόχαλιτς. Οι Αυστριακοί είχαν τοποθετήσει εκεί 17 πυροβολαρχίες με συνο­ λικό αριθμό 160 πυροβόλων, που έβαλλαν κα­ τά των Πρώσσων με καταστροφική ευθυβολία, Στα νότια ο Χέργουαρθ δεν βιάστηκε να δια­ σχίσει το ποτάμι με την 14η Μεραρχία του, που έφθασε τελικά στο Νέσανιτς γύρω στις 11.15. Κατά τη διάρκεια του πρωινού προχώρησε προς τη θέση Πριμ-Πρόμπλους και στη συνέ­ χεια, γύρω στο μεσημέρι, ακινητοποίησε τη Μεραρχία του για δύο ώρες μετά από μία α­ ντεπίθεση των Σαξώνων. Ο Μπίττενφελντ πι­ θανότατα φοβόταν ότι το κέντρο του Φρειδερίκου-Καρόλου δεν θα μπορούσε να αντέξει την εχθρική πίεση. Δεν ήθελε να διακινδυνεύ­ σει να απομονωθεί εκτελώντας έναν ελιγμό που θα μπορούσε να είναι αποφασιστικής ση­ μασίας στο εκτεθειμένο πλευρό των Αυστροσαξώνων.

Η ΝΙΚΗ ΑΛΛΑΖΕΙ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ Η εξέλιξη της μάχης στο βόρειο πλευρό του Φρειδερίκου-Καρόλου άρχισε τελικά να ανατρέπεται. Η 7η πρωσσική Μεραρχία επιτέ­ θηκε μόνη της κατά δύο αυστριακών σωμά­ των. Η δεξιά πτέρυγα των Αυστριακών, που απετελείτο από το 4ο Σώμα του Φέστετικ και το 2ο Σώμα του κόμη φον Τουν-Χόχενσταντ, είχε αρχικά τοποθετηθεί από τον Μπένεντεκ γύρω από το Χλουμ, σε μία γραμμή που περνούσε από το Νεντελίστ και το Λοχενίτς. Οι δύο όμως αυτοί διοικητές, πιεζόμενοι από τους επιτε­ λείς τους, θεώρησαν ότι οι θέσεις τους αυτές απειλούντο από το ύψωμα του Χορενόουες στον Βορρά. Αποφάσισαν λοιπόν να προχωρή­ σουν προς τη γραμμή Μασλόουεντ-Χορενόουες, έστρεψαν το μέτωπό τους κατά 90 μοίρες και άφησαν πίσω τους μόνο μία ταξιαρχία πεζι­ κού και μία μεραρχία ελαφρού ιππικού για να καλύψει τις προσβάσεις από τον Βορρά προς το Νεντελίστ και το Λοχενίτς. Το μνημειώδες αυτό σφάλμα έμελλε να έχει καταστροφικά α­ ποτελέσματα για τους Αυστριακούς. Ο ελιγ­ μός προσωρινά πίεσε ασφυκτικά την 7η πρωσ­ σική Μεραρχία, αλλά η θαρραλέα προέλαση της τελευταίας δέσμευσε έναν δυσανάλογα μεγάλο αριθμό στρατιωτών του εχθρού σε μία μάχη χωρίς αποτέλεσμα. Οταν άρχισε η γενική επίθεση, στις 08.30, η εμπροσθοφυλακή της 7ης πρωσσικής Με­ ραρχίας, με διοικητή τον συνταγματάρχη φον Ζυχλίνσκι, εισερχόταν ήδη στο χωριό Μπένα­ τεκ. Ο στρατηγός φον Φρανσέκυ αποφάσισε να εισέλθει στο Σουϊπβαλντ, ένα δάσος που βρισκόταν δυτικά του Μασλόουεντ και βόρεια του Κιστόουες, το οποίο εκτεινόταν κατά μή­ κος του αυστριακού μετώπου σε 1.800 μ. και είχε βάθος 1.100 μ. Πιο πυκνό από το Χόλαβαλ­ ντ, το Σουϊπβαλντ σκαρφάλωνε μία κορυφογραμμή που περνούσε νότια του Μπένατεκ και ανέβαινε σε έναν λόφο ύψους 840 μ. (15 μ. ψη­ λότερο από τον λόφο του Χλουμ). Ο Ζυχλίνσκι όρμησε μέσα στο δάσος με την υποστήριξη

71

(ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛ.74)

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Π Ο Λ Ε Μ Ι Σ Τ Ε Σ

0 ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΒΕΣΤΦΑΛΙΑΣ (1808-13) ΤΟ Β Α Σ ΙΛ Ε ΙΟ ΤΗΣ ΒΕΣΤΦΑΛΙΑΣ ΗΤΑΝ ΕΝΑ

Βεστφαλός λοχίας λόχου γρεναδιέρων συντάγματος πεζικού γραμμής. Φέρει γαλλικό οπλισμό και διακριτικά (σχέδιο του Σ τέλιο υ Νιγδιόπουλου για τη «Στρατιωτική Ιστορία»),

Το βασίλειο της Βεστφαλίας συγκροτήθηκε επίσημα στις 15 Νοεμβρίου 1807. Στα όριά του περιελήφθησαν τα εδάφη των κατειλημμένων γερμανικών κρα­ τών του Αννόβερου, του Μπραουνσβάιγκ και της Εσσης-Κάσσελ. Από άνδρες του στρατού του τελευ τα ίο υ αυτού κρατιδίου προήλθαν και οι πρώτοι σχηματι­

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΔΗ Μ ΙΟΥΡΓΗ Μ Α ΤΟ Υ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΑ ΜΕ ΣΚΟΠΟ ΝΑ Π ΡΟ ΣΦ ΕΡΘΕΙ ΤΟ ΣΤΕΜ Μ Α ΤΟ Υ ΣΤΟ Ν Ν ΕΑΡΟ ΑΔΕΛΦ Ο ΤΟ Υ ΓΑΛΛΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ ΙΕΡΩΝΥΜ Ο.

σμοί του Στρατού του νέου βασι­ λείου. Τον Δεκέμβριο του 1807 ε ί­ χαν ήδη συγκροτηθεί δύο συ­ ντάγματα πεζικού γραμμής και η πρώτη ίλη ελαφρών ιππέων της Φρουράς. Ως το 1813, οπότε το βασίλειο έπαψε να υφίσταται, ο Στρατός του είχε ενισχυθεί και δ ιέθ ε τε τις εξής μονάδες: τρία

συντάγματα ιππικού της Φρου­ ράς, ένα τάγμα γρεναδιέρων της Φρουράς, ένα τάγμα κυνηγών και ένα τάγμα πεζικού τη ς Φρουράς, ένα τάγμα ελαφρών πεζών και μια πυροβολαρχία τη ς Φρουράς, οκτώ συντάγματα πεζικού γραμ­ μής, τέσσερα τάγματα ελαφρού πεζικού, δύο συντάγματα θωρα­ κοφόρων, δύο ουσσάρων, δύο οεβώ λεζέρ και ένα πυροβολι­ κού. Η συνολική δύναμη του Στρατού πλησίαζε τις 28.000 άν­ δρες. Το πεζικό, τόσο της Φρου­ ράς, όσο και αυτό της γραμμής, ήταν οργανωμένο και εκπαιδευ­ μένο με βάση τον γαλλικό Κανο­ νισμό. Κάθε τάγμα πεζικού δ ιέ­ θ ε τ ε έξι λόχους, από τους οποί­ ους ο ένας ήταν λόχος γρεναδιέ­ ρων (ή καραμπινιέρων στα ελα­ φρά τάγματα), ο δ εύτερος λόχος ακροβολιστών και οι υπόλοιποι τέσσερις λόχοι τυφεκιοφόρων. Τα συντάγματα ιππικού της γραμ­ μής δ ιέθ ετα ν από τέσσερις ίλες. Το σύνταγμα Garde du Corps δ ιέ­ θ ε τ ε μια μόνο ίλη, ενώ τα λοιπά συντάγματα ιππικού της Φρου­ ράς δ ιέθ ετα ν τέσσερις. Το σύ­ νταγμα πυροβολικού δ ιέθ ετε δύο εποχούμενες και μια έφιππη πυροβολαρχίες. Πυροβόλα συνο­ δείας πεζικού είχαν τα τάγματα πεζικού γραμμής. Η πρώτη σοβαρή εμπλοκή του Βεστφαλικού Στρατού ση­ μειώθηκε το 1809 στην Ισπανία. Η 2η βεστφαλική Μεραρχία Πεζι­ κού (έξι τάγματα γραμμής, ένα ε­ λαφρύ, δύο πυροβολαρχίες) συμμετείχε στις επιχειρήσεις κα­ τάληψης της πόλης Ζερόνα. Στα­ διακά η Μεραρχία έπαψε να υφίσταται ενώ το 1813 αποχώρησε από την αφιλόξενη Ισπανία και ο τελευ τα ίο ς Βεστφαλός στρατιώ­ της. Στον πόλεμο του 1809 κατά τη ς Αυστρίας ο βασιλιάς Ιερώνυ­ μος κινητοποίησε δύο βεστφαλικές μεραρχίες. Οι σχηματισμοί αυτοί ενώθηκαν με μια ολλανδι­ κή μεραρχία και συγκρότησαν το

X Σώμα Στρατού της Μεγάλης Στρατιάς του Ναπολέοντα. Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων κατά των Αυστριακών και κατά των ανδρών του «μαύρου» δού­ κα του Μπραουνσβάιγκ οι Βεστφαλοί κατατροπώθηκαν, προκαλώντας από τον βασιλιά τους ως τον τελευ τα ίο άνδρα την ορ­ γή του Κορσικανού δικτάτορα. Η ήττα, πάντως, θα έπρεπε να θεω ­ ρ είτα ι φυσιολογική, αφού η έλ­ λειψη εκπαίδευσης και το χαμη­ λό ηθικό ήταν εμφανή σε όλα τα κλιμάκια του στρατεύματος. Ο βασιλιάς Ιερώνυμος δεν ήταν, λόγω της νωθρότητας και της α­ νικανότητάς του, σε θέση να εξυ­ ψώσει το ηθικό των ανδρών. Αντί­ θ ετα η παρουσία του το καταρ­ ράκωνε. Το 1812 οι Βεστφαλοί συ­ γκρότησαν το VIII Σώμα Στρατού της Μεγάλης Στρατιάς, υπό τη διοίκηση του Ιερώνυμου αρχικά και του στρατηγού Ζουνώ αργό­ τερα. Το Σώμα αριθμούσε αρχικά 28.000 άνδρες, μέχρι την παρα­ μονή της μάχης του Μποροντίνο όμως, η δύναμή του είχε φθάσει τις 10.000 μαχητές. Στη μάχη αυ­ τή με τη συνεργασία των Πολω­ νών του Πονιατόφσκι και των αν­ δρών του Νέυ οι Βεστφαλοί πο­ λέμησαν ικανοποιητικά. Οι απώλειές τους όμως ξεπέρασαν το 1/4 της αρχικής τους δύναμης. Τελικά από τη Ρωσία επέστρεψαν 800 μόλις Βεστφαλοί. Η προσπά­ θ εια των Γάλλων να αναδιοργα­ νώσουν τον Βεστφαλικό Στρατό απέδωσε πενιχρά αποτελέσματα. Η νίκη των Συμμάχων έναντι του Ναπολέοντα στη Λειψία σήμανε το τέλος του βεστφαλικού βασι­ λείου, το οποίο διαλύθηκε. Ως κατακλείδα θα μπορούσε να λ ε­ χθ εί ό τι ο Βεστφαλικός Στρατός, ένας στρατός ανεπαρκώς εκπαι­ δευμένος και στελεχωμένος και με ελάχιστη πίστη στα μεγάλα γαλλικά «ιδανικά», πολέμησε αξιοπρεπώς όπου κλήθηκε να α­ ντιμετωπίσει ισάξιους αντιπά­ λους.

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ

ΙΠΠΟΤΗΣ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ 1290

«THE BAVARIAN» ΓΕΡΜΑΝΙΑ 13ος ΑΙΩΝΑΣ

EL VIEJO DRAGON, 54 mm

ΕΜΙ, ΣΕΙΡΑ WARLORD WAR-08, 54 mm

Ενα έφιππος ιππότης του Μεσαί­ ωνα είναι το θέμα της ισπανικής εται­ ρίας. 0 γλύπτης έχει επιτύχει όμορφη και ρεαλιστική στάση προσφέροντας ένα μικρό αριστούργημα. Τα 15 κομ­ μάτια είναι εξαιρετικής ποιότητας και αποδίδουν κατά τον καλύτερο δυνα­ τό τρόπο τον έφιππο ιππότη. Σίγουρα μπορεί να αποτελέσει ένα κομμάτι συλλογής βάφοντάς το είτε σύμφωνα με τις οδηγίες του κιτ, είτε με κάποια άλλη προσωπική επιλογή.

Μια όμορφη έφιππη φιγούρα από την ιταλική εταιρία, που απει­ κονίζει τον λαβαροφόρο του Λου­ δοβίκου Δ' της Βαυαρίας. Τα 20 κομμάτια της υπόσχονται ένα γρή­ γορο και άριοτο αποτέλεσμα με εύκολη κατασκευή. Μια φιγούρα που προκαλεί για την απόκτησή της.

.V

AYMER DE VALENCE 13ος ΑΙΩΝΑΣ ΕΜΙ, ΣΕΙΡΑ WARLORD WAR-06, 54 mm Ο Αϊμερ ντε Βάλανς (Aymer de Valence) γεννήθηκε το 1270 και πέθανε το 1324. Ηταν γιος του William de Valence και εξάδελφος του Εδουάρδου Α'. Ελαβε μέρος με τον αγγλικά στρατό στη μάχη του Μπάνοκμπερντο 1314.0 γλύπτης Ezio Pannitteri αποδίδει μια σχετικά ήρεμη, αλ­ λά ταυτόχρονα ρεαλιστική στάση. Τα 18 κομμάτια χαρακτηρίζονται από άριστη λεπτομέρεια και ποιότητα. Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να αντλήσετε από το βιβλίο της Osprey «The Scottish and Welsh Wars 1250-1400», της σειράς Men-at-Arms.

PETER OF DREUX, DUKE OF BRITTANY, 1250 EL VIEJO DRAGON CG 28, 54 mm Ο δούκας της Βρετάνης Πιέρ ντε Ντρε (Peter of Dreux) ήταν ένας επιφανής ευγενής που ενεπλάκη ε ­ νεργά στις Σταυροφορίες. Στη μάχη της Μανσούρο (1250), όπου πάρα πολλοί χριστιανοί ευγενείς έχασαν τη ζωή τους, ο δούκας τραυματίοτη- -----κε σοβαρά στο πρόσωπο από ξίφος και το τραύμα αυτό αργότερα τον οδήγησε στον θάνατο. Η φιγούρα της El Viejo απεικονίζει τον δούκα σε μια ήσυχη στάση, προσφέροντας ένα καραπασόν χωρίς πολλές πτυχώσεις και διευκολύνοντας έτσι κατά πολύ το βάψιμό του. Η χρησιμοποίηση του δεύτερου κεφαλιού-κράνους (great helum) που προσφέρεται εναλλακτικά στο κιτ επιτρέπει πολ­ λές άλλες επιλογές ιπποτών εποχής ή σταυροφόρων. Το θέμα είναι ε­ μπνευσμένο από το βιβλίο της Osprey «The Crusades», της σειράς Elite.

ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΕΡΡΙΚΟΣ Η’ 1511 EL VIEJO DRAGON CG19, 54 mm Η έφιππη φιγούρα απεικονίζει τον Βασιλιά Ερρίκο Η’ σε αγώνες επίδειξης-κονταρομαχίας στο Γουέστμινστερ το 1511. Αποτελείται από 24 κομμάτια πολύ καλής λεπτομέρειας και σίγουρα το αποτέλεσμα θα ικανοποιήσει και τον πιο απαιτητικό μοντελιστή ή συλλέκτη φιγούρων του είδους.

Ολες οι παραπάνω φιγούρες δ ια τίθ εντα ι από το κατάστημα Modelling Center (Ομήρου 2, Νέα Σμύρνη, τηλ. 9323665, e-mail: modellingcentre @ hotmail.com). Επίσης ε κ ε ί δια τίθ εντα ι φιγούρες όλων των γνωστών εταιριών και βάφονται φιγούρες επί παραγγελία. Τα προϊόντα του καταστήματος στέλνονται με αντικαταβολή σε όλη την Ελλάδα.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

(ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛ. 71)

■■

της 14ης Ταξιαρχίας, που διοικούσε ο φον Γκόρντον, και κατόρθωσε να διώξει τους υπε­ ρασπιστές του, ένα τμήμα της ταξιαρχίας του Μπράντενσταϊν του 4ου Σώματος. Οι Αυστρια­ κοί επιχείρησαν πολλές αντεπιθέσεις προσπα­ θώντας να ανακαταλάβουν τις χαμένες θέσεις τους, με ολοένα και μεγαλύτερες δυνάμεις, ό­ λες όμως απέτυχαν στον σκοπό τους με σοβα­ ρές απώλειες. Κατά τη διάρκεια της ημέρας τρεις από τις ταξιαρχίες του Φέστετικ, του Μπράντενστάϊν, του Ποέκχ και του Φλάϊσχάκερ, εκμηδενίστη­ καν και ο ίδιος ο Φέστετικ τραυματίστηκε. Ο υ­ πασπιστής του, Μολλινάρυ, ακόμα πιο πεισμα­ τάρης και αποφασισμένος να διώξει τους Πρώσσους από το Σουϊπβαλντ, ζήτησε νέα ξεκούραστα στρατεύματα από το 2ο Σώμα. Η θ έ ­ ση του Φρανσέκυ θα είχε γίνει απελπιστική αν οι Αυστριακοί είχαν ρίξει το δικό τους 2ο Σώμα κατά του πλευρού του. Οι Αυστριακοί όμως όλο και περισσότερο βάδιζαν προς τη συντρι­ βή τους. Γύρω στις 11.30 ο Μπένεντεκ αντιλήφθηκε ότι οι φόβοι του έμελλαν να πραγματο­ ποιηθούν: η 2η πρωσσική Στρατιά μπορούσε ανά πάσα στιγμή να εμφανιστεί στο πεδίο της μάχης. Ηδη οι μονάδες της 1ης Μεραρχίας της Φρουράς είχαν φθάσει στο Ουρσόουνιτς, ξεκι­ νώντας από το Ντομπράουϊτς, έχοντας λάβει το μήνυμα που είχε στείλει ο Φρανσέκυ, ζητώ­ ντας επειγόντως βοήθεια στο αριστερό του πλευρό τη στιγμή που εξαπέλυε την επίθεσή του κατά του Σουϊπβαλντ. Ομως εκτός από αυ­ τή τη Μεραρχία και το εφεδρικό πυροβολικό του Σώματος της Φρουράς με διοικητή τον τολμηρό Καρλ Φρίντριχ, πρίγκιπα του Χόχενλόχε-Ινγκελφίνγκεν, η υπόλοιπη 2η Στρατιά αργούσε να φθάσει στο πεδίο της μάχης. Το 1ο Σώμα του φον Μπονίν, ταλαιπωρημένο από την περιπέτειά του στο Τραουτενάου, ήταν ιδι­ αίτερα διατακτικό. Ο πρίγκιπας του Χόχενλόχε σημειώνει ότι γύρω στις 11.30, ενώ βρισκόταν ακόμα στο Τσοτομπόρεκ και ήταν έτοιμος να επιτεθεί στους Αυστριακούς στο Τζέρισεκ, ο πρίγκιπας-διάδοχος Φρειδερίκος-Γουλιέλμος ανέβαινε στη σέλλα για να κατοπτεύσει την κατάσταση. Μέχρι τότε νόμιζε ότι ο Μπένε­ ντεκ υποχωρούσε πέρα από τον Ελβα, εκείνη όμως τη στιγμή κατάλαβε ότι ολόκληρος ο Αυ­ στριακός Στρατός είχε εμπλακεί κατά του Φρειδερίκου-Καρόλου και ότι είχε αρχίσει η κυρίως μάχη. «Εχω δύο επιλογές», είπε. «Μπο­ ρώ να βαδίσω για να ενωθώ μαζί του-αλλά θα αργήσω πολύ για να φθάσω μέχρι εκεί-ή μπο­ ρώ να πάω κατευθείαν και να τους κτυπήσω από πίσω και από το δεξιό πλευρό τους. Στείλ­ τε σήμα στον Φρειδερίκο-Κάρολο για να μάθει ότι βρίσκομαι εδώ!». Αυτή η απόφαση, που έμελλε να τρέψει την προέλαση προς τα ανατολικά, προς το Χαρενόουες, αποδείχθηκε αποφασιστική. Εκείνη τη στιγμή η 1η Μεραρχία της Φρουράς διενερ­ γούσε την επίθεσή της υπό τη διοίκηση του βαρώνου Χίλλερ φον Γκάρτρινγκεν, ενώ το μέ­ τριο 6ο Σώμα βάδιζε προς τα αριστερά, προς το ποτάμι Τροτίνα. Λίγο μετά τις 13.00 ο Χίλλερ κατέλαβε το Χαρενόουες και, αγνοώντας τη

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

0 Φρειδερίκος-Κάρολος, ο Πρώσοος πρίγκιπας του οποίου η τακτική έκανε τον Μόλτκε να ανησυχήσει. Ετοιμαζόταν να υποχωρήσει τη στιγμή που βρισκόταν κοντά στη νίκη.

διαταγές στο 4ο Σώμα (το οποίο τις αγνόησε) για να παραμείνει ενωμένο με το 3ο Σώμα. Διέ­ ταξε επίσης ένα τμήμα της εφεδρείας, το 6ο Σώμα, να κινηθεί προς το βορειοανατολικό πλευρό της παράταξης. Ανακάλεσε όμως αμέσως την τελευταία του διαταγή διότι περίμενε ακόμα την κατάλληλη ευκαιρία για να ε ­ ξαπολύσει την επίθεσή του κατά του Φρειδερίκου-Καρόλου. Οι προοπτικές στο μέτωπο του Μπίστριτς έμοιαζαν ακόμα ευνοϊκές για τους Αυστρια­ κούς. Η άμυνα κρατούσε και οι Πρώσσοι καθη­ λωμένοι είχαν αρχίσει να εξαντλούνται. Στο στρατηγείο του βασιλιά Γουλιέλμου τα νεύρα ήταν τεντωμένα. Μόνο ο Μόλτκε διατηρούσε την ψυχραιμία του. Οταν ο βασιλιάς τον ρώτη­ σε για τις προετοιμασίες μιας ενδεχόμενης υ­ ποχώρησης, ο Μόλτκε απάντησε: «Δεν θα υπάρξει υποχώρηση. Εδώ διακυβεύεται η ίδια η ύπαρξη της Πρωσσίας». Με μια αισιοδοξία που οι παριστάμενοι δεν κατανοούσαν, συ­ μπλήρωσε: «Η Μεγαλειότης σας θα κερδίσει σήμερα όχι μόνο τη μάχη, αλλά ολόκληρη την εκστρατεία». Ο Μόλτκε είχε δίκιο. Ο Μπένε­ ντεκ δεν έπραξε απολύτως τίποτα, ούτε καν στο νότιο πλευρό του, που ήταν επικίνδυνα εξασθενημένο από τη σταδιακή κατάρρευση της άμυνας των Σαξώνων υπό την πρωσσική α­ ριθμητική υπεροχή. Γύρω στις 15.00 ένας αξιω­ ματικός του πρωσσικού επιτελείου όρμησε στο αρχηγείο και ανήγγειλε ότι οι Πρώσσοι εί­ χαν καταλάβει το Χλουμ. Ο Μόλτκε αρνήθηκε να το πιστέψει.

Η ΚΡΙΣΙΜΗ ΣΤΙΓΜΗ

Ο π ρίγκιπ ας-διάδοχος Φ ρειδ ερ ίκοςΓ ουλιέλμος, α ρ γ ό τερ α κά ιζερ μ ε το όνομα Φ ρειδ ερίκος Γ ’, το 1888 κ ά θ ισ ε στον 3ρόνο τη ς Πρωσσίας μόνο για 99 μ έρ ες .

διαταγή που του έλεγε να κρατήσει τη θέση του μέχρι να έλθει το 5ο Σώμα για να τον προ­ στατεύσει από ενδεχόμενο πλευροκόπημα των Αυστριακών, προέλασε μέχρι τα περίχωρα του Μασλόουεντ, προς το Χλουμ, έχοντας μπροστά του την οπισθοφυλακή του 2ου και του 4ου αυστριακού Σώματος.

Η ΑΔΡΑΝΕΙΑ ΤΩΝ ΑΥΣΤΡΙΑΚΩΝ Ο Μπένεντεκ είχε ειδοποιηθεί δύο ώρες πριν για την άφιξη του πρίγκιπα-διαδόχου, αλ­ λά συμπεριφέρθηκε σαν να ήταν αποφασισμέ­ νος να διώξει αυτό τον νέο εφιάλτη που πλη­ σίαζε γοργά εναντίον του. Καμία κατόπτευση δεν διατάχθηκε για να παρακολουθήσει την πορεία των Πρώσσων. Πολύ αργότερα έδωσε

Ενας πολεμικός ανταποκριτής παρατηρώ­ ντας τη μάχη της Σάντοβα περιέγραψε δραμα­ τικά τη στιγμή που το πεζικό του Χίλλερ απω­ θούσε τους Αυστριακούς - οι οποίοι είχαν αιφνιδιαστεί - έξω από το Χλουμ και προς την κα­ τεύθυνση του Ρόσμπεριτς: «Ηταν μια τρομερή στιγμή. Οι Πρώσσοι αρπάζοντας την ευκαιρία που τους παρουσιαζόταν διείσδυσαν στο κέ­ ντρο της θέσης. Πανικόβλητοι οι Αυστριακοί επιτελείς έσπευσαν στις εφεδρείες για να καλέσουν επειγόντως σε βοήθεια ένα τμήμα του πυροβολικού του μετώπου. Ολοένα και περισ­ σότερα συντάγματα με σκούρα μπλε στολή εμφανίζονταν από όλες τις πλευρές. Από τις τάξεις τους οι ομοβροντίες έγιναν ακατάπαυστες. Οι πυροβολητές τους έτρεξαν και από την πλαγιά πλευροκόπησαν το κύριο αυστρια­ κό σώμα στη δεξιά πτέρυγα και τις εφεδρείες του. Οι Αυστριακοί διασκορπίστηκαν στα γύρω δάση στον δρόμο προς την Πράγα... Οι σκού­ ρες μπλε στολές που εμφανίστηκαν από τα δεξιά μυρμήγκιαζαν στην κοιλάδα σαν να έβγαιναν μέσα από τη γη». Ευτυχώς για τους Αυστριακούς οι Πρώσσοι ήταν πολύ λιγότεροι απ' ότι αυτή η αφήγη­ ση μας κάνει να πιστεύουμε. Επιπλέον έγινε ένα τακτικό σφάλμα από αδράνεια, όταν ο κό­ μης Τουν, ο οποίος είχε κατορθώσει να αποσπάσει δύο άθικτες μεραρχίες από τη σύ­ γκρουση στο Σουϊπβαλντ, τις έριξε στη μάχη με κατεύθυνση τον Ελβα. Ο ταξίαρχος φον Αππιάνο, η ταξιαρχία του οποίου είχε υπερασπί­ σει το Χλουμ, ακολούθησε. Ο Μπένεντεκ έχο-

ντας επιτέλους συνειδητοποιήσει τον κίνδυνο έδειξε τις μαχητικές του ικανότητες. Το 6ο Σώ­ μα του Ράμμινγκ προχώρησε προς το μέτωπο και μετά από έναν καταιγιστικό Βομβαρδισμό του εφεδρικού πυροβολικού, ο οποίος μετέ­ τρεψε σε φλεγόμενα ερείπια το Χλουμ και το Ρόσμπεριτς, εξαπέλυσε τη μία επίθεση μετά την άλλη, κατά της μεραρχίας του Χίλλερ. Με­ τά από άγριες μάχες το Ρόσμπεριτς καταλή­ φθηκε και ανα καταλήφθηκε. Οι απώλειες και από τις δύο πλευρές ήταν τρομακτικές. Η πρωσσική φρουρά κράτησε το Χλουμ και τελι­ κά συνέτριψε την έφοδο του Ράμμινγκ, ενώ συγχρόνως απέκρουσε και μία οργανωμένη ε ­ πίθεση του 3ου αυστριακού Σώματος από το Λίπα. Λεπτό προς λεπτό το αυστριακό πεζικό, που προχωρούσε σε πυκνές φάλαγγες, θερ ί­ στηκε από το ανελέητο πυρ των τυφεκίων Dreyse. Τελικά ο Μπένεντεκ απέσυρε τον Ράμμινγκ και εξαπέλυσε την τελευταία του εφ ε­ δρεία, το 1ο Σώμα του Κλαμ-Γκαλλάς, για να καλύψει την υποχώρηση του υπόλοιπου στρα­ τεύματος. Για μία ακόμα φορά η ηρωική επίθε­ ση ήταν καταδικασμένη σε συντριβή. Το 1ο Σώμα υπέστη το ένα τέταρτο των συνολικών αυστριακών απωλειών στη ΣάντοΒα. Το ηρωικό κατόρθωμα της πρωσσικής φρουράς που κράτησε το Χλουμ-Ρόσμπεριτς υπήρξε ακόμα πιο εκπληκτικό από αυτό της 7ης Μεραρχίας στο Σουϊπβαλντ, αλλά γύρω στις 16.30 η πίεση είχε γίνει πλέον ασφυκτική και το πυροβολικό του Χόχενλόχε είχε αρχίσει να εξαντλεί τα πυρομαχικά του. Εκείνη τη στιγμή ο Χίλλερ πληροφορήθηκε, λίγα δευτε­ ρόλεπτα πριν σκοτωθεί από ένα θραύσμα οβί­ δας, ότι το 1ο Σώμα του φον Μπονίν κατέφθανε πίσω του. Οι αυστριακές δυνάμεις κατέρρεαν, αλλά χάρη στο κουράγιο και την πειθαρχία του πυ­ ροβολικού και του ιππικού τους ο Μπένεντεκ κατάφερε να αποφύγει την πλήρη καταστρο­ φή του στρατεύματος. Οταν το 11ο και το 3ο Σώμα μαζί με τα υπολείμματα του 2ου και του 4ου Σώματος άρχισαν την υποχώρησή τους από τους λόφους, υπό την κάλυψη των γενναί­ ων Σαξώνων, το αυστριακό ιππικό κάλπασε σε μία τελευταία απελπισμένη επίθεση κατά του εχθρού. Αντιμετωπίζοντας το φονικό πυρ του πεζικού 39 ίλες, που αποτελούντο από τους

Το 64ο α υ σ τρ ια κό Σ ύ ντα γμ α Π εζικο ύ μ ά χ ετα ι κ α τά των Πρώσσων ουλάνων στο Μ πίσκουπ ιτς.

καλύτερους ιππείς της Ευρώπης, επιτέθηκαν κατά κύματα πείθοντας τους Πρώσσους ότι η καταδίωξη του στρατού που υποχωρούσε θα ήταν καθαρή τρέλλα. Αυτή η επίθεση όχι μόνο εξάρθρωσε το πρωσσικό ιππικό, αλλά έδωσε και τον χρόνο στο εφεδρικό αυστριακό πυρο­ βολικό του φον Χόφμπάουερ να παρατάξει μία γραμμή για να καλύψει την υποχώρηση του πε­ ζικού. Μέχρι το βράδυ το πυροβολικό σάρωνε ακατάπαυστα το πεδίο μάχης με τέτοια αυτα­ πάρνηση και ευστοχία ώστε αργότερα το πρωσσικό Γενικό Επιτελείο παραδέχθηκε ότι οι νικητές δεν είχαν ιδέα της έκτασης της αυ­ στριακής ήττας. Οταν έδυσε ο ήλιος οι Πρώσσοι σταμάτη­ σαν την προέλασή τους. Η διαταγή του Μόλ­ τκε να συνεχιστεί η καταδίωξη του εχθρού την επομένη έγινε δεκτή χωρίς μεγάλο ενθουσια­ σμό. Οι απώλειες του Πρωσσικού Στρατού ήταν 359 αξιωματικοί και 8.794 στρατιώτες. Από αυ­ τούς οι νεκροί ήταν 99 αξιωματικοί και 1.830 στρατιώτες. Οι απώλειες των Αυστριακών α­ ριθμούσαν 1.313 αξιωματικούς και 41.499 στρατιώτες, από τους οποίους 330 αξιωματικοί και 5,328 στρατιώτες ήταν νεκροί, 509 αξιωμα­ τικοί και 21.661 στρατιώτες αιχμάλωτοι και 43 αξιωματικοί και 7.367 στρατιώτες αγνοούμε­ νοι. Οι Σάξωνες είχαν 15 αξιωματικούς και 120 στρατιώτες νεκρούς. Ενας λοχίας της περίφημης αυστριακής ταξιαρχίας «Μαύρη και Κίτρινη» ανέφερε αρ­ γότερα σε έναν Γερμανό πολεμικό ανταποκρι­ τή: «Πολεμήσαμε αναμφισβήτητα όσο μπορέ­ σαμε καλύτερα, αλλά κανένας δεν θα μπορού­ σε να αντέξει για πολύ κάτω από το ταχύ και καταιγιστικό πυρ των Πρώσσων». Αλλοι παρα­ τηρητές όπως ο Ενγκελς έγραψαν ότι αυτή η νίκη δεν μπορούσε να αποδοθεί σε ένα μόνο όπλο. Οφειλόταν κυρίως στο προσωπικό θάρ­ ρος και την τόλμη του απλού Πρώσσου στρα­ τιώτη, από τον οποίο κανένας δεν περίμενε τόσα με την ελάχιστη πολεμική εμπειρία που είχε μέχρι τότε. Ανενόχλητος από τους Πρώσσους ο Αυτοκρατορικός Αυστριακός Στρατός παρέμεινε στην περιοχή μέχρι και μετά τις 3 Ιουλίου. Οι προκαταρκτικές συνομιλίες για μία συνθήκη ειρήνης δεν έφεραν αποτέλεσμα κι έτσι ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος-Ιωσήφ έδωσε διατα­ γή στη νικηφόρα Στρατιά του Νότου (η οποία υπό την αρχηγία του αρχιδούκα Αλμπρεχτ είχε νικήσει τους Ιταλούς στην Κουστόζα) να τον συναντήσει. Τα στρατεύματα ενώθηκαν στις

22 Ιουλίου κοντά στη Βιέννη, μετά από μία πε­ ριπετειώδη υποχώρηση του Μπένεντεκ. Το προσχέδιο για τη συνθήκη ειρήνης υπογράφηκε στις 26 Ιουλίου.

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΑΝΑΤΡΕΠΕΤΑΙ Η νίκη στη Σάντοβα - που αργότερα πήρε την ονομασία Καίνινγκγκρατς, στο νικηφόρο τηλεγράφημα που έστειλε ο Πρώσσος βασι­ λιάς- προκαλούσε πολιτική επανάσταση στην Ευρώπη. Η Αυστρία αναγκάσθηκε να δεχθεί τη διάλυση της Γερμανικής Συνομοσπονδίας και μία αναδιοργάνωση της Γερμανίας χωρίς τη συμμετοχή της. Η δυαρχία της Πρωσσίας και της Αυστρίας στη Γερμανία έπαιρνε τέλος. Δημιουργήθηκε μία νέα Συνομοσπονδία, της Βό­ ρειας Γερμανίας, στην οποία η Σαξωνία εισήλθε υπό την αιγίδα της Πρωσσίας, ενώ το Σλέσβιγκ-Χόλστάϊν, το Αννόβερο και η Εσση προσαρτήθηκαν στην Πρωσσία. Το κυριότερο ε­ μπόδιο στην ένωση της Γερμανίας είχε εκλείψει, με αποτέλεσμα η ισορροπία των δυνάμεων στην Ευρώπη να έχει κλονιστεί. Αυ­ τή η κατάσταση ανησύχησε κυρίως τους Γάλ­ λους, που αισθάνθηκαν μία αναμφισβήτητη α­ πειλή εναντίον τους. Τέσσερα χρόνια αργότε­ ρα ο Βίσμαρκ έμελλε να επιτεθεί κατά της Γαλ­ λίας, με σκοπό να προσελκύσει τα νότια γερ­ μανικά κρατίδια σε μία νέα Γερμανική Αυτο­ κρατορία, ένα Β' Ράιχ. Ενα γεγονός εξίσου μεγάλης σημασίας υ­ πήρξε η αναμόρφωση της εσωτερικής πολιτι­ κής ισορροπίας στην Πρωσσία. Η πολιτική του Βίσμαρκ στέφθηκε από επιτυχία. Η πλειοψηφία των φιλελευθέρων, σε μία έξαρση του ε­ θνικού συναισθήματος, συμπορεύθηκε με το καθεστώς των ετών 1862-66 και δέχθηκε για τη Γερμανική Συνομοσπονδία του Βορρά ένα σύνταγμα απολυταρχικού χαρακτήρα. Συγχρονως ο Στρατός, του οποίου οι αρχηγοί μεχρι τότε αμφισβητούσαν τη σκιώδη ύπαρξη του συντάγματος, μετά τον θρίαμβό του ε­ μποτίσθηκε από μία βαθιά, μυστικιστική και σχεδόν αλαζονική υπερηφάνεια. Αυτή η υπε­ ρηφάνεια τον καθιστούσε όλο και περισσότε­ ρο ένα «κράτος εν κράτει», ενισχύοντας τη φι­ λοδοξία του να χειραγωγήσει την εθνική πολι­ τική. Η Γερμανία άρχισε να εμφανίζεται στην ευρωπαϊκή σκηνή ως ένα πολιτικοστρατιωτικό φαινόμενο, δημιουργώντας στα γύρω κράτη σοβαρές ανησυχίες για το μέλλον.

75

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) G. Gerosa: ΜΠΙΣΜΑΡΚ Ο ΜΑΚΙΑΒΕΛΛΙΚΟΣ, «Ιστορία Εικονογραφημένη», Πάπυρος Πρεςς, τ. 152, 1981. (2) R. Holmes: GRANDES BATAILLES-SADOWA. Fernand Nathan, Paris, 1978. (3) Ν.Θ. Κλαδάς: ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ. Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια. Πυρσός, Αθήνα, 1928. (4) Ν.Θ. Κλαδάς: ΣΑΝΤΟΒΑ, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Πυρσός, Αθήνα, 1933. (5) H. Vallototn: ΦΟΝ ΜΠΙΣΜΑΡΚ, Ο ΣΙΔΗΡΟΥΣ ΚΑΓΚΕΛΛΑΡΙΟΣ, «Ιστορία Εικονογραφημένη», Πάπυρος Πρεςς, τ. 44,1972.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Paul Kemp

U -B O A TS DESTROYED GERMAN SUBMARINE LOSSES IN THE WORLD WARS Ε κδόσεις «Arms and Armour» Λονδίνο, 1997 Σ ελίδες 290 «Τα γερμανικά U-boat δεν βυθί­ ζονται, καταστρέφονται!» είχε πει ο Ουίνστον Ταώρτσιλ σε έναν δόκιμο σημαιοφόρο του HMS «Prince of Wales». Στη φράση αυτή συμπυκνώ­ θηκε ολόκληρη η αγωνία της Βρετα­ νίας απέναντι στην απειλή των γερ­ μανικών υποβρυχίων, που δύο φο­ ρές (στον Α’και στον Β'ΠΠ) απείλη­ σαν να τη φέρουν στα πρόθυρα της ήττας και της καταστροφής, προξε­ νώντας σημαντικές απώλειες στους Βρετανούς σε εμπορικά και πολεμι­ κά πλοία. Τελικά δεν κατόρθωσαν να αφαιρέσουν από τους δυτικούς συμ­ μάχους την πρωτοκαθεδρία στους

πίσης δίδονται το αίτιο και η ημερο­ μηνία βύθισης του σκάφους (αερο­ πορική προσβολή, βόμβες βυθού κλπ.), πληροφορίες για πιθανούς επιζώντες, το ονοματεπώνυμο και ο βαθμός του κυβερνήτη του απωλεσθέντος υποβρυχίου και στοιχεία από τη δράση του σκάφους. Οι απώ­ λειες αναφέρονται ανά έτος, αρχίζο­ ντας από το 1914 και τον Α’ ΠΠ (με την απώλεια του U-15 στις 19 Αυγούcrrou 1914) και φθάνοντας ως τη βύ­ θιση του U-2538 στις 9 Μαϊου 1945. Το βιβλίο διατίθεται από το βιβλιο­ πωλείο «Αριστοτέλης» (Πανεπιστη­ μίου 34, Αθήνα, τηλ. 36250263602907).

Θανάση Χρήστου

ΤΑ ΣΥΝΟΡΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ (1830-1947) ΤΟΜΟΣ ΠΡΩΤΟΣ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΣΥΝΟΡΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ (1830 -1832) Ε κδόσεις «Δημιουργία» Αθήνα, 1999 Σ ελίδ ες 283

76

German Submarine Losses intheWorld Wars

ωκεανούς. Παρά τον ηρωικό αγώνα και τη δεξιότητα των κυβερνητών και των πληρωμάτων τους η αυτοκρατορική και μετέπειτα εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία δεν πέτυχε τον στόχο της. Οι απώλειες υπήρξαν τε­ ράστιες και σι βυθοί των ωκεανών γέμισαν από τα τσακισμένα κουφά­ ρια των υποβρυχίων. Οι σύμμαχοι κυ­ ριαρχώντας στην επιφάνεια και στον αέρα με τη βοήθεια νέων τεχνολο­ γιών (σόναρ, ραντάρ κλπ.) νίκησαν τον «σιωπηλό εχθρό» και διασφάλι­ σαν τον έλεγχο των θαλάσσιων διό­ δων. Το βιβλίο αυτό αποτελεί έναν πραγματικό θησαυρό γνώσεων. Με­ ταξύ άλλων περιλαμβάνει τις απώ­ λειες σε άνδρες και υποβρύχια, πο­ λύτιμες αναφορές σχετικά με τη δράση τους, ενημέρωση για τον τύ­ πο και τα τεχνικά χαρακτηριστικά των σκαφών, ημερομηνίες καθέλκυ­ σης και ανάληψης επιχειρησιακής δράσης, καθώς και το στίγμα του ση­ μείου όπου τα σκάφη βυθίστηκαν. Ε­

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Θανάσης Χρήστου και σι εκ­ δόσεις «Δημιουργία» έχουν κυκλο­ φορήσει τον Ιανουάριο του 1999 το βιβλίο «Από την εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου (1821) έως και την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου (1947)». Η συνεργασία συνεχίζεται με τον πρώ­ το τόμο της νέας σειράς, στην οποία παρουσιάζονται τα κείμενα των διε­ θνών συνθηκών από το 1830 ως το 1947. Το έργο φιλοδοξεί να καλύψει ένα σημαντικό κενό στην ελληνική βιβλιογραφία, το οποίο αναφέρεται στα σύνορα του ελληνικού κράτους από τη στιγμή της ίδρυσής του, όπως αποτυπώθηκε στο Πρωτόκολλο του Λονδίνου της 22ας Ιανουαρίου/3ης Φεβρουάριου 1830, ως την τελευταία διεύρυνσή του με την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου με τη συνθήκη ει­ ρήνης των Παρισίων της 10ης Φε­ βρουάριου 1947. Τα σύνορα είναι ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστι­ κά της δομής του κράτους και συν­ δέονται άρρηκτα με τους όρους της εδαφικής ακεραιότητας και της κυ­ ριαρχίας, καθώς και με τον απώτερο στόχο της ασφάλειας και της σταθε­ ρότητας στο πλαίσιο των διεθνών σχέσεων. Η αντιπαράθεση για τα σύ­ νορα υπήρξε μια πανάρχαια αιτία πο­ λέμου (casus belli) και μέχρι σήμερα εξακολουθεί να πρωτοστατεί ως κύ­ ριο αίτιο δημιουργίας της όποιας γε­ ωπολιτικής αστάθειας σε διάφορα σημεία - εστίες κρίσης - του πλανή­

■Μ

Θ ΑΝ ΑΣΗ Χ Ρ Η Σ Τ Ο Υ

ΤΑ ΣΥΝΟΡΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ I

(1830-1947)

ν ^ΤΟΜΟΙ ΚΡΟΤΟΙ ΤΑ HPflTA SYNOPA ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟ* ΚΡΑΤΟΥΣ l'830-l832)

τη. Επομένως η μελέτη του συγκε­ κριμένου βιβλίου δεν θα προσφέρει στον αναγνώστη μόνο ιστορική ενη­ μέρωση, αλλά θα συνεισφέρει στην κατανόηση όλων των βαθύτερων και ουσιαστικότερων παραγόντων, συμ­ φερόντων και αιτίων που συνεχίζουν να ρίχνουν ακόμα και σήμερα απει­ λητικά τη σκιά τους στη Βαλκανική. Το πρώτο μέρος επιχειρεί να απαντή­ σει σε μια σειρά ουσιαστικών ερωτη­ μάτων, για παράδειγμα στο πώς κα­ θορίστηκαν τα πρώτα σύνορα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Ε­ πίσης γίνεται αναφορά στα κριτήρια με βάση τα οποία καθορίσθηκαν τα σύνορα με την Οθωμανική Αυτοκρα­ τορία και στις διεθνείς συμφωνίες που τα κατέγραψαν, στο πώς χαράχθηκε η ελληνο-τουρκική διασυνο­ ριακή γραμμή και ποιες δυσκολίες συνάντησαν οι οροθέτες, στον ρόλο του Ιωάννη Καποδίστρια στην κρίσι­ μη αυτή πτυχή της ελληνικής υπόθε­ σης κλπ. Το έργο κατορθώνει να φέ­ ρει τα πρωτότυπα κείμενα στην κρί­ ση του αναγνώστη, βοηθώντας τον να προσεγγίσει και να μελετήσει τις ίδιες τις πηγές της ιστορικής αλήθει­ ας, Μπορείτε να το προμηθευτείτε από τις εκδόσεις «Δημιουργία» (Χα­ ριλάου Τρικούπη 24, 2ος όροφος, Αθήνα, 106 79, τηλ.3629623).

G. Schlumberger

Ο ΑΥΤΟΚΡΑΤΩΡ ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΣΙΜΙΣΚΗΣ ΚΑΙ Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ Ε κδόσεις «Βεργίνα» Αθήνα Σ ελίδ ες 168 Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Τσιμισκής ήταν ένας αριστοκράτης αρμε­ νικής καταγωγής, ο οποίος παρά την ανορθόδοξη άνοδό του στον θρόνο της Κωνσταντινούπολης υπήρξε, κα­ τά τον χαρακτηρισμό του μεγάλου Γάλλου ιστορικού και βυζαντινολόγου Σλουμπερζέ, μία προσωπικότητα μο­ ναδική σε ικανότητες και ακτινοβο­

λία. Το βιβλίο αυτό αποτελεί μετά­ φραση, από τα γαλλικά, του έργου «Η βυζαντινή εποποιία κατά το τέλος του 10ου αιώνα» που εκδόθηκε μετα­ ξύ του 1896 και του 1905 και περιλαμ­ βάνει τα έργα «Ιωάννης Τσιμισκής», «Βασίλειος Βουλγαροκτόνος», «Οι πορφυρογέννητες Ζωή και Θεοδώ­ ρα». Το έργο που πραγματεύεται τη ζωή του αυτοκράτορα Τσιμισκή περι­ γράφει: «...το ανδρείο χέρι που απέ­ δωσε στην αυτοκρατορία τις πιο έν­ δοξες ημέρες της ιστορίας της. Νικη­ τής των Ρώσων, των Βουλγάρων, των χαλιφών της Βαγδάτης και του Κάι­ ρου, κατακτητής της Συρίας, της Πα­ λαιστίνης και της Μεσοποταμίας. Ειρήνευσε με τους Οθωνες της Γερμα­ νίας. Αριστος κυβερνήτης και στρα­ τηγός. Μεγάθυμος, γενναίος, ιπποτικός, μπόρεσε να προσδώσει νέα αί­ γλη στην ιστορία του Βυζαντίου». Ο Ιωάννης Τσιμισκής έμεινε στον θρό­ νο για έξι χρόνια και μέσα σε αυτό το σύντομο χρονικό διάστημα πέτυχε λαμπρές στρατιωτικές και διπλωματι-

Ο XYTO K PXTCDP ICDXNNHC T C IM lC K H C ΚΧΙ Η R Y 2X N T IN H βΠΟΠΟΜΧ

κές νίκες σε όλο το μήκος των αυτο­ κρατορικών συνόρων. Η περίοδος διακυβέρνησης του Τσιμισκή έρχεται να συνδεθεί με την προηγούμενη έν­ δοξη βασιλεία του Νικηφόρου Φωκά και την αμέσως επόμενη του Βασιλεί­ ου του Βουλγαροκτόνου. Το Βυζά­ ντιο του 10ου αιώνα αποτέλεσε τη σημαντικότερη πολιτική και στρατιω­ τική δύναμη του τότε γνωστού κό­ σμου, στην ενίσχυση της οποίας συ­ νέβαλε καθοριστικά η περίοδος δια-, κυβέρνησης του Ιωάννη Τσιμισκή. Στην κριτική του ο Σλουμπερζέ, αναφερόμενος στο τραγικό τέλος του αυτοκράτορα, σημειώνει:«... έτσιπέθανε στην ακμή της ηλικίας του ο λα­ μπρότερος, ο ανδρειότερος, ο άριστος ίσως των Βυζαντινών αυτοκρατόρων». Το βιβλίο μπορείτε να το προμηθευτείτε από τις εκδόσεις «Βεργίνα» ( Εμμ. Μπενάκη 22, Αθήνα, 106 78, τηλ. 3830663, fax: 3647090).

Γιάννης Θεοδω ράτος lantheod@com pulink.gr

Β Ι Β Λ Ι Ο ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΙΩΑΝΝΗΣ ΛΑΔΑΣ

ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΑΚ Ο Υ Μ ΙΧΑΗΛ

AOANAUOY ΓΡΗ1ΌΡ1ΑΔ0Υ

Η ΜΕΓΑΛΗ ΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ

ΙΣΤΟΡΙΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑ1

ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ

( Ό 2ος Λόχος Πολυβόλων ιού 1129 Τανμαιος)

ΓΑΛΑΤΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

ΑΠΟ ΤΟ ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ (ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡ) Τ2Ν ΓΕΡΜΑΝΙΚΏΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ (OKW) 'ενβαί έτποκσπησιςτής κσταστάοεβςτό 1942/43ότανήnpuroßouto ιεονάει γτάπρώτη φορά από τούς Γερμανούς στούς συμμάχους

ΕΙ2ΑΓΠΓΙ1- ΚΕΙΜΕΝΟΝ ΜΒΓΛΦΡΛΕίε EVPETIIPION

Ιωάννης Λαδάς

Αθανάσιος Γρηγοριάδης

ΕΤΣΙ ΕΖΗΣΑ ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ

ΙΣΤΟΡΙΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑΙ

Σ ελίδες 156, 2.500 δρχ.

Σελίδες 280, 2.800 δρχ.

Η ιστορία του 2ου Λόχου Πο­ λυβόλων του ΙΙ/29 Τάγματος Πεζικού κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο του 1940-41.

Αγνωσία ντοκουμέντα για τη ζωή και τη δράση Πελοποννησίων αγωνιστών από το 1479 ως το 1821.

Π I. Καίσαρ

Μιχαήλ Οικονομάκος

Γιώργος Καράγιωργας

ΑΠΟΜΝΗ­ ΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΓΑΛΑΤΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Η ΜΕΓΑΛΗ ΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

01 ΑΕΤΟΙ ΤΗΣ ΕΡΗΜΟΥ

Σ ελίδ ες 95,1.000 δρχ.

Σ ελίδ ες 136, 2.500 δρχ.

Γενική επισκόπηση της πολεμικής κατάστασης κα­ τά τον κρίσιμο χειμώνα του 1942-43 μέσα από το πολε­ μικό ημερολόγιο της OKW.

Σελίδες δόξας της Ελλη­ νικής Βασιλικής Αεροπο­ ρίας στους ουρανούς της Μέσης Ανατολής.

Σ ελίδες 492, 5.200 δρχ. Η υποταγή της Γαλατίας όπως την έζησε ο -ίδιος ο πρωταγωνιστής της.

Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΟΧΥΡΩΝ

, Ή Γ · ’“4

77 Διαμαντής Κουτούλας

Μιχαήλ Οικονομάκος

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ­ ΠΟΛΗ

ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΡΗΜΟ

Σ ελίδ ες 131, 3.640 δρχ.

Οι μάχες στη Λιβύη και στην Τυνησία μέσα από το πολεμικό ημερολόγιο της OKW.

Τοπογραφική ανασύνθε­ ση της χιλιόχρονης πρω­ τεύουσας του Ελληνισμού.

KV ο* ·> S*·

ΠΙΥΡΟΥ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΊΟΥ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ

MINI Πΰς &ά>χχιγα οκό την Κύκρο tj Ελληνική Μφαρχια

EKÄOEEIX Κ. ΕΓΠΦΑΝΤΟΥ

Σελίδες 224,1.500 δρχ.

Σπύρος Παπαγεωργίου

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΚΟΦΙΝΟΥ Σελίδες 162, 3.600 δρχ. Μια άγνωστη πτυχή της κυπριακής τραγω­ δίας είναι και το επεισό­ διο στην Κοφίνου, τον Νοέμβριο του 1967, με α­ ποτέλεσμα να αποχωρή­ σει από τη μεγαλόνησο η ελληνική μεραρχία και να διευκολυνθεί το έργο του «Αττίλα».

Χριστ.Κ. Πραμαντιώτης

Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΟΧΥΡΩΝ Σ ελίδ ες 75, 2.000 δρχ. Η προσωπική μαρτυρία του συγγραφέα για την ένδοξη μάχη των Οχυρών.

Σπ. Παπαγεωργίου

W.W. Tarn

ΠΕΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ

Σ ελίδες 270, 3.600 δρχ. Ηρωικά στιγμιότυπα από την τραγική για τον Ελληνισμό κατάληξη, μά­ χη της Κύπρου το 1974.

Χ ΑΡ Α Λ Α Μ Γ ΙΟ Ι Π Α Π Α Σ Ω Τ Η Ρ ΙΟ Υ

Βυζαντινή υψ ηλή σ τρατηγική 6ος-11ος αιώνας

Χαράλαμπος Παπασωτηρίου

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΥΨΗΛΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ 6ος-11ος ΑΙΩΝΑΣ Σ ελίδ ες 325, 6.700 δρχ. Η διπλωματία και η στρατηγική της Βυζαντι­ νής Αυτοκρατορίας κα­ τά την περίοδο της ακ­ μής της.

Σ ελίδ ες 123, 2.800 δρχ. Οι εξελίξεις στη στρα­ τιω τική τέχνη μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλε­ ξάνδρου.

Η διάθεση των βιβλίων των σελίδ ω ν αυτών γ ί­ νεται από το βιβλιοπω ­ λε ίο “Ελεύθ ερ η Σ κ έ ψ ις ”, Ιπποκράτους 112, Αθήνα,Τ.Κ . 11472, τηλ. 3630697, 3614736 (στέλνοντα ι και με α­ ντικαταβολή).

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΟ ΠΟΙΑ ΗΤΑΝ Η ΠΙΟ ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α’ ΠΠ;

78

Ος η πιο επιτυχημένη επιχεί­ ρηση του Ρωσικού Στρατού κατά τον Α' ΠΠ θα μπορούσε αναμφίβο­ λα να χαρακτηρισθεί η μεγάλη επί­ θεση του στρατηγού Αλεξέι Μπρουσίλωφ που εκτοξεύθηκε στις 4 Ιουνίου 1916 στο νότιο τμή­ μα του Ανατολικού μετώπου. Την «αυλαία» άνοιξε η 8η Ρωσική Στρα­ τιά (στρατηγός Καλέντιν) πλήττοντας τους Αυστριακούς στην πε­ ριοχή του Λουτσκ. Οι τελευταίοι, που ανέμεναν την εκδήλωση της ρωσικής επίθεσης βορειότερα, αιφνιδιάστηκαν και τράπηκαν σε φυγή. Κατά τις τρεις πρώτες ημέ­ ρες της μάχης οι Ρώσοι αιχμαλώτι­ σαν περισσότερους από 200.000 Αυστριακούς στρατιώτες. Μετά την αρχική επιτυχία ο Μπρουσίλωφ έριξε στη μάχη άλλες τρεις στρα­ τιές (11η, 9η και 7η), πιέζοντας α­ σφυκτικά τους αντιπάλους του στις περιοχές της Γαλικίας και της Βουκοβίνας. Συνέπεια των αρχικών ρωσικών επιτυχιών ήταν και η έξο­ δος της Ρουμανίας στον πόλεμο υ­ πέρ της Αντάντ. Σύντομα όμως οι Αυστρο-γερμανοί πέρασαν στην α­ ντεπίθεση, παρά τη σοβαρή εμπλο­ κή τους στον Σομ, στο Βερντέν και στο Ιταλικό μέτωπο. Οι Ρώσοι, που υπέφεραν από ελλείψεις σε υλικό, πυρομαχικά και αντικαταστάσεις προσωπικού, έχασαν τελικά την

Ρώσοι στρατιώτες πριν από την επίθεση.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Γ Ν Ω Ρ Ι Ζ Α Τ Ε ;

ορμή τους και οι Ρουμάνοι χωρίς σοβαρή υποστήριξη συνετρίβησαν. Η επίθεση του Μπρουσίλωφ εί­ χε στοιχίσει στον Ρωσικό Στρατό περισσότερες από 1.000.000 απώ­ λειες, με όποιες συνέπειες είχε αυ­ τό στο ηθικό του, διευκολύνοντας έτσι αφάνταστα την κατάρρευσή του το 1917 και την άνοδο των Μπολσεβίκων στην εξουσία.

ΣΕ ΠΟΙΑ ΜΑΧΗ Ο ΡΙΧΑΡΔΟΣ Ο ΛΕΟΝΤΟΚΑΡΔΟΣ ΝΙΚΗΣΕ ΚΑΤΑ ΚΡΑΤΟΣ ΤΟΝ ΣΑΛΑΝΤΙΝ; Το 1191 ο Ριχάρδος Α', ο επο­ νομαζόμενος «Λεοντόκαρδος«, εί­ χε αποβιβαστεί στους Αγίους Τό­ πους και είχε αναλάβει τη διοίκηση των εκεί χριστιανικών δυνάμεων. Στα τέλη Αυγούστου εκείνου του χρόνου ξεκίνησε από την Ακρα επι­ κεφαλής 25.000 σταυροφόρων με κατεύθυνση την Ιερουσαλήμ. Υστε­ ρα από πορεία δύο εβδομάδων οι σταυροφόροι πλησίασαν στην πα­ ραθαλάσσια πόλη Αρσούφ. Εκεί, 3 χλμ. πριν από την πόλη, δέχθηκαν την επίθεση της στρατιάς του Σα­ λαντίν. Οι πηγές δεν συμφωνούν μεταξύ τους σχετικά με την αριθ­ μητική ισχύ της στρατιάς του τε­ λευταίου, την οποία τοποθετούν μεταξύ 25.000 και 300.000 ανδρών. Το πιθανότερο είναι η δύναμη των μουσουλμάνων να πλησίαζε τις 50.000 άνδρες. Σε κάθε περίπτωση πά­ ντως οι μουσουλμά­ νοι υπερτερούσαν σημαντικό έναντι των χριστιανών. Οι σταυροφό­ ροι δέχθηκαν την ε­ χθρική κρούση όντες σε σχηματισμό πορείας με το ιππι­ κό στο κέντρο και το πεζικό να σχημα­ τίζει τις πλευρές ε ­ νός τεράστιου πα­ ρ αλληλόγραμμου. Οι μουσουλμάνοι προσπάθησαν να προκαλέσουν ατα­ ξία στους αντιπά­ λους με τα πυκνά τους τοξεύματα, μάταια όμως αφού οι χριστιανοί βαλλιστροφόροι αποδεί­ χθηκαν ανώτεροι τους. Οταν ο Ριχάρ­ δος είδε την αποτυ-

χία των αντιπάλων του, διέταξε α­ ντεπίθεση του Βαρέος ιππικού. Οι χριστιανοί ιππότες με επικεφαλής τούς ανυπόμονους Οσπιταλιέρους, όρμησαν με μανία και διέλυσαν τους εχθρούς. Περισσότεροι από 7.000 άνδρες του Σαλαντίν χάθη­ καν, μεταξύ αυτών και 32 εμίρηδες. Παρά τη νίκη του ο Ριχάρδος απέτυχε στον τελικό του στόχο, που ή­ ταν η ανακατάληψη της Ιερουσα­ λήμ.

Χάρη στα άρματα ο στρατός του Μιθριδάτη διέλυσε τους Βιθυνούς στη μάχη του ποταμού Αμνία το 88 π.Χ. Εναντίον των Ρωμαίων όμως τα άρματα όχι μόνο δεν βοήθησαν, αλλά κάποιες φορές συνέθαλαν στην ήττα των φιλίων στρατευμά­ των. Το πεζικό ήταν πολυπληθές, αλλά ελαφρά εξοπλισμένο. Βαρύ πεζικό υπήρχε λίγο και πολεμούσε με σάρισσες με βάση τα μακεδονι­ κά πρότυπα. Επίσης διετίθετο με­ γάλος αριθμός ατάκτων πελτα-

ΠΩΣ ΗΤΑΝ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟΣ Ο ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ; Από το 110 π.Χ., οπότε ανέβη­ κε στον θρόνο του βασιλείου του Πόντου, ως τον θάνατό του το 63 π.Χ. ο Μιθριδάτης είχε κατορθώσει να συγκεντρώσει πολύ ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις - αριθμητι­ κά τουλάχιστον, γιατί ποιοτικά δεν μπορούσαν να συγκριθούν με αυ­ τές των Ρωμαίων αντιπάλων του. Το ιππικό ήταν το κύριο όπλο κρί­ σης του αγώνα. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι άνδρες που υ­ πηρετούσαν σε αυτό προέρχονταν από τις βόρειες επαρχίες του κρά­ τους, αρκετοί δε ήταν βάρβαροι μι­ σθοφόροι Σκύθες ή Ροξολάνοι. Οι ιππείς ήταν εξοπλισμένοι με ασπί­ δες, ακόντια και τόξα. Ο Στρατός του Πόντου εξακο­ λουθούσε επίσης να χρησιμοποιεί δρεπανηφόρα άρματα. Το όπλο αυ­ τό ήταν επικίνδυνο στη χρήση του.

Ιπποτοξότης του Μιθριδατικού Στρατού.

στών και θυρεοφόρων. Μετά τις ήτ­ τες του από τον Σύλλα ο Μιθριδάτης αποφάσισε να επανεξοπλίσει το βαρύ του πεζικό με βάση τα ρω­ μαϊκά πρότυπα.

/ ίΏ -

Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν Ω Μ Ι Ε Σ

ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ (1807-1870)

ΡΟΜΠΕΡΤ ΛΗ

Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΡΟΜΠΕΡΤ ΛΗ, ΠΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ ΤΟ ΕΙΔΩΛΟ ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΝΟΤΟΥ,

0 Ρόμπερτ Λη ήταν το τέταρτο παιδί του Χάρρυ Λη, ήρωα του πο­ λέμου της αμερικανικής ανεξαρτη­ σίας που κατέληξε στη φυλακή για χρέη και πέθανε λίγο αργότερα, ά­ φησε δε τον νεαρό Ρόμπερτ στα χέρια της μητέρας του. Οταν τελεί­ ωσε τις εγκύκλιες σπουδές του, στις οποίες διακρίθηκε ιδιαίτερα, εισήλθε στη σχολή του Γουέστ Πόιντ (το 1825), όπου κατά τη διάρκεια της φοίτησής του κατόρθωσε να διακριθεί σε τέτοιο σημείο ώστε να του απονεμηθεί ο τίτλος του υπα­ σπιστή, που θεωρείτο η ύψιστη τ ι­ μή για έναν μαθητή. Το 1829 απο­ φοίτησε δεύτερος από την τάξη του χωρίς να έχει ούτε έναν βαθμό ποινής στο μητρώο του και τοποθετήθηκε στο Μηχανικό. Το 1831 νυμφεύθηκε μια πολύ πλούσια νέα, στην περιουσία της οποίας ανήκε και το σημερινό νεκροταφείο του Αρλιγκτον και η οποία ήταν δισέγ­ γονη της γυναίκας του Τζωρτζ Ουάσιγκτον, Μάρθας. Κατά τον Μεξικανικό πόλεμο υπηρέτησε υπό τον στρατηγό Ουίνφιλντ Σκοτ, τον αρχικό του αντί­ παλο κατά τον Αμερικανικό Εμφύ­ λιο πόλεμο, και διακρίθηκε ιδιαίτε­ ρα. Μάλιστα το 1847 τραυματίστη­ κε ελαφρά και μετά τον πόλεμο προήχθη τιμητικά σε συνταγμα­ τάρχη. Το 1852 τοποθετήθηκε στη Γουέστ Πόιντ, όπου εκτός από τις σημαντικές αλλαγές στο πρόγραμ­ μα ανέπτυξε σχέσεις με πολλούς από τους μαθητές του, που κράτη­ σαν μια ολόκληρη ζωή. Τον Φεβρουάριο του 1861 υπη­ ρετούσε στο Τέξας όταν η Πολιτεία αυτή αποσχίσθηκε από την Ενωση. Ο Λη επέστρεψε στο Αρλιγκτον και περίμενε τις εξελίξεις. Εκεί ήταν που δέχθηκε την πρόταση του προέδρου Λίνκολν να αναλάβει τη διοίκηση των στρατιών των Ηνωμέ­ νων Πολιτειών. Ομως ο Λη ήταν γεννημένος στη Βιρτζίνια και πί­ στευε περισσότερο στην Πολιτεία παρά στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ε­ τσι παρά το γεγονός ότι ήταν αντί­ θετος με τον θεσμό της δουλείας απέρριψε την πρόταση του Λίν­ κολν και παραιτήθηκε από τη θέση του. Αν είχε δεχθεί, ο Εμφύλιος πό­ λεμος θα είχε ίσως τελειώσει πιο γρήγορα και με λιγότερη αιματοχυ­ σία. Στις 23 Απριλίου 1861 ανέλαβε την άμυνα της Βιρτζίνια και στις 31 Αυγούστου προήχθη σε στρατηγό και ανέλαβε ειδικός σύμβουλος

ΕΝΣΑΡΚΩΝΕ ΣΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΟΥ ΤΟΝ ΙΔΑΝΙΚΟ ΤΑΚΤΙΚΟ ΔΙΟΙΚΗΤΗ ΣΤΑ ΠΕΔΙΑ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, ΣΕ ΣΗΜΕΙΟ ΠΟΥ ΤΟΝ ΘΑΥΜΑΖΑΝ ΦΙΛΟI ΚΑΙ ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ, ΚΑΙ ΔΕΝ ΕΙΧΕ ΔΙΟΙΚΗΣΕΙ ΜΕΧΡΙ ΤΟΤΕ ΜΟΝΑΔΑ ΜΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΥΣ ΑΠΟ 600 ΑΝΔΡΕΣ. του προέδρου της Συνομοσπον­ δίας (Νότου) Τζέφερσον Ντέιβις. Το 1862, όταν η Στρατιά του Ποτόμακ υπό τον στρατηγό Μακ Κλέλαν βρισκόταν έξω από το Ρίτσμοντ, την πρωτεύουσα της Βιρτζίνια, ο Λη ανέλαβε τη διοίκηση της στρα­ τιάς που ονομάστηκε Στρατιά της Βόρειας Βιρτζίνια και άρχισε μια στρατιωτική σταδιοδρομία χωρίς προηγούμενο στην αμερικανική ι­ στορία. Με τη βοήθεια ενός ικανότα­ του μεράρχου του, του στρατηγού Στόνγουολ Τζάκσον, ο Λη νίκησε τον ένα μετά τον άλλο τους στρα­ τηγούς Μακ Κλέλαν και Πόουπ, αλ­ λά ενώ σχεδίαζε και είχε αρχίσει την εισβολή στην Πολιτεία της Πενσυλ6ανίας, η εύρεση - από τον αντίπαλό του - ενός αντίγραφου της διαταγής κίνησής του τον ανά­ γκασε να εγκατασταθεί αμυντικά στον χείμαρρο Αντίταμ, όπου στις 17 Σεπτεμβρίου 1862 δόθηκε η πιο αιματηρή μάχη του Εμφυλίου πο­ λέμου. Ο Λη πέτυχε μια τακτική νί­ κη, αλλά ηττήθηκε στο στρατηγικό πεδίο επειδή αναγκάστηκε να υπο­ χωρήσει και πάλι στη Βιρτζίνια, Αυ­ τή η «επιτυχία» του Μακ Κλέλαν έ ­ δωσε στον πρόεδρο Λίνκολν τη δυ­ νατότητα να προχωρήσει σε μια χειρονομία με τεράστιες πολιτικές συνέπειες: υπέγραψε τη χειραφέ­ τηση των μαύρων σκλάβων και με­ τέτρεψε τον πόλεμο σε μια σταυ­ ροφορία στα μάτια των ουδέτερων. Ακολούθησαν δύο συντριπτι­ κές ήττες των Βορείων στρατηγών Μπερνσάιντ και Χούκερ. Στη δεύ­ τερη περίπτωση (μάχη Τσάνσελορσβιλ, 1-3 Μαϊου 1863) ο Λη νίκησε έ­ ναν αντίπαλο με διπλάσια δύναμη χωρίζοντας τη Στρατιά του και αιφνιδιάζοντας τον αντίπαλό του. Επρόκειτο για μια χωρίς προηγούμε­ νο καταστροφή, που έφερε στα πρόθυρα της απελπισίας τον Λίν­ κολν. Ομως η νίκη αυτή πληρώθηκε ακριβά διότι στη μάχη ο Λη έχασε το «δεξί του χέρι», τον στρατηγό

Τζάκσον, που τραυματίστηκε από δικούς του στρατιώτες κατά λάθος και πέθανε λίγο αργότερα. Αφού ανασύνταξε τη Στρατιά του ο Λη εισέβαλε για δεύτερη φο­ ρά στην Πολιτεία της Πενσυλβανίας. Αυτή τη φορά αντίπαλός του ήταν ένας άλλος στρατηγός, ο Μηντ, που μόλις είχε αναλάβει τη διοί­ κηση της Στρατιάς του Ποτόμακ. Παρά το γεγονός ότι φαινόταν εύ­ κολη λεία μόνο από το γεγονός ότι δεν ήταν ενημερωμένος καλά, οι ι­ κανότητες του, για τις οποίες ο Λη είχε εκφραστεί κολακευτικά στους στρατηγούς του, μαζί με μια σειρά λαθών των υφισταμένων του αλλά και του ίδιου του Λη, οδήγησαν τη Στρατιά της Βόρειας Βιρτζίνια σε αποφασιστική ήττα στην τριήμερη και αιματηρότατη μάχη του Γκέτυσμπεργκ, που τελείωσε στις 4 Ιου­ λίου 1863, επέτειο της Αμερικανι­ κής Ανεξαρτησίας. Ο Λη στη μάχη αυτή έδειξε ότι δεν είχε ικανότητα προσαρμογής σε σύγχρονες μεθό­ δους τακτικής και αξιοποίησης των τεχνικών χαρακτηριστικών των νέ­ ων όπλων. Βέβαια δεν ήταν ο μόνος στρατηγός στην ιστορία με αυτό το «ελάττωμα». Μετά την ήττα για την οποία ο Λη θεώρησε τον εαυτό του μόνο υπεύθυνο, υπέβαλε την πα­ ραίτησή του, αλλά αυτή δεν έγινε δεκτή από τον πρόεδρο Ντέιβις. Στη συνέχεια ο Λη είχε να αντι­ μετωπίσει έναν φοβερό αντίπαλο: τον στρατηγό Οδυσσέα Γκραντ. Διεξήγαγε έναν επιβραδυντικό α­ γώνα κατά του αντιπάλου του χρη­ σιμοποιώντας με επιτυχία τα χαρα­ κώματα, που τόσο αίμα θα στοίχι­ ζαν πενήντα χρόνια αργότερα στο Δυτικό Μέτωπο. Αναγκασμένος να υπερασπιστεί τελικά το Ρίτσμοντ, που εκτός από πρωτεύουσα της Βιρτζίνια ήταν και πρωτεύουσα του Νότου, κατόρθωσε να κρατήσει τον αντίπαλό του για δέκα μήνες πριν αναγκαστεί να παραδοθεί στον Γκραντ στις 9 Απριλίου 1865, αφού πρώτα είπε στους υφισταμέ­

νους ότι θα προτιμούσε να πεθάνει χίλιες φορές. Ο Λη κατατάσσεται ανάμεσα στους μεγαλύτερους τακτικούς δι­ οικητές της αμερικανικής Ιστο­ ρίας. Είχε την ικανότητα να επιβάλ­ λεται με το κύρος του στους υφι­ σταμένους του. Στη μάχη διατη­ ρούσε την αταραξία του και είχε την ικανότητα να αντιλαμβάνεται τους αντιπάλους του. Ποτέ δεν δί­ σταζε να παίρνει πρωτοβουλίες, πράγμα που του επέτρεψε να νική­ σει αντιπάλους με περισσότερες δυνάμεις, μέχρι και διπλάσιες από τις δικές του. Ελάττωμά του, αν μπορεί να το πει κάποιος ελάττωμα αφού ο Μόλτκε το επέβαλε με με­ γάλη επιτυχία, ήταν ότι κοινοποι­ ούσε τα σχέδια στους υφισταμέ­ νους του και μετά τους άφηνε ε­ λευθερία δράσης. Αυτό τον βοήθη­ σε σημαντικά να νικήσει στη μάχη της Τσάνσελορσβιλ, έχοντας τον κατάλληλο υφιστάμενο στρατηγό, αλλά υπήρξε η βασική αιτία της ήτ­ τας του στο Γκέτυσμπεργκ. Μετά τον πόλεμο ο Λη παρέμεινε το ίδιο μεγαλόψυχος και μετριόφρων. Αρνήθηκε θέσεις με με­ γάλους μισθούς για να αναλάβει πρόεδρος του Κσλλεγίου Ουάσιγκτον της Βιρτζίνια με μισθό 1.500 δολαρίων τον χρόνο. Παρά το γεγο­ νός ότι του στέρησαν τα πολιτικά του δικαιώματα, δεν έπαψε να πα­ ρακινεί τους συμπατριώτες του να ξεχάσσυν την πικρία τους και να γί­ νουν πάλι νομοταγείς πολίτες των Ηνωμένων Πολιτειών. Στις 12 Οκτωβρίου 1870 ο στρατηγός Ρόμπερτ Λη, για τον ο­ ποίο ο στρατηγός Ουίνφιλντ Σκοτ είχε πει ότι ήταν ο καλύτερος στρα­ τιώτης που είχε δει ποτέ στο πεδίο της μάχης, πέθανε στο σπίτι του στο Αρλιγκτον σε ηλικία 63 ετών. Ε­ μεινε στην ιστορία ως ένας ήρωας που τον θαύμαζαν στον Νότο και τον σέβονταν στον Βορρά.

79

Δημήτρης Γεδεών

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ