SI 120.pdf

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΕΝΟΠΛΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ

ΤΕΥΧΟ Σ

120 · Α ΥΓ Ο ΥΣΤ Ο Σ

2006

· € 3,50

ΣΤΟΡΙΑ

0 ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΕΥΡΠΠΗ

ΧΙΡΟΣΙΜΑ

Ο ΒΕΛΓΙΚΟΣ ΑΠΟΙΚΙΑΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΣΤΟ ΚΟΝΓΚΟ ( 1885 - 1960 ) ΧΡΟΝΙΑ ΚΑΤΑΠΙΕΣΗΣ ΚΑΙ ΑΙΜ ΑΤΟΧΥΣΙΑΣ 9 771109 051002

w w w .p e r is c o p io .g r

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

ΤΕΥΧΟΣ 120 · ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2006

6

ΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗΣ ΙΠΑΝΝΗΣ ΒΕΛΙΣΣΑΡΙΟΥ 0 ΗΡΩΑΣ ΤΠΝ ΗΡΩΩΝ

16

Ο ΒΕΛΓΙΚΟΣ ΑΠΟΙΚΙΑΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΣΤΟ ΚΟΝΓΚΟ (1885-1960) ΧΡΟΝΙΑ ΚΑΤΑΠΙΕΣΗΣ ΚΑΙ ΑΙΜΑΤΟΧΥΣΙΑΣ

26 38 48 62

ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΑ ΒΟΣΓΙΑ ΟΡΗ ΤΟ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟ ΠΕΖΙΚΟ ΕΠΙΤΥΓΧΑΝΕΙ ΜΙΑ ΠΕΡΙΦΑΝΗ ΝΙΚΗ (1944)

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ 01 ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΕΝΟΠΛΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ

ΧΙΡΟΣΙΜΑ-ΝΑΓΚΑΣΑΚΙ

ΠΟΣΟ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΗΤΑΝ Η ΡΙΨΗ ΤΠΝ ΑΤΟΜΙΚΩΝ ΒΟΜΒΩΝ;

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΑΛΡΙΑΝΟΥΠΟΛΗΣ (14 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1205) Η ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΤΑΠΕΙΝΩΝΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

ΜΟΝΙΜΕΣ Ο τ α γ μ α τά ρ χ η ς Β ε λ ισ σ α ρ ίο υ ε π ικ ε φ α λ ή ς τω ν ευ ζώ νω ν το υ ε π ιτ ίθ ε τ α ι κ α τ ά τω ν β ο υ λ γ α ρ ικ ώ ν θ έ σ ε ω ν (π ίν α κα ς τ ο υ Θ ά νο υ Β α σ ιλ ικ ο ύ γ ια τις Ε κ δ ό σ ε ις Π Ε Ρ ΙΣ Κ Ο Π ΙΟ ).

4 72 74 76 78 80 82

ΣΤΗΛΕΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ WARGAMES ΜΟΝΤΕΛΙΣΜΟΣ ΤΑΙΝΙΟΚΡΙΤΙΚΗ ΦΠΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΒΙΒΑΙΑ

Τα γραφεία των Εκδόσεων ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ θα παραμείνοι/ν. όπως κάθε χρόνο, κλειστά, ολόκληρο τον μήνα Αύγουστο, λογω των θερινών διακοπών. Η αλληλογραφία θα παραλαμβάνεταί κανονικά. Η ..ΓΓΡΑΤίηΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ· εύχεται στους αναγνώστες της

K m iA M o n e u

QUIZ ΓΝΠΣΕΟ Ν

τΤ Ρ Α Τ Μ Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ " Μ η νιαίο π εριοδ ικό · Κ υ κ λ ο φ ο ρ εί στις α ρ χ ές κ ά θ ε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜ ΠΑΝ ΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜ ΒΟ ΥλΟ: W U -

D tO C V A C I !

ί :

ΓΕ Ω Ρ ΓΙΟ Σ ΚΑΤΣΙΜ ΗΤΡΟΣ, Α ν τισ τρ ά τη γ ο ς ε,α. / Ν ΙΚΟ Λ ΑΟ Σ ΚΟ ΛΟ Μ ΒΑΣ, Α ν τισ τρ ά τη γ ο ς ε.α . / ΔΗ Μ ΗΤΡ ΗΣ ΓΕ Δ Ε Ω Ν , Υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς ε.α., τ. κ α θ η γ η τή ς Σ τ ρ α τιω τ ικ ή ς Ισ το ρ ία ς ΣΣΕ Δ .-ΪΛ - ~ ^ Ο Σ · A V c F E . — s x l ι Ή 2Ρ ΓΟ Σ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ Σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς (ΤΧ) ε . α / ΓΙΑΝΝ ΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Α ρχιπ λοίαρ χος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ Σ ΚΛΑΔΗΣ, Α ν τισ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς (ΠΖ) ε.α . / ΗΛΙΑΣ Π Α Π ΑΘ ΑΝ Α ΣΗ Σ ΑΝ Α Ρ ΓΥ Ρ Ο Σ • A ' X P . y l V B i Σ Α = Β Λ -·Σ Ν ΙΟ Σ ΣΤE C V O ΚΑΤΕΡΙΝΑ Β Α Ρ Ε Μ / ΔΗ Μ ΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝ ΟΠΟ ΥΛΟ Σ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡ ΣΑΜ ΗΣ / Δ ί Μ Π Ρ Ο Σ Μ Λ Ρ Κ Α Ν Τ Π Ν Λ Ό Σ ι ΙΑΚΩ ΒΟ Σ X M F O M W C I ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-Μ ΙΧΑΗΛ ΔΗ Μ ΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕ Ω Ρ ΓΙΟ Σ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / Λ Υ Κ Ο Υ Ρ ΓΟ Σ Α Ρ Ε Τ Α ΙΟ Σ/ ΚΩΝΣΤΑΝ ΤΙΝΟ Σ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Χ Α Μ Σ Η Σ

ΣΟ ΤΗ Ρ Κ Σ B C · = ' . " - 1

Δ Η Μ Η ΤΡ Η Σ Μ Π ΕΛΕΖΟ Σ / ΓΙΑΝ Ν Η Σ ΤΕΡ Ν ΙΩ ΤΗ Σ / ΣΤΑΥΡΟΣ Κ ΑΡ ΚΑΛΕ ΤΣΗ Σ / ΤΩ Ν Η Σ ΧΑΤΖΗΔΗΜ ΗΤΡ ΙΟ Υ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ Σ ΤΣ Ο Π Α Ν Η Σ / ΓΙΩ Ρ Γ Ο Σ ΚΑΡΔΑΡΑΣ / ΑΛ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Ο Σ KAK ASAX 5 r \ C C O \ ι Α ' . « Τ - Ι Θ Ε Ο Δ Ω Ρ Ο Σ ΓΑΛΑΝΗΣ / Δ ΙΟ Ν Υ ΣΗ Σ ΧΟ ΥΡΧΟ ΥΛΗΣ / ΓΙΩ Ρ Γ Ο Σ Κ Ο ΥΦ Ο ΓΙΩ ΡΓΟ Σ ·

ΕΠ ΙΜ Ε ΛΕΙΑ Κ ΕΙΜ Ε ΝΩ Ν: Χ ΑΡ ΑΛΑΜ Π Ο Σ ΔΗ Μ Ο Π Ο ΥΛ Ο Σ ·

Ο ' Ο . ' Γ V " ‘ A 'A l- V - — : · A C V iC < Λ Α \ ( .V V V K E P

Κ Α ΛΛΙΤ ΕΧΝ ΙΚ Η ΕΠΙΜ Ε ΛΕΙΑ: Γ Ε r j p ^ i ■ : ■ · - · 3 *Ρ -< Α Λ Λ Π Έ Χ Ν ΙΚ Ο : Έ Ω Ρ Γ Α < Α » Γ .Α Γ Ή ·

Α Γ ΓΕ Λ ΙΚ Η ΛΑΜ ΠΡΟ ΠΟ ΥΛΟ Υ - ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΝΕΛΗ ■ΔΗ Μ Η ΤΡ Α Μ Η ΤΣΟ Υ - ΜΑΝΙΝΑ ΔΟΥΡΑΛΗ · ΥΠ Ε ΥΘ Υ Ν Η M A RKETING ΚΑΙ ΔΙΑ Δ ΙΚ ΤΥΟ Υ : ΕΙΡΗΝΗ ΠΑΝΕΛΗ · ΥΠ Ε ΥΘ Υ Ν Η Δ Η Μ Ο ΣΙΟ Ν Τ Τ Π Τ Π Ι Ι Γ ιΙΜ Ι— Τ Γ Π ΙΙ M A F M M U ΒΑ Λ Α Κ Α · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ - Β ΙΚ Υ ΒΑΣΙΛΟΠΟ ΥΛΟ Υ - Β Α Λ ΙΝ Α ΣΟΥΒΑΤΖΗ · ΓΡΑΦΕΙΑ: Γ Σ Ε Φ Ε Ρ Η 8 ,17234. ΔΑΦΝΗ, Α Θ Η Ν Α · ΤΑΧΥΔΡΟΜ ΙΚΗ Δ Ε Υ Θ Υ Ν Σ Μ : “ P O : I “ - Γ Τ Ρ Α Τ .Θ .3 9 6 ' 1021! A S W A · ΤΗΛ ΕΦ Ω Ν Α: 210.92.73.620 · e -m ail: info@ periscopio.gr ·

W E B S IT E : w w w .periscopio.gr ·

FAX: 210.92.73.622 · Σ Υ Ν Δ Ρ Ο Μ Ε Σ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (Ε ΤΗ ΣΙΑ 12 Τ Ε Υ Χ Η ): 42,00 ε υ ρ ά / Θ Ε Λ )Ο Θ Η (Ε Σ Τ Τ *Π Ε 2 Ε Σ -Ο Ρ Γ Α Μ Σ Μ Ο Ι Κ Λ Π 75,00 ε ιιρ ώ ·

ΣΥ Ν Δ ΡΟ Μ ΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩ ΣΗ - ΚΥΠ ΡΟΣ 78,00 ε υ ρ ώ / ΛΟ ΙΠΕ Σ ΧΩ ΡΕ Σ 86,00 ευ ρ ώ · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Σ Τ Β Μ Ι Τ Κ Η ΙΣΤΟ ΡΙΑ Τ .θ 3951.

- 5 - · , - · ΙΔ Κ Κ ΤΗ ΤΗ Σ-Υ Π Ε Υ Θ Υ Ν Ο Σ ΣΥ Μ Φ Ω ΝΑ ΜΕ ΤΟ

ΝΟ ΜΟ : ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Γ Σ ε φ έ ρ η 8, Δ ά φ ν η, Α θ ή ν α · ΟΙΚΟΝΟΜ ΙΚΟΣ ΥΠΕ ΥΘ Υ ΝΟ Σ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝ ΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: I. ΞΥΝΟ Σ - I. ΕΥΣΤΡΑΓΟΓΛΟΥ Ο .Ε · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ : ΣΤΤΥΡΟΣ Κ Α Β Β Α ϋ Α Σ ·

ISSN: " I W S I S ·

ΚΩΔΙΚΟΣ: 3196

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ-ΕΚΘΕΣΗ SAB0TAGE/62 Τον Ιούνιο το υ 1942 το ελ λ η ν ικ ό υπ οβρύχιο "Τρίτων" αποβίβασε κ ο ν τά στο Η ρ ά κλειο τ η ς Κ ρ ή τη ς μια ε ξα μ ε λ ή ομά δα δ ο λ ιο φ θ ο ρ έω ν τω ν Συμμάχων. Α π οσ τολή το υ ς ή τα ν να εισ χω ρήσ ουν σ το α ερ ο δ ρ ό μ ιο το υ Η ρ α κλείο υ και να κα τα σ τρ έψ ο υ ν τα αεροπ λάνα που σ τά θ μ ευ α ν εκ εί. Η ομά δα α π ο τελ είτο από τ ο ν Β ρ ετα νό λό ρ δ ο Τ ζω ρ τζ Τ ζέλικο , το υ ς Γάλλους Ζω ρζ Μ π ερζέ, Ζακ Μ ουό, Ζακ Σιμπάρ και Π ιέρ Λ εο σ τίκ και το ν Ε λληνα έ φ ε δ ρ ο ανθυπ σλοχαγό Κ ω νσ ταντίνο Π ετρ ά κη . Οι δ ο λ ιο φ θ ο ρ ε ίς αμέσ ω ς μ ε τά τη ν αποβίβασή το υ ς κ ιν ή θ η κ α ν π ρος τ ο α ερ ο δ ρ ό μ ιο . Ε π ικεφ α λής ή τα ν ο τα γ μ α τά ρ χ η ς Μ π ερζέ. Ο Π ετρ ά κ η ς λ ε ιτο υ ρ γ ο ύ σ ε ως σ ύ νδ εσ μ ο ς μ ε τ η ν το π ική αντίσ τασ η για το ν α νεφ ο δ ια σ μ ό τ ο υ ς και τη ν οργάνω ση τ η ς δ ια φ υ γή ς το υ ς . Τη ν ύ κ τα τη ς 13ης προς τη 14η Ιουνίου έκο ψ α ν τα σ υ ρ μ α το π λέγμ α τα τη ς π ερ ίφ ρ α ξη ς το υ α ερ ο δ ρ ο μ ίο υ , εισχώ ρησαν σε α υ τό και άρχισαν να το π ο θ ε το ύ ν στα αεροπ λάνα ω ρ ο λο για κο ύ ς ε κ ρ η κ τικ ο ύ ς μηχα νισ μούς. Την ίδια ώρα αεροπ λάνα τ η ς RAF β ο μβά ρδ ιζα ν τη ν π ερ ιοχή για αντιπ ερισπ ασμό. Αφού ολοκλήρω σ αν τη ν απ οστολή το υ ς οι δ ο λ ιο φ θ ο ρ ε ίς δ ιέφ υ γα ν χω ρίς να γίν ο υ ν α ν τιλη π το ί, ενώ πίσω το υ ς α κο ύ γ ο ν τα ν οι π ρ ώ τες ε κ ρ ή ξε ις τω ν ω ρολογιακώ ν μηχανισμών. Η επ ιχείρησ η α υ τή είχ ε ως α π ο τέλ εσ μ α τη ν κα τα σ τρ ο φ ή 22 α εροσ κα φ ώ ν, π α ντό ς είδ ο υ ς π ο λ εμ ικο ύ υ λικο ύ και τη ν πρόκλησ η σοβαρώ ν ζημιώ ν σ τις εγ κ α τα σ τά σ εις το υ α ερ ο δ ρ ο μ ίο υ . Οι έ ξ ι ά ν δ ρ ες κ α τευ θ ύ ν θ η κ α ν προς τα νό τια παράλια και έφ θ α σ α ν κ ο ν τά σ τη ν π ερ ιοχή τω ν Βασιλικών Ανωγείων. Ο Τ ζέλικο και ο Π ετρ ά κ η ς α κο λ ο ύ θ ω ς έφ υ γ α ν για να δ ιε υ θ ε τή σ ο υ ν τ ις λ ε π το μ έ ρ ε ιε ς τ η ς δ ια φ υ γή ς το υ ς . Οι Γάλλοι ή τα ν άτυχοι. Ε ντο π ίσ τη κα ν από έν α ν το π ικό π λ η ρ ο φ ο ρ ιο δ ό τη τω ν Γερμανώ ν και β ρ έθ η κ α ν π ερ ικυκλω μένοι. Κ ατά τη συμπ λοκή που α κο λ ο ύ θ η σ ε ο Λ εο σ τίκ σ κ ο τώ θ η κ ε και ο ι υπ όλοιποι τρ ε ις αιχμαλω τίστηκαν. Οι σ υ λ λ η φ θ έ ν τε ς α να κρ ίθ η κα ν στο Η ρ ά κλειο (μ ε τα ξύ τω ν ανα κριτώ ν ή τα ν και ο επ ισ μηναγός Καρλ Μ ά ιν τερ , δ ιο ικ η τή ς το υ α ερ ο δ ρ ο μ ίο υ ). Από ε κ ε ί μ ε τα φ έ ρ θ η κ α ν στα Χανιά, μ ε τά σ την Ιταλία και σ το τέ λ ο ς σε σ τρ α τό π εδ ο αιχμαλώ τω ν στη Γερμανία. Ω στόσο η π ερ ιπ έτεια για το ν Ζακ Σιμπάρ δ εν είχ ε τελ ειώ σ ει. Ο Γάλλος κ α τά φ ερ ε να δ ρ α π ετεύ σ ει, να διασχίσει τη Γερμανία και να ε ισ έ λ θ ε ι στη Γαλλία. Ε φ θασ ε στη

γ ε ν έ τ ε ιρ ά το υ , το Μ π ορντώ , και μ ε τη β ο ή θ εια τ η ς μ η τέρ α ς το υ π έρασε σ τη ν Ισπανία και έφ θ α σ ε σ το Γιβραλτάρ. Από ε κ ε ί μ ε ένα εμ π ο ρ ικό πλοίο τα ξίδ ε ψ ε ως τη ν Αγγλία. Ε κεί σ υ ν ελή φ θ η ε κ ν έο υ ως ύπ οπ τος κατασ κοπ είας υπ έρ τω ν Γερμανών. Υ π ο β λή θ η κε σε ε ξ α ν τ λ η τ ικ έ ς ανα κρ ίσ εις και έ μ ε ιν ε φ υ λ α κισ μ έν ο ς επί 22 μ ή νες. Ο Γάλλος δ ο λ ιο φ θ ο ρ έα ς ισ χυ ρ ίζετα ι πως οι ανακρ ίσ εις τω ν Β ρετα νώ ν και οι σ υ ν θ ή κ ες αιχμαλω σίας ή τα ν χ ε ιρ ό τε ρ ε ς από ε κ ε ίν ε ς τω ν Γερμανών. Τ η ν ε π ο μ έν η τη ς δ ο λ ιο φ θ ο ρ ά ς σ το α ερ ο δ ρ ό μ ιο οι Γερμανοί ε κ τέ λ ε σ α ν 50 Ε λλ η νες, ως αντίπ οινα. Ε νδ εκα η μ έ ρ ε ς ν ω ρ ίτερ α είχαν ε κ τ ε λ ε σ τ ε ί ά λλο ι 12 Ε λλ η νες π ο λίτες, επ ίσ ης ως αντίπ οινα για α ν τικ α το χ ικ έ ς π ρ ά ξεις. Σ ή μ ερ α , 64 χ ρό νια μ ετά , μια έκ θ εσ η μ ε τ ίτλ ο Sabotage/62" κα λεί το υ ς π α λ α ιό τερ ο υ ς να θ υ μ η θ ο ύ ν και το υ ς ν εώ τερ ο υ ς να μάθουν. Είναι π ερ ιο δ ική (Ιο ύ νιο ς 2006-Μ άιος 2007) και φ ιλ ο ξε ν ε ίτα ι σ το Ισ τορ ικό Μ ο υ σ είο Κ ρή τη ς. Π ερ ιλα μ β ά νει αναπαράσταση το υ χώ ρου εκπ α ίδ ευ σ η ς τω ν α νδρώ ν που δ ιεν ή ρ γη σ α ν τη δ ο λ ιο φ θ ο ρ ά και π ρ ο β ο λές β ίν τεο , α ν τικ ε ίμ ε ν α από το υπ οβρύχιο "Τρίτων", κειμ ή λια το υ τ ό τ ε δ ιο ικη τή το υ α ερ ο δ ρ ο μ ίο υ , Κ αρλ Μ ά ιντερ , και προσωπικά α ν τικ ε ίμ ε ν α τω ν ε κ τ ε λ ε σ θ έ ν τ ω ν Ελλήνων. Λ ίγο πριν ο δ η γ η θ ο ύ ν σ το απόσπασμα μ ερ ικ ο ί από το υ ς τε λ ε υ τα ίο υ ς έγρα ψ αν π ρόχειρα α π οχαιρ ετισ τήρ ια σ ημ ειώ μ α τα και τα π έτα ξα ν από τα ο χή μ α τα που το υ ς μ ε τ έ φ ε ρ α ν σ το ν τό π ο τη ς ε κ τέ λ ε σ η ς . Σ το σ ημείω μα το υ Α ντω νίου Κ αστρινάκη διαβάσ αμε: "Ας μη μου π α ρ απ ονιέται η α γα π η μ ένη μου γυνα ίκα , γ ια τί δ ε ν σ υ μ μ ερ ίζο μ α ι τ ο υ ς φ ό β ο υ ς τη ς . Α λλω σ τε δ ε ν είμ α ι μ ό νο ς μου κι ο ύ τε η ζωή μου α ξίζει π ερ ισ σ ό τερ ο από τω ν άλλω ν......Ζ ήτω η Ελλάδα. Γεια σας παιδιά”. Σ τα εγ κα ίνια τη ς παραπάνω έκ θ εσ η ς , σ τις 14 Ιουνίου 2006, π α ρ ε υ ρ έ θ η κ ε ο Ζακ Σιμπάρ, ο έν α ς από το υ ς δύο κ ο μ ά ν το (ο ά λλο ς είνα ι ο λό ρ δ ο ς Τ ζέλικο ) που β ρ ίσ κο ντα ι α κό μ η στη ζωή. Ο ίδιος παρουσίασε μάλισ τα και τ ο β ιβλίο το υ μ ε τίτλ ο “Α ποσ τολή σ τη ν Κ ρήτη", στο οποίο α φ η γ είτα ι λ επ το μ ερ ώ ς τη ν απ οστολή, τη σύλληψ ή το υ και τη ν π ερίοδο τη ς αιχμαλω σίας το υ . Σ τη ν εκδήλω σ η ή τα ν παρών ο Β ό λ φ γ κα ν γ κ Μ ά ιν τερ , γ ιο ς το υ επ ισ μηναγού Μ ά ιν τερ , ο ο π οίος π ρ ο σ έφ ερ ε σ τη ν έ κ θ ε σ η μια σ τολή το υ π α τέρ α το υ και έν α π ο λύ τιμ ο αρ χείο μ ε φ ω το γρ α φ ίες τη ς π ερ ιόδου.

ΔΕΗΣΗ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΠΕΣΟΝΤΠΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΑΠΕΒΙΩΣΕ 0 ΟΑΑΑΝΑΟΣ ΣΠΤΗΡΑΣ ΤΠΝ ΕΒΡΑΙΩΝ Ε π ιμνημόσ υνη δέησ η υπέρ τω ν π εσ όντω ν σ τη ν Κύπρο, τ ο 1974, τ ε λ έ σ θ η κ ε σ τις 10 Ιουλίου 2006 στο Α λσος το υ Ε λλη νικο ύ Σ τρ α το ύ στο Γουδί, παρουσία το υ π ρ ο έδ ρ ο υ τη ς Κυπ ριακής Δ η μ ο κ ρ α τία ς Τάσσου Π απαδόπ ουλου και το υ υπ ουργού Ε θνική ς Α μυνα ς Ε υά γγελο υ Μ εϊμα ρ ά κη - ο οπ οίος εκπροσώ πησε τη ν ελ λ η ν ικ ή κυ β έρ νη σ η . Κ ατά τη ν τ ε λ ε τ ή οι δύο επ ίσ ημοι κ α τέθ εσ α ν σ τεφ ά νια στο Μ ν η μ είο τω ν Π εσ όντω ν σ την Κύπρο.

Σ τις 25 Ιουνίου 2006 απ εβίω σε στη Ν έα Υόρκη σε ηλικία 88 ετώ ν ο Τζαάπ Π ένρ α α ντ, ε ξέ χ ο ν μ έλ ο ς τη ς ο λ λα ν δ ικ ή ς α ντίσ τα σ η ς κα τά τη ν π ερ ίο δ ο τη ς γ ερ μ α ν ικ ή ς κα το χή ς. Ο θ ά ν α τό ς το υ ο φ ειλό τα ν , σύμφω να με δήλωση τ η ς κό ρ η ς το υ , Ν ο έλ Π ένρααντ, σε ε γ κ ε φ α λ ικ ό επ εισ όδιο. Ο εκλιπ ώ ν άρχισε τ η ν αντισ τασ ιακή το υ δράση κ α τα σ κευ ά ζο ντα ς π λα σ τές τ α υ τ ό τ η τ ε ς για Ε βραίους σ υ μ π ο λίτες το υ . Σ υ ν ελ ή φ θ η από τις α ρ χ ές V

κα το χή ς και β ασ ανίσ τηκε, αλλά α ρ ν ή θ η κ ε να ο μ ο λ ο γή σ ει ο τιδ ή π ο τε. Μ ετά από π ολύμηνη φυλάκιση υ π ο χρ εώ θ η κε να ερ γα σ τεί (ή τα ν α ρ χ ιτέκτω ν ) για τη ν κα τα σ κευ ή του "Τείχους το υ Α τλα ν τικο ύ " σ τις α κ τές τη ς Γαλλίας. Ε κεί κ α τά φ ερ ε να σώσει το υ λ ά χ ισ το ν 406 Ε βραίους ε ρ γ ά τες , π α ρ έχο ντά ς το υ ς πλαστά δια βα τήρια και φ υ γ α δ εύ ο ν τά ς το υ ς , σε σ υνεργασ ία μ ε τη γα λλική αντίσ ταση, σ τη ν ο υ δ έ τε ρ η Ισπανία.

ΚΚΕ KAI 01 ΠΟΡΤΕΣ ΜΙΣΟΥΣ

Το μνημείο τω ν μ αχητώ ν το υ Δ ΣΕ σ το Κ εφ α λοχώ ρ ι το υ Γράμμου.

Το ΚΚΕ, με αφορμή τα 60 χρόνια από τη ν ίδρυση του ΔΣΕ (Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας), οργάνωσε σειρά εκδηλώσεων για να τιμήσει τη ν επ έτειο. Η κορύφωση των εκδηλώσεων σημειώ θηκε στο Κεφαλοχώρι (Λυκόρραχη) τη ς επαρχίας Κόνιτσας του νομού Ιωαννίνων, στις 2 Ιουλίου 2006. Εκεί, παρουσία μελών και φίλων του κόμματος, η γενική γραμματέας του, Α λέκα Παπαρήγα, προέ6η στα αποκαλυπτήρια μνημείου προς τιμή τω ν μαχητών και των μαχητριών του ΔΣΕ. Δ εν ήταν η πρώτη φορά που το ΚΚΕ τίμησε μέλη του τα οποία έπεσαν στα πεδία των μαχών και φυσικά δεν θα είναι η τελευ τα ία . Ελπίζουμε ό τι σύντομα το

θυμόμασ τε. Και αν είναι να θ υμόμασ τε, το δικαίωμα στη μνήμη το έχουν κατ' αρχάς αυτοί που πολέμησαν για να σώσουν το ν τόπο τους, που νίκησαν και που δικαιώ θηκαν από τη ν Ιστορία". Αυτή και ά λλες απόψεις που εκφράσ τηκαν για τις παραπάνω εκδηλώσεις προκάλεσαν τη ν οργισμένη αντίδραση του ΚΚΕ, το οποίο, εφαρμόζοντας πιστά τη ν επ ιτυχημένη τα κτική "αυτός που δ εν είναι μαζί μας, είναι εναντίον μας", επ ιτέθ η κ ε κατά πάντων. Το ΚΚΕ χαρακτήρισε όσους διατύπωσαν αρνητική άποψη για τις εκδηλώ σεις "σ τρατευμένους με το ε ξ Α μερικής εγχείρημα τη ς αναθεώρησης τη ς Ιστορίας". Συνεπώς, κανένας δ εν πρέπει να αναρω τιέται για το ν λόγο τη ς συντονισμένης α υτής "επ ίθεσ ης' στο ΚΚΕ και στην εκδήλωση που οργανώ θηκε στο Κεφαλοχώρι. Οποιος το έπ ραξε είναι "πράκτορας τω ν ιμπεριαλιστών". Οσον αφορά τις "γιορτές μίσους", σε άρθρο τη ς εφ ημερίδας "Ριζοσπάστης" (13 Ιουλίου 2006) υποστηρίζεται, μ ετα ξύ άλλων, πως οι εκδηλώ σεις τω ν βετεράνω ν του ΕΣ έχουν δ ιευ ρ υ ν θ εί ως προς τη θ εμ α το λο γία το υ ς και κατα φ έρ οντα ι όχι μόνο εναντίον των κομμουνιστώ ν αλλά και εναντίον τω ν οικονομικώ ν μεταναστώ ν που ζουν και εργάζονται στη χώρα μας. Επιπλέον σ τη λ ιτεύ ετα ι η παρουσία ακροδεξιώ ν στοιχείων σε α υ τές τις εκδηλώσεις. Εκείνο που δ εν έχουν κατανοήσει ακόμη στο ΚΚΕ είναι ό τι σε μια

Α ν δ ρ ες το υ Δ ΣΕ και ά ν δ ρ ες το υ ΕΣ. Για το ΚΚΕ οι εκ δ η λ ώ σ εις τω ν πρώτων είνα ι γ ιο ρ τέ ς μνήμης, ενώ τω ν δ εύ τερ ω ν γ ιο ρ τέ ς μίσους.

ΚΚΕ θα πάψει να χαρακτηρίζει ως "γιορτές μίσους" τις εκδηλώσεις προς τιμή των νεκρών μαχητών του Ελληνικού Στρατού (ΕΣ). Σε κείμενό του στην εφ ημερίδα "Το Βήμα" (4 Ιουλίου 2006) ο δημοσιογράφος I. Π ρ ετεντέρ η ς αναρω τήθηκε τι ακριβώς εόρτασε το ΚΚΕ: "Γιατί αν οι γιο ρ τές τω ν νικητώ ν ονομάζονται "γιορτές μίσους", τό τε πώς αλλιώς θα έπρεπε να ονομάζονται οι γιο ρ τές των ηττημένων.,.Τι ακριβώς γιορτάζει το ΚΚΕ; Οι ίδιοι δεν είχαν παραδεχθεί ότι ο Εμφύλιος ήταν λάθος και γΓ αυτό εξόρισαν το ν Ζαχαριάδη στη Σιβηρία; Οι ίδιοι δ εν ζητούσαν τη ν κατάργηση τη ς εμφ υλιοπ ολεμικής λογικής και πρώτοι καταδικάζουν κάθε αναβίωσή της; Οι ίδιοι δεν ήταν τα πρώτα θύματα α υτής τη ς λογικής; Διότι αν αυτοί γιορτάζουν το λάθος τους, αυτό σημαίνει ό τι αναγνωρίζουν στους άλλους το δικαίωμα να γιορτάζουν το σωστό. Στη δημοκρατία δ εν υπάρχουν δύο μέτρ α και δύο σταθμά. Ο ύτε υπάρχουν κάποιοι που έχουν περισσότερα δικαιώματα στη μνήμη από κάποιους άλλους. Ή όλοι μαζί ξεχνά μ ε ή όλοι μαζί V

δημοκρατία ο καθένας έχει το δικαίωμα να τιμήσει το υ ς νεκρούς του και, πολύ περισσότερο, ο κάθε π ολίτης μπορεί να π αρευρεθε. σε εκδηλώ σεις που επ ιθυμεί. Στα κομμουνιστικά καθεσ τώ τα οι ιδεολογικοί αντίπαλοι τη ς Α ριστερός είχαν δικαίωμα να τιμήσουν το υ ς αγώνες και το υ ς νεκρ ούς τους; Οσον αφορά τη διεύρυνση τη ς θ εμ α το λο γία ς των "γιορτών του μίσους", καλό θ α ή τα ν το ΚΚΕ να θ υ μ η θ εί ό τι κάθε εκδήλωση που διοργανώνει καταλήγει σε αντιαμερικανικό ξέσπασμα. Η παρουσία των μελών τη ς ΚΝΕ τα οποία βρίσκονταν στο Νεστόριο το υ νομού Καστοριάς για τ ο 15ο αντιιμπεριαλιστικό διήμερο, 30/6-1/7) στο Κεφαλοχώρι έδωσε μια αντιιμπεριαλιστική νότα στην όλη εκδήλωση. Αραγε οι βετερ ά νο ι του ΔΣΕ και οι νεολαίοι τη ς ΚΝΕ, ως ευαισθητοπ οιημένοι π ολίτες, έχουν δικαίωμα να σ τη λιτεύ ο υ ν τα σημερινά κακώς κείμενα, ενώ οι βετερ ά νο ι του ΕΣ δεν έχουν δικαίωμα να εκφ ράζουν ανησυχίες κοινωνικού ή πολιτικού π εριεχομένου; Αφού απαλλαγούν από τη ν ιδεολογική σύγχυση, τα μέλη το υ ΚΚΕ μπορούν να συνεχίσουν να τιμ ο ύν το υ ς νεκρούς τους. Καλό θα ή τα ν δ ε να πάψουν να ασχολούνται με τη ν "άλλη όχθη" και το δικαίωμά τη ς να τιμά το υ ς δικούς τη ς νεκρούς.

■* - r -Λ-ΐ', ««.ηιυυυμ/οϋ σε π ίνα κα το υ Ε θ ν ικ ο ύ Ισ τ ο ρ ικ ο ύ Μ ο υ σ ε ίο υ .

Καιά ιη διάρκεια ίων Βαλκανικών Πολέμων 1912-13 ο Ειρηνικός Σιρατός απελευθέρωαε εκατοντάδες χιλιάδες υπόδουλους Ελληνες, διπλασιάζοντας ιαυιόχρονα την ελληνική επικράιεια. Οι οιρατιωτικές επιτυχίες επιτεύχθηκαν με υπεράνθρωπες προσπάθειες και βαριές θυοίες, υπό την καθοδηγηοη άξιων ηγητόρων. Λνάμεοα οε εκείνους που συνέβαλαν αποφασιστικά στη θετική έκβαση των επιχειρήσεων, τόσο οε επίπεδο ηθικού όσο και οε καθαρά επιχειρησιακό και ~

τακτικό επίπεδο, καταλαμβάνει

I

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

f ' εξέχουοα θέση ο θρυλικός ταγματάρχης Ιωάννης Βελιασαρίου, ο ατρόμητος αξιωματικός που έδωσε τη ζωή του νια την ελευθερία της πατρίδας.

ΙΟΑΝΝΗΣ ΒΕΛΙΣΣΑΡΙΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΑΟΣ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ·

No 120

Ο τα γ μ α τά ρ χ η ς Β ε λ ισ σ α ρ ίο υ ε π ικ ε φ α λ ή ς τω ν ευ ζώ νω ν το υ ε π ιτ ίθ ε τ α ι κ α τ ά τω ν β ο υ λ γ α ρ ικ ώ ν θ έ σ ε ω ν (π ίν α κα ς τ ο υ Θ ά νο υ Β α σ ιλ ικ ο ύ γ ια τ ις Ε κ δ ό σ ε ις Π Ε Ρ ΙΣ Κ Ο Π ΙΟ ).

7

τις 26 Ν οεμβ ρ ίου 1861 η Κύμη τη ς σ τικώ ν λύσ εω ν (σε α ν τίθ εσ η μ ε τη ν «ψύ­ Ε ύβοιας είχε τη ν τιμ ή να α π ο τελ έ- χραιμη αντιμετώ π ισ η», που κάποιοι προ­ σ ει τη γ ε ν έ τ ε ιρ α το υ Ιω άννη Βελισ- τε ίν ο υ ν διαχρονικά). Η ένα ρ ξη τω ν επ ιχει­ σαρίου, ενό ς π ρα γμα τικού θ ρ ύ λο υ ρήσεω ν το ν β ρ ή κ ε να υ π η ρ ετεί ως διμ οιρ ί­ στη ν εώ τερ η σ τρα τιω τική ιστορία τη ς σ το ν 4ο Λόχο το υ ΙΙΙ/5 Τάγματος Π εζι­ τη ς Ελλάδας (1). Ο π α τέρ α ς το υ , εύπ ορκού, ος που υπ αγόταν στη 2η Ταξιαρχία. Τότε κτη μ α τία ς, είχ ε εξα σ φ α λίσ ει σ τη ν ο ικ ο γ έ- έδω σ ε τα π ρώ τα δ είγ μ α τα τη ς απαράμιλ­ νειά το υ μία ά ν ετη ζωή. Ο ν εα ρ ό ς Βελισσα- λ η ς α νδ ρ εία ς το υ π α ρ α μ ένο ντα ς στη θέσ η ρίου όμω ς έ μ ε ν ε α δ ιά φ ορ ο ς α π ένα ντι στα το υ ακόμη και ό τα ν ό λ ε ς οι γ ε ιτο ν ικ έ ς φι­ π λούτη και στα υλικά αγαθά. Υ ψ η λές α ξίες λ ίες δ υ νά μ εις είχα ν σ υμπ τυχθεί. και ιδανικά όριζαν από νωρίς τις ε ν έ ρ γ ε ιε ς και τις π ροσ δοκίες το υ . Οι γ ο ν είς το υ φ ρ ό ­ ντισ α ν να μεγαλώ σ ει μ ε σ τοργή και να ε κ ­ π α ιδ ευ τεί με επ ιμέλεια . Ο ίδιος, αν και ζω­ Τον Απρίλιο το υ 1897 τη ν έντα σ η στις η ρ ό ς ως παιδί, ή τα ν ιδια ίτερα επ ιμ ελ ή ς μα­ ε λ λ η ν ο το υ ρ κ ικ έ ς σ χέσ εις είχαν δ ια δ εχ θ εί θ η τή ς και σ ύντο μα άρχισε να εκ φ ρ ά ζει τη ν οι π ρώ τες αψ ιμαχίες, οι οπ ο ίες οδηγούσ αν κλίση το υ π ρος τη ν ιστορία και τη φ ιλ ο λ ο ­ τις δ ύο χ ώ ρες σ την ένοπλη αντιπ αράθεσ η. γία. Ε φθασ ε σ τη ν Α θ ή να ως μ α θ η τή ς γ υ ­ Το πρωί τη ς 6ης Απριλίου και ενώ δ εν είχ ε μνασίου. Σ τις 11 Μ α ρ τίου 1881 (2) κ α τετά - ακόμη κ η ρ υ χ θ ε ί επίσημα η ένα ρ ξη το υ γη σ τον Σ τρ α τό ως κλη ρω τό ς, π ρ ο κειμ έ- π ολέμ ου , ο Ε τέ μ πασάς εισ έβ α λ ε στη νου να υ π η ρ ετή σ ει τη σ τρα τιω τική το υ θ η ­ Θ εσσαλία μ ε τ η ν 6η Μ εραρχία Π εζικού τεία . Κατά τη δ ιά ρ κεια τη ς θ η τε ία ς το υ ο Β ελισσαρίου π ροήχθη, ως ε θ ε λ ο ν τή ς , σ τον βαθ μ ό το υ δ εκα νέα . Το 1884, & Φ * ενώ είχ ε ήδη π ρ ο α χθ εί σ τον βαθ μ ό το υ λοχία ή το υ επιλοχία (3), κα τα ­ τά χ θ η κ ε κατόπ ιν ε ξ ε τ ά ­ σεω ν στη δ ε ύ τε ρ η ε κ ­ π α ιδ ευ τική σειρά τη ς Σχολής Υπαξιω ματικώ ν (ΣΥ), η οποία είχ ε αρχί­ σει τη λ ειτο υ ρ γ ία τη ς από το 1883. Η μόρ φ ω ­ σή το υ α π ο τέλ εσ ε ένα μόνο από τα π ροσόντα τα οποία οι π ρο ϊσ τά μ ε­ νοί το υ δ ιέκρ ινα ν και προχώ ρησαν σ την επ ι­ λογή το υ για φοίτησ η στη ΣΥ Σ τις 7 Ο κτω βρί­ ου 1887 απ οφ οίτησ ε, α­ νάμεσ α σ το υ ς π ρώ τους, από τη Σχολή με από τις ο ρ ε ιν έ ς διαβάσ εις τη ς Καλλιπεύκης, μ ε τη 2η, τη ν 3η και τη ν 4η Μ ερα ρχία το ν β α θ μ ό το υ ανθυπ ολοχαγού π εζικού, με α ρ ιθ μό μ ητρ ώ ου 3651 (4). Ο «Βελισσά- Π εζικού και τη Μ εραρχία Ιππικού από τη Μ ελούνα, καθώ ς και μ ε τη ν 1η Μ εραρχία ρης», όπως σ υνή θιζα ν να το ν απ οκαλούν Π εζικού από το Δαμάσι. Κ ατά τη ν π ρ ο έλα ­ οι σ υνά δ ελφ ο ί το υ , δ ε ν είχ ε αντιπ άλους και πολύ π ερ ισ σ ότερ ο εχ θ ρ ο ύ ς . Χ α ρ α κτή ­ σή το υ ς προς τη ν κα τεύ θ υ ν σ η τη ς Μ ελο ύρας ιδια ίτερα δ ια χ υ τικό ς και εγκά ρ δ ιο ς, ε ί­ νας οι το υ ρ κ ικ έ ς δ υ ν ά μ εις είχαν να α ν τιμ ε ­ χε, κατά τα λ εγ ά μ εν α φίλω ν το υ , παιδική α­ τω πίσουν τη ν ελλ η ν ική 2η Ταξιαρχία Π εζι­ φ έλ εια . Οσοι είχαν τη ν τιμ ή να το ν γνω ρ ί­ κού. Μ ετά τις π ρώ τες μά χες μ ε το ν εχ θ ρ ό οι δ υ ν ά μ εις τη ς ελ λ η ν ικ ή ς Ταξιαρχίας (που σουν το ν υ π ο λή π τοντα ν τό σ ο για το ν ευ θ ύ α π ο τελ είτο από 12 λόχους π εζικού και δύο και άκα κο χα ρα κτή ρα το υ , όσο και για τη σ τρα τιω τική και τη γ εν ικ ό τερ η α κα δημαϊ­ ο ρ ειβ α τικ ές π υρ οβολα ρχίες), τά χ θ η κ α ν σε κή μόρφω σή το υ . Ανάμεσα στις α γαπ ημέ­ ε υ θ ε ία γραμμή μ ήκο υ ς δώ δεκα περίπ ου χ ι­ ν ες το υ σ υ ν ή θ ε ιε ς σ υ γ κα τα λέγ ο ν τα ν η μ ε ­ λ ιο μ έτρ ω ν, χω ρίς ε φ ε δ ρ ε ίε ς . Σ τη διάβαση τη ς Μ ελο ύ να ς και απ ένα­ λ έ τη τη ς Ισ τορίας και οι α τε λ ε ίω τε ς σ υζη­ τή σ εις γύρω από τα εθ ν ικ ά θ έμ α τα . ν τι σε τρ ε ις ελ λ η ν ικ ο ύ ς λόχους, υποστηριΑπό τις 25 Φ εβ ρουά ρ ιου 1894 μ έχ ρ ι τις ζό μ ενο υ ς από τις δύο ο ρ ε ιβ α τικ έ ς π υρο­ β ο λα ρχίες, ε π ιτέθ η κ α ν από τις 05.00 (της 24 Φ εβρουάριου 1897 ο ανθυπ ολοχαγός Β ελισσαρίου δ ιε τέ λ ε σ ε α σ τυ νό μο ς. Κατά 6ης Απριλίου) η 4η Τουρκική Μ εραρχία, μα­ τη ν κρίσιμη π ερ ίο δο πριν από τη ν ένα ρ ξη ζί με δ ύο τά γ μ α τα τη ς 3ης Μ εραρχίας, με το υ Ε λ λη νο το υ ρ κικο ύ Π ολέμ ου το υ 1897, τη ν υπ οσ τήριξη τρ ιώ ν μεραρχια κώ ν π υρο­ υπ οσ τήριζε με σ θ ένο ς τη ν υ ιο θ έτη σ η δ ρα ­ βολαρχιών. Σ τις 11.00 οι ε λ λ η ν ικ έ ς μονά­

Σ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ·

No 120

0 ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ 1897

8

δ ε ς που βρ ίσ κοντα ν στη διάβαση π ιέσ τη ­ καν ισχυρά από τα 13 το υ ρ κικά τά γμ α τα π εζικού και τις π εδ ιν ές π υρ οβ ο λα ρ χίες οι ο π ο ίες τα υποστήριζαν και επ εδίω καν με κά θ ε τρόπ ο να α να τρ έψ ο υ ν τη ν ελλη νική δ ιά τα ξη . Η διοίκηση τη ς 2ης Ε λλη νικής Τα­ ξιαρχίας, π ρ ο κειμ ένο υ να α ντιμετω π ίσ ει τη ν κατάστασ η, ε ν έ π λ ε ξε ό λ ε ς τις δ ια θ έσ ι­ μ ες δ υ νά μ εις τη ς και τα υ τό χ ρ ο ν α άρχισε να π ροπ αρασ κευάζει τη σ ύμ π τυξη τω ν α­ μυνόμενω ν, για τη ν περίπτω ση που θα α­ ν τιμ ετω π ίζο ντα ν δ υ σ μ ε ν έσ τε ρ ε ς ε ξε λ ί­ ξε ις. Σ τις 13.00 ν έ ε ς το υ ρ κ ικ έ ς δ υνά μεις από τη ν Ελασσόνα και τη Λ εύ κη ε π ιτέ θ η ­ καν σ την ε υ ρ ύ τε ρ η π εριοχή τη ς Μ ελ ο ύ ­ νας, κα θ ισ τώ ντα ς π λέον τη συνέχιση τη ς ά μυνας υπ ερβολικά δυσ χερή.

Σ χ έ δ ιο π ο υ α ν α π α ρ ισ τά ε λ λ η ν ικ ά τμ ή μ α τα κ α τ ά τ η μ ά χ η τ η ς Μ ε λ ο ύ ν α ς .

Οι σ φ ο δ ρ ό τα τες σ υ γκε­ ντρ ώ σ εις τω ν πυρών το υ ε ­ χθ ρ ικο ύ π υρ οβο λικού στο Χασάν Μ ελο ύνα και στη Μ ε­ λούνα (στο κέν τρ ο , δηλαδή, τη ς δ ιά τα ξη ς τη ς 2ης Τα­ ξιαρχίας) π έτυ χ α ν να κλο νί­ σουν τις ε λ λ η ν ικ έ ς δυνά­ μεις, οι ο π ο ίες άρχισαν να σ υμπτύσσονται. Από τις 17.00 η σ ύμ π τυξη έ μορφ ή φ υ γή ς. Μ όνο 15-20 ά ν δ ρ ες μ ε το ν δ ιο ικη τή το υ ΙΙΙ/5 Τάγματος διατηρούσ α ν τις θ έσ εις το υ ς (και α υ το ί ό ­ μως α ναγκά σ τηκα ν σ ύντομα να σ υμ π τυ χ θ ο ύ ν προς Λ υ­ γαριά), όπως και η διμοιρία που δ ιο ικο ύσ ε και εμψ ύχω ­ ν ε ο ανθυπ ολοχαγός Βελισσαρίου, η οποία ή τα ν τε λ ικ ά η μόνη που δ εν υποχώρησε. Ενώ υπό τα πυρά το υ υ π ερά ρ ιθ μ ου ε ­ χ θ ρ ο ύ τα τμ ή μ α τα το υ κ έν τρ ο υ τη ς 2ης Τα­ ξιαρ χίας είχαν ήδη σ υ μ π τυ χ θ εί (μάλιστα μ ερ ικά είχα ν τρ α π εί σε φ υγή, όπως προαν α φ έρ θ η κ ε), η διμοιρία το υ Βελισσαρίου, που βρ ισ κότα ν στο κ έ ν τρ ο το υ π υρός κα­ τέ χ ο ν τα ς το ύψωμα Ανώνυμο, δ εν υπ έκυ ­ ψ ε σ την α φ ό ρ η τη εχ θ ρ ικ ή πίεση και δ ε ν εγ κ α τέ λ ε ιψ ε τη θέσ η τη ς . Ο Βελισσαρίου τις κρίσ ιμες ε κ ε ίν ε ς σ τιγμ ές δ εν είχ ε μόνο το ψ υχικό σ θ ένο ς να π α ρα μ είνει στη θέσ η το υ, να δ ιε υ θ ύ ν ε ι ένα ν αγώνα που είχε π λέον χα θεί, αλλά και τη ν η γ ε τικ ή φυσ ιο­ γνω μία που α π α ιτείτο ώ στε να κρ α τήσ ει μαζί το υ το υ ς σ τρ α τιώ τες τη ς διμοιρίας το υ , τη ν ώρα που τα γύρω τμ ή μ α τα δια­ λύο ντα ν! Σ υ μ π τύ χ θ η κ ε π ερ ί τις 23.00 και α­ φού πρώ τα έ λ α β ε ειδ ική εν το λ ή από το ν δ ιο ικη τή το υ , ο οποίος από νωρίς είχ ε συ­ μ π τυ χ θ εί στη Λυγαριά.

Η α τυ χ ή ς για τη ν Ελλάδα ε ξ έ λ ιξ η τω ν επιχειρήσ εω ν το υ 1897, δ εν ή τα ν α ρ κετή για να κλονίσ ει το φ ρ ό νη μ α το υ Βελισσαρίου. Σ τα μάτια το υ η δ υ σ μ εν ή ς κα τά λη ξη το υ π ολέμου, για τη ν οποία απ οφ αινόταν με β εβ α ιό τη τα πως ε υ θ ύ ν ο ν τα ν οι π ολιτι­ κ έ ς η γεσ ίες τω ν τε λ ε υ τα ίω ν δ εκα ετιώ ν, εί­ χε ως σκοπό να σ υνετίσ ει τη ν Ελλάδα, να ο δ η γή σ ει σ την α νασ ύνταξη τω ν δυνά μεώ ν τη ς και να α π ο τελ έσ ει το ε φ α λ τή ρ ιο για έ ν δ ο ξ ε ς α π ελ ευ θ ερ ω τικ ές ε κ σ τρ α τείες . Π ολλοί δ εν σ υ μ μ ερ ίζο ν τα ν α υ τέ ς τις από­ ψ εις, μ ε α π ο τέλεσ μ α τα χ ρό νια που ακο­ λούθησ α ν να δ ια μ ο ρ φ ω θ εί ένα γ ε ν ικ ό τε ρ ο κλίμα η ττο π ά θ εια ς και δυσ φ ορίας. Ο Βελισσαρίου π ίσ τευ ε πως οι Ε λλη νες ό φ ειλαν να π ρ ο ετο ιμ ά ζο ν τα ι π ρ ο κειμ ένο υ να «μετατοπ ίσ ουν» τα σύνορα τη ς π ατρίδας ώ στε να καλύψ ουν ό λο υς το υ ς α λύτρω ­ το υ ς Ε λλη νες, αλλά και τη ν π ραγματική π ρω τεύουσ α τη ς χώρας, τη ν Κω νσ ταντι­ νούπολη. Μ ετά τη ν απ οτυχία το υ 1897 ό­ μως, ακόμη και από το βήμα τη ς Β ου λής ακο ύ γο ντα ν συχνά απ όψ εις και α ντιλή ψ εις α π α ρ ά δ εκ τες και α π ο θ α ρ ρ υ ν τικές για τη ν επιβίωση και τη μ εγέθ υ νσ η τη ς Ελλάδας. Α ρ κ ετο ί μάλισ τα υποστήριζαν με «παρρη­ σία» πως η Ελλάδα ή τα ν πολύ μικρή και α­ νίσχυρη και μόνο η επ οπ τεία και η κα θ ο δ ή ­ γηση κάποιας « Μ εγά λης Δύναμης» θ α μπ ορούσ ε να β ελτιώ σ ει τη ν τύ χ η τη ς . φυ­ σικά κα τά το υ ς ίδιους δ ε ν έπ ρ επ ε να γ ίν ε ­ τα ι ο ύ τε λόγο ς για α π ελ ευ θ ε ρ ω τικ ές ε κ ­ σ τρ α τείες χω ρίς τη ν έγκρισ η (ουσιαστικά τη ν καθ ο δή γη σ η) τω ν «Μ εγάλων». Ο λα τα παραπάνω π ροκαλούσ αν κ α θ η ­ μ ερ ινά τη μ ήνη όσων ο ρ α μ α τίζο ν τα ν μία ε λ ε ύ θ ε ρ η Μ εγά λη Ελλάδα, η οποία θ α ό ­ ριζε τη ν τύ χ η τη ς και θ α α ν ή κ ε σ του ς Ε λλη νες. Ανάμεσα σε α υ το ύ ς φυσ ικά βρι­ σ κό τα ν και ο Βελισσαρίου. Ετσι λίγοι πα­ τρ ιώ τε ς π ολιτικοί, μαζί με α ρ κ ε το ύ ς αξιω ­ μ α τικ ο ύ ς και π ο λ ίτες οι οπ οίοι σ υ μ μ ερ ίζο ­ ν τα ν τις παραπάνω απ όψ εις, άρχισαν να οργα νώ νοντα ι π ρ ο κειμ έν ο υ να διαδώ σουν τις π επ οιθή σ εις το υ ς , σ το μ ο ρ φ ω μ ένο κυ­ ρίως τμ ή μ α το υ λαού. Από το 1906 προς εκπλήρω ση το υ σκοπού α υ το ύ σ υγκρ οτήθ η κ ε ο « Ε θ νικός Π ο λ ιτικό ς Σ ύ νδ εσ μ ος», δ ιο ικ ο ύ μ εν ο ς από π εν τα μ ελ ή επιτροπ ή. Α π ώ τερ ος σκοπός το υ σ υνδ έσ μο υ ή τα ν η ε κ τέ λ ε σ η , σ την κα τά λ λη λη χ ρ ο νική σ τιγ­ μή, π ρα ξικο π ή μ α το ς π ρ ο κειμ έν ο υ να επι­ τ ε υ χ θ ε ί ριζική μ ετα ρ ρ ύ θ μ ισ η στα δημόσ ια π ρά γμα τα τη ς χώρας. Ο Βελισ σαρίου υ­ π ή ρ ξε από το υ ς π λέον έ ν θ ε ρ μ ο υ ς υποσ τη ρ ικ τέ ς το υ ε γ χ ειρ ή μ α το ς , δ ια τρ έχο ν τα ς μάλισ τα π ο λ λ ές φ ο ρ ές το ν κίνδυνο να χ α ρ α κ τη ρ ισ τεί ως σ τασ ιαστής. Τελικά, έπ ειτα από δ ιά φ ορ α π ρ ο β λή μ α τα που α ν έ­ κυψ αν, ο « Ε θ νικός Π ο λ ιτικό ς Σ ύ νδ εσ μ ος» δ ε ν προχώ ρησε σ τις σ χ εδ ια ζό μ εν ες ε ν έ ρ ­ γ ε ιε ς , έχ ο ν τα ς γ ι1α υ τό και τη σ υ γ κ α τά θ ε ­ ση το υ Βελισ σαρίου.

Η ε ξ ο υ δ ε τ έ ρ ω σ η τω ν α ν τισ τά σ ε ω ν σ τ η Μ α ν ω λ ιά σ α κ α τ ά τ η ν έ ν α ρ ξ η τ η ς π ρ ο έ λ α σ η ς τ ο υ Β ε λ ισ σ α ρ ίο υ .

Η αφοσίωση το υ Βελισσαρίου σ τον α­ γώνα για τη ν επ ίτευ ξη τω ν εθ νικώ ν ιδεω ­ δών, α π ο τέλ εσ ε το έναυσ μα ώ σ τε το 1908 να θ έσ ει υ π ο ψ η φ ιό τη τα σ τις β ο υ λ ε υ τικ ές εκ λ ο γ ές , σ τον νομό Ευβοίας. Από τη ν πρώ­ τη σ τιγμή γνώ ριζε, όπως εμ π ισ τευ ό τα ν σε σ τεν ο ύ ς φ ίλου ς το υ , πως δ ε ν επ ρ ό κ ειτο να ε κ λ ε γ ε ί αφ ού οι σ υσ χετισ μοί δ υνάμεω ν δ ε ν άφ ηναν π εριθώ ρια και ελπ ίδ ες ε κ λ ο ­ γ ή ς σε μη « επ α γγ ελμ α τίες» π ολιτικούς. Για το ν Βελισσαρίου ο λόγος τη ς υποψη­ φ ιό τη τά ς το υ ή τα ν σ υμ βο λικός. Σε όσους μάλισ τα το ν π αρότρυνα ν να απ οσ υρθεί χά­ ρη τη ς σ τρ α τιω τική ς το υ σ ταδιοδρομία ς, ο ίδιος έ λ ε γ ε : «Είμαι β έβ α ιο ς ό τι η π ολιτική δ ε ν θ α μ ε απασχολήσει από τα σ τρ α τιω τι­ κά μου κα θ ή κο ν τα . Η απ οτυχία μου είναι ε ­ ξα σ φ α λισ μένη. Η υ π ο ψ η φ ιό τη τά μου κ α τ’ ουσία δ εν είναι άλλο παρά εκδήλω σ η δια­ μαρτυρίας». Π ραγματικά, η ε ξ έ λ ιξ η ή τα ν α υ τή που α ν έμ εν ε. Η ίδρυση το υ «Στρατιω τικού Σ υ ν δ έ­ σμου», που σ υσ τά θηκε ως απόρροια τη ς δυσ αρέσ κειας για τις π ο λ ιτικές ε ξ ε λ ίξε ις και τις επιπτώ σεις το υ ς σ τον Σ τρ α τό , δ εν μπορούσ ε να αφ ήσ ει αδιάφ ορο το ν Βελισσαρίου. Υ π ήρξε από το υ ς π ρ ω τερ γά τες και α υ το ύ το υ σ υνδέσ μου, π ρ ο σ έφ ερ ε δ ε ση­ μ α ντικό έρ γ ο λόγω τη ς εκτίμ η σ η ς τη ν ο ­ ποία έ τρ ε φ α ν οι π ερ ισ σ ότερ οι από το υ ς σ υνα δ έλφ ο υς το υ προς το πρόσωπό του. Σ ε όσους δυσ ανασχετούσ αν με τη ν ανάμι­ ξη το υ Σ τρ α το ύ σ την π ολιτική, δ εν παρέλειπ ε να απαντά: «Ο Σ τρ α τό ς θ α επ α νέλθ ει βεβαίω ς στο κα θ ή κο ν το υ , ό τα ν οι π ολιτι­ κοί αναλάβουν ειλικρ ινά το δικό το υς» . Κα­ τά τη ν εκδήλω σ η το υ κιν ή μ α το ς σ το Γουδί, το ν Α ύγουσ το το υ 1909, σ υ μ μ ετείχ ε ως έ ­ νας από το υ ς π λέον απ οφασισ μένους επα­ ν α σ τά τες, χωρίς στη σ υνέχεια να δ ιεκδ ική-

σ ει ο π ο ιο δή π οτε αξίω μα ή αναγνώριση Ταυτόχρονα και π έρα από τη ν «πολιτι­ κή» δ ρ α σ τη ρ ιό τη τά το υ , που είχ ε ως σκο­ πό π ά ν το τε τη ν εξασ φάλισ η τω ν προϋπο­ θ έσ εω ν για τη ν εδραίω ση τη ς ε θ ν ικ ή ς α­ νεξα ρ τη σ ία ς και τη ν α π ελευ θέρ ω σ η τω ν υ­ π όδουλω ν Ελλήνων, ο Βελισσαρίου δ εν π α ρα μέλησ ε και τη σ τρα τιω τική το υ στα­ διοδρομία. Σ τις 5 Μ α ρ τίου 1898 π ροήχθη σε υπολοχαγό και σ τις 15 Απριλίου 1904 σ τον βα θ μ ό το υ λοχαγού β 1τά ξη ς . Την π ε­ ρίοδο ε κ είν η , π ιθ α νότα τα χάρη σ την ε κ τ ί­ μηση υ φ ισ τα μένω ν και π ροϊσ ταμένω ν, υ­ π η ρ έτη σ ε σ το τμ ή μ α προσωπικού το υ Υπ ουργείου Σ τρ α τιω τικώ ν, ενώ σ τις 26 Απριλίου 1906 αποσπάσθηκε ως α ντεπ ίτρ ο π ο ς στο Β 1 Σ τρ α το δ ικ είο Αθηνών. Σ τις 20 Ιουνίου 1907 π ροήχθη σε λοχαγό α! τά ­ ξη ς και σ τις 7 Ιουλίου 1910 σε τα γμ α τά ρχη . Μ ε α υ τό το ν β α θ μ ό έ μ ε λ λ ε να π εράσ ει στο π ά νθ εο ν τω ν ηρώων. Οσον αφ ορά τη σ τρα τιω τική το υ κα­ τά ρ τισ η, δ εν έπ αψ ε να μ ε λ ε τά ζη τή μ α τα τα κ τικ ή ς και σ τρ α τη γική ς, κά τι που η μ ε τέ π ειτα δράση το υ κατά το υ ς Β α λκα νικο ύς Π ο λ έμ ο υ ς α π ο δ εικν ύ ει π ερίτρανα. Το 1910 μάλιστα, ως γνώ σ τη ς τη ς γ α λλική ς γλώ σ­ σας, μ ετέφ ρ α σ ε στα ελλ η ν ικ ά το βιβλίο το υ μ ετέ π ε ιτα σ τρα τάρχη Φ ος «Π ερί τω ν αρχών το υ π ολέμου». Σ το έρ γο α υ τό μ ε λ έ ­ τη σ ε αρχικά τη γ α λλική ς «π ροέλευσ ης» τα κ τικ ή τη ς «ακράτου επ ιθέσ εω ς». τη ν ο ­ ποία υ ιο θ έτη σ ε και εφ ά ρ μ ο σ ε με ε ξα ιρ ε τι­ κή επ ιτυχία σ τη συνέχεια.

Η ΕΝΑΡΞΗ TOY A ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ Μ ετά τη ν υπογραφή το υ δ ια τά γμ α το ς για γ εν ικ ή επ ισ τρά τευ σ η (17 Σ επ τεμ β ρ ίο υ 1912), ο Βελισσαρίου. ως δ ιο ικ η τή ς τά γ μ α ­ το ς το υ 4ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Π εζικού τ η ς II Μ εραρχίας, δ ια τά χ θ η κ ε να μ ε τα κ ιν η θ ε ί σ την π εριοχή το υ Τυρνάβου και να εγκ α τα σ τήσ ει π ρ ο φ υ λα κ ές στα σύνορα. Κ ατά το

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 120

ΑΓΩΝΕΣ ΓΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ

9

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ·

No 120

Χ ά ρ τη ς τ η ς τ ε λ ικ ή ς ε π ί& ε σ η ς κ α τ ά τω ν Ιω αννίνω ν. Η π ο ρ εία τ η ς «2 α ς φ ά λ α γ γ α ς » ε ίν α ι α υ τ ή π ο υ α κ ο λ ο ύ θ η σ ε ο τα γ μ α τά ρ χ η ς Β ε λ ισ σ α ρ ίο υ (ΓΕ Σ /Δ ΙΣ ).

10

χ ρ ο νικό δ ιάσ τημα που μ εσ ολάβησ ε από τη ν επ ισ τρά τευσ η μ έχ ρ ι τη ν κ ή ρ υ ξη το υ π ολέμ ου , π ερ ίμ εν ε με ανυπ ομονησία τη ν ένα ρ ξη τω ν επιχειρήσεω ν. Π ροσπ αθώ ντας να δ ια τη ρ ή σ ει το ήδη υψηλό η θ ικό τω ν ανδρώ ν το υ, κατά τη ν εγκα τά σ τα σ ή το υ ς στα σύνορα έ λ ε γ ε : «Το 1897 ο Βελισσαρίου α­ μ ύ ν θ η κ ε όπως έπ ρ επ ε εδώ στα σύνορα. Από τη διμοιρία μου μόνο π έν τε ά ν δ ρ ες γύρισ αν πίσω. Και αν τ ό τ ε έγινα ν α υ τά με μια διμοιρία, φ α ν τα σ τείτε τι μ π ορούμε να κά νο υμ ε τώ ρα, εγώ με χίλιο υ ς λ ε β έ ν τ ε ς σαν κι εσάς». Σ τις 4 Ο κτω βρίου 1912 ο α ρ χηγός το υ Σ τρ α το ύ Θεσσαλίας διάδοχος Κ ω νσ ταντί­ νος εξέδ ω σ ε γ εν ική δ ιαταγή, σ ύμφω να με τη ν οποία με το π ρώ το φω ς τη ς επ ο μ έν η ς ο Ε λλη νικός Σ τρ α τό ς θ α άρχιζε τη ν π ρ ο έ­ λασή το υ π έρα από τα σύνορα. Τα ξη μ ε ρ ώ ­ ματα τη ς 5ης Ο κτω βρίου, λίγο πριν από

τη ν ένα ρ ξη τη ς π ροέλασ ης, ο Βελισσαρίου δ ιέ τα ξε τη σ υγκέντρω σ η ο λό κλη ρ ο υ το υ τά γ μ α το ς και τη ν π αράτα ξή το υ κατά δι­ μοιρίες. Γνω ρίζοντας πως ακόμη και για το υ ς π λέον α ν δ ρ είο υ ς σ τρ α τιώ τες το «6άπτισμα το υ πυρός» είναι μία επίπονη δ ια δι­ κασία, δ ε ν π α ρ έλειψ ε να το υ ς α π ευ θ ύ νει τις τ ε λ ε υ τ α ίε ς π αραινέσ εις: «Παιδιά το το υ φ έ κ ι α νοίγει σ ήμερα. Ο Θ εό ς βο ηθ ός. Πάνε δ εκ α π έ ν τε χρό νια τώ ρα που κάναμε ένα ν άλλο π όλεμ ο και χάσαμε. Μια ντροπ ή κάθισ ε από τ ό τ ε σ την ψυχή μας και μια μ ο υ ντζο ύ ρ α σ το πρόσωπό μας. Α υτή τη ντροπ ή π ρέπ ει να τη β γ ά λο υ μ ε από πάνω μας. Και α υ τό από εσάς το π ερ ιμ έν ει η πα­ τρίδα. Εμπρός λοιπόν, παιδιά, σ το όνομα το υ Θ εού και τη ς π ατρίδας. Θα το υ ς κ υ ν η ­ γή σ ο υ μ ε το υ ς Τ ο ύρ κο υς ως τη ν Π όλη. Ζήτω λοιπ όν η πατρίδα, ζήτω ο βασ ιλέας, ζήτω ο διάδοχος, ζήτω ο Ε λλη νικός Σ τρ α ­

τό ς». Οι ζη τω κρ α υ γ ές που ακο λού θη σ α ν δ όνησ α ν το ν αέρα, π ροκαλώ ντα ς το ν τρ ό ­ μο σ τον ε χ θ ρ ό που βρ ισ κότα ν απ έναντι. Η ορμή το υ Βελισσαρίου και τω ν σ τρα­ τιω τώ ν το υ ή τα ν α σ υγκρ ά τη τη , ιδια ίτερα μ ετά τις π ρώ τες επ ιτυ χίες το υ ς . Το τά γμα το υ , υπό τις δ ια τα γές τη ς II Μ ερα ρ χία ς Π ε­ ζικού, έ λ α β ε μ έρ ο ς και στη μάχη το υ Σαρανταπ όρου, κινού μενο αρχικά πίσω από δ ύο άλλα τά γ μ α τα σε ρόλο εφ ε δ ρ εία ς . Πα­ ρόλο που η επ ίθεσ η είχ ε αρχίσ ει από το πρωί τη ς 9ης Ο κτω βρίου 1912, π ροβλήμα­ τα τα οποία σ χ ετίζο ντα ν με τη ν κίνηση των ελλ η ν ικώ ν π υροβολαρχιώ ν, τη ν έγκα ιρ η ε ­ γκατά σ τα σ ή το υ ς και τη ν αναγνώ ριση του εδ ά φ ο υ ς, είχαν ως α π ο τέλεσ μ α τη ν ένα ρ ­ ξη πυρών υ π ο σ τήρ ιξης π ερ ί τις 13.00 και κατά σ υνέπ εια τη ν επιβράδυνση το υ ρ υθ ­ μού τη ς π ροέλασ ης προς τις το υ ρ κ ικ έ ς θ έσ εις , οι ο π ο ίες υ π οσ τηρ ίζοντα ν από ι­ σ χυρ ές δ υ νά μ εις π υροβολικού. Ο Βελισσαρίου, δια κρ ίνοντα ς απ ένα ντι το υ το κατε χ ό μ εν ο από το ν ε χ θ ρ ό ε λ λ η ν ικ ό έδ α ­ φ ο ς, δ εν μπορούσ ε να α ν εχ θ εί βραδυπ ο­ ρίες. Ετσι από νωρίς το πρωί δ ιέ τα ξε το υ ς ά ν δ ρ ες το υ να προσπ εράσουν τα δ ύο τά γ ­ ματα που β ρ ίσ κοντα ν εμπ ρό ς το υ ς : «Παι­ διά καλά είναι τα κανόνια, αλλά δ ε ν έχο υμ ε καιρό να τα π ερ ιμ έν ο υ μ ε. Ας π ροχω ρήσου­ με ε μ ε ίς και ας ε π ιτε θ ο ύ μ ε σαν Ε λλη νες και το π υρ οβο λικό θ α μας π ρο φ θ ά σ ει επά­ νω στη μάχη. Σ ε εμ ά ς π ρέπ ει να α ν ή κ ει η τιμ ή ό τι π ρω το διώ ξα μ ε το υ ς Τούρκους». Το τά γ μ α το υ, χω ρίς τη ν υπ οσ τήριξη πυρο­ βολικού, κ α τά φ ερ ε να φ θ ά σ ει σε πολύ μι­ κρή απόσταση από τις το υ ρ κ ικ έ ς θ έσ εις, π ροκαλώ ντα ς τη ν έκπ λη ξη αλλά κυρίω ς το ν τρ ό μ ο τω ν εχθ ρώ ν, υ φ ισ τά μενο όμω ς σ η μ α ν τικές απώ λειες. Ο τα ν ο δ ιο ικη τή ς το υ 4ου Σ υ ντά γμ α ­ το ς π λ η ρ ο φ ο ρ ή θ η κ ε τις ε ν έ ρ γ ε ιε ς το υ Β ελισσαρίου ε ξε μ ά ν η και έσ π ευσ ε σ τον χώρο όπου βρ ισ κότα ν το τά γ μ α που είχ ε παραβ εί τις δ ια τα γές το υ. Εκεί, χωρίς να απ ευ­ θ ύ ν ε ι το ν λόγο σ τον Βελισσαρίου, δ ιέ τα ξε να π αρουσ ιασ τούν οι δ ιο ικ η τές τω ν λόχων. Μ όλις ο Βελισσαρίου α ν τιλ ή φ θ η κ ε τι συνέβ α ινε, π ρο σ β λή θη κε και γ εμ ά το ς οργή κ α τ ε υ θ ύ ν θ η κ ε προς το ν (σ ύγγαμβρό του) σ υ ντα γμ α τά ρχη , λ έγ ο ν τα ς τα ε ξή ς : «Κύριε σ υ ντα γμ α τά ρχα μη λ η σ μ ο ν είτε ό τι είμαι τα γ μ α τά ρ χ η ς. Σ ε εμ ένα π ρέπ ει να δώ σ ετε τις δ ια τα γές και εγώ θ α τις μεταβιβάσ ω σ του ς λοχαγούς μου, οι οποίοι γ ι1α υ τό το ν λόγο δ ε ν μπ ορούν να λά βο υν δ ια τα γές από εσάς. Εγώ διοικώ το τάγμα . Για ποιο λόγο είμ α ι εδώ;». Ο σ υ ντα γμ α τά ρ χ η ς Παπ ακυριαζής, εκν ευ ρ ισ μ ένο ς, επ εχείρη σ ε να κτυπ ήσ ει το ν Βελισσαρίου, το ν σ υγκρ ό ­ τη σ ε όμω ς έ φ ε δ ρ ο ς ανθυπ ολοχαγός που π αρίσ τατο σ τον διαπ ληκτισμό. Ο Βελισσαρίου συνέχισε: «Αφ ήστε τα αυτά. Δ ε ν έ ­ χ ο υ μ ε καιρό για τέ το ια π ράγματα. Βρισκό­ μα σ τε σε μάχη εν α ν τίο ν το υ εχθ ρ ο ύ . Α υτό είναι το κύριο». Μ ε το ν τρόπ ο α υ τό έ λ η ξε προσωρινά το επ εισ όδιο και ο Παπακυριαζή ς απ οσ ύρθηκε. Σ τη σ υνέχεια όμω ς π ρέ­

π ει να α ν έφ ερ ε όσα π ρσ ηγή θη κα ν σ τους π ρ ο ϊσ τα μ ένο υς το υ, με α π ο τέλεσ μ α τη ν τε λ ικ ή ενη μέρ ω σ η το υ διαδόχου. 0 τ ε λ ε υ ­ τα ίο ς επ έπ λ η ξε το ν Βελισσαρίου, το ν ο ­ ποίο μάλισ τα απ οκάλεσ ε τρ ελ ό , λαμβάνον τα ς τη ν ε ξή ς απάντηση: « Π α ρ α τη ρ είτε ε ­ μένα υ ψ η λό τα τε δ ιό τι έσπευσα και δ εν πα­ ρ α τη ρ είτε ε κ είν ο υ ς οι οποίοι εβράδυναν». Το α π ο τέλεσ μ α ή τα ν να το υ α φ α ιρ εθ εί η διοίκηση το υ τά γ μ α τό ς το υ . Σ ύ ντο μ α όμω ς και ενώ ελλ η ν ικ ά τμ ή μ α τα άρχισαν να κι­ ν ο ύ ντα ι προς τα Ιωάννινα, ο Βελισσαρίου κ α τά φ ερ ε, μ ετά από δ ικ ές το υ π ροσπ άθει­ ες, να β ρ ε θ ε ί ανάμεσ ά το υ ς ως δ ιο ικη τή ς το υ 9ου Τάγματος Ευζώνων.

Η ΜΑΧΗ ΤΟΝ ΙΩΑΝΝΙΝΑΝ

σ το ίδιο ύψος, κα λύ π το ντα ς το αρ ισ τερό το υ 1ου Σ υ ντά γμ α το ς, και δ ιέ τα ξε τη ν π ε­ ρα ιτέρ ω προέλαση προς το χωριό Π εδινή. Το 1/17 Τάγμα κ ιν ή θ η κ ε προς τις π αρυφ ές το υ υψ ώ ματος Χιονάσα, εξα σ φ α λίζο ντα ς το δ ε ξιό το υ Σ υ ντά γμ α το ς. Σ ύ ντο μ α ο τα γ ­ μα τά ρ χη ς Βελισσαρίου, κινο ύ μ ενο ς πρώ­ το ς προς τη ν Π εδινή, τη ν κα τέλ α β ε. Ενώ οι επ ιχειρή σ εις εξελ ίσ σ ο ν τα ν με το ν τρόπ ο αυτό, ο δ ιο ικ η τή ς τη ς 2ης Φ άλαγγας, θ ε ω ­ ρώ ντας πως η αποστολή το υ είχ ε εκπ λη ­ ρω θεί, έ σ τε ιλ ε εν το λ ή π ρος το 1ο Σ ύ ν τα γ ­ μα να ανα κό ψ ει τη ν π ροέλασ ή το υ και να ε ­ γ κ α τα σ τα θ εί στα υψ ώ ματα γύρω από τη ν Π εδινή. Η δ ιαταγή όμω ς ελ ή φ θ η μόνο από το 1/17 Τάγμα. Μ ε π ροτροπ ή το υ Βελισσαρίου και με το τά γ μ α το υ να π ρ ο π ο ρ εύ ετα ι τα δύο ευζω νικά τά γ μ α τα άρχισαν να π ροελα ύνουν, με το υ ς ά ν δ ρ ες β ο υ τη γ μ έ ν ο υ ς μ έχ ρ ι το γ ό ν α το σ το υ ς β ο ύ ρ κο υ ς τη ς π εριοχής, προς τη ν α μ α ξιτή οδό που ένω νε τα Ιωάν­ νινα με τη ν Π ρέβεζα, α π οκόπ τοντα ς τις σ υγκοινω νίες τω ν Τούρκων. Α ξίζει να ση­ μ ειω θ εί πως η διείσδυση γ ιν ό τα ν ανάμεσα σε τρ ία το υ ρ κ ικ ά οχυρά τα οποία ακόμη δ εν είχαν π αραδοθεί: τα οχυρά Χ ιντζηρ έλου, Μπιζανίου και Καστρίτσας. Κατά τη ν κίνησή το υ ο Βελισσαρίου δ ιέκρ ιν ε φ ά λα γ­ γ ε ς το υ εχ θ ρ ο ύ που είχαν σ υμ π τυχθεί, να κινού ντα ι κο ν τά στη δημόσ ια οδό με κα­ τεύ θ υ ν σ η λόφ ο τρ ία περίπου χ ιλ ιό μ ετρ α από τα Ιωάννινα. Ε π ικεφ α λής δύο λόχων άρχισε να κ ιν είτα ι ε ν α ν τίο ν το υ ς . «Εμπρός παιδιά, να το υ ς φ τά σ ο υ μ ε, να το υ ς π άρου­ με φ α λά γγι το υ ς το υ ρ κα λ ά δ ες» , έ λ ε γ ε σ το υ ς ά ν δ ρ ες το υ , οι οποίοι έ τρ ε χ α ν πίσω

το υ γ εμ ά το ι ενθουσ ιασ μό. Ο ταν κα τά φ εραν να φ θ ά σ ου ν σε απόσταση διακοσίω ν μ έτρ ω ν ο Βελισσαρίου με το υ ς δύο λό­ χους, υ π ο σ τηρ ιζόμ ενος και από το ν τρ ίτο (που σ το μ ετα ξύ είχ ε α φ ιχθ εί), ε κ τέ λ ε σ ε έ ­ φ οδο. Αμέσ ω ς δ έ χ θ η κ ε τα πυρά τω ν ο χυ ­ ρω μένω ν σ την ε υ ρ ύ τε ρ η π εριοχή, από τα Ιωάννινα ως το χωριό Α γιος Ιω άννης, το υ ρ ­ κικών δυνάμεω ν. Το π υρ οβο λικό το υ ς άρχι­ σε να β ά λ λ ει ε ν α ν τίο ν το υ , χωρίς επιτυχία. Μ ετά από σκληρή μάχη, οι Τούρκοι που β ρ ίσ κοντα ν ο χυ ρ ω μ ένοι σ την π εριοχή ανατρ άπ ηκαν από τις θ έσ εις το υ ς και καταδ ιω κό μ ενο ι κιν ή θ η κ α ν προς τα Ιωάννινα. Ο Βελισσαρίου μαζί με το 8ο Τάγμα Ευζώνων το υ Ιατρίδη, που είχ ε α κο λου θή σ ει, κ α τέ ­ λαβαν το χωριό Α γιος Ιω άννης, συλλαμβάν ο ν τα ς π ολλού ς α ιχμα λώ του ς και κυ ρ ιεύ ο ­ ν τα ς μ εγ ά λ ες π ο σ ό τη τες υλικού. Τα δύο τά γ μ α τα εγκ α τέσ τη σ α ν άμεσ α π ρ ο φ υ λα κ ές και έκο ψ α ν τα τη λεφ ω ν ικά και τα τη λ εγ ρ α φ ικ ά καλώδια, δια κόπ τον τα ς τη ν επικοινω νία τω ν Ιωαννίνων με το Μπιζάνι. Κατά το υπόλοιπο τη ς ν ύ κ τα ς οι ά ν δ ρ ες τω ν δύο μονάδω ν αιχμαλώ τισαν 37 α ξιω μ α τικο ύ ς και 935 ο π λ ίτες το υ Τουρκι­ κού Σ τρ α το ύ που υποχω ρούσαν και δ ιέ ρ ­ χ ο ν τα ν από τη ν π εριοχή, χω ρίς να γνω ρ ί­ ζο υν τη διείσδυσ η τω ν ευζώ νω ν το υ Β ελισσαρίου και το υ Ιατρίδη. τα υ τό χ ρ ο ν α δε π ροώ θησ αν τις θ έ σ ε ις το υ ς π ρος τα Ιωάν­ νινα. Ο Ια τρ ίδ η ς διαβίβασ ε σ το ν ευ ρ ισ κό ­ μ ενο π ερί τη ν Π εδ ινή δ ιο ικη τή το υ , αντισ υντα γ μ α τά ρ χ η Παπαδόπουλο, αναφορά σ χετικά μ ε τη θ έσ η το υ ς και π ιθ α νότα τα ζή τη σ ε υπ οσ τήριξη από το π υρ οβο λικό, ώ­ σ τε να π εισ θο ύν ο ι Τ ούρκοι πως μπροστά

No 120

Ο τα γ μ α τά ρ χ η ς Β ε λ ισ σ α ρ ίο υ δ ιε υ θ ύ ν ε ι α κ ά λ υ π το ς τ η μ ά χη, εν ώ ο ι εύ ζ ω ν ο ι, έ χ ο ν τ α ς α κ ο λ ο υ θ ή σ ε ι τ ις ε ν τ ο λ έ ς το υ , κ α τα δ ιώ κ ο υ ν το υ ς Β ο υ λ γ ά ρ ο υ ς μ ε τ ις π έ τ ρ ε ς . Σ τ ο ύψ ω μ α 1 3 7 8 ο ή ρ ω α ς τ α γ μ α τά ρ χ η ς έ δ ω σ ε τη ν τ ε λ ε υ τ α ία το υ μ ά χη.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ·

Οι επ ιχειρή σ εις για τη ν άλωση τω ν Ιωαννίνω ν και τη ς οχυ ρή ς το π ο θ εσ ία ς ε ­ μπρός το υ ς (Μπιζάνι), ξεκίν η σ α ν στις αρ­ χ ές Δ εκ εμ β ρ ίο υ το υ 1912 και σ υνεχίσ τη ­ καν και το π ρώ το δ εκ α ή μ ερ ο το υ Ιανουαρίου το υ 1913, χωρίς απ οτέλεσ μα . Ο τα γ μ α ­ τά ρ χ η ς Βελισσαρίου υπ αγόταν σ το 1ο Σ ύ ­ ντα γ μ α Ευζώνων, με δ ιο ικη τή το ν α ντισ υ ντα γμ α τά ρ χ η π εζικού Δ ιονύσιο Παπαδόπουλο. Κατά τη δ ιά ρ κεια τω ν πρώ τω ν επ ιχειρήσ εω ν τρ α υ μ α τίσ τη κ ε ελα φ ρ ά στο πόδι και ν ο σ η λ εύ τη κ ε για λ ίγ ες η μ έ ρ ε ς . Σ τις 16 Φ εβρουάριου το Γενικό Σ τρ α τη ­ γείο εξέδ ω σ ε δ ια τα γές για νέα επ ίθεσ η ε ­ ν α ντίο ν τω ν Ιωαννίνων. Σύμφω να με το σχέδιο, η κύρια ε ν έρ γ εια θ α εκδ η λω νό τα ν από τα δ υτικά , με το Β1Τμήμα Σ τρ α τιά ς, με σκοπό τη ν υπ ερκέρασ η το υ Μπιζανίου, ενώ τα υ τό χ ρ ο ν α από το κ έ ν τρ ο και από τα α να το λικά θ α εκδ η λ ω ν ό τα ν π αραπ λανητι­ κή επ ίθεσ η, με ισχυρή π ροπαρασ κευή πυ­ ροβο λικού . Το Β1Τμήμα Σ τρ α τιά ς, π ροκειμένου να εκπ ληρώ σ ει τη ν απ οσ τολή του, απ οφ ασίσ τηκε να κ ιν η θ εί σε τρ ε ις φ ά λα γ­ γ ε ς (1η, 2η και 3η). Η 2η Φ άλαγγα με α φ ε ­ τη ρ ία τα σ τενά τη ς Μανωλιάσας, όπου είχε μ ετα κ ιν η θ εί, α ν έλ α β ε να π ροελάσ ει προς το ύψωμα Αγιος Ν ικόλαος και στη σ υνέχεια προς το χωριό Π εδινή. Το 1ο Σ ύ ντα γμ α Ευζώνων, με τα 8ο και 9ο Τάγματα, α π ο τελο ύ σ ε μαζί με το 1/17 Τάγμα Π εζικού τη ν εμπ ρ ο σ θ οφ υλα κή τη ς 2ης Φ άλαγγας. Μ ε τα δ ύο τά γ μ α τα ευζώ ­ νων α ν επ τυ γμ έν α εμπ ρό ς και το 1/17 πίσω ως ε φ εδ ρ εία , π ερ ί τις 07.45 άρχισε η π ρ ο έ­ λαση. Σ υ να ντώ ντα ς τις π ρώ τες ο χυ ρ ω μ έ­ ν ες θ έσ εις εμπ ρό ς από το ν Αγιο Ν ικόλαο, ο Βελισσαρίου φ ώ να ξε σ το υ ς ευζώ νους το υ: «Εμπρός, διά τη ς λόγχης!». Το ίδιο έπραξαν και οι ά ν δ ρ ες το υ 8ου Τάγματος. Ο Βελισσαρίου κινο ύ μ ενο ς α κά λυπ τος ε ­ μπρός από το υ ς ευζώ νου ς το υ , κ α τεύ θ υ ν ε τη ν έφ ο δ ο . Μ ετά από σκληρή μάχη οι Τούρκοι, μη έ χ ο ν τε ς άλλη επιλογή, ανα­ γκά σ τη κα ν να ε γ κ α τα λ είψ ο υ ν τις θ έσ εις το υ ς. Σ το μ ετα ξύ ο α ν τισ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς Παπαδόπ ουλος είχ ε π λη ρ ο φ ο ρ η θ εί πως τα τμ ή μ α τα τη ς 3ης Φ άλαγγας είχαν φ θ ά σ ει

11

από τα Ιωάννινα είχ ε σ υ γ κ εν τρ ω θ εί μ εγά ­ λη ελλ η ν ική δύναμη. Ο Π απαδόπ ουλος έ ­ λα β ε τις π λη ρ ο φ ο ρ ίες π ερί τη 01.30 τη ς 21ης Φ εβρουάριου και τις διαβίβασ ε ά μ ε ­ σα σ τον δ ιο ικη τή τη ς 2ης Φ άλαγγας, ζη τώ ­ ν τα ς τα υ τό χ ρ ο ν α ενισ χύσ εις για να ε κ μ ε τ α λ λ ε υ θ ε ί τη ν επ ιτυχία τω ν Βελισσαρίου και Ιατρίδη. Μία ώρα α ρ γό τερ α δ εν είχ ε λά­ β ει απάντηση. Ετσι αποφάσισε να κ ιν η θ εί μόνος το υ με ένα ν λόχο που είχ ε στη διά­ θ εσ ή το υ και το 1/17 Τάγμα το οποίο συνά­ ν τη σ ε κατά τη ν π ροέλασ ή το υ, προς ε ν ί­ σχυση το υ 8ου και το υ 9ου Τάγματος, στις θ έσ εις τω ν οποίων έφ θ α σ ε σ τις 06.00. Ο τα ν ο δ ιο ικ η τή ς τη ς 2ης Φ άλαγγας έλα β ε τη ν αναφορά το υ Παπαδόπουλου, το ύ έ ­ σ τειλ ε (περί τις 04.00) επ ιτιμ η τική διαταγή (δ ιό τι παρά τις ε ν τ ο λ έ ς το υ η προέλαση σ υνεχίσ τη κε) και δ ιέ τα ξε τη ν ανάκληση τω ν τμ η μ ά τω ν στις α ρ χικές το υ ς θ έσ εις. Λ έγ ε τα ι μάλισ τα πως μ ετά το τέ λ ο ς τω ν ε ­ π ιχειρήσ εω ν ο τα γ μ α τά ρ χ η ς Βελισσαρίου τιμ ω ρ ή θ η κ ε με τέσ σ ερ ις η μ έ ρ ε ς κ ρ ά τη ­ σης για τις π ρ ω το β ο υ λίες το υ!

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 120

Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

12

Σ τη ν π εριοχή το υ Αγίου Ιω άννη ο Βελισσαρίου επ έβ λ επ ε από δεσπόζουσα θ έ ­ ση τη δ ιά τα ξη τω ν τμ η μ ά τω ν το υ . Π ερί τις 23.00 τη ς 20ής Φ εβρουάριου (5), πιθανώς λίγο α φ ό το υ ο Ια τρ ίδ ης έ σ τε ιλ ε α γ γ ελ ιο ­ φ όρ ο σ τον Π απαδόπουλο, δ ιέκρ ιν ε δύο πολύ μ εγά λο υ ς φ α νούς, πίσω από το υ ς ο ­ π οίους εμ φ α νίσ τη κα ν σ ύντομα ο επίσ κο­ πος Δω δώ νης, ο Τούρ κος υπολοχαγός Ρεο ύφ και ο επίσης Τούρ κος ανθυπ ολοχαγός Ταλαάτ. Οι ά ν δ ρ ες α υ το ί μ ε τέ φ ε ρ α ν επι­ σ τολή τω ν ξέν ω ν π ρ ο ξένω ν και το υ Εσάτ πασά με π ρο τά σ εις για τη ν παράδοση τω ν Ιωαννίνων. Ο Βελισσαρίου διάβασε το κεί-

Φ ω το γ ρ α φ ία τ ο υ Β ε λ ισ σ α ρ ίο υ α π ό τα α το μ ικ ά τ ο υ έ γ γ ρ α φ α .

μενο και έπ ειτα , α π ευ θ υ νό μ εν ο ς προς το ν Ιατρίδη, είπ ε πως ένα ς από το υ ς δύο το υ ς έπ ρεπ ε να σ υνο δεύσ ει το υ ς εκπροσώ πους το υ Εσάτ στο ελλ η ν ικό Γενικό Σ τρ α τη γείο , στο Χάνι Εμίν Αγά, π ρ ο κειμ ένο υ να δ ιε υ κ ο ­ λ υ ν θ εί και κυρίω ς να επ ιτα χ υ ν θ εί η δ ιέ ­ λευσ ή το υ ς από τις ε λ λ η ν ικ έ ς π ρ ο φ υ λα ­ κές, ώ σ τε η επισ τολή να π α ρ α δ οθ εί πριν ξη μ ερ ώ σ ει και το φω ς τη ς η μ έρ α ς αποκαλύψ ει σ το υ ς Τ ο ύρ κο υς το μ έ γ ε θ ο ς τω ν δ υ ­ νάμεω ν που το υ ς απειλούσαν. Αποφασίσ τη κ ε να το υ ς σ υνο δεύσ ει ο Βελισσαρίου. Επ ιβιβάστηκαν όλοι σ την ά μ α ξα με τη ν ο ­ ποία είχαν φ θ ά σ ει ως ε κ ε ί οι τρ ε ις απ ε­ σ τα λμ ένο ι τω ν Τούρκω ν και ξεκίν η σ α ν για το Εμίν Αγά, όπου έφ θ α σ α ν π ερ ί τις 04.30 τη ς 21ης Φ εβρουάριου.

Π ρώ τος π αρουσ ιάσ τηκε σ τον διάδοχο, χω ρίς τη ν παρουσία τω ν αντιπροσώπων το υ Εσάτ, ο τα γ μ α τά ρ χ η ς Βελισσαρίου. Μ όλις ο Κ ω νσ ταντίνος το ν είδ ε, ο ργισ μ έ­ νος επ ειδ ή ένα ς από το υ ς δ ιο ικ η τές τω ν τα γμ ά τω ν είχ ε ε γ κ α τα λ είψ ει τη μονάδα το υ και είχ ε α π ο μ α κρ υ νθ εί τόσ ο από αυτή. ίσως δ ε και για τη ν απ ρόσ μενη επίσκεψή το υ σε τό σ ο α κα τά λλη λη και κρίσιμη ώρα με επ ιτιμ η τικό ύ φ ο ς το υ είπ ε: «Τι θ έ λ ε ις τέ το ια ώρα εδώ; Πού ά φ ησ ες το τά γμα σου;». Ο Βελισσαρίου, δ ια τη ρ ώ ντα ς στάστ π ροσοχής, απ άντησ ε γ εμ ά το ς υπ ερηφ ά ­ νεια: «Ηρθα να σας φ έρ ω τα Γιάννενα». «Μ ε τι, με τις μ α ού νες τη ς λίμ νης;», ρώ τη­ σε ειρω νικά ο διάδοχος, που είχ ε αρχίσε. να π ισ τεύ ει πως ο Βελισσαρίου είχ ε χάσε. τα λογικά το υ. Η απάντηση το υ ήρωα τα γ ­ ματάρχη όμω ς δ εν ά φ η νε α μ φ ιβ ο λίες: «Με τα φ τερ ά τω ν ευζώ νω ν μου». Σ τη σ υνέ­ χεια, για να επ ιβεβαιώ σ ει τα λ εγ ό μ ε ν ό του έδω σ ε εν το λ ή να εισ έλ θ ο υ ν οι κο μισ τές τη ς επ ισ τολής για τη ν παράδοση τη ς πό­ λης. Ο Κ ω νσ ταντίνος δ ε ν ά ρ γησ ε να αντιλ η φ θ ε ί τι είχ ε σ υμβεί. Μ ε ένα χα μ ό γελο να σ χ η μ α τίζετα ι σ το πρόσωπό το υ πλησίασε το ν Βελισσαρίου, λίγο πριν αποχωρήσει και σ φ ίγγο ντα ς εγκά ρ δ ια το χ έρ ι το υ είπε χαμηλόφω να: «Α λήθεια Βελισσαρίου θ έ ­ λ εις ράπισμα, αλλά θ έ λ ε ις και φίλημα, αγα­ π η μ έν ε τρ ελ έ» (6). Πριν από τη ν είσ οδο στα Ιωάννινα ο Βελισσαρίου δ εν π α ρ έλειψ ε να διαβιβάσ ε. σ το τά γ μ α το υ τα σ υγχαρητήρια το υ δια­ δόχου: «Παλικάρια μου, ο αρ χισ τρ ά τηγός μας Κ ω νσ ταντίνος σας συγχαίρει. Γειά σας λοιπ όν και ζήτω το υ διαδόχου μας». Α ργό­ τε ρ α και ενώ οι καμπ άνες τω ν εκκλησ ιώ ν στα Ιωάννινα κτυπ ούσ αν χαρμόσυνα, ο τα γ μ α τά ρ χ η ς Βελισσαρίου με το υ ς « φ τε ­ ρω τούς» ευζώ νου ς το υ (μαζί με άλλα τμ ή ­ ματα) σ υ ν ό δ ευ ε το ν διάδοχο στη θ ρ ια μ ­ β ευ τικ ή είσ οδό το υ. Μ ε τά τη μεγά λη επι­ τυ χία τα σ υγχαρητήρια που π ολλοί έσπευσαν να δώ σουν σ τον Βελισσαρίου, ο οποί­ ο ς κα τά τη ν προσφιλή το υ τα κ τικ ή απέ­ φ ε υ γ ε να τα δ εχ θ εί, δ ε ν π ρο έρ χο ντα ν μόνο από το υ ς Ε λλη νες, αλλά και από κά­ π οιους Τ ούρ κους α ξιω μ α τικού ς. Ο διο ικη ­ τή ς τη ς ο χ υ ρ ω μ έν η ς το π ο θ εσ ία ς τω ν Ιω­ αννίνω ν, α ν τισ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς Β εχήπ βέης, ό τα ν σ υ ν α ν τή θ η κε με το ν α ξιω ματικό που κ α τέλ α β ε τη ν πόλη το υ είπε: «Αυτό (σ.σ. που κά να τε) ή τα ν απ ολύτω ς παρά το υ ς κανονισ μούς τη ς σ τρ α τιω τική ς τα κ τι­ κής, δ ιό τι μπ ορούσ αμε να σας συλλάβουμε αιχμαλώ τους». «Μ ην ο μ ιλ ε ίτε π ερί αιχ­ μαλωσίας», απ άντησ ε ο Βελισσαρίου. «Κα. η κύκλω ση δ εν έχ ει ως α π ο τέλεσ μ α τη ν αιχμαλωσία;», επ α ν ή λ θ ε ο Τ ούρ κος αξιω ­ μ α τικό ς, για να λά βει τη ν απ οσ τομω τική α­ π άντηση: «Οχι π ά ντο τε. Για το υ ς ευζώ νους το υ λά χ ισ το ν όχι. Θα μας π ετσ ο κό β α τε ί­ σως όλους, αλλά α ιχμα λώ του ς δ ε ν θ α μας πιάνατε».

Το Βράδυ τη ς 16ης Ιουνίου 1913 οι Β ούλγαροι δ ιέπ ρ α ξα ν το τρ α γικό , για ε ­ κείνο υς, σφάλμα να επ ιτε θ ο ύ ν σ τις ε λ λ η ­ ν ικ ές και στις σ ερ β ικές δ υνά μεις. Σ τις 18 Ιουνίου ο α ρ χισ τρ άτηγος-βασ ιλιάς ε ξέ δ ω ­ σε, από τη Θ εσσ αλονίκη, δ ια τα γή επ ιχει­ ρήσ εω ν για α ντεπ ίθεσ η εν α ν τίο ν το υ ς . Ο Βελισσαρίου, δ ιο ικη τή ς και πάλι το υ 9ου Τάγματος Ευζώνων, υπό το 1ο Σ ύ ντα γμ α Ευζώνων, δ ιέ τα ξε , όπως και κατά τη ν έ ­ ναρξη το υ Α' Β αλκανικού Π ολέμ ου , τη συ­ γκέντρ ω σ η τω ν ανδρώ ν το υ και τη ν παρά­ τα ξή το υ ς κατά δ ιμ οιρ ίες. Εκεί, μ ε φω νή και β λ έμ μ α που μα ρτυρούσ α ν τη ν αγανά­ κτησ ή το υ, είπ ε τα εξή ς : «Τιμημένα παλι­ κάρια μου α υ τή τη σ τιγμή λά βα μ ε δ ιαταγή να ε π ιτε θ ο ύ μ ε κα τά το υ άλλου εχ θ ρ ο ύ τη ς π ατρίδας, το υ π λέον μυσαρού και π λέον αγρίου. Εσείς οι οποίοι ηρω ικά εκ τελ έσ α τε το κα θ ή κο ν σας έω ς τώ ρα τιμ ώ ­ ν τα ς τα όπλα σας και τη ν πατρίδα, καλείσ θε να τιμ ω ρ ή σ ετε το ν άγριο α υ τό ν ε ­ χθρ ό, που σ φάζει το υ ς α δ ελ φ ο ύ ς μας, π υρπ ολεί τις π όλεις μας και τα χωριά μας και α τιμ ά ζει τις γυ ν α ίκ ες μας. Για τα σχέδιά το υ α ρ κεί να σας πω ό τι έγρ α ψ ε σ τις ση­ μ α ίες το υ "Εμπρός σ την Αθήνα". Εμπρός λοιπ όν και ε μ ε ίς παιδιά στη Σόφια! Εμπρός! Το έχω κάνει ό ρ κο σ τον Χριστό και σ την Παναγία. Το θ έ λ ε ι και ο κουμπ ά­ ρος. Σ τη Σόφια! Ρ ουθούνι να μη μ είν ει από α υ το ύ ς στη Μ α κεδ ονία μας». Οι ζη τω ­ κρ α υ γές τω ν ευζώ νω ν α π ο τέλεσ α ν τη ν α­ πάντηση σ τις π α ρο τρύ νσ εις το υ δ ιο ικη τή το υς. Σ τη μάχη το υ Λαχανά, όπου το 1ο Σύ­ ν τα γ μ α Ευζώνων ενερ γ ο ύ σ ε υπό τις δ ια τα ­ γ έ ς τη ς VI Μ εραρχίας, ο Βελισσαρίου αγω­ ν ίσ τη κε σαν λιο ντά ρ ι. Κ ινο ύ μενο ς έφιππ ος π ερνούσ ε από τις θ έσ εις όλω ν τω ν αν­ δρώ ν το υ για να το υ ς εμψ υχώ νει. Ετσι, ά λ­ λω σ τε, είχ ε κερ δ ίσ ει τη ν προσωνυμία «μαύρος καβαλάρης». Σ ε κάποια σ τιγμή τη ς μάχης και ενώ από το τά γ μ α το υ ε κ δ η ­ λω νό τα ν έφ ο δ ο ς, άρπ αξε το ν σαλπιγκτή από το ν γιακά, το ν σήκωσε όρθιο, όπως και ο ίδιος, και το ν δ ιέ τα ξε να σαλπίζει συ­ νεχώ ς «Π ροχω ρείτε»! Ο ίδιος, όπως έκα ν ε π άντα σ τις δ ύ σ κο λες σ τιγμ ές, έ μ ε ν ε ε κ τ ε ­ θ ε ιμ έ ν ο ς στα εχ θ ρ ικ ά πυρά και φώ ναζε σ του ς ευζώ νου ς το υ για να το υ ς δώσει θ ά ρ ρ ο ς: « Β λ έπ ετε μωρέ, οι σ φ α ίρ ες δ εν μας χτυ π ά νε, μόνο η καρδιά χτυπ άει!». Η μάχη εξελ ισ σ ό τα ν και οι Β ούλγαροι αντεπ ιτέθ η κα ν. Ο ρ θιοι οι μ εν και οι δ ε μάχονταν σώμα με σώμα. Κάποια σ τιγμή, από σύ­ μπτωση, ο Βελισσαρίου β ρ έ θ η κ ε α ν τιμ έ ­ τω πος με το ν επ ικεφ α λή ς Βούλγαρο αξιω ­ ματικό. Και οι δύο σήκωσαν τα π ερ ίσ τρ οφ ά το υ ς και πυροβόλησαν. Ο Β ούλγα ρος μ ετά από δ έκ α τα το υ δ ευ τερ ο λ έ π το υ κ ε ιτό τα ν ν εκ ρ ό ς. «Τους φ ά γαμε, το υ ς φ ά γαμε, ετσάκισαν!», αναφώ νησ ε ο Βελισσαρίου και ρ ίχ τη κ ε ανάμεσ α σ του ς υπόλοιπους Βουλ-

Ο τα γ μ α τά ρ χ η ς Β ε λ ισ σ α ρ ίο υ μ ε τ ο ν α ν τ ισ τ ρ ά τ η γ ο Σ α π ο υ ν τζ ά κ η σ τ η Φ ιλιπ π ιάδα.

γά ρο υς. Οι εύζω νοι, α κο λ ο υ θ ώ ν τα ς το πα­ ρ ά δειγμ α το υ α νδ ρ είο υ δ ιο ικη τή το υ ς, πολλαπλασίασαν τις π ροσ π άθειές το υ ς, οι λ ό γ χ ες το υ ς β ά φ τη κα ν κό κκ ιν ες και ο ε ­ χ θ ρ ό ς τρ ά π η κε σε φ υγή. Σ τις 16.00 τη ς 21ης Ιουνίου ο τα γ μ α τά ρ χ η ς Βελισσαρίου με το τά γ μ α το υ εισ ή λ θ ε σ τον Λαχανά. Αμέσ ω ς μ ετά , μαζί με το ν 1ο Λόχο το υ 4ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Π εζικού (υπό το ν λοχαγό Γε­ ώ ργιο Ζήρα), ξεκίν η σ α ν απηνή καταδίω ξη τω ν υπ οχω ρούντω ν Βουλγάρω ν, χωρίς να το υ ς δώ σουν χ ρό νο να α να σ υντα χθο ύ ν και να εγ κ α τα σ τα θ ο ύ ν α μ υ ν τικά στα π αρακεί­ μενα υψώ ματα. Η κα τα δίω ξη σ υνεχίσ τη κε ως τα τε λ ε υ τ α ία υψ ώ ματα το υ Μπάσκιοϊ, ο π ό τε δ ια τα γ ές επ έβ α λα ν τη ν παύση τη ς. Σ τις 26 Ιουνίου το Τ μ ήμ α Σ τρ α τιά ς Μανουσ ογιαννάκη κιν ο ύ μ εν η , σ το πλαίσιο τω ν επ ιχειρήσ εω ν για τη ν κατάληψ η το υ Μ π έλες, από Τσαφερλή π ρος Χ ατζή Μπεϊλίκ, α ν έθ εσ ε σ την VI Μ εραρχία να κα τα λά ­ β ει μ ε τά γ μ α τη ς τη δίο δο το υ Δ εμ ίρ Κα­ πού («Σιδηρά Πύλη»). Οπως και σε π ολλές ά λ λ ες π εριπ τώ σ εις π αράτολμω ν ε ν ε ρ γ ε ι­ ών, το τά γ μ α που κ λ ή θ η κ ε να φ έ ρ ε ι σε π έ­ ρας τη ν αποστολή δ εν ή τα ν άλλο από το 9ο Τάγμα Ευζώνων, το υ Βελισσαρίου. Σ το ν τε λ ε υ τ α ίο δ ια τέθ η κ α ν επ ιπ λέον ένα ο ρ ει­ β α τικό π υροβόλο (υπό το ν υπολοχαγό Ταβουλάρη) και ένα ς ο υ λα μ ό ς τη ς π ολυβο­ λαρχίας το υ Σ υ ντά γμ α το ς α π ο τελ ο ύ μ ενο ς από δ ύο π ολυβόλα, υπό τις δ ια τα γές το υ α νθυπ ολοχαγού Μπάφα. Το Τάγμα άρχισε τη ν κίνησή το υ περί τις 05.00 από τη ν Τζούμα. Μ ετά από μακρά και κοπιώδη π ορεία (ιδια ιτέρ ω ς κατά τη ν ανάβαση σ τον αυχένα το υ Δ εμ ίρ Καπού), σ τις 10.30 ο Βελισσαρίου μπ ορούσ ε π λέον να δια κρ ίνει τις β ο υλγα ρικές δ υνά μεις σ τη ν κο ρυ φ ο γρα μ μή . Μ έχρ ι τη ν ά φ ιξή το υ σ την π ρ ο κα θ ορ ισ μ ένη θ έσ η το 9ο Τάγμα έ-

π ρεπ ε να κ ιν η θ εί σε έδ α φ ο ς το οποίο δ εν είχ ε ε γ κ α τα λ ε ιφ θ ε ί από το υ ς Β ουλγάρους, συνεπώ ς έπ ρ επ ε να δ ιεισ δ ύσ ει αθόρυβα, εκ τε λ ώ ν τα ς σ τη ν ουσία κα τα δρ ομ ική επι­ χείρησ η. μ έχ ρ ι τ η θ έσ η από όπου επ ρ όκειτο να ε π ιτε θ ε ί στα βουλγαρικά τμ ή μ α τα . Σ ε κάποιο σ ημείο τη ς απ οσ τολής και προκειμ έν ο υ να ε π ιτε υ χ θ ε ί η α θ όρ υβ η δ ιέ λ ε υ ­ ση τω ν ευζώ νων. ο Βελισσαρίου δ ιέ τα ξε να κιν η θ ο ύ ν α ν υ π ό δ η το ι α φ ού σ το μ ετα ξύ είχα ν κρ ύψ ει τις ξιφ ο λ ό γ χ ες το υ ς σ του ς γ υ λ ιο ύ ς (για τη ν απ οφ υγή λάμψ εω ν και θ ο ­ ρύβων). Λίγο πριν από τη ν ένα ρ ξη τη ς επ ίθ ε ­ σης το Τάγμα το υ Βελισ σαρίου έ γ ιν ε α ν τι­ ληπ τό από το υ ς Β ουλγάρους, οι οπ οίοι άρ­ χισαν να βά λλουν ε ν α ν τίο ν το υ τό σ ο με τα ελα φ ρ ά όπλα το υ ς , όσο και με τα π υρ οβ ό ­ λα που δ ιέθ ετα ν. Ο υπολοχαγός Ταβουλάρης κα τά φ ερ ε να τ ά ξ ε ι άμεσ α το υπό τη δι­ οίκησή το υ π υροβόλο και μ ετά τη 15η βουλγαρική βολή άρχισε να β ά λ λ ει προς τις ε χ θ ρ ικ ές θ έσ εις , κ α τα φ έρ ν ο ν τα ς σύ­ ντο μ α να κα τα σ τρ έψ ει το πρώ το βουλγαρι­ κό π υροβόλο. Ε π ειτα από τρ ε ις περίπου ώ­ ρ ες ο 2ος και ο 4ος Λ όχος το υ ευζω νικού Τάγματος ε κ τέ λ ε σ α ν έ φ ο δ ο και κα τέλα β α ν με τη λόγχη τα δ υ τικά υψ ώ ματα τη ς διάβα­ σης. Λίγο νω ρ ίτερ α είχ ε π ρ ο η γ η θ εί κα τά ­ ληψ η τω ν α να το λικώ ν υψω μάτω ν από το ν 3ο Λόχο. «Ρεζιλίκι που το έπ αθαν οι Πρώσοι τη ς Α νατολής! Π ρ ο γκά τε, π ρ ο γκά τε β ρ ε παιδιά, π ρ ο γκ ά τε το υ ς και φ εύγουν!», αναφω νούσ ε α σ τειευ ό μ εν ο ς ο Βελισσαρίου. Σ τη σ υνέχεια οι ά ν δ ρ ες το υ Τάγματος α ν έτρ εψ α ν και πάλι το υ ς Β ουλγάρους, ό ­ τα ν α υ το ί α π οπ ειράθηκα ν να εγκ α τα σ τα ­ θ ο ύ ν α μ υ ν τικά σε θ έσ η λίγο πιο πίσω από τη δίοδο, και τε λ ικ ά το υ ς ανάγκασαν να υ­ ποχω ρήσουν π ρος το Π ετρίτσ ι, αφ ού το υ ς κα τεδ ίω ξα ν για μικρό διάστημα.

TO Y1UI1MA1378 Σ τις 12 Ιουλίου 1913 η VI Μ εραρχία, σ υ μ μ ετέχ ο ν τα ς μαζί μ ε ά λ λ ες δ υνά μεις στη μάχη τη ς Κρέσνας, α ν έλ α β ε από το Γε­ νικό Σ τρ α τη γ είο τη ν απ οστολή να ω θή σ ει το α ρ ισ τερό τη ς προς το Ο υράνοβο. για να κυκλώ σ ει το άκρο τη ς α μ υ ν ό μ εν η ς β ο υ λ ­ γα ρ ική ς π α ρά τα ξης. Η προέλαση ξεκ ίν η σ ε χω ρίς α ντισ τά σ εις, ό τα ν όμω ς διαπ ιστώ θη­ κε η παρουσία βουλγαρικώ ν τμ η μ ά τω ν το 8ο Τάγμα Ευζώνων (υπό το ν τα γμ α τά ρ χ η Β ασιλούνη), που ως τ ό τ ε α π οτελού σ ε τη ν εμπ ρ ο σ θ οφ υλα κή τη ς VI Μ εραρχίας, α ν έ­ λ α β ε τη ν κάλυψη το υ δ εξιο ύ π λευρ ού τη ς. Τον ρόλο εμπ ρ ο σ θ ο φ υ λ α κ ή ς α ν έλ α β ε το 9ο Τάγμα Ευζώνων το υ Βελισσαρίου. Π ερί τις 13.00 το τμ ή μ α το υ τε λ ε υ τα ίο υ δ έ χ θ η ­ κε πυρά από τις ε χ θ ρ ικ έ ς δ υ ν ά μ εις που κα τείχα ν τα υψ ώ ματα β ό ρ εια το υ π οταμού Ο σένοβα. Αμέσ ω ς ο τα γ μ α τά ρ χ η ς δ ιέ τα ξε τη ν α νά π τυξη το υ Τάγματος. Σε μία ώρα και τρ ιά ν τα περίπ ου λ επ τά ο α τρ ό μ η το ς α­ ξιω μ α τικό ς π έτυ χ ε τη διάβαση το υ π οτα ­ μού, υπό τα εχ θ ρ ικ ά πυρά και παρά τη ν κα-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 120

Ο Β ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

13

No 120 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ·

14

τα ρ ρ α κτώ δη βροχή, σ υνεπ εία τη ς οποίας μάλισ τα είχ ε υ π ερχειλίσ ει ο π οτα μ ός. Α μ έ ­ σως μ ετά οι εύζω νοι άρχισαν να αναρριχών τα ι σ την πλαγιά το υ υ ψ ώ ματος όπου ή τα ν τα γ μ έν ο ς ο εχ θ ρ ό ς . Το Τάγμα Κ ρητώ ν υπό το ν τα γμ α τά ρ χ η Κ ολο κο τρώ νη ε κ ιν ε ίτο πί­ σω από το 9ο Τάγμα, ενώ μία ο ρ ειβ α τική π υροβολαρχία από τις 13.30 υπ οσ τήριζε τη ν επίθεσ η. Μ έχρ ι τις 14.40 ο ε χ θ ρ ό ς είχε ανα τραπ εί από τις θ έσ εις το υ και καταδιω κό μενος, παρά τις ά σ χημ ες κα ιρ ικές συν­ θ ή κ ε ς και τη ν ομίχλη, συμπτυσσόταν. Ο ταν π ερί τις 15.30 η ομίχλη δ ια λύ θ η κε, από το κο ντινό ύψωμα 1378 το βουλγαρικό π υρ οβολικό άρχισε να β ά λλει εν α ν τίο ν τη ς π υροβολαρχίας που υπ οστήριζε τα τά γ μ α ­ τα τω ν Βελισ σαρίου και Κ ολοκοτρώ νη. Από τη ν ο ρ μ η τική επ ίθεσ η τω ν δύο ελ λ η ν ι­ κών τα γμ ά τω ν είχαν κ α τα λ η φ θ ε ί οι β ο ρ ει­ ο δ υ τικ ο ί συνοικισμοί το υ Ο υράνοβο και οι βο υλγα ρικές δ υ νά μ εις είχαν α να γκα σ τεί να σ υμ π τυ χ θ ο ύ ν και να εγ κ α τα σ τα θ ο ύ ν α­ μ υ ντικά στα υψώ ματα 1079 και 1378, όπου π ερί τις 17.00 ενισ χ ύ θ η κα ν με τρ ία ακόμη τά γμ α τα . Λ α μ βά νοντα ς ενισ χύσ εις και ενώ τα τά γ μ α τα τω ν Βελισ σαρίου και Κ ο λο κο τρ ώ ­ νη ή τα ν κατάκοπα, οι β ο υλγα ρικές δυνά ­ μ εις εκδήλω σ αν α ντεπ ίθεσ η. Τα ελλ η ν ικά τμ ή μ α τα αμ υνόμ ενα , π λέον, ζή τησ α ν τη ν ενίσχυση τη ς VI Μ ερα ρ χία ς τό σ ο σε π εζικό όσο και σε π υρ οβολικό, χω ρίς να τη λά­ βουν. Μ όνο δύο λόχοι το υ 8ου Τάγματος Ευζώνων κ α τέφ θ α σ α ν π ερ ί τις 19.00. Στη βουλγαρική επ ίθεσ η ο Βελισσαρίου δ εν α­ π άντησ ε παρά μ ε το γνω σ τό σε ό λο υ ς το υ ς ευζώ νου ς το υ π αρά γγελμα : «Εμπρός, διά τη ς λόγχης!». Η νέα επ ίθεσ η τω ν ε λ λ η ν ι­ κών τμ η μ ά τω ν σ υ γκρ ό τη σ ε το ν εχ θ ρ ό , ο ο ­ π οίος υποχώ ρησε ά τα κ τα σ τις α ρ χικές το υ θ έσ εις . Σ ύ ντο μ α α κο λο ύ θ η σ ε και άλλη επ ί­ θ εσ η από τα ε λ λ η ν ικ ά τά γμ α τα , για τη ν κα­ τά λη ψ η το υ 1378. Ω στόσο δ εν π έτυ χ ε το ν σκοπό τη ς και είχ ε ως α π οτέλεσ μα το ν θ ά ­ ν α το το υ τα γ μ α τά ρ χ η Κ ολο κο τρώ νη, ο ο ­ π οίος ο δ ή γη σ ε σ την απ οσ ύνθεσ η το υ τά γ ­ μ α τό ς του. Κατά τη δ ιά ρ κεια τη ς ν ύ κ τα ς έφ θα σ α ν στο ε λ λ η ν ικ ό σ τρ α τό π εδ ο ως ενισ χύσ εις το 111/17 Τάγμα και το υπόλοιπο το υ 8ου Τάγματος Ευζώνων. Παρά τη δ υνα τή βροχή σ τρ α τιώ τες και α ξιω μ α τικοί έσ καβαν ο ρ ύ γ ­ ματα, μ ε τέ φ ε ρ α ν π έ τρ ε ς και προπαρα­ σ κεύαζαν με κά θ ε τρ όπ ο τη ν άμυνά το υ ς για τη ν επ ό μ ενη η μ έρ α . Από τη ν π λευρά το υ ς και οι Βούλγαροι ενισ χύθ ηκα ν, ανασ υ γ κρ ο τή θ η κ α ν και βελτίω σ αν τις θ έσ εις το υ ς . Η διατήρησ η το υ υψ ώ ματος 1378 ή ­ τα ν υψ ίσ της σημασίας, καθώ ς η απώλειά το υ θ α κλό νιζε σ ημα ντικά ο λό κληρ η τη βουλγαρική δ ιά τα ξη . Σ τις 04.00 τη ς 13ης Ιουλίου οι Βούλγαροι επ εχείρησ α ν ε κ νέο υ επ ίθεσ η, πάλι χω ρίς απ οτέλεσ μα . Από το μ εσ η μ έρ ι άρχισαν α λ λ επ ά λλ η λες ε π ιθ έ ­ σ εις στα ελλ η ν ικ ά τά γμ α τα , τα οποία α μ ύ ­ ν ο ν τα ν απελπισ μένα απ ένα ντι σ τον π ερ ί­ που διπλάσιο και, υ π οσ τηρ ιζόμενο από πυ­

ρά π υρ οβολικού, εχθ ρ ό . Οι Βούλγαροι, π ροφανώ ς έχ ο ν τα ς διαπιστώσει τη ν καταπόνηση τω ν ελλ η ν ικώ ν δυνάμεω ν, επ ιτίθ εν το συνεχώ ς. Τα ελλ η ν ικά τά γ μ α τα αμ ύνο ­ ν τα ν με πείσμα. Οσο όμω ς π ερνούσ ε η ώρα τα ο ρ ύ γμ α τα γ έμ ιζα ν με π τώ μα τα σ τρα τιω ­ τώ ν, υπαξιω ματικώ ν και αξιωματικών. Ο Βελισσαρίου και ο Π απαδόπ ουλος δ ιέτρ εχ α ν α κούρα σ τα τις ε λ λ η ν ικ έ ς θ έ ­ σεις, δ ίδ ο ν τα ς ο δ η γ ίες και προσπ αθώ ντας να εμψ υχώ σ ουν το υ ς η ρω ικούς συναγω νι­ σ τές το υ ς . Π ερί τις 15.00 μεγά λο βουλγαρι­ κό τμ ή μ α εκδή λω σ ε νέα επ ίθεσ η. Η κρισι­ μ ό τη τα τω ν σ τιγμώ ν επ έβ α λ λε τη λήψη ά­ μεσω ν και δρασ τικώ ν αποφάσεων. Ο ταν η

•

Ο τα γ μ α τά ρ χ η ς Β ε λ ισ σ α ρ ίο υ σ ε π ίνα κα (υ δ α τ ο γ ρ α φ ία )α π ό τ η σ υ λ λ ο γ ή τ ο υ Κ εν ά ν Μ ε σ σ α ρ έ (Μ ο υ σ ε ίο Σ α ρ α ν τα π ό ρ ο υ ).

εχ θ ρ ικ ή δύναμη β ρ έθ η κ ε σε απόσταση 400 περίπου μ έτρ ω ν, ο Βελισσαρίου δ ιέ τα ­ ξ ε α ντεπ ίθεσ η. Η ορμή τω ν ευζώ νω ν το υ είχ ε αρχίσ ει να π το εί το υ ς Β ουλγά ρους, ό ­ τα ν διαπ ισ τώ θηκε πρόσκαιρη έλλ ειψ η πυρομαχικώ ν σ το Τάγμα. «Δ εν έχ ο υ μ ε φ υσ ίγ­ για», φ ώ να ξε μέσα στη βουή τη ς μάχης έ ­ νας υπ αξιω ματικός. Η απάντηση που έ λ α ­ βε από το ν Βελισσαρίου είναι μονα δική ί­ σως σ την ιστορία τω ν σ ύγχρονω ν π ολέμω ν σε όλα τα έ θ ν η : «Και τι; Χ α θ ή κα νε μω ρέ οι π έτρ ες ; Κ ο τρ ό ν ες δ εν υπάρχουν εδώ; Μ ε τις π έτρ ες!» . Δ ίν ο ν τα ς ο ίδιος το παρά­ δ ειγμ α άρ π α ξε τη ν πρώ τη π έτρ α και τη ν π έτα ξε π ρος το υ ς Β ουλγάρους. Οι εύζω νοι δ εν άργησ αν να το ν μιμηθούν. Ο « λιθ ο β ο ­ λισ μός» δ ιή ρ κ εσ ε α ρ κετά , π ροκαλώ ντα ς το ν τρ ό μ ο σ του ς Β ουλγάρους, οι οποίοι ο­ π ισ θοχω ρώ ντας είχαν επ ιτρ έψ ει σ το υ ς ά ν­ δ ρ ες το υ Βελισσαρίου να πλησιάσουν σε μικρή απόσταση από τα ο ρ ύ γμ α τά το υ ς.

Ε κείνη τη ν ώρα έφ θ α σ ε και η αναχορηγία τω ν πυρομαχικών. Οι β ο υλγα ρικές δ υ ­ ν ά μ εις όμω ς ή τα ν απ οφ ασ ισ μένες να κρα­ τή σ ο υ ν τις θ έσ εις το υ ς και έχ ο ν τα ς π ετύ χ ει τη ν ανα σ ύντα ξή το υ ς επ εχείρη σ α ν να α ν τεπ ιτεθ ο ύ ν . Τότε ο Βελισσαρίου, μαινόμενος, σ ηκώ θ ηκε ό ρ θ ιο ς και κραδαίνον τα ς το π ερ ίσ τρ οφ ό το υ φ ώ να ξε με βρ ο ­ ν τερ ή φω νή, ώ σ τε να α κο υ σ τεί από όλους: «Οποιος θ έ λ ε ι τη νίκη ή αλλιώ ς το ν θ ά να ­ τ ο ας με α κολουθήσ ει!». Αρχισε να τρ έχ ε ι π ρώ τος προς το ν εχθ ρ ό . Πίσω το υ , συνεπ αρμένοι από το ν ά φ θα σ το ηρω ισμό το υ δ ιο ικη τή το υ ς , όρμησ αν οι εύζω νοι το υ . Το θ ερ ισ τικ ό πυρ τω ν εχθ ρ ικ ώ ν π ολυβόλω ν π ρο κά λεσ ε μ εγ ά λ ες απ ώ λειες στο Τάγμα, το οποίο όμω ς σ υνέχιζε να π ολεμ ά λυσσα­ σμένα. Κάποια σ τιγμή ο τα γ μ α τά ρ χ η ς Βελισσαρίου έπ εσ ε τρ α υ μ α τισ μ ένο ς. Οι εύζωνοι, μ όλις το α ν τιλ ή φ θ η κα ν , έσπευσαν, παρά τα π υκνά εχθ ρ ικ ά πυρά, να τρ α β ή ­ ξο υ ν το ν «πατέρα» το υ ς , όπως το ν αποκαλούσαν, στα ο ρ ύ γμ α τά το υ ς λίγο πιο πίσω. Οσο η μάχη σ υνεχιζόταν, ο τα γ μ α τά ρ χ η ς π α ρ έμ ειν ε στα ο ρ ύ γμ α τα μαζί με το υ ς άν­ δ ρ ες το υ . Α ρ γ ό τερ α μ ε τα φ έ ρ θ η κ ε στον σ τα θ μό επ ίδεσ ης το υ Ονιάρ Μαχαλά. Λίγο πριν φ ύ γ ει α π ηύ θυ νε σ του ς ευζώ νου ς το υ τα τε λ ε υ τα ία το υ λόγια: «Παιδιά τη δ ο υ ­ λ ειά σας. 0 α μου δ έσ ου ν τη ν πληγή και θα γυρίσω σε δυό ώ ρες. Α ντε γ ειά σας. Μ ην ξε χ ν ά τ ε το σ ύνθ ημ ά μας: Σόφια». Σ τη σ υνέχεια ο Βελισσαρίου μ ετα φ έρ θ η κ ε σ το Α11 ο ρεινό χ ειρ ο υ ρ γ είο και το φ ο ρ είο το υ το π ο θ ε τή θ η κ ε μέσα σε μία από τις σ κηνές. Το τρ α ύ μ α το υ ήρω α στο σ τή θ ο ς, σ το δ ε ξιό ημιθω ράκιο, ή τα ν βαρύ­ τα το , είχ ε π ρ ο κλ η θ εί δ ε μάλλον από τη β ο ­ λίδα κάποιου φ ο ρ η το ύ όπλου (7). Ο ίδιος άρχισε να λ έ ε ι ό τι υ π έφ ερ ε και ό τι ή θ ε λ ε να το ν αφ ήσ ουν να ξαπ λώ σει κάτω, όπως ά λλω σ τε είχ ε σ υνηθίσ ει να κο ιμά τα ι επί τό ­ σα χρόνια, έχ ο ν τα ς ως στρώ μα το υ τη γη που α π ελ ευ θ έρ ω ν ε και ως π ροσ κέφ αλο το υ ς βράχους. Οι γ ια τρ ο ί είπαν πως δ εν έπ ρεπ ε να ξαπλώ σει στο υγρό χώμα, εκ είν ο ς όμω ς επ έμ εν ε. Ετσι έστρω σαν χ ορ τά ρ ι στο έ δ α φ ο ς και ικανοποίησαν τη ν απαίτησή το υ . Λίγο α ρ γό τερ α ο Βελισσαρίου ε ξ έ ­ π νευσε. Η ηρω ική μορφή το υ τα γ μ α τά ρ χ η δ εν επ έσ τρ εψ ε π ο τέ στη μάχη. Σ ίγουρα όμω ς η ψυχή το υ σ τεκ ό τα ν π άντα δίπλα σ το υ ς ε υ ­ ζώ νους, που αγάπησε σαν παιδιά το υ , παρ ο τρ ύ ν ο ν τά ς το υ ς : «Εμπρός, δ ιά τη ς λ ό γ ­ χης!». Ο Βελισσαρίου τά φ η κ ε τη ν επ ο μ ένη σε κάποιο σ ημείο έξω από το χωριό Γκράν τεβ ο , κο ντά σ το ο ρεινό χ ειρ ο υ ρ γείο . Σ τη ν κη δ εία το υ π α ρ α β ρ έθη κα ν και οι εύζωνοί το υ. Ο τα ν το φ έ ρ ε τρ ο κα τέβ α ιν ε στη γη, οι λ υ γ μ ο ί τω ν σ υμπ ολεμισ τώ ν το υ έ ­ σπασαν τη ν π αγερή σιωπή που επ ικρ α το ύ ­ σε. Αρχικά κα νένα ς δ εν έβ ρ ισ κε το κουρ ά ­ γιο να σκεπάσει το ν ήρω α α ξιω μ α τικό με χώμα. Ο βασιλιάς Κ ω νσ ταντίνος π ληροφ ορ ή θ η κ ε το ν θ ά να το το υ Βελισσαρίου και λ έ γ ε τ α ι πως είπ ε: «Ηταν επ ό μενο . Τέτοιοι

(3) Π ρ ο κ ε ιμ έ ν ο υ κ ά π ο ιο ς να ε ισ α χ θ ε ί. τη ν π ε ρ ίο δ ο ε κ ε ίν η , σ τ η Σ τ ρ α τ ιω τ ικ ή Σ χ ο λ ή Υ π αξιω μ ατικώ ν (Σ ΙΥ ). έ π ρ ε π ε να είν α ι ε θ ε λ ο ν τ ή ς υ π α ξ ιω μ α τικ ό ς . να ε χ ε ι υ π η ρ ε τ ή σ ε ι έν α τ ο υ λ ά χ ισ το ν έ τ ο ς σ το ν Σ τ ρ α τ ό κ α ι να φ έ ρ ε ι το ν β α θ μ ό το υ λ ο χ ία ή τ ο υ επ ιλο χ ία . (4) Σ ύ μ φ ω να μ ε τ η ν Ισ τ ο ρ ία τ η ς Σ τ ρ α τ ιω τ ικ ή ς Σ χ ο λ ή ς Υ π α ξιω μ α τικώ ν» ο α ρ ιθ μ ό ς μ η τρ ώ ο υ τ ο υ η τ α ν 3656. δ ε ν α π ο κ λ ε ίε τ α ι όμ ω ς να π ρ ό κ ε ιτα ι για τυ π ο γ ρ α φ ικ ό λ ά θ ο ς . (5 ) Σ ύ μ φ ω ν α μ ε α ν α φ ο ρ α π ου σ υ ν ε τ α ξ ε ο ίδ ιο ς ο Β ε λ ισ σ α ρ ίο υ . (6) Οι δ ιά λ ο γ ο ι α ν ά μ εσ α σ το ν δ ιά δ ο χ ο Κ ω ν σ τα ν τίν ο κ α ι σ το ν τα γ μ α τα ρ χ η Β ε λ ισ σ α ρ ίο υ π ρ ο έ ρ χ ο ν τα ι α π ο το α ν έ κ δ ο τ ο β ιβ λ ίο τ ο υ Κ ω ν σ τα ν τίν ο υ Μ π ο ύ κ ο υ ρ α (ο ο π ο ίο ς υ π η ρ έ τη σ ε ως έ φ ε δ ρ ο ς γ ια τρ ό ς σ το τά γ μ α τ ο υ Β ε λ ισ σ α ρ ίο υ ) « Γ νώ ρ ισ α το ν π ό λεμ ο κ α ι το ν Β ε λ ισ σ α ρ ίο υ ». Ε τσ ι το υ ς μ ε τ α φ έ ρ ε ι σ ε ά ρ θ ρ ο το υ σ τη "Σ τρ α τιω τικ ή Ε π ιθ ε ώ ρ η σ η "ο α ν τ ισ τ ρ ά τ η γ ο ς ε.α . Δ η μ ή τρ ιο ς Λ ιμ ν ιά τη ς . (7) Κ α τ 'ά λ λ ο υ ς α π ό θ ρ α ύ σ μ α οβίδ α ς του ε χ θ ρ ικ ο ύ π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ .

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ Ο τα γ μ α τά ρ χ η ς Βελισσαρίου ή τα ν άρισ τος γνώ σ τη ς τη ς σ τρ α τιω τική ς θεω ρία ς, τη ν οποία εφ ά ρ μ ο ζε με α ρ ισ το τεχν ικό τρόπ ο στα π εδία τω ν μαχών. Γ εν νη μ έν ο ς η ­ γ ή το ρ α ς, είχ ε το χάρισμα να εμ π ν έει το υ ς σ τρ α τιώ τες το υ , να το υ ς κάνει να π ισ τεύ ­ ο υν σ τις ικ α ν ό τη τέ ς το υ και να το ν α κο ­ λ ο υ θ ο ύ ν οπ ουδήπ οτε, σ ίγουροι πως αν υ­ π ήρχε ένα ς μόνο α ξιω μ α τικό ς ο οποίος μπορούσ ε να εκπ ληρώ σ ει τη ν πιο δύσ κολη αποστολή, δ ε ν ή τα ν ά λλος από το ν Βελισσαρίου. Υ π ήρξε υπ όδειγμα π ειθαρχίας, ό ­ τα ν όμω ς έ κ ρ ιν ε πως τα ζη τή μ α τα τη ς πα­ τρ ίδ α ς έπ ρ επ ε να τα δια χειρ ίζοντα ι με δια­ φ ο ρ ετικ ό τρόπ ο, δ εν δίσ τα ζε να ε ν ε ρ γ ε ί α υ το β ο ύ λω ς και φυσικά να υφ ίσ τα τα ι τις σ υ νέπ ειες τω ν π ράξεώ ν το υ . Τ ολμηρ ός όσο λίγοι, είχ ε τ ά ξ ε ι τη ζωή το υ σ τη ν υπη­ ρεσία τη ς Ελλάδας, α δ ια φ ορ ώ ντα ς για ο τι­ δ ή π ο τε άλλο. Π ρ ο σ έφ ερ ε τη ζωή το υ ως θυσ ία σ το ν βω μό τη ς ε λ ε υ θ ερ ία ς . Α π οτελώ ντα ς π ρα γμα τικό απόγονο τω ν αγω νι­ στών το υ 1821, π ολέμ ησ ε θ έ τ ο ν τ α ς ως υ­ π έρ τα το σκοπό το υ τη ν ευ η μ ερ ία εκείνω ν που επί αιώ νες είχαν χάσ ει το δικαίω μα να π ισ τεύο υν σ τον Θ εό το υ ς , να μ ιλο ύν τη γλώσσα το υ ς και να ορίζουν τη ζωή το υ ς. Σ ή μ ερ α ελάχισ τοι Ε λλη νες π ο λ ίτες

γνω ρ ίζου ν έσ τω το όνομα το υ Ιωάννη Β ελισσαρίου. Ω στόσο ο ηρω ικός τα γ μ α τά ρ ­ χ η ς υ π ή ρξε π ρότυπ ο α ξιω μ α τικού και πα­ τρ ιώ τη και ως τ έ το ιο θ α έπ ρ επ ε να α ναφ έρ ετα ι σε όλα τα εγχ ειρ ίδ ια ισ τορίας και να δ ιδ ά σ κετα ι σε όλα τα σχολεία και πολύ π ε­ ρισ σ ότερο στα σ τρα τιω τικά . Η «άγνοια» α­ κό μα και το υ ο νό μ α το ς το υ ήρω α ίσως να μην ο φ ε ίλ ε τα ι απλώς σε α μ έλ εια . Σ ε α ν τί­ θ ε τ η περίπτωση θ α δ η μ ιο υ ρ γ ο ύ ντο συ­ νειρ μ ο ί πολύ "άβολοι" για τις π ο λ ιτικές μας η γεσ ίες... Β]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ (1) Ο τό π ο ς γ έ ν ν η σ η ς τ ο υ Ιω ά νν η Β ε λ ισ σ α ρ ίο υ δ ε ν έ χ ε ι ε ξ α κ ρ ιβ ω θ ε ί με β ε β α ιό τ η τ α . Σ ύ μ φ ω να μ ε τ ο β ιο γ ρ α φ ικ ό σ η μ είω μ ά τ ο υ , π ου τ η ρ ε ίτ α ι σ το α ρ χ ε ίο τη ς Δ ιε ύ θ υ ν σ η ς Ισ τ ο ρ ία ς Σ τ ρ α τ ο ύ τ ο υ ΓΕΣ, γ ε ν ν ή θ η κ ε σ τη ν Α θ ή ν α , εν ώ σ ύ μ φ ω να μ ε τη « Μ ε γ ά λ η Σ τ ρ α τ ιω τ ικ ή κ α ι Ν α υ τικ ή Ε γ κ υ κ λ ο π α ίδ ε ια » γ ε ν ν ή θ η κ ε σ τη ν Κ ά ρ υ σ το . Κ α τά το ν σ υ μ π ο λ εμ ισ τή το υ , σ τ ρ α τ η γ ό I. Α λ ε ξ ά κ η , γ ε ν ν ή θ η κ ε σ το Π λ ο έ σ τ ι τ η ς Ρ ο υ μ α ν ία ς , ό π ο υ β ρ ισ κ ό τα ν ο ε κ Κ ύ μ η ς π α τέ ρ α ς το υ . Η τ ε λ ε υ τ α ία ε κ δ ο χ ή είν α ι πω ς γ ε ν ν ή θ η κ ε σ τ η ν Κ ύ μ η . Την ά π ο ψ η α υ τή θ ε ω ρ ο ύ μ ε ως ε π ικ ρ α τ έ σ τ ε ρ η , α φ ο ύ δ ια τυ π ώ ν ε τα ι σ ε β ιβ λ ίο το υ Π έ τ ρ ο υ Δ η μ η τρ ιά δ η , τ ο υ 1915, α ν α φ ε ρ ό μ ε ν ο α π ο κ λ ε ισ τικ ά σ το ν τ α γ μ α τά ρ χ η Β ε λ ισ σ α ρ ίο υ , το ν ο π ο ίο μ ά λ ισ τα ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς γ ν ώ ρ ιζε π ρ οσ ω π ικά . (2 ) Σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ ο β ιο γ ρ α φ ικ ό σημ είω μ α το υ I. Β ε λ ισ σ α ρ ίο υ π ο υ τ η ρ ε ίτ α ι σ τη Δ ΙΣ . Ο Π. Δ η μ η τρ ιά δ η ς α ν α φ έ ρ ε ι πω ς κ α τ ε τ ά γ η το 1883.

(1) Α ν α φ ο ρ έ ς α π ό τις ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις το υ Σ τ ρ α τ ο ύ Θ ε σ σ α λ ία ς κ α τ ά το ν Ε λ λ η ν ο το υ ρ κ ικ ό Π ό λ εμ ο το υ 1897, α ρ χ ε ίο ΓΕ Σ /Δ ΙΣ . (2) Β . Ν ικ ό λ τ σ ιο ς -Β . Γ ο ύ ν α ρ η ς : Α Π Ο ΤΟ ΣΑΡΑΝ ΤΑΠ Ο ΡΟ Σ Τ Η Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν ΙΚ Η . Θ εσ σ α λ ο ν ίκ η , 2002. (3) Β Α Λ Κ Α Ν ΙΚ Ο Ι Π Ο Λ Ε Μ Ο Ι 1912-1913. Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Λ Α ΪΚ Η Ε ΙΚ Ο Ν Ο ΓΡΑΦ ΙΑ. ΙΕΕΕ-ΓΕΣ, Α θ ή ν α , 1992. (4) Β ΙΟ ΓΡ Α Φ ΙΚ Ο Σ Η Μ Ε ΙΩ Μ Α I. Β Ε Λ ΙΣ Σ Α Ρ ΙΟ Υ , α ρ χ ε ίο ΓΕ Σ /Δ ΙΣ . (5 )Δ . Γ ε δ ε ώ ν : ΙΩ Α Ν Ν Η Σ Β Ε Λ ΙΣ Σ Α Ρ ΙΟ Υ 1861-1913, "Σ τ ρ α τιω τικ ή Ισ τ ο ρ ία ", τ.2 , 1996. (6) Δ . Λ ιμ ν ιά τη ς : Η Η Π Ε ΙΡ Ο Σ , Η Α Π Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Ω Σ Η , " Σ τρ α τιω τικ ή Ε π ιθ εώ ρ η σ η ", Ιο ύ λ ιο ς -Α ύ γ ο υ σ τ ο ς 1998. (7) Δ . Σ ο ύ λ η ς : Σ Υ ΓΧ Ρ Ο Ν Ο Σ Π Ο Λ Ε Μ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΩΝ Β Α Λ Κ Α Ν ΙΩ Ν . ΣΣΕ. Α θ ή ν α , 1948. (8) Ε Π ΙΤ Ο Μ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΩΝ Β Α Λ Κ Α Ν ΙΚ Ω Ν Π Ο Λ Ε Μ Ω Ν 1912-1913. Γ Ε Σ /Δ ΙΣ , Α θ ή ν α , 1987. (9) ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΡ Α ΤΙΩ ΤΙΚ Η Σ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ Σ ΓΕ Σ /Δ ΙΣ , Α θ ή ν α , 1995. (10) I. Α λ ε ξ ά κ η ς : Π Ο Λ Ε Μ ΙΚ Α Ι Α Ν Α Μ Ν Η Σ Ε ΙΣ , Ο Ι Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Ι Α Π Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Ω Τ ΙΚ Ο Ι Π Ο Λ Ε Μ Ο Ι 19121913 Κ Α Ι ΤΟ 1ον ΑΝ ΕΞΑΡΤΗ ΤΟ ΤΑΓΜΑ ΚΡ Η ΤΩ Ν . Α θ ή ν α . 1967. (11) ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΚ Ε Σ Ο Ν Ο Μ Α Σ ΙΕ Σ Ε Ν Ε Ρ ΓΩ Ν Σ ΥΝ ΤΑΓΜ ΑΤΩ Ν Κ Α Ι ΤΑΞΙΑΡΧΙΩ Ν . Γ Ε Σ /Δ ΙΣ , Α θ ή ν α . 2004. (12) Μ Ε ΓΑ Λ Η ΣΤΡ Α ΤΙΩ ΤΙΚ Η Κ Α Ι Ν ΑΥΤΙΚΗ Ε ΓΚ Υ Κ Λ Ο Π Α ΙΔ Ε ΙΑ . Υ π ο υ ρ γ είο Σ τρ α τιω τικ ώ ν , Α θ ή ν α . 1927-1930. (13) Π. Δ η μ η τ ρ ιά δ η ς : Ο Η Ρ Ω Σ Β Ε Λ ΙΣ Σ Α Ρ ΙΟ Υ , ε κ δ . Γ. Φ έξη . Α θ ή ν α . 1915.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ·

ή ρω ες δ εν ζο υν πολύ». Σ το σ υλλυπ ητήριο τη λεγ ρ ά φ η μ α που έ σ τε ιλ ε στη σύζυγό το υ έγρ α φ ε: «Χαιρετίζω το ν Ηρωα τω ν Ηρώ­ ων». Μ όνο ένα τ έ το ιο λακω νικό μήνυμα άρ μοζε σ τον θ ά ν α το ε ν ό ς θ ρ ύ λο υ.

No 120

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

15

Η αποικιακή περίοδος σιην Αφρική έχει συνδεθεί κυρίως με ιη δράση ίων μενάϋων δυτικο-ευρωπαϊκών δυνάμεων,

1885-1960 Ο ΒΕΛΓΙΚΟΣ ΑΠΟΙΚΙΑΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΣΤΟ ΚΟΝΓΚΟ ανάμεοα οιις οποίες είχε καιανεμηθεί

ίο μεγαλύτερο ιμήμα ιης ηπείρου. Ωστόσο και το μικρό σε έκταση Βέλγιο έγραιμε

τη δική του αποικιακή ιστορία στο Κονγκό, το οποίο αρχικά αποτέλεοε προσωπική

ιδιοκτησία του Βέλγου Βασιλιά

Αεοπόλδου Β' και αργότερα

Χρόνια καιοπίεοης κοι αιματοχυσίας

παραχωρήθηκε στο βελγικό κράτος. Η Force Publique ήταν η στρατιωτική και αστυνομική δύναμη που εγκατέστησε τη

Μ ’ύ

βελγική κυριαρχία στην περιοχή. Από το 1885 ως το 1918, τη σημαντικότερη περίοδο της δράσης της, η Force Publique συγκρούστηκε με τοπικές τρυλές και Αραβες δουλέμπορους, συμμετείχε δε κατά τον Α' Παγκόσμιο

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 120

Πόλεμο στις μάχες που διεξήχθησαν

16

Α ν δ ρ ε ς τ η ς F o rc e P u b liq u e το 1916. Είναι ο π λισ μ έν ο ι μ ε γ α λ λ ικ ά τ υ φ έ κ ια G ras.

εναντίον των Γερμανών στην Ανατολική Ατρρική.

ΞΕΝΟΦΟΝ ΧΑΛΑΤΣΗΣ

Λαϊκή Δ η μ ο κρ α τία το υ Κ ονγκό , η οποία από το τσι η π ερ ιο χή π α ρ έμ ειν ε, σ χεδ όν μ έχ ρ ι και τα τ έ λ η το υ 1971 ως το 1997 ο νο μ α ζό τα ν Ζαΐρ, είνα ι η τρ ίτη 19ου αιώνα, ουσ ιασ τικά άγνω σ τη για το υ ς Ευρω παίους. Το ευρω π αϊκό εν δ ια φ έ ρ ο ν για το Κ ο νγκό α να θ ερ μ εγ α λ ύ τερ η χώρα τη ς Α φ ρ ική ς, μ ετά το Σ ο υ ­ δάν και τη ν Αλγερία, με έκτα σ η 2.345.409 τ.χλμ . μ ά ν θ η κ ε κατά τη δ εκ α ετία το υ 1870, με τις ε ξ ε ρ ε υ ν ή ­ Β ρ ίσ κετα ι σ την καρδιά τη ς «Μ αύρης Η πείρου» σ εις το υ Σ κω τσ έζου ιερα π όσ τολου Ν τέιβ ιν τ Λίβινκαι σ υ ν ο ρ εύ ει στα β ό ρ εια με τη ν Κ εν τρ ο α φ ρ ικ α γκ ν ικσήτο ν και κυρίω ς το υ Ο υαλού δ ημοσ ιογρά φ ου Ερικ Δ η μ ο κρ α τία και το Σ ουδάν, σ τα ν ο τιο α ν α το λ ικά με τη Μ ό ρ το ν Σ τά ν λ εϋ , ο οπ οίος δ ια σ χίζοντα ς από το 1876 ως Ρ ουάντα, το Μ π ουρούντι, τη ν Ο υ γ κά ν τα και τη ν Τανζα­ το 1877 το ν π οτα μ ό Κ όνγκο, από τις π ηγές το υ μ έχ ρ ι νία, στα ν ο τιο δ υ τικ ά με τη ν Α νγκόλα και στα ν ό τια μ ε τη το ν Α τλ α ν τικό , απ οκάλυψ ε σ τη ν Ευρώπη τη ν τερ ά σ τια Ζάμπια. Ενα μικρό τμ ή μ α τη ς χώ ρας στα δ υ τικ ά β ρ έ χ ε ­ έκτα σ ή το υ . Ο Σ τά ν λ εϋ αρχικά σ τρ ά φ η κε σ το υ ς Β ρ ε τα ­ νού ς για να χ ρ η μ α το δ ο τή σ ο υ ν τις ε ξ ε ρ ε υ ν η τ ικ έ ς το υ α­ τα ι από το ν Α τλ α ν τικ ό ω κεανό. Οι π ερ ισ σ ό τερ ες φ υ λ ές που κ α το ικ ο ύ ν σ το Κ ονγκό π ο σ το λές σ το Κ ονγκό. Ε κείνο ι α ρ νήθηκαν. Τότε το ν α ν ή κ ο υ ν στη γλω σσική ομά δα Μ π αντού και α κο λ ο υ ­ πλησίασε ο βασιλιάς το υ Β ελγίου Λ εο π ό λ δ ο ς Β 1και το υ θ ο ύ ν οι Π υγμαίοι τω ν δασών και ένα ς α ρ ιθ μ ό ς σ ουδανι- π ρ ό τειν ε να ερ γ α σ τεί για εκείνον. Ο Λ εο π ό λ δ ο ς ή θ ε λ ε κών φυλώ ν, εγ κ α τεσ τη μ έ ν ω ν σ το β ο ρ ειο α ν α το λ ικ ό τ μ ή ­ από καιρό να εξα σ φ α λίσ ει μια αποικία για τη χώρα το υ, μα τη ς χώ ρας. Ο α ρ ιθ μ ό ς τω ν φ υ λ ετικ ώ ν υποομάδω ν υ­ καθώ ς θ εω ρ ο ύ σ ε ό τι α υ τό θ α τη ς π ρ ο σ έδιδ ε κύ ρ ο ς και π ερ βα ίνει τις 200. Π ρώ τοι κά το ικο ι το υ Κ ονγκό ή τα ν πι­ δύναμη. Το β ελγικό κο ινο β ο ύ λιο όμω ς (η χώρα είχ ε συ­ θ α ν ό τα τα οι Πυγμαίοι, οι οπ οίοι π ερί το έ το ς 1000 άρχι­ ν τα γ μ α τικ ή μοναρχία) δ εν ε ν έ κ ρ ιν ε τα σ χέδιά το υ , επ ει­ σαν να υποχω ρούν λόγω τη ς εξάπ λω σ ης τω ν φυλώ ν δή π ίσ τευ ε ό τι η απ όκτησ η μιας απ οικίας θ α ή τα ν πολύ Μ π αντού, που είχα ν μ ετα ν α σ τεύ σ ει από τα β ο ρ ε ιο δ υ τι­ ακριβή για το μικρό β ελγικό κρ ά το ς. Ετσι ο Β έλγος βα­ κά τη ς χώ ρας. Οι Μ π αντού δ ημ ιο ύρ γησ α ν διά φ ορ α βα­ σιλιάς αποφάσισε να π ροχω ρήσ ει με δική το υ π ρω το­ σίλεια, το πιο σ ημ α ντικό από τα οποία ή τα ν α υ τό το υ βουλία σ τη ν εφ α ρ μ ο γή τω ν σχεδίω ν το υ . Κ εν τρ ισ μ έν ο ς Κ ονγκό ή Μ π ακόνγκο, που ιδ ρ ύ θ η κ ε το ν 14ο αιώνα και από τις α ν α φ ο ρ ές το υ Σ τά ν λ εϋ για τις ο ικ ο ν ο μ ικ ές δ υ ­ π ερ ιελ ά μ β α νε τμ ή μ α τα το υ ν ο τιο δ υ τικ ο ύ Κ ο ν γ κό και ν α τ ό τ η τ ε ς το υ Κ ονγκό , ο Λ εο π ό λ δ ο ς ίδρυσ ε τη «Δ ιε­ τη ς β ό ρ εια ς Α νγκόλα ς. Η πρώ τη εμφ ά νισ η τω ν Ευρω ­ θ ν ή Α φ ρ ικα νική Ε ταιρεία» και α ρ γ ό τερ α τη ν « Ε ταιρεία παίων σ το Κ ο ν γ κό σ η μ ειώ θ η κε το 1482, ό τα ν ο Π ο ρ το ­ Μ ελ ετώ ν το υ Κ ονγκό », εξο υ σ ιο δ ο τώ ν τα ς το ν π ρώ το να γά λος θαλασ σ οπ όρος Ν τιέγ κ ο ή Ν τιό γκο Κάο έπ λευ σ ε π ροχω ρήσ ει σε ε υ ρ ύ τε ρ η ε ξε ρ ε ύ ν η σ η τη ς π ερ ιο χ ή ς . Από το 1879 ως το 1884 ο Σ τά ν λ εϋ ε γ κ α τέσ τη σ ε διά­ προς τη ν είσ ο δο το υ π οτα μ ού Κ ό νγκο (ο δ ε ύ τε ρ ο ς μ ε ­ γ α λ ύ τε ρ ο ς τη ς Α φ ρ ική ς σε μ ήκο ς, μ ε τά το ν Ν είλο). Οι φ ο ρ ο υ ς σ τα θ μ ο ύ ς, κυρίω ς στη νότια ό χθ η το υ π οτα μού Π ορ τογά λοι ε γ κ α τα σ τά θ η κ α ν σε π αράκτια τμ ή μ α τα τη ς Κ όνγκο, και υπ έγραψ ε σ υ ν θ ή κες με το π ικο ύ ς φ υλάρ ­ γ ε ιτο ν ικ ή ς Α νγκόλα ς και δ ε ν έ δ ε ιξ α ν ιδ ια ίτερ ο εν δ ια ­ χους, που ουσ ιαστικά έ θ ε τα ν τις π ερ ιο χ ές το υ ς υπό τη ν φ έρ ο ν να ε ξε ρ ε υ ν ή σ ο υ ν τη ν ενδ οχώ ρα το υ Κ ονγκό , έ ­ κυριαρχία το υ Βέλγου βασιλιά. Οι ε ν έ ρ γ ε ιέ ς το υ προκά-

Η

7ο 1960 σ ή μ α νε τ ο τ έ λ ο ς το υ Β ε λ γ ικ ο ύ Α π ο ικ ια κ ο ύ Σ τ ρ α τ ο ύ μ ε τη ν α ν ε ξ α ρ τ η τ ο π ο ί­ η σ η το υ Κ ο ν γ κ ό .

< ο_ οI-

UM

17

Β έ λ γ ο ι υ π α ξ ιω μ α τικ ο ί τ η ς F o rc e P u b liq u e χ ε ιρ ίζ ο ν τα ι π ο λ υ β ό λ α M a x im κ α τ ά τ η δ ιά ρ κ ε ια ε κ π α ίδ ε υ σ η ς λ ίγ ο πριν α π ό τ η ν έ ν α ρ ξ η το υ A 1ΠΠ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ·

No 120

λεσ α ν δυσ α ρέσ κεια σ τις γ ε ιτο ν ικ ε ς απ οικιακές δ υνά ­ μ εις και ουσ ιαστικά αύξησ αν τη ν επ ιθυ μία το υ ς να ε ξ α ­ π λω θούν ακόμη π ερισ σ ότερο. Οι Π ορ τογά λοι επ ο φ θ α λμιούσαν το Κ ο νγκό δ ιό τι η κα τοχή το υ θ α το υ ς ε π έ τρ ε ­ πε να ενώ σ ουν τις απ οικίες το υ ς σ την Α νγκόλα και στη Μ οζαμβίκη. Οι Γάλλοι επίσης δ ιεκδ ικού σ α ν τη Θόρεια ό ­ χ θ η το υ Κ όνγκο, κά τι που α ρ γό τερ α ο δή γη σ ε στη δ η μ ι­ ο υρ γία τη ς αποικίας το υ γα λλικο ύ Κ ονγκό. Το 1885 στη Δ ιάσ κεψ η το υ Β ερ ολίνου, κατά τη ν οποία οι ευρω π αϊκές α π οικιακές δ υ ν ά μ εις χά ρα ξα ν τα σύνορα τη ς Α φ ρικής, αναγνω ρίσ τηκαν οι εδ α φ ικ ές αξιώ σ εις το υ Λ εοπ όλδου σ το Κ ονγκό. Τον ίδιο χρό νο ο Β έλγος βασιλιάς ανακήρυξ ε τη ν ίδρυση το υ « Ε λ εύ θ ερ ο υ Κ ρά του ς το υ Κ ονγκό» (Γ Etat independant du Congo). To Κ ονγκό βέβα ια δ ε ν ή τα ν α ­ ν εξά ρ τη το . Α π ο τελο ύ σ ε προσωπική ιδιοκτησ ία το υ Λ εο ­ π όλδου. Κ α τ’ α υ τό ν το ν τρόπ ο ο βασιλιάς, ο οποίος δ εν θ α επ ισ κεπ τό τα ν π ο τέ το Κ ονγκό, έ γ ιν ε κά τοχο ς μιας χώ ρας 20.000.000 κατοίκω ν, που ή τα ν 80 φ ο ρ ές μ εγα λύ ­ τε ρ η από τη δική το υ και από τις π λο υ σ ιό τερ ες, όπως α π ο δ είχ θ η κε, τη ς Α φρικής.

18

Η FORCE PUBLIQUE ΣΤΟ «ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΟΥ ΚΟΝΓΚΟ» (1885-1908) Τα σύνορα το υ « Ε λ εύ θ ερ ο υ Κρά­ το υ ς το υ Κ ονγκό» ή τα ν σ χεδ όν ίδια μ ε τα σ ημερινά. Μ όνο στα μέσα τη ς δ ε κ α ε τία ς το υ 1890 ο έ λ ε γ χ ο ς το υ Λ εο π όλδο υ ε π ε κ τά θ η κ ε στα π ερισ ­ σ ό τερ α τμ ή μ α τα τη ς χώ ρας. Το όρ γα ­ νο που α ν έλ α β ε να δ ια τη ρ ή σ ει τη ν ε ­ σ ω τερ ική τά ξη αλλά και να επ ιβά λει τη ν κυριαρχία το υ Β έλγου βασιλιά σε κά θ ε π ε­ ριοχή, ή τα ν η Force Publique (Openbare

Χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ή φ ω το γ ρ α φ ία α π ό τ ο « Ε λ ε ύ θ ε ρ ο Κ ρ ά το ς τ ο υ Κ ο ν γ κ ό » σ τ ις α ρ χ έ ς τ ο υ 20 ο ύ αιώ να . Α λ υ σ ο δ ε μ έ ν ε ς γ υ ν α ίκ ε ς μ ια ς το π ικ ή ς φ υ λ ή ς β ρ ίσ κ ο ν τ α ι υ π ό τη ν ε π ιτή ρ η σ η ε ν ό ς ά ν δ ρ α τ η ς F o rc e P ub liq ue .

Weermacht στα φ λα μ α νδικά , τη δ ε ύ τε ρ η γλώσσα τη ς χώ ρας μ ετά τα γαλλικά ). Μ ε α υ τό ν το ν όρο, που χρησ ι­ μοπ οίησ ε ο Λ εο π ό λ δ ο ς το ν Ο κτώ βριο το υ 1885, έγιν ε γ νω σ τό ς ο β ελγικό ς απ οικιακός σ τρ α τός. Η Force Publique σ υ γ κ ρ ο τή θ η κ ε επισ ήμω ς το ν Νο­ έμ β ρ ιο το υ 1888. Τα π ρώ τα χρ ό νια οι σ τρ α τιώ τες τη ς π ρ ο έρ χο ν τα ν από το νησ ί τ η ς Ζανζιβά ρης, σ τη ν α ν α το ­ λική Α φρική, και π ερ ιο χ ές τη ς δ υ τικ ή ς Α φ ρ ική ς (τις ση­ μ ερ ιν έ ς Γκάνα, Ν ιγηρία και Σ ιέρ ρα Λ εό νε). Ε κείνη τη ν π ερ ίο δο η επ ιλογή Α φρικανώ ν από ά λ λ ες π ερ ιο χ ές θ ε ­ ω ρ ή θ η κ ε π ρ ο τιμ ό τερ η , επ ειδ ή α υ το ί δ εν είχαν δ ε ­ σ μούς με το ν το π ικό π λη θυ σ μό και ή τα ν πιο π ρό θυ μο ι να ε κ τε λ ο ύ ν τις δ ια τα γ ές τω ν ανω τέρ ω ν το υ ς . Α ρ γ ό τε ­ ρα σ τρ α το λ ο γ ή θ η κ α ν και μ έλ η τοπ ικώ ν φυλών. Οι αξιω ­ μ α τικο ί και οι υπ α ξιω μ α τικο ί ή τα ν όλοι Ευρωπαίοι. Ε κτό ς από Β έλγου ς α ξιω μ α τικο ύ ς στη δύνα μη σ υ μ μ ε­ τείχ α ν Ιταλοί, Β ρ ετα ν ο ί και Σ κανδιναβοί. Η Force Publique, ουσ ιασ τικά ένα ς μ ισ θ οφ ορ ικός σ τρ α τό ς με λόχο υς τω ν 100-150 ανδρώ ν, ή τα ν τό σ ο σ τρ α τιω τική όσο και α σ τυ νο μική δύνα ­ μη με σ τόχο τη ν άμυνα το υ Κ ο νγκό αλλά και τη δ ια τήρ ησ η τη ς εσ ω τερ ικ ή ς τά ­

ξης. Το Κ ονγκό αρχικά δ ια ιρ έθ η κ ε σε 14 δ ιο ικ η τικ ές π ερ ιο χές, που υποδι­ α ιρ ο ύ ν το σε ζώ νες, το μ ε ίς και φ υλά­ κια, σε ό λ ε ς τις π εριπ τώ σ εις υπό τη διοίκηση Ευρωπαίων. Η ουσιαστική επ ιβολή τη ς κυριαρχίας το υ Λ εο ­ π όλδου σε μια χώρα με τη ν έκτασ η π ερίπου τη ς δ υ τικ ή ς Ευρώπης, δ εν ή τα ν εύ κ ο λ ο ζή τημ α . Μ ε εξα ίρ εσ η το υ ς σ τα θ μ ο ύ ς που είχ ε εγκα τα σ τή -

Ο β α σ ιλ ιά ς τ ο υ Β ε λ γ ίο υ Λ ε ο π ό λ δ ο ς Β 1(1835-1909).

ΑΖΑΝΤΕ-ΟΙ «ΝΙΑΜ ΝΙΑΜ» Η Force Publique δ ε ν α ν τιμ ετώ π ισ ε ιδ ια ίτερ α π ρο ­ β λ ή μ α τα κα τά τ η ν π ροσ π άθεια επ ιβ ο λ ή ς σ τις π ερ ισ σ ό­ άρχισ αν να ε ξο ικ ε ιώ ν ο ν τα ι μ ε τη χρήσ η το υ ς και α π έ­ τ ε ρ ε ς από τις το π ικ έ ς φ υ λ ές . Το Κ ο ν γ κ ό ή τα ν η λιγό- κτη σ α ν έ ν α ν σ η μ α ν τικ ό α ρ ιθ μ ό , που π ρ ο ερ χ ό τα ν ε ίτ ε τ ε ρ ο α ν επ τυ γ μ έ ν η π ερ ιο χ ή τ η ς Α φ ρ ική ς. Π ο λ λ ές από από π ο λ εμ ικά λ ά φ υ ρ α ε ίτ ε από το εμπ όρ ιο . " ΐς φ υ λ έ ς ή τα ν π ρ ω τό γ ο ν ες και α γ ν ο ο ύ σ α ν τη χρήσ η Ο π ρ ώ το ς σ η μ α ν τικ ό ς ε χ θ ρ ό ς που α ντιμ ετώ π ισ α ν τω ν σ ύ γχρο νω ν όπλων. Οι δ εισ ιδ α ιμ ο ν ίες , επ ίσ ης, που οι Α ζα ν τέ ή τα ν οι Α ρ α β ες. Α υ το ί π ρ ο έρ χ ο ν τα ν από το επ ικρ α το ύ σ α ν σ τη χώρα, ω θ ο ύ σ α ν π ο λ λ ο ύ ς ιθ α γ ε ν ε ίς , Σ ο υ δ ά ν και είχ α ν σ η μ α ν τική π είρ α από τις ε κ σ τρ α τ ε ί­ - ο υ δ ε ν είχα ν δ ε ι π ο τέ λ ε υ κ ο ύ ς , να το υ ς θ ε ω ρ ο ύ ν φ α ­ ε ς ε ν α ν τίο ν τω ν μαύρω ν κ α το ίκω ν το υ ν ο τίο υ τμ ή μ α ­ ν τά σ μ α τα λόγω το υ χ ρ ώ μ α τό ς τ ο υ ς και από φ ό β ο να υ­ τ ο ς τη ς χώ ρας, οι ο π ο ίες είχ α ν ξε κ ιν ή σ ε ι τη ν π ερ ίο δ ο π οτά σ σ οντα ι χω ρίς α ντίσ τα σ η. Α υ τά τα δ εδ ο μ έν α , ό ­ που η γ ε μ ό ν α ς τ η ς Α ιγύ π το υ ή τα ν ο Μ ω χ ά μ εν τ Αλι. πως ή τα ν φ υσ ικό, κα τέσ τη σ α ν το έρ γ ο τ η ς α ρ ιθ μ η τικ ά Η τα ν καλά εξο π λ ισ μ έν ο ι μ ε μ ο υ σ κ έτα και είχ α ν ως μ ικρ ή ς αλλά π ε ιθ α ρ χ η μ έν η ς και καλά ε ξο π λ ισ μ έν η ς σ τόχο τ η ν α π όκτησ η δ ο ύ λω ν και ε λ ε φ α ν τό δ ο ν το υ . Σ υ ­ Force Publique α ρ κ ε τά ε ύ κ ο λ ο . ν η θ ισ μ έν ο ι να υ π ε ρ τε ρ ο ύ ν α ν τιμ ε τω π ίζο ν τα ς τ ις α ν ί­ Υ π ή ρ ξε ω στόσ ο μια φ υ λή που α π ο δ είχ θ η κ ε η πιο ε ­ σ χ υ ρ ες φ υ λ έ ς το υ ν ο τίο υ Σ ο υδ ά ν, δοκίμ α σ α ν μια δ υ ­ π ικίνδ υ νη από ό λ ε ς : οι Α ζα ν τέ ή Ζ α ν τέ . Το ό νο μ α Αζα- σ ά ρεσ τη έ κ π λ η ξη ό τα ν σ υ γ κ ρ ο ύ σ τη κ α ν μ ε το υ ς Α ζα ­ ν τ έ σ η μ α ίνει "α υ το ί που κ α τέχ ο υ ν π ολλή γη" και κα τά ν τ έ . Οι τε λ ε υ τ α ίο ι, ε κ μ ε τ α λ λ ε υ ό μ ε ν ο ι τ η ν κάλυψ η που κάπ οιον τρ ό π ο δ ικ α ιο λ ο γ ο ύ σ ε τ η ν κ α τα κ τη τικ ή φύση το υ ς π α ρ είχ ε η ζο ύ γκλα , έσ τη ν α ν ε ν έ δ ρ ε ς σ τα κα ρ α ­ τ η ς σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν η ς φ υ λή ς. Οι Α ζα ν τέ είχα ν μ ε τα ν α ­ βάνια τω ν Α ρά βω ν, ε ξό ν τω ν α ν το υ ς δ ο υ λ έ μ π ο ρ ο υ ς σ τεύ σ ει το ν 18ο αιώνα από το ν ό τιο Σ ο υ δ ά ν σ το β ο ρ ε ι­ και κα τελ ά μ β α ν α ν τυ φ έ κ ια και εφ ό δ ια . ο α ν α το λ ικ ό Κ ο ν γ κό και είχ α ν ε γ κ α τα σ τα θ ε ί σ τις ό ­ Οι σ υ γ κρ ο ύ σ εις μ ε το υ ς Β έλ γ ο υ ς άρχισ αν σ τα μ έ ­ χ θ ε ς το υ π ο τα μ ο ύ Ο υ έλ ε. Δ ια ιρ ο ύ ν το σε τ ρ ε ις υπ ο ο ­ σα τ η ς δ ε κ α ε τία ς το υ 1880 και δ ιή ρ κ εσ α ν ως τα τ έ λ η μ ά δ ες, το υ ς Α β ο υ ν γ κά ρ α , το υ ς Α μ π α ντίγια και το υ ς τ η ς δ ε κ α ε τία ς το υ 1890. Οι Α ζα ν τέ κα τά τις μ ά χες με Μ ακαράκα , που ή τα ν ικανοί π ο λ εμ ισ τές αλλά σ ύμφ ω ­ τη Force Publique εφ ά ρ μ ο σ α ν τις ίδ ιες τ α κ τ ικ έ ς μ ε ε ­ να μ ε μ α ρ τυ ρ ίε ς επ ιδ ίδ ο ν τα ν σ το ν κα νιβα λισ μό. Α υ τό ς κ ε ίν ε ς ε ν α ν τίο ν τω ν Α ρά βω ν επ ιδ ιώ κ ο ν τα ς να αιφ νιή τα ν ο λ ό γ ο ς για τ ο ν οποίο οι Α ζα ν τέ ή τα ν γ νω σ το ί και δ ιά σ ο υν και να π ερ ικ υ κ λώ σ ο υ ν το υ ς α ν τιπ ά λο υ ς. Μ ε ως «Νιάμ Νιάμ», που σ τη γλώ σσα τ η ς σ ο υ δ α ν ική ς φ υ ­ α υ τό ν τ ο ν τρ ό π ο π ροσ π αθούσ αν να α ν τισ τα θ μ ίσ ο υ ν λής Ν τίνκ α σ ή μ α ινε οι « μ εγά λ ο ι α νθρ ω π ο φ ά γο ι» . Σ ύ μ ­ το π λ ε ο ν έ κ τη μ α τω ν α νδρ ώ ν τ η ς Force Publique, που ή ­ φω να μ ε μια ά λλη ε κ δ ο χ ή οι «Νιάμ Νιάμ» ή τα ν μια από τα ν εξο π λ ισ μ έν ο ι μ ε σ ύγχρο να τυ φ έ κ ια και α ν α π ό φ ευ ­ τις φ υ λ έ ς τω ν Α ζα ν τέ. Μ ε βάση ο ρ ισ μ έ ν ε ς α ν α φ ο ρ ές , κ τα π ρ ο κα λού σ α ν σ το υ ς Α ζα ν τέ μ ε γ ά λ ε ς α π ώ λειες. οι Α ζα ν τέ έ τρ ω γ α ν το υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς που σ κό τω να ν κα τά Δ ε ν έλ ειψ α ν , ω στόσο, και οι π ερ ιπ τώ σ εις κα τά τις ο ­ τη μάχη, γ ι' α υ τό θ ε ω ρ ε ίτα ι π ιθ α ν ό τε ρ ο ό τι επ ιδ ίδ ο ­ π ο ίες οι ε ν έ δ ρ ε ς τω ν Α ζα ν τέ είχ α ν ο δ υ ν η ρ ά α π ο τε λ έ ­ ν τα ν σ το ν κα νιβα λισ μό όχι τό σ ο από τ η ν ανά γκη να σ ματα. Το 1894 ε ξο ν τώ θ η κ α ν δ ύ ο βΟ μελείς π ερ ίπ ολο ι τρ α φ ο ύ ν με ανθρώ π ινο κ ρ έα ς, α λλά επ ειδ ή π ίσ τευ α ν τ η ς Force Publique. To 1895 μια δ ύ να μ η α π ο τε λ ο ύ μ ε ν η ό τι έ τσ ι ε κ δ ικ ο ύ ν τ ο το υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς το υ ς . από 700 π ερίπ ου ά ν δ ρ ες , κυ ρίω ς Ν ιγη ρ ια νο ύ ς Χ άουζα, Κ ά θ ε βα σ ίλειο τω ν Α ζα ν τέ ή τα ν καλά ο ρ γα νω μ ένο υπό τη διο ίκη σ η Ευρω παίω ν α ξιω μ α τικώ ν, α ιφ νιδιά και το δ ιο ικο ύ σ ε ένα ς βασ ιλιάς, ο ο π ο ίο ς δ ιό ρ ιζε κ υ ­ σ τη κ ε κα θ ώ ς δ ιε ρ χ ό τα ν από τ η ν π ερ ιο χ ή τω ν Α ζα ν τέ β ε ρ ν ή τ ε ς σε έ ν α ν α ρ ιθ μ ό επαρχιών. Ο σ τρ α τό ς τω ν μ ε σκοπό να ε π ιτ ε θ ε ί ε ν α ν τίο ν θ έσ εω ν τω ν Μ αχδιΑ ζα ν τέ δ ια κ ρ ιν ό τα ν για τ η ν π ειθ α ρ χ ία το υ και ή τα ν ι­ σ τώ ν σ το Ν ό τιο Σουδάν. Το απόσπασμα τη ς Force δ ια ίτε ρ α α π ο τε λ εσ μ α τικ ό ς κα τά τις επ ιδ ρ ο μ ές ε ν α ­ Publique ε ίχ ε δ ε κ ά δ ε ς ν ε κ ρ ο ύ ς και τρ α υ μ α τίε ς και ανα ­ ν τίο ν άλλω ν φυλών. Οι π ο λ ε μ ισ τέ ς σ υ νή θ ω ς φ ο ρ ο ύ ­ γ κ ά σ τη κ ε να υποχω ρήσ ει. σαν δ έρ μ α τα λ εο π ά ρ δ α λ η ς ή π ιθ ή κω ν ή ή τα ν γ υ μ ν ο ί. Κ ατά τις σ υ γ κρ ο ύ σ εις α νά μεσ α σ τη Force Publique Σ τα ε π ιθ ε τικ ά το υ ς όπλα π ερ ιλ α μ β ά ν ο ν τα ν α κό ν τια , και σ το υ ς Α ζα ν τέ οι Ευρω παίοι ανα γνώ ρισ αν τη ν π ει­ ενώ για μάχη ε κ το υ σ υ σ τά δ η ν χρ η σ ιμ οπ οιο ύσ α ν μ ε ­ θ α ρ χ ία α υ τή ς τ η ς φ υ λ ή ς και τ η ν α δ ια φ ο ρ ία τη ς για τις γ ά λα δ ρ επ α ν ο ειδ ή μαχαίρια. Α υ τό ή τα ν μια π ρ ω το τυ ­ α π ώ λ ειες τ η ν ώ ρα τ η ς μά χης. Από τα τ έ λ η το υ 1897 οι πία τω ν Α ζα ν τέ, επ ειδ ή για τις π ερ ισ σ ό τερ ες α φ ρ ικ α ν ι­ Β έλγοι έ θ ε σ α ν υπό τ ο ν έ λ ε γ χ ό το υ ς τις π ερ ιο χ ές τω ν κ ές φ υ λ έ ς τα μαχαίρια είχ α ν κυρίω ς τ ε λ ε τ ο υ ρ γ ικ ή σ η­ Α ζα ν τέ και ε κ τιμ ώ ν τα ς τις μ α χ η τικ έ ς το υ ς ικ α ν ό τη τε ς μασία παρά π ρ α κ τική . Για τ η ν π ροσ τασ ία το υ ς οι π ο λ ε ­ άρχισ αν να το υ ς σ τρ α το λ ο γ ο ύ ν σ τη Force Publique. μ ισ τές έ φ ε ρ α ν μ εγ ά λ ες α σ π ίδ ες ε λ λ ειπ τικ ο ύ σ χήμ α ­ το ς , που κά λυ π τα ν τα 2/3 το υ σ ώ ματος. Οι Α ζα ν τέ μ έχ ρ ι τα τ έ λ η τ η ς δ ε κ α ε τία ς το υ 1850 π α ρ έμ εν α ν α π ο μ ο νω μ ένο ι σ τις π ερ ιο χ ές το υ ς . Δ ε ν ε ί­ χαν έ λ θ ε ι σε επ α φ ή ο ύ τ ε μ ε το υ ς Α ρ α β ες ο ύ τ ε με το υ ς Ε υρω π αίους, γ ι1 α υ τό δ ε ν γνώ ρ ιζα ν τ η ν ύπ αρξη Η Force Publique α ν τιμ ετώ π ισ ε μια α κό μ α μ ε γ α λ ύ τε ­ τω ν τυ φ εκίω ν. Σ τα δ ια κά κα τά τις ε π ό μ ε ν ε ς δ ε κ α ε τ ίε ς ρη π ρόκλησ η κα τά τη δ ιά ρ κεια τ η ς σ ύ γ κρ ο υ σ η ς με

0 ΠΟΛΕΜΟΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΝ ΑΡΑΒΩΝ ΔΟΥΛΕΜΠΟΡΩΝ

Α χ θ ο φ ό ρ ο ς τη ς F o rc e P u b liq u e μ ε τ α φ έ ρ ε ι ε φ ό δ ια κ α τ ά τη δ ιά ρ κ ε ια τω ν π ο λεμ ικώ ν ε π ιχ ειρ ή σ εω ν σ τη Γ ερ μ α νική Α ν α το λ ικ ή Α φ ρ ικ ή . Π ο λ λ ο ί Α φ ρ ικ α ν ο ί π ο υ κ α το ικ ο ύ σ α ν σ τις γ ε ρ μ α ν ικ έ ς π ε ρ ιο χ έ ς π ίσ τε υ α ν ό τ ι ο ι Β έλ γ ο ι, για να ε ξ ο ικ ο ν ο μ ή σ ο υ ν χ ρ ή μ α τα κ α ι ε φ ό δ ια , έ τ ρ ε φ α ν το υ ς Α φ ρ ικ α ν ο ύ ς σ τ ρ α τ ιώ τ ε ς τ ο υ ς με το υ ς

α χ θ ο φ ό ρ ο υ ς που α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν το σ τρ ά τε υ μ α .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 120

ο Σ τά ν λ εϋ , το μ εγ α λ ύ τερ ο τμ ή μ α ή τα ν αχαρτογράζούγκλα, σ την οποία κα τοικο ύσ α ν ε χ θ ρ ικ έ ς φυ■xc. σε π ο λλές δ ε π ερ ιο χές, σ ύμφω να με μ α ρ τυ ρ ίες, ενΙ-^ ο ύ σ ε ο κανιβαλισ μός. Επιπλέον στο β ό ρ ειο και στο ατολικό τμ ή μ α τη ς χώρας Α ρ α β ες δ ου λέμ π ο ρ ο ι είχαν ε ■-καταστήσει ουσιαστικά ένα α ν εξά ρ τη το κρ ά το ς. Ετσι • ατά στα χρόνια τη ς δράσης τη ς η Force Publique, προ• ε.αένου να επ ιτύ χει τη ν πλήρη κατάληψ η τη ς χώρας, έ ­ τρ ε π ε να εμ π λα κ εί σε μά χες τό σ ο με το π ικές φ υ λές, jo o και (κυρίω ς) με το υ ς Α ρ α β ες δ ου λέμπ ορ ου ς.

19

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 120

Ο Αραβας δ ουλέμ π ορ ος Μ ω χ ά μ ετ μπιν Χ α μ ά ν τ, γ ν ω σ τό ς ω ς Τιπού Τιπ. Α π ό τ η δ ε κ α ε τ ία το υ 1860 ω ς τις α ρ χ έ ς τη ς δ ε κ α ε τ ία ς τ ο υ 1890 ε ίχ ε υ π ό τη ν κ υ ρ ια ρ χ ία το υ σ η μ α ν τικ ό τμ ήμ α τ ο υ α ν α το λ ικ ο ύ Κ ονγκό.

20

Β έλγο ς α ξ ιω μ α τικ ό ς κ α ι ο π λ ίτ ε ς μ ε ό λμ ο γ α λ λ ικ ή ς κ α τ α σ κ ε υ ή ς σ τη Γ ερ μ α νική Α ν α το λ ικ ή Α φ ρ ικ ή . Οι Γάλλο ι παραχώ ρησαν σ η μ α ν τικ ό α ρ ιθ μ ό τυ φ ε κ ίω ν , π ο λ υ β ό λ ω ν και π υ ρ ο β ό λ ω ν για να κ α λ υ φ θ ο ύ ν οι α ν ά γ κ ες τη ς F o rc e P u b liq u e .

το υ ς Α ρ α β ες που α σ χ ο λ ο ύ ν το με τ ο εμ π ό ρ ιο ε λ ε φ α ν τ ό δ ο ν τ ο υ α λ ­ λά κυρίω ς μ ε το δ ο υ λεμ π ό ρ ιο . Το α ρ α β ικό σ το ιχ είο ε ίχ ε ε γ κ α ­ τα σ τα θ ε ί αρ χικά σ τις α κ τ έ ς τ η ς α ν α το λ ικ ή ς Α φ ρ ική ς, π ο λ λ ο ύ ς α ιώ νες π ριν από τ η ν ά φ ιξη τω ν π ρώ τω ν Ε υ­ ρωπαίων αποίκων. Οι επ ιμ ι­ ξ ίε ς μ ε το π ικ έ ς φ υ λ έ ς ο δ ή ­ γησ αν σ τη δ η μ ιο υ ρ γ ία τ η ς γλώ σσας Σ ο υα χίλι, γι' α υ τό οι Α ρ α β ες ε κ είν ω ν τω ν π ε­ ριοχώ ν ή τα ν γ νω σ το ί και ως Α ρ α β ες Σ ο υα χίλι. Κ α τά τη δ ε ­ κ α ε τία το υ 1830 Α ρ α β ες, που π ρ ο έρ χ ο ν τα ν κυ ρίω ς από το σ ο υ λ τα ν ά το το υ Ο μάν και τη Ζανζιβάρη, εισ χώ ρησ αν σ τη ν κ ε ν τρ ικ ή και σ τη ν α ν α το λικ ή Τ α νγκα νίκα (μαζί με τη Ζ α νζιβά ρ η και το νησ ί Π έμπ α α π ο τε λ ο ύ ν τη σ η μ ερ ιν ή Τανζανία), ω ς τη ν Ταμπόρα (πόλη τ η ς Ταν­ ζανίας). Από το 1840 έ λ ε γ χ α ν τις α ν α το λ ικ έ ς α κ τ έ ς τη ς λ ίμ ν η ς Τ α νγκα νίκα και κα τά τα χ ρ ό ν ια τω ν ε ξ ε ρ ε υ ν ή ­ σεω ν το υ Λ ίβ ιν γ κ σ το ν είχα ν π ρ ο ω θ η θ εί ω ς το υ ς π ο τα ­ μ ο ύ ς Λ ουα λά μπ α (Ανω Κ ό ν γ κο ) και Λ ομά μι, σ το α ν α το ­ λ ικ ό Κ ο νγκό . Σ ε σ υνερ γα σ ία μ ε το π ικ έ ς φ υ λ έ ς είχα ν υπό τ ο ν έ λ ε γ χ ό το υ ς έ ξ ι μ εγ ά λ α κ έ ν τρ α δ ο υ λ ε μ π ο ρ ί­ ου σ το Κ α σ όνγκο , σ το Καμπ αμπ άρε, σ το Ν ια ν γ κο υ έ, σ το Ρίμπα Ρίμπα, σ το Κ ιρ ο ύ ν το υ και σ το Ο υβίρα. Ο λα α υ τά τα κ έ ν τρ α β ρ ίσ κ ο ν τα ν σ τη ν επ αρχία τ η ς Μ α νιέμα. Η π ερ ιο χή το υ Κ ο ν γ κ ό ή τα ν από τ ο ν 15ο ω ς τα τ έ ­ λη το υ 19ου αιώ να ένα από τα μ εγ α λ ύ τε ρ α κ έ ν τρ α δ ο υ λ εμ π ο ρ ίο υ , π ρ ο μ η θ ε ύ ο ν τα ς μ ε δ ο ύ λ ο υ ς τη ν Α ρ α ­ βική χερ σ ό νη σ ο , τη Μ έσ η Α νατολή και τ ο ν « Ν έο Κ ό­ σμο». Οι Ευρω παίοι δ ο υ λ έμ π ο ρ ο ι α π ο τελ ο ύ σ α ν σ υ ν ή ­ θ ω ς τ ο ν τ ε λ ε υ τ α ίο κρ ίκο σε μια αλυσ ίδα Α φ ρ ικα νώ ν και Α ρά βω ν δ ο υ λ εμ π ό ρ ω ν οι οπ οίοι μ ε τ έ φ ε ρ α ν το « ε ­ μ π ό ρ ευμ ά » το υ ς σ το υ ς π α ρ ά κ τιο υ ς εμ π ο ρ ικ ο ύ ς σ τα θ ­ μ ο ύ ς τω ν Ευρω παίω ν αποίκων. Υσ τερα από τ η ν κ α τά ρ ­ γησ η το υ δ ο υ λ εμ π ο ρ ίο υ από τ ις ευ ρ ω π α ϊκές χ ώ ρ ες και τις ΗΠΑ, σ τα μέσ α το υ 19ου αιώνα, σ τη ν Α φ ρ ική α υ ­ τό δ ιε ξα γ ό τα ν π λέο ν από το υ ς Α ρ α β ες . Ο πιο σ η μ α ν τι­ κό ς από το υ ς δ ο υ λ έμ π ο ρ ο υ ς , ο ο π οίος ε ίχ ε εγ κ α τα σ τή σ ει ένα προσω πικό φ έ ο υ δ ο σ το α ν α το λ ικ ό Κ ονγκό , ή τα ν ο Α ρ α β α ς Σ ο υ α χ ίλι Μ ω χ ά μ εν τ μπιν Χ α μ ά ντ, πιο γ ν ω σ τό ς ως Τιπού Τιπ. Οι ά ν δ ρ ες το υ επί α ρ κ ε τά χ ρ ό ­ νια τρ ο μ ο κ ρ α το ύ σ α ν τ ις το π ικ έ ς φ υ λ έ ς κ α ίγ ο ν τα ς χω ­ ριά, σ κ ο τώ ν ο ν τα ς το υ ς ιθ α γ ε ν ε ίς και α π ο κ τώ ντα ς δ ο ύ ­ λ ο υ ς, κυρίω ς γ υ ν α ίκ ε ς και παιδιά. Σ τη σ υ νέχ εια οι

δ ο ύ λ ο ι ο δ η γ ο ύ ν το α λ υ σ ο δ ε μ έ ν ο ι στα σ κλαβοπ άζαρα τ η ς Ζ α νζιβά ρ ης. Ο Λ εο π ό λ δ ο ς ή θ ε λ ε να π ροσδώ σει σ τη ν ε κ σ τρ α ­ τ ε ία ε ν α ν τίο ν τω ν Α ρά βω ν α νθρ ω π ισ τικό χ α ρ α κτή ρ α , δ ίδ ο ν τα ς τ η ν εντύ π ω σ η ό τι ε π εδ ίω κ ε τ η ν κα τά ργη σ η το υ δ ο υ λ εμ π ο ρ ίο υ σ το Κ ο νγκό . Ο υσ ιασ τικά όμω ς ενδ ια φ ερ ό τα ν να α π α λλα γεί από ε π ικ ίν δ υ ν ο υ ς α ντα γω ­ ν ισ τές , η δράση τω ν οπ οίω ν έ π λ η τ τ ε τα εμπ ορ ικά σ υ μ φ έ ρ ο ν τα τ η ς απ οικίας το υ . Η α φ ο ρ μ ή για τη σύ­ γ κρ ο υ σ η δ ό θ η κ ε ό τα ν οι α ρ χ ές το υ « Ε λ ε ύ θ ερ ο υ Κ ρά­ το υ ς το υ Κ ο νγκό » επ ιχ είρ η σ α ν να επ ιβ ά λ ο υ ν φ ό ρ ο σ το εμ π ό ρ ιο το υ ε λ ε φ α ν τό δ ο ν το υ , σε εδ ά φ η που βρ ί­ σ κο ντα ν υπό τη σφαίρα επ ιρ ρ ο ή ς τω ν Αράβων. Α υτή η κίνησ η π ρ ο κ ά λ εσ ε τ η ν α ντίδρ α σ η τω ν τε λ ε υ τ α ίω ν και ο δ ή γ η σ ε σ τη δ ο λ ο φ ο ν ία το υ το π ικο ύ Ευρω παίου αρ­ μ οσ τή κ ο ν τά σ τη Ρίμπα Ρίμπα, το ν Μ ά ρ τιο το υ 1892. Οι Β έλγοι α ν τέδ ρ α σ α ν α ν α θ έ το ν τ α ς σ το ν υπολοχαγό Φ ρανσουά Ν τα ν ί να η γ η θ ε ί τ η ς ε κ σ τρ α τ ε ία ς ε ν α ­ ν τίο ν τω ν Αράβων. Καθ' ό λη τη δ ιά ρ κεια το υ π ο λ έμ ο υ τα τα κ τικ ά σ τρ α τε ύ μ α τα που είχ ε σ τη δ ιά θ εσ ή τ η ς η Force Publique δ ε ν υ π ερ έβ η σ α ν τ ις 3.000 ά ν δ ρ ες . Οι Α ρ α β ες α ρ ιθ μ ο ύ σ α ν α ρ κ ε τ έ ς χ ιλ ιά δ ες . Οι ά ν δ ρ ε ς τη ς Force Publique ό μω ς ή τα ν κ α λ ύ τερ α εξο π λ ισ μ έν ο ι, έ χ ο ­ ν τα ς σ τη δ ιά θ εσ ή το υ ς τυ φ έ κ ια Albini (υ π ο δ είγ μ α το ς 1873) και π υ ρ ο β ό λ α Krupp τω ν 75 mm. Η δ ύ να μ η τω ν Α ρά βω ν ή τα ν ο π λισ μ ένη μ ε π αλαιά μ ο υ σ κ έτα , τό ξα και δ ό ρ α τα . Ε π ιπ λέον η εκπ α ίδ ευ σ η και η π ειθα ρ χία τ η ς υ π ο λείπ ο ντα ν κα τά πολύ έ ν α ν τι εκ είν ω ν τω ν ανδρώ ν τ η ς Force Publique. Οι δ ιο ικ η τέ ς τ η ς α ν έπ τυ ξα ν π ερ ισ σ ό τερ ο α ν ε ξ ά ρ τ η τη δράση και δ ε ν σ υ γ κ ρ ό τη ­ σαν έν α α ρ ρ α γ ές μ έτω π ο κα τά τη δ ιά ρ κ εια τω ν επ ιχ ει­ ρήσεων. Οι Α ρ α β ες ε π ιτέ θ η κ α ν π ρώ τοι, μ ε δ ύ να μ η 16.000 α νδρώ ν, β α δ ίζο ν τα ς από τ ις βά σ εις το υ ς σ το Κασόνγ κ ο και σ τη Ν ια ν γ κ ο υ έ π ρος το ν π ο τα μ ό Λ ομ ά μ ι. Ε κεί η τ τ ή θ η κ α ν από τη Force Publique τ ο ν Ν ο έμ β ρ ιο το υ 1892, α φ ή ν ο ν τα ς σ το π εδ ίο τ η ς μ ά χη ς ε κ α το ν τ ά δ ε ς ν ε κ ρ ο ύ ς και π ερίπ ου 1.000 α ιχ μ α λ ώ το υ ς. Οι Β έλγοι πέρασαν σ τη ν α ν τε π ίθ ε σ η και το ν Μ ά ρ τιο το υ 1893 κα­ τέ λ α β α ν χω ρίς δ υσ κο λία τη Ν ια ν γ κο υ έ. Τον Α π ρίλιο η Force Publique ε π ιτ έ θ η κ ε ε ν α ν τίο ν το υ Κ α σ όνγκο , τη ς σ η μ α ν τικ ό τε ρ η ς βάσ ης τω ν Α ράβω ν, που ή τα ν καλά ο χυ ρ ω μ έν ο . Η α ρ α βική δ ύ να μ η α ν ερ χ ό τα ν σε π ερίπ ου 60.000 ά ν δ ρ ες . Δ ε ν κ α τ ά φ ε ρ ε όμω ς να α π ο τρ έψ ει τη ν πτώση το υ Κ α σ όνγκο . Το γ εγ ο ν ό ς α υ τό υ π ή ρ ξε απο­ φ α σ ισ τικό για τη σ υ ν έχ εια το υ π ο λ έμ ο υ . Τον Μ άϊο το υ 1893 και ενώ φ α ιν ό τα ν ό τι η σ ύγκρ ου σ η β ά δ ιζε προς το τ έ λ ο ς τη ς , έν α ς το π ικ ό ς φ ύ λ α ρ χ ο ς από τ η ν π ερ ιο ­ χή Ο υ τζίτζι π έρ α σ ε μ ε μια μ εγ ά λ η δ ύ να μ η δ υ τικ ά τη ς λ ίμ ν η ς Τ α νγκα νίκα και π ρ ο ω θ ή θ η κ ε μ έχ ρ ι το Καμπα­ μπάρε, που β ρ ισ κ ό τα ν α νά μεσ α σ το Κ α σ όνγκο και στη λ ίμ ν η . Σ τό χ ο ς τω ν Α ρά βω ν ή τα ν να α ν α κα τα λά β ο υ ν τη Μ α νιέμ α . Υστερα, όμω ς, από δ ύ ο α π ο φ α σ ισ τικές μά­ χ ες, τ ο ν Ο κ τώ β ρ ιο το υ 1893 και τ ο ν Ια νου ά ριο το υ 1894, η α ρ α βική δ ύ ν α μ η σ υ ν ετρ ίβ η και η Force Publique ε γ κ α τέ σ τη σ ε ο ρ ισ τικά τη β ελγική κυ ρ ια ρ χία σ το ανα­ το λ ικ ό Κ ονγκό . Ο υπ ο λο χα γό ς Ν τα νί έ λ α β ε από τ ο ν βασιλιά Λ εο π όλδο, ω ς αναγνώ ρισ η για τη σ υμ βο λή το υ σ τη ν επ ι­ τυ χ ή έκβα σ η το υ π ο λ έμ ο υ , το ν τίτλ ο το υ βαρώ νου. Οι α π ώ λ ειες τη ς Force Publique υ π ή ρ ξα ν α ρ κ ε τά μ ικ ρ ό τε ­ ρ ες εκ είν ω ν τω ν Α ράβω ν, που α ν ή λ θ α ν σε χ ιλ ιά δ ες ν ε κ ρ ο ύ ς και α ιχ μ α λ ώ το υ ς. Π ο λ λ ές είχ α ν π ρ ο έλ θ ε ι από το α ν θ υ γ ιε ιν ό κλίμα τ η ς τρ ο π ικ ή ς ζο ύ γ κ λ α ς . Ο π ό λ εμ ο ς α υ τό ς δ ιε ξή χ θ η μ ε μ εγ ά λ η σ κ λ η ρ ό τη τα και από τ ις δ ύ ο π λ ε υ ρ ές . Σ ε μία π ερίπ τω σ η οι Α ρ α β ες , ό ­ τα ν α π ειλ ή θ η κ ε η πτώση ε ν ό ς σ τρ α το π έδ ο υ το υ ς , στη

01 ΕΪΕΓΕΡΣΕΙΣ ΤΠΝ ΜΠΑΤΕΤΕΛΑ Οι Μ π α τετέλ α ή τα ν μια π ο λ εμ ική φ υ λή που κ α το ι­ κο ύσ ε σ τη ν π ερ ιο χή τη ς Μ α νιέμ α , α νάμεσ α σ το ν Λ ουαλάμπα και στη λ ίμ ν η Τανγκανίκα. Κ ατά το ν π ο λ έμ ο τω ν Βέλγω ν με το υ ς Α ρ α β ες δ ο υ λ εμ π ό ρ ο υ ς , κα θώ ς σ υ μ μ ε­ τείχ α ν σ το δ ο υ λεμ π ό ρ ιο , αρχικά είχα ν σ υ ν τα χ θ εί μ ε το μ έρ ο ς τω ν τελ ευ τα ίω ν . Ο ταν, όμω ς, μια ο μά δ α π ο λ εμ ι­ στώ ν τ η ς φ υ λ ή ς η τ τ ή θ η κ ε από τη Force Publique, ά λ λ α ­ ξα ν στάση και αποφάσισαν να π ο λ εμ ή σ ο υ ν με το υ ς Β έλγου ς. Λίγο πριν από το τ έ λ ο ς το υ π ο λ έμ ο υ ο α ρ χη ­ γό ς που α κο λ ο υ θ ο ύ σ α ν κ α τη γ ο ρ ή θ η κ ε από το υ ς Β έ λ ­ γο υ ς ω ς π ρ ο δ ό τη ς και ε κ τ ε λ έ σ τ η κ ε . Α υ τό π ρ ο κά λ εσ ε τη ν έ ν το ν η δ υ σ α ρ έσ κεια τω ν Μ π α τετέλ α . Λίγο α ρ γ ό τε ­ ρα, μ ετά το τ έ λ ο ς το υ π ολέμ ο υ , δ έχ θ η κ α ν τη ν π ρ ό τα ­ ση να ε ν τα χ θ ο ύ ν στη Force Publique. Ο υσ ιαστικά όμω ς π ερ ίμ εν α ν τη ν κ α τά λ λη λη ευ κα ιρ ία για να ε κ δ ικ η θ ο ύ ν το ν θ ά ν α το το υ α ρ χηγού το υ ς . Το κα λο κα ίρ ι το υ 1895 400 π ερίπ ου μ έλ η τη ς φ υ λ ή ς που υ π η ρ ετο ύ σ α ν στη Force Publique, στασίασαν σ το Λ ο υ λο υ α μ π ο ύ ρ γκ, σ την επαρχία Κασάι. Οι σ τα σ ια σ τές σ κότω σ αν μ ερ ικ ο ύ ς από το υ ς α ξιω μ α τικ ο ύ ς το υ ς και άρχισαν να κ α τε υ θ ύ ν ο ν τα ι προς τη Μ α νιέμ α , μ ε σ τόχο να π ρ ο κα λ έσ ο υ ν ε υ ρ ύ τε ρ η ε ξέγ ε ρ σ η τη ς φ υ λ ή ς το υ ς . Αν και ο α ρ ιθ μ ό ς το υ ς ή τα ν μικρός, ή τα ν καλά εξο π λ ισ μ έν ο ι και η σ τρ α τιω τική ε ­ μπειρία που είχα ν α π ο κ τή σ ει κα τά τη δ ιά ρ κεια τη ς θ η ­ τε ία ς το υ ς το ύ ς κα θ ισ το ύ σ ε ιδ ια ίτερ α επ ικίν δ υ νο υ ς α­ ντίπ α λο υς. Π άρολα α υ τά η Force Publique, σ υ ν ερ χ ό μ εν η από τ ο ν α ρ χικό αιφ νιδιασ μό, ν ίκ η σ ε σε δ ύ ο μ ά χες (το ν Ο κτώ βρ ιο και το ν Ν ο έμ β ρ ιο ) το υ ς σ τα σ ια σ τές και τ ε ρ ­ μ ά τισ ε τ η ν κρίση. Σ η μ α ν τικ ό για το υ ς Β έλγο υ ς ή τα ν το

γ εγ ο ν ό ς ό τι τε λ ικ ά δ ε ν προκ λ ή θ η κ ε ε υ ρ ύ τε ρ η ε ξέγ ε ρ σ η τ η ς φ υ λής. Οι Β έλγοι σ υνέχισ αν να σ τρ α το λ ο γ ο ύ ν το υ ς Μ π α τε­ τ έ λ α σ τη Force Publique, κα ­ θ ώ ς δ ε ν είχα ν θ εω ρ ή σ ει ως υ π εύ θ υ ν η τ η ς α ντα ρ σ ία ς ο ­ λ ό κ λη ρ η τη φ υ λή. Σ τις α ρ χές, όμω ς, το υ 1897 β ρ έ θ η κ α ν α­ ν τιμ έ τω π ο ι μ ε νέα , πιο σ οβα­ ρή α νταρσ ία. Τον Φ εβ ρ ο υ ά ­ ριο ο βα ρ ώ νο ς Ν τα νί ξ ε κ ίν η ­ σε μ ε π ερ ισ σ ό τερ ο υ ς από 3.000 ά ν δ ρ ε ς (το 1/3 π ερίπ ου ή τα ν Μ π α τετέλ α ) και μ ε κα ­ τε ύ θ υ ν σ η β ο ρ ειο α ν α το λ ικ ά , στα σ ύνορα μ ε το Σ ο υδ ά ν, για να κα τα σ κ ευ ά σ ει οχυρά που θ α α π έτρ επ α ν π ιθ α νή ε ­ π ίθ εσ η το υ σ τρ α το ύ τω ν Δ ερβίσ ηδω ν. Μ ε ρ ικ έ ς μ έ ρ ε ς α ρ γ ό τε ρ α μια άλλη φ ά λα γγα τ η ς Force Publique μ ε δ ύ ο χ ι­ λ ιά δ ε ς ά ν δ ρ ες , κυ ρίω ς Μ πα­ τ ε τ έ λ α , άρχισ ε να κ α τε υ θ ύ ν ε τα ι επ ίσ ης β ο ρ ε ιο α ν α το λ ι­ κά. Τ ό τε οι Μ π α τε τέ λ α σ τα ­ σίασαν α ιφ ν ιδ ια σ τικά και α­ φ ο ύ σ κότω σ αν τ ο υ ς α ξιω μ α ­ τικ ο ύ ς το υ ς σ τρ ά φ η κα ν π ρος ν ό το . Ο Ν τανί, ό τα ν π ληροφ ο ρ ή θ η κ ε τα σ υ ν τα ρ α κ τικ ά νέα , δ ιέ κ ο ψ ε τ η ν π ο ρ εία το υ και κ ιν ή θ η κ ε να σ υ ν α ν τή ­ σ ει το υ ς σ τα σ ια σ τές. Σ τις 18 Μ α ρ τίο υ σ υ γ κ ρ ο ύ σ τη κ ε μαζί το υ ς . Π ρο ς δ υ σ ά ρ εσ τη έ κ π λ η ξή το υ , 500 Μ π α τε­ τ έ λ α από τη δ ική το υ δ ύνα μη α υ το μ ό λ η σ α ν σ το υ ς ο ­ μ ο φ ύ λ ο υ ς το υ ς . Η κίνησ η α υ τή π ρ ο κά λ εσ ε σ ύγχυση και μ ε γ ά λ ε ς α π ώ λ ειες σ τη δ ύ να μ η το υ Ν τανί, α νάμεσ α σ τις ο π ο ίες υπ ήρχαν και 10 Β έλγοι α ξιω μ α τικο ί. Η κατά σ τα σ η που ε ίχ ε δ ια μ ο ρ φ ω θ εί ή τα ν κρίσιμη για το υ ς Β έλγο υ ς, κα θ ώ ς οι σ τα σ ια σ τές άρχισ αν να κατε υ θ ύ ν ο ν τ α ι π ρος τη Μ α ν ιέμ α κ α τα σ τρ έ φ ο ν τα ς όσα φ υ λά κια έβ ρ ισ κα ν σ το ν δ ρ ό μ ο το υ ς . Ε π ιπ λέον υπ ήρχε ο κίν δ υ ν ο ς να α ν τιμ ετω π ίσ ο υ ν ε υ ρ ύ τε ρ η ε ξέ γ ε ρ σ η . Σ υ γ κ ε ν τρ ώ ν ο ν τα ς ό σ ες δ υ ν ά μ ε ις είχα ν δ ια θ έσ ιμ ε ς κ α τά φ ερ α ν , τ ο ν Ιο ύ ν ιο το υ 1897, να ν ικ ή σ ο υ ν το υ ς σ τα σ ια σ τές, που υπ έσ τησ α ν μ ε γ ά λ ε ς α π ώ λ ειες,κ α ι να τ ο υ ς α π ω θήσ ουν σ τη β ρ ετα ν ικ ή Ο υ γ κά ν τα . Η απ ειλή ο υσ ια σ τικά είχ ε ε κ λ είψ ε ι, αν και μ ικ ρ έ ς α π ο μ ο ν ω μ ένες ο μ ά δ ες σ υνέχισ α ν τ ις α ψ ιμ α χ ίες μ ε τη Force Publique επί α ρ κ ε το ύ ς μ ή ν ες . Η κρίση που ε ίχ ε ε κ δ η λ ω θ ε ί σ τη Force Publique, α λ ­ λά και οι ε ξ ε γ έ ρ σ ε ις που σ η μ ειώ θ η κ α ν α ρ γ ό τε ρ α από ά λ λ ε ς φ υ λ ές , ή τα ν α π ο τέλ εσ μ α τ η ς π ο λ ιτικ ή ς το υ Λ εο π ό λδ ο υ και τ η ς ε κ μ ε τά λ λ ε υ σ η ς από τ ο « Ε λ ε ύ θ ερ ο Κ ρ ά το ς το υ Κ ο νγκό » σε β ά ρ ο ς τω ν ιθαγενώ ν. Σ τις α ρ ­ χ έ ς το υ 20ού αιώνα άρχισ αν να έρ χ ο ν τα ι σ το φ ω ς σ υ­ γ κ λ ο ν ισ τικ έ ς μ α ρ τυ ρ ίε ς για τ η ν κατά σ τα σ η σ το Κ ο ν ­ γκό .

«Η ΚΑΡΔΙΑ ΤΟΥ ΣΚΟΤΟΥΣ» Ο τα ν ο Λ εο π ό λ δ ο ς ίδρ υσ ε τη « Δ ιεθ ν ή Α φ ρ ικα ν ική Ε τα ιρ εία », το 1876, ε ίχ ε μ ιλή σ ει γ ια τ η ν α ξία μια ς σ τα υ ­ ρ ο φ ο ρ ία ς μ ε σκοπό να φ έ ρ ε ι το ν π ο λ ιτισ μ ό σ το μ ο ν α ­ δ ικ ό μ έρ ο ς το υ κό σ μου που δ ε ν ε ίχ ε ε ξ ε ρ ε υ ν η θ ε ί α­

Π ο λ ε μ ισ τή ς τη ς φ υ λ ή ς τω ν Α ζ α ν τέ . Η α σ π ίδ α τ ο υ κ α λ ύ π τε ι το μ εγ α λύ τερ ο μ έρ ος το υ σ ώ μ α τό ς το υ . Οι Α ζ α ν τέ ή τα ν γ ν ω σ το ί κ α ι ω ς «Ν ιάμ Νιάμ», π ου σ ή μ α ιν ε "οι μ ε γ ά λ ο ι α ν & ρ ω π ο φ ά γ ο ι".

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 120

Fcrce Publique, έσ φ α ξα ν τ ις γ υ ν α ίκ ε ς το υ ς , επ ειδ ή σύμοω να μ ε τα έ θ ιμ ά το υ ς δ ε ν έπ ρ επ ε να π έσ ο υ ν σ τα χέc .a το υ ε χ θ ρ ο ύ . Ιδ ια ίτερ η αίσ θηση κα τά τη δ ιά ρ κεια το υ π ο λ έμ ο υ π ρ ο κά λεσ α ν οι α ν α φ ο ρ έ ς για τ η ν ύπ αρξη κα νιβά λω ν τό σ ο σ το ν σ τρ α τό τω ν Α ρά βω ν δ ο υ λ ε μ π ό ­ ρων. όσο και σ τις τ ά ξ ε ις τ η ς Force Publique. Για τη ν τ ε • ευ τα ία οι α ν α φ ο ρ έ ς μ ιλο ύσ α ν για σ τρ α τιώ τε ς που -.ο ο έ ρ χ ο ν τα ν από τ η ν επ αρχία Μ π ανγκάλα . Οι Μπαν. <άλα ή τα ν οι π ρώ τοι ιθ α γ ε ν ε ίς το υ Κ ο ν γ κό που είχαν σ τρ α το λ ο γ η θ ε ί από τη Force Publique και θ ε ω ρ ο ύ ν το οι πιο άγριοι κα νίβ α λο ι σ τη λ ε κ ά ν η το υ Ανω Κ ό νγκο . Ε τρω γα ν σ υ ν ή θ ω ς ό σ ο υ ς είχα ν σ κο τώ σ ει κα τά τη μ ά ­ χη. χω ρίς όμω ς να « π ερ ιφ ρ ο νο ύ ν» το υ ς α ιχ μ α λ ώ το υ ς ή το υ ς δ ο ύ λ ο υ ς . Σ ε α υ τή τη ν π ερίπ τω σ η λ έ γ ε τ α ι ό τι, α­ φ ού έσπ αζαν τα άκρ α το υ θ ύ μ α το ς , το το π ο θ ε το ύ σ α ν μέσ α σε ένα κα ζά νι μ ε το κ ε φ ά λ ι το υ έ ξω από το ν ερ ό . Ε π ειτα από τ ρ ε ις η μ έ ρ ε ς , θ εω ρ ώ ν τα ς ό τι ο π όνος μ α ­ λ α κώ νει το κ ρ έα ς, σ κό τω να ν το θ ύ μ α και το έτρω γαν. Σ ε ά λ λ ες π ερ ιπ τώ σ εις α π ο κ εφ ά λιζα ν το θ ύ μ α το υ ς , καψ άλιζαν τ ις τρ ίχ ε ς από τ ο σώμα πάνω από μια θ ρ ά κ α και το έ κ ο β α ν σε κ ο μ μ ά τια για να το δράσουν. Τα κ ο μ ­ μά τια που δ ε ν κα τα νά λω να ν α μέσ ω ς, τα κάπ νιζαν και τα δ ια τη ρ ο ύ σ α ν για α ρ γό τερ α ... Από τα δ ό ν τια το υ θ ύ ­ μ α το ς οι γ υ ν α ίκ ε ς κα τα σ κ εύ α ζα ν π ερ ιδ έρ α ια , ενώ μ ε ­ ρ ικ ές φ ο ρ έ ς το δ έρ μ α χ ρ η σ ίμ ευ ε σ τη ν κ α τα σ κ ευ ή τ υ ­ μπάνων. Κ ατά τη δ ιά ρ κεια το υ π ο λ έμ ο υ κ υ κ λ ο φ ό ρ η σ ε η φ ή μ η για τ ο ν θ ά ν α το 1.000 Α ρά βω ν α ιχμα λώ τω ν που είχα ν π έσ ει θ ύ μ α τα κα νιβα λισ μο ύ από σ τρ α τιώ τε ς τ η ς Force Publique. Α ν ε ξά ρ τη τα από ό λα α υ τά , οι Β έλγοι με τη νίκη το υ ς ε ν α ν τίο ν τω ν Α ρά βω ν δ ο υ λ εμ π ό ρ ω ν ε ί­ χαν επ ιτύ χ ε ι να α π α λλα γο ύν από μια σ η μ α ν τική απ ειλή και να ε ξα λ ε ίψ ο υ ν τη ν τ ε λ ε υ τ α ία εσ τία δ ο υ λ εμ π ο ρ ίο υ σ τη ν Α φ ρ ική. Σ ύ ν το μ α ό μω ς η Force Publique θ α ε κ α ­ λ ε ίτο να α ν τιμ ετω π ίσ ει μια ν έα σ οβαρή κρίση, α υ τή τη φ ο ρ ά μέσ α σ τις τ ά ξ ε ις τη ς .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ·

No 120

κόμα , για να δ ια λύ σ ει το σ κο τά δ ι σ το οπ οίο β ρ ίσ κο ­ ν τα ν ο λ ό κ λ η ρ ο ι λαοί. Μ ε τη Γενική Π ρά ξη το υ Β ερ ο λ ί­ νου, που α κ ο λ ο ύ θ η σ ε τ ο Σ υ ν έδ ρ ιο , ε ίχ ε δ ε σ μ ε υ τ ε ί ό τι θ α μ ερ ιμ ν ο ύ σ ε για τ η ν π ρ ό οδ ο και τ η ν ε υ η μ ε ρ ία τω ν ν έω ν υπ ηκόω ν το υ και ό τι θ α εξα σ φ ά λ ιζε τ η ν ε λ ε υ θ ε ­ ρία το υ εμ π ο ρ ίο υ . Για τ ο ν Λ εο π ό λ δ ο ό μω ς το Κ ο ν γ κό δ ε ν α π ο τελ ο ύ σ ε π ο λ ιτική ο ν τ ό τ η τ α αλλά μια προσωπι­ κή εμ π ο ρ ική επ ιχείρη σ η, που έπ ρ επ ε να το υ ε ξα σ φ α λ ί­ σ ει μ ε κ ά θ ε τρ ό π ο το μ ε γ α λ ύ τε ρ ο δ υ ν α τό κ έρ δ ο ς . Ο Βασιλιάς το υ Β ελγίο υ ε ίχ ε δώ σ ει ε ν το λ ή να δ ια ι­ ρ ε θ ε ί το Κ ο ν γ κ ό σε δ ύ ο ο ικ ο ν ο μ ικ έ ς ζώ νες. Σ τη ν Ε λ ε ύ θ ε ρ η Ζώ νη Ε μπ ορίου μπ ορούσ α ν να δ ρ α σ τη ρ ιο ­ π ο ιο ύ ν τα ι έμ π ο ρ ο ι ο π ο ιο σ δ ή π ο τε ε θ ν ικ ό τ η τα ς . Η ά λ ­ λη ζώ νη, που κ α τελ ά μ Β α ν ε τα δ ύ ο τρ ίτ α π ερίπ ου τ η ς χώ ρας, έ γ ιν ε η «Domaine Prive», η ιδιω τική π ερ ιουσ ία το υ κ ρ ά το υ ς και κ α τ ’ επ έκτα σ η το υ ίδιου το υ Λ εο π όλδ ου . Το 1893 ο τ ε λ ε υ τ α ίο ς ουσ ια σ τικά κα τά ρ γ η σ ε τη ν Ε λ ε ύ θ ε ρ η Ζώ νη Ε μπ ορίου και τ η ν α ν α κ ή ρ υ ξε π ερ ιο υ ­ σία το υ σ τέ μ μ α το ς («Domaine de la Couronne»), ε ξ α ­ σ φ α λ ίζο ν τα ς σε α υ τή τ η ν π ερίπ τω σ η τ η ν ά μεσ η απ ό­ κτη σ η τω ν κερδώ ν. Επ ιπ λέον σ τη ν Domaine Prive ο Βα­ σ ιλιάς α να κοίνω σ ε μ ε δ ιά τα γμ α ό τι οι το π ικ έ ς φ υ λ έ ς ή ­ τα ν υ π ο χ ρ εω μ έν ες να σ υνα λλά σ σ ο ντα ι μ όνο μ ε κ α θ ο ­ ρ ισ μ έν ο υ ς από τ ο ν ίδιο ε μ π ο ρ ικ ο ύ ς π ρ ά κ το ρ ες και με ιδ ιω τικ ές ε τα ιρ ίε ς , που έπ ρ επ ε να το υ π α ρα χω ρούν το 50% τω ν κ ερ δ ώ ν το υ ς . Οι ιθ α γ ε ν ε ίς ή τα ν υ π ο χ ρ εω μ έ­ νοι να το υ π α ρ έχο υ ν μ έρ ο ς το υ π λη θ υ σ μ ο ύ το υ ς για κ α τα ν α γκ α σ τικ ή εργα σ ία και για τη σ υ γ κέν τρ ω σ η κα­ ο υ τσ ο ύ κ και ε λ ε φ α ν τό δ ο ν το υ . Από τα μ έσ α τη ς δ ε κ α ­ ε τία ς το υ 1890 η έ κ ρ η ξη στη ζή τη σ η το υ κα ο υ τσ ο ύ κ από το ε ξω τε ρ ικ ό , ο δ ή γ η σ ε σ τη ν α ύ ξη σ η τ η ς τιμ ή ς το υ . Τότε ο Λ εο π ό λ δ ο ς α π α ίτησ ε από το υ ς το π ικ ο ύ ς φ ύ λ α ρ χ ο υ ς να π αραχω ρήσ ουν π ερ ισ σ ό τερ ο υ ς « ε θ ε ­

22

Οι πρώτες αόριστες πληροφο­ ρίες για το ν κανιβαλισμό στο Κον­ γκό, προήλθαν από το υ ς Πορτογά­ λους το ν 15ο αιώνα. Οταν άρχισε η ε ξ ε ­ ρεύνηση τη ς ενδοχώρας από το υ ς Ευρω­ παίους, το ν 19ο αιώνα, σύμφωνα με μαρτυ­ ρίες εξερ ευ ν η τώ ν και ιεραποστόλων ο κανιβαλισμός ήταν ιδιαίτερα δ ια δεδομέ­ νος ανάμεσα στις περισσότερες φυλές του Κονγκό. Α υτές οι αφηγήσεις, που μιλούσαν ακόμα για τελ ετο υ ρ γ ικ ές αν­ θρωποθυσίες, μαύρη μαγεία, αιμομι­ ξίες και σαδιστικούς τρόπους ε κ τε λ έ ­ σεων των δούλων και των αιχμαλώτων, σ υνέθεταν τη ν εικόνα μιας κοινωνίας στην οποία κυριαρχούσαν η βαρβαρότητα και η αποκτήνωση. Δ εν είναι δυνατό να ε ξα ­ κριβω θεί ο βαθμός αξιοπιστίας αυτών των μαρτυριών. Π ιθανότατα στη γενικότερ η άποψη των αποικιοκρατών για το υ ς ιθαγε­ νείς σημαντική επίδραση είχαν ανθρωπολογικές μ ε λ έ τε ς του 18ου και του 19ου αιώνα, που κατέτασσαν το υ ς μαύρους πληθυσμούς τη ς Αφρικής σε μια κατηγορία ανάμεσα στους ανθρώπους και στα ζώα. Την κατά­ σταση περιέπ λεκε ακόμα περισσότερο η τάση πολλών φυλών του Κονγκό να κατη­ γορούν η μία τη ν άλλη για κανιβαλι­ σμό. Υποστηρίζεται, επίσης, το εν δ ε ­ Κ α ν ίβ α λ ο ς τ ο υ Κ ο ν γ κ ό χόμενο οι Αραβες δουλέμποροι να κ α τ ά τ ο ν 19ο αιώ να . διέδιδαν πολλές από τις φ ήμες για

λ ο ν τέ ς » για να σ υ γ κ ε ν τρ ώ ν ο υ ν α κό μ α μ ε γ α λ ύ τε ρ ε ς π ο σ ό τη τε ς κα ο υ τσ ο ύ κ. Για να ε ξα σ φ α λ ισ τεί η σ υ ν ερ ­ γασ ία τω ν α νδρ ώ ν και έω ς ό το υ ε π ισ τρ έφ ο υ ν , κρ α ­ τ ο ύ ν τ ο ό μ η ρ ο ι οι γ υ ν α ίκ ε ς και τα παιδιά. Η Force Publique, ο υσ ια σ τικά ο ιδ ιω τικό ς σ τρ α τό ς το υ Λ εο π όλδ ου , ε ίχ ε ανα λά Β ει να εξα σ φ α λ ίσ ει τη «συνεργασ ία» τω ν το π ικώ ν φ υ λώ ν και να κ α τα σ τε ίλ ε ι ο π ο ιεσ δ ή π ο τε α ν τιδ ρ ά σ εις. Το 1899 έν α ς Β ρ ε τα ν ό ς έμ π ο ρ ο ς, ο Τ ζό ζεφ Κόνραν τ, που είχ ε τα ξ ιδ έ ψ ε ι μ ερ ικ ά χ ρ ό ν ια ν ω ρ ίτερ α σ το Κ ο ν γ κό , δ η μ ο σ ίευ σ ε το δ ιή γ η μ ά το υ "Η κα ρ δ ιά το υ σ κ ό το υ ς (H eart of Darkness). Σ ε α υ τό τα πρόσωπα ε ί­ ναι φ α ντα σ τικ ά . Ο υ σ ιασ τικά όμω ς π ρ ό κ ε ιτα ι για μια μ α ρ τυ ρ ία για τη σ κληρ ή μ ετα χ είρ ισ η τω ν ιθαγενώ ν. Από το 1900 και μ ε τά άρχισ αν να π λη θ α ίν ο υ ν οι α­ ν α φ ο ρ έ ς για τη ν κα τάσ τα σ η που επ ικ ρ α το ύ σ ε στο « Ε λ ε ύ θ ερ ο Κ ρ ά το ς το υ Κ ο νγκό » , οι ο π ο ίες π ρ ο έρ χ ο ­ ν τα ν από π ρ ο τε σ τά ν τε ς ιερ α π ό σ το λ ο υ ς και εμ π ο ρ ι­ κ ο ύ ς π ρ ά κ το ρ ες οι ο π οίοι ή τα ν δ υ σ ά ρ ε σ τη μ έν ο ι από τη ν π ο λ ιτική το υ Λ εο π ό λ δ ο υ . Α υ τέ ς οι μ α ρ τυ ρ ίε ς (κα­ τά Βάση από Β ρ ετα ν ο ύ ς ), α ν έ φ ερ α ν ό τι η Force Publique, η οποία ε κ ε ίν η τη ν π ερ ίο δ ο ε ίχ ε σ τις τ ά ξ ε ις τ η ς 14.000 π ερίπ ου Α φ ρ ικα ν ο ύ ς σ τρ α τιώ τε ς και 350 Ε υρω π αίους α ξιω μ α τικ ο ύ ς και υ π α ξιω μ α τικο ύ ς, απο­ τε λ ο ύ σ ε το α π ό λ υ το όρ γα νο το υ τρ ό μ ο υ . Οι σ τρ α τιώ ­ τ ε ς , α ρ κ ε το ί από το υ ς ο π ο ίο υ ς κα τά τις α ν α φ ο ρ ές π ρ ο έρ χ ο ν τα ν από το π ικ έ ς φ υ λ έ ς κανίβαλω ν, επ έδ ρ α μαν στα χω ριά και υπό τ η ν κ α θ ο δ ή γη σ η τω ν α ξιω μ α τι­ κών το υ ς μασ τίγω ναν, Βίαζαν και σ κό τω να ν ό σ ο υ ς δ εν ε ν έ δ ιδ α ν σ τις σ υνεχώ ς α υ ξα ν ό μ ε ν ε ς α π α ιτή σ εις το υ Λ εο π ό λ δ ο υ . Α κ ο λ ο υ θ ώ ν τα ς τη ν άποψη τω ν απ οικιοκρατώ ν, ό τι «μόνο το μ α σ τίγιο μ π ο ρ εί να εκπ ο λ ιτίσ ει τ ο ν νέγρο » , οι ά ν δ ρ ε ς τ η ς Force Publique ή τα ν εφ ο δ ια -

κανιβαλισμό, για να εκδικηθούν όσες τοπ ικές φ υλές αντισ τέκονταν στο δουλεμπόριο. Θεωρητικά οι Βέλγοι πέτυχαν να εξαλείψ ουν αυτή τη φρικτή συνή­ θεια. Ωστόσο η Force Publique κατηγορήθηκε για τη ν ύπαρξη κανιβάλων στις τά ξεις της, κυρίως κατά τη ν περίοδο του πολέμου εναντίον των Αράβων δουλεμπόρω ν αλλά και αργότερα, κατά το ν Α1ΠΠ. Κατά τις συ­ γκρούσεις στη Γερμανική Ανατολική Αφρική οι Αφρικανοί που κατοικού­ σαν στη γερμανική αποικία τη ς Τανγκανίκα, πίστευαν ότι οι Βέλγοι, για να εξοικονομήσ ουν εφόδια, έδιναν ως τροφή στους άνδρες τη ς Force Publique το υ ς αχθοφόρους που ακολουθούσαν το στράτευμα. Οι αναφορές για κανιβαλισμό στο Κονγκό συνεχίστηκαν και μετά τη ν αποικιοκρατική περίοδο. Ο ιστορικός Ραιημόν Καρτιέ, στο έργο του «Μ εταπολεμική Παγκόσμια Ιστορία», αναφέρει τη ν περίπτωση 13 Ιταλών αεροπόρων που ανήκαν στη δύναμη του ΟΗΕ και έπεσαν θύματα κανι­ βαλισμού κατά τη διάρκεια τη ς μεγάλης κρίσης στο Κονγκό στις αρχές τη ς δεκαετίας του 1960, μετά τη ν αποχώρηση των Βέλγων. Εκείνη την περίοδο επίσης αναφέρθηκαν περιπτώσεις κανιβαλισμού από το υ ς Μαοϊσ τές αντάρτες «Σίμπα» (=τα λιοντάρια), οι οποίοι προτιμούσαν συγκε­ κριμένα μέρη του σώματος, (π.χ. τη ν καρδιά και το συκώτι) των εχθρών τους, πιστεύοντας ό τι έτσι θα αποκτούσαν υπερφυσικές δυνάμεις Ο τελ ετο υ ρ γ ικό ς κανιβαλισμός φαίνεται ό τι δια τηρείται στη χώρα ακόμα και στις αρχές του 21ου αιώνα. Μ ετά τη ν πτώση του καθεσ τώ τος Μομπούτου, το 1997, και τη ν ανακήρυξη τη ς χώρας σε Λαϊκή Δημοκρα­ τία του Κονγκό, άρχισε ένας σκληρός π όλεμος ανάμεσα σε αντάρτες που υποστήριζαν τη νέα κυβέρνηση και σε εκείνους οι οποίοι υποστη­ ρίζονταν από τη γειτονική Ουγκάντα. Σύμφωνα με αναφορές αξιωματούχων του ΟΗΕ το 2003, κατά τη διάρκεια συγκρούσεων ανάμεσα σε α­ ντίπαλες α νταρ τικές ομάδες στα πυκνά δάση τη ς επαρχίας Ιτούρι, στο βορειοανατολικό Κονγκό, σημειώθηκαν α ρ κετές περιπτώσεις κανιβαλι­ σμού σε βάρος Πυγμαίων. Και σε αυτή τη ν περίπτωση ο κανιβαλισμός απέβλεπε στην απόκτηση μαγικών και υπερφυσικών δυνάμεων.

Η FORCE PUBLIQUE ΣΤΟ ΒΕΛΓΙΚΟ ΚΟΝΓΚΟ (1908-1960) Η μ ετα β ίβ α σ η το υ Κ ο ν γ κό σ το β ελ γικό κ ρ ά το ς είχ ε ως α π ο τέλ εσ μ α να μ ειω θ ο ύ ν σ ταδιακά οι υ π ερ β ο λ ές και οι α κ ρ ό τη τε ς που είχαν σ η μ ειω θ εί κα τά τη ν π ερ ίο ­ δο το υ Λ εο π ό λδ ο υ . Η διοίκησ η, όμω ς, σε ό λο υ ς το υ ς τ ο μ ε ίς π α ρ έ μ ε ν ε σ το υ ς Β έλγο υ ς και οι Α φ ρ ικα νοί δ ε ν είχα ν κάποιο σ η μ α ντικό ρ όλο στη δ ια κ υ β έρ νη σ η ή σ τη ν ο ικ ο ν ο μ ία τ η ς αποικίας. Η Force Publique ε ξα κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε να π α ρ α μ έν ει μια κυρίω ς α σ τυ νο μ ική δ ύνα μη , σ τόχο ς τ η ς οποίας ή τα ν να σ υ ν δ ρ ά μ ει τ ις π ο λ ιτικ ές α ρ χές σ τη ν κα το χ ή τ η ς π ε­ ριο χής. Το 1914, τ ις π α ρ α μ ο νές το υ Α' ΠΠ, π α ρ έ μ ε ν ε α­ κό μα δ ια ιρ εμ έν η σε λό χ ο υ ς που ή τα ν γνω σ το ί μ ε τα ο ­ νό μ α τα τω ν 21 π εριοχώ ν τ η ς χώ ρας, σ τις ο π ο ίες είχαν τη βάση το υ ς . Πιο καλά ο ργα νω μ ένα θ ε ω ρ ο ύ ν το τα σ τρ α τεύ μ α τα τ η ς Κ α τά νγκα (Troupes de Katanga), μιας π ερ ιο χ ή ς π λούσ ιας σε ο ρ υ χεία διαμαντιώ ν. Α π ο τελο ύ ν το από έ ξ ι λό χ ο υ ς π εζικο ύ, ένα ν λόχο δ ικυ κλισ τώ ν και ένα τά γ μ α δ ιο ίκη σ η ς και α ρ ιθ μ ο ύ σ α ν 2.785 ά ν δ ρ ες . Η Force Publique π ερ ιελ ά μ β α ν ε 17.000 Α φ ρ ικα νού ς. Ο α-

Α ΙΓ Υ Π Τ ΙΑ Κ Ο 9ΥΔ Α Ν

7 Μτιβνγκάλα ί

ϊΜνλεϋβ · Κοταρράκπχ

--------- ώϋΙΐβνΑίύ-

Iεοπο< pöua

)

paf

\0 .τ Γ ιζ ί

MANIEN

--------Σύνορα κρατών --------Σύνορα επαρχιών ★ Πρωτεύουσες '— Σιδηρόδρομοι Οδοί 0

.

ι

,

ΡΟΛΕΓΙΑ

200 χλμ.

_

,

Γ

ρ ιθ μ ο ς τω ν Ευρωπαίων α ν ερ χ ό τα ν σε 178 α ξιω μ α τι­ κ ο ύ ς και 235 υ π α ξιω μ α τικο ύς. Σ ε ε κ ε ίν ο το χ ρ ο ν ικ ό σ η μ είο η Force Publique αποτ ε λ ε ίτ ο ο λ ο κλ η ρ ω τικά από το π ικά σ τρ α τεύ μ α τα τα ο ­ ποία δ ιο ικο ύ σ α ν Β έλγοι α ξιω μ α τικο ί. Οι Β έλγοι είχαν π ροχω ρήσ ει σ τα δια κά σε α υ τή τ η ν κίνησ η, κα θ ώ ς οι Α φ ρ ικα νοί που σ τρ α το λ ο γ ο ύ ν το π α λα ιό τερ α π ρ ο έρ χο ­ ν τα ν κυρίω ς από τις β ρ ε τα ν ικ έ ς α π ο ικίες τη ς δ υ τικ ή ς Α φ ρ ική ς, γ εγ ο ν ό ς το οποίο π ρ ο κα λού σ ε β ρ ε τ α ν ικ έ ς α­ ν τιδ ρ ά σ εις. Λίγο πριν από τ η ν έν α ρ ξη το υ Α' ΠΠ έγιν α ν μ ε ρ ικ έ ς π ρ ο σ π ά θ ειες για τ ο ν εκσ υ γ χ ρ ο νισ μ ό το υ σ τρ α τεύ μ α το ς . Ω ς τ ό τ ε ο ιμ α τισ μ ό ς α π ο τε λ ε ίτο από σ το λ έ ς χ ρ ώ μ α το ς μπ λε και λ ε υ κ ο ύ (θ ερ ιν ές ). Η ένδ υσ η τω ν σ τρ α τιω τώ ν π ερ ιελ ά μ β α ν ε σ το λ ές χ ρ ώ μ α το ς μπλε μ ε ένα κό κκινο φέσ ι. Η α ντικα τά σ τα σ ή το υ ς με σ το λ ές χ ρ ώ μ α το ς χα κί έ γ ιν ε σ ταδιακά. Ω ς το τ έ λ ο ς το υ π ο λ έ­ μου δ ε ν ή τα ν α σ υ ν ή θ ισ το ς σ τη Force Publique ένα ς σ υνδ υα σ μό ς παλαιώ ν και νέω ν στολών. Σ τις α ρ χές το υ π ο λ έμ ο υ το μ εγ α λ ύ τε ρ ο μ έρ ο ς το υ σ τρ α τεύ μ α το ς ή ­ τα ν εξο π λ ισ μ έν ο μ ε το τυ φ έ κ ιο Albini (υπόδ. 1873). Τα σ τρ α τεύ μ α τα τ η ς Κ α τά ν γ κα ή τα ν κ α λ ύ τερ α ε ξο π λ ισ μ έ ­ να, με βελγικά τυ φ έ κ ια Mauser (υπόδ. 1889). Σ το ν ε ξ ο ­ π λισμό π ερ ιλ α μ β ά ν ο ν τα ν α κό μ α π ολυβ όλα Maxim και Madsen. Β ασ ικοί τύ π ο ι π υρ οβό λω ν ή τα ν τα Krupp τω ν 75 mm και τα Nordenfeit τω ν 47 mm. Κ ατά τη ν έ ν α ρ ξη το υ Α' ΠΠ σ τη ν Ευρώπη, το Β έλγιο υπ έσ τη τη ν επ ίθεσ η τω ν Γερμανώ ν και κ α τελ ή φ θ η το 1915. Ετσι, μ ε τά τη ν κα τά ληψ η τη ς μ η τρ ό π ο λ η ς, το Κ ο ν γ κό π α ρ έμ ειν ε το μονα δικό «βελγικό» έδ α φ ο ς . Η ε ­ ξέ λ ιξ η α υ τή ε ίχ ε ως α π ο τέλ εσ μ α να κ α θ υ σ τερ ή σ ει πο­ λύ η οργάνω ση τ η ς Force Publique, που π α ρ έμ ειν ε σ τη ν άμυνα κ α θ ’ ό λη τη δ ιά ρ κεια το υ 1915. Ε κείνη τη ν π ε­ ρ ίο δο τα πιο ε το ιμ ο π ό λ εμ α σ τρ α τεύ μ α τα ή τα ν α υ τά τ η ς Κ α τά νγκα , τα οποία ο ρ γα νώ θ η κα ν σε τρ ία τά γ μ α ­ τα. Σ υ γ κ ρ ο τή θ η κ α ν επίσης 15 νέα τά γ μ α τα στα π ρ ό τυ ­ πα τω ν τμ η μ ά τω ν τη ς Κ α τά νγκα . Α υ τά α π ο τε λ ο ύ ν το από τ ρ ε ις λό χ ο υ ς τυ φ ε κ ιο φ ό ρ ω ν και μια δ ιμ οιρ ία υπο-

Χ ά ρ τη ς το υ Κ ο ν γ κ ό τ ο 1900.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 120

σ μ ένο ι μ ε τ ο chicotte, μ α σ τίγιο από α κ α τέρ γ α σ το δ έ ρ ­ μα ιπ π οπ όταμου, μ ε ά κ ρ ε ς που έμ ο ια ζα ν με λ επ ίδ ε ς μαχαιριού. Υ σ τερα από 25 ή 30 κτυ π ή μ α τα μ ε α υ τό το θ ύ μ α έχ α ν ε τ ις α ισ θ ή σ εις το υ . Το α π ο τέλ εσ μ α μπο­ ρ ού σ ε να είνα ι χ ε ιρ ό τε ρ ο ό τα ν η χρήσ η το υ μ α σ τιγίου γ ιν ό τα ν σ ε γ υ ν α ίκ ε ς και παιδιά. Οι α ν α φ ο ρ έ ς π ερ ί τ η ς φ ρ ίκ η ς έ λ ε γ α ν επ ίσ ης ότι, για να ε π ιβ εβ α ιω θ εί ό τι σε α υ τέ ς τ ις επ ιδ ρ ο μ ές καμιά σφαίρα δ ε ν π ήγα ινε χ α μ έν η , οι σ τρ α τιώ τε ς έ κ ο β α ν το δ ε ξ ί χ έρ ι κ ά θ ε ν εκ ρ ο ύ και τα το π ο θ ε το ύ σ α ν ό λα μαζί μέσ α σε καλάθια, τα οπ οία εμ φ ά ν ιζα ν σ το υ ς α ν ω τέρ ο υ ς το υ ς . Σ ύ ν το μ α άρχισ αν να κ ό β ο υ ν και τα χ έρ ια τω ν ζω ντανώ ν, επ ειδ ή π ίσ τευ α ν ό τι έ τσ ι θ α ε ξα σ φ ά λ ι­ ζαν μείω ση τ η ς θ η τ ε ία ς το υ ς (ή τα ν 5 χ ρ ό ν ια σε ε ν ε ρ γ ό υπ ηρεσ ία και 2 σε ε φ ε δ ρ ε ία ) και μ ε γ α λ ύ τε ρ ε ς α μ ο ι­ β ές. Η τα ν τό σ α πολλά, όπως λ έ γ ε τα ι, τα κα λά θ ια μ ε τα κ ο μ μ έν α χέρια, ώ σ τε έγ ιν α ν σ ύ μ β ο λο το υ « Ε λ ε ύ θ ερ ο υ Κ ρ ά το υ ς το υ Κ ονγκό ». Ο Λ εο π ό λ δ ο ς από τ η ν π λ ευ ρ ά το υ α ν τέδ ρ α σ ε, υ­ π ο σ τη ρ ίζο ν τα ς ό τι οι α ν α φ ο ρ ές α υ τ έ ς ή τα ν α νυ π ό σ τα ­ τ ε ς και ό τι το Κ ο ν γ κ ό δ ε ν υ σ τε ρ ο ύ σ ε σε τίπ ο τα από τις ά λ λ ε ς ευ ρ ω π α ϊκές α π ο ικίες σ τη ν Α φ ρ ική . Α φ η ν ε να ε ν ν ο η θ ε ί ό τι πίσω από α υ τέ ς τ ις μ α ρ τυ ρ ίε ς κ ρ ύ β ο ν τα ν σ κ ο π ιμ ό τη τες και ο α π ο ικια κό ς α ντα γω νισ μ ό ς, που ε ί­ χαν ω ς σκοπό να π λ ή ξο υ ν το ε κ π ο λ ιτισ τικ ό και ιερ α π ο ­ σ το λ ικό έρ γ ο το υ σ το Κ ο ν γ κό . Από το 1905 άρχισ αν να π λη θ α ίν ο υ ν οι δ ια μ α ρ τυ ρ ίες και οι α ν τιδ ρ ά σ εις , κ υ ­ ρίω ς σ τη Β ρ ε τα ν ία και σ τις ΗΠΑ (που είχα ν υ π ο σ τη ρ ί­ ξε ι έ ν θ ε ρ μ α τ ο ν Λ εο π ό λ δ ο το 1885), για όσα σ υνέβ α ιναν σ το Κ ο νγκό . Ο Β έλγο ς μ ο ν ά ρ χ η ς σ το μ ε τα ξ ύ , επ ειδ ή δ ε ν δ ιέ θ ε ­ τ ε επ α ρ κή κ εφ ά λ α ια για να π ροχω ρ ήσ ει σ τη ν α ν ά π τυ ­ ξη το υ Κ ο ν γ κό , ε ίχ ε λ ά β ει δ ά νεια από το β ελ γικό κ ο ι­ ν ο β ο ύ λιο το 1889 και το 1895. Σ ε α ν τά λ λ α γ μ α παραχω ­ ρ ού σ ε σ το β ελ γικό κ ρ ά το ς το δ ικαίω μα να π ρο σ α ρ τή σει το Κ ο ν γ κ ό το 1901. Τελικά το 1908, υπό το β ά ρ ο ς τω ν δ ιεθ ν ώ ν π ιέσ εω ν ε ν α ν τίο ν το υ , το β ελ γικό κ ρ ά το ς δ έ χ θ η κ ε να π ρ ο σ α ρ τή σ ει τ η ν αποικία, η οποία έ γ ιν ε από τ ό τ ε γνω σ τή ω ς Β ελγικό Κ ο ν γ κό . Σ ύ μφ ω να μ ε δ ιά ­ φ ο ρ ε ς π η γ ές, ο το π ικ ό ς π λ η θ υ σ μ ό ς κα τά τη δ ιά ρ κεια τ η ς κυ ρ ια ρ χ ία ς το υ Λ εο π ό λ δ ο υ π λήρω σ ε τρ ο μ α κ τικ ό τίμ η μ α , από τ ις ε π ιδ η μ ίες , τ η ν π είνα, τ η ν κα τα να γκα σ τική εργα σ ία και το υ ς π ο λ έμ ο υ ς , που υ π ο λο γ ίσ τη κε σε 5-8 ε κ α το μ μ ύ ρ ια ν εκ ρ ο ύ ς .

23

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 120

Τρεις παρασημ οφορη μ έ ν ο ιά ν δ ρ ε ς τ η ς F o rc e P u b liq u e σ τα τ έ λ η τ ο υ 1917.

σ τή ρ ιξη ς με δ ύ ο π ο λυ β ό λα Maxim και δ ύ ο π υρ οβ ό λα Nordenfelt. Οι Β έλγοι π ροχώ ρησ αν επίσ ης για π ρώ τη φ ο ­ ρά σ τη ν οργάνω ση τμ η μ ά τω ν εφ ο δ ια σ μ ο ύ και μ ε τα φ ο ­ ρών. Η κα τά ληψ η, όμω ς, τ η ς χώ ρας το υ ς είχ ε ω ς α π ο τέ­ λ εσ μ α ε λ λ ε ίψ ε ις σ το ν εξο π λισ μ ό τ η ς Force Publique. To σ το ιχ είο α υ τό ο δ ή γη σ ε το υ ς Γάλλους να τη ς χ ο ρ η γ ή ­ σ ουν τυ φ έ κ ια Gras τω ν 8 mm, π ολυβ όλα Hotchkiss και St Etienne τω ν 8 mm και π υρ οβ ό λα St Chamond τω ν 70 mm, τα οποία α ν τικ α τέσ τη σ α ν τα Nordenfeit. Η Γερμανική Α να το λική Α φ ρική, όπου δ ιε ξή χ θ η σ α ν σ υγκρ ού σ εις, π ερ ιελ ά μ β α ν ε τη Ρουάντα, το Μ π ουρούν τ ι και τη ν Τανγκανίκα, η οποία ε ίχ ε π ε ρ ιέ λ θ ε ι σε γ ε ρ ­ μ α νικό έ λ ε γ χ ο ύ σ τερ α από σ υμφω νία μ ε το υ ς Β ρ ε τα ­ νο ύ ς το 1886. Σ τις π ο λ εμ ικ έ ς επ ιχ ειρ ή σ εις ε ν α ν τίο ν τω ν Γερμανώ ν, ε κ τ ό ς από τη Force Publique, έλ α β α ν μ έ ­ ρ ο ς β ρ ετα ν ικ ά , ν ο τιο α φ ρ ικα ν ικά και π ο ρ το γα λικά σ τρ α τεύ μ α τα . Δ ιο ικ η τή ς το υ γ ερ μ α ν ικ ο ύ σ τρ α τεύ μ α ­ τ ο ς ή τα ν ο σ τρ α τη γ ό ς Λ έ το β Β όρ μ π εκ, ο ο π οίος με μια μικρή δύναμη, η οποία δ ε ν υ π ερ έβ η τις 16.000 ά ν δ ρ ες και α π ο τε λ ε ίτο κυρίω ς από Α φ ρ ικα νο ύ ς, κ α τά φ ε ρ ε με ε π ιδ έ ξιο υ ς ε λ ιγ μ ο ύ ς να κα θ η λώ σ ει σ τη ν α ν α το λικ ή Α φ ρ ική ως το τ έ λ ο ς το υ π ο λ έμ ο υ τ ις πολύ υ π έ ρ τε ρ ε ς α ρ ιθ μ η τικ ά σ υ μ μ α χ ικές δ υ ν ά μ εις. Οι Βέλγοι, λόγω τω ν ελ λ είψ εω ν που α ντιμετώ π ισ α ν, κρ ά τη σ α ν επί α ρ κ ε το ύ ς μ ή ν ες α μ υ ν τικ ή στάση και δ ε ν άρχισ αν άμεσ α ε π ιθ ε τικ έ ς επ ιχ ειρ ή σ εις ε ν α ν τίο ν τω ν Γερμανών. Σ τις α ρ χές το υ π ο λ έμ ο υ δ ιέ θ ε τ α ν σ τη λίμ νη Τανγκανίκα το α τμ ό π λο ιο «Alexandre del Commune», 90 t, το μονα δικό σ υμ μα χικό πλοίο το οποίο μπ ο ρο ύσ ε να ε ξο π λ ισ τε ί και να α ν τιμ ετω π ίσ ει το υ ς Γερμα νούς. Τον Α ύγο υσ το το υ 1914 α υ τό το σ κά φ ος τ έ θ η κ ε ε κ τ ό ς μά­ χ η ς από το γ ερ μ α ν ικ ό πλοίο «Hedwing von Wissmann», 100 t. Οι Β έλγοι α ρ γ ό τε ρ α επ ισ κεύα σ α ν το πλοίο το υ ς και το έ θ ε σ α ν σε υπ ηρεσία με το ό νο μα «Vengeur». Οι Γερμανοί μ έχ ρ ι τις α ρ χές το υ 1916 είχα ν υπό τ ο ν έ λ ε γ ­ χό το υ ς τη λ ίμ ν η Τανγκανίκα, χάρη σ τη ν παρουσία το υ

π λοίου «Graf von Goetzen», εκτο π ίσ μ α το ς 8 0 0 1. Τον Απ ρίλιο το υ 1916 οι Βέλγοι, έ χ ο ν τα ς οργανώ σ ει τις δ υ ν ά μ εις το υ ς σε δ ύ ο τα ξια ρ χ ίες , τη ν τα ξια ρ χ ία το υ βο ρ ρ ά και τη ν τα ξια ρ χ ία το υ νό το υ , και σε μ ερ ικά τά γ μ α τα στη λ ίμ ν η Τανγκανίκα, π έρασ αν σ τη ν ε π ίθ ε ­ ση. Η β ό ρ εια τα ξια ρ χ ία κ ιν ή θ η κ ε από τα β ό ρ εια τ η ς λί­ μ ν η ς Κ ίβου και κ α τέ λ α β ε το Κ ιγκάλι. Τον Ιού λιο κ α τ έ ­ λ α β ε, σε σ υνεργασ ία μ ε το υ ς Β ρ ετα ν ο ύ ς , το Μ ουάνζα. Η ν ό τια τα ξια ρ χ ία , που επ ιχ ειρ ο ύ σ ε α νάμεσ α σ τις λ ί­ μ ν ες Κ ίβου και Τανγκανίκα, μ έχ ρ ι τα μέσ α Ιου νίο υ είχε κα τα λ ά β ει τη Νιάνζα, τη ν Ο υσ ουμπ ούρα και τη ν Κ ιτένγκα. Σ τις επ ιχ ειρ ή σ εις σ υ μ μ ε τε ίχ ε και η δ ύνα μη η ο ­ ποία μ έχ ρ ι τ ό τ ε είχ ε α να λά β ει να κ ρ α τή σ ει α μ υ ν τικ έ ς θ έ σ ε ις σ τη λ ίμ ν η Τανγκανίκα. Οι Β έλγοι είχα ν επίσης μ ε τ α φ έ ρ ε ι σ τη ν π ερ ιο χή 4 υδροπ λάνα. Ενα από α υ τά κ α τά φ ε ρ ε σ τις 10 Ιου νίο υ 1916, ύ σ τερ α από επ ιτυ χ η ­ μ έν η επ ιχείρησ η βο μβ α ρ δ ισ μ ού , να θ έ σ ε ι ε κ τ ό ς μάχης το «Graf von Goetzen». Το γ εγ ο ν ό ς ε π έ τρ ε ψ ε σ το υ ς Σ υ μ μ ά χο υ ς να θ έσ ο υ ν υπό τ ο ν πλήρη έ λ ε γ χ ό το υ ς τη λ ίμ νη Τανγκανίκα. Η κα το χ ή τη ς λ ίμ ν η ς έδω σ ε επίσης σ το υ ς Β έλγο υ ς τη δ υ ν α τό τη τα να μ ε τα φ έ ρ ο υ ν από ε ­ κ ε ί με πλοιάρια σ η μ α ν τικ ές π ο σ ό τη τε ς π ολεμοφ οδίω ν. Οι Β έλγοι σ υνέχισ αν τ η ν π ροέλασ ή το υ ς έχ ο ν τα ς ως σ τόχο τη ν κα τά ληψ η τη ς π όλης Ταμπόρα, σ η μ α ν τι­ κού σ ιδ η ρ ο δ ρ ο μ ικο ύ κό μ β ο υ τω ν Γερμανών. Η βό ρ εια τα ξια ρ χ ία κ ιν ή θ η κ ε π ρος τη λ ίμ ν η Β ικτό ρ ια και ύσ τερ α σ τρ ά φ η κ ε νότια , ενώ η νό τια τα ξια ρ χ ία κ ιν ή θ η κ ε μέσω τη ς λ ίμ ν η ς Τανγκανίκα και το υ π ο τα μ ο ύ Μ αλαγκαράσ ι. Η γρ ή γο ρ η π ροέλασ η τ η ς τ ε λ ε υ τ α ία ς α ιφ νιδία σ ε το υ ς Γερ μ α νού ς και σ τα τέ λ η Ιουλίου οι Β έλγοι κ α τέλ α β α ν τη ν Κ ιγκόμ α και το Ο υ τζίτζι. Τον Σ επ τέμ β ρ ιο το υ 1916 κ α τε λ ή φ θ η η Ταμπόρα, ενώ τα γ ερ μ α ν ικ ά απ οικιακά σ τρ α τεύ μ α τα α ν α γ κά σ τη κα ν να υποχω ρήσ ουν ν ο τιο ­ δ υ τικά , α φ ή ν ο ν τα ς πίσω το υ ς π ο λλο ύ ς α ιχμα λώ του ς. Η Ταμπόρα π α ρα χω ρή θη κε τ ο ν Φ εβ ρ ο υά ρ ιο το υ 1917 σ το υ ς Β ρ ετα ν ο ύ ς . Υσ τερα από τη ν κα τά ληψ ή τ η ς οι Β έλγοι είχαν α ρχίσ ει να μ ειώ νο υ ν σ τα δ ια κά τις δ υνά ­ μ εις το υ ς . Σ υ νέχισ α ν ω στόσ ο να έχ ο υ ν ε ν ε ρ γ ό σ υ μ μ ε­ το χ ή σ τις π ο λ εμ ικ έ ς επ ιχειρ ή σ εις. Σ τα μέσα το υ 1917 οι γ ε ρ μ α ν ικ έ ς δ υ ν ά μ εις ε ξα κ ο ­ λ ο υ θ ο ύ σ α ν να κ α τέχ ο υ ν το ν ο τιό τε ρ ο τμ ή μ α τη ς Γερ­ μ α νικ ή ς Α ν α το λική ς Α φ ρ ική ς, Τον Ιού λιο ο δ ιο ικ η τή ς τω ν β ρ ετα ν ικ ώ ν δ υνά μεω ν, σ τρ α τη γ ό ς Βαν Ν τεβ έν τε ρ , αποφάσισε να ε π ιτ ε θ ε ί σ το σ η μ α ν τικό φ υλά κιο το υ Μ α χ έγκε. Οι Β έλγοι α ν έλ α β α ν να ε κ τε λ έ σ ο υ ν τη ν επ ιχείρησ η με μ ερ ικ ά τά γ μ α τα τη ς β ό ρ εια ς και τ η ς ν ό ­ τια ς τα ξια ρ χ ία ς. Οι μ ά χες δ ιή ρ κ εσ α ν τ ρ ε ις μ ή ν ες , σε ένα το π ίο τρ α χύ και α φ ιλ ό ξεν ο , και ο δή γη σ α ν σ τη ν κα­ τά λ η ψ η το υ Μ α χ έγ κ ε σ τις α ρ χές Ο κτω β ρ ίο υ το υ 1917. Οι γ ε ρ μ α ν ικ έ ς δ υ ν ά μ εις α ν α γκά σ τη κα ν να π ερ ά σ ουν σ τη ν π ο ρ το γ α λ ική Μ ο ζα μβ ίκη για να α π ο φ ύ γο υ ν τ η ν ο ­ λ ο κ λη ρ ω τικ ή κα τα σ τρ ο φ ή . Α κ ο λ ο ύ θ ω ς οι Βέλγοι, θ ε ω ­ ρ ώ ντα ς ό τι η εμ π λο κή το υ ς σ τη σ ύγκρ ουσ η ε ίχ ε ο λο ­ κλ η ρ ω θ εί, επ έσ τρ εψ α ν σ το Κ ονγκό. Ο π ό λ εμ ο ς σ τη ν α ν α το λικ ή Α φ ρ ική τε λ ε ίω σ ε μ ετά τη γ ερ μ α ν ικ ή ανακω χή σ τη ν Ευρώπη σ τις 11 Ν ο εμ β ρ ί­ ου 1918. Η Force Publique, που είχ ε α φ ή σ ει κ α λ ές ε ν τ υ ­ πώσεις, σ υ μ μ ε τε ίχ ε με ένα μ ικρό τά γ μ α σε επ ιχ ειρ ή ­ σ εις και σ τη γ ερ μ α ν ικ ή απ οικία το υ Κ α μ ερ ο ύ ν (δ υ τική Α φ ρική), μαζί με γ α λ λ ικ έ ς δ υ ν ά μ εις. Ω ς επ ιβρ ά βευσ η για τη σ υ μ μ ετο χ ή το υ ς σ το ν π ό λ εμ ο τ η ς α ν α το λικ ή ς Α φ ρ ική ς οι Β έλγοι έλ α β α ν τις πρώ ην γ ε ρ μ α ν ικ έ ς αποι­ κ ίες τη ς Ρ ουάντα και το υ Μ π ου ρ ο ύντι. Μ ε τά τη λ ή ξη το υ Α' ΠΠ οι Β έλγοι αποφάσισαν να α­ να διοργα νώ σ ουν τις δ υ ν ά μ εις το υ ς , π ροχω ρώ ντας στη σ υγκρ ό τη σ η σ τρ α τιω τικώ ν τμ η μ ά τω ν α π ο κλεισ τικά για τ η ν α ντιμετώ π ισ η ε ξω τερ ικ ώ ν απ ειλώ ν (Troupes

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η π ερίπ τω σ η το υ Κ ο ν γ κό , ιδ ια ίτερ α ό τα ν η χώ ρα απ ο τε λ ο ύ σ ε προσω πική ιδ ιο κτη σ ία το υ Λ εο π ό λ δ ο υ Β', θ ε ω ρ ε ίτα ι ως η πιο ακρ α ία τ η ς α π ο ικ ιο κ ρ α τικ ή ς π ερ ιό -

Β έλγος α ξιω μ α τικ ό ς και π υ ρ ο β ο λ η τέ ς τ η ς F orce P u b liq u e που χ ε ιρ ίζ ο ν τα ι γ α λ λ ικ ή ς κ α τα σ κ ε υ ή ς πυροβόλο St C h a m o n d τω ν 70 m m , κ α τά τη δ ιά ρ κ ε ια τω ν σ υ γ κ ρ ο ύ σ εω ν σ το Μ α χ έ γ κ ε τ ο 1917.

δου σ τη ν Α φ ρ ική . Θ α ή τα ν , ω στόσ ο, υ π ερ β ο λ ικ ό ς ο ι­ σ χυρ ισ μός ό τι τ ο Κ ο ν γ κ ό ή τα ν έν α ς π α ρ ά δ εισ ος τ ο ν ο ­ π οίο η ά φ ιξη τω ν Β έλγω ν α π ο ικιο κρ α τώ ν μ ε τ έ τ ρ ε ψ ε σε κόλασ η. Επί τέ σ σ ε ρ ις π ερίπ ου α ιώ νες η χώ ρα ή τα ν ένα από τα μ εγ α λ ύ τε ρ α κ έ ν τρ α δ ο υ λ εμ π ο ρ ίο υ σ τη ν Α φ ρ ική και τρ ο φ ο δ ο τ ο ύ σ ε μ ε δ ο ύ λ ο υ ς τ ο ν Ν έο Κό­ σμο, τ η ν Α ρ α β ική χ ερ σ ό ν η σ ο και τη Μ έσ η Α νατολή. Το δ ο υ λ εμ π ό ρ ιο ε ίχ ε ο υσ ια σ τικά δ ια λύ σ ει τ ο ν ιστό π ολ­ λώ ν το π ικώ ν φυλών. Ο λα τα β α σ ίλεια τ η ς π ερ ιο χ ή ς ε ί­ χαν π α ρ α κμά σ ει π ριν από τ η ν ά φ ιξη τω ν απ οικιο κρ α τών. Η κ α λ ύ τερ η σ τρ α τιω τικ ή εκπ α ίδ ευ σ η και ο α ν ώ τε ­ ρ ο ς ε ξο π λ ισ μ ό ς τω ν τε λ ε υ τ α ίω ν δ ιε υ κ ό λ υ ν α ν τ η ν επ ι­ κρ ά τη σ ή το υ ς . Δ ε ν π ρ έπ ει επ ίσ ης να α γ ν ο η θ ε ί το γ ε ­ γ ο ν ό ς ό τι σ τις ω μ ό τ η τ ε ς που σ η μ ειώ θ η κ α ν σ το « Ε λ εύ ­ θερ ο Κ ρ ά το ς το υ Κ ο ν γ κό » σ υ μ μ ε τε ίχ α ν και Α φ ρ ικα νοί, οι ο π οίοι α π ο τελ ο ύ σ α ν και τ ο μ εγ α λ ύ τε ρ ο τμ ή μ α τ η ς Force Publique. Ο σ ες α ρ ν η τικ έ ς π α ρ ε ν έ ρ γ ε ιε ς και αν ε ίχ ε η αποικ ιο κ ρ α τικ ή π ερ ίο δ ο ς σ το Κ ο ν γ κ ό και ά λ λ ε ς α φ ρ ικ α ν ι­ κ έ ς π ερ ιο χ ές , η μ ετα -α π ο ικια κή επ ο χή α π έ δ ε ιξε ό τι τα π ρ ο β λ ή μ α τα α υ τώ ν τω ν κοινω νιώ ν ή τα ν πολύ πιο σ ύν­ θ ε τ α γ ια να α π ο δ ίδ ο ντα ι ε ξ ο λ ο κ λ ή ρ ο υ σ τις ε ν έ ρ γ ε ιε ς τω ν απ οικιοκρατώ ν. Σ το Κ ο ν γ κό , όπω ς και σ ε ά λ λ ε ς χ ώ ρ ες τ η ς υπ οσαχάριας Α φ ρ ική ς μ ε τά τ η ν α ν ε ξ α ρ τ η ­ σία το υ ς , η απουσία δ η μ ο κ ρ α τικ ή ς π αράδοσ ης, το χα­ μ ηλό β ιο τικ ό και μ ο ρ φ ω τικ ό επ ίπ εδο, οι έ ν τ ο ν ε ς το π ι­ κ έ ς δ ια φ ο ρ ές και οι α π οσ χισ τικές τά σ ε ις ο δ ή γη σ α ν σ τη ν επ ικρ ά τη σ η «Α φ ρικανώ ν Λ εο π όλδω ν», που έ ρ ι­ ξα ν το υ ς λ α ο ύ ς το υ ς σ ε α κό μ η μ ε γ α λ ύ τε ρ η εξα θ λίω σ η και α τε λ ε ίω το υ ς ε μ φ υ λ ίο υ ς π ο λ έμ ο υ ς . Ξ

(1) P e te r A b b o tt: A R M IE S IN EAST AFR IC A 1914-18, O s p re y P u b lis h in g . M en a t A rm e s s e rie s , N o 379, L o n d o n 2002. (2) R o la n d O liv e r: THE A FR IC A N EXPERIENCE, P h o e n ix P re s s, G re a t B rita in , 1991. (3) R o b e rt C o u g h la n : TRO PICAL A FR IC A, L ife W o rld L ib ra ry , 1962. (4) "La F o rc e P u b liq u e " o r d e "O p e n b a re W e e rm a ch t" in th e B e lg ia n C on go(Δ ια δ ίκ τυ ο ). (5) W H K M LA D o c u m e n ts : The S to ry o f th e C o n g o Free S ta te-(A ia 6iK T U o). (6) D e fin itio n o f C o n g o F ree S ta te -w o rd lQ D ic tio n a ry & E n c y c lo p e d ia (Δ ια δ ίκ τυ ο ). (7) K ing L e opold’s "H eart o f D arkness"-(Aiaö'iKTUo). (8) w w w .c o b e lc o .o rg /H is to ire /c o n g o . (9) The A z a n d e : "The Z u lu s o f th e C o n g o ", b y C h ris Ρ εβ Γ ε-(Δ ια δ ίκ τυ ο ). (10) The W ar in D e u ts c h -O s ta f^ - ( Δ ι α δ ί κ τ υ ο ) . (11) O b s e rv e r in te rn a tio n a l: C h a o s a n d C a n n ib a lis m u n d e r C o n g o 's b lo o d y skies-(Aia6iKTU0 ).

No 120

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ·

Campies) και τμ η μ ά τω ν για α σ τυ νο μ ικά κ α θ ή κ ο ν τα σ το εσ ω τερ ικ ό τ η ς χώ ρας (Troupes en Service Territorial). Την π ερ ίο δ ο το υ μ εσ ο π ο λέμ ο υ α π ο δ είχ θ η κ ε ό τι τα τ ε λ ε υ ­ τα ία είχα ν α νεπ αρκή εκπ α ίδ ευ σ η και πολύ π ερ ιο ρ ισ μ έ­ νη αξιοπ ισ τία. Η Force Publique κ ιν η το π ο ιή θ η κ ε πάλι το 1940, ύ σ τερ α από τη ν κα τά ληψ η το υ Β ελγίου από το υ ς Γερμα νούς. Σ τις α ρ χές το υ 1941 σ τρ α τεύ μ α τα από το Κ ο ν γ κό α ν α π τύ χ θ η κα ν σ τη ν Ιτα λική Α να το λική Αφ ρική και σ υ μ μ ετείχ α ν σε επ ιχ ειρ ή σ εις ε ν α ν τίο ν τω ν ιτα λικώ ν σ τρ α τευ μά τω ν. Το 1942 δ υ ν ά μ εις από το Κ ο ν γ κό ενώ ­ θ η κ α ν μ ε β ρ ετα ν ικ ά απ οικιακά σ τρ α τεύ μ α τα σ τη Ν ιγη­ ρία. Α ρ γ ό τερ α σ τρ α τεύ μ α τα τη ς Force Publique μ ε τα ­ φ έ ρ θ η κ α ν σ τη ν Α ίγυπ το, για να α να λά βο υν τη φ ύ λ α ξη α π οθ ηκώ ν και α ιχμαλώ τω ν π ολέμ ο υ . Μ ε τά τ ο ν Β 1 ΠΠ άρχισ ε να α ναζω π υρώ νεται η επ ι­ θ υ μ ία τω ν Κ ο ν γ κο λ έζω ν για μ εγ α λ ύ τε ρ η σ υ μ μ ετο χ ή σ τα π ο λιτικά δ ρ ώ μενα τ η ς χώ ρας το υ ς . Οι β ε λ γ ικ έ ς αρ­ χ ές , όμω ς, δ ε ν είχα ν π ρ ό θεσ η να π αραχω ρήσ ουν α ν ε ­ ξα ρ τη σ ία σ το ά μ εσ ο μέλλον. Α υτή η στάση επ έδ ρ α σ ε και σ τη Force Publique, τ η ς οποίας η οργάνω ση π αρέμ ειν ε ανα λλο ίω τη από το τ έ λ ο ς το υ Β'ΠΠ μ έχ ρ ι και τη ν παραχώ ρηση τη ς α ν εξα ρ τη σ ία ς. Μ ο να δική α λλα γή απ ο τέ λ εσ ε η μ ετο ν ο μ α σ ία τω ν Troupes en Service Territorial σε Gendarmerie, από τα τέ λ η τ η ς δ ε κ α ε τία ς το υ 1950. Οι α ξιω μ α τικο ί τ η ς Force Publique π α ρ έμ ενα ν Β έλγοι και μόνο το 1958 οι β ε λ γ ικ έ ς α ρ χ ές δ έχ θ η κ α ν 23 Κ ο ν γ κ ο λ έζο υ ς σε μια κ α τώ τερ η σ τρ α τιω τική σχολή. Οι Β έλγοι είχα ν α υ τή τη νο ο τρ ο π ία επ ειδ ή π ίσ τευ α ν ό τι θ α ε ξα κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν να κ α τέχ ο υ ν τις κ α ίρ ιες θ έ σ ε ις σ την π ο λιτική και σ τη σ τρ α τιω τικ ή διοίκησ η τ η ς χώ ρας α κό ­ μα και μ ε τά τη ν παραχώ ρηση α ν εξα ρ τη σ ία ς. Οι ε ξ ε λ ί­ ξ ε ις όμω ς δ ρ ο μ ο λ ο γ ή θ η κ α ν πολύ γ ρ η γ ο ρ ό τε ρ α απ' όσο υπολόγιζαν. Τον Ια νουά ριο το υ 1959, ύ σ τερ α από τις τα ρ α χ ές που σ η μ ειώ θ η κα ν σ τη ν π ρ ω τεύ ο υ σ α τ η ς χώ ρας, Λ εο π ολντβ ίλ (σ η μ ερ ιν ή Κινσάσα), οι β ε λ γ ικ έ ς α ρ χές απ ο­ φάσισαν να ο ρίσ ου ν τ η ν 30ή Ιου νίο υ 1960 ω ς η μ έ ρ α α­ ν εξα ρ τη σ ία ς το υ Κ ονγκό . Τον Μ άϊο το υ ίδιου έ το υ ς , μ ετά από ε κ λ ο γ έ ς , α ν α δ ε ίχ θ η κ ε π ρώ το ς π ρω θυ π ο υρ ­ γ ό ς τ η ς χώ ρας (μ ε ισχνή π λειοψ ηφ ία ) ο Π α τρ ίς Λ ουμούμπα, ο ο π οίος κα τα γ ό τα ν από τη φυλή τω ν Μ π ατετέ λ α . Σ ε μια χώ ρα όπου δ ε ν υπ ήρχε καμμιά π αράδοση σ το υ ς δ η μ ο κ ρ α τικ ο ύ ς θ ε σ μ ο ύ ς και οι το π ικ έ ς δ ια φ ο ­ ρ ές ή τα ν έ ν το ν ε ς , ο «ασκός το υ Α ιόλου» δ εν ά ρ γησ ε να α ν ο ίξει. Σ τις 4 Ιου λίο υ σ η μ ειώ θ η κ ε στάση σ τη Force Publique, ό τα ν δ ιά φ ο ρ α τμ ή μ α τα σ τρ ά φ η κα ν ε ν α ν τίο ν τω ν Ευρωπαίων α ξιω μ α τικώ ν το υ ς . Την ε π ό μ εν η η μ έρ α σ υ μ μ ο ρ ίες σ τασιαστώ ν σ τη ν π ρ ω τεύ ο υ σ α άρχισαν να τρ ο μ ο κ ρ α το ύ ν τό σ ο το υ ς Α φ ρ ικα νο ύ ς όσο και το υ ς Ευ­ ρω π αίους π ο λ ίτες . Η α φ ο ρ μ ή που ε ίχ ε π ρ ο κα λ έσ ει τη στάση θ ε ω ρ ή θ η κ ε ό τι δ ό θ η κ ε από το ν δ ιο ικ η τή τη ς Force Publique, σ τρ α τη γ ό Γιάνσεν, ο ο π οίος είχ ε α ρ νη θ ε ί τη ν «αφρικανοπ οίησ η» το υ σ τρ α τε ύ μ α το ς και είχ ε δ ια κ η ρ ύ ξει ό τι η κατάσ τασ η σε α υ τό θ α π α ρ έμ εν ε α μ ε ­ τά β λ η τη , όπω ς κα τά τ η ν π ερ ίο δ ο τ η ς α π οικιο κρ α τία ς. Σ τις 6 Ιουλίου ο Λ ο υ μ ού μπ α έπ αυσ ε τ ο ν Γιάνσ εν από τα κ α θ ή κ ο ν τά το υ και π ροχώ ρησ ε σ τη ν αφ ρικανοπ οίησ η τη ς Force Publique, δ ια τη ρ ώ ν τα ς μόνο μ ερ ικ ο ύ ς Β έ λ ­ γ ο υ ς α ξιω μ α τικο ύ ς ως σ υ μ β ο ύ λ ο υ ς. Η εσ ω τερ ική κρίση όμω ς είχ ε ξεσ π άσ ει. Τα επ ό μ ενα χ ρ ό ν ια το Κ ο ν γ κό θ α π α ρ α δ ιδ ό τα ν σ το ν τρ ό μ ο και σ το χάος.

25

σ τ ρ α τ ιώ τ η ς τ η ς 7ης Σ τ ρ α τ ιά ς ε φ ο δ ια σ μ έ ν ο ς γ ια χ ε ιμ ε ρ ιν ε ς ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις .

Καιά ιην απόπειρα τους να φυλάξουν t ic διαβάσει ίων Βοσνίων Ορέων απένανιι οιη συμμαχική προέλαση, αία ϊέλη ίου 1944, οι Γερμανοί είχαν αρκειές διαθέσιμες δυνάμεις αλλά και ιην Ιστορία με ίο μέρος τους, αιρού κανένας σιραιός ως τότε δεν είχε καταφέρει να εκπορθήσει αυτή την οροσειρά. Επιπλέον η απόδοση ίων αμερικανικών στρατευμάτων στον ορεινό αγώνα στο μέτωπο της Ιταλίας ήταν αρκετά αποκαρδιωτικά και ο εφοδιασμός iouc δυσχεραινόταν από τις τεράστιες αποστάσεις που έπρεπε να διανυθούν μεταξύ των λιμανιών της Μεσογείου και της Αλσατίας. Κι όμως, οε διάστημα έ ξι εβδομάδων οι γερμανικές δυνάμεις στα Βόσνια Ορη είχαν συντρίβει και μόνο ο ποταμός Ρήνος έφρασσε ιον δρόμο προς την καρδιά της Γερμανίας.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 120

ο ρο σ ειρά τω ν Βοσγίων δ εσ π ό ζει στη β ο ρ ειο α ν α το λ ικ ή γω νία τη ς Γαλλίας. Ε κ τείν ετα ι σε μ ή κο ς 250 km περίπου με κα τεύ θ υ ν σ η από τα ν ο τιο δ υ τικ ά π ρος τα β ο ρ ειο α ν α ­ το λ ικ ά και στα δ ύο α ντίσ τοιχα άκρα τη ς β ρ ίσ κο ντα ι η δ ίο ­ δ ο ς Μ π ελφ όρ και ο α υ χένα ς Σαβέρν. Ο ο ρ ειν ό ς α υ τό ς ό ­ γ κ ο ς π α ρ εμ β ά λ λ ετα ι επίσης μ ε τα ξύ το υ υψ ιπ έδου τη ς Λ ο ρ έ ν ή ς στα δ υ τικ ά και τη ς α λσ ατικής π εδ ιά δ α ς στα α να το λικά , όπου π ρ έ­ π ει κάπ οιος να φ θ ά σ ει πριν δ ια β εί το ν Ρήνο και ε ισ έ λ θ ε ι στη Γερ­ μανία. Η σ η μ ερ ινή μ ο ρ φ ο λο γία τω ν Βοσγίω ν ο φ ε ίλ ε τα ι σε τ ε κ τ ο ­ νική δράση η οποία χ ρ ο ν ο λ ο γ είτα ι από τα τ έ λ η το υ μεσ οζω ικού αιώνα και η οποία ανύψ ω σε τη ν αρχαία π εδ ινή π ερ ιοχή, δ η μ ιο υ ρ ­ γ ώ ντα ς α υ τό το εντυπ ω σ ιακό φυσ ικό κώ λυμα. Το ν ό τιο τμ ή μ α τη ς ορ ο σ ειρ ά ς έχ ε ι υπ οσ τεί μ εγ α λ ύ τερ η ανύψωση και η διάβρω ση με τη ν π άροδο το υ χρό νου απ οκάλυψ ε κρ υσ ταλλοπ αγή π ετρ ώ μα τα , τα οποία σ το ν βο ρρ ά μ έν ο υ ν θ α μ μ έν α κάτω από ψ α μμ ιτικά ιζήμα­ τα. Το γ εγ ο ν ό ς α υ τό δ ίνει στα Βόσγια δύο πολύ ξεχ ω ρ ισ τές μ ορ ­ φ ές. Το ν ό τιο τμ ή μ α τη ς ο ρο σ ειρά ς, που α π οκα λείτα ι Ανω Βόσγια, χ α ρ α κ τη ρ ίζετα ι από έ ν το ν η α ν ο μ ο ιο γέν εια σ τις π λα γιές, οι οποί­ ες είνα ι ελα φ ρ ά α ν η φ ο ρ ικ έ ς στη δ υ τικ ή π λευρ ά αλλά α π ό το μ ες σ την αλσ ατική, σ τοιχείο που π ρ ο έρ χ ετα ι από το επ ικλ ινές τμ ή μ α τη ς ρ η να νική ς τά φ ρ ο υ . Η ψ η λ ό τερ η κο ρυ φ ή τω ν Ανω Βοσγίω ν ε ί­ ναι το Μ παλόν ν τ ε Γκεμ π β ιλέρ στα 1.424 m και ο λό κλη ρ η η έ κ τα ­ ση νοτίω ς το υ Σαίν Ν τιέ είνα ι κ α λ υ μ μ έν η από π υκνά δάση όπου κυριαρ χούν οι ο ξιέ ς και τα κω νοφ όρα. Τα Κάτω Βόσγια, β ο ρ ε ιό τε ­ ρα, α π ο τελ ο ύ ν τα ι ουσ ιαστικά από ένα υψ ίπεδο, το οποίο χαμηλώ ­ ν ει από τα 1.008 m το υ ό ρ ο υ ς Ν το νό ν στα 300 m σ το Σ α βέρν, π έ­ ρα από το οποίο η λοφ οσ ειρ ά ε κ τ ε ίν ε τ α ι μ έχ ρ ι τα όρη Χαρτ. Α κό ­ μη και σ ήμ ερ α η π εριοχή είναι α ρ α ιο κα το ικη μ έν η . Οι λίγοι κά το ι­ κοι, που ζο υ ν κυρίω ς σ το βα θ ύ π εδ ο μ ετα ξύ τω ν δ ύο τμ η μ ά τω ν τη ς ο ρο σ ειρά ς, α σ χολούνται με τη γεω ρ γία και τη ν κτη ν ο τρ ο φ ία . Αν και στα Βόσγια δ εν επ ικρ α τεί ιδ ια ίτερ ο ψ ύχος κ,ατά το υ ς φ θ ι­ νοπ ω ρινούς και το υ ς χ ειμ ερ ιν ο ύ ς μ ή ν ες (3 ως 20 β α θ μ ο ί Κελσίόυ το ν Ο κτώ βριο, -4 ως 15 το ν Ν ο έμ β ρ ιο κ α ι-9 ως 6 το ν Δ εκέμ β ρ ιο ), οι σ υχνές βροχοπ τώ σ εις και οι ισχυροί ά ν εμ ο ι κα θ ισ το ύ ν ε ξα ιρ ε ­ τικά δύσ κολη τη διαβίωση σ την ύπαιθρο. Α υτή η υπ έροχη ο ρ ειν ή π εριοχή, σ ήμερ α τό π ο ς διακοπώ ν, απ ο τελ ο ύ σ ε τη ν τε λ ε υ τ α ία ελπ ίδα τη ς Wehrmacht, το φ θινόπ ω ρο το υ 1944, να α να κό ψ ει τη σ υμμαχική π ροέλασ η και να εμπ οδίσ ει τη ν π ροσέγγισ η τω ν α μ ερ ικα νικώ ν μ η χ α νο κίνη τω ν σ χηματισμώ ν σ τον Ρήνο. Η Ανώ τατη Δ ιοίκησ η τη ς Wehrmacht (OKW) γνώ ρ ιζε

27

Α ρ ισ τ ε ρ ά : Γ ερ μ α ν ο ί α ιχ μ ά λ ω το ι α π ό μ ο ν ά δ ε ς τω ν W a ffe n SS (σ το λ ή π α ρ α λ λ α γ ή ς ) κ α ι τ η L u ftw a ffe , φ ω το γ ρ α φ ίζ ο ν τα ι απ ό τ ο υ ς Α μ ε ρ ικ α ν ο ύ ς σ τ η ν Α λ σ α τία . Μ ό ν ο το ν Ν ο έμ β ρ ιο τ ο υ 1944 η α μ ερ ικ α ν ικ ή 7η Σ τ ρ α τ ιά σ υ ν έ λ α β ε 23.623 α ιχ μ α λ ώ το υ ς , σ το ιχ ε ίο π ο υ μ α ρ τυ ρ ε ί τ ο χ α μ η λ ό η θ ικ ό σ τ ις τ ά ξ ε ις τ ο υ Γ ερ μ α ν ικ ο ύ Σ τ ρ α τ ο ύ . Κ α τά τ ο ίδ ιο δ ιά σ τη μ α η ίδ ια ε ίχ ε μ ό νο 424 α ιχ μ α λ ώ το υ ς κ α ι α γ ν ο ο υ μ έ ν ο υ ς . Μ έ σ ο ν : Α μ ερ ικ α ν ικ ό π ε ζ ικ ό α ν τα λ λ ά σ σ ε ι π υ ρ ά μ ε το ν ε χ θ ρ ό δ υ τ ικ ά τω ν Β οσ γίω ν. Το φ θ ιν ό π ω ρ ο το υ 1944 οι α μ ε ρ ικ α ν ικ έ ς μ ο ν ά δ ε ς υ π ε ρ τ ε ρ ο ύ σ α ν έ ν α ν τ ι τω ν γ ερ μ α ν ικ ώ ν σ ε σ υ ν ο χ ή κ α ι επ ίπ εδ ο ε κ π α ίδ ε υ σ η ς , ε ν μ έ ρ ε ι λ ό γ ω τω ν π ο λύ μ ικ ρ ό τε ρ ω ν α π ω λ ειώ ν τ ο υ ς .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ·

No 120

Δ ε ξ ιά : Οι Γ ερ μ α ν ο ί υ π έ σ τη σ α ν μ ε γ ά λ ε ς α π ώ λ ε ιε ς κ α τ ά τ η μ ά χ η τω ν Κ ά τω Β οσ γίω ν. Τ ο υ λ ά χ ισ το ν έ ξ ι μ ε ρ α ρ χ ίε ς τ ο υ ς τ έ θ η κ α ν ε κ τ ό ς μ άχ ης, π ρ ο κ α λ ώ ν τα ς σ τη σ υ ν έ χ ε ια κρ ίσ ιμ η έ λ λ ε ιψ η π ρ ο σ ω π ικο ύ γ ια τ η ν υ π ερ ά σ π ισ η τ ο υ Ρ ή νο υ .

28

πως αν η σ υμμαχική 6η Ο μάδα Σ τρ α τιώ ν το υ α ν τισ τρ ά τη γ ο υ Τζέικομπ Ν τέβ ερ ς (η οποία σ υ σ τά θ η κε σ τις 15 Σ επ τεμ β ρ ίο υ ), κ α τό ρ ­ θ ω ν ε να δ ιεισ δ ύσ ει σ την Αλσατία και να φ θ ά σ ει σ τον Ρήνο, τίπ ο ­ τα δ εν θ α μπ ορούσ ε να τη σ τα μα τήσ ει, α φ ού τα οχυρά τη ς γρ α μ ­ μής «Siegfried» είχα ν α π ογυμ νω θ εί από το ν βαρύ οπλισμό το υ ς για να ε ν ισ χ υ θ εί το «Τείχος το υ Α τλ α ν τικο ύ » . Συνεπώ ς η γ ερ μ α ν ι­ κή διοίκηση χ ρ εια ζό τα ν α π εγνω σ μένα χ ρό νο (το υ λά χ ισ το ν μ έχρ ι τ η ν ά νοιξη το υ 1945) για να α ν α σ υ ν τά ξει τις δ υ ν ά μ εις τη ς και να κ α τα σ τή σ ει πάλι τη ν παραπάνω γραμμή α ξιόμαχη. Σ τις 21 Σ ε π τε μ β ρ ίο υ εκ είν ο υ το υ έ τ ο υ ς η γ ερ μ α ν ικ ή Ο μάδα Σ τρ α τιώ ν «G», που δ ιο ικο ύ σ ε μ έχ ρ ι τ ό τ ε ο σ τρ α τη γ ό ς Γιο χά νες Μ π λά σ κοβιτς (ένα ς ε ξα ιρ ε τικ ό ς σ τρ α τιω τικ ό ς μ ε 43 χ ρ ό ν ια υπη­ ρεσ ίας) και ε ίχ ε τη ν ε υ θ ύ ν η τη ς ά μ υ να ς τω ν Βοσγίων, π έρασ ε σ τα χ έρ ια το υ δ ίχ ρ ο ν ο υ α ν τισ τρ ά τη γ ο υ Χ έρ μ α ν Μ παλκ, ο οπ οίος ε ίχ ε κερ δ ίσ ει σ π ο υδ α ίες δ ά φ ν ες σ τη Ρωσία ως δ ε ξ ιο τ έ χ ν η ς το υ π ο λ έμ ο υ τω ν τεθω ρ α κισ μ ένω ν. Α υ τό ς ο μ είζω ν σ χημ α τισ μ ός περ ιελ ά μ β α νε τη ν 1η Σ τρ α τιά το υ α ν τισ τρ ά τη γ ο υ Ο ττο φ ο ν Κνόμ π ελσ ντο ρ φ , τη ν οποία α π ο τελο ύ σ α ν κυρίω ς μ ο ν ά δ ες που είχαν υπ οχω ρήσ ει από τη Ν ορμανδία, και τη 19η Σ τρ α τιά το υ α ν τι­ σ τρ ά τη γ ο υ Φ ρ ίντρ ιχ Β ίζε, τ η ν οποία α π ο τελο ύ σ α ν κυρίω ς ανα­ σ υ γ κ ρ ο τη μ έ ν ε ς μ ο ν ά δ ες μ ετά τη ν οπισ θοχώ ρησ η από τη νό τια Γαλλία. Την ίδια π ερ ίο δ ο η 7η και η 3η Σ τρ α τιά τω ν Α μ ερ ικα νώ ν σ υ ν α ν τή θ η κ α ν νό τια τ η ς π όλης Νανσύ κι έτσ ι οι Σύ μμ α χο ι δ ιέ θ ε ­ τα ν π λέο ν ένα σ υ ν εχ ές μέτω π ο από τη ν ε λ β ε τικ ή μ εθ ό ρ ιο ως τη Μ άγχη. Ο α ν ώ τα το ς δ ιο ικ η τή ς τω ν σ υμμαχικώ ν δ υ ν ά μ εω ν σ την Ευρώπη, σ τρ α τη γ ό ς Ν το υ ά ιτ Α ϊζεν χ ά ο υ ερ , π ρ ο τιμ ο ύ σ ε να δ ια θ έ ­ τ ε ι και τις τέσ σ ερ ις α μ ερ ικ α ν ικ ές σ τρ α τιές που β ρ ίσ κ ο ν τα ν υπό τις δ ια τα γ ές το υ σε μία συμπαγή π α ρ ά τα ξη. Ετσι α ν έθ εσ ε σ τη ν 7η το ν δ υ τικ ό το μ έ α τω ν Βοσγίω ν και σ τη ν 1η Γαλλική Σ τρ α τιά ε ­ κείν ο ν τω ν ε λ β ε τικ ώ ν συνόρων. Η 7η Σ τρ α τιά το υ α ν τισ τρ ά τη γ ο υ Α λ ε ξ ά ν τ ε ρ Π ατς, ε ν ό ς β ε τε ρ ά ν ο υ τω ν πρώ τω ν μηνώ ν το υ π ο λ έ­ μου σ το ν Ειρηνικό, εν ισ χ ύ θ η κ ε από το XV Σώ μα Σ τρ α το ύ τη ς 3ης Σ τρ α τιά ς, δ ύ ν α μ η ς τρ ιώ ν μεραρχιώ ν, ώ σ τε να διπ λασ ιασ τεί η δ ύ ­ ναμή τη ς , καθώ ς ω ς τ ό τ ε δ ιέ θ ε τ ε μόνο το VI Σώμα. Λ ιγ ό τε ρ ο από δ ύ ο μ ή ν ες μ ε τά τ ις απ οβάσ εις τ η ς επ ιχ είρ η σ ης «Dragoon», η α ­ μ ερ ικ α ν ικ ή 7η και η γ α λ λική 1η Σ τρ α τιά , που είχα ν π λ έο ν τ η ν ο ­ νομασία 6η Ο μάδα Σ τρ α τιώ ν, έφ θ α σ α ν σ το υ ς π ρ ό π ο δ ες τω ν Β ο ­ σγίων.

ΑΛΣΑΤΙΑ Αν οι Σύμμαχοι κα τόρ θω να ν να π ερ άσ ουν τα Βόογια, θ α ανοι­ γ ό τα ν μπροστά το υ ς μία από τις π λ ο υ σ ιό τερ ες επ α ρ χίες τη ς Γαλ­ λίας. Η Αλσατία, η εύ φ ο ρ η π εδ ινή π ερ ιο χή που π ερ ικ λ ε ίετα ι από

το ν Ρήνο, τα Βόσγια και το ν γ α λ λ ο ελ β ε τικ ό Ιούρα στα νότια, είχε α ν επ τυ γ μ έν ε ς α γ ρ ο τικ ές κ α λ λ ιέρ γ ε ιες και κ τη ν ο τρ ο φ ικ έ ς μονά­ δ ε ς αλλά και μ ετα λ λ ο υ ρ γ ικ έ ς και υ φ α ν το υ ρ γ ικ έ ς βιο μη χα νίες. Πολλά σ τοιχεία μα ρ τυ ρ ο ύσ α ν τ η ν επίδραση που είχ ε υπ οσ τεί από το ν γ ερ μ α ν ικ ό π ολιτισ μό: ο τρ ό π ο ς κ τισ ίμ α το ς τω ν σπιτιών, τα τοπω νύμια, η γ ερ μ α ν ική δ ιά λ ε κ το ς που μιλούσ αν οι κά τοικοι, τα ή θ η και τα έ θ ιμ α που υπήρχαν. Μ ε τη σ υνθ ήκη το υ Β ερ ν τέν , το 843, υπ ήχθη σ το βασ ίλειο τη ς Λ ο θ α ρ ιγ γ ία ς και έ κ τ ο τ ε , για μ ε ­ γάλο χ ρ ο ν ικ ό διάσ τημα, α κ ο λ ο ύ θ η σ ε τη ν π ολιτισ τική και π ο λ ιτι­ κή π ορ εία το υ γ ερ μ α ν ικο ύ έ θ ν ο υ ς . Το 1648, με τη σ υνθ ήκη το υ Μ ύ νσ τερ, η Α λσατία π α ρα χω ρήθηκε στη Γαλλία και α κο λο ύ θ η σ ε η πόλη το υ Σ τρ α σ βού ργο υ 37 χ ρ ό νια α ρ γό τερ α . Οι Γερμανοί ό ­ μως έθ εσ α ν και πάλι τη ν π ερ ιο χή υπό το ν έ λ εγ χ ό το υ ς μ ετά το ν ν ικ η φ ό ρ ο π ό λ εμ ο το υ 1870-71 κα τά τω ν Γάλλων και από τ ό τ ε μ έ ­ χ ρ ι το 1914 κ α τέβ α λ λ α ν σ η μ α ν τικ ές π ρο σ π ά θειες για τ ο ν εκ γ ερ μανισ μό τη ς π ερ ιο χής, οι ο π ο ίες σ ημείω σαν α ρ κ ε τή επ ιτυχία. Το 1919 η Σ υ νθ ή κ η τω ν Β ερσ αλλιώ ν έδω σ ε για μια ακό μ η φ ο ρ ά τη ν Αλσατία σ το υ ς Γάλλους. Η εντυπ ω σ ιακή εκ σ τρ α τεία το υ 1940 ο ­ δ ή γη σ ε το υ ς Γερμα νούς και πάλι σ τη ν π εριοχή, ως θ ρ ια μ β ε υ τέ ς . Το 1944 ή τα ν απ οφ ασισ μένοι να π ο λεμ ή σ ο υ ν σ κληρ ά για να κρα ­ τή σ ο υ ν α υ τή τη ν επαρχία. Ο π ρ ο φ α νής δ ρ ό μ ο ς που έπ ρ επ ε να α κο λ ο υ θ ή σ ει κάπ οιος κι­ ν ο ύ μ εν ο ς από το ν νό το για να ε ισ έ λ θ ε ι σ την Αλσατία, ή τα ν ε κ ε ί­ νος ο οπ οίος π ερ νο ύσ ε από τη σ τεν ή δ ίο δο το υ Μ π ελφόρ. Η μι­ κρή α υ τή πόλη είνα ι κτισ μ έν η σ τις ό χ θ ε ς το υ π οτα μ ού Σ α β ο υ ρ έζ και δ ια τη ρ εί ακόμη τα τε ίχ η που έκ τισ ε γύρω τ η ς ο α ρ χ ιτέκ το ν α ς Βωμπάν το 1686, ε κ τε λ ώ ν τα ς σ χετική εν το λ ή το υ βασιλιά Λ ο υ δ ο ­ βίκου ΙΔ 1. Ε κ το τε ε ξε λ ίχ θ η κ ε σε ένα από τα ισ χ υ ρ ό τερ α φ ρούρια τη ς Ευρώπης και το 1871 ά ν τ ε ξ ε επί 103 η μ έ ρ ε ς σ την π ολιορκία τω ν Γερμανών. Μ ε τά τη ν ανακω χή τη ς Γαλλίας το 1940, το Μ π ελ­ φ ό ρ α π ετέ λ εσ ε προσω ρινή έδ ρ α τη ς κ υ β έρ ν η σ η ς το υ σ τρ α τά ρ ­ χη Π ετα ίν, πριν α υ τή μ ε τα φ ε ρ θ ε ί σ το Βισύ. Ο Ο κτώ βρ ιο ς το υ 1944 ή τα ν μήνας α π ογοη τεύσ εω ν για τη ν 6η Ο μάδα Σ τρ α τιώ ν, όπως και για τις ά λ λ ες δύο (12η και 21η) που δρούσ αν δ υ τικ ό τε ρ α μ έχ ρ ι τη Μ άγχη. Ε κτό ς από τη ν 7η Σ τρ α τιά το υ Π ατς, δ ιέ θ ε τ ε τη ν 1η Γαλλική Σ τρ α τιά το υ σ τρ α τη γο ύ Ζαν ν τ ε Λ α τρ ν τ ε Τασινύ, α ρ ιθ μ ώ ν τα ς σ υνολικά 13 μ ερ α ρ χ ίες και πλή­ θ ο ς μονάδω ν υπ ο σ τήρ ιξης. Οι επ ικο ινω νίες τη ς με τη Μασσαλία, το κύριο λιμ ά νι ανεφ οδ ια σ μ ού τη ς , α π οκα θίσ τα ντο μ ε δυσ κολία και η έλ λ ειψ η καυσίμω ν και οβίδω ν π υρ οβο λικού επ ιβ ρ ά δ υ νε α­ ν α γκα σ τικά τις επ ιχειρήσ εις. Ε ξάλλου η 6η Ο μάδα Σ τρ α τιώ ν ελκό τα ν π ρος δύο α ν τ ίθ ε τ ε ς κ α τευ θ ύ ν σ εις. Από τη μία π λευ ρ ά οι Γάλλοι επ ιθυ μο ύσ α ν διακαώ ς να ε ισ έ λ θ ο υ ν σ την Α λσα τία από τη δ ίοδο το υ Μ π ελφ όρ και από τη ν άλλη το SHAEF (Supreme Headquarters of Allied Expeditionary Forces - Α νώ τατο Α ρχη γείο

Συμμαχικώ ν Ε κ α τρ α τευ τικ ώ ν Δ υνάμεω ν) ω θο ύσ ε τα σ τρ α τεύ μ α ­ τα το υ Ν τέ β ε ρ ς βόρεια, για να τα χρησ ιμοπ οιήσ ει μαζί με τις άλ­ λ ε ς σ τρ α τιές το υ. Ο Ν τέ β ε ρ ς γνώ ρ ιζε ό τι θ α ή τα ν ε ξα ιρ ε τικ ά δύσ κο λο να μπο­ ρ έσ ει να π αραβιάσ ει τη ν ό τια πύλη τ η ς Αλσατίας, αφ ού το βραχύ μέτω π ο έ δ ιν ε σ τον α μ υ ν ό μ εν ο μ εγά λη ισχύ και το υ ε π έ τρ ε π ε να σ υ γ κρ ο τή σ ει εύ κ ο λ α ακόμη κι ένα ν α ρ ιθ μ η τικά υ π έρ τερ ο αντίπ α ­ λο. Αποφάσισε όμω ς να επ ιτρ έψ ει σ την 1η Γαλλική Σ τρ α τιά να δ ο ­ κιμάσ ει τη ν τύ χ η τη ς π ρ ο σ β ά λλο ντα ς τις γ ε ρ μ α ν ικ έ ς δ υ νά μ εις σ το Μ π ελφ όρ. Ταυτόχρονα θ α ε κ τε λ ο ύ σ ε τις δ ια τα γ ές που είχ ε λ ά β ει από τη ν έδ ρ α το υ SHAEF σ τις Β ρ υ ξέ λ λ ε ς , οι ο π ο ίες μ ιλο ύ ­ σαν για παραβίαση τη ς διό δο υ τ η ς Σ α βέρν, α π ελευ θ έρ ω σ η το υ Σ τρ α σ βούργου και εγκα τά σ τα σ η εν ό ς π ρ ο γεφ υ ρ ώ μ α το ς σ τη ν α­ να το λική ό χθ η το υ Ρήνου. Για να ε κ τε λ έ σ ε ι α υ τή τη ν απ οσ τολή ο Ν τέβ ερ ς σ κό π ευε να ρ ίξε ι τη ν 7η Στρ α τιά , η οποία κ α τείχ ε στα τ έ ­ λη Σ επ τεμ β ρ ίο υ θ έσ εις κατά μ ή κο ς το υ α υ το κ ιν η τό δ ρ ο μ ο υ Νανσύ - Μ ιλούζ, σ τον ά ξο ν α Επινάλ - Μ π ριγιέρ - Σαίν Ν τιέ και κ α τό ­ πιν να π αραβιάσ ει μ ε α υ τή ν τις ο ρ ε ιν έ ς δ ιαβάσ εις τω ν Κάτω Β ο­ σγίων, α π ο κό π το ντα ς από πίσω ο λό κληρ η τη ν π εριοχή Κολμάρ Μ π ελφόρ. Υπήρχαν σ ο β α ρ ές α ν τιρ ρ ή σ εις για τη σ κο π ιμ ό τη τα το υ όλου ε γ χ ειρ ή μ α το ς , αφ ού ακό μ η κι αν η 6η Ο μάδα Σ τρ α τιώ ν κα τό ρ θ ω ­ νε να δ ιεισ δ ύσ ει σ την Αλσατία και να δ ια β εί το ν Ρήνο, θ α σ ταμα­ το ύ σ ε σ τη ν α π ένα ντι ό χθ η πάνω σ το τερ ά σ τιο φ υσ ικό κώ λυμα το υ Μ έλα να Δ ρ υμ ού , όπου το έ δ α φ ο ς δ εν π ρ ο σ φ ερ ό τα ν για τα ­ χεία π ροέλασ η. Ο Α ϊζενχ ά ο υ ερ γνώ ρ ιζε α υ τή τη ν π α ρ ά μ ετρ ο , α λ­ λά δ ιέ τ α ξ ε το ν Ν τέβ ερ ς να ε π ιτε θ ε ί απλώς και μόνο για να κα θ η ­ λώσει όσο το δ υ ν α τό ν π ερ ισ σ ό τερ ες γ ε ρ μ α ν ικ έ ς δ υ ν ά μ εις μα­ κριά από το υ ς ά ξο ν ες τη ς κύ ρια ς π ροσ π άθειας σ το Β έλγιο και στη Λ ο ρ ένη . Π α ρ α μ ένει μ υσ τήριο το γ ια τί το SHAEF δ εν π ερ ιό ρ ι­ σε τη ν 6η Ο μάδα Σ τρ α τιώ ν σε ένα ν καθαρά β ο η θ η τικ ό ρόλο, π ρα γμα τοπ οιώ ντα ς ο ικονομ ία δ υ νά μ εω ν και μ ε τα φ έ ρ ο ν τα ς μ ερ ι­ κ ές από τις μ ερ α ρ χ ίες τη ς σε ά λ λ ο υ ς το μ ε ίς όπου θ α μπορούσαν να φ α νο ύν π ερ ισ σ ότερ ο χ ρ ή σ ιμ ες. Η δ ια τα γή το υ α ρ χη γ είο υ στις Β ρ υ ξέ λ ε ς για τη βίαιη δ ιά νο ιξη τω ν διαβάσ εω ν τω ν Βοσγίων, δ εν υπ άκουε σε καμία σ τρα τιω τική λο γική παρά μόνο, ίσως, σ την ικα­ νοποίηση το υ ε θ ν ικ ο ύ α ισ θ ή μ α το ς τω ν Γάλλων. Π ριν α ν α λ η φ θ εί ο π ο ια δ ή π ο τε δράση, η σ υμμαχική διοίκησ η έ ­ π ρεπ ε να ρ υ θ μ ίσ ει το ζή τη μ α το υ ρόλου τη ς 1ης Γαλλικής Σ τρ α ­ τιά ς, αφ ού α υ τή α π ειλ είτο με ακρω τηριασ μό ή ακό μ η και με διά­ λυση, π ρ ο κειμ έν ο υ να δ ια τε θ ο ύ ν οι μ ο ν ά δ ες τη ς για τη σ υντρ ιβή τω ν γ ερ μ α ν ικώ ν θ υλά κω ν σ τις α κ τ έ ς το υ Α τλ α ν τικ ο ύ . Ο ν τ ε Λ ατρ

α ν τισ τά θ η κ ε σ θενα ρά σε α υ τά τα σ χέδια και δήλω σ ε ό τι είχ ε κα­ τα ρ τίσ ει ή δη ένα άλλο για τη ν κα τά ληψ η το υ Μ π ελφ όρ και ό τι ή ­ τα ν σε θ έσ η να ε ισ έ λ θ ει σ την Α λσατία από το ν νότο . Χάρη σ την επ ιμο νή το υ π έτυ χ ε να αποσπάσει μια εξο υ σ ιο δ ό τη σ η ε ν λ ευ κώ κι έτσ ι η 6η Ο μάδα Σ τρ α τιώ ν θ α π ροχω ρούσε σε δύο ξεχ ω ρ ισ τές και τα υ τό χ ρ ο ν ε ς επ ιχειρ ή σ εις π ρος τα β ό ρ εια και τα νό τια τω ν Ανω Βοσγίων.

Π αρόλο που ο ι ε π ιμ έ ρ ο υ ς δ υ ν ά μ ε ις τ η ς Ο μ ά δ α ς Σ τρ α τιώ ν «G» είχ α ν δ ο κ ιμ α σ τεί σ κληρ ά , απ ολά μ βα να ν π λ ε ο ν ε κ τή μ α τ α ε ­ δ α φ ικά και κα ιρού. Η 6η Ο μά δα Σ τρ α τιώ ν ε ίχ ε ω ς μονα δική γ ρ α μ μ ή επ ικο ινω νιώ ν μια ο δ ική α ρ τη ρ ία ως τη Μ ασσαλία. Οι Γερ­ μανοί, α ν τίθ ε τα , β ρ ίσ κ ο ν τα ν σ το κα τώ φ λ ι το υ Ράιχ, κ ο ν τύ τ ε ρ α από ά λ λ ο τε σ τη ν π ηγή τ η ς β ιο μ η χ α νία ς το υ ς , η οποία, παρά το υ ς σ υ μ μ α χ ικο ύ ς σ τρ α τη γ ικ ο ύ ς β ο μ β α ρ δ ισ μ ο ύ ς, ε ίχ ε α υ ξή σ ει τ η ν π αραγω γή τ η ς το τ ε λ ε υ τ α ίο δ ιά σ τη μ α το υ 1944. Η Luftwaffe π α ρ έ μ ε ιν ε π ρ α κτικώ ς α ν ίκα ν η να ε π η ρ εά σ ει τ ις ε ξ ε λ ίξ ε ις σ το π εδ ίο τ η ς μά χη ς. Από τ η ν ά λλη π λ ευ ρ ά η επ ιδείνω σ η το υ κα ιρ ού α κύ ρ ω ν ε τ ις π ρ ο σ π ά θ ειες τ η ς 12ης Τ α κτική ς Α ερ ο π ο ρ ικ ή ς Δ ιο ί­ κη σ ης να υ π ο σ τη ρ ίξει το υ ς ε λ ιγ μ ο ύ ς το υ σ υμ μα χικο ύ π εζικο ύ . Κ ατά το δ ιά σ τη μ α 15 Ο κτω β ρ ίο υ 1944 - 15 Ια νουα ρίου 1945 υ­ π ή ρ ξα ν μ όνο 23 α ξιο π ο ιή σ ιμ ες η μ έ ρ ε ς γ ια π τή σ εις και τα μ ό λ ις 36 μ α χ η τικ ά -β ο μ β α ρ δ ισ τικ ά Ρ-47 Thunderbolt τ η ς 64ης Σ μ η ν α ρ ­ χ ία ς Μ α χ η τικώ ν έ π λ η ττα ν κα τά κ ό ρ ο ν σ τό χ ο υ ς σε β ά θ ο ς και όχι κ ο ν τά σ το μέτω π ο. Ε κ τό ς από τ ις κ α ιρ ικ ές σ υ ν θ ή κ ε ς π ου κ α θ ή λω ν α ν τα σ υμ ­ μ α χικά α ερ ο σ κ ά φ η , τα ίδια τα Β όσ για έδ ιν α ν σ το ν α μ υ ν ό μ εν ο έν α σ π ουδαίο τ α κ τ ικ ό π λ ε ο ν έ κ τη μ α . Οι σ τεν ο ί, ε ύ κ ο λ α αποκ λ ε ιό μ ε ν ο ι ο ρ ε ιν ο ί δ ρ ό μ ο ι, ή δ η α φ ιλ ό ξε ν ο ι γ ια τα τε θ ω ρ α κ ι­ σ μένα , α π ο δ εικ ν ύ ο ν τα ν πιο δ ύ σ χ ρ η σ το ι κ α θ ώ ς λάσπω ναν και τ ε λ ικ ά πάγω σαν ή κ α λ ύ φ θ η κ α ν με χιόνι. Ετσι η σ υ μ μ α χ ική υ π ε­ ροχή από π λ ε υ ρ ά ς ε υ ε λ ιξ ία ς ε ξ ο υ δ ε τ ε ρ ω ν ό τ α ν π λή ρω ς και ο α­ γώ να ς γ ια τη διάβασ η τω ν Β οσ γίω ν θ α έ π ε φ τ ε και πάλι σ το υ ς ώ μ ο υ ς το υ π εζικο ύ - όπω ς και το μ ε γ α λ ύ τε ρ ο β ά ρ ο ς τω ν θ υ ­ σιών. Οι μ ε λ έ τ ε ς γ ια τ η ν κ α τα σ κ ευ ή α μ υ ν τικ ώ ν έρ γ ω ν που θ α ενίσ χ υ α ν τ η ν ή δ η α υ ξη μ έ ν η α μ υ ν τικ ή ικ α ν ό τη τα επί τω ν Β ο ­ σγίων, είχ α ν α ρ χίσ ει τη δ ε ύ τ ε ρ η ε β δ ο μ ά δ α το υ Α υ γ ο ύ σ το υ το υ 1944. Οι ερ γ α σ ίες από Α λ σ α το ύ ς και Γ ερ μ α ν ο ύ ς το υ κ ρ α τικ ο ύ Ο ρ γα νισ μ ού "Todt", α λλά και από Γ ερ μ α ν ο ύ ς σ τρ α τιώ τε ς και Ρώ­

Α ν δ ρ ε ς τ η ς α μ ε ρ ικ α ν ικ ή ς 44 ης Μ Π π ε ρ ιε ρ γ ά ζ ο ν τ α ι τα ε ρ ε ίπ ια ε ν ό ς ο χ υ ρ ο ύ τ η ς γρα μ μ ής "Μ α ζιν ώ " κ ο ν τ ά σ τη ν π ό λη Μ π ιτς , το ν Δ ε κ έ μ β ρ ιο τ ο υ 1944. Οι Γ ερ μ α ν ο ί επ ά ν δ ρ ω σ α ν α υ τ ά τα ο χ υ ρ ά κ α ι π ρ ο σ π ά θ η σ α ν να σ τα μ α τή σ ο υ ν τ η ν 7η Σ τ ρ α τ ιά , α λ λ ά η τ τ ή θ η κ α ν .

Α μ ε ρ ικ α ν ό ς σ τ ρ α τ ιώ τ η ς π ε ρ ιε ρ γ ά ζ ε τ α ι έ ν α π υ ρ ο β ό λ ο ε φ ό δ ο υ S tu G IV τ ο ο π ο ίο κ α τ α σ τ ρ ά φ η κ ε κ ο ν τ ά σ τη ν π ό λ η Ρ α ό ν λ ' Ε τά π . Η χ ρ ή σ η τω ν τε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν ω ν ή τ α ν μ ά λ λ ο ν π ερ ιο ρ ισ μ έν η κ α ι απ ό τις δ ύ ο π λ ε υ ρ έ ς , λ ό γ ω τ η ς δ ια μ ό ρ φ ω σ η ς το υ ε δ ά φ ο υ ς σ τα Β ό σ γ ια .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 120

Η ΦΥΣΙΚΗ ΥΠΕΡΟΧΗ ΤΗΣ ΑΜΥΝΑΣ

29

No 120 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ·

30

σ ου ς α ιχ μ α λ ώ το υ ς που ε ν τά χ θ η κ α ν σ το ν Γ ερ μ α ν ικό Σ τρ α τό , ά ρ χισ ε τ η ν 1η Σ ε π τε μ β ρ ίο υ . Οι οχυρώ σ εις έ μ ε λ λ ε να μην τελ ειώ σ ο υ ν π ο τέ. Ομω ς ο λ ο κ λ η ­ ρ ώ θ ηκα ν π ολλα π λές ζώ νες σ υγκο ινω νού ντω ν χαρακω μάτω ν προσ τα τευ μ έν ω ν μ ε α γ κα θ ω τό σ υ ρ μ α τό π λεγμ α και υ π ερ κ είμ εν η κά­ λυψ η. Ολα α υ τά σ υμπ ληρώ νονταν από ε κ τε τα μ έ ν α ναρκοπ έδια, α ν τια ρ μ α τικά κω λύματα και ο δ ο φ ρ ά γμ α τα . Αν και η 19η Σ τρ α τιά ή τα ν υ π ο χρ εω μ ένη να δ ια τη ρ ή σ ει α ρ κ ε τέ ς δ υ ν ά μ εις στη δ ίοδο το υ Μ π ελφ όρ, είχ ε δ ια θ έσ ιμα για τη ν κάλυψ η τω ν Βοσγίων από τα δ υ τικά ο λό κλη ρ ο το LXIV και το LXXXIX Σώμα, καθώ ς και τη ν 338 Μ ερα ρ χία Λαϊκώ ν Γρ εναδιέρω ν το υ IV Σώ μα τος τη ς Luftwaffe.

ρ ος έ π ε φ τ ε σ το ν σ τρ α τιώ τη , α το μ ικ ά ". Οπως α ν α φ έ ρ ε ι ο Α μ ε ­ ρ ικ α νό ς ισ το ρ ικ ό ς Κ η θ Μ π ον. « ο ν ικ η τ ή ς θ α α ν α δ ε ικ ν υ ό τα ν όχι από τ ο υ ς α ρ ιθ μ ο ύ ς , τ η ν α ερ ο π ο ρ ικ ή ισχύ και τ ο α ρ μ α τικ ό δ υ ν α μ ικ ό , α λλά από τ ο επ ίπ εδ ο ε κ π α ίδ ευ σ η ς και τ η ν τα κ τικ ή δ ε ξ ιό τ η τ α το υ π εζικο ύ » . Για τ ο ν Γερμ α νό σ τρ α τιώ τη , το θ ά ρ ­ ρ ο ς ε ξ α ιτ ία ς τ η ς α π όγνω σ ης τό ν ω ν ε το π ν εύ μ α α ν τίσ τα σ η ς: μ ε τά από π ολλά χ ρ ό ν ια π ο λ έμ ο υ σ ε ο λ ό κ λ η ρ η τ η ν Ευρώπη, β ρ ισ κ ό τα ν μπ ρ οσ τά από τ α τ ε ίχ η τ η ς π α τρ ίδ α ς το υ . Από τη ν π λ ευ ρ ά τ ο υ ς ο ι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί έ ν ιω θ α ν ό τι τ ο υ ς χ ρ ε ια ζ ό τα ν α­ π λώ ς μια τ ε λ ε υ τ α ία σ θ ενα ρ ή π ρο σ π ά θεια , γ ια να τε λ ε ιώ σ ο υ ν ν ικ η φ ό ρ α τ ο ν π ό λ εμ ο . Ε τσι οι δ ύ ο π λ ε υ ρ έ ς π ο λ έμ η σ α ν μ ε απί-

Ο χ ιο ν ισ μ έν ο ς ο ρ ε ιν ό ς ό γ κ ο ς τω ν Β ο σ γ ίω ν , α ν κ α ι δ ε ν έ χ ε ι ιδ ια ίτε ρ α μ ε γ ά λ ο ύ ψ ο ς , α π ο τ ε λ ο ύ σ ε έ ν α φ ο β ε ρ ό εμ π ό δ ιο τ ο 1944 σ τ ο ν δ ρ ό μ ο τω ν Συμ μ άχω ν π ρ ο ς τ η ν Α λ σ α τία κ α ι το ν Ρ ήνο.

Α ν τιπ ρ ο σ ω π ε υ τικ ό το π ίο τω ν Β ο σ γ ίω ν π ριν α π ό τη ν έ λ ε υ σ η τ ο υ χ ειμ ώ να . Χ ά ρ η σ τη ν έ γ κ α ιρ η ε π ίθ ε σ η τ ο υ σ τ ρ α τ η γ ο ύ Τ ρ ά σ κο τ μ ε το VI Σώ μα, ο ι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί κ α τ ά φ ε ρ α ν να π ε ρ ά σ ο υ ν τ ις δ ια β ά σ ε ις τω ν β ο υ ν ώ ν α υ τώ ν π ρ ιν τ ο χ ιό ν ι τ ις κ α τ α σ τ ή σ ε ι α π ρ ο σ π έ λ α σ τε ς .

Ο Μ παλκ μπ ορούσ ε να υπ ο λο γίζει επίσ ης σε σ τοιχεία το υ LVIII Σώ­ μ α το ς Π ά ντσ ερ τη ς 1ης Σ τρ α τιά ς, τα οποία β ρ ίσ κο ντα ν σ τη ν π ε­ ριοχή το υ δάσ ους Παροϊ. Ηλπιζε ό τι οι δ υ ν ά μ εις α υ τέ ς θ α ή τα ν α ρ κ ε τέ ς για να σ υ γκρ ο τή σ ο υ ν το υ ς Α μ ερ ικ α ν ο ύ ς και να το υ ς α­ π α γο ρεύσ ο υν να π ρο σ εγγίσ ου ν τη ν Αλσατία από πίσω. Ενώ οι Α μ ερ ικ α ν ο ί και οι Γάλλοι ε π ιτιθ έ μ ε ν ο ι σ τέκ ο ν τα ν ε κ τ ε ­ θ ε ιμ έ ν ο ι σ τον χ ειρ ό τε ρ ο χειμώ να το υ αιώνα στα Βόσγια, οι π ερισ ­ σ ό τερ ο ι Γερμανοί α μ υ ν ό μ εν ο ι απ ολάμβαναν τη σ χετική άνεση, τη ζεσ τασ ιά και τη ν π ροστασία τω ν επ ιμελώ ς π ρ ο ετο ιμ α σ μ ένω ν θ έ σ εώ ν το υ ς και τω ν καλά π α ρ α λλα γμένω ν α μ υ ν τικώ ν έργω ν το υ ς . Οσοι από το υ ς Γερμα νούς σ τρ α τιώ τες ή τα ν β ε τε ρ ά ν ο ι το υ Α νατο­ λικού Μ ετώ π ου, υπ ολόγιζαν ό τι θ α π ολεμ ο ύ σ α ν σε πολύ πιο π λ ε­ ο ν ε κ τικ ό π ερ ιβ ά λλο ν στα Βόσγια από ε κ είν ο που είχαν βιώ σει ο ­ π ο υ δ ή π ο τε αλλού για χρόνια. Ο υ δ έπ ο τε επ ιδ ρ ο μ έα ς είχ ε κ α το ρ ­ θ ώ σ ει να π εράσ ει α υ τή τη ν π υκνοδασ ω μένη οροσ ειρά. Ρωμαίοι, θ ύ ν ν ο ι, Σ ουηδοί, Γάλλοι και Γερμανοί είχαν π ροσπ αθήσ ει κα τά τις δ ύ ο χ ιλ ιε τίε ς τη ς κ α τα γ εγ ρ α μ μ έν η ς το π ική ς Ισ τορίας και είχαν απ οτύ χει. Σ τα π υκνά δάση τω ν φ α ιν ο μ ε ν ικ ά α δ ιά β α τω ν Β οσ γίω ν η σ υ μ μ α χ ική υ π ερ ο χ ή σ ε ά ν δ ρ ε ς και ε ξο π λ ισ μ ό θ α ε ξα φ α ν ιζ ό τα ν και θ α τ η ν ανα π λή ρω να ν δ ια φ ο ρ ε τ ικ ο ί π α ρ ά γ ο ν τε ς . Ο Γκέρ χα ρ ν τ Γκρά σ ερ, χ ρ ο ν ικ ο γ ρ ά φ ο ς τ η ς 198 Μ ερ α ρ χ ία ς Π εζικο ύ , ση­ μ είω νε: « Σ το ο ρ ειν ό , δ α σ ώ δ ες έ δ α φ ο ς ή τα ν α δ ύ ν α τη η συ­ γ κ ρ ό τη σ η σ υ ν εχ ο ύ ς μ ετώ π ο υ . Οι κ ό μ β ο ι α π είχα ν π ολύ μ ε τα ξ ύ το υ ς . Ο ε ν δ ιά μ ε σ ο ς χώ ρ ο ς μ π ο ρ ο ύ σ ε να κ α λ υ φ θ ε ί μ ό νο με π λ ευ ρ ικ ά π υρά β α ρ έω ν όπ λω ν π εζικο ύ και π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ . Ο π ό­ λ ε μ ο ς π ερ ιε λ ά μ β α ν ε α π ο κ λ εισ τικ ά μ ά χ ες έ κ τ ο υ σ υ σ τά δ η ν, σ τα χ α μ ό κλ α δ α . Οι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί σ τρ α τιώ τε ς , σ υ ν η θ ισ μ έ ν ο ι να κα λύ ­ π το ν τα ι από μια α ν ώ τερ η α ερ ο π ο ρ ία και π υ ρ ο β ο λ ικ ό και να π ρ ο χω ρ ού ν πίσω από ά ρ μ α τα μά χη ς, σ τε ρ ή θ η κ α ν ξα φ ν ικ ά τ ο υ ς β α σ ικ ό τε ρ ο υ ς α ρ ω γ ο ύ ς το υ ς . Η επ ίμ ο ν η κ α κ ο κ α ιρ ία α ν α χ α ίτιζε τ η ν α ερ ο π ο ρ ία τ ο υ ς και τ ο έ δ α φ ο ς π ερ ιό ρ ιζε τ ις κ ιν ή σ ε ις τω ν τε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν ω ν τ ο υ ς σ ε σ η μ α ν τικ ό β α θ μ ό . Εδώ τ ο κύ ρ ιο βά-

σ τε υ τη σ κ λ η ρ ό τη τα και σ φ ο δ ρ ό τη τα . Σ τα μ έσ α Ο κ τω β ρ ίο υ 1944 ε κ δ ό θ η κ ε προσω πική δ ια τα γ ή το υ Χ ίτλ ε ρ να κ ρ α τη θ ο ύ ν τα Β όσ για ω ς τ ο ν τ ε λ ε υ τ α ίο σ τρ α τιώ τη .

Η ΔΙΑΒΑΣΗ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΜΕΡΤ ΚΑΙ Η ΑΠΩΘΗΣΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΣΤΑ ΒΟΣΓΙΑ Η απ οσ τολή τη ς 7ης Σ τρ α τιά ς ή τα ν κά θ ε άλλο παρά εύ κο λ η , αφ ού οι Γερμανοί δ ιέ θ ε τα ν υπ ολογίσ ιμες δ υ ν ά μ εις π ροκάλυψ ης σε ο λό κλ η ρ ο το τ ό ξ ο από το δάσος Παροϊ, α να το λικά το υ Νανσύ, μ έχ ρ ι το Κ ορ νιμό ν σ το υ ς π ρ ό π ο δες τω ν Ανω Βοσγίων. Τα στρατε ύ μ α τά το υ ς β ρ ίσ κο ντα ν α ρ κ ε τά χ ιλ ιό μ ε τρ α δ υ τικά το υ π οτα ­ μού Μ ερ τ, ε ν ό ς π αραπ όταμου το υ Μ ο ζέλα μ ή κο υ ς 180 km, ο ο­ ποίος είνα ι π λω τός σ το μ εγ α λ ύ τε ρ ο τμ ή μ α το υ . Ο π λη θ υ σ μ ό ς ε ­ κεί α σ χολείτο με τη γεω ρ γία και ιδ ια ίτερ α με τη ν κα λλ ιέρ γεια το υ α μπ ελιού, ενώ το υ π έδα φ ος τη ς π ερ ιο χ ή ς δ ια θ έ τ ε ι τα μ εγ α λ ύ τε ­ ρα α π ο θ έμ α τα σ ιδ η ρ ο μ ε τα λ λ ε ύ μ α το ς τη ς Γαλλίας. Η δ ιά τα ξη μά­ χ η ς τω ν Γερμανώ ν απ οσκοπούσε α φ εν ό ς στη σ υγκρ ά τησ η το υ ε ­ χ θ ρ ο ύ μακριά από τ ις π ροσβάσεις τω ν Βοσγίων και α φ ετέ ρ ο υ στη δια τήρ ησ η τη ς επ α φ ής μ ε τα ξύ τη ς 1ης και τη ς 19ης Σ τρ α ­ τιά ς, η οποία υπ ήρχε κο ν τά στη Λ ινεβίλ. Α π ένα ντι σε α υ τά τα σ τρ α τεύ μ α τα οι Α μ ερ ικ α ν ο ί δ ιέ θ ε τ α ν α ρ ιθ μ η τική υπ εροχή σε α­ ναλογία μ όλις 1,35 π ρος 1 σε μ ά χιμ ου ς σ τρ α τιώ τες. Ο δ ιο ικ η τή ς το υ α μ ερ ικα νικο ύ VI Σ ώ ματος Σ τρ α το ύ , υποστρά­ τη γ ο ς Λούσιαν Τράσκοτ, α ν τιλ α μ β α νό τα ν τις βα ρ ιές θ υ σ ίες που θ α α π α ιτού ντο από τα σ τρ α τεύ μ α τά το υ αν έδ ιν ε σ τον εχ θ ρ ό το ν χρόνο να οχυρώ σ ει κα λ ύ τερ α τις θ έσ εις το υ στα Βόσγια, όπως ε ί­ χ ε π ρ ά ξει στα Α π έννινα τ η ς Ιταλίας. Για το ν λόγο α υ τό ώ θησ ε τις δ υ νά μ εις το υ σε επ ίθεσ η από τις 15 Ο κτω βρίου, έχ ο ν τα ς ως κύρια αιχμή τη ν έμπ ειρ η 3η Μ εραρχία Π εζικού (ΜΠ). Για να α ιφνιδιάσ ει το ν εχ θ ρ ό , μ ε τ έ φ ε ρ ε αυ τή τη μεραρχία από το δ εξιό π λευρ ό, ό ­ που βρισ κότα ν, σ το κ έν τρ ο , αλλά έλ α β ε ε κ τε τα μ έ ν α μ έτρ α από-

κρυψ ης και παραπλάνησης για να π είσ ει το υ ς Γερμανούς ό τι δ εν Βόσγια έμ ο ια ζε να μ ετα τρ έ π ε τα ι σε ένα ν αγώ να φ θ ο ρ ά ς, σ το ν ο ­ είχε α λ λ ά ξει τίπ ο τα στη δ ιά τα ξη το υ VI Σώ ματος. Οι ά ν δ ρ ες τη ς ποίο θ α επ ικρ α το ύ σ ε η π λευ ρ ά που θ α μπ ορούσ ε να δ ια τη ρ ή σ ει 3ης ΜΠ σκόρπισαν ε π ίτη δ ες κράνη και άλλα προσωπικά α ν τικ ε ί­ τη μ α χη τική τη ς ισχύ για μ εγ α λ ύ τερ ο διάσ τημα. μενα με το έμ β λ η μ α τη ς μερ α ρχία ς το υ ς σ τον το μ έ α Ζ ερ α ρ ν τμ έρ Οπως σ υνέβη και σε ά λ λ ες π ερ ιο χ ές το υ ευρω π αϊκού θ ε ά ­ - Κορνιμόν. Ο ρισ μένοι έ φ ε ρ α ν ακόμη και εμ β λ ή μ α τα τη ς 45ης ΜΠ τρ ο υ επ ιχειρήσ εω ν το φ θινόπ ω ρο το υ 1944. σι μ ερ α ρ χ ίες το υ VI ό τα ν ενεπ λάκησ αν στη μάχη σ την Μ πριγιέρ. Σ ώ μα τος υ π έφ ερ α ν από α υ ξη μ έ ν α κρ ού σ μα τα δ ερ μ α τικ ώ ν α σ θ ε­ Α ν τικ ε ιμ ε ν ικ ό ς σ κοπ ός τ η ς επ ιχ είρ η σ η ς «Dogface» ή τα ν να νειώ ν, κρυοπ αγημάτω ν, φ υ σ ικής ε ξά ν τλ η σ η ς και λιπ οταξιώ ν, κα­ ε ξα σ φ α λ ισ τεί η π ερ ιο χ ή τω ν Β οσ γίω ν πριν από τ η ν έ λ ε υ σ η το υ θ ώ ς η σ υνεχ ή ς έκ θ εσ η σ το ψ ύχος και η ταλαιπω ρία το υ ο ρ εινο ύ χειμ ώ να , η οπ οία θ α π ο λλα π λα σ ία ζε τ ις δ υ σ χ έ ρ ε ιε ς για τ ο ν επ ι­ αγώνα είχαν σ οβ α ρές επιπτώ σ εις μ ετα ξύ τω ν στρατιω τώ ν. Οσοι τ ιθ έ μ ε ν ο . Μ έσ α σ ε δ ια κ ε κ ο μ μ έ ν ο ο ρ ε ιν ό έ δ α φ ο ς και υπό ά σ χη­ είχα ν ζήσ ει το ν σ κληρό χειμ ώ να σ την Ιτα λία τ ο ν π ρο η γο ύ μ ενο μ ε ς κ α ιρ ικ ές σ υ ν θ ή κ ε ς , η 3η, η 36η και η 45η ΜΠ, π ου είχ α ν π ο λ εμ ή σ ε ι π α λ α ιό τερ α σ το ι­ Αρνεμ τα λ ικ ό μ έτω π ο, π έτυ χ α ν μ έχ ρ ι τ ις α ρ χ ές Ν ο­ ε μ β ρ ίο υ να α ν ο ίξο υ ν ένα ρ ή γ μ α σ τις γ ε ρ μ α ν ι­ Ομάδα Στρατιών «Η» κ έ ς γ ρ α μ μ έ ς σ το ν ά ξο ν α Μ π ρ ιγ ιέρ - Σαίν ΓΕ Ρ Μ Α Ν Ιη Καναδική Ν τιέ, α λλά η δράσ η τ ο υ ς ε π ε κ τ ά θ η κ ε μ έχ ρ ι Στρατιά J χ χχ χ τη διάβασ η Σ λ ο ύ χ τ και τ ο ν κ ό μ β ο Κ ο ρ ν ιμ ό ν 2η Βρετανική σ το ν ν ό το . Στρατιά

Α ,

Τ

ΒΕΛΓΙΟ

9η Στρατιά των ΗΠΑ

Βρυξέλλες

Αρδέννεζ

3η Στρατιά των ΗΠΑ

Μεις ·

Ιη Γαλλική Στρατιά

ΕΛΒΕΤΙΑ

χ ρ ό νο (και ή τα ν α ρ κ ε το ί υπό τις δ ια τα γ ές το υ Τράσκο* δ εν είχαν καμία δ ιά θ εσ η να π ερ άσ ουν τη ν ίδια ε φ ια λ τικ ή δοκιμασ ία στα Βόσγια και σ ταδιακά οι σ τρ α τιώ τες άρχισαν να εμ φ α νίζο υ ν μία λ η θ α ρ γ ική σ υμπ εριφ ορά και α π άθεια η οποία μ είω νε τη ν ,κανότ η τά το υ ς να α ντιμετω π ίσ ου ν τις α ν τ ιξ ο ό τ η τ ε ς το υ φυσ ικού π ε­ ρ ιβ ά λλ ο ντο ς. Για να α ντιμ ετω π ίσ ο υ ν το φ α ινό μ ενο οι Α μερ ικα νοί άρχισαν να σ τέλνο υ ν ο λό κλ η ρ α τά γ μ α τα στα μ ετό π ισ θ εν για μακ ρ ές π ερ ιό δ ο υ ς ανάπαυσης και ανα σ υγκρ ότησ ης, α ν τικα θ ισ τώ ­ ν τα ς τα με ν έ ε ς μ ο νά δ ες. Ετσι οι δ ιο ικ η τέ ς β ρ έθ η κ α ν συχνά μπροσ τά σ το δ ίλη μ μ α τη ς α ναλογία ς δ υ νά μ εω ν που έπ ρ επ ε να δ ια θ έ το υ ν σ το μέτω π ο ως προς ε κ ε ίν η η οποία έπ ρ επ ε να παραμ είν ει σε ανάπαυση για τις μ ε λ λ ο ν τικ έ ς επ ιχειρήσ εις. Μ ε το π έρας τη ς επ ιχείρησ ης «Dogface» η 3η. η 36η και η 45η ΜΠ είχαν φ θά σ ει στα όρια τη ς α ν το χ ή ς το υ ς . αλλά είχαν απωθή­ σει το υ ς Γερμανούς στη γραμμή Κολμάρ - Σαιν Ν τιέ -Λ ιν ε β ίλ , τη ν οποία π ρ ο σ τά τευ ε ο π ο τα μ ό ς Μ ερ τ. Οι Α μ ερ ικα νο ί σ τρ α τιώ τες πο­ λεμ ο ύ σ α ν ακατάπαυσ τα από τις 15 Α υγούσ του. ο π ό τε είχαν απο­ β ιβα σ τεί σ την Κυανή Α κτή, και χ ρ ειά ζο ν τα ν επ ειγ ό ντω ς ανάπαυση για να ανασ τηλώ σ ουν το η θ ικ ό και τη μ α χ η τικ ό τη τά το υ ς . To VI Σώμα μπορούσ ε να χρησ ιμοπ οιήσει ωστόσο ν έ ε ς ε φ ε δ ρ ε ίε ς που έφ θ α σ α ν σ την π εριοχή κα τ' ε υ θ εία ν από τα κ έν τρ α εκπ α ίδευσ ης

No 120

Κ οντά σ το Σ λ ο ύ χ τ βρ ισ κότα ν η γ ερ μ α ν ική 198 ΜΠ, με τη ν απ οσ τολή να α π ο τρ έψ ει τη ν πρόσβαση τω ν Α μ ερ ικα νώ ν σ τον ο δικό κόμβ ο το υ Κορσιώ. Σ τις τ ά ξ ε ις τη ς υ π η ρ ετο ύ σ ε και ο τα γ μ α τά ρ χ η ς Γκ έο ρ γ κ Γκροσ γιόχαν, ένα ς έ ­ μ π ειρος α ξιω μ α τικό ς που π ο λ εμ ο ύ σ ε σ την πρώτη γραμμή από το 1939. Η έκπ λ η ξη το υ τ ε ­ λ ευ τα ίο υ ή τα ν μ εγά λη ό τα ν η μονάδα το υ δ έ ­ χ θ η κ ε τη ν έφ ο δ ο το υ α ν εξά ρ τη το υ 442 Σ υ ­ ΓΑΛΛΙΑ ν τά γ μ α το ς Π εζικού, το οποίο α π ο τε λ είτο από Α μ ερ ικ α ν ο ύ ς ιαπω νικής κα τα γω γή ς οι οποίοι δ εν μπορούσ αν να χρ η σ ιμ ο π ο ιη θ ο ύ ν παρά μ ό ­ νο σ την Ευρώπη. « Σ την π εριοχή τη ς γ ε ιτο ν ικ ή ς κω μόπ ολης Βανμόν», α ν α φ έρ ει ο Γκροσγιόχαν, « δ ιεξά γ ο ν τα ν σ φ ο δ ρ ό τα τες μά­ χ ες με Ιάπωνες, οι οποίοι εφ ο ρ μ ο ύ σ α ν με πείσμα ξα νά και ξανά. Οι σ τρ α τιώ τες μας εξεπ λά γη σ α ν και π ικράθηκαν. Δ ε ν είνα ι σ ύμ­ μαχοί μας οι Ιάπωνες; ρωτούσαν. Τώρα μας π ο λ εμ ο ύ ν κι αυτοί;». Σ ε μια σ τεν ή κοιλάδα, γ ε ρ μ α ν ικ έ ς μ ο ν ά δ ες π ερ ικύκλω σ α ν ένα τά γ μ α τη ς 36ης ΜΠ και οι Ιάπωνες μ α χ η τές το υ 442 Σ υ ν τά γ μ α το ς Π εζικού δ ια τά χ θ η κα ν να το α π εγκλω βίσ ουν με κ ά θ ε θυσ ία. «Τελι­ κά για να α π ελ ευ θ ερ ω θ ο ύ ν 300 Τεξανοί, σ κο τώ θ η κα ν ή τρ α υ μ α τί­ σ τηκα ν περίπ ου 800 Ιάπωνες», α ν α φ έρ ει δ η κ τικ ά ο Γκροσγιόχαν, θ έ λ ο ν τα ς να υποδηλώ σ ει τη ρατσ ισ τική π ολιτική που ε ξα κ ο λ ο υ ­ θ ο ύ σ ε να χ α ρ α κ τη ρ ίζει το ν Α μ ερ ικ α ν ικ ό Σ τρ α τό . Κ ατά τη δ ιά ρ κεια αυ τώ ν τω ν σ κληρώ ν μαχών το VI Σώ μα κα­ τέ σ τ ρ ε ψ ε σ χεδ όν ολοσ χερώ ς τη ν 16η Μ ερα ρ χία Λαϊκώ ν Γρενα­ δ ιέρω ν και ανάγκασ ε το υ ς Γερμα νούς να υποχω ρήσ ουν πίσω από το ν π οτα μ ό Μ ερ τ. Οι Α μ ερ ικα νο ί υπ έστησ αν 6.189 α π ώ λειες αλλά σ υνέλα β α ν το υ λ ά χ ισ το ν 5.000 α ιχμα λώ του ς και π ροκά λεσ α ν σο­ βαρή ζημιά στα γ ερ μ α ν ικά σ τρ α τεύ μ α τα που το υ ς α ντιτά χθη κα ν. Οι α μ ερ ικ α ν ικ ές α π ώ λειες μπορούσ αν να ανα π ληρω θούν σ χετικά γρήγορα, ενώ ε κ ε ίν ε ς τω ν Γερμανώ ν (τόσ ο σε υλικό, όσο και σε προσωπικό) ή τα ν πολύ μ εγ ά λ ες για να καλυφ θούν. Η μάχη στα

Ιη Στρατιά των ΗΠΑ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ·

Το φ θ ιν ό π ω ρ ο τ ο υ 1944 οι σ υ μ μ α χ ικ ές δ υ ν ά μ εις π ρ α γ μ α το π ο ίη σ α ν α π ο φ α σ ισ τικ ά ά λ μ α τα π ρ ο σ ε γ γ ίζ ο ν τ α ς τ ο π ερ ίφ η μ ο «Δ υ τ ικ ό Τ είχ ο ς», ό π ο υ ο Χ ίτ λ ε ρ π ίσ τε υ ε ό τ ι S a α ν έ κ ο π τ ε ο ρ ισ τικ ά τ η ν π ρ ο έ λ α σ ή τ ο υ ς . Αν κ α ι οι ν ίκ ε ς π ο υ σ η μ ε ιώ θ η κ α ν σ το Β έ λ γ ιο (1η κ α ι 9η Σ τ ρ α τ ιά τω ν Η Π Α ) κ α ι σ τη Λ ο ρ έ ν η (3η Σ τ ρ α τ ιό τω ν Η Π Α ) ή τα ν σ η μ α ν τικ έ ς (κ α ι δ α π α ν η ρ έ ς ), η μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η κ α ι πιο α ν έ λ π ισ τη ε π ιτυ χ ία σ η μ ε ιώ θ η κ ε σ τ η ν ο ρ ο σ ε ιρ ά τω ν Β ο σ γ ίω ν α π ό τη ν 6η Ο μ ά δ α Σ τρ α τιώ ν .

31

ΓΕΡΜΑΝΙΑ

Γ V,

f

Λ Καρλσρούη ·

Σαρμπούρ Δάσος Π α ^ ο ϊ' 79η ΜΠ

Γ ΐ? 1

Λινεβίλ

Στρασβούργ Υ

Ιέ - S l

ίίπακαρά J’ aov λ' Ετάπ

2Τη'ΜΠα\Ν

45η ΜΠ

XLVIIΣΣ

XX

Σαίν Ντιέ

716 ΜΛΓ 36η ΜΠ

CXl

30ό ΣΓΤ/3ης ΜΠ

^

No 120 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ·

338 ΜΛΓ

τρα), α π ω θ ήθ ηκα ν πάλι οι ίδιοι από το βουνό σε α ν τε ­ π ίθεσ η το υ 308 Σ υ ν τά γ μ α το ς Γρεναδιέρω ν. Το Ραμονσάμπ, το χω ριό μ ό λ ις β ο ρ ειο δ υ τικ ά το υ Λ ε Θ ιγιό, ά λ­ λ α ξε χ έρ ια πάνω από δ έκ α φ ο ρ ές κα τά τις ε β δ ο μ ά δ ε ς τω ν π αλινδρ ομικώ ν μαχών».

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ (ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1944)

Σ χ εδ ιά ζο ν τα ς τη δ ε ύ τε ρ η φάση τ η ς επ ίθ εσ η ς στα Βόσγια ο Π ατς μπ ορούσ ε π λέο ν να υπ ο λο γίζει σε δύο Σ ώ ματα Σ τρ α το ύ , καθώ ς το XV Σώμα το υ υ π ο σ τρ ά τη ­ γου Γ ο υ έη ντ Χαίησλιπ είχ ε αποσπαστεί από το ν ΠάτΜπελφόρ τ ο ν και α ν ή κ ε σ τη ν 7η Σ τρ α τιά . Η δύνα μη α υ τή, που α­ ρ ιθ μ ο ύ σ ε π έν τε μ εγ ά λ ο υ ς σ χημ α τισ μ ού ς (τις α μ ερ ικ α ­ ν ικ έ ς 44η και 79η ΜΠ, τη γα λλική 2η ΤΘ Μ , τη Διοίκηση χλμ. Μ άχης «Α» τη ς α μ ερ ικ α ν ικ ή ς 14ης ΤΘ Μ και το επίσης Κατάσταση κατά το διάστημα Τ 15-21 Οκτωβρίου 1944 α μ ερ ικ α ν ικ ό 106 Σ υ γ κ ρ ό τη μ α Ιππικού), α ν α π τύ χ θ η κε 25 β ο ρείω ς τη ς π όλης Μπακαρά, όπου κα τα σ κ ευ ά ζο ντα ν τα π ερ ίφ ημ α γυά λινα π ρ ο ϊό ντα τα οποία φ έ ρ ο υ ν α υ τή ΣΣ: Σώμα Στρατού ΜΑΓ: Μεραρχία Λαϊκών Γρεναδιέρων τη ν επω νυμία. To VI Σώμα, το οποίο δ ιο ικ είτο π λέον ΜΠ: Μεραρχία Πεζικού ΜΓΠ: Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ από τ ο ν υπ ο σ τρά τη γο Ε ν το υ α ρ ν τ Μ π ρούκς, ανα π τύ­ ΜΠα: Μεραρχία Πάντσερ ΣΠ: Σύνταγμα Πεζικού χ θ η κ ε νοτίω ς α υ τή ς. Ο Χαίησλιπ είχ ε ως απ ώ τερ ο σκοπό τη ν κα τάληψ η Το π ρ ώ το κ τύ π η μ α τω ν Α μ ερ ικ α ν ώ ν σ τα Β ό σ γ ια κ α τ α φ έ ρ & η κ ε σ τ ις 15 Ο κ τω β ρ ίο υ τ η ς δ ιό δο υ τη ς Σ α β έρ ν ώ σ τε να δ η μ ιο υ ρ γ η θ ο ύ ν ε υ ­ 1944. Ε π ειτα α π ό μ ά χ ες δ ύ ο εβ δ ο μ ά δ ω ν τ ο VI Σώ μα π έ ρ α σ ε το ν π ο τα μ ό Μ ε ρ τ κ α ι ν ο ϊκ ές π ρ ο ϋπ οθ έσ εις για τη ν π ροέλασ η π ρος το Σ τρ α ­ ε ξ α σ φ ά λ ισ ε κ α λ έ ς 9 έ σ ε ις ε ξ ό ρ μ η σ η ς γ ια τ ο επ ό μ εν ο β ή μ α το υ . σ βούργο. Σ κό π ευ ε να καθηλώ σ ει, μ ε μια μετω π ική κρούσ η τη ς 44ης Μ ερα ρ χία ς Π εζικού, το υ ς Γερμανούς τω ν ΗΠΑ: τις 100 και 103 ΜΠ και τη ν 14η Τεθω ρακισ μένη Μ εραρχία και τα υ τό χ ρ ο ν α να το υ ς υ π ερ κ ερ ά σ ει από το ν ν ό το με βα θ ιά δι­ (ΤΘΜ). Η απόφαση το υ Α ϊζενχά ο υερ να μην απ οβιβασ τούν α υ το ί είσδυση τη ς 79ης Μ ερα ρ χία ς Π εζικού, η οποία θ α ε κ ιν ε ίτο μέσω οι σ χηματισ μοί στη β ο ρ ειο δ υ τικ ή Γαλλία, όπου τα λιμάνια ή τα ν εΜ ο ντινύ και Χ α τινύ π ρος το Σαρμπ ούρ. Η δύνα μη ε κ μ ε τ ά λ λ ε υ ­ π ιβαρημένα, αλλά στη Μασσαλία, α π ο δ είχ θ η κε σωστή και ε π έ τρ ε ­ σης α υ το ύ το υ ρ ή γ μ α το ς θ α ή τα ν η γα λλική 2η ΤΘ Μ , που θ α προψε σ τον Π ατς να ανανεώ σ ει το δ υναμικό το υ εγκαίρω ς, ώ στε να ε ί­ έλ α υ ν ε π ρος το Φ αλσμπούρ και τη δ ίο δο τη ς Σαβέρν. Για να βοηναι έ το ιμ ο ς για το επ ό μ ενο επ ιθ ετικ ό άλμα του. θ η θ ε ί ο Χαίησλιπ, ο Μ π ρούκς θ α κτυπ ού σ ε το ν εχ θ ρ ό μία η μ έρ α Π ρ ο β λή μ α τα α ντιμετώ π ισ ε επίσ ης η π ροσπ άθεια τω ν Γάλλων νω ρ ίτερ α (12 Ν ο εμ β ρ ίο υ 1944), ώ σ τε να π ρο σ ελκύσ ει τη ν π ροσο­ να εκβιά σ ου ν τη ν προώ θησ ή το υ ς π ρος το Μ π ελφ όρ, π ερ νώ ντα ς χή και να λ ειτο υ ρ γ ή σ ει ως αντιπ ερισ π ασ μός. To VI Σώ μα όμω ς εί­ από τις ο ρ ε ιν έ ς δ ιαβάσ εις τω ν Βοσγίων στα δ υ τικά το υ. Π ερ ιγρ ά ­ χε και το ίδιο φ ιλ ό δ ο ξο υ ς σ τόχο υς. Σ κό π ευ ε να καθ η λώ σ ει τις φ ε ι ο Γκράσερ: «Καθ' όλη τη δ ιά ρ κεια το υ Ο κτω βρ ίου οι Γάλλοι δύο γ ερ μ α ν ικ έ ς μ ερ α ρ χ ίες ε κ α τέ ρ ω θ ε ν το υ Σαίν Ν τιέ μ ε μετω π ι­ π ροσπάθησαν μ ε επ α ν ειλ η μ μ έν ες , π εισ μα τώ δ εις επ ιθ έσ εις να κή π ροσβολή από τ η ν 3η και τη ν 103 ΜΠ και π α ράλληλα να επι­ δ ια ν ο ίξο υ ν δ ίο δο π ρος τη σ ήραγγα Μ πουσάγκ. Δ ε ν π έτυ χ α ν τ ί­ χειρ ή σ ει μία π λευ ρ ική σάρωση από το ν βορρά μ ε τη ν 100 ΜΠ, η π ο τε το αξιό λο γο. Α ν τίθ ετα , αφ ού κα τόρ θω σ α ν να απ ω θήσ ουν οποία θ α κ α τερ χ ό τα ν από το Μπακαρά. Μ ε το σ χέδιο α υ τό ο τμ ή μ α τα τη ς 338 ΜΠ από το ν α υχένα Μ εν ίλ (υ ψ ό μ ετρ ο 621 μέΜ π ρούκς δ ια κ ιν δ ύ ν ευ ε σ οβαρά τη ν επ α γ γ ελ μ α τικ ή το υ σ ταδιοΙη Γαλλική Στρατιά

32

μον

Α μ ε ρ ικ α ν ο ί σ τ ρ α τ ιώ τ ε ς σ ε έ ν α σ ύ ν το μ ο δ ιά λειμ μ α μ έσ α σ τη λ ά σ π η γ ια να γ ευ μ α τίσ ο υ ν . Οι σ υ μ μ α χ ικ ές υ π η ρ ε σ ίε ς δ ιο ικ η τ ικ ή ς μ έρ ιμ ν α ς ή τ α ν σ α φ ώ ς α ν ώ τ ε ρ ε ς τω ν γ ερ μ α ν ικώ ν κ α ι π α ρ ά τ ις α ν τ ιξ ο ό τ η τ ε ς ε ξ α σ φ ά λ ιζ α ν σ τα μ α χ ό μ εν α σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α ικ α ν ο π ο ιη τικ ό επ ίπ ε δ ο τρ ο φ ή ς , ρ ο υ χ ισ μ ο ύ κ α ι κ ά & ε ε ίδ ο υ ς εφ ο δίω ν.

198 ΜΠ

, * Σλούχι Ζεραρντμερ χχ

Κ Ι

!

\

ΓΕΡΜΑΝΙΑ

λ

Γ

'~Λ

\j

κ

ι ,

361 ΜΛΓ 5 Φαλσμπούρ Σαρμπούρ ^ * Σαβ.ρν XX

j

·

I X ! 553 ΜΛΓ

'

'

___________ Ι’ Μπο^αροΟ Ο ^ ^ Ι ιρ υ έ κ Γαλλική [ X I -/(^ Τ Τ Τ .Ι S Μ Α Γ ^2'Π ΜΠα "2η■ΤΘΜ ιοο 00 ΜΠ ΜΠ ΡαόνΤ ΡαόνXXv^V λ' trä Ε1 Πr ΜΛΓ 'η ΜΠα _> Υτπι 3η ΜΠ XX

G S

Σ α ίνν “6ΜΛΓ m

Ι03 l"J[J

£*3

P < l 16η ΜΛΓ

[X]

198 ΜΠ

36η ΜΠ • Σλούχτ

χχ

χχχχ I

Κ Ι

~Ί

269 ΜΛΓ

Ιη Γαλλική \ Στρατιά

Μπώφόρ

Κατάσταση στις 12 Νοεμβρίου 1944

χλμ.

Σημείωση: Οι γερμανικές οχυρωματικές γραμμές φαίνονται μόνο στα Βόσγια και στις προσβάσεις στη δίοδο της Σαβέρν ΣΣ: Σώμα Στρατού ΜΠ: Μεραρχία Πεζικού ΜΠα: Μεραρχία Πάντσερ

Σ τ ρ α τ ιώ τ ε ς τ η ς α μ ε ρ ικ α ν ικ ή ς 79ης Μ Π , μ ε εμ φ α ν ή τα σ η μ ά δ ια κ ό π ω σ η ς , π ερ ιμ έν ο υ ν τη μ ε τα φ ο ρ ά το υ τά γ μ α τ ό ς τ ο υ ς σ τα μ ε τό π ισ θ ε ν γ ια μια π ε ρ ίο δ ο α ν ά π α υ σ η ς , σ τ ις 25 Ο κ τω β ρ ίο υ 1944. Η σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν η μ ερ α ρ χ ία π ολεμ ούσ ε σ υ ν εχ ώ ς σ τ η Γ α λ λία α π ό τ ις 12 Ιο υ ν ίο υ ε κ ε ίν ο υ το υ χρόνου.

χ

ΜΛΓ: Μεραρχία Λαϊκών Γρ εναδιέρε ΤΘΜ: Τεθωρακισμένη Μεραρχία ΔΜ: Διοίκηση Μάχης

Την τρ ίτη εβ δ ο μ ά δ α το υ Ν οεμ β ρ ίο υ το υ 1944 η α μ ερ ικα νική 7η Σ τρ α τιά δ ιέσ π α σ ε τη ν αμ υ ντική γραμμή τω ν Γΐρμ ανώ ν σ το ν π οταμ ό Μ ε ρ τ, χά ρ η σ το ν θ α υ μ ά σ ιο υ π ερ κ ερ ω τικ ό ελ ιγ μ ό τη ς ν εο α φ ιχ θ είσ α ς 100 Μ ερ α ρ χ ία ς Π εζικο ύ .

νησία, α κό μ η και από τη Σ ενεγά λη . Οι α ξιω μ α τικο ί το υ ς ή τα ν Γάλλοι, όμω ς οι ά ν δ ρ ες α υ το ί ή τα ν τε λ ε ίω ς ασυ­ ν ή θ ισ το ι σ τις κ α κ ο υ χ ίες το υ βο ρειοευρ ω π α ϊκο ύ χ ειμ ώ ­ να και π ολεμ ού σ α ν μακριά από τη ν π α τρίδα το υ ς για ένα ζή τη μ α που ο υδ όλω ς το υ ς α φ ορ ού σ ε, σ τη ν καλύ­ τε ρ η περίπτω ση. Η π ροσ φ ορά κιν ή τρ ω ν σε α υ το ύ ς το υ ς κα τά τα άλλα ά γριους π ο λ εμ ισ τές, για να π ο λ εμ ή ­ σουν ε ν α ν τίο ν τω ν καλά οχυ ρω μ ένω ν Γερμανώ ν, αποτε λ ο ύ σ ε μ ερ ικ ές φ ο ρ ές μ εγά λη π ρόκλησ η για το υ ς Γάλλους επ ικεφ α λ ή ς τω ν απ οικιακώ ν σ τρα τευμάτω ν. Π άντω ς α ν τα π ο κ ρ ίθ η κα ν θα υμ ά σ ια σ την π ρόκλησ η, αν α να λο γισ το ύ μ ε τα α π ο τελ έσ μ α τα που πέτυχαν. Σ τις αρ­ χ έ ς Ν οεμβ ρ ίου ο Μ π αλκ υ π ο χρ εώ θ η κ ε να απ οσ ύρει

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 120

δρομία, αφ ού η 100 ΜΠ ή τα ν τε λ ε ίω ς άπ ειρη στη μάχη. Είναι σ α φ ές ό τι ο σ ω ματάρχης είχ ε απ όλυτη εμ π ισ το ­ σύνη σ το επ ίπ εδο εκπ α ίδ ευ σ ης που π α ρείχε ο Α μ ε ρ ι­ κα νικό ς Σ τρ α τό ς σ του ς κα ινο ύρ γιο υς σ χημα τισ μούς το υ πίσω σ τη ν πατρίδα. Σ το μ ετα ξύ η γ ερ μ α ν ική άμυνα α ντιμ ετώ π ιζε ήδη α ρ κ ετά π ρο βλήμ α τα , που δ υσ χέρ αιναν α κό μ η περισσό­ τε ρ ο τη ν απ οσ τολή τη ς . Αν και οι Γερμανοί είχαν πολλά τα κ τικ ά π λ ε ο ν ε κ τή μ α τα κατά τη ν υπεράσπιση τω ν Β ο­ σγίων, τα οποία εξα κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν να α ξιο π ο ιού ν σ το υ ς το μ ε ίς όπου σ υ γ κρ ο ύ ο ν τα ν μ ε το υ ς Γάλλους, οι δ ιο ι­ κ η τέ ς το υ ς α ντιμ ετώ π ιζα ν σ υγχρόνω ς ο ξύ τα τη έ λ λ ε ι­ ψη κα τά λ λη λο υ προσωπικού για τη ν επάνδρω ση τω ν μάχιμων μονάδων. Σ ε α υ τό το σ τάδιο το υ π ολέμ ου π ο λλές μ ο ν ά δ ες σ τελ εχ ώ ν ο ν τα ν με σ τρ α τιώ τες, α ε ρ ο ­ π όρ ους και ν α ύ τε ς μη εκ π α ιδ ευ μ έν ο υ ς για το π εζικό ή π ρόσ φ ατα ε π ισ τρ α τευ μ έν ο υ ς λόγω π ρόω ρης κλήσης τω ν κλάσεων. Επίσης π ο λ λ ές μ ο ν ά δ ες α ντιμ ετώ π ιζα ν ι­ δ ια ίτε ρ ε ς δ υ σ κο λίες επ ειδ ή π ερ ιελά μ β α να ν γ ερ μ α ν ι­ κή ς κα τα γω γή ς υπ η κό ου ς κα τεχ ό μ ενω ν χωρών ή και μη Γερμανούς, όπως σ τρ α τιώ τες από δ ιά φ ο ρ ες επ αρ­ χ ίες τη ς ΕΣΣΔ. Π αρόλο που απ είχε πολύ από τη μ ε τα ­ γ ε ν έ σ τε ρ η π ολ ιτο φ υ λ α κ ή παιδιών και γ ερ ό ν τω ν (Volkssturm) η οποία υπ ερασ π ίσ τηκε τε λ ικ ά τις π όλεις και τις κω μ οπ όλεις το υ Ράιχ, η σ ύνθ εσ η πολλώ ν γ ε ρ ­ μανικώ ν μονάδω ν ή τα ν κά θ ε άλλο παρά ιδεώ δης. Η κατάστασ η στη σ υμμαχική π λευρ ά τω ν Βοσγίων δ εν ή τα ν πολύ κα λύ τερ η . Οι π ερ ισ σ ό τερ ες α μ ερ ικ α ν ι­ κές μ ο ν ά δ ες π εζικού που σ τά λ θ η κα ν ε κ ε ί α π ο τελο ύ ν το κυρίω ς από σ τρ α τιώ τες άλλω ν ειδ ικο τή τω ν. Χιλιά­ δ ες πρώ ην χ ειρ ισ τές α ντια ερ οπ ο ρικώ ν, π ληρώ μα τα ε ­ δ ά φ ο υ ς μεσαίω ν βο μβαρδισ τικώ ν, τε χ ν ικ ο ί ασ υρμά­ τω ν και ά ν δ ρ ες από ά λ λ ες ε ιδ ικ ό τ η τε ς , σαφώ ς άσ χε­ τ ε ς με το π εζικό, επ ισ τρ α τεύ θ η κ α ν ως τυ φ εκ ιο φ ό ρ ο ι, π ο λ υ β ο λ η τές και χ ειρ ισ τές ό λμω ν σ τις μ ο ν ά δ ες που μ ά χο ντα ν στα Βόσγια. Α υ τό όμω ς είχ ε και τη θ ε τικ ή το υ π λευρά: πρώ ην μ έλη το υ Ειδικού Σ τρ α τιω τικο ύ Ε κπ α ιδευτικού Π ρο γρ ά μ μα το ς, πρόσωπα υψ ηλής νοη ­ μ οσ ύνη ς που γ ι1 α υ τό το ν λόγο είχα ν επ ιλ εγ εί αρχικά για εσ ω τε ρ ικ έ ς - μη μ ά χιμ ες ε ιδ ικ ό τ η τε ς , ε ν τά χ θ η κ α ν κατά χ ιλιά δ ες σ τις τ ά ξ ε ις τω ν α μ ερ ικα νικώ ν μονάδω ν π εζικού στα Βόσγια. Ο το μ έ α ς σ το ν οποίο υ π ε ρ τε ρ ο ύ ­ σαν σαφώ ς οι Α μ ερ ικα νο ί ή τα ν η εκπ α ίδευσ η το υ π ρο­ σωπικού το υ ς , για τη ν οποία δ ε ν φ ε ίδ ο ν τα ν ο ύ τε χ ρ ό ­ νου ο ύ τε εξόδω ν. Από μ ερ ικ ές απ όψ εις η κατάστασ η στις γ α λ λ ικ ές μ ο νά δ ες ή τα ν ακό μ η δ υ σ κο λό τερ η . Π ολλοί από το υ ς σ τρ α τιώ τες που π ολεμ ο ύ σ α ν σ το χ ιό ν ι και στη λάσπη ή τα ν απ οικιακά σ τρ α τεύ μ α τα από τη ν Αλγερία, τη ν Τυ-

τη ν 21η Μ ερα ρ χία Π ά ντα ερ για να σ υ γ κρ ο τή σ ει το ν Π ά ττο ν στη Λ ο ρ έν η και τη ν α ν τικ α τέσ τη σ ε με τη ν 708 Μ εραρχία Λαϊκώ ν Γρε­ ναδιέρω ν, η οποία δ ιέ θ ε τ ε έ ξ ι τά γ μ α τα και υ π ο λειπ ό τα ν α ρ κ ετά σε π ο ιό τη τα έ ν α ν τι τη ς π ρο κα τό χου τη ς , με προσωπικό ηλικία ς από 1 8 -4 5 ετών. Η 16η και η 716 Μ ερα ρ χία Λαϊκώ ν Γρ εναδιέρω ν προσπαθούσαν ακό μ η να θ ερ α π εύ σ ο υ ν τα τρ α ύ μ α τα που το υ ς π ρ ο κά λεσ ε η επ ιχείρησ η «Dogface» και είχαν ακόμη μ ειω μ ένη σ ύνθεσ η. Η 198 ΜΠ βρ ισ κότα ν σε κάπως κα λ ύ τερ η κατάστασ η, αλλά είχ ε υ π ο χρ εω θ εί σε ένα ν α κα τάπ αυσ το αγώνα ε ν α ν τίο ν τη ς α μ ερ ικ α ν ικ ή ς 36ης ΜΠ, ο οπ οίος τη ν είχ ε καταπ ονήσ ει. Ε κτό ς από το χαμηλό επ ίπ εδο επ άνδρω σης και εκπ α ίδ ευ σ ης τω ν γ ερ μ α νικώ ν μονάδω ν, ο Μ παλκ σ υ ν έβ α λ ε ά θ ελ ά το υ σ την α-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ·

No 120

ΑΝΤΙΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΑΑΕΙΑΝΤΕΡ ΠΑΤΣ

34

Ο Α λ ε ξ ά ν τ ε ρ Μ α κΚ ά ρ ελ «Σάντυ» Π α τς γ ε ν ν ή θ η κ ε στις 23 Ν ο εμ β ρ ίο υ 1889 σ το Φ ορτ Χ ο υ α τσ ο ύ κα τη ς Αριζόνα, ό ­ που υ π η ρ ετο ύ σ ε ο π α τέρ α ς το υ ως μ ό ν ιμ ο ς α ξιω μ α τικό ς. Α π οφ οίτη σ ε από το Ο υ έσ τ Π ό ιν τ το 1913 και κ α τα τά χ θ η κ ε ως α νθυ π ο λοχα γός σ το 13ο Σ ύ ντα γμ α Π εζικού. Αφού υπη­ ρ έτη σ ε στη μ εξικ α ν ικ ή μ εθ ό ρ ιο το 1916, δ ιο ίκη σ ε ένα τά γ μ α π ο λυ β ο λη τώ ν στη Γαλλία κα τά το ν Α 1 Π αγκόσ μιο Π όλεμ ο, σ το τέ λ ο ς το υ οποίου ή τα ν ήδη α ντισ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς. Κ ατά τ ο ν Μ εσ ο π ό λεμ ο α π ασ χολήθηκε επί 12 χρ ό νια ως κ α θ η γ η ­ τή ς Σ τρ α τιω τικ ή ς Ε π ισ τήμης και Τακτικώ ν και α ρ γ ό τερ α φ ο ί­ τη σ ε σ την Α κα δημία Δ ιοίκησ ης και Γε­ νικού Ε π ιτελείο υ σ το Φ ορτ Λ έβ εν γ ο υ ο ρ θ το υ Κάνσας και σ την Α κα δ η μία Π ολέμ ου το υ Σ τρ α το ύ . Οι σ π ουδές α υ τέ ς α ύξησ α ν τις π ρ ο ο π τικές το υ για μια λαμπ ρή σ τα δ ιο δρ ομ ία στα α νώ τα­ τα κλιμά κια το υ Σ τρ α το ύ τω ν ΗΠΑ. Τον Δ ε κ έμ β ρ ιο το υ 1940 ο Π α τς έγ ιν ε τα ξία ρ χ ο ς και α ν έλ α β ε κα θ ή κ ο ­ ν τα επ ικεφ α λ ή ς κ έ ν τρ ο υ εκπ α ίδ ευ σ ης στο Φ ορτ Μ πραγκ. Η ευκα ιρ ία για δ ρά ­ ση ή λ θ ε το ν Μ ά ρ τιο το υ 1942, ό τα ν π ρο ήχθη σε υ π ο σ τρά τη γο και σ τά λ θ η ­ κε σ το μέτω π ο το υ Ε ιρηνικού για να οργανώ σ ει και να δ ιο ική σ ει τη ν π ερ ί­ φ η μ η Μ εραρχία «Americal». Ο τα ν οι Π εζο ν α ύ τες κέρδ ισ α ν τη σ κληρή μάχη το υ Γκου α ντα λκα νά λ, ο Π ατς α ν έλ α β ε σ τρ α τιω τικ ό ς δ ιο ικ η τή ς το υ νησ ιού, το ν Δ ε κ έμ β ρ ιο το υ 1942. Λίγο καιρό α ρ γ ό τερ α υ π ο χρ εώ θ η κ ε να επ ισ τρ έ­ φ ε ι σ τις ΗΠΑ για λό γ ο υ ς υγείας. Ε κεί α ν έλ α β ε κ α θ ή κ ο ν τα δ ιο ικη τή το υ IV Σ ώ μα τος σ το Φ ορ τ Λ ιού ις τη ς Ο υ ά σ ινγκτον και α ρ γ ό τερ α το υ Κ έν τρ ο υ Ε κπ αίδευσ ης Ερήμου. Ε π ειτα από τη ν προαγω γή το υ σε α ν τισ τρ ά τη γ ο , το ν Α ύ­ γο υ σ το το υ 1944, ο Π ατς α ν έλ α β ε τα ηνία τη ς 7ης Σ τρ α τιά ς, μ ε τη ν οποία θ α γ ιν ό τα ν διάσ ημος. Ο δ ή γη σ ε μ ε σ τιβαρό χ έ ­ ρι τη σ τρα τιά κα τά τη ν επ ιχείρησ η «Dragoon». Α π οβιβάσ τη­ κε σ τη ν ό τια Γαλλία και έπ ειτα κ ιν ή θ η κ ε κατά μ ή κο ς τ η ς κο ι­ λά δα ς το υ Ροδανού π οτα μ ού κα τα δ ιώ κο ντα ς τη γ ερ μ α ν ική 19η Σ τρ α τιά μ έχ ρ ι τα Βόσγια όρη. Μ ε τη ν επ ιτυχία το υ κατά τη μάχη τω ν Βοσγίων κέρ δ ισ ε τη ν εκτίμ η σ η το υ Α ϊζενχάουερ. Κάτι ανάλογο σ υνέβη λίγο υς μ ή ν ες α ρ γό τερ α , μ ε τη διά­ βαση το υ Ρήνου. Μ ετά τη ν ή ττα τη ς Γερμανίας ο Π α τς α ν έ­ λ α β ε νέα κ α θ ή κ ο ν τα ως δ ιο ικ η τή ς τη ς 4 ης Σ τρ α τιά ς, που επ ρ ό κ ειτο να εισ β ά λ ει στα μ η τρ ο π ο λ ιτικά ιαπωνικά νησ ιά - η επ ιχείρησ η α υ τή έ μ ε ιν ε στα χα ρ τιά λόγω τη ς π αράδοσ ης τη ς Ιαπωνίας. Ο Π α τς απεβίω σε από π νευ μ ο νία δύο η μ έ ρ ε ς πριν από τα γ εν έθ λ ιά το υ , το ν Ν οέμβ ρ ιο το υ 1945. Το 1954 π ροή­ χ θ η σε σ τρα τηγό.

π οδυνάμω ση τ η ς άμυνας, επ ιλ έγ ο ν τα ς μια δ ιο ικη τικ ή οργάνωση που π ερ ιέπ λ εκ ε τη ν κατάστασ η α ν τί να τη ν α π λο υσ τεύει. Ο τ ο ­ μ έα ς ε υ θ ύ ν η ς το υ LXXXIX Σ ώ ματος, το οποίο κά λυ π τε το αρι­ σ τερ ό ά κρο τη ς 1ης Σ τρ α τιά ς, ε κ τε ιν ό τα ν λίγα χ ιλ ιό μ ε τρ α νοτίω ς τη ς Σ α βέρν, όπου ά ρ χιζε ο α ντίσ το ιχ ο ς το μ έ α ς το υ Σ ώ μα τος τη ς 19ης Σ τρ α τιά ς. Η μ ο ρ φ ο λο γία το υ εδ ά φ ο υ ς όμω ς δ ε ν ευ νο ο ύ σ ε α υ τή τη ν κα τα νομ ή. Τα βο υνά που α κο λο υ θ ο ύ σ α ν τη γ εν ικ ή κα­ τεύ θ υ ν σ η Νανσύ —Λ ινεβ ίλ —Μ π α ντονβιλέρ , έ σ τρ εφ α ν β ο ρ ειο α ­ ν α το λικά α ρ κ ε τά πριν από τη Σ α βέρ ν, με α π ο τέλεσ μ α τό σ ο το α­ ρ ισ τερ ό ά κρο τη ς 1ης Σ τρ α τιά ς (553 Μ ερα ρ χία Λαϊκώ ν Γρ ενα δ ιέ­ ρων), όσο και το δ ε ξιό άκρο τη ς 19ης Σ τρ α τιά ς (708 Μ ερα ρχία Λαϊκώ ν Γρεναδιέρω ν) να β ρ ίσ κο ντα ι σε ομαλό έ δ α φ ο ς και να κιν­ δ υ ν εύ ο υ ν άμεσ α με διαχωρισμό. Α υτό θ α μπ ορούσ ε να έχ ε ι απο­ φ ε υ χ θ ε ί αν ο Μ παλκ το π ο θ ε το ύ σ ε τα όρια ε υ θ ύ ν η ς τω ν δύο σ τρα τιώ ν το υ πάνω σ την κο ρ υ φ ο γρ α μ μή , α φ ή ν ο ν τα ς στη 19η Σ τρ α τιά το κα θ ή κο ν κάλυψ ης τη ς Σ α βέρν, ή έ θ ε τ ε τη ν 708 Μ ε ­ ραρχία Λαϊκώ ν Γρ εναδιέρω ν υπό το LXXXIX Σώμα, ώ σ τε να είναι ε υ κ ο λ ό τε ρ ο ς ο σ υ ντο νισ μ ό ς τη ς άμυνας. Π α ρ έλειψ ε όμω ς να το π ρ ά ξει κι έτσ ι το 90% τω ν π εδινώ ν π ροσβάσεω ν τη ς Σ α β έρ ν κα­ λ υ π τό τα ν από τμ ή μ α τα το υ LXXXIX Σ ώ ματος, το οποίο λά μβ α νε δ ια τα γ ές από το ν φ ο ν Κ νόμ π ελσ ντο ρφ , ενώ το υπόλοιπο 10% από τμ ή μ α τα το υ LXIV Σ ώ μα τος, που υπ αγόταν σ το ν Βίζε. Κατά σ υνέπ εια ο π ο ια δ ή π ο τε διαφ ω νία μ ετα ξύ τω ν σ τρα τιώ ν έπ ρ επ ε να δ ιε υ θ ε τ η θ ε ί από το ν ίδιο το ν Μ παλκ, κά τι ε ξω φ ρ εν ικ ό για το ν χειρισ μό μιας ρ ευ σ τή ς μάχης σε ε κ είν η τη ν κρίσιμη διάβαση!

01 ΓΕΡΜΑΝΟΙ ΕΚΑΙΟΚΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΤΠ ΒΟΣΓΙΑ Χάρη σ τις ενισ χύσ εις που είχαν λ ά β ει οι Α μ ε ­ ρ ικανοί υπ ερείχα ν α ρ ιθ μ η τικ ά έ ν α ν τι τω ν αντιπ ά­ λω ν το υ ς σε αναλογία 2,9 π ρος 1, όμω ς ο ομιχλώ ­ δ η ς καιρός δ εν επ έ τρ ε π ε τη ν επ έμβα σ η τη ς Α ε ­ ροπ ορίας και το υ ς αφ α ιρ ούσ ε ένα από τα μ εγα λύ ­ τε ρ α π λ ε ο ν ε κ τή μ α τά το υ ς . Σ τις 12 Ν ο εμ β ρ ίο υ η 100 ΜΠ ε κ τό ξε υ σ ε τη ν επ ίθεσ ή τη ς από το π ρ ο γε­ φ ύρω μα επί το υ Μ ε ρ τ σ την πόλη Μ πακαρά και έ ­ π ειτα από δύο η μ έ ρ ε ς σ φοδρώ ν μαχών π έτυ χ ε να διασπάσει τις γ ερ μ α ν ικ έ ς θ έ σ ε ις π ρος το Ραόν λ ’ Ετάπ. Η βροχή, η λάσπη, το χιόνι και τα π υκνά δά­ ση δ ημ ιο υρ γού σ α ν για το υ ς Α μ ερ ικ α ν ο ύ ς σ τρα ­ τ ιώ τε ς εξίσ ο υ σ οβαρά εμπ όδια με τη ν ισχυρή α­ ντίσ τασ η τη ς 708 Μ ερα ρ χία ς Λαϊκώ ν Γρεναδιέρω ν, αλλά η 100 ΜΠ κ α τέλ α β ε το Ραόν λ ’ Ετάπ σ τις 18 το υ μήνα, δ ίν ο ντα ς σ το VI Σώμα τα “κλειδιά " τη ς εισ όδου τω ν Βοσγίων. Την ίδια η μ έρ α η 3η ΜΠ π ροώ θησ ε α ρ κ ε τέ ς δ ιμ ο ιρ ίες τη ς α­ ν α το λικά και π έτυ χ ε να εγκ α τα σ τή σ ει δύο π εζο γ έ φ υ ρ ες πάνω σ τον π ο τα μ ό Μ ερ τ, μέσω τω ν οποίω ν διαπεραίω σε π έ ν τε τά γ μ α ­ τα μ έχ ρ ι τα ξη μ ερ ώ μ α τα . Οι Γερμανοί, α π ο ρ ρ ο φ η μ ένο ι καθώ ς ή ­ τα ν με τη ν κά θ ο δ ο τη ς 100 ΜΠ από το ν βορρά, αιφνιδιάσ τηκαν. Η μ εγ α λ ύ τερ η χ ρ ο ν ο τρ ιβ ή κα τά τ η ν π ροέλασ η τη ς 3ης ΜΠ π ρ ο ερ ­ χ ό τα ν από τις ν ά ρ κ ες και το ν άσ χημο καιρό. Ο Μ ε ρ τ π λημμύρισ ε σ τις 21 Ν οεμ β ρ ίο υ και π α ρέσ υ ρε α ρ κ ε τέ ς από τις π ρ ό χ ειρ ες γ έ ­ φ υ ρ ες που είχ ε σ τήσ ει το α μ ερ ικ α ν ικ ό Μ ηχανικό, αλλά η 3η και η 100 ΜΠ σ υνέχισ αν να σ ημειώ νουν π ρόοδο α π ένα ντι σε μια γ ε ρ ­ μανική ά μυνα η οποία έμ ο ια ζε να έ χ ε ι π ερ ιέ λ θ ε ι σε πλήρη σύγ­ χυση. Π ριν υποχω ρήσει από το Σαίν Ν τιέ η 716 Μ ερα ρ χία Λαϊκώ ν Γρ εναδιέρω ν κ α τέσ τρ εψ ε α υ τή τη ν όμο ρφ η πόλη τω ν 23.000 κα­ τοίκω ν. Η ε ν έ ρ γ ε ιά τη ς α π ο δ είχ θ η κ ε άσκοπη, α φ ού οι Α μερ ικα νοί π α ρέκα μψ α ν τη σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν η π ερ ιο χή και δ εν τη χρησ ιμοπ οίη­ σαν ως κα τάλυμα. Α να γνω ρ ίζοντα ς τη μ εγά λη έκτα σ η τη ς επ ιτυ χία ς που είχε σ ημειώ σ ει η επ ίθεσ η, ο Μ π ρούκς δ ιέ τ α ξ ε τις τρ ε ις μ ερ α ρ χ ίες το υ , λίγο πριν από τα μ εσ ά ν υ κτα τη ς 21ης Ν οεμβ ρ ίου , να συ­ γ κ ρ ο τή σ ο υ ν αποσπάσματα κα τα δ ίω ξη ς το υ ε χ θ ρ ο ύ και ε κ μ ε τά λ -

Η 7η Σ τ ρ α τ ιά δ ιέ ρ χ ε τ α ι τ ο ν Ρ ήνο μ ε τά τ ις μ ά χ ες σ τα Β ό σ γ ια ό ρ η .

Ο α ν τ ισ τ ρ ά τ η γ ο ς Χ έρ μ α ν Μ π α λ κ (γ ιο ς σ τ ρ α τ η γ ο ύ ) α ν έ λ α β ε τ η δ ιο ίκ η σ η τ η ς Ο μ ά δ α ς Σ τρ α τιώ ν «G» το ν Σ ε π τέ μ β ρ ιο το υ 1944. Π α ρ ά τ ις α δ ια μ φ ισ β ή τη τε ς ικ α ν ό τ η τ έ ς τ ο υ σ το ν π ό λ εμ ο ελ ιγμ ώ ν, τ ις ο π ο ίες ε ίχ ε ε π ιδ ε ίξ ε ι σ το Α ν α το λ ικ ό Μ έτω π ο , δ ιέ π ρ α ξ ε ο υ σ ιώ δ η σ φ ά λ μ α τα κ α τ ά τη ν υ π ερ ά σ π ισ η τω ν Β οσ γίω ν. Η κ α τ ά σ τ α σ η ε π ιδ ε ιν ώ θ η κ ε γ ια τ ο υ ς Γ ερ μ α ν ο ύ ς απ ό τη ν κ α κ ή π ο ιό τ η τ α τω ν σ τρ α τε υ μ ά τω ν κ α ι τ ο υ ς κ α κ ο ύ ς χ ε ιρ ισ μ ο ύ ς τω ν υ φ ισ τά μ εν ω ν αξιω μ ατικώ ν.

σ ή λ θ ε σ τη ν πόλη το μ εσ η μ έρ ι τη ς 23ης Ν ο εμ β ρ ίο υ κα ι έα π ευ σ ε αμέσ ω ς προς τη γ έφ υ ρ α το υ Κελ, έτο ιμ ο να σ υ ν ε χ ή » τ η ν π ρ ο έ­ λασή το υ στη δ εξιά ό χθ η το υ Ρήνου. Δ υσ τυχώ ς γ ια τ ο υ ς (ά λ λ ο υ ς α ρ μ α τισ τές, η γ έφ υ ρ α α υ τή α ν α τιν ά χ θ η κ ε μπ ρ οσ τά σ τα μ ά τια το υ ς και η διάβαση το υ Ρήνου έπ ρ επ ε να α ν α β λ η θ ε ί γ η α ρ κ ε τ έ ς εβ δ ο μ ά δ ε ς . Π άντω ς είχα ν κα τα λά β ει τ ο Σ τρ α σ β ού ρ γο , π άλη τ ε ­ ράσ τιας π ο λιτισ τική ς και π ο λ ιτική ς α ξία ς για touc Γ ά λ λ ο ς και το υ ς Γερμανούς. Εξίσου σ ημα ντική, αν όχι μ εγ α λ ύ τερ η επ ιτυ χ ία α η μεΪΜ οα ν και οι Γάλλοι σ τον νότο . Σ τις 13 Ν ο εμ β ρ ίο υ τ ο χ ιό ν ι έ π ε ψ τε π υκνό σ τις θ έ σ ε ις τη ς 338 Μ ερ α ρ χ ία ς Λαϊκώ ν Γ ρ εν α δ ιέρ ο ν , η οπ οία κρ α το ύ σ ε ένα μέτω π ο εύ ρ ο υ ς 30 km, μ ε τα ξ ύ τω ν ε λ β ε τικ ώ ν σ υ­ νόρω ν και τη ς ο δο ύ Μ π ελφ όρ - Μπεζανσόν. Ο ι Γερμανοί δ ε ν περ ίμ εν α ν μια επ ίθεσ η σε α υ τό ν το ν φ υσ ικά ο χ υ ρ ό τ ο μ έ α κα ι ο μ έ ­ ραρχος, υ π ο σ τρ ά τη γος Οσμαν, επ ιθ εω ρ ο ύ σ ε τα π ρ ο κεχω ρ ημ ένα φ υ λά κιά το υ . Η έ φ ο δ ο ς τω ν Μ αροκινώ ν τυ φ εια ο φ ό ρ ω ν τ η ς γ α λ ­ λ ικ ή ς 9ης Α π οικιακής Μ ερα ρ χία ς το ν 6 ρΓ-;ε σε : .α δάσος όπου το ν α ιφ νιδία σ ε και το ν σκότω σε. Α κ έφ α λ η π λ έο ν η 338 Μ ε ­ ραρχία Λαϊκώ ν Γρ εναδιέρω ν π ο λ έ ^ -α ε I __c τα π λευρ ά τω ν θ έσ εώ ν τη ς π α ραβιάσ τηκα. Ο Χ ' · : : ΐ . : · με έμφ ασ η π α λα ιό τερ α ό τι η πύλη τη ς Β ο υ ρ γο υ ν δ ία ς θ α υπ οσ τη­ ριζόταν, ω στόσο οι ενισ χύσ εις έφ θ α σ α . αρνά · α .α σώ­ σ ουν το Μ π ελφ όρ. Η πόλη - κλ ειδ ί έπ εσ ε σ τα χ έρ ια τω ν Γάλλων σ τις 20 Ν οεμβ ρ ίου και αμέσ ω ς μ ετά ή λ θ ε η σ ε ^ α τη ς ’.’ Λ ούζ. Ο. Γερμανοί α να γκά σ τη κα ν να αποχω ρήσουν από τ η ν ό τια διάβασ η τω ν Βοσγίων και οι Γάλλοι έφ θ α σ α ν στο'. Ρήνο Β ό ρ εια τη ς Μ ιλούζ οι Γάλλοι α ντιμετώ π ισ α ν σ κλη ρ ή α ν τίσ τα ­ ση σ τη ν π εριοχή το υ Κολμάρ, όπου οι Γ ε ρ _ α .:. · α τό ί-τω σ α . εττ α ρ κ ε τό δ ιά σ τημα να κρ α τή σ ο υ ν ένα ν θ ύ λ α κα μέσ α στο γ α λ λικό έ ­ δ α φ ο ς. Α να φ έρ ει χ α ρ α κτη ρ ισ τικά η επίσ ημη ισ τορ ία τ η ς 198 ΜΠ: «Το 490, Τάγμα Γρ ενα διέρ ω ν υπό το ν τα γ μ α τά ρ χ η Γκροσ γιόχα ν (π ρ ο ερ χ ό μ ενο από το 308 Σ ύ ντα γμ α Γρενα δ ιέρ ω ν) υπ ή χθ η σ τη μεραρχία. Επιπλέον π ρ ο σ τέθ η κ ε σε α υ τή ν μ η ε π λ α ρ χ ία κα τα σ τρ ο φ έω ν αρ μά τω ν Jagdpanther τω ν SS... Τ η ν α υ γή τ η ς 21ης Νο­ εμ β ρ ίο υ μια επ ίθεσ η από το 490 Τάγμα Γρ ενα δ ιέρ ω ν απ ώ θησ ε το ν εχ θ ρ ό από τη ν κω μόπολη Σουάρς». Μ ε το ν τρόπ ο α υ τό η επ ίθεσ η τ η ς σ υ μ μ α χ ική ς 6 ης Ο μάδας Σ τρ α τιώ ν είχ ε σ υ ντρ ίψ ει έ ξ ι από τις ο κτώ μ ερ α ρ χ ίες τ η ς γ ερ μ α ν ι­ κή ς 19ης Σ τρ α τιά ς και είχ ε φ έ ρ ε ι τα α μ ερ ικ α ν ικ ά και τα γα λλικά σ τρ α τεύ μ α τα σ τις ό χ θ ε ς το υ Ανω Ρήνου. Π α ρόμοια π ρ ό οδ ος ση­ μ ειώ θ η κ ε και β ο ρ ειό τερ α . Σ τις 20 Ν ο εμ β ρ ίο υ η 3η Σ τρ α τιά το υ Π ά ττο ν π ερ ικύκλω σ ε το Μ ε τς , το κ α τέλ α β ε και π ροχώ ρησε π ρος τα γ ερ μ α ν ικά σύνορα. Σ τις 2 Δ ε κ εμ β ρ ίο υ δ ιέβ η το ν π ο τα μ ό Σάαρ και εισ ή λ θ ε για πρώ τη φ ορά σ το γ ερ μ α ν ικ ό έδ α φ ο ς , όπου β ρ έ ­ θ η κ ε α ντιμ έτω π η με τη γραμμή «Siegfried-. Ε κεί α ν α γκά σ τη κε να σ τα μ α τήσ ει, αλλά δ εν σ υνέβη το ίδιο με τη ν 7η Σ τρ α τιά που ε ­ ν ερ γο ύ σ ε σ το δ ε ξιό τη ς.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 120

λευ σ η ς τη ς επ ιτυ χία ς σε β ά θ ο ς, όπως υ π α γόρ ευ ε ά λλω σ τε και το Ε γχειρίδιο Ε κσ τρ α τεία ς 100-5 το υ Α μ ερ ικ α ν ικ ο ύ Σ τρ α το ύ . Απο­ στολή αυ τώ ν τω ν τμ η μ ά τω ν θ α ή τα ν να π ρ ο ω θ η θ ο ύ ν τα χ ύ τα τα προς τις ο ρ ε ιν έ ς διαβάσ εις τω ν Βοσγίων π ροσ π ερνώ ντας π ιθα­ ν ές ε σ τίε ς αντίσ τασ ης, ώ σ τε να κό ψ ο υ ν τις ο δ ο ύ ς υποχώ ρησης τω ν γ ερ μ α νικώ ν μ εραρχιώ ν που είχαν π λη γεί θανάσ ιμα. Ετσι η 3η ΜΠ σ χημά τισ ε τη Δύναμη Ε π ιχειρήσ εω ν « Α νεμοσ τρόβιλος», τη ν οποία επ ιφ ό ρ τισ ε με τη ν απ οσ τολή να φ θ ά σ ει γρή γορ α σ τη ν αλσ ατική π εδιάδα μέσω τη ς σ τενω πού Σαάλ - Σ ιρ μ έκ - Μ ούτσ ιγκ. Μ ε το ν τρ όπ ο α υ τό θ α έ κ ο β ε το ν ένα ν από το υ ς δ ύο π ιθανούς δ ρ ό μ ο υ ς υποχώ ρησης τη ς 708 Μ ερα ρ χία ς Λαϊκώ ν Γρεναδιέρων. Τον άλλο θ α έ κ ο β ε η 100 ΜΠ, η οποία σ χημά τισ ε τη Δ ύναμη Επι­ χ ειρ ήσ εω ν «Φ ούκς» και τη ν έ σ τε ιλ ε από το Ραόν λ ’ Ετάπ σ το Σενόν και από ε κ ε ί σ το Σαίν Μ π λ ε ζλ α Ρος. Η 103 ΜΠ από τη ν π λευ ­ ρά τη ς σ υ γ κρ ό τη σ ε τη Δύναμη Επ ιχειρήσεω ν «Χέινς» με μονα δι­ κή απ οσ τολή να κ α τα λ ά β ει εγκα ίρ ω ς το π έρασμα Σ τά ιγ κ ε και να α π οκόψ ει τη ν 716 Μ ερα ρ χία Λαϊκώ ν Γρεναδιέρων. Δ υστυχώ ς για το υ ς Α μ ερ ικ α ν ο ύ ς, η π ροέλασ η τω ν παραπάνω αποσπασμάτων κα τα δ ίω ξη ς επ ιβ ρ α δ ύ ν θ η κ ε σ ημ α ντικά από ο δ ο ­ φ ρ ά γμα τα , κ ρ α τή ρ ες , ν ά ρ κ ες και άλλα εμπ όδια που χρησ ιμοπ οίη­ σαν έ ν τε χ ν α οι Γερμανοί κι έτσ ι ο κύ ρ ιο ς ό γ κ ο ς τω ν μεραρχιώ ν τη ς 19ης Σ τρ α τιά ς κα τόρ θω σ ε να δ ια φ ύγει. Π άντω ς η 708 και η 716 Μ ερα ρ χία Λαϊκώ ν Γρενα διέρ ω ν είχα ν υπ ο σ τεί μ εγ ά λ ες απώ­ λ ε ιε ς και είχαν πάψ ει να θ εω ρ ο ύ ν τα ι απ ολύτω ς α ξιό μ α χ ες. Σ τις 24 Ν ο εμ β ρ ίο υ η 3η και η 100 ΜΠ άρχισαν ένα ν αγώνα κατά μήκο ς τη ς κοιλά δας το υ π οτα μ ού Μ π ρούς, που ο δ η γο ύ σ ε σ το Σ τρ α ­ σ βούργο. Δύο η μ έ ρ ε ς α ρ γ ό τερ α σ υ ν α ν τή θ η κα ν μ ε π ερ ιπ όλους τη ς 45ης ΜΠ, από τις ο π ο ίες π λ η ρ ο φ ο ρ ή θ η κα ν πως η π ρ ω τεύ ο υ ­ σα τη ς Α λσ α τία ς είχ ε α π ελ ευ θ ε ρ ω θ εί από τη γα λλική 2η ΤΘΜ. Ο ε λ ιγ μ ό ς που ο δ ή γη σ ε το XV Σώμα σε α υ τή τη ν ε ξα ιρ ε τικ ή ε ­ πιτυχία ή τα ν ε υ φ υ ή ς και άρισ τα ε κ τε λ ε σ μ έ ν ο ς . Η 44η ΜΠ ε π ιτέ ­ θ η κ ε σ τις 13 Ν οεμ β ρ ίο υ π ρος τη δ ίο δο τη ς Σ α β έρ ν ε κ α τέ ρ ω θ εν το υ δ ρ ό μ ο υ που ο δ η γο ύσ ε σ το Σ τρ α σ βούργο, μέσω το υ Αβρικούρ, το υ Σαρμπ ούρ και το υ Φαλσμπούρ, ενώ η 79η ΜΠ, αφ ού κτύπ ησ ε σε σ τενό μέτω π ο εύ ρ ο υ ς π έ ν τε χ ιλιο μ έτρ ω ν , ε λ ίχ θ η κ ε από το ν δ ε υ τε ρ ε ύ ο ν τα δ ρ ό μ ο το υ Ν ταμπ ό και το ν α υχένα το υ Βολφσμπέρ. Χω ρισ μένη σε τέσ σ ερ α τα κ τικ ά σ υ γ κρ ο τή μ α τα , η γα λλική 2η ΤΘΜ υπ οσ τήριζε α υ τέ ς τις δύο π ρο σ π ά θειες α κο λ ο υ ­ θ ώ ν τα ς σε μικρή απόσταση. Σ τις 19 Ν οεμβ ρ ίου η διάσπαση επ ιτε ύ χ θ η κ ε . Οι Α μερ ικα νοί δ εν μπόρεσαν να εκπ ο ρ θ ή σ ο υ ν το Φαλσμπούρ, σ το οποίο οι Γερ­ μανοί α μ ύ ν θ η κ α ν σ θενα ρά, κα τέλ α β α ν ω στόσο το Μ π λαμόν και το Σιρεϊ, α ν ο ίγ ο ν τα ς έτσ ι ένα ρ ήγμα για τα γα λλικά άρματα , τα ο ­ ποία π έρασαν από το ν α υ χένα το υ Βολφ σμπέρ, π α ρέκα μψ α ν το Φ αλσμπούρ και κα τηφ όρ ισ α ν π ρος τη Σαβέρν. Τα τέσ σ ερ α τα κ τι­ κά σ υ γ κρ ο τή μ α τα το υ Λ εκ λ έρ (2η ΤΘΜ ) σ υνέκλινα ν υπό ραγδαία βροχή π ρος το Σ τρ α σ βούργο. Τα τρ ία από α υ τά α π έτυ χα ν να διασπάσουν τη ν άμυνα στα δ υ τικ ά τη ς μ εγ ά λ η ς π όλης. Το τ έ τ α ρ τ ο ό ­ μως, που δ ιέγρ α ψ ε ένα ν μ εγά λο κύ κλο γύρω από το Μ πριμάτ, ει-

35

\

ΓΕΡΜΑΝΙΑ

Γ

VJ

,σμπουρ • Σαβέρν Στρασβούργι 553 ΜΛΓ •Μούτσιγκ ' Σιρμέκ Σαιν Μπλέζ λα Ρος Στάιγκε

3nMnC><3 103 ΜΠ C R 3

No 120 · ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΠΡΟΣ ΤΗ ΓΡΑΜΜΗ ((SIEGFRIED))

Ο ισ τορ ικός Ρ Κ α ρ τιέ σ ημειώ νει: «Μ ε μία τε λ ε ίω ς α­ π ρο σ δ όκητη ε ξέ λ ιξη , οι λ α μ π ρ ό τε ρ ε ς επ ιτυ χ ίες τη ς φ θ ι­ . ιII ΛΑ νοπ ω ρινής εκ σ τρ α τεία ς π ρ α γμ α το π ο ιή θ η κα ν από τις ^ Μ Π ^ Ι σ τρ α τιές τη ς δ εξιά ς π τέρ υ γ α ς- το υ Π ά ττο ν, το υ Π ατς και το υ ν τ ε Λ ατρ. Δ υστυχώ ς δ ε ν ο δ η γο ύ ν προς καμιά Σλούχτ σ τρ α τη γ ική κα τεύ θ υ ν σ η . Επιπλέον σ υ ν τελ ο ύ ν να φθά198 ΜΠ σει σε υ π ερ β ο λικό σ ημείο η αισ ιοδοξία τω ν επ ιτελείω ν» . Ε π ειτα από τη ν ο ρ μ η τικ ή επ ιχείρησ η α π ελευ θ έρ ω σ η ς το υ Μ π ελφόρ, τη ς Μ ιλούζ και το υ Σ τρ α σ βού ργο υ, το Ιη Γαλλικ SHAEF δ ε ν μπ όρεσ ε να σ υλλά βει το μ έ γ ε θ ο ς τω ν ευ κ α ι­ Στρατιά ριών που παρουσιάζονταν. Σε α υ τό σ υ ν έβ α λ ε ίσως και ο Αμερικανικές / γαλλικές σ τρ α τη γ ό ς Ν τέβ ερ ς , ο οπ οίος σ υμπ έρανε με μ ά λλο ν υ­ μονάδες Αμερικανικές επιθέσεις π ερ β ο λική αισ ιοδοξία ό τι η γ ερ μ α ν ική 19η Σ τρ α τιά έπα□ Γερμανικές μονάδες ψε να υπάρχει ως α ξιό μα χη δύναμη και συνεπώ ς η 1η Μπελφόρ* Γαλλική Σ τρ α τιά α ρ κο ύσ ε από μόνη τη ς για τη ν εκ κ α θ ά ­ ριση τη ς Α λσατία ς από τις ενα π ομ είνα σ ες ε σ τίε ς α ν τί­ Κατάσταση στις 21 Νοεμβρίου 1944 σ τασης. χλμ. Ο Α ϊζεν χ ά ο υ ερ α ν τί να ε κ μ ε τ α λ λ ε υ θ ε ί π ρος τα ανα­ n - n n r u - L n Σημείωση: Οι γερμανικές το λ ικ ά το ρήγμα που είχ ε δ η μ ιο υ ρ γ ή σ ει σ την εχθ ρ ικ ή οχυρωματικές γραμμές φαίνονται μόνο στα Βόσγια και στις προσβάσεις στη δ ιά τα ξη στα Βόσγια και να π εράσ ει αμέσ ω ς το ν Ρήνο, α­ δίοδο της Σαβέρν Μπλαμόν ποφάσισε να κ α τε υ θ ύ ν ε ι τη ν 7η Σ τρ α τιά προς το δ εξιό π λευ ρ ό το υ Π ά ττο ν, ώ σ τε να σ υ νερ γα σ τεί μαζί το υ για ΣΣ: Σώμα Στρατού ΜΛΓ: Μεραρχία Λαϊκών Γρεναδιέρων τ η ν εισ βολή στο Π α λα τινά το. Ο Ν τέβ ερ ς δ ια μ α ρ τυ ρ ή θ η ΜΠ: Μεραρχία Πεζικού ΤΘΜ: Τεθωρακισμένη Μεραρχία ΜΠα: Μεραρχία Πάντσερ ΔΜ: Διοίκηση Μάχης κε έ ν το ν α γΓ α υ τή τη ν α κα τα νό η τη αλλα γή κ α τε ύ θ υ ν ­ σης και υ π ο σ τή ρ ιξε πως η διάβαση το υ Ρήνου ή τα ν ε κ ε ί­ νη τη σ τιγμή εύ κο λ η , αφ ού η 19η Σ τρ α τιά είχ ε π ληγεί Μ ε τ ά τ η ν ε π ιτυ χ ή δ ιά β α σ η το υ π ο τα μ ο ύ Μ ε ρ τ , τα δ ύ ο Σ ώ μ α τα τ η ς σ οβαρά. Ομως το SHAEF ή τα ν α ν έν δ ο το . Η 7η Σ τρ α τιά α μ ε ρ ικ α ν ικ ή ς 7ης Σ τ ρ α τ ιά ς δ ιέσ π α σ α ν δ ια δ ο χ ικ ά τ ρ ε ις α μ υ ν τ ικ έ ς τ ο π ο θ ε σ ίε ς τω ν Γερ μ ανώ ν, π ρ ο κ ά λ ε σ α ν σ ο β α ρ έ ς α π ώ λ ε ιε ς σ ε έ ξ ι μ ε ρ α ρ χ ίε ς κ α ι κ α τ έ λ α β α ν θ α κτυπ ού σ ε π ρος βο ρρ ά και η γα λλική 1η Σ τρ α τιά θα εκ κ α θ ά ρ ιζε το ν θ ύ λ α κ α το υ Κολμάρ. Οι Γ ϊρ μ α νο ί δ ιο ικη ­ τ η δ ίο δ ο τ η ς Σ α β έ ρ ν , α π ό ό π ο υ μ π ο ρ ο ύ σ α ν να π ρ ο ε λ ά σ ο υ ν π ρ ο ς τ ο Σ ά α ρ . τ έ ς είχαν ένα ν δικό το υ ς όρο για να χ α ρ α κτη ρ ίζο υ ν πα­ Οι Γερμανοί προχώ ρησαν επίσης σε δ ιο ικ η τικ ές α ν α κα τα τά ­ ρ ό μ ο ιες ε ν έ ρ γ ε ιε ς , κατά τις ο π ο ίες ένα ς σ τρ α τη γ ό ς π ρο τιμά ένα ξε ις . Επ ειτα από τη ν παρ1ολίγο ε ξο λ ό θ ρ ευ σ η το υ LXXXIX Σώ μα­ α σ φ α λές σ χέδιο από ένα το λ μ η ρ ό αλλά πολλά υποσχόμενο: «επι­ το ς , η διοίκησ ή το υ π έρασ ε από το ν α ν τισ τρ ά τη γ ο Β έρ ν ερ λογή τη ς μ ικρή ς λύσης». Ο Δ ε κ έμ β ρ ιο ς α να λώ θ ηκε σε άσ κοπες Α λ μ π ρ εχ τ - 6αρώ νο φ ο ν ο ύ ν τ τσ ού Γκίλζα, σ τον α ν τισ τρ ά τη γ ο σ κλ η ρ ές μά χες ε κ μ έρ ο υ ς το υ XV και το υ VI Σ ώ μα τος, τα οποία Γκούσ ταβ Χ ένε, ένα ν β ε τε ρ ά ν ο που είχ ε τιμ η θ ε ί μ ε τα Φ ύλλα ενεπ λά κησ α ν σε ε π ιθ ε τικ έ ς επ ιχειρ ή σ εις και από τις δ ύο π λευ ­ Δ ρ υ ό ς σ τον Σ τα υ ρ ό τω ν Ιπποτών. Ο φ ο ν Κ νόμ π ελσ ντο ρφ αντικα ρ ές τω ν Κάτω Βοσγίων προς το Σ α ρ ζεμ ίν, το Μ π ιτς και το Βίσετα σ τά θ η κ ε επίσης στη διοίκηση τη ς 1ης Σ τρ α τιά ς από το ν α ν τι­ μπουργκ, χω ρίς να π ετύ χ ο υ ν ουσ ιασ τικά επ ιχειρησ ια κά και σ τρα­ σ τρ ά τη γο Χ ανς φ ο ν Ο μ π σ τφ έλντερ . Σ τις 6 Δ εκ εμ β ρ ίο υ η 19η τη γ ικ ά α π οτελέσ μα τα . Σ τρ α τιά υπ ήχθη σ την Ο μάδα Σ τρ α τιώ ν «Ανω Ρήνος», η οποία διΚ λιμάκια τη ς γ ερ μ α ν ικ ή ς 1ης Σ τρ α τιά ς δ ιεξή γ α γ α ν με επ ιτυ ­ ο ικ είτο από το ν αρχηγό τω ν SS Χάινριχ Χ ίμ λ ερ - μια κα θ ό λο υ κα­ χία επ ιχειρ ή σ εις επ ιβράδυνσ ης το υ εχ θ ρ ο ύ στη μ εθ ό ρ ιο με τη λή π ροοπ τική για τα μ αχόμενα σ τρ α τεύ μ α τα , αφ ού ο Χ ίμ λερ δ εν Γαλλία. Οι Γερμανοί, έχ ο ν τα ς α π ω θ η θ εί από το ν κύριο ό γκ ο τη ς δ ιέ θ ε τ ε τη ν αναγκαία κατάρτισ η για ένα τ έ τ ο ιο καθήκον. Η πρόω­ α μ ερ ικ α ν ικ ή ς 7ης Σ τρ α τιά ς, η οποία σ τρ ά φ η κε προς βο ρρ ά μέσω ρη ένα ρ ξη το υ χειμώ να, πάνω απ’ όλα οι σ φ ο δ ρ ές χιονοπ τώ σ εις, τω ν Βοσγίων στα δ υτικά , δ ε ν παραχω ρούσαν έ δ α φ ο ς εύ κο λα . Ο δ ημ ιο ύρ γησ α ν στα Ανω Βόσγια - ο α υ χένα ς Σ λ ο ύ χ τ β ρ ίσ κετα ι στα καιρός είχ ε χ ε ιρ ο τε ρ έ ψ ε ι και σ τις σ υχνές βροχοπ τώ σ εις ή λθ α ν XX

36

1.150 m υ ψ ό μ ε τρ ο - σ υ ν θ ή κ ες α π α γο ρ ευ τικές για π ό λ ε­ μο. Π αρόλα α υ τά οι Γάλλοι κατόρθω σ αν, μ ετά από πο­ λύωρη δύσ κο λη π ορεία πάνω σ το χιόνι και μέσα σε πυ­ κνή ο μίχλη, να α ιφ νιδιά σ ουν και να κυ ρ ιεύ σ ο υ ν τις α δ ύ ­ ν α μ ες γ ερ μ α ν ικ έ ς θ έ σ ε ις σ τη ν κο ρυ φ ή Χ όχνεκ, μία από τις ψ η λ ό τερ ες τω ν Βοσγίων. Η ε υ θ ύ ν η κάλυψ ης τη ς κο ρ υ φ ή ς Χ ό χ ν εκ α ν ή κ ε σ την 269 ΜΠ. Οι Γερμανοί έχασ αν το ν έλ ε γ χ ό τη ς λόγω αδι­ κα ιο λ ό γ η τη ς ολιγω ρίας και έτσ ι αυ τή έπ εσ ε στα χέρ ια τω ν α νδρώ ν τη ς 3ης Α λ γερ ιν ή ς Μ εραρ χίας. Σ η μ ειώ ν ει ο Γερμανός ισ τορ ικός Μ π όρχερ: «Το γ ερ μ α ν ικ ό π εζικό στη Χ ό χ ν εκ δ εν μπ ορούσ ε παρά να αιφ νιδια σ τεί, δ ιό τι είχαν π ισ τέψ ει ά κρ ιτα ό τι με τέ τ ο ιο ν καιρό δ ε ν θ α έπ ρ επ ε να α ν α μ έν ο υ ν επ ίθεσ η. Δ υστυχώ ς έκα να ν λά θο ς». Η απώ­ λ εια τη ς κο ρ υ φ ή ς Χ όχνεκ, από όπου με καλό καιρό υ­ π ήρχε θαυμάσ ια θ έ α επί τη ς κοιλά δας το υ Ρήνου, έπ εσ ε σαν βό μβ α στη 269 ΜΠ, σ το LXIII Σώμα και στη 19η Σ τρ α ­ τιά και ανα σ τάτω σ ε α κόμα και το ν αδαή π ερί τα σ τρα ­ τιω τικά Χ ίμ λ ερ που βρ ισ κότα ν σ το Τράιμπεργκ.

716 ΜΛΓ

να π ρ ο σ τεθ ο ύ ν το χιόνι, η λάσπη και ο πά­ π ρος τ η ν τ ε λ ικ ή νίκ η έσ β η ν ε, α ν δ ε ν είχ ε γος. Οι α μ υ ν ό μ εν ο ι εξα κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν να έ ­ χ α θ ε ί ή δη . χουν το π λ εο ν έκ τη μ α να μάχονται από Οι ισ τορ ικοί α κό μ η και σ ήμ ερ α απο­ ρούν για το πώς τα γ ερ μ α ν ικά σ τρ α τεύ μ α ­ π ρ ο ετο ιμ α σ μ έν ες θ έσ εις που το υ ς π ρο­ τα κατόρ θω σ αν να χάσ ουν τη μάχη στα Βόσ τά τευ α ν από τα σ τοιχεία τη ς φύσ ης. Πα­ σγια μέσα σε έ ξ ι εβ δ ο μ ά δ ε ς , α ν τί για το υ ς ρά λλη λα η π εριοχή δ ιέ θ ε τ ε ά φ θ ο ν ε ς α­ επ τά μ ή ν ες που το υ ς είχ ε ζη τή σ ει ο Χ ίτλερ . γρ ο ικίες και κω μοπ όλεις με σπίτια με χο­ Δ ιέ θ ε τ α ν πολλά τα κ τικ ά π λ ε ο ν εκ τή μ α τα , ν τρ ο ύ ς π έτρ ινο υ ς το ίχο υ ς, που α π ο τελ ο ύ ­ όπως ο χ υ ρ ω μ έν ες θ έ σ ε ις μ ε επ αρκή π ρο­ σαν θ α υμάσ ια οχυρά. στασία έ ν α ν τι βολώ ν ό λμ ω ν και π υ ρ ο β ο λι­ Σ τα Κάτω Βόσγια (ή Χαρτ, όπως τα ο νο ­ κού, ά φ θ ο ν ε ς ν ά ρ κες, κ ο μ μ έν ο υ ς κο ρ μ ο ύ ς μ άζουν οι γερ μα νό φ ω νοι ντόπ ιοι) οι Γερμα­ δ έν τρ ω ν , σ υ ρ μ α το π λέγμ α τα και κ α τ ε ­ νοί π ραγματοπ οίησ αν και α ν τεπ ιθ έσ εις , όσ τρ α μ μ έν ες γ έ φ υ ρ ες . Αν και η σ ύνθ εσ η π ο τε μπορούσαν, με σ τοιχεία τη ς 21ης Μ ε ­ τω ν μ εραρχιώ ν π εζικού ε κ ε ίν η τη ν εποχή ραρχίας Π ά ντσ ερ και τη ς 106 Ταξιαρχίας ή τα ν α ρ κ ετά χ α μ η λ ό τερ η από τ η ν π ρ ο βλεΠ άντσ ερ, για να επ ιβρ α δύ νου ν τη ν α μ ερ ι­ π ό μ εν η (ελά χ ισ τες είχαν ε ν ν έ α τ ά . »ατα ο κανική π ροέλασ η. Π αρόλα α υ τά το XV και α ρ ιθ μ ό ς τω ν α υ τό μ α τω ν όπλων ανά μ ερ α ρ ­ τ ο VI Σώμα τω ν Α μ ερ ικα νώ ν που το υ ς καχία π α ρ έμ εν ε ίδιος, π α ρ έχο ντά ς τη ς _.α σ ε­ τεδ ίω κα ν, το υ ς ο δήγησ α ν β α θ μ η δ ό ν πίσω βασ τή ισχύ π υρός. Α κό μ η και μ ε α υ τά τα στα οχυρά τη ς γρ α μ μ ή ς "Μ αζινώ" και το υ π λ ε ο ν ε κ τή μ α τα οι Γερμανοί δ ιο ικ η τέ ς δ ε ν Δ υ τικο ύ Τείχους, π αράλληλα μ ε τη μ ε θ ό ­ είχαν τη δ υ ν α τό τη τα να κ λ είν ο υ ν γρή γορ α ριο, κυρίω ς χάρη σ τις ε ν έ ρ γ ε ιε ς τη ς 12ης τα ρ ήγμα τα . Η επίσ ημη ισ τορ ία τη ς 19ης Τ 0 Μ στα δ υ τικ ά αλλά και το υ π εζικού, που Σ τρ α τιά ς ο μ ο λο γεί: «Το γερ μα ν ,<ό σ ύσ τη­ σ υνέχισ ε να μ ά χετα ι με σ τω ικό τη τα . Σ τις Α μ ερ ικ α ν ό ς σ τρ α τιώ τη ς β ά λ λ ε ι μ ε έν α ν όλμο 16 Δ εκ εμ β ρ ίο υ τμ ή μ α τα τη ς 45ης ΜΠ πά­ τω ν 4,2 in σ τη ν π ερ ιο χ ή δ υ τικ ά τω ν Βοσγίω ν. Οι μα δ ιο ίκη σ η ς και ελέγ χ ο υ υ π ή ρ ξε a v r »πορο να π α ρ α κολου θή σ ει το ν ρ υ θ μ ό ε~.χε.τη σ α ν σε γ ερ μ α ν ικ ό έδ α φ ο ς, καθώ ς π ρο­ όλμ οι κ α ι τα π ο λυ β ό λα ή τα ν τα π ο λ υ τιμ ό τερ α ρήσ εω ν τω ν Συμμάχω ν και επίσης a v f „π ο σ έβ α λλα ν τα δαιδαλώ δη οχυρά το υ «Δ υτι­ όπ λα το υ π εζικ ο ύ κ α τά τις μ ά χ ες σ ε ο ρ ειν ό έ δ α φ ο ς , λ ό γ ω τη ς ε υ κ ο λ ία ς μ ε τα φ ο ρ ά ς και ρο να α ντιδ ρ ά σ ει α π ο τελεσ μ α τικά » . Ο Κ ηθ κού Τείχους» κ ο ν τά σ το Ν ιν τερ σ λ έτεν μ π α χ τη ς α π ο τε λ ε σ μ α τικ ό τη τ ά ς το υ ς . Μπον είναι ακόμη α υ σ τη ρ ό τε ρ ο ς σ την κρι­ και σ το Ρ άισντορφ, β ο ρ ειο α ν α το λ ικ ά το υ τική το υ έ ν α ν τι τω ν Γερμανώ ν: «Αν και οι Α μ ερ ικ α ν ο ί δ ιέ θ ε τα ν α­ Β ίσ εμπ ουργκ. ρ ιθ μ η τική υπ εροχή σ τον το μ έ α τω ν Βοσγίων, σ τη ν π ρα γμα τ.κόΗ γ ερ μ α ν ική 19η Σ τρ α τιά σ υνέχισ ε να α μ ύ ν ετα ι με πείσμα σ τον νότο . To II Σώμα τη ς 1ης Γαλλικής Σ τρ α τιά ς σ υνέχισ ε τη ν ε ­ τ η τα δ εν τη χ ρ ειά ζο ν τα ν για να νικήσουν. Η ταν απλώς α ν ώ τερ ο ι π ίθεσ η προς τα α να το λικά μέσω τω ν Ανω Βοσγίων, ενώ το I Σώμα π οιοτικά τά γ μ α π ρος τά γμ α , λόχος π ρος λόχο κι έτσ ι μπ ορούσ α, να επ ικρ α το ύ ν έ ν α ν τι τω ν Γερμανώ ν και να το υ ς τρ έπ ο υ ν σε o j επ ιχείρησ ε να π ρ ο ω θ η θ εί β ό ρ εια μέσω τη ς δ ιό δο υ το υ Μ π ελφόρ. Η 3η Α λγερινή Μ ερα ρ χία υπεράσπισε επίσης με πείσμα τα ζω τικά γή. Οι ε ξα ιρ ε τικ ο ί ε λ ιγ μ ο ί που δ ημ ιο ύρ γησ α ν πολύ δυσ ανάλογη υψώ ματα γύρω από τη ν κο ρυ φ ή Χ όχ νεκ, α π ένα ντι σ τις προσπά­ σχέση απω λειώ ν (μ εγ α λ ύ τερ η από 6 π ρος 1), έ φ ε ρ α ν το υ ς Γερμα­ θ ε ιε ς τω ν Γερμανώ ν να τα ανακαταλάβουν. Οι α π ώ λειες τω ν Σ υ μ ­ ν ο ύ ς πολύ γρή γορ α στα π ρό θυ ρα τη ς κα τά ρ ρ ευ σ ης». Ο Χ ίτλ ερ δ εν π α ρ α δ έχ θ η κ ε π ο τέ πως είχ ε χάσ ει τη μάχη σ τ ' μάχων κα τά τις επ ιχειρή σ εις στα Βόσγια υ π ήρξαν σ χετικά μ ικρ ές Δύση. Την ώρα που τα α μ ερ ικ α ν ικ ά σ τρ α τεύ μ α τα κέρδ ιζα ν, έστω σε σχέση μ ε τα τερ ά σ τια εδ α φ ικ ά κέρ δ η που απ έφ εραν. Η φ θ ο ρά ή τα ν μ εγ α λ ύ τερ η μ ετα ξύ τω ν μονάδω ν π εζικού και ο α ρ γός ρ υ θ ­ και αργά, ν έο έ δ α φ ο ς προς τη γραμμή «Siegfried», η OKW π ρ ο ε­ μός αναπλήρω σης τω ν απωλειώ ν εμπ όδισ ε απ οφασισ τικά τη ν ε κ ­ το ίμ α ζε μια μαζική α ν τεπ ίθ εσ η σ τις Α ρ δ έν ν ες , ώ σ τε οι Σύμμαχο, να π ληρώ σ ουν ακριβά για τις ο μ ο λο γ ο υ μ ένω ς εντυ π ω σ ια κές νί­ μ ετά λ λ ευ σ η τω ν επιτυχιών. κ ε ς το υ ς στη Ν ορμανδία, σ την Π ροβηγκία , στη Λ ο ρ έν η και τη ν Α λσατία. Αν οι Γερμανοί είχα ν μ ε λ ε τή σ ε ι π ρ ο σ εκ τικ ό τερ α τα δ δ ά γμ α τα τη ς εκ σ τρ α τεία ς στα Βόσγια, θ α είχα ν α ν τιλ η φ θ ε ! τ γ . π ο ιό τη τα τη ς εκπ α ίδ ευ σ ης, το ακμαίο η θ ικ ό και τις π ολεμ.-ςές α­ ρ ε τ έ ς το υ α μ ερ ικ α ν ικ ο ύ π εζικού και θ α είχαν α π ο φ ύ γει το να υά ­ Οι λόγο ι τη ς επ ιτυ χ ία ς τ η ς 7 ης Σ τρ α τιά ς σ τα Βόσ για είνα ι γιο τη ς μ εγ ά λ η ς χ ειμ ερ ιν ή ς επ ίθεσ ης σ το Β έλγιο. □ α ρ κ ε το ί. Οι μ ερ α ρ χ ίες τη ς ή τα ν πολύ καλά ε κ π α ιδ ε υ μ έ ν ε ς , μ ε ι­ σ χ υρ ού ς σ υ ν εκ τικ ο ύ ς δ εσ μ ο ύ ς , οι οπ οίοι σ υ ν έβ α λ α ν απ οφ ασι­ σ τικά σ το να εμ φ α ν ίζο ν τα ι σ το π εδ ίο τ η ς μ ά χη ς (α κόμ η και κα τά τη ν π ρώ τη το υ ς εμ π λο κή μ ε τ ο ν ε χ θ ρ ό ) μ ο ν ά δ ες ά ρ ισ τα ο ρ γ α ­ ν ω μ έν ες , μ ε α κμ α ίο η θ ικ ό και ικ α ν ό τη τα α νά ληψ ης π ρ ω το β ο υ ­ λία ς α κό μ η και σ τα κ α τώ τερ α κλιμά κια . Οι Α μ ερ ικ α ν ο ί δ ιο ικ η τέ ς (1) J. A rn o ld & . H a rg is: US COM MANDERS OF WORLD WAR II. επ ίσ ης α π έδ ειξα ν ό τι μ π ορούσ αν να κα τα σ τρ ώ σ ο υ ν και να ε ­ O sprey, 2002. φ α ρ μ ό σ ο υ ν ε υ φ ά ν τα σ τα τα κ τικ ά σ χέδια. Το σ ύσ τη μα α ν τικ α τα ­ (2) D. E isenhow er: CRUSADE IN EUROPE. J o h n s H o p kin s U n iv e -s ity σ τά σ εω ν λ ε ιτο ύ ρ γ η σ ε α ρ κ ε τά καλά, κα λ ύ π το ν τα ς τα κεν ά που P ress 1997 δ η μ ιο υ ρ γ ο ύ σ α ν οι δ ιά φ ο ρ ες α π ώ λειες, έ τσ ι οι α μ ε ρ ικ α ν ικ έ ς μ ε ­ (3) K. B o n n : WHEN THE ODDS WERE EVEN. P residio. 1994. (4) R. C a rtie r: Η ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ Π Α ΓΚ Ο ΣΜ ΙΟ Υ ρ α ρ χ ίες σ υνέχισ αν να μ ά χο ν τα ι μ ε σ θ έν ο ς και ο ρ μ ή ό τα ν οι α­ ΠΟΛΕΜ Ο Υ, Ε κ δ ό σ εις Π ά π υ ρος, 1964. ν τίσ το ιχ ες γ ε ρ μ α ν ικ έ ς κ α τ έ ρ ρ ε α ν και α π ο σ υ ν τίθ εν το . Από τη ν (5) Μ . D o u b le r: CLOSING WITH THE ENEMY: HOW THS G Is FOUGHT ά λλη π λευρ ά , η σ υμ μα χική νίκη σ τα Βόσ για Ο ρη π ρ έπ ει να απ ο­ THE WAR IN EUROPE 1944-45, U n iv e rs ity P re s s o f K ansas. 1995. δ ο θ ε ί ω ς ένα ν β α θ μ ό και σ τα λ ά θ η τω ν α μ υ ν ό μ εν ω ν , α φ ού ε κ ε ί­ (6) G. G ro s sjo h a n : FIVE YEARS, FOUR FRONTS. νοι ε π έ λ ε ξα ν να υ π ερασ π ισ θούν μια υ π ερ β ο λ ικ ά μ εγ ά λ η γ ρ α μ ­ A b e rjo n a Press, 1999. μή, μ ε βια σ τικά σ υ γ κ ρ ο τη μ έ ν ε ς και σ χ εδ ό ν α ν ε κ π α ίδ ε υ τε ς μ ο ­ (7) D. Irv in g : Ο ΠΟ ΛΕΜ Ο Σ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΗΓΩΝ. ν ά δ ες , μ ε μ α χ η τέ ς που π ο λ εμ ο ύ σ α ν κάτω από τ ο ν δ ια ρ κή φ ό β ο Ε κ δ ό σ εις Ιω λ κό ς, 2005. τη ς επ ιβ ο λ ή ς τρ ο μ ερ ώ ν π ειθ α ρ χ ικώ ν ποινών. Το η θ ικ ό το υ Γερ­ (8) P. M a n s o o r: THE Gl OFFENSIVE IN EUROPE. U n iv e rs ity P ress o f Kansas, 1999. μ α νικού Σ τρ α το ύ ε ίχ ε επ ίσ ης κ α μ φ θ ε ί έ π ε ιτα από τέ σ σ ε ρ ις μ ή ­ ν ε ς δ ια ρ κώ ν υπ οχω ρήσ εω ν και β α ρ ύ τα τω ν απωλειών. Η πίστη

ΓΙΑΤΙ ΝΙΚΗΣΕ ΤΟΣΟ ΕΥΚΟΛΑ Η 7η ΣΤΡΑΤΙΑ;

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 120

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

37

Ο Π όλεμοο Π ο λ ε μ ισ τή ς τ η ς φ υ λ ή ς Ιο υ α ν (Ν έα Γ ο υ ιν έα ). Α ν κ α ι η μ ο ρ φ ή α υ τ ή α ν ή κ ε ι σ το ν 20ό αιώ να , 9 α μ π ο ρ ο ύ σ ε κ ά λ λ ισ τ α να α π ο δ ίδ ε ι έν α ν π ο λ ε μ ισ τή τ η ς μ ε σ ο λ ιθ ικ ή ς ή ν ε ο λ ιθ ικ ή ς Ε υ ρ ώ π η ς. Η κ ο ιν ω νικ ή α ν θ ρ ω π ο λ ο γ ία , μ έσ ω τ η ς σ ύ γ κ ρ ισ η ς μ ε σ ύ γ χ ρ ο ν ε ς κ ο ιν ω ν ίες , μ α ς δ ίν ε ι τη ν ε υ κ α ιρ ία να α ν τ ιλ η φ θ ο ύ μ ε « ζω ν τα ν ά » τ η ν ε ικ ό ν α π ο λιτισ μ ώ ν κ α ι κοινω νιώ ν π ου υπ ήρ ξα ν εδ ώ και χ ιλ ιά δ ε ς χ ρ ό ν ια .

Ποιοι είναι οι βαθύιεροι Πόνοι μιας ένοπλης σύρραξης Αποτελεί φυσική εκδηλωοη ίου ανθρώπου ή προϊόν ine πολιπομικης ε ξ έ λ ιξ η ς Υπήρξε εποχή ή κοινωνία χωρίς ouvKpoiioEiC; Πόοο παλαιός είναι τελικά ο πόλεμος; Τα θεμελιώδη αυιά ερωιημαια οχετίζονιαι με ιην αυιοννωοία ίου ανθρώπου και για ιην απάνιηαιί ιούς η προοιρυνή οιο παρελθόν, μάλιστα οιο απώιαιο, ιραίνεται επιβεβλημένη.

οιην Προϊστορική »

Οι anapxecroc ένοπϋηο oüvKpouonc ο κα τά πόσον η βία και κατ' επ έκτα σ η ο π ό λ εμ ο ς α π ο τελ ο ύ ν εγγενή στοι­ χεία τ η ς α νθρ ώ π ινης φύσ ης, α π ο τε λ εί παλαιό ερ ώ τη μ α . Οι δύο βασικές σ χολές σ κέψ η ς, που α π α ντού ν κ α τα φ α τικ ά και α ρ νη τικά , έχουν τ ις ρίζες το υ ς σ τον σ τοχασ μό δύο σ ημαντικώ ν π ροσ ω π ικοτήτω ν της δυτικής σκέ­ ψης: το υ Τόμας Χ ομπς και το υ Ζαν Ζακ Ρουσώ. Ο π ρώ τος υποστήριξε πως ο άνθρω π ος α π ο τε λ εί από τη φύση το υ ένα βίαιο, ατίθα σ ο, αρπακτικό ον. τ ο ο­ ποίο για να σ υνυ π ά ρ ξει μ ε το υ ς ά λλο υ ς ανθρώ π ους χ ρ ε ιά ζετα ι μια ισχυρή, ε ­ ξω τερ ικ ή κα τα να γκα σ τική δύνα μη, το κρ ά το ς. Ο Γάλλος φ ιλό σ ο φ ο ς από τ η ν άλ­ λη, π ρ ο έβ α λλ ε τη ν ειδ υ λ λ ια κή εικό να ε ν ό ς αγνού πρωτόγονου ανθρώπου, ε ­ νός « ευ γ εν ο ύ ς αγρίου», που ζο ύσ ε σε α ρ μονία μ ε τη φύση και με τους συναν­ θρώ π ους το υ , πριν το ν δ ια φ θ ε ίρ ε ι ο ίδιος ο π ολιτισ μ ός το υ με τις συμβαπκότ η τ έ ς το υ. Και οι δ ύο φ α ίν ετα ι πως επ η ρ εά σ τη κ α ν από τη γνωριμία με -πρω­ τό γ ο ν ες » κο ινω νίες που είχαν α ν α κα λ υ φ θ εί ε κ ε ίν η την εποχή στον Νέο Κόσμο, σ την Α μ ερ ικ ή , αλλά και σ τον Ε ιρηνικό ω κεανό. Ερμήνευσαν όμως με δ ια φ ο ρ ετικ ό τρ όπ ο τα δ εδ ο μ έν α το υ ς , καθώ ς είχαν δ ύ ο εκ διαμέτρου αντί­ θ ε τ ο υ ς π ο λ ιτικο ύ ς σ τόχους: τη νομιμοπ οίησ η και τη ν αποκαθήλωση του α­ π ολυτα ρχικο ύ κρ ά το υ ς αντισ τοίχω ς. Εχουν π εράσ ει αιώ νες από τ ό τ ε , όμω ς σι δ ύ ο παραπάνω σ χολές σκέψης εξακολου­ θ ο ύ ν να επ η ρ εά ζο υ ν τις σ ύ γ χ ρ ο ν ες θ εω ρ ή σ εις έμ μ εσ α ή άμεσα. Ετσι η νεο-μαρξιστική οπ τική θ εω ρ ε ί πως η βία α π ο τέλ εσ ε παράγωγο τω ν κα τα π ιεσ τικώ ν κοινωνικών σχέσεων, μ ε απ οκορ ύφ ω μα τη ν εμφ ά νισ η το υ κρ ά το υ ς. Από τη ν ά λλη πλευρά η νεο-εξελικτική σχολή δ ίν ει έμφ α σ η στη β ιο γ ε ν ετικ ή κλη ρ ο νο μ ιά το υ ανθρώ π ου και στη σύγκριση με άλ­ λα π ρ ω τεύ ο ν τα είδ η (π.χ. χ ιμ π α ντζή δ ες) για να τεκ μ η ρ ιώ σ ει την εγγενή επιθετικότητα το υ ανθρώ που. Σ τη ν π ράξη, βέβαια, η επ α λή θ ευ σ η όλω ν αυτών των θεωριών απαιτεί τη ν π ροσ φ υγή σ το ίδιο το απ ώ τατο π α ρ ελθ ό ν το υ ανθρώ π ου, που είναι προσιτό κατά βάση μέσ α από τα υλικά το υ κατάλοιπα, αφ ού οι γρ α π τές μαρτυρίες εμφανίζονται μάλ­ λ ο ν όψ ιμα (4η-3η χ ιλ ιετία π.Χ.). Η αρχαιολογία μ ελ ετά , λοιπόν, τα ίδια τα σκελετικά κα­ τάλοιπ α το υ ανθρώ που, τα όπλα το υ , τις ο χυρώ σ εις το υ , την τέχνη του. αναζητώντας τε κ μ ή ρ ια βίαιω ν σ υγκρούσεω ν. Π ο λ ύ τιμ ο υ ς αρ ω γούς σε αυτή την προσπάθεια αποτε­ λ ο ύ ν η εθ νο α ρ χ α ιο λο γία και η κοινω νική ανθρω π ολογία , οι οποίες μελετούν σύγχρονες «π ρω τόγονες» κο ινω νίες, όπως είχα ν επιβιώ σει μ έχ ρ ι πρόσφατα στις παρυφές του δυτι­ κού κόσ μου (π.χ. οι Γιανομάμο τη ς Α μα ζονίας ή οι Ν τά νι τη ς Παπούας Νέας Γουινέας), σε μια π ροσ π άθεια κα τα νόη σ η ς τη ς π ο λ εμ ική ς σ υμ π εριφ ορ ά ς όχι μόνο των ιδίων αλλά και ανάλογω ν, α ρ χα ιό τερ ω ν κοινωνιών. Οπως είπ α με παραπάνω, η γ ε ν ε τ ικ ή τε ίν ε ι να αντιμετωπίσει την επιθετικότητα ως έ μ φ υ το χα ρα κτη ρ ισ τικό , ιδίω ς τω ν ανδρώ ν, επικαλούμενη συγκριτικές μελέτες όχι μό­ νο σ ύγχρονω ν ανθρώ πω ν (Homo Sapiens) αλλά και συγγενικών ειδών θηλαστικών. Είναι α λ ή θ εια πως π ρ ω τεύ ο ν τα θ ηλα σ τικά , όπως οι χιμπαντζήδες, εκδηλώνουν συχνά επιθε­ τικ ή σ υμπ εριφ ορά, α το μ ικ ή και σ υλλογική, σπανιότερα όμως φθάνουν στον φόνο. Ο έμ­ φ υ το ς χα ρ α κ τή ρ α ς τη ς ε π ιθ ε τικ ό τη τα ς , δ ε ν εξηγεί γιατί η έμπρακτη εκδήλωσή της, η βία, εμ φ α ν ίζε τα ι σ τη ν τά δ ε και όχι στη δ είνα περίπ τω ση ή γιατί εμφανίζεται με τη συ-

Τ

Δ ύ ο σ κ ε λ ε το ί από τά φ ο τ η ς θ έ σ η ς 117 σ τ η Ν τζ ε μ π έ λ Σ αχάμ π α (Σ ο υ δ ά ν ). Τα μ ο λύ β ια δ ε ίχ ν ο υ ν τ η φ ο ρ ά τω ν β ελ ώ ν π ο υ έ π λ η ξ α ν το υ ς δύο αυτούς ανθρ ώ π ου ς. Π ροφ ανώ ς δ έχ θη κα ν α λλεπ άλλη λα π λ ή γ μ α τα εν ώ είχ α ν ήδ η π έσ ει σ το έδ α φ ο ς .

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΓΡΗΓ0Ρ0Π0ΥΛ0Σ Apxaioflovoc. YnomncpioQ Διδύκιοραο Πανεπιοιημίου Αθηνών

Κρανίο μ ε σ υντριπ τικό π λήγμα από λίθ ιν ο π έλ εκ υ , από τον μ αζικό τά φ ο στο Ταλχάιμ. Τέτοιου είδ ο υ ς π λήγμα τα αποκαλύπτουν πως η φ ο νικ ό τη τα των όπλω ν-εργαλείων τη ς νεο λιθ ικ ή ς εποχής δεν υ σ τερ ο ύ σ ε σε τίπ ο τε ένα ντι εκ είνη ς μ ε τα γ εν έσ τερ ω ν περιόδων.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

·

No 120

Σ χέδ ιο το υ νεο λιθ ικ ο ύ οικισμού σ τον λόφο Κ ρίκλεϊ, στη νότια Α γγλία. Δ ια κ ρίν ο ντα ι οι σ υ γκ εν τρώ σ εις βελών στα διάκενα των τάφρω ν και τη ς οχυρω ματικής γραμμής.

40

γκεκριμένη και όχι κάποια άλλη μορφή και έκταση. Αλλωστε ο άνθρωπος είναι κοινω­ νικό όν, που επιζητεί τη συνύπαρξη με τους ομοίους του. Ακριβώς η θεμελιώδης ανάγκη της επί-κοινωνίας οδηγεί στον σχηματισμό κοινοτήτων με κανόνες συ­ μπεριφοράς σεβαστούς από όλους, κανό­ νες οι οποίοι επιδιώκουν να τιθασεύσουν επ ιθετικές εκδηλώσεις οι οποίες υπονο­ μεύουν τη συνοχή της ομάδας. Παράλλη­ λα η κοινοτική ταυτότητα διαμορφώνεται τόσο μέσα από την έμφαση στους, πρωτίστως συγγενικούς, δεσμούς των μελών της, όσο και μέσα από τη διαφοροποίηση με τις άλλες γειτονικές κοινότητες, τους «ξένους». Ετσι η φιλονικία ατόμων από διαφορετικές κοινότητες, ιδίως σε εποχές που δεν υπήρχαν ακόμη σεβαστοί υπερκοινοτικοί μηχανισμοί επιδιαιτησίας, θα μπορούσε να παρασύρει και τα υπόλοιπα μέλη των ομάδων τους στη σύγκρουση, ο­ δηγώντας σε μια κλιμάκωση της διακοινοτικής βίας, παρόμοια με το φαινόμενο της σύγχρονης «βεντέτας», ενώ παράλληλα η «κοινή απειλή» θα μπορούσε να συσπει­ ρώσει περαιτέρω τα μέλη της ομάδας. Ομως η οργή ή η ατομική επιθετικότητα, λόγω της πεπερασμένης διάρκειάς τους, δεν εξηγούν τον πόλεμο ως συλλογική, οργανωμένη μορφή βίας, που απαιτεί κάτι παραπάνω από τη συγκέντρωση πολλών α­ τόμων με βίαιη προδιάθεση. Τελικά η εκ­ δήλωση της βίας και μάλιστα της συλλογι­ κής μορφής της, του πολέμου, αποτελεί συνάρτηση του σύνθετου κοινωνικού πε­ ριβάλλοντος μέσα στο οποίο ζει ο άνθρω­ πος και το οποίο άλλωστε ο ίδιος συγκρο­ τεί.

01 ΣΥΓΚ Ρ Ο ΥΣΕΙΣ ΤΠΝ ΚΥΝΗΓΩΝ Οι άνθρωποι της Παλαιολιθικής περιό­ δου ήταν κυνηγοί και τροφοσυλλέκτες, ζούσαν δε σε μικρές ομάδες μετακινούμε­ νοι προς αναζήτηση θηραμάτων και γενι­ κότερα ευνοϊκών συνθηκών. Χρησιμοποι­ ούσαν λίθινες φολίδες και σχίζες οστών/κεράτων για τα εργαλεία-όπλα τους, που με το πέρασμα του χρόνου εξε­ λίσσονταν όλο και περισσότερο. Το μικρό μέγεθος των ομάδων αυτών σήμαινε πως χρειάζονταν τις άλλες ομάδες, προκειμένου να εξασφαλίσουν συζύγους για την α­ ναπαραγωγή τους ή να συνεργαστούν στο κυνήγι μεγάλων ζώων ή κοπαδιών. Παρά την αραιή κατοίκηση της Γης, οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπινων ομάδων ήταν α­ παραίτητες για την επιβίωσή τους. Ωστό­ σο τίποτε δεν προδίκαζε πως οι σχέσεις αυτές θα ήταν πάντα αρμονικές. Σε κάθε σχέση και ανταλλαγή οι αφορμές προστρι­ βών δεν λείπουν. Οι παλαιότερες ενδ εί­ ξεις βίας μεταξύ ανθρώπων είναι μάλλον αμφισβητούμενες. Υπάρχουν αρκετές εν­ δείξεις τραυμάτων, θεραπευμένων ή θα­ νατηφόρων, σε σκελετικά κατάλοιπα αν­ θρώπων Neanderthal σε διάφορες θέσεις στην Ευρώπη και στην Εγγύς Ανατολή, χρονολογούμενες εδώ και 250.000 χρόνια. Είναι ασαφές όμως το αν ήταν αποτέλε­ σμα ατυχημάτων, φόνων ή ομαδικών συ­ γκρούσεων. Ασφαλέστερες ενδείξεις έ ­ χουμε από την Ανώτερη Παλαιολιθική πε­ ρίοδο (25000-10000 π.Χ.), κατά την οποία κυριαρχούσε ο σύγχρονος άνθρωπος

(Homo Sapiens). Εχουν εντοπιστεί στην Ιταλία και στην Αίγυπτο σκελετοί με λίθι­ νες αιχμές σφηνωμένες στα οστά τους. Ενας μαζικός τάφος στη Μοραβία, που περιελάμβανε είκοσι άτομα, θα μπορούσε να αποτελεί την κατάληξη μιας σύγκρουσης ή μιας θανατηφόρας επιδημίας. Κάποιες παραστάσεις ανθρώπων με πλήθος ακο­ ντίων / βελών καρφωμένων στο σώμα τους, από τις βραχογραφίες της νότιας Γαλλίας, μαρτυρούν πως ο φόνος ήταν, έ­ στω σε επίπεδο συμβολισμών, παρών στην κοινωνική ζωή. Κατά τη Μεσολιθική περίοδο (12000 π.Χ. κ.ε.) το κλίμα σταθεροποιείται, ο πλη­ θυσμός αυξάνεται, η κατεργασία του λί­ θου εξελίσσεται, με τα εργαλεία να αποτε­ λούνται κυρίως από μικρολεπίδες. Το τόξο εμφανίζεται ήδη από το τέλος της Παλαιο­ λιθικής, αυξάνοντας τις φονικές δυνατό­ τητες του ανθρώπου απέναντι στα ζώα αλ­ λά και απέναντι στους συνανθρώπους του. Παράλληλα οι ανθρώπινες ομάδες, κυνηγετικές-τροφοσυλλεκτικές, τείνουν να ε­ γκατασταθούν ημιμόνιμα ή μόνιμα σε κάποιες ευνοημένες θέσ εις ή περιοχές. Η δημογραφική ανάπτυξη και η συναφής τά­ ση αποκλειστικής εκμετάλλευσης των πό­ ρων μιας περιοχής, θεωρούνται υπαίτιες για την αύξηση των προστριβών μεταξύ των πρώιμων αυτών κοινοτήτων, όπως μαρτυρούνται στο αρχαιολογικό πεδίο. Στα μέσα της δεκαετίας του 1960 μια αμερικανο-φινλανδική αρχαιολογική απο­ στολή στο Σουδάν ανακάλυψε την πρωιμότερη μέχρι σήμερα απόδειξη εκτεταμένης ένοπλης σύγκρουσης. Η θέση 117 στη Ντζέμπελ Σαχάμπα, κοντά στον Νείλο, ή­

Διασπ ορά πρώιμων νεολιθικώ ν (τε λ ε ίε ς ), οχυρω μένω ν πρώιμων νεολιθικώ ν (τε λ ε ίε ς εν τό ς τετρ α γώ νω ν) και μ εσ ολιθικώ ν θέσ εω ν (κύκλοι) σ το ΒΑ Β έλγιο. Π α ρ α τη ρ ή σ τε την ο υ δ έτερ η ζώνη μ ε τα ξ ύ των δύο «κόσμων» και τη θ έ σ η των οχυρω μένω ν οικισμών σ την π ερ ιφ έρ εια το υ α γρ ο τικ ο ύ κόσμου.

ταν ένα νεκροταφείο του 12000-10000 π.Χ. οτο οποίο είχαν ταφεί τουλάχιστον 59 άτο­ μα (άνδρες, γυναίκες και παιδιά). Από αυ­ τά λιγότερα από τα μισά βρέθηκαν με μικρολίθους μεταξύ των οστών τους, οι ο­ ποίοι ερμηνεύονται ως αιχμές βελών. Σε τέσσερις από τους σκελετούς οι αιχμές ή­ ταν σφηνωμένες στα οστά, ενώ άλλοι εί­ χαν δεχθεί συντριπτικά πλήγματα. Την έ­ κταση της σφαγής αποκαλύπτει το γεγο­ νός πως ανάμεσα στα θύματα περιλαμβανόταν, εκτός από τους μισούς περίπου ε­ νήλικους και των δύο φύλων, και το 1/3 των παιδιών. Εκπληξη προκαλεί η ανακά­ λυψη πως δύο άνδρες (No 20 και No 21) εί­ χαν δεχθεί έξι και 19 βέλη αντιστοίχως, ενώ μια νεαρή γυναίκα είχε δεχθεί συνολι­ κά 21 βέλη! Το πιθανότερο είναι πως οι α­ πώλειες αυτές δεν υπήρξαν αποτέλεσμα μιας μόνο επίθεσης αλλά περισσότερων σε βάθος χρόνου, με σκοπό την εξόντωση ολόκληρης της κοινότητας αδιακρίτως η­ λικίας και φύλου. Παρόμοια αλλά μικρότερης έκτασης εικόνα παρατηρείται στη μεσολιθική θέση Σέλα Κλαντοβάι, στον πυκνοκατοικημένο μέσο Δούναβη. Από τους 56 σκελετούς που ερευνήθηκαν σε αυτό το νεκροτα­ φείο 11-12 (το 1/3 των ενηλίκων) έφεραν συντριπτικά πλήγματα ή οστέινες αιχμές βελών μεταξύ των οστών. Ομως η συγκε­ κριμένη θέση φαίνεται να αποτελεί εξαί­

ρεση στην ευρύτερη περιοχή, καθώς κα­ νένα άλλο σύγχρονο νεκροταφείο δεν πα­ ρουσιάζει τόσο μεγάλη συχνότητα τραυ­ ματισμών. Το γεγονός αυτό προβληματίζει σχετικά με τη διάδοση και τις αιτίες των συγκρούσεων μεταξύ των πρώιμων εκ εί­ νων κοινοτήτων, αφού η δημογραφική α­ νάπτυξη δεν φαίνεται να αποτελεί από μό­ νη της επαρκή εξήγηση. Ακόμα πιο σαφές καθίσταται αυτό στην περίπτωση του Νατούφιου πολιτισμού στη μεσολιθική Πα­ λαιστίνη και στην ευρύτερη περιοχή, όπου παρά την εξαιρετική πληθυσμιακή πυκνό­ τητα δεν διαπιστώθηκαν ενδείξεις συ­ γκρούσεων. Οι ανακαλύψεις σκελετών με θανάσιμα τραύματα από αιχμές βελών ή συντριπτικά πλήγματα αφορούν έναν ευ­ ρύτατο χώρο, στη βόρεια Ευρώπη τουλάχι­ στον, από την Ιβηρική χερσόνησο ως τη Σκανδιναβία. Στις περισσότερες περιπτώ­ σεις πρόκειται για μεμονωμένες ταφές, ό­ μως η έκταση του φαινομένου και η ανα­ κάλυψη σκελετών γυναικών και παιδιών φανερώνει πως οι ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ των μεσολιθικών κυνηγών της Ευ­ ρώπης έτειναν να αποκτήσουν ενδημικό χαρακτήρα. Την ανάπτυξη ιδιαίτερων δοξασιών γύ­ ρω από την ένοπλη σύγκρουση και κατά συνέπεια τον θάνατο, αποκαλύπτει ένα «μακάβριο» εύρημα στο σπήλαιο Οφνετ της Βαυαρίας, χρονολογημένο στο 6500

π.Χ.: τα κρανία 38 ανθρώπων, κυρίως γυ­ ναικών και παιδιών, είχαν αποτεθεί σε δύο λάκκους, σε δύο ή περισσότερες φάσεις. Περίπου τα μισά έφεραν συντριπτικά πλήγματα από ρόπαλα ή άλλα όργανα. Η παρουσία των αυχενικών σπονδύλων σε πολλά από τα κρανία, μαρτυρεί πως δεν συσσωρεύτηκαν μετά την αποσύνθεση των σωμάτων, ως μια δευτερογενής ταφή σε ένα οστεοφυλάκιο, αλλά είχαν κοπεί από τα πτώματα λίγο μετά τον θάνατο και στη συνέχεια επιχρίσθηκαν με ώχρα πριν αποτεθούν στους λάκκους. Το «κυνήγι κε­ φαλών» μπορεί να ερμηνευθεί με ποικί­ λους τρόπους, σύμφωνα με τις πρακτικές και τις δοξασίες σύγχρονων «πρωτόγο­ νων» κοινωνιών. Επειδή οι κεφαλές θεω­ ρούντο ως έδρες του ανθρώπινου «πνεύ­ ματος», αφαιρούντο από το υπόλοιπο σώ­ μα για να αποτελέσουν τρόπαια, για να μη ζητήσουν οι εχθροί εκδίκηση από την άλ­ λη ζωή ή για να οικειοποιηθούν τις δυνά­ μεις τους οι νικητές. Συναφές είναι και το ζήτημα της ανθρωποφαγίας επί των νε­ κρών, για το οποίο υπάρχουν κάποιες εν­ δείξεις στη βόρεια Ευρώπη, αν και είναι ά­ γνωστο κατά πόσο σχετίζεται με ηττημένους εχθρούς ή με μέλη της ίδιας της κοι­ νότητας. Σε κάθε περίπτωση το εύρημα του Οφνετ αποκαλύπτει τις πρακτικές αλ­ λά και συμβολικές διαστάσεις που μπο­ ρούσε να λάβει η σύγκρουση μεταξύ των μεσολιθικών κυνηγών ή των πρώιμων α­ γροτών στην κεντρική Ευρώπη.

01 ΣΥΓΚ Ρ Ο ΥΣΕΙΣ ΤΠΝ ΓΕΠΡΓΠΝ Η εξημέρωση κάποιων ειδών ζώων και η καλλιέργεια φυτών υπήρξαν μακρές δια­ δικασίες (και όχι «επανάσταση», όπως τη χαρακτήρισε ο Γκόρντον Τσάιλντ) που ξε­ κίνησαν στην Εγγύς Ανατολή και ειδικότε­ ρα στη Συροπαλαιστίνη ήδη από το 9000 π.Χ. Η εξασφάλιση της τροφής στράφηκε έτσι από τη συλλογή στην παραγωγή, στην καλλιέργεια δημητριακών και οσπρίων και στην εκτροφή εξημερωμένων ζώων (αιγο­ προβάτων, χοίρων, βοοειδών). Προκειμένου να φροντίζουν τις καλλιέργειές τους οι άνθρωποι εγκαταστάθηκαν σε εδραί­ ους οικισμούς, περισσότερο ή λιγότερο μόνιμους, και προσάρμοσαν τη λιθοτεχνία και την εργαλειοτεχνική τους στην ποικι­ λία των νέων αναγκών. Σταδιακά εμφανί­ στηκε και η κεραμική τέχνη. Παρόλα αυτά οι κοινότητες εξακολουθούσαν να έχουν ανάγκη η μια την άλλη τόσο για την εξα­ σφάλιση συζύγων, όσο και για τη βοήθεια στις εργασίες ή ακόμη και για την υποστή­ ριξη σε περίπτωση κακής συγκομιδής. Ετσι οι κοινωνικές σχέσεις, ενδοκοινοτι­ κές και διακοινοτικές. αναδομήθηκαν. Μέ­ σα σε μερικούς αιώνες ο τρόπος ζωής αλ­ λά και η συνολική εικόνα του ανθρώπου για τη φύση και τον κόσμο άλλαξαν αισθη­ τά, ανατρέποντας πραγματικότητες χιλιε­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

·

No 120

Η 9 έ σ η των σκελετώ ν σ τον μαζικό τά φ ο το υ Ταλχάιμ (Γερμανία). Η 9 έ σ η εν νέα ανδρών (α), επ τά γυναικών (β) και 16 παιδιών (γ).

42

τιών. Ο νέος τρόπος ζωής διαδόθηκε τε λ ι­ κά σε μεγάλο μέρος του κόσμου, αλλά ο τρόπος με τον οποίο η κάθε μεσολιθική κοινότητα ανταποκρίθηκε στην πρόκληση των καιρών ποίκιλλε. Αποτελούσε μια «πο­ λιτική» επιλογή, με την ευρύτερη έννοια, με βάση τις συνθήκες του φυσικού περι­ βάλλοντος, τις σχέσεις με τους γείτονες αλλά και με το παρελθόν κάθε ομάδας. Μέσα σε ένα τόσο ρευστό σκηνικό η ένο­ πλη σύγκρουση αποτελούσε πολύ πιθανή διέξοδο. Ενα πολύ δημοφιλές σενάριο με σκο­ πό την ερμηνεία της «νεολιθικοποίησης» της Ευρώπης (6η χιλιετία π.Χ. κ.ε.) και άλ­ λων περιοχών, αντιμετωπίζει τη διαδικα­ σία αυτή ως αποτέλεσμα της μετανάστευ­ σης πρώιμων αγροτικών κοινοτήτων από την Εγγύς Ανατολή, που έφεραν μαζί τους τον νέο τρόπο ζωής. Η σχέση τους με τις γηγενείς ομάδες των μεσολιθικών κυνη­ γών θεω ρείται κατ’ αρχάς ανταγωνιστική και εχθρική. Ο «πόλεμος στη φυλετική ζώ­ νη», όπως ονομάστηκε, περιγράφει την κατάσταση ενδημικής σύγκρουσης στα σύνορα διαφορετικών πολιτισμικών παρα­ δόσεων (κυνηγών-αγροτών). Στη ΒΔ Ευ­ ρώπη, για παράδειγμα, οι αγροτικές νεολι­ θικές εγκαταστάσεις που συνορεύουν με σύγχρονες μεσολιθικές θέσ εις εμφανίζο­ νται οχυρωμένες, σε αντίθεση με τους α­ γροτικούς οικισμούς της «ενδοχώρας». Παρά τις εγγενείς διαφορές των δύο πολι­ τισμών, δεν θα πρέπει να παραγνωρίζο­ νται οι δυνατότητες συνδιαλλαγής μετα­ ξύ των αντιπάλων, όπως τεκμηριώνονται μέσα από την ανταλλαγή υλικών αγαθών

και κατ' επέκταση συζύγων ή ιδεών - άλλω­ στε οι μεσολιθικές κοινωνίες φαίνεται πως σταδιακά υιοθέτησαν τον νέο τρόπο ζωής. Από την άλλη δεν θα πρέπει να θεω­ ρείται απόλυτη η ομοιογένεια και η αλλη­ λεγγύη των αγροτικών κοινοτήτων. Ο α­ νταγωνισμός για μια περιοχή, οι διαφω­ νίες και οι παρεξηγήσεις κατά τις ανταλ­ λαγές ή τη συνεργασία, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε προστριβές και ένοπλες συγκρούσεις. Το 1982, κατά τη διάρκεια εργασιών σε έναν κήπο στο Ταλχάιμ της Βάδης-Βυρτεμβέργης, ήλθαν στην επιφάνεια μερικά οστά. Η αρχαιολογική ανασκαφή που ακο­ λούθησε τα επόμενα δύο χρόνια αποκάλυψε ένα αποτρόπαιο μνημείο, χρονολογού­ μενο στην εποχή της άφιξης των πρώτων αγροτών στην περιοχή (5000 π.Χ.): έναν μαζικό τάφο στον οποίο είχαν κυριολεκτι­ κά ριφθεί άτακτα 34 άτομα και των δύο φύλων, τα μισά περίπου παιδιά. Η λεπτο­ μερής μελέτη των τραυμάτων προσέφερε πολλές χρήσιμες πληροφορίες. Ολοι σχε­ δόν είχαν δεχθ εί πολλαπλά συντριπτικά πλήγματα με ρόπαλα ή λίθινους πελέκεις στο κεφάλι καθώς έτρεχαν να ξεφύγουν, ενώ πολλούς τους είχαν αποτελειώσει με αγριότητα όταν έπεσαν στο έδαφος. Μό­ νον τρεις ενήλικοι κτυπήθηκαν από βέλη. Από τη σφαγή φαίνεται πως σώθηκαν τα παιδιά ως 4 ετών, που δεν συγκαταλέγο­ νται στους νεκρούς - πιθανότατα οι επιτι­ θέμενοι τα πήραν για να τα μεγαλώσουν στη δική τους κοινότητα. Ποια ήταν τα ά­ τυχα θύματα και ποιοι οι αιμοσταγείς θ ύ ­ τες του Ταλχάιμ; Από τα είδη των τραυμά­

των και, συνεπώς, τα όπλα που χρησιμοποιήθηκαν, συνάγεται ότι οι επιτιθέμενοι πρέπει να ήταν αγρότες, από τους πρώ­ τους που έφθασαν στην περιοχή την επο­ χή εκείνη (5000 π.Χ.). Τα θύματά τους ήταν άραγε γηγενείς κυνηγοί με τους οποίους συγκρούστηκαν για τη νομή της περιοχής ή μια άλλη ανταγωνιστική αγροτική κοινό­ τητα; Η περίπτωση αυτή, πάντως, δεν ή­ ταν η μοναδική. Στο Ασπαρν Σλετς της Αυστρίας η τά ­ φρος που περιέβαλλε έναν σύγχρονο με τον παραπάνω οικισμό (περίπου 5000 π.Χ.), βρέθηκε γεμάτη με τα σκελετικά κατάλοι­ πα 67 ατόμων, που είχαν επίσης ριφθεί ά­ τακτα και κείτονταν κυρίως πρηνή. Από τα 40 κρανία τα 39 έφεραν συντριπτικά πλήγ­ ματα από πελέκεις ή ρόπαλα, ενώ πολλά μακρά οστά μαρτυρούσαν πως οι νεκροί είχαν εκ τεθ εί για μεγάλο διάστημα ως βο­ ρά αρπακτικών ζώων. Παρόμοιοι σκελετοί βρέθηκαν μέσα σε ένα πηγάδι στο εσωτε­ ρικό του οικισμού. Προφανώς η κοινότητα αυτή δέχθηκε μαζική επίθεση, εξοντώθη­ κε και ο οικισμός καταστράφηκε. Στο Ερξχαϊμ του Παλατινάτου, στη Γερμανία, η τάφρος ενός οικισμού βρέθηκε επίσης γε­ μάτη με τα κατάλοιπα περισσότερων των 300 ατόμων, που είχαν επίσης ριφθεί άτα­ κτα. Η παρουσία αποθεραπευμένων τραυ­ μάτων σε αρκετούς, μαρτυρεί πως οι συ­ γκρούσεις ήταν ενδημικές στην περιοχή. Εκπληξη προκαλεί ακόμη η συσσώρευση πολλών τμημάτων κρανίων, κυρίως παι­ διών, σε μικρές ομάδες. Αρκετά μάλιστα φέρουν ίχνη συντριπτικών πληγμάτων και αφαίρεσης του τριχωτού της κεφαλής! Σκελετοί με θανατηφόρα τραύματα, σε τάφρους οικισμών, έχουν αποκαλυφθεί σε μικρότερη έκταση και σε άλλες νεολι­ θικές θέσ εις της κεντρικής Ευρώπης, ό­ πως στην τάφρο Ι/5 στο Χάιλμπρον-Νέκαργκαρταχ, σε λάκκους στο Μπαρλέμπεν της Γερμανίας ή στο Ρούτζιντολ-Μπόρωφ της Σλοβακίας. Η εύρεση, λοιπόν, τόσων μαζικών ταφών κοντά σε κατεστραμμέ­ νους οικισμούς, που καλύπτουν ένα ευρύ­ τατο γεωγραφικό και χρονολογικό φάσμα, αποκαλύπτει πόσο γενικευμένο φαινόμε-

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΑΡΧΑΙΑ ΣΠΑΡΤΗ Η πατρίδα ίω ν γενναιότερων Ελλήνων

Αναπαράσταση λίθ ινο υ π έλεκυ τη ς Ν εο λ ιθική ς εποχής. Η λίθ ινη λεπίδα σφηνω νόταν σε ένα ξύλινο σ τε ιλ εό . Αν και τέτο ια ερ γ α λ εία π ροορίζονταν βασικά για ειρ ηνικές ασχολίες τη ς κ α θ η μ ερ ινή ς ζωής (π,χ. επ εξερ γ α σ ία ξύλου), μπορούσαν εύ κολα να μ ετα τρ α π ο ύ ν σε θα να τη φ ό ρ α όπλα. ικανά να κ α τα φ έρ ο υ ν συντριπ τικά π λήγματα.

νο υπήρξε η σύγκρουση μεταξύ κοινοτή­ των αγροτών ή/και κυνηγών και πόσο ολο­ κληρωτικό χαρακτήρα μπορούσε να λάβει. Τέτοιες συγκρούσεις συχνά κατέληγαν σε απόλυτη εξάλειψη της ηττημένης κοινό­ τητας.

01 ΟΧΥΡΩΜΕΝΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ Η αποκάλυψη πολλών ενδείξεων περί σφαγών σε τάφρους, μας οδηγεί στο συνα­ φές ζήτημα των οχυρωμένων οικισμών. Η Ιεριχώ ήδη από το 8000 π.Χ. εμφανίζεται με τείχος και πύργο, αν και παραμένει α­ σαφές κατά πόσο επρόκειτο όντως για τ ε ί­ χος ή για αντιπλημμυρικό φράγμα. Οι πρωιμότεροι οικισμοί στη νεολιθική Ανατολία (Τσατάλ Χουγιούκ, Χατσιλάρ) εμφανίζο­ νται τόσο πυκνοδομημένοι, ώστε οι εξω τε­ ρικοί τοίχοι των κατοικιών στην περιφέρειά τους να αποτελούν έναν συνεχή α­ προσπέλαστο δακτύλιο. Στην Ευρώπη από πολύ νωρίς, από την 6η χιλιετία π.Χ., οι νέ­ ες αγροτικές εγκαταστάσεις εμφανίζονται να περιβάλλονται από πασσαλόπηκτους φράκτες ή/και τάφρους, συχνά σε επάλλη­ λες ζώνες, από το Ντουράνκουλακ στη Βαλκανική ως το Λανγκβάιλερ και το Λίντενταλ στην κεντρική Ευρώπη. Το γεγο­ νός πως πολλές από αυτές τις θέσεις βρί­ σκονταν στην περιφέρεια του επεκτεινόμενου νεολιθικού, αγροτικού κόσμου, ερμηνεύθηκε ως ένδειξη «σύγκρουσης πολι­ τισμών» μεταξύ των νεοαφιχθέντων αγρο­ τών και των γηγενών κυνηγών. Δεν φαίνεται όμως να ήταν εξαρχής εχθρικές οι σχέσεις μεταξύ των δύο, αφού κάποιοι από αυτούς τους οχυρωμένους νεολιθι­ κούς οικισμούς εμφανίστηκαν αρκετά με­ τά την πρώτη επαφή με τους μεσολιθι­ κούς κυνηγούς. Από την άλλη πλευρά ε ί­ ναι ίσως σημαντικότερο το γεγονός πως

Αναπαράσταση το υ τρόπ ου π ροσαρμογής λίθ ινο υ β έλο υς στο ξύλινο σ τέλ εχ ο ς. Η κ ο ιλό τη τα στη βάση τη ς αιχμής χ ρ η σ ίμ ευ ε για τη στερέω σ ή τη ς σε μια διχάλα στην άκρη το υ ξύλινου σ τελέχ ο υ ς . Σ τη συνέχεια η διχάλα δ ενό τα ν σφ ικτά ώ σ τε να σ υ γκ ρ ο τή σ ει την αιχμή. Χάρη σε α υ τό τον τρόπο στερέω σ η ς η αιχμή το υ β έλο υς συχνά έμ εν ε σφηνω μένη σ τη σάρκα ή στα οσ τά το υ θ ύ μ α το ς , α π ο τρέπ ο ντα ς τη ν επούλωση του τρ α ύ μ α το ς και προκαλώ ντας μόλυνση.

τέτο ιες οχυρωμένες θέσεις παρατηρού­ νται αργότερα και στην «ενδοχώρα» του νεολιθικού κόσμου. Οι περιχαρακωμένες νεολιθικές θ έ ­ σεις δεν είχαν μόνο αμυντικό, οχυρωματι­ κό ρόλο. Η τεράστια (συχνά) έκτασή τους, η μεγάλης κλίμακας κινητοποίηση ανθρώ­ πινου δυναμικού που απαιτούσαν και η δε­ σπόζουσα θέση τους στην κορυφή λόφων, μαρτυρούσαν εμμέσως τη δύναμη και το κύρος της κοινότητας η οποία κατασκεύα­ ζε τέτοια έργα. Παράλληλα η περιχαράκω­ ση του φυσικού χώρου συμβόλιζε με τον πλέον εύγλωττο τρόπο και τη συμβολική περιχαράκωση της κοινότητας απέναντι στους «ξένους». Η τάφρος και ο φράκτης οριοθετούσαν το «οικείο» και το «ξένο», αποτελούσαν το υλικό και ταυτόχρονα συμβολικό μέσο αυτοπροσδιορισμού της κοινότητας, αλλά και το σύμβολο της κυ­ ριαρχίας της στον συγκεκριμένο χώρο. Τον διττό αυτό ρόλο αποκαλύπτουν αρκε­ τές οχυρωμένες θέσ εις της 5ης χιλιετίας π.Χ. στην κεντρική Ευρώπη, (στο Σβόντιν της Σλοβακίας, στο Τετσέτιτσε- Κυγιόβτσε της Μοραβίας, στο Κύντσιχ-Ούντερνμπεργκ της Βαυαρίας) κλπ., οι οποίες εμφανί­ ζονται ουσιαστικά ακατοίκητες παρά τη συνεχή επέκταση των τάφρων τους! Το γε­ γονός αυτό υποδηλώνει πως οι συγκεκρι­ μένες θέσεις αποτελούσαν μάλλον τα γε­ ωγραφικά και συμβολικά «κέντρα» διά­ σπαρτων κοινοτήτων, που πιθανώς συγκε­ ντρώνονταν εκεί ανά τακτά διαστήματα για να ανανεώσουν τους δεσμούς τους. Η χρήση των οχυρώσεων, βέβαια, δεν

Η αρχαία ελληνική Ιστορία σημαδεύτηκε καταλυτικά από τη συνεργασία ή τον ανταγωνισμό δύο πόλεων, της Αθήνας και της Σπάρτης. Η Σπάρτη δεν είχε την τύχη να αναδείξει κορυφαίες πνευματικές φυσιογνωμίες, όπως η Αθήνα. Σ' αυτήν, όμως, σφυρηλαττίθηκαν οι ψυχές των αδάμαστων πολεμιστών στους οποίους στράφηκαν όλοι οι Ελληνες τη ώρα του μεγαλύτερου κινδύνου, όταν η σκιά της κοσμοκράτειρας Περσικής αυτοκρατορίας έπεφτε βαριά επάνω στις αδύναμες και καταπτοημένες ελληνικές πόλεις. Παρά ταύτα, τη στιγμή του μεγαλύτερου θριάμβου της η Σπάρτη δεν επιδίωξε να εκμεταλλευθεί το γόητρό της. Αντίθετα, προτίμησε να αποσυρθεί στο φυσικό της λίκνο από το οποίο ξαναβγήκε μόνο όταν χρειάσθηκε να προασπίσει την πατροπαράδοτη ελευθερία των ελληνικών πόλεων την οποία απειλούσε η αθηναϊκή επεκτατικότητα. Περίπου 30 χρόνια αργότερα, η λήξη του Πελοποννησιακού Πολέμου τη βρήκε κυρίαρχο του ελληνικού κόσμου, αλλά ταυτόχρονα αδύναμη να προσαρμοσθεί στις νέες εξελίξεις, οι οποίες τελικά προκάλεσαν την αναπόφευκτη πτώση της. > , Στο ένατο βιβλίο της σειράς Παγκόσμια Ιστορία περιγράφονται με fe fc παραστατικό τρόπο η δομή της σπαρτιατικής κοινωνίας, οι αρχές της περίφημης σπαρτιατικής αγωγής και οι εξελικτικές φάσεις της σπαρτιατικής ιστορίας: από τις πρώτες συγκρούσεις για την επιβολή των Δωριέων Σπαρτιατών στην κοιλάδα του Ευρώτα και, στη συνέχεια, στην υπόλοιπη Πελοπόννησο, μέχρι τους Περσικούς Πολέμους (την πιο ένδοξη στιγμή της σπαρτιατικής ιστορίας), την αδελφόκτόνο σύγκρουση με την Αθήνα κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, την επικράτηση της Σπάρτης στην Ελλάδα με την οικονομική ενίσχυση της Περσίας, και, τέλος, την αργή παρακμή την οποία δεν μπόρεσαν να ανακόψουν ευγενικές φυσιογνωμίες όπως ο Αγησίλαος, ο Αγης και ο Κλεομέντις. Το έργο συνοδεύεται από πλούσια, κατατοπιστική εικονογράφηση και χάρτες και θα συναρπάσει κάθε μελετητή του αρχαίου ελληνικού μεγαλείου.

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΣΥΝΤΟΜΑ ΑΠΟ ΤΙΣ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

ΠΕΡΙΣΚΟ ΠΙΟ

παρέμεινε πάντα τόσο ειρηνική. Είδαμε παραπάνω περιπτώσεις περιχαρακωμένων οικισμών της 5ης χιλιετίας π.Χ., στις τά ­ φρους των οποίων Βρέθηκαν σκελετοί αν­ θρώπων θανάσιμα τραυματισμένων. Κατά την ευρωπαϊκή Οψιμη Νεολιθική περίοδο (4η-3η χιλιετία π.Χ.) αυξάνονται οι οχυρωμένες θέσ εις ακόμη και σε περιθω­ ριακές περιοχές (π.χ. νότια Βρετανία, νό­ τια Γαλλία, νότια Ισπανία). Στη νότια Γαλλία πλήθος οχυρωμένων θέσεων εκείνης της περιόδου (π.χ. Λεμπού, Καμπού, Μπουσάργκ) μαρτυρεί δημογραφική ανάπτυξη και συνακόλουθο εντεινόμενο ανταγωνι­ σμό μεταξύ κοινοτήτων για τους πόρους της περιοχής. Γενικότερα στη δυτική Με­ σόγειο (νότια Ιβηρική, Βαλεαρίδες νήσοι

0

2

4

κλεϊ είχε παρόμοιο τέλος. Περιβαλλόταν αρχικά από πασσαλόπηκτο φράκτη και τά ­ φρο, που σταδιακά επεκτάθηκε αυξάνο­ ντας τη συνολική έκταση της εγκατάστα­ σης. Η διασπορά αιχμών βελών στην κατοικημένη περιοχή μαρτυρεί πως η κοινό­ τητα αυτή δέχθηκε κάποια στιγμή επίθε­ ση. Αργότερα κατασκευάστηκε μια ακόμη μεγαλύτερη τάφρος, που δεν φαίνεται να έσωσε τους κατοίκους: πλήθος αιχμών βε­ λών στην περιφέρεια του οικισμού και ι­ δίως στις εισόδους του, αποκαλύπτει πως η κοινότητα υπέστη μια ακόμη καταστρο­ φική επίθεση. Παρόμοιες ενδείξεις (καμέ­ νες πασσαλόπηκτες οχυρώσεις, τάφροι, συγκεντρώσεις λίθινων αιχμών βελών) συ­ ναντιόνται και σε άλλες θέσ εις (Καρν

6cm

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

·

No 120

Σκηνή μάχης μ ε τα ξ ύ π αρατάξεω ν το ξοτώ ν από τη βραχοσκεπή Λος Δ ό γο ν ες (Ισπανία). Οι π ο λεμ ισ τές δίνουν την εντύπωση πως φ ορούν φ τερ ά στο κ εφ ά λι. Ενας το ξό τη ς α ρισ τερ ά φ α ίν ετα ι πως φορά φ τε ρ ά και στο σώμα του.

44

Κορσική) εμφανίζονται οχυρωμένες, με λι­ θόκτιστους περιβόλους, θέσεις στα τέλη της περιόδου (π.χ. στο Αος Μιλάρες στην Ισπανία). Ωστόσο οι δραματικές ενδείξεις περί του αμυντικού ρόλου των οχυρώσεων εμ­ φανίζονται στη Βρετανία. Μια σειρά θ έσ ε­ ων της βρετανικής Πρώιμης Νεολιθικής περιόδου (4η χιλιετία π.Χ.) αποτελεί ισχυ­ ρή ένδειξη πως η βία αποτελούσε ενδημι­ κό φαινόμενο της εποχής. Μια θέση στον λόφο Χάμπλντον, κοντά στο Ντόρσετ της νότιας Αγγλίας, αποκάλυψε στους αρχαιο­ λόγους σαφείς αποδείξεις του βίαιου τ έ ­ λους της. Ο οικισμός περιβαλλόταν από α­ νάχωμα με πασσαλόπηκτο φράκτη και τά ­ φρο, που όμως δεν εμπόδισε τους εισβο­ λείς να τον κάψουν. Οι σκελετοί δύο ανδρών με αιχμές βελών σφηνωμένες στα ο­ στά κείτονταν μέσα στην τάφρο. Πιθανότατα επρόκειτο για κάποιους από τους τελευταίους υπερασπιστές της θ έ ­ σης. Ενας άλλος οικισμός στον λόφο Κρί-

Μπρη, Χέμπερυ, Εξετερ κ.ά.). Η χρονολό­ γηση όλων αυτών των θέσεων στην εποχή εμφάνισης των πρώτων αγροτών στη Βρε­ τανία, θα μπορούσε να ερμηνεύσει τις συ­ γκρούσεις ως αντιπαραθέσεις μεταξύ ντόπιων κυνηγών και νεοαφιχθέντων γε­ ωργών. \

01 ΤΑΦ ΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΚΑΙ 0 ΚΟΣΜ ΟΣ ΤΟΝ ΖΩΝΤΑΝΩΝ Η καθιέρωση και η διάδοση των ταφικών πρακτικών μετά τη Νεολιθική εποχή, ως επίσημου τρόπου μεταχείρισης των νε­ κρών, σημαίνει πως αυξάνονται τα σκελε­ τικά κατάλοιπα τα οποία οι αρχαιολόγοι έ­ χουν στη διάθεσή τους γι' αυτή την περίο­ δο, επομένως και οι δυνατότητες να εντο­ πίσουν ανθρωπογενή τραύματα. Ταφές ανθρώπων με ίχνη τραυμάτων από λίθινες αιχμές χρονολογούνται ήδη από την 6-5η

χιλιετία π.Χ. (στη Γαλλία και στη Σκανδινα­ βία). Κατά την Οψιμη Νεολιθική περίοδο (4η-3η χιλιετία π.Χ.) τα ταφικά σύνολα αυ­ ξάνονται ραγδαία, αποκαλύπτοντας όχι μόνο δημογραφική ανάπτυξη αλλά αλλαγή στον τρόπο αντιμετώπισης των νεκρών. Στη Γαλλία, για παράδειγμα, αφθονούν οι συλλογικοί τάφοι (σπήλαια, υπόγεια, ντολμέν) που χρησιμοποιούνται από μικρότε­ ρες ή μεγαλύτερες κοινωνικές ομάδες (οι­ κογένειες, γένη, φατρίες) επί πολλές γε­ νιές. Η συνεχής χρήση των τάφων αυτών σημαίνει παράλληλα πως πολλές προγενέ­ στερες ταφές σαρώνονταν ή απομακρύνο­ νταν για να δημιουργηθεί χώρος για τις ε­ πόμενες, στοιχείο που δυσκολεύει την ε­ ξακρίβωση των διαδοχικών χρήσεων του χώρου. Μια γενική διαπίστωση η οποία προκύ­ πτει από τη μελέτη της περίπτωσης των νεολιθικών τάφων, είναι η εξακριβωμένη αλλά όχι γενικευμένη παρουσία σκελετών με εμφανή τραύματα από συντριπτικά πλήγματα ή λίθινες αιχμές. Σε ένα μεγάλο δείγμα ταφών κυρίως από τη νότια Γαλλία, που καλύπτει χονδρικά το διάστημα της 4ης - 3ης χιλιετίας π.Χ., μόλις το 3-4% πα­ ρουσιάζει ενδείξεις τραυμάτων. Αυτό υπο­ δηλώνει πως οι ένοπλες συγκρούσεις ή­ ταν υπαρκτό φαινόμενο αλλά όχι θεμελιώ­ δες γνώρισμα της εποχής. Υπάρχουν βέ­ βαια μερικές πιο «δραματικές» περιπτώ­ σεις που ξεχωρίζουν. Στο Ροαί της Βωκλούζ εντοπίστηκε ένας τυπικός κατά τα άλλα συλλογικός τάφος της 3ης χιλιετίας π.Χ. με τα κατάλοιπα 200 περίπου ατόμων. Ανάμεσα σε αυτά οι αρχαιολόγοι μπόρεσαν να εξακριβώσουν ένα στρώμα τουλάχι­ στον 34 σκελετών, ανδρών και γυναικών, που είχαν εναποτεθεί σχεδόν ταυτόχρο­ να, υπερκαλύπτοντας ο ένας τον άλλο. Τρεις από αυτούς έφεραν λίθινες αιχμές βελών σφηνωμένες στα οστά, καθιστώ­ ντας πιθανό το ενδεχόμενο όλοι να είχαν βίαιο θάνατο. Ενα παρόμοιο φαινόμενο διαπιστώθηκε στη ΒΔ Ισπανία, στο Σαν Χουάν Αντε Πόρταμ Λατίναμ. Μια βραχο­ σκεπή είχε χρησιμεύσει ως συλλογικός τά­ φος κατά το μεγαλύτερο μέρος της 4ης χι­ λιετίας π.Χ. Από τους 300 περίπου νε­ κρούς που είχαν αποτεθεί εκεί, 50 περί­ που βρέθηκαν σχετικά ακέραιοι, σχεδόν συσσωρευμένοι, καθιστώντας εύλογη την υπόθεση περί ενός βίαιου επεισοδίου. Την ερμηνεία μιας σφαγής ενισχύει η ανακά­ λυψη εννέα θανάσιμων τραυματισμών από αιχμές βελών σφηνωμένων στα οστά - συ­ νολικά 55 αιχμές εντοπίστηκαν μεταξύ των σκελετικών καταλοίπων. Φαίνεται πως και σε αυτή την περίπτωση έχουμε, αν όχι μια μαζική σφαγή, τουλάχιστον ασφαλείς ενδείξεις ενδημικών συγκρούσεων μικρής κλίμακας. Την ίδια εποχή (4η-3η χιλιετία π.Χ.), που είναι γνωστή ως Χαλκολιθική στην Ευ­ ρώπη, εμφανίζονται ανδρικές ταφές συνοδευόμενες από όπλα ως κτερίσματα (βέ­

Παρά την πληθώρα στοιχείων σχετικά με τα φονικά και καταστροφικά αποτελέ­ σματα των ένοπλων συγκρούσεων, ελάχι­ στα γνωρίζουμε για τη μορφή που λάμβαναν οι συγκρούσεις στην πράξη, καθώς στερούμαστε εικονιστικών παραστάσεων οι οποίες προβάλλουν την εικόνα μιας μά­ χης. Οι βραχογραφίες σε αρκετές βραχο­ σκεπές και σπήλαια της βόρειας και της α­ νατολικής Ιβηρικής, αποτελούν τις μονα­ δικές ίσως περιπτώσεις απεικόνισης ένο­ πλης σύγκρουσης από την ευρωπαϊκή νεο­ λιθική εποχή. Από τη θεματική τους ξεχω­ ρίζουν σκηνές κυνηγιού και μάχης, στις οποίες πρωταγωνιστούν ομάδες τοξοτών. Ιδιαίτερα εντυπωσιακές είναι η αναγνώρι­ ση αντιμαχόμενων «παρατάξεων» και η παρουσία ανθρώπινων μορφών διάτρητων από βέλη και «εκτελεστικών αποσπασμάτων», αλλά και οι σαφείς ενδείξεις της

No 120

Η ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟ ΥΣΗ Σ

·

νται παρά πολύ αργότερα, στις αρχές της 1ης χιλιετίας π.Χ. Από την άλλη, κατά την «κρίσιμη» για τη θεωρία αυτή περίοδο (4η3η χιλιετία π.Χ.) εμφανίζονται περισσότε­ ρες ενδείξεις ενός πολεμικού ήθους στις χαλκολιθικές αγροτικές περιοχές της ανα­ τολικής Ευρώπης, παρά στις ίδιες τις στέππες, υποδεικνύοντας μια μάλλον α­ ντίστροφη πορεία στην «εξαγωγή» της βίας.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

λη, εγχειρίδια λίθινα ή χάλκινα, πελέκεις), καθώς και λίθινες ανάγλυφες στήλες με παραστάσεις ένοπλων ανδρών - όλα ενδει­ κτικά ενός ιδιαίτερου ήθους. Σε μια εποχή έντασης, όπως φαίνεται, των ένοπλων συ­ γκρούσεων, αρχίζει να διαμορφώνεται η ανδρική κοινωνική ταυτότητα έχοντας ως 6άση την οπλοφορία και κατ' επέκταση τη 6ία. Αυτή η διαδικασία θα οδηγήσει αργό­ τερα στην ανάδειξη πραγματικών ελίτ πο­ λεμιστών και σε πιο σύνθετες κοινωνικές δομές. Εδώ θα ήταν σκόπιμο να αναφερθού­ με και σε ένα άλλο ζήτημα. Μία σημαντική παράμετρος της «μυθολογίας του πολέ­ μου» στην προϊστορική Ευρώπη, υπήρξε η εισβολή των Ινδοευρωπαίων στην Ευρώ­ πη, από τις ευρασιατικές στέππες. Επί αρ­ κετό διάστημα αρχαιολόγοι, ιστορικοί και γλωσσολόγοι οραματίζονταν τους Αρείους ως πολεμοχαρείς νομάδες που έφθασαν από τα ανατολικά με τα άλογά τους και εισέβαλαν στη νεολιθική, αγροτική, ει­ ρηνική Ευρώπη εκτοπίζοντας, υποτάσσο­ ντας ή εξοντώνοντας τους γηγενείς κατοί­ κους. Πολλές από τις επιμέρους όψεις αυ­ τής της εικόνας έχουν πλέον ανατραπεί. Οσον αφορά την πολεμική δραστηριότη­ τα, αρκεί να πούμε πως κατ' αρχάς η εξη­ μέρωση των αλόγων δεν συνεπάγεται αυ­ τομάτως και χρήση τους κατά τη μάχη. Φαίνεται πως αρχικά χρησίμευαν για το γάλα και το κρέας τους, ενώ σαφή τεκμή­ ρια πολεμικής χρήσης τους δεν εμφανίζο­

φροντισμένης εμφάνισης των πολεμιστών (π.χ. καλύμματα κεφαλής, ένδυση, χρώμα­ τα). Η χρονολόγηση των παραστάσεων αυ­ τών παραμένει προβληματική. Η έμφαση στο κυνήγι θα μπορούσε να παραπέμπει σε μεσολιθικές κοινότητες κυνηγών, στην εποχή της άφιξης των πρώτων αγροτών στην περιοχή (6η χ ιλιετία π.Χ.) ή αργότε­ ρα, οπότε το όλο κλίμα θα μπορούσε να α­ ντανακλά τις εχθρικές σχέσεις μεταξύ των γειτονικών αυτών κοινοτήτων. Από την άλ­ λη πλευρά κάποιες παρατποήσεις ως προς τη μορφολογία τους θα μπορούσαν να τις εντάξουν στην Οψιμη Νεολιθική περίοδο, που είναι σύγχρονη με τα ταφικά σύνολα τα οποία περιγράψαμε παραπάνω. Την τ ε ­ λευταία υπόθεση υποστηρίζει πιθανώς η αυξανόμενη παρουσία αιχμών βελών, ως κτερισμάτων σε τάφους της εποχής, που μαρτυρεί την ιδιαίτερη σημασία του τό ­ ξου, όπως διαπιστώνουμε και στις σκηνές μαχών των βραχογραφιών. Παραμένει ό­ μως εξαιρετικά πιθανό το ενδεχόμενο να έχουμε μπροστά μας σκηνές οι οποίες ζω­ γραφιστή καν σε διαφορετικές φάσεις, κα­ λύπτοντας ένα ευρύ χρονολογικό πλαίσιο. Ανεξάρτητα από την ακριβή χρονολό­ γηση, οι παραστάσεις μας επιτρέπουν να αναπλάσουμε την εικόνα μιας ένοπλης σύ­ γκρουσης εκείνης της μακρινής εποχής, που παραπέμπει σε μια εΕίσο. . Λιχπή ει­ κόνα από τις μελέτες των εθνολόγων και των ανθρωπολόγων σε σύγχρονες -πρω­ τόγονες» κοινωνίες. Σε αυτές τις περιπτώ­ σεις η σύγκρουση αποκτά συνήθως τε λ ε­ τουργική διάσταση, καθώς οι μονομαχίες μεταξύ αντιδίκων ή προμάχων των δύο α­ ντίπαλων ομάδων έχουν κυρίως ως σκοπό την επίδειξη ισχύος και την αποκατάστα­ ση του γοήτρου των αντιμαχομένων. Πα­ ρομοίως η γενικευμένη ένοπλη σύρραξη μεταξύ αντίπαλων παρατάξεων λαμβάνει συχνά χαρακτήρα τελετουργικό, ως μια «συλλογική μονομαχία», με αμοιβαίες ρί­ ψεις βελών ή ακοντίων, έως ότου σημειω­ θούν οι πρώτες απώλειες, οπότε οι αντιμαχόμενοι αποχωρούν, έχοντας ικανοποι­ ήσει τη δίψα τους για εκδίκησή και επίδει­ ξη ανδρείας. Την πρωτοκαθεδρία του τό­ ξου σε τέτοιου είδους συγκρούσεις κατά τη Νεολιθική περίοδο της Ευρώπης επιβε­ βαιώνει το πλήθος των τραυμάτων από αιχμές βελών. Οι «εκτελέσεις» μεμονωμένων ατόμων που απεικονίζονται στις ιβηρικές βραχο­ γραφίες, θα μπορούσαν να αφορούν μέλη της κοινότητας ή ξένους αιχμαλώτους οι οποίοι για κάποιο λόγο τιμωρούνται με θά­ νατο ή θυσιάζονται. Στη Σκανδιναβία της 4ης-3ης χιλιετίας π.Χ. έχουν βρεθεί σκελε­ το ί ανθρώπων που εκτελέστηκαν διά πνιγ­ μού σε έλη. πιθανότατα ως θυσία σε υπερ­ φυσικές δυνάμεις. Η πρακτική αυτή συνε­ χιζόταν στην περιοχή επί αιώνες. Από την άλλη πλευρά, τέ το ιες σκηνές εκτελέσεων θα μπορούσαν να ερμηνευθούν και ως πα­ νηγυρισμοί για τον συμβολικό και φυσικό

45

No 120 · ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

46

θάνατο του «εχθρού» σε μια τελετο υ ρ γι­ κή σύγκρουση, όπως προδιαγράψαμε πα­ ραπάνω, ή σε μια ενέδρα. Εκτός από την «τελετουργική» σύ­ γκρουση, για πολλές «πρωτόγονες» κοινό­ τη τες ο αιφνιδιασμός αποτελούσε βασική συνιστώσα της ένοπλης σύγκρουσης, ό­ πως άλλωστε και στο κυνήγι. Μέσα από την εθνογραφική εμπειρία προκύπτει πως σε πολλές «πρωτόγονες» κοινωνίες η ενέ­ δρα - και όχι η ανοικτή αναμέτρηση - απο­ τελούσε σημαντικό (και σίγουρα πιο ασφα­ λή και αποτελεσματικό) τρόπο σύγκρου­ σης με τον αντίπαλο. Τέτοιες ενέδρες, με περιορισμένα αποτελέσματα κάθε φορά, συνήθως προκαλούν ως αντίποινα αντεπι­ θέσ εις από την πλευρά των εχθρών, που μπορούν είτε να περιοριστούν σε παρό­ μοιες ενέδρες, είτε να κλιμα­ κωθούν σε γενικευμένες μά­ χες ή αιφνιδιαστικές κατα­ στροφικές επιθέσεις. Κατ' ε ­ πέκταση η επιδρομή αποτελεί μια περιορισμένης κλίμακας αιφνιδιαστική επιθετική ενέρ­ γεια που αποσκοπεί συνήθως στην αρπαγή αγαθών, ζώων ή ανθρώπων ή απλώς στην πρό­ κληση όσο το δυνατό μεγαλύ­ τερης καταστροφής στην α­ ντίπαλη κοινότητα. Και στις δύο περιπτώσεις, στην ενέ­ δρα και στην επιδρομή, ο δό­ λος κρίνεται εξίσου σημαντι­ κός με την ανδρεία. Παράλληλα η σύγκρουση μπορούσε να λάβει μορφή πε­ ρισσότερη ολοκληρωτική. Εχουν εντοπιστεί μικρές λεπί­ δες μαχαιριών, λίθινες και αρ­ γότερα χάλκινες, σφηνωμέ­ νες μεταξύ οστών. Πιο συνη­ θισμένα είναι τα συντριπτικά κτυπήματα από πελέκεις ή ρόπαλα, στοιχείο που παρα­ πέμπει σε συγκρούσεις σώμα με σώμα, με μεγαλύτερο κίν­ δυνο τόσο για τον αμυνόμενο όσο και για τον επιτιθέμενο. Τέτοιες σκηνές μάχης δεν α­ πεικονίζονται στις ιβηρικές βραχογραφίες. Μαρτυρίες περί τέτοιων πληγμάτων εντοπίζονται κυρίως σε περι­ πτώσεις μαζικών σφαγών, που συνοδεύ­ ουν την καταστροφή οικισμών, όπως είδα­ με παραπάνω. Προφανώς σε μια επίθεση κατά εχθρικού οικισμού, το σύνολο της α­ ντίπαλης κοινότητας βρισκόταν στο στό­ χαστρο. Επρόκειτο για την πιο ολοκληρω­ τική και καταστροφική μορφή που μπο­ ρούσε να λάβει η ένοπλη σύγκρουση. Συ­ χνά η εθνογραφία τεκμηριώνει την κλιμά­ κωση μιας τελετουργικής, εκ παρατάξεως μάχης σε γενικευμένη επίθεση εναντίον όχι μόνο των αντίπαλων πολεμιστών αλλά και ολόκληρης της κοινότητάς τους, με στόχο την ολοκληρωτική τους εξόντωση.

Αξιοσημείωτη είναι η «μεταμόρφωση» του πολεμιστή στις βραχογραφίες, η οποία παραπέμπει σε γνωστά ιστορικά και εθνο­ γραφικά παραδείγματα χρήσης φτερών, δερμάτων αγρίων ζώων, χρωμάτων του πο­ λέμου ή δερματοστιξίας (τατουάζ) για το σώμα. Για παράδειγμα, οι Ινδιάνοι της αμε­ ρικανικής Δύσης και οι Κέλτες της ρωμαϊ­ κής περιόδου έβαφαν τα σώματά τους με τα χρώματα του πολέμου ή φορούσαν δέρματα ζώων και φτερά, που πίστευαν πως τους μεταβίβαζαν τις ιδιότητες των α­ ντίστοιχων ζώων. Σκοπός αυτής της τε λ ε­ τουργικής μεταμόρφωσης είναι ο άνδρας να περάσει σε μια νέα ηθική-ψυχική κατά­ σταση, εκείνη του πολεμιστή, του οποίου η συμπεριφορά πλέον υπακούει σε άλ­ λους κώδικες. Η εθνογραφική μελέτη και

Σκηνή μάχης από τη βραχοσκεπή Μ ιν α τέδ α (Ισπανία). Π ρ ο σ έ ξτε τον δ ιά τρ η το από βέλη εχ θ ρ ό α ρ ισ τερ ά και τα σώ ματα των επ ιτιθ έμ εν ω ν το ξοτώ ν, που μο ιά ζο υν να είναι επ ιζω γραφισμένα μ ε γρα μμές.

πάλι επαληθεύει το γεγονός πως οι πολε­ μιστές της κοινότητας προετοιμάζονταν ψυχολογικά με ποικίλους τρόπους για τη μάχη (π.χ. με επικλήσεις των πνευμάτων των προγόνων, θυσίες), η δε επιστροφή τους επέτασσε συχνά μια σειρά τελετώ ν κάθαρσής τους από το μίασμα του φόνου και του αίματος. Από την άλλη πλευρά η σαφής διαφοροποίηση λίγων, σχετικά, α­

τόμων ως προς την εμφάνιση ή τα σωματι­ κά χαρακτηριστικά στις ιβηρικές βραχο­ γραφίες, υποδηλώνει μια σκόπιμη διάκρι­ ση ορισμένων πολεμιστών από το σύνολο, στοιχείο ενδεικτικό, προφανώς, μιας πρώι­ μης κοινωνικής διαστρωμάτωσης και ανά­ δειξης κάποιων «αρχηγών» με ηγετικό ρό­ λο στη σύγκρουση. Αργότερα σι «αρχηγοί» αυτοί εξελίχθηκαν σε μια πολεμική αρι­ στοκρατία, που κυριάρχησε στην ευρωπαϊ­ κή ήπειρο επί χιλιετίες.

ΠΟΛΕΜΟΣ ή ΕΙΡΗΝΗ; Ο πόλεμος ή, πιο ορθά, η ένοπλη σύ­ γκρουση, αποτέλεσε από πολύ νωρίς χα­ ρακτηριστικό στοιχείο της κοινωνικής ζω­ ής του ανθρώπου. Είναι δύσκολο να προσ­ διορίσουμε πότε ακριβώς «γεννήθηκε», φαίνεται πά­ ντως πως οι ένοπλες συ­ γκρούσεις λάμβαναν χαρα­ κτήρα ολοένα και πιο σύνθε­ το όσο και οι ίδιες οι κοινωνι­ κές σχέσεις γίνονταν όλο και πιο σύνθετες. Κατά την Πα­ λαιολιθική περίοδο (ως το 10000 π.Χ. περίπου) οι ανθρώ­ πινες ομάδες, ακόμη λίγες και διάσπαρτες ανά την υφήλιο, ζούσαν υπό την απειλή των ζώων, των παγετώνων, των ασθενειών ή των ατυχη­ μάτων. Ισως σε εκείνη τη μα­ κρινή εποχή η αλληλεγγύη με τις άλλες κοινότητες να απο­ τελούσε πρωταρχικό παράγο­ ντα επιβίωσης, μειώνοντας (αλλά όχι εξαλείφοντας) τις πιθανότητες μιας φονικής σύγκρουσης μεταξύ ατόμων ή/και ομάδων. Η βελτίωση των κλιματι­ κών και δημογραφικών συν­ θηκών κατά τη Μεσολιθική περίοδο (12000/100008000/6000 π.Χ.) φαίνεται πως διαμόρφωσε ένα ευνοϊκό πε­ ριβάλλον, το οποίο οι κοινό­ τητες των κυνηγών αγωνίζο­ νταν να κατακτήσουν. Βιότο­ ποι πλούσιοι σε νερά ή κοπάδια ζώων, α­ κτές πλούσιες σε αλιεύματα, θέσεις με περιζήτητα πετρώματα για εργαλεία ή άλ­ λες ύλες, έγιναν αντικείμενο ολοένα εντεινόμενης διεκδίκησης. Η εμφάνιση της αγροτικής οικονομίας κατά τη Νεολιθική περίοδο (8000/6000 - 3000/2000 π.Χ.) σήμαινε πως ο ανταγωνισμός για τη γη λάμβανε νέες διαστάσεις. Οι αγρότες αναζητούσαν εύφορα εδάφη, σε περιοχές που αρδεύο­ νταν φυσικά ή είχαν συχνές βροχοπτώ­ σεις. Παράλληλα τους ενδιέφ ερε η εξα­ σφάλιση της αναπαραγωγής ή της αύξη­ σης των οικόσιτων ζώων τους. Αργότερα (από τη Χαλκολιθική περίοδο - 4η χιλιετία π.Χ. και εξής) τα μέταλλα αποτέλεσαν ένα

ενός νέου υλικού. Στην πράξη δεν ήταν η έλλειψη πόρων, αλλά η αδυναμία αποτελε­ σματικής διαχείρισης πόρων που οδηγού­ σε σε σύγκρουση. Η διατήρηση της ευημερίας των πρώι­ μων κοινοτήτων αποτελούσε συνάρτηση πολλών παραγόντων, που βρίσκονταν στην καλύτερη των περιπτώσεων σε μια εύθραυστη ισορροπία μεταξύ τους. Ο α­ στάθμητος παράγοντας μπορούσε να ανα­ τρέψ ει τον προγραμματισμό των ανθρώ­ πων. Μια ασθένεια μπορούσε να εξοντώ­ σει τα ζώα ή να αποδεκατίσει την κοινότη­ τα. Μια πλημμύρα ή μια ξηρασία μπορούσε να καταστρέψει τη σοδειά. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις η αυτάρκεια της κοινότη­ τας υπονομευόταν. Προκειμένου να αντι­ μετωπίσουν τις συγκεκριμένες προκλή­ σεις, οι προϊστορικοί άνθρωποι έθεσαν σε εφαρμογή πλήθος στρατηγικών. Η αρπαγή των αναγκαίων ήταν ίσως η ευκολότερη λύση, το διακύβευμα όμως για μια προϊ­ στορική κοινωνία ήταν συγκριτικά μεγαλύ­ τερο. Το μικρό μέγεθος των κοινοτήτων της εποχής (μερικές εκατοντάδες άτομα, το πολύ), σήμαινε πως ο εμπλεκόμενος α­ ριθμός ανδρών παρέμενε εξίσου μικρός. Μολονότι οι καταστρεπτικές τους δυνατό­ τη τες ήταν περιορισμένες σε σύγκριση με τις σημερινές, ο κίνδυνος ολοκληρωτικής εξόντωσης της κοινότητας σε μια αιφνι-

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) B rothw ell D.: B IOSOCIAL A ND B IO ARCHAEOLOGICAL ASPECTS OF CONFLICT AND WARFARE, σ το Carm an & H arding (eds.), A ncient W arfare, Stroud, Sutton, 1999. (2) Chapm an J.: THE ORIGINS O F WARFARE IN THE PREHISTORY OF CENTRAL AND EASTERN EUROPE, στο Carm an J. & Harding A. (eds.), A ncient W arfare, Stroud, Sutton, 1999. (3) C lastres P.: Α Ρ ΧΑ ΙΟ ΛΟ ΓΙΑ ΤΗΣ Β ΙΑ Σ. Ο Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ Σ Τ ΙΣ Π Ρ Ω ΤΟ ΓΟ Ν ΕΣ Κ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΕ Σ, Ερασμος, Α θήνα, 2004. (4) D awson D.: THE FIRST ARMIES, Cassel & Co, London, 2001. (5 )Δ η μ η τρ ίο υ Σ .: Μ ο ρ φ ές Βίας, Σαβ β άλας, Α θήνα, 2003. (6) F e rrillA .: THE ORIGINS OF WAR. FR O M THE STONE AGE TO ALEXANDER THE GREAT, Thames an d Hudson, London, 1985. (7) Guilaine J. & Zam m it J.: THE ORIGINS O F WAR. VIOLENCE IN PREHISTORY, B lackw ell Publishing, Oxford, 2005. (8) K eegan J.: Η ΙΣΤΟ ΡΙΑ TOY Π Ο ΛΕΜ Ο Υ, Ν έα Σ ύνορα -Λιβάνη, Α θή να , 1997. (9) K eeley L.: WAR BEFORE CIVLIZATION, O xfo rd U niversity Press, 1996. (10) Layton R. : SOCIOBIOLOGY, CULTURAL ANTHROPOLOGY AND THE CAUSES O F WARFARE, στο Parker P earson M . & Thorpe I.J.N. (eds.), W arfare, Violence and S lavery in Prehistory, O xford (A rcaeopress), 2005.

(11) M e rce r R.J.: THE ORIGINS O F WARFARE IN THE BRITISH ISLES, στο Carm an J. & H arding A. (eds.), A ncient W arfare, Stroud, Sutton, 1999. (12) Nash G.: ASSESSING RANK AND WARFARE-STRATEGY IN PREHISTORIC HUNTER-GATHERER SOCIETY: A STUDY O F REPRESENTATIONAL WARRIOR FIGURES IN ROCK-ART FR O M THE SPANISH LEVANT, SOUTHEASTERN SPAIN, στο Parker P earson M . & Thorpe I.J.N . (eds.), W arfare, Violence an d S lavery in Prehistory, O xfo rd (A rcaeopress), 2005. (13) N ystrom P.: AGGRESSION AND N O N H U M A N PRIMATES, σ το Parker Pearson M . & Thorpe I.J.N. (eds.), Warfare, Violence an d S lavery in Prehistory, O xford (Arcaeopress), 2005. (14) O rschiedt J.: THE HEAD BURIALS FR O M OFNET CAVE: AN EXAMPLE OF WARLIKE CONFLICT IN THE MESOLITHIC, σ το Parker P earson M . & Thorpe I.J.N. (eds.), Warfare, Violence a n d S lavery in Prehistory, O xford (Arcaeopress), 2005. (15) Thorpe I.J.N .: ANTHROPOLOGY, ARCHAEOLOGY AND THE ORIGINS O F WARFARE, World A rchaeology, 35 (1), 2003. (16) V end S.: STONE AGE WARFARE, στο C arm an J. & H arding A. (eds.), A ncient Warfare, Stroud, Sutton, 1999. (17) W hittle A.: EUROPE IN THE NEOLITHIC. THE CREATION O F NEW WORLDS, C am bridge U niversity Press, 1996.

διαστική επίθεση ή σταδιακής της αφαίμα­ ξης κατά τη διάρκεια μιας ενδημικής σύ­ γκρουσης, σήμαινε πως η ένοπλη σύ­ γκρουση ήταν αναλογικά πολύ πιο σοβαρό ζήτημα απ' ότι σήμερα και καθιστούσε α­ ναγκαία τη χαλιναγώγηση της βίας με ποι­ κίλους τρόπους. Ως αποτέλεσμα, η δημιουργία δεσμών αλληλοϋποστήριξης μεταξύ των κοινοτή­ των αποτέλεσε από νωρίς βασική στρατη­ γική αντιμετώπισης αστάθμητων παραγό­ ντων, μέσα από συμβολικές ανταλλαγές α­ γαθών, τις οποίες η αρχαιολογική αλλά και η εθνολογική έρευνα πιστοποιούν κατά κόρον. Ακόμη και τό τε. όμως. παρεξηγή­ σεις ή διαφωνίες ως προς το αναμενόμενο αντίτιμο, στις περιπτώσεις ανταλλαγών, μπορούσαν να οδηγήσουν σε προστριβές και συγκρούσεις διαιωνΐζοντας τον φαύλο κύκλο. Από την άλλη π λευρά η ενδημικό­ τητα των συγκρούσεχ1. θα μπορούσε συ­ χνά να διαμορφώσει μια πολεμική νοοτρο­ πία, που με τη σειρά τη ς ενθάρρυνε την "αναπαραγωγή" των συρράξεων Η ανάδει­ ξη κεντρικών εξουσιών αργότερα εξασφά­ λισε σε μεγάλο βαθμό την απαπούμενη επιδιαιτησία και συνεπώς τη ν ειρήνη για ε ­ κτεταμένες περιοχές. Εξίσου μεγάλο, ό­ μως, κατέστη και το διακύβευμα της νέας κοινωνίας, οδηγώντας την ένοπλη σύρρα­ ξη με όσους την απειλούσαν σε υψηλότε­ ρα επίπεδα από πλευράς πολυπλοκότητας και καταστροφικότητας

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Οπως είδαμε, οι άνθρωποι της προϊ­ στορίας ζούσαν σε ένα φυσικό και κοινωνι­ κό περιβάλλον γεμάτο προκλήσεις, που α­ πειλούσαν τη συνοχή και την ετοβίωση της κοινότητας. Η αυτάρκεια κατέστη θ εμ ε­ λιώδες ιδανικό και για τη ν επίτευξή της διαμορφώθηκαν και τέθηκαν σε εφαρμο­ γή διάφορες στρατηγικές: τεχνικοί πειρα­ ματισμοί, εξιλέωση- των φυσικών και υ­ περφυσικών δυνάμεων, διαμόρφωση διακοινοτικών δικτύων αλληλεγγύης, ανταλ­ λαγές με άλλες κοινότητες. Παρόλα αυτά η διατήρηση ειρηνικών, μη βίαιων διακοινοτικών σχέσεων με τους άλλους μπορού­ σε να αποβεί εξαιρετικά δύσκολο ζήτημα σε μια εποχή που έλειπαν μηχανισμοί επιδιαιτησίας των διακοινοτικών διαφορών και εφαρμογής ενός συγκεκριμένου «δι­ καίου». Η ένοπλη σύγκρουση δεν αποτε­ λούσε μονόδρομο, αλλά μια εναλλακτική κοινωνική στρατηγική για την εξασφάλιση της αυτάρκειας της κοινότητας. Το πότε και το γιατί οι άνθρωποι θα κατέφευγαν σε αυτήν, όπως επίσης και η πρακτική μορφή ή η διαβάθμισή της, εξαρτώντο σε μεγάλο βαθμό από τους στόχους, τις υφι­ στάμενες συνθήκες αλλά και τις νοοτρο­ πίες τους. Σε τελευταία ανάλυση η ένοπλη σύγκρουση αποτελούσε - και αποτελεί άλ­ λωστε - ατομική και συλλογική επιλογή. □

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · Νο 120

σημαντικό «εξωτικό» αγαθό, εκτιμώμενο στην αρχή περισσότερο ως σύμβολο γοή­ τρου παρά ως χρηστικό υλικό. Η σπανιότητά τους τα κατέστησε αντικείμενο πόθου αλλά και διαμάχης. Μαζί με αυτά, η εξα­ σφάλιση συζύγων για την αναπαραγωγή της ίδιας της κοινότητας αποτελούσε πά­ ντοτε επιτακτική ανάγκη των προϊστορι­ κών κοινωνιών. Σε όλες αυτές τις περιπτώ­ σεις, οι προϋποθέσεις ευημερίας των αν­ θρώπινων κοινωνιών μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενο αντιπαράθεσης. Θα ήταν λάθος να θεωρήσουμε πως η προσφυγή στη βία «επιβαλλόταν» από το φυσικό περιβάλλον. Η πυκνότητα του πλη­ θυσμού ήταν αρκετά χαμηλή σε ολόκληρη την προϊστορία, ώστε οι ανθρώπινες κοι­ νότητες να μπορούν να μετακινούνται εύ­ κολα σε νέους, διαθέσιμους προς εγκατά­ σταση τόπους. Κατά τη Νεολιθική περίοδο οι άνθρωποι άρχισαν να παρεμβαίνουν στο τοπίο αποψιλώνοντας δάση και θα­ μνώδεις περιοχές για να δημιουργήσουν βοσκότοπους ή καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Οσον αφορά την αναζήτηση πρώτων υλών, λίθων ή μετάλλων, για πρακτική ή συμβο­ λική χρήση, ο περιορισμός στη διακίνηση από μια αντίπαλη ομάδα μπορούσε να α­ ντισταθμιστεί με την αναζήτηση και την α­ νεύρεση μιας νέας πηγής του υλικού κά­ που αλλού ή ακόμη και με την ανακάλυψη

47

X lfD ^ IJ lA rtÄ fK Ä

5

ÄKl

Πόσο απαραίτητη ήταν η ρίιμη των

ατομικών βομβών;

ΗΑΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ

Σύμιρωνα με την επίσημη αμερικανική άποιμη, οι ατομικές βόμβες που ρίιρθηκαν στη Χιροσίμα και στο Ναγκαοάκι, τον Αύγουστο Οι σ οβαρές α μ ερ ικ α ν ικές απώ λειες κατά τη μάχη τη ς Οκινάβα και γ ενικό τερ α ο τρόπ ος μ ε το ν οποίο π ολέμησαν οι Ιάπωνες σε ό λ ες τις μά χες στον Ε ιρηνικό , διεδρ αμ άτισ αν σημαντικό ρόλο σ την ουσιαστική αναστολή τη ς επ ιχείρησ ης "Olympic" (τη ς εισ βο λής στο Κιουσού), η οποία ε ίχ ε π ρ ο γρ α μ μ α τισ τεί για τη ν 1η Ν ο εμ β ρ ίο υ 1945. Σ τη φω τογραφ ία τά φ ο ι Αμερικανών στρατιω τώ ν σ την Οκινάβα.

του 1945, ήταν τα όπλα που ανάγκασαν την Ιαπωνία οε συνθηκολόγηση, επιταχύνονται: τη Πήξη του πολέμου και σώζοντας τις ζωές εκατοντάδων χιλιάδων Αμερικανών στρατιωτών. Στην άποιμη αυτή προοδόθηκε αρνότερα μια ευρύτερη "ουμανιστική" διάσταση, από διάιρορες πλεupέc οι οαοίες υποστήριξαν όιι η ρίιμη ιων βομβών, εκτός από τις αμερικανικές ζωές, έσωσε και τις ζωές εκατομμυρίων αμάχων οτην Ιαπωνία και στις ιαπωνικές κτήσεις στην Ασία. Ως συνήθως, η επίσημη άποιμη (κάθε επίσημη άποιμη) υιοθετείται και προβάλλεται με βάση συγκεκριμένες σκοπιμότητες και σπάνια απηχεί ή εξηγεί την πραγματικότητα.

νεξάρτητα από το πώς επ ιχειρηματολογούν σιων σε σύγκριση με τα θύμ α τα των ατομικώ ν βομ­ σήμερα οι υποστηρικτές ή οι επ ικρ ιτές τη ς α­ βών), δεν αφήνουν πολλές αμφιβολίες. Οι μετέπ ειτα πόφασης για τη ρίψη των ατομικώ ν βομβών αναφορές για τα "βασανιστικά διλήμματα" του προέ­ στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι, η μεγάλη δρου Τρούμαν και των υπόλοιπων μελών τη ς α μερι­ πλειοψηφία των Αμερικανών το 1945 ελάχιστα ενδιακανικής ηγεσίας, μέρος τη ς οποίας λ έγ ετα ι ό τι δια­ φ ερ ότα ν για το πόσες ιαπωνικές ζωές θα χάνονταν τύπωσε ενστάσεις για τη ρίψη των βομβών, είναι (και ακόμα λιγό τερ ο πόσες θα σώζονταν) από τη χρη­ ψ ευ δείς και πλαστές και στην καλύτερη περίπτωση σιμοποίησή τους. Η είδηση τη ς ρίψης των βομβών δ εν αποτελούν παρά προσπάθεια για να απαλυνπου κατέσ τρεψ αν τις δύο πόλεις και προκάλεσαν τον θ ο ύ ν οι εντυπώ σεις από μια απόφαση που προκάλεθ άνατο και το ν τραυματισμό εκατοντάδω ν χιλιάδων σε το ν θάνατο χιλιάδων ανθρώπων. Οταν ο Τρούμαν (αμάχων, στη μεγάλη πλειοψηφία τους) Ιαπώνων, όχι π ληροφ ορήθηκε τη ν επιτυχή έκρηξη τη ς βόμβας μόνο είχε γ ίν ει δεκτή με ενθουσιασμό από τους τη ς Χιροσίμα, ανακοίνωσε γεμ άτος χαρά και εν μέσω σ τρατιώ τες και το υ ς να ύτες των ΗΠΑ (για προφανείς των ζητωκραυγών του πληρώματος του καταδρομι­ λόγους), αλλά θ εω ρ ήθηκε ως μια αυτονόητη απόφα­ κού "Augusta", στο οποίο επέβαινε: "...Τους ρίξαμε ση από το σύνολο σχεδόν της αμερικανικής κοινής μια βόμβα που ισοδυναμεί με 20.000 τόννους νιτρ ο ­ γνώμης. Αλλωστε, οι πρω τοεμφανιζόμενες τη ν εποχή γλυκερίνης...". Οσο για τις υ π οτιθέμενες ενστάσεις, αυτές, εκτό ς από τις αντιρρήσ εις μερικών επιστημό­ νων, περιορίζονταν σε ένα σχόλιο του Αϊζενχάουερ: Χάρυ Τρούμαν, π ρόεδρος "...Η ρίψη των βομβών δεν ή ταν απαραίτητη για τον των ΗΠΑ μ ε τά το ν θ ά να το εξαναγκασμό τη ς Ιαπωνίας σε συνθηκολόγηση”. το υ Ρ ο ύ ζβ ελ τ στις Παρόμοια ευμενή ή αδιάφορη στάση για τη χρή­ 12 Απριλίου 1945. Μ έχ ρ ι τό τε ση των ατομικώ ν όπλων επ έδειξε και η κοινή γνώμη α γνο ο ύ σ ε τα πάντα για το στη Βρετανία, στη Γαλλία αλλά και στην ΕΣΣΔ. Σε ε ­ σχέδιο “M a n h a tta n “. Εδωσε πίπεδο ηγεσιών, οι Β ρετανοί γνώριζαν και ενέκριναν τη ν εν το λή για τη ρίψ η των ατομικώ ν βομβών την 25η τη ν αμερικανική απόφαση για τη ρίψη των ατομικών Ιο υλ ίο υ 1945, μία η μ έρ α πριν βομβών, ενώ οι Σ οβιετικοί, οι οποίοι επιθυμούσαν τη από την ανακοίνωση τη ς συνέχιση του πολέμου με τη ν Ιαπωνία για να μεγι­ δια κήρ υ ξη ς το υ Π ό τσ νταμ στοποιήσουν τα κέρδη το υ ς στην Απω Ανατολή, δεν και δύο η μ έρ ες πριν από την προέβησαν σε καμία αντίδραση, ο ύτε επέκριναν την απάντηση (m okusatsu) της ενέρ γεια για ανθρωπιστικούς ή άλλους λόγους, αν ιαπωνικής κυβέρνησης και και είναι σίγουρο ό τι έλαβαν υπόψη τους το γεγονός, ενώ γνώ ριζε από τις υποκλοπές το υ Ultra προσαρμόζοντας ανάλογα τη ν εξω τερική του ς πολι­ ό τι η ιαπωνική ηγεσία τική και εντείν ο ν τα ς τις προσπάθειες ανάπτυξης πυ­ είχ ε αποφασίσει τη ρηνικών όπλων για λογαριασμό τους. συνθηκολόγηση, ουσ ιασ τικά Με άλλα λόγια, τη ν εποχή που έγ ιν ε και κατά τα μ ε μόνο όρο την παροχή αμέσως επόμενα χρόνια η ρίψη των ατομικώ ν βομ­ εγ γυ ή σ εω ν για τον βών δεν αντιμετω πίστηκε από τη ν κοινή γνώμη (ού­ α υτο κ ρ ά το ρ α . τε βέβαια από τις ηγεσ ίες) με τρόπο ιδ ια ίτερ ο ή πε­ ρισσότερο επ ικριτικό σε σχέση με άλλες ανάλογες πράξεις βαρβαρότητας οι οποίες συντελέσ θηκαν εκ είν η α τομ ικές βόμβες δεν αντιμετω πίζονταν παρά κατά το ν πόλεμο εκείνο. Α ντίθετα, εμφανίσ θηκε ως ένα είδος πολύ ισχυρών όπλων, τα αποτελέσματα (από το υ ς νικη τές) και έγινε δεκτή (από τη ν κοινή (βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα) της χρήσης γνώμη των χωρών τους) ως μια αυτονόητη, εύλογη των οποίων δεν είχαν μ ε λ ετη θ εί και ε κ τ ε θ ε ί δ ιεξο δ ι­ και κυρίως αναγκαία απόφαση, η οποία είχε ευ ερ γ ε­ κά. Η γεν ικ ευ μ έν η αποστροφή προς τα πυρηνικά ό­ τικ έ ς συνέπειες για τους Συμμάχους και, από μια ευ ­ πλα αποτέλεσε μεταγενέσ τερ ο φαινόμενο το οποίο ρύτερη άποψη, για το υ ς ίδιους τους Ιάπωνες. αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου Τα πράγματα άλλαξαν κατά τη δ εκ α ετία του 1960, και ο φ είλ ετα ι στη συνειδητοποίηση τη ς έκτασης και όταν τα ερω τηματικά και οι αμφ ιβολίες ως προς την του είδο υς τη ς καταστροφής που μπορούσαν να αξιοπιστία τη ς επίσημης αμερικανικής άποψης για προκαλέσουν οι πολύ ισχυρότερες εκδόσ εις οι οποί­ τη χρήση των βομβών πολλαπλασιάστηκαν και άρχι­ ες αναπτύχθηκαν στο μεταξύ και κυρίως στο γεγονός σαν να λαμβάνουν τη μορφή σ υγκεκριμένης κρ ιτι­ ό τι τα ίδια όπλα δ ιέ θ ε τε και ο αντίπαλος, συνεπώς ή­ κής, η οποία βρήκε ευ ρ εία απήχηση στην α μερικανι­ ταν βέβαιο ό τι η χρήση τους δεν μπορούσε να γ ίνει κή αλλά και στην παγκόσμια κοινή γνώμη. εκ του ασφαλούς, ο ύ τε θα έμ ενε αναπάντητη, όπως στην περίπτωση τη ς εξουθενω μένης και ανήμπορης Ιαπωνίας. Βέβαιο επίσης είνα ι ό τι για τη ν τ ό τε αμερικανική και γ ενικό τερ α τη συμμαχική ηγεσία δεν τέ θ η κ ε ποτέ Η κριτική κατά τη ς απόφασης του Αμερικανού ζήτημα δισταγμών η θ ική ς φύσης σε σχέση με τον ά­ προέδρου Χάρυ Τρούμαν για τη ρίψη των ατομικών μαχο πληθυσμό, παρά τις διακηρ ύξεις τη ς περί του α­ βομβών στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι, η οποία α­ ν τιθ έτο υ . Οι α μ ερικανικές και οι β ρ ετα νικές αεροπο­ ποκρυσταλλώ θηκε κατά τις δ εκ α ετίες του 1960 και ρικές επιδρομές ενα ντίο ν των γερμανικώ ν και των ια­ του 1970, σ τηρίχθηκε σε τρ εις βασικές διαπιστώ­ πωνικών πόλεων μερικούς μήνες πριν από τη λήξη σεις. Η πρώτη ήταν η απελπιστική κατάσταση στην ο­ του πολέμου, με χαρ ακτηρισ τικότερα παραδείγματα ποία βρισκόταν η Ιαπωνία το 1945. Η δεύ τερη αφο­ την πυρπόληση τη ς Δρέσδης το ν Φ εβρουάριο και ρούσε το γεγονός ό τι η ιαπωνική ηγεσία είχε σ υνει­ του Τόκιο το ν Μ άρτιο του 1945, οι οποίες είχαν ως α­ δητοπ οιήσει αυτή τη ν κατάσταση και από τον Φε­ ποτέλεσμα εκα το ντά δ ες χιλιά δες νεκρών (πολλαπλά­ βρουάριο του 1945 αναζητούσε τρόπους σ υνθηκο­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

·

No 120

Α

50

Η (ΕΚ ΤΩΝ ΥΣΤΕΡΩΝ) ΚΡΙΤΙΚΗ

διακρίνει τις σχολές σκέψης και τις π ολιτικές τη ς ση­ μερινής Αμερικής, που βρίσκονται πίσω από τις δύο παραπάνω απόψεις για την ιστορική αλήθεια: ο ι ’ υ­ πεύθυνοι" σ υντη ρ η τικο ί από τη μια πλευρά και οι 'ουμανιστές" φ ιλ ελ εύ θ ερ ο ι από τη ν άλλη. Είναι φανερό ό τι η σημασία των αποφασιστικών γεγονότω ν τη ς πρόσφατης ιστορίας δ ια τη ρ είτα ι και εκ τε ίν ε τα ι στη σημερινή εποχή, δρώντας σε ιδεολογικό πλέον επί­ πεδο, γ ια τη ν εξυπηρέτηση σημερινών στόχων και ε ­ πιδιώξεων. Στην π ραγματικότητα και σι δύο απόψεις αποτε­ λούν μέρος του αμερικανικού ιδεολογικού οπλοστα­ σίου, καθώς καμία δεν λ ειτο υ ρ γ εί μειω τικά για τις ΗΠΑ, ενώ και οι δύο είναι απ οδεκτές και μπορούν να χρησιμοποιηθούν ανάλογα με τις ανάγκες τη ς συ­ γκυρίας και των εκά σ το τε επικρατουσών ομάδων ε­

Νο 120

Σ τιγ μ ιό τυ π ο από τη διάσκεψ η το υ Π ό τσ νταμ . τον Ιο ύλιο το υ 1945. Δ ια κ ρ ίν ετα ι ο Σ ο β ιετικ ό ς η γ έτη ς . Ιωσήφ Στάλιν.

·

ξουσίας στις ΗΠΑ. Η μεν "συντηρητική" άποψη των υποστηρικτών τη ς απόφασης για τη ρίψη των βομβών, προβάλλει ως πατριωτική στάση εξυπ ηρέτησης πρωτίστω ς εθνικώ ν (και παραπλεύρως ευρύτερω ν) συμ­ φερόντω ν, η δε "ουμα νισ τική/φ ιλελεύθερη" των αμφισβητιών, προβάλλει ως θαρραλέα κριτική η οποία υποστηρίζει τη μεγαλόψυχη, σοφή και ευ ρ ύτερ α ε ­ πωφελή διαχείριση τη ς αμερικανικής ισχύος. Αλλω­ στε, αυτό καθαυτό το γεγονός τη ς αμφισβήτησης τη ς επίσημης αμερικανικής θ έσ η ς στο εσω τερικό των ΗΠΑ, υποδηλώνει τη ν ανω τερότητα ενός συστή­ ματος, το οποίο δ ια τη ρ εί τη ν ικανότητα της δημό­ σιας α υτοκριτικής. Σ ημειώ νεται ό τι οι υπέρμαχοι των δύο απόψεων δεν επιχειρηματολόγησαν ποτέ συνολικά και για λό­ γους αρχής κατά της ρίψης των ατομικώ ν βομβών τη σ υγκεκριμένη ιστορική στιγμή: οι υποστηρικτές τη ς απόφασης για προφανείς λόγους, οι δε επ ικρ ιτές διό­ τ ι το βασικό το υ ς επιχείρημα είναι η μη αναγκαιότητα τη ς ρίψης των ατομικώ ν βομβών, που σημαίνει ό τι δεν α μφ ισ β η τείτα ι επί τη ς αρχής η απόφαση για τη χρήση των ατομικώ ν όπλων αν αυτή ή ταν πραγματικά αναγκαία. Καμία από τις δύο απόψεις δεν δηλώ νει τη ν πλή­ ρη αλήθεια. Και οι δύο αποτελούν ιδεολογικοπ οιημένες εκδοχές των πραγματικών γεγονότων, οι οποίες εξυπ ηρετούσαν και εξακολουθούν να εξυπ ηρετούν τρέχουσ ες π ολιτικές ανάγκες. Ομως μια πληρέστερη ερμηνεία και εξήγηση των γεγονότω ν είνα ι δυνατή,

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

λόγησης. Η τρ ίτη διαπίστωση είνα ι ό τι χάρη στην α­ ποκωδικοποίηση των ιαπωνικών διπλωματικών επι­ κοινωνιών, η αμερικανική ηγεσία γνώ ριζε ό τι η Ιαπω­ νία εκινείτσ ήδη προς τη συνθηκολόγηση, συνεπώς η τεράσ τια καταστροφική δύναμη που αποφάσισε να ε ­ ξαπολύσει κατά των αμάχων τη ς Χιροσίμα και του Να­ γκασάκι δεν ήταν αναγκαία για τη λήξη του πολέμου. Το ερώτημα που προκύπτει εύλογα από τις παραπά­ νω διαπιστώσεις, είναι ποιος ήταν ο λόγος για το ν ο­ ποίο η αμερικανική ηγεσία αποφάσισε τη ρίψη των βομβών, παρά την επ ικείμενη παράδοση τη ς Ιαπω­ νίας. Οι απαντήσεις που έχουν δ ο θ εί ποικίλλουν. Ως επ ικρατέστερη θ εω ρ είτα ι η πρόθεση των ΗΠΑ να στείλουν ένα προειδοποιητικό (ακριβέστερα: απειλη­ τικό) μήνυμα προς την ΕΣΣΔ, η οποία προέβαλλε τό ­ τε ως ο βασικός μελλοντικός ανταγω νιστής τους. Με βάση τις παραπάνω διαπιστώσεις η επίσημη α­ μερικανική άποψη αμφ ισ βητήθηκε ως αναξιόπιστη, ενώ η ίδια η απόφαση τη ς τ ό τε κυβέρνησης για τη ρί­ ψη των ατομικών όπλων επ ικρίθηκε ως προμελετημένη ωμότητα, καθώς χιλιά δες άνθρωποι θανατώ θη­ καν απλώς και μόνο για να σ ταλεί ένα μήνυμα προς ό­ λες τις κα τευ θ ύνσ εις και κυρίως προς τους Σ ο β ιετι­ κούς, παρά το ό τι οι τε λ ευ τα ίο ι δεν είχαν τη ν πρόθε­ ση (ούτε τη δυνατότητα τό τε) να παραβιάσουν τις συμφωνίες πάνω σ τις οποίες σ τηρίχθηκε η μεταπο­ λεμική τάξη πραγμάτων. Η αμφισβήτηση της επίσημης άποψης για τη ρίψη των βομβών στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι παγιώθη κε τα επόμενα χρόνια και κέρδισε μεγάλο μέρος τη ς α μερικανικής και ακόμη μεγαλύτερο τη ς παγκό­ σμιας κοινής γνώμης. Στο εσω τερικό δε τη ς Α μερ ι­ κής οι αμφ ισ βητίες και οι υποστηρικτές τη ς επίσημης άποψης ήλθαν αντιμέτω ποι σε α ρ κ ετές περιστάσεις, επ ετειακού ή άλλου χαρακτήρα, με τρόπο που συχνά υπερέβαινε τα όρια μιας απλής διαφωνίας για τη ν ι­ στορική αλήθεια και έφ θα νε ως τη ν ανοικτή εχ θ ρ ό ­ τητα. Ο λόγος για την αντιπ αλότητα η οποία εκδηλώ­ θ η κε με αφορμή το σ υγκεκριμένο ζήτημα, είχε υπερβ εί πλέον την ίδια τη διαφωνία και σχετιζόταν με την επικρατούσα πολιτική κατάσταση εν τό ς και εκτό ς των ΗΠΑ. Το παράδοξο είναι ό τι οι δύο αυτές, α ν τίθ ε τες υ­ π οτίθεται, απόψεις, αποτελούν πλευρές του ίδιου νομίσματος και ουσιαστικά λειτο υ ρ γο ύν συμπληρω­ ματικά η μία ως προς την άλλη. Οι υποστηρικτές τη ς επίσημης άποψης που θ εω ρ εί τη ρίψη των βομβών α­ ναγκαία, προβάλλουν την εικόνα μιας ισχυρής Α μερι­ κής, τη ς οποίας η υπεύθυνη ηγεσία έλα βε μια λυπη­ ρή αλλά αναγκαία απόφαση, εξυπ ηρετώ ντας πρωτίστως τα αμερικανικά συμφέροντα, απαλλάσσοντας τον αμερικανικό λαό από το ν βαρύ φόρο αίματος που θα ήταν υποχρεωμένος να κα ταβάλει και "ευεργετώ ­ ντας" παραπλεύρως του ς αντιπάλους τη ς σύμφωνα με την αρχή του μικρότερου κακού. Οι υποστηρικτές της δ εύ τερ η ς άποψης, οι οποίοι αμφισβητούν και ε ­ πικρίνουν την απόφαση της ρίψης των βομβών με κύ­ ριο επιχείρημα ό τι δεν ήτα ν αναγκαία, ανήκουν σε ε ­ κείνους οι οποίοι προκρίνουν τη ν εικόνα μιας επίσης ισχυρής αλλά μεγαλόψυχης Αμερικής, η οποία (ο φ εί­ λ ει να) δ ιαχειρίζεται την ισχύ τη ς με σοφό τρόπο, α­ σκώντας μόνο την απολύτως απαραίτητη βία, και να συμπ εριφέρεται ως πραγματικός εκπρόσωπος των οικουμενικώ ν αρχών και αξιών του παγκόσμιου συ­ στήματος, του οποίου την οικοδόμηση έχει αναλάβει ως ιστορική ευθύνη/αποστολή της. Ο π αρατηρητικός αναγνώστης μπορεί εύκολα να

51

με Βάση π αλαιότερες ιαπωνικές και αμερικανικές μαρτυρίες, αλλά και νέα στοιχεία που δημοσιεύθηκαν μετά το 1995 στις ΗΠΑ και αφορούν τα απόρρητα αρχεία των υποκλοπών των ιαπωνικών επικοινωνιών, τη σχεδιαζόμενη συμμαχική απόβαση στην Ιαπωνία, την ύπαρξη και τρ ίτη ς ατομικής βόμΒας και τους ό­ ρους υπό το υ ς οποίους έγινε η ιαπωνική συνθηκολό­ γηση.

ΣΤΟ ΙΧΕΙΑ ΚΑΙ Μ ΑΡΤΥΡΙΕΣ "Με Βάση τη λεπ τομερή εξέταση όλων των γεγο­ νότων, καθώς και τις μαρτυρίες των επιζώντων με­ λών τη ς ιαπωνικής ηγεσίας, η Επιθεώρηση θεω ρεί βέβαιο ό τι η Ιαπωνία θα είχε παραδοθεί πριν από την 31η Δ εκεμβρίου 1945, ακόμη και αν δ εν είχαν ρ ιφ θ εί οι α το μικές Βόμβες, ακόμη και αν η Ρωσία δεν είχε εισ έλ θ ει στον πόλεμο και ακόμη και αν δεν είχε σχε­ δια σ τεί ή π ροβ λεφ θεί η απόβαση στη μητροπολιτική

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

·

No 120

"Little Boy". Η βόμβα που ε ρ ίφ θ η στη Χιροσίμα.

52

Ιαπωνία11. (US Strategic Bombing Survey, "Summary Report of the Pacific War", Washington, 1946 (Επιθεώρη­ ση Στρατηγικώ ν Βομβαρδισμών των ΗΠΑ "Συνοπτική Αναφορά για το ν Πόλεμο του Ειρηνικού", Ουάσινγκτον, 1946). Η δημόσια αντιπαράθεση μεταξύ των υποστηρικτών και των επικριτώ ν τη ς απόφασης για τη ρίψη των ατομικώ ν όπλων, έχ ει την α φ ετηρ ία τη ς στις πα­ ρατηρήσεις ιστορικών, οι οποίοι άρχισαν να μ ελ ε­ τού ν τα σχετικά με το ζήτημα αρχεία τη ς α μερικανι­ κής κυβέρνησης στις αρχές τη ς δεκα ετία ς του 1960. Οι μ ελ έτες αποκάλυψαν ό τι οι εξηγήσ εις που είχαν δ ο θ εί από το ν πρόεδρο Χάρυ Τρούμαν και τα μέλη τη ς κυβέρνησής του για τις αποφάσεις το υ ς το 1945, ήταν τουλάχιστον ελλιπ είς ή ανεπαρκείς. Εύλογα λο ι­ πόν τέ θ η κ ε το ερώτημα μήπως η άρνηση του Τρού­ μαν και των μελών τη ς κυβέρνησής του να αποκαλύψουν όλα τα δεδομένα τα οποία οδήγησαν στην από­ φαση τη ς ρίψης των βομβών, αποτελούσε προσπά­ θ εια συγκάλυψης των πραγματικών γεγονότων, ώστε να απ οφ ευχθεί η απαξίωση και η απονομιμοποίηση των ίδιων και τη ς απόφασής τους. Σ τις αρχές τη ς δ εκα ετία ς του 1970 είχαν σ υγκε­ ντρω θ εί α ρκετά στοιχεία και μαρτυρίες, τόσο από την Ιαπωνία όσο και από τις ΗΠΑ, για τη ν κατάσταση που είχε διαμορφ ω θεί στις αρχές του καλοκαιριού

του 1945, τα οποία κλόνισαν την αξιοπιστία της επί­ σημης αμερικανικής άποψης ως προς τη ν αναγκαιό­ τη τα τη ς ρίψης των βομβών. Από ιαπωνικής πλευράς τα στοιχεία αποκάλυπταν τις διεργασίες στο εσω τε­ ρικό τη ς Ιαπωνίας αναφορικά με το ν τρόπο τερ μ α τι­ σμού του πολέμου και τις κινήσεις που έγιναν προς αυτή την κατεύθυνση. Από α μερικανικής πλευράς τα σ ημαντικότερα από τα στοιχεία που ήλθαν στο φως, αφορούσαν τις υποκλοπές των ιαπωνικών δ ι­ πλωματικών (και στρατιωτικών) επικοινωνιών. Τα στοιχεία αυτά προστέθηκαν στη μόνη μέχρι τό τε α­ μερικανική πηγή, τα αποσπάσματα του ημερολογίου του Τζέημς Φ όρεσταλ (υπουργού Ναυτικών το 1944 και πρώτου υπουργού Αμυνας των ΗΠΑ από το 1947 ως το 1949), τα οποία είχαν δ η μ ο σ ιευτεί το 1951, η ο­ ποία αναφ ερόταν στις ιαπωνικές διπλωματικές πρω­ το β ο υ λίες για το ν τερματισ μό του πολέμου. Από τα στοιχεία και τις μαρτυρίες τη ς ιαπωνικής πλευράς προκύπτει με σαφήνεια ό τι η εκτίμηση της ιαπωνικής ηγεσίας για τη ν πορεία του πολέμου και τη ν κατάσταση στην οποία βρισκόταν η χώρα μετά τη ν άνευ όρων συνθηκολόγηση τη ς Γερμανίας (Μάιος 1945), τη ν αμερικανική εισβολή και την επι­ κείμενη κατάληψη τη ς Οκινάβα (Απρίλιος-Ιούνιος 1945), τη ν απώλεια του συνόλου σχεδόν των κύριων ναυτικώ ν μονάδων της, τη συνεχή φθορά από τους εντεινό μ ενο υς αεροπορικούς βομβαρδισμούς και τις απελπιστικές ελ λ είψ εις πρώτων υλών και καυσί­ μων, έ θ ε τε επ ιτακτικά ένα και μόνο ζήτημα: την εύ ­ ρεση ενός τρόπου τερματισ μού του πολέμου. Ηδη από το ν Φ εβρουάριο του 1945 ο Ιάπωνας αυτοκράτορας, Χιροχίτο, είχε διαδοχικές συναντήσεις με εκ­ προσώπους των βασικών πολιτικών δυνάμεων, περιλαμβανομένων αρκετώ ν πρώην πρωθυπουργών, κα­ θώς και με εκπροσώπους τη ς στρατιω τικής ηγεσίας και άλλες σ ημαντικές προσωπικότητες, για να ακούσει τη γνώμη τους σχετικά με το πώς θα έπρεπε να τερ μ α τισ τεί ο πόλεμος. Η πλειοψηφία των πολιτικών κάλεσε απερίφραστα το ν αυτοκράτορα να τερ μ α τί­ σει το ν πόλεμο. Οι στρατιω τικοί, από τη ν πλευρά τους, δεν απέρριπταν τη ν πρόταση, αλλά υποστήρι­ ζαν ότι η Ιαπωνία θα έπρεπε να υποβάλει προτάσεις ειρ ήνης αφού προηγουμένως εξασφάλιζε μια σημα­ ντική αμυντική επιτυχία ένα ντι των αμερικανικώ ν και των συμμαχικών δυνάμεων που απειλούσαν τη μητροπ ολιτική χώρα, ώστε οι διαπ ραγματεύσεις που θα ακολουθούσαν να γίνουν υπό όσο το δυνατόν ευνοϊ­ κότερους όρους. Μια σημαίνουσα προσωπικότητα τη ς ιαπωνικής πολιτικής, ο πρίγκηπας (και πρώην πρωθυπουργός) Κονόε Φουμιμάρο, υπέΒαλε υπό­ μνημα στον αυτοκράτορα υπογραμμίζοντας ότι ο πόλεμος είχε χαθεί και ό τι όσο τα χύτερ α εξασ φ αλι­ ζόταν η ειρήνη, τόσο το καλύτερο για τη ν Ιαπωνία. Κατά τη συνάντησή του με το ν Χιροχίτο στις 14 Φε­ βρουάριου 1945, ο Κονόε δήλωσε ό τι κατά την άπο­ ψή του οι ΗΠΑ δ εν θα ζητούσαν τη ν καθαίρεση της ιαπωνικής α υτοκρατορικής δυναστείας, αλλά αν η Ιαπωνία συνέχιζε το ν πόλεμο μπορεί και να το έ ­ πρατταν. Στο σημείο αυτό πρέπει να δοθούν ορισμένες ε ­ ξηγήσεις σχετικά με τη λειτο υ ρ γία των δομών εξου ­ σίας που είχαν διαμορφ ω θεί στην Ιαπωνία την εποχή εκείνη. Ο αυτοκράτορας αποτελούσε, σύμφωνα με το Σύνταγμα, τη ν πηγή της εξουσίας. Ηταν αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων και μπορούσε να αποφασίσει το ν πόλεμο ή τη ν ειρήνη, διόριζε τη ν κυβέρνηση, ε ί­ χε δε τη δυνατότητα να εγ κ ρ ίν ει ή να απορρίπτει τις

No 120

’ Fat Man". Η βόμβα που ερ ίφ θ η στο Ναγκασάκι.

·

Ιαπωνία δεν βρισκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση, βα­ σικό ρόλο στη λήψη τη ς παραπάνω απόφασης διεδραμάτισαν αφενός οι αναφορές των ιαπωνικών υπη­ ρεσιών πληροφοριών ό τι μετά τη λήξη των επ ιχειρή­ σεων στην Ευρώπη α ρ κ ετές σ ο β ιετικές σ τρ ατιές μετα φ έρ ο ντα ν στην Απω Ανατολή και α φ ετέρ ο υ ο διαφαινόμενος μελλοντικός ανταγωνισμός μεταξύ των δύο μεγάλων δυνάμεων, ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, το ν οποίο η ιαπωνική ηγεσία ήλπιζε να αξιοποιήσει, στον βαθμό που δ ιέ θ ε τε ακόμη διαπ ραγματευτικά “χαρτιά" στα χέρια τη ς (τις ιαπωνικές κτήσ εις στη Μαντζουρία, τη ν Κορέα και τη βόρεια Κίνα, οι οποίες ενδιέφ ερ α ν τους Σοβιετικούς). Το διπλωματικό άνοιγμα το οποίο πραγματοποιήθ η κ ε προς τη ν ΕΣΣΔ στις 12 Ιουλίου 1945, αποτελού­ σε τη ν πρώτη διπλωματική κίνηση τη ς Ιαπωνίας προς τη ν κατεύθυνση τη ς συνθηκολόγησης η οποία είχε τη ν έγκριση της κυβέρνησης. Ηταν γνωστό, βέβαια, ό τι είχαν π ροηγηθεί και άλλες κινήσεις προς τη ν ίδια κατεύθυνση, εκ μέρους Ιαπώνων διπλωματών απο-

Ο Ιάπωνας α υ το κ ρ ά το ρ α ς Χιροχίτο.

ΙΣΤΟΡΙΑ

λαμβάνοντας (για πρώτη φορά) μια απόφαση για το υ ς όρους υπό το υ ς οποίους η Ιαπωνία ή ταν δ ια τε­ θ ειμ έν η να κα τα θ έσ ει τα όπλα. Απορρίπτοντας τη μέχρι τ ό τε συμμαχική απαίτηση για άνευ όρων συν­ θηκολόγηση, το Συμβούλιο δ έχ θ η κε ως ελάχιστη προϋπόθεση για τη διαπραγμάτευση μιας υπό όρους ειρ ήνης τη διατήρηση του αυτοκρατορικού π ο λιτεύ ­ ματος. Κατά τη διάρκεια τη ς συνεδρίασης εκ είν η ς ο υπουργός Εξωτερικών, Τόγκο, έχοντας σ υνεννοηθεί με το ν επ ικεφαλής του Ανακτοβουλίου Κίντο και άλλους πολιτικούς και ενδεχομένω ς με το ν ίδιο το ν Χιροχίτο, υπέβαλε στο Συμβούλιο τη ν πρό­ ταση να ζ η τη θ εί η μεσολάβηση τη ς ΕΣΣΔ (με τη ν οποία η Ιαπωνία είχε υπογράψει σύμφωνο μη επ ίθεσης το 1941) με στόχο τη ν "...ταχεία έ ­ ναρξη συνομιλιών ειρήνης, απ οκλειόμενης τη ς άνευ όρων συνθηκολόγησης...". Τα υπόλοιπα μέλη του Συμβουλίου συμφώνησαν με τη ν πρό­ ταση, η οποία υπό άκρα μυστικότητα υποβλή­ θ η κ ε τέσ σ ερ ις η μ έρ ες αργότερα (22 Ιουνίου 1945) στον Χιροχίτο, ο οποίος τη ν ενέκρινε. Εκτός από το ό τι η ΕΣΣΔ ή ταν η μόνη χώρα του συμμαχικού στρατοπέδου με τη ν οποία η

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

αποφάσεις της, αν και η δυ να τό τη τα αυτή είχε θεω ­ ρητική σημασία, καθώς ο α υτοκράτορας αναμενόταν να εγκρ ίνει τη ν απόφαση τη ς κυβέρνησης, η οποία ή ­ ταν ομόφωνη. Παμπάλαια παράδοση απαιτούσε από κάθε ιαπωνική κυβέρνηση να μην παρουσιάζει κανέ­ να πρόβλημα στον αυτοκράτορα, παρά μόνο αφού ε ί­ χε καταλήξει ομόφωνα σε μια λύση. Αν η κυβέρνηση δεν μπορούσε να επ ιτύχει ομοφωνία, δήλωνε τη ν πα­ ραίτησή της. Από την έναρξη του πολέμου τη ν ου­ σιαστική διοίκηση της χώρας ασκούσε το Ανώτατο Πολεμικό Συμβούλιο, ένα π ολιτικοστρατιω τικό όργα­ νο το οποίο λειτουργούσ ε ως ένα είδο ς "εσω τερικού" υπουργικού συμβουλίου τη ς κυβέρνησης. Το Ανώτα­ το Πολεμικό Συμβούλιο απαρτιζόταν από έξι μέλη: τον πρωθυπουργό, τον υπουργό Εξωτερικών, το ν υ­ πουργό Στρατιωτικών, το ν υπουργό Ναυτικών και τους επ ικεφαλής των επ ιτελείω ν του Στρατού και του Ναυτικού. Ισχυρότερο πρόσωπο στο Συμβούλιο θ εω ρείτο ο υπουργός Στρατιωτικών. Τον τε λ ευ τα ίο επέλεγε απ ευθείας η ηγεσία του Ιαπωνικού Στρατού. Σύμφωνα με του ς κανόνες που είχαν επ ικρατήσει στην ιαπωνική πολιτική, αν π αραιτείτο ο υπουργός Στρατιω τικώ ν η κυβέρνηση έπ εφ τε. Με άλλα λόγια ο Στρατός είχε επίσης τη δυνατότητα άσκησης ενός ι­ διότυπου "βέτο" στις αποφάσεις τη ς κυβέρνησης. Στην πράξη οι αποφάσεις του Συμβουλίου λαμβάνονταν στη βάση της ομοφωνίας και κατόπιν υποβάλλο­ νταν στον αυτοκράτορα. Ο τε λ ευ τα ίο ς κυ βερ νητικός ανασχηματισμός στην Ιαπωνία είχε γ ίν ει στις 7 Απριλίου 1945. Πρωθυ­ πουργός είχε αναλάβει ο απόστρατος ναύαρχος Σουζούκι Κανταρό, υπουργός Εξωτερικών ο Τόγκο Σιγκενόρι, υπουργός Στρατιω τικώ ν ο στρατηγός Ανάμι Κορέτσικα, υπουργός Ναυτικών ο ναύαρχος Γιονάϊ Μιτσουμάσα, ενώ αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού ήταν ο στρατηγός Ουμάζου Γιοσιτζίρο και αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Ν αυτικού ο ναύαρ­ χος Τογιόντα Σοεμού. Από τα σωζόμενα στοιχεία και τις μ ετα γ εν έσ τε­ ρες μαρτυρίες των αξιωματούχων που επέζησαν, έχει γ ίν ει γνωστό ό τι στο εσω τερικό του Ανώτατου Π ολε­ μικού Συμβουλίου είχαν διαμορφ ω θεί δύο τάσεις. Τρία από τα μέλη του (ο πρωθυπουργός Σουζούκι, ο υπουργός Εξωτερικών Τόγκο και ο υπουργός Ν αυτι­ κών Γιονάϊ) τάσσονταν υπέρ του τερματισμού του πολέμου με μόνη προϋπόθεση τη διατήρηση του αυτοκρατορικού πολιτεύματος. Τη θέση αυτή υποστή­ ριζαν και άλλες προσωπικότητες τη ς ιαπωνικής πολι­ τικής, όπως ο επικεφαλής του Ανακτοβουλίου και ιδ ι­ α ίτερο ς γραμματέας του Χιροχίτο, Κίντο Κοϊτσι, ο πρίγκηπας Κονόε και άλλοι. Τα υπόλοιπα τρία μέλη του Συμβουλίου (ο υπουργός Στρατιω τικώ ν και οι δύο αρχηγοί των επ ιτελείω ν του Στρατού και του Ναυτικού) τάσσονταν επίσης υπέρ του τερματισμού του πολέμου, αλλά εκτό ς από το ν όρο τη ς δ ιατήρη­ σης του π ολιτεύματος επ έμεναν ό τι οι ιαπωνικές έ ­ νοπλες δυνάμεις δ ιέθ ετα ν ακόμη αρκετή ισχύ ώστε να αποκρούσουν ενδεχόμενη συμμαχική εισβολή στη μητροπολιτική Ιαπωνία, γεγονός που επ έτρεπε τη διαπραγμάτευση της ειρήνης υπό πρόσθετους, ευ ­ νοϊκότερους όρους. Αυτοί είχαν με το μέρος το υ ς το σύνολο σχεδόν του προσωπικού των ιαπωνικών ενό­ πλων δυνάμεων και το μεγαλύτερο τμήμα τη ς κοινής γνώμης. Στις 18 Ιουνίου 1945, λίγες η μέρες πριν ολοκλη­ ρωθεί η κατάληψη της Οκινάβα από τους Α μερικα­ νούς, το Ανώτατο Πολεμικό Συμβούλιο συνεδρίασε

53

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

·

No 120

Ο Ιάπωνας υπουργός Στρατιω τικώ ν, σ τρ α τη γ ό ς Κ ορ έτσ ικα Ανάμι. Εχει λ ε χ θ ε ί ό τι ανήκε σ το υ ς σκληροπυρηνικούς που τάσσονταν υπέρ τη ς συνέχισης το υ π ολέμου μ έ χ ρ ι τέλ ο υ ς κλπ. Σ τη ν π ρ α γμ α τικ ό τη τα ο ίδιος και τα υπόλοιπα μ έ λ η τη ς ιαπωνικής ηγεσία ς που συντάσσονταν μ α ζ ί το υ, αποδέχονταν τη συνθηκολόγηση υπό τον όρο τη ς δια τή ρη σ η ς το υ α υ το κ ρ α το ρ ικ ο ύ π ο λ ιτεύ μ α το ς και υπό το υ ς π ρ ό σ θετο υ ς όρ ο υς να επ ιτρ α π εί σ τις ιαπωνικές ένοπλες δυνάμ εις να α π ο σ τρ α τευ θ ο ύ ν μ ό νες το υ ς , να μην α π οβιβαστούν ξένα σ τρ α τεύ μ α τα κατο χής την Ιαπωνία παρά σε συμβολικό επίπεδο και οι κ α τη γο ρ ο ύ μ ενο ι για εγ κ λ ή μ α τα π ολέμου να π αραπ εμψ θούν σ ε ιαπωνικό δικα σ τήρ ιο . Παρά τη ν α ν τίθ εσ ή το υ προς τη συνθηκολόγηση, ο Ανάμι δεν προέβη σε καμιά εν έρ γ εια για την ανατροπή τη ς σ χετική ς απόφασης το υ α υτο κ ρ ά το ρ α Χ ιροχίτο. Α υ το κ τό ν η σ ε το βράδυ τη ς 14ης Α υ γο ύ σ το υ 1945.

54

σπασμένων σε ο υ δ έτερ ες ευρωπαϊκές χώρες (Σουη­ δία, Ελβετία, Βατικανό), οι οποίοι είχαν έ λ θ ε ι σε επα­ φή άμεσα ή έμμεσα με το υ ς Αμερικανούς. Παρά το ό τι δεν έχει επ ιβεβαιω θεί αν οι κινήσεις α υτές δ ιέ θ ε ­ τα ν ανώτερη εξουσιοδότηση, θ εω ρ είτα ι σίγουρο ότι ένα τμήμα, τουλάχιστον, τη ς ιαπωνικής ηγεσίας γνώ­ ριζε και ενέκρ ινε (ή και προέτρεπε) το υ ς διπλωμάτες να αναλάβουν τις σ χετικές πρωτοβουλίες. Το αρχικό μήνυμα το οποίο απ έσ τειλε ο υπουργός Εξωτερικών, Τόγκο, προς τον πρεσβευτή τη ς Ιαπω­ νίας στη Μόσχα, Σάτο Ναοτάκε, με εντολή να διαβι­ βαστεί στη σοβιετική ηγεσία, έγραφε: "Η μεγαλειότητά του ο αυτοκράτορας τη ς Ιαπωνίας αγωνιά να τε ρ ­ ματίσει τον πόλεμο το τα χύτερο δυνατόν, καθώς α­ νησυχεί βαθιά για τη ν ανείπωτη δυστυχία τη ν οποία θα επ ιφ έρ ει η συνέχιση των επιχειρήσεων σε εκα το μ ­ μύρια αθώους άνδρες και γυναίκες των εμπολέμων χωρών. Αν όμως οι ΗΠΑ και η Μ εγάλη Β ρετανία επιμείνουν στην άνευ όρων συνθηκολόγηση, η Ιαπωνία θα υποχρεω θεί να συνεχίσει το ν πόλεμο μέχρι τ έ ­ λους με όλες τη ς τις δυνάμεις, ώστε να διαφ υλάξει την τιμή και τη ν εθ νική τη ς υπόσταση, γεγονός που με λύπη διαπιστώνουμε ό τι θα οδηγήσει σε π ερ α ιτέ­ ρω αιματοχυσία. Εν όψ ει αυτών η κυβέρνησή μας ε ­ π ιθυμ εί να διαπ ραγματευθεί την ταχεία αποκατάστα­ ση τη ς ειρ ή νη ς με στόχο το ευ ρ ύτερ ο καλό τη ς αν­ θρωπότητας. Για το ν σκοπό αυτό ο πρίγκηπας Κονόε θα αποσταλεί στη Μόσχα μεταφ έρ οντας προσωπικό μήνυμα του αυτοκράτορα και ζητούμε τη ν ευγενή βοήθεια τη ς σ ο β ιετική ς κυβέρνησης ώστε να του πα­ ρασχεθεί η δυ νατότητα να πραγματοποιήσει τη ν επί­ σκεψή του". Ο π ρεσβευτής Σάτο απάντησε αμέσως ό τι δεν πί­ σ τευε πως οι Σ ο β ιετικο ί θα προέβαιναν σε οποιαδήποτε ενέρ γεια για λογαριασμό της Ιαπωνίας. Ο Τόγκο ανταπάντησε επ ιμένοντας να ακολουθήσ ει τις οδη­ γ ίες του. Ο Σάτο ζήτησε τό τε να π ληροφ ορηθεί ποια ήταν η νομική βάση για τη ν κίνηση αυτή (καθώς η ε ­ πίσημη θέση τη ς Ιαπωνίας ήταν η συνέχιση του πολέ­ μου) και συνέστησε τη διατύπωση συγκεκριμένω ν ό ­ ρων για το ν τερματισ μό του πολέμου, "...αλλιώς η όλη προσπάθεια δεν θα λαμβανόταν σοβαρά υπόψη". Ο Τόγκο απάντησε ό τι η κίνηση είχε τη ν εξουσ ιοδό­ τηση τη ς κυβέρνησης και τη ς ανώτατης αρχής (εννο­ ώντας προφανώς το ν αυτοκράτορα) προσθέτοντας

ταυτόχρονα: "...Παρακαλώ να λά β ετε ιδια ίτερα υπόψη ό τι δεν ζητούμε από τη ρωσική πλευρά να μεσολαβήσει για συνθηκολόγηση άνευ όρων". Οι Σ ο β ιετικο ί απέφυγαν να απαντήσουν με σα­ φ ήνεια στις ιαπωνικές προτάσεις. Στην πραγματι­ κότητα δεν επ ρόκειτο να δ εχθούν να μεσολαβή­ σουν για τη διαπραγμάτευση με στόχο τη ν ειρήνη. Ηδη από τη συνδιάσκεψη τη ς Γιάλτας, το ν Φεβρου­ άριο του 1945, είχαν αποσπάσει σ ημαντικές παραχω­ ρήσεις από τις ΗΠΑ και τη Β ρετανία στην Απω Ανα­ τολή (τις Κ ουρίλες νήσους, τη νότια Σαχαλίνη, το Πορτ Αρθουρ ως στρατιω τική βάση, το Ν τάϊρεν ως ε ­ μπορικό λιμάνι, συμμετοχή στους σιδηρόδρομους τη ς Μ αντζουρίας), με αντάλλαγμα τη ν είσοδό τους στον πόλεμο κατά τη ς Ιαπωνίας. Εξάλλου η παράτα­ ση του πολέμου τούς επ έτρεπε να αυξήσουν περισ­ σ ότερο τα κέρδη τους επ ιτιθ έμ ενο ι ενα ντίον τη ς εξασ θενημένης Ιαπωνίας. Η επικοινωνία του Ιάπωνα υπουργού Εξωτερικών με το ν πρεσβευτή του στη Μόσχα υπεκλάπη στο σύ­ νολό τη ς από το υ ς Αμερικανούς, οι οποίοι, έχοντας σπάσει το υ ς ιαπωνικούς κώδικες επικοινωνιών, γνώ­ ριζαν απ ευθείας και με κάθε λεπ τομέρεια το πλήρες περιεχόμενό της. Οι πληροφορίες α υτές αποκάλυψαν ό τι οι Ιάπωνες ή ταν δ ια τεθ ειμ έν ο ι να κα τα θ έ­ σουν τα όπλα υπό ορισμένες προϋποθέσεις και ελήφθησαν υπόψη κατά τη διατύπωση της διακήρυξης του Πότσνταμ, η οποία έγινε δύο εβδομάδες μετά (26 Ιουλίου 1945) και ουσιαστικά αποτέλεσε τη βάση για τη συνθηκολόγηση τη ς Ιαπωνίας.

I

ΤΟ ΔΙΚΤΥΟ ULTRA ΚΑΙ 01 ΑΗΑΦΟΡΕΣ MAGIC Το σπάσιμο των ιαπωνικών κωδίκων επικοινωνιών υπήρξε μια από τις μεγαλύτερες συμμαχικές επ ιτυ­ χίες στον τομέα των πληροφοριών, η μεγάλη συμβο­ λή τη ς οποίας στην πορεία του πολέμου είναι δύσκο­ λο να εκ τιμ η θ ε ί σε όλη τη ς τη ν έκταση. Βάση τη ς ό­ λης επιχείρησης αποτελούσε ένα εκ τετα μ έν ο δίκτυο σταθμών υποκλοπής ασυρμάτων επικοινωνιών, οι ο­ ποίοι υπέκλεπταν εκατομμύρια κρυπτογραφημένα μηνύματα των ιαπωνικών στρατιω τικώ ν και διπλωμα­ τικώ ν υπηρεσιών. Τα κρυπτογραφημένα αυτά μηνύ­ ματα διαβάζονταν κατόπιν από ειδ ικο ύ ς κρυπτανα­ λυτές, οι οποίοι, έχοντας σπάσει το ν κώδικα κρυπτο­ γράφησης, αποσπούσαν το πραγματικό μήνυμα. Το δίκτυο αυτό έγινε γνωστό με τη ν ονομασία Ultra (από το βιβλίο, με το ν ομώνυμο τίτλο, του Φ ρέντερικ Ουϊντερμπόθαμ, το οποίο δημοσ ιεύθηκε το 1974). Η έ­ κταση τη ς επιχείρησης Ultra ή ταν τεράστια. Το καλο­ καίρι του 1945 οι συμμαχικές υπηρεσίες πληροφο­ ριών υπέκλεπταν ένα εκατομμύριο μηνύματα τον μήνα του Ιαπωνικού Αυτοκρατορικού Στρατού και α ρ κ ετές χ ιλιά δ ες άλλων του Ν αυτικού και των Ιαπώ­ νων διπλωματών. Η όλη επιχείρηση είχε αρχίσει πριν από την επί­ θεση στο Περλ Χάρμπορ, αλλά δεν συστηματοποιήθ η κ ε παρά στις αρχές του 1942, όταν ο Αμερικανός υπουργός Πολέμου, Χένρι Στίμσον, α νέθεσ ε στον Α λφ ρεντ Μακόρμακ, έναν επ ιτυχημένο δικηγόρο με μεγάλη πείρα στον χειρισμό πολύπλοκων υποθέσε­ ων, το καθήκον να δια χειρ ισ τεί με το ν απ οδοτικότε­ ρο δυνατό τρόπο το ν όγκο των πληροφοριών που συλλέγονταν από τις πηγές του Ultra. Το σύστημα που υ ιο θ έτη σ ε ο Μακόρμακ βασιζόταν στη διοχέτευ-

No 120

Η έκ ρ η ξη τη ς α το μ ική ς βόμβας στη Χιροσίμα.

·

φορών Magic τήρησαν (εκτός ελάχιστων εξαιρέσεω ν) του ς κανόνες αυτούς τόσο κατά τη διάρκεια του πο­ λέμου όσο και μετά τη λήξη του. Το 1978 δημοσιοποιήθηκαν για πρώτη φορά τα αρχεία του "Magic Diplomatic Summary" τη ς εποχής του Β1 Παγκοσμίου Πολέμου, τα οποία όμως π ερ ιεί­ χαν μεγάλο αριθμό λογοκριμένω ν (σβησμένων) αποσπασμάτων. Πολλοί υπέθεσαν τό τε ό τι πίσω από τα α­ ποσπάσματα αυτά κρύβονταν συγκλονισ τικές αποκα­ λύψεις. Το 1995, με τη συμπλήρωση 50 χρόνων από τη λήξη του πολέμου, δημοσ ιεύθηκε για πρώτη φορά η πλήρης, μη λογοκριμένη έκδοση των αρχείων και δια­ πιστώθηκε ό τι οι "συγκλονιστικές αποκαλύψεις' δεν αφορούσαν τόσο τη ρίψη των ατομικώ ν βομβών, όσο το ενοχλητικό γεγονός ό τι οι Α μερικανοί (και οι Β ρε­ τανοί) υπέκλεπταν όχι μόνο τις επικοινω νίες των χω­ ρών του Αξονα, αλλά και α υτές 30 τουλάχιστον άλλων χωρών, περιλαμβανομένων και συμμάχων όπως η Γαλ­ λία. Από τη δημοσίευση των δ ι­ πλωματικών επικοινωνιών, κυ­ ρίως αυτών διπλωματών ο υδ έ­ τερων χωρών οι οποίοι ή ταν αποσπασμένοι στην Ιαπωνία, επι­ βεβαιώ θηκαν τα δημοσιευμένα αποσπάσματα του ημερολογίου του Φ όρεσταλ και οι παλαιότερες μαρτυρίες ό τι Ιάπωνες δι­ πλωμάτες στην Ευρώπη είχαν ε ­ πιχειρήσει ανοίγματα ειρ ήνης ερχόμενοι σε επαφή με τοπι­ κούς αξιω ματούχους ή Α μερικα­ νούς διπλωμάτες και πράκτορες του OSS. Ομως όσοι επ ιμελού­ ντο τις αναφορές του Magic Diplomatic Summary, σημείωναν ό τι οι κινήσεις α υτές δεν έ δ ε ι­ χναν να είναι εξο υσ ιοδοτημένες από τη ν ιαπωνική κυβέρνηση. Εξαίρεση βέβαια αποτελούσε η επικοινωνία του υπουργού Εξωτερικών Τόγκο με το ν πρεσβευτή Σάτο για τη μεσολάβηση τη ς Μόσχας. Οι πληροφορίες από τις ιαπωνικές διπλωματικές κινήσεις και κυρίως οι υποκλοπές των επικοινωνιών με τη Μόσχα, που υποδήλωναν ό τι ο ίδιος ο αυτοκράτορας υποστήριζε τη ν προσπάθεια για τη ν έναρξη διαπραγματεύσεω ν μέσω των Σοβιετικώ ν και ή τα ν έ ­ το ιμο ς να σ τείλ ει το ν δικό του απεσταλμένο, τέ θ η ­ καν υπόψη του υφυπουργού Εξωτερικών Τζόζεφ Γκριού (πρώην πρεσβευτή των ΗΠΑ στην Ιαπωνία και κατεξοχήν ειδικού για τη χώρα αυτή στην α μερικανι­ κή κυβέρνηση), ο οποίος ή ταν γνώστης των εσω τερι­ κών πολιτικών ηθών και τη ς δομής τη ς εξουσίας στη χώρα. Ο Γκριού, από κοινού με το ν υπουργό Πολέμου Χένρυ Στίμσον, κατέληξαν στο συμπέρασμα ό τι η εγ ­ γύηση, εκ μέρους των ΗΠΑ, του θεσμού του α υτο ­ κράτορα, αποτελούσε τον κρίσιμο όρο για τη συνθη­ κολόγηση τη ς Ιαπωνίας, το οποίο και εξέθ εσ α ν στον πρόεδρο Τρούμαν. Η υπόδειξη αυτή ελήφ θη υπόψη στη διακήρυξη του Πότσνταμ η οποία μιλούσε για "την παράδοση των ιαπωνικών στρατιω τικώ ν δυνάμεων" και όχι για "άνευ όρων συνθηκολόγηση τη ς Ιαπωνίας", όπως ή ­ ταν η μέχρι τό τε θέση των Συμμάχων. Επιπλέον, κατά τη σύνταξη τη ς διακήρυξης και προκειμένου να δη­ λω θεί στους Ιάπωνες ό τι οι Σύμμαχοι δεν θ α απαι­ τούσαν τη ν κατάλυση του αυτοκρατορικού θεσμού,

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ση όλων των μηνυμάτων τα οποία υποκλέπτονταν προς μια ομάδα εξα ιρ ετικά ευφυώ ν αναλυτών, οι ο­ ποίοι τα αξιολογούσαν, τα συσχέτιζαν μεταξύ τους και με τα δεδομένα άλλων πηγών και κατόπιν συνέ­ τασσαν ημερήσ ιες π εριλήψ εις/αναφορές για τη ν πο­ λ ιτική και τη στρατιω τική ηγεσία. Κατά τα μέσα του 1942 το σύστημα του Μακόρμακ έλαβε τη ν οριστική μορφή τη ς κα θημ ερινής εν η ­ μέρωσης επιλεγμένων μελών τη ς αμερικανικής (και της βρετανικής τό τε) π ολιτικής και σ τρατιω τικής η ­ γεσίας. Η διαδικασία αυτή, η οποία συνεχίστηκε ως τη λήξη του πολέμου, α κολουθήθηκε σε γ εν ικ ές γραμμές μέχρι σήμερα από όλες τις α μ ερικανικές κυ­ βερνήσεις. Κάθε ημέρα οι αναλυτές συνέτασσαν τρ εις αναφορές, οι οποίες είχαν τη μορφή σελίδων ε ­ φημερίδας με τίτλο υ ς και άρθρα, τα οποία περιείχαν εκτετα μ ένα αποσπάσματα από τα υποκλαπέντα μη­ νύματα και σύντομα σχόλια των αναλυτών. Αντίγραφα των αναφορών παραδίδονταν σε αγγελιοφ όρους μέ­ σα σε κλειδω μένες θήκες. Οι α γγελιοφ όροι τα μ ε τέ ­ φεραν στους απ οδέκτες τους και παρελάμβαναν τα αντίγραφα των εκθέσεω ν τη ς προηγούμενης η μ έ­ ρας, τα οποία κα τασ τρέφ ονταν πλην ενός, το οποίο το π ο θ ετείτο στο αρχείο. Δύο αντίγραφα πήγαιναν στον Λευκό Οίκο, προοριζόμενα για το ν πρόεδρο και τον αρχηγό του προσωπικού επ ιτελείου του, ενώ άλ­ λα αντίγραφα πήγαιναν σε επ ιλεγμένους αξιω ματι­ κούς και πολιτικούς αξιωματούχους του Υπουργείου Πολέμου, του Υπουργείου Ναυτικών και του Υπουρ­ γείου Εξωτερικών, καθώς και στη βρετανική στρατιω ­ τική αποστολή. Ενδιαφέρον έχ ει ο κατάλογος των προσώπων που δεν δικαιούντο να διαβάσουν τις ανα­ φορές, στον οποίο περιλαμβάνονταν ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, όλοι οι κυβ ερ νη τικο ί αξιωματούχοι των Υπουργείων Πολέμου, Ναυτικών και Εξωτερικών ε ­ κτός των ελάχιστων επιλεγμένων, όλοι οι αξιωματούχοι του OSS και του FBI καθώς και όσοι σχετίζονταν με το σχέδιο "Manhattan" (την κατασκευή τη ς α τομι­ κής βόμβας), από τον στρατηγό Λέσλι Γκρόουβς και κάτω. Οι τρ εις ημερήσιες αναφορές είχαν τις ονομασίες "Magic Diplomatic Summary", "Magic Far East Summary" και "European Summary". Ο όρος Magic επ ινοήθηκε από έναν ανώτερο αξιωματικό των Διαβιβάσεων του Α μερικανικού Στρατού, ο οποίος αποκαλούσε τους κρυπταναλυτές "μάγους" (magicians) και τα απ οτελέ­ σματα της εργασίας του ς "μαγικά" (magic). Οι Β ρ ετα ­ νοί προτιμούσαν τον όρο Ultra, ο οποίος έχει επικρα­ τή σ ει μεταξύ των ιστορικών, ενώ οι Α μερικανοί χρη­ σιμοποιούσαν τον όρο Magic για όλες τις υποκλοπές ασυρμάτων επικοινωνιών και ιδίως για εκ είν ες που α­ φορούσαν τους Ιάπωνες. To Magic Diplomatic Summary αφορούσε τις υποκλοπές των επικοινωνιών ξένων διπλωματών σε ολόκληρο το ν κόσμο. To Magic Far East Summary αφορούσε τις πληροφορίες για τη στρατιω τική, ναυτική και αεροπορική κατάσταση της Ιαπωνίας. To European Summary ήτα ν παρόμοιο με το Far East Summary και αφορούσε το ευρωπαϊκό θ έ α ­ τρο επιχειρήσεων. Ολοι οι απ οδέκτες των αναφορών ήταν υποχρεωμένοι να τηρούν αυστηρούς κανόνες περί του απορρήτου. Κανένας (περιλαμβανομένου του προέδρου) δεν επ ιτρεπόταν να κρατήσει α ν τί­ γραφα των αναφορών, να κάνει οποιοδήποτε δημό­ σιο σχόλιο γι' α υτές οποτεδήποτε και οπουδήποτε (α­ κόμη και στα απομνημονεύματά του), ο ύ τε να κρατή­ σει αρχείο για οτιδήπ οτε είχε διαβάσει στις αναφο­ ρές ή συμπεράνει από αυτές. Οι απ οδέκτες των ανα­

55

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

·

No 120

Ο α π όστρατος ναύαρχος Σ ουζούκι Κ ανταρό (1867-1948), π ρω θυπ ουργός τη ς Ιαπωνίας κ ατά το διάστημα 7 Απριλίου 194515 Α υ γού σ του 1945. Β ασικός σ τό χος του διορισμού το υ ήταν ο τερ μ α τισ μ ό ς το υ π ολέμου.

56

π ροτάθηκε μια επ εξηγηματική διατύπωση στο ση­ μείο όπου γινόταν λόγος για την ελ ευ θ ερ ία του ιαπω­ νικού λαού να επ ιλέξει μεταπολεμικά τη μορφή δια­ κυβέρνησής του, η οποία ανέφ ερε: "...Μεταξύ των ο­ ποίων (μορφών διακυβέρνησης) θα μπορούσε να πε­ ριλαμβάνεται και μια συνταγματική μοναρχία υπό την παρούσα δυναστεία". Η επεξήγηση αυτή όμως δεν συμπεριελήφθη κατά τη σύνταξη του τελικο ύ κ ειμ έ­ νου τη ς διακήρυξης. Στην Ιαπωνία κατά τη συνεδρίαση του Ανωτάτου Πολεμικού Συμβουλίου η οποία πραγματοποιήθηκε στις 27 Ιουλίου 1945, μία ημέρα μετά τη ν ανακοίνωση τη ς διακήρυξης του Πότσνταμ, ο υπουργός Εξω τερι­ κών Τόγκο, ερμ ηνεύοντας τη συμμαχική απαίτηση για τη ν "παράδοση των ιαπωνικών στρατιω τι­ κών δυνάμεων" ως ένδειξη ό τι οι Σύμμα­ χοι είχαν μετατοπ ισ τεί από τη ν αρχική το υ ς θέσ η για την "άνευ όρων παράδοση της Ιαπωνίας", δήλωσε ό τι η απόρριψη της διακήρυξης δεν ήταν ορθή πολιτικά και ζήτησε επίμονα από το Συμβούλιο να μην το π ο θ ετη θ εί μέχρι να υπάρξει απάντηση από πλευράς ΕΣΣΔ στο ια­ πωνικό αίτημα μεσολάβησης. Το Συμ­ βούλιο αποδέχθηκε τη ν πρόταση αυ­ τή. Υπήρχε όμως ένα άλλο πρόβλημα: Η διακήρυξη του Πότσνταμ είχε ήδη μ ετα δ ο θ εί σε ολόκληρο το ν κόσμο και αργά ή γρήγορα ο ιαπωνικός λαός θα μάθαινε το περιεχόμενό της. Το πρόβλημα τέ θ η κ ε σε νέα σύνοδο το απόγευμα τη ς ίδιας ημέρας, με τη συμμετοχή όλων των μελών τη ς κυ­ βέρνησης. Ο Τόγκο υποστήριξε ό τι η ιαπωνική κυβέρ­ νηση δεν έπρεπε να προβεί σε ανακοινώσεις καθώς η διακήρυξη του Πότσνταμ ήταν η μόνη βάση για την ειρ η νευ τική διαπραγμάτευση. Αλλα μέλη τη ς κυβέρ­ νησης όμως επεσήμαναν ό τι ο ιαπωνικός λαός έπ ρε­ πε να ενη μ ερω θ εί πρώτα από τη ν κυβέρνησή του, δ ιό τι η σιωπή θα θ εω ρ είτο ένδειξη αμηχανίας και σύγχυσης. Τελευταίος το π ο θ ετή θ η κε ο ισχυρός άνδρας του Συμβουλίου, υπουργός Στρατιω τικώ ν Ανάμι, ο οποίος δήλωσε ό τι αν η κυβέρνηση ενημέρω νε τον λαό για τη διακήρυξη του Πότσνταμ, έπρεπε τα υ ­ τόχρονα να διατυπώσει τις αντιρρήσ εις τη ς στους ό­ ρους και να υπ οδείξει τη στάση που έπρεπε να τη ρ ή ­ σει ο λαός. Με τη ν άποψη του Ανάμι τά χθηκαν οι αρ­ χηγοί των επ ιτελείω ν του Στρατού και του Ναυτικού. Τελικά επήλθε ένας συμβιβασμός και ελήφ θη η ομό­ φωνη απόφαση να γ ίν ει μια αόριστη ανακοίνωση για τη διακήρυξη, η κυβέρνηση να επ ιφ υλαχθεί για την τελικ ή της τοπ οθέτηση και ο ιαπωνικός Τύπος να υ­ ποβαθμίσει το γεγονός. Ο Τύπος δημοσίευσε μια πε­ ρίληψη τη ς διακήρυξης χωρίς ιδια ίτερ α σχόλια, ενώ το απόγευμα τη ς 28ης Ιουλίου 1945 ο πρωθυπουργός Σουζούκι, σε σ υνέντευξη Τύπου, χαρακτήρισε τη δια­ κήρυξη ως "γεγονός χωρίς ιδια ίτερη σημασία" και δια­ τύπωσε τη θέση της κυβέρνησης χρησιμοποιώντας τη λέξη μοκουσάτσου. Για τη λέξη αυτή και το νόημα το οποίο προσέδωσε στη δήλωση του Σουζούκι την ι­ στορική στιγμή κατά τη ν οποία ειπώθηκε, έχουν γρα­ φ εί πολλά. "Mokusatsu" (η ιο ^ σ ιω π ή , satsu=aKOTCovco) μπορεί να μ εταφ ρ ασ τεί ως "δεν δίνω σημασία", "α­ γνοώ διά τη ς σιωπής" ή "αντιμετωπίζω με σιωπηλή πε­ ριφρόνηση". Αυτή ή ταν και η ερμηνεία που κυριάρχη­ σε στα μέσα ενημέρω σης όλου του κόσμου τα οποία δημοσίευσαν σ τις 30 Ιουλίου τη ν απάντηση του Σου­

ζούκι, με το σχόλιο ό τι η Ιαπωνία δεν έκανε καν τον κόπο να απορρίψει τη διακήρυξη. Ομως mokusatsu σημαίνει και "υιοθετώ μια στάση σοφής και προσε­ κτικής ακινησίας", ερμηνεία που προφανώς ήταν πλησιέστερα στις προθέσεις του Σουζούκι. Α ρκετο ί ιστορικοί ισχυρίζονται ό τι η ρίψη των α­ τομικώ ν βομβών στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι α­ ποτελούσε την "αμερικανική απάντηση" στη "σιωπη­ λή περιφρόνηση" τη ς ιαπωνικής κυβέρνησης. Η άπο­ ψη αυτή αποδίδει στη δήλωση του Σουζούκι και στη λέξη mokusatsu μεγαλύτερη σημασία απ’ό τι πραγμα­ τικά είχαν για το υ ς αμερικανικούς σχεδιασμούς. Οι Αμερικανοί, έχοντας σπάσει τους ιαπωνικούς κώδι­ κες επικοινωνιών, ήταν σε θέση να γνωρίζουν όχι μό­ νο τις διπλωματικές ενέρ γειες, αλλά και τις κινήσεις τη ς σ τρατιω τικής ηγεσίας τη ς Ιαπωνίας και το πολε­ μικό δυναμικό που σκόπευε να κινητοποιήσει.

ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΑΜ ΕΡΙΚΑΝΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ Από όσα εκ τέθ η κ α ν μέχρι στιγμής προκύπτει ότι στις 12 Ιουλίου 1945 οι Α μερικανοί είχαν τη ν πρώτη σαφή και επιβεβαιω μένη ένδειξη ότι η Ιαπωνία εκινείτο προς τη συνθηκολόγηση. Τα δεδομένα μέχρι ε­ κείνη τη χρονική στιγμή είχαν ως εξής: Στις 21 Ιουνί­ ου 1945 είχε λή ξει η μάχη τη ς Οκινάβα, η οποία είχε καταληφ θεί, με σοβαρές όμως απώλειες για τους Αμερικανούς. Τον ίδιο μήνα (Ιούνιος 1945) ο Α μερι­ κανός πρόεδρος Χάρυ Τρούμαν είχε δώσει, ύστερα από μια σειρά συσκέψεων στον Λ ευκό Οίκο, την α­ πρόθυμη συγκατάθεσή του για το επόμενο βήμα, το οποίο ή ταν η εισβολή στα ιαπωνικά νησιά. Η επιχεί­ ρηση, η οποία σύμφωνα με τη ν αμερικανική στρατιω­ τική ηγεσία θα οδηγούσε στην οριστική υποταγή της Ιαπωνίας, είχε τη ν κωδική ονομασία "Downfall" και θα διεξαγότα ν σε δύο χρόνους. Την 1η Νοεμβρίου 1945 θα άρχιζε η επιχείρηση "Olympic” (ή "Majestic", όπως ονομάστηκε αργότερα), η οποία προέβλεπε απόβα­ ση και κατάληψη του Κιουσού (του νο τιό τερ ου από τα τέσσερα κύρια νησιά της μητροπ ολιτικής Ιαπω­ νίας), και τη ν 1η Μαρτίου 1946 είχε προγραμματιστεί η επιχείρηση "Coronet", η απόβαση στη νήσο Χονσού στην περιοχή του Τόκιο. Λ έγετα ι ό τι ο Αμερικανός πρόεδρος έδωσε τη συγκατάθεσή του δ ιό τι οι αρχη­ γοί του αμερικανικού Μ ικτού Επιτελείου (Joint Chiefs of Staff), στρατηγός Τζωρτζ Μάρσαλ και ναύαρχος Ερνεστ Κινγκ, παρουσίασαν τη ν πρόταση τη ς εισβο­ λής ως ομόφωνη απόφασή τους. Το γεγονός, όμως, ό τι κατά τη συνεδρίαση εκείνη ο ναύαρχος Κινγκ δή­ λωσε στον Τρούμαν ό τι η απόφαση εισβολής που θα λαμβανόταν τό τε μπορούσε να ακυρω θεί αργότερα, είχε τη σημασία του, καθώς, όπως θα δούμε α ργότε­ ρα, η ομοφωνία ήταν περιστασιακή και όχι πραγματι­ κή. Αλλωστε ήταν γνωστό ό τι την ιδέα της εισβολής στα ιαπωνικά νησιά υποστήριζε ο Α μερικανικός Στρατός, θεω ρώ ντας ό τι ήταν ο τα χύτερ ο ς τρόπος για τη ν υποταγή τη ς Ιαπωνίας, ενώ το Α μερικανικό Ναυτικό εκτιμο ύ σ ε ό τι το κόστος τη ς εισβολής θα ή­ ταν δυσβάστακτο για το ν αμερικανικό λαό και υπο­ σ τήριζε ό τι ο αεροναυτικός αποκλεισμός και οι βομ­ βαρδισμοί θα έκαμπταν αναπόφευκτα τη ν Ιαπωνία. Ενα άλλο δεδομένο ή ταν ό τι κανένας δεν μπο­ ρούσε ακόμη να απαντήσει με βεβα ιότητα ό τι το νέο πανίσχυρο όπλο, η ατομική βόμβα, η κατασκευή της οποίας είχε ήδη ολοκληρω θεί υπό σ υνθήκες άκρας

ρέβαιναν κατά πολύ τις αρχικές α μ ερ ικανικές εκ τιμ ή ­ σεις. Αποκαλύφθηκε ότι οι Ιάπωνες όχι μόνον είχαν προβλέψει με μεγάλη ακρίβεια τις περιοχές στο νό­ τιο Κιουσού όπου θα αποβιβάζονταν οι Αμερικανοί, καθώς και το ν χρόνο που θα εκδηλω νόταν η απόβα­ ση, αλλά και ό τι α ντί για έξι είχαν συγκεντρώ σει στο νησί περισσότερες από 10 μεραρχίες πεζικού και αρ­ κ ετές π ρόσθετες α νεξά ρ τη τες ταξιαρχίες. Επίσης α­ ποκαλύφθηκε ό τι οι αρχικές εκτιμ ή σ εις είχαν υποτι­ μήσει κατά 2-4 φ ορές τις ιαπωνικές αεροπορικές δυ­ νάμεις, καθώς οι πρόσφατες πληροφορίες μιλούσαν για 6.000-10.000 αεροσκάφη. Οι ν έες πληροφορίες που συγκεντρώ νονταν μέ­ σω του Ultra, βρίσκονταν πολύ εγ γ ύ ­ τερ α στην πραγματικότητα. Η 16η Ιαπωνική Σ τρατιά Π εριοχής που υ­ περάσπιζε το Κιουσού, περιελάμβανε 14 μεραρχίες πεζικού, επτά ανε­ ξά ρ τη τες μικτές τα ξιαρ χίες και τρ ε ις τα ξιαρχίες τεθωρακισμένων, εξαιρουμένω ν των μονάδων του ναυτικού, των μονάδων ειδικώ ν ε ­ πιθέσεων και τη ς τοπικής πολιτο­ φυλακής. Επίσης αποκαλύφθηκε αργότερα ό τι κατά τη ν ημερομη­ νία ανακοίνωσης τη ς συνθηκολό­ γησης (15 Αυγούστου 1945) η Ια­ πωνία δ ιέ θ ε τε 12.725 αεροσκάφη (7.074 του Ν αυτικού και 5.651 του Στρατού). Η πλειοψηφία των α ε­ ροσκαφών αυτών θα εχρησιμοποιείτο για επ ιθέσεις καμικάζι ε ­ ναντίον του αμερικανικού στό­ λου εισβολής. Επιπλέον το Ια­ πωνικό Α υτοκρατορικό Ν αυτι­ κό, εκτό ς από τις κύριες μονά­ δες που είχαν απομείνει (2 καταδρομικά, 23 αντιτορπ ιλικά και 45 υποβρύχια), δ ιέ θ ε τε 115 υποβρύχια "Koryu" των π έντε ανδρών, 300 υποβρύχια "Kairyu" των δύο ανδρών, 120 επαν­ δρω μένες τορπ ίλες "Kaiten" και 4.000 περίπου ελα ­ φρά ταχύπλοα σκάφη ειδικώ ν επιθέσεω ν "Shin-yo" και "Maru-ni". Το σύνολο των δυνάμεων αυτών θα εχρησιμοποιείτο σε ρόλους καμικάζι τη ς θάλασσας. Οι πληροφορίες του Ultra ήλθαν να επιβεβαιώ­ σουν τα επ ιχειρήματα του Α μερικανικού Ναυτικού, η διαφωνία τη ς ηγεσίας του οποίου για τη ν πραγματο­ ποίηση τη ς επιχείρησης "Olympic" υπέβοσκε από την εποχή που αυτή εγκρ ίθ η κε. Οπως αποκαλύφθηκε από έγγραφα του αμερικανικού Μ ικτού Επιτελείου τα οποία ήλθαν στο φως ταυτόχρονα με τη δημοσί­ ευση του υλικού των υποκλοπών από το δίκτυο Ultra, η ομοφωνία που χαρακτήριζε τη ν απόφαση του Ιουνί­ ου του 1945 για τη διενέρ γεια τη ς εισβολής, οφειλόταν στο ό τι το Α μερικανικό Ναυτικό αποφάσισε να α­ ναβάλει τη ν εκδήλωση της προαναφερθείσας διαφω­ νίας του με το ν Στρατό ώστε να απ οφ ευχθεί η ενδοϋπηρεσιακή διαμάχη. Ομως ο επ ικεφαλής του Ν αυτι­ κού, ναύαρχος Κινγκ, είχε πληροφορήσει από το ν Απρίλιο του 1945 το υ ς συναδέλφους του στο Μ ικτό Ε πιτελείο ό τι δεν συμφωνούσε με τη ν πρόταση για εισβολή στην Ιαπωνία. Σ υγκατένευσ ε τον Ιούνιο στο να εκ δ ο θ εί από το Μ ικτό Ε πιτελείο μια διαταγή για τη ν απόβαση, ως εναλλακτική λύση, για το φθινόπω­ ρο του 1945, αλλά προέβλεπε πως το Μ ικτό Επιτελείο θα επ ανεξέταζε τη ν ο ρ θ ό τη τα τη ς πρότασης το ν Αύ­ γουστο ή το ν Σεπτέμβριο του 1945. Στο μεταξύ ο ι α­

• s f \

·

Νο 120

Ο Ρ όμπ ερτ Οπενχάϊμερ και ο σ τρ α τη γ ό ς Λ έσ λι Γκρόουβς κ ο ιτο ύ ν ό ,τι α π έμ εινε από το ν χαλύβδινο π ύργο που είχ ε τ ο π ο θ ε τη θ ε ί στο ση μείο τη ς δο κιμασ τικής έκ ρ η ξη ς τη ς πρώ της α τομ ική ς βόμβας τη ν 16η Ιο υλ ίο υ 1945.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

μυστικότητας, θα λειτουργούσε. Οι πόλεις-στόχοι ε ί­ χαν ήδη επ ιλεγεί (Χιροσίμα, Κοκούρα, Νιιγκάτα και Ναγκασάκι). Ταυτόχρονα μια επιτροπή "σοφών" (επι­ φανών καθηγητώ ν και επιστημόνων) την οποία είχε συστήσει ο Τρούμαν υπό τη ν προεδρία του υπουργού Πολέμου, Χένρυ Στίμσον, είχε εισ η γη θ εί τη ν 1η Ιου­ νίου 1945 τη χρησιμοποίηση τη ς βόμβας χωρίς προει­ δοποίηση, κατά πραγματικών στόχων και χωρίς να προηγηθεί τεχνική επίδειξη τη ς ισχύος τη ς στους Ιά­ πωνες με τη ρίψη της σε α κατοίκητη περιοχή, όπως συνέστησαν μερικοί από το υ ς επ ιστήμονες που είχαν λάβει μέρος στη διαδικασία ανάπτυξής της. Στην π ραγματικότητα η ατομική βόμβα θ εω ρ είτο ακόμη ένα αβέβαιο, από άποψη αποτελεσμάτων, όπλο. Μ ε­ ρικοί από τους επιστήμονες και το υ ς τεχ νικο ύ ς οι ο­ ποίοι είχαν συμμετάσχει στην κατασκευή τη ς υπο­ στήριζαν εξω φρενικά πράγματα, όπως ό τι η βόμβα θα προκαλούσε ανάφλεξη τη ς ατμόσφαιρας, ενώ άλ­ λοι πίστευαν ό τι δεν θα λειτουργούσ ε. Σε κάθε περί­ πτωση, κατά τα μέσα Ιουλίου 1945 και ενώ είχε αρχί­ σει η διάσκεψη του Πότσνταμ και η αμερικανική η γ ε­ σία είχε λάβει γνώση του ιαπωνικού διπλωματικού α­ νοίγματος της 12ης Ιουλίου προς τη Μόσχα, η α το μ ι­ κή βόμβα δεν μπορούσε ακόμη να λ η φ θ εί σοβαρά υ­ πόψη στους αμερικανικούς σχεδιασμούς. Η α βεβαιότητα αυτή εξέλιπ ε στις 16 Ιουλίου 1945, ημερομηνία της πρώτης δοκιμής τη ς ατομικής βόμ­ βας, η οποία πραγματοποιήθηκε σε μια εγκαταλελειμμένη αεροπορική βάση στην έρημο του Νέου Μ εξικού. Η είδηση ότι η δοκιμή πέτυχε και τα αποτε­ λέσματα υπερέβαιναν κάθε προσδοκία, δημιούργησε δύο νέα δεδομένα: πρώτον ισχυροποίησε τη θέση των υποστηρικτών του στρατηγικού βομβαρδισμού, ανοίγοντας τον δρόμο για τη ν ταχεία σ υνθηκολόγη­ ση τη ς Ιαπωνίας, και δ εύ τερ ο ν κατέστησε, σύμφωνα με σχόλιο του Ουίνστον Τσώρτσιλ (ο οποίος είχε εν η ­ μερωθεί για τα αποτελέσματα τη ς δοκιμής) προς τον Τρούμαν, τη σ οβιετική συμμετοχή στον πόλεμο "...ά­ χρηστη και συνεπώς τελείω ς ανεπιθύμητη". Η επιβεβαίωση της τεράσ τιας καταστροφ ικής ι­ σχύος του νέου όπλου δεν μπορούσε να έ λ θ ε ι σε κα­ λύτερη στιγμή για τις ΗΠΑ και τη Βρετανία. Οπως α­ ποκαλύπτεται από τα αρχεία των υποκλοπών του Magic Far East Summary που αφορούσαν τις επικοινω­ νίες των ιαπωνικών ενόπλων δυνάμεων, ήδη από το δ εύ τερ ο δεκαπ ενθήμερο του Ιουλίου του 1945 η προοπτική της επιχείρησης "Olympic" (της προγραμματιζόμενης απόβασης στο Κιουσού) άρχισε να δ εί­ χνει σ κοτεινή και αμφίβολη. Σύμφωνα με τις αρχικές αμερικανικές εκτιμ ήσ εις με βάση τις οποίες είχε λη­ φ θ εί η απόφαση για τη διεξαγωγή της επιχείρησης "Olympic", οι ιαπωνικές χερσ αίες δυνάμεις στο νησί κατά την ημερομηνία τη ς απόβασης δεν θα υπερέβαιναν τις έξι μεραρχίες, από τις οποίες τρ εις θα βρί­ σκονταν στο νότιο τμήμα του νησιού, όπου και θα α­ ντιμετώπιζαν τη ν απόβαση εννέα αμερικανικώ ν με­ ραρχιών. Συνεπώς η αναλογία ισχύος επ ιτιθ έμ ενο υ-αμυνόμενου ή ταν στο όριο του 3:1, που α π οτελεί τη ν κλασική συνταγή επιτυχίας μιας επ ίθεσης με λογικό κόστος. Επιπλέον οι ίδιες εκτιμ ή σ εις έδειχναν ό τι οι ιαπωνικές αεροπορικές δυνάμεις που θα λάμβαναν μέρος στη μάχη για το Κιουσού, δεν υπερέβαιναν τα 2.500-3.000 αεροσκάφη. Η αντίσ τοιχη αμερικανική α­ εροπορική δύναμη θα ήταν τετραπλάσια. Ομως από τα μέσα Ιουλίου 1945 οι υποκλοπές του Ultra υποδεί­ κνυαν ό τι οι ιαπωνικές σ τρατιω τικές προετοιμασίες για την αντιμετώπιση της επιχείρησης "Olympic" υπε-

57

Ο σ κ ελ ετό ς

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

·

No 120

το υ κ τιρ ίο υ τη ς Ια τρ ικ ή ς Σχολής στο Ναγκασάκι.

58

Λ ω ρίδες δ έρ μ α το ς κ ρ έμ ο ν τα ι από το καμένο σώμα ενός κοριτσιού που έχ ε ι μ ετα φ ερ θ εί στο ναυτικό νοσοκομείο Ohmura του Ναγκασάκι

( 10-11 Α υγούσ του 1945).

πώλειες σε έμψυχο και άψυχο υλικό, μετά από δύομισι μήνες σκληρών χερσαίων μαχών στην Οκινάβα και διαδοχικών αεροπορικών επιθέσεω ν των Ιαπώνων καμικάζι κατά του στόλου εισβολής, οδήγησαν τον ε ­ πικεφαλής του Α μερικανικού Στόλου του Ειρηνικού, ναύαρχο Τσέστερ Νίμιτς, στην απόφαση να ενημερώ ­ σει εμπ ισ τευτικά το ν ναύαρχο Κινγκ για τη ν αντίθεσή του στην ιδέα τη ς εισβολής στο Κιουσού: "...Εχει απ ο δειχθ εί ό τι τα ιαπωνικά στρατεύματα, όταν κατέχουν προετοιμασμένες αμυντι­ κές θ έσ εις και δ ια θ έτο υ ν επαρκή εφ ό ­ δια, αποτελούν αξιόμαχη δύναμη ικανή να αντιμετω πίσει τις κα λύτερες δικές μας δυνάμεις, οι οποίες παρά τη ν άνευ προηγουμένου αεροπορική και ναυτική υποστήριξη και τη ν ισχυρή υποστήριξη πυροβολικού που δια θ έτο υν, δεν μπο­ ρούν να προελάσουν παρά μόνο με αρ­ γό ρυθμό. Οι Ιάπωνες δεν παραδίδονται και οι δυνάμεις το υ ς δεν είναι δυνατό να καταστραφούν παρά μόνον αν υποστούν μεγάλες απώλειες. Θα ήταν μη ρεαλισ τικό να περιμένουμε ό τι το νό­ τιο Κιουσού και η περιοχή του Τόκιο δεν θα έχουν π ροετοιμ ασ τεί αμυντικά τουλάχιστον όσο και η Οκινάβα, ενώ είναι φανερό ό τι οι εχ θ ρ ικ ές αεροπο­ ρικές δυνάμεις είναι έτο ιμ ες να δ ιε­ ξάγουν μεγάλης κλίμακας επ ιθέσεις αυτοκτονίας... Εκτός αν η τα χύτη τα είνα ι τόσο σημα­ ντική ώστε να δεχθ ο ύ με να επ ιτεθ ο ύμ ε χωρίς τη ν κα­ λύτερη δυνατή προετοιμασία και να υποστούμε σο­ βαρές απώλειες, πιστεύω ό τι τα μακροπρόθεσμα συμφ έροντα των ΗΠΑ θα εξυπ ηρετηθούν καλύτερα αν συνεχίσουμε το ν αποκλεισμό και τη ν καταστροφή των δυνάμεων και των πόρων τη ς Ιαπωνίας με α ερ ο ­ πορικούς και ναυτικούς βομβαρδισμούς, καθ' όλη τη διάρκεια του 1945...". Τον Αύγουστο του 1945 οι αποκαλύψεις του Ultra κατέστησαν σχεδόν αναπόφευκτη τη ν εκδήλωση τη ς διαφωνίας μεταξύ του Στρατού και του Ναυτικού των ΗΠΑ για τη ν απόβαση στο Κιουσού. Στις 7 Αυγούστου 1945, μία ημέρα μετά τη ρίψη τη ς βόμβας στη Χιροσίμα (από τη ν οποία ο υδ είς α νέμενε τη ν ταχεία παράδοση τη ς Ιαπωνίας), ο στρατηγός Μάρσαλ, στο

φως του συσσωρευμένου όγκου των ανησυχητικώ ν πληροφοριών από το Ultra, έθ εσ ε στον στρατηγό Μακ Αρθουρ, ο οποίος επ ρόκειτο να τ ε θ ε ί επ ικεφα­ λής τη ς μεγαλύτερης αποβατικής ενέρ γειας στην Ιστορία, το ερώτημα αν εξακολουθούσ ε να θεω ρεί λογική την εισβολή στο Κιουσού το ν Νοέμβριο του 1945, όπως είχε σχεδιαστεί. Οργισμένος ο Μακ Α ρθουρ του απάντησε ό τι δεν πίστευε (!) τις πληρο­ φ ορίες του Ultra και ό τι η επιχείρηση έπρεπε να προ­ χωρήσει. Στις 9 Αυγούστου ο ναύαρχος Κινγκ έθεσ ε τη ν παραπάνω επικοινωνία του Μάρσαλ με τον Μακ Α ρθουρ υπόψη του ναυάρχου Νίμιτς, ζητώ ντας του να υποβάλει εγγράφως τις απόψεις του για την ορ­ θ ό τη τα τη ς απόβασης στο Κιουσού και να σ τείλ ει α­ ντίγραφο στον Μακ Αρθουρ. Ηταν φανερό ό τι οι πλη­ ροφ ορίες του Ultra ανέτρεπ αν το ν σχεδίασμά τη ς ε ­ πιχείρησης "Olympic". Ο Κινγκ δεν έθ εσ ε προθεσμία στον Ν ίμιτς για τη ν απάντησή του και έτσ ι η παράδο­ ση τη ς Ιαπωνίας, στις 15 Αυγούστου, απέτρεψε τον τε λ ευ τα ίο από το να αρχίσει την επ εισοδιακότερη ί­ σως ενδοϋπηρεσιακή διαμάχη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Το συμπέρασμα από τα παραπάνω είναι ότι, σε α­ ν τίθ εσ η με τη ν ευρέω ς διαδεδομένη άποψη για τη β εβ α ιότητα τη ς διεξαγω γής τη ς επιχείρησης "Olympic", η εισβολή στο Κιουσού δεν επ ρόκειτο να πραγματοποιηθεί όχι δ ιό τι κρινόταν μη αναγκαία, αλ­ λά επειδή στο φως των πληροφοριών του Ultra φ αι­ νόταν αδιανόητη. Η αμερικανική ηγεσία είχε στραφ εί στην προο­ πτική του στρατηγικού βομβαρδισμού δ ιό τι ανησυ­ χούσε για τις απώλειες, αλλά και επειδή ο πραγματι­ κός συσχετισμός δυνάμεων καθιστούσε τη ν έκβαση τη ς επιχείρησης εξα ιρ ετικά αβέβαιη. Το πρόβλημα των σχεδιαστών της αμερικανικής π ολιτικής ήταν διπλό. Το ένα σκέλος του ή ταν ο χρό­ νος. Η παράταση των επιχειρήσεων αύξανε το οικο­ νομικό και πολιτικό κόστος του πολέμου και κυρίως ενίσχυε α ν τικ ειμ εν ικ ά τη σ οβιετική επιρροή στην Απω Ανατολή. Το δ εύ τερ ο σκέλος ήτα ν οι όροι υπό το υ ς οποίους θα επιτυγχανόταν η συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας. Οι Αμερικανοί, έχοντας υπόψη του ς τη μεταπολεμική τάξη πραγμάτων, ή θ ελα ν να προσδέ­ σουν τη ν Ιαπωνία στο υπό τη δική το υ ς ηγεσία στρα­ τόπεδο. Ο βασικός όρος για να επ ιτευ χ θ εί αυτό ήταν η αλλαγή της ιαπωνικής π ολιτειακής δομής, με την οριστική απομάκρυνση από τη ν εξουσία και την πλή­ ρη απαξίωση ή/και τη φυσική εξόντωση της ιαπωνι­ κής η γετική ς ομάδας, που είχε τα υ τίσ ει τη ν ύπαρξή τη ς με τη ν πολιτική ισχύος (και συνεπώς α νεξα ρτη­ σίας) τη ς χώρας. Η Ιαπωνία δεν είχε άλλη επιλογή από τη συνθηκολόγηση. Αυτό υποδηλώνουν τα στοι­ χεία που έχουν έ λ θ ε ι στο φως για τις διπλωματικές πρω τοβουλίες τη ς ηγεσίας τη ς προς αυτή την κα­ τεύθυνση, όσο και η συνεχώς επ ιδεινούμενη κατά­ σταση στην οποία είχε π ερ ιέλθ ει η χώρα: "...Στο τ έ ­ λος Ιουλίου 1945 οι πέντε μεγάλες ιαπωνικές πόλεις (Τόκιο, Οσάκα, Ναγκόγια, Κόμπε, Γιοκοχάμα) είχαν κατασ τραφ εί σε ποσοστό 40-60%... Από τις 17 Ιουνί­ ου ως τις 14 Αυγούστου 60 δευ τερ εύ ο υ σ ες πόλεις που ο πληθυσμός τους κυμαινόταν από 320.000 ως 31.000 κατοίκους πυρπολήθηκαν κατά 60, 70 ή 80% και μία, η Τογιάμα (127.000 κάτοικοι), κατά ποσοστό 99,5%. Τα θύματα έφθασαν το ένα εκατομμύριο..." (Ρ Καρτιέ). Επιπλέον, ο υποβρυχιακός πόλεμος και οι α­ εροπ ορικές επ ιθέσ εις είχαν παραλύσει τις θαλάσ­ σιες μεταφ ορ ές πρώτων υλών προς τη ν Ιαπωνία. Τα

Ο πρίγκηπας Κ ονόε Φ ουμιμόρο (1891-1945). Ω ς ειδ ικό ς α π εσ ταλμένος το υ Χ ιρ οχίτο προς τη σ ο β ιετική κυβέρνηση, είχ ε τη ν εν το λή να δ ε χ θ ε ί τη συνθηκολόγηση, όσο σκλη ρο ί και αν ήταν οι όροι. Οι Σ ο β ιετικ ο ί, όμως, δεν επ ρ ό κειτο να μεσολαβήσ ουν για λογα ρια σμό τη ς Ιαπωνίας. Ο Κονόε α υ το κ τό νη σ ε λίγο μ ε τά τη συνθηκολόγηση.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

·

No 120

αποθέματα π ετρελαίου και β ενζίνης βρίσκονταν σε απελπιστικά χαμηλό επίπεδο. Ο εφ οδιασμός των βιο­ μηχανιών από τη ν ηπειρωτική Ασία με τα απαραίτητα χημικά για τη ν παραγωγή ελαφρών μετάλλω ν και συνθετικώ ν καυσίμων, ακόμη και πυρίτιδας και εκρ η­ κτικών, είχε διακοπεί. Αλλά και οι μεταφ ορές μέσα στην ίδια τη χώρα υπέφεραν: η μεταφ ορική δυνατό­ τη τα των ιαπωνικών σιδηροδρόμων είχε μειω θεί κατά 50%, ενώ οι θαλάσσιες επικοινω νίες μεταξύ των μητροπολιτικώ ν νησιών συναντούσαν τερ ά σ τιες δυσκο­ λίες, με αποτέλεσμα να α π ειλείται με κατάρρευση το δίκτυο μεταφ οράς και διανομής του άνθρακα, που είχε αποκτήσει κρίσιμη σημασία μετά τη στέρηση του πετρελαίου. Τα τρόφ ιμα επίσης άρχισαν να λείπουν, ενώ ορισμένες περιοχές απειλούντο από το φάσμα της πείνας. Το ερώτημα, λοιπόν, δεν ή ταν αν θα συν­ θηκολογούσε η Ιαπωνία, αλλά πότε και υπό ποιους ό­ ρους θα το έπραττε. Η αναγκαστική, όπως προκύπτει από τα προαναφ ερ θ έντα , επιλογή τη ς σ τρατηγικής των βομβαρδι­ σμών και του αποκλεισμού τη ς Ιαπωνίας, δεν έλυνε ι­ κανοποιητικά για το υ ς Αμερικανούς το πρόβλημα του χρόνου και των όρων τη ς συνθηκολόγησης της Ιαπωνίας, παρά μόνο όταν αναπτύχθηκαν τα ατομικά όπλα και επ ιβεβαιώ θηκε η α π οτελεσματικότητά τους. Το ζήτημα των απωλειών των αμάχων δεν αποτέλ εσ ε ποτέ ανασταλτικό παράγοντα ή, έστω, πηγή ενδοιασμών για τη ν αμερικανική ηγεσία. Α ντίθετα, το επ ιθυμητό από το υ ς Α μερικανούς αποτέλεσμα ήταν ακριβώς η πρόκληση μεγάλου αριθμού απωλειών και τεράστιω ν υλικών καταστροφών, ώστε να αυξηθούν οι π ιθανότητες ταχείας συνθηκολόγησης υπό το υ ς ό­ ρους που απαιτούσαν. Το γεγονός αυτό δεν επ ιβεβαι­ ώ νεται μόνο από τη ρίψη των δύο ατομικώ ν βομβών, αλλά και από τη ν ετο ιμ ό τη τα για τη ρίψη τρ ίτη ς και ενδεχομένω ς και άλλων.

60

Η ΤΡΙΤΗ ΒΟΜΒΑ “Το μεσημέρι τη ς 14ης Αυγούστου 1945 ο πρόε­ δρος Τρούμαν συναντήθηκε στην Ο υάσιγκτον με τον δούκα του Ουϊνδσορ και τον Βρετανό πρεσβευτή Τζων Μπάλφουρ. Τους ανακοίνωσε ό τι το τελ ευ τα ίο ιαπωνικό μήνυμα δ εν π εριείχε καμία ένδειξη αποδο­ χής των όρων συνθηκολόγησης και είπε επί λ έξει (σύμφωνα με το ν Μπάλφουρ) ό τι "δεν είχε άλλη επι­ λογή από το να δια τά ξει τη ρίψη μιας ατομικής βόμ­ βας στο Τόκιο”. Ηταν 4.05 τοπική ώρα όταν ο πρόε­

Η Χιροσίμα μ ε τά την έκ ρ η ξη τη ς α το μ ική ς βόμβας.

δρος πληροφορήθηκε ό τι οι Ιάπωνες είχαν τελικά συνθηκολογήσει". (Από το βιβλίο "Downfall: The End of the Imperial Japanese Empire", του Αμερικανού ιστο­ ρικού του Β' Παγκοσμίου Πολέμου Ρίτσαρντ Φρανκ) Το παραπάνω απόσπασμα από το βιβλίο με τον πλεονασματικό τίτλ ο α π οτελεί ίσως τη ν πιο επίσημη ένδειξη για τη ν ύπαρξη τρ ίτη ς ατομικής βόμβας και τη ν πρόθεση τη ς α μερικανικής ηγεσίας να τη χρησι­ μοποιήσει. Αυτό που παραμένει ανεξακρίβωτο είναι αν η βόμβα ή ταν έτο ιμη για άμεση ρίψη κατά τη ν αναφ ερόμενη ημερομηνία (14 Αυγούστου) ή θα χ ρ ει­ άζονταν μερικές ημέρες για να ετοιμα σ τεί. Ασαφές παραμένει επίσης το αν στόχος θα ήταν το Τόκιο ή κάποια άλλη ιαπωνική πόλη. Σε σχετικό με τη ν ύπαρξη τρ ίτη ς βόμβας άρθρο του στην επιθεώρηση "Bulletin of Atomic Scientists" (Μ άιος-Ιούνιος 1998) ο Σ τά νλεϊ Γκόλντμπεργκ ανα­ φ έρ ει τα εξής: "Το πρωί τη ς 10ης Αυγούστου 1945 ο Ρόμπερτ Μπάλτσερ του Τμήματος Φυσικής Περιβάλ­ λοντος στο εθ νικό εργαστήριο του Λος Αλαμος έλα ­ βε εντολή να επ ιβλέψ ει τη φόρτωση ενός πυρήνα πλουτωνίου σε ένα φορτηγό. Ο πυρήνας επ ρόκειτο να μ ετα φ ερ θ εί αεροπορικώς στο Σαν Φρανσίσκο και από εκ ε ί στη βάση του Τινιάν (το περίβλημα και τα υ­ πόλοιπα τμήματα του όπλου βρίσκονταν ήδη ή πετούσαν προς το Τινιάν) για να τελειώ σ ει το τα ξίδ ι του πάνω από τη ν πόλη Κοκούρα τη ς Ιαπωνίας στις 20 Αυγούστου 1945. Τότε εμ φ α νίσ τηκε ο Ρόμπερτ Οπενχάϊμερ, ο οποίος είπε στον Μπάλτσερ να σταματήσει τη φόρτωση του πυρήνα. Ο Οπενχάϊμερ δήλωσε ότι δεν θα γίνονταν άλλες αποστολές σχάσιμου υλικού χωρίς προηγούμενη απ ευθείας διαταγή του προέ­ δρου Τρούμαν". Σε σ υνέντευξή του στη βρετανική εφ ημερίδα "Guardian", που δη μο σ ιεύθ η κε το ν Απρίλιο του 2002, ο συνταγματάρχης Πωλ Τίμπετς, κυ β ερ νή τη ς του Β29 που έρ ιξε τη βόμβα στην πόλη της Χιροσίμα, α νέ­ φ ερ ε τα εξής: "Κανένας δεν γνώριζε - εγώ το γνώρι­ ζα αλλά κανένας άλλος δεν το γνώ ριζε - ό τι υπήρχε και τρ ίτη (σ.σ. βόμβα). Βλέπετε, όταν ρίχθηκε η πρώ­ τη βόμβα, δεν υπήρξε καμία αντίδραση από ιαπωνι­ κής πλευράς επί δύο ή τρ εις ημέρες. Η δ εύ τερ η βόμ­ βα ρίχθηκε και πάλι υπήρξε σιωπή κατά τις επόμενες δύ ο -τρ εις ημέρες. Τότε έλαβα ένα τηλεφώ νημα από το ν στρατηγό Κ έρτις Λεμέη. Είπε: "Εχετε άλλο ένα από αυτά τα καταραμένα πράγματα;". Απάντησα: "Μάλιστα". Είπε: "Πού είναι;". Απάντησα: "Εδώ στη Γι-

σκάφος και ξεκινήσαμε. Τελικός προορισμός του φορτίου ήταν το Τινιάν, αλλά όταν έφ θασε στο λιμά­ νι της Καλιφόρνια, απ' όπου θα μ εταφ ερό ταν στο Τινιάν, μάθαμε ότι ο πόλεμος είχε τελειώ σει...". Είναι επίσης γνωστό ό τι κατά τα τέλη του 1945 οι ΗΠΑ δ ιέθ ετα ν δύο α τομικές Βόμβες πλουτωνίου. Τα όπλα αυτού του τύπου αποτέλεσαν τα τυπικά πυρη­ νικά όπλα του αμερικανικού οπλοστασίου μέχρι τα μέσα σχεδόν τη ς δ εκα ετία ς του 1950. ΛαμΒανομένης υπόψη της μικρής διάρκειας ζωής των όπλων, το πι­ θανότερο είναι ό τι υπήρχαν περισσότερες των δύο Βομβών όταν τελείω σ ε ο πόλεμος ή ό τι οι Βόμβες που υπήρχαν στις 31 Δ εκεμβρίου 1945 είχαν συναρμολογηθεί πριν από τις 15 Αυγούστου του ίδιου έ ­ τους. Εχει α να φ ερ θεί ακόμα ό τι στις 11 Αυγούστου 1945 διακόπηκε με διαταγή του στρατηγού Τζωρτζ Μάρσαλ "...η μεταφορά του δεύ τερ ο υ πυρήνα πλου­ τωνίου και του πυροκροτητή στη βάση του Τινιάν". Επειδή η μεταφορά του πυρήνα γινόταν τελ ευ τα ία και ακολουθούσε η συναρμολόγηση του όπλου, πιθα­ νότατα τα υπόλοιπα τμήματα τη ς τρ ίτη ς ατομικής βόμβας (περίβλημα κλπ.) βρίσκονταν ήδη στο Τινιάν ή θα έφ θαναν σύντομα ε κ ε ί διά θαλάσσης. Η συναρ­ μολόγηση και η ετοιμασ ία του όπλου απαιτούσε χρο­ νικό διάστημα μιας περίπου εβδομάδας. Αυτό φ α ίνε­ τα ι να επιβεβαιώνει το σχόλιο του ΡΦρανκ στο προανα φ ερθέν βιβλίο "Downfall: The End of the Imperial Japanese Empire", ό τι "μια τρ ίτη βόμβα θα μπορούσε να είναι έτοιμη το νωρίτερο στις 21 Αυγούστου 1945". Σε άλλο σημείο του ίδιου βιβλίου ο Φρανκ αναφ έ­ ρει: "...Στις 13 Αυγούστου 1945 ο στρατηγός Τζων Χολ τηλεφώ νησ ε σε έναν αξιω ματικό του Σχεδίου "Manhattan" εκ μέρους του στρατηγού Μάρσαλ, λέγο­ ντας ό τι ο αρχηγός του Επιτελείου ή θ ελ ε όλες οι μελλο ντικές βόμβες να φυλαχθούν για χρήση ως τα ­ κτικά όπλα κατά την επιχείρηση "Olympic". Ο αξιωμα­ τικός του Σχεδίου "Manhattan" εκτιμο ύ σ ε ό τι τη ν 31η Οκτωβρίου, μία ημέρα πριν από τη ν προγραμματι­ σμένη απόβαση στο Κιουσού, θα ή ταν έτο ιμ ες επτά βόμβες. Δ είχνοντας την εύλογη τό τε άγνοια που επι­ κρατούσε ως προς τα μακροπρόθεσμα αποτελέσμα­ τα της έκθεσ ης στη ραδιενέργεια, ο εν λόγω αξιωμα­ τικός α νέφ ερ ε ό τι ένα όριο ασφαλείας 48 ωρών ήταν ικανοποιητικό πριν τα αμερικανικά σ τρατεύματα εισ έλθουν σε περιοχές που είχαν πληγεί με ατομικά ό­ πλα. Σε προηγούμενη αναφορά του ο ίδιος αξιω ματι­ κός είχε δηλώσει ό τι κατά τη γνώμη του η ρ α διενέρ ­ γεια θα ή ταν θανατηφ όρα σε απόσταση 3.500 ft (σ.σ. ενός χιλιομέτρου περίπου) από το επ ίκεντρο κατά τη στιγμή της έκρηξης, αλλά ό τι η περιοχή στο έδαφος θα ήταν ασφαλής μια ώρα μετά...".

ΣΥΜ ΠΕΡΑΣΜ ΑΤΑ Η ρίψη των ατομικών όπλων έγινε, πράγματι, για να επ ιτα χυνθεί ο τερματισ μός του πολέμου, όχι όμως για να σωθούν χιλιά δες α μ ερ ικανικές (ή άλλες) ζωές. Από όσα εκτέθ η κα ν παραπάνω προκύπτει ό τι οι Α με­ ρικανοί είχαν ουσιαστικά αποκλείσει, ως εξα ιρ ετικά δαπανηρή και παρακινδυνευμένη, τη ν απόβαση στην Ιαπωνία, υπολογίζοντας τη ν ασφαλέστερη μέθοδο των στρατηγικώ ν βομβαρδισμών και υπολογίζοντας

στην καταστρεπτική ι­ σχύ των νέων όπλων για την ταχεία συνθη­ κολόγηση τη ς Ιαπω­ νίας. Η ρίψη των α το μ ι­ κών όπλων επ έτρεψ ε τη ν ταχεία λήξη του πο­ λέμου με τρόπο που ε ­ ξυπ ηρετούσε το υ ς με­ ταπολεμικούς α μερικα­ νικούς σχεδιασμούς. Η ταχεία συνθηκολόγηση τη ς Ιαπωνίας περιόρισε τη ν επέκταση τη ς πα­ ρουσίας και τη ς επιρ­ ροής της ΕΣΣΔ στην α­ νατολική Ασία και τα υ τό ­ χρονα προσέδεσε τη ν Ια­ πωνία στο υπό α μερ ικανι­ κή ηγεσία στρατόπεδο, ε ­ ξαλείφ οντας, όπως προαναφέρθηκε, τη ν η ­ γετική ομάδα τη ς Ιαπω­ νίας η οποία είχε σ υνδέ­ σει τη ν ύπαρξή τη ς με την πολιτική ισχύος (και ανε­ ξαρτησίας) τη ς χώρας. Η σαφής πρόθεση των Α μερ ι­ κανών να ρίξουν τρ ίτη και ίσως και άλλες βόμβες, φα­ νερώ νει όχι μόνο τη ν έλλειψ η ενδοιασμών για το ν ά­ μαχο πληθυσμό, αλλά και ό τι ο πραγματικός στόχος του βομβαρδισμού ή ταν ο ίδιος ο λαός τη ς Ιαπωνίας, η εξόντωση του οποίου θα έκαμπτε το μοναδικό μα­ χη τικό πνεύμα που είχε επ ιδείξει μέχρι τό τε και τα υ ­ τόχρονα θα δυσφημούσε και θα απονομιμοποιούσε τη ν ιαπωνική ηγεσία στη συνείδησή του, ως ανίκανη να προασπίσει τα συμφέροντά του και τη ν ίδια του την επιβίωση. Το γεγονός αυτό θα επ έτρεπε τη ν απο­ μάκρυνση, από τη ν εξουσία, όσων ζητούσαν πρόσθε­ το υ ς όρους συνθηκολόγησης και θα επ έτρεπε τη ν ε­ γκατάσταση μιας ομάδας συνεργάσιμης και πρόθυ­ μης να αποδεχθεί το υ ς αμερικανικούς όρους. "Ο ι­ σχυρός π ράττει ό,τι του επ ιτρέπει η δύναμή του και ο ανίσχυρος ό,τι τον υποχρεώνει η αδυναμία του". Στην περίπτωση τη ς ρίψης των ατομικώ ν βομβών ο Θου­ κυδίδης δεν θα μπορούσε να είναι πιο επίκαιρος... ΞΙ

(1) Ρ Κ α ρ τιέ : ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ Π Α ΓΚ Ο ΣΜ ΙΟ Υ ΠΟΛΕΜΟΥ. (2) K azutohi Hando, The Pacific War R esearch S ociety: JAPAN'S LONGEST DAY, Kodansha, Tokyo, 1968. (3) A lb e rt A xel an d H ideaki Kase: KAMIKAZE, JAPAN’S SUICIDE GODS, P earson Education, 2002. (4) H.Feis: JAPAN SUBDUED: THE ATOMIC BOM B AND THE END O F THE WAR IN THE PACIFIC, Princeton, 1961. (5) R ichard B. Frank: DOWNFALL: THE END O F THE IMPERIAL JAPANESE EMPIRE. (6) www.ask.ne.ip/~hankaku (7) www.Japan-101.com (8) ww w .japanfocus.org (9) w w w .warbirdforum .com /dropbom b (10) w w w .w arbirdforum .com /dow nfail (11) w w w .w arbirdforum .com /thirdbom b

Ο Αμερικανοί; σ υ ντα γμ α τά ρ χ ης Πωλ Τίμπετς μπ ροστά από το Β-29 Enola Gay", που έ ρ ιξ ε την α το μ ική βόμβα στη Χιροσίμα.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 120

ο ύ τα ". Τότε είπε: "Σ τείλτε το εδώ. Να το μ ετα φ έρ ετε εσ ύ και το πλήρωμά σου". Απάντησα: "Μάλιστα". Εδω­ σα εντολή στο πλήρωμα να το φορτώ σει σε ένα α ερο­

61

14 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1205

M P IJ U III ΠΟΛΗ Η Λατινική Αυτοκρατορία me ΚωνοιανιινούποίΙικ ιαπεινώνειαι από iouc Bouflvapouc ΓΙΟΡΓΟΣ ΚΟΥΦΟΓΙΟΡΓΟΣ ΦιλόΠονοΐ-Ισιορικόι; ΜΑ Μεσαιωνικών Σπουδών Πανεπιοιημίου Ιωαννίνων

Εναν μόλις χρόνο μετά ιην άλωαη me Κωνσταντινούπολης ίου 1204, η ηνεμονία ίου νέου βασιλιά, Βαλδουίνου Α'(1), ηπήθηκε από ία στραιεύματα ίου Βούλγαρου ιοάρου ΚαΠοϊωάννη (ΚαΠογιάν) στις 14 Απριλίου 1205, οιην ΑΟριανούποΠη. Η ιαπεινωιική ήπα που υπέοιη ιο άνθος των ιπποτών me Λατινική Αυτοκρατορίας me 13ου αιώνα. Δ ια κρίνονται ιπ π ότες και σ ερ γ έν το ι μ ε ποικιλία όπλων.

-,

,

,

_

Κωνσταντινούπολης uac οδηγεί οε ένα συμπέρασμα: η Ρωμανία έπνεε τα λοίσθια από τη σιιγμιί me γέννησής me, αδυνατώντας να αναχαιτίσει τους πολυάριθμους εχθρούς της, οι οποίοι δεν ήιαν πάντα «αλλοεθνείς)). Η πρόωρη απώλεια του Βαλδουίνου καιά τις μάχες με τους Βουλγάρους, δυσχέρανε ακόμη περισσότερο την επιβίωση αυτής της αυτοκρατορίας, η οποία αποδείχθηκε θνησιγενής.

No 120 · ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΣ Η ’ ΤΟ ΥΡΚΟΜ ΑΝΟΣ Μ ΙΣ Θ Ο Φ Ο Ρ Ο Σ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΥΡΩ ΠΗ Σ Ο π ολεμ ισ τή ς τη ς εικόνας α υ τή ς φ έ ρ ε ι χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ή πανοπλία το υρ α νικού τύπ ου, απ ο τελο ύμ ενη από τρ ε ις τύπ ους θω ράκισης: αλυσιδω τό θώ ρακα, θώ ρακα και μ ετα λ λ ικ ά απάρτια που π ρ ο σ τα τεύ ο υ ν τη βουβωνική χώρα και το υς ώ μους. Το κ εφ ά λι π ρ ο σ τα τεύ ετα ι από αλυσιδωτή κουκούλα και κράνος σ ύ ν θ ετη ς κ ατα σ κευ ής μ ε προσωπίδα. Τα επ ιθ ε τικ ά όπλα είναι ένα σ ύ ν θ ετο τό ξο και ένα γιαταγάνι (Ενδυματολογική έρ ευ ν α εικονογράφ ηση για τις Εκδόσεις Π Ε Ρ ΙΣΚ Ο Π ΙΟ : Χ ρήστος Γιαν\/ύπουλος)

63

άλωση του 1204 προκάλεσε τον τε ­ μαχισμό των εδαφών της Βυζαντι­ νής Αυτοκρατορίας. Οι δύο επιφα­ νείς ηγέτες της Δ1Σταυροφορίας κράτησαν για τον εαυτό τους τα καλύτερα εδάφη: ο αυτοκράτορας Βαλδουίνος έλαβε τα 5/8 της πόλης, την περιο­ χή της νότιας Θράκης, εδάφη στη νοτιοδυ­ τική Μικρά Ασία, καθώς και τα νησιά Χίος, Λέσβος και Σάμος. Ο δόγης της Βενετίας έ­ λαβε τα 3/8 της Κωνσταντινούπολης, τα νη­ σιά του Ιονίου (2), το Δυρράχιο, τη Ραγούσα, αρκετά από τα νησιά του Αιγαίου (Ανδρος, Νάξος, Πάρος, Πάτμος, Σύρος, Σκόπελος κ.ά.), την Εύβοια, σημαντικά λι­ μάνια στην Πελοπόννησο (Μεθώνη, Κορώ­ νη), εδάφη στο εσωτερικό της Θράκης (Αδριανούπολη), αλλά και την Κρήτη, η ο­ ποία αρχικά είχε παραχωρηθεί στον Βονιφάτιο τον Μομφερατικό. Στον έλεγχό του πέρασαν ακόμη τα σπουδαιότερα λιμάνια του Ελλησπόντου και της θάλασσας του Μαρμαρά (Καλλίπολη, Ραιδεστός, Ηρά­ κλεια). Ο Βονιφάτιος αρκέστηκε στο Βασί­ λειο της Θεσσαλονίκης. Η νέα γεωπολιτική πραγματικότητα που διαμορφώθηκε στην περιοχή, υπήρξε η γενεσιουργός αιτία για σωρεία μεταβο­ λών, τόσο στα εδάφη της πρώην - πλέον Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, όσο και στη Δύση. Οι μεταβολές αυτές είχαν προσωρι­ νό χαρακτήρα ή διατηρήθηκαν και μετά την επανάκτηση της Κωνσταντινούπολης, το 1261. Σε κάθε περίπτωση εκείνο το ση­ μαντικό γεγονός άφησε ανεξίτηλα σημάδια σε κάθε επίπεδο, πολιτικό, κοινωνικό ή πο­ λιτιστικό. Ο Βαλδουίνος Α', ο οποίος στέφθηκε στις 16 Μαϊου 1204 (3), διατήρησε αρκετά από τα στοιχεία της βυζαντινής διοικητι­ κής οργάνωσης και εθιμοτυπίας στο νέο κρατικό μόρφωμα, τη Λατινική Αυτοκρατο­ ρία της Κωνσταντινούπολης, Οπως αναφέ­ ρει ο Οστρογκόρσκι, το πολιτικό σύστημα της φεουδαρχίας μεταλαμπαδεύτηκε στη λατινοκρατούμενη Βυζαντινή Αυτοκρατο­ ρία, αν και οι δομές ή οι λειτουργίες του δεν ήταν τελείως ξένες στον βυζαντινό κό­ σμο. Το βυζαντινό οικονομικό και στρατιω­ τικό σύστημα είχε ήδη αρχίσει να αφομοιώ­ νει ανάλογες δομές πολύ πριν από την ά­ λωση του 1204. Επομένως, δεν επήλθαν ρι­ ζικές αλλαγές σε αυτό τον τομέα. Πάντως οι προνοιάριοι δημιούργησαν πολλά προ­ βλήματα στον κατακτητή. Στην ουσία για τον απλό λαό η κατάσταση παρέμεινε ίδια, σε ό,τι αφορούσε τη φορολόγηση. Ομως ε­ κείνος αντιμετώπισε εχθρικά τους κατακτητές του. Οι αντιδράσεις απέναντι στην ένωση των Εκκλησιών πλήθυναν και αρκε­ τοί Βυζαντινοί βρήκαν καταφύγιο στην Αυ­ τοκρατορία της Νίκαιας ή στην Αυτοκρατο­ ρία της Τραπεζούντας, προκειμένου να ζήσουν πιο ελεύθερα. Η γνώμη, άλλωστε, των Βυζαντινών για τους σταυροφόρους και τις προθέσεις τους δεν ήταν ποτέ θετική, ήδη από την εποχή της Α' Σταυροφορίας, το

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

·

No 120

Η

64

Α ιμα τη ρή συμπλοκή ιπποτών που φ έρο υ ν ανοικτά κράνη, καθώ ς επίσης και κράνη μ ε προσωπίδες.

1095, παρά το ότι οι τελευταίοι παρουσιά­ ζονταν ως «στρατιώτες του Χριστού». Οπως προκύπτει από τις πηγές, η αντιπά­ θεια ήταν αμοιβαία. Το μόνο μεγαλειώδες στοιχείο αυτής της αυτοκρατορίας ήταν το όνομά της. Η α­ νατολική Θράκη βρισκόταν, για μικρό χρο­ νικό διάστημα, στα χέρια του Αλεξίου Ε'. Ο Αλέξιος Γ' ήλεγχε τη Μοσυνόπολη και τη δυτική Θράκη, αποβλέποντας - παράλληλα - στη στήριξη που μπορούσε να του προ­ σφέρει ο γαμβρός του, Θεόδωρος Λάσκαρης, ηγεμόνας της βορειοανατολικής Ανατολίας. Ο τσάρος των Βουλγάρων, Ιωάννης Ασάν, γνωστός ως «Καλοϊωάννης» (11971207), αποτελούσε μια ισχυρή παρουσία στον χώρο της σημερινής Βουλγαρίας. Επι­ πλέον μια ομάδα από Βυζαντινούς άρχο­ ντες κατείχε στρατηγικές θέσεις στον ευ­ ρύτερο ελλαδικό χώρο. Ο Λέων Σγουρός ήλεγχε περιοχές στην Κορινθία, στην Αργο­ λίδα και στη Βοιωτία, ο Λέων Γαβαλάς τη Ρόδο, ο Θεόδωρος Μαγκαφάς τη Φιλαδέλ­ φεια, ο Σάββας Ασιδηνός την περιοχή γύρω από τη Μίλητο και την Πριήνη και ο Μανου­ ήλ Μαυροζώμης την κοιλάδα του Μαιάν­ δρου, παραχωρώντας μάλιστα καταφύγιο στον σουλτάνο Καϊχοσρόη Α' (Ιαθατίνης για τους Βυζαντινούς, 1192-1211). Την ίδια στιγμή ο Πόντος και η Παφλαγονία βρίσκονταν στα χέρια των Δαβίδ και Αλεξίου Κομνηνών, οι οποίοι ίδρυσαν εκεί κράτος με το όνομα Αυτοκρατορία της Τρα­ πεζούντας, το οποίο επιβίωσε μέχρι το 1461. Η Θεσσαλονίκη και μέρος της Θεσσα­ λίας ήταν στα χέρια των ανδρών του Βονιφατίου και ο συνονόματος ανιψιός του Γουλιέλμου Βιλαρδουίνου έθεσε υπό την κα­ τοχή του μεγάλο μέρος της Πελοποννήσου, δημιουργώντας το Πριγκηπάτο του Μορέως, από κοινού με τον ιππότη Γουλιέλμο Σαμπλίτη, ένα πριγκηπάτο που διέ­ θ ετε συνολικά 12 βαρωνίες. Στην Αττικοβοιωτία ο Βουργούνδιος Οθων ντε λα Ρος δημιούργησε το Δουκάτο της Αθήνας, με

τη συγκατάθεση του Βονιφατίου του Μομφερατικού. Παράλληλα ο Μάρκος Σανούδος, ανιψιός του δόγη της Βενετίας Δάνδολου, δημιούργησε το Δουκάτο της Νάξου (ή Δουκάτο του Αιγαίου ή Δουκάτο του Αρχιπελάγους) Τα πιο ισχυρά ελληνικά κρατικά μορφώ­ ματα που 'γέννησε" η άλωση του 1204 (ε­ κτός από την Αυτοκρατορία της Τραπεζού­ ντας) ήταν η Αυτοκρατορία της Νίκαιας και το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Η ισχύς αυτών των δύο κρατών αποδείχθηκε καθ' όλη τη διάρκεια της Λατινοκρατίας, καθώς εκτόπι­ ζαν σταδιακά το λατινικό στοιχείο από την Ελλάδα και τη Μικρά Ασία, φθάνοντας στο σημείο να ερίζουν για την πρωτοκαθεδρία και το δικαίωμα στον θρόνο του Βυζαντίου. Το Δεσποτάτο της Ηπείρου πέτυχε μάλιστα να αφαιρέσει την Κέρκυρα και το Δυρράχιο από την ισχυρή Βενετία και να επεκτείνει την κυριαρχία του μέχρι τη Ναύπακτο.

ΤΟ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΟΝ ΚΑΙΡΟ ΤΟΥ ΚΑΛΟΪΠΑΝΝΗ Ο Ιωάννης Ασάν, αδελφός του Ιωάννη Ασάν Α' και του Πέτρου Δ' (ή Θεοδώρου), έ­ μεινε γνωστός και με τα προσωνύμια Καλοϊωάννης, Καλογιάν, Ιωαννίτζης, Σκυλογιάνννης και Ρωμαιοκτόνος, ανάλογα με τη γνώμη που είχαν σχηματίσει γΓ αυτόν οι ι­ στορικές πηγές. Η γέννησή του τοποθετεί­ ται περί το 1165. Το πιο πιθανό είναι ότι κα­ ταγόταν από τη Βλαχία. Ο Νικήτας Χωνιάτης ονομάζει τους Βούλγαρους «Μυσούς», ενώ οι λατινικές πηγές δίδουν στα μέλη της δυναστείας Ασάν το προσωνύμιο «Βλά­ χος» (Blacus). Επιδίωξη του Καλοϊωάννη και των α­ δελφών του ήταν η ανασύσταση του βουλ­ γαρικού βασιλείου και η αποκατάσταση της κυριαρχίας του στη Βαλκανική. Ο χώρος που κατελάμβανε αυτό το βασίλειο ταυτί­ ζεται με τα εδάφη της σημερινής νότιας Ρουμανίας και βόρειας Βουλγαρίας. Μετά τις ήττες που υπέστησαν οι Βούλγαροι από τον Βασίλειο Β' Βουλγαροκτόνο, η χώρα τους διαιρέθηκε σε Θέματα και παρέμεινε υπό βυζαντινή κυριαρχία, παρά τις κατά καιρούς επαναστάσεις. Το 1185 ο Ιωάννης Ασάν Α' και ο Πέτρος Δ' επαναστάτησαν λόγω της βαριάς φορολογίας που είχε επι­ βληθεί από τους Βυζαντινούς, ζητώντας να τους παραχωρηθούν προνοιακά εδάφη (4). Απώτερος στόχος βέβαια ήταν η ίδρυση του δεύτερου βουλγαρικού βασιλείου. Η ε­ πανάσταση στηρίχθηκε από τον μεγάλο ζουπάνο της Σερβίας, Στέφανο Νεμάνια, ενώ συμμετείχαν, επίσης, Κουμάνοι και Βλάχοι. Οι Βυζαντινοί δεν μπόρεσαν να δι­ ευθετήσουν το ζήτημα, παρά τις σποραδι­ κές επιτυχίες που σημείωσαν σε βάρος των επαναστατών. Το 1188 υπογράφηκε ειρήνη και ο Καλοϊωάννης κατέληξε όμηρος των Βυζαντινών. Το Βυζάντιο παρεχώρησε ου-

Νόμισμα τη ς Λ ατινικής Α υ το κ ρ α το ρ ία ς τη ς Κωνσταντινούπολης.

Σ φ ρ α γίδ α το υ Λ ουδο βίκο υ το υ Μπλουά. Α ργυρά νομίσματα από τη Βουλγαρία (τέλ η 13ου αιώνα).

Β ΑΑΔΟΥΙΝΟΣ, ΒΟΝΙΦ ΑΤΙΟΣ ΚΑΙ ΚΑΛΟΪΙΙΑΝΝΗΣ Η δημιουργία του Βασιλείου της Θεσ­ σαλονίκης και της Λατινικής Αυτοκρατο­ ρίας της Κωνσταντινούπολης δεν ικανοποι­ ούσε τον Καλοϊωάννη. Ο βασιλιάς της Θεσσαλονίκης, Βονιφάτιος, γνώριζε ότι η ηγεμονία του κινδύνευε, ειδικά σε μια πε­ ρίοδο που ο Καλοϊωάννης επεδείκνυε έ­ ντονες επεκτατικές βλέψεις, προσεγγίζο­ ντας και το ελληνικό στοιχείο. Το ανησυχη­

τικό για τον Βονιφάτιο και τους Λατίνους ήταν ότι το στοιχείο αυτό σε μεγάλο βαθμό προτιμούσε ως επικυρίαρχο τον Καλοϊωάννη. Δικαιολογημένα λοιπόν ο πρώτος απο­ φάσισε να στείλει, με τη σειρά του, τον ιπ­ πότη Γουλιέλμο Αριέντο για να ενημερώσει τον πάπα Ιννοκέντιο Γ’ για τις εξελίξεις. Στον επίλογο της επιστολής, με την οποία είχε εφοδιάσει τον έμπιστο υποτελή του. θύμιζε ότι είναι έτοιμος να προσφέρει τον εαυτό του και το βασίλειό του «...για την τιμή της Αγίας Μητρός Εκκλησίας». Οι βλέψεις του Καλοϊωάννη δεν ήταν η μόνη πηγή ανησυχίας για τον Βονιφάτιο. Ο ανταγωνισμός των Φλαμανδών με τους Λομβαρδούς όξυνε τις σχέσεις του βασιλιά της Θεσσαλονίκης και με τον Βαλδουίνο Α'. Οι δύο πλευρές έφθασαν ένα βήμα πριν από τον εμφύλιο πόλεμο όταν ο Βονιφά­ τιος αρνήθηκε στον Βαλδουίνο τη φεουδαλική υποταγή που απαιτούσε ο δεύτερος (6) και πολιόρκησε την Αδριανούπολη, την οποία διοικούσε τό τε ως επίτροπος του Βαλδουίνου ο ιππότης από τη Φλάνδρα Ευ­ στάθιος Σωμπρουίκ (Saubruic ή Salperwick) με φρουρά 40 ιπποτών και 100 εφίππων (σεργέντων). Ο πόλεμος τελικά αποσοβήθηκε μετά τις μεσολαβητικές προσπάθειες που κατέβαλαν ο δόγης της Βενετίας Δάνδολος, ο μαρεσάλης της Κομπανίας. Γοδεφρείδος Βιλαρδουίνος. ο πρωτοβεστιάριος Κόνωνας της Μπετύν και ο κόμης Λουδοβί­ κος του Μπλουά και της Σαρτραίν. ο οποί­ ος είχε λάβει από τον Βαλδουίνο Α1το α­ ξίωμα του δούκα της Νικαίας. Η πόλη είχε εισέλθει και στο στόχαστρο του Καλοϊωάννη, πριν το 1204. και είχε γίνει στόχος επι­ δρομών από την πλευρά του. Η Φιλιππούπολη (σημερινό Πλόβντιβ), επιπλέον, ανήκε στη σφαίρα επιρροής του Καλοϊωάννη και μπορούσε να αποτελέσει ένα ακόμη ορμητήριο εναντίον των λατινι­ κών κρατών. Από την αλληλογραφία του πά­ πα με τον Καλοϊωάννη προκύπτει ότι ο Βούλγαρος ηγεμόνας είχε προειδοποιήσει τους Λατίνους να μην εγείρουν αξιώσεις για τα εδάφη του. Απαντώντας, μάλιστα, σε

·

τής της Σταυροφορίας κατά τα τέλη Ιανουαρίου ή αρχές Φεβρουάριου του 1204, όταν διεξαγόταν η πολιορκία της Κωνσταντινού­ πολης. Την πληροφορία επιβεβαιώνει και η διήγηση του Νικήτα Χωνιάτη. Ο Γάλλος ιπ­ πότης αναφέρει ότι ο Καλοϊωάννης υποσχέθηκε την παροχή 100.000 ανδρών στους σταυροφόρους και προσφέρθηκε να γίνει υποτελής τους, με την προϋπόθεση ότι θα τον αποδέχονταν ως βασιλιά της Βλαχίας. Ο Ροβέρτος συμπληρώνει ότι ο Καλοϊωάννης έτρεφε κοπάδι με άλογα για λογαριασμό του Βυζαντινού αυτοκράτορα. Αυτό δεν διασταυρώνεται από άλλη πηγή εκτός από τον Χωνιάτη, ο οποίος, όπως προαναφέρθηκε, καταγράφει το αίτημα των Βουλγάρων για την παραχώρηση προνοιακών εδαφών. Σε κάθε περίπτωση, σύμ­ φωνα πάντα με τον συγκεκριμένο χρονικο­ γράφο, οι σταυροφόροι αρνήθηκαν την προσφορά και τον απέπεμψαν με σκαιό τρόπο. Ο Καλοϊωάννης στράφηκε τότε προς τη Ρώμη και προσέφερε στον πάπα Ιννοκέντιο Γ' την υπαγωγή της Βουλγαρι­ κής Εκκλησίας στην Καθολική, υπό την προϋπόθεση της αναγνώρισης του αξιώμα­ τος του, ως τσάρου, από την Αγία Εδρα. Πράγματι, στις 7 ή 8 Νοεμβρίου 1204 ο Καλοϊωάννης στέφθηκε από τον απεσταλμέ­ νο του πάπα, καρδινάλιο Λέοντα της Σάντα Κρότσε, ενώ ο αρχιεπίσκοπος Τυρνόβου έ­ λαβε τον τίτλο του πριμάτου (πατριάρχη).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σιασπκά στους Βουλγάρους την περιοχή μεταξύ Αίμου και Δούναβη, ενώ ο Ιωάννης Ασάν Α' στέφθηκε τσάρος στην πόλη Τύρνοβσ. Το επόμενο έτος η επανάσταση ανα­ ζωπυρώθηκε με την εμφάνιση του Γερμα­ νού αυτοκράτορα Φρειδερίκου Α' Βαρβαρόσα, με τον οποίο συντάχθηκαν οι επανα­ στάτες. Παρά την αντεπίθεση των Βυζαντι­ νών και την πολιορκία του Τυρνόβου, οι Βούλγαροι νίκησαν τα βυζαντινά στρατεύ­ ματα στα ορεινά περάσματα του Αίμου. Η νέα ήττα των Βυζαντινών στην Αρκαδιόπολη (1194) και η άνοδος του ανίκανου Αλέξι­ ου Γ' στον θρόνο του Βυζαντίου, δυσχέραναν την κατάσταση. Οι διαπραγματεύσεις αυτή τη φορά δεν καρποφόρησαν και οι Βούλγαροι λεηλάτησαν την περιοχή της Μακεδονίας. Σύμφωνα με τον ιστορικό Γε­ ώργιο Ακροπολίτη, ο Πέτρος Δ' έλαβε από τον αδελφό του, ως δώρο, την περιοχή της Μεγάλης Πρεσθλάβας, και το κάστρο του Προβάτου, λίγα χιλιόμετρα βορειοανατολι­ κά της Αδριανούπολης. Η δολοφονία του Ιωάννη Ασάν Α' από συνωμότες βογιάρους (5), το 1196, έδωσε την εξουσία προσωρινά στον Πέτρο Δ1, πριν δολοφονηθεί και αυ­ τός το 1197. Διαχειριστής, πλέον, της κατά­ στασης ήταν ο Καλοϊωάννης, ο οποίος δρα­ πέτευσε. Οι τοπικές ηγεμονίες των βογιάρων διαλύθηκαν από τους Βυζαντινούς, δεν συνέβη όμως το ίδιο με την κρατική ο­ ντότητα που οργάνωσε ο Καλοϊωάννης. Αναμφίβολα ο ίδιος θεωρούσε τον εαυ­ τό του συνεχιστή του έργου προηγούμε­ νων ονομαστών τσάρων της Βουλγαρίας, ό­ πως ήταν οι Σαμουήλ και Συμεών. Εκμεταλ­ λευόμενος την αδυναμία των Βυζαντινών να τον υποτάξουν, επιδόθηκε σε φοβερές επιδρομές στα εδάφη της Μακεδονίας και εναντίον της Αδριανούπολης, ενισχύοντας το βασίλειό του. Επιζητώντας την επιαημοποίηση και την επικύρωση της εξουσίας του είχε προβεί, πριν από την άλωση του 1204, σε μια έξυπνη διπλωματική ενέργεια. Σύμφωνα με τον ιππότη και ιστορικό της Δ' Σταυροφορίας, Ροβέρτο του Κλαρί, φέρεται πως ήλθε σε επαφή με τους ηγέτες αυ­

No 120

Δ α κ τυ λ ίδ ι μ ε τη σφ ραγίδα το υ τσάρου Καλοϊωάννη. Β ρ ίσ κ ετα ι στην εκκλησία των 40 Μ αρτύρω ν, σ την πόλη Τύρνοβο.

65

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 120

Ασπίδα, ξίφ ο ς και μ έγ α κράνος των σταυροφόρω ν το υ 13ου αιώνα.

66

επιστολή του πάπα, με την οποία ο Ιννοκέντιος Γ’ ζητούσε την απελευθέρωση του Βαλδουίνου Α’ μετά τη μάχη της Αδριανούπολης, ο Καλοϊωάννης αντέτεινε ότι προ­ σπάθησε να διαπραγματευτεί με τους σταυροφόρους και μετά την άλωση του 1204, αλλά εκείνοι έθεσαν ως όρο την επι­ στροφή εδαφών που είχε κατακτήσει. Ηταν φανερό ότι το πρόβλημα του βουλγαρικού βασιλείου έμελλε να ταλανίσει και τα λατι­ νικά κράτη. Παράλληλα τα εδάφη της Μικράς Ασίας που είχαν διανεμηθεί σε Λατίνους αξιωματούχους, δεν τελούσαν υπό την κατοχή τους. Στα τέλη του 1204 ο αδελφός του Βαλδουίνου Α', Ερρίκος της Φλάνδρας, εκστράτευσε συνοδεία ιπποτών του Λουδοβί­ κου του Μπλουά στη Μικρά Ασία για να διεκδικήσει αυτά τα εδάφη. Σύμφωνα με τον Βιλαρδουίνο, οι δυνάμεις της Αυτοκρα­ τορίας της Νίκαιας ηττήθηκαν κοντά στο κάστρο του Ποιμανηνού (Δεκέμβριος 1204) και καταλήφθηκαν πολλές περιοχές της Βι­ θυνίας. Επειτα και από τη νέα ήττα των Βυ­ ζαντινών κοντά στο Αδραμύττιο (Μάρτιος 1205), η επιβίωση του νέου κράτους του Θεόδωρου Λάσκαρη και η εξουσία των άλ­ λων τοπικών Βυζαντινών ηγεμόνων τέθ η ­ καν σε σοβαρό κίνδυνο. Οι Λατίνοι, απασχολημένοι με την εκ­ στρατεία στη Μικρά Ασία, δεν έδωσαν την απαραίτητη προσοχή στις εξελίξεις στη Θράκη, υποτιμώντας για δεύτερη φορά τις δυνατότητες του Καλοϊωάννη. Είναι γνω­ στό ότι οι Ελληνες της περιοχής, αριστο­ κράτες και μη, προτίμησαν να τεθούν υπό την προστασία του τσάρου της Βουλγα­ ρίας, αφού οι Λατίνοι ηγεμόνες δεν έδει­ ξαν διάθεση συνεργασίας μαζί τους. Οπως μας πληροφορούν οι πηγές, ήλθαν σε επα­ φή με τον Καλοϊωάννη, την ίδια περίοδο με τις εξελίξεις στη Μικρά Ασία, και προσφέρ-

θηκαν να επαναστατήσουν για να τον βοη­ θήσουν να καταλάβει εδάφη στη Θράκη και να γίνουν υποτελείς του, «...αν τους ορκι­ ζόταν και εκείνος πως θα τους μεταχειριζό­ ταν όπως και τους δικούς του» (Βιλλαρδουίνος). Εξάλλου ο πατριάρχης Κωνστα­ ντινουπόλεως Ιωάννης Γ Καματηρός είχε καταφύγει εκείνη την εποχή στο Τύρνοβο, «άραβδος και ασάνδαλος» κατά τον Χωνιάτη. Μετά την επίτευξη της συμφωνίας κα­ ταλήφθηκε από τους επαναστάτες η πόλη του Διδυμοτείχου, την οποία υπερασπίζο­ νταν οι υποτελείς του κόμη Ούγου του Σαιν Πωλ, ο οποίος πέθανε από ποδάγρα τον Μάρτιο ή τον Απρίλιο του 1205. Οι επιζώντες της φρουράς κατέφυγαν στην Αδριανούπολη, που τό τε ήλεγχαν οι Βενετοί. Η Αδριανούπολη είχε σύντομα την ίδια τύχη με το Διδυμότειχο: έπεσε στα χέρια των επαναστατών. Οι επαναστατημένοι κά­ τοικοι εξεδίωξαν από πολλές περιοχές της Θράκης τις λατινικές φρουρές ή τις εξό­ ντωσαν. Ο Βαλδουίνος Α' συγκάλεσε στην Κων­ σταντινούπολη το Συμβούλιο της Αυτοκρα­ τορίας προκειμένου να αντιμετωπισθεί η ελληνική εξέγερση. Το συγκεκριμένο όργα­ νο συγκαλείτο όταν έπρεπε να ληφθούν σοβαρές πολιτικές ή στρατιωτικές αποφά­ σεις. Στη συνεδρίαση ήταν παρόντες ο κό­ μης Λουδοβίκος του Μπλουά και ο δόγης Δάνδολος. Αποφασίσθηκε η εσπευσμένη μετάκληση των στρατιωτικών δυνάμεων από τη Μικρά Ασία. Ο ίδιος ο μαρεσάλης (αρχιστράτηγος) της Ρωμανίας και της Κο­ μπανίας, Γοδεφρείδος Βιλαρδουίνος, αυτόπτης μάρτυς και καταγραφέας των γεγονό­ των, αναχώρησε από την Κωνσταντινούπο­ λη προς την πόλη Τζούρουλον, όπου μετά από λίγο είχε υπό τις διαταγές του 80 ιππό­ τες. Επειτα από στάσεις στην Αρκαδιούπολη και στο Βουλγαρόφυγο έφθασαν στη Νι-

κίτζα, κοντά στην Αδριανούπολη. Σύμφωνα με τον Βιλαρδουίνο οι Ελληνες τους περίμεναν συγκεντρωμένοι εκεί. Σύντομα έφθασαν και οι πρώτες δυνά­ μεις που είχαν επιστρέφει από τη Μικρά Ασία, περίπου 100 ιππότες. Αντί να περιμέ­ νει κι άλλες ενισχύσεις ο Βαλδουίνος Α1α­ ναχώρησε με 120 ιππότες από την Κωνστα­ ντινούπολη, στις 25 Μαρτίου 1205. Ο Βιλαρδουίνος τον επικρίνει γ ι’ αυτή τη βια­ στική κίνηση: «...Τι μεγάλο κρίμα να μην περιμένουν και τους άλλους να φθάσουν, εκείνους που ήταν από την άλλη πλευρά του Στενού!». Οι δυνάμεις του Βαλδουίνου Α’ συναντήθηκαν με αυτές του Βιλαρδουίνου στο κάστρο της Νικίτζας. Στο πολεμικό συμβούλιο που ακολούθησε, αποφασίστηκε η πολιορκία της πόλης. Το πρωί οι Λατί­ νοι αντίκρισαν τα λάβαρα του Καλοϊωάννη στα τείχη της πόλης, την οποία ο Βιλαρδουίνος χαρακτηρίζει «...πολύ δυνατή και πολύ πλούσια...». Η πολιορκία ξεκίνησε στις 29 Μαρτίου 1205 και ενισχύθηκε με την άφιξη του δόγη Δάνδολου, ο οποίος εί­ χε μαζί του «...όσους περίπου είχαν μαζί τους ο αυτοκράτορας Βαλδουίνος και ο κό­ μης Λουδοβίκος...», αλλά και με την άφιξη μιας ακόμη έφιππης ομάδας στρατιωτών, της οποίας την αριθμητική δύναμη και την προέλευση δεν καταγράφει ο Βιλαρδουίνος. Ο τελευταίος θεωρεί, πάντως, ότι η συνολική στρατιωτική δύναμη που συγκε­ ντρώθηκε, δεν ήταν επαρκής για την επι­ χείρηση της πολιορκίας (7). Επιπλέον οι πο­ λιορκητές αντιμετώπιζαν προβλήματα επι­ μελητείας, διότι η γύρω περιοχή ήταν ε­ χθρική και τις δυνάμεις τους δεν ακολού­ θησαν έμποροι εφοδίων. Η έλλειψη αυτή α­ νάγκασε τον κόμη του Μπλουά να αναζητήσει ο ίδιος τρόφιμα στις 3 Απριλίου (Κυριακή των Βαϊων) μαζί με μεγάλη ομάδα στρατιωτών. Η Μεγάλη Εβδομάδα πέρασε με στερήσεις και με κατασκευή πολιορκη­ τικών μηχανών. Οι πολιορκητές άρχισαν και εργασίες υπονόμευσης του τείχους.

Η ΜΑΧΗ Κατά τη διάρκεια των εργασιών έφθασε η είδηση ότι πλησίαζε εκστρατευτικό σώμα υπό τον Καλοϊωάννη με σκοπό να ά­ ρει την πολιορκία. Ο Βιλαρδουίνος αναφέ­ ρει ότι το στράτευμα ήταν πολύ μεγάλο και το απάρτιζαν Βούλγαροι και Βλάχοι, αλλά και 14.000 Κουμάνοι ιπποτοξότες. Οι τελευ ­ ταίοι κατοικούσαν βορείως της επικράτει­ ας του Καλοϊωάννη και συμμετείχαν συχνά στις επιδρομές του. Αλλωστε οι ειδωλολάτρες Κουμάνοι είχαν πολεμήσει, ως σύμμα­ χοι ή μισθοφόροι, στο πλευρό όλων σχεδόν των στρατών της περιόδου των Σταυροφο­ ριών, χριστιανικών (Βυζαντινοί, Ρώσοι, Γε­ ωργιανοί, σταυροφόροι, Βούλγαροι, Ούγ­ γροι) και μουσουλμανικών (Αγιουβίδες, Μαμελούκοι κ.ά.). Οι Ρώσοι τους αποκαλούσαν «Κιπτσάκ» ή «Πολόβτσι» και οι Γερμανοί «Φάλβεν». Τα προσωνύμια σχετίζονται, κυ-

ρίως, με το κίτρινο χρώμα της επιδερμίδας τους. Η ενδυμασία τους συνδύαζε ασιατικά και ισλαμικά στοιχεία (προβιές, μπότες, πο­ δήρεις χιτώνες). Ο Ροβέρτος του Κλαρί α­ ναφέρει ότι φορούσαν προβιές και ήταν ο­ πλισμένοι με τόξα, αλλά από άλλες πηγές γνωρίζουμε ότι οι πιο εύποροι και υψηλά ιστάμενοι Κουμάνοι διέθεταν φολιδωτούς ή άλλου είδους θώρακες, ενώ όλοι χρησιμο­ ποιούσαν, εκτός από το τόξο, ποικιλία εκηβόλων και αγχέμαχων όπλων (ακόντια, δόρατα, λάσα, σπάθες, κεφαλοθραύστες). Οι ασπίδες τους ήταν στρογγυλές, δεν έλει­ παν όμως και οι αμυγδαλόσχημες. Η αγαπη­ μένη τους τακτική ήταν να παρενοχλούν συνεχώς τον αντίπαλο με βολές τόξων και να του προκαλούν απώλειες από μακριά. Απέφευγαν γενικά τις εκ του σύνεγγυς συ­ γκρούσεις με βαρύ ιππικό, εκτός αν εκτελούσαν αντεπίθεση ή ενέδρα ή αντιμετώπι­ ζαν εχθρό σε αταξία. Η διαμόρφωση ενός συστήματος στρα­ τιωτικών τιμαρίων από τους Βούλγαρους η­ γεμόνες, αύξανε τις δυνατότητες στρατο­ λογίας που διέθεταν. Ο εξοπλισμός των Βουλγάρων πολεμιστών ήταν επηρεασμέ­ νος από τουρκικά και τα βυζαντινά πρότυ­ πα. Η θωράκιση βασιζόταν σε αλυσιδωτούς θώρακες και ελαφρές πανοπλίες, ενώ ο ο­ πλισμός αποτελείτο κυρίως από λόγχες και σπάθες. Η κοινωνική τάξη και η οικονομική κατάσταση επηρέαζαν την ποιότητα και την ποικιλία του εξοπλισμού των πολεμι­ στών, όπως και στην περίπτωση των Κουμάνων. Οι Βλάχοι βοηθητικοί δεν διέθεταν εξεζητημένο αμυντικό ή επιθετικό εξοπλι­

Θ υ ρ εό ς το υ Δ ο υ κ ά το υ το υ Αινώ.

σμό, με δεδομένη τη χρήση τους ως ελα­ φρών βοηθητικών στρατευμάτων. Προστα­ τεύονταν κυρίως με προβιές και χρησιμο­ ποιούσαν ακόντια, τόξα και απλές μικρές α­ σπίδες. Σε ένα σημείο του χρονικού του Βιλαρδουίνου αναφέρεται και η παρουσία Ελλήνων στο πλευρό των Βλάχων και των Κουμάνων. Ο στρατός της Λατινικής Αυτοκρατο­ ρίας της Κωνσταντινούπολης βασιζόταν στο φεουδαλικό σύστημα στρατολόγησης. Σε περίπτωση εκστρατείας όλοι οι διαθέσι­ μοι ιππότες, Βενετοί, Γάλλοι ή Φλαμανδοί, υποχρεούντο να προσφέρουν στρατιωτική υπηρεσία για ένα χρονικό διάστημα, συνή­ θως τεσσάρων μηνών. Σε περίπτωση εισβο­ λής ο αυτοκράτορας και οι ευγενείς είχαν το δικαίωμα να αυξήσουν τη θητεία των ιπ­ ποτών. Δυστυχώς οι πληροφορίες για την οργάνωση των λατινικών κρατών είναι ε­ παρκείς μόνο στην περίπτωση του Πριγκηπάτου της Αχαϊας. Η δύναμη κρούσης που δ ιέθ ετε ο Βαλδουίνος Α' ήταν θωρακισμένοι ιππότες πά­ νω σε μεγαλόσωμα άλογα. Πολλές φορές τα τελευταία διέθεταν και τα ίδια κάποια μορφή θωράκισης. Οι ιππότες μάχονταν κυρίως με λόγχες και ξίφη. Οι ασπίδες τους, αμυγδαλόσχημες ή τριγωνικές, έφ ε­ ραν συχνά εραλδικά σύμβολα του οίκου στον οποίο ανήκαν ή τα σύμβολα του επικυριάρχου τους. Τα κράνη τους ήταν κλει­ στού τύπου, ειδικά όταν επρόκειτο για ιπ­ πότες ανώτερης τάξης. Φυσικά στα θερμά κλίματα της Ανατολής πολλοί προτιμούσαν τα κράνη ανοικτού τύπου. Η βάση της θω-

·

τη ς Κωνσταντινούπολης.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Θυρεός τη ς Λ ατινικής Α υ το κ ρ α το ρ ία ς

ράκισης ήταν οι αλυσιδωτοί θώρακες, που συχνά κάλυπταν και μεγάλο μέρος του κε­ φαλιού. Οι ανώτεροι διέθεταν και εξειδικευμένες μορφές θωράκισης για τα ευαί­ σθητα μέρη του σώματος, π.χ. για τις κλει­ δώσεις. Πάνω από τη θωράκιση έφεραν συ­ νήθως επενδύτες με εραλδική διακόσμηση παρόμοια με εκείνη των ασπίδων. Οι ιππότες ειδικεύονταν στις μαζικές ε­ πελάσεις, με τις οποίες επεδίωκαν να διαλύσουν την εχθρική παράταξη. Το μειονέ­ κτημα αυτών των επελάσεων ήταν η συχνή έλλειψη πειθαρχίας και συντονισμού, που οδηγούσε μερικές φορές σε καταστροφή, ειδικά όταν ο αντίπαλος είχε ψυχραιμία και γνώση των πολεμικών τεχνικών των ιππο­ τών. Τις έφιππες δυνάμεις συμπλήρωναν σι σεργέντες, ιππείς οι οποίοι δεν ανήκαν στην τάξη των ιπποτών αλλά πολεμούσαν με τις ίδιες μεθόδους και διέθεταν παρό­ μοιο με τους ιππότες εξοπλισμό - ωστόσο κατώτερης ποιότητας. Το πεζικό των σταυροφόρων διέθετε, βασικά, δορυφόρους και βαλλιστροφόρους. Ο Βιλαρδουίνος αναφέρει ότι ο Βαλδουίνος Α' δ ιέθ ετε «...και στρατό από διά­ φορους ανθρώπους που δεν γνώριζαν κα­ θόλου να πολεμούν...». Δεν είναι σαφές ποιούς εννοεί. Πιθανώς πρόκειται για συμ­ μάχους που δεν γνώριζαν τις πολεμικές τα ­ κτικές των ιπποτών. Τα αριθμητικά δεδομένα ήταν συντρι­ πτικά υπέρ του Καλοϊωάννη. Ο Βαλδουίνος Α' το γνώριζε. Ο ίδιος ανέλαβε να αντιμετω­ πίσει τον εχθρό στην περίπτωση που επιτίθετο. Ο Βιλαρδουίνος και ο Μανασής της Ιλ (Manassier de l’lsle), ο οποίος, σύμφωνα με τον Βιλαρδουίνο, «ήταν ένας καλός ιππό­ της του στρατού και από τους πιο τιμημένους», επωμίστηκαν τη φύλαξη του στρα­ τοπέδου. Ο Καλοϊωάννης είχε στρατοπεδεύσει σε απόσταση πέντε λευγών (8). Στις 13 Απριλίου έστειλε Κουμάνους για να παρενοχλήσουν το εχθρικό στρατόπεδο. Οι ιππότες τούς κατεδίωξαν ασυντόνιστα «...έχοντας χάσει τελείως τα λογικά τους...» (Βιλαρδουίνος). Οι Κουμάνοι εκμεταλλεύθηκαν την ευελιξία τους και απέφυ­ γαν τους ιππότες και, όταν οι δεύτεροι προσπάθησαν να επιστρέφουν στη βάση τους, επιτέθηκαν προκαλώντας σοβαρές απώλειες σε άλογα και αναβάτες. Το επει­ σόδιο αυτό οδήγησε τον Βαλδουίνο Α1στη σύγκληση του συμβουλίου των ευγενών. Εκεί αποφασίστηκε να αποφευχθεί στο μέλλον παρόμοια ασυλλόγιστη καταδίωξη. Σε περίπτωση ανάλογης επιχείρησης από την πλευρά των ελαφρύτερα οπλισμένων

No 120

Ο Βιλαρδουίνος αναφέρει ότι το στράτευμα ήταν πολύ μεγάλο και το απάρτιζαν Βούλγαροι και Βλάχοι, αλλά και 14.000 Κουμάνοι ιπποτοξότες.

67

Χ ά ρ τη ς τη ς νο τιοα να τολική ς Ευρώπης, όπως είχ ε δ ια μ ο ρ φ ω θεί ως το 1210.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

·

No 120

Αποψη των οχυρώσεων τη ς πόλης Τύρνοβο, π ρω τεύουσας το υ Β 'Β ο υ λγ α ρ ικ ο ύ Β ασ ιλείου.

68

Κουμάνων, οι ιππότες θα παρατάσσονταν μπροστά από το στρατόπεδο και θα τηρού­ σαν στάση αναμονής, χωρίς να πέσουν στην ίδια παγίδα. Την επόμενη μέρα, Πέμπτη 14 Απριλίου 1205, οι Κουμάνοι επιτέθηκαν πάλι, φθάνοντας μέχρι τις σκηνές του στρατοπέδου. Αμέσως σήμανε συναγερμός και ο στρατός παρατάχθηκε όπως είχε συμφωνηθεί κατά το συμβούλιο της προηγούμενης ημέρας. Δυστυχώς για τον Βαλδουίνο Α', το σχέδιό του δεν εφαρμόστηκε. Οι πολεμοχαρείς ιπ­ πότες, με προεξάρχοντα τον κόμη Λουδο­ βίκο του Μπλουά, διέπραξαν το ίδιο σφάλ­ μα. Κατεδίωξαν εκ νέου τους Κουμάνους, αυτή τη φορά σε απόσταση δύο λευγών. Ο Βαλδουίνος Α' αναγκάσθηκε να ακολουθή­ σει. Το σφάλμα αυτή τη φορά αποδείχθηκε ολέθριο. Οι Κουμάνοι ανασυντάχθηκαν και αντεπιτέθηκαν. Οι ιππότες προσπαθούσαν να αντιτάξουν κάποια άμυνα, αλλά σύντο­ μα οι απροσδιόριστοι σύμμαχοι που αναφέ­ ρει ο Βιλαρδουίνος τους εγκατέλειψαν. Τα βέλη των Κουμάνων και η αριθμητική τους υπεροχή ήταν δεδομένα τα οποία οι ιππό­ τες δεν μπορούσαν να καταβάλουν. Ο Λου­ δοβίκος του Μπλουά τραυματίστηκε σε δύο σημεία και σώθηκε από την παρέμβα­ ση ενός ιππότη, που τον βοήθησε να ανε­ βεί πάλι στο άλογό του. Οι άνθρωποί του ζήτησαν από τον κόμη να αποχωρήσει, αλ­ λά εκείνος αρνήθηκε. Ο Βαλδουίνος Α1πο­ λεμούσε κι αυτός παθιασμένα, προσπαθώ­ ντας να κρατήσει ενωμένες τις δυνάμεις του. Κάποιοι υπάκουσαν στις εντολές του και παρέμειναν, άλλοι τον εγκατέλειψαν. Μετά από σκληρή μάχη οι ιππότες νικήθηκαν και ο Βαλδουίνος συνελήφθη αιχμάλω­ τος. Ο Λουδοβίκος του Μπλουά έπεσε νε­ κρός, μαζί με 120 ως 300 ιππότες (9). Ο Βιλαρδουίνος αναφέρει τα ονόματα των σημαντικότερων ευγενών που έπεσαν κατά τη μάχη και συμπληρώνει ότι οι επιζήσαντες κατέφυγαν στο στρατόπεδο που υ­ περάσπιζε ο ίδιος. Εκείνος και ο Μανασής

της Ιλ κατέβαλαν μεγάλη προσπάθεια για να ανασυντάξουν ό,τι απέμεινε από το στράτευμα και να αντιμετωπίσουν την επί­ θεση των Βλάχων, των Κουμάνων και των Ελλήνων που τους συνόδευαν. Παρά τη "βροχή" βλημάτων που δέχθηκαν οι ιππό­ τες, αυτή τη φορά δεν διέπραξαν το ίδιο σφάλμα με τους απερίσκεπτους συντρό­ φους τους και οι αντίπαλοί τους άρχισαν να υποχωρούν αργά το απόγευμα. Ο Βιλαρδουίνος συναντήθηκε κοντά στο πεδίο της μάχης με τον δόγη Δάνδολο και συμφώνησαν να υποχωρήσουν κατά τη διάρκεια της νύκτας, αποφεύγοντας την ε­ χθρική παρατήρηση. Ο δόγης επέστρεψε στο στρατόπεδο για να εμψυχώσει τους εναπομείναντες πολεμιστές και ο Βιλαρδουίνος παρέταξε τις δυνάμεις του έξω από το στρατόπεδο, περιμένοντας την κάλυψη της νύκτας. Η υποχώρηση έγινε με τάξη, με τον δόγη στην εμπροσθοφυλακή και τον Βιλαρδουίνο να οδηγεί την οπισθοφυλακή. Είχαν μαζί τους όλους τους τραυματίες και κατευθύνθηκαν προς τη Ραιδεστό, τρεις μέρες δρόμο από την Αδριανούπολη. Μια άλλη ομάδα 25 περίπου ιπποτών κατευθύνθηκε απευθείας στην Κωνσταντινού­ πολη και έφθασε εκεί στις 16 Απριλίου. Αμέσως ενημέρωσε για τα δυσάρεστα νέα τους αξιωματούχους της πόλης, όπως ήταν ο εκπρόσωπος του πάπα καρδινάλιος Πέ­ τρο Καπουάνο και ο πρωτοβεστιάριος Κόνωνας της Μπετύν. Στο μεταξύ η δύναμη του Βιλαρδουίνου και του δόγη Δάνδολου έφθασε στις 15 Απριλίου στο Πάμφυλον. Συνάντησαν εκεί ι­ σχυρή δύναμη 100 ιπποτών και 140 άλλων εφίππων, υποτελών του κόμη Λουδοβίκου του Μπλουά, που κατευθυνόταν προς την Αδριανούπολη χωρίς να γνωρίζει τις εξελί­ ξεις. Επικρατούσε κατήφεια καθώς γνώρι­ ζαν ότι ο κίνδυνος δεν είχε περάσει οριστι­ κά. Εγινε γνωστό ότι ο Καλοϊωάννης είχε φθάσει εμπρός από τα τείχη της Αδριανούπολης και ήταν πιθανό να τους καταδιώξει.

Οι ξεκούραστοι υποτελείς του κόμη Λου­ δοβίκου του Μπλουά ανέλαβαν χρέη οπι­ σθοφυλακής και η πορεία συνεχίστηκε ως τη Χαριούπολη. Εκεί οι Λατίνοι ξεκουρά­ στηκαν μέχρι το βράδυ, αναγκάστηκαν ό­ μως να συνεχίσουν την πορεία τους όταν πληροφορήθηκαν ότι ο Καλοϊωάννης πλη­ σίαζε. Μετά από μια ακόμη κουραστική νυ­ κτερινή πορεία έφθασαν στη Ραιδεστό και οχυρώθηκαν, στις 16 Απριλίου. Από εκεί στάλθηκαν αγγελιοφόροι στην Κωνσταντι­ νούπολη για να ενημερώσουν για τις τε­ λευταίες εξελίξεις και για την τύχη του επι­ ζώντος στρατεύματος.

Η ΤΥΧΗ ΤΟΥ ΒΑΛΔΟΥΙΝΟΥ Α Οι Λατίνοι ευγενείς βρίσκονταν σε σύγ­ χυση σε ό,τι αφορούσε την τύχη του Βαλδουίνου Α' μετά τη σύλληψή του από τον Καλοϊωάννη. Η τεκμηρίωση δεν είναι επαρ­ κής καθώς οι πηγές παρουσιάζουν διάφο­ ρες εκδοχές. Πιο πλούσια πηγή πληροφο­ ριών λογικά θα ήταν ο Βιλαρδουίνος, ο ο­ ποίος, όμως, μετά τη μάχη δεν μπορούσε να έχει καλές πληροφορίες για τον αιχμά­ λωτο βασιλιά. Ο Βιλαρδουίνος και ο Νική­ τας Χωνιάτης συμφωνούν στο ότι στα μέσα Ιουλίου του 1206 ο Ρενιέ του Τρι επιβεβαίω­ σε τον θάνατο του Βαλδουίνου Α’ στους σταυροφόρους οι οποίοι έσπευσαν να τον βοηθήσουν να αναχαιτίσει τον βουλγαρικό κίνδυνο. Ο Ρενιέ του Τρι είχε λάβει από τον Βαλδουίνο Α' το Δουκάτο της Φιλιππούπολης και μετά την καταστροφή της ομώνυ­ μης πόλης είχε οχυρωθεί στη Στενήμαχο, για να αντιμετωπίσει την απειλή του Καλοϊωάννη. Ο Νικήτας Χωνιάτης επιβεβαιώνει ότι ο Βαλδουίνος Α' συνελήφθη ζωντανός και οδηγήθηκε στο Τύρνοβο (10), όπου φυλακί­ στηκε σιδηροδέσμιος: «...δεσμά έως τρα­ χήλου υφίσταται...». Τοποθετεί την εκτέ­ λεσή του το καλοκαίρι του 1205, όταν ο Κα-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

·

Νο 120

ΛΑΤΙΝΟΣ ΣΕΡΓΕΝ ΤΟ Σ Οι Σ ε ρ γ έ ν το ι (έφιπποι ή π εζο ί) ή ταν ε π α γ γ ελ μ α τίες π ο λεμ ισ τές μη α ρ ισ το κ ρ α τικ ή ς κα τα γω γή ς και αποτελούσ αν μ α ζ ί μ ε το υ ς ιπ π ότες τη ραχοκοκαλιά των λατινικώ ν στρατώ ν στην α να τολική Μ εσ ό γειο . Ο άνδρας που εικ ο ν ίζετα ι εδώ φ έ ρ ε ι μακρυμάνικο αλυσιδω τό θώ ρακα και π ρ ό σ θ ε τες αλυσιδω τές θω ρ ακίσ εις για το υ ς μη ρ ο ύ ς και τις κνήμες. Τα επ ιθ ε τικ ά το υ όπλα π εριλαμβάνουν βαριά αλεβ άρδα και ξιφ ίδ ιο τύπ ου «ευσπλαχνία» (Ε νδυματολογική έρ ευ να -εικο νογρά φ η σ η για τις Εκδόσεις Π Ε Ρ ΙΣ Κ Ο Π ΙΟ : Χ ρή σ το ς Γιαννόπουλος).

69

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

·

No 120

Το καλοκαίρι του 1205 άρχισε αντεπίθεση εναντίον του Καλοϊωάννη, που λεηλατούσε τη Θράκη και τη Μακεδονία απειλώντας, σχεδόν ανενόχλητος, και το Βασίλειο της Θεσσαλονίκης.

70

λοϊωάννης κατέλαβε τη Φιλιππούπολη. Ο Βούλγαρος τσάρος οργίστηκε με την από­ φαση των Ελλήνων να ανακηρύξουν αυτο­ κράτορα τον Αλέξιο Ασπιώτη, αποστατώντας από τον ίδιο και επιλέγοντας να συνεργασθούν με τους αντιπάλους του. Απο­ φάσισε λοιπόν να θανατώσει τον Βαλδουί­ νο Α1με μαρτυρικό τρόπο. Το σώμα του τ ε ­ λευταίου διαμελίστηκε και εγκαταλείφθηκε στα όρνια («...6ορά προκείμενος όρνισιν ελεεινώς τον 6ίον κατέστρεψεν...», Χωνιάτης). Ο Γεώργιος Ακροπολίτης δίνει μια επί­ σης αποτρόπαια, αλλά λιγότερο πιθανή, εκ­ δοχή της εκτέλεσης του Βαλδουίνου Α': «...το κρανίο του μετά τη σφαγή του ο βάρ­ βαρος (σ.σ. ο Καλοϊωάννης) το χρησιμοποί­ ησε σαν κύπελλο...». Η μακάβρια αυτή συ­ νήθεια καταγράφεται από την αρχαιότητα. Ο Ηρόδοτος στο 4ο βιβλίο του περιγράφει με λεπτομέρεια ανάλογο έθιμο που είχαν οι Σκύθες. Το έργο ενός ανώνυμου χρονι­ κογράφου από το Χάλμπερσταντ της κε­ ντρικής Γερμανίας, με τον τίτλο "Gesta Episcoporum Halberstadensium", σημειώνει απλώς ότι ο Βαλδουίνος Α1σκοτώθηκε κα­ τά τη μάχη. Με παρόμοιο τρόπο καταγρά­ φει το γεγονός και το "Χρονικό του Μορέως" "...κι απέκτειναν τον βασιλέαν κι όλα του τα φουσάτα...". Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, κυρίως φιλολο­ γικό, έχουν δύο μοναστικής προέλευσης πηγές περί των γεγονότων της Δ1Σταυρο­ φορίας. Ο Ραλφ, ηγούμενος του αβαείου Κόγκεσολ στο Εσσεξ, διηγείται γλαφυρά την ιστορία ενός Αγγλου ιερέα (quidam presbyter natione Anglicus) ο οποίος είχε κερ­ δίσει την εμπιστοσύνη του Βαλδουίνου Α1, με αποτέλεσμα εκείνος να του επιτρέπει την πρόσβαση σε χώρους όπου φυλάσσο­ νταν κειμήλια. Ανάμεσα σε αυτά υπήρχε έ­ νας σταυρός από Τίμιο Ξύλο που φυλασσό­ ταν μέσα σε πολυτελή θήκη και μεταφερόταν εθιμοτυπικά από τους αυτοκράτορες κατά τη μάχη. Οταν ο Βαλδουίνος Α1 εκστράτευσε στην Αδριανούπολη, παρέλειψε να πάρει μαζί του το κειμήλιο και έστειλε τον ιερέα στην Κωνσταντινούπολη για να το φέρει. Μετά τον θάνατο του Βαλδουί­ νου Α1, ο ιερέας θεώρησε σωστό να φύγει κρυφά για την Αγγλία. Εκεί κράτησε το γε­ γονός κρυφό για αρκετό διάστημα, ως το 1223, οπότε εμπιστεύθηκε το κειμήλιο στη Μονή του Αγίου Ανδρέα στο Μπρόμχολμ. To "Chronica Alberici monachi trium fontium“, που καλύπτει τα γεγονότα από το

01 Ε ϊΕ Λ ΙΙΕ ΙΣ ΜΕΤΑ ΤΗ ΜΑΧΗ

Ο Β αλδουίνος Α 'σ τ έ φ ε τ α ι βασιλιάς τη ς Λ α τινικ ής Α υ το κ ρ α το ρ ία ς τη ς Κ ω νσταντινούπολης. Ο πίνακας α υ τό ς β ρ ίσ κετα ι σ το M usee N ational du chateau e t des Trianons (Β ερ σ α λλ ίες) και είναι έρ γο το υ Β έλγου ζω γράφου Λ ο υ ί Γκαλέ (1810-1887).

1193 μέχρι το 1207 και συντέθηκε κατά το β’ τέταρτο του 13ου αιώνα από τον μοναχό Αλμπερικ, αντλεί τις πληροφορίες από κά­ ποιον Φλαμανδό ιερέα και αναφέρει ότι ο Βαλδουίνος Α' φυλακίστηκε και εκτελέστηκε στο Τύρνοβο. Συμπληρώνει μάλιστα και διάφορες μυθοπλασίες, οι οποίες κυκλο­ φόρησαν μετά το 1225, όταν εμφανίσθηκε στη Φλάνδρα ένας ερημίτης ο οποίος προ­ σποιείτο ότι ήταν ο Βαλδουίνος Α'. Ο συ­ γκεκριμένος απατεώνας εκτελέστηκε το 1226. Στη διήγηση του Ροβέρτου του Κλαρί αναφέρεται ότι «...κανένας δεν γνωρίζει τι απέγινε...». Για τον Ροβέρτο η αποτυχία των Λατίνων οφειλόταν σε μεταφυσικούς παράγοντες: «...ο Κύριος ο Θεός τους εκδικήθηκε για την αλαζονεία τους και για την κακοπιστία που είχαν δείξει προς τη φτωχολογιά του στρατεύματος (σ.σ. μέλος της οποίας ήταν και ο Ροβέρτος), καθώς και για τα φρικτά αμαρτήματα που είχαν κάνει στην πόλη (σ.σ. Κωνσταντινούπολη) μετά την κατάληψή της». Εκείνο, βέβαια, που δεν αναφέρουν αναλυτικά ο Ροβέρτος και άλλες δυτικές πηγές, είναι αυτά τα «φρικτά αμαρτήματα».

Επειτα από τη νίκη του στην Αδριανούπολη ο Καλοϊωάννης εισέβαλε στα εδάφη της ανατολικής Θράκης και κατέλαβε το μεγαλύτερο μέρος τους, εκτός από τις πό­ λεις Ραιδεστό και Σηλυβρία, οι οποίες παρέμειναν στα χέρια των Λατίνων. Οι τελευ ­ ταίοι, ευρισκόμενοι σε δεινή θέση, είδαν και τον Θεόδωρο Α’ Λάσκαρη να προσαρτά περιοχές της βορειοδυτικής Μικράς Ασίας στην Αυτοκρατορία της Νίκαιας. Το δυναστικό ζήτημα αποτελούσε πρό­ βλημα, καθώς ο θάνατος του Βαλδουίνου δεν είχε ακόμη επιβεβαιωθεί. Ο 28χρονος αδελφός του, Ερρίκος της Φλάνδρας και του Αινώ, ανέλαβε αρχικά καθήκοντα επι­ τρόπου (11) του Βασιλείου, χωρίς να μπορεί να υπολογίζει στις συμβουλές του δόγη Δάνδολου, ο οποίος πέθανε στις 29 Μαϊου 1205. Το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου άρχισε αντεπίθεση εναντίον του Καλοϊωάννη, που λεηλατούσε τη Θράκη και τη Μακεδονία α­ πειλώντας, σχεδόν ανενόχλητος, και το Βα­ σίλειο της Θεσσαλονίκης. Οι Σέρρες και η Φιλιππούπολη καταστράφηκαν, αλλά η Θεσσαλονίκη άντεξε στην πολιορκία. Τον χειμώνα του 1205 οι Βούλγαροι και οι σύμ­ μαχοί τους επέστρεψαν στην πατρίδα τους. Ο Ερρίκος κατέλαβε προσωρινά τα περισσότερα από τα εδάφη που είχε αφαιρέσει ο Καλοϊωάννης από την αυτοκρατο­ ρία, αλλά αναγκάστηκε να τα εγκαταλείψει όταν οι Βούλγαροι επέστρεψαν στα μέσα Ιανουαρίου του 1206. Στις 30-31 Ιανουαρίου 1206, κατά τη διάρκεια αψιμαχιών κοντά στο χωριό Ρουσίον, χάθηκαν 120 περίπου ιππότες, αδυνατώντας, όπως και στην Αδριανούπολη, να αντιμετωπίσουν τους ευκίνητους Κουμάνους. Στα τέλη Φεβρου­ άριου ο Καλοϊωάννης εισέβαλε στην αυτο­ κρατορία, καταστρέφοντας τις πόλεις Απρος, Ραιδεστός, Πάνιον, Δαόνιον, Τζούρουλον και Αθυρα. Πολλοί από τους κατοί­ κους των πόλεων οδηγήθηκαν αιχμάλωτοι στα εδάφη του. Ο Ερρίκος, σύμφωνα με τον Βιλλαρδουίνο, απελευθέρωσε αργότε­ ρα περίπου 20.000 από αυτούς. Το μόνο θ ε­ τικό για τον Ερρίκο ήταν ότι η πολιτική του προς τους Ελληνες ήταν πιο διαλλακτική και απέδωσε καρπούς, καθώς αυτοί συμπα­ ρατάχθηκαν με τους Λατίνους, εμπρός στον κίνδυνο των Βουλγάρων. Ο Καλοϊωάννης πολιόρκησε το Διδυμότειχο χωρίς επι­ τυχία και αποσύρθηκε στα εδάφη του, ό­ ταν πληροφορήθηκε ότι τα στρατεύματα

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦ ΙΑ

ΣΗΜ ΕΙΩΣΕΙΣ (1) Π ρ ό κ ειτα ι για τον 33χρονο Β αλδουίνο, έν α το κόμη τη ς Φλάνδρας και έ κ το κόμη το υ Αινώ. (2) Σ τα Ιόνια νησιά η Β εν ετία α ντιμετώ π ισε π ροβλήματα στο πρόσωπο το υ π ειρατή Μ α τθ α ίο υ Ορσίνι, ο οποίος είχ ε κατα λά β ει τις νήσους Κ εφ αλληνία, Ιθ ά κ η και Ζά κυνθο . (3) Η εκλογή το υ είχ ε γίνει σ τις 9 Μ αϊου 1204, ό τα ν ο Β αλδουίνος ήταν 32 ετών. (4) Σύμφω να μ ε το ν Ν ικήτα Χωνιάτη, ζήτησαν να κ α τα τά σ σ ο ντα ι στον σ τρ α τό των Βυζαντινώ ν και να το υ ς π αραχω ρηθεί, μ ε επίσημο βασιλικό έγ γ ρ α φ ο , μικρή έκτα σ η στην περιοχή το υ Αίμου. (5) Πίσω από τη συνωμοσία κρυβ ότα ν η βυζαντινή διπλω ματία, που π ρο σ έγγισ ε β ογιάρ ου ς όπως ο Ιβάνκο ή Ιβ άγγο, ο οποίος ήταν σ υ γγενή ς των Ασάν και δολοφ όνος το υ Ιωάννη Ασάν Α'. Οι δολοπ λοκίες το υ Β υ ζα ν τίο υ μ ε το υ ς Β ουλγάρους β ογιά ρ ου ς σύντομα α π ο δείχθηκαν δίκοπο μαχαίρι, καθώ ς α υ το ί σ τράφ ηκαν σύντομα κατά το υ παλαιού το υς συμμάχου. (6) Ο Β ονιφ ά τιος α π α γόρευσ ε στον Β αλδουίνο να προχωρήσει μ ε τα σ τρ α τεύ μ α τά το υ προς τη Θεσσαλονίκη, όταν ο δ ε ύ τε ρ ο ς κ α τεδ ίω κ ε τον πρώην α υτο κ ρ ά το ρ α το υ Β υ ζαντίου Α λέξιο Γ '

Α γγελο. Η αντίδραση το υ Λ ατίνου Α υ το κ ρ ά το ρ α τη ς Κωνσταντινούπολης ή τα ν να κατα λά β ει τη Θεσσαλονίκη. (7) Το Χρονικό το υ Μ ο ρέω ς α να φ έρ ει 600Φ λα μα νδούς και 300Φ ρ ά γκ ου ς. (8) Η γαλλική λ ε ύ γ α κυ μ α ίνετα ι συνήθω ς μ ε τα ξ ύ 4 και 5 χιλιομέτρω ν. (9) Τον α ρ ιθ μ ό των 300 ιπποτών α να φ έρ ει ο Ρ ο β έρ το ς το υ Κλαρί. (10) Ενας π ύργος το υ κάσ τρο υ του Τυρνόβου ο ν ο μ ά ζετα ι «π ύργος του Β αλδουίνου». (11) Ο Ερρίκος π ληροφ όρησ ε τον πάπα Ιννοκ έντιο Γ 'ό τ ι οι ε υ γ ε ν ε ίς και οι σ τρ α τιώ τες τον ε ξ έ λ ε ξ α ν βάιλο, καθώ ς και ό τι έλ α β ε το ν επίσημο τίτλ ο « frater Im peratoris C onstantinopoiitani e t m oderator Im perii» (αδελφ ός το υ Α υ το κ ρ ά το ρ α τη ς Κωνσταντινούπολης και κ υ β ερ νή τη ς το π ο τη ρ η τή ς τη ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς).

No 120

Ούτως ή άλλως το βουλγαρικό βασίλειο παρήκμασε προς τα τέλη του 13ου αιώνα, αποδυναμωμένο από μια εξέγερση χωρι­ κών και από τις διαμάχες του με την Ουγ­ γαρία, τη Σερβία και το Βυζάντιο. Αργότε­ ρα η Βουλγαρία αναγνώρισε ως επικυριάρχους της τους Μογγόλους της Χρυσής Ορδής. Ξ

·

Αναπαράσταση τη ς σ το λή ς ενός Φλαμανδού ιππότη των αρχών το υ 14ου αιώνα. Η εμφάνιση των ιπποτών που έπεσαν κατά τη μάχη τη ς Αδριανούπολης, δεν δ ιέ φ ε ρ ε σημαντικά από α υτή.

(1) Γ ΐω ρ γίο υ Α κρ ο π ο λίτη: Χ ΡΟ ΝΙΚΗ ΣΥΓΓΡΑΦΗ, σειρά «Β υζα ντινο ί Σ υ γ γ ρ α φ είς » , αρ.3, εκ δ ό σ εις Ζή τρ ο ς, Θεσσαλονίκη, 2004. (2) A lfred J. Andrea: CONTEMPORARY SOURCES FOR THE FOURTH CRUSADE. The m edieval M editerran ean , volume 29, Brill, L e id e n /B o s to n /K ö ln , 2000. (3) Ανωνύμου: TO X PO NIKO N TOY Μ Ο ΡΕΩ Σ, εκ δ ό σ εις Εκάτη. (4) Ε ρρίκου τη ς Β αλανσιέν: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ ΕΡΡΙΚΟΥ ΤΗΣ Κ Ω Ν ΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ (συνέχεια το υ "Χρονικού το υ Β ιλλ α ρ δ ο υ ίνο υ "), εκ δ ό σ εις Χ ατζηνικολή, Α θήνα, 1987. (5) Γ ο δεφ ρείδο υ Β ιλλαρδουίνου: Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ, εκ δ ό σ εις Χ ατζηνικολή, Α θήνα, 1985. (6) Ian Heith: ARMIES AND ENEMIES O F THE CRUSADES 1 0 9 6 - 1291, W argam es R esearch Publications, Lancing, W est Sussex, 1978. (7) Ρ ο β έρ το υ το υ Κ λαρί: Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ, ε κ δ ό σ εις Χ ατζηνικολή, Α θήνα, 1990. (8) Δ η μ ή τρ η ς Σ. Μ π ελέζο ς: Η ΛΑΤΙΝΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗ Ν ΕΛΛΑΔΑ, σ ειρά «Π αγκόσμια Ισ τορ ία», αρ.4, Ε κδόσεις Περισκόπιο, Α θήνα, 2004. (9) Ν τέ ιβ ιν τ Νίκολ - Α νγκους Μ α κΜ π ρ ά ιτ: Η ΚΑΤΑΛΗΨΙΣ ΤΟΥ Β ΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΥΡΩ ΠΗΣ, 1 0 0 0 - 1568, σειρά Μαχίμων, αρ.1, εκ δ ό σ εις Eurobooks, Αθήνα, 1995. (10) G eorg O strogorsky: ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΟΥ Β ΥΖΑ Ν ΤΙΝ Ο Υ ΚΡΑΤΟΥΣ, εκ δ ό σ εις Σ τέφ α ν ο υ Δ . Βασιλόπουλου, Α θή να , 1981. (1 1 )Σ τή β ε ν Ράνσιμαν: ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΩΝ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΩΝ, ΔΕΚ/ΓΕΣ, Α θήνα, 1979. (12) Benjam in Hendrickx: Ο Ι Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Ο Ι ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΙ Θ Ε Σ Μ Ο Ι ΤΗΣ ΛΑ ΤΙΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩ Σ, σειρά « Μ ε λ έ τε ς για τη Β υζαντινή και Μ ετα β υ ζα ν τινή ελληνική ιστορία», αρ.12, εκ δ ό σ εις Δ η μ ιο υ ρ γ ία , Α θήνα, 1999.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

του Ερρίκου βρίσκονταν στην Αδριανούπολη. Η ανατολική Θράκη ανακαταλήφθηκε από τους Λατίνους το καλοκαίρι του 1206. Μετά την επιβεβαίωση του θανάτου του Βαλδουίνου Α' ο Ερρίκος στέφθηκε βασι­ λιάς της Λατινικής Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης, στις 20 Αυγούστου 1206. Κράτησε το αξίωμα ως το 1216. Η βουλγαρική απειλή εμφανίστηκε πάλι το 1207 με τη μορφή επιδρομών στη Θράκη και στην ανατολική Μακεδονία. Τα πράγμα­ τα έγιναν χειρότερα όταν ο Θεόδωρος Α1 Λάσκαρης επανέλαβε και εκείνος τις επι­ θέσεις εναντίον των σταυροφορικών κά­ στρων του Βοσπόρου. Ο ίδιος πρότεινε μά­ λιστα (Μάρτιος 1207) συνεργασία στον Καλοϊωάννη, προκειμένου να εμπλέξουν τον κοινό εχθρό τους σε διμέτωπο αγώνα. Ομως και ο Ερρίκος δεν αγωνιζόταν πια μό­ νος του. Ενωσε τις δυνάμεις του με εκείνες του βασιλιά της Θεσσαλονίκης, Βονιφάτιου, σχεδιάζοντας εισβολή στη Βουλγαρία. Η συμμαχία σφραγίσθηκε στις 4 Φεβρουά­ ριου 1207, όταν ο Ερρίκος νυμφεύθηκε την κόρη του Βονιφάτιου, Αγνή. Τον Απρίλιο του 1207 ο Καλοϊωάννης πολιόρκησε την Αδριανούπολη. Διεξήχθησαν πολύνεκρες μάχες. Ωστόσο η πόλη άντεξε και οι Βούλγαροι εγκατέλειψαν την προσπάθεια, καθώς οι Κουμάνοι σύμμαχοί τους αποφάσισαν να επιστρέφουν στην πα­ τρίδα τους. Προς το παρόν ο μεγαλύτερος κίνδυ­ νος για τους Λατίνους προερχόταν από την Αυτοκρατορία της Νίκαιας. Οταν οι εχθρο­ πραξίες έληξαν και οι Αυτοκρατορίες της Νίκαιας και της Κωνσταντινούπολης υπέ­ γραψαν ανακωχή (Ιούνιος 1207), οι Λατίνοι μπορούσαν να ασχοληθούν πλέον με την εκστρατεία εναντίον της Βουλγαρίας. Ο Ερρίκος, επικεφαλής εκστρατευτικού σώ­ ματος, κατευθύνθηκε προς την Αδριανούπολη. Αργότερα συναντήθηκε με τον Βονιφάτιο κοντά στα Ιψαλα και συμφώνησαν να εισβάλουν μαζί στη Βουλγαρία στα τέλη Οκτωβρίου. Ομως στις 4 Σεπτεμβρίου 1207 ο Βονιφάτιος και η μικρή συνοδεία του αιφνιδιάστηκαν από βουλγαρική ενέδρα στα ο­ ρεινά περάσματα της Ροδόπης, κοντά στη Μοσυνόπολη. Ο Βονιφάτιος σκοτώθηκε και το κεφάλι του κατέληξε ως τρόπαιο στον Καλοϊωάννη. Η απροσδόκητη αυτή εξέλιξη έδωσε την ευκαιρία στον Βούλγαρο τσάρο να πο­ λιορκήσει για μια ακόμη φορά τη Θεσσαλο­ νίκη. Εκεί συνέβη ένα ακόμη απροσδόκητο γεγονός: ο Καλοϊωάννης πέθανε, τον Οκτώβριο του 1207, από πλευρίτιδα, σύμ­ φωνα με τη διήγηση του Ακροπολίτη. Η πα­ ράδοση θ έλει ως θύτη του Καλοϊωάννη τον Αγιο Δημήτριο, ο οποίος τον λόγχισε στο πλευρό. Τον τσάρο διαδέχθηκε ο ανιψιός του Βορίλας (1207 -1218), ο οποίος τον Ιού­ λιο του 1208 ηττήθηκε στη Φιλιππούπολη από τα στρατεύματα του Ερρίκου. Η εξουσία των Λατίνων στη Θράκη δεν απειλήθηκε πάλι από τους Βουλγάρους.

71

Napoleon s Battles

ια τους λάτρεις των παιχνιδιών στρατηγικής η περίοδος των Ναπολεοντείων πολέμων απ οτελεί μία από τις πιο συναρπαστικές, στις σελίδες της στρατιωτικής ιστορίας. Η θρυλική και απροσδόκητη άνοδος ενός άσημου αλλά φιλόδοξου Κορσικανού αξιωματικού στην ηγεσία της μεγαλύτερης και ισχυρότερης χώρας της Ευρώπης, ανέκαθεν κέντριζε τη φαντασία των μελετητών, των απλών αναγνωστών και των απανταχού wargamers που ήθελαν να μιμηθούν τις επιτυχίες του. Ως γνήσιο τέκνο τη ς Γαλλικής Επανάστασης ο Ναπολέοντας εκμ ετα λλεύθηκε τις ικανότητές του και τις συνθήκες και αναρριχήθηκε ταχύτατα στην εξουσία. Μία αλυσίδα από εντυπωσιακές νίκες, θρια μβ ευτικές εκσ τρατείες αλλά και σημαντικές ήττες, κατά το χρονικό διάστημα 17961815, χάρισε στον Βοναπάρτη μία απέραντη ευρωπαϊκή αυτοκρατορία, τη δόξα και τη λατρεία εκατομμυρίων ανθρώπων, παρά την τραγική πτώση και τη συντριβή του από τις αγγλο-πρωσικές δυνάμεις κατά την περιβόητη μάχη του Βατερλώ, το 1815.

Γ

Το π αιχνίδι σ τρ α τη γική ς «Napoleon's Battles» εκ δ ό θ η κ ε για πρώτη φ ορά ως σ ετ κανόνων από τη ν ετα ιρ ία Avalon Hill Game Company κατά τη δ εκ α ε τία το υ 1980 (1989). Α π ο τέλεσ ε για πολλούς νέους ανθρώπους ε κ ε ίν η ς τη ς εποχής ένα εκπ λη κτικό μέσο για να ζήσουν υπό κλίμακα τις π ερ ιπ έτειες το υ ξακουστού πολέμαρχου, τη μέθη τη ς νίκη ς και τη ν η δονή τη ς απ όλυτης εξουσίας, διοικώ ντας π ολυάριθμες, μικροσκοπικές, πολύχρωμες σ τρ α τιές από μ έτα λλο (κλίμακα 15 mm). Μ ετά από μία εντυπωσιακή π ορεία στον χώρο τω ν παιχνιδιών σ τρ α τη γική ς η Avalon Hill έκλεισ ε, αδυνατώ ντας να συναγω νισ τεί σε νέα π εδία αγορών τις μ εγά λες ε τα ιρ ίε ς σ τρατηγικώ ν η λεκτρ ο νικώ ν παιχνιδιών. Η συνεχώς αυξανόμ ενη ζήτηση από π ιστούς φ ίλο υς και άλλους ενδ ια φ ερ ό μ ενο υ ς ώ θησε το υ ς υπ εύθυνους να δ ιο χ ετεύ σ ο υ ν πάλι στην αγορά το εξα ντλη μ ένο π αιχνίδι. Το νέο σ ε τ κανόνων ανέλα β αν να αναβαθμίσουν οι γνω στοί σ χεδια σ τές Κρεγκ Τέιλορ και Μπομπ Κόγκινς, οι οπ οίοι σε συνεργασία με το ν γνω στό

ισ τορικό σκιτσογράφο Κηθ Ρόκο παρουσίασαν μία ε ξ α ιρ ετικ ή εργασία που έδωσε νέα πνοή στο παλαιό σύστημα κανόνων, υπό τη ν α ιγίδα τη ς ετα ιρ ία ς Five Forks η οποία έλα β ε όλα τα δικαιώ ματα του π αιχνιδιού. Στο νέο πλούσιο π ακέτο που π ροω θεί η Five Forks π ερ ιλα μ β ά νετα ι ένα αναλυτικό σ ετ κανόνων, το οποίο π ερ ικ λ είε ι 24 μ ελ ετη μ έ ν ες μάχες τη ς να π ολεό ντεια ς π εριόδου: Μ αρένγκο-1800, Ιένα-1806, Μποροντίνο-1812 κλπ. Οι π α ίκτες μπορούν να αναπαραστήσουν επακριβώς μία τ έ τ ο ια ισ τορική μάχη,

αφού το υ ς π αρέχονται ό λ ες οι α π αρ αίτη τες π ληροφ ορίες, ή να δ η μιουρ γήσ ο υν δικά το υ ς φ α ντα σ τικά σενάρια με α ν τικ ε ιμ εν ικ ό σκοπό τη νίκη επί ενός ή π ερισσότερω ν αντιπάλων στρατηγών. Οι ο δ η γίες είνα ι α ρ κετά κατατο π ισ τικές, έτσ ι ώστε ο αγορασ τής να εισ έρ χ ετα ι γρήγορα στο κλίμα τη ς εποχής μ αθα ίνοντας α ρ κ ετέ ς λ επ το μ έρ ειε ς γ ια το ν ισ τορικό τρόπο μάχης των στρατευμάτω ν, το υ ς ισ το ρικο ύ ς αντιπ άλους το υ ς και τις δ ια θ έσ ιμ ες δ υνά μ εις κά θ ε χώρας. Το επ ιτραπ έζιο αυτό

Φάση Εϋινιιών Κ ινή σ εις στρατευμάτω ν. Π ροηγούντα ι ο ι κινή σ εις π εζικού και α κο λο υθ ο ύ ν ο ι κινή σ εις ιππικού (οι επ ονομαζόμενες reaction moves). Το ιππικό δ ια θ έ τ ε ι π ρ ο τερ α ιό τη τα κίνησ ης ένα ν τι το υ π εζικού, το οποίο σύμφωνα με τα δ εδ ο μ ένα τη ς εποχής επ ιχειρούσ ε σε σχηματισμό τετραγώ νω ν γ ια να απ οφ ύγει τη ν κα τασ τρ οφ ική δράση του ιππικού.

Φάση Πυρών Οσες αντίπ αλες μονάδες μπορούν, ρίχνουν ένα δεκάπ λευρο ζάρι και από το απ οτέλεσμα τω ν αντιμαχόμενω ν σ τρατηγώ ν κρ ίνο ντα ι το απ οτέλεσμα και η επίδραση τη ς βολής. Τα «πυρά» αναπαριστούν β ολές π υροβολικού, τυ φ έκ ια ακροβολιστώ ν και πυρά μουσκέτων. Κ άθε μονάδα ρ ίχνει ξεχωριστά. Πυρά από εφίππους δ εν υ φ ίσ ταντα ι.

Φάση Μάχηΰ Οσες αντίπ α λες μονάδες έχουν έ λ θ ε ι σε μετω πική επαφή κατά τη διά ρ κεια τη ς μάχης, ε ίτε επ ιχειρούν έφ ο δο ε ίτ ε μάχονται σώμα με σώμα, ρίχνουν πάλι ζάρι για να κ α θ ο ρ ισ τεί το απ οτέλεσμα τη ς σύγκρουσής τους.

Ε υά νγεϋο ΐ Εκτωρ Χ α ρ α ιο ικ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΣΥΝΤΟΜΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Οι αποκρυφίσιικές ρίζες ίου Ναζιομού Nicholas Goodrick - Clarke Ο Ν α ζισ τικ ό ς α π ο κρ υ φ ισ μ ό ς α π σ τέ λ εσ ε μια από τ ις σ η­ μ α ν τ ικ ό τ ε ρ ε ς π α ρ α μ έτρ ο υ ς τ η ς Ε θ ν ικ ο σ ο σ ια λ ισ τικ ή ς ιδ ε ­ ο λ ο γ ία ς η οπ οία όμως, επ ί έ ξ ι σ χ εδ ό ν δ ε κ α ε τ ίε ς , π α ρ έ μ ε ιν ε σ χ εδ ό ν ά γνω σ τη γ ια τ ο ευ ρ ύ κοινό. Α π ο κ ρ υ φ ισ τικ ές σ έ ­ κ τε ς , μ ε κ ύ ρ ια ε κ ε ίν η τω ν Α ρ ιο σ ο φ ισ τώ ν, που α ν α π τύ χ θ η ­ καν στη Γ ερμ α νία κα ι τ η ν Α υ σ τρ ία κα τά τα τ έ λ η το υ 19ου κα ι σ τις α ρ χ ές το υ 20ού αιώνα, π ρο ή γα γαν μέσω τ η ς δ ιδ α ­ σ κα λία ς το υ ς τ α δ ό γ μ α τα το υ λ α ϊκ ο ύ εθ ν ικ ισ μ ο ύ , το υ Αριου φ υ λ ε τισ μ ο ύ κα θ ώ ς κ α ι το υ α π ο κρ υ φ ισ μ ο ύ σε μ ια π ρο­ σ π ά θ εια να υ π ο σ τη ρ ίξο υ ν ιδ ε ο λ ο γ ικ ο -θ ρ η σ κ ε υ τ ικ ά τη ν πα­ γ κ ό σ μ ια κυ ρ ια ρ χ ία τω ν «Αρείω ν» Γερμανώ ν τ η ν οπ οία και σ χ έδ ια ζα ν να επ ιβάλουν. Οι ιδ έ ε ς κα ι τα σ ύ μ β ο λά το υ ς υιοθ ε τ ή θ η κ α ν από ε θ ν ικ ισ τ ικ έ ς ο μ ά δ ε ς κα ι κό μ μ α τα , όπως το Ε θ ν ικ ο σ ο σ ια λ ισ τικ ό , κα ι ά σ κη σ α ν ισ χυρή επ ίδρ α σ η σε σ η ­ μ α ίν ο ν τα πρόσωπα το υ χ ιτ λ ε ρ ικ ο ύ κ α θ εσ τώ το ς , όπως ο Χ ίμ λερ . Η μ ε λ έ τ η το υ Nicholas Goodrick - Clarke μ ε τίτ λ ο , «Οι απ ο κ ρ υ φ ισ τικ έ ς ρ ίζ ε ς το υ Ν αζισμού», η οπ οία θ α κ υ κ λ ο φ ο ­ ρ ή σ ει σ ύ ν το μ α από τ ις Ε κ δ ό σ εις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ μ ε τα φ ρ α ­ σ μ έν η σ τα ε λ λ η ν ικ ά , α π ο τ ε λ ε ί μια π λήρη κα ι σο β αρή π ερ ι­ γ ρ α φ ή το υ τρ ό π ο υ με τ ο ν ο π ο ίο ν ο Ε θ νικ ο σ ο σ ια λ ισ μ ό ς ε ­ π η ρ ε ά σ θ η κ ε από τ η ν α π ο κ ρ υ φ ισ τικ ή δ ιδ α σ κ α λ ία τω ν χιλια σ τικώ ν α ιρ ε τικ ώ ν σ εκ τώ ν κα ι δ ια μ ό ρ φ ω σ ε τη δ ική το υ θ ρ η ­ σ κεία . Π ρ ό κ ε ιτα ι γ ια έν α πολύ ε ν δ ια φ έ ρ ο ν β ιβ λ ίο σ τις σ ε λ ίδ ε ς το υ ο π οίου π ε ρ ιγ ρ ά φ ε τα ι μ ια π α ρ ά ξενη α λλά κα ι σ υ να ρ π α σ τική ισ το ρ ία η οπ οία μας δ ίν ε ι μ α θ ή μ α τα που δ εν μ π ο ρ ο ύμ ε να α γνο ή σ ο υ μ ε.

ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΟ ΣΤΑ ΠΕΡΙΠΤΕΡΑ, ΣΕ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ ΚΑΙ ΣΤΑ ΓΡΑΦΕΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ

No 120

Ανασύνταξη στρατευμά τω ν που έχουν τρ α π εί σε φυγή μ ετά από μάχη ή πυρά εχθρού. Ελεγχος αποστάσεων διο ικη τώ ν από τις μονάδες το υ ς. Βασικές μονάδες μάχης είνα ι τα σ υντά γμ α τα και οι τα ξια ρ χ ίες (2-3 συντάγματα).

Καταδίωξη εχθρικώ ν δυνάμεω ν που διασπάσθηκαν μ ετά από συμπλοκή. Κ ινή σ εις ιππικού. Το απ οτέλεσμα μιας τέ το ια ς σύγκρουσης μπορεί να π ροκύψ ει βάσ ει σεναρίου και επ ίτευ ξη ς α ν τικ ειμ εν ικ ώ ν σ τρατηγικώ ν στόχων μέσα σε σ υ γκεκρ ιμ ένα χρ ο νικά πλαίσια (π.χ. με κατάληψ η ενό ς οχυρωμένου χωριού ή μιας οροσειράς), ή όταν η μία από τ ις δύο αντίπ αλες π α ρα τά ξεις έχ ει υπ οστεί τόσο σ η μ α ντικές απ ώ λειες ώστε να είνα ι α ν τικ ε ιμ εν ικ ά δύσκολο να συ νεχ ίσ ει τις εχθροπ ρα ξίες, με απ οτέλεσμα να υποχωρήσει ή να τραπ ούν όλα τα συντά γμ α τά τη ς σε φυγή. Το εν δ ια φ έρ ο ν α υτό π αιχνίδι υ π ο σ τη ρίζετα ι από μ εγάλες

ομοσ π ονδίες wargamers, οπως είν α ι η Α μ ερ ικα νική και η Α υστραλιανή Ομοσπονδία Παιχνιδιώ ν Σ τρα τη γική ς, που διοργανώ νουν κά θ ε χρόνο μεγάλα το υ ρ νο υ ά με φ ανα τικο ύς υπ οστηρικτές. Στη χώρα μας γνω ρ ίζει κα ινο ύ ρ γιες σ τιγμές δόξας, υπ οστηριζόμενο από το 1997 από τη ν Ελληνική Ο μοσπονδία Παιχνιδιών Σ τρ α τη γική ς και το υ ς δύο μεγάλους Σ υλλόγους wargamers, το ν γνω στό α θ η ναϊκό Σύλλογο «Στρατηγικόν» (Σκαραμαγκά 5, τηλ. 210-6132412) και το ν π ατρινό Σύλλογο «Οπλον» (Γεωργίου Τ ερτσέτη 21 Α, τηλ: 6932703343).

·

Φάση ΑνοούνιαΕηε

Φάση Καιαδίω ΰκ

ΙΣΤΟΡΙΑ

ως π αράγοντες α νασύνταξης δυνάμεω ν και αναπτέρωσης του ηθ ικο ύ κά θ ε διοίκησης, ανάλογα με τη στρα τιω τική εμ π ειρ ία και το κύρος που είχε στην π ρ α γμ α τικό τη τα το σ υ γκεκρ ιμ ένο πρόσωπο. Ετσι το σ το ιχείο που αναπαριστά το ν Ν απολέοντα, το ν Ο υ έλ ιν γ κ το ν ή το ν Αυστριακό α ρχιδούκα Κάρολο, κα θ ίσ τα τα ι πολύ πιο σ ημ α ντικό στην ιεραρχία από ένα ν απλό στρατηγό όπως ο Γάλλος Ζ ερ ά ρ ντ ή ο Ρώσος Μ πένιγκσεν. Οσο πιο κοντά β ρίσ κο ντα ι τα σ υντάγματα σε τ έ τ ο ιε ς φ ιγο ύρ ες, τόσ ο πιο α υ ξη μ ένη είν α ι η μαχητική το υ ς απόδοση, καθώς η παρουσία τέτο ιω ν η γετώ ν εξύψω νε το η θ ικ ό τω ν στρατιωτώ ν! Το π αιχνίδι δ ια θ έ τ ε ι πολλά επίπεδα ανάλυσης: βασικό, για π ροχω ρημένους κλπ. Οι π αίκτεςστρατηγοί, αφού χω ριστούν σε αντίπ αλα σ τρατόπ εδα και κα θ ο ρίσ ο υν τα ευ ρ ύ τερ α γεω γραφ ικά σ το ιχεία τη ς π εριοχής στην οποία θ α συγκρουστούν (χρησιμοπ οιούνται α ν τίσ το ιχ ες μ α κέτες: χωριά, ποτάμια, βουνά, δύσβατα εδάφ η, αγροί,

κ α λλιερ γο ύ μ ενες εκτά σ εις), π αίζουν ένα σ υγκεκρ ιμ ένο σενάριο. Τα σ τρ α τεύ μ α τα που επ ιλέγουν χω ρίζονται σε π ολλές κα τη γο ρ ίες: βαρύ ιππικό, ελαφ ρύ ιππικό, πεζικό γραμμής (Line infantry), α κρ οβ ο λισ τές (skirmishers), επ ίλ ε κ τες φ ρ ο υ ρ ές (Guard) κλπ. Α κολουθώ ντα ς μία σειρ ά καθορισμένω ν γύρων, ίδιων για όλους, ο ι αντίπ αλοι στρα τηγο ί μπορούν μέσα σε 3-4 ώρες ή π ερισσ ότερο να καθ ο ρίσ ο υν τις τύ χ ε ς μιας εκ σ τρ α τεία ς ! Οι γύ ρ ο ι συμπ εριλαμβάνουν τις βασικές φ ά σ εις π αιχνιδιού που π α ρ α τίθ εν τα ι στη συνέχεια.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

π αιχνίδι π α ίζετα ι σε χώρους διαστάσεω ν 1,80 χ 1,20 m. Αν ο ι π α ίκτες επ ιδιώ κουν να αναπαραστήσουν μία πολύ μεγάλη μάχη όπως εκ ε ίν η τη ς Λ ειψ ίας (1813) ή το υ Βαγκράμ (1809), μπορούν να χρησιμοπ οιήσουν ως και τρ ία μεγάλα τραπ έζια για να χω ρέσει το σύνολο τω ν μεταλλικώ ν μινιατούρω ν που απ αρτίζουν τα σ τρ α τεύ μ α τά τους. Χρησιμοπ οιούνται π ερίτεχνα βαμ μ ένες μ ετα λ λ ικ ές μ ινια το ύ ρ ες, κο λλη μ ένες πάνω σε β άσ εις από π επιεσμένο χαρτί. Κάθε τέ το ια βάση ο νο μά ζετα ι στο ιχείο (element) και αναπαριστά στις δ υνά μ εις π εζικού 480 ά νδ ρ ες (υπό κλίμακα 4-7 φ ιγο ύ ρ ες πεζών) και στο ιππικό 320 έφιππους ά νδρ ες (υπό κλίμακα 3-5 φ ιγο ύ ρ ες ιππέων). Ενα σ τοιχείο π υροβολικού αναπαριστά έξ ι π ραγματικά πυροβόλα. Εκτός από τ έ τ ο ιε ς μονάδες χρ η σ ιμ ο π οιού ντα ι και σ τοιχεία που α π οτελο ύ ντα ι από μεμονω μένες φ ιγ ο ύ ρ ες και αναπαριστούν προσω πικότητες στρατηγώ ν και υπασπιστών του επ ιτελ είο υ . Τέτοια σ τοιχεία χρ η σ ιμ ο π οιούντα ι στο π αιχνίδι

73

Germania Regiment

GERMANIA REGIMENT FRANCE 1940 M 'h li illi % Μ 'Λ

France 1940, Gen2, οε κΠίμοκα 1/35 ΟΠΟ ID » » ΐ Ρ ΐ ΐ / Λ Φ Κ Ί Η ειαιρία Dragon από ίο μακρινό Χοννκ Κοννκ συνεχίζει να παρουσιάζει προϊόνια υιρηΠών προδιαγραιρών, κυρίω ς σιην κλίμακα 1/35. Πρόοιραια εμιρανίσιηκαν ια «σούπερ σετ» ιριγουρών που υπόαχονιαι ποΠΠέι: ώρεο μονιεϋιοπ κικ ευχαρίοιηοης.

1ο σ ε τ που π αρουσιάζουμε α υτό το ν μήνα π ερ ιέχ ει τέσ σ ερ ις ά ν δ ρ ες του Σ υντά γμ α το ς τω ν Waffen-SS «Germania». Η μονάδα αυτή σ υ σ τά θη κε το ν Αύγουστο του 1934 και έλα θ ε το προσωνύμιο «Germania» το 1936. Οταν ανοίξαμε το κο υτί και παρατηρήσαμε το περιεχόμενο, αρχίσαμε να το συγκρίνουμε με ό ,τι παρόμοιο κυκλοφορεί. φιγουρών; Εφόσον επ ιθ υ μ εί το καλύτερο, θ α πρέπει να τις Καταλήξαμε στο συμπέρασμα πως π ρόκειται για το καλύτερο απ οκτήσει! Σ ημ α ντικό π λεο νέκτημ α των Gen2 φ ιγουρώ ν είνα ι σ ετ φιγουρών στην 1/35. Π ροσφ έρονται 284 (!) κομμάτια ό τι τα π ερ ισσ ότερα κομ μά τια έχουν σ υ γκεκρ ιμ ένες θ έσ εις , απ ίστευτης λεπ το μ έρ εια ς και εξα ιρ ετικ ή ς χύτευσ ης, «κουμπώματα», και έτσ ι δ εν το π ο θ ε το ύ ν τα ι στο «περίπου», κατασκευασμένα από το γνωστό σκληρό πλαστικό π ολυστερίνης όπως σ υ μ βα ίνει με α ρ κ ετά άλλα σ ε τ φιγουρών. Με λίγα λόγια χρώματος γκρ ι και κατανεμημένα σε επτά πλαίσια. Επίσης π ρ ό κειτα ι γ ια μία επανάσταση στον χώρο τη ς π λαστικής δ ια τίθ ε ν τα ι 48 φωτοχαραγμένα μέρη και ένα φύλλο με φ ιγούρας, με α π ερ ιό ρισ τες δ υ ν α τό τη τες διαφ οροπ οίησης των χαλκομανίες για σήμανση οδών. Υπάρχουν ξεχωριστά κομμάτια φιγουρώ ν μετα ξύ τους. για το υ ς μηχανισμούς των κλείστρω ν των όπλων, ώστε να Π ερισ σ ό τερες π ληρ οφ ορίες π αρέχονται από το κατάσ τημα μπορούν να το π ο θ ετη θ ο ύν σε ανοικτή ή κλειστή θέση, Plastimodellismo (Ιπποκράτους 59, τηλ. 210-3613011) και από τα τρυπ ημ ένες κάννες, ξιφολόγχες, γεμ ισ τή ρ ες ανοικτοί, κιβώτια συνεργαζόμενα καταστήματα. φυσιγγίω ν ανοικτά, υδροδοχεία με ξεχωριστά καπάκια-ποτήρια, Zieflioc Δεμηράΐ κράνη με ρ εαλιστικά πριτσίνια, πτυοσκαπάνες αναδιπ λούμενες και μη, θ ή κ ες αντιασφυξιογόνω ν προσωπίδων σε τρ ία μέρη, κεφ άλια σε δύο μέρη για ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ καλύτερη αποτύπωση τη ς λεπ τομέρειας, ξεχω ριστές ΤΙΤΛΟΣ Germania Regiment, France 1940 παλάμες ο ι οποίες κουμπώνουν στα μανίκια για ΕΤΑΙΡΙΑ Dragon (κωδ. 6281) π ερισσότερο ρεαλισμό, ξεχω ριστές μπότες με απεικόνιση ΚΛΙΜΑΚΑ 1/35 των καρφιών στις σόλες τους, ξεχωριστά τμήματα των ΑΡΙΘΜΟΣ ΚΟΜΜΑΤΙΩΝ 332 χιτωνίων ώστε να αποτυπώνεται πολύ καλύτερα η ΕΚΔΟΣΗ/ΠΑΡΑΓΩΓΗ Νέο καλούπι / Κανονική παραγωγή λεπ το μ έρ εια και να υπάρχει π ερισσότερη α λη θ ο φ άνεια και ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΛΟΥΠΙΟΥ 2005 πολλά άλλα. Ιδιαίτερη εντύπωση π ροκαλεί το σκάλισμα Ü H ΓΡΑΜΜΩΣΗ Ακριβής των ραφών στις φ υσ ιγγιο θ ή κες, στα σακίδια, στις ΕΦΑΡΜΟΓΗ Εξαιρετική σιτιοδόχους, στις θ ή κ ες για τις ξιφ ολόγχες κλπ., όπου ΠΑΡΕΧΟΜΕΝΗ I υπάρχει σκαλισμένη λεπ το μ έρ εια και στην εσω τερική ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑ: Εξαιρετική π λευρά τω ν κομματιών, δηλ. στην «αθέατη» (με αυτή τη ν ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ: Π ροσφ έρεται η δυνα τό τη τα πλευρά θ α κολληθούν πάνω στο σώμα των φιγουρών). κατασ κευής προσωπικού διαφόρων Οσο και αν «φορτώ σουμε» τ ις φ ιγο ύρ ες, είνα ι μονάδων του γερμανικού πεζικού στις αρχές του Β’ ΠΠ α δύνα το να χρησιμοπ οιήσ ουμε όλα όσα προσφ έρονται. ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΣΗΜΑΤΩΝ: Ε ξαιρετική Ετσι θ α απ ομείνουν α ρ κετά αξεσουάρ για χρήση σε ένα (προσφέρονται ο δ ικές π ινακίδες) διόραμα ή μία β ινιέτα . Τα 48 φ ω τοχαραγμένα μέρη ΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ: Θεωρητικά άπειρες δυνατότητες π ροορ ίζονται γ ια τις επωμίδες, τις πόρπες σ τις ζώνες, τα κατασκευής διαφορετικών φιγουρών μ ετά λλια , τ ις κο νκάρδες κ.ά. Σε περίπτωση κα τα σ κευής ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ/ΣΑΦΗΝΕΙΑ μιας β ιν ιέτα ς με τ ις τέσ σ ερ ις φ ιγο ύ ρ ες του σετ, μπορούν ΟΔΗΓΙΩΝ: Πολύ καλή να χρ ησιμ οπ οιηθούν ο ι π ινα κίδες και τα σήματα, με ΕΠΙΠΕΔΟ ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ: Μέσο και άνω έμφ αση σ τις γ α λ λ ικ ές το π ο θ εσ ίες. Η εξα ιρ ετικ ή

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

·

No 120

τ

74

εικονογράφ ησ η του Ρον Β ό λσ ταντ στο εξώ φ υλλο το υ κ ιτ α π εικο νίζει ένα ν λοχία α' τά ξη ς, έναν λοχία 6 ’ τά ξη ς και δύο σ τρ α τιώ τες. Το σ υ νο δ ευ τικό έγχρω μο φ υλλά διο με τ ις ο δ η γίες συναρμολόγησης και βαφ ής των φ ιγουρώ ν το έχ ει επ ιμ ελ η θ εί ο ίδ ιο ς κα λλιτέχνη ς. Οι τέσ σ ερ ις άνδρ ες φ έρ ο υν το χιτώ νιο τύπου 1936, χρώ ματος green-gray, π αντελό νι χρώ ματος stone gray, μπότες με καρφ ιά και κράνη Μ 1935. Ο οπλισμός το υ ς π ερ ιλα μβ ά νει δύο τυ φ έκ ια Kar98, ένα υποπολυβόλο ΜΡ28/ΙΙ Schmeisser και ένα τσ εχ ική ς κα τα σ κευ ής οπλοπολυβόλο ΖΒ26. Κατά μέσο όρο κά θ ε φ ιγο ύρ α α π ο τελ είτα ι από 30(!) περίπου κομμάτια, χωρίς να υπ ολογίσουμε τα επ ιμέρους στοιχεία, τα υδροδοχεία, τις α ντια σ φ υ ξιο γό νες προσωπίδες κλπ. Αραγε ένας νεο εισ ερ χ ό μ ενο ς στον χώρο θ α έχ ει τη ν υπομονή και τη ν επιμονή για τη ν κατασ κευή αυτώ ν των

J

J.

I

ί

erat

ei

Η Πιώοπ (Der Undergang) ^

j ■ % \

Τίτλος: Η Πτώση (Der Undergang) Σκηνοθέτης: Ο λιβερ Χιρσμπ ίγκελ Παραγωγή: Constantin Film Produktion GmbH

\

Πρωταγωνιστές: Μπρούνο Γκαντς (Χίτλερ), Α λεξά ντρ α Μ αρία Λάρα (Τράουντλ Γιούνγκε), Κρίσ τιαν Μ πέρκελ (Δρ Ερνστ-Γκύντερ Σενκ), Κορίνα Χ άρφ ουχ (Μ άγδα Γκέμπελς), Ο ύλριχ Μ ά τες (Γιόζεφ Γκέμπελς), Γιουλιάνε Κόλερ (Εύα Μπράουν), Χάινο Φ ερχ (Αλμπερτ Σπέερ) Ε το ς :2004 Διάρκεια: 156 λεπ τά Βραβεία: Υποψήφια για Οσκαρ κα λύ τερ η ς ξ έν η ς τα ινία ς, 14 βραβεία σε διαγω νισμούς κινημ α τογράφ ου

ά θ ε νέα προσέγγιση στα γεγονότα του Β ’ Παγκοσμίου Πολέμου π ροκαλεί έν το νες εντυπώσεις στην κοινή γνώμη. Το ίδιο συνέβη και με τη ν τα ινία «Η Πτώση» του Γερμανού Ο λιβερ Χιρσμπίγκελ (γνωστός στο κινηματογραφ ικό κοινό από τη ν τα ιν ία «Το Πείραμα», του 2001). Ο σ κηνοθέτης δημιούργησε ένα επ ιβλητικό ιστορικό δράμα που εσ τιά ζει στις τε λ ε υ τα ίε ς δρ α μα τικές ώρες του Αδόλφου Χίτλερ, πριν από τη ν κατάρρευση του Γ’ Ράιχ. Η τα ιν ία του προκάλεσε θ ε τ ικ έ ς εντυπώσεις σε κοινό και κρ ιτικο ύς αλλά και

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

·

No 120

Κ

σημαντικούς προβληματισμούς ως προς τη ν αντιμετώπιση των ιστορικών γεγονότω ν από τη ν έβδομη τέχνη . Οι επ ικρ ιτές του έργου κατηγόρησαν ό τι προσέγγισε με συμπάθεια τόσο το ν Χ ίτλερ όσο και το υ ς Γερμανούς επ ιτελείς, επιθυμώ ντας με α υτόν το ν τρόπο να δώσει συγχωροχάρτι για τις πράξεις τους, τουλάχισ τον προς τον γερμανικό λαό. Οι υπ οστηρικτές του ισχυρίζονται ό τι παρουσίασε το ν Γερμανό ηγέτη στην πραγματική του ανθρώπινη διάσταση, χωρίς υπερβολές. Ο Χιρσμπίγκελ βασίστηκε στα ιστορικά βιβλία και στις

αναφ ορές τω ν Γιόακιμ Φεστ, Μελίσα Μ ύλερ και Τράουντλ Γιούνγκε για να δημιουργήσ ει το σενάριο τη ς ταινίας. Ο υσιαστικά έλα β ε ως δάση τη σ υνέντευξη τη ς Τράουντλ Γιούνγκε με τίτλο «Blind Spot: Hitler's Secretary» που παρουσιάστηκε το 2003. Η Γιούνγκε υπήρξε επί τρ ία χρόνια γραμματέας του Αδόλφου Χ ίτλερ και ένα από τα π λησιέστερα στον Γερμανό η γέτη πρόσωπα κατά τις τε λ ε υ τα ίε ς η μ έρ ες του (μάλιστα τη ς υπαγόρευσε τη διαθήκη του στις 28 Απριλίου 1945, δύο η μ έρ ες πριν από την α υ το κτο νία του). Ο σκη νο θ έτη ς δημιούργησε έναν σεναριακό ιστό με δάση τις αναφ ορές τη ς γραμματέως και επ ικέντρω σε τη ν τα ινία του στην περιγραφή των τελευ τα ίω ν ημερών του Χίτλερ, πριν από τη ν εισβολή των Σ οβιετικώ ν στο Βερολίνο. Αποσπάσματα από τη συνέντευξη τη ς Γιούνγκε παρουσιάζονται στην αρχή και στο τέλο ς τη ς ταινίας, προσδίδοντας με α υτόν το ν τρόπο τη ν αίσθηση του

ιστορικού ντοκυμα ντέρ. Ωστόσο η τα ινία δεν καταλήγει σε στείρα παρουσίαση γεγονότω ν αλλά αποκτά τη μορφή ενός δυνατού δράματος. Σε κα λλιτεχνικό επίπεδο το έργο ανταπ οκρίνεται άριστα στις προσδοκίες του θ εα τή. Η σκηνοθεσία είναι στιβαρή και όχι φλύαρη, η ένταση διάχυτη σε ό λες τις σκηνές και η φωτογραφία εκπ ληκτική. Καμία άλλη τα ινία δ εν μ ετα φ έρ ει π εισ τικό τερ α το ν θ εα τή στις σ υγκλονισ τικές τε λ ε υ τα ίε ς ώρες τη ς εθ νικοσ οσ ια λισ τικής Γερμανίας. Ο Μπρούνο Γκαντς (το ελλη νικό κοινό το ν γνω ρίζει από τη ν τα ινία «Μια Α ιω νιότητα και μια Μέρα» του 1998, στην οποία υποδυόταν έναν ετο ιμο θ ά νατο συγγραφέα) είνα ι εκπ ληκτικός. Η ερμηνεία του απ οτελεί με διαφορά τη ν πιο ρεαλιστική προσέγγιση του Χ ίτλερ στην κινηματογραφ ική Ιστορία. Σε ιστορικό επίπεδο το έργο βασίζεται τόσο σε αδιάσειστα ιστορικά στοιχεία όσο και σε προσωπικές μαρτυρίες, οι οποίες επ ιδέχονται κρ ιτική ς

δέχο ντα ι να του ασκήσουν κριτική. Οι υπόλοιποι κατανοούν ό τι η Γερμανία οδ η γείτα ι σε ή ττα λόγω των λανθασμένω ν χειρισμών του. Στην πιο σ υγκινη τική του εκδοχή π αρουσιάζεται ο γερ μ α νικό ς λαός, που α κο λο υ θ εί τυφ λά το ν ηγέτη

Avöpsac ΑπάΠογΠου

·

χωρίς να είνα ι σε θέση να α ξιο λογή σ ει τη σοβαρότητα τη ς κατάστασης και τη ν ηθική των πράξεών του. Συμπερασματικά μπορεί να

ειπω θεί ό τι η τα ιν ία α κο λο υθ εί μια σύγχρονη τάση τη ς γερ μ α νικής κοινωνικής συνείδησης που π ισ τεύει ό τι οι Γερμανοί υπήρξαν θ ύ μ α τα (και όχι θ ύ τες ) μιας ιδεο λο γία ς και ενός λαοπλάνου ηγέτη. Αυτή η διάθεση διατυπώ νεται άριστα κατά τη συνέντευξη του Φεστ, στον επίσημο δια δικτυακό τόπο τη ς ταινίας, στην οποία μεταξύ άλλων αναφ έρει: «Ο Χ ίτλερ ή θ ελ ε κυρίως να εξο λο θ ρ εύσ ει δύο κατηγορίες ανθρώπων, το υ ς Εβραίους και στο τέλ ο ς το υ ς Γερμανούς». Η συγκεκρ ιμ ένη τάση, να εξισω θούν τα θ ύ μ α τα τη ς Γερμανίας με τις απώλειες των ίδιων τω ν Γερμανών, α π οτελεί σημαντικό σημείο αντίδρασης από πολλούς διανοούμενους.

No 120

οράματος του και δεν το ν εν δ ια φ έρ ει ο αριθμός των νεκρών π ροκειμένου να εφ α ρ μόσ ει τα σχέδιά του. Σε δ εύ τερ ο επίπεδο π ροβάλλονται οι επ ιτελείς του Χ ίτλερ, οι οποίοι χω ρίζονται σε δύο στρατόπεδα. Οι φ ανατικοί υπ οστηρικτές του δεν

Περιοοόιερα οιοιχεία Joachim Fest: INSIDE HITLER’S BUNKER: THE LAST DAYS OF THE THIRD REICH, 2004. Melissa Muller - Traudl Junge: UNTIL THE FINAL HOUR: HITLER'S LAST SECRETARY, 2004. http://www.der-untergang.de

ΙΣΤΟΡΙΑ

οι μ α ρτυρ ίες τη ς Γιούνγκε και τα ντο κ ο υ μ έν τα του δημοσιογράφου και ιστορικού Γιόακιμ Φεστ, που ασχολήθηκε σε βάθος με τη ν καταγραφή στοιχείω ν σχετικών με το Γ' Ράιχ. Ο τε λ ευ τα ίο ς έχ ει κα τη γο ρ ηθ εί ό τι στο συγγραφικό έργο του προβάλλει θ ε τ ικ ά τόσο το ν Χίτλερ, όσο και το ν Σπέερ (έχει γράψει τη βιογραφία του τελ ευ τα ίο υ , το 1969). Στην ταινία, ο Σπέερ παρουσιάζεται, με συμπάθεια, να προσπαθεί να σ ταματήσ ει ή να απαλύνει τη ν παράνοια του πολέμου. Το στοιχείο αυτό προκάλεσε συζητήσεις και αντιδράσεις. Κατά τη γνώμη μας ο θ εα τή ς θα πρέπει να δ ια θ έ τ ε ι κριτικό πνεύμα, απ έναντι σε αυτή την αρ κετά αληθοφανή εκδοχή

τη ς Ιστορίας. Το σ τοιχείο που διαφ οροπ οιεί το έργο από τα υπόλοιπα πολεμικά έργα είνα ι ο ο υ δ έτερ ο ς (ως και ουμανιστικός) τρόπος με το ν οποίο ο Χιρσμπίγκελ αντιμετώ π ισε τη γερμανική ηγεσία, απ οφ εύγοντας να παρουσιάσει το υ ς πρωταγωνιστές του ως στυγνούς δολοφόνους ή ως υπερανθρώπους. Ιδιαίτερα ο Χ ίτλερ π αρουσιάζεται ως μια σύνθ ετη προσωπικότητα. Είναι ιδεαλισ τής, τρ υ φ ερ ό ς και εν δ ια φ έρ ετα ι πραγματικά για το υ ς ανθρώπους του, αλλά παραμένει αδίστακτος ως προς τη ν εκτέλεσ η των εντολώ ν του. Δ ια θ έτο ντα ς κλονισμένη υγεία και έχοντας απολέσει τη ν εμπιστοσύνη του στους επ ιτελείς του, έχ ει αποκτήσει μια διαστρεβλω μένη εικόνα περί τη ς π ραγματικότητας και τω ν δυνατοτήτω ν των στρατευμάτω ν του και δ ίνει συνεχώς εντο λές που δεν δ ια θ έτο υ ν λογική βάση. Στη σκέψη του ο γερ μ ανικό ς λαός δεν απ οτελεί παρά ένα μέσο για τη ν υλοποίηση του

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

και πιθανώς π εριέχουν ανακρίβειες. Εκτιμούμε ό τι ένας ισ τορικός που επ ιθ υ μεί να καταγράψ ει με α ν τικ ειμ εν ικ ό τη τα όσα συνέβησαν στα καταφ ύγια τη ς Καγκελαρίας, θ α πρέπει να βασισθεί σε προσωπικές μαρτυρίες. Στη συγκεκριμένη περίπτωση ελήφ θησαν υπόψη

77

Η στρατιωτική παρέΠαση me 25nc Μαρτίου 1948

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

·

No 120

ΕπιρέΠεια-ίρωιογραιρικη έρευνα: Γιάννης Τερνιώιπα

2

Ελκυστήρες MorrisCommercial C8 και πυροβόλα των 25 pdr του Ελληνικού Πυροβολικού.

3.

Δ ιέλευση ουλαμών μοτοσυκλετιστώ ν της ΕΣΑ.

4.

Τμήματα του Βασιλικού Ναυτικού μπροστά από το μνημείο του Αγνωστου Στρατιώ τη.

5.

Τμήματα της Βασιλικής Χωροφυλακής με βρετανικής κατασκευής τυφέκια Lee-Enfield 0,303 in, επί της οδού Πανεπιστημίου.

6 . Η πολεμική σημαία της Ελληνικής Βασιλικής Αεροπορίας και αγήματα Ικάρων και σμηνιτών στην οδό Πανεπιστημίου.

7. Χωροφύλακες μ ε σκύλους κατά τη διάρκεια της παρέλασης.

8 . Σμήνος εκπαιδευτικών αεροσκαφών Τ-6 Harvard πάνω από τον χώρο της παρέλασης.

9.

Τεθωρακισμένο όχημα Marmon-Herrington Mk IV στρέφ ει τον πύργο με το πυροβόλο χαμηλωμένο, σε ένδειξη τιμής προς τον βασιλιά Παύλο.

10I. Φορτηγό όχημα-ελκυστήρας πυροβόλου 5,5 in AEC Matador στον χώρο της πλατείας Συντάγματος. Διακρίνονται στο πίσω μέρος το έμβλημα του Ελληνικού Πυροβολικού και ο τακτικός αριθμός του.

π

·

No 120

Αντιαεροπορικό πυροβόλο Bofors της Ελληνικής Βασιλικής Αεροπορίας με το πλήρωμά του, ρυμουλκούμενο πιθανώς από φορτηγό τύπου Chevrolet.

ΙΣΤΟΡΙΑ

Τ

I. Αποψη του χώρου εμπρός από το μνημείο του Αγνωστου Στρατιώ τη, στην πλατεία Συντάγματος, κατά την παρέλαση των πεζοπόρων τμημάτων.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ο 1948 ήταν έτος-σταθμός για τις Ελληνικές Ενοπλες Δυνάμεις και τον εξοπλισμό τους. Κατά τη διάρκειά του άρχισε η αντικατάσταση της πλειοψηφίας του βρετανικής προέλευσης υλικού και οπλισμού του Ελληνικού Στρατού από αντίστοιχο τη ς Αμερικανικής Στρατιωτικής Βοήθειας. Τα βρετανικά εφόδια, όμως, Γϋνέχισαν να χρησιμοποιούνται μέχρι τις αρχές τη ς δεκαετία ς του 1950, οπότε αντικαταστάθηκαν σχεδόν πλήρως από τα αμερικανικά. Μια ανάγλυφη εικόνα του .λικού που χρησιμοποιούσε ο ΕΣ κατά τα πρώτα χρόνια μετά τον Β' ΠΠ, δίδουν αυτές οι φωτογραφίες αρχείων εποχής οι οποίες ελήφθησαν κατά τη στρατιωτική -αρέλαση τής 25ης Μαρτίου 1948 στην Αθήνα.

79

NiKöflaoc Γ. NiKor)oüOnc

ΛΑΟΝΙΚΟΥ ΧΑΛΚΟΚΟΝΛΥΛΗ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΑΛΠΣΙΣ ΑΠΟΔΕΙΙΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑΝ EKööoeic «Λνι. Σιαμούϋη)) θεοσαΑονίκη, 2006 Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς Τούρκους αποτελεί αναμφισβήτητα ορόσημο στην ελληνική αλλά και στην ευρωπαϊκή ιστορία. Η διαπίστωση αυτή ερμηνεύει τον μεγάλο αριθμό σελίδων που ΛΑΟΝΙΚΟΥ ΧΑΛΚΟΚΟΝΛΥΛΗ g Y & tfT lO Y XXtDCiC έχουν γραφεί για το γεγονός από πολλούς συγγραφείς και ιστορικούς. \ πﻣε π ϊ more» Μεταξύ αυτών περίοπτη θέση κατέχει ο Λαόνικος Χαλκοκονδύλης, ο τελευταίος, χρονικά, ιστοριογράφος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Το έργο του κατέχει σημαντική θέση στη βυζαντινή και ευρωπαϊκή ιστοριογραφία, καθώς παρέχει πολύτιμες πληροφορίες για την ευρωπαϊκή και μεσανατολική ιστορία και εθνογραφία του 15ου αιώνα. Επίσης αναφέρεται στην άνοδο και στην εξάπλωση των Οθωμανών Τούρκων από τον 13ο αιώνα, αποτελώντας κατά γενική ομολογία - τη σοβαρότερη μέχρι σήμερα πηγή. Ισως γ ι' αυτόν τον λόγο οι νεοέλληνες ιστορικοί, από τον Παπαρρηγόπουλο μέχρι τους συγγραφείς των σύγχρονων σχολικών εγχειριδίων βυζαντινής ιστορίας, έχουν αντιγράψει πιστά το ν τρόπο παρουσίασης τη ς οθωμανικής εξάπλωσης από τον Χαλκοκονδύλη. Το κείμενο του τελευ τα ίο υ που αναφέρεται στην άλωση της Κωνσταντινούπολης, έχει προβληθεί ελάχιστα μέχρι σήμερα, παρά το ό τι ο συγγραφέας του είναι ένας σημαντικός Βυζαντινός ιστοριογράφος του 15ου αιώνα και έχει χαρακτηριστεί ως ένας εκ των τεσσάρων Βυζαντινών ιστορικών τη ς άλωσης. Στο βιβλίο αυτό, εκτός από το πρωτότυπο κείμενο το σχετικό με τη ν άλωση της

Κωνσταντινούπολης και την απόδοσή του για πρώτη φορά στα νέα ελληνικά, παρουσιάζονται η ζωή και το έργο του Χαλκοκονδύλη συνοδεία πλήθους ιστορικών σχολίων από τον μεταφραστή. Πρέπει να επισημανθεί ό τι ο Νικόλαος Νικολούδης αποτελεί έναν από τους πιο ειδικούς ερ ευ νη τές του έργου του Χαλκοκονδύλη και της Παλαιολόγειας περιόδου. Επίσης είναι διευθυντής σύνταξης του αδελφού περιοδικού «Ιστορικά Θέματα», των Εκδόσεων Περισκόπιο. Το βιβλίο δια τίθ ετα ι από τις εκδόσεις «Αντ. Σταμούλη» (Παλαιών Πατρών Γερμανού 38 και Ιωάννου Μιχαήλ 2, 54622, Θεσσαλονίκη, τηλ. 2310/264748, 2310/900777).

Κωνοιανιίνου X. Σκενδέρη

0 Β0ΡΕΙ0ΗΠΕΙΡ0ΤΙΚ0Σ ΑΓΩΝ (1914) «ΠεΠαονός» Αθήνα, 2003 lerliösc 290 E k ö o o e ic

Επανακυκλοφόρησε σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων μια εξαιρετική έκδοση του 1928 η οποία αναφ έρεται στον Βορειοηπειρωτικό αγώνα του 1914. Πρόκειται για τη μελέτη του Κωνσταντίνου Σκενδέρη, ο οποίος διετέλεσ ε βουλευτής Κορυτσάς, και αποτελεί επί της ουσίας την ιστορία της βόρειας Ηπείρου από την ίδρυση του αλβανικού κράτους μέχρι και την ανακατάληψή της από τον Ελληνικό Στρατό τον Οκτώβριο του 1914. Σε αυτήν περιλαμβάνονται με λεπ τομέρειες όλα τα συμβάντα, ενώ το κείμενο συνοδεύεται από πολλές ασπρόμαυρες φωτογραφίες εποχής. Ο

συγγραφέας χρησιμοποίησε υλικό από τις πηγές και συγκεκριμένα από τα πλούσια προσωπικά αρχεία πολλών αξιωματικών, αρχηγών και οπλαρχηγών, οι οποίοι τα διέθεσαν πρόθυμα προκειμένου να τον συνδράμουν. Ο αναγνώστης θα βρει αξιόλογες πληροφορίες σχετικά με τα γεγονότα και το πολιτικοδιπλωματικό παρασκήνιο, τις μάχες, τις συμφωνίες και τις συζητήσεις που διεξήχθησαν γύρω από το βορειοηπειρωτικό ζήτημα στο ελληνικό κοινοβούλιο. Φωτίζεται ιδιαίτερα η δράση των αγνών πατριωτών οι οποίοι έδωσαν τη ζωή τους για την ελευθ ερία της περιοχής, καθώς και ο σκοτεινός ρόλος των κυβερνήσεων τη ς Ιταλίας και της Αυστρο-ουγγαρίας, προκειμένου να μην επ ιτευχθεί η ενσωμάτωση με την Ελλάδα. Ο Σκενδέρης αφιέρωσε το έργο του στις επερχόμενες γενιές για να διδαχθούν από το εθνικό παρελθόν και να αισθανθούν τις υποχρεώσεις τους. Σήμερα το ζήτημα της βόρειας Ηπείρου παραμένει ανοικτό, αντιμέτωπο με την αδιαφορία των ελληνικών κυβερνήσεων. Το έργο αυτό πρέπει να υπάρχει στις βιβλιοθήκες των Ελλήνων που ενδιαφ έρονται για τη συλλογή πρωτογενούς υλικού σχετικού με τον βορειοηπειρωτικό αγώνα. Δ ια τίθ ετα ι από τις εκδόσεις «Πελασγός» (Αχιλλέως Παράσχου 127, 11475, Αθήνα, τηλ. 210/6440021, fax: 210/6450097).

Erwin Rommel

ΤΟ ΠΕΖΙΚΟ ΕΠΙΤΙΘΕΤΑΙ «Eurobooks» ΑΘήνο, 2006 IsAiösc 372

E k ö o o e ic

Μ εταφράστηκε στα ελληνικά και κυκλοφορεί το βιβλίο του Γερμανού στρατάρχη Ερβιν Ρόμμελ το οποίο γράφηκε αμέσως μετά τον Α' ΠΠ, δίδοντας την ευκαιρία στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό να μ ελετήσει ένα κλασικό στρατιωτικό έργο. Οπως αναφ έρει ο συγγραφέας, σε αυτό περιγράφονται αρκετές μάχες του Α’ ΠΠ στις οποίες

συμμετείχε ο ίδιος ως αξιωματικός του Πεζικού. Στόχος του καθαρά τεχνικού αυτού έργου ήταν η χρησιμοποίησή του από το πεζικό. Σε πολλές περιγραφές έχουν επισυναφθεί παρατηρήσεις ώστε να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα τα οποία αφορούν μια συγκεκριμένη επιχείρηση. Οι σημειώσεις έγιναν αμέσως μετά τη μάχη. Αναφέρει χαρακτηριστικά ο συγγραφέας: «θα παρουσιάσουν στην ικανή να φ έρ ει όπλα γερμανική νεολαία το αδιαμφισβήτητο πνεύμα αυτοκριτικής και ευψυχίας, διά του οποίου ο Γερμανός στρατιώτης - και ειδικά ο πεζός - πολέμησε για τη Γερμανία κατά τον διάρκειας τεσσεράμισι ετών πόλεμο». Το βιβλίο αυτό εκδόθηκε στη Γερμανία το 1937, ενώ η πρώτη του έκδοση στα αγγλικά πραγματοποιήθηκε από το «Infantry Journal» στην Ουάσιγκτον το 1944, την εποχή που ο Ρόμμελ ήταν ένας από τους βασικότερους αντιπάλους των Συμμάχων! Η συγκεκριμένη έκδοση περιέχει πρόλογο του γιού του Ρόμμελ, Μάνφρεντ, και αποτελεί ακριβή μετάφραση από τα αγγλικά. Δ ια τίθ ετα ι από τις εκδόσεις «Eurobooks» (Ιπποκράτους 112,11472, Αθήνα, τηλ. 210/3614736, fax: 210/3630697).

luavvnc Σ. Θεοϋωράιος