SI 102.pdf

2005 · € 3,00 Φ ΕΒΡΟ ΥΑΡΙΟΣ · 102 ΤΕΥ Χ Ο Σ

ΜΗΝΙ ΑΙ Ο ΠΕΡΙ ΟΔΙ ΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙ ΚΗ ΚΑΙ ΠΑ ΓΚΟΣΜΙ Α ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙΑ

Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ Α Π Ο Τ Ο Υ Σ Α Β Α Ρ Ο Σ Λ Α Β Ο Υ Σ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΑΒΑΡΙΚΗΣ ΑΠΕΙΛΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ (626) ΤΟ ΠΙΟ ΔΙΑΣΗΜΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΑΙΧΜΑΛΩΤΩΝ ΤΟΥ & ΠΠ

ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΙΣΤΟΥΛΑ ΣΤΟΝ ΟΝΤΕΡ Η ΜΕΓΑΛΗ ΧΕΙΜΕΡΙΝΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΩΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ ΤΟ 1945

ΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΤΟΥ ΡΙΦ ■ΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΕΜΠΛΟΚΕΣ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ ΣΤΟ ΜΑΡΟΚΟ (1921-1926) Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΡΣΤΟΝ ΜΟΥΡ - Η ΚΡΙΣΙΜΗ ΚΑΜΠΗ ΤΟΥ ΑΓΓΛΙΚΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1644)

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α i™ 6 Η ΑΒΑΡΟΣΛΑΒΙΚΗ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΚΩ ΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΥΠΟ ΛΗΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΑΒΑΡΙΚΗΣ ΑΠΕΙΛΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΒΥΆΝΤΙΟ (626) 18 Κ Ο ΛΝ ΤΙΤΣ ΤΟ ΠΙΟ ΔΙΑΣΗΜΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΑΙΧΜΑΛΩΤΩΝ ΤΟΥ Β 1ΠΠ 3 0 ΚΡΟΚΟ ΔΕΙΛΟΣ ΚΛΑΔΑΣ Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΣΤΗ ΜΑΝΗ ΚΑΙ ΣΤΗ ΧΙΜΑΡΑ (1460-1490) 3 6 ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΙΣΤΟΥΛΑ ΣΤΟ Ν ΟΝΤΕΡ Η ΜΕΓΑΛΗ ΧΕΙΜΕΡΙΝΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΩΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ ΤΟ 1945 5 0 Η Μ Α ΧΗ ΤΟΥ ΜΑΡΣΤΟΝ Μ Ο ΥΡ Η ΚΡΙΣΙΜΗ ΚΑΜΠΗ ΤΟΥ ΑΓΓΛΙΚΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1644) 6 2 ΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΤΟΥ ΡΙΦ ΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΕΜΠΛΟΚΕΣ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ ΣΤΟ ΜΑΡΟΚΟ (1921-1926) Ε Ξ Ω Φ Υ Λ Λ Ο Οι Α βα ροσλάβοι π ολιορκούν τη ν Κ ω νσταντινούπ ολη (πίν. το υ Α λέξανδρ ου Β ασ ιλόπ ουλου για τις ε κ δ ό σ εις «Π ερ ισ κόπ ιο»).

Μ Ο Ν Ι Μ Ε Σ

Σ Τ Η Λ Ε Σ

4 ΕΙΔ Η ΣΕΙΣ

74 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ 75 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ 76 ΤΑΙΝΙΑ 78 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ 8 0 ΒΙΒΛΙΑ 8 2 Q U IZ ΓΝΩΣΕΩΝ

■ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό ■ Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΑΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ 0ΙΚ 0Ν 0Μ Α Κ 0Σ. Αντιστράτηγος ε.α. / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΤΣΙΜΗΤΡΟΣ, Αντιστράτηγος ε.α., ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΛΟΜΒΑΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Ι Ι Ε Ι ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α. / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε .α / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΛΑΔΗΣ, Αντισυνταγματάρχης (ΠΖ) ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑθΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ I ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΧΑΡΑΤΣΗΣ / ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ / ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣ / ΤΩΝΗΣ ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΟΠΑΝΗΣ / ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΔΑΡΑΣ I ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΚΑΒΑΣ / ΞΕΝΟΦΩΝ ΧΑΛΑΤΣΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΛΟΥΚΑ · ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ ■ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ · ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΝΕΛΗ - ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΗΤΣΟΥ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ· ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΒΑΛΑΚΑ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ · ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ - ΒΙΚΥ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ ■ΒΑΛΙΝΑ ΣΟΥΒΑΤΖΗ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49,10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.Θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 210.38.21.985 · e-mail: perisoop@olenet.gr · FAX: 210.38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 36,00 ευρώ / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 70,00 ευρώ · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ - ΚΥΠΡΟΣ 72,00 ευρώ / ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 80,00 ευρώ · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.Θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥ0ΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-1. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ · ΚΩΔΙΚΟΣ: 3196

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ ΒΡΕΤΑΝΟΙ ΑΣΤΡΟΛΟΓΟΙ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡ Ακόμη και την παραψυχο­ λογία και την αστρολογία φαί­ νεται ότι είχαν επιστρατεύσει κατά τη διάρκεια του Β1Παγκο­ σμίου Πολέμου σι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες στη μάχη εναντίον της εθνικοσοσιαλιστικής Γερμανίας. Οπως προκύπτει από απόρ­ ρητα αρχεία που δόθηκαν πρό­ σφατα στη δημοσιότητα, οι βρετανικές υπηρεσίες δημοσί­ ευσαν ψευδή αρνητικά ωρο­ σκόπια για το ζώδιο του Χίτλερ στον διεθνή Τύπο. Σκοπός τους ήταν να προκαλέσουν ψυχολο­ γική αναστάτωση και πτώση η­ θικού στον Γερμανό ηγέτη. Μά­ λιστα ένα από τα έγγραφα ανέ­ φερε κατά λέξη: Ελπίζουμε ότι το βάρος της αστρολογικής πρόβλεψης θα επηρεάσει τον Χίτλερ και θα του προκαλέσει αμφιβολίες για τις αποφάσεις που πρόκειται να πάρει". Σύμ­ φωνα με τα συγκεκριμένα έγ­ γραφα ο Χίτλερ, γεννημένος

Ο Αδόλφος Χίτλερ. Οι Β ρετανοί χρησιμοποίησαν ακόμη και την αστρολογία για να τον πολεμήσουν.

0 Κόλιν Φάρελ

στις 20 Απριλίου 1889 ήταν στο ζώδιο Ταύρος και είχε εμμονή με την αστρολογία. Το 1923 είχε πιστέψει την "προφητεία" ότι έ ­ νας άνδρας με τη δική ημερο­ μηνία και ώρα γέννησης θα κυ­ βερνούσε τον κόσμο. Τα ψευδή ωροσκόπια, μερικά από τα ο­ ποία προέβλεπαν τον θάνατο του Χίτλερ και προδοσία από στενούς του συνεργάτες, δη­ μοσιεύτηκαν συστηματικά από τον Σεπτέμβριο του 1939 μέχρι και τον Απρίλιο του 1945 σε ε-

ΤΟ ΝΕΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ Το Πολεμικό Μουσείο, στο πλαίσιο της συμπλήρω­ σης 30 χρόνων λειτουργίας του (εγκαινιάστηκε στις 18 Ιουλίου 1975), ετοίμασε ένα καλαίσθητο ημερολόγιο. Οι σελίδες του κοσμούνται από έργα Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών και σπάνιες φω­ τογραφίες, τμήμα της μόνι­ μης συλλογής του Μουσεί­ ου, τα οποία με τον δικό Το ημερολόγιο του Π ολεμικού τους μοναδικό τρόπο διη­ Μ ουσείου για το 2005. γούνται ιστορίες και προ­ βάλλουν γεγονότα από τα οποία κάθε Ελληνας α ντλεί δύναμη, αξίες, ιδανικά και εθνική υπερηφάνεια. Το γεγονός ότι το ημε­ ρολόγιο είναι γραμμένο και στην αγγλική γλώσσα δίνει τη δυ­ νατότητα προβολής του και εκτός συνόρων. Αξίζουν συγχαρη­ τήρια στους υπεύθυνους αυτής της προσπάθειας και ιδιαίτερα στον Σχη (ΠΖ) Σπ. Α. Γεραμάνη, στην κα Β.Μ. Μπαλαμπανέρη Ξάνθη και στον κ. Κ.Ι Σπυριούνη. Το Πολεμικό Μουσείο, με τον τεράστιο πλούτο των συλλογών που διαθέτει, θα πρέπει να δι­ ευρύνει τις δραστηριότητές του ώστε να καταλάβει τη θέση η οποία του αρμόζει ανάμεσα στα καλύτερα ομοειδή μουσεία παγκοσμίως. Η καλαίσθητη αυτή έκδοση είναι ένα πρώτο βήμα. Ελπίζουμε ότι θα ακολουθήσουν και άλλα από το διοικητικό συμβούλιο και το προσωπικό του ιδρύματος, στα οποία η "Στρατιωτική Ιστορία" θα σταθεί θερμός συμπαραστάτης.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

στον ρόλο του Μ εγάλου Αλεξάνδρου.

Πολύ "μικρός" για να ενσαρκώσει κάτι τόσο μεγάλο.

φημερίδες στην Τουρκία, στην Αίγυπτο, στη Σιγκαπούρη, στη Δ. Αφρική και στη Λατινική Αμε­ ρική. Αυτό που δεν γνωρίζουμε είναι αν ο Χίτλερ εμπιστευόταν μόνο τις γερμανικές εφημερί­ δες και τον προσωπικό του α­ στρολόγο, τον Ελβετό Καρλ Κραφτ.

Η ΤΑΙΝΙΑ "ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ"ΜΙΑ ΩΔΗ ΣΤΗΝ ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΙΑ Το ελλαδικό κοινό έχει ήδη άμεση αντίληψη περί της τα ι­ νίας "Μέγας Αλέξανδρος" του σκηνοθέτη Ολιβερ Στόουν, κα­ θώς αυτή προβάλλεται από τον Δεκέμβριο στους κινηματογρά­ φους. Θα μπορούσε να είναι μια καλή ταινία, αν τα περί ομο­ φυλοφιλίας είχαν παραληφθεί. Η αυθαιρεσία αυτή βρίσκει "ι­ στορική τεκμηρίωση" στην τα­ ραχώδη σκέψη του ιστορικού Ρόμπιν Λέιν Φοξ, συμβούλου της ταινίας, ο οποίος ισχυρί­ στηκε με προκλητικό τρόπο πως είναι σίγουρος ότι η σχέση του Αλεξάνδρου με τον Ηφαι­ στίωνα εμπεριείχε και το σεξ. Ωστόσο οι αρχαίες πηγές, τις ο­ ποίες ο "ιστορικός σύμβουλος" προφανώς δεν έκανε τον κόπο να μελετήσει, βοούν περί του αντιθέτου. Αφιερώνοντας τις περισσό­ τερες σκηνές στην υποτιθέμε­ νη ερωτική ζωή του Αλεξάν­

δρου ο σκηνοθέτης δεν έχει πλέον τον διαθέσιμο χρόνο (και η ταινία είναι τρίωρης διάρκει­ ας!) να παρουσιάσει το σύνολο της επικής εκστρατείας του. Ξαφνικά οι Μακεδόνες βρίσκο­ νται να πολεμούν στα Γαυγάμη­ λα και στον Υδάσπη. Σε αυτές τις δύο συγκρούσεις ο Στόουν συμπεριλαμβάνει επεισόδια και από άλλες μάχες. Ετσι ο Κλείτος σώζει τον Αλέξανδρο στα Γαυγάμηλα και όχι στον Γρανικό, όπως πραγματικά έγινε, ο Μακεδόνας βασιλιάς τραυματί­ ζεται από βέλος στον Υδάσπη και όχι στη μάχη κατά των ορε­ σίβιων Μαλλών κ.ά. Βέβαια οι ι­ θύνοντες της ταινίας μας προ­ ειδοποιούν με την έναρξη πως αυτό που θα παρακολουθήσου­ με δεν είναι η πραγματική ιστο­ ρία αλλά μια παραλλαγή. Να υ­ ποθέσουμε πως η ομοφυλοφιλική εικόνα του Μεγάλου Αλε­ ξάνδρου είναι και αυτή μια πα­ ραλλαγή; Ανάλογη με τη μετριότητα της ταινίας είναι και η επιλογή του Κόλιν Φάρελ για να ενσαρ­ κώσει τον Μακεδόνα στρατηλά­ τη. Το νέο αγαπημένο παιδί του Χόλυγουντ δεν κατάφερε να μας πείσει όσον αφορά το υπο­ κριτικό του ταλέντο, η δε φυ­ σιογνωμία του απέχει πολύ από εκείνη μιας μεγαλοφυούς προ­ σωπικότητας. Μήπως φ ταίει το γεγονός ότι υποδυόταν τον ρό­ λο σε κατάσταση μόνιμης μέ­ θης (κατά δήλωση του ιδίου): Ο

Ε I ΑΗΣ E I Ο Μ έγας Αλέξανδρος. Ο Μ ακεδόνας σ τρ ατηλάτης υπέστη μια "συντριπτική ή τ τ α " από το Χόλυγουντ.

ιρλανδικής καταγωγής ηθοποι­ ός δεν περιορίστηκε στη με­ τριότατη ως κακή υποκριτική, αλλά προέβη και σε μάθημα ι­ στορίας (με ποια ιδιότητα άρα­ γε;) υπεραμυνόμενος της ομο­ φυλοφιλίας του Αλεξάνδρου. Μήπως ήταν ακόμη σε κατά­ σταση μέθης; Η ταινία ήταν πραγματικά πολύ κατώτερη του αναμενόμε­ νου, όχι διότι έλειψαν τα χρή­ ματα και τα τεχνικά μέσα αλλά επειδή έλειψαν οι τίμιες προ­ θέσεις. Ο ίδιος ο Ολιβερ Στόουν σε πρόσφατη συνέντευξή του χαρακτήρισε το δημιούρ­

γημά του μια καταστροφή (προ­ φανώς διότι δεν απέφερε τα α­ ναμενόμενα κέρδη). Η παγερή υποδοχή που επεφύλαξαν οι Ελληνες στην ταινία δείχνει ότι τα εθνικά τους αντανακλαστι­ κά δεν έχουν, ευτυχώς, νεκρω­ θ ε ί ακόμη.

Η ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΕΝΟΣ ΚΑΜΙΚΑΖΕ Στη μεταπολεμική Ιαπωνία οι λίγοι καμικάζε που είχαν την ατυχία να μην πεθάνουν α ντι­ μετωπίστηκαν ως παρίες. Μό­ λις τα τελευταία χρόνια η φήμη

τους αποκαταστάθηκε. Εκδοτι­ κοί οίκοι τούς πλησιάζουν και τους ζητούν να εκδώσουν τα -σίγουρα πολύ ενδιαφέροντααπομνημονεύματά τους, σύλ­ λογοι και οργανώσεις τους τ ι­ μούν και οι ιστορικοί ακόμα α­ ναζητούν κάποια λογική εξήγη­ ση για την προθυμία τους να πεθάνουν "για την πατρίδα και τον αυτοκράτορα'1. Η ιαπωνική κοινή γνώμη δεν μπορεί ακόμη να αποφασίσει αν οι άνδρες αυ­ το ί ήταν στρατιώτες που υπέ­ στησαν πλύση εγκεφάλου ή συ­ νειδητοποιημένοι εθελοντές, συνεπώς ήρωες.

Ο Σιγκεγιόσι Χαμαζόνο, έ­ νας επιζών καμικάζε, εξακολου­ θ ε ί να πιστεύει πως δεν διέπραξε κανένα σφάλμα και είναι περήφανος που υπηρέτησε ως καμικάζε. Τους τελευταίους μήνες του Β' Παγκοσμίου Πολέ­ μου διατάχθηκε να ρίξει το μο­ νοκινητήριο αεροπλάνο του πάνω σε ένα αμερικανικό πλοίο. Η πρώτη αποστολή μα­ ταιώθηκε λόγω κακοκαιρίας και η δεύτερη λόγω μιας διαρροής λαδιού. Στην τελευτα ία του α­ πόπειρα,τον Απρίλιο του 1945, αναχαιτίσθηκε από τρία αμερι­ κανικά αεροπλάνα στα ανοικτά της Οκινάουα. Στην αερομαχία που επακολούθησε τραυματί­ στηκε σοβαρά στον ώμο. Παρό­ λα αυτά κατόρθωσε με υπεράν­ θρωπες προσπάθειες να επα­ ναφέρει το αεροπλάνο του στη βάση. Οταν ανάρρωσε από τον τραυματισμό του προετοιμά­ στηκε για μια τέταρτη αποστο­ λή, όμως η Ιαπωνία συνθηκολό­ γησε και εκείνος έχασε την ευ­ καιρία να αποκαταστήσει την τιμή του. Σήμερα ο Χαμαζόνο τιμά τη μνήμη των νεκρών συ­ μπολεμιστών του, δηλώνει πως όλοι τους ήταν καμικάζε από α­ γάπη για τους γονείς τους και για το έθνος και αντιδρά όταν γίνεται σύγκριση μεταξύ καμι­ κάζε και σύγχρονων βομβιστών. Τονίζει πως οι διαφορές τους είναι ουσιαστικές. Οι καμικάζε προσέβαλλαν στρατιωτικούς στόχους, ενώ οι βομβιστές κτυπούν συνήθως αθώους πολί­ τες. Οι καμικάζε ήταν έτοιμοι να πεθάνουν από αγάπη για την πατρίδα τους ενώ οι βομβιστές από μίσος και εκδίκηση. Ο Σι­ ντοϊσμός, η επίσημη θρησκεία των Ιαπώνων, δεν προσφέρει α­ νταμοιβή και μετά θάνατον ζωή, ενώ οι ισλαμιστές βομβι­ στές πιστεύουν πως με τη θ υ­ σία τους εξασφαλίζουν μια ζωή καλύτερη από την τωρινή στον Παράδεισο.

Καμικάζε την παραμονή της τελ ευ τα ία ς τους αποστολής.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

626 ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΑΒΑΡΙΚΗΣ ΑΠΕΙΛΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Γ Ε Ω Ρ Γ ΙΟ Σ ΚΑΡΔΑΡΑΣ Μ .Α.. Υποψήφιος Δ ιδ ά κ τω ρ Β υ ζα ντινή ς Ισ το ρ ία ς Π α ν επ ισ τη μ ίο υ Ιωαννίνων

Η α β α ρ ο σ λ α β ικ ή π ο λιο ρ κία τ η ς Κ ω ν σ τα ντιν ο ύ π ο λ η ς μ ε τη σ υ νδ ρ ο μ ή κα ι το υ π ερ σ ικο ύ σ τρ α το ύ το κ α λ ο κ α ίρ ι το υ 626, α π ο τ έ λ ε σ ε τη ν πρώ τη μ ε γ ά λ η π ο λ ιο ρ κία τη ς β υ ζα ν τιν ή ς π ρ ω τεύ ο υ σ α ς κ α τά το υ ς 11 α ιώ νες τη ς ισ το ρ ία ς τ η ς . Τ α υ τό χρ ο να υ π ή ρ ξε η κ ο ρ ύ φ ω σ η τη ς α ν α μ έ τρ η σ η ς τ η ς Β υ ζ α ν τιν ή ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς μ ε το ν ν ο μ α δ ικ ό λ α ό τω ν Α βάρω ν, ο ο π ο ίο ς από τη ν ε γ κ α τ ά σ τ α σ ή το υ σ τη ν κ ε ν τρ ικ ή Ευρώ π η, το 558, μ έ χ ρ ι το 626 α π ο τελ ο ύ σ ε τ ο ν σ η μ α ν τικ ό τε ρ ο κίνδυ νο για τ ις β α λ κ α ν ικ έ ς ε π α ρ χ ίε ς το υ Β υ ζ α ν τίο υ .

Ο ι Α βα ρο σ λά βοι π ολιορκούν τη ν Κ ω νσταντινούπ ολη (πίν. το υ Α λ έξα ν δ ρ ο υ Β ασ ιλόπ ουλου για τις ε κ δ ό σ εις «Π ερ ισ κόπ ιο»).

Ζ εύ γ ο ς αναβολέω ν από α β αρ ική τα φ ή σ τη ν Ο υ γγ α ρ ία . Η έλ ευ σ η το υ αναβολέα σ τη ν Ευρώπη, η οποία α π ο δ ίδ ετα ι σ το υ ς Α β α ρο ύς, α ύ ξη σ ε σ ημ α ντικά τη μ α χ η τικ ή ικ α ν ό τη τα το υ ιππέα και τη σ τα θ ε ρ ό τ η τά το υ επάνω σ το άλογο.

π ειτα από τη ν κυριαρχία τω ν Αβάμέτω π η με ε κ είν ο που φ ο β ό τα ν ήδη από ρων σ το λεκ α νο π έδ ιο τω ν Καρπα­ πολύ καιρό: ένα ν α σ φ υ κτικό κλοιό τω ν δύο θίω ν το 568, ό τα ν π έρασε υπό το ν εχθ ρ ώ ν τη ς από τα α να το λικά και τα δ υ τι­ έ λ ε γ χ ό το υ ς ο λό κλ η ρ ο ς ο χώ ρος τη ς κά. Παννονίας με τη φ υ γή τω ν Λ ογγοβ ά ρδω ν σ την Ιταλία, το Β υζά ντιο ή τα ν αναγκασ μένο να ΟΙ ΑΒΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΛΑΒΟΙ έ χ ε ι διαρκώ ς σ τρ α μ μ έν η τη ν προσοχή το υ ΠΟΛΙΟΡΚΗΤΕΣ σ τον Δ ούναβη, ο οπ οίος σ χημ ά τιζε το φυσικό όριο το υ Β υζα ντίο υ με το αβα ρικό χαΟι Α βαροι και οι Σλάβοι, με το υ ς δ ε ύ τ ε ­ γανάτο. Το γ εγ ο ν ό ς α υ τό, σε συνδυασμό ρους ως υ π ο τελ είς τω ν πρώτων, δ ιεξή γα με τις σ υχνές σ υγκρ ού σ εις σ την Ανατολή με το π ερσικό Βασίλειο τω ν Σασσανιδών, γαν α ρ κ ε τέ ς φ ο ρ ές από κοινού ε π ιθ ε τικ έ ς είχ ε ως α π ο τέλεσ μ α τη ν εμπ λοκή τη ς αυ­ ε ν έ ρ γ ε ιε ς ενα ν τίο ν τω ν Βυζαντινώ ν, αν και το κ ρ α το ρ ία ς σε ένα ν σ κληρό δ ιμέτω π ο α­ ή τα ν δύο τε λ ε ίω ς δ ια φ ο ρ ετικ ο ί μ ετα ξύ γώνα επί π ο λ λ ές δ ε κ α ε τίε ς , για το ν οποίο το υ ς λαοί. Σύμφω να με το "Σ τρ α τηγικόν" α π α ιτήθ ηκα ν μ εγ ά λ ες σ τρ α τιω τικ ές δυνά ­ το υ Μ αυρίκιου οι Α βαροι είχαν πολύ καλή σ τρα τιω τική οργάνωση και οπλισμό που μ εις και υπ έρο γκα χ ρ η μ α τικ ά ποσά. Σ τις π ερ ισ σ ό τερ ες τω ν π εριπ τώ σ εω ν η α υ το ­ το υ ς καθισ τούσ ε ιδια ίτερα ισχυρούς: “Χ ρη ­ κρ α το ρία π ρ ο έκρ ινε τη ν π ολεμ ική α ν α μ έ­ σιμοποιούν ως επ ιθ ετικά όπλα το σπαθί, το τό ξο και το ακό ντιο, ενώ για τη ν α μ υντική τρησ η με το υ ς Π έρ σ ες και εξα γ ό ρ α ζε τη ν ε ιρ ή ν η με το υ ς Α β ά ρ ου ς έ ν α ν τι πολλών χι­ το υ ς θωράκιση χρησ ιμοπ οιούν τις ζά β ες λιάδω ν χρυσών νομισ μάτω ν κά θ ε χρόνο. (σ.σ. αλυσ ιδω τοί θ ώ ρ α κες). Οι π ερ ισ σ ότε­ Ε π ειτα από τη ν κα τά ρρ ευ σ η το υ β υ ζα ν τι­ ροι π ο λ εμ ισ τές το υ ς φ έρ ο υ ν στη μάχη από νού μετώ π ου σ τον Δ ούναβη το 602 και μ έ ­ δύο δ ια φ ο ρ ετικ ά όπλα. Εχουν τα α κό ντιά χρι τη ν ένα ρ ξη τη ς εκ σ τρ α τεία ς το υ Ηρα­ το υ ς σ τους ώ μους και στα χέρια το υ ς τα κ λ είο υ εν α ν τίο ν τω ν Περσώ ν το 622, τα ε ­ τό ξα , π ολεμ ώ ντα ς κατά περίσταση με το δάφη τη ς α υ το κ ρ α το ρ ία ς τόσ ο στα Β αλκά­ ένα ή το άλλο όπλο. Τα άλογα τω ν επιφανώ ν νια όσο και στη Μ ικρά Ασία ή τα ν α νυπ ερά­ Αβάρων καλύπ τονται μπροστά από σίδηρο σπιστα μπροστά σ τις επ ιθ έσ εις τω ν δ ύο ε ­ ή κ έ ν το υ κ λ α (σ.σ. παχιά υφάσ ματα που χθρ ώ ν τη ς. Ο α υ το κ ρ ά το ρ α ς Η ρ ά κλειος π ρ ο σ τα τεύ ο υ ν το άλογο το υ π ολεμιστή). (610-641), μη δ ια θ έ το ν τα ς επ α ρ κείς σ τρα­ Ολοι το υ ς γνω ρ ίζουν πολύ καλά να τ ο ξ ε ύ ­ τιω τικ έ ς δ υ ν ά μ εις για ένα ν τα υ τό χ ρ ο ν ο δι- ουν έφιπποι". Η μεγά λη σ τρα τιω τική ισχύς μέτω π ο αγώνα, βρ ισ κότα ν ήδη στα μέσα τω ν Αβάρω ν επ ιβεβα ιώ νετα ι από πολυά­ μιας ν ικη φ ό ρ α ς π ροέλασ ης σ την Ανατολή, ριθμα αρχαιολογικά ευ ρ ή μ α τα σ τον χώρο ό τα ν η π ρω τεύουσ ά το υ ή λ θ ε τε λ ικ ά α ν τι­ τη ς κ εν τρ ικ ή ς Ευρώπης και τω ν Β αλκα­

Ε

0 "

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

νίων, αλλά και από κα ιν ο το μ ίες σ την π ολε­ μική τέ χ ν η όπως ή τα ν η χρήση το υ σ ιδ ερ έ­ νιου αναβολέα. Κ ατά τη ν π ολιορκία τη ς Κ ω νσ ταντινού­ π ολης το 626 οι Αβαροι σ τηρ ίχθη κα ν κυ­ ρίως σ τις π ο λ εμ ικές το υ ς μηχανές, τη γνώ ­ ση για τις οποίες, σύμφω να με το ν θ ε ο φ ύ ­ λ α κτο Σ ιμ ο κά ττη , ό φ ειλα ν σε ένα ν Β υζα ντι­ νό α ιχμάλω το, το ν Βουσά. Π εριγραφή για τη ν κατα σ κευ ή τω ν π ετρ οβ όλω ν μηχανη­ μάτω ν το υ ς π αρέχει ο σ υγγραφ έας των "θ α υ μ ά τω ν το υ Αγίου Δ η μ η τρ ίο υ " κατά τη ν αβαροσλαβική πολιορκία τη ς Θ εσσαλονί­ κη ς το 586: "Η ταν τετρ ά γω να με πλατιά βά­ ση και κ α τέλ η γ α ν σε σ τε ν ό τε ρ ε ς κο ρ υ φ ές στις οπ οίες υπήρχαν παχείς κύ λινδ ρο ι κα­ λ υ μ μ έν ο ι με σίδηρο στα άκρα. Πάνω στους κυ λίνδ ρ ο υ ς υπήρχαν μ εγ ά λ ες ξύ λ ιν ες δ ο ­ κοί με σ φ ενδ ό ν ες που ανύψω ναν μ εγ ά λ ες π έτρ ες και τις εκτό ξευ α ν . Οι ρίψ εις αυτώ ν τω ν μηχανών κα τέσ τρ εφ α ν οπ οιοδήπ οτε οίκημα ή α ν τικ είμ εν ο κτυπούσαν. Οι Αβαροι, για να π ρο σ τα τεύ σ ου ν τις μηχανές το υ ς , κάλυψαν με σ ανίδες τις τρ εις π λευ ­ ρ ές τω ν τετρά γω νω ν π ετρ οβ όλω ν για να μη βά λλοντα ι από το υ ς τ ο ξ ό τ ε ς τω ν τειχώ ν". Ε κτός από τα π ετρ ο β ό λ α μηχανήματα οι Α βαροι χρησιμοποιούσαν ελεπ ό λ εις, σ ιδε­ ρ έν ιο υ ς π ο λιο ρ κη τικο ύ ς κριούς και “χελώ ­ νες" (για να πλησιάζουν στα τείχ η και να τα υποσκάπτουν) οι οπ οίες καλύπ τοντα ν με α­ π οξη ρ α μένα δ έρ μα τα . Α λλο ς τρ όπ ος κάλυ­ ψης τω ν π ολιορ κητικώ ν μηχανών για να μην κατα σ τρα φ ού ν από φω τιά ή ζεσ τή πίσ­ σα ή τα ν τα δ έρ μ α τα προσφάτω ς σφαγέ-

Τομή τω ν Θ εοδοσιανώ ν τειχών.

Κ άσ τρον μέγα

Εξω τείχ ο ς Π ερ ίβ ο λ ο ς ή J j Π ε ρ ιβ ο λ είο ν ή 1§ Π α ρ α τείχιο ν π λάτους 15-20 μ. Β περίπου

Εξω π αρ α τείχιο ν ή εξω τερ ικ ό ς π ερίβολος π λάτους 15 -17 μ. περίπου

|§Ε π ίπ εδο ([π ό λ η ς

Θρακική πεδιάδα Τάφρος υδραγωγοί σωλήνες Εξοδος . I p εκκενωσης g r j τάφρου

xiX

>'vs..' .I

*■-’*

Π λά το ς 19-21 μ. Β ά θ ο ς 10 μ. Εξωτερικό παραπέτασμα ή πτέρον

Χρυσή υδρία από το ν σ η μ α ντικό α β αρ ικό θη σ α υ ρ ό το υ Ν ά γ κ υ σ εν τμ ικ λ ο ς , όπου εικ ο ν ίζετα ι ο λ ε γ ό μ εν ο ς "νικηφόρος πρίγκιπας

ντω ν 6οώ ν ή καμηλών. Κατά τη ν πολιορκία τη ς Κ ω νσ ταντινούπ ολης το 626 οι βυζαντινές π ηγές α να φ έρ ο ντα ι πάλι σ τις α6α ρικές π ο λ εμ ικές μηχανές. Γίνετα ι λόγος για χ ε ­ λώ νες, π ετρ ο β ό λ α μηχα νήμα τα (πετράριες, τειχομάχα μηχανήματα, δ ιά ττο ν τε ς λίθοι) και ελ επ ό λ εις (π υργοκάστελλοι, νό­ θ ο ι πύργοι).

m ’ zzi ·Τ·Μ .....

Σ ειρ ά πύργων έξω τείχ ο υ ς ελά χ ισ τες εξω τερ ικ έ ς θύρες Εξω τείχ ο ς π λάτους 2 μ .κ α ι ύψ ο υς 8,5 μ.

Σ ειρ ά πύργων έσω τείχ ο υ ς ύ ψ ο υς 18-20 μ. περίπου

S g a w l ύδ ατος προς την m “ Τ -π ο λ ί, Εσω τείχ ο ς π λάτους 5 μ .κ α ι ύ ψ ο υ ς 12 μ.

Μ έτρ α

Ε σ ω τερικό παραπέτασμα ή π τέρ ον

Τα υπ οτελή σ τους Α 6ά ρους σλαβικά φ ύλα παρείχαν σ τρα τιω τική υπηρεσία σ τους κυ ρίο υς το υ ς, ως ελα φ ρ ύ πεζικό, να υτική δύναμη αλλά και ως β ο η θ η τικ ό προσωπικό για τη χρήση π ολεμικώ ν μηχα­ νών. Κατά τη ν π ολιορκία το υ 626 ο σλαβι­ κός σ τόλος α νέλα β ε το θαλάσσιο σ κέλος τω ν επιχειρήσ εω ν, επ ιδιώ κοντας α φ ενός να μ ετα φ έρ ει περσικά σ τρ α τεύ μ α τα από τα Σ τενά και α φ ετέ ρ ο υ να ε π ιτε θ ε ί στα παρά­ κτια τείχ η τη ς π ρω τεύουσ ας. Τα π ολεμικά πλοία τω ν Σλάβων, τα οποία χρησ ιμοπ οιού­ σαν ό τα ν έπ ρεπ ε να π λεύσ ουν ή να π ολε­ μήσ ουν σ το υγρό σ τοιχείο, ή τα ν ε ξ ο λο κλή ­ ρου ξύλινα. Η δ ημιουρ γία το υ ς σ τηρ ιζόταν σ την κατεργα σ ία ενό ς μεγάλου κορμού δ έν δ ρ ο υ , ο οποίος σ την τε λ ικ ή το υ μορφή έπ αιρνε το σχήμα πλοιαρίου. Τα π ολεμικά σκάφη τω ν Σλάβων, αν και σ χετικά εύ κο λα σ την κατασ κευή το υ ς, δ εν είχαν μ εγ ά λ ες δ υ ν α τό τη τε ς λόγω το υ μ εγ έθ ο υ ς το υ ς. Εί­ χαν δ υ ν α τό τη τα δράσης μόνο σε ή ρ εμ α ν ε ­ ρά και μπορούσαν να μ ετα φ έρ ο υ ν μικρό α­ ριθμό π ολεμιστώ ν, όχι όμω ς κάποια π ολε­ μική μηχανή. Τα πλοιάρια α υ τά εμ φ α νίζο ­ ντα ι με διάφ ορα ο νόμα τα σ τις πηγές, όπως ν ή ες , ακάτια, μ ονόξυλα και ο λκά δες, υπάρ­ χουν δε και χαρα κτηρισ μοί τόσ ο για το ν τρόπ ο κα τα σ κευ ής το υ ς (γλυπ τές ν ή ε ς εκ μ ονοδένδρω ν), όσο και για το σχήμα το υ ς (εσ κυφω μένα=σ χήμα σκύφου). Σ τα κείμ ενα το υ Μ αυρίκιου για τη ν π ολεμ ική τέ χ ν η τω ν Σλάβων δ εν υπάρχουν σ τοιχεία για το ν τρόπ ο κα τα σ κευ ής και δράσης τω ν πλοια­ ρίων το υ ς . Μ α ρ τυ ρ ίες για τη δράση το υ

στόλου το υ ς εντο π ίζο ντα ι μόνο μέσα από π ερ ιγρ α φ ές μαχών. Γνω ρίζουμε πάντως από τη ν αβαροσλαβική π ολιορκία τη ς Θ εσ ­ σ αλονίκης το 586 ό τι τα σλαβικά πλοιάρια απ οτελούσ αν και τ ό τ ε το ν σ τόλο τω ν επι­ δρομέων. Η ταν κα λυ μμ ένα με σ ανίδες και δ έρ μ α τα ώ στε ό τα ν πλησίαζαν τα τείχ η να μην κτυ π η θ ο ύ ν από π έτρ ες ή άλλα α ν τικ ε ί­ μενα. Θ εω ρ είτα ι πιθανό ό τι α υ τό ς ο τρ ό ­ πος κάλυψ ης τω ν πλοιαρίων ο φ ε ίλ ε τα ι σ τον αντίσ τοιχο τρόπ ο κάλυψ ης που εφ ά ρ ­ μοζαν οι Α βαροι για τις π ο λ εμ ικές το υ ς μη­ χανές.

ΤΑ ΤΕΙΧΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ Το κύριο βά ρ ος τη ς άμυνας αλλά και η ελπ ίδα τω ν π ολιορ κουμένω ν για τη σωτη­ ρία τη ς Κ ω νσ ταντινούπολης από τη συν­ δυασ μένη επ ίθεσ η το υ 626 έπ εσ ε σ τις ι­ σ χυρές οχυρώ σ εις τη ς π ρω τεύουσ ας, οι ο­ π οίες ενισ χύο ντα ν και β ελτιώ νο ντα ν σ υνε­ χώς. Τα αρχικά τείχ η τη ς π ρω τεύουσ ας τη ν εποχή το υ Μ. Κ ω νσταντίνου είχαν μήκο ς έ ξ ι χιλιομέτρω ν. Το 413, με π ρω τοβουλία το υ α υ το κρ ά το ρ α Θ εοδοσ ίου Β' και το υ έ ­ παρχου το υ Π ραιτω ρίου Α νθεμίου, άρχισε η κατασ κευή τω ν χερσαίω ν τειχώ ν στη δ υ ­ τική π λευρά τη ς πόλης. Η νέα ο χυρω ματι­ κή γραμμή ένω νε τη ν τειχ ισ μ έν η π ερ ίμ ε­ τρ ο τω ν Βλαχερνώ ν σ τον βορρά με το ά­ κρο τω ν θαλάσσιων τειχώ ν το υ Μ αρμαρά σ τον νότο. Τα τείχ η απείχαν περί τα 1.500 Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Αποψη τη ς Χρυσ ής Π ύ λη ς, η οποία είχ ε τ α υ τισ τ ε ί μ ε το υ ς Θ ριάμ βο υς των Β υζαντινώ ν α υ το κ ρ α τό ρ ω ν (ψωτ. Τ. Β εν ετσ α ν ά κ ο ς , σ το βιβλίο τη ς Μ α ρ ία ς Δ ρ ο γ κ ά ρ η "Κ ω νσταντινούπολη ").

Δ ισ κ ο ε ιδ ή ς πόρπη και π ερόνη από το κ ο ιμ η τή ρ ιο το υ Κ έ ζ τε ϊ, δ ε ίγ μ α τα των ρω μαϊκώ ν και βυζαντινώ ν επ ιδρ άσεω ν στην Π αννονία.

10

Σ λα βονικό χ ειρ ό γ ρ α φ ο τη ς χρ ο νο γρ α φ ία ς το υ Κ ω νσταντίνου Μ ανασσή σ το οποίο ε ικ ο ν ίζ ε τα ι επ ίθ εσ η Π ερσώ ν κ α τά της Κ ω νσταντινούπ ολης. Α ρ ισ τερ ά δ ια κ ρ ίν ο ντα ι Β υ ζα ντινο ί τ ο ξ ό τ ε ς σ τα τείχ η και δ εξιά έφιππ οι Π έρ σ ες (Α π οστολική Β ιβ λ ιο θ ή κ η , Β α τικα νό ).

μ έτρ α από τα τείχ η το υ Κω νσταντίνου και σ την κατασ κευή το υ ς, που πραγματοπ οιήθ η κ ε σε μικρό χρο νικό διάστημα, έλα β ε μ έ ­ ρος το σύνολο το υ π ληθυσ μού τη ς πρω­ τεύο υσ α ς. Ετσι το σ υνολικό μήκο ς που κά­ λυπ ταν τα τείχ η διπλασιάστηκε. Τα λ εγ ά μ ε ­ να Θ εοδοσ ιανά τείχ η ή τα ν ένα σ χεδόν απ ό ρ θ η το ο χυρω ματικό σ υγκρ ότημ α που π ρο σ τά τευ σ ε τη ν Κ ω νσ ταντινούπολη μέχρι το 1453. Η γ εν ική μορφή τω ν οχυρώ σεω ν τη ς Π όλης έμ ο ια ζε με ένα τρίγω νο που ορι­ ζό τα ν από τη ν Α κρόπ ολη σ τον Βόσπορο, το Π αλάτι τω ν Βλαχερνώ ν σ τον Κ ερ ά τιο κό λ ­ πο και τη Χρυσή Πύλη σ την π λευρά τη ς Π ροποντίδας. Τη βάση το υ τριγώ νου απο­ τελ ο ύ σ ε το χερσ αίο Θ εοδοσ ιανά τείχο ς, ΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

ενώ οι π λευ ρ ές το υ, οι οπ οίες α π οτελού σαν και τη ν ακτογρα μμ ή τη ς πόλης, σχημα­ τίζο ν τα ν από τα θαλάσσια τείχ η . Τα Θ εοδοσ ιανά τείχ η α π οτελούσ αν ένα σ ύ ν θ ετο ο χυρω ματικό έργο με διπλή σειρά τειχώ ν, χω ρισμένω ν σε εσ ω τερ ικό και εξω ­ τε ρ ικ ό δα κτύ λιο . Ο πρώ τος δ α κτύ λιο ς ή τα ν το "κυρίω ς” ή "μέγα τείχο ς", ενώ ο δ ε ύ τ ε ­ ρος το "έξω " ή "μικρόν" τείχ ο ς. Το α μ υ ντικό σύνολο συμπληρω νόταν από μία τά φ ρ ο μπροστά από το ε ξω τερ ικ ό τείχ ο ς, η οποία κα τα σ κευ ά σ τηκε πολύ αρ γότερα . Το πάχος τω ν εσ ω τερικώ ν τειχώ ν ή τα ν 5 μ έτρ α και το ύψος το υ ς, μαζί με τις επ ά λξεις, έφ θ α ν ε τα 13 μ έτρα. Σε αποστάσεις 60-70 μ έτρ ω ν υ­ ψ ώ νονταν τετρ ά γω ν ο ι ή οκτάγω νοι πύργοι,

που ανέβαζαν το ύψος τη ς οχύρω σης στα 19 μ έτρ α . Οι διασ τάσ εις το υ εξω τερ ικ ο ύ τείχ ο υ ς ή τα ν α ρ κετά μ ικ ρ ό τερ ες , καθώ ς το ύψος το υ κυμα ινότα ν από 4 ως 8 μ έτρ α και το πάχος το υ από 1 ως 2,5 μ έτρ α . Μ ικ ρ ό τε­ ροι επίσης σ το π ροτείχισ μα ή τα ν οι τε τρ ά ­ γωνοι πύργοι. Επειδή η πρόσβαση από τη θάλασσα παρουσίαζε α ρ κ ε τέ ς δυσ κολίες για φ υσ ικούς λόγους, τα παράκτια τείχ η υ­ πήρχαν σε μονή σειρά, με εξα ίρ εσ η τη ν πε­ ριοχή το υ Π ετρ ιού όπου ή τα ν διπλά. Τα τ ε ί­ χη σ τον Κ ερ ά τιο κόλπο είχαν ύψ ος 10 μ έ­ τρω ν, ενώ στη θάλασσα το υ Μ αρμαρά έ ­ φθα να ν τα 12-15 μ έτρ α . Τα παράκτια τείχ η είχαν κτισ τεί ακριβώ ς δίπλα στη θάλασσα, με α π οτέλεσ μα να είναι α δύνα τη οποιαδή-

Π ο λιορκία ο χυρ ω μένης π όλης από Β υ ζα ντινο ύ ς σ τρ α τιώ τε ς , μ ε τη β ο ή θ εια π ολιο ρκητικώ ν μηχανώ ν (μ ικρ ο γρ α φ ία από τη χ ρ ο νο γρ α φ ία το υ Ιω άννη Σ κ υ λ ίτζη , Μ α δ ρ ίτη , Ε θνικ ή Β ιβ λ ιο θ ή κ η ).

Το π ερ ίφ η μ ο κομ βίο μανδύα από το α β αρ ικό κ ο ιμ η τή ρ ιο το υ Μ έ ν τλ ιν γ κ σ τη ν Α υ σ τρ ία , στο οποίο α π εικ ο ν ίζο ν τα ι ιπ π ο το ξό τες μ ε ελ α σ μ ά τιν ο θ ώ ρ α κα και π αλίντονο τό ξο .

π οτε απόβαση εχθ ρικώ ν σ τρατευμάτω ν. Κατά μήκο ς το υ χερσαίου τείχ ο υ ς στα δ υ ­ τικά υπήρχαν ακόμη κάπ οιες π ύλες, τέσ σ ε­ ρις “σ τρ α τιω τικ ές 11 για τις μ ετα κ ιν ή σ εις τω ν σ τρ α τευ μ ά τω ν και ά λ λ ες επ τά που ο ­ δηγούσ αν σ του ς κ εν τρ ικ ο ύ ς δ ρ ό μ ο υ ς τη ς πόλης. Η πιο μεγαλοπ ρεπ ής απ’ ό λ ες ή τα ν η Χρυσή Πύλη, από τη ν οποία εισ έρχοντα ν οι α υ το κ ρ ά το ρ ες έπ ειτα από ν ικ η φ ό ρ ες ε κ σ τρ α τείες . Η μοιραία για τη ν α υ το κ ρ α το ­ ρία πύλη το 1453 ή τα ν μια μικρή είσ οδος βόρεια τη ς π ύλης το υ Χαρισίου, η οποία ο ­ δηγούσ ε σε έναν ξύ λινο ιππόδρομο (circus) και είχ ε ο νο μα σ τεί Ξ υλοκέρ κο υ Πύλη ή, σ την κα θ ο μ ιλ ο υ μ ένη , Κερκόπ ορτα.

ΠΡΩΤΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ Για τη ν π ολιορκία το υ 626 α ν τλ ο ύ μ ε π λη ρ ο φ ο ρ ίες από α ρ κ ε τέ ς σ ύ γχ ρ ο νές τη ς

και μ ε τα γ ε ν έ σ τε ρ ε ς π ηγές, όπως ο Θ ε ό ­ δω ρος Σ ύ γκ ελ λ ο ς , ο Γεώ ργιος Πισίδης, το Πασχάλιο Χ ρονικό, ο Θ εο φ ά ν η ς και ο πα­ τρ ιά ρ χ η ς Ν ικηφ όρ ος. Αν και δ εν γνω ρ ίζου ­ με πολλά για το διπ λω ματικό π αρασκήνιο α υ τή ς τη ς επ ίθεσ ης, θ εω ρ ε ίτα ι β έβα ιο ό τι οι Α βαροι και οι Π έρ σ ες είχαν π ρ ο ετο ιμ ά ­ σει από κοινού τη ν επ ίθεσ ή το υ ς , ενώ ο Η ρ ά κλειος επ εδ ίω ξε σ τον αγώνα το υ εν α ­ ν τίο ν τω ν Περσώ ν τη συμμαχία τω ν Χαζάρων, τη ν οποία κ α τά φ ερ ε τε λ ικ ά να π ετύ χει. Ε π ειτα από τις επ ιτυ χ ίες που είχ ε ο Η ρ ά κλειος τα π ρ ο ηγού μενα χ ρό νια (622626) σε βά ρ ος τω ν Περσών, ο βασιλιάς το υ ς Χοσ ρόης Β 1(591-628) β ρ έ θ η κ ε σε ιδι­ α ίτερ α δύσ κολη θ έσ η και θ έλ η σ ε να κα τα ­ φ έ ρ ε ι ένα απ οφασιστικό κτύπ ημ α σ του ς Β υζα ντινο ύς. Ο Χ οσ ρόης σ υ γκρ ό τη σ ε μία νέα σ τρα τιά υπό το ν σ τρ α τηγό Σαχρμπαράζ, η οποία σ τά λ θ η κ ε μέσω τη ς Συρίας

στη Χ αλκηδόνα , σ την ασιατική π λευρά το υ Βοσπόρου. Ο Η ρά κλειος, ευ ρ ισ κό μ εν ο ς ε ­ κείνη τη ν π ερ ίο δο σ την Α ρμενία, αποφάσι­ σε να μην επ ισ τρ έφ ει σ την π ρω τεύουσ ά το υ για να τη ν υπερασ πισ τεί και εμπ ισ τεύθ η κ ε τη διοίκησή τη ς σ τον μάγισ τρο (magister militum praesentalis) Βώνο, το ν μικρό ακόμη διάδοχό το υ καίσαρα Κω νστα­ ν τίνο και το ν π ατριάρχη Σ έργιο, σ το υ ς ο ­ π οίους έ σ τε ιλ ε ο δ η γ ίες για τη ν άμυνα. Σ τη ν Κ ω νσ ταντινούπ ολη υπήρχε ένα σ τρα ­ τιω τικό τμ ή μ α το οποίο σύμφω να με το Πα­ σχάλιο Χ ρο νικό ή τα ν 12.000 ιππείς. Ταυτό­ χρονα με τη ν κίνηση τη ς π ερσ ικής σ τρα ­ τιά ς, στα δ υ τικά τη ς π ρω τεύουσ ας οι Αβαροι π ροχω ρούσαν α ν εν ό χ λ η το ι προς τη ν ί­ δια κα τεύ θυ νσ η . Ο π α τρίκιο ς Α θανάσ ιος ως επ ικεφ α λή ς μιας π ρεσ β εία ς π ήγε σ το υ ς Α βάρους, ό τα ν ε κ είν ο ι έφ θα σ α ν σ την Α δριανούπ ολη, για να α π ο τρ έψ ει τη ν π ολιορκία τη ν τε λ ε υ τα ία σ τιγμή, δίχως να μ ετα π είθ ει το ν χαγάνο. Ο τε λ ε υ τ α ίο ς έ ­ σ τειλ ε τη ν π ρεσ βεία πίσω σ την Πόλη λ έγ ο ­ ν τα ς ειρω νικά ό τι θ α έπ ρ επ ε οι Β υζαντινοί να ε ξετά σ ο υ ν με ποια δώρα θα μπορούσαν να το ν σταματήσ ουν. Οι Α βα ρ οι ζη τού σ α ν ξεκ ά θ α ρ α τη ν παράδοση τη ς π όλης και αυ τή τη φ ορά έδ ειχ ν α ν απ οφασισμένοι να τ ο π ετύχουν. Σ τις 29 Ιουνίου 626 η εμ π ρ ο σ θ ο φ υ λα ­ κή τω ν Αβάρων, από 30.000 ιππείς, έφ θ α σ ε στα περίχω ρα τη ς Κ ω νσ τα ντινούπ ολης και σ τρ α το π έδ ευ σ ε στη Μ ελα ντιά δ α , στη θ ά ­ λασσα το υ Μ αρμαρά, σε μικρή απόσταση Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

77

από τα τείχ η . Κάποια αποσπάσματα προωθ ή θ η κ α ν μ έχ ρ ι τις οχυρώ σ εις. Οι Αβαροι, καθώ ς δ εν έβ λ επ α ν π ο υ θ ενά το υ ς Β υζα­ ν τινο ύ ς, μ ε τέ φ ε ρ α ν δ έκ α μ έρ ες α ρ γό τερ α π ληθυσ μό από τα περίχω ρα τη ς π ρ ω τεύ ­ ουσ ας για να σ υγκεντρ ώ σ ου ν τη σ υγκο μι­ δή τη ς χ ρ ο νιά ς σε σιτηρά. Σε αυ τή τη δια­ δικασία π ολλοί από το υ ς κα το ίκο υ ς ή λθ α ν σε π ρ ο σ τρ ιβ ές με το υ ς Α βάρους, με απο­ τέ λ ε σ μ α α ρ κ ε το ί να δ ο λ ο φ ο ν η θ ο ύ ν , ενώ άλλοι ο δ η γ ή θ η κ α ν σ την αιχμαλωσία. Την ί­ δια μέρα, 8 Ιουλίου, 1.000 περίπου Αβαροι ιππείς κ α τευ θ ύ ν θ η κ α ν προς τις Σ υ κ εέ ς (Γαλατά) και από τη ν όχθη το υ Βοσπόρου, κο ντά σ τον ναό τω ν Μ ακκαβαίω ν, είδ α ν το υ ς Π έρ σ ες σ την α ντίπ ερα ό χθ η. Εχο­ ν τα ς π λέον επ ιβεβαιώ σ ει τη ν παρουσία τω ν συμμάχω ν το υ ς οι Α βαροι άρχισαν να λ εη λ α το ύ ν και να π υρπ ολούν να ού ς και οι­ κο δ ο μ ή μ α τα στα προάστια τη ς Π όλης, κα­

τέσ τρ εψ α ν δ ε και το υδραγω γείο το υ Ουάλ ε ν τα (364-378), το υ α υ το κ ρ ά το ρ α που ε ί­ χε π έσ ει στη μάχη εν α ν τίο ν τω ν Γότθων σ την Α δριανούπ ολη.

ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ Εναν μήνα μ ετά τη ν ά φ ιξη τη ς αβαρικής εμπ ρο σ θ οφ υλα κής, τη ν Κυριακή τη ς 29ης Ιουλίου, εμ φ α νίσ θ η κε έξω από τα δ υ ­ τικά προάστια τη ς Π όλης ο χαγάνος, επ ικε­ φ α λής το υ κύριου όγκου το υ σ τρα τού του, ο οποίος σύμφωνα με το ν Πισίδη ανερ χό­ τα ν σε 80.000 ά νδ ρ ες. Πριν από τη ν ένα ρ ξη τω ν εχθροπ ρ α ξιώ ν ξεκ ίν η σ ε ένα ς "π όλε­ μος νεύρω ν" μ ετα ξύ τω ν δύο πλευρών. Ο χαγάνος π α ρ έτα ξε το ν σ τρα τό το υ μπρο­ στά από τη ν πύλη το υ Φ ιλοξένου, στη μέση

Ταφές Αβάρω ν π ολεμ ισ τώ ν μ α ζ ί μ ε το ά λογό το υ ς , από α β αρ ικά κ ο ιμ η τή ρ ια σ τη ν Ο υ γγ α ρ ία και σ τη Σ λο β α κ ία .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

περίπου τω ν Θ εοδοσ ιανώ ν τειχώ ν, και επεδ είκ ν υ ε τη δύναμή το υ σ τους κα τοίκο υς και σ του ς υπερασπιστές τη ς π ρ ω τεύο υ ­ σας. Μ ε το φως το υ ηλίου η λάμψη από το υ ς θ ώ ρ α κες και τις ασπίδες τω ν Αβάρων δ ημ ιο ύρ γησ ε ένα τρ ο μ ερ ό θ έα μ α για το υ ς κα το ίκο υ ς που έ τρ ε ξα ν στα τείχ η να το υ ς δουν. Ο π ατριάρχης Σ έρ γιο ς προσπάθησε να εξυψ ώ σ ει το η θ ικό τω ν π ολιορκουμένω ν π ερ ιφ έρ ο ν τα ς τη θ α υ μ α το υ ρ γή αχειροπ οί­ η το εικόνα τη ς Θ εο τό κ ο υ στα τείχ η . Η Θ εο ­ τό κ ο ς θ α είχ ε σε α υτή τη ν π ολιορκία το ν ρόλο τη ς π ροσ τάτιδας τη ς Κ ω νσ ταντινού­ πολης, όπως είχ ε για τη Θ εσσαλονίκη ο Α γιος Δ η μ ή τρ ιο ς κατά τη ν αβαροσλαβική π ολιορκία το υ 586. Ο κλοιός γύρω από τη ν πρω τεύουσα τη ς α υ το κρ α το ρ ία ς είχ ε π λέον κλείσ ει και τη ν επ ό μ ενη μέρ α ο χαγάνος π ροετοίμασ ε τη ν επίθεσ ή του. Δ εν δίστασε ακόμη και να ζη τήσ ει από το υ ς π ο λιο ρ κο υ μ ένο υ ς τρ ό φ ι­ μα, α ίτη μα το οποίο ικανοποίησε ο καίσαρας Κ ω νσ ταντίνος σ τέλνοντά ς το υ μερικά ζώα. Εχοντας ολοκληρώ σ ει τη ν π ρ ο ετο ιμ α ­ σία το υ ε π ιτέ θ η κ ε το πρωί τη ς 31ης Ιουλίου σ την Κ ω νσταντινούπολη. Οι Α βαροι επ ικέ­ ντρω σαν τη ν επίθεσ ή το υ ς σ τον το μ έα , μή­ κους ενό ς χ ιλιο μ έτρ ο υ περίπου, μ ετα ξύ τω ν πυλών το υ Π έμπ του και το υ Πολυανδρίου. Σ τη ν υπόλοιπη έκτασ η το υ τείχ ο υ ς είχαν π α ρα τα χθεί οι Σλάβοι σύμμαχοί το υς. Σ τις π ρώ τες γρα μ μές τω ν Σλάβων π ολε­ μούσαν σ τρ α τιώ τες δίχως θωράκιση και πί­ σω από α υ το ύ ς θω ρακισ μένοι πεζοί. Οι επι­ τιθ έ μ ε ν ο ι έριχναν α να ρ ίθ μη τα βέλη με τα τό ξα το υ ς σ του ς π ρομαχώ νες. Το α π όγευ­ μα κίνησαν και τις π ο λ ιο ρ κη τικές μηχανές, τις οπ οίες σ υναρμολόγησ αν με επ ιδ εξιό τη τα. Την 1η Α υγούσ του εκδ η λ ώ θ η κ ε η πρώ­ τη μεγά λη επίθεσ η με χρήση π ολεμικώ ν μηχανών. Σ το ν το μ έ α μ ετα ξύ τω ν πυλών Π ολυανδρίου και Αγίου Ρωμανού πλησία­ σαν στα τείχ η δώ δεκα ελ επ ό λ εις κα λυ μ μ έ­ ν ες με δ έρμα, οι οπ οίες έφ θ α να ν σε ύψος τις επ ά λξεις. Οι υπερασπιστές τω ν τειχώ ν κα τά φ ερ α ν χάρη σ την επινόηση κάποιου ναύτη να πυρπολήσουν μ ερ ικ ές ελεπ ό λεις. Ο να ύ τη ς το π ο θ έτη σ ε επάνω σε ένα μ εγά ­ λο κο μ μ ά τι ξύ λου ένα ομοίω μα πλοίου με ε ύ φ λ ε κ τα υλικά και το κ α τη ύ θ υ ν ε επάνω το υ ς σαν γερανό. Ο π ατριάρχης Ν ικηφ ό­ ρος ανα φ έρει, α ν τίθ ετα , ό τι οι π ο λεμ ικές μηχανές τω ν Αβάρω ν κα τα σ τρά φ ηκα ν και οι π ο λ εμ ισ τές που βρίσ κονταν σε α υ τές ε ­ ξο ν τώ θ η κ α ν από "θεία δύναμη". Από τη ν άλλη π λευρά σε ένα ευ α ίσ θ η το σ ημείο τη ς άμυνας, το Χρυσό Κέρας, ρ ίχτη κα ν στη θ ά ­ λασσα τα μικρά πλοιάρια (μονόξυλα) τω ν Σλάβων, τα οποία μάλλον είχαν μ ετα φ ερ ­ θ ε ί από το ν Δούναβη. Ο σ λαβικός σ τολί­ σκος σ υ γ κεν τρ ώ θ η κ ε στη γ έφ υ ρ α το υ Καλ­ λινίκου, όπου τα νερ ά ή τα ν αβαθή και τα βυζαντινά πλοία δ εν μπορούσαν να πλησιά­ σουν. Κατά τη διάρ κεια εκείνω ν τω ν πρώτων σ υγκρούσ εω ν ο μάγισ τρος Βώνος επεδίωξ ε ν έ ε ς δια π ρα γμα τεύσ εις με το ν χαγάνο. Ο τε λ ε υ τα ίο ς όμω ς ε π έμ εν ε στο αίτημά

--------------------------------M E O J V 1S I I M Ι Κ Μ ------------------------------

Κ Ω Ν ΣΤΑ Ν ΤΙΝ Ο ΥΠ Ο Λ Η ΚΛΙΜΑΚΑ 1:25.000 A ’

Ι Δ ' Ρεγεώνες (δκκχητική διαίρεα·)]

<·— «.Τείχη αμφίβολης θέσης σο w Κ τ ύ » αίκρφολτκ β&*Κ Πύλη τιρος ΓυροΗμνη .

n m Σωζώικνο κτίρβ ή εκ«λι>σΙες Β ΐ » Κτίριο εκλιπύντα ~ W ' Inucoivf) ακτή q [3 Μεγάλες Κινστίρνες (δεξαμενές) - ο ·» ·= > ο ο ο · Σιδερένιες αλυσίδες που έκλειναν το Βόσπορό και τον Κεράτιο Κδλπα

Πύλη KaXiyapbj

X . Ito « Μ - ' s a p fio u twv Μσγγόνων t l ‘e r . r x ir^erti*: *X a c r »a«3g XaluonpCTaav

KcptcinopraS (Συλοκέρκον ΓΜίζ

ΠύΚη -

HoAikKiflOtC>vf7 *

Β'ΛΑΧΕΡΝΈΣ Παλόη |

/jHenmapfm/ »ΐΠορφυρςγίΥΫητοϋ

Παλκ

Ayöp^önöÄr/;^ W^ώρας y

^

/ y f

6 ·Λ 6 φ ος

^ Φ Α Ν Α Ρ Z Z , KtcnStr, Σχολή

■ Κρηνίδες ή Ψαχρά T Ä xra

’"Aferri //.

ς fCtoaswiiMw}rtaTpWÄ*J\ \

Μ υ ρ ι ό > ,Ε

Π Ε Τ Ρ Ι0 Ν > · \ ^

ΓΪΆη row Πέμπτον

Λ ό φ ο ς Α γ . ©CC δ ώ ρ ο υ

'^σπβ/70^.

/irwrrc^va'·

i1

^

f A

^

A

>^?ΧΎΚΕΧ*^ν Πόρνος

ί. Λ ό φ ο ς Krv
"Af. Γ Κ τ ρ ρ ς -1!<χσ

Π£Λ7 Ay. ,ίΧα*/*

Πολυάνδ[

Q K n c rz tp v ii \ ^ Παντοκράτορα ^ OW) ,.-' \ «pdropoVv Β ί ' ^ λ α

"75-■%)*^7355' — Ολύβρίον Μωκηναία , Κινστίρνα.

« Τ « ? . 7 ·:.... Αγ»ς Μόκας >Ki!M>:e«>5oorow8' ίλη Ο

^

MwrJAy «*«w ev% : . V ’ ....." Εξβκιό

^

ΆρκαδΙου. Λρχαβ Χρυοι) Π-jV; ^Πΰρπϊ rou Προύούμοίΐ

■«cvofKWvov* V « % M..vey,.AvSoio ^ .·■.'·"■’Tp»oicovt0puÄ)j

Μονή DeceUmcKj

Δεύτε ρ'ό

_ fefcC

-.^tevrj to o tp k jv .

ΝούζΑγ Μόρας

IApucv.1 s ... Αγος ΐαΟηης,

ηρΟΰρομος*^ ΜονήW S nuSoiJ

το υ για τη ν παράδοση τη ς Κ ω νσ ταντινού­ π ολης και κατ' επ έκτασ η τη ς ίδιας τη ς αυ­ το κρ α το ρ ία ς. Παρόλα αυτά στις 2 Αυγούστου ο Βώνος έσ τε ιλ ε π ρεσβεία με π λού­ σια δώρα σ τον χαγάνο. Δίπλα σ τον επ ικε­ φαλής τη ς π ρεσθείας, π ατρίκιο Αθανάσιο, και σ τον π ατρίκιο Γεώργιο βρίσ κονταν δύο πρόσωπα με το όνομα "Θ εόδω ρος", ο Σύγ κ ελ λ ο ς (όνομα που π ρ ο έρ χετα ι από το α­ ξίω μά του), ο οποίος κα τέγρα ψ ε ως αυτόπ της μά ρτυ ρα ς π ερισ τατικά σ χετικά με τη ν πολιορκία, και ο κο μ μ ερ κιά ρ ιο ς Θ εόδω ρος. Το π έμπ το μ έλο ς τη ς π ρεσ βείας ή τα ν ο πα­ τρ ίκ ιο ς Θ εοδόσ ιος. 0 χαγάνος υ π ο δ έχθ η ­ κε τη ν π ρεσβεία τα υ τό χρ ο ν α με τρ ε ις Πέρσες α π εσ τα λμένους, το υ ς οπ οίους οι Βυ­ ζαντινοί είδ α ν ξα φ νικά στη σκηνή το υ. Πα­ ραβιάζοντα ς τις α ρχές τη ς εθ ιμ ο τυ π ία ς ο η γεμ ό να ς τω ν Αβάρων ε π έ τρ ε ψ ε σ τους Π έρσ ες να καθίσουν, ενώ οι Β υζαντινοί α­ π εσ τα λμένοι σ τέκ ο ν τα ν όρθιοι. Μ ε ύφος θ ρ ια μ β ευ τή ανακοίνω σε σ του ς Β υζα ντι­ νούς α π εσ τα λμένου ς ό τι οι Π έρσ ες θ α τού έσ τελνα ν ενισ χύσ εις 3.000 ανδρώ ν για να π ετύ χ ει το ν στόχο του. Α ν εξά ρ τη τα από το ν α ρ ιθ μό τω ν Περσών που θ α έσπ ευδαν στο π λευρ ό τω ν Αβάρων, τα λόγια το υ χαγάνου είχαν σίγου­ ρα α ρ νη τικό α ντίκτυ π ο σ την ψυχολογία τω ν π ολιορκουμένω ν. Οι Β υζαντινοί αντι-

Χ ά ρ τη ς τη ς Κ ω νσ τα ντινούπ ολης, η οποία έ γ ιν ε σ τό χ ο ς τω ν Α βαροσλάβω ν και των Π ερσώ ν το καλοκα ίρ ι το υ 626.

λ ή φ θ η κα ν ό τι τα σλαβικά πλοιάρια θα ανελάμβαναν τη μ ετα φ ο ρ ά τω ν περσικών σ τρ α τευ μ ά τω ν από τη ν άλλη π λευρά. 0 χαγάνος τό νισ ε σ τους α π εσ τα λμένου ς ό τι οι κά τοικο ι τη ς π ρω τεύουσ ας δ εν είχαν καμία ελπ ίδα σωτηρίας, “αφού δ εν μπορούν να γίνο υν ψάρια και να δια φ ύγο υν από τη θ ά ­ λασσα, ο ύ τε πτηνά και να π ετά ξου ν", και υ­ π ο σ τή ρ ιξε ό τι ο Η ρά κλειος δ εν μπορούσε να εισ βά λει σ την Περσία, ο ύ τε να επ ισ τρέψ ει σ την Κω νσταντινούπολη. Οι Β υζαντινοί όμω ς δ εν π ίσ τευαν ό τι ο α υ το κ ρ ά το ρ ά ς το υ ς ή τα ν εγκλω βισ μένος σ την Ανατολή, έ ­ χοντα ς πιθανώς π λη ρ ο φ ο ρ η θ εί τη ν τ ε λ ε υ ­ ταία νίκη το υ επί το υ Πέρση σ τρα τηγού Σαχίν. Σ το τέ λ ο ς τη ς σ υζήτησ ης ο χαγάνος ε ­ π ικέντρω σ ε το αίτημά το υ για τη ν παράδο­ ση τη ς Κω νσ ταντινούπ ολης σ του ς όρους υπό το υ ς οπ οίους αυ τή θ α γινό τα ν: η πόλη έπ ρεπ ε να ε κ κ ε ν ω θ εί και μαζί με το υ ς υ­ π ά ρχοντες θ ησ α υρ ού ς να π αραδοθεί σ τους Α βάρους. Από τη ν άλλη όλοι οι κά­ το ικο ι θ α έπ ρεπ ε να π αραδοθούν σ τους Π έρσ ες, οι οποίοι θα το υ ς μ ετα χ ειρ ίζο ν τα ν καλά. Α υτό ή τα ν προφανώ ς το πλαίσιο τη ς

συμφω νίας τω ν Α βάρω ν με το υ ς Π έρσ ες για τη δ ιευ θ έτη σ η τω ν π ραγμάτω ν μ ετά τη ν α να μ ενό μ ενη άλωση τη ς Κω νσ ταντι­ νούπ ολης. Το α ντά λλα γμ α για τη ν περσική β ο ή θ εια θ α ή τα ν οι κά τοικο ι τη ς β υ ζα ντι­ ν ή ς π ρω τεύουσ ας. Η λ επ το μ έρ εια α υτή φ ω τίζει τις επ ιδιώ ξεις το υ χαγάνου, καθώ ς το ενδ ια φ έρ ο ν το υ εσ τια ζό τα ν στα ο ικονο ­ μικά ο φ έλη και όχι σε μια μακροχρόνια δι­ οίκηση επάνω σ την Κω νσταντινούπολη ή στις β υ ζα ν τιν ές επ αρχίες, για τη ν οποία το αβαρικό χαγανάτο δ εν είχ ε ο ύ τε τη ν πρό­ θεσ η, ο ύ τε τις α νά λογες δ ο μ ές εξουσ ία ς να τη ν υλοποιήσει. Οι α π εσ ταλμένοι το υ Βώνου π ίσ τευαν ό τι ό λα αυτά απ οτελούσαν τα κ τικ ο ύ ς ελ ιγ μ ο ύ ς το υ χαγάνου ώ στε για μια ακόμη φ ορά να εξα γορ ά σ ει τη ν κρί­ σιμη σ τιγμή τη ν αποχώρησή το υ με α ρ κετά χρήματα . Ομως στην παρούσα φάση ο χαγάνος δ εν μπορούσε να υποχωρήσει δ ιό τι θεω ρ ο ύ σ ε ό τι οι Β υζαντινοί δ εν είχαν π λέ­ ον καμία ελπίδα. Σε α υ τό το σ ημείο μπορεί να εντο π ισ τεί ένα ς λ α νθα σ μένος υπολογι­ σμός το υ χαγάνου: η περσική β ο ή θ εια ή τα ν α ν έφ ικτη όσο οι Β υζαντινοί έλεγχ α ν με το ν σ τόλο το υ ς τα Σ τενά και δ εν επ έτρ επ α ν σ τον Σαχρμπαράζ να πλησιάσει στα τείχη . Κ λείνο ντα ς τη ν παρουσία το υ ς στη σκηνή το υ χαγάνου με μια λογομαχία και δηλώ νο ντα ς ό τι δ εν θ α π αραδοθούν π οτέ Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

οι Β υζαντινοί π ρέσ β εις επ έσ τρ εψ α ν στην Κ ω νσταντινούπολη, όπου η κατάσταση φ α ινότα ν α ρ κ ετά απ ειλητική. Κύριο μ έλημα ή τα ν π λέον η αποτροπή τη ς κο ινή ς δρά­ σης τω ν δύο συμμάχων, Αβάρων και Περσών, και για το ν λόγο α υ τό η επ ιφυλακή σ τον Βόσπορο α υ ξή θ η κ ε. Ο ταν οι τρ εις Π έρσ ες α π εσ τα λμένοι προσπάθησαν να περάσουν στο δικό το υ ς σ τρα τόπ εδ ο από κάποιο σ τενό σ ημείο το υ Βοσπόρου, δ έ ­ χ θ η κα ν επ ίθεσ η από το Βυζαντινό ναυτικό και αιχμαλω τίστηκαν. Οι Β υζαντινοί απ οκε­ φάλισαν το ν έναν επιτόπου και το ν δ ε ύ τ ε ­ ρο, αφού το υ έκοψ α ν τα χέρια, το ν έ σ τε ι­ λαν σ τον χαγάνο έχο ν τα ς δ έσ ει το κεφ ά λι το υ πρώ του σ τον λαιμό το υ. Ο τρ ίτο ς πρέσ6υς α π οκεφ α λίσ τη κε επάνω σε πλοίο μπροστά στα μάτια τω ν ο μ ο εθ νώ ν το υ και το κεφ ά λι το υ , μαζί με μια χλευ α σ τική επι­ στολή, ρ ίχ τη κ ε ε κ ε ί όπου βρίσ κονταν οι Π έρσ ες. Την ίδια ημέρα, Κυριακή 3 Αυγούστου, πλησίασε στα τείχ η ένας από το υ ς η ­ γ εμ ό ν ε ς τω ν Αβάρων, ο Ε ρμίτζης, και κα τη ­ γόρησ ε το υ ς Β υζα ντινο ύς για το ν φόνο που διέπ ραξαν, καθώ ς οι δ ο λ ο φ ο ν η μ ένο ι

ή τα ν κα λεσ μ ένο ι το υ χαγάνου και γ ευ μ ά τι­ ζαν τη ν π ρ ο ηγού μενη μέρ α μαζί το υ. Οι Β υ­ ζαντινοί, ως απάντηση στις κα τη γο ρ ίες, έ ­ σ τειλα ν σ τον χαγάνο μ ερικά τρ ό φ ιμ α και κρασί. Τέτοια π ερισ τατικά, όπως η απ οσ το­ λή δώρων, σι απ οκεφαλισμοί, οι α π ειλές και οι π ροτάσ εις για ειρ ήνη , είχαν τη δική το υ ς σημασία μέσα σ την έντα σ η τη ς α ν α μ έτρ η ­ σης και για το ν λόγο αυ τό οι π ηγές δίνουν μ εγ α λ ύ τερ η σημασία σ την καταγραφ ή το υ ς απ' ό τι σ την ε ξέ λ ιξη τω ν π ολεμικώ ν συ­ γκρούσεω ν. Π ολλά από αυτά, αν και μπο­ ρούν να χ α ρα κτη ρισ τού ν ασ ήμαντα ως γ ε ­ γονότα, α π οτελούσ αν μ έρ ο ς μιας ιδ ιό τυ ­ πης επικοινω νίας κατά τη δ ιά ρ κεια τη ς μ ε ­ γάλης πολιορκίας. Ε κείνη και τις δύο επ ό μ εν ες η μ έ ρ ε ς , 4 και 5 Αυγούσ του, οι σ υγκρούσ εις σ υνεχί­ σ τηκαν στα τείχ η τη ς Κω νσ ταντινούπολης. Το Πασχάλιο Χ ρονικό δίνει τη ν π ληροφορία ό τι δ ιεξά γ ο ν τα ν τα υ τό χ ρ ο ν α επ ιχειρήσ εις και στη θάλασσα. Π ιθα νότα τα το βράδυ τη ς Δ ε υ τέ ρ α ς 4 Α υγούσ του τα σλαβικά μο­ νό ξυ λα επ εδίω ξα ν να π εράσουν από τη ν άλλη π λευρά και να επιβιβάσουν περσικά

σ τρ α τεύ μ α τα στο σ ημείο Χαλαί, ένα από τα σ τεν ό τερ α σημεία το υ Βοσπόρου. Τα βυζα­ ντινά πλοία, 70 στον αριθμό, εμπ οδίσ τηκα ν από ισχυρό ά νεμο και οι Σλάβοι έφ θα σ α ν α ­ ν εν ό χ λ η το ι σ την ασιατική ακτή.

Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΣΛΑΒΙΚΟΥ ΣΤΟΛΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ Την Τετάρτη 6 Αυγούστου οι αβα ρικές ε ­ π ιθέσ εις στα τείχ η κλιμακώ θηκαν από όλες τις κα τευ θ ύ νσ εις και ο χαγάνος έρ ιξε στη μάχη ό λες τις δια θέσ ιμες δυνά μεις του. Οι συγκρούσ εις διήρκεσ αν ολόκληρη τη μέρα και συνεχίσ τηκαν μέχρι αργά το βράδυ, δί­ χως οι επ ιτιθ έμ εν ο ι να π ετύχουν κάτι σημα­ ντικό. Την επ ομένη ο πατριάρχης πήγε πάλι με τη ν αχειροπ οίητο εικόνα στα τείχ η για να εμψ υχώ σει το υ ς υπερασπιστές. Οι προσπά­ θ ε ιε ς τω ν Αβάρων είχαν επ ικεντρ ω θ εί στην π εριοχή τω ν Βλαχερνών, στο τέ λ ο ς το υ μ ε­ γάλου τείχ ο υς, δίπλα στο Χρυσό Κέρας. Εξω από το τείχ ο ς οι Αβαροι είχαν λάβει θ έσ εις γύρω από το ν ναό τη ς Π αρθένου. Φωτιές, σάλπιγγες, π ολεμ ικές κραυγές και θ όρ υβο ς μάχης σ υνόδευαν τη μεγάλη έφ ο δ ο τη ς 7ης Α υγούστου ενα ντίο ν τω ν οχυρώσεων τη ς πρω τεύουσας. Παρά το γεγονό ς ό τι το σύ­ νολο τω ν αβαρικών δυνάμεω ν διενεργούσ ε επίθεση σε αυτό το σημείο, δ εν κα τά φ ερε να κάμψ ει τη ν αντίσταση που συνάντησε. Ετσι οι ελπ ίδες το υ ς στράφηκαν στην επί-

Δ ια κ ο σ μ η τικ ά σ το ιχ εία ζώνης, τα οποία σ τον κόσμο τω ν Αβάρω ν υποδήλω ναν τη ν κοινω νική 9 έ σ η το υ π ο λεμ ισ τή .

Χρυσό νόμισμα (solidus) σ το οποίο α π εικ ο ν ίζετα ι ο α υ το κ ρ ά το ρ α ς Η ρ ά κ λ ειο ς (610-641), α ρ ισ τερ ά , μ ε το ν π α τέρ α το υ , επ ίσης Η ρ ά κ λ ειο , ο οπ οίος ή τα ν έξα ρ χ ο ς τη ς βυ ζα ν τιν ή ς Α φ ρ ικής (Λονδίνο, Β ρ ετα ν ικ ό Μ ο υ σ είο ). Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Χρυσό νόμισμα που α π εικ ο ν ίζει το ν βασιλιά των Π ερσώ ν Χ οσρόη Β 1(591-628), σ τα χρόνια το υ οπ οίου το σασσανιδικό βα σ ίλειο έψ & α σ ε σ το α π ό γ ειο τη ς δ ύ ναμ ής του (Λονδίνο, Β ρ ετα ν ικ ό Μ ο υ σ είο ).

Επίχρυσο ξίφ ο ς μ ε τη 9 ή κ η το υ από τη νο μα δική τα φ ή τη ς Μ α λ ά γ ια Π ερ εσ κέπ ινα σ τη βόρ εια Ο υκρανία.

«Α*

15

θεσ η το υ σλαβικού στολίσκου στο Χρυσό Κέρας, όπου οι π αράκτιες οχυρώ σεις δ εν ή ­ τα ν ιδιαίτερα ισχυρές. Σε ενίσχυση των πληρωμάτων υπήρχε και βαριά οπλισμένο _ εζικό, κυρίως Βουλγαρικό, ενώ, σύμφωνα με τη μαρτυρία το υ Ν ικηφόρου, ανάμεσα σ τους Σλάβους υπήρχαν και γυ να ίκες (β ρέ­ θ ηκα ν γυναικεία πτώ ματα μ ετά τη ναυμαχία να επιπλέουν). Σε α υ τόν το ν στολίσκο σ τη­ ριζόταν επίσης η επίθεση στις Β λαχέρνες, στο β ο ρ ειο δ υ τικό άκρο τη ς Π όλης. Ενα­ ντίο ν τω ν σλαβικών μονόξυλω ν οι Β υζαντι­ νοί αντιπ α ρ έτα ξα ν δίκοπ ους και τρίκοπ ους. Τα μ εγα λύτερα πλοία φ α ίνετα ι ό τι δ εν ενεπλάκησαν στη σύγκρουση. Οι π εριγραφ ές τω ν πηγών για τη ν ε ξ έ λ ι­ ξη τη ς ναυμαχίας παρουσιάζουν αποκλί­ σεις. Ο Πισίδης και ο Σ ύ γκελλο ς αναφέρονται σε μια σκληρή αναμέτρησ η στην οποία ο βυζαντινός στόλος, αν και τρ ά π η κε αρχι­

Α ναπαράσταση των χερ σ α ίω ν τειχώ ν τη ς Κ ω νσταντινούπ ολης (Ισ το ρ ία το υ Ελληνικού Ε 9νους).

κά σε φυγή, γρήγορα απ έκτησ ε το π λεο νέ­ κτημα και επικράτησε. Ο Ν ικηφ όρος, το έρ ­ γο το υ οποίου χ ρ ο νολογείτα ι στα τέλ η το υ 8ου ή στις αρχές το υ 9ου αιώνα, απέδωσε τη ν κατασ τροφή το υ σλαβικού στόλου σε μία παραπλανητική φω τιά που άναψε έπ ει­ τα από εντο λ ή το υ Βώνου στο προτείχισμα τω ν Βλαχερνώ ν το οποίο ονομαζόταν Π τερόν, π ληροφορία που δ είχ νει ό τι οι Β υζαντι­ νοί π έτυχαν να π λη ρο φ ο ρη θο ύν το σχέδιο επ ίθεσ ης τω ν Αβάρων, Ο Ν ικηφ όρος α ναφ έ­ ρ ει ό τι οι τε λ ε υ τα ίο ι υπολόγιζαν στον πανι­ κό που θα π ροκαλούσε η σλαβική επίθεση ώστε εκείν ο ι τη ν ίδια στιγμή να βρουν τη ν ευκαιρία να αναρριχηθούν στα τείχ η και να εισ έλθ ο υ ν στην Πόλη. Ο ταν οι Σλάβοι είδαν

τη ν παραπλανητική φω τιά από το ν ποταμό που ονομά ζεται Βάρβυσσος, έπλευσαν ενα ­ ν τίο ν τη ς πρω τεύουσας. Το σ ύνθημα αυτό οδήγησ ε το ν σλαβικό στόλο επάνω στα βυ­ ζαντινά πλοία που είχε το π ο θ ετή σ ει στο ση­ μείο εκείν ο ο Βώνος. Τα βυζαντινά πλοία περικύκλωσαν το ν σλαβικό στόλο και άρχισαν να εξο ντώ νο υ ν τα πληρώ ματά το υ ς "έτσι που η θάλασσα κοκκίνισε από το πολύ αί­ μα". Το Πασχάλιο Χ ρονικό α να φ έρει ό τι τα σλαβικά μονόξυλα, τα οποία πέρασαν τη νύ­ κτα κρυφ ά από τις β υ ζα ντινές φ ρ ο υ ρ ές προς τη ν ασιατική ακτή και επιβίβασαν Πέρσες, βυθίσ τηκαν από το βυζαντινό ναυτικό κατά τη ν επιστροφή το υ ς. Τότε οι Α ρμένιοι βγήκα ν από το τείχ ο ς τω ν Βλαχερνώ ν και άΣ Τ Ρ Α Τ ίΩ ' Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

16 mm

ναψαν φωτιά στη θέσ η Εμβολον, κοντά στον ναό το υ Αγίου Νικολάου. Οι Σλάβοι που επέζησαν, θ εω ρώ ντα ς ό τι σε α υτή τη θέσ η βρίσκονταν οι Αβαροι, κολύμπησαν προς τα ε κ ε ί και σφαγιάστηκαν από το υ ς Α ρμένιους. Κάποιοι άλλοι οι οποίοι βγήκαν στο σημείο όπου π ερίμεναν οι Αβαροι, ε ξ ο ­ ντώ θηκα ν έπ ειτα από εντο λή το υ χαγάνου. Ο συνδυασμός αυτώ ν τω ν μαρτυριώ ν οδη ­ γ εί στο συμπέρασμα ό τι στην επίθεση του σλαβικού στόλου σ υμμετείχα ν από κοινού τα πλοιάρια που είχαν αναλάβει τη μ ετα φ ο ­ ρά τω ν περσικών σ τρα τευ μά τω ν και εκείνα τα οποία βρίσ κονταν από τη ν αρχή γύρω από το Χρυσό Κέρας και τις Βλαχέρνες. Το τέχνασ μα με τη φω τιά α να φ έρ ετα ι στην ίδια χρονική στιγμή (πριν από τη λύση τη ς πο­ λιορκίας). Μ άλλον δ εν πρέπει να έγιναν δύο δ ια φ ο ρ ετικ ές κα τα σ τρο φ ές το υ σλαβικού στόλου, μία κατά τη μ ετα φ ορ ά τω ν Περσών και άλλη μία στις Βλαχέρνες. Το παραπάνω τέχνασ μα δ εν το αναφ έ­ ρ ει ο ύ τε ο Πισίδης, ο ύ τε ο Σ ύ γκελλο ς και για το ν λόγο αυτό η δ ιενέρ γειά το υ έχει αμ­ φισ βητηθεί. Από τη ν άλλη η εκδοχή το υ Νι­ κηφόρου για τη ν π ληροφόρηση το υ σχεδί­ ου επ ίθεσ ης ή τα ν πιθανώς μια προσπάθεια το υ συγγραφέα να δώσει έναν “κοινό παρο­ νομαστή" στις δ ια φ ο ρ ετικ ές μ α ρτυ ρίες των σύγχρονων με τη ν πολιορκία πηγών ως προς τη ν επιτυχία τω ν Βυζαντινών, στην π ρο κειμ ένη περίπτωση το υ μάγιστρου Βώνου. Η θέσ η το υ Ν ικηφόρου επ ικράτησε κα­ τά κανόνα στη σύγχρονη βιβλιογραφία ως η π ιθανότερη εκδοχή για τη ν ε ξέ λ ιξη τη ς μ ε ­ γάλης πολιορκίας. Σε κά θ ε περίπτωση η πα­ ραπλανητική φω τιά σ υνέβαλε τα μέγισ τα σ την έκβαση τη ς π ολιορκίας και α ν έδ ειξε τη σ πουδαιότητα το υ ελέγχου στη θάλασσα για όποιον επ εδίω κε τη ν κατάληψ η τη ς αυτο κρ α το ρ ική ς π ρω τεύουσας. Το κύριο όπλο τω ν Αβάρων, το βαρύ ιππικό, δ εν ή τα ν σε θέσ η να κάνει πολλά π ράγματα ε κ τό ς από

τη ν "επ ίδ ειξή “ το υ έξω από τα τείχη , και οι ι­ σχυρές το ξο β ο λ ίες, που είχαν κερδίσ ει αρ­ κ ε τέ ς μάχες κατά το π αρελθόν, δ εν μπο­ ρούσαν να έχουν απ οτέλεσ μα στις οχυρώ ­ σεις τη ς πρω τεύουσας. Α κόμη οι π ολιορκη­ τικ έ ς το υ ς μηχανές δ εν π έτυχαν να προκαλέσ ουν σημαντικά ρήγματα στα πανίσχυρα τείχη , οι δε Π έρσες δ εν ανέλαβαν κάποια α­ ξιόλογη πρω τοβουλία από τη θάλασσα, ό­ πως θα π ερίμεναν πιθανώς οι Αβαροι. Πά­ ντω ς δ εν είναι απόλυτα βέβαιο αν η προ­ σπάθεια τω ν Περσών να περάσουν το ν Βό­ σπορο με τα σλαβικά μ ονόξυλα ή τα ν και η μοναδική το υ ς ενέρ γ εια κατά τη διάρκεια τη ς πολιορκίας. Ετσι φ α ίνεται πολύ λογικό το γεγονό ς ό τι ό λ ες οι π ηγές επισημαίνουν με έμφαση στις π εριγραφ ές τη ς πολιορκίας το ν ρόλο το υ σλαβικού στολίσκου. Μία ση­ μαντική π αράμετρο σε αυτό το ζή τημ α αποτελ ο ύ ν οι μη α ρ μο νικές σχέσεις τω ν Αβά­ ρων με το υ ς Σλάβους υ π ο τελείς το υ ς και κατ' επέκτασ η ο βαθμός τη ς συνεργασίας το υς. Η λα νθασ μένη συνεννόηση στην πε­ ρίπτωση τη ς σλαβικής επ ίθεσ ης φανερώ νει μάλλον τη ν κακή συνεργασία μ ετα ξύ τους. Το γ εγο νό ς αυτό επ ιβεβαιώ νεται και από τη ν αντίδραση το υ χαγάνου έπ ειτα από τη ν α π οτυχημένη επίθεση στις Β λαχέρνες, ο ο ­ ποίος, π αρακολουθώ ντας τα τεκτα ιν ό μ εν α από έναν λόφο, έδω σε εντο λή να ε ξο ν τω ­ θ ο ύ ν όσοι Σλάβοι δ ιέφ υ γα ν από τη ν κα τα­ σ τροφή και κατέφ θασ αν κολυμπώ ντας στον χώρο όπου βρίσκονταν οι Αβαροι. Επειτα από τη ν κατασ τροφή το υ σλαβι­ κού στόλου ο χαγάνος επ έσ τρ εψ ε οργισ μέ­ νος στο σ τρα τόπ εδό το υ μπροστά από τα τείχ η και άρχισε να καταστρώ νει το σχέδιο τη ς αποχώρησης τω ν δυνάμεώ ν του. Τη νύ­ κτα τη ς 7ης Αυγούστου οι Αβαροι έκαψ αν τις π ολιορ κη τικές το υ ς μηχανές. Οι πυκνοί καπνοί από τη ν καύση το υ ς ή τα ν ορατοί και τη ν επ ό μενη μέρα επάνω από τη ν Κωνστα­ ντινούπ ολη. Οι π ο λιο ρ κη τές έκαψ αν επίσης

Α ναπαράσταση σ λα β ικής κ α το ικ ία ς , μ έρ ο ς τη ς οπ οίας β ρ ισ κ ό τα ν κάτω από τη ν επ ιφ ά νεια τη ς γης. Σ ε α ν τίθ εσ η μ ε το υ ς νο μ ά δ ες Α β ά ρο υς, οι Σ λά β ο ι ή τα ν κ α λ λ ιε ρ γ η τέ ς και επ ιπ λέον π αρείχαν σ το υ ς π ρώ τους να υ τικ ή υ π ο σ τή ρ ιξη σε π ολλές ε κ σ τρ α τε ίε ς το υ ς.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

μ ερ ικού ς ναούς, μ ετα ξύ αυτώ ν το ν ναό των Αγίων Κοσμά και Δαμιανού, το ν οποίο είχαν λεη λα τή σ ει κατά τη ν επιδρομή το υ ς το 623. Την καταστροφή απ έφ υγε μόνο ο ναός τη ς Παρθένου στις Β λαχέρνες. Β λέπ οντας τις φ ω τιές οι Π έρσες νόμισαν προς στιγμήν ότι η Πόλη είχε κυ ρ ιευ θ εί και π αρακολουθού­ σαν το θ έα μ α με ανάμικτα συναισθήματα, καθώς από τη μια χαίρονταν για τη ν πτώση τη ς κι από τη ν άλλη φ θονούσ αν το ν χαγάνο για τη ν επιτυχία του. Η αποτυχία τω ν Αβάρων στο εγχείρημά το υ ς υπ ήρξε ολοκληρω τική και ο χαγάνος (ο "σ κύλος“, ο "επ ικατάρατος" και "θεομίσ η­ τ ο ς “, όπως το ν χαρακτήριζαν οι βυζα ντινές π ηγές), ετο ιμ α ζό τα ν να πάρει ταπ εινω μένος το ν δρόμο τη ς επισ τροφής. Λίγο πριν απο­ χωρήσει δ έχ θ η κ ε άλλη μία πρεσβεία των Βυζαντινώ ν, στην οποία ανακοίνωσε ό τι δεν αποχωρούσε από φόβο αλλά από έλλειψ η τροφίμων. Π ροειδοποίησε μάλιστα ό τι θα ε ­ ξασ φάλιζε τη διατροφ ή τω ν σ τρα τευμά τω ν το υ και θ α επ έσ τρ εφ ε για να υλοποιήσει το ν στόχο το υ, καθώς το επισιτιστικό πρό­ βλημα δ εν το υ επ έτρ επ ε να δ ιεξα γά γει μα­ κροχρόνια πολιορκία. Για το ν ίδιο λόγο μ έ­ σα σε μία εβδομά δα οι Αβαροι είχαν τερ μ α ­ τίσ ει το 586 τη ν πολιορκία τη ς Θεσσαλονί­ κης, έχο ντα ς π ροηγουμένω ς ερημώ σ ει τα πάντα στα περίχωρά τη ς. Από τη ν πλευρά το υ ς οι Β υζαντινοί γνώ ριζαν ό τι πλησίαζε με τα σ τρ α τεύ μ α τά το υ ο Θ εόδω ρος, α δελφ ός το υ Η ρακλείου, οπ ότε οι συσχετισμοί των δυνάμεω ν θα άλλαζαν σε βάρος τω ν πο­ λιορκητών. Την επ ικείμ ενη άφ ιξη το υ στρα­ τηγού Θ εόδω ρου ανακοίνωσε για λογαρια­ σμό το υ Βώνου στον χαγάνο ο κομμερκιάριος Θ εόδω ρος. Την Παρασκευή 8 Α υγούστου ή τα ν ορα­ το ί από τα τείχ η μόνο λίγοι ιππείς οι οποίοι απ οτελούσαν τη ν αβαρική οπισθοφυλακή. Ο π ατριάρχης Σ έργιος π ραγματοποίησε μα­ ζί με το ν καίσαρα Κωνσταντίνο λιτανεία στον ναό τη ς Θ εο μ ή το ρ ο ς στις Βλαχέρνες, ευχαρισ τώ ντας τη ν Π αρθένο για τη σωτηρία τη ς Πόλης, και στη σ υνέχεια έκτισ ε τείχο ς γύρω από το ν ναό. Μ ερικοί Σλάβοι φ υγάδες που ζήτησ αν προστασία από το υ ς Β υζαντι­ νούς, δ ιη γήθ ηκα ν ό τι ο χαγάνος το υ ς είχε ε ­ ξαναγκάσ ει να το ν ακολουθήσ ουν, επ ιβε­ βαιώ νοντας τη ν ένταση στις σχέσεις το υς τη ν οποία θα κάλυπτε μια επιτυχία ενα ντίο ν τη ς Κω νσταντινούπολης. Ο Βώνος από τη ν π λευρά το υ έπρεπ ε να ε λ έ γ ξ ε ι τις α ντιδρ ά ­ σεις το υ π λήθους, καθώ ς πολλοί άμαχοι επ εδίω ξαν με δική το υ ς π ρω τοβουλία να βγουν από τα τείχ η και να καταδιώ ξουν το υ ς Αβάρους. Η ανακούφιση τη ς αυτοκρατο ρ ική ς πρω τεύουσας από τη λύση τη ς πο­ λιορκίας ή τα ν έκδη λη και η 7η Αυγούστου π α ρέμεινε για πάντα στις μ νή μ ες τω ν Βυζα­ ντινώ ν ως η μέρα τη ς απαλλαγής από το ν κίνδυνο που δ ιέ τρ ε ξε το καλοκαίρι το υ 626. Η απαλλαγή τη ς Κω νσταντινούπολης από τη ν τρ ο μ ερ ή πολιορκία το υ 626 υπήρξε π ιθανότατα το έναυσμα για τη συγγραφή ε ­ νός εξα ιρ ετικο ύ εκκλησιασ τικού κοντακίου, γνω στού ως "Α κάθισ τος Υμνος". Ο “Ακάθι-

— : ς Υμνος’ (που ψ άλλεται "ορθοστάδην") f-ε—αείται ως η ειδολογική τε λ ε ιό τη τα και - “ οιητική αποκορύφωση το υ Κοντακίου, το οποίο ακόμη και σήμερα α κο ύ γετα ι στην • Ά η ν ικ ή Ο ρ θόδοξη Εκκλησία. Το έργο αποτ ε λ ε ί έναν εγκω μιαστικό ύμνο στη Γέννηση ~ου Χριστού και στη Θ εοτό κο , τη ν οποία δ ο ξο λ ο γ εί ως υπέρμαχο τη ς Κω νσταντινού­ πολης και για το ν λόγο α υ τό σ υ ν δ έθ η κε με ενα σ ημαντικό ιστορικό γ εγο νό ς όπως ή τα ν η αβαροσλαβική πολιορκία το υ 626. Ο χρό. οςτη ς σ υγγραφής το υ ύμνου δ εν έχει ε ξα ­ κριβω θεί. Από το υ ς π ερισ σ ότερους μ ε λ ε τη ­ τέ ς έχει απ οδοθεί στον Ρωμανό το ν Μελωδό (ο οποίος όμως έζησ ε το ν 6ο αιώνα), ενώ από άλλους σ τον πατριάρχη Σέργιο ή στον Γεώργιο Πισίδη. Ο τε λ ε υ τα ίο ς υπ ήρξε κι έ ­ νας από το υ ς εκφ ρ α σ τές τη ς βυζα ντινής ι­ σ τορικής επικής ποίησης. Κατά τις δύο πρώ τες δ εκ α ετίε ς τη ς βασιλείας το υ αυτοκράτορα Η ρακλείου ο Πισίδης σ υνέθεσ ε μια σειρά από ποιήματα, τα οποία ε κ τό ς από ιστορική πηγή απ οτελούν και εγκώ μιο για κάποια πρόσωπα, ιδιαίτερα για το ν αυτοκράτορα Η ράκλειο. Ανάμεσα σε άλλα ποιή­ ματα α φ ιερω μένο σ την πολιορκία τη ς Κων­ σ ταντινούπ ολης από το υ ς Αβάρους και το υ ς Π έρσες είναι το ποίημα Bellum Avaricum (αβαρικός π όλεμος, 541 δωδεκασύλλαβοι στίχοι), που α π οτελεί τα υτόχρ ονα και ένα έμμεσ ο εγκώ μιο το υ πατρικίου Βώνου.

01 ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ Το απ οτέλεσ μα τη ς π ολιορκίας είχε κα­ τα λ υ τικ ές σ υνέπ ειες τόσο για το υ ς Βυζα­ ντινούς, όσο και για το υ ς Α βάρους και το υ ς Π έρσες, η θέσ η τω ν οποίων ά λλα ξε δραματ.κά μ ετά τη ν αποτυχία το υ ς μπροστά στην Κωνσταντινούπολη. Μ ε αναπ τερω μένο η θ ι­ κό οι Β υζαντινοί συνέχισαν το ν π όλεμο στην Ανατολή και δύο χρόνια α ρ γό τερα συνέτριψ αν το βασίλειο τω ν Σασσανιδών, με το ν Η ράκλειο να εισ έρχετα ι θ ρ ια μ β ευ τή ς στην Κτησιφώντα. Οσον αφορά το υ ς Αβά­ ρους, ε κ τό ς από τη σ τρατιω τική παρουσία το υ ς η α υ τοκρα τορ ία απ αλλάχθηκε από τα βαρύτατα τέ λ η που κα τέβ α λλε σε α υτούς π ροκειμένου να εξασ φαλίσει τη ν ειρήνη. Από τη ν πρώτη συνθήκη τω ν δύο πλευρώ ν, το 574, μέχρι το 626 οι Αβαροι αποκόμισαν περίπου 6,5 εκα το μμ ύρ ια χρυσά νομίσματα, ε κτό ς από τα δώρα τα οποία έσ τελναν οι Β υζαντινοί και τη λεία που αποκόμιζαν από τις επ ιδρ ομ ές το υ ς στα Βαλκάνια. Μ ετά τη ν απομάκρυνση τω ν Αβάρων από τη ν Κω νσταντινούπολη οι β υ ζα ντινές ~η γές σιωπούν όσον αφορά τη ν ιστορία τους, καθώς το ενδ ια φ έρ ο ν το υ ς επικε.τρ ώ θ η κ ε σ τον π όλεμο το υ Η ρακλείου με το υ ς Π έρσες. Ετσι τα γεγονό τα που συγκλό. σαν το αβαρικό χαγανάτο μ ετά το 626 α. αφ έρονται ελάχιστα. Μ ε τη ν ευκαιρία τη ς ανακατάληψης τη ς Ιερουσαλήμ ο Πισίδης α. α φ έρ ετα ι σε ένα ποίημά το υ στις αιματηο ές αντιπ αραθέσ εις τω ν "Σκυθών" με το υ ς

οποία ακολούθησ ε τη ν αποτυχία στην Κων­ σ ταντινούπολη. Παρά το οδυ νη ρό α π ο τέλ ε­ σμα ο χαγάνος ή τα ν ακόμη σε θέσ η να ε ­ λ έ γ ξε ι το ν στρατό το υ. Μ ετά τη ν ή ττα του 626, οπ ότε για τελ ευ τα ία φορά οι Αβαροι παρέσυραν το υ ς Σλάβους σε κοινή εκσ τρ α ­ τεία , η κατάσταση στην Παννονία θ ύ μ ιζε τη ν εποχή το υ θ α νά του το υ Α ττίλα, καθώς άρχισαν να εκδηλώ νοντα ι επαναστάσεις ε ­ να ντίον τω ν Αβάρων. Το αβαρικό χαγανάτο, αν και δ ιέ θ ε τε καλή στρατιω τική και π ολιτι­ κή οργάνωση, δ εν είχε μεγάλη εσω τερική συνοχή δ ιό τι π εριελάμβανε πολλά ξέν α ε ­ θ νικά στοιχεία με τά σ εις διασπαστικές, που εκδηλώ θηκα ν μόλις π α ρα τη ρ ήθ ηκε κάποια αδυναμία κεντρ ικού ελέγχου. Εχοντας αντι­ μετω πίσει με επιτυχία τη ν εσω τερική κρίση το υ κατά το διάστημα 626-660 περίπου το χαγανάτο, το οποίο είχε συσσωρεύσει τε ρ ά ­ στια ποσά από το υ ς Β υζαντινούς, κα τά φ ερε να ανακάμψ ει και να επιβιώσει ως το 796, ο­ π ότε υ π οτά χθηκε σ τους Φ ράγκους του Καρλομάγνου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αβαρική λα β ή ξίφ ο υ ς μ ε δ α κ τύ λ ιο σ την κ ο ρυφ ή το υ , από το κ ο ιμ η τή ρ ιο το υ Κ ουνμπ άμπ ονυ σ τη ν Ο υ γγ α ρ ία . Φ έρ ει δια κόσμηση από π ο λύ τιμ ες π έ τρ ε ς και α νή κ ε π ιθανώ ς σε α νώ τα το α ξιω μ α το ύ χο .

Σλάβους, που κατέσ τησ αν αδύνατο το ν κοι­ νό το υ ς αγώνα. Α μφ ίβολο π αραμένει το πό­ σο οι Β υζαντινοί εκ μ ε τα λ λ εύ θ η κ α ν τη νίκη το υ ς για να απ οκαταστήσουν τη ν κυριαρχία το υ ς σ τον βαλκανικό χώρο. Σύμφωνα με μία άποψη ο σ τρα τηγός Θ εόδω ρος έφ θ α σ ε το 626 μέχρι το Βελιγράδι και απ οκατέσ τησ ε τα βυζαντινά όρια στον Δούναβη. Ως μα ρτυ ­ ρία γι' αυτή τη θέσ η εμ φ α νίζετα ι η πολύ μ ε­ τα γ ενέσ τερ η π ληροφορία το υ Κω νσταντί­ νου Ζ1το υ Π ορ φ υ ρ ο γέννη το υ (περ. 950) για τη ν ύπαρξη Βυζαντινού σ τρατηγού στο Β ε­ λιγράδι, ο οποίος δ ιευ κό λυ νε περί το 630 τη ν εγκατάσ τασ η τω ν Σέρβω ν στα Βαλκά­ νια. Η θέσ η αυτή έχει α μ φ ισ βητηθ εί έντο να από α ρ κετο ύ ς ερ ε υ ν η τές . Το βέβαιο είναι ό τι το Βυζάντιο δ εν "ξέχασε" το υ ς Αβάρους (υπάρχουν μα ρ τυ ρ ίες για π ρεσ β είες το 634 και το 678), επιχείρησε δε να απ οκτήσει σταδιακά το ν έλεγχ ο επάνω στα σλαβικά φ ύλα που είχαν κα τα κλ ύ σ ειτα Βαλκάνια. Εκ τω ν πραγμάτω ν όμως, λόγω τη ς διαρκούς α­ π ειλής τω ν Αράβων στην Ανατολή μ ετά το 634, το Β υζάντιο δ εν είχε τη ν ευ χ έρ εια να α­ σκήσει μ εθ οδ ικά μια "βαλκανική" πολιτική. Αυτό ίσως ή τα ν και ένας από το υ ς λόγους που το αβαρικό χαγανάτο, αν και δ εν απεί­ λησ ε π οτέ πάλι το Βυζάντιο, μπόρεσε να α­ νακάμψ ει έπ ειτα από τη ν εσ ω τερική κρίση η

(1) ΘΑΥΜΑΤΑ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, εκδ. Ρ. Lemerle, Les plus anciens recueils des Miracles de Saint Demetrius et la penetration des Slaves dans les Balcans, v. I. Le Texte, Παρίσι, 1979. v. II. Commentaire, Παρίσι, 1981. (2) ΠΑΣΧΑΛΙΟΝ ΧΡΟΝΙΚΟΝ, εκδ. P.G. Migne, Patrologiae Graecae, τόμ. 92, Βόννη, 1832. (3) Γεώργιος Πισίδης: ΑΒΑΡΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ, εκδ. P.G. Migne, Patrologiae Graecae, τόμ. 92. (4) Πατριάρχης Νικηφόρος: ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΥΝΤΟΜΟΣ, εκδ. Κανάκη, Αθήνα, 1994. (5) Θεοφάνης: ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΑ, εκδ. C. de Boor, Λειψία, 1883-5. (6) Θεόδωρος Σύγκελλος: ΟΜΙΛΙΑ, εκδ. L. Sternbach, Analecta avarica, Κρακοβία, 1900. (7) IV. Pohl: DIE AWAREN. EIN STEPPENVOLK IN MITTELEUROPA 567-822 N. CHR., Μόναχο, 1988. (8) A. Avenarius, Die Awaren in Europa, Αμστερνταμ, 1974. (9) G. Ostrogorsky: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, Αθήνα. 1978. (10) J. Fine: THE EARLY MEDIEVAL BALCANS, Μ ίτ σι y καν, 1983. (11) A. Στρότος: BYZANTIUM IN THE SEVENTH CENTURY, Αμστερνταμ, 1968. (12) Μ. Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου: 01 ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΛΑΟΙ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΜΕΣΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1991. (13) X. Χούνγκερ: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ. Η ΛΟΓΙΑ ΚΟΣΜΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ, εκδ. Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα, 1997. (14) Σ. Κάπαρης-Πλανύτερος: ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΩΝ "ΘΕΟΦΥΛΑΚΤΩΝ ΤΕΙΧΩΝ" ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΥΟΥΣΑΣ. ΟΧΥΡΩΜΑΤΙΚΗ ΤΕΙΧΟΠΟΙΙΑ ΚΑΙ ΠΥΡΟΒΟΛΙΚΟ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΤΟ 1453, στο Ή Αλωση της Κωνσταντινούπολης", σειρά "Μεγάλες Μάχες", εκδ. Περισκόπιο, Δεκέμβριος 2001.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Το κάστρο Κ όλντιτς είναι πι&ανώς το πιο φημισμένο σ τρ α τό π εδ ο αιχμαλώτων του Β 'Π Π . Οι ψ ηλοί γκρίζοι τοίχοι από γρανίτη, τα φραγμένα π αράθυρα, οι πολύ κ ε κ λ ιμ έν ε ς σ τέγες, οι παλαιοί πύργοι, οι α ψ ίδ ες και η τά φ ρ ο ς του α π ο τέλ εσ α ν

ΚΟΛΝΤΙΤΣ ΕΝΑ ΔΙΑΣΗΜΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΑΙΧΜΑΛΩΤΩΝ ΤΟΥ Β’ ΠΠ .v

’ ........

'" 'Λ

-

'

A ·*

*

- M— -·

ο κάστρο Κ ό λνιιτς βρίσ κεται στην κορυφή ενό ς λόφ ου τη ς Σαξω νίας, ο οποίος δεσπόζει στη μικρή πόλη με το ίδιο όνομα. Η πόλη Κ όλντιτς απλώνεται στις ό χ θ ες το υ π οταμού Μ ούλντε (παραπό­ ταμου του Ελβα) ανάμεσα στη Λειψία, στη Δ ρέσδη και στο Κ έμνιτς. Το κάστρο κτίσ τη ­ κε το 1014. Κατά το πέρασμα τω ν χρόνω ν υ­ π ήρ ξε επ ίκεντρ ο π ολέμω ν και πολιορκιών και ανακατασ κευάσ θηκε π ολλές φ ορ ές. Τον 15ο αιώνα λ ειτο ύ ρ γ η σ ε ως κυ ν η γ ετικ ό καταφ ύγιο για το υ ς βασιλείς τη ς Σαξω νίας και κα τα σ τρά φ ηκε ολοσχερώ ς κατά το υ ς π ολέμους τω ν Ουσιτών. Κ τίσ θηκε εξα ρ χ ή ς τη ν π ερίοδο τη ς Αγίας Ρωμαϊκής Α υτοκρ α ­ το ρία ς και π ρο σ φ έρ θη κε ως γαμήλιο δώρο σε μία πριγκίπισσα τη ς Δανίας το 1583. Το 1634 α υ τοκρ α τορ ικοί το κα τέλα βα ν και το Το κ ά σ τρ ο σ τέ κ ε ι επ ιβ λ η τικ ό επάνω 1694 ο ιδ ιο κτή τη ς του, Α ύγουσ τος ο Δυνα­ από το ν π ο τα μ ό Μ ο ύ λ ν τε. τό ς, άρχισε να το ε π εκ τείν ει κατασ κευάζο­ ν τα ς ένα εξω τερ ικ ό προαύλιο και αυ ξά νο ­ ν τα ς το ν αριθμό τω ν δωματίω ν σε 700. Το 1706 πέρασε στα χέρια τη ς Σουηδίας και κα­ Η β ο ρ ειο δ υ τικ ή β ερ ά ν τα , σκηνή τη ς τόπιν τη ς Σαξω νίας. Σ τις αρχές το υ 18ου αι­ απ όπ ειρ α ς α π όδρασης το υ υπ οσμηναγού Ν το ν Τομ (ψωτ. Πωλ Ν τη ν , 1998). ώνα το κάστρο μ ετα τρ ά π η κε σε πτωχοκομείο. Από το 1828 λ ειτο ύ ρ γ η σ ε ως άσυλο για διανοητικά ασ θενείς. Κατά το ν Α' ΠΠ χρησ ιμοπ οιήθηκε για πρώτη φορά ως σ τρα­ σία. Δίπλα στο φυλάκιο βρίσ κεται η αψιδω­ τό π εδο αιχμαλώτων, με μεγάλη επιτυχία κα­ τή είσ οδος προς το εσ ω τερικό προαύλιο. θώ ς δ εν σ ημειώ θηκε καμία απόδραση. Το Π ρόκειται για μία λιθόσ τρω τη αυλή διαστά­ σεων 30 μ. χ 35 μ., π ερ ιτριγυρ ισ μένη από 1933 οι εθνικοσ οσ ιαλισ τές το μ ετέτρ εψ α ν σε σ τρα τόπ εδο σ υγκέντρω σ ης για κο μμ ο υ ­ κτίρια το ύψος τω ν οποίων υπ ερβαίνει τα 25 νισ τές και άλλους α νεπ ιθύμητους. Τα κτίρια μ. επ ιτρ έπ οντα ς στο φως το υ ήλιου να διγύρω από το εσ ω τερικό προαύλιο στέγαζαν εισδύσει λίγες ώ ρες κά θ ε ημέρα. Π ολυάριθ­ το υ ς φ υλακισ μένους και τα εξω τερ ικά λ ε ι­ μ ες θ ύ ρ ες ανοίγουν στο εσ ω τερικό π ροαύ­ τουργούσ αν ως φρουραρχείο. λιο. Απ οτελούσ αν τις εισ όδους προς τα λουτρά, τις κουζίνες, το γραφ είο, το π αρεκ­ κλήσι, το γραφ είο δεμάτω ν, το αναρρω τή­ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ριο και τα κελιά τη ς απομόνωσης. Στη νο­ τιοα να τολική γωνία βρισκόταν η είσ οδος σε Μικρά πλακόστρω τα δρομάκια οδηγούν από τη ν κεντρ ική π λατεία τη ς π όλης Κόλ­ μερικά από τα κατα λύματα και δ εξιά τη ς το ν τιτς βόρεια, προς τη ν είσοδο το υ κάστρου. κυλικείο. Σ τη ν ανατολική π λευρά βρίσκο­ Η πρώτη πύλη βρίσ κεται εμπ ρός από μία μι­ ν τα ν το κο υρ είο και το ο δ ο ντια τρ είο του κρή γέφ υ ρ α η οποία περνά επάνω από μία σ τρατοπ έδου. Πολλά από τα π αράθυρα ε ­ ξηρή τάφ ρο. Ε κεί δεσπόζουν τα εξω τερ ικά κείνη ς τη ς όψ ης ανήκαν στα καταλύματα τείχ η το υ κάστρου. Στο άκρο τη ς γέφ υ ρ α ς τω ν αιχμαλώτων. Σ τα δω μάτια τη ς δ υ τική ς βρίσ κεται η κύρια αψιδωτή είσ οδος το υ κά­ όψης το υ προαυλίου, επάνω από το ισόγειο, στρου, επάνω από τη ν οποία είναι σκαλι­ είχαν εγκ α τα σ τα θ εί οι Βέλγοι και οι Γάλλοι σμένα τα ιπποτικά εμβ λή μα τα τω ν δουκώ ν (απ ολαμβάνοντας το προνόμιο τη ς μεγαλύ­ τερ η ς ηλιοφάνειας). Σ την ίδια π λευρά το υ τη ς Σαξω νίας και το υ βασιλικού οίκου τη ς Δανίας. Η κύρια είσ οδος ο δη γεί στο ε ξω τε ­ προαυλίου βρίσ κεται η είσ οδος στο π αρεκ­ κλήσι και δίπλα τη ς μία δ εύ τερ η π όρτα πίσω ρικό προαύλιο, κυκλω μένο στις τέσ σ ερις π λευ ρ ές από υψ ηλούς π έτρ ινο υς τοίχους. από τη ν οποία μία σ π ειροειδής σκάλα ο δ η ­ Κατά το ν Β' ΠΠ α υτή ή τα ν η περιοχή του γ εί σ τους ανώ τερ ους ορόφ ους, όπου βρί­ φρουραρχείου (Kommandantur) και τα κτίρια σκονταν μερ ικά καταλύμα τα αιχμαλώτων. φιλοξενούσ αν το υ ς ά νδ ρ ες τη ς φ ρουράς Εκείνη η π όρτα βρίσ κετα ι στο κάτω μέρ ος και τις ο ικ ο γ έν ειές το υς. Υπήρχαν δύο έ ξ ο ­ ενός υψηλού πύργου με ρολόι, η κορυφή δοι από το εξω τερ ικ ό προαύλιο, μία προς το υ οποίου α π ο τελεί το υ ψ η λό τερο σημείο τη ν ανατολή, μέσα από τα εξω τερ ικά τείχ η το υ κάστρου Κ όλντιτς. το υ κάστρου, και μία απ έναντι από τη ν αψι­ Η δ εύ τερ η έξο δ ο ς από το εξω τερ ικό προαύλιο ο δη γεί σε ένα μικρό μονοπάτι έξω δω τή είσοδο. Η ανατολική έξο δ ο ς ο δη γεί το ν επ ισ κέ­ από τα τείχ η το υ κάστρου. Ε κείνη τη δια­ πτη κάτω από τις επ ά λξεις, σε ένα μικρό μο­ δρομή ακολουθούσ αν οι αιχμάλω τοι προς νοπάτι στο άκρο το υ οποίου βρισκόταν το και από τη ν περιοχή αναψυχής στο παρα­ φυλάκιο. Εκεί οι Γερμανοί σκοποί μπορού­ κείμενο πάρκο. Η πλαγιά είναι απ ότομη και σαν να αναπαυθούν ότα ν δ εν είχαν υπ ηρε­ το μονοπάτι π ερνάει από α ρ κετά επίπεδα

Τ

20

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Αποψη το υ κ ά σ τρ ο υ Κ ό λν τιτς από τα ν ο τιο δ υ τικ ά . Π λ η σ ιέσ τερ α σ το ν π α ρ α τη ρ η τή β ρ ίσ κ ετα ι η είσ ο δ ο ς.

γύρω από τα εξω τερ ικά τείχ η το υ κάστρου με κατεύθυνσ η α ν τίθ ετη προς τη φορά των δ εικτώ ν το υ ρολογιού (σήμερα μεγάλη έ ­ κταση εκ είν η ς τη ς π εριοχής έχει ιδιαίτερα α νεπ τυ γμ ένη βλάστηση). Σ το υ ς πρόποδες το υ απ ότομου λόφου, δ εξιά από το μονοπά­ τι, βρισκόταν η περιοχή αναψυχής. Ο σύ­ ν το μ ο ς περίπ ατος και η π ερίοδος άσκησης στο πάρκο συχνά παρείχαν τις κα λ ύ τερ ες ευ κα ιρ ίες για μία απόπειρα απόδρασης. Το μονοπάτι συνεχίζει γύρω από τα εξω τερ ικά τείχ η και κα τα λήγει σε έναν α ρ κετά μεγάλο κήπο στη βο ρ ειοδ υτική γωνιά το υ κάστρου, ακριβώ ς πίσω από το φυλάκιο.

ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΑΙΧΜ ΑΛΩΤΩΝ Μ ετά τη ν πτώση τη ς Πολωνίας το κά­ στρο χρησ ιμοπ οιήθηκε ως σ τρα τόπ εδο μ ε­ ταγω γώ ν για Π ολω νούς αιχμαλώ τους. Το 1940 η Ανώτατη Διοίκηση Ενόπλων Δ υνάμε­ ων (Oberkommando der Wehrmacht - OKW) α­ ποφάσισε να οργανώσει ένα ειδ ικό σ τρα τό­ π εδο όπου θ α υπήρχε αυστηρή επίβλεψη, όπως π ροβλεπ ότα ν στο Α ρθρο 48 τη ς Συν­ θ ή κη ς τη ς Γενεύης. Σ ύντομα το Κ όλντιτς μετα τρ ά π ηκε σε σ τρα τόπ εδο αιχμαλώτων π ολέμου υψίστης ασφαλείας για αξιω μα τι­ κούς οι οποίοι είχαν α π οδειχθεί ικανοί στις αποδράσεις ή θ εω ρ ο ύ ν το «Deutschfeindlich» (εχ θ ρ ο ί τη ς Γερμανίας). Η επίσημη ονομα­ σία το υ ή τα ν Oflag IVc (βρισ κόταν στο 4ο Σ τρ α τιω τικό Διαμέρισμα - Wehrkreis IV) και τελο ύ σ ε υπό τη δικαιοδοσία το υ OKW. Στις α ρχές το υ καλοκαιριού το υ 1940 η μικρή ο­ μάδα Πολωνών που βρισκόταν ε κ εί μ ετεγκα τα σ τά θ η κε και το ν Ο κτώ βριο το υ ίδιου έ το υ ς έφθασ αν 140 Πολωνοί αξιω ματικοί οι οποίοι θ εω ρ ο ύ ν το π αράτολμοι και εν δυνά-

δραπ έτες. Οι ά νδρ ες τη ς φ ρουράς το ύ ς : .-ψ ιετώ πιζαν με σαρκασμό και χλεύ η διότι α τη Wehrmacht το πολωνικό κράτος δ εν . ; ιτα το . Στις 5 Ν οεμβρίου 1940 εμφ ανίr r -κ α ν τρ εις Καναδοί αξιω ματικοί τη ς RAF, :. οποίοι είχαν προσπαθήσει να αποδρά: d u v το ν Απρίλιο και το ν Αύγουστο το υ ίδι:_ έτου ς. Στις 7 Ν οεμβρίου 1940 έφθασαν : Ξ. Β ρετανοί αξιω ματικοί το υ Σ τρ ατού, γνωΓτοί ως οι «Εξι το υ Λ άουφ εν», οι οποίοι είδ ρα π ετεύσ ει από το ομώ νυμο στρατό_ Ξδο (κοντά στο Μόναχο). Τα Χ ρισ τούγεννα το υ 1940 πέρασαν ευ: άριστα για το υ ς αιχμαλώ τους και το υ ς δετα ο φ ύ λ α κές το υς. Το φαγητό, η μπύρα και το κρασί ή τα ν άφ θονα για όλους. Οι Γάλλοι • α. οι Πολωνοί διακινούσαν ήδη γράμματα 'α . δ έμ α τα με το υ ς ανθρώ πους το υ ς, ενώ οι Β ρετανοί έλαβαν τα πρώτα δ έμ α τα το υ Β ρετανικού Ε ρυθρού Σ ταυρού στις αρχές Δ εκεμβρ ίου. Οι Πολωνοί παρουσίασαν το εογο «Η Χιονάτη και οι Επτά Νάνοι», μία ε κ ­ π ληκτική παράσταση με μ α ρ ιο νέτες, μουσι­ κή και ερ μ η ν ευ τικά σχόλια σε μετάφ ρασ η. Τον Φ εβρουάριο το υ 1941 ο αρ ιθμός ra v αιχμαλώ τω ν α υ ξή θ η κ ε σ ημαντικά με τη ν άφ ιξη 200 Γάλλων αξιωματικών. Μ ερικοί από α υ το ύ ς απαίτησαν το ν διαχωρισμό των Γαλλοεβραίων αξιω ματικώ ν και ο δ ιο ικη τής του σ τρατοπ έδου δ ιέ τα ξε τη μ ετα φ ορ ά τω ν τελευ τα ίω ν στις σ οφ ίτες. Γάλλοι ή τα ν οι π ρω ταγω νιστές τη ς πρώ της απόπειρας α­ πόδρασης. Σ τις 18 Μ αρτίου 1941 δύο αξιω ­ ματικοί β ρ έθ η κα ν σ τον π υθμένα μίας οπής τη ν οποία είχαν α νοίξει κάτω από το ν πύργο του ρολογιού. Σ το ν πύργο είχαν εγκα τα στήσει ένα βαρούλκο για να μ ετα κινο ύν τα π ροϊόντα τη ς εκσ καφ ής προς τις σ οφ ίτες. Οι Γερμανοί σφράγισαν τις π όρ τες πρόσβα­ σης σ τους τρ εις ορό φ ο υς το υ πύργου. Τον Ιδιο μήνα δύο Πολωνοί αξιω ματικοί συνελή3θησ αν ενώ έκοβ α ν τα σίδερα το υ παραθύ­ ρου το υ κυλικείου. Τον Ιούλιο το υ 1941 Ο λλανδοί αξιω ματι­ κοί, οι οποίοι είχαν α ρ νη θ εί να υπογράψουν αία δήλωση ό τι δ εν θ α λάμβαναν μέρ ος στον π όλεμο ενα ν τίο ν τη ς Γερμανίας, μ ετα ­ φ έρ θ η κα ν στο κάστρο. Κατά το τέ λ ο ς Ιουλί­ ου το υ 1941 το Κ όλντιτς είχε γίνει δ ιεθ ν ές: φ ιλοξενούσ ε» 200 Γάλλους, 150 Πολωνούς, 50 Β ρετα νο ύς, 68 Ο λλανδούς και δύο Γιου­ γκοσλάβους αξιω ματικούς. Μ ετα ξύ τω ν διάσημων κρ ατουμένω ν ήτα ν ο Β ρετα νό ς άσσος-ανάπηρος π ιλότος Ν τάγκλας Μπέιντερ , ο Τσαρλς Απαμ, κάτοχος δύο Σταυρώ ν τη ς Βικτω ρίας, και ο Ν τέιβ ιν τ Σ τέρ λινγκ, ι­ δ ρ υ τής τη ς Special Air Service. Στο Κ όλντιτς μ ετα φ έρ θ η κα ν και ιδια ίτερης σημασίας αιχμάλω τοι οι οποίοι απ οκαλούντο Prominente και ή τα ν σ υγγενείς σημαντικώ ν προσωπικοτήτων τω ν Συμμάχων. Πρώ τος α ετα φ έρ θ η κ ε ο Τζάιλς Ρόμιλυ, ένας πολί­ τη ς δημοσ ιογράφ ος ο οποίος είχε αιχμαλωτισ θεί στο Νάρβικ και τύχαινε να είναι α νη ­ ψιός το υ Τσώρτσιλ. Μ ετα ξύ τω ν γ νω σ τό τε­ ρων ονομάτω ν σ υγκα τα λέγοντα ν ο κομμάντο Μ άικλ Α λ εξά ν τερ , ανηψ ιός το υ σ τρα­ τάρχη Χ άρολντ Α λ εξά ντερ , ο υποκόμης

Ο λο χα γό ς Χανς Λ ά ν γ κ ε (έκ το ς από α ρ ισ τερ ά ), α ξιω μ α τικ ό ς α σ φ α λ εία ς από το 19 3 9 ως τον Ο κτώ βρ ιο το υ 1943 (τη 9 έ σ η το υ κ α τέ λ α β ε ο τα γ μ α τά ρ χ η ς Δ ρ Χανς Χορν), συ ζ η τ ε ί μ ε τον δ ιο ικ η τή το υ σ τρ α το π έδ ο υ , σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η Μ α ξ Σ μ ιτ, κ α τά την ά φ ιξη Β έλγω ν αιχμαλώ τω ν το 1940 κο ντά σ το ν σ ιδ η ρ ο δ ρ ο μ ικ ό σ τα θ μ ό το υ Κ ό λν τιτς .

Τζω ρτζ Λασέλ (αργότερα λόρ δος Χ έργουντ), ανηψ ιός το υ βασιλιά Γεωργίου ΣΤ1, ο Τζων Ελφινστοουν, ανηψ ιός τη ς βασίλισας, ο λοχαγός Ν τόουικ Χ έηγκ, γιό ς το υ στρα­ τάρχη το υ Α 1ΠΠ Ν τάγκλας Χ έηγκ, ο Τσάρλυ Χ όουπτουν, γιο ς το υ αντιβασιλιά τη ς Ινδίας λόρδου Λ ίνλιθγκοου, ο υπολοχαγός Τζων Ο υίναντ ο νεώ τερ ο ς, γιο ς το υ Α μερικανού π ρεσ β ευτή στη Β ρετανία, και τέσ σ ερις Γερ­ μανοί σ τρατηγοί. Τελευταία άφ ιξη ή τα ν αυ­ τή το υ Ταντέους Μ πορ-Κομορόφσκι, επ ικε­ φαλής τη ς εξέγ ερ σ η ς στη Βαρσοβία το ν Αύγουστο το υ 1944.

Η Δ ΙΑ Β ΙΩ ΣΗ ΣΤΟ ΚΑΣΤΡΟ Στο Κ όλντιτς η Wehrmacht α κο λο υ θ ο ύ ­ σε το γράμμα τη ς Σ υ νθ ή κη ς τη ς Γενεύης. Οι επ ίδο ξο ι δ ρ α π έτες τιμ ω ρ ο ύ ντο με απο­ μόνωση, ενώ σε άλλα σ τρατόπ εδα εκ τελο ύ ν το με σ υνοπ τικές διαδικασ ίες (1). Γενικά οι Γερμανοί αξιω ματικοί αναγνώ ριζαν ό τι το κα θ ή κον ενό ς αιχμαλώ του ή τα ν να προσπα­ θ ή σ ει να αποδράσει και ό τι η δική το υ ς α­ ποστολή ή τα ν να το υ ς αποτρέψουν. Δ εν ή ­ τα ν λίγες οι περιπτώ σεις κατά τις οποίες αιχμάλω τοι έκλ ειν α ν «συμφω νίες κυρίων» μ ε τη φρουρά, όπως για παράδειγμα να μη χρησ ιμοπ οιούν δανεικά εργα λεία (από άλ­ λ ε ς ε θ ν ικ ό τη τε ς ) για τις απόπειρες από­ δρασής τους. Το μ εγ α λ ύ τερ ο μ έρ ος τη ς φ ρουράς συνιστούσαν β ετερ ά ν ο ι το υ Α 1 ΠΠ και νεαροί σ τρα τιώ τες οι οποίοι δ εν ή τα ν κατάλληλοι για υπηρεσία σ την πρώτη γραμμή. Υπήρχαν τέσ σ ερις αξιω ματικοί (Lageroffizier 1 ως 4) οι οποίοι ή τα ν υ π εύθυνοι για τη ν κα θ η μερινή επαφή με το υ ς αιχμαλώ τους, τη σύγκληση επ ιθεω ρήσεω ν και τη ν ε κ τέλ εσ η ερευνών. Το Κ όλντιτς ή τα ν ένα σ τρα τόπ εδο υψίστης ασφαλείας (Sonderlager) με απ οτέλεσ μα να ε κ τε λ ο ύ ν τα ι τρία (αργότερα τέσσ ερα) προ­

σ κλητήρια (Appell) κα θημερινά για να γ ίν ε­ ται κα τα μέτρ ησ η τω ν αιχμαλώτων. Ο ταν η φρουρά ανακάλυπτε ό τι κάποιος είχε διαφ ύγει, ενη μ έρ ω ν ε κά θ ε ασ τυνομικό και σι­ δ ηρ οδρομικό σ ταθμό σε ακτίνα 40 χλμ. και όλα τα μέλη τη ς Ν εολαίας Χ ίτλερ λάμβαναν μ έρ ος στην αναζήτηση. Τα δ έμ α τα φ α γητού το υ Ερυθρού Σ τα υ ­ ρού βοηθούσ αν στη διατροφ ή τω ν αιχμα­ λώτων τόσ ο πολύ, ώ στε μ ερ ικ ές φ ο ρ ές οι αιχμάλω τοι σ ιτίζονταν κα λύ τερ α από το υ ς δ εσ μο φ ύ λα κές το υ ς, οι οποίοι βασίζονταν στις τυ π ο π ο ιημ ένες μ ερ ίδ ες φ α γητού τη ς Wehrmacht. Σ το κάστρο λειτο υ ρ γο ύ σ ε μία μορφή μαύρης αγοράς, σ την οποία οι αιχμάλω τοι δ ιέ θ ε τα ν α ντικείμ ενα από τα δ έμ α τα το υ Ε ρυθρού Σταυρού. Αντάλλασσαν τα τσ ιγά­ ρα το υ ς με χρήματα τα οποία μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν έξω από το κάστρο για να αγοράσουν τρ ο φ ή ή εισ ιτήρια για τη μ ε ­ τακίνησή το υ ς ή εμ π ο ρ εύ ο ν τα ν τις σ χετι­ κές π ο λ υ τέλ ειες που δ ιέ θ ε τα ν για να αγο­ ράσουν π ληροφ ορίες και εργα λεία από συνεργάσ ιμους ά νδ ρ ες τη ς φ ρουράς και κα­ το ίκο υ ς τη ς πόλης. Οι αιχμάλω τοι φ ρ ό ντιζα ν οι ίδιοι για τη διασκέδασή το υς. Τον Α ύγουστο το υ 1941 οργανώ θηκαν οι πρώτοι ολυμπιακοί αγώ νες σ τρα τοπ έδου αιχμαλώτων. Οι Πολωνοί σχη­ μάτισαν μία χορωδία, οι Ο λλανδοί ένα μου­ σικό σ υγκρότημα με χαβα νέζικες κιθάρες, οι Γάλλοι μία ορχήστρα, ενώ οι Β ρετα νοί α­ νέβα ζαν θ εα τρ ικά έργα και ευ θ υ μ ο γρ α φ ή ­ ματα. Α νδρες από δ ια φ ο ρ ετικ ές εθ ν ικ ές ο­ μάδες αλληλοδιδάσ κονταν ξέ ν ε ς γλώσσες. Π ολλές η μερ ή σ ιες δ ρ α σ τη ρ ιό τη τες τω ν αιχμαλώ τω ν γίνο ντα ν στο προαύλιο, όπως αγώ νες ποδοσφαίρου, κρ ίκετ, βό λεϋ και ξι­ φασκίας. Α ργό τερ α το «stoolball», μία ιδιαί­ τερ α σκληρή έκδοσ η το υ ράγκμπυ που επι­ νόησαν οι αιχμάλω τοι, έγιν ε ο περισσότερο Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Σ υ ρ μ α τό π λ ε γ μ α ·*

Χ ά ρ τη ς του κ ά σ τρ ο υ Κ όλντιτς.

Ε ξέ δ ρ α μ ε σ κο π ό

Σκοπός με π ολυβόλα

22 mm

δ ημ οφ ιλή ς τρόπ ος για να π ερνούν το ν χ ρ ό ­ νο το υ ς: σκοπός κά θ ε ομάδας ή τα ν να ρ ίξει κάτω το ν αντίπαλο τερμα τοφ ύλα κα · ο οποί­ ος κα θότα ν σε ένα σκαμνί (stool). Β οηθούσ ε το υ ς ά νδ ρ ες να εκτο νώ νοντα ι και τα υ τό ­ χρονα κάλυπτε κά θ ε ήχο εκσ καφ ής. Ωστόσο πολλοί αιχμάλω τοι π ροτιμούσαν να περνούν το ν χρόνο το υ ς διαβάζοντας, παίζον τα ς χαρτιά κλπ. Ε κτός από τις αποδράσεις οι αιχμάλω ­ το ι προσπαθούσαν να π αρενοχλούν το υ ς Γερμανούς (το αποκαλούσαν «βασανισμό η ­ λιθίων»), για παράδειγμα π ετώ ντα ς το υ ς "βόμβες" νερ ού ή ακαθαρσιών. Ο Ν τάγκλας Μ π έιντερ ενθ ά ρ ρ υ ν ε το υ ς αξιω ματικούς το υ να προβαίνουν σε οποιαδήποτε πράξη δυσ χέραινε τη ζωή τω ν φρουρών. Ο Β ρ ετα ­ νός σμηναγός Π ητ Τάνστολ είχε ειδ ικ ευ τε ί στην πρόκληση χάους κατά το π ροσ κλητή­ ριο ακόμα και ό τα ν κανένας δ εν προσπα­ θ ού σ ε να διαφ ύγει, ώ στε οι φ ρ ουρ οί να μην υπ οπ τευθούν κάτι ό τα ν σ υνέβαινε το πραγ­ ματικό γεγονός. Δ ικάσ τηκε π έν τε φ ο ρ ές από σ τρα τοδ ικείο και υ π έφ ερ ε συνολικά 415 η μ έρ ες στην απομόνωση.

ΑΚΑΔΗΜ ΙΑ ΑΠΟΔΡΑΣΕΩΝ Οι αιχμάλω τοι επινόησαν πολλούς τρ ό ­ πους διαφ υγής. Κατασκεύασαν α ντικλείδ ια για δ ιά φ ορ ες θ ύ ρ ες , αντίγραφ α χαρτώ ν και τα υ το τή τω ν και εργαλεία. To ΜΙ9 (τμήμα το υ βρ ετα νικού Υπουργείου Π ολέμου το ο ­ ποίο ειδ ικευ ό τα ν σ τον εξοπ λισ μό αποδρά­ σεων) επικοινω νούσε με το υ ς αιχμαλώ τους Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

χρησιμοπ οιώ ντας κώδικα και το υ ς π ρομή­ θ ε υ ε με β ο ηθ ήμ α τα αποδράσεων τα οποία παρουσιάζονταν ως δ έμ α τα βο ήθ εια ς. Οι Γερμανοί έμα θ α ν να τα αναγνωρίζουν. Σταδιακά το Κ όλντιτς σ υγκέντρω σ ε το υ ς κα λύ τερ ο υ ς α ξιω ματικούς σε θ έμ α τα αποδράσεων και το γεγονό ς έγιν ε φ α νερό π ολλές φ ο ρ ές. Σ τις 12 Απριλίου 1941, μ ετά από έναν καθ η μερινό π ερίπατο στο πάρκο, οι Γερμανοί μέτρ ησ α ν το υ ς αιχμαλώ τους και ανακάλυψαν ό τι ένας απούσιαζε. Συσχέ­ τισαν κά θ ε κρ α το ύμ ενο με τη φω τογραφία τη ς τα υ τό τη τά ς το υ - μία μακρόχρονη και δύσκολη διαδικασία δ ιό τι οι φ ω τογραφ ίες ή τα ν σ χετικά παλαιές. Η Γενική Διοίκηση Δ ρέσ δης α νέλα βε δράση και το αρμόδιο τμ ή μ α ασφαλείας (Abwehrstelle 4) ζήτησ ε να μ ά θει π ό τε και πώς έγινε η απόδραση και τι φορούσ ε ο αιχμάλω τος. To OKW ή θ ε λ ε να π λη ρο φ ο ρη θεί ποιος ή τα ν ο υπ εύθυνος, πώς τιμ ω ρ ή θ η κε και π οιες ε ν έ ρ γ ε ιε ς έγιναν για να απ οφ ευ χθ ο ύν π αρόμοιες αποδρά­ σεις στο μέλλον. Η φρουρά το υ κάστρου έ ­ δωσε τη ν περιγραφή το υ αιχμαλώ του σ την ασ τυνομία τη ς Λειψ ίας και υ π έδ ειξε ό τι θα κ α τευ θ υ ν ό τα ν νοτιο δυ τικά . Ο Γάλλος υπολοχαγός Αλαίν Λ ε Ρε κέρδισ ε τη διάκριση να είναι ο πρώ τος αιχμάλω τος που κα τά φ ερ ε να δ ρα π ετεύσ ει από το Κ όλντιτς. Είχε κρ υ­ φ τεί στο κελάρι ενό ς σπιτιού το οποίο βρι­ σκόταν κατά μήκος το υ μονοπατιού που ο­ δηγούσ ε στο πάρκο. Ο ταν βρ ήκε τη ν ευ κα ι­ ρία π ήδ ηξε το ν φ ράκτη του πάρκου και τ ε ­ λικά έφ θ α σ ε ασφαλής στην Ε λβετία. Οι Γερ­ μανοί υπ έθεσ αν ό τι α ναρρ ιχήθηκε στην ο ­

ροφή ενό ς κτιρίου του κάστρου και κ α τέβ η ­ κε από έναν αγωγό α λεξικέρ α υ νο υ το υ εξω ­ τερ ικο ύ τείχ ο υ ς σε κάποιο σ ημείο που βρι­ σ κόταν ε κ τό ς το υ οπτικού π εδίου των φρουρών. Τμήματα τη ς σ τέγ η ς και οι καμι­ νά δες καλύφ θηκαν με σ υρματόπ λεγμα και π ρο σ τέθ ηκα ν ισ χυρότεροι π ροβολείς στην π ερ ίμ ετρο . Την ίδια π ερίοδο πλεονάζω ν εξο π λι­ σμός που βρισκόταν α π οθ ηκευ μένο ς σε χώ­ ρους το υ κάστρου είχε αρχίσει να εξα φ α νί­ ζεται. Η ταν φ α νερό ό τι οι αιχμάλω τοι είχαν βρ ει τρόπ ους για να π ερνούν από κλειδω ­ μ έν ες π όρ τες ακόμα και μ ετά τη ν εγκ α τά ­ σταση κλειδαριώ ν ασφαλείας Zeiss Ikon. Σ τις 8 Μαϊου 1941 οι Γερμανοί ζήτησ αν από το υ ς αιχμαλώ τους να απ ομακρύνουν από το υ ς χώ ρους το υ κάστρου όλα τα άχρηστα υλικά και έπιπλα. Μ ετα ξύ αυτώ ν ή τα ν αχρησ ιμοποίητα αχυρένια σ τρώ ματα τα οποία κατέβασ αν από μία σοφίτα, φόρτω σαν σε μία χειράμαξα και μ ετέφ ερ α ν σ την πόλη. Ενας Γερμανός α ξιω ματικός πάτησε επάνω σε ένα στρώμα και α ισ θά νθη κε ό τι πατούσε κάτι σκληρό. Από μέσα π ρόβαλε ο Β ρ ετα ­ νός υπολοχαγός Τζων Χάιντ-Τόμσον ν τυ μ έ ­ νος με π ολιτικά ρούχα. Ο υπολοχαγός Πήτε ρ Αλαν κα τά φ ερ ε να διαφ ύγει κρ υμμένος μέσα σε ένα άλλο στρώμα, όμω ς συνελήφ θη στη Β ιέννη και επ έσ τρ εψ ε στο Κόλν τιτς. Η ταν φ α νερό ό τι ο έλεγχ ο ς τω ν οχη­ μάτω ν που διέρχο ντα ν από τις π ύλες του κάστρου έπ ρεπ ε να είναι α υ σ τηρ ότερ ο ς. Λί­ γ ε ς η μ έ ρ ε ς α ρ γό τερα δύο Πολωνοί συνελήφθησαν καθώ ς κα τέβαιναν από ένα παρά-

Τρεις Γ ζρ μ α νοί σ τρ α τιώ τε ς σ το φυλάκιο. Από τη ν επ ιγρ α φ ή σ το ν πίνακα κάτω δ εξιά σ υ ν ά γ ε τα ι ό τι α ξιω μ α τικ ό ς υπ ηρεσ ίας ή τα ν ο λο χα γό ς Χανς Π ύπ σκε. Οι ορ ειχά λκινο ι δίσκοι (α π έναντι) π α ρ έχο ντα ν σ ε κά& ε π ο λίτη , τε χ ν ίτη ή φ ρ ουρ ό ο οπ οίος εισ ερ χ ό τα ν σ το π ροαύλιο των αιχμαλώ τω ν και ο αρι& μ ός κ α τα γ ρ α φ ό τα ν σ ε ένα βιβλίο συμβάντω ν.

θ υρ ο μίας σ οφ ίτας με τη Βοήθεια σ εντονιών τα οποία είχαν δέσ ει μ ετα ξύ τους. Ο λοχαγός Π ατ Ρηντ, ο οποίος α ρ γ ό τε­ ρα έγραψ ε για τις εμ π ειρ ίες το υ στο Κόλ­ ν τιτς, απ έτυχε κατά τη ν πρώτη το υ προ­ σπάθεια να αποδράσει. Τον Μάιο το υ 1941 ο φ ρ ουρ ός τη ς σκοπιάς υπ1α ριθμόν 9 (κάλυ­ π τε το ν χώρο εξω τερ ικά το υ κυ λικείο υ) α­ ν έφ ερ ε ό τι οι αιχμάλω τοι το ύ π ροσ έφεραν 700 μάρκα για να « κο ιτά ξει αλλού» κατά τη διάρκεια τη ς εκ τέ λ ε σ η ς τω ν καθηκόντω ν του. Η εβδομά δα τη ς Π εντη κο σ τή ς δ εν ή ­ τα ν μακριά και πολλοί ά νδρ ες τη ς φρουράς θ α έλειπ αν με άδεια. Λ ίγες η μ έ ρ ε ς α ρ γ ό τε­ ρα ο φ ρ ο υρ ός έλα β ε προκαταβολή 100 μάρ­ κων και τη ν προειδοποίηση ό τι η η μέρα πλησίαζε. Σ τις 29 Μαίου είχε υπηρεσία μ ε ­ τα ξύ τω ν ωρών 21.00 και 23.00. Οι Γερμανοί είχαν ειδ οπ οιη θεί αλλά δ εν γνώ ριζαν από πού θα εμφ α νίζο ντα ν οι αιχμάλω τοι. Ολοι οι αξιω ματικοί και ένα ς αριθμός σ τρατιω τώ ν σ υγκεντρώ θ ηκα ν σε ένα δω μάτιο τω ν κτι­ ρίων τη ς φ ρουράς και ένας υπαξιω ματικός με δ έκα ά νδ ρ ες ή τα ν σε ε το ιμ ό τη τα στο φυλάκιο. Ο ταν σ κοτείνιασ ε τα φώ τα το υ κά­ σ τρου άναψαν. Ο σκοπός βημά τιζε αδιάκο­ πα. Ξαφνικά ένα τετρά γω νο κομμάτι χ λ ο ο ­ τάπ ητα ανασηκώ θηκε. Σ τη ριζό τα ν σε ένα ξύλινο πλαίσιο και από κάτω εμφ ανίσ τηκαν δύο πόδια τα οποία το ω θούσαν προς τα πάνω. Α κολούθησ α ν τα χέρια ενό ς άνδρα. Ηταν ο λοχαγός Ρηντ. Δ έκα Β ρετα νο ί και δύο Πολωνοί αξιω ματικοί σ υμ μετείχα ν στην απόπειρα. Μ ετα ξύ αυτώ ν βρισκόταν ο Β ρ ε­ τα νός σ υνταγματάρχης Τζέρμαν. Ολοι ή τα ν ντυ μ ένο ι με π ολιτικά ρούχα και εφ ο δ ια σ μ έ­ νοι με ά δ ειες, 85 μάρκα και 68 κ. εφ οδίω ν του Ερυθρού Σταυρού, κυρίως κονσ έρβες, σ οκολά τες και μπισκότα. Η σ ύλληψή το υ ς ή τα ν η πρώτη μεγάλη επιτυχία τω ν Γερμα­ νών, η οποία ο φ ειλό τα ν σ την αίσθηση κα­ θ ή κ ο ν το ς ενό ς άνδρα. Ως ανταμοιβή ο φ ρ ουρ ός κράτησ ε τα 100 μάρκα, έλα β ε ά­ δεια, π ροήχθη και το υ α π ονεμ ήθ η κε ο Σ τα υ ρό ς Π ολεμ ική ς Υπηρεσίας. Α κο λ ο ύ θ η ­ σαν τροπ οπ οιήσεις στο σχέδιο ασφαλείας ώ στε να λείψ ει κά θ ε π ερ ιο δ ικό τη τα σ την το π ο θέτη σ η τω ν φρουρών: η αλλαγή το υ ς γινό τα ν π λέον σε ά τα κτα χρονικά διασ τή­ ματα και κανένας άνδρας δ εν επ έσ τρ εφ ε συσ τηματικά σ την ίδια υπηρεσία. Ο Πατ Ρη­ ν τ α νέλα βε τ ό τ ε κα θ ή κοντα αξιω ματικού α­ ποδράσεων, ως ένα ς από το υ ς α ξιω ματι­ κούς οι οποίοι σ υντόνιζαν τις προσπ άθειες απόδρασης τω ν εθνικώ ν ομάδων, όμω ς οι ί­ διοι δ εν είχαν δικαίωμα να αποδράσουν. Σ τις 25 Ιουνίου 1941 μία ομάδα αιχμαλώ­

* 4

1 · *

*

Hi'

τω ν ο δ η γείτο στο πάρκο ό τα ν μία ελκυσ τι­ κή νεαρή Γερμανίδα με καστανά μαλλιά και κομψ ό ντύσ ιμο το ύ ς προσπέρασε κα τευ θ υ νό μ ενη προς το προαύλιο το υ κάστρου. Οι αιχμάλω τοι τη ς σφύριξαν. Φ θάνοντας δίπλα σ τον επισμηναγό Π άντον το ρολόι τη ς έπ ε­ σε στα πόδια του. Ο Β ρ ετα νό ς αξιω ματικός το σήκωσε και φώ ναξε: «Δεσποινίς, σάς έ ­ πεσε το ρολόι σας». Η κοπέλα είχε απομα­ κρ υ ν θ εί και ο ευ γ εν ικ ό ς αξιω μα τικός ε ν η ­ μέρωσε έναν φρουρό. Η νεαρή γυναίκα είχε π ροσελκύσ ει τη ν προσοχή για υπερβολικό χρόνο και μία σ ύντομη εξέτα σ ή τη ς ή τα ν α ρ κετή ώστε κάτω από τη ν πλούσια π ερού­ κα να απ οκαλυφ θεί η φαλακρή κεφαλή το υ Γάλλου υπολοχαγού Μπουλαί. Η διαδρομή προς το πάρκο, έξω από τη ν α μυντική π ερ ίμ ετρ ο το υ κάστρου, προσ φ ερό τα ν για απόδραση. Πριν από το ν Μ πουλαί είχαν προσπαθήσει να αποδρά­ σουν οι υπολοχαγοί Μ ερ ές-Λ εμ π ρ έν (9 Ιου­ νίου) και Ο ντρύ (18 Ιουνίου). Σ τις 2 Ιουλίου 1941 ο Μ ερ ές-Λ εμ π ρ έν εκτελ ο ύ σ ε τη ν ποι­ νή το υ για τη ν απ οτυ χημ ένη απόπειρά του. Κατά τη διάρκεια τη ς π εριόδου άσκησης π ήδ ηξε τη ν π ερίφ ραξη το υ πάρκου με τη β ο ή θ εια ενό ς φίλου το υ και άρχισε να τ ρ έ ­ χ ει προς το ν εξω τερ ικό π έτρινο τοίχο. Οι σκοποί πυροβόλησαν, αλλά η π ερίφραξη το υ ς εμπ όδισε να το ν καταδιώ ξουν άμεσα. Ο Μ ερ ές-Λ εμ π ρ έν π ήδ ηξε το ν τοίχο και κα­ τά φ ερ ε να απ ομακρυνθεί. Τις επ ό μ ενες η ­ μ έρ ες κάλυψε τα 400 χλμ. ως τη ν Ελβετία. Οι Γερμανοί αύξησαν το ύψος το υ φ ράκτη το π ο θ ετώ ν τα ς σ υρμα τόπ λεγμα στην κο ρυ ­ φή το υ και άνοιξαν μία π όρτα για να μπο­ ρούν να α κο λου θο ύν όποιον προσπαθούσε να διαφ ύγει. Πολλοί προσπάθησαν να διαφ ύγουν μ ε ­ τα μ φ ιεσ μ ένο ι: δύο φ ο ρ ές ο Β ρετα νό ς υπολοχαγός Ειρυ Νηβ ν τύ θ η κ ε φ ρουρός, ο Γάλ­ λος υπολοχαγός Π εροντώ υ π οδύθηκε το ν η λεκτρ ο λ ό γο το υ σ τρα τοπ έδου Βίλι Πένερ τ, οι Γάλλοι υπολοχαγοί Τιμπώ και Π ερ έν ν τύ θ η κα ν Γερμανοί π ολίτες και ο Β ρετα νός υπολοχαγός Μ άικ Σίνκλαιρ φ ό ρ εσ ε στολή Γερμανού υπαξιω ματικού και προσπάθησε να οργανώσει μία μαζική απόδραση.

Μία από τις α σ υνή θισ τες ε ξό δ ο υ ς έγινε από τα β ρ ετα νικά κα ταλύματα προς τις το υ ­ α λ έτες τη ς Kommandantur, μέσα από το ν τοίχο πάχους 45 εκ. ο οποίος χώριζε τις πε­ ριοχές το υ κάστρου. Οι Β ρετα νο ί δ εν γνώ ­ ριζαν ό τι το τη λεφ ω νικό κ έν τρ ο βρισκόταν στο ίδιο κτίριο και επανδρω νόταν ν υ χ θ η μ ε­ ρόν. Ενα βράδυ ο τη λ εφ ω ν η τή ς «επισκέφ θ η κε» τη ν το υ α λ έτα και άκουσε έναν πα­ ρ ά ξενο θόρυβο. Αμέσως ενη μ ερ ώ θ η κ ε η φρουρά και λίγες η μ έ ρ ε ς α ρ γό τερα δ έκα Β ρετανοί έμ εινα ν έκπ λη κτο ι ό τα ν πρόβαλαν στην το υ α λ έτα ανάμεσα το υ ς Γερμα­ νούς που το υ ς περίμεναν. Δύο φ ο ρ ές το ν Α ύγουστο το υ 1941 ισά­ ριθμα ζεύγη Ολλανδώ ν αξιω ματικώ ν κατάφ ερ α ν να διαφύγουν. Οι Γερμανοί ανακάλυ­ ψαν τη ν απουσία το υς, ματαίωσαν το ν π ερί­ πατο στο πάρκο και πύκνωσαν τις περιπό­ λου ς το υς. Ο ταν οι περίπατοι επ ανήλθαν στο πρόγραμμα τω ν αιχμαλώτων, π εριελάμβαναν μία κα τα μέτρ ησ η κατά τη ν επ ισ τρο­ φή η οποία γινό τα ν σε τυχαίο χρόνο. Μπορεί να γίνει α ντιληπ τός ο εκνευ ρισ μό ς στο γερ μα νικό σ τρα τόπ εδο ότα ν μ ετά από λί­ γες η μ έ ρ ε ς δύο Ο λλανδοί αξιω ματικοί α­ πούσιαζαν από το π ροσκλητήριο. Οι Γερμα­ νοί δ εν είχαν κανένα σ τοιχείο για τις απο­ δράσεις τω ν έ ξι ανδρών, ως τη στιγμή που ένας π ροσ εκτικός φ ρ ουρ ός π αρατήρησε δ ύο Ο λλανδούς α ξιω μα τικούς οι οποίοι γλί­ στρησαν σε ένα φ ρ εά τιο στο πάρκο. Το κά­ λυμμα είχε σ τερ εω θ εί με βίδες, όμω ς οι Ο λλανδοί είχαν κα τα φ έρ ει να το σηκώσουν και να τις αντικατα σ τήσ ουν με γυάλινα ο ­ μοιώματα. Την κα τάλληλη στιγμή οι δύο άν­ δ ρ ες που κρ ύβ οντα ν ε κ ε ί θα ω θούσαν το κάλυμμα, θ α εξέρ χ ο ν τα ν από το φ ρ εά τιο και θ α πηδούσαν επάνω από το ν τοίχο το υ πάρκου προς τη ν ελευ θ ερ ία . Οι δύο άτυχοι Ο λλανδοί σ υνελήφθησ αν, όμω ς οι τέσ σ ερις ά νδ ρ ες που είχαν δια φ ύγει νω ρίτερα με το ν ίδιο τρόπ ο πέρασαν τα ε λ β ετικ ά σύνορα. Οι τε λ ε υ τ α ίε ς αποδράσεις είχαν γ ίν ει α ν τιλ η ­ π τές μία ή δύο η μ έ ρ ε ς μ ετά τη ν εκ τέλεσ ή το υς. Οι Ο λλανδοί είχαν α ναπ τύξει πολλούς τρ όπ ου ς για να παραπλανούν το υ ς φρουΣ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Οι π ερ ισ σ ό τερ ες α π ό π ειρ ες απόδρασης

απ έτυ χα ν και π ολλοί α ιχμ ά λ ω το ι επ έσ τρ εψ α ν σ το κά σ τρ ο .

Το μ ο νο π ά τι προς τη ν π εριοχή αναψ υχής βρ ισ κότα ν έξω από τα τείχ η το υ κ ά σ τρ ο υ και π ρ ο σ φ ερ ό τα ν για απ όδραση. Σ το βάθος β ρ ίσ κ ετα ι η α ψ ιδω τή έξο δ ο ς από τη ν K om m andantur και α ρ ισ τερ ά τα κ α τα λ ύ μ α τα τω ν νυμφ ευμένω ν.

24 ΙΒ®®

ρούς κατά τα π ροσκλητήρια. Τα μαύρα, μα­ κριά πανωφόρια το υ ς π ροσ φ έρονταν για να κρ ύθοντα ι μικροκαμω μένοι ά νδ ρ ες οι οποί­ οι εμφ α νίζο ντα ν για να αναπληρώσουν το υ ς α π όντες. Σε μία περίπτωση «δανείστηκαν» Π ολω νούς για να καλύψ ουν ά νδρ ες που εί­ χαν διαφ ύγει. Α λ λ ο τε έπεισαν το υ ς δεσμοφ ύ λα κές το υ ς ό τι δύο Β ρετανοί οι οποίοι εί­ χαν αναμιχθεί μ ετα ξύ το υ ς, αλλά δ εν το υ ς ακολούθησ αν στο πάρκο, ή τα ν οι δύο άν­ δ ρ ες που έλειπ αν από το π ροσκλητήριο. Η σ υνή θεια να παρατάσσονται σε 13 πειθαρχ η μ έν ες π εν τά δ ες σταδιακά π ροκάλεσ ε τη ν αδιαφορία τω ν Γερμανών, οι οποίοι δ εν έδωσαν σημασία ό τα ν δύο «π εντάδες» σχηματίσθηκαν από τέσ σ ερις άνδρες. Κατά το Βραδινό π ροσκλητήριο τη ς 20ής Σ επ τεμβ ρίου 1941 εμ φ α νίσ τη κε για πρώτη φορά ο «Max» (όπως το ν βάπτισαν οι Γερμανοί). Η ταν μία κούκλα επ αγγελμα τικά κατασ κευασ μένη με ένα μίγμα τσ ιμ έντο υ και γύψ ου, τη ν οποία κρατούσ ε ένας αξιω ­ ματικός. Σ το ημίφω ς μπορούσε να εξαπ ατήσει οποιονδήποτε. Μία βρ ετα νική επινόηση ή τα ν τα «φα­ ντάσματα»: αξιω ματικοί οι οποίοι είχαν προσ ποιηθεί επ ιτυχή απόδραση και ζούσαν κρ υμμένοι στο κάστρο επί μήνες. Τα «φα­ ντάσματα» εμφ α νίζο ντα ν κατά τα π ροσκλη­ τήρια στη θέσ η άλλων αξιω ματικώ ν οι οποί­ οι είχαν αποδράσει, για να καθυσ τερ ήσ ουν τη ν ανακάλυψη όσο το δ υνα τό ν π ερισ σ ότε­ ρο. Πριν από το τέ λ ο ς το υ 1941 οι Γερμανοί κατά φ ερα ν να απ οτρέψ ουν τρ εις αποδρά­ σεις που είχαν οργανώσει οι Βέλγοι από το πάρκο, οι Β ρετανοί από τις ο ρ ο φ ές τω ν κτι­ ρίων και οι Ολλανδοί, δύο από το υ ς οποίους προσπάθησαν να φ ύγουν από το κάστρο ντυ μ ένο ι ως Γερμανοί αξιω ματικοί. Σ τις 17 Δ εκεμ β ρ ίο υ τρ εις Γάλλοι ε κ μ ετα λ λ εύ θ η κ α ν τη ν ευκαιρία και με τη βο ήθ εια τη ς ομίχλης και τη ς βροχής δ ιέφ υ γα ν από τη ν πόλη, ό ­ που είχαν επ ισ κεφ θ εί το ν τοπικό ο δ ο ντία ­

Σ ΤΡ Α Τ Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

τρο. Επέστρεψ αν σ τους Συμμάχους α υ ξά ­ νοντα ς το ν αριθμό τω ν επ ιτυ χη μένω ν δρα­ π ετεύσ εω ν σε δέκα. Ωστόσο στο τέ λ ο ς του έτο υ ς η φρουρά το υ κάστρου μπορούσε να είναι π ερήφ ανη για τη ν ασφάλεια το υ σ τρα­ τοπ έδου. Οι αποδράσεις που συνέβησαν το 1941 είχαν ξεκιν ή σ ει από το εξω τερ ικ ό το υ κά­ στρου. Η ένα ρ ξη το υ νέου έ το υ ς συνέπεσε με τη ν πρώτη επ ιτυχή απόδραση από το ε ­ σω τερικό τω ν υψηλών τειχών. Σ τις 7 Ιανουαρίου 1942 οι Γερμανοί ανακάλυψαν ό τι δύο Ο λλανδοί και δύο Β ρετανοί αξιω ματικοί εί­ χαν εξα φ α νισ θεί χωρίς να αφήσ ουν ίχνη. Οι επ ικεφ αλής το υ ς ή τα ν τόσο σίγουροι για το σχέδιο διαφ υγής ώ στε ότα ν έγιν ε γνω στή η απόδραση έδωσαν τα ονόματά το υ ς στους φρουρούς. Η φ ρουρά ανασ τατώ θηκε και ό ­ λοι οι χώροι το υ κάστρου ε ξετά σ τη κ α ν επισ ταμένα επί τέσ σ ερις ώ ρες. Ο θ ό ρ υ β ο ς ή ­ τα ν τόσο έν το ν ο ς ώ στε π ροκάλεσ ε ενό χ λη ­ ση σ την πόλη και ο τοπ ικός π ολιτικός άρχο­ ν τα ς τη λεφ ώ ν η σ ε ανήσυχος. Τις επ ό μ ενες η μ έ ρ ε ς οι έ ρ ε υ ν ες συνεχίσ θηκαν σε τμ ή μ α ­ τα το υ κάστρου τα οποία δ εν κα το ικο ύ ντο σε μόνιμη βάση. Σ τις 13 Ιανουαρίου η έ ρ ε υ ­ να έφ θ α σ ε στο θ έα τρ ο , όπου ο αξιω ματικός υπηρεσίας, λοχαγός Ράινχολντ Ε γγερς, και ο δ εκα νέα ς Σ έν τλ ιχ έκαναν μία σημαντική ανακάλυψη. Κάτω από τη ν ξύ λινη σκηνή υ­ πήρχε ένα άνοιγμα από όπου είχαν διαφ ύγει οι αιχμάλω τοι. Οι Γερμανοί α ντιλήφ θη κα ν ό τι οι αιχμάλω τοι έπεσαν σε ένα άδειο δω­ μάτιο το υ κάτω ορόφου, βγήκαν σ τον διά­ δρομο που οδηγούσ ε επάνω από τη ν αψι­ δωτή πύλη το υ εσ ω τερικού προαυλίου και κα τέλ η ξα ν σε μία σοφίτα επάνω από το γ ε ρ ­ μανικό φυλάκιο, όπου π ερίμεναν τη ν κα τά λ­ ληλη στιγμή. Ο ταν το φυλάκιο άδειασε κα­ τέβ η κ α ν και βγήκα ν κατά ζεύγη ντυ μ ένο ι ως Γερμανοί αξιω ματικοί. Π ερπάτησαν ως το εξω τερ ικ ό προαύλιο και έφ υ γα ν από τη ν κύρια πύλη. Φ οβούμενοι ό τι ο φ ρ ουρ ός στην εξω τερ ική πύλη μ ετά τη ν τά φ ρο θα

το υ ς σ ταματούσ ε, κα τευ θ ύ ν θ η κ α ν ανα το­ λικά, παράλληλα προς τη ν τάφ ρο, και υπό τη ν κάλυψη το υ σκοταδιού π ήδηξαν το ν α­ φ ύ λα κτο τοίχο κατά μήκος το υ μονοπατιού που οδηγούσ ε στο πάρκο. Δύο επ ίδοξοι δ ρ α π έτες αιχμαλω τίσθηκαν από τη ν Ασ τυ­ νομία Σιδηροδρόμω ν τη ς π όλης Ούλμ. Ο Ο λλανδός υπολοχαγός Τόνυ Λ ο υ τέιν και ο Β ρ ετα νό ς υπολοχαγός Εϊρυ Νηβ έφθασαν σ την Ελβετία. Ο τε λ ε υ τα ίο ς είχε τη ν τιμή να είναι ο πρώ τος Β ρ ετα νό ς ο οποίος κατάφ ερε να δ ρα π ετεύσ ει με επιτυχία από το Κόλτιτς (2). Η ανακάλυψη τη ς οδού διαφ υγής από το θ έα τρ ο επισκιάσθηκε από μία μ εγ α λ ύ τε­ ρη επιτυχία τω ν Γερμανών φρουρώ ν το υ κά­ στρου. Το 1941 εννέα Γάλλοι αξιω ματικοί ορ­ γάνωσαν ένα μακροπ ρόθεσμο σχέδιο ε κ ­ σ καφής σήραγγας, η έξο δ ο ς τη ς οποίας θα βρισκόταν σ την απ όκρημνη πλαγιά έξω από τα ανατολικά τείχη . Η «Σήραγγα το υ Κόλ­ ν τιτς Α.Ε.» (Societe Anonyme du Tunnel de Colditz - S.A.T.C.) π ρό τεινε οι εργασ ίες να αρχίσουν στο παρεκκλήσι, στην κορυφή το υ πύργου το υ ρολογιού! Τα βαρίδια του μηχανισμού που κρ έμ ο ν τα ν μέσα σε μ ετα λ ­ λικά π εριβλήμα τα και οι αλυσ ίδες το υ ς εί­ χαν α φ α ιρ εθ εί, αφ ήνοντα ς άδεια κυλινδρι­ κά φ ρ εά τια τα οποία ε κ τείν ο ν τα ν από το ρο­ λόι ως τα υπόγεια, 35 μ έτρ α χαμηλότερα . Οι π ό ρ τες σε κά θ ε όροφο είχαν σφραγισ θεί με το ύβ λα , όμω ς οι Γάλλοι είχαν πρόσβαση στον πύργο από τις σ οφ ίτες. Οι εργασ ίες για τη ν οριζόντια σήραγγα άρχισαν το ν Ιού­ νιο το υ 1941 και συνεχίσ θηκαν επί οκτώ μή­ νες! Η σήραγγα δ ιέν υ ε 13,5 μ έτρ α κάτω από το ξύ λινο δάπεδο το υ π αρεκκλησιού. Χ ειρο­ π οίητα πριόνια (με πρώτη ύλη γερμανικά μαχαίρια κουζίνας) χρησ ιμοπ οιήθηκαν για να ετο ιμ α σ το ύ ν επτά μεγάλα δρύινα τε μ ά ­ χια δ ια τομ ής 40x40 εκ. για τη σ τήριξη του π ατώ ματος το υ ναού. Από το άκρο το υ πα­ ρεκκλησ ιού η σήραγγα σ τρ εφ ό τα ν κά θ ετα για 5 μ. και στη συνέχεια κα τευ θ υ ν ό τα ν προς τη ν π ρ ο τεινό μ ενη έξο δ ο . Δύο τμ ή μ α ­ τα σ υνδ εό μενα με οριζόντια φ ρ εά τια δ ιέρ ­ χ οντα ν κάτω από τα π έτρινα θ εμ έλ ια του κάστρου. Το τε λ ε υ τα ίο τμ ή μ α είχε μήκος 44 μ. και έφ θ α ν ε σε βάθος 8,6 μ. κάτω από τη ν επιφάνεια το υ εδά φ ους. Η σήραγγα αποτελούσε ένα σ ημαντικό κατόρθω μα μηχανι­ κής. Δ ιέ θ ε τ ε φωτισμό σε όλο το μήκο ς τη ς με ρ εύ μα από τη ν παροχή το υ π αρεκκλησι­ ού (εκ τό ς από το προφανές, χρησ ιμοπ οιεί­ το και ως σύστημα έγκα ιρ η ς π ροειδοποίη­ σης). Μία "π έτρινη" π όρτα σ τηρ ιζόμενη σε μ εν τεσ έ δ ε ς κάλυπ τε πλήρως τη ν είσοδό τη ς. Τα π ροϊόντα τω ν εκσ καφώ ν μ ετα φ έρ ο ν τα ν μέσα σε σ άκκους κινού μενου ς επί ε λ ­ κήθρων. Ανυψώνονταν με τρ οχα λίες στον πύργο το υ ρολογιού και απ ορρίπ τονταν στις σ οφ ίτες το υ κάστρου. Οι εκσ κα φ ές συ­ νεχίσ θηκαν το 1942. Οι Γερμανοί είχαν αντιλ η φ θ ε ί ό τι σε κάποιο σ ημείο το υ κάστρου οι αιχμάλω τοι ερ γά ζο ντα ν για τη ν απόδρα­ σή το υ ς και βασανίζονταν από τη ν αλαζο­ νεία τω ν Γάλλων, οι οποίοι ερ γά ζο ντα ν τη νύκτα γνω ρίζοντας ό τι οι ήχοι από τις εκ-

Ο Γάλλος υπ ολοχαγός Αλαίν Λ ε Ρ ε ή τα ν ο π ρώ τος α ξιω μ α τικό ς που δ ρ α π έτε υ σ ε μ ε επ ιτυ χ ία από το Κ ό λν τιτς, 46 η μ έ ρ ε ς μ ε τά τη ν ά φ ιξή το υ (και τη λήψ η της φ ω το γ ρ α φ ία ς ). Π ο λέμ η σ ε μ ε τη ν Α ντίσ τασ η και α π ο σ τ ρ α τε ύ τη κ ε το 1968 μ ε το ν βα&μό το υ α ν τισ τρ α τή γ ο υ .

σ καφ ές αντηχούσ αν σε όλο το κάστρο. Οι τελ ε υ τα ίο ι ή τα ν σίγουροι ό τι η είσ οδος τη ς σ ήραγγας ή τα ν μη ανιχνεύσιμη. Δ εν έλα6αν υπόψη το υ ς τη γερ μα νική μ εθ ο δ ικ ό τη τα. Σ τις 15 Ιανουαρίου ο λοχαγός Ε γγερς οργάνωσε μία έρ ευ ν α σ τον πύργο το υ ρο­ λογιού, στο πλαίσιο τω ν τα κτικώ ν ελέγχων. Ο αρχιλοχίας Γκέπ χαρντ α νέβ η κε σ την κο­ ρυφή το υ πύργου και αφ αίρεσ ε δύο δοκο ύ ς που κάλυπταν ένα από τα κυλινδρικά φ ρ εά ­ τια. Από κάτω α κουγόταν θ ό ρ υ β ο ς. Ενας μικροκαμω μένος νεαρός, ο οποίος είχε «επισ τρ α τευ θ εί» για α υ τό ν το ν σκοπό, κ α τέβ η ­ κε στο φ ρ εά τιο. Οι τρ εις Γάλλοι που εργά ζο­ ντα ν στη διάνοιξη τη ς σ ήραγγας δ εν πτοήθηκαν. Εκφόβισαν το ν νεα ρ ό με απ ειλές και εξαφανίστηκαν. Μ ετά από εξονυ χισ τική έ ­ ρευνα το υ υπογείου οι Γερμανοί ανακάλυ­ ψαν τη ν είσοδο τη ς σήραγγας. Δ έκα μ έτρ α μαλακής γη ς χώριζαν το υ ς Γάλλους από τη ν ελευ θ ερ ία . Η ανακάλυψη τη ς σ ήραγγας εί­ χε γ ίν ει τη ν τε λ ε υ τα ία στιγμή! Οι Γάλλοι ή τα ν π επ εισ μένοι ό τι είχαν π ρο δο θεί από ένα ν συμπατριώ τη το υ ς ο ο ­ ποίος είχ ε μ ετα φ ερ θ ε ί σε ένα σ τρα τόπ εδο στο Ελστενχορστ. Ομως μ ετά το ν π όλεμο ο λοχαγός Ε γγερς το υ ς διέψ ευσ ε. Το τελ ικ ό κτύπ ημα για το υ ς Γάλλους ή τα ν οι οικονομι­ κές αξιώ σεις τω ν γερμανικώ ν αρχών για τη ν επισκευή τω ν ζημιώ ν στον πύργο, στις σο­ φ ίτε ς και στο δάπεδο το υ π αρεκκλησιού. Το κόσ τος τη ς εργασίας εκ τιμ ή θ η κ ε σε 12.000 μάρκα. Οι επ ιτυ χίες τω ν Γερμανών σ υνεχίσ τη­ καν και καμία επ ιτυ χή ς απόδραση δ εν ση­ μ ειώ θη κε κατά το υ ς πρώ τους ενν έα μήνες το υ 1942. Τον Μ άρτιο, καθώ ς οι αιχμάλω τοι άδειαζαν τις σ ο φ ίτες από τα χώματα, ο υπολοχαγός Ν τεζομπ έρ α να δύ θη κε ξαφ νικά μέσα από ένα σωρό χω μάτω ν σ τον κεν τρ ικ ό δρόμο τη ς π όλης Κ όλντιτς όπου οι Γάλλοι ενα π έθετα ν τα π ροϊόντα τω ν εκσκαφών. Τον Σ επ τέμβ ριο ο υποσμηναγός Ν τόμινικ

Σ το εσ ω τερ ικ ό π ροαύλιο οι α ιχμ ά λ ω το ι δ είχ νουν τη ν π ροτίμ η σ ή το υ ς για το ν χώ ρο όπου φ&άνουν οι α κ τίν ες το υ ήλιου. Κ άποιοι κ ά θ ο ν τα ι εμ π ρός από το π αρ εκκλήσ ι, ε κ ε ί όπου λα μ β ά νο ν τα ν οι επ ίσ η μ ες φ ω το γ ρ α φ ίες κάθε ν ε ο φ ερ μ έν η ς ο μ ά δ α ς αιχμαλώτων. Σ τη γωνία β ρ ίσ κ ετα ι ο π ύργος το υ ρ ο λο γ ιο ύ .

Μπρους επ έσ τρ εψ ε σ το κάστρο μ ετά από ο λιγοήμερη απουσία το υ. Ο μικροσκοπικός Β ρ ετα νό ς είχε αποδράσει μέσα σε ένα ξύ λ ι­ νο κιβώ τιο το υ Ε ρυθρού Σταυρού. Η πρωινή κα τα μέτρ ησ η τη ς 9ης Σ επ τεμ ­ βρίου 1942 «φανέρωσε» τη ν απουσία έ ξι α­ ξιωματικών. Σε μία αστραπιαία επιχείρηση οι αιχμάλω τοι μέσα σε δύο ν ύ κ τε ς άνοιξαν οπή σ τον τοίχο που χώριζε το γρα φ είο του αρχιλοχία Γκέπ χαρντ από μία αποθήκη. Μ ε­ τά τη ν αλλαγή τη ς φ ρουράς στις 07.00 πέρασαν στο γραφ είο και βγήκαν από τη ν α­ π οθήκη μ ετα μ φ ιεσ μ ένο ι ως δύο Γερμανοί υπαξιω ματικοί και τέσ σ ερις Πολωνοί κρα­ το ύ μ ενο ι. Ενας α ληθινός Γερμανός υπαξιωμα τικό ς ά νοιξε τη ν πύλη και οι έ ξι ά νδρ ες απομακρύνθηκαν. Τέσσερις σ υνελήφθησ αν ε ν τό ς 24 ωρών. Ο Β ρ ετα νό ς σμηναγός Ουίλιαμ Φ άουλερ και ο Ο λλανδός υποπλοίαρ­ χος Ν τάμιαν βαν Ν τόρμικ έφ θασ αν στην Ελβετία. Η τε λ ε υ τα ία απόδραση είχε ως α π οτέ­ λεσ μα μία σε βάθος κριτική αξιολόγηση ό ­ λων τω ν μ έτρ ω ν ασ φαλείας από το ν νέο δι­ οικητή, σ υνταγματάρχη Γκλέσε, ο οποίος αν έλ α β ε κα θ ή κο ντα το ν Α ύγουστο (3). Στο β ο ρ ειο δ υ τικ ό άκρο τη ς β ερ ά ντα ς το υ Κ όλ­ ν τιτς α ν εγ έρ θ η κ ε ένα ς πύργος πολυβόλων,

ενώ μία σ τενή ε ξέ δ ρ α μ ήκο υ ς 45 μ. το π ο θετή θ η κ ε σ τον δ υ τικό ε ξω τερ ικ ό τοίχο, μ ετα ­ ξύ τη ς αψ ιδω τής εισόδου με τα κελιά απο­ μόνωσης και το υ φ υλακίου. Ενας σκοπός το π ο θ ε τή θ η κ ε σε παρόμοια κατασ κευή στο ανατολικό άκρο το υ κάστρου, α υ ξά νοντα ς το οπ τικό π εδίο τη ς φ ρουράς προς τη ν π λευρά το υ πάρκου. To OKW ίδρυσε στη Β ιέννη ένα κ εν τρ ικ ό μουσείο αποδράσεων, όπου επ ιδ εικνύ ο ντα ν ό λ ες οι γνω σ τές μ έ­ θ ο δ ο ι απόδρασης και τα υλικά τα οποία χρησ ιμοπ οιήθηκαν σε διάφ ορα σ τρα τόπ ε­ δα αιχμαλώτων. Κ άθε εβδο μά δα ε ξέ δ ιδ ε το «Das Abwehrblatt» («Τα Νέα τη ς Α σ φάλει­ ας»), ένα έντυ π ο το οποίο π ερ ιέγρα φ ε μ ε­ θ ό δ ο υ ς απόδρασης από διάφορα σ τρ α τό ­ πεδα. Τα νέα μ έτρ α δ εν εμπόδισαν τέσ σ ερις Β ρ ετα νο ύς να αποδράσουν στις 15 Ο κτω ­ βρίου 1942. Οι Γερμανοί βρήκαν μερικά σ ε­ ντόνια π ετα μ ένα σ τους θ ά μνου ς και χρησι­ μοποίησαν σκύλους για να ακολουθήσ ουν τα ίχνη τω ν δραπετών. Τα ζώα το ύ ς ο δ ή γη ­ σαν πίσω, στο νότιο τείχ ο ς το υ κάστρου, κο­ ντά σε έναν αεραγω γό το υ οποίου το άλλο άκρο βρισκόταν στο υπόγειο τη ς Kommandantur. Αν ή τα ν απίθανο για το υ ς αιχμαλώ τους να είχαν διασχίσει τη ν περιο-

25

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

χή τη ς γερ μα νική ς φρουράς, ή τα ν αδύνατο για έναν άνδρα να π εράσει από τη ν οπή το υ αεραγω γού, διαστάσεων 23 x 91 εκ. Ωστόσο κατά τη ν πιο το λμ η ρ ή απόδραση από το Κ όλντιτς οι τέσ σ ερις Β ρετα νο ί πέρασαν πί­ σω από τη ν κουζίνα τω ν αιχμαλώτων, π ερ­ πάτησαν σ την οροφ ή τη ς κουζίνας τη ς φρουράς, διέσχισαν το προαύλιο ανάμεσα σ τους φ ρ ουρ ούς, υπό το έντο ν ο φως τω ν π ροβολέω ν, γλίσ τρησ αν στο υπόγειο τη ς Kommandantur και σ ύρθηκαν μέσα σ τον σ τε­ νό αεραγω γό γυμνοί! Ο τα γμ α τά ρ χ η ς Λίτλ ντεη λ, ο λοχαγός Ρ ηντ (έχοντας παραχω­ ρήσει τη θέσ η το υ ως αξιω ματικός αποδρά­ σεων), ο π λω τάρχης Σ τή β εν ς και ο σμηνα­ γός Ο υώ ρντλ έφ θασ αν σ την Ελβετία. Ως το τέ λ ο ς το υ 1942 84 αιχμάλω τοι εί­ χαν π ραγματοποιήσει 44 απόπειρες από­ δρασης. Δ εκα ο κτώ αποδράσεις είχαν σ τεφ θ εί από επιτυχία (ισάριθμα κ α τα ν εμ η μ έ­ ν ες σ τους Ο λλανδούς, σ τους Γάλλους και σ τους Β ρετανούς). Η φ ρουρά είχε συλλάβει 39 ά νδ ρ ες κατά τη διάρκεια τη ς απόδρασής το υς. Οι υπόλοιποι είχαν σ υλληφ θεί σε διά­ φορα μέρη τη ς χώρας και είχαν επ ισ τρέφ ει στο κάστρο. To Oflag IVc ουσιαστικά δ εν ή ­ τα ν «υψίστης ασφαλείας». Α ν τίθ ετα αποκαλ είτο «Ακαδημία Αποδράσεω ν Κόλντιτς». Η ιδέα τη ς σ υγκέντρω σ ης τόσων ειδικώ ν στις αποδράσεις α π οδ είχ θη κε εσ φ αλμένη. Το 1943 το σ τρα τόπ εδο έχασε το ν πο­ λ υ εθ ν ικό χαρακτήρα του. Τον Ιούνιο οι Ο λλανδοί μ ετα φ έρ θ η κ α ν στο Στανισλάου (Πολωνία) και το ν Ιούλιο οι Γάλλοι κι οι Β έλ ­ γοι π ροω θήθηκαν βόρεια, στο Λύμπεκ. Τον Αύγουσ το ή τα ν η σειρά τω ν Πολωνών να μ ε ­ τακομίσ ουν στο Σπίτσμπεργκ (Σιλεσία). Στο Κ όλντιτς π αρέμειναν 180 περίπου Β ρετανοί και οι Prominente. Οι Σύμμαχοι ανησυχούσαν ιδιαίτερα για το υ ς τελ ευ τα ίο υ ς, δ ιό τι υπο­ ψ ιάζονταν ό τι θα χρησ ιμοπ οιούντο ως όμη ­ ροι ή ανθρώ πινες ασπίδες. Οι απ όπ ειρες απόδρασης δ εν σ τα μά τη­ σαν, όμω ς η α υ σ τηρ ότερη ασ τυνόμευσ η, η οποία π εριελάμβανε τη ν εγκατάσ τασ η κρυ­ φών μικροφώνων, είχε καταστήσ ει τη “μά­ χη" με τη φρουρά άνιση. Σ τις 11 Μαϊου 1943 συνέβη κάτι που ο λοχαγός Ε γγερς αποκάλ εσ ε «η πιο π αράφρονη απόπειρα». Κατά τη ν ώρα τη ς ημερήσ ιας άσκησης ο υποσμηναγός Ν τον Τομ π ήδ ηξε επάνω από το χαμη­ λό παραπέτο τη ς β ερ ά ντα ς (μ ετά τη ν από­ πειρα απόδρασης το υ Μ ερ ές-Λ εμ π ρ έν από το πάρκο όσοι ή τα ν τιμ ω ρ ημ ένο ι με απομό­ νωση ασ κούντο στη βο ρ ειοδ υτική βεράντα ) και κρ α τή θ η κε από τις κ ά θ ε τες μπάρες ε ­ νός παράθυρου το υ φυλακίου. Κατόπιν πιά­ σ τηκε από τις μπάρες ενό ς παράθυρου χα­ μηλότερ ου ορόφ ου πριν πέσει στο έδαφ ος. Οι φ ρ ουρ οί άνοιξαν πυρ, όμως ο Καναδός συνέχισε τη ν πορεία το υ, π ήδ ηξε επάνω από το πρώτο σ υρματόπ λεγμα και έ τ ρ ε ξ ε στο δάσος, όπου π ερ ισ σ ότερ ες σπείρες από σ υρματόπ λεγμα το ν σταμάτησαν. Ιδιαίτερη θέσ η ανάμεσα σ τους αιχμα­ λώ του ς κα τείχ ε ο υπολοχαγός Μάικ Σίνκλαιρ. Η φω τογραφία το υ βρισκόταν σε α­ σ τυνομικούς σ τα θ μο ύς σε ολόκληρη τη χώ­ - 1 0 7 < Η ΙΣΤ Ο Ρ ΙΑ

0 Ράινχολντ Ε γ γ ερ ς δ ιε τ έ λ ε σ ε L a g e ro ffizie r σ το Κ ό λν τιτς από το ν Ν ο έμ β ρ ιο το υ 1940 ως το ν Φ εβρ ουά ρ ιο το υ 1944 (μ ε εξα ίρ εσ η τρ ε ις μ ή ν ες το 1942) και σ τη σ υνέχεια α ξιω μ α τικ ό ς α σ φ α λ εία ς. Αν και μ ε τ ά τον π όλεμ ο π α ρ έμ ειν ε σ τη ν Α να τολική Γζρμανία, κ α τά φ ε ρ ε να δ ια τη ρ ή σ ει μ εγ ά λ ο α ρχείο μ ε 4 0 0 α ν τικ είμ εν α . Ω ς το ν Θ άνατό το υ , το 1974, ή τα ν η κύρια γερμ α νική πηγή για τη ν ισ το ρ ία το υ κ ά σ τρ ο υ κ α τά το ν Β 'Π Π .

Ενα α π ό γ ευ μ α το υ Δ ε κ εμ β ρ ίο υ το υ 1942 ο Β ίλι Π έ ν ε ρ τ, η λ εκ τρ ο λ ό γ ο ς το υ κ ά σ τρ ο υ , ά λ λ α ξε μία κα μ έν η α σ φ ά λ εια στα κ α τα λ ύ μ α τα τω ν Γάλλων. Σ τις 17.30 π έρα σ ε από τη ν πύλη το υ εσ ω τερ ικ ο ύ π ροαυλίου, δ ιέσ χ ισ ε το ε ξω τερ ικ ό π ροαύλιο και κ α τευ & ύ ν & η κ ε προς τη ν πύλη το υ π άρκου. Ο μως ο φ ρ ο υ ρ ό ς δ εν το υ ε π έ τρ ε ψ ε τη ν έξο δ ο . Ο «Β ίλι» ή τα ν ο Γάλλος υπ ολοχαγός Π ερ ο ντώ . Η μ ε τα μ φ ίε σ ή το υ π λησίαζε το τέ λ ε ιο . Π ιθανώ ς το φ ουλάρ ι του ξέν ισ ε το ν φ ρουρ ό.

ρα και οι Γερμανοί το ν αποκαλούσαν «Der Rote Fuchs» (η κόκκινη αλεπού). Ο ταν έφ θασε στο Κ όλντιτς είχε ήδη δύο απόπειρες στο εν ερ γ η τικ ό του. Σ τις 2 Σεπ τεμβρίου 1943, γύρω στα μεσ άνυκτα, ο αρχιλοχίας Ροτεν μ π έρ γ κ ερ (για το μ εγα λειώ δες μουστάκι το υ είχε κερδίσ ει το προσωνύμιο Φραγκί­ σκος Ιωσήφ) ά λλα ξε εκτά κ τω ς το υ ς δύο σκοπούς τη ς ανα τολικής πύλης. Ο ένας σκοπός απ ομακρύνθηκε, ενώ ο δ εύ τερ ο ς ζή τησ ε από το ν αρχιλοχία το σύνθημα. Ο ταν δ εν έλα β ε απάντηση πίεσε το π ροει­ δοπ οιητικό κουδούνι. Ενας δ εκα νέα ς έκα νε τη ν εμφάνισή το υ και απαίτησε το όπλο του Ρ οτενμπ έργκερ. Κατά τη συμπλοκή που α­ κολού θη σ ε ο δ εκα νέα ς π υροβόλησ ε. «Θ εέ μου», φ ώ ναξε ο σκοπός, «σκότω σες το ν αρχιλοχία μας». Ομως ο άνδρας με το χαρα­ κτηρισ τικό μουστάκι ή τα ν ο υπολοχαγός Σίνκλαιρ. Αν η απόπειρα είχε επιτύχει, 30 πε­ ρίπου αιχμάλω τοι θα είχαν δρα π ετεύσ ει υπό τη ν προστασία τω ν ψ εύτικω ν φρουρών. Η βολίδα το υ όπλου κτύπ ησ ε το ν Β ρετανό σ χεδόν ε ξ επαφής. Ο Σίνκλαιρ ανάρρωσε και το ν Ιανουάριο το υ 1944, σε μία επ όμενη απόπειρα απόδρασης, κα τά φ ερ ε να φθάσ ει ως τα ολλανδικά σύνορα. Σ τις 25 Σ επ τεμ ­ βρίου 1944 δοκίμασ ε να αποδράσει για ό­ γ δο η φορά. Ε κείνη τη θ ερ μ ή η μ έρ α οι αιχ­ μάλω τοι βρίσ κονταν σ το πάρκο ότα ν ξα φ νι­ κά (κανένας δ εν είχε εν η μ ερ ω θ εί για το σχέδιό το υ ) ο Σίνκλαιρ π ήδ ηξε επάνω από το σ υρματόπ λεγμα το υ φ ρ ά κτη και άρχισε να κα τη φ ο ρ ίζει το ν λόφ ο τρ έχ ο ντα ς. Ο το ί­ χος που το υ σ τερ ούσ ε τη ν ε λ ε υ θ ερ ία του βρισκόταν 140 μ. μακριά. Από κάτω π ερνού­ σε ένα ρέμα και ένα π λέγμα κάλυπ τε το ά­ νοιγμα. Ενας Γερμανός υπαξιω ματικός τού φώ ναξε να σταματήσ ει. Οι σκοποί άνοιξαν πυρ. Η όγδοη απόπειρα το υ Σίνκλαιρ απέβη μοιραία. Μια βολίδα επ οσ τρακίσ τηκε στον αγκώνα το υ και σ τρά φ ηκε προς τη ν καρδιά το υ σ κοτώ νοντάς το ν ακαριαία. Οι Γερμανοί έθαψ αν το ν το λμ η ρ ό Β ρετα νό στο στρατιω ­ τικό κο ιμη τήρ ιο το υ Κ όλντιτς με τιμ ές. Ως το 1944 οι Γερμανοί φ ρ ο υρ οί είχαν σφραγίσει κά θ ε πιθανή οδό διαφ υγής από το κάστρο. Οι αποδράσεις ή τα ν δ υ σ κο λό τε­ ρ ες από π οτέ και για να επ ιτύχει ένα σχέδιο έπρεπ ε να είναι πρω τότυπο. Η ιδέα τη ς ε ξα ­ πόλυσης δύο αιχμαλώ τω ν με ένα α ν εμ ό π τε­ ρο, από τη σ τέγη το υ κάστρου ως το λιβάδι σ την άλλη άκρη το υ π οταμού Μ ούλντε, α­ ν ή κ ε σ τον σμηναγό Μπιλ Γκόλντφ ιντς και στον υποπλοίαρχο Αντονυ Ρολτ. Λ επ τομερή σχέδια το υ α νεμόπ τερου είχαν ήδη εκπ ο νη ­ θ ε ί ό τα ν ο σ μηναγός Τζακ Μ πεστ βγή κε από τη ν απομόνωση τη ν άνοιξη το υ 1944. Ο Μ πεστ ενθ ου σ ιά σ τη κε από τη ν ιδέα. Ο Σ το υ τζ Ραντλ, αξιω ματικός υποβρυχίων, απ ο τέλ εσ ε το ν τέ τα ρ το άνδρα τη ς ομάδας. Ο Ρολτ είχε τη ν ιδέα να κτίσ ουν έναν ψ εύ τι­ κο τοίχο σε ένα άκρο τη ς σ οφ ίτας επάνω από το παρεκκλήσι. Ετσι θα δημιουργούσαν έναν χώρο όπου θα κατασ κευαζόταν το α­ νεμ όπ τερο . Η μικρή μείωση το υ εμβαδού π α ρέμεινε απ αρατήρητη εξα ιτία ς το υ μεγά­ λου μήκο υ ς το υ αρχικού χώρου. Ο τοίχος

Α νδρες τη ς φ ρ ο υ ρ ά ς φ ω το γ ρ α φ ίζο ντα ι πίσω από υλικά τα οποία β ρ έθ η κ α ν στην κα το χ ή των αιχμαλώτων. Η συγκέντρω σ η π ληθώ ρ α ς υλικώ ν ο δ ή γ η σ ε σ τη ν ίδρυση εν ό ς ά τυπ ο υ «μ ο υ σ είο υ απ οδράσεω ν». Π λούσιο φ ω το γ ρ α φ ικ ό υλικό π ρ ο σ έφ ερ α ν οι το π ικ ο ί φ ω το γ ρ ά φ ο ι Μ ό ρ ιτς και Γιοχάνες Λ ά ν γ κ ε. Μ ε τά από κ ά θ ε επ ιτυ χη μ έν η ή α π ο τυ χη μ ένη απ όδραση οι δύο ά νδ ρ ες κ α λ ούντο να φ ω το γ ρ α φ ίσ ο υ ν το υ ς επ ίδ ο ξο υ ς δ ρ α π έτε ς μ ε τις μ ε τα μ φ ιέ σ ε ις το υ ς ή, έ λ λ ε ιψ ε ι α υτώ ν , ά νδ ρ ες τη ς φ ρ ο υ ρ ά ς και α ιχμ α λ ώ το υ ς οι οποίοι υπ οδύονταν το υ ς επ ιτυ χ η μ έν ο υ ς δ ρ α π έτε ς σ ε μ ία σκηνή « σ τη μ ένη » για το ν φακό.

κα τα σ κευάσ τηκε από τεμά χια καλυμμάτω ν αχυροστρω μάτω ν από καραβόπανο και π ροϊόντα εκσ καφ ής από τη σήραγγα τω ν Γάλλων. Σύμφωνα με το σχέδιο, τη ν η μέρα τη ς π τήσης θα ανοιγόταν μια οπή σ τον δ υ ­ τικό τοίχο τη ς σοφίτας. Το α νεμ όπ τερ ο θ α μ ετα φ ερ ό τα ν στην οροφή και οι π τέρ υγες, κα θεμία μήκους 4,9 m, θ α εφ α ρ μό ζοντα ν στην ά τρ α κτο. Για τη ν εκτό ξευ σ η θ α χρησ ι­ μοπ οιείτο ένα β α γο νέτο σ υ νδ εδ εμ ένο με μία μπανιέρα γεμ ισ μ ένη με τσ ιμέντο, μέσω ενό ς σ υσ τήματος τροχαλιών. Ο Γκόλντφ ιντς υπολόγισε ό τι η πτώση τη ς μπανιέρας κατά 20 m ως το έδ α φ ο ς θ α π ροσ έδιδε στο α νε­ μ όπ τερ ο τη ν απ αιτούμενη επιτάχυνση και τα χ ύ τη τα μ εγα λύ τερ η από τη ν τα χ ύ τη τα α­ πώλειας σ τήριξης. Η κατασ κευή άρχισε το ν Μάιο το υ 1944 και ο λο κληρ ώ θη κε στις αρ­ χ ές το υ 1945. Τα υλικά που χρησιμοπ οιήθηκαν π εριελάμβαναν ξύλινα δάπεδα, πηχάκια Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

από τα κρ εβ ά τια και η λ εκ τρ ικ ό καλώδιο (ως συρματόσχοινο ελέγχου), μ εγ ά λ ες π οσ ότη­ τ ε ς το υ οποίου β ρ έθ η κα ν σε άδεια δω μάτια το υ κάστρου. Τα ερ γα λεία κα τα σ κευ ής δια­ μορφ ώ θηκαν από τις λ α β ές τω ν ξύλω ν που στήριζαν τα στρώ ματα τω ν κρεβατιώ ν, από τα πλαίσια και τις σ ιδ ερ ένιες ρ άβδους τω ν παραθύρων. Οι λεπ ίδ ες κοπής έγιναν από ε ­ λατήρια γραμμοφώ νου και β ελ ό ν ες χρησιμοπ οιήθηκαν για να α νοιχτούν οπές. Το κέλυφ ος κα λύ φ θ ηκε από το υ ς υπνόσακκους τω ν αξιωματικών. Ενας Γερμανός ανακάλυ­ ψε το ν ψ εύ τικο τοίχο που κάλυπ τε το β ρ ε­ τα νικό εργασ τήριο. Η σιωπή το υ εξα γ ο ρ ά ­ σ θηκε με 500 τσιγάρα. Το μακροπ ρόθεσμο σχέδιο δ εν υλοπ οιήθηκε δ ιό τι η συμμαχική προέλαση σ την Ευρώπη κα τέσ τη σ ε κά θ ε α­ πόπειρα απόδρασης ανώ φελη. Ο αντισυντα γμα τά ρχη ς Ο υίλιαμ Τοντ, ο α νώ τερος Β ρ ετα νό ς αξιω ματικός εκεί, ανακοίνω σε ό τι η απόδραση από το κάστρο δ εν ή τα ν π λέον απ αραίτητη. Το α νεμ όπ τερ ο π α ρέμεινε κρυμ μ ένο ως τη λήξη το υ πολέμου. Οι κά­ το ικο ι το υ Κ όλντιτς δ εν εκτίμησ α ν τη ν αξία το υ και το κατέστρεψ αν. Ο ταν άρχισε να διαφ α ίνεται το τέ λ ο ς το υ π ολέμου ά ν δ ρ ες τω ν SS ανέλαβα ν κα­ θ ή κ ο ν τα φ ρουράς σ την πόλη Κ όλντιτς. Στις 13 Απριλίου 1945 όλοι οι Prominente απομα­ κρ ύνθ ηκα ν από το κάστρο με προορισμό τη Βαυαρία, υπό τις δ ια μ α ρ τυρ ίες τω ν υπολοί­ πων αιχμαλώτων. Μ ε τη βο ήθ εια ενό ς συνεργάσιμου Γερμανού αξιω ματικού, ο οποί­ ος προσπαθούσε να σώσει τη ν υπόληψή

το υ, έφ θασ αν στις α μ ερ ικα νικές γρα μ μές μ ετά από δύο εβ δ ο μ ά δ ες. Οι αιχμάλω τοι άρχισαν να ανησυχούν ό τι θα χρησιμοποι­ ο ύ ν το ως ανθρώ πινη ασπίδα ή ό τι τα SS θα το υ ς σκότω ναν από εκδίκησ η. Π ρο ετο ιμά ­ σ τηκαν για να π ροβάλουν αντίσταση και, αν ή τα ν δυνατόν, να καταλάβουν το κάστρο. Ο ταν οι μάχες πλησίασαν σ την περιοχή του Κ όλντιτς οι αιχμάλω τοι έπεισαν το ν διοικη­ τή το υ σ τρα τοπ έδου να ματαιώσει τη δική το υ ς μ ετα φ ορ ά από το κάστρο και να παρα­ δ ο θ εί χωρίς να το γνω ρίζουν τα SS. Τον Απρίλιο το υ 1945 οι Α μερικανοί εισ ήλθαν στην πόλη Κ όλντιτς και μ ετά από διήμερη μάχη απ ελευθέρω σ αν το κάστρο στις 16 Απριλίου. Κατά τα π εντέμισ ι χρόνια το υ π ολέμου είχαν σ ημειω θεί π ερ ισ σ ότερ ες από 300 α­ π όπ ειρες απόδρασης. Α υ τές είχαν ως απο­ τέλεσ μ α 130 αιχμάλω τοι να δ ραπ ετεύσ ουν από το κάστρο. Δώ δεκα Γάλλοι, 11 Β ρ ετα ­ νοί, έ ξι Ο λλανδοί, ένας Βέλγος και ένα ς Πο­ λω νός επ έσ τρεψ αν στις σ υμμαχικές γραμ­ μές.

Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΚΟΛΝΤΙΤΣ Πολλά βιβλία έχο υν γρα φ εί με θ έμ α το Κ όλντιτς ως σ τρα τόπ εδο αιχμαλώτων. Πρώ­ το ς ο Β ρ ετα νό ς υπολοχαγός Γουντ παρου­ σίασε τις αναμνήσ εις το υ στο «Detour» (1948) και α κολούθησ ε ο Γάλλος (αργότερα σ τρα τηγός) Λ ε Μ πριγκάν με το «Les Indomptables» (1948). Δύο από τα π ερ ισ σ ό τε-

ρο γνω στά βιβλία είναι το «Colditz: The Full Story» και το «Escape From Colditz» το υ Πατ Ρηντ. 0 Εϊρυ Νηβ δ ιη γ ή θ η κ ε τη ν ιστορία τη ς απόδρασής το υ στο «They Have Their Exits». Ο λοχαγός Ράινχολντ Ε γγερς έδωσε τη γερ μα νική π λευρά στο βιβλίο του «Colditz: The German Story». Σχετικά πρό­ σφατα (2001) κυκλοφ όρησ ε το βιβλίο το υ Χένρυ Τσάνσελορ «Colditz - Α Definitive History». Ο σ υγγραφ έας υποστηρίζει ό τι έ ­ χ ει δια θέσ ει 12 χρόνια σε έρ ευ να και έχει λάβει σ υ ν έν τευ ξη από 50 αιχμαλώ τους και φρουρούς. Το 1955 η κινηματογραφ ική ετα ιρ εία British Lion Film Corporation παρουσίασε τη ν ταινία «The Colditz Story», σε σκηνοθεσία Γκάυ Χ άμιλτον και με πρω ταγω νιστές το ν Τζων Μ ιλς (ως Πατ Ρηντ, στο βιβλίο το υ ο­ ποίου βασίσθηκε) και το ν Ερικ Π όρτμαν (ως σ υνταγματάρχη Ρίτσμοντ). Η τη λεο π τική σειρά «Colditz» σημείωσε μεγάλη επιτυχία ότα ν π ρο βλήθ ηκε στη β ρ ετα νική τη λ ε ό ρ α ­ ση το 1972 (15 επεισόδια) και το 1974 (δ εύ ­ τερ η π ερ ίοδος με 13 επεισόδια). Πρωταγω­ νιστούσαν οι ηθοπ οιοί Ν τέη β ιν τ Μ ακάλουμ, Ρόμπερτ Β άγκνερ, Κρίσ τοφερ Νημ κ.ά. και μέσα από τις ισ τορίες τω ν αιχμαλώ τω ν (ο Πατ Ρ ηντ ή τα ν τεχ ν ικ ό ς σ ύμβουλος) δινό­ τα ν μία εικόνα περί τη ς δυσ τυχίας το υ πο­ λέμου. Από τη ν αγορά δ εν θ α μπορούσε να λείψ ει το επιτραπέζιο παιχνίδι «Escape from Colditz». Ενα πιστό αντίγραφ ο το υ α νεμόπ τερου το υ Κ όλντιτς κα τασ κευάσ θηκε για το ντο κυμανταίρ που παρουσίασε το Channel 4 το 2000. Το «Spirit of Colditz» π έτα ξε με επ ιτυ ­ χία, α π οδ εικνύ οντα ς ό τι το πιο ασ υνήθισ το όχημα απόδρασης θ α είχε επ ιτύ χει σ την α­ ποστολή το υ, αν το υ δινόταν η ευκαιρία. Π α ρό ντες ή τα ν ο Μπιλ Γκόλντφ ιντς και ο Τζακ Μπεστ, δημιουργοί το υ πρω τοτύπου. Ο μ ύθ ος το υ Κ όλντιτς σ υνεχίζεται. Η Granada Television π ρο ετο ιμά ζει μία νέα ε κ ­ δοχή τη ς ιστορίας και πρόσφατα ακούστηκε ό τι ο Ράσελ Κρόου θα πρωταγωνιστήσει σε επική ταινία τη ς Miramax για τη μεγάλη οθόνη. Μ ετά τη λήξη το υ π ολέμου το Κ όλντιτς π ερ ιή λθ ε σ τον σ οβ ιετικό το μ έα και ακολού­ θω ς σ την Ανατολική Γερμανία. Οι Σ ο β ιετικο ί το χρησιμοποίησαν ως φυλακή για το υ ς πα­ ράνομους κα τοίκο υς τη ς π όλης και για μη κο μμ ο υνισ τές. Α ρ γό τερ α το κάστρο χρησιμοπ οιήθηκε πάλι ως άσυλο για διανοητικά α σ θενείς. Το 1974 β ρ έθ η κα ν για πρώτη φ ο ­ ρά στο κάστρο επ ισ κέπ τες, αν και η ουσια­ στική εκ μ ετά λ λ ευ σ η το υ χώρου έγιν ε μ ετά από το 1989. Επί πολλά χρόνια σ υνεργεία ε ­ πισκευών ανακάλυπταν ξεχα σ μ ένο υς κρ υ­ ψώνες και σχέδια σηράγγων. Το 1993, κατά τη διάρκεια αποκατάστασης στην οροφή μίας σ οφίτας, ανα κα λύ φ θ ηκε ο μυσ τικός ραδιοφ ω νικός δ έκ τη ς που χρησ ιμοπ οιού­ σαν οι Γάλλοι. Σ ήμερα το κάστρο α ν ή κ ει στο ομόσπον­ δο κρ ά το ς τη ς Σαξω νίας. Οι σ οφ ίτες και ένα π ροαύλιο έχουν ανακαινισθεί και το κάστρο μ ετα τρ έπ ετα ι σε π αραθεριστικό θ έρ ε τρ ο

Σ το μ έσ ο τη ς φ ω το γ ρ α φ ία ς ξεχ ω ρ ίζε ι ο «M ax» σ τα χ έρ ια το υ Ο λλανδού α νθυπ ολοχα γού Λ έο ν τε Χ ά ρ το γ κ (πίσω το υ ). Το π αιχνίδι που έπ α ιζε ο «M ax» σ τη φ ρ ουρ ά το υ κ άσ τρ ου α π οκαλύφ & ηκε σ τις 12 Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ 1941, τρ ε ις μ ή ν ες μ ε τ ά τη ν πρώ τη εμ φ ά νισ ή του.

(με κόσ τος που υπ ερβαίνει τα 5.000.000 ε υ ­ ρώ). Μ έχρι πρόσφατα (2004) ανα μένοντα ν τα εγκαίνια ενό ς Ευρωπαϊκού Ξενώνα Ν εό­ τη τα ς στο δ εύ τερ ο προαύλιο. Πολλά τμ ή ­ ματα π αραμένουν ως είχαν κατά τη διάρ­ κεια το υ π ολέμου και το φυλάκιο λ ειτο υ ρ ­ γ εί ως μουσείο αποδράσεων. Μ ε α ντίτιμο λί­ γα ευρώ ο επ ισ κέπ της μπορεί να δ ει τις σή­ ραγγες, πλαστά έγγρα φ α και απομιμήσεις στολών, το ν ραδιοφω νικό δ έκ τη με το ν ο ­ ποίο οι αιχμάλω τοι ενη μ ερ ώ νο ντα ν από το BBC, ένα πιστό αντίγραφ ο το υ α ν εμ ο π τέ­ ρου και να αγοράσει ένα T-shirt με τη ν επι­ γραφή «Schloss Colditz».

ΣΗΜ ΕΙΩ ΣΕΙΣ (1) Οι δ ιο ικ η τέ ς σ τρ α το π έδ ω ν αιχμαλώ τω ν σ τη ν π εριοχή το υ 4ου Σ τρ α τιω τικ ο ύ Δ ια μ ε ρ ίσ μ α το ς μπ ορούσαν να επ ιβά λλουν π οινές απομόνω σης ως 14 η μ έ ρ ε ς (σύμφωνα μ ε το Α ρ θ ρ ο 54 τη ς Σ υ ν θ ή κ η ς τη ς Γ ΐν εύ η ς το όρ ιο π ειθ α ρ χ ικ ή ς ποινής ή τα ν 30 η μ έρ ες ). Κ ά θ ε φ υλάκιση μ ε γ α λ ύ τε ρ η ς δ ιά ρ κεια ς έπ ρ επ ε να ε γ κ ρ ιθ ε ί από τη Γενική Δ ιο ίκ η σ η Δ ρ έ σ δ η ς (G eneralko m m ando D resden). (2) Ο Εϊρυ Ν ηβ έ γ ιν ε μ έλ ο ς το υ β ρ ετα νικο ύ Κ οινοβουλίου μ ε το κ όμ μα των Σ υ ν τη ρ η τικ ώ ν και σ τεν ό ς σ υ ν ε ρ γ ά τη ς τη ς Μ ά ρ γ κ α ρ ε τ Θ ά τσ ερ . Δ ο λ ο φ ο ν ή θ η κ ε από Ιρ λα νδ ο ύ ς α υ το ν ο μ ισ τές μ ε τ ά από έκ ρ η ξη π α γ ιδ ευ μ έν ο υ α υ το κ ιν ή το υ σ το ν χώ ρο σ τά θ μ ε υ σ η ς το υ Ο υ εσ τμ ίν σ τερ το 1979. (3) Τον Φ εβρ ουά ρ ιο το υ 1943 ο σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς Π ρ ά β ιτ α ν έλ α β ε

τη διοίκησ η το υ σ τρ α το π έδ ο υ και π α ρ έμ ειν ε σε α υ τή τη θ έ σ η ως τη λ ή ξη το υ π ολέμου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) B rickhill, Paul: REACH FO R THE SKY, Fontana / W illiam Collins Sons. Glasgow, 1981. (2) C O LD ITZ, «A fte r the B a ttle », N o 63. B a ttle o f B ritain Prints In ternation al, London. 1989. (3) C O LD ITZ CASTLE, W ikipedia Free Encyclopedia, 12/09/2004. (4) THE C O LD ITZ STO RY (1955). In te rn et M o vie D a ta b a s e Inc (w w w .im db.com ), 2004. (5) D ea n , Paul: C O LD ITZ CASTLE O FLA G IVC , (h ttp ://w w w .g eo citie s.c o m /P en tag o n /B u n k er/ 8963/). (6) D ear, Ian: ESCAPE AND EVASION ■PO W BREAKOUTS IN W ORLD WAR TWO. C assel & Co, London, 2000. (7) Gillan, Audrey: THE ULTIMATE ESCAPE PLAN: A GLIDER FLIG H T FR O M COLDITZ. «The G uardian», J a n u a ry 31st, 2000. (8) Lennon, Peter: H O W WE FO O LED THE GERMANS, «The G uardian», F e b ru ary 1st, 2000. (9) N eave, A irey: ESCAPE FR O M COLDITZ, 5 JANUARY 1942, The M am m oth B ook o f H ow it H appened, R obinson. London. 2002. (10) Tyson, Peter: ESCAPING COLDITZ, NOVA On Line, J a n u a ry 2001 (h ttp ://w w w .p b s .o rg /w g b h /n o va /n azip ris o n / Coldits.htm l). (11) Walker, Andrew : ESCAPE TO COLDITZ, BBC N ew s O nline, A ugust 8th, 2003 (h ttp://new s. bbc. co. u k /1/h i/m agazine/3132265. stm ).

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΚΡΟΚΟΔΕΙΛΟΣ 1460-1490

Η λή ξη του Α ’ Τουρκοβενετικού πολέμου και η σύναψη ε ιρ ή ν η ς

μ ετα ξύ των αντιμαχομένων πλευρών, στις 25 Ια νουα ρ ίου 1479, δη μ ιούρ γη σ ε π ερισσ ότερ α π ροβλήματα α π ’ όσα έλυ σ ε, κα&ώς εμ φ α νίσ τη κε ένα πλή&ος δυσαρεσ τημ ένω ν αν&ρώπων που έχανε τα προνόμιά το υ από την π ολυεπίπ εδη α λλα γή η οποία σ υ ν τε λ έσ τη κ ε. Αποτέλεσμ α αυτώ ν ή τα ν η εκδήλω σ η ε ντά σ εω ν μ ετα ξύ των πρώην αντιμαχομένων και α ντισ τα σ ια κή ς δράσ ης από το υ ς Θιγμένους σ τρ α τιω τικούς. Ανάμεσα σε α υ το ύ ς σ υ γκα τα λ έγ ετα ι και ο Κ ρ ο κό δ ειλ ο ς Κλαδάς, η δράση του οποίου πιθανώς υ π οκινή& ηκε αρχικά από προσωπικά σ υμφέροντα, στη σ υ νέχ εια όμως μ ετο υ σ ιώ 9η κε.

Δ Ε ΣΠ Ο ΙΝ Α Β Α Ρ ΣΑ Μ Η Φ ιλόλογος

Σ τη Μ ά νη ο Κ ρ ο κό δ ειλο ς Κ λα δ ά ς κ α τε ίχ ε ε κ τά σ ε ις που ε ίχ ε κλη ρ ο νο μ ή σ ει από τον π α τέρ α το υ Θ εό δ ω ρ ο . Εδώ α π εικ ο ν ίζετα ι το κ ά σ τρ ο τη ς Μ ά νη ς σ τις α ρ χ ές το υ 17ου αιώνα.

ΚΛΑΔΑΣ Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΣΤΗ ΜΑΝΗ ΚΑΙ ΣΤΗ ΧΙΜΑΡΑ

Η Β ε ν ε τία ά λ λ ο τε υ π ο σ τή ρ ιζε το κίνημα το υ Κ λαδά και ά λ λ ο τε, α νά λογα π άντα μ ε τα σ υ μ φ έρ ο ν τά τη ς , το απ οκήρ υσ σ ε επ ιθ υ μ ώ ν τα ς τη ν το υ ρ κ ικ ή εύνοια (Τοιχογραφ ία τη ς Β ε ν ε τία ς από το α ρ χο ντικό το υ εμ π ό ρ ο υ Γ. Σ β α ρ τς σ τα Α μπ ελάκια).

Κ ρ ο κ ό δ ε ιλ ο ς (ή Κ ο ρ κ ό δ ε ιλ ο ς ή και πολύ σ ύ ν το μ α κ α τ ά φ ε ρ ε να ε κ δ ιώ ξε ι Κ ο ρ κ ό ν τη λ ο ς ή Α κ ρ ο κ ό ν δ υ λ ο ς ) τις μ ικ ρ έ ς το υ ρ κ ικ έ ς φ ρ ο υ ρ έ ς και να κα­ Κ λα δά ς (1425-1490) κ α τα γ ό τα ν τα λ ά β ε ι π ύ ρ γο υ ς και χω ριά (Τ ριγγαφ άλη από τη Χιμάρα τ η ς Η π είρου. Ο π α και τέρ α Ο ς ίτυ λο), δ η μ ιο υ ρ γ ώ ν τα ς π ρ ό β λη μ α το υ , Θ εό δ ω ρ ο ς , μ ετα ν ά σ τε υ σ ε από σ τοτηυνς Τ ο ύ ρ κο υ ς και ε π ε κ τε ίν ο ν τ α ς τη ν Η π ειρο σ τη ν Π ελοπ όννησ ο , όπου τ έ θ η κ ε κυ ρια ρ χία το υ σ τα β ο ρ ε ιό τε ρ α ο ρ ειν ά χω­ σ τη ν υπ ηρεσία τω ν Π α λα ιολόγω ν το υ Δ ε ­ ριά (Κασ τάνια, Π απ αφ ίγγο κ.ά.). σ π ο τά το υ το υ Μ ο ρ έω ς. Λόγω το υ σ υ ν ε­ το ύ το υ χ α ρ α κ τή ρ α δ ιο ρ ίσ τη κ ε τ ε λ ε υ τ α ί­ Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ο ς Β υ ζα ντιν ό ς σ τρ α τιω τικ ό ς δ ιο ικ η τή ς τ η ς Μ ά νη ς. Ο τα ν ο Θ εό δ ω ρ ο ς π έθ α ν ε Κ ατά το δ ιά σ τη μ α τ η ς δ ρ ά σ ης το υ κι­ (π ερίπου τ ο 1460) οι υ π ή κο οί το υ ε ξ έ λ ε ­ ν ή μ α το ς , που τ ο α π ο τελ ο ύ σ α ν 16.000 ά ν ­ ξα ν ω ς α ρ χη γό τ ο ν γ ιο το υ Κ ρ ο κό δ ειλο , ο δ ρ ε ς , ο Κ λα δά ς σ υ ν έχ ιζε να υ π ο σ τη ρ ίζει οπ οίος κ α τέσ τη σ ε α ρ χ η γ είο το υ το φ ρ ο ύ ­ τη Β ε ν ε τία φ ο ρ ώ ν τα ς τ ο ν Λ έ ο ν τα το υ ριο το υ Α γίου Γεω ργίου τ η ς Μ π αρδού- Αγίου Μ ά ρ κο υ ως επ ίσ ημο έ μ β λ η μ ά το υ . νια ς. Σ τη Μ π α ρδ ού νια τ η ς Μ ά ν η ς το αρ- Η απήχηση το υ κ ιν ή μ α το ς ή τα ν α π ροσ δό­ β α ν ίτικ ο σ το ιχ είο δ ια τ η ρ ή θ η κ ε α κμα ίο κ η τα μ εγ ά λ η και ή τα ν σ η μ α ν τική η είδ ησ η τ η ς π ροσχώ ρησ ης σε α υ τό τω ν ο π λα ρ χ η ­ το υ λ ά χ ισ το ν ω ς τ ο 1821. Κ ατά τ η ν π ερ ίο δ ο 1458-1460, ό τα ν ά ρ ­ γώ ν Θ εό δ ω ρ ο υ Μ π ούα και Μ έ ξα Μ π οζίνη, χισ ε η ο θ ω μ α ν ική εισ βο λή σ τη ν Π ελ ο π ό ν ­ σ υ ν ο δ ευ ό μ εν ω ν από σ ώ ματα μάχιμω ν ιπ­ πέων. Π η γ ές α ν α φ έ ρ ο υ ν πως οι ά σ το χ ες νησ ο, ο Κ ρ ο κ ό δ ε ιλ ο ς π ο λ έμ η σ ε ηρω ικά τα σ τίφ η το υ ε χ θ ρ ο ύ σ το π λευ ρ ό τω ν Πα- ε ν έ ρ γ ε ιε ς το υ Β ε ν ε το ύ π ρ ο νο η τή Μπαρλα ιολόγω ν, αλλά τε λ ικ ά α ν α γ κ ά σ τη κ ε να τ ο λ ο μ έ ο Μ ίνιο εξώ θ η σ α ν το υ ς δ ύ ο σ τρ α ­ τιω τικ ο ύ ς να σ υ μ π ρ ά ξο υ ν μ ε τ ο ν Κ λαδά. υ π ο τα χ θ ε ί σ το ν Μ ω ά μ εθ Β 1το ν Π ο ρ θ η τή Ετσι το σ τρ α τιω τικ ό σώμα το υ Κ λαδά ενιό τα ν τα π ρ ά γμ α τα έλ α β α ν α μ ε τά κ λ η τη τρ ο π ή . Ε κείνο ς μ ε τη σ ειρά το υ τ ο ν α ν τά ­ σ χ ύ θ η κ ε σ η μ α ν τικά και τ ο ν Δ ε κ έ μ β ρ ιο μ ειψ ε μ ε ε κ τά σ ε ις γ η ς σ τη Λ ακω νία (π ε­ δ ιά δ α Ε λου ς) και έ τσ ι ο Κ ρ ο κ ό δ ε ιλ ο ς κα ­ τ ά φ ε ρ ε να δ ια τη ρ ή σ ει τις π α τρ ώ ες ε κ τ ά ­ σ εις, α κό μ α και το φ ρ ο ύ ρ ιο το υ Αγίου Γε­ ω ργίου. Κ α τά τη δ ιά ρ κεια το υ Α' Τ ο υ ρ κ ο β ε ν ε τικ ο ύ π ο λ έμ ο υ (1463-1479) ο Κ ρ ο κ ό δ ειλ ο ς τ έ θ η κ ε υπό τ η ν π ροσ τασ ία τη ς β ε ν ε τικ ή ς σ ημαίας και η γ ή θ η κ ε επ α ν α σ τα τικο ύ κι­ ν ή μ α το ς π ρ ο σ π α θώ ντα ς να ξεσ η κ ώ σ ει ό ­ σ ους Ε λ λ η ν ες τ η ς Μ ά ν η ς είχα ν υ π ο τα γ εί σ το ν κ α τα κ τη τή . Την ίδια επ οχή η Γαληνοτά τη Δ η μ ο κ ρ α τία το υ Αγίου Μ ά ρ κο υ έσ τε ίλ ε τ ο ν Β ε ν ε τό π ο λέμ α ρ χ ο Μ π ερ τό λ ν το ν τ ’ Ε σ τε ω ς α ρ χ ισ τρ ά τη γ ο κα τά τις β ε ν ε τ ικ έ ς επ ιχ ειρ ή σ εις ε ν α ν τίο ν τω ν Ο θω μανώ ν σ το ν ελ λ α δ ικ ό χώ ρο. Η δράση το υ Κλαδά ή τα ν ε ξ α ιρ ε τικ ή , μ ε α π ο τέ λ ε ­ σμα ο π ρ ο ν ο η τή ς το υ β ε ν ε τικ ο ύ σ τόλο υ, Ιερ ώ ν υ μ ο ς Κ ο ντα ρ ίνι, να το υ α π ο ν είμ ει το π αράσ ημο το υ Λ έ ο ν τα το υ Αγίου Μ ά ρ ­ κου και τ ο ν χ ρ υ σ ο κ έ ν τη τ ο μ ανδύα. Τον Σ ε π τέ μ β ρ ιο το υ 1479 η Β ε ν ε τία το ύ π αρα­ χώ ρησ ε ε κ τά σ εις γ η ς σ τη ν Κορώ νη. Ω σ τόσ ο η σ υμφ ω νία τω ν Β εν ε τώ ν με το υ ς Τ ο ύ ρ κο υ ς, μ ε τ η ν οποία τ ε ρ μ α τ ιζ ό ­ τα ν ο μ α κ ρ ο χ ρ ό ν ιο ς π ό λ εμ ο ς , δ υ σ α ρ έσ τη σ ε το ν Κ ρ ο κ ό δ ε ιλ ο Κ λαδά επ ειδ ή οι Ο α π ρ ο σ δ ό κ η το ς θ ά ν α το ς το υ Μ ω ά μ ε θ Β ' Β ε ν ε τ ο ί α π ο δ έχ θ η κ α ν επ α χ θ ε ίς ό ρ ο υ ς ό ­ το υ Π ο ρ θ η τή ευ ν ό η σ ε την επ ανάσ τασ η των Χιμαριω τώ ν (πίνακας το υ 1480 που β ρ ίσ κ ετα ι πως ο π ερ ιο ρ ισ μ ό ς το υ α ρ ιθ μ ο ύ και τη ς σ το Τοπκαπί). σ ημασ ίας τω ν Ε λλήνω ν και τω ν Α λβανώ ν α τά κ τω ν και κυρίω ς η παραχώ ρηση τη ς Μ ά ν η ς σ το υ ς Τ ο ύ ρ κο υ ς. Η απ οδοχή το υ ό ρ ο υ σ ήμ α ινε τ η ν απ ώ λεια τό σ ο τω ν πα- το υ 1479 έ φ θ α σ ε σ το Α ργο ς, α φ ή ν ο ν τα ς τρ ο γ ο ν ικ ώ ν εδ α φ ώ ν το υ Κλαδά, όσο και σ το π έρ ασ μά το υ τα σ ημάδια τ η ς λ ε η λ α ­ τη ς η γ ε τικ ή ς το υ θ έ σ η ς σ τη Μ άνη. Επι­ σίας. Σ τη ν π ορ εία το υ ς σ τρ α το λ ο γο ύ σ α ν π ρ ό σ θ ετα οι Β ε ν ε τ ο ί τ ο ν π ίεσ αν να π αρα­ σ υνεχώ ς και ά λ λ ο υ ς α ν τά ρ τε ς . Κ ατόπ ιν δ ο θ εί. Ω σ τόσ ο ε κ ε ίν ο ς π ρ ο τίμ η σ ε να η- ό λο το ένο π λο σώμα ε π έ σ τρ ε ψ ε σ τη Μ ά­ γ η θ ε ί ε ν ό ς σ ώ μ α το ς α τά κ τω ν που τ ο απο- νη για να α ν τιμ ετω π ίσ ει τ η ν α ν τεπ ίθ εσ η τε λ ο ύ σ α ν δ υ σ α ρ ε σ τη μ έν ο ι σ τρ α τιώ τες , που ε ίχ ε διο ρ γα νώ σ ει ο το υ ρ κ ικ ό ς σ τρ α ­ τό ς . Μ α ν ιά τε ς κ.ά. Τον Ο κτώ β ρ ιο το υ 1479 το σώμα τω ν α τά κ τω ν β ρ ισ κ ό τα ν σ τη Μ άνη Οι Β ε ν ε τ ο ί π αραβίασ αν ό λ ε ς τ ις συμ-

Ο

32

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

φ ω \ 'ε ς τ ις ο π ο ίες είχ α ν σ υνά ψ ει μ ε το ν Κ λα δά μ ε τ ο α π ίσ τευ το α ιτιο λ ο γ ικ ό ό τι τα ε δ ά φ η τ η ς Μ ά ν η ς α ν ή κ α ν σ τη ν το υ ρ κ ικ ή ε π ικ ρ ά τε ια π ριν από τ ο ν π ό λ εμ ο το υ 1463-1479, σ υνεπ ώ ς έπ ρ επ ε να επ ισ τραφ ο ύ ν σ το ν ν ό μ ιμ ο επ ικυ ρ ία ρ χό το υ ς . Ο Κ λα δά ς δ ε ν δ έ χ θ η κ ε κα ν ένα σ υ μ β ιβ α ­ σμό, γ ι’ α υ τό π ροχώ ρησ ε μ ε το υ ς έ ν ο ­ π λο υς α ν τά ρ τε ς π ρος τη Μ ά νη π ρ ο κ ειμ ένου να τ η ν υπ ερα σ π ισ τεί και να α ν τικ ρ ο ύ σ ει το υ ς Τ ο ύ ρ κο υ ς. Κ ατά τη ν π ρώ τη φ ά ­ ση τ η ς το υ ρ κ ικ ή ς επ ίθ εσ η ς ενώ θ η κ α ν σ τις 16 Ια νουα ρίου 1480 οι δ υ ν ά μ ε ις το υ μ π εη λ έρ μ π εη τ η ς Ρ ο ύ μ ελ η ς, Αλή Μπούμικο, και το υ δ ιο ικ η τή το υ Μ όριά, Σ ο υ λ εϊμάν, και ξε χ ύ θ η κ α ν π ρος τα ν ό τια λ ε η λ α ­ τώ ν τα ς και κ α τα σ τρ έ φ ο ν τα ς τα π άντα σ το π έρασ μά το υ ς . Οι ε π ιτυ χ ίε ς τω ν το υ ρ κ ικ ώ ν δ υ ν ά μ ε ­ ων δ ε ν δ ιή ρ κ εσ α ν πολύ. Γρ ήγορα α υ τέ ς κα θ η λ ώ θ η κ α ν σ τις σ τενω π ο ύ ς γ ύ ρ ω από το Ο ίτυ λο , όπου και α π ο δ εκ α τίσ τη κ α ν σ τις 19 Ια νου α ρίο υ 1480 (700 ν εκ ρ ο ί). Ο Κ λα δά ς σ τα δ ια κά ε ξ ε λ ίχ θ η κ ε σε απειλή τό σ ο για το υ ς Β ε ν ε το ύ ς , όσο και για τα το υ ρ κ ικ ά σ τρ α τε ύ μ α τα δ ιό τι α φ εν ό ς δ ια ­ κήρυ σ σ ε ό τι π ο λ εμ ο ύ σ ε σ το ό νο μ α τη ς Β ε ν ε τ ία ς ,θ έ τ ο ν τ α ς σε κ ίν δ υ ν ο τις ήδη κ λ ο ν ισ μ έ ν ες τ ο υ ρ κ ο β ε ν ε τ ικ έ ς σ χέσ εις, και α φ ε τέ ρ ο υ ο σ τρ α τό ς το υ π ρο κα λού σ ε κ α τα σ τρ ο φ έ ς στα σ τίφ η το υ ε χ θ ρ ο ύ . Σ ε ε κ ε ίν ο τ ο χ ρ ο ν ικ ό σ η μ είο τ ο επ α ν α σ τα τι­ κό κίν η μ α το υ Κ λαδά δ έ χ θ η κ ε α π ρό σ μ ε­ νη β ο ή θ ε ια από το ν βασιλιά τ η ς Ν εάπ ο­ λ η ς, ο ο π οίος το ύ π ρ ο σ έφ ερ ε τ ρ ε ις γα λ έρ ες , επ ειδ ή σ τη ν υπ ηρεσ ία το υ βρ ίσ κο ­ ν τα ν σ υ γ γ ε ν ε ίς τω ν Μ ανιατώ ν.

ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΟΡΓΑΝΩΝΟΝΤΑΙ Η α π ρ ό σ μ ενη τρ οπ ή τω ν γ εγ ο ν ό τω ν ε ­ ξό ρ γ ισ ε το υ ς Β ε ν ε τ ο ύ ς αλλά και το υ ς Τ ο ύ ρ κο υ ς. Ετσι οι α ρ χ ές τ η ς Κ ο ρ ώ νη ς και το υ Ν αυπ λίου σ υ ν έλ α β α ν τις ο ικ ο γ έ ν ε ιε ς Κ λαδά, Μ π ούα και Μ π οζίκη, ο δ ε Κ ρ ο κό ­ δ ε ιλ ο ς ε π ικ η ρ ύ χ θ η κ ε σ τις 23 Ιανουαρίου 1480 α ν τί 10.000 υπ ερπ ύρω ν Μ εθ ώ ν η ς . Π α ρ ά λλη λα οι Β ε ν ε το ί έδρ α σ α ν π ρος τη ν κ α τεύ θ υ ν σ η τ η ς α π οδυνάμω σ ης και τη ς διάσπασης το υ επ α ν α σ τα τικο ύ κ ιν ή μ α ­ το ς , που λ ά μ β α ν ε επ ικ ίν δ υ ν ε ς δ ια σ τά ­ σεις. Οι Τ ο ύ ρ κο ι από τ η ν π λευ ρ ά το υ ς α­ ν τικ α τέ σ τη σ α ν το ν Αλή Μ π ού μικο μ ε το ν Α χ μ έ τ πασά. Ε κείνο ς ή τα ν ικ α ν ό τερ ο ς στα π ο λ εμ ικ ά ζη τή μ α τα και τ η ν ά νοιξη το υ 1481 ε ισ έ β α λ ε σ τη Μ άνη ενισ χ υ μ έν ο ς κα τά 1.500 γ εν ιτσ ά ρ ο υ ς . Σ το ν Μυσ τρά χώ ρισε το σ τρ ά τευ μ ά το υ σε δύο μ έρ η . Το π ρώ το κ α τ ε υ θ ύ ν θ η κ ε σ τη ν Κα­ λ α μ ά τα π ρ ο κ ειμ έν ο υ να εμ π ο δ ίσ ει τ η ν έ ­ ξο δ ο σ το υ ς Μ α ν ιά τε ς και το δ ε ύ τ ε ρ ο έ ­ φ θ α σ ε σ το Γύ θ ειο και κ α τέ λ α β ε τ ο σ τρ α ­ τη γ ικ ό π έρασ μα Μ α υ ρ ο β ο υ ν ίο υ - Πασσαβά. Ο Κ λα δά ς μ ε το υ ς σ υ ν τρ ό φ ο υ ς το υ κ λ ε ίσ τη κ ε σ το φ ρ ο ύ ρ ιο τ η ς ο ρ ε ιν ή ς π ε­ ρ ιο χ ή ς Κ α σ τάνιας. Τα π ρ ά γ μ α τα έγ ιν α ν ι­ δ ια ίτε ρ α δ ύ σ κο λα γ ι’ α υ τό ν μ ε τά τ η ν απο-

Μ ια από τις κ υ ρ ιό τε ρ ε ς β ά σ εις τη ς Β ε ν ε τία ς σ τη ν Α να τολή κ α τά το ν 15ο αιώνα ή τα ν το λιμά νι τη ς Μ ε θ ώ ν η ς (Α θήνα, Γ εν νά δ ειο ς Β ιβ λ ιο θ ή κ η ).

χώ ρηση το υ ο π λα ρχη γο ύ Μ π ούα λόγω διαφ ω νία ς. Τελικά ο Α χ μ έ τ ε π ιτ έ θ η κ ε ε ­ ν α ν τίο ν τω ν σ τασ ιαστώ ν σ τις 8 Απ ριλίου 1481. Ε κείνο ι α μ ύ ν θ η κ α ν σ θ ενα ρ ά αλλά δ ιέφ υ γ α ν σ τις π λα γ ιές το υ Τ α ϋ γέτο υ και από ε κ ε ί σ το λ ιμ ά ν ι το υ Π ό ρ το Κάγιο, ό ­ που το υ ς π ερ ίμ εν ε η γ α λ έρ α το υ η γ ε μ ό ν α τη ς Ν εά π ολη ς, τ η ς Σ ικ ελ ία ς και τ η ς Αραγώ νας, Φ ερ δ ιν ά ν δ ο υ Β' (1479-1516), που είχ ε σ το μ ε τα ξ ύ π λεύ σ ει σ τη ν π ερ ιο χή, και το υ ς μ ε τ έ φ ε ρ ε σ τη ν Ιταλία. Σ το χω ριό Κ ασ τάνια β ρ ίσ κ ετα ι μ ν η μ ε ίο τ η ς μ ά χη ς το υ 1481 και τ η ς η ρ ω ική ς ά μ υ ν α ς το υ Κ ρ ο κ ό δ ειλ ο υ Κλαδά.

Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΚΛΑΔΑ ΕΠΕΚΤΕΙΝΕΤΑΙ Σ τη ν αυλή το υ Φ ερ δ ινά νδ ο υ ο Κλαδάς έ γ ιν ε δ ε κ τ ό ς με τ ιμ έ ς . Ε π ειτα από έ ­ ναν μήνα π α ρ α μ ο ν ή ς ε κ ε ί σ υ ν ερ γ ά σ τη κ ε με το ν δ ο ύ κ α τ η ς Κ α λα βρ ία ς Α λφ όνσ ο σ τη ν οργάνω σ η σ ειρ ά ς α π ε λ ε υ θ ε ρ ω τι­ κών επ ιχ ειρ ή σ εω ν σ τη ν Α λβα νία . Ετσι το κα λο κα ίρ ι το υ 1481 επ έσ τρ εψ α ν ο ρ ισ μ έ­ να εδ ά φ η σ το ν Ιω άννη Κ ασ τριώ τη, γιο το υ φ η μ ισ μ έν ο υ π ο λέμ α ρ χ ο υ Γεω ργίου Κ α σ τρ ιώ τη -Σ κ εν τέρ μ π εη . Ε π ιπ λέον κι­ ν ο ύ μ ε ν ο ς μ ε τέ σ σ ε ρ ις γ α λ έ ρ ε ς ο Κ λαδάς α π ο β ιβ ά σ τη κ ε σ τις α λ β α ν ικ έ ς α κ τ έ ς και π ρ ο έλ α σ ε θ ρ ια μ β ε υ τικ ά μ έχ ρ ι τ ο ν Α υλώ ­

να και τη Χ ιμάρ α α π ε λ ε υ θ ε ρ ώ ν ο ν τα ς 50 π ερίπ ου π ό λ εις και χωριά. Ο ίδιο ς δ ε ν δ ίσ τα σ ε να λ ά β ε ι μ έρ ο ς και σ τις επ ιχ ειρ ή σ εις το υ δ ο ύ κ α τ η ς Κα­ λ α β ρ ία ς μ ε σκοπό τ η ν α νά κτη σ η το υ Ο τρ ά ν το από το υ ς Τ ο ύ ρ κ ο υ ς (Μ άιος 1481). Π ερίπ ου ένα χ ρ ό ν ο πριν ο Γ κ ε ν τίκ Α χ μ έ τ πασάς, α φ ού π ρ α γ μ α το π ο ίη σ ε μ ε ­ ρ ικ ές π ρ ο ειδ ο π ο ιη τικ ές α π οβ ά σ εις και ε ­ π ιδ ρ ο μ ές σ τα π αράλια τη ς Α π ουλία ς, είχ ε κ α τα κ τή σ ει α υ τέ ς τις π ερ ιο χ ές (26-71480). Για τ ις σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν ε ς υ π η ρ εσ ίες το υ αλλά και για τη σ υνο λική δράσ η το υ σ τη Μ άνη ο Κ λα δά ς τ ιμ ή θ η κ ε από το ν Φ ερ δ ιν ά ν δ ο Β' ( σ τις 12 Ιου λίο υ 1481) με το ν τίτλ ο το υ « μεγα λο π ρ επ ο ύ ς» (m agnifico) και με μια πλούσια τιμ η τικ ή χ ο ­ ρ ηγία 300 δ ο υ κ ά τω ν τ ο ν χ ρ ό νο , η οποία κα τό π ιν μ ετα β ιβ ά σ τη κ ε σ το υ ς απ ογό­ ν ο υ ς το υ . Οι τ ιμ έ ς α υ τ έ ς ό μω ς δ ε ν υπ ήρ­ ξα ν α ρ κ ε τ έ ς για να το ν ο δ η γ ή σ ο υ ν σ την α π ο σ τρ ά τευ σ ή το υ . Τον Α ύ γο υ σ το το υ 1481 ο Κ λα δά ς β ρ έ θ η κ ε πάλι στα π άτρια εδ ά φ η τ η ς Η π είρου μ ε σκοπό να αναμιχ θ ε ί σ τις επ α ν α σ τα τικ ές α ν α τα ρ α χ ές που σ υ ν τη ρ ο ύ ν το από τ ο υ ς Χ ιμ α ρ ιώ τες. Οι Χ ιμ α ρ ιώ τες είχ α ν ζ η τή σ ε ι τ η ν υπο­ σ τή ρ ιξη το υ βασιλιά τ η ς Ν εά π ο λη ς από τ η ν επ ο χή το υ β ε ν ε το το υ ρ κ ικ ο ύ π ο λ έ­ μου μ ε σκοπό να δ ια τη ρ ή σ ο υ ν τ ις κ τ ή ­ σ εις το υ 1473. Ετσι οι δ υ ν ά μ ε ις το υ Κ ρο ­

κ ό δ ειλ ο υ Κ λαδά ε ν ώ θ η κ α ν μ ε α υ τέ ς το υ Ιω άννη Κ ασ τριώ τη και ά λλω ν σ τρ α τιω τι­ κώ ν π ου δ ο κίμ α ζα ν τ η ν τύ χ η το υ ς σ τη ν π ερ ιο χ ή . Α π ο β ιβ ά σ τη κα ν σ τα π ερίχω ρα το υ Αυλώ να μ ε τέ σ σ ε ρ ις γ α λ έ ρ ε ς και πυ­ ρ οβό λα . Ω σ τόσ ο γνώ ρ ισ α ν σ υ ν τρ ιπ τική ή ττα . Τα π ρ ά γμ α τα ε ξε λ ίχ θ η κ α ν σ ε οικ τρ ή απ οτυχία , κα θ ώ ς οι α π ώ λ ειες μ ε τα ­ ξύ τω ν α νδρ ώ ν το υ Κ α σ τρ ιώ τη ή τα ν απο­ κα ρ δ ιω τικές . Ο α π ρ ό σ μ ενο ς θ ά ν α το ς το υ σ ο υ λ τά ­ νου Μ ω ά μ εθ Β' το υ Π ο ρ θ η τή , έ γ ιν ε η α ι­ τία να ο ρ γ ιά σ ο υ ν οι φ ή μ ε ς για επ ικ ε ίμ ε ν ο εμ φ ύ λ ιο σπ αραγμό σ το σ τρ α τό π εδ ο των Το ύρ κω ν ε ξα ιτία ς τω ν δ ιε ν έ ξε ω ν π ου θ α επ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν μ ε τα ξ ύ τω ν δ ιε κ δ ικ η ­ τώ ν το υ θ ρ ό ν ο υ . Ο δ ιο ικ η τή ς τ η ς π ερ ιο ­ χ ή ς Γ κ ε ν τίκ Α χ μ έ τ έσ π ευ σ ε π ρ ο ς τ η ν Κ ω νσ τα ντινού π ο λη και η σ υ ν κ - c .a α υ τή ε π α ν έ φ ε ρ ε το ν εν θ ο υ σ ια σ μ ό κα ι τ η ν ε λ ­ πίδα σ το υ ς Χ ιμ α ρ ιώ τες. ο ι ο π ο ίο ι επ α να ­ στάτησαν. Μ ε τά από α υ τό τ ο α π ρ ο σ δ ό κη ­ το γ εγ ο ν ό ς ο Κ λα δά ς. ο Κ α σ τρ ιώ τη ς κα ι οι λοιπ οί κ υ ρ ίευ σ α ν ό λη τ η ν π ερ ιο χ ή τ η ς Χ ιμά ρ α ς και απ ομόνω σαν τ ο ν Τ ο ύ ρ κο τ ο ­ π ικό σ τρ α τιω τικ ό διοικώ — σ το φ ρ ο ύ ρ ιο το υ Σ ο π ο το ύ . Ο ν έ ο ς μ π ε η λ έρ μ π εη ς τ η ς Ρ ο ύ μ ελ η ς, Σ ο υ λ εϊμ ά ν π ασάς (ο επ ο ν ο μ α ζ ό μ εν ο ς και Ε υνο ύχο ς ι. π ου π ροσ π άθησ ε μ ε 3.000 σ τρ α τιώ τε ς να β ο η θ ή σ ε ι τ ο υ ς κ λ εισ μ έΙΤ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ν ο υ ς σ το φ ρ ο ύ ρ ιο το υ Σ ο π ο το ύ , έπ εσ ε σε ε ν έ δ ρ α το υ Κλαδά, σ υ ν ελ ή φ θ η α ιχμά λω ­ τ ο ς και εσ τά λ η ω ς ό μ η ρ ο ς σ το ν δ ο ύ κ α τ η ς Κ α λαβρ ίας. Τελικά το φ ρ ο ύ ρ ιο το υ Σ ο π ο το ύ έπ εσ ε σ τα χ έρ ια τω ν επ α να σ τα ­ τώ ν (31 Α υ γ ο ύ σ το υ 1481) και ο Ιω άννης Κ α σ τρ ιώ τη ς α ν α κ η ρ ύ χ θ η κ ε δ ιο ικ η τή ς τ η ς Χ ιμά ρ α ς σ το ό νο μ α το υ βασ ιλιά τη ς Ν εά π ολη ς και ε π έ β α λ ε φ ό ρ ο υ π ο τέλ ε ια ς 1.500 δ ο υ κ ά τω ν σ το ν Τ ο ύρ κο δ ιο ικ η τή το υ Αυλώ να. Ω σ τόσ ο η κατά σ τα σ η ή τα ν α κό μ α συ­ γ κ ε χ υ μ έ ν η μ ε α π ο τέλ εσ μ α , μ ε τά από γ ε ­ ν ικ ό τ ε ρ ο υ ς σ υ μ β ιβ α σ μ ο ύ ς και α μ ο ιβ α ίες υπ οχω ρήσ εις, η π ερ ιο χ ή τ η ς Χ ιμά ρ α ς να ε π α ν έ λ θ ε ι το 1492 υπό το υ ρ κ ικ ή κα το χ ή . Την ά νο ιξη το υ 1492 κ α τέφ θ α σ α ν ισ χυ ρές το υ ρ κ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις μ ε ε π ικ εφ α λ ή ς

Τούρκος π ο λεμ ισ τή ς που φ έ ρ ε ι ελ α φ ρ ό οπλισμό, δύο π ισ τό λ ες (λεύκω μα Π ε ϋ τιέ ).

Ο Α χ μ έ τ πασάς εισ έ β α λ ε σ τη Μ άνη τη ν ά νοιξη το υ 1481 εν ισ χ υ μ ένο ς μ ε 1.500 γεν ιτσ ά ρ ο υ ς. Το σώμα α υ τό σ υ ν δ έθ η κ ε μ ε το ν επ α χ θ έσ τε ρ ο φ όρ ο α ίμ α το ς των υποδούλω ν, το π αιδομάζω μα (γεν ίτσ α ρ ο ς α ξιω μ α τικ ό ς από το λεύκω μα το υ Π εϋ τιέ).

το ν ίδιο το ν Β α γ ια ζή τ Β ’ (14811512), δ ιά δ οχο το υ Μ ω ά μ εθ Β', και το ν μ εγ ά λ ο β εζύ ρ η Γιαχγιά πασά, που εκκα θ ά ρ ισ α ν τ ις τ ε ­ λ ε υ τ α ίε ς ε σ τίε ς α ν τίσ τα σ η ς σ τη ν Η π ειρο και σ τη ν Α λβανία. Οι κά ­ το ικ ο ι τ η ς Χ ιμά ρ α ς π λήρω σ αν με εξισ λα μ ισ μ ό , α κρ ω τη ρ ια σ μ ο ύ ς και αιχμαλω σ ία τ η ν επ α να σ τα τική το υ ς δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα και π ο λλο ί α ­ ν α γ κά σ τη κ α ν να ε γ κ α τα λ ε ίψ ο υ ν τα

χω ριά τ ο υ ς και να κ α τα φ ύ γ ο υ ν σε ά λλα μ έρ η . Η Κ έρ κυ ρ α , η Β ε ν ε τία και μ ε ρ ικ έ ς ε π α ρ χ ίες το υ Β α σ ιλείου τ η ς Ν εά π ολη ς δ έ χ θ η κ α ν το υ ς τα λ α ιπ ω ρ η μ έν ο υ ς από τα το υ ρ κ ικ ά α ντίπ ο ινα Χ ιμ α ρ ιώ τες.

Η ΤΥΧΗ ΤΟΥ ΚΛΑΔΑ Μ ε τά τη δράση το υ Κ ρ ο κό δ ειλο υ Κ λαδά σ τη Χ ιμάρ α τα ίχνη το υ χάθηκαν. Μ ε ρ ικ έ ς π η γ ές α ν α φ έ ρ ο υ ν ό τι ε π έ σ τρ ε ­ ψ ε σ τη Μ ά νη για να σ υ νεχ ίσ ει τ η ν α ν τι­ σ τασ ιακή το υ δράση και να α ν α κ τή σ ει τα π αλαιά εδ ά φ η το υ . Το 1490 α ιχ μ α λ ω τί­ σ τη κ ε ό μω ς και υπ έσ τη μ α ρ τυ ρ ικ ό θ ά ν α το με βασ α νισ τήρια , γδάρσ ιμο και δ ια μ ελ ισ μ ό το υ . Οι γ ιο ι το υ , Θ εό δ ω ρ ο ς και Μ ανώ λης, κα ­ τά τις επ ιχ ειρ ή σ εις το υ Β ’ Τουρ κοβ ε ν ε τικ ο ύ π ο λ έμ ο υ (1499-1503) ε-

π ερ ιο χ ή το υ Μ όριά, η οποία δ ια τη ρ ή θ η κ ε τα ε π ό μ εν α χ ρό νια . Α λ λω σ τε οι πιο σ ημα­ ν τικ ο ί π α ρ ά γ ο ν τε ς που δ η μ ιο υ ρ γ ο ύ σ α ν τ ις κ α τά λ λ η λ ε ς π ρ ο ϋ π ο θ έσ εις για επ α να ­ σ τα τικά κ ιν ή μ α τα και ο ργά νω να ν τ η ν α­ ν τίσ τα σ η κα τά τω ν Τ ούρ κω ν, δ ε ν είχα ν σ υ ν ειδ η το π ο ιή σ ει τ η ν ε θ ν ικ ο α π ε λ ε υ θ ε ρω τική τ ο υ ς π ροσ φ ορά, το υ λ ά χ ισ το ν τα π ρώ τα χ ρ ό ν ια τ η ς δ ρ ά σ ης το υ ς .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Σ τη ν Κορώνη σ υ ν ελ ή φ θ η σ α ν οι σ υ γ γ εν είς το υ Κ ρ ο κό δ ειλο υ Κ λαδά και κ ρ α τή θ η κ α ν α ιχμ άλω τοι από τις β ε ν ε τικ έ ς α ρ χ ές σ ε αντίπ οινα για τη δράση το υ . Εδώ β λ έπ ο υ μ ε το φ ρ ούρ ιο τη ς Κορώ νης από τη ν π λευρ ά τη ς Α κρόπ ολης (1808, A .L C astellan, χα λκ ο γρ α φ ία ).

σ τάλησ αν από το υ ς Β ε ν ε το ύ ς σ τη Μ άνη μ ε σκοπό να υ π ο κινή σ ο υ ν σε α ντα ρ σ ία το υ ς κ α το ίκ ο υ ς τ η ς π ερ ιο χ ή ς. Ο μω ς η πτώση τ η ς Κ ο ρ ώ νη ς στα χ έρ ια τω ν Τ ο ύ ρ ­ κων (1500) το ύ ς α νά γκα σ ε να κ α τα φ ύ ­ γ ο υ ν σ τη Μ ο νεμδ α σ ία , κα θ ώ ς ο κ ίν δ υ ν ο ς σ ύ λ λ η ψ η ς και ε ξό ν τω σ ή ς το υ ς ή τα ν κά τι παραπάνω από ο ρ α τό ς . Η δράση το υ Κ ρ ο κ ό δ ειλ ο υ Κλαδά δ ε ν θ α μ π ο ρο ύσ ε να χ α ρ α κ τη ρ ισ θ εί ως αμιγώ ς α ντισ τα σ ια κή, κα θ ώ ς ε κ ιν ε ίτ ο α ν ά μ ε ­

σα σ τη ν π ρο σ φ ορ ά υπ ηρεσ ιώ ν σ το υ ς Β ε ­ ν ε το ύ ς και σ το υ ς Τ ο ύ ρ κο υ ς κα τά τα πρώ­ τα χ ρ ό ν ια τ η ς δ ρά σ ης το υ . Είναι επίσ ης δ ύ σ κο λο να υ π ο σ τη ρ ίξο υ μ ε τ η ν ε κ δ ο χ ή πως ε π ρ ό κ ε ιτο για ένα α π ελ ευ θ ε ρ ω τικ ό κίνημ α , μ ε τη ν έν ν ο ια που έ λ α 6 ε ο ό ρ ο ς τ ο ν 19ο και τ ο ν 2 0 -ό αιώνα. Ω σ τόσ ο η ε ­ μπ λοκή το υ μ ε τ ις ισ χ υ ρ ές δ υ ν ά μ εις τη ς ε π ο χ ή ς και η δράση το υ ε ν α ν τίο ν τω ν Τ ο ύρ κω ν κ α τα κ τη τώ ν δ η μ ιο υ ρ γ ο ύ ν τη ν ε ­ ντύπ ω σ η μια ς ε σ τία ς α ν α τρ ο π ή ς σ τη ν

(1) Β ακαλόπ ουλος Α.: ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ Ε Λ Λ Η Ν ΙΣ Μ Ο Υ , Θ εσσαλονίκη. 1976. (2) Ε Λ Λ Α Σ: Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ Κ Α Ι Ο Π Ο Λ ΙΤ ΙΣ Μ Ο Σ ΤΟΥ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘ Ν Ο ΥΣ Α Π Ο ΤΙΣ Α Π Α ΡΧΕΣ Μ Ε Χ Ρ Ι ΣΗΜ ΕΡΑ . Ε κ δοτικός Ο ργανισ μ ός Π άπ υρος, Α θή να . 1998. (3) ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ ΤΟΥ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘ Ν Ο ΥΣ. Ε κ δ ο τικ ή Α θηνώ ν, Α θή να , 1974. (4) Σ ά θ α ς Κ .: ΤΟ ΥΡΚΟΚΡΑΤΟ ΥΜ ΕΝΗ ΕΛΛΑ Σ (1453-1821), Α θή να 1869. ( 5 )Σ φ υ ρ ό ερ α ς Β .: Ο Ι Ε Λ Λ Η Ν Ε Σ Ε Π Ι ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ, Α θή να , 1975. (6 )Α λ έ ξη ς Γ.Κ. Σ α β β ίδ η ς : Σ Ε Λ ΙΔ Ε Σ Α Π Ο ΤΗΝ Β Α Λ Κ Α Ν ΙΚ Η Α Ν ΤΙΔ Ρ Α ΣΗ Σ Τ Η Ν Ο Θ Ω Μ Α Ν ΙΚ Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ 14ο Κ Α Ι 15ο Α ΙΩ Ν ΕΣ. Ο ΥΓΓΛΕΣΗ Σ - Ο ΥΝ ΥΑΔΗ Σ - Κ Α ΣΤΡ ΙΩ ΤΗ Σ Κ Λ Α Δ Α Σ, Εκδ. Η ρ ό δ ο το ς , Α θή να , 1991. (7) Α γγ έλο υ Θ. Ν ε ζ ε ρ ίτ η : Λ Ε Ξ ΙΚ Ο Ν ΤΗΣ Β Υ Ζ Α Ν Τ ΙΝ Η Σ Π Ε Λ Ο Π Ο Ν Ν Η Σ Ο Υ , Ε π ιμ έλεια : Ν ίκος Ν ικ ο λο ύ δ η ς, Α θή να ι, 1998.

Η Κ έρ κυρ α ή τα ν μια από τις π ερ ιο χές σ τις οπ οίες κ α τέ φ υ γ α ν οι Χ ιμ α ρ ιώ τες για να σ ω θούν από τη ν εκ δ ικ η τικ ή μανία του Β α γ ια ζ ή τ Β ' (Κ έρ κυρ α, χ α λκ ο γρ α φ ία 17ου αιώνα).

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Τον Ιανουάριο του 1945 η ισχύς του Ε ρ υ θ ρ ο ύ Σ τρ α το ύ είχ ε φ θ ά σ ει στο απόγειό της, όπως α π ο δ είχ θ η κ ε και από τη ν τα χ ύ τη τα με τη ν οποία οι Γερμανοί σα ρώ θη κα ν από την Πολωνία παρά το ότι είχ α ν στη δ ιά θ εσ ή το υ ς α ρ κ ε το ύ ς μ ήνες για να προετοιμ άσουν τη ν άμυνά τους. Η β ια ιό τη τα και η δ ε ξ ιο τ ε χ ν ία με τις οπ οίες διεξή γα γα ν τη ν επ ίθεσ η ε κ ε ίν η οι σ τρ α τά ρ χ ες Ζούκω φ και Κ ό νιεφ α π ο τε λ εί ακόμη και σήμερα κλασικό παράδειγμα ε κ τ έ λ ε σ η ς κ ερ α υ ν ο β ό λ α ς επ ιχείρ η σ ης από μ η χα νο κίνη τες δυνάμεις.

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

Σ ο β ιε τικ ό π εζικ ό β α δ ίζει σ τη ν Κ ρακοβία, τη ν οποία α π ελ ευ θ έ ρ ω σ ε το ν Ια νουά ρ ιο το υ 1945.

ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΙΣΤΟΥΛΑ Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

0 Σ ο β ιε τικ ό ς η γ έ τη ς , Ιω σήφ Σ τά λ ιν , είχ ε α να λά β ει προσωπικά τη ν επ ο π τεία των επ ιχειρ ήσ εω ν το υ Ε ρ υ θ ρ ο ύ Σ τρ α το ύ από τον Ν ο έμ β ρ ιο το υ 1944. Αν και δ ια τη ρ ο ύ σ ε τον α π όλυτο έλ εγ χ ο , είχ ε επ ίγνω ση τη ς ά γνο ιά ς το υ σ τη ν επ ιχειρ ησ ια κή τέχ ν η κι έ τσ ι ά φ ηνε σ το υ ς δ ιο ικ η τέ ς κάποια ε λ ε υ θ ε ρ ία κινήσεω ν, τη ν οποία ζή λευ α ν οι Γ ερ μ ανοί ο μ ό λ ο γ ο ί το υ ς. Σ ε α ν τίθ ε σ η μ ε το ν Χ ίτλ ερ , ά κ ο υ γ ε π ρ οσ εκτικά τα επ ιχ ειρ ή μ α τα μ ια ς α ν τίθ ε τη ς άποψης. Γνώ ριζε επ ίσης να π αίζει έξο χ α το παιχνίδι τη ς κ ο μ μ α τικ ή ς επ ιρ ρο ής φ ρ ο ν τίζο ν τα ς να «ψ α λιδ ίζει» το υ ς σ τρ α τά ρ χ ες που κέρδ ιζα ν μ ε γ ά λ ε ς νίκες και α π οκτούσ α ν ιδ ια ίτερ η φ ήμη.

Η ΜΕΓΑΛΗ ΧΕΙΜΕΡΙΝΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΟΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ ΤΟ 1945

ΣΤΟΝ ΟΝΤΕΡ

37

Ο Ε ρ υ θ ρ ό ς Σ τρ α τό ς φ ρ ό ν τιζε να ε π ιτίθ ε τα ι υπό ά σ χη μ ες κ α ιρ ικ ές σ υ ν θ ή κ ες και οι Γ ερ μ α ν ο ί β ετερ ά ν ο ι, που ή τα ν εξο ικ ειω μ έν ο ι μ ε α υ τή τη ν τα κ τικ ή , γνώ ριζαν πως έπ ρ επ ε να φ ο β ο ύ ν τα ι τις π ερ ιό δ ο υ ς κ α κ ο κα ιρ ία ς, τις ο π ο ίες ο π οκαλούσαν «καιρό των Ρώσων». Σ τη δ ρ α μ α τικ ή α υ τή φ ω το γ ρ α φ ία έν α ς Γ ΐρ μ α ν ό ς σ τρ α τιώ τη ς τρ έ χ ε ι μ έσ α σ τη λάσπη για να κ α λ υ φ θ ε ί από τα π υρά του σ ο β ιετικ ο ύ π υροβ ολικού, έχ ο ν τα ς ζω γρ α φ ισ μ ένη την αγω νία σ το πρόσωπό το υ .

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Τ

38 ΙΒ™

ην παραμονή τω ν Χ ρισ το υγέννω ν το υ 1944 ο Α δό λφ ο ς Χ ίτλ ερ δ έ χ θ η κ ε τη ν επίσκεψ η ενό ς ιδια ίτερα ενο χ λη τικο ύ και ασ υμβίβασ του σ υμβούλου το υ στο αρ­ χ η γ είο το υ στο Α ντλερ χο ρ σ τ (Α ετοφω λιά), σ την π εριοχή το υ δάσους Τσ ίγκενμπ εργκ τη ς Εσσης, απ' όπου π α ρα κολου θο ύ σ ε τη ν ε ξ έ λ ιξ η τω ν σ τρα τιω τικώ ν επιχειρήσ εω ν σ το Δ υτικό Μ έτω πο. Ο επ ισ κέπ της ερ χ ό ­ τα ν από το Τσόσεν, στα προάστια το υ Β ε­ ρολίνου και ή τα ν ένα ς α νώ τα το ς α ξιω μ α τι­ κός ο οποίος είχ ε σ υνδ έσ ει ά ρ ρ η κτα το ό ­ νομά το υ με τις μ εγ α λ ύ τε ρ ε ς ν ίκ ες το υ Γερμανικού Σ τρ α το ύ και είχ ε π ρ ω το σ τα τή ­ σει στη δ ημ ιο υρ γία τω ν τεθω ρ α κισ μ ένω ν σ χηματισμώ ν χ α ρίζο ντα ς στο Γ1 Ράιχ τις α­ νεπ ανάληπ τες, ρ α γδ α ίες κα τα κτή σ εις το υ τη ν π ερίοδο 1939-42. Ε π ρόκειτο για το ν θ ρ υ λικό σ τρ α τηγό Χ ά ιντς Γκου ντέρ ια ν, το ν οποίο ο Χ ίτλ ερ είχ ε α π ομακρύνει σκαιώς το 1941 ό τα ν ο π ρώ τος τό λμ η σ ε να συμ π τύ ξει τα σ τρ α τεύ μ α τά το υ μπροστά στη Μόσχα για να τα σώσει από το ν εχ θ ρ ό και Ο σ τρ α τη γ ό ς Χ ά ιντς Γ κ ο υ ντέρ ια ν είχ ε το ν π αγετό, για να το ν ανα κα λέσ ει 14 μή­ α να λά β ει το ν πιο άχαρο ίσως ρ ό λο σ τη ν ν ες α ρ γό τερ α π ρ ο κειμ ένο υ να ανασ υγκρο­ απ όκρουση τη ς χ ειμ ερ ιν ή ς σ ο β ιετικ ή ς τή σ ει το Οπλο τω ν Τεθωρακισμένων. Την ε ­ επ ίθ εσ η ς , ως α ρ χη γό ς το υ Γενικού π ομ ένη τη ς α π ο τυ χ η μ έν η ς απ όπειρας δ ο ­ Ε π ιτελ είο υ Σ τρ α το ύ . Οι ρ ή ξ ε ις το υ μ ε τον λ ο φ ο νία ς το υ φ ύ ρ ερ στις 20 Ιουλίου 1944, Χ ίτλ ερ υπ ήρξαν π αρ οιμ ιώ δεις αλλά ο η γ έ τη ς το υ Ράιχ δ εν κα τόρ θω σ ε να Θρει ε λ ά χ ισ τες φ ο ρ ές απέδω σαν καρπούς, έ φ θ ε ιρ α ν δ ε και τη ν υ γεία το υ σ τρ α τη γ ο ύ ο κα νένα ν πιο αξιόπιστο, σ υ γ κρ ο τη μ έν ο και συνεπή α νώ τατο α ξιω μ α τικό για να το υ α­ οπ οίος ήδη υ π έφ ερ ε από υψ ηλή πίεση και ν α θ έσ ει τη ν αρχηγία το υ Γενικού Ε π ιτελ εί­ κ α ρ δ ιο λ ο γικά π ροβ λήμ α τα . ου Σ τρ α το ύ από το ν Γκουντέριαν. Ετσι ο 56χρονος σ τρ α τηγό ς τη ς πρωσικής σχολής επ ω μίσ τηκε τη ν πιο υ π εύθ υνη θέσ η το υ Σ τρ α το ύ στη χ ειρ ό τε ρ η σ τιγμή τη ς ιστο­ ρίας του. Οι μάχες που είχ ε δώσει π α λα ιό τερ α ο Γκ ο υ ν τέρ ια ν κατά το υ εχ θ ρ ο ύ θ α π ρέπ ει να ή τα ν οπω σδήποτε λ ιγ ό τερ ο ψ υχοφ θόρ ες από ε κ ε ίν ε ς τις οπ οίες ανα γκά σ τη κε να δ ιεξα γ ά γ ει κατά το υ ίδιου το υ Χ ίτλ ερ π ρο κειμ ένο υ να περισώ σει το ν Γερμανικό Σ τρ α τό από τις π α ράλογες εμπ νεύσ εις και τις ε μ μ ο ν ές το υ. Ε κείνο το βράδυ α ν τικ ε ί­ μενο τη ς ενη μ έρ ω σ ή ς το υ προς το ν φ ύ ρ ερ ή τα ν η ανάλυση τη ς π ροφ ανούς κα τά σ τα ­ σης που είχ ε π ροκύψ ει έπ ειτα από τη ν α­ συλλόγιστη α ντεπ ίθεσ η τη ν οποία είχαν ε ­ ξαπ ολύσ ει στις Α ρ δ έν ν ες ενα ν τίο ν τω ν Δ υ­ τικώ ν Συμμάχω ν στις 16 Δ εκεμ β ρ ίο υ . Ο πι­ Ο σ τρ α τά ρ χ η ς Γ κ εό ρ γ κ ι Ζούκω φ ο ρ ίσ τη κ ε σ τός σ τρ α τηγό ς ε ξ έ θ ε σ ε τα γ εγ ο ν ό τα με από το ν Σ τά λ ιν δ ιο ικ η τή ς το υ 1ου ωμό ρεαλισμό και απ όλυτο επ α γ γ ελ μ α τι­ Λ ευκορ ω σ ικού Μ ετώ π ο υ έναν μήνα πριν από τη χ ειμ ερ ιν ή επ ίθ εσ η , α ν τικ α θ ισ τώ ν τα ς σμό: δήλω σε ό τι η επιχείρηση κατά τω ν το ν επ ίσης ικανό σ τρ α τά ρ χ η Ρ οκοσ όφ σ κυ, Α μερ ικα νο-β ρ ετα νώ ν είχ ε τε λ μ α τω θ ε ί και επ ειδ ή ο τε λ ε υ τα ίο ς ή τα ν κ α τά το ήμισυ πως δ εν έπ ρεπ ε να χ α θ εί καθόλου χρό νος Π ολω νός. για τη μ ετα φ ο ρ ά όσο το δ υ να τό ν μ εγα λύ ­ τερ ω ν γερ μα νικώ ν δυνά μεω ν π ρος το Ανα­ το λικ ό Μ έτω πο, όπου ε κ τιμ ο ύ σ ε πως επρό- Σ τρ α τό ς σ την Ανατολή το 1944 οι Σ ο β ιετι­ κ ε ιτο να ξεσ πάσ ει μια πολύ χ ειρ ό τερ η κρί­ κοί είχαν κ α τα φ έρ ει να το ν απ ω θήσουν ο ­ ση με π ρω τοφ ανή β ια ιό τη τα το α ρ γό τερ ο λοκλη ρω τικά από το δικό το υ ς έδ α φ ο ς και σε τρ ε ις εβ δ ο μ ά δ ες. κατόπ ιν συνέχισαν τη ν καταδίω ξή το υ προελ α ύ ν ο ν τα ς α σ υ γκρ ά τη το ι στη Ρουμανία, στη Βουλγαρία, στη Γιουγκοσ λαβία και Η ΓΑΛΗΝΗ ΠΡΙΝ σ την Ο υγγαρία. Πολύ χ ειρ ό τερ η ή τα ν ό ­ ΑΠΟ ΤΗ ΘΥΕΛΛΑ μως η κα τα σ τρο φ ή τη ν οποία υπέστη το Επ ειτα από τις α τυ χ ίες και τις αλυσιδω ­ καλοκαίρι το υ ίδιου έ το υ ς η γερ μα νική τ έ ς ή τ τ ε ς που είχ ε υπ οσ τεί ο Γερμανικός Ο μάδα Σ τρ α τιώ ν «Κέντρο», η οποία κάλυ­

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

π τε τη ν π εριοχή τη ς Λ ευκορω σ ίας και κ α τ’ επ έκτα σ η το ν ζω τικό ά ξονα Μόσχας - Β ε ­ ρολίνου. Η αιφ νιδιασ τική σ οβ ιετική επ ίθ ε ­ ση κυ ρ ιο λ εκ τικ ά τη ν αφάνισ ε και επί α ρ κ ε­ τ έ ς ε β δ ο μ ά δ ε ς οι Γερμανοί αντιμετώ π ιζαν το φάσμα τη ς ο λο κλη ρ ω τική ς κα τά ρ ρ ευ ­ σης το υ μετώ π ου το υ ς πριν κα τα φ έρ ο υ ν να αναχαιτίσουν τελ ικ ά το ν σ οβ ιετικό ο δ ο ­ σ τρω τήρα σ τις π α ρυ φ ές τη ς Α νατολικής Πρωσίας και κατά μ ήκο ς το υ π οταμού Βι­ σ τούλα. Ε χοντας αποσπάσει μία τερά σ τια εδ α φ ική έκτα σ η με ένα άλμα, ο Ε ρυθρός Σ τρ α τό ς σ τα μ ά τησ ε για αναδιοργάνωση ενώ απ είχε μία ανάσα από τη Βαρσοβία, τη ν κα τεχ ό μ εν η πολω νική π ρω τεύουσ α που σ τένα ζε κάτω από το ν γ ερ μ α ν ικό ζυγό επί π έν τε χρόνια. Σ τα θ ερ ο π ο ιη μ έν ο από το φθινόπ ω ρο το υ 1944 π λέον το μέτω πο, το οποίο είχ ε σ υρρικνω θεί σε μήκο ς από 4.450 σε 2.250 km, α κο λο υ θ ο ύ σ ε τη ν π ερί­ μ ετρ ο τη ς Α νατολικής Πρωσίας ως το ν πο­ τα μ ό Ν άρεβ, σ υνεχιζότα ν κατά μ ήκο ς αυ­ το ύ το υ π οταμού μέχρι τη σ υμβολή το υ με το ν Β ιστούλα, α κο λο υ θ ο ύ σ ε το ν Β ιστούλα μ έχρ ι τη συμβολή το υ με το ν Βισλόκα και έπ ειτα ε κ τε ιν ό τα ν κατά μήκο ς το υ Βισλόκα μ έχρ ι το υ ς π ρόπ οδες τω ν Καρπαθίων. Αν και υπό δ ια φ ο ρ ετικ ές σ υ ν θ ή κες τα π οτά ­ μια θ α μπορούσαν να λ ειτο υ ρ γ ή σ ο υ ν ως έ ­ ξοχα φυσικά, υδάτινα κω λύματα, η αξία το υ ς π ερ ιο ρ ιζό τα ν μέσα σ την καρδιά το υ χειμώ να από τη ν παγωνιά που σ τερ εο π ο ι­ ούσ ε τη ν επ ιφ άνειά το υ ς και καθισ τούσ ε το υ ς μ ικ ρ ό τερ ο υ ς από α υ το ύ ς β α το ύ ς σε οχήματα. Ε κεί όπου η φύση άνοιγε διάπ λατα λ ε ­ ω φ όρους εισ βολής σ τον ε π ιτιθ έμ εν ο ο Γερμανικός Σ τρ α τό ς ό φ ε ιλ ε να φ ρ ά ξει το υ ς π ιθανούς ά ξο ν ες π ροέλασ ης με τα δι­ κά το υ μέσα. Οι Γερμανοί όμω ς δ ια τη ρ ο ύ ­ σαν ε κ είν η τη ν εποχή σ το Α νατολικό Μ έ­ τωπο λ ίγ ες και δ ιεσ π α ρ μένες δ υ νά μ εις οι οπ οίες είχαν επ ιπ λέον κακή τα κ τικ ή δ ιά τα ­ ξη . Π ισ τεύ ο ν τα ς ό τι η επ ό μ ενη σ οβ ιετική επ ίθεσ η, ό π ο τε και αν εκδ η λ ω ν ό τα ν αυτή, θα α κο λ ο υ θ ο ύ σ ε τη ν επ ιτυ χ η μ έν η π ρακτι­ κή τη ς επ ιχείρησ ης στη Λ ευκορω σ ία το 1944, η γ ερ μ α ν ική Ανώ τατη Διοίκηση Σ τρ α ­ το ύ (ΟΚΗ) θ εώ ρ η σ ε σκόπιμο να ενισ χύσ ει π ερισ σ ότερο τα π λευρά τη ς π α ρά τα ξής τη ς α δ υ ν α τίζο ντα ς το κ έ ν τρ ο κι έτσ ι συ­ γ κέντρ ω σ ε τις π ερ ισ σ ό τερ ες και κ α λ ύ τε ­ ρ ες μ ερ α ρ χ ίες τη ς σ την Α νατολική Πρωσία και α να το λικά τη ς Κρακοβίας. Την κ ε ν τρ ι­ κή Πολω νία κάλυπ τε η Ο μάδα Σ τρατιώ ν «Α» το υ σ τρα τηγο ύ Γιόζεφ Χάρπε, η οποία π ερ ιελά μβ α νε τη ν 9η και τη 17η Σ τρατιά, καθώ ς και τη ν 4η Σ τρ α τιά Π άντσερ, με ένα σύνολο 30 μεραρχιώ ν σ τις οπ οίες ανήκαν 400.000 ά νδ ρ ες, 1.136 ά ρ μα τα και π υρ οβό­ λα εφ ό δ ο υ , 4.100 π υροβόλα και ό λμ οι και 270 αεροσ κάφ η (τη ν ίδια π ερ ίο δο σ την Α νατολική Πρωσία σ τά θ μ ευ α ν 41 μ ερ α ρ ­ χ ίες). Ο Γ κο υ ντέρ ια ν δ εν π α ρ έλειψ ε να επισ τήσ ει τη ν προσοχή το υ φ ύ ρ ερ σ το γ εγ ο ­ νός ό τι οι δ υ νά μ εις α υ τέ ς ή τα ν ανεπ α ρκείς για τη διατήρησ η εν ό ς μετώ π ου εύ ρ ο υ ς 700 km το οποίο α π ειλ είτο άμεσ α από τε -

ράσ τιες ε χ θ ρ ικ ές μάζες. Για πρώτη φορά από το 1941 οι Σ ο β ιετι­ κοί βρ ίσ κοντα ν στο κατώ φ λι γερ μα νικώ ν ε ­ δαφών και υπήρχε δ ιά χ υ το ς (και δ ικα ιολο ­ γ η μ έν ο ς) ο φ ό β ο ς πως η εκδίκησ ή το υ ς για τα γ ερ μ α νικά εγ κ λή μ α τα σ την ΕΣΣΔ θ α ή ­ τα ν κά τι παραπάνω από τρ ο μ ερ ή . Οπως γρά φ ει ο Β ρ ετα ν ό ς ισ τορικός Αντονυ Μπήβορ, οι Γερμανοί «υπ έφ ερ α ν από ένα ν α τα ­ βιστικό και βαθύ φόβο για το ν Σλάβο ε ι­ σ βολέα από τα ανατολικά. Καθώς ο Κ όκκι­ νος Σ τρ α τό ς πλησίαζε, η προπαγάνδα το υ Γκαίμπ ελς επ α νερ χότα ν διαρκώ ς στις κτηνω δίες που είχαν σ υμβεί στο χωριό Ν έμερ σ ντορφ , ό τα ν Ρώσοι σ τρ α τιώ τες στη ν ο τιο ­ α νατολική Πρωσία το π ρο ηγού μενο φ θ ινό ­ πωρο είχαν βιάσει και δ ο λ ο φ ο ν ή σ ει το υ ς κα τοίκους». Γνω ρίζοντας καλά τη ν τερ ά σ τια σ τρα­ τη γικ ή και ψ υχολογική σημασία τη ς Α νατο­ λική ς Πρωσίας και τη ς Σιλεσίας, ο Γκουν τέρ ια ν τελ είω σ ε τη ν αναφορά το υ παρο­ τρ ύ ν ο ν τα ς το ν Χ ίτλ ερ να δ ια τά ξε ι τη ν ά μ ε ­ ση μ ετα φ ο ρ ά ενισ χύσ εω ν προς τα α ν α το ­ λικά από κά θ ε άλλον το μ έα , ακόμη και από τη ν κα τεχ ό μ εν η Ν ορβηγία, και π αράλληλα να α π οδ εσ μεύσ ει τις 22 μ ερ α ρ χ ίες το υ σ τρα τηγού Φ έρ ντιν α ν τ Σαίρνερ, που είχαν π α γιδ ευ τεί σ τον θ ύ λ α κα τη ς Κ ουρλανδίας

χωρίς να έχο υ ν π λέον καμία ελπ ίδα απ ε­ λευ θ έρ ω σ η ς. Μ ε το ν τρ όπ ο α υ τό ο Γερμα­ νικό ς Σ τρ α τό ς θ α μπορούσ ε θ εω ρ η τικά , έ ­ στω και τη ν ύσ τατη σ τιγμή, να σ υ γ κρ ο τή ­ σει μία ισχυρή ευ κ ίν η τη ε φ ε δ ρ εία με τη ν οποία να απ οκρούσ ει τη ν α να μ ενό μ ενη ν έα σ οβ ιετική επ ίθεσ η δ ιεξά γ ο ν τα ς π ό λ ε­ μο ελιγμώ ν στο αναπ επ ταμένο π εδίο τη ς π ολω νικής π εδιάδας, το είδ ο ς τω ν επ ιχει­ ρήσεω ν σ το οποίο οι Γερμανοί εξα κ ο λ ο υ ­ θ ού σ α ν να καυχώ νται ό τι είχαν ακόμη το π λεο ν έκτη μ α . Ο Χ ίτλ ερ ά κο υ γε για α ρ κ ετή ώρα σιω­ πηλός τα επ ιχειρή μα τα το υ Γ κο υ ντέρ ια ν αλλά ό τα ν εκ είν ο ς το υ α ν έφ ερ ε τις ε κ τιμ ή ­ σ εις τω ν υπηρεσιώ ν π ληροφ οριώ ν σ χετικά με τη σ υντριπ τική α ρ ιθ μ η τική υπεροχή τω ν Σ ο β ιετικώ ν ε ξεμ ά ν η , χ α ρ α κτη ρ ίζο ντα ς τα σ τοιχεία ως «τη μ εγ α λ ύ τερ η μπλόφα από τη ν εποχή το υ Τ ζέν γ κ ις Χαν». Π ίσ τευε ό τι έπ ειτα από τις φ ο ν ικ ές μάχες το υ π ρ ο ηγού μενου χρόνου οι Σ ο β ιετικ ο ί δ εν δ ιέ θ ε τα ν π λέον παρά α π ο σ κελ ετω μ έν ες μ ο νά δ ες με μ ερ α ρ χ ίες τω ν 7.000 ανδρώ ν και τεθ ω ρ α κισ μ ένα σώματα με ελάχισ τα άρματα. Υπ οσ τήριζε επίσης με π άθος ό τι ο Σ τά λιν είχ ε δ ια τη ρ ή σ ει ε π ίτη δ ες μεγά λο α­ ριθ μό μονάδω ν για να παραπ λανήσ ει το υ ς Γερμανούς ως προς τη ν π ραγματική ισχύ

το υ Ε ρυθρού Σ τρ α το ύ και πως δ εν επρόκ ε ιτο για τίπ ο τα π ερ ισ σ ότερ ο από μία απά­ τη τερ ά σ τια ς κλίμα κας. Οι π ροσ π άθειες το υ αρχηγού το υ Γενικού Ε π ιτελείο υ να το ν σ υνετίσ ο υν υπ ήρξαν μά τα ιες. «Δ εν χ ρ ειά ζετα ι να προσ π αθείς να με δ ιδ ά ξεις» , απ άντησ ε σ τον Γκουντέριαν. «Διοικώ το ν Γερμανικό Σ τρ α τό σ το π εδίο τη ς μάχης επί π έν τε χ ρό νια και σε α υ τό το διά σ τημα απ έ­ κτησ α μ εγ α λ ύ τερ η π ρακτική εμπ ειρία από όση θ α μπορούσ ε π ο τέ να ο ν ε ιρ ε υ τε ί οποι­ οσ δ ήπ οτε κύριος το υ Γενικού Ε π ιτελείου». Ο επ ικεφ α λή ς τω ν SS, Χάινριχ Χ ίμλερ, σ υμ­ μ ερ ιζό τα ν τη ν άποψη το υ φ ύ ρ ερ και εκμ υ σ τη ρ εύ θ η κ ε προς το ν Γ κ ο υ ν τέρ ια ν το ίδιο βράδυ: « Δ εν υπάρχει λόγος να α νησ υ χείτε. Τα μ εγ έθ η είναι διογκω μένα . Είμαι π επ ει­ σ μένο ς ό τι δ εν π ρ ό κειτα ι να σ υμβεί τίπ οτα σ την Ανατολή».

«ΕΝΑΣ ΠΥΡΓΟΣ ΑΠΟ ΤΡΑΠΟΥΛΟΧΑΡΤΑ» Α υτό που επ ρ ό κ ειτο να σ υμ βεί στο Α νατολικό Μ έτω πο το ν επ ό μενο μήνα υπερ έβ α ινε κατά πολύ ακόμη και τις πιο δ υ ­ σοίω νες π ρ ο β λέψ εις το υ Γκουντέριαν. Από τις α ρχές ήδη το υ Ο κτω βρίου το υ 1944 η STAVKA (Ε π ιτελείο τη ς Α νώ τατης Δ ιοίκη-

IS-2 - ΤΟ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟ «ΘΗΡΙΟ» Εντυπωσιασμένη και ανήσυχη από τη μαζική εμφάνιση των νέ­ ων γερμανικών αρμάτων Tig e r και Panther κατά τη μάχη του Κούρσκ το καλοκαίρι του 1943, η ηγεσία του Ερυθρού Στρατού αναζή­ τησε ένα νέο βαρύ άρμα για τον εκσυγχρονισμό των τεθωρακι­ σμένων σχηματισμών. Το σχετικό πρόγραμμα ανάπτυξης αναλήφθηκε από τη οχεδιαστική ομάδα του στρατηγού Κοτίν (στην ο­ ποία περιλαμβάνονταν κορυφαίοι μηχανικοί όπως σι Σασμούριν, Γιερμολάγιεφ, Σύτσεφ και Ρύμπιν), στο περίφημο εργοστάσιο «Τάνκογκραντ» του Τσελιαμπίνσκ. Τον Νοέμβριο του 1943 οι Σο­ βιετικοί προέβησαν σε εκτενείς βαλλιστικές δοκιμές στην Κουμπίνκα θέτοντας τα πυροβόλα BS-3 των 100 mm και Α-19 των 122 mm αντιμέτωπα με κυριευθέντα γερμανικά άρματα. Το πρώτο ό­ πλο απέδειξε ότι διέθετε μεγαλύτερη διατρητική ικανότητα, ενώ το δεύτερο εντυπώσιασε με την ωμή δύναμή του ξηλώνοντας τε­ λείως τη μετωπική θωράκιοη ενός Panther-στόχου. Τελικά για τον εξοπλισμό του άρματος IS-2 επιλέχθηκε το Α-19, επειδή υπήρχε ήδη μία μεγάλη γραμμή παραγωγής του και άφθονα αποθέματα πυρομαχικών, σε αντίθεση με το BS-3 που ήταν τελείως καινούρ­ γιο ως διαμέτρημα. Ο Κοτίν ονόμασε το νέο άρμα με τα αρχικά του ονόματος του Ιωσήφ Στάλιν και εκτός από τον βαρύ οπλισμό δεν παρέλειψε να δώσει έμφαση και στα υπόλοιπα χαρακτηριστικά του, βελτιώνοντας τη θωράκιση και την ευκινησία του. Η επικλινής χαλύβδινη θωράκιση του πύργου, η οποία έφθανε στο μετωπικό τμήμα σε μέγιστο πάχος 160 mm, εξοικονομούσε βάρος χωρίς να υστερεί σε αντιβαλλιστικά χαρακτηριστικά και μπορούσε να αντέξει σε πλήγμα διατρητικού βλήματος των 88 mm σε απόσταση άνω των 1.000 m, ενώ το πυροβόλο των 122 mm ήταν σε θέση να διαπεράσει 160 mm θώρακα στην ίδια απόσταση με το θηριώδες βλή­ μα των 25 kg. Το βάρος του IS-2 ανερχόταν σε 46 t, η μέγιστη τα­ χύτητα σε 37 km/h και η εμβέλειά του σε 240 km. Το άρμα προω­ θείτο από τον κινητήρα V-21S, ισχύος 520 hp. Αντίθετα με την πλειοψηφία των υπόλοιπων τύπων αρμάτων και αυτοκινούμενων πυροβόλων του Ερυθρού Στρατού, τα οποία είχαν πενταμελή πλη­ ρώματα, είχε τετραμελές πλήρωμα. Εκτός από το κύριο πυροβόλο έφερε τρία πολυβόλα D T των 7,62 mm και ένα βαρύ πολυβόλο D ShK των 12,7 mm. Τα 1S-2 εισήχθησαν σε υπηρεσία στις αρχές του 1944 στα συ­

ντάγματα αρμάτων της Φρουράς (21 άρματα το καθένα) και τον Απρίλιο του ίδιου έτους διακρίθηκαν στις μάχες της νότιας Ο υ­ κρανίας. Τα κυριότερα μειονεκτήματα του τύπου ήταν το μικρό α­ πόθεμα βλημάτων (μόλις 28, τη στιγμή που το Panther μετέφερε 81) και το ότι οι οβίδες του πυροβόλου του συναρμολογούντο από δύο μέρη (βλήμα και κάλυκας-γόμωση), γεγονός που περιόριζε τον ρυθμό βολών του σε μόλις δύο ή τρία βλήματα το λεπτό. Η αδυνα­ μία αυτή αντιμετωπίστηκε μερικώς στα τέλη του 1944, με την υιο­ θέτηση του νέου πυροβόλου ραβδωτής κάννης DT-25 το οποίο διέθετε νέου τύπου κλείστρο που επιτάχυνε κάπως τη διαδικασία. Η εμπειρία της μάχης έδειξε επίσης ότι οι οβίδες του IS-2 συχνά α­ δυνατούσαν να διατρήσουν τον επικλινή θώρακα των Panther α­ κόμη και σε απόσταση 600 m, ενώ και ο δικός του θώρακας υφίστατο ρωγμές όταν δεχόταν ισχυρά πλήγματα. Η περαιτέρω σκλή­ ρυνση του θώρακα όμως κρίθηκε ως ιδιαίτερα πολύπλοκη και δα­ πανηρή διαδικασία κι έτσι δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Παρόλα αυτά το IS-2 θεωρείτο ως το ισχυρότερο άρμα μάχης που κατασκευάστηκε παγκοσμίως κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και αποτελούσε κάτι παραπάνω από ισοδύναμο των γερμανικών Tig e r και Panther.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Ο σ τρ α τά ρ χ η ς Ιβ άν Κ όνιεψ (δ εξ ιά ) ή τα ν έν α ς από το υ ς π ρω τα γω νισ τές τω ν μ εγά λω ν νικών το υ Ε ρ υ θ ρ ο ύ Σ τρ α το ύ σ τις μ ά χ ες το υ Κ ούρ σ κ και τη ς δ υ τικ ή ς Ο υκρ α νία ς. Θ εω ρ είτο ως ο α γα π η μ ένο ς σ τρ α τά ρ χ η ς το υ Σ τά λ ιν , ο οπ οίος τον θ α ύ μ α ζ ε για τη σ κ λ η ρ ό τη τά το υ . Η τα ν επ ικ εφ α λ ή ς το υ 1ου Ο υκρανικού Μ ετώ π ο υ , που α π ο τέλ εσ ε το ν νό τιο βραχίονα τη ς μ εγ ά λ η ς επ ίθ εσ η ς η οποία ο δ ή γ η σ ε τα σ ο β ιετικ ά σ τρ α τε ύ μ α τα από το ν Β ισ το ύ λ α σ το ν Ο ντερ .

Η π εν τα μ ελ ή ς ο μ ο χειρ ία εν ό ς σ ο β ιετικ ο ύ ο β ιδοβόλου Μ 1 93 8 τω ν 122 mm, το οποίο α νή κ ει σ το 1ο Ο υκρανικό Μ έτω π ο , β ά λ λ ει εν α ν τίο ν το υ ε χ θ ρ ο ύ το ν Ια νουά ρ ιο το υ 1945. Το π υροβόλο α υ τό μ π ο ρούσ ε να σ τε ίλ ε ι μία οβίδα β ά ρ ους 21,8 kg σ ε μ έ γ ισ το β ελ η ν εκ ές 11,8 km κ ά θ ε 10 δ ευ τε ρ ό λ ε π τα .

40

Ο υπ ουργός Π ρ οπ α γά νδα ς το υ Ράιχ, Γ ιό ζεφ Γκαίμ π ελς, σ υ γ χ α ίρ ει το υ ς Γερμανούς σ τρ α τιώ τε ς που υπ ερα σ π ίσ τηκαν τη ν πόλη Λάουμπ αν σ τη ν Κάτω Σ ιλ εσ ία . Η φ ω το γρ α φ ία α π οκαλύπ τει το ν τρ όπ ο το ν οποίο ε π έ λ ε ξ ε ο Γερμ ανικό ς Σ τρ α τό ς για να καλύψ ει τις φ ο β ερ ές ελ λ ε ίψ ε ις το υ σε προσωπικό, σ τρ α το λ ο γ ώ ν τα ς έφ η β ο υ ς και η λικιω μ ένο υς ά νδ ρ ες.

σης το υ Ε ρυθρού Σ τρ α το ύ ) είχε α σ χοληθεί δρασ τήρια με τη ν εκπ όνησ η λεπ το μ ερ ώ ν σχεδίω ν σ χετικά με τη ν κα τεύ θυ νσ η και τη ν π ροετοιμασ ία τη ς επ ό μ εν η ς επ ίθεσ ής τη ς, τη ν οποία υπ ολόγιζε να εξαπ ολύσ ει μέσα σ τον χειμώ να. Ε ξετά ζο ν τα ς π ροσ ε­ κτικά ό λ ες τις ε ν α λ λ α κ τικ ές π ροτάσ εις κα­ τ έ λ η ξ ε στο συμπέρασμα ό τι θ α μπορούσε να ασκήσει α π ο δ ο τικ ό τερ α τη ν ισχύ τη ς ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σ τον το μ έ α τη ς Πολω νίας, όπου ο ευ ρ ύ ς π εδινός χώ ρος ε π έτρ επ ε το υ ς ελιγ μ ο ύ ς μεγάλω ν μηχα νοκίνη τω ν σχηματισμών. Ο Ε ρυθρός Σ τρ α τό ς μπορούσ ε π λέον να εκμ ε τα λ λ ε υ θ ε ί τη ν τερ ά σ τια α ρ ιθ μ η τική υ­ π εροχή τω ν δ υνά μεώ ν το υ σε υλικό και προσωπικό σε βάρος τω ν Γερμανώ ν και να κα τα φ έρ ει εν α ν τίο ν το υ ς ένα ν έο σ υντρ ι­ π τικό π λήγμα σ αρώ νοντας τη ν κ εν τρ ικ ή

Πολω νία σ τον ευρ ύ, ομαλό διάδρομο πλά­ το υ ς 290 km που α νο ίγετα ι μ ετα ξύ τη ς Βαρσοβίας και τω ν Καρπαθίων. Σ τη ν επι­ δίω ξή το υ αυ τή β ο η θ ο ύ σ ε πολύ η σ τα θ ερ ή κατοχή τριώ ν π ρογεφ υρω μά τω ν επί το υ Βι­ σ τούλα, τα οποία είχε εξα σ φ α λίσ ει χάρη σ την τό λμ η τω ν εμπ ροσ θοφ υλα κώ ν το υ από το καλοκαίρι. Το εύ ρ ο υ ς 75 km π ρο γε­ φύρω μα το υ Μ παρανόφ - Σ α ν το μ ιέρ ζ βρι­ σ κότα ν σ τον το μ έ α ε υ θ ύ ν η ς το υ 1ου Ου­ κρανικού Μ ετώ που, δ ιο ικ η τή ς το υ οποίου ή τα ν ο ο ρ μ η τικό ς σ τρα τά ρχη ς Ιβάν Κόνιεφ . Τα υπόλοιπα δύο π ρ ο γεφ υ ρώ μ α τα βο­ ρ ειό τερ α , στο Π ουλάβι και σ το Μ αγκνούσ εφ (11x24 km), αν και γ ειτν ία ζα ν με τη Βαρσοβία είχαν μ ικ ρ ό τερ η έκτα σ η και κατέ χ ο ν τα ν από τα σ τρ α τεύ μ α τα το υ 1ου Λ ευκορω σ ικού Μ ετώ που υπό το ν σ τρ α τά ρ ­ χη Γκεό ρ γκι Ζούκωφ. Η κρούση που σχέδιαζαν να εξα π ολύ ­ σουν οι Σ ο β ιετικ ο ί θα ή τα ν τύπου ηλάγρας και θ α χρησ ιμοπ οιούσ ε κυρίω ς το υ ς σχη­ μα τισ μ ού ς το υ 1ου Ο υκρανικού και του 1ου Λ ευκορω σ ικού Μ ετώ που. Κ τυπώ ντας π ρώ τος από το Μ παρανόφ και χρησ ιμοπ οι­ ώ ντα ς από τη ν πρώτη κιόλα ς η μ έρ α τις δύο τεθ ω ρ α κ ισ μ έν ες σ τρ α τιές το υ (3η τη ς Φ ρουράς το υ σ τρα τηγο ύ Ρυμπάλκο και 4η το υ σ τρα τηγο ύ Λ ελιο υσ ένκο ) ο Κ όνιεφ σ κόπ ευε να σ τείλ ει μία π τέρ υγά το υ β ο ρ ει­ ο δ υ τικά για να β ο η θ ή σ ει το ν Ζούκω φ να εκκα θ α ρ ίσ ει τις π όλεις Κ ιέλτσ ε και Ράντομ και τη ν άλλη ν ο τιο δ υ τικά , προς τη ν Κ ρακο­ βία και τη ν Ανω Σιλεσία, όπου βρίσ κονταν σ υ γ κ εν τρ ω μ έν ες π ολλές από τις εναπ ομείνασ ες γ ερ μ α ν ικ έ ς π ο λ εμ ικ ές βιομηχανίες. Ε κτό ς από τις τεθ ω ρ α κισ μ ένες σ τρ α τιές ο Κ ό νιεφ δ ιέ θ ε τ ε τε ρ ά σ τιε ς δ υνά μεις: τη ν 6η Σ τρ α τιά (Γκλουζντόβσ κυ), τη 13η Σ τρ α ­ τιά (Πούχωφ), τη ν 52η Σ τρ α τιά (Κ ο ρ ο τέεφ ), τη ν 5η Σ τρ α τιά Φ ρουράς (Ζάντωφ), τη ν 3η Σ τρ α τιά Φ ρουράς (Γκο ρντό φ ), τη ν 59η

Ο σ τρ α τη γ ό ς τω ν τεθ ω ρ α κισ μ ένω ν Γ τόζεφ Χάρπ ε (1887 - 1968) δ ιο ικο ύ σ ε μ ία τα ξια ρ χ ία π άντσ ερ ό τα ν ξεκ ίν η σ ε ο Β 1Π α γ κό σ μ ιο ς Π ό λ εμ ο ς το 1939, αλλά οι ικ α ν ό τη τε ς και οι γνώ σεις το υ τον β ο ή θη σ α ν να α ν α ρ ρ ιχ η θ εί γρήγορα σ τη σ τρ α τιω τικ ή ιερ α ρ χία . Χά νοντας τη διοίκησ η τη ς Ο μ ά δ α ς Σ τρ α τιώ ν «Α» το ν Ια νο υ ά ρ ιο το υ 1945 δ εν α π ο μ α κρ ύ νθ η κ ε ο ρ ισ τικά , αλλά του α ν α τέ θ η κ ε η 5η Σ τρ α τιά Π ά ν τσ ερ στο Δ υ τικ ό Μ έτω π ο , μ ε τη ν οποία και α ιχ μ α λ ω τίσ τη κ ε τελ ικ ά από το υ ς Α μ ερ ικα νο ύ ς. Ο Χάρπ ε α π ολάμβα νε τον σ εβα σ μό και τη ν εκ τίμ η σ η τω ν ανώ τατω ν Γερμανών α ξιω μ ατικώ ν παρά τη ν πρόδηλα φ ιλο-να ζισ τική σ τάση το υ .

Σ τρ ατιά (Κ οροβνίκω φ), τη ν 60ή Σ τρ α τιά (Κ ουρότσ κιν) και τη ν 21η Σ τρ α τιά (Γκούσεφ). Ο ταν ο Σ τά λιν εν η μ έρ ω ν ε το ν Κόν ιεφ σ χετικά στη Μόσχα, είχ ε δ ε ίξε ι σ τον χάρτη τη ν π εριοχή τη ς Σιλεσ ίας κυκλώ νοντά ς τη ν με το δ ά χτυλο και λ έγ ο ν τα ς μία μόνο λ έξη : «Χρυσός». Δ ε ν χ ρ εια ζό τα ν κα­ νένα άλλο σχόλιο για να α ν τιλ η φ θ ε ί ο Κόν ιεφ τη σημασία που α π έδιδε ο η γ έ τη ς το υ Κ ρεμλίνου σ την κατάληψ η τω ν ερ γ ο σ τα ­ σίων και τω ν ορυχείω ν σ την κα λύ τερ η δ υ ­ νατή κατάσταση. Η εξό ρ μ η σ η το υ Ζούκω φ θ α εκδ η λ ω ν ό ­ τα ν σκόπιμα δύο η μ έ ρ ε ς α ρ γό τερ α , ώ στε να τη ρ η θ ε ί σε αμφ ιβολία ο ε χ θ ρ ό ς σ χετικά με τη ν έκτα σ η και το υ ς σκοπούς τη ς επί­ θ εσ η ς και να π ρο θεί σε λ α ν θ α σ μ έν ες μ ε ­ τα κ ιν ή σ εις δυνάμεω ν. Μ ε α φ ετη ρ ία το Π ουλά6ι η 69η Σ τρ α τιά (Κολπάχι) και η 33η Σ τρ α τιά (Τσβετάεφ), υ π ο σ τη ρ ιζό μ ενες από ένα α ν εξά ρ τη το τεθ ω ρ α κισ μ ένο σώμα η καθεμιά, θ α π ροήλαυναν π ρος το Λ ο τζ ώ­ σ τε να δ ιευ κ ο λ ύ νο υ ν τις τα κ τικ έ ς κυκλώ ­ σεις τω ν γερ μ α νικώ ν αποσπασμάτων. Οι σ ο β ιετικές δ υ νά μ εις στο Μ α γκνο ύσ εφ ή ­ τα ν πολύ ισ χ υ ρ ό τερ ες, αφ ού δ ιέ θ ε τα ν ε ­ κτό ς από τις δύο τεθ ω ρ α κ ισ μ έν ες σ τρα­ τιέ ς (1η Φ ρουράς το υ Κ ατούκω φ και 2η Φ ρουράς το υ Μ π ογκντάνω φ) ά λ λ ες έ ξι σ τρ α τιές σ υνδυασ μένω ν όπλων: τη ν 8η Σ τρ α τιά Φ ρουράς (Τσουίκωφ), τη ν 61η (Μ πέλωφ), τη ν 5η Σ τρ α τιά Κ ρούσης (Μ περζάριν), τη ν 3η Σ τρ α τιά Κ ρούσης (Κουζνέ-

41

Η ύπ αρξη τω ν τριώ ν π ρ ο γεφ υ ρ ω μά τω ν σ το ν π οτα μό Β ισ το ύ λ α έδω σ ε σ το ν Ε ρ υ θρ ό Σ τρ α τό το π λ εο ν έκ τη μ α να κ α τέ χ ε ι ε ξ α ιρ ε τικ έ ς θ έ σ ε ις εξό ρ μ η σ η ς για τη χ ειμ ερ ιν ή επ ίθ εσ ή το υ τον Ια νο υ ά ρ ιο το υ 1945. Οπως ή τα ν φυσικό (και σύμφω να μ ε το σ ο β ιετικ ό δ όγμ α τη ς επ οχής) το κύριο βά ρ ος τη ς κρούσ η ς α νέλα β α ν τα π λευρ ικά π ρ ο γ εφ υ ρ ώ μ α τα , από όπου εξό ρ μ η σ α ν α ντίσ το ιχ α η 1η και η 2η ΤΟ Σ τρ α τιά τη ς Φ ρουράς (Μ α γ κ ν ο ύ σ εφ ) και η 3η ΤΟ Σ τρ α τιά τη ς Φ ρουράς και η 4η ΤΟ Σ τρ α τιά (Μ π αρανόφ ).

τσωφ), τη ν 47η Σ τρ α τιά (Π ερχόρ οβ ιτς) και τη ν 1η Π ολω νική Σ τρ α τιά (Ποπλάβσκυ). Οι ά ξο ν ες επ ίθεσ ής το υ ς θ α έβ λεπ α ν προς το Κ ούτνο και τη Βαρσοβία. Επ ειτα από τη ν ε ­ π ίτευ ξη τω ν αρχικώ ν α ν τικ ειμ εν ικ ώ ν σκο­ πών το υ ς οι δ υνά μεις και τω ν δύο Μ ετώ ­ πων θ α ενώ νοντα ν και θα κ α τευ θ ύ ν ο ν τα ν ο ρ μ η τικά προς το ν π οτα μό Ο ν τερ και το Β ερολίνο. Η STAVKA υπ ολόγιζε πως αν όλα πήγαιναν καλά θ α μπορούσ ε να τελειώ σ ει το ν π όλεμ ο σε 45 η μ έ ρ ε ς , α ιφ νιδιά ζο ντα ς

τό σ ο το υ ς Γερμανούς όσο και το υ ς Δ υ τι­ κο ύ ς Συμμάχους - οι οποίοι ακόμη δ ε ν ε ί­ χαν π ερ ά σ ε ιτο ν Ρήνο. Ο Ε ρ υ θ ρό ς Σ τρ α τό ς ή τα ν ισ χυ ρό τερο ς από π ο τέ τό σ ο σε π οσ ότητα όσο και σε π οιότητα , π αρατάσσ οντας ε κ είν η τη ν π ε­ ρίοδο 6.700.000 ά ν δ ρ ες και γ υ ν α ίκ ες κατά μ ή κο ς το υ μετώ π ου που απ λω νόταν από τη Β αλτική μ έχρ ι τη ν Α δρ ια τική, α ρ ιθ μό υ­ π ερδιπλάσιο από εκ είν ο ν που δ ιέ θ ε τα ν οι Γερμανοί και οι σ ύμμαχοί το υ ς ό τα ν εισ έΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

βαλαν σ την ΕΣΣΔ το ν Ιούνιο το υ 1941. Τα σ τρ α τεύ μ α τά το υ είχαν υποστεί βέβαια μ ε ­ γ ά λ ες απ ώ λειες έπ ειτα από τριάμισ ι χρόνια αδυσώ πητου π ολέμου αλλά είχαν σ φυρηλ α τη θ ε ί στο αμόνι τη ς μάχης και είχαν συσσωρεύσει π ολύτιμη πείρα. Δ ιέ θ ε τ ε π λέον ά φ θο να Βαριά όπλα και χ ιλιά δ ες άρ­ ματα κά θ ε τύπ ου. Ο επ α γγελμ α τισ μ ό ς τω ν επ ιτελείω ν το υ ή τα ν αναγνω ρισ μένος και η έφ εσ ή το υ σ την απόκρυψη και σ την πα­ ραλλαγή π ροκαλούσ ε το ν ειλικρ ινή θ α υ ­ μασμό τω ν αντιπάλω ν το υ . Είχε όμω ς α κό ­ μη α ρ κ ε τέ ς α δ υνα μίες, η χ ειρ ό τε ρ η από τις οπ οίες ή τα ν η χαλαρή π ειθαρχία τω ν σ τρα τιω τώ ν το υ ό τα ν α υ το ί βρ ίσ κοντα ν έξω από το ν (σ υνήθω ς απάνθρωπο) έλεγχ ο τω ν αξιω ματικώ ν το υ ς . Α ν έφ ερ ε σ το η μ ε ­ ρολόγιό το υ ο σ τρ α τιώ τη ς μίας μεραρχίας τυ φ εκιο φ ό ρ ω ν: «Ο Σ ο β ιετικ ό ς σ τρα τιώ τη ς είναι σ κληραγω γημένος, χωρίς απαιτήσεις, α π ερ ίσ κεπ τος και π επ εισ μένος μ οιρολά­ τρ η ς. Ο ταν λείπ ου ν οι α νώ τερ οι το υ γκρινιάζει, εξα π ο λ ύ ει α π ειλές και κά νει επ ίδ ει­ ξη . Μ προστά το υ ς όμω ς είναι υ π ο τα κτικό ς και λ ιγ ο μ ίλ η το ς. Σ υ μφ ω νεί π ρόθυμα με όσα το υ λ έν ε. Κατά τη διάρ κεια τη ς μάχης είναι ήρω ας. Δ ε ν θα α φ ήσ ει το ν σ υμπ ολε­ μιστή το υ ανυπεράσπιστο στον κίνδυνο. Π εθ α ίν ει ήσυχα σαν να είναι και α υ τό μ έ ­ ρος τη ς δ ο υ λειά ς του». Κατά τη ν πάγια π ρακτική τη ς η STAVKA

π ρ ο ετο ιμ ά σ τη κε εν τα τικ ά για τη γιγα ντια ία επιχείρηση, σ υ γ κεν τρ ώ ν ο ν τα ς κολοσσιαί­ ε ς δ υνά μεις και ο ργανώ νοντας α π ο τε λ ε ­ σματικά το τερ ά σ τιο δ ίκ τυ ο δ ιο ικη τικ ή ς μ έρ ιμ να ς που α π α ιτείτο για μία επ ίθεσ η τ έ ­ τοιω ν διαστάσεων. Οι ά ν δ ρ ες ά λλα ξα ν το π λάτος τω ν σ ιδηροδρομικώ ν δ ικτύω ν σ την ανατολική Πολωνία σύμφω να με τα σ οβ ιε­ τικά π ρότυπ α και κατα σ κεύασ αν ν έο υ ς δρ ό μο υς που εξυ π η ρ ετο ύ σ α ν τη ν ανάπ τυ­ ξη τω ν μάχιμων δυνάμεων. Η ροή εφ ο δίω ν προς το 1ο Λ ευκορω σ ικό και το 1ο Ο υκρα­ νικό Μ έτω π ο α υ ξή θ η κ ε θ εα μ α τικ ά και έφ θασ ε σ υνολικά τα 1.200 τρ α ίνα για κ α θ έ ­ να, οι δ ε γ έφ υ ρ ε ς που εξυ π η ρ ετο ύ σ α ν τα π ρο γεφ υ ρώ μ α τά το υ ς σ τον Β ισ τούλα αν ή λ θ α ν σε 30. Σ τις α ρχές Ιανουαρίου 1945 οι σ υ νδ υα σ μένες δ υ νά μ εις τω ν Κ όνιεφ και Ζούκω φ α νέρ χ ο ντα ν σε 2.200.000 ά νδ ρ ες, 6.400 ά ρ μα τα και α υ το κ ινο ύ μ εν α π υρ οβό ­ λα, 32.143 π υροβόλα και ό λμ ο υ ς κά θ ε δια­ μ ετρ ή μ α το ς και 4.772 αεροσκάφη. Για να δ ιευ κ ο λ ύ ν ει και να επ ιτα χύνει τη ν κύρια κρούση τη ς η STAVKA σχεδίασε επ ιπ λέον δ ε υ τε ρ ε ύ ο υ σ ε ς επ ιθ έσ εις σ τους π λευ ρ ικο ύ ς το μ είς . Ν ότια τω ν Καρπαθίων οι Σ ο β ιετικ ο ί ασκούσαν ήδη α σ φ υκτική π ίε­ ση σ την Ο μάδα Σ τρ α τιώ ν «Ν ότος» το υ σ τρα τηγο ύ Ο ττο Β ό λ ερ και είχαν κυκλώ σ ει πλήρως στη Β ουδαπ έστη, από τις 26 Δ ε ­ κεμβ ρίο υ, 70.000 σ τρ α τιώ τες το υ Α ξονα

PANZERSCHRECK Ο «ΤΡΟΜΟΣ ΤΩΝ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ»

42

Οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί π α ρ α δ έχ θ η κ α ν το 19 45 πως μία από τ ις σ ο β α ρ ό τε ρ ες α π ειλ ές που α ­ ντιμετώ π ισ α ν ε κ μ έ ρ ο υ ς τη ς γ ε ρ μ α ν ικ ή ς ά μ υ ν α ς ή τα ν τα νέα φ ο ρ η τά α ν τια ρ μ α τικ ά ό ­ πλα. Αν και οι δ ιά φ ο ρ ες εκ δ ό σ εις το υ P a n z e rfa u s t έγ ιν α ν πιο γν ω σ τές λόγω τη ς μα ζική ς παραγω γής το υ ς και τη ς σ χετικά απ λής χρ ή σ η ς το υ ς , το τρ ο μ ε ρ ό τε ρ ο όπλο στα χ έρια το υ π εζού Γερμανού σ τρα τιώ τη ή τα ν ο ε κ τ ο ξ ε υ τ ή ς α ντια ρ μ α τικώ ν ρ ο υ κετώ ν R a k e te n p a n z e rb ü c h s e (R P zB ) 5 4 των 8 8 m m . Ε χ ο ντα ς ως υπ όδειγμ α τη ν επ ιτυχία που ε ίχ ε σ ημειώ σ ει το α μ ερ ικ α ν ικ ό B a z o o k a , οι Γερμανοί έσ π ευσ αν να α να π τύ ξο υ ν το δ ικό τ ο υ ς α ντίσ το ιχο όπλο, το οποίο και ονόμασ αν ανεπ ίσημα P a n z e rs c h re c k («Τρ όμος τω ν τε θ ω ρ α ­ κισ μένω ν»). Α νάμεσα σ το υ ς σ τρ α τιώ τες ή τα ν γνω ­ στό ως "μπουρί σόμπ ας". Ε π ρόκειτο για έν α ν μ ε ­ τ α λ λ ικ ό σωλήνα ο οποίος έ φ ε ρ ε απλά σ κοπ ευτικά και μ ε τη β ο ή θ εια το υ οποίου ε κ τ ο ξ ε υ ό τ α ν μία α­ ν τια ρ μ α τικ ή ρ ο υ κ έ τα κο ίλη ς γόμω σης. Ο σω λήνας ή τα ν εφ ο δ ια σ μ έν ο ς μ ε έν α απλό κο ντά κι για σ τή ­ ρ ιξη σ τον ώμο και μία π ισ το λοειδή λα β ή για το ν χ ειρ ισ τή και ή τα ν κ α τα σ κ ευ α σ μ έν ο ς από κ α τά λ λ η ­ λα υ λικά για μείω ση το υ β ά ρ ο υ ς το υ στα 9 ,2 kg. Υ π η ρ ετείτο από δύο ά το μ α , το ν σ κοπ ευτή και το ν γεμ ισ τή . Ενα μικρό ασπίδιο σ τερ εω μ έν ο μπροστά από το ν χ ειρ ισ τή το ν π ρ ο σ τά τευ ε από τα α έρ ια και τα θ ρ α ύ σ μ α τα τη ς ρ ο υ κ έ τα ς . Το βλήμα σ τ α θ ε ρ ο ­ π ο ιείτο κατά τη ν πτήση το υ μ ε τη χρήση π τερ υ ­ γίων, ζ ύ γ ιζε 3 ,3 kg και ε ίχ ε τα χ ύ τη τα εξό δ ο υ 105 m /s e c . Η βασική δ ια φ ο ρ ά το υ σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ο υ ό ­ πλου μ ε το P a n z e rfa u s t ή τα ν ό τι μπ ορ ούσ ε να επ α να χ ρ η ο ιμ ο π ο ιη θεί κι έτσ ι δ εν απ ορριπ τόταν μ ε ­ τά τη βολή. Υ π ερ είχ ε επ ίσης κ α θ ο ρ ισ τικ ά σ το ότι δ ιέ θ ε τ ε μ ε γ α λ ύ τε ρ ο β ε λ η ν ε κ έ ς (10 0 m έν α ν τι 3 0 - 6 0 m ) και επ έτρ επ ε σ τον χ ειρ ισ τή να β ά λ λ ει από θ έ σ η π ρηνηδόν, ενώ τα P a n z e rfa u s t μπ ορούσαν να β λ η θ ο ύ ν μόνο από ό ρ θ ιο ή γο να τισ τό σ τρα τιώ τη.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Η σ ο β ιετικ ή 3η ΤΘ Σ τρ α τιά τη ς Φ ρουράς δ ια κ ρ ί& η κ ε κα ι πάλι για τη δράση τη ς και για τη ν ο ρ μ η τικ ό τη τα που ε π έ δ ε ιξ ε σε κ ά θ ε α π οσ τολή. Ο δ ιο ικ η τή ς τη ς , σ τρ α τη γ ό ς Π ά β ελ Ρυμπ άλκο, θ ε ω ρ ε ίτ ο ως έν α ς από το υ ς ικ α ν ό τερ ο υ ς δ ιο ικ η τές τεθ ω ρ α κ ισ μ ένω ν το υ Ε ρ υ θ ρ ο ύ Σ τρ α το ύ .

(από το υ ς οπ οίους οι 33.000 ή τα ν Γερμα­ νοί), οι οποίοι α ν εφ ο δ ιά ζο ν τα ν με ρίψ εις από το ν α έρα και π ερ ίμ ενα ν εναγω νίω ς τη ν εξαπ όλυσ η τη ς επ ίθεσ ης που θ α το υ ς ε ­ λ ευ θ έρ ω ν ε. Για να π ερ ιπ λέξο υ ν το α μ υ ν τι­ κό π ρόβλημα το υ εχ θ ρ ο ύ οι Σ ο β ιετικ ο ί θ α ε π ιτίθ ε ν το π ρος το Ρατιμπόρ με το 4ο Ου­ κρ ανικό Μ έτω πο, σε μία κίνηση α ντιπ ερ ι­ σπασμού που ήλπιζαν ό τι θα π αρέσυρε το υ ς Γερμανούς σε άσκοπη και άκαιρη μ ε ­ τα κίνησ η εφ εδρειώ ν. Σ το ν βορρά σ κόπευ­ αν επίσης να καθηλώ σ ουν και να κ α τα κερ ­ ματίσ ουν τις γ ερ μ α ν ικ έ ς δ υ νά μ εις τη ς Ο μάδας Σ τρ α τιώ ν « Κ έντρο» (σ τρ α τη γό ς Χ ανς Ράινχαρτ) η οποία κα τείχ ε σ τα θ ερ ά τη ν Α νατολική Πρωσία, ρ ίχνοντα ς ενα ν τίο ν το υ ς το 2ο και το 3ο Λ ευκορω σ ικό Μ έτω πο τω ν στραταρχώ ν Κ ονσ ταντίν Ροκοσόφσκυ και Ιβάν Τσερνιαχόφσκυ αντίσ τοιχα. Το πρώ το θ α εξο ρ μ ο ύ σ ε από το π ρο γεφ ύ ρω ­ μα το υ Π ουλσ τούσ κ επί το υ π οταμού Νάρ εβ προς τη ν κα τεύ θυ νσ η το υ Ντάντσιχ, ενώ το δ ε ύ τε ρ ο θ α σ υμπίεζε το ν γ ερ μ α ν ι­ κό θ ύ λ α κα από τα α να το λικά προς τα δ υ τι­ κά. Ενώ οι Σ ο β ιετικ ο ί συμπλήρω ναν τις τ ε ­ λ ε υ τα ίε ς π ρο ετο ιμα σ ίες πριν από τη ν ε ξ α ­ πόλυση τη ς επ ίθεσ ής το υ ς, ο Γ κο υ ντέρ ια ν π ραγματοπ οίησ ε δύο ακόμη τα ξίδ ια ως το Α ντλερ χο ρ σ τ και απέσπασε το υλά χισ τον τη ν υπόσχεση το υ ανώ τα του δ ιο ικη τή το υ Δ υ τικού Μ ετώ που, σ τρα τάρχη Γ κ ερ ν τ φον

ρο ύ ν τσ τεν τ, ό τι θ α το υ παραχω ρούσε τέ σ ­ σ ερις μ ερ α ρ χ ίες για χρήση σ την Ανατολή. Ο Χ ίτλερ π α ρενέβη και πάλι όμω ς τη ν Πρω­ το χ ρ ο νιά το υ 1945 σ τέλνοντα ς α υ τέ ς τις “ ο λύ τιμ ες ε φ ε δ ρ ε ίε ς σ την Ο υγγαρία. Δια­ βλέπ ο ντα ς τις κα τα σ τρ ο φ ικές σ υνέπ ειες που θ α είχ ε η εκ τό ξε υ σ η τη ς σ ο β ιετική ς ε ­ π ίθεσ ης απ ένα ντι σ την τόσ ο α σ θενή Ο μά­ δα Σ τρ α τιώ ν «Α», ο Γ κ ο υ ν τέρ ια ν π ρ ό τειν ε στις 9 Ιανουαρίου ένα ύ σ τα το μ έτρ ο σ ω τη­ ρίας: τη ν έγκα ιρ η σ ύμπ τυξη τω ν γ ερ μ α ν ι­ κών δ υνάμεω ν κατά 20 km το υλά χισ τον, ώ­ σ τε α φ εν ό ς να ε π ιτε υ χ θ ε ί η βράχυνση το υ μετώ π ου και α φ ετέ ρ ο υ να α π οσ υντο νισ τεί η σ οβ ιετική κρούση και να κτυπ ήσ ει στο κενό. Το λά θ ο ς το υ ή τα ν πως για να εισακο υσ θ εί α υ τό το α ίτη μα επ ικα λέσ θ η κε και πάλι τα σ τοιχεία τη ς υπηρεσίας «Ξένοι Σ τρ α το ί τη ς Ανατολής», η οποία π αρακο­ λ ο υ θ ο ύ σ ε άγρυπνα τη δ ιά τα ξη μάχης το υ Ε ρυθρού Σ τρ α το ύ υπό τη ν καθοδήγησ η το υ ικα νό τα το υ σ υ ντα γμ α τά ρχη Ράινχαρτ Γκέλεν. Ο Χ ίτλ ερ ο ρ γίσ τη κε και πάλι, αρνήθ η κ ε να σ υ γ κ α τα τεθ ε ί σ τον π ροληπ τικό υ­ π οχω ρητικό ελ ιγ μ ό και είπ ε πως οι σ υντά ­ κ τ ε ς τω ν αναφορώ ν για τη σ τρα τιω τική δ ύ ­ ναμη τω ν Σ ο β ιετικώ ν θ α έπ ρεπ ε να κ λ ε ι­ σ τούν σε φ ρ ενο κο μ είο ! Α ηδ ια σ μένο ς από τη ν τα κ τικ ή σ τρ ο υ θ ο κα μ ή λο υ που α κο λο υ ­ θ ο ύ σ ε ο φ ύ ρ ερ ο Γ κ ο υ ν τέρ ια ν ετο ιμ ά σ τη ­ κε να αναχωρήσει και πάλι για το Τσόσεν, ό τα ν ο Χ ίτλ ερ το υ είπ ε σε σαφώς η π ιότερ ο τόνο: «Το Α νατολικό Μ έτω πο δ εν είχ ε π οτέ ως τώ ρα στη δ ιάθεσ ή το υ μια τόσ ο δυνατή ε φ ε δ ρ εία κι α υ τό είναι δικό σου έργο. Σε ευχαριστώ ». Ο Γ κ ο υ ν τέρ ια ν όμω ς δ εν επ ρ ό κειτο να υπ οκύψ ει στις κ ο λ α κ είες και απ άντησ ε π ροφ ητικά: «Το Α νατολικό Μ έ ­ τωπο δ ε ν είναι παρά ένα ς π ύργος από τρ α ­ π ουλόχαρτα. Αν σπάσει σε κάποιο σημείο, όλο το υπόλοιπο θ α κα ταρρεύσ ει». Το Α νατολικό Μ έτω πο μπ ορεί να βρι­ σ κόταν φ α ινο μενικά σε λήθαργο, με ε ξα ί­ ρεση το δράμα που εκτυ λισ σ ό τα ν στη Β ουδαπέστη, αλλά τα γερ μ α νικά σ τρ α τεύ ­ ματα τα οποία ή τα ν α ν επ τυ γμ έν α ε κ ε ί δ εν σ υμ μερ ίζο ντα ν καθόλου τη ν αισ ιόδοξη ά­ ποψη το υ Χ ίτλ ερ ό τι δ εν επ ρ ό κ ειτο να σ υμβεί τίπ οτα. Κ α θημερ ινά π λήθαιναν οι ε ν δ ε ίξε ις που φα νέρω ναν ό τι οι Σ ο β ιετικ ο ί εκ τελο ύ σ α ν μ εγ ά λ ες μ ετα φ ο ρ ές δ υ ν ά μ ε­ ων και εφ ο δίω ν σε χώ ρους εξό ρ μ η σ η ς και ό τι η κρούση επ ίκειτσ . Ο Σ τά λιν σ κόπ ευε αρχικά να εξα π ολύσ ει τη χ ειμ ερ ιν ή ε π ίθ ε ­ σή το υ στις 20 Ιανουαρίου, αλλά έπ ειτα από το εν δ ια φ έρ ο ν που έ δ ε ιξ ε ο Β ρ ετα νό ς π ρω θυπουργός Ο υίνστον Τσώρτσιλ, ζητώ ­ ν τα ς με επ ισ τολή το υ να π λ η ρ ο φ ο ρ η θ εί τη ν ακριβή η μ ερ ο μ η νία τη ς, αποφάσισε να τη ν επισπεύσει. Ο κύριος λόγος πίσω από α υτή τη ν απόφασή το υ θ α π ρέπ ει να ή τα ν ουσιαστικά η ανησ υχία το υ ό τι η α να μενό ­ μ ενη αλλαγή το υ καιρού σ τις α ρ χές Φ ε­ βρουάριου θ α μ ε τέ τρ ε π ε το σκληρό χώμα σε λάσπη, κάτι που θ α είχ ε ως α π οτέλεσ μα να δ υ σ κ ο λ ε υ τεί η προώθηση τω ν τεθ ω ρ α ­ κισμένω ν το υ Ε ρυθρού Σ τρ α το ύ.

ΧΕ ΙΜ ΕΡ ΙΝ Η ΘΥΕΛΛΑ

Ο σ τρ α τη γ ό ς Κ ο ύ ρ τ Ν έρ ιν γ κ (1892 - 1983) σ υ γ κ α τα λ έ γ ε τα ι α νά μεσ α σ το υ ς ή ρ ω ες τη ς γερ μ α νικ ή ς π λευ ρ ά ς κ α τά τη ν οδυνηρή ή ττ α σ τη ν επ ιχείρ η σ η Β ισ το ύ λ α - Ο ν τερ . Ο π ερ ίφ η μ ο ς «κ υ λιό μ ενο ς θ ύ λ α κ α ς » του οπ οίου η γ ή θ η κ ε , ξε γ λ ίσ τρ η σ ε κ υ ρ ιο λ εκ τικ ά μ έσ α από το σ τό μ α το υ λύκου α π ο φ εύ γ ο ν τα ς τη ν αιχμαλω σία.

Ο χ α ρ α κ τή ρ α ς το υ σ τρ α τη γ ο ύ Φ έρ ντινα ντ Σ α ίρ ν ερ (1892 - 1973), ο οπ οίος α ν τικ α τέ σ τη σ ε το ν Χάρπ ε σ τη διοίκησ η της Ο μ άδα ς Σ τρ α τιώ ν «Α» σ τις 17 Ια νουα ρ ίου 1945, α ν τικ α το π τρ ιζό τα ν σ το έμ β λ η μ ά το υ που ή τα ν : «Ισ χύ ς διά το υ φ ό β ο υ ». Γόνος ο ικ ο γ έ ν εια ς πληβείω ν, ο Σ α ίρ ν ερ α ν τιπ α θ ο ύ σ ε τη ν πρωσική σ τρ α τιω τικ ή α ρ ισ το κ ρ α τία και ή τα ν τυ φ λά αφ οσ ιω μ ένος σ το ν Χ ίτλ ερ . Οι υ φ ισ τά μ εν ο ί το υ το ν χ α ρ α κ τή ρ ιζα ν ως άνθρω π ο ιδ ια ίτερ ο υ εθ ν ικ ο σ ο σ ια λ ισ τικ ο ύ ζή λου που δ εν δ ίσ τα ζε να ε π ιδ ε ίξ ε ι κτηνω δία τόσ ο σ το ν ε χ θ ρ ό , όσο και σ το ίδιο το υ το σ τρ ά τε υ μ α . Ο φ ύ ρ ερ επ ιφ ύ λ α ξε σ το ν π ιστό σ τρ α τη γ ό το υ μ ε γ ά λ ε ς τιμ έ ς , το ν κ α τ έ τ α ξ ε μ ε τ α ξ ύ των 2 7 σ τρ α τιω τικ ώ ν τη ς W ehrm acht οι οποίοι π ρ ο σ έθεσ α ν τα Δ ια μ ά ν τια σ το ν Σ τα υ ρ ό των Ιπποτών και σ τις 5-4-1945 το ν π ρ ο ή γα γε σε σ τρ α τά ρ χ η .

Το κτύπ ημα κ α τα φ έ ρ θ η κ ε τε λ ικ ά το πρωί τη ς 12ης Ιανουαρίου 1945, ό τα ν το π υρ οβολικό το υ 1ου Ο υκρα νικού Μ ετώ ­ που ά ν ο ιξε πυρ μέσα σ την ομίχλη κο νιο ρ ­ το π ο ιώ ντα ς τις γ ερ μ α ν ικ έ ς α μ υ ν τικ ές γρ α μ μ ές μέσα σ το χ ιονοσ κεπ ές πεδίο. Ο Κ όνιεφ είχ ε σ υγκεντρ ώ σ ει σ το π ρ ο γεφ ύ ­ ρωμα το υ Μ παρανόφ 260 π υροβόλα ανά χι­ λ ιό μ ετρ ο μετώ π ου και η ισχύς το υ πυρός που εξα π ο λ ύ θ η κ ε εν α ν τίο ν π ρο κα θ ορ ι­ σμένω ν και επισημασμένω ν στόχω ν ή τα ν εξο ν τω τικ ή . Η 4η Σ τρ α τιά Π άντσ ερ αιφνιδιά σ τη κε επ ειδή ή τα ν γ εν ικ ή η εντύπωση πως οι Σ ο β ιετικ ο ί δ ε ν θ α το λμ ο ύ σ α ν π οτέ να κιν η θ ο ύ ν πριν α ν ο ίξει ο κα ιρός και μπο­ ρ έσ ει να εμ π λα κεί εν ερ γ ά σ τις επ ιχειρ ή ­ σ εις η Α εροπ ορία το υ ς . Το χ ιό ν ι έ π ε φ τε π υκνό και η ο ρ α τό τη τα ή τα ν σ χεδόν μ η δ ε­ νική, αλλά οι Σ ο β ιετικ ο ί είχαν επισ ημάνει πολύ καλά το υ ς σ τόχους το υ ς από τις π ρ ο η γ ο ύ μ εν ες εβ δ ο μ ά δ ες. Τα πυρά το υ π υρ οβολικού σ τά θ η κα ν ικανά από μόνα το υ ς να διαλύσουν τις γ ρ α μ μ ές επικοινω ­ νιών, να ανασκάψ ουν τα χα ρακώ ματα και να α νο ίξο υ ν μεγάλα ρ ήγμα τα στη γ ερ μ α ν ι­ κή άμυνα, η οποία βασ ιζόταν σ τον σ υ γ κε­ κρ ιμένο το μ έ α σε τρ ε ις μ ερ α ρ χ ίες π εζικού οι οπ οίες σ υγκρ οτού σ α ν τ ο XLVIII Σώμα Πά­ ν τσ ερ (στα χαρτιά μόνο Τεθω ρακισμένο). Το σ ο β ιετικό π εζικό εξό ρ μ η σ ε τρ ε ις ώ ρες μ ετά τη ν ένα ρ ξη το υ σ φ υ ρ ο κο π ή μα τος και κα τόρ θω σ ε πολύ γρήγορα να π εράσ ει τις π ρ ο ω θ η μ έν ες γ ερ μ α ν ικ έ ς θ έσ εις. Μ έχρι το μ εσ η μ έρ ι τα σ ο β ιετικά ά ρ μα τα είχαν διεισ δύσ ει κα τά 25 km στα μ ετό π ισ θ εν τη ς Ο μάδας Σ τρ α τιώ ν «Α», όπου και π ροσέκρουσ αν στη νότια ευ κ ίν η τη ε φ ε δ ρ εία το υ Χάρπε, η οποία α π ο τελ είτο από τη 16η και τη 17η Μ ερα ρχία Π άντσ ερ το υ XXIV Σώματο ς Π άντσ ερ υπό το ν σ τρα τηγό Β ά λ τερ Ν έρ ινγκ, πριν ακόμη α υ τή π ρολά β ει να α­ να π τυ χ θ εί κα τά λλη λα για μάχη. Το μεγά λο λ ά θ ο ς το υ Χ ίτλ ερ να κρ α τή σ ει τις ε φ ε δ ρ ε ί­ ε ς το υ πολύ κο ντά στο μέτω π ο, είχ ε ως α ­ π ο τέλ εσ μ α το ν α π οδεκατισ μό το υ ς από τη ν π ροπαρασκευή το υ π υρ οβο λικού και τη ν αποδιοργάνω σή το υ ς από τη ν τα χ ύ τη ­ τα τη ς σ ο β ιετική ς προέλασ ης. Μ έχρ ι τη ν ύ κ τα τ η ς 13ης Ιανουαρίου τα σ τρ α τεύ μ α τα το υ 1ου Ο υκρ ανικού Μ ε ­ τώ που είχαν ω θήσ ει τις τα χ υ κ ίν η τε ς σφή­ ν ες το υ ς σε β ά θ ο ς 40 km και π λάτος 60 km. Η 4η Σ τρ α τιά Π άντσ ερ πλησίαζε στα όρια τη ς α ν το χ ή ς τη ς και με κ α τεσ τρ α μ μ έν ες τις επ ικοινω νίες τη ς α δ υνα το ύσ ε να αντιπ α ρ α τά ξει σ υντο νισ μένη άμυνα μπροστά σ το χαλύβδινο π οτά μ ι τω ν σ οβ ιετικώ ν τ ε ­ θωρακισμένων. Τα υ π ο λείμμ α τα το υ XLVIII Σ ώ ματος Π άντσερ διολίσ θησ αν δυτικά , προς τη ν Κρακοβία, π ρ ο κειμ έν ο υ να ενω ­ θ ο ύ ν με τη ν 17η Στρα τιά . Οι δ υ νά μ εις το υ Ν έρ ιν γ κ κόπ ηκαν επίσης στα δ ύο δ εχ ό μ ε ­ ν ες το τρ ο μ ερ ό π λήγμα και έχασαν σ χεδόν ο λο κληρ ω τικά τη ν 501 Επιλαρχία Βαρέω ν Α ρμάτω ν (ΕΒΑ) μ ε τα 45 Koenigstiger που δ ιέ θ ε τε . Χωρίς να μπ ορούν να επ ηρεά -

43 βΒΒ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

44

σουν καθ ό λο υ π λέον τη μάχη α κ ο λ ο ύ θ η ­ σαν το ν δικό το υ ς μακρύ δ ρό μο τη ς υπο­ χώ ρησης μέσω το υ Κ ιέλτσ ε, επ ιλ έγ ο ν τα ς μια πιο έμμ εσ η το ξο ε ιδ ή οδό που τις έσω­ σε από τη ν ορισ τική εξο λ ό θ ρ ευ σ η και το υ ς έδω σ ε τη ν ευκα ιρ ία να περισώ σουν καθ' ο ­ δ όν α ρ κ ετά τμ ή μ α τα απ οκομμένω ν γ ερ μ α ­ νικώ ν τμημάτω ν. Τελικά ο π ερ ίφ η μ ο ς «κυ­ λ ιό μ εν ο ς θ ύ λα κα ς» το υ Ν έρ ιν γ κ κα τό ρ θ ω ­ σε να σ υ ν α ν τη θ εί με το υ ς δ ια σ ω θ έν τες το υ εξίσ ου σ κληρά δ οκιμα σ μένου XLII Σώ­ μα τος το υ σ τρα τηγο ύ Χ έρ μ α ν Ρ εκνάγκελ. Σ τις 14 Ιανουαρίου, σ τις 08.30, η θ ύ ε λ ­ λα τη ς σ ο β ιετική ς επ ίθεσ ης ε π ε κ τά θ η κ ε σ τον το μ έ α το υ 1ου Λ ευκορω σ ικού Μ ετώ ­ που, όπου το υ λά χ ισ το ν οι ά ν δ ρ ες τη ς γ ε ρ ­ μα νικής 9ης Σ τρ α τιά ς το υ σ τρα τηγο ύ Σμίλο φ ον Λ ύ τβ ιτς ή τα ν κα λύ τερ α π ρ ο ετο ιμ α ­ σ μένοι για το εν δ εχ ό μ εν ο εχ θ ρ ικ ή ς ε ν έ ρ ­ γεια ς, έχ ο ν τα ς π λ η ρ ο φ ο ρ η θ εί τα όσα συνέβησ αν στο δ ε ξιό π λευρ ό τη ς. Α κόμη κι έ ­ τσ ι όμω ς οι Γερμανοί ή τα ν ανήμπ οροι να α ντιδρ ά σ ουν ουσιαστικά απ ένα ντι στη σφύρα τω ν 400.000 ανδρώ ν που είχ ε συ­ γ κεντρ ώ σ ει ο Ζούκω φ μέσα στο π ρ ο γεφ ύ ­ ρωμα το υ Μ αγκνούσ εφ . Το 1ο Λ ευκορω σ ικό Μ έτω π ο ά ν ο ιξε τη ν αυλαία τη ς ε π ίθ ε ­ σής το υ μ ε ένα ν εξίσ ο υ σ φοδρό 25λεπ το βομβαρδισ μό 315.000 οβίδω ν έπ ειτα από το ν οποίο η 8η Σ τρ α τιά Φ ρουράς και η 5η Σ τρ α τιά Κ ρούσης π ροσ έβαλαν και δ ιέλ υ ­ σαν τα δύο γ ερ μ α ν ικά σώματα τα οποία β ρ έθ η κ α ν σ την π ορεία το υ ς , καθώ ς και μ έ ­ ρος ενό ς τρ ίτο υ που επ ιχείρησ ε να α νακό­ ψ ει τη ν π ορεία το υ ς . Την μ εθ επ ο μ έν η η 33η και η 69η Σ τρ α τιά οι οπ οίες εξό ρ μ η σ α ν από το Π ουλάβι κα τέλ α β α ν το Ράντομ, ό ­ που βρ ισ κότα ν και η κύρια βάση α ν εφ ο δ ια ­ σμού τη ς 9ης Σ τρ α τιά ς, και άρχισαν να συ­ γ κλ ίνο υ ν προς τις δ υ ν ά μ εις το υ Κ όνιεφ για να δ ημ ιο υρ γήσ ου ν ένα α ρ ρ α γές μέτω πο π ροέλασ ης, ε ξο ν τώ ν ο ν τα ς ή απω θώ ντας όσα γ ερ μ α ν ικά τμ ή μ α τα β ρ έθ η κ α ν μπρο­ στά το υς. Διασπώντας και τη ν τρ ίτη γραμμή ά μ υ ­ νας τω ν Γερμανώ ν απ ένα ντι από το Μαγκνού σ εφ οι Σ ο β ιετικ ο ί είχαν ως κύριο κώ­ λυμα π έραν α υ τή ς το ν π οταμό Πίλικα, το ν οποίο και δ ιέβ η με α π ρόβλεπ τη ευκο λία και ο ρ μ η τικ ό τη τα η 2η ΤΘ Σ τρ α τιά Φ ρου­ ράς το υ σ τρα τηγο ύ Μ π ογκντάνω φ. Α ρ ισ τε­ ρά τη ς η 1η ΤΘ Σ τρ α τιά Φ ρουράς (Κ ατούκωφ) χ ρ ειά σ τη κ ε π ερ ισ σ ότερ ο χ ρό νο για να διασπάσει τη ν εχ θ ρ ικ ή ζώνη άμυνας κι έτσ ι η π ρό οδ ός τη ς κα θ υ σ τέρ η σ ε κάπως έω ς ό του μία πολύ το λμ η ρ ή κίνηση το υ συ­ ν τα γμ α τά ρ χ η Γκουσ ακόφσ κυ, δ ιο ικη τή τη ς 44ης ΤΘΤ, έ φ ε ρ ε τα ά ρ μα τά τη ς σ την α ν τί­ π ερα όχθη. Φ θά νο ντα ς σ τον Π ίλικα ο Γκου­ σακόφσκυ αποφάσισε να μην π ερ ιμ έν ει να φ θάσ ουν τα υλικά γεφ ύρ ω σ η ς αλλά να ο ­ δ ηγήσ ει τα ά ρ μα τά το υ κ α τευ θ ε ία ν στα πα­ γ ω μ ένα νερ ά το υ π οτα μ ού σε ένα σ χετικά α β α θ ές σ ημείο το υ και, λ ειτο υ ρ γ ώ ν τα ς ως π αγοθραυστικά, να α νο ίξο υ ν δ ρό μο προς τη βό ρ εια ό χθ η όπου είχαν σ υ μ π τυ χ θ εί και το υ ς π ερ ίμ ενα ν η 19η και η 25η Μ εραρχία Π άντσ ερ, η βό ρ εια ευ κ ίν η τη ε φ ε δ ρ εία το υ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Ο Χ ίτλ ε ρ σ υ ζη τά την τα κ τικ ή κ α τά σ τα σ η μ ε το ν σ τρ α τη γ ό Τέοντορ Μ π ούσε (πρώ τος από δ εξιά ), δ ιο ικ η τή τη ς 9ης Σ τρ α τιά ς σ την κ α τεχ ό μ εν η Πολω νία το 1945.

Χάρπε. Την ίδια ώρα ν ο τιό τερ α οι ά ν δ ρ ες τω ν Ν έρ ιν γ κ και Ρ εκνά γκελ α ν τιλ ή φ θ η κα ν πως δ ε ν θ α μπορούσαν να α γκισ τρω θ ού ν ο ύ τε σ τις ν έ ε ς θ έσ εις το υ ς και εκτο π ίσ τη ­ καν από το ν καίριας σημασίας διάδρομο Κ ιέλτσ ε - Ράντομ. Αργά το α π όγευμα τη ς Δ ε υ τέ ρ α ς , 151ανουαρίου 1945, ο Χ ίτλ ερ π είσ θ η κε ό τι α ν τι­ μετώ π ιζε μία σοβαρή κρίση σ την Ανατολή και έ φ υ γ ε από τη ν «Αετοφω λιά» για να επ ι­ σ τρ έφ ει σ το Β ερ ο λίνο με το ειδ ικό τραίνο το υ έπ ειτα από ένα τα ξίδ ι 19 ωρών. Ο Γκου­ ν τέρ ια ν δ εν είχ ε δισ τάσ ει να π ερ ιγρ ά φ ει τη ν κατάστασ η με τα μ ελ α ν ό τερ α χρώ ματα ε υ θ ύ ς αμέσω ς μόλις έγιν ε α ντιληπ τή η έ ­ κταση τη ς σ ο β ιετική ς επ ίθεσ ης και το πρωί ε κ ε ίν η ς τη ς η μ έρ α ς τη λεγ ρ ά φ η σ ε λακω νι­ κά σ τον Χ ίτλ ερ : «Η θ έσ η τη ς Ο μάδας Σ τρ α ­ τιώ ν «Α» έχ ει κα τα σ τεί κρίσιμη». Οι δυνά ­ μ εις το υ Ζούκω φ είχαν απ οκτήσ ει μία ορμή που τις κα θ ισ τού σ ε α κα τα μ ά χ η τες. Η τα ­ χ ύ τα τη προώθηση τω ν σ οβ ιετικώ ν τε θ ω ­ ρακισμένω ν δ ιευ κ ο λ υ νό τα ν από τη ν απλή και γερ ή κατα σ κευ ή τω ν αρμάτω ν Τ-34, τα οποία δ ιέ θ ε τα ν π λα τιές ερ π ύ σ τρ ιες που δ εν δ υ σ κ ο λ εύ ο ν τα ν με το χιόνι, το ν πάγο και τη λάσπη. Ο τα ν το ε π έ τρ ε ψ ε ο καιρός εμ φ α νίσ τη κα ν επίσης κατά ε κ α το ν τά δ ε ς σ τον ουρανό τα φ ημ ισ μ ένα μ α χη τικά ΙΙ-2 Sturmovik, που σ φυροκόπησαν α ν ελ έη τα τις γ ερ μ α ν ικ έ ς μ ο ν ά δ ες επ ιτα χύνο ντα ς το ν ρ υ θ μ ό τω ν σ οβ ιετικώ ν προωθήσεων. Σ το μ ετα ξύ η δ εξιά π τέρ υ γα το υ Ζ ο ύ ­ κωφ π ερ ιέσ φ ιξε τη Βαρσοβία και υπ οχρέω ­ σε το ν δ ιο ικη τή τη ς μικρής φ ρ ο υρ ά ς τη ς πόλης, η οποία α π ο τελ είτο από μ ερ ικά αποσπάσματα μηχανικού και τέσ σ ερ α τά γ ­ ματα π εζικού δ ε ύ τε ρ η ς διαλογής, να δια­ τά ξ ε ι τη ν εκκένω σ ή τη ς σ τις 17 το υ μήνα, ο π ό τε εισ ή λθ α ν σε α υ τή ν αρχικά τα σ τρα­ τε ύ μ α τα τη ς 1ης Π ολω νικής Σ τρ α τιά ς και κατόπ ιν εκείν α τη ς 2 ης ΤΘ Σ τρ α τιά ς Φ ρου­ ράς και τη ς 3ης Σ τρ α τιά ς Κρούσης. Τόσο οι

σ τρ α τιώ τες το υ Ε ρυθρού Σ τρ α το ύ , όσο και εκ είν ο ι τω ν πολω νικώ ν σχηματισμώ ν ή τα ν α δ ύ να το πια να δ είξο υ ν έ λ ε ο ς σ τον εχθ ρ ό έπ ειτα από όσα είδ α ν σ την πολω νική πρω­ τεύο υσ α . « Δ εν είχ ε μ είν ει τίπ οτα , παρά μό­ νο σ τά χ τες και ερείπ ια κα λυ μμ ένα από το χιόνι», έγρ α φ ε ο λοχα γός Κλοχκώ φ. «Οι κά­ το ικ ο ι εξα θ λιω μ έν ο ι από τη ν πείνα και ε ξ α ­ ν τλ η μ έν ο ι από τις κα κου χίες, επ έσ τρ εφ α ν στα σπίτια το υ ς» . Από το ν π ροπ ολεμικό π ληθυσ μό 1.310.000 κατοίκω ν δ ε ν είχαν απ ο μ είν ει παρά μόνο 162.000. Επ ειτα από τη ν τρ ο μ α κ τικ ή σε β ια ιό τη τα κατάπ νιξη τη ς ε ξέ γ ε ρ σ η ς το ν Ο κτώ βριο το υ 1944 οι Γερμανοί προχώ ρησαν σε σ υσ τηματική κα­ τα σ τρ ο φ ή όλω ν τω ν ιστορικώ ν μνη μείω ν τη ς πόλης. Το εβρα ϊκό γ κ έ το δ εν ή τα ν πα­ ρά «μία κυ μα τισ τή κό κκινη θάλασσα από σπασμένα το ύβ λα » , όπως ειπ ώ θηκε, κάτω από τη ν οποία μόνο να μ α ν τέψ ει θ α μπο­ ρ ούσ ε κάποιος πόσα π τώ ματα π αρέμενα ν θ α μμ ένα . Η π ορεία το υ Κ όνιεφ ν ο τιό τερ α φ α ινό­ τα ν επίσης α δ ύνα το να α ναχα ιτισ τεί καθώ ς σ υ ν έθ λ ιβ ε τις γ ερ μ α ν ικ ές δ υ νά μ εις που ρίπ το ν τα ν εν α ν τίο ν τη ς. Οι τεθ ω ρ α κισ μ ένες σ τρ α τιές το υ π ροήλασαν σε σ υνολικό ε ύ ­ ρος 250 km και β ά θ ο ς 160 km και αφ ού πέρασαν το ν π οτα μό Β ά ρτα κυρίευσ α ν τη ν Κ ρακοβία σ τις 19 Ιανουαρίου. Α ν τίθ ετα η υ­ π οσ τη ρικτική επ ίθεσ η σ την Ανατολική Πρωσία δ εν ε ξε λ ίχ θ η κ ε το ίδιο καλά, αφού η κακοκαιρία που βο ήθ ησ ε το ν Κ ό νιεφ να επιπέσ ει σαν α νεμ ο σ τρ ό β ιλο ς σ του ς ανύ­ π οπ τους Γερμανούς δ ημ ιο ύρ γησ ε σοβα­ ρ ές δ υ σ χ έρ ειες σ τις δ υ νά μ εις το υ Τσερνιαχόφσκυ. Η 3η Σ τρ α τιά Π άντσ ερ το υ σ τρα­ τη γο ύ Ε ρχαρτ Ράους είχ ε υ ιο θ ε τή σ ε ι με δι­ κή τη ς π ρω τοβουλία τη ν ιδέα το υ Γ κ ο υ ντέριαν και είχ ε ε γ κ α τα λ είψ ει εγκα ίρ ω ς τις π ρ ο ω θ η μ έν ες θ έσ εις τη ς , α δ υνα τίζο ντα ς έτσ ι τη ν ορμή τη ς σ ο β ιετική ς επ ίθεσ ης και π ροκαλώ ντα ς τη ν άσκοπη κατανάλω ση ο-

Ο «εξώ σ τη ς τη ς Β αλτικής» 39η Στρα τιά

ψΓ

Α . Π ρ ω σ ία

J 43η Στρα τιά | -^Καινιξβέργτ 150ή Σ τρ α τιά ]

Συ γκρότησ η τη ς Ο μά δας Στρατιώ ν «Βισ τούλας»

111 η Στρ. Φ ρουράς | 131 η Στρα τιά I

2η Σ τρα τιά !

5η ΤΘ Στρ. Φρουράς

3ο Λευκορω σικό Μέτω πο (Τσερνιακόφσκυ)

I 3η Στρα τιά |

Σ τετίν ο #

65η Στρα τιά

Ομάδα Στρα τιώ ν «Βισ τούλας»

1

\

9η Σ τρ α τιά f

1 47η Στρα τιά | 1 1η Πολω νική Στρ.

148η Στρα τιά I

χV ” 69η Σ τρα τιάχχ [-----------, "1 \ 70η Στρα τια

Η προώθηση το υ 2ου Λευκορω σ ικού Μ ετώπου π α ρ έκκλινε από το ν Κάτω Βιστούλα

Βαρσοβία 33η Στρ. 1 ί

Γ ερ μανικές φ ρ ο υ ρ ές

4 Φ ε β .^ 0 ^ ^ .

Χ Γ

— 4η Σ τρ. Π άντσ ερ

Γκλογκάου

3η Σ τρ. Φρουράς

6η Στρα τιά

13η Στρατιά 12η Στρα τιά 52η Στρα τιά ^

Μ ε το π έρ α ς τη ς χ ειμ ερ ιν ή ς σ ο β ιετικ ή ς επ ιχείρ η σ η ς «Β ισ το ύ λα ς ■Ο ν τερ » , στις α ρ χές Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο υ 1945, ο Ε ρ υ θρ ό ς Σ τρ α τό ς είχ ε α ν ο ίξει ένα τερ ά σ τιο ρ ή γμ α σ τη ν κα ρ δ ιά τη ς γ ερ μ α νικ ή ς ά μυνας π λησ ιά ζο ντα ς α π ειλ η τικ ά το Β ερ ολίνο.

V

,,

Λ ο χ λ ή ο ,«

|5η Σ τρα τιά Φ ρουρά ς|

Μ ετω πική άμυνα στον Ο ντερ και το ν Νάισε 1 17η Σ τρα τιά |

^^***^^ρ π ελν

1ο Ο υκρανικό Μ έτω πο (Κ όνιεφ )

Βουδαπέσ τη

6ίδων π υρ οβολικού από το ν εχθ ρ ό . Η μά­ χη ή τα ν σκληρή μ έχ ρ ις ό το υ οι Σ ο β ιετικ ο ί κ α τέλ α β α ν τε λ ικ ά το Τιλσίτ σ τις 18 Ιανουαρίου. Π α ρό μο ιες δ υσ κο λίες α ντιμετώ π ισ ε και η προέλαση το υ Ροκοσόφσκυ, η οποία είχε τη ν α τυ χίά να π ροσκρούσ ει πάνω σ την επ ιδ έξια αντίσ τασ η τη ς 7ης Μ εραρχίας Π άντσ ερ και τη ς επ ίλ εκ τη ς Μ εραρχίας Γρεναδιέρω ν Π άντσ ερ «Grossdeutschland». Γνω ρίζοντας ποια ή τα ν η ο ικτρ ή μοίρα ό ­ σων α ιχμα λω τίζοντα ν από το υ ς Σ ο β ιετι­ κούς, οι Γερμανοί σ τρ α τιώ τες αγω νίζονταν με μεγά λη α υ τοθ υσ ία και απ οφ ασ ισ τικότη­ τα. « Δ εν π ο λεμ ού σ α με π λέον για το ν Χίτλ ερ , το ν εθνικοσ οσ ιαλισ μό ή το Γ' Ράιχ», έ ­

γρ α φ ε στα α π ο μ νη μ ο νεύ μ α τά το υ ο Αλσατό ς σ τρ α τιώ τη ς Γκάι Σ άγιερ τη ς «Grossdeutschland», « ο ύ τε για τις αρραβω ­ ν ια σ τικιές, τις μ η τέ ρ ε ς ή τις ο ικ ο γ έν ειές μας που β ρ ίσ κοντα ν π α γ ιδ ευ μ έν ες στις κ α τεσ τρ α μ μ έν ε ς από τις β ό μ β ες π όλεις. Π ολεμ ού σ α με από σ κέτο φόβο. Π ο λ εμ ο ύ ­ σ αμε για το υ ς ε α υ το ύ ς μας, για να μην πεθ ά ν ο υ μ ε σε κάποια τρύπ α γ εμ ά τη με λά­ σπη και χιόνι, π ο λεμ ού σ α με σαν αρουραίοι». Η πρόσκαιρη α μ υ ντική επ ιτυχία ή τα ν α ρ κ ετά το νω τικ ή για το γ ερ μ α ν ικό η θικό αλλά ώ θησ ε το ν Χ ίτλ ερ να π ισ τέψ ει ό τι ο κίνδυ νος για τη ν Α νατολική Πρωσία είχ ε

π α ρ έλ θ ει και ό τι μπορούσ ε ε λ ε ύ θ ε ρ α να μ ε τα φ έ ρ ε ι δ υνά μεις από ε κ ε ί προς τη ν κ ε ­ ν τρ ικ ή Πολωνία. Παρά τις έ ν το ν ε ς α ν τιρ ­ ρήσ εις το υ Γ κ ο υ ν τέρ ια ν αφ α ίρ εσ ε από το ν Ράινχαρτ το Σώμα Π άντσ ερ «Grossdeutscland» το υ σ τρα τηγού Ν τή τρ ιχ φ ον Ζάουκεν, σ το οποίο σ υμ π εριλα μβ ά νοντα ν η ο ­ μώνυμη μεραρχία και η Μ εραρχία Γρενα­ διέρω ν Π άντσ ερ «Brandenburg», και το έ ­ σ τειλ ε προς το Κ ιέλτσ ε, 160 km νότια τη ς Βαρσοβίας. Ε π ρόκειτο για παράλογη κίν η ­ ση αφ ού το Κ ιέλτσ ε είχ ε ήδη κα τα λ η φ θ εί από το υ ς Σ ο β ιετικ ο ύ ς κι έτσ ι οι δύο μ ε ­ ρ α ρχίες ά λλα ξα ν π ορεία προς το Πόζναν, όπως και η Μ εραρχία Π άντσ ερ «Hermann Goering». Μ ε το ν τρόπ ο α υ τό θ α κα τα νά ­ λωναν το ν χρόνο το υ ς α κο λο υ θ ώ ντα ς α τ ε ­ λ είω τα δ ρο μο λό για τη σ τιγμή που θ α έπ ρεπε να μάχονται, σημάδι πως η γερ μ α νική ά­ μυνα σ τερ είτο μιας βασικής κ α τ ε υ θ υ ν τή ­ ριας ιδέα ς και ενό ς ο ρ θ ο λ ο γ ικο ύ επ ιχειρ η ­ σιακού σχεδίου. Δ ε ν υπήρχαν πια από γ ε ρ ­ μα νικής π λευρ ά ς παρά μάχες α σ υ ν ά ρ τη τες και π ροσ π άθειες α σ ύ ν δ ετες μ ετα ξύ το υ ς εν α ν τίο ν μιας π λημμυρίδας. Το α π οτέλεσ μα ή τα ν να δ ια ρ ρα γεί η γ ερ μ α ­ νική άμυνα σ την Α νατολική Πρωσία α μ έ ­ σως μόλις ο Ροκοσόφσκυ ε ν έ π λ ε ξε ε κ ε ί άλλα δύο τεθ ω ρ α κισ μ ένα σώματα από τις π λούσ ιες ε φ ε δ ρ ε ίε ς το υ, δ ιευ ρ ύ ν ο ντα ς το ρ ήγμα σε 125 km και κα τα λα μ β ά νο ντα ς στις 21 Ιανουαρίου το Τάνενμπεργκ, τοπ οθεσ ία όπου ε π ιτε ύ χ θ η κ ε η ιστορική νίκη το υ σ τρα τά ρχη Χ ίντεμ π ο υ ρ γ κ σε βάρος τω ν Ρώσων το 1914. Οι αναλύσ εις που παρουσίαζε ο Γκουν τέρ ια ν στο υπόγειο κα τα φ ύ γιο τη ς παλαι­ ός Κ α γκελα ρίας στο Β ερ ο λίνο α ν τιμ ετω π ί­ ζο ντα ν ξα φ νικά με μ εγ α λ ύ τερ η περίσκεψ η. Ο η γ έ τη ς το υ Γ' Ράιχ σ υμφώ νησ ε πως το Δ υ τικό Μ έτω πο έπ ρεπ ε να π ερ ιέ λ θ ε ι προς το π αρόν σε άμυνα, π ρο τίμη σ ε όμω ς να σ τείλ ει τη ν 6η Σ τρ α τιά Π άντσ ερ SS με τις τέσ σ ερ ις ισ χ υ ρ ό τα τες μ ερ α ρ χ ίες τη ς σ την Ο υγγαρία σε μια απ ελπ ισ μένη π ροσπάθεια να σώσει τη Β ουδαπ έσ τη, α ν τί να σ τη ρ ίξει τις δ εινά δ ο κιμ α ζό μ ενες δ υ νά μ εις τη ς Ο μάδας Σ τρ α τιώ ν «Α». Ο Γ κ ο υ ν τέρ ια ν π ρο­ σπάθησε να εξα σ φ α λίσ ει το υ λά χ ισ το ν τη ν απ εμπλοκή τω ν μεραρχιώ ν το υ Σαίρνερ από τη ν Κ ουρλανδία, αλλά ο ύ τε α υ τό έγιν ε α π οδ εκτό. Ο Χ ίτλ ερ π ερ ιο ρ ίσ τη κε στη γνω σ τή τα κ τική το υ τη ς α ν εύ ρ εσ η ς ε ξιλ α ­ σ τήριω ν θ υμ ά τω ν, α ν τικα θ ισ τώ ντα ς στις 17 Ιανουαρίου το ν Χάρπε στη διοίκηση τη ς Ο μάδας Σ τρ α τιώ ν «Α» μ ε το ν Σαίρνερ, ο ο ­ ποίος είχ ε τη φ ή μ η πιστού εθνικοσ οσ ιαλιστή και σ κληρ οτρά χη λο υ σ τρα τιω τικού.

45 """

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Δ έκα η μ έ ρ ε ς α ρ γό τερ α τιμώ ρησ ε επίσης το ν Ράινχαρτ για τη ν απόφασή το υ να συμ π τύ ξει τις δ υ νά μ εις το υ προς τις α κ τέ ς τη ς Β α λτική ς χω ρίς π ρο ηγου μένω ς να π ε­ ρ ιμ έν ει τη ν έγκρισ η από τη ν ΟΚΗ και το ν α­ ν τικ α τέσ τη σ ε με το ν σ τρα τηγό Λ ότα ρ Ρέν το υ λ ιτς . Οι κινήσ εις απελπισίας όμω ς δ εν μπο­ ρούσαν να α π οτρ έψ ου ν το ν ό λ εθ ρ ο . Σ τις 17 Ιανουαρίου το 1ο Ο υκρανικό Μ έτω π ο εισ ή λ θ ε σ την Τσεστόχοβα. Σ το τέ λ ο ς το υ π ρώ του 15θ ημ έρ ου τη ς επ ίθεσ ης ο σ οβ ιε­ τικ ό ς ο δο σ τρ ω τή ρ α ς είχ ε π ατήσ ει π ερισ ­ σ ό τερ ο από τη μισή Π ολω νία και μεγάλα κο μμ ά τια τη ς Α νατολικής Πρωσίας. Οι γ ε ρ ­ μα νικές σ τρ α τιές αλλά και οι ο μ ά δ ες σ τρα­ τιώ ν είχαν χάσ ει τη ν επαφή μ ετα ξύ το υ ς, δ ίνο ντα ς τη δ υ ν α τό τη τα σ τον αντίπαλό το υ ς να ε κ μ ε τα λ λ ε υ θ ε ί τα κενά στη δ ιά τα ­ ξή το υ ς . Π α ρακινούμενοι από τις υποσχέ­ σ εις τη ς σ ο β ιετική ς π ροπαγάνδας για γ ε ν ­ ναιόδω ρες η θ ικ έ ς και υ λικές α μ ο ιβ ές σε ό ­ ποιο τμ ή μ α π ερνούσ ε πρώτο το ν π οταμό Ο ντερ , οι σ ο β ιετικο ί σ χηματισ μοί σ υνέχι­ ζαν τη θ υ ελλ ώ δ η κίνησή το υ ς π ρος τα δ υ ­ τικά. Ε μ π λέκοντα ς το Σώμα Π άντσ ερ «Grossdeutschland” η ΟΚΗ «κέρδισ ε χρόνο για να απ οσ ύρει τις π ερ ικ υ κ λω μ έν ες δ υνά ­ μ εις τη ς σ την καμπή το υ Βιστούλα. Κατά συνέπ εια η λ εία τω ν Σ ο β ιετικώ ν σε αιχμα­ λ ώ το υ ς (25.000 κατά τη ν πρώτη εβ δ ο μ ά δ α τη ς επ ίθεσ ης) ή τα ν χα ρα κτη ρισ τικά μικρή για μια τέ το ια τερ ά σ τια διάσπαση. Ομως η α υ ξα ν ό μ εν η έλλ ειψ η τω ν μέσων μ ετα φ ο ­ ράς σ τον Γερμανικό Σ τρ α τό , για γρήγορη υποχώρηση, α ν τικα το π τρ ίσ τη κε στο γ ε γ ο ­ νός ό τι η λ εία υπ ερτριπ λασ ιά σ τηκε κατά τη ν τρ ίτη εβδο μά δα , φ θ ά ν ο ν τα ς το υ ς 86.000 α ιχμαλώ τους» (Λ ίν τελ Χαρτ).

§

ΛΥΤΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΚΔΙΚΗΣΗ Η ώρα τη ς α ν τεκδ ίκ η σ η ς είχ ε φ θά σ ει όχι μόνο για τη Wehrmacht, αλλά και για ένα μεγά λο μ έρ ο ς το υ γερ μ α νικο ύ λαού που βρ ισ κότα ν για πρώ τη φορά α ντιμέτω π ο με το ε ν δ εχ ό μ εν ο τη ς εισ βολής τω ν Σ ο β ιετι­ κών. Η ά λ λ ο τε δ υ τική Π ολω νία μ ετά τη ν κατά κτη σ ή τη ς το 1939 είχ ε δ ια ιρ εθ εί σε δύο επ αρχίες, τη Δ υτική Πρωσία με π ρ ω τεύ ο υ ­ σα το Ν τάντσ ιχ και τη Β άρτα με π ρ ω τεύ ο υ ­ σα το Πόζναν. Ε κεί είχαν εγ κ α τα σ τα θ εί οι μ εγ ά λ ες γ ερ μ α ν ικ έ ς ε θ ν ικ έ ς μ ειο ν ό τη τε ς που είχαν ξερ ιζω θ εί το 1939-40 από τη ν Κουρλανδία, τη Λιβονία, τη Γαλικία και τη ν Τρανσυλβανία, σύμφω να με όσα π ρ ο έβ λ επε το Σύμφ ω νο Ρ ίμπ εντροπ - Μ ολότω φ. Οι άνθρω ποι εκ είν ο ι είχαν α νοικοδ ομ ήσ ει τις ε σ τίε ς το υ ς και είχαν κα λλιερ γή σ ει τη γη ό τα ν π λη ρ ο φ ο ρ ή θ η κα ν πως έπ ρεπ ε να πά­ ρ ου ν και πάλι το ν δ ρ ό μ ο τη ς π ροσφ υγιάς μπροστά σ την απειλή τω ν σ οβ ιετικώ ν τ ε ­ θωρακισμένων. Επί εβ δ ο μ ά δ ες οι δ ρό μο ι τη ς δ υ τικ ή ς Π ολω νίας θ α θ ύ μ ιζα ν το δρά­ μα τω ν θ λιβ ερ ώ ν φαλάγγω ν τω ν π ροσφύ­ γων που είχαν π λημμυρ ίσ ει τη βό ρ εια Γαλ­ λία το 1940, δ υ σ κο λεύ ο ν τα ς τις κινήσ εις ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

το υ σ τρα τού ο οποίος έπ ρ επ ε να ε λ ιχ θ ε ί μέσα από δ ρ ό μ ο υ ς γ εμ ά το υ ς με π λήθη α­ μάχων. «Τρομακτική έξο δ ο ς » , α ν α φ έρ ει ο Κ αρτιέ. «Απαρχή μιας α νθρώ π ινης χιονο ­ σ τιβάδας που θ α ξεπ ερ ά σ ει σε ό γκο και σε φρίκη ό λ ε ς τις κινήσ εις π ληθυσ μώ ν τις ο ­ π οίες ο π ό λ εμ ο ς είχ ε π ρ ο ξεν ή σ ει στη Δ ύ­ ση. Χιόνι σ κεπ άζει το υ ς δ ρ ό μο υς. Το θ ε ρ ­ μ ό μ ετρ ο δ είχ ν ει -20 β α θ μ ο ύ ς Κελσίου... Π λήθη από γυναικόπαιδα φ εύ γ ο υ ν πεζή σ ύρ οντα ς δ έμ α τα ή ανα π οδογυρισ μένα τρα π έζια σαν έλκ η θ ρ α . Δ ε ν θ α γ ίν ει π ο τέ γνω σ τό π όσ ες χ ιλιά δ ες από α υ το ύ ς βρ ή ­ καν το ν θ ά να το σ του ς δ ρό μο υς» . Μ έχρ ι τα μέσα Φ εβρουάριου 8.350.000 άνθρω ποι γ ερ μ α ν ική ς καταγω γής εγ κ α τέλ ε ιψ α ν τη ν Πολωνία. Ο καιρός, που ή τα ν ήδη κακός, χ ειρ ο ­ τέ ρ ε ψ ε π ερ ισ σ ότερ ο κατά τη ν τε λ ε υ τα ία εβ δ ο μ ά δ α το υ Ιανουαρίου, η οποία σ ημα­ δ ε ύ τη κ ε από σ φ ο δ ρ ές χιονοπ τώ σ εις. Πο­ τάμια και χείμ α ρ ρ οι πάγωναν π ροσ φ έρον τα ς σ τον Ε ρυθρό Σ τρ α τό α νοικτό π εδίο α­ πρόσκοπτω ν κινήσ εω ν και δυσ χεραίνον τα ς τρ α γικά τη ν ήδη δ ειν ή θ έσ η τω ν Γερ­ μανών, αλλά από τη ν άλλη π λευρ ά ο π αγε­ τό ς επ ιβρ ά δυνε ή και δ ιέκ ο π τε ορισ τικά τη ροή εφ ο δίω ν προς τα π ροω θημένα τμ ή μ α ­ τα. Μ έσα στη χ ιο ν ο θ ύ ελ λα οι μάχες σ υνε­ χ ίζο ντα ν σε όλο το εύ ρ ο ς το υ μετώ π ου. Ωστόσο ο π αράγοντα ς που κα θ υ σ τερ ο ύ σ ε π ερ ισ σ ότερ ο το υ ς ε π ιτιθ έ μ ε ν ο υ ς ή τα ν οι κα ιρ ικές σ υ ν θ ή κ ες και όχι τα γ ερ μ α ν ικά ό ­ πλα. Ο Σαίρνερ κα τέφ θ α σ ε από τη Ρίγα μό­ λις σ τις 20 Ιανουαρίου για να αναλάβει τα ηνία τη ς Ο μάδας Σ τρ α τιώ ν «Α» και φυσικά έλ α β ε πολύ σοβαρά τις επ ισ ημάνσ εις το υ Χ ίτλ ερ για τη μεγά λη σημασία τη ς δ ια τή ρ η ­ σης τη ς Σιλεσ ίας, το υ τε λ ε υ τα ίο υ μεγάλου οπλοστασίου που α π έμ εν ε σ το Ράιχ, αφού οι π ερ ιο χές το υ Ρουρ και το υ Σάαρ είχαν ρ η μ α χ τεί από το υ ς α ερ ο π ο ρ ικο ύς β ο μβ α ρ ­ δισ μούς. Κάτω από τη ν α φ ό ρ η τη πίεση τη ς σ υμμαχικής αεροπ ορία ς οι γ ερ μ α ν ικ έ ς βιο­ μηχα νίες είχαν μ ε τα φ ε ρ θ ε ί σ ταδιακά σε ε ­ κείνη τη μοναδική π εριοχή το υ Ράιχ που φα ινότα ν να π α ρέχει ένα σ χετικό άσυλο. Οι Γερμανοί γνώ ριζαν καλά πως αν η Σιλεσία έ π ε φ τε η συνέχιση το υ π ολέμ ου θ α ή τα ν αδύνατη.

Η ΑΠΩΛΕΙΑ ΤΗΣ ΣΙΛ Ε ΣΙΑ Σ Ταυτόχρονα στο α ρ ισ τερό π λευρ ό το υ Ζούκω φ το 1ο Ο υκρανικό Μ έτω πο σάρωνε τη ν καρδιά τη ς βαριάς βιομηχανίας το υ Ράιχ σ την Ανω Σιλεσία, φ ρ ο ν τίζο ν τα ς να α­ φ ή ν ει μία μικρή δ ίοδο δ ια φ υ γή ς ανοικτή για τη γ ερ μ α ν ική 17η Σ τρ α τιά η οποία υπο­ χω ρούσε μαχόμενη. Μ ε το ν τρόπ ο α υ τό ο Κ όνιεφ επ εδίω κε να απ οφ ύγει τη δ ιεξα γ ω ­ γή σκληρώ ν μαχών σ την π εριοχή, που θ α μπορούσαν να επ ιφ έρ ο υ ν ζη μ ιές στα ερ γ ο ­ στάσια και στα ορυχεία. Π λησ ιάζοντας σε αυτή τη ν παλαιά γ ερ μ α ν ική επαρχία η 60ή Σ τρ α τιά ανακάλυψ ε το δ ίκ τυ ο τω ν σ τρ α το ­ πέδω ν σ υγκέντρω σ ης γύρω από το Αουσβιτς και α π ελευ θ έρ ω σ ε 3.000 περίπου α­

ξιο θ ρ ή ν η το υ ς επ ιζώ ντες το υ ς οπ οίους οι Γερμανοί φ ρ ο υρ οί τω ν SS είχαν εγκ α τα λ είψ ει κ λ ειδ ω μ ένο υ ς εν ν έα η μ έ ρ ε ς νω ρίτερα, ό τα ν έφ υ γα ν προς τα δυτικά . Την η μ έρ α που ο Σαίρνερ α ν έλ α β ε τα νέα κα θ ή κ ο ν τά το υ η Σιλεσ ία δ έ χ θ η κ ε τη μαζική εισ βολή τω ν Σ ο βιετικώ ν, οι οποίοι πέρασαν το ν π οταμό Ο ν τερ ε κ α τέ ρ ω θ εν το υ Μ πρεσλάου δ ημ ιο υρ γώ ντα ς δύο προ­ γεφ υ ρ ώ μ α τα στο Οχλάου (5η Σ τρ ατιά Φ ρουράς) και στο Σταϊνάου (4η ΤΘ Σ τρ α ­ τιά). «Οι τε ρ ά σ τιε ς φ ά λα γ γ ες τω ν σ ο β ιετι­ κών σ τρα τιώ ν που π ροήλαυναν ή τα ν ένα α­ σ υνήθισ το μίγμα σ ύγχρονου και μεσαιω νι­ κού σ τρα τού», α ν α φ έρ ει χα ρα κτη ρισ τικά ο Μπήβορ. «Τεθω ρακισ μένες μ ονά δες με μαύρα φ ο δραρισ μένα κράνη, με τα Τ-34 να σ κάβουν το έδ α φ ο ς καθώ ς β ο υτού σ α ν και κυλούσ α ν σ το χώμα, Κ οζάκοι το υ ιππικού πάνω σε μαλλιαρά άλογα με λάφ υρα δ ε μ έ ­ να στη σέλα, φ ο ρ τη γά Studebaker και Dodge που είχαν φ θ ά σ ει από τη ν Α μερ ική με το ν Ν όμο Εκμίσθω σης και Δ ανεισ μού και ρυ­ μ ουλκούσ α ν ελα φ ρ ά π εδινά π υροβόλα, α­ νο ικτά α μ ερ ικα νικά φ ο ρ τη γ ά Chevrolet με ό λμ ο υ ς κα λυ μ μ ένο υ ς με μου σ α μ ά δ ες σ την καρότσ α το υ ς και τρ α κ τέ ρ που έσ ερναν μ εγά λα α μ ερ ικα νικά ο βιδοβόλα , κι όλα αυ­ τά τα α κο λο υ θ ο ύ σ ε ένα δ ε ύ τε ρ ο κλιμάκιο πάνω σε κάρα που τα έσ ερ να ν άλογα». Παρά τα 40 περίπου τά γ μ α τα τη ς Volkssturm που είχαν ο χυ ρ ω θ εί σ την π ερ ιο ­ χή, το π ολύτιμο βιομηχανικό λεκα νο π έδ ιο τη ς Ανω Σιλεσ ίας π αραβιάσ τηκε από το ν ε ­ χθρ ό, που δ εν φ α ινό τα ν δ υνα τό να αναχαι­ τισ τεί. Ε φ εδ ρ είες δ εν υπήρχαν από τη ν π λευρ ά τω ν Γερμανώ ν και τα τα λα ιπ ω ρ ημ έ­ να σ τρ α τεύ μ α τα το υ Ν έρ ιν γ κ μόλις που κα­ τόρθ ω σ α ν να σω θούν σ υνα ντώ ντα ς το Σώ­ μα Π άντσ ερ «Grossdeutschland» σ τις 21 Ιανουαρίου. Σ τις 27 το υ μήνα είχαν υποχωρή­ σει πίσω από το ν Ο ντερ . Η γερ μ α νική 17η Στρατιά, η οποία είχ ε επ ιφ ο ρ τισ τεί με τη ν υπεράσπιση τη ς Σιλεσίας, σ τά θ η κ ε α ν ή ­ μπορη να α π ο τρ έψ ει τη ν είσ οδο το υ ε ­ χ θ ρ ο ύ στο Κ α τοβίτσ ε, στο Οπελν και στο Γκλάιβιτς. Οι το π ικο ί Γερμανοί βιομήχανοι β ρ ίσ κοντα ν π λέον σε κατάσταση πανικού φ ο β ο ύ μ εν ο ι τις επιπτώ σεις που θ α μπο­ ρ ούσ ε να έχ ει ε ν δ εχ ό μ ε ν η εξέγ ε ρ σ η τω ν 300.000 ξέν ω ν εργα τώ ν οι οποίοι είχαν συρ­ θ ε ί ως ε κ ε ί διά τη ς βίας για να τρ ο φ ο δ ο τή ­ σουν με όπλα και π υρομαχικά τη ν π ο λ εμ ι­ κή μηχανή το υ Ράιχ. Μ προστά στη δραμα­ τική τροπ ή που λάμβανε π λέον η κα τάσ τα ­ ση στη Σιλεσία, ο Σα ίρνερ εισ η γή θ η κε σ τον Χ ίτλ ερ τη ν ο λο κληρ ω τική απόσυρση τω ν σ τρ α τευ μ ά τω ν το υ από τη ν περιοχή π ροτού ε κ μ η δ εν ισ το ύ ν από το υ ς Σ ο β ιετι­ κούς. Ε κείνο ς π αραδόξω ς σ υμφώ νησ ε μαζί το υ λ έγ ο ν τα ς: «Αν ν ο μ ίζετε ό τι δ ε ν γ ίν ετα ι πια τίπ οτα άλλο, Σαίρνερ, κ ά ν τε το !“. Το Μ πρεσλάου είχ ε ε κ είν η τη ν εποχή 1.000.000 κα το ίκο υ ς. Ο το π ικό ς γκαουλάιτε ρ , Καρλ Χ άνκε, είχ ε δ ια τά ξε ι αρχικά να μην ε γ κ α τα λ είψ ει κα νένα ς τη ν πόλη. Ο ταν όμω ς η π ρω τεύουσ α τη ς Σιλεσ ία ς κη ρ ύ ­ χ θ η κ ε ο χυ ρω μ ένη πόλη από το ν Χ ίτλερ ,

τ έ θ η κ ε αμέσ ω ς σε εφ α ρ μ ο γή το π ροβλεπ όμενο σχέδιο εκκένω σ ή ς τη ς από το ν ά..αχο π ληθυσ μό. Οι α ρ γ ο κ ίν η τες φ ά λα γ γ ες τω ν α ξιο θ ρ ή ν η τω ν π ροσφύγω ν γέμισ αν <αι πάλι το υ ς δ ρ ό μ ο υ ς που οδηγούσ αν στο Λ ίγκνιτς υπό θ ερ μ ο κρ α σ ία 20 βαθμώ ν υπό το μ η δ έν και σε ύψ ος χιονιού που έφ θ α ν ε τα 25 cm.

ΠΡΟΓΕΦΥΡΩΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΚΑΤΩ ΟΝΤΕΡ Σ το μ ετα ξύ τα τεθ ω ρ α κισ μ ένα το υ Ζούκω φ δ εν σ ταματούσ αν ο ύ τε ό τα ν νύκτω νε, επ ειδ ή το σ κοτάδι τα έκα ν ε λ ιγ ό τερο ευά λω τα ενώ π αράλληλα ε π έ τε ιν ε το αίσθημα π ανικού που είχ ε κυ ρ ιεύ σ ει το ν ε ­ χθρ ό. Ε κτελ ώ ντα ς ένα ν λ ο ξό ελ ιγ μ ό ο Σο­ β ιετικ ό ς σ τρα τά ρχη ς είχ ε μ ε τα φ έ ρ ε ι το ν κύριο ό γκο τω ν τεθω ρ α κισ μ ένω ν δ υ ν ά μ ε­ ων το υ στη δ εξιά π τέρ υ γά το υ και τις ε ξ α ­ π έλυσ ε κατά μ ήκο ς το υ δια δ ρό μο υ μ ετα ξύ το υ Β ισ τούλα και το υ Βάρτα. Ο ρ υ θ μ ό ς π ροέλασ ης τω ν σ οβ ιετικώ ν εμ π ρ ο σ θ ο φ υ ­ λακών έ φ θ α ν ε ως και τα 70 km ημερησίω ς, μ ε α π οτέλεσ μα η ενη μέρω σ η τω ν επ ιτελ ι­ κών χαρτώ ν στα γ ερ μ α ν ικά σ τρ α τη γ εία να υ σ τερ εί σ ημα ντικά από άποψη χρό νου με τη ν π ραγματική κατάσταση στο θ έ α τρ ο ε ­ γχειρή σ εω ν. Οσο για τα σ οβ ιετικά πληρώ ­ ματα τω ν τεθω ρ α κισ μ ένω ν, «εμψ υχώ νο­ ν τα ν από τη χαρά τη ς κα τα δίω ξη ς για να σ υνεχίσ ουν να προχωρούν. Η θ έ α ε γ κ α τα ­ λ ειμ μ έν ο υ γ ερ μ α ν ικο ύ οπλισμού το υ ς π ροκαλούσ ε άγρια ευχαρίσ τηση. "Δ εν θ α

το υ ς δώ σ ουμε καμία ευκα ιρ ία να ξε κ ο υ ρ α ­ σ τούν", ορκίζονταν. Πάνω απ' όλα απολάμ­ βαναν το ν αιφνιδιασ μό που π ροξενούσ α ν στα γ ερ μ α ν ικά μ ετό π ισ θεν» (Μ πήβορ). Κατά τη ν τρ ίτη εβ δ ο μ ά δ α το υ Ιανουαρίου τα σ τρ α τεύ μ α τα το υ 1ου Λευκορω σ ικού Μ ετώ που είχα ν πάψει να σ υνα ντούν ουσιαστική αντίσ τασ η, τό σ ο στη δ εξιά π τέ ­ ρυγά το υ ς όπου π ροήλαυναν η 2η ΤΘ Σ τρ α τιά Φ ρουράς και η 5η Σ τρ α τιά Κ ρού­ σης, όσο και σ την αρ ισ τερή όπου εκινο ύν το οι α ιχ μ ές τη ς 1ης ΤΘ Σ τρ α τιά ς Φ ρου­ ράς και τη ς 8ης Σ τρ α τιά ς Φ ρουράς. Α κόμη και το σ τρ α τη γ είο το υ Ζούκω φ δ υ σ κο λευ ­ ό τα ν να π α ρα κολου θή σ ει τη ν π ρόοδο αυ­ τώ ν τω ν τό σ ο ρ ευσ τώ ν επ ιχειρήσ εω ν και ε ­ ξέ δ ιδ ε συχνά δ ια τα γές επ ίθεσ ης ενα ν τίο ν στόχω ν που είχα ν κα τα λ η φ θ εί. Σ τις 18 Ιανουαρίου το Λ ο τζ έπ εσ ε α μ α χ η τί στα χέρια τω ν ανδρώ ν τη ς 8ης Σ τρ α τιά ς Φ ρουράς (η οποία σ τελεχω νό τα ν από β ε τε ρ ά ν ο υ ς τη ς μάχης το υ Σ τά λινγκρ α ντ), π έν τε η μ έ ρ ε ς νω ρ ίτερ α από ό ,τι π ρ ο έβ λεπ ε το χ ρ ο νοδ ιά ­ γραμμα τη ς STAVKA. Οι Σ ο β ιετικ ο ί είχαν δ ιδ α χ θ εί τη ν τέ χ ν η το υ π ολέμου ελιγμώ ν από το υ ς Γερμα­ νούς, το υ ς θ εω ρ ο ύ μ εν ο υ ς ως μαιτρ το υ ε ί­ δ ους, και υπ ερέβα ινα ν σε α π οτελεσ μα τικ ό τη τα το υ ς δασ κάλους το υ ς . «Το μ εγα λύ ­

τε ρ ο μ έρ ο ς τη ς δ υ τικ ή ς Π ολω νίας», ανα­ φ έ ρ ε ι ο Λ ίν τε λ Χαρτ, «είναι τό σ ο αναπε­ π τα μένο ώ στε π α ρέχει σ τον ε π ιτιθ έμ εν ο ένα φυσ ικό π λεο ν έκτη μ α , που μπ ορεί ε ύ ­ κολα να το ε κ μ ε τα λ λ ε υ θ ε ί ό τα ν δ ια θ έ τε ι υπ εροχή δυνά μεω ν ή ευκινησ ία για να επ ω φ ελ η θ εί από το υ ς ε υ ρ ε ίς χώ ρους. Οι Γερμανοί είχαν επ ω φ ελ η θ εί κατ' α υ τό ν το ν τρόπ ο το 1939. Τώρα, ευ ρ ισ κό μ ενο ι οι ίδιοι σ την άμυνα, δ εν είχαν ο ύ τε δ υ νά μ εις ο ύ τε ευκινησ ία». Α π ο φ εύ γο ν τα ς να καθηλω ­ θ ο ύ ν μπροστά στα λίγα σ ημεία που παρέτειν α ν τη ν αντίσ τασ ή το υ ς , οι τα χ υ κ ίν η τε ς σ ο β ιετικ ές φ ά λα γ γ ες τα π αρέκαμπ τα ν και σ υνέχιζαν τη ν π ορεία το υ ς προς τα δυτικά. Η α π ίσ τευτη προέλαση όμω ς σ ύντομα δ η ­ μιο ύρ γησ ε π ρόβλημα, αφ ού το δ εξιό π λευρ ό το υ Ζούκω φ κ ιν δ ύ ν ευ ε να χάσει τη ν επαφή με το α ρ ισ τερό το υ Ροκοσόφσκυ το οποίο είχ ε μ είν ει πολύ πίσω. Ετσι η βαθιά διείσδυση το υ 1ου Λ ευκορω σ ικού Μ ετώ που είχ ε ε κ θ έ σ ε ι το β ό ρ ειο π λευρ ό το υ σε ε ν δ εχ ό μ ε ν η γ ερ μ α ν ική α ντεπ ίθεσ η από δ υ νά μ εις που κα ιρ οφ υλα κτού σ α ν σ χε­ τικά α νέπ α φ ες σ τον λ εγ ό μ εν ο «εξώ σ τη τη ς Π ομερανίας». Ο Σ τά λιν φ ο β ό τα ν ιδιαί­ τε ρ α α υ τή τη ν π ροοπ τική αλλά μπροστά σ την επ ιμο νή το υ Ζούκω φ να το υ επ ιτρα πεί η συνέχιση τη ς επ ίθεσ ης προς το ν

Π εζικ ό κα ι τεθ ω ρ α κ ισ μ έν α το υ σ ο β ιετικ ο ύ 2ου Λ ευ κ ο ρ ω σ ικ ο ύ Μ ετώ π ο υ προχω ρούν ο ρ μ η τικ ά μ έσ α από τα δάση τη ς Α να το λ ική ς Π ρω σίας. Το εύ ρ ο ς τη ς επ ίθ εσ η ς ή τα ν τόσ ο μ εγ ά λ ο ώ σ τε οι Γ ερ μ ανοί δ εν κ α τό ρ θ ω σ α ν να σ υ γκ εν τρ ώ σ ο υ ν τις ε φ ε δ ρ ε ίε ς το υ ς για να την αποκρούσουν. Τα π ληρ ώ μα τα τω ν σ ο β ιετικ ώ ν τεθ ω ρ α κισ μ ένω ν είχα ν γράψ ει δ ιά φ ορ α σ υ ν θ ή μ α τα πάνω σ το υ ς π ύργους των α ρμ ά τω ν το υ ς όπως «Εμπρός για τη φω λιά των φασιστώ ν!» και «Εκδίκηση και θ ά ν α το ς σ το υ ς Γ ερ μ ανούς κ α τα κ τη τέ ς !» .

47

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Ο ντερ , έδω σ ε τη ν έγκρισ ή το υ σ τις 25 Ιανουαρίου. Η το λμ η ρ ή απόφαση το υ Σ ο β ιετικ ο ύ σ τρα τάρχη απέδωσε γρήγορα καρπούς, α­ φού η γερ μ α νική άμυνα κ α τελ ή φ θ η πλή­ ρως απ οδιοργανω μένη. Δ εξιά η 3η Σ τρ α τιά Κρούσης, η 47η, η 61η και η 1η Π ολω νική Σ τρ α τιά ακο λού θη σ α ν το ν ρου το υ Β ισ τού ­ λα μ ετα ξύ Μ π ρόμπ εργκ και Σ ν ά ιν τεμ υ λ για να καλύψ ουν το ε κ τε τα μ έ ν ο β ό ρ ειο π λευ ­ ρό. Ταυτόχρονα στο κ έ ν τρ ο εφ ο ρ μ ο ύ σ ε η 2η ΤΘ Σ τρ α τιά και η 5η Σ τρ α τιά Κρούσης. Α ρισ τερά π ρ ο ω θ ού ντο ακατάπαυσ τα η 1η ΤΟ Σ τρ α τιά Φ ρουράς και η 8η Σ τρ α τιά Φ ρουράς, οι οπ οίες όμω ς δ εν κα τά φ ερ α ν να επ αναλάβουν τη ν επ ιτυχία το υ Λ οτζ σ την περίπτωση το υ Πόζναν, το οποίο άν τ ε ξ ε σ την πρώτη κρούση το υ ς στις 25 Ιανουαρίου και α ρ ν ή θ η κ ε να υποκύψει. «Δ εν γνω ρίζαμε ό τι το Π όζναν ή τα ν ένα πρώ της τά ξ η ς φ ρούριο», π α ρ α δ έχ θ η κ ε α ρ γό τερ α ο δ ιο ικη τή ς τη ς 8ης Σ τρ α τιά ς τη ς Φ ρου­ ράς, σ τρ α τη γό ς Βασίλι Τσουίκωφ. «Ενα από τα πιο ισχυρά σ την Ευρώπη. Ν ομίζαμε ό τι ή τα ν μία ακόμη πόλη τη ν οποία θ α κα­ τα λα μ β ά να μ ε πάνω σ την π ορεία μας και τώ ρα έχ ο υ μ ε μ π λ έξει άσχημα». Αντί για το υ ς 20.000 Γερμανούς σ τρ α τιώ τες που περ ίμ ενα ν να βρ ου ν σ το Πόζναν, οι Σ ο β ιετι­ κοί διαπίστωσαν ό τι είχαν κυκλώ σ ει το υ λ ά ­ χισ τον 60.000. Η ταν το πρώ το σημάδι ό τι ο Γερμανι­ κό ς Σ τρ α τό ς είχ ε ακόμη μία αμυδρή ελπ ί­ δα να α νακόψ ει τη ν κερ α υ νο β ό λα π ρ ο έλα ­ ση το υ εχθ ρ ο ύ . Σ χοινοβ α τώ ντα ς στα όρια το υ χάους ο Χ ίτλ ερ αποφάσισε στις 26 Ια-

48

νουαρίου να π ρο βεί σε ε κ τε τα μ έ ν η δ ιο ικη ­ τική αναδιοργάνω ση τω ν σχηματισμώ ν το υ Α νατολικού Μ ετώ που. Για να φ ρ ά ξει το ν δρό μο σ του ς Σ ο β ιετικ ο ύ ς σ υγκρ ότησ ε τη νέα Ο μάδα Σ τρ α τιώ ν «Β ισ τούλας», για τη ν οποία ο π ροπ αγανδισ τικός μηχανισ μός το υ Γκαίμπ ελς διακήρυσ σ ε ό τι σ κόπ ευε να φ θ ά σ ει και πάλι σ τον ομώ νυμο π οταμό. Ομως α υ τό ή τα ν τόσ ο απίθανο όσο και το να εμ φ α νισ το ύ ν οι Γερμανοί πάλι μπροστά στη Μόσχα. Σε α υ τή τη ν ΟΣ υπήχθησ αν η 2η και η 9η Σ τρ α τιά (ό,τι είχ ε α π ομ είνει από αυτή), καθώ ς και η 3η Σ τρ α τιά Π άντσερ. Ο Γ κ ο υ ν τέρ ια ν ζή τη σ ε να α ν α τε θ ε ί η δ ιο ίκη ­ ση α υ τού το υ μ είζο νο ς σ χηματισμού σ τον σ τρα τάρχη Μ αξιμίλιαν φ ον Βάιχς. Ο Χ ίτλ ερ α ν τέ τε ιν ε ό τι δ εν είχ ε ιδια ίτερ η εμπ ισ το ­ σύνη σ τον έμπ ειρ ο εκ είν ο α ξιω μ α τικό λόγω τη ς π ρο χω ρ ημ ένης ηλικία ς το υ και τη ς προσήλωσής το υ στα χρισ τιανικά ιδεώ δη. Π ρ οτίμησ ε να α να θέσ ει τη βαριά ευ θ ύ ν η τη ς κάλυψ ης το υ Β ερ ολίνου σ τον Χ ίμλερ, ο οποίος θ α αναλάμβανε για πρώτη φορά στη ζωή το υ διοίκηση σ τρα τιω τικώ ν σ χημα­ τισμώ ν και μάλιστα σε μια τόσ ο κρίσιμη κα­ μπή. Την ίδια η μ έρ α η Ο μάδα Σ τρατιώ ν « Κ έντρο» το υ Ρ έν το υ λ ιτς μ ετο ν ο μ ά σ τη κ ε σε Ομάδα Σ τρ α τιώ ν «Βορράς» και η Ο μάδα Σ τρ α τιώ ν «Α» το υ Σαίρνερ σε Ο μάδα Σ τρ α ­ τιώ ν «Κέντρο». Ο Χ ίμλερ ε γ κ α τέσ τη σ ε το σ τρ α τη γείο το υ στη μαύρη α μα ξοσ τοιχία «Sonderzug Steiermark», που α π ο τελ είτο από α ρ κ ε τέ ς κλ ιν ά μ α ξες και α ντια ερ οπ ο ρικά βαγόνια για τη ν προστασία το υ. Μ ε α υ τή ν μ ετα κιν ή θ η κ ε στη δ υ τική Π ομερανία, φ ρ ο ν τίζο ­

Ενα α υ το κ ινο ύ μ εν ο π υροβόλο ISU-12 2 το υ 1ου Ο υκρ α νικού Μ ετώ π ο υ π ερνά το ν π οτα μό Ο ν τερ πάνω σ ε π λω τή γέφ υ ρ α που έσ τη σ ε το σ ο β ιετικ ό Μ η χανικό.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

ν τα ς να π α ρα μένει π άντα σε απόσταση ασ φ αλείας από το μέτω π ο και χωρίς να μπει σ τον κόπο να επ ισ κεφ θ εί π ο τέ τις μ ονά δες το υ. Ε π ρόκειτο για π ραγματική σ τρ α τιω τι­ κή κωμωδία. Ο δ ιο π τρ ο φ ό ρ ο ς α ρ χηγός τω ν SS φ ο ρ ού σ ε στολή εκσ τρ α τεία ς αλλά δ εν είχ ε ιδέα για το πού ή τα ν α νεπ τυ γμ έν ο ι οι σ χηματισμοί το υ ή σε ποια κατάσταση βρί­ σκονταν. Ξυπνούσε κα θ η μ ερ ινά σ τις 09.00, κατόπ ιν δ εχ ό τα ν τις φ ρ ο ν τίδ ες το υ μασέρ το υ επί μία ώρα, ερ γ α ζό τα ν άλλη μία ώρα και δ ιέκ ο π τε για γ εύ μ α το οποίο π αρατεινό τα ν σε σ ιέσ τα ως τις 15.00. Στη σ υνέχεια ερ γ α ζό τα ν επί ά λ λ ες τρ ε ις ώ ρες περίπου, όσο δια ρκούσ ε δηλαδή και η ικα νό τη τα συ­ γ κέντρ ω σ ή ς το υ . Τουλάχιστον είχ ε επιλέξ ε ι ως αρχηγό το υ επ ιτελ είο υ το υ το ν ταξίαρχο Χανς Λ ά μ ερ ντιν γ κ, πρώ ην δ ιοικητή τη ς επ ίλ εκ τη ς Μ εραρχίας Π άντσερ SS «Das Reich». Σ τα τέ λ η Ιανουαρίου ο Χ ίτλ ερ κ ά μ φ θ η ­ κε μπροστά σ τις εκκλ ή σ εις το υ Γ κ ο υ ν τέ ­ ριαν και ε π έ τρ ε ψ ε τη ν α π οδέσ μευσ η π έ­ ν τε μεραρχιώ ν από το ν θ ύ λ α κα τη ς Κουρλανδίας (μ ετα ξύ αυτώ ν και τη ς 21ης Μ ε­ ραρχίας Π άντσερ) για τη ν ενίσχυση το υ κατα ρ ρ έ ο ν το ς μετώ π ου σ την Πολωνία. Ω σ τό­ σο μ έχρ ι να φ θάσ ουν σ τις ν έ ε ς θ έσ εις το υ ς α υ τέ ς οι δ υνά μεις, ο Ζούκω φ είχε πλησιάσει σε απόσταση βολής από το ν Ο ν τερ δ ημ ιο υρ γώ ντα ς σ ημ α ντικό π ρόβλη­ μα σ την Ο μάδα Σ τρ α τιώ ν «Βισ τούλας». Ο Χ ίμλερ α ν τέδ ρ α σ ε με τη ν ίδια ασ τή ρικτη αισ ιοδοξία που δ ια κ α τείχ ε το ν Χ ίτλερ , σ τέλνοντα ς στις 30 Ιανουαρίου μία μοναχι­ κή επιλαρχία βαρέω ν αρμάτω ν Tiger (503

SS) να υπερασπιστεί τη γραμμή το υ Ο ν τερ κο ντά στο Κυστρίν. Τα π άντσ ερ δ εν είχαν π ρολάβει ο ύ τε να εκ φ ο ρ τω θ ο ύ ν από τις σι­ δ η ρ ο δ ρ ο μ ικές π λ α τφ ό ρ μ ες το υ ς ό τα ν δ έ ­ χ θ η κα ν τις β ο λ ές τω ν σ οβ ιετικώ ν τε θ ω ρ α ­ κισμένων. Η η μ έρ α ε κ είν η α π οτελού σ ε τη 12η ε ­ π έτειο τη ς ανάρρησ ης το υ Χ ίτλ ερ σ την Κα­ γ κελα ρ ία και έ μ ε λ λ ε να α π ο δ ειχ θ εί κα τα ­ σ τροφ ική για το Γ ’ Ράιχ. Το ίδιο βράδυ σο­ β ιετικά τά γ μ α τα τυ φ εκιο φ ό ρ ω ν υπό το ν σ υντα γμ α τά ρχη Χ α ρ ιτόν Γιεσ ιπ ένκο δ ιέβη σαν το ν Ο ν τερ κω π ηλατώ ντας ανάμεσα σ τους επ ιπ λ έο ν τες πάγους. Οι ά ν δ ρ ες ε ­ κείνο ι ή τα ν οι πρώ τοι που εξασ φάλισ αν ένα π ρογεφ ύρω μα στη δ υ τική ό χθ η το υ Ο ντερ, βό ρ εια το υ Κυστρίν, και το επ ό μ ε­ νο πρωί το υ ς ακο λού θη σ α ν τα υπόλοιπα τμ ή μ α τα τη ς 5ης Σ τρ α τιά ς Κρούσης. Λίγο ν ο τιό τερ α ο ενθ ου σ ιώ δ ης σ υν τα γ μ α τά ρ ­ χης Γκουσ ακόφσ κυ π έτυ χ ε να δ η μ ιο υ ρ γ ή ­ σει κι α υ τό ς ένα π ρογεφ ύρω μα στις 31 Ιανουαρίου, κα τόρ θω μ α που το υ α π έφ ερ ε το δ εύ τερ ο κατά σειρά χρυσ ό α σ τέρ ι το υ Ηρωα τη ς Σ ο β ιετικ ή ς Ενωσης. Η είδηση α υ τή σ υγκλόνισ ε το υ ς Γερμανούς. Οι βια­ στικά ο ργα νω μ ένες α ν τεπ ιθ έσ εις που ε ­ κτό ξευ σ α ν μ ερ ικ ο ί λόχοι νεο σ υ λ λέκτω ν τη ς Μ εραρχίας Π άντσερ «Felderrnhalle» και «Kurmark» κ α τέλ η ξα ν σε παταγώδη α π οτυ ­ χία και ο δ υ ν η ρ ές απ ώ λειες. Σ τις τρ ε ις μ ε ­ τά το μ εσ η μ έρ ι τη ς 1ης Φ εβρουάριου ή τα ν η σειρά τη ς 1ης ΤΟ Σ τρ α τιά ς τη ς Φ ρουράς να δ η μ ιο υ ρ γή σ ει το δικό τη ς π ρο γεφ ύ ρω ­ μα κο ντά στη Φ ρανκφ ούρτη το υ Ο ντερ , 30 km ν ο τιό τερ α από εκείν α που π ρο ηγήθ ηκαν.

Η ΣΟ ΒΙΕΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΧΑΝΕΙ ΤΗΝ Ο Ρ Μ Η ΤΗΣ Οπως ή τα ν φυσ ικό τέ το ιο υ είδ ο υ ς η μ ί­ μ ετρ α , που υ π α γορ εύ ο ντα ν από τις κο μ μ α ­ τ ικ έ ς α ντιπ α ρ α θ έσ εις τω ν "αυλικώ ν" το υ Χ ίτλερ , δ εν ή τα ν ικανά να σ ταματήσ ουν το ν Ε ρυθρό Σ τρ α τό . Σ το ν β ό ρ ειο το μ έ α οι δ υνά μεις το υ 3ου Λ ευκορω σ ικού Μ ετώ που π έτυ χα ν τε λ ικ ά στα τέ λ η Ιανουαρίου να κομμα τιά σ ουν τη γερ μ α νική άμυνα και να απομονώ σουν πλήρω ς τη ν Κ α ινιξβέρ γη, ό ­ που αναζήτησ αν κα τα φ ύ γιο τα υ π ο λείμμ α ­ τα τη ς 4ης Σ τρ α τιά ς και τη ς 3ης Σ τρ α τιά ς Π άντσερ. Σ το μ ετα ξύ ο Ζούκω φ, αφού π ροσ έκρουσ ε πάνω στο εμπ όδιο το υ Πόζναν, π ρο τίμη σ ε να το π αρακάμψ ει παρά να χάσει χρόνο. Μ έχρ ι τις π ρώ τες η μ έ ρ ε ς το υ Φ εβρουάριου το 1ο Λ ευκορω σ ικό και το 1ο Ο υκρανικό Μ έτω π ο είχαν κα τορ θώ σ ει να φ θάσ ουν σ τον π οταμό Ο ν τερ σε ο λό κληρ ο σ χεδόν το μ ήκο ς το υ και απ ειλούσαν π λέ­ ον να σ υνεχίσ ουν τη ν προέλασή το υ ς προς το Β ερολίνο. Ε υτυχώ ς για το υ ς Γερμανούς, η ορμή που είχ ε χα ρα κτη ρίσ ει μ έχρ ι τ ό τ ε τη ν επί­ θ εσ η τω ν Σ ο β ιετικώ ν φ α ινόταν π λέον, μ ε ­ τά τη ν πρώτη εβ δ ο μ ά δ α το υ Φ εβρουάριου, πως είχ ε αρχίσ ει να το υ ς εγκ α τα λ είπ ει. Μι­ σό μ έτρ ο χιόνι κα τέσ τη σ ε α δ ιά β α τες π ολ­

λ έ ς ο δ ο ύ ς ακόμη και για τα ά ρματα και η θ ερ μ ο κρ α σ ία κ α τέβ η κ ε σ του ς -30 β α θ ­ μ ούς Κελσίου. Οι εμ π ρ ο σ θ ο φ υ λ α κ ές που είχαν δ ια β εί το ν Ο ν τερ δ εν επ ιχείρησ αν να π ρ ο ω θ ηθ ού ν π ερ ισ σ ότερ ο και περιόρισαν τη δ ρ α σ τη ρ ιό τη τά το υ ς στη φυσ ιολογική διεύρυνσ η τω ν υπαρχόντω ν π ρο γεφ υ ρω ­ μάτω ν, α π οκρ ο ύο ντα ς α ρ κ ε τέ ς α ν τε π ιθ έ ­ σεις. Οι λόγοι οι οποίοι υπ αγόρευσ αν α υτή τη ν υ π οχρεω τική διακοπή τη ς προέλασ ης, α ν τίθ ε τα π ρος τις ελπ ίδ ες τη ς STAVKA για πρόωρο τερ μ α τισ μ ό το υ π ολέμ ου , σ χετίζο ­ ν τα ν τό σ ο με το υ ς νόμ ου ς τη ς δ ιο ικη τικ ή ς μ έρ ιμνας, όσο και με τα σ τοιχεία τη ς Φύ­ σης. Η πρόωρη τή ξη τω ν πάγων ε κ είν η τη χρο νιά μ ε τέ τρ ε ψ ε το υ ς π ολω νικούς δ ρ ό ­ μ ους σε τέ λ μ α τα και τις α χανείς π εδ ιά δ ες σε βο ύ ρ κο υ ς, πράγμα που δ υ σ κό λευ ε α­ φ ά ντα σ τα τη ν προώθηση εφ ο δίω ν προς τις μ ά χιμ ες μ ονά δες τω ν Σοβιετικώ ν. Τα βασικά σ ιδηροδρομικά τέ ρ μ α τα τα οποία εξυ π η ρ ετο ύ σ α ν το ν ανεφ οδ ια σ μ ό το υ ς ή ­ τα ν φυσ ικό να έχο υν μ είν ει ε κ α το ν τά δ ε ς χ ιλ ιό μ ετρ α πίσω λόγω τω ν κατασ τροφ ώ ν στις ο π ο ίες είχαν π ροβεί οι υ π οχω ρ ούντες Γερμανοί και ο α ρ ιθ μό ς τω ν φ ο ρ τη γώ ν α υ ­ το κιν ή τω ν , αν και είχ ε α υ ξη θ ε ί αισ θητά από τη γενναιόδω ρη β ο ή θ εια τω ν Δ υτικώ ν Συμμάχω ν, δ εν μπορούσε να α ντα π ο κρ ιθ εί στις α υ ξη μ έ ν ε ς α νά γκες τω ν π ολυάριθμω ν μ ηχα νοκίνη τω ν φαλάγγω ν το υ Ε ρυθρού Σ τρ α το ύ σε καύσιμα καιπ υρ ομαχικά. Ε ξά λ­ λου η π εισ ματώ δης γ ερ μ α ν ική αντίσταση στο π ολιορ κη μένο Π όζναν αφ αιρούσ ε από το υ ς Σ ο β ιετικ ο ύ ς α ρ κ ε το ύ ς δ ρ ό μ ο υ ς που θα μπορούσαν να το υ ς χρησ ιμοπ οιήσουν για να π ροω θήσ ουν εφ ό δ ια και ενισ χύσ εις στις π ρ ο φ υ λα κές το υς. Υπήρχαν επίσης σ α φ είς ε ν δ ε ίξε ις ό τι οι Γερμανοί σ υνέρ χοντα ν π λέον από το σοκ τη ς ή ττα ς και άρχιζαν να π ροβάλλουν ο λο ένα και σ κλ η ρ ό τερ η αντίσ τασ η. Η βρά­ χυνση το υ μετώ π ου το υ ς και η μ ετα κίνη σ ή το υ προς δυσ μάς κατά 500 km το υ ς β ο η ­ θ ο ύ σ ε έμ μ εσ α να σ υγκεντρ ώ σ ου ν τις δ υ ­ ν ά μ εις το υ ς με σ ημαντικά τα χ ύ τερ ο ρ υ θ ­ μό από εκ είν ο ν που μπορούσαν να ενισχύσουν οι Σ ο β ιετικ ο ί τις εμ π ρ ο σ θ ο φ υ λα κές το υ ς . Η ισορροπία σ τον α έρα είχ ε επίσης ανατραπ εί προσωρινά. Τα π ερισ σ ότερα από τα κ α τα λ η φ θ έ ν τα π ολω νικά α ερ ο δ ρ ό ­ μια δ εν ή τα ν παρά απλά χω ράφια τα οποία β ο ύ λια ξα ν στη λάσπη, ενώ η Luftwaffe επι­ χειρ ού σ ε από τσ ιμ ε ν τέν ιο υ ς δ ια δ ρό μο υ ς που είχαν π ρ ο ετο ιμ α σ τεί από το ν καιρό τη ς ειρ ή ν η ς σ την α να τολική Γερμανία. Σύμφω να με τις ισ τορ ικές μ ε λ έ τ ε ς το υ Ε ρυθρού Σ τρ α το ύ, η επιχείρηση «Β ισ τού­ λας - Ο ντερ» τελ είω σ ε τυπ ικά στις 3 Φ ε­ βρουάριου 1945, αν και σ υνεχίσ τηκαν οι μάχες για τη ν εκκα θά ρ ισ η τη ς Σιλεσ ίας και τη ν προώθηση το υ 1ου Ο υκρανικού Μ ετώ ­ που ως το ν π οτα μό Νάισε. Οι α π ώ λειες τω ν Σ ο β ιετικώ ν κατά τη ν επιχείρηση ή τα ν ση­ μ α ντικ ές, αλλά πολύ μ ικ ρ ό τερ ες σε σχέση με ε κ ε ίν ε ς σε α νά λογης κλίμα κας εκσ τρ α ­ τ ε ίε ς το υ π α ρ ελ θ ό ν το ς λόγω τη ς τα χ ύ τη ­ τα ς με τη ν οποία δ ιεξή χ θ η . Α νήλθα ν σε

43.476 ν εκ ρ ο ύ ς και α γ ν ο ο ύ μ εν ο υ ς, 150.715 τρ α υ μ α τίες , 1.267 κα τεσ τρ α μ μ έν α άρματα, 374 π υρ οβόλα και 343 αεροσ κάφ η. Το ρ ήγ­ μα που δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε στις γρ α μ μ ές το υ Γερμανικού Σ τρ α το ύ σε συνδυασμό με τη ν κα τα σ τρ ο φ ή τόσω ν σ χηματισμώ ν το υ (εκ τιμ ά τα ι ό τι είχ ε σ υνολικά 295.000 ν εκ ρ ο ύ ς και α γ ν ο ο ύ μ εν ο υ ς και 86.000 αιχμαλώ ­ το υ ς ) υ π ή ρ ξε η χαρισ τική βολή για το ε τ ο ι­ μ ο θ ά να το Γ' Ράιχ. Α νοίγοντας τη διάσκεψ η τη ς Γιάλτας σ τις 4 Φ εβρουάριου ο Σ τά λιν ή τα ν π α νευ τυ χ ή ς για τ η ν επ ιτυχία το υ Ε ρυθρού Σ τρ α το ύ και μπορούσ ε να κο ιτά ­ ζει α φ ’ υψηλού το υ ς Τσώρτσιλ και Ρούζβ ελ τ, τω ν οποίων οι σ τρ α τιές βρίσ κονταν ακόμη δ υ τικά το υ Ρήνου ό τα ν οι δ ικ ές το υ απείχαν μόλις 80 km από το Β ερολίνο. Χά­ ρη σε α υ τό το ε ξα ιρ ε τικ ή ς δ ε ξιο τεχ ν ία ς κτύπ ημα τα σ οβ ιετικά σ τρ α τεύ μ α τα είχαν απ οκτήσ ει το ν πρώ το λόγο σ το ζή τη μ α τη ς τε λ ικ ή ς άλωσης τη ς Γερμανίας και είχαν θ έσ ει υπό τη ν πλήρη κυριαρχία το υ ς τη ν κα θ η μ α γ μ έν η Πολωνία, α π ο κλείο ντα ς έτσ ι κά θ ε ε ν δ εχ ό μ εν ο η Δύση να αποσπάσει α υ τή τη χώρα από το ν α σ φ υ κτικό ενα γ κα ­ λισμό τη ς Μόσχας. Η σημασία που απ έδιδε ο Σ τά λιν σ την Πολω νία θ α φ α ινό τα ν λίγα χ ρό νια α ρ γό τερα , ό τα ν θ α ε π έ λ ε γ ε τη ν π ρω τεύουσ ά τη ς για τη ν υπογραφή τη ς σ τρ α τιω τική ς σ υμμαχίας μ ε το υ ς δ ο ρ υ φ ό ­ ρου ς το υ, το π ερ ίφ ημ ο Σύμφ ω νο τη ς Βαρ­ σοβίας, το οποίο επικύρω σ ε τη ν ύπαρξη το υ Σιδηρού Π αραπ ετάσματος.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Τ. B ean & IV. Fow ler: R U SSIA N TANKS O F W ORLD WAR II, Ian Allan, 2002. (2) A. B eevor: Β Ε Ρ Ο Λ ΙΝ Ο : Η Π ΤΩ Σ Η 1945. Ε κδόσ εις Γκο β ό σ τη , 2004. (3) R. C artier: Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ ΤΟΥ Β Π Α Γ Κ Ο Σ Μ ΙΟ Υ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ , Εκδόσ εις Π άπ υρ ος, 1964. (4) Ο .Ρ. Chaney: ZHUKOV, U niversity of O klahom a Press, 1996. (5) DESCENT INTO NIG HTM A R E. Tim e-Life B ooks, 1992. (6) C. D u ffy : RED STO R M O N THE REICH. 1993. (7) J. Erickson: THE ROAD TO BERLIN. Yale U n iv ersity Press, 1999. (8) D. G lantz: W HEN TITANS CLASHED. K ansas U niversity Press, 1995. (9) D. G lantz: THE ROLE OF INTELLIGENCE IN SO VIET MILITARY STRATEGY IN WORLD WAR II, Presidio, 1990. (10) S irB . Lidell H art: ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ TOY Δ Ε Υ ΤΕ Ρ Ο Υ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ ΙΟ Υ Π Ο Λ ΕΜ Ο Υ. Ε κ δ ό σ εις Κ αρ α βία ς, 1977. (11) G. Sa/er: THE FO RGOTTEN SOLDIER. Brassey's, 2000. (12) S. Shtem enko: THE SO VIET GENERAL STAFF AT WAR. U niversity Press o f the Pacific, 2001.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Η μάχη σ το Ε τζχιλ ή τα ν από

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ

ΜΑΡΣΤΟΝ ΜΟΥΡ Η ΚΡΙΣΙΜΗ ΚΑΜΠΗ ΤΟΥ ΑΓΓΛΙΚΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΛΑΔΗΣ Α ντ/σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς (Π Ζ )ε .α .

Ο ταν ο Κ άρο λο ς Α 'α ν έ β η κ ε σ το ν α γγ λ ικ ό θρ ό νο σ τις 2 7 Μ α ρ τίο υ 1625 έχ ο ν τα ς μ όλις συμπληρώσει τα 25 χρ ό νια του, ήτα ν, σύμφωνα με τη γλα φ υ ρ ή διατύπω ση το υ Γερμανού ισ το ρ ικ ο ύ Ράνκε, "...ένα από ε κ είν α τα προικισμ ένα πρόσωπα στα οποία δ εν είν α ι εύ κ ο λ ο να β ρ εθ ο ύ ν ψ εγάδια...". 0 νεα ρ ό ς β α σ ιλιάς σ υγκέντρ ω νε στο πρόσωπό το υ ε ξ α ιρ ετικ ά η θ ικ ά και π νευμ ατικά χαρίσμ ατα με τα οποία φ ιλ ο δ ο ξο ύ σ ε να αντιμ ετω π ίσ ει τη σ οβαρή π ο λιτική και οικονομ ική κρίση που κληρονόμ ησ ε από το ν π ροκάτοχό του. Οι ε ξ ε λ ίξ ε ις δ ιέψ ευ σ α ν με τρ α γικό τρόπο τις π ρ ο σ δ ο κίες του. Μ ετά από μία ταραγμ ένη δ ια κυ β έρ νη σ η , σε συνεχή και έν το ν η α ντιπ α ρ ά θ εσ η με το Κ ο ινοβ ού λιο , η χώρα β υ θ ίσ τη κ ε σε μ α κρο χρ ό νιο και αιμ ατηρό εμ φ ύ λιο πόλεμο. Η ή ττα το υ στο Μ ά ρ σ το ν Μ ούρ εξα φ ά ν ισ ε τις λ ιγ ο σ τές ελ π ίδ ες επ ικρ ά τη σ ή ς το υ και έ γ ε ιρ ε ο ρ ισ τικά τη ν π λάστιγγα προς το μ έρ ο ς τω ν αντιπ άλω ν του. Λ ιγό τερ ο από π έντε χρ ό νια α ρ γό τερ α ο νικημ ένος Κ άρολος ο δ η γ ή θ η κ ε στη λαιμ ητόμ ο (30-1-1649), σ φ ρ α γίζο ντα ς με τη ζωή το υ τη ν τε λ ε υ τα ία πράξη τη ς δ ρ αμ α τικής σ ύγκρουσ ης. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

r

1644 διαμάχη το υ βασιλιά Καρόλου Α' με το Κοινοβούλιο τη ς Αγγλίας ξεκ ίν η σ ε αμέσω ς μ ετά τη ν ενθ ρό νισ ή το υ. Εκείνος β ρ ή κε σ την άρνηση το υ Ισπανού μονάρχη να το υ δώσει τη ν κόρη το υ ως σύζυγο τη ν πρόφαση που ζη τού σ ε για να κηρ ύ ξει π όλεμο κατά τη ς Ισπανίας. Το Κ οινοβούλιο ε ν έκ ρ ιν ε τις απαρ α ίτη τες για τη ν π ολεμική κινητοπ οίηση πιστώσεις αλλά παράλληλα αποφάσισε ό τι τελω ν εια κ ό έσοδα που παραδοσιακά εισ έπ ρ α ττε ο βασιλιάς διά βίου, στο ε ξή ς θ α χορ ηγο ύντο σε ετήσ ια βάση, θ έ το ν τα ς ουσιαστικά το ν θ ρό νο υπό οικονομική κηδεμονία. Τα πράγματα χ ειρ ο τέ ρ ε ψ ε η αποτυχία τη ς εκσ τρ α τεία ς σ το Κ αντίζ υπό τη ν ηγεσία το υ Τζω ρτζ Βιλιέρς, 1ου δ ού κα το υ Μ πάκιγχαμ (1592-1628), επ ισ τήθιου φίλου και σ υμβούλου το υ Καρόλου, ο οποίος κατηγορ ή θ η κ ε για α νικα νότητα και π α ρα π έμφ θηκε σε δίκη. Επ ιθυμώ ντας να σώσει το ν φίλο το υ ο Κάρολος δ ιέλυσ ε για πρώτη φορά το Κοιν ο β ο ύ λ ιο το ν Μάιο το υ 1626. Τα α γγλικά κοινοβούλια το υ 17ου αιώνα, αν και σ υνέρ χονταν σε σώμα ή δια λύοντα ν με βασιλική εντο λ ή , απ οτελούσ αν παράλληλα με το ν βασιλιά το ν ένα ν από το υ ς δύο φ ο ρ είς τη ς π ολιτικής εξουσ ία ς. Τυπικά δ εν αντιπροσώ πευαν ολόκληρ ο το ν π ληθυσμό, αφού δ εν είχαν όλοι δικαίωμα ψ ήφου, όμω ς στη σύνθεσ ή το υ ς περιελάμβαναν εξέχ ο υ σ ες π ροσ ω π ικότητες τη ς δημόσ ιας ζωής. Εκπροσωπούσαν τα σ υ μ φ έρ ο ντα τω ν α νερχόμενω ν αστικώ ν στρωμάτων, εμπόρων, βιομηχάνω ν και επ αγγελματιώ ν, τω ν μ ικρο-μεσαίων αγροτώ ν αλλά και μεγάλο α ρ ιθ μό παραδοσιακών ευγενώ ν που είχαν εμπ λα κεί σε επ ιχ ειρ η μ α τικές δ ρ α σ τη ρ ιό τη τες. Δ ιατηρούσαν το απ οκλεισ τικό δικαίωμα τη ς φ ορ ολογίας και τη ς δ ιά θ εσης τω ν κρατικώ ν εσόδω ν, π ρονόμιο ιδια ίτερα σ ημαντικό σε περίπτώση π ολέμου, ό τα ν κά θ ε σ τρα τιω τική πίστωση απ αιτούσε τη ν έγκρισή το υ ς. Χωρίς α υ τή ν ο Κάρολος υπ ο χρ εώ θ ηκε να κα τα φ ύ γει σε αναγκασ τικό δανεισμό για να χ ρ η μ α το δ ο τή σ ει το 1627 μια ακόμα α π οτυ χημ ένη εκσ τρ α τεία το υ Μπάκιγχαμ, αυ τή τη φορά υπέρ τω ν Ο υ γενό τω ν (Γάλλοι π ρ ο τεσ τά ν τες ) στη Γαλλία το υ ς οπ οίους κα τεδ ίω κε ο καρδινάλιος Ρισελιέ. Η εν έρ γ ειά το υ π ροκάλεσ ε τη ν αντίδραση πολλών επιφανώ ν π ολιτώ ν που α ρ νή θη κα ν να πληρώ­ σουν και ο δ η γή θ η κα ν στις φ υ λα κές. Η δ η μ ο τικ ό τη τα το υ Καρό­ λου, η οποία είχ ε ήδη δ ε χ θ ε ί ισχυρό πλήγμα ό τα ν ν υ μ φ ε ύ θ η κ ε τη ν καθολική Γαλλίδα πριγκίπισσα Ε ριέττα-Μ αρία (1609-1669), σημείω ­ σε κατα κό ρυ φ η πτώση. Ε χοντας π ερ ιέλ θ ει σε ο ικονομικό και πολι­ τικό α δ ιέξο δ ο κ α τέφ υ γ ε σ τη λύση τη ς π ρ ο κή ρ υ ξης εκλογώ ν για δημιουργία νέο υ Κοινοβουλίου. Η Βουλή που σ υ νή λθ ε το ν Μ άρτιο το υ 1628 ε ξέφ ρ α ζ ε "τη βού­ ληση τω ν φυσικών η γετώ ν το υ έθ νο υ ς", κατά τη δόκιμη διατύπωση το υ Τσώρτσιλ, και π ράγματι μ ε το ν ο μ ο θ ετικ ό τη ς έργο εδραίω σε τις π ο λ ιτικές και α σ τικές ε λ ε υ θ ε ρ ίε ς . Υπό τη ν καθοδήγησ η το υ δι­ κηγόρου Ε ν το υ α ρ ντ Κ όουκ (1552-1634), γνω σ τού από τη νομική το υ διαμάχη για τη φύση τη ς εξου σ ία ς με το ν υπέρμαχο το υ θ ρ ό ­ νου και ονομασ τό φιλόσοφο Φράνσις Μ π έικον (1561-1626), σ υντά­ χ θ η κ ε ο "Χ ά ρτης τω ν Δ ικαιω μάτω ν', έν α κ είμ ενο το οποίο με σαφή και κα τη γο ρ η μ α τικό τρόπ ο π ερ ιό ριζε τις α υ θα ιρ εσ ίες τη ς βασιλι­ κής εξου σ ία ς σε θ έμ α τα σ ύλληψ ης και κράτησης, φ ο ρ ολογία ς και βίαιης σ τρα τολόγησ ης. Σ ε α ντά λλα γμ α ο Κάρολος έλ α β ε 300.000 λ ίρ ες για να σ υνεχίσ ει το ν π όλεμ ο εν α ν τίο ν τη ς Γαλλίας. Ομως και πάλι οι α γ γ λ ικ ές δ υνά μεις η ττή θ η κ α ν σ τη Λα Ροσέλ, αφού πριν ο ε κ ν έο υ επ ικεφ α λή ς τη ς εκσ τρ α τεία ς δ ού κα ς το υ Μπάκιγχαμ δολ ο φ ο ν ή θ η κ ε από το ν Τζων Φ έλτο ν, ένα ν α ξιω μ α τικό το υ Ν αυτι­ κού. Η π ολεμική αποτυχία σε συνδυασμό μ ε θ ρ η σ κ ευ τικ έ ς διαμά­ χες και δ ια μ α ρ τυ ρ ίες για π αραβιάσεις το υ 'Χ ά ρ τη τω ν Δικαιω μά­ τω ν" από το ν βασιλιά δημιούργησ αν εκ ρ η κ τικ ή ατμόσ φ αιρα ανά­ μεσα σ το Κ οινοβούλιο και τα ανάκτορα. Για δ ε ύ τε ρ η φορά, το ν Μ άρτιο το υ 1629, ο Κάρολος δ ιέλυσ ε το Κ οινοβούλιο, μ έχ ρ ις ό του "ο λα ός κατανοήσ ει κα λύ τερ α τα σ υ μ φ έρ ο ντά το υ και τα κίνητρά

Η

μας, και α υ το ί που είναι υ π εύθ υνοι για τη ν κρίση υποστούν τη δίκαιη τιμω ρία το υς". Η ταν αυ τή ακριβώ ς η α υ το κρ α το ρ ική αντίληψ η το υ Καρόλου που κα τέσ τη σ ε τε λ ικ ά α δύνα τη τη ν προσέγγισή το υ με το υ ς π ολιτικού ς το υ αντιπάλους. Κατά τα επ όμενα 11 χρόνια ο Κ άρολος κυ β έρ ν η σ ε χωρίς Κοινοβούλιο. Τερματίζοντα ς το υ ς π ολέμ ου ς με τη ν Ισπανία και τη Γαλλία και π ερ ιο ρίζο ντα ς δρασ τικά τις κ ρ α τικές δαπάνες κατόρ θω σε με μεγάλη δυσκολία να β ρ ει το υ ς α π α ρα ίτη το υς οικονομικούς π όρους για τη λ ειτο υ ρ γ ία τη ς Α υλής και τη ς κυ βέρ νη σ ή ς το υ. Η ακατάπαυστη προσπάθεια σ υγκέντρω σ ης χρη μά τω ν με επαχθή δημοσ ιονομικά και φ ορ ολογικά μ έτρ α και μία σειρά αντιδημοκρατικώ ν μ εθ ο δ εύ σ εω ν στη δημόσια ζωή π ρο ξένη σ α ν ανεπανόρθω τη φ θ ο ρά στη σχέση το υ με το υ ς υπ ηκόους το υ . Π ροσφέρ ο ντα ς α φ ειδώ ς χρ ή μα τα και αξιώ ματα π ροσ εταιρίσ θηκε ορισ μένους από το υ ς η γ έ τε ς το υ Κ οινοβουλίου, με π ρ ο εξά ρ χοντα το ν Τόμας Γο υ έντγου ορ θ (1593-1641), μ ετέπ ειτα 1ο κόμη το υ Σ τρ ά φ ο ρ ν τ και από το 1632 κυ β ερ ν ή τη τη ς Ιρλανδίας. Οσοι α ρ νή θ η κα ν να συνερ γα σ θ ού ν καταδιώ χθηκαν, όπως ο η γ έ τη ς τη ς αντιπ ο λίτευ σ η ς Τζων Ε λιοτ (1592-1632), που καταδικάσ τηκε για π εριφ ρόνησ η τη ς βασιλική ς κυ βέρ νη σ η ς και π έθ α νε στη φυλακή. Τον Αύγουσ το το υ 1635 επ έβ α λε τη φορολογία για το ν στόλο, το ν οποίο μ έχρ ι τ ό τ ε πλήρωναν μόνο οι παραθαλάσσιες κ ο μ η τείες , σε ολό? κληρη τη ν επ ικράτεια, π ροκαλώ ντας ν έ ε ς αντιδράσ εις. Ο πρώην βουλ ε υ τή ς Τζων Χ άμπ ντεν (1594-1643) α π οτέλεσ ε

Ο λό ρ δ ο ς Γκόρινγκ ε κ τό ς από καλός μ α χ η τή ς ή τα ν και καλός ιπ π ότης.

52 mm

Ο βασ ιλιάς Κ άρ ολος Α'.

Π ο ρ τρ α ίτο το υ Ο λιβ ερ Κ ρ ό μ γο υ ελ .

το ν σημαιοφόρο τω ν διαφω νούντω ν, αρνού μενος να πληρώσει τα 20 περίπου σ ελί­ νια που το υ αναλογούσαν επ ειδή η νέα φ ο ­ ρολογία δ εν είχε τη ν έγκρισ η τη ς Βουλής. Τα δικαστήρια φυσικά απ οφ άνθηκαν υπέρ το υ νέου φόρου, όμω ς η γενική κα τα κρ α υ ­ γή που π ρ ο κλήθ ηκε ματαίωσε σ την πράξη τη ν εισπ ρακτική χ ρ η σ ιμ ό τη τα το υ μ έτρ ου , αφού το 1637 απέδωσε το 90% το υ προβλεπ ό μενο υ ποσού ενώ το 1639 μόνο το 20%. Ομως τα π ροβλήματα το υ Καρόλου δ εν π ερ ιορίζοντα ν σ την οικονομία και στη διοί­ κηση. Ε μφ ανίζονταν με τη ν ίδια έντα σ η και στον ευ α ίσ θ η το το μ έα τη ς θ ρησ κείας. Κύριος υ π εύθυνος ή τα ν ένα ς ακόμα από το υ ς αγαπ ημένους φ ίλους το υ βασιλιά, ο Ουϊλιαμ Λ ό ο υ ντ (1573-1645), αρχιεπίσκοπος το υ Κ αντέρμπ ερυ από το 1633 και φ α να τι­ κός π ολέμιος τω ν καθολικώ ν και τω ν καλβινιστών. Πρώτο το υ μ έλημ α υπ ήρξε η εφ α ρ ­ μογή τω ν α υ τοκρα τορ ικώ ν αντιλήψ εω ν του Καρόλου στην εκκλησ ία με τη ν ενδυνά μω ­ ση το υ κύρο υ ς τω ν κληρικώ ν, δ εύ τερ ο η ε ­ ξεύ ρ εσ η χρη μά τω ν για το ν φίλο και προ­ σ τάτη του. Σύμφωνα με νόμο τη ς Ελισ άβετ που είχε ουσιαστικά περιπ έσει σε αχρη­ στία, όλοι ή τα ν υπ οχρεω μένοι να μ ετέχ ο υ ν στη Θ εία Λ ειτο υ ρ γία τη ς Κυριακής. Ο Λό­ ο υ ν τ έσ τελνε το υ ς “π αραβάτες" στα δικα­ στήρια, τα οποία το υ ς επ έβαλαν χρ η μα τικό π ρόστιμο ενό ς σ ελινιού για κά θ ε απουσία το υ ς από λ ειτο υ ρ γία . Μ ε το ν τρόπ ο αυ τό συσπείρωσε όλο υς το υ ς Αγγλους ενα ν τίο ν το υ. Ομως αυ τό δ εν το υ ή τα ν α ρ κετό. Με μια νέα το υ ενέρ γ εια "κατόρθω σ ε" να προκαλέσ ει τη ν οργή και τω ν Σκωτσέζων. Εκεί ακριβώς, σ τον τόπ ο καταγω γής τη ς δυνα­ σ τεία ς τω ν Σ τιούα ρ τ, ξεκ ίν η σ ε η ένοπλη α­ ντίδραση που θ α αγκάλιαζε τα β ρ ετα νικά νησιά σε ελάχισ το χρόνο. Μ ε τη ν άνοδό το υ σ τον θ ρό νο ο Κάρο­ λος είχε π ροκαλέσ ει τη δυσ αρέσ κεια τω ν

Σκω τσέζω ν ευγενώ ν, ό τα ν με διάταγμά το υ απαίτησε να επ ισ τρέφ ο υν σ την εκκλησ ία ό ­ σ ες εκτά σ εις τη ς είχαν με δ ιά φ ορ ου ς τρ ό ­ πους π ερ ιέλ θ ει σ την κατοχή το υ ς. Στη συ­ νέχεια το υ ς συσπείρωσε ακόμα π ερισ σ ότε­ ρο ενα ν τίο ν το υ με φ ο ρ ο λο γικές α λλα γές που αφαιρούσαν προνόμια από α υ το ύ ς προς ό φ ελο ς το υ κλήρου. Ο Λ ό ο υ ντ σ υνέ­ χισε τη ν π ολιτική το υ κυρίου το υ. Το 1636, επ ιθυ μώ ντα ς να ενισ χύσ ει τη ν επιρροή τω ν επισκόπων τη ς Σκω τίας, αναθεώ ρησ ε το εκκλησ ιασ τικό δίκαιο και εισ ήγαγε αλλα γές στη Θ εία Λ ειτο υ ργία . Μ ε τη ν πράξη το υ έγινε το "κόκκινο πανί" για το υ ς ε υ γ εν ε ίς αλ­ λά και για το ν λαό, που έβ λ επ ε στη νέα νο­ μοθεσ ία δ ά κτυ λο τω ν μισητών καθολικώ ν, ενώ σ υγχρόνω ς π ροσέβαλε συνολικά το α­ ν εξά ρ τη το π νεύμα το υ σ κω τικού έθνου ς. Τον Ιούλιο το υ 1637, ότα ν σ τον ναό το υ Σεν τ Τζάιλς το υ Ε διμβούργου έπ ρεπ ε για πρώτη φορά να δ ιε ξα χ θ εί η νέα Θ εία Λ ει­ τουργία, η πόλη ξεσ η κ ώ θ η κ ε κατά τω ν αλ­ λαγών. Π α νικόβλη τος ο Κάρολος έσπευσε να αποσύρει τη νέα νομοθεσ ία. Ομως η θ ύ ελ λ α που ξέσπασε δ εν μπορούσε π λέον να ελ εγ χ θ εί. Στις 28 Φ εβρουάριου 1638 σ τον ναό Μ πλακφράιαρς το υ Εδιμβούργου το σύνο­ λο τω ν π ολιτικώ ν η γετώ ν τη ς Σκω τίας υπέ­ γραψ ε (α ρ κετο ί κυ ρ ιο λεκτικ ά με το αίμα το υς), ένα σύμφωνο πίστης, σ το οποίο υπο­ σχόταν να "απέχει από κά θ ε νεω τερισ μό σε θ ρ η σ κ ευ τικά θ έμ α τα μ έχρις ό του αυτά εξετα σ θ ο ύ ν από ε λ ε ύ θ ε ρ ε ς σ υνελεύσ εις ή τη Βουλή". Σ τις σ υνομιλίες που α κο λ ο ύ θ η ­ σαν με το ν α π εσ ταλμένο το υ βασιλιά, μαρκήσιο το υ Χ ά μ ιλτο ν (1606-1649), έναν έ ­ μπειρο Σκω τσ έζο π ολιτικό ο οποίος επρόκ ειτο να έχ ει τη ν τύ χ η το υ κυρίου του, αποφασίστηκε, για πρώτη φορά στη Σκωτία, η δ ιεν έρ γεια εκλογώ ν για τη σ υγκρότησ η Βουλής. Ο Χ ά μιλτον αποσκοπούσε σε έναν τα κ τικό ελιγμ ό προς εκτόνω σ η τη ς κρίσης.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Ομως για μια ακόμα φορά η κατάσταση παρ έμ ειν ε ε κ τό ς ελέγχου. Η Βουλή που είχε σ υ γκλη θ εί για να δ ιε υ θ ετή σ ει θ ρ η σ κ ευ τικά ζη τήμ α τα , μ ετα β λ ή θ η κ ε σταδιακά στη ν τε φ ά κτο κυβέρνησ η τη ς Σκω τίας. Σ τις 24 Νο­ εμβρ ίου 1638 οι β ο υ λ ε υ τέ ς όχι μόνο αρνήθ η κα ν να εκ τελ έσ ο υ ν τη βασιλική εντο λή για διάλυση το υ Κοινοβουλίου, αλλά προ­ χώρησαν σ την πλήρη κατάργηση τω ν επι­ σκόπων. Και οι δύο π λευ ρ ές άρχισαν π λέον να π ρ ο ετο ιμά ζο ντα ι για τη ν αναπ όφ ευκτη ένοπλη αναμέτρησ η που έ μ ε ιν ε γνω στή ως ο "πρώτος επισκοπικός π όλεμος". Ουσιαστικά δ εν επ ρ ό κ ειτο για π όλεμο, αφού καμία α ξιόλογη σ τρατιω τική ενέρ γεια δ εν σ ημ ειώ θη κε κατά τη διάρ κειά του. Οι 20.000 καλά οργανω μένοι, εμπ ειρο π ό λεμ οι και φ α νατικοί Σκω τσ έζοι α π οδείχθηκα ν πο­ λύ ισχυροί για το ν αδύναμο, χωρίς π ειθα ρ ­ χία, μισ θοφ ορικό σ τρα τό το υ Καρόλου. Σ τις 18 Ιουνίου 1639 με τη ν απ οκαλούμενη “ειρ ήνευσ η το υ Μ πέργουϊκ" ο Κάρολος δ έ ­ χ θ η κ ε τη σ υγκρότησ η ν ο μ ο θ ετικ ώ ν σωμά­ τω ν με ε υ ρ ε ίε ς α ρ μ ο δ ιό τη τες και οι αντίπα­ λοί το υ τη διάλυση το υ σ τρα τού το υ ς και τη ν επ ισ τροφή τω ν βασιλικών κάστρω ν που είχαν καταλάβει. Ομως η Βουλή που σ υνήλ­ θ ε το ν Αύγουσ το το υ 1639, έ δ ε ιξ ε ό τι δ εν επ εδίω κε τίπ οτα λ ιγ ό τερ ο από τη ν πλήρη α­ νεξα ρτη σ ία τη ς Σκω τίας. Ο Κάρολος ήτα ν π λέον υπ οχρεω μένος να λάβει δραστικά μ έτρ α . Ο επ ιτυ χη μ έν ο ς ως κυ β ερ ν ή τη ς τη ς Ιρλανδίας Γο υ έντγου ορ θ κ λ ή θ η κε εσ π ευ­ σμένα στο Λονδίνο, έ το ιμ ο ς να σ τη ρ ίξει τη μοναρχία με το ν προσωπικό το υ στρατό τω ν 8.000 Ιρλανδώ ν που είχε σ τρ α το λο γή ­ σει και εκπα ιδεύσ ει. Αναγνώρισε αμέσως τη ν επ ιτα κτική ανάγκη ανάληψ ης πολύ μ ε ­ γ α λ ύ τερ η ς προσπάθειας για τη ν οποία οι ο ικονομικοί πόροι το υ βασιλιά δ εν επαρκούσαν. Π ρ ό τεινε ως μοναδική λύση τη σύ­ γκλησ η Κοινοβουλίου, ελπ ίζοντα ς ό τι δια­ τη ρ ώ ντα ς κάποια από τη ν παλιά το υ επιρ­ ροή θ α κα τόρ θω νε να το χειραγω γήσει. Η ταν ένα λά θο ς που θ α το πλήρω νε με τη ν ίδια το υ τη ζωή. Η νέα Βουλή, η οποία έ μ ε ιν ε σ την ιστο­ ρία με τη ν ονομασία "βραχεία", σ υγκροτήθ η κ ε στις 17 Απριλίου 1640, έν δ εκ α ολό­ κληρα χρόνια μ ετά τη ν π ρο ηγού μενη. Κα­ θ ο δ η γ ο ύ μ εν η από το ν δικηγόρ ο Τζων Πυμ (1583-1643), άσκησε τόσ ο σκληρή κριτική στον βασιλιά και σ τους σ υμβούλους του ώ­ σ τε το ν ανάγκασε να τη διαλύσει στις 5 Μαϊου, μόλις τρ εις εβ δ ο μ ά δ ες μ ετά τη σύ­ γκλησ ή τη ς. Οι Σκω τσ έζοι εισ έβαλαν στην Αγγλία, διασκόρπισαν σε παρωδία μάχης στο Τάιν το ν χωρίς η θ ικό και χρ ή μα τα α γ­ γ λικό σ τρα τό και κα τέλα β α ν το Νιούκαστλ. Ανίκανος να το υ ς εκδ ιώ ξει ο Κάρολος άρχι­ σε δ ιαπ ρα γματεύσ εις π ληρώ νοντας 850 λ ί­ ρ ες κα θ η μερινά για τη διαβίωσή το υ ς. Το "Μ εγάλο Συμβούλιο", ένα σώμα απ οτελούμενο απ οκλεισ τικά από ε υ γ εν είς το οποίο κ λ ή θ η κε μ ετά από αιώ νες σε συνεδρίαση, δ εν μπόρεσε παρά να κα τα λ ή ξει σε ένα συ­ μπέρασμα: μόνο ένα Κ οινοβούλιο είχε τη δ υ ν α τό τη τα να α ντιμετω π ίσ ει τη σκωτσέζι-

Π ερ ιο χ ές κ α τε χ ό μ ε ν ε ς από το υ ς κ ο ιν ο β ο υ λ ευ τικ ο ύ ς. Π ερ ιο χ ές κ α τε χ ό μ εν ες από το υ ς μ ο να ρ χικ ο ύ ς.

ΣΚΩΤΙΑ

Γανμπαρ

150 χλμ. Εδιμβούργο

Ν ιούκαστλ

ΑΓΓΛΙΑ 'τλ ιν γ κ το ν Μάρστον Μούρ λ*

Π ρέσ τον

Μ άντσ εσ τερ

Α ντγο υόλτο ν Μούρ

Νότιγχαμ

Νέισμπι

Ν ιουμά ρ κετ

ΟΥΑΛΛΙΑ Γκλόστερ

Ο ξφ όρδη Τσαλγκρόουβ Φιλντ

Λονδίνο Μπρίστολ

Ν ιούμπερυ

Η Α γγλία κ α τά τον εμ φ ύ λ ιο π όλεμ ο.

κη επ ιθ ετικ ό τη τα . Ταπεινω μένος και στο ναδίρ τη ς δ η μ ο τικ ό τη τά ς το υ ο Κάρολος π ρ ο κή ρ υ ξε πάλι εκλ ο γ ές. Το απ οτέλεσ μά το υς, στις 3 Ν οεμβρίου 1640, υπ ήρξε η δ εύ ­ τερ η μ α κρ οβ ιό τερ η και πιο σ ημαντική Β ου­ λή στην αγγλική ιστορία. Πολύ γρήγορα το Κ οινοβούλιο υ ιο θ έ τη ­ σε σειρά μ έτρ ω ν για τη ν “εξά λ ειψ η τω ν αυ­ θαιρεσιώ ν τη ς δ εσ π οτικής μοναρχίας . Οι φυλα κισ μένοι για π ολιτικούς λόγο υς απε­ λ ευ θ ερ ώ θ η κ α ν, τα φ ορολογικά μ έτρ α που δ εν είχαν τη ν έγκρισ ή το υ κατα ργή θη κα ν, ψ ηφ ίσ θηκε η τρ ιε τία ως ο μ έγισ το ς χρόνος π αρέλευσ ης μ ετα ξύ δύο συνόδων το υ και,

μ ενοι ό τι ο Κάρολος θ α το ν χρησ ιμοπ οιού­ σε ενα ν τίο ν το υ ς. Σε ένα γ εν ικ ε υ μ έν ο κλί­ μα δυσπιστίας και αναταρα χής ο Πυμ και ο Χ ά μπ ντεν παρουσίασαν για ψήφιση στη Βουλή το έγγρα φ ο που έ μ ε ιν ε γνω σ τό ως η "Μ εγάλη Διαμαρτυρία". Η ταν ένα ς κατά­ λογος τω ν βασιλικών σφαλμάτω ν και τω ν ε ­ π ακόλουθω ν διορθω τικώ ν ενερ γειώ ν τη ς Β ουλής (πάνω από 200 π εριπτώ σεις) και συγχρόνω ς ένα είδ ο ς π ρογραμματικώ ν δ η ­ λώσεων για τη ν π ολιτική που α υτή θ α επεδίωκε. Βασικοί ά ξο ν ες ή τα ν η εκκλησ ιασ τι­ κή μ εταρ ρύθμισ η, ο π λήρης κο ινο β ο υ λ ευ ­ τικ ό ς έλ εγ χ ο ς στο σ τρ ά τευ μ α και ο διορι­ σμός τω ν συμβούλω ν και τω ν υπουργών το υ βασιλιά από τη Βουλή. Η τό λμ η τω ν αι­ τη μ ά τω ν δίχασε το υ ς β ο υ λ ε υ τέ ς και η "Δια­ μα ρτυ ρία ” υπ ερψ ηφ ίσ θηκε σε μία θ υ ελλ ώ ­ δη συνεδρίαση με διαφ ορά 11 μόνο ψήφων. Θ εω ρώ ντας τη θέσ η το υ ενισ χυμ ένη ο βα­ σιλιάς π ροέβη σε διαδοχικά εσ φ α λμ ένες κινήσ εις, με αποκορύφω μα τη ν εισβολή το υ στο κτίριο το υ Κ οινοβουλίου στις 4 Ιανουαρίου 1642. Σ υ νο δ ευ ό μ εν ο ς από 350 περίπου ενόπ λους σε μία π ρω τοφανή για Αγγλο βασιλιά ενέργεια , εισ ή λθ ε στη Β ου­ λή, δ ιέκο ψ ε τη συνεδρίαση και απαίτησε τη ν παράδοση το υ Πυμ και άλλων τεσ σ ά­ ρων β ο υλευτώ ν, οι οποίοι έχο ντα ς π ρο ει­ δ οπ οιηθ εί έγκαιρα από μια κυρία τη ς α κο ­ λου θία ς τη ς βασίλισσας είχαν κα τα φ ύ γει στο Δ ημαρχείο. "Βλέπω ό τι τα πουλιά έ ­ χουν π ετά ξει", ψ έλλισ ε ο Κάρολος πριν εγ κα τα λ είψ ει τη ν π α λλόμενη από οργή αί­ θουσα. Λίγο αρ γότερα , υπό π ρω τοφανείς λ α ϊκές εκδηλώ σ εις διαμαρτυρίας, υπ οχρε­ ώ θ η κε να εγκ α τα λ είψ ει το Λ ονδίνο και να κα τα φ ύ γει στο Χ άμπτον Κορτ. Θα επ έσ τρ ε­ φ ε σ την πρω τεύουσα για τη δίκη και τη ν ε ­ κτέλ εσ ή του.

το σ π ουδαιότερο, η διάλυσή το υ κα τέσ τη εφ ικ τή μόνο με τη σ υγκατάθεσ η το υ ίδιου το υ σώματος. Αφού θω ράκισ ε τη ν ύπαρξή το υ το Κοινοβούλιο σ τρ ά φ η κε κατά τω ν εκλεκτώ ν το υ βασιλιά. Ο Γ ο υ έντγο υ ο ρ θ κατη γ ο ρ ή θ η κ ε για προδοσία. Μ ετά από μία δραματική δίκη κα τα δικά σ τη κε σε θ ά να το και απ οκεφ α λίσ τηκε (1641). Ο Λ ό ο υ ντ φυλα κίσ θη κε (ε κ τελ έσ θ η κ ε αργότερα, στις 10 Ιανουαρίου 1645). Ε π ω φ ελούμενοι από τη ν αναταραχή σ την Αγγλία οι Ιρλανδοί επαναστάτησαν το ν Ο κτώ βριο το υ 1641. Οι βουλ ε υ τ έ ς δίσ ταζαν να απ οσ τείλουν σ τρα τό για τη ν κατάπνιξη τη ς εξέγ ερ σ η ς , φ οβού-

Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΞΕΓΕΡΣΗ Οι διαπ ρα γματεύσ εις που δ ιεξή χθη σ α ν το υ ς π ρώ τους μ ή νες το υ 1642 ανάμεσα σ τον βασιλιά και στο Κ οινοβούλιο α νέδ ειξα ν τη ν ο ξύ τη τα τω ν διαφ ορώ ν το υ ς. Κ ε­ ν τρ ικ ό ζή τημ α ήταν, όπως έγραψ ε χαρα­ κτηρισ τικά ένας λοχαγός το υ σ τρα τού τη ς Β ουλής, “αν ο βασιλιάς θ α κυβερνά σαν θ ε ­ ός και το έθ ν ο ς θ α κυ β ερ νά τα ι σαν αγέλη ή αν ο λα ός θ α κυ β ερ νά τα ι από ε κ λ εγ μ έ ν η κυβέρνησ η και νόμ ου ς το υ Κ οινοβουλίου". Πίσω από τη ν κύρια σ υντα γμα τική διαμάχη π ροέβα λλαν θ ρ η σ κ ευ τικο ί και τα ξικ ο ί λόγοι: οι π ουριτανοί (ακραίοι π ρ ο τεσ τά ν τες) το υ Κοινοβουλίου κατά αγγλικανώ ν και καθολικώ ν, τα α νερ χόμενα αστικά σ τρώ ματα κατά τη ς α ρισ τοκρατίας και τω ν γα ιοκτημ όνων. Την 1η Ιουνίου 1642 οι β ο υ λ ε υ τέ ς έσ τειλα ν σ τον βασιλιά τη ν τε λ ικ ή το υ ς πρόταση που π ρονοούσ ε για τη ν πλήρη μετα βίβαση τη ς εξου σ ία ς στο Κοινοβούλιο. Η απάντηση το υ Καρόλου ή τα ν η ύψωση το υ λαβάρου το υ στις 22 Α υγούσ του 1642 στο Ν ότιγχαμ, ο π αραδοσιακός τρ όπ ος κλήσης τω ν ευ γενώ ν σ την υπηρεσία το υ βασιλιά, Τα δύο αντίπαλα σ τρα τόπ εδα δ εν αποΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

τε λ ο ύ ν το από αυστηρά κα θ ο ρ ισ μένες τα ξ ι­ κές ο μά δ ες, αφού οι υ π ο σ τηρ ικτές το υ ς δ ια χ έο ντα ν σε ο λόκληρ ο το ν κοινω νικό ι­ στό. Το Κ οινοβούλιο επ ικρατούσ ε στις πιο α ν επ τυ γμ έν ες νο τιο α ν α το λ ικές επαρχίες, είχ ε δ ε το ν πλήρη έλεγχ ο το υ στόλου και ε ­ π αρκείς ο ικονομ ικο ύς πόρους από τη ν τα ­ κτική φ ορολογία το υ Λονδίνου και άλλων βιομηχανικώ ν και εμπορικώ ν κέντρω ν. Οι "ρ ά ο υ ντχ εντς" (= σ τρο γγυ λοκέφ α λο ι), ό ­ πως απ οκαλούντο οι οπαδοί το υ λόγω το υ σ υγκεκρ ιμένο υ τύπου κόμμω σής το υ ς, συ­ γκέντρω σ α ν 25.000 ά ν δ ρ ες υπό τη ν αρ χη­ γία το υ Ρόμπερτ Ν τέβερω , 3ου κόμη το υ Εσσεξ (1591-1646). Δ ια κα τέχοντα ν από έ ­ ντο ν ο θ ρ η σ κ ευ τικό ζήλο και π ολιτικό φανα­ τισ μό αλλά υσ τερούσ αν σε π ειθαρχία και μαχητική ισχύ. Ανάμεσά το υ ς ξεχώ ρ ιζε η φ ρουρά το υ Λονδίνου, εκπ α ιδ ευ μ έν η από Γερμανούς αξιω ματικούς. Οι υ π ο σ τηρ ικτές το υ θρόνου, αρισ το­ κρατία και φτω χοί α γρ ό τες, έλεγχ α ν το δ υ ­ τικό και το β ό ρειο τμ ή μ α τη ς χώρας. Τα οι­ κονομικά το υ ς δ εν ή τα ν ανθηρά παρά τις

ξιω μα τικούς. Η πρώτη προσπάθεια το υ Καρόλου να π ροσεγγίσ ει το Λ ονδίνο κ α τέλ η ξε σ την αι­ μ ατηρή μάχη το υ Ετζχιλ στις 23 Ο κτω βρίου 1642. Το βασιλικό ιππικό, υπό το ν ανηψ ιό το υ βασιλιά, πρίγκιπα Ρ ούπερτ το υ Ρήνου (1619-1682), α ν έτρ εψ ε τη ν αρ ισ τερή π τέρ υ ­ γα τω ν κο ινο β ο υλευτικώ ν και το υ ς κα τεδίω ξε μέχρι το σ τρα τόπ εδό το υ ς, όμω ς μό­ νο η εσ π ευσ μένη επισ τροφή το υ αποσόβη­ σε τη ν ή ττα ό τα ν το κύριο σώμα, που είχε π αραμείνει ακάλυπτο, δ έχ θ η κ ε επίθεση. Τουλάχιστον 5.000 νεκρ ο ί κάλυψαν το π ε­ δίο τη ς πρώ της μάχης το υ π ολέμου. Πιεζόμενος από το υ ς α ρ ιθ μη τικά υ π έρ τερ ο υ ς α­ ντιπ άλους το υ ο Κάρολος απ οσ ύρθηκε στην Ο ξφ όρδη. Μ ε τη ν έλευσ η το υ 1643 μια α π οτυ χημ ένη προσπάθεια ειρ ήνευσ ης απ ο τέλ εσ ε το έναυσ μα για τη γενίκευ σ η του π ολέμου, ο οποίος έλα β ε αγριό τερ η μορ­ φή. Η ίδια η βασίλισσα κα τα διώ χθη κε από πλοία το υ να υτικού ότα ν επ έσ τρ εφ ε από τη ν Ο λλανδία και διασπώντας το ν α π οκλει­ σμό αποβίβασε όπλα και πυρομαχικά στο

γ εν ν α ίες π ροσ φ ορές τω ν ευγενώ ν (ο μαρκήσιος το υ Ν ιούκασ τλ δαπάνησε 1.000.000 λίρ ες, ο μαρκήσ ιος το υ Γουόρσεστερ 800.000) και ο ρισ μένες "η ρ ω ικές” μεμονω ­ μ έν ες προσπ άθειες, π.χ. τη ν πώληση τω ν διαμαντιώ ν το υ θ ρόνου ή τη ν τή ξη τη ς χ ρ υ ­ σής πινακίδας το υ Π ανεπιστημίου τη ς Ο ξφ ό ρδ ης. Ανάλογη ενέρ γ εια το υ Πανεπι­ σ τημίου το υ Καίμπριτζ απ οτράπ ηκε χάρη σ την έγκα ιρ η επέμβαση το υ Ο λιβερ Κρόμγ ο υ ελ (1599-1658), μ ετέπ ειτα νικ η τή το υ Μ άρστον Μ ούρ. Αρχικά οι "καβαλίερς" (ιπ­ π ό τες ή ιππείς, από τη ν αντίσ τοιχη γαλλική λ έξη ) α νέρ χοντα ν σε 20.000 ά νδ ρ ες π ερ ί­ που, μ ε ακμαίο η θ ικό και ενθ ου σ ιώ δ εις α­

Μ π ρίντλινγκτον. Το μ εγα λεπ ήβ ολο σχέδιο το υ Καρόλου για συγκλίνουσα κίνηση προς το Λονδίνο από τρ εις κα τευ θ ύ ν σ εις απ έτυχε, όμω ς γ εν ικά ο ίδιος βελτίω σ ε τις θ έσ εις το υ και οι π ροοπ τικές το υ διαγράφ ονταν ευοίω νες. Δ υτικά ο Ρ ούπερτ κα τέλ α β ε το Μπρίστολ, τη δ εύ τερ η σε μ έγ εθ ο ς πόλη το υ βασιλείου και σ ημα ντικό λιμάνι. Σ το ν βορρά μ ετά τη ν ή ττα στο Α ντγου όλτο ν Μ ούρ οι κο ινο β ο υ λ ευ τικο ί κρατούσ αν μόνο τη Χαλ. Σ το ν κ εν τρ ικ ό το μ έ α το Γκλόσ τερ π ο λιο ρ κή θ η κε σ τενά. Η πτώση το υ θ α άνοι­ γ ε το ν π οταμό Σ έβ ερ ν στις φ ο ρ τη γ ίδ ες τω ν "καβαλίερς" και θ α ένω νε τη ν Ο ξφ όρδη με τη φιλοβασιλική Ουαλλία.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Οι α π οτυ χίες τω ν "ρ ά ο υ ν τχ εν τς" και η αυστηρή φ ορολογία ενίσχυσαν τα φ ιλοβα­ σιλικά αισ θήματα ακόμα και στο Λονδίνο, ό­ που η ίδια η Βουλή ευνοο ύσ ε τη ν ένα ρξη ειρ η ν ευ τικώ ν συνομιλιών. Τα π άντα κατέρρ εαν γύρω από το ν Πυμ, το ν αδιαφ ιλονίκη­ το η γ έ τη τω ν κο ινο βο υλευτικώ ν και π ρόε­ δρο τη ς κυ βέρ νη σ η ς που κτυπ ημ ένο ς από καρκίνο ζούσ ε τις τ ε λ ε υ τ α ίε ς το υ μ έρ ες Δ ια δη λω τές κραύγαζαν σ τους δ ρόμους “Ας ρ ίξο υ μ ε το ν σκύλο Πυμ σ τον Τάμεση". Ο σ ύντρ οφ ός το υ σ τους αγώ νες Χ ά μπ ντεν εί­ χε π εθ ά νει σ την αρχή το υ χρόνου από τα τρ α ύ μ α τά το υ κατά τη σύγκρουση με το ιπ­ πικό το υ Ρ ούπερτ στο Τσάλγκροουβ Φιλντ. Ομως ο α κα τά β λη το ς Πυμ δ εν είχε πει τη ν τε λ ε υ τα ία το υ λ έξη . Μ ε τις τ ε λ ε υ τ α ίε ς δυ­ νά μεις το υ κατόρθω σ ε να σ υ νεγείρ ει πάλι το υ ς π ουριτανούς και να α ν τισ τρ έψ ει το κλίμα. Σ τις α ρχές Σ επ τεμβ ρ ίου η π ολιτοφ υ ­ λακή το υ Λονδίνου, υπό το ν κόμη του Εσσεξ, έλυσ ε τη ν πολιορκία το υ Γκλόστερ. Κατά τη ν επισ τροφή τη ς ενεπ λάκη σε αμ­ φίρροπη μάχη με το ν βασιλικό σ τρα τό στο Ν ιούμπερυ στις 20 Σ επ τεμβ ρίου . Το ιππικό το υ Ρ ούπ ερτ για μια ακόμα φορά διασκόρ­ πισε το υ ς αντιπ άλους το υ ιππείς, όμω ς οι λογχοφ όρ οι και οι μ ου σ κετο φ ό ρ ο ι το υ πεζι­ κού π αρέμενα ν α κλόνητοι. Ο δ ρόμος προς το Λ ονδίνο δ ια τη ρ ή θ η κ ε ανοικτός. Σ τις 8 Δ εκεμ β ρ ίο υ ο Πυμ, "ένας από το υ ς μ εγ α λ ύ τερ ο υ ς επ ανασ τάτες τη ς ιστο­ ρίας" κατά το ν Ράνκε, υπέκυψ ε. Το κύκνειο άσμα το υ ή τα ν η συμφωνία τη ς 25ης Σ ε­ π τεμ βρ ίο υ για ενίσχυση τω ν κο ινο β ο υ λ ευ ­ τικώ ν από το ν σκω τσέζικο στρατό. Ο χειμώ ­ νας το υ 1643-44 φα ινόταν να εξελίσ σ ετα ι ευνοϊκά για το ν Κάρολο: Στη Γαλλία βασί­ λ ε υ ε ο γυνα ικά δ ελφ ός το υ, Λ ου δ οβίκος ΙΓ1, νέα σ τρ α τεύ μ α τα α να μένοντα ν από τη ν Ιρλανδία μ ετά τη ν ανακωχή με το υ ς επανα­ σ τά τες, μια νέα Βουλή πιστή σ τον θ ρόνο σ υνεδρίαζε σ την Ο ξφ όρδη. Ομως η κά θο­ δος, σ την Αγγλία, 21.000 Σκω τσέζω ν (18.000 πεζοί και 3.000 ιππείς) το ν Ιανουάριο του 1644 α ν έτρ εψ ε τα σ τρατιω τικά και π ολιτικά δ εδ ομ ένα . Το Κ οινοβούλιο απ έκτησ ε σαφή σ τρα τιω τική υπεροχή και στο πρόσωπο του Ο λιβερ Κ ρ ό μ γο υελ β ρ ήκε το ν άξιο α ντικα ­ τα σ τά τη το υ Πυμ. Ο Κ ρό μ γο υελ είχε ήδη α­ π οκτήσ ει εξα ιρ ετικ ή φ ήμη στα πεδία τω ν μαχών ως η γή το ρ α ς το υ ιππικού τη ς Ενω­ σης Ανατολικώ ν Επαρχιών (ΕΑΕ), που ο ί­ διος είχ ε οργανώσει και εκπ αιδεύσ ει. Το τμ ή μ α του, γνω σ τό με τη ν ονομασία "αϊρονσάιντς", είχ ε π ειθαρχία και μαχητική ικανό­ τη τα π ρω τόγνω ρη για τα δ εδ ο μ έν α τη ς ε ­ ποχής. Οι ά νδ ρ ες το υ π ροσ εύχονταν τα κ τι­ κά, πλήρωναν π ρόστιμο ό τα ν μ εθούσ αν ή βλασ τημούσ αν και έψ αλλαν ύμνους κατά τη διάρ κεια τη ς εφ ό δο υ. Κ ριτήριο για τη ν αρχική το υ ς το π ο θ έτη σ η στο τμ ή μ α και τη μ ετέπ ειτα σ ταδιοδρομία το υ ς ή τα ν οι σ τρα­ τιω τικές το υ ς α ρ ετές , όχι οι κληρονομικοί τίτλ ο ι ή τα χρήμα τα. Σε α ντίθεσ η με τα δ ε ­ δ ομ ένα τη ς επ οχής ο Κ ρ ό μ γο υελ διακή­ ρυσσε: "Π ροτιμώ έναν τραχύ, ν τυ μ έν ο με χειρ οπ οίητα ρούχα λοχαγό, που γνω ρίζει

για τί π ολεμά και αγαπά α υ τό που γνω ρίζει, παρά έναν ευ γ εν ή που δ εν είναι τίπ οτα π ε­ ρισσότερο". Ε νθάρ ρυνε τις ε λ ε ύ θ ε ρ ε ς συ­ ζη τήσ εις μ ετα ξύ τω ν ανδρώ ν το υ και τη ν εκδήλω ση διαφω νιώ ν επ ιμένοντα ς ό τι όλοι οφ είλο υ ν να γνω ρίζουν "τη ρίζα το υ προ­ βλήμα τος". Σ το ν π ολιτικό το μ έ α ή τα ν ο μό­ νος που δ ια κ ή ρ υ ξε τη ν ε λ ε υ θ ερ ία τη ς θ ρ η ­ σ κευ τική ς σ υνείδησ ης και τά χ θ η κ ε α ν τιμ έ ­ τω πος με το ν θ ρ η σ κ ευ τικό φανατισμό τω ν π ρεσ βυτεριανώ ν Σκω τσέζω ν οι οποίοι έ ­ τρ εφ α ν και ά λ λ ες π ο λ ιτικο -θ ρ η σ κ ευ τικές β λέψ εις πέρα από τη ν αμοιβή το υ ς (31.000 λίρ ες κά θ ε μήνα και το κόσ τος το υ εξο π λι­ σμού το υς). Μ ε τη στάση το υ έγινε ο ε κ λ ε ­ κτό ς το υ συνόλου τω ν Αγγλω ν π ροτεσ ταντών.

The young Horfe-man, ° *·,

The h m tß pldin-dtaling

C

a v a l i e r

.

W herein is p la in ly d e m o n ftra te d , b y fig ure s and o th e r w a rlik e H o rfc -m a n -ih ip .

By J O H N V E R N O N . P S A L . so. 7. SZ

4ndf emt

bnt * * * i il remtmitr

P r o . *!.« . T h i h r f e i t fr e f tr e A e g *in ft

6 « ί/φ ( /

L ,r l.

Μ ΑΡΣΤΟ Ν Μ ΟΥΡ ΟΙ ΑΝΤΙΠΑΛΟ Ι ΚΑΙ Η ΜΑΧΗ Σ το θ έα τρ ο επιχειρήσ εω ν το υ βορρά ο πιστός σ τον βασιλιά Ο υϊλιαμ Κ άβεντις, μαρκήσιος το υ Ν ιούκασ τλ (1593-1676), είχε κα τα φ ύ γει σ την πόλη τη ς Υόρκης, ε κ ε ί δε επ ο λιο ρ κείτο από το υ ς Σ κω τσ έζους και σ τρ α τεύ μ α τα το υ Κ οινοβουλίου. Το βασιλι­ κό σ τρα τόπ εδο σ υνειδητοπ οίησ ε ό τι η πτώ ­ ση τη ς π όλης θ α π αρέδιδε ουσιαστικά το ν βορρά σ τους αντιπ άλους το υ και ο Κάρο­ λος έσ τε ιλ ε σε β ο ή θ ειά τη ς σ τις 16 Μαϊου το ν α ή ττη το μ έχρ ι τ ό τ ε πρίγκιπα Ρούπερτ με δύναμη 6.000 ιππέων και 2.000 πεζών. Ο Ρ ούπερτ κα θ υ σ τέρ ησ ε καθβοδόν α να μένο ­ ν τα ς τη ν ά φ ιξη και άλλων δυνάμεω ν αλλά και για να εξασ φ αλίσ ει τη ν επαρχία του Λανκασάϊρ, όπου θ α έφ θ α να ν τα σ τρ α τεύ ­ ματα από τη ν Ιρλανδία. Σ τις 25 Μαϊου κυρί­ ευσ ε το Στόκπ ορτ, στη σ υνέχεια π αρέκαμ­ ψε το ισχυρό Μ ά ντσ εσ τερ και στις 28 κυρί­ ευσ ε και λ εη λά τη σ ε το Μπόλτον. Την 1η Ιουνίου ο λόρ δο ς Γκόρ ινγκ (1583-1663) με 5.000 ά ν δ ρ ες σ υνενώ θηκε μαζί το υ και στις 11 Ιουνίου κα τέλα β α ν το Λίβερπ ουλ. Ο βα­ σιλιάς, ανησ υχώ ντας για τη ν Υόρκη, απέσ τειλ ε δραματική επιστολή σ τον Ρούπερτ : "...Σε διατάζω και σε εξορκίζω .,.,να ε γ κ α τα ­ λ είψ εις κά θ ε άλλη επιχείρηση και να βαδί­ σεις άμεσα, με ό λ ε ς τις δ υνά μεις σου, για να σώσεις τη ν Υόρκη νικώ ντας το υ ς Σκω­ τσ έζους". Ο Ρούπερτ δ εν κα θ υ σ τέρ ησ ε π λέον και στις 30 Ιουλίου με 15.000 ά νδρ ες έφ θ α σ ε σ το Νέρσμπορο, 22 χλμ. δ υτικά τη ς Υόρκης. Την πόλη π ολιορκούσ ε δύναμη 25.000 ανδρώ ν (18.000 π εζοί και 7.000 ιπ­ πείς) υπό το υ ς Α λ εξά ν τερ Λέσλι, λόρδο το υ Λ ίβεν (1580-1661), Ε ντο υ α ρ ντ Μ οντάγκ. κό­ μη το υ Μ ά ντσ εσ τερ (1602-1671). και Φ ερντινά ντο , 2ο λόρδο το υ Φ έρ φ α ξ (15841648). Ο ταν α υ τοί α ντελή φ θ ησ α ν τη ν προ­ σέγγιση το υ Ρούπερτ σ υγκέντρω σ αν τις δ υνά μεις το υ ς σ το Μ άρστον Μ ούρ, τη ν 1η Ιουλίου, για να α π οτρέψ ουν τη ν πρόσβασή το υ σ την πόλη. Ομως ο Ρούπ ερτ με ένα ν υ­ π οδ ειγμα τικό ελιγ μ ό π αρέκαμψ ε τη ν το π ο ­ θεσ ία και εισ ή λθ ε σ την Υόρκη από το ν βορ­ ρά. Η πολιορκία λ ύ θ η κε, οι υπερασπιστές και οι κά τοικο ι άρχισαν να λ εη λ α το ύ ν το

Ltndpn, Printed by An&re#

Cw, 1644.

Ε γχ ειρ ίδ ιο τα κ τικ ή ς ιππικού το υ Τζων Β έρ νο ν που κ υ κλ ο φ ό ρ η σ ε το 1644. Ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς υ π η ρ ετο ύ σ ε σ το ν σ τρ α τό το υ Κ ο ινοβουλίου το υ κόμη το υ Εσσεξ.

χ θρ ού . Για το ν μαρκήσιο, ο οποίος ή τα ν α­ ν τίθ ε το ς με τη ν ιδέα τη ς επ ίθεσ ης κατά α­ ρ ιθ μ η τικά υ π έρτερο υ αντιπάλου και πικρα­ μ ένο ς δ ιό τι είχ ε τ ε θ ε ί υπό το ν Ρούπερτ, ή ­ τα ν "η σ ταγόνά που ξεχ είλ ισ ε το ποτήρι". Ετσι τη ν επ ο μένη , 2 Ιουλίου, π αρουσιάστη­ κε στις 09.00 σ τον Ρ ούπ ερτ με τη ν α κο λου ­ θία το υ και το ν π ληροφ όρησ ε ό τι η φ ρουρά υπό το ν σ τρα τιω τικό το υ σ ύμβουλο Τ ζέιμς Κίνγκ, λόρδο το υ Εϊθιν (1589-1654), θα ξ ε κ ι­ νούσ ε ό τα ν ολοκλήρω νε τη λεηλα σ ία το υ σ τρα τοπ έδ ου τω ν κο ινο βο υλευτικώ ν, το π εζικό τω ν οποίων είχ ε ήδη αποχωρήσει τις π ρώ τες πρω ινές ώ ρες από το Μ άρστον Μ ούρ και βάδιζε νότια προς το Ταντκάστερ για να κα τα λά βει κ α λ ύ τερ ες θ έσ εις. Ο ταν περίπολοι ιππικού τη ς οπ ισ θοφ υλα κής υπό το ν Τόμας Φ έρ φ α ξ (1612-1671), γιο το υ Φ ερ ντινά ντο , σ υγκρούσ θηκαν με τα πρώτα τμ ή μ α τα το υ Ρ ούπερτ που αναπτύσσονταν στο Μ άρστον Μ ούρ, ο Φ έρ φ α ξ α ν τελή φ θ η ότι ο αντίπαλος, ενισ χυμ ένος σε ιππικό, πα­ ρατάσ σεται για μάχη και ενη μ έρ ω σ ε το υ ς Λ ίβεν και Μ άντσ εσ τερ. Α υτοί φ ο β ο ύ μ ενο ι ό τι το π εζικό θ α δ εχ ό τα ν επίθεσ η ενώ βρι­ σ κόταν σε πορεία, το ανακάλεσαν εσ π ευ­ σμένα στις α ρ χικές το υ θ έσ εις. Ε νήμ ερ ος περί α υ τή ς τη ς αναστάτω σης ο Ρ ούπερτ π ρ ό τειν ε άμεση επ ίθεσ η χωρίς να π ερ ιμ έ­ νουν το ν Εϊθιν, αλλά ο Ν ιούκασ τλ α ρ νήθηκε. Ο τα ν έφ θ α σ ε η φρουρά, γύρω στις 15.00, τα π ερισ σ ότερα τμ ή μ α τα τω ν κοινο­ β ο υ λ ευ τικ ώ ν είχαν ήδη λά βει δ ιάταξη μά­

χης.

Ο π ρίγκηπ ας Ρ ο ύ π ερ τ, ανηψ ιό ς το υ βασιλιά, ε ίχ ε α π ο κ τή σ ει σ η μ α ντική π ολεμ ική εμ π ειρ ία σ τα π εδία μαχώ ν τη ς Ευρώπης.

σ τρα τόπ εδο που εγ κ α τέλ ειψ α ν οι σύμμα­ χοι και οι ν εο α φ ιχ θ έ ν τες σ τρα τοπ έδευσ αν στο δάσος Γουϊλστροπ ελέγ χ ο ν τα ς τις ο­ δ ού ς προς τη ν πόλη με το ιππικό τους. Ο Ρούπ ερτ ερ μ η ν εύ ο ν τα ς κατά το δοκούν τη ν επιστολή το υ Καρόλου σκόπευε, σε α ντίθεσ η με τις εκτιμ ή σ εις τω ν κοινο­ βο υ λ ευ τικ ώ ν που θεω ρούσ αν ό τι θ α έ ­ σπευδε νότια για να ενω θ εί με το ν βασιλιά, να ε π ιτε θ ε ί άμεσα ενα ν τίο ν το υς. Στη συγ­ χαρητήρια επιστολή το υ μαρκησίου το υ Νι­ ούκα σ τλ απ άντησε κο φ τά ό τι το ν α ν έμ εν ε τη ν επ ο μ ένη το πρωϊ με τη φ ρουρά τη ς Υόρκης για να βαδίσουν ενα ν τίο ν το υ ε ­

Οι δύο αντίπαλοι σ τρα τοί είχαν παρό­ μοια οργάνωση, σ υγκρότησ η και οπλισμό. Βασική μονάδα το υ π εζικού ή τα ν το σύ­ νταγμα, χω ρισμένο σε λόχους. Το τυπ ικό σ ύνταγμα είχε 1.200 ά ν δ ρ ες σε 10 λόχους τω ν 120 ανδρών. Κ άθε σ ύνταγμα π εριείχε μ ο υ σ κετο φ ό ρ ο υ ς και λογχοφ όρ ου ς σε ανα­ λογία 1:2, αν και αυ τή άλλαζε ανάλογα με το ν δ ιο ικη τή, για να α ντισ τρ α φ εί προς το τέ λ ο ς το υ π ολέμου. Οι μ ο υ σ κετο φ ό ρ ο ι έ ­ φ ερ α ν ως κύριο όπλο το μου σ κέτο , εμπροσ θ ο γ εμ ές τυ φ έ κ ιο μήκο υ ς 1,5 μ έτρ ω ν π ερί­ που με α π ο τελεσ μ α τικό β ε λ η ν εκ ές 200 μ έ ­ τρων. Αν και αναξιόπιστο στη σκόπευση και με σ υχνές εμπ λοκές, ιδιαίτερα ο τύπ ος που χρησιμοπ οιούσε το φ θ η ν ό τερ ο φ υ τίλ ι α ντί το υ α κρ ιβ ό τερ ο υ π υρ ιτόλιθου, στο σ ύσ τη­ μα έναυσ ης, απ οτελούσ ε ιδια ίτερα θ α να τη ­ φ όρ ο όπλο κατά τη ς π υκνής σ τα τική ς πα­ ρ ά τα ξη ς το υ πεζικού. Οι ά νδ ρ ες έβα λλα ν ε ίτε σε μία απλή σειρά, κα τα φ εύ γ ο ντα ς μ ε ­ τά τη βολή στο τέ λ ο ς τη ς π αράτα ξης για να γεμ ίσ ο υν ενώ η δ εύ τερ η σειρά έπαιρνε τη θέσ η το υ ς, ε ίτε σε τρ εις σ ειρ ές τα υ τό χ ρ ο ­ να, όρθιοι, σ κυ φ το ί και γονατισ τοί. Οι λ ο γ ­ χ οφ όρ οι έφ ερ α ν τη λόγχη, ξύ λινο δόρυ μή­ κους 5 περίπου μ έτρ ω ν με χαλύβδινη αιχ­ μή, και φορούσαν κράνος και μ ετα λ λ ικ ές π λάκες θω ράκισ ης σ τον κορμό. Για να απο­ φ ε ύ γ ε τα ι η διάσπαση το υ σχηματισμού το υ ς παρατάσσονταν χωρίς διασ τήματα μ ετα ξύ το υ ς, κυ ρ ιο λεκτικ ά π ιεσ μένοι ο έ ­ νας δίπλα σ τον ά λλον σε δύο ή π ερ ισ σ ότε­ ρους ζυγούς. Ολοι οι ά ν δ ρ ες έφ ερ α ν ένα ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

βραχύ ξίφ ο ς ή ένα τσ εκ ο ύ ρ ι για τις ε κ το υ συστάδην σ υγκρούσ εις και οι π ερισ σ ότε­ ροι φορούσαν χιτώ νες ή σακάκια επ ενδ υ ­ μένα με δ έρ μ α βούβαλου. Η π αράταξη μάχης ή τα ν σ υνήθω ς ένα ο ρθογώ νιο π αραλληλόγραμμο με μέτω πο πολύ μ εγ α λ ύ τερ ο από το βάθος, στο οποίο οι λογχοφ όρ οι κατελά μβα να ν το κ έν τρ ο και οι μ ο υ σ κετο φ ό ρ ο ι τα άκρα. Σε περίπτωση μ εγά λης μάχης 3 ή 4 σ υντά γμα τα ενώ νο­ ν τα ν και απ οτελούσ αν μια ταξιαρχία. Η διά­ τα ξη τη ς τα ξια ρχία ς ή τα ν όπως το υ συ­ ντά γμ α το ς, με διατήρησ η τω ν οργανικώ ν δεσμώ ν τω ν λόχων. Η κύρια τα κ τική συνίσ τα το σ την εξαπόλυση πυρών από το υ ς μ ου σ κ ετο φ ό ρ ο υ ς κατά τη ν προσέγγιση τω ν δύο π αρατά ξεω ν και στον ε κ το υ συ­ σ τάδην αγώνα με τις λόγχες. Τακτική επι­ δίω ξη ή τα ν η διάσπαση το υ σχηματισμού το υ αντιπάλου, που είχε ως απ οτέλεσ μα κατα κόρ υφ η αύξηση τω ν απωλειών το υ αφού οι ν ικ η τές είχαν άνεση χώρου και έπ λ η ττα ν το υ ς υπ οχω ρούντες από πίσω. Το ιππικό μπορούσε να π ετύ χ ει αξιόλογα α π ο τελ έ­ σματα ενα ν τίο ν α υ τού το υ μικτού πεζικού

μόνον ό τα ν το αιφνιδίαζε, π ροσβάλλοντας τα ευπ αθή π λευρά και τα νώτα το υ παραλ­ ληλογράμμου. Σε κά θ ε άλλη περίπτωση η μονάδα π εζικού ελά μ βα νε το ν σχηματισμό τετρα γώ νου ή σταγόνας, με το υ ς μ ου σ κε­ το φ ό ρ ο υ ς στο εσ ω τερικό να βάλλουν κατά στόχων ευκα ιρ ία ς και το υ ς λογχοφ όρ ου ς σ την εξω τερ ικ ή π ερ ίμ ετρ ο με π ρ ο τετα μ έ ­ ν ες λ ό γχ ες να εμπ οδίζουν τη ν προσέγγιση τω ν ιππέων. Το ιππικό ή τα ν οργανω μένο σε σ υντά γ­ ματα 400 ανδρώ ν α π ο τελο ύ μ ενα από 6 ίλες τω ν 60-70 ανδρών. Α υτοί έφ ερ α ν ζεύ γο ς πι­ σ το λ ώ ν , ξίφ ο ς κυ ρτό ή αιχμηρό και σπανιό­ τα τα λόγχη. Φορούσαν κράνη, θ ώ ρ α κες με μ ετα λ λ ικ ές π λάκες, εσ ω τερική δ ερ μ ά τινη επ ένδυσ η και ψ ηλές δ ερ μ ά τιν ες μ π ό τες για προστασία στα πόδια. Ο ρισμένα σ υντάγμα­ τα, όπως οι "αστακοί' το υ β ο υ λ ευ τή Τόμας Χ έιζελρ ιγκ (1595-1661), χρησιμοποιούσαν βαριά ολόσωμη θωράκιση που μείω νε τη ν άνεση και τη ν ευ χ έρ εια κινήσεων. Δύο ή τα ν οι κύ ρ ιες τα κ τικ έ ς , η "Ο λλανδική" και η "Σ ουηδική”. Η πρώτη χρησ ιμοπ οιήθηκε από το υ ς κο ινο β ο υ λ ευ τικο ύ ς σ την αρχή το υ πο­

Α ί ·

λέμ ο υ και π ερ ιελά μβ α νε προσέγγιση τη ς ε ­ χ θ ρ ική ς π α ρά τα ξης με τροχασμό, πυρά με τα πιστόλια, απομάκρυνση και επιστροφή για έφ ο δ ο με τα ξίφη. Η δ εύ τερ η , η οποία τελ ικ ά επ ικράτησ ε, π ερ ιελά μβ α νε έφ οδο με καλπασμό και πυρά με τα πιστόλια τη ν τε λ ε υ τα ία στιγμή πριν από τη ν εμπλοκή. Μ όνο κατά τη ν προσβολή πεζών με μου­ σ κέτα οι ιππείς δ εν χρησιμοποιούσαν τα πι­ σ τόλια το υς, δ ιό τι κά θ ε καθυσ τέρησ η κατά τη ν έφ ο δ ο μπορούσε να αποβεί μοιραία α­ π ένα ντι στα πολύ πιο α π οτελεσ μα τικά τ υ ­ φ έκια τω ν πεζών. Κατά τη ν επικρατούσα π ρακτική το π ροσβαλλόμενο ιππικό ανέκοπ τε αρχικά τη ν ορμή τη ς επ ίθεσ ης με τα πυρά τω ν μ ου σ κετο φ ό ρω ν που το υποστή­ ριζαν και στη σ υνέχεια εφ ο ρ μ ο ύ σ ε ή, σπα­ ν ιό τερ α , εξα π έλ υ ε από τη ν αρχή α ντέφ ο δο . Η π ρ ο τιμ η τέα δ ιάταξη ή τα ν το π εζικό να βρ ίσ κετα ι στο κέν τρ ο και το ιππικό στα πλευρά. Σ υ νή θω ς το ιππικό σ υγκρουόταν με το απ έναντι το υ εχθ ρ ικ ό και μόνο όταν το ε ξο υ δ ε τέ ρ ω ν ε σ τρ εφ ό τα ν κατά το υ α­ ντιπάλου πεζικού. Το ιππικό, λόγω τη ς ταχυκινησίας και τη ς ευκα μψ ίας το υ, ή τα ν ιδανι-

Σ χ εδ ιά γ ρ α μ μ α τη ς μ ά χ η ς του Μ ά ρ σ το ν Μ ο ύ ρ .

Ιππικό

56

IX !

ΔΑ ΐ0Σ

Πεζικό

Γ 0 »ΛΖΤ,

Ρούπερτ ΤΟΚΓΟΥΙΘ

£ Ä

2?Ρθ V

S

^

Τ ίλ ιιη

ΊόΡ*ϋ_

^ 7

ΚρόμγουεΑ I— 3

Π ρος

Γουέδερμπι

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Μηέιλ,

κό σ την ε κ τό ξε υ σ η επ ιθέσ εω ν κατά τω ν α­ σ θενώ ν σ ημείω ν το υ αντιπάλου και σε αρ­ κ ε τ έ ς σ υγκρούσ εις, όπως και σ την ε ξ ε τ α ­ ζό μενη , ή τα ν το όπλο που έκρ ιν ε τη ν έκ β α ­ σή το υ ς. Το π εδίο τη ς μάχης ή τα ν η ευ ρ ύ τερ η π εριοχή ενό ς έλο υ ς επ τά χ ιλιό μ ετρ α δ υ τι­ κά τη ς Υόρκης. Οι κο ινο β ο υ λ ευ τικο ί κ α τεί­ χαν το νότιο άκρο το υ , ανάμεσα στα χωριά Τόκγουϊθ και Λ ο ν γ κ Μ άρστον, έδ α φ ο ς υψ η­ λ ό τερ ο αλλά και γ εμ ά το με λασπωμένα χω­ ράφια σίκαλης. Ο δ ρό μο ς που ένω νε τα δ ύο χωριά και μια τά φ ρ ο ς παράλληλη προς α υ τό ν χώριζαν το υ ς δύο αντιπ άλους που ε ί­ χαν π αραταχθεί, κατά τη ν κλασική α ν τίλ η ­ ψη τη ς επ οχής, με το ιππικό στα άκρα, υποσ τηρ ιζόμενο από π εζούς με μουσ κέτα , και το π εζικό σ το κέν τρ ο . Το δ εξιό τω ν συμμά­ χων α π ο τελ είτο από 2.000 ιππείς υπό το ν Τόμας Φ έρφαξ, ενισ χυό μενο με 800 Σκωτσ έζο υ ς ιππείς υπό το ν κόμη το υ Εγκλινγ κ το ν και τρ ία σκω τσέζικα σ υντά γμα τα π ε­ ζικού, συνολικά 5.000 άνδρ ες. Σ το κ έν τρ ο τη ς δ ιά τα ξη ς βρίσ κονταν ο λόρ δος Λ ίβεν (γενικό ς αρχηγός) και ο δ ού κα ς το υ Μάντσ εσ τερ (αρχηγός το υ σ τρα τού τη ς ΕΑΕ), με 15.000 π εζούς π α ρ α τετα γ μ έν ο υ ς σε γραμμική δ ιά τα ξη τριώ ν σειρών. Σ τη ν πρώ­ τη είχαν π α ρα τα χθεί έ ξι τα ξια ρ χ ίες, δύο α­ ρισ τερά (το π εζικό τη ς ΕΑΕ) υπό το ν υπο­ σ τρά τηγο Λ ώ ρενς Κ ρό φ ο ρ ντ (1611-1645), β ετερ ά ν ο το υ Τ ρ ια κοντα ετο ύς Π ολέμου, δύο στο κ έν τρ ο (το π εζικό το υ Γιόρκσάϊρ) υπό το ν Φ ερ ντινά ντο Φ έρ φ α ξ και δύο σκωτσ έζικ ες δ εξιά υπό το ν α ντισ τρά τηγο Ουϊλιαμ Μπέϊλι, πρώην δ ιο ικη τή σ υντά γμ α τος σ τον σ τρα τό το υ Σουηδού βασιλιά Γουσ ταύου-Α δόλφου. Στη δ εύ τερ η σειρά βρί­ σ κονταν μία αγγλική ταξια ρχία και οι υπό­ λοιποι Σκω τσ έζοι υπό το ν Τ ζέϊμς Λ άμσ ντεν, ενώ στην τρ ίτη ως ε φ εδ ρ εία μία σκωτσέζικη ταξιαρχία. Το αρ ισ τερό κάλυπταν ο Κ ρό μ γο υελ με το υ ς 3.700 "Αϊρονσάϊντς" σε δύο γρ α μ μ ές και ο Ν τέϊβ ιν τ Λέσ λι (16011682) με 800 Σ κω τσ έζους ιππείς σε μία τρ ί­ τη γραμμή, υ π οσ τηριζόμενους από τμ ή μ α ­ τα μ ουσ κετοφ όρω ν, συνολικά 5.000 άν­ δρ ες. Α π έναντι το υ ς, στο δ εξιό τη ς δ ιά τα ­ ξη ς το υ Ρούπερτ, βρίσ κονταν 2.600 ιππείς υπό το ν Τζων Χάρυ (1598-1650) σε δύο γρα μ μές. Την πρώτη διοικούσ ε ο λόρδος Μπάυρον (1599-1652) και τη δ εύ τερ η ο λό ρ ­ δ ος Μ ολινέ. Ο ό γκ ο ς το υ πεζικού, 11.000 ά ν δ ρ ες υπό το ν λόρ δο Εϊθιν δ ια τετα γ μ έν ο ι σε τρ εις γρα μ μές, καταλάμβα νε το κέν τρ ο τη ς π αράτα ξης. Σ τη ν πρώτη σειρά είχ ε τ α ­ χ θ ε ί το π εζικό το υ Ρούπερτ υπό το ν συ­ ντα γμα τά ρχη Τίλιερ, ο οποίος κα τείχ ε με ε ­ λαφρά τμ ή μ α τα και τη ν τά φ ρ ο βορείω ς το υ δρόμου. Το μ εγ α λ ύ τερ ο μ έρ ο ς τη ς δ ε ύ τ ε ­ ρης και η τρ ίτη σειρά α π ο τελ ο ύ ντο από το υ ς Τ ο υ ά ϊτκ ό ο υ τς " (λευ κο χ ίτω νες) το υ Ν ιούκασ τλ υπό το ν Φράνσις Μ άκγουορθ, 3.000 ά ν δ ρ ες φ η μ ισ μ ένου ς για τη ν ανδρεία το υ ς που έλα β α ν τη ν ονομασία το υ ς από το • ζ υκό χρώ μα τη ς σ τολής το υ ς. Μία τα ξια ρ ­ χία ιππικού υπό το ν Μπλάκιστον είχ ε τα ­ χ θ ε ί πίσω από τη δ εύ τερ η γραμμή. Στο αρι­ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ ϊ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Ο σ ερ Τόμας Φ έρ φ α ξ, δ ιο ικ η τή ς το υ ιππικού σ το δ εξιό τη ς π α ρ ά τα ξη ς.

Ο Α λ ε ξ ά ν τε ρ Λ έσ λ ι, κόμ ης το υ Λ ίβ εν, ή τα ν ο α νώ τερ ο ς δ ιο ικ η τή ς των συμμάχω ν σ το Μ ά ρ σ το ν Μ ο ύ ρ , όμω ς η φ υγή το υ επ ίσκιασε τη νίκη το υ ς σ το τέ λ ο ς τη ς μ άχ ης.

σ τερ ό είχαν τα χ θ εί 2.000 ιππείς σε δύο γρα μ μές. Την πρώτη, η οποία υποστηριζό­ τα ν από 500 μ ο υ σ κετο φ ό ρ ο υ ς, διοικούσ ε ο λόρδος Γκόρινγκ, τη δ εύ τερ η ο Τσαρλς Λούκας (1613-1648). Ο ίδιος ο Ρ ούπ ερτ με το υ ς 140 σ ω μ α το φ ύ λα κές το υ και 400 ιπ­ πείς υπό το ν Ο υ ϊν τρ ιν γκ το ν (1610-1651) παρ έμ ειν ε ως ε φ ε δ ρ εία πίσω από το κ έν τρ ο τη ς δ ιά τα ξή ς το υ. Οι δύο αντίπαλοι, με υψηλό η θ ικό και πλειάδα έμπ ειρω ν αξιω ματικώ ν και οπλιτώ ν στις τά ξ ε ις το υς. ολοκλήρω σαν τη διά τα ξή το υ ς στις 16.00. Λίγο πριν είχαν α ν τα λλά ξει πυρά π υροβολικού χωρίς ουσιαστικά απο­ τελέσ μ α τα . Μ όνο ο λόρ δο ς Μ πάϋρον μ ετα ­ κίνησ ε λίγο πίσω το υ ς ιππείς το υ. Κ άθε π λευρά δ ιέ θ ε τ ε π ερί τα 25 π υροβόλα τα γ ­ μένα πίσω από το κ έν τρ ο τη ς π α ράτα ξής τη ς. Τα πυρά το υ ς ή τα ν α π οτελεσ μα τικά μόνον ό τα ν ε κ τε λ ο ύ ν το κατά το ν διαμήκη άξονα το υ στόχου. Σε κά θ ε άλλη περίπτω ­ ση οι ο β ίδ ες προκαλούσαν ζη μ ιές κυρίως από τις αναπηδήσεις και το υ ς εποστρακι-

σμούς το υ ς στο έδα φ ος. Ο λόκληρο το από­ γ ευ μ α πέρασε με εναλλασ σ όμενο ήλιο και βροχή, με το υ ς δύο σ τρ α τού ς σε σ τενή ε ­ παφή. Η πρόταση το υ Ρ ούπερτ να επ ιτε­ θ ο ύ ν α π ορ ρίφ θηκε από το υ ς Ν ιούκασ τλ και Εϊθιν, που επ έκριναν ανοικτά τη ν ε γ γ ύ ­ τη τα τη ς δ ιά τα ξή ς το υ ς προς το ν εχθ ρό . Α ντιμετω π ίζοντα ς τη ν άρνησή το υ ς ο Ρού­ π ερ τ θ εώ ρ η σ ε ό τι δ εν υπήρχε περίπτωση σύναψης μάχης τη ν ίδια μέρα και στις 18.30, αφού έδω σε εντο λ ή να αρχίσει η π ροετοιμασ ία το υ βραδινού φ α γη το ύ, απο­ σ ύρ θη κε στο κατάλυμά του. Ωστόσο δ εν εί­ χαν τη ν ίδια άποψη σι σύμμαχοι, που παρα­ τήρησ αν τη χαλάρωση στις γρ α μ μ ές τω ν α­ ντιπάλω ν το υ ς και θεώ ρησ αν ε υ ν ο ϊκ ές τις σ υ ν θ ή κες για ανάληψη π ρω τοβουλία ς. Μια σφοδρή καταιγίδα με έν το ν η χαλαζόπτωση η οποία εκδ η λ ώ θ η κ ε ε κ ε ίν ε ς τις σ τιγμ ές βο ήθ ησ ε τις π ρο θέσ εις το υ ς. Υπό τη ν κά­ λυψ ή τη ς ολόκληρη η πρώτη γραμμή των κο ινο β ο υ λευ τικώ ν ε κ τό ξε υ σ ε στις 19.00 ε ­ πίθεση κατά τη ς εχ θ ρ ικ ή ς π αράταξης. Στη δ εξιά π τέρ υγα το ιππικό το υ Τόμας Φ έρ φ α ξ προχώρησε σε δύσ κολο έδαφ ος, γ εμ ά το φ ρ ά κ τες και τά φ ρ ο υ ς, α νέκοψ ε τη ν ορμή το υ και ε κ τ έ θ η κ ε στα πυρά το υ πεζι­ κού που κα τείχ ε τη ν τά φ ρ ο και ή τα ν δια­ σκορπισμένο ανάμεσα στο ιππικό το υ Γκόρινγκ. Κ ατόρθω σε τελικά , αν και ο ίδιος π ληγώ θηκε και ο α δ ελφ ό ς το υ Τσαρλς έπ ε­ σε νεκρ ό ς, να περάσει τη ν τά φ ρο επ ικεφ α ­ λής 400 ιππέων και να κα τα διώ ξει προς τη ν Υόρκη σ τοιχεία το υ εχθ ρ ικ ο ύ ιππικού. Το π εδίο έ μ ε ιν ε ε λ ε ύ θ ε ρ ο για το ν Γκόρινγκ, ο οποίος με τη μάζα το υ ιππικού το υ εξα π έ­ λυσ ε σ φοδρή επίθεση, διέλυσ ε το υ ς απέ­ να ντι το υ ιππείς το υ Ε γ κλ ινγ κτο ν και το υ ς κ α τεδ ίω ξε μέχρι το σ τρα τόπ εδ ό το υ ς στην κορυφ ή το υ λόφου. Συγχρόνω ς το ιππικό τη ς δ ε ύ τε ρ η ς γραμμής το υ Λ ούκα ς προσέ­ βαλε π λευρικά το κέν τρ ο τη ς εχ θ ρ ικ ή ς πα­ ρά τα ξη ς, το οποίο είχε εμ π λα κεί σε αμφίρ­ ροπο αγώνα με το απ έναντι το υ π εζικό των μοναρχικών. Αρχικά οι τα ξια ρ χ ίες πρώ της γρα μμής τω ν κο ινο βο υλευτικώ ν, αφού ανέ­ τρ εψ α ν τα τμ ή μ α τα τη ς τάφ ρου, ενεπλάκησαν με το π εζικό το υ Τίλιερ, το οποίο και άρχισαν να απωθούν. Την κατάσταση α ν τέ ­ σ τρεψ α ν οι "λευκοχίτω νες" το υ Νιούκαστλ, που με σ φ ο δρ ότα τη α ντεπ ίθεσ η καθήλω ­ σαν το υ ς αντιπ άλους το υ ς. Η σύγκρουση είχ ε τέ το ια έντασ η ώ στε σύμφωνα με τη γλα φ υ ρή περιγραφή σ υ μ μ ετέχ ο ν τα από το ν θ ό ρ υ β ο τω ν μαχητώ ν, το υ ς π υροβολι­ σμούς και τις φω νές δ εν άκουγαν π λέον τ ί­ ποτα, ενώ το σ ύννεφ ο το υ καπνού, τη ς πυ­ ρίτιδας και τη ς σ κόνης ή τα ν τόσ ο πυκνό ώ­ σ τε δ εν έβλεπ α ν το ν ήλιο αλλά μόνο τις λά μψ εις από τα στόμια τω ν όπλων. Σ τη ν κο­ ρύφωση τη ς σ ύγκρουσ ης ο Μ πλάκιστον ε ­ ξαπ έλυσ ε επίθεσ η με τη ν τα ξια ρχία ιππικού και α να τρ έπ οντα ς τις δύο τα ξια ρ χ ίες το υ Φ έρ φ α ξ διέσπασε το κ έν τρ ο τη ς παράτα­ ξη ς. Α ρισ τερά οι δύο τα ξια ρ χ ίες το υ Κρό­ φ ο ρ ν τ κρατούσ αν τις θ έσ εις το υ ς, ενώ δ ε ­ ξιά ο Μ πέιλι δ οκιμ α ζό τα ν σκληρά από τη σ υνδυασ μένη πίεση που δ εχ ό τα ν μετω πικά

από το υ ς "λευκοχίτω νες" και π λευρικά από το υ ς ιππείς το υ Λούκας. Σ τη ν αρισ τερή π τέρ υγα ο Κ ρ ό μ γο υελ ε ­ π ιτέθ η κ ε με το σύνολο τω ν δ υνάμεω ν του. Ο Μπάυρον, παρά τις ε ν το λ έ ς το υ Ρούπερτ ο οποίος έ τρ ε φ ε εξα ιρ ετικ ή εκτίμησ η στη μαχητική ικα νό τητα τη ς μονάδας το υ Κ ρόμγουελ, δ ιέ τα ξε επέλαση κατά τω ν επι­ τιθ έμ εν ω ν ιππέων και τα δύο τμ ή μ α τα συγ κρ ού σ θ ηκα ν σε αναπεπ ταμένο πεδίο. Μ ε τη ν εν έρ γ ειά το υ π α ρ εμβ λή θη κε στο π εδίο βολής τω ν μ ου σ κετο φ ό ρ ω ν το υ εμπ οδίζο­ ν τα ς τη ν ε κ τέλ εσ η πυρών και δ έχ θ η κ ε όλο το βάρος τη ς επ ίθεσ ης τω ν υπερδιπλάσιων αντιπάλω ν το υ. Μ ετά από σ ύντομη σφο­ δ ρ ό τα τη σύγκρουση, κατά τη ν οποία τρ α υ ­ μ α τίσ τηκε ελα φ ρά σ τον λαιμό ο Κρόμγουε λ και απ οσ ύρθηκε για λίγο από το π εδίο τη ς μάχης, το ιππικό το υ Μ πάυρον τρ ά π η­ κε σε φυγή. Ο Ρούπερτ, επ ισ τρ έφ ο ντα ς ε ­ σπευσμένα στο π εδίο τη ς μάχης, αντιλήφ θ η κ ε αμέσω ς το ν κίνδυνο και εξα π έλυσ ε άμεση αντεπ ίθεσ η με τη ν εφ εδ ρ εία του, το υ ς σ ω μ α το φ ύ λα κές το υ και τα υ π ολείμ­ ματα το υ Μ πάυρον τα οποία κατόρθω σ ε να σ υγκεντρώ σ ει. Αρχικά κατόρθω σ ε να ε λ έ γ ­ ξ ε ι τη ν προχώρηση το υ Κ ρόμγουελ, αλλά ό ­ τα ν το ιππικό το υ Λέσ λι υπ ερκέρ ασ ε το δ ε ­ ξιό το υ και το ν π ροσ έβαλε π λευρικά το τμ ή μ α το υ δ ια λύ θη κε ("σαν καλάμια που τα θ έρ ιζα ν τα σπαθιά μας", α ν έφ ερ ε ο Κρόμγ ο υ ελ σε γράμμα το υ σ τον γυ να ικά δ ελφ ό του). Ο ίδιος ο Ρούπερτ έ μ ε ιν ε χωρίς άλο­ γο, ο αγαπ ημένος το υ σ κύλος (που το ν συ­ ν ό δ ευ ε σε ό λ ες τις μάχες) σ κο τώ θη κε και απ οκομμένος από το υ ς σ υνοδούς το υ κρ ύ­ φ τη κ ε σε ένα χωράφι με φ α σ ολιές για να απ οφ ύγει τη σύλληψη. Οι π ειθα ρ χημ ένο ι "αϊρονσάιντς" δ εν κα τεδ ίω ξα ν το υ ς αντιπά­ λους το υ ς αλλά π αρέμειναν στο π εδίο τη ς μάχης και ανασ υγκροτήθηκαν. Μαζί το υ ς ε ­ νώ θ η κε και το τμ ή μ α το υ Φ έρφαξ, το οποίο μόλις α π έφ υγε τη ν αιχμαλωσία ό τα ν επισ τρ έφ ο ν τα ς από τη ν προς Υόρκη καταδίω ­ ξη πέρασε μέσα από τις ε χ θ ρ ικ ές γ ρ α μ μ ές και β ρ έθ η κ ε π ερ ιτριγυρ ισ μένο από μοναρ­ χικούς. Οι ά ν δ ρ ες το υ τε λ ικ ά πέρασαν απα­ ρ α τή ρ η το ι αφ αιρώ ντας τις λ ε υ κ έ ς κ ο ρ δ έ­ λ ες αναγνώ ρισης που έφ ερ α ν στα καπέλα το υς. Σ τις 20.30, μ ετά από αγώνα 90 λεπ τώ ν, η νίκη φ α ινόταν να χαμογελά σ τους οπα­ δούς το υ βασιλιά. Αν και η δ εξιά το υ ς π τέ ­ ρυγα είχε η ττη θ ε ί, επ ικρατούσ αν σ την αρι­ σ τερή, είχαν διασπάσει το κ έν τρ ο τη ς ε ­ χ θ ρ ική ς π αράτα ξης και απειλούσαν να τη ν α να τρ έψ ου ν ολοκληρω τικά. Ο Λ ίβεν ε κ τ ι­ μώ ντας ό τι η μάχη είχε χ α θ εί αποχώρησε με σπουδή πρός το Λ ηντς, ενώ ο Φ έρ φ α ξ κ ιν ή θ η κ ε προς τη Χαλ. Σ τη ν Υόρκη πληροφ ο ρ ή θ η κα ν για τη ν επ ικείμ ενη νίκη τω ν μοναρχικώ ν και άρχισαν να π ανηγυρίζουν με κω δω νοκρουσίες. Είχε ήδη νυκτώ σ ει και κάτω από έναν καθαρό ουρανό με πανσέ­ ληνο οι τα ξια ρ χ ίες το υ Κ ρ ό φ ο ρ ντ και το υ Μ πέιλι εξα κο λου θο ύσ α ν να α νθίσ τα ντα ι (οι Σκω τσ έζοι μάλιστα είχαν αιχμαλω τίσει και το ν Λούκας), ενώ ο Γκόρ ινγκ προσπαθούσε

χής κα τα μέτρ ησ α ν και έθαψ αν 4.150 ν ε ­ κρούς οπαδούς το υ βασιλιά. Π ερισ σ ότεροι από 1.500 σ υνελήφ θησ αν αιχμάλω τοι, μ ε ­ τα ξύ αυτώ ν ο σ υντα γμ α τά ρχη ς Τίλιερ και ο Λούκας. Ο Ρ ούπερτ κ α τέφ υ γ ε σ την Υόρκη, από όπου αποχώρησε τη ν επ ο μ ένη με τα υ­ π ολείμ μα τα τη ς δύναμής το υ, 5.000 π ερ ί­ που ά νδρ ες, για να σ υναντήσ ει το ν Κάρο­ λο. Α π οκα ρδιω μένος ο Ν ιούκασ τλ κ α τέφ υ ­ γ ε σ την Ο λλανδία μαζί με το υ ς Εϊθιν, Μάκγου ορ θ, Ο υ ϊν τρ ιγ κτο ν και ά λλου ς εξέχ ο ν τε ς μοναρχικούς. Ο ταν ο Ρ ούπ ερτ το ν πα­ ρ ό τρ υ ν ε να μην εγ κ α τα λ είψ ει το ν βασιλιά, α ρ ν ή θ η κ ε λ έγ ο ν τα ς: "Δ εν θ α α ν τέξω τη ν κοροϊδία τω ν αυλικών". Μ ε τη ν παράδοση τη ς Υόρκης, στις 16 Ιουλίου, οι κοινο βο υ ­ λ ευ τικ ο ί έθ εσ α ν π λέον υπό το ν έλεγχ ό το υ ς ολόκληρη τη βό ρεια Αγγλία.

ΔΙΑ Π ΙΣΤΩ ΣΕ ΙΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Το μ νη μ είο τη ς μ άχης το υ Μ ά ρ σ το ν Μ ούρ.

να σ υγκεντρώ σ ει το υ ς διασκορπισμένους ιππείς το υ για τη ν τελ ικ ή επίθεσ η. Η ταν η ώρα το υ Κ ρόμγουελ. Ε κτελώ ντα ς υπ οδειγ­ μα τικό ελιγμ ό α υ τό ς διέσχισε κ ά θ ετα το π εδίο τη ς μάχης κινού μενος πίσω από τις ε χ θ ρ ικ ές δ υνά μεις και π ροσ έβαλε στα νώ­ τα το ιππικό το υ Γκόρινγκ. Σε ελάχισ το διά­ σ τημα η τε λ ε υ τα ία α ξιό λο γη δύναμη ιππι­ κού τω ν μοναρχικώ ν έπαψε να υφίσταται. Αποσπώντας μικρό τμ ή μ α ιππέων για τη ν καταδίω ξή τη ς ο Κ ρό μ γο υελ με το ν όγκο τη ς δύναμής το υ εξα π έλυσ ε επίθεσ η στα νώτα το υ εχθ ρ ικο ύ πεζικού, που ξαφ νικά β ρ έθ η κ ε κυκλω μένο να μάχετα ι για τη ν επι­ βίωσή το υ. Σ τις 21.30 η μάχη ουσιαστικά έ ­ λ η ξε με τη ν πλήρη επικράτηση τω ν κοινο­ βουλευτικώ ν. Μ όνο οι "λευ κο χ ίτω νες" ε ξα ­ κολούθησ α ν μέχρι τα μεσ ά νυκτα να α ντι­ σ τέκ ο ν τα ι και έπεσαν μ έχρις ενό ς (μόνο 30 αιχμαλω τίστηκαν). Είχαν κα υ χ η θ εί πριν από τη μάχη ό τι θ α έβα φ α ν κό κκ ιν ες τις σ το λές το υ ς με αίμα και τ ο κατόρθω σαν, ό ­ μως όχι με το αίμα το υ εχ θ ρ ο ύ αλλά με το δικό το υ ς . Μ ε το ν θ ά να τό το υ ς ο βασιλικός σ τρ α τός το υ βορρά έπαψ ε να υπάρχει. Οι ν ικ η τές , λόγω και τη ς νύκτα ς, δ εν π ροέβησ αν σε ε κ τε τα μ έ ν η καταδίω ξη τω ν αντιπάλω ν το υ ς. Οι απ ώ λειές το υ ς, 500 ν ε ­ κροί και 1.400 τρ α υ μ α τίες , δ εν ή τα ν ιδιαί­ τε ρ α υ ψ η λές σ υ γκρ ινό μ ενες με τις απώλει­ ες τω ν μοναρχικών. Οι κά τοικο ι τη ς π εριο­

Η σύγκρουση που παρουσιάσαμε δ ιεξή χθη ανάμεσα σε δύο ουσιαστικά ισοδύνα­ μους αντιπ άλους που π ολέμησ αν με τέχ ν η , φα νατισ μό και γ εν ν α ιό τη τα . Η α ρ ιθ μη τική υπεροχή τω ν κο ινο β ο υ λευ τικώ ν σε πεζικό (18.000 ένα ν τι 11.000) α ντισ τα θ μ ιζό τα ν σε μεγάλο βα θ μ ό από τη ν π οιοτική α νω τερ ό ­ τη τα το υ μέχρι τ ό τ ε α ή ττη το υ βασιλικού ιππικού (και οι δύο δ ιέ θ ε τα ν από 7.000 ιπ­ πείς). Σε π αρόμοιες π εριπτώ σεις η νίκη κρίν ετα ι στις λ επ το μ έ ρ ε ιε ς και χαμογελά στην π λευρά η οποία δ ια π ρ ά ττει λ ιγ ό τερ α σφάλ­ ματα, ευ ν ο είτα ι από τη ν τύ χ η ή δ ια θ έτει κάποιο "πολλαπλασιαστή ισχύος" που αυ­ ξά ν ει σ ημαντικά τη σ υνολική μαχητική ισχύ τη ς. Και στα τρία αυτά σ τοιχεία οι κοινο­ β ο υ λ ευ τικ ο ί ευτύ χησ α ν να δ ια θ έτο υ ν τη ν υπεροχή. Η αναφορά μας στα τα κ τικ ά σ φάλματα τω ν δύο π αρατά ξεω ν αρχίζει από τη σ υνη­ θ ισ μ ένη σ τους σ τρ α το ύ ς τη ς επ οχής παρα­ βίαση τη ς αρχής το υ π ολέμου "εν ό τη τα δι­ οίκησης", δηλαδή τη ς υπαγωγής, σε ένα ν δ ιο ικη τή, τω ν δ ια τιθ έμ εν ω ν δ υνάμεω ν και μέσων. Σ το υ ς κο ινο β ο υ λ ευ τικο ύ ς τρ εις το υλά χισ τον το ίδιο ισχυρές προσω πικότη­ τ ε ς (Λίβεν, Μ ά ντσ εσ τερ και Φ έρφαξ) έ τ ρ ε ­ φαν α ρ χη γικές φ ιλ ο δ ο ξίες. Σ το υ ς μοναρχι­ κούς ο διορισ μένος από το ν βασιλιά Ρού­ π ερ τ σ την ουσία υ π ο νο μ εύ θ η κε από το ν Ν ιούκασ τλ και το υ ς α ξιω μ α τικού ς του. Οι προσωπικές π ικρίες και φ ιλ ο δ ο ξίες το υ τ ε ­ λ ευ τα ίο υ σε συνδυασμό με τις δ ια φ ο ρ ετι­ κές το υ τα κ τικ έ ς α ντιλή ψ εις κατέσ τησ αν π ροβληματική τη συνεργασία τω ν δύο αν­ δρών και σ υ νετέλεσ α ν στη λήψη διαδοχι­ κών λανθασ μένω ν αποφάσεων από το ν Ρούπερτ. Αρχικά ο τε λ ε υ τα ίο ς δ εν εκμ ετα λ λ ε ύ θ η κ ε τη σύγχυση και τη ν πτώση η θ ι­ κού που π ροκλήθηκα ν σ του ς αντιπ άλους το υ από τη ν ενίσχυση τη ς Υόρκης. Στη συ­ νέχεια τη ν η μ έρ α τη ς μάχης απώλεσε το τα κ τικ ό π λεο ν έκτη μ α που το υ π ροσ έδιδε η έγκα ιρ η π αράταξη τη ς δ ύνα μή ς του, παρα­ κο λου θώ ντα ς επί ώ ρες ως απλός θ ε α τή ς το υ ς κο ινο β ο υ λ ευ τικο ύ ς να σ π εύδουν για ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

να λάβουν τη δ ιά τα ξή το υς. Ο λοκληρώ νο­ ν τα ς τη ν αλυσίδα τω ν λαθώ ν το υ έδω σ ε ε ­ ντο λ ή σ τους ά νδ ρ ες το υ να επ ισ τρέφ ο υν στα καταλύματά το υ ς και να ετο ιμ α σ το ύ ν για το δείπνο, ό τα ν ο εχ θ ρ ό ς δ εν είχε δ εί­ ξ ε ι καμία π ρόθεση τερ μ α τισ μ ο ύ τη ς α ν τι­ π αράθεσ ης (α ν τίθ ετα ε κ μ ε τα λ λ ε ύ θ η κ ε τη χαλάρωση τω ν μοναρχικώ ν απ οκτώ ντας τη ν π ρω τοβουλία και το υ ς αιφνιδίασ ε χ ρ ο ­ νικά εξα π ολύο ντα ς γενική επίθεση). Η τ ε ­ λ ευ τα ία ή τα ν και η μόνη ε υ τυ χ ή ς στιγμή τη ς τριπ λής ουσιαστικά ηγεσίας τω ν κοινο­ β ο υλευτικώ ν, η οποία αρχικά επ έτρ εψ ε σ τον Ρούπερτ να ενισ χύσ ει τη ν Υόρκη και στη συνέχεια αποφάσισε να αποχωρήσει σε άλλη τοπ οθεσ ία αν και δ ιέ θ ε τ ε επαρκή α­ ριθ μ η τική υπεροχή. Κατά τη διεξαγω γή τη ς σύγκρουσ ης παρουσίασε το κω μικοτραγικό θ έα μ α να εγκα τα λείπ ει, ως ά λλος Δ αρείος, το π εδίο τη ς μάχης, α φ ήνοντα ς όμω ς πίσω τη ς ένα τελ ικ ά νικηφ όρ ο σ τρά τευμα.

κο ινο β ο υλευτικώ ν είχαν οι "α ϊρ ονχεντς" το υ Κ ρόμγουελ, ένα τμ ή μ α και ένα ς η γ έτη ς που φανέρω σαν με εντυπ ω σιακό τρόπ ο τις τερ ά σ τιες μ α χη τικές δ υ ν α τό τη τές το υς. Οπως π ρο α να φ έρ θ ηκε, ο Κ ρόμγουελ και το ιππικό το υ είχαν ήδη εξα ιρ ε τικ ή φ ή ­ μη λόγω τω ν επιδόσεώ ν το υ ς στα πεδία των μαχών. Ο Ρ ούπερτ α νακρίνοντας αιχμαλώ ­ το υ ς ζη τού σ ε εναγω νίω ς να π λη ρ ο φ ο ρ η θ εί αν σ την αντίπαλη δύναμη π εριλα μβα νόταν το ιππικό το υ Κ ρόμγουελ. Ο ταν βεβα ιώ θη­ κε για τη ν ύπαρξή το υ τροπ οπ οίησε ανάλο­ γα τη δ ιά τα ξή το υ. Α υτός ή τα ν ο λόγος και όχι τα κ τικ ό σφάλμα, όπως το ν κατηγόρησ ε ο Ν ιούκαστλ, που ο ίδιος π α ρέμεινε ως ε ­ φ εδ ρεία , ώ στε να μπορεί να αντιμετω π ίσ ει κά θ ε δυσ άρεσ τη ε ξέλ ιξη . Ο Κ ρόμγουελ, με το ν επ ανασ τατικό τρόπ ο οργάνωσης και σ υγκρότησ ης το υ τμ ή μ α τό ς το υ και τη σι­ δ ερ έν ια εσ ω τερική π ειθαρχία το υ, είχε α­ π αλλαγεί από τη μάστιγα η οποία ανά το υ ς

ψαν σε φυγή και π α ρέμειναν κύριοι το υ πε­ δίου τη ς μάχης, π ροσέβαλαν σε συνδυα­ σ μένη δράση με το φίλιο π εζικό τα αντίπα­ λα τμ ή μ α τα πεζικού. Α υ τό ς ο τρόπ ος ενέρ γ εια ς, τόσ ο διαφ ο­ ρ ετικ ό ς από τα π α ρ α δ εδ εγμ ένα τη ς επο­ χής, α ντανακλά τη ν ξεχω ρισ τή τα κ τική ικα­ ν ό τη τα το υ Κ ρόμγουελ. Η σ υνεχής κίνηση το υ μαχόμενου ιππικού στο ρ ευσ τό πεδίο τη ς μάχης ως σ υγκρ οτημ ένου τμ ή μ α το ς με αμείω τη τη μαχητική το υ ισχύ, η προσβολή κά θ ε φορά όχι το υ β ο λ ικ ό τερ ο υ αλλά του τα κ τικά π ρ οσ φ ορ ότερ ου αντιπάλου και η συνεργασία το υ με το πεζικό, απ οτελούν θαυμασ τά επ ιτεύ γ μ α τα ακόμα και στη σύγ­ χ ρο νη π ρα γμα τικότητα . Σ το σ τρα τηγικό ε ­ πίπεδο ο Κ ρό μ γο υελ π ίσ τευε ακράδαντα ό τι για να κερδίσ ουν οι κο ινο β ο υ λευ τικο ί το ν επ ανασ τατικό π όλεμο σ τον οποίο ε ί­ χαν εμπ λακεί, ό φ ειλα ν να δημιουργήσ ουν ένα ν επ ανασ τατικό σ τρα τό πάνω σε ε ν τ ε ­ λώς ν έε ς βάσεις, πάνω στις οπ οίες, παρά τη ν ισχυρή αντίδραση, είχ ε οργανώσει το ιππικό του. Η νίκη το υ στο Μ άρστον Μούρ έδω σε τόσ ο ισχυρή ώθηση στις απόψεις το υ ώ στε το ν επ όμενο χρόνο το Κ οινοβού­ λιο αποφάσισε επίσημα τη σ υγκρότησ η του σ τρα τού ν έο υ τύπου.

ΕΠΙΛΟ ΓΟ Σ

Οι η ττη μ έ ν ο ι μ ο να ρ χ ικ ο ί εισ έρ χ ο ν τα ι σ τη ν Υόρκη μ ε τά τη ν ή ττ α το υ ς σ το Μ ά ρ σ το ν Μ ο ύ ρ .

Οι συμπτώσεις και το τυχαίο, απ αραίτη­ το ι σ υνοδοί κά θ ε ανθρώ πινης δ ρασ τηριό­ τη τα ς, ευνόησ αν το υ ς κο ινο β ο υ λευ τικο ύ ς. Δ εν είναι δόκιμη ο ύ τε ο δη γεί σε ασφαλή συμπεράσματα η εξέτα σ η υπ οθετικώ ν σ ε­ ναρίων, όμω ς ο ρισ μένες ιδιοτροπ ίες τη ς θ εά ς τύ χ η ς ο φ είλ ο υ ν να επισημανθούν. Ο Κ ρό μ γο υελ τρ α υ μ α τίσ τη κ ε τόσ ο ελα φ ρά που συνέχισε να η γείτα ι τω ν ανδρώ ν του, ο Ρούπερτ δ εν τρ α υ μ α τίσ τη κ ε αλλά απώλεσε το άλογό το υ και έ κ τ ο τ ε π α ρέμεινε απο­ κο μ μ ένο ς από το υ ς ά ν δ ρ ες το υ και δ εν διεδραμάτισ ε ουσιαστικό ρόλο στη διεξαγω γή τη ς μάχης. Σ το κρ ισ ιμ ότερο σ ημείο τη ς σύ­ γκρ ου σ η ς ο Λ ούκα ς με το ιππικό το υ, ενώ προσπαθούσε να δ ιευ ρ ύ ν ει το ρήγμα στη δ εξιά π τέρ υγα τω ν κο ινο βο υλευτικώ ν, συνελήφ θ η αιχμάλω τος και η επίθεσ ή το υ εκφ υλίσ θηκε. Αυτά τα δύο σ υμβάντα επέδρασαν δυσ μενώ ς για το υ ς μοναρχικούς στην τελ ικ ή έκβαση τη ς μάχης. Ομως το ν κύριο και καθορισ τικό ρόλο σ την επικράτηση τω ν ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

αιώ νες τα λά νιζε κά θ ε ιππικό, το ν διασ κορ­ πισμό το υ μ ετά τη ν πρώτη νικηφ όρ α επ έλα ­ ση και τη δράση το υ όχι π λέον ως οργανω ­ μένου συνόλου αλλά ως διώ κτη η ττη μ έν ο υ αντιπάλου ή ως ομάδω ν πλιατσικολόγων. Και στις δύο π εριπτώ σεις το ιππικό έχανε τη ν επαφή με το υπόλοιπο σ τρ ά τευ μ α και δ εν επ η ρέα ζε ουσιαστικά το τε λ ικ ό α π ο τέ­ λεσμα. Αυτή τη σ υμπεριφ ορά είχε επ ιδ είξει το ιππικό το υ Ρ ούπερτ σε ό λ ες τις π ροη­ γ ο ύ μ εν ες σ υγκρούσ εις, ώ στε αν και α ή ττη ­ το, δ εν είχε σ υμβάλλει σ την ή ττα το υ α ν τι­ πάλου. Α ν τίθ ετα οι "α ϊρ ονχέντς" μάχονταν π άντα ως σ υ γκρ ο τη μ ένο τμήμα, σε επαφή με τις υπόλοιπες μονάδες και με σ αφείς α­ ν τικ ειμ εν ικ ο ύ ς σκοπούς. Σ το Μ άρστον Μ ούρ παρουσίασαν τις α ρ ε τέ ς το υ ς σ τον μ έγισ το βαθμό. Πρώτα εξο υ δ ετέρ ω σ α ν το απ έναντι ιππικό και στη σ υνέχεια σ τρά φ η­ καν κατά το υ π λέον επ ικίνδυνου αντιπ ά­ λου, το υ ενα π ομ είνα ντος εχθ ρ ικ ο ύ ιππικού τη ς ά λλης π τέρυγας. Μ όνον αφού το έ τ ρ ε ­

Η μάχη το υ Μ άρστον Μούρ, η μεγαλύ­ τε ρ η σε α ρ ιθ μό σ τρα τευ μά τω ν και πιο αιμα­ τη ρή που δ ιεξή χ θ η π οτέ σε α γγλικό έδ α ­ φ ος, ή τα ν η πρώτη και πιο σ ημαντική νίκη τω ν κο ινο β ο υλευτικώ ν κατά το ν εμφ ύλιο π όλεμο. Ε π ιτεύ χθ ηκε σε κα θ ορισ τικό χ ρ ο ­ νικό σ ημείο το υ αγώνα το υ Κοινοβουλίου για π ολιτική αυτονόμησ η ενα ν τίο ν ενό ς βα­ σιλιά που αξίω νε να κυβερνά "ελέω θ εο ύ ", σ ημ α το δο τώ ντα ς τη ν α φ ετη ρ ία τη ς τ ε λ ι­ κής επ ικράτησ ής του. Ο δ ρό μο ς που οδη ­ γούσ ε σ την εδραίωση το υ σύγχρονου β ρ ε­ τα νικο ύ π ολιτικού σ υσ τήματος είχε π λέον ανοίξει.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) W inston S. Churchill: THE N EW WORLD, A H isto ry o f the English-speaking peoples, C assell an d C om pany Ltd, London, 1974. (2) HISTO R Y A N D CULTURE 1, M itch e ll B e a zle y E ncyclopaedias Lim ited, London, 1976. (3) C harles Tilly: Ο Ι Ε Υ ΡΩ Π Α ΪΚ ΕΣ ΕΠ Α ΝΑ ΣΤΑ ΣΕΙΣ 1492-1992, Ελληνικά Γ ρ άμ μ α τα, Α θή ν α , 1998. (4) John Tincey, G raham Turner: M A R STO N M O O R 1644: THE BEGINNING O F THE END, O sprey Publishing, London, 2003. (5) A rch e r Jones: THE A R T O F WAR IN THE W ESTERN WORLD, U niversity o f Illinois press, 1987. (6) C h risto f e r H ill: THE ENGLISH REVO LUTIO N 1640, L aw rence an d W ishart, London, 2002. (7) Δ ιά φ ο ρ α ά ρ θ ρ α σ το ν Τύπο και σ το Δ ια δ ίκ τυ ο .

1921-1926

Οι δ υ ν ά μ εις το υ Α μπ ντ ελ Κ ρ ιμ έχουν σ τρ α το π ε δ ε ύ σ ε ι σ τα π ερίχω ρα τη ς Τ α γγέρη ς.

Ο Ισπ ανικός Σ τρ α τό ς υπό τη ν ά μ εσ η διοίκησ η το υ σ τρ α τη γ ο ύ Μ ιγ κ έλ Π ρ ίμ ο δ ε Ρ ιβ έρα α π ο β ιβ ά ζετα ι σ το κόλπο τη ς Α λχ ο υ θ έμ α ς.

Γαλλικά ά ρ μ α τα μ άχ ης R enault F T -1 7 λα μ β ά νο υ ν μ έ ρ ο ς σ τις εκ κ α θ α ρ ισ τικ έ ς επ ιχ ειρ ή σ εις.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Μ α ρ ο κ ινό ς ιππέας το υ Α μπ ντ ελ Κριμ.

01 ΠΟΛΕΜΟΙ ΤΟΥ «ΡΙΦ» ΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΕΜΠΛΟΚΕΣ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ ΣΤΟ ΜΑΡΟΚΟ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΟΠΑΝΗΣ Δ ρ Ισ το ρ ία ς και Φ ιλοσοφ ίας των Θ ρ η σ κευ μ ά τω ν

Σ τις α ρ χές τη ς δ ε κ α ετία ς το υ 1920 η Γαλλία καί η Ισπανία είχ α ν μ ο ιρ α σ τεί μ ετα ξύ το υ ς τα εδ ά φ η το υ Μ α ρ ό κου και π ίσ τευ α ν πως είχ α ν εδρ α ιώ σ ει π λέο ν τη ν εξο υ σ ία το υ ς σ τη ν α φ ρ ικα νική χώρα. Ετσι ό τα ν οι φ υ λ έ ς το υ Ριφ, υπό τη ν η γεσ ία το υ το π ικού φ υλά ρχου Αμπντ ε λ Κριμ, επ ανα σ τά τη σ α ν εν α ν τίο ν το υ ς καμία από τις δύο ευρ ω π α ϊκές δυνάμ εις δ εν π ερίμ ενε ότι α υ τή η «τοπ ική εξέγ ερ σ η » θα ε ξε λ ισ σ ό τα ν σε ένα ν μ α κρο χρ ό νιο και α ιμ α τη ρ ό τα το πόλεμο κα τά τη δ ιά ρ κ εια το υ οπ οίου οι σ τρ α τιω τικ ές το υ ς δυνάμ εις θα γνώ ριζαν π ο λλαπ λές ή ττες . Τελικά χ ρ ειά σ τη κ ε να σ υ νερ γα σ το ύ ν δύο Γάλλοι σ τρ α τά ρ χ ες και ένα ς Ισπανός σ τρ α τη γό ς και να κ ιν η το π ο ιη θ ε ί ένα ς ευρω π αϊκός σ τρ α τό ς 200.000 ανδρώ ν π ρ οκειμ ένου να ν ικ η θ ο ύ ν οι επ αναστατημ ένοι Β έρ β ερ ο ι. Το μαυσ ω λείο που α ν έγ ειρ α ν οι Ισπ ανοί κ ο ντά σ το φ ρ ο ύ ρ ιο Ανουάλ, όπου εσ φ ά γη σ α ν 16.000 σ τρ α τιώ τε ς και ο υ π αίτιος το υ π ολέμ ου, σ τρ α τη γ ό ς Σ ιλ β έ σ τρ ε .

Ο Γάλλος σ τρ α τη γ ό ς Λ υ ω τα ί κ α θ ο δ η γ ε ί τις επ ιχ ειρ ή σ εις σ το ν το μ έ α το υ Μ π ενί Κουαράιν.

που τη διέπλεαν. Η Ισπανία, η Γαλλία αλλά ο βορειοαφ ρικανικό σουλτανάτο και η θαλασσοκράτειρα νησιωτική Βρετανία το υ Μ αρόκου λόγω τη ς ιδιαίτερης κατέβαλλαν ουσιαστικές π ροσπάθειες για γεω γραφικής το υ θέσ ης στη β ο ρειο ­ τη ν καταπολέμηση του ζημιογόνου για αυ­ δυτική πλευρά τη ς αφ ρικανικής ηπείρου τ έ ςυ­φαινομένου τη ς π ειρατείας. Δ εν περιο­ π ήρξε καθ' όλη τη διάρκεια το υ 19ου και ρίστηκαν όμως σ την καταπολέμησή του. Μ έ­ στις αρχές το υ 20ού αιώνα πεδίο ανταγω νι­ σα στο πνεύμα τη ς αποικιοκρατίας επεδίωσμού μ ετα ξύ των ευρωπαϊκών ναυτικώ ν δ υ ­ ξαν να καταστήσουν π ρ ο τεκτο ρ ά το το υ ς το νάμεω ν και ιδιαιτέρω ς μ ετα ξύ τη ς Γαλλίας σ υγκεκριμένο σουλτανάτο π ροκειμένου να και τη ς Ισπανίας. Ωστόσο το έντο νο ενδια­ μπορούν να ελέγχο υν το πέρασμα του Γι­ φ έρ ον των Ευρωπαίων για το ν έλεγχο τη ς βραλτάρ. Η Ισπανία εισ έβαλε στο Μ αρόκο το σ υγκεκρ ιμένη ς περιοχής είχε εκδη λω θ εί 1859-1860 και κα τέκ τη σ ε τη ν πόλη Τετουάν. τουλάχιστον δύο αιώνες νωρίτερα, όταν οι Ακολούθησ ε η Γαλλία, η οποία μ ετά από μια π ειρα τές του Μ αρόκου αλλά και όλης τη ς μακρά περίοδο οικονομικής και εμπορικής παραλιακής γραμμής τη ς βόρειας Αφρικής, διείσδυσης στην αφρικανική χώρα και έχο­ τη ς Μπαρμπαριάς, λυμαίνονταν τη Μ εσό­ ντα ς τη ν Ισπανία ως δ ευ τερ εύ ο ν τα εταίρο γειο θάλασσα κα τα λησ τεύ ο ντα ς τα πλοία φ ά νηκε στις αρχές το υ 20ού αιώνα πως κα­

Τ

Η βία ή τα ν α ν ε ξ έ λ ε γ κ τη και από τις δύο π λευ ρ ές . Εδώ Ισπ ανοί σ τρ α τιώ τε ς επ ιδ εικ νύ ο υ ν κ εφ ά λ ια Μ αροκινώ ν ανταρτώ ν.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

τό ρθ ω νε να πραγματοποιήσει τις φιλοδο­ ξίες τη ς με πιο ειρηνικά μέσα. Σ υγκεκριμένα το ν Απρίλιο του 1904 η Μ εγάλη Βρετανία, ως α ντάλλαγμα ένα ντι τη ς συνδρομής που δ έ­ χ θ η κε από τη Γαλλία κατά τη ν επιβολή τη ς ε ­ ξουσίας τη ς στην Αίγυπτο, αναγνώρισε ότι το Μ αρόκο α νήκε στη γαλλική σφαίρα επιρ­ ροής. Α ργότερα, το ίδιο έτο ς, Γαλλία και Ισπανία χώρισαν το Μ αρόκο σε ζώ νες επιρ­ ροής, με τη ν ιβηρική χώρα να λαμβάνει τό τε το μ ικρό τερ ο κομμάτι το υ διαιρεμένου πλέ­ ον αφρικανικού σουλτανάτου ως είδ ος πα­ ραχώρησης εκ μέρους τη ς Γαλλίας. Το ισπανικό π ρ ο τεκτο ρ ά το το υ Μαρό­ κου εκ τειν ό τα ν στην παραλιακή και στην ο­ ρεινή ζώνη τη ς χώρας και χω ριζόταν σε δύο μέρη, το Τζεμπ έλ και το Ριφ. Η οροσειρά του Ελ Ριφ, από τη ν οποία ξεκίνησ αν και οι ομώ­ νυμοι πόλεμοι, βρίσκεται στη βορειοδυτική Αφρική και εκ τε ίν ε τα ι κατά μήκος τη ς ακτής το υ Μ αρόκου από τη ν πόλη τη ς Ταγγέρης ως τα δυτικά σύνορα τη ς Αλγερίας, η οποία τό τ ε απ οτελούσε επίσης γαλλικό π ρ ο τεκ το ­ ράτο. Ουσιαστικά π ρόκειται για μια π ροέ­ κταση τη ς αφρικανικής οροσειράς του Α τλα ντα σχεδόν κατά μήκος τω ν μεσ ογεια­ κών ακτών, η οποία σχηματίζει μια γραμμή από παραθαλάσσιες απ όκρημνες βραχώδεις απ ολήξεις με ελάχιστα αγκυροβόλια. Το μ έ­ σο ύψος τω ν κορυφογραμμώ ν τη ς οροσει­ ράς του Ριφ αρχίζει από τα 915 και φθά νει στα 2.135 μέτρα. Μ ερικές κορυφ ές τη ς φ θ ά ­ νουν και στα 2.440 μέτρα. Π ρόκειται, δηλα­ δή, για μια περιοχή που π ροσφ ερόταν για α­ ντα ρ τοπ όλεμο διαρκείας, όπως θ α δούμε στη συνέχεια.

ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ Τόσο η Ισπανία όσο και η Γαλλία, αφού χρησιμοποίησαν το Μαρόκο επί μακρό χρο­ νικό διάστημα για εμπ ορικούς, οικονομι­ κούς και σ τρα τηγικούς λόγους, αφήνοντάς του ωστόσο κάποια στοιχειώδη α ν εξα ρ τη ­ σία, τελικ ά το κατέστησαν αποικία το υς. Τό­ τ ε μια άλλη ευρωπαϊκή δύναμη, η Γερμανική Α υτοκρατορία, απ οβλέποντας σε δικά τη ς ο­ φ έλη α ντέδρ α σ ε έντονα. Ε π εμβαίνοντας δυ­ ναμικά θ έλ η σ ε να δ είξε ι σε κά θ ε ενδ ια φ ερ ό ­ μενο πως ή τα ν αποφασισμένη να ματαιώσει τα επ εκτα τικά σχέδια τη ς Γαλλίας κυρίως στις βορειοαφ ρικα νικές α κτές. Απ οτέλεσμα τη ς γερμανικής αντίδρασης αλλά και τη ς γαλλικής εμ μ ο ν ή ς στην κυριαρχία επί του σουλτανάτου ήτα ν δύο ευρω παϊκές κρίσεις, η μία το 1905-1906 και η δ εύ τερ η το 1911 με­ τα ξύ Γερμανίας και Γαλλίας, οι οποίες επειδή π ροκλήθηκαν με αφορμή τη ν τύχη του Μα­ ρόκου ονομάστηκαν «μαροκινές κρίσεις». Σ τις 31 Μ αρτίου το υ έτο υ ς 1905 αποβι­ βάσ θηκε στον μαροκινό λιμένα τη ς Ταγγέρης ο ίδιος ο Γερμανός α υτοκράτορ ας Γουλιέλμ ο ς Β' και από εκ εί δ ια κήρ υξε επισήμως τη γερμανική στήριξη στην ανεξαρτησ ία του Μαρόκου. Αυτή η γερμανική εισβολή στη σφαίρα επιρροής τη ς Γαλλίας αποτελούσε μια ευ θ εία πρόκληση για τη δ εύ τερ η . Η Γερ­ μανία από τη ν πλευρά τη ς π ίσ τευε ό τι προέ-

* *ίΡϊ t l llSR i * «»*? Kl##« Ο Α μ π ντ ελ Κ ριμ έφ ιπ π ος τη ν επ οχή τω ν π ολέμω ν το υ Ριφ .

βαίνε σε αυτή τη ν ενέργεια εκ το υ ασφα­ λούς, αφού δ εν π ερίμενε ένοπλη αντίδραση των Γάλλων. Επιπλέον υπολόγιζε ό τι με αυ­ τό ν το ν τρόπο θα να ρκοθετούσ ε τη ν αυξα­ νόμενη αγγλο-γαλλική φιλία, επειδή η Β ρε­ τανία με το ν μικρό της, τό τε, στρατό δ εν θα μπορούσε να ενισχύσει στρατιωτικά τη Γαλ­ λία. Ομως ο ύ τε η άλλη σύμμαχος τη ς Γαλ­ λίας, η Ρωσία, που αντιμετώ πιζε τεράσ τια ε ­ σωτερικά π ροβλήματα λόγω τη ς ή ττα ς τη ς κατά το ν Ρωσο-ιαπωνικό π όλεμο και τη ς ε ­ ξέγερ σ ης το υ 1905 η οποία επακολούθησε, θα μπορούσε να συνδράμει το υ ς Γάλλους. Η γαλλική κυβέρνηση π ερ ιήλθε σε δύσκολη θέση και τα μέλη τη ς διχάστηκαν όσον αφο­ ρά τη ν αντίδραση που θα έπρεπε να είχε η χώρα απέναντι στη γερμανική πρόκληση. Ο πρωθυπουργός Μωρίς Ρουβιέ αναζητούσε :να ν συμβιβασμό με τη Γερμανία, ενώ ο γεραανόφοβος υπουργός Εξωτερικών, Τεοφίλ Ν τελκάς, ή θ ε λ ε άμεση και δραστική απά­ ντηση. Τον Ιούνιο του ίδιου έτο υ ς ο Ρουβιέ, οοβούμενος πόλεμο, ανάγκασε το ν Ν τελ<άς να π αραιτηθεί ελπ ίζοντας ό τι η απομά­ κρυνσή του από τη γαλλική κυβέρνηση θα σ υνέβαλλε στην επ ίτευξη ενός γαλλο-γερ_ανικού συμβιβασμού. Η Γερμανία όμως πα­ ρουσιαζόταν α μ ετα κίνη τη στις θ έσ εις τη ς και επ έμ ενε στη σύγκληση μιας Δ ιεθνούς Συνδιάσκεψης τω ν Μ εγάλων Δυνάμεων, συ_περιλαμβανομένων των ΗΠΑ, στο έδαφ ος

Ο Ισπ ανός σ τρ α τη γ ό ς Μ α νο υ έλ Φ ερ ν ά ν τεβ Σ ιλ β έ σ τρ ε έφιππ ος σε π αρ έλα σ η σ τη Μ α δ ρ ίτη . Το ό τι επ ιχ είρ η σ ε να τιμ ω ρ ή σ ει τον «δημόσιό υπ άλληλο» Α μπ ντ ελ Κ ριμ σ το ίχ ισ ε σ τη ν π ατρ ίδ α το υ έ ξ ι χρόνια π ολέμ ου και σ το ν ίδιο τη ζωή του.

το υ Μ αρόκου με σκοπό να επ ιβεβαιω θεί με αυτόν το ν τρόπο η μαροκινή ανεξαρτησ ία και η Γαλλία να απομονω θεί και να ταπεινω­ θεί. Οι Γερμανοί πίστευαν πως καμία άλλη μεγάλη δύναμη τη ς εποχής δ εν θα στήριζε τη Γαλλία στο εγχείρημά τη ς ενα ντίο ν τη ς α­ νεξαρτησ ίας το υ Μ αρόκου. Ετσι η αυτοκρατορική Γερμανία, έχοντας π ά ντοτε ιδιοτελ είς σκοπούς και απ οβλέποντας μέσα στο πλαίσιο του αποικιακού ανταγωνισμού τη ς εποχής σε δικά τη ς εδαφ ικά οφ έλη στην α­ φρικανική ήπειρο, κα τά φ ερε να προκαλέσει το ν Ιανουάριο το υ 1906 μια συνδιάσκεψη τω ν Μεγάλω ν Δυνάμεω ν στην πόλη Αλγεθίρας τη ς Ισπανίας, σχεδόν απέναντι από τις μαροκινές α κτές. Η έκβαση των διαπραγμα­ τεύσ εω ν τω ν Μεγάλω ν Δυνάμεω ν όμως δεν υπήρξε καθόλου ευνοϊκή για τη γερμανική διπλωματία. Η Συνδιάσκεψη αποφάσισε με τη «Συνθήκη τη ς Αλγεθίρας» τη διατήρηση τη ς αυτονομίας του Μαρόκου. Ταυτοχρόνως επ έτρ εψ ε και στη Γαλλία, η οποία είχε μεγά­ λ ες οικονομικές και σ τρα τιω τικές επ ενδύ­ σεις στην αφρικανική χώρα, να έχει δικαιώ­ ματα «προστασίας» σε αυτήν, υπονομεύο­ ντα ς έτσι ουσιαστικά τη μαροκινή κυριαρ­ χία. Επιπλέον, παρά το υ ς γερ μα νικούς «ευ­ σ εβείς πόθους» για ψύχρανση τω ν βρετανογαλλικώ ν σχέσεων, τα απ οτελέσ ματα και σε αυτόν το ν το μ έα υπήρξαν εντελώ ς α ν τίθ ε­ τα: η βρ ετα νική υποστήριξη προς τη Γαλλία

τη ν περίοδο τη ς Συνδιάσκεψ ης και η έναρξη τω ν βρετανο-γαλλικώ ν στρατιωτικών συνο­ μιλιών το ν Ιανουάριο το υ αμέσως επομένου έ το υ ς συνέσφιξαν ακόμα π ερισσότερο τις σχέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες. «Νομιμοποιημένοι» π λέον με τη Σ υ νθ ή ­ κη τη ς Αλγεθίρας οι Γάλλοι με τη σειρά το υ ς εγκατέσ τησ αν στη Φεζ του Μ αρόκου μια κυβέρνησ η-μαριονέτα υπό το ν τοπικό σ ουλτά­ νο και σ ύντομα κατάφεραν να εδραιώσουν τη ν κυριαρχία το υ ς κυρίως σ την π εδινή χώ­ ρα, τη ν οποία και αξιοποίησαν δεόντω ς. Στη συνέχεια επ ιδόθηκαν σε έναν αγώνα υποτα­ γής τω ν βερβερικώ ν φυλών που κα τοικού­ σαν στις δυσπρόσιτες π λαγιές το υ Μεσαίου και το υ Μ εγάλου Α τλαντα. Οι ορεσίβιοι κά­ το ικοι τη ς π εριοχής αντισ τάθηκαν στην αρ­ χή στη γαλλική κυριαρχία αλλά στο τέ λ ο ς υ­ πέκυψαν ενώπιον τη ς γαλλικής σ τρατιω τι­ κής υπεροχής. Μ ετά τη συνθηκολόγησή το υ ς δ εν έπαυσαν να σημειώ νονται τοπ ικές εξεγ έρ σ εις αφού στις π εριοχές το υ ς δ εν εί­ χε εγκα τα σ τα θ εί μόνιμα τα κ τικ ό ς σ τρα τός ο οποίος να εμπ εδώ νει τη γαλλική κυριαρχία. Κ άθε φορά που σ ημειω νόταν εξέγερσ η εκ εί μια ευκίνητη μονάδα το υ Γαλλικού Στρατού α π οτελούμενη από 10-15 τά γμ α τα προω θεί­ το στις ε ξεγ ε ρ μ έν ες π εριοχές και αφού κατέ σ τελ λ ε τη ν ένοπλη ανταρσία υποχρέωνε το υ ς εξεγ ερ μ έν ο υ ς Β έρ β ερ ο υ ς να παραδί­ δουν τα όπλα το υ ς και να πραγματοποιούν

65

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

εκ νέου δήλωση υποταγής, το λεγόμ ενο »Αμάν», όχι απ ευθείας στη γαλλική κυ β έρ ­ νηση αλλά στη σουλτανική κυβέρνηση-μαριονέτα του π ρ ο τεκτορ ά το υ τη ν οποία ήλεγχε απολύτως η Γαλλία. Με αυτή τη ν τα κτική οι Γάλλοι κατάφερναν να ελέγχο υν τα μαρο­ κινά υψίπεδα και τη ν άγονη ορεινή ενδοχώρα. Οι Γερμανοί δ εν μπόρεσαν να δ εχ θο ύν τόσο εύκολα τη διπλωματική ή ττα το υ ς και το ν γαλλικό θρίαμβο στην Αλγεθίρας το 1906. Ετσι λίγα χρόνια αργότερα επανήλθαν στο θ έμ α προκαλώ ντας τη λεγά μ ενη «δεύ­ τερ η μαροκινή κρίση». Συγκεκριμένα στις αρχές του έτο υ ς 1911 η Γαλλία απ έσ τειλε σ τρα τεύματά τη ς στη μαροκινή π ρω τεύου­ σα Φεζ, π ροκειμένου να σώσουν το ν σ ουλτά­ νο ο οποίος τη ν περίοδο εκείν η βρισκόταν π ολιορκημένος στην πόλη από κάποιες βερβ ερ ικ ές φ υ λές που είχαν επαναστατήσει ε ­ ναντίον του. Οι Γερμανοί εξέλα β α ν τη ν απο­ στολή των γαλλικών σ τρα τευμάτω ν ως τη ν πρώτη κίνηση, εκ μ έρ ου ς τη ς Γαλλίας, για τη ν ολοκληρω τική κατάληψη το υ Μ αρόκου και αμέσως απαίτησαν εδαφ ικό αντάλλαγμα στις γα λλικές αποικίες π ροκειμένου να συναινέσουν ώστε το σουλτανάτο να γίνει προ­ τεκ το ρ ά το τη ς Γαλλίας. Για να υποστηρίξει (ένοπλα μάλιστα) τις διεκδικήσ εις τη ς η Γερ­ μανία απ έσ τειλε τη ν 1η Ιουλίου 1911 μια κα­ νονιοφόρο τη ς, να βομβαρδίσει το ν μαροκι­ νό λιμένα το υ Αγαδίρ. Επισήμως η γερμανική κανονιοφόρος απεστάλη ως μια ένδ ειξη υποστήριξης, εκ μ έ­ ρους τω ν Γερμανών, στην εγχώρια αντίσ τα­ ση εναντίον τη ς γαλλικής κυριαρχίας. Το γ ε ­ γονός αυτό όμως π ροκάλεσε τη στρατιωτική κινητοποίηση τω ν Γάλλων και οδήγησ ε τη ν Ευρώπη στο χείλος του π ολέμου, αφού αυτή η νέα γερμανική πρόκληση π ροκάλεσε στις 21 Ιουλίου 1911 τη ν επέμβαση τη ς Β ρ ετα ­ νίας υπέρ τη ς Γαλλίας. Συγκεκριμένα ο Β ρε­ τανός υπουργός Οικονομικών, Ν τέιβ ιντ Λόυδ Τζωρτζ, σε μια ομιλία του στο "Mansion House" το υ Λονδίνου προειδοποίησε τη Γερ­ μανία να μην απαιτεί με τέ το ιο πιεστικό τρ ό ­ πο εδαφικά ανταλλάγματα από τη Γαλλία διότι διαφ ορετικά το Ηνωμένο Βασίλειο θα αντιδρούσ ε στρατιωτικά. Κατόπιν α υ τής τη ς ομιλίας-προειδοποίησης που απ οτελούσε μήνυμα σ τήριξης το υ Ηνωμένου Βασιλείου προς τη Γαλλία, η δ εύ τερ η σκλήρυνε τη στά­ ση τη ς απ έναντι στις γερ μ α νικές απαιτή­ σεις. Η ένταση κορυφ ώ θηκε λίγο αργότερα, ό τα ν η Γερμανία κατηγόρησε ευ θ έω ς τη Β ρετανία για τη γαλλική αδιαλλαξία. Τα πράγματα ακολούθησαν τη ν πορεία το υς και κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού το υ ί­ διου έτο υ ς η Β ρετανία άρχισε να π ροετοιμά ­ ζετα ι για π όλεμο με τη Γερμανία. Τελικά το φθινόπωρο μια οικονομική κρίση που προέκυψ ε στη Γερμανία, σε συνδυασμό με τη ν α­ π ροθυμία του κάιζερ Γουλιέλμου να ξεκ ιν ή ­ σει έναν π όλεμο υπέρ το υ Μαρόκου, οδή γη ­ σε σε διαπ ραγματεύσ εις μ ετα ξύ τω ν δύο α­ ντιπάλων. οι οποίες είχαν ως απ οτέλεσ μα το ν γερμανο-γαλλικό συμβιβασμό τη ς 4ης Νοεμβρίου 1911. Σύμφωνα με αυτόν η Γερ­

-

ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Μ ε τά τη ν επ ίθ εσ η των Μ αροκινώ ν εν α ν τίο ν των Γάλλων α να λα μ β ά ν ει δράση το π υροβ ολικό.

Π υ ρ ο β ό λ α 75 m m το υ γα λλικού 58ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Π υ ρ ο β ο λ ικο ύ σ τή ν ο ν τα ι σ τα υψ ώ μα τα μ ε σκοπό να π λήξουν το υ ς εξε γ ε ρ μ έ ν ο υ ς .

μανία ήρε τις αντιρρήσ εις στο σ υγκεκριμένο θ έμ α και έτσ ι η Γαλλία εξασφάλισε τη ν επι­ κυριαρχία τη ς επί το υ Μαρόκου. Σε α ντά λ­ λαγμα παραχωρούσε στη γερμανική α υ το ­ κρατορία ένα μικρό τμ ήμ α του Γαλλικού Κονγκό. Ενα έ το ς αργότερα, το ν Μ άρτιο το υ 1912, ο σ ουλτάνος του Μαρόκου, μη έ ­ χοντας τη σ τήριξη τω ν Γερμανών, αναγνώρι­ σε και επίσημα το καθεστώ ς του π ρ ο τεκ το ­ ράτου στη χώρα του. Εχοντας π λέον ε λ ε ύ ­ θ ερ ο το πεδίο δράσης η Γαλλία στράφηκε κατά τη ς Ισπανίας και αναθεω ρώ ντας μονομερώς το ίδιο έτο ς τη μ ετα ξύ το υ ς διμερή συμφωνία το υ 1904 επ έκτειν ε τη ν κυριαρχία τη ς στις π εριοχές πέραν του π οταμού Ουέργκα, δηλαδή στο νότιο Ελ Ριφ που μέχρι τό ­ τ ε ανήκε στην Ισπανία.

Η ΕΚΡΗΞΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ Οι Γάλλοι εφ α ρ μόζοντα ς τη ν τα κτική κα­ τασ τολής τω ν εξεγέρ σ εω ν με τη ν άμεση α­ ποστολή τακτικώ ν δυνάμεω ν στρατού όπου εκδηλω νόταν η εξέγερσ η, κατάφεραν, όπως

είδαμε, να επιβάλουν σταδιακά τη ν εξουσία το υ ς σε ολόκληρο το π ρ ο τεκτο ρ ά το με μ ε­ γάλη επιτυχία. Ομως η καταρρέουσ α τό τε Ισπανική Α υτοκρατορία αντιμετώ πισε μεγά­ λ ες δυσ κολίες στην επιβολή τη ς κυριαρχίας τη ς στο υπόλοιπο Μαρόκο. Α ντιθέτω ς προς τη ν εχέφ ρονα και απ οτελεσ ματική τακτική τω ν Γάλλων, οι Ισπανοί, μολονότι είχαν ζη τή ­ σει για λόγους γοήτρου να θέσ ουν έστω ένα μικρό τμήμα το υ Μ αρόκου υπό τη ν κυριαρ­ χία τους, δ εν έδρασαν όπως οι γ είτο νές το υς. Προχώρησαν πολύ διατα κτικά στην κυρίευσή του δ ια θ έτο ν τα ς μικρές σ τρατιω τι­ κές δυνάμεις, σε μια επιχείρηση κατά τη ν ο­ ποία πρώτα από όλα η Ισπανία έπρεπε να ε ­ ντυπωσιάσει το υ ς γη γ εν είς π ληθυσμούς με τη ν π ολεμική ισχύ της. Η χώρα αυτή όμως τη ν περίοδο εκείνη λόγω πολιτικώ ν ανατα­ ραχών αντιμετώ π ιζε μεγάλα εσω τερικά πρό­ βλημα και α π οσ υνθετικές τάσ εις και έτσι αρ κέσ θ ηκε στην κατάληψη μόνο μιας παρα­ λια κής λωρίδας τη ς περιοχής το υ Ριφ, ενώ το υ ς ορεινούς όγκους του π ροτεκτορ ά του, το Τζεμπέλ, μπόρεσε να το υ ς καταλάβει πο­

Γιβραλτάρ (Β ρετα νία) Μ έγιστη έκτασ η τη ς εξέγ ερ σ η ς το υ Αμπ ντ ελ Κριμ Σύνορα καθορ ισ θέντα μ ετά το 1927

Δ ιεθνέι

έδαφοι

ΜΑΡΟΚΟ

?___ .___ ____ ,___ ^ΙΟΟ,χλμ.

τπΓπ

Μ α να σ τα τη μ ει Α τλα ν το ς

Χ ά ρ τη ς τη ς π εριοχής το υ Ριφ.

λύ αργότερα και μόνο τυπικά, αφού μοιρά­ σ τηκε ουσιαστικά τη ν εξουσ ία τη ς με τοπι­ κούς οπλαρχηγούς-ληστάρχους, όπως ο Ραισουλί, οι οποίοι ή τα ν τουλάχιστον «αβέ­ βαιοι» ως σύμμαχοι. Μ ετά το τέλ ο ς το υ Α' ΠΠ τα πράγματα έγιναν ακόμα πιο δύσκολα για το υ ς Ισπανούς, επειδή ο αραβικός και ο βερ β ερ ικό ς π ληθυ­ σμός τη ς βόρειας Αφρικής άρχισε να επιδιώ­ κει δραστήρια τη ν ανεξαρτησία το υ από τους Ευρωπαίους επικυριάρχους. Η "λυκο­ φιλία" των Ισπανών με το υ ς τοπικούς φυλάρχους-οπλαρχηγούς το υ π ρ ο τεκτορ ά το υ τ ε ­ λείωσε το 1919, όταν ο Ισπανός σ τρατηγός Μ ανουέλ Φ ερ νά ντεθ Σιλβέσ τρε, μη δ ια θ έ­ το ντα ς ο ύ τε ίχνος πολιτικής διαίσθησης και διπλωματικής ικανότητας, τιμώ ρησε αυστη­ ρά το ν Αμπντ ελ Κριμ. Ο τε λ ε υ τα ίο ς ήταν γιος ενός ισχυρού τοπικού φυλάρχου του Ριφ, ο οποίος είχε σπουδάσει στο Μ ουσουλ­ μανικό Πανεπιστήμιο τη ς Φεζ και είχε ε ν τα ­ χ θ εί πλήρως στο σύστημα διοίκησης των Ισπανών εργαζόμενος ως υπάλληλος στη Δι­ εύθυνση Εγχωρίων Υποθέσεων τη ς πόλης Μελίλα. Παρά τη ν υπαλληλική του θέση στον κρατικό μηχανισμό του Ισπανικού Βα­ σιλείου ο Αμπντ ελ Κριμ (1880-1963) είχε πλήρη συνείδηση τη ς αρχηγικής του θέσ ης στις β ερ β ερ ικές φ υ λές το υ Ριφ και η τιμω ­ ρία του από το ν Ισπανό σ τρατηγό έ θ ιξε τη ν υπερηφάνειά του και έγινε η σπίθα που άνα­ ψε τη φλόγα τη ς εξέγ ερ σ η ς στο π ρ ο τεκ το ­ ράτο, μιας εξέγ ερ σ η ς που π ροκλήθηκε από τη σ τενοκεφ αλιά ενός στρατηγού και στοίχι­ σε ποταμό αίματος στην Ισπανία. Κ ατέφ υγε στα βουνά τη ς πατρίδας του και στηριζόμενος από τις φ υ λές του Ριφ άρχισε να οργα­ νώνει από το 1920 μια εξέγερ σ η εναντίον τη ς ισπανικής κυριαρχίας. Το πρώτο σημαντικό κτύπημα εναντίον των ισπανικών στρατιωτικών δυνάμεω ν δό­ θ η κε στις 21 Ιουλίου 1921, ότα ν οι Ριφίτες υπό τη ν ηγεσία το υ Αμπντ ελ Κριμ επ ιτέθ η ­ καν σε μια ισπανική φάλαγγα που εκινείτο για να ενισχύσει τη φρουρά τη ς πόλης Ανου-

άλ. Η πρώτη αυτή επίθεση ενα ντίον τη ς σ τρατιω τικής φάλαγγας, τη ς οποίας ηγείτο ο σ τρατηγός Σιλβέσ τρε, είχε σχεδιαστεί πο­ λύ καλά και αιφνιδίασε το υ ς Ισπανούς. Η φά­ λαγγα υπέστη συντριβή και, όπως ή τα ν φ υ­ σικό, δ εν υπήρξε κανένα έ λ εο ς για το ν αρ­ χηγό της, ο ύ τε για το υς απλούς στρατιώ τες: οι 16.000 από τις 19.000 άνδρ ες τη ς σφαγιάσθηκαν από το υ ς α ντά ρ τες. Οι εξεγ ερ μ έν ο ι Ριφίτες άφησαν ζω ντανούς μόνο το ν υπαρχηγό τη ς φάλαγγας, σ τρατηγό Ναβάρο, και 3.000 άνδρ ες π ροκειμένου να ζητήσ ουν λύ­ τρα από τη ν ισπανική κυβέρνηση. Σαράντα πυροβόλα, α ρ κετές χιλιάδες τυ φ έκια και ε ­ κατομμύρια φυσίγγια υπήρξαν τα λάφυρα ε ­ κείνη ς τη ς νίκης για το υ ς εξεγ ερ μ έν ο υ ς . Για

π ολλούς Ισπανούς ιστορικούς η σ τρατιω τι­ κή συντριβή και ο θ ά να τος του στρατηγού Σ ιλβέσ τρε υπήρξε η αρχή το υ τέλ ο υ ς τη ς αλφονσιανής μοναρχίας, όχι μόνο επειδή ο σ υγκεκριμένος σ τρατηγός απ οτελούσε ένα από τα λίγα (τό τε) σ τηρίγματα το υ θρόνου, αλλά και δ ιότι με τη ν ή ττα το υ άρχισε ένας μακροχρόνιος αποικιακός π όλεμος που έ ­ φ θ ειρ ε το ν θεσ μό τη ς βασιλείας. Το ό τι η έ ­ ξωση το υ μονάρχη έγινε δ έκα χρόνια αργό­ τερ α ο φ είλ ετα ι μόνο στη μεγάλη αφοσίωση τω ν κυβερνήσεω ν το υ σ τρατηγού Πρίμο δε Ριβέρα (1923-1930) προς το στέμμα. Στο ισπανικό Μαρόκο, με ανεβασμένο η ­ θ ικό και εξοπ λισ μένοι με τα όπλα και τα πο­ λεμ οφ όδ ια που π εριήλθαν στα χέρια το υ ς ως λάφυρα από το υ ς Ισπανούς, οι ε ξεγ ε ρ μ ένοι το υ Ριφ ξεχ ύ θ η κα ν α κά θ εκτο ι στην πα­ ραλιακή ζώνη του π ρο τεκτορ ά το υ και δ εν σταμάτησαν παρά μόνο εμπ ρός στα τείχη τη ς Μελίλα. Ε κτο τε και για τα επόμενα τέσ ­ σερα χρόνια οι ισπανικές δυνάμεις γνώ ρι­ σαν στη ζώνη του Μ αρόκου τη ν οποία ή λεγχαν συνεχείς ή ττε ς . Αποκορύφωση αυτών των ε ξελ ίξεω ν ή τα ν το γεγονός ό τι ο Αμπντ ελ Κριμ, ακολουθώ ντας τα γαλλικά π ρότυ­ πα, α υτοανακηρ ύχθηκε π ρόεδρος τη ς «Δη­ μοκρατίας του Ριφ» και εγκα τα σ τά θ ηκε στην πόλη Αντζίρ, κοντά στον κόλπο του Α λχουθέμας, και τη ν κατέσ τησ ε π ρω τεύουσά του. Στην ουσία δ εν επ ρ όκειτο παρά για ένα μεγάλο ψαροχώρι που β ρ έθ η κ ε απρόο­ πτα στο επ ίκεντρο τω ν εξελίξεω ν. Χειριζόμενος καλά τη ν προπαγάνδα ο Ριφίτης η γ έ­ τη ς προσκάλεσε στην πρω τεύουσά το υ ξ έ ­ νους δημοσιογράφους, διά μέσου τω ν οποί­ ων κή ρ υ ξε σε όλον το ν κόσμο τη ν ανεξα ρ ­ τησία τη ς «Δημοκρατίας» το υ και ζήτησ ε τη ν άμεση αναγνώρισή το υ από τη Γαλλία

Οι Μ α ρ ο κ ινο ί απ α ντο ύν σ το ν γαλλικό σύγχρονο για τη ν επ οχή οπλισμό μ ε α ν τα ρ το π ό λεμ ο και ε υ έ λ ικ το υ ς σ χημ α τισ μ ούς.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

και άλλα ευρωπαϊκά κράτη απ οσ τέλλοντάς το υ ς τα υτοχρόνω ς και εκπροσώπους του. Με εντο λή το υ Γάλλου στρατάρχη Λυωταί, που εκπροσωπούσε τη Γαλλία στην π ρω τεύ­ ουσα του γαλλικού Μ αρόκου Φεζ, οι α ντι­ πρόσωποι το υ Αμπντ ελ Κριμ έγιναν δ εκτο ί με ό λες τις τιμ ές, μολονότι ο ίδιος αμφισβη­ το ύσ ε τη ν εξουσ ία το υ σ ουλτάνου-μαριονέτα ο οποίος έ δ ρ ευ ε εκ εί και ουσιαστικά υπη­ ρετούσ ε τη Γαλλία. Η ισπανική κυβέρνηση από τη ν πλευρά τη ς ο ύ τε που σ κέφ θ ηκε να τιμω ρήσει για τη σφαγή του Ανουάλ και να αποκαταστήσει το γ όητρ ο τη ς χώρας και τη ν τά ξη σ την π εριο­ χή. Λαμβάνοντας π αθητική στάση περιορί­ σ τηκε να υπερασπίσει τη ν πόλη Μ ελίλα στα ανατολικά και να οχυρώσει τη ν πρωτεύουσα το υ π ρ ο τεκτορ ά το υ Τελονάν και τη ν πόλη Σεσάουεν στα δυτικά. Η λαϊκή δυσαρέσκεια

Ενα από τα π υροβ όλα που χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ α ν κ α τά τη ν υπ εράσπ ιση τη ς π όλης Μ ε λ ίλ α , όπως σ ώ ζετα ι σ ή μ ερ α .

Σ υ νά ντη σ η σ τρ α τά ρ χ η Π ε τα ίν κα ι σ τρ α τη γ ο ύ Λ υ ω τα ί.

68 εναντίον τη ς κυβέρνησ ης ή τα ν π λέον φ α νε­ ρή στην ηπειρω τική Ισπανία. Σε μια προσπά­ θ εια κατευνασμού τω ν πνευμάτω ν η χώρα πλήρωσε αφειδώ ς όσα λύτρα τη ς ζη τήθ η κα ν π ροκειμένου να εξαγοράσ ει το ν στρατηγό Ναβάρο και το υ ς σ τρα τιώ τες οι οποίοι επέζησαν από τη σφαγή του Ανουάλ. Το γεγονός α υτό φανέρω νε τη ν αδυναμία αντίδρασης τη ς μητροπ ολικής κυβέρνησ ης και παράλ­ ληλα ενίσ χυε το γόη τρ ο το υ αρχηγού τω ν ε ­ παναστατών Αμπντ ε λ Κριμ, με απ οτέλεσ μα εκείν ο ς να μπορέσει ανεμπόδιστος να επι­ βάλει τη ν εξουσ ία το υ σε ό λες τις φ υ λές τη ς περιοχής. Συνεχίζοντας το ν επ ιθετικό π όλε­ μο ο Κριμ κατόρθω σε μέχρι το 1923 να ε κ ­ διώ ξει τις ισπανικές σ τρα τιω τικές δυνάμεις από τις π ερισ σ ότερες π εριοχές του Μαρό­ κου που κατείχαν και να τις υποχρεώσει να π εριοριστούν στις βάσεις το υ ς κατά μήκος τω ν ακτών τη ς Μ εσογείου. Στο μ ετα ξύ στην Ισπανία η πολιτική και οικονομική κατάσταση επιδεινω νόταν όλο και περισσότερο. Ο βασιλιάς Αλφόνσος ΙΓ', φ οβισ μένος από τη σκληρή ιδεολογική α ντι­ παράθεση που είχε ξεσπάσει στη χώρα του ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

και από το αβέβαιο μέλλον το υ βασιλείου του, το οποίο το έβλεπ ε να φ υ λλο ρ ρο εί χά­ νοντας τη μια κτήση του μ ετά τη ν άλλη, προσπαθούσε ανεπιτυχώς να επ αναφέρει στη χώρα τη ν τά ξη χρησιμοποιώντας κάθε μέσο. Το φθινόπωρο του 1923 η φ ιλ ελ ε ύ θ ε ­ ρη κυβέρνηση Μ ανουέλ Γκαρθία Π ριέτο εί­ χε σ ταθεί ανίκανη να θ έσ ει τη ν κατάσταση υπό το ν έλεγχό τη ς. Καθώς μια από τις πλέ­ ον σ υνηθισ μένες μ εθ ό δ ο υ ς επιβολής τη ς τά ξη ς τη ν εποχή το υ μεσοπολέμου ήτα ν η κήρυξη δικτατορίας, ο βασιλιάς δ εν υπήρξε εχθ ρ ικός προς μια τέτο ια προοπτική. Ετσι, όταν στις 14 Σεπ τεμβρίου 1923 ο σ τρατηγός Πρίμο δε Ριβέρα, σε συμφωνία με το υ ς άλ­ λους δ ιο ικη τές του στρατού, δρομολόγησε ένα πραξικόπημα για να π ρολάβει τη ν απο­ σύνθεση τη ς Ισπανίας, ο μονάρχης, μολονό­ τι δ εν το ν συμπαθούσε, τού α νέθ εσ ε το ν σχηματισμό μιας δ ικτα το ρική ς κυβέρνησης. Ο ισπανικός λαός, απελπισμένος από τη ν α­ δυναμία τω ν κυβερνήσεω ν να επιλύσουν τα ο ξύ τα τα προβλήματα τη ς χώρας και αποσ τρ εφ ό μενος τη στείρα πολιτική διαμάχη, επ εκρότησ ε το ν στρατηγό.

Ο Μ ιγκέλ Πρίμο δε Ριβέρα υ Ουρμπανέγια, μαρκήσιος δε Εστέλα και δούκας του Αγκαδίρ, ευ γ εν ή ς στην καταγωγή και στρα­ τη γό ς στο αξίωμα, στην πρόσκληση του ο­ ποίου ανταπ οκρίθηκε η π λειοψ ηφία του σ τρα τεύ μα τος, ήτα ν ένας εξα ίρ ετο ς στρα­ τιω τικός, ένας σ τρατιώ της χωρίς ελα ττώ μ α ­ τα. Είχε μια μόνο αδυναμία, η οποία σ τάθηκε μοιραία για το εγχείρημά του: έλλειψ η πολι­ τικού αισθητηρίου. Γεννημένος στην Ανδα­ λουσία, δ ιέ θ ε τε όλα τα π λεονεκτή μα τα και τα μ ειο νεκτή μ α τα του τόπου του: γ ο η τε υ τι­ κός ως η γέτη ς, καλός ρήτορας, ευφ υής, α­ ξιοπρεπής και αψίκορος, διακρινόταν ωστό­ σο και από σκεπτικισμό και αναποφασιστικότη τα , χαρακτηριστικά που δ εν αρμόζουν σε έναν άνθρωπο ο οποίος είναι γεν ν η μ έν ο ς να κρατά το σκήπτρο ή τη στραταρχική ράβδο. Αν και στην αρχή ο ίδιος ή τα ν αποφασισμέ­ νος να α ντα λλά ξει ευχαρίστως με τη Β ρετα ­ νία τη ν πόλη Θ εούτα, αν εκείνη το υ παρα­ χωρούσε το Γιβραλτάρ, στη σ υγκεκριμένη περίσταση αποφάσισε να σώσει τη ν τιμή του ισπανικού έθ νο υ ς κατατροπ ώ νοντας το υς εξεγ ερ μ ένο υ ς Ριφίτες. Οι αντιδράσ εις που εί­ χε σ υναντήσει κατά τη διάρκεια τη ς περιο­ δείας του στις περιοχές το υ Μ αρόκου τις ο­ ποίες ακόμα ήλεγχαν οι ισπανικές δυνάμεις, το ν είχαν πείσει ό τι έπρεπε να αντιδράσει δυναμικά. Η αδιαλλαξία και οι συνεχείς επι­ θ έσ εις του Αμπντ ε λ Κριμ από τη ν άλλη πλευρά επιδείνωσαν τη ν κατάσταση και ε ξα ­ φάνισαν κάθε ελπίδα για ειρηνικό διακανο­ νισμό. Ο Κριμ βρισκόταν στο απόγειο τη ς δόξα ς του εκείν η τη ν περίοδο, με α π οτέλε­ σμα ακόμα και η βερβερ ική φυλή τω ν Τζεμπαλά, που ή τα ν α νέκα θεν εχθρική προς το υ ς Ριφ, των οποίων εκείνο ς η γείτο, να συμμαχήσει μαζί του και η εξέγερ σ η να επεκτα θ εί και στο ορεινό Τζεμπέλ, δυσχεραίνοντα ς ακόμα περισσότερο τη ν κατάσταση για το υ ς Ισπανούς. Από τη ν αρχή του 1924 οι Ισπανοί μάχονταν απελπισμένα πλήρως ανα­ διπλωμένοι στον ποταμό Λάου, μόλις π έντε χ ιλιό μετρα έξω από τη ν πρω τεύουσα Τετουάν, π ροκειμένου να κρατήσουν το παρακεί­ μενο όρος Γκόρζυ. Οι δυνάμεις το υ Αμπντ ελ Κριμ ταυτοχρόνω ς πολιορκούσαν τη ν πόλη

Σεσάουεν. Λίγο αργότερα η εμφάνιση τη ς πανώλης ή τα ν εκείν η που έδωσε το τελ ειω ­ τικό πλήγμα στο ηθικό τω ν Ισπανών, το ο ­ ποίο ήτα ν ήδη χαμηλό όχι μόνο εξα ιτία ς των συνεχών θριάμβω ν των επαναστατών αλλά και λόγω τη ς ελονοσίας και τη ς δ υσ εντερίας που ταλαιπωρούσαν το στράτευμα.

Το φ ρ ούρ ιο τη ς Μ ελ ίλ α .

ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ ΚΑΙ ΗΤΤΑ ΤΩΝ ΙΣΠΑΝΩΝ Ο σ τρατηγός Πρίμο δε Ριβέρα παρόλες τις α ν τιξο ό τη τε ς που αντιμετώ πιζε ήτα ν α­ ποφασισμένος να κερδίσει έστω και μια «πύρρειο νίκη» για τη ν τιμή του έθ νο υ ς του. Ετσι σε μια πρώτη κίνηση αντεπ ίθεσ ης, α­ φού α ντικα τέσ τησ ε το υ ς παλαιούς αξιω μα­ τικο ύς με νεώ τερ ο υς στην ηλικία, απ έσ τειλε π έντε φ ά λαγγες στο μέτωπο τω ν επιχειρή­ σεων, αυξάνοντας τη δύναμη του ισπανικού στρατού στους 150.000 άνδρες. Τρεις από α υ τές τις φ ά λαγγες κατάφεραν να λύσουν τη ν πολιορκία το υ Σεσάουεν και ο σ τρα τη­ γός Σεράνο εισ ή λθ ε με τη φάλαγγά του ως α π ελευ θερω τή ς στην πόλη στις 29 Σ επ τεμ ­ βρίου 1924. Οι ά λλες δύο ισπανικές φάλαγ­ γ ες βοήθησαν τη ν πρωτεύουσα Τετουάν να αναπνεύσει, παράλληλα δε κατάφ εραν να α­ νοίξουν έναν διάδρομο μέχρι το Σεσάουεν ενώ νοντας και πάλι συγκοινωνιακά τις δύο πόλεις. Ωστόσο οι επ ιθέσ εις τω ν Βέρβερω ν συνεχίστηκαν με μεγάλη σ φοδρότητα, με α­ π οτέλεσ μα να γίνει σχεδόν αδιάβατος για τις φ ά λα γγες των αυτοκινήτω ν ο διάδρομος που μ ετά δυσκολίας εκ ρ α τείτο ανοικτός. Οι Ισπανοί αναγκάστηκαν υπό αυτή τη ν πίεση να εγκα τα λείψ ου ν τη Σεσάουεν. Κατά τη διάρκεια τη ς υποχώρησης σ κοτώ θηκε ο σ τρατηγός Σεράνο και τρ α υμ α τίσ τηκε ο σ τρατηγός Φρανσίσκο Μ περενχουέρ. Τα υ­ π ολείμματα τη ς φρουράς τη ς πόλης και των φαλάγγων ενισχύσεων που κατάφεραν να σωθούν έφθασαν εξο υ θ ενω μ ένα στο Τετου­ άν. Ο Αμπντ ελ Κριμ για τη ν ώρα, μ ετά τη ν κατατρόπωση των Ισπανών και αφού έθ εσ ε υπό τη ν κυριαρχία του ολόκληρη τη ν π εριο­ χή του Ριφ και του Τζεμπέλ, απολάμβανε δό­ ξα σουλτάνου τω ν Μαροκινών, ενώ ο στρα­ τη γό ς Πρίμο δε Ριβέρα, ευρισ κόμενος προ αδιεξόδου τερμ ά τισ ε τις επ ιθ ετικ ές επιχει­ ρήσεις και ο ισπανικός αποικιακός σ τρατός π εριορίσ θηκε στην υπεράσπιση τω ν παρά­ κτιων πόλεων Μελίλα, Τετουάν, Θ εού τα και Λαράς.

Η ΕΜΠΛΟΚΗ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ Ο Αμπντ ελ Κριμ νιώ θοντας ισχυρός όσο π οτέ άλλοτε, μολονότι είχε τη ν εύνοια τη ς Γαλλίας σ τράφηκε ενα ντίον τη ς διεκδικώ ντας ως «διάδοχος των Ισπανών» τις περιο­ χές γύρω από το ν ποταμό Ουέργκα, οι οποί­ ες, αν και με τη συνθήκη τη ς Αλγεθίρας (ό­ πως είδαμε) είχαν παραχωρηθεί στους Ισπα­ νούς, δ ιεκδ ικού ντο πάλι από το υ ς Γάλλους. Με δ εδ ο μ έν η μάλιστα τη ν ιδιάζουσα σημα­ σία που έχει ο ποταμός στην Αφρική, μπο­ ρούμε να α ντιλη φ θ ο ύ μ ε εύκολα τη ν εμμονή

και το ν δύο πλευρώ ν στη διεκδίκησή του. Οι Γάλλοι είχαν κα τα φ έρει με τη ν τα κ τι­ κή τω ν «συνεχών εκκαθαρίσεω ν» και χρησι­ μοποιώντας ελαφρά τμ ήμ α τα σ τρατού υπό τη διοίκηση ειδικευ μ ένω ν αρχηγών να υπο­ τά ξο υ ν από το 1920 ως το 1923 το ν Α τλαντα και να ειρηνεύσ ουν τη ν κοιλάδα τη ς Μουλούγια. Το τε λ ευ τα ίο εκείνο έ το ς μάλιστα εί­ χαν σχεδόν εξα λείψ ει κάθε πυρήνα ανταρ­ σίας νότια τη ς πόλης Τάζα, στις π αρυφές του Α τλαντα. Κατά συνέπεια ο Γαλλικός Σ τρ α τό ς που έ δ ρ ευ ε στο Μαρόκο από το 1919 μ ετά το πέρας τη ς αποστολής του είχε μ ειω θεί από 90.000 σε 60.000 άνδρ ες και το σύνολο τω ν μονάδων του είχε περιορισθεί σε 41 τάγματα, 18 ίλες, 16 πυροβολαρχίες, 13 λόχους μηχανικού και 10 μοίρες αεροσκα­ φών, πραγματικά πολύ μικρές δυνάμεις για να τη ρ η θ εί η τά ξη σε μια «εύ φ λεκτη» π εριο­ χή όπως το Μαρόκο και πολύ περισσότερο για να ανοιχτούν νέα π ολεμικά μέτωπα. Παραβλέπ οντας αυτά τα δ εδ ομ ένα ο Γάλλος σ τρατάρχης Λυωταί, που κατά δήλωσή του «απεχθανόταν τη ν πολεμική δράση»..., μετά από μια μακρά φραστική αντιπαράθεση με το ν Αμπντ ελ Κριμ δ ιέ τα ξε το υ ς συνταγμα­ τά ρ χες Κολομπά και Καμπεή να διαβούν με τις δυνάμεις το υ ς το ν ποταμό Ο υέργκα και να δημιουργήσ ουν μια σειρά από οχυρω μέ­ να φυλάκια στη διαφ ιλονικούμενη δ εξιά ό­ χθη του που μέχρι τό τε, τυπικά τουλάχι­ στον, ανήκε στους Ισπανούς. Ο Αμπντ ελ Κριμ είχε ήδη απειλήσει το υ ς Γάλλους μέσω επισήμων απεσταλμένων το υ στη Φεζ πως αν τολμούσ αν να διαβούν το ν ποταμό θα α­ ντιμετώ πιζαν 30.000 βερδ ερ ικά τυφ έκια. Οι γα λλικές δυνάμεις μολονότι διέβησαν στις αρχές Δ εκεμ βρ ίου το ν ποταμό, π οτέ δεν τα είδαν... Οι Γάλλοι εκ μ ετα λ λ ευ ό μ εν ο ι τη ν κατά­ σταση προσπάθησαν να αποκομίσουν εδα ­ φικά οφ έλη από τη διαμάχη Ισπανών-Κριμ, ωστόσο, επιθυμώ ντας τα υτοχρόνω ς να μ εί­ νουν έξω από το ν πόλεμο, όπως πίστευαν, φρόντισαν οι δυνάμεις το υ ς να μη προωθη­ θ ού ν π εραιτέρω στην ε ξεγ ε ρ μ έν η περιοχή

του Ριφ και να μη π ροκαλέσουν το ν Αμπντ ελ Κριμ. Επιπλέον ο σ τρατάρχης Λυωταί σε επιστολή το υ προς τη γαλλική κυβέρνηση στις 22 Δ εκεμ βρ ίου 1924, αν και δήλω νε αι­ σ ιόδοξος για τη ν έκβαση τω ν επιχειρήσεων τω ν Γάλλων, σχεδόν απαιτούσε να το υ αποσταλούν αμέσως οκτώ λόχοι ως ενίσχυση, ενώ άλλοι τέσ σ ερις θα έπρεπε να έφθαναν στη Φεζ πριν από τις 8 Απριλίου 1925. Πί­ σ τευ ε πως με τη ν ενίσχυση αυτώ ν τω ν δυ­ νάμεω ν θα μπορούσε να αποκρούσει ε ν δ ε ­ χ όμ ενες επ ιθέσ εις εκ μέρους των Β έρ β ε­ ρων και να επιβάλει τη γαλλική εξουσ ία στην περιοχή. Ομως στη Γαλλία τη ν περίοδο ε κ ε ί­ νη επ ίκειντο εκλ ο γ ές και η απερχόμενη κυ­ βέρνηση, υπολογίζοντας προφανώς το πολι­ τικό κόστος που θα είχε μια στρατιω τική κι­ νητοποίηση και ένας επιπλέον αποικιακός π όλεμος, δίστασε να σ τείλει τις ενισχύσεις τις οποίες ζητούσ ε ο στρατάρχης. Το απ οτέ­ λεσμα όλων αυτών ή τα ν όταν στις 14 Απριλί­ ου 1925 ο Αμπντ ε λ Κριμ εισ έβαλε στην πε­ ριοχή του Μπενί Ζ ερουάλ με 8.000 Β έρβερους π ολεμισ τές, οι Γάλλοι να β ρ εθ ο ύ ν α­ προετοίμαστοι. Ο ταν μάλιστα ο εισ βολέας έ τα ξε απέναντι στα οχυρω μένα φυλάκιά το υ ς μια μονάδα πυροβολικού, που είχε πά­ ρει ως π ολεμικό λάφυρο από το υ ς Ισπανούς και τη ν οποία επάνδρωναν και χειρίζονταν λιπ ο τά κτες και Ευρωπαίοι μισθοφόροι, οι γα λλικές οχυρώσεις δ εν φάνηκαν να α ν τέ ­ χουν σε βλήματα πυροβόλου. Π ροβληματι­ κή επίσης ή τα ν η επ ιμελητεία τω ν Γάλλων, με απ οτέλεσ μα να μη μπορεί να το υ ς προ­ μηθεύσ ει τρ όφ ιμα και κυρίως νερό. Ενα α­ κόμα ισχυρό πλήγμα στο η θικό τω ν γαλλι­ κών δυνάμεω ν π ροκάλεσε η αποστασία τω ν τοπικώ ν βερβερικώ ν φυλών, οι οποίες συμ­ μάχησαν αμέσως με το υ ς εξεγ ερ μ έν ο υ ς . Ακόμα και οι φ υ λές Τσούλς και Μπραν, που οι Γάλλοι τις θεω ρούσαν ως τις π λέον α ξιό­ πιστες συμμάχους το υ ς στην περιοχή, στρά­ φηκαν ενα ντίον το υ ς τη στιγμή που οι συ­ ντα γμα τά ρχες Κολομπά. Φ ραϋνταμπέρ και Καμπεή, η γούμενοι τριώ ν ελαφρώ ν μονά­ δων δ ιεξή γα ν έναν τιτά νιο αγώνα π ροκειμέΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

70 * “*

νου να ενισχύσουν τα γαλλικά φυλάκια μετάφ ερ όμ ενοι συνεχώς από το ένα στο άλλο. Μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα η ε ξ έ ­ γερση εξαπ λώ θηκε σε ολόκληρη τη ν περιο­ χή τη ς πόλης Τάζα και του ποταμού Ο υέργκα και οι Γάλλοι υφίσταντο τρ ο μ ερ ές απώλειες από το υ ς δεινού ς ελ εύ θ ερ ο υ ς σ κοπ ευτές του Αμπντ ελ Κριμ. Οι πόλεις Κεζάν και Τάζα αλλά και η ίδια η πρω τεύουσα το υ γαλλικού Μαρόκου Φεζ κινδύνευαν να πέσουν στα χ έ­ ρια των εχθρών. Ηδη από το ν Ιούνιο του 1925 η περιοχή το υ ποταμού Ο υέργκα είχε χαθεί για το υ ς Γάλλους και η εξέγερ σ η η ο­ ποία είχε εκδη λω θ εί στην περιοχή του Ατλαντα απειλούσε να εξαπ λω θεί σε ολόκληρο το π ρο τεκτορ ά το . Οι Ισπανοί έβλεπ αν το υς Γάλλους να υφίστανται ό,τι και οι ίδιοι πριν από λίγο καιρό, όμως η στάση του κ υ β ερ ν ή ­ τη τη ς Ισπανίας, στρατηγού Μ ιγκέλ Πρίμο δ ε Ριβέρα, ή τα ν τελείω ς διαφ ορετική από ε ­ κείνη του σ τρατάρχη Λυωταί, ο οποίος το 1921, όταν οι Ισπανοί δ έχονταν τα πρώτα πλήγματα των επαναστατών, αποδεχόταν ε ­ πίσημα το υς εκπροσώπους του Αμπντ ελ Κριμ στη Φεζ. Ο Ισπανός σ τρατηγός έβλεπ ε ό τι ο κίνδυνος ήτα ν κοινός και για τις δύο ευρωπαϊκές χώ ρες και προσπαθούσε να έ λ ­ θ ει σε συνεννόηση με τη γαλλική κυ β έρ ν η ­ ση ώστε να το ν αντιμετω πίσουν από κοινού. Ο σ τρατάρχης Λυωταί ζητούσ ε επίσης α­ πεγνωσμένα από τη ν κυβέρνησή το υ στρα­ τιω τικές ενισχύσεις και έναν υπαρχηγό, κα­ τά προτίμηση το ν σ τρατηγό Βεϋγκάν, για να το ν συνδράμει στην κατάστρωση τω ν σχε­ δίων επιχειρήσεων και στη διοίκηση τω ν μο­ νάδων, αλλά και για να μοιραστεί μαζί το υ τις ευ θ ύ ν ες τη ς ή ττα ς που διαφαινόταν πλέον καθαρά στον ορίζοντα. Ετσι η γαλλική κυ­ βέρνηση, για να το ν ενισχύσει, απ έσ τειλε μια ολόκληρη μαροκινή μεραρχία που είχε αποχωρήσει από το Ρούρ και τάγματα ακροβολιστών από τις φ ρ ο υρ ές τη ς Τουλόν, του Μοντωμπάν, του Περπινιάν και του Μπούργκ. Στο μετα ξύ στο μέτωπο τα γαλλικά φυλά­ κια έδιναν τη ν εικόνα απομονωμένων νήσων στη θάλασσα τη ς β ερβ ερ ικής εξέγ ερ σ η ς και έπ εφ τα ν στα χέρια τω ν επαναστατών το ένα μ ετά το άλλο. Η ηρωική θυσία το υ ανθυπολοχαγού Πωλ Λαπέ, ο οποίος στις 15 Ιουνίου 1925 αντί να π αραδοθεί α υ τοκτόνη σ ε ανατιναζόμενος μαζί με το οχυρό του στο Μπενί Ν τερ κο ύλ και αναφωνώντας «Ζήτω η Γαλ­ λία!», συγκίνησε το έθ νο ς και ώθησε τη ν κυ­ βέρνηση του Πωλ Π αινλεβέ να απ οσ τείλει ε ­ πιπλέον ενισχύσεις στο μαροκινό μέτωπο. Οι δυνάμεις του στρατάρχη Λυωταί ανήλθ α ν έτσι σε 77 τάγματα, 23 ίλες, 31 πυρο­ βολαρχίες, 17 λόχους μηχανικού και 16 μοί­ ρ ες πολεμικώ ν αεροσκαφών. Τη διοίκηση το υ βορείου μετώπου ανέλαβε ο σ τρατηγός Ντωγκάν. Παράλληλα ο σ τρατηγός Μουασύ, σε μια γενική κινητοποίηση των αποικιών π ροκειμένου να ενισ χυθούν οι δυνάμεις του Μαρόκου, σχημάτισε στη γειτο νική Αλγερία το 19ο Ελαφρό Σύνταγμα Πεζικού. Στις 4 Ιουλίου 1925 οι δυνάμεις τω ν εξεγ ερ μ έν ω ν κύκλωσαν τη ν πόλη Τάζα και πλησίασαν α­ π ειλητικά το ν σ ιδηροδρομικό άξονα Τύνιδας

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

- Καζαμπλάνκας που ένω νε τη γαλλική βό­ ρεια Αφρική. Η κατάληψη του άξονα από το υς ε ξεγ ερ μ έν ο υ ς θα είχε ολέθρια απ οτε­ λέσματα για το υ ς Γάλλους, αφού θα ένωνε το υ ς επ ανασ τάτες το υ Ριφ με α υ τού ς του Α τλαντα. Λίγα φυλάκια, όπως εκείνο του Κιφάν, ά ντεχαν ακόμα στις σ φοδρές επ ιθ έ­ σεις τω ν εξεγερ μ ένω ν, ενώ άλλα, όπως ε κ ε ί­ να στο Σεγιάμπ, στο Μπαμπ Μιζάλ, στο Κεφ ε λ Γκαρ και μερικά στην περιοχή τη ς Τάζα, υ­ πέκυψαν παρά τη γενναία αντίσταση των αν­ δρών τους. Σε αυτή τη ν κρίσιμη στιγμή ο Αμπντ ε λ Κριμ με έναν απ εσταλμένο του π ρότεινε ειρ η ν ευ τικές διαπ ραγματεύσεις στους Γάλλους διαφ ορετικά, το υ ς απειλού­ σε, θα έχαναν ολοκληρω τικά το Μαρόκο. Απελπισμένος ο 72χρονος σ τρατάρχης Λυω­ ταί π ρότεινε στην κυβέρνησή του όχι μόνο να αρχίσει διαπραγματεύσεις, αλλά σε συ­ νεννόηση με τη ν Ισπανία να αναγνωρίσει τη ν ανεξαρτησ ία τη ς περιοχής του Ριφ με μόνο αντάλλαγμα τη ν άμεση διακοπή τω ν εχ θ ρ ο ­ πραξιών εκ μ έρ ου ς των εξεγερμένω ν. Ο Αμπντ ελ Κριμ βρισκόταν ένα βήμα πριν από το ν τελ ικ ό θρίαμβο. Ωστόσο οι Γάλ­ λοι αποφάσισαν να καταβάλουν μια τε λ ε υ ­ ταία προσπάθεια για τη σωτηρία τη ς πόλης Τάζα πριν προχωρήσουν σε συνομιλίες για συνθηκολόγηση. Ο σ τρατάρχης Λυωταί, πι­ σ τεύ οντα ς ό τι η πόλη αυτή αργά ή γρήγορα θα έπ εφ τε στα χέρια τω ν εξεγερ μ ένω ν, είχε αφήσει να τη ν υπερασπίζονται μόνο έ ξι τά γ ­ ματα με π ολεμοφ όδια και τρ όφ ιμα για 45 η ­ μ έρ ες. Σε αυτή τη ν «αναλώσιμη» γαλλική στρατιω τική δύναμη π ροσ τέθηκε και μια ελαφρή μονάδα που επιχειρούσε στην άλλη άκρη του μετώπου με στόχο να βοηθήσ ει τη φρουρά του Ριμπάν στον ποταμό Λουχό. Τις επ ό μενες η μ έρ ες όμως, σε μια π ερίεργη "στροφή" του π ολέμου, ο σ τρατηγός Μπιγιό τ κατατρόπωσε το υς Β έρ βερ ο υς στο Μπαμπ Τάζα και στο Κιφάν και ο συνταγμα­ τάρ χης Ζιρώ με τρία τάγματα κα τά φ ερ ε να

επικρατήσει ολοκληρω τικά. Από τη ν άλλη πλευρά οι εξεγ ερ μ έν ο ι το υ Αμπντ ελ Κριμ δ εν επ ιτέθη κα ν στην πόλη Τάζα. Αυτό ήταν το μοιραίο λάθος τους. Ο σ τρατηγός Ντω­ γκάν, που είχε κα τα φ έρ ει να εισ έλθ ει στην πόλη με κίνδυνο τη ς ζωής το υ π ροκειμένου να εκτιμ ή σ ει τη ν κατάσταση, επ έσ τρεψ ε στη Φεζ για να ενημερώ σ ει το ν Λυωταί για τη ν ε ­ ξέλ ιξη του μετώπου. Ενώπιον αυτώ ν τω ν ε υ ­ νοϊκών ε ξελ ίξεω ν ο σ τρατάρχης φόρεσ ε πά­ λι τη "λεοντή" του. Σε νέα επιστολή προς την κυβέρνησή το υ δήλω νε ό τι πριν από κάθε συνομιλία με το ν Αμπντ ελ Κριμ η Γαλλία θα έπρεπε να το υ ζητήσ ει να αναγνωρίσει το ν σ ουλτάνο-μαριονέτα του Μ αρόκου και πως το καλύτερ ο θα ήτα ν «να τελείω να ν μαζί του με τα όπλα σ υντρίβοντας τη ν εξέγερσ η».

Ο Ισπανός σ τρ α τη γ ό ς Φρανσίσκο Μ π ερ έν χ ο υ ερ , που π ο λέμ η σ ε εν α ν τίο ν του Α μπ ντ ελ Κ ριμ και τρ α υ μ α τίσ θ η κ ε υ π ερα σ π ιζόμ ενος τη ν πόλη Τετουάν.

Ο σ τρ α τη γ ό ς Μ ιγ κ έ λ Π ρ ίμ ο δ ε Ρ ιβ έρ α , κ υ β ερ ν ή τη ς τη ς Ισπ ανίας, σε σ ύσκεψ η μ ε το ν Ισπανό μονάρχη Αλψόνσο Ι Γ 1κ α τά τη διά ρ κεια τω ν πολέμω ν το υ Ριφ.

να αλλάζει. Ο συνταγματάρχης Φραϋνταμπέρ που επιχειρούσε στο δυτικό μέτωπο κατόρθω σε να προωθήσει τις δυνάμεις του μέχρι το ν ποταμό Λούχο, να λύσει τη ν πο­ λιορκία τη ς πόλης Κεζάν και να σ υναντηθεί με τις δυνάμεις το υ Ισπανού στρατηγού Ρικέλ μ ε (κατοπινού πολιορκητή το υ Αλκαζάρ), ενώ στο ανατολικό μέτωπο των επιχειρήσε­ ων ο σ τρατηγός Μπουασύ απεμάκρυνε το υς εξεγ ερ μ έν ο υ ς από τη ν Τάζα και τη Φεζ και α­ νάγκασε σε υποταγή τη βερβερική φυλή των Τσούλ που ή λεγχ ε τη ν περιοχή.

Η ΓΑΛΛΟ-ΙΣΠΑΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΗ

Ενοπλοι Β έρ β ερ ο ι π ο λ εμ ισ τές το υ Α μπ ντ ελ Κριμ.

Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΠΕΤΑΙΝ Η γαλλική κυβέρνηση όμως, τη ς οποίας η εμπιστοσύνη στον στρατάρχη είχε κλονι­ στεί σοβαρά, απεφάσισε να σ τείλει στο Μα­ ρόκο τη δόξα του Α' ΠΠ, το ν στρατάρχη Πεταίν, προκειμένου εκείνος να κρίνει επί τό ­ που τη ν κρισιμότητα τη ς κατάστασης και να λάβει όσες αποφάσεις χρειάζονταν σχετικά με τη διοίκηση, τη ν οργάνωση και τη ν απο­ στολή μονάδων και υπηρεσιών που απασχο­ λούντο ή επ ρόκειτο να απασχοληθούν στις επιχειρήσεις του μετώπου προκειμένου να υπάρξει ευνοϊκή έκβαση του πολέμου. Με άλλα λόγια π ροέβαινε σε μια «σιωπηρή» α­ ντικατάσταση του στρατάρχη Λυωταί. Ο Πεταίν, το ν οποίο ο πρωθυπουργός Π αινλεβέ είχε προτιμήσει κατά το ν Α' ΠΠ και είχε δι­ καιωθεί για τη ν επιλογή του, αν και δ εν είχε πατήσει π οτέ πάλι στην Αφρική, είχε τη ν ε ­ ντολή όχι απλώς να πραγματοποιήσει μια ε ­ νημερω τική αποστολή αλλά να ασκήσει ε ­ ξουσία και να λάβει αποφάσεις υποκαθιστώντας ουσιαστικά το ν γηραιό στρατάρχη Λυω­ ταί. Η κυβέρνηση προειδοποίησε μάλιστα το ν Λυωταί ό τι σε περίπτωση που αντιδρούσε στην αποστολή του Πεταίν θ α το ν αντικα­ θιστούσε αμέσως με έναν πολίτη κυ β ερ νη τι­ κό εκπρόσωπο. Ο σ τρατάρχης Λυωταί, ο ο ­ ποίος λίγα χρόνια νωρίτερα, το 1916, είχε πετά ξει από το βήμα τη ς Βουλής τη ν παραίτη­ σή του από τη θέσ η του υπουργού Στρατιω ­ τικών, αυτή τη φορά ένιωσε πολύ γέρ ος για να αντιδράσει και τη ν "ανάγκη φιλοτιμίαν ποιούμενος" δ έχ θ η κε με στω ικότητα τη ν «υ­ ποκατάστασή» το υ από το ν Πεταίν. Υπ ερθε­ ματίζοντας μάλιστα δήλωσε πως ο νεώ τερος συνάδελφός το υ ήτα ν ο πλέον κατάλληλος αξιω ματικός για να κρίνει τη ν κατάσταση και να αποφασίσει ποια μέτρα έπρεπε να ληφθούν. Δύο Γάλλοι σ τρατάρχες λοιπόν θα ε ­ νεργούσαν εναντίον ενός Μαροκινού επανα­ στάτη, μόνο που το άστρο του «ειρηνόφι­ λου» Λυωταί είχε αρχίσει να δύει και ουσια­ στικά ο Πεταίν, «η δόξα του Β ερντέν», έπ ρε­ πε να φ έρ ει σε αίσιο πέρας το ν π όλεμο το ν

οποίο ο πρώτος είχε ξεκινήσ ει. Ο Π εταίν έφθασε στο Μαρόκο στις 17 Ιουλίου. Αφού π εριόδευσ ε σε ολόκληρο το μέτωπο προκειμένου να εκτιμήσ ει τη ν κατά­ σταση αυτοπροσώπως, φρόντισ ε να συνα­ ν τη θ εί και με το ν κυ βερνή τη τη ς Ισπανίας στην πόλη Τετουάν του ισπανικού Μαρόκου, π ροκειμένου να σ υνεννοηθούν και να δρά­ σουν από κοινού εναντίον τη ς εξέγερσ ης. Ως γνήσ ιος στρατιω τικός φρόντισ ε να μη φ έρ ει σε δύσκολη θέση το ν αρχαιότερο συ­ νάδελφό του Λυωταί, μολονότι περιφρονούσε τις μεθ όδ ου ς του οι οποίες έδιναν προ­ βάδισμα στην πολιτική σε σχέση με τη ν κα­ θαρά στρατιωτική δράση. Τυπικά άφησε τη ν αρχιστρατηγία στον Λυωταί. Εκτός από τα π ρόσθετα μ έτρ α που έλα βε για να τε θ ε ί τέ ρ ­ μα στην εξέγερσ η, ζήτησ ε και ένα σχέδιο δράσης από το ν στρατάρχη - διοικητή, ο ο­ ποίος και του το απ έσ τειλε στο Παρίσι επ ει­ δή ο Πεταίν επ έσ τρεψ ε στη γαλλική πρω τεύ­ ουσα τη ν 1η Αυγούστου 1925. Το σχέδιο του Λυωταί, το οποίο κυρίως σ τόχευε στην ανα­ κατάληψη του Μπενί Ζερουάλ, ήταν μια αντι­ γραφή του τρόπου δράσης των Γάλλων ενα­ ντίον των εξεγέρσ εω ν τω ν Μαροκινών από το 1912 και μετά. Ο Π εταίν δ εν π ερίμενε κάτι διαφ ορετικό από το ν γηραιό στρατάρχη. Ο ί­ διος, αντιθέτω ς, σκόπευε να κινηθ εί πολύ πιο δραστικά π λήττοντα ς τη ν ίδια τη ν πρω­ τεύουσ α του αντιπάλου, το Αντζίρ, με σκοπό να το ν εξουδετερώ σ ει. Για κάτι τέτο ιο όμως χρειαζόταν τη ν ενίσχυση των Ισπανών, μαζί με το υς οποίους σκόπευε να εξαπολύσει μια ε κ τετα μ έν η επίθεση. Ετσι σε πρώτη φάση φρόντισ ε αμέσως να αποσταλούν άφ θονες ενισχύσεις και στα δύο μέτωπα του Μαρό­ κου, με απ οτέλεσμα η κατάσταση να βαίνει β ελτιο ύ μ ενη για το υς Γάλλους. Με δεδ ομ ένα αφενός τη ν εξύψωση του ηθικού των γαλλικών δυνάμεων λόγω τη ς πα­ ρουσίας του στρατάρχη Πεταίν και α φ ετέ ­ ρου το ό τι οι βερ β ερ ικές φ υ λές είχαν κατα­ π ονηθεί από τη ν π εντα ετή σύρραξη και εί­ χαν αρχίσει να χάνουν τη ν ορμή και τη μαχητικό τη τά τους, η πορεία του πολέμου άρχισε

Παρά τη ν αρχική δισ τακτικότητα των Ισπανών να λάβουν μέρος σε μια πολεμική ε ­ πιχείρηση που θα διηύθυνε Γάλλος στρατη­ γός, τελικ ά ο Πεταίν κα τά φ ερε να πείσει το ν στρατηγό Μ ιγκέλ Πρίμο δε Ριβέρα να δρά­ σουν από κοινού. Ετσι οι Ισπανοί αποβιβά­ σθηκαν στον κόλπο τη ς Α λγουθέμας με σκο­ πό να απειλήσουν άμεσα τη ν πρωτεύουσα του Αμπντ ελ Κριμ, ενώ στα ανατολικά οι γαλλικές δυνάμεις ξεκίνησ αν μια ε κ τε τα μ έ ­ νη επίθεση από τη ν παραλιακή πόλη Μ ελίλα μέχρι τη ν Τάζα με κατεύθυνση προς τα δ υτι­ κά και τη ν πρωτεύουσα Αντζίρ. Αυτή τη φορά οι Β έρβεροι επαναστάτες τη ς ερήμου β ρ έ­ θ ηκα ν αντιμέτω ποι με έναν ολόκληρο ευρω­ παϊκό στρατό, αφού ο Π εταίν δ εν ζητούσ ε ευγενικά ενισχύσεις αλλά ως στρατιω τικός δ ιέτα ξε γενική κινητοποίηση. Στόχος το υ τ ε ­ λευταίου ήταν οι δυνάμεις του να διαβούν γρήγορα τη ν οροσειρά του Ριφ για να μπορέ­ σουν να αναπτυχθούν σε έδαφ ος που θ α ευ ­ νοούσε το ν σχηματισμό ενιαίου μετώπου, τη ν κίνηση τω ν αρμάτων μάχης, τις σ υγκε­ ντρώ σεις πυροβολικού και γενικά τις μ εθ ό ­ δους σύγχρονου πολέμου. Μ ονάδες από βα­ ριές π υροβολαρχίες κατέφθασ αν με εντολή του Πεταίν στο Μαρόκο. Συνοδεύονταν από μητροπ ολιτικά σ τρατεύματα που μετέβα ιναν για πρώτη φορά εκεί. Σε αυτά τα στρα­ τεύ μ α τα περιλαμβάνονταν π έντε επ ίλεκτα τά γματα αλπινιστών κυνηγώ ν και τάγματα τυφεκιοφόρω ν. Το γαλλικό σ τρά τευμα χωρί­ στηκε σε τρ εις ομάδες, η καθεμία από τις ο­ ποίες υποδιαιρείτο σε δύο μεραρχίες. Α υτές με τη σειρά το υς και σύμφωνα με τα π ρότυ­ πα το υ Λ' ΠΠ περιελάμβαναν από δύο τα ξια ρ ­ χίες και δώδεκα τάγματα. Η πυραμίδα τη ς ιε­ ραρχίας σχηματίστηκε από 42 στρατηγούς. Ο ίδιος ο Πεταίν προκειμένου να βρίσκε­ ται κοντά στο μέτωπο μ ετέβη στις 22 Αυγού­ στου στην Καζαμπλάνκα, όπου αντιμετώ πισε ένα επιπλέον πρόβλημα, τη ν πεισματική άρ­ νηση το υ Λυωταί να του παραχωρήσει ουσια­ στικά τη ν αρχιστρατηγία. Ο γέρ οντα ς στρα­ τάρχης τη ς Γαλλικής Δ ημοκρατίας είχε γα­ ντζω θεί για τα καλά στην καρέκλα του. Τη «φιλειρηνική» πολιτική του, με τη ν οποία επεδίωκε με ημίμετρα και π ολιτικές συνεν­ νοήσεις να ειρηνεύσ ει με το υ ς εξεγ ερ μ ένους, τη ν είχε εμπεδώσει και στους περισσό­ τερ ο υ ς Γάλλους αξιω ματικούς, οι οποίοι προ­ τιμούσαν το ν ειρηνικό συμβιβασμό από τη ν αναμέτρηση στο πεδίο τη ς μάχης. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

71

72

Α π ογοητευμένος από α υ τές τις ε ξελ ίξε ις ο στρατάρχης Π εταίν απ οδέχθηκε, σε ένα πρώτο στάδιο, τα 24 τάγματα που βρίσκο­ νταν στο Ζερουάλ και στο Ταφράντ μαζί με τα άλλα 20 τα οποία σ τρατοπ έδευαν στο Ταουνάτ να κινηθούν προς το Μπενί Ζερουάλ, π ροκειμένου να το αποκλείοουν και να ε ξα ­ ναγκάσουν το υς τοπικούς φυλάρχους σε υ­ ποταγή. Επρόκειτο για τη ν πρώτη και μοναδι­ κή υποχώρησή του στα σχέδια του στρατάρ­ χη Λυωταί. Ωστόσο, α νεξαρτήτω ς α π οτελέ­ σματος, περιόρισε το ν χρόνο δράσης αυτών των ταγμάτω ν μέχρι τις 18 Σεπτεμβρίου 1925 ώστε να τα έχει διαθέσιμα για τη μεγάλη επί­ θεσ η που σχεδίαζε ο ίδιος. Ταυτόχρονα δή­ λωνε αποφασιστικά πως δεν είχε μ ετα β εί στο Μαρόκο για να ασκήσει πολιτική αλλά για να εκπονήσει σχέδια και να κερδίσει το ν π όλε­ μο. Εκείνη η πρώτη μικρή επιχείρηση άρχισε τελικά στις 11 Σεπτεμβρίου και σημείωσε αρ­ χικά κάποιες επιτυχίες, αφού οι εξεγ ε ρ θ έν τες εγκα τέλειψ α ν με ευκολία το υ ς ο ρει­ νούς όγκους κα τευθυνόμενοι προς βορρά. Από τη ν άλλη πλευρά, κινούμενος σύμφωνα με το κοινό το υς σχέδιο ο Ισπανός στρατη­ γός Σανχούρχο, όπως προαναφέραμε, είχε ήδη αποβιβάσει τις δυνάμεις του στο στόμιο του κόλπου τη ς Αλγουθέμας στις 7 Σ επ τεμ ­ βρίου, με σκοπό να κινηθ εί προς το Αντζίρ. Ομως δ εν κα τάφ ερε να προωθήσει τις δυνά­ μεις του σε ικανή απόσταση στην ενδοχώρα. Ο στρατάρχης Πεταίν για τη ν ώρα περιορίσθηκε να πολεμά με το ν Αμπντ ελ Κριμ στο μέτωπο τη ς Τάζα και ταυτόχρονα, για λόγους καλύτερου συντονισμού των δυνάμεών του, ανέβαλε τη γενική επίθεση για τις 30 Σ ε­ π τεμβρίου 1925. Ολο αυτό το διάστημα ο στρατάρχης Λυωταί προσπαθούσε με κάθε τρόπο να κρα­ τήσει τη θέση του και να επιβάλει τη θέλησ ή του για μια όσο το δυνατόν πιο αναίμακτη ει­ ρήνευση. Τελικά, αντιλαμβανόμενος ότι δεν μπορούσε να παραμείνει άλλο στη θέση του, π αραιτήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου δηλώνο­ ντας ότι με τη ν τακτική που ακολούθησε «εί­ χε σώσει το Μαρόκο» και διαμαρτυρόμενος προς κάθε κατεύθυνση «διότι ο Πεταίν δεν ακολουθούσ ε τη ν σωτήρια τακτική του» η ο­ ποία είχε οδηγήσει στον πόλεμο... Ο Πεταίν επικαλούμενος υπηρεσιακούς λόγους δεν το ν αποχαιρέτησε όταν εκείνος αποχωρούσε από το Μαρόκο. Στη Γαλλία π ερίμενε το ν γ η ­ ραιό στρατάρχη μόνο μια πρόσκληση από iSso S T A T E B A N K O F T H E R IF F $

( jjL

N? U206S I

S - l l o i j 'k - J ·

Χ α ρτονόμ ισ μ α το υ "κ ρ ά το υ ς " το υ Α μπ ντ ελ Κριμ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

§,

Ο Μ α ρ ο κ ινό ς επ α ν α σ τά τη ς Α μπ ντ ελ Κριμ.

το ν ταμία τη ς εφορίας... Ο σ τρατάρχης Π εταίν άρχισε τελικά τη γεν ικευ μ έν η επίθεσή του στις 30 Σ επ τεμβρί­ ου 1925 υπό βροχή. Α κολουθώ ντας τη ν ε υ ­ ρωπαϊκή τακτική ξεκίνησ ε με προπαρασκευή του πυροβολικού και έφ οδο των αρμάτων. Τα αποτελέσματα ήταν ευοίωνα. Λίγες μ έρ ες αργότερα, στις 5 Οκτωβρίου, μια νίκη των Ισπανών εξύψω σε κατακόρυφα το ηθικό των Ευρωπαίων και έπ ληξε το ν Αμπντ ελ Κριμ. Ο στρατηγός Σανχούρχο κα τάφ ερε σε απρό­ σμενα σύντομο χρονικό διάστημα να εισέλθ ει θ ριαμβευτικά στο Αντζίρ, τη ν πρω τεύου­ σα του κοινού εχθρού, και να καταργήσει τη ν εό τευ κ τη «Δημοκρατία» του. Ο Αμπντ ελ Κριμ κα τέφ υγε στα βουνά, όπου συνέχισε τη ν αντίστασή του. Οι Γάλλοι λόγω τη ς βρο­ χής, που κατέσ τησε το υς χειμάρρους ορμη­ τικά ποτάμια, καθυστέρησαν τη ν προέλασή τους. Μ ετά από τη ραγδαία εξέλ ιξη που προκά­ λεσ ε ο θρίαμβος των ισπανικών σ τρα τευμά­ τω ν οι επιχειρήσεις σταμάτησαν και 16 μητροπ ολιτικά τάγματα τα οποία δ εν ενεπλάκησαν καθόλου στο μέτωπο επέστρεψαν στη Γαλλία. Ο Πεταίν, αφ ήνοντας ως υπαρχηγό του το ν στρατηγό Μπουασύ να διοικεί τις γαλλικές δυνάμεις, επ έσ τρεψ ε στο Παρίσι στις 6 Ν οεμβρίου δηλώ νοντας ότι η αποστο­ λή του είχε λ ή ξει και ότι η παράδοση του Αμπντ ελ Κριμ ήταν ζήτημα χρόνου. Μ έχρι τη ν επ όμενη άνοιξη όλες οι φ υλές που κα­ τοικούσαν στη γαλλική ζώνη είχαν δηλώσει υποταγή, ενώ ο Αμπντ ελ Κριμ περιορίζοντας τις διεκδικήσ εις του ζητούσ ε πια να το ν ανα­ γνωρίσουν οι Γάλλοι ως εμίρη στο α νεξά ρ τη ­ το κράτος του Ριφ, δηλαδή στο ισπανικό Μα­ ρόκο. Υπό τις ν έες σ υνθήκες όμως τόσο οι Γάλλοι όσο και οι Ισπανοί δ εν είχαν καμία πρόθεση να συνθηκολογήσουν. Σε μια συ­ ντονισ μένη επίθεση που άρχισαν στις 8 Μαϊου 1926 με κατεύθυνση το Τεργκίστ ο Αμπντ ελ Κριμ δεν μπόρεσε να α ν τιτά ξει σχεδόν κα­ μία αντίσταση. Αφού είχε χάσει το ν πόλεμο όλες οι φ υ λές ήταν πλέον εναντίον του, με

απ οτέλεσμα να μη μπορεί ο ύ τε καν να υπο­ χωρήσει. Οι Γάλλοι έχοντας χωρίσει τον στρατό το υς σε δύο ομάδες οι οποίες στάθ­ μευαν στη Φεζ και στην Τάζα αντίστοιχα και α π οτελούντο η καθεμία από τρ εις μεραρχίες και οι Ισπανοί σε δύο ομάδες που στρατοπ έ­ δευαν στο Κ ερτ και στο Τατζίρ, είχαν πλέον κυκλώσει το ν Αμπντ ελ Κριμ. Τελικά εκείνος, απελπισμένος και μετά από μακρές διαπραγ­ ματεύσ εις, παραδόθηκε στους Γάλλους, οι ο ­ ποίοι του εγγυή θ ηκα ν ό τι δεν θα το ν εκτελούσαν, ο ύ τε θα του στερούσαν τα υπάρχο­ ντά του, τα οποία, παραδιδόμενος στις 19 Μαϊου 1926 μ ετέ φ ε ρ ε με 200 φορτηγά ζώα στο στρατόπεδο του στρατηγού Ιμπό. Η γαλ­ λική κυβέρνηση το ν εξόρισ ε αρχικά στη νή­ σο Ρεουνιόν από το 1926 ως το 1947 και κα­ τόπιν του έδωσε τη ν άδεια να εγκατα σ ταθεί στη νότια Γαλλία. Ο ίδιος όμως εγκα τέλειψ ε το γαλλικό έδαφ ος και δεχόμενος τη ν προ­ στασία του βασιλιά τη ς Αιγύπτου Φαρούκ ε ­ γκατα σ τά θηκε εκεί. Μ ετά το 1948 έγινε αρ­ χηγός τη ς βορειοαφρικανικής εθ νική ς αντί­ στασης ενα ντίον τη ς ευρωπαϊκής κυριαρ­ χίας. Με τη ν παράδοση του Αμπντ ελ Κριμ τ ε ­ λείωσε ο π όλεμος του Ριφ. Εμειναν να μάχο­ νται μόνο μερ ικές ασ ήμαντες β ερ β ερ ικές ο­ μάδες ανταρτώ ν στον Ανω Α τλαντα και στον Α τλαντα τη ς Σαχάρας. Η χώρα ειρήνευσ ε τ ε ­ λείω ς περί τα τέλη του 1934 και τόσο η γαλ­ λική όσο και η ισπανική εξουσία στο Μαρόκο αποκαταστάθηκαν πλήρως. Ο στρατηγός Πρίμο δε Ριβέρα πανηγύρισε στη Μαδρίτη τη στρατιωτική νίκη του στην αποικία του Μα­ ρόκου. Κανένας δ εν μπορούσε τό τε να φα­ ντα σ τεί ό τι μια δ εκα ετία αργότερα από το ί­ διο το «ανήσυχο» Μαρόκο θα ξεκινούσ ε η ε ­ ξέγερση των Ισπανών αξιωματικών η οποία θα αποτελούσε τη ν αρχή του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Καρπέ Ραιημόν: ΜΕΤΑΞΥ ΔΥΟ ΠΟΛΕΜΩΝ, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1980. (2) Rial Η. James: REVOLUTION FROM ABOVE: THE PRIMO DE RIVERA DICTATORSHIP IN SPAIN, 1923-1930, George Mason University Press, October 1986. (3) Fleming E. Shannon: PRIMO DE RIVERA AND ABD - EL - KRIM: THE STRUGGLE IN SPANISH MOROCCO, 1923-1927, Garland Publishing, June 1991. (4) Atkin Nicholas: PETAIN, Longman Publishing Group, 1997. (5) Price Roger: A CONCISE HISTORY OF FRANCE, Cambridge Concise Histories, 1993. (6) Raymond Gino: HISTORICAL DICTIONARY OF FRANCE, London, 1998. (7) Scott Haine W.: THE HISTORY OF FRANCE, Greenwood Histories of Modem Nations, 2000. (8) HISTORIA DE LAS CAMPANAS DE MARRUECOS, Servicio Historico Militär, Imprenta del Servicio G eo g rjico del Ejercito, Madrid, 1947. (9) Goded, General: MARRUECOS - LAS ETAPAS DE LA PACIFICACION, Ca Ibero- Americana de Publicaciones; Madrid, 1932.

Α Λ Λ Η Λ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΙ ΣΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ

Αγαπητοί κύριοι, Με αφορμή το άρθρο σας στο τεύ ­ χος 56 σχετικά με τη δράση των Σοβιετικών κατασκόπων κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέ­ μου, θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας κάποια στοιχεία σχετικά με έ ­ ναν Γερμανό αξιωματικό ο οποίος, ως έναν 6αθμό, φερόταν να είναι η μυστική πηγή του Στάλιν μέσα στο περιβάλλον του Χίτλερ. Πρό­ κειται για τον βαρώνο Ρούντολφ φον Γκέρσντορφ, μια προσωπικό­ τητα εξαιρετικά ενδιαφέρουσα αν εξετάσουμε μερικά στοιχεία της καριέρας του. Αυτός ο αξιωματι­ κός ήταν ενεργό μέλος τη ς γερμα­ νικής αντίστασης κατά του Χίτλερ και είχε αναμιχθεί σε δύο τουλάχι­ στον απόπειρες εναντίον του την περίοδο 1942-43, στη δε δεύτερη επρόκειτο να τον σκοτώσει ο ίδιος με βόμβα που μετέφ ερ ε πάνω του (Joachim Fest, "Plotting Hitler's Death, The German resistance to Hitler 19331945", σελ. 190-197). Επιπλέον ως μέλος του γενικού επιτελείου της Ομάδας Στρατιών "Κέντρο" (στον τομέα της Αντικατασκοπείας και των Πληροφοριών) είχε εργαστεί στενά για τη στρατολόγηση και την οργάνωση Ρώσων εθελοντών, σε περίοδο που η δραστηριότητα αυτή ήταν επισήμως απαγορευμέ­ νη, με αποτέλεσμα η όλη προσπά­ θεια να βρεθεί στο κενό (Colin Heaton, "German Anti-Partisan Warfare in Europe 1939-1945", σελ. 177). Ολα αυτά έγιναν από έναν άνθρωπο που υπηρέτησε καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου σε επιτε­ λικές θέσεις και τιμήθηκε με το α­ νώτερο παράσημο του Ράιχ για αν­ δρεία τον Σταυρό των Ιπποτών, κάτι εξαιρετικά δύσκολο για μη μάχιμους αξιωματικούς. Με βάση αυτά τα στοιχεία νιώθει κανείς ότι ήταν απόλυτα φυσιολογικό να αποφύγει τη σύλληψη από τη Gestapo μετά το πραξικόπημα της 20ής Ιουλίου και να συνεχίσει ανε­ νόχλητος την καριέρα του, τη στιγμή που εκατοντάδες άλλοι σύ­ ντροφοί του βρήκαν τον θάνατο. Αραγε θα ήταν καλύτερα αν υπήρ­ χαν περισσότεροι αξιωματικοί ό­ πως ο βαρώνος φον Γκέρσντορφ ή

«ΣΙ»: Ο ρόλος του βαρώνου Ρού­

ντολφ φον Γκέρσντορφ στο δ ί­ κτυο «Lucy» πιθανώς ήταν κατα­ λυτικό ς σύμφωνα με τα όσα ανα­ φ έρουν στο βιβλίο «La Guerre a ete Gagnee en Suisse» (1966) oi συγγραφ είς P. Accoce και P. Quet. Οι δύο μ ελετη τές υποστη­ ρίζουν ότι πριν από τον πόλεμο ο συνταγματάρχης (τότε) φον Γκέρσντορφ επ ισ κέφ θηκε τον Ρόσλερ στο σπίτι του στη Λουκέρνη μαζί με τον υποστράτηγο Φριτς Θίλε, ο οποίος ήταν υπ' αρ ιθ. 2 στον κλάδο επικοινωνιών τη ς γερμανικής Ανώτατης Δ ιο ί­ κησης Ενόπλων Δυνάμεων (OKW). Οι δύο αξιωματικοί τα ξί­ δεψαν στην Ε λβετία υπό σ υνθή ­ κες άκρας μ υστικότητας, φορώ­ ντας π ολιτικά ρούχα και μ εταφ έροντας μαζί τους έναν από τους τελευ τα ία ς τεχνολογίας πομπο­ δ έκτες της Wehrmacht και μία κρυπτογραφική μηχανή Enigma, τα οποία και παρέδωσαν στον Ρόσλερ. Δυστυχώς είναι άγνω­ στο το τι ελέχ θ η μεταξύ τους σε εκείν η την άκρως ενδιαφ έρουσα συνάντηση, αλλά σίγουρα με τον τρόπο αυτό ο Θίλε σκόπευε α ρ ­ γότερα να δ ιο χετεύει πληροφ ο­ ρ ίες στον Ρόσλερ μέσω της Enigma. Γι' αυτόν τον σκοπό ά λ ­ λωστε του έδωσε πλήρη κατάλο­ γο με κ λείδ ες κωδικών, ένα ε γ ­ χειρίδιο χρήσης και κατάλογο συχνοτήτων και ωρών εκπομπής που έπρεπε να παρακολουθεί. Μ άλιστα οι ασυρματιστές της OKW εξέπεμπαν τα άκρως απόρ­ ρητα μηνύματα των συνωμοτών προς τον RAHS (κωδική ονομα­ σία του Ρόσλερ) χωρίς να έχουν ιδέα ότι μ ετέδ ιδαν πληροφορίες α π ευθεία ς στον εχθρ ό. Σύμφω­ να με μία μ ελέτη που συνέταξε η CIA μετά το τέλο ς του πολέμου, θεω ρείτα ι πλέον πολύ πιθανό πως εκτό ς από τον φον Γκέρ­ σντορφ και τον Θ ίλε απόρρητες π ληροφορίες μ ετέδιδα ν στον Ρόσλερ και άλλοι επτά ανώτεροι και ανώτατοι Γερμανοί αξιωματι­ κοί, από τους οποίους οι π έντε συνελήφ θησαν και απαγχονίστηκαν μετά την αποτυχημένη από­ πειρα δολοφονίας του Χίτλερ στις 20 Ιουλίου 1944.

όχι; Τοπάλη Φωκίωνα, Θεσσαλονίκη. Μ ετά τιμής Γιάννης Ψαρρός, Γλυφάδα

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Ε χετε δίκιο στο ό τι η εγκυ κλο ­ παίδεια “Brittanica" αναφ έρει ως

έτο ς πολιορκίας τη ς Αόρνου Π έ­ τρας το 327 π.Χ., αλλά αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ό τι είναι και σωστό. Ο λες οι ισ τορικές πη­ γ ές συμφωνούν ό τι η συγκεκρι­ μ ένη πολιορκία έγινε κατά το υ ς ανοιξιάτικους μήνες. Δ εδ ο μ έ­ νου ό τι τη ν άνοιξη το υ 327 π.Χ. έγινε η πολιορκία τη ς Σογδιανής Π έτρας, έπ ειτα από τη ν οποία α­ κολούθησαν α ρ κετά άλλα π ολε­ μικά γεγονότα, είναι λογικά απί­ θανο να έγιναν οι δύο πολιορ­ κίες το ίδιο έτο ς. Το σίγουρο ε ί­ ναι πως μ ετά τη ν κατάληψη τη ς Αόρνου Π έτρας ο Α λέξανδρος βάδισε άμεσα προς τα Τάξιλα και έπ ειτα προς το ν Υδάσπη, που α­ πείχε μόλις 175 χλμ. Είμαι βέβαι­ ος ό τι έχουν δίκιο οι ιστορικοί που υποστηρίζουν πως η πο­ λιορκία τη ς Αόρνου Π έτρας έγινε το ν Μ άρτιο το υ 326 π.Χ. (π.χ. Robin Lane Fox, "Alexander the Great", εκδόσ εις Penguin, 2004, σελ. 343) και η μάχη στον Υδάσπη εναντίον το υ Πώρου το ν Μάιο του ίδιου έτο υ ς. Π ολλές φ ο ρ ές είναι φ ρονιμότερο να εί­ ναι κάποιος σίγουρος για τη ν εγ κυ ρ ό τη τα και τη συμφωνία των πηγών του πριν π ροβεί σε κρί­ σεις σχετικά με αριθμητικά δ ε ­ δομένα. Κ ατ’ αρχάς μάλλον δεν π ροσ έξατε ό τι η ερώτηση του Quiz No 86 αναφ ερόταν στα «φορτηγά αυτοκίνητα» και όχι γενικά σε «αυτοκίνητα», στα ο­ ποία π εριλαμβάνονταν και χιλιά­ δες jeep και άλλα τροχοφ όρα ο­ χήματα. Ο ταν α θ ρ ο ίζετε τις πο­ σ ό τη τες που αναφέρουν ο Καρτιέ και ο Αϊζενχάουερ, ουσιαστι­ κά α θ ρ ο ίζετε ανόμοια πράγμα­ τα! Οσο για τις πηγές στις οποίες α ναφ έρεται ο ζη το ύ μ ε­ νος αριθμός, σας παραπέμπω στα εγκυ ρ ό τα τα βιβλία: W. Dunn: «The Soviet Economy and the Red Army», σελ. 83, J. Beaumont: «Comrades in Arms», σελ. 204208, B.Schofield: «The Russian Convoys», σελ. 213-214, W. Schlauch: «Rustungshilfe der USA 1939-1945», σελ. 155. Αν προτι­ μάτε ως πηγή το αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών, σας πληροφορώ ό τι το επίσημο έ γ ­ γραφό του «Report on War Aid Furnished by the United States to the USSR», το οποίο υποβλήθη­ κε στο Κογκρέσο το 1946, ανα­ φ έρ ει έναν αριθμό 363.080 φ ορ­ τηγώ ν αυτοκινήτω ν αλλά μόνο

μ έχρι το ν Σ επ τέμβριο του 1945, οπ ότε τελείω σ ε τυπικά ο Β' Πα­ γκόσμιος Π όλεμος (6λ. και Η.van Tuyll: «Feeding the Bear: American Aid to the Soviet Union, 19411945»). Οσον αφορά τη ν επιγρα­ φή που έφ ερ ε η ασπίδα το υ Δη­ μοσθένη, η φράση ήταν όντως "Τύχη Αγαθή". Ελήφθη από κεί­ μενο ξένο υ ιστορικού στο οποίο αποδιδόταν συνεκδοχικά ως “Ελπίδα". Ως προς τη ν η μ ερ ομη­ νία κατά τη ν οποία ο Κόδρινγ κτο ν ορίσ τηκε επ ικεφαλής του Στόλου τη ς Μ εσογείου του Βα­ σιλικού Ναυτικού υπάρχει μάλ­ λον διχογνωμία. Α λλες πηγές α­ ναφέρουν το ν Δ εκέμ βρ ιο του 1826 και άλλες τη ν 1η Ν οεμβρί­ ου 1826. Το βέβαιο είναι πως ο Κ όδρινγκτον απέπλευσε από τη ν Αγγλία για να αναλάβει τα καθήκοντά του τη ν 1η Φ εβρουά­ ριου 1827, συνεπώς υπ ήρξε ου­ σιαστικά διοικητής του Στόλου τη ς Μ εσογείου από τη ν άνοιξη το υ 1827 και μετά. Τασιόπουλσ Βαγγέλη, Λάρισα.

Ε χετε δίκιο στην παρατήρησή σας πως έπ ειτα από τη λήξη τη ς πρώτης φάσης τη ς μάχης του Μ αρένγκο, στην οποία φαινόταν πως οι Αυστριακοί επικράτησαν, ο φον Μ έλας αποσύρθηκε στην έδρα το υ αρχηγείου του στην Αλεσάντρια αλλά άφησε ως επι­ τόπιο διοικητή το ν Κάιμ και όχι το ν φον Τσαχ. Η ή ττα το υ Μαρ ένγκο πιστώθηκε ιστορικά στον ανώτατο Αυστριακό διοικη­ τή και όχι στο επ ιτελείο του ή στους υφισταμένους του. Το ιτα­ λικό υποβρύχιο είναι όντω ς το «Barbarigo». Μ π ορείτε να σ τέλ­ ν ε τε τις απαντήσεις του κουίζ μέσω του η λεκτρ ο νικο ύ ταχυ­ δρομείου. Μαχίνη Θ εόφιλο, Σουηδία. Δυ­ στυχώς η έρ ευνά μας δ εν απέ­ φ ερ ε κάποια επιβεβαίωση για το αν όντω ς ο Ρόμμελ είχε εγχειρι­ σ τεί για μηνιγγίωμα, πράγμα που δ εν απ οκλείεται βέβαια να συνέ­ βη και να κρ α τή θ η κε μυστικό από τη γερμανική προπαγάνδα για ευ νό ητο υ ς λόγους. Θα θ έλ α ­ με πολύ να μας δώ σετε περισσό­ τε ρ ε ς σ χετικές πληροφορίες, αν αυτό είναι δυνατό.

Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν Ω Μ Ι Ε Σ 0 στρατάρχης Χέρμπερτ Πλάμερ είχε πολλούς τίτλους, περιλαμβανομένου εκείνου του βαρώνου Μεσίν και Μπίλτον. Ομως τον μεγαλύτερο τίτλο τού τον είχαν δώσει οι άνδρες που διοικούσε στο Δυτικό Μέτωπο κατά τον Α 1Παγκόσμιο Πόλεμο: “Στρατηγός των Στρατιωτών".

Πιθανώς το καλύτερο έργο του έγινε κατά τη διάρκεια των πολλών μηνών σχετικής αδράνει­ ας που ακολούθησαν, επειδή τ ό ­ τ ε μ ε τέτρ εψ ε πάλι τα αποθαρρη­ μένα τμ ή μ α τά του σε μια γεμάτη αυτοπεποίθηση, συμπαγή μαχη­ τική μονάδα. Υπό τη διοίκησή του οι υφιστάμενοι μπορούσαν να μ ε­ τέχ ο υν στη σχεδίασή του, αλλά κάθε απόφαση ήταν τελ ικά δική του. Στη 2η Στρατιά είχε δημιο υ ρ γη θ εί ένα κλίμα επ αγγελμα­ τισμού, καλής επ ιτελικής σχεδία­ σης και φροντίδας για το υ ς άν­ δρες. Σ τον Πλάμερ α να τέθ η κε από το ν Β ρετανό αρχιστράτηγο σερ Ν τάγκλας Χαίηγκ η επίθεση στη

ΣΤΡΑΤΑΡΧΗΣ

πο μέχρι εκείνη τη ν εποχή. Ακο­ λούθησε η Τρίτη Μάχη το υ Υπρ, όπου και πάλι η Σ τρατιά το υ Πλά­ μερ δια κρίθηκε μέσα στη γενική αποτυχία εκείν η ς τη ς μάχης. Ο ί­ διος είχε γίνει εξα ιρ ετικά δημο­ φιλής στους ά νδρ ες του. έχαιρε δ ε μεγάλης εκτίμησ ης από όλους το υ ς Συμμάχους διοικητές, γ εγο ­ νός εντυπωσιακό από μόνο του αν λη φ θ εί υπόψη ό τι δ εν είχε κα­ λ ές σχέσεις με το ν Χαίηγκ. που είχε σ κεφ θ εί α ρ κετές φ ο ρ ές να το ν αντικαταστήσ ει - πιθανώς ε ­ πειδή ο Πλάμερ ως κα θηγητής στη Σχολή Επιτελών είχε βαθμο­ λογήσει χαμηλά το ν μαθητή Χαί­ ηγκ... Σ τις 9 Ν οεμβρίου ο Πλάμερ

ΣΕΡ ΧΕΡΜΠΕΡΤ ΠΛΑΜΕΡ flesnsu) Ο Χ έρμπ ερτ Τσαρλς Ονσλου Πλάμερ, γόνος μιας οικογένειας μέσης τά ξης, γ ενν ή θ η κε στην κομητεία τη ς Βόρειας Υόρκης το 1857. Φοίτησε στο κολέγιο του Η τον μέχρι το 1876, οπότε τοποθ ε τή θ η κ ε ως ανθυπολοχαγός στο 65ο Σύνταγμα Πεζικού, με το οποίο υπηρέτησε στην Ινδία. Το 1882 προήχθη σε λοχαγό και μετα κινή θηκε με το τάγμα του στο Αντεν. Οταν δια τάχθηκε η επι­ στροφή τη ς μονάδας στη Β ρετα ­ νία, το 1884, το πλοίο που τους μ ετέ φ ερ ε άλλα ξε πορεία και ο Πλάμερ β ρ έθ η κε στο Σουδάν, ό­ που έλα βε μέρος στις επιχειρή­ σεις κατά του Μάχδη. Ε μεινε ε ­ κεί μέχρι τις 29 Μ αρτίου 1884, έ ­ λαβε μέρος σε πολλές μάχες και τιμ ή θ η κ ε με τα παράσημα τη ς εκσ τρα τείας στο Σουδάν και το Μ εντζιδιέ του χεδίβη τη ς Αιγύπτου. Την ημερομηνία εκείνη το τάγμα του συνέχισε το τα ξίδι προς τη Βρετανία. Από το 1884 μέχρι το τέλ ο ς το υ 19ου αιώνα ο Πλάμερ, που εί­ χε αποφοιτήσει από τη Σχολή Επιτελών, επιζητούσε μια επ ιτε­ λική θέση. Επειδή τού τη ν αρνούντο με διάφορα προσχήματα έφθασε στο σημείο να σ κεφ θ εί να εγκα τα λείψ ει το ν Στρατό. Υπηρέτησε επανειλημμένα στη Νότια Αφρική και διακρίθηκε σε μάχες τόσο κατά των τοπικών φυλών, όσο και στον Π όλεμο των

Μ πόερς. Στη σύγκρουση εκείνη τού α να τέθ η κε η διοίκηση του Σ υντάγμα τος Ροδεσίας, το οποίο διεδραμάτισε σημαντικό ρόλο στον τερματισ μό της. Τον Μάιο του 1902 έγινε Ιππότης του Τάγ­ ματος το υ Λ ουτρού και το ν Νο­ έμβριο του ίδιου έ το υ ς προήχθη σε υποστράτηγο. Ηταν 45 ετών, μάλλον κο ντό ς και χοντρός. Εγραψαν γι' αυτό σε μια έκθεση προς το ν βασιλιά: “Μ ε σωματική διάπλαση μάλλον π ερίεργη αλλά με μεγάλη ευφυΐα". Το 1906 ο Πλάμερ προήχθη σε αντισ τράτη­ γο και μέχρι τη ν έκρ η ξη του Α' Παγκοσμίου Π ολέμου υπ ηρέτη­ σε σε διάφορες θ έσ εις ρουτίνας. Μ ε τη ν έναρξη το υ πολέμου ο Πλάμερ, το ν Δ εκέμ βρ ιο του 1914, δια τάχθηκε να μ ετα β εί στη Γαλλία και να αναλάβει τη διοίκη­ ση του V Σώματος Στρατού, που τη ν εποχή εκείνη ήταν τμήμα της βρ ετα νική ς 2ης Στρατιάς. Το Σώ­ μα του σήκωσε το βάρος τη ς λ ε ­ γά μ ενη ς Δ εύ τερ η ς Μάχης του Υπρ το 1915, απ οτέλεσμα τη ς οποίας ήταν η αντικατάσταση του διοικητή τη ς 2ης Στρατιάς σερ Χόρας Σμιθ - Ν τόριεν από το ν Πλάμερ, που είχε επ ιδ είξει μεγά­ λη αποφασιστικότητα και ετο ιμ ό ­ τη τα σκέψης. Τη θέσ η αυτή κρά­ τησ ε μέχρι το τέλ ο ς του πολέ­ μου, ε κ τό ς από ένα σ ύντομο διά­ λειμμα κατά το οποίο μ ετέβ η στην Ιταλία.

Ράχη Μεσίν μ ετά τη ν έκρ ηξη του μεγαλύτερου υπονόμου που έγινε κατά τη διάρκεια το υ Α' Πα­ γκοσμίου Πολέμου. Οι π ρ οετοι­ μασίες του Πλάμερ για τη ν εν έρ ­ γεια στη Μεσίν, μ εθ ο δ ικ ές και υ­ π ομονετικές, έφθαναν στα όρια τη ς ευφυΐας. Δ ρόμοι και σιδηρό­ δρομοι β ελτιώ θηκαν, στέλνονταν συχνές περίπολοι για να εκτιμ ή ­ σουν τη δύναμη και τη διάταξη το υ εχθ ρ ο ύ και τα αεροπλάνα δεν επιτηρούσαν μόνο συνεχώς τις γραμμές των Γερμανών, αλλά εμπόδιζαν να απογειωθούν και τα αεροπλάνα τους. Η φροντίδα που έδ ειχ νε ο Πλάμερ για τη ν ευ ­ ημερία τω ν ανδρών το υ συνοψί­ ζετα ι στις προσπάθειες το υ να το υ ς δώσει καθαρό, πόσιμο νερό κατά τη διάρκεια τη ς επίθεσης, στοιχείο βασικό στο μέσο του κα­ λοκαιριού. Πήρε νερό από μικρές και μ εγά λες λίμνες, αποστείρωσε νερό από το ν ποταμό Λυς και το απ οθήκευσε σε μαούνες και έ ­ κτισε δ εξα μ εν ές για να σ υλλέξει νερό τη ς βροχής. Σω λήνες απλώ­ νονταν καθώς προχωρούσαν οι ά νδρες και οδηγούσαν το νερό στο μέτωπο. Τριάντα λεπ τά μετά τη ν κατάληψη ενός α ν τικειμ ενι­ κού σκοπού οι άνδρες μπορού­ σαν να έχουν φρέσκο νερό. Η μάχη για τη ν κατάληψη τη ς Ράχης Μεσίν το 1917 ήταν η πιο επ ιτυχημένη τακτική επιχείρηση των Βρετανώ ν στο Δ υτικό Μέτω-

αναχώρησε για το Ιταλικό Μ έτω ­ πο με αποστολή να αναλάβει τη διοίκηση τω ν βρετανικώ ν μονά­ δων που στάλθηκαν εκεί. Επέ­ στρεψ ε στο Υπρ στις 13 Μ αρτίου 1918, μόλις έναν μήνα πριν γίνει η δ εύ τερ η μεγάλη επίθεση των Γερμανών τη ν άνοιξη εκείνου το υ χρόνου. Η Στρατιά του διεΕήναγε θαυμάσιο αμυντικό αγώνα ‘ με τη ν πλάτη στον το ίχο ' και το ν Σ ε­ π τέμβριο, υπό τη διοίκηση του βασιλιά του Βελγίου Α λβέρτου, πραγματοποίησε μια εξίσου θ α υ­ μάσια προέλαση στη Φλάνδρα ε ­ λευθερ ώ νοντα ς μεγάλο τμήμα του βορείου Βελγίου μέχρ. τις 11 Νοεμβρίου, οπ ότε έγινε η ανακω­

75

χή· Μ ετά το ν π όλεμο ο Πλάμερ διοίκησε το ν στρατό κατοχής του Ρήνου μέχρι το ν Απρίλιο του 1919, ενώ μέχρι το ν Μάιο του 1924 ήταν διοικητής και αρχι­ στράτηγος τη ς Μ άλτας. Η πατρί­ δα το ύ απ ένειμε το ν τίτλο του βαρώνου Πλάμερ τω ν Μεσίν και Μπίλτον στην Κ ομητεία τη ς Υόρκης και το υ έδωσε χρηματική α­ μοιβή 30.000 λίρες. Αφού υπηρέ­ τησε ως ανώ τερος αρμοστής στην Παλαιστίνη ο Πλάμερ έγινε μέλος τη ς Βουλής τω ν Λόρδων. Π έθανε σε ηλικία 75 ετώ ν στις 16 Ιουλίου 1932 και ετά φ η στο Α ββαείο το υ Ο υέστμίνστερ. Δ η μ ή τρ η ς Γεδεών

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Κ Ι Ν Η Μ Α Τ Ο Γ Ρ Α Φ Ο Σ

Ο Τελευταίος Σαμουράι Η ιστορία τω ν Σαμουράι έχει εμπνεύσει πολλούς σ κηνοθέτες που προσπάθησαν να αποτυπώσουν στον κινηματογράφο το πνεύμα και το ν δυναμισμό α υτής τη ς κλάσης Ιαπώνων πολεμιστών. Κινηματογραφικά έργα αυτού του είδους ενέπνευσαν και το υ ς Τζων Λόγκαν (συγ­ γραφέας των "Μονομάχος", "Aviator") και Εντουαρντ Ζουίκ (σ κηνοθέτης του "Θρύλοι το υ Πά­ θους") να ασχοληθούν με τη θυελλώ δη περίοδο του 19ου αιώνα για τη ν Ιαπωνία και να δημιουρ­ γήσουν τη ν ταινία «Ο τελ ευ τα ίο ς Σαμουράι». Αυτή σ τηρίζεται σε ένα μυθισ τορηματικό σενά­ ριο που ισορροπεί μ ετα ξύ του μελοδράματος και τη ς επικής περιπέτειας. Κατά τη συνήθη πρακτική του κινηματογράφου, δανείζεται μερι­ κά ιστορικά στοιχεία τη ς περιόδου για να διηγηθ ε ί μια ιστορία που απέχει σημαντικά από τη ν πραγματικότητα. Στο φιλμ παρουσιάζεται η ιστορία ενός α­ ξιω ματικού του Αμερικανικού Στρατού (Νάθαν Αλγκρεν) που αναλαμβάνει να εκπαιδεύσει το ν Ιαπωνικό Στρατό στις σύγχρονες τα κ τικές και στα σύγχρονα όπλα. Σύντομα, μ ετά τη ν ανάλη­ ψη τη ς αποστολής, ο Αλγκρεν αναγκάζεται να ηγ η θ εί του ιαπωνικού σ τρ ατεύματος ενα ντίον ε ­ παναστατών οι οποίοι α ντισ τέκονται στις αλλα­ γές που προσπαθούσε να επιβάλει ο αυτοκράτορας. Ομως αιχμαλω τίζεται από το υ ς επανα­ σ τάτες, γνω ρίζει το ν η γ έτη το υ ς (Κατσουμότο) και με αυτόν το ν τρόπο μυείτα ι στις αρχές και στον κώδικα των Σαμουράι. Εχοντας τύψ εις για το π αρελθόν του ο Αλγκρεν (είχε πρωταγωνι­ στήσει σε επ ιδρομές του Αμερικανικού Στρα­ τού κατά αμάχων Ινδιάνων) δ εν διστάζει να ασπασθεί το ν τρόπο ζωής των επαναστατημένων Σαμουράι και να πολεμήσ ει με το μέρος το υ ς ε ­

ναντίον του αυτοκρατορικού Στρατού. Οπως γίνετα ι κατανοητό, πρόκειται για μια πολυεπίπεδη ταινία στην οποία γίνετα ι προ­ σπάθεια να αποτυπωθεί η δραματική σύγκρου­ ση μ ετα ξύ του καινούργιου και του παλιού στην ανθρώπινη κοινωνία, μια σύγκρουση που έχει ως κύρια συνέπεια τη ν πτώση τω ν ηθικώ ν αξιών. Το κινηματογραφικό έργο πλαισιώνεται από την ικανοποιητική μουσική του Χανς Ζίμμερ, ο οποί­ ος έχει ετοιμάσει και καλύτερα έργα, και από εκπ ληκτική φωτογραφία. Π ετυχαίνει να αποδώ­ σει τη ν ατμόσφαιρα τη ς εποχής και να μεταδώ ­ σει συγκίνηση και θαυμασμό για το υ ς Σαμου­ ράι, αλλά η προσπάθεια του σ κηνοθέτη να υπο­ βάλει το ν θ εα τή τελ ικά το ν κουράζει. Ιστορικά η ταινία δ εν ευσ τα θεί παρά μόνο στο ευ ρ ύ τερ ο ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο. Στα τέλ η του 19ου αιώνα η Ιαπωνία ήταν αποδυ­ ναμωμένη και ανίσχυρη να α ντιτα χθ εί στις Δ υτι­ κές δυνάμεις που εκ μ ετα λ λ ευ ό μ εν ες τη ν υπε­ ροπλία το υ ς τη ν είχαν υποχρεώσει να υπογρά­ φ ει δυσμενείς γ ι'α υ τή ν σ υνθήκες μαζί τους. Για να γίνει π ερισσότερο ανταγωνιστική αποφάσισε να υ ιοθετήσ ει το ν δυτικό τρόπο ζωής και να α­ ποκτήσει πρωτίστως εκσυγχρονισμένο στρατό. Υ ιοθέτησε το γαλλικό πρότυπο οργάνωσης του Στρατού και στους Β ρετανούς α νέθεσ ε τη ν ορ­ γάνωση του Ναυτικού της. Παράλληλα το παρα­ δοσιακό σύστημα οργάνωσης τη ς ιαπωνικής κοινωνίας, που βασιζόταν στον φεουδαλισμό και στη δύναμη των Σαμουράι, παραμερίσθηκε (ήδη είχε αρχίσει να φθίνει) οριστικά με μια ε ­ πανάσταση (1867-68) η οποία έγινε στο όνομα του νεαρού αυτοκράτορα (15 ετώ ν τό τε) πρίγκηπα Μ ουτσουχίτο, που έμ εινε γνω στός με το όνομα Μ έιτζι (= φω τισμένος ηγέτης). Η επανά-

Last Samurai Τίτλος Ταινίας: Last Samurai Ο τελευ τα ίο ς Σαμουράι Παραγωγή:

l

Warner Bros Pictures

k \

Σενάριο: Τζων Λόγκαν Παραγω γοί: Τομ Κρούζ,

\

Ε ντουαρντ Ζουίκ, Μ άικλ Ν τόβεν Σ κ η ν ο θ έτη ς : Ε ντουαρντ Ζουίκ Μ ουσική: Χανς Ζίμμερ Πρω ταγω νιστές: Τομ Κ ρούζ (ΝάΘαν Αλγκρεν), Κ εν Γουανατάμπε (Κατσου­ μότο), Μασά το Χαράντα (Ομούρα), Κογιούκι (Τάκα), Τόνυ Γκόλντγουιν (Μπάγκλεϋ), Μπιλ Κόνολυ (Ζέμπουλον Γκαντ) Δ ιά ρ κ εια : 154 λεπτά Ετος Παραγω γής: 2003 Σλόγκαν Ταινίας: "In the Face on an Enemy, in the Heart of One Man, Lies the Soul of a Warrior". Δ ιακρ ίσ εις: ΠροτάΘ ηκε για όσκαρ Β ' ανδρικού ρόλου (Κεν Γουανατάμπε), για τον ήχο, για τα κοστούμια και για τη σκηνογραφία. Ελαβε βραβεία από π ολλές κινημ ατογραφικές οργανώ­ σεις (Αμερικανική Ενωοη Κινηματο­ γραφιστών, Χρυσές Σ φ α ίρ ες κ.ά.).

στάση τερ μ ά τισ ε τη ν περίοδο του «σογκουνάτο» του Τοκουγκάγουα η οποία είχε κυριαρχή­ σει στην Ιαπωνία από το 1603 ως το 1868. Πρω­ ταγω νισ τές τη ς επανάστασης υπήρξαν οι σα­ μουράι Σάιγκο Τακαμόρι (Κατσουμότο στην ται­ νία) και Οκούμπο Τοσιμίσι (Ομούρα στην ταινία). Οι αλλαγές που υ ιο θ ετή θ η κα ν από τη νέα διοί­

Κ Ι Ν Η Μ Α Τ Ο Γ Ρ Α Φ Ο Σ

νούργια τυ φ έκια και πυροβόλα το υ εθνικού Στρατού. Η λανθασμένη στρατηγική επιλογή το υ Τακαμόρι, να πολιορκήσει το κάστρο του Κουμαμότο, έφ ερ ε σε π λεονεκτική θέσ η το ν ε ­ θνικό Στρατό, που πρόλαβε να οργανω θεί και να α ντεπ ιτεθ εί. Μ ετά από μια σειρά μαχών ο Τα­ καμόρι είχε απομείνει με 300 συ__ :λ εμ ισ τές του χωρίς πυροβόλα όπλα. Σ τους λόφους κο­ ντά στο κάστρο Κουμαμότο αποφάσισε να διεξαγάγει μια τελ ευ τα ία μάχη τιμ ή ς μ ε το ν εθνικό Στρατό. Στις 24 Σ επ τεμβρίου 1877 αετό από έ ­ ναν ελαφρύ βομβαρδισμό, η δύναμή του εξο ­ ντώ θηκε. Τα σώματα του ιδίου k c . “ ;'\Λώ ν συ­ ντρόφω ν του βρέθηκαν αποκεψαλ^σμε .α ιπροφανώς είχαν εκ τελ έσ ει τη ν ιερ ο τελεσ τ.α τη ς αυτοκτονίας, γνω στής και ως σεπούκου).

ΕΝΔΙΑΦ ΕΡΟ ΥΣΕΣ Σ Η Μ Ε ΙΩ Σ Ε ΙΣ ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΕΡΓΟ: ( 1) http://www.artelino.com/articles/samurai.asp

(2) http://www.russojapanesewar.com/satsuma.html (3) http://www.japan-guide.com/

κηση οδηγούσαν τη χώρα στον δημοκρατικό εκσυγχρονισμό, με συνέπεια τη ν απώλεια ση­ μαντικών προνομίων από τις υπάρχουσες τά ­ ξεις και ιδιαίτερα από το υ ς Σαμουράι, οι οποίοι, αν δεν εισ έρχονταν στις τά ξεις του Στρατού ή δεν γίνονταν αγρότες, δεν μπορούσαν να επι­ βιώσουν. Μάλιστα το 1876 η κυβέρνηση απαγό­ ρευσε στους Σαμουράι να φ έρ ουν σπαθί, θ ίγο ­ ντας με αυτόν το ν τρόπο τη ν τιμή τους. Με α­ φορμή και τη ν απροθυμία τη ς Ιαπωνίας να προ­ χωρήσει σε ένοπλη σύγκρουση με τη ν Κορέα, ο Σάιγκο Τακαμόρι επαναστάτησε και κατευθύνθ η κε προς τη νότια Ιαπωνία, όπου συγκέντρω ­ σε γύρω του δυσαρεστημένους Σαμουράι. Χω-

ρίς ο ίδιος να το συνειδητοποιήσει πλήρως, σύ­ ντομα ανακηρύχθηκε η γ έτη ς μιας επανάστα­ σης των Σαμουράι εναντίον τη ς νέας κυ β έρ νη ­ σης. Η περίφημη επανάσταση που έμ ειν ε γνω­ στή με τη ν ονομασία Σατσούμα εκδηλώ θηκε το 1877. Ο Σάιγκο Τακαμόρι δ ια θ έτο ντα ς περίπου 25.000 σ τρατιώ τες κα τευ θ ύ ν θ η κε κατά του Τό­ κυο, τη ς νέας πρωτεύουσας τη ς χώρας. Οι επα­ νασ τάτες Σαμουράι, αν και δ ιέθ ετα ν πυροβόλα όπλα (σε αντίθεσ η με τη ν ταινία, τα πυροβόλα όπλα είχαν υ ιο θ ετη θ εί από το υ ς Σαμουράι από το ν 16ο αιώνα), αυτά δ εν ήταν τόσο σύγχρονα ώστε να μπορούν να σταθούν απέναντι στα και­

• Τα γυρίσματα τη ς ταινίας έγιναν στη Νεα Ζη­ λανδία, τη ν Ιαπωνία και τις ΗΠΑ. • Ο σ κηνοθέτης έχει ντύσ ει το υ ς επαναστάτες με παραδοσιακές στολές, προκειμένου .a δ εί­ ξε ι τη ν αντίθεσ η μ ετα ξύ τω ν εκσυγχρονιστών και των Σαμουράι. Ωστόσο οι επ αναστάτες δ ιέ­ θ ετα ν σύγχρονες στολές, όπως και πυροβόλα όπλα. • Κατά τη ν περίοδο του σογκουνάτου το υ Τοκουγκάγουα (1603-1868) η Ιαπωνία ή τα . ειρηνι­ κή. Η σημασία τη ς τά ξη ς των Σαμουραι υποβαθμίσθηκε, καθώς δ εν σημειώ νοντα. _ :λ εμ ικές συγκρούσεις. Πολλοί Σαμουρα. είχαν γίνει δημόσιοι υπάλληλοι και α γρότες. • Ο εκσυγχρονισμός του Ιαπωνικού Στρατού ε ­ π έτρ εψ ε τη ν έναρξη εκσ τρ α τε— . που επ έφ ε­ ραν το ν Σινο-ιαπωνικό π όλεμο το υ 1894 - 95 και το ν Ρωσο-ιαπωνικό π όλεμο το υ 1904-05. Οι θ ε ­ τικές, για τη ν Ιαπωνία, ε ξε λ ίξε ις συνέδραμαν στην αύξηση του ιαπωνικού ε θ . χισμού. Λνδρεσς Α π ά λο γλου

Φ Ω Τ Ο Γ ΡΑ Φ ΙΚ Ο ΑΡΧΕΙΟ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΘΝΟΦΥΛΑΚΩΝ ΣΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΜΕΝΗ ΑΘΗΝΑ Ε ρευ να - Ε π ιμ έλ εια : Γιάννης Τερνιώ της

Εκπαίδευση ανδρών της Εθνοφυλακής κάτω από τη σκιά τη ς Ακρόπολης και των κιόνων του ναού του Ολυμπίου Δ ιάς. Εκπαίδευση στη χρήση τυφεκίω ν βρετανικής κατασκευής. Σ το βάθος διακρίνονται ο λόφος του Α ρ δηττού (αριστερά) και ο Υμηττός.

Υπσξιω ματικός-εκπαιδευτής του ΕΣ εξη γ εί τη χρήση των σκοπευτικών τυφ εκίο υ Lee-Enfield 0,303 in M k l.

Επ ιστρατευμένοι π ολίτες κατά τη διάρκεια ασκήσεων γυμναστικής.

Π αράταξη ανδρών υπό τις οδηγίες ενός λοχία εκπαιδευτή. Α π 'ό ,τι διακρίνεται στη φω τογραφία, ο οπλισμός τους είναι τυφ έκια No 3 (P14-ERA) 0,303 in.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Μ ετά τη ν αποχώρηση των γ ερ ­ μανικών κατοχικών σ τρατευμάτω ν από το μεγαλύτερο μέρος τη ς Ελλά­ δας, το ν Οκτώβριο του 1944, εκτό ς από τις β ρ ετα νικές μονάδες που έφθασαν εδώ, μόνες διαθέσιμες αξιό­ μαχες ελ λη ν ικ ές σ τρατιω τικές δυνά­ μ εις ήταν εκ είν ες τη ς III Ο ρεινής Τα­ ξιαρχίας "Ρίμινι", οι οποίες είχαν επι­ σ τρ έφ ει από το μέτωπο τω ν επιχει­ ρήσεων τη ς Ιταλίας. Η κατάσταση στη χώρα ήταν ρευστή, κυρίως λόγω τη ς παρουσίας των ισχυρών α ντάρτι­ κών δυνάμεων το υ ΕΛΑΣ στην Α ττι­ κή, και το Γενικό Ε πιτελείο Στρατού επ ιδόθηκε στην οργάνωση ταγμάτω ν Εθνοφυλακής στην περιοχή τη ς Αθήνας και το υ Πειραιά. Οι περισσό­ τερ ο ι ά νδρες στα τάγματα αυτά ήταν Ελληνες υπαξιωματικοί και στρατιώ­ τε ς με στρατιωτική εμπειρία. Η έναρ­ ξη των συγκρούσεων των βρετα νι­ κών και των ελληνικώ ν σ τρατευμά­

τω ν με το υ ς α ντά ρ τες του ΕΛΑΣ στις αρχές Δ εκεμβρίου 1944, επ έβαλε τη ν οργάνωση περισσότερων ταγμά­ των Ε θνοφυλακής. Ετσι μέχρι τις 20 Δεκεμβρίου είχαν σ υγκροτηθεί επτά τάγματα (τα 101, 141, 142, 143, 144, 145 και 146), τα οποία συμμετείχαν στις εχθροπ ραξίες, κυρίως για τη ν ε ­ ξασφάλιση των περιοχών του λεκα ­ νοπεδίου οι οποίες είχαν εκκαθαρισθεί από το υ ς αντά ρ τες. Η εκπ αίδευ­ ση των εθνοφυλάκω ν πραγματοποιήθ η κε από ά νδρες το υ Ελληνικού Στρατού και ο οπλισμός που έφ ερ ε το προσωπικό ήταν κυρίως β ρ ετα νι­ κής προέλευσης. Σε αυτό το τεύ χος παρουσιάζουμε μια σειρά φω τογρα­ φιών από τη ν εκπαίδευση ενός τά γ­ ματος Εθνοφυλακής στον περίβολο του ναού το υ Ολυμπίου Διός στην περιοχή Μ ακρυγιάννη, κατά τη χ ρο­ νική περίοδο Ν οεμβρίου-Δ εκεμβρίου 1944.

JDU Du J'jpzfrz ßjjjÄiC! Toi/ Eψ Cjrj£tuv « r k p j u j i i / j n u »

Μ Ο Ν ΤΕΛΙΣΜ Ο Σ

ΑΤΤΙΚΗ Ασκήσεις εθνοφυλάκω ν μ ε τυφ έκια. Διακρίνονται οι πάνινες φ υσ ιγγιοθή κες (τελαμώ νες) που φέρουν πάνω από την πολιτική περιβολή τους.

ΧΡΙΣΤΑΚΗΣ Α Θ Α Ν Α ΣΙΟ Σ A.E. ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 10-12, ΑΘΗΝ Α, ΤΗΛ.: 210-3607876

Λ. ΛΙΒ ΕΡΙΟ Σ & ΣΙΑ ΕΕ Π αράταξη τά γμ α τος Εθνοφυλακής μπροστά στον ναό του Ολυμπίου Δ ιάς. Σ το βάθος διακρίνεται η περιοχή Κυνοσάργους και αριστερά οι παρυφές του λόφου του Α ρδηττού.

ΑΣΚΛΗΠ ΙΟ Υ 1, ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210-3616373

ΠΑΝΝΑΚΕΝΑΣ ΙΩ Α Ν Ν Η Σ ΑΧ. ΠΑΡΑΣΧΟΥ 127, ΑΘ Η Ν Α, ΤΗΛ.: 210-6440021

ΠΑΠΑΔΗΜΑΣ Δ Η Μ Η ΤΡ ΙΟ Σ ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 8, ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210-3627318

L E A D E R B O O K S A.E. ΠΑΝ. ΚΥΡΙΑΚΟ Υ 17, ΑΘ Η Ν Α, ΤΗΛ.: 210-6450048

ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΣΚ ΕΨ ΙΣ ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 112, ΑΘ Η Ν Α, ΤΗΛ.: 210-3614736

ΣΠΥΡΟ Σ ΠΕΝΣΑΣ. ΣΟ Φ ΟΚΛΕΟ ΥΣ 134. ΚΑΛΛΙΘΕΑ ΤΗΛ,/FAX: 210-9562483. ΚΙΝ.: 694 6906871

Μ Ο Ν ΤΕΛΟ ΤΕΧΝ ΙΚΗ ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 57. ΤΗΛ.:210-3646363

Κ ΟΚ Κ Α ΛΗ Σ ΙΑΚΩΒΟΣ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ 94. ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΣ ΤΗΛ.: 210-4952635. FAX: 210-4942142

ΒΙΒΛΙΟ ΠΩ ΛΕΙΟ ‘ΑΡΙΣΤΟ ΤΕΛΗ Σ'

ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΣ Ν ΙΚΟΣ

www.gehobbies.gr ΔΩ Δ Ε Κ Α Ν Η Σ Ο Υ 29, ΑΡΓΥΡΟ ΥΠ Ο ΛΗ , ΤΗΛ.: 210-9916178 ΚΙΝ.: 6932-339702

ΚΑΛΦΑΚΗΣ

Π ΡΟ ΣΚ ΛΗΣΗ Π ΡΟ Σ ΤΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ

ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 63-67, ΑΘ Η Ν Α, ΤΗΛ.: 210-3642889

Π ρ ο σ κα λο ύ μ ε το υ ς α να γνώ σ τες που έ χ ο υ ν ο το αρ χείο το υ ς φ ω το γ ρ α φ ίες σ χ ετικ ές μ ε τη σ τρ α τιω τική μας ισ τορία ή ο π ο ιο δ ή π ο τε α ν τικ ε ίμ ε ν ο σ τρ α τιω τικο ύ εν δ ια φ έ ρ ο ν το ς , να μας τις δ ια θ έσ ο υ ν προσωρινά σ υ ν ο δ ε υ ό μ εν ες - αν είν α ι δ υ ν α τό ν - από σ χ ετικ ό κείμ εν ο . Ε μείς από τη ν π λ ευ ρ ά μας α να λα μ β ά νο υ μ ε να π ροχω ρή σ ου με σ τη ν κ α λ ύ τερ η δ υ ν α τή παρουσίαση, δ η μ ο σ ιε ύ ο ν τα ς τ ο ό νομα το υ α π ο σ το λέα (αν το επ ιθ υ μ εί), κα ι ε γ γ υ ό μ α σ τε τη ν επ ισ τρ ο φ ή το υ υ λ ικο ύ μ ε τά τη δη μ ο σ ίευ σ η (Π ερ ιο δ ικό «Σ τρ α τιω τική Ισ τορία», ΤΘ 3951, 10210, Α θήνα , υπόψη κ. Γ Τερνιώ τη).

Ο Μ Η ΡΟ Υ 2, ΝΕΑ ΣΜ ΥΡΝΗ ΤΗΛ.: 210-9323665, FAX: 210-9323446

ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΕΡΜ Ο Υ 63, ΤΗΛ.: 27410-85165, FAX: 27410-85164

ΙΩ Α ΝΝ ΙΝΑ ΖΙΑΓΚΑΣ ΚΥΡΟΣ

ΜΠΕΡΕΤΟΥΛΗΣ Θ Ω Μ ΑΣ Α Κ Α Δ Η Μ ΙΑ Σ 78 Κ1Ν.:6932391706

G .E. HOB B IES

ΛΑΖΑΡΟΥ ΤΣΑΜ Η 34, Α. ΤΟΥΜ Π Α, THAJFAX: 2310-932189

M O D E L FAN S U PER M O D EL

ΠΑΝΕΠ ΙΣΤΗ Μ ΙΟ Υ 34. ΑΘΗΝΑ. ΤΗΛ.: 210-3625026. FAX: 210-3602407

ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 84, ΑΘ Η Ν Α ΤΗ Λ./FAX: 210-3638510, 210-3638598

ΧΡΗΣΤΟ Σ Σ1ΜΙΤΣΗΣ

PLA S TIM O D E LL IS M O ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 59, ΑΘΗΝΑ. ΤΗΛ.: 210-3613011

Π Α ΛΑ ΙΑ ΒΙΒΛΙΑ Β ΙΒ ΛΙΑ Δ ΕΥΤΕΡΟ ΧΕΡΙ

Α Θ Η Ν Α ΪΚ ΕΣ Μ ΙΝΙΑΤΟΥΡΕΣ

Ενοπλο τμήμα εθνοφυλάκω ν σε ασκήσεις βάδην στον περίβολο του αρχαίου ναού.

ΧΑΤΖΗΔΑΚΗ 31 & ΠΕΡΣΕΦ ΟΝΗΣ, ΕΛΕΥΣΙΝΑ ΤΗΛ.: 210-5540715

ΚΑΡΑΪΣΚΟΥ 157, ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΤΗΛ.: 210-4296509, FAX: 210-4100962 ΚΙΝ.: 697 2036979

ΓΡ ΣΑΚΚ Α 10, ΤΗΛ.: 26510-77368

ΚΑΒΑΛΑ Μ ΙΚΡΟ Κ Ο ΣΜ Ο Σ Ο Μ Ο Ν Ο ΙΑΣ 29, THAJFAX: 2510-835775

ΚΑΣΤΟΡΙΑ ETA D IO R A M A A C C E S S O R IE S ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ Μ Ο Ν ΤΕΛΙΣΜ Ο Υ & ΑΞΕΣΟΥΑΡ ΠΑΠΑΔΟ ΠΟ ΥΛΟ Σ Β. ΓΙΑΝ Ν Η Σ Μ Η ΤΡΟ Π Ο ΛΕΩ Σ 86. ΚΑΣΤΟΡΙΑ, ΤΗΛ.: 2467022077, FAX.: 2467022992

ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ

Μ Π ΙΜ Π ΙΧΑ Κ Η Μ Α ΡΙΑ

M O D EL N EST

25 ης Μ ΑΡΤΙΟΥ 1, ΧΟ ΛΑΡΓΟ Σ ΤΗΛ. :210-6519728

Μ ΑΝ Ο ΥΣΟ ΓΙΑΝ Ν Η 9, ΚΙΝ.: 699 7038530

Θ ΕΣΣΑ ΛΟ ΝΙΚΗ M O D E L HOU SE IΣΑΥΡΩΝ 8, ΤΗΛ.: 2310-250482

ΠΑΤΡΑ __

HOBBY SHOP

A RATOY 51, TH AJfiAX: 2610-279264

M O D E LLIN G C E N TR E

No 1

O IO V

ΕΙΔΙΚΟ ΤΥΠΟ

Διαθέτετε βιβλιοπω λείο ή μοντελιστικό κατάστημα και επιθυμείτε να βρίσκεστε σε αυτή τη διαφήμιση; Αν θέλετε να διαθέτετε τα βιβλία των εκδόσεων «ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ» επικοινωνήστε μαζί μας για τους όρους συνεργασίας. ΓΡ Α Φ Ε ΙΑ : Θ Ε Μ ΙΣ Τ Ο Κ Λ Ε Ο Υ Σ 4 9 , 1 0 6 8 3 Α Θ Η Ν Α T A X . Δ /Ν Σ Η : Τ.Θ . 3 9 5 1 , 1 0 2 1 0 Α Θ Η Ν Α Τ Η Λ . Κ Ε Ν Τ Ρ Ο : 2 1 0 .3 8 .2 1 .9 8 5 , FA X: 2 1 0 .3 8 .2 1 .9 8 5 » e -m a il: p e r is c o p @ o te n e t.g r

ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Κω νσταντίνος Άργυρόπουλος

1974 Ο ί (Χ δικαίω τοι Ί. ιτ.η,ιχο ΜυΟι<π<Η.·ΠΜ«

Κ ω ν σ τα ν τίν ο ς Α ργυρόπ ουλος

1974,01 ΑΔΙΚΑΙΩΤΟΙ Ε κδόσ εις «Νέα Θ έσις» Α θήνα, 2004 Σ ελ ίδ ες 480

ÖU

«Τα μεγάλα ιδανικά όταν ανθί­ ζουν και ζούνε στο σπίτι του καθενός, ο ποιητής τους χτίζει τα παλά­ τια τους. Τα μεγάλα εθνικά ιδανικά όταν ξεπέφτουν και ο καθένας τα διώχνει από το σπίτι του, ο ποιητής τα παίρνει στο καλύβι του και άσυ­ λο τους χορηγεί». Τα συγκεκριμένα λόγια του Κωστή Παλαμά ταιριά­ ζουν απόλυτα στο έργο του Κων­ σταντίνου Αργυρόπουλου το οποίο, υπό μορφή μυθιστορήματος, πα­ ρουσιάζει τους «αδικαίωτους» ήρωες και τα γεγονότα της κυπριακής τραγωδίας το καλοκαίρι του 1974. Οι μάχες ξετυλίγονται μπρο­ στά στα μάτια του «ηρώα» και οι στρατιωτικές επιχειρήσεις απεικο­ νίζονται με πιστότητα και ρεαλι­ σμό. Το βιβλίο είναι γεμάτο συμβο­ λισμούς και υπομνήσεις απευθυνό­ μενες προς τις νεώτερες γενιές, οι οποίες αγνοούν τις βασικές δια­ στάσεις του κυπριακού ζητήματος, ενός «καυτού» θέματος το οποίο συνδέεται με τον πατριωτισμό των Ελλήνων και τον τρόπο με τον ο­ ποίο αντιμετωπίζουμε σήμερα όλα όσα σχετίζονται και απορρέουν από αυτόν. Αναφέρει χαρακτηριστικά ο συγγραφέας: «Σε έναν κόσμο, όπου κυριαρχεί η σκέψη της περισσής παραγωγής και όπου ένας αγώνας, χωρίς έλεος, έχει επικεντρωθεί στην προσπάθεια να κατευθυνθούν οι μάζες σε καταναλωτική α­ γωγή. Σε έναν κόσμο, όπου οι άν­ θρωποι παρά την τεχνολογικά και γραμματειακά δομημένη ευφυία τους «παρασύρονται» από τους πο­ λιτικούς, τους κοινωνικούς και ακό­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

μη πιο πολύ από τους οικονομικούς «κατεστημένους» ηγέτες τους. Σε αυτόν τον κόσμο απέναντι στέκε­ ται ο άγνωστος ο Ελληνας και ο Ελληνοκύπριος Στρατιώτης, που πολεμάει τυπικά τον απέναντι Τούρκο στη συγκεκριμένη περίοδο του 1974. Στην ουσία πολεμάει δια­ χρονικά για να κρατήση ζωντανές και αλώβητες τις έννοιες πατρίδα, φυλή, θρησκεία από τους διαβρωτικούς «ορθολογιστές», οι οποίοι ο­ ραματίζονται λύσεις των οποίων το παραγόμενο κέρδος - εμείς οι λοι­ ποί ευπειθέστατοι - δεχόμαστε ότι είναι φυσικό επόμενο να διοχετεύε­ ται στα θυλάκια των κατεστημένων. Ας προσπαθήσουμε αγαπητοί φίλοι αναγνώστες να παραμερίσουμε την πέτρα κάτω από τα πόδια μας και να αποκαλύψουμε έτσι τα ενεδρεύοντα ερπετά. Ας σηκώσουμε το κε­ φάλι μας ψηλά στον ουρανό για να ιδούμε το ελληνικό φως. Ας μη τρα­ βάμε την πορεία μας εκεί που μας κατευθύνουν εκείνοι οι «εκσυγ­ χρονιστές», που με επιστημονικό τρόπο εξουδετερώνουν την επί­ γνωσή μας και μουδιάζουν την συ­ νείδησή μας. Ας πούμε όλοι μαζί ένα βροντερό ΟΧΙ. Ετσι, για ένα πι­ στεύω με θεμέλια!». Το πολύ καλό αυτό βιβλίο διατίθεται από τις εκ­ δόσεις «Νέα Θέσις» (Ιπποκράτους 65, Αθήνα, 10680, τηλ. 210/3634932, fax: 210/3617592).

θήκες. Μετά το τέλος του πολέμου συνέγραψε 14 μυθιστορήματα. Θε­ ωρείται ειδικός σε θέματα που α­ φορούν το Γ' Ράιχ. Στο βιβλίο του παρελαύνουν διάφοροι χαρακτή­ ρες στους οποίους περιλαμβάνο­ νται ξεπεσμένοι αριστοκράτες, στυγεροί δολοφόνοι, απόκληροι της κοινωνίας και καθημερινοί άν­ θρωποι. Κεντρικό θέμα αποτελούν η Γκεστάπο (Gestapo) και τα άδυτά της, γεμάτα ίντριγκες και δολοπλο­ κίες. Οι πιο έμπιστοι αξιωματικοί του Γ Ράιχ εμπλέκονται σε μια ιστο­ ρία καταιγιστικής δράσης. Ορισμέ­ νοι εντάσσονται σε αυτό οικειοθελώς, παρασυρμένοι από αγνά πα­ τριωτικά αισθήματα, άλλοι κατόπιν εκβιασμών και υπό την απειλή αντι­ ποίνων. Εκατοντάδες άνθρωποι στρατολογούνται στην Γκεστάπο, τη μυστική αστυνομία του Χίτλερ, με μοναδικό σκοπό τη στήριξη του εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώτος. Την ίδια στιγμή ο πόλεμος μαίνεται.

Σ 6 ε ν Χ ά σ ελ

ΓΚΕΣΤΑΠΟ Ε κδ όσ εις « Κ έδρος» Α θήνα, 2003 Σ ε λ ίδ ες 476 Το συναρπαστικό αυτό μυθι­ στόρημα εκτυλίσσεται την περίοδο του Β' ΠΠ και είναι γραμμένο από τον Δανό Σβεν Χάσελ, έναν από τους πιο σημαντικούς συγγραφείς πολεμικών έργων. Ο Χάσελ εγκατέλειψε τη χώρα του και μετανάστευσε στη Γερμανία για να εργαστεί το 1930. Το 1937 κατατάχθηκε στον Γερμανικό Στρατό. Το 1939, κατά τη διάρκεια της εκστρατείας στην Πο­ λωνία, τραυματίσθηκε υπηρετώ­ ντας σε ένα σύνταγμα ιππικού. Στη συνέχεια μετατέθηκε στο 2ο Σύ­ νταγμα Αρμάτων. Το 1941 στάλθηκε σε ένα σωφρονιστικό σύνταγμα το οποίο πολέμησε στο ανατολικό μέ­ τωπο υπό εξαιρετικά αντίξοες συν­

Στο ρωσικό μέτωπο μια επίλεκτη ο­ μάδα τιμωρημένων στρατιωτών βρίσκεται περικυκλωμένη στην πε­ ριοχή της Βιάζμα, μαχόμενη με σθένος και ηρωισμό. Υπό τις διατα­ γές του σκληροτράχηλου υπολοχαγού Ολσεν, οι πιο ικανοί μαχητές της χιτλερικής νεολαίας σκορπί­ ζουν ανελέητα τον θάνατο στους Σοβιετικούς. Ομως ο Ολσεν κατηγορήθηκε από κάποιον καταδότη ότι επέκρινε τη διαταγή του φύρερ η οποία απαγόρευε την υποχώρηση και εστάλη να ανακριθεί από την Γκεστάπο. Δικάστηκε για προδοσία και καταδικάστηκε σε θάνατο. Ο Χάσελ περιγράφει τα γεγονότα και το παρασκήνιο πίσω από τις αποφά­ σεις σαν να ήταν εκεί. Το βιβλίο δια­ τίθεται από τις εκδόσεις «Κέδρος» (Γενναδίου 3, 10678, Αθήνα, τηλ. 210/3809712).

Pat L evy

Η ΖΩΗ ΤΩΝ ΑΜΑΧΩΝ ΣΤΟΝ Β’ ΠΠ Ε κδ όσ εις «Σαββάλας» Α θήνα , 2004 Σ ε λ ίδ ες 64 Τον Σεπτέμβριο του 1939 η Ευ­ ρώπη και οι αποικίες της ενεπλάκησαν σε έναν μακροχρόνιο και κατα­ στροφικό πόλεμο. Δύο χρόνια αρ­ γότερα οι ΗΠΑ εισήλθαν στη δίνη της σύγκρουσης μαζί με την Ιαπω­ νία. Για τις περισσότερες χώρες ο Β1ΠΠ ήταν διαφορετικός από τους προηγούμενους, καθώς δεν περιο­ ρίστηκε στα απομακρυσμένα πεδία μαχών μεταξύ εκπαιδευμένων στρατιωτών, αλλά διεξήχθη στους δρόμους και στις πλατείες των πό­ λεων και των χωριών. Γυναίκες και παιδιά ένωσαν τις δυνάμεις τους σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να συμβάλουν στη νίκη της πατρίδας τους. Εκατομμύρια άμαχοι περισ­ σότεροι από τους στρατιώτες, σκο­ τώθηκαν κατά τη διάρκεια των επι­ χειρήσεων, εξολοθρεύτηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης ή πέθαναν από την πείνα και τις ασθέ­ νειες. Το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει ενότητες για τα εσωτερικά μέτωπα των εμπολέμων, τους βομβαρδι­ σμούς αμάχων, την κατοχή και την αντίσταση, τις κακουχίες του πολέ­ μου, την πολεμική προσπάθεια στο εσωτερικό, την υποδοχή των ξένων στρατευμάτων και τη ζωή μετά το τέλος του πολέμου. Κυκλοφορεί στην ίδια σειρά με τα "Οι μεγάλες μάχες στο Β1ΠΠ", «Τα όπλα στον Β1 ΠΠ» και «Οι ηγέτες του Β' ΠΠ». Δια­ τίθεται από τις εκδόσεις «Σαββάλας» (Ζωοδόχου Πηγής 18, 10681, Αθήνα, τηλ. 210/3301251, fax: 210/3306918, http://www.savalas.gr). Ιωάννης Σ. Θεοδω ράτος