MÜTTEFİK VE ORTAK DEVLETLERLE TÜRKİYE ARASINDA 10 AĞUSTOS 1920'DE SEVRES'DE İMZALANAN BARIŞ ANDLAŞ MASI Bir yandan, İşbu Andlaşmada Başlıca Müttefik Devletler olarak belirtilen, BR İTANYA İMPARATORLUĞU, FRANSA, İTALYA ve JAPONYA; yukarıda adı geçen ba şlıca Devletlerle, Müttefik Devletleri olu şturan, ERMENİSTAN, BELÇİKA, YUNANİSTAN, HİCAZ, POLONYA, ROMANYA, SIRP-HIRVAT-SLOVEN DEVLETİ ve ÇEKOSLOVAKYA; ve öte yandan, TÜRK İYE;
Osmanlı İmparatorluğu Hükümetinin istemesi üzerine, bir Barı ş Andlaşması yapılabilmesi için, Ba şlıca Müttefik Devletlerce, 30 Ekim 1919'da, Türkiye'ye bir Barırakışma [Mütareke] sa ğlanmış olduğunu göz önünde tutarak, Müttefik Devletlerin, aralarından kimilerinin, Türkiye'ye kar şı doğrudan ya da dolaylı biçimde ard arda sürüklenmi ş oldukları ve kökeni eski Avusturya-Macaristan imparatorluk ve Krallık Hükümetinin 28 Temmuz Temmu z 1914'de Sırbistan'a kar şı savaş ilânında ve Türkiye'nin 29 Ekim 1914'de Müttefik Devletlere kar şı açtığı ve müttefiki, Almanya’nın yürüttü ğü düşmanca eylemlerde bulunan sava şın, yerini, sağlam, adaletli1 ve sürekli bir barı şa bırakmasını istediklerini göz önünde tutarak, Bu amaçla, BAĞITLI YÜKSEK TARAFLAR, Tam yetkili Temsilcilerini a şağıda belirtildiği üzere atamı şlardır: MAJESTE BÜYÜK BRİTANYA VE İRLANDA BİRLEŞİK-KRALLIĞI VE DEN İZLER ÖTESİ BR İTANYA ÜLKELERİ KRALI, H İND İSTAN İMPARATORU: Sir George Dixon GRAHAME, K.C.V.O., Majestelerinin Tamyetkili Paris Ortaelçisi: ve: KANADA DOMİNYONU için: Sayın Sir George Halsey PERLEY, K.C.M.G., Birle şik-Krallık'da Kanada Yüksek Komiser Komi seri; i; AVUSTRALYA COMMON COMMONWEALTH'i WEALTH'i için: Çok Sayın Andrew F İSHER, Birleşik-Krallık'da Avustralya Yüksek Komiseri; YENİ-ZELANDA DOMİNYONU için: Sir George Dixon GRAHAME, K.C.V.O., Majestelerinin Tamyetkili Paris Ortaelçisi; GÜNEY-AFR İKA BİRLİĞİ için: B. Reginald Andrew BLANKENBERG, O.B.E., Birle şik-Krallık'da Güney-Afrika Birliği Yüksek Komiser Vekili; l
Fransızca metinde “une paix solide et durable", İngilizce metinde "a firm, just and durable peace", İtalyanca metinde "una pace salda, giusta e duratura" denilmektedir. Matbaa-i Amire ve Konya metinlerinde "muhkem ve müstakar bir sulh", Erim metninde ise "muhkem ve müstahkem bir sulh" biçiminde çevrilmi ştir. (Çevirenler)
-1-
HİND İSTAN için: Sir Arthur HİRTZEL, K.C.B., Hindistan İşleri Müsteşarı; FRANSA CUMHURİYETİ BAŞKANI: B. Alexandre M İLLERAND, Başbakan, Dı şişleri Bakanı; B. Frezene FRANÇO İS-MARSAL, Maliye Bakanı: B. Auguste Paul-Louis ISAAG, Ticaret ve Endüstri Bakanı; B. Jules CAMBON, Fransa Büyükelçisi; B. Georges Maurice PALEOLOGUE, Fransa Büyükelçisi, Büyükelçisi, Dı şişleri Bakanlığı Genel Sekreteri; MAJESTE İTALYA KRALI: Kont LELİO BON İN LONGARE, Krallık Senatörü, Majeste İtalya Kralının Paris'de Ola ğanüstü ve Tamyetkili Büyükelçisi; General Giovanni MAR İETT İ, Yüksek Sava ş Konseyinde İtalya Askerî Temsilcisi; MAJESTE JAPONYA İMPARATORU:2 Vikont CHİNDA, Majeste Japon imparatorunun Londra'da Ola ğanüstü ve Tamyetkili Büyükelçisi; B. K. MATSUİ, Majeste Japon imparatorunun Paris'de Ola ğanüstü ve Tamyetkili Büyükelçisi; ERMENİSTAN: B.Avetis AHARONİAN, Ermenist Er menistan an Cumhuriyeti Temsilci Heyetinin Ba şkanı; MAJESTE BELÇ İKA'LILAR KRALI: B. Jules VAN DEN HEUVEL, Ola ğanüstü Temsilci ve Tamyetkili Ortaelçi, Devlet Bakanı; B. ROLİN JACQUEMYNS, Uluslararası Özel Hukuk Enstitüsü Üyesi, Belçika Temsilci Heyeti Genel Sekreteri; MAJESTE ELENLER KRALI: B. Eleftherios K. VENlSELOS, Ba şbakan; B. Athos ROMANOS, Majeste Yunanlılar Kralının Paris'de Ola ğanüstü Temsilcisi ve Tamyetkili Ortaelçisi;
MAJESTE HİCAZ KRALI: ................................................. POLONYA CUMHURİYETİ BAŞKANI: Kont Maurice ZAMOYSKl, Polonya Cumhuriyeti'nin Paris'de Ola ğanüstü Temsilcisi ve Tamyetkili Ortaelçisi; B. Erasme PİLTZ; PORTEKİZ CUMHURİYETİ BAŞKANI: Dr. Affonso Augusto da COSTA, eski Ba şbakan; MAJESTE ROMANYA KRALI: B. Nicolae T İTULESCO, Maliye Bakanı; Prens DlMlTRlE GHlKA, Majeste Romanya Kralının Paris'de Ola ğanüstü Temsilcisi ve Tamyetkili Tam yetkili Ortaelçisi; 2
Fransızca metinde "Le "Le Roi du Japon", İngilizce metinde "Emperor of Japan", İtalyanca Metinde “l’Imperatore del Giaponne" denilmektedir; Ma Matba tbaa-i a-i Ami Amire, re, Kon Konya ya ve Erim metinlerinde "Japonya İmparatoru". (Çevirenler)
-2-
MAJESTE SIRPLAR, HIRVATLAR VE SLOVENLER KRALI: B. Nicolas P. PACHl PACHlTCH, TCH, eski Başbakan; B. Ante RUMBİC, Dışişleri Bakanı; ÇEKO-SLOVAKYA CUMHURİYETİ BAŞKANI: B. Fidouard BENES, Dışişleri Bakanı; B. Stephen OSUSKY, Çeko-Slovakya Cumhuriyeti'nin Londra'da Ola ğanüstü Temsilcisi ve Tamyetkili Ortaelçisi; TÜRKİYE: General HADİ PAŞA3, Senatör4; Rıza TEVFlK BEY, Senatör5; REŞAD HALİS BEY, Türkiye'nin Bern'de Ola ğanüstü Temsilcisi ve Tamyetkili Ortaelçisi. BU TEMSİLCİLER, usulüne uygun ve geçerli kabul edilen yetki belgelerini veri ştikten sonra, AŞAĞIDAKİ HÜKÜMLER ÜZERİNDE ANLAŞMAYA VARMIŞLARDIR: İş bu Andlaşmanın yürürlüğe giriş tarihinden başlayarak, savaş durumu sona erecektir.
Bu andan ba şlayarak ve i ş bu Andla şmanın hükümlerine ba ğlı olarak, Müttefik Devletlerle Türkiye arasında resmî ili şkiler olacaktır.
BÖLÜM I.
MİLLETLER CEMİYETİ MİSAKI BAĞITLI YÜKSEK TARAFLAR, Uluslar arasında işbirliğini geliştirmek ve uluslararası6 barışı ve güvenliği sağlamak için, savaşa başvurmamak konusunda birtakım yükümlülükler kabul etmek, gizlilikten uzak, adaletli ve onurlu uluslararası ili şkiler sürdürmek, Hükümetlerce, bundan böyle eylemsel davranı ş kuralı kabul edilen uluslararası hukuk kurallarına kesinlikle uymak, örgütlenmiş halkların kar şılıklı ilişkilerinde adaleti korumak ve andla şmalardan doğan bütün yükümlülüklere titizlikle saygı göstermek gerekti ğini göz önünde tutarak, Milletler Cemiyeti'ni kuran i şbu Misak'ı kabul etmişlerdir;
MADDE 1. İşbu Misak'a bağlı Ek'de adları yazılı imzacı Devletlerle, yine Ek'de adları belirtilen Devletlerden, Misak'ın yürürlü ğe girmesinden başlayarak iki ay içinde Sekreterli ğe sunacakları ve Cemiyet'in öteki üyelerine yapacakları bir bildiri ile, hiçbir çekince öne sürmeksizin i şbu Misak'a katılanlar, Milletler Cemiyeti'nin asıl üyeleridir.
Kendini özgürce yöneten ve Ek'de adı gösterilmemi ş bulunan herhangi bir Devlet, Dominyon ya da Sömürge, uluslararası yükümlülüklerini içtenlikle yerine getirme niyeti konusunda etkin güvenceler vermesi, ve hava, kara ve deniz kuvvetleriyle silâhları konusunda Cemiyet'in koydu ğu düzenlemeleri kabul etmesi ko şuluyla, Üyeliğe kabulü Genel Kurulun üçte iki ço ğunluğuyla kararlaştırılırsa, Cemiyet Üyesi olabilir. 3
Fransızca metinde “Le General Haadi Pacha", İngilizce metinde "General Haadi Pasha", İtalyanca metinde “Generale Haadi Pacha", Erim metninde "Hadi Paşa". (Çevirenler) 4 Ayan âzası. (Çevirenler) 5 Ayan âzası. (Çevirenler) 6 İngilizce metne göre "uluslararası barı şı", Fransızca metne göre "kendilerine barı şı", İtalyanca metne göre "Devletlere barışı" biçiminde çevirmek gerekmektedir. Matbaa-i Amire, Konya ve Erim metinlerinde "milletlere sulh" denilmektedir. (Çevirenle (Çevirenler) r)
-3-
Cemiyet'in her üyesi, iki yıl önceden haber vermek ve ayrıldı ğı anda, bu Misak'ın yüklediklerini de içermek, üzere, uluslararası bütün yükümlülüklerini yerine getirmi ş bulunmak koşuluyla, Cemiyet'ten çekilebilir.
MADDE 2. Cemiyet, İşbu Misak'da öngörülen eylemini, bir Genel Kurul, bir Konsey ve.bunlara yardım eden bir Sürekli Sekreterlik aracılı ğıyla yerine getirir.
MADDE 3. Genel Kurul, Cemiyet üyelerinin Temsilcilerinden olu şur. Genel Kurul, belirli zamanlarda ve durum gerektirirse ba şka herhangi bir anda, Cemiyet'in Merkezinde ya da kararla ştırılacak bir başka yerde toplanır. Genel Kurul, Cemiyet'in görev alanına giren ya da dünya barı şını ilgilendiren her soruna bakmaya yetkilidir. Cemiyet'in her Üyesi Genel Kurulda en çok üç Temsilci bulundurabilir; her üyenin yalnız bir oyu vardır.
MADDE 4. Konsey, Müttefik ve Ortak Ba şlıca Devletlerin Temsilcileri ile, Cemiyet'in ba şka dört üyesinden olu şur. Cemiyet'in bu dört üyesini Genel Kurul diledi ği gibi ve diledi ği zamanlarda seçer. Genel Kurulca bu dört üyenin ilk seçimine kadar, Belçika, Brezilya, İspanya ve Yunanistan Temsilcileri Konsey üyesi olacaklardır. Konsey, Genel Kurul ço ğunluğunun uygun bulmasıyla, bundan böyle Konseyde sürekli olarak temsil edilmek üzere ba şka Üyeler de seçebilir. Konsey, yine Genel Kurul ço ğunluğunun uygun bulmasıyla, Konseyde temsil edilmek üzere Genel Kurulca seçilecek Cemiyet üyelerinin sayısını arttırabilir. Konsey, koşullar gerekli kıldı ğı zamanlarda ve yılda en az bir kez, Cemiyet Merkezinde ya da kararlaştırılacak bir başka yerde toplanır. . Konsey, toplantılarında, Cemiyet'in görev alanına giren ya da dünya barı şını ilgilendiren her sorunu ele almağa yetkilidir. Konseyde temsil edilmeyen herhangi bir Cemiyet Üyesi, kendisini özellikle ilgilendiren bir sorun Konseyde görüşüldüğü zaman, Konseye bir Temsilci göndererek, Konsey üyesi sıfatıyla katılmağa çağırılır. Konseyde temsil edilen her Cemiyet Üyesinin yalnız bir oyu ve bir Temsilcisi vardır.
MADDE 5. İşbu Misak'da ya da İşbu Andlaşma hükümlerinde açıkça ba şka türlü öngörülen durumlar dışında, Genel Kurulun ya da Konseyin kararlan, toplantıda temsil edilen Cemiyet Üyelerinin oybirliğiyle alınır.
Belirli sorunlara ili şkin olarak soruşturma yapmakla görevlendirilmi ş komisyonların atanmasını da kapsamak üzere, Genel Kurul ya da Konsey toplantılarında ortaya çıkan bütün usul sorunları, Genel Kurulca ya da Konseyce düzenlenir ve toplantıda temsil edilen Cemiyet üyelerinin ço ğunlu ğuyla karara bağlanır. Genel Kurulun ilk toplantısı ile Konseyin ilk toplantısı, Amerika Birle şik Devletleri Başkanının çağrısı üzerine yapılacaktır.
-4-
MADDE 6. Sürekli Sekreterlik, Cemiyet'in Merkezinde kurulmu ştur. Sürekli Sekreterlik, bir Genel Sekreter ile gerekli görülecek sekreterlerden ve personelden olu şur. İlk Genel Sekreter Ek'de gösterilmi ştir. Bundan sonrası için, Genel Sekreter, Genel Kurulun çoğunluk kararıyla uygun bulması üzerine, Konseyce atanacaktır.
Sekreterler ve Sekreterlik personeli, Konseyin uygun bulması üzerine, Genel Sekreterce atanırlar. Cemiyet'in Genel Sekreteri, bu sıfatıyla, Genel Kurulun ve Konseyin de Genel Sekreterli ğini yapacaktır. Sekreterliğin giderleri, Evrensel Posta Birli ği'nin Uluslararası Bürosu için saptanmı ş oranlar içinde, Cemiyet Üyelerince payla şılacaktır.
MADDE 7. Cemiyet'in Merkezi, Cenevre'de kurulmu ştur. Konsey, bu Merkezi bir ba şka yerde kurmağa her an karar verebilir. Cemiyet'in bütün hizmetlerinde ya da, Sekreterli ği de kapsamak üzere, bunlara ba ğlı bütün dairelerde, kadınlarla erkekler e şit olarak görev alabileceklerdir. Cemiyet Üyelerinin Temsilcileri ve Cemiyet görevlileri, görevlerini yaptıkları sırada, diplomasi ayrıcalıklarından ve ba ğışıklıklarından yararlanırlar. Cemiyet'in, Cemiyet bürolarının yerle şmiş bulunduğu, ya da Cemiyet'in toplantılarının yapıldığı yapıların ve alanların dokunulmazlı ğı vardır.
MADDE 8. Cemiyet Üyeleri, barı şın süregötürülmesi için, ulusal silâhların, ulusal güvenlikle ortak bir eylemin gerekli kıldı ğı uluslararası yükümlülüklerin yerine getirilmesiyle ba ğdaşabilecek en düşük bir düzeye indirilmesi zorunlulu ğunu kabul ederler. Konsey, her Devletin co ğrafya durumunu ve içinde bulundu ğu özel ko şulları göz önünde tutarak, çe şitli Hükümetlerin incelemesine ve kararına sunulmak üzere, bu indirimin plânlarını hazırlar. Bu plânlar, en az her on yılda bir, yeniden incelenecek ve, gerekirse, de ğiştirilecektir. Çeşitli Hükümetlerin bu plânları kabulünden sonra, böylece saptanan silâhların sınırı, Konseyin rızası olmadıkça asılamayacaktır. Cemiyet Üyeleri, silâhların ve sava ş gereçlerinin özel giri şimce yapımının büyük sakıncalara yol açtı ğı görü şüyle, Konseyi, Cemiyet Üyelerinin güvenliklerine yetecek silâhlarla savaş gereçlerini kendileri yapamayan Cemiyet Üyelerinin gereksinmelerini de göz önünde tutarak, bunun kötü sonuçlarını önleyecek önlemleri salık vermekle görevlendirirler. Cemiyet Üyeleri, silâhlarının eri şmiş oldu ğu düzeye, kara, deniz ve hava kuvvetlerinin programlarına ve sava şta kullanılma ğa elverişli olan endüstrilerinin durumuna ili şkin bütün bilgileri en açık yüreklilikle ve eksiksiz olarak birbirlerine verme ği yükümlenirler.
-5-
MADDE 9. Misak'ın 1. ve 8. Maddeleri hükümlerinin yürütülmesi ve, genel olarak, kara, de niz ve hava kuvvetlerine ili şkin sorunlar üzerinde Konseye görü şünü bildirmek üzere sürekli bir Komisyon kuracaklardır.
MADDE 10. Cemiyet Üyeleri, bütün Cemiyet üyelerinin ülke bütünlüklerine ve şimdiki siyasal bağımsızlıklarına saygı gösterme ği ve bunları dı şarıdan gelecek herhangi bir saldırıya kar şı korumayı yükümlenirler. Saldırı, saldırı tehdidi ya da tehlikesi durumunda, Konsey, bu yükümlülü ğün yerine getirilmesini sa ğlayacak yolları belirtir.
MADDE 11. Cemiyet Üyelerinden birine do ğrudan do ğruya dokunsun ya da dokunmasın, her sava şın ya da sava ş tehdidinin bütün Cemiyet'i ilgilendirdi ği, ve Cemiyet'in ulusların barı şını etkin bir biçimde korumaya özgü önlemleri almakla yükümlü oldu ğu kesin olarak açıklanır. Böyle bir durumda, Cemiyet'in herhangi bir Üyesinin istemesi üzerine, Genel Sekreter, Konseyi hemen toplantıya ça ğırır. Bundan ba şka, Cemiyet'in herhangi bir Üyesinin, uluslararası ili şkileri etkileyecek nitelikte olan ve sonuç olarak uluslar arasındaki barı şı ve bansın dayandı ğı iyi geçinmeyi bozacak bir durum üzerine Genel Kurulun ya da Konseyin dikkatini dostça çekmek hakkı oldu ğu da açıklanır.
MADDE 12. Cemiyet'in bütün üyeleri, aralarında ili şkilerin kesilmesine varabilecek nitelikte bir anlaşmazlık çıkarsa, bu anla şmazlığı ya hakemliğe ya da Konseyin incelemesine sunmayı kabul etmektedirler. Cemiyet Üyeleri, hakemlerin kararından ya da Konseyin raporundan sonra üç aylık bir süre geçinceye kadar, hiçbir durumda sava şa başvurmamağı da kabul ederler. Bu maddede öngörülen bütün durumlarda, hakemlerin kararının akla yatkın bir süre içinde verilmesi ve Konsey raporunun, anla şmazlık Konseye sunuldu ğu günden başlayarak, altı ay içinde hazırlanmı ş bulunması gerekir.
MADDE 13. Cemiyet Üyeleri, aralarında, hakemlikle çözüme elveri şli saydıkları bir anlaşmazlık çıkarsa, ve bu anlaşmazlık diplomasi yoluyla istekleri kar şılar bir biçimde çözülemezse, bu sorunun tümüyle hakemliğe sunulacağını kabul ederler. Genel olarak hakemlikle çözüme elveri şli anlaşmazlıklar arasında, bir andla şmanın yorumlanmasına, herhangi bir uluslararası hukuk sorununa, do ğruluğu saptanırsa uluslararası bir yükümlülüğe aykırılık olu şturabilecek bir olgunun gerçekli ğine ya da böyle bir aykırılı ğın getirdiği ödencenin7 [tazminatın] niteliğine ya da kapsamına ilişkin anlaşmazlıklar gösterilebilir. 7
Sayın Ord. Prof. Dr. Hıfzı Veldet Velidedeoğlu, "tazminat" karşılığı olarak "ödence" terimini kullanmaktadır: Türkçele ştirilmi ş Metinleriyle. Birlikte Türk Medenî Kanunu ve Borçlar Kanunu. Üçüncü cilt : Terim ve Sözcükler Kılavuzu, Türk Dil Kurumu yayını, Ankara, 1975, s. 1065. (Çevirenler)
-6-
Anlaşmazlığın sunuldu ğu Hakemlik Mahkemesi, Tarafların gösterdikleri ya da daha önce yapılmış sözleşmelerde öngörülen mahkemedir. Cemiyet üyeleri, verilen kararları iyi niyetle yerine getirme ği, bu kararlara uyacak hiçbir Cemiyet üyesine kar şı savaşa başvurmamağı yükümlenirler. Kararın yerine getirilmemesi durumunda, Konsey bunu sa ğlayacak önlemleri önerir.
MADDE 14. Konsey, bir Uluslararası Sürekli Adalet Divanı tasarısı hazırlamakla ve bu tasarıyı Cemiyet Üyelerine sunmakla görevlendirilmi ştir. Bu Divan, Tarafların kendisine sunacakları uluslararası nitelikte her türlü anla şmazlıklara bakacaktır. Divan, Konseyin ya da Genel Kurulun kendisine gönderece ği her türlü anlaşmazlık ya da sorun üzerinde danışma görüşleri [istişarî mütalaalar] de verecektir.
MADDE 15. Cemiyet Üyeleri, aralarında ilişkilerin kesilmesini doğurabilecek nitelikte bir anlaşmazlık çıkarsa, ve bu anla şmazlık 13. Maddede öngörülen hakemli ğe sunulmazsa, anlaşmazlığı Konseye götürmeyi kabul ederler. Bu bakımdan, üyelerden birinin, tam bir soruşturma ve inceleme için her türlü önlemleri alacak olan Genel Sekretere bu anla şmazlığı bildirmesi yeterlidir. Taraflar, dâvalarının açıklanmasını, kanıtlayıcı bütün olgular ve belgelerle birlikte, en kısa süre içinde Genel Sekretere vermelidirler. Konsey, bunların hemen yayınlanmasını buyurabilir. Konsey, anlaşmazlığın çözülmesini sa ğlamağa çalışır; Konsey bunu başarırsa, yararlı saydığı ölçüde, olguları, bunların açıklam şlarım ve önerdiği çözümü gösteren bir açıklama yayınlar. Anla şmazlık çözülememişse, Konsey, anlaşmazlıkla ilgili olguları, hakgözetirli ğe8 ve bu anlaşmazlığa en uygun sayarak salık verdi ği çözümleri bildirmek üzere, oybirli ğiyle ya da çoğunlukla kabul edilen, bir rapor kaleme alır ve bu raporu yayınlar. Konseyde temsil edilen Cemiyet Üyelerinden herbiri de, anla şmazlığın olgularına ve kendisinin varmış oldu ğu sonuçlara ilişkin bir açıklama yayınlayabilir. Konseyin raporu, anla şmazlığa Taraf bulunan Devletlerin Temsilcilerinin oylan hesaba katılmaksızın, oybirli ği ile kabul edilmi şse, Cemiyet Üyeleri, hukuku ve adaleti korumak için gerekli görecekleri biçimde davranmak hakkını ellerinde tutarlar. Taraflardan biri, anlaşmazlığın uluslararası hukukun yalnız bu Tarafın ulusal yetkisine bıraktığı bir soruna ilişkin olduğunu öne sürerse ve Konsey de bunu kabul ederse, Konsey bunu raporunda belirtecek, ancak hiçbir çözüm salık vermeyecektir. İşbu Maddede öngörülen bütün durumlarda, Konsey anla şmazlığı Genel Kurula götürebilir. Taraflardan birinin istemesi üzerine de, Genel Kurul -bu istem, anla şmazlığın Konseye sunulmasından ba şlayarak ondört gün içinde yapılmı ş olmak ko şuluylaanlaşmazlığa bakacaktır. Genel Kurula sunulan her sorunda, Konseyin eylemine ve yetkilerine ili şkin işbu Maddenin ve 12. Maddenin hükümleri, Genel Kurulun eylemine ve yetkilerine de uygulanır. Genel Kurulda her soruna ili şkin olarak, Tarafların Temsilcileri dışında, Konseyde temsil edilen bütün Cemiyet Üyelerinin ve Cemiyet'in öteki Üyelerinden bir ço ğunluğun uygun bulmasıyla hazırlanmış olan bir rapor, Konseyde Tarafların Temsilcileri dı şında, Üyelerin oybirliğiyle hazırlanmış olan bir raporla eşdeğerde olacaktır. 8
Fransızca metinde "leş plus £quitables", İngilizce metinde "just", İtalyanca metinde "piû giuste", Matbaa-i Amire, Konya ve Erim metinlerinde "en mukarin-i adalet". (Çevirenler)
-7-
MADDE 16. Cemiyet üyelerinden biri, 12., 13. ya da 15. maddelerdeki yükümlülüklerine aykırı olarak savaşa başvurursa, Cemiyet'in bütün öteki üyelerine kar şı, bu davranışıyla \ipsofacto\ bir savaş eyleminde bulunmu ş sayılır. Bu üyeler onunla, ticaret ya da maliye ili şkilerini hemen kesmeği, kendi uyruklarıyla Misak'a aykırı davranan Devletin uyrukları arasında her türlü ilişkileri yasaklama ğı ve Misak'a aykırı davranan bu Devletin uyrukları ile, Cemiyet üyesi olsun ya da olmasın, ba şka herhangi bir Devletin uyrukları arasında ticaret, maliye ilişkileriyle kişisel ilişkileri kesmeği yükümlenirler. Bu durumda, Konsey, ilgili çe şitli Hükümetlere, Cemiyet yükümlülüklerine saygı göstermeği sağlayacak Silâhlı Kuvvetlere Cemiyet üyelerinden herbirinin kataca ğı kara, deniz ve hava birlikleri konusunda ö ğütlemelerde [tavsiyelerde] bulunmakla görevlidir. Cemiyet üyeleri, bundan ba şka, işbu madde gereğince alınacak ekonomik ve malî önlemlerin uygulanmasında, bunlardan do ğabilecek zararları ve sakıncaları enaz [minimum] düzeye indirmek için, birbirlerine kar şılıklı yardımda bulunma ğı kabul etmektedirler. Bunun gibi, Üye Devletler, Misak'a aykırı davranan Devletçe içlerinden birine yöneltilen herhangi bir özel önleme kar şı direnmek için de, birbirlerine kar şılıklı yardımda bulunacaklardır. Üye Devletler, Cemiyet'in yükümlülüklerine saygı gösterilmesini sa ğlamak için ortak eyleme katılan her Cemiyet üyesinin kuvvetlerinin kendi ülkesinden geçmesini kolayla ştırmak üzere gerekli önlemleri alacaklardır. Misak'dan do ğan yükümlülüklerden herhangi birine aykırı davranmaktan suçlu olan her Üye, Cemiyet'ten çıkartılabilir. Bu çıkartmaya, Konseyde temsil edilen bütün öteki üyelerin oybirliğiyle karar verilir.
MADDE 17. Yalnız biri Cemiyet üyesi olan ya da hiçbiri Cemiyet üyesi olmayan iki Devlet arasında bir anlaşmazlık çıkması durumunda, Cemiyet üyesi olmayan Devlet ya da Devletler, anlaşmazlığı çözmek için, Konseyin uygun görece ği koşullar altında, Cemiyet Üyeleri için uyulması zorunlu olan yükümlülüklere ba ğlı olmaya çağırılırlar. Bu çağın kabul edilirse, 12. maddeden 16. maddeye kadar olan maddeler, Konseyin gerekli görece ği değişikliklerle, uygulanır. Bu çağında bulunur bulunmaz, Konsey, hemen anla şmazlığın çeşitli yönleri üzerinde bir soruşturma açar ve bu özel duruma, kendisine en uygun ve en etkin görünen önlemi önerir. Çağırılan Devlet, anla şmazlığın çözümü için Cemiyet üyelerine dü şen yüküm-lülükleri kabul etmeyerek, Cemiyet'e Üye Devletlerden birine kar şı savaşa başvurursa, bu Devlete, 16. Madde hükümleri uygulanır. Çağırılan iki Taraf da, anla şmazlığın çözümü için Cemiyet üyelerine dü şen yükümlülükleri kabul etmezlerse, Konsey, çatı şmaları önleyecek ve anla şmazlığın çözüme bağlanmasını sağlayacak her türlü önlemleri alabilir ve her türlü önerilerde bulunabilir.
MADDE 18. Cemiyet Üyelerinden birinin ileride yapaca ğı her andlaşma ya da uluslararası ba ğıtlanma, Sekreterlikçe kütü ğe yazılacak [tescil edilecek] ve olabilen en kısa süre içinde yayınlanacaktır. Bu andla şmalardari ya da uluslararası bağıtlanmalardan hiçbiri, kütü ğe yazılmadan önce bağlayıcı güçte olmayacaktır.
MADDE 19. Genel Kurul, zaman zaman, Cemiyet üyelerini, uygulanmaz duruma gelmi ş andlaşmaların ve süregitmesi dünya barı şını tehlikeye sokabilecek uluslararası durumların yeniden gözden geçirilmesine ça ğırabilir.
-8-
MADDE 20. Cemiyet üyeleri, işbu Misak'ın, Misak hükümleriyle ba ğdaşmayan, aralarındaki bütün yükümlülükleri ya da andla şmaları sona erdirdiğim, herbiri kendi bakımından kabul ederler ve gelecekte bu çeşit hiçbir bağıtlanmaya girmemeyi resmen yükümlenirler. Üye Devletlerden biri, Cemiyet'e üye olu şundan önce, Misak hükümleriyle ba ğdaşmaz yükümlülükler altına girmi şse, bu yükümlülüklerden kurtulmak için hemen gerekli önlemleri almak zorundadır.
MADDE 21. Barışın süregitmesini sağlayan hakemlik andlaşmaları gibi uluslararası üstlenmeler ve Monroe Doktrini gibi bölgesel anla şmalar, işbu Misak'ın hiçbir hükmüyle ba ğdaşmaz sayılmayacaktır.
MADDE 22. Savaştan sonra, daha önce kendilerini yöneten Devletlerin egemenli ğine bağlı olmaktan çıkmış ve çağdaş dünyanın özellikle güç ko şulları altında kendi kendilerini yönetme yetene ğinden henüz yoksun halkların oturdu ğu sömürgelere ve ülkelere şu ilkeler uygulanır: Bu hakların gönençleri ve geli şmeleri kutsal bir uygarlık görevidir ve bu görevin yerine getirilmesi için i şbu Misak’a güvenceler konulması gerekir. Bu ilkenin uygulamada gerçekle ştirilmesi için en iyi yöntem, bu halkların korunmanlı ğı [vesayetini], kaynakları, görgüleri ya da co ğrafya durumları bakımından, bu sorumlulu ğu yüklenme ğe en elverişli bulunan ve bunu kabule razı olan uluslara emanet etmektir. Bunlar mandat’yı9 , mandataire10 sıfatıyla ve Cemiyet adına yapacaklardır. Mandataire’liğin
niteliği, halkın geli şme derecesine, ülkenin co ğrafya durumuna, ekonomik koşullarına ve buna benzer bütün öteki durumlara göre de ğişik olmasını gerektirmektedir. Eskiden Osmanlı İmparatorlu ğu’na bağlı bulunan kimi topluluklar, kendi kendilerini yönetmeye yetenekli olacakları zamana kadar, yönetimlerine bir mandataire ’in öğütleri ve yardımı kılavuz olmak ko şuluyla, bağımsız uluslar olarak varlıkları geçici nitelikte tanınabilecek bir geli şme düzeyine erişmişlerdir. Mandataire’in seçilmesinde, herşeyden önce, bu toplulukların dilekleri göz önünde tutulmalıdır. Öteki halkların, özellikle Orta Afrika halklarının, içinde bulundukları geli şme derecesi, mandataire’in, buralarda ülkenin yönetimini, köle ticareti, silah ve alkol alımsatımı gibi kötüye kullanmaları yasaklamayı; kamu düzeniyle ahlak kurallarının süregötürülmesinin gerektirdiklerinden başka kısıtlamalara bağlı olmaksızın, inanç ve din özgürlü ğünü sağlamayı; berkitilmi ş yerler [tahkimat] ya da kara ve deniz üsleri kurmayı ve yerli halka ülkenin kolluk [zabıta] düzenini ve savunmasını sa ğlamak amacı dışında, askerlik e ğitimini yasaklamağı güvence altına alacak ve, aynı zamanda, Cemiyet’in öteki üyelerine de alı şveriş ve ticaret konularında e şit olanaklar sa ğlayacak ko şullar içinde, üstüne almasını gerektirmektedir. Son olarak, Afrika’nın Güney Batısı ve kimi Güney Pasifik Adaları gibi ülkeler vardır ki, bunlar, nüfus yo ğunluğunun azlığı, yüzölçümünün küçüklü ğü, uygarlık merkezlerinden uzaklığı, mandataire’in ülkesine biti şikliği ya da birtakım başka durumlar yüzünden, yerli halkın yararına, yukarıda sözü edilen güvenceler saklı kalmak ko şuluyla, en iyi biçimde ancak mandataire’in yasaları ile ve sanki kendi ülkesinin bir parçasıymı ş gibi yönetebilirler. 9
Fransızca metinde “mandat”, İngilizce metinde “mandate”, İtalyanca metinde “mandato”, Matbaa-i Amire, Konya ve Erim metinlerinde “vesayet” denilmektedir. Biz, dilimizde manda biçiminde kötü bir ünü olan bu sözcüğü olduğu gibi almayı uygun gördük; ancak, Fransızca yazılışını kullandık. (Çevirenler) 10 Fransızca metinde “mandataire”, İngilizce metinde “Mandatories”, İtalyanca metinde “mandatorie”, Matbaa-i Amire, Konya ve Erim metinlerinde “mandater”. (Çevirenler)
-9-
Her bir durumda, mandataire, yönetimini üzerine aldı ğı ülkeye ilişkin olarak, Konseye yıllık bir rapor gönderecektir. Mandataire’in kullanacağı yetkenin [otoritenin], denetimin ya da yönetimin derecesi, Cemiyet Üyeleri arasında önceden yapılmı ş bir sözleşmeye konu olmamışsa, bunlar, her bir durumda, konseyce kesin olarak saptanacaktır.
Mandataire’lerin yıllık raporlarını almak, incelemek ve mandat ’ların yürütülmesine ilişkin bütün sorunlar üzerinde Konseye görü ş bildirmekle görevli, bir sürekli Komisyon kurulacaktır.
MADDE 23. Milletler Cemiyeti Üyeleri, şimdi varolan ya da sonradan yapılabilecek uluslararası sözleşmelerin hükümlerine uygun olmak ve bunlar saklı tutulmak ko şuluyla: a) kendi ülkelerinde oldu ğu gibi, ticaret ve endüstri ilişkilerinin kapsamına giren bütün öteki ülkelerde, erkeklere, kadınlara ve çocuklara hakgözetir 11 ve insancıl çalı şma koşulları sağlamağa ve bu koşulları sürdürmeğe ve bu amaca eri şmek üzere, gerekli uluslararası örgütleri kurmağa ve yaşatmağa çaba göstereceklerdir; b) yönetimleri altındaki ülkelerde yerli halka hakgözetir 12 davranmayı yükümlenirler; c) kadın ve çocuk ticaretine, afyon ve buna benzer zararlı maddelerin alım-satımına ilişkin anlaşmaların genel denetimi ile Cemiyet'i görevlendirirler; d) silâh ve cephane ticaretinin denetiminin kamu yararı için zorunlu bulundu ğu ülkelerde, bu ticaretin genel denetimi ile Cemiyet'i görevlendirirler; e) ulaşım ve transit özgürlü ğünün güvence altına alınması ve sürdürülmesi ve Cemiyet'in bütün üyelerine ticaret konusunda hakgözetir 13 bir işlem yapılmasını sa ğlamak için gerekli önlemleri alacaklardır. Bu konuyla ilgili olarak, 1914-1918 sava şı sırasında yakılıp yıkılmış olan bölgelerin özel gereksinmeleri göz önünde tutulacaktır; f) hastalıkları önlemek ve bunlarla sava şmak için uluslararası önlemler almaya çalışacaklardır.
MADDE 24. Çok taraflı andla şmalarla daha önce kurulmu ş bütün uluslararası bürolar, Tarafların kabul etmeleri koşuluyla, Cemiyet'in yetkisi altına konulacaktır, îleride kurulacak bütün ba şka uluslararası bürolar ve uluslararası nitelikte sorunların çözülmesiyle ilgili Komisyonlar Cemiyet'in yetkisi altına konulacaktır. Genel sözleşmelerle düzenlenen, ancak uluslararası büroların ya da komisyonların denetimine girmeyen uluslararası nitelikteki bütün sorunlar için, Cemiyet Sekreterli ği, Taraflar isterlerse ve Konsey kabul ederse, yararlı tüm bilgileri toplamak, da ğıtmak ve gereken ya da istenen yardımlarda bulunmak zorundadır. Konsey, Cemiyet'in yetkisi altında bulunan herhangi bir büronun ya da komisyonun giderlerini sekreterlik giderleri içine sokabilir.
MADDE 25. Cemiyet üyeleri, sağlığın geliştirilmesi, hastalıklara kar şı önleyici önlemler alınması ve bütün dünyada çekilen acıların azaltılması amaçlarını güden, gere ği gibi yetkili kılınmı ş ulusal Kızıl-Haç gönüllü örgütlerinin kurulmasını ve bunların aralarında i şbirliği yapmalarını desteklemeği ve kolaylaştırmağı yükümlenirler. 11
Fransızca metinde "equitables", İngilizce metinde "fair", İtalyanca metinde "eque" denilmektedir. Matbaa-i Amire, Konya ve Erim metinlerinde "hakkaniyet". (Çevirenler) 12 Fransızca metinde **equitable", İngilizce metinde "just", İtalyanca metinde "equo" denilmektedir. Matbaa-i Amire, Konya ve Erim metinlerinde "âdilâne". (Çevirenler) 13 Fransızca metinde **equitable", İngilizce metinde "equitable", İtalyanca metinde "equo", Matbaa-i Amire, Konya ve Erim metinlerinde **muhikkane". (Çevirenler)
-10-
MADDE 26. İşbu Misak'da yapılacak değişiklikler, Temsilcileri Konseyi olu şturan Cemiyet üyelerince ve Temsilcileri Genel Kurulu olu şturan üyelerin ço ğunluğunca onaylanır onaylanmaz yürürlüğe girecektir.
Cemiyet'in her Üyesi, Misak'da yapılan de ğişiklikleri kabul etmemekte özgürdür; bu durumda, Cemiyet'in Üyesi olmaktan çıkmı ş olur.
EK I. MİLLETLER CEMİYETİ'NİN ASIL ÜYELERİ14 AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ BELÇİKA BOLİVYA BREZÎLYA BRİTANYA İMPARATORLUĞU KANADA AVUSTRALYA GÜNEY AFRİKA YENİ-ZELANDA HİNDİSTAN ÇİN KÜBA EKUVADOR FRANSA YUNANİSTAN GUATEMALA
HAİTİ HİCAZ HONDURAS İTALYA JAPONYA LİBERYA NİKARAGUA PANAMA PERU POLONYA PORTEKİZ ROMANYA SIRP-HIRVAT-SLOVEN DEVLETİ SİAM ÇEKO-SLOVAKYA URUGUAY
MİSAK'A KATILMAYA ÇAĞIRILAN DEVLETLER15 ARJANTİN ŞİLİ KOLOMBİYA DANİMARKA İSPANYA NORVEÇ PARAGUAY
HOLLANDA IRAN SALVADOR İSVEÇ İSVİÇRE VENEZUELA
II. MİLLETLER CEMİYETİ’NİN İLK GENEL SEKRETERİ Sayın Sir James Eric DRUMMOND, K.C.M.G., C.B. Birinci Bölümün (Milletler Cemiyeti Misakı) 4. Maddesinde belirtilen Ba şlıca Müttefik ve Ortak Devletler, Almanya ile yapılan 28 Haziran 1919 tarihli Barı ş Andlaşmasında belirtilen Ba şlıca Müttefik ve Ortak Devletlerdir. 14
ve
15
Fransız abecesine göre. (Çevirenler)
-11-
BÖLÜM II. TÜRKİYE'NİN SINIRLARI MADDE 27. I. Avrupa'da, Türkiye'nin sınırları aşağıdaki gibi saptanacaktır (ekli I sayılı haritaya bakılması) :16
1. Karadeniz: Karadeniz Bo ğazı'nın girişinden aşağıda belirtilen noktaya kadar.
2. Yunanistan ile: Podima'nm aşağı yukarı 7 kilometre kuzey-batısında bulunan Büyük Dere'nin a ğzında Karadeniz üzerinde seçilecek bir noktadan ba şlayarak, güney-batıya do ğru ve İstranca dere havzası sınırlarının en kuzey-batı noktasına kadar (Îstranca'nın a şağı yukarı 8 kilometre kuzey-batısında bulunan nokta): Kaplıca dağ ile Uçpınar tepesi noktalarından geçmek üzere, toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi; oradan, güney-güney-do ğu doğrultusunda ve Sinekli demiryolu istasyonunun a şağı yukarı l kilometre batısında, Çorlu-Çatalca demiryolu üzerinde seçilecek bir noktaya kadar: İstranca Dere havzasının batı sınırını olabildi ğince izleyen bir çizgi; oradan, güney-do ğuya doğru ve kuzey-do ğuda, Büyük Çekmece Gölü'ne akan ırmaklar havzalarıyla, güney-batıda do ğrudan doğruya Marmara Denizi'ne dökülen ırmakların havzası arasındaki su bölümü çizgisi üzerinde Fener ve Kurfalı arasında seçilecek bir noktaya kadar: Sinekli'nin güneyinden geçmek üzere toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi; oradan, güney-do ğuya doğru ve Kalikratia'nın a şağı yukarı l kilometre güneybatısında Marmara Denizi üzerinde seçilecek bir noktaya kadar: yukarıda tanımlanan su bölümü çizgisini olabildi ğince izleyen bir çizgi.
3. Marmara Denizi: Yukarıda tanımlanan noktadan Karadeniz Bo ğazı'nın girişine kadar. II. Asya'da, Türkiye'nin sınırları aşağıdaki gibi saptanacaktır (ekli 2 sayılı haritaya bakılması):
1. Batıda ve Güneyde: Marmara Denizi üzerinde, Karadeniz Bo ğazı'nın girişinden başlayarak Doğu Akdeniz'de iskenderun Körfezi dolaylarında Karata ş-Burnu yakınında aşağıdaki gibi tanımlanan bir noktaya kadar: Marmara Denizi, Çanakkale Bo ğazı ve Doğu Akdeniz; III. Bölümün (Siyasal Hükümler) IV. Kesimi ile 84. ve 122. Maddeleri hükümleri Saklı kalmak üzere, Marmara Denizi adaları ve Osmanlı17 kalan kıyılardan 3 mil kadar uzaklık içinde bulunan adalar.
2. Suriye ile: Kuzey-doğuya doğru, Hasan Dede geçidinin do ğu kıyısı üzerinde ve Karata ş Burnu'ndan aşağı yukarı 3 kilometre kuzey-batıda seçilecek bir noktanın Ceyhan ırma ğı üzerinde Babeli'nin a şağı yukarı l kilometre kuzeyinde seçilecek bir noktaya kadar. 16
Yer, dağ, dere adları olarak, genellikle, 1920 çevirisindeki adlar kullanılmıştır. (Çevirenler) Fransızca metinde **ottoman", Îtalyanca metinde "ottomano", denirken, İngilizce metinde, genellikle, hep "Turkish" denilmektedir. (Çevirenler) 17
-12-
Karataş’ın kuzeyinden geçmek üzere, toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi; oradan, Kesik Kale'ye kadar: Ceyhan ırmağının kayna ğına doğru akım yolu; oradan, kuzey doğuya doğru ve Ceyhan ırmağı üzerinde Karapazar'ın a şağı yukarı 15 kilometre doğu-güney-doğusunda seçilecek bir noktaya kadar: Karatepe'nin kuzeyinden geçmek üzere, toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir Çizgi; oradan ve Düldül Da ğı'nın batısında bulunan, Ceyhan ırma ğının dirseğine kadar : Ceyhan ırmağının kayna ğına doğru akım yolu; oradan, güney-do ğu genel do ğrultusunda ve Gâvur Göl'ün a şağı yukarı 15 kilometre güney-güney-batısında, Emir Musa Da ğı üzerinde seçilecek bir noktaya kadar: demiryolundan a şağı yukarı 18 kilometre uzaklıktan geçmek ve Düldül Da ğı'nı Suriye'de bırakmak üzere izlenecek bir çizgi; oradan, doğuya do ğru ve Urfa'nın aşağı yukarı 5 kilometre kuzeyine kadar: Bahçe, Ayıntap, Birecik ve Urfa kentlerini birbirine ba ğlayan yolların kuzeyinden geçmek ve bu kentlerden son üçünü Suriye'de bırakmak üzere, batıdan do ğuya genel bir doğrultuda ve oldukça düz biçimde toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi; oradan, doğuya doğru ve (Cezire-i İbn-i Ömer'in 27 kilometre 18) batısında Azeh'in a şağı yukarı 6 kilometre kuzeyinde Dicle'nin olu şturduğu dirseğin en güney-batı noktasına kadar: batıdan do ğuya genel do ğrultuda ve Mardin kentini Suriye'de bırakmak üzere oldukça düz biçimde toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi; oradan, ve Habur Su ile Dicle'nin kesi ştikleri yerle, bu yerin a şağı yukarı 10 kilometre kuzeyinde Dicle dirse ği arasında ve Dicle üzerinde seçilecek bir noktaya kadar: Cezire-i İbn-i, Ömer kentinin bulundu ğu adayı Suriye'de bırakmak üzere Dicle’nin a ğzına doğru akım yolu.
3. Irak19 ile: Oradan, batıdan do ğuya doğru genel bir do ğrultuda Musul îlinin [Vilâyetinin] 20 doğu sınırı üzerinde seçilecek bir noktaya kadar: toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi; oradan, bu çizginin do ğuya doğru Türkiye ile îran arasındaki sınıra rastladı ğı noktaya kadar: Îmadiye'nin21 güneyinden geçecek biçimde de ğiştirilmi ş, Musul îlinin [Vilâyetinin] kuzey sınırı.
4. Doğuda ve Kuzey-Do ğuda: Yukarıda tanımlanan noktadan ve Karadeniz'e kadar, 89. Madde hükümleri saklı kalmak koşuluyla, Türkiye ile Iran arasındaki şimdiki sınırla, Türkiye ile Rusya arasındaki eski sınırlar.
5. Karadeniz. MADDE 28. İşbu Andlaşmada tanımlanan sınırlar, işbu Andlaşmaya ekli 1/1.000.000 ölçekli haritalara çizilmiştir. Metinle harita arasında uyu şmazlık durumunda, metin geçerli olacaktır. 18
Fransızca, İngilizce ve İtalyanca metinlerde "27 kilometre", 1920 çevirilerinde "10 kilometre". (Çevi-
renler)
19
Fransızca metinde "Mesopotamie", İngilizce ve İtalyanca metinlerde "Mesopotamia" denilmektedir. Matbaa-i Amire, Konya ve Erim metinlerinde "Elcezire", Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde **Irak". (Çevirenler) 20 Fransızca, İngilizce ve İtalyanca metinlerde "Vilayet". (Çevirenler) 21 Fransızca, İngilizce ve İtalyanca metinlerde "Amadiye", 1920 çevirilerinde "Imadiye". (Çevirenler)
-13-
MADDE 29. Kuruluş biçimi işbu Andlaşma ile saptanan ya da tamamlayıcı andlaşmalar ve sözleşmelerle saptanacak olan Sınırlandırma Komisyonları, bu sınırları toprak [arazi] üzerinde çizeceklerdir. Bu Komisyonlar, yalnız "toprak [arazi] üzerinde saptanacak çizgi" diye tanımlanan kesimleri değil, gerekli görürlerse, yönetimsel sınırlarla ya da ba şka biçimde tanımlanan kesimlere de, ayrıntılar bakımından, düzeltmeler yapmakta tam yetkili olacaklardır. Komisyonlar, bütün durumlarda, Andla şmalarda verilen tanımlamaları, yönetimsel sınırlarla yerel ekonomik çıkarları olabildi ğince göz önünde tutarak, en yakından izleme ğe çalışacaklardır. Komisyonların kararları oyçoklu ğuyla alınacak ve ilgili taraflar için uyulması zorunlu olacaktır. Sınırlandırma Komisyonlarının giderleri ilgili Taraflarca e şit paylar olarak karşılanacaktır.
MADDE 30. Bir akım yolu ile tanımlanan sınırlar bakımından, i şbu Andlaşmadaki tanımlamalarda kullanılan "akım yolu" 22 ya da "gidiş-geliş yolu"23 terimleri şu anlama gelmektedir: Bir yandan, gemilerin gidi ş-gelişine (ulaşıma) elverişli olmayan nehirlerde, akar suyun ya da bunun ana kolunun ortay çizgisi 24, ve öte yandan, gemilerin gidi ş-gelişine (ulaşıma) elverişli nehirlerde, ana gidiş-geliş yolunun ortay çizgisi. Bununla birlikte, akım ya da gidi ş-geliş yolunda de ğişiklikler olması durumunda, sınır çizgisinin, bu biçimde tanımlanmı ş olan akım yoluyla gidiş-geliş yolunu mu izleyece ğim, yoksa bu yolun, i şbu Andlaşmanın yürürlü ğe giriş anındaki durumunda oldu ğu gibi kesin olarak saptanmı ş mı kalacağını kararlaştırmaya, işbu Andlaşmada öngörülen Sınırlandırma Komisyonları yetkili olacaklardır. Îş bu Andlaşmada aykırı bir hüküm bulunmadıkça, deniz sınırları, kıyıya üç milden daha yakın bulunan adaları ve adacıkları da içine alacaktır. MADDE 31. İlgili çeşitli Devletler, Sınırlandırma Komisyonuna, çalı şmaları için gerekli bütün belgeleri, özellikle şimdiki yâ da eski sınırların saptanmasına ili şkin tutanakların do ğruluğu onaylanmış örneklerini, elde bulunan büyük ölçekli bütün haritaları, geodezik verileri, yapılmış ancak yayınlanmamış yerölçmesi [mesaha] haritalarını, sınırdaki akar suların yatak değiştirmelerine ilişkin bilgileri vermeği yükümlenirler. Osmanlı makamlarının elinde bulunan haritalar, geodezik veriler, yayınlanmamı ş olsa bile yerölçmesi haritaları, i şbu Andlaşmanın yürürlü ğe konulmasından sonra otuz gün içinde, İstanbul'da25, Başlıca Müttefik Devletlerin gösterece ği ilgili Komisyonların temsilcisine teslim edilecektir. İlgili Devletler, bundan ba şka, bütün belgeleri, özellikle plânları, kadastrolarla tapu kütüklerini ve, Komisyonlar isterse, mülkiyet durumuna ve ekonomik akımlara ili şkin bilgilerle gerekli her çe şit bilgileri Komisyonlara iletmeleri için yerel makamlara yönergeler [talimat] vermeyi de yükümlenirler. 22
Fransızca metinde "cours", İngilizce metinde "course", İtalyanca metinde "corso", 1920 çevirilerinde "mecra". (Çevirenler) 23 Fransızca metinde "chenal", İngilizce metinde "channel", İtalyanca metinde "canale"; 1920 çevirilerinde "kanal". (Çevirenler) 24 Fransızca metinde "ligne mediane", İngilizce metinde "median line", İtalyanca metinde "linea media-na". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde “hat-ü vasati", Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Hat-tı mutavassıt" biçiminde çevrilmiştir. (Çevirenler) 25 Fransızca ve İngilizce metinlerde "Constantinople", İtalyanca metinde "Constantinopoli", 1920 çevirilerinde "İstanbul". (Çevirenler)
-14-
MADDE 32. İlgili çe şitli Devletler, Sınırlandırma Komisyonlarına, görevlerim yerine getirmeleri için gerekli olan ulaşım, işgücü ve araç ve gereçlere (direkler ve sınır ta şları) ilişkin her türlü yardımı gerek doğrudan gerekse yerel makamlann aracılı ğıyla yapmağı yükümlenirler.
Özellikle, Osmanlı Hükümeti, Sınırlandırma Komisyonlarının görevlerinin yerine getirilmesinde, Başlıca Müttefik Devletlere, gerekli görecekleri teknik personel yardımında bulunmayı yükümlenir.
MADDE 33. İlgili çeşitli Devletler, Komisyonlarca konulmu ş nirengi noktalarının, sınır i şaretlerini [taşlarını] ya da direklerini korumayı yükümlenirler.
MADDE 34. Sınır işaretleri [taşları], birbirinden gözle görülecek uzaklıklara konulacaktır; bunlara sayı verilecek ve yerleriyle sayıları bir haritaya i şlenecektir.
MADDE 35. Sınırlandırmaya ilişkin kesin tutanaklar, bunlara ekli haritalar ve belgeler, her-biri de asıl nüsha sayılmak üzere, üç nüsha olarak düzenlenecektir; bunlardan ikisi sınırda ş Devletlere, üçüncüsü de, do ğruluğu onaylanmış birer örneğini işbu Andlaşmayı imzalamış olan Devletlere gönderecek olan, Fransız Cumhuriyeti Hükümetine verilecektir.
BÖLÜM III. SİYASAL HÜKÜMLER KESİM I İSTANBUL26 MADDE 36. İşbu Andlaşmanın hükümleri saklı kalmak ko şuluyla, Ba ğıtlı Yüksek Taraflar, Osmanlı Hükümetinin İstanbul27 üzerindeki haklarına ve sıfatlarına dokunulmaması, ve bu Hükümetle Majeste Padişah'in28 bu kentte oturmak ve bu kenti Osmanlı Devletinin ba şkenti tutmak bakımından özgür olduklarında görü ş birliği içindedirler.
Bununla birlikte, Türkiye 29, işbu Andlaşma ile bunu tamamlayan andla şmaların ve sözleşmelerin hükümlerine, özellikle soy, din ve dil azınlıklarının haklarına dürüst, bir biçimde saygı göstermekte kusur ederse, Müttefik Devletler, yukarıda belirtilen hükmü değiştirmek hakkını kesinlikle saklı tutarlar, ve Türkiye, bu bakımdan alınacak bütün kararları kabul etmeği şimdiden yükümlenir. 26
Bir önceki nota bakılması. (Çevirenler) Bakınız: Not 25. (Çevirenler) 28 Fransızca metinde “Sa Majeste le Sultan", İngilizce metinde "His Majesty the Sultan", İtalyanca metinde "Şua Maesta il Sultano"; 1920 çevirilerinde "Zât-ı Hazret-i Padişahı". (Çevirenler) 29 Fransızca metinde "La Turquie", İngilizce metinde “Turkey”, İtalyanca metinde "Turchia". Matbaa-i Amire, Konya ve Erim metinlerinde “Hükümet-i Osmaniye", Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Türkiye". (Çevirenler) 27
-15-
KESİM II. BOĞAZLAR MADDE 37. Çanakkale Boğazı, Marmara Denizi ve Karadeniz Bo ğazı’nı kapsayan Bo ğazlar’da gemilerin gidiş-gelişi (ulaşımı), gelecekte, gerek barış zamanında gerek savaş zamanında, bayrak ayırımı yapmaksızın, bütün ticaret ve sava ş gemileriyle askerlik ve ticaret uçaklarına açık olacaktır. Milletler Cemiyeti Konseyinin bir kararının uygulanması dı şında, bu sular abluka edilemez, buralarda hiçbir sava ş hakkı kullanılamaz ve hiçbir dü şmanca eylemde bulunulamaz.
MADDE 38. Osmanlı Hükümeti, 37. Maddede öngörülen gidi ş-geliş (ulaşım) özgürlüğünü sağlamak için yeni önlemler alınması gerekti ğini kabul eder ve, bunun sonucu olarak, kendisini ilgilendirdiği ölçüde, "Bo ğazlar Komisyonu" adını alacak olan ve a şağıda "Komisyon" sözcüğü ile anılacak bir Komisyonu, 39. Maddede belirtilen suların denetimine yetkili kılar. Yunan Hükümeti, kendisini ilgilendirdi ği ölçüde, aynı yetkileri Komisyona bırakır ve bu Komisyona her bakımdan aynı kolaylıkları gösterme ği yükümlenir. Denetim, Osmanlı ve Yunan Hükümetlerinden herbiri adına ve i şbu kesimde belirlenen biçimde yürütülecektir.
MADDE 39. Komisyonun yetki [otorite] alanı, Akdeniz yönünde Çanakkale Bo ğazı'nın girişi 41’e, Karadeniz yönünde Karadeniz Bo ğazı’nın girişi arasındaki suları, bu girişlerin herbirinden üç mil açıklara kadar kapsayacaktır. Bu yetki [otorite], işbu Kesim hükümlerinin yerine getirilmesi gerektikçe, kıyı üzerinde de kullanılabilecektir.
MADDE 40. Komisyon -bir gün Komisyona katılmak isterse ve katıldı ğı günden başlayarak-Amerika Birleşik Devletleri'nin, Britanya İmparatorlu ğu'nun, Fransa'nın, İtalya'nın, Japonya'nın, -bir gün Milletler Cemiyeti'ne Üye olursa ve oldu ğu günden başlayarak-Rusya'nın, Yunanistan'ın, Romanya'nın ve -bir gün Milletler Cemiyeti'ne Üye olurlarsa ve oldukları günden başlayarak- Bulgaristan'la Türkiye'nin 30 gösterecekleri temsilcilerden olu şacaktır. Amerika Birleşik Devletleri, Britanya İmparatorluğu, Fransa, İtalya, Japonya ve Rusya Temsilcilerinden herbirinin iki şer oyu olacaktır. Yunanistan, Romanya, Bulgaristan ve Türkiye31 Temsilcilerinden herbirinin birer oyu olacaktır. Komisyon üyelerinden [komiserlerden] hiçbiri, kendisim atayan Hükümetten ba şkasınca görevinden alınamaz. 30
Fransızca, İngilizce ve İtalyanca metinlerde Türkiye'nin adı geçmesine kar şılık, Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim çeviri metinlerinde Türkiye'nin adı yoktur. Müttefiklerin de ğişiklik önerisinde şöyle denilmektedir: "Muahede lâyihasının mevadında icra edilen tadilat bervech-i âtidir: 40 ncı maddenin dördüncü satırında "Bulgaristan" kelimesinden sonra "Türkiye" kelimesi ilâve edilecek ve cümlenin mabaadi şu suretle tashih edilecektir: "Eğer bu iki Devlet!., olurlar ise". Aynı maddenin sekizinci son satırının nihayetinde "Bulgaristan" kelimesinden sonra "ve Türkiye'nin" kelimesi ilâve edilecektir". (Çevirenler) 31 Bir önceki nota bakılması. (Çevirenler)
-16-
MADDE 41. Komisyon üyeleri [komiserler], 39. Maddede belirtilen sınırlar içinde, diplomasi ayrıcalıklarından ve dokunulmazlıklarından yararlanacaklardır.
MADDE 42. Komisyon, işbu Andlaşma ile kendisine tanınan yetkileri, yerel Hükümetten tümüyle bağımsız olarak kullanacaktır. Komisyonun özel bir bayra ğı, özel bir bütçesi ve kendisine özgü bir örgütü olacaktır.
MADDE 43. Komisyon, 39. Maddede saptanan yetkisi sınırları içinde, a şağıdaki görevleri yapmakla yükümlü olacaktır: a) Geçitlerin ya da limanlara giri şlerin iyileştirilmesi için gerekli görülecek bütün çalışmaların yapılması; b) Geçitlerin aydınlatılması, sığ ve tehlikeli yerlerin i şaretlenmesi; c) Kılavuzluk ve yedek çektirme 32 işlerinin denetimi; d) Gemilerin demirledikleri yerlerin denetimi; e) İşbu Andlaşmanın XI. Bölümünün (Limanlar, Su Yolları ve Demiryolları) 335. Maddesinden 344. Maddesine kadar olan Maddelerinde öngörülen rejimin, İstanbul ve Haydarpaşa limanlarına uygulanmasını sa ğlamak için gerekli denetim; f) Kazaya uğramış gemilerin kalıntılarına ve gemilerle yüklerin kurtarılmasına ili şkin her türlü denetim işleri; g) Mavnalara ilişkin denetim.
MADDE 44. Komisyon, Bo ğazlar’dan özgürce geçişin engellendiği kanısına varacak olursa, 178. maddede öngörülen i şgal kuvvetlerini bulunduran Müttefik Devletlerin İstanbul'daki Temsilcilerini durumdan haberli kılacaktır. O vakit, bu Temsilciler, Bo ğazlar'da geçiş özgürlüğünü korumak için alınması gerekli görülecek önlemler konusunda, bu kuvvetlerin deniz ve kara kuvvetleri Komutanlarıyla anla şacaklardır. Dışarıdan gelecek bir eylemin Boğazlar'da geçiş özgürlüğünü tehdit etmesi durumunda da bu Temsilciler aynı biçimde davranacaklardır.
MADDE 45. Komisyonun, gereksinme duyulabilecek malların alınması ve sürekli i şlerin yapılması için gerekli görece ği borçlanmalara girişme hakkı olacaktır. Bu borçlanmalara, olabildi ği ölçüde, 53. maddede belirtildi ği üzere, Boğazlar'dan geçecek gemilerden alınacak harçlar güvence olarak gösterilecektir.
MADDE 46. İstanbul Sağlık Yüksek Meclisi33 ve bu Meclisin yönetti ği Osmanlı Sağlık Yönetimince34 eskiden yapılan görevlerle, Karadeniz Bo ğazı'ndaki Kurtarma Gemileri Ulusal Yönetimince35 yapılan görevler, 39. Maddede saptanan sınırlar içinde, Komisyonun denetimi altında ve Komisyonca saptanacak biçimde yapılacaktır. 32
Fransızca metinde "remorquage", İngilizce metinde "tovvage", İtalyanca metinde "rimorchio". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "yedek çekdirme", Vakit vePeyam-ı Sabah metinlerinde "çekdirme gemileri". (Çevirenler) 33 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "İstanbul Sıhhiye Meclis-i Âlisi", Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "İstanbul Meclis-i Sıhhî-i Âlisi". (Çevirenler) 34 1920 çevirilerinde "Osmanlı Sıhhiye idaresi". (Çevirenler) 35 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Karadeniz Boğazındaki Sefain-i Tahlisiye İdaresi", Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Boğaziçi Tahlisiye İdaresi". (Çevirenler)
-17-
Komisyon, hastalıkları önlemek ve hastalıklarla sava şmak üzere Milletler Cemiyeti Konseyinin kabul etti ği ortaklaşa her politikanın gerçekle ştirilmesinde işbirliğinde bulunacaktır.
MADDE 47. Şimdiki durumda fenerlere, havuzlara, rıhtımlara ve bunlara benzer i şletmelere ilişkin ayrıcalıkları ellerinde bulunduran ki şilerin ve ortaklıkların hakları, Komisyona tanınan denetime ilişkin genel yetkiler saklı kalmak ko şuluyla, korunacaktır. Bununla birlikte, Komisyon, genel yararlar bakımından gerekli sayarsa, i şbu Andlaşmanın IX, Bölümünün (Ekonomik Hükümler) 311. Maddesinde belirtilen ko şullara uygun dav-ranılarak, sözü edilen hakları satın alma ğa ya da değiştirmeğe ya da yeni bir ayrıcalık üstlenme ğe yetkili olacaktır.
MADDE 48. Komisyon, İşbu Kesimin kendisine yükledi ği görevlerin yerine getirilmesini kolaylaştırmak amacıyla, gerekli görece ği özel polis gücünü kurmaya yetkili olacaktır. Bu polis gücü, Limni [Lemnos y Lemno], Gökçeada [tmroz, Imbros, Imbro], Semadirek [Semendirek, Samothrace y Samotracia], Bozcaada [Tenedos, Tenedo] ve Midilli [Mitylẻne y Mitylene, Mitilene] adaları dışında, olabildiği ölçüde, V. Bölümün (Kara, Deniz ve Hava Kuvvetlerine ili şkin Hükümler) 178. Maddesinde öngörülen, Bo ğazlar ve Adalar bölgesinin yerli halkından derlenecek ve Komisyonca atanmı ş yabancı polis üstlerinin komutası altına verilecektir.
MADDE 49. Marmara Denizi adalarını da kapsamak üzere, Bo ğazlar bölgesinin Osmanlı kalan kesiminde ve 136. Maddede öngörülen Osmanlı yargı örgütü reformunun yürürlü ğe konulmasını beklerken, Kapitülasyonlardan yararlanan Devletlerin uyruklarından, Komisyonun koydu ğu kurallara ve hükümlere aykırı davrananlar, sözü edilen Devletlerin Konsoloslukları Mahkemelerine verileceklerdir. Müttefik Devletler, kendi Konsolosluk Mahkemelerini ve görevlilerini bu bakımdan yetkili kılmak konusunda anla şmış bulunmaktadırlar. Osmanlı uyrukları ile Kapitülasyonlardan yararlanmayan Devletlerin uyruklarınca işlenecek suçlara, yetkili Osmanlı yargı makamları bakacaklardır. Sözü edilen bölgenin Yunan egemenli ği altına konulmu ş kesiminde, söz konusu suçlara, Yunan yargı makamları bakacaklardır.
MADDE 50. Komisyonun yetki sınırları içinde, karada ya da denizde i şlenmiş her çeşit suçlar36 yüzünden, sözü edilen yetki sınırı içinde bulunan herhangi bir ticaret gemisinin subayları ve gemi adamları karada tutuklanacak olurlarsa, Komisyon polisince, yetkili yargı makamlanna teslim edileceklerdir. Sanık, Komisyon polisinden ba şka birince tutuk-lanmı şsa, gecikmeden Komisyon polisine teslim olunacaktır.
MADDE 51. Komisyon, üzerine almış olduğu görevleri yerine getirmek için kendisine yardımcı olmalarını vazgeçilmez saydı ğı bütün üst ve ast görevlileri atayacaktır.
MADDE 52. Komisyonun yetki alanı sınırları içinde gemilerin gidi ş-gelişine ilişkin bütün konularda, 37. maddede belirtilen her türlü gemiler tam bir e şitlik düzeyinde işlem göreceklerdir. 36
Fransızca metinde "pour tout erime, delit öu contravention", İngilizce metinde "for any offense", İtalyanca metinde "per qualsiasi reato". Matbaa-i Âmre, Konya ve Erim metinlerinde "cinayet, cünha ve kabahatten naşı", Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "cinayet, cürüm veyahut muhalefet-i mukarrarat herhangi hareket". (Çevirenler)
-18-
MADDE 53. 47. madde hükümleri saklı kalmak üzere, Komisyonun yetki sınırları içinde, gemilerden ya da gemilerdeki yüklerden gerek Osmanlı Hükümetince do ğrudan doğruya, gerek uluslararası kurulu şlarca ya da özel ortaklıklarca alınmakta bulunan harçlara ya da öteki vergilere dayanak olu şturan ve şimdi varolan haklar, Komisyona aktarılacaktır. Komisyon, bu harçları ve vergileri -Komisyonun genel yönetim giderleriyle, i şbu Kesime bağlı Ek'in 3. paragrafında öngörülen maa ş ve ücretleri de kapsamak üzere- yerine getirilmi ş hizmetleri ve yapılmış işleri karşılamak amacıyla yapılmış harcamalar için aşırı olmayacak bir tarifeye göre saptayacaktır. Komisyon, yalnız bu amaçlarla ve Milletler Cemiyeti Konseyinin ön rızasıyla, şimdi varolanlardan başka harçlar ve vergiler de koyabilecek ve bunların miktarını saptayabilecektir.
MADDE 54. Komisyonca konulacak bütün vergiler ve harçlar, gemiler arasında, ba ğlama, varış ya da çıkış limanları, bayrakları ya da malikleri, ya da yüklerinin uyruklu ğu ya da malikleri bakımından hiçbir ayırım gözetilmeksizin ve tam bir e şitlik düzeyinde alınacaktır. İşbu hüküm, Komisyonun, İşbu kesimde öngörülen harçları tonaja göre saptama hakkını hiçbir bakımdan sarsmaz.
MADDE 55. Osmanlı Hükümeti ile Yunan Hükümeti, herbiri kendi bakımlarından, Komisyonun, kendisine verilmiş görevlerin yararlı bir biçimde yerine getirilmesi için gerekli görece ği bütün toprakları ve yapıları edinmesini kolayla ştırmağı yükümlenirler.
MADDE 56. 39. Maddede belirlenen sulardan transit geçecek sava ş gemileri, her bakımdan, gemilerin olağan geliş-gidişi (ulaşım) kurallarıyla sağlık gereklerine uymayı sa ğlamak üzere Komisyonca çıkartılmış olan yönetim kurallarına uygun davranacaklardır.
MADDE 57. I. Savaşan Devletlerin sava ş gemileri, ancak Bo ğazlar'dan geçişlerini tamamlamalarını ve yanaşabilecekleri en yakın limana varabilmelerini sa ğlamak için kesinlikle zorunlu olan ölçüler içinde yeniden komanya [yiyecek] alabilirler ve depolayabilirler; bu gemiler, Komisyonun denetimi altındaki sularda kumanyalarım [yiyeceklerini] ya da sava ş gereçlerini tamamlayamazlar ve arttıramazlar, ya da gemi adamlarının sayısını tamamlayamazlar. Bu gemiler, yalnız yolculu ğa elverişli olmaları için kesinlikle zorunlu onarımları yapabilirler; onarımların, gemilerin sava ş gücünü hiçbir biçimde arttırmaması gerekir. Zorunlu onarımların neler oldu ğunu Komisyon kararlaştıracaktır; bu onarımların olabildi ğince en kısa süre içinde yapılması gerekir. II. Savaşan Devletlerin sava ş gemilerinin, Komisyonunun denetimine ba ğlı sularda transit geçişi olabildiğince en kısa süre içinde ve, hizmet gereklerinden do ğabilecekler dışında hiçbir duru şta bulunmaksızın yapılmalıdır. III. Sözü edilen savaş gemilerinin Komisyonun denetimine ba ğlı limanlarda kalışları, kaza durumu dışında, 24 saati geçmeyecektir. Böyle bir durumda, bu gemiler
-19-
en kısa süre içinde [limandan] ayrılmak zorunda olacaklardır. Sava şan bir Devletin savaş gemisinin Komisyonun denetimine ba ğlı sulardan çıkışı ile, dü şman tarafın bir savaş gemisinin kalkı şı arasında, her zaman, enaz yirmi-dört saatlik bir sürenin geçmesi gerekecektir. IV. Savaş zamanında Komisyonun denetimine ba ğlı sulara ili şkin ve özellikle Türkiye'nin dü şmanlarına gönderilen sava ş gereçleri ile savaş kaçağı nesnelerin geçi şine ya da bu sularda yeniden yiyecek almalara, gereksinmelerinin kar şılanmasına ya da onarımlara ilişkin başka bütün kurallar Milletler Cemiyeti'nce saptanacaktır.
MADDE 58. Savaşan Devletlerin ganimetleri, her bakımdan, sava şan Devletlerin sava ş gemilerine uygulanan koşullara bağlı olacaktır.
MADDE 59. Hiçbir savaşan Devlet, Komisyonun denetimine ba ğlı bulunan sularda, asker birlikleri, cephane ya da savaş gereçleri yükleyemez ya da bo şaltamaz, ancak, geçişi engelleyen bir kaza durumu bunun dı şında kalmaktadır; bu durumda, transitin, olabildi ğince hızla tamamlanması gerekecektir.
MADDE 60. 57., 58. ve 59. Maddeler hükümlerinden hiçbiri, Milletler Gemiyeti'nce alınmı ş bir karat uyarınca davranan bir ya da birkaç sava şan Devletin yetkilerini sınırlayacak biçimde yorumlanmayacaktır.
MADDE 61. İşbu Kesimin hükümleriyle, İstanbul37 ve Haydarpaşa limanlarına ilişkin olarak XI. Bölümün (Limanlar, Su Yolları ve Demiryolları) 335. Maddesinden 344. Maddesine kadar olan Maddeleri hükümlerinin yorumlanmasında ya da uygulanmasında Devletler arasında çıkabilecek bütün anla şmazlıklar Komisyona sunulacaktır. Komisyon kararının bir Devletçe kabul edilmemesi durumunda, sorun, ilgili Devletlerden herhangi birinin istemesi üzerine, Milletler Cemiyetince öngörülen biçimde çözüme ba ğlanacak ve o zamana kadar da Komisyonun kararı uygulanacaktır.
EK 1. Boğazlar Komisyonunun Ba şkanlığı, iki yıl süreyle ve sırayla, iki oyu olan Komisyon üyelerince yapılacaktır. Komisyon, kararlarını oyçoklu ğuyla alacak ve oyların e şit bölünmesinde Başkanın oyuna üstünlük tanınacaktır. Çekimser her oy, tartı şılan öneriye karşıt bir oy sayılacaktır. Komisyon üyelerinden herbirinin, toplantıda bulunamayaca ğı zaman, kendisini bir vekille temsil ettirme hakkı olacaktır.
2. Komisyon üyelerinin ücretleri kendilerini atayan Hükümetlerce kar şılanacaktır; bu ücretler, Komisyonda temsil edilen Hükümetlerce görü ş birliği içinde kabul edilen ve vakit vakit yeniden gözden geçirilecek rakamlar göz önünde tutularak, hak gözetir bir biçimde saptanacaktır. 37
Fransızca ve İngilizce metinlerde "Constantinople", İtalyanca metinde "Constantinopoli", 1920 çevirilerinde "İstanbul". (Çevirenler)
-20-
3. 48. maddede belirtilen polis üst görevlilerinin ücretleri ile, 51. madde uyarınca atanacak öteki üst görevlilerin ya da görevlilerin, ve yine sözü geçen 48. maddede belirtilen yerel polis personelinin ücretleri, gemilerin gidi ş-gelişinden alınan vergiler ve harçlar gelirinden karşılanacaktır. Komisyon, atayaca ğı üst görevlilerin ve görevlilerin i şe alınma koşullarına ilişkin yönetmelikleri hazırlayacaktır.
4. Komisyon, işbu Kesim ile işbu Ek uyarınca, görevlerini yapabilmesi için gereksinme duyacağı gemileri buyruğu altında bulunduracaktır.
5. Komisyon, işbu Kesim ile işbu Ek hükümlerinin kendisine yükledi ği bütün görevleri, saptanan sınırlar içinde, yerine getirebilmesi için gerekli yönetmelikleri hazırlama ğa, yayımlamağa ve uygulama ğa yetkili olacaktır. Bu yetki, şimdi yürürlükte olan yönetmelikleri, gerekirse, de ğiştirme ya da sona erdirme hakkını da kapsayacaktır. Komisyon, denetimi altına konulan bütün gelir ve gider hesapların?n ne biçimde tutulacağına, bu hesapların incelenmesine ve bu hesaplar konusunda her yıl tam do ğru bir rapor yayınlanmasına ilişkin yönetmelikler hazırlayacaktır.
KESİM III. KÜRDİSTAN MADDE 62. Fırat'ın do ğusunda, ileride saptanacak Ermenistan'ın güney sınırının güneyinde ve 27. maddenin II/2. ve 3. fıkralarındaki tanıma uygun olarak saptanan Suriye ve Irak 38 ile Türkiye sınırının kuzeyinde, Kürtlerin sayıca üstün bulundu ğu bölgelerin yerel özerkli ğini, işbu Andlaşmanın yürürlü ğe konulmasından başlayarak altı ay içinde, İstanbul'da39 toplanan ve İngiliz, Fransız ve İtalyan Hükümetlerinden herbirinin atadı ğı üç üyeden olu şan bir Komisyon hazırlayacaktır. Herhangi bir sorun üzerinde oybirli ği oluşamazsa, bu sorun, Komisyon üyelerince,- ba ğlı oldukları Hükümetlerine götürülecektir. Bu plân, SüryanîGeldanîler 40 ile, bu bölgelerin içindeki öteki etnik ve dinsel azınlıkların korunmasına ili şkin tam güvenceler de kapsayacaktır; bu amaçla, İngiliz, Fransız, İtalyan, Iran'lı ve Kürt temsilcilerden olu şan bir Komisyon incelemelerde bulunmak ve, i şbu Andlaşma uyarınca, Türkiye sınırının Iran sınırı ile birle şmesi durumlarında, Türkiye sınırında yapılması gerekebilecek düzeltmeleri kararla ştırmak üzere bu yerleri ziyaret edecektir.
MADDE 63. Osmanlı Hükümeti, 62. Maddede öngörülen komisyonlardan birinin ya da ötekinin kararlarını, kendisine bildirildi ğinden başlayarak üç ay içinde kabul etme ği ye yürürlüğe koymağı şimdiden yükümlenir. 38
Fransızca metinde "Mesopotamie", İngilizce ve İtalyanca metinlerde "Mesopotamia". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Elcezire"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Irak". (Çevirenler) 39 Fransızca ve İngilizce metinlerde "Constantinople", İtalyanca metinde "Constantinopoli". 1920 çevirilerinde "İstanbul". (Çevirenler) 40 Fransızca metinde "Assyro-Chalde'ens", İngilizce metinde "Assyro-Chaldeans", İtalyanca metinde "Assiro-Caldei". 1920 çevirilerinde "Süryanî-Gildanîler". (Çevirenler)
-21-
MADDE 64. İşbu Andlaşmanın yürürlü ğe konuşundan bir yıl sonra, 62. Maddede belirtilen bölgelerdeki Kürtler, bu bölgelerdeki nüfusun ço ğunluğunun Türkiye'den bağımsız olmak istediklerini kanıtlayarak Milletler Cemiyeti Konseyine ba şvururlarsa ve Konsey de bu nüfusun bu bağımsızlığa yetenekli oldu ğu görüşüne varırsa ve bu ba ğımsızlığı onlara tanımayı Türkiye'ye salık verirse, Türkiye, bu ö ğütlemeye [tavsiyeye] uymağı ve bu bölgeler üzerinde bütün haklarından ve sıfatlarından vazgeçme ği, şimdiden yükümlenir.
Bu vazgeçmenin ayrıntıları Ba şlıca Müttefik Devletlerle Türkiye arasında yapılacak özel bir sözleşmeye konu olacaktır. Bu vazgeçme gerçekle şirse ve gerçekleşeceği zaman, Kürdistan’ın şimdiye dek Musul ilinde [Vilâyetinde 41] kalmış kesiminde oturan Kürtlerin, bu ba ğımsız Kürt Devletine kendi istekleriyle katılmalarına, Ba şlıca Müttefik Devletlerce hiçbir kar şı çıkışta bulunulmayacaktır.
KESİM IV. İZMİR
MADDE 65. İzmir kenti ile 56. Maddede belirtilen ve bu kente biti şik topraklara, 83. Madde uyarınca kesin statüleri saptanıncaya kadar, i şbu Kesimin hükümleri uygulanacaktır.
MADDE 66. İzmir kentine bitişik toprakların co ğrafya sınırları aşağıdaki gibi saptanacaktır (ekli l sayılı haritaya bakılması): Kuşadası'nın42 5 kilometre kadar kuzeyinde Ege Denizi'ne dökülen ırma ğın ağzından başlayarak, doğuya doğru: bu ırmağın kayna ğına doğru akım yolu; sonra, güney-do ğuya doğru: bu ırmağın güney kolunun akım yolu; oradan, güney-do ğuya doğru ve Gümü ş Dağ tepesinin batı bitimine kadar: Çınarkale'nin batısında ve Akçaova'nın do ğusundan geçmek üzere toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi; oradan, kuzey-do ğuya doğru: tepeler çizgisini olabildi ği ölçüde izleyecek bir çizgi; sonra, kuzeye doğru ve Ayasoluk'dan De ğirmencik demiryolunun üzerinde Balatcık 43 istasyonunun aşağı yukarı l kilometre batısında seçilecek bir noktaya kadar: 41
Fransızca metinde "Vilayet de Mossoul", İngilizce metinde "Mosul Vilayet", İtalyanca metinde "Vilayet di Mossul”, 1920 çevirilerinde "Musul Vilâyeti". (Çevirenler) 42 Fransızca, İngilizce ve İtalyanca metinlerde "Skalanova". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Iskalanova (Kuşadası)", Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Kuşadası". (Çevirenler) 43 Fransızca, İngilizce ve İtalyanca metinlerde "Balachik", Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Balatçık"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Balacık". (Çevirenler)
-22-
Söke-Balatçık yolunu ve demiryolunu 44 Türk topraklarında bırakacak biçimde, toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi; oradan, kuzeye do ğru ve Îzmir Sancağı’nın45 güney sınırı üzerinde seçilecek bir noktaya kadar: toprak [arazi] üzerinde seçilecek bir çizgi; oradan, ve Ödemiş'in aşağı yukarı 15 kilometre kuzey-do ğusundaki Bozdağ dolaylarında seçilecek bir noktaya kadar: İzmir Sancağının güney ve do ğu sınırı; oradan, kuzeye do ğru ve Manisa-Alaşehir demiryolu üzerinde ve Salihli'nin a şağı yukarı 8 kilometre batısında seçilecek bir noktaya kadar: toprak [arazi] üzerinde seçilecek bir çizgi; oradan, kuzeye do ğru ve Gerenez Dağı'na kadar: Mermer Göl’ün doğusundan, Kemer'in batısından, Akçealan'ın 46 aşağı yukarı güneyinden Kumçay'ı geçmek ve oradan Kavakalan'ın batısında suları bölme çizgisini izlemek üzere, toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi; oradan, kuzey-batıya do ğru ve Kırkağaç ile Akhisar ilçeleri [kazaları] 47 arasındaki sınır üzerinde, Kırka ğac'ın aşağı yukarı 16 kilometre do ğusunda ve Akhisar'ın 20 kilometre kuzeyinde seçilecek bir noktaya kadar: toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi; oradan, batıya do ğru ve Soma ilçesinin sınırı ile birle ştiği yere kadar Kırkağaç ilçesinin [kazasının] güney sının; oradan, batıya do ğru ve îzmir Sanca ğı sınırı ile kavuşuncaya kadar: Soma ilçesinin [kazasının] güney sınırı; oradan, kuzeye do ğru ve îzmir îli [Vilâyeti 48] sınırı ile kavu şuncaya kadar: İzmir Sancağının kuzey-do ğu sınırı;
oradan, batıya do ğru ve Çarpacık (Tepe) dolaylarında seçilecek bir noktaya kadar: İzmir ilinin [Vilâyetinin] kuzey sınırı; oradan, kuzeye doğru ve Köylüce'nin a şağı yukarı 4 kilometre güney-batısmda toprak [arazi] üzerinde seçilecek bir noktaya kadar: toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi; oradan, batıya doğru ve Dahline Burnu ile Kemer iskele arasında saptanacak bir noktaya kadar: Kemer ile Kemer iskele5nin ve bu iki yeri birbirine ba ğlayan yolun güneyinden geçmek toprak [arazi] üzerinde saptanacak bir çizgi. 44
Fransızca metinde "la route et la voie ferree", İngilizce metinde "the road and railvvay", İtalyanca metinde "la strade e la ferrovia". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde yalnız "şimendifer hattı" 'denilmesine karşılık, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "tarikini ve şimendifer hattını". 45 Fransızca ve İngilizce metinlerde "Sandjak", İtalyanca metinde "sangiaccato". 1920 çevirilerinde "Sancak". (Çevirenler) 46 Fransızca, İngilizce ve İtalyanca metinlerde "Akshalan", 1920 çevirilerinde "Akçealan". (Çevirenler) 47 Fransızca, İngilizce ve İtalyanca metinlerde "Caza", 1920 çevirilerinde "kaza". (Çevirenler) 48 Fransa, İngilizce ve İtalyanca metinlerde "Vilayet", 1920 çevirilerinde "Vilâyet". (Çevirenler)
-23-
MADDE 67. 66. Maddede belirtilen toprakların sınırını toprak [arazi] üzerinde saptamak üzere, i şbu Andlaşmanın yürürlü ğe konulu şunu izleyecek onbe ş gün içinde bir Komisyon kurulacaktır. Bu Komisyon, İngiliz, Fransız ve İtalyan Hükümetlerince atanacak üç üye ve Yunan Hükümetince atanacak bir üye ile Osmanlı Hükümetince atanacak bir üyeden olu şacaktır.
MADDE 68. İşbu Kesimin hükümleri saklı kalmak üzere, İzmir kenti ve 66. Maddede belirtilen toprak parçası, işbu Andlaşmanın uygulanması bakımından, Türkiye'den ayrılmı ş topraklarla bir tutulacaktır.
MADDE 69. İzmir kenti ve 66. Maddede tanımlanan topraklar Osmanlı egemenli ği altında kalmaktadır. Bununla birlikte, Türkiye, İzmir kenti ile sözü edilen topraklar üzerindeki egemenlik haklarının kullanımını Yunanistan'a aktaracaktır. Bu egemenli ğin simgesi olmak üzere, Osmanlı bayra ğı49 kentin dışındaki bir kaleye sürekli olarak çekilecektir. Bu kale, Başlıca Müttefik Devletlerce saptanacaktır.
MADDE 70. Yunan Hükümeti, İzmir kentiyle 66. Maddede belirtilen toprakların yönetiminden sorumlu olacak ve bu yönetimi özel olarak bu amaçla atayaca ğı bir görevliler kurulunca yürütecektir.
MADDE 71. Yunan Hükümeti, İzmir kentiyle 66. Maddede tanımlanan topraklarda kamu düzeninin ve güvenli ğin korunması için gerekli askerî kuvvetleri bulundurmak hakkına sahip olacaktır.
MADDE 72. Soy, dil ve din azınlıklarım da içeren ve halkın bütün kesimlerinin oransal temsilini sağlayacak nitelikte bir seçim sistemiyle, yerel bir Parlamento kurulacaktır. Yunan Hükümetinin, işbu Andlaşmanın yürürlüğe girmesini izleyen altı ay içinde, Milletler Cemiyeti Konseyine, yukarıda öngörülen ko şullara uygun bir seçim sistemi tasarısı sunması gerekecektir; bu sistem, ancak adı geçen Konseyce oyço ğunluğuyla onaylandı ğı zaman yürürlüğe girebilecektir. Yunan Hükümeti, Osmanlı makamlarınca kovulmu ş ya da sürülmüş kişilerin oturdukları yerlere dönü şleri için gereken süre içinde seçimleri -bu süre i şbu Andlaşmanm yürürlüğe girişinden sonra bir yılı geçmemek üzere- erteleyebilecektir.
MADDE 73. Yunan yönetimi ile yerel Parlamento arasındaki ili şkiler, adı geçen yönetimce, Yunan Anayasası ilkelerine uygun dü şecek biçimde düzenlenecektir. 50 49
Fransızca metinde “le pavillon ottoman", İngilizce metinde "the Turkish flag", İtalyanca metinde "la bandiera ottomana". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Osmanlı sancağı"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde “Osmanlı bayrağı". (Çevirenler) 50 Matbaa-ı Âmire, Konya ve Erim metinlerinde bu madde şöyle çevrilmiştir: "Yunanistan idaresi ile mahallî parlâmento arasındaki münasebet mezkûr idare tarafından vazolunan kanun-u esasi usul ve kavaidine tevfikan tanzim edilecektir". Oysa Vakit ve Peyam-ı Sabah metinleri şöyledir: "Yunan idaresiyle mahalli Parlamento arasındaki münasebet mezkûr idare tarafından, Yunan kanun-u esasisinin desatirine tevfikan, tanzim olunacaktır". (Çevirenler)
-24-
MADDE 74. 83. Maddede öngörülen kesin Statü kuruluncaya kadar, İzmir kentinde ve 66. Maddede tanımlanan topraklarda hiçbir biçimde zorunlu askerlik hizmeti uygulanmayacaktır.
MADDE 75. 86. Maddede sözü edilen ve soy, dil ve din azınlıklarının korunması ile, ticaret ve transit özgürlüğüne ilişkin özel Andlaşmada öngörülen hükümler İzmir kenti ile 66. Maddede tanımlanan topraklarda da uygulanacaktır.
MADDE 76. Yunan Hükümeti, 66. Maddede tanımlanan sınır üzerinde bir gümrük çizgisi kurabilecek ve İzmir kenti ile sözü geçen Maddede tanımlanan toprakları Yunan gümrük sistemi içine sokabilecektir.
MADDE 77. Yunan Hükümeti, Türk parasının şimdiki değerini düşürmek sonucunu verebilecek hiçbir önlem almamayı yükümlenir. Bu para, 83. Maddede öngörülen kesin Statü kuruluncaya kadar yasal akçe niteli ğini koruyacaktır.
MADDE 78. Uluslararası önemi olan limanlarla, serbest limanlar rejimine ve transite ili şkin olan XI. Bölümün (Limanlar, Su Yolları ve Demiryolları) hükümleri, İzmir kenti ile 66. Maddede tanımlanan topraklara uygulanacaktır.
MADDE 79. Uyrukluk bakımından, Osmanlı uyru ğu olan ve işbu Andlaşma hükümleri gereğince başka herhangi bir uyrukluk savında bulunamayacak olan tzmir kenti ve 66. Maddede tanımlanan topraklarda oturanlar, her bakımdan Yunan uyru ğu işlemi göreceklerdir. Bunların ülke dışındaki diplomasi ve konsolosluk korunmalarını Yunanistan sa ğlayacaktır.
MADDE 80. VIII. Bölümün (Malî Hükümler) 241. Maddesi hükümleri İzmir kentiyle 66. Maddede tanımlanan topraklara uygulanacaktır. IX. Bölümün (Ekonomik Hükümler) 293. Maddesi hükümleri İzmir kentiyle sözü geçen topraklara uygulanmayacaktır 51.
MADDE 81. 83. Maddede öngörülen kesin Statünün kurulu şuna değin, Osmanlı Devlet Borçları [Düyun-u Umumiye] Yönetiminin olan bütün araçlar ve gereçler, makineler, kara ve deniz taşıtları ile, Foça52 tuzlalarının işletme hakları hiçbir biçimde ne de ğiştirilecek ne de bunlara karışılacaktır. Bu süre içinde, sözü geçen tuzlalarda elde edilen tuzun üretimi, dı şa satışı ve taşınmasından hiçbir vergi ya da harç alınmayacaktır. Yunan yönetimi İzmir'de ve 66. Maddede tanımlanan topraklarda tuz tüketimini düzenlemek ve vergilendirmek hakkına sahip olacaktır. 51
Prof. Erim, şu dipnotu vermektedir: "Bu sonuncu fıkra Türkçe metinlerde unutulmu ştur. Fransızca metinden tercüme edilerek alınmıştır". Oysa, andlaşma tasarısından sonra, Müttefiklerin de ğişiklik önerilerinde, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, bu fıkra da çevrilmi ştir: "Dokuzuncu Kısmın (Ahkâm-ı İktisadiye) 293 ncü maddesinin ahkâmı İzmir şehrinde ve arazi-i mezkûrede kabil-i tatbik de ğildir”. (Çevirenler) 52 Fransızca metinde "Phocee, İngilizce metinde "Phocea", İtalyanca metinde "Focea", 1920 çevirilerinde "Foça". (Çevirenler)
-25-
Bir önceki fıkrada öngörülen sürenin bitiminde, Yunanistan, yukarıdaki hükümleri değiştirmeği uygun görürse, Foça tuzlaları ayrıcalıklardan sayılacak ve bunlara IX. Bölümün (Ekonomik Hükümler) 312. Maddesinde öngörülen güvenceler, i şbu Andlaşmanın VIII. Bölümünün (Malî Hükümler) 246. Maddesi hükümlerine dokunulmamak ko şuluyla, uygulanacaktır.
MADDE 82. İşbu Andlaşma ile çözüme bağlanamayan ve i şbu Kesimin uygulanmasından do ğabilecek bütün sorunlar daha sonra yapılacak sözle şmelerle çözüme bağlanacaklardır.
MADDE 83. İşbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden beş yıllık bir süre geçtikten sonra, 72. Maddede öngörülen yerel Parlamento, oy çoklu ğuna dayanan bir kararla, Milletler Cemiyeti Konseyinden, İzmir kentiyle 66. Maddede tanımlanan toprakların kesin olarak Yunanistan Krallığına bağlanmasını isteyebilecektir. Konsey, kendi gösterece ği koşullar içinde, daha önce bir halk oylaması [plebisit] yapılmasını isteyebilecektir. Sözü geçen bağlanma, bir önceki fıkranın uygulanması sonucu gerçekle şecek olursa, 69. Maddede sözü edilen, Türkiye'nin egemenlik hakkı sona erecektir. Bu durumda, Türkiye, İzmir kenti ile 66. Maddede tanımlanan topraklar üzerindeki haklarından ve sıfatlarından, Yunanistan yararına, vazgeçti ğini şimdiden bildirir.
KESİM V. YUNANİSTAN MADDE 84. 27 Kasım 1919'da Neuilly-sur-Seine'de imzalanan Barı ş Andlaşması ile Bulgaristan'a tanınan sınırlar saklı kalmak üzere, Türkiye, eski Osmanlı Imparatorlu ğu'nun Avrupa kıtasında ve i şbu Andlaşma ile saptanan Türkiye sınırları ötesindeki bütün haklarından ve sıfatlarından Yunanistan yararına vazgeçer. Bir önceki fıkrada belirtilen egemenlik aktarılmasına Marmara Denizi adaları girmez. Türkiye, ayrıca Gökçeada [ İmroz, Imbros, mbro], Bozcaada [Tenedos, Tenedo] adaları üzerindeki bütün haklarından ve sıfatlarından Yunanistan yararına vazgeçer. Yunanistan'ın Doğu Akdeniz'deki öteki adalar, özellikle Limni [Lemnos, Lemno\ Semadirek [Semendirek, Samothrace, Samotracia], Midilli \Mitylene, Mitylene, Mitilene], Sakız [Chios, Chio], Sisam [Samos, Samo] veNikarya [Nicaria] üzerinde egemenliğine ilişkin, 17/30 Mayıs 1913 tarihli Londra Andlaşmasmın 5. Maddesi ve 1/14 Kasım 1913 tarihli Atina Andla şmasmın 15. Maddesi uyarınca, Londra'da Büyükelçiler Konferan-sınca alınan ve Yunan Hükümetine 13 Şubat 1914'de bildirilen karar, i şbu Andlaş-manın 122. Maddesinde sözü edilen ve İtalya'nın egemenliği altına konulan adalar ile Asya kıyısından üç milden daha az bir uzaklıkta bulunan adalara ilişkin hükümlere dokunulmamak ko şuluyla, do ğrulanmıştır (l sayılı haritaya bakılması). Bununla birlikte, i şbu Andlaşma uyarınca Yunan egemenli ği altına konulmu ş, 178. Maddede öngörülen Bo ğazlar bölgesi kesimi ile Adalarda, Yunanistan, i şbu Andlaşmamn tersine hükümleri olmadıkça, sözü geçen bölgenin, Marmara Denizi adalarını da içeren, Osmanlı egemenliği altında kalan kesiminde i şbu Andlaşmanın Boğazlar'ın özgürlü ğünü sağlamak için Türkiye'ye yükledi ği bütün yükümlülükleri kabul eder ve bunları yerine getirmeği yükümlenir.
-26-
MADDE 85. 27. Maddenin I (2) fıkrasında tanımlanan sınır çizgisini yerinde saptamak üzere, i şbu Andlaşmanın yürürlü ğe girmesini izleyecek onbe ş gün içinde bir Komisyon kurulacaktır. Bu Komisyon, Başlıca Müttefik Devletlerin atayacakları dört üye ile, Yunanistan'ın atayaca ğı bir üyeden ve Türkiye'nin atayaca ğı bir üyeden olu şacaktır.
MADDE 86. Yunanistan, özellikle Edirne'ye ili şkin olarak, Yunanistan'da oturanların ço ğunluğundan soy, dil ya da din bakımından ayrı olanların çıkarlarını korumak için, gerekli görülecek hükümleri, bunların özel bir Andla şmaya konulmasına rıza göstererek, kabul eder. Yunanistan, ayrıca, transit özgürlü ğünü ve öteki ulusların ticareti için hakgözetir bir rejimi korumak için gerekli görülecek hükümlerin özel bir Andla şmaya konulmasını da kabul eder.
MADDE 87. Yunan Devletinin, kendi egemenli ği altına girmiş olan topraklar yüzünden üstlenmesi gerekecek, Türkiye'ye ait malî yükümlülüklerin oranı ve niteli ği, işbu Andlaşmanın VIII. Bölümünün (Malî Hükümler) 241. Maddesinden 244. Maddesine kadar olan Maddeleri 53 uyarınca saptanacaktır. İşbu Andlaşma ile çözüme bağlanamayan ve sözü geçen toprakların aktarılmasın dan doğabilecek bütün sorunlar daha sonra yapılacak sözle şmelerle çözüme bağlanacak tır.
KESİM VI. ERMENİSTAN MADDE 88. Türkiye, öteki, Müttefik Devletlerin yapmı ş oldukları gibi, Ermenistan'ı özgür ve bağımsız bir Devlet olarak tanıdı ğını bildirir.
MADDE 89. Öteki Bağıtlı Yüksek Taraflar gibi, Türkiye 54 ile Ermenistan da, Erzurum, Trabzon, Van ve Bitlis illerinde [Vilâyetlerinde 55], Türkiye ile Ermenistan arasındaki sınırın saptanması işini Amerika Birleşik Devletleri Ba şkanının hakemliğine sunmayı ve bu konudaki kararını olduğu kadar, Ermenistan'ın denize çıkı şı ile sözü geçen sınıra biti şik bütün Osmanlı topraklarının askersizle ştirilmesine ilişkin ileri sürebilece ği bütün hükümleri kabul etmeyi kararlaştırmışlardır.
MADDE 90. 89. Madde uyarınca sınır saptanması, sözü geçen iller [Vilâyetler] topraklarının tümünün ya da bir kesiminin Ermenistan'a aktarılmasına yol açacak olursa, Türkiye, aktarılan toprak üzerindeki bütün haklarından ve sıfatlarından, karar tarihinden ba şlamak üzere geçerli olarak, vazgeçti ğini şimdiden bildirir, î şbu Andlaşmanm, Türkiye'den ayrılan topraklara uygulanacak hükümleri, o andan ba şlayarak, bu topraklara da uygulanacaktır. 53 1920 çevirilerinde "241 ve 244 üncü maddeleri" denilmektedir. (Çevirenler) 54 Fransızca metinde "la Turquie", İngilizce metinde "Turkey", İtalyanca metinde "la Turchia". Mat-baff-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Devlet-i Osmaniye"; Vakit vePeyam-t Sabah metinlerinde "Türkiye". (Çevirenler) 55 Fransızca, İngilizce ve İtalyanca metinlerde "Vilayet". (Çevirenler)
-27-
Ermenistan'ın, kendi egemenli ği altına girmiş topraklar nedeniyle üstlenmesi gerekecek, Türkiye'ye ait malî yükümlülüklerin ya da hakların oram ve niteli ği, işbu Andla şmanm VIII. Bölümünün (Malî Hükümler) 241. Maddesinden 244. Maddesine kadarki Maddeleri uyarınca saptanacaktır 56. İşbu Andlaşma ile çözüme bağlanamayan ve sözü geçen topra ğın aktarılmasından doğabilecek bütün sorunlar, gerekirse, daha sonra yapılacak sözle şmelerle çözüme bağ lanacaktır.
MADDE 91. 89. Maddede belirtilen topra ğın bir kesiminin Ermenistan'a aktarılması durumunda, sözü geçer; Maddede öngörülen karardan sonra üç ay içinde, Ermenistan ile Türkiye arasında, bu kararın ortaya çıkaraca ğı sınırı toprak [arazi] üzerinde çizmek için, kurulu ş biçimi daha sonra saptanacak, bir Sınırlandırma Komisyonu kurulacaktır.
MADDE 92. Ermenistan'ın, Azerbeycan ve Gürcistan ile sınırları, ilgili Devletler arasında, herbiriyle ortaklaşa anlaşma yoluyla saptanacaktır. 89. Maddede öngörülen karar alındı ğında, ilgili Devletler, iki durumdan birinde, sınırlarını ortaklaşa anlaşmayla saptayamamışlarsa, bu sınır, Başlıca Müttefik Devletlerce saptanacak ve sınırın toprak [arazi] üzerinde çizilmesini de bu Devletler yapacaklardır.
MADDE 93. Ermenistan, Ermenistan'da oturanların ço ğunluğundan soy, dil ya da din bakımından ayrı olanların çıkarlarını korumak için, Ba şlıca Müttefik Devletlerin gerekli görecekleri hükümleri, bunları bu Devletlerle yapaca ğı bir Andla şmaya da geçirmeğe rıza göstererek, kabul eder. Ermenistan, ayrıca, transit özgürlüğünü ve öteki ulusların ticareti için hakgözetir bir rejimi korumak üzere Başlıca Müttefik Devletlerce gerekli görülecek hükümlerin bu Devletlerle yapılacak bir Andla şmaya konulmasını kabul eder.
KESİM VII. SURİYE, IRAK57, FİLİSTİN MADDE 94. Bağıtlı Yüksek Taraflar, kendi ba şlarına yaşayacak duruma gelinceye kadar, bir mandataire'in ö ğütleri ve yardımı yönetimlerine yön vermek ko şuluyla, I. Bölümün (Milletler Cemiyeti Misakı) 22. Maddesinin 4. paragrafı uyarınca, Suriye ile Mezopotamya'nın bağımsız Devlet olarak geçici tanınmaları konusunda karara varmı şlardır. İşbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden başlayarak onbeş gün içinde, 27. Maddenin II/2. ve 3. fıkralarında tanımlanan sınır çizgisini toprak [arazi] üzerinde saptamak üzere, bir Komisyon kurulacaktır. Bu Komisyon, Fransa, İngiltere ve İtalya'nın herbirince atanacak üç üye ile, Türkiye'nin58 atayacağı bir üyeden olu şacaktır. Bu Komisyona, gere ğine göre, Suriye ile sınıra ilişkin olarak Suriye'nin bir temsilcisi, Irak ile sınıra ili şkin olarak Irak'ın bir temsilcisi yardımcı olacaktır. 56
1920 çevirilerinde "241 ve 244 üncü maddeler" denilmektedir. (Çevirenler) Fransızca metinde "Mesopotamie", İngilizce ve İtalyanca metinlerde "Mesopotamia". Matbaa-ı Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Elcezire"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde ''Irak". (Çevirenler) 58 Fransızca metinde "la Turquie", İngilizce metinde "Turkey", İtalyanca metinde "la Turchia". Matbaa-i Amire, Konya ve Erim metinlerinde "Devlet-i Osmaniye"; Vakit vcPeyam-ı Sabah metinlerinde "Türkiye". Çevirenler) 57
-28-
Adı geçen Devletlerin öteki sınırları ile mandataire'in seçimi, Ba şlıca Müttefik Devletlerce saptanacaktır.
MADDE 95. Bağıtlı Yüksek Taraflar, 22. Madde hükümlerinin uygulanmasıyla, Ba şlıca Müttefik Devletlerce saptanacak sınırlar içinde Filistin'in yönetimini, sözü edilen Devletlerce seçilecek bir Mandataire'e verme ği kararlaştırmışlardır. Mandataire, Yahudi halkı için Filistin'de bir ulusal yurt kurulmasından yana İngiliz Hükümetince daha önce 2 Kasım 1917'de açıklanan ve öteki Müttefik Devletlerce kabul edilen bildirinin uygulanmasından sorumlu olacaktır; şu kadar ki, Filistin'deki Yahudi olmayan to plumların toplumların yurttaşlık [medenî] haklarıyla haklarıyla dinsel haklanna haklanna ve ba şka herhangi bir ülkedeki Yahudilerin yararlandıkları haklara ve siyasal statüye zarar verecek hiçbir şey yapılmayacaktır. Mandataire Devlet, çe şitli dinsel toplumlara ilişkin bütün sorunları ve istemleri incelemek ve bunların çözümünü sa ğlamak için en kısa sürede bir Komisyon kurmak yükümlülü ğünü kabul eder. Bu Komisyonun kurulu şunda ilgili dinsel çıkarlar göz önünde tutulacaktır. Komisyon Ba şkanı, Milletler Cemiyeti Konseyince atanacaktır.
MADDE 96. Yukarıda sözü edilen topraklara ili şkin mandaterin ko şulları, Başlıca Müttefik Devletlerce saptanacak ve onaylanmak üzere Milletler Cemiyeti Konseyine sunulacaktır.
MADDE 97. Türkiye, bu Bölümde sözü edilen sorunlara ili şkin olarak alınabilecek her türlü kararı, 132. Madde hükümlerine uygun olarak, kabul etmey et meyii şimdiden yükümlenir.
KESİM VIII. HİCAZ MADDE 98. Türkiye, Müttefik Devletlerin yapmı ş oldukları gibi, Hicaz'ı özgür ve ba ğımsız bir Devlet olarak tanıdığını ve, Türkiye'nin işbu Andlaşma ile saptanmış sınırları ötesinde bulunan ve ileride saptanacak sınırlar içinde bulunacak eski Osmanlı imparatorlu ğu toprakları üzerindeki bütün haklarından ve sıfatlarından Hicaz yararına vazgeçti ğini bildirir.
MADDE 99. Mekke ve Medine kentlerine ve bu kentlerin kutsal yerlerine bütün ülkelerdeki Müslümanların tanıdıkları kutsal nitelik nedeniyle, Majeste Hicaz Sultanı, Hac amacıyla ya da başka herhangi bir dinsel amaçla buralara gitmek isteyen bütün ülkelerdeki Müslümanlara giriş özgürlüğü ve kolaylığı sağlamayı, Kur'an yasası gere ğince bütün ülkelerdeki Müslümanların buralarda kurmu ş oldukları ya da kuracakları vakıf kurumlarına saygı göstermeyi ve göstertmeyi yükümlenir.
MADDE 100. Majeste Hicaz Sultanı, Hicaz ülkesinde, Müttefik Devletlerden birinin ya da eski Osmanlı imparatorluğu toprakları üzerinde kurulan Devletlerden herhangi birinin uyruklu ğundaki gemilere, mallara ve kişilere, ve Milletler Cemiyeti Üyesi Devletlerin uyruklu ğundaki gemilere, mallara ve kişilere, ticaret bakımından tam bir i şlem eşitliği yapılmasını sağlamayı. yükümlenir.
-29-
KESİM IX. MISIR, SUDAN VE KIBRIS 1. MISIR MADDE 101. Türkiye, Mısır'daki ve Mısır üzerindeki bütün haklarından ve sıfatlarından vazgeçer. Bu vazgeçme, 5 Kasım 1914'den ba şlayarak geçerli sayılacaktır. Türkiye, Müttefik Devletlerce girişilen eyleme uygun olarak, İngiltere'nin 18 Aralık 1914'de Mısır üzerinde ilân etti ği koruyuculuğu59 tanıdığını bildirir.
MADDE 102. 18 Aralık 1914'de Mısır'da yerle şmiş bulunan Osmanlı uyrukları -o tarihte geçici olarak Mısır'da bulunmayıp da, o tarihten sonra dönmemi ş olanlar dışında- Mısır uyruklu ğunu bütün haklarıyla 60 elde edecekler ve Osmanlı uyruklu ğunu yitireceklerdir. Bu son durumdakiler, Mısır uyruklu ğunu ancak Mısır Hükümetinin özel izniyle alabileceklerdir. alab ileceklerdir.
MADDE 103. 18 Aralık 1914'den sonra Mısır'a yerle şen ve işbu Andla şmanın yürürlü ğe giriş tarihinde yerleşmiş durumda olan Osmanlı uyrukları, seçme hakkı 61 için 105. Maddede yer alan koşullar altında, Mısır uyruklu ğunu elde etmek üzere hak öne sürebileceklerdir. Bununla birlikte, bireysel durumlarda bu istem, yetkili Mısır makamlannca redd edilebilecektir.
MADDE 104. İşbu Andlaşmaya ilişkin bütün sorunlarda, Mısır ve Mısır uyrukları ile bunların malları ve gemileri, l Ağustos 1914 tarihinden ba şlayarak, tıpkı Müttefik Devletler ve bunların uyrukları ile malları ve gemileri gibi i şlem görecektir. Osmanlı egemenli ği altındaki topraklar ya da işbu Andlaşma ile Türkiye'den ayrılan topraklar konusundaki hükümler Mısır'a uyg u ygulanmayacaktır. ulanmayacaktır.
MADDE 105. 102. Madde hükümleri uyarınca Mısır uyruklu ğunu alan 18 yaşından büyük ki şiler, işbu Andla şmanın yürürlü ğe girmesinden sonra geçecek bir yıl içinde Osmanlı uyruklu ğunu seçmek hakkına sahip olacaklardır. Sözü edilen ki şilerle 103. Madde gere ğince Mısır uyrukluğunu isteme hakkına sahip olanlar, Mısır halkının ço ğunluğunu olu şturanlardan değişik bir soydan iseler, aynı süre içinde, kendileri yararına Osmanlı topraklarının ayrılmış bulundu ğu Devletlerden birinin uyruklu ğunu -bu Devlet halkının ço ğunluğu seçme hakkını kullanan ki şiyle aynı soydan ise- seçebilirler. 59
Fransızca metinde "protectorat", İngilizce metinde "Protectorate", İtalyanca metinde "protettorato". 1920 çevirilerinde "himaye". (Çevirenler) 60 Fransızca metinde "de plein droit", İngilizce metinde "ipso facto', îtalyanca ît alyanca metinde "di pieno diritto". Matbaa-i Âmire, Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "bihakkın"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "hukuk-u kâmile ile". (Çevirenler) 61 Fransızca metinde "droit d'op d 'option", tion", İngilizce metinde "right of option", îtalyanca metinde "diritto di opzione". 1920 çevirilerinde "hak-kı hiyar". (Çevirenler)
-30-
Kocanın yaptığı seçme, karının durumunu, ve ana-babanın seçmesi 18 ya şından küçük çocukların durumunu kapsar. Yukarıda öngörülen seçme hakkını kullanmı ş olan kişiler, Mısır'da oturmalarını sürdürmeğe izin verilmiş de ğillerse, bundan sonraki oniki ay içinde, oturma yerlerini seçmi ş oldukları Devlete ta şımak zorundadırlar. Bunlar, ta şınmaz mallarını Mısır'da ellerinde tutmak ve her çe şit taşınır mallarını da birlikte götürmek hakkına sahip olacaklardır. Bu yüzden, kendilerine çıkı ş ya da giriş için hiçbir vergi ya da harç yüklenmeyecektir.
MADDE 106. Mısır Hükümeti, Osmanlı uyruklarının Mısır'daki statülerini ve Mısır topraklarında hangi koşullarla yerleşebileceklerini düzenlemekte düzenlemekte tam bir davranı ş özgürlüğüne sahip olacaktır.
MADDE 107. Mısır uyruklarının, yurt dı şında, İngiltere'nin diplomasi ve konsolosluk korumasına hakları olacaktır.
MADDE 108. Türkiye'ye giren Mısır malları İngiliz mallarına sa ğlanan i şlemlerden yararlanacaktır.
MADDE 109. Türkiye, Süveyş Kanalı'nda geçi ş özgürlü ğüne ilişkin olarak 29 Ekim 1888'de İstanbul'da62 imzalanan Sözle şme ile Padişah'a63 tanınan yetkilerden İngiltere yararına vazgeçer.
MADDE 110. Mısır'da Osmanlı Hükümetine ait bütün ta şınır ve ta şınmaz mallar kar şılığı öden meksizin Mısır Hükümetine geçecektir.
MADDE 111. Mısır'da, Mısır uyruklu ğunu almayan Osmanlı uyruklarına ait her çe şit taşınır ya da taşınmaz mallar, işbu Andlaşmanm IX. Bölümü (Ekonomik Hükümler) hükümlerine göre işlem görecektir.
MADDE 112. Türkiye, Mısır'ın daha önceleri ödemekte oldu ğu vergi üzerindeki bütün haklarından vazgeçer. İngiltere, Mısır vergisi güvencesine dayanan yükümlülüklerinden Türkiye'yi kurtarmayı üstlenir.
Türk
borçlanmalarının
tüm
Bu borçlanmalar şunlardır: 1855 güvenceli borçlanması; l 854 ve 1871 değiştirilmiş borçlanmasının yerini alan 1894 borçlanması; 1877 değiştirilmiş bor borçlanmasının çlanmasının yerini alan 1891 borçlanması. 62
Fransızca ve İngilizce metinlerde "Constantinople", İtalyanca metinde "Constantinopoü". Matbaa-i Âmire, Âmi re, Kony Konyaa ve Erim metinlerinde "Dersaadet"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde kent adı geçmemekte, "1888 senesi teşrin-i evvelin dokuzunda imza olunan mukavele" denilmektedir. (Çevirenler) 63 Fransızca.metinde **Sa Majeste* Imperiale le Sultan", İngilizce metinde "His Imperial Majesty the Sultan", İtalyanca metinde "Şua Maesta Imperiale il Sultano". 1920 çevirilerinde “Zat-ı Hazret-i Padi şahî". (Çevirenler)
-31-
Mısır Hidivlerinin birçok kez, sözü edilen borçlanmaların piyasaya çıkarılmasını üzerlerine alan kurumlara ödemeyi yükümlendikleri paralar, eskiden oldu ğu gibi, borçlar ödeninceye dek, 1894 ve 1891 borçlanmalarının faiz ve amortismanlarında kullanılacaktır. Mısır Hükümeti de güvenceli 1855 borçlanmasının faizlerinin ödenmesine eskiden yapmakta olduğu ödemeleri yapmağı sürdürecektir. Bu 1894, 1891 ve 1855 borçlanmalarının ödenmesinin sona ermesinde, Mısır Hükümetinin, eskiden Mısır'ın Türkiye'ye ödedi ği vergiden do ğan bütün yükümlülükleri sona erecektir64.
2. SUDAN MADDE 113. Bağıtlı Yüksek Taraflar, İngiltere Hükümeti ile Mısır Hükümeti arasında, Sudan’ın statüsünü saptayan ve yönetimini düzenleyen 19 Ocak 1899'da imzalanmı ş Sözleşme ile, Suakin65 kentine ili şkin olarak bu sözle şmeyi değiştiren 10 Temmuz 1899'da imzalanmı ş ek Sözleşme konusunda bilgi edindiklerini ve bunu kaydettiklerini bildirirler.
MADDE 114. Sudan uyruklarının yabancı ülkelerde İngiltere'nin diplomasi ve konsolosluk korumasına hakları olacaktır. 64
Prof. Erim, Sevres andlaşmasının çeviri metnini, Konya baskısından verirken, burada şöyle bir açıklama yapmaktadır: "Türkçe metinde "Muvakkat" kaydı altında gösterilen bu hükümler, Fransızca, İngilizce ve ttalyanca olan asıl metinlerde yoktur. 110 ncu maddeden itibaren 120 nci maddeye kadar, madde numaralan da asıl metne uymamaktadır. Buraya "Muvakkat" hükümler aynen alınmış, fakat madde numaraları Fransızca metne göre düzeltilmi ştir". Gerçekten de, Öteki Türkçe metinlerde de (Matbaa-i Âmire, Konya, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde de) bu "Muvakkat" maddeler (Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinin çevirisi değişik olmakla birlikte) bulunmaktadır. "Muvakkat" başlığı altında Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinleri şöyledir: MUVAKKAT 1855 istikrazı faizinin tesviyesi İngiltere ile Fransa Hükümetleri tarafından tekeffül olma ğla akideyn-i âliye İngiltere hükümetinin bu faizlere müteallik bilcümle mebali ğ hakkında Fransa hükümetine tazminat ita etmeği kabul ettiğini ve binaberın Fransa hükümetini taht-ı tekefîülündeki her taahhütten azade kıldı ğını kaydederler. Madde 112 (Muvakkat).— İngiltere hükümeti, Mısır hükümeti tarafından mevki-i tedavüle ihraç edilmi ş olan is ikrazata ait tahvilât hâmillerinin menafiini muhafaza için t eminatlı düyunun taksit-i senevisi veyahut imtiyazlı düyunun veya düyun-u muvahhidenin faizleri Mısır hükümeti tarafından tesviye olunmadı ğı takdirde Mısır'da tevazün-i maliyi iade eylemek ve Mısır düyun-u umumiyesı tahvilâtı hâmillerinin menafiini tediye etmek üzere Mısır tedabir-i lâzımaya tevessül edeceğini beyan eyler. Madde 113 (Muvakkat).— Yüz on ikinci maddede İngiltere hükümeti tarafından vukubulan beyanat üzerine Mısır düyun-u umumiyes» hâmillerinin muhafaza-i menafii için Mısır düyun-u umumiyesi komisyonuna ihtiyaç kalmadığı cihetle tarafeyn-i akideyn-i âliye Hidiv hazretlerinin 28 te şrin-i sani 1904 tarihli emirnamelerinin Mısır hükümetince lüzum görüleceği veçhile lağıv veya tadilini kabul ederler. Madde 114 (Muvakkat).— İngiltere .hükümeti Mısır idare-yi siyasiyesinin tebeddülü üzerine 18 Mart 1885 tarihinde Londra'da imza ve sene-i merkume temmuzunun yirmi be şi tarihinde tadil edilen mukavelename mucibince Mısır hükümeti tarafından 1885 senesinde akdedilmiş olan dokuz milyon İngiliz liralık istikrazın faizleriyle amortismanı hakkında Almanya, Avusturya, Fransa, İtalya, Rusya ve Osmanlı hükümetlerinin deruhte etmi ş ol dukları her gûna taahhüdattan hükûmat-ı mezkûreyi azade kılma ğı kabul eder. İngiltere hükümeti mezkûr istikrazlara tahsis edilen 315.000 İngiliz lirasına baliğ olan taksit-i senevinin muntazaman tediyesini tekeffül eylemek mecburiyetinde olduğunu tasdik eder." (Çevirenler) 65 Fransızca metinde "Souakin", İngilizce ve İtalyanca metinlerde "Suakin". Prof. Erim, eski harflerle yazılı Konya metninden aktarma yaparken, "Sevakin" biçiminde almı ştır.. Böyle okunacağı gibi, "Suvakin" de okunabilir Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde bu kentin adı geçmemektedir. (Çevirenler).
-32-
3. KIBRIS MADDE 115. Bağıtlı Yüksek Taraflar, İngiliz Hükümetince 5 Kasım 1914'de ilân edilmi ş olan Kıbrıs'ın kendisine bağlanmasın lanmasınıı tanıdıkla tanıdıklarını rını bildirirler.
MADDE 116. Türkiye, bu adanın Padişah'a66 ödenen vergiye olan.hakkı da içermek üzere, Kıbrıs üzerinde ya da Kıbrıs'a ilişkin bütün haklarından ve sıfatlanndan vazgeçer.
MADDE 117. Kıbrıs adasında doğmuş ya da orada oturan Osmanlı uyrukları, yerel yasa ko şulları içinde, Osmanlı uyrukluğundan ayrılarak, İngiliz uyruklu ğunu alacaklardır.
KESİM X. FAS, TUNUS MADDE 118. Türkiye, Fas'da Fransa'nın koruyuculu ğunu [himayesini] tanır ve bunun bütün sonuçlarını kabul eder. Bu tanıma, 30 Mart 1912 tarihinden ba şlayarak geçerli olacaktır.
MADDE 119. Fas mallarına, Türkiye'ye girişte, tıpkı Fransız mallarına uygulanan rejim uygulanacaktır.
MADDE 120. Türkiye, Tunus üzerinde Fransa'nın koruyuculu ğunu tanır ve bunun bütün sonuçlarını kabul eder. Bu tanıma, 12 Mayıs 1881 tarihinden ba şlayarak geçerli olacak tır.
Tunus mallarına, Türkiye'ye giri şte, tıpkı Fransız mallarına uygulanan rejim uygulanacaktır.
KESİM XI. LlBYA67 VE EGE DENİZİ68 ADALARI MADDE 121. Türkiye, 12 Ekim 1912 tarihli Lozan69 Andlaşması gereğince, Libya'da Padişah'a70 bırakılmış olan bütün haklardan ve sıfatlardan s ıfatlardan kesinlikle vazgeçer. 66
1920 çevirilerinde "Zat-ı Şahane'ye". (Çevirenler) Fransızca metinde "Libye", Îngilizce metinde "Libya", İtalyanca metinde "Libia". 1920 çevirilerinde "Bingazi". (Çevirenler) 68 Fransızca metinde "Iles de la mer Egee", İngilizce metinde "Aegean Islands", İtalyanca metinde "Iso-le del Mare Egeo". Mat Matbaa-i baa-i Âmire, Âmire, Konya Konya ve Erim metinlerinde "Adalar Denizi Adaları"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Adalar". (Çev (Ç evirenler) irenler) 69 Ouchy andlaşması. (Çevirenler) 70 1920 çevirilerinde "Zat-ı Şahane". (Çevirenler) 67
-33-
MADDE 122. Türkiye, şimdi İtalya'nın işgalinde bulunan Ege Denizi adaları, ba şka bir deyimle Stampalia [Astropalia], Rodos [Rhodes, Rhodos, Rodi, Rodos], Herkit [Calki, Kharki, Calc-hi], Kerpe [Scrapanto], Kaşot [Casos, Casso], Piskopis [Piscopis, Tilos, Piscopio], İncirli [Misiros, Nisyros, Nisy ros, Misi Misiro, ro, My Mysiros siros], ], Kalimnos [Calimnos, Kalymnos, Calymnos, Calimno], Loryos [Leros, Lero], Patnos [Patmos, Patmo], Limpos [Lipsos, Lipso], Sümbeki [Simi, Symi, Sini], Îstanköy [Co ş , Ko ş] adaları ile bunlara bağlı adacıklar ve Kastellorizo [Cas-telorizzo]71 adası üzerindeki bütün haklarından ve sıfatlarından İtalya yararına vazgeçer vazgeçer (l ( l sayılı haritaya bakılması).
KESSİ M XII. KE UYRUKLUK MADDE 123. İşbu Andlaşmanın hükümleri uyarınca, Türkiye'den ayrılmı ş ülkelerde yerleşmiş Osmanlı uyrukları hukukça ve yerel yasaların öngördü ğü koşullarla, bu ülke hangi Devlete bırakılmışsa o Devletin uyru ğu olacaklardır.
MADDE 124. Onsekiz ya şını aşmış olup da Osmanlı uyruklu ğunu yitiren ve 123. Madde uyarınca hukukça yeni bir uyrukluk edinmi ş bulunan kimseler, i şbu Andlaşmanın yürürlü ğe giriş tarihinden başlayarak, iki yıllık bir süre içinde Osmanlı uyruklu ğunu seçme hakkına sahip olacaklardır.
MADDE 125. İşbu Andlaşma uyarınca, Türkiye'den ayrılan bir ülkede yerle şmiş ve bu ülkede halkın çoğunlu ğundan soy [ırk] bakımından ayrı olan, onsekiz ya şını aşmış kimseler, işbu Andlaşmanın yürürlü ğe giriş tarihinden başlayarak bir yıllık bir süre içinde, seçilen Devletin halkının ço ğunluğu seçme hakkını kullanan ki şiyle aynı soydan ise, Ermenistan, Azerbeycan, Gürcistan, Yunanistan, Hicaz, Irak 72, Suriye, Bulgaristan ya da Türkiye'yi seçebileceklerdir.
MADDE 126. 124. ve 125. Maddelerdeki hükümler uyarınca, seçme haklarını kullanan kimseler, bunu izleyen oniki ay içinde konutlarını [ikametgâhlarını], seçme haklarını hangi Devletten yana kullanmışlarsa o Devletin ülkesine ta şımak zorundadırla zo rundadırlar. r. Bu gibi kimselerin, seçme haklarını kullanmazdan önce, oturmakta oldukları öteki Devletin ülkesinde malik oldukları ta şınmaz malları ellerinde tutma ğa hakları olacak tır.
Bu gibi kimseler, her çe şit taşınır mallarını yanlarında götürebileceklerdir. Bu yüzden, kendilerinden, bu malların çıkarılı şı ya da sokulu şu için hiçbir vergi ya da harç alınmayacaktır. 71
1920 çevirilerinde "Kastellorizon: Meyis" denilmektedir. Erim metninde "Kastellorizon: Mis" denilmektedir. Eski harflerle "Meis" yazılı şı "Mis" de okunabilir. (Çevirenler) 72 Fransızca metinde "Mesopotamie", İngilizce ve İtalyanca metinlerde "Mesopotamia". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Elcezire"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Irak". (Çevirenler)
-34-
MADDE 127. Bağıtlı Yüksek Taraflar, işbu Andlaşmada, ya da Almanya, Avusturya, Bulgaristan ya da Macaristan ile yapılmış Barış Andlaşmalarında, ya da Müttefik Devletlerle, ya da onlardan biriyle Rusya arasında, ya da Müttefik Devletlerden herhangi birileri aralarında yapılmı ş bir Andlaşmada,öngörülen ve ilgililere, edinme yolu açık bulunan herhangi bir uyruklu ğa geçme olanağını sağlayan seçme hakkını kullanmasına, herhangi bir engel çıkartmamayı yükümlenirler. Özellikle, Türkiye, 125. Maddede öngörülen seçme hakkını kullanmak isteyen ki şilerin isteyerek göç etmelerini, elindeki bütün olanaklarla kolayla ştırmayı ve bu amaçla Milletler Cemiyeti Konseyince öngörülecek bütün önlemleri almayı yükümle-
MADDE 128. Türkiye, ister bir başka uyruklu ğa geçme, ister bir Andla şma hükmüyle Müttefik Devletlerin ya da yeni Devletlerin yasaları gere ğince ve bu Devletlerin yetkili makamlarının kararları uyarınca kendi uyruklu ğundan herhangi bir yeni uyruklu ğa geçmiş ya da geçecek olanların bu uyruklu ğunu tanımayı ve bu yeni uyruklu ğu almalarıyla bu uyrukları asıl [köken] Devletlerine kar şı her bakımdan her türlü ba ğlılıktan kurtulmu ş saymayı yükümlenir. Özellikle, işbu Andlaşmanın yürürlüğe girmesinden önce, Müttefik Devletlerden birinin yasası uyarınca bu Devletin uyruklu uyruklu ğunu almış olan kişiler, Osmanlı yasasının buna aykırı hükmü ne olursa olsun, Osmanlı Hükümetince, adı geçen Devletin uyru ğu olmuş ve Osmanlı uyruklu ğunu yitirmi ş sayılacaklardır. Bu uyruklu ğun alınması nedeniyle, Osmanlı yasasınca öngörülen hiçbir mala elkoyma ya da ba şka ceza uygulanmayacaktır.
MADDE 129. Osmanlı uyruklu ğu dışında bir uyruklu ğu bulunan ve i şbu Andlaşmanın yürürlü ğe girdiği tarihte, 95. Madde uyarınca saptanaca ğı biçimde, Filistin sınırları içinde yerle şmiş olan Yahudiler, herhangi bir ba şka uyrukluk söz konusu olmaksızın, hukukça Filistin uyru ğu olacaklardır.
MADDE 130. İşbıı Kesimdeki hükümlerin uygulanmasında, her bakımdan, evli kadınların durumu kocalarının, onsekiz ya şından küçük çocukların durumu da ana-babanın durumuna göre ayarlanacaktır.
MADDE 131. Bu Kesimin hükümleri, 83. Maddede öngörülen kesin statü kurulur kurulmaz İzmir kenti ile, 66. Maddede tanımlanan topraklara da uygulanacaktır.
KES İM XIII. GENEL HÜKÜMLER MADDE 132. Türkiye, i şbu Andlaşma ile saptanan sınırları dı şında, işbu Andlaşma gere ğince başka herhangi bir düzenleme konusu yapılmamı ş Avrupa dışındaki bütün topraklar üzerinde, ya da topraklara ili şkin olarak, ileri sürebilece ği tüm haklarından ve sıfatlarından, her bakımdan, Ba şlıca Müttefik Devletler yararına vazgeçti ğini bildirir.
-35-
Türkiye, yukarıdaki hükmün sonuçlarını düzenlemek için, Ba şlıca Müttefik Devletlerin, gerekti ğinde üçüncü Devletlerle anla şarak, aldıkları ya da alacakları önlemleri tanımayı ve kabul etmeyi yükümlenir.
MADDE 133. Türkiye, Müttefik Devletlerce, Türkiye'nin yanında sava şa katılan Devletlerle yapılan Barış Andlaşmalannın ve Ek Sözle şmelerin tüm geçerlili ğini tanımayı, eski Alman împaratorlu ğu'nun, Avusturya'nın, Macaristan'ın ve Bulgaristan'ın topraklarına ili şkin olarak varolan ya da varolacak hükümleri kabul etmeyi ve yeni Devletleri, bu biçimde saptanan sınırlar içinde tanımayı yükümlenir.
MADDE 134. Almanya, Avusturya, Bulgaristan, Yunanistan, Macaristan, Polonya, Romanya, SırpHırvat-Sloven Devleti ve Çeko-Slovakya Devletinin sınırlarını, Türkiye, 133. Maddede öngörülen Andla şmalar ya da ek her türlü sözle şmelerle saptanacak biçim-leriyle tanıdı ğını ve kabul etti ğini şimdiden bildirir.
MADDE 135. Türkiye, Müttefik Devletlerin l A ğustos 1914 tarihindeki eski Rusya İmparatorluğu topraklarının tümü ya da bir bölümü üzerinde kurulmu ş ya da kurulacak olan Devletlerle yapabilecekleri bütün andla şmaların ya da anlaşmaların tam geçerliliğini ve bu Devletlerin bu biçimde saptanacak sınırlarını tanımayı yükümlenir. Türkiye, sözü edilen bu Devletlerin ba ğımsızlığını, sürekli ve dokunulmaz olarak tanır ve buna saygı göstermeği yükümlenir. İşbu Andlaşmanın VIII. Bölümünün (Malî Hükümler) 259. Maddesinde ve IX. Bölümünün (Ekonomik Hükümler) 277. Maddesinde yer alan hükümler uyannca, Türkiye, kendisiyle Rusya'daki Maksimalist 73 Hükümet arasında yapılan Brest-Litovsk Andlaşmalarıyla bütün öteki andla şmaların, anlaşmaların ya da sözle şmelerin ortadan kaldırılmış olduğunu kesinlikle kabul eder.
MADDE 136. İşbu Andlaşmanın yürürlüğe girişini izleyen üç ay74 içinde, Britanya imparatorlu ğu, Fransa, İtalya ve Japonya Hükümetlerinin herbirince atanacak dört üyeden olu şan ve, herbiri bu amaçla birer uzman göstermeğe çağrılacak, müttefik ve tarafsız öteki Kapitülasyoncu 75 Devletlerin teknik uzmanlarının da yardımıyla, Türkiye'de bugünkü adalet konularındaki Kapitülasyonlar rejiminin yerini alacak bir adalet reformu tasarısı hazırlamak için bir Komisyon kurulacaktır. Bu Komisyon, Osmanlı Hükümetiyle danı ştıktan sonra, ya karma ya da birleştirilmiş bir adalet rejiminin benimsenmesini ö ğütleyecektir. 73
Rusya'da, Sosyal Demokrat Parti'nin, Lenin'in önderli ğinde çoğunluk (Bolşevik) kanadı. Bunların karşısında Minimalist (Menşevik) azınlık vardı. Andlaşmanın Fransızca ve İngilizce metinlerinde "Maximalist", İtalyanca metninde "massimalista", 1920 Türkçe çevirilerinde "maksimalist" denilmektedir. (Ç evirenler) 74 Fransızca, İngilizce ve İtalyanca son metinlerde "üç ay" denirken, 1920 Türkçe çevirilerinde "altı ay'* denilmektedir. Müttefik Devletlerin sonradan sundukları de ğişiklik önerilerinde, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, şöy'e denilmektedir: "136 ncı maddede mevzu-u bahis müddet altı aydan üç aya tenzil olunmuştur". (Çevirenler) 75 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde, yalnız, "sair bitaraf devletlerin tayinine davet edecekleri mütehassisin-i fenniyenin inzimam-ı muavenetiyle" denilmektedir; oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Kapitülasyonlardan müstefid diğer Müttefik ve tarafsız..." sözcükleri de vardır. (Çevirenler)
-36-
Komisyonun hazırlayacağı tasarı ilgili Müttefik ya da tarafsız Devletlerin Hükümetlerine sunulacaktır. Başlıca Müttefik Devletler bunu kabul eder etmez, yeni rejimi kabul etmeyi şimdiden yükümlenen Osmanlı Hükümetine bildireceklerdir. Yeni rejimin yürürlü ğe girmesi süresi konusunda, Ba şlıca Müttefik Devletler kendi aralarında ve, gerekirse, ilgili öteki ya da tarafsız Devletlerle anla şmak haklarını saklı tutarlar.
MADDE 137. VII. Bölüm (Yaptırımlar)76 hükümleri saklı kalmak üzere, Türkiye'de oturanların hiçbiri, l Ağustos 1914 tarihinden sonra, i şbu Andlaşmanın yürürlüğe girişine kadar, askerlik ya da siyasal davranışları, ya da Müttefik Devletlere ya da bunların uyruklarına yaptıkları herhangi bir yardımdan ötürü, hiçbir bahane ile rahatsız edile meyecek ve incitilmeyecektir; Türkiye'de oturan bir ki şiye-ilişkin olarak, bu nedenle, verilen herhangi bir yargı kararı tümüyle yok sayılacak ve ba şlamış herhangi bir kovu şturma durdurulacaktır.
MADDE 138. İşbu Andlaşma gere ğince Türkiye'den ayrılan topraklarda oturanlardan hiçbiri, l Ağustos 1914 tarihinden bu yana göstermi ş oldu ğu siyasal tutumu yüzünden ya da i şbu Andlaşma uyarınca uyruklu ğunun düzenlenmesi nedeniyle rahatsız edilmeyecek ya da incitilmeyecektir.
MADDE 139. Türkiye, ba şka herhangi bir Devletin egemenli ği ya da koruyuculu ğu [himayesi] altında bulunan Müslümanlar üzerinde, ne nitelikte olursa olsun, her çe şit egemenlik ve yargı hakkından kesinlikle vazgeçer. İşbu Andla şma gereğince Türkiye'den ayrılan ya da şimdi Türkiye'nin tanıdı ğı bir statüsü bulunan topraklarda hiçbir Osmanlı makamınca do ğrudan do ğruya ya da dolaylı olarak hiçbir yetki kullanılmayacaktır.
BÖLÜM IV. AZINLIKLARIN KORUNMASI MADDE 140. Türkiye, 141., 145. ve 147. Maddelerin kapsadı ğı hükümlerin temel yasalar olarak tanınmasını ve hiçbir yasanın, hiçbir tüzü ğün ve hiçbir Padişah Buyruğunun77 ya da resmî işlemin, bu hükümlere aykırı ya da bunlarla çeli şir olmamasını, hiçbir yasanın, hiçbir tüzüğün, hiçbir Padişah Buyruğunun ve hiçbir resmî işlemin söz konusu hükümlerden üstün sayılmamasını yükümlenir. 76
Fransızca metinde "Sanctions", İngilizce metinde "Penalties", İtalyanca metinde "Sanzioni", 1920 çevirilerinde "Mücazat". (Çevirenler) 77 Fransızca metinde "irade imperial", İngilizce metinde "imperial Iradeh", İtalyanca metinde "irade imperiale", 1920 çevirilerinde "îrade-i Seniye". (Çevirenler)
-37-
MADDE 141. Türkiye, Türkiye'de oturan herkesin, do ğum, bir ulusal topluluktan olmak, dil, soy ya da din ayrımı yapılmaksızın, ya şamlarını ve özgürlüklerini korumayı, tam ve eksiksiz olarak sağlamayı yükümlenir. Türkiye'de oturan herkes, her inancın, dinin ya da mezhebin gereklerini, ister açıkta ister özel olarak, özgürce yerine getirme hakkına sahip olacaktır. Yukarıdaki paragrafta öngörülen hakkın özgürce yerine getirilmesine kar şı herhangi bir saldırı, ilgili mezhep hangisi olursa olsun, aynı cezalarla cezalandırılacaktır.
MADDE 142. l Kasım 1914'den beri Türkiye'de bir ürkü (tedhi ş)78 rejimi bulunduğu için, İslam dinine geçişlerden hiçbiri ola ğan koşullar altında gerçekle şmiş olamayacağından bu tarihten sonraki islam'ı benimsemelerin79 tanınmaması ve, l Kasım 1914'den önce Müslüman olmayan bir kimsenin, özgürlü ğüne kavuştuktan sonra, kendi iste ğiyle İslam'ı benimsemesi için gerekli işlemleri yerine getirmedikçe Müslüman sayılmaması süregidecektir. Osmanlı Hükümeti, savaş süresince Türkiye'de yapılan topluca öldürmeler sırasında kişilere verilen zararları en geni ş ölçüde karşılamak için, l Kasım 1914'den beri herhangi bir soydan ya da dinden olursa olsun, ortadan yok olmu ş, zorla götürülmü ş, gözaltı [enterne] edilmiş ya da tutuklanmış kişilerin aranması ve kurtarılması için, kendisinin ve Osmanlı makamlarının tüm desteğini sağlamayı yükümlenir. Osmanlı Hükümeti, zarar görenlerin, ailelerinin ve yakınlarının yakınmalarını dinlemek, gerekli soruşturmalarda bulunmak ve sözü edilen.ki şileri özgürlüklerine kavu şturmaları için buyruk çıkarmak amacıyla, Milletler Cemiyeti Konseyince atanacak karma komisyonların çalışmalarını kolaylaştırmağı yükümlenir. Osmanlı Hükümeti, bu komisyonların kararlarına saygı gösterilmesini ve özgürlükleri geri verilmiş herkesin güvenli ğini ve özgürlü ğünü sağlamayı yükümlenir.
MADDE 143. Türkiye, soy azınlıklarından olan ki şilerin karşılıklı ve gönüllü göçlerine ili şkin olarak Müttefik Devletlerin uygun görecekleri hükümleri tanımayı yükümlenir. Türkiye, karşılıklı göç konusunda, Yunanistan'la Bulgaristan arasında 27 Kasım 1919'da Neuilly-sur-Seine'de imzalanan Sözle şmenin 16. Maddesinden yararlanmamayı yükümlenir, î şbu Andlaşmanın yürürlü ğe girişini izleyecek altı ay içinde, Yunanistan ile Türkiye, Yunanistan'a aktarılan ya da Osmanlı kalan topraklardaki Türk ve Yunan soylu halkın karşılıklı ve gönüllü göçüne ili şkin özel bir anlaşma yapacaklardır.
Bir anlaşmaya varılamaması durumunda, Yunanistan ve Türkiye, Milletler Cemiyeti Konseyine başvurmak hakkına sahip olacaklar ve Konsey sözü edilen anla şmanın koşullarını saptayacaktır. 78
Fransızca metinde "regime terroriste'', İngilizce metinde "terrorist regime", İtalyanca metinde "regi-' me terrorista". Mâtbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "usul-i idare-i tedhi ş"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "tedhiş idaresi". (Çevirenler) 79 Fransızca metinde "embrasser l'islamisme", İngilizce metinde "embracing the Islamic faith", İtalyanca metinde "abbraciare I’Islamismo". 1920 Türkçe çevirilerinde "ihti da". (Çevirenler)
-38-
MADDE 144. Osmanlı Hükümeti, Bırakılmı ş Mallar [Emval-i Metruke80] konusundaki 1915 tarihli yasa ile ek hükümlerin haksızlı ğını kabul eder ve bunların tümüyle hükümsüz ve, gelecekte olduğu gibi geçmişte de, geçersiz olduklarını bildirir. Osmanlı Hükümeti, l Ocak 1914'den 81 beri, topluca öldürülme korkusuyla ya da ba şka herhangi'bir zorlama yüzünden, yurtlarından kovulmu ş, Türk soyundan olmayan Osmanlı uyruklarının yurtlarına dönü şlerini ve yeniden işlerine başlayabilmelerini, olabildi ği ölçüde kolayla ştırmağı resmen yükümlenir. Sözü edilen Osmanlı uy-ruklarıyla, bunların üyesi bulundukları toplulukların malı olan ve yeniden bulunabilecek ta şınır ya da taşınmaz malların, kimin elinde bulunurlarsa bulunsunlar, bir an önce geri verilmesi gerekti ğini Osmanlı Hükümeti kabul eder. Bu mallar, onlara yük letilmiş olabilecek her türlü kısıtlamadan ve vergiden sıyrılmı ş olarak ve bugün onlara sahip olanlara ya da onları ellerinde tutanlara hiçbir ödence [tazminat] ödenmeksizin, geri verilecektir; şu kadar ki, bunların, mülkiyet ya da elde bulundurma hakkını kendilerinden edindikleri kimselere kar şı dâva hakları saklı tutulacaktır.
Osmanlı Hükümeti, gerekli görülecek her yerde, Milletler Cemiyeti Konseyince hakemlik komisyonları atanmasını kabul eder. Bu komisyonların herbiri, Osmanlı Hükümetinin bir temsilcisi ile, zarara u ğradığını öne süren ya da üyelerinden birinin zarara uğradığı savında bulunan toplulu ğun bir temsilcisinden ve Milletler Cemiyeti Konseyince atanan bir Başkandan oluşacaktır. Hakemlik komisyonları, i şbu Maddede öngörülen bütün istemleri inceleyecek ve bunları basit yöntemle karara ba ğlayacaktır. Sözü edilen hakemlik komisyonları a şağıdaki konularda buyurma yetkisine sahip olacaklardır: 1. Gerekli görecekleri her çe şit yeniden yapım ve onarım i şleri için Osmanlı Hükümetince işgücü sağlanması. Bu işgücü, hakemlik komisyonunca sözü geçen i şlerin yapılmasına gerek gördü ğü topraklarda yaşayan soylardan ki şiler arasından sağlanacaktır; 2. Soruşturma sonucu, topluca öldürmeler ya da zorla yerinden etmelere eylemsel olarak katıldığı, ya da bunlara yol açtı ğı kanıtlanan her ki şinin görevinden uzakla ştırılması; bu gibi kimselerin malları konusunda alınacak önlemleri komisyon gösterecektir; 3. Bir topluluğun, l Ocak 1914'den 82 beri, mirasçısız olarak ölmü ş ya da yitik bulunan üyelerinin bütün ta şınır ya da taşınmaz malların kime aktarılaca ğı. Bu mallar, Devlet83 yerine, topluluğa aktarılabilecektir; 4. l Ocak 1914'den 84 sonra, taşınmaz mallar üzerinde yapılan bütün satı ş işlemleriyle, hak yaratan i şlemlerin geçersiz sayılması. Bu malları ellerinde bulunduranlara ödence [tazminat] ödenmesi, geri vermenin geciktirilmesine bahane olarak kullanılamayacak biçimde, Osmanlı Hükümetinin yükümlülü ğünde olacaktır. Ancak, sözü edilen malları şimdi ellerinde bulunduranlarca bir ödemede bulunulmu şsa, hakemlik komisyonunun ilgililer arasında hakgözetirliğe uygun bir çözüm yolu kabul ettirme yetkisi olacaktır. 80
Fransızca, İngilizce ve İtalyanca metinlerde bu deyim kullanılmaktadır. (Çevirenler) Fransızca metinde "ler janvier 1914", İngilizce metinde "Jariuary l, 1914", İtalyanca metinde “1 gen-naio 1914". Türkçe 1920 çevirilerinde "l Ağustos 1914". Ancak, Müttefiklerin sonradan verdikleri de ğişiklik önerilerinde, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, şöyle denilmektedir: "144 ncü madde ikinci fıkradaki l Ağustos 914 tarihi yerine l kânun-u sani 914 tarihi ikame olunacaktır". (Çevirenler) 82 Bir önceki nota bakılması. (Çevirenler) 83 Prof. Erim, Konya baskısından bu metni verirken, dipnotta, Fransızca metinde "grouvernement" değil "Etat" sözcüğünün bulunduğunu belirtmektedir. Gerçekten, İngilizce metinde de "the State", İtalyanca metinde "Stato" denilmektedir. Oysa Matbaa-i Âmire ve Konya metinlerinde "hükümet" denilmektedir; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde de "hükümet" sözcüğü kullanılmaktadır. (Çevirenler) 84 Fransızca, İngilizce ve İtalyanca son metinlerde "Ocak" söz konusu iken, 1920 Türkçe çevirilerinde "l Ağustos 1920" denilmektedir. (Çevirenler) 81
-39-
Osmanlı Hükümeti, komisyonların i şleyişini ve kesin nitelikte olacak kararlarının yerine getirilmesini, olanak ölçüsünde, kolayla ştırmayı yükümlenir. Bunlara kar şı, yargısal ya da yönetimsel, hiçbir Osmanlı makamının kararı öne sürülmeyecektir. MADDE 145. Bütün Osmanlı uyrukları, yasa önünde e şit olacaklar ve soy, dil ya da din ayrılı ğı gözetilmeksizin aynı yurtta şlık [medenî] haklarıyla siyasal haklardan yararlanacaklardır. Din, inanç ya da mezhep ayrılı ğı, hiçbir Osmanlı uyru ğunun yurtta şlık haklarıyla [medenî haklarıyla] siyasal haklardan yararlanmasına, özellikle kamu hizmetleri ne ve görevlerine kabul edilme, yükseltilme, onurlanma ya da çe şitli mesleklerde ve iş kollarında çalışma bakımından, bir engel sayılmayacaktır.
Osmanlı Hükümeti, i şbu Andlaşmanın yürürlüğe girmesinden başlayarak iki yıllık bir süre içinde, Müttefik Devletlere, soy azınlıklarının orantılı temsili ilkesine dayalı bir seçim sistemi düzenlenmesi tasarısı sunacaktır. Herhangi bir Osmanlı uyru ğunun, gerek özel gerekse ticaret ili şkilerinde, din, basın ya da her çeşit yayın konularıyla açık toplantılarında, diledi ği bir dili kullanmasına kar şı hiçbir kısıtlama konulmayacaktır. Türkçeden ba şka bir dil konu şan Osmanlı uyruklarına, mahkemelerde, ister sözlü ister yazılı olsun, kendi dillerini kullanabilmeleri bakımından uygun düşen kolaylıklar sağlanacaktır.
MADDE 146. Osmanlı Hükümeti, tanınmı ş yabancı üniversitelerden ve okullardan verilen diplomaların geçerlili ğini tanımayı ve, bunları almı ş olanların, bu diplomaların tanıdı ğı yeteneği gerektiren mesleklerde ve sanatlarda özgürce çalı şmalarım kabul etmeyi yükümlenir. Bu hüküm, Türkiye'de oturan Müttefik Devletler uyruklarına da uygulanacaktır.
MADDE 147. Soy, din ya da dil azınlıklarından olan Osmanlı uyrukları, hem hukuk bakımından hem de uygulamada, öteki Osmanlı uyruklarıyla aynı i şlemlerden ve aynı güvencelerden yararlanacaklardır. Bunların, özellikle, ba ğımsız olarak ve Osmanlı makamları hiçbir biçimde karışmaksızı n, giderlerini kendileri ödemek üzere, her türlü hayır kurumlarıyla, dinsel ya da sosyal kurumlar, ilk, orta ve yüksek okullarla, ba şka her çeşit öğretim kurumları -buralarda kendi dillerini özgürce kullanmak ve kendi dinlerini özgürce uygulamak hakkına da sahip olarak- kurmak, yönetmek ve denetlemek konularında e şit hakka sahip olacaklardır.
MADDE 148. Soy, dil ya da din bakımından azınlıklardan olan Osmanlı uyruklarının önemli bir oranda bulundukları kentlerde ya da bölgelerde, söz konusu azınlıklar, Devlet bütçesi ile, belediyeler bütçesi ya da öteki bütçelerce e ğitim ya da hayır işlerine genel gelirlerden [kamu gelirlerinden] sa ğlanacak paralardan yararlanmaya hakgözetirli ğe uygun bir ölçüde katılacaklardır. Söz konusu bu paralar, ilgili toplulukların yetkili temsilcilerine verilecektir 85. 85
Fransızca, İngilizce ve İtalyanca metinlerdeki bu tümce, Matbaa-i Armret Konya ve Erim metinlerinde yoktur. Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde vardır: "Meblağ-i mezkûre alâkadar cemaatların resmi mümessillerine tediye olunacaktır". (Çevirenler)
-40-
MADDE 149. Osmanlı Hükümeti, Türkiye'deki bütün soy azınlıklarının kilise ve okul konularında özerkliğini tanımayı ve buna saygı göstermeyi yükümlenir. Osmanlı Hükümeti, bu amaçla ve işbu Andlaşmanın aykırı dü şen hükümleri saklı kalmak üzere, Müslüman olmayan soylara kilise, okul ya da adalet konulannda Sultanlarca verilmi ş fermanlar, hat'lar, beratlar86 ve bu gibi özel buyruklar ya da fermanlarla, Bakanlık ya da Sadrazamlık 87 buyrukları ile tanınmı ş ayrıcalıklarla bağışıklıkları tümüyle do ğrular ve gelecekte de destekleyeceğini bildirir. Osmanlı Hükümetinin çıkardı ğı ve sözü edilen ayrıcalıklarla ba ğışıklıkların kaldırılmasını, kısıtlanmasını ya da de ğiştirilmesini öngören bütün kararnameler, yasalar, yönetmelikler ya da genelgeler geçersiz sayılacaktır. İşbu Andlaşma hükümlerine uygun olarak Osmanlı adalet rejiminde yapılacak her değişiklik -bu değişiklik soy azınlıklarından ki şileri etkilemekte ise- işbu Madde88 hükümlerinden üstün sayılacaktır.
MADDE 150. Hıristiyan ya da Yahudi dininden Osmanlı uyruklarının önemli oranda oturdukları kentlerde ve bölgelerde, Osmanlı Hükümeti, bu Osmanlı uyruklarının inançlarına ya da dinsel uygulamalarına bir saldırı sayılabilecek herhangi bir eylemi yapmaya zorlanmamalarını, ve hafta tatili günlerinde mahkemelerde hazır bulunmamaları ya da yasal bir işlemi yerine getirmemeleri yüzünden, haklarını hiçbir biçimde yitirmemelerini yükümlenir. Bununla birlikte, bu hüküm, bu Hıristiyan ya da Yahudi Osmanlı uyruklarını, kamu düzeninin korunması için, bütün öteki Osmanlı uyruklarına yükletilen yükümlülükler dışında tutar anlamına gelmeyecektir.
MADDE 151. Başlıca Müttefik Devletler, bu Bölümdeki hükümlerin yerine getirilmesini güvence altına almak için ne gibi önlemler alınması gerekti ğini, Milletler Cemiyeti Konseyi ile birlikte inceledikten sonra saptayacaklardır. Osmanlı Hükümeti, bu konuda alınacak bütün kararları şimdiden kabul ettiğini bildirir.
BÖLÜM V.
KARA89, DENİZ VE HAVA KUVVETLERİNE İLİŞKİN HÜKÜMLER Türkiye, bütün Ulusların silâhlarının genel bir sınırlanmasına hazırlık yapılmasına olanak sağlamak için, aşağıda sayılan kara, deniz ve hava kuvvetlerine ili şkin hükümleri kesinlikle yerine getirmeyi yükümlenir. 86
Fransızca ve İngilizce metinde "firmans, hattis, berats", İtalyanca metinde "firmani, hattis, berats". (Çevirenler) 87 Fransızca metinde "Grand Vizir", İngilizce metinde "Grand Vizier", İtalyanca metinde "Gran Vi-sir". 1920 Türkçe çevirilerinde "tezkere-i samiyeler". (Çevirenler) 88 İngilizce metinde “Article", Fransızca metinde "article", İtalyanca metinde "articolo", 1920 çevirilerinde "muahede". Çevirenler) 89 Fransızca metinde "militaires", İngilizce metinde "military", İtalyanca metinde "militari" sözcükleri, 1920 çevirisinde "askeriye" biçiminde çevrilmiştir. "Kara kuvvetleri" biçiminde çevirmenin daha do ğru olacağını düşündük. (Çevirenler)
-41-
KES İM I.
KARA KUVVETLERİNE İLİŞKİN HÜKÜMLER ALT-KES İM I.
GENEL HÜKÜMLER MADDE 152. Türkiye’nin bulundurabilece ği kara kuvvetleri yalnız şunlar olacaktır: 1. Padişahsın90 özel koruma birli ği [Hassa Kıtaatı]; 2. İçeride düzen ve güvenli ği sağlamakla ve azınlıkların korunmasını güvence altına almakla görevli, jandarma birlikleri; 3. Önemli karışıklık durumunda, jandarma birliklerini destekleyecek ve gerekti ğinde sınırların denetlenmesini sa ğlayacak özel birlikler.
MADDE 153. İşbu Andla şmanm yürürlü ğe girişini izleyecek altı ay91 içinde, 152. Maddede öngörülenler dışında kara kuvvetleri terhis edilecek ve da ğıtılacaktır.
ALT-KESlM II.
OSMANLI KARA KUVVETlNlN PERSONEL SAYISI, ÖRGÜTÜ VE KADROSU MADDE 154. Padişah'ın özel koruma birli ği bir kurmay kurulu ile, personel sayısı, subay ve er olarak, 700'ü geçmeyecek yaya [piyade] ve atlı [süvari] birliklerinden kurulacaktır. Bu kuvvet, 155. Maddede öngörülen toplam personel sayısının içinde sayılmayacaktır. Bu koruma birliğinin kurulu şu, bu Bölüme ekli I sayılı çizelgede gösterilmi ştir.
MADDE 155. 152. Maddenin 2. ve 3. fıkralarında sayılan kuvvetlerin toplam personeli, kurmay kurulları, subaylar, eğitim personeli ve donatım birliklerim de kapsamak üzere, 50,000 ki şiyi geçmeyecektir.
MADDE 156. Jandarma birlikleri, Türkiye ülkesi üzerine da ğıtılacaktır; Türkiye ülkesi, bu amaçla, sınırları 200. Maddede öngörüldü ğü gibi saptanacak yersel bölgelere bölünecektir. 90
1920 Türkçe çevirilerinde "Zat-ı Şahane". (Çevirenler) Prof. Erim, Konya baskısından aktardığı metinde "üç ay" yazılı iken, Fransızca metne uygun olarak "altı ay" biçiminde düzelttiğini belirtmektedir. Şu var ki, Müttefiklerin değişiklik önerilerinde, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, şöyle denilmektedir: "153, 164, 171 ve 173 ncü maddelerde mevzu-u bahis müddet üç aydan altı aya iblağ edilmiştir". (Çevirenler) 91
-42-
Her yersel bölgede yaya [piyade] ve atlı [süvari], makineli tüfekle silâhlandırılmı ş, yönetim ve sağlık hizmetleriyle donatılmış birliklerden olu şan bir jandarma birli ği kurulacaktır; bu jandarma birliği, illerde [vilâyetlerde], sancaklarda ve ilçelerde [kazalarda 92], vb., bulunduğu yere bağlı bir güvenlik hizmeti kurulması için gerekli birlikleri sa ğlayacak ve bölgenin bir ya da birkaç noktasında gezici yedek kuvvetler bulunduracaktır. Özel görevleri yüzünden, bu jandarma birliklerinin, topçusu da, teknik silâhları 93 da olmayacaktır. Bu jandarma birliklerinin toplam personel sayısı, 155. Maddede öngörülen kara kuvvetinin toplam personelinin içinde sayılmak üzere, 35.000 ki şiyi geçmeyecektir. Tek bir jandarma birliğinin toplam personel sayısı, jandarma birlikleri toplam personelinin dörtte birini aşmayacaktır. Herhangi bir jandarma birliğinin öğeleri, 200. Maddede öngörülen Müttefikler-Arası Komisyonun özel izni olmadıkça, kendi bölgesinin toprakları dı şında kullanılmayacaktır.
MADDE 157. Özel güçlendirme [takviye] birliklerinde yaya, atlı, da ğ topçusu, istihkâm birlikleriyle, bunların herbirine uygun dü şen teknik ve genel hizmetler de bulunabilecektir; bunların toplam personeli, 155. Maddede öngörülen toplam personelin içinde sayılmak üzere, 15.000 ki şiyi aşmayacaktır. Tek bir birliğin özel güçlendirme ö ğeleriyle desteklenmesi, bu ö ğelerin, 200. Maddede öngörülen Müttefikler-Arası Komisyonun özel izni olmadıkça, toplam personelinin üçte birini aşmayacaktır. Bu özel güçlendirme ö ğelerinin kurulu şuna girecek çeşitli silâhlar ve hizmetler oranı, bu Kesime ekli II sayılı çizelgede saptanmı ştır. Bunların [kışlalara] yerleştirilişi, 200. Maddede öngörüldü ğü biçimde saptanacaktır.
MADDE 158. 156. ve 157. Maddelerde sözü edilen kurulu şlarda, kurmay ve hizmetler personeli de sayılmak ko şuluyla, subay oranı, hizmetteki personel toplam sayısının yirmide birini, astsubay oranı da, hizmetteki toplam personel sayısının onikide birini a şmayacaktır.
MADDE 159. Çeşitli Müttefik ya da tarafsız Devletlerin verecekleri subaylar, Osmanlı Hükümetinin yönetiminde, jandarmanın komutasına, örgütlenmesine ve e ğitimine katılacaktır. Bu subaylar, 158. Maddede öngörülen jandarma subayları sayısı içinde sayılmayacaklardır; ancak,bunların sayısı bu personelin yüzde onbe şini geçmeyecektir. 200. Maddede sözü edilen Müttefiklerarası Komisyonun hazırlayaca ğı özel anlaşmalar, bu subayların uyrukluk bakımından oranlarını saptayacak ve bu Madde ile kendileri için öngörülmü ş olan çeşitli görevlere katılma ko şullarını düzenleyecektir.
MADDE 160. Aynı yersel bölgede, 159. Maddede öngörülen ko şullar içinde Osmanlı Hükümeti buyruğuna verilen bütün [yabancı] subaylar, ilke olarak, aynı uyruklukta olacaklardır. 92
Fransızca, İngilizce ve İtalyanca metinlerde "vilayete, sandjaks, cazas". (Çevirenler) Fransızca metinde "armes techniques", İngilizce metinde "technical services", İtalyanca metinde “armi tecniche". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "esliha"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "esliha-i fenniye". (Çevirenler) 93
-43-
MADDE 161. Limni [Lemnos, Lemno], Gökçeada [ İ mroz, Embros, Imbros, İ mbro], Semadirek94 [Semendirek, Samothrace, Samotracia], Bozcaada [Te'nedos, Tenedos, Tenedo] ve Midilli \Mity tene, Mitvlene, Mitilene] dışında, 178. Maddede öngörülen Bo ğazlar ve adalar bölgesinde, Yunan ve Osmanlı jandarma kuvvetleri, bu bölgedeki Müttefikler-Arası î şgal Komutanlı ğına bağlı bulunacaktır.
MADDE 162. İşbu Alt-kesimde, hangi nitelikte olursa olsun, sözü edilen kuvvetlerin ya da bu kuvvetlerin taşıma araçlarının her çe şit seferberlik önlemleri ya da bunların seferberli ğine ilişkin, ya da güçlendirilmesi yolundaki bütün önlemler yasaktır.
Çeşitli kurulu şların, kurmay kurullarının ve hizmetlerin hiçbir durumda ek kadroları bulunmayacaktır.
MADDE 163. 153. Maddede saptanan süre içinde, şimdi varolan tüm jandarma kuvvetleri, 156. Maddede öngörülen jandarma birlikleri içinde birle ştirilecektir.
MADDE 164. İşbu Kesimde öngörülmemi ş herhangi bir birliğin kurulması yasaktır.
Padişah’ın özel koruma birliği dışında, izin verilen 50.000 ki şilik personel sayısını aşan kuruluşların ortadan kaldırılması, i şbu Andlaşmanm imzalanmasından başlayarak, 153. Madde hükümlerine uygun olarak, i şbu Andlaşmanın yürürlü ğe girmesinden en geç altı ay95 sonra tümüyle gerçekleşecek biçimde, giderek yapılacaktır. Osmanlı Savaş Bakanlığı [Harbiye Nezareti] ile Genel Kurmayı ve onlara ba ğlı yönetim birimlerindeki subay ve benzeri personel, aynı süre içinde, 200. Maddede sözü edilen Müttefikler-Arası Komisyonca Osmanlı Silâhlı kuvvetlerinin genel hizmetlerinin iyi i şlemesi için kesin olarak gerekti ği saptanacak personel sayısına indirilecek ve bu personel 158. Maddede öngörülen en yüksek sayı içinde olacaktır.
ALT-KESİM III. ASKERE ALMA MADDE 165. Osmanlı kara kuvvetleri [silâhlı kuvvetleri] gelecekte yalnız gönüllü olarak askere yazılanlardan kurulacaktır. Askere yazılma, soy ve din ayrılı ğı gözetilmeksizin, Osmanlı Devletinin bütün uyruklarına e şit olarak açık bulunacaktır. 156. Maddede sözü edilen birliklere gelince, bunların kurulu şu, ilke olarak, bölgesel olacak ve her bölgedeki halkın Müslüman olan ya da olmayan ö ğelerinin, olanak ölçüsünde, ilgili her birlik personelinde temsil edilmelerini sa ğlayacak biçimde düzenlenecektir. Yukarıdaki hükümler, hem subaylara hem de erlere uygulanacaktır. 94
Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Somatras"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Semendirek". (Çevirenler) 95 Bakınız: Not 91. (Çevirenler)
-44-
MADDE 166. Astsubayların ve erlerin hizmet süresi aralıksız oniki ay olacaktır. Hizmet süreleri bitmeden, hangi nedenle olursa olsun, hizmetten ba ğışlanan erlerin yerine her yıl konulacakların oranı, 155. Maddede saptanan toplam personel sayısının yüzde beşini geçmeyecektir.
MADDE 167. Bütün subaylar meslekten [muvazzaf] subay olacaktır. Şu sırada orduda ve jandarmada hizmet gören ve yeni kara kuvvetinde kalacak olan subaylar en az kırkbe ş yaşına kadar hizmette kalmayı yükümleneceklerdir. Şu sırada orduda ve jandarmada hizmet gören ve yeni kara kuvvetine alınmayacak olan subaylar, her çe şit askerî hizmet yükümlülü ğünden ba ğışlanacaklar ve kuramsal ya da uygulamalı hiçbir askerlik alı ştırmasına [tâlime] katılmayacaklardır.
Yeni atanan subaylar, aralıksız en az yirmi be ş yıl eylemsel hizmette bulunmayı yükümleneceklerdir. Hizmet süreleri bitmeden, hangi nedenle olursa olsun, hizmetten ayrılan subayların yerine her yıl konulacakların oranı, 158. Maddede öngörülen toplam subay sayısının yüzde beşini geçmeyecektir.
ALT-KESİM IV.
OKULLAR, EĞİTİM KURUMLARI, ASKERİ KURUMLAR96 VE DERNEKLER MADDE 168. İşbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden97 başlayarak üç aylık bir sürenin geçmesinden sonra, Türkiye'de, ancak izin verilen birlikler için gerekli subay ve astsubayların yetiştirilmesi için kesinlikle zorunlu bulunan a şağıda belirtilen okullar kalacaktır:
l subay okulu; her yersel bölge için l astsubay okulu. Bu okullarda öğrenim görmesine izin verilecek ö ğrenci sayısı, subay ve astsubay kadrolarındaki doldurulacak bo şluklarla kesin orantılı olacaktır.
MADDE 169. 168. Maddede sözü geçen ö ğrenim kurumlarının dışında kalanlarla, her çeşit spor kurumları ya da başka kurumlar, hiçbir askerî konuyla ilgilenmeyeceklerdir. 96
Fransızca metinde "socie'tes et associations militaires", İngilizce metinde "military clubs and societies", İtalyanca metinde "societa e associazioni militan". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "askeri şirekât ve cemiyat";Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Cemiyat-ı askeriye". (Çevirenler) 97 Fransızca metinde “â dater de la mise en vigueur", İngilizce metinde "from the coming into force", İtalyanca metinde "dall'entrata in vigore". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "imzasından itibaren"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde “mevki-i mer'iyete vaz'ından itibaren". (Çevirenler)
-45-
ALT-KESlM V. GÜMRÜKÇÜLER, YEREL KENT VE KIR POLİSİ, ORMAN BEKÇİLERİ MADDE 170. III. Bölümün (Siyasal Hükümler) 48. Maddesi hükümlerine dokunulmamak ko şuluyla, gümrük görevlilerinin, yerel kent ve kır polisi görevlilerinin, orman bekçilerinin, ya da benzeri görevlilerin sayısı, i şbu Andlaşma ile saptanan Türkiye ülkesi sınırları içinde, 1913'de, benzer görevlerde çalı şanların sayısını geçmeyecektir. Gelecekte bu gibi görevlilerin sayısı, ancak, görevli bulundukları yerlerdeki ya da belediyelerdeki nüfus artı şına uygun bir oranda arttırılabilecektir. Bu hizmetliler ya da görevlilerle, demiryolu hizmetinde çalı şanlar, herhangi bir askerlik alıştırmasına [tâlimine] katılmak için toplanamayacaklardır. Her yönetim çevresinde, ister kent ister kır polisi olsun, yerel polis ile orman bekçileri, jandarmaya ili şkin 165. Maddedeki ilkeler uyarınca göreve alınacak ve bu ilkeler uyarınca komuta ve yönetime bağlı olacaklardır. Türkiye'nin sivil yönetiminin bir parçası olarak, Osmanlı kara kuvvetinden ayrı kalacak Osmanlı polisinde Müttefik ya da tarafsız Devletlerce verilecek subaylar ya da görevliler, Osmanlı Hükümetinin yönetimi altında, sözü edilen polisin komutasına ve e ğitimine katılacaklardır. Bu subayların ve görevlilerin sayısı, benzeri Osmanlı personelinin yüzde onbeşini geçmeyecektir.
ALT-KESlM VI. SİLAHLAR, CEPHANE VE GEREÇLER MADDE 171. İşbu Andlaşmanm yürürlüğe girişini izleyecek altı ayın 98 bitiminde, Osmanlı kara [silâhlı] kuvvetlerinin çe şitli kuruluşlarında hizmette ya da yedekte bulundurulan silâhlar, bu Kesime ekli III sayılı çizelgede bin ki şi için saptanmış olan sayıyı geçmeyecektir".
MADDE 172. Türkiye'nin elinde bulundurabilece ği cephane, bu Kesime ekli III sayılı çizelgede saptananları geçmeyecektir.
MADDE 173.
İşbu Andlaşmanın yürürlü ğe girişini izleyecek altı aylık 100 süre içinde, izin verilen sayıyı aşan silahlar, her çeşit cephane ile sava ş araçları ve gereçleri, 200. Maddede öngörülen Müttefikler-Arası Askerî Denetim Komisyonuna bu Komisyonca gösterilecek yerlerde teslim edilecektir. Bu araçların ve gereçlerin ne yapılaca ğına, Başlıca Müttefik Devletler karar vereceklerdir. 98
Bakınız: not 91. (Çevirenler) Erim metninde, "cetvelde muharrer miktarı tecavüz etmemelidir" denilmekte, bin ki şiden söz edilmemektedir. Oysa, Matbaa-i Amire ve Konya metinlerinde "cetvelde beher 1.000 nefer için muayyen erkanı tecavüz etmemelidir" denilmektedir; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde de “tabloda muharrer oldu ğu veçhile bin nefer için tayin edilmi ş olan mikdarı tecavüz edemeyecektir" deniliyor. Çevirenler) 100 Prof. Erim, Konya baskısından aktardı ğı metinde "üç ay" yazılırken, Fransızca metne göre "altı ay" olarak düzelttiğini belirtmektedir. Oysa bakınız: Not 91. (Çevirenler) 99
-46-
MADDE 174. Silâhlar, cephane, savaş araçları ve gereçleri ile uçaklar ve her çe şit uçak parçaları yapımı, ancak, 200. Maddede öngörülen Müttefikler-Arası Komisyonun izin verece ği fabrikalarda ve kurumlarda yapılabilecektir. İşbu Andlaşmanın yürürlü ğe girişinden başlayarak altı aylık101 bir süre içinde her çeşit silâhların, cephanenin, sava ş araçlarının ve gereçlerinin yapımı, hazırlanması, depolanması ya da incelenmesi ile u ğraşan bütün öteki kurumlar ortadan kaldırılacak ya da yalnız ticaret amacıyla kullanılmaya yarar biçime dönü ştürülecektir. İzin verilen cephane stokları için depo olarak kullanılanlar dı şındaki bütün silâh depolarına da aynı i şlem uygulanacaktır. İzin verilen yapım gereksinmelerini a şan kurumlardaki ve silâh depolarındaki aygıtlar, 200. Maddede öngörülen Müttefikler-Arası Askerî Denetim Komisyonu kararları uyarınca kullanılamaz duruma getirilecek ya da yalnız ticaret amacıyla kullanılır biçime sokulacaktır.
MADDE 175. Türkiye'ye her çeşit silâhlar, cephane ile sava ş araçları ve gereçleri, uçaklar ve uçak parçaları getirilmesi, 200. Maddede öngörülen Müttefikler-Arası Komisyonun özel izni olmadıkça, kesinlikle yasaktır 102. Aynı biçimde, yabancı ülkelere gönderilmek üzere, her çe şit silâhlar, cephane, savaş araçları ve gereçleri yapımı ve bunların dı şsatımı [ihracatı] da yasaktır.
MADDE 176. Alev-makinelerinin, bo ğucu ya da zehirleyici ya da benzeri gazların ve her türlü benzer sıvıların, maddelerin ve hazırlanmı ş bileşimlerin kullanılması yasak oldu ğundan, bunların Türkiye'de yapımı ya da Türkiye'ye sokulması kesinlikle yasaktır. Sözü geçen maddelerin ya da bile şimlerin yapımına, saklanmasına ya da kullanılmasına yarayan özel araçlar ve gereçler de yasaklanmı ştır. Zırhlı taşıtların, tankların ya da sava ş amaçları için kullanılan bunlara benzer her türlü araçların Türkiye'de yapımı ya da Türkiye'ye sokulması da yasaktır.
ALT-KESİM VII. BERKİTİLMİŞ YERLER (TAHKİMAT) MADDE 177. 178. Maddede öngörülen Bo ğazlar ve adalar bölgesinde, sözü geçen Maddede öngörüldüğü üzere, berkitilmiş yerler [tahkimat, istihkâmlar] silâhsızlandırılacak ve yıkılacaktır. Bu bölge dışında ve 89. Madde hükümleri saklı kalmak ko şuluyla, şu sırada varolan berkitilmiş yerler [müstahkem mevkiler] şimdiki durumlarıyla oldu ğu gibi tutulabilecek, ancak aynı üç aylık süre içinde silâhtan arındırılacaktır. 101
Bakınız: Not 91. (Çevirenler) Matbaa-iÂmire ve Konya metinlerinde, burada şöyle bir fıkra vardır: "Silâh ve mühimmat ve malzeme-i harbiye ile sair her nevi bu gibi malzeme imalatı da kat'iyyen memnudur". Prof. Erim, yabancı dildeki metinlerde bu satırların bulunmadığını haklı olarak belirtmektedir. Bu satırlar, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde de yoktur. (Çevirenler) 102
-47-
ALT-KESİM VIII. BOĞAZLARIN ÖZGÜRLÜĞÜNÜN KORUNMASI MADDE 178. Boğazlar’ın özgürlü ğünü güvence altına almak üzere, Ba ğıtlı Yüksek Taraflar, aşağıdaki hükümleri kararlaştırmışlardır:
1. İşbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden başlayarak üç aylık bir süre içinde, a şağıdaki 179. Maddede belirtildi ği gibi sınırlandırılan ve Marmara Denizi kıyıları ile adalarını ve Boğazlar'ın kıyılarını içine alan bir bölge ile, Limni [Lemnos, Lemno], Gökçeada [İmroz, Îmbros, Imbro], Semadirek103 [Samothrace, Samotracia], Bozcaada [Tenedosy Tenedo] ve Midilli [Mitylẻne, Mitylene, Mitilene] adalarında tüm yapıların, berkitilmi ş yerlerin [tahkimatın] ve bataryaların silahsızlandırılması ve yıkılması gerçekle ştirilecektir. Sözü geçen bölgede ve adalarda, bu yapıların yeniden yapılması ve benzer yapılar yapılması yasaktır104. Fransa, İngiltere ve İtalya, sözü geçen bölgede ve Limni, Gökçeada [İmroz], Semadirek105 ve Bozcaada'da yerle ştirilmesi yasak kalan gezginci bataryaları hızla getirmekte kullanılabilecek şimdiki yolların ve demiryollarının kullanılmaz duruma sokulmasını hazırlamak hakkına sahip olacaklardır. Limni, Gökçeada [ İmroz], Semadirek106 ve Bozcaada adalarında 107 yeni yollar ve demiryolları yapımına ancak yukarıda sözü edilen üç Devletin izniyle giri şilebilecektir.
2. Birinci paragrafın ilk fıkrasında öngörülen önlemler, Yunanistan'ca ve Türkiye'ce,
herbiri kendi topraklan bakımından ve giderlerini kendileri ödemek üzere, ve 203. Maddede öngörülen denetim altında, uygulanacaktır.
3. Bölge toprakları ile Limni, Gökçeada [ İmroz], Semadirek [Semendirek], Bozcaada
ve Midilli adaları108, askerî amaçlarla, ancak, birlikte davranan yukarıda adı geçen üç Müttefik Devletçe kullanılabilecektir. Bu hüküm, sözü edilen bölgede ve adalarda, 161. Madde hükümleri uyarınca Müttefikler-Arası i şgal Kuvvetleri Komutanlı ğına bağlı bulunacak Yunan ve Osmanlı jandarma kuvvetlerinin kullanılmasına engel olmayaca ğı gibi, Midilli adasında bir Yunan garnizonunun kalmasına ve, 152. Maddede öngörülen, Padi şahın özel koruma birliğinin109 varlığına da engel sayılmayacaktır 110. 103
Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Semendirek", Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Semadirek". (Çevirenler) 104 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde, burada, şöyle bir tümce parçası vardır: "seyyar bataryaların oralarda sür'atle şevkine hadim yollar V2 şömendöferler inşası şerait-i âtiye tahtında..." Vakit ve Peyam-ı Sabah metninde bu tümce parçası şöyledir: "yahut oralara sür'atle müteharrik bataryalar isaline müsaid yollar ve demiryolları tesisi..." Müttefiklerin sonradan yaptıkları öneriler arasında, Vakit ve Peyam-ı Sabah metnine göre, bu sözcüklerin metinden çıkartıldığı belirtilmektedir. (Çevirenler) 105 Bakınız: Not 103. (Çevirenler) 106 Bakınız: Not 103. (Çevirenler) 107 Fransızca, İngilizce ve İtalyanca son metinlerde Midilli adası yazısı olmamakla birlikte, 1920 Türkçe çevirilerinde Midilli de gösterilmektedir. Oysa, Müttefiklerin sonradan yaptıkları de ğişiklik önerilerinde, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, bu çıkartma belirtilmektedir. (Çevirenler) 108 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde, Fransızca, İngilizce ve İtalyanca metinlerden değişik olarak, yalnız "adalar" denilmekte, adaların adları belirtilmemektedir. Vakit ve Peyam-ı Sabah metinleri de böyledir. Müttefiklerin sonradan yaptıkları değişiklik önerilerinde, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, adaların adlarıyla belirtildiği açıklanmaktadır. (Çevirenler) 109 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "maiyet-i seniye hassa muhafaza kıtaatı", Vckit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Zat-ı şahanenin nefs-i hümayunlarına mahsus kuwe-i muhafaza". (Çevirenler) 110 Vakit ve Peyam-ı Sabah’da., Müttefiklerin değişiklik notasında, şöyle bir düzeltme de vardır: **178 nci maddenin üç numara h fıkrasının sondan bir evvelki satırında 161 nci madde kelimesinden sonra âtideki cümle ilâve olunacaktır: "Bu Midilli adasında bir Yunan muhafaza kuvvetiyle 152 nci maddede mevzu-u bahis oldu ğu üzere havali-i mezkûrede asakir-i hassa-i şahane bulundurulmasına mani değildir" cümlesi yazılacaktır". (Çevirenler)
-48-
4. Birlikte davranan111 sözü geçen Devletler, do ğrudan doğruya ya da dolaylı olarak, Boğazlarım özgürlüğüne dokunabilecek bir eylemin yapılmasını ya da hazırlanmasını önlemek için gerekli görecekleri kara ve hava kuvvetlerini söz konusu topraklarda ve adalarda bulundurmak hakkına sahip olacaklardır. Bu denetleme, denizden, adı geçen Müttefik Devletlerden herbirinin birer karakol gemisi112 aracılığıyla yapılacaktır. Yukarıda sözü edilen işgal kuvvetleri, gerektiğinde, 1907 tarihli La Haye IV. Sözle şmesine ekli Yönetmelikte ya da bunun yerine geçecek ve sözü edilen bütün Devletlerin taraf olacakları başka herhangi bir Sözle şmede öngörülen ko şullar altında, karada elkoyma 113 hakkını kullanabileceklerdir. Bununla birlikte, bu elkoymalar ancak hemen ödemede bulunma karşılığında yapılabilecektir.
MADDE 179. 178. Maddede öngörülen bölge, a şağıda belirtildi ği gibi sınırlandırılmıştır (l sayılı haritaya bakılması):
1. Avrupa'da: Saros114 Körfezi'nde Karaçalı'dan kuzey-do ğuya do ğru: yaklaşık olarak kuzey-do ğuya yönelen ve Beylik Dere havzasının güney sınırını Kuru Dağ doru ğuna kadar izleyen bir çizgi; oradan, tepeler çizgisini izleyen bir çizgi; sonra, Emirli'nin kuzeyinden ve Dereler'in güneyinden geçen düz bir çizgi; ku-zeykuzey-doğuya dönerek Tekirda ğ115-Malkara yolunu Aynarak'ın 116 3 kilometre batısında kesen ve oradan Ortaköy'ün 117 6 kilometre do ğusundan geçen bir çizgi; sonra, kuzey-do ğuya dönen ve Tekirda ğ-Hayrabolu yolunu Tekirda ğ'ın 18 kilometre kuzey-batısmda kesen bir çizgi; oradan, Muradlı-Tekirda ğ yolunun Muradlı'nın yakla şık l kilometre güneyindeki bir noktaya kadar: bir düz çizgi; oradan, do ğu-kuzey-do ğuya do ğru ve Yeniköy’e kadar: Çorlu-Çatalca demiryolunun en az 2 kilometre kuzeyinden geçecek biçimde değiştirilmiş bir düz çizgi; 111
Vakit ve Peyam-ı Sabah'da., Müttefiklerin değişiklik önerileri arasında şöyle bir düzeltme de vardır: "Mezkûr maddenin [madde 178] dördüncü fıkrasının birinci satırındaki "Devletler" kelimesinden mukaddem "mütte-fiken hareket eden" kelimeleri vaz olunacaktır". (Çevirenler) 112 Fransızca metinde "stationnaire", İngilizce metinde "guard-ship", İtalyanca metinde "stazionario". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "istasyon"; Vakit ye Peyam-ı Sabah metinlerinde "karakol sefinesi". (Çevirenler) 113 Fransızca metinde "re*quisition", İngilizce metinde "requisition", İtalyanca metinde "requisizione". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "vaz-ı yed (istimval)"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde “Vaz-ı yed ve müsadere". (Çevirenler) 114 Fransızca, İngilizce ve İtalyanca metinlerde "Xeros". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Saros"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Ikseros". (Çevirenler) 115 Fransızca, İngilizce ve İtalyanca metinlerde "Rodosto". 1920 Türkçe çevirilerinde "Tekfurda ğ". (Çevirenler) 116 Fransızca", İngilizce ve İtalyanca metinlerde "Ainarjik". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Aynarcık"; Vakit ve Peyam-t Sabah metinlerinde "Aynacık". (Çevirenler) 117 Fransızca, İngilizce ve İtalyanca metinlerde "Ortaja Keui"; 1920 Türkçe çevirilerinde "Ortaköy". (Çevirenler)
-49-
oradan, kuzey-kuzey-do ğuya do ğru ve 27. Maddenin 1-2. fıkrasında tanımlanan Türkiye'nin sınırında, Istranca'nın batısında bir noktaya kadar: Yeniköy'ü bölgede bırakan bir düz çizgi; oradan, ve Karadeniz'e kadar: 27. Maddenin 1-2. fıkrasında tanımlanan Avrupa Türkiye'sinin sınırı.
2. Asya'da: Başlıca Müttefik Devletlerce, Edremit 118 Körfezi'nde, Dahlina Burnu ile Kemer İskele arasında saptanacak bir noktadan do ğu-kuzey-do ğuya doğru: Kemer İskele ile Kemer'in ve bu iki yeri birbirine ba ğlayan yolun güneyinden geçen bir çizgi; sonra, Osmanlar-Orhanlar 119 dekovil demiryolunun Değirmendere'yi kestiği noktanın hemen güneyindeki bir noktaya kadar: bir düz çizgi; oradan, kuzey-do ğuya doğru ve Manyas Gölü'ne kadar: Değirmendere ile Karadere Suyu'nun sa ğ kıyısını izleyen bir çizgi; oradan, Bandırma - Susı ğırlı demiryolunun Karadere yata ğını kestiği noktaya kadar: bu ırmağın ağzına doğru akım yolu; oradan, do ğuya do ğru, Atranos Çayı'nın Karao ğlan'a do ğru ağ zından yakla şık 3 kilometredeki bir noktaya kadar: bir düz çizgi; oradan, kuzey-do ğuya doğru, bu ırmağın a ğzına do ğru akım yolu; sonra, Apolyont Gölü'nün güney kıyısı; sonra, Mudanya-Bursa demiryolunun, Bursa'mn yakla şık olarak 5 kilometre kuzeybatısında Nilüfer 120 Çayı'nı kesti ği noktaya kadar: bir düz çizgi; oradan, kuzey-do ğuya do ğru ve Bursa'mn yakla şık olarak 6 kilometre kuzeyinde nehirlerin kesi şme yerine kadar: Nilüfer Çayı'nın a ğzına do ğru, akım yolu; oradan, kuzey-do ğuya doğru ve iznik Gölü'nün en güney noktasına kadar: bir düz çizgi; oradan, İznik'in 2 kilometre kuzeyindeki bir noktaya kadar: bu gölün güney ve do ğu kıyıları; oradan, kuzey-do ğuya doğru, Sapanca Gölü'nün en batı ucuna kadar: Çırçır Çeşme-Sıradağ-Elmalıdağ-Kalpakdağ-Ayıtepe-Hekimtepe tepeler çizgisini izleyen bir çizgi; oradan, kuzeye do ğru ve İzmit-Armaşa yolunun, Arma şa'nın 8 kilometre güneybatısındaki bir noktaya kadar: olanak ölçüsünde Şocalı Dere havzasının do ğu sınırını izleyen bir çizgi; oradan, Akabedr'in Karadeniz'e döküldü ğü yerin 2 kilometre do ğusundaki bir noktaya kadar: bir düz çizgi. 118
Fransızca, İngilizce ve İtalyanca metinlerde "Adramid". (Çevirenler) Fransızca, İngilizce ve İtalyanca metinlerde "Urchanlar". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Orşanlar"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Orhanlar". (Çevirenler) 119
-50-
MADDE 180. İşbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden başlayarak onbeş gün içinde, 178. Maddede öngörülen bölgenin sınırlarını, bu sınırların 27. Maddenin 1-2. fikrasında tanımlanan sınırla üst üste geldi ği kesimler dışında, yerinde saptamak üzere bir Komisyon kurulacaktır. Bu Komisyon, Fransa, İngiltere ve İtalya askerî makamlarından herbi-rince atanacak üçer üye ile, gerektiğinde, bölgenin Yunan egemenli ği altına giren kesimiyle ilgili olarak, Yunan Hükümetince atanacak bir üyeden, ya da bölgenin Osmanlı egemenli ği altında kalan kesimiyle ilgili olarak Osmanlı Hükümetince atanacak bir üyeden kurulu olacaktır. Oy çoğunluğuyla karar verecek olan Komisyonun kararları, ilgili taraflar için uyulması zorunlu olacaktır.
Bu Komisyonun giderleri, adı geçen bölgenin i şgal giderleri hesabına geçirilecektir.
ÇİZELGE I. PADİŞAHIN ÖZEL KORUMA BİRLİĞİNİN (HASSA KITAATININ) KURULUŞU BİRLİKLER
EN YÜKSEK PERSONEL DÜŞÜNCELER SAYISI Karargah..................... 101 1. Bu personel sayısına şunlar girmektedir. Yaya(Piyade).............. 425 a) Sultan’ın zel Koruma Birli ği Atlı (Süvari)................ 125 Subay ve Karargahı (Kurmay Kurulu); Hizmet........................ 50 erler b) Sultan’ın zel Koruma Birli ği’ne TOPLAM........ 700 bağlı generaller, her rütbeden ve sınıftan subaylar ile askeri görevliler.
ÇİZELGE II ÖZEL GÜÇLENDİRME (TAKVİYE) BİRLİKLERİNİN KURULUŞUNA GİREN ÇEŞİTLİ SINIFLAR VE HİZMETLER KURULUŞLARININ PERSONEL SAYISI BİRL İKLER Karargah (Komutanlık: Subaylar ve Personel)..... Yaya (Piyade)....................................................... Topçu ............................................................... Atlı (Süvari).......................................................... İstihkam ve teknik bilgiler.................................... Teknik ve genel hizmetler.................................... TOPLAM
120
................
Yabancı dildeki metinlerde "Ulfer". (Çevirenler)
-51-
EN YÜKSEK PERSONEL SAYISI 100 8.200 2.500 700 2.000 1 .500 15.000
ÇİZELGE III. İZİN VERİLEN EN YÜKSEK SİLAH VE CEPHANE MİKTARI MiKTAR Her 1.000 ki şiye1 (Jandarma) özel güçGEREÇLER Sultan’ın özel koruma birlikleri. lendirme birliği (Has(takviye) sa kıtaatı) birlikleri. Tüfekler ya da 1 .150 1 .150 1.150 2 filintalar ..... Subay başına ve bindirilmi ş Tabancalar ... astsuba başına 1 tabanca Ağır ya da hafif makineli 15 15 15 1 tüfekler . Dağ 54 topları'
MiKTAR Silâh (tüfek ya da top) ba şına Sultan'ın (Jandarma) özel güçözel koruma birlikleri. lendirme birliği (Has(takviye) sa kıtaatı) birlikleri. 1.000 1 .000 1.000 Tabanca başına 100 mermi 50.000
-
50.000 -
50.000 -
1) Yedekler için artışları da kapsamak üzere. 2) Otomatik tüfekler ve filintalar hafif makineli tüfekler sayılmaktadır. 3) Hiçbir sahra topuna ya da a ğır topa izin verilmemektedir. 4) Dört toplu bir batarya -f- bir yedek top: toplam 15 batarya.
KES İM II.
DENİZ KUVVETLERİNE İLİŞKİN HÜKÜMLER MADDE 181. İşbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden başlayarak, 30 Ekim 1918 Bırakı şması [Mütarekesi] uyarınca Osmanlı limanlarında gözaltı 121 edilmiş bulunan bütün sava ş gemilerinin Başlıca Müttefik Devletlere kesin olarak teslim edilmi ş sayıldıkları bildirilir.
Bununla birlikte, Türkiye, balıkçılık ve polis hizmeti için kıyıları boyunca, 7 ganbot122, 6 torpidoyu 123 geçmeyecek sayıda gemi bulundurmak hakkına sahip olacaktır. Bu gemiler Osmanlı Deniz Kuvvetlerini olu şturacak ve 201. Maddede öngörülen Müttefikler-Arası Deniz Kuvvetleri Denetleme Komisyonunca, a şağıdaki gemiler arasından seçilecektir: 121
Fransızca metinde “interne’es", İngilizce metinde "interned", İtalyanca metinde "internate". Matbaa-i Âmiret Konya ve Erim metinlerinde "tevkif edilmi ş"; Vakit ve Peyam-ı Safa metinlerinde "mevkuf". (Çevirenler) 122 Fransızca metinde "sloops", İngilizce metinde "sloops", İtalyanca metinde "Cannonieri (sloops)". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "ganbot (Sloops)"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Islup". (Çevirenler) 123 Fransızca metinde "torpilleurs", İngilizce metinde "torpedo-boats", İtalyanca metinde "torpedinieri". 1920 Türkçe çevirilerinde "torpido". (Çevirenler)
-52-
GANBOTLAR:
Aydın Reis. Burak Reis. Sakız. Preveze. Hızır Reis. Kemal Reis. İsa Reis. TORPİDOLAR: Sivrihisar. Sultanhisar. Dıraç. Musul. Akhisar. Yunus. Gümrüklerin denetlenmesi için kurulacak yönetim, ilgili hizmetlerin iyi i şlemesi için bir artışı zorunlu görürse, daha büyük bir kuvvet sa ğlamak üzere, 178. Maddede sözü edilen üç Müttefik Devlete ba şvurmak hakkına sahip olacaktır. Ganbotlar, 77 milimetreden daha küçük çapta iki top ile, makineli tüfekten olu şan hafif silâhlar taşıyabilirler. Torpidolar ( ya da devriye gemileri 124), çapı 77 milimetreden küçük bir toptan olu şan hafif silâhlar ta şıyabilirler. Bu gemilerde bulunan bütün torpillerle torpil kovanları kaldırılacaktır.
MADDE 182. Türkiye'nin, 181. Maddede öngörülen gemilerin yerine geçecekler dı şında, başka savaş gemisi yapması ya da edinmesi yasaktır. Torpidoların yerine devriye [karakol] gemileri konulacaktır. Bu gemilerin yerini alacak gemilerden ganbotlar 600 tonu; devriye [karakol] gemileri 100 tonu geçmeyecektir. Bir geminin yitirilmesi durumu dı şında, ganbotlar ve torpidolar, denize indirilmelerinden başlayarak, ancak yirmi yıllık bir süre
MADDE 183. Aşağıda belirtilerek sayılan Osmanlı silâhlı deniz ta şıtlarıyla yardımcı silâhlı gemileri silâhsızlandırılacaklar ve ticaret gemisi i şlemi göreceklerdir:
Re şit Paşa (eski Port Antonio). Tir-i Müjgân (eski Pembroke Gastle). Giresun (eski Warwick Gastle). Millet (eski Seagull). Akdeniz.
60, 61, 63 ve 70 sayılı Bo ğaziçi yük [araba] vapurları125. sonunda değiştirilebileceklerdir. 124
Fransızca metinde "leş torpilleurs (ou vedettes de patrouilles)", İngilizce metinde "torpedo-boats (ör patrol launches)", İtalyanca metinde "le torpedinieri (o navi-vedetta)". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "torpidolar (yahut devriye sefaini)"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "torpidolar (yahut karakol gemileri)". (Çevirenler) 125 Fransızca metinde "ferry-boats du Bosphore", İngilizce metinde "Bosphorus ferry-boats", İtalyanca metinde "ferry-boats del Bosforo". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "yük vapurları (ferry-boats du Bosphore)"; VaJcit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Boğaziçi vapurları". (Çevirenler)
-53-
MADDE 184. Ticaret amacıyla kullanılmak üzere yapımı bitirilebilecek su üstü gemileri dı şında, şu sırada Türkiye'de yapılmakta olan –denizaltılarını da içine almak üzere- bütün gemiler yok edilecektir. Gemileri yok etme işine işbu Andlaşmanın yürürlüğe girişiyle başlanılacaktır.
MADDE 185. Su üstü ya da su altı her çe şit Osmanlı sava ş gemilerinin yok edilmesinden elde edilecek eşya, makineler ve gereçler ancak yalnız sanayide ve ticarette kullanılabilecektir. Bunlar yabancı ülkelere ne satılabilir ne de verilebilir.
MADDE 186. Türkiye'de, ticarette kullanılmak için bile olsa, denizaltı yapımı ya da edinilmesi yasaktır.
MADDE 187. 181. Maddede sayılan Osmanlı deniz kuvvetleri gemilerinde, ta şıyacakları ya da yedek bulunduracakları savaş gereçleri ve silâhlar, ancak, 201. Maddede öngörülen MüttefiklerArası Deniz Kuvvetleri Denetleme Komisyonunca saptanacak miktarda olacaktır. Yukarıdaki miktarların saptanmasını izleyen ay içinde, 30 Ekim 1918 Bırakı şmasının [Mütarekesinin] imzalanması tarihinde Türkiye'ye ait olan bütün silâhlar, cephane ya da ba şka deniz savaş gereçleri ile mayınlar ve torpiller kesin olarak Ba şlıca Müttefik Devletlere teslim edilmi ş olacaktır. Sözü geçen nesnelerin Osmanlı topraklarında yapımı ya da yabancı ülkelere gönderilmesi yasaklanacaktır. Her çeşit deniz sava ş silâhları, cephane ve gereçlerin ba şka her türlü stok edilmesi, depolanması ya da yedekte tutulması yasaktır.
MADDE 188. Müttefikler-Arası Deniz Kuvvetleri Denetleme Komisyonu, 189. Madde hükümleri uyarınca Osmanlı Deniz Kuvvetlerine alınacak her rütbeden ve her sınıftan subayların ve erlerin sayısını saptayacaktır. Bu personel içinde, 181. Madde uyarınca Türkiye’ye bırakılan gemilerin silâhlı personeli, kolluk [polis] ve balıkçılık hizmetleri yönetim personeli, semafor istasyonları personeli bulunacaktır. Yukarıdaki sayının saptanmasından ba şlayarak, iki ay içinde, eski Osmanlı Deniz Kuvvetlerinin, yukarıdaki fıkrada öngörülen sayıyı a şan personeli terhis edilecektir. Yukarıda öngörülen personel dı şında, Türkiye'de, Deniz Kuvvetlerine ba ğlı hizmetler için, hiçbir kara ya da deniz kuvveti birli ği, ya da herhangi bir yedek birlik kurulamayacaktır.
MADDE 189. Osmanlı Deniz Kuvvetleri personeli, subaylar için aralıksız en az yirmi be ş yıllık, deniz assubayları ve erler için aralıksız en az on iki yıllık bir süre için, tüm gönüllü olarak sağlanacaktır. Yükümlenilen sürenin bitiminden ba şka herhangi bir nedenle hizmetten ayrılan personelin yerini alacak olan yıllık personel sayısı, Müttefikler-Arası Deniz Kuvvetleri Denetleme Komisyonunca saptanan toplam personel sayısının yıllık yüzde be şini geçmeyecektir.
-54-
Eski Osmanlı Deniz Kuvvetlerinden terhis edilen personel, ne çe şit olursa olsun, hiçbir askerlik ya da denizcilik e ğitimi görmeyecektir. Eski Osmanlı Deniz Kuvvetlerine ba ğlı olan ve hizmette tutulan subaylar, haklı nedenlerle terhis edilmemişlerse, kırk beş yaşına kadar hizmet etmeyi yükümlenecek-lerdir. Osmanlı ticaret filosunda hizmet gören subaylar ve erler, ne biçimde olursa olsun, hiçbir askerlik eğitimi görmeyeceklerdir.
MADDE 190. 178. Maddede öngörülen bölgenin telsiz telgraf istasyonları, i şbu Andlaşma yürürlüğe girer girmez, Başlıca Müttefik Devletlere teslim edilecektir. Yunanistan ve Türkiye, sözü edilen bölgede hiçbir telsiz telgraf istasyonu kuramayacaklardır.
ÜÇÜNCÜ KESİM KARA VE DENİZ HAVACILIĞINA İLİŞKİN HÜKÜMLER126 MADDE 191. Türkiye’nin askerî kuvvetlerinde hiçbir kara ya da deniz hava kuvveti bulunmayacaktır. Güdümlü hiçbir balon elde bulundurulmayacaktır.
MADDE 192. İşbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden başlayarak iki ay içinde, şu sırada Türk kara ve deniz kuvvetlerinin kadrosunda görülen bütün havacı personel terhis edilecek tir.
MADDE 193. Osmanlı ülkesinin Müttefik birliklerinden tüm bo şaltılmasına değin, Müttefik Devletlerin uçakları127, Türkiye'nin bütün ülkesi üzerinde havalardan geçi ş, transit ve iniş özgürlüğüne sahip olacaklardır.
MADDE 194. İşbu Andlaşmanm yürürlüğe girişini izleyecek altı ay süresince, her çe şit uçakların, -uçak parçalarının ve uçak motorlarıyla uçak motoru parçalarının yapımı, ülkeye sokulu şu ve ülkeden çıkartılı şı bütün Türkiye ülkesinde yasaklanacaktır. 126
Fransızca başlık “Glauses concernant l'aeronautique militaire et navale", İngilizce başlık "Air Clauses", İtalyanca başlık “Clausole concernenti l'aeronotica militare e navale". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Berrl ve bahri sefain-i havaiyeye müteallik mevad"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Askerî ve bahri tayyareciliğe dair ahkâm". (Çevirenler) 127 Fransızca metinde "appareils d'aeronautique", İngilizce metinde "aircraft", İtalyanca metinde "apparecchi aeronautici", 1920 çevirilerinde "tayyare". (Çevirenler)
-55-
MADDE 195. İşbu Andlaşma yürürlüğe girer girmez, kara ve deniz hava kuvvetlerinin bütün gereçlerini, Türkiye, giderlerini kendi yüklenmek üzere, Ba şlıca Müttefik Devletlere teslim edecektir. Bu teslim işi altı aylık128 bir süre içinde tamamlanacak ve Müttefikler-Arası. Denetleme Komisyonunca gösterilecek yerlerde yapılacaktır. Bu gereçlere ne yapılaca ğına Başlıca Müttefik Devletler Hükümetleri karar vereceklerdir. Bu gereçler içinde, özellikle, sava ş için kullanılmakta, kullanılmı ş ya da kullanılabilecek olan aşağıdaki gereçler de yer alacaktır: Tamamlanmış, yapım, onarım ya da montaj durumundaki uçaklar ve deniz uçakları; Uçabilecek durumda, yapım, onarım ya da montaj durumundaki güdümlü balonlar; İdrojen yapımında kullanılan aygıtlar; Güdümlü balon hangarları ile her çe şit uçak barınakları; Güdümlü balonlar, teslim edilinceye kadar, Türkiye hesabına idrojenle şişirilmiş olarak saklı tutulacaklardır; güdümlü balonlar teslim edilinceye kadar, idrojen yapımında kullanılan aygıtlar ile güdümlü balonların barınakları, adı geçen Devletlerce, isterlerse, Türkiye'ye bırakılabilecektir. Uçak motorları; Uçak gövdeleri129; Silâhlar (toplar, makineli tüfekler, bomba-atarlar, torpil-atarlar, zamanlama ve ni şan aygıtları);
Cephane (mermiler, obüsler, dolu bombalar, bomba gövdeleri, patlayıcı madde stokları ya da bunların yapımında kullanılan maddeler); Uçaklarda kullanılan yönetim aygıtları (güverte aygıtları); Havacılıkta kullanılan telsiz telgraf, foto ğraf ve sinema aygıtları; Yukarıda sayılan bütün kategorilerden herbirinin yedek parçaları 130. Türkiye'de bulunan, ne çe şit olursa olsun, tüm havacılık gereçleri, sava ş gereci sayılacak ve bu nedenle ne yurt dışına çıkartılabilecek, ne ba şkasına aktarılacak, ne ödünç verilebilecek, ne kullanılabilecek, ne de yok edilebilecektir; bu gereçler, 202. Maddede öngörülen Müttefikler-Arası Havacılık Denetleme Komisyonunca bunlara ili şkin olarak bir karara vanlıncaya kadar, bulundukları yerde oldu ğu gibi tutulacaktır; bu konuda karar verme ğe tek yetkili, bu Komisyon olacaktır. 128
1920 çevirilerinde "üç ay" denmekteyken, Prof. Erim, yabancı dildeki metinlere uygun olarak "altı ay" biçiminde düzeltmiştir. (Çevirenler) 129 Fransızca metinde "leş cellules", İngilizce metinde "nacelles and fuselages", İtalyanca metinde "le navicelle e le cellule". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "tayyare muhafazaları"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "selüller". (Çevirenler) 130 Prof. Erim, bu fikranın Konya metninde bulunmadığını haklı olarak belirtmektedir. Matbaa-i Âmire metninde de yoktur. Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "marıuzzikr cihazlara mahsus ayrı parçalar" denilmektedir. (Çevirenler)
-56-
KESİM IV. MÜTTEFlKLER-ARASI DENETLEME VE ÖRGÜTLEME KOMİSYONLARI. MADDE 196. İşbu bölümün özel hükümleri dı şında, işbu Andlaşmadaki kara, deniz ve hava kuvvetlerine ilişkin hükümler, bu amaçla Ba şlıca Müttefik Devletlerce atanacak Müttefikler-Arası Komisyonların denetimi altında Türkiye'ce ve giderlerini Türkiye yüklenmek üzere, yerine getirilecektir.
Yukarıda sözü edilen Komisyonlar, kara, deniz ve hava kuvvetleriyle ilgili hükümlerin yerine getirilmesine ilişkin her konuda, Ba şlıca Müttefik Devletleri, Osmanlı Hükümeti katında temsil edeceklerdir. Bunlar, Türkiye makamlarına, Ba şlıca Müttefik Devletlerin almayı kendi yetkilerinde tuttukları kararları ya da sözü edilen hükümlerin yerine getirilmesinin gerekli kılabilece ği kararları bildireceklerdir.
MADDE 197. Müttefikler-Arası Denetleme ve Örgütleme Komisyonları örgütlerini İstanbul'da yerleştirebilecekler ve gerekli gördükçe, Osmanlı ülkesinin herhangi bir yerine gitmek ya da buralara alt-komisyonlar göndermek, bir ya da birkaç üyelerini buralara gitmekle görevlendirmek yetkisine sahip olacaklardır.
MADDE 198. Osmanlı Hükümeti, Müttefikler-Arasî Denetleme ve örgütleme Komisyonlarının görevlerini yerine getirebilmek için gerekli görecekleri her çe şit bilgiyi ve belgeyi kendilerine verecek ve kara, deniz ve hava kuvvetlerine ili şkin hükümlerin tümüyle yerine getirilmesini sağlamak için, yukarıda adı geçen Komisyonlann gereksinme duyabilecekleri bütün olanakları, gerek personel gerek araç olarak, giderleri kendisi yüklenmek üzere verecektir. Osmanlı Hükümeti, her Komisyonun yanına, bu Komisyonun Osmanlı Hükümetine gönderebilece ği bildirimleri almak ve isteyebilecekleri her çe şit bilgileri ve belgeleri vermek ya da sağlamakla görevli, yetkili bir temsilci atayacaktır.
MADDE 199. Müttefikler-Arası Denetleme ve Örgütleme Komisyonlarının yönetim ve giderleri ile işlemlerinden doğan harcamalarını Türkiye kar şılayacaktır.
MADDE 200. Müttefikler-Arası Denetleme ve Örgütlenme Komisyonu, bir yandan, Osmanlı kuvvetlerinin izin verilen sınırlar içine indirilmesine oldu ğu kadar, I. Kesimin VI AltKesiminde öngörülen sava ş silâhlarının ve gereçlerinin teslimi ve sözü edilen Kesimin VII. ve VIII. Alt-Kesimlerinde öngörülen berkitilmi ş [müstahkem] bölgelerin silâhsızlandırılmasın a da ilişkin askerî hükümlerin yerine getirilmesi; öte yandan da, yeni Osmanlı [silâhlı] kara kuvvetinin örgütlenmesi ve kullanılı şının denetlenmesi ile görevli olacaktır.
1. Müttefikler-Arası Kara Kuvvetleri Denetleme Komisyonu olarak, görevleri özellikle şunlar olacaktır: a) Türkiye'nin, 170. Madde uyarınca elinde bulundurmasına izin verilecek gümrük polisi, yerel kent ve kır polisi görevlilerinin, orman bekçilerinin ve benzeri görevlilerinin sayısını saptamak;
-57-
b) Osmanlı Hükümetinden, cephane stoklarının ve depolarının yerlerine, berkitilmi ş [müstahkem] yapıların, kalelerin ve berkitilmi ş yerlerin silâhlarına, silâh, cephane ve sava ş gereçleri fabrikalarının ya da yapımevlerinin yerlerine ve i şleyişlerine ilişkin bildirimleri almak; c) Silâh, cephare, savaş gereçleri ve bunların yapımına yarayacak aygıtları tes-lim almak, bu teslimin nerelerde yapılaca ğını saptamak ve işbu Andlaşma ile öngörülen i şe yaramaz duruma getirme ya da biçim de ğiştirme işlerini denetim altında tutmak. 2. Müttefikler-Arası Kara Kuvvetleri Örgütleme Komisyonu olarak görevleri özellikle şunlar olacaktır: a) Osmanlı Hükümeti ile i şbirliği ederek, bu Bölümün I. Kesiminin I-IV. AltKesimlerinde öngörülen temeller üzerinde Osmanlı kara kuvvetlerini düzenlemek ve 156. Maddede öngörülen yersel bölgeleri sınırlandırmak ve, son olarak, çe şitli yersel bölgeler arasında jandarma birliklerinin da ğıtımım sağlamak; b) 156. ve 157. Maddelerde öngörüldü ğü üzere, bu jandarma birlikleri ile özel birliklerin kullanılı şını ve sözü edilen Maddeler uyarınca saptanmı ş olan bu kuvvetlerin olağan dağıtımında Osmanlı Hükümetinin geçici de ğişiklikler getirilmesi yönündeki istekleri konusunu karara ba ğlamak; c) 159. Maddede öngörülen ko şullar altında Osmanlı jandarmasında göreve kabul edilecek Müttefik ya da tarafsız Devletler subaylarının uyruklarına göre oranını saptamak ve sözü edilen Maddede bunların çe şitli görevlere katılmaları ko şullarını düzenlemek.
MADDE 201. Müttefikler-Arası Deniz Kuvvetlerini Denetleme Komisyonunun görevi, özellikle, tersanelere giderek gemilerin yıkımını denetlemek, deniz sava şı silâhlarını, cephaneyi ve gereçlerini teslim almak ve bunların yok edilmesini ye yıkımını denetlemektir. Osmanlı Hükümeti, Müttefikler-Arası Deniz Kuvvetlerini Denetleme Komisyonuna, Komisyonun, deniz kuvvetlerine ili şkin hükümlerin tam yerine getirilmesini sa ğlamak için, gerekli göreceği bütün bilgileri ve belgeleri ve, özellikle, sava ş gemilerinin plânlarını, silâhlarının nelerden olu ştuğunu, top, cephane, torpil, mayın, patlayıcı madde, telsiz telgraf aygıtlarının ayrıntılarını ve modellerini ve genellikle deniz sava şı gereçlerine ilişkin her şeyle, yasal ya da yönetimsel belgeleri ve yönetmelikleri verecektir.
MADDE 202. Müttefikler-Arası Havacılık Denetleme Komisyonunun görevi, özellikle, şu sırada Osmanlı Hükümetinin elinde bulunan havacılık gereçlerinin sayımını yapmak ve uçak, balon ve uçak motoru fabrikaların ve uçakların kullanabilecekleri silâhları, cephaneyi ve patlayıcı maddeleri yapan fabrikaları denetlemek, Osmanlı ülkesi üzerindeki tüm hava alanlarını, hangarları, iniş alanlarını, parkları ve depoları gezmek ve gerekti ğinde, öngörülen gereçlerin taşınmasını ve teslim alınmasını sa ğlamaktır. Osmanlı Hükümeti, Müttefikler-Arası Havacılık Denetleme Komisyonuna, havacılık hükümlerinin tam olarak yerine getirilmesini sa ğlamak için gerekli görece ği bütün bilgilerle, yasal, yönetimsel ya da başka belgeleri ve özellikle, Türkiye'deki bütün havacılık hizmetlerinde çalı şan personelin sayısı ile, varolan, yapılmakta ya da ısmarlanmı ş bulunan gereçlerin sayısını ve havacılık için çalı şan bütün kurumların yerlerinin, bütün hangarların ve iniş alanlarının tam bir dizelgesini [listesini] sa ğlayacaktır.
MADDE 203. Müttefikler-Arası Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Denetleme Komisyonları, 178. Maddenin 1. ve 2. paragraflarında öngörülen i şlemlerin yerine getirilmesini ortakla şa denetlemekle görevlendirilecek temsilciler atayacaklardır.
-58-
MADDE 204. 89. Maddede söz konusu olan toprakların siyasal statüsü kesin olarak düzenleninceye değin, Müttefikler-Arası Denetleme ve Örgütleme Komisyonlarının kararları, ancak bu düzenleme yüzünden sözü geçen Komisyonlann yapılmasını gerekli görecekleri de ğişiklikler göz önünde tutulmak ko şuluyla, alınabilecektir.
MADDE 205. Müttefikler-Arası Denizcilik ve Havacılık Denetleme Komisyonları, 201. ve 202. Maddelerde kendileri için öngörülen görevler sona erer ermez, i şlerine son vereceklerdir. 200. Maddenin 1. paragrafında öngörülen denetleme i şlemleriyle görevli MüttefiklerArası Kara Kuvvetleri Komisyonunun ilgili bölümünün de durumu böyle olacaktır. Adı geçen Komisyonun, 200. Maddenin 2. paragraûnda öngörüldü ğü üzere, yeni Osmanlı kara kuvvetinin örgütlenmesiyle görevli bölümü, i şbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden başlayarak, beş yıllık bir süre boyunca çalı şacaktır. Başlıca Müttefik Devletler, bu sürenin bitiminde, adı geçen Komisyonun bu bölümünün varlı ğını sürdürmesinin ya da sona erdirmesinin uygun olup olmayacağını değerlendirmek haklarını saklı tutmaktadırlar.
KESİM V. GENEL HÜKÜMLER MADDE 206. 30 Ekim 1918 tarihli Bırakışmanın [Mütarekenin], sırasıyla 7., 10., 12., 13. ve 24. Maddeleri, işbu Andlaşmanın hükümlerine aykırı dü şmedikçe, yürürlükte kalmaktadırlar 131.
MADDE 207. Türkiye, işbu Andlaşmanın yürürlü ğe girişinden başlayarak, hiçbir yabancı ülkeye, herhangi bir kara, deniz ya da hava kuvvetlerine ili şkin heyeti görevle atamamayı, göndermemeyi ve gidişine izin vermemeyi yükümlenir; ayrıca, Osmanlı uyruklarının, herhangi bir yabancı Devletin ordusuna, donanmasına ya da hava kuvvetlerine katılmak ya da eğitimine yardım etmek için ona ba ğlanmak ya da, genellikle, yabancı bir ülkede kara, deniz ya da hava kuvvetlerinde e ğitime katkıda bulunmak için ülkeden ayrılmasını önlemek üzere uygun görece ği önlemleri almayı yükümlenir. Müttefik Devletler de, kendi bakımlarından, i şbu Andlaşmanın yürürlü ğe girişinden başlayarak, kendi ordularına, donanmalarına ya da hava kuvvetlerine hiçbir Osmanlı uyru ğu almayacaklarını, ya da askerlik e ğitimine yardım için kabul etmeyeceklerini, ya da, genellikle, bir Osmanlı uyru ğunu, kara, deniz ya da hava kuvvetleri e ğitmeni olarak kullanmayacaklarını kararlaştırmışlardır. 131
Prof. Erim, Sevres andlaşması metninden önce, Mondros Mütarekenamesi metnini de vermektedir (ss. 519-524). Bu metnin, Ali Tûrkgeldi'nin (Moudros ve Mudanya Mütarekelerinin Tarihi, Ankara 1948) adlı yapıtında aynen alındı ğını (s.69) belirtmektedir. Burada sözü geçen Mondros Bırakı şmasının (Mütarekesinin) ilgili maddeleri, bu metne göre, şöyledir: "Madde 7. — Müttefikler emniyetlerini tehdit edecek vaziyet zuhurunda herhangi sevkulcey ş î noktasını işgal hakkını haiz olacaklardır. Madde 10.—Toros tünellerinin Müttefikler tarafından i şgali. Madde 12. — Hükümet muhaberatı müstesna olmak üzere telsiz ve telgraf ve kabloların itilâf memurları tarafından murakabesi. Madde 13. — Bahrî, askerî ve ticarî mevad ve malzemenin men-i tahribi. Madde 24. — Vilâyat-ı sittede i ğtişaş zuhurunda mezkûr vilâyetlerin herhangi bir kısmının i şgali hakkını itilâf devletleri muhafaza ederler." Ayrıca bu maddelerin, bugünkü dile çevirileri için bu kitabın 2,3 ve 4ncü sayfalarına bak. (Çevirenler)
-59-
Bununla birlikte, bu hüküm, Fransa'nın Yabancılar Alayı'na 132, Fransız askerlik yasaları ve yönetim kuralları uyarınca asker alma hakkına hiçbir bakımdan aykırı dü şmemektedir.
BÖLÜM VI. SAVAŞ TUTSAKLARI VE MEZARLIKLAR. KESİM I. SAVAŞ TUTSAKLARI MADDE 208. Henüz yurtlarına geri gönderilmemi ş olan Osmanlı sava ş tutsaklarıyla, gözaltı [enterne] edilmiş sivillerin geri gönderilmesi, i şbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden sonra, olabildiğince hızla sürdürülecektir.
MADDE 209. Osmanlı makamlarına teslim edilir edilmez, sava ş tutsakları ile gözaltı edilmi ş siviller, bu makamlarca vakit yitirilmeden yurtlarına 133 gönderileceklerdir. Savaş öncesi konulları [ikâmetgâhları] Müttefik Devletler birliklerinin i şgalindeki topraklarda olanlar da, Müttefik i şgal orduları askerî makamlarının kabul etmesi ve denetlemesi koşuluyla, yerlerine gönderileceklerdir.
MADDE 210. 30 Ekim 1918 tarihinden ba şlayarak, bütün geri gönderme giderleri Osmanlı Hükümetince kar şılanacaktır.
MADDE 211. Disipline aykırı kabahatlar yüzünden hüküm giyebilecek ya da hüküm giymi ş olan savaş tutsakları ve gözaltı edilmiş siviller, cezalarının ya da kendilerine kar şı başlatılmış kovuşturmanın sona ermesini beklemeksizin, yurtlarına geri verileceklerdir. Bu hüküm, 15 Haziran 1920'den 134 sonraki eylemlerinden dolayı ceza gören sava ş tutsaklarıyla gözaltı edilmiş sivillere uygulanmaz. Yurda geri dönünceye kadar bütün sava ş tutsaklarıyla gözaltı edilmiş siviller, özellikle çalışma ve disiplin açısından, yürürlükteki yönetim kurallarına ba ğlı kalacaklardır. 132
Fransızca metinde "Legion e'trangere", İngilizce metinde "Foreign Legion", İtalyanca metinde "legi-one straniera". Matbaa-iÂmire, Konya ve Erim metinlerinde "lejyon etranjer (ecnebi alayı)"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "lejyon etranjer". (Çevirenler) 133 Fransızca metinde "foyers", İngilizce metinde "homes", İtalyanca metinde "proprie case". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "memleketlerine"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "yurtlarına". (Çeviren-ler) 134 Konya metninden aktarmada bulunan Prof. Erim, bu metinde "l kânunu sâni" yazılı oldu ğunu, yabancı dillerdeki metinlere uygun olarak düzelttiğini belirtmektedir. Gerçekten, Matbaa-i Âmire, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde de “1 kânunu sani" yazılıdır. Ancak, Müttefiklerin sonradan sundukları değişiklik önerilerinde, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, şöyle denilmektedir: "211 nci maddesinde ikinci fıkradaki "l kânunu sani 920 tarihi", 15 Haziran 920 suretinde tâdil olunmu ştur". Andlaşmanın kesin metnine (yabancı dillerde) bu son tarih alınmıştır. (Çevirenler)
-60-
MADDE 212. Disiplin suçlarından ba şka olaylar yüzünden hüküm giyebilecek ya da hüküm giymi ş olan savaş tutsaklarıyla gözaltı edilmi ş siviller tutuklu olarak kalabileceklerdir 135.
MADDE 213. Osmanlı Hükümeti, yurda dönebilecek durumda olan herkesi, ayırım gözetmeksizin, ülkesine kabul etmeyi yükümlenir. Yurda dönmeyi istemeyecek olan Osmanlı sava ş tutsakları ya da uyrukları, bu geri gönderme işlemi dışında tutulabilirler; ancak, Müttefik Hükümetler, bunları ya geri göndermek, ya bir tarafsız ülkeye yollamak, ya da kendi ülkelerinde oturmalarına izin vermek hakkını saklı tutarlar. Osmanlı Hükümeti, bu kimselere ya da ailelerine kar şı kuraldışı hiçbir önlem almamayı ve bu yüzden kendilerine, ne biçim olursa olsun, hiçbir baskıda ya da rahatsız edici i şlemde bulunmamayı yükümlenir.
MADDE 214. Müttefik Hükümetler, ellerinde bulunan Osmanlı sava ş tutsaklarıyla uyruklarının geri gönderilmelerini, Osmanlı Hükümetince, isteklerine aykırı olarak, Türkiye'de tutulmaları süregiden Müttefik Devletlerin bütün sava ş tutsaklarıyla ba şka uyruklarının hemen bildirilmesine ve bunların özgürlüklerine kavu şturulmalarına bağlamak hakkını saklı tutarlar.
MADDE 215. Osmanlı Hükümeti şunları yükümlenir:
1. Müttefik Devletlerce yitiklerin aranması ya da Osmanlı ülkesinde kalmak iste ğini
belirtmiş Müttefik uyruklarının kimli ğinin saptanmasıyla görevlendirilmi ş Komisyonlara her türlü kolaylı ğı göstermek; bu Komisyonlara yarayacak ta şıtları sağlamak; bunların kamplara, cezaevlerine, hastanelere ve ba şka her yere girmelerine izin vermek; ara ştırmalarında kendilerine yardımcı olabilecek bütün kamusal ya da özel nitelikteki belgeleri bu Komisyonlara vermek;
2. Müttefik Devletlerden birinin uyruklu ğunda olan bir kimsenin varlı ğını gizleyen ya da öğrendikten sonra bunu bildirmeyi savsaklayan Osmanlı görevlilerine ya da özel ki şilere cezalar düzenlemek;
3. İşbu Andlaşmanın VII. Bölümünde (Yaptırımlar) öngörülen cezaları gerektiren ve Türklerin, savaş sırasında, Müttefik savaş tutsaklarının ya da uyruklarının ki şiliğine karşı işledikleri suç sayılacak eylemlerin saptanmasını kolayla ştırmak.
MADDE 216. Osmanlı Hükümeti, Müttefik Devletlerin subaylarına, erlerine ve denizcileriyle başka uyruklarına ait olan ve Osmanlı makamlarınca alıkonmu ş bulunan her türlü eşyanın, donatımın, silâhların, paranın, de ğerli kâğıtların, belgelerin ya da ki şisel eşyanın, işbu Andlaşma yürürlüğe girer girmez, vakit geçirmeksizin geri verilmesini yü kümlenir.
MADDE 217. Bağıtlı Yüksek Taraflar, herbirinin kendi ülkelerinde sava ş tutsaklarının bakımı için harcanan paraların ödenmesinden kar şılıklı olarak vazgeçtiklerini bildirirler. 135
Fransızca metinde "pourront fitre maintenus en de’tention", İngilizce metinde "may be detained", İtalyanca metinde "potranno essere mantenuti in detenzione". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "mevkuf kalacaklardır"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "mevkuf tutulabileceklerdir". (Çevirenler)
-61-
KESİM II. MEZARLAR. MADDE 218. Osmanlı Hükümeti, işbu Andlaşma ile saptanan Türkiye sınırları içinde olan ve sava ş alanında can vermi ş, ya da aldıkları yaralar, kaza ya da hastalık sonucu ölmü ş askerlerin ya da denizcilerin mezarlarının bulundu ğu toprak parçalarıyla, bu askerlere ve denizcilere mezarlık ya da anıt yapılması için gerekecek toprak parçalarının oldu ğu kadar, bu mezarlıklara ya da anıtlara gidecek yolların tüm ve tekelci mülkiyetini İngiliz, Fransız ve İtalyan Hükümetlerinin herbirine aktaracaktır. Yunan Hükümeti, Boğazlar bölgesinin ve adaların kendi egemenli ği altına konulmuş olan kesimi bakımından aynı yükümlülüğü yerine getirmeyi kabul eder.
MADDE 219. İşbu Andlaşmanm yürürlüğe girişinden başlayarak, altı aylık bir süre içinde, İngiliz, Fransız ve İtalyan Hükümetlerinden herbiri, Osmanlı Hükümeti ile Yunan Hükümetine, 218. Madde uyarınca mülkiyeti kendilerine aktarılması gereken toprak parçalarını bildireceklerdir136, İngiliz, Fransız ve İtalyan Hükümetlerinden herbiri, ölülerin gömüldü ğü ya da gömülmü ş olabileceği bölgeleri araştırmak ve mezarların bir araya getirilmesini ve, gerekti ğinde, mezarlıklar kurulacak yerlerin önerilmesi bakımından tek yetkili olacak bir Komisyon atamak hakkına sahip olacaktır. Osmanlı Hükümetiyle Yunan Hükümeti, kendilerini bu Komisyonlarda temsil ettirebilecekler ve bunlara, görevlerini yerine getirebilmeleri için, tüm yardımlarını sa ğlayacaklardır.
Sözü edilen toprak parçaları arasında özellikle 3 sayılı haritada gösterilen Gelibolu Yarımadasındaki toprak parçalan da yer alacaktır; bu toprak parçalarının sınırları, önceki fıkrada da öngörüldü ğü gibi, Yunan Hükümetine bildirilecektir. Bu toprak parçalarının kendisine geçirilmi ş olduğu Hükümet, bunları verili ş amaçları dışında başka herhangi bir amaçla kullanmamayı ve kullandırmamayı yükümlenir. Bunların kıyısı da, hiçbir askerlik, denizcilik ya da ticaret amacıyla kullanılamaz.
MADDE 220. 219. Madde gere ğince belirtilecek olan toprak parçalarının tüm ve tekelci mülkiyetinin İngiliz, Fransız ve İtalyan Hükümetlerine aktarılması için gerekli yasal ve yönetimsel önlemler, bu belirtmenin yapılmasını izleyecek altı ay içinde, Osmanlı ve Yunan Hükümetlerinden herbirince alınacaktır. Kamula ştırma gerekti ğinde, duruma göre, Osmanlı Hükümeti ya da Yunan Hükümeti, giderleri bu Hükümetlerce kar şılanmak üzere, kamulaştırmayı gerçekleştireceklerdir.
MADDE 221. 218. Maddede sözü edilen toprak parçalarında bulunan mezarlıkların, anıtların ya da mezarların kurulmasını, düzenlenmesini, bakımını ve korunmasını, herbirinin uygun göreceği bir Komisyona ya da örgüte bırakmak, İngiliz, Fransız ve İtalyan Hükümetlerinin yetkisi içinde olacaktır. Bu Komisyonları ya da örgütleri hem Osmanlı Hükümeti hem de Yunan Hükümeti resmen tanıyacaklardır. Bu Komisyonların, mezarların bir araya toplanmasını ve mezarlıklar 136
1920 çevirisinde Matbaa-iÂmire, Konya ve Erim metinlerinde, bu fıkra biraz değişik olarak şöyledir: "lngiltere, Fransa ve İtalya Hükümetleri 218. madde mucibince hakk-ı tasarrufu kendilerine ita olunan arazinin bu muahedenin mevki-i meriyete vazından itibaren altı ay müddet zarfında kendilerine devir ve fera ğ edilmesi lâzım geldiğini Hükümet-i Osmaniye ile Yunan Hükümetine bildireceklerdir." (Çevirenler)
-62-
kurulmasını sağlamak için gerekli gördükleri mezardan çıkarma 137 ve ölüleri başka yere taşıma işlemlerini yapmaya hakları olacaktır; ilgili Hükümetin Komisyonunun ya da örgütünün izni olmadıkça, hangi bahaneyle olursa olsun, erlerin ve denizcilerin cesetleri mezardan çıkartılmayacaktır.
MADDE 222. İşbu Kesimde söz konusu olan toprak parçalan için, Türkiye ya da Osmanlı makamları138, ya da duruma göre, Yunanistan ya da Yunan makamları hiçbir çe şit vergi ya da harç almayacaklardır. Buralara gidi ş geliş her zaman, İngiliz, Fransız ve İtalyan Hükümetlerinin Temsilcileri ile mezarlıkları, anıtları ve mezarları gezmek isteyenlere açık bulundurulacaktır. Osmanlı Hükümeti ve Yunan Hükümeti, bu toprak parçalarına giden yolları sürekli olarak bakım altında tutmayı yükümlenirler.
Osmanlı ve Yunan Hükümetlerinden herbiri, sözü edilen mezarlıkların ya da anıtların bakımı ya da korunmasıyla görevli personelin gereksinmeleri ve toprakların sulanması için yeterli miktarda su sa ğlamak üzere gereken kolaylıkları İngiliz, Fransız ve İtalyan Hükümetlerine sa ğlamayı yükümlenirler.
MADDE 223. İşbu Kesimdeki hükümler, mülkiyeti aktarılmı ş olan bu toprak parçaları üzerindeki, duruma göre, Osmanlı ya da Yunan egemenli ğini sarsmaz. Osmanlı ve Yunan Hükümetlerinden herbiri, Müttefik Hükümetlere verilen hakka bir aykırılıkta, ya da mezarlıklara, anıtlara ya da mezarlara kar şı bir saygısızlıkta bulunmak suçunu i şlemiş, kendi yargı yetkileri altındaki ki şilerin cezalandırılmasını sa ğlamak için gereken bütün önlemleri alacaklardır.
MADDE 224. İşbu Kesimin öteki hükümlerine dokunulmamak ko şuluyla, Müttefik Hükümetler ile Osmanlı Hükümeti, Milletler Cemiyeti Misakı gere ğince üzerinde mandat kuracakları toprakları da kapsamak üzere, kendi topraklarında gömülü askerlerin ve denizcilerin mezarlarına saygı gösterilmesini ve bunların bakımını sa ğlayacaklardır.
MADDE 225. Savaşan çeşitli Devletlerin uyruklarından, tutuklu iken ölmü ş savaş tutsakları ile gözaltı edilmiş sivillerin mezarları, 224. Maddede öngörülen ko şullar altında, gerektiği gibi bakım görecektir139. Bir yandan Müttefik Hükümetler, öte yandan Osmanlı Hükümeti, kar şılıklı olarak, birbirlerine şunları vermeği yükümlenirler: 1. Ölenlerin kimliklerinin saptanmasına yarayacak bütün bilgilerle, bunların eksiksiz bir dizelgesini [listesini];
2. Kimliği saptanmadan gömülmü ş bütün ölülerin mezarlarının sayısı ve yerleri konusunda bütün bilgileri. 137
Fransızca ve İngilizce metinlerde “exhumation", İtalyanca metinde "esumazione". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "emvatı defn"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "feth-i makber”. Çevirenler) 138 Fransızca metinde "la Turquie ou le ş autorites ottomanes", İngilizce metinde "Turkey or the Turkish authorities", İtalyanca metinde "Turchia o dalle autorita ottomane". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "hükümet veya memurin-i Osmaniye"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Türkiye ve Osmanlı memurları". (Çevirenler) 139 Matbaa-i Âmire, Konya ve Enm metinlerinde, Fransızca, İngilizce ve İtalyanca meşinlerle Vakit vcPeyam-ı Sabah metinlerinde bulunmayan şu tümce yer almaktadır: "Vefat edenler haklarında tayin-i hüviyetlerine hadim malûmatı havi mükemmel bir liste ve hüviyetleri tayin edilmeksizin defn olunan e şhasın miktarı ve kabirlerinin mevkii ve haklarında malûmat itasını mütekabilen taahhüt ederler". Burada bir çeviri yanlı şlığının söz konusu olduğu düşünülebilir. (Çevirenler)
-63-
BÖLÜM VII.
YAPTIRIMLAR140. MADDE 226. Osmanlı Hükümeti, Müttefik Devletlere, sava ş yasalarına ve yapılageli ş [teamül] kurallarına aykırı eylemlerde bulunmakla suçlanan ki şileri, kendi askerî mahkemelerine vermek hakkını tanır. Suçlulu ğu kanıtlanan kişilere, yasaların öngördü ğü cezalar uygulanacaktır141. Bu hüküm, Türkiye'nin ya da Müttefiklerinin mahkemeleri önündeki her çeşit kovuşturmalar ya da dâvalardan ayrı olarak, uygulanacaktır 142. Osmanlı Hükümeti, sava ş yasalarına ve yapılageli ş kurallarına aykırı bir eylem i şlemiş bulunmakla suçlanmı ş olup, adıyla, ya da Osmanlı makamlarınca kendilerine verilmi ş rütbe, görev ya da iş tanımlanarak belirtilmiş olan bütün kişileri, Müttefik Devletlere ya da Müttefik Devletlerden bu kimseleri istemi ş oldu ğunu bildirmiş olana teslim edecektir.
MADDE 227. Müttefik Devletlerden birinin uyruklarına kar şı [suç sayılacak bir] eylemde bulunanlar, bu Devletin askerî mahkemelerinde yargılanacaklardır. Müttefik Devletlerden birkaçının uyruklarına kar şı [suç sayılacak bir] eylem işlemiş olanlar, ilgili Devletlerin askerî mahkemeleri üyelerinden kurulu askerî mahkemelerde yargılanacaklardır. Bütün bu durumlarda, sanık, kendi avukatını seçmek hakkına sahip olacaktır.
MADDE 228. Osmanlı Hükümeti, suçlama konusu olan olayların tam bilinmesi, suçluların aranması ve sorumlulukların kesinlikle saptanması için ortaya konulması gerekli görülebilecek, ne çe şit olursa olsun, bütün bilgileri ve belgeleri sa ğlamayı yükümlenir.
MADDE 229. 226. Maddeden 228. Maddeye kadar olan Maddelerin 143 hükümleri, savaş yasalarına ve yapılageliş [teamül] kurallarına aykırı eylemler i şlemiş olmakla suçlanan ve kendi topraklarında ya da buyrukları altında bulunan ki şiler bakımından, eski Osmanlı İmparatorlu ğu'nun toprakları kendilerine verilen ya da verilecek olan Devletlerin Hükümetlerine de uygulanacaktır. Sözü edilen kişiler, bu Devletlerden birinin uyruklu ğunu almışsa, ilgili Devletin istemesi üzerine ve onunla anla şarak, ya da bütün Müttefik Devletlerin topluca istemeleri üzerine, bu kişilerin kovu şturulmasını ve cezalandırılmasını sağlamak için gerekli bütün önlemleri almayı, bu Devletin Hükümeti yükümlenir. 140
Fransızca metinde "Sanctions", İngilizce metinde "Penalties", İtalyanca metinde "Sanzioni". Mat-baa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "mücazat"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Ahkâm-ı cezaiye". (Çevirenler) 141 Prof. Erim, bu tümcenin, Konya metninde bulunmadığını belirtmektedir; Matbaa-i Âmire metninde de yoktur. Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde vardır. (Çevirenler) 142 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde, bu tümce ters anlamda şöyle çevrilmiş bulunmaktadır: "işbu madde ahkâmı mehakim-i osmaniyede veya müttefikin mehakiminde derdest-i icra bulunan bilcümle muhakemat veya takibata dahi te şmil edilecektir". Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerindeki çeviri şöyledir: "Bu karar, Türkiye yahut Müttefikler nezdinde icra edilecek muhakeme veya takibattan, ayrıca tatbik olunacaktır". (Çevirenler) 143 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "226 ve 228 nci madde"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde 226 ncı maddeden 228 nci maddeye kadar olan ahkâm". (Çevirenler)
-64-
MADDE 230. Osmanlı Hükümeti, l A ğustos 1914 tarihinde Osmanlı İmparatorlu ğu'nun parçası bulunan herhangi bir toprak üzerinde, sava ş durumu sırasında i şlenen topluca öldürmelerden sorumlu olan Müttefik Devletlerce istenen ki şileri kendilerine teslim etmeyi yükümlenir. Müttefik Devletler, bu nedenle suçlanan ki şileri yargılamakla görevlendirilecek mahkemeyi göstermek hakkını saklı tutarlar ve Osmanlı Hükümeti bu Mahkemeyi tanımayı yükümlenir. Uygun bir süre içinde, Milletler Cemiyeti, sözü edilen topluca öldürmeleri yargılamaya yetkili bir mahkeme kurarsa, Müttefik Devletler, sözü geçen sanıkları bu mahkemeye vermek haklarını saklı tutarlar ve Osmanlı Hükümeti bu mahkemeyi tanımayı da yükümlenir. 228. Madde hükümleri, bu Maddede öngörülen durumlara da u ygulanır.
BÖLÜM VIII.
MALİ HÜKÜMLER. MADDE 231. Türkiye144, Almanya ile Avusturya-Macaristanın Müttefik Devletlere kar şı açmış olduğu saldırı savaşına katılmakla, Müttefik Devletleri, tümüyle ödemesi gereken her çe şit yitimlere [kayıplara] ve özverilere u ğrattığını kabul eder. Öte yandan, Müttefik Devletler, Türkiye'nin kaynaklarının bu ödenceyi [tazminatı] tümüyle karşılamağa yeterli olmadığını kabul ederler. Bu durumda ve işbu Andlaşmanın sonucu olarak ortaya çıkan yeni toprak da ğılımının, Türkiye'ye, eski Osmanlı imparatorlu ğu gelirlerinden ancak bir bölümünü bırakaca ğı göz önünde tutularak, Müttefik Devletlerce, Osmanlı Hükümetinden, yalnız i şbu Andlaşmanın bu Bölümündeki hükümlerle, IX. Bölümü (Ekonomik Hükümler) saklı kalmak ko şuluyla, tüm ödence istemelerinden vazgeçilmi ştir. Türkiye’ye bir ölçüde destek olmak ve yardımda bulunmak isteyen Müttefik Devletler, Osmanlı Hükümetiyle, danışma oyu bulunacak bir Osmanlı Komiserinin de katılaca ğı ve başlıca ilgili Müttefik Devletler olan Fransa, Britanya İmparatorlu ğu ve İtalya'nın birer temsilcisinin bulunaca ğı, bir Maliye Komisyonu kurulmasını kararla ştırmışlardır. Bu Komisyonun yetkileri ve görevleri a şağıdaki maddelerde belirtilmiştir.
MADDE 232. Maliye Komisyonu, Türkiye'nin kaynaklarını korumak ve arttırmak için uygun görece ği önlemleri alacaktır. Maliye Bakanınca, her yıl, Osmanlı Parlamentosuna sunulacak bütçe, ilk önce, Maliye Komisyonuna sunulacak ve Komisyonca uygun bulunan biçimde Parlamento'ya sunulacaktır. Parlamento'nun getirece ği hiçbir değişiklik, Maliye Komisyonunun uygun bulması alınmadıkça, yürürlüğe giremeyecektir. 144
Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Hükümet-i Osmaniye"; Vakit vePeyam-ı Sabah metinlerinde Fransızca, İngilizce ve İtalyanca metinlere uygun olarak- "Türkiye". (Çevirenler)
-65-
Maliye Komisyonu, Türkiye'nin bütçeleriyle malî yasalarının ve yönetmeliklerin uygulanmasını denetleyecektir. Bu denetleme, Maliye Komisyonunun do ğrudan do ğruya buyruğu altında bulunacak ve üyeleri bu Komisyonun uygun bulmasıyla atanabilecek olan Osmanlı Maliye Müfettişliği aracılığıyla yapılacaktır. Osmanlı Hükümeti, bu müfetti şlere, görevlerini yapabilmeleri için gerekli bütün kolaylıkları sağlamayı ve Hükümetin maliye hizmetlerinde çalı şan yetersiz görevlilere ilişkin olarak Maliye Komisyonunun önerebilece ği önlemleri almayı yükümlenir.
MADDE 233. Maliye Komisyonu, ayrıca, Osmanlı Devlet Borcu [Düyun-u Umumiye] Konseyi ve imparatorluk Osmanlı Bankası ile anla şmış olarak, Türkiye'de para sürümünü düzenlemekle ve, uygun ve hakgözetir görülecek bütün yollarla, bunu sa ğlıklı bir duruma sokmakla görevli olacaktır.
MADDE 234. Osmanlı Hükümeti, Maliye Komisyonunun izni olmadıkça, hiçbir iç ya da dı ş borçlanmaya girişmemeyi yükümlenir.
MADDE 235. Osmanlı Hükümeti, savaş sırasında ve i şbu Andlaşma yürürlüğe girinceye kadar, Osmanlı makamlarının herhangi bir eylemi ya da savsaklaması sonucu, Müttefik Devletler sivil uyruklarının ki şiliklerinde ya da mallarında u ğradıkları ve 236. Maddede öngörülen her türlü zarar ve yitimi [kaybı], i şbu Andlaşma hükümleri uyarınca parayla ödemeyi yükümlenir. Osmanlı Hükümeti, Tuna Avrupa Komisyonu'na kar şı, bu Komisyonun sava ş sırasında uğradığı zararlar yüzünden, Maliye Komisyonunca saptanacak bütün geri-verme, onarım ve ödence [tazminat] ile yükümlü olacaktır.
MADDE 236. Türkiye'nin, Osmanlı Devlet Borcu'nun [Düyun-u Umumiye'sinin] faiz ve anapara [sermaye] ödemelerinin güvencesi olarak ayrılmı ş ya da verilmiş (I sayılı Ek'e bakılması) gelirler dışındaki tüm kaynakları, bunları gere ğine göre aşağıdaki biçimde kullanacak olan, Maliye Komisyonunun buyru ğu altına konulacaktır:
1. Birinci sırada, Maliye Komisyonunun aylıkları ve günlük giderleri ile i şbu Andlaşmanm yürürlüğe konmasından sonra da Osmanlı kalan topraklar üzerinde bulundurulabilecek Müttefik i şgal kuvvetlerinin olağan giderlerinin ödenmesinden sonra, Osmanlı kalan topraklar üzerinde 30 Ekim 1918'den beri bulunan Müttefik i şgal kuvvetlerinin giderleri ile, işgal giderlerini yapmış olandan başka bir Devlet yararına Türkiye'den ayrılmış olan topraklar üzerindeki Müttefik i şgal kuvvetlerinin giderleri ödenecektir. Bu giderlerin tutarı ile yıllık ödentilerin [taksitlerin] tutarları Maliye Komisyonunca saptanacak ve bu Komisyon, bu yıllık ödentileri, bu Kesim gere ğince Türkiye'ye, Osmanlı Devlet Borcu'nün kendi üstünde kalacak faizlerinin ödenebilmesi için gerekecek parada olabilecek herhangi bir eksikli ği kapatmasına olanak verecek biçimde ayarlanacaktır.
2. İkinci sırada, Türkiye'nin malî durumu ve yönetiminin temel giderlerinin karşılanması zorunlulu ğu göz önünde tutulmak ko şuluyla, Osmanlı Hükümetinin, 235. Madde gereğince, IX. Bölümün (Ekonomik Hükümler) 317. Maddesinde tanımlandı ğı üzere, l Ağustos 1914'de Osmanlı uyruklu ğunda olanlar dı şındaki kendi uyruklarının, sava ş sırasında Osmanlı makamlarının eylemi ya da savsaklaması sonucu, ki şiliklerinde ya da mallarında
-66-
uğradıkları yitimler [kayıplar] ya da zararlar yüzünden, Müttefik Devletlerce öne sürülen istemlere karşılık olarak ödenmesi gerekecek ödenceler [tazminat] gelecektir. Maliye Komisyonu, kişisel zarar yüzünden öne sürülen istemlerin tüm tutarını saptayacak ve bunların ödenmelerini sa ğlayacaktır. Mala ilişkin istemler, IX. Bölümün (Ekonomik Hükümler) 287. Maddesi gere ğince incelenecek, saptanacak ve ödenecektir. Maliye Komisyonu, sözü geçen 287. Madde gere ğince, Müttefik Devletler buyru ğuna verilen paralar, bu yükümlülüğün yerine getirilmesinde yetersiz kalırsa, gerek ki şilere gerek mallara ilişkin istemlerin ödenmesi için ayrılacak yıllık ödentiyi [taksidi] saptayacak ve bu yıllık ödentinin hangi akçe ile ödenece ğine karar verecektir.
MADDE 237. Osmanlı Hükümetince sava ş sırasında üstlenilen malî yükümlülüklerin (iç borçları da içine almak üzere) güvencesi olarak, sava ş sırasında Türkiye'nin gelirleri üzerinde konan ipotekler kaldırılmı ştır.
MADDE 238. Türkiye, 28 Haziran 1919'da Almanya ile imzalanan Versailles Barı ş Andlaşmasının 261. Maddesi, ve Avusturya, Bulgaristan ve Macaristan ile yapılmı ş Barış Andlaşmalarının bunun karşılığı olan Maddeleri uyarınca, Almanya, Avusturya, Bulgaristan ve Macaristan'ın, kendisinden olan tüm alacaklarının Müttefik Devletlere geçti ğini kabul eder. Müttefik Devletler, kendilerine bu yoldan geçmi ş olan alacaklar kar şılığı Türkiye'den hiçbir ödeme isteğinde bulunmamayı kararla ştırmışlardır.
MADDE 239. Maliye Komisyonu uygun bulmadıkça, Osmanlı Hükümetince, ister Osmanlı uyruklarına ister herhangi bir kimseye, hiçbir yeni ayrıcalık verilmeyecektir.
MADDE 240. Kendileri yararına Türkiye'den toprak alınmı ş olan Devletler, bu topraklar üzerinde Osmanlı imparatorlu ğu ya da Hazine-i Hassa 145 adına kütüğe yazılmış her çeşit malı ve mülkü parasız olarak elde edeceklerdir.
MADDE 241. Kendilerinden yana, gerek 1913'de Balkan Sava şları sonunda gerek işbu Andlaşma gereğince Türkiye'den toprak alınmı ş olan Devletler, Osmanlı Devlet Borcu'nun l Kasım 1914 tarihinden önce borçlanılmı ş anapara ve faiz yıllık ödentilerine [taksitlerine] katılacaklardır. Kendilerine Türkiye'den toprak ayrılmı ş bulunan ya da ayrılmakta olan Balkan Yarımadası Devletleri ile, Asya'da yeni kurulan Devletler, yukarıda söz konusu edilen yıllık ödentilerden herbirinin payına dü şenin ödenmesine ilişkin olarak yeterli güvenceler vereceklerdir.
MADDE 242.
Bu Bölümün uygulanmasında, Osmanlı Devlet Borcu [Düyun-u Umumiye], şimdiye kadar Muharrem Kararnamesi'ne bağlı olan Borç ile, bu Bölümün I sayılı Ek'inde belirtilen borçlanmaları içerir sayılacaktır. 145
Fransızca metinde "Liste Çivile", İngilizce metinde "Civil List", İtalyanca metinde "Lista civile”' %1920 çevirilerinde "hazine-i hassa". (Çevirenler)
-67-
l Kasım 1914'den önce yapılan borçlanmalar, Osmanlı Devlet Borcu'nun Türkiye, Balkan Yarımadası Devletleri ve Asya'da yeni kurulan Devletler arasında bölü ş-türülmesinde göz önünde tutulacaktır. Bu bölüştürme şöyle yapılacaktır:
1. 13 Ekim 1912'den (Balkan Savaşlarından) önceki borçlanmalara ili şkin yıllık
ödentiler [taksitler], Türkiye ile Arnavutluk da içinde olmak üzere, Osmanlı topraklarından alan ya da almış bulunan Balkan Devletleri arasında bölü ştürülecektir;
2. Bu ilk bölüştürmeden sonra, Türkiye'nin üstünde kalan yıllık ödenti artıkları ile, buna eklenecek, Türkiye'nin 17 Ekim 1912 ile l Kasım 1914 arasında aldı ğı borçların yıllık ödentileri tutarı, Türkiye ile i şbu Andlaşma gereğince kendilerinden yana Türkiye'den toprak ayrılmış bulunan Devletler arasında bölü ştürülecektir.
MADDE 243. Her Devletin ödeyece ği yıllık ödentinin [taksitin] tutarını saptamak için şu genel ilkeye dayanılacaktır: Saptanacak miktarın, borcun anapara ve faiz ödemesi için gerekli toplam tutara olan oranı, aktarılan toprak parçasının ortalama gelirinin, Türkiye'nin, her bir durumda 1907'de konulan gümrük ek vergilerinin gelirini de içermek üzere, 1909-1910, 1910-1911, 1911-1912 üç malî yılı ortalama gelirine olan oranı kadar olacaktır.
MADDE 244. Maliye Komisyonu, işbu Andlaşmanın yürürlü ğe girişinden sonra, olabildiğince en kısa süre içinde, 243. Maddede konulan ilke uyarınca, sözü edilen Maddeye konu olan yıllık ödentileri [taksitleri] saptayacak ve buna ili şkin kararlarını Ba ğıtlı Yüksek Taraflara bildirecektir. Maliye Komisyonu, Bulgaristan'la olan 27 Kasım 1919 tarihli Barı ş Andlaşma-smın 134. Maddesinde öngörülen görevleri yerine getirecektir.
MADDE 245. Yukarıda öngörülen biçimde hesaplanacak yıllık ödentiler [taksitler], Türkiye’den toprak ayrılmasına yol açan Andlaşmaların yürürlü ğe girişi tarihinden, ve işbu Andlaşma gereğince ayrılan topraklara ilişkinse, l Mart 1920'den ba şlayarak ödenecektir; 252. Maddede öngörülen kuraldı şılık saklı kalmak üzere, Borc'un kesin olarak ortadan kalkışına kadar ödemeler sürdürülecektir. Bununla birlikte, Borc'u olu şturan borçlanmalar giderek ödendikçe, yıllık ödentiler, bunlarla orantılı olarak azaltılacaktır.
MADDE 246. Osmanlı Hükümeti, Muharrem Kararnamesi ve onu izleyen kararnamelerle sahip oldu ğu bütün haklarını Maliye Komisyonuna aktarır. Osmanlı Devlet Borçları Konseyi, İngiliz, Fransız ve İtalyan temsilcileriyle imparatorluk Osmanlı Bankası temsilcisinden kurulacak ve görevini eskiden oldu ğu gibi yapacaktır. Muharrem Kararnamesi ile kendisine verilen tüm gelirleri ve l Kasım 1914'den önceki tüm borçlanma anla şmalarının yönetimini kendisine bıraktı ğı bütün öteki gelirleri toplayacak ve yönetecektir Müttefik Devletler, aşağıdaki programın olanak ölçüsünde gerçekle ştirilmesi amacıyla, Maliye Komisyonunca saptanacak ko şullar içinde, Konsey'in Osmanlı Maliye Bakanlı ğına yönetim yardımında bulunmasına izin verirler: [Bu ko şullar şunlardır:]
-68-
Şimdiki Osmanlı Devlet Borcu [Düyun-u Umumiye] Yönetimince kimi gelirlerin doğrudan do ğruya toplanması sistemi, Maliye Komisyonunca saptanacak ko şullar altında olabildi ğince genişletilecek ve Osmanlı kalan tüm illerde uygulanacaktır. Maliye Komisyonunun uygun bulmasıyla, yeni gelirler ya da dolaylı [vasıtalı] vergiler kondukça, adı geçen Komisyon bunların Osmanlı Hükümeti adına yönetiminin Devlet Borcu Konseyine bırakılması olana ğını araştıracaktır.
Gümrük Yönetimi, Maliye Komisyonunca atanacak ve görevden alınabilecek, Maliye Komisyonuna kar şı sorumlu bir Genel Müdürün yönetimi altına konulacaktır. Gümrük vergileri tarifesi, ancak Maliye Komisyonunun uygun bulmasıyla de ğiştirilebilecektir. Konsey'in şimdiki görev süresi sonunda, bu Konsey'in süregitmesi ya da yerine Maliye Komisyonunun getirilmesi konusunda Fransa, İngiltere ve İtalya Hükümetleri, hisse senedi sahipleriyle danıştıktan sonra, oyçoklu ğuyla karara varacaklardır. Hükümetlerin bu kararı, bu sürenin bitiminde denk gelen tarihten en az altı ay önce alınmı ş olacaktır.
MADDE 247. Komisyon, ilerideki bir tarihte, borçlanma senetleri ta şıyıcılarına anlaşmaları ya da şimdiki kararnameler gereğince verilmiş güvenceler yerine yeterli başka güvenceler ya da Türkiye'nin genel gelirleri üzerinden bir ipotek konmasını önermeye yetkilidir. Müttefik Hükümetler, Maliye Komisyonunun bu konuda o zaman ileri sürebilece ği tüm önerileri incelemeği yükümlenirler.
MADDE 248. Osmanlı Devlet Borcu [Düyun-u Umumiye] Yönetiminin, ta şınır ya da taşınmaz, bütün malları, nerede olurlarsa olsunlar, tümüyle bu kurumun yararlanma yetkisi altında kalacaktır. Devlet Borcu Konseyi, malların paraya çevrilmesinden do ğacak her geliri, ister Birleştirilmiş Borç [Düyun-u Muvahhide], ister îkramiyeli Türk Tahvillerinin 146 olağanüstü amortismanında kullanmaya yetkili olacaktır.
MADDE 249. Osmanlı Hükümeti, Trablus Yedek Akçesi ve Ödencesi [Tazminatı] üzerindeki bütün haklarını Maliye Komisyonuna aktarmayı yükümlenir.
MADDE 250. Osmanlı Hükümeti, Devlet Borcu [Düyun-u Umumiye] Konseyine, Osmanlı kalan topraklarda şimdiye kadar Osmanlı Devlet Borcu'nun anapara ve faiz ödemesine ayrılmı ş olup, Devlet Borcu Konseyine ödenmesi gerekmekle birlikte henüz ödenmemi ş gelirlerin tutarma eşit bir para (sözü geçen topraklar Müttefik kuvvetlerin i şgali altında bulunmu ş iseler, işgal süresi hesap dışı tutulmak ko şuluyla) ödeyecektir. Bu ödeme, Maliye Komisyonunun kanısına göre, Türkiye'nin malî durumu elverdi ğinde yapılacaktır.
MADDE 251. Devlet Borcu [Düyun-u Umumiye] Konseyi, Konsey'in sava ş sırasındaki bütün işlemlerini gözden geçirecektir. Devlet Borcu Konseyinin, sava ştan önce Muharrem Kararnamesi ile ya da ba şka türlü saptanmış olan yetkilerine ve yükümlülüklerine uygun düşmeyen giderleri, Maliye Komisyonu bunların ödenmesine olanak bulundu ğu kanısına varır 146
Fransızca ve İngilizce metinlerde "Lots Turcs", İtalyanca metinde "Lotti turchi". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "şark demiryolları tahvilatı”; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Türk Tahvilâtı". (Çevirenler)
-69-
varmaz, Osmanlı Hükümetince, Devlet Borcu Konseyine ödenecektir. Konsey, sava ş sırasında Konseyce alınan bütün önlemleri yeniden gözden geçirmek ve, kanısınca, borçlanma senetlerini ta şıyanların çıkarlarına zarar verici nitelikte olan ve Devlet Borcu Konseyi yetkilerine aykırı dü şen yükümlülükleri geçersiz kılmak yetkisine sahip olacaktır.
MADDE 252. İşbu Andlaşma hükümleri gereğince, her yıl, Osmanlı Devlet Borcu'nun anapara ve faiz ödemelerinden bir bölümünü üzerine almak durumunda bulunan Devletler’den herbiri, Borç Konseyine altı ay önce haber vermek ko şuluyla, söz konusu yıllık ödentinin [taksidin] ilgili Devlet ile Borç Konseyinin ortakla şa saptayacakları faiz oranı üzerinden anaparaya çevrilmesinden ortaya çıkacak bir para tutarının ödenmesiyle bu yükümlülükten kurtulabilecektir. Borç Konseyinin böyle bir yükümlülükten kurtulma isteminde bulunmaya hakkı yoktur.
MADDE 253. Almanya ile yapılan Barı ş Andlaşmasının 259. Maddesinin 1, 2., 4. ve 7. paragrafları, ve Avusturya ile yapılan Barı ş Andlaşmasının 210. Maddesinin 1. paragrafı gere ğince, Almanya ile Avusturya'nın aktarmaları gereken altın para tutarları Maliye Komisyonunun buyruğu altına konulacaktır.
MADDE 254. Almanya ile yapılan Barış Andlaşmasının 259. Maddesinin 3. paragrafı gere ğince, Almanya'nın aktarması gereken paralar hemen Borç [Düyun-u Umumiye] Konseyinin buyru ğu altına konulacaktır.
MADDE 255. Osmanlı Hükümeti, Osmanlı Sa ğlık Yönetiminin [Umur-ı Sıhhiye-i Osmaniye idaresinin] ve eski Yüksek Sağlık Konseyinin [Meclis-i. Âli-i Sıhhî'nin] paralan ile, eski Yüksek Sa ğlık Konseyinin Osmanlı Hükümetine kar şı olan istemi, ve Karadeniz ile Bo ğaziçi Kurtarma Gemileri Yönetiminin [Karadeniz ve Bo ğaziçi Tahsiliye Vapurları idaresinin] paraları konusunda, Müttefik Devletlerin, gerekti ğinde başka Devletlerle anlaşarak, alacakları kararlan kabul etmeyi yükümlenir. Müttefik Devletler, bu konuda, Maliye Komisyonuna kendilerini temsil etme yetkisini verirler.
MADDE 256. Osmanlı Hükümeti, Müttefik Devletlerle anla şmış olarak, sava ştan sonra Almanya'dan Türkiye'ye gönderilecek malların ödenmesinde, Osmanlı Hükümetince belli bir kambiyo fiyatı ile sürüme çıkarılan kâ ğıt paraları kabul etmek konusunda, sava ş sırasında üstlendiği yükümlülükten Alman Hükümetini aklanmı ş sayar.
MADDE 257. İşbu Bölümde belirtilen, Müttefik Devletlerin Osmanlı Hükümetinden olan istemleri karşılanır karşılanmaz ve, savaş öncesi Osmanlı Borcu ödenir ödenmez, Maliye Komisyonunun görevi son bulacaktır. O zaman, Osmanlı Hükümeti, Milletler Cemiyeti Üyesi olan Devletlerin, Türkiye'nin yararına olarak Osmanlı Hükümetine yönetim desteklerinde ye yardımlarda yeniden bulunmaları gerekip gerekmedi ğini ve, gerekiyorsa, bu yardımın ve desteğin alabileceği biçimi, Milletler Cemiyeti Konseyi ile birlikte inceleyecektir.
-70-
MADDE 258. 1. 147 Türkiye, l Ağustos 1914'den sonra Osmanlı bayra ğı altına geçirilmiş bulunan bütün Alman gemilerini ula şıma elverişli durumda ve Müttefik Devletler Hükümetlerinin gösterecekleri Müttefik Devletler limanlarında teslim edecektir; bu gemiler, Almanya ile Barış Andlaşmasının 233. Maddesinde öngörülen Onarımlar Komisyonuna teslim edilecektir; bu konuda, savaş sırasında tarafsız bir bayra ğa yapılmış olan bütün geçirimler, Müttefik Devletler bakımından, hükümsüz sayılacaktır.
2.
148
Osmanlı Hükümeti, birinci paragrafta öngörülen gemilerle birlikte, gine bu paragrafta söz konusu edilen Onarımlar Komisyonunun, ne çe şit olursa olsun, her türlü ayrıcalıklardan, ipoteklerden, rehinlerden, vergilerden ve yükümlülüklerden aklanmı ş olarak, gemilerin mülkiyetinin tam aktarılmasını sa ğlamak için gerekli görece ği bütün kâ ğıtları ve belgeleri de verecektir. Gerekebilecek bütün yeniden satın almaları yapmak ve ödence [tazminat] ödemelerinde bulunmak, Osmanlı Hükümetine dü şecektir. Osmanlı. Hükümeti, teslim edilen gemi konusunda yapılabilecek her çe şit geri alma istemine ya da ba şka herhangi bir isteme karşı sorumlu taraf olacak ve, her durumda, hangi nedenle olursa olsun, açılacak dâvaya ya da mahkeme kararıyla malından edilmeye kar şı, birinci paragrafta sözü geçen Onarımlar Komisyonunu güvence altında bulunduracaktır.
MADDE 259. İşbu Andlaşmanın IX. Bölümünün (Ekonomik Hükümler) 277. Maddesine dokunulmaksızın, Türkiye, Brest-Litovsk ve Bükre ş Andlaşmalarıyla bunlara ek Andlaşmalarda yer alan hükümlerin tümünden yararlanmaktan vazgeçer.
Türkiye, yukarıda adı geçen Andla şmaların uygulanması sonucunda, almış olduğu tüm parasal belgeleri, maden paraları, de ğerli kâğıtları ve sürüme çıkarılabilir senetleri ya da malları, Romanya'ya, ya da Ba şlıca Müttefik Devletlere aktarmayı yükümlenir.
MADDE 260. Bu Bölüm hükümlerinin uygulanması için yasal önlemler, Osmanlı Hükümeti ve ilgili Devletlerce, işbu Andlaşmanm imzalanmasından başlayarak altı ayı geçmeyecek bir süre içinde yayımlanacaktır. 147
Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde, bu fıkranın baş tarafında, Fransızca, İngilizce ve İtalyan-ce kesin metinlerde bulunmayan bir tümce parçası vardır. Bu fıkra bu çevirilerde şöyledir: "Türkiye evvelâ gayri safi 1600 ton ve daha fazla hacm-i istiabisinde olup düvel-i müttefika hükümetlerine teslim edilecek olan bilumum buharlı Osmanlı sefainini ve saniyen..." Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde de, değişik biçimde çevrilmiş olsa da, bu sözler vardır. Oysa, Müttefiklerin sundukları de ğişiklik önerileri arasında, bu sözlerin çıkartılması da bulunmaktadır. Bu öneriler, Vahit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre şöyledir: "258 nci maddenin birinci fıkrasının evvelâ işaretiyle ve "her nevi buharlı sefain" kelimeleriyle ba şlayan cümle "bütün Alman sefaini" kelimelerine kadar tayedilmiştir". (Çevirenler) 148 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde olduğu gibi, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde de -değişik bir çeviriyle olsa da- Fransızca, tngilizce ve İtalyanca kesin andlaşma metinlerinde bulunmayan bir ikinci fıkra vardır. Asıl yabancı dillerdeki metinlerde 2. fıkra, 1920 Türkçe çevirilerinde 3. fıkra olarak verilmektedir. Yabancı dildeki kesin andlaşma metinlerde bulunmayan ve Türkçe metinlerde 2. fıkra olarak yer alan fıkranın metni Matbaa-i Âmire y Konya ve Erim metinlerine göre şöyledir: "Birinci fıkrada musarrah sefain şunlardır: a) Harp esnasında bitaraf bir sancağa nakil keyfiyeti düvel-i müttefika nazarında hükümsüz olmağla 29 teşrin-i evvel 1914 tarihinde Osmanlı sancağını hâmil bulunmuş olan Veya halen Osmanlı sancağını hâmil bulunan bilumum sefain-i ticariye; b) Tebaa-i Osmaniyeden bir şahıs veya bir şirkete ait veyahut tebaa-i Osmaniyenin taht-ı idare ve murakabesinde bulunup düvel-i müttefikadan gayri bir memlekete mensup bir şirkete ait bilumum sefain". (Çevirenler)
-71-
I. SAVAŞTAN ÖNCEKİ OSMANLI DEVLET BORCU [DÜYUN-U UMUMÎYESİ] (5 KASIM 1914) Altın Türk Lirası BORÇLANMA 1
SÖZLE ŞME TARİHİ 2
FAİ Z 3
AMORTİSMAN FONU 4
%
NOMİNAL İLK ANAPARA 5
%
altın T.L.
5 KASIM 1914'DEKİ ANAPARA 6
YILLIK ÖDENTİ AMOR(KOMİSYON ÜCRE- TİSMAN TİNİ İÇERMEK DÖNEMİ ÜZERE) 8 7 altın T.L. altın T.L.
ÇIKARAN BANKA 9
Birleştirilmiş Borç.......
1903
4
.4.644
42 .275 .772
36 .799 .840
Ikrami eli Türk Tahvilleri . . Osmaniye
1870
"
"
15.632.548
10.666.975
270 .000 _
_
4
1
4 .999 .500
2 .952 .400
249 .975 1931
İm aratorluk Osmanlı Bankası İmparatorluk
12 Mart 1893
5
..50
3 .272 .720
2.814.020
180.450 1946
% 4 1903. Balık
3 Ekim 1888;
4
.50
2 .640 .000
2 .439 .228
119.097 1958
Osmanlı Bankası Deutsche Bank
avcılığı . . .
21 Şubat / 6 4 -
.087538
2 .376 .000
2 .342 .252
97.120 2001
Deutsche Bank
4
.50
2 .750 .000
2 .594 .064
124.059 1960
İmparatorluk
239.397 1961
Osmanlı Bankası İmparatorluk
18/30 Nisan 1890
% 5 1896.....
1 .887 .375
29 Şubat /
Mart 1903 Bağdat
20 Şubat / 5
Tertip I ...
Mart 1903
% 4 1904....
4/17 Eyl.1903
% 4 1901-5...
21 Kas /4 Ara-
4
.50
5 .306 .664
4.976.422
lık 1901. 6/19
Osmanlı Bankası
Kas. 1903. 25 Nis/8 Mayıs 1905 Techizat-ı Askeriye ....
4/17 Nisan 1905
Bağdat. Tertip II
20 Mayıs/2
Bağdat Tertip III
Haziran 1908 “ “
4 4
.087538 .087538
% 4 1908.....
6/19 Eyl.1908
4
.50
% 5 1 14....
13/26 Nisan 1914
Doklar, tersaneler ve denizcilikle ilgili yapılar . 1913 Tömbeki öncelikli 26 Nisan/8 Borçlanması . . Mayıs 1893 Kırk milyon
1/13 Mart
Frank (Doğu Demiryolları)
1894
Gümrükler 1902
17/29 Mayıs 1886; 28
4
.50
2.640.000
2 .441 .340
119.097 1961
Deutsche Bank
4.752.000 5 .236 .000
4.718.120 5 .221 .700
200 .500 2006 220 .550 2010
Deutsche Bank Deutsche Bank
4.711.124
4.538.908
212.000 1965
1.213.025 —
İmparatorluk
Osmanlı Bankası İm aratorluk Osmanlı Bankası
5
.50
22 .000 .000
22 .000 .000
5.5
1.5
1 .485 .000
1 .485 .000
88 .550 1943
4
1
1 .000 .000
664.510
50.250 1934
İmparatorluk Osmanlı Bankası Deutsche Bank
4
.35
1 .760 .000
1 .567.192
76.751 1957
ve grubu (Banque Internationale ile birlikte)
Türkiye Milli Bankası
imparatorluk 4
.50
8 .600 .020
Eyl/llEk.1902
-72-
7.923.234
387 .976
1958
Osmanlı Bankası
% 4 1909 .....
4
1
7.000.004 6 .550 .698
350 .864
1950
İmparatorluk Osmanlı Bankası Türkiye Millî
Beledi esi 1909 1909 İstanbul Kenti
5
.50
1.100.000 1 .073 .490
60.651
1958 —
Bankası Banque Pėrier
Belediyesi 1913 1913
5
.50
1 .100.000 1 .094 .500
60 .500
—
ve Ortaklığı
4
.098738
1.000.010 1.000.010
40 .988
2006
Banque Française İmparatorluk
Aralık 1910
4
.16715
1.712.304 1 .700 .644
71 .532
1992
Osmanlı Bankası
27 Ekim/9 Kasım 1910
4
1
7 .040 .000 6 .699 .880
352 .440
1952
Deutsche Bank
1912
6
14.285
—
Türkiye Millî Bankası
İstanbul Kenti
Hudeyde-San'a
30 Eylül/13 Ekim 1909 3/16 Kasım
24 Şubat /9 Mart 1911
Soma-Bandırma 20 Kasım /3
% 4 Gümrükler 1911....... Bağdat Kenti Belediyesi
33 .000
26 .070
6.000
imparatorluk Osmanlı Bankası nm Hazine Tah- 1912 villeri (bonoları Pėrier ve Ortaklı ı hazine tah- 1913 villeri (bonoları)
İmparatorluk
6
33 .333
5
.20
5
öndeliği (avansı) Kon a Ovası sulaması , . .
Hazine tahvilleri (bonoları) 1911 1911 (savaş gemileri
2 .724 .893 1 .063 .664
2
4.400.000
1 .000 .003
1915
Osmanlı Bankası
1918
Banque Pėrier ve Ortaklı ı
125.058
—
Türki e Millî Bankası
890 .039
1 10 .000
—
818 .970
50 .006
4.400.000
1 .100.000
"
1 .778 .587 1 .778 .587
"
"
1 .700 .000
“
“
818 .970
satış alınışı) Tütün Rejisi
1932
Deutsche Bank. (Anadolu De-
miryolları) TOPLAM 161.845.116 143.241 1) 5 Kasım 1914 tarihinde varolan anapara rakamları yerine, işbu Andlaşmanm yürürlüğe girişi tarihinde, bu tarihte geriye kalan amorti edilecek anapara rakamları konulacaktır. 2) Bu bonoların (tahvillerin) karşılığı üzerinden 833.147 Türk lirası alınmış bulunmaktadır.
I SAYILI EK'E AÇIKLAYICI NOT149 5., 6. ve 7. sütunların rakamları altın Türk lirası olarak gösterilmi ştir. Türkiye'de bugün, sava ştan önceki altın para yerine, kâ ğıt para sürümdedir. Borçlanma sözleşmelerinin hükümleri uyarınca (Eylül 1903 tarihli "Ek-Kararname" nin 1. Maddesine ve sözü geçen borçlanma sözleşmelerine bakılması), borçlanmanın sürüme çıkarıldı ğı ve Avrupa'da faizlerin ve amortismanların ödenmesi gereken paraya oranla kâ ğıt Türk lirası bugünkü kambiyo değeriyle savaştan önceki altın Türk lirasının de ğerini göstermekten uzaktır. Bu sütunlarda, altın Türk lirası gösterilmi ş olması, kupon ve amortisman fonlarına gerekli paraların altın olarak kar şılanması gerektiği anlamına gelmemektedir; ancak, Türk lirası olarak gösterilen rakamların, borçlanma senetlerini ta şıyıcıların hakları olan parayla ödenebilmeleri için gerekli bir kambiyo de ğeriyle hesap edilmesi gerekece ğini anlatmaktadır. 149
Prof. Erim'in verdiği metinde, I sayılı Ek'in Türkçe metinde bulunmadı ğı ve Fransızca metinden çevrilerek alındığı belirtilmektedir. Prof.Erim'in aktardı ğı metinde, bu Açıklayıcı Not'tan önce Fransızca, İngilizce ve İtalyanca metinlerde bu Ummayan "Merbut I" başlığı altında şu satırlar yer almaktadır: "İşbu tablonun erkamı tashihat-ı âtiye müstesna olarak irae edilmi ştir. (işbu tablo Mısır vergisi ve Kıbrıs fazla-i varidatile temin edilmi ş olan istikrazlardan gayrı diğer bilumum istikrazatı ihtiva ve resülmal-i i-asli itibarilerini 162.120.631 liradan ibaret olmak üzere irae eylemektedir.)" (Çevirenler)
-73-
EK II 1. Komisyon, kurallarını ve yöntemlerini saptayacaktır. Başkanlık, yıllık olarak, Fransız, İngiliz, ve İtalyan Temsilcilerince sırayla yapılacaktır. Her Temsilcinin, yoklu ğunda yerini alacak bir vekil-temsilci göstermeye hakkı olacaktır. Kararlar oyçoklu ğuyla alınacaktır. Çekimser oy, görü şülmekte olan öneriye kar şı bir oy sayılacaktır. Komisyon, çalışmaları için gerekli görebilece ği görevlileri ve hizmetleri atayacak ve uygun göreceği ücretleri ve hizmet koşullarını saptayacaktır.nı Komisyonun ödemelerini ve giderlerini, 236. Maddenin birinci fıkrası gere ğince, Türkiye karşılayacaktır. Komisyonun üyeleri ile görevlilerinin ücretleri akla yatkın bir düzeyde saptanacak ve zaman zaman, Komisyonda temsiledilen Hükümetler arasında anla şma ile gözden geçirilecektir. Komisyon üyeleri, dost Devletlerce Türkiye'de görevlendirilmi ş olan diplomasi görevlilerinin yararlandıkları aynı haklardan ve ba ğışıklıklardan yararlanacaklardır.
2. Türkiye, Komisyon üyelerine, görevlilerine ve ajanlarına, her zaman ve her yerde, Türkiye'de tüm bayındırlık işlerini ve işletmelerini gezmek ve denetlemek için tam yetki tanımayı ve Komisyonun isteyebilece ği bütün arşivleri, belgeleri ve bilgileri sa ğlamayı yükümlenir.
3. Komisyon, Osmanlı Hükümeti ile anla şma içinde, ve bu Hükümetin yükümlülüklerini yerine getirmemesinden de bağımsız olarak, bütün dolaylı vergilerin denetlenmesini, yönetilmesini ve alınmasını üstlenme ğe yetkilidir.
4. Herhangi bir Komisyon üyesi, görevinden do ğan tüm eylemlerden ya da savsaklamalardan, ancak kendisini atayan Hükümete kar şı sorumlu olacaktır. Hiçbir Müttefik Hükümet, başka bir Hükümet adına sorumluluk ta şımayacaktır.
5. Komisyon, işleri, yöntemleri ve Türkiye'nin maliyesinin yeniden düzenlenmesi konusundaki önerileriyle, hesaplarına ili şkin olarak her yıl ayrıntılı bir rapor yayınla yacaktır. .
6. Komisyon, gerek işbu Andlaşma gereğince, gerek Osmanlı Hükümeti ile anla şarak, kendisine verilebilecek her çe şit görevi üstlenecektir.
-74-
BÖLÜM IX. EKONOMİK HÜKÜMLER KESİM I. TİCARET İLİŞKİLERİ MADDE 261. Andla şmalardan, sözleşmelerden ve yapılagelişlerden [teamüllerden] do ğan Kapitülasyonlar rejimi 150, l Ağustos 1914'den önce, bu rejimden do ğrudan doğruya ya da dolaylı olarak yararlanan Müttefik Devletler yararına yeniden kurulacak ve l A ğustos 1914'de bu rejimden yararlanmayan Müttefik Devletler yararına geni şletilecektir.
MADDE 262. l Ağustos 1914'den önce, eski Osmanlı împaratorlu ğu'nda posta büroları bulunan Müttefik Devletler, Türkiye'de posta bürolarını yeniden açmak yetkisine sahip olacaklardır.
MADDE 263. 25 Nisan 1907 Sözleşmesinin, Türkiye'de dışalım [ithalat] vergilen tarifesine ili şkin hükümleri, Müttefik Devletler yararına yeniden yürürlü ğe konulacaktır. Bununla birlikte, işbu Andlaşmanın VIII. Bölümünün (Malî Hükümler) 231. Maddesi uyarınca kurulan Maliye Komisyonu, bu dı şalım [ithalat] vergilerinin de ğiştirilmesine ya da tüketim vergileri konmasına -bu yeni de ğişiklikler ya da vergilendirmeler, çıkı ş yeri neresi ya da sahibi kim olursa olsun, bütün mallara uygulanmak ko şuluyla- herhangi bir anda izin verebilecektir. Bu madde gereğince Maliye Komisyonunun izin verdi ği, şimdiki vergilerin değiştirilmesi ya da yeni vergiler konulması, bütün Müttefik Devletlere yapılması gereken bildirimlerden altı ay geçmedikçe, uygulanamaz. Bu süre içinde, Komisyon, Müttefik Devletlerden herhangi birinin, bu konuyla ilgili olarak öne sürmü ş olabileceği gözlemleri inceleyecektir.
MADDE 264. l Ağustos 1914'den önceki ayrıcalık [imtiyaz] sözle şmelerinden do ğan haklar ve bağışıklıklar saklı kalmak üzere, Maliye Komisyonunun, 263. Maddedeki e şitlik ko şulları içinde, Türkiye'nin ekonomik dengesi ve iyi yönetilmesi yararına Osmanlı uyruklarından da alınan vergilerin ve harçların, Müttefik Devletler uyruklarının ki şiliklerinden ya da mallarından da alınması konusunda Türkiye'ye izin verme ğe hakkı olacaktır. Aynı amaçla ve aynı ko şullar altında, Maliye Komisyonunun, Müttefik Devletler uyruklarına karşı her çeşit dışalım [ithalat] ya da dışsatım [ihracat] yasağı konulmasına izin vermeğe de hakkı olacaktır. Bu vergiler, harçlar ya da yasaklamalar, bütün Müttefik Devletlere yapılması gerekecek bildirimden sonra altı ay geçmedikçe uygulanmayacaktır. Bu süre içinde Komisyon, Müttefik Devletlerden herhangi birinin, bu konuyla ilgili olarak öne sürebilece ği gözlemleri inceleyecektir. 150
Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "imtiyazat-ı ecnebiye usulü" ; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Kapitülasyon usulü". (Çevirenler)
-75-
MADDE 265. Müttefik Devletlerin gemileri 151 konusunda, gemilere152 savaştan önce Türkiye'nin geçerli saymış olduğu ya da başlıca denizci Devletlerin ileride geçerli sayabilecekleri her çeşit kanıtlama kâğıtları ya da belgeleri, Türkiye'ce geçerli ve Türk gemilerine verilen benzeri belgelerle e şdeğerde sayılacaktır. Deniz kıyısı olsun ya da olmasın, yeni Devletler Hükümetlerince kendi gemilerine verilen kanıtlama belgeleri ve öteki belgeler de, ba şlıca denizci Devletlerce uygulanan yöntemlere uygun olarak verilmi ş olmaları koşuluyla, aynı biçimde tanınacaktır. Bağıtlı Yüksek Taraflar, deniz kıyısı olmayan herhangi bir Müttefik Devletin ya da yeni Devletin gemilerinin -bunlar, kendi ülkelerinde belirli bir tek yerde kütü ğe yazılı iselerbayraklarını tanımayı kabul ederler; bu yer, bu gemilerin kütü ğe yazılma limanı153 sayılacaktır.
MADDE 266. Türkiye, Müttefik Devletlerden ya da yeni Devletlerden herhangi birinin ülkesinde çıkan doğal ya da işlenmiş ürünleri, ticaret işlemlerinde her çe şit haksız rekabete kar şı korumak üzere gerekli yasal ya da yönetimsel önlemleri alma ğı yükümlenir. Türkiye, üzerlerinde, iş ya da dış anbalajlarında, çıkı ş yeri, cinsi, niteli ği ya da özelliklerine ilişkin doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak yanıltma amacıyla konulmu ş her türlü markalar, adlar, yazılar ya da işaretler de taşıyan bütün ürünlerin ya da malların dı şalımını ve dışsatımını [ithalini ve ihracını], yurt içinde satımını, sürümünü, ya da satı şa çıkartılmasını, elkoymakla ve başka her çeşit uygun dü şecek önlemlerle cezalandırmayı ^ve yasaklamayı yükümlenir.
MADDE 267. Türkiye, bu konuda kendisine kar şılıklı işlemde bulunulması ko şulu ile, Müttefik bir ülkede ya da yeni bir Devlette yürürlükte olup yetkili makamlarca usulüne uygun olarak Türkiye'ye bildirilm İşbulunan ve bu bölgenin ba ğlı oldu ğu ülkede çıkan şarap ve alkollü içkilerin bölgesel bir ad taşımak hakkını ya da bu bölgesel adın kullanılmasına hangi koşullarla izin verilebilece ğini tanımlayan ya da düzenleyen yasalara ya da bu yasalara dayanılarak alınan yönetimsel ya da yargısal kararlara uymayı yükümlenir; sözü edilen yasalarla kararlara aykırı olarak, bölgesel adlar ta şıyan ürünlerin ya da malların dı şalımı [ithali], dışsatımı [ihracı] ile, yurt içinde yapımı, da ğıtımı, satımı ve saüşa çıkartılması Türkiye'de yasaklanacak ve 266. Maddede öngörülen önlemlerle cezalandırılacaktır.
MADDE 268. Osmanlı Hükümeti uluslararası ticarete giri şecek olursa, bu bakımdan egemenlikten doğan hiçbir hakkı, ayrıcalı ğı ya da dokunulmazlı ğı olmayacak, ya da olmayaca ğı kabul edilecektir. 151
Fransızca metinde "navires", İngilizce metinde "vessels", İtalyanca metinde "navi": 1920 Türkçe çevirilerinde "sefain". (Çevirenler) 152 Fransızca metinde "navires et bateaux", İngilizce metinde "vessels", İtalyanca metinde burada bir sözcük kullanılmamaktadır. Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "sefine ve vapurlar"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "vapur ve gemiler", ilerideki maddelerde de biz daha çok İngilizce metni gözönünde tutarak, "gemiler" sözcüğüyle yetinmede bir sakınca görmedik. (Çevirenler) 153 Fransızca metinde "port d'enregistrement", İngilizce metinde "port of registry", İtalyanca metinde "porto d'inscrizioni". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "tescil limanı"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "kayıt limanı". (Çevirenler)
-76-
KESİM II. ANDLAŞMALAR MADDE 269. İşbu Andlaşmanın yürürlüğe girmesiyle ve Andlaşmadaki hükümlere ba ğlı olarak, aşağıda belirtilen ekonomik ya da teknik nitelikteki çok-taraflı Andla şmalar, Sözleşmeler ve Anlaşmalar, Türkiye ile Müttefik Devletlerden bunlara taraf olanlar arasında uygulanacaktır: 1. Denizaltı kablolarının korunmasına ili şkin 14 Mart 1884, l Aralık 1886 ve 23 Mart 1887 tarihli Sözleşmelerle, 7 Temmuz 1887 tarihli Kapanı ş [Son] Protokolü; 2. Gümrük tarifelerinin yayınlanmasına ve gümrük tarifelerinin yayınlanması için bir Uluslararası Birlik kurulmasına ili şkin, 5 Temmuz 1890 tarihli Sözleşme; 3. Paris'te Kamu Sağlığı Uluslararası Kurumu kurulmasına ili şkin, 9 Aralık 1907 tarihli Anlaşma154; 4. Roma’da bir Uluslararası Tarım Enstitüsü kurulmasına ilişkin, 7 Haziran 1905 tarihli Sözleşme; 5. Türk Borçlanmasına155 ilişkin 27 Haziran 1855 tarihli Sözle şme; 6. Escault ırmağı üzerinde geçiş harçlarının geri satın alınmasına ili şkin, 16 Temmuz 1863 tarihli Sözleşme; 7. Süveyş Kanalı'nın özgürce kullanılmasını güvence altına alan bir rejim kurulmasına ilişkin, 29 Ekim 1888 tarihli Sözle şme.
MADDE 270. İşbu Andlaşma yürürlü ğe girer girmez, Türkiye'nin156, bu Maddedeki özel hükümleri yerine getirmesi koşuluyla, Ba ğıtlı Yüksek Taraflar, aşağıda sayılan sözle şmeleri ve düzenlemeleri157, kendilerini ilgilendirdi ği ölçüde, yeniden uygulayacaklardır:
Posta Sözleşmeleri 4 Temmuz 1891'de Viyana'da imzalanan Evrensel Posta Birli ği Sözleşmeleri ve Andlaşmaları; . 15 Haziran 1897'de Washington'da imzalanan Posta Birli ği Sözleşmeleri ve Anla şmaları; 26 Mayıs 1906'da Roma'da imzalanan Posta Birli ği Sözleşmeleri ve Andlaşmaları.
Telgraf Sözleşmeleri 10-22 Temmuz Sözleşmeleri;
1875'de
Saint-Petersbourg'da
imzalanan
Uluslararası
Telgraf
11 Haziran 1908 tarihli Lizbon Uluslararası Telgraf Konferansında kararla ştırılan Yönetmelikler ve Tarifeler. 154
Fransızca ve İngilizce metinlerde "Arrangement", İtalyanca metinde "Accordo". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Itilâfname"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "tesviyename". (Çevirenler) 155 Fransızca metinde Temprunt türe", İngilizce metinde "Turkish Loan", İtalyanca metinde "prestito turco". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Osmanlı istikrazı"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Türk. istikrazı". (Çevirenler) 156 Fransızca metinde "Turquie", İngilizce metinde "Turkey", İtalyanca metinde "Turchia". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Devlet-i Osmaniye"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Türkiye". (Çevirenler) 157 Fransızca metinde "arrangements", İngilizce metinde "agreements", İtalyanca metinde "accordi". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "itilâfname"; Vakit ye Peyam-ı Sabah metinlerinde "itilâfat". (Çevirenler)
-77-
Türkiye158, yeni Devletlerin taraf oldukları ya da katılacakları Evrensel Posta Birli ği'ne ve Uluslararası Telgraf Birliği'ne ilişkin Sözleşmelerde ve Andlaşmalarda öngörülen özel andlaşmaların bu yeni Devletlerle yapılmasını kabul etmeyi reddetmemeyi yükümlenir.
MADDE 271. İşbu Andlaşma yürürlüğe girer girmez, Bağıtlı Yüksek Taraflar, Müttefik Devletlerce Türkiye'ye gösterilecek geçici kuralları Türkiye'nin uygulaması ko şuluyla, 5 Temmuz 1912 tarihli Uluslararası Radyo-telgraf Sözle şmesini, kendilerini ilgilendirdi ği ölçüde, yeniden uygulayacaklardır. İşbu Andlaşmanın yürürlüğe girmesini izleyecek beş yıl içinde, 5 Temmuz 1912 Sözleşmesinin yerine, uluslararası radyo-telgraf ili şkilerini düzenleyen yeni bir sözle şme yapılırsa, bu sözle şme -Türkiye bu sözleşmenin hazırlanmasına katılmayı ya da bunu kabulü reddetmiş olsa bile- Türkiye'yi ba ğlayacaktır.
Bu yeni sözle şme, yürürlükteki geçici kuralların da yerine geçecektir.
MADDE 272. İşbu Andlaşmanın yürürlü ğe girmesinden başlayarak oniki aylık bir süre dolmadan, Türkiye:
1. Washington'da 2 Haziran 1911’de gözden geçirilen 20 Mart 1883 tarihli, endüstri mülkiyetinin korunmasına ilişkin Uluslararası Paris Sözleşmesi ile, 13 Kasım 1908'de Berlin'de gözden geçirilen 9 Eylül 1886 tarihli yazın [edebiyat] ve sanat yapıtlarının korunmasına ilişkin Uluslararası Bern Sözleşmesine ve 20 Mart 1914 tarihli Bern EkProtokolüne, usulüne uygun olarak katılmayı;
2. Adı geçen Sözleşmelerdeki ilkelere uygun olarak konacak yasal hükümlerle, Müttefik Devletlerin ya da herhangi bir yeni Devletin uyruklarının endüstri, yazın [edebiyat] ya da sanat mülkiyetlerini tanımayı ve korumayı yükümlenir. Ayrıca ve yukarıdaki yükümlülüklerden ba ğımsız olarak, Türkiye, Müttefik Devletlerden herbirinin ya da herhangi bir yeni Devletin uyruklarının endüstri, yazın ya da sanat mülkiyetlerinin tümünün, en az l A ğustos 1914'deki ölçüde ve aynı ko şullar altında, tanınmasını ve korunmasını sa ğlamayı sürdürmeyi yükümlenir.
MADDE 273. Türkiye, aşağıda belirtilen Sözleşmelere ya da Andla şmalara katılmayı ya da bunları onaylamayı yükümlenir:
1. Otomobillerin uluslararası dola şımına ilişkin, 11 Ekim 1909 Sözleşmesi; 2. Gümrük uygulanacak vagonların kur şunlanmasına ilişkin, 15 Mayıs 1886 tarihli Arılaşma ve 18 Mayıs 1907 tarihli Protokol;
3. Ticaret istatistiklerinin birleştirilmesine ilişkin, 31 Aralık 1913 tarihli Sözleşme; 4. Denizde çatmalar, deniz kazalarında yardım ve kurtarma konusundaki kuralların birleştirilmesine ilişkin, 23 Eylül 1910 tarihli Sözle şme;
5. Hastane gemilerinin liman vergilerinden ve harçlarından ba ğışık tutulmasına ilişkin, 21 Aralık 1904 tarihli Sözle şme;
6. Beyaz kadın ticaretinin yasaklanıp önlenmesine ili şkin, 18 Mayıs 1904 ve 4 Mayıs
1910 tarihli Sözle şmeler; 158
Bakınız: Not 156. (Çevirenler)
-78-
7. Açık-saçık [müstehcen] yayınların 159 yasaklanıp önlenmesine ili şkin, 4 Mayıs 1910 tarihli Sözleşme;
8. 30 Ocak 1892, 15 Nisan 1893, 3 Nisan 1894, 19 Mart 1897 ve 3 Aralık 1903 tarihli Sağlık Sözleşmeleri; .
9. Güçlü etkisi olan ilâçların formüllerinin birle ştirilmesine ilişkin, 29 Kasım 1906
tarihli Sözleşme;
10. Filoksera'ya karşı alınacak önlemlere ilişkin, 3 Kasım 1881 ve 15 Nisan 1889 tarihli Sözleşmeler;
11. Tarıma yararlı ku şların-korunmasına ilişkin, 19 Mart 1902 tarihli Sözle şme. MADDE 274. Müttefik Devletlerden herbiri, i şbu Andlaşmanın genel ilkelerinden ya da özel hükümlerinden esinlenerek, Türkiye ile yeniden yürürlü ğe konulmasını istedi ği ikili sözleşmelerin ya da andlaşmaların hangileri oldu ğunu Türkiye’ye bildirecektir. Bu Maddede öngörülen bildirme, ya do ğrudan doğruya ya da başka bir Devlet aracılığıyla yapılacaktır. Türkiye bu bildiriyi aldı ğını yazılı olarak bildirecektir. Yeniden yürürlüğe girme tarihi, bildirinin tarihi olacaktır. Müttefik Devletler, Türkiye ile, yalnız i şbu Andlaşma hükümlerine uygun olan sözleşmelerin ya da andla şmaların yeniden yürürlü ğe konulmasını kararla ştırmışlardır. Bildiride, işbu Andlaşmanın hükümlerine uygun olmadıkları için bu sözle şmelerin ya da andlaşmaların yürürlüğe yeniden girmiş sayılmayacak hükümleri de olasılıkla gösterilecektir. Görüş ayrılığı durumunda, karar Milletler Cemiyeti'ne bırakılacaktır. Bildirme işlemine girişmek için, Müttefik Devletlere, i şbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden başlayarak altı aylık bir süre tanınmı ştır. Yalnız böyle bir bildirmeye konu olmu ş bulunan ikili sözle şmelerle ikili andla şmalar, Müttefik Devletlerle Türkiye arasında yeniden yürürlü ğe konulacaktır; bütün ötekiler bozulmuş sayılacak ve öyle kalacaklardır. Yukarıdaki kurallar bütün Müttefik Devletlerle -sözü geçen Müttefik Devletler Türkiye ile savaş durumunda olmamış bulunsalar bile- Türkiye arasındaki tüm ikili sözle şmelere ya da ikili andla şmalara uygulanacaktır. Bu Madde hükümleri, 261. Madde hükümlerini sarsmaz.
MADDE 275. Türkiye, işbu Andlaşma ile, l Ağustos 1914'den i şbu Andlaşmanın yürürlü ğe girmesine kadar, kendisi ile Almanya, Avusturya, Bulgaristan ya da Macaristan arasında imzalanmı ş bulunan tüm andla şmaların, sözleşmelerin ya da anlaşmaların bozulmuş olduğunu ve öyle kalacağını kabul eder.
MADDE 276. Türkiye, l Ağustos 1914'den önce yaptı ğı andlaşmalar, sözleşmeler ya da anlaşmalar ile, Almanya, Avusturya, Bulgaristan ya da Macaristan'a, ya da bu Devletlerin görevlilerine ve uyruklarına tanımış olabileceği her türlü hakları ve çıkarları, bu andla şmalar, sözleşmeler ya 159
Fransızca metinde "publications pornographiques", İngilizce metinde "obscene publications", İtalyanca metinde "publicâzioni pornografiche"; Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "calib-i şehvet resimler"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "fuhşâmiz neşriyat". (Çevirenler)
-79-
da anlaşmalar yürürlükte kaldı ğı sürece, Müttefik Devletlerle bu Devletlerin görevlilerine ve uyruklarına da bütün haklarıyla 160 yararlanmaları için sağlamayı yükümlenir. Müttefik Devletler, bu haklardan ve çıkarlardan yararlanmayı kabul edip etmemek hakkını saklı tutarlar.
MADDE 277. Türkiye, l Ağustos 1914 tarihinden önce ya da o tarihten bu yana, i şbu Andlaşma yürürlüğe girinceye kadar, Rusya ile ya da toprakları önceleri Rusya'nın bir parçası olan herhangi bir Devlet ya da da Hükümetle, ve 15 A ğustos 1916'dan sonra işbu Andlaşmanın yürürlüğe girişine kadar Romanya ile yapılmı ş bütün andla şmalannın, sözleşmelerinin ya da anlaşmalarının bozulmuş olduğunu ve öyle kalaca ğını kabul eder.
MADDE 278. l Ağustos 1914'den161 bu yana, bir Müttefik Devlet, Rusya ya da topraklan önceleri Rusya'nın bir parçası olan bir Devlet ya da Hükümet, askerî i şgal ya da herhangi bir ba şka yolla ya da bir ba şka nedenle herhangi bir kamu makamının bir eylemi yüzünden Türkiye'ye ya da bir Osmanlı uyru ğuna herhangi çe şit bir ayrıcalık, çıkar ya da kayırma tanımak, ya da tanınmasına izin vermek zorunda bırakılmı ş ise, işbu Andlaşma ile, bu ayrıcalık, çıkarlar ve kayırmalar hukukça162 geçersiz kılınmıştır. Bu geçersiz kılınmalardan do ğabilecek her türlü parasal istemler ve ödenceler [tazminat] hiçbir biçinide Müttefik Devletlere ya da bu Madde ile yükümlülüklerinden kurtulan Devletlere, Hükümetlere ya da kamu makamlarına yükletilemeyecektir.
MADDE 279. İşbu Andlaşma yürürlü ğe girer girmez, Türkiye, l Ağustos 1914'den işbu Andlaşmanın yürürlüğe girdiği tarihe kadar, andla şmalar, sözleşmeler ya da anlaşmalar ile, savaşa katılmayan Devletlere ya da bu Devletlerin uyruklarına tanımı ş oldu ğu her türlü haklardan ve çıkarlardan, bu andla şmalar, sözleşmeler ya da anla şmalar yürürlükte kaldı ğı sürece, Müttefik Devletlerle, onların uyruklarının da yararlanmalarını sa ğlamayı yükümlenir.
MADDE 280. Bağıtlı Yüksek Taraflardan, 23 Ocak 1912 tarihinde La Haye'de imzalanan Afyon Sözleşmesini imzalamamış ya da imzaladıktan sonra henüz onaylamamı ş olanlar, işbu Sözleşmeyi yürürlüğe koymak konusunda anla şmışlar, ve bu amaçla gerekli yasaları olabildiğince gecikmeden ve en geç i şbu Andlaşmanın yürürlüğe girmesini izleyecek oniki ay içinde çıkarmağı kararlaştırmışlardır. Bundan başka Bağıtlı Yüksek Taraflar, aralarından, adı geçen Sözle şmeyi henüz onaylamamış bulunanlar bakımından, işbu Andlaşmanın onaylanmasının bu Sözle şmenin de onaylandığı, ve sözü edilen Sözleşmenin yürürlüğe konması için 1914'de toplanan Üçüncü Afyon Konferansı'nın kararları uyarınca La Haye’de açılan özel Protokolün de imzalandı ğı anlamına gelece ğini kararlaştırmışlardır. 160
Fransızca metinde "de plein droit"; İngilizce metinde böyle bir deyim yoktur; İtalyanca metinde "di pieno diritto". Matbaa-iÂmire, Konya ve Erim metinlerinde "tamamen"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "hukuk-u kâmile ile". (Çevirenler) 161 Matbaa-iÂmire, Konya ve Erim metinlerinde bu tarih yoktur. Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "l Ağustos 1914 tarihinden itibaren" denilmektedir. (Çevirenler) 162 Fransızca metinde "de plein droit", İngilizce metinde "ipso facto", İtalyanca metinde "di pieno diritto". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde yalnız "keenlemyekûn addolunacaktır" denilmektedir; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "bihakkın mülgadır". (Çevirenler)
-80-
Fransız Cumhuriyeti Hükümeti, i şbu Andlaşmanın onay belgelerinin yatırılması tutanağının do ğruluğu onaylanmış bir örneğini Hollanda Hükümetine iletecek ve Hollanda Hükümetini, bu belgeyi, 23 Ocak 1912 Sözle şmesinin onay belgelerinin yatırılması, belgesi ve 1914 tarihli Ek Protokolün imzalanması olarak kabul etme ğe ve saklamağa çağıracaktır.
KESİM III. ENDÜSTRİ MÜLKİYETİ MADDE 281. İşbu Andlaşmanın hükümleri saklı kalmak üzere, 272. Maddede sözü edilen Uluslararası Paris ve Bern Sözleşmelerinde tanımlandığı biçimde, endüstri, yazın [edebiyat] ve sanat mülkiyeti hakları, işbu Andlaşmanın yürürlü ğe girişinden başlayarak, Bağıtlı Yüksek Tarafların ülkelerinde, bu haklardan sava ş durumunun ba şladığı sırada yararlanmakta olan kişiler, ya da onların hak aktardıkları ki şiler yararına yeniden tanınacak ya da geçerli sayılacaktır. Bunun gibi, sava ş çıkmamış olsaydı, endüstri mülkiyetini, ya da yazın ya da sanat yapıtlarının yayınlanmasını korumak için ba şvurulması üzerine, savaş süresince edinilebilecek haklar da, işbu Andlaşmanın yürürlü ğe giriş tarihinden başlayarak) kendilerine hak aktarılmış durumunda olan kişiler yararına yeniden tanınacak ve geçerli sayılacaktır.
Bununla birlikte, bir Müttefik Devletin yasama, yürütme ya da yönetim makamınca, savaş sırasında alınan özel önlemler gere ğince, Osmanlı uyruklarının endüstri, yazın ya da sanat mülkiyeti konusundaki haklarına kar şı yapılmış işlemler yürürlükte kalacak ve hukuk açısından tam geçerli sayılacaklardır. Savaş süresi içinde, bir Müttefik Devlet Hükümetince, ya da bu Hükümetin adına ya da onun izniyle, herhangi bir ki şinin endüstri, yazın ve sanat mülkiyeti haklarını kullanmasına, ya da bu hakların uygulandı ğı herhangi bir ürünün, aygıtın, maddenin ya da nesnenin satışına, satışa sunulmasına ya da kullanılmasına kar şı, Türkiye’ce ya da Osmanlı uyruklarınca hiçbir istemde bulunulmayacak, ya da dâva açılamayacaktır. İşbu Andlaşmanın imzalandığı sırada Müttefik Devletlerden birinin yürürlükte olan yasaları başka bir hüküm koymamışsa, bu Maddenin 2. fıkrasında öngörülen özel önlemlerin uygulanması için girişilen her çeşit eylem ya da i şlem yüzünden ödenmesi gereken ya da ödenen paralar, işbu Andlaşma hükümleri gereğince, Osmanlı uyruklarının öteki alacakları gibi işlem görecek ve Müttefik Devletler uyruklarının endüstri, yazın [edebiyat] ve sanat mülkiyeti hakları konusunda, Osmanlı Hükümetince alınan özel önlemlerden ortaya çıkan paralar da, Osmanlı uyruklarının öteki borçları gibi sayılıp i şlem görecektir.
Müttefik Devletlerden herbiri, sava ştan önce ya da savaş sırasında, ya da sonradan, kendi yasalarına göre, Osmanlı uyruklarınca edinilmi ş olan (endüstri ya da ticaret markaları dışında), endüstri, yazın ya da sanat mülkiyeti haklarına, ulusal savunma gereksinmeleri ya da kamu yararı, ya da kendi uyruklarının Osmanlı topraklarında sa hip oldukları endüstri, yazın ya da sanat mülkiyeti haklarına Türkiye'de e şit hak sa ğ lamak, ya da Türkiye'nin i şbu Andlaşma gereğince üstlenmiş oldu ğu tüm yükümlülük lerin tam olarak yerine getirilmesini güvence altına almak için, bu hakları i şletmek ya da bunların işletilmesine izin vermek, ya da bu i şletmenin denetimini elinde tutmak, ya da başka yoldan, gerekli görülebilecek herhangi bir sınırlamayı, ko şulu ya da kısıtlamayı getirmek yetkisini saklı tutar, î şbu Andlaşmanın yürürlüğe girmesinden sonra elde edilecek endüstri, yazın ya da sanat mülkiyeti hakları konusunda, Müttefik Devletlere yukarıda tanınan yetki, ancak ulusal savunma ve kamu yararı gereksinmeleri için sınırlamaların, koşulların ya da kısıtlamaların gerekli göründü ğü durumlarda uygulanabilecektir.
-81-
Müttefik Devletlerce, yukarıdaki hükümlerin uygulanmasına geçilirse, akla yatkın ödencelerde [tazminatta] ya da ödemelerde bulunulacak ve bunlar, i şbu Andlaşma hükümleri gereğince, Osmanlı uyruklarına ödenmesi gerekli bütün öteki paralar gibi i şlem görecektir. Müttefik Devletlerden herbiri, l A ğustos 1914'den bu yana yapılmı ş ya da ileride yapılabilecek plan, ve bu Madde hükümlerinin uygulanmasını engelleme sonucunu verecek olan her çe şit endüstri, yazın ya da sanat mülkiyeti hakkının tümünün ya da bir bölümünün başkasına geçirilmesini ya da üzerinde i şlem yapılmasını geçersiz saymak yetkisini saklı tutar. Bu madde hükümleri, Müttefik Devletlerce ola ğanüstü sava ş yasaları gere ğince ortadan kaldırılan, ya da 289. Madde gere ğince kaldırılacak olan ortaklıkların-ya da giri şimlerin endüstri, yazın ya da sanat mülkiyeti haklarına uygulanmaz.
MADDE 282. l Ağustos 1914 tarihine kadar edinilmi ş bulunan, ya da savaş çıkmamış olsaydı, savaştan önce ya da sava ş süresi içinde yapılmış bir istem üzerine, o tarihten bu yana edinilebilecek olan endüstri mülkiyetine ili şkin hakların saklı tutulması ya da geri verilebilmeleri, ya da bu konuda bir kar şı çıkışta bulunabilmeleri amacıyla, Ba ğıtlı Yüksek Taraflardan herbirinin uyruklarına, ek verg' ya da herhangi bir ceza olmaksızın, gerekli bütün işlemleri yapmak, her türlü yöntem gereklerini yerine getirmek, her çe şit vergi ödemek ve, genel olarak, her Devletin yasalarında ve tüzüklerinde (yönetmeliklerinde) öngörülen her türlü yükümlülü ğü yerine getirmek için, i şbu Andlaşmamn yürürlüğe giriş tarihinden başlayarak, en az bir yıllık bir süre tanınacaktır. Herhangi bir işlemin yapılmasından, bir usul gere ğinin yerine getirilmemesinden, ya da bir harcın ödenmemiş olması yüzünden, endüstri mülkiyetine ili şkin olarak, yitirilmiş sayılan haklar yeniden geçerli sayılacaktır; bununla birlikte, bulu ş belgeleri163 ile desenler konularında, bunları, geçersiz sayıldıkları süre içinde i şletmiş ya da kullanmış olan üçüncü kişilerin haklarını korumak için, her Devletin hakgözetirlik bakımından gerekli sayaca ğı önlemleri alabilmek hakkı saklıdır. Üstelik, Osmanlı uyruklarına ait olan ve yeniden uygulanacak bulu ş belgeleri ve desenler, savaş sırasında kendilerine uygulanacak olan lisans verilmesine ilişkin hükümlerle, işbu Andlaşmamn bütün hükümlerine ba ğlı kalacaklardır. Bir buluş belgesinin işletmeye konulması, ya da fabrika ve ticaret markalarının, ya da desenlerin kullanılması için tanınan süre bakımından, l A ğustos 1914 tarihi ile i şbu Andlaşmamn yürürlüğe giriş tarihi arasındaki dönem hesaba katılmayacaktır; bundan ba şka, l Ağustos 1914 tarihinde geçerli bulunmakta olan hiçbir bulu ş belgesinin, fabrika ya da ticaret markasının ya da desenin, i şbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden başlayarak iki yıllık bir süre geçmedikçe, salt i şletmeye konulmamış ya da kullanılmamı ş olması yüzünden, geçerli olmaktan çıkmış ya da hükümsüz sayılmayaca ğı da kararla ştırılmıştır.
MADDE 283. Bir yandan Osmanlı uyrukları ya da Türkiye'de oturmakta olan ya da Türkiye'de bir i ş tutmuş kimselerle, öte yandan Müttefik Devletler uyrukları ya da Müttefiklerin ülkesinde oturan ya da bu ülkede bir iş tutmuş kimselerce, ya da bu kimselerin savaş sırasında haklarını kendilerinden yana bırakmış olabilecekleri üçüncü ki şilerce, savaş durumunun başlama tarihi ile işbu Andlaşmanın yürürlü ğe konuluş tarihi arasında geçen süre içinde, öteki tarafın 163
Fransızca metinde "brevets", İngilizce metinde "patente", İtalyanca metinde "brevetti". 1920 Türkçe çevirilerinde "ihtira beratları". (Çevirenler)
-82-
ülkesinde meydana gelmi ş olabilecek ve sava ş süresinin herhangi bir anında varolmu ş ya da 282. Madde uyarınca yeniden tanınacak endüstri, yazın [edebiyat] ya da sanat yapıtları mülkiyeti haklarını bozmu ş sayılacak olaylar yüzünden hiçbir dâva açılamayacak, hiçbir istemde bulunulmayacaktır 164. Bunun gibi, aynı ki şilerin, savaş durumunun başlangıç tarihi ile işbu Andlaşmanın imzası tarihi arasındaki süre içinde üretilmi ş maddeler ya da mallarla, yayınlanmı ş yazın ya da sanat yapıtlarının, işbu Andlaşmanın imzasından başlayarak bir yıl içinde, bir yandan Müttefik Devletler toprakları ya da öte yandan Türkiye toprakları üzerinde satılması, ya da satı şa sunulması, ya da elde edinilmeleri ya da kullanılmaları nedeniyle, endüstri, yazın ya da sanat mülkiyeti hakları çi ğnendiği konusunda, herhangi bir zaman açabilecekleri dâvalara bakamayacaktır; şu kadar ki, bu hüküm, hakkın sahipleri sava ş sırasında Türkiye'nin işgal etmiş olduğu bölgelerde yerleşmiş ya da endüstri ya da ticaret kurumları orada bulunmakta idiyse uygulanmayacaktır 165.
MADDE 284. Bir yandan Müttefik Devletler uyrukları ya da bu Devletlerin ülkelerinde oturan ya da orada bir iş tutmu ş kimselerle, öte yandan Osmanlı uyrukları arasında, sava ş durumundan önce yapılmış olan endüstri mülkiyet haklarına ili şkin işletme lisansları, ya da yazın [edebiyat] ya da sanat yapıtlarının ço ğaltılması konularındaki sözle şmeler, Türkiye ile Müttefik bir Devlet arasında sava ş durumunun başlaması tarihinde sona ermiş sayılacaktır. Ancak her konuyla ilgili olarak, daha önceleri bu çe şit bir sözleşmeden yararlanmakta olan kimsenin, işbu Andlaşmanın yürürlüğe giriş tarihinden başlayarak altı ay içinde, hak sahibinden yeni bir lisans ayrıcalı ğı istemeğe hakkı olacak ve bunun ko şulları, taraflar arasında anlaşma olmazsa, Osmanlı yasalarının verdi ği haklar gere ğince edinilen lisanslar 164
Maddenin bu fıkrası, Matbaa-iÂmire, Konya ve Erim metinlerinde değişik biçimde, şöyledir: "Bir taraftan Osmanlı tebaası.veya Türkiye'de mukim olan veya icra-yı sanat eden e şhas tarafından ve di ğer cihetten Düvel-i Müttefika tebaası ve düvel-i mezkûre arazisinde sakin olan veya orada icra-yı sanat eden e şhas tarafından ve ne de eşhas-ı mezkûrenin esna-yı harpte di ğer kısım arazisinde hal-i harf tarihiyle i şbu muahedenamenin meriyeti tarihi arasında geçen müddet zarfında vukua gelen ve esna-yı harpte herhangi bir zamanda mevcut veya 282 nci madde nükmüne tevfikan yeniden iktisab-ı meriyet edecek olan mülkiyet-i sınaiye ve edebiye ve bediîye hukukuna iras-ı halel edebilecek mahiyette telâkki olunabilen vukuat sebebiyle haklarını devir ve fera ğ eyledikleri eşhastı selâse canibinden hiçbir dâva ikame olunamayacak ve istihkak talep edilemeyecektir". Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerindeki çeviri şöyledir: "Bir cihetten: Osmanlı tebaası, yahut Türkiye'de ikamet ve icra-i san'at eden eşhas tarafından, diğer cihetten de; düvel-i müttefika tebaası yahut bu devletlerin arazisinde ikamet veya icra-i san'at eyleyen eşhas veyahut bu eşhasın hukukunu devr ve terk ettikleri eşhas-ı sâlise tarafından diğer tarafın arazisi dahilinde hal-i harb ile muahede-i haziranın mevki-i mer'iyete vaz'ı tarihleri arasmda zuhur etmiş olması muhtemel bulunup harb esnasında herhangi bir zamanda mevcud, yahud 282 nci maddeye tevfikan iade edilecek mülkiyet-i sınaiye yahud mülkiyet-i edebiye hukukunu ihlal mahiyetinde telâkki olunacak olan vekayiden dolayı hiçbir dâva ikame ve hiçbir iddia dermeyan edilemeyecektir." (Çevirenler) 165 Bu fıkra, Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde, ters bir anlamda, şöyle verilmektedir: "Kezalik işbu muahedenamenin imzası tarihinden itibaren bir sene zarfında bazı müstahzarat ve mamulatın veya ilân tarihiyle işbu muahedenin tarih-i imzası arasında mürur eden müddet zarfında neşir olunan âsâr-ı edebiye ve bediîyenin gerek düvel-i müttefika ve gerek Türkiye arazisinde furuhatı veya mevki-i furuhta vaz'ı veya istimali ihlalinden dolayı ikame olunacak deavi e şhas-ı mezkûrece nazar-ı itibara alınmayacaktır. Mamafih eshab-ı hukuk harp esnasında Türkiye tarafından işgal olunan havalide bir ikametgâha veya bir müessese-i ticariyeye malik bulunmuşlar ise haklarında bu hüküm ve karar tatbik edilmeyecektir." Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerindeki çeviri şöyledir: "Kezalik aynı eşhas tarafından muahede-i haziranın tarih-i imzasından bir sene sonraya kadar, hiç taraftan müttefik devletler arazisinde, di ğer taraftan Türkiye arazisi dahilinde mamulat-ı sınaiyenin, âsâr-ı edebiye ve sanaiyenin, hal-i harb ile muahede-i haziranın imzası tarihleri arasında vuku bulan füruhat ve müzaede-i aleniye ile füruhat muamelatından dolayı mülkiyet-i edebiye ve sınaiyeye tecavüz hususatmdan dolayı hiçbir deavi şayan-ı kabul değildir. Mamafih harb esnasında, işbu hukuk sahihlerinin ikametgâh, sanaatgâh veya ticaretgâhları Türkiye tarafından i şgal olunan arazi dahilinde bulunduğu takdirde, işbu karar tatbik olunmayacaktır." (Çevirenler)
-83-
dışında, yasaları gere ğince hak edinildi ği ülkede, bu konuda tam yetkili sayılan mahkemece saptanacaktır; aynı ko şullar, Osmanlı yasaları uyarınca edinilen lisanslar konusunda, 287. Maddede öngörülen Hakemlik Komisyonunca saptanacaktır. Mahkeme ya da Komisyon, gerekirse, savaş süresince hakların kullanılmı ş olması yüzünden, ödenmesini adalete uygun göreceği parayı da saptayabilecektir. Bir Müttefik Devletin özel sava ş yasaları gereğince verilmiş endüstri, yazın ya da sanat mülkiyeti haklarına ili şkin lisanslar, sava ştan önce varolan bir lisansın süregitmesi nedeniyle zarar görmeyecektir; bu lisanslar yürürlükte kalacaklar ve tüm etkilerini sürdüreceklerdir; bu lisanslardan biri, savaştan önce yapılmış bir lisans sözleşmesinden ilk yararlanan bir kimseye verilmişse, yeni lisans eskisinin, y erini almış sayılacaktır. Savaştan önceki herhangi bir sözle şmeye ya da lisansa göre, endüstri mülkiyeti haklarını işletmek ya da yazın, tiyatro 166 ya da sanat yapıtlarını ço ğaltmak ya da göstermek için, sava ş sırasında ödemelerde bulunulmu ş ise, bu paralara, işbu Andlaşma gereğince Osmanlı uyruklarının öteki borçlarına ve alacaklarına u ygulanacak ayni i şlem uygulanacaktır.
MADDE 285. İşbu Andlaşma uyarınca Türkiye'den ayrılmı ş bulunan topraklarda oturanlar -bu ayrılma ve bunun do ğurduğu uyrukluk değişikliği göz önünde tutulmaksızın- Osmanlı yasalarına göre, bu toprak geçirimi anında sahip oldukları endüstri, yazın ve sanat yapıtları mülkiyetine ilişkin haklardan, Türkiye'de tam ve eksiksiz olarak yararlanmayı sürdüreceklerdir. İşbu Andlaşma uyarınca Türkiye'den ayrılmış topraklarda, bu ayrılma anında geçerli olan, ya da 281. Madde uyarınca yeniden tanınacak ya da geçerli sayılacak olan endüstri, yazın ve sanat yapıtları mülkiyetine ili şkin haklar, söz konusu topra ğın geçeceği Devletlerce tanınacak ve Osmanlı yasaları uyarınca kendilerine verilecek süre içinde bu ülkede geçerli olacaklardır.
MADDE 286. Endüstri, yazın ya da sanat mülkiyeti hizmetlerine ili şkin arşivlerle, kütüklerle ve plânlarla ilgili bütün konularda, bunların, gere ğinde Türkiye makamlarınca, kendilerine Türkiye'den toprak ayrılmış olan Devletlerin makamlarına aktarılması ya da bildirilmesi konuları özel bir sözle şmede düzenlenecektir.
KESİM IV. MALLAR, HAKLAR VE ÇIKARLAR. MADDE 287. l Ağustos 1914 tarihinde Osmanlı egemenli ği altındaki bir toprakta, sava ş sırasında Osmanlı uyruklu ğunda bulunmayan Müttefik Devletler uyruklarının ya da onların denetimi altındaki ortaklıkların mallan, hakları ve çıkarları, Osmanlı Hükümetince ya da Osmanlı makamlarınca, ya da onların adına -Kapitülasyonlar gere ğince uygulanabilecek olanların dışında- hiçbir vergi alınmaksızın, hak sahiplerine derhal geri verilecektir. Mallara sava ş sırasında elkonulmu ş ya da sahipleri bunlardan hiç yararlanamadan zoralım uygulanmı şsa, bu mallar her çeşit vergiden bağışık olarak geri verilecektir. 166
Fransızca metinde "dramatique", İngilizce metinde "dramatic", İtalyanca metinde "drammatiche". Matbaa-iÂmire, Konya ve Erim metinlerinde "tiyatro faciası" denilmektedir; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde bu sözcük atlanmıştır. (Çevirenler)
-84-
Osmanlı Hükümeti, malları elinden alınmı ş mal sahibim, kendi rızası olmaksızın yüklenen her çe şit vergilerden ve kısıtlamalardan arınmı ş olarak, malına yeniden sahip kılmak için elinden gelen her çe şit önlemi alacaktır. Bu geri verme i şleminden zarar görecek üçüncü kişilerin zararlarını adı geçen Hükümet kar şılayacaktır. Bu Maddede öngörülen geri verme yapılmazsa, ya da mallar, haklar ve çıkarlar, el konmu ş olsun ya da olmasın zarar ya da hasar görmü ş olursa, sahibinin ödenceye [tazminata] hakkı olacaktır. Bu konuda, Müttefik uyruklarınca ya da onların denetimindeki ortaklıklarca öne sürülecek istemler, ödence tutarını da saptayacak olan, Milletler Cemiyeti Konseyince gösterilecek bir Hakemlik Komisyonunca incelenecektir. Bu ödence, Osmanlı Hükümetinin borcu olacak ve kar şılığı, istemde bulunanın ba ğlı olduğu Devletin topraklarında ya da onun denetimi altında bulunan Osmanlı uyruklarının mallarından alınabilecektir, ödence bu kaynaktan alınmadı ğı ölçüde, işbu And-laşmanın VIII. Bölümünün (Malî Hükümler) 236. Maddesinin 2. fıkrasında öngörülen yıllık ödentiden [taksitten] kar şılanacaktır. Yukarıdaki hükümler, Müttefik Devletlerin etkin i şgali altında olan ve i şbu Andlaşma ile Türkiye'den ayrılmış bulunan topraklarda, 30 Ekim 1918'den bu yana mallara, haklara ve çıkarlara verilmiş olan zararlar yüzünden, ödencede bulunmak zorunlulu ğunu Osmanlı Hükümetine yüklemez. O tarihten ba şlayarak, sözü edilen mallara, haklara ve çıkarlara i şgal Devleti makamlarınca verilen do ğrudan zararların ödenmesi, sorumlu Müttefik makamlarına düşecektir.
MADDE 288. Îşbu Andlaşma ya da Türkiye'den ayrılan toprakların yazgısını düzenleyen ba şka bir Andlaşma hükümleri gereğince, bir Müttefik Devletin ya da yeni bir Devletin uyruklu ğunu hukukça167 alan eski Osmanlı uyruklarının Türkiye'deki malları, hakları ve çıkarları, bu malların, hakların ve çıkarların bulundukları durumda 168 kendilerine geri verilecektir.
MADDE 289. İşbu Andlaşmadan doğabilecek aykırı hükümler saklı kalmak ko şuluyla, Müttefik Devletler, 17 Ekim 1912 tarihinde 169, Osmanlı egemenliği altında bulunan toprak lar dışında, kendi topraklarında ve sömürgelerinde, mülkiyetleri ya da korumaları al tındaki ülkelerde bulunan Osmanh uyruklarının ya da onların denetimi altındaki or taklıkların bütün mallarına, haklarına ve çıkarlarına elkoyarak, bunları tasfiye etmek hakkını saklı tutmaktadır.
Tasfiye, ilgili Müttefik Devletin yasaları gere ğince yapılacak ve Osmanlı [mal hak ya da çıkar] sahibi, bu Devletin izni olmaksızın, bu malları, hakları ve çıkarları [diledi ği gibi] kullanamayacak ve bunlara hiçbir yükümlülük koyamayacaktır. 167
Fransızca metinde "de plein droit", İngilizce metinde "ipso facto", İtalyanca metinde "di pieno diritto". Matbaa-iÂmire, Konya ve Erim metinlerinde "bihakkın"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "bir devlet tabiiyeti hakkını". (Çevirenler) 168 Prof. Erim, Konya ve dolayısıyla Matbaa-i Âmire metinleri bakımından, haklı olarak şöyle demektedir: "Türkçe metinde bir terceme yanlışı görülmüş ve düzeltilmiştir. Yanlış, fransızca "etat" ve "Etat" kelimeleri arasındaki farkı gözden kaçırmaktan ve "e'tat" kelimesini "hükümet" diye Türkçeye çevirmekten doğmuştur". Gerçekten, Matbaa-i Âmire ve Konya metinlerinde, "bilahare bulunacağı hükümet arazisi dahilinde iade olunacaktır” denilmektedir. Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, bu parçanın çevirisi şöyledir: "... hukuk ve manafiinin bulunduğu hal ve vaziyette iade olunacaktır". (Çevirenler) 169 Prof. Erim, Konya metninde "l Ağustos 1914" yazılı olduğunu, Fransızca metne göre "17 Ekim 1912" biçiminde düzelttiğini belirtmektedir. Bütün 1920 Türkçe çevirilerinde "l Ağustos 1914" denilmektedir. Bu ilk tasarıya Müttefiklerin ekledikleri değişiklik önerilerinde, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, şöyle denilmektedir:" 289 ncu maddedeki "l Ağustos 1914 tarihinde", "17 Teşrinievvel 1912 tarihinde" suretinde tâdil olunacaktır". (Çevirenler)
-85-
MADDE 290. İşbu Andlaşmanın ya da Türkiye'den ayrılan toprakların yazgısını düzenleyen ba şka bir Andla şmanın uygulanmasıyla, bir Müttefik Devletin ya da yeni bir Devletin uyruklu ğunu hukukça 170 alan Osmanlı uyrukları, 281. Maddenin 5. fıkrası, 282., 284., 287. Maddenin 3. fıkrası171, 289., 291., 292., 293., 301., 302 ve 308. Maddeler anlamında Osmanlı uyru ğu sayılmayacaklardır.
MADDE 291. 17 Ekim 1912'de172 Osmanlı egemenliği altında bulunan topraklar dı şında, bir Müttefik Devletin topraklarındaki Osmanlı uyruklarının mallan, hakları ve çıkarları ile, bunların satı şı, tasfiyesi ya da başka biçimdeki kullanımlar sonucu elde edilecek salt gelir üzerinden, sözü geçen Müttefik Devletçe, 287. Madde gere ğince bu Devletin uyruklarınca öne sürülen istemler yüzünden ödenmesi gereken ödence [tazminat] tutarları ya da bu uyrukların Osmanlı uyruklarından olan alacakları tutarı alınabilecektir. 289. Maddede ve işbu Maddenin birinci fıkrasında belirtildi ği biçimde kullanılmamı ş olan bu gibi malların, hakların ve çıkarların tasfiyesinden do ğan gelir, Maliye Komisyonuna yatırılacak ve işbu Andlaşmanın VIII. Bölümünün (Malî Hükümler) 236. Maddesinin 2. fıkrası hükümlerine göre kullanılacaktır.
MADDE 292. Osmanlı Hükümeti, kendi uyruklarının, Müttefik.ülkelerdeki mallarının, haklarının ya da çıkarlarının tasfiyesi, ya da bunlara elkonulması yüzünden do ğacak zararlarını karşılamayı yükümlenir.
MADDE 293. İşbu Andlaşma ya da 17 Ekim 1912'den sonra yapılmış bir Andlaşma gereğince Türkiye'den ayrılmış topraklar üzerinde yetkesini [otoritesini] kullanan bir Müttefik Devletin ya da yeni bir Devletin Hükümetleri 173, bu topraklar üzerinde Osmanlı ortaklıklarının ya da Osmanlı uyruklarının denetimindeki ortaklıkların mallarını, haklarını ve çıkarlarını tasfiye edebileceklerdir; tasfiyeden elde edilecek gelir, do ğrudan doğruya bu ortaklı ğa verilecektir.
Bu Madde, l Ağustos 1914 tarihinde, Müttefik Devletlerin, mandat’ları altındaki ülkelerin uyruklarını da kapsamak üzere, uyruklarının çıkar ço ğunluğunu ellerinde bulundurdukları ortaklıklara uygulanmaz. Tasfiyeden elde edilen gelirin ödenmesine ili şkin bu Maddenin ilk fıkrası hükmü, ya doğrudan doğruya, ya da denetimleri altındaki bir ortaklıktaki çıkarları nedeniyle, anapara ya da denetimi Almanya Avusturya, Macaristan ya da Bulgaristan uyruklarının elinde bulunan, ya da l Ağustos 1914'de bulunmakta olan, bir Osmanlı ortaklı ğının maliki bulundu ğu demiryolu ortaklıklarına uygulanmaz. Bu gibi durumlarda, tasfiyeden elde edilecek gelir Maliye Komisyonuna yatırılacaktır. 170
Fransızca metinde "de plein droit", İngilizce metinde "ipsofocto", İtalyanca metinde "di pieno dirit-to". 1920 Türkçe çevirilerinde "hukukan". (Çevirenler) 171 1920 Türkçe çevirilerinde "ikinci fıkrası" yazılıdır. Müttefiklerin değişiklik önerileri arasında, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, şöyle denilmektedir: "290 ncı madde ikinci satırında fıkra kelimesinden sonra rakam iki yerine üç olacaktır". (Çevirenler) 172 Bakınız: Not 169. (Çevirenler) 173 1920 Türkçe çevirilerinde bu sözcükler yoktur; Müttefiklerin ilk tasarısında da olmadığı anlaşılmaktadır. Müttefiklerin bu tasarıya önerdikleri değişiklikler arasında, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, şöyle denilmektedir: "293 ncü madde birinci satırdaki "Hükümet" kelimesinden sonra "müttefik bir devlet veya yeni bir hükümet", ikinci satırdaki "muahede" kelimesinden sonra "yahut 17 Teşrinievvel 1912 tarihinden sonra akdolunmuş bilcümle muahedat" kelimeleri ilâve olunacaktır". (Çevirenler)
-86-
MADDE 294. İşbu Andlaşma sonucu olarak Osmanlı kalan topraklar üzerinde demiryolu ayrıcalı ğı [imtiyazı] bulunan herhangi bir Osmanlı ortaklı ğının işletmelerini, mallarını, haklarını ve çıkarlarını, Başlıca Müttefik Devletlerin iste ğiyle, Osmanlı Hükümeti kendi üzerine alacaktır. Osmanlı Hükümeti, Maliye Komisyonunun ö ğütlemesine uygun olarak, söz konusu işletmeleri, malları, hakları ve çıkarları, bu demiryolunda ya da yukarıda sözü edilen işletmede olabilecek bütün çıkarlarıyla birlikte aktaracaktır; bu aktarı ş, Milletler Cemiyeti Konseyince atanacak bir hakemin saptayaca ğı fiyat üzerinden olacaktır. Bu fiyat tutarı Maliye Komisyonuna yatırılacak, Komisyon da bunu, 293. Madde gere ğince yatırılan bütün öteki paralarla birlikte, ortaklıkla do ğrudan ya da dolaylı ilgisi olabilecek ki şiler arasında bölüştürecektir; Alman, Avusturya’lı, Macar ya da Bulgar uyruklarına dü şecek paylar, Almanya, Avusturya, Macaristan ve Bulgaristan'ın herbiriyle yapılmı ş Barış Andlaşmalarıyla kurulan Onarımlar Komisyonuna yatırılacaktır. Bununla birlikte, Osmanlı Hükümetinin payına düşebilecek olan paralar, işbu Andlaşmanın VIII. Bölümünün (Malî Hükümler) 236. Maddesinde öngörülen amaçlar için, Maliye Komisyonunca alıkonacaktır.
MADDE 295. İşbu Andlaşmanın yürürlü ğe girişinden başlayarak altı aylık bir sürenin bitimine kadar, Osmanlı Hükümeti -Almanya ile imzalanan Barı ş Andlaşmasının 260. Maddesi hükümleri, ya da Avusturya, Macaristan ve Bulgaristan ile imzalanan Barı ş Andlaş-malarının bunun karşılığı olan hükümlerinin yerine getirilmesi için gerekli olabilecek önlemler dı şında- işbu Andlaşmanın yürürlü ğe girdiği tarihte kendi ülkesinde bulunan, Almanya'ya, Avusturya'ya, Macaristan'a ve Bulgaristan'a, ya da bunların uyruklarına ait malların, hakların ya da çıkarların mülkiyetine ili şkin her türlü i şlemi yasaklayacaklardır. İşbu Andlaşmanın adı geçen Devletlere ait mallara ili şkin özel hükümleri saklı kalmak koşuluyla, Osmanlı Hükümeti, sözü edilen altı aylık süre içinde, Ba şlıca Müttefik Devletlerce kendisine bildirilecek, yukarıda söz konusu olan malları, hakları ve çıkarları tasfiye edecektir. Bu tasfiye, adı geçen Devletlerin yönetimi altında ve onların gösterece ği biçimde yapılacaktır. Bu mallar üzerinde i şlem yapma yasa ğı, malların tasfiyesi bitirilinceye kadar sürdürülecektir.
Tasfiyeden elde edilecek gelir -tasfiye edilen malların sahipleri Alman, Avusturya Macar ya da Bulgar Devletleri oldu ğu durumlar dışında -do ğrudan do ğruya sahiplerine ödenecektir. Bu durumlarda, gelir, malların sahibi olan Devlet ile yapılan Barı ş Andlaşmasında kurulmu ş olan Ormanlar Komisyonuna aktarılacaktır.
MADDE 296. İşbu Andlaşma gereğince Türkiye'den ayrılan bir toprak üzerinde yetkesini [otoritesini] kullanan Hükümetler, sözü edilen toprak .üzerinde bulunan ve i şbu Andlaşmanın yürürlü ğe konuldu ğu tarihte Almanya'ya, Avusturya'ya, Macaristan'a ya da Bulgaristan'a, ya da bu Devletlerin uyruklarına ait bütün malları, hakları ve çıkarları, Almanya ile imzalanan Barı ş Andlaşmasının 260. Maddesi gere ğince, ya da Avusturya, Macaristan ya da Bulgaristan'la imzalanan Barı ş Andlaşmalarının bunun kar şılığı olan hükümleri uyarınca bir i şlem görmemişlerse, tasfiye etmek hakkına sahip olacaklardır.
Tasfiyeden elde edilecek gelir, 295. Maddede öngörülen ko şullar içinde kullanılacaktır.
MADDE 297. Mal sahibi, 287. Maddede öngörülen Hakemlik Komisyonu "önünde, 293., 295. ya da 296. Maddeler gere ğince tasfiye edilmiş malların satış koşullarının ya da bu malların bulunduğu topraklar üzerinde yetkesini [otoritesini] kullanan Hükümetin, genel yasaları
-87-
dışında almış olduğu önlemlerin, fiyat üzerinde haksızcasına zararlı bir etkide bulundu ğunu kanıtlayacak olursa, bu Komisyonun, mal sahibine hakgözetirli ğe uygun bir ödence [tazminat] tanımak yetkisi olacak ve bu ödence adı geçen Hükümetçe ödenecektir.
MADDE 298. Müttefik Devletlerden birinin mahkemesi ya da yönetimince, kendi toprakları üzerinde, dü şman mallarına, haklarına ya da çıkarlarına ili şkin olarak, savaş yasalarının uygulanması yoluyla verilen ya da alınan, ya da verildi ği ya da alındığı varsayılan mülkiyet hakkını bir başkasına geçiren bütün önlemlerin, i şletmelerin ya da ortaklıkların tasfiyesine ilişkin buyrukların ya da öteki buyrukların, tüzüklerin (yönetmeliklerin), kararların ya da yönergelerin [talimatın] geçerlili ği doğrulanır. Herkesin çıkarları, sözü edilen mallara ili şkin bütün tüzüklerde (yönetmeliklerde), buyruklarda, kararlarda ve yönergelerde -bu çıkarlar, buyruklarda, tüzüklerde (yönetmeliklerde), kararlarda ve yönergelerde açıkça belirtilmi ş olsun ya da olmasın- geçerli biçimde göz önünde tutulmu ş varsayılacaktır. Yukarıda sözü edilen tüzükler (yönetmelikler), buyruklar, kararlar ya da yönergeler gereğinc.e yapılmı ş bir mal, hak ya da çıkar aktarmasının kurallara uygunlu ğu konusunda hiçbir karşı çıkış öne sürülemeyecektir. Bunun gibi, Müttefik Devletlerden birinin mahkemelerince ya da yönetimince, dü şman mallarına, haklarına ya da çıkarlarına ili şkin olarak, kuraldı şı savaş yasaklarının uygulanması ile verilen, alınan ya da uygulanan buyruklar, tüzükler (yönetmelikler), kararlar ya da yönergeler üzerine, Müttefik Devletler toprakları üzerindeki bir mal, bir işletme ya da bir ortaklık konusunda alınan -kovu şturma, elkoyma, zorunlu yönetim, kullanma, sava ş salması [istimval], gözetim ya da tasfiye olsun; malların, hakların ve çıkarların satı şı ya da yönetimi olsun; borçların toplanması ya da ödenmesi olsun; giderlerin, vergilerin ve gerekli harcamaların ödenmesi olsun- her türlü önlemlerin geçerliliği doğrulanır.
MADDE 299. Bir ya da birkaç Müttefik Devlet adına, ya da bunların buyru ğu ya da onamı ile, Almanya, Avusturya, Macaristan ya da Bulgaristan'ın, ya da bunların uyruklarının Osmanlı topraklarındaki mallarına, haklarına ve çıkarlarına ili şkin olup, 30 Ekim 1918 ile işbu Andlaşmanın yürürlüğe girdiği tarih arasında alman önlemlerin geçerli ligi özellikle doğrulanır. Sözü edilen önlemler sonucunda Müttefik Devletlerin elinde kalacak paralar konusunda, 295. Maddenin son paragrafında öngörülen biçimde i şlem yapılacaktır.
MADDE 300. Müttefik Devletlerden birinin ya da bu Devletin mahkemesi ya da yönetim kurumu adına, ya da bunların buyruklarıyla davranan bir ki şiye karşı, savaş sırasında ya da savaşa hazırlık için Osmanlı uyruklarının mallarına, haklarına ya da çıkarlarına ili şkin bir eylem ya da savsaklama yüzünden, Türkiye'nin ya da l A ğustos 1914'de Osmanlı uyruklu ğunda olan, ya da bu tarihten sonra Osmanlı uyruklu ğuna geçen kişinin hiçbir istemi ya da dâvası, ya da oturduğu yer neresi olursa olsun- bu ki şi adına yapılacak hiçbir istem ya da açılacak dâva dinlenemez. Bunun gibi, herhangi bir Müttefik Devletin özel sava ş önlemleri, yasaları ya da yönetim kuralları (yönetmelikleri) sonucu ortaya çıkan eylemler ya da savsaklamalar yüzünden herhangi bir kişiye karşı ileri sürülecek istemler ve açılacak dâvalar da dinlenemez.
-88-
MADDE 301. İşbu Andlaşmanın yürürlüğe konulmasından ba şlayarak altı aylık bir süre içinde, Osmanlı Hükümeti, istenmesi üzerine, Müttefik Devletlerden herbirine, i şbu Andlaşma hükümleri gereğince tasfiyesi gereken, bu Devletin yasalarının izin verdi ği her çeşit ortaklığın hisse senetlerini, borç senetlerini [tahvillerini] ya da ta şınabilir değerlerini de içeren, mallara, haklara ve çıkarlara ili şkin ve kendi uyruklarının elinde bulunan bütün sözle şmeleri belgeleri, senetleri ve başka bütün mülkiyet belgelerini teslim edecektir.
Osmanlı Hükümeti, her an, ilgili Müttefik Devletin istemesi üzerine, yukarıda sözü edilen mallara, haklara ve çıkarlara ili şkin bütün bilgilerle, sözü geçen mallara, haklara ve çıkarlara ilişkin, l Temmuz 1914'den174 beri yapılmış olan işlemlerle ilgili bilgileri verecektir.
MADDE 302. Müttefik gruplarınca ya da uyruklarınca denetim altında bulundurulan Osmanlı ortaklıkları dışında, bir yandan Osmanlı Hükümeti ya da i şbu Andlaşmanın yürürlüğe konma tarihinde Osmanlı topraklarında oturan uyruklar, öte yandan Müttefik Devletler Hükümetleri ya da bunların l Ağustos 1914'de ne Osmanlı uyruklu ğunda olan, ne (aylıkları, emeklilik ya da resmî ödenekleri bakımından Türkiye 175 hizmetinde bulunan yabancı görevlilerin dı şında)176 Türkiye'de oturan, ne de Türkiye'de i şleri bulunan uyrukları arasında varolan ve i şbu Andlaşmanın VIII. Bölümünün (Malî Hükümler) 236. Maddesi ve I sayılı Ek'inde söz konusu edilen Osmanlı Devlet Borcu [Düyun-u Umumiye] dı şındaki borçları - bu borçların sava ştan önce mi, yoksa tümüyle ya da bir bölümüyle yerine getirilmesi sava ş yüzünden durdurulmu ş ticaret işlemleri ya da sözle şmeler sonucu oldu ğu için sava ş sırasında mı ödenmesi gerekli duruma geldiğine bakılmaksızın- ilgili Müttefik Devletlerin, sömürgelerinin ve korumaları altındaki ülkelerin, İngiliz Dominiyonların ve Hindistan'ı da içeren, kendi paraları ile ödenecek ya da borç hesabına geçirilecektir. Bir borcun ba şka bir para ile ödenmesi gerekti ği durumlarda, paranın de ğiştirilmesi, savaş öncesi kambiyo de ğeri üzerinden yapılacaktır. Bu hükmün uygulanmasında, sava ş öncesi kambiyo de ğerinin, ilgili Devletle Türkiye arasında savaş durumunun başlamasından hemen bir önceki ay içinde, sözü geçen Devletin telgrafla yaptığı para aktarmalarındaki değer ortalamasıdır. Bir sözleşmede, borcun belirtilmi ş oldu ğu paranın ilgili Müttefik Devletin parasına değiştirilmesinde özellikle dura ğan bir kambiyo oranı saptanmı ş bulunuyorsa, kambiyo değerine ilişkin yukarıdaki hüküm uygulanmaz. İşbu Bölümde sözü edilen, dü şman mallarının, haklarının ve çıkarlarının tasfiyesinden elde edilecek gelir ile dü şmanın para olarak varlı ğı da yukarıda belirtilen para birimi ve kambiyo değeri ile hesaplanacaktır. İşbu Maddenin kambiyo de ğerlerine ili şkin hükümleri, i şbu Andla şma gere ğince Türkiye'den ayrılan topraklarda oturan ki şilerin alacaklarına ya da borçlarına uygulanmayacaktır. 174
Fransızca metinde "ler juillet 1914'', İngilizce metinde "July l, 1914", İtalyanca metinde "1° luglio 1914". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "1914 Ağustos bidayetinden". Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "l Temmuz 1914 tarihinden beri". (Çevirenler) 175 Fransızca metinde "Turquie", İngilizce metinde "Turkey", İtalyanca metinde "Turchia". 1920 Türkçe çevirilerinde "Devlet-i Aliye". (Çevirenler) 176 1920 Türkçe çevirilerinde bu ( ) içindeki sözcükler yoktur. Müttefiklerin sonradan sundukları de ğişiklik önerilerinde, bununla ilgili olarak, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine göre, şöyle denilmektedir: "302 nci maddenin yedinci satırındaki "mukim" kelimesinden evvel, **Devlet-i Aliye hizmetinde bulunan ecnebi memurlarının maaş ve mahsusat ve ücerat-ı resmiyeleri müstesna olmak üzere" kelimeleri ilâve olunacaktır". (Çevirenler)
-89-
MADDE 303. 287. Maddeden 302. Maddeye kadar 177 olan maddelerin hükümleri, Müttefik Devletlerce özel sava ş yasalarının uygulanması ya da i şbu Andlaşmanın hükümlerinin uygulanması ile ortaklıkların ve i şletmelerin mallarının, haklarının ve çıkarlarının tasfiyesine giren ya da girecek olan endüstri, yazın [edebiyat] ve sanat mülkiyeti haklarına uygulanır.
KES İM V.
SÖZLEŞMELER, SÜRE AŞIMLARI VE MAHKEME KARARLARI MADDE 304. Bağlı ekte öngörülen sözleşmelere (contrats) ya da sözleşme türlerine ilişkin kuraldışılıklar ve özel kurallar saklı kalmak üzere, dü şmanlar arasında yapılmış her sözleşme, l Ağustos 1914 tarihinde Osmanlı uyru ğu bulunmayan ba ğıtlı tarafın uyru ğu bulundu ğu Müttefik Devletin yasaları uyarınca ve bu yasada öngörülen ko şullar altında, ya oldu ğu gibi tutulacak ya da bozulacaktır.
MADDE 305. Bağıtlı Yüksek Tarafların ülkesinde, dü şmanlar arasındaki ili şkilerde, süre aşımına, yasada öngörülen sürelere uyulmaması yüzünden dava açma hakkının sınırlanmasına ya da yitirilmesine ilişkin bütün süreler, ister savaşın başlangıcından önce ister sonra i şlemeğe başlamış bulunsun, 29 Ekim 1914 tarihinden ba şlayarak, işbu Andlaşmanın yürürlü ğe girişine kadar ertelenmi ş sayılacaktır; bu süreler, i şbu Andlaşmanın yürürlü ğe konulmasından en erken üç ay sonra yeniden i şlemeğe başlayacaktır. Bu hüküm, faiz ve kazanç [temettü] kuponlarının sunulması sürelerine ve ad çekme ile ya da ba şka herhangi bir nedenle ödenmesi gerekli her türlü bonoların sunulma sürelerine uygulanacaktır. Japonya yasaları hükümleri nedeniyle, bu Madde ve 304. Madde ile a şağıdaki Ek, Japon uyruklarıyla Osmanlı uyrukları arasında yapılmı ş sözleşmelere uygulan-
MADDE 306. Düşmanlar arasındaki ilişkilerde, savaştan önce yapılmış olan hiçbir ticaret senedi, salt kabul ya da ödeme için gerekli olan süre içinde sunulmamı ş olması, ya da ödenmemİşbulunması yüzünden, ya da sava ş sırasında çekicilerle178 yükleneceklere179 kabul etmeme ya da ödememe bildirisinde bulunulmaması nedeniyle, ya da protestoda bulunulmamış olmasından, ya da ba şka herhangi bir işlemi yerine getirmemiş olması yüzünden, geçersiz sayılmayacaktır. Bir ticaret senedinin kabulü ya da ödenmesi için sunulması gerekli olan süre, ya da kabul edilmeme ve ödenmemenin çekicilerle yükleneceklere bildirilmesi gerekli süre, ya da senedin protesto edilmesi için gerekli olan süre, sava ş içinde geçmişse ve senedi sunması, protesto etmesi ya da kabul edilmedi ğini, ya da ödenmedi ğini bildirmesi gereken taraf, savaş sırasında böyle bir davranı şta bulunmamışsa, senedin sunulması, kabul edilmediğinin ya da ödenmediğinin bildirilmesi ya da protesto düzenlenmesi için, kendisine, i şbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden başlayarak, en az üç aylık bir süre tanınacaktır. 177
1920 çevirilerinde "287 ve 302 inci madde" denilmektedir. (Çevirenler) Fransızca metinde "tireurs", İngilizce metinde "drawers", İtalyanca metinde "traenti", 1920 çevirilerinde "keşideciler". (Çevirenler) 179 Fransızca metinde "endosseurs", İngilizce metinde "endorsers", İtalyanca metinde "giratari", 1920 çevirilerinde "cirantalar". (Çevirenler) 178
-90-
MADDE 307. Savaş sırasında, herhangi bir Osmanlı mahkemesince ya da yönetim makamınca, o sırada bir Müttefik Devlet uyru ğu bulunan bir kişinin, ya da içinde bir Müttefik uyru ğunun ilişkisi bulunduğu bir ortaklığın çıkarlarına aykırı, ya da bu çıkarlara zarar verici nitelikte alınmı ş bir mahkeme kararı ya da buyrulan yürütme önlemleri, bu [yabancı] uyru ğun başvurması üzerine, 287. Maddede öngörülen Hakemlik Komisyonunca yeniden gözden geçirilebilecektir. Böyle bir durumda, taraflar, olabilirse ve hakgözetirli ğe uygun dü şerse, Osmanlı makamınca buyrulan yürütme önleminden ya da alınan mahkeme kararından önceki duruma getirileceklerdir; buna olanak bulunamazsa, mahkeme kararı ya da yürütme önlemi nedeniyle zarar görmü ş olan Müttefik Devlet uyru ğu, Hakemlik Komisyonunun hakgözetirliğe uygun bulacağı ödence [tazminat] alabilecek ve bu ödencenin ödenmesi de Osmanlı Hükümetine dü şecektir. Bir sözleşme, ister taraflardan birinin sözleşme hükümlerinden birini yerine getirmemesi yüzünden, ister sözleşmede yer alan bir hakkın kullanılması sonucu bozulmu ş olursa, zarar gören taraf, Hakemlik Komisyonuna ba şvurabilecektir. Bu Komisyon, zarar gören tarafa, ödence [tazminat] tanıyabilece ği gibi, hükümsüz duruma gelmekle zarara u ğrayan Türkiye'deki hakların, i şin koşulları bunu hakgözetirli ğe uygun ve olanaklı kılmaktaysa, her kezinde bunların onarılmasına da karar verebilecektir. Türkiye, bu madde hükümleri gere ğince, geri verme ya da onarma işlemlerinden zarar görecek üçüncü kişilere ödence verecektir.
MADDE 308. İşbu Andlaşmanın yürürlü ğe konulmasından önce, bir yandan Müttefik Devletlerin, ya da ülkesi Türkiye'den ayrılmış yeni Devletlerin uyru ğu bulunan, ya da sonradan uyru ğu olan kişiler ile, öte yandan Osmanlı uyrukları arasında yapılmı ş sözleşmelere ilişkin bütün sorunlar, taraflardan birinin uyru ğu bulunduğu Müttefik Devletin ya da yeni Devletin ulusal mahkemelerince ya da konsolosluk mahkemelerince karara ba ğlanacaktır; Osmanlı mahkemeleri bu konuda yetkili olmayacaklardır.
MADDE 309. Bir Müttefik Devletin ya da ülkesi Türkiye'den ayrılmı ş yeni bir Devletin ulusal ya da konsolosluk mahkemelerinin kararı ile, 287. Maddede öngörülen Hakemlik Komisyonu kararları, işbu Andlaşma hükümleri gereğince yetkili iseler, Türkiye'de kesin yargı kararı gücünde sayılacak ve yürütme buyrultusuna (exequatur] gerek görülmeden yürütülecektir.
EK I. GENEL HÜKÜMLER 1. 304. Maddeden 306. Maddeye kadar 180 olan maddeler anlamında ve i şbu Ek hükümlerince, bir sözle şmede taraf olan ki şilerin aralarında ticaret yapmaları eylemsel olarak olanaksız duruma gelmi ş, ya da taraflardan birinin ba ğlı bulundu ğu yasalar, kararnameler ya da tüzükler (yönetmelikler) gere ğince yasaklanmı ş, ya da yasadı şı olmuş ise, bu kişiler, bu ticaretin eylemsel olarak olanaksız duruma geldi ği, ya da . herhangi bir biçimde yasaklandı ğı, ya da yasa-dı şı oldu ğu günden ba şlayarak, dü şman sayılacaklardır. 180
1920 çevirilerinde “304 ve 306 mcı maddeler" .(Çevirenler)
-91-
2. Müttefik Devletlerce sava ş sırasında çıkartılan ulusal yasalar, kararnameler ve tüzükler (yönetmelikler) ile, sözle şme hükümlerinin uygulanması saklı kalmak ko şuluyla:
a) emlâkin, ta şınır ya da ta şınmaz malların, ya da ki şisel malların ba şkasına geçirilmesi amacını güden sözle şmelerde, emlâkin aktarılması ya da e şyanın teslimi, taraflar dü şman olmazdan önce yapılmı şsa, bu sözle şmeler; b) kira sözleşmeleri, toprak ve yapı kiralama sözverisi sözle şmeleri181;
c) İpotek, rehin ve taşınmaz mal güvencesi sözle şmeleri182; d) İşbu Andlaşmada öngörülen ayrıcalıklara [imtiyazlara] ili şkin tüm özel hükümler saklı kalmak koşuluyla, özel ki şiler ve ortaklıklarla Devlet, iller, belediyeler ile benzen yönetim tüzel ki şileri arasındaki sözleşmeler, ve Devletçe ya da illerce, belediyelerce ya da başka benzeri yönetim tüzel ki şilerince verilen ayrıcalıklar, yürürlükte kalacaktır. Böylece yürürlükte tutulan sözle şmelerin yerine getirilmesi, ekonomik ko şullardaki değişiklikler yüzünden, taraflardan birine önemli bir zarar verecekse, 287. Maddede öngörülen Hakemlik Komisyonu, zarar gören tarafın istemesi üzerine, kendisine zararı onarmak için hakgözetirli ğe uygun bir ödence [tazminat] hükmedebilecektir.
II. BİRTAKIM SÖZLEŞME TÜRLERİNE ÖZGÜ HÜKÜMLER: Değerli kâğıtlar [tahviller] ve Ticaret Borsalarındaki Durumlar183 3. a) Tanınmış değerli kâğıtlar [tahviller] ya da ticaret borsalarınca, sava ştan önce özel bir düşman kişinin yapmış olduğu sözleşmelerin tasfiyesini öngören ve sava ş sırasında yapılmış kurallarla, bu kuralların uygulanması için alman önlemler Ba ğıtlı Yüksek Taraflarca şu çekincelerle do ğrulanır:
1. İşlemin sözü edilen borsaların yönetim kurallarına ba ğlı olacağının açıkça belirtilmi ş olması;
2. Bu kuralların herkes için zorunlu bulunması; 3. Tasfiye koşullarının hakgözetirli ğe ve akla uygun olmu ş bulunması; b) 31 Temmuz 1914'de, Liverpool Pamuk Birli ği'nin kararı üzerine, pamuk üzerinde yapılan, süreye ba ğlanmış işlemlerin tasfiyesi doğrulanmıştır.
181
Bu fıkranın Fransızcası, "leş baux, locations et promesses de location"; Ingilizcesi, "leases and agreements fpr leases of land and houses", Italyancası, “gli affitti, le locazioni o promesse di locazioni". Matbaai- Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "bedelat-ı icar ve icarat ve mevid-i icar"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "icar, isticar, vaad-i icar mukavele ve senedatı". (Çevirenler) 182 Bu fıkranın Fransızcası, "leş contrats d'hypotheque, de gage et de nantissement"; İngilizcesi, "contracts of mortgage, pledge, ör lien"; İtalyancası, "i contratti d'ipoteca, di peagno e di garanzia reale". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde, "ipotek (vefaen beyi) ve rehin ve nantisman mukaveleleri"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, "rehin, vedia ve emanet mukaveleleri"..(Çevirenler) 183 Fransızcası, "Positions dans leş bourses de valeurs et de commerce"; İngilizcesi, "Stock exchange and commercial exchange contracts"; İtalyancası, "Pozisioni nelle borse di titoli e di merci". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Tahvilât ve ticaret borsalarındaki vaziyetler"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Esham ve ticaret borsalarında vaziyet". (Çevirenler)
-92-
Rehin 4. Bir düşmanın borcunun güvencesi olarak verilmi ş bir rehinin, borcun ödenmemesi durumunda, satılışı, rehin sahibine haber verilememiş olsa bile, alacaklı iyi niyetle davranmış ve gerekli önlemleri almağa özen göstermiş ise, geçerli sayılacak ve böyle bir durumda, rehin sahibi, rehinin satı şı yüzünden hiçbir hak isteminde bulunamayacaktır.
Ticaret senetleri 5. Bir kişi, ister savaştan önce ister savaş sırasında, düşman olan bir başka kişice kendisine karşı olan bir yükümlülükten ötürü bir ticaret senedinin ödenmesini yüklenmi ş ise, bu öteki kişi, savaş durumunun başlamasına karşın, yükümlülü ğünün sonuçlarına kar şı birinci kişiyi güvence altına almak zorunlu ğundadır.
III. SİGORTA SÖZLEŞMELER İ 6. Aşağıdaki paragrafların hükümleri, Türkiye ile ticaretin yasaklandı ğı zaman, yalnız Osmanlı uyruklarıyla, onlarla sigorta ve yeniden-sigorta 184 yapmış olan Müttefik Devletler uyrukları arasındaki sözle şmelere uygulanacaktır. Bu hükümler, Müttefik Devletler uyrukları olsalar bile, işbu Andlaşma gereğince Türkiye'den ayrılan bir toprak üzerinde yerle şmiş olan ortaklıklar ya da özel ki şiler ile Osmanlı uyrukları arasında yapılmı ş sözleşmelere uygulanmayacaktır. Aşağıdaki paragraflardaki hükümlerin uygulanmaması durumunda, sigorta ve yenidensigorta185 sözleşmeleri, 304. Madde hükümlerine ba ğlıdır.
Yangına karşı sigortalar 7. Emlâke ilişkin olup, bu emlâkte çıkarları bulunan bir ki şi ile, sonradan dü şman olan bir kişi arasında yapılan yangın sigortası sözle şmeleri, savaşın başlamasıyla, ya da o kişinin düşman olması yüzünden, ya da taraflardan birinin sava ş sırasında ya da savaştan sonra üç aylık bir süre içinde sözle şme hükümlerinden birini yerine getirmemesi yüzünden, sona erdirilmiş sayılmayacaklardır; ancak, işbu Andla şmanın yürürlüğe konmasından üç ay sonraki yıllık ilk prim ödemesi zamanının gelmesinden ba şlayarak sona erdirilecektir. Ödenme süresi savaş sırasına rastlayan ödenmemiş primler, ya da sava ş sırasında uğranılan zararlara ilişkin istemler için bir ödeme biçimi 185 saptanacaktır. Yönetimsel ya da yasal bir i şlem sonucunda, sava ştan önce yapılmış bir yangın sigortası, savaş sırasında ilk sigortacıdan ba şka bir sigortacıya aktarılmış ise, bu aktarma tanınacak ve 184
Fransızca metinde, "rdassurance"; İngilizce metinde "reinsurance"; İtalyanca metinde "riassicurazio-ne". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde bu sözcük atlanmıştır; oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "akd veya tecdit edilen sigorta mukavelenameleri" denilmektedir. (Çevirenler) 185 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "tekrar sigorta (re"assurance)"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "akd veya tecdit edilmiş sigorta mukavelenameleri" denilmektedir. (Çevirenler) 186 Fransızca metinde "re’glement" sözcüğü, Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "talimatname", Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "nizamname" biçiminde çevrilmiştir. Oysa, burada "ödeme" anlamında kullanılan bu sözcük, İngilizce metinde "settlement", ttalyanca metinde "sistemazione" sözcükleri ile karşılanmaktadır. (Çevirenler)
-93-
ilk sigortacının sorumlulu ğu, aktarma gününden başlayarak sona ermiş sayılacaktır. Bununla birlikte, ilk sigortacının istemesi üzerine, kendisine aktarma ko şulları konusunda tam bilgi verilmesine hakkı bulunacak ve bu ko şulların hak-gözetirli ğe uymadığı anlaşılacak olursa, hakgözetirli ğe ııyguri duruma getirilmesi için gerekli biçimde de ğiştirilecektir. Ayrıca, sigortalının, ilk sigortacı ile anla şarak, istem gününden ba şlamak üzere, sözleşmeyi ilk sigortacıya yeniden aktarma ğa da hakkı olacaktır.
Ya şam [hayat] sigortaları 9. Bir sigortacı ile, sonradan dü şman olan bir kimse arasında yapılmış yaşam [hayat] sigortası sözle şmeleri, savaşın başlaması ya da bu kimsenin dü şman durumuna girmesi yüzünden sona erdirilmiş sayılmayacaktır. Bir önceki fıkra uyarınca sona erdirilmi ş sayılmayan bir sözleşme gereğince, savaş sırasında ödenmesi gerekli olmu ş herhangi bir para tutarının, sava ştan sonra, ödenmesi istenebilecektir. Bu para tutarına, ödenmesi gerekli oldu ğu tarihten ödeme gününe kadar, yıllık % 5 faiz eklenecektir. Sigorta ücretlerinin (primlerinin) ödenmemesi, ya da sözle şme hükümlerinin yerine getirilmemesi yüzünden, bir sözle şme savaş sırasında geçersiz duruma dü şmüşse, sigortalının ya da vekillerinin ya da hak sahiplerinin, i şbu Andlaşmanın yürürlüğe girişinden başlayarak oniki aylık bir süre içinde her an, sigorta senedinin (poliçesinin) geçersiz ya da sona erdirilmiş sayıldığı günkü değerini sigortacıdan isteme ğe hakları olacaktır.
10. Yaşam sigortası sözleşmeleri, sonradan düşman olan bir ülkede yerle şmiş bir sigorta ortaklığının bir şubesince yapılmışsa, bu sözleşmenin içinde tersine herhangi bir hüküm yoksa, sözleşmeler, yerel yasalara göre işlem göreceklerdir; ancak, sigortacının, sigortalıdan ya da temsilcilerinden, sözle şmenin kendi hükümlerine ve yapıldı ğı sırada yürürlükte olan yasalara ve anlaşmalara aykırı olarak, savaş sırasında alınmış önlemlerin uygulanmasıyla, yapılan işlemler üzerine ya da zorunlu olarak yapılan ödemelere ili şkin paraların geri verilmesini istemek hakkı olacaktır.
11. Sözleşmeye uygulanabilecek yasanın, primler ödenmemi ş olsa bile, sigortalıya sözleşmenin hükümsüzlü ğü bildirilinceye kadar, sigortacıyı, sözle şmeye göre yükümlü saymağı sürdürdüğü durumlarda, sigortacı, bu haberi sava ş nedenleriyle verememiş ise, sigortalıdan, ödenmemiş primleri, yılda % 5 faizleri eklenmi ş olarak almak hakkına sahip olacaktır187. 187
Bu fıkranın Fransızca, İngilizce ve İtalyanca metinlerine uymayan, Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerindeki çevirisi şöyledir: "Bilcümle ahvalde kontratoya tatbiki kaabil olan kanun hükmüne tevfikan sigortacı primlerin adem-i tediyesine ra ğmen kontratonun hükümsüzlüğünü sigorta edilmiş olan kimseye ihbar edinceye kadar, sigorta edilen şahsa karşı bağlı kalırsa bu ihtar ancak hal-i harpten dolayı icra edilemedi ği takdirde sigortacı tediye edilmemiş olan primleri senevi yüzde be ş faiz zammiyle ol şahıstan istihsal etmek hakkını haiz
olacaktır."
Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinleri, yabancı dillerdeki metinlere daha uygun olarak çevrilmi ştir: "Mukavelenameye kaabil-i tatbik bulunan kanun mucibince sigorta eden, bedelâtın adem-i tediyesine rağmen, sigorta edilmi ş olan mukavelenin infisahı tebliğ edilinceye kadar mukavele ahkâmı ile bağlı kaldığı ahvalde, hal-i harb dolaıysıyla işbu tebligatı icra edemediği takdirde sigorta olandan tediye edilmemi ş bedelâtı senevi yüzde beş fazlasıyla taleb etmek hakkını haiz bulunacaktır." (Çevirenler)
-94-
12. 9. paragraftan 11. paragrafa kadar olan paragrafların uygulanması bakımından, ya şam sigortası sözleşmesi sayılacak sözleşmeler, iki tarafın karşılıklı yükümlülüklerini hesaplamak için, insan yaşantısının olasılıklarına dayanan ve bunların faiz tutarları eklenerek hesaplanan sigorta sözleşmeleridir.
Deniz sigortaları 13. Bir sigortacı ile, sonradan dü şman olmuş bir kişi arasında yapılan ve gerek süreyi gerekse yolculu ğu göz önünde tutan sigorta senetlerini [poliçelerini] de içermek üzere, deniz sigortası sözleşmeleri -sözleşmede öngörülen riskin dü şman olmadan daha önce ba şlamış olması durumu dışında- bu kişinin düşman olduğu andan başlayarak sona erdirilmiş sayılacaktır. Risk henüz işlemeye başlamamışsa, prim olarak ya da ba şka biçimde ödenen paralar sigortacıdan geri alınabilecektir. Riskin işlemeğe başladığı durumlarda, bir taraf düşman durumuna geçmiş olsa da, sözleşme geçerli sayılacak ve sözle şme gereğince gerek prim olarak, gerekse zarar kar şılığı olarak ödenmesi gereken paralar i şbu Andlaşmamn yürürlüğe konulmasından sonra istenebilecektir. Savaşan Devletler uyruklarının sava ştan sonra ödenmiş, savaş öncesi ödenmesi gereken alacakları için faiz ödenmesi konusunda bir sözle şme imzalanmışsa, deniz sigortası sözleşmesi gereğince ödenmesi gereken zararlar söz konusu oldu ğunda, bu faiz, bu zararların ortaya çıktığı tarihten başlayarak bir yıllık süre geçtikten sonra i şleyecektir.
14. Sonradan düşman olmu ş bir sigortalıyla yapılmı ş hiçbir deniz sigortası sözleşmesi, sigortacının uyru ğu bulundu ğu Devletin ya da bu Devletin Müttefiklerinin sava ş eylemlerinden do ğan deniz zararlarını da kapsarmış gibi sayılmayacaktır. Sonradan düşman olan bir sigortacı ile, sava ştan önce bir deniz sigortası sözle şmesi yapmış olan bir kişinin, savaş başladıktan sonra, dü şman olmayan bir sigortacıyla aynı riskleri kapsayan yeni bir sözle şme yaptığı kanıtlanacak olursa, yeni sözle şme, yapıldığı günden başlayarak, ilk sözle şmenin yerine geçmi ş sayılacak ve ödenmesi gereken primler, ilk sigortacının sözleşme nedeniyle ancak yeni sözle şme yapılıncaya kadar sorumlu bulunabileceği ilkesine dayanılarak, hesaplanacak ve ödenecektir.
Başka sigortalar
16. 7. paragraftan 15. paragrafa kadar olan paragraflarda söz konusu edilen sözle şmeler dışında, savaştan önce bir sigortacı ile, sonradan dü şman olan bir kişi arasında yapılan sigorta sözleşmeleri, aynı taraflar arasında, sözü edilen paragraflar gere ğince, yangına kar şı sigorta sözleşmeleriyle, her bakımdan, aynı biçimde i şlem görecektir.
-95-
Yeniden-sigortalar188 [Reassurances] 17. Düşman olmu ş bir kişiyle yapılmış yeniden-sigorta [reassurance] sözleşmelerinin tümü, bu kişinin, düşmana dönü şmesi yüzünden sona erdirilmi ş sayılacaktır; ancak, ya şama ya da denize ilişkin ve sava ş öncesinde i şlemeğe ba şlamış riskler durumunda, bu riskler yüzünden yapılması gereken ödemelerin sava ştan sonra alınması hakkına dokunulmamı ş olacaktır. Bununla birlikte, yeniden-sigorta edilmi ş kişi saldırı nedeniyle ba şka bir yeniden-sigorta eden sigortacı bulmak olana ğından yoksun bırakılmı şsa, sigorta sözle şmesi, işbu Andlaşmanın yürürlü ğe konulmasından ba şlayarak üç aylık bir sürenin geçmesine kadar yürürlükte kalacaktır. Bu paragraf uyarınca bir yeniden-sigorta sözle şmesi bozulacak olursa, taraflar arasında hem ödenen ya da ödenebilecek primler, hem sava ştan önce işlemeğe başlamış olabilecek yaşam ve deniz riskleri için u ğranılan zararların sorumlulu ğuna ilişkin bir hesap açılacaktır. 9. paragraftan 15. paragrafa kadar olan paragraflarda sözü edilenlerden ba şka riskler için, hesaplar tarafların dü şman oldukları tarihten ba şlayarak ve bu tarihten beri u ğranılan zararlar için yapılan istemler dikkate alınmaksızın, tutulacaktır.
18. 17. paragrafın hükümleri, ya şam ve deniz riskleri dı şında bir sigorta sözle şmesinde sigortacının kabul etti ği özel risklere ili şkin ve tarafların dü şman oldukları gün varolan yeniden-sigortaları da kapsamaktadır.
19. Özel sözleşme ile yapılmı ş ve genel bir yeniden-sigorta anla şmasında yer almamı ş bir yaşam sigortası sözle şmesinin yeniden-sigorta edilmesi yürürlükte kalacaktır.
20. Bir deniz sigortası sözle şmesinin sava ştan önce yapılmı ş yeniden-sigorta edilmesinde, yeniden-sigorta eden ki şiye aktarılmış risk -bu risk sava şın başlamasından önce i şler duruma gelmişse- geçerli olmayı sürdürür ve sözle şme savaş başlamış olsa da, yürürlükte kalır. Yeniden-sigorta sözle şmesi gereğince, gerek prim gerek u ğranılan zarar kar şılığı ödenmesi gereken paralar, sava ştan sonra da alınabilecektir.
21. 14. ve 15. paragrafların hükümleriyle, 13. paragrafın son fıkrası, deniz risklerine ili şkin yeniden-sigorta sözle şmelerine uygulanacaktır.
KES İM VI.
ORTAKLIKLAR VE AYRICALIKLAR MADDE 310. 29 Ekim 1914'den189 önce Osmanlı Hükümetince ya da herhangi bir Osmanlı makamınca, işbu Andlaşma gereğince Osmanlı kalan topraklar üzerinde verilmiş ayrıcalıklardan ve 294. 188
Fransızca metinde "Reassurances", İngilizce metinde "Reinsurance", İtalyanca metinde "Riassicurazioni". 1920 Türkçe çevirilerinde "Mükerrer sigortalar". (Çevirenler) 189 Prof. Erim, Konya-dolayısıyla Matbaa-i Âmire-metinlerinde "1912" yazılı olduğunu belirtiyor; oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, Fransızca, İngilizce ve İtalyanca metinlere uygun olarak, “1914” denilmektedir. (Çevirenler)
-96-
Madde uyarınca Maliye Komisyonunun kendilerine verebilece ği ayrıcalıklardan yararlanan Müttefik uyrukları ile Müttefik gruplarının, ya da uyruklarının denetimi altındaki ortaklıkların, 29 Ekim 1914'den önce yapılmı ş olmak koşuluyla, ayrıcalık sözleşmelerinden ve ondan sonraki anla şmalardan doğan haklarının tümü, sözü geçen Hükümetçe ya da makamlarca, 287. Madde hükümlerinin uygulanmasıyla 190, kendilerine geri verilecektir. Osmanlı Hükümeti, bu sözle şmeleri ve anlaşmaları, yeni ekonomik ko şullara uydurmayı ve ayrıca bunların süresini, 29 Ekim 1914 tarihi ile i şbu Andlaşmanın yürürlüğe giriş tarihi arasında geçen süreye e şit bir süre için uzatmayı yükümlenir. Osmanlı Hükümeti ile anlaşmazlık durumunda, bu anla şmazlık 287. Maddede öngörülen Hakemlik Komisyonuna sunulacaktır191. Yukarıdaki fıkrada belirtilen haklara zarar verebilecek, 29 Ekim 1914’den sonra çıkarılan yasal ya da başka nitelikte her çeşit hüküm ile, bu tarihten sonra verilen bütün ayrıcalıkların ya da anlaşmaların, Osmanlı Hükümetince hükümsüz ve geçersiz oldu ğu bildirilecektir. Bu Maddede sözü edilen ayrıcalık sahipleri, Maliye Komisyonunun olumlu görü şü üzerine, sözleşmeyle elde edebilecekleri ödence [tazminat] kar şılığında, savaş sırasında uğradıkları zarar ya da ziyan için, Hakemlik Komisyonunca 287. Maddede saptanan ko şullar altında, kendilerine tanınan ödencenin tümünden ya da bir bölümünden vazgeçebileceklerdir.
MADDE 311. Başlıca Müttefik Devletlerden birinin yetkesine [otoritesine] ya da korumanlı ğına [vesayetine] konulmak üzere Türkiye'den ayrılan topraklarda, 29 Ekim 1914’den önce Osmanlı Hükümeti ya da herhangi bir yerel Osmanlı makamınca kendilerine ayrıcalık tanınmış Müttefik uyrukları ile Müttefik gruplarının ya da uyruklarının denetimi altındaki ortaklıkların usulüne uygun olarak elde ettikleri haklar, ilgili Devletçe tümüyle oldu ğu gibi korunacaktır; sözü geçen Devlet, kendilerine verilen güvenceleri oldu ğu gibi tutacak ya da eşdeğerde güvenceler verecektir. Bununla birlikte, sözü geçen Devlet bu ayrıcalıklardan herhangi birinin sürdürülmesinin kamu çıkarlarına aykırı oldu ğu kanısında olursa, toprakların kendi yetkesi [otoritesi] ya da korumanlığı [vesayeti] altına geçti ği tarihten başlayarak altı aylık bir süre içinde, bu ayrıcalı ğı satın almak ya da de ğiştirilmesini önermek yetkisine sahip olacaktır; bu durumda, ayrıcalık sahibine, aşağıdaki hükümler uyarınca, hakgözetirli ğe uygun bir ödence vermekle yükümlü olacaktır. Yukarıda öngörülen ödencenin [tazminatın] tutarı üzerinde dostça bir anla şmaya varılamazsa, bunun saptanması üç üyeden kurulu hakemlik mahkemelerine bırakılacaktır: üyelerden biri, ayrıcalık sahibinin -ya da söz konusu bir ortaklıksa- anaparanın ço ğunluğuna sahip olanların uyru ğu bulundukları Devletçe atanacaktır; ikinci üye, ilgili toprak üzerinde yetkesini kullanan Hükümetçe atanacaktır; üçüncü üyeyi ise, ilgililer arasında anla şma olmazsa, Milletler Cemiyeti Konseyi atayacaktır. Hem hukuka hem de hakgözetirli ğe göre dâvaya bakacak olan mahkeme, sonraki paragrafta da gösterildiği gibi, sözle şmenin duruma uydurularak korunması temeli üzerinden tüm değerlendirme öğelerini göz önünde tutacaktır 192. 190
Prof. Erim, Konya -dolayısıyla Matbaa-i Âmire- metinlerinde bu son tümceden söz edilmedi ğini belirtiyor. Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "287 nci maddenin ahkâmına tevfikan" denilmektedir. (Çevirenler) 191 Prof. Erim, bu son tümcenin Konya -Matbaa-i Âmire- çevirisinde bulunmadı ğını haklı olarak belirtmektedir. Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde şöyle denilmektedir: “Hükümet-i Osmaniye ile ihtilâf zuhurunda, ihtilâf 287 nci maddede musarrah Hakem Komisyonuna havale olunacaktır." (Çevirenler) 192 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinin bu fıkrasında da, sonuncu fıkradaki "yeni ekonomik ko şullar" ("şerait-i iktisadiye-i cedide") deyimi kullanılmaktadır. Oysa, Fransızca, İngilizce ve İtalyanca metinlerde bu deyim olmadığı gibi, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde de yoktur. (Çevirenler)
-97-
Ayrıcalık oldu ğu gibi kalacaksa, işbu Maddenin ikinci fıkrasında öngörülen sürenin bitiminden sonra altı aylık bir süre içinde, ayrıcalık sahibi, sözle şmenin yeni ekonomik koşullara uydurulmasını istemek hakkına sahip olacak ve ilgili Hükümetle do ğrudan doğruya bir anlaşmaya varamazsa, karar, yukarıda sözü edilen mahkemeye bırakılacaktır.
MADDE 312. İster 1913'de Balkan Savaşları sonunda ister i şbu Andlaşma ile Türkiye'den ayrılmı ş olan 311. Maddede belirtilenlerin dı şındaki- topraklarda, bu toprakları kesinlikle elde etmi ş durumunda olan Devlet, 311. Maddenin l. fıkrasında söz konusu olan ayrıcalık sahiplerine ve sözleşmelerden yararlananlara kar şı, Türkiye'nin haklarını ve yükümlülüklerini hukukça 193 üzerine alacak ve bunlara tanınan güvenceleri kendilerine saklı tutacak ya da bunların yerine eşdeğerde başkalarını tanıyacaktır.
Bu yerini alma194, toprağı edinmiş Devlet bakımından, toprak aktarmasını öngören Andla şmanm yürürlüğe konması tarihinden ba şlayarak, geçerli olacaktır. Sözü geçen Devlet, ara verilmeden, ayrıcalıkların i şletilmesi ve sözle şmelerin yerine getirilebilmesi için yararlı bütün önlemleri alacaktır Bununla birlikte, işbu Andlaşma yürürlüğe konulur konulmaz, sözü edilen ayrıcalıkların ve sözleşmelerin hükümlerini bu Devletlerin yasalarına ve yeni ekonomik ko şullara uygun duruma getirmek amacıyla ortakla şa bir anlaşmaya varılmak için, [söz konusu topra ğı] edinmiş olan Devletlerle ayrıcalıklardan ve sözle şmelerden yararlananlar arasında görü şmeler başlayabilecektir. Altı ay içinde bir anla şmaya varılamazsa, Devlet ya da yararlananlar, bu konudaki anla şmazlıklarını, 311. Maddede gösterilen biçimde kurulmu ş bir hakemlik mahkemesine sunabileceklerdir.
MADDE 313. 311. ve 312. Maddelerin uygulanması, kâ ğıt-para çıkarmak hakkına ilişkin olarak ödence [tazminat] verilmesine yol açmayacaktır.
MADDE 314. Müttefik Devletler, Türkiye'den ayrılan topraklarda, Osmanlı Hükümetince ya da yerel Osmanlı makamlarınca, 29 Ekim 1914’den sonra verilmi ş ayrıcalıkların ve bu tarihten sonraki ayrıcalık aktarmalarının geçerlili ğini tanımak zorunlulu ğunda olmayacaklardır. Bu ayrıcalıkların ve ayrıcalık aktarmalarının geçersizli ği bildirilebile-cek ve bunların sona erdirilmesi ödence verilmesine yol açmayacaktır.
MADDE 315. İşbu Andlaşmanın yürürlü ğe kondu ğu tarihe kadar, Osmanlı Hükümetince, 30 Ekim 1918'den beri verilmi ş tüm ayrıcalıklar ya da bir ayrıcalık içindeki haklarla, l A ğustos 1914'den beri Alman, Avusturya'lı, Macar, Bulgar ya da Osmanlı uyrukları ya da bunların denetimindeki ortaklıklar yararına verilen tüm ayrıcalıklar, ya da bir ayrıcalık içindeki haklar sona erdirilmi ştir.
MADDE 316. a) Osmanlı yasasına uygun olarak kurulmu ş, Türkiye'de çalı şan ve Müttefik uyruklarının denetiminde olan, ya da olacak olan, her ortaklık, i şbu Andla şmanın yürürlü ğe girmesinden ba şlayarak be ş yıl içinde, mallarını, haklarını ve çıkarlarını bir Müttefik Devlet 193
Fransızca metinde "de plein droit", İngilizce metinde "ipso facto" ; İtalyanca metinde ve 1920 Türkçe çevirilerinde bu sözcük karşılığı yoktur. (Çevirenler) 194 Fransızca metinde "subrogation", İngilizce metinde "succession", İtalyanca metinde "surrogazione". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "kaimiyet"; Vakit vePeyam-ı Sabah metihlerinde "kaymakamlık" denilmektedir. (Çevirenler)
-98-
yasasına göre kurulmu ş ve bu Devletin uyruklarının denetiminde olan herhangi bir ba şka ortaklı ğa aktarmak hakkına sahip olacaktır. Mallar 195 kendisine aktarılan ortaklık, eski ortaklığın Osmanlı yasası altında yararlanmakta oldu ğu ve işbu Andlaşma gere ğince yararlanmı ş olabilece ği hakların ve ayrıcalıkların tıpkısından, eskiden borçlu oldu ğu yükümlülükleri yerine getirmek ko şuluyla, yararlanmayı sürdürecektir. Osmanlı Hükümeti, Müttefik uyruklu ğundaki ortaklıkların Türkiye'de ayrıcalıklardan ya da sözleşmelerden yararlanmalarını sa ğlayacak biçimde yasalarını de ğiştirmeyi yükümlenir.
b) Osmanlı yasasına göre kurulmu ş ve Türkiye'den ayrılmı ş topraklar üzerinde çalı şan ve Müttefik uyruklarının denetiminde olan, ya da olacak olan, her ortaklık, aynı süre içinde, mallarını, haklarını ve çıkarlarını, gerek sözü edilen toprak üzerinde yetkesini [otoritesini] kullanan, gerek ortaklı ğı denetimleri altında tutanların uyruklu ğunda bulundu ğu Müttefik Devletlerden birinin yasasına göre kurulmu ş herhangi bir ba şka ortaklığa aktarmak hakkına sahip olacaktır. Mallar, haklar ve çıkarlar 196 kendisine aktarılan ortaklık, eski ortaklı ğın, işbu Andla şma hükümlerinin kendisine tanıdıklarını da içermek üzere, yararlandı ğı hakların ve ayrıcalıkların tıpkısından yararlanacaktır. c) Türkiye'de, bu maddenin a) paragrafı gere ğince kendilerine Osmanlı ortaklıklarının malları, hakları ve çıkarları aktarılmı ş olan Müttefik Devletler uyruklu ğundaki ortaklıklar ve Türkiye'den ayrılan topraklarda bu maddenin b) paragrafı gere ğince kendilerine Osmanlı ortaklıklarının malları, hakları ve çıkarları aktarılmı ş olan Müttefik gruplarınca ya da uyruklarınca denetlenen Osmanlı uyru ğu ortaklıklar ile, sözü edilen toprak üzerinde yetkesini [otoritesini] kullanan Devletten ba şkasının uy-ruklu ğundaki ortaklıklara, Türkiye'de Osmanlı uyrukluğunda olan ya da Türkiye'den ayrılmı ş topraklarda, bu toprak üzerinde yetkesini kullanan Devletin uyru ğu olan benzeri ortaklıklara uygulanan yasalardan ya da benzeri hükümlerden, ya da vergilerden, harçlardan ya da yükümlülüklerden daha a ğırları yüklenemez.
d) İşbıı Maddenin a) ve b) paragrafları gereğince, kendilerine Osmanlı ortaklıklarının malları, hakları ve çıkarları aktarılacak olan ortaklıklardan, bu aktarma yüzünden hiçbir özel vergi alınmayacaktır.
KES İM VII.
GENEL HÜKÜM MADDE 317. İşbu Bölüm ile VIII. Bölüm (Malî Hükümler) bakımından, "Müttefik Devletler uyrukları" deyimi şunlara uygulanır:
1. Bir Müttefik Devletin, ya da bir Müttefik Devlet koruyuculu ğu altındaki bir Devletin ya da ülkenin ortaklıklarını ve kurumlarını da içermek üzere, bütün uyruk larına;
2. Ellerindeki koruma belgesi l A ğustos 1914'den önceki bir tarihli olan Müttefik Devletlerin koruyuculu ğu altındaki kişilere; 3.
Müttefik gruplarının ya da Müttefik uyruklarının denetiminde olan, ya da içlerinde
195
Fransızca metinde “les biens", İngilizce metinde "property, rights and interests", İtalyanca metinde "i beni", Matbaa-iÂmire, Konya ve Erim metinlerinde "emval"; Vakit vcPeyam-ı Sabah metinlerinde "emval ve emlâk" denilmektedir. (Çevirenler) 196 Fransızca metinde “les biens, droits et interets", İngilizce metinde "the property, rights and interests", İtalyanca metinde "i beni, diritti e interessi". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde yalnız "emval", Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "emval ve emlâk" denilmektedir. (Çevirenler)
bu grupların ya da uyrukların l A ğustos 1914'de ço ğunlukta bulunduğu Osmanlı maliye,
-99-
endüstri ve ticaret ortaklıklarına;
4. Müttefik Devletler uyruklu ğu ya da koruması altında bulunan ki şilerin ilgili bulundukları din ya da hayır vakıflarına ve ö ğretim kurumlarına. Müttefik Devletler, i şbu Andlaşmanın yürürlüğe konmasından ba şlayarak bir yıllık bir süre içinde, kendi uyruklarının ilgili oldukları, ya da ço ğunluk payına sahip olduklarını sandıkları ortaklıkların, kurumların, ve vakıfların bir dizelgesini [listesini] Maliye Komisyonuna bildireceklerdir.
BÖLÜM X. HAVA ULAŞIMI MADDE 318. Müttefik Devletlerin uçakları 197, Türkiye'nin karaları ve karasuları üzerinde uçmak ve konmak bakımından tam özgür olacaklar ve, özellikle karada ya da denizde kaza durumunda, Osmanlı uçakları ile aynı kolaylıklardan yararlanacaklardır.
MADDE 319. Herhangi bir yabana ülkeye transit 198 geçmekte olan Müttefik Devletlerin uçakları, Türkiye'nin, Başlıca Müttefik Devletlerin onamı ile koyabilece ği ve hem Osmanlı hem de Müttefik Ülkelerin uçaklarına aynı biçimde uygulanacak olan kurallara ba ğlı kalmak koşuluyla, Türkiye'nin karaları ve karasuları üzerinden, konmadan geçmek hakkından yararlanacaklardır.
MADDE 320. Türkiye'de kurulmuş ve ulusal199 kamu ulaşımına açık olan hava alanları, Müttefik Devletler uyruklu ğundaki uçaklara da açık bulundurulacaktır; bu uçaklar, ini ş ve yer düzenleri konusundaki vergilen de içeren, her çe şit vergiler bakımından Osmanlı uçakları ile eşit işlem göreceklerdir. Yukarıda belirtilen hava alanlarından ba şka, Türkiye, işbu Andlaşmanın yürürlü ğe girmesinden başlayarak bir yıllık süre içinde, Müttefik Devletlerce gösterilebilecek yerlerde, kendilerine, işbu Madde hükümleri uygulanacak olan hava alanları kurmayı da yükümlenir. Müttefik Devletler, bu Madde hükümleri yerine getirilmezse, Türk toprakları ve karasuları üzerinden uluslararası hava ula şımına olanak vermek için gereken bütün önlemleri almak haklarını saklı tutarlar.
MADDE 321. Bu hükümler saklı kalmakla birlikte, 318., 319. ve 320. Maddelerde öngörülen, geçit, transit ve iniş hakları, Türkiye'nin çıkarmayı zorunlu görebilece ği tüzük (yönetmelik) kurallarına uyulmasına bağlıdır; şu kadar ki, bunlar, Ba şlıca Müttefik Devletlerin onamını almış bulunacak ve ayırım gözetilmeksizin hem Osmanlı hem de Müttefik Devletler uçaklarına uygulanacaktır. 197
Fransızca metinde "aeYonefs", İngilizce metinde "aircraft", İtalyanca metinde "aeronavi". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "tayyare"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "sefain-i havaiye". (Çevirenler) 198 Fransızca metinde “in transit", İngilizce metinde “in transit", İtalyanca metinde “in transite", Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde “diğer bir devletin arazisi üzerinden uçma suretiyle ecnebi bir memlekete gidecek..."; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "herhangi bir ecnebi memlekete giderler iken... " (Çevirenler) 199 Fransızca ve İngilizce metinlerde "national", İtalyanca metinde "nazionale", Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "beynelmilel"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "milli". (Çevirenler)
-100-
MADDE 322. Müttefik Devletlerden herhangi birince verilen ya da geçerli sayılan uyrukluk, uçu ş belgeleri, yeterlik bröveleri ile lisanslar Türkiye'de tanınacak ve Türkiye'nin verdi ği belgelere, brövelere ve lisanslara e şit sayılacaktır.
MADDE 323. İç hava ticaret ula şımı bakımından, Müttefik Devletler uyruklu ğundaki uçaklar, Türkiye'de, en çok gözetilen ulus i şleminden yararlanacaklardır.
MADDE 324. Türkiye, Müttefik Devletlerin izni olmadıkça, 1914-1919 Sava şına kendi yanında katılmış olan Devletlere200, bu Devletler Milletler Cemiyeti üyesi olmadıkça, ya da 13 Ekim 1919'da Paris'de, hava ulaşımı konusunda imzalanan Sözle şmeye katılmalarına izin verilmedikçe, 318. ve 319. Maddeden yararlanma hakkı tanımayacaktır.
MADDE 325. Türkiye, Müttefik Devletlerin izni olmadıkça, 1914-1919 Sava şma kendi yanında katılmış olan Devletlerin uyruklarına 201, bu Devletler Milletler Cemiyeti Üyesi olmadıkça, ya da 13 Ekim 1919'da Paris'de, hava ula şımı konusunda imzalanan Sözle şmeye katılmalarına izin verilmedikçe, sivil havacılık ula şımına ilişkin hiçbir ayrıcalık ya da bir ayrıcalık içinde hak tanımayacaktır.
MADDE 326. Türkiye, hava ula şımı konusunda 13 Ekim 1919'da Paris'de imzalanan Sözle şmede saptandı ğı biçimde, kendi toprakları üzerinde uçan Osmanlı uçaklarının fener ve i şaretlere ilişkin kurallara, hava kurallarına ve hava alanları üzerinde ve çerçevesindeki uçu ş kurallarına uymasını sa ğlayacak bütün önlemleri yürürlü ğe koyma ğı yükümlenir.
MADDE 327. Bu Bölüm hükümlerinin zorunlu kıldı ğı yükümlülükler, Türkiye Milletler Cemiyetine kabul edilinceye, ya da 13 Ekim 1919‘da Paris'de imzalanan hava ula şımı konusundaki Sözleşme hükümleri gere ğince bu Sözle şmeye katılmasına izin verilinceye kadar, yürürlükte kalacaktır.
BÖLÜM XI.
LİMANLAR, SU YOLLARI VE DEMİRYOLLARI MADDE 328. Türkiye, kendisi ile sınırdaş olsun ya da olmasın, Müttefik Devletlerden herhangi birinin ülkesinden gelen ya da oraya giden ki şilere, mallara, gemilere202, arabalara, vagonlara ve 200
Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde, tam ters anlamda, şöyle denilmektedir: "Düvel-i Müttefika yanında 1914-1919 harbine girişmiş olan hükümetler Cemiyet-i Akvama dahil olmadıkça..." Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, Fransızca, İngilizce ve İtalyanca metinlere uygun olarak, şöyle çevrilmiştir: "Türkiye. ,. 1914-1919 harbi esnasında kendisinin yanında harb etmiş olan Devletlere..." (Çevirenler) 201 Bakınız: Not 200. (Çevirenler) 202 Fransızca metinde "navires, bateaux", İngilizce metinde "vessels", İtalyanca metinde "navi e gallegi-anti" denilmektedir. Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "vapurlar, gemiler"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "sefain, gemiler". (Çevirenler)
-101-
posta hizmetlerine, kendi ülkesi üzerinden uluslararası transite en elveri şli yollardan, demiryolundan, ulaşıma elverişli su yollarından ya da kanallardan transit özgürlü ğü tanımayı yükümlenir; bu amaçla, karasularından geçi şe izin verilecektir203. Kişilerden, mallardan, gemilerden204, arabalardan, vagonlardan ve posta hizmetlerinden hiçbir transit vergisi istenmeyeceği gibi, bunlar gereksiz gecikmelere ve engellemelere u ğratılmayacak, Türkiye'de vergiler ve kolaylıklar bakımından ve ba şka her bakımdan ulusal işlem göreceklerdir. Transit malları, her çeşit gümrük vergilerinden ya da benzeri vergilerden ba ğışık olacaktır. Transit taşınmasına uygulanan bütün vergiler ya da harçlar, trafik ko şulları göz önünde tutularak akla uygun bir düzeyde olacaktır. Hiçbir borçlandırma, kolaylık ya da kısıtlama, doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak, bütün yolun herhangi bir kesimi üzerinde kullanılan ya da kullanılması gereken geminin ya da ba şka bir taşıt aracının uyrukluğuna ya da sahibinin niteliğine bağlı bulunmayacaktır.
MADDE 329. Türkiye, yolcuların gerçekten transit geçip geçmediklerini saptamak için gereken önlemler dışında, ülkesinden geçen göçmenlerin gidi ş ve gelişlerinde, taşıma işletmeleri üzerinde herhangi bir denetleme zorunlu ğunu koymamağı ya da böyle bir denetlemeyi sürdürmeme ği yükümlenir; ayrıca, bu amaçla düzenlenecek yönetim hizmetlerine hiçbir biçimde hiçbir gemicilik ortaklığının ya da taşıma işiyle ilgili hiçbir başka örgütün, ortaklığın ya da özel kişinin karışmasına ya da bu alanda do ğrudan doğruya ya da dolaylı olarak etkide bulunmasına izin vermeyecektir.
MADDE 330. Türkiye205, ülkesinde yapılacak dı şalıma [ithalata] ya da dışsatıma [ihracata] ilişkin olarak vergilerde, harçlarda ve yasaklamalarda ve, i şbu Andlaşmanm içerdiği özel hükümler saklı kalmak ko şuluyla, ülkesine giren ya da ülkesinden çıkan malların ve ki şilerin taşınma koşullarında ve ücretlerinde, gerek giri ş ya da çıkış sınırı nedeniyle, gerek kullanılan -uçakları da içine almak üzere- ta şıtın niteliği, mülkiyeti ya da bayra ğı, gerek geminin, vagonun, uçağın ya da başka taşıt aracının ilk çıkı ş noktası ya da sınırdan önceki çıkı ş noktası, son gideceği ya da arada u ğrayacağı yer, izleyece ği yol ya da mal bo şaltaca ğı yerler, gerek malların dış ülkelerden getirildi ği ya da dış ülkelere gönderildi ği limanın bir Osmanlı limanı ya da başka herhangi bir yabancı limanı olması yüzünden, gerekse malların denizden, karadan ya da havadan dı ş ülkelerden getirilmesi ya da dış ülkelere gönderilmesi nedeniyle doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak bir ayırım ya da ye ğleme gözetmemeyi yükümlenir. Türkiye, özellikle Müttefik Devletlerden herhangi birinin limanları, gemileri zararına, Osmanlı limanlarına, gemilerine ya da ba şka Devletinkilere yapılacak dı şsatımda ya da dışalımda, özellikle bileşik tarife uygulaması yoluyla hiçbir ek vergi, hiçbir do ğrudan ya da dolaylı prim koymamayı ve Müttefik Devletlerden herhangi birinin limanlarından geçen ya da gemiyi kullanan ki şi ve bu kişinin malları, bir Osmanlı limanından ya da ba şka Devlet limanından geçseydi, ya da bir Osmanlı ya da ba şka bir Devlet gemisini kullansaydı, kendilerine uygulanmayacak i şlemlere ya da gecikmelere u ğratmamayı yükümlenir. 203
Karasuları ile ilgili bu tümce Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde yoktur; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, yabancı dillerdeki asıllarına uygun olarak, bu tümce de çevrilmi ştir. (Çevirenler) 204 Bakınız: Not 202. (Çevirenler) 205 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Hükümet-i seniye"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, yabancı dillerdeki metinlere uygun olarak "Türkiye". (Çevirenler)
-102-
MADDE 331. Yönetimsel ve teknik bakımdan, malların Türkiye sınırlarından 206 olabildiğince kısa bir sürede geçmesini ve sözü edilen sınırlardan ba şlayarak, bu malların, Müttefik Devletler ülkelerinden gelip o ülkelere gitmesine, ya da bu ülkelerden, ya da bu ülkelere transit geçip geçmemesine bakılmaksızın, özellikle hız ve yolda gösterilen özen bakımından, benzer ta şıma koşulları altında Osmanlı toprakları üzerinde ta şınan aynı nitelikte malların yararlandı ğı nesnel ko şullar altında gönderilip ta şınmasını sağlamak için yararlı bütün önlemler alınacaktır. Özellikle bozulmaya elveri şli malların taşınması vakit yitirmeden ve düzenli olarak yapılacak ve gümrük işlemleri, eşya taşınmasının aktarmalı katarlarda aralıksız sürdürülmesini sağlayacak biçimde yapılacaktır.
MADDE 332. Ayrıcalıktan yararlanan ortaklıkların haklan zarar görmemek ko şuluyla, Müttefik Devletlerin deniz limanları, Türkiye'nin demiryollarında ya da ula şıma elverişli su yollarında Osmanlı limanlarına ya da ba şka bir Devletin herhangi bir limanına tanınan tüm kayırmalardan ve indirimli tarifelerden yararlanacaklardır.
MADDE 333. Ayrıcalıktan yararlanan ortaklıkların hakları saklı kalmak ko şuluyla, amacı Müttefik Devletlerden birinin limanlarına, kendi limanlarına ya da bir ba şka Devletin limanlarına tanıdığı benzer kolaylıkları tanımakta olan, tarifelere ya da tarife birle ştirmelerine katılmaya Türkiye yanaşmazlık etmeyecektir.
KES İM II. DENİZ ULAŞIMI ALT-KESİM I.
DENİZ ULAŞIMI ÖZGÜRLÜĞÜ MADDE 334. Müttefik Devletler uyrukları ile bunların malları, gemileri, Türkiye'nin bütün limanlarında ve iç su yollarında 207 Osmanlı uyruklarına, mallarına, gemilerine yapılana hiç olmazsa eşit olacak işlemlerden yararlanacaklardır. Özellikle Müttefik Devletlerden herhangi birinin gemileri, Türkiye ülkesinde, Osmanlı gemilerinin gidebildiği bütün limanlardan ve yerlerden gelen ya da oralara giden her çe şit malları ve yolcuları, ulusal gemilerinden daha a ğır olmayan ko şullarla, taşımak hakkına sahip olacaklardır; bunlar, durma, yükleme ve bo şaltma kolaylıkları, tonilâto, rıhtım, kılavuzluk, fener, karantina ve benzeri nitelikte, Hükümet, kamu görevlileri, özel ki şiler ya da ne çeşit 206
Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "hudud-u Osmaniye"; ayrıca bu metinlerde, neyin kar şılığı olduğu anlaşılmayan, yabancı dillerdeki metinlerde kar şılığı bulunmayan bir de "hudud-u Hakanî" deyimi vardır. Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, yabancı dillerdeki metinlere uygun olarak, yalnız "Türkiye hududu" denilmektedir. (Çevirenler) 207 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "karasularındaki seyir ve sefer yollarında" denilmektedir; oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, Fransızca, İngilizce ve İtalyanca metinlere uygun olarak, "dahili turuk-u seyrüsefer" biçiminde çevrilmiştir. Fransızca metinde "voies de navigation interieure", İngilizce metinde "inland navigation routes", İtalyanca metinde "vie di navigazione interno" denilmektedir. (Çevirenler)
-103-
olursa olsun ortaklıklar ve esnaf dernekleri 208 adına ve yararına alınan her türlü vergileri ve harçları da içeren, her çeşit rıhtım ve liman kolaylıkları ve yükümlülükleri bakımından, ulusal gemilerle eşit işlem göreceklerdir. Türkiye209, Müttefik Devletlerden herhangi birine ya da herhangi bir yabancı Devlete, ayırım gözetici bir i şlem yapacak olursa, bu rejim hemen, hiçbir ko şula bağlan-maksızın, bütün Müttefik Devletlere de tanınacaktır.
Kişilerin ve gemilerin dola şımına, gümrü ğe, polise, sa ğlık hükümlerine, iç ve dı ş göç ile, yasak malların yurda sokulmasına ve yurt dı şına gönderilmesine ili şkin hükümlerden doğanlar dışında, hiçbir engel konmayacaktır. Akla yatkın ve bir örnek biçimde uygulanacak olan bu hükümler gidi ş-gelişi (ulaşımı) gereksiz olarak engellemeyecektir.
ALT-KESlM II. ULUSLARARASI ÖNEMİ OLAN LİMANLAR
MADDE 335. Adları aşağıda gösterilen Doğu limanlarının uluslararası önemde oldukları bildirilir ve işbu Kesimin aşağıdaki maddelerinde öngörülen rejime ba ğlı olacakları açıklanır : İstanbul, Yeşilköy'den [Ayastafanos'dan] Dolmabahçe'ye kadar; Haydarpaşa; İzmir; İskenderun; Hayfa; Basra; Trabzon (352. Maddede öngörülen ko şullar içinde); Batum, ileride belirtilecek hükümler saklı kalmak üzere. Bu limanlarda serbest bölgeler bulunacaktır. İşbu Andlaşmadaki tersine hükümler dı şında, yukarıda sayılan limanlar için öngörülen rejim, ulusal egemenli ğe aykırı dü şmemektedir.
1. Deniz ulaşımı MADDE 336. Uluslararası önem taşıdıkları bildirilen limanlarda, Milletler Cemiyeti'ne üye olan bütün Devletlerin uyrukları, malları ve bayrakları [gemileri] limanı kullanmakta tüm özgürlükten yararlanacaklardır. Bunlar, bu açıdan ve her bakımdan -özellikle durma, yükleme ve bo şaltma kolaylıkları, tonilato, rıhtım, kılavuzluk, fener, karantina ve benzeri konularda- Hükümet, kamu görevlileri, özel ki şiler ya da ne çe şit olursa olsun ortaklıklar ve esnaf dernekleri adına ve yararına alınan her türden vergileri ve harçları da içeren, tüm liman ve rıhtım kolaylıkları ve yükümlülükleri bakımından tam e şit işlem görecekler ve limanın egemenli ği ya da yetkesi [otoritesi] altında bulundu ğu Devletinkilerle, çe şitli Devletlerin uyrukları, malları ve bayrakları [gemileri] arasında hiçbir ayırım gözetilmeyecektir. 208
Fraasızca ve İngilizce metinlerde "corporation", İtalyanca metinde "corporazioni"; Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "esnaf cemiyetleri"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "cemiyat ve müessesat" denilmektedir. (Çevirenler) 209 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Hükümet-i-seniye"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Türkiye". (Çevirenler)
-104-
Kişilerin ve gemilerin dola şımına, gümrük, polise, sağlık hükümlerine, iç ve dı ş göç ile yasak malların yurda sokulmasına ve yurt dı şına gönderilmene ilişkin hükümlerden do ğanlar dışında, hiçbir engel konmayacaktır. Akla yatkın ve birörnek biçimde uygulanacak olan bu hükümler, dolaşımı haklı bir neden olmadıkça engellemeyecektir.
2. Vergiler ve parasal yükü mlülükler MADDE 337. Limandan ya da limana giri şlerinden, ya da limanda gösterilen kolaylıklardan yararlanma kar şılığı tüm vergiler ve parasal yükümlülükler, 336. Maddede öngörülen e şitlik koşullan içinde ödettirilecek ve gerek bunların oranları, gerek alınma biçimleri bakımından, liman makamlarınca, liman ve giri şlerinin yönetimi, bakımı ve iyile ştirilmesi, ya da deniz ulaşımının yararları için yapılan harcamalara uygun olacaktır. İşbu Andia şmanın III. Bölümünün (Siyasal Hükümler) 54. Maddesi hükümleri saklı kalmak ko şuluyla, bu maddede ve 338., 342. ve 343. Maddelerde belirtilenler dı şındaki bütün vergiler ve parasal yükümlülükler yasaklanmı ştır.
MADDE 338. Uluslararası rejime bağlı bir limanda, dıştan satın alınan ya da dı şa satılan mallardan, kurallara uygun olarak izin verilmi ş olup da alınan her çe şit gümrük vergisi, yerel giri ş vergisi [duhul resmi, octroi] ya da tüketim vergileri, taşımayı yapan ya da yapacak olan geminin bayrağı ister liman üzerinde egemenlik ya da yetke [otorite] kullanan Devletin olsun, isterse bambaşka bir bayrak olsun, aynı olacaktır. Ekonomik zorunluluklar yüzünden bir kuraldışılığı haklı gösterecek ko şullar dışında, bu vergiler, ilgili Devletin öteki gümrük sınırlarında alınan benzer vergilerle aynı temellere ve aynı oranlara göre hesaplanacaktır. Bu Devletçe, başka kara ya da su yolları üzerinde, ya da ba şka limanlardan yapılan dışalımda ya da dışsatımda gösterilen kolaylıklar, uluslararası rejime ba ğlı limandaki dışalım ya da dışsatım işlemlerinde de gösterilecektir.
3. Yapı i ş leri MADDE 339. Limanın bakımı ve iyile ştirilmesi işlerinin yapılması konusunda özel bir örgütün yoklu ğunda, limanı egemenliği ya da yetkesi [otoritesi] altında bulunduran Devlet, her çe şit engelleri, deniz ulaşımına karşı bütün tehlikeleri kaldırmak ve liman içinde gemilerin hareketlerine kolaylı ğı sağlamakla yükümlüdür.
MADDE 340. Limanı egemenliği ya da yetkesi [otoritesi] altında bulunduran Devlet, hiçbir zaman limanın ya da liman girişlerinin kullanılma kolaylıklarını tehlikeye dü şürecek nitelikte hiçbir yapım işine girişmeyecektir.
4. Serbest bölgeler MADDE 341. Serbest bir bölgede ambarların yapımı ya da kullanılması ve malların denklen-mesi ya da denklerin çözülmesi için sa ğlanan kolaylıklar, o sıradaki ticaretin gereksinmelerini kar şılamalıdır. Serbest bölgede tüketimine izin verilen her çe şit nesne, 342. Maddede öngörülen istatistik vergisi dışında, gümrük, tüketim vergileriyle başka her türlü vergiden ba ğışık olacaktır, işbu Andla şmada tersine hükümler yoksa, liman egemenli ğini ya da yetkesini [otoritesini] elinde bulunduran Devlet, serbest bölgede yapım izni tanımak ya da yasa ğı koymak yetkisine sahip
-105-
olacaktır, î şbu Madde hükümlerinden herhangi birisi için, çe şitli uyrukluklardan olan ki şiler arasında oldu ğu gibi, çıktığı ya da gideceği yerleri de ğişik olan ürünler arasında da hiçbir ayırım gözetilmeyecektir.
MADDE 342. Geldikleri ya da gidecekleri yabancı ülke hangisi olursa olsun, serbest bölgeye giren ya da bu bölgeden çıkan mallardan, 336. Maddede öngörülenlerden ba şka, değer üzerinden [advalorem] binde biri geçmeyecek bir istatistik vergisi dı şında, hiçbir vergi ya da harç alınmayacaktır. Bu istatistik vergisinden elde edilen gelirin tutarı, yalnız ticaret ve deniz ulaşımı hareketlerinin hesaplarını tutmakla görevli hizmetin sürdürülmesi için kullanılacaktır.
MADDE 343. 344. Madde hükümleri saklı kalmak üzere, 338. Maddede öngörülen vergiler, sözü geçen bu Maddede saptanan ko şullar altında, serbest bölgeden gelen ya da oraya giden mallar üzerinden, liman egemenli ğini ya da yetkesini [otoritesini] elinde bulunduran Devlet210 ülkesi topraklarına giri şte ya da bu topraklardan çıkı şta alınabilecektir.
MADDE 344. Geliş ya da gidiş yerleri serbest bölge olan ve limanı egemenli ği ya da yetkesi altında bulunduran Devletin ülkesinden geçen ki şiler, mallar, posta hizmetleri, gemiler, arabalar, vagonlar ve ba şka taşıt araçları, bir ba şka Devletten gelmekteyseler, ya da bir ba şka Devlete gitmekteyseler, liman Devletinin ülkesinden transit geçmekte sayılacaklardır.
5. Anla şmazlıkların çözülmesi MADDE 345. III. Bölümün (Siyasal Hükümler) 61. Maddesi hükümleri saklı kalmak üzere, 335. Maddeden 344. Maddeye kadar olan Maddelerin yorumu ya da uygulanması konusunda ilgili Devletler arasında çıkabilecek anla şmazlıklarla, limanın kullanılmasına ili şkin olarak ilgili Devletler arasında genellikle çıkabilecek her çe şit anlaşmazlık, Milletler Cemiyeti'nce saptanacak ko şullar içinde çözülecektir. Limanın ya da liman girişlerinin kullanılma kolaylıklarını tehlikeye dü şürebilecek yapım işlerinin gerçekleştirilmesine ilişkin anlaşmazlıklar özel bir hızlı usule ba ğlanacak ve, anlaşmazlığın özü konusundaki son ve kesin ö ğütlemeyi [tavsiyeyi] ya da karan etkilememek koşuluyla, sözü edilen işlerin hemen durdurulmasını ya da kaldırılmasını gerektiren geçici bir ö ğütlemeye ya da karara konu olabileceklerdir.
ALT-KESİM III.
MERİÇ'E VE TUNA’YA İLİŞKİN HÜKÜMLER MADDE 346. Kıyıdaş Devletlerden birinin Milletler Cemiyeti Konseyine ba şvurması üzerine211, Meriç, uluslararası ırmak ilân edilecek ve Almanya ile 28 Haziran 191.9'da imzalanan Barı ş Andlaşmasınm 332. Maddesinden 338. Maddesine kadar olan Maddelerinde öngörülen uluslararası ırmaklar rejimine ba ğlı olacaktır. 210
Fransızca metinde "l'Etat", İngilizce metinde "the State", İtalyanca metinde "dello Stato"; Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Hükümet"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Devlet". (Çevirenler) 211 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Mücavir bulunan hükûmattan biri Cemiyet-i Akvam Heyet-i idaresinden talep eylediği..." denilmektedir; oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, Fransızca, İngilizce ve İtalyanca metinlere uygun olarak, “Düvel-i sahiliyeden biri tarafından Milletler Cemiyeti Meclisine bilisti-da..." denilmektedir. (Çevirenler)
-106-
MADDE 347. Kıyıdaş Devletlerden birinin Milletler Cemiyeti Konseyine ba şvurması üzerine, Meriç, kıyıdaş Devletlerden herbirinin birer temsilcisi ile, İngiltere'nin bir temsilcisinden, Fransa'nın bir temsilcisinden ve İtalya'nın bir temsilcisinden olu şacak bir Uluslararası Komisyonun yönetimi altına konulacaktır.
MADDE 348. III. Bölümün (Siyasal Hükümler) 133. Maddesindeki hüküm saklı kalmak üzere, Almanya, Avusturya, Macaristan ve Bulgaristan ile imzalanan Barı ş Andlaşmaların-daki Tuna'ya ilişkin tüm hükümlerle, bu ırmak için bu hükümlerden do ğan rejimi tanıdığını, Türkiye212 bildirir.
ALT-KESlM IV. KİMİ DEVLETLERE BİRTAKIM LİMANLARI KULLANMA HAKKINI TANIYAN HÜKÜMLER MADDE 349. Türkiye’ye213, Akdeniz'e ve Ege Denizi'ne özgürce çıkı şı sağlamak için, Türkiye'den aynlan topraklardan ve limanlardan transit özgürlü ğü tanınır. Transit özgürlü ğü, bu konuda genel bir Sözle şme yapılıncaya kadar, 328. Maddede tanımlanan özgürlüktür; bu Sözle şme yapıldıktan sonra, bu Sözle şmenin hükümleri bu tanımın yerini alacaktır. Yukanda tanınan hakkın kullanılması ko şullarını, ilgili Devletler ya da yönetimler, Türkiye söz konusu oldu ğunda Maliye Komisyonunun da izniyle, aralarında özel sözle şmelerle saptayacaklardır; özellikle limanlarla, bu limanlardaki serbest bölgelerin kullanılma biçimini, aktarmasız bilet ve yük belgelerini de içeren (ortakla şa) uluslararası hizmetlerin ve tarifelerin kurulmasını ve, yeni bir Sözle şme ile değiştirilinceye kadar, 14 Ekim 1890 tarihli Bern Sözleşmesi hükümleri ile ek hükümlerin uygulanmasını düzenleyeceklerdir. Transit özgürlü ğü, posta, telgraf ve telefon hizmetlerine de geni şletilecektir.
MADDE 350. İzmir limanında, 341. Maddeden 344. Maddeye kadar olan Maddelerde öngörülen serbest bölge genel rejimi altında olacak ve Türkiye'ye giden ya da Türkiye'den gelen malların do ğrudan do ğruya transitinde kullanılacak bir alan, Türkiye'ye -Milletler Cemiyeti'nce bir süre saptanmaz ise- süresiz olarak kiralanacaktır.
Yukarıdaki fıkrada sözü edilen alanın sınırları, bu alanın varolan demiryollarıyla bağlantıları, düzenlenmesi, i şletilme biçimi ve genellikle bütün kullanılma ko şulları ile kira tutarı, Türkiye'nin bir temsilcisinden, Yunanistan'ın bir temsilcisinden ve Milletler Cemiyeti'nin atayaca ğı bir temsilciden kurulacak, bir Komisyonca saptanacaktır. Bu koşullar, her on yılda bir, aynı biçim içinde gözden geçirilebilecektir. 212 213
Bakınız: Not 209. (Çevirenler) Bakınız: Not 209. (Çevirenler)
-107-
MADDE 351. Batum limanından Karadeniz'e özgürce geçi ş, Gürcistan'a, Azerbeycan'a, İran'a oldu ğu gibi, Ermenistan'a da tanınacaktır. Bu geçi ş hakkı, 349. Maddede öngörülen ko şullar altında kullanılacaktır.
MADDE 352. III. Bölümün (Siyasal Hükümler) 89. Maddesinde öngörülen karar saklı kalmak koşuluyla, Ermenistan'a, Karadeniz'e özgürce çıkı ş Trabzon limanı üzerinden tanınmı ştır; bu çıkış hakkı, 349. Maddede öngörülen ko şullar altında kullanılacaktır. Bu durumda, Trabzon limanında, 341. Maddeden 344. Maddeye kadar olan Maddelerde öngörülen serbest bölge genel rejimi altında olacak ve Ermenistan'a giden ya da bu Devletten gelen malların do ğrudan do ğruya transitinde kullanılacak bir alan, Ermenistan'a Milletler Cemiyeti'nce bir süre saptanmazsa- süresiz olarak kiralanacaktır. Yukarıdaki fıkrada sözü edilen alanın sınırları, bu alanın varolan demiryollarıyla bağlantıları, düzenlenmesi, i şletilme biçimi ve genellikle bütün kullanılma ko şulları ile kira tutarı, Ermenistan'ın bir temsilcisiyle, Türkiye'nin bir temsilcisinden ve Milletler Cemiyeti'nin atayaca ğı bir temsilciden kurulacak bir Komisyonca saptanacaktır. Bu koşullar her on yılda bir, aynı biçim içinde gözden geçirilebilecektir.
KES İM III. DEMİRYOLLARI ALT-KESİM I. ULUSLARARASI TAŞIMAYA İLİŞKİN HÜKÜMLER MADDE 353. Ayrıcalıklı [imtiyazlı] ortaklıkların hakları saklı kalmak üzere, Müttefik Devletler ülkelerinden Türkiye'ye gelen ve Türkiye'den bu Devletler ülkelerine giden mallarla, Müttefik Devletler ülkelerine gitmekte ya da bu ülkelerden gelmekte olup da Türkiye’den transit geçen mallar, Osmanlı demiryollarında (risturnlar ve primler hesaba katılarak) alınacak vergiler, kolaylıklar bakımından oldu ğu kadar her bakımdan da -e şit taşıma ko şullan altında, özellikle yolun uzunlu ğu bakımından- aynı nitelikteki mallara, herhangi bir Osmanlı demiryolunda, gerek iç taşımada, gerekse dışsatımda, dışalımda [ihracatta, ithalatta], ya da transitte uygulanan en elveri şli rejimden tam hakla yararlanacaktır. Yukarıdaki fıkrada öngörülen oranlara göre saptanacak ve do ğrudan göndermeyi sa ğlayan yük belgelerini de içeren uluslararası tarifeleri, Türkiye, Müttefik Devletlerden birince istendiğinde, düzenleyecektir.
MADDE 354. İşbu Andlaşmanın yürürlü ğe konmasından ba şlayarak, Türkiye, bu Maddenin ikinci fıkrasında belirtilen çekincelerle, malların demiryollarında ta şınmasına ilişkin ve Bern'de imzalanan, 14 Ekim 1890, 20 Eylül 1893, 16 Temmuz 1895, 16 Haziran 1898 ve 19 Eylül 1906 tarihli Sözle şmeleri ve Düzenlemeleri kabul etmeyi üstlenir. İşbu Andlaşmanın yürürlüğe konmasından ba şlayarak beş yıllık bir süre içinde, yukarıda sözü edilen 14 Ekim 1890 tarihli Bern Sözle şmesi ile bu Sözleşmeye sonradan getirilen eklemelerin yerine geçmek üzere, demiryolları ile yolcu, yolcu e şyası ve mal taşınması için
-108-
yeni bir sözleşme imzalanacak olursa, bu yeni sözle şme ve buna dayanılarak demiryoluyla uluslararası taşımanın düzenlenmesi konusunda konulabilecek ek hükümler, Türkiye bu Sözleşmenin hazırlanmasına ya da Sözle şmenin kendisine katılmayı reddetmi ş olsa bile, Türkiye'yi bağlayacaktır. Yeni bir Sözle şme yapılıncaya kadar, Türkiye, Bern Sözle şmesi ile yukarıda sözü edilen sonradan yapılmı ş eklemelerin hükümlerine ve tamamlayıcı hükümlere uygun davranacaktır.
MADDE 355. Ayrıcalıklı ortaklıkların hakları saklı kalmak üzere, bir ya da birkaç Müttefik Devletin isteği üzerine, bu Devletlerin kendi aralarındaki ya da ba şka bütün ülkelerle ba ğlantılarını, Osmanlı toprakları üzerinden transit geçerek demiryolu ile sa ğlamak için,Türkiye, yolcular ve bunların e şyası için doğrudan biletli seferler kurulmasında i şbirligi yapmak zorunluğundadır; Türkiye, özellikle, bu amaçla, Müttefik Devletler topraklarından gelen katarları ve arabaları kabul etmek ve bunları en az aynı hatlar üzerindeki kendi uzun seferlerinin en iyi katarlarındakine e şit bir hızla yola çıkarmak zorundadır. Bu do ğru [aktarmasız] yolculuklarda uygulanacak ücretler, aynı hız ve rahatlık ko şulları altında, Osmanlı yurtiçi yolculuklarında aynı yol için alman ücretten, hiçbir zaman, yüksek olmayacaktır. Müttefik Devletler limanlarına gidecek ya da bu limanlardan gelecek olan göçmenlerin Osmanlı demiryollarında aynı hız ve rahatlık ko şulları altında taşınmasmda uygulanacak tarife, başka herhangi bir limana gidecek ya da oradan gelecek göçmenlerin, sözü edilen demiryollarında, tüm primler ya da risturnlar hesaba katılarak, yararlanacakları en elveri şli tarifedekinden daha yüksek bir kilometre harcı (vergisi) tutarında olmayacaktır.
MADDE 356. Türkiye, 355. Maddede öngörülen do ğrudan [aktarmasız] yolculuklara özgü ya da Müttefik Devletler limanlarına, ya da limanlarından göçmen ta şınmasında, bu yolculukları engelleme ya da geciktirme sonucunu do ğuracak, gümrük denetimi, genel polis, sağlık ya da denetleme polisi önlemleri gibi, hiçbir teknik, akçalı ya da yönetim önlemi almamayı yükümlenir.
MADDE 357. Doğru [aktarmasız] yük belgeleriyle olsun ya da olmasın, bir bölümü demiryolu, bir bölümü de yurtiçi gemilerle yapılan ta şımalarda, yukarıdaki hükümler, demiryoluyla yapılan taşıma bölümüne uygulanır.
ALT-KES İM II. VAGONLAR VE YÜK VAGONLARI214 MADDE 358. Türkiye, uluslararası yolculuklarda kullanılacak Osmanlı vagonlarının:
1.
18 Mayıs 1907'de değiştirilen, 15 Mayıs 1886 tarihli Bern Sözle şmesine taraf olan Müttefik Devletlerin demiryollarında i şleyen yük katarlarının içine, i şbu Andlaşmanın yürürlüğe konmasından başlayarak on yıl içinde, bu ülkelerde kabul edilebilecek olan sürekli fren aygıtının i şlemesine engel olmayacak biçimde sokulmalarını; 214
Fransızca metinde "Materiel roulant", İngilizce metinde "Rolling-stock", İtalyanca metinde "Materiale rotabile". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde uEdevat-ı müteharrike"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Şömendöfer". (Çevirenler)
-109-
2.
Bu Devletlerin vagonlarının Osmanlı demiryollarında i şleyen bütün yük katarlarına katılmalarını sa ğlayacak aygıtlarla donatılmasını yükümlenir. Müttefik Devletlerin vagonları ve yük vagonları, Osmanlı demiryollarında, gidi ş-geliş bakımı ye onarım konularında Osmanlı vagonları ve yük vagonlarıyla e şit işlemden yararlanacaktır.
ALT-KES İM III. DEMİRYOLU HATLARININ BAŞKASINA GEÇİRİLMESİ MADDE 359. İşbu Andlaşma uyarınca Türkiye’den ayrılan topraklar üzerinde bulunan, gerek Osmanlı Hükümetine215, gerek özel ortaklıklara ait limanlarla demiryollarının ba şkasına geçirilmesine ilişkin özel hükümlerle, ayrıcalık sahiplerini ilgilendiren ve personelin emeklili ğine ilişkin akçalı hükümler saklı kalmak üzere, demiryollarının ba şkasına geçirilmesi a şağıdaki ko şullar içinde yapılacaktır:
1. Bütün demiryollarının yapıları ve dö şemleri [tesisatı] eksiksiz ve olabildi ğince iyi durumda bırakılacaktır. 2. Kendine özgü vagonları ve yük vagonları bulunan bir şebeke tümüyle ba şkasına geçirilmi ş topraklar üzerindeyse, bu ta şıtlar, 30 Ekim 1914 tarihli son sayıma uy gun olarak eksiksiz ve ola ğan bakım durumunda bırakılacak ve kendi denetimi altındaki nedenlerden do ğabilecek yitiklerden Türkiye sorumlu tutulacaktır.
3.
İşbu Andlaşma uyarınca, yönetimi bölünmü ş olan hatlarda, vagonların ve yük vagonların bölü şülmesi, çeşitli bölümler paylarına dü şen yönetimler arasında anla şma ile kararlaştırılacaktır. Bu anla şma, 30 Ekim 1918'deki son sayıma göre bu hatlarda kütü ğe yazılı ta şıtların önemini, manevra yolları da sayılmak üzere, hatların uzunlu ğunu, trafiğin niteliğini ve önemini göz önünde tutacaktır. Anla şmazlık durumunda, uyu şmazlıklar Milletler Cemiyeti'nin atayaca ğı bir hakemce çözüme bağlanacaktır; bu hakem, gerekti ğinde; her bir bölüme bırakılması gereken lokomotifleri, arabaları ve vagonları belirtecek, bunların kabul koşullarını saptayacak ve belirli bir süre içinde, varolan i şliklere [atelyelere] aktarılan taşıtların bakımı için gereken düzenin alınmasını sa ğlayacaktır.
4. Araç ve gereçler, mobilya ve avadanlıklar da, vagonlar ve yük vagonlarıyla aynı durumda bırakılacaktır.
MADDE 360. Osmanlı Hükümeti, Hicaz demiryolunda sahip oldu ğu tüm haklardan vazgeçtiğini ve ilgili Hükümetlerce bunun işletilmesi ve bu demiryoluna ba ğlı ve bu demiryolu- için kullanılan malların bölü ştürülmesi için yapılan bütün düzenlemeleri kabul etti ğini bildirir. Bu düzenlemelerde, demiryolunun dinsel bakımdan özel durumu tam olarak tanınacak ve korunacaktır. 215
Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde yalnız "Hükümet" denilmektedir; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, yabancı dillerdeki metinlere de uygun olarak, Osmanlı Hükümeti" denilmektedir. (Çevirenler)
-110-
ALT-KES İM V.
DEMİRYOLLARININ İŞLETİLMESİNE İLİŞKİN DÜZENLEMELER MADDE 361. İşbu Andlaşmadaki özel hükümler saklı kalmak üzere, yeni sınırların çizilmesi sonucu, bir ülkenin iki kesimini birbirine ba ğlayan bir demiryolu ba şka bir ülkeden geçecek olursa, ya da bir ülkede başlayan bir demiryolu kolu ba şka bir ülkede bitecek olursa, işletme koşulları, ilgili demiryolu yönetimleri arasında bir anla şmayla düzenlenecektir. Bu yönetimler, bu anla şma koşullan üzerinde anla şamazlarsa, uyuşmazlıklar, 359. Maddede gösterildiği biçimde atanacak bir hakemce çözüme ba ğlanacaktır.
Türkiye ile Müttefik Devletler, ya da sınırda ş olan yeni Devletler arasında kurulacak bütün yeni sınır istasyonları ve bu istasyonlar arasındaki demiryollarının i şletilmesi, aynı koşullarda yapılacak anla şmalarla düzenlenecektir.
MADDE 362. Birçok ülke arasındaki gidi ş-geliş, vagon değiş-tokuşları, birçok ülke üzerinden geçi şleri öngören tarifeler ve l Ağustos 1914’de Osmanlı imparatorlu ğu içinde olan topraklardaki demiryollarına ilişkin benzer bütün sorunlar konusunda ortak anla şmalara varmak yetkisiyle, ilgili Hükümetlerce atanacak-teknik temsilcilerden olu şan sürekli bir konferans kurulacaktır.
KESİM IV. ÇEŞİTLİ KONULAR ALT-KESİM I. SULAR REJİMİ MADDE 363. Tersine hükümler yoksa, yeni bir sınır çizilmesi sonucunda, bir Devletteki sular rejimi (kanalizasyon, su baskını, sulama, akaçlama [drenaj] ya da benzer konular), ba şka bir Devlet topraklarında yapılan i şlere bağlı ise, ya da bir Devletin toprakları üzerinde, sava ş öncesinden kalma yapılageli şler [teamüller] gereğince, başka bir Devlet topraklarından gelen sular ya da su gücü kullamlmaktaysa, ilgili Devletler arasında, her birinin çıkarlarını ve kazanılmı ş haklarını koruyacak nitelikte bir anla şma yapılması gerekir. Anlaşmaya varılamazsa, Milletler Cemiyeti Konseyince atanacak bir hakem sorunu karara bağlayacaktır.
ALT-KES İM II.
TELGRAFLAR VE TELEFONLAR MADDE 364. Müttefik Devletlerden herhangi birinin iste ği üzerine, Türkiye, Osmanlı topraklarından geçen başlıca telgraf ya da telefon hatlarının yapımı ve bakımı için gereken kolaylıkları göstermeyi yükümlenir.
-111-
Söz konusu kolaylıklar arasında, Müttefik Devletlerden birinin gösterece ği herhangi bir telgraf ya da telefon ortaklı ğına şu hakların tanınması da bulunacaktır:
1. Osmanlı topraklan üzerinde demiryolları ya da ba şka ulaşım yolları boyunca yeni telgraf ya da telefon direkleri ve telleri hatlarının kurulması;
2.
Sözü edilen telgraf ya da telefon direkleri ve telleri hatlarıyla, anla şma üzerine, varolan direklere bağlanmış tellere her an yakla şabilmek ve bunları iyi i şler durumda tutmak için gereken önlemleri almak;
3. Sözü edilen telgraf ya da telefon hatlarının kullanılmasında kendi görevlilerinin hizmetinden yararlanmak. Sözü edilen hatların kurulu şuyla, özellikle özel ki şilere ödün ya da ödence [tazminat] verilmesiyle ilgili bütün sorunlar, Osmanlı Hükümetinin kendisinin kurmu ş olduğu bir telgraf ya da telefon hattı konusundaki aynı ko şullar içinde çözüme ba ğlanacaktır.
MADDE 365. Varolan sözleşmelerdeki karşıt hükümlere bakılmaksızın, Türkiye, sınırda ş olsun ya da olmasın, Müttefik Devletlerden herhangi birinden gelen, ya da oraya giden telgraf yazışmalarına ve telefon görüşmelerine, uluslararası transite en elverişli hatlar üzerinden ve yürürlükteki tarifeler uyarınca, transit özgürlü ğü tanımayı yükümlenir. Bu yazışmalar ve görüşmeler gereksiz hiçbir gecikmeye ve engellemeyle u ğratılmayacaktır; bu yazışmalar ve görüşmeler, Türkiye'de kolaylıklar ve özellikle ba ğlantıların hızı bakımından ulusal işlemden yararlanacaktır. Hiçbir, ödeme, kolaylık ya da kısıtlama, ne do ğrudan doğruya ne de dolaylı olarak, gönderenin ya da alıcının uyruklu ğu yüzünden etkilenmeyecektir216. İşbu Andlaşma hükümleri nedeniyle, önceleri tümü Osmanlı topraklan üzerinde olan hatlar, birçok Devletin topraklarından geçmekteyse, telgraf tarifelerinin yeni bir uluslararası sözleşmede gözden geçirilmesine de ğin, birçok ülkede eklenen harçların tutarı, geçilen toprakların tümü Osmanlı egemenli ği altında kalsaydı, varmı ş olacağı tutarı aşmayacak ve harç tutarının geçilen Devletler arasında bölü ştürülmesi, ilgili çe şitli yönetimler arasında anlaşmalarla düzenlenecektir.
ALT-KESİM III.
DENİZALTI KABLOLARI MADDE 366. Türkiye217, İstanbul218 - Köstence kablosunun İstanbul'da219 karaya ba ğlanması haklarını Müttefik Devletlerce gösterilecek yönetime ya da ortaklı ğa aktarmayı kabul eder.
MADDE 367. Türkiye, Cidde -Suakin [Zuakkin] ve Kıbrıs- Lazkiye kablolarının tümü ya da bir bölümü üzerindeki bütün haklarından, yetkilerinden ve her çe şit ayrıcalıklarından, gerek kendi adına gerek uyrukları adına, Ba şlıca Müttefik Devletler yararına vazgeçer. 216
Prof. Erim, bir dipnotta, Konya -dolayısıyla Matbaa-i Âmire- metinlerinde bu tümcenin iyi çevrilmediğini belirtmekte ve tümcenin Fransızcasmı vermektedir, öte yandan, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerindeki çeviri şöyledir: "Aidat, teshilat veya tahdidat hiçbir veçhile gerek bilvasıta gerek bilavasıta olsun mürsilin, yahud mürsi-lünleyhin tâbiiyetine merbut olmayacaktır". (Çevirenler) 217 Fransızca metinde "Turquie", İngilizce metinde "Turkey", İtalyanca metinde "Turchia"; 1920 Türkçe çevirilerinde "Hükümet-i Osmaniye". (Çevirenler) 218 Fransızca ve İngilizce metinlerde "Constantinople", İtalyanca metinde "Constantinopoli"; Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Dersaadet";. Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "İstanbul". (Çevirenler) 219 1920 Türkçe çevirilerinde "İstanbul". (Çevirenler)
-112-
Bir önceki fıkra gere ğince aktarılan kablolar ya da kablo kesimleri özel mülkiyette iseler, bunların ilk maloldukları para tutarından amortisman için pay dü şüldükten sonra hesaplanacak de ğer Türkiye'nin alaca ğına geçirilecektir.
ALT-KESlM IV.
BİRTAKIM YÜRÜTME ÖNLEMLERİNE İLİŞKİN HÜKÜMLER MADDE 368. Türkiye, taşıma konularında Müttefik Devletler adına davranan bir makamın:
1.
İşbu Andlaşmanın yürütülmesi çerçevesinde yapılan asker ta şınması ile, orduların kullanacağı araçlar ve gereçler, cephane ve yiyecek ta şınması;
2. Geçici olarak da, kimi bölgelere ikmal maddelerinin ta şınması, ta şıt işlerinin olağan koşullara olabildi ğince çabuk dönebilmesi ve posta ve telgraf hizmetlerinin örgütlenmesi için, kendisine verece ği yönergeleri [talimatı] yerine getirecektir.
KES İM V.
ANLAŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜMÜ VE SÜREKLİ HÜKÜMLERİN YENİDEN GÖZDEN GEÇlRlLMESl MADDE 369. İşbıı Andla şmada tersine hüküm bulunmadıkça, i şbu Andlaşmanın bu Bölümünü olu şturan hükümlerin yorumu ve uygulanması konusunda ilgili Devletler arasında çıkabilecek anla şmazlıklar Milletler Cemiyeti'nce öngörülen biçimde çözüme ba ğlanacaktır.
MADDE 370. Milletler Cemiyeti, herhangi bir zamanda, yukarıdaki maddelerden sürekli bir yönetim rejimine ilişkin olanların gözden geçirilmesini önerebilecektir.
MADDE 371. İşbu Andlaşmanın yürürlü ğe konulmasından ba şlayarak üç yıllık bir sürenin bitiminde, 328. Maddeden 334. Maddeye kadar olan Maddelerle, 353. Maddenin, ve 355. Maddeden 357. Maddeye kadar olan Maddelerin hükümleri, Milletler Cemiyeti Konseyince herhangi bir zamanda yeniden gözden geçirilebilecektir.
373. Madde hükümleri saklı kalmak ko şuluyla, kar şılıklı olma tanınmadıkça, bu topraklardan herhangi bir bölümü yararına, yukarıda sayılan Maddelerdeki hükümlerin hiçbirinden yararlanmayı Müttefik Devletlerden biri isteyemez.
-113-
KES İ M VI.
ÖZEL HÜKÜMLER. MADDE 372. Müttefik Devletler yararına i şbu Andlaşma ile kendisine yüklenen özel yükümlülüklere dokunmamak koşuluyla, Türkiye, işbu Andlaşmanın yürürlüğe konulmasından ba şlayarak beş yıllık bir süre içinde, Milletler Cemiyeti'nin onaylamasıyla, uluslararası transit, ula şıma elverişli su yolları, limanlar ve demiryolları rejimlerine ili şkin olarak yapılabilecek herhangi bir genel sözleşmeye katılmayı yükümlenir.
MADDE 373. İşbu Andlaşmanın tersine özel hükümleri bulunmadıkça, bu Bölümün hükümleri, Müttefik Devletler uyruklarının, kapitülasyonlar rejimi ya da adı geçen kapitülasyonların yerini alacak her çeşit düzenlemeler gere ğince yararlanabilecekleri daha geni ş haklan kullanmalarına engel olmayacaktır.
BÖLÜM XII220. ÇALIŞMA KESİM I. ÇALIŞMANIN ÖRGÜTLENMESİ Milletler Cemiyeti'nin amacının evrensel barı şı korumak olduğunu ve böyle bir barışın ancak sosyal adalet temeline dayanabilece ğini; Pek çok kimse için adaletsizli ği, yoksullu ğu ve yoksunlukları yaratan çalı şma koşullarının varlığını ve bunun evrensel barı ş ve uyumu tehlikeye sokacak ölçüde bir memnunsuzluk do ğurduğunu, örneğin, çalışma saatlerinin düzenlenmesi, günlük ve haftalık bir çalışma süresi tavanının saptanması, i şçilerin işe alınması, işsizliğe karşı savaşım, uygun geçim koşulları sağlayacak bir ücret ödenmesinin güvence altına alınması, işçilerin genel hastalıklarla meslek hastalıklarına ve i ş kazalarına kar şı korunması, çocukların, gençlerin ve kadınların korunması, ya şlılık ve işgörmezlik emekliliği ücretleri bağlanması, yabancı ülkelerde çalı şan işçilerin çıkarlarının savunulması, sendika özgürlüğü ilkesinin do ğrulanması, meslek ve teknik ö ğretimin örgütlenmesi ve bunlara benzer daha başka önlemlerle, bu ko şulların iyileştirilmesinin kaçınılmaz olduğunu; Gerçekten insanca bir çalı şma düzeninin herhangi bir ulusça kabul edilmemesi nin, kendi ülkelerindeki i şçilerin yazgısını iyile ştirmek isteyen başka ulusların çabala rına engel oldu ğunu; Göz önünde tutarak; BAĞITLI YÜKSEK TARAFLAR, adalet ve insanlık duygularıyla oldu ğu kadar, sürekli bir dünya barışını sağlamak isteğiyle de davranarak, aşağıdaki hükümleri kararlaştırmışlardır: 220
Bu Bölümün Türkçeye çevirilmesinde "Milletlerarası Çalı şma Teşkilâtı Statüsünde yapılan değişikliklerin onanması hakkında Kanun" a ekli Statü çevirisinden yararlanılmı ştır. Düstur, tertip III, c. 29, ss. 793-811. (Çevirenler)
-114-
ALT-KES İM I. ÖRGÜT MADDE 374. Başlangıçta açıklanan programın gerçekle ştirilmesine çalışmakla görevli sürekli bir örgüt kurulmu ştur. Milletler Cemiyeti'nin asıl Üyeleri, bu örgütün de asıl üyeleridir, ve bundan böyle, Milletler Cemiyeti Üyesi sıfatı, sözü edilen örgütün de asıl Üyeli ği hakkını verecektir.
MADDE 375. Sürekli örgüt:
1. Üyelerin temsilcilerinden olu şan bir Genel Konferans; 2. 380. Maddede öngörülen Yönetim Kurulunun yönetimi altında bir Uluslararası Çalışma Bürosu içerecektir. MADDE 376. Üyelerin temsilcilerinin Genel Konferansı, gerek görüldükçe ve enaz yılda bir kez toplanacaktır. Konferans, Üyelerin herbirinin dört temsilcisinden olu şacaktır; bunlardan ikisi Hükümet temsilcileri olacak ve öteki ikisi, kar şılıklı olarak, bir yandan Üyelerden herbirinin uyruklu ğunda olan işverenleri ve öte yandan i şçileri temsil edecektir. Her temsilcinin yanında, toplantı gündeminde yazılı ayrı konuların herbiri için ençok iki kişi olmak üzere, teknik danı şmanlar bulunabilecektir. Kadınları özellikle ilgilendiren sorunların Konferansda görü şülmesi sırasında, teknik danışman olarak atanan kimselerden enaz biri kadın olacaktır. Üyeler, Hükümete ba ğlı olmayan temsilcileri ve teknik danı şmanları, ülkelerindeki i şveren ve işçi meslek örgütlerinden -böyle örgütlerin varolması ko şuluyla- en büyük temsil gücü bulunanlarla anla şarak atamayı yükümlenirler. Teknik danışmanlar, ancak ba ğlı bulundukları Temsilcinin iste ği üzerine ve Konferans Başkanının özel izniyle söz alabilirler; teknik danı şmanlar oylamaya katılmazlar. Bir Temsilci, Başkana yazıyla başvurarak, teknik danı şmanlardan birisini kendisine vekil atayabilir ve bu vekil, bu sıfatla, görü şmelere ve oylamaya katılabilir. Temsilcilerin ve teknik danı şmanların adlan, Üyelerin herbirinin Hükümetlerince Uluslararası Çalışma Bürosuna bildirilecektir. Temsilcilerin ve teknik danı şmanların yetki belgeleri Konferansın incelemesine sunulacak ve Konferans, hazır bulunan Temsilcilerin oylarının üçte iki ço ğunluğuyla, işbu Maddenin hükümlerine uygun olarak atanmı ş saymayacağı herhangi bir Temsilciyi ya da teknik danı şmanı kabul etmeyebilecektir.
MADDE 377. Her Temsilcinin, Konferans görü şmelerine sunulan bütün sorunlarda ki şisel oy kullanma hakkı olacaktır. Üyelerden biri, atamaya hakkı oldu ğu, Hükümete bağlı bulunmayan temsilcilerden birini atamamıssa, Hükümete bağh olmayan öteki Temsilcinin Konferans tartı şmaları na katılma ğa hakkı olacak, ancak oy verme hakkı bulunmayacaktır.
-115-
Konferans, 376. Maddenin kendisine verdi ği yetkilere dayanarak, Üyelerden birinin bir Temsilcisini kabul etmezse, i şbu Madde hükümleri, söz konusu Temsilci atan-mamı şcasına uygulanacaktır.
MADDE 378. Konferansın toplantıları, Milletler Cemiyeti merkezinde ya da hazır bulunan Temsilcilerin oylarının üçte iki ço ğunluğuyla, bir önceki toplantıda Konferansça kararla ştınlabilecek herhangi ba şka bir yerde yapılabilecektir.
MADDE 379. Uluslararası Çalışma Bürosu, Milletler Cemiyeti merkezinde kurulacak ve Cemiyet kurumlan toplulu ğunun bir parçası olacaktır.
MADDE 380. Uluslararası Çalışma Bürosu, aşağıdaki hükümler uyarınca seçilmi ş, yirmi dört kişiden oluşan bir Yönetim Kurulunun yönetimi altında bulunacaktır: Hükümetleri temsil eden oniki ki şi; Konferansda işverenleri [patronları221] temsil eden temsilcilerce seçilmiş altı kişi; Konferansda görevlileri ve i şçileri temsil eden temsilcilerce seçilmi ş altı kişi. Hükümetleri temsil eden oniki ki şiden sekizi, endüstriyel önemi en büyük olan Üyelerce, dördü, yukarıda sözü geçen üyelerin temsilcileri dı şında, Konferansa atanmı ş Hükümet temsilcilerince bu amaçla seçilen Üyelerden atanacaktır. Endüstriyel önemi en büyük olan Üyelerin hangileri oldu ğunun saptanması sorununda doğabilecek anla şmazlıklar, Milletler Cemiyeti Konseyince çözüme ba ğlanacaktır. Yönetim Kurulu üyelerinin görev süreleri üç yıl olacaktır. Bo ş yerlerin doldurulması biçimi, yedeklerin atanması ve aynı nitelikteki öteki sorunlar, Konferansın uygun bulması koşuluyla, Yönetim Kurulunca düzenlenebilecektir. Yönetim Kurulu, üyeleri arasından bir Ba şkan seçecek ve içtüzü ğünü yapacaktır. Yönetim Kurulu, kendi saptadı ğı tarihlerde toplanacaktır. Yönetim Kurulunun enaz on üyesinin yazılı bir istemde bulunmaları üzerine, özel bir toplantı yapılması gerekecektir.
MADDE 381. Uluslararası Çalışma Bürosunun başına bir Müdür getirilecektir; Müdür, Yönetim Kurulunca atanacak, Yönetim Kurulundan yönerge [talimat] alacak, Büronun iyi i şlemesi ve görevlendirilece ği bütün öteki işlerin yapılması konusunda Yönetim Kuruluna kar şı sorumlu olacaktır. Müdür ya da vekili, Yönetim Kurulunun bütün oturumlarında bulunacaklardır.
MADDE 382. Uluslararası Çalışma Bürosunun görevlilerini Müdür seçecektir. Bu seçim, en iyi verim almak amacıyla ba ğdaştırılabilecek bir ölçüde, çe şitli uyruklukta ki şiler arasından yapılacaktır. Bunlardan bir bölümü kadın olacaktır. 221
Fransızca metinde "patrons", İngilizce metinde "employers", İtalyanca metinde "padroni"; Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "sermayedarlar"; Vakit ve* Peyam-ı Sabah metinlerinde "müessesat-ı sınaiye". (Çevirenler)
-116-
MADDE 383. Uluslararası Çalışma Bürosunun görevleri, işçilerin içinde bulundukları ko şulların ve çalışma rejiminin, uluslararası alanda düzenlenmesine ve özellikle uluslararası sözle şmeler yapılması için, Konferansın görü şmelerine sunulacak sorunların incelenmesine ve aynı zamanda, Konferansça istenilecek özel soru şturmaların yapılmasına ilişkin her türlü bilgilerin toplanıp da ğıtılmasını kapsayacaktır. Büro, Konferans toplantılarının gündemlerini hazırlamakla görevli olacaktır. Büro, her türlü uluslararası anlaşmazlıklara ilişkin olmak üzere, işbu Andlaşma-nın bu Bölümündeki hükümleri gere ğince kendisine dü şen ödevleri yerine getirecektir. Büro, Fransızca, İngilizce ve Yönetim Kurulunun uygun görece ği herhangi bir başka dilde, endüstri ve çalı şma ile ilgili uluslararası bir önemi olan sorunların incelenmesine özgü, belirli sürelerde çıkacak bir dergi hazırlayacak ve yayınlayacaktır. Genel olarak, Büronun, bu Maddede gösterilen görevlere ek olarak, Konferansın kendisine vermeyi uygun göreceği her türlü başka yetkileri ve görevleri olacaktır.
MADDE 384. Üyelerin işçi sorunlarıyla u ğraşan Bakanlıkları, Uluslararası Çalı şma Bürosu Yönetim Kurulundaki kendi Hükümet temsilcileri aracılı ğıyla ya da böyle bir temsilci yoksa, ilgili Hükümetçe bu konuda gereken biçimde yetkili kılınan ve atanmı ş bulunan herhangi bir başka görevli aracılığıyla, Müdürle doğrudan doğruya haberleşebilecektir.
MADDE 385. Uluslararası Çalışma Bürosu, yardımda bulunulmak olasılı ğı olan222, her türlü sorunlar için Milletler Cemiyeti Genel Sekreterli ğinin yardımını isteyebilecektir.
MADDE 386. Üyelerden her biri, duruma göre, Konferans ve Yönetim Kurulu toplantılarına katılan Delegelerinin, bunların teknik danı şmanlarının ve Temsilcilerinin yol ve oturma giderlerini ödeyecektir. Uluslararası Çalışma Bürosunun, Konferans ya da Yönetim Kurulu toplantılarının bütün öteki giderleri, Uluslararası Çalı şma Bürosu Müdürüne, Milletler Cemiyeti bütçesinden Cemiyet Genel Sekreterince ödenecektir. Uluslararası Çalışma Bürosu Müdürü, i şbu Madde gereğince kendisine ödenen ödeneklerin kullanılması konusunda Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine kar şı sorumlu olacaktır.
ALT-KESİM II. İŞLEYİŞ
MADDE 387 Yönetim Kurulu, Üyelerden birinin Hükümetince ya da 376. Madde'de tanımlanan ba şka herhangi bir örgütçe gündeme konacak konular hakkında yapılacak tüm önerileri inceledikten sonra Konferans toplantılarının gündemini hazırlayacaktır. 222
Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde, iki virgül arasındaki bu sözcükler yoktur. Oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde, yabancı dillerdeki metinlere uygun olarak, şöyle denilmektedir:”... müzaheret gösterilmesi mümkün olan..." (Çevirenler)
-117-
MADDE 388. Müdür, Konferansın Sekreterli ği görevini yapacak ve her toplantının gündemini, bu toplantının ba şlangıcından dört ay önce, her bir Üye’ye ve bunlar aracılı ğı ile, atandıklarında, Hükümete bağlı olmayan temsilcilere iletmesi gerekecektir.
MADDE 389. Üyelerin Hükümetlerinin her birinin öngörülen konulardan birinin ya da birkaçının, toplantı gündemine yazılmasına kar şı çıkmağa hakkı bulunacaktır. Bu kar şı çıkışı haklı gösteren nedenler Müdüre sunulacak açıklayıcı bir [andın] muhtırada yer alacak ve bu belge Müdür tarafından sürekli örgüt Üyelerine bildirilecekiir. Bununla birlikte, hazır bulunan Temsilcilerin oylarının üçte iki ço ğunluğu ile Konferans karar verdiği takdirde, karşı çıkılmış olunan konular gündemde kalacaktır. Konferansın, ayni üçte iki ço ğunlukla, incelenmesi gerekti ğine karar vereceği (önceki paragrafta öngörülenlerden başka) her konu bir sonraki toplantı gündemine alınacaktır.
MADDE 390. Konferans kendi işleyiş kurallarını düzenleyecektir: ba şkanını seçecek; incelenmesi gerektiği kanısında oldu ğu tüm konular hakkında rapor sunmakla görevli komisyonlar kurabilecektir. İşbu Andlaşmanın işbu Bölümünün başka maddeleri gere ğince özellikle daha büyük bir çoğunluğu gerektirmeyen tüm hallerde kararlar Konferansta hazır bulunan üyelerin kullandıkları oyların salt ço ğunluğu ile alınacaktır.
Kullanılan oyların sayısı toplantıda hazır bulunan Temsilcilerin sayısının yarısından az olursa hiçbir karar alınamaz.
MADDE 391. Konferans, kurduğu komisyonlara, görü şmelere katılmak hakkı olan, ancak oy hakları bulunmayan teknik danı şmanlar katabilecektir.
MADDE 392. Konferans, gündemindeki bir konuya ili şkin önerilerin kabulüne karar verirse, bu önerilerin: a) ulusal yasa yoluyla ya da bir ba şka yoldan uygulanması için Üyelerin incelenmesine sunulacak bir "ö ğütleme" ["tavsiye"]; b) ya da Üyelerce onaylanacak uluslararası bir sözleşme tasarısı biçimini mi alaca ğım kararlaştıracaktır. Her iki durumda, bir ö ğütlemenin [tavsiyenin] ya da bir sözle şme tasarısının son oylanmasında Konferansça kabul edilebilmesi için, hazır bulunan Temsilcilerin oylarının üçte iki ço ğunluğunu toplaması zorunludur. Konferans, uygulanması genel olacak bir ö ğütleme ya da sözleşme tasarısı hazırlarken, iklimin, endüstri örgütlenmesinin eksik geli şmİşbulunmasının ya da ba şka özel durumlann, endüstri ko şullarını temelden değişik kıldığı ülkeleri göz önünde tutacak ve bu ülkelere özgü koşulları karşılayabilmek için gerekli saydı ğı değişiklikleri öne sürebilecektir. Öğütlemenin ya da sözleşme tasarısının bir örne ği Konferans Başkanı ile Müdürce imzalanarak, Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine verilecektir. Genel Sekreter, ö ğütlemenin ya da sözleşme tasarısının doğruluğu onaylanmış bir örneğini Üyelerden herbirine gönderecektir.
-118-
Üyelerden herbiri, Konferans toplantısının kapanmasından ba şlayarak bir yıl içinde (ya da kuraldışı durumlar yüzünden, bu süre içinde olamazsa, olanak bulunur bulunmaz - ancak Konferansın kapanışından başlayarak kesinlikle 18 aydan daha uzun bir süre geçmeden), öğütlemeyi ya da sözle şme tasarısını bir yasa biçimine sokmak ya da ba şka türlü bir önlem almak üzere, bunları, bu konuda yetkili makama ya da makamlara sunmayı yükümlenirler. Bir öğütleme söz konusuysa, Üyeler, alınan önlemler konusunda Genel Sekretere bilgi vereceklerdir. Söz konusu olan bir sözleşme tasarısıysa, yetkili makamın ya da makamların uygun buluşunu sağlayan Üye, sözle şmeyi kesin biçimde onadığını Genel Sekretere bildirecek ve bu sözleşmenin hükümlerini yerine getirmek için gerekli önlemleri alacaktır. Bir öğütlemeye ilişkin olarak bir yasama kararı ya da bu ö ğütleme hükümlerinin yerine getirilmesini sa ğlayacak nitelikte ba şka türlü önlemler alınmazsa, ya da bir sözle şme tasarısı, bu konuda yetkili bulunan makamın ya da makamların uygun bulmasıyla kar şılanmazsa, Üye, başka hiçbir yüküm altında bulunmayacaktır. Çalışmaya ilişkin konulardaki bir sözle şmeye katılmak yetkisi birtakım kısıtlamalara bağlanmış bulunan federal bir Devletin söz konusu oldu ğu durumlarda, Hükümetin, bu kısıtlamaların uygulandı ğı sözleşme tasarısını yalnız bir öğütleme biçiminde alma hakkı olacak ve, bu durumda, bu Maddenin ö ğütlemeler konusundaki hükümleri uygulanacaktır. Yukarıdaki madde aşağıdaki ilkeye uygun biçimde yorumlanacaktır: Hiçbir durumda, bir öğütlemenin ya da sözle şme tasarısının Konferansça kabulünün sonucu olarak, Üyelerden herhangi birinden, söz konusu i şçilere ilişkin olarak, kendi yasal kurallarıyla daha önce sağlanmış bulunan korumayı azaltması istenmeyecektir.
MADDE 393. Böylece onaylanmış olan her sözleşme, Milletler Cemiyeti Genel Sekreterli ğince kütüğe yazılacak [tescil edilecek], ancak, yalnız onu onaylamı ş olan Üyeleri bağlayacaktır.
MADDE 394. Tümü üzerinde son oylamada, hazır bulunan Üyelerin üçte iki ço ğunluğunu kazanamayan bir tasan, Sürekli Örgüt üyelerinden isteyenler arasında özel bir sözle şmeye konu olabilir. Bu nitelikteki her özel sözle şme, ilgili Hükümetlerce, Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine gönderilecek ve Genel Sekreter bu sözle şmeyi kütüğe yazdırtacaktır.
MADDE 395. Üyelerden herbiri, katılmış olduğu sözleşmeleri yürürlü ğe koymak için aldı ğı önlemler konusunda Uluslararası Çalı şma Bürosuna yıllık bir rapor göndermeyi yükümlenir. Bu raporlar, Yönetim Kurulunca gösterilen biçimde yazılacak ve Yönetim Kurulunun istedi ği kesin bilgileri içerecektir. Müdür, bu raporların bir özetini, Konferansın en yakın toplantısına sunacaktır.
MADDE 396. Üyelerden herhangi birinin, katılmı ş olduğu bir sözleşmenin istenir biçimde uygulanmasını sağlamadığını öne sürerek, bir işçi ya da işveren meslek örgütünce, Uluslararası Çalışma Bürosuna yapılan bir yakınma, Yönetim Kurulunca, yakınma konusu Hükümete ulaştırılacak ve bu Hükümet, soruna ili şkin uygun görece ği bildiride bulunma ğa çağırılabilecektir.
-119-
MADDE 397. Yakınma konusu Hükümetten akla yatkın bir süre içinde hiçbir bildiri alınmazsa, ya da alınan bildiri Yönetim Kurulunca yeterli görülmezse, Yönetim Kurulu, alınan yakınma bildirisini ve gerekirse verilen yanıtı açı ğa vurmak hakkına sahip olacaktır.
MADDE 398. Üyelerden herbiri, bundan önceki Maddeler gere ğince, birlikte onayladıkları bir sözleşmenin uygulanmasını, kendi görü şüne göre, istenir biçimde sa ğlamayan bir Üyeye ilişkin olarak, Uluslararası Çalışma Bürosuna bir yakınma gönderebilir. Yönetim Kurulu, yerinde görürse ve a şağıda gösterilen yöntem uyarınca, durumu, bir Soruşturma Komisyonuna bildirmeden önce, 396. Maddede yazılı oldu ğu biçimde, yakınma konusu Hükümetle ili şki kurabilir. Yönetim Kurulu, yakınmayı, söz konusu Hükümete bildirmeyi gerekli görmezse ya da bu bildiride bulunuldu ğu zaman, akla yatkın bir süre içinde, kendisini doyuracak bir yanıt alınmazsa, ortaya atılan sorunu incelemek ve bu konuda bir rapor ver-: mek İe görevli bir Soruşturma Komisyonu kurulmasını isteyebilecektir. Aynı yöntem, gerek do ğrudan doğruya, gerek Konferansdaki bir Temsilcinin yakınması üzerine, Yönetim Kurulunca uygulanabilecektir. 397. ya da 398. Maddelerin uygulanmasının ortaya çıkardı ğı bir sorun Yönetim Kuruluna geldiği zaman, yakınma konusu Hükümet, Yönetim Kurulunda daha önceden atanmı ş bir Temsilcisi yoksa, Yönetim Kurulunun bu soruna ili şkin görüşmelerine katılmak üzere bir Temsilci atama hakkına sahip olacaktır. Bu görü şmelerin yapılacağı tarih, yakınma konusu Hükümete zamanında bildirilecektir.
MADDE 399. Soruşturma Komisyonu a şağıdaki biçimde kurulacaktır: Üyelerden herbiri, işbu Andlaşmanın yürürlüğe girmesini izleyen altı ay içinde, endüstriyel konularda yetkili olan, biri i şverenleri [patronları223], ikincisi işçileri temsil eden ve üçüncüsü her ikisine kar şı bağımsız bulunan, üç kişi atamayı yükümlenir. Bunların hepsi, içinden Soruşturma Komisyonunun üyeleri seçilecek olan, bir dizelge [liste] olu şturacaktır. Yönetim Kurulunun, sözü geçen ki şilerin niteliklerini incelemeye ve nitelikleri i şbu Madde hükümlerine uymayanların atanmasını, hazır bulunan Temsilcilerin üçte iki çoğunlu ğuyla reddetmeye hakkı olacaktır. Yönetim Kurulunun iste ği üzerine, Milletler Cemiyeti Genel Sekreteri, Soru şturma Komisyonunu olu şturmak üzere, dizelgedeki [listedeki] üç kategoriden herbiri içinden birer kişi olmak üzere, üç kişi atayacak ve ayrıca bu üç ki şiden birini anılan Komisyonun Ba şkanı olarak seçecektir. Böylece atanan üç ki şiden hiçbiri, yakınmayla do ğrudan doğruya ilgili bulunan Üyelerden birine ba ğlı olmayacaktır.
MADDE 400. Bir yakınma, 398. Madde gere ğince, bir Soru şturma Komisyonuna gönderilecek olursa, yakınmayla do ğrudan do ğruya ilgisi bulunsun ya da bulunmasın, Üyelerden herbiri, yakınma konusuna ili şkin olarak elindeki bütün bilgileri Komisyonun yararlanmasına hazır bulundurma ğı yükümlenir. 223
Fransızca metinde "leş patrons", İngilizce metinde "employers", İtalyanca metinde "i padroni". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde, bu sözcükler karşılığı olarak 380. maddede "sermayedar" sözcüğü kullanılmışken, burada "patronlar" denilmektedir; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde de "patronlar" denilmektedir. (Çevirenler)
-120-
MADDE 401. Soruşturma Komisyonu, yakınmanın derinlemesine incelenmesinden sonra bir rapor kaleme alarak, bunda, yakınmanın kapsamını belirtmeye yarayacak bütün olgusal noktalara ilişkin gözlemleriyle birlikte, yakınan Hükümetin iste ğini yerine getirmek için alınması gereken önlemler ve bu önlemlerin alınması için verilmesi gereken süreler konusunda uygun gördüğü öğütlemeler [tavsiyeler] bildirecektir. Bu rapor, aynı zamanda, gerekirse yakınılan Hükümete, Komisyonca uygun ve öteki Hükümetlerce uygulanması kendisine haklı görülecek ekonomik yaptırımları da belirtecektir.
MADDE 402. Milletler Cemiyeti Genel Sekreteri, Soru şturma Komisyonunun raporunu, anla şmazlıkla ilgili Hükümetlerin herbirine bildirecek ve raporun r aporun yayınlanmasını sa ğlayacaktır. İlgili Hükümetlerden herbiri, Komisyon raporundaki ö ğütlemeleri kabul edip etmedi ğini ve bunları kabul etmiyorsa, anla şmazlığı Milletler Cemiyeti'nin Uluslararası Sürekli Adalet Divanı'na sunmak iste ğinde olup olmadı ğını, bir ayhk bir süre içinde, Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine bildirecektir.
MADDE 403. Üyelerden biri, bir öğütlemeye ya da sözleşme tasarısına ilişkin olarak, 392. Maddede yazılı önlemleri almazsa, başka herhangi bir üyenin, bu konuda Uluslararası Sürekli Adalet Divanı'na başvurmağa hakkı olacaktır.
MADDE 404. Uluslararası Sürekli Adalet Divanı'mn 402. ya da 403. Maddeler gere ğince, kendisine sunulan bir yakınmaya ya da soruna ili şkin kararı kesindir.
MADDE 405. Soruşturma Komisyonunun varabilece ği sonuçlar ya da ö ğütlemeler, Uluslararası Sürekli Adalet Divanı'nca do ğrulanabilecek, değiştirilebilecek ya da bozulabilecektir; Divan, gerekirse, kusurlu Hükümete kar şı uygun göreceği ve başka Hükümetlerce uygulanması Divan'a haklı görülebilecek, ekonomik yaptırımları bildirecektir. b ildirecektir.
MADDE 406. Herhangi bir Üye, Soru şturma Komisyonu raporunda olsun, Uluslararası Sürekli Adalet Divanı kararında olsun, bulunabilecek ö ğütlemelere, saptanacak süre içinde uymazsa, ba şka herhangi bir Üye, Komisyon raporunda ya da Adalet Divanı kararında bu konuda uygulanması bildirilen ekonomik yaptırımları o üyeye kar şı uyg u ygulayabilecektir. ulayabilecektir.
MADDE 407. Kusurlu Hükümet, gerek Soru şturma Komisyonunun ö ğütlemelerine, gerek Uluslararası Sürekli Adalet Divanı'nm kararındaki ö ğütlemelere uymak için gerekli önlemleri aldı ğı konusunda Yönetim Kuruluna her zaman bilgi verebilir ve Yönetim Kurulundan, söylediklerinin do ğruluğunu incelemek üzere, Milletler Cemiyeti Genel Sekreterince bir Soru şturma Komisyonu kurduruimasını isteyebilir. Bu durumda, 399., 400., 401., 402., 404. ve 405. Maddeler hükümleri uygulanacaktır; Soru şturma Komisyonu raporu ya da Uluslararası Sürekli Adalet Divanı kararı kusurlu Hükümetten yana ise, öteki Hükümetler, söz konusu Devlete kar şı aldıkları ekonomik önlemlere hemen son vereceklerdir.
-121-
ALT-KESİM III.
GENEL HÜKÜMLER. MADDE 408. Üyeler, işbu Andlaşmanın bu Bölümünün hükümleri gere ğince katılmış oldukları sözleşmeleri, sömürgelerinden ya da sahibi bulundukları ülkelerden ve koruyuculukları altındaki ülkelerden kendilerini kendi ba şlarına yönetmeyenlere, a şağıdaki çekincelerle, uygulamağı yükümlenirler:
1. Sözle şmenin yerel ko şullar yüzünden uygulanmasına olanak bulunmaması, 2. Sözleşmenin yerel ko şullara uydurulması için sözle şmede gerekli de ğişikliklerin yapılabilmesi; Üyelerden herbiri, kendilerini kendi ba şlarına tam olarak yönetmeyen sömürgelerinden, ya da sahip oldukları ülkelerden, ya da koruyuculukları altında bulunan ülkelerden herbiri için almayı tasarladıkları kararı Uluslararası Çalı şma Bürosuna bildirecektir.
MADDE 409. İşbu Andla şmanın işbu Bölümüne, Konferansça, hazır bulunan Temsilcilerinin oylarının üçte iki ço ğunlu ğuyla yapılması kabul edilen de ğişiklikler, temsilcileri Mil letler Cemiyeti Konseyini olu şturan Devletlerce ve Üyelerin dörtte üçünce onaylan dığı zaman yürürlü ğe gireceklerdir.
MADDE 410. İşbu Andlaşmanın i şbu Bölümünün ve üyelerce sonradan i şbu Bölüme dayanılarak yapılmış sözleşmelerin yorumlanmasına ili şkin her türlü sorunlar ve güçlükler Uluslararası Sürekli Adalet Divanı'nm de ğerlendirmesine sunulacaktır.
ALT-KESİM IV.
Almanya ile 28 Haziran 1919'da yapılmış Andlaşmada Öngörülen GEÇ GE ÇİCİ ÖNLEMLER MADDE 411. Konferansın ilk toplantısı 1919 Ekim ayında yapılacaktır. Bu toplantının yeri ve gündemi ilişik Ek'de saptanacaktır. Bu ilk toplantının ça ğırışı ve düzenlenmesi, sözü geçen Ek'te bu bakımdan gösterilen Hükümetçe sa ğlanacaktır. Belgelerin hazırlanmasında, bu Hükümete, aynı Ek'te gösterilen Üyelerden olu şan bir Uluslararası Komisyon yardım edecektir. Bu ilk toplantının ve, Milletler Cemiyeti bütçesine gerekli ödenekler konuluncaya kadar, bundan sonraki toplantıların giderleri, Temsilcilerin ve teknik danı şmanların yollukları dışında, Uluslararası Posta Birli ği'nin Uluslararası Bürosu için saptanmı ş oranlar üzerinden Üyeler arasında payla ştırılacaktır.
MADDE 412. Milletler Cemiyeti kuruluncaya kadar, bundan önceki maddeler gere ğince, Milletler Cemiyeti Genel Sekreterine yapılması gereken bildiriler, Uluslararası Çalı şma Bürosu Müdürünce saklanacak ve bunlara ili şkin olarak Genel Sekretere bilgi verilecektir.
-122-
MADDE 413. Uluslararası Sürekli Adalet Divanı kuruluncaya kadar, i şbu Andlaşmanın işbu Bölümü gereğince Divan'a sunulması gereken anla şmazlıklar, Milletler Cemiyeti Konseyinin kuraca ğı üç kişilik bir mahkemeye götürülecektir.
EK. ÇALIŞMA KONFERANSININ BlRÎNCİ TOPLANTISI, 1919 Konferansın toplantı yeri Washington olacaktır. Amerika Birleşik Devletleri Hükümetinin, Konferansı toplantıya ça ğırması istenecektir. Uluslararası Düzenleme Komitesi, Birleşik-Devletler, Büyük-Britanya, Fransa, İtalya, Japonya, Belçika ve İsviçre Hükümetlerinden herbirince seçilen yedi ki şiden olu şacaktır. Komite, gerekli görürse, başka Üyeleri de Komitede temsil edilme ğe çağı-rabilecektir. Gündem şöyle olacaktır: gün ya ya da 48 saatlik saatlik hafta ilkesinin uygulanması; 1. Sekiz saatlik gün 2. İşsizliği önlemeye ve i şsizliğin sonuçlarına çare bulmaya ili şkin sorunlar;
3. Kadınların çalıştırılması: a) doğumdan önce ve sonra (analık ödentisi sorununu da kapsamak üzere); b) gece çalışması; c) sağlığa elverişli olmayan işlerde çalışma. 4. Çocukların çalıştırılması: a) işe almış yaşı; b) gece çalışması; c) sağlığa elverişli olmayan işlerde çalışma. 5. Endüstride çalıştırılan kadınların gece çalı ştırılmalarının ve beyaz (san) fosforun kibrit endüstrisinde kullanılmasının yasaklanmasına ili şkin 1906'da Bern'de kabul edilen Uluslararası Sözleşmelerin kapsamlarının genişletilmesi ve uygulanması.
KESİM II. GENEL İLKELER. MADDE 414. Bağıtlı Yüksek Taraflar, ücretle çalı şan işçilerin fizik, moral ve dü şünsel yönlerden iyi durumda bulunmalarının, uluslararası bakımdan temel önemde oldu ğunu kabul ederek, bu yüksek amaca ula şmak için, Milletler Cemiyeti Örgütüne ba ğlı olmak üzere, birinci Kesimde öngörülen sürekli örgütü kurmu şlardır. Bağıtlı Yüksek Taraflar, iklim, görenek, ekonomik olanak ve endüstriyel gelenek başkalıklarının, çalışma koşullarında kesin bir tekdüzenin hemen sa ğlanmasını güçleştirdiğini kabul etmektedirler. Ancak, Ba ğıtlı Yüksek Taraflar, eme ğin yalnız bir ticaret nesnesi biçiminde sayılmaması gerekti ği kanısından esinlenerek, çalı şma ko şullarının düzenlenmesi için, bütün endüstriyel toplulukların içinde bulundukları özel durumların elverdi ği ölçüde uygulamaya çaba göstermeleri gereken birtakım yöntemler ve ilkeler bulundu ğu görüşündedirler.
-123-
Bu yöntemler ve ilkeler arasında, a şağıda yazılı olanlar. Ba ğıtlı Yüksek Taraflara özel ve ivedi bir önemde görünmektedir:
1. Yukarıda belirtilen ve eme ğin yalnız bir mal ya da ticaret nesnesi sayılmamasını isteyen ana ilke. 2. Yasaya aykırı olmayan bütün konularda, gerek i şçiler gerek i şverenler için bir araya gelme hakkı. 3. İşçilere, içinde ya şadıkları zaman ve ülke anlayı şına göre uygun sayılacak bir ya şam düzeyi sağlayacak bir ücret ödenmesi. 4. Sekiz saatlik gün ya da 48 saatlik haftanın henüz sa ğlanmadığı ülkelerde, bunun, ulaşılması gereken bir amaç olarak kabulü. 5. Olabildiğince, pazar gününe rastlamak üzere, en az yirmi dört saatlik bir hafta dinlencesinin kabulü. 6. Çocukların çalı ştırılmasının yasaklanması ve her iki cinsiyetten gençlere eğitimlerini sürdürmeleri ve fizik geli şmelerini sa ğlamak olana ğını vermek için, onların çalışmalarının gerekli olan kısıtlamalara ba ğlı tutulması. 7. Eşit değerde bir iş için, cinsiyet farkı gözetilmeksizin, e şit ücret ilkesi. 8. Her ülkede çalı şma ko şullan konusunda konulan yasal kurallar, bu ülkede yasalara uygun olarak oturmakta olan bütün i şçiler için adaletli bir ekonomik i şlem sağlamalıdır. 9. Her Devlet, işçilerin korunmasına ili şkin yasaların ve yönetim kurallarının uygulanmasını sa ğlamak için, kadınları da kapsayan bir denetim örgütü kuracaktır. Bu ilkelerin ve yöntemlerin tüm ya da kesin olduklarını öne sürmemekle birlikte, Ba ğıtlı Yüksek Taraflar o görü ştedirler ki bu yöntemler ve ilkeler, Milletler Cemiyeti'nin politikasına kılavuzluk edebilirler ve Milletler Cemiyeti Üyeleri olan endüstriyel topluluklarca kabul edilirlerse ve tüm olarak uygulanmaları uygun dü şen bir denetim örgütünce tam bir biçimde sağlanırsa, dünya i şçileri için sürekli iyilikler yaratabileceklerdir.
BÖLÜM XIII.
ÇEŞİTLİ HÜKÜMLER. MADDE 415. Türkiye, Müttefik Devletler ya da bunlardan kimileriyle ba şka herhangi bir Devlet arasında, 26 Şubat 1885 tarihli Berlin ve 2 Temmuz 1890 tarihli Brüksel Genel Senetlerinde ve bunları tamamlayan ya da de ğiştiren sözleşmelerde ele alınan silâh ve ispirtolu maddeler ticaretiyle, öteki konulara ili şkin olarak yapılan ya da yapılacak olan sözle şmeleri tanımayı ve bunları kabul etmeyi yükümlenir.
MADDE 416. Bağıtlı Yüksek Taraflar, 17 Temmuz 1918'de, Fransa Cumhuriyeti Hükümeti ile Altes Monako Prensi224 arasında imzalanan ve Fransa ile Prensli ğin ilişkilerini saptayan Andla şma konusunda bilgi edindiklerini ve bunu tutana ğa geçirdiklerini bildirirler. 224
Fransızca metinde “Altesse Sâre'nissime", İngilizce metinde "Serene Highness", İtalyanca metinde "Altezza Serenissima"; Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Prens Cenapları"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "Prens Hazretleri". (Çevirenler)
-124-
MADDE 417. İşbu Andlaşma hükümleri saklı kalmak üzere, Türkiye, hiçbir Müttefik Devlete kar şı, doğrudan do ğruya ya da dolaylı olarak, i şbu Andlaşmanın yürürlüğe konmasından önceki hiçbir olay nedeniyle, hiçbir para isteminde bulunmamayı yükümlenir. İşbu hüküm, ilgilileri kim olursa olsun, bundan böyle ortadan kalkmı ş bu tür bütün istemlerden tam ve kesin vazgeçme anlamını ta şımaktadır.
MADDE 418. Türkiye, Müttefik Devletler ganimet mahkemelerinden herhangi birince, Osmanlı gemilerine ve Osmanlı mallarına ili şkin olarak verilmiş her türlü kararlar ve buyruklarla, bu mahkemelerin giderlerine ilişkin bütün kararları ve buyrukları geçerli ve uyulması zorunlu kabul eder, ve bu kararlarla buyruklara kar şı, uyrukları adına hiçbir istemde bulunmamayı yüklenir. Müttefik Devletler, saptayacakları ko şullar altında, ganimet konusunda Osmanlı mahkemelerinin kararlarını ve buyruklarını -bu kararlar ve buyruklar ister adı geçen Devletlerin uyruklarının, ister tarafsız ülkeler uyruklarının haklarını etkilesin- incelemek haklarını saklı tutarlar. Türkiye, sorunların dosyasını olu şturan bütün belgelerin örneklerini, verilen kararları ve buyrukları da içermek üzere, sa ğlamayı ve bunların sözü edilen incelenmesinden sonra yapılacak ö ğütlemeleri [tavsiyeleri] kabul edip yerine getirmeyi yükümlenir.
MADDE 419. Gemilerin ve yüklerin savaş sırasında batmasından do ğan zararları enaz düzeye indirebilmek ve kurtarılabilecek gemilerin ve yüklerin 225 ele geçirilmesini ve bunlara ili şkin özel istemlerin çözüme ba ğlanmasını kolaylaştırmak için, Osmanlı Hükümeti, sava ş sırasında Osmanlı deniz kuvvetlerince batırılan ya da hasara u ğratılan gemiler konusunda Müttefik Devletler Hükümetlerinin ya da uyruklarının i şine yarayacak, elindeki bütün bilgileri vermeyi yükümlenir.
MADDE 420. İşbu Andlaşmanın yürürlüğe konmasını izleyecek altı ay içinde, Osmanlı Hükümeti, Müttefik Devletler Hükümetlerine, 29 Ekim 1914'den bu yana, bu Devletlerden ya da -bu Devletlerin uyruklarınca denetlenen her çe şit ortaklıkları ya da dernekleri de içermek üzereuyruklarından alınmış ganimetleri, ar şivleri, tarihsel anıları ya da sanat yapıtlarını geri verecektir.
Bunların geri verilmesi, geri alacak Hükümetlerce gösterilecek yerlerde ve ko şullar içinde yapılacaktır.
MADDE 421. İşbu Andlaşmanın yürürlüğe konmasını izleyecek oniki ay içinde, Osmanlı Hükümeti eski yapıtlara ilişkin şimdiki Osmanlı yasalarını yürürlükten kaldıracak ve bunların yerine, bağlı Ek'teki kurallara dayanan ve Parlamentonun oyuna sunulmazdan önce Maliye Komisyonunun uygun bulmasına sunulması gerekecek ve Osman h Hükümetince bütün uluslar arasında tam eşitlikle uygulanmasının sa ğlanacağı yükümlenecek, yeni yasalar çıkartılması için gerekli önlemleri alacaktır. 225
Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "kurtarılabilecek gemilerin ve yüklerin" sözcükleri yoktur; oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde şöyle denilmektedir: "tahlisi kaabil olan sefain ve hamulelerin". (Çevirenler)
-125-
EK 1. "Eski yapıt"226 sözcüğü, 1700 yılından önceki her çe şit yapıt ya da insan emeği ürünü anlamına gelir.
2. Eski yapıtların korunması yasaları korkutucu olmaktan çok, özendirici yöntemleri üstün tutmalıdır. 5. Paragrafta sözü edilen izni elde etmeksizin bir eski yapıt bulup da, bu bulu şunu yetkili Osmanlı Bakanlığının bir görevlisine bildiren her ki şiye, buluşunun değeriyle orantılı parasal bir ödül verilmelidir.
3. Yetkili Osmanlı Bakanlı ğı almaktan vazgeçmedikçe, hiçbir eski yapıt bu Bakanlıktan başkasına aktarılamaz. Hiçbir eski yapıt sözü edilen Bakanlıktan izin belgesi alınmaksızın ülke dı şına çıkartılamaz.
4. Kötü niyetle ya da savsaklama sonucu, bir eski yapıtı yok eden ya da ona zarar veren kişiye saptanacak bir ceza verilecektir.
5. Yetkili Osmanlı Bakanlı ğının izin belgesini ta şıyanlar dışında, eski yapıt bulmak amacıyla toprak açmak ya da kazı yapmak yasaktır ve para cezası gerektirir.
6. Tarih ya da arkeoloji bakımından önemli görülebilecek alanların geçici ya da sürekli olarak kamulaştırılmasına olanak verebilecek, hakgözetirli ğe uygun koşullar saptanacaktır.
7. Kazı yapmak izni yalnız yeterli arkeoloji deneyi oldu ğu konusunda güvence gösteren kişilere verilecektir. Bu izinleri verirken, Osmanlı Hükümeti, geçerli neden olmaksızın, hiçbir ulusun bilginlerini izinden yoksun kılacak biçimde davranmayacaktır. Kazıdan elde edilecekler, kazıyı yapan ki şi ile Osmanlı Bakanlı ğı arasında, Bakanlığın saptayacağı oranda bölüşülecektir. Bilimsel nedenlerle, bölünme olanak dı şı görülecek olursa, bulana, kazıdan elde edilenin bir bölümü yerine, hakgözetirli ğe uygun bir ödence [tazminat] verilmesi gerekecektir.
MADDE 422. Bugün Türkiye'nin bir parçası olmaktan çıkmı ş bulunan topraklardan, l Ağustos 1914'den sonra alınmış din, arkeoloji, tarih ya da sanat önemi olan bütün nesneler, i şbu Andlâşmanın yürürlüğe konmasını izleyen oniki ay içinde, Osmanlı Hükümetince, sözü edilen nesnelerin alındığı toprağın Hükümetine geri verilecektir. 226
Fransızca metinde "antiquitcs”, İngilizce metinde "Antiquity", İtalyanca metinde "antichita". Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "antika"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "âsar-ı atika". (Çevirenler)
-126-
Bu nesneler özel bir kişinin mülkiyetine geçmişse, bu Maddede öngörülen yükümlülü ğü yerine getirmek için, kamula ştırma yoluyla ya da ba şka bir yolla, gerekli önlemleri almak Osmanlı Hükümetine dü şecektir. İşbu Andlaşmanın yürürlü ğe konmasını izleyecek altı ay içinde, bu Madde gere ğince geri verilecek nesnelerin dizelgeleri [listeleri] ilgili Hükümetlerce Osmanlı Hükümetine verilecektir.
MADDE 423. Osmanlı Hükümeti, şu anda elinde bulunan, İstanbul'daki Rus Arkeoloji Ensti-tüsü'nün Kitaplığmdaki kitapları, belgeleri ve elyazmalarını saklamayı ve Müttefik Devletlerin, Rusya'nın haklarını korumak üzere, belirtmek hakkını saklı tuttukları makama vermeyi yükümlenir. O zamana kadar, Osmanlı Hükümeti, Müttefik Devletlerden herhangi birince resmen yetkili kılınmış her kişinin, sözü geçen kitaplara, belgelere ve elyazmalarına özgürce başvurabilmesini sa ğlayacaktır.
MADDE 424. İşbu Andlaşma yürürlüğe girer girmez, Türkiye, kendisinden ayrılan toprakların sivil, asker, maliye, adalet ya da başka yönetimlerinin ar şivlerini, kütüklerini [defterlerini], plânlarını, senetlerini ve her çeşit belgelerini, ilgili Hükümetlere vakit geçirmeden verecektir. Bu belgeler, arşivler, kütükler, senetler ya da plânlar ba şka yere kaldı-rılmışsa, ilgili Hükümetin istemesi üzerine, Türkiye bunları geri verecektir.
Birinci fıkrada sözü edilen ar şivler, kütükler, plânlar, senetler ve belgelerden askerî nitelikte olmayanlar, aynı zamanda Osmanlı yönetimlerini de ilgilendirmekteyse ve, bu yüzden, bunların sözü edilen yönetimler zarara u ğratılmaksızın verilmesi olana ğı yoksa, Türkiye, karşılıklı olma ko şuluyla, ilgili Hükümetlere bunların içeri ğini bildir-meyi yükümlenir. 1912'den sonra Yunanistan'a geçirilen Osmanlı imparatorlu ğu bölgelerindeki ta şınmaz mallara ilişkin olup da, bo şaltma sırasında Osmanlı makamlarının götürdükleri ya da götürmüş olabilecekleri yerel tapu kütükleriyle öteki kamusal kütükleri Yunan Hükümetine geri vermeyi Osmanlı Hükümeti özellikle yükümlenir. Bir ya da birkaç kütük defterinin yitirilmi ş olması yüzünden ya da ba şka bir nedenle geri verilmesi olanağı bulunamayacak olursa ve Yunan makamlarına sunulan senetlerin doğrulanması bakımından bunların incelenmesi gerekiyorsa, Yunan Hükümetinin İstanbul'daki227 merkez tapu kütü ğünden [sicilinden] gereken yazıların örneklerini almaya hakkı olacaktır.
MADDE 425. İşbu Andlaşma uyarınca Türkiye'den ayrılan topraklar üzerinde yetkesini [otoritesini] kullanan ya da işbu Andlaşma gereğince şimdiki statüsünü Türkiye'nin tanıdı ğı Hükümetlere, karşılıklı olma ko şuluyla, Osmanlı Hükümeti, sözü geçen topraklardaki Vakıf yönetimine ilişkin ya da bu topraklarda yerle şmiş kişilerin ya da kurumların ilgilendikleri -bulundukları yerler nerede olursa olsun- özel vakıflara ili şkin her türlü arşivlere ve belgelere başvurabilmelerini sağlamayı yükümlenir. 227
Fransızca ve İngilizce metinlerde "Constantinople", İtalyanca metinde "Constantinopoli"; Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde "Dersaadet"; Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerinde "İstanbul". (Çevirenler)
-127-
MADDE 426. 30 Ekim 1918'den, III. Bölümün (Siyasal Hükümler) 136. Maddesinde öngörülen yeni yargı rejiminin yürürlü ğe girmesine kadar, Müttefik Devletlerden herbirinin bir yargıcınca ya da mahkemesince Türkiye'de verilmi ş olan kararları Osmanlı Hükümeti tanıyacaktır; gerektiğinde, bunların yerine getirilmesini sa ğlamayı bu Hükümet [Osmanlı Hükümeti] yükümlenir.
MADDE 427. III. Bölümün (Siyasal Hükümler) 46. Maddesi hükümleri saklı kalmak ko şuluyla, Türkiye, 27. Maddede tanımlanan sınırlar içindeki toprakları bakımından, İstanbul228 Yüksek Sağlık Kurulunca [Sıhhiye Meclis-i Âlisi'nce] ya da bu Kurulun yönetimi altındaki Osmanlı Sağlık Yönetimince daha önce ele alınmı ş herhangi bir soruna ili şkin olarak Müttefik Devletlerce, gerektiğinde başka Devletlerle de anla şarak, alınmış bütün kararları kabul etmeyi ve bunların yürütülmesi için i şbirliğinde bulunmayı yükümlenir.
MADDE 428. İşbu Andlaşma gereğince Türkiye'den ayrılan topraklar ile, i şbu Andlaşma gereğince Türkiye'nin egemenliği altından çıkan topraklar bakımından, Türkiye, şimdiden, İstanbul Yüksek Sağlık Kurulunca ya da bu Kurulun yönetimi altındaki Osmanlı Sa ğlık Yönetimince, ya da İskenderiye Denizcilik ve Karantina Sa ğlık Kurulunca daha önce ele alınmı ş herhangi bir soruna ilişkin olarak Müttefik Devletlerce, gerekti ğinde başka Devletlerle de anla şarak, alınmış, aşağıdaki bütün kararları kabul etmeyi yükümlenir.
Bir önceki fıkrada sözü edilen ilkeler şunlardır:
a) Türkiye'den ayrılıp Müttefik Devletlerden birinin denetimi altına konulan topraklarda ilgili Müttefik Devlet -ister egemen Devlet, ya da mandataire, ya da koruyucu olarak, isterse sözü geçen toprakların yönetiminden sorumlu Devlet olarak davransın- uluslararası sa ğlık sözleşmeleri hükümlerine uyarak, kendi karantina istasyonlarını kurmakla ve bunları yönetmekle yükümlü olacaktır.
b) Hicaz'da Hac Sağlık denetimine 229 ilişkin olarak, İstanbul Yüksek Sa ğlık Kurulu, ya da Osmanlı Sa ğlık Yönetimince, ya da yönetimleri altında, ya da İskenderiye Denizcilik ve Karantina Sağlık Kurulunca alınan önlemler, bundan böyle, bu önlemlerin uygulanması için gerekli karantina istasyonlarıyla sa ğlık kurumlarının bulundu ğu toprakların egemenli ği, mandat'sı, koruyuculuğu ya da sorumlulu ğu altında bulundukları Müttefik Devletçe alınacaktır. Bu önlemler, uluslararası sa ğlık Sözle şmeleri hükümlerine uygun olacak ve uygulamada tam bir tekdüzen sa ğlamak için, hac ziyaretlerinin denetlenmesiyle ilgili herbir Müttefik Devlet, Milletler Cemiyeti'nin denetimi altında bulunacak bir Hac Ziyaretleri Karantina E şgüdüm [Koordinasyon] Komisyonunda temsil edilecektir.
MADDE 429. Bağıtlı Yüksek Taraflar, sonradan aykırı bir hüküm konmadıkça, i şbu Andlaşma ile kurulan her Komisyonun Ba şkanının, oynların eşit bölünmesi durumunda, ikinci bir oy kullanma hakkı olaca ğını kabul ederler. 228
Fransızca ve İngilizce metinlerde "Constantinople", İtalyanca metinde "Constantinopoli"; 1920 Türkçe çevirilerinde "İstanbul". (Çevirenler) 229 Matbaa-i Âmire, Konya ve Erim metinlerinde “Hicaz makamat-ı mübarekesi züvvarının tefti şat-ı sıhhiyesi" denilmektedir; bu sözlerin karşılığı yabancı dillerdeki metinlerde de vardır; oysa, Vakit ve Peyam-ı Sabah metinlerine bu sözler alınmamıştır. (Çevirenler)
-128-
MADDE 430. İşbu Andlaşmada tersine bir hüküm yoksa, i şbu Andlaşmanın kimi Devletleri ilgilendiren belirli bir sorunun ilgili Devletler arasında yapılacak özel bir sözle şme ile çözülmesini öngördü ğü durumlarda, bu konuda çıkacak güçlüklerin, Türkiye Milletler Cemiyeti'ne Üye olarak kabul edilinceye kadar, Ba şlıca Müttefik Devletlerce çözüme ba ğlanacağı Bağıtlı Yüksek Taraflar arasında kararla ştırılmıştır.
MADDE 431. İşbu Andlaşmanın özel hükümleri saklı kalmak ko şuluyla, ve i şbu Andlaşmanın yürürlüğe konmasından ba şlayarak altı aylık bir sürenin bitiminde, Osmanlı yasaları nın Osmanlı Hükümetince i şbu Andlaşmaya uygun olarak de ğiştirilmiş olması ve de ğişmiş tutulması gerekecektir.
Aynı süre içinde, i şbu Andlaşmanın hükümlerinin yürütülmesine ili şkin bütün yönetimsel ve ba şka önlemlerin Osmanlı Hükümetince alınmı ş olması gerekecektir.
MADDE 432. İşbu Andlaşmanın uygulanmasına do ğrudan do ğruya ya da dolaylı olarak ili şkin her konuda, Türkiye, ço ğunluk kararıyla davranan Milletler Cemiyeti Konseyinin gerekli göreceği her türlü soru şturmayı kabul etmekle yükümlü kalacaktır.
MADDE 433. Bağıtlı Yüksek Taraflar, Rusya'ya, Milletler Cemiyeti'ne Üye kabul edilir edilmez, Ba şlıca Müttefik Devletler ile Rusya'nın, aralannda anla şacakları ko şullar içinde ve i şbu Andlaşma ile kendisine kesinlikle tanınan haklara zarar verilmeksizin, i şbu Andla şmaya katılma yetene ğini tanımayı kararla ştırmışlardır. Fransızca, İngilizce ve İtalyanca yazılmış olan işbu Andlaşma onaylanacaktır. Anla şmazlık durumunda, Fransızca ve İngilizce metinlerin e şit değerde sayılacağı I. Bölüm (Milletler Cemiyeti Misakı) ile XII. Bölüm (Çalı şma) dışında, Fransızca metin geçerli olacaktır. Onama belgeleri olabildi ğince en kısa süre içinde Paris'te sunulacaktır. Hükümet merkezleri Avrupa dı şında olan Devletler, onamalarının yapıldı ğım Paris'teki diplomasi temsilcileri aracılı ğıyla, Fransa Cumhuriyeti Hükümetine bildirmekle yetinmeye yetkili olacaklar ve bu durumda, onama belgelerini olabildi ğince erken ula ştıracaklardır. Andla şma, bir yandan Türkiye ile, öte yandan Ba şlıca Müttefik Devletlerden üçünce onaylanır onaylanmaz, onama belgelerinin bir ilk sunu ş tutanağı düzenlenecektir. Bu tutanak tarihinden ba şlayarak, Andla şma, onu böylece onaylamı ş olacak Bağıtlı Yüksek Taraflar arasında yürürlü ğe girecektir. İşbu Andlaşmada öngörülen bütün sürelerin hesaplanmasında, bu tarih, Andla şmanın yürürlü ğe konma tarihi sayılacaktır.
Bütün öteki bakımlardan, Andla şma, her Devlet için, bu Devletin onama belgesinin sunulma tarihinde yürürlü ğe girecektir. Fransız Hükümeti, onama belgelerini sunu ş tutanaklarının do ğruluğu onaylanmış birer örneğini bütün imzacı Devletlere teslim edecektir. BU HÜKÜMLERE OLAN İNANÇLA, yukarıda adları belirtilen Tamyetkili Temsilciler, işbu Andlaşmayı imzalamışlardır.
-129-
