Rangga Malega
1. Tanah Tanah sunda sunda dina abad kaopatwe kaopatwelas, las, di Beulah wetan wetan harita harita geus aya karajaan karajaan gede anu ngawuju ngawujud d nagara-nagara gabungan turta anu puseur dayeuhna di Galuh. 2. Ari ratuna ratuna katela katelah h Sri Maharaja Maharaja iskala iskala !astu astu kanean kaneanaa anu kagurnit kagurnitaa jujulu jujulukna kna "rabu !angi !angi,, heubeul pisan ngasta kaprabon, #alah $euk $atetan-$atetan karuhun "rabu !angi iskala !astu %an$ana teh ngasta kaprabon saratus opat taun lilana. &. Ari di lelewek lelewek tanah tanah Sunda beulah beulah kulon kulon #ah sejen sejen deui deui kaayaanana kaayaanana harita harita teh. teh. '. agara agara pasolengkra pasolengkrah, h, karajaan-ka karajaan-karajaa rajaan n laleutik laleutik #asih keneh keneh sok silih silih perangan. perangan. (. Saha nu nu kuat kuat eta eta nu #eunan #eunang g sasat sasat jadi jadi ka$apan ka$apangan gan balare balarea. a. ). *iji-h *iji-hiji ijieun eun aya oge anu ngarasa ngarasa yen yen pepera peperanga ngan n kitu kitu teh teu hade baluk balukarn arnaa pikeu pikeun n karaha karaharja rjaan an nagara. +. agara agara teu kaur ngurus ngurus sagala sagala anu aya aya patal patalina ina jeung jeung ka#ah# ka#ah#ura uran n nagri nagri da leuwi leuwih h katung katungkul kul ku urusan perang. . e#i e#i karaja karajaanan-kar karaja ajaan an di lelewek lelewek kulon nu harita harita kawilan kawilang g rada rada badag badag di antarana antarana kuta#ay kuta#aya, a, #adialaya, raja#andala jeung rea deui. . ya karajaan-ka karajaan-karajaan rajaan eta eta pisan nu baroga #aksud #aksud pikeun pikeun nyepehkeun nyepehkeun pa$engkad pa$engkadan-p an-pa$eng a$engkadan kadan teh. 1/. %arajaan-karajaan nu harayang rapih ulah ulah ngan perang jeung perang bae. bae. 11. i antara anu ditataan ditataan beu, karajaan karajaan kuta#aya anu a#bahanana a#bahanana pohara lega. lega. 12. e#i ngadegna eta eta karajaan $euk nu boga $arita #ah #ah geus nyorang tilu turunan. turunan. 1&. Sarta Sarta para para ratuna ratuna teh teu weleh weleh nareka narekahan han pikeun pikeun ngawu ngawujud judkeu keun n karap karapiha ihan n di antara antara karaja karajaanankarajaan di tanah sunda Beulah kulon. 1'. Anu jadi $ikal-bakal $ikal-bakal karajaan karajaan kuta#aya kuta#aya teh prabu jaya #alela, anjeunna anjeunna apuputra apuputra prabu sangga #alela, apuputra deui prabu gangga #alela. 1(. "rabu gangga #alela #alela henteu henteu la#i ngasta ngasta kaprabon sabab karajaan karajaan kaburu diburak-bari diburak-barik k #anten #anten ku wadiabala ti karajaan silalawi, hiji karajaan anu pangeusina ti rahayat nepi ka rajana teh bajo-bajo di palabuan darat di lelewek lelewek #uara $ikao kiwari. 1). Ari $ikao, apan nepi ka ala# radah beh dieu oge sasat jadi jadi pabuaran anu paraniaga. 1+. Ti gunungna gunungna ti lautna lautna ngadon nyareundeuh nyareundeuh ka dinya dinya ngadon ngadon jual-beuli jual-beuli atawa tutukeura tutukeuran n barang barang nurutkeun kabutuhna sewing-sewangan. sewing-sewangan. 1. Malah di dinya pisan sudagar-sudagar sudagar-sudagar anu ti #ana ti #endi oge #arangkalanana #arangkalanana teh. 1. "uluhan taun, #alah #oal boa aya aya abadna para sudagar anu ti #ana ti #endi ngadon #arangkalanana #arangkalanana di dinya teh. 2/. Tapi Tapi ka dieunakeun sanggeus sanggeus eta palabuan darat kajojo kajojo teuing, kaayaan pisan. pisan. 21. 0auh tanah ka langit kaayaanana kaayaanana teh la#un dibandingkeun dibandingkeun jeung ala# ka tukang-tukang. tukang-tukang. 22. "alabuan darat anu tadina raa#e leuwih leuwih ti #isti jadi tiiseun. tiiseun. 2&. Ari pangna kajadian kajadian kitu, si#anahoreng si#anahoreng lain ngan para sudagar sudagar wungkul anu ngadon baruniaga baruniaga ka dinya teh, tapi bajo-bajo deuih. 2'. Teu Teu wudu wudu #ani #euweuh #euweuh.. 2(. Malah anu tadina ukur daratang daratang ngabajo teh, laun-laun laun-laun #ah terus #arangkalan sarta sarta terus bubuara. 2). gadon baru#etah baru#etah pedah tara tara pisan aya anu ngaharu-biru. ngaharu-biru. 2+. ya ahirna #ah di tanah silalawi silalawi teh leuwih loba loba bajo-bajo ti batan para sudagar sudagar anu ngadon arusaha. arusaha. 2. %u kituna, atuh ahirna ahirna #ah bajo-bajo bajo-bajo tea kapaksa kapaksa silih ra#pog jeung sasa#ana, sasa#ana, kawantu kawantu geus taya araheun ti nu liana deui. 2. Bener-bener weh butbetna butbetna kao# bajo jeung sasa#ana teh, sasat tarung tarung tutu#puran nandonkeun nandonkeun pati bari enya-enya kudu jadi jadi pihak anu pangkuatna. pangkuatna. &/. Sabab kitu $ek tadi ge, sing saha saha anu pangkuatna, pangkuatna, eta anu baris baris unggul.
&1. Set bae anu baruniaga #ah. &2. Malah balarea nu tadina ngadon ngalu#bara lantaran #urah sandang #urah pangan teh, kapaksa #arulang ka sale#bur-le#burna. &&. gan saeutik anu terus #aratuh di dinya, da taya erongeun pisan hirup najan in$ah ge. &'. Antukna kapaksa kudu ulun ku#awula ka bajo-bajo sanajan ukur jadi purah jangjang-jungjung naktak-#undak bari pur #anuk. &(. ina ahirna aya hiji goro#bolan bajo anu kuat pisan nepi ka bias nalukkeun sakabeh sainganana. &). ya golongan ieu anu #a#puh ngawangun wadiabala anu pohara tohagana. &+. Golongan anu nepi ka bias #a$akal ngadeg sorangan ngawangun hiji karajaan anu kawilang tohaga oge kaayaanana. &. ya gegedug anu nalukkeun saku#na kao# baju tea anu sasat jadi $ikal bakal karajaan silalawi anu puseur dayeuhna teu patih jauh ti palabuan darat $ikao. &. Malah karajaanana oge katelahna silalawi. '/. Ti silalawi pisan #aranehanana ariang #un deuk ngarah rajakaya nu lian ka luareun wewengkon karajaanana teh. '1. Ariang ku jalan darat atawa jalan $ai turut-turut $itaru# boh ka hilir boh ka tebeh girang nepi ka lebah #uara $ihea di leweking raja#andala. '2. Bubuhan aya gegedug anu jadi pa#anggulna anu bias nata jeung bias ngatur, atuh dina #angsana ariang ka luardeuk babadog rara#pog teh, #ani badis wadiabala hiji karajaan anu deuk ne#puh jurit. '&. a#paseun jeung ra#pogeun di palabuan darat jeung di daerah $itaru# teh ahirna #ah set bae saat pisan, kawantu beuki lila beuki sepi tea, sabab nu tadina ngadon buniaga bari terus balubuara teh #arulang ka te#pat asalna atawa lalunta ka anggangna anu sakira baris a#an tina gangguan bajo. ''. Ari anu ngadon buniaga ti #an$anagara, lapur taya nu daratang pisan. '(. a #aranehanana ngarasa ka teu-teu ari, rek ngadon usaha kalah ka jadi korban. '). %ajadian kituna tea tangtu we sasat bongan sorangan. '+. Geura we, apan geus #andiri ngadegkeun karajaan anu teu wudu weweg tur tohaga, tapi naha atuh bet angger bae babadog rara#pong. '. "adahal #un kalakuan kitu ditinggalkeun #ah, karajaan silalawi teh #oal burung nanjung turta bakal ge#ah ripah loh jinawi ku sabab pohara kaseundeuhanana. '. Tapi #aranehanana #ah, kawas #anjing kana babasan adat geus kakurung ku iga jeung abong anjing kabeukina taeun, teu weleh neangan taeun we di #ana-#ana oge. (/. Atu ahirna sanggeus taya pupurieunana pisan di leweking $itaru#, #aranehanana kapaksa kudu ngajorag sarta ngaranjah nagara-nagara sejen nu pernahna teu pati anggang di dinya. (1. %ajadianan, di tatar sunda Beulah kulon teh ka$ida hara-hareunana. (2. a nagara-nagara laleutik anu lubak libuk rea lebokeunana., anu raweuy ku beuweungeunana reu#bay ku aleunana dijorag diranjah. (&. Tur deuih, nagara-nagara laleutik teh henteu sa#iuk ngahiji. ('. stu pasolengkrah bari tansah barebedan bae. ((. %u kituna, atuh ari aya bahla ti luar teh, lapur henteu bias #anga pulia pisan. (). 0adi pantes la#un deuk babari di kerekeb ku nu babadog rara#pong teh. (+. Angot la#un anu dipikaserab jeung dipikaajrih ku #aranehanana saperti urang silalawi, anu $ek kasarna #ah, lain lawan-lawaneun. (. Ala# keur ju#enengna, prabu jaya #alela anu jadi $ikal bakal di kuta#aya kungsi boga #aksud pikuen re#pug jukung sauyunan dina enggoning ngaheuyeuk da yeuh ngolah nagara di sakuliah tatar sunda Beulah kulon, tapi eta ran$angan teh karek deuk bias diwujudkeun dina ja#an prabu gangga #alela, nya eta putu prabu jaya #alela seuweuna prabu gangga #alela tea. (. *enteu laksana, da nagri kuta#aya kaburu ditarajang #anten ku wadiabala bajo ti karajaan silalawi anu diratuan ku prabu ragadipati seuweuna prabu anggapati pupuhu pidayeuhan silalawi terah bajo.
)/. Sabada kuta#aya dite#puh nepi ka kadesehna teh, prabu ragapati sawadiabala teu ieuh alundur ti dinya, tapi terus tetep renggenek teuh arni$a balilahan deui. )1. 3ohagna #ah kuta#aya anu deuk jadi puseur dayeuh nagara su#edanglarang teh terus dilindih. )2. 0adi behna #ah karajaan kuta#aya terus ngadeg tapi sejen anu ngaratuanana. )&. Atuh karajaan anu tadina diaping dijaring ku para narpati anu adil wijaksana, jadi di$angking ku #anusa-#anusa anu daroli# sarta anu baroga la#pah sakawenang-wenang. )'. Geus euweuh weh basa asih ka nu leutik, nyaah kanu rea teh. )(. 0eung euweuh hartina deuih dalah rahayat bangkareak nu laleutik tingjarerit oge. )). Tuda la#un dina #angsa-#angsa ka tukang papan$en para ponggawa nagara pikeun nalingakuen balarea nurutkeun aturan nagara jeung dawuh ratu, tapi sanggeus di ratuan ku terah silalawi #ah para ponggawa teh #eh taya deui gadag iwal ti ngarah ngarinah ti balarea. )+. gakaya nandasa balarea teh estu geus jadi kalangenan. ). uweuh we basa water atawa karunya la#un #aranehanana ngakaya jele#a nu teu boga dosa teh. ). Bubuhan tadina oge para ponggawa teh #e#ang enyaan bangsa #anusa-#anusa anu teu boga rasrasan tea. +/. Adat ti heula terus pageuh #aneuh dina diri saban ponggawa nagara ti #i#iti para pa#anggul jurit nepi ka para ta#ta#ana pisan. +1. Malah $ek kasarna #ah, kaayaan kituna teh estu kajadian ti girangna pisan. +2. Sasat diguluguan ku pangli#a nagara anu jadi jagabaya balarea. +&. *iji pangli#a wadiabala anu sasat jadi pupuhu nagri di sagigireun ratu anu sawadina nga#urba wisesa dayeuh jabelan tea. +'. %u ayana kajadian kitu teh, dayeuh kuta#aya su#edanglarang anu tadina aye# tengtre# tiis dingin paripurna, nagara kerta raharja bari rea ketan rea keton, sanggeus dilindih ku terah silalawi #ah kaayaanana teh estu sabalikna pisan. +(. Sagala tindakan para penge#ban papan$en nu talajakna goring patut keh, jiga-jiga anu teu dihuit atawa teu ditalingakuen pisan ku nu di luhur la#un teu deuk dihu$uhkeun oge. +). ayeuh kuta#aya jadi teu a#an. ++. i ditu di dieu durder huru-hara alatan anu ngabarangkang ka raja da balarea ngarasa teu suge#a dikawasa ku nu daroli# turta tarelenges taya rasrasanana pisan. +. ina kituna #ah, ana dikawasa ku nu daroli# #ah,tong boro ku deungeun-deungeun balangbangan, dalah ku tunggal sako$oran tunggal saturunan oge tangtu ha#o lulus banglus. +. ya kite dieuih, su#edanglarang jeung kuta#aya anu tadina jadi panyeundeuhan anu ti #ana ti #endi teh, ti barang dikawasa ku ratu anyar terah silalawi #ah jadi teu kai#pungan deui. /. agara anu tadina ra#e tur gegek $a$ah jiwana tea, ka dieunakeun beunang disebutkeun jadi rada ron$ong da balarea rea pisan anu ngarejat ka nagri sejen geusan nyiar panyalindungan. 1. Atuh pribu#ina, anu pangupa jiwana #eh ukur ngandelkeun kahirupan tina hasil tatanen boh tina hu#a boh tina palawijana, pribu#i anu tadina ngarasa reugreug pageuh bari bru di juru bro di panto lading dug hulu pet nyawa teh, ka dieunakeun #ah barudak ge bangkareak tingko$eak pedah kurang hakaneun. 2. a apan beunangna bubuh ripuh teh #eh tara kari pisan boh di le#bur boh di lu#bung di pahu#aanana oge, da teu kalis ku haben dikarunjalan ku urang nagara tea. &. Atuh jal#a-jal#a anu pakasabanana kana buniaga, sarua bae henteu bias ngelek henteu bias ngegel nanaon ari #ulang ka i#ah teh, pedah loba teuing di$ukena loba teuing dipenta ku nu baroga wewenang. '. Antukna enya pisan kajadian di tanah kuta#aya teh, kao# tani anu kuduna #arukti jadi #ariskin kari daki, kao# dagang anu kuduna jale#bar baleunghar kalah ka kari tulang. (. Te#ahna deui, pa#ustunganana #ah balarea teh ngan ukur se#et teuas-teuas kari bin$urang, herangherang kari #ata.
). %u kituna, teu aneh atuh la#un pangeusi nagri nu barisa buniaga ahirna kapaksa #alabur in$ah ti baligeusan ngajadi teh. +. a pajar teh $i$ing di banjar karang oge ka teu-teu ari, nu pguh #ah kalah wowotan. . 4kur se#et awak ruksak banda beak. . %eur naon hirup bubuh ripuh suhud ngurusanan pakaya ari beuti buahna dikunjalan ku nu lian #ah. /. Me#ang leuheung keneh anu barisa usaha sejen, leuheung anu baroga erongan pikeun nyiar di nagara sejen #ah, tapi narajang #aranehanana anu ngan ukur ngandelkeun hirup tina hasil bu#i, #aranehanana anu saendengna jadi bulu taneuh dalah diku#aha bae oge, #aranehanana #ah kapaksa kudu $ari$ing di sale#bur-le#burna. 1. Bage bagja $ilaka oge kapaksa kudu tetep-tu#etep di lahan pribadi titilar ti para karuhun. 2. Tangtu bari kapaksa deuih5, kudu pasrah tu#a#prak kana kulak $anggeu# bagja awak dalah salawasna teu weleh ditandasa dikakaya ku nu baroga wewenang di nagara. &. Mungguh nu jadi ratu ala# harita, nya eta prabu ragapati, saunyana #ah keur ja#an ngasta kaprabon di silalawi keneh oge geus usaha satekah polah pikeun nartibkeun sagala urusan nagara. '. Malah teu sirikna saban usik para ponggawa nagara teh ditalingakuen pisan da bisi baroga la#pah sakawenang-wenang tea. (. Tuda nu jadi ratu #ah, dalah enya ge tadina #ah ko$oran ratu bajag, tapi dina #angsa ano#na re#en pisan su#aba ka nagara-nagarasejen boh di tanah jawa boh ka sabrang lautan. ). e#en pisan deuih anjeunna ngadon ngendek di nagri deungeun oge, ku kituna, saeutik-saeutik #ah teu wudu bias oge nyadapan rupa-rupa pangaweruh anu aya pakuat-pakaitna jeung urusan nagara katut kahirupan rahayatna. +. urutkeun hiji tetekn anu kungsi kadangu ku ratu teu weleh nongtoreng dina $epilna, $enah6 u jadi ratu teh saenyana #ah lain anu ngawasa jeung #arentah nagara, tapi estu anu ngaraksa jeung ngariksa nagti katut sakabeh pangeusina. . 7en ratu teh estu sasat nu jadi wawakil Anu Murbeng eh di buana pan$atengah pikeun nanjeurkeun katingtri#an pikeun sakabeh #ahluk anu ku#elip di nagara anu jadi $angkinganana. . Me#ang sakabeh anu ku#elip di lelewek karajaan teh enyaan jadi tanggelan ratu boh dina hade boh dina gorengna, lulus banglusna katut pati huripna. 1//. Teu diiwalkeun ti #i#iti kujur tangtung #anusa, #argasatwa nepi ka uteuk tongo walang taga nepi ka rongrong gogodonganana pisan5, kabeh ge enya aya dina tanggung jawab ratu. 1/1. 7eh ratu teh ibarat da#ar anu jadi panyaang di nuk poek. 1/2. atu teh ibarat paying geusan ngiuhan panyalindungan dina waktu panas #oreret atawa dina #angsa keur hujan dina ngijihna. 1/&. 7en ratu tea estu jadi tuladan pikeun saku#na para #antra katut sakabeh ponggawa nagara. Matak u$apanana tea estu satuduh #etu sau$ap nyata. 1/'. Basa anjeunna ne#bean nyakrawati bahudenda, luang-luang beunang #endak ti dituti dieu teh kungsi ngahaja diwurukkeun ke para Santana saku#na. 1/(. Malah tadina #ah angkanan anjeunna teh a#beh para Santana ngarasa gigis sarta taruhu kana piwuruk pituturna, nya kitu #aksudna #ah a#beh nagara jadi beres roes bari tiis dingin paripurna, atuh dina seuhseuhanana ngaheuyeuk dayeuh teh teu wudu bari dibarengan ku tetekon atawa aturan annu pohara kerasna. 1/). urutkeun aturan, sing saha ponggawa nagara anu ku#awani ngare#pak tata-titi prawira santika, tanwande baris ditibanan huku#an anu pangbeurat-beuratna. 1/+. Ari huku#an anu pangbeuratna, taya deui kajaba ti ditugel jangga ditilas adegan,dipan$ung dihuku# gantung atawa teu salah deui nepi ka nyorang dihuku# pi$isna pisan. 1/. gan nya kitu, sagala rupa hojah atawa tarekah nu jadi jalan. 1/. %abehanana oge aturan teh taya anu dilaksanakeun pisan.
11/. Meh sakabeh ponggawa nagara taya nu tuhu kana dawuh ratu, taya nu satia ti#balan raja. 111. aon sababna anu #atak kajadian kitu8 112. Taya lian5 rehna di lingkungan kadaton teh aya kakuatan sejen anu sasat jadi saingan beurat pikeun kakawasaan ratu. 11&. ta kakuataan teh nya eta anu diluluguan ku pangli#a alias hulubalang perang bari kabiruyungan pisan ku rajapad#i atawa pra#eswari5 11'. ku sabrehan, saenyana #ah estu pawarang alias rajapad#i pisan anu nyangking kaprabon teh. 11(. yangking kaprabon bari ngadolos ngu#bar a#arah, sakerap ingsun bari teu tuhu kana tetekon ti ratu tea5, #alah ketak rajapad#i kitu n yangking kaprabon di nagri $ikao silalawi tea. 11). Tapi tangtu we, pra#eswari bisana kitu peta teh lantaran boga andelan anu jadi gunung pananggeuhan batur jenuk balarea. 11+. 0inis nya eta hulubalang tea5 #alah $ek nu nyararita, nya ku lantaran hojah rajapad#i jeung hulubalang teh anu #atak wadiabala silalawi ngage#pur kuta#aya nepi ka ahirna ngalindihna pisan oge. 11. Ari nu jadi ratu, enyaan deuih5, ku kersa pawarang teh katitih pisan. 11. Antukna, dina sagala urusan nagara teh jadi teu bias ku#aha iwal ti tu#ut ka kersa pawarang tea. 12/. alika keur di silalawi keneh #ah, sang prabu teh teu dua teu tilu geureuhana. 121. Mung pad#awati wae nyalira. 122. Ari pad#awati, jenenganana dewi kali#ati. 12&. Tapi barang tos aya di kuta#aya, sang prabu kagungan deui garwa saurang, kakasihna nya eta nyai #anik #ayangsari. 12'. Terah karaton kuta#ayaanu kabayong basa wadiabala nga#breg ka lebeting puri. 12(. Ari nyai #anik #ayangsari estu #asih keneh tunggal kapiputra prabu gangga #alela suargi anu kasoran ku teureuh silalawi tea. 12). ya anjeunna pisan hiji-hijina pangeusi puri anu #asih kene aya di kieuna basa karaton ditarajang ku balad #usuh teh. 12+. a nu liana #ah kao# pawestri teh nekonan bela pati ka$aroge atawa ka panutan anu kasa#but di kalang jurit. 12. Sadayana pada luas bibilasan newek diri ku badi atawa ku pater# pertanda tuhu sati aka nu jadi ratu jeung ka panutan. 12. Me#ang ngan nyai #anik #ayangsari wungkul anu henteu ngajalankeun bela pati ku jalan newek diri saku#aha lu#rahna ala# harita teh. 1&/. 9antaran #asih keneh aya di kieuna, atuh basa kaboyong ku para perjurit teh anjeunna dipasrahkeun ka ratu, ahirna nepi ka dipigirwana pisan. 1&1. ijadikeun parekan kedeuheus di sagedenguen pawarang. 1&2. ina babak #unggaran #ah dewi kaliwati teu ieuh geuneuk #aleuk#euk basa $aroge kagungan parekan teh, #alah kawas-kawas bingah we nu aya. 1&&. Malah ka hulubalang #ahanjeunna kungsi pok pisan sasauran. 1&'. pajar teh keun teuing ratu teh, #ending ge sina garwaan deui, a#beh bias kabebenjokeun tina sagala rupa urusan nagara, jeung a#beh teu pipilueun teuing kana itu kana ieu anu te#ahna #atak bengkah sagala ran$angan anu jadi $epengan anjeunna katut hulubalang. 1&(. Tapi ka dieunakeun sanggeus parekan kagungan putra istri anu pohara geulisna tur pohara diasihna ku ratu, pawarang teh jadi robah pisan boh sikep boh pa#adeganana. 1&). "angpangna #ah de#uh ratu beuki toto#plokan #igeugeut-#ideudeuhna ka nyai #anik #ayangsari. 1&+. Ari ti kersa rajapad#i, sang prabuu teh kagungan putra istri dua. 1&. u $ikal jenenganana nyai ayu sekar tongkeng, ari nu kedua nyai ayu sekar tanjung.
1&. ajan eta dua putri teh gareulis kawanti-wanti arendah kabina-bina, tapi teu #apakan ari ka putri bungsu ti parekan #ah. 1'/. "utri bungsu anu ku saku#na pangeusi nagri geus dipikareueus pisan ti barang anjeunna gu#elar ka ala# dunya. 1'1. ina #angsa keur bayina keneh oge, retnayu sekarwangi, kitu kakasihna putri bungsu teh, teu welwh sok digarune#keun bae ku balarea, yen $enah dina hiji #angsa #ah kuta#aya bakal diratuan deui ku ti ko$oran raja baheula. 1'2. "asti bakal diaping ku narpati wedalan kuta#aya najan ti baris ibu anu tangtu bakal nyaah bakal asih ka rahayat sakabeh. 1'&. 9a#un kitu ge, la#un sangkaan balarea henteu #elengkung beukas nyalahan. 1''. ya eta la#un kabeneran sang prabu ngagadangkeun putri bungsu kana piratueun nagara kuta#aya dina #angsa nyi putri geus sawawa jeung $u#arita. 1'(. Meureun #i#itina #ah anu aya jorojoy sangkan nyi bungsu dijungjung lungguh jadi ratu ano# teh ngan saurang dua urang. 1'). %awasna #ah jolna get i golongan Santana teureuh su#edanglarang pituin anu tug tepi ka harita #asih keneh ru#ingkang di puseur dayeuh. 1'+. Tapi beuki dieu beuki $uw$ew nu nyararita, yen enyah $enah, nagara teh bakal pulih deui kana kaayaan bihara-bihari la#un pareng diratuan ku bibit-buit kuta#aya pisan, sanajan ukur ti pihak sabeulah turunan ratu anu nyakrawati sakalih nyai parekan tea. 1'. Ari harita, apan enyaan geus aya seuweu rat utui kersa parekan, nya eta putri bungsu anu pohara diarep-arepna ku balarea sangkan ku ratu digadangkeun jadi anu ngeuyeuk dayeuh ngolah nagara. 1'. Tapi kitu oge la#un nu jadi ratu wijaksana5, la#un anjeunna aya e#utan pikeun nengtre#keun deui nagara tina sagala ban$ang pakewuh. 1(/. Me#ang aya onjoyna ti rakana anu dua nyai ayu sekarwangi teh. 1(1. ta $enah, pedah basa keur dibabarkeunana dina keur usu# ngijih nge$rek, hujan keur #ejeuhna rosa rongkoh5, ari barang gubrak jabang bayi, ret bae hujan teh raat sapada harita keneh. 1(2. 9angit anu tadina angkeub $akeutreuk oge du#adak jadi $aang narawangan. 1(&. Bulan nge#pray, sinarna #on$orong siga anu nojo notog pisan ka lebah karaton ka leweking kaputren te#pat retnayu sekarwangi digelarkeun. 1('. Malah langit angkeub teh dadak-du#adak jadi lenglang taya aling-aling, bentang baranang. 1((. Ting$arelak tingkaretip tayoh anu #ilu suka bungah du#eh pangeusi buana pan$atengah ta#bah saurang. 1(). Geseh li#a taun yuswa putri bungsu ti panengah teh. 1(+. Tapi pa#eunteuna #eh sari#bang pisan. 1(. Bedana teh ari nyai ayu sekar tanjung #u$uk seureuh jeung pakulitanana hideung santen, ari sekarwangi rada buleud jeung kulitna koneng u#yang se#u-se#u hejo $arulang #alah. 1(. Meureun eta dua putri teh kaan$ikan ku wangun raga $a#pur anu beda logakanana tapi tunggal pan$uranana. 1)/. yi tanjung $a#pur pa#ulu antara ratu jeung rajapad#i, ari sekarwangi bauran antara sang prabu jeung nyai #anik #ayangsari. 1)1. gan aya sasaruanana anu #eh teu dipi$eun sasieur antara putri panengah jeung nyi bungsu teh, nya eta boh nyi tanjung boh nyi wangi oge, ara#is budi jeung te#bong bakat so#eah akuanana ti basa keur burey keneh. 1)2. ada aneh #ungguh nyi tanjung kawantu ibuna #ah teu kitu panganggona. 1)&. Sarerea nyaho, yen pad#awati #ah dalah enya ge patut teu nganjuk rupa teu #enta, tapi aya budi kuraweud hangseur. 1)'. Sorot so$ana, $euk sawareh #ah kawas-kawas anu ngandung seuneu a#arah. 1)(. ajan pa#eunteu se#u $ahayaan, tapi ebreh ga#baran hatu #anusa bedang.
1)). Meureun pangaruh urat nu ranteng ngarangkang dina tarang. 1)+. ajan geulis oge ari a#bekna #ah sakulit bawang. 1). Ana sahaok bari #olotot kadua gaplok, hoangna kadua gobang. 1). Adatna #urugul jeung barangasan #eh taya andena pisan. 1+/. Teu kitu #ungguh nyi tanjung najan enya ge pituin ko$oran pawarang. 1+1. a teu #eueus-#eueus adat bedang nu ngan$ik di ingkang ibu teh kapibanda ku anjeunna. 1+2. a ari anu #eh ta#bleg pisan pad#awati #ah putri $ikal, nyai ayu sekar tongkeng. 1+&. Malu# putra $ikal tea atuh, estu dinangna-nengne pisan ku ibura#a ti barang gubrag tug tepi ka #angsa ru#ajana. 1+'. Angot deui da di#ong#ong pisan ku ibuna. 1+(. Beuki ngung-ngengna nu nyararita yen putri bungsubaris dijungjung lungguh jadi ratu gegentos ra#a jaga, ahirna #ah teu burung dugi oge kana $epil ratu. 1+). Ari te#ahna ratu #ah bet kawas anu dijurung laku. 1++. ah atuh antukna #ah kahayang atawa i#plengan balarea teh #alah dienyahkeun pisan. 1+. Malah saurna salebeting kalbu5, :kawas enyaan yeuh5; 1+. %uta#aya bakal pulih kaayaanana la#un seug diratukan ku terahna pisan. 1/. %awas bener si bungsu kudu dijungjung lungguh jadi ratu ano# sarta isuk jaganing geto dileler kalungguhan jadi ratu anu nyakrawati bahudenda di nagara su#edanglarang. 11. 0aga, la#un inyana geus sawawa turta awak kaula geus nepi ka #angsana #edal sila ti karaton5 12. Sugan jeung sugan we, ari diratuan ku bibit-buit kuta#aya #ah, gugujudran jeung huru-hara anu #eh taya kendatna teh baris eureun ku #aneh. 1&. Teu kudu ditu#pes nepi ka akar-akarna seperti anu dijalankeun ayeuna nurutkeun kapalay pawarang jeung hulubalang.< 1'. 9ian ti eta kagaliheun deuih, yen anjeunna jadi ratu teh ukur dina sesebutan wungkul. 1(. ajan enya ge taya jal#a sejen anu linggih dina singgasana, tapi dina seuhseuhanana #ah, nu ngaheuyeuk dayeuh ngolah nagara teh nya eta pawarang anu dibantu ku hulubalang. 1). Atawa #oal boa sabalikna yen anu kawasa anu #arentah nagara teh sate#enna #ah hulubalang anu nebeng kana kakuatan kersa pawarang. 1+. Tah, di lebah dinya pisan sesekelana anu #atak kajadian paburantak awut-awutan teh. 1. =#plengan balarea perkara gadang ratu, dina hiji #angsa #ah #alah dilaksanakeun pisan ku sang prabu. 1. Sekarwangi enyaan res#i dijungjung lungguh jadi ratu ano# sarta dires#ikeun yen baring sukpagi baris diselehan kaprabon kuta#aya. 1/. "adahal basa dijungjung lungguh teh, sekarwangi ne#be wetonan dina yuswa satuan. 11. Tpi barang dile#barkeun teu wudu #ani jadi ubyag sanagara. 12. %abeh batur jenuk #ani teu sirikna ale#prak salusurakan awahing ku bungah. 1&. Malah anu jarugala #ah kuateun ka naladar karia rosa sagala rupa. 1'. Saku#na pangeusi nagri guligah piker jeung ti#bul harepan, yen geus deuk dating #angsana kuta#aya baris beunang deui ku terahna pisan. 1(. Su#edanglarang geus nitih wan$i pulih ka sabihara bihari. 1). agara baris aye# tengtre# tiis dingin paripurna kawas keur ja#an diratuan ku wangsa #alela. 1+. "adahal harita teh #asih keneh tangeh ka #angsana sekarwangi sawawa. 1. Masih keneh kudu nyorang welasan taun deui kana #angsana teh. 1. %itu oge la#un nyi wangi diparengkeun panjang yuswa. 2//. Mun taya nu ngaguna sika ti pihak sejen pedah ngarasa teu suge#a ku dijungjunglungguhna nyi bungsu jadi gadang ratu di kuta#aya. 2/1. Me#ang jeung enyana deuih, urang kuta#aya teh ti barang sekarwangi dijungjung lungguh jadi ratu ano#, #aranehanana pohara saroson-soson dina enggoning nekonan dar#a hirup salaku abdi nagara anu tuhu sati aka raja.
2/2. iributan huru-hara anu sa#e#ehna #ani teu sirikna kajadian unggal usik teh ngadadak jadi repeh. 2/&. stu jadi sepi paling towong ra#pong. 2/'. Atuh rajapati anu re#en tu#iba ka para ponggawa nagara anu diala ti bongohna, ti harita #ah #eh teu aya kajadian deui. 2/(. "apadaning kitu, dina seuhseuhanana #ah balarea teh angger bae taraki-taki da puguh anu ngare#ban papan$en #ah, sangkilang pribu#i geus talu#a#prak oge keukeuh bae teu areuih-euih. 2/). Malah ku reureuhna riributan teh #aranehanana #ah #alah baroga anggapan sejen. 2/+. a pajar teh $enah, lila-lila #ah kao# kara#an terah kuta#aya pituin teh teu burung lu#puh henteu barisa walakaya pisan. 2/. ia pasti geus taya untupan ngayonan wadiabala nagara anu teu weleh tarekah pikeun nu#pes saha bae anu ku#awanni ngabangkang ka nagara. 2/. %itu anggapan jal#a ti pihak silalawi. 21/. Tapi tangtu sejen deui anggapan pawarang katut hulubalang #ah. 211. a eta ni du a#ah arengeuh, yen repehna nu baruntak jeung sagala huru-hara teh lantaran kahayang batur jenuk katedunan ku ratu. 212. 9antaran sekarwangi anu #e#ang kako$oran ku darah kuta#aya pituin laksana dijungjung lungguh jadi ratu ano#. 21&. "awarang jeung hulubalang nu ti anggalna keneh geus aya prasangka tur geus nare#bongkeun se#u teh, beuki angot #i$eu$eubna ka nyi #anik #ayangsari. 21'. a #ana kajadian kitu oge taya lian, #e#ang parekan anu jadi $ukang lantaran atawa anu jadi pu$uk ti girangna teh. 21(. a pajar teh deui, la#un teu diosol ku parekan #ah, #oal ieuh sekarwangi ditetepkeun baris jadi gadang ratu. 21). 0aba ti kitu teh, boh hulubalang boh pawarang teh araya sangka deuih. 21+. Mana kajadian kitu oge, pasti parekan teh aya panuhunna bareto, basa anjeunna dila#ar baris dipigarwa ku ratu. 21. Meureun pibasaeunana teh, taya halanganana ari kudu teuing ngajodo #ah, asal baring sukpagi, la#un dipareng boga turunan, ulah saha deui anu kudu diselehan kaprabon kajaba ti putra ratu ti kersa parekan. 21. epi ka dinya sangkaan hulubalang sakalih pawarang teh. 22/. 7en diangkatna putri bungsu jadi ratu ano# teh lantaran geus aya pasini ti bareto #ula sa#e#eh jatukra#i. 221. "awarang jeung hulubalang arek dagdagan yen ha#o terus ngantep kana putusan ratu. 222. Moal bisa ngantep parekan pikeun teterusan ale#an bari #urugul seueur pa#undut ka ratu. 22&. "a#undut anu tansah ditedunan bae kawantu ratu sakitu toto#plokan #ideuhdeuh #igeugeut ka garwa ano#. 22'. Atuh ka nu bungsu, #iasih #ideudeuhna teh #ani alahbatan ka putra anu ngan hiji-hijina. 22(. Alahbatan ka putra nunggal anu taya duana tea. 22). a atuh teu sirikna unggal usik sang pranu teh #ani ngagugulung nyai sekarwangi bae, ka nu du a#ah jiga anu lat bae lali da katungkul teuing ku nganangna-nengne putri bungsu. 22+. garaos peureus-perihna pisan #ah pawarang teh barang ratu res#i nge#barkeun dijungjunglungguhna putri bungsu jadi ratu ano#. 22. a harita, basa anjeunna ngadangu dawuh ratu dina waktu siding, teu wudu #ani reup geuneuk ray pias. 22. Salira ngadegdeg sarta ngeleper kawas anu kataranjang panas-tiris tina nahan a#arah. 2&/. Malah la#un kurang kuat nahanna #ah, haying gantawang bae nyeuseul nyangangang ka $aroge anu pajar taya wiwaha #eueus-#eueus a$an.
2&1. a pokna teh salebeting kalbu, #oal asa-asa rek ngangantawang teh. 2&2. %ajeun teuing sanajan di payuneun para Santana katut para ponggawa #antri pangagung nagara oge. 2&&. Bongan ratu #aliding sanak. 2&'. Te#ahna ukur #atak ngeunah ehe teu ngeunah eon5 2&(. Tapi karep pawarang kitu teh kahalangan ku rindat jeung ku$ap-ki$eupna hulubalang anu #asihan isarat sangkan pawarang ulah buru-buru teuing ngadolos napsu angkara. 2&). %u hulubalang kajudi yen pawarang teh harenegeun pisan pedah kitu putusan ratu. 2&+. a atuh tetela pisan raray pawarang teh #ani beureu# eu$euy kawas beusi hurung. 2&. Ahirna teu burung leler deui bari yakin yen hulubalang baris aya hojah. 2&. 3arek hulubalang ka kersa pawarang basa aranjeunna tepanglawung paduduaan di ta#an sari, : pad#awati tong ieuh alit #anah najan si bungsu enyaan dijungjung lungguh jadi ratu ano# kuta#aya... 2'/. a taya hartosna pikeun wangsa silalawi #ah kajadian ieu the5 2'1. "arandene kitu ari pikeun anu #angka kaprabon #ah teu kinten saena. 2'2. a apan kauninga, nagara the dadak-dadakan jadi a#an. 2'&. Tara aya huru-hara tara aya riributan sapertos dina #angsa-#angsa ka tukang. 2''. Geura su#angga galih 5; 2'(. aha kaayaan anu sarupa kieu the taya untungna kangge urang8<. 2'). "awarang jeung hulubalang the #e#ang re#en pisan pa#prok jonghok paduduaan kitu, #alu# ti baheula #ula eta nu dua the sok teu weleh sarasiah jeung sapane#u bae. 2'+. Babakuna #ah dina enggoning ngajalankeun pa#arentahan di nagara. 2'. 0aba ti eta, saenyana #ah antara aranjeunna duaan the geus heubeul pisan aya hubungan pribadi. 2'. Malah geus ti ja#an keur di silalawi keneh kajadianana the. 2(/. Antara nu dua the sasat aya tali asih anu teu weleh nganteng tapi kapegat duriat lantaran dewi kaliwati kaburu dipigarwa ku ratu. 2(1. Ari waler pawarang bari #urukusunu sarta angger kuraweud haseu#, :langkara;< kitu wastana ki hulubalang the. 2(2. :sa#pean the hiji pangagung anu pohara dipuja dida#a-da#ana ku pribadi kaliwati. 2(&. u pohara diandelkeunana deuih. 2('. Sageuy teu karasa ku sa#pean nepi ka lebah #ana kaula na#plokkeunkeper$ayaan the8 2((. a apan sagala hal anu sakuduna #ah di bada#ikeun jeung salaki5, geuning ku ka#i #ah sok dibada#ikeun jeung sa#pean bae. 2(). 9antaran ka#i terang5, ratu #ah lain bawaeun $arita dina urusan kieu5 2(+. Turug-turug kaula geus#asrahkeun sagala-galana ka sa#pean5 2(. Tapi naha atuh ari ayeuna kawas anu biluk ka ratu8 aha bet jiga-jiga anu #ihak ka parekan anu nyata-nyata rek ngarebut kalungguhan awak kaula58 2(. "areka# anu tetela boga tekad pikeun #elangkeun deui wangsa kuta#aya pituin kana kaprabon; 2)/. ta tah anu teu weleh jadi piker beurang lan peuting the, langkara5; 2)1. 0abana deui5, teu kaharti deuih5 2)2. aha geuning $aroge ka#i the bet $ueut ka nu hideung ponteng ka nu koneng8 2)&. aha bet #ilih nyi bungsu anu jadi ratu ano# the8 2)'. Apan sekarwangi the tetela lain seuweu ratu ti pad#i5 2)(. 9ain ti awak kaula anu leuwih wasa tibatan parekan5; 2)). aha ratu lali yen ka#i the geus aya puluh taunna ku#awula ka anjeunna58 2)+. Ari parekan geura5; 2). %eur #ah karek oge dua atawa tilu taun jalan5, jeung apan kasebutna oge ukur putri boyongan anu kuduna #ah paling luhur oge dipernahkeun di dapur5, purah nutu purah ngejo purah #eresihan parako5, ari ieu58
2). Teu gugur teu angina geura58 2+/. 4jug-ujug kagunturan #adu kaurugan #enyan putih. 2+1. 0aba ti dihor#at dijieun parekan the, hayoh seuweuna oge #ake deuk diselehan kaprabon dina #angsa ratu undur tina karatuanana5 2+2. nyaan, eta bikang boyongan the hade bagjana nepi ka ngalakon jadi garwa ratu5 2+&. Ari ratu ku leu#peuh yuni deuih5 2+'. *u#ayua dadaekanan nye#bah ka bujur5; 2+(. Geura we bandungan ku sa#pean5, naon bae anu dipikahayang ku parekan, tanwande ditedunan ku ratu5 2+). Atuh ayeuna, pasti pangna si bungsu dijadikeun ratu ano# the, lantaran bareto #e#eh dadahup aya tanjakan5 2++. Me#ang kitu pisan tanjakan the gijana5, #enta anakna nu digadangkeun ratu la#un seug #anehna diparengkeun boga turunan5 2+. Ayeuna kaula yakin, langkara5; 2+. 7en si #ayangsari the pasti bakal teterusan #urugul. 2/. "asti bakal aya deui aya deui panuhunna sarta anu ahirna #oal salah deui baris ngarugikeun urang5 21. Moal boa si #ayangsari panuhun ka ratu sangkan para kaula nagara baheula, nya eta para kaula ala# kuta#aya ja#an wangsa #alela digupay pijeun #arulang deui ka nagara sarta saterusna dibere kalungguhan saku#aha #istina5 22. Tah langkara5; 9a#un nepi ka kajadian kitu, na rek ku#aha pikarepeun urang8< 2&. :ih, kantenan we,< te#bal ki langkara bari ngeser beuki nyaketan pawarang $alikna. 2'. :#e#ang ageung pisan bahayana 5 #alah tos ti beh ditu #ula awaking ge aya kereteg ka dinya5 a$an soteh nyangge#5 parandene kitu pawarang ulah lali;< 2(. :lali naon8< pawarang ne#pas. 2). :ulah lali5; 7en sekarwangi the #asih keneh bau pupuk jaringao. 2+. Sekarwangi the #asih keneh orok weh $ek kasarna #ah. 2. 0adi #asih keneh anggang ka #angsana sawawa5 2. %u lantaran #asih keneh anggang5, atuh urang #asih keneh tiasa ngarang tarekah.< 2/. :deuk tarekah ku#aha kitu8< pawarang se#u anu rada bungangang. 21. :urang #asih keneh laluasa tarekah pikeun ngabolaykeun putusan ratu,< te#bal ki langkara the deuih. 22. :$arana ngabolaykeun #ah tong ieuh dianggap sulit5 seueur $ara jeung loba pijalaneunana5< 2&. epi ka dinya, jep heula langkara the sasauranana. 2'. Terus neuteup kana pa#eunteu pad#awati anu harita oge enyaan deuih, keur neuteup kana raray ki langkara bari se#u anu husu pisan ngabandungan sagala u$apanana. 2(. :ku#aha ayeuna8< $euk ki langkara nya#bung $aturna tadi. 2). :5kahartos atawa henteu ayeuna8< kituna the bari terus ngeser $alikna da ahirna #ah nepi ka pare#pet teu sirikna patu#pang sa#pean pisan. 2+. "ad#awati unggeuk bari #alik neuteup, napasna ngahegak kawas nu ngaraos eunggap siga nu keur lu#a#pah tas nyorang tanjakan. 2. :panuju henteu58< ki langkara henteu kebat nyaritana da kaburu dite#pas #anten ku pad#awati. 2. :eu5, eta nya58 9a#un parekan disingkirkeun ti nagara8< &//. :kitu pisan paneja awaking the;< langkara ru#enghap bari ra#o-ra#o leungeunna ngayap kana angkeng pawarang. 301.
