q1 Epp Ict-Entrep

4 Edukasyong Pantahanan at Pangkabuhayan Kagamitan ng Mag-aaral

Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa [email protected] [email protected]. .ph. Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

Kagawaran ng Edukasyon Republika ng Pilipinas

Edukasyong Pantahanan at Pangkabuhayan – Ikaapat na Baitang Kagamit an ng Mag-aaral Mag-aaral Unang Edisyon 2015 Paunawa hinggil sa karapatang-sipi.  Isinasaad ng Batas Republika 8293, seksiyon 176 na “Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-ari (sipi ) sa anumang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayunman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito’y pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.”  Ang mga akda (kuwen (kuwento, to, seleksiyo seleksiyon, n, tula, awit, larawa larawan, n, ngala ngalan n ng produ produkto kto o brand names , tatak o trademarks , palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay ng isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kakatawan sa paghiling ng kaukulang pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Pinagsumikapang matunton upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Tanging mga institusyon at kompanyang nakipagkontrata sa FILCOLS at yaong nakasaad lamang sa kasunduan, ang maaaring kumopya mula dito sa Kagamitan ng Magaaral. Ang hindi nakipagkontrata sa FILCOLS ay dapat, kung ninanais makakopya, makipagugnay nang tuwiran sa mga tagapaglathala at sa mga may-akda. gmail.com ang mga may-akda at tagapaglathala. Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC Pangalawang Pangalawan g Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD Direktor IV: Marilyn D. Dimaano, EdD Direktor III. Marilette R. Almayda, PhD

Mga Bumuo ng Kagamitan ng Mag-aaral Mga Manunu Manunu lat: Entrepreneur & ICT – Eden – Eden F. Samadan, Marlon L. Lalaguna, Virgilio L. Laggui, Marilou E. Marta R. Benisano; Home Economics Economics – Dolores M. Lavilla, Imelda I melda O. Garcia, Bernie C. Dispabilader Dispabiladera; a; Ag  Ag ri ricu cu lt ur ure e – Teresita – Teresita B. Doblon, Ma. Shirley A. Macawile, Ernesto R. Abletes, Judy R. Rondina; Industrial Arts – Shiela –  Shiela Mae R. Roson, Roberto B. Torres, at Randy R. Emen Mga Konsultant: Mona T. Sasing, Cherrypyn B. Barbacena, PhD, Anicia M. Lorica, at Werson R. De Asis, PhD Mga Tagaguhit: Tagaguhit: Entrepreneur & ICT –  Anife S. Angelo; Home Economics – Sharlyn P.   Sanclaria; Agri Sanclaria; Ag ri cu cult lt ur ure e – Mar G. Agustin; Industrial Arts – Jayson – Jayson M. Gaduena, Fermin M. Fabella, at Eric C. De Guia Mga Tagatal Tagatala: a: Erwin Karl I. Antido at Ron Ralph Kenneth L. Ocampo Mga Naglayout Naglayout :  Phoebe Kay B. Doñes, Paola Joy B. Doñes, at John Ralph G. Sotto Mga Tagapamahala:  Glenda M. Granadozin, Rogelio O. Doñes EdD, Marilette R. Almayda PhD, at Marilyn D. Dimaano, EdD Inilimbag sa Pilipinas ng Viba Viball Group, Inc. Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS) Meralco Avenue, Pasig City Philippines 1600 E-mail Address:

[email protected] imcsetd@yaho o.com

Edukasyong Pantahanan at Pangkabuhayan – Ikaapat na Baitang Kagamit an ng Mag-aaral Mag-aaral Unang Edisyon 2015 Paunawa hinggil sa karapatang-sipi.  Isinasaad ng Batas Republika 8293, seksiyon 176 na “Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-ari (sipi ) sa anumang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayunman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito’y pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.”  Ang mga akda (kuwen (kuwento, to, seleksiyo seleksiyon, n, tula, awit, larawa larawan, n, ngala ngalan n ng produ produkto kto o brand names , tatak o trademarks , palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay ng isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kakatawan sa paghiling ng kaukulang pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Pinagsumikapang matunton upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Tanging mga institusyon at kompanyang nakipagkontrata sa FILCOLS at yaong nakasaad lamang sa kasunduan, ang maaaring kumopya mula dito sa Kagamitan ng Magaaral. Ang hindi nakipagkontrata sa FILCOLS ay dapat, kung ninanais makakopya, makipagugnay nang tuwiran sa mga tagapaglathala at sa mga may-akda. gmail.com ang mga may-akda at tagapaglathala. Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC Pangalawang Pangalawan g Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD Direktor IV: Marilyn D. Dimaano, EdD Direktor III. Marilette R. Almayda, PhD

Mga Bumuo ng Kagamitan ng Mag-aaral Mga Manunu Manunu lat: Entrepreneur & ICT – Eden – Eden F. Samadan, Marlon L. Lalaguna, Virgilio L. Laggui, Marilou E. Marta R. Benisano; Home Economics Economics – Dolores M. Lavilla, Imelda I melda O. Garcia, Bernie C. Dispabilader Dispabiladera; a; Ag  Ag ri ricu cu lt ur ure e – Teresita – Teresita B. Doblon, Ma. Shirley A. Macawile, Ernesto R. Abletes, Judy R. Rondina; Industrial Arts – Shiela –  Shiela Mae R. Roson, Roberto B. Torres, at Randy R. Emen Mga Konsultant: Mona T. Sasing, Cherrypyn B. Barbacena, PhD, Anicia M. Lorica, at Werson R. De Asis, PhD Mga Tagaguhit: Tagaguhit: Entrepreneur & ICT –  Anife S. Angelo; Home Economics – Sharlyn P.   Sanclaria; Agri Sanclaria; Ag ri cu cult lt ur ure e – Mar G. Agustin; Industrial Arts – Jayson – Jayson M. Gaduena, Fermin M. Fabella, at Eric C. De Guia Mga Tagatal Tagatala: a: Erwin Karl I. Antido at Ron Ralph Kenneth L. Ocampo Mga Naglayout Naglayout :  Phoebe Kay B. Doñes, Paola Joy B. Doñes, at John Ralph G. Sotto Mga Tagapamahala:  Glenda M. Granadozin, Rogelio O. Doñes EdD, Marilette R. Almayda PhD, at Marilyn D. Dimaano, EdD Inilimbag sa Pilipinas ng Viba Viball Group, Inc. Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS) Meralco Avenue, Pasig City Philippines 1600 E-mail Address:

[email protected] imcsetd@yaho o.com

PAUNANG SALITA Ang kagamitang ito ay naglalayon na matulungan ang mga guro at mag-aaral na mapagaan ang kanilang pagtuturo at pagkatuto gamit ang Patnubay sa Guro at Kagamitan ng Mag-aaral. Ginamitan ng iba’t ibang estratihiya ang bawat aralin upang lubusang matutunan ng mga mag-aaral ang lahat ng aralin sa Edukasyong Pantahanan at Pangkabuhayan (EPP). Ito ay kinapapalooban ng lecture ng guro at aktibong partisipasyon ng mga mag-aaral upang sila ay matuto. matuto. Ang aktuwal na paggawa ng mga mag-aaral sa mga piling aralin sa Home Economics, Industrial Arts at Elementary Agriculture ay masusing inihanda ng mga manunulat sa iba’t ibang component sa EPP. Ito ay upang maranasan ng mga mag-aaral ang aktuwal aktuwal na paggawa upang maihanda sila sa mundong ito at matutunan nilang mahalin ang kanilang mga ginagawa. Ang konsepto ng entrepreneurship  ay itinuro ng hiwalay upang mabigyan ng panimulang kaalaman ang mga mag-aaral mag-aara l sa baitang apat. Isinanib din ito sa aralin sa Home Economics, Industrial Arts, at Elementary Agriculture. Maliban sa ang ICT ay isang hiwalay na component  ng EPP, may mga konsepto rin na isinanib sa aralin ng Home Economics, Industrial Arts, at Elem. Agriculture. Ang kagamitang ito ay matiyagang sinulat ng mga piling guro, punong guro, at supervisor  galing   galing sa ibat ibang lugar dito sa ating bansa. Ito ay sinulat upang magkaroon ng gabay na gamit sa Edukasyong Pantahanan at Pangkabuhayan ang lahat ng magaaral na nasa ikaapat ng baitang sa buong kapuluan. Inaasahang ito ay magiging magandang sanggunian sa pagkatuto.

iii

 ARA L IN Yu ni ni t I

PA KSA En tr tr ep ep re ren eu eu rs rs hi hi p at In fo fo rm rm at io io n an d Communi cation (I (ICT CT))

 Aralin 1  Aralin 2  Aralin 3

Ang Pagbebenta ng Produkto Katangian ng Entrepreneur  Ang Iba’t Ibang Uri ng Negosyo

 Aralin 4

Mga Entrepreneur sa Komunikasyon at Teknolohiya Matagumpay na mga Entrepreneur sa Ating Bansa Ang Kahalagahan ng Entrepreneurship Entrepreneurship Ligtas at Responsableng Paggamit ng Kompyuter,, Internet, at Email Kompyuter Ang Mga Panganib na Dulot ng ng Malware at Computer Virus Pangangalap ng Impormasyon Gamit ang ICT Ang Computer File System Pananaliksik Gamit ang Internet Pangangalap ng Impormasyon sa Websites Websites Pag-download ng Impormasyong Nakalap Paggawa ng Table Table at Tsart Tsart Gamit ang Word Processor Paggawa ng Table at Tsart Gamit ang Spreadsheet Tool

 Aralin 6  Aralin 7  Aralin 8  Aralin 9  Aralin 10  Aralin 11 11  Aralin 12  Aralin 13  Aralin 14

 Aralin 16  Aralin 17  Aralin 18  Aralin 19  Aralin 20  Aralin 21  Aralin 22

PA HINA 1 2 9

21 28 31 42

74 87 109

140 Ang Email Pagsagot at Pagpapadala ng Email na may  Attachment Pagguhit Gamit ang Drawing Tool o Graphic Software Pag-Edit ng Larawan Gamit ang Basic Photo Editing Tool Paggawa ng Dokumento na may Larawan Gamit ang Word Processing Tool Paggawa ng Report Gamit ang Word Processing Application iv

161 168 179 189 198

1

Entrep Aralin 1

ANG PAGBEBENTA NG PRODUKTO

Nilalaman:

Sa araling ito, tatalakayin ang pamamaraan ng pagbebenta ng mga produktong nais na pagkakitaan sa pag-e- entrepreneur . Ito ay upang maunawaan ng mga mag-aaral na mahalaga itong alamin ng bawat isa upang ang negosyong pinasok ay kumita at kapakipakinabang. Layunin:

1. Naiisa-isa ang pamamaraan sa pagbebenta ng produkto 2. Natatalakay ang mga produkto ng naibebenta sa pag-eentrepreneur  3. Nagagawa ang sama-samang gawain

Tingnan ang isang surbey sa Pamilihan ng Commonwealth. Bigyang pansin ang mga nakatalang paninda at mga produkto sa pamilihan. Tingnan at suriin ang sumusunod na tala. Pamantayang Bagay Produkto Halaga Sukat Manok itlog por dosena P175.00 karne por kilo 190.00 paa por kilo 150.00 ulo por kilo 90.00 bituka por kilo 90.00 dugo por kilo 70.00 Dilis bagoong por bote 100.00

2

Basahin ang talaan ni Aling Tesya sa paraan ng pagbebenta ng mga produkto. •Itlog ng itik, manok, at pugo ipinagbibili ng por dosena   Pinagbubukod-bukod  

ayon sa laki  Inilalagay sa basket o trey  Maaaring ipagbili nang lansakan kung marami

• Gatas   Pinakukuluan

bago ilagay sa malinis na

bote   Kailangang walang mikrobyo ang gatas   Ipinagbibili nang nakabote • Karne ng baka ipinagbibili ng por kilo   Maaari ding ipagbiling buhay   Iniluluwas sa pamilihang bayan   Ang baka o kambing ay ipinagbibili nang lansakan kung maramihan   Ang karne ay inilalagay sa palamigan upang manatiling sariwa PAMAMAHALA NG PRODUKTO • Maaaring ipagbili kung sobra • Pangasiwaan nang wasto at maayos ang produkto • Panatilihing mahusay at mataas ang uri ng produkto •  Alamin ang pangkasalukuyang presyo upang hindi malugi PAG-IINGAT SA IPINAGBIB ILING PRODUKTO • Husto ang timbang • Nabyaran ng tamang buwis • Walang sakit • Nasuri ng inspektor pangkalusugan

Magbuo kayo ng tatlong pangkat sa klase. Magdala ng iba’t ibang uri ng paninda. Isadula ang pagtitinda sa silid-aralan. 3

Ang unang pangkat ay magpapakita ng pag-iingat ng produkto. Ang pangalawang pangkat ay magsasadula ng pamamahala ng produkto. Ang pangatlo ay magsasadula ng pagbebenta ng mga produkto.

Madaling ipagbili sa mataas na halaga ang mga produkto kung mataas ang uri ng mga ito .

Gumawa ng isang talaan sa pagbebenta ng produkto sa kuwaderno o sa isang malinis na papel. Punuan ng mga datos na kailangan.

Bagay

Produkto

Pamantayang Sukat

Halaga

Baka Kambing Itlog Manok Isda Sagutin ang mga tanong. Isulat ang sagot sa papel. • Ano-anong mga hakbang sa pagbebenta ang dapat sundin? • Dapat bang ipatupad ang mga umiiral na batas sa pagbebenta? Bakit? 4

Lagyan ng tsek ( a ) kung tinutupad ang umiiral na batas sa pagbebenta. Kung hindi, lagyan ito ng ekis (X). Ilagay ang mga sagot sa kuwaderno o malinis na papel.  _____1. Tama sa bilang para sa dosena ng itlog ang ipinagbibili.  _____2. Husto ang binabayad na buwis para sa mga itinitindang karne.  _____3. Hindi dumadaan sa inspektor na pangkalusugan ang mga kakataying baboy at baka.  _____4. Walang sakit o pinsala ang ipinagbibiling produkto.  _____5. Inilulubog ang manok sa tubig bago ipagbili.

Suriin ang mga presyo o halaga ng mga datos na nakatala sa  Alamin Natin. Ganito rin ba ang presyo sa inyong lugar? Ipakita ito sa iyong guro at gawing kliping. Entrep Aralin 2

KATANGIAN NG ENTREPRENUER

Nilalaman:

Sa araling ito, tatalakayin ang mga katangian ng isang entrepreneur upang maging gabay at pamarisan ng mga mag-aaral na nagnanais maging entrepreneur sa hinaharap. Layunin:

1. Naiisa-isa ang mahahalagang katangian ng isang entrepreneur  2. Naipagmamalaki ang mga katangian ng isang entrepreneur  3. Nakikilala ang sariling kakayahang magagamit sa paghahanapbuhay

5

 Ang namamahala ng negosyo bilan isang entrepreneur  ay handang makipagsapalaran. Siya ay may matatag na loob, at tiwala sa sarili, at kakayahan sa pagpaplano, magaling gumawa ng desisyon, sipag sa pagtrabaho, masigasig, at marunong lumutas ng suliranin. Ang isang entrepreneur   ay napapaunlad ang pamamahala, nauunawaan ang pangangailangan ng mga tao at handang tumulong sa pamamagitan ng kaniyang negosyo. Siya ay hindi mapagsamantala sa pagtataas ng presyo ng paninda. Bagkus siya ay naglilingkod sa mga nakakababa sa buhay. Sa pangangasiwa ng negosyo, kailangang may kasanayan at kaalaman sa produktong ipinagbibili. Ang pagtitinda ay maaaring simulan sa maliit na puhunan. Ang maliit na tindahan ay maliit din ang nakaukol na pamamalakad. Kung malugi ka man ay maliit din ang epekto nito. Ang pagtitipid ay isa ring katangiang dapat taglayin. Kasama rito ang paggamit ng ilaw at tubig. Kailangang magtipid at magkaroon ng malasakit sa tindahan.

6

Mga Gawain Kaugnay sa Pangangasiwa ng Tindahan: Magiging madali ang pangangasiwa ng tindahan bilang entrepreneur  kung susundin ang sumusunod na gabay: 1. Linisin ang loob at labas ng tindahan, gayundin ang eskaparate, garapon, at iba pang lalagyan. 2. Ayusin ang paninda ayon sa uri na ng madaling makita at makuha kapag may bumibili. 3. Tiyaking malinaw ang pagkakasulat ng presyo sa paninda. 4. Kung pagkaing luto ang itinitinda, lagyan ng takip upang hindi dapuan ng langaw at malagyan ng alikabok. 5. Magbigay ng tamang sukli at pagkukuwenta ng binilhan. 6. Maging matapat sa pakikipag-usap sa mamimili at ipamalas ang maayos na serbisyo. Pagtatala ng mga Paninda: Para umasenso ang negosyo, kailangan ng maingat, at maayos na pagtatala ukol dito. Ang mga talaang dapat isagawa ay ang sumusunod: a. Talaan ng pagbibi li.  Makikita sa talaang ito ang mga panindang mabilis na nabibili o nauubos. b. Talaan ng mga binibiling paninda.  Ito ay talaan ng mga panindang napamili at mga panindang laging binibili. c. Talaan ng mga panindang di nabibili. Nalalaman dito ang mga panindang nakaimbak at hindi mabili.

Pagtitinda ng mga produkto: Ang mga produktong ninyo ay maaaring maipagbili sa mga kaibigan, kamag-aral, guro, kapitbahay, at magulang. Ang kasanayan at kaalaman ay malilinang tungo sa wastong paraan ng pagtitinda. Ang mga produktong nagawa ay maaaring ilagay sa estante nang madaling makita ng mga nais bumili. Gumawa ng patalastas ukol sa produktong nais ipagbili. Ang salaping kinita ay magagamit sa pangangailangan sa paaralan. Ang nalinang na karanasan sa pagtitinda ay makatutulong sa kakayahan kung nais magnegosyo.

7

Bumuo ng pangkat na may tatlong miyembro at isadula (a) ang mga katangian ng entrepreneur , (b) mga gawain sa pamamahala ng negosyo, at (c) pagtatala ng mga paninda.

Maraming katangian ang dapat taglayin ng isang mahusay na entrepreneur . Isa rito ang makapagbigay-saya sa mga mamimili kapag sila ay nasiyahan sa iyong produkto at serbisyo. Dadami ang magtatangkilik dito.

Ibigay ang mga hinihinging impormasyon. Isulat sa iyong kuwaderno. Katangian ng Isang Entrepreneur 

Gawain sa Pangangasiwa n g Negosyo

8

Pagtatala ng mga Paninda

Maglaan ng isang araw para ipagbili ang mga produktong ginawa sa mga nakaraang aralin. Karagdagang Impormasyon: 1. Tindahang semi-permanent  – pagtitinda sa bangketa. Inililigpit ang mga paninda para ilagay sa isang bodega. 2. Tindahang di- permanent  o gumagala – naglalako ng paninda sa iba’t ibang lugar gaya ng magsosorbetes, magpuputo, magtataho, at magpi-  shball.

Layunin:

1. Nasasabi at natutukoy ang salitang may personal touch 2. Naiisa-isa ang uri ng negosyo sa pamayanan 3. Naibabahagi ang sariling karanasan sa pagbili

May dalawang paraan para magkaroon ng sariling negosyo: (1) pagprodyus ng isang produkto galing sa pinagkukunang-yaman, at (2) pagkakaloob ng serbisyo kapalit ng kabayaran.

9

 A. Basahin at pag-aralan ang usapan. 1. . Kumusta? Magandang Umaga. Pasok po umaga. kayo.

2.

3.

Salamat! Magaling ang iyong ginawa.

Ako na po ang gagawa para sa inyo, Sir. sir.

4.

Para sa inyo po ito. Salamat sa pagpunta.

5.

Ma’am, naiwan po ninyo ang payong.

10

Tanong: Ano ang napansin sa usapan? Anong kaugalian ang ipinapakita ng mga nagsasalita? Ang mga salitang ito ay ang mga nararapat na sagot ng isang batang magalang, matulungin, totoo, marunong magpasalamat, at magbigay halaga sa nagawang serbisyo. Sa simpleng usapan, napansin mo ba na ang bawat negosyo ay laging gumagamit ng mga salitang may personal touch? Dahil ang mamimili ay kailangang masiyahan sa produkto o serbisyo, dapat mong makuha ang kanilang patuloy na pagtangkilik ng iyong negosyo maging produkto o sebisyo man ito.

Magmasid at alamin ang iba’t ibang sitwasyon:  A. Bumuo ng tatlong pangkat. Unang grupo: Isulat sa manila paper  ang naranasan at namasdan sa isang fast food na restuarant. Pangalawang grupo: Isadula kung paano maipapakita ang pagsilbi sa mga mamimili o kliyente sa isang fast food restuarant. Pangatlong grupo: Isulat sa manila paper   ang magagandang katangian ng isang negosyo at mga salita na naging trademark o identity. Ipahayag sa klase. Talakayin ang tungkol sa isinadula.

11

B. Mayroon bang ganitong negosyo sa inyong pamayanan? Uri ng Negos yo

 An o-anong mga serbis yo ang iniaalok?

Jeremy’s Beauty Parlor

1._____________  

2._____________

 

3._____________

 

4._____________ 5._____________

1._____________  

2._____________

 

3._____________

 

4._____________ 5._____________

1._____________  

2._____________

 

3._____________

 

4._____________ 5._____________

12

Ang pangunahing gawain ng negosyong nagbibigay serbisyong may personal touch ay ang pagbigay ng komportable at kasiya-siyang paglilingkod. Mga halimbawa sa pamayanan: pagkain, pagawaan ng sirang gamit, labada o  laundry shop, school bus service, at iba pa.

Basahin ang mga pangungusap. Isulat ang titik T kung tama at titik M kung Mali. Isulat ang sagot sa kuwaderno.  _____1. Ang isang negosyo ay dapat walang  personal touch, basta nasisilbihan ang mga mamimili.  _____2. Lahat ng mamimili ay dapat komportable at nasisiyahan sa serbisyo.  _____3. Kailangan sa negosyo ang pagbibigay ng serbisyong mabilis at nasa tamang oras.  _____4. Matulungin, nagsasabi ng totoo, napagkakatiwalaan, at mabilis na serbisyo ang inaasahan sa mga empleyadong nasa negosyong panserbisyo.  _____5. Kahit sa anong klaseng negosyo, ang advertisement o komersiyal ang pinakaimportante para ipabatid sa madla ang tungkol sa negosyo.

13

Paghambingin ang Hanay A at B. Pagtapatin ang magkatugma. Isulat ang titik ng tamang sagot sa kuwaderno. Hanay A 1. Vulcanizing Shop 2. Home Carpentry

3. Tahian ni Aling Josefa 4. School Bus Services 5. Electrical Shop

Hanay B a. Pag-ayos ng bahay b. Pag-ayos ng gulong c. Pag-ayos ng sirang gamit sa bahay d. Pananahi ng damit

e. Pagsundo at paghatid ng mga bata sa eskuwelahan

1. Magmasid sa inyong pamayanan. Anong mga negosyo ang makikita rito? 2. Base sa iyong naitala, pumili ng isa at kapanayamin ang namamahala. Itanong ang sumusunod at iulat sa klase: 1. Sino ang may-ari ng tindahan? 2. Ano ang pangunahing paninda? 3. Paano ipinagbibili ang mga paninda? 4. Ano ang kabutihang hatid ng negosyo sa kanilang pamilya?

14

Entrep Aralin 4

ENTREPRENUERS ENTREPRENEURS SA KOMUNIKASYON AT TEKNOLOHIYA

Nilalaman:

Sa araling ito, matututuhan natin ang mga entrepreneur  sa larangan ng komunikasyon at teknolohiya.  Aalamin natin ang kanilang mga katangiang naging dahilan ng kanilang tagumpay. Layunin:

1. Naiisa-isa ang mga kilalang entrepreneur  sa internet 2. Naihahambing ang mga entrepreneur  sa internet 3. Naisasagawa ang pangkatang gawain

 Mark Zuckerberg

Larry Page

Sergey Brin

Chad Hurley

15

 J awed Karim

Steve Chen

1. Kilala mo ba ang mga nasa larawan? Alam mo ba kung ano ang mga nagawa ng mga ito sa Internet? a. Mark Zuckerberg b. Larry Page at Sergey Brin c. Chad Hurley, Steve Chen, at Jawed Karim 2. Ano-anong mga websites  ang paborito mong tingnan sa Internet? Bakit gusto mo itong tingnan? 3. Mayroon ka bang sariling website? 4. Gumagamit ka ba ng mga social networking sites katulad ng Facebook o Twitter? 5. Anong search engine ang ginagamit mo upang maghanap ng impormasyon sa Internet? Basahin ang mga talata. FACEBOOK – Ang Bily ong Dolyar na Ideya

 Ano ang iyong gagawin kung ikaw ay may isang milyong dolyar? Bibili ka ba ng bahay? Maglalakbay ka ba sa buong mundo? Paano kung mayroon kang mas malaking halaga ng pera? Ano ang gagawin mo? Ito ba ay babalewalain mo lang gaya ng ginawa ni Mark Zuckerberg? Si Mark Zuckergerg ay ang tagapagtatag at Chief Excutive social networking site na nag-umpisa sa Estados Unidos. Siya ay isang estudyante ng kolehiyo sa Harvard University sa Cambridge, Massachusetts noong madiskubre niya ang website noong 2004. Nakilala sa buong mundo ang website  na nagsimula sa loob ng kaniyang kuwarto sa dormitoryo. Nang umpisahan niyang gawin ang site, ang mga 16

miyembro nito ay mga estudyante ng Harvard. Ang kasikatan nito ay lumaganap at ang ibang paaralan sa hilagang silangan ng Estados Unidos ay naisama. Ngayon, milyon-milyong estudyante ang gumagamit sa kaniyang website na kinilalang isa sa pinakapopular na binibisitang site sa Internet. Sa kaniyang edad na 23 taon gulang, si Mark ay nagkaroon ng pagkakataong ang hindi kayang gawin ng ibang tao – ang maging tagapamuno ng kaniyang kompanya.  Ang mga estudyante sa kolehiyo at hayskul ay gumagamit ng Facebook para makipag-usap sa kanilang mga kaibigan, makipagpalitan ng impormasyon at mag- share  ng kanilang mga larawan. Ang gagamit ng website  ay hindi nagbabayad ng pera para gumawa ng kanilang tinatawag na “ Pro les.” Lahat ng kinikita ay galing sa advertising. Maraming ibang kompanya ang bali-balitang interesado na bilhin ang Facebook. Ilang taon lamang nang kaniyang umpisahan ang kaniyang kompanya, nilapitan siya ni Terry Semel na CEO ng Yahoo! Bibigyan ni Terry si Mark ng isang bilyong dolyar para ibenta sa Yahoo! ang Facebook. Hindi ito tinanggap ni Mark dahil sa kaniyang orihinal na intensiyon. Minsan nasabi niya, “ Alam ko ang kahalagahan ng aking kompanya, maaaring bumaba, ngunit itinayo ko ito hindi para bilhin ng ibang kompanya”. Maaaring siya ay matalino sa kaniyang desisyon. Sa ngayon, may haka-haka na ang Facebook ay nagkakahalaga ng bilyong dolyar gaya ng kompanya ng Microsoft. Maraming interesadong magkaroon ng hati sa kompanya ni Mark. Ang ibang mga pribadong investment  rms  ay interesado rin. Ngayon, ang Facebook ay maibebenta ng higit sa 15 bilyong dolyar kung magbago ang isip ni Mark at ibenta ito. Siguro, kontento na lamang si Mark na magtrabaho sa kaniyang opisina sa Palo Alto, California sa puso ng Silicon Valley.

 A. Maghanap ka ng ka partner . Pag-usapan kung sino ang mga magbabasa at sino ang magtatanong.

17

 Ang Mabil is na Pag-angat ng YouTube.com

Noong Pebrero 2005, tatlo sa mga dating magkakatrabaho galing sa PayPal ay nag-umpisa ng website na tinawag na YouTube. Sina Chad Hurley, Steve Chen, at Jawed Kim ang nag-simula ng kanilang kompanya sa garahe. Lahat sila ay nakatapos ng kolehiyo. Nag-aral si Chad sa University of Pennsylvania, sina Steve at Jawed ay parehong nag-aral ng Siyensiya sa University of Illinois.  Ang YouTube ay biglang naging isa sa mga kilalang websites sa buong mundo. Ito ay patuloy na nasa listahan ng sampung pinakabinibisitang sites. Dahil sa pumapailanlang na kasikatan, ang tatlo ay nakalipat mula sa maliit nilang gusali sa San Mateo patungo sa malaking gusali sa San Bruno, California. Ang paggamit ng YouTube ay walang bayad. Kumikita ang YouTube sa pamamagitan ng kompanya na nagbabayad ng advertising sa websites na naaabot ng milyon-milyong tagapanood. Sa pangkalahatan, ang website ay nagpapahintulot sa mga gumagamit nito na mapanood ang video clips  ng isang pelikula, telebisyon, o industriya ng musika o orihinal na videos  na nai-upload  ng iba pang mga gumagamit nito. Pagkatapos lamang ng isang taon at walong buwan, noong Nobyembre 2006, ang tatlong may-ari ay nagpahayag na kanilang ibebenta ang YouTube sa Google na naitalang 1.65 bilyong dolyar ang halaga. Tanong:  Ang kapartner  mo ang magtatanong tungkol sa nabasa, gabay ang sumusunod na tanong: 1. Sino ang nagtatag ng kompanya? 2. Ano ang kompanyang naitatag? 3. Saan ang tanggapan ng kompanya? 4. Kailan nag-umpisa ang kompanya? 5. Bakit tanyag/sikat ang site?

18

B. Basahin ang talata. Ipabasa ito sa iyong ka partner , at ikaw naman ang magtatanong gamit ang mga naibigay na tanong. Proyekton g Pananaliksik p ara sa Mult i-Bilyo ng Dolyar 

Ang Google ay inumpisahan ng dalawang graduate students ng Stanford University, sina Larry Page at Sergey Brinn. Sila ay kumukuha ng kanilang PhD nang kanilang nabuo ang proyektong nagresulta sa Google. Naniniwala sila na ang pagkakaroon ng maraming link  galing sa ibang importanteng sites sa Internet ay magiging mahalaga kaugnay sa isang taong nagsasaliksik. Ginawa nila ang kanilang pag-aaral sa loob ng kampus, ngunit lumipat sila sa labas at nakisali sa kompanya ng kanilang kaibigan sa Menlo Park, California. Ngayon, milyon-milyon ang gumagamit at bumibisita sa google.com araw-araw para magsaliksik sa Internet. Marami ang nalilibang dito dahil libre lang ito. Ang Google ay kumikita mula sa advertising. Sina Larry at Sergey ay di nakatapos ng kanilang graduate school, ngunit sila ngayon ang dalawang pinakasikat sa Silicon Valley – at tahanan ng kompanyang panteknolohiya. Tanong: 1. Sino ang nagtatag ng kompanya? 2. Anong kompanyang ang naitatag? 3. Saan ang lokasyon ng kompanya? 4. Kailan nag-umpisa ang kompanya? 5. Bakit sikat ang site?

 Ang buhay bilang mga mamamayan ng web  ay maaaring maging mapagpalaya at nakakapagbigay-kakayahan, ngunit nangangailangan din ng ilang sariling pag-iingat. Tulad ng kagustuhan nating malaman ang iba’t ibang pangunahing katotohanan bilang mga mamamayan ng ating pisikal na kapaligiran – kaligtasan ng tubig, mga pangunahing serbisyo, mga lokal na negosyo – napakahalagang maunawaan ang katulad na hanay ng impormasyon tungkol sa ating mga buhay sa online. 19

 A. Alin ang angkop na katumbas? Pillin ang tamang sagot at isulat sa kuwaderno.  _____1. Milyon

a. CEO

 _____2. Bilyon

b. 1,000,000 c. 1,000,000,000

B. Alamin ang mga kahulugan ng mga nasa kaliwang hanay upang malaman ang kasingkahulugan nito.  _________1. nakatuklas a. nagtatag ng kompanya  _________2. intensiyon b. ipagbili  _________3. ibenta c. website  _________4. tagapamuno d. ninanais  _________5. kuntento e. ang may gawa  _________6. site f. pera  _________7. kinikita g. wala nang mahihiling C. Sagutan ang mga tanong batay sa nabasa. 1. Kung ikaw ay kumikita, anong bagay ang tinatanggap mo? 2. Kung ang isang bagay ay haka-haka lang, ito ba ay totoo o hindi? Oo o hindi? 3. Kung ang isang bagay ay pinakasikat, gaano ito kakilala? 4. Ang orihinal ba ay ang una, ang pangalawa o pangatlo? 5. Kung meron kang kahati sa isang bagay, solo mo ba ito o hindi? 6. Anong negosyo sa tingin mo ang makikita sa Silicon Valley?

Magsaliksik pa sa Internet tungkol sa ibang entrepreneur . Pangkatin ang klase sa apat. Bawat pangkat ay mag-uulat tungkol sa nasaliksik nilang entrepreneur . 20

Entrep Aralin 5

MATAGUMPAY NA ENTREPRENEUR SA ATING BANSA

Nilalaman:

Sa araling ito, pag-aaralan natin at kikilalanin ang mga entrepreneur   na naging matagumpay sa ating bansa. Malalaman natin ang kanilang mga negosyo na naging maunlad dahil sa kanilang pagpupunyagi upang maging matagumpay sa larangang kanilang pinasok. Layunin:

1. Nakikilala ang matatagumpay na entrepreneur  sa bansa 2. Napapahalagahan ang mga kuwento ng pag-asenso na naranasan sa pamamagitan ng indibidwal at sama-samang pagkilos 3. Natitiyak ang mga pamamaraang maaaring gawin para sa maunlad na negosyo

Mga Entrepreneur 

Mga Negosyo

Siya ang nagmamay-ari ng Philippine  Airlines na pangunahing paliparan sa bansa. Siya rin ang nasa likod ng Asia Brewery at Fortune Tobacco. Lucio Tan

21

Siya ang punong tagapamahala ng San Miguel Corporation, ang pinakamalaking korporasyon ng pagkain, inumin at iba pang produkto na may mga tanggapan pa sa China, Indonesia, Malaysia, Thailand, at Vietnam. Eduardo “Danding” Cojuangco

 Ang Pampanga’s Best ang nangunguna sa pagbebenta ng tocino at iba pang produktong gawa sa karne.

Loli ta Hizon

Cecili o Pedro

Si Cecilio Pedro ang sinasabing isa sa mga matagumpay na negosyante sa Pilipinas. Siya ang nagmamayari ng Hapee Toothpaste. Ang kaniyang pagiging malikhain sa paggawa ng panlinis ng ngipin ang naging susi sa kaniyang pagiging maunlad.  Ang paglalagay ng  juice  sa pakete ay naisip ni Alfredo Yao noong 1980. Nagsimula ang interes niya sa negosyo sa pagpapakete hanggang naisip niya ang pagpapakete ng  juice na Zest-O.

 Al fredo Yao

22

Nagsimula ang National Bookstore sa isang barong-barong ng pamilyang Ramos pagkatapos ng pananakop ng mga Hapon sa Maynila.

Socorro Ramos

David Consunji

Si David Consunji ay ang namamahala sa pinakamalaking kompanya sa konstruksiyon sa bansa na gumagawa ng mga produktong konkreto at mga gawaing elektrikal. Ang DMCI Holdings Inc. ay abala rin sa paggawa ng mga konstruksiyon at pangangasiwa at pamumuhunan ng mga power plant. Umabot ang kita niya sa 680 milyong dolyar noong 2008. Ang kaniyang mga ari-arian ay iba-iba gaya ng; pananalapi, kemikal na galing sa petrolyo, pagpapalipad

 Air, telekomunikasyon tulad ng Digital Communications Philippines, pagpapalaki ng mga baboy, tulad ng Universal Robina John Gokongw ei Jr. Corporation, at pagnenegosyo sa lupa tulad ng Robinson’s Land.

Noong 1975, napagpasiyahan ni Tony at ng kaniyang mga kapatid na lalaki na magtayo ng isang   ice cream parlor hanggang ito’y lumago at nabuo ang pinakamalaking kainan sa bansa. Ito ang Jollibee. Tony Tan Caktiong

23

Siya’y nagsimula sa kapital na Php10,000 na ginamit sa pagpapatayo ng isang maliit na negosyong pangkonstruksiyon na kinalaunan ay lumaki at naging isang malawakang proyektong pabahay. Manny Villar 

Henr y Sy

Hawak niya ang ilan sa mga nangungunang bangko sa bansa: ang Banco de Oro at China Banking Corporation. Siya rin ang kinilalang pinakamamayamang negosyante noong 2008 dahil sa paglaki ng kita ng mga bangko at ng SM supermalls na kaniyang pagmamay-ari.

Ayon kay Dr. Stephen Krauss, isang sikat na dermatologist sa Atlanta, dapat daw nating tandaan ang limang elemento ng tagumpay. 1. VISION – marapat na ating tukuyin kung ano ang gusto nating marating sa buhay. 2. ESTRATEHIYA – upang matupad natin ang ating pangarap sa buhay ay dapat na mayroon tayong malinaw na layunin at plano. 3. TIWALA SA SARILI – kailangang magkaroon ng tiwala sa sarili ng kakayahan. Dapat nating alamin ang magaganda nating katangian na tutulong sa atin upang makamit natin ang ating pangarap sa buhay. 24

4. TIYAGA  –  “Kung may tiyaga, may nilaga.” Ito ang kasabihan na dapat nating tandaan. Ang mga pagkabigo natin sa buhay ay dapat hindi maging dahilan upang panghinaan ng loob. Ipagpatuloy natin ang pagtitiyaga dahil ito ang susi sa tagumpay. 5. PAGTUTUWID SA PAGKAKAMALI  –  Kailangang matuto sa mga naging pagkakamali. May mga maidaragdag ka bang elementong iyong natutuhan sa mga kuwentong iyong nabasa sa modyul na ito? Magbigay ng tatlo: 1. ____________________________________________ 2. ____________________________________________ 3. ____________________________________________ Punan ang dayagram ng mga pangalan ng entrepreneur  o negosyanteng tinalakay. Isulat sa kuwaderno

Entrepreneur Entrepreneur 

25

Hindi sagabal ang kahirapan upang maging matagumpay sa buhay. Maaaring indibidwal o sama-samang pagkilos ang susi sa tagumpay. Ang tagumpay ay hindi batay sa suwerte kundi sa ilang hakbang na maaaring gawin ng indibidwal o grupo.

 A. Isulat sa papel ang titik ng wastong sagot. 1. Nagsimula ang National Bookstore sa isang barongbarong, sa pamumuno ni __________. a. Henry Sy c. Socorro Ramos b. Andrew Tan d. Lucio Tan 2. Ang namamahala sa pinakamalaking kompanya sa konstrukisyon sa bansa na gumagawa ng mga produktong kongkreto at mga gawaing elektrikal. Ang DMCI Holdings Inc. ay abala rin sa paggawa ng mga konstruksiyon, pangangasiwa at pamumuhunan ng mga power plant. a. David Consunji c. Tony Tan Caktiong b. Alfredo Yao d. Manny Villar  3. Sinasabing isa sa mga matagumpay na negosyante sa Pilipinas. Siya ang nagmamay-ari ng Hapee toothpaste.  Ang kaniyang pagiging malikhain sa paggawa ng panlinis ng ngipin ang naging susi sa kaniyang pagiging maunlad. a. Manny Villar c. Cecilio Pedro b. Tony Tan Caktiong d. Socorro Ramos 4. Siya ang punong tagapamahala ng San Miguel Corporation, ang pinakamalaking korporasyon ng pagkain, inumin at iba pang produkto na may mga tanggapan pa sa China, Indonesia, Malaysia, Thailand, at Vietnam. 26

a. David Consunji b. Socorro Ramos

c. Henry Sy d. Danding Cojuangco

5. Siya ang nagmamay-ari ng Philippine Airlines na pangunahing paliparan sa bansa. Siya rin ang nasa likod ng Asia Brewery at Fortune Tobacco. a. Danding Cojuangco c. Henry Sy b. Lucio Tan d. Andrew Tan B. Paghambingin ang Hanay A at Hanay B. Isulat ang titik ng tamang sagot sa kuwaderno. Hanay A Hanay B 1. Danding Cojuangco

A. Aklatan

2. Socorro Ramos

B. Konstruksiyon at power plant

3. Lucio Tan

C. Sa pananalapi, kemikal na galing sa petrolyo

4. Henry Sy

D. Panlinis ng ngipin

5. David Consunji 6. Tony Tan Caktiong 7. Alfredo Yao 8. Cecilio Pedro 9. John Gokongwei Jr. 10. Lolita Hizon

E. Pinakanangungunang bangko sa bansa F. Juice G. Kainan hango sa Bee H. Produkto gawa sa karne I. Pinakamalaking korporasyon ng pagkain J. Pinakaunang kompanya ng eroplano

Isabuhay ang natutuhan sa aralin. Kung ikaw ay isang entrepreneur , anong negosyo ang iyong sisimulan? Anong elemento ng tagumpay ang iyong isasaalang-alang at bakit? Gumawa ng talata at ihayag sa klase. 27

Entrep Aralin 6

ANG KAHALAGAHAN NG ENTREPRENEURSHIP ENTREPRENUERSHIP

Nilalaman:

Sa araling ito, tatalakayin natin ang kahalagahan ng entrepreneurship  sa kontekstong madali nating mauunawaan. Tatalakayin din ang sariling mga kakayahan na magagamit sa paghahanapbuhay. Layunin:

1. Nabibigyang kahulugan ang kontekstong entrepreneurship 2. Naipagmamalaki ang mga katangian ng isang entrepreneur  3. Nakikilala ang sariling kakayahan na makakatulong sa paghahanapbuhay

 Ang salitang entrepreneur   ay hango sa salitang French na entreprende  na nangangahulugang “isagawa.” Ang isang entrepreneur   ay isang indibidwal na nagsasaayos, nangangasiwa at nakikipagsapalaran sa isang negosyo. Dapat magkaroon ang isang nagnanais maging entrepreneur  ng determinasyon, kaalaman 28

sa negosyo, at marketing skills  upang ang produkto ay maging kapakipakinabang, serbisyo at maganda, at kumikita ang negosyo/ kabuhayan ay kumikita. Kahalagahan ng entrepreneur:

1. Ang mga entrepreneur   ay nakakapagbigay ng mga bagong hanapbuhay. 2. Ang mga entrepreneur   ay nagpapakilala ng mga bagong produkto sa pamilihan. 3. Ang mga entrepreneur  ay nakakadiskubre ng mga makabagong paraan na magpahusay ng mga kasanayan. 4. Ang mga entrepreneur   ay nakapaghahatid ng bagong teknolohiya, industriya, at produkto sa pamilihan. 5. Ang entrepreneur   ay nangungunang pagsamahin ang mga salik ng produksiyon tulad ng lupa, paggawa, at puhunan upang makalikha ng produkto at serbisyo na kailangan sa ekonomiya ng bansa.

Punan ang dayagram ng mga kahalagahan ng isang entrepreneur . Ilagay sa kuwaderno. Kahalagahan ng Kahalagahan ng entrepreneur

entrepreneur 

29

Mahalaga ang pagiging entrepreneur   sa pag-unlad ng kabuhayan.

 A. Ano sa mga kahalagahan ng entrepreneur   ang maisasabuhay mo? Paano mo ginagamit ang mga ito para sa iyong sariling kagalingan? Ipaliwanag ang sagot sa kuwaderno. B. Ibigay ang sariling kahulugan at kahalagahan ng entrepreneurship. Isulat sa notbuk.  ___________________________________________________________  _________________________________________________________________  _________________________________________________________________  _________________________________________________________________  ________________________________________________________________.

Pangkatin ang ang sarili sa dalawa. Maghanap at mag-ipon ng mga bagay sa loob ng silid-aralan na maaaring ipagbili ng isang entrepreneur . Bigyan ng presyo o halaga ang bawat isang naipong gamit. Isulat sa Pisara ang Halimbawa: Panyo – Php15.00 Lapis – Php5.00 – Php8.00 Red ballpen 1 pad paper  – Php1.00 at iba pa. 30

Dalhin ng lider ng pangkat ang mga bagay sa harap. Ipakita sa guro. Bilangin ang mga bagay na nakuha ng pangkat at ang katumbas na halaga ng kabuuang na nakuha. Ang makakakuha ng pinakamataas na halaga ang siyang mananalo.

Nilalaman:

Dapat maging ligtas at kapakipakinabang sa lahat ang paggamit ng kagamitan at pasilidad sa Information and Communication Technology (ICT) katulad ng computer , email, at internet. Kailangang mahusay na mapag-aralan ang mga gabay sa ligtas at responsableng paggamit ng computer , internet, at email sa paaralan. Layunin: 1. Nabibigyang-kahulugan ang ICT at ang kahalagahan nito 2. Naipaliliwanag ang mga panuntunan sa paggamit ng computer , internet, at email 3. Nakabubuo ng mga patakaran na dapat sundin sa ligtas at responsableng paggamit ng computer , internet, at email

KAYA MO NA BA? Bago simulan ang gawain, subukin mong gawin ang sumusunod. Maglagay ng tsek (  ) sa hanay ng thumbs up icon kung OO ang sagot at ng thumbs down icon kung HINDI.

31

1. 2. 3. 4. 5.

6.

Kasanayan sa Ligt as at Respons ableng Paggamit n g Computer , Internet, at Email Natitiyak na ligtas at maayos ang pinaglalagyan ng computer . Nakauupo nang tuwid at nakalapat ang mga paa tuwing gumagamit ng computer . Nakakasaliksik ng impormasyon sa mga  sites sa internet. Natutukoy ang mga panganib na dulot ng paggamit ng Internet at nakaiiwas dito. Nakapagse- share  o nagpapamahagi ng  les sa mga kamag-aral upang makatulong sa paggawa ng takdang-aralin Nakasusunod sa mga gabay na pinagkasunduan sa responsableng paggamit ng computer , internet, at email

1. Ano-ano ang mga kagamitang nakikita mo sa bahay, paaralan, at mga lugar-pasyalan na produkto ng makabagong teknolohiya? 2. Makatutulong ba ang pagkakaroon ng mga kagamitang ito? Bakit? Tumutukoy ang Information Technology sa mga pamamaraan, kasangkapan, at teknolohiya na tumutulong sa mga tao upang makakuha ng impormasyon, maproseso ito, maitago, at maibahagi. Itinuturing din itong Sining at Agham ng pagtatala ( recording), pag-iingat ( storage), pagsasaayos ( organizing) pakikipagpalitan (exchange), at pagpapalaganap ng impormasyon ( information dissemination). Kasiya-siyang gawain ang paggamit ng computer , internet, at email. 32

Ngunit, may kalakip na mga salik ang paggamit ng mga ito.  Ang ilan sa mga ito ay: •Exposure o pagkalantad ng mga di-naaangkop na materyales. o Maaari kang makakita ng materyales na tahasang seksuwal, marahas, at ipinagbabawal o ilegal. •Viruses, Adware, at Spyware o

Maaaring makakuha ng mga virus sa paggamit ng Internet na maaaring makapinsala sa mga  les at memory ng computer   at makasira sa maayos nitong paggana.

•Paniligalig at Pananakot o

Harassment at Cyber bullying o Maaari ka ring makaranas ng cyber bullying o malagay sa peligro dahil sa pakikipagugnayan sa mga hindi kakilala.

Pagkakakilanlan o Identity Theft o

33

Ang naibahagi mong personal na impormasyon ay gamitin ng ibang tao sa paggawa ng krimen. Maaaring ding makuha ang impormasyon na hindi mo nalalaman o binibigyang pahintulot. Ito ang tinatawag na identity theft o fraud.

 Ang ilan sa mga ng kasiya-siya tamang sa Ang pagkakaroon kaalamanattungkol sa pamamaraan wastong paraan paggamit ng computer  , internet , at email ang sumusunod: upang makaiwas sa mga panganib sa  ay paggamit ng kompyuter,

internet at email ay maaaring makatulong na manatiling ligtas online. kung aling websites  ang maaaring bisitahin NaritoTiyakin/itakda ang ilang pamamaraan: at kung gaano katagal maaaring gumamit ng kompyuter, internet at email.

Tiyakin/Itakda kung aling websites ang maaaring bisitahin, at kung gaano katagal maaaring gumamit ng kompyuter, Magpa- install  o magpalagay ng internet content  lter. internet, atitoemail. Magagamit upang ang kapakipakinabang na nilalaman •

lamang ang mababasa at maida- download gamit ang Internet.

  Magpa-install o magpalagay ng internet content filter . Magagamit ito lamang upang sa angmga mga kapaki-pakinabang na Makipag-ugnayan kakilala o kaibigan tuwing nilalaman ang matitingnan at maida-download . Sundinlamang ang tamang gabay na itinakda sa paggamit online ng gamit mga social networking, instant messaging, email, online ang internet. •

gaming, at webcam. •

Makipag-ugnayan lamang sa mga kakilala o kaibagan sa online. Sundin ang tamang panuntunang itinakda sa paggamit ng mga social networking, instant messaging, email, online gaming, at webcam.

34

Ilang Bagay a DapatnaIsaalang-alang Para sa Ligtas na IlangnBagay Dapat Isaalang-alang ng Internet Para sa LigPaggamit tas na Paggamit ng Internet

Magkaroon ng malinaw

Ipagbawal ang

Magkaroon ng malinaw na patakaran ang na patakaran ang paaralan sa paaralan sa paggamit paggamit ng kompyuter, ngInternet, kompyuter, internet, at email.

Ipagbawal pagdadala pagdadalaang ng anumang ng anumang pagkain o pagkain o inumin sa inumin sa loob ng computer looblaboratory. ng computer laboratory.

at email.

 Ang pasilidad ng Internet Ingatan lahat ng ay para sa layuning kagamitan sa loob ng pang-edukasyon lamang. computer laboratory. I-access o buksan ang Sundin pahintulot ang mga ng Internet sa guro ang guro.direksiyon Bisitahin ng lamang mgatungkol aprobadong sites sa sa tamang Internet. paggamit ng anumang

kagamitan.

Ipinagbabawal ang paggamit ng chat Ipinagbabawal ang rooms na maaaring paggamit ng chat rooms magdulotmagdulot ng na maaaring kapahamakan para ng kapahamakan para sa samag-aaral. mag-aaral.

Alamin ang pagkakaiba ng publiko pribadong  Alamin angatpagkakaiba impormasyon. ng publiko at pribadong impormasyon.

Ang pasilidad ng internet ay para sa layuning pangIngatan lahat ng kagamitan edukasyon sa loob ng lamang. computerIaccess o buksanang angmga laboratory. Sundin direksyon tungkol internet ng sa guro pahintulot sa tamang ng guro.paggamit Bisitahin ng anumang kagamitan. lamang ang mga aprobadong sites sa internet.

Huwag maglathala, magbigay, o mamahagi ng Huwag maglathala, magbigay mamahagi anumang opersonal na ngimpormasyon anumang personal tungkolna impormasyon tungkol sa iyo sa iyo o sa ibang tao o sa ibang tao (katulad ng (katulad ng address, tirahan, o tirahan, email email address, telepono). telepono).

Gamitin lamang ang mga ligtas na search Gamitin lamang ang mga ligtas na search engine sa engine sa internet. internet. Halimbawa: Halimbawa: www.kidzui.com www.kidzui.com www.kids.aol.com www.kids.aol.com www.surfnetkids.com www.surfnetkids.com

Pumili ng password na mahirap Pumili ng password mahulaan, at palitan na mahirap mahulaan, ito kung at palitan ito kung kinakailangan.

Huwag ibigay ang password

Huwag ibigay ang password kaninuman (maliban (maliban sa sa mga kaninuman mga magulang) at at siguraduhing magulang) siguraduhingnakanakalog-out patayin oo i-off i-off  ang ang log-out ka ka bago patayin kompyuter. kompyuter.

35

kinakailangan.

I-shut-down ang kompyuter at i-off

I-shut down ang kompyuter at i-off  ang koneksiyon koneksiyon ng kung ang ng internet internet kung tapos nang nang gamitin gamitin ang tapos ang mga mga ito. ito. Huwag hayaang nakabukas ang Huwag hayaang nakabukas angmga ito ito kapag hindi ginagamit. mga kapag hindi ginagamit.

Gawain A: Tseklist sa Tamang Posisy on sa Paggamit ng Computer 

1. Hahatiin kayo sa anim na grupo. Mauupo sa harap ng computer  ang isang kasapi mula sa bawat pangkat.

Gayahin ang posisyon ng mag-aaral sa larawan. Nagpapakita ito ng wastong posisyon ng bawat bahagi ng katawan sa gagamit ng computer . 2. Gamit ang tseklist upang, tiyakin kung umaayon ang mga ito sa pamantayan ng tamang paggamit ng computer :

36

PAMA NTAYAN SA TAMANG PAGGAMIT NG COMPUTER

Isagawa ang mga sumusunod. Lagyan ng tsek (  ) ang hanay ng icon na napili. 1. May sandalan ang upuan at maaaring i- adjust ang taas nito. 2. Habang nagta- type,mas mababa nang kaunti ang keyboard sa kamay. 3. Bahagyang nakaangat ang kabilang dulo ng keyboard. 4. Nakaupo nang tuwid at nakalapat ang mga paa. 5. Tama lang at hindi masyadong mahigpit ang pagkakahawak sa mouse at naiki- click ito nang mabilis. 6. Walang liwanag na nakatapat sa screen ng monitor . 7. Tinaasan o binabaan ang liwanag o brightness ng monitor  hanggang sa maging komportable na ito sa iyong paningin. Gawain B : Mag-Skit Tayo…

1. Bumuo ng anim na grupo. 2. Ang bawat grupo ay tatalakay tungkol sa responsableng paggamit ng computer , internet, email, at ang mga kaakibat na panganib na dulot nito. Tingnan ang pagkakaayos ng grupo batay sa paksang tatalakayin sa ibaba: a. Pangkat 1 at 2: Responsableng Paggamit ng Computer  b. Pangkat 3 at 4: Repsonsableng Paggamit ng internet c. Pangkat 5 at 6: Responsableng Paggamit ng Email 3. Gumawa ng skit o anumang uri ng presentasyon na tumatalakay sa responsableng paggamit ng computer , internet, at email. Ipakita ito sa klase . 37

Gawain C: Mga Gabay para sa Kasiy a-siya at Responsableng Paggamit n g Internet

1. Makibahagi sa talakayan tungkol sa mga gabay para sa ligtas at responsableng paggamit ng internet. 2. Isulat sa graphic organizer   sa ibaba ang mahahalagang alalahanin para sa ligtas at responsableng paggamit ng internet.

Gawain D: Patakaran: Gawin Natin . . . Dapat Nating Sundi n . . • Gamit ang dating grupo sa Gawain D, gumawa ng tigtatlong

patakaran para sa sumusunod: a. Pangkat 1 at 2: Patakaran sa Paggamit ng Computer  b. Pangkat 3 at 4: Patakaran sa Paggamit ng internet c. Pangkat 5 at 6: Patakaran sa Paggamit ng Email • Isulat sa strips ng kartolina ang bawat patakarang mabubuo

at idikit ang mga ito sa pader ng computer room. Patakaran sa Paggamit ng Computer 

Patakaran sa Paggamit ng Internet

38

Patakaran sa Paggamit ng Email

SUBUKIN MO  A. Isulat sa notbuk ang T kung tama ang pahayag at M naman kung mali.  ______1. Makatutulong sa mabilis na pagpapadala at pagkuha ng impormasyon ang paggamit ng mga ICT equipment at gadgets.  ______2. Dapat gumamit ng internet  sa paaralan anumang oras at araw.  ______3. Maaaring magbigay ng personal na impormasyon sa taong nakilala mo gamit ang Internet.  ______4. Dapat ipaalam sa guro ang mga nakita mo sa internet na hindi mo naiintindihan.  ______5. Ibigay ang password sa kamag-aral upang magawa ang output sa panahong liliban ka sa klase. B. Piliin ang pinakamabuting sagot ayon sa mga dapat isaalangalang sa paggamit ng computer . 1. Pagpasok sa computer laboratory, ang dapat kong gawin ay: a. buksan ang computer , at maglaro ng online games b. tahimik na umupo sa upuang itinalaga para sa akin c. kumain at uminom 2. May nagpapadala sa iyo ng hindi naaangkop na “ online message,” ano ang dapat mong gawin? a. Panatilihin itong isang lihim. b. Tumugon at hilingin sa nagpadala sa iyo na huwag ka na niyang padalhan ng hindi naaangkop na mensahe. c. Sabihin sa mga magulang upang alertuhin nila ang Internet Service Provider . 3. Sa paggamit ng internet sa computer  laboratory, alin sa mga ito ang dapat gawin? a. Maaari kong i- check ang aking email sa anumang oras na naisin ko. b. Maaari akong pumunta sa chat rooms  o gamitin ang instant messaging para makipag-ugnayan sa aking mga kaibigan. 39

c. Maaari ko lamang gamitin ang internet  at magpunta sa aprobado o mga pinayagang websites  kung may pahintulot ng guro. 4. Kapag may humingi ng personal na impormasyon tulad ng mga numero ng telepono o address, dapat mong: a. ibigay ang hinihinging impormasyon at magalang na gawin ito. b. i-post  ang impormasyon sa anumang pampublikong websites tulad ng Facebook, upang makita ninuman. c. iwasang ibigay ang personal na impormasyon online, dahil hindi mo batid kung kanino ka nakikipag-ugnayan. 5. Nakakita ka ng impormasyon o lathalain sa computer  na sa iyong palagay ay hindi naangkop, ano ang dapat mong gawin? a. Huwag pansinin. Balewalain. b. I-off  ang computer  at sabihin ito sa iyong kaibigan. c. Ipaalam agad sa nakatat anda.

KAYA MO NA BA? Maglagay ng tsek (  ) sa hanay ng thumbs up icon kung OO ang sagot at ng thumbs down icon kung HINDI. Kasanayan sa Ligt as at Respons ableng Paggamit n g Computer, Internet, at Email 1. Natitiyak na ligtas at maayos ang pinaglalagyan ng computer . 2. Nakauupo nang tuwid at nakalapat ang mga paa tuwing gumagamit ng computer . 3. Nakahahanap ng impormasyon sa mga safe at recommended sites sa internet. 4. Natutukoy ang mga panganib na dulot ng paggamit ng internet at nakaiiwas dito. 5. Nakapagse- share ng  les  sa mga kamag-aral upang makatulong sa paggawa ng takdang-aralin.

40

Kasanayan sa Ligt as at Respons ableng Paggamit n g Comput er, Internet, at Email 6. Nakasusunod sa mga patakarang pinagkasunduan sa responsableng paggamit ng computer , internet, at email.

Paghambingin ang mga naging resulta ng sagot mo sa simula at pagkatapos ng araling ito.

MGA SANGGUNIAN Reyes, C. (1945-Kasalukuyan). Ang Information and Communications Technology (ICT) at ang Neokolonyal na Edukasyon sa Pilipinas. “Intellectual Property Education”. mula sa http://www.wikepedia. org/wiki intellectual_property_education “IT and E-Commerce.” IBON Facts and Figures 24, blg. 3 (15 Pebrero 2011). Clifford, E. P. The Amazing World of Computers 4. Quezon City: Phoenix Publishing House, 2010 Mendoza, J. Lesson 1: Computer  Safety Guidelines. Spreadsheets and Data Bases: MS Excel and MS Access; Navarro, L. A. Spreadsheets and Databases. Philippines: Jemma, Inc., 2007. Pinagkunan ng Larawan

http://excitable.me/wp-content/ uploads/2013/10/ Computer   _ Posture.png

41

ICT Aralin 8

ANG MGA PANGANIB NA DULOT NG MALWARE AT COMPUTER VIRUS

Nilalaman:

Malaki ang pakinabang sa atin ng paggamit ng internet. Sa pag-aaral, nagagamit natin ito sa pagsasaliksik ng mga impormasyon sa paksang-aralin. Nakakapagpalitan tayo ng mga mensahe at nakakukuha ng mga larawan, awitin, video, at iba pang bagay na nagagamit sa pag-aaral. Subalit may panganib na kaakibat ang patuloy na paggamit ng internet. Isa na rito ang pagkalat ng malware at computer  virus. Mahalagang malaman kung ano ang mga ito. Paano kumakalat at paano ito maiiwasan. Layunin: 1. Nabibigyang kahulugan ang malware at computer virus 2. Natutukoy kung ang isang computer   ay may malware at virus 3. Naipaliliwanag ang mga dahilan kung bakit nagkakaroon ng computer virus 4. Naiisa-isa ang mga paraan kung paano maiwasan at matatanggal ang malware at computer virus

KAYA MO NA BA? Taglay mo na ba ang sumusunod na kasanayan? Maglagay ng tsek ( ) sa hanay ng thumbs up icon kung OO ang sagot at ng thumbs down icon kung HINDI.

Kasanayan

1. Naipaliliwanag kung ano ang virus at malware. 2. Natutukoy ang computer  na may virus. 42

Kasanayan

3. Naiisa-isa ang mga paraan ng pagkalat ng malware. 4. Nakakapag- scan ng  les. 5. Naiisa-isa ang mga paraan kung paano makaiiwas sa virus at malware. 6. Nakagagamit at nakapagsasagawa ng update ng anti-virus software.

Sagutin ang sumusunod na tanong: 1. Naranasan mo na bang magkasakit tulad ng sipon o ubo? 2. Paano mo ito nakuha? Nahawa ka lang ba? 3. Ano ang iyong pakiramdam nang magkaroon nito? 4. Paano ka gumaling sa iyong sakit? 5. Paano mo maiiwasan ang pagkakaroon ng sipon at ubo? Nagkakasakit din ang computer tulad ng tao. Kung paanong nagkakasakit ang tao nang dahil sa virus, gayundin ang computer. Tinatawag itong computer virus at malware.

43

Sagutin ang sumusunod na tanong: 1. Naranasan mo na ba ang biglang pagbagal at pagre- restart ng iyong computer ? 2. Ano ang ginawa mo nang maranasan mo ito? 3. Ano sa iyong palagay ang dahilan ng pagbagal at pagrerestart ng iyong computer ?

 Ang malware o malicious software  ay idinisenyo upang makasira ng computer . Sa pamamagitan ng malware, maaaring ilegal na makuha ang sensitibong impormasyon mula sa computer .  Ang mga halimbawa ng malware ay virus, worm, o trojan.

44

Ilang Karaniwang Uri n g Malware

virus

Program na nakapipinsala ng computer  at maaaring magbura ng  les  at iba pa. Mas matindi ito kaysa sa worm. Halimbawa nito ay W32 SFCLMOD.

worm

Isang nakapipinsalang program sa computer  na nagpapadala ng mga kopya ng sarili nito sa ibang mga computer   sa pamamagitan ng isang network. Halimbawa: W32 SillyFDCBBY, W32Trresba.

spyware

• Malware na nangongolekta ng impormasyon mula sa mga tao nang hindi nila alam.

adware

• Software na awtimatikong nagpe-play, nagpapakita, o nagda-download ng mga anunsiyo o advertisement sa computer .

keyloggers

dialers

trojan horse

• Malware na nagtatala ng lahat ng mga pinindot sa keyboard keystrokes  at ipinadadala ang mga ito sa umaatake upang magnakaw ng mga password  at personal na data  ng mga biktima. • Software  na may kakayahang tumawag sa mga telepono gamit ang computer   kung ang dial-up modem  ang gamit na internet connection.

Isang mapanirang program na nakukunwaring isang kapaki-pakinabang na application ngunit pinipinsala ang iyong computer . Nakukuha nito ang iyong mahahalagang impormasyon pagkatapos mo itong ma-install. Halimbawa: JS Debeski Trojan.

45

Ano ang computer virus?  Ang computer virus   ay isang uri ng programa na ginawa upang makapanira ng mga lehitimong aplikasyon o iba pang programa ng computer . Ito ay kusang umuulit at nagpaparami ng sarili. Karaniwan itong pumapasok sa mga computer   nang walang pahintulot mula sa gumagamit o user .

Paano ba malalaman na ang isang kom pyu ter ay may vir us? Basahin at pag-aralan ang ilang paraan sa pagtukoy na may virus ang computer .

46

Gawain A : Malware . . . Iwasan !  Ang sumusunod ay mga paraan kung paano maiiwasan ang pagkakaroon ng malware sa computer . Sagutan ang tseklist sa ibaba. Lagyan ng tsek (  ) kung naisasagawa at ekis (X) kung hindi. Mga Paraan kung Paano Maiiw asan ang Pagkakaroon n g Malware sa Computer 

Oo

Hindi

1. Pag-update ng computer  at software. 2. Paggamit ng account na hindi pang- administrator . 3. Pagdadalawang-isip bago mag- click ng mga link o mag-download ng anumang bagay. 4. Pagdadalawang-isip bago magbukas ng mga attachment o larawan sa email. 5. Hindi pagtitiwala sa mga pop-up window na humihiling na mag- download ng software. 6. Pagiging maingat sa pagbabahagi ng  les. 7. Paggamit ng anti-virus software. Gawain B: Pag-usapan Natin!

1. Makinig sa paliwanag ng guro tungkol sa dahilan kung bakit nagkakaroon ng virus at malware ang computer . 2. Magsulat ng tala sa iyong kuwaderno. 3. Punan ang diagram  ng mga dahilan ng pagkakaroon ng virus at malware sa computer . Isulat ito sa mga pahabang piraso ng kartolina. Idikit ang mga pirasong ito sa diagram.

47

Mga Dahilan ng Pagkakaroon ng at Virus Mga Dahilan n g Pagkakaroo n n g Virus Malware at Malware sa Computer  sa Kompyuter .

.

.

Gawain C: Puw ede o Di-puwede?

Banggitin ang salitang “ Puwede”   kasabay ng thumbs up na senyas kung ang pahayag ay mabuting gawin upang maiwasan ang pagkakaroon ng computer virus/malware. Sabihin naman ang “Di-puwede” kasabay ng thumbs down na senyas kung hindi ito nararapat gawin. 48

Pag-scan nang regular sa iyong kompyuter. Paglalagay ng anti- virus na mapagkakatiwalaan. Panonood ng malalaswang palabas sa internet. Pagrehistro sa mga kahina-hinalang website. Pagbubukas ng attachment galing sa isang email o mensahe na hindi alam an inan alin an o hindi kilala an sender . Pag-iwas sa pagbukas ng mga email o mensahe na kahina-hinala.

Pag-iwas sa pag-download ng mga ilegal na kopya ng kanta, pelikula, at iba pa mula sa internet .

Pagbubukas ng isang attachment sa email na naglalaman ng malware.

Pagpapanatiling updated ng kompyuter at software.

Pag-i-install o paglalagay ng libreng mga programa o toolbars ng mga browsers.

Gawain D: Mag-Scan Tayo . . . 1. Panoorin ang guro habang siya ay na magsagawa ng scan sa  les na nasa  ashdrive gamit ang anti-virus software na nakainstall sa computer . 49

2. Pakinggang mabuti ang paliwanag ng guro habang nag-ii scan ng  les. 3. Gawin ng grupo ang paraan sa pag-ii scan ng computer   gamit ang anti-virus software.

Mahalaga ang kaalaman at kasanayan tungkol sa . Ang paglalagay ng a ntimalware atat virus virussasa computer Ang malware kompyuter. paglalagay ng anti-virus at regular  na pag-ii scan dokumento virus software software at regular na  pag-i-iscan ng   ng mgamga dokumento at at pagbubukas lamang websites kapakinabangan ay pagbubukas lamang ng ng websites nanakapaki-pakinabang ay malaking tulong tulong upang ang pagkalat malware at malaking upang maiwasan maiwasan ang pagkalat ng ng malware at virus sa ating computer . virus sa ating kompyuter.

Subukin Mo: Isulat sa notbuk ang T kung tama ang pahayag at M kung mali.

 _____1. Ang virus ay kusang dumarami at nagpapalipat-lipat sa mga document o  les sa loob ng computer .  _____2. Ang biglang pagbagal ng computer  ay palatandaan na may virus ito.  _____3. Ang worm ay isang malware na nangongolekta ng impormasyon mula sa mga tao nang hindi nila nalalaman.  _____4. Ang malware ay anumang uri ng software na idinisenyo upang manira ng sistema ng computer .  _____5. Ang Trojan Horse ay isang mapanirang programa na nagkukunwaring isang kapakipakinabang na aplikasyon.

50

 KAYA MO NA BA? Taglay mo na ba ang sumusunod na kasanayan? Lagyan ng tsek ( ) ang thumbs up na hanay kung taglay mo na ito o ang thumbs down na hanay kung hindi pa.

Kasanayan sa Virus at Malware

1. Naipaliliwanag kung ano ang virus at malware. 2. Natutukoy ang computer  na may virus. 3. Naiisa-isa ang mga paraan ng pagkalat ng malware. 4. Nakapag-i-i scan ng  les 5. Naiisa-isa ang mga paraan kung paano makaiwas sa pagkakaroon ng virus at malware. 6. Nakagagamit at nakakapag- update ng anti-virus software Paghambingin ang mga naging resulta ng sagot mo sa simula at pagkatapos ng araling ito.

KARAGDAGANG SANGGUNIAN http://dokalternatibo.org/teki-ka-ba- computer -virus/ https://support.google.com/ad word http://en.wikipedia.org/wiki/ Virus http://www.symantec.com/connect/articles/what-are- malwareviruses-spyware- and-cookies- and-what-differentiates-them http://mypcdefender.blogspot.com/2014/01/ malware-could-senddata-stolen-without.html

51

ICT Aralin 9

PANGANGALAP NG IMPORMASYON GAMIT ANG ICT

Nilalaman:

Naranasan mo na bang magsaliksik o mangolekta ng impormasyon? Bukod sa mga libro, magasin, diksiyonaryo, at iba pa, maaari din tayong gumamit ng Information and Communications Technology (ICT) para rito. Malaking tulong ang internet sa pagsaliksik tungkol sa iba’t ibang paksa. Makatutulong sa iyo ang kasalukuyang paksa upang lubos na maunawaan ang konsepto ng computer , internet, at ICT, at kung paano magagamit ang mga ito sa iyong pananaliksik. Layunin:

1. Naipaliliwanag ang kaalaman tungkol sa computer , Internet, at ICT 2. Naiintindihan ang mga kapakinabangan ng ICT 3. Napahahalagahan ang ICT sa pangangalap ng impormasyon KAYA MO NA BA?

Taglay mo na ba ang sumusunod na kaalaman o kasanayan? Tsekan ( ) ang thumbs up icon kung taglay mo na ito o ang thumbs down icon kung hindi pa. Kaalaman/Kasanayan

1. Naipaliliwanag ang konsepto ng computer , internet, at ICT 2. Nailalarawan ang mga kakayahan ng computer , internet, at ICT 3. Nakikilala ang iba’t ibang kapakinabangan ng ICT 4. Natutukoy ang mga paraan ng pagkolekta sa iba’t ibang uri ng impormasyon 52

Gawain A: Makabagong Teknolo hiya

Kilalanin ang mga bagay na sumusunod. Paano nakatutulong ang mga ito sa atin?  _____________________________________________________  _____________________________________________________  _____________________________________________________  _____________________________________________________  _____________________________________________________  _____________________________________________________  _____________________________________________________  _____________________________________________________

 _____________________________________________________  _____________________________________________________  _____________________________________________________  _____________________________________________________

Mga halimbawa ng ICT ang mga nasa larawan. Bawat isa ay makatutulong sa atin upang mapabilis ang pangangalap at pagproseso ng impormasyon at upang maging mas malawak at mabilis ang komunikasyon. Sagutin ang mga tanong na ito:

  Sa tingin mo ba, mahalagang matutuhan ang paggamit ng makabagong teknolohiya? Bakit?

•

•

Sa palagay mo ba, maiiwasan pa natin ang paggamit ng ICT tools sa kasalukuyang panahon?

53

 Ano ang Computer , Internet, at Inform ation and Communi cation s Technolo gy (ICT)?  Ang Comput er, Internet, at ICT

 Ang computer   ay isang kagamitang tumutulong sa atin sa pagproseso ng datos o impormasyon. Maaari itong gamitin bilang imbakan ng mahahalagang dokumento na nasa anyong elektroniko o soft copy. May maliliit na computer  gaya ng personal computer s, laptops, tablets, at mayroon namang mainframe computer s na ginagamit ng malalaking kompanya.

 Ang mga computer   sa inyong paaralan, maging sa ibang organisasyon, kompanya o ahensiya ng gobyerno, ay maaaring naka-network. Ang mga computer  networks  na ito ay maaaring magkakaugnay at bumubuo ng isang p andaigdigang computer network. Ito ang tinatawag nating internet  –  ang malawak na ugnayan ng mga computer  network  sa buong mundo. Binubuo ang Internet  ng maraming networks  na pampribado, pampubliko, pangkomersiyo, pampaaralan, o pangpamahalaan.  Ang Information and Communications Technology o ICT ay tumutukoy sa iba’t ibang uri ng teknolohiya na ginagamit sa komunikasyon upang magproseso, mag-imbak, lumikha, at magbahagi ng mga impormasyon. Ilan sa halimbawa ng ICT ang radyo, telebisyon, smart phones, computer , at internet. Paano makatutulong ang mga makabagong teknolohiyang ito sa pangangalap ng iba’t ibang uri ng impormasyon?

Sa pangangalap ng impormasyon sa internet, gumagamit tayo ng mga web browser   gaya ng Internet Explorer, Mozilla Firefox, at Google Chrome. Mga search engine sites naman tulad ng Google o Yahoo ang binabasa natin upang mas mapadali ang pangangalap ng 54

impormasyon. Kailangan lamang i- type ang mga salita o keywords na tumutukoy sa paksang nais nating saliksikin at ibibigay na sa atin ng search engine ang mga kawing o links sa mga website na maaaring may kinalaman sa ating sinasaliksik. Napakaraming uri ng impormasyong maaaring makuha sa internet, gaya ng teksto, musika, video, at animation. MGA KAPAKINABA NGAN NG ICT

1. Mas mabilis na kom unik asyon  – Ang mga mobile phone, webcam, at instant messaging applications ay ilan lamang sa produktong ICT na tumutulong para sa mas mabilis at mas malawak na komunikasyon. 2. Maraming trabaho  – Nagbukas din ang ICT ng maraming oportunidad para sa tao upang magkaroon ng hanapbuhay tulad ng pagiging computer programmer, web designer, graphic artist, encoder, at technician. 3. Maunl ad na komers iyo  – Malaki rin ang ginagampanan ng ICT upang mas mapaunlad ang pangangalakal. Tinatawag na e-commerce  ang pagbebenta at pagbili ng kalakal sa tulong ng internet. 4. Pangangalap, pag-iimbak, at pagbabahagi ng impormasyon  – Ngayong tayo ay nasa Information Age, isang mahalagang kasanayan ang matalinong pagsusuri at pangangalap ng makabuluhang impormasyon gamit ang makabagong teknolohiya.

55

Gawain A: A rti sta K a Na!

1. Subukin ang iyong talento sa pag-arte. 2. Bumuo ng apat na grupo at maghanda ng isang maikling duladulaan (na magtatagal mula 2 hanggang 3 minuto) na nagpapakita ng iba’t ibang kapakinabangan ng ICT. Talakayin ang sagot sa mga tanong na ito: • Anong mga kapakinabangan ng ICT ang ipinakita sa inyong

maikling dula? Bakit ito ang napili ng inyong grupo? • Sa paanong paraan nakatutulong ang ICT sa pangangalap ng

makabuluhang impormasyon?

Nakatutulong sa ating pakikipag-ugnayan sa iba ang ICT.  Ang computer  at internet, halimbawa, ay naglalayong gawing mas mabilis at mas malawak ang ating komunikasyon sa iba. Malaking tulong din ang ICT sa pagsasaliksik. Pinadadali at pinabibilis ng computer   ang pagsaliksik at pagpoproseso ng mga impormasyon at datos gamit ang mga software application.  Ang internet, dahil ito ay may malawak na sakop ng iba’t ibang uri ng impormasyong maaring gamitin sa iyong aralin. Ito rin ang maaaring paraan upang maibahagi sa iba ang iyong ginawa.

56

Gawain B : Malikhaing Pictur e Collage 1. Bawat grupo ay kailangang magdala ng mga lumang diyaryo, brochure, at magasin, pati na kartolina, gunting, at permanent markers. 2. Gumawa ng picture collage na nagpapakita ng kahalagahan ng ICT. 3. Ibahagi ang ginawa ng inyong grupo sa klase.

Sa pagbabahagi ng inyong gawain sa klase, gawing patnubay ang sumusunod na katanungan: • Paano maipakikita ang kahalagahan ng ICT sa inyong picture

collage? • Paano tayo magiging mas magaling sa paggamit ng ICT?

SUBUKIN MO Itambal ang Hanay A sa Hanay B. Isulat sagot sa iyong kuwaderno. Hanay A 1. electronic device na ginagamit upang mas mabilis na makapagproseso ng datos o impormasyon 2. isang malawak na ugnayan ng mga computer network na maaaring gamitin ng publiko sa buong mundo 3. tumutukoy sa iba’t ibang uri ng teknolohiya, gaya ng radyo, telebisyon, telepono, smartphones, computer , at internet 4. halimbawa ng produkto ng ICT na kaiba sa simpleng mobile phone na maaari ding makatulong sa iyo sa pangangalap at pagproseso ng impormasyon 5. napabilis ito sa tulong ng ICT 57

ang titik ng tamang Hanay B a. internet b. computer  c. smartphone d. ICT e. komunikasyon f. network

KAYA MO NA BA? Taglay mo na ba ng sumusunod na kaalaman o kasanayan? I-tsek ( ) ang thumbs up icon kung taglay mo na ito o ang thumbs down kung hindi pa.

Kasanayan/Kaalaman

1. Naipaliliwanag ang konsepto ng computer , internet, at Information and Communications Technology (ICT) 2. Nailalarawan ang mga kakayahan ng computer , internet, at ICT 3. Nauunawaan ang iba’t ibang kapakinabangan ng ICT 4. Nalalaman ang mga paraan ng pagkolekta sa iba’t ibang uri ng impormasyon Paghambingin ang mga naging resulta ng sagot mo sa simula at pagkatapos ng araling ito.

Magsulat Tayo!

Magsulat ng maikling sanaysay tungkol sa kahalagahan ng Teknolohiya sa Impormasyon at Komunikasyon o ICT sa pangangalap ng mga makabuluhang impormasyon. Panayam sa mga Gumagamit n g Computer 

Bumisita sa isang computer shop o Internet café at magsagawa ng isang maikling panayam sa ilang kostumer. Humingi muna ng pahintulot sa kanila bago simulan ang panayam. Gamitin ang sumusunod na katanungan: a. Ano ang madalas na dahilan kung bakit kailangan mong pumunta sa computer shop? 58

b. Sa iyong palagay, mahalaga ba ang computer  at internet? Bakit? c. Paano mo tinitiyak na ligtas ka sa paggamit ng computer  at internet sa pangangalap ng mga impormasyon? Ibahagi sa klase ang resulta ng panayam.

KA RAGDAGANG SANGGUNIAN Esteban, C. P. The Amazing World of Computers 4. Quezon City: Phoenix Publishing House, 2010. British Broadcasting Corporation. “The Impact of ICT on Society.” Nakalap noong July 17, 2014 mula sa http://www.bbc. co.uk/bitesize/ks3/ict/history_impact_ict/impact_ict_society/ revision/1/ ICT Aralin 10

ANG COM PUTER FILE SYSTEM

Nilalaman:

Paano mo iniingatan ang iyong mga gamit sa paaralan? Mayroon ka bang lalagyan para sa mga ito? Katulad ng mga gamit natin, dapat naisasaayos din nang mabuti ang computer  les. Ang araling ito ay naglalayong bigyan ka ng kaalaman at kasanayan tungkol sa computer  le system. Layunin:

1. Naipaliliwanag ang konsepto ng computer  le system 2. Nalalaman ang mga bahagi ng isang computer  le system 3. Nakagagamit ng computer  le system sa pagsasaayos at pag-save ng  les sa computer 

59

KAYA MO NA BA? Taglay mo na ba ang sumusunod na kaalaman at kasanayan? Maglagay ng tsek ( ) sa hanay ng thumbs up icon kung taglay mo na ito o ang thumbs down icon kung hindi pa.

Kasanayan/Kaalaman

1. Naipaliliwanag ang konsepto ng computer  le system 2. Nakagagawa ng folder  at subfolder  3. Nakakapag- save ng  le sa folder  4. Nakakapag- delete ng di-kailangang folder  o  le 5. Naisasaayos ang  les gamit ang computer  le system

Tingnan ang larawan at basahin ang susunod na talata.  Ang Masi nop na si Martha

Masinop na mag-aaral si Martha. May kani-kaniyang lalagyan ang lahat ng kaniyang gamit sa pag-aaral. Maayos na nakalagay sa kaniyang mesa ang kaniyang mga aklat. Mayroon din siyang kahon para sa kaniyang mga gamit na panulat, pangguhit, pangkulay, at iba pa. 60

Sagutin ang mga tanong: •Paano naisasaayos nang mabuti ni Martha ang kaniyang mga gamit sa pag-aaral? •Bakit mahalaga ang maging masinop sa mga gamit at

papeles sa pag-aaral? •Paano naman kaya maisasaayos ang  les sa computer ?

 Ang Comput er File Syst em

 Ang computer  le system ay ang pagsasaayos ng  les at datos sa computer  sa paraan na madali itong mahanap at ma- access. Ang mga hard disk, CD-ROM/DVD-ROM,  ash drives, at iba pa, ay mga storage devices o imbakan na maaaring gamitin upang maingatan ang kopya ng mga  les.

Mga soft copy ng  les ang inaayos at iniimbak sa computer  le system. Tandaan na may dalawang uri ng  les – ang soft copy at ang hard copy. •Soft copy – Ito ang mga elektronikong

 les  na mabubuksan gamit ang computer  at application software. Maaari itong maging word document, spreadsheet, presentation, mga litrato, at mga audio at video  les.

61

•Hard copy  – Ito ang dokumento o

imaheng nakasulat o nakaimprenta sa papel. Lahat ng  les  sa ating computer ay may  lename. Ang  lename ay ang pangalan na ginagamit upang madaling malaman ang isang computer   le  na naka-save sa computer . Kung tayo ang gagawa ng dokumento, dapat bigyan ng makabuluhang  lename ang isang dokumento.  Ang mga  le ay maaaring i- save sa mga folder  at sub-folder . Naisasaayos ang pag- save ng  le at napapadali ang paghahanap kung kakailanganin itong muli. Ang computer   le address  ang kumpletong pathway kung saan makikita ang naka- save na  le. Ito ay binubuo ng sumusunod na bahagi: C:\Users\neo\Document s\PERSONAL FILES\Exercise for a Healthy

Directory/Folder   

Device

Filename

File Extension

• Device  – Ito ang hardware device o drive  (local disk,

Universal Serial Bus - USB  ash drive, atbp.) kung saan naka-save ang  le. • Directory o folders – Ito ay partikular na lalagyan ng mga

 les. Maaari itong magkaroon ng mga subfolders, base sa uri ng  le. • Filename  – ang natatanging pangalan ng isang computer 

 le. • File extension  – tumutukoy sa uri ng computer   le,

halimbawa: Microsoft Word  le (.doc o .docx), Microsoft Excel  le (.xls o .xlsx) at Microsoft PowerPoint Presentation (.ppt o .pptx).

62

Mga Uri ng Files

May iba’t ibang uri ng  les na maaaring i- save sa computer : (1) document  les (mga  le na gawa sa pamamagitan ng software para sa word processing, electronic spreadsheets, desktop publishing, at iba pang productivity tools); (2) image  les; (3) audio  les; (4) video  les, at (5) program  les  (ginagamit bilang panginstall ng mga application at system  les).

 Ang sumusunod na pamamaraan ay makatutulong upang matutuhan ang mga kasanayan sa computer  le system. Gawain A: Paggawa ng Folder 

1. I-on ang iyong computer . 2. I-click  ang start button  na makikita sa taskbar   at piliin ang Documents.

Makikita ang start start Makikita ang button sataskbar ibaba sa at button sa kaliwa ibabang at desktop. kaliwa ng

desktop.

ItoItoang ang document document folder kung saan folder  kung saan maaaring mag-save maaaring magng files. save ng  les.

63

3. Katulad nito ang makikita kapag binuksan ang documents folder :

4. I-click  ang Organize button  na makikita sa toolbar   sa itaas, at kaliwa ng screen.

ng Organize button ng Organize button Documents Documentsfolder  folder

5. I-click  ang New Folder . Pansinin na magkakaroon ng bagong folder . Kung di mo makita ang Organize button, i- click ang New Folder  na makikita malapit sa Organize button. 6. I-type sa kahon sa ilalim ng folder  ang iyong pangalan o pangalan ng inyong grupo. Ito ang magiging folder name. Halimbawa: Abel  A. Antonio o Group 1A.

64

7. I-press ang Enter  sa keyboard.

Mayroon ka na ngayong folder   kung saan puwede kang magsave ng  les. Gawain B: Paggawa ng Subf older 

1. Buksan ang ginawang folder  sa pamamagitan ng double click  o pag- click  dito nang dalawang beses. 2. Gawin ang hakbang 4-5 sa Gawain A  upang makagawa ng isang subfolder  sa loob ng folder  na una mong ginawa. 3. Tingnan na magkakaroon muli ng bagong folder . I-type  ang Mga Gawain   bilang pangalan nito. 4. I-press ang Enter  sa keyboard. Ngayon, mayroon ka nang subfolder  sa loob ng iyong folder . Makatutulong ang folders at subfolders  upang madaling mahanap ang mga nai- save na  les. Gumawa ng isa pang folder  sa loob ng unang folder  na ginawa. Sundan ang mga hakbang na nabanggit sa itaas. Pangalanan itong Mga Larawan . Magkakaroon ka ng dalawang subfolders sa loob ng iyong main folder   (maaaring nakapangalan iyo o sa iyong pangkat).

65

Gawain C: Pag-save ng File sa Folder  at Subfolder  (Optional)

Matapos matutuhan ang paggawa ng folders at subfolders, subukin namang mag- save ng  les  sa mga ito. Sundan ang sumusunod na pamamaraan: 1. I-click  ang Start button  na makikita sa taskbar   at piliin ang All Programs. I-click ang  All Programs upang bumukas ang mga folder.

2. I-click ang Accessories folder  at piliin ang Notepad.

Piliin ang Notepad program.

3. Magbubukas ang Notepad application gaya ng nasa larawan.  Ang Notepad ay isang text editing tool  na kasama sa Microsoft Windows. Puwede itong gamitin sa paggawa ng web pages gamit ang html coding. Sa pagkakataong ito, gagamitin lamang ang Notepad sa paggawa ng isang text  le. 4. I-type ang sumusunod sa binuksang Notepad window:  Ako si/Kami sina  ____________________________________________.  Ako/Kami ay masaya dahil ______________________. 66

xxxxxxx 5. I-click  ang File  option na makikita sa menu bar  ng Notepad window. 6. Piliin ang Save As command.

7. Bubukas ang Save As dialog box. I-type sa Filename box ang Sample File.

8. Sa kanang bahagi ng dialog box, hanapin ang sariling folder   na naka- save sa Documents folder . I-doubleclick  ang folder   at i-doubleclick  din ang folder  na Mga Gawain upang buksan ito tulad ng nasa larawan.

9. I-click ang Save button.

67

10. Tiyaking nai- save nang tama ang  le. Maaari mo itong tingnan sa folder  na iyong ginawa.  Ang Sample File na  An g Samp File na ating le nai-save. ating nai-save.

Gawain D: Pag-Copy at Paste ng File sa Folder 

Sundan ang sumusunod na proseso sa pag- copy at paste ng  le sa iyong folder . 1. I-click  ang Start button na makikita sa taskbar .

2. I-click ang Pictures folder .

3. Bubukas ang Pictures folder . Pumili ng larawan sa Sample Pictures folder .

68

4. I-click ang Organize button na makikita sa menu bar  ng folder .

5. Piliin ang Copy. Ginagamit ang  Copy command upang gumawa ng iba pang kopya ang isang  le.

6. Buksan ang folder  na Mga Larawan na ginawa mo sa Gawain B sa loob ng iyong main folder . I-click muli ang Organize sa Menu bar  at piliin ang Paste. Ang Paste command ay ginagamit upang ilagay ang kinopyang  le sa folder  na nais mong paglagyan.

7. Magkakaroon ngayon ng kopya ng larawan sa loob ng subfolder  na Mga Larawan.

69

Gawain E: Pag-Delete ng File

Maaari ring mag- delete o magtanggal ng  les o folders na di na kailangan. Sundan ang prosesong sumusunod:

1. Buksan ang subfolder  ng Mga Larawan.

2. I-click  ang larawang nakasave. I-click  ang Organize button na makikita sa Menu bar  ng folder   at piliin ang Delete command. May lalabas na dialog box na na may tanong kung sigurado kang gusto mong i- delete  ang  le. I-click  ang ‘Yes,’ kung sigurado ka na o ang ‘ No’ kung hindi mo pala ito gustong burahin. 3. Kapag na- delete  na ang larawan, mawawala ito sa folder  at mapupunta ito sa Recycle Bin  kung saan maaari mo itong i-restore kung nais mong ibalik ito sa folder .

70

  Ang  les sa computer   ay dapat na maisaayos at mai- save upang madali itong ma- access. Kailangang bigyan ng isang angkop at natatanging  lename ang bawat isa at mai- save ito sa tamang folder  o subfolder . Maaari din tayong mag- delete ng mga folder  o  le na hindi na kailangan upang makatipid ng espasyo sa ating storage device.   Ang computer  le system  ay isang sistema na dapat matutuhan upang maisaayos ang mga nagawang dokumento at ang imporyasong nakokolekta.

Gawain F: Paggawa ng Subfolders

Sa pamamagitan ng mga kasanayang natutuhan tungkol sa pagsasaayos ng  les sa tulong ng computer  le system, gumawa ng tatlong folder  na gamit ang mga pangalang sumusunod: Folder  1: Word Processing Folder  2: Electronic Spreadsheet Folder  3: Graphic Editing

Ilagay ang folders na ito sa loob ng subfolder  na Mga Gawain. Gawain G: Paglilipat n g Files sa Ibang Folder

Maghanap ng dalawa hanggang tatlong image  les mula sa isang folder  ng computer   na iyong ginagamit. Ilipat ang mga na ito sa iyong subfolder  na  Graphic Editing gamit ang cut at paste commands. 71

SUBUKIN MO Piliin ang titik ng pinakatamang sagot. Isulat ito sa kuwaderno. 1. Ito ay isang pamamaraan ng pag- save at pagsasaayos ng mga computer  les at datos para madali itong mahanap at ma- access. a. Filename c. File format b. Computer File System d. Soft copy 2. Ito ang mga elektronikong  les na mabubuksan natin gamit ang ating computer  at application software. a. Soft copy c. Device b. Folder  d. Hard copy 3. Ang bukod-tanging pangalan na ibinibigay sa isang computer  le na naka-save sa  le system. a. Filename c. Device b. File location d. Directory 4. Tumutukoy ito sa uri ng computer  le. a. Filename c. File location b. File extension d. File host 5. Paraan upang makatiyak na nailagay ang  le sa computer system para madali itong ma- access kung kinakailangan. a. Pagkatapos gawin ang document  le  ay i-save  ito sa tamang folder . b. Bigyan ng  lename na madaling tan daan at kaugnay sa dokumentong nagawa. c. Buksan ang folder   upang siguraduhing nai- save  ang  le. d. Lahat ng nabanggit.

KAYA MO NA BA ? Taglay mo na ba ng sumusunod na kaalaman o kasanayan? I-tsek (a ) ang thumbs up icon kung taglay mo na o ang thumbs down icon kung hindi pa.

72

Kasanayan/Kaalaman

1. Naipaliliwanag ang konsepto ng computer  le system 2. Nakagagawa ng folder  at subfolder  3. Nakakapag- save ng  le sa folder  4. Nakakapag- delete ng di-kailangang folder  o  le 5. Naisasaayos ang  les gamit ang computer   le system Paghambingin ang naging resulta ng sagot mo sa simula, at pagkatapos ng araling ito.

Kahalagahan ng Comput er File Syst em

Magsagawa ng panayam sa limang (5) taong nagtatrabaho sa opisina. Alamin kung paano nila nagagamit ang computer   le system sa kanilang mga gawain sa opisina. Gamitin ang sumusunod na tanong: • Bakit kailangang matutuhan ang kasanayan sa pagsasa-

ayos ng mga  les gamit ang computer  le system? • Sa paanong paraan nagagamit ang computer  le system

upang mas maging produktibo sa trabaho? Ibahagi sa klase ang naging resulta ng pakikipanayam.

KA RAGDAGANG SANGGUNIAN Esteban, C. P. The Amazing World of Computers 4. Quezon City: Phoenix Publishing House, 2010. “10 Types of Computer Files.” Litigation Response Plan for Corporations. Nakalap noong 20 July 2014 mula sa http:// www.litigationresponseplan.com/Default.aspx?tabid=6596

73

ICT Aralin 11

PANANALIKSIK GAMIT ANG INTERNET

Nilalaman: May pagkakataong hindi sapat ang mga aklat sa silid-aklatan para mahanap ang mga impormasyong kailangan. Alam mo ba na ang internet ay nagsisilbing malawak na mapagkukunan ng dagdag na impormasyon at datos? Dahil sa teknolohiyang ito, naging posibleng mabilisang magsaliksik ng makabuluhang impormasyon mula sa iba’t ibang bahagi ng mundo. Layunin:

1. Nailalarawan ang web browser  at search engine 2. Nakikilala ang iba’t ibang katangian ng web browser  at search engine 3. Nakapagsasaliksik gamit ang web browser  at search engine 4. Nakapamimili ng tamang keywords para sa paksang nais saliksikin

KAYA MO NA BA? Taglay mo na ba ang sumusunod na kaalaman at kasanayan? Tsekan ( ) ang thumbs up icon kung taglay mo na o ang thumbs down icon kung hindi pa.

Kasanayan/Kaalaman

1. Naipaliliwanag ko kung ano ang web browser . 2. Naipaliliwanag ko kung ano ang search engine. 3. Nakapagsasaliksik ako gamit ang internet. 4. Nakagagamit ako ng angkop na keywords sa pagsasaliksik.

74

Basahin ang sumusunod na komiks:  ANG UL AT NI MARL ON

Mayroon kasi aking pag-uulat sa susunod na linggo tungkol sa Entrepreneurship. Ang sabi ni Gng. David ay kailangan ko raw magsaliksik tungkol sa mga katangian ng isang magaling na entrepreneur.   Sinabi pa niya na mas maganda kung mayroon akong maipakitang video tungkol dito.

 Ang kompyuter at internet! Kailangan lang nating saliksikin ang kailangan mong impormasyon sa tulong ng web browser  at search engines.

Sagutin ang sumusunod: 1. Nasubukan mo na bang magsaliksik gamit ang computer  at internet? 2. Gusto mo ba itong subukan tulad ng gagawin ni Marlon? 3. Bakit kailangang matutuhan ang kasanayan sa pangangalap ng impormasyon gamit ang computer  at internet? 75

 Ang Web Br ows er 

  Ang web browser   ay isang computer  software  na ginagamit upang maghanap ng at makapunta sa iba’t ibang websites. May kakayahan din ang web browser  na ipakita ang nilalaman ng isang website  tulad ng teksto at larawan. Maaari nitong i- play  ang iba pang uri ng media tulad ng music, video, at animation. Ang sumusunod ay ilan sa mga kilalang web browser  na maaaring gamitin: Internet Explorer  – Libre itong web browser   mula sa Microsoft Corporation. Inilabas ito noong 1995 at isa sa mga pinakapopular na browser  ngayon. Mozilla Firefox - Libre rin ang web browser  na Firefox mula sa Mozilla. Isa ito sa mga pamantayan ng mga browser  na magagamit. Google Chrome -  Ang Google Chrome ay isa pang libreng web browser . Inilabas ito noong taong 2008 at patuloy na tinatangkilik bilang isa sa pinakapopular na web browser  ngayon. Mga Bahagi ng Web Br ows er 

 Ang web browser  ay binubuo ng iba’t ibang bahagi. Bawat isa ay may sariling gawain. Lubos na makatutulong kung alam nating gamitin ang iba’t ibang bahagi ng isang web browser .

76

Ipinakikita ng larawan sa ibaba ang mga bahagi ng isang web browser . Tab TabName Name

New NewTab Tab (D)

(B)

 Address Bar  Address Bar (G)

Window Window Buttons Buttons (A)

E Bookmark this Page (F)

Navigation Navigation Buttons Buttons (C)

Scrollbar  Scrollbar (I)

Display Window Window Display (H)

Bahagi ng Isang Web Br ows er   A. Browser Window Buttons – I-click ang minimize button kung nais itago ang browser window nang pansamantala. I- click ang restore o maximize button  kung nais baguhin ang sukat ng window; I-click  ang close button  kung nais isara ang browser  window. B. Tab Name  – Dito mababasa ang pangalan ng kasalukuyang bukas na website. Kung nais isara ang tab, i-click lamang ang X button sa gilid ng tab. C. Navigation But tons – I-click ang back button para bumalik sa webpages na naunang binisita; I- click ang forward button kung nais balikan ang   webpages  na pinakahuling binisita; o i- click ang reload button kung nais na muling i- update ang website sa browser . D. New Tab  – I-click  ang New tab  kung nais magkaroon ng panibagong tab kung saan maaaring magbukas ng bagong website. E. Customi ze and Cont rol Google Chrome – Dito makikita ang iba’t ibang options at commands  upang baguhin ang kasalukuyang settings ng browser . 77

F. Bookmark this Page – I-click itong hugis-bituin na button para i-save ang address ng website. Sa ganitong paraan, madali itong mababalikan sa susunod na kailangan itong buksang muli. G.  Address bar   – Maaaring i- type  dito ang address  ng isang website na gustong tignan. Ang website address ang tumutukoy kung saan mahahanap ang isang website. Isang halimbawa ng website address  na inilalagay sa address bar  ay www.google. com. Kung ito ay i-t ype mo sa address bar  at pindutin ang Enter key, makakarating ka sa home page ng website na iyon. H. Display Window  – Ito ang pinakamalaking bahagi ng browser  na nagpapakita ng piniling website. I. Scroll bar – I-drag ito pataas o pababa upang makita ang kabuuan ng isang web page sa browser window.  An g Search Engin e

Pinagkunan ng Larawan: http://news.techgenie.com/websites/search-engines/

 Ang search engine ay isang software system na ginagamit sa paghahanap ng impormasyon sa internet. Ang ilan sa kilalang search engines ay Google, Yahoo, Alta Vista, at Lycos.

78

Mga Bahagi ng Search Engin e Home Page

Kung magsasaliksik gamit ang internet, isang mahalagang kasanayan ang paggamit ng search engines. Ang sumusunod ay bahagi ng isang search engine home page (www.google.com) at ang gamit ng mga ito.

Search Box

I’m Feeling Lucky

Google Search Button

https://www.google.com.ph/

 A. Search f eld o search box  – Dito tina- type ang keyword na gagamitin sa pagsaliksik. B. Google Search button   – pagkatapos i- type  ang keyword, i-click ang button na ito o maaari ding pindutin ang Enter key sa keyboard upang masimulan ang pagsasaliksik. C. I’m Feeling Lucky – I-click ito matapos i- type ang keyword upang direktang pumunta sa webpage  na sa palagay ng Google ay pinakaangkop sa kailangan mo. Madalas na ito ang unang search result. Mga Bahagi ng Search Engine Results Page

Matapos i- click  ang search button, ipakikita ng search engine ang resulta ng iyong paghahanap. Ito ay sa isang pahinang tinatawag na search engine results page na naglalaman ng iba’t ibang websites na may kinalaman sa ipinapasok na keyword. Makikita sa susunod na pahina ang isang halimbawa ng search engine results page at ang mga bahagi nito. 79

Search Search Field Field Top Links (C) Top Links

(A)

Page Title Page Title (D)

Search Search Button Button (B)

Text Text Below Below the theTitle Title (E)

 A. Search Field  – kung nais maghanap muli, i- type lamang ang bagong keyword sa search  eld box. B. Search Button  – pagkatapos i- type ang keyword, i-click ang button o maaari ding pindutin ang Enter key sa iyong keyboard. C. Top Li nks  – narito ang mga serbisyong maaaring magamit sa search engine katulad ng web, imahe, balita, videos, at iba pa. D. Page Title  – ang pamagat ng web page na kasama sa search results. E. Text Below the Title  – maliit na piraso ng teksto na sipi buhat sa webpage. Naka-bold text dito ang mga salitang ginamit mo bilang keywords. Matalinon g Pagss aliksik Gamit ang mga Keywords

Marami sa kailangan nating impormasyon ang nasa Internet na. Kailangan na lamang natin ng kasanayan kung paanong makukuha ang eksaktong impormasyon na nais natin. Mas mainam kung gagamit tayo ng higit sa isang salita kung magsasaliksik tayo. Mahalaga rin na ang mga salitang gagamitin ay tiyak at kaugnay sa paksang ating sinasaliksik. 80

Gawain A: Magsaliksik Gamit ang Web Br owser  at Internet

Tulungan natin si Marlon sa kaniyang pagsasaliksik tungkol sa paksang, “Mga Katangiang Taglay ng Isang Magaling na Entrepreneur .” Sundan ang sumusunod na pamamaraan: 1. Buksan ang inyong web browser  (maaaring gamitin ang Internet Explorer, Mozilla Firefox, o Google Chrome).

81

2. I-type ang www.google.com sa address bar ng browser  at pindutin ang Enter key. Ito ang website address ng Google search engine.

3. Pag-isipang mabuti ang keywords na gagamitin sa pagsasaliksik ng mga katangiang dapat taglayin ng isang entrepreneur . I-type ang keywords sa search

4. I-click  ang search button. Magbubukas ang pahinang Search Results.

82