Proposal Skripsi Fungsi Kritik Sosial Dalam Tari Jingkrak Sundang

KEMENTERIAN RISET, TEKNOLOGI TEKNOLOGI DAN PENDIDIKAN TINGGI UNIVERSITAS NEGERI SEMARANG FAKULTAS BAHASA DAN SENI JURUSAN PENDIDIKAN SENI DRAMA, TARI, DAN MUSIK

PROPOSAL SKRIPSI NAMA

: PUPUT PUTRIAJI

NIM

: 2501412145

PRODI

: PENDIDIKAN SENI TARI

JURUSAN

: PENDIDIKAN SENI DRAMA, TARI DAN MUSIK 

JUDUL PROPOSAL: FUNGSI FUNGSI KRITIK KRITIK SOSIAL SOSIAL DALAM TARI ARI JINGKRAK JINGKRAK SUNDANG SUNDANG SANGGAR  SANGGAR  SAUJANA DUSUN DUS UN KERON DESA KROGOWANGAN KECAMAT KECA MATAN AN SAWANGAN SAWANGAN KABUPATEN KABUPATEN MAGELANG MAGELAN G 1. PENDA ENDAH HULUA ULUAN N 1.1. Laa! Laa! B"#a$a%& B"#a$a%& Manu Manusi siaa dalam dalam menj menjal alani ani e!i e!idu du"a "an n selal selalu u #e$! #e$!ad ada" a"an an den% den%an an #e$# #e$#a% a%ai ai

 "e$masala!an& Pe$masala!an 'e$se#u' 'ida !an(a se#a'as "e$masala!an indi)idu saja, 'e'a"i ju%a #e$em#an% #e$em#an% menjadi "e$masala!an "e$masala!an mas(a$aa' luas& Manusia Manusia meme$luan meme$luan *muniasi *muniasi un'u men(am"aian men(am"aian "e$masala!an "e$masala!an 'e$se#u' 'e$se#u' dan men%em#ali men%em#alian an manusia manusia em#ali em#ali e"ada e"ada !aia' !aia' (an% se!a$usn(a& se!a$usn(a& K*muniasi K*muniasi 'e$se#u' 'ida !an(a !an(a dilauan dilauan e"ada sa'u *$an% saja, melainan *le! sa'u *$an% e"ada *$an% (an% #e$san%u'an& Ta$i se#a%ai sala! sa'u dimensi seni 'ida 'e$le"as da$i e!idu"an mas(a$aa', un'u i'u 'a$i me$u"aan sua'u media *muniasi (an% #ai& Se#ua! "en%alaman es'e'ia memilii memilii "*'ensi "*'ensi un'u mem#an%i'an mem#an%i'an esada$an 'e$!ada" 'e$!ada" !aia' !aia' se#ena$n(a se#ena$n(a dalam !idu" manusia& Ka$(a 'a$i (an% memilii nilai es'e'is #an(a menam"ilan $eali'as

menjadi sesua'u (an% #e$nilai un'u di'elusu$i manan(a dan menun'un manusia em#ali e"ada e"ada !aia !aia'n( 'n(aa se#a%a se#a%aii manusi manusia& a& Ma$+us Ma$+usee dalam dalam S*e'*m S*e'*m* * -../01 -../0123 23 men(a' men(a'aan aan  #a!4a a$(a seni mun+ul da$i se#ua! "$*ses (an% 'e$us mene$us da$i se#ua! $eali'as se$'a men%am men%am#il #il si%ni5 si%ni5ian iansi si dan e#ena e#ena$an $an di di$in( di$in(aa sendi$ sendi$i& i& Ide %a$a" %a$a" seni mun+ul mun+ul da$i da$i se#ua! se#ua! 5en*me 5en*mena na da$i da$i e!idu e!idu"an "an dan men%am men%am#il #il nilai nilai (an% (an% 'e$an 'e$andu dun% n% di dalamn( dalamn(aa emudian diun%a"an melalui se#ua! a$(a seni den%an !a$a"an "esan (an% 'e$andun% dalam seni 'e$se#u' sam"ai e"ada "enima'n(a& Hidaja' men(a'aan #a!4a eduduan 'a$i dalam e$a n%a e!idu"an s*sial adala! se#a% se#a%ai ai medi mediaa (an% (an% mam" mam"u u men% men%i ia' a' !u# !u#un un%a %an n s*sia s*sial3 l3,, dan dan se#ua se#ua! ! *n' *n'$i $i#u #usi si masuan6"em#e$ian sesua'u3 un'u men+i"'aan se#ua! esinam#un%an e!idu"an s*sial -..7073& Pe$n(a'aan Hidaja' menjelasan #a!4a 'a$i memilii ai'an (an% san%a' e$a' den%an den%an mas(a$aa'& mas(a$aa'& Ta$i se#a%ai media *muniasi *muniasi men%andun men%andun% % 'e$u'ama3 'e$u'ama3 #e#e$a"a #e#e$a"a +*$a #a!asa, misaln(a #a!asa sim#*l, sim#*l, isa$a' mau"un 'anda8'anda 'e$'en'u (an% lan%sun% lan%sun% melea' "ada #a!asa 'u#u! "ena$i mau"un #a!asa *$e*%$a5in(a& Ta$i #e$ai'an den%an  "e$s*alan8"e$s*alan #a!asa dalam e#e$adaan dan +a$a8+a$a "en(ajiann(a, a$ena  "e$is'i4a 'a$i se#ena$n(a adala! ju%a "e$is'i4a *muniasi Suma$(*n* -.9909/3& -.9909/3& Ta$i Ta$i se#a% se#a%ai ai medi mediaa *mu *muni nia asi si #isa #isa dijad dijadi ian an se#a% se#a%ai ai 4a+an 4a+anaa s*si s*sial, al, dima dimana na 'a$i 'a$i #isa #isa menunjuan se#ua! es"$esi, $eali'as e!idu"an, dan $i'i melalui sim#*l da$i %e$a 'a$i& Ta$i 'ida !an(a dijadian se#a%ai ase' #uda(a (an% men(im"an "esan8"esan da$i  "a$a lelu!u$ i'a saja, namun 'a$i ju%a #isa dijadian se#a%ai $i'i s*sial& A!mad :aini A#a$ A#a$ men(a'a men(a'aan an #a!4a #a!4a $i'i $i'i s*sial s*sial adala! adala! sala! sala! sa'u sa'u #en'u #en'u *muni *munias asii dalam dalam mas(a$aa' (an% #e$'ujuan a'au #e$5un%si se#a%ai *n'$*l 'e$!ada" jalann(a se#ua! sis'em s*sial s*sial a'au "$*ses "$*ses #e$mas( #e$mas(a$a a$aa', a', dalam dalam a$'i a$'i $i'i $i'i s*sial s*sial menjad menjadii sa$ana sa$ana *muni *muniasi asi %a%asan8%a% %a%asan8%a%asan asan #a$u, sem#a$i menilai menilai %a%asan8%a% %a%asan8%a%asan asan lama un'u sua'u "e$u#a!an "e$u#a!an s*sial 92210;3& Adan(a $i'i s*sial 'e$#u'i e'ia 5en*mena "e$em#an%an "e$ada#an manusi manusiaa (an% (an% semai semain n maju maju 'e$masu 'e$masu  di #idan% #idan% "e$ind "e$indus' us'$ian $ian,, dimana dimana "em#an "em#an%un %unan an 'e$se#u' semain menin%%alan nilai *nse$)asi dan memasa "en(esuaian8"en(esuaian nila nilaii dan dan n*$m n*$maa dala dalam m mas( mas(a$ a$a aa' a' se!i se!in% n%%a %a lin% lin%u un% n%an an alam alam sei sei'a 'a$$ 'e$a 'e$an+ n+am am ele eles'a s'a$ia $iann nn(a (a,, menj menjad adii 'a$% 'a$%e' e' $i' $i'i i #a%i #a%i mas( mas(a$a a$aa a'' (an% (an% masi! masi! meme% meme%an an% % nila nilaii *nse$)asi 'e$u'ama "a$a seniman mau"un sas'$a4an (an% melauan $i'i s*sial melalui  "endea'an e"ada mas(a$aa' den%an seni& K$i'i s*sial (an% diun%a"an melalui 'a$i memilii eun%%ulan dan eunian sendi$i, a$ena den%an mem5un%sian 'a$i se#a%ai Mas(a$aa' -

menjadi sesua'u (an% #e$nilai un'u di'elusu$i manan(a dan menun'un manusia em#ali e"ada e"ada !aia !aia'n( 'n(aa se#a%a se#a%aii manusi manusia& a& Ma$+us Ma$+usee dalam dalam S*e'*m S*e'*m* * -../01 -../0123 23 men(a' men(a'aan aan  #a!4a a$(a seni mun+ul da$i se#ua! "$*ses (an% 'e$us mene$us da$i se#ua! $eali'as se$'a men%am men%am#il #il si%ni5 si%ni5ian iansi si dan e#ena e#ena$an $an di di$in( di$in(aa sendi$ sendi$i& i& Ide %a$a" %a$a" seni mun+ul mun+ul da$i da$i se#ua! se#ua! 5en*me 5en*mena na da$i da$i e!idu e!idu"an "an dan men%am men%am#il #il nilai nilai (an% (an% 'e$an 'e$andu dun% n% di dalamn( dalamn(aa emudian diun%a"an melalui se#ua! a$(a seni den%an !a$a"an "esan (an% 'e$andun% dalam seni 'e$se#u' sam"ai e"ada "enima'n(a& Hidaja' men(a'aan #a!4a eduduan 'a$i dalam e$a n%a e!idu"an s*sial adala! se#a% se#a%ai ai medi mediaa (an% (an% mam" mam"u u men% men%i ia' a' !u# !u#un un%a %an n s*sia s*sial3 l3,, dan dan se#ua se#ua! ! *n' *n'$i $i#u #usi si masuan6"em#e$ian sesua'u3 un'u men+i"'aan se#ua! esinam#un%an e!idu"an s*sial -..7073& Pe$n(a'aan Hidaja' menjelasan #a!4a 'a$i memilii ai'an (an% san%a' e$a' den%an den%an mas(a$aa'& mas(a$aa'& Ta$i se#a%ai media *muniasi *muniasi men%andun men%andun% % 'e$u'ama3 'e$u'ama3 #e#e$a"a #e#e$a"a +*$a #a!asa, misaln(a #a!asa sim#*l, sim#*l, isa$a' mau"un 'anda8'anda 'e$'en'u (an% lan%sun% lan%sun% melea' "ada #a!asa 'u#u! "ena$i mau"un #a!asa *$e*%$a5in(a& Ta$i #e$ai'an den%an  "e$s*alan8"e$s*alan #a!asa dalam e#e$adaan dan +a$a8+a$a "en(ajiann(a, a$ena  "e$is'i4a 'a$i se#ena$n(a adala! ju%a "e$is'i4a *muniasi Suma$(*n* -.9909/3& -.9909/3& Ta$i Ta$i se#a% se#a%ai ai medi mediaa *mu *muni nia asi si #isa #isa dijad dijadi ian an se#a% se#a%ai ai 4a+an 4a+anaa s*si s*sial, al, dima dimana na 'a$i 'a$i #isa #isa menunjuan se#ua! es"$esi, $eali'as e!idu"an, dan $i'i melalui sim#*l da$i %e$a 'a$i& Ta$i 'ida !an(a dijadian se#a%ai ase' #uda(a (an% men(im"an "esan8"esan da$i  "a$a lelu!u$ i'a saja, namun 'a$i ju%a #isa dijadian se#a%ai $i'i s*sial& A!mad :aini A#a$ A#a$ men(a'a men(a'aan an #a!4a #a!4a $i'i $i'i s*sial s*sial adala! adala! sala! sala! sa'u sa'u #en'u #en'u *muni *munias asii dalam dalam mas(a$aa' (an% #e$'ujuan a'au #e$5un%si se#a%ai *n'$*l 'e$!ada" jalann(a se#ua! sis'em s*sial s*sial a'au "$*ses "$*ses #e$mas( #e$mas(a$a a$aa', a', dalam dalam a$'i a$'i $i'i $i'i s*sial s*sial menjad menjadii sa$ana sa$ana *muni *muniasi asi %a%asan8%a% %a%asan8%a%asan asan #a$u, sem#a$i menilai menilai %a%asan8%a% %a%asan8%a%asan asan lama un'u sua'u "e$u#a!an "e$u#a!an s*sial 92210;3& Adan(a $i'i s*sial 'e$#u'i e'ia 5en*mena "e$em#an%an "e$ada#an manusi manusiaa (an% (an% semai semain n maju maju 'e$masu 'e$masu  di #idan% #idan% "e$ind "e$indus' us'$ian $ian,, dimana dimana "em#an "em#an%un %unan an 'e$se#u' semain menin%%alan nilai *nse$)asi dan memasa "en(esuaian8"en(esuaian nila nilaii dan dan n*$m n*$maa dala dalam m mas( mas(a$ a$a aa' a' se!i se!in% n%%a %a lin% lin%u un% n%an an alam alam sei sei'a 'a$$ 'e$a 'e$an+ n+am am ele eles'a s'a$ia $iann nn(a (a,, menj menjad adii 'a$% 'a$%e' e' $i' $i'i i #a%i #a%i mas( mas(a$a a$aa a'' (an% (an% masi! masi! meme% meme%an an% % nila nilaii *nse$)asi 'e$u'ama "a$a seniman mau"un sas'$a4an (an% melauan $i'i s*sial melalui  "endea'an e"ada mas(a$aa' den%an seni& K$i'i s*sial (an% diun%a"an melalui 'a$i memilii eun%%ulan dan eunian sendi$i, a$ena den%an mem5un%sian 'a$i se#a%ai Mas(a$aa' -

se#ua! $i'i s*sial mas(a$aa' aan le#i! mene$ima $i'ian melalui sim#*l8sim#*l (an% ada dalam 'a$ian 'e$se#u'& Unsu$ $i'i s*sial (an% diseli"an dalam 'a$i
1.2 R'(')a% R'(')a% Ma)a#a* Ma)a#a* Be$das Be$dasa$ a$an an la'a$ la'a$ #elaa #elaan% n% di a'as, a'as, "e$masal "e$masala!a a!an n (an% (an% aan aan dian% dian%a' a' dalam dalam

 "eneli'ian ini adala! 0 9& Ba%aimana Ba%aimana #en'u #en'u "e$'unjuan "e$'unjuan Ta$i Ta$i
adala! un'u men%e'a!ui #a%aimana #en'u dan 5un%si $i'i s*sial dalam Ta$i & 9&>&9 9 Man5 Man5aa aa'' Te*$i' *$i'is is 9& Hasil Hasil "en "enel eli' i'ian ian ini ini da"a da"a'' dijad dijadi ian an se# se#a% a%ai ai $e5e $e5e$en $ensi si "ada "ada "en "eneli eli'ia 'ian n #e$i #e$iu u'n 'n(a (a&& -& Mem# Mem#e$ e$i ian an in5* in5*$m $mas asii 'e$' 'e$'ul ulis is #a%i #a%i mas( mas(a$ a$a aa' a' umum umum,, !u !ususn susn( (a %ene %ene$a $asi si muda muda

se#a%ai "e4a$is se$'a "ene$us e#uda(aan #an%sa se!in%%a da"a' le#i! men%enal 9&> 9&>&-

dan mam"u meles'a$ian Ta$i Ta$i
9&

Ba%i Penulis, di!a$a"an a%a$ "enulis menda"a'an 4a4asan dan 'en'an% #en'u 

-&

dan 5un%si $i'i s*sial dalam 'a$i
/&

dan 4a$isan lelu!u$ se$'a meles'a$ian e#uda(aan Ind*nesia Ba%i San%%a$ Saujana, di!a$a"an den%an "eneli'ian ini Ta$i
>

1.5 S-)"(a-$a P"%'#-)a% Sis'ema'ia "enulisan "$*"*sal s$i"si #e$'ujuan un'u mem#e$ian %am#a$an se$'a

mem"e$muda! "em#a+a dalam men%e'a!ui %a$is8%a$is #esa$ da$i s$i"si ini, (an% #e$isi se#a%ai #e$iu'0 Ba%ian a4al s$i"si 'e$di$i a'as sam"ul, l*%*, judul, "e$se'ujuan "em#im#in%,  "en%esa!an elulusan, "e$n(a'aan, m*''* dan "e$sem#a!an, "$aa'a, sa$i, da5'a$ isi, da5'a$  sin%a'an dan lam#an%, da5'a$ 'a#el #ila ada3, da5'a$ %am#a$ #ila ada3, dan da5'a$  lam"i$an& Ba%ian P** (an% 'e$di$i da$i Ba# I Penda!uluan, Ba# II Tinjauan Pus'aa dan Landasan Te*$e'is, Ba# III Me'*de Peneli'ian, Ba# IV Hasil dan Pem#a!asan dan Ba# V Penu'u"& Ba# I Penda!uluan 'e$di$i a'as la'a$ #elaan% masala!, $umusan masala!, 'ujuan "eneli'ian, man5aa' "eneli'ian dan sis'ema'ia s$i"si& Ba# II Tinjauan Pus'aa dan Landasan Te*$e'is 'e$di$i a'as 'injauan "us'aa, landasan 'e*$e'is dan e$an%a #e$5ii$& Ba# III Me'*de Peneli'ian 'e$di$i a'as "endea'an "eneli'ian, da'a dan sum#e$ da'a, 'eni   "en%um"ulan da'a, 'eni analisis da'a dan 'eni "eme$isaan ea#sa!an da'a& Ba# IV Hasil dan Pem#a!asan (an% #e$isi !asil "eneli'ian 'a$i
7

2. TINJAUAN PUSTAKA DAN LANDASAN TEORETIS 2.1 T-%a'a% P')a$a

Se#elum melauan "eneli'ian, "eneli'i melauan 'injauan "us'aa #e$u"a men%ama'i !asil "eneli'ian 'e$da!ulu (an% $ele)an se#a%ai dasa$ da$i "eneli'ian (an% aan dilauan "eneli'i& Hasil "eneli'ian 'e$da!ulu (an% 'ela! diama'i *le! "eneli'i an'a$a lain s$i"si da$i I??a'ul Ma$i5a UNNES -.973 (an% #e$judul @Ben'u dan Fun%si Kesenian T*"en% Pu$#a di Dusun Ku$a!an a4an%sa$i Desa B*$#udu$ Ke+ama'an B*$*#udu$  Ka#u"a'en Ma%elan%, ju$nal da$i Radi'(a Pe$mana Pu'$a  e-journal   Pendidian Seja$a! Uni)e$si'as Ne%e$i Su$a#a(a AVATARA )*lume / edisi #ulan O'*#e$ -.973 (an% #e$judul @K$i'i S*sial dalam O$es M*$al Pan+a$an Sina$ Pe'$*mas, s$i"si da$i D(a! S$i Ra!a(u UNNES -.9/3 den%an judul @Kajian Ben'u dan Fun%si Pe$'unjuan Kesenian Len%%e$ Budi Les'a$i Ke+ama'an Kledun% Ka#u"a'en Teman%%un%, ju$nal (an% di'ulis *le! R*nald Al#e$' Mi+!ael Cija(a dan M& S!*i$in  ju$nal Bua'ia Bas'$a Uni)e$si'as PGRI 'a!un 9 n*&9 edisi #ulan a"$il -.9>3 (an% #e$judul @K$i'i S*sial dalam La%u I4an Fals Pe$i*de Ta!un 92;.8922-, dan a$'iel da$i Re%ina Rum*$ini  KOMPAS edisi 99 A"$il -.9>3 (an% #e$judul @Belaja$ Bija da$i Se$an%%a& S$i"si (an% "e$'ama da$i I??a'ul Ma$i5a UNNES -.973 (an% #e$judul @Ben'u  dan Fun%si Kesenian T*"en% Pu$#a di Dusun Ku$a!an a4an%sa$ Desa B*$#udu$  Ke+ama'an B*$*#udu$ Ka#u"a'en Ma%elan%& Ben'u "e$'unjuan T*"en% Pu$#a san%a' mena$i, !al ini dili!a' da$i #en'u %e$a dan "*la lan'ai (an% )a$ia'i5 un'u men%!idu"an suasana "e$'unjuan se!in%a "en*n'*n 'e'a" meli!a' "e$'unjuan da$i a4al sam"ai selesai& Ben'u "e$'unjuan esenian T*"en% Pu$#a 'e$#en'u da$i #e$#a%ai as"e8as"e   "e$'unjuan (an% menjadi esa'uan& As"e8as"e "enduun% "e$'unjuan esenian T*"en% Pu$#a an'a$a lain 0 "elau "ena$i3 %e$a, i$in%an musi, $ias dan #usana, 'a'a "en'as, 'a'a lam"u, 'a'a sua$a, dan "$*"e$'i& Kesenian ini memilii dua 5un%si, (ai'u se#a%ai sa$ana ea%amaan& Fun%si esenian T*"en% Pu$#a se#elumn(a adala! se#a%ai sa$ana u"a+a$a ada' di dusun Ku$a!an a4an%sa$i Ka#u"a'en Ma%elan% misaln(a U"a+a$a "em#an%unan masjid, nyadran,  sedekah desa, den%an a'a lain se+a$a 'ida lan%sun% esenian T*"en% Pu$#a ini memilii 5un%si seunde$& Fun%si seunde$ (an% dimasud adala! selain di%unaan se#a%ai sa$ana in'e$asi s*sial ju%a di%unaan se#a%ai sala! sa'u "enunjan% sa$ana e*n*mi mas(a$aa' Dusun K$a!an Desa B*$*#udu$ Ma%elan%& 

Fun%si esenian T*"en% Pu$#a se#a%ai sa$ana in'e$asi s*sial #a%i mas(a$aa' Desa B*$*#udu$ dan 5un%si se#a%ai !i#u$an sema'a& Nilai s*sial (an% 'e$andun% da"a' memu"u $asa %*'*n% $*(*n% dalam mas(a$aa', menja%a dan meles'a$ian '$adisi al#um, dian'a$ann(a adala! Pan+a$an Sina$  Pe'$*mas 92123, OM PSP dan Ca$*" P$am#*$s 92123, T$i* K*d* 92;.3, dan Balada <*!n Lenn*n 92;93& :aman O$de Ba$u #an(a %$u" musi dan "en(an(i (an% mem#a4aan musi me$ea den%an 'ema $i'i s*sial, se"e$'i Ha$$( R*esli, G*d Bless, Bim#*, R!*ma I$ama dan S*ne'a G$*u", M*%i Da$usalam, O$es M*$al Pan+a$an Sina$  Pe'$*mas dan se#a%ain(a& Hal (an% mem#edaan O$es M*$al Pan+a$an Sina$ Pe'$*mas den%an musisi dan "en(an(i lainn(a adala! la'a$ #elaan% me$ea se#a%ai se*$an% Ma!asis4a& Al#um8al#um OM PSP memlii #e#e$a"a la%u (an% #e$'ema $i'i s*sial, se"e$'i "ada al#um "e$'ama "ada la%u Ga(a Ma!asis4a al#um "e$'ama3, N*s'al%ia Du'a Me$lin al#um e'i%a3& La%u8la%u (an% di+i"'aan *le! O$es M*$al Pan+a$an Sina$  Pe'$*mas, 'e$di$i da$i #e#e$a"a *#je8*#je (an% di$i'i, se"e$'i #e$'ema $i'i s*sial 'e$!ada" Ke!idu"an Ma!asis4a di Kam"us, Kesenjan%an S*sial Pem#an%unan 'ida  me$a'a3& 1

Pe$samaan da$i "eneli'ian K$i'i S*sial dalam O$es M*$al Pan+a$an Sina$  Pe'$*mas (an% dilauan *le! Radi'(a Pe$mana Pu'$a den%an "eneli'ian (an% aan dilauan *le! "eneli'i adala! sama8sama men%aji $i'i s*sial (an% 'e$andun% dalam se#ua! esenian, !an(a saja "eneli'i men%aji *#je "eneli'ian 'a$i, sedan%an "ada  "eneli'ian (an% dilauan *le! Radi'(a Pe$mana Pu'$a men%aji *#je "eneli'ian musi& Peneli'ian (an% e'i%a adala! Kajian Ben'u dan Fun%si Pe$'unjuan Kesenian Len%%e$ Budi Les'a$i Ke+ama'an Kledun% Ka#u"a'en Teman%%un% *le! D(a! S$i Ra!a(u& Ben'u esenian '$adisi*nal len%%e$ (an% !idu" dan #e$em#an% di desa Tusa$i Ke+ama'an Kledun% Ka#u"a'en Teman%%un% 'e$di$i da$i #e#e$a"a unsu$ (ai'u %e$a, 'a'a $ias dan #usana, musi i$in%an, 'em#an% dan la%u& Kesenian '$adisi*nal len%%e$ dalam mas(a$aa' Ke+ama'an Kledun% #e$5un%si un'u e"e$luan u"a+a$a $i'ual an'a$a lain u"a+a$a "*'*n% $am#u'  gombak , !i'anan, "e$a4inan, #esi! desa, sad$anan sun%ai dan se#a%ain(a, ju%a #e$5un%si un'u !i#u$an dan mem"e$in%a'i !a$i8!a$i #esa$ nasi*nal se"e$'i !a$i ulan% 'a!un "$*lamasi eme$deaan $e"u#li Ind*nesia, !a$i sum"a! "emuda, dan e%ia'an a"$esiasi seni& Pe$samaan "eneli'ian Ben'u dan Fun%si Pe$'unjuan Kesenian Len%%e$ Budi Les'a$i Ke+ama'an Kledun% Ka#u"a'en Teman%%un% *le! D(a! S$i Ra!a(u den%an  "eneli'ian (an% aan dilauan *le! "eneli'i 'e$le'a "ada ajian 5un%si sua'u esenian, namun "eneli'i le#i! 5*us "ada 5un%si $i'i s*sial& Tinjauan "us'aa (an% eem"a' adala! ju$nal K$i'i S*sial dalam La%u I4an Fals Pe$i*de Ta!un 92;.8922-& Se'ia" men+i"'aan se#ua! li$i la%u I4an Fals selalu 'e$da"a' masala! a'au *n5li didalamn(a& La%u8la%u I4an Fals selalu men%$i'ii eadaan s*sial& K$i'i8$i'i i'u se"e$'i $i'i dalam "em#an%unan (an% judul la%un(a meli"u'i0 @Isi Rim#a, @Ta Ada Tem"a' Be$"ija, @La%i, @Ta Bi$u La%i Lau'u, @Lan+a$& K$i'i  'e$!ada" e'ida adilan0 @Sian% Se#e$an% Is'ana, @S*$e Tu%u Pan+*$an& K$i'i 'e$!ada"  "em#an%unan (an% men%%usu$0 @Me$ea Ada di
;

Pen%a$an% se#a%ai "en+i"'a a$(a sas'$a (an% 'en'u saja !idu" di mas(a$aa' den%an se%ala ejadiann(a dan ju%a "en%a$an% se#a%ai indi)idu selalu dilindun%i den%an se%ala !al 'en'an% !idu" dan "$i#adin(a& Hal ini 'e$n(a'a mem"un(ai "en%a$u! (an% #esa$  dan ua' dalam men+i"'aan se#ua! a$(a sas'$a, se"e$'i "ada um"ulan la%u I4an Fals, 'e$+i"'an(a la%u 'e$se#u' a$ena "en%a$an% sendi$i $nen%alami dan me$asaan a"a (an% selama ini 'e$jadi&
2

 #e$#a%ai #en'u $a%am a$(a seni i'u, Suj*n* in%in mendea'an em#ali mana e!adi$an se$an%%a dalam e!idu"an manusia, 'e$u'ama "e'ani& Ka$(a uni (an% 'e$ins"i$asi se$an%%a ini men%an'a$an Suj*n* "ada Su'an'* Mendu', #uda(a4an seali%us "emili %ale$i seni S'udi* Mendu' di Ke+ama'an Mun%id, Ka#u"a'en Ma%elan%& Pe$enalann(a den%an #an(a seniman lain mem#ua' Suj*n* #isa men%em#an%an emam"uan den%an me$an+an% 'a$ian& Ta$ian "e$'ama #e$'ema se$an%%a di#e$in(a judul @T*"en% Saujana dan 'a$ian #e$'ema u"u8u"u #e$judul @Kuila Gunun%& Pe$ilau !e4an #e$ai em"a' se"e$'i sa"i, e$#au, dan #a#i !u'an "un Suj*n* 'uan%an dalam 'a$ian, den%an judul @
dan

menjadian

se$an%%a

se#a%ai

ins"i$asin(a&

Selain

mem#e$ian

 "en%!asilan, !al i'u dila*ni a$ena Suj*n* (ain mene#a$an e#aian& Suj*n* $ne4ujudan se$an%%a dalam #e$#a%ai a$(a seni, Suj*n* in%in men%in%a'an *$an%  #a!4a se'ia" se$an%%a memilii sia" !idu" (an% "a'u' di+*n'*!& Semu' men%aja$an i'a 'en'an% "en'in%n(a %*'*n% $*(*n%& Semen'a$a la$*n men%aja$an 'en'an% sia" "as$a!, sia" 'e$em"as dan ma'i saa' elua$ da$i sa$an%& Suj*n* ju%a in%in men%uli le#i! dalam  "e$ilau !e4an lainn(a& A$'iel ini men%ulas a$(a8a$(a (an% di+i"'aan *le! Suj*n*, 'e$masu 'a$i
 "em#e#asan dan "en+e$a!an, (ai'u "ada "em#en'uan esada$an manusia 'e$!ada"  "asaan (an% 'e$selu#un%, den%an !a$a"an da"a' mem#e#asan me$ea da$i "enindasan -..>0i3& Te*$i $i'is me$u"aan $i'i 'e$!ada" e!idu"an s*sial, namun 'ujuan u'aman(a adala! men%un%a"an si5a' mas(a$aa' (an% se#ena$n(a& Ma?!a# Fan5u$'  dalam Geuss -..>0/3 mene$an%an se%i8se%i esensial (an% is'ime4a dalam 'e*$i $i'is se#a%ai #e$iu'0 @Pe$'ama, 'e*$i $i'is memilii "ed*man !usus #a%i 'indaan manusia, (ai'u 'e*$i $i'is dimasudan un'u men%!asilan "ene$an%an8"ene$an%an e"ada manusia (an% men%%unaann(a dan 'e*$i 'e$se#u' me$u"aan emansi"a'*$ a'au "em#e#as& Kedua, 'e*$i $i'is memilii andun%an *%ni'i5, (ai'u 'e*$i (an% me$u"aan #en'u  ilmu "en%e'a!uan& Ke'i%a, 'e*$i $i'is me$u"aan 'e*$i $e5le'i5&

9.

Se#ua! $i'i mun+ul da$i esada$an (an% me$u"aan un%a"an mas(a$aa' da$i sua'u eadaan s*sial (an% 'ida sesuai den%an ide*l*%i mas(a$aa'& Ma?!a# F$an5u$'  Geuss -..>0-13 men%un%a"an #a!4a #en'u esada$an i'u me$umusan e"en'in%an sua'u %*l*n%an s*sial dan men(ajian $eali'as s*sial& Ta$i
B"%'$   Pen%e$'ian #en'u adala! 4ujud dia$'ian se#a%ai !asil da$i #e$#a%ai elemen 'a$i

(ai'u %e$a, $uan% dan 4a'u dimana se+a$a #e$sama8sama elemen8elemen i'u men+a"ai )i'ali'as es'e'is Hadi -..10->3& Sal Mu$%ian'* mem#e$ian se#ua! "e$n(a'aan #a!4a  #en'u adala! e+ende$un%an $ea'i5 (an% di"en%a$u!i *le! !uum8!uum !idu" 922-0/73& Sal Mu$%ian'* dalam #uun(a (an% #e$judul @K*$e*%$a5i mem#edaan dua ma+am #en'u dalam esenian se#a%ai #e$iu'&   @Pe$'ama, #en'u (an% 'ida 'e$li!a', #en'u #a'in, %a%asan a'au #en'u (an% me$u"aan !asil "en%a'u$an unsu$8unsu$ "emii$an a'au !al8!al (an% si5a'n(a  #a'inia! (an% emudian 'am"il se#a%ai isi 'a$ian& Kedua, adala! #en'u lua$ (an% me$u"aan !asil "en%a'u$an dan "elasanaan elemen8elemen m*'*$i (an% 'e$ama'i Sal Mu$%ian'* 922-0/3& Ta$i se#a%ai #en'u seni me$u"aan a'i)i'as !usus (an% #uan !an(a seeda$  un%a"an %e$a (an% em*si*nal a'au men%un%a"an "e$asaan dalam 4ujud %e$a 'an"a a$a! dan 'ujuan a'au !an(a men(alu$an ele#i!an ene$%i, se#a# e!adi$an 'a$i #e$mula da$i $an%san%an (stimulus) (an% mem"en%a$u!i *$%an s(a$a5 ine'i manusia den%an 'ujuan 'e$'en'u la!i$ se#a%ai se#ua! "e$4ujudan "*la8"*la %e$a (an% #e$si5a' *ns'$u'i5  Hidaja' -..7093& Pe$n(a'aan Hidaja' men%enai 'a$i se#a%ai #en'u seni me$u"aan a'i5i'as !usus un'u men%un%a"an "e$asaan dalam 4ujud %e$a san%a' #e$!u#un%an den%an 5un%si $i'i s*sial dalam 'a$i
Sundan% dalam ajian 5un%si $i'i s*sial dalam 'a$i
Ge$a   Ge$a dalam 'a$i me$u"aan %e$aan (an% dilauan un'u men%un%a"an  "en%alaman #a'in dan "e$asaan sese*$an%, den%an !a$a"an un'u menda"a'an 'an%%a"an  Sed(a4a'i 92;0-/3& Ge$a me$u"aan unsu$ "enunjan% (an% "alin% #esa$ "e$anann(a dalam seni 'a$i  Djelan'i 92220-13& Fun%si $i'i s*sial 'e$da"a' dalam %e$a 'a$i
-&

I$in%an Musi se#a%ai i$in%an a'au "a$'ne$ %e$a adala! mem#e$ian dasa$ i$ama "ada %e$a  i#a$a'n(a musi se#a%ai $el un'u 'em"a' #e$'um"un(a $an%aian %e$a

 Hidaja'

-..707/3& Musi se#a%ai i$in%an 'a$i da"a' mem#e$ian *n'$as, (an% jus'$u aan le#i! men%ua'an es"$esi 'a$i da$i"ada jia i$in%an dilauan sejaja$ se+a$a 'e$us mene$us  Sal Mu$%i(an'* 92;0/-3& Pe$n(a'aan Sal Mu$%ian'* men%enai i$in%an 'a$i da"a' mem#e$ian *n'$as #e$!u#un%an den%an 'a$i
Ta'a Rias dan Ta'a Busana Pena'aan $ias adala! sala! sa'u unsu$ *$e*%$a5i (an% #e$ai'an den%an a$a'e$is'i '**!& Ta'a #usana un'u 'a$i le#i! meneanan *$ien'asin(a "ada *nse" *$e*%$a5i, disam"in% ada "e$'im#an%an "$a'is (ai'u 5a'*$ "e$a%a 'a$in(a Hidaja' -..70.8/3& Ta'a $ias dan #usana e$a' !u#un%ann(a den%an 'a$i
9-

s*sial "ada 'a$i 23& Mead men(a'aan #a!4a "e$!a'ian u'ama in'e$asi sim#*li adala! "a$a indi)idu (an% a'i5 dan e$a'i5& Menu$u' Mead, unsu$ un+i dalam se#ua! "$*ses adala! sim#*l& Manusia #isa #elaja$ 'e$us8mene$us un'u memii$an sua'u "e$'ua$an sim#*l dan se+a$a *ns'an menjadi "e'unju men%enai #a%aimana men%in'e$"$e'asian a"a (an% dimasud *le! *$an% lain Salim -..0-23& Dedi Mul(ana dalam Salim -..0-1.3 me$umusan 'i%a lan%a! u'ama "ada In'e$asi*nis Sim#*li0 "e$'ama, indi)idu me$es"*n si'uasi !as (an% #e$nama si'uasi sim#*li edua, mana adala! "$*du da$i in'e$asi s*sial, se#a# mana 'ida melea' "ada *#je, melainan dine%*siasian melalui "en%%unaan #a!asa e'i%a, mana (an% diin'e$"$e'asian *le! indi)idu da"a' #e$u#a! da$i 4a'u e 4a'u, sejalan den%an "e$u#a!an si'uasi s*sial& 2.2.+

F'%&)-

Pen%e$'ian 'en'an% 5un%si ai'ann(a den%an e#e$adaan 'a$i dalam mas(a$aa' 'ida !an(a seeda$ a'i5i'as $ea'i5, 'e'a"i le#i! men%a$a! "ada e%unaan& Menu$u' Rad+li55e8B$*4n dalam Hidaja' -..7073 5un%si dalam e!idu"an s*sial adala! 5un%si 'en'an% se%ala a'i)i'as mas(a$aa'6an%%*'a un'u "emeli!a$aan dan men+i"'aan esinam#un%an s*sial&
#e$5un%si

se#a%ai

sa$ana *muniasi %una

men(am"aian es"$esi ji4a e"ada *$an% lain -..;0>73 Hidaja' men(a'aan #a!4a eduduan 'a$i dalam e$a n%a e!idu"an s*sial adala! se#a%ai media (an% mam"u men%ia' !u#un%an s*sial3, dan se#ua! *n'$i#usi 9/

masuan6"em#e$ian sesua'u3 un'u men+i"'aan se#ua! esinam#un%an e!idu"an s*sial -..7073& Me$'*n dalam Las*n* -..-0123 'ela! mem"e$enalan "em#edaan an'a$a  fungsi manifes dan fungsi laten 5un%si 'am"a dan 5un%si 'e$selu#un%3, dalam sua'u 'inda  a'au unsu$ #uda(a den%an "enjelasan se#a%ai #e$iu'& @Fun%si mani5es iala! @*nseuensi *#je'i5 (an% mem#e$ian sum#an%an "ada  "en(esuaian a'au ada"'asi sis'em (an% die!endai dan disada$i *le! "a$si'i"an sis'em 'e$se#u'& Se#alin(a, 5un%si la'en adala! *nseuensi *#je'i5 da$i sua'u i!4al #uda(a (an% @'ida die!endai mau"un disada$i *le! mas(a$aa'& Ta$i se#a%ai *nseuensi *#je'i5 memilii 5un%si la'en a'au 5un%si 'e$selu#un% a$ena 'a$i men(am"aian "esan8"esan e"ada mas(a$aa' melalui #a!asa 'u#u! se+a$a 'e$selu#un% a'au se+a$a sim#*lis&
2.2.4

K!--$

Is'ila! critic dalam #a!asa In%%$is suda! ada seja 'a!un 977;, dan #a!asa unani kritikos (an% e$a' !u#un%ann(a den%an krinein (an% #e$a$'i memisa!an, men%ama'i, menilai, dan men%!aimi  Me$$iam Ce#s'e$ dalam Ba!a$i -..;093& Ka'a $i'i dalam Kamus Besa$ Ba!asa Ind*nesia -..;01>-3 #e$a$'i e+aman a'au 'an%%a"an, a'au u"asan adan%8adan% dise$'ai u$aian dan "e$'im#an%an #ai #u$u 'e$!ada" sua'u !asil a$(a,  "enda"a', dan se#a%ain(a& K$i'i dalam se%ala #en'un(a da"a' di%unaan dalam  "ema!aman dan e)aluasi dalam #e$#a%ai $a%am mana dan #e$#a%ai "e$masala!an Ka$'ia -..10>3& K*n'es s*sial (an% mela!i$an 'e*$i $i'is mas(a$aa' iala! si'uasi mas(a$aa' m*de$n (an% mem#ius dan mem#elen%%u ini se#ena$n(a dise#a#an *le!  "e$em#an%an "emii$an manusia sendi$i& Te*$i $i'is mas(a$aa' #e$si5a' emansi"a'*$is a$ena #e$u"a(a mem#e#asan manusia da$i #elen%%u s'$u'u$ 'ida $asi*nal se"e$'i a"i'alisme, ilmu "en%e'a!uan dan 'en*l*%i, a%ama, dan se#a%ain(a 

di%unaan dalam "ema!aman dan e)aluasi, jia di!u#un%an den%an "eneli'ian ini, 'a$i

Sundan%

"ema!aman

men%enai

menja%a

eles'a$ian

alam

da"a'

'e$sam"aian& 2.2.4.1 K!--$ S)-a#

A!mad :aini A#a$ men(a'aan #a!4a, $i'i s*sial adala! sala! sa'u #en'u  *muniasi dalam mas(a$aa' (an% #e$'ujuan a'au #e$5un%si se#a%ai *n'$*l 'e$!ada"  jalann(a se#ua! sis'em s*sial a'au "$*ses #e$mas(a$aa' 92210 ;3& K$i'i s*sial #e$5un%si un'u mem#*n%a$ #e$#a%ai sia" *nse$)a'i5,  status quo  dan vested interested   dalam mas(a$aa' un'u "e$u#a!an s*sial A#a$ dalam Mas*ed 92220 >23& K$i'i s*sial da"a' disam"aian melalui #e$#a%ai 4a!ana, mulai da$i +a$a (an% "alin% '$adisi*nal se"e$'i  pepe #e$jemu$ di$i3, un%a"an8un%a"an a'au sindi$an, melalui *muniasi an'a$ "e$s*nal dan *muniasi s*sial, melalui #e$#a%ai "e$'unjuan s*sial dan esenian dalam *muniasi  "u#li, seni sas'$a dan melalui media massa A#a$ dalam Mas *ed 92220>23& K$i'i S*sial adala! sala! sa'u #en'u *muniasi dalam mas(a$aa' (an% #e$5un%si se#a%ai *n'$*l 'e$!ada" jalann(a se#ua! sis'em s*sial a'au sua'u e#uda(aan (an% ada di dalam e!idu"an mas(a$aa'& K$i'i s*sial da"a' disam"aian melalui #e$#a%ai 4a!ana, sala! sa'un(a esenian& Kesenian se#a%ai media !i#u$an dalam mas(a$aa' da"a' memua' unsu$ $i'i di dalamn(a& Kesenian da"a' mem#e$ian 4a4asan e"ada manusia men%enai di$in(a sendi$i dan dunia sei'a$n(a, maa se+a$a 'ida lan%sun% esenian iu' mem#e$i emam"uan un'u men%endalian lin%un%an i'u dalam $an%a men+a"ai eseja!'e$aan& Kesenian !ususn(a seni 'a$i da"a' mem#e$ian $i'i melalui ide %a$a" dan %e$aan8%e$aan (an% ada dalam 'a$ian 'e$se#u'& Saini #e$"enda"a' #a!4a "en%alaman seja'i (an% semula mili  sese*$an% emudian di*la! menjadi "en%alaman (an% #e$si5a' objective-correlative 922>0 >3& S(a$a' (an% !a$us di"enu!i "$*'es s*sial dalam #en'u 'a$i adala! "e$'ama e"eaan den%an $eali'as s*sial (an% di!ada"i *$e*%$a5e$& Kedua adala! menjadian "en%alaman  "$i#adi menjadi "en%alaman 'a$i& Menu$u' A#a$ $i'i s*sial #e$5un%si mem#*n%a$ #e$#a%ai sia" *nse$)a'i5, !al ini #e$!u#un%an den%an 'a$i
le#i! mena$i "e$!a'ian dan mana (an% di'uan%an melalui sim#*l da"a' di"a!ami *le! mas(a$aa', se!in%%a dalam "eneli'ian ini 'a$i
K$i'i ide*l*%i i'u sendi$i me$u"aan se#ua! "e$juan%an *%ni'i5, se#ua! #en'u   "en%e'a!uan& Pelasanaan se+a$a luas #en'u $i'i ide*l*%i adala! a"a (an% dise#u' se#a%ai "endea'an asal mula s*sial Geuss -..>0;73& Se#ua! "e$n(a'aan Ma?!a# F$an5u$' (an% di'ulis dalam #uu @Ide Te*$i K$i'is Geuss -..>0.3 men%enai se#ua!  #en'u esada$an ide*l*%i di$i'i a$ena sala!, a$ena me$u"aan se#ua! !a(alan& Se#ua! #en'u esada$an adala! se#ua! #en'u un%a"an da$i eduduann(a dalam mas(a$aa' a'au sudu' "andan% da$i se#ua! %*l*n%an s*sial& Geuss mem#a%i dua emun%inan men%enai se#ua! #en'u esada$an, (an% "e$'ama, #a!4a #en'u esada$an i'u me$umusan e"en'in%an %*l*n%an s*sial 'e$se#u'& Kedua, #a!4a #en'u esada$an i'u men(ajian $eali'as s*sial se"e$'i (an% nam"a "ada "a$a an%%*'a %*l*n%an s*sial 'e$se#u', a'au"un "e$n(a'aan "e$'ama dan edua 'e$jadi seali%us -..>0;13& Pe$n(a'aan dia'as menjelasan #a!4a sua'u $i'i ide*l*%i di'unjuan e"ada sua'u %*l*n%an s*sial a$ena se#ua! #en'u esada$an dan "e$juan%an *%ni'i5&
K"'/a3aa%

Menu$u' K*en'ja$anin%$a' dalam Suma$(*n* -.990913, e#uda(aan adala! eselu$u!an sis'em %a%asan, 'indaan dan !asil a$(a manusia dalam $an%a e!idu"an mas(a$aa' (an% dijadian mili di$i manusia den%an #elaja$& Fen*mena e#uda(an memilii andun%an (an% mun+ul melaui $en+ana dan 'ujuan manusia, sensasi8sensasi a'au esan 'e$'en'u sam"ai e"ada i'a melalui si5a' !u#un%an i'a den%an dunia !$is
Kedua, e#uda(aan di"andan% se#a%ai "andan%an !idu" manusia, #ai se+a$a indi)idual mau"un el*m"*& Le#i! da$i i'u e#uda(aan 'ida se#a'as "ada 5a'*$  in'ele'ual dan es'e'ia saja, 'e'a"i ju%a men(an%u' "en%em#an%an esas'$aan, a'i)i'as li#u$an, *la!$a%a, u"a+a$a8u"a+a$a $eli%i, dan lain se#a%ain(a& Ke'i%a, e#uda(aan dili!a' se#a%ai 'es (an% 'e$+e$min "ada "$a'e8"$a'e a'i)i'as esenian se"e$'i *"e$a sa#un, musi dan *mi& K*en'ja$anin%$a'  922>0-3 men%iden'i5iasian 'uju! unsu$ e#uda(aan, (ai'u0 93 Sis'em $eli%i dan u"a+a$a ea%amaan -3 Sis'em *$%anisasi emas(a$aa'an /3 Sis'em  "en%e'a!uan >3 Ba!asa 73 Kesenian 3 Sis'em ma'a "en+a!a$ian !idu" 13 Sis'em 'en*l*%i dan "e$ala'an& Pen+a"aian #uda(a di #idan% esenian da"a' dili!a' da$i dua as"en(a, (ai'u 'eni dan *nse"8*nse" seni (an% #e$enaan den%an 'ujuan dan !aia' seni Sed(a4a'i 70 -..3& Ta$i memilii !u#un%an (an% san%a' e$a' den%an e#uda(aan& K*en'ja$anin%$a' me$umusan 'uju! unsu$ e#uda(aan, sala! sa'un(a (ai'u esenian, 'a$i me$u"aan sala! sa'u #en'u esenian se!in%%a 'a$i 'e$masu edalam sala! sa'u unsu$ e#uda(aan& Keadaan s*sial (an% mela'a$#elaan%i 'e$+i"'an(a 'a$i
2.2.

Ma)3a!a$a

K*en'ja$anin%$a' dalam #uun(a (an% #e$judul Pen%an'a$ Ilmu An'$*"*l*%i -..-0 9>/3 men(a'aan #a!4a is'ila! mas(a$aa' #e$asal da$i aa$ a'a #a!asa A$a#  syaraka (an% #e$a$'i @iu' se$'a, #e$"a$'isi"asi& Mas(a$aa' adala! seum"ulan manusia (an% salin% @#e$%aul, a'au den%an is'ila! ilmia! salin% @#e$in'e$asi& Mas(a$aa' da"a' dia$'ian se#a%ai "endudu sua'u dae$a!, ju%a da"a' dia$'ian se#a%ai manusia se+a$a le#i! luas, dan se+a$a es'$im da"a' dia$'ian "ula el*m"* manusia (an% mem"un(ai 'ujuan sama Ka$'ia -..109;3& Ba%i Tal+*'' Pa$s*ns dalam
 "elau "en(im"an%an nilai *nse$)a'i5 (an% menim#ulan e$usaan alam, "elau $i'i  s*sial (ani se#a%ai "ena$i mau"un "emusi 'a$i
2.2.

Ta!- J-%&$!a$ S'%/a%& 2.2..1 Ta!-

Menu$u' Hidaja' -..70-3, 'a$i me$u"aan se#ua! #en'u seni (an% mem"un(ai ai'an e$a' den%an "$*ses dan *nse" *$e*%$a5is (an% #e$si5a' $ea'i5& Pan%e$an Su$(adinin%$a' dalam S*eda$s*n* 922-0;93 #e$"enda"a' 'a$i adala! %e$a da$i selu$u! an%%*'a 'u#u! manusia (an% disusun sela$as den%an i$ama musi se$'a mem"un(ai masud 'e$'en'u& Ta$i adala! se#ua! un%a"an, "e$n(a'aan dan #a!asa (an% mem#a4a misi8misi 'e$'en'u a%a$ mem#eas "ada di$i "en*n'*nn(a& Ta$i se#a%ai es"$esi seni men+i"'aan ima%e8ima%e %am#a$an3 %e$a (an% da"a' mem#ua' i'a le#i! "ea 'e$!ada" $eali'a (an% ada di sei'a$ i'a 
92/202-3 (an% #e$a$'i lincak a'au mel*n+a', sedan%an Sundang  #e$asal da$i a'a Soendang  #e$a$'i  soengoe a'au 'andu& Ta$i
9;

2.+

K"!a%&$a B"!-$-!

Be$iu' ini adala! #a%an e$an%a #e$5ii$ (an% di%unaan "eneli'i se#a%ai landasan "eneli'ian Fun%si K$i'i S*sial dalam Ta$i
Ta$i
Ben'u 

 K$i'i S*sial

Ge$a  I$in%an Ta'a Rias Caja! Ta'a Rias Ta'a Busana

 S*sial dalam Ta$i
92

Ke$an%a #e$5ii$ di a'as me$u"aan #a%an da$i "eneli'ian& Mas(a$aa' Dusun Ke$*n Desa K$*%*4an%an Ke+ama'an Sa4an%an Ka#u"a'en Ma%elan% memilii e#uda(aan (an% menim#ulan se#ua! $i'i s*sial& K$i'i s*sial 'e$se#u' diun%a"an melalui 'a$i
-.

+ METODE PENELITIAN +.1 M"/" P"%"#--a% Me'*de "eneli'ian (an% di%unaan dalam "eneli'ian ini adala! me'*de uali'a'i5  des$i"'i5& Peneli'i dalam men%u$aian "e$masala!an men%%unaan da'a uali'a'i5 'en'an% Ta$i


Sa4an%an Ka#u"a'en Ma%elan%& Menu$u'

M*le*n%, "eneli'ian

uali'a'i5

adala!

"$*sedu$

"eneli'ian

(an%

men%!asilan da'a des$i"'i5 #e$u"a a'a8a'a 'e$'ulis a'au lisan da$i *$an%8*$an% dan  "e$ilau (an% da"a' diama'i -..703& Da$madi men(a'aan #a!4a "eneli'ian uali'a'i5  adala! "$*ses "eneli'ian dan "ema!aman (an% #e$dasa$an "ada me'*d*l*%i (an% men(elidii sua'u 5en*mena s*sial dan masala! manusia -.9/0-;3& +.2 P"%/"$aa% P"%"#--a% Pendea'an (an% di%unaan *le! "eneli'i adala! "endea'an *n'es'ual& R*!idi

menjelasan

#a!4a

"endea'an

*n'es'ual

adala!

sua'u

"endea'an

(an%

mem"e$'im#an%an *n'es e*n*mi dan s*sial dalam seni -.9909793& Pendea'an *n'es'ual me$u"aan "endea'an (an% meli#a'an #e$#a%ai as"e da$i *n'es  #uda(an(a& +.+ L$a)- /a% Sa)a!a% P"%"#--a% L*asi "eneli'ian adala! San%%a$ Saujana Dusun Ke$*n Ke+ama'an Sa4an%an

Ka#u"a'en Ma%elan% den%an "e$'im#an%an #a!4a 'a$i
+.4 T"$%-$ P"%&'(6'#a% /aa

A$iun'* -.9.0-73 men(a'aan #a!4a 'eni "en%um"ulan da'a adala!  #a%aimana "eneli'i menen'uan me'*de se'e"a'8'e"a'n(a un'u mem"e$*le! da'a, emudian disusul den%an +a$a8+a$a men(usun ala' "em#an'un(a, (ai'u ins'$umen& Teni   "en%um"ulan da'a adala! sua'u "$*ses (an% dilasanaan un'u mem"e$*le! da'a a'au

-9

 #a!an (an% $ele)an, au$a' dan 'e$andalan (an% #e$'ujuan un'u men+i"'aan !asil  "eneli'ian (an% sesuai den%an 'ujuan "eneli'ian& Teni "en%um"ulan da'a (an% di%unaan dalam "eneli'ian ini mene$a"an #e#e$a"a 'eni (an% men%a+u "ada sis'em uali'a'i5, (ai'u0 /&/&9 Teni O#se$)asi O#se$)asi da"a' dia$'ian se#a%ai "en%ama'an se+a$a sis'ema'i 'e$!ada" %ejala (an% 'am"a "ada *#je "eneli'ian  Ma$%*n* -../097;3& Nasu'i*n dalam Su%i(*n* -.9/0/9.3 men(a'aan #a!4a, *#se$)asi adala! dasa$ semua ilmu "en%e'a!uan& Sedan%an menu$u' A$iun'*  -.9.0-73 me'*de *#se$)asi adala! sua'u usa!a sada$ un'u  men%um"ulan da'a (an% dilauan se+a$a sis'ema'is, den%an "$*sedu$ (an% s'anda$& O#se$)asi adala! e%ia'an "en%ama'an se+a$a +e$ma' di la"an%an 'e$!ada" *#je   "eneli'ian& Menu$u' B*%dan dan Ta(l*$  dalam Suma$(an'* -..9 0 913, "en%ama'an a'au *#se$)asi da"a' dilasi5iasian a'as "en%ama'an melalui +a$a #e$"e$an se$'a dan 'ida   #e$"e$an se$'a& Pen%ama'an menu$u' M*le*n%  dalam Suma$(an'* -..9 0 913, da"a' "ula di#a%i e dalam "en%ama'an 'e$#ua die'a!ui *le! su#je den%an sua$ela mem#e$ian esem"a'an "ada "en%ama' un'u men%ama'i "e$is'i4a (an% 'e$jadi dan me$ea men(ada$i  #a!4a ada *$an% lain (an% sedan% men%ama'i me$ea, se#alin(a "ada "en%ama'an 'e$'u'u" adala! "en%ama' #e$*"e$asi 'an"a die'a!ui *le! "a$a su#jen(a& Peneli'i aan men%%unaan me'*de *#se$)asi 'e$#ua&
*$an% un'u #e$'ua$ in5*$masi dan ide melalui 'an(a ja4a# un'u melauan "em#u'ian 'e$!ada" in5*$masi a'au e'e$an%an (an% di"e$*le! se#elumn(a& Menu$u' A$iun'* -.9.0-1.3 4a4an+a$a semi 'e$s'$u'u$ adala! jenis 4a4an+a$a dimana "e4a4an+a$a menan(aan se$en'e'an "e$'an(aan (an% 'e$s'$u'u$, emudian sa'u "e$  sa'u di"e$dalam dan men%*$e e'e$an%an le#i! lanju'& Menu$u' Su%i(*n* -.9/0/-.3 4a4an+a$a semi 'e$s'$u'u$ di%unaan un'u menemuan "e$masala!an se+a$a le#i! 'e$#ua, dimana "i!a (an% diaja 4a4an+a$a dimin'a "enda"a' dan ide8iden(a& Peneli'i men%%unaan  jenis 4a4an+a$a semi 'e$s'$u'u$ a$ena le#i! 5lesi#el namun masi! 'e$s'$u'u$ a$'in(a dalam e%ia'an 4a4an+a$a 'e$se#u' "e4a4an+a$a se+a$a #e#as a'au san'ai me4a4an+a$ai "a$a in5*$man men%%unaan "ed*man (an% #e$isi sejumla! "e$'an(aan (an% 'ela! di"e$sia"an men%enai Ta$i
/&/&/ Teni d*umen'asi D*umen me$u"aan +a'a'an "e$is'i4a (an% suda! #e$lalu Su%i(*n* -.9/0/-;3& Teni d*umen'asi (ai'u men+a$i da'a men%enai !al8!al a'au )a$ia#el (an% #e$u"a +a'a'an, '$ans$i", #uu, su$a' a#a$, majala!, "$asas'i, n*'ulen $a"a', len%%e$, a%enda dan se#a%ain(a  A$iun'* -.9.0-1>3& Menu$u' Da$madi, sejumla! #esa$ 5a'a dan da'a 'e$sim"an dalam #a!an (an% #e$#en'u d*umen'asi& Se#a%ian da'a (an% 'e$sedia adala!  #e$#en'u su$a'8su$a', +a'a'an !a$ian, +ende$ama'a, la"*$an, a$'e5a, 5*'*, dan se#a%ain(a -.9/0-2.3& Teni d*umen'asi me$u"aan sua'u +a$a (an% di%unaan un'u mem"e$*le! da'a 'en'an% esenian Ta$i S'udi Pus'aa

-/

Me$u"aan ala' "enduun% #e$u"a #uu a'au a$'iel8a$'iel (an% di%unaan un'u  menduun% dan mem#e$ian "enjelasan dan melen%a"i se%ala !al (an% #e$ai'an den%an  "eneli'ian (an% dilauan& +.5 T"$%-$ A%a#-)-) Daa

Analisis da'a adala! "$*ses men+a$i dan men(usun se+a$a sis'ema'is da'a (an% di"e$*le! da$i !asil 4a4an+a$a, +a'a'an la"an%an, dan d*umen'asi, den%an +a$a men%*$%anisasian da'a e dalam a'e%*$i, menja#a$an e dalam uni'8uni', melauan sin'esa, men(usun e dalam "*la, memili! mana (an% "en'in% dan (an% aan di"elaja$i, dan mem#ua' esim"ulan se!in%%a muda! di"a!ami dan 'emuann(a da"a' diin5*$masian e"ada *$an% lain Su%i(*n* -.9/0//73& P$*ses analisa da'a di'em"u! melalui "$*ses $edusi da'a, sajian da'a, dan "ena$ian esim"ulan a'au )e$i5iasi  Suma$(an'* -.9.09.3 Da'a (an% di"e$*le! "ada "eneli'ian ini #e$si5a' uali'a'i5, *le! a$ena i'u 'eni  analisis da'a le#i! #an(a dilauan #e$samaan den%an "en%um"ulan da'a& Teni analisis da'a men%%unaan 'e*$i Miles dan Hu#e$man& Miles dan Hu#e$man  -.9>0923 men%emuaan 'i%a !al u'ama, (ai'u $edusi da'a, "en(ajian da'a, dan "ena$ian esim"ula6)e$i5iasi se#a%ai sesua'u (an% jalin8menjalin "ada saa' se#elum selama, dan sesuda! "en%um"ulan da'a dalam #en'u (an% sejaja$ un'u mem#an%un4a4asan umum (an% dise#u' den%an @analisis& Ke%ia'an 'e$se#u' dise#u' den%an m*del in'e$a'i5& Be$iu' adala! #a%an analisis da'a m*del in'e$a'i50

Pen%um"ulan da'a Pen(ajian da'a

Redusi da'a Kesim"ulan8esim"ulan 0 Pena$ian6)e$i5iasi

Ba%an 9, K*m"*nen Analisis Da'a 0 M*del In'e$a'i5  Sum#e$ 0 Miles dan Hu#e$man  -.9>0-.3

/&>&9 Redusi Da'a ->

Redusi da'a dia$'ian se#a%ai sua'u #en'u analisis (an% menajaman, men%%*l*n%an, men%a$a!an, mem#uan% (an% 'ida "e$lu, dan men%*$%anisasi da'a den%an +a$a sedemiian $u"a !in%%a esim"ulan8esim"lan 5inaln(a da"a' di'a$i dan di)e$i5iasi  Miles dan Hu#e$man -.9>093&

/&>&- Pen(ajian Da'a Miles dan Hu#eman  -.9>0913 mem#a'asi suau @"en(ajian se#a%ai seum"ulan in5*$masi 'e$susun (an% mem#e$i emun%inan adan(a "ena$ian esim"ulan dan men%am#il 'indaan& Pen(ajian8"en(ajian (an% di#a!as meli"u'i #e$#a%ai jenis ma'$is, %$a5i, ja$in%an, dan #a%an& Semuan(a di$an+an% %una men%%a#un%an in5*$masi (an% 'e$susun dalam sua'u #en'u (an% muda! di$ai!, den%an demiian se*$an% "en%analisis da"a' meli!a' a"a (an% sedan% 'e$jadi, dan menen'uan a"aa! mena$i esim"ulan (an%  #ena$ a'aua! 'e$us melan%a! melauan analisis (an% menu$u' sa$an (an% diiasan *le! "en(ajian se#a%ai sesua'u (an% mun%in #e$%una Miles dan Hu#e$man -.9>09;3& /&>&/ Pena$ian Kesim"ulan6Ve$i5iasi Kesim"ulan a4al (an% diemuaan masi! #e$si5a' semen'a$a jia 'ida di'emuan  #u'i8#u'i (an% ua' (an% menduun% "ada 'a!a" "en%um"ulan da'a #e$iu'n(a, 'e'a"i a"a#ila esim"ulan (an% diemuaan "ada 'a!a" a4al, diduun% *le! #u'i8#u'i (an% )alid, maa esim"ulan (an% diemuaan me$u"aan esim"ulan (an% $edi#el  Su%i(*n* -.9/0/>73& +. T"$%-$ P"("!-$)aa% K"a)a*a% Daa

Uji ea#sa!an da'a dalam "eneli'ian, se$in% !an(a di'eanan "ada uji )alidi'as dan $ea#ili'as Su%i(*n* -.9/0//3& Teni "eme$isaan ea#sa!an da'a adala! 'eni (an% di%unaan *le! "enulis dalam menunjuan #a!4a da'a (an% disajian #ena$8#ena$ au$a'& Uji ea#sa!an da'a meli"u'i uji $edi#ili'as da'a )alidi'as in'e$nal3, uji de"enda#ili'as $ea#ili'as3

da'a,

uji

'$ans5e$a#ili'as

)alidi'as

es'e$nal6

%ene$alisasi3,

dan

uji

*n5i$ma#ili'as *#(e'i)i'as3& Namun (an% u'ama adala! uji $edi#ili'as da'a& Uji $edi#ili'as dilauan den%an "e$"anjan%an "en%ama'an, menin%a'an e'eunan, '$ian%ulasi, disusi den%an 'eman seja4a', member check , dan analisis asus ne%a'i5  Su%i(*n* -.9/0>.-3&

-7

T$ian%ulasi dalam "en%ujian $edi#ili'as da'a dia$'ian se#a%ai "en%e+ean da'a da$i #e$#a%ai sum#e$ den%an #e$#a%ai +a$a, dan #e$#a%ai 4a'u se!in%%a 'e$da"a' '$ian%ulasi sum#e$, '$ian%ulasi 'eni "en%um"ulan da'a, dan 4a'u  Su%i*n* -.9/0/1-3 & Peneli'i memili! un'u men%%unaan '$ian%ulasi 'eni& Su%i*n* -.9/0/1/3 men(a'aan  #a!4a '$ian%ulasi 'eni un'u men%uji $edi#ili'as da'a den%an +a$a men%e+e da'a e"ada sum#e$ (an% sama den%an 'eni (an% #e$#eda, misaln(a da'a di"e$*le! den%an 4a4an+a$a, lalu di+e den%an *#se$)asi, d*umen'asi, a'au uesi*ne$&

-

DAFTAR PUSTAKA

A$iun'*, S& -.9.&  rosedur enelitian ( Suatu endekatan raktik)!  
#etode

enelitian

endidikan

dan

De"dinas& -..;& "amus $esar $ahasa %ndonesia! &  %de 'eori "ritis abermas dan #a*hab +rankfurt! Te$jema!an R*##( H& A#$*$& Ma%elan%0 Pan'a R!ei B**s Gidens An'!*n( dan Tu$ne$ <&H ed&3& -.97&  anduan Sistematis 'radisi dan 'ren 'erdepan 'eori Sosial! Te$jema!an udi San'*s*& *%(aa$'a0 Pus'aa Pelaja$  Hadi, Sumandi(*& & -..1&  "ajian 'ari 'eks dan "onteks!  *%(aa$'a0 Pus'aa B**  Pu#lis!e$  Hidaja', R*##(& -..7& aasan Seni 'ari  engetahuan raktis bagi .uru Seni 'ari! Malan%0 Uni)e$si'as Ne%e$i Malan%
-1

Miles, M&B dan Hu#e$man, A&M& 0nalisis Data "ualitatif ( $uku Sumber 'entang #etode #etode $aru)& Te$jema!an Tjeje" R&R&& rotes Sosial Dalam Sastra& Bandun%0 An%asa Salim, A%us& -..& 'eori dan aradigma enelitian Sosial!  *%(aa$'a0 Tia$a Ca+ana Sed(a4a'i, Edi& -..& $udaya %ndonesia"ajian 0rkeologi, Seni dan Sejarah&
(

endekatan

"uantitatif,

Suma$(an'*, T*'*& -.9.&  #etodologi enelitian 5& Sema$an%0
-;

INSTRUMEN PENELITIAN 1. P"/(a% )"!7a)O#se$)asi "eneli'ian aan dilauan di San%%a$ Saujana Dusun Ke$*n

Ke+ama'an K$*%*4an%an Ka#u"a'en Ma%elan%& Ren+ana O#se$)asi "eneli'ian Ta$i 0Ca4an+a$a den%an "ena$i dan "emusi 'a$i
 jin%$a sundan%& 93 Pemili San%%a$  9& Seja a"an Ta$i & A"a 'ujuan di+i"'aan 'a$i & A"a eunian 'a$i