Yrhae{h ghcdpeoIyrhbcdh1 Ghcderácgbf Peo yfrf h Yrhbcdh Bc{e`rfkh
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Ghyrb`j{ ¢ ?992. Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Fu{hrew Fnfhr Frrukf Dnhrácgbh Hkbnhc Orfq Dfrbf Ce{h Wuyertbwçh {âgcbgf @rfgbenf L# N# Lfr{bcw Ghhrkecfàçh fgfkálbgf Kernbcâf Y# L# Lbrfckf _etbwçh dcfn Yekrh Wfc`brfrkb Kewb`c [egchkewb`c Ghhrkecfàçh `erfn Nubq Ghenjh Terwçh 6#9#9 [hkhw hw kbreb{hw rewertfkhw. ch Orfwbn. yhr Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY j{{y1((ppp#ewr#rcy#or
Yrhae{h ghcdpeoIyrhbcdh1 Ghcderácgbf Peo yfrf h Yrhbcdh Bc{e`rfkh Fyrewec{fàçh F Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew kf _eke Cfgbhcfn ke Ecwbch e Yewvubwf *_CY" hderege gurwhw el {egchnh`bf kf bcdhrlfàçh e kf ghlucbgfàçh yfrf vuel ouwgf dhrlfàçh ewwecgbfnlec{e yræ{bgf# Fw f{btbkfkew wçh wb{ufàõew,yrhonelf welenjfc{ew éw vue wçh ecghc{rfkfw cf yræ{bgf kh yrhdbwwbhcfn ke [B# Ew{fw f{btbkfkew ezb`el fcænbwe. wìc{ewe e ghcw{ruàçh ke jby÷{ewew yfrf f wuyerfàçh kh yrhonelf# F fyreckbqf`el {hrcf,we lfbw ede{btf we ghc{ez{ufnbqfkf é refnbkfke yrhdbwwbhcfn# H gurwh yrhyhw{h yhwwub 64 *keqewwebw" jhrfw ke kurfàçh kbtbkbkfw el ; *vuf{rh" wewwõew ke fyreckbqf`el# Hw yfr{bgbyfc{ew {rfofnjfl el `ruyh hu el kuynfw e gfkf ul yhke kbwyhr ke wuf yr÷yrbf ew{fàçh ke {rfofnjh# H lf{erbfn ke ecwbch â ghlyhw{h ke fyhw{bnfw ghc{eckh wnbkew ghlec{fkhw e rh{ebrh ke f{btbkfkew yræ{bgfw el nfohrf{÷rbh#
Ghcjegblec{hw yrâtbhw
Uwh khw fynbgf{bthw kf Bc{erce{1 ghrrebh ene{rûcbgh e peo=
Uwh ke wbw{elfw LW Pbckhpw hu Nbcuz=
Uwh ke LW Hddbge hu HyecHddbge#
Hoae{bthw
Dhrlfàçh ke bcw{ru{hrew yfrf h gurwh Ghcderácgbf peo yfrf h Yrh`rflf Cfgbhcfn ke Bcdhrlæ{bgf cf Ekugfàçh *Yrhbcdh Bc{e`rfkh"
Dhrlfàçh ke fklbcbw{rfkhrew kfw wfnfw tbr{ufbw kh wertbàh ke ghcderácgbf peo kf _CY
Ghlynelec{fàçh kf ew{ru{urf ke wuyhr{e *wertbge kewm"1
C[E1 Cñgneh ke [egchnh`bf Ekugfgbhcfn
C[L1 Cñgneh ke [egchnh`bf Lucbgbyfn
F{eckeræ hw uwuærbhw nhgfbw e fw wegre{ærbfw ke ekugfàçh#
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Fh dbcfn kh gurwh h fnuch {eræ fyreckbkh
_efnbqfr ulf fyrewec{fàçh uwfckh h wertbàh ke ghcerácgbf peo kf _CY
Uwfr h wertbàh ke ghcerácgbf peo yfrf1
@ew{çh ke yrh`rflfw kf WEEK *Wegre{frbf ke Ecwbch f Kbw{ïcgbf kh Lbcbw{ârbh kf Ekugfàçh , LEG"
Hrbec{fàçh e fyrewec{fàçh ke [GGw *[rfofnjhw ke Ghcgnuwçh ke Gurwh"
Kelfbw fàõew yrbhrb{ærbfw kh Yrhbch Bc{e`rfkh
_efnbqfr h gurwh ke wertbàh ke ghcerácgbf peo yfrf h Yrhbch
_ewhnter yrhonelfw ke 6±# cìten khw uwuærbhw e ewgfnfr yfrf h wertbge kewm
Wulærbh Wewwçh ke fyreckbqf`el 6 Bc{rhkuàçh é ghcerácgbf peo # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #0 #0 Wewwçh ke fyreckbqf`el ? @erecgbfckh ulf wfnf ke reucbõew# reucbõew# # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #;6 #;6 Wewwçh ke fyreckbqf`el 7 Yhkw ftfcàfkhw e evubyflec{hw fkbgbhcfbw # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #42 #42 Wewwçh ke fyreckbqf`el ; Ynfch ghc{bcufkh ke gfyfgb{fàçh# gfyfgb{fàçh # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #20 #20
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
6 Wewwçh ke fyreckbqf`el 6 Bc{rhkuàçh é ghcderácgbf peo Wulærbh kf wewwçh _eke Cfgbhcfn ke Ecwbch e Yewvubwf *_CY" # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #2 #2 Yrhbch Bc{e`rfkh # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #2 #2 EfK ch Yrhbch # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #69 # 69 Ghhyerfàçh _CY,Yr _CY,Yrhbch hbch # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #69 #69 Ghcerácgbf Peo# Peo# # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # 66 Uwh kf Ghcerácgbf Peo ch Yrhbch # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #67 #67 Wertbàh ke Ghcerácgbf Peo cf _CY # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #6; #6; Fkhoe Ghcceg{ Yrh# Yrh # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #64 # 64 Lbgrhhcew # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #60 # 60 Peogfl## # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #6: Peogfl # 6: Uwuærbhw kh Fkhoe Ghcceg{ # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #6: #6: Yrblebrh ghc{f{h ghl h Fkhoe Ghcceg{ # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #?9 #?9 [ew{e ke ghcezçh # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #?9 # ?9 Fc{ew ke ec{rfr# ec{rfr# # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #?6 # ?6 Ghlh ec{rfr# ec{rfr # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #?6 # ?6 Bcw{fnfàçh kh Fkhoe Dnfwj Ynfer# Ynfer # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #?? #?? [enf kh yfr{bgbyfc{e # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #?7 #?7 Lecu _eucbçh1 Fwwbw{ec{e ke ghcb`urfàçh ke æukbh # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #?; #?; Lecu _eucbçh1 Wenegbhcfr gïlerf # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #?: #?: Lecu _eucbçh1 Lbcjf tenhgbkfke ke ghcezçh # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #?2 #?2 Tbwçh kh yerbn ke yfr{bgbyfc{e kh Fkhoe Ghcceg{ # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #76 #76
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
:
Yhk Nbw{f ke yfr{bgbyfc{ew# yfr{bgbyfc{ew # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #76 #76 W{f{uw kh yfr{bgbyfc{e# yfr{bgbyfc{e # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #76 #76 Netfc{fr f lçh # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #77 # 77 Yhk Of{e,yfyh # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #7; # 7; Yhk Ch{fw # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #7; # 7; Yhk Ghlyfr{bnjflec{h # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #75 #75 Faukf kh Fkhoe Ghcceg{ Yrh # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #75 #75 _h{ebrh ke f{btbkfkew # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #70 #70 F{btbkfke 6 ‗ Ec{rfckh cf wfnf e ghcb`urfckh gïlerf e æukbh # # # # # # # # # # # # #7: # 7: F{btbkfke ? ‗ Kelhcw{rfàçh kfw ucgbhcfnbkfkew # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #72 #72 F{btbkfke 7 ‗ U{bnbqfckh ucgbhcfnbkfkew # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #72 #72 F{btbkfke ; ‗ U{bnbqfckh h fwwbw{ec{e ke æukbh# æukbh# # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #72 #72
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el 6
2
_eke Cfgbhcfn ke Ecwbch e Yewvubwf *_CY" F _eke Cfgbhcfn Cfgbhcfn ke Ecwbch e Yewvubwf *_CY" *_CY" â ulf hr`fcbqfàçhh whgb fn ghc{elynfkf yenh Yrh`rflf hr`fcbqfàç Bc{erlbcbw{erbfn LEG(LG[ grbfkh el 6222# Hoae{bthw1 Lenjhrfrr f bcdrfew{ru{urf ke rekew el cìtebw cfgbhcfn. Lenjhrf le{rhyhnb{fch e nhgfn *rekew ke gflyuw"= F{ecker. ghl fynbgfàõew e wertbàhw bchtfkhrew. éw kelfckfw ke ghlucbkfkew ewyegìdbgfw *ekugfàçh f kbw{ïcgbf. {enelekbgbcf. obhkbterwbkfke. fw{rhchlbf e{g#"= Yrhlhter f gfyfgb{fàçh ke regurwhw julfchw el {egchnh`bfw kf bcdhrlfàçh e ghluc bgfàçh#
_eke Cfgbhcfn ke Ecwbch e Yewvubwf *_CY" F _eke Cfgbhcfn ke Ecwbch e Yewvubwf *_CY" â rewyhcwæten yenf bc{rhkuàçh kf bc{erce{ ch Orfwbn# Hyerfckh f reke fgfkálbgf cfgbhcfn. wuf lbwwçh â yrhlhter h uwh bchtfkhr ke rekew ftfcàfkfw ch yfìw# Lfc{bkf yenhw lbcbw{ârbhw kf Gbácgbf e [egchnh`bf e kf Ekugfàçh. f{uf ch kewecthntblec{h e cf yrew{fàçh ke wertbàhw el {ráw ærefw1
Bcrfew{ru{urf ke rekew ke fn{h kewelyecjh=
Fynbgfàõew ftfcàfkfw=
Dhrlfàçh ke regurwhw julfchw el rekew#
Yrhbcdh Bc{e`rfkh
Yrhbcdh Yrh bcdh Bc{e` Bc{e`rfk rfkh h H Yrh`rflf Cfgbhcfn ke Bcdhrlæ{bgf cf Ekugfàçh dhb grbfkh yenf Yhr{frbf cñlerh 5??. ke 2 ke forbn ke 6220. e dhb redhrlunfkh yhw {erbhrlec{e yenh Kegre{h Kegre{h ch# 4#799. ke 6? ke keqelorh ke ?990# Weu hoae{bth lfgrh â yrhlhter h uwh yekf`÷`bgh kfw Weu {egchnh`bfw ke b cdhrlfàçh e ghlucbgfàçh cfw rekew yñonbgfw ke ekugfàç ekugfàçh h oæwbgf#
H Yrhbch yrhtá fw we`ubc{e fàõew1 B ‗ Uwh yekf`÷`bgh kfw {egchnh`bfw ke bchrlfàçh e ghlucbgfàçh cfw ewghnfw ke ekugfàçh oæwbgf kfw rekew yñonbgfw ke ecwbch urofcfw e rurfbw= BB ‗ Dhlec{h kf lenjhrbf kh yrhgewwh ke ecwbch e fyreckbqf`el ghl h uwh kfw {egchnh`bfw ke bchrlfàçh e ghlucbgfàçh= BBB ‗ Gfyfgb{fàçh khw f`ec{ew ekugfgbhcfbw ecthntbkhw cfw fàõew kh Yrh`rflf=
BT ‗ Bcgnuwçh kb`b{fn yhr lebh kf flynbfàçh kh fgewwh f ghlyu{fkhrew. kf ghcezçh é reke luckbfn ke ghlyu{fkhrew e ke hu{rfw {egchnh`bfw kb`b{fbw. oecebgbfckh f ghlucbkfke ewghnfr e f yhyunfàçh yr÷zblf éw ewghnfw= T ‗ Yreyfrfàçh khw ahtecw e fkun{hw yfrf h lergfkh ke {rfofnjh yhr lebh kh uwh kfw {egchnh`bfw ke bchrlfàçh e ghlucbgfàçh= e TB ‗ Dhlec{h kf yrhkuàçh cfgbhcfn ke ghc{eñkhw kb`b{fbw ekugfgbhcfbw#
Bc{rhkuàçh é ghcerácgbf peo
69
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
EfK ch Yrhbcdh
EfK ch Yrhbcd Yrhbcdhh
H ecwbch f kbw{ïcgbf yerlb{e f1
H ecwbch f kbw{ ïcgbf yerlb{e f1 Kbw{rboubàçh flynf ke ghcjegblec{h= U{bnbqfàçh ke {ez{hw. blf`ecw e tìkehw= U{bnbqfàçh kf bc{erce{= Ec{re`f ke deekofgm fhw fnuchw=
_ekuàçh ke guw{hw# Ezbw{el khbw lhkhw ke ghlucbgfàçh ch ecwbch f kbw{ïcgbf1 Fwwìcgrhch Wìcgrhch
Kbw{rboubàçh ke ghc{eñkh e ghcjegblec{h el nfr`f ewgfnf= U{bnbqfàçh ke kbterwfw errflec{fw ke wuyhr{e yekf`÷`bgh ghlh {ez{hw. blf`ecw e tìkehw= U{bnbqfàçh kf bc{erce{ yfrf kbuwçh ke bchrlfàõew= Ghlucbgfàçh kbfn÷`bgf *ec{re`f ke eekofgm fhw fnuchw"= _ekuàçh ke guw{hw ghl {rfcwyhr{e ke yewwhfw e kbw{rboubàçh ke lf{erbfn#
Ezbw{el khbw lhkhw ke ghlucbgfàçh ch ecwbch f kbw{ïcgbf1
Fwwìcgrhch ‗ Yrhewwhr e fnuchw cçh ew{çh el funf fh lewlh {elyh# H lf{erbfn cegewwærbh â kbwyhcbobnbqfkh yenh yrhewwhr e hw fnuchw ghne{fl f vufnvuer lhlec{h#
Ezelynhw ke errflec{fw1 e,lfbn e ÷rucw#
Wìcgrhch ‗ Yrhewwhr e fnuch ew{çh el funf fh lewlh {elyh. jfteckh bc{erfàçh blekbf{f ec{re enew#
Ezelynhw ke errflec{fw1 {enehce. gjf{. tbkehghcerácgbf. lhhkne. ghcerácgbf peo#
Ghhyerfàçh _CY,Yrhbcdh Jbw{÷rbgh El ?990 f _CY e f WEEK bcbgbfrfl ulf ghhyerfàçh. weckh ulf kfw fàõew f kbwwelbcfàçh e uwh ke ghcderácgbf peo yfrf f Ghlucbkfke UFO# Dhrfl refnbqfkfw refnbqfkfw 7 {ur lfw ybnh{h ke {rebcflec{h yfrf fw BEW u{bnb qfckh f whnuàçh ke ghcderácgbf peo#
Ghhyerfàçh _CY,Yrhbcdh Ewwfw kufw yewwhfw rewyhcwætebw bckbgfkfw yenf ghhrkecfàçhh kh Yrhbch werçh fw fklbcbw{rfkhrfw kf ghhrkecfàç wfnf tbr{ufn. ghc{rhnfckh f f`eckf ke u{bnbqfàçh kf lewlf yenf wegre{ærbf e wuyhr{fckh el ul yrblebrh cìten hw uwuærbhw kf wfnf tbr{ufn#
El ?99: f UFO dhb gfyfgb{fkf yfrf uwfr f ghcderácgbf peo f{rftâw ke wfnfw tbr{ufbw kbwyhcìtebw yfrf fyhbfr wufw fàõew ke EfK# El ?992 h Yrhbcdh ew{æ weckh gfyfgb{fkh gfyfgb{fkh yfrf uwfr f ghcderácgbf peo#
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el 6
66
Ghhyerfàçh _CY,Yrhbcdh H ynfch ke kbwwelbcfàçh kh wertb àh ke ghcderácgbf ghcd erácgbf peo yfrf h Yrhbcdh Bc{e`rfkh yretá vue1 Gfkf Wegre{frbf ke Ekugfàçh Ekugfàçh {eræ ulf wfnf tbr{ufn Fw ghhrkecfàõew ghhrkecfàõew kh Yrhbcd Yrhbcdh h chw ew{fkhw e lucbgìybhw bckbgfrçh kufw yewwhfw yfrf werel hw rewyhcwætebw yenfw rewyeg{btfw wfnfw tbr{ufbw# [hkfw fw whnbgb{ fàõew yfrf grbfàçh ke chtfw wfnfw ketel ketel wer ecgflbcjfkf ecgflbcjfkfww yfrf peoghcderecgeX peoghcderecgeXweekI weekIleg#`ht#or leg#`ht#or
Ghcderácgbf Peo
Ghcderácgbf Peo F ghcderácgbf peo â ulf derrflec{f ke ghlucbgfàçh e ghnfohrfàçh wìcgrhcf e fwwìcgrhcf vue yhke wer uwfkf ghlh ul regurwh fkbgbhcfn yfrf f ekugfàçh f kbw{ïcgbf# Yrhlhte ecghc{rhw tbr{ufbw ec{re khbw hu lfbw yfr{bgbyfc{ew el nhgfbw kbderec{ew. kbw{fc{ew `eh`rfdbgflec{e. yhkeckh u{bnbqfr kbterwhw regurwhw1 [ez{h. blf`ecw. æukbh. tìkeh. ghlyfr{bnjflec{h ke frvubthw e {enf ke ghlyu{fkhr. vufkrh orfcgh e{g# Ezbw{el kbterwfw whnuàõew ch lergfkh1 Ezelynhw1 Peoez. Nbtelee{bc`. Fkhoe Ghcceg{. Gnfwwe T *whd{pfre nbtre". ec{re hu{rhw#
Kh bc`náw peo ghcderecgbc` . â h f{h ke ghckuqbr fyrewec{fàõew hu ecghc{rhw relh{flec{e f{rftâw kf bc{erce{# Fc{b`flec{e. hw {erlhw peo ghcderecgbc` e ghcderecgbc` e ghlyu{er ghcderecgbc` erfl ghcderecgbc` erfl drevuec{elec{e u{bnbqfkhw yfrf rederecgbfr kbwguwwõew refnbqfkfw f{rftâw ke ul yfbcen ke lecwf`ecw. vufwe welyre ke dhrlf fwwìcgrhcf# Jhae. hw {erlhw dfqel rederácgbf f wbw{elfw vue yerlb{el f ghlucbgfàçh el {elyh refn. ecvufc{h fw lecwf`ecw yhw{fkfw regeoel h chle ke d÷rul ke kbwguwwçh. ec{re hu{rhw#
Kbderecàfw ec{re Tbkehghcderácgbf e Ghcderácgbf peo Cf ghcderácgbf peo. gfkf yfr{bgbyfc{e yerlfcege el weu yr÷yrbh ghlyu{fkhr. e f ghcezçh ghl hu{rhw uwuærbhw â deb{f f{rftâw ke ul wbw{elf gec{rfn *ulf fynbgfàçh". vue yhke wer {fc{h bcw{fnfkf cf elyrewf ghlh fnu`fkf ke ghlyfcjbfw vue yrhteel h wertbàh ke fnu`uen ke wfnfw tbr{ufbw# Ew{ew wbw{elfw yhkel wer fynbgf{bthw bcw{fnfkhw ch ghlyu{fkhr kh gnbec{e hu fynbgfàõew peo. hcke h uwuærbh fgewwf ulf U_N e we ghceg{f fh wbw{elf# Ew{fw fynbgfàõew peo chrlfnlec{e wçh kewecthntbkfw ghl {egchnh`bf Dnfwj hu Aftf#
Bc{rhkuàçh é ghcderácgbf peo
6?
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Yhr vue u{bnbqfr ghcerácgbf peo8
Ghcderácgbf Peo
Eghchlbf ke {elyh e guw{hw el tbf`ecw ‗ U{bnbqfckh wbw{elfw ke ghcerácgbf yenf bc{erce{ â yhwwìten reucbr,we el {elyh refn ghl yewwhfw nhgfnbqfkfw el vufnvuer yfr{e kh luckh. ghlyfr{bnjfckh ghc{eñkh. enfohrfckh khgulec{hw el ghcauc{h. ec{re tærbfw hu{rfw tfc{f`ecw# Bw{h blynbgfræ kbre{flec{e cf hrlf ghlh wuf bcw{b{ubàçh elyre`f h {elyh e h kbcjebrh cfw tbf`ecw#
H wertbà wertbàh h ke ghcderácgbf peo peo yhwwbobnb yhwwbob nb{f {f ghnfohrfàçh tbf bc{erce bc{ erce{{ yfrf1 Funfw= Wewwõew ke {u{hrbf= Yfnew{rfw= _eucbõew ke gfræ{er fklbcbw{rf{bth= [rebcflec{h f kbw{ïcgbf cf u{bnbqfàçh khw regurwhw kbkæ{bghw e yekf`÷`bghw elyre`fkhw chw gurwhw= Wuyhr{e relh{h fh ducgbhcflec{h kf bcdrfew{ru{urf ke rekew e kfw fynbgfàõew ke ghlucbgfàçh e ghnfohrfàçh u{bnbqfkfw chw gurwhw#
F`bnbqfàçh ke ghc{f{h ‗ Ulf teq vue fw reucbõew ghl gnbec{ew e yfrgebrhw cçh keyeckel lfbw kh kewnhgflec{h e ke guw{hw enetfkhw. enfw yhkel wer lfbw revuec{ew# Bcw{b{ubàõew yhkel {er lfbw peolee{bc`w kh vue reucbõew yrewecgbfbw# Vufc{h lfbw ghlucbgfàçh. lfbw ghc{f{h# F ghcerácgbf peo yerlb{e fbckf ulf lfbhr bc{erfàçh. yhbw yhwwub kbterwfw errflec{fw bc{e`rfkfw#
Bc{erfàçh ‗ Fh ghc{rærbh kf tbkehghcerácgbf. cul wbw{elf ke ghcerácgbf peo ezbw{e f yhwwbobnbkfke ke ulf lfbhr e lenjhr u{bnbqfàçh ke regurwhw. ghlh ghlyfr{bnjflec{h ke fyrewec{fàõew. {enf ke ghlyu{fkhrew e vufkrhw orfcghw# @rftfàçh e frlfqecflec{h ‗ Wh{pfrew ke ghcerácgbf peo. ghlh h Fkhoe Ghcceg{. yhwwuel f ucgbhcfnbkfke ke `rftfàçh e frlfqecflec{h kf ghcerácgbf yfrf ulf yhw{erbhr tbwufnbqfàçh# Dfgbnbkfke ke uwh ‗ Ghlh f lfbhrbf kfw fynbgfàõew ke ghcerácgbf peo cçh cegewwb{f ke ul wh{pfre,gnbec{e ewyegìbgh bcw{fnfkh cf lævubcf. grbf,we ulf `rfcke fgbnbkfke ke uwh. weckh cegewwærbf fyecfw ulf ghcezçh ghl f bc{erce{ e ul wh{pfre cfte`fkhr#
Ghcderácgbf Peo Fn`ulfw tfc{f`ecw kf ghcderácgbf peo1 Kbwyecwf bcw{fnfàçh ke whd{pfre gnbec{e= Yhwwub regurwhw lun{blìkbf. ghlh uynhfk ke fyrewec{fàõew. tìkehw e khgulec{hw= Kbwyecwf evubyflec{hw ewyegìdbghw. e yhke wer deb{f ghl ulf peogfl ghlul= Yhwwbobnb{f f `rftfàçh ke reucbõew= Yhwwub vufkrh orfcgh yfrf fch{fàõew e kewecjhw= Yerlb{e gjf{= F lfbhrbf khw gfwhw kbwyecwf ghcdb`urfàçh ke dbrepfnn el gnbec{ew#
F ghcerácgbf peo kbwyecwf. el tærbhw gfwhw. f bcw{fnfàçh ke wh{pfre gnbec{e. ulf teq vue u{bnbqf h cfte`fkhr kf bc{erce{# Ec{re{fc{h. ul ynu`bc yhke wer cegewwærbh# [floâl kbwyecwf evubyflec{hw ewyegìbghw# F ghlucbgfàçh yhke wer eb{f ghl jefkwe{ e peogfl ghlul# F lfbhrbf khw gfwhw kbwyecwf ghcb`urfàçh ke brepfnn el gnbec{ew *uwh ke yhr{fw ghlucw. yhr ezelynh :9 e ;;7"# El fn`ucw gfwhw â cegewwærbf f nboerfàçh kf yhr{f 6275 *[GY" ch brepfnn yfrf fgewwh ob,kbregbhcfn#
H {elyh ke fyreckbqfkh yfrf wuf u{bnbqfàçh â uwufnlec{e gur{h e revuer ofbzh ghcwulh ke ofckf. el ghlyfrfàçh ghl f tbkehghcerácgbf#
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el 6
67
Bcdhrlfàõew fkbgbhcfbw Jefkwe{ â ul ghcauc{h ke hce ke hutbkh ghl ghc{rhne ke thnule e lbgrhhce fghynfkh yfrf uwh el lbgrhghlyu{fkhrew lun{blìkbf e {floâl el f{btbkfkew ke {enelfrme{bc`# Fn{ercf{btf bkefn yfrf f{eckblec{h {eneûcbgh ghcw{fc{e. kebzf fw lçhw kh hyerfkhr nbtrew yfrf hu{rfw {frefw# Yfrf hw lhkenhw ke jefkwe{ wel bh. f lhtblec{fàçh yhke wer ke f{â fn`ucw le{rhw ke kbw{ïcgbf kf lewf ke {rfofnjh# _ewun{fl `erfnlec{e el lfbhr yrhku{btbkfke e yrewertfàçh kfw ghckbàõew ìwbgfw khw hyerfkhrew vue u{bnbqfl lub{h h {enehce#
Ynu`bc â ul yrh`rflf ke ghlyu{fkhr `erfnlec{e yevuech e nete vue werte yfrf fkbgbhcfr ucàõew f hu{rhw yrh`rflfw lfbhrew. yrhteckh fn`ulf ucgbhcfnbkfke ewyegbfn hu lub{h ewyegìbgf#
Uynhfk â f {rfcwerácgbf ke kfkhw ke ul ghlyu{fkhr nhgfn yfrf ul wertbkhr# Gfwh flohw ew{eafl el reke. yhke,we uwfr ul wertbkhr ke D[Y. J[[Y hu vufnvuer hu{rh yrh{hghnh vue yerlb{f f {rfcwerácgbf#
Dhc{e1 Pbmbyekbf
Ghcderácgbf Peo _egurwhw chrlfnlec{e kbwyhcìtebw1 Gjf{ yrbtfkh=
Ghlucbgfàçh ghl æukbh= Ghlyfr{bnjflec{h ke tìkeh= Ghlyfr{bnjflec{h kf {enf kh ghlyu{fkhr. ke fyrewec{fàõew. khgulec{hw. tìkehw e{g# Uynhfk e khpcnhfk ke frvubthw= Vufkrh orfcgh yfrf fch{fàõew e kewecjhw= Onhgh ke ch{fw= @rftfàçh kfw reucbõew#
Uwh kf Ghcderácgb cderácgbf f Peo ch Yrhbcdh Yrhbcdh
Uwh kf Ghcderácgbf Peo ch Yrhbcdh
_eucbõew ke {rfofnjh Fyrewec{fàõew ke [GG [GG Wewwõew [brf,Kñtbkfw Funfw
Bc{rhkuàçh é ghcerácgbf peo
_eucbõew ke {rfofnjh ‗ _eucbõew yfrf reyfwwe ke bchrlfàõew e fnbcjflec{h ke fàõew. ghlh fger{h ke grhch`rflf e hrbec{fàõew yfrf h fckflec{h kh gurwh. ec{re hu{rhw# Fyrewec{fàõew ke [GG ‗ Hw fnuchw fn uchw relh{hw fyrewec{fl weuw {rfofnjhw ke ghcgnuwçh ke gurwh fh hrbec{fkhr e ftfnbfkhrew cf Bcw{b{ubàçh ke Ecwbch Wuyerbhr *BEW"# Wewwõew [brf,Kñtbkfw ‗ Ewyfàh ke bc{erfàçh yfrf ewgnfreger kñtbkfw khw fnuchw#
Funfw ‗ Wewwõew tbr{ufbw tbr {ufbw reucbckh {u{hrew relh{hw hu yrhewwhrew ghl hw fnuchw ch y÷nh. f{rftâw ke regurwhw ke ghcerácgbf peo#
6;
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Wertbàh ke Ghcderácgbf Peo cf _CY [byhw ke wfnf Wfnfw tbr{ufbw who kelfckf1 Wfnfw tbr{ufbw grbfkfw f yfr{br ke kelfckfw khw uwuærbhw. ghl eckereàhw ke fgewwh *U_N" fnef{÷rbhw fnef{÷rbhw e relhtbkhw fy÷w h uwh#
Wfnfw tbr{ufbw yerlfcec{ew1 Wfnfw tbr{ufbw yerlfcec{ew ch wbw{elf f{â f kf{f yretbw{f yfrf wuf relhàçh# Yhwwuel eckereàh ke fgewwh fgewwh *U_N" kedbcbkh yenh uwuærbh. ke fghrkh ghl f kbwyhcbobnbkfke ch wbw{elf#
Wertbàh ke Ghcderácgbf Peo cf _CY Yæ`bcf kh wertbàh ch wb{ e kf _CY1 _CY1 j{{y1((ppp#rcy#or(ghcderecgbfpeo Cf yæ`bcf yæ`bcf kh wert bàh ch wb{e kf _CY ew{çh ew{çh kbwyhcìtebw kbw yhcìtebw e ketel wer ghcwbkerfkhw1 F yhnì{bgf ke uwh kh wertbàh= H wbw{elf ke f`eckflec{h ke wfnfw tbr{ufbw=
H `ubf kh uwuærbh#
Wertbàh ke Ghcderácgbf Peo cf _CY F _CY kbwyhcbobnbqf ul wertbàh ke ghcerácgbf peo ofwefkh cf whnuàçh Fkhoe Ghcceg{ Yrh kewke ?994 yfrf h yñonbgh bc{erch kf _CY e ghlucbkfkew ewyegìbgfw. {fbw ghlh {enelekbgbcf e le{erehnh`bf# Wfnfw tbr{ufbw wçh kbwyhcbobnbqfkfw yfrf f refnbqfàçh ke ghcerácgbfw. reucbõew. welbcærbhw e yfnew{rfw# Ch lhlec{h. fw wfnfw her{fkfw yfrf h Yrhbch werçh wfnfw yerlfcec{ew# Ucbhrl _ewhurge Nhgf{hr *U_N". hu Nhgfnbqfkhr Ucbhrle ke _egurwhw. â h eckereàh ke ul regurwh *frvubth. blyrewwhrf e{g"# Bcbgbfnlec{e. fw Wegre{frbfw ke Ekugfàçh e hw C[E( C[Lw ew{çh kbwyecwfkhw ke uwfr f errflec{f ke f`eckflec{h# Vufckh hr cegewwærbh h weu uwh. hw fklbcbw{rfkhrew kfw wfnfw tbr{ufbw werçh ch{bbgfkhw# F f`eckf yrenblbcfr ke uwh kf wfnf {el h hoae{bth ke fgbnb{fr f `erácgbf kf fnhgfàçh kfw wfnfw yenh weu fklbcbw{rfkhr cf BEW hu Y÷nh. vue yhke wer lfbw ke ul e yerlb{br h lhcb{hrflec{h kh uwh khw regurwhw yenf `erácgbf kh wertbàh#
Fkhoe Ghcceg{ Yrh Fkhoe Ghcce cceg{ g{ Yrh
Derrflec{f ke ghcderácgbf peo Derrflec{f peo ke lun{byrhy÷wb lun{b yrhy÷wb{h# {h# Fgewwh bcw{fc{ïceh. yhbw u{b nbqf h Fkhoe Dnfwj Ynfer. Ynfer. vue ew{æ bcw{fnfkh el 22% 22% khw ghlyu{fkhrew ghceg{fkhw ghceg {fkhw é bc{erce bc{erce{# {# Lun{bynf{fdhrlf Pbckhpw Nbcuz
Lun{bynf{fhrlf ‗ Cegewwb{f ke ul orhpwer e kh Fkhoe Dnfwj Ynfer bcw{fnfkh#
Fkhoe Ghcceg{ Yrh Werter
Lfgbc{hwj
Tfrbfkhw regurwhw Tfrbfkhw r egurwhw lun{blìkbf
Fgewwh bcw{fc{ïceh ‗ Cçh wçh cegewwærbhw khpcnhfkw yfrf yfr{bgbyfàçh cfw reucbõew#
Bc{e`rf fw ghlucbgfàõew el {elyh refn e who kelfckf# Dhrcege fklbcbw{rfàçh ke uwuærbhw. ghc{rhne. `erfàçh ke renf{÷rbhw e `erecgbflec{h ke ghc{eñkh bc{e`rfkh yfrf {hkhw hw fynbgf{bthw kh Fgrhof{ Ghcceg{ Yrh#
Herege fn{f ewgfnfobnbkfke e wuyhr{e f lbnjfrew ke uwuærbhw wblun{ïcehw#
Wuyhr{f ul ñcbgh wertbkhr hu flobec{ew f`ruyfkhw#
Yerlb{e blynfc{fàçh rekuckfc{e#
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el 6
65
Fkhoe Ghcceg{ Yrh [rfbcbc`
Yrhtá fw errflec{fw cegewwærbfw yfrf `erecgbfr. kewecthnter e lhcb{hrfr {rebcflec{hw# Hw {rebcflec{hw yhkel wer etec{hw el {elyh refn. fyrewec{fàõew `rftfkfw. khgulec{hw. {ew{ew. e{g# Yerlb{e f grbfàçh ke elec{f ke {rebcflec{h vue yhke wer we`ubkh yenhw fnuchw e lhcb{hrfkh yenhw yen hw fklbcbw{rfkhrew# @erf renf{÷rbhw ew{f{ìw{bghw whore hw gurwhw. fnuchw. ch{fw e rewun{fkhw#
Fkhoe Ghcceg{ Yrh Etec{w
Yrhtá errflec{fw yfrf `erecgbflec{h ke etec{hw ke nfr`f ewgfnf# Yerlb{e f `erfàçh ke hrlunærbhw yfrf bcwgrbàçh el etec{hw. ch{bbgfàõew fu{hlæ{bgfw e ghctb{ew yerwhcfnbqfkhw# @erf renf{÷rbhw ke{fnjfkhw whore bchrlfàõew khw yfr{bgbyfc{ew ghlh re`bw{rhw. re`bw{r hw. yewvubwfw e yfr{bgbyfàçh chw etec{hw#
Fkhoe Ghcceg{ Yrh Lee{bc`
Dhc{e kh `ræbgh1 j{{y1(( ppp#fkhoe#ghl(or( yrhkug{w( fgrhof{ghcceg{yrh( pjfkhoe( Bc{rhkuàçh é ghcerácgbf peo
Dhrcege reucbõew e welbcærbhw el {elyh refn# Ghlyfr{bnjflec{h ke ghc{eñkh ftfcàfkh. bcgnubckh nuzh ke æukbh. tìkeh e wblunfàõew ke wh{pfre. fnâl ke yerlb{br ghcerácgbf el tìkeh ghl tærbfw yewwhfw# Wfntf fu{hlf{bgflec{e fw wfnfw ke reucbõew yerwhcfnbqfkfw e weu ghc{eñkh yfrf fgewwh yhw{erbhr# F gfyfgbkfke ke frvubtflec{h rekuq krfw{bgflec{e f yreyfrfàçh yfrf welbcærbhw reghrrec{ew. reghrrec{ew. reucbõew ke evubye e fyrewec{fàõew ke teckfw#
64
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Fkhoe Ghcceg{ Yrh
Fkhoe Fk hoe Ghcce Ghcceg{ g{ Yrh Derrflec{f ghlyhw{f ke ul wertbkhr yrb cgbyfn e {ráw Derrflec{f l÷kunhw1 Fkhoe Fkh oe Fgrhof{ Fgrhof{ Ghc Ghcceg{ ceg{ Yrh Werter Werter Fkhoe Fkh oe Fgrhof{ Fgrhof{ Ghc Ghcceg{ ceg{ Yrh Lee{bc`
Fkhoe Fgrhof Fkhoe Fgrhof{{ Ghc Ghcceg{ ceg{ Yrh [rfbcbc` Fkhoe Fkh oe Fgrhof{ Fgrhof{ Ghc Ghcceg{ ceg{ Yrh Etec{w Etec{w
Tìkehw ezynbgf{bthw whore hw l÷kunhw kh Fkhoe Ghcceg{ Yrh yhkel wer fgewwfkhw ch eckereàh fofbzh1 j{{y1((ghcceg{uwerw#ghl({u{hrbfnw(?99:(9:(tbkehX htertbepw(bckez#yjy
_evubwb{hw ke wbw{elfw yfrf yfr{bgbyfc{ew e wertbkhr1
Fkhoe Ghcceg Ghcceg{{ Yrh _evubwb{hw lìcblhw yfrf yfr{bgbyfc{ew1 Lbgrhghlyu{fkhr ke 6 @Jq *hu wuyerbhr" ghl 56? le`fo{ew ke lel÷rbf _FL=
Wbw{elf hyerfgbhcfn Pbckhpw. Nbcuz hu Lfgbc{hwj= Orhpwer Bc{erce{ Ezynhrer *5#9 hu wuyerbhr". Lhqbnnf Dbredhz *6#5 hu wuyerbhr" wuyerbhr" hu Ce{wgfye Cftb`f{hr *0#6 hu wuyerbhr"= Fkhoe Dnfwj Ynfer bcw{fnfkh= Jefkwe{ e peogfl ke ohf vufnbkfke vufnbkfke *hygbhcfn" *hygbhcfn" e el yerdeb{h ew{fkh ke ducgbhcflec ducgbhcflec{h= {h= Ecnfge ke fgewwh fgewwh é bc{erce{ ke ch lìcblh ?54 Moyw#
j{{y1((ppp#fkhoe#ghl(or(yrhkug{w(fgrhof{ghcceg{ yrh(ww{elrevw( Gfwh h weu y÷nh fgewwe f bc{erce{ yhr bc{erlâkbh ke ulf fc{ecf gekbkf yenh LEG. u{bnbqe whlec{e ul ghlyu{fkhr yfrf yfr{bgbyfr kf ghcerácgbf peo# F yfr{bnjf kf ofckf yfwwfc{e ec{re tærbhw ghlyu{fkhrew yreaukbgf echrlelec{e f ghcerácgbf peo#
F{ecàçh
Chrlfnlec{e f tenhgbkfke ke khpcnhfk *ofbzfr kfkhw" â lfbhr kh vue f tenhgbkfke ke uynhfk *ectbfr kfkhw"# Ghcezõew ghlergbfbw ke ? Lob{w yhr we`uckh *Loyw". yhr ezelynh. yhwwuel ulf {fzf ke khpcnhfk refn ke ?54 Mo{ew yhr we`uckh *MOyw" e ke uynhfk ke ?9 MOyw#
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el 6
60
Lbgrhdhcew
Lbgrhdhcew Cçh u{bn bqfr lbgrhdhcew ke nfy{hy. vue gfy{fl lub{h Cçh ruìkh e chrlfnlec{e {ál ofbzf vufnbkfke# H jefkwe{ jefkwe{ â f lenjhr lenjhr ewghnjf yfrf tærbfw fynbgfàõew. fynbgfàõew. yhbw kebzf fw lçhw nbtr ew yfrf hyerfr {egnfkh e lhuwe. fnâl fnâl ke wer dægbn ke {rfcwyhr{fr Wu`ew{õew ke lfrgfw
We hr yregbwh reucbr tærbhw yfr{bgbyfc{ew el ul ñcbgh nhgfn. ká yreerácgbf yfrf hw evubyflec{hw hu {enehcew yfrf æukbh ghcerácgbf vue yhwwfl wer bc{e`rfkhw fh ghlyu{fkhr ghlyu{fkhr##
Nh`b{egj Lbgrhwhd{ Ynfc{rhcbgw
Lfbw bcdhrlfàõew j{{yw1((fklbc#fkhoe# fgrhof{#ghl(Xf?25657( lbgrhyjhcew
Gfwh h y÷nh cçh yhwwuf ulf ghcezçh vue yerlb{f vue tærbhw ghlyu{fkhrew we ghceg{el é ghcerácgbf peo. thgá yhke u{bnbqfr ul jefkwe{ wel bh yfrf vue hw fnuchw we ezyrewwel wel yrhonelfw ke kewnhgflec{h#
Lbgrhdhcew F lfbhrbf khw lbgr hdhcew UWO wçh wçh ke ohf vufnbkfke Fn`ulfw peogflw peogflw yhwwuel lbgrhd hcew bc{erchw. `erfnlec{e ke ofbzf vufnbkfke
Bc{rhkuàçh é ghcerácgbf peo
Yfrf lfbhr vufnbkfke ke `rftfàçh â fghcwenjæten f u{bnbqfàçh ke lbgrhhcew yrhbwwbhcfbw= yrhbwwbhcfbw= yhrâl. yfrf bc{e`ræ,nhw fh lbgrh. â cegewwærbf ulf ynfgf ke gfy{urf ke whl#
Ká yreerácgbf f jefkwe{w ghl ghceg{hrew UWO. yhrvue enew enblbcfl yrhonelfw keghrrec{ew ke lfu ucgbhcflec{h kf ynfgf ke whl# @erfnlec{e jefkwe{ ghl ghceg{hr UWO yhwwub ul jfrkpfre bc{e`rfkh ke æukbh vue enblbcf yrhonelfw ke ruìkh cf ghlucbgfàçh. oel ghlh ghc{rhne er`hcûl er`hcûlbgh bgh ke ghc{rhne#
6:
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Peogfl Fgblf ke 6 le`f le`fybzen ybzen Fkvubrf yrhku{hw ke lfrgfw ghcjegbkfw Ghw{ulfl {er lenjhr vufnbkfke ke blf`el Lewlh vue f peogfl {ecjf lbgr hdhce. â Lewlh reghleckæten u{bnbqfr ul lbgrhdhce ez{erch hu h lbgrhdhce kh jefkwe{ Nh`b{egj
Peogfl Fw peogflw ke ohf vufnbkfke fqel ul lenjhr ghc{rhne kf nulbchwbkfke e yhwwuel ul hgh lfbw ebgfq# Etb{e yhwbgbhcfr f peogfl el nhgfbw ghl nulbchwbkfke ezgewwbtf. yhr ezelynh kbregbhcfkf yfrf afcenfw hu yhr{fw#
Lbgrhwhd{ Gref{bte
Uwuærbhw kh Fkhoe Ghcceg{ Ezbw{el {ráw yerdbw ke uwuærbhw. hu ducàõew. yfrf h Fkhoe Ghcceg{1 Jhw{ Fyrewec{fkhr Yfr{bgbyfc{e *f{eckee *f{eckee"" Hw {byhw kedbcel hw regurwhw yfrf ghlyfr{bnjflec{h. {rfcwlbwwçh e hu{r fw f{btbkfkew el ulf reucbçh#
Uwuærbhw kh Fkhoe Ghcceg{ Ducàõew e yerlbwwõew kfw reucbõew Ke{erlbcfl regurwhw yfrf ghlyfr{bnjflec{h. {rfcwlbwwçh e hu{rfw f{btbkfkew el ulf reucbçh kh Fgrhof{ Ghcceg{ Yrh# Hw yfr{bgbyfc{ew ke ulf wfnf ke reucbõew yhkel regeoer {ráw {byhw kberec{ew k berec{ew ke ucàçh1 jhw{. fyrewec{fkhr e yfr{bgbyfc{e# H grbfkhr kf reucbçh regeoe. yhr yfkrçh. f ucàçh ke jhw{# H jhw{ yhke ewyegbbgfr f ucàçh ke gfkf ul khw yfr{bgbyfc{ew. e bcgnuwbte f{rboubr f ucàçh ke jhw{ f hu{rhw yfr{bgbyfc{ew kf reucbçh# Ghcbrf fw yerlbwwõew yfrf gfkf ucàçh#
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el 6
62
Uwuærbhw kh Fkhoe Ghcceg{
Jhw{
Ghcdb`urf reucbõew= Ghctbkf e fgeb{f yfr{bgbyfc{ew= Fkbgbhcf ghc{eñkhw ghc{eñkhw é obonbh{egf= Ghlyfr{bnjf ghc{eñkhw= Fkbgbhcf hu ekb{f nfhu{w el ulf wfnf ke reucbõew= Yrhlhte f ducàçh ke hu{rhw yfr{bgbyfc{ew e dhrcege yerlbwwõew ftfcàfkfw wel fn{erfr f ducàçh= Grbf e `erecgbf wewwõew ke `ruyh= F`eckf reucbõew#
Uwuærbhw kh Fkhoe Ghcceg{ Fyrewec{fkhr Ghlyfr{bnjf ghc{eñkh kf obonbh{egf e ke weu yr÷yrbh ghlyu{fkhr= Ghlyfr{bnjfr wuf {enf ghl hw kelfbw yfr{bgbyfc{ew= [rfcwlb{br æukbh e tìkeh el {elyh refn#
Bc{rhkuàçh é ghcerácgbf peo
Fyrewec{fkhr ‗ Yhke ghlyfr{bnjfr ghc{eñkh kf obonbh{egf e ke weu ghlyu{fkhr yewwhfn *vue aæ {ecjf wbkh gfrre`fkh cf wfnf ke reucbçh". bcgnubckh fyrewec{fàõew kh Fkhoe£ Yrewec{er *frvubthw YY[ e YY[Z". frvubthw el Dnfwj£ *frvubthw WPD". blf`ecw *frvubthw AYE@". frvubthw ke tìkeh *DNT". frvubthw ke æukbh *LY7" e yfgh{ew Wjfrfone Ghc{ec{ Hoaeg{ _eerecge Lhken *WGH_L" ghlyfg{fkhw *QBY"# H fyrewec{fkhr yhke ghlyfr{bnjfr wuf {enf ghl {hkhw hw yfr{bgbyfc{ew. ghcterwfr e {rfcwlb{br æukbh e tìkeh el {elyh refn#
Howertfàõew
Frvubthw YY[. YY[Z. WPD. AYE@ . DNT. LY7 e QBY *WGH_L"=
Jhw{ ‗ Yhke ghcb`urfr reucbõew. ghctbkfr yfr{bgbyfc{ew. ghlyfr{bnjfr e fkbgbhcfr ghc{eñkhw é obonbh{egf. fkbgbhcfr hu ekb{fr nfhu{w el ulf wfnf ke reucbõew# Yhke fbckf yrhlhter hu{rhw yfr{bgbyfc{ew yfrf f ucàçh ke jhw{ hu fyrewec{fkhr kf wfnf ke reucbõew. hu f enew hrceger yerlbwwõew ftfcàfkfw. wel vue wufw ucàõew weafl fn{erfkfw# H jhw{ yhke {floâl grbfr e `erecgbfr yevuecfw wfnfw ke wewwçh ke `ruyh el ulf reucbçh. fnâl ke ezegu{fr {hkfw fw {frefw ke ul fyrewec{fkhr hu yfr{bgbyfc{e#
F{ec{fr yfrf fw hc{ew fy÷w f ghcterwçh kh YY[ yfrf Fkhoe Yrewec{er. yhrvue enfw yhkel fyrewec{fr fn{erfàõew wb`cbbgf{btfw# Wjfrfone Ghc{ec{ Hoaeg{ _eerecge Lhken *WGH_L" â ulf ghneàçh ke yfkrõew e ewyegbbgfàõew yfrf e,nefrcbc` ofwefkh cf peo# F chrlf WGH_L kebce ghlucbgfàõew ec{re h ghc{eñkh kh nfkh kh gnbec{e e ul jhw{(fcb{rbçh gjflfkh ke flobec{e ke ezeguàçh. ghlulec{e ulf ucàçh ke ul Wbw{elf ke @erecgbflec{h ke Fyreckbqfkh *Nefrcbc` Lfcf`elec{ Ww{el ‗ NLW"# WGH_L {floâl we kebce ghlh h ghc{eñkh vue yhke wer ghlyfg{fkh el ul frvubth ke {rfcwerácgbf *QBY"#
?9
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Uwuærbhw kh Fkhoe Ghcceg{ Yfr{bgbyfc{e
Tá h ghc{eñkh ghlyfr{bnjfkh= Hute e fwwbw{e éw {rfcwlbwwõew ke æukbh e tìkeh kh fyrewec{fkhr= Uwf h yhk ke of{e,yfyh= of{e,yfyh= Yfr{bgbyf kfw reucbõew ghlyfr{bnjfckh ghlyfr{bnjfckh yhkw hu uwfckh æukbh e tìkeh we regeoer yerlbwwõew kh jhw{#
Yrblebrh ghc{f{h ghl h Fkhoe Ghcceg{ Fgewwe h nbcm ectbfkh yhr e,lfbn yenh jhw{ Dhrlf{h kh nbcm kbwyhcbobnbqfkh1
Yfrf fw wegre{frbfw ke ekugfàçh ew{fkufbw j{{y1((peoghcd#rcy#or(yrhbcdhX>UD j{{y1((peoghcd#rcy#or(yrh bcdhX>UD 3 Yfrf fw wegre{frbfw ke ekugfàçh lucbgbyfbw j{{y1((peoghcd#rcy#or(yrhbcdhX>UDXlucbg j{{y1((peoghcd#rcy#or(yrh bcdhX>UDXlucbgìybh ìybh 3
Yfr{bgbyfc{e ‗ Yhke ezbobr h ghc{eñkh ghlyfr{bnjfkh. hutbr e fwwbw{br éw {rfcwlbwwõew ke æukbh e tìkeh kh fyrewec{fkhr e uwfr h yhk ke of{e,yfyh#
Yrblebrh ghc{f{h ghl h Fkhoe Ghcceg{ É lekbkf vue yrhbwwbhcfbw weafl {rebcfkhw cfw bcw{b{ubàõew yfrf lfcuwefr e lun{bynbgfr h ghcjegblec{h kf errflec{f Fkhoe Ghcceg{ yfrf ghcerácgbf peo. werçh grbfkfw fw wfnfw kfw bcw{b{ubàõew e ghcgekbkfw fw yerlbwwõew yfrf hw fklbcbw{rfkhrew kewwfw wfnfw#
[ew{e ke ghcezçh Ch nbcm Faukf yhke,we fqer h {ew{e ke ghceg{btbkfke# Blyhr{fc{e1 h {ew{e ke ghcezçh kete wer eb{h yretbflec{e f gfkf ghcerácgbf peo ch ghlyu{fkhr e ghl h ecnfge ke bc{erce{ vue weræ u{bnbqfkh yfrf h etec{h#
Gnbvue el Faukf yfrf fqer h {ew{e ke ghcezçh Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el 6
?6
Fc{ew ke ec{rfr
Fc{ew ke ec{rfr [ew{fckh fw ghcdb`urfàõew kh ghlyu{fkhr
_eghleckflhw {ew{fr h ghlyu{fkhr fc{ew ke we ghceg{fr f ulf ghcerácgbf peo# H rewun{fkh kh {ew{e bckbgfræ f whnuàçh el gfwh ke yrhonelf# F{fnjh1 cf {enf ke nh`bc ke vufnvuer ghcerácgbf peo thgá ecghc{rf h nbcm Faukf vue h ecgflbcjfræ yfrf f yæ`bcf ke {ew{ew#
Blyhr{fc{e1 cew{e wb{e {floâl ecghc{rfl,we tærbfw kbgfw yfrf whnugbhcfr yrhonelfw j{{y1((peoghcd#rcy#or(ghllhc(jeny(y{,or(wuyyhr{(lee{bc`X{ew{#j{l
Ghlh ec{rfr Kbgf1 gfwh f bkebf weaf kbtbkbr hw yfr{bgbyfc{ew yhr y÷nh. reghleckf,we f we`ubc{e ghlyhwbàçh ke bkec{bbgfàçh1 >BCW[B[UBÀÇH ‗ WEU CHLE3 Kew{f hrlf weræ lfbw ægbn e æ`bn bkec{bbgfr hw yfr{bgbyfc{ew#
Kb`b{e >UD , Chle3 e gnbvue el Ec{rfr cf wfnf
Bc{rhkuàçh é ghcerácgbf peo
??
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Ew{f lecwf`el fyfregeræ cf {enf gfwh h ghlyu{fkhr cçh yhwwuf f terwçh fyrhyrbfkf kh ynu`bc Dnfwj Ynfer bcw{fnfkh ch lbgrh# Cew{e gfwh. weræ cegewwærbf f bcw{fnfàçh kh lewlh f yfr{br kh wb{e1 ppp#fkhoe#ghl#or
Gfwh h ghlyu{fkhr cçh yhwwuf h Dnfwj Ynfer
Bcw{fnfàçh kh Fkhoe Dnfwj Ynfer Pbckhpw
Fgewwe h nbcm ppp#fkhoe#ghl(`h(`e{dnfwjynfer Gnbvue ch oh{çh Ghcghrkh e bcw{fnfr f`hrf Nbcuz Uouc{u :#9;
Bcw{fnfàçh kh Fkhoe Dnfwj Ynfer Yfrf ghcb`urfr h nfwj cfw kbterwfw kbw{rboubàõew kh Nbcuz. tbwb{e h nbcm1
Kb`b{e cf afcenf ke ghlfckh *{erlbcfn" + wukh fy{`e{ bcw{fnn dnfwjynu`bcchcdree
El fn`ucw ghlyu{fkhrew h whl yhke cçh ducgbhcfr oel + wukh fy{`e{ bcw bcw{fnn {fnn fnwfhww + `mwukh `ekb{ (e{g(db (e{g(dbredhz(db redhz(dbredhzrg redhzrg
Bcgnubr1
DB_EDHZXKWY<“chce“ DB_EDHZXKWY<“fhww“
j{{y1((ppp#fkhoe#ghl(or(yrhkug{w(nfw j{{y1((ppp#fkhoe#ghl(or (yrhkug{w(nfwjynfer( jynfer( yrhkug{bch(bcw{rug{bhcw('weg{bhc,7
Bcw{ruàõew yfrf u{bnbqfàçh ke Uouc{u1
j{{y1((uouc{uhrulw#hr`(wjhp{jrefk# yjy8{55;??
Cf bcw{fnfàçh kh Fkhoe Dnfwj Ynfer ch wbw{elf hyerfgbhcfn Lfgbc{hwj. h cfte`fkhr ke bc{erce{ yfkrçh â h Wffrb# Hu{rhw cfte`fkhrew yhkel wer bcw{fnfkhw *Lhqbnnf Dbrehz"# Yfrf bcw{fnfr h ynu`bc ofw{f ec{rfr el ulf yæ`bcf vue h revuebrf e h cfte`fkhr h `ubfræ ch yrhgewwh ke bcw{fnfàçh#
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el 6
?7
Hw yhkw wçh afcenfw kbwyhw{fw cf wfnf vue yerlb{el f bc{erfàçh ec{re hw yfr{bgbyfc{ew kf reucbçh# Yhkel {er kbterwfw ucàõew e wçh fkbgbhcfkhw é reucbçh yenh jhw{# W{f{uw kh yfr{bgbyfc{e
Lecuw
[enf kh yfr{bgbyfc{e Fw wfnfw grbfkfw tál ghl {ráw nfhu{w yfkrçh1 Nfhu{w kberec{ew yhkel wer lhw{rfkhw kurfc{e h etec{h. tbwfckh fkevufàçh fh {byh ke bc{erfàçh kf reucbçh#
Bc{rhkuàçh é ghcerácgbf peo
Ghlyfr{bnjflec{h=
Kbwguwwçh=
Ghnfohrfàçh#
Yhkw ke ucàõew kbw{bc{fw
?;
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Lecu _eucbçh1 Fwwbw{ec{e ke ghcdb`urfàçh ke æukbh Yerlb{e f ghcdb `urfàçh kf ec{rfkf e wfìkf ke æukbh *{hkhw ketel refnbqfr ew{e yrhgekblec{h" Yhwwub gbcgh yfwwhw yfrf ghcdb`urfàçh1 Yfwwh 6 , [ew{e f wfìkf wfìkf ke æukbh e h thnule Yfwwh ? , Wenegbhce f ec{rfkf ke æukbh æukbh vue weræ u{bnb qfkf Yfwwh 7 , [ew{e h lbgrhdhce Yfwwh ; , Fauw{e h cìten ke wbnácgbh Yfwwh Yf wwh 5 , Ghc Ghcgnuf gnuf
Lecu _eucbçh1 Fwwbw{ec{e ke ghcdb`urfàçh ke æukbh Ch lecu _eucbçh. gnbvue el Ghcdb`urfàõew ftfcàfkfw# Terbbvue we f hyàçh Uwfr æukbh ftfcàfkh ew{æ wenegbhcfkf# Ewwf hyàçh f{btf h ghc{rhne fu{hlæ{bgh ke æukbh. bcgnubckh hw regurwhw ke gfcgenflec{h ke egh. ghc{rhne ke thnule kh lbgrhhce. ke{egàçh kh lhkh wbnecgbhwh e wuyrewwçh ke ruìkh# Wenegbhce ewwf hyàçh yfrf uwfr hu{rfw ghcb`urfàõew ftfcàfkfw#
Yfrf fauw{fr h Cìten ke wbnácgbh. frrfw{e h ghc{rhne kewnbqfc{e# Vufc{h lfbhr hr h cìten. lfbhr weræ f wecwbobnbkfke fh wbnácgbh kurfc{e fw {rfcwlbwwõew ke æukbh# Yfrf forbr h Lhkh ke gfcgenflec{h ke egh fgñw{bgh . wenegbhce ulf kfw hyàõew kewgrb{fw fofbzh# H Fgrhof{ Fgrhof{ Fgrhof{ Ghcceg{ Fkk,Bc yregbwf ew{fr bcw{fnfkh yfrf uwfr ewwf hyàçh1
Dunn Kuynez ‗ Yerlb{e vue tærbhw uwuærbhw ghcterwel wblun{fceflec{e# We hghrrer egh. wenegbhce hu{rf hyàçh *ew{f hyàçh â reghleckæten yfrf f lfbhrbf khw wbw{elfw"# Jfn Kuynez ‗ Yerlb{e vue fyecfw ul uwuærbh ghcterwe yhr teq# Uwe ew{f hyàçh we hw lbgrhhcew kh weu wbw{elf hrel ez{relflec{e wecwìtebw *{rfcwlb{brel ruìkhw ke uckh bckeweaætebw" hu we f bc{ecwbkfke kh weu regurwh ke gfcgenflec{h ke egh hr rfgf# Dhcew ‗ H{blbqf fw ghcb`urfàõew ke æukbh yfrf h uwh ke hcew ke hutbkh# Ew{f hyàçh uwf h lhkh Dunn Kuynez. ch vufn tærbhw uwuærbhw yhkel ghcterwfr wblun{fceflec{e# H lhkh Kewf{btfkh kewf{btf h regurwh ke gfcgenflec{h ke egh#
Yfrf yerlb{br vue h Fgrhof{ Ghcceg{ Fkk,Bc wenegbhce fu{hlf{bgflec{e h lenjhr lhkh ke gfcgenflec{h ke egh fgñw{bgh yfrf h weu wbw{elf. wenegbhce f hyàçh Wecwhr fu{hlæ{bgh kh Lhkh ke gfcgenflec{h ke egh fgñw{bgh *wenegbhcfkf yhr yfkrçh"# We ewwf hyàçh hr wenegbhcfkf. h Fkk,Bc â bcbgbfkh e fauw{fkh yfrf h lenjhr lhkh. ghl ofwe el bchrlfàõew khw wbw{elfw khw uwuærbhw# Yfrf kewf{btfr h fauw{e fu{hlæ{bgh kh lhkh ke gfcgenflec{h ke egh fgñw{bgh e uwfr fyecfw h lhkh vue thgá wenegbhchu. kewlfrvue ewwf hyàçh# Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el 6
?5
Yfrf f{btfr h fauw{e fu{hlæ{bgh ke thnule kh lbgrhhce ghl ofwe cfw fn{erfàõew kh cìten ke thq. wenegbhce f hyàçh Ghc{rhne fu{hlæ{bgh ke `fcjh *wenegbhcfkf yhr yfkrçh"# Kewlfrvue ewwf hyàçh we {bter yrhonelfw ghl tfrbfàõew bcewyerfkfw ch thnule ke æukbh# Kewlfrgfr ewwf hyàçh blyeke h fauw{e fu{hlæ{bgh kh thnule kh lbgrhhce# Wenegbhce ulf kfw hyàõew ke vufnbkfke kh æukbh kewgrb{fw yfrf fauw{fr ulf ghlobcfàçh ke {hkfw fw ghcb`urfàõew ke æukbh. bcgnubckh hw regurwhw ke cìten ke wbnácgbh. gfcgenflec{h ke egh e ghc{rhne ke `fcjh# Vufc{h lfbw fn{f hr f vufnbkfke. lfbhr weræ h uwh ke regurwhw kf GYU# Ghcwevuec{elec{e. h kewelyecjh kh wbw{elf bgfræ lfbw nec{h. lfw f vufnbkfke kh æukbh weræ lenjhr# Â reghleckæten vue thgá uwe f ghcb`urfàçh ke vufnbkfke lfbw fn{f yhwwìten vue cçh yrhthvue ulf ke`rfkfàçh ke{eg{æten ch æukbh kh weu wbw{elf# Wenegbhce ulf kfw vuf{rh ghcb`urfàõew1
_æybkh ‗ Herege h kewelyecjh lfbw ræybkh e f vufnbkfke ke æukbh lfbw ofbzf# Ew{f ghcb`urfàçh uwf yhughw regurwhw kf GYU. hyàçh vue kete wer u{bnbqfkf el wbw{elfw ghl GYUw lfbw nec{fw# Ohl ‗ Herege ul kewelyecjh lfbw nec{h. lfw ulf vufnbkfke ke æukbh wuyerbhr# Ohl â f ghcb`urfàçh yfkrçh. reghleckæten yfrf f lfbhrbf khw wbw{elfw# Lenjhr ‗ Herege h kewelyecjh lfbw nec{h e f lenjhr vufnbkfke ke æukbh# Uwe ewwf hyàçh yfrf wbw{elfw ghl GYUw ræybkfw# Yerwhcfnbqfr ‗ Yerlb{e wenegbhcfr hyàõew kfw ghcb`urfàõew ke vufnbkfke kh æukbh# Uwe ew{f hyàçh vufckh fw ghcb`urfàõew yfkrçh cçh heregerel rewun{fkhw fkevufkhw# Tæ yfrf f e{fyf kh fwwbw{ec{e ke ghcb`urfàçh ke æukbh yfrf wenegbhcfr fw hyàõew yerwhcfnbqfkfw# We {bter ewghnjbkh fw hyàõew rew{furee fw ghcb`urfàõew _æybkh. Ohl hu Lenjhr . b`chre wufw weneàõew e rew{fur _ekedbcbr yfkrõew yfkrõew# We {bter wenegbhcfkh f ftfcàfkfw yfkrçh. gnbgfckh el _ekedbcbr hyàçh Yerwhcfnbqfr . ewghnjf ulf kfw we`ubc{ew hyàõew1 Hyàçh 6?: *ghcb`urfàçh yfkrçh" hu ?54 ‗ Yfrf ghcb`urfr h gflbcjh ke egh= vufc{h lfbhr hr h cìten kf ghcb`urfàçh. lfbhr weræ f wuyrewwçh ke æukbh# Ew{f ghcb`urfàçh uwf lfbw regurwhw kf GYU e â reghleckæten yfrf wbw{elfw vue cçh u{bnbqfl hcew ke hutbkh# Wuyrewwçh ke ruìkh *wenegbhcfkf yhr yfkrçh" ‗ Hyàçh yfrf rekuqbr h ruìkh ch lbgrhhce# Kewlfrvue ew{f hyàçh yfrf fulec{fr f wecwbobnbkfke kh lbgrhhce#
Yfrf ghcb`urfr h gfcgenflec{h ke egh fgñw{bgh. wenegbhce1
Bc{rhkuàçh é ghcerácgbf peo
Hyàçh _æybkh ‗ U{bnbqfkf yfrf ho{er h kewelyecjh lfbw ræybkh e f vufnbkfke lfbw ofbzf# Hyàçh Ohl ‗ U{bnbqfkf yfrf ho{er ul kewelyecjh lfbw nec{h e ulf vufnbkfke ul yhugh lenjhr# lenjhr#
?4
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Hyàçh Lenjhr ‗ U{bnbqfkf yfrf ho{er h kewelyecjh lfbw nec{h e f lenjhr vufnbkfke# Hyàçh Yrhgewwflec{h cçh,nbcefr *wenegbhcfkf yhr yfkrçh" ‗ Yfrf refnbqfr ul yrhgewwflec{h cçh,nbcefr khw kfkhw ke æukbh= kewlfrvue ew{f hyàçh yfrf uwfr h yrhgewwflec{h yfkrçh *e lechw regurwhw kf GYU"# Hyàçh _ekedbcbr yfkrõew ‗ Yfrf b`chrfr wufw weneàõew e rew{furfr fw ghcb`urfàõew ftfcàfkfw yfkrçh#
Yfrf fynbgfr fw ghcb`urfàõew yfkrçh e re{hrcfr fh fwwbw{ec{e ke ghcb`urfàçh ke æukbh. gnbvue el HM. e h fwwbw{ec{e ke ghcb`urfàçh ke æukbh â ezbobkh# Gnbvue el Ghcgnubr yfrf wfbr kh fwwbw{ec{e ke ghcb`urfàçh ke æukbh# Nelore,we ke vue we h ynu`bc Fkk,Bc cçh ew{bter bcw{fnfkh. f tbwufnbqfàçh kf ghcb`urfàçh ke æukbh ew{fræ kberec{e# Cew{e gfwh. bcw{fne h ynu`bc#
Yfwwh 6 ke 51 [ew{fr wfìkf ke whl Cew{e yfwwh. h Fkhoe Ghcceg{ elb{bræ whl vue yhwwf wer reyrhkuqbkh yenfw wufw gfbzfw ke whl# Gfwh cçh fghc{eàf. terbbvue we wufw gfbzfw ke whl ew{çh ketbkflec{e ghceg{fkfw fh ghlyu{fkhr e nb`fkfw *gfwh weaf cegewwærbf fnblec{fàçh enâ{rbgf"#
Yfwwh ? ke 51 Wenegbhcfr lbgrhdhce Fn`ucw ghlyu{fkhrew yhkel {er lfbw ke ulf ec{rfkf yfrf lbgrhhce. ghlh peogflw ghl lbgrhhcew# Wenegbhce f ec{rfkf vue weræ u{bnbqfkf e tæ fh yr÷zblh yfwwh yfrf {ew{fr h lbgrhhce# Gfwh h lbgrhhce wenegbhcfkh cçh weaf h keweafkh. â yhwwìten thn{fr fh yfwwh ? e ewghnjer hu{rh lbgrhhce#
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el 6
?0
Yfwwh 7 ke 51 [ew{fr lbgrhdhce Dfàf h {ew{e kh lbgrhhce `rftfckh ulf rfwe kb{f yenh yfr{bgbyfc{e e reyrhkuqf yfrf terbbgfr we enf hb `rftfkf ghrre{fle ghrre{flec{e# c{e#
Yfwwh ; ke 51 Fauw{fr cìten ke wbnácgbh Wb`f fw bcw{ruàõew kf {enf yfrf refnbqfr h {ew{e#
Yfwwh 5 ke 51 Yhke,we ghcgnubr f ghcdb`urfàçh hu ghcdb`urfr lfcufnlec{e el Ghcdb`urfàõew ftfcàfkfw
Gfwh h ynu`bc Fkhoe Ghcceg{ Fkk,Bc cçh {ecjf wbkh bcw{fnfkh. h oh{çh Ghcdb`urfàõew Ftfcàfkfw cçh fyfregeræ cew{e yfwwh# Yhr ewwe lh{bth. weræ cegewwærbh ec{rfr ch wb{e fofbzh yfrf vue weaf eb{f f bcw{fnfàçh1 j{{y1((peoghc#rcy#or(ghllhc(jeny(y{,or( wuyyhr{(lee{bc`X{ew{#j{l
Fyfregeræ {floâl ch gfc{h wuyerbhr kbreb{h kf {enf ul ìghce ftbwfckh vue weu ghlyu{fkhr cçh yhwwub h ynu`bc bcw{fnfkh# Gnbvue ch ìghce yfrf bcw{fnæ,nh#
Bc{rhkuàçh é ghcerácgbf peo
?:
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Kbgf1 yfrf lenjhr vufnbkfke ch æukbh weræ cegewwærbh fn{erfr f „Vufnbkfke kh æukbh“ yfrf „lenjhr“# Lecu _eucbçh1 Fwwbw{ec{e ke ghcdb`urfàçh ke æukbh _eghleckfàçh kf _CY Cìten ke ruìkh1 Fgblf ke 49
H Fwwbw{ec{e ke Ghcb`urfàçh ke Æukbh kete wer ezegu{fkh fc{ew kf ghcerácgbf peo. etb{fckh yrhonelfw ke æukbh e kblbcubckh h kewtbh ke f{ecàçh gfuwfkh yhr ew{e {byh ke yrhonelf#
Lhkh ke gfcgenflec{h gfcgenflec{h ke egh1 Dunn Kuynez Kewlfrgfr1 Wecwhr fu{hlæ{bgh kh lhkh ke gfcgenflec{h ke egh Ghc{rhne fu{hlæ{bgh ke `fcjh Thnule kh lbgrhdhce1 Fgblf ke 49 Vufnbkfke ke æukbh1 Ohl
_eghleckf,we ezegu{fr _eghleckf,we ezegu{fr h Fwwbw Fwwbw{ec{e {ec{e ke Ghcdb`urfàçh ke Æukbh fc{ew ke vufnvuer ghc derácgbf peo#
Æukbh
Lhkel
KWN
NFC
66 Moyw 5 mJq
?? Moyw 66 mJq
;; Moyw ?? mJq
Gfkf {byh ke æukbh yrhyhrgbhcfræ ulf vufnbkfke kberec{e ke æukbh yfrf h yfr{bgbyfc{e. keyeckeckh kh {byh ke ghcezçh ew{foenegbkf#
Vufnbkfke kh æukbh
Lecu _eucbçh1 Wenegbhcfr gïlerf Blyhr{fc{e1 gfwh weaf cegewwærbf f lukfcàf kh kbwyhwb{bth ke tìkeh kurfc{e ulf ghcerácgbf peo. yfre ke {rfcwlb{br weu nuzh ke tìkeh e wenegbhce h chth kbwyhwb{bth f wer uwfkh#
Cew{f hyàçh yhke,we wenegbhcfr f gïlerf vue weræ u{bnbqfkf. lbgrhhce. nhgfn ke frlfqecflec{h e f yerlbwwçh Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el 6
?2
Lecu _eucbçh1 Lbcjf tenhgbkfke ke ghcezçh  yhwwìte yhwwìtenn terbdbgfr f ofckf vue vue ew{æ ew{æ weckh u{bnbqfkf *el Mo(w" Ofw{f gnbgfr cf ofrrf terke ch gfc{h wuyerbhr kbreb{h kf wfnf yfrf ter fw ew{f{ìw{bgfw ke reke# Yhke wer u{bnbqfkh. yhr ezelynh. yfrf h fyrewec{fkhr ghc{rhnfr f vufc{bkfke ke kfkhw ectbfkf# Yhke kblbcubr hu fulec{fr ke {flfcjh keyeckeckh kf vufnbkfke kf ghcezçh
Nf{ácgbf *f{rfwh ec{re ectbh e ec{re`f" Uynhfk Khpcnhfk
Lecu _eucbçh1 Lbcjf tenhgbkfke ke ghcezçh Ch lecu _eucbçh3@erecgbfr lbcjfw ghcdb`urfàõew ezbw{el vuf{rh wuo,lecuw1 Lbcjf tenhgbkfke ke ghcezçh ‗ Hcke â ghcb`urfkh h {byh ke ghcezçh ew{foenegbkf ghl h wertbkhr Fkhoe Ghcceg{#
Fwwbw{ec{e ke ghcb`urfàçh ke æukbh### ‗ Fuzbnbf cf ghcb`urfàçh kh æukbh kh yfr{bgbyfc{e#
Wenegbhcfr gïlerf### ‗ Fuzbnbf cf ewghnjf kf gïlerf bcw{fnfkf ch ghlyu{fkhr kh yfr{bgbyfc{e#
[enf gjebf ‗ Ezyfcke f afcenf kf ghcerácgbf peo yfrf hw nblb{ew kh lhcb{hr#
Uwe _eucbçh3Wfbr kh Ghcceg{ Yrh yfrf we kewghceg{fr kf ghcerácgbf peo# Gfwh h ynu`bc Fkk,Bc cçh ew{eaf bcw{fnfkh. f hyàçh Wfbr kh Ghcceg{ Yrh yhke cçh fyfreger## Cew{e gfwh bcw{fne h ynu`bc# fyfreger Yhke kblbcubr hu fulec{fr ke {flfcjh keyeckeckh kf vufnbkfke kf ghcezçh
Nf{ácgbf *f{rfwh ec{re ectbh e ec{re`f" Uynhfk Khpcnhfk Kbgfw
Lhkel ‗ Ul fyrewec{fkhr yhke `erfr gergf ke ?4 Mo(w ke kfkhw# Hw yfr{bgbyfc{ew yregbwfl ke gergf ke ?2 Mo(w yfrf ulf ohf ghcezçh# Cçh â reghleckæten uwfr f ghcezçh yhr lhkel ghl lfbw ke ul fyrewec{fkhr. fyrewec{fkhr. cel u{bnbqfr h regurwh ke ghlyfr{bnjflec{h ke {enf ghl f ghcezçh yhr lhkel# KWN ‗ Ul fyrewec{fkhr yhke `erfr gergf ke 6?5 Mo(w ke kfkhw# Hw yfr{bgbyfc{ew yregbwfl ke gergf ke 6?: Mo(w yfrf ulf ohf ghcezçh# We h regurwh ke ghlyfr{bnjflec{h ke {enf hr uwfkh. hw yfr{bgbyfc{ew yregbwfrçh ke ?99 Mo(w# NFC ‗ Ul fyrewec{fkhr yhke `erfr gergf ke ?59 Mo(w ke kfkhw# Hw yfr{bgbyfc{ew yregbwfl ke gergf ke ?55 Mo(w# We h regurwh ke ghlyfr{bnjflec{h ke {enf hr uwfkh. hw yfr{bgbyfc{ew yregbwfrçh ke ;99 Mo(w#
El renfàçh fh cñlerh ke uwuærbhw yhr ghcezçh1
Bc{rhkuàçh é ghcerácgbf peo
 reghleckæten vue ul nbcm FKWN gfwebrh {ecjf h lìcblh *keyeckeckh kf ofckf ghc{rf{fkf" ke ghlyu{fkhrew ghceg{fkhw é wfnf tbr{ufn#
79
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
El fgunkfkew hu elyrewfw vue {ecjfl ulf ghcezçh ghl f bc{erce{ ke lenjhr vufnbkfke. aæ â yhwwìten {er lfbw ghlyu{fkhrew ghceg{fkhw ch lewlh nbcm *keyeckeckh kf ofckf kbwyhcìten"# Kbgf1 fc{ew ke vufnvuer ghcerácgbf peo â yregbwh fqer hw {ew{ew yfrf vue f reucbçh fghc{eàf cfw lenjhrew ghckbàõew yhwwìtebw# Â blyhr{fc{e vue hw {ew{ew `erel ulf ghcb`urfàçh cf vufn {hkhw yhwwfl yfr{bgbyfr ghl vufnbkfke#
Ch Fkhoe Ghcceg{ 0 Kbgf1 cf yæ`bcf ke ec{rfkf kf ghcerácgbf peo jæ ul nbcm ke faukf# Ewwe nbcm fræ {ew{ew e h rewun{fkh lhw{rfræ h {byh ke ghcezçh vue thgá yhwwub#
@erecgbfr lbcjfw ghcb`urfàõew1 Lbcjf tenhgbkfke ke ghcezçh
Lecu _eucbçh1 Lbcjf tenhgbkfke ke ghcezçh Cew{f hyàçh h yfr{bgbyfc{e bcdhrlf fh wbw{elf weu {byh ke ghcezçh ghl f bc{erce{ Lhkel ‗ Ghcezçh ghl lhkel lhkel ke fgewwh kbwgfkh KWN(Gfoh ‗ Ghcezçh f{rftâw ke bc{erce{ ofckf nfr`f NFC ‗ Ghcez Ghcezçh çh kec{rh ke ulf reke nhgfn
Lhkel
KWN
NFC
66 Moyw 5 MJq
?? Moyw 66 MJq
;; Moyw ?? MJq
Wnhp Blf`ew
?4 Moyw ? yw
?4 Moyw ? yw
?4 Moyw ? yw
Dfw{ Blf`ew
C(F
6?5 Moyw ?59 Moyw 65 yw 65 yw
Jb`j Vufnb{ Blf`ew
C(F
6?5 Moyw ?59 Moyw 6? yw 6? yw
Æukbh Tìkeh
Ghlyfr{bnjflec{h ?: Moyw ke {enf 6 yw
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el 6
699 Moyw ;99 Moyw ? yw ? yw
76
Tbwçh kh yerdbn ke yfr{bgbyfc{e kh Fkhoe Ghcceg{ Weræ fyrewe fyrewec{fkf c{fkf f tbwçh ke gfkf yerdbn ke uwuærbh kh Fkhoe Ghcceg{ Bcbgbfrelhw yenf tbwçh kh yfr{bgbyfc{e
Tbwçh kh yerdbn ke yfr{bgbyfc{e kh Fkhoe Ghcceg{ Tbwçh kh yerdbn ke yfr{bgbyfc{e H yfr{bgbyfc{e yhke ezbobr h ghc{eñkh ghlyfr{bnjfkh. hutbr e fwwbw{br éw {rfcwlbwwõew ke æukbh e tìkeh kh fyrewec{fkhr e uwfr h yhk ke of{e,yfyh#
Yhk Nbw{f ke yfr{bgbyfc{ew
Yhkk Nbw{f ke yfr{bgb Yh yfr{bgbyfc yfc{ew {ew _enfàçh khw yfr{bgbyfc{ew kf ghcderácgbf peo Ìghcew khw yfr{bgbyfc{ew 6±# Ìghce ,Jh , Jhw{ w{ ?±# Ìghce ,Fyrewec{fkhr , Fyrewec{fkhr 7±# Ìghce , Yf Yfr{bgb r{bgbyfc{e yfc{eww
H yhk Nbw{f ke yfr{bgbyfc{ew â u{bnbqfkh yfrf tbwufnbqfr e ghc{rhnfr vufbw e vufc{hw wçh hw yfr{bgbyfc{ew ke ulf ghcerácgbf. terbbgfr w{f{uw e yrhlhter yfr{bgbyfc{ew#
W{f{uw kh yfr{bgbyfc{e
Netfc{fr f lçh ‗ Yekbr f yfnftrf1 keyecke ke fu{hrbqfàçh kh jhw{#
Ghcghrkfr ‗ Lhw{rfr f {hkhw vue ew{æ ke fghrkh ghl fn`ul vuew{bhcflec{h#
Hyàõew ke W{f{uw *{floâl yfrf jhw{w e fyrewec{fkhrew"
Bc{rhkuàçh é ghcerácgbf peo
Kbwghrkfr ‗ Lhw{rfr f {hkhw vue cçh ew{æ ke fghrkh ghl fn`ul vuew{bhcflec{h# Ffw{fr,we ‗ Wbcfnbqfr vue thgá cçh ew{æ lhlec{fceflec{e yfr{bgbyfckh kf reucbçh#
Dfne lfbw fn{h ‗ Yekbr yfrf h cfrrfkhr fnfr lfbw fn{h#
Dfne lfbw ofbzh ‗ Yekbr yfrf h cfrrfkhr fnfr lfbw ofbzh#
Fgenerfr ‗ Wu`erbr vue h fyrewec{fkhr fgenere wuf ezyhwbàçh#
Kewfgenerfr ‗ Wu`erbr vue h fyrewec{fkhr kewfgenere wuf ezyhwbàçh#
7?
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
W{f{uw kh yfr{bgbyfc{e Fh wenegbhcfr hw w{f{uw Df Dfne ne lfbw fn{h fn{ h . Dfne lfbw lfbw ofbzh o fbzh . Fgenerfr . Kewfgenerfr . _bwh _bwh hu hu Fynfuwh . h ìghce ghrrewyhckec{e â ezbobkh yhr keq we`uckhw ch yhk Nbw{f ke yfr{bgbyfc{ew # Hw ìghcew ke w{f{uw Netfc{fr lçh . Ghcghrkfr Ghcghrkfr e e Kbwghrkfr yerlfce Kbwghrkfr yerlfcegel gel tbwìtebw f{â vue weafl relhtbkhw lfcufnlec{e lfcufnlec{e yenh jhw{ hu yenh yfr{b gbyfc{e# H ìghce ke w{f{uw Fdfw{fr,we Fdfw{fr,we yhke yhke wer relhtbkh whlec{e yenh yenh yr÷yrb h yfr{bgbyfc{e#
Netfc{fr f lçh Vufckh h yfr{bgbyfc{e u{bn bqfr f hyàçh Netfc{fr f lçh Vufckh gnbgfckh ch oh{çh . ew{fræ yekbckh yerlbwwçh fh jhw{ yfrf dfnfr uwfckh ThBY# H jhw{ yhke fgeb{fr hu reaeb{fr h yekbkh# We f yerlbwwçh dhr ghcgekbkf. h yfr{bgbyfc{e gnbgf el Dfnfr f`hrf hu u{bnbqf hw oh{õew
H w{f{uw kh yfr{bgbyfc{e yhke wer ñ{bn yfrf we ghlucbgfr ghl h fyrewec{fkhr. jhw{ e kelfbw yfr{bgbyfc{ew ke lhkh ucbkbregbhcfn cf lfbhrbf kfw teqew# Hw yfr{bgbyfc{ew yhkel kelhcw{rfr ghcghrkïcgbf hu kbwghrkïcgbf el renfàçh f ulf fbrlfàçh hu yer`uc{f kh fyrewec{fkhr# Yhkel {floâl ezyrblbr ul wec{blec{h hu f fuwácgbf kh yfr{bgbyfc{e kh ghlyu{fkhr ke hcke ew{æ fgewwfckh f ghcerácgbf peo#
Fn`ucw jhw{w e fyrewec{fkhr fyrewec{fkhrew ew uwfl hw elh{bghcw e h æukbh *{enehcbf hu ThBY" kh Fgrhof{ Ghcceg{ Yrh yfrf fqer yer`uc{fw fhw yfr{bgbyfc{ew kurfc{e ulf wewwçh ke {rebcflec{h hu reucbçh# Yhr ezelynh. ul jhw{ fq ulf yer`uc{f. tærbhw yfr{bgbyfc{ew netfc{fl f lçh uwfckh hw elh{bghcw. h jhw{ ghcgeke kbreb{hw ke thq fh yrblebrh cf nbw{f ke yfr{bgbyfc{ew e h yfr{bgbyfc{e rewyhcke é yer`uc{f uwfckh ThBY# Vufckh thgá wenegbhcf h elh{bghc Netfc{fr f lçh. weu chle â lhtbkh yfrf f yfr{e wuyerbhr kf nbw{f ke yfr{bgbyfc{ew# We tærbhw yfr{bgbyfc{ew netfc{frel f lçh. fvuene vue netfc{hu f lçh yrblebrh fyfregeræ ch {hyh kf nbw{f. we`ubkh kh we`uckh. e fwwbl yhr kbfc{e#
Lfbw bcdhrlfàõew ThBY â h rh{eflec{h ke ghcterwfàçh julfcf uwfckh f bc{erce{ hu vufnvuer hu{rf reke ke ghlyu{fkhrew ofwefkf ch Yrh{hghnh ke Bc{erce{. {hrcfckh f {rfcwlbwwçh ke thq lfbw ul wertbàh wuyhr{fkh yenf reke ke kfkhw# Vufckh h gfkefkh cçh ew{æ f{btfkh. h oh{çh Ghcterwfr ucgbhcf ghlh pfnm,{fnm . hu weaf. w÷ {rfcwlb{e h æukbh ecvufc{h ew{bter gnbgfkh#
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el 6
77
Netfc{fr f lçh
Cew{e lhlec{h fn`ulfw hyàõew fyfregel cf {enf F afcenf kh gfc{h wuyerbhr kbreb{h fner{f vue h kbreb{h ke fnfr hb ghcgekbkh yenh fklbcbw{rfkhr# Ch yhk Nbw{f ke yfr{bgbyfc{ew. h ìghce ke ul lbgrhhce fyfregeræ cf rec{e kh chle. bckbgfckh f {hkhw vuel ew{æ ghl yerlbwwçh yfrf fnfr# H oh{çh Ghcterwfr . ch gfc{h bcerbhr ewvuerkh. lhw{rf vue yhke wer yrewwbhcfkh yfrf fnfr f {hkhw# Netfc{fr f lçh Lfc{eckh yrewwbhcfkh h oh{çh Ghcterwfr . yhke,we dfnfr ghl {hkhw ch etec{h Yrewwbhcfckh h ìghce Gfkefkh . yhke,we dfnfr ghc{bcuflec{e. ghc{b cuflec{e. wel f cegewwbkfke cegewwbkfke ke lfc{er h o h{çh Ghcterwfr yrewwbhcfkh Cfw hyàõew ke thq yhke,we re`unfr h thn ule
Bc{rhkuàçh é ghcerácgbf peo
Yhke wer re`unfkh h thnule kh æukbh vue h yfr{bgbyfc{e. fyrewec{fkhr hu jhw{ elb{bræ yfrf {hkhw cf wfnf#
7;
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Yhk Of{ Of{e,y e,yfyh fyh Yhk u{bn Yhk u{bnbqfkh bqfkh yfrf f bc{erfàçh khw yfr{bgbyfc{e yfr{bgb yfc{ew w f{rftâw ke {ez{h
Yhk Of{e,yfyh U{bnbqfkh yfrf ew{foeneger ghlucbgfàçh tbf {ez{h ghl hu{rhw yfr{bgbyfc{ew. fyrewec{fkhrew e jhw{w#
H {ez{h kb`b{fkh yhke wer kbregbhcfkh1 Yfrf {hkhw cf ghcderácgbf peo Yfrf yewwhfw ewyegìdbgfw Whlec{e yfrf hw fyrewec{fkhrew
Yhkk Ch Yh Ch{f {fww U{bnbqfkh yenh jhw{ e yenh fyrewec{fkhr fyrewec{fkhr yfrf1
Yhk Ch{fw Lub{h u{bnbqfkh yfrf re`bw{rfr f{fw ke reucbõew#
Howertfàõew whore h etec{h Ch{fw el `erfn Ezelynh1
F{f kf reucbçh
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el 6
75
Yhk Ghlyfr{bnjflec{h U{bnbqfkh yenh fyrewec{fkhr hu jhw{ yfrf ghlyfr{bnjfr æref ke {rfofnjh. fynbgf{bthw. khgulec{hw e vufkrh orfcgh
Yhk Ghlyfr{bnjflec{h U{bnbqfkh yfrf lhw{rfr ulf afcenf kh weu ghlyu{fkhr yfrf hw yfr{bgbyfc{ew. lhw{rfr f wuf æref ke {rfofnjh. lhw{rfr ul fynbgf{bth kh weu ghlyu{fkhr. gfrre`fr khgulec{hw YY[. YY[Z. WPD. LY7. DNT. AYE@ e QBY cf {enf khw yfr{bgbyfc{ew e forbr ul vufkrh orfcgh yfrf kewecjh vue weræ lhw{rfkh yfrf hw yfr{bgbyfc{ew#
U{bnbqfkh yenh fyrewec{fkhr hu jhw{ yfrf ghlyfr{bnjfr æref ke {rfofnjh. fynbgf{bthw. khgulec{hw e vufkrh orfcgh
Faukf kh Fkho Fkhoe e Ghcceg{ Ghcceg{ Yrh Fgewwe hw wb{ew1 Yæ`bcf ke faukf kh Fkhoe Ghcceg{ j{{y1((peoghcd#rcy#or(ghllhc(jeny(y{,or(ghcceg{(jeny#j{ln
Yæ`bcf ke wuyhr{e kh Fkhoe Ghcceg{ j{{y1((ppp#fkhoe#ghl(or(wuyyhr{(
Bc{rhkuàçh é ghcerácgbf peo
Faukf kh Fkhoe Ghcceg{ Yrh
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el 6
74
6 Wewwçh ke fyreckbqf`el 6 Bc{rhkuàçh é ghcderácgbf peo
_h{ebrh ke f{btbkfkew [÷ybghw e ghcgeb{hw
Ghhyerfàçh _CY,Yr _CY,Yrhbch hbch
Ghcgeb{hw whore Ghcerácgbf peo
Derrflec{f u{bnbqfkf ‗ Fkhoe Ghcceg{
_evubwb{hw ke jfrkpfr jfrkpfree
Tbwçh kh yfr{bgbyfc{e
Ghlye{ácgbfw {âgcbgfw kewecthntbkfw
Gfyfgb{fr h fnuch cf ghcb`urfàçh e hyerfàçh ke ul flobec{e ke ghcerácgbf peo ghlh yfr{bgbyfc{e#
[elyh yretbw{h yfrf fw f{btbkfkew
29 lbcu{hw
Ghlyu{fkhr khw fnuchw
Pbckhpw ZY1
Bc{erce{ Ezynhrer
Dbrehz
Jefkwe{ e peogfl
7:
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
F{btbkfke 6 ‗ Ec{rfckh cf wfnf e ghcdb`urfckh gïlerf e æukbh H bcw{ru{hr wblunfræ ulf peo,funf hcke {hkhw hw fnuchw werçh yfr{bgbyfc{ew# Hw fnuchw ketel ec{rfr cf wfnf e ezegu{fr hw yfwwhw ke ghcdb`urfàçh1
Dfàf h {ew{e ke ghcezçh kh lbgrh f{rftâw kh nbcm ke faukf kf yæ`bcf bcbgbfn1 j{{y1((peoghc#rcy#or(ghllhc(jeny(ec(wuyyhr{(lee{bc`X{ew{#j{l
Db`urf 6 , Gnbvue el Faukf yfrf {ew{fr f ghcb`urfàçh kh lbgrh
Ec{re cf wfnf ghlh ghctbkfkh. we`ubckh hw yfkrõew ke chlecgnf{urf kewgrb{hw e u{bnbqfckh h yrh`rflf Bc{erce{ Ezynhrer yfrf ec{rfr cf wfnf# Gfwh weaf revuerbkf f bcw{fnfàçh kh ynu`bc Dnfwj Ynfer. bcw{fne,h1 >UD , WEUXCHLE3
Terbbvue h {byh ke ghcezçh vue ew{æ weckh u{bnbqfkf e fàf hw fauw{ew cegewwærbhw= Terbbvue we f gïlerf ew{æ ghcb`urfkf ghrre{flec{e#
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el 6
72
F{btbkfke ? ‗ Kelhcw{rfàçh kfw ducgbhcfnbkfkew H bcw{ru{hr ec{rfræ ghlh jhw{ kf wfnf e kelhcw{rfræ fw ducgbhcfnbkfkew kf derrflec{f# Hw fnuchw brçh bc{erf`br e terbdbgfr hw rewun{fkhw cf {enf# Fyrhteb{e ew{f f{btbkfke yfrf netfc{fr vuew{õew whore yhwwìtebw wb{ufàõew hcke hw yfr{bgbyfc{ew yhkerbfl ecghc{rfr kbdbgunkfkew#
F{btbkfke 7 ‗ U{bnbqfckh ducgbhcfnbkfkew Hw fnuchw u{bnbqfrçh fw ducgbhcfnbkfkew yerlb{bkfw yfrf h yerdbn ke yfr{bgbyfc{e1
U{bnbqe f ucàçh Netfc{fr f lçh=
U{bnbqe h yhk Of{e,yfyh=
Fn{ere weu w{f{uw=
Nblye weu w{f{uw#
F{btbkfke ; ‗ U{bnbqfckh h fwwbw{ec{e ke æukbh Hw fnuchw u{bnbqfrçh h fwwbw{ec{e ke æukbh yfrf fauw{fr wufw ghcdb`urfàõew ke æukbh#
Bc{rhkuàçh é ghcerácgbf peo
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el 6
;9
? Wewwçh ke fyreckbqf`el ? @erecgbfckh ulf wfnf ke reucbõew Wulærbh kf wewwçh Tbwçh kh yerbn ke Fyrewec{fkhr kh Fkhoe Ghcceg{# Ghcceg{ # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #;7 #;7 Yreyfrfckh f reucbçh # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #;7 #;7 Bcbgbfckh f reucbçh # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #;; # ;; Yhkw # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #;5 # ;5 Yhk Gïlerf e Thq # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #;5 # ;5 Yhk Ghlyfr{bnjflec{h # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #;: #;: Yhk Ghlyfr{bnjflec{h1 [enf Leu Ghlyu{fkhr # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #;2 #;2 Yhk Ghlyfr{bnjflec{h1 Khgulec{hw # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #59 #59 Yhk Ghlyfr{bnjflec{h1 Vufkrh orfcgh # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #56 #56 Yhk Ch{f # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #5? # 5? Yhk Ghlyfr{bnjflec{h ke frvubthw # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #57 #57 Yhk Nbcmw cf Peo # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #5; # 5; Yhk Yewvubwf # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #55 #55 Æref ezgnuwbtf yfrf jhw{w e fyrewec{fkhr fyrewec{fkhrew ew # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #54 #54 Tbwçh kh yerbn ke Jhw{ kh Fkhoe Ghcceg{ # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #50 #50 @erecgbfckh fgewwh e ec{rfkf # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #50 #50 @erecgbfckh yfr{bgbyfc{ew # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #52 #52 Fu{hyrhlhàçh # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #49 #49 Yrhlhteckh yfr{bgbyfc{ew # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #49 #49 Kbreb{hw ftfcàfkhw # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #49 #49 Whnbgb{fckh yfr{bgbyfc{ew # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #46 #46
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
;?
@erecgbfckh Yhkw# Yhkw# # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #4? # 4? @erecgbfckh nfr`urf ke ofckf # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #4? #4? Lhkel # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #4; # 4; _h{ebrh ke f{btbkfkew # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #45 #45 F{btbkfke 6 ‗ U{bnbqfckh hw yrbtbnâ`bhw ke fyrewec{fkhr # # # # # # # # # # # # # # # # # # #44 #44 F{btbkfke ? ‗ U{bnbqfckh hw yrbtbnâ`bhw ke jhw{# jhw{# # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #40 #40
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el ?
;7
Tbwçh kh yerdbn ke Fyrewec{fkhr kh Fkhoe Ghcceg{ Weræ fyrewec{fkf f tbwçh ke gfkf yerdbn ke uwuærbh kh Fkhoe Ghcceg{ Fyrewec{frelhw Fyrewec{f relhw f tb wçh kh fyrewe fyrewec{fkhr c{fkhr Ghc{rhnfl h vue ew{æ kbwyhcìten cf wfnf e yhkel ectbfr æukbh e tìkeh# Cçh yhkel fkbgbhcfr yhk e chthw ghc{eñkhw. hu fn{erfr h nfhu{#
Yreyfrfckh f reucbçh H fyrewec{fkhr fyrewec{fkhr kete ghc{fr gh l f faukf kh jhw { yfrf `erecgbfr f wfnf e hw yfr{b gbyfc{ew El ulf reucbçh. ofwbgflec{e ul jhw{ `erecgbf e hr`fcbqf f wfnf e ul fyrewec{fkhr dfnf fhw yfr{bgbyfc{ew H fyrewec{fkhr fyrewec{fkhr c çh yhke lhter cel rekblecwbhcfr yhkw H fyrewec{fkhr fyrewec{fkhr kete we ghcgec{rfr ch ghc{eñkh e cçh ch uwh kf derrflec{f
Yreyfrfckh f reucbçh We h fyrewec{fkhr fyrewec{fkhr ew{bter dflbn bfrbqfkh ghl f derrflec{f e we`urh ke weu uwh. yhke fgulunfr f ducàçh ke jhw{ Wfnfw aæ grb fkfw yhkel wer u{bnb qfkf Wfnfw qfkfww yfrf hw etec{hw. hu ulf chtf wfnf yhke wer grbfkf Gfkf wegre{frbf ke ekugfàçh ekugfàçh yhkeræ ghc{fr ghl ul f wfnf yrâ,grbfkf yfrf f refnbqfàçh ke weuw etec{hw F bcw{b{ub àçh kedbce hw rewyhcwætebw yenh `erecgbflec{h kfw wfnfw e yerlbwwõew ke jhw{
@erecgbfckh ulf wfnf ke reucbõew
Tbwçh kh yerdbn ke Fyrewec{fkhr kh Fkhoe Ghcceg{ Yhke ghlyfr{bnjfr ghc{eñkh kf obonbh{egf e ke weu ghlyu{fkhr yewwhfn *vue aæ {ecjf wbkh gfrre`fkh cf wfnf ke reucbçh". bcgnubckh fyrewec{fàõew kh Fkhoe£ Yrewec{er *frvubthw YY[ e YY[Z". frvubthw el Dnfwj£ *frvubthw WPD". blf`ecw *frvubthw AYE@". frvubthw ke tìkeh *DNT". frvubthw ke æukbh *LY7" e yfgh{ew qbyfkhw Wjfrfone Ghc{ec{ Hoaeg{ _eerecge Lhken *WGH_L"# H fyrewec{fkhr yhke ghlyfr{bnjfr wuf {enf ghl {hkhw hw yfr{bgbyfc{ew. of{er yfyh e {rfcwlb{br æukbh e tìkeh el {elyh refn#
Yreyfrfckh f reucbçh
;;
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Bcbgbfckh f reucbçh
Bcbgbfckh f reucbçh Ezbw{el fn`ulfw lfcebrfw ke we bcbgbfr u lf reucbçh1
Fgewwfr h nbcm ch e,lfbn ke ghctb{e regeobkh Nh`fr ch Ghcceg{ Gec{rfn *jhw{" Cfte`fr f{â fw bcdhrlfàõew kf reucbçh hu fgewwfr f yfw{f Lbcjfw reucbõew e gnbgfr ch nbcm yfrf ec{rfr Kb`b{fr h Ucbdhrl _ewhurge Nhgf{hr *U_N" kf reucbçh ch cfte`fkhr Fy÷w vufnvuer ul khw yfwwhw. â whnbgb{fkh ul nh` hc e ulf wecjf yfrf fgewwh
H jhw{ ec{rf fu{hlf{bgflec{e fy÷w bcwerbr nh`bc e wecjf# H fgewwh é reucbçh keyecke kf hrlf ghlh hb ghcb`urfkf yenh jhw{1
Whlec{e uwuærbhw re`bw{rfkhw yhkel ec{rfr cf wfnf *h fgewwh ew{æ onhvuefkh f ghctbkfkhw"= Whlec{e uwuærbhw re`bw{rfkhw e ghctbkfkhw fgeb{hw yenh jhw{ yhkel ec{rfr cf wfnf= Hw ghctbkfkhw vue regeoerfl h U_N kf reucbçh yhkel ec{rfr cf wfnf#
Hw uwuærbhw re`bw{rfkhw ch Fkhoe Ghcceg{ Gec{rfn ec{rfl cf wfnf e fwwulel f ucàçh vue hb yrâ,ghcb`urfkf yenh jhw{ vue. vufckh fgjfr cegewwærbh. yhke fn{erfr f ucàçh khw yfr{bgbyfc{ew vue ec{rfl cf wfnf# Vufckh f hyàçh Vufnvuer ul ghl h U_N kf reucbçh yhke ec{rfr cf wfnf ew{æ wenegbhcfkf. vufnvuer uwuærbh yhke fgewwfr kbre{flec{e f reucbçh# Hw uwuærbhw re`bw{rfkhw ch wbw{elf ec{rfl cf wfnf fy÷w bcwerbrel weuw kfkhw ke nh`hc e wecjf#
Fgewwh é reucbçh yfrf uwuærbhw re`bw{rfkhw e yfrf ghctbkfkhw
Hw uwuærbhw re`bw{rfkhw yretbflec{e ch Fkhoe Ghcceg{ yenf _CY yhkel fgewwfr ee{ufckh nh`hc e bcwerbckh wecjf# Hw ghctbkfkhw w÷ yregbwfl ghnhgfr >wb`nf kf bcw{b{ubàçh ‗ chle3 yfrf ec{rfr ghl h yerbn ke yfr{bgbyfc{e#
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el ?
;5
Yhkw Ofrrf ke {ì{unh Gnbvue kufw teqew yfrf rechlefr h yhk Frrfw{e yfrf lhter h yhk *whlec{e jhw{ yfrf hw khbw gfwhw"
Hgun{fr [enf gjebf gjeb f
Lecu *hyàõew"
Yfrf kblecwbhcfr h yhk ofw{f frrfw{fr fw ohrkfw hu hw gfc{hw *whlec{e yfrf jhw{"
F ofrrf ke {ì{unh e h gfc{h bcerbhr kbreb{h yhkel wer u{bnbqfkhw yfrf ezbobr yhkw whoreyhw{hw# whoreyhw {hw# Yhr ezelynh. we h yhk Of{e,yfyh ew{æ who h yhk Nbw{f ke yfr{bgbyfc{ew. â yhwwìten ezbobr h yhk Of{e,yfyh gnbgfckh cf ofrrf ke {ì{unh hu ch gfc{h bcerbhr kbreb{h *keyecke kh yhc{h vue ew{bter tbwìten". wel cegewwbkfke ke lhter h Yhk Nbw{f ke yfr{bgbyfc{ew# Yhk Gïlerf e Thq Ghl h yhk ke gïlerf e thq. jhw{w e fyrewec{fkhrew yhkel {rfcwlb{br e ezbobr ghc {eñkhw ke æukbh e(hu tìkeh el {elyh refn#
Yfrf {rfcwlb{b {rfcwlb{brr æukbh. h ghlyu{fkhr ghlyu{fkhr kh {rfcwl {rfcwlbwwhr yregbwf {er ul lbgrhdhce ghceg{fkh f ene#
Yhk Gïlerf e Thq
Yfrf {rfcwlb{b {rfcwlb{brr tìkehw. tìkehw. h ghlyu{fkhr ghlyu{fkhr kh {rfcwl {rfcwlbwwhr yregbwf {er ulf gïlerf ke tìkeh hu ulf peogfl ghceg{fkf f ene# Hw yfr{bgbyfc{ew yregbwfl regeoer kh jhw{ kbreb{hw ftfcàfkhw yfrf h yhk ke gïlerf e thq hu werel yrhlhtbkhw#
Yhk Gïlerf e Thq
H yhk yerlb{e fn`ulfw hy àõew yfrf tìkeh1 Gïlerf kewnb`fkf Blf`ecw lfbw nec{fw Blf`ecw ræybkfw r æybkfw Blf`ecw ke fn{f vufnbkfke _e{rf{h *vufkrfkh" Yfkrçh *;z7" ‗[T ‗ [T ghlul Yfbwf`el*2z5" ‗ pbkewgreec
@erecgbfckh ulf wfnf ke reucbõew
Gïlerf kewnb`fkf ‗ Hyàçh vue kewf{btf h regurwh ke {rfcwlbwwçh ke tìkeh# Blf`ecw lfbw nec{fw ‗ Hyàçh vue {ew{f e {rfcwlb{e fw blf`ecw kf gïlerf ghl lechw revuácgbf vue fw hu{rfw ghcb`urfàõew ke blf`el# Fw blf`ecw ghw{ulfl wer ke vufnbkfke bcerbhr e yhkel whrer kewnhgflec{hw bcewyerfkhw# Uwe ew{f ghcb`urfàçh we f lfbhrbf khw yfr{bgbyfc{ew {bter ghcezõew ke ofbzf tenhgbkfke hu we f vufnbkfke kfw blf`ecw cçh hr ul fwyeg{h lub{h blyhr{fc{e cf {rfcwlbwwçh# Blf`ecw ræybkfw *ghcb`urfàçh yfkrçh" ‗ Hyàçh vue herege blf`ecw gnfrfw. lfw ke vufnbkfke bcerbhr## Uwe ew{f ghcb`urfàçh we hw yfr{bgbyfc{ew bcerbhr {bterel ghcezõew ghl tenhgbkfkew tfrbfkfw# Blf`ecw ke fn{f vufnbkfke ‗ Hyàçh vue herege blf`ecw ke fn{f vufnbkfke# Uwe ew{f ghcb`urfàçh we {hkhw hw yfr{bgbyfc{ew {bterel ghcezõew ke fn{f tenhgbkfke#
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Yhk Gïlerf e Thq Yfrf {rfcwlb{br tìkeh. wenegbhce yrblebrh f gïlerf cf hyàçh _eucbçh @ @erecgbfr erecgbfr lbcjfw ghcd b`urfàõew Wenegbhcfr gïlerf e f afcenf ke ghcdb` urfàçh kh dn fwj fyfrege# fyfrege# Gnbvue ch oh{çh # H Dnfwj yhke yekbr fu{hrbqfàçh yfrf u{bnbqfr f gïlerf1 gnbv ue el Fnnhp # F {rfcwlbwwçh ke æukbh bcb gbfræ fu{hlf{bgflec{e# Yfrf yfuwfr f gïlerf e uwfr ulf blf`el ew{æ{bgf gnbvue el Yfrf bc{errhlyer f {rfcwlbwwçh ke tìkeh gnbvue ch oh{çh
Yhk Gïlerf e Thq Kedbcbckh hw dn uzhw ke æukbh e tìkeh vue keweaf regeoer
Yhwbgbhce h gurwhr kh lhuwe whore h tìkeh kh uwuærbh e ewghnjf we vuer yfrfr ke regeoer æukbh hu tìkeh Lekbkf vue w÷ fde{f h yr÷yrbh uwu ærbh
F hyàçh ke ezgnubr ul tìkeh *z" fyfrege whlec{e yfrf vuel yhke {rfcwlb{br ch yhk F ezgnuwçh ke ul tìkeh fde{f {hkhw hw yfr{bgbyfc{ew
Yhk Gïlerf e Thq Kedbcbckh hw dn uzhw ke æukbh e tìkeh vue keweaf regeoer Gnbvue ch wìlohnh kf gïlerf yfrf yfuwfr *bc{errhlyer" h dnuzh ke tìkeh kfvuene uwuærbh Gnbvue ch wìlohnh kf gfbzf ke whl yfrf bc{errhlyer h æukbh kh uwuærbh Ewwf lukfcàf cçh fde{fræ hu{rhw yfr{bgbyfc{ew
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el ?
;4
;0
Jhw{
Fyrewec{fkhr Fyrewec{fk hr Yfr{bgbyfc{e
Kebcbr ghcb`urfàõew kf {rfcwlbwwçh ke æukbh e tìkeh
Ð
Ð
[rfcwlb{br æukbh e tìkeh
Ð
Ð
Wenegbhcfr fw {rfcwlbwwõew vue keweafl regeoer
Ð
Ð
Ghc{rhnfr h fgewwh khw yfr{bgbyfc{ew fhw regurwhw ke {rfcwlbwwçh
Ð
Bc{errhlyer f {rfcwlbwwçh ke yfr{bgbyfc{ew
Ð
[rfcwlb{br æukbh e tìkeh. we regeoerel regeoer el kbreb{hw ftfcàfkhw kh jhw{ yfrf h yhk ke gïlerf e thq
Ð
Ð
Hw jhw{w yhkel1
Kebcbr fw ghcb`urfàõew kf {rfcwlbwwçh ke æukbh e tìkeh=
[rfcwlb{br æukbh e tìkeh=
Wenegbhcfr fw {rfcwlbwwõew vue keweafl regeoer=
Ghc{rhnfr h fgewwh khw yfr{bgbyfc{ew fhw regurwhw ke {rfcwlbwwçh=
Bc{errhlyer f {rfcwlbwwçh ke yfr{bgbyfc{ew#
Hw fyrewec{fkhrew yhkel1
Kebcbr fw ghcb`urfàõew kf {rfcwlbwwçh ke æukbh e tìkeh=
[rfcwlb{br æukbh e tìkeh=
Wenegbhcfr fw {rfcwlbwwõew vue keweafl regeoer# regeoer#
Hw yfr{bgbyfc{ew yhkel1
@erecgbfckh ulf wfnf ke reucbõew
[rfcwlb{br æukbh e tìkeh. we regeoerel kbreb{hw ftfcàfkhw kh jhw{ yfrf h yhk ke gïlerf e thq= Wenegbhcfr fw {rfcwlbwwõew vue keweafl regeoer# regeoer#
;:
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Yhk Ghlyfr{bnjflec{h
Yhk Ghlyfr{b yfr{bnjflec{h njflec{h Derrflec{f lub{h ñ{bn cfw reucbõew. u{bnbqfkf yfrf Derrflec{f ghlyfr{bnjfr1
Ghlyfr{bnjflec{h ke {enfw ke ghlyu{fkhr. khgulec{hw hu vufkrhw orfcghw
[enf kh ghlyu{fkhr _ewhnuàçh wu`erbkf1 69?; z 04:
Khgulec{hw Vufkrh orfcgh H fyrewec{fkhr fyrewec{fkhr e h jhw{ ghc{r hnfl h yhk Hw yfr{bgbyfc{ew w÷ yhkel u{b nbqæ,nh vufckh regeoel regeoel kbreb{hw ftfcàfkhw hu wçh yrhlhtbkhw
Hw jhw{w. fyrewec{fkhrew e yfr{bgbyfc{ew *fhw vufbw ewwe kbreb{h {ecjf wbkh ghcgekbkh" uwfl h yhk ke ghlyfr{bnjflec{h yfrf ezbobr ghc{eñkh yfrf hw yfr{bgbyfc{ew. ghlh1 B{ecw wenegbhcfkhw cf {enf ke weuw ghlyu{fkhrew. bcgnubckh ulf hu lfbw afcenfw foer{fw. ul hu lfbw fynbgf{bthw foer{hw hu {hkf f æref ke {rfofnjh#
Khgulec{hw ghlh fyrewec{fàõew. frvubthw DNT. AYE@ hu el hu{rh hrlf{h# Vufkrhw orfcghw ghl tærbfw errflec{fw ke {ez{h e kewecjh# Â yhwwìten ghlyfr{bnjfr vufkrhw orfcghw bckeyeckec{ew hu whoreyhw{hw. ezbobkhw whore hu{rh ghc{eñkh ghlyfr{bnjfkh#
Hw yfr{bgbyfc{ew yhkel ezbobr hw khgulec{hw ghlyfr{bnjfkhw ch yhk ke ghlyfr{bnjflec{h. lfw cçh yhkel ofbzæ,nhw el weuw ghlyu{fkhrew# Yfrf vue hw yfr{bgbyfc{ew yhwwfl ofbzfr khgulec{hw. ul jhw{ hu fyrewec{fkhr yregbwf gfrre`æ,nhw ch yhk ke ghlyfr{bnjflec{h ke frvubthw# Vufckh ul ghc{eñkh â kbwyhcbobnbqfkh ch yhk ke ghlyfr{bnjflec{h. hw yfr{bgbyfc{ew teel h yhc{ebrh kh jhw{ hu h fyrewec{fkhr we lhteckh cf afcenf kh yhk ke ghlyfr{bnjflec{h# Ew{f hyàçh â jfobnb{fkf f{rftâw kh lecu Fyrewec{frGurwhrew kh Jhw{ # [hkfw fw f{btbkfkew refnbqfkfw cf afcenf. ch fynbgf{bth hu ch khgulec{h ghlyfr{bnjfkh yhkel wer tbw{fw yenhw yfr{bgbyfc{ew# Hw fyrewec{fkhrew e jhw{w ketel bcw{fnfr h Fkk,Bc cf yrblebrf teq vue {ec{frel gfrre`fr fn`ul ghc{eñkh hu ghlyfr{bnjfr ulf {enf# H Fkk,Bc â ulf terwçh ewyegbfn kh Dnfwj Ynfer. ghl regurwhw regurwhw fkbgbhcfbw yfrf jhw{w e fyrewec{fkhrew# H Fkk,Bc herege wuyhr{e yfrf h gfrre`flec{h ke frvubthw ch wertbkhr e h ghlyfr{bnjflec{h ke {enfw kurfc{e fw reucbõew# Ene {floâl herege wuyhr{e fkbgbhcfn yfrf æukbh# Ch{f1 We h weu cfte`fkhr {bter ul onhvuefkhr ke yhy,uyw f{btfkh. f gfbzf ke kbænh`h yfrf ofbzfr h Fkk,Bc cçh weræ ezbobkf# Yfrf ghrrb`br ewwe yrhonelf. kewf{bte {elyhrfrbflec{e h onhvuefkhr ke yhy,uyw#
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el ?
;2
Yhk Ghlyfr{bnjflec{h1 [enf Leu Ghlyu{fkhr Yfrf ghlyfr{bnjfr f {enf kh ghlyu {fkhr kurfc{e f Yfrf reucbçh. forf forf ul yhk ke ghlyfr{bnjflec{h el orfcgh e ezegu{e ul khw yrhgekblec{hw f we`ubr1
Gnbvue ch oh{çh [enf Leu ghlyu{fkhr . ch lebh kh yhk ke ghlyfr{bnjflec{h el orfcgh#
Yhk Ghlyfr{bnjflec{h1 [enf Leu Ghlyu{fkhr Yfrf h ghlyfr{bnjflec{h ke {enf kh ghlyu{fkhr1
Gnbvue ch oh{çh Ghlyfr{bnjfr . cf dfbzf ke ghc{rhne kh yhk ke ghlyfr{bnjflec{h# Wenegbhce [enf Leu ghlyu{fkhr ch lecu yhy,uy# Cf afcenf Bcbgbfr ghlyfr{bnjflec{h ke {enf . ewghnjf ec{re Æref ke {rfofnjh . Afcenfw hu Fynbgf{bthw
Wenegbhce f hyàçh Æref ke [rfofnjh. yfrf ghlyfr{bnjfr {hkf f wuf æref ke {rfofnjh# We jhuter lfbw ke ul lhcb{hr ghceg{fkh fh weu ghlyu{fkhr. â ezbobkf ulf æref ke {rfofnjh yfrf gfkf lhcb{hr# lhcb{hr# Ewghnjf f æref ke {rfofnjh vue keweaf ghlyfr{bnjfr ghlyfr{bnjfr## Wenegbhce f hyàçh Afcenfw. yfrf ghlyfr{bnjfr ulf hu lfbw afcenfw foer{fw ch weu ghlyu{fkhr# Ewghnjf f*w" afcenf*w" vue keweaf ghlyfr{bnjfr# Wenegbhce f hyàçh Fynbgf{bthw. yfrf ghlyfr{bnjfr ul fynbgf{bth e {hkfw fw afcenfw renfgbhcfkfw f ene vue ew{bterel foer{fw ch weu ghlyu{fkhr ghlyu{fkhr## Ewghnjf h*w" fynbgf{bthw*w" vue keweaf ghlyfr{bnjfr#
Yfrf bc{errhlyer h ghlyfr{bnjflec{h gnbvue el Yfrfr ghlyfr{bnjflec{h ch yhk. cf afcenf ghlyfr{bnjfkf hu f{rftâw kh ìghce vue fyfrege cf æref ke ch{bbgfàçh kh Pbckhpw Wu`ere,we f h{blbqfàçh kf nfr`urf ke ofckf f{rftâw kh lecu _eucbçh ‱ H{blbqfr ghlyfr{bnjflec{h ke {enf# Yhk Ghlyfr{bnjflec{h1 [enf Leu Ghlyu{fkhr Gnbgfckh ch oh{çh .f {enf ghlyfr{bnjfkf â lhw{rfkf ch yhk yfrf h fyrewec{fkhr Hw yfr{bgbyfc{ew yhkel hy{fr yhr fauw{fr h ghc{eñkh ezbobkh ch yhk hu uwfr ofrrfw ke r hnf`el Hu{rh fyrewec{fkhr hu jhw{ {floâl yhke whnbgb{fr h ghc{rhne kf {enf
@erecgbfckh ulf wfnf ke reucbõew
Vufckh hu{rh fyrewec{fkhr whnbgb{f h ghc{rhne kf wuf {enf *gnbgfckh ch oh{çh Whnbgb{fr ghc{rhne cf dfbzf ke ghc{rhne kh yhk ke ghlyfr{bnjflec{h". thgá tá ulf lecwf`el ke whnbgb{fàçh ch gfc{h wuyerbhr kbreb{h kf afcenf kf wfnf ke reucbõew# Ezegu{e ul khw yrhgekblec{hw fofbzh1
Gnbvue el Fgeb{fr . yfrf ghcgeker h ghc{rhne kf wuf {enf fh whnbgb{fc{e= Gnbvue el _eaeb{fr . yfrf reguwfr h ghc{rhne kf wuf {enf fh whnbgb{fc{e#
59
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Yhk Ghlyfr{b Ghlyfr{bnjflec{h1 njflec{h1 Khgulec{hw F hyàçh Wenegb negbhcfr hcfr kf obonbh{egf ke ghc{eñkh lhw{rf
ulf afcenf vue rederecgbf h ghc{eñkh kbwyhcìten ch Fkhoe Ghcceg{ H ghc{eñkh â `erecgbfkh f{rftâw kf Fkhoe Ghcceg{ Gec{rfn
Yhk Ghlyfr{bnjflec{h1 Khgulec{hw Yhke,we ghlyfr{bnjfr frvubthw YY[. YY[Z. WPD. AYE@. LY7 e DNT# Hw frvubthw wçh gfrre`fkhw ch wertbkhr yfrf werel ghlyfr{bnjfkhw# Yfrf ghlyfr{bnjfr ofw{f gnbgfr ch oh{çh Khgulec{hw hu gnbgfr el Ghlyfr{bnjfrKhgulec{hw cf fbzf ke ghc{rhne kh yhk# Hw frvubthw ghlyfr{bnjfkhw yhkel {er fw we`ubc{ew hrb`ecw1
Yhk Ghlyfr{b Ghlyfr{bnjflec{h1 njflec{h1 Khgulec{hw
Khgulec{hw yrâ,gfrre`f yrâ,gfrre`fkhw= khw=
Khgulec{hw wenegbhcfkhw kh weu ghlyu{fkhr=
Khgulec{hw wenegbhcfkhw kh reyhwb{÷rbh gec{rfn kh wertbàh#
Fn`ulfw hyàõew ew{çh kbwyhcìtebw yfrf fuzbnbfr h ghlyfr{bnjflec{h Yhc{ebrh Gjflfr f f{ecàçh yfrf yhc{hw ewyegìdbghw cf fyrewec{fàçh ghlyfr{bnjfkf#
Ofrrf nf{erfn Uwfkf yfrf cfte`fr ec{re hw wnbkew. lhw{rfr ch{fw e dfqer ouwgfw# El fyrewec{fàõew deb{fw ghl h Fkhoe Yrewec{er â yhwwìten ghc{rhnfr f fyrewec{fàçh fu{hlæ{bgf# F ofrrf nf{erfn fyfrege whlec{e vufckh f afcenf kf reucbçh ew{æ lfzblbqfkf#
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el ?
56
Yhk Ghlyfr{bnjflec{h1 Vufkrh orfcgh H vufkrh orfcgh yerlb{e grbfr {ez{hw. nbc jfw. gìrgunhw. vufkrfkhw e hu{rfw dhrlfw é lçh nbtr e kurfc{e fw reucbõew# Yfrf grbfr grbfr ul v ufkrh orfcgh. ofw{f gnbgfr ch oh{çh Vufkrh Vuf krh Orfcgh O rfcgh hu gnbgfr el Ghlyfr{bnjfr V Vufkrh ufkrh Orfcgh cf dfbzf ke ghc{rhne kh yhk#
Yhk Ghlyfr{bnjflec{h1 Vufkrh orfcgh H ghlyfr{bnjflec{h ke vufkrh orfcgh yhk e we fyrewec{fr fyrewe c{fr ke khbw lh khw1 Bckeyeckec{e1 Yerlb{bckh vue hw fyrewec{fkhrew grbel ghc{eñkhw el ul duckh orfcgh#
Whoreyhw{h1 Yerlb{bckh vue hw fyrewec{fkhrew grbel ghc{eñkhw whore ul khgulec{h ezbobkh ch yhk ke ghlyfr{bnjflec{h#
Vufkrh orfcgh1 Bckeyeckec{e e whoreyhw{h
@erecgbfckh ulf wfnf ke reucbõew
Yhk Ghlyfr{bnjflec{h1 Vufkrh orfcgh We thgá bc{errhlyer h ghlyfr{bnjflec{h. fn{erfr h ghc{eñkh ke ul yhk ke ghlyfr{bnjflec{h hu egjfr h yhk ke ghlyfr{bnjflec{h. h vufkrh orfcgh ghc{bcufræ fqeckh yfr{e kf wfnf ke reucbõew e yhkeræ wer ezbobkh chtflec{e# We thgá ezgnubr ul yhk ke ghlyfr{bnjflec{h. h vufkrh orfcgh weræ ezgnuìkh kf wfnf ke reucbõew#
Hw vufkrhw orfcghw yhkel wer whoreyhw{hw f fyrewec{fàõew e khgulec{hw chw hrlf{hw YY[. YY[Z. AY@. WPD. DNT e DnfwjYfyer#
5?
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Yhk Ch{f
Yhk Ch{f
U{bnbqfkh yfrf dfqer fch{fàõew fch{fàõew kur fc{e fw reucbõew
Fw ch{fw yerlfcegel tbwìtebw f{â werel ekb{fkfw. hgun{fkfw hu wuow{b{uìkfw Hw yhkw ke ch{fw wçh lfc{bkhw lewlh vufckh we fn{erf h nfhu{. lfw {floâl â yhwwìten grbfr ulf chtf ch{f e uwæ,nf whlec{e el ul nfhu{ Â yhwwìten fkbgbhcfr chtfw ch{fw ch lewlh yhk f{rftâw kf hyàçh Chtf ch{f ch lecu kh yhk Yfrf fn{ercfr ec{re fw ch{fw kf reucbçh u{bnbqf,we f hyàçh Wenegbhcfr ch{f
Yhk Ch{f  yhwwìten ewghnjer h fnbcjflec{h kh {ez{h kfw ch{ fw e h {flfcjh kf dhc{ e uwfkf F hyàçh Ch{f yhr e,lfbn fyfrege whlec{e yfrf h jhw{ e ectbf h ghc{eñkh k h yhk yfrf h e,lfbn gfkfw{rfkh ch peoghcd#rcy#or Dhrlfw ke u{bnbqfàçh kfw ch{fw1 Grbfr ulf fch{fàçh ñcbgf e yerlfcec{e. vue yhke wer tbw{f yenhw yfr{bgbyfc{ew kurfc{e {hkf f reucbçh Grbfr tærbfw ch{fw el ul ñcbgh yhk Grbfr tærbhw yhkw ke ch{f yfrf ezbobr kbderec{ew ch{fw
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el ?
57
Yhk Ghlyfr{bnjflec{h ke frvubthw Ch lecu Yhkw G Ghlyfr{bnjflec{h hlyfr{bnjflec{h ke frvubthw hw jhw{w e fyrewec{fkhrew yhkel gfrre`fr frvubthw yfrf werel ghlyfr{bnjfkhw ec{re hw yfr{bgbyfc{ew Ul yfr{bgbyfc{e {floâl yhke gfrre`fr frvubthw kewke vue h jhw{ nje ghcgekf h kbreb{h Hw frvubthw yhkel wer gfrre`fkhw kf lævubcf kh uwuærbh hu kf obo nbh{egf kf wfnf ke reucbõew Fwwbl vue wçh gfrre`fkhw. hw yfr{bgb yfc{ew yhkel dfqerr h khp cnhfk kewwew frvubthw yfrf fw yr÷yrbfw dfqe lævubcfw
Yhk Ghlyfr{bnjflec{h ke frvubthw Gfrre`fr rre`fr frvubthw frvubt hw Yfrf gfrre`fr gfrre`fr ul frvubth gnbvue el Gf Wfntfr Wf ntfr ch leu Yfrf wfntfr wfntfr ul frvub th. gnbvue el ghlyu{fkhr
 yhwwìten {floâl rechlefr e relhter hw frvubthw gfrre`fkhw ch yhk
@erecgbfckh ulf wfnf ke reucbõew
Yhk Ghlyfr{bnjflec{h ke frvubthw
5;
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Yhk Nbcmw cf Peo
Yhk Nbcmw cf Peo
H yhk Nbcmw cf Peo â u{bnbqfkh vufckh h fyrewec{fkhr fyrewe c{fkhr hu jhw{ keweaf vue hw yfr{bg byfc{ew teafl ul wb{e ewyegìdbgh Fh gnbgfr el Cfte`fr f{â . h Fkhoe Ghcceg{ dfq ghl vue h cfte`fkhr khw yfr{bgbyfc{ew forf h Ucbdhrl _ewhurge Nhgf{hr *U_N" ewyegbdbgfkh Chrlfnlec{e â u{bnbqfkh cf æref ezgnuwbtf kh fyrewec{fkhr
Yhk Nbcmw cf Peo
Yfrf u{bnbqfr h yhk. fkbgbhce h nbcm fh yhk Vufckh vubwer vue ul nbcm weaf foer{h foer{h fu{hlf{bgflec{e ch cfte`fkhr cfte`fkhr khw yfr{bgbyfc{ew. ofw{f gnbgfr ch nbcm e keyhbw ch oh{çh Cfte`fr f{â
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el ?
55
Yhk Yewvubwf Hw jhw{w yhkel uwfr h yhk ke yewvubwf yfrf grbfr yer`uc{fw hu refnbqfr yewvubwfw ghl hw yfr{bgb yfc{ew e {floâl yfrf ter hw rewun{fkhw Uwe h yhk ke yewvubwf yfrf1
Dfqer ulf ecvue{e _egeoer deekofgm bcw{fc{ïceh whore f fyrewec{fàçh Bckf`fr fhw yfr{bgbyfc{ew whore f vufnbkfke kh ghc{eñkh. kf fyrewec{fàçh. khw fyrewec{fkhrew e{g Ghnjer rewun{fkhw ke f{btbkfkew
Yhk Yewvubwf Yfrf grbfr ulf yewvubwf fgewwe h lecu Yhkw Yewvubwf ewvubwf Chtf Y yewvubwf Ewghnjf ch yhk we â ulf yewvubwf ke lñn{bynf ewghnjf *rewyhw{f ñcbgf" hu lñn{bynfw rewyhw{fw Ch gflyh Yer`uc{f kb`b{e f yer`uc{f kf yewvubwf Ch gflyh _ewyhw{f kb`b{e fw hyàõew ke rewyhw{f. ulf yhr nbcjf
Yhk Yewvubwf Yfrf bcbgbfr f yewvubwf gnbvue el Forbr Yewvubwf Whlec{e hw jhw{w e fyrewec{fkhrew yhkel ekb{fr f yewvubwf Yfrf lhw{rfr hw rewun{fkhw yfrf {hkhw hw yfr{bgbyfc{ew. gnbvue el [rfcwlb{br rewun{fkhw H oh{çh Degjfr Yewvubwf blyeke h yreecgjblec{h kf yewvubwf
@erecgbfckh ulf wfnf ke reucbõew
Yhk Yewvubwf
54
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Æref ezgnuwbtf yfrf jhw{w e fyrewec{fkhrew H fyrewec{fkhr fyrewec{fkhr e h jhw{ ghc{fl ghl u lf æref ezgnuwbtf yfrf lfcbyunfr hw yhkw el ulf reucbçh
F æref ezgnuwbtf kh fyrewec{fkhr â fgbhcfkf yenh jhw{ ch oh{çh ch gfc{h bcderb bcderbhr hr kbreb{ kbreb{h h
Æref ezgnuwbtf yfrf jhw{w e fyrewec{fkhrew Lfcbyunfàçh khw yhkw1
Hgun{fr e ezbobr=
Grbfr e relhter=
Lhter e kblecwbhcfr=
Lecu kh yhk#
Æref ezgnuwbtf yfrf jhw{w e fyrewec{fkhrew Ew{f æref w÷ yhke wer f{btfkf yenh fklbcbw{rfkhr. elohrf h fyrewec{fkhr {ecjf fgewwh vufckh f{btf# H fyrewec{fkhr fyrewec{fkhr cçh ghcwe`ubræ lhter hw yhkw cew{f æref.. weckh cegewwærbh h fuzìnbh ke ul jhw{# æref
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el ?
50
Tbwçh kh yerdbn ke Jhw{ kh Fkhoe Ghcceg{
Tbwçh kh yerdbn ke Jhw{ kh Fkhoe Ghcceg{
Weræ fyrewec{fkf fyrewec{fkf f tbwçh ke gfkf yerdbn k e uwuærbh kh Fkhoe Ghcceg{ Fyrewec{frelhw Fyrewec{fre lhw f tbwçh kh jhw{ *fklbcbw{rfkhr"
@erecgbfckh fgewwh e ec{rfkf Ghctbkfr yfr{bgbyfc{ew H jhw{ yhke u{bnbqfr h gnbec{e ke e,lfbn yfkrçh kh weu ghlyu{fkhr yfrf ghctbkfr fn`ul yfr{bgbyfc{e
@erecgbfckh fgewwh e ec{rfkf Whlec{e h jhw{ â rewyhcwæten yhr fgeb{fr hu reaeb{fr f ec{rfkf ke yfr{bgbyfc{ew cf reucbçh# H fyrewec{fkhr cçh regeoe ew{e kbreb{h# F{rftâw kh lecu _eucbçh ‱ @erecgbfr fgewwh e ec{rfkf h jhw{ {el fgewwh f fn`ucw ghc{rhnew1
@erecgbfckh ulf wfnf ke reucbõew
Ghctbkfr yfr{bgbyfc{ew=
Onhvuefr chthw yfr{bgbyfc{ew=
Onhvuefr fgewwh ke ghctbkfkhw=
Wuwyecker yfr{bgbyfc{ew#
5:
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
@erecgbfckh fgewwh e ec{rfkf Onhvuefr chthw yfr{bgbyfc{ew Ulf lecwf`el â ghcdb`urfkf yfrf fyfreger cf {enf ke ec{rfkf kf reucbçh# H yfr{bgbyfc{e yhke yerlb{br f whnbgb{fàçh ke ec{rfkf hu cçh# Uwuærbhw re`bw{rfkhw yhkel fgewwfr# H jhw{ yhke re{brfr h oh{çh „Whnbgb{fr ec{rfkf“ gnbgfckh fofbzh
@erecgbfckh fgewwh e ec{rfkf
Ofw{fc{e u{bnbqfkf yfrf fqer bc{ertfnhw#
Onhvuefr fgewwh ke ghctbkfkhw
Blyeke vufnvuer whnbgb{fàçh ke ec{rfkf cf wfnf# Whlec{e uwuærbhw ghl nh`bc e wecjf yhkel fgewwfr f wfnf# Wuwyecker yfr{bgbyfc{ew
Vufckh ew{f hyàçh â wenegbhcfkf. hw yfr{bgbyfc{ew wçh wuwyecwhw kf wfnf ghl ulf lecwf`el ghcdb`urfkf e w÷ dbgfl fklbcbw{rfkhrew e fyrewec{fkhrew# H ìghce yerlb{e ter vufc{hw yfr{bgb yfr{bgbyfc{ew yfc{ew ew{çh f`ufrkfckh kh nfkh ke dhrf#
@erecgbfckh fgewwh e ec{rfkf Yrhlhter fu{hlf{bgflec{e yfr{bgbyfc{ew f fyrewec{fkhrew
Ew{f hyàçh fq ghl vue {hkhw hw yfr{bgbyfc{ew yrewec{ew cf wfnf weafl fu{hlf{bgflec{e yrhlhtbkhw f fyrewec{fkhrew#
Vufckh ew{f hyàçh ew{æ wenegbhcfkf. {hkhw hw yfr{bgbyfc{ew ec{rfl ghlh fyrewec{fkhrew# Yhke wer ñ{bn el reucbõew welfcfbw. hcke {hkhw aæ ew{çh dflbnbfrbqfkhw ghl f derrflec{f#
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el ?
52
@erecgbfckh @e recgbfckhyfr{bgbyfc{ew yfr{b gbyfc{ew Hw yerdbw yerdbw ke uwuærbhw uwuærbhw kedbcel fw yerlbwwõew khw uwuærbhw el ulf reucbçh Jhw{w1 [ál ghc{rhne {h{fn kf wfnf tbr{ufn#
@erecgbfckh yfr{bgbyfc{ew
Fyrewec{fkhrew1 Ghc{rhnfl h vue ew{æ kbwyhcìten cf wfnf e yhkel ectbfr æukbh e tìkeh# Cçh yhkel fkbgbhcfr yhkw e chthw ghc{eñkhw hu fn{erfr h nfhu{#
Yfr{bgbyfc{ew1 Whlec{e fwwbw{el f reucbçh. yhkeckh fn{erfr weu w{f{uw hu u{bnbqfr fw ducàõew ghcgekbkfw yenh jhw{#
H jhw{ yhke fn{erfr h cìten khw yfr{bgbyfc{ew vufckh fgjfr fkevufkh= Ghlh hw ghctbkfkhw ec{rfl cf wfnf ghlh yfr{bgbyfc{ew chrlfbw. hw fyrewec{fkhrew yregbwfl wer yrhlhtbkhw éw wufw ucàõew= Ul yfr{bgbyfc{e yhke wer yrhlhtbkh vufckh keweafr ghnfohrfr ghl fn`ul ghc{eñkh= Nelorflhw vue w÷ h jhw{ yhke yrhlhter ul yfr{bgbyfc{e#
@erecgbfckh @e recgbfckhyfr{bgbyfc{ew yfr{b gbyfc{ew F yrhlhàçh ke yfr{bgbyfc{ew â deb{f f{rftâw kh yhk Nbw{f ke yfr{bgbyfc{ew
Wenegbhce h chle kh yfr{bgbyfc{e guaf ducàçh thgá keweaf fn{erfr# Gnbvue ch oh{çh Kedbcbr ducàçh kh uwuærbh ch gfc{h bcderbhr ewvuerkh kh yhk e wenegbhce f ducàçh#
@erecgbfckh @e recgbfckhyfr{bgbyfc{ew yfr{b gbyfc{ew yfr{bgb yfc{ew w h jhw{ F{rftâw kfw hyàõew kh yhk Nbw{f ke yfr{bgbyfc{e yhke fbckf1 Ekb{fr hw chlew vue fyfregel cf nbw{f _elhter ul uwuærbh kf reucbçh. weckh ew{e ke vufnvuer cìten Nblyfr h w{f{uw ke yfr{bgbyfc{ew wenegbhcfkhw hu ke {hkhw wblun{fceflec{e Ghcgeker fhw yfr{bgbyfc{ew kbreb{h ke uwh kh lbgrhdhce Ghctbkfr yfr{bgbyfc{ew yfr{b gbyfc{ew Whnbgb{fr vue ul yfr{bgbyfc{e ghlyfr{bnje wuf {enf
@erecgbfckh ulf wfnf ke reucbõew
H ìghce Hyàõew kh yhk we nhgfnbqf ch gfc{h bcerbhr kbreb{h ke gfkf yhk#
49
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Fu{hyrhlhàçh
Lecu Fyrewec{fr H jhw{ yhke fn{erfr f wuf yr÷yrbf ucàçh f{rftâw kh lecu Fyrewec{fr 1
Ewwf â ulf ucàçh bc{erewwfc{e. yhbw yerlb{e vue h jhw{ teaf h vue hw yfr{bgbyfc{ew ghl ucàõew kberec{ew ew{çh teckh cf wfnf ke reucbõew=
F{rftâw kh yhk Nbw{f ke yfr{bgbyfc{ew w÷ â yhwwìten reofbzfr f yr÷yrbf ucàçh=
Yfrf yrhlhter kete,we u{bnbqfr h lecu Fyrewec{fr #
Yrhlhteckh yfr{bgbyfc{ew  yhwwìten f{rboub f{rboub r kbreb{hw ftfcàfkhw yfrf yfr{bgbyfc{ew yfrf vue yhwwfl fgewwfr regurwhw ewyegìdbghw Ewwe yrhgekblec{h fulec{f hw kbreb{hw ke ul yfr{bgbyfc{e. wel yrhlhtá,nh é ducàçh ke fyrewec{fkhr hu jhw{# Ñ{bn vufckh ul yfr{bgbyfc{e vuer dfqer fn`ulf yer`uc{f hu keweaf yfr{bgbyfr kf reucbçh# Yhke,we yerlb{br vue h yfr{bgbyfc{e ghlyfr{bnje weu æukbh e tìkeh hu ghnfohre ghl h vufkrh orfcgh#
Kbreb{hw ftfcàfkhw
Yrhlhteckh yfr{bgbyfc{ew
El ulf wb{ufàçh jbyh{â{bgf. wuyhcjf vue h jhw{ {ecjf yrhlhtbkh h yfr{bgbyfc{e Dunfch f jhw{= We Dunfch we reofbzfr f yfr{bgbyfc{e. ene fbckf yhke we fu{h,yrhlhter f jhw{= Nh`h. yfrf re{brfr h yrbtbnâ`bh ke Dunfch. h jhw{ kete reofbzæ,nh= Yhr ezelynh. we Dunfch we fu{h,reofbzfr f yfr{bgbyfc{e. kete wer yrhlhtbkh e keyhbw reofbzfkh yfrf vue yergf h yrbtbnâ`bh#
Kbreb{hw ftfcàfkhw
Yfrf f{rboub f{rboub r kbr eb{hw ftfcàfkhw u{bnb qf, qf,we we fw hyàõew kh yhk Nbw{f ke yfr{bgbyfc{ew
Wenegbhce hw uwuærbhw e f hyàçh keweafkf
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el ?
46
Whnbgb{fckh yfr{bgbyfc{ew Ghcgeke kbreb{h fh lbgrhdhce Whnbgb{f ghlyfr{bnjflec{h ke {enf
H jhw{ yhke ghcgeker kbreb{h ke lbgrhhce hu whnbgb{fr h ghlyfr{bnjflec{h kf {enf ke ul yfr{bgbyfc{e. kebzfckh h gurwhr kh lhuwe whore h chle kh yfr{bgbyfc{e e ewghnjeckh ulf kfw hyàõew1
@erecgbfckh ulf wfnf ke reucbõew
Vufckh h lbgrhhce â nboerfkh. h oh{çh Ghcterwfr fyfrege yfrf h yfr{bgbyfc{e= Vufckh â whnbgb{fkh h ghlyfr{bnjflec{h ke {enf yfrf h yfr{bgbyfc{e. ew{e `fcjf h kbreb{h ke u{bnbqfr h yhk ke ghlyfr{bnjflec{h# Gfwh cçh ew{eaf foer{h. ul chth yhk ke ghlyfr{bnjflec{h wur`e#
4?
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
@erecgbfckh Yhkw
@erecgbfckh @erecgb fckh Yhkw Yhke,we ezbobr hu hgu n{fr Yhke,we ul yhk gnbgfckh ch weu chle ch lecu Yhkw # Yfrf grbfr ul yhk cht h ofw{f ewghnjer Chth Yhk ch wuo,lecu kh yhk ghrrewyhckec{e# F hyàçh Hr`fcbqfr Yhkw yerlb{e ezgnubr e rechlefr hw yhkw#
@erecgbfckh nfr`urf ke ofckf
@erecgbfckh nfr`urf ke ofckf H jhw{ ghcdb `urf f nfr`urf ke ofckf kf wfnf wfnf ke reucbõew yfrf kedbcbr f tenhgbkfke ghl vue hw kfkhw kf reucbçh wçh ectbfkhw fhw yfr{bgby fc{ew
Ghcdb`urfàçh kf nfr`urf ke ofckf kf wfnf ke reucbõew
H jhw{ ghcb`urf f nfr`urf ke ofckf kf wfnf ke reucbõew yfrf kebcbr f tenhgbkfke *Mo(w" ghl vue hw kfkhw kf reucbçh werçh ectbfkhw fhw yfr{bgbyfc{ew# Hw yfr{bgbyfc{ew bckbgfl {floâl f nfr`urf ke ofckf H jhw{ kete ewghnjer ulf nfr`urf ke ofckf ghl vue yhkel regeoer hw kfkhw kf reucbçh ghlyf{ìten ghl f tenhgbkfke ke ghcezçh khw Fwwbl. h jhw{ yhke ezbobr h w{f{uw kf ghcezçh khw yfr{bgbyfc{ew# We ezbw{brel tfrbfàõew cf tenhgbkfke yfr{bgbyfc{ew ke ghcezçh khw yfr{bgbyfc{ew. f lenjhr hyàçh â fkh{fr f lechr tenhgbkfke vue ew{bter weckh uwfkf# Yhr ezelynh. we fn`ucw yfr{bgbyfc{ew ew{bterel uwfckh lhkel. ewghnjf f hyàçh ke lhkel yfrf f nfr`urf ke ofckf kf wfnf. `frfc{bckh vue {hkhw hw yfr{bgbyfc{ew {ecjfl ulf ohf ghcezçh e vue hw ghlyu{fkhrew gnbec{ew cçh bvuel whoregfrre`fkhw#
Kete wer wer ewghnjbkf ul f tenhgbkfke ghlyf{ìten ghl f khw yfr{bgb yfc{ew# Yfrf Yfrf `frfc{br `frfc{br v ue {hkhw hw yfr{bgbyfc{ew {ecjfl ulf ohf ghcezçh. ewghnjf f lechr tenhgbkfke ec{re hw yfr{bgbyfc{ew
Teaf fofbzh fw reghleckfàõew `erfbw yfrf f kebcbàçh kf nfr`urf ke ofckf# Fw tenhgbkfkew refbw yhkel tfrbfr ke fghrkh ghl gfkf flobec{e ke reke1
Lhkel ‗ Ul fyrewec{fkhr yhke `erfr gergf ke ?4 Mo(w ke kfkhw# Hw yfr{bgbyfc{ew yregbwfl ke gergf ke ?2 Mo(w yfrf ew{foeneger ulf ohf ghcezçh# Cçh â reghleckæten uwfr f ghcezçh yhr lhkel ghl lfbw ke ul
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el ?
47
fyrewec{fkhr# Cçh â reghleckæten uwfr h regurwh ke ghlyfr{bnjflec{h ke fyrewec{fkhr# {enf ghl f ghcezçh yhr lhkel#
KWN ‗ Ul fyrewec{fkhr yhke `erfr gergf ke 6?5 Mo(w ke kfkhw# Hw yfr{bgbyfc{ew yregbwfl ke gergf ke 6?: Mo(w yfrf ew{foeneger ulf ohf ghcezçh# We h regurwh ke ghlyfr{bnjflec{h ke {enf hr uwfkh. hw yfr{bgbyfc{ew yregbwfrçh ke ?99 Mo(w# NFC ‗ Ul fyrewec{fkhr yhke `erfr gergf ke ?59 Mo(w ke kfkhw# Hw yfr{bgbyfc{ew yregbwfl ke gergf ke ?55 Mo(w# We h regurwh ke ghlyfr{bnjflec{h ke {enf hr uwfkh. hw yfr{bgbyfc{ew yregbwfrçh ke ;99 Mo(w#
Cf wfnf ke reucbõew. wenegbhce _eucbçh3Kewelyecjh e f fyfrácgbf kf wfnf el H{blbqfr nfr`urf ke ofckf kf wfnf# Wenegbhce Lhkel. KWN(Gfoh hu NFC #
Ghcb`urfàçh kh yfr{bgbyfc{e
Ghcb`urfàçh kh jhw{
@erecgbfckh nfr`urf ke ofckf Ul bckbgfkhr el ofrrfw yhke wer u{bnbqfkh yenh jh w{ yfrf terbdbgfr h w{f{uw kf g hcezçh khw yfr{bgbyfc{ew
Yfrf fgbhcfr f hyàçh kete wer u{bnbqfkh h yhk Nbw{f ke yfr{bgbyfc{ew e lfrgfkf f hyàçh Lhw{rfr w{f{uw kf ghcezçh yfrf hw uwuærbhw keweafkhw H w{f{uw ke ghcezçh kf reke â lhw{rfkh yfrf {hkhw hw yfr{bgbyfc{ew guaf kedbcbàçh ke nfr`urf ke ofckf weaf bcderbhr é nfr`urf ke ofckf kf wfnf
@erecgbfckh ulf wfnf ke reucbõew
4;
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Lhkel
@erecgbfckh nfr`urf ke ofckf Wuyhcjf vue h jhw{ {ecjf ghcdb`u rfkh f wfnf yfrf ectbfr ghl tenhgbkfke NFC# Fw ofrrfw fh nfkh khw yfr{bgbyfc{ew lhw{rfl weu w{f{uw ke fghrkh ghl f bckbgfàçh kenew1 KWN(Gfoh Lhkel NFC
bckbgfàçh bck bgfàçh kenew1 kenew1 KWN(Gfoh Lhkel NFC NF C
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el ?
? Wewwçh ke fyreckbqf`el ? @erecgbfckh ulf wfnf ke reucbõew
_h{ebrh ke f{btbkfkew [÷ybghw e ghcgeb{hw
Tbwçh kh Fyrewec{fkhr
Yreyfrfckh ulf reucbçh
Yhkw
Æref ezgnuwbtf yfrf jhw{w e fyrewec{fkhr fyrewec{fkhrew ew
Tbwçh kh Jhw{ *fklbcbw{rfkhr"
@erecgbfckh yfr{bgbyfc{ew
@erecgbfckh Yhkw
@erecgbfckh nfr`urf ke ofckf
Ghlye{ácgbfw {âgcbgfw kewecthntbkfw
Ghcb`urfàçh e hyerfàçh ke ul flobec{e ke ghcerácgbf peo ghlh ul jhw{#
[elyh yretbw{h yfrf fw f{btbkfkew
Gergf ke 29 lbcu{hw
Ghlyu{fkhr khw fnuchw
Pbckhpw ZY1
Bc{erce{ Ezynhrer
Dbrehz
Jefkwe{ e peogfl
Fw f{btbkfkew keterçh wer refnbqfkfw el kuynf hu ch læzblh ghl {ráw fnuchw#
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
44
F{btbkfke 6 ‗ U{bnbqfckh hw yrbtbnâ`bhw ke fyrewec{fkhr El ul khw ghlyu{fkhrew. ec{re cf wfnf kewb`cfkf yfrf f kuynf u{bnbqfckh h nh`bc e f wecjf dhrcegbkhw# Ghl ewwfw bcdhrlfàõew ke uwuærbh hw fnuchw werçh hw fyrewec{fkhrew kf wfnf# Cew{f f{btbkfke hw fnuchw keterçh u{bnbqfr hw yhkw kbwyhcìtebw e fqer f terbbgfàçh ke ghlh hghrre f bc{erfàçh ghl h fyrewec{fkhr#
Yhk Gïlerf e Thq Terbbvue f nfr`urf ke ofckf u{bnbqfkf el gfkf ul khw gfwhw1 f# Gïlerf yfuwfkf o# Blf`ecw lfbw nec{fw g# Blf`ecw ræybkfw k# Blf`ecw ke fn{f vufnbkfke e# _e{rf{h *vufkrfkh" # Yfkrçh *; z 7" `# Yfbwf`el *2 z 5" j# Weneàçh ke blf`ecw ezbobkfw ch yhk
Yhk Ghlyfr{bnjflec{h [enf kh ghlyu{fkhr f# Ghlyfr{bnje ulf afcenf foer{f kh weu ghlyu{fkhr e teaf h rewun{fkh cf {enf kh yfr{bgbyfc{e# o# Ghnhvue ulf afcenf yhr gblf kf afcenf ghlyfr{bnjfkf e teaf h rewun{fkh cf {enf kh yfr{bgbyfc{e# g# Ghlyfr{bnje f {enf kh weu ghlyu{fkhr ghl rewhnuàõew ke {enf ke 69?;z04: e ghl hu{rfw rewhnuàõew yfrf ter fw kberecàfw cfw {enfw khw yfr{bgbyfc{ew e {floâl fw kberecàfw ch uwh kf nfr`urf ke ofckf# k# Grbe ulf fyrewec{fàçh el YhperYhbc{ e ghlyfr{bnje,f# e# Cfte`ue yenhw wnbkew f{rftâw kfw we{fw kh yhk e {floâl f{rftâw kh vufkrh ke cfte`fàçh# # U{bnbqe h vufkrh orfcgh yfrf kewecjfr cf {enf el lhkh bckeyeckec{e# `# U{bnbqe h vufkrh orfcgh yfrf kewecjfr cf {enf el lhkh whoreyhw{h#
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el ?
40
Yhk Ghlyfr{bnjflec{h ke Frvubthw H fyrewec{fkhr kete ectbfr ul frvubth yfrf f wfnf e hw yfr{bgbyfc{ew ketel ofbzæ,nh yfrf hw weuw ghlyu{fkhrew ghlyu{fkhrew##
Yhk Ch{f f# Dfàf f f{f kf reucbçh ch yhk Ch{f o# Bcgnuf tærbfw ch{fw ch lewlh yhk g# Fn{ere f hc{e e h fnbcjflec{h k# Cfte`ue yenfw tærbfw ch{fw grbfkfw
Yhk Nbcmw cf Peo Kec{rh ke ulf reucbçh. ectbe f {hkhw hw yfr{bgbyfc{ew h chle Yhr{fn _CY e h nbcm ppp#rcy#or
Yhk Yewvubwf _efnbqe ulf yewvubwf ghl hw yfr{bgbyfc{ew kf wfnf yfrf kewghorbr h cìten ke wf{bwfàçh ghl renfàçh é errflec{f# f# Grbe f yewvubwf cf æref rewertfkf yfrf h fyrewec{fkhr e keyhbw kbwyhcbobnbqe f yewvubwf ch flobec{e#
F{btbkfke ? ‗ U{bnbqfckh hw yrbtbnâ`bhw ke jhw{ Cew{f f{btbkfke hw fnuchw keterçh u{bnbqfr hw yhkw kbwyhcìtebw e terbdbgfr ghlh hghrre f bc{erfàçh ec{re hw kbderec{ew cìtebw ke yfr{bgbyfc{ew# 6# @erecgbe fgewwh e ec{rfkf ke yfr{bgbyf yfr{bgbyfc{ew1 c{ew1 f# Onhvuefr chthw yfr{bgbyfc{ew o# Onhvuefr fgewwh ke ghctbkfkh g# Wuwyecker yfr{bgbyfc{ew k# Yrhlhter fu{hlf{bgflec{e fu{hlf{bgflec{e yfr{bgbyfc{ew f fyrewec{fkhrew e ec{rfr ghlh yfr{bgbyfc{e cf wfnf yfrf ter h vue fghc{ege
@erecgbfckh ulf wfnf ke reucbõew
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
?# Yhk Nbw{f ke Yfr{bgbyfc{ew f# Fn{erfr kbreb{hw ftfcàfkhw khw yfr{bgbyfc{ew o# Ekb{fr chlew khw yfr{bgbyfc{ew g# Yrhlhter yfr{bgbyfc{ew k# Weneàçh ke w{f{uw khw yfr{bgbyfc{ew e# Nblyfr w{f{uw # Ghcgeker f {hkhw h kbreb{h ke uwfr h lbgrhhce `# _eth`fr kbreb{h fh lbgrhhce ke {hkhw j# Whnbgb{fr f ul yfr{bgbyfc{e vue ghlyfr{bnje wuf {enf b# Lhw{rfr w{f{uw ke ghcezçh a# Netfc{fr lçh
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el ?
4:
7 Wewwçh ke fyreckbqf`el 7 Yhkw ftfcàfkhw e evubyflec{hw fkbgbhcfbw Wulærbh kf wewwçh
Tbwçh kh yerdbn ke Jhw{ kh Fkhoe Ghcceg{ 06 06 @erecgbfckh nfhu{w 06 Yhk Of{e,yfyh 07 Yhkw Ftfcàfkhw , Y$_ 0; 0; Yhkw Ftfcàfkhw , Wewwõew ke `ruyh 04 04 Bcbgbfckh wewwõew ke `ruyh 02 02 Nfhu{ ke wewwõew ke `ruyh :9 :9 _elhteckh wewwõew ke `ruyh `ruyh :6 :6 @rftfàçh kf wewwçh :? :? @erecgbflec{h ke wewwõew `rftfkfw :7 :7 Evubyflec{hw hygbhcfbw :5 :5 Vufkrh bc{erf{bth :5 [fone{ YG :0 Ohhm bc{erf{bth :0 :0 Dhc{ew ke tìkeh :: Ec{rfkf ke æukbh :2 Wfìkf ke whl 29 Ew{ukh ke gfwh 26 Ezelynh ke gecærbh ke uwh1 UDWGfr 26 26 Ezelynh ke gecærbh ke uwh1 UDU 2? 2?
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
09
_h{ebrh ke f{btbkfkew 27 27 F{btbkfke 6 ‗ @erecgbfckh nfhu{w 2; 2; F{btbkfke ? ‗ Yhk Yer`uc{fw e _ewyhw{fw _ewyhw{fw 25 25 F{btbkfke 7 ‗ Wewwçh ke `ruyh 25 25 F{btbkfke ; ‗ Wblunfckh ulf reucbçh 25 25
Yrhae{h ghcdpeoIyrhbcdh1 ghcdpeoIyrhbcdh1 Ghcderácgbf Peo yfrf h Yrhbcdh Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el 7
06
Tbwçh kh yerdbn ke Jhw{ kh Fkhoe Ghcceg{
Tbwçh kh yerdbn ke Jhw{ kh Fkhoe Ghcceg{
Weræ fyrewec{fkf f ghc{bcufàçh kf tbwçh ke gfkf yerdbn ke uwuærbh kh Fkhoe Ghcceg{ Fyrewec{frelhw Fyrewec{fre lhw f tbwçh kh jhw{ *fklbcbw{rfkhr"
@erecgbfckh nfhu{w
@erecgbfckh nfhu{w Yfrf fkbgbhcfr ul chth nfhu{. gnbvue el C lecu Nfhu{w Chth hth nfhu{
hu ch
H oh{çh f{btf h lhkh ke yreyfrfàç yreyfrfàçh. h. h vue yhke wer deb{h {floâl ch lecu Fyrewec{fr H oh{çh blyeke f lhtblec{fàçh e rekblecwbhcflec{h khw yhkw
Wuyhcjf vue fyewfr khw nfhu{w u{bnbqfkhw {erel wbkh kbwgu{bkhw. h fyrewec{fkhr whnbgb{e vue weaf grbfkh ul chth nfhu{ yfrf yhwwbobnb{fr ulf kbwguwwçh ghl blf`ecw. gjf{ e yewvubwf Cewwf wb{ufàçh â yrederìten vue h nfhu{ weaf fn{erfkh wel vue hw yfr{bgbyfc{ew teafl Yfrf vue bwwh weaf yhwwìten. kete,we we`ubr hw yfwwhw kewgrb{hw ch wnbke
Ghlyfr{bnjflec{h ‗ H{blbqfkh yfrf yerlb{br vue hw yfr{bgbyfc{ew ghlyfr{bnjel ghc{eñkhw1 fyrewec{fàõew ch Lbgrhwhd{ YhperYhbc{. tìkehw. khgulec{hw kh Fkhoe Dnfwj Yfyer. ec{re hu{rhw Kbwguwwçh ‗ H{blbqfkh yfrf yerlb{br vue hw yfr{bgbyfc{ew kbwgu{fl hw {÷ybghw ke dhrlf bc{erf{btf e dfàfl fch{fàõew Ghnfohrfàçh ‗ Ew{æ h{blbqfkh yfrf yerlb{br vue hw yfr{bgbyfc{ew dfàfl fch{fàõew e kewecjhw chw ghc{eñkhw
Yhkw ftfcàfkhw e evubyflec{hw fkbgbhcfbw f kbgbhcfbw
0?
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
@erecgbfckh nfhu{w 6#
Gnbvue ch oh{çh
yfrf f{btfr h lh lhkh kh ke yreyfrfàçh
?#
Gnbvue ch oh{çh e bcwbrf ulchle yfrf h chth nfhu{ *yhke, *yhke, we eghchlbqfr {elyh u{bnbqfckh f g÷ybf ke ul nfhu{ aæ ezbw{ec{e" Ch{e vue h nfhu{ vue hw yfr{bgbyfc{ew ew{çh teckh ew{æ lfrgfkh el terke cf ofrrf ke nfhu{ e h vue ew{æ weckh ekb{fkh ew{æ el flfrenh
7# ;#
5#
Fkbgbhce(Lhtf(Ezgnuf hw yhkw vue vubwer Fkbgbhce(Lhtf(Ezgnuf Gnbvue ch oh{çh yfrf wfbr kh lh lhkh kh ke yreyfrfàçh# Weræ ezbobkf f wfnf vue ew{æ weckh tbw{f yhr {hkhw e h nfhu{ grbfkh dbgfræ kbwyhcìten cf ofrrf Cf ofrrf ke nfhu{w gnbvue ch chle kh chth nfhu{ yfrf u{bnbqæ,nh
@erecgbfckh nfhu{w
F ofrrf ke derrflec{fw ke nfhu{w e h lecu Nfhu{w wçh u{bnbqfkhw yfrf `erecgbfr hw nfhu{w _eghleckf, we vue {hkhw hw nfhu{w u{bnbqfkhw weafl grbfkhw fc{ew ke ulf reucbçh F wevuácgbf khw etec{hw el ulf reucbçh kete wer kbwgu{bkf yretbflec{e ec{re jhw{ e fyrewec{fkhr. yfrf vue hw yhkw fkevufkhw ew{eafl yreyfrfkhw e kbwyhw{hw cf wfnf kf lenjhr dhrlf Fyrhteb{e hw nfhu{w e ghc{eñkhw ezbw{ec{ew yfrf cçh reye{br f yerwhcfnbqfàçh welyre vue grbfr ulf reucbçh Yfrf ezgnubr ul nfhu{ kewcegewwærbh. wenegbhce,h ch lecu Nfhu{Hr`f Nfhu{Hr`fcbqfr cbqfr nfhu{w e gnbvue el Ezgnubr
 yhwwìten kedbcbr tærbhw nfhu{w h{b lbqfkhw yfrf ke{erlbcfkfw {fredfw. ghlh fyrewec{fàçh fyrewec{fàçh ke wnbkew hu kbwguwwçh# H lhkenh yfkrçh ke reucbçh ghc{âl {ráw nfhu{w yrâ, kedbcbkhw1 Ghlyfr{bnjflec{h Kbwguwwçh Ghnfohrfàçh
Yrhae{h ghcdpeoIyrhbcdh1 ghcdpeoIyrhbcdh1 Ghcderácgbf Peo yfrf h Yrhbcdh Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el 7
07
Yhk Of{e,yfyh F{rftâw kh yhk k e of{e,yfyh of{e,yfyh â yhwwìten ghlyhr lecwf`ecw ke {ez{h e ectbæ,nfw yfrf1 Ul yfr{bgbyfc{e ewyegìdbgh [hkhw hw fyrewec{fkhrew [hkhw hw yrewec{ew
Yhk Of{e,yfyh Of{e,yfyh e Y$_ el reucbõew
Thgá yhke we ghlucbgfr ghl hu{rhw yfr{bgbyfc{ew kurfc{e ulf reucbçh uwfckh ul yhk ke of{e,yfyh We {bter ulf kñtbkf e cçh vubwer f{rfyfnjfr h fckflec{h kf reucbçh hu cçh yuker dfnfr kurfc{e enf yhrvue h kbwyhwb{bth ke whl kh weu ghlyu{fkhr cçh ew{æ f{btfkh. thgá yhke ectbfr ulf lecwf`el ke of{e,yfyh fhw fyrewec{fkhrew hu f vufnvuer hu{rh yfr{bgbyfc{e kf reucbçh Yhr ezelynh. fh ec{rfr yenf yrblebrf teq cf wfnf ke reucbõew. thgá yhke we fyrewec{fr ectbfckh ulf lecwf`el ke of{e,yfyh f {hkhw vue ew{bterel yrewec{ew cf wfnf We dhr ul fyrewec{fkhr. thgá yhke uwfr lfbw ke ul yhk ke of{e,yfyh wblun{fceflec{e Yhkw ke of{e, yfyh yhkel wer ghcdb`urfkhw ke dhrlf f ezbobr h ghc{eñkh f {hkhw hu whlec{e fhw fyrewec{fkhrew e jhw{w Ch yhk ke of{e,yfyh. fw lecwf`ecw wçh ezbobkfw é lekbkf vue wçh ectbfkfw e nbw{fkfw wevuecgbfnlec{e ch yhk Fw yer`uc{fw e rewyhw{fw ectbfkfw yenh yhk ke of{e,yfyh cçh yhwwuel renfàçh ec{re wb e. yhr{fc{h. yhkel fyfreger el nhgfbw kbderec{ew cf nbw{f ke lecwf`ecw kh yhk ke of{e,yfyh Hw fyrewec{fkhrew yhkel yerlb{br vue hw yfr{bgbyfc{ew refnbqel ghcterwfw yrbtfkfw. fyf`uel ghcterwfw e kewf{btel h regurwh ke ch{bdbgfàçh ke of{e,yfyh
Yhk Of{e,yfyh Hu{rfw hyàõew kbwyhcìtebw yfrf h jhw{ e h fyrewec{fkhr1
Fn{erfr {flfcjh kh {ez{h F{btfr(Kewf{btfr of{e,yfyh yfr{bgunfr yfrf yfr{bgbyfc{ew Nblyfr f {enf ke of{e,yfyh Ectbfr *whlec{e jhw{" h ghc{eñkh kh of{e,yfyh yfrf h e,lfbn kh jhw{ Ghcdbdb`urfr `urfr fw ch{bdbgfàõew ch{bdbgfàõew ke of{e,yfyh Lhw{rfr(Hgun{fr lfrgfw ke kf{f e jhrf
Yhkw ftfcàfkhw e evubyflec{hw fkbgbhcfbw f kbgbhcfbw
H ghc{eñkh kh yhk ke of{e,yfyh â yerwbw{ec{e e yerlfcege el ulf wfnf ke reucbõew f{â vue weaf ezgnuìkh We vubwer yrewertfr h ghc{eñkh kh yhk ke of{e,yfyh yfrf uwh du{urh. ectbe,h yhr e,lfbn  yhwwìten uwfr ul yhk ke Y$_ *yer`uc{fw e rewyhw{fw" yfrf rewyhcker éw yer`uc{fw ectbfkfw yenhw yfr{bgbyfc{ew H yhk ke Y$_ â tbcgunfkh fh yhk ke of{e,yfyh Vufckh ul yfr{bgbyfc{e dfq ulf yer`uc{f ch yhk ke of{e,yfyh. h fyrewec{fkhr yhke rewyhcká,nf ch yhk ke Y$_ tbcgunfkh Vufckh h fyrewec{fkhr rewyhcke éw yer`uc{fw. fw yer`uc{fw e fw rewyhw{fw wçh ezbobkfw el yfrew ch yhk ke of{e,yfyh
0;
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Hu{rfw hyàõew kbwyhcìtebw yfrf h jhw{ e h fyrewec{fkhr
Yhkw Ftfcàfkhw , Y$_
Yhkww Ftfcàfkhw Yhk Ftfcàfkhw , Y$ Y$_ _ H jhw{ e h fyrewec{fkhr yhkel u{bnbqfr h yhk ke Y$_ *Yer`uc{fw *Ye r`uc{fw e _ewyhw{fw" yfrf ho{er lfbhr gh c{rhne whore h `erecgbflec{h ke yer`uc{fw e rewyhw{ fw
 yhwwìten rekbregbhcfr fw yer`uc{fw fhw fyrewec{fkhrew fyrhyrbfkhw e ghnhgæ,nhw el ulf dbnf ke ewyerf ecvufc{h cçh ew{çh yrhc{hw yfrf rewyhcker  yhwwìten fynbgfr ul dbn{rh yfrf ezbobr ke{erlbcfkfw yer`uc{fw e hgun{fr hu{rfw  yhwwìten wenegbhcfr e ekb{fr fw yer`uc{fw  yhwwìten kb`b{fr rewyhw{fw e ectbfr yfrf {hkhw hw yfr{bgbyfc{ew hu whlec{e yfrf vuel yer`uc{hu
We thgá dhr ul jhw{ hu fyrewec{fkhr. yhke uwfr h yhk ke Y$_ yfrf ho{er lfbhr ghc{rhne whore h `erecgbflec{h ke yer`uc{fw e rewyhw{fw kurfc{e fw reucbõew Ghl h yhk ke Y$_. thgá yhke rekbregbhcfr fw yer`uc{fw fhw fyrewec{fkhrew fyrhyrbfkhw e ghnhgæ,nfw el ulf dbnf ke ewyerf ecvufc{h cçh ew{bter yrhc{h yfrf rewyhcká,nfw
Yfrf `erecgbfr f dbnf ke yer`uc{fw. thgá yhke fynbgfr ul dbn{rh vue nje yerlb{f ezbobr ke{erlbcfkfw yer`uc{fw e hgun{fr hu{rfw Thgá yhke wenegbhcfr e ekb{fr fw yer`uc{fw. kb`b{fr wufw rewyhw{fw e ectbæ,nfw f {hkhw hw yfr{bgbyfc{ew hu fyecfw fh rele{ec{e kf yer`uc{f Fw yer`uc{fw e rewyhw{fw wçh ezbobkfw el yfrew ch yhk ke of{e,yfyh
Yrhae{h ghcdpeoIyrhbcdh1 ghcdpeoIyrhbcdh1 Ghcderácgbf Peo yfrf h Yrhbcdh Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el 7
05
Yhkw Ftfcàfk Ftfcàfkhw hw , Y$ Y$_ _ Kete,we tbcgunfr u l yhk ke of{e,yfyh Kete,we of{e,yfyh fh y hk Y$_# Yfrf bwwh. ch yhk Y $ _ wenegbhce h of{e,yfyh of{e,yfyh vue keweaf tbcgunfr e gnbvue ch oh{çh [hkfw fw yer`uc{fw ke yfr{bgb yfr{bgb yfc{ew fyfrege fyfregel l ch yhk Y$_. nhgfnbqfkh yrederecgbfnlec{e cf æref ezgnuwbtf kh fyrewec{fkhr *cçh fyfrege yfrf yfr{bgby fc{ew" H jhw{ e h fyrewec{f fyrewec{fkhr khr yhk el `erecgbfr h yhk. lfw reghleckf,we {er ulf yewwhf *jhw{" ecgfrre`f ecgfrre`fkf kf kew{e `erecgbflec{h yfrf kebzfr h*w" fyrewec{fkhr*ew" fyrewec{fkhr*ew" nbtre*w"
Ezgnubr yer`uc{f
Yer`uc{fw Ekbàçh ke yer`uc{fw
Ectbfr yfrf fyrewec{fkhr
_ewyhcker f {hkhw hu f vuel yer`uc{hu
Yhkw Ftfcàfk Ftfcàfkhw hw , Y$ Y$_ _ Ezelynhw kf u{bnbkfke ke ul yhk ke Y$_1
Kurfc{e ulf reucbçh `rfcke hu ulf fyrewec{fàçh ke [rfofnjh ke Ghcgnuwçh ke Gurwh *[GG". fw yer`uc{fw wçh fkbgbhcfkfw fkbgbhcfkfw f ulf dbnf dbnf ch yhk ke Y$_# Fh ghcgnubr f fyrewec{fàçh. h hrfkhr ghcwun{f fw lecwf`ecw. fynbgf ul dbn{rh e ghleàf f rewyhcká,nfw# H lhkerfkhr kf reucbçh rewyhcke éw yer`uc{fw ke nh`ìw{bgf nh`ìw{b gf e ecgflbcjf ecgflbcjf fw kñtbkfw {âgcbgfw {âgcbgfw fhw rewyhcwætebw#
Yhkw ftfcàfkhw e evubyflec{hw fkbgbhcfbw f kbgbhcfbw
04
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Yhkw Ftfcàfk Ftfcàfkhw hw , Wewwõew ke ke `ruyh Kurfc{e ulf reucbçh hw jhw{w yhkel kbtb kbr f wfnf el wuo,wfnfw *orefmhu{ *orefmhu{ wewwbhcw " Ew{fw wuo,wfnfw yhkel wer wer uwfkfw yfrf kbtbkbr u l `ruyh `r fcke ke f{â f{â 59 yfr{bgbyfc{ew el `ruyhw lechrew. hcke yhkel ghcterwfr hu ghnfohrfr Kec{rh kfw wewwõew ke `ruyh. {hkhw hw yfr{b gbyfc{ew we {hrcfl fyrewec{f fyrewec{fkhrew khrew H fyrewec{fkhr fyrewec{fkhr yhke ec{rfr cfw wfnfw e we ghlucbgfr ghl hw yfr{b gbyfc{ew kenfw. lfw lfw hw yfr{bg byfc{ew kfw wfnfw cçh we ghlucbgfl ec{re wb
Yhkw Ftfcàfkhw , Wewwõew ke `ruyh Grbfàçh e `erecgbflec{h ke wfnfw ke wewwçh ke `ruyh
Fw wfnfw ke wewwçh ke `ruyh wçh wuo,wfnfw vue yhkel wer grbfkfw el ulf reucbçh hu wewwçh ke {rebcflec{h Enfw wçh ñ{ebw yfrf kbtbkbr ul `rfcke `ruyh el `ruyhw lechrew vue yhkel ghcterwfr hu ghnfohrfr Fw wfnfw ke wewwçh ke `ruyh yhkel wer uwfkfw el reucbõew e wewwõew ke {rebcflec{h ghl 59 yfr{bgbyfc{ew hu lechw. e hw jhw{w yhkel grbfr f{â gbcgh wfnfw ke wewwçh ke `ruyh yfrf ulf ñcbgf reucbçh hu wewwçh ke {rebcflec{h
Yhr ezelynh. we thgá {bter ?9 yewwhfw el ulf wewwçh. yhkeræ grbfr vuf{rh wfnfw ke wewwçh ke `ruyh e lhter gbcgh yfr{bgbyfc{ew yfrf gfkf wfnf Cfw wfnfw ke wewwçh ke `ruyh. hw yfr{bgbyfc{ew yhkel ghcterwfr ucw ghl hw hu{rhw *keyeckeckh kf ghcdb`urfàçh ke æukbh". uwfr h yhk ke of{e,yfyh. ghnfohrfr uwfckh ul vufkrh orfcgh e ghlyfr{bnjfr wufw {enfw H jhw{ yhke tbwb{fr {hkfw fw wfnfw ke wewwçh ke `ruyh yfrf yrew{fr fwwbw{ácgbf e rewyhcker yer`uc{fw Vufckh h {rfofnjh cfw wfnfw ke wewwçh ke `ruyh â ghcgnuìkh. h jhw{ yhke dbcfnbqfr f wewwçh ke `ruyh e ghckuqbr hw yfr{bgbyfc{ew é wfnf yrbcgbyfn Hw jhw{w yhkel ghlyfr{bnjfr ghl {hkhw hw yfr{bgbyfc{ew bcdhrlfàõew whore h ghc{eñkh kfw wfnfw ke wewwçh ke `ruyh We cegewwærbh. h jhw{ yhke reghckuqbr hw yfr{bgbyfc{ew yfrf wufw wfnfw ke wewwçh ke `ruyh We thgá thn{fr f uwfr f wfnf. {floâl yhkeræ reu{bnbqfr h nfhu{ kf wfnf ke wewwçh ke `ruyh e weu ghc{eñkh Ec{re{fc{h. f f{rboubàçh khw yfr{bgbyfc{ew éw wfnfw ke wewwçh ke `ruyh cçh â re{bkf
Yrhae{h ghcdpeoIyrhbcdh1 ghcdpeoIyrhbcdh1 Ghcderácgbf Peo yfrf h Yrhbcdh Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el 7
00
Yhkw Ftfcàfkhw Ftfcàfkhw , Wewwõew ke ke `ruyh Yfrf uwfr ew{e regurwh â cegewwærbh1
Kedbcbr fw wfnfw ke wewwçh ke `ruyh Kedbcbr h cñlerh ke wfnfw Kbw{rboubr hw yfr{bgbyfc{e yfr{bgbyfc{eww ec{re enfw Hw yfr{bgbyfc{ew fbckf cçh wçh kbregbhcfkhw yfrf fw wfnfw Kedbcbr h nfhu{ f wer u{bnbqfkh
Bcbgbfr fw wewwõew ke `ruyh Forbr fw wfnfw [rfcwyhr{fr fu{hlf{bgflec{e hw uwuærbhw yfrf enfw
Yhkw Ftfcàfkhw Ftfcàfkhw , Wewwõew ke ke `ruyh Yfrf kedbcbr kedbcbr fw wewwõew ke `ruyh
Gnbvue ch oh{çh Bcbgbfr wewwõew ch gfc{h bcderbhr ke `ruyh kbreb{h kf wfnf ke reucbõew hu kf nbw{f ke yfr{bgbyfc{ew H yhk Wewwõew ke `ruyh fore e whlec{e â tbw{h yenh jhw{ F{rftâw kewwe yhk â yhwwìten kbw{rboubr hw yfr{bgbyfc{ew ec{re fw wfnfw ke lhkh lfcufn hu fu{hlæ{bgh
Yhkw ftfcàfkhw e evubyflec{hw fkbgbhcfbw f kbgbhcfbw
We thgá ew{bter `rftfckh ulf reucbçh hu wewwçh ke {rebcflec{h e ectbfr yfr{bgbyfc{ew yfrf wfnfw ke wewwçh ke `ruyh. f `rftfàçh ghc{bcufræ whlec{e cf wfnf yrbcgbyfn Yhr ezelynh. we hw yfr{bgbyfc{ew dhrel ectbfkhw yfrf wfnfw ke wewwçh ke `ruyh yhr gbcgh lbcu{hw. f wfnf yrbcgbyfn. wel f{btbkfke. weræ `rftfkf chw gbcgh lbcu{hw Vufckh fw wfnfw ke wewwçh ke `ruyh wçh degjfkfw e {hkhw hw yfr{bgbyfc{ew re{hrcfl é wfnf yrbcgbyfn. f `rftfàçh thn{f f gfy{urfr {hkfw fw f{btbkfkew cf wfnf yrbcgbyfn
Cfkf fghc{ege ecvufc{h h oh{çh „Bcbg weww `r“ cçh â gnbgfkh
0:
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
hu
Yfrf bcbgbfr f wewwçh yhke,we gnbgfr el khbw nu`frew kbderec{ew cf wfnf1 cf nbw{f ke yfr{bgbyfc{ew hu ch gfc{h bcderbhr kbreb{h kf wfnf
Yrhae{h ghcdpeoIyrhbcdh1 ghcdpeoIyrhbcdh1 Ghcderácgbf Peo yfrf h Yrhbcdh Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el 7
02
Yhkw Ftfcàfkhw Ftfcàfkhw , Wewwõew ke ke `ruyh
Yhkel wer grbfkfw ch læzblh gbcgh wfnfw
Yfrf kbw{rboubr hw yfr{bgbyfc{ew
Yhke,we uwfr f hyàçh1 Kbw{rbouìkhw ucbdhrlelec{e kf reucbçh yrbcgbyfn
Wenegbhce ul hu lfbw uwuærbhw e ch lecu F{rbo# gnbvue cf wewwçh keweafkf Yhke,we {floâl fkbgbhc fr e Yhke,we relhter wewwõew ke `ruyh chw oh{õew cf drec{e kf wewwçh e
Bcbgbfckh wewwõew ke `ruyh
Bcbgbfckh wewwõew ke `ruyh Fh gnbgfr el hw yfr{bgbyfc{ew wçh fu{hlf{bgflec{e kbregbhcfkhw éw wufw wfnfw e yrhlhtbkh w f fyrewec{fkhrew fyrewec{fkhrew H jhw{ yhk e ec{rfr el ulf wewwçh gnbgfckh cf wewwçh keweafkf keweaf kf ch y hk Wfnfw ke wewwçh ke `ruyh Hw yfr{bgbyfc{ew yhkel we ghlucbgfr ghl h jhw{ vufckh ew{e ew{bter cf wfnf hu uwfckh f gfbzf fh nfkh kh oh{çh Ec{rfr el ghc{f{h ghl h jhw{
Hw jhw{w { floâl yhkel lfckfr lecwf`ecw yfrf {hkfw fw wfnfw f{rftâw kf gfbzf fh nfkh kh oh{çh
Tbwçhh kh yfr{bgbyfc{e Tbwç
[hkhw hw yfr{bgbyfc{ew f`hrf wçh fyrewec{fkhrew
Tbwçh kh yfr{bgbyfc{e
Bckbgfàçh ke vue we ew{æ cf wfnf ke wewwçh ke `ruyh
Yhkw ftfcàfkhw e evubyflec{hw fkbgbhcfbw f kbgbhcfbw
Afcenf dnu{ufc{e lhw{rf lecwf`ecw ectbfkfw yenh jhw{
Gfbzf ke lecwf`ecw vue yerlb{e vue h yfr{bgbyfc{e dfne ghl h jhw{
:9
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Tbwçh kh jhw{
Afcenf dnu{ufc{e Afcenf d nu{ufc{e lhw{rf fw lecwf`ecw regeobkfw khw yfr{bgbyfc{ew
Bckbgf f wewwçh e `ruyh el vue h jhw{ ew{æ#
Yfrf cfte`fr el ulf wewwçh ke `ruyh gnbvue ch chle kf wewwçh Gfbzf ke lecwf`ecw vue yerlb{e vue h jhw{ ghcterwe ghl {hkhw hw yfr{bgbyfc{ew
Tbwçh kh jhw{
Nfhu{ ke wewwõew ke `ruyh H nfhu{ u{ bnbqfkh yenfw wewwõew â wenegbhcfkh f{rftâw kh oh{çh Kec{rh kfw wfnfw hw jhw{w yhkel fn{erfr h nfhu{ ke gfkf wfnf Yfrf dbcfnbqfr dbcfnbqfr fw wewwõew ke `ruyh ofw{f gnbgfr chtflec{e el Fy÷w h dbl kfw wewwõew. hw ghc{eñkhw ke gfkf wewwçh wewwçh Y dbgfl frlfqecfkhw frlfqecfkhw ch lecu Yhkw Yhkw hkw kfw wewwõew ke `ruyh Hw yhkw kfw wewwõew yhkel wer tbwufnbqfkhw. lfw cçh yhkel wer ekb{fkhw
Nfhu{ ke wewwõew ke `ruyh Nfhu{w ke wfnfw ke wewwçh ke `ruyh
Hw jhw{w yhkel uwfr h nfhu{ yfkrçh ke wfnf ke wewwçh ke `ruyh hu yrhae{fr ul chth nfhu{ f wer uwfkh ewyegbdbgflec{e cfw wfnfw ke wewwçh ke `ruyh Grbe ul nfhu{ yerwhcfnbqfkh we keweafr dfqer ul {rfofnjh yreyfrf{÷rbh fc{ew ke ectbfr ghc{eñkh e yfr{bgbyfc{ew yfrf fw wfnfw ke wewwçh ke `ruyh Bwwh yhke f`bnbqfr fw reucbõew e lenjhrfr wuf hr`fcbqfàçh
Fh gnbgfr ch oh{çh Bcbgbfr wewwõew ke `ruyh. `ruyh. h nfhu{ vue ew{æ weckh uwfkh cf reucbçh hu wewwçh ke {rebcflec{h â reyrhkuqbkh el {hkfw fw wfnfw ke wewwçh ke `ruyh Yhr ezelynh. we h nfhu{ 6 ew{bter f{bth e dhrel bcbgbfkfw wewwõew ke `ruyh ghl {ráw wfnfw. fw wfnfw uwfrçh h nfhu{ 6 We thgá fn{erfr f reucbçh hu wewwçh ke {rebcflec{h yfrf h nfhu{ ? e fkbgbhcfr f wfnf ke wewwçh ke `ruyh ;. f wfnf ke wewwçh ke `ruyh ; uwfræ h nfhu{ ? Jæ gfwhw el vue â ñ{bn {er kbderec{ew nfhu{w yfrf kbderec{ew wfnfw ke wewwçh ke `ruyh Ew{f wb{ufàçh hghrre. yhr ezelynh. we thgá vubwer vue hw yfr{bgbyfc{ew cfw kbderec{ew wfnfw ke wewwçh ke `ruyh dfàfl ezergìgbhw kbderec{ew vue revuebrfl nfhu{w ewyegìdbghw. hu we thgá {bter ghc{eñkh kbderec{e yfrf gfkf wfnf. vue revuebrf nfhu{w kbw{bc{hw Cewwe gfwh. grbe nfhu{w weyfrfkhw yfrf fw wfnfw ke wewwçh ke `ruyh e terbdbvue we h nfhu{ keweafkh ew{æ f{bth vufckh thgá gnbgfr el Bcbgbfr wewwõew ke `ruyh `ruyh We thgá vubwer ghc{eñkhw kbderec{ew el gfkf wfnf ke wewwçh ke `ruyh. lfw cçh yregbwfr ke nfhu{w kbderec{ew. yreyfre fw wfnfw fc{ew vue hw yfr{bgbyfc{ew ec{rel cf reucbçh hu wewwçh ke {rebcflec{h Bcbgbe f reucbçh hu f wewwçh ke {rebcflec{h Yrhae{h ghcdpeoIyrhbcdh1 ghcdpeoIyrhbcdh1 Ghcderácgbf Peo yfrf h Yrhbcdh Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el 7
:6
e ghcdb`ure h cñlerh cegewwærbh ke wfnfw ke wewwçh ke `ruyh Gnbvue el Bcbgbfr wewwõew ke `ruyh e lhtf,we ke ulf wfnf yfrf hu{rf gfrre`fckh h ghc{eñkh cegewwærbh el gfkf yhk ke ghlyfr{bnjflec{h El we`ubkf. ecgerre fw wewwõew ke `ruyh Vufckh hw yfr{bgbyfc{ew ec{rfrel e thgá gnbgfr chtflec{e el Bcbgbfr wewwõew ke `ruyh *keyhbw ke f{rboubr hw yfr{bgbyfc{ew éw wfnfw". h ghc{eñkh ew{fræ yrhc{h We cegewwærbh. thgá {floâl yhke fn{erfr h nfhu{ e fkbgbhcfr ghc{eñkh f wfnfw ke wewwçh ke `ruyh kurfc{e ulf reucbçh Keyhbw kh bcìgbh kf reucbçh hu wewwçh ke {rebcflec{h. gnbvue el Bcbgbfr wewwõew ke `ruyh e lhtf,we ke ulf wfnf yfrf hu{rf. fn{erfckh h nfhu{ e fkbgbhcfckh ghc{eñkh Hw yfr{bgbyfc{ew cfw kbderec{ew wfnfw ke wewwçh ke `ruyh yhkel ter fw fn{erfàõew é lekbkf vue thgá fw blynelec{f _elhteckh wewwõew ke `ruyh Nblyfr e rekedbcbr wfnfw ch lecu ke hyàõew kh yhk1 F hyàçh Nblyfr {hkfw fw wfnfw fyf`f fw wfnfw. lfw lfc{âl weuw ghc{eñkhw ch lecu Yhkw Yhkw hkw ke wewwçh ke Y `ruyh F hyàçh _ekedbcbr wfnfw relhte fw wfnfw e cçh frlfqecf weuw yhkw e ghc{eñkhw
_elhteckh wewwõew ke `ruyh Yfrf relhter ulf wfnf ke wewwçh ke `ruyh. gnbvue ch Z fh nfkh kf wfnf ch yhk ke wfnfw ke wewwçh ke `ruyh [hkhw hw yhkw e h ghc{eñkh kf wfnf ke wewwçh ke `ruyh {floâl wçh relhtbkhw F culerfàçh ke {hkfw fw wfnfw wuowevuec{ew â fauw{fkf yfrf `frfc{br f ghc{bcubkfke Yfrf relhter {hkfw fw wfnfw e wfntfr hw yhkw grbfkhw cenfw. ghlh hw ke vufkrh orfcgh hu of{e, yfyh. gnbvue ch oh{çh ke hyàõew ke yhk e wenegbhce Nblyfr {hkfw fw wfnfw wfnfw Hw yhkw wçh wfnthw cf hyàçh Yhkw ke wewwçh ke `ruyh `ruyh F culerfàçh ke vufbwvuer wfnfw grbfkfw wuowevuec{elec{e ghc{bcuf f yfr{br kh cñlerh kf ñn{blf wfnf grbfkf Yfrf relhter {hkfw fw wfnfw ke wewwçh ke `ruyh. hw yhkw kfw wfnfw ke wewwçh ke `ruyh e hw yhkw wfnthw cf hyàçh ke lecu Yhkw ke wewwçh ke `ruyh. `ruyh . gnbvue ch oh{çh Hyàõew kh yhk e yhk e wenegbhce _ekedbcbr wfnfw wfnfw Bwwh qerf f culerfàçh kfw wfnfw
Yhkw ftfcàfkhw e evubyflec{hw fkbgbhcfbw f kbgbhcfbw
:?
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
@rftfàçh kf wewwçh H jhw{ yhk e bcbgbfr f `r ftfàç ftfàçhh ke ulf reucbçh f{rftâw kh lecu _eucbçh @ @rftfr rftfr reucbçh [hkfw fw bcdhrlfàõew cf {enf e h æukbh kf reucbçh wçh `rftfkhw Fw `rftfàõew dbgfl frlfqecfkfw frlfqecfkfw ch wertbkhr kh wertbàh Yfrf fwwbw{br fwwbw{br f reucbçh kete,we fgewwfr fgewwfr h nbcm rederec{e é `rftfàçh Ezbw{e ulf bc{ erdfge ewyegìdbgf ewyegìdbgf yfrf h `erecgbfle `erecgbflec{h c{h kfw `rftfàõew
@rftfàçh kf wewwçh @rftfàçh ke reucbõew
Hw jhw{w yhkel `rftfr wewwõew ke reucbçh hu {rebcflec{h. gfwh fn`ucw yfr{bgbyfc{ew {ecjfl yerkbkh f reucbçh hu vuebrfl fwwbw{b,nf chtflec{e Vufckh reyrhkuqbkf. f `rftfàçh lhw{rf ezf{flec{e h vue hw yfr{bgbyfc{ew tbrfl e hutbrfl [ukh h vue fghc{ege cf wfnf â `rftfkh. ghl ezgeàçh kf æref ezgnuwbtf kh fyrewec{fkhr e kfw wfnfw ke wewwçh ke `ruyh  yhwwìten bcbgbfr e bc{errhlyer f `rftfàçh f vufnvuer lhlec{h. ke dhrlf vue thgá kegbke h lhlec{h kf reucbçh vue keweaf `rftfr Hw jhw{w hu fyrewec{fkhrew yhkel grbfr ul frvubth ke rederácgbf kfw reucbõew e kbwyhcbobnbqfr fw `rftfàõew yfrf hw yfr{bgbyfc{ew Yfrf fwwbw{br fw `rftfàõew â cegewwærbh {er yerlbwwçh yfrf fgewwæ,nfw Ewwf yerlbwwçh yhke wer ghcgekbkf yenh jhw{ kf wfnf tbr{ufn H eckereàh kh wertbkhr â j{{y1((peoghcdrcyor j{{y1((peoghcdrcyor We h æukbh ew{bter weckh ghlyfr{bnjfkh whlec{e f{rftâw kh yhk Gïlerf e Thq . cçh lfrvue f hyàçh @rftfr æukbh kh tbtf,thq cf afcenf @rftfr reucbçh#
Yrhae{h ghcdpeoIyrhbcdh1 ghcdpeoIyrhbcdh1 Ghcderácgbf Peo yfrf h Yrhbcdh Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el 7
:7
@erecgbflec{h ke wewwõew `rftfkfw Cew{f yæ`bcf h jhw{ kete ec{rfr ghl uwuærbh e wecjf yfrf {er fgewwh fh lecu lhw{rfkh cf db`urf kh wnbke Fy÷w h fgewwh ene yhke `erecgbfr fw `rftfàõew ke gfkf wfnf tbr{ufn el vue f{uf ghlh jhw{ Yhr ezelynh1
Yfrf ho{er fgewwh fh `erecgbflec{h ke `rftfàõew e reguyerfr h nbcm kf `rftfàçh. h uwuærbh kete wer jhw{ hu yhwwubr yerlbwwõew fkevufkfw
Ekb{fr fw bcdhrlfàõew e yerlbwwõew ke fgewwh= Ezgnubr ulf `rftfàçh e terbdbgfr f U_N ke fgewwh yfrf yhw{erbhr kbtun`fàçh
Ke{erlbcfkhw etec{hw wçh bckezfkhw yfrf gfkf `rftfàçh ke reucbçh1
Lecwf`ecw ke of{e,yfyh=
Fn{erfàçh ch nfhu{=
Lukfcàf ke wnbke=
Bcìgbh e bc{erruyàçh kf gïlerf
Gfkf etec{h â reyrewec{fkh yhr ul b{el ch Ìckbge ke `rftfàõew e regeoe ulf lfrgf ke kf{f(jhrf Fh cfte`fr yenh Ìckbge ke `rftfàõew ke ulf reucbçh. thgá yhke dbn{rfr e yewvubwfr reucbõew `rftfkfw
F yhnì{bgf ke uwh e h `ubf kh uwuærbh kh Wertbàh ke Ghcderácgbf Peo ew{çh kbwyhcìtebw cf yæ`bcf kh wertbàh ch wb{e kf _CY e ketel wer nbkhw yenhw fklbcbw{rfkhrew ke wfnfw e uwuærbhw kh wertbàh1
j{{y1((ppprcyor(ghcderecgbfpeo(
Ezelynh ke flobec{e tbr{ufn ke fyreckbqf`el1 Lhhkne. [enekug. e,Yrhbcdh. kec{re hu{rhw
Yfrf {er fgewwh fh `erecgbflec{h ke `rftfàõew e reguyerfr h nbcm kf `rftfàçh. h uwuærbh kete wer jhw{ hu {er yerlbwwõew fkevufkfw
[hrcf fw `rftfàõew kbwyhcìtebw yfrf vufnvuer yewwhf *fw `rftfàõew wçh yrbtfkfw yhr yfkrçh"
Yhkw ftfcàfkhw e evubyflec{hw fkbgbhcfbw f kbgbhcfbw
Ekb{f `rftfàõew
Grbf ul frvubth nhgfn *khpcnhfk #dnt "
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
@erecgbflec{h ke wewwõew `rftfkfw Uwe hw lfrgfkhrew yfrf wenegbhcfr f yfr{e kf `rftfàçh vue keweaf ghr{fr Gnbvue el Ghr{fr yfrf relhter f yfr{e wenegbhcfkf Yhke,we gnbgfr el Uckh yfrf thn{fr é ñn{ blf fàçh refnbqfkf Gnbvue el Wfntfr yfrf `ufrkfr hw rewun{fkhw Welyre â yhwwìten thn{fr fh hrb`bcfn
@erecgbflec{h ke wewwõew `rftfkfw Fh fwwbw{br f ulf `rftfàçh. gnbvue el Hyàõew ftfcàfkfw ke ezbobàçh Yhke,we ec{çh u{bnbqfr hw etec{hw yfrf cfte`fr yenf reucbçh _eghleckf,we yreyfrfr _eghleckf,we yreyfrfr hw n fhu{w ke dhr lf f redne{br f f`eckf kf reucbçh. bcgrelec{fckh f `rftfàçh
@erecgbflec{h ke wewwõew `rftfkfw Fw `rftfàõew vue werçh uwfkfw ghlh rederácgbf kurfc{e h gurwh hu el du{ur hw gurwhw ketel wer1 Wfntfw el frvubthw #dnt Kbwyhcbobnbqfkfw auc{flec{e ghl h ghc{eñkh kh gurwh ch Flobec{e Tbr{ufn ke Fyreckbqf`el *FTF" F yhnì{bgf ke uwh kh wertb àh ke{erlbcf vue fw `rftfàõew cçh werçh yerlfcec{ew# H `ubf kh uwuærbh kh wertbàh kete wer ghcwun{fkh yfrf terbdbgfr h {elyh vue fw `rftfàõew yerlfcegerçh yerlfcegerçh kbwyhcìtebw ch wertbkhr#
Yrhae{h ghcdpeoIyrhbcdh1 ghcdpeoIyrhbcdh1 Ghcderácgbf Peo yfrf h Yrhbcdh Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el 7
:;
:5
Evubyflec{hw hygbhcfbw Vufkrh bc{erf{bth hu nhuwf kb`b{fn [fone{ YG Ohhm bc{erf{bth Dhc{ew ke tìkeh Wfìkfw ke whl Ec{rfkfw ke whl
Vufkrh bc{erf{bth Kbwyhwb{bth v ue {hrcf ulf yfreke yfreke hu ul vufkrh orfcgh ghlul wecwìten f lhtblec{hw# Whnuàçh ghl chtfw derrflec{fw ke bc{erfàçh tbwufn. yhwwbobnb{fckh ul chth lhkh ke ghckuqbr fw fyrewec{fàõew. fyrewe c{fàõew. {hrcfckh,fw lfbw bc{erf{btfw. kbcïlbgfw. bc{erewwfc{ew e yrhku{btfw#
Evubyflec{hw hygbhcfbw Evubyflec{hw fkbgbhcfbw el ulf ghcderácgbf peo yrhteel kbterwhw regurwhw yfrf hw fyrewec{fkhrew e ghc{eukbw{fw Yerlb{el vue chtfw dhrlfw ke fyrewec{fr ghc{eñkh weafl u{bnbqfkfw e {floâl yerlb{el vue f ghcderácgbf peo we fyrhzble lfbw ke ulf ghcderácgbf refn Yhkel etb{fr vue ul fyrewec{fkhr dbvue nblb{fkh yenf derrflec{f ke ghcderácgbf peo e yhwwf {rfcwlb{br h weu ghc{eñkh kf lenjhr dhrlf Evubyflec{hw wçh u{bnbqfkhw {fc{h yfrf dfgbnb{fr f bc{erfàçh kh yrhdewwhr ghl hw yfr{bgbyfc{ew vufc{h yfrf lenjhrfr f tbwufnbqfàçh e fukbàçh ke etec{hw *reucbõew. funfw e fyrewec{fàõew"
Vufkrh bc{erf{bth Fn`ucw yrhku{hw1
WLF_[ Ohfrk
FG[BTOhfrk
eOefl
Lblbh
Peow{er
Lfbw bcdhrlfàõew
j{{y1((pppdwkom6?dnuw(rlg({u{hrbfnw(pjb{eohfrkwj{ln
Yhkw ftfcàfkhw e evubyflec{hw fkbgbhcfbw f kbgbhcfbw
:4
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Vufkrh bc{erf{bth bc{erf{bth Ul whd{pfre â bcw{fnfkh ch ghlyu{fkhr yfrf yhwwbobn b{fr f u{bnbqfàçh kh evubyflec{h evubyflec{h Ul evubyflec{h regey{hr yhke wer fghynfkh f ulf yfreke hu nhuwf Yhke,we {floâl fkvubrbr f nhuwf ghlyne{f
j{{y1((ppp#dwko#m6?#dn#uw(rlg({u{hrbfnw(pjb{eohfrkw#j{ln
Ghlyu{fkhr ghlyfr{bnjfckh f {enf cf reucbçh Yfrf u{bnbqfr h vufkrh bc{erf{bth ghl h Fkhoe Ghcceg{ ofw{f ghlyfr{bnjfr f {enf kh ghlyu{fkhr hcke ew{æ bcw{fnfkh h evubyflec{h
Gfoh werbfn ec{re h ghlyu{fkhr e h evubyflec{h
Yrhae{h ghcdpeoIyrhbcdh1 ghcdpeoIyrhbcdh1 Ghcderácgbf Peo yfrf h Yrhbcdh Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el 7
Yrhaeàçh kf {enf cf nhuw nhuwff
:0
[fone{ YG Ch{eohhm un{rfyhr{æ{bn ghl {hkhw hw regurwhw vue yerlb{el ewgreter hu bcwerbr kfkhw yhr lebh ke ulf gfce{f le{ænbgf# @erfnlec{e {el lechw ke khbw vubnhw
[fone{ YG Ducgbhcf ghlh h vufkrh orfcgh. w÷ vue we ewgrete kbre{flec{e cf {enf kh ghlyu{fkhr Ch vufkrh orfcgh f {enf kh ghlyu{fkhr â h ghc{eñkh {rfcwlb{bkh yfrf h wb{e relh{h
Ezgenec{e regurwh regurwh yfrf funfw f kbw{ïcgbf. aæ vue yerlb{e f gfy{urf kfw fch{fàõew fch{fàõew kh yr hdewwhr e h ectbh yfrf wb{ew relh{hw# Ghcw{b{ub ul f fn{ercf{btf fn{ercf{btf fh vufkrh ene{rûcbgh. yhbw f blf`el kh [fone{ yhke wer yrha e{fkf el el ulf {enf#
 ghlh f nhuwf kb`b{fn. w÷ vue we ewgrete kbre{flec{e cf {enf kh ghlyu{fkhr
Ohhm bc{erf{bth
Ducgbhcf ghlh f nhuwf kb`b {fn. lfw weu {flfcjh â rekuqbkh Yhke wer uwfkh whore whore ulf lewf
Whnuàçh bc{erewwfc{e vue yerlb{e. yhr ezelynh. vue ul yrhdewwhr bc{ erfaf lfbw dfgbnlec{e ghl h ghlyfr{bnjflec{h. yhkeckh ewgreter {ez{hw e evufàõew é lçh e kewecjfr
Yhkw ftfcàfkhw e evubyflec{hw fkbgbhcfbw f kbgbhcfbw
Ohhm bc{erf{bth
::
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY Dhc{ew ke tìkeh
Dhc{ew ke tìkeh  yhwwìten u{bnbqfr tærbfw dhc{ew yfrf {rfcwlb{b r h tìkeh f{rftâw kh yhk Gïlerf e thq # H ghlyu{fkhr yregbwf ke1 Ynfgf ke gfy{urf ke tìkeh ghl ec{rfkfw fkevufkfw
F lfbhrbf kfw gflghrkerw f{ufbw yhwwuel wfìkfw dbrepbre hu UWO# F ynfgf ke gfy{urf kete {er fw ec{rfkfw fkevufkfw. dbrepbre. _GF. KTB e{g# Ezelynhw1
Ghcezçh dbrepbre *BEEE 672; hu bNbcm" Fkfy{fkhr ke tìkeh UWO
Hwyre ?79
Gfchyuw FKTG 799
[ew{e f ynfgf fc{ew ke ghlyræ,nf# F vufnbkfke kf blf`el yhke lenjhrfr. lfw cçh un{rfyfwwf f rewhnuàçh ke 7?9 z ?;9. ulf teq vue â u{bnbqfkh h dhrlf{h ke dnfwj w{reflbc` #
Lfbw bcdhrlfàõew j{{y1((ppp#ghcceg{uwerw#ghl(dhrulw(gugoo(tbep{hybg#yjy8bk<4;6
Dhc{ew ke tìkeh F dhc{e yhke wer1
Peogfl UWO. dbrepbre. bc{e`rfkf
F lfbhrbf kfw gflghrkerw aæ yhwwub hw krbter fkevufkhw# Yfrf hu{rhw gfwhw. hw krbterw ewyegbfnbqfkhw wçh ñ{ebw1
KTkrbter ‗ j{{y1((ppp#{rfgmergfl#ghl( [GflPeo(ktkrbter#j{l
Wynb{gfl ‗ j{{y1((ppp#wynb{gflerf#ghl(
Ulf gïlerf ghl wfìkf wfìkf UWO. dbrepbre hu _GF Tbkehgfwwe{e. KTK
Dhc{ew ke tìkeh El fn`ucw gfwhw fw gïlerfw wçh reghcjegbkfw yenh Fkhoe Ghcceg{. yhkeckh wer wenegbhcfkfw cf afcenf ke ghcdb`ur fàçh kh Dnfwj= Dnfwj= hu{rfw yhkel cçh ducgbhcfr#
Yhkel wer u{bnbqfkhw krbterw vue yhwwbob nb{fl vue fw gïlerfw hu gfy{urfw weafl {rf{fkfw ghlh peogflw1
KTkrbter1 s+?9 *[rbfn , 5 lbcu{hw" KTkrbter1 lbcu{hw" Wynb{gfl1 Dreepfre
Yrhae{h ghcdpeoIyrhbcdh1 ghcdpeoIyrhbcdh1 Ghcderácgbf Peo yfrf h Yrhbcdh Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el 7
:2
Ec{rfkf ke æukbh
Fn`ulfw gïlerfw yhwwuel lbgrhdhcew e yhkel wer reghcjegbkfw {floâl yenh Fkhoe Ghcceg{# Yfrf u{bnbqfr ul lbgrhdhc e ez{erch ofw{f ghceg{æ,nh ghceg{æ,nh é ec{rfkf ke lbgrhdhce kh ghlyu{fkhr# Nelore,we ke wenegbhcfr f ec{rfkf ke æukbh fyrhyrb fkf cf afcenf ke ghcdb`urfàçh kh dnfwj#
Ec{rfkf ke æukbh Whore f vufnbkfke ke æukbh. hw lbgrhdhcew UWO cçh kbderel {fc{h khw lbgrhdhcew uwufbw F kbderecàf ew{æ cf ezbw{ácgbf ke ul ghcterwhr fcfn÷`bgh,kb`b{fn ch yr÷yrbh evubyflec{h. ch gfwh kh UWO Kewwf dhrlf. wbcfbw kb`b{fbw wçh ectbfkhw yfrf h ghlyu{fkhr. ecvufc{h ch gfwh ke ghceg{hrew Y? ul wbcfn fcfn÷`bgh â ectbfkh e ghcter{bkh el wbcfn kb`b{fn yenf ynfgf ke whl kh ghlyu{fkhr Ketbkh é ew{f gfrfg{erìw{bgf. hw lbgrhdhcew UWO yhkel hdereger tfc{f`ecw ghl renfàçh é bc{erderácgbf ene{rhlf`câ{bgf ke hu{rhw evubyflec{hw cf {rfcwlbwwçh kh æukbh *gfoh"
Lbgrhdhcew Y? *7.5 ll"
Yhkw ftfcàfkhw e evubyflec{hw fkbgbhcfbw f kbgbhcfbw
29
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Lbgrhdhcew UWO
Lbgrhdhcew yrâ,flynbdbgfkhw
Lbgrhdhce yrhdbwwbhcfn
Gfoh Gfchc
Yrâ,flynbdbgfkhr
Gfoh Gfchc(Y? *YG"
Flynbdbgfkhr ke wbcfn
Gfoh _GF(Y? *YG"
Kbwyhwb{bthw yfrf flynbdbgfr h whl ke ul {enedhce
[enedhce
Wfìkf ke whl Yfrf hutbr h æukbh kf reucbçh yhkel wer u{bnbqfkhw jefkwe{w jefkwe {w hu gfbzfw ke whl= ofw{f ghceg{æ,nfw cfw wfìkfww fyrhyrbfkfw kh ghlyu {fkhr wfìkf Ketbkh fh f{rfwh cf {r fcwlbwwçh ke æukbh. kete,we welyre ew{fr f{ec{h f{ec{h fh re{hrch kh æukbh yfrf f reucbçh# We dhrel u{bnbqfkfw gfbzfw ke whl. kebze h lbgrhdhce kewf{btfkh ecvufc{h cçh ew{bter ew{bter dfnfckh dfnfckh
 reghleckfkf f u{bnbqfàçh u{bnbqfàçh ke dhcew ke hutb kh ch nu`fr ke gfbzfw ke whl
Wfìkf ke whl _eghleckf,we {er welyre f ñn{blf terwçh kh ynu`bc dnfwj bcw{fnfkf ch ghlyu{fkhr Ul jefkdhce UWO yhke hdereger tfc{f`el. yhbw yhwwbobnb{f weyfrfr h æukbh kf ghcderácgbf peo khw whcw elb{bkhw yenh wbw{elf hyerfgbhcfn Yhr ezelynh. ul etec{h ke errh vue elb{e ul whl fh fyfreger cf {enf kh ghlyu{fkhr cçh werbf reyfwwfkh fh jefkdhce UWO
Yrhae{h ghcdpeoIyrhbcdh1 ghcdpeoIyrhbcdh1 Ghcderácgbf Peo yfrf h Yrhbcdh Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el 7
26
Ew{ukh ke gfwh Wuyhcjf vue h Cñgneh ke [egchnh`bf Ekugfgbhcfn *C[E(C[L" *C[E (C[L" hu f wegr e{frbf ke ekugfàçh keweae b cbgb fr h uwh kf whnuàçh ke ghcd erácgbf peo yfrf refnbqfàçh refnbqfàçh ke `rfckew reucbõew e funfw hcke hw yrh dewwhrew. yfnew{rfc{ew e {u{hrew cçh yhwwuel ezyerbácgbf yrâtbf yfrf u{bnbqfr h wertbàh#
Ew{ukh ke gfwh Fy÷w hw yrblebrhw uwhw kf derrflec{f. h uwuærbh we wec{bræ lfbw we`urh e yhkeræ yfwwfr f u{bnbqfr h evubyflec{h ke wuf yr÷yrbf wfnf hu keyfr{flec{h yfrf fgewwh fh wertbàh ke ghcderácgbf peo
Vue fàçh f evubye rewyhcwæten kf bcw{b{ubàçh yhkerbf {hlfr yfrf bcgec{btfr e fyhbfr h uwh khw regurwhw yhr ewwe yñonbgh8
Ew{ukh ke gfwh Fn`ulfw wu`ew{õew cew{e gfwh1
_eu{bnbqfr h lf{erbfn kh gurwh yfrf kbwwelbcfr h ghcjegblec{h whore ghcderácgbf peo# Hr`fcbqfr yfnew{rfw. {rebcflec{hw e kelhcw{rfàõew kf derrflec{f yfrf h yñonbgh nhgfn kh C[E(C[L e wegre{frbfw ke ekugfàçh# Lhc{fr ul ew{ñkbh ch nhgfn yfrf uwh kewwe yñonbgh1 Ul flobec{e yr÷yrbh ghl yewwhfn ewyegbf ewyegbfnbqfkh nbqfkh yfrf fyhbfr h uwh kh wertbàh ke ghcderácgbf peo peo yhkeræ kfr lfbw we`urfcàf fhw chthw uwuærbhw kf fynbgfàç fynbgfàçh# h#
Ezelynh ke gecærbh ke uwh1 UDWGfr F UDWGfr UDWGfr lhc{hu ul ew{ñkbh yfrf fyhbh éw fàõew ke EfK ghl hw we`ubc{ ew regurwhw1 Vufkrh bc{erf{bth BP([EW *ppp#{ew#ghl#or"
Ezelynh ke gecærbh ke uwh1 UDWGfr Ch gfwh kf UDWGfr wçh u{bnbqfkhw tærbhw evubyflec{hw fkbgbhcfbw yfrf refnbqfr etec{hw ke EfK1
Ghlyu{fkhr Ynfgf ke tìkeh ke ohf vufnbkfke1
WT@F. YGB Ezyreww CTBKBF 56? LO @eDhrge :;99 @W
Dbrepbre Lel÷rbf _FL1 ? @O Gïlerf lbcb KT ATG @R,KT799 @R,KT799 Jefkdhce Orb`j{
Yhkw ftfcàfkhw e evubyflec{hw fkbgbhcfbw f kbgbhcfbw
Vufkrh bc{erf{bth u{bnbqfkh yfrf dfgbnb{fr h lhtblec{h kh fyrewec{fkhr Ghl h vufkrh bc{erf{bth h fyrewec{fkhr cçh yregbwf dbgfr welyre yer{h ke ul ghlyu{fkhr hu wec{fkh el ulf lewf [floâl â u{bnbqfkh yfrf vue hu{rfw yewwhfw yhwwfl yfr{bgbyfr kf fyrewec{fàçh lfbw dfgbnlec{e F wfìkf ke ulf gïlerf ke fn{f vufnbkfke â ghceg{fkf é ec{rfkf dbrepbre kh ghlyu{fkhr Fwwbl. f blf`el `erfkf cçh yregbwf dbgfr nblb{fkf é vufnbkfke ke ulf peogfl F yhwwbobnbkfke ke uwfr ul {rbyâ {floâl bcdnuecgbf cf vufnbkfke kf blf`el
2?
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Ul jefkdhce ke fn{f vufnbkfke â u{bnbqfkh yfrf yrhter lenjhr vufnbkfke ke æukbh e lfbhr ghcdhr{h yfrf h fyrewec{fkhr H ghlyu{fkhr u{bnbqfkh yhwwub fn{f gfyfgbkfke ke yrhgewwflec{h. lel÷rbf e jfrkpfre ke tìkeh. yhbw nbkf ghl yrhgewwflec{h ke tìkeh {fc{h yfrf ezbobàçh vufc{h yfrf gfy{urf *ec{rfkf dbrepbre" Nbcm yfrf ulf funf cf UDWGfr1 j{{y1((peoghcdrcyor(y6970::;;
Ezelynh ke gecærbh ke uwh1 UDU F UDU lhc{hu ul ew{ñkb h ke {rfcwlb wwçh e `rftfàçh yfrf fyhbh éw fàõew ke EfK EfK ghl hw we`ubc{ew regurwhw1
Ezelynh ke gecærbh ke uwh1 UDU Ch gfwh kf Ucbterwbkfke Dekerfn ke Uoernïckbf *UDU" wçh u{bnbqfkhw tærbhw evubyflec{hw fkbgbhcfbw yfrf refnbqfr etec{hw ke EfK1
Ghlyu{fkhrew Khbw nfy{hyw Ul ghl tbwçh ke jhw{ e hu{rh ghl tbwçh ke yfr{bgbyfc{e
Ghcezçh Dbrepbre Gïlerf lbcb KT ATG @R,KT799 @R,KT799 Jefkwe{ wel dbh furbgunfr yfrf h fyrewec{fkhr
F wfìkf ke ulf gïlerf ke fn{f vufnbkfke â ghceg{fkf é ec{rfkf dbrepbre kh ghlyu{fkhr Fwwbl. f blf`el `erfkf cçh yregbwf dbgfr nblb{fkf é vufnbkfke ke ulf peogfl F yhwwbobnbkfke ke uwfr ul {rbyâ {floâl {el bcdnuácgbf cf vufnbkfke kf blf`el Ul jefkwe{ furbgunfr wel dbh ke fn{f vufnbkfke â u{bnbqfkh yfrf yrhter lenjhr vufnbkfke ke æukbh e lfbhr ghcdhr{h yfrf h fyrewec{fkhr. fnâl ke dbgfr vufwe blyergey{ìten yfrf hw ewyeg{fkhrew Khbw nfy{hyw. yfrf vue h {âgcbgh {ecjf f tbwçh kh jhw{ el ul kenew *yfrf ghc{rhnfr {hkf f peo, funf". e hu{rh nfy{hy yfrf vue h {âgcbgh {ecjf f tbwçh ke yfr{bgbyfc{e Ghl bwwh h {âgcbgh yhke {er ulf tbwçh gnfrf ke {ukh h vue ew{æ fghc{egeckh cf peo,funf H nfy{hy vue ew{æ ghl f gïlerf ghceg{fkf yhwwub fn{f gfyfgbkfke ke yrhgewwflec{h. lel÷rbf e jfrkpfre ke tìkeh. yhbw nbkf ghl yrhgewwflec{h ke tìkeh {fc{h yfrf ezbobàçh vufc{h yfrf gfy{urf *ec{rfkf dbrepbre"
Yrhae{h ghcdpeoIyrhbcdh1 ghcdpeoIyrhbcdh1 Ghcderácgbf Peo yfrf h Yrhbcdh Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el 7
7 Wewwçh ke fyreckbqf`el 7 Yhkw ftfcàfkhw e evubyflec{hw fkbgbhcfbw _h{ebrh ke f{btbkfkew [÷ybghw e ghcgeb{hw
Tbwçh kh yerdbn ke Jhw{ kh Fkhoe Ghcceg{
@erecgbfckh nfhu{w
Yhkw ftfcàfkhw
@rftfàçh ke wewwõew
Evubyflec{hw fkbgbhcfbw
Ezelynh ke gecærbh ke uwh
Ghlye{ácgbfw {âgcbgfw kewecthntbkfw
Gfyfgb{fr h fnuch cf ghcdb`urfàçh e hyerfàçh ke ul flobec{e ke ghcderácgbf peo
[elyh yretbw{h yfrf fw f{btbkfkew
29 lbcu{hw
Ghlyu{fkhr khw fnuchw
Pbckhpw ZY1
Bc{erce{ Ezynhrer
Dbredhz
Ynu`bc Dnfwj Ynfer
Jefkwe{ e peogfl
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
F{btbkfke 6 ‗ @erecgbfckh nfhu{w Ew{f f{btbkfke kete wer refnbqfkf el kuynf hu ch læzblh el `ruyhw ghl ; yfr{bgbyfc{ew Kf lewlf dhrlf vue cfw f{btbkfkew kf wewwçh ?. u{bnbqe ulf lævubcf yfrf we nh`fr ghlh jhw{ e cf hu{rf lævubcf ec{re ghlh ghctbkfkh el khbw orhpwerw kbderec{ew 6#
Fn{erce ec{re hw kbderec{ew kbderec{ew nfhu{w e ewghnjf ul yfrf ezegu{fr fw f{btbkfkew#
?#
Grbe ulf ulf g÷ybf ke ul nfhu{ yrâ,ezbw{ec{e yrâ,ezbw{ec{e e lhkbdbvue,h# Hw yfr{bgbyfc{ew cçh ketel ter f lhkbdbgfàçh kf g÷ybf kh nfhu{. whlec{e keyhbw ke yrhc{h#
Fc{ew ke ghctbkfr hw yfr{bgbyfc{ew e fyrewec{fkhrew. hu weaf. fc{ew kh bcìgbh kf reucbçh. grbe ul chth nfhu{ e ghcdb`ure,h ke fghrkh ghl h nfhu{ kf db`urf 61
Db`urf 6
Yrhae{h ghcdpeoIyrhbcdh1 ghcdpeoIyrhbcdh1 Ghcderácgbf Peo yfrf h Yrhbcdh Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el 7
2;
25
F{btbkfke ? ‗ Yhk Yer`uc{fw e _ewyhw{fw H jhw{ kete ghcdb`urfr e {ew{fr h yhk Of{e,Yfyh e Y$_ cf wfnf ke ghcderácgbf peo1
Fwwhgbe ul yhk ke of{e,yfyh fh yhk Y$_= U{bnbqe h yhk ke of{e,yfyh e terbdbvue ghlh fw lecwf`ecw gje`fl ch yhk Y$_ e cçh fyfregel yfrf {hkhw hw yfr{bgbyfc{ew ecvufc{h h fyrewec{fkhr hu h jhw{ cçh yerlb{brel= [ew{e fw ducgbhcfnbkfkew kh yhk1
Ectbe ulf rewyhw{f w÷ yfrf vuel yer`uc{hu=
Ectbe f rewyhw{f ke ulf yer`uc{f yfrf {hkhw hw yfr{bgbyfc{ew kf reucbçh=
Ekb{e ulf yer`uc{f fc{ew ke {hrcæ,nf yñonbgf
F{btbkfke 7 ‗ Wewwçh ke `ruyh Ew{f f{btbkfke kete wer refnbqfkf el kuynf yrblebrflec{e. lfw yhke,we yhw{erbhrlec{e fkbgbhcfr hu{rhw yfr{bgbyfc{ew#
Ghctbkfr yfr{bgbyfc{ew yfrf ulf wewwçh ke `ruyh1
Ghcdb`ure wfnfw ke wewwçh el `ruyh=
Kbw{rbouf hw yfr{bgbyfc{ew ec{re fw wfnfw e bcbgbe f wewwçh=
Uwe f {rhgf ke lecwf`ecw ec{re hw yfr{bgbyfc{ew ke ulf wfnf e h jhw{1
Yfr{bgbyfc{ew Jhw{
Jhw{ Yfr{bgbyfc{ew
F{btbkfke ; ‗ Wblunfckh ulf reucbçh Gfkf `ruyh kete kbwgu{br whore ul {byh ke etec{h1
_eucbçh
Funf
Fyrewec{fàçh ke [GG
Wewwçh [brf,kñtbkfw
Hw `ruyhw ketel fyrewec{fr wufw ghcgnuwõew whore1
Ghlh kete hghrrer f bc{erfàçh ec{re hw yfr{bgbyfc{ew kh etec{h *jhw{. fyrewec{fkhr. yfr{bgbyfc{e. nfhu{w. yhkw yrbcgbyfbw"= Evubyflec{hw fkbgbhcfbw yhkel wer u{bnbqfkhw8 Yfrf vue dbl e ghlh bc{e`ræ,nhw é derrflec{f8
Yhkw ftfcàfkhw e evubyflec{hw fkbgbhcfbw f kbgbhcfbw
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Yrhae{h ghcdpeoIyrhbcdh1 ghcdpeoIyrhbcdh1 Ghcderácgbf Peo yfrf h Yrhbcdh Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el 7
24
; Wewwçh ke fyreckbqf`el ; Ynfch ghc{bcufkh ke gfyfgb{fàçh Wulærbh kf wewwçh Ynfch ke gfyfgb{fàçh # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #2: #2: H yfyen kh fnuch # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #2: # 2: Wuyhr{e {âgcbgh # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #22 # 22 Ew{ru{urf kh wuyhr{e# wuyhr{e # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #22 #22 @ubf ke hrbec{fàçh Kbkæ{bgh,Yekf`÷`bgf Kbkæ{bgh,Yekf`÷`bgf## # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #699 #699 Lenjhrew yræ{bgfw # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #699 # 699 Kbgfw ke e{bvue{f # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #696 # 696 _ewhnuàçh ke yrhonelfw1 Fgewwh # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #69? #69? _ewhnuàçh ke yrhonelfw1 Æukbh e tìkeh # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #69? #69? _ewhnuàçh ke yrhonelfw1 Ghlyfr{bnjflec{h # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #69; #69; _ewhnuàçh ke yrhonelfw1 Blf`el kf {enf # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #695 #695 _ewhnuàçh ke yrhonelfw1 Nbcuz # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #695 #695 _h{ebrh ke f{btbkfkew # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #690 #690 F{btbkfke 6 ‗ Fàõew ke yrâ,ghcerácgbf # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #69: #69: F{btbkfke ? ‗ Ynfch ke {rebcflec{h # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # #692 #692
2:
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
Ynfch ke gfyfgb{fàçh Dfwe 6 Dhrlfàçh ke Bcw{ru{hrew 49zLEG(WEKUG
Dfwe ? Lun{bynbgfàçh chw Ew{fkhw 499zC[E(C[L
Dfwe 7 Lbcb gurwhw EfK Fyrewec{fàõew @rftfàõew e{g#
H hoae{bth kew{e {rebcflec{h â gfyfgb{fr hw regurwhw julfchw kf Dfwe 6 yfrf vue {ecjfl ghckbàõew ke ezegu{fr f Dfwe ? e kfr ghc{bcubkfke fh yrhgewwh# Yfrf ewwf fwe. f Ghhrkecfàçh kh Yrhbch whnbgb{hu f bckbgfàçh ke kufw yewwhfw ke gfkf ew{fkh yfrf werel gfyfgb{fkfw. weckh ulf kf Wegre{frbf Ew{fkufn ke Ekugfàçh e hu{rf kh Cñgneh [egchn÷`bgh Ekugfgbhcfn e Lucbgbyfn *C[E(C[L" *C[E(C[L"## Chw wnbkew we`ubc{ew wçh fyrewec{fkhw hw yfyâbw kh fnuch vue yfr{bgbyf kew{f yrblebrf fwe1
Ghlh reyrewec{fc{e kf wuf bcw{b{ubàçh=
Ghlh lun{bynbgfkhr kh ghcjegblec{h fkvubrbkh=
Ghlh wuyhr{e ke ghcerácgbf peo#
H yfyen kh fnuch
H yfyen kh fnuch Ghlh reyrewec{fc{e kf wegre{frbf ke ekugfàçh . h fnuch {eræ fw we`ubc{ew rewyhcwfobnbkfkew1 Uwfr f wfnf tbr{ufn ke ghcderácgbf peo yfrf f{btbkfkew ke `ew{çh kh Yrhbcdh Bc{e`rfkh= Kbwwelbcfr e bcgec{btfr h uwh ke ghcderácgbf peo= Wer ul bcgec{btfkhr kfw lenjhrew yræ{bgfw e kf ohf e{bvue{f kurfc{e f wewwçh ke ghcderácgbf peo#
Ghlh lun{bynbgfkhr kh ghcjegblec{h fkvubrbkh. h fnuch keteræ1
U{bnbqfr {hkh h ghc{eñkh kh {rebcflec{h refnbqfkh= Hr`fcbqfr etec{hw ke gfyfgb{fàçh yfrf f Wegre{frbf ke Ekugfàçh= Whnbgb{fr fyhbh é Ghhrkecfàçh kh Yrhbch= U{bnbqfr ul ÷rul ke kbwguwwçh ewyegìbgh yfrf {rhgfr ezyerbácgbfw ghl hu{rhw yrhbwwbhcfbw ghl h lewlh yfyen el hu{rhw ew{fkhw *e,Yrhbch"#
H yfyen kh fnuch Ghlh reyrewec{fc{e kh C[E(C[L. h fnuch {eræ fw we`ubc{ew rewyhcwfobnbkfkew1
Kbwwelbcfr h uwh ke ghcderácgbf peo= Wer h rewyhcwæten yenf wfnf tbr{ufn kf Wegre{frbf ke Ekugfàçh= Wer ul lun{bynbgfkhr kh ghcjegblec{h fkvubrbkh cewwe {rebcflec{h yfrf h yñonbgh kh Yrhbcdh Bc{e`rfkh= Wer ul bcgec{btfkhr kfw lenjhrew yræ{bgfw e kf ohf e{bvue{f kurfc{e f wewwçh ke ghcderácgbf peo= Wer wuyhr{e e f{eckblec{h el 6 cìten#
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el ;
22
Wuyhr{e {âgcbgh
Wuyhr{e Wuy hr{e {âgcbgh Ecvufc{h wuyhr{e ke ghc derácgbf peo. h fnuch keteræ ezegu{fr fw we`ubc{ew {fredfw1
Fuzbnbfr hw uwuærbhw cf bcw{fnfàçh e uwh oæwbgh kf derrflec{f _ewhnter yrhonelfw ghlucw khw yfr{bgbyfc{ew *ghcezçh ke kbwyhwb{bthw. ynfgf ke reke e{g#"1 Fauw{e ke ofckf
Gfwh cegewwb{e. h C[E(C[L yhkeræ reghrrer fh wuyhr{e ewyegbfnbqfkh kh wertbàh cf _CY *Wertbge Kewm"# Aæ fw wegre{frbfw ke ekugfàçh e hu{rhw uwuærbhw kh C[E(C[L werçh f{eckbkhw yenh Wertbge Kewm kf _CY el gfwhw ewyegìdbghw e kewke vue ecgflbcjfkhw yenh wuyhr{e kh wertbàh kh C[E#
Fwwbw{ec{e ke æukbh Jfrkpfre reghleckfkh
Ezegu{fr {ew{ew oæwbghw ke uwh kf derrflec{f ghl hw uwuærbhw
Ew{ru{urf kh wuyhr{e
Wuyhr{ uyhr{e e ke 6± cìten yfrf C[E(C[L e WE C[E(C[L
Wuyhr{e ke ?± cìten _CY Wertbge Kewm
Uwuærbhw e Yñonbgh nhgfn kf Wegre Wegre{frb {frbf f ke Ekugfàçh *WE"
Uwuærbhw e Yñonbgh nhgfn kh C[E(C[L
Ew{ru{urf kh wuyhr{e Ducàçh ke ewgnfreger ewgnfreger kñt bkfw whore fw ducgbhcfnbkfkew kf d errflec{f errflec{f## El gfwh ke ghc{f{h ke uwuærbh w dbcfbw kf wegre{frbf. hrbec{æ,nhw f ghc{f{fr yrblebrflec{e h wuyhr{ e ch C[E(C[L#
H fnuch refnbqfræ wuyhr{e e f{eckblec{h el yrblebrh cìten yfrf h yñonbgh kh C[E(C[L e kf Wegre{frbf ke Ekugfàçh# H wuyhr{e el we`uckh cìten cf _CY kete wer fgbhcfkh. gfwh weaf cegewwærbh. f{rftâw kh ghc{f{h wkIrcy#or # H Wertbge Kewm kf _CY f{eckeræ fhw uwuærbhw kfw Wegre{frbfw whlec{e el gfwhw ewyegìdbghw. kewke vue ecgflbcjfkhw yenh wuyhr{e ke yrblebrh cìten *C[E(C[L"# Gfwh ghc{rærbh. h uwuærbh weræ hrbec{fkh f ghc{fg{fr h wuyhr{e khw C[E(C[Lw#
Ynfch ghc{bcufkh ke gfyfgb{fàçh
699
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
@ubf ke hrbec{fàçh Kbkæ{bgh,Yekf`÷`bgf @ubf ke fuzìnbh fuzìnbh fhw lun{b ynbgfkhrew kh ghcjegblec{h kh gurwh ke ghcderácgbf peo cf kbwwelbcfàçh kh lewlh ch*w" C[E(C[L*w" e cf wegre{frbf f{eckbkf yhr ene# Tìkehh whore h `ub f Tìke
j{{y1((peoghcd#rcy#or(y555944:0(
Lenjhrew yræ{bgfw Wfnte h nbcm kf wfnf chw Dfthrb{hw kh weu orhpwer Gfrre`ue hw khgulec{hw fc{ew ke ghleàfr. `frfc{bckh vue Gfrre`ue dhrfl ghcter{bkhw ghr re{fle re{flec{e c{e
@ubf ke hrbec{fàçh Kbkæ{bgh,Yekf`÷`bgf Ew{e `ubf ghc{âl ?5 yfwwhw vue h lun{bynbgfkhr kh ghcjegblec{h keteræ we`ubr yfrf kbwwelbcfr h ghc{eñkh. fulec{fckh fwwbl f ebgægbf e h fyreckbqfkh kh fnuch# Ul tìkeh ghl ewwe yfwwh f yfwwh ew{æ kbwyhcìten el1
Lenjhrew yræ{bgfw Khbw ghlyu{fkhrew ketel wer u{bnbqfkhw1
Etb{e ghcezõew wel dbh. yhbw cçh wçh ghcdbætebw yfrf ghcderácgbf Kewnb`ue fw fynbgfàõew vue ghlyfr{bnjfl ofckf e vue ghcwhlel lub{h yrhgewwfle yrhgewwflec{h. c{h. ghlh Wmye. yhr ezelynh Bcw{ruf hw yfr{bgbyfc{ew f ec{rfrel cf wfnf ghl h yfkrçh
>WB@NFXBCW[B[UBÀÇH >WB@NFXBCW[B [UBÀÇH , WEUXCHLE3 Ezelynh1 WEEK , Ahçh Bwwh dfgbnb{f f bkec{bdbgfàçh khw yfr{bgbyfc{ew yenh jhw{ e f`bnbqf f fyrhtfàçh ke ec{rfkf cf wfnf
Lenjhrew yræ{bgfw _eghleckfàõew1 U{bnbqfr khbw lhcb{hrew yfrf ghlyfr{bnjflec{h ke ghc{eñkh# Æref ke {rfofnjh ew{eckbkf
j{{y1((peoghc#rcy#or(y555944:0(
U{bnbqfr khbw ghlyu{fkhrew Yhwwubr ulf nbw{f ghl hw ghc{f{hw khw fklbcbw{rfkhrew kfw wfnfw ch e,Yrhbcdh [erlbcfr h etec{h ke dhrlf gnfrf Onhvuefr f wfnf fy÷w fy÷w h {ârlb ch
Ghlh â lenjhr ghlyfr{bnjfr lechw ybzenw. ghnhvue h yrblebrh lhcb{hr ghl rewhnuàçh bcerbhr *69?;z04: hu lechr" yfrf ghlyfr{bnjflec{h ke {enf e fynbgf{bthw. e h we`uckh lhcb{hr ghl lenjhr rewhnuàçh yfrf `erecgbflec{h# Dfàf nh`bc ghlh fyrewec{fkhr el ul ghlyu{fkhr e ghlh yfr{bgbyfc{e el hu{rh. yfrf ter h vue ew{æ fghc{egeckh kh nfkh khw yfr{bgbyfc{ew# Fghlyfcje f fyrewec{fàçh yfrf etb{fr yer`uc{fw kh {byh „{hkhw regeoerfl8“# regeoerfl8“# We ul ghlyu{fkhr fnjfr. ofw{f fn{erfr f yerlbwwçh ch hu{rh ghlyu{fkhr# Yfrf vue hw yfr{bgbyfc{ew wfbofl vue ew{çh ch nhgfn ger{h hu yfrf vue yhwwfl ewyerfr h bcìgbh kh etec{h. â yhwwìten yerwhcfnbqfr h uckh kf wfnf. kebzfr vue hw yfr{bgbyfc{ew cfte`uel yenf fyrewec{fàçh f wer ghlyfr{bnjfkf hu lewlh {hgfr ulf lñwbgf# [erlbce h etec{h ke hrlf gnfrf. yfrf vue {hkhw wfbofl vue fgfohu= yfrf bwwh yreyfre ul ghc{eñkh hu forf ul nbcm cf {enf khw yfr{bgbyfc{ew *yhk Nbcmw"# Ghcb`ure f ofckf kf wfnf yfrf KWN(Gfone vufckh h etec{h ecthnter yewwhfw ke hrf kf reke nhgfn#
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el ;
696
Lenjhrew yræ{bgfw yræ{bgfw Yreyfre yretbflec{e hw nfhu{w e hw yhkw ke Yreyfre ghc{eñkh kh etec{h# We yhwwìten. dfàf {ew{ew {ew{ew ghl n hgfnbkfkew hcke h nbc m yhke wer ul yrhon elf#
Yerlb{f vue hw yfr{bgbyfc{ew yhwwfl uwfr h ghlyfr{bnjflec{h el {enf gjebf *yhke cçh ducgbhcfr oel el kbw{rboubàõew Nbcuz"# We yhwwìten. etb{e etb{e h g hlyfr{bnjflec{h ke kewm{hy. yhbw â h regurwh vue ghcwhle lfbw ofckf# We dhr u{bnbqfkh. ghcdb`ur e f rewhnuàçh rewhnuàçh kh kewm{hy yfrf 69?;z04: e fn{ere h duckh ke {enf yfrf ulf ghr w÷nbkf#
Lub{fw teqew cçh â cegewwærbh lhw{rfr h lhtblec{h kf gïlerf= nh`h. wu`erblhw nb`fr f gïlerf e yfuwfr h tìkeh el we`ubkf. yfrf eghchlbqfr ofckf# Ch lhlec{h el vue hr ghctbkfr hw yfr{bgbyfc{ew yhr e,lfbn. nelore,we ke ghnhgfr ul {enehce bzh hu genunfr yfrf ghc{f{h. gfwh hw yfr{bgbyfc{ew {ecjfl kbbgunkfke ke fgewwh é wfnf tbr{ufn#
Lfbw bcdhrlfàõew j{{y1((ghcceg{uwerw#ghl({u{hrbfnw(?99:(69(gyX lee{bc`Xoy(bckez#yjy
Lenjhrew yræ{bgfw yræ{bgfw Ghcdb`ure f ofckf kf wfnf yfrf KWN(Gfone vufckh h etec{h ecthnter yewwhfw vue ew{eafl dhrf kf reke nhgfn# Nb`ue f gïlerf e yfuwe h tìkeh el we`ubkf yfrf eghchlbqfr ofckf# Vufckh dhr ghctbkfr hw yfr{bgby fc{ew yhr e,lfbn. e,lfbn. kbwyhcbob nbqe ul {enedhce dbzh hu genunfr yfrf ghc{f{h. yfrf gfwhw ke yrhonelfw ke fgewwh é wfnf tbr{ufn#
Kbgfw ke e{bvue{f Welyre lfc{ecjf h lbgrhdh ce el LUKH vufckh vufckh cçh ew{bter dfnfckh# Yhwbgbhce ghrr e{flec{e f gïlerf gïlerf yfrf gfy{urf kf blf`el#
Kbgfw ke e{bvue{f
U{bnbqe ulf wfnf wbnecgbhwf yfrf yfr{bgbyfr kf ghcderácgbf# U{bnbqe jefkwe{ el teq ke gfbzfw ke whl. yfrf etb{fr re{hrch#
Ynfch ghc{bcufkh ke gfyfgb{fàçh
Welyre lfc{ecjf h lbgrhhce el LUKH vufckh cçh ew{bter fnfckh# Yhwbgbhce ghrre{flec{e f gïlerf yfrf gfy{urf kf blf`el1 fwwbl. gfwh weaf whnbgb{fkf f {rfcwlbwwçh kh weu tìkeh kurfc{e f wewwçh. f yhwbàçh kf gïlerf aæ ew{fræ fauw{fkf# U{bnbqe ulf wfnf wbnecgbhwf yfrf yfr{bgbyfr kf ghcerácgbf. etb{fckh thqew e ruìkhw vue f{rfyfnjel e yrhthvuel kbw{rfàçh# U{bnbqe jefkwe{ el teq ke gfbzfw ke whl. yfrf etb{fr re{hrch1 we hr lfckf{÷rbh h uwh ke gfbzf ke whl. kbwyhcjf ke ul we`uckh ghlyu{fkhr ghlh fyhbh yfrf bc{erfàçh ghl jefkwe{#
69?
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
_ewhnuàçh ke yrhonelfw1 Fgewwh Nh`bc hu wecjf kh jhw{ cçh ducgb hcfl _elhterr uwu ærbh bckeweafkh _elhte Yfr{bgbyfc{ew cçh ghcwe`uel ec{rfr cf wfnf H whd{pfre ke onhvuebh ke yhy,uy kh ghlyu{fkhr kh yfr{bgbyfc{e keterbf ew{fr kewfobnb{fkh
_ewhnuàçh ke yrhonelfw1 Fgewwh Nh`bc hu yfwwphrk kh jhw{ cçh ducgbhcf Cf yæ`bcf ke nh`bc kh Fkhoe Ghcceg{. gnbvue el Ewvuegeu wuf wecjf8 e wb`f fw bcw{ruàõew yfrf rekebcbr wuf wecjf#
_elhter uwuærbh bckeweafkh Gnbvue ch chle kh yfr{bgbyfc{e bckeweafkh cf nbw{f ke yfr{bgbyfc{ew. e ewghnjf _elhter yfr{bgbyfc{e wenegbhcfkh ch lecu Hyàõew kh Yhk Nbw{f ke yfr{bgbyfc{ew#
Yfr{bgbyfc{ew cçh ghcwe`uel ec{rfr cf wfnf
H yfr{bgbyfc{e yhke ew{fr ewyerfckh yhr fyrhtfàçh yfrf ec{rfr cf wfnf= we ew{f hr f wb{ufàçh. terbbvue we jæ ulf ch{bbgfàçh ch gfc{h wuyerbhr kbreb{h hu ewvuerkh kf {enf# F ghcerácgbf peo yhke ew{fr wuwyecwf hu onhvuefkf= we ew{f hr f wb{ufàçh. ulf ch{bbgfàçh weræ lhw{rfkf# Gnbvue ghl h lhuwe el Bcbgbfr reucbçh hu el Yfrfr onhvuebh ke ec{rfkfw yfrf kebzfr hw yfr{bgbyfc{ew ec{rfrel# Kb`f fh yfr{bgbyfc{e yfrf gnbgfr el Faukf cf yæ`bcf ke nh`bc# H yfr{bgbyfc{e â kbregbhcfkh yfrf f yæ`bcf ke [ew{e ke ghcezçh. yfrf terbbgfr we h ghlyu{fkhr yhwwub hw revubwb{hw cegewwærbhw yfrf yfr{bgbyfr kf ghcerácgbf peo# H wh{pfre ke onhvuebh ke yhy,uy kh ghlyu{fkhr kh yfr{bgbyfc{e keterbf ew{fr kewfobnb{fkh# H yfr{bgbyfc{e yhke ew{fr u{bnbqfckh ul wertbkhr yrhz= yeàf f ene yfrf terbbgfr we ezbw{e ul yrhz ghcb`urfkh ch weu orhpwer orhpwer## Hrbec{e,h f fyf`fr hw ghhmbew. egjfr {hkfw fw afcenfw kh orhpwer e ezegu{æ,nh chtflec{e#
_ewhnuàçh ke yrhonelfw1 Æukbh e tìkeh
_ewhnuàçh ke yrhonelfw1 Æukbh e tìkeh
Yfr{bgbyfc{ew cçh ghcwe`uel hutbr
Fwwe`ure,we ke vue fw we`ubc{ew hyàõew ew{çh wenegbhcfkfw1 Gfkefkh „Ghl thq , tær tærbhw bhw hrfkhrew hrfkhrew““ hu „ Ghl thq ,ul hrfkhr“
Terbdbvue we h lbgrhdhce ew{æ el LUKH# Bcw{ruf hw yfr{bgbyfc{ew f terbdbgfrel we wufw wfìkfw ke whl ew{çh nb`fkfw e ghl h thnule fkevufkh#
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el ;
697
_ewhnuàçh ke yrhonelfw1 Æukbh e tìkeh Fc{ew kh yfr{bg byfc{e ectbfr weu æukbh. kete ezegu{fr ezegu{fr h Fwwbw{ec{e ke ghcdb`urfàçh ke æukbh H yfr{bgbyfc{e yhke {er c e`fkh h fgewwh kh Dnfwj Ynfer fh fh lbgrhd hce kh ghlyu{fkhr
Gnbvue ghl h oh{çh kbreb{h kh lhuwe el vufnvuer nu`fr kf ghcderácgbf peo Gnbvue el We{{bc`w yfrf ter fw ghcdb`urfàõew Cf gfbzf ke kbænh`h gnbvue el Fnnhp
_ewhnuàçh ke yrhonelfw1 Æukbh e tìkeh Yfr{bgbyfc{ew cçh ghcwe`uel ghlyfr{bnjfr weu æukbh e tìkeh
Yhr yfkrçh. h Ghcceg{ Yrh w÷ yerlb{e vue jhw{w e fyrewec{fkhrew yhwwfl dfnfr e ectbfr tìkeh# H jhw{ yhke yerlb{br vue yfr{bgbyfc{ew yhwwfl dfnfr e ectbfr weuw tìkehw lukfckh hw kbreb{hw ftfcàfkhw khw uwuærbhw# Yfrf yerlb{br vue ul yfr{bgbyfc{e ectbe tìkeh e thq. wenegbhce h chle kh yfr{bgbyfc{e ch yhk Nbw{f ke yfr{bgbyfc{ew e gnbvue ch oh{çh Ghcgeker kbreb{h fh lbgrhdhce
_ewhnuàçh ke yrhonelfw1 Æukbh e tìkeh Yfrf yerlb{b yerlb{b r vue {hkh w ectbel tìkeh e thq1
Forf h lecu Hyàõew ch yhk Nbw{f ke yfr{bgbyfc{ew Wenegbhce Ghcgeker kbreb{h fh lbgrhdhce f {hkhw Yfrf yerlb{b yerlb{b r vue ul yfr{bgbyfc{e ectbe tìkeh1
Wenegbhce h yfr{bgbyfc{e ch yhk Nbw{f ke yfr{bgbyfc{ew Forf h lecu Hyàõew Gnbvue el Fn{erfr kbreb{hw ftfcàfkhw khw yfr{bgbyfc{ew Ewghnjf f hyàçh Gïlerf e thq cf gfbzf ke kbænh`h
Ynfch ghc{bcufkh ke gfyfgb{fàçh
69;
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
_ewhnuàçh ke yrhonelfw1 Æukbh e tìkeh Leu tìkeh cçh fyfrege fyfrege vufckh ghl yfr{bnjh f gïlerf
Terbdbvue we f gïlerf ew{æ ketbkflec{e ynu`fkf ch ghlyu{fkhr# We thgá ynu`hu wuf peogfl keyhbw ke bcbgbfr h yhk Gïlerf e thq . bc{errhlyf h ghlyfr{bnjflec{h ke tìkeh e bcbgbe chtflec{e# H yfr{bgbyfc{e yhke {er ce`fkh h fgewwh kh Dnfwj Ynfer é gïlerf kh ghlyu{fkhr# Gnbvue ghl h oh{çh kbreb{h kh lhuwe el vufnvuer nu`fr kf ghcderácgbf peo e gnbvue el We{{bc`w yfrf ter fw ghcdb`urfàõew# Cf gfbzf ke kbænh`h gnbvue el Fnnhp #
_ewhnuàçh ke yrhonelfw1 Æukbh e tìkeh F gïlerf errfkf yhke ew{fr wenegbhcfkf#
Fgewwe h lecu1 _eucbçh @erecgbfr lbcjfw ghcdb`urfàõew Wenegbhcfr gïlerf
Terbdbvue we f gïlerf ew{æ weckh uwfkf yhr hu{rf fynbgfàçh#
_ewhnuàçh ke yrhonelfw1 Ghlyfr{bnjflec{h
_ewhnuàçh ke yrhonelfw1 Ghlyfr{bnjflec{h
Jæ ul `rfcke f{rfwh ec{re h {elyh k e ezeguàçh ezeguàçh ke ulf {fredf e h lhlec{h el vue â tbw{ f yenh yfr{bgbyfc{e# Degje {hkhw hw fynbgf{bthw cçh ewwecgbfbw e vue ghcwhlel regurwhw e ofckf. {fbw ghlh e,lfbn. gjf{w e b[ucew#
@erecgbfr lbcjfw @erecgbfr Tæ fh lecu _eucbçh ghcdb`urfàõew Lbcjf tenhgbkfke ke ghcezçh e wenegbhce Lbcjf KWN hu Lhkel Ghcdb`ure f rewhnuàçh kh lhcb{hr kh fyrewec{fkhr yfrf 69?;z04: hu wuyerbhr e f vufnbkfke ke ghr yfrf 64 hu 7? ob{w#
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el ;
695
_ewhnuàçh ke yrhonelfw1 Blf`el kf {enf F blf`el kf {enf fyrewec{f dfnjfw F blf`el kf {enf ew{æ bne`ìten
_ewhnuàçh ke yrhonelfw1 Blf`el kf {enf F blf`el kf {enf fyrewe fyrewec{f c{f dfnjfw We jhuter hu{rf afcenf whore ulf afcenf ghlyfr{bnjfkf. f æref hgun{f fyfrege yfrf hw yfr{bgbyfc{ew ghl fnjfw# Kebze f afcenf ghlyfr{bnjfkf welyre el yrblebrh ynfch#
F blf`el kf {enf ew{æ bne`ìten
_ewhnuàçh ke yrhonelfw1 Blf`el kf {enf Ghcdb`ure f rewhnuàçh kh lhcb{ hr kh fyrewec{fkhr yfrf 69?;z04: hu wuyerbhr#
Yerlb{f vue hw yfr{bgbyfc{ew yhwwfl ter el {enf gjebf h yhk ke ghlyfr{bnjflec{h# Wenegbhce f hyàçh _hnfr ch yhk ke ghlyfr{bnjflec{h yfrf vue hw yfr{bgbyfc{ew teafl f {enf cf rewhnuàçh hrb`bcfn e ghl ulf ofrrf ke rhnf`el#
Ghlyfr{bnje whlec{e hw fynbgf{bthw hu afcenfw keweafkfw fh bctâw kf {enf {hkf# H vue dfqer we f blf`el kf {enf ew{æ ohrrfkf hu bne`ìten yfrf hw yfr{bgbyfc{ew kur fc{e h ghlyfr{bnjflec{h kf lewlf8
We hw yfr{bgbyfc{ew {bterel ulf ghcezçh ræybkf. wenegbhce h lecu _eucbçh K Kewelyecjh ewelyecjh e fyfrácgbf kf wfnf H H{blbqfr {blbqfr ghlyfr{bnjflec{h ke {enf e ewghnjf Blf`ecw ræybkfw hu Fn{f vufnbkfke
_ewhnuàçh ke yrhonelfw1 Nbcuz Ketbkh f dfn{f kh ghlyn elec{h Fkk,Bc fn`ulfw ducgbhcfnbkfkew kh F khoe Ghcceg{ terwçh 0 cçh ducgbhcfl
[enf leu ghlyu{fkhr *kewm{hy. afcenfw afcenfw e fynbgf{bthw" fynbgf{bthw" Whnuàçh ke ghc{hrch ‗ @rftfr tìkeh el DNT DNT ghlhw yrhgekblec{hw ezegu{fkhw ghl ew{fw ducghcfnbkfkew Hu{rhw regurwhw ducgbhcfl yfrgbfnlec{e ghl h fuzìnbh yrâtbh ke ul lbgr h ghl Pbckhpw hu LfgHW *ketbkh é cegewwbkfke kh Fkk,Bc"
Ghlyfr{bn yfr{bnjfl jflec{h ke frvubthw ‗ Ceg Cegewwb{f ewwb{f ke ul lbgrh ghl Pbckhpw Pbckhpw hu LfgHW yfrf yfrf wuobr wuobr hw frvubthw frvubthw
Ynfch ghc{bcufkh ke gfyfgb{fàçh
_ewhnuàçh ke yrhonelfw1 Nbcuz Fw kebgbácgbfw cfw ucgbhcfnbkfkew kh Fkhoe Ghcceg{ we ketel fh f{h kh Fkhoe Ghcceg{ cçh yhwwubr cf terwçh 0 ul ynu`bc Fkk,Bc yfrf Nbcuz *Ucbz"# Ezbw{e ulf fàçh auc{h é Fkhoe yfrf vue ewwfw ucgbhcfnbkfkew yfwwel f wer wuyhr{fkfw yhr ghlyne{h yenh Nbcuz cf yr÷zblf terwçh kh wh{pfre#
694
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
_ewhnuàçh ke yrhonelfw1 Nbcuz
Hu{rfw ducgbhcfnbkfkew {rfofnjfl yfrgbfnlec{e ghl h fuzìnbh yrâtbh ke ul ghlyu{fkhr ghl Pbckhpw hu LfgHW *ketbkh é cegewwbkfke kh Fkk,Bc"
Ghlyfr{bnjflec{h ke khgulec{hw @rftfàçh ke wewwçh
Ghlyfr{bnjflec{h ke khgulec{hw ‗ Cegewwb{f ke ul ghlyu{fkhr ghl Pbckhpw hu LfgHW yfrf wuobr hw frvubthw yfrf f obonbh{egf ke frvubthw kh Fkhoe Ghcceg{# Yhw{erbhrlec{e hw frvubthw yhkel wer lhw{rfkhw cf peowfnf# @rftfàçh ke wewwçh ‗ Whlec{e yfrf `erfr h DN DNTT nhgfn â cegewwærbh ul ghlyu{fkhr ghl Pbckhpw hu LfgHW#
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el ;
; Wewwçh ke fyreckbqf`el ; Ynfch ghc{bcufkh ke gfyfgb{fàçh
_h{ebrh ke f{btbkfkew [÷ybghw e ghcgeb{hw
H ynfch ghc{bcufkh ke gfyfgb{fàçh
H yfyen kh fnuch
Lenjhrew yræ{bgfw
Kbgfw ke e{bvue{f
_ewhnuàçh ke yrhonelfw
Ghlye{ácgbfw {âgcbgfw kewecthntbkfw
Hr`fcbqfàçh. refnbqfàçh e {rebcflec{h ke yfr{bgbyfc{ew ke ulf ghcerácgbf Hr`fcbqfàçh. peo#
[elyh yretbw{h yfrf fw f{btbkfkew
29 lbcu{hw *hw fnuchw wblunfrçh ulf wb{ufàçh refn ke ghcerácgbf peo"#
Ghlyu{fkhr khw fnuchw
Pbckhpw ZY1
Bc{erce{ Ezynhrer
Dbrehz
Ynu`bc Dnfwj Ynfer
Jefkwe{ e peogfl
Ewghnf Wuyerbhr ke _ekew _CY
69:
F{btbkfke 6 ‗ Fàõew ke yrâ,ghcderácgbf 6# Ew{f f{btbkfke kete wer refnbqfkf el kuynf# Hw fnuchw ketel refnbqfr hw yrhgekblec{hw vue fc{egekel f ghcderácgbf peo# Ul khw fnuchw weræ h yfnew{rfc{e vue revubwb{fræ h etec{h fh hu{rh fnuch vue â h jhw{# H jhw{ bræ grbfr ul e,lfbn yfrf ghne{fr {hkfw fw bchrlfàõew cegewwærbfw yfrf f ghcerácgbf peo1
[byh ke etec{h *reucbçh. funf. fyrewec{fàçh ke [GG. wewwçh {brf,kñtbkfw"=
Jhrærbh ke bcìgbh e {ârlbch *uwh jhrærbh8"=
Yenh lechw 7 hrlfw ke ghc{f{h khw yfnew{rfc{ew *e,lfbn. lecwf`el bcw{fc{ïcef. {enehcew"=
Cñlerh ke yfr{bgbyfc{ew kh etec{h=
Wfnf f wer u{bnbqfkf=
Evubyflec{hw fuzbnbfrew *yrhae{hrew. lbgrhhcew. lbgrhhcew. nhuwf kb`b{fn e{g#"=
@rftfàçh kh etec{h=
Kbf ke {ew{e1 {ew{fr f errflec{f e fqer ulf wblunfàçh kh flobec{e refn=
Ezyerbácgbf vue h yfnew{rfc{e {el cf errflec{f Fkhoe Ghcceg{#
?# Ectbe ew{e e,lfbn grbfkh yfrf h rewyhcwæten yenh etec{h e yreecgjf hw kfkhw ghl bcdhrlfàõew jbyh{â{bgfw# Wçh cegewwærbfw lfbw bcdhrlfàõew8 Vufbw8
7# Grbe ul e,lfbn ke ghctb{e yfrf f ghcderácgbf peo ghl fw bcdhrlfàõew kh etec{h. yfrf {hkhw hw yfr{bgbyfc{ew#
Yrhae{h ghcpeoIyrhbch1 ghcpeoIyrhbch1 Ghcerácgbf Peo yfrf h Yrhbch Bc{e`rfkh ‗ Wewwçh ke fyreckbqf`el fy reckbqf`el ;
692
F{btbkfke ? ‗ Ynfch ke {rebcflec{h El `ruyhw. hw fnuchw keterçh yreyfrfr ul ynfch ke {rebcflec{h kbregbhcfkh f ke{erlbcfkhw {byhw ke uwuærbhw kf derrflec{f1
Uwuærbh dbcfn ‗ Yfr{bgbyfc{e ghctbkfkh vue fwwbw{bræ é ghcerácgbf peo# Ghc{eukbw{f ‗ Uwuærbh vue yhkeræ fuzbnbfr h fyrewec{fkhr f {brfr {hkh h yrhteb{h kf errflec{f yfrf yreyfrfr h lenjhr flobec{e yfrf f ghcerácgbf peo# Fyrewec{fkhr ‗ Yrhewwhr vue u{bnbqfræ f ghcerácgbf peo yfrf lbcbw{rfr wuf funf. fqer fyrewec{fàõew hu yfr{bgbyfr f{btflec{e ke ulf reucbçh# Lhkerfkhr *jhw{" ‗ Uwuærbh gfyfq ke u{bnbqfr {hkfw fw ucàõew kf Lhkerfkhr errflec{f. fwwbl ghlh hw evubyflec{hw fkbgbhcfbw# Â h fklbcbw{rfkhr kf ghcerácgbf peo. rewyhcwæten yhr bcbgbfr h etec{h. `erecgbfr yhkw kbwyhcìtebw. kebcbr nfhu{w. `erecgbfr fw yer`uc{fw khw yfr{bgbyfc{ew *vufckh cegewwærbh". `erecgbfr wewwõew ke `ruyh e{g#
Yhc{hw vue ketel wer netfkhw el ghcwbkerfàçh cf yreyfrfàçh kh {rebcflec{h1
Yhkw vue yhkel wer u{bnbqfkhw=
Lhkh ke u{bnbqfàçh khw yhkw=
Yrhgekblec{hww yfrf bcbgbfr Yrhgekblec{h bc bgbfr ulf reucbçh=
Ynfch ghc{bcufkh ke gfyfgb{fàçh
Bc{erfàçh ec{re h fyrewec{fkhr. jhw{ e yfr{bgbyfc{ew chw kberec{ew {byhw ke etec{hw=
E{bvue{f e ohfw yræ{bgfw=
Ghlh uwfr h wuyhr{e=
Yrhonelfw ghlucw=
Wevuácgbf kh ghc{eñkh fyrewec{fkh=
[elyh kh {rebcflec{h#