Prirucnik sadrzaj.pdf

MARINA MATIĆ

1. i 3. ČASNIK PALUBE

PRIRUČNIK ZA POLAGANJE ISPITA

Nakladnik Redak

Urednica

Marina Matić, mag. ing. nautike

Recezent

Krešimir Aleksić

Lektoriranje i grafička priprema

Marina Matić, mag. ing. nautike Ilustracija naslovnice

Boris Stanojević Tisak Redak

Knjiga je tiskana u ožujku 2016. godine.

www.webknjizara.hr  Copyright © 2016 . Sva autorska prava pridržana. Nijedan dio ove knjige ne smije se reproducirati ni prenositi ni u kakvu obliku niti ikakvim sredstvima elektroničkim ili mehaničkim, fotokopiranjem,

snimanjem ili umnažanjem u bilo kojem informatičkom sustavu za pohranjivanje i korištenje bez prethodne suglasnosti vlasnika prava.

MOJOJ MELANIE, HVALA TI NA LJUBAVI, STRPLJENJU I POVJERENJU. MAMA

Tablica izmjena i dopuna priručnika  / engl. AMENDMENTS

Datum izmjene

Broj stranice

Opis izmjene

SADRŽAJ

SADRŽAJ UVOD ..................................................................................................................................21 NAVIGACIJA I PLANIRANJE PLOVIDBE..........................................................................25 1. ..................................................................................................................................... 25 1.1. Gnomonska projekcija ........................................................................................... 25 1.2. Linije pozicija u obalnoj navigaciji .......................................................................... 25 1.3. Nebeska sfera........................................................................................................ 26 1.4. Geografska širina i azimut pomoću Sjevernjače  .................................................... 28 1.5. Žiroskop, osnovna svojstva   ................................................................................... 29 1.6. Pravo (navigacijsko plotiranje) ............................................................................... 29 1.7. Obaveza planiranja putovanja prema STCW-u 78/95............................................ 29 2. ..................................................................................................................................... 30 2.1. Stereografska projekcija ........................................................................................ 30 2.2. Pozicija broda istovremenim opažanjem u obalnoj navigaciji ................................ 30 2.3. Horizontski koordinatni sustav ............................................................................... 30 2.4. Položaj broda u prolazu nebeskog tijela kroz meridijan ......................................... 31 2.5. Žiro kompas, svojstva i primjena u navigaciji ......................................................... 31 2.6. Hiperbolička navigacija, princip rada ..................................................................... 32 2.7. Elementi plana putovanja ...................................................................................... 32 3. ..................................................................................................................................... 33 3.1. Merkatorova karta .................................................................................................. 33 3.2. Pozicija broda u razmaku vremena u obalnoj navigaciji ........................................ 33 3.3. Koordinatni sustav ekvatora (nebeski) ................................................................... 34 3.4. Marcq de Saint Hilaire-ova metoda određivanje pozicije broda  ............................. 34 3.5. Princip rada pojedinih vrsta žirokompasa   .............................................................. 37 3.6. Hiperbola kao linija pozicije, pogreške ................................................................... 38 3.7. Načini predočenja plana putovanja  ........................................................................ 38 4. ..................................................................................................................................... 38 4.1. Klasifikacija pomorskih karata, sadržaj karte, razmjeri  .......................................... 38 4.2. Zbrojena i procijenjena pozicija.............................................................................. 39 4.3. M jesni ekvatorski koordinatni sustav, račun mjesnog satnog kuta......................... 39 4.4. Položaj broda snimanjem nebeskog(ih) tijela u razmaku vremena ........................ 39 4.5. Žirokompasni ponavljači i automatsko kormilo   ...................................................... 40 4.6. Hiperbolički navigacijski sustavi: impulsni i fazni  ................................................... 40 4.7. Podjela plana putovanja s obzirom na područje plovidbe  ...................................... 40 5. ..................................................................................................................................... 40 5.1. Sadržaj karte, oznake i skraćenice, katalozi karata, ažuriran je karata................... 40 5.2. Frekvencija pozicioniranja broda u obalnoj navigaciji ............................................ 41 5.3.  Astronomsko-nautički trokut  .................................................................................. 42 5.4. Direktne metode određivanje pozicije broda u astronomskoj navigaciji ................. 42 5.5. Kontrola devijacije žirokompasa u obalnoj navigaciji ............................................. 42 5.6. Točnost i pouzdanost pojedinih sustava hiperboličke navigacije  ........................... 42 1

SADRŽAJ 5.7. Planiranje oceanske i obalne plovidbe ................................................................... 42 6. ...................................................................................................................................... 43 6.1. Elektronske karte: rasterske i vektorske ECDIS ..................................................... 43 6.2. Plovidba po loksodromi .......................................................................................... 44 6.3. Vrste vremena u astronomskoj navigaciji i njihova pretvorba, datumska granica ... 45 6.4. Jednadžba vremena  ............................................................................................... 45 6.5. Primjena jedne stajnice u astronomskoj navigaciji ........... ...................................... 45 6.6. Indukcijski kompas i laserski kompas ..................................................................... 46 6.7. Planiranje obalne plovidbe i plovidbe u pristupnim plovnim putovima .................... 46 7. ...................................................................................................................................... 47 7.1. Priručnici za navigaciju (peljari, popisi svjetionika, daljinari,...), ažuriranje priručnika  .............................................................................................................................. 47 7.2. Plovidba po ortodromi ............................................................................................ 47 7.3. Sekstant, optički princip .......................................................................................... 47 7.4. Projekcija nebeskog tijela na Zemlju, subastralna točka  ........................................ 48 7.5. Radionavigacija ...................................................................................................... 48 7.6. Relativno plotiranje ................................................................................................. 48 7.7. Planiranje plovidbe u lučkim područjima................................................................. 49 8. ...................................................................................................................................... 49 8.1. Godišnjaci ............................................................................................................... 49 8.2. Kombinirana plovidba ............................................................................................. 49 8.3. Mjerenje kutova sekstantom, instrumentalni ispravci .............. ............................... 50 8.4. Kontrola devijacije kompasa astronomskim opažanjima ........................................ 50 8.5. Radarska navigacija - princip rada radara .............................................................. 50 8.6. GPS, Glonass, princip rada .................................................................................... 51 8.7. Upotreba tehnike paralelnih indeksa pri planiranju plovidbe................................... 52 9. ...................................................................................................................................... 52 9.1. Metode kompenzacije magnetskog kompasa......................................................... 52 9.2. Plovidba u međuotočnom području, plovidba u ratnim zonama  ............................. 53 9.3. Visina Sunca i Mjeseca u trenutku pravog izlaza/zalaza ........................ ................ 53 9.4. Pozicija broda s većim brojem stajnica ................................................................... 54 9.5. Mjerenje udaljenosti i kuta radarom, kontrole radara i njegove funkcije ................. 54 9.6. Određivanje položaja broda GPS sustavom, diferencijalni GPS, pogreške ............ 54 9.7. Određivanje točke započinjanja okreta broda ( engl. WOP - wheel over point) u ograničenim vodama  ............................................................................................ 55 10. .................................................................................................................................... 56 10.1. Dubina mora, dubinomjeri. Vrste i princip rada, pogreške................................... 56 10.2. Plovidba u rijekama ............................................................................................. 57 10.3. Slučajna pogreška sekstanta i ispravljanje .......................................................... 57 10.4. Pogreška pozicije broda određena s dva pravca položaja u astronomskoj navigaciji   ........................................................................................................................... 58 10.5. Radarske smetnje i lažni odjeći, svojstva objekta i jačina odraza ....................... 58 10.6. Podmorsko akustični navigacijski sustavi ............................................................ 58 2

SADRŽAJ 10.7.

Korištenje sigurnih azimuta i sigurnih pokrivenih smjerova pri upravljanju brodom

  ........................................................................................................................... 59 11. ................................................................................................................................... 59 11.1. Zemaljski magnetizam, geomagnetske karte ..................................................... 59 11.2. Plovidba u kanalima ........................................................................................... 60 Otkrivanje grube pogreške u astronomskoj navigaciji ......................................... 60 11.3. Račun azimuta, visine i geografske širine u astronomskoj navigaciji .................. 60 11.4. 11.5.  Atmosferski (vremenski) uvjeti i domet radara .................................................... 61 Inercijalna navigacija, princip rada, pogreške ..................................................... 61 11.6. Određivanje sigurnih voda s obzirom na slobodni prostor ispod kobilice (UKC ) i 11.7. način određivanja "prozora morskih mijena" ( engl. tidal window)....................... 62 12. ................................................................................................................................... 63 12.1. Stalni i prolazni brodski magnetizam, demagnetizacija broda ............................ 63 12.2. Plovidba pod utjecajem struje i vjetra ................................................................. 63 12.3. Sumraci, definicija i trajanje ................................................................................ 63 Izbjegavanje sustavne pogreške, optimalni uvjeti za točnost pozicije  ................ 64 12.4. Oblici radarskih slika, analiza i tumačenje .......................................................... 64 12.5. Brzinomjeri, vrste principi rada, pogreške  ........................................................... 65 12.6. Određivanje područja u koje brod ne smije ući ( engl. no-go areas) i granica 12.7. sigurnosti............................................................................................................ 65 13. ................................................................................................................................... 66 Meteorološka plovidba, plovidba u području tropskog ciklona ............................ 66 13.1. Načini određivanja pozicije u  obalnoj navigaciji .................................................. 66 13.2. Linija pozicije u astronomskoj navigaciji, kružnica, luk i pravac položaja............ 66 13.3. 13.4. Identifikacija nebeskih tijela računskim putem  .................................................... 66 Usporedba klasičnog i ARPA radara  .................................................................. 67 13.5. 13.6.  Automatizacija u navigaciji: uporaba elektronskih računala ................................ 67 13.7. Izvori informacija koji se koriste pri planiranju pomorske plovidbe ............... ...... 67 14. ................................................................................................................................... 67 Podjela kompasa po konstrukciji i smještaju na brodu  ....................................... 67 14.1. 14.2. Plovidba u sustavima odvojene plovidbe ............................................................ 68 14.3. Utjecaj morskih mijena na plovidbu .................................................................... 68 Točnost pozicije u astronomskoj navigaciji s dvije, tri i četiri stajnice ................. 68 14.4. 14.5. EPIRB, SART, Racon, Ramark .......................................................................... 68 14.6. Integrirani navigacijski sustavi ............................................................................ 69 Vrste i način korištenja "peljarskih" tehnika u ograničenim vodama ................... 70 14.7. 15. ................................................................................................................................... 70 Svojstva magnetske ruže kompasa  .................................................................... 70 15.1. 15.2. Plima i oseka ...................................................................................................... 70 15.3. Identifikatori nebeskih tijela ................................................................................ 71 15.4. Ispravci izmjerene visine nebeskih tijela sekstantom.......................................... 72 15.5. Brzinomjeri - pogreške brzinomjera .................................................................... 72 Ustroj zapovjedničkog mosta i suvremeni elektronički pomoćni uređaji  ............. 72 15.6. 3

SADRŽAJ 15.7. Faktori koji utječu na planiranje oceanske plovidbe i izvori podataka  ................. 72 16. .................................................................................................................................... 72 16.1. Označavanje plovnih putova  ............................................................................... 72 16.2. Udaljenost i pređeni put, brzina broda, pogreške ................................................ 73 16.3. Plovidba u području leda  ..................................................................................... 74 16.4. Otklanjanje slučajne, instrumentalne i grube pogreške u određivanju pozicije broda   ........................................................................................................................... 74 16.5. Valna duljina radarskog vala ............................................................................... 74 16.6. VDR (engl. Voyage Data Recorder) podaci i analiza .......................................... 75 16.7. Planiranje plovidbe s obzirom na VTS područja i izvori podataka ....................... 75 BONUS ............................................................................................................................... 76 TERESTRIČKA NAVIGACIJA .......................................................................................... 76  ASTRONOMSKA NAVIGACIJA ....................................................................................... 80 Terestrička navigacija pismeno  ....................................................................................... 88 Ucrtavanje pozicije broda na kartu ................................................................................... 89 Kontrola devijacije pokrivenim smjerom ........................................................................... 90 Greška vožnje žirokompasa  ............................................................................................. 91 Loksodroma i ortodroma .................................................................................................. 91 Primjer zadatka kombinirane plovidbe sa skicom............................................................. 96 Razina mora i dubina karte .............................................................................................. 97 Astronomska navigacija pismeno.................................................................................... 99 Izračun zemljopisne širine s pomoću visine nebeskog tijela u meridijanu  ...................... 100 Izračun zemljopisne širine sa Sjevernjačom................................................................... 101 Kontr ola devijacije kompasa pomoću azimuta Sjevernjače ............................................ 101 Kontrola devijacije kompasa opažanjem azimuta nebeskih tijela  ................................... 102 Određivanje pozicije broda i kontrola devijacije u astronomskoj navigaciji ..................... 103 Direktna metoda određivanja pozicije broda (DOSSIEROVA)  ....................................... 106 Visinska metoda ............................................................................................................. 108 RUKOVANJE TERETOM I STABILNOST BRODA.......................................................... 113 1. .................................................................................................................................... 113 1.1. Konstrukcijska i tehnološka obilježja brodova za prijevoz generalnog tereta ....... 113 1.2. Naprezanje brodske konstrukcije, poprečne sile i momenti savijanja  ................... 113 1.3. Podjela stabilnosti broda i osnovne značajke ....................................................... 114 1.4. Proračun stabilnosti pri prijevozu žita  ................................................................... 116 1.5. Planiranje ukrcaja i iskrcaja tereta ........................................................................ 122 1.6. Rukovanje teretom i prijevoz sirove nafte morem ................................................. 123 2. .................................................................................................................................... 123 2.1. Konstrukcijska i tehnološka obilježja brodova za prijevoz kontejnera  ................... 123 2.2. Naprezanje brodske konstrukcije, deformacija brodskog trupa ............................ 124 2.3. Početna poprečna stabilnost broda  ...................................................................... 124 2.4. Određivanje posredne i korisne nosivosti broda pri planiranju ukrcaja  ................. 126 2.5. Ventilacija brodskih skladišta ................................................................................ 126 4

SADRŽAJ 2.6. Planiranje rasporeda tereta pri prijevozu sirove nafte morem .............................. 127 3. ................................................................................................................................... 127 3.1. Konstrukcijska i tehnološka obilježja brodova za prijevoz rasutog tereta ............. 127 3.2. Lokalna naprezanja brodske konstrukcije ............................................................ 127 3.3. Stabilnost broda u neoštećenom stanju  ............................................................... 127 3.4. Utjecaj horizontalnog pomaka odnosno ukrcaja/iskrcaja tereta na stabilnost broda   ........................................................................................................................... 128 3.5. Obilježja opreme za rukovanje teretom, opterećenja, način rada ........................ 128 3.6. Planiranje rasporeda tereta pri prijevozu kemikalija morem ................................ 129 4. ................................................................................................................................... 129 4.1. Konstrukcijska i tehnološka obilježja brodova za prijevoz sirove nafte ................ 129 4.2. Uzdužna stabilnost broda   .................................................................................... 129 4.3. Konstrukcija i analiza krivulje statičke stabilnosti  ................................................. 131 4.4. Planiranje rasporeda tereta pri prijevozu opasnih tereta morem .............. ........... 134 4.5. Prijevoz drva i ostalih tereta na palubi ................................................................. 134 4.6. Štete na teretu u pomorskom prijevozu  ............................................................... 135 5. ................................................................................................................................... 135 5.1. Konstrukcijska i tehnološka obilježja brodova za prijevoz kemikalija ................... 135 5.2. Stabilnost broda pri većim kutovima nagiba   ........................................................ 136 5.3. Uvjeti stabilnosti za razne vrste brodova ............................................................. 136 5.4. Priprema skladišta za ukrcaj tereta  ...................................................................... 137 5.5. Slaganje i pričvršćivanje tereta, proračun sustava učvršćenja ............................. 137 5.6. Plan rasporeda tereta .......................................................................................... 138 6. ................................................................................................................................... 138 6.1. Konstrukcijska i tehnološka obilježja brodova za prijevoz ukapljenih plinova  ...... 138 6.2. Stabilnost broda u oštećenom stanju  ................................................................... 139 6.3. Dovođenje broda na željeni gaz   .......................................................................... 141 6.4. Planiranje rasporeda tereta i prijevoz kontejnera morem ..................................... 143 6.5. Priprema tankova za ukrcaj tereta na raznim vrstama brodova ........................... 143 6.6. Prijevoz opasnih tereta morem ............................................................................ 143 7. ................................................................................................................................... 145 7.1. Konstrukcijska i tehnološka obilježja RO -RO brodova ......................................... 145 7.2. Statička stabilnost broda ...................................................................................... 145 7.3. Utjecaj pomaka ili ukrcaja/iskrcaja tereta na uzdužnu stabilnost broda ............... 145 7.4. Načela planiranja rasporeda tereta ...................................................................... 148 7.5. Rukovanje teretom i prijevoz kemikalija morem ................................................... 148 7.6. Određivanje količine tereta na brodu uz pomoć gaza (Draft survey) ................... 149 8. ................................................................................................................................... 149 8.1. Konstrukcijska obilježja putničkih brodova  ........................................................... 149 8.2. Dinamička stabilnost broda  .................................................................................. 150 8.3. Utjecaj pomaka ili ukrcaja/iskrcaja tereta na poprečnu stabilnost broda .............. 151 8.4. Planiranje rasporeda tereta i prijevoz rasutih tereta morem ................................ 151 8.5. Rukovanje teretom i prijevoz ukapljenih plinova morem ...................................... 151 5

SADRŽAJ 8.6. Krcanje, slaganje i prijevoz RO-RO tereta morem ................................................ 151 9. .................................................................................................................................... 152 9.1. Konstrukcijska i tehnološka obilježja brodova za prijevoz teških tereta  ................ 152 9.2. Posebni slučajevi stabilnosti broda (nasukanog broda, pri dokovanju) ................ 152 9.3. Trimovanje broda premještanjem ili ukrcajem/iskrcajem masa ............................ 152 9.4. Planiranje ukrcaja tereta s obzirom na zonu plovidbe, oznaka nadvođa .............. 153 9.5. Prijevoz rasutih tereta morem, primjena BC Kodeksa .......................................... 153 9.6. Prijevoz hlađenih tereta morem ............................................................................ 153 10. .................................................................................................................................. 153 10.1. Konstrukcijska i tehnološka obilježja brodova za prijevoz teglenica morem  ...... 153 10.2. Utjecaj slobodnih površina na stabilnost broda ................................................. 154 10.3. Raspored tereta s obzirom na naprezanja brodske konstrukcije ....................... 154 10.4. Krcanje broda u slanim, slankastim i slatkim vodama, utjecaj na gaz i deplasman   ......................................................................................................................... 154 10.5. Planiranje rasporeda tereta i prijevoz žita morem  ............................................. 154 10.6. Određivanje količine tekućih tereta ( engl. UIlage survey) ................................. 154 Stabilnost broda pismeno .............................................................................................. 155 3. Časnik palube .............................................................................................................. 155 Račun centracije  ............................................................................................................ 155 Hidrostatske tablice ........................................................................................................ 161 1. Časnik palube  .............................................................................................................. 163 Odredi količinu ukrcanog tereta ...................................................................................... 163 Dinamička stabilnost kod ukrcaja žita  ............................................................................ 168 Prijelaz preko pličine - Dovođenje broda na ravnu kobilicu  ............................................ 174 Pror ačun stabilnosti kod rada sa samaricom .................................................................. 176 Summer linija ................................................................................................................. 178 BONUS ............................................................................................................................. 180 MANEVRIRANJE BRODOM/PRAVILA O IZBJEGAVANJU SUDARA NA MORU ......... 181 1. .................................................................................................................................... 181 1.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ....................... ............................................ 181 1.2. Utjecaj položaja točke okretanja broda ( engl. pivotpoint) na manevriranje.............. 185 1.3. Faze kruga okretanja brodom ................................................................................. 185 1.4. Sidra i djelovanje sidra, manevar sidrenja s dva sidra i privez broda u četverovez . 186 1.5. Propisi IMO-a glede manevarskih obilježja i prikaza manevarskih obilježja broda  .. 188 1.6. Manevriranje brodom na prilazu peljarskoj stanici ................................................... 188 2. .................................................................................................................................... 188 2.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ....................... ............................................ 188 2.2. Korištenje radara pri izbjegavanju sudara  ............................................................... 189 2.3. Vijak i djelovanje vijka, utjecaj na manevriranje brodom .............. ........................... 189 2.4. Elementi kruga okretanja broda .............................................................................. 190

2.5. Utjecaj točke okretanja broda (pivotpoint) na manevriranje uz pomoć pramčanog porivnika ............................................................................................................... 190 6

SADRŽAJ 2.6. Prikaz manevarskih obilježja broda (vrste prikaza i podaci) ................................... 191 3. ................................................................................................................................... 191 3.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ................................................................... 191 3.2. Korištenje ARPA uređaja pri izbjegavanju sudara .................................................. 191 3.3. Izboji i utjecaj izboja na manevriranje brodom ........................................................ 191 3.4. Manevriranje brodom pri privezu na jednu plutaču ili pri privezu na više plutača ... 191 3.5. Kontrola male brzine - manevar kick ahead............................................................ 192 3.6. Manevar namjernog nasukanja .............................................................................. 192 4. ................................................................................................................................... 193 4.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ................................................................... 193 4.2. Mogućnosti i ograničenja simuliranja manevra izbjegavanja sudara  ...................... 193 4.3. Porivnici i djelovanje porivnika, utjecaj na manevriranje brodom ............................ 193 4.4. Manevriranje brodom korištenjem jednog ili dva sidra  ............................................ 194 4.5. Tegljači za praćenje broda ( engl. escorting tugs), obilježja i učinkovitost pri praćenju broda ...................................................................................................................... 194 4.6. Plovidba brodom u zonama odvojene plovidbe i područjima VTS sustava ............. 195 5. ................................................................................................................................... 195 5.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ................................................................... 195 5.2. Analiza podataka pri korištenju ARPA uređaja  ....................................................... 195 5.3. Sidra i djelovanje sidra, utjecaj na manevriranje brodom ....................................... 195 5.4. Kinetička energija broda pri plovidbi i pri pristajanju ............................................... 195 5.5. Manevriranje brodom pri dokovanju broda, ulasku i izlasku iz dokova, ispod mostova   ...................................................................................................................................... 196 5.6. Manevar odsukanja broda vlastitim strojevima ....................................................... 196 6. ................................................................................................................................... 196 6.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ................................................................... 196 6.2. Manevar sidrenja jednim sidrom ............................................................................. 196 6.3. Zajedničko djelovanje vijka i kormila, utjecaj na manevriranje ................................ 197 6.4. Interakcija, utjecaj između brodova pri mimoilaženju.............................................. 197 6.5. Vrste tegljača, podjela, obilježja   ............................................................................. 198 6.6. Manevriranje brodom u nepovoljnim vremenskim uvjetima .................................... 199 7. ................................................................................................................................... 199 7.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ................................................................... 199 7.2. Utjecaj vrste poriva na manevriranje brodom ......................................................... 199 7.3. Interakcija, utjecaj između brodova pri pretjecanju ................................................. 199 7.4. ASD tegljači (engl. Azimuth Stern Drive - azimutalni porivnici na krmi), obilježja i učinkovitost pri manevriranju  .................................................................................. 199 7.5. Ljudski faktor u manevriranju brodom ..................................................................... 199 7.6. Postupak nakon sudara, udara ili nasukanja .......................................................... 200 8. ................................................................................................................................... 200 8.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ................................................................... 200 8.2. Vrste sila koje djeluju tijekom manevriranja ............................................................ 200 8.3. Utjecaj vjetra na brod i manevriranje brodom ......................................................... 201 7

SADRŽAJ 8.4. Utjecaj plitke vode (engl. shallow water effect) ........................................................ 201 8.5. Podjela tegljača prema vrsti propulzije  .................................................................... 201 8.6. Manevar nakon pada osobe u more, MOB - čovjek u moru .................................... 202 9. .................................................................................................................................... 203 9.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ....................... ............................................ 203 9.2. Utjecaj točke okretanja broda (pivot point) na manevrir anje uz pomoć tegl jača ...... 203 9.3. Utjecaj morskih struja na brod i manevriranje ............ ............................................. 205 9.4. Manevriranje brodom s dva vijka ............................................................................. 205 9.5. Utjecaj dubine na dodatni zagažaj ( engl. squat)...................................................... 205 9.6. Konvencionalni tegljači, obilježja i učinkovitost pri manevriranju brodom  ................ 206 10. .................................................................................................................................. 206 10.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ....................... .......................................... 206 10.2. Utjecaj upravljačkih i navigacijskih sustava na plovid bu i manevriranje brodom ... 206 10.3. Utjecaj valova na brod i na manevriranje ................. ............................................. 206 10.4. Utjecaj ruba plovnog puta (engl. bank effect) ........................................................ 207 10.5. Kormilarenje u nuždi .............................................................................................. 207

10.6. Tegljači s porivom na pramčanom dijelu, obilježja i učinkovitost pri manevriranju brodom ............................................................................................................... 207 11. .................................................................................................................................. 207 11.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ....................... .......................................... 207 11.2. Kormilo i djelovanje kormila ................................................................................... 207 11.3. Analiza manevarskih obilježja broda  ..................................................................... 207 11.4. Utjecaj točke okretanja na zakretan je djelovanjem kormila ................................... 208 11.5. Interakcija tegljača i broda tijekom manevriranja................................................... 209 11.6. Sustav priveza i djelovanje priveznih konopa ........................................................ 209 12. .................................................................................................................................. 210 12.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ....................... .......................................... 210 12.2. Oprema za manevriranje brodom, utjecaj na manevriranje brodom ...................... 210 12.3. Utjecaj točke okretanja broda (pivotpoint) na okretanje broda upotrebom kormila 210 12.4. Manevriranje brodom pri pristajanju ili isplovljenju bez tegljača ............................ 211 12.5. Sigurnost tijekom boravka broda na pristaništu ..................................................... 212 12.6. Manevar kad je sudar ili nasukanje neizbježno ..................................................... 212 13. .................................................................................................................................. 212 13.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ....................... .......................................... 212 13.2. Utjecaj vrste stroja i izvedbe prijenosa snage na vijak pri manevriranju brodom ... 212 13.3. Manevriranje brodom pri pristajanju ili isplovljenju uz korištenje tegljača .............. 212 13.4. Manevriranje brodom s mlaznim porivom.............................................................. 212 13.5. Načela postave sustava priveza; djelovanje pri veznih konopa ............................. 213 13.6. Manevriranje u područjima leda ............................................................................ 213 14. .................................................................................................................................. 213 14.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ....................... .......................................... 213 14.2. Čimbenici koji utječu na manevriranje brodom ...................................................... 213 14.3. Utjecaj plovnih putova, lučkih akvatorija i vrsta obala na plovidbu i manevriranje  . 213 8

SADRŽAJ 14.4. Manevriranje brodom, vrste i podjela .................................................................... 213 14.5. Sigurnost tegljača pri manevriranju   ...................................................................... 214 14.6. Tegljenje u izvanrednim okolnostima.................................................................... 214 15. ................................................................................................................................. 214 15.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ................................................................. 214 15.2. Određivanje potrebne dubine ispod kobilice (UKC) za plovidbu i manevriranje b rodom   ...................................................................................................................................... 214 15.3. Manevriranje brodom pri privezu broda na brod u plovidbi ................................... 214 15.4. Načini tegljenja pri manevriranju brodom (pod jele, analiza i primjena) ................. 214

15.5. Manevriranje velikim brodovima i brodovima neuobičajenih manevarskih svojstava   ...................................................................................................................................... 215 15.6. Manevriranje pri spašavanju i pri požaru na brodu ............................................... 215 SIGURNOST NA MORU ...................................................................................................217 1. ................................................................................................................................... 217 1.1. COLREG - svrha i stupanje na snagu, stupanj obveznosti, općenito o sadržaju .... 217 1.2. Nasukanje broda - prosudba štete i neposredni postupci nakon nenamjernog nasukanja ............................................................................................................. 218 1.3. Plovidbena straža - postupak u izvanrednim okolnostima ...................................... 219 1.4. Pirotehnička sredstva - smještaj, broj i način korištenja ......................................... 219 1.5. Sprječavanje onečišćenja - mjere zaštite pri prijevozu mineralnih ulja ................... 220 2. ................................................................................................................................... 221 2.1. ILO 147 - svrha i stupanje na snagu, stupanj obveznosti, općenito o sadržaju  ...... 221 2.2. Gubitak poriva i napajanja - kormilarenje u nuždi, tegljenje tankera i dr ugih brodova   ...................................................................................................................................... 222 2.3. Požar na brodu - rukovođenjem gašenja strojarnice  .............................................. 222 2.4. Plovidba broda - plovidba u magli i pri slaboj vidljivosti .......................................... 224 2.5. Sredstva za komunikaciju u nuždi - obilježja, smještaj i način rukovanja  ............... 224 3. ................................................................................................................................... 224 3.1. SAR-svrha i stupanje na snagu, stupanj obveznosti, općenito o sadržaju, IAMSAR   ...................................................................................................................................... 224 3.2. Plovidbena straža - dužnosti u plovidbi, određivanje polož aja ................................ 225 3.3. Požar na brodu - sredstva za gašenje požara i prijenosni uređaji za gaženje  ........ 225 3.4. Splavi za spašavanje - smještaj i održavanje, komunikacija sa spašavateljima ..... 226 3.5. Sprječavanje onečišćenja - SOPEP plan i obveza izvješćivanja obalne države ..... 227 4. ................................................................................................................................... 227 4.1. STCW - svrha i stupanje na snagu, stupanj obveznosti, općenito o sadržaju ......... 227 4.2. Brodice za spašavanje - način spuštanja  ............................................................... 228 4.3. Traganje i spašavanje - obveza pružanja pomoći i priprema broda za traganje ..... 229 4.4. Potonuće broda - gubitak rezervnog uzgona, mogući uzroci i mjere sprječavanja . 230 4.5. Sprječavanje onečišćenja - dopušteno onečišćenje mora mineralnim uljima i škodljivim kemikalijama .......................................................................................................... 231 5. ................................................................................................................................... 232 9

SADRŽAJ 5.1. MARPOL - svrha i stupanje na snagu, stupanj obveznosti, općenito o sadržaju pojedinih poglavlja ................................................................................................ 232 5.2. Traganje i spašavanje - određivanje položaja cilja, načini i prekid traganja ............ 233 5.3. Plovidba u nevremenu - priprema broda i manevriranje brodom ............................. 235 5.4. Splavi za spašavanje - sustavi za brzo napuštanje roro putničkog broda, vrlo brza brodica za prikupljanje .......................................................................................... 236 5.5. Sprječavanje onečišć enja - postupci s brodskim otpadom, vođenje Knjige otpada . 236 6. .................................................................................................................................... 236 6.1. Nadzor države zastave - postupak u slučaju nezgode ili oštećenja broda .............. 236 6.2. Plovidbena straža - suradnja s drugim članovima posade  ...................................... 238 6.3. Traganje i spašavanje - sustavi izvješćivanja s brodova  ......................................... 238 6.4. Prsluci za spašavanje - svojstva i korištenje ........................................................... 239 6.5. Napuštanje broda - postupci u splavima neposredno nakon napuštanja  ................ 240 7. .................................................................................................................................... 240 7.1. TONNAGE - svrha i stupanje na snagu, stupanj obveznosti, općenito o sadržaju  .. 240 7.2. ISM – ustroj i način vođenja spisa  ........................................................................... 241 7.3. Plovidbena straža – vođenje brodskog dnevnika i drugih spisa  .............................. 241 7.4. Požar na brodu - rukovođenje gašenjem teretnih prostora ...................................... 242 7.5. Termozaštitna sredstva – smještaj i korištenje ........................................................ 243 8. .................................................................................................................................... 244 8.1. Svjedodžbe broda koje se odnose na sigurnost broda - temeljne svjedodžbe, način i uvjeti izdavanja, rok valjanosti................................................................................. 244 8.2. Plovidbena straža - meteorološko vođenje broda  ................................................... 244 8.3. Traganje i spašavanje - jedinice traganja i spašavanja ........................................... 245 8.4. Požar na brodu - konstruktivne mjere zaštite i ugrađeni sustavi za gašenje požara na tankerima, brodica za spašavanje s protupožarnim sustavom ................................ 246 8.5. Sprječavanje onečišćenja - postupak s otpadnim vodama ...................................... 247 9. .................................................................................................................................... 248 9.1. Nadzor države zastave ( engl. - FSC flag state control) - osnovni, redovni i izvanredni pregledi ................................................................................................................... 248 9.2. Plovidba broda - postupci u vezi navigacijskih upozorenja ...................................... 248 9.3. Potonuće broda - gubitak čvrstoće, mogući uzroci i mjere sprječavanja ................. 249 9.4. Brodica za spašavanje - korištenje pri napuštanju broda, održavanje  ..................... 249 9.5. Sprječavanje onečišćenja - dopuštena onečišćenja mora mineralnim uljima i škodljivim kemikalijama ........................................................................................................... 251 10. .................................................................................................................................. 251 10.1. Pomorski zakonik RH - obveze zapovjednika u pogledu sigurnosti plovidbe ........ 251 10.2. Plovidbena straža - preuzimanje straže ................................................................ 252 10.3. Tr aganje i spašavanje - ustroj službe traganja i spašavanja, RCC  ....................... 252 10.4. Brodice za prikupljanje - oprema i način korištenja ............................................... 253 10.5. Preživljavanje na moru - zaštita od topline ............................................................ 255 11. .................................................................................................................................. 255 11.1. Nadzor država luke - opseg i učestalost pregleda ................................................. 255 10

SADRŽAJ 11.2. Nadzor rada pripravnika (kadeta), vođenje dnevnika  ........................................... 257 11.3. Potonuće broda - gubitak stabilnosti, mogući uzroci i mjere sprječa vanja ............ 258 11.4. Brodica za spašavanje s sustavom zraka - obveza posjedovanja, oprema i korištenje   ...................................................................................................................................... 258 11.5. Sprječavanje onečišć enja - mjere zaštite pri prijevozu krutih škodljivih tvari ........ 259 12. ................................................................................................................................. 259 12.1. LOADLINE - svrha i stupanje na snagu, stupanj obveznosti, općenito o sadržaju 259 12.2. Plovidbena straža - postupak u slučaju dolaska zapovjednika na most  ............... 259 12.3. Nasukanje broda - odsukanje i mjere predostrožnosti pri nasukanju .................... 259 12.4. Sredstva za komunikaciju u nuždi - EPIRB (COSPAS-SARSAT, INMARSAT, VHF)   ......................................................................................................................... 260 12.5. Preživljavanje na moru - korištenje Međunarodnog signalnog kodeksa ............... 261 13. ................................................................................................................................. 262 13.1. ISM - postupci u slučaju opasnosti, ovlaštena osoba ........................................... 262 13.2. Časnici i posada - svjedodžbe o ovlaštenjima, posjedovanje, zdravstveni uvjeti .. 263 13.3. Plovidba u nevremenu - prijam meteoroloških izvješća i izbjegavanje tropskog ciklona   ...................................................................................................................................... 263 13.4. Brodice za spašavanje - postupci nakon napuštanja broda .................................. 264 13.5. Sprječavanje onečišćenja - mjere zaštite pri prijevozu mineralnih ulja  ................. 264 14. ................................................................................................................................. 264 14.1. ISM - obveznost i način primjene, svjedodžbe ...................................................... 264 14.2. Traganje i spašavanje - postupak u slučaju pada čovjeka u more ........................ 265 14.3. Gubitak poriva i napajanja - procjena stupnja opasnosti, postupci, komunikacije. 266 14.4. Napuštanje broda - postupci u brodici neposredno nakon napuštanja  ................. 266 14.5. Sprječavanje onečišćenja - načela prijevoza kemikalija i mjere zaštite, IBC pravilnik   ...................................................................................................................................... 266 15. ................................................................................................................................. 266 15.1. SOLAS- svrha i stupanje na snagu, stupanj obveznosti, načela, općenito o sadržaju pojedinih poglavlja ................................................................................................ 266 15.2. Obveza uvježbavanja za slučaj opasnosti - raspored za uzbunu ......................... 267 15.3. Nasukanje broda - razlozi i postupak namjernog nasukanja....................... .......... 268 15.4. Prsluci za spašavanje - broj, obilježja i smještaj ................................................... 268 15.5. Preživljavanje na moru - organizacija života u brodicama i splavima  ................... 268 16. ................................................................................................................................. 269 16.1. Nadzor država luke - postupak u slučaju utvrđivanja nedostataka  ....................... 269 16.2. Požar na brodu - uzroci i mjesta nastajanja .......................................................... 269 16.3. Pojas za spašavanje - namjena i smještaj ............................................................ 270 16.4. Napuštanje broda - znaci opasnosti i način komunikacije sa spašavateljima, zaštita od hladnoće.......................................................................................................... 270 16.5. Sprječavanje onečišćenja - mjere zaštite pri ukrcaju goriva  ................................. 271 17. ................................................................................................................................. 271 17.1. Organizacija i rukovođenj e posadom .................................................................... 271

11

SADRŽAJ 17.2. Povrede i oboljenja - postupak u slučaju bolesti ili ozljeda putnika ili člana posade   ....................................................................................................................................... 272 17.3. Brodica za prikupljanje - vrste i obveza posjedovanja ........................................... 272 17.4. Preživljavanje na moru - hipotermija i pružanje prve pomoći  ................................ 272 17.5. Sprječavanje onečišćenja - SOPEP i obveze prema obalnoj državi u slučaju onečišćenja ......................................................................................................... 273 18. .................................................................................................................................. 273 18.1. IMO- ustroj, zadaće i način rad a, rezolucije (preporuke) ....................................... 273 18.2. Požar na brodu - rukovođenje gašenjem požara nastambi  ................................... 274 18.3. Termozaštitna odijela - smještaj i korištenje .......................................................... 275 18.4. Napuštanje broda - odluka o napuštanju i raspored za uzbunu, znak za napuštanje broda..................................................................................................................... 276 18.5. Sprječavanje onečišćenja - onečišćenje uljima, načini i priručna pomagala  .......... 276 19. .................................................................................................................................. 276 19.1. Prijetnje sigurnosti brodu - postupak u slučaju napada pirata ili ratnih djelovanja  . 276 19.2. Sudar i udar broda - prosudbe štete i neposredni postupci i komunikacije  ............ 277 19.3. Brodica za prikupljanje - spuštanje i način korištenja  ............................................ 277 19.4. Sredstva za komunikaciju u nuždi - smještaj i korištenje SART uređaja  ............... 277 19.5. Sprječavanje onečišćenja - dnevnik otpada, postupak s brodskim otpadom ......... 278 20. .................................................................................................................................. 278 20.1. Nadzor države zastave - postupak u slučaju nezgode ili oštećenja broda ............ 278 20.2. Traganje i spašavanje - postupak u slučaju pada čovjeka u more  ........................ 278 20.3. Sredstva za spašavanja - vrste, smještaj, količina ................................................ 279 20.4. Požar na brodu - uzroci i mjesta nastajanja .......................................................... 279 20.5. Sprječavanje onečišćenja - mjere predostrožnosti i postupak u slučaju onečišćenja krutim tvarima ....................................................................................................... 279

ODRŽAVANJE BRODA .................................................................................................... 283 1. .................................................................................................................................... 283 1.1. Pojam korozije ......................................................................................................... 283 1.2. Konstrukcijski i tehnološki uvjeti dobre zaštite ......................................................... 283 1.3. Konzervacija sušenjem atmosfere ........................................................................... 284 1.4. Temeljni premaz ...................................................................................................... 284 1.5. Cinkova mjerna elektroda ........................................................................................ 284 2. .................................................................................................................................... 284 2.1. Štete koje korozija nanosi pomorskoj privredi  ......................................................... 284 2.2. Tehnološki uvjeti za dobru zaštitu  ........................................................................... 285 2.3. Predobrada površine za dobru zaštitu organskim premazima ................................. 285 2.4. Konzervacija uIjima ................................................................................................. 285 2.5. Aluminijeve zaštitne anode ...................................................................................... 285 3. .................................................................................................................................... 286 3.1. Korozija konstr ukcionih materijala, odnos štete i uloženog rada u materijal ............ 286 3.2. Zaštita od korozije galvanskim prevlakama ............................................................. 286 12

SADRŽAJ 3.3. Pokrivni organski premaz ....................................................................................... 286 3.4. Konzervacija mastima ............................................................................................ 286 3.5. Magnezijeve anode ................................................................................................ 287 4. ................................................................................................................................... 287 4.1. Erozija..................................................................................................................... 287 4.2. Mjed - korozijska svojstva ....................................................................................... 287 4.3. Mehanizam zaštite od korozije prevlačenjem organskih prevlaka  .......................... 287 4.4. Konzervacija banana filmovima .............................................................................. 287 4.5. Pr incip katodne zaštite ............................................................................................ 288 5. ................................................................................................................................... 288 5.1. Kavitacija ................................................................................................................ 288 5.2. Atmosf erski uvjeti za dobru zaštitu organskim premazima ..................................... 288 5.3. Završni organski premaz   ........................................................................................ 288 5.4. Konzervacija voskovima ......................................................................................... 289 5.5. lspitivanje kvalitete galvanskih prevlaka ................................................................. 289 6. ................................................................................................................................... 289 6.1. Abrazija................................................................................................................... 289 6.2. Bronca - korozijska svojstva ................................................................................... 289 6.3. Mehanizmi korozije ................................................................................................. 290 6.4. lspitivanje mokrog filma premaza ........................................................................... 290 6.5. Opravdanost zaštite  ................................................................................................ 290 7. ................................................................................................................................... 290 7.1. Ravnomjerna površinska korozija  ........................................................................... 290 7.2. Oksidne prevlake na metalima ............................................................................... 290 7.3. Kokonizacija ........................................................................................................... 291 7.4. Anode za katodnu zaštitu narinutom strujom  .......................................................... 291 7.5. Ispitivanje viskoziteta organskog premaza ............................................................. 291 8. ................................................................................................................................... 291 8.1. Oblici kemijske korozije .......................................................................................... 291 8.2. Nehrđajući čelik- korozijska svojstva ...................................................................... 291 8.3. Pokrivni premazi ..................................................................................................... 292 8.4. lnhibitori .................................................................................................................. 292 8.5. Konzervacija tiksotropnim uljima ............................................................................ 292 9. ................................................................................................................................... 292 9.1. Elektrokemijska korozija ......................................................................................... 292 9.2. Aluminij - korozijska svojstva .................................................................................. 292 9.3. lspitivanje debljine suhog organskog premaza bez razaranja................................. 293 9.4. Pasivitet .................................................................................................................. 293 9.5. Bakar / bakreni sulfat mjerna elektroda .................................................................. 293 10. ................................................................................................................................. 294 10.1. Elektrokemijski potencijal metala .......................................................................... 294 10.2. Čelik - korozijska svojstva..................................................................................... 294 10.3. Ispitivanje adhezije suhog organskog premaza .................................................... 294 13

SADRŽAJ 10.4. Katodna zaštita narinutom str ujom ........................................................................ 294 10.5. Inhibitori rashladnih sustava .................................................................................. 294 11. .................................................................................................................................. 295 11.1. Plinska kemijska korozija ...................................................................................... 295 11.2. Sivi lijev - korozijska svojstva ................................................................................ 295 11.3. Galvanski članak ................................................................................................... 295 11.4. Premazi protiv obraštanja ( engl. antifouling premazi) ............................................ 295 11.5. Zaštitni potencijal u morskoj vodi .......................................................................... 295 12. .................................................................................................................................. 296 12.1. Kemijska korozija u ne-elektrolitima ...................................................................... 296 12.2. Evans-ov dijagram................................................................................................. 296 12.3. Fosfatne prevlake .................................................................................................. 297 12.4. Samopolirajući premazi (engl. self polish premazi) ............................................... 297 12.5. Mjerne elektrode za laboratorijska ispitivanja ........................................................ 297 13. .................................................................................................................................. 297 13.1. Oblici korozionog napada ...................................................................................... 297 13.2. Kemijska korozija u elektrolitima ........................................................................... 298 13.3. Pourbaix-ov dijagram ............................................................................................ 298 13.4. Eloksiranje aluminija .............................................................................................. 298 13.5. Protektorska zaštita  ............................................................................................... 299 14. .................................................................................................................................. 299 14.1. Korozija legura ...................................................................................................... 299 14.2. Piting ..................................................................................................................... 299 14.3. Korozija pod djelovanjem lutajućih struja  .............................................................. 299 14.4. Zaštita drva  ........................................................................................................... 299 14.5. Sušenje atmosfere desikansima  ........................................................................... 299 15. .................................................................................................................................. 299 15.1. Korozija pod djelovanjem izmjeničnih struja .......................................................... 299 15.2. Korozija uz naprezanje .......................................................................................... 300 15.3. Nehrđajući čelik- korozijska svojstva ..................................................................... 300 15.4. Zaštita od korozije oblaganjem .............................................................................. 300 15.5. Kontinuirano sušenje atmosfere  ............................................................................ 300 METEOROLOGIJA S OCEANOGRAFIJOM .................................................................... 301 1. .................................................................................................................................... 301 1.1. Povijesni razvoj meteorologije ................................................................................. 301 1.2. Zračne mase i atmosferske fronte  ........................................................................... 301 1.3. Značaj oceanologije - vodene površine na zemlji .................................................... 304 1.4. Gibanje mora (morske struje i valovi) ...................................................................... 304 1.5. Čitanje meteoroloških i oceanoloških karata  ........................................................... 305 2. .................................................................................................................................... 305 2.1. Položaj Zemlje u svemiru; sastav, ustroj i toplinska energija atmosfere  .................. 305 2.2. Ciklone umjerenih širina .......................................................................................... 306 14

SADRŽAJ 2.3. Morsko dno - reljefi sedimenti ................................................................................. 307 2.4. Morske struje .......................................................................................................... 307 2.5. Čitanje meteoroloških i oceanoloških karata  ........................................................... 308 3. ................................................................................................................................... 308 3.1.Temperatura zraka .................................................................................................. 308 3.2. Anticiklone .............................................................................................................. 310 3.3. Vrste morskih zaljeva ............................................................................................. 310 3.4. Izmjena vode između susjednih morskih bazena  ................................................... 310 3.5. Čitanje meteoroloških i oceanoloških karata  ........................................................... 310 4. ................................................................................................................................... 311 4.1. Atmosferski tlak ...................................................................................................... 311 4.2. Gibanja zraka u atmosferi, mjesni vjetrovi, valna gibanja ....................................... 311 4.3. Sastav morske vode, salinitet ................................................................................. 313 4.4. Vjetrovne struje; površinska strujanja i promjene strujanja s dubinom ................... 313 4.5. Čitanje meteoroloških i oceanoloških karata  ........................................................... 313 5. ................................................................................................................................... 314 5.1. Vlažnost zraka  ........................................................................................................ 314 5.2. Oluje i ustrojstvo olujnog oblaka ............................................................................. 316 5.3. Svojstva morske vode ............................................................................................ 316 5.4. Razdioba osnovnih morskih struja na zemlji ........................................................... 317 5.5. Čitanje meteoroloških i oceanoloških karata  ........................................................... 317 6. ................................................................................................................................... 317 6.1. Adijabatski procesi i stabilnost atmosfere ............................................................... 317 6.2. Vrijeme u tropskim područjima - pojasevi konvergencije, tropsko nevrijeme, pasati i monsuni .................................................................................................................. 318 6.3. Svojstva morske i slatke vode ................................................................................ 319 6.4. Morski valovi ........................................................................................................... 320 6.5. Čitanje meteoroloških i oceanoloških karata  ........................................................... 321 7. ................................................................................................................................... 321 7.1. Geostrofički, gradijentni i stvarni vjetar, turbulencije i trenje ................................... 321 7.2. Tropski cikloni i pripadne oceanografske pojave .................................................... 322 7.3. Toplinska energija mora, temperatura morske vode i njezina razdioba .................. 323 7.4. Vjetrovni valovi i valovi mrtvog mora, križanje valova  ............................................. 324 7.5. Čitanje meteoroloških i oceanoloških karata  ........................................................... 324 8. ................................................................................................................................... 324 8.1. Hidrološki ciklus, oblaci i oborine ............................................................................ 324 8.2. Vremenska (i oceanološka) analiza i prognoza, klimatološki pregled, karte ........... 328 8.3. Slanost morske vode i njezina razdioba ................................................................. 330 8.4. Seizmički ili potresni valovi, tsunami ....................................................................... 330 8.5. Čitanje meteoroloških i oceanoloških karata  ........................................................... 330 9. ................................................................................................................................... 331 9.1. Magla i vidljivost ..................................................................................................... 331

15

SADRŽAJ 9.2. Metode i uređaji za ispitivanje atmosfere i mora - meteorološke (i oceanografske) postaje, motrenja i izvješća, dal jinska mjerenja, radar i satelit ................................ 332 9.3. Gustoća morske vode, ovisnost o temperaturi i tlaku .............................................. 333 9.4. Stojni val .................................................................................................................. 333 9.5. Čitanje meteoroloških i oceanoloških karata  ........................................................... 333 10. .................................................................................................................................. 334 10.1. Meteorološke pojave - hidro meteori ..................................................................... 334 10.2. Meteorološko osiguranje pomorstva - ustrojstvo pomorske meteorološke službe  . 335 10.3. Optička svojstva mora ........................................................................................... 335 10.4. Dolazak valova na obalu ....................................................................................... 336 10.5. Čitanje meteoroloških i oceanoloških karata  ......................................................... 336 11. .................................................................................................................................. 336 11.1. Vrste oborina i obilježja  ......................................................................................... 336

11.2. Meteorološka izvješća i upozorenja; meteorološka (i oceanološka) dokumentacija   ....................................................................................................................................... 336 11.3. Prozirnost, boja i svjetlucanje mora ....................................................................... 336 11.4. Morska doba ......................................................................................................... 337 11.5. Čitanje meteoroloških i oceanoloških karata  ......................................................... 337 12. .................................................................................................................................. 338 12.1. Opće atmosfersko kruženje ................................................................................... 338 12.2. Meteorološka navigacija  ........................................................................................ 338 12.3. Denivelacija mora .................................................................................................. 338

12.4. Led na moru; morski i kopneni led, utjecaj zaleđivanja na pomorstvo, službe praćenja morskog leda ........................................................................................................ 338 12.5. Čitanje meteoroloških i oceanoloških karata  ......................................................... 339 POMORSKO PRAVO ....................................................................................................... 343 1. .................................................................................................................................... 343 1.1. Kategorije plovidbe broda u Republici Hrvatskoj ..................................................... 343 1.2. Konvencijske slobode otvorenog mora.................................................................... 343 1.3. Pojam neutralnosti u pomorskom ratu ..................................................................... 343 1.4. Stvarna prava na brodu i unifikacijski akti o stvarnim pravima ................ ................ 344 1.5. Razgraničenje između instituta spašavanja i instituta vađenja potonulih st vari ....... 344 1.6. Podjela pomorskog osiguranja, osnovne vrste ........................................................ 344 2. .................................................................................................................................... 345 2.1. Pravna podjela mora ............................................................................................... 345 2.2. Režim prolaska stranog ribarskog broda kroz teritorijalno more RH ....................... 346 2.3. Pojam ratišta  ........................................................................................................... 346 2.4. Vađenje potonule stvari, imovinsko-pravni odnosi i prava izvođača radova  ............ 347 2.5. Iznimke od konstitutivnosti upisa stvarnih prava na brodu ...................................... 347 2.6. Prava i obveze brodara i putnika temeljem unifikacijskih akata o prijevozu putnika i prtljage .................................................................................................................... 347 3. .................................................................................................................................... 348 16

SADRŽAJ 3.1. Privremeni plovidbeni list, svojstva i funkcija .......................................................... 348 3.2. MARPOL konvencija/Protokol, svrha i sadržaj konvencije i priloga ........................ 348 3.3. Pojam brodara ........................................................................................................ 348 3.4. Pripadak broda i njegova pravna sudbina............................................................... 348 3.5. Hipoteka na brodu, funkcija, značenje i obuhvat .................................................... 348 3.6. Institut spašavanja kroz unifikacijske akte  .............................................................. 349 4. ................................................................................................................................... 350 4.1. Pojam plutajućeg objekta........................................................................................ 350 4.2. EpikontinentaIni pojas, suverena prava obalne države  .......................................... 350 4.3. Bitni elementi ugovora o pomorskom osiguranju .................................................... 350 4.4. Pojam ratnog broda ................................................................................................ 351 4.5. Unifikacijski akti o stvarnim pravima na brodu ........................................................ 351 4.6. Vremenska tablica, funkcija i značenje  ................................................................... 351 5. ................................................................................................................................... 351 5.1. Osnovni i dopunski rizici u pomorskom osiguranju ................................................. 351 5.2. Ovlasti zapovjednika broda..................................................................................... 352 5.3. Podjela ugovora o iskorištavanju brodova  .............................................................. 352 5.4. Brodske isprave ...................................................................................................... 353 5.5. Ratna zona na moru ............................................................................................... 353 5.6. Hamburška pravila 1978., osnovne postavke ......................................................... 353 6. ................................................................................................................................... 353 6.1. Elementi individualizacije broda .............................................................................. 353 6.2. Pojam tranzitnog prolaska ...................................................................................... 354 6.3. Pojam i vrste polica u pomorskom osiguranju ........................................................ 354 6.4. Pojam konvoja u ratnom pravu na moru ................................................................. 354 6.5. Stojnice i računanje stojnica  ................................................................................... 354 6.6. Haško-Visbijska pravila 1924., osnovne postavke .................................................. 355 7. ................................................................................................................................... 355 7.1. Opće ograničenje odgovornosti brodara i unifikacijski akti  ..................................... 355 7.2. Brodarski ugovori i vrste ......................................................................................... 355 7.3. Peljarenje i vrste peljarenja..................................................................................... 356 7.4. Ratna blokada na moru .......................................................................................... 356 7.5. Tehnički nadzor brodova, način nadzora i tko ga obavlja ....................................... 356 7.6. STCW konvencija 1978/95, osnovne postavke ...................................................... 357 8. ................................................................................................................................... 358 8.1. Vrste upisnika brodova ........................................................................................... 358 8.2. SOLAS konvencija, osnovne postavke i sadržaj ..................................................... 358 8.3. Ratni plijen na moru................................................................................................ 359 8.4. Sudari brodova i podjela sudara, odgovornost za sudar ......................................... 359 8.5. Osobe u pomorskom trgovačkom poslovanju ......................................................... 360 8.6. York- Anwerpenska pravila 1994. o zajedničkoj havariji .......................................... 360 9. ................................................................................................................................... 361 9.1. Likvidacija i obračun zajedničke havarije  ................................................................ 361 17

SADRŽAJ 9.2. Pojam neškodljivog prolaska broda ......................................................................... 361 9.3. Kontrabanda u ratnom pravu ................................................................................... 362 9.4. Odgovornost brodara za štete koje pretrpi član posade .......................................... 362 9.5. Udar broda i odgovornost za štete iz udara broda  .................................................. 362 9.6. Međunarodni propisi o sudarima brodova  ............................................................... 362 10. .................................................................................................................................. 362 10.1. Ugovor o tegljenju ................................................................................................. 362 10.2. Pravo spašavatelja na posebnu na knadu.............................................................. 363 10.3. Klupsko osiguranje broda ...................................................................................... 363 10.4. Protuneutralna pomoć u ratu  ................................................................................. 363 10.5. Vozarina i obračun vozarine  .................................................................................. 364 10.6. Multimodalni prijevoz i osnovne postavke iz konvencije o međunarodnom multimodalnom prijevozu robe 1980. .................................................................. 364 11. .................................................................................................................................. 365 11.1. Uloga i odgovornost peljara pri sudaru .................................................................. 365 11.2. Nečista teretnica.................................................................................................... 365 11.3. Odgovornost vlasnika tankera za onečišćenje uljem i unifikacijski akt  .................. 366 11.4. Franšize u pomorskom osiguranju ........................................................................ 366 11.5. Ovlasti lučke kapetanije ......................................................................................... 366 11.6. Pojam plijenovnog redarstva u ratu na moru ......................................................... 367 ENGLESKI JEZIK ............................................................................................................. 369 1. .................................................................................................................................... 369 1.1. Aids to navigation .................................................................................................... 369 1.2. Electronic navigation ............................................................................................... 372 1.3. The use of present perfect ...................................................................................... 373 2. .................................................................................................................................... 374 2.1. Notice of readiness.................................................................................................. 374 2.2. Finding the ship's position ....................................................................................... 374 2.3. The perfect tenses................................................................................................... 377 3. .................................................................................................................................... 377 3.1. Note of protest ......................................................................................................... 377 3.2. Bills of lading ........................................................................................................... 378 3.3. The auxiliary verb do ............................................................................................... 378 4. .................................................................................................................................... 379 4.1. Bills of lading ........................................................................................................... 379 4.2. Non-demise charter party ........................................................................................ 379 4.3. Auxiliary verb to be .................................................................................................. 379 5. .................................................................................................................................... 380 5.1. Charter party ........................................................................................................... 380 5.2. Crew's duties ........................................................................................................... 380 5.3. The auxiliary verb to have ....................................................................................... 381 6. .................................................................................................................................... 382 18

SADRŽAJ 6.1. Types of ship .......................................................................................................... 382 6.2. Radar ...................................................................................................................... 383 6.3. The simple present ................................................................................................. 383 7. ................................................................................................................................... 383 7.1. The merchant ship and its organization .................................................................. 383 7.2. Meeting heavy weather .......................................................................................... 384 7.3. The use of preterite tense ....................................................................................... 385 8. ................................................................................................................................... 385 8.1. Electronic navigational aids .................................................................................... 385 8.2. Monitoring the ship's progress ................................................................................ 385 8.3. The future tense ..................................................................................................... 386 9. ................................................................................................................................... 386 9.1. The deck log ........................................................................................................... 386 9.2. Aids to navigation ................................................................................................... 387 9.3. The present tense................................................................................................... 387 10. ................................................................................................................................. 387 10.1. Clearing anchor .................................................................................................... 387 10.2. Watches ................................................................................................................ 387 10.3. The passive voice ................................................................................................. 388 11. ................................................................................................................................. 388 11.1. Watches ................................................................................................................ 388 11.2. Loading a vessel ................................................................................................... 388 11.3. The future tenses .................................................................................................. 389 12. ................................................................................................................................. 389 12.1. Pilot on board ....................................................................................................... 389 12.2. Checks on electronic equipment........................................................................... 389 12.3. Passive voice........................................................................................................ 389 13. ................................................................................................................................. 390 13.1. Preparations for towing ......................................................................................... 390 13.2. Log keeping .......................................................................................................... 390 13.3. The use of present perfect tense .......................................................................... 390 BONUS ..............................................................................................................................391 SEARCH PATTERNS BY IAMSAR (ex. MERSAR) ....................................................... 392 LITERATURA, IZVORI, VRELA ........................................................................................395

19

KAKO UČITI?

Kako učiti? Ispiti za 1. i 3. časnika palube zahtijevaju od Vas da u relativno kratkom vremenu (7 -14 dana) bude sposobni reproducirati sve što ste do tada naučili kroz srednju školu, fakultet i kroz navigaciju. Imati ovoliko raznoliku količinu znanja dostu pnu u svakom trenutku zahtjeva pomno pripremanje plana učenja i izradu rasporeda. Prolistajte sve cjeline i pročitajte nasumice par redaka iz svake cjeline. Koje vas cjeline privlače? Koje informacije smatrate zanimljivima i korisnima, a koje smatrate da su nevažne? Koje cjeline smatrate da će te lako usvojiti, a koje teže? Koliko vremena vam treba da riješite pojedine zadatke? Gdje ima prostora da se ubrzate? Kako se snalazite na digitronu?

Odredite neki limit koliko ćete vremena dnevno odvojiti za usvajanje gradiva, te ukoliko uočite da vam ide dobro, smanjite ili održavajte intenzitet. Ukoliko vam ide sporo, povećajte intenzitet. Nemojte se preopteretiti! Radite redovno pauze u učenju jer mozak kao i svaki drugi mišić treba vježbu i odmor podjednako da b i se razvijao. Mislite na svoje zdravlje. Redovno vježbajte i osigurajte sebi dovoljno sna. Za pismene zadatke osim same teorije struke potrebno je imati jako čvrste temelje osnovnih znanja iz fizike, matematike, trigonometrije, geometrije i slično. Ako već unaprijed znate da u nekim područjima imate šupljine u znanju, nastojte ih riješiti prve. Prebacivanje nepoznanice na lijevu stranu jednadžbe, sinusov i cosinusov poučak, osnovne formule iz fizike: moment  je sila puta krak, masa je volumen puta gustoća i slično, nepoznavanje ovih elemenata stvoriti će vam nepotrebno dodatne probleme. Zadatci će se mijenjati, podatci će se ažurirati, brodovi će biti drugačiji, ali koji god da brod dobili za proračun stabilnosti neke činjenice ne mogu biti različite. Koji god brod da dobili na ispitu, ako se na njega ukrca teret na pramac, pramac će uroniti u vodu. Ako samarica podigne teret preko desnog boka, brod će se nagnuti na desnu stranu. Ako brod želi ploviti iz sjevera prema jugu, to ne može učiniti kursovima od 0 -90° i 270 – 360°. Ako brod plovi iz 178° E i pomakne se za tri stupnja dužine na istok njegova nova koordinata je 179° W. Procijenite dali lakše učite sami ili u grupi. Probajte pronaći instruktora ili kolegu koji je već položio da vam pruži savjete i odgovore na pitanja. Nemojte sebi postavljati nemoguće ciljeve i smatrati da je pad ispita nešto strašno. Svi padnu negdje na nekom ispitu. Kad bi ispiti bili takvi da ih svi polože, onda ih ne bi imalo smisla održavati. Greške se uvijek mogu dogoditi. I tu su da na njima učimo. Da se razvijamo kao osoba i kao pomorac. Greške nam grade karakter.

Pripremajući ovaj priručnik ja sam napravila mnogo greš aka, od nepoznavanja hrvatske gramatike do krivo zbrojenih momenata i gazova. Stoga sam svaku riječ i broj pr ovjerila 20 puta. I opet sam dan prije puštanja u tisak pronašla jednu riječ napisanu kriv o prema hrvatskoj gramatici. A vi ga evo držite u svojim rukama. Da li se provukla još koja greška? Saznajte na www.marinapomorac.com/kzp-korekcije.

Prijavite greške koje uočite. Help me help you.

20

UVOD UVOD TEORIJSKI DIO

Teorijski dio ovog priručnika sadrži sažetak materije koja se treba naučiti za ispite  prikupljene iz razne stručne hrvatske i strane literature, enciklopedija, usmenih predavanja sa fakulteta, radnog iskustva u struci, internetskih izvora i slično te su svi navedeni na kraju priručnika za svako poglavlje zasebno ako želite znati više ili ako vam sažetak nije dovoljan da bi shvatili i usvojili gradivo.

Priručnik je konceptiran na principu pitanje-odgovor prema grupama pitanja za pojedinačni predmet/cjelinu. Naravno, pojedinačno je pravo ispitivača da svoja pitanja proširi van okvira obrađenih u ovom priručniku, ali nastojala sam detaljno pokriti one elemente koji se najčešće pojavljuju na ispitu, a one marginalne kao npr. hiperbolična navigacija samo u kratkim informativnim crtama. PISMENI DIO

Pismeni dio ovog priručnika sadrži obrasce („šablone“) koje možete upotrijebiti kao temelj za izradu vlastitih šablona za rješavanje zadataka koji se najčešće pojavljuju na ispitima. Ne preporučam korištenje mojih šablona i tuđih šablona bez da ste iste proučili jer svatko prilagođava šablonu sebi te može izostaviti neke elemente koji mu nisu potrebni, a bez kojih Vi ne bi mogli riješiti zadatak ispravno   (npr. predznaci korekcija za trim u Draft survey proceduri, većina pomoraca koristi logiku crtanjem skice zadanog stanja broda da bi odredili predznake korekcija za trim ili u formuli stoji podatak 1,025 koji predstavlja gustoću morske vode, ukoliko je u zadatku zadana druga vrijednost za slanu vodu 1,025 se mora zamijeniti zadanom vrijednošću itd.).

Kako bi svaki pojedinačni element i korak rješavanja zadatka zahtijevao puno veći opseg ovog priručnika, a ujedno neke procese rješavanja kao što je rad na nautičkoj karti, konstrukcija linija pozicija na bijeloj karti i slično, je jako teško opisati riječima i nepomičnim slikama, zadatci su detaljno objašnjeni u video uputama koje možete pronaći na linku koji će biti naveden u tekstu ili ako imate tu mogućnost možete otići direktno na video skeniranjem QR koda u tekstu.

Ukoliko dobijete na uvid ispitni zadatak u varijaciji kojoj nije naveden u priručniku ili riješen u video uputama možete ga dostaviti na [email protected] te u relativno kratkom roku očekivati odgovor i video upute za isti. Postoji mogućnost da za pojedine elemente ste naviknuli na druge oznake (npr. MTC/MX/MCT ili Ts/UTC ili s/GHA). Kako bi se izbjegla konfuzija svaka oznaka će biti definirana izrazom koji je međunarodno utvrđen, dok vi za rješavanje možete koristiti oznake na koje ste naviknuti.

Cilj je da uz pomoć ovog priručnika i online video uputa budete sposobni samostalno se pripremiti za ispit za prvog i trećeg časnika palube. 21

UVOD NAPOMENA Poznata nam je svima ona stara izreka Tko radi taj i griješi  tako da su uvijek moguće greške,

od tiskarskih, slučajnih, nenamjernih do grubih grešaka. Neka poglavlja također doživljavaju češće izmjene/ažuriranja od ostalih (kao npr. pomorsko pravo i elektronička navigacija)  tako da sve navedeno u priručniku je važeće do i uključujući godinu tiskanja. Ukoliko uočite grešku u priručniku ili u video  uputama pozivam Vas da to dojavite direktno na [email protected] ili [email protected] kako bi se isto pravovremeno korigiralo.

Greške u tiskanom izdanju ispravljat će se objavom korekcija na posebnom linku www.marinapomorac.com/kzp-korekcije rezerviranom za objavu korekcija priručnika KZP – Korekcije Za Priručnik. Cilj je da ovaj priručnik bude „živi“ dokument koji će rasti zajedno sa potrebama nautičara. Slučajne i nenamjerne greške u video uputama koje ne mijenjaju bitno temu koja se obrađuje ispravljat će se anotacijama na samom video zapisu uz napomenu da će iste biti vidljive samo dok se video gleda online, skidanjem videozapisa za off line gledanje anotacije neće biti vidljive, ali će biti naznačene u opisu videozapisa. Grube greške u video   uputama (krivo očitane vrijednosti iz tablica, grube matematičke greške, nekorektnost u odnosu na važeća pravila i slično) korigirat će se izradom novog video zapisa. Samim time, link na stariju verziju videozapisa će postati nevažeći. Link na novu verziju videozapisa bit će ob javljen na posebnom djelu web stranice rezerviranom za objavu korekcija priručnika. Mag. ing. nautike Marina Matić

PRONAĐITE VIŠE NA WEB STRANICI

www.marinapomorac.com

22

UVOD Tehnika brzog čitanja/učenja

Neke rečenice su rekonstruirane kako bi ih čitatelji koji su ovladali t e h n i k o m b r z o g čitanja/učenja*  lakše zapamtili, a samim time i lakše učili. Osobama koje čitaju prosječnom brzinom ova rekonstrukcija neće imati negativan uč inak (zanemariva je). *Tehnike brzog čitanja/učenja su razne metode pomoću kojih čitatelj može brže i lakše

pročitati, shvatiti i usvojiti gradivo koje obrađuje. Ovisno o načinu kako ste do sad obrađivali podatke, možete pronaći metodu koja vam najviše odgovara. Laički rečeno metodama brzog čitanja preskačete riječi ili dijelove rečenica koje nije potrebno čitati jer i z konteksta znate što se želi reći, jasno vam je značenje cjeline na temelju pročitanog dijela, a koristeći mentalne mape spajate iste ili slične dijelove zajedno kako bi poslije mogli lako prizvati potrebnu informaciju kad zatreba. PRIMJER

Zenit je točka na nebeskoj sferi koja se nalazi u središtu vidljivoga dijela nebeske sfere, vertikalno iznad glave opažača. TEHNIKOM BRZOG ČITANJA/UČENJA uočavamo najvažnije dijelove i njih pamtimo: Zenit  je točka na nebeskoj sferi koja se nalazi u središtu vidljivoga dijela nebeske sfere, vertikalno iznad glave opažača.

Decimalni zarez ili točka? U hrvatskome pravopisu decimalna točka ne postoji. U pisanju decimalnih brojeva kao pravopisni znak koji razdvaja cijele brojeve od desetinskih u skladu s pravopisnim pravilima piše se zarez, a ne točka. Brojevni izraz šest cijelih i sedam desetina pogrešno je pisati: 6.7 , a pravilno je: 6,7. Izvor: Hrvatski institut za jezik i jezikoslovlje

Vodite računa da ovakav način pisanja brojeva se razlikuje od države do države. Npr. zarez koristi veći dio Europe, države Južne Amerike i Rusija, a točku SAD, Meksiko, Kina, Kanada,  Australija itd. Poznavanje ovih r azlika je posebice važno prilikom korištenja proračunskih tablica  iz raznih izvora te morate prije računskih operacija utvrditi što se koristi za odvajanje cijelih brojeva. U hidrostatskim tablicama najčešće se točka koristi za odvajanje cijelih brojeva od  ostatka, a

zarez naznačuje tisućinke. Npr. 2,5 u HT Bellatrixa označava 2500 a ne 2.5.

23