CÉSAR GUARDIA MAYORGA (Ayacucho)
Waylluy
¿Imarqa kay waylluy? Qawaspa mana qawaq, Munaspa mana munaq, maskaspa mana maskaq, Waylluqtukuspa Waylluqtukuspa cheqnichikuq, Cheqniqtukuspa waylluchikuq Kay waylluy kasqanta, Sonqullaymi yachan.
CÉSAR GUARDIA MAYORGA (Ayacucho)
Amor
¿Qué será el amor? Que mirando no mira, Que queriendo no quiere, Que buscando no busca; Que simulando amar despierta odio, Que fingiendo odio hace querer Lo que es el amor, Sólo mi corazón lo sabe.
ISAAC HUAMÁN MANRIQUE (Huancavelica)
Huayñu
Sutiykim sumaq yaku, sutiykim punchawyachin; tutakunatam tukuchin, tutakunatam manchachin. Urpillay, yuraq sunquchallay qanmi sunqullayta apakuranki, qanmi vidallayta kicharanki; urpillay, sumaq llantullay. Llampu wayrallay, viday, kutimuy intiwan kanapaq; llampu sarunay, viday, kutimuy killawan pasanapaq.
ISAAC HUAMÁN MANRIQUE (Huancavelica)
Huayno
Es tu nombre agua hermosa, es tu nombre amanecer; hace a las noches languidecer, a las noches huir. Paloma mía, mi más blanco corazón, fuiste, tú, quien se llevó mi corazón; fuiste, tú, quien mi vida abrió; Paloma mía, mi sombra hermosa. Tenue viento, vida mía, regresa para, junto al sol, crecer; leve senda, vida mía regresa para, junto a la luna, engrandecer.
INOCENCIO MAMANI (Puno)
Teofanoj qutimunka
rruphay jina miqjuyqun llanttuqunata pakariyninmanta pacha paymi qarkan runaqunaj yawarnenka ÑAWIN CHCHIRMIYQUNANPAJJCHARI ¡teofanoj qutimunkaña! (¡aqu! ¡aqu! ¡ata! ¡tatata!) musoj runa jamunkaña (¡mama! ¡mama! ¡atha! ¡atha!) cusi samin kqawayqunka tariqunkatajj manaskanta yuyarenkatajj wakaskanta qusiquspatajj wakanka ttisqo ttisqo liso majjta ¡tatan qusichejj jamunkaña! sumajta takiriqusqa mamantataj sonkochayqunka.
INOCENCIO MAMANI (Puno)
Teófano volverá
Como la luz se traga a las sombras desde que amaneció en la tierra él ha sido la sangre de los hombres ¡sería para cerrar los ojos! Teófano ya volverá (acú acú ¡papá! ¡papá!) el hombre nuevo ya viene (mamá mamá ¡levántame!) mirará el regocijo alegre encontrará lo que adoraba recordará su llanto y volverá a llorar de alegría ¡muchachuelo pícaro! ¡saltamontes! vendrá por alegrar a su padre cantando bellamente pero su madre sentirá el corazón renovado.
REYNALDO MARTÍNEZ PARRA
Sapallan kayniy
Mamay paqarisqan punchau paqarisqa uc Qoyllur ancash janan chinkanapi sumaq kanchap. Ñoqa paqarisqay punchau paqarirqa uc mama, paqarirqani waqastin paray killapi. Mamay ripukusqan punchau paqarirqa sapan kayniy, manaraq ñawiyta kicharischkaspay llakiywan tinkurqani. Mamay wañuykusqan punchau chaupi punchau tutayarqa, nunay yana llantuwan pachakurqa, ñoqataq wakcha kayniyta waqarqani. Paqarisqaiwan, waqaita yacharqani, ripukuyninwan, llakiy chayamurqa ─ wiñaypaq Panay ─ wañukuyninwan, amurqa sapallan kayniy. Paqariy, ripukuy, wañukuy, mana reqsey, karunchay, upallay, sonquypi qocharayachkan, ñoqataq purichkani kay pachapi, waqastin, paqarisqay punchau jina sapallay kayniywan kuska kuska...
REYNALDO MARTÍNEZ PARRA
Mi soledad
El día que nació mi madre nació una estrella fulgurante de un cielo azul. El día que yo nací nació una madre, yo nací llorando en un mes de lluvias. El día que se ausentó mi madre nació mi soledad, todavía no había abierto los ojos me encontré con mi tristeza. El día que murió mi padre a medio día anocheció mi alma se vistió de sombra negra y yo lloré mi orfandad. Con mi nacimiento, aprendí a llorar con su ausencia, llegó mi tristeza, ─ mi hermana por siempre ─ con su muerte vino mi soledad. Nacimiento, ausencia, muerte, misterio, lejanía, silencio, están empozados en mi corazón y yo sigo andando en este mundo llorando, como el día que nací junto con mi soledad...
PORFIRIO MENESES LAZÓN (Ayacucho)
Ñuqawan
Mana lliw Pacha tutaykunampaq chinkariwaptiyki, mana ayqiq yarqapas rikchayniykita apakapuwananpaq, ritama kuyakuyllaman churakuni. Chayraqmi sumaq kayniyki takyan sunquypi; Apu Yayanchikpa kamasqankunapas, ñuqñu imachakuna hamurinku, kamas utiq pusuquyta amachaspanku Sampa chuntachakuna huñunasqa, ritamallay; llullu suyakuymi sisarin waytankunap qasi qurichampi. Qipata llaki chikchimuptin, aswan manaña kaptiyki, qatqi millpunay mita utqamuptin, Pachach karu ukunmanta kirisqa kachkanqa. Chaypich ñuqallay chullukuchkasaq tukuy ima kasqaypi, kapuwasqanpiwan. Ritamañach, qamrayku, ñuqarayku, mukaq wiqillanta nichkanqa.
PORFIRIO MENESES LAZÓN (Ayacucho)
Conmigo
Para que el mundo no oscurezca, cuando dejo de verte, para que el arroyo huyente no acabe de raptar tu imagen me doy al amor de la retama. Entonces tu hermosura se detiene en mi alma y las criaturas de Dios, las pequeñas dulzuras, vienen apagando loca espuma. Leves palmeras enlazadas, la retama. Tierna es la esperanza que florece en el oro quieto de sus pétalos. Cuando después granice el dolor, cuando ya no estés, y apure la hora amarga, estará la tierra herida en lo más hondo, y yo diluido en todo lo soy y tengo. La retama, por ti y por mí, dirá su llanto de aroma.
JOSÉ M. FÉLIX PINARES
Rumi harawikuna...
Hatun Ailluipa rimainimpi napaikullani lluy munduntin nacionkunata. Chay rimaimi Quechua simi... Runa kamaj Tawantinsuyu Allin Yachay mit’api hatun
apukuna rimananku simi. Allin maskaipaj, hatun kamaipaj, kamarisqa simi... Españul Hawa Kamachikuipa supay haq’aruwaimantapis eskapaj wiñay runasimi. Hina wiñay t’ikarispataj...
Rumi harawikunapi niwanchis, Inkap Ingeñiriyanqa muna-munaimi karqa nispa. Watukariy qollana Saksaiwaman perqakunata, mana pipa atipasqan rimaininta. Kutirillay ñaupa Qosqoman... Asuikuy: K’enqo, Tampumachay, P’ isaj, Ollantaitampu, rumikunapa sonqonman. Tapurillay Peru Llajtapa paqarisqan mit’akunata...
Maskariytaj lluy cheqajta, chinkapuj Machupijchu Marka raqaikunapa ukumpi. Chaipi wajpi kausarispan... Rumi harawikunapi willasunkichis, huj Yupin Qatikuna Hatun Civilizacionta.
JOSÉ M. FÉLIX PINARES
Poemas de piedra
En el exquisito idioma de mi Pueblo saludo a todas las naciones del mundo. Ese idioma es el kechua... Idioma que hablan los titanes de la humanísima Cultura del Tawantinsuyu. Idioma hecho para grandes ideales y creaciones... Idioma que pudo sobrevivir contra todas las furias del Virreinato Español Y que hizo eternidad... En poemas de piedra que nos dicen lo extraordinario de la Ingeniería Inka. Auscultad el misterioso lenguaje de las murallas del glorioso Saksaiwamán. Revivid el antiguo Cuzco... Acercaros al alma de las rocas de Kenjo, Tambomachay, Pisaj, Ollantaitambo. Preguntadles los orígenes de la Nación Peruana... Buscad la verdad entre los muros de la desaparecida Ciudad de Machupijchu. Y doquier hallaréis vida... En poemas de piedra que os hablarán de una Grande y Ejemplar Civilización.