P ANIMULA Bakit ka nagbabasa ng akdang pampanitikan? Malimit itong itanong sa atin subalit napapaisip pa din tayo sa kung ano ang maaari nating isagot. Nariyan ng sabihin na , “nagbabasa ako ng panitikan upang malibang ako pansamantala”, mayroon namang nagsasabing kaya sila nagbabasa ng panitikan ay upang
makakuha ng impormasyon at may maisagot sa tanong ng guro. Subalit higit na nakakalungkot kapag ang sagot na iyong maririni g ay, “kaya ako nagbabasa ng akdang pampanitikan ay dahil ipinapabasa ito sa amin ng aming guro. Nakakalungkot isipin na kung hindi pa sa guro manggagaling ang aksyon ay walang gagawin ang mga mag- aaral. Nakapanlulumong isipin na unti- unti silang nawawalan ng interes at pagkukusa upang lakbayin ang mundo ng panitikan.
Ano ba ang nararapat gawin? gawin? Upang maging epektibo ang pagtuturo ng panitikan sa loob ng klasrum, dapat ang guro ay handa at may pusong laan sa pagtuturo nito. Kailangang ihawa ng guro ang mga mag-aaral sa titik ng panitik at bukas siya sa maraming pagbabago. Higit na magiging buhay ang klase kung naiuugnay ang pagtuturo nito sa kanilang mga sarili at karanasan sa buhay. Mas makabuluhan ang pagtalaky sa akda kung ang pagtuturo ay alinsunod sa tunay na kalikasan at galaw ng panitikan at hindi ng ano pa man. Ilan sa mahahalagang akda na naging tatak at pagkakakilanlan na natin bilang mga Pilipino ay ang dalawang nobela ni Dr. Jose P. Rizal na Noli Me Tangere at El Filibusterismo, at ang walang k amatayang Florante at Laura ni Francisco “Balagtas” Baltazar. Ang tatlong ito ay itinuturing ng mga obra dahil sa taglay nitong tema/ nilalaman na buhay na buhay sa paglipas ng panahon. Ang mga akdang ito ay bunga ng dugo at pawis ng mga may -akda na maaari nating maihanay sa ilang klasikong obra sa buong mundo. Bilang pagpapahalaga sa kagandahan ng mga obra maestrang ito ay isinanib ito sa Kurikulum ng Batayang Edukasyon ng 2002 upang ituro bilang isang akdang pampanitikan. Sa pangunguna ng guro, sinusuri ang mga akda gamit ang angkop na pananaw at pamamaraan.
K ALIGIRANG KASAYSAYAN Florante at Laura, Noli Me Tangere at El Filibusterismo
Upang higit na maunawaan ang pagsusuri sa akda, narito ang kanilang kanya- kanyang kaligirang pangkasaysayan. FLORANTE AT LAURA Florante at Laura ni Francisco Baltasar (na kilala din bilang Balagtas) ay isang obramaestra sa panitikang Pilipino. Daglat lamang ang katawagang Florante at Laura sapagkat binigyan ito ng aktuwal at buong pamagat na: “
Pinagdaanang búhay ni Florante at ni Laura sa kahariáng Albanya Gresya Tagálog.
”
Isa itong mahabang tulang itinuturing na pinakamahalaga sa lahat ng mga korido (corridos ) sa Pilipinas noong ika-19 dantaon, ayon kay Fray Toribio Minguella, isang paring Rekolekto at pilologo
KASAYSAYAN
Ayon sa kay Epifanio de los Santos (isang historian), nalimbag ang unang edisyon ng “Florante at Laura” noong 1838. May 50 taong gulang na si Francisco Baltasar ng panahong iyon. Noong 1906, nalimbag naman ang “Kung Sino ang Kumatha ng ‘Florante’” ni dalubhasang sa Tagalog na si Hermenegildo Cruz, sa tulong ni Victor Baltasar, anak ni Francisco Baltasar, at ng iba pang kasapi sa mag-anak ng huli.
UNANG PAGLIMBAG
Maraming lumabas na mga edisyon ng Florante at Laura na nasa wikang Tagalog at Ingles, subalit natupok ang mga ito noong 1945, nang magwakas ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Sapagkat kabilang nga ito sa mga korido noong ika-19 dantaon, nalimbag lamang ang mga kopya ng akda ni Baltasar sa mga mumurahing klase ng papel ( papel de arroz ayon kay Epifanio de los Santos) na yari sa palay na ipinagbibili tuwing may misa at mga kapistahan sa halagang 10 centavo bawat isa. Natatanging ang Aklatang Newberry ng Chicago, Estados Unidos lamang ang nakapagtabi ng mga kopya nalimbag noong 1870 at 1875, kabilang sa tinatawag na Koleksiyong Ayer. Nabanggit ang mga kopyang ito sa Biblioteca Filipina ni T. H. Pardo de Tavera. Magkatulad na magkatulad ang kopyang pang-1870 at ang gawa noong 1875.
Nalilimbag ang pamagat ng bersyong pang-1870 sa ganitong paraan ng pagbabaybay. PINAGDAANANG BUHAY NI FLORANTE AT LAURA, SA CAHARIANG ALBANIA. QUINUHA SA MADLANG CUADRO HISTORICO O PINTURANG NAGSASABI SA MANGA NANGYAYARI NANG UNANG PANAHON SA IMPERIO NANG GRECIA. at tinula nang isang matouain sa versong tagalog.
PAGLALARAWAN
Pangunahing tagpuan ng Florante at Laura ang madilim na gubat ng Quezonaria , at ang nagsasalaysay ay mismong si Florante , habang nakikinig naman ang muslim na si Aladdin. Batay ang pagsasalaysay ng tauhan ng kuwentong si Florante mula sa sariling karanasan at kasawian ni Francisco Baltasar, sapagkat nakulong ang huli dahil sa bintang ni Mariano Kapule (kaagaw ni Selya) at kawalan ng katarungan - si Maria Asuncion Rivera o MAR - ay napakasal kay Mariano Kapule o Nano Kapule, na isang karibal sa pag-ibig. Isinulat ni Baltasar ang Florante habang nasa piitan.
ANG AKDA AT ANG MGA BAYANI
Sinasabi na nagdala ng kopya ng Florante at Laura si José Rizal noong kapanahunan ng kaniyang mga paglalakbay sa Europa. Samantalang pinaniniwalaan na sumipi si Apolinario Mabini naman sa kopyang nalimbag noong 1870 o 1853 para malalang ang isang kopya ng Florante at Laura na nasa sarili niyang sulat-kamay. Ginawa ito ni Mabini, habang nasa Guam noong 1901, ayon sa mungkahi ng isang kapitan ng hukbong-katihan ng Estados Unidos. Walang pahintulot na makabalik pa sa Pilipinas si Mabini noong panahong ginawa ito ni Mabini. May ginawang mga pagbabagong may kaugnayan sa ortograpiya si Mabini sa kaniyang isinagawang kopya, ayon na nga sa mungkahi ni Jose Rizal. Isang kopyang holograpo – isang kopyang kalarawan ng orihinal na nasa sulat kamay ni Mabini – ang ipinagbili sa pamahalaan ng mga kaanak ni Mabini. Unang nalimbag ang 700 kopya ng gawang-kamay na ito ni Mabini noong 1964, sa ilalim ng pamamahala ng The National Heroes Commission ng Pilipinas, bilang parangal kina Francisco Baltasar at Apolinario Mabini. Muling naglimbag ng 1,000 kopya ang komisyon noong 1972.
NOLI ME TANGERE AT EL FILIBUSTERISMO
NOLI ME TANGERE
EL FILIBUSTERISMO
Mula sa salitang Latin na
Mula sa salitang “ Filibusterismo” na
nangangahulugang Huwag mo Akong
nangangahulugang taong kalaban ng mga
Salingin , hinango sa Bibliya , sa
prayle o ng Relihiyong Katoliko Romano.
“
ebanghelyo ni San Juan 20: 13-17.
Sinimulang isulat sa Madrid , Spain noong
Sinimulang isulat noong 1890 sa London ,
1884 , ipinagpatuloy sa Paris , France at
England at natapos sa Brussels , Belgium
natapos sa Berlin , Germany nooong
noong 1891.
Pebrero 1887.
Inihandog sa Inang Bayan
Inihahandog kina GomBurZa
Ang kasaysayang nakapaloob sa aklat na
Naniniwala si Rizal na biktima lamang ng
“Uncle Tom’s Cabin” ni Hariet Beecher
kasakiman at kawalang katarungan ang
Stowe , na naglalahad ng mga paghihirap
tatlong paring martir na sina Padre
ng mga aliping Negro sa kalupitan ng mga
Mariano Gomez , Padre Jose Burgoz at
Amerikanong puti ang nagbigay ng ideya
Padre Jacinto Zamora. Pinabintangan ang
sa ating bayani. Nakita ni Rizal ang
mga ito , kasama ang isang Sarhento
pagkakatulad nito sa kaapihang dinaranas
Lamadrid , na namuno sa Pag-aalsa sa
ng mga Pilipino sa ilalim ng pamamalakad
Cavite noong Enero 1872 at nahatulan ng
ng mga Kastila.
bitay sa pamamagitan ng garote noong Pebrero nang taon ding iyon.
Nobelang Panlipunan
Nobelang Panlipunan
Nalimbag sa tulong ni Dr.Maximo Viola .
Sinimulang ilimbag sa isang palimbagan sa
Ipinalimbag sa Imprenta Lette sa Berlin ,
Ghent , Belgium noong Mayo
Germany
Bilang
1891.Kinapos ng pera si Rizal kaya’t
pasasalamat , ibinigay niya kay Dr.Viola
nahinto ang pagpapalimbag nito .Sa
ang orihinal na manuskrito at ang plumang
tulong ni Valentin Ventura ,naipagpatuloy
ginamit niya sa pagsulat ng nobelang ito.
ang paglilimbag at natapos noong
noong
Marso
1887.
Setyembre 1891.
P AGKAKABUHOL- BUHOL NG TATLONG OBRA MAESTRA Florante at Laura, Noli Me Tangere at El Filibusterismo
Ayon kina Cooper at Purves (1973) na binanggit ni Badayos sa kanyang aklat na Metodolohiya sa Pagtuturo at Pagkatuto ng/ sa Filipino Mga Teorya, Simulain, at Istratehiya, may walong pamamaraan o prosesong ginagamit ang mga mag- aaral sa pagbabasa/ pag- aaral ng panitikan: 1) paglalarawan; 2) pagtatangi; 3) pag-uugnay; 4) pagsusuri; 5) paglalahat; 6) pagpapahalaga; 7) pagtataya; at 8) paglikha. Sa ikalimang proseso, ang paglalahat , magagawang mailapat ng mag- aaral ang kanyang natutunan buhat sa akda sa pagbabasa ng iba pang akda. Katulad rin ito ng paglalapat ng mga kasanayang natutuhan sa panitikang Filipino sa pag- aaral ng panitikang Ingles, maging ito’y tula, maikling kwento, sanaysay o nobela. Kung titingnan sa literal at paimbabaw na pagpapakahulugan, ang tatlong obra na ito ay nagkakatulad sa kaparaanang ito ay isinulat upang ipahayag ang pagnanais ng mga Pilipino noon na makamit ang kalayaan. Ito ay panunuligsa sa pamahalaang Kastila sa paraan ng panulat. Masasabing ang Florante at Laura ay hindi gaanong litaw ang paghihimagsik sa mga dayuhan subalit kung susuriin ng mabuti ay makikitang itinago ni Balagtas sa mga simbolismo ang paraan niya ng panunuligsa sa pamahalaan. Ang dunong na ito ni Balagtas ang naging susi upang maiparating niya ang kanyang mga hinaing sa taong bayan. Samantalang ang dalawang nobela ni Rizal ay lantad na lantad ang panunuligsa sa pamahalaan, sa mga namumuno, at sa mga prayle na gahaman sa kapangyarihan. Dito niya idinaan (panulat) ang kanyang mga hinaing at ninanais na pagbabago sa pamahalaan. Namatay man siyang hindi nasisilayan ang pagbubukang- liwayway ng liwanag sa silangan ay malaki naman ang naitulong ng kanyang dalawang nobela upang magising ang diwang- makabansa ng mga Pilipino. Hitik din ang tatlong obra na ito hindi lamang sa mga kagandahang asal at pagpapahalaga kundi maging sa iba pang aspekto katulad ng:
Katiwalian sa Pamamahala
Suliranin Tungkol sa Edukasyon
Pagpapahalaga sa Wikang Pilipino/ Filipino
Pagmamalabis sa Kapangyarihan
Tiwaling Kaugalian ng mga Pilipino
Pagmamahal ng Anak sa Magulang
Pagpapahalaga sa Taong Iniibig
ANG PAGSUSURI SA TATLONG OBRA MAESTRA Florante at Laura, Noli Me Tangere at El Filibusterismo
1. KATIWALIAN SA PAMAMAHALA Ang unang pagkakatulad ng tatlong akda ay masasalamin sa katiwalian sa pamahalaan ng mga namumuno nito. Kunin natin ang bahaging ito ng Florante at Laura,
14. “Sa loob at labas ng bayan kong sawi, kaliluha’y siyang nangyayaring hari, kagalinga’t bait ay nalulugami, ininis sa hukay ng dusa’t pighati.” Hindi mapasusubalian na sa saknong na ito ay inihatid ni Balagtas ang kanyang unang himagsik laban sa Kastila. Inihalintulad niya ang mga katiwalian at pagmamalabis ng kapangyarihan na nagaganap sa Kaharian ng Albanya sa nangyayari noon sa bansang Pilipinas. Kapansin pansin din na hindi siya (Balagtas) tuwirang bumanggit ng tao sa saknong upang maiwasan na rin ang pang- uusig ng mga nasa kapangyarihan. Samantalang sa Noli Me Tangere, sinabi ni Elias ang ganito,
“Kung walang liwanag ay walang landas. At kapag walang pagbabaka ay wala ring kalayaan.” -
(Kabanata 50, Ang Angkan ni Elias)
Nangangahulugan lamang na ninanais na ni Elias na makaalpas sa bulok na sistema at mapangbalatkayong pamamahala ng mga Kastila. Nais niyang sa tulong ng kapwa Pilipino ay maipaglaban nila ang kung anong para sa kanila. Ang pagkakaisa ayon sa kanya ang magiging lakas upang mabuwag ang tanikalang nakagapos sa kanila. Halos ganito din ang sinabi sa El Filibusterismo ni Simoun kay Basilio,
“Ang pagpapaumanhin ay di laging kabaitan lalo pa’t kung nag -uudyok ng paniniil.Walang man- aalipin kung walang napaaalipin. Katulad mo rin ako noon ngunit tingnan ninyo ang aking sinapit. Ililigpit ka rin sa sandaling maaari ka ng iligpit. Hindi nila hahayaang umunlad ka sapagkat ikaw ay kanilang kinatatakutan at kinamumuhian.” ( Kabanata 7. Si Simoun )
Kung patuloy tayong magpapaalipin at magtiis sa mga kasamaang ginagawa ng mga Kastila ay patuloy itong mangyayari at hindi sila mangingiming gawin ulit ito. Walang halaga ang pagtitiis habang nagtatamo ng karunungan sapagkat hindi pahihintulutan kailanman ng mga dayuhan na may umunlad na mga Indiyo.
2. SULIRANIN TUNGKOL SA EDUKASYON Edukasyon ang sinasabing susi na magpapalaya sa tao, subalit paano kung sa pagtamo mo ng edukasyon na ito ay may mga taong handang hadlangan at hilahin ka pababa? Makakaya mo bang ipaglaban kung ano ang sa tingin mong tama kahit na alam mong hindi katig sa iyo ang mga namamahala? Pansinin ang suliraning panlipunan na ito sa dalawang nobela ni Rizal.
“Nawawalan sila ng interes sa pag aaral dahil kulang sila sa panghihikayat mula sa kanilang mga magulang. At kung may mga bata namang may interes sa pag- aaral ay nagiging sagabal naman sa kanila ang kahirapan. Isa pay kailangang iwasto at maisaayos ang pagtuturo. Nakasanayan ng mga bata ang magsaulo sa halip na unawaing mabuti ang pinag- aaralan.” ( Kabanata 19. Ang Suliranin ng Guro)
Umalis si Placido Penitente sa kanyang klase na masamang- masama ang loob at nahihilam sa luha ang kanyang mga mata. Ang kanyang pangalan ay bagay sa kanya, hanggat s iya’y nakapagpipigil, subalit kapag siya’y pinag - init, ay wala nang makapipigil ng kanyang bangis kundi kamatayan. Ang mga pagkutya at pang- iinsulto sa kanya araw- araw ay dumudurog sa kanyang puso at nagpapatindi ng kanyang galit. Nangingitngit siya sa mga sutsot ng kanyang mga kaklase, sa mga pakutyang salita ng guro, at ang mga salitang tindahan ay mga hagupit sa kanya. (Kabanata 19. Ang Mitsa)
Ang guro sa San Diego at si Placido Penitente ay labis na naghangad ng dagdag na karunungan upang mapabuti di lamang ang kanilang sarili kundi maging ang ibang Pilipino. Subalit dahil na din sa mga problema at pagmamalupit ng iilan ay unti- unti itong nawawala sa kanilang sistema. Ang dalawa ay parehong may dunong at pagpapahalaga sa edukasyon ngunit dahil sa pansariling interes ng iilan at upang huwag maging maalam ang mga Pilipino ay gagawa at gagawa sila ng paraan upang patuloy tayong malugmok sa kawalan. Nakakalungkot isipin na nawawalan ng opsyon ang mga Pilipino noon na makapag- aral dahil mas uunahin nga naman nila ang tawag ng kanilang tiyan kaysa tawag ng karunungan. Samantalang si Placido ay simbolo ng mga kabataan ngayon na may talinong maipamamalas subalit dahil sa pambubuyo ng kapwa mag- aaral at ng guro mismo ay nawawalan ng interes upang ipagpatuloy ang nasimulan.
3. PAGPAPAHALAGA SA WIKANG PILIPINO/ FILIPINO “Ang Wika ay Nakapagbubuklod ng Bansa”
Isa ito sa mahiwagang kapangyarihan ng wika, kaya nitong pagbuklurin at gawing iisa ang tao sa isang bansa. Malaki ang naiambag ng wikang Filipino tungo sa identidad ng ating bansa. Ito ay masasabi nating yaman sapagkat kung wala ito ay paano pa tayo magkakaunawaan. Ang pag- asam na matuto ng ibang wika ay nakakatulong din kahit papaano para sa ating sarili subalit hangal ang isang tao kung tuluyan niyang lilimutan ang kanyang sariling wika. Ganito ang naging pahayag ni Simoun kay Basilio sa kanilang pag- uusap,
“Ang wikang Kastila ay hindi magiging karaniwang wika dito kailanman, sapagkat ang mga laman ng pag- iisip at tibukin ng puso nito ay walang katimbang na salita sa wikang iyan at ang bawat bayan ay may kanikaniyang sarili. Ang isa’t - isa sa inyo, ay nakalilimot, na samantalang ang isang bayan ay nag- iingat ng kanyang wika, ay taglay niya ang kanyang kalayaan katulad din naman ng pagtataglay ng tao ng kanyang pagsasarili.” - (Kabanata 7. Si Simoun) Sa puntong ito ay makikita kung papano pahalagahan ni Simoun ang wika. Ayon sa kanya, ito ay pagkakakilanlan ng isang bansa. Kapag nilimot at napabayaan ang wikang ito ay para mo na ring nilimot ang pagiging isang Pilipino. At kapag nilimot mo ang pagiging isang Pilipino ay para mo na ring ipinagpawalang bahala ang sariling kalayaan mo. Samantalang si Pilosopo Tasyo na dakilang pilosopo ay naghangad na baling araw ang kanyang mga panulat na nasusulat sa wikang Tagalog ay mabasa ng mga susunod pang salinlahi upang kahit papaano ay masabi ng henerasyon sa ngayon na hindi pala tuluyang natulog ang diwang makabansa ng ating mga ninuno. Lubos niyang itinataas ang kalidad ng ating wika sapagkat ayon sa kanya ay higit itong mabuti kahit na alinmang wika sa daigdig. Nakakalungkot lamang isipin na ang pagpapahalaga niyang ito ay hindi nararamdaman ng ibang Pilipino sapagkat masyadong sinasamba ang wikang Kastila ng mga panahon na yaon.
“Sa panahon ngayon na mababasa ang aking mga isinusulat, tiyak na hindi ito pahaha lagahan at susunugin pa ito. Ngunit ang susunod na salinlahi’ y higit na matatalino at kung ito’y kanilang mababasa ay sasabihin nilang hindi pala lahat ay natutulog sa panahon ng kanilang mga ninuno.” - (Kabanata 25. Sa Tahanan ng Pantas) Sa kasalukayan, higit na maunlad ang wika natin dahi na din sa mga programang inilahad ng pamahalaan. Ang pagtuturo ng Mother Tongue bilang isang sabjek sa paaralan ay patunay na lumalakas ang tinig ng wikang Filipino.
4. PAGMAMALABIS SA KAPANGYARIHAN Ang pagmamalabis ng pinuno sa kapangyarihan ay nagdudulot ng parusang pagpapahirap at pasakit sa buong sambayanan. Pansinin ang saknong ng Florante at Laura sa ibaba,
341. Mahigit kang aba sa mapagpunuan ng hangal na puno at masamang asal, sapagkat ang haring may hangad sa yaman, ay mariing hampas ng langit sa bayan.
Ang pagiging gahaman ni Konde Adolfo sa trono ang nagbunsod upang ang kaharian
ng
Albanya
ay
maghirap.
Kailanman ay walang mabuting maidudulot ang ugaling ito sapagkat ang pagkuha mo ng hindi sa iyo ay isang mortal na kasalanan. Sa ngayon maaring nasisisyahan ka pa sa gawaing ito, subalit unti-unti mo ng maiisip ang kasamaan ng bagay na ito kapag untiunti na rin itong kinukuha sa iyo.
Ganito naman sinabi ni Isagani kay Padre Fernandez ang kanyang mga hinaing sa pamahalaang Kastila.
“Kayo, n gunit ang inyong mga kasamahan- pinapatay nila ang aming sigla at sigasig sa pag-aaral. Hinahadlangan nila ang aming pagkatuto. Itinuturo nila ay ang karunungang lipas na, kasalungat ng pagsulong. Ang mga prayle ay tulad ng mga nakatanggap ng subasta ng pamahalaan sa pagpapakain ng mga bilanggo. Mga pagkaing panis ang kanilang ibinibigay upang huwag lumusog ang mga bilanggo at maghangad na lumaya sa piitan. Sa gayon nga naman ay patuloy silang kikita.”
Kabanata 27. Ang Prayle at ang Pilipino
Ang mga Kastila, kasama na ang mga korporasyon ng mga prayle, ay hinahadlangan tayo sa ating pagkatuto at pagbabago tungo sa ating ikakabuti. Ang pagtaas ng ating pamumuhay ay labis nilang kinakatakutan sapagkat maaari itong magbunsod upang makawala tayo sa kanilang pang- aalipin. Ang lahat ng makabubuti para sa mga Pilipino noon ay labis nilang hinahadlangan sapagkat nais lamang nila na sila ang makinabang sa atin.
5. TIWALING KAUGALIAN NG MGA PILIPINO Ganito ipinakita ni Rizal sa kanyang dalawang nobela ang mga tiwaling kaugalian ng mga Pilipino. (Liham ni Donya Victorina kay Linares)
Mahal kong pinsan, Sa loob ng tatlong araw, kailangang malaman ko kung kayo ay magtuos ng alperes at naglaban. Kapag natapos na ang taning na ito at hindi mo pa siya nakakalaban ay, ipababatid ko kay kapitan Tiyago na ikaw ay di naging kalihim, hindi mo nabibiro si Canovas at hindi nakakasama ni Heneral Martinez sa anumang kasayahan. Ibubunyag ko rin ang iyong lihim kay Clarita (Maria) at hindi rin kita bibigyan ng salapi. Lahat ng magustuhan mo ay ibibigay ko basta kalabanin mo lamang ang alperes. Ako ay hindi tatanggap ng anumang paumanhin o dahilan. Ang pinsan mong nagmamahal sa iyo ng buong puso,
“Ngunit habang ang mga Indiyo
ay walang sapat na lakas ng loob na ipahayag ang kanyang mga karapatan sa pamamagitan ipaglaban ang kanyang karapatan sa pamamagitan ng pagpapasakit at ng sariling dugo; hanggang ikinahihiya niya ang kaniyang sarili, hindi tumututol sa pamamaslang, sa mahahalay na gawain, nakikiamot sa nasasamsam, at labis-labis ang pagiging makasarili- bakit bibigyan ng paglaya? Sa piling ng Espana o hiwalay rito, hindi silamagbabago at marahil ay lalo pang sasama.Ano ang kailangan ng pagsasarili kung ang alipin ngayon ay siya namang maniniil bukas -
VICTORINA DE LOS REYES ESPADANA
(Kabanata 39. Ang Katapusan )
Sampaloc, Lunes ika-7 ng gabi Nais iparating ni Rizal sa El Filibusterismo na kung nais talaga nating mga Pilipino na lumaya sa pagkakaalipin, dapat na handa tayong magsakripisyo ng buhay. Magkaroon muna dapat tayo ng mataas na pagtingin sa ating mga sarili at sa ating kapwa. Dapat hindi tayo sunod ng sunod sa bawat naisin ng pamahalaang Kastila, matuto tayo paminsan- minsan na sumalungat sa kanila. Higit sa lahat, huwag palaging sariling interes ang iniisip, makakabuti kung titingnan kung ano ang makakabuti sa lahat. Samantalang ang pagbabanta ni Donya Victorina kay Alfonso Linares ay isa sa masamang ugali ng mga Pilipino. Ang pagbabanta niyang ito masunod lamang ang kanyang nais ay isang uri ng panggigipit sa kalayaan ng isang tao. Hanggang ngayon ay taglay pa din natin ang negatibong kaugalian na ito na kung saan inilalagay natin sa alanganing sitwasyon ang isang tao upang ang ating kagustuhan ang mangyari. Hanggang ang tao na ito na naframe- up ang siyang magbabayad ng pagkakasala na hindi naman niya ninais na magawa.
Ganito din ipinahayag ni Balagtas sa saknong sa ibaba ang paglaban niya sa tiwaling kaugalian ng mga Pilipino,
246. Kung ang isalubong sa iyong pagdating ay masayang mukha’t may pakitang giliw, lalong pag- ingata’t kaaway na lihim siyang isaisip na kakabakahin. Ipinapakahulugan na mag- ingat sa taong nagpapakita ng labis na kabutihan sapagkat maaaring may iniisip na masamang balak o baka may lihim na inggit ang taong yaon.
6. PAGMAMAHAL NG ANAK SA MAGULANG Isa sa ugaling atin naman na maipagmamalaki ay ang pagmamahal natin sa ating mga magulang. Ipinakita ito ni Balagtas sa saknong na,
63. Alin pa ang hirap na di na sa akin ulila sa ama’t sa inang nag - angkin, walang kaibiga’t nilimot ng giliw, may kamatayan pang di ko daramdamin Nanaisin pa ni Florante na mamatay kaysa maging ulilang lubos sa magulang, mga kaibigan at sa iniibig. Ang pag- iisa ay katumbas ng habambuhay na pighati at pagdurusa. Ang magkasintahang Huli at Basilio ay labis- labis din ang pagmamahal sa kani- kanilang magulang. Makikita ito sa mga pahayag sa ibaba, (Noli Me Tangere)
(El Filibusterismo)
“Basta, nanay, sunduin n’yo na p o si Crispin bukas sa kura at kunin ninyo ang sahod ko. Pakisabing hindi na kami magiging sakristan. Magpapastol na lamang ako at magsasaka. Magiging malaya tayo at madadalas tayong magkakasalo sa pagkain. Mainam ang ganoong buhay, hindi ba nanay?”
Naging malaking suliranin kay Huli at Tandang Selo ang salaping hinihingi ng tulisan. Si Huli ay taimtim na nagdasal sa mga imahen at hinihiling na magmilagro upang dagdagan ang kanyang pera na dadalawang daang piso. Subalit ito ay hindi nangyari, kaya’t ipinagbili ni Huli ang kanyang mga alahas, maliban sa agnos na ipinagkaloob sa kanya ni Basilio.
-
Basilio sa kanyang inang si Sisa (Kabanata 17. Basilio)
-
(Kabanata 4. Kabesang Tales)
Si Basilio at huli ay parehong responsableng anak. Nais nila na sila na lamang ang magdusa huwag lamang ang kanilang magulang. Ninais ni Basilio namakapamuhay ng
mapayapa kasama ang kanyang ina at kapatid. Nais niya iotng proteksiyunan sa kahit na kaninuman. Gagawin niya nag lahat mapagaan lamang ang kanilang buhay at maibigay sa kanyang ina ang kaalwanan ng buhay. Gayundin naman si Huli, gagawin niya ang lahat ng paraan upang matubos lamang ang buhay ni Kabesang Tales na kinuha ng mga tulisan. Hindi siya nawawalan ng pag- asa na makakalikom siya ng sapat na perang pantubos sa kanyang ama. Ultimong magpaalipin at magsakripisyo ay kanyang walang agam- agam na gagawin dahil labis niyang minamahal at pinapahalagahan ang kanyang pamilya.
7. PAGPAPAHALAGA SA TAONG INIIBIG “Ang pag- ibig ay makapangyarihan”
Narito ang dalawang mukha ng pag- ibig na inihatid ni Balagtas at Rizal,
80. O, pagsintang labis ng kapangyarihan, sampung mag- aama’y iyong nasasaklaw! pag ikaw ang nasok sa puso ninuman, hahamaking lahat masunod ka lamang
“Sa bangkay ng aking ina ay nangako akong paliligayahin kita anuman ang aking maging kapalaran. Nagpunta ako dito para tuparin ang pangakong iyon bagama’ t ikaw ay hindi tumupad sa ating sumpaan. Palalayain na kita.” - (Kabanata 60. Ang Kasal ni Maria Clara)
Ang unang mukha ng pag- ibig ay ang pag- ibig ni Florante kay Laura. Kahit na naglilo sa kanya si Laura ay siya pa rin ang nasa isip nito ng mga oras na siya ay nagsurusa. Ayon sa kanyang mga panaghoy, labis na makapangyarihan ang pag-ibig. Sa oras na ito ay maramdaman ninuman, handa itong ipaglaban hanggang kamatayan. Umiiral ang pagkakapantay- pantay sa larangan ng pag- ibig. Ang ikalawang mukha ay ang pag- ibig ni Ibarra kay Maria Clara. Wagas ang pag- ibig ng binata sa dalaga na nakuha pa nitong mangako sa puntod ng kanyang ina na ano’t anuman ang mangyayari ay hindi niya ito iiwan. Kahit na tumalikod si Maria Clara sa kanilang sumpaan at magpapakasal sa ibang lalaki, ay ito pa rin ang nasa puso ng binata. Handa niyang pakawalan, handa niyang isakripisyo ang kanyang kaligayahan para lamang mapabuti ang babaeng sinisinta.
SANGGUNIAN Badayos, Paquito B. 2008. Metodolohiya sa pagtuturo at pagkatuto ng/sa Filipino mga teorya, simulain at istratehiya. Ikalawang Edisyon. Malabon City: Mutya Publishing House, Inc. Villafuerte, Patrocinio & Bernales, Rolando. 2008. Pagtuturo ng/sa Filipino: Mga teorya at praktika. Valenzuela City: Mutya Publishing Inc. Salazar, Angel E. 1978. Ang Filibusterismo ni Dr. Jose Rizal. Quezon City: JMC Press, Inc. http://tl.wikipedia.org/wiki/Florante_at_Laura
