Oreka Ikastunitatea Ikaslearen Liburuxka b2 Maila

OREKA. Ikaslearen liburuxka.

“OREKA” IKASTUNITATEA. Hizkuntza Eskola Ofizialeko B2 maila

1. ZUNDAKETA:

Hurrengo egunetan, gizakiaren bizitza “oreka” gorderik nola bideratu daitekeen ikusiko dugu klasean. Ikasleon iritzia jasotzeko asmoz, zundaketa edo inkesta batzuk egingo ditugu. “Janaria”, “Kirola”, “Egunerokotasuna/sikologia”, “Atsedena, aisia eta lagunartea” gaiei buruz taldean dauden usteak jasoko ditugu, bizimodu orekatua egiteari begira (ala ez, baina zergatik). Urratsez urrats lan egingo duzue: 1. urratsa: lau taldetxo; taldetxo bakoitzean, 4 azpigaietatik bati buruzko iritziak jalgiko dituzue. 2. urratsa: galderak sortu beste ikaskideei zundaketa egiteko klasean. Galdera motak: a) zer uste duzu…………-ri buruz? b) adostasuna edo desadostasuna eskatzea. Ados al zaude esaldi honekin?:… c) aukera anitzak ematea erantzuteko. Hona hemen, berrerabili ahal diren beste forma batzuk: “Eta zergatik ez duzu ...-tzen?” “Oraingoan ... bazenu?” “Eta oraingo honetan ... baduzu?” “Iruditzen zait...” “Esango nuke ...-ela” “Nire ustez...” “Uste dut ... –ela” “- tzearen alde/kontra nago” Galderak onak izan behar dutela eta zeuen buruarekin kritikoak izan behar duzue inkestak artez mamitu dadin.. Momentu batean denei amaitu dela astia esango dizue irakasleak. 3. urratsa: banaka zundaketak egitera eta erantzutera abiatuko zarete.

1


4. urratsa: Emaitzak elkartuko dituzue jatorrizko zeuen taldetxoan, eta laburpena eta partaideen iritzia jakinaraziko dio taldetxo bakoitzak talde nagusiari. Lagungarriak: hona hemen galderak sortzeko abiapuntu batzuk; gehiago topa! 1 azpigaia: janaria. Haurren heziketari buruzko jarrerak. Jateari buruzko ohiturak. 2. azpigaia: kirola. Familiako aurrekariak. Denok berdinak izan behar genuke. 3. azpigaia: egunerokotasuna: Erlijioa ongi moralarentzat, indarrik handiena da, ala opioa? Ezkontzarekiko legeak erreformatu egin beharko lirateke. 4. azpigaia: atsedena gastatzeko ohiturak aisi garaiko okupazioak internet bidezko lagunak

1. AZPIGAIA: ELIKADURA. “Ondo elikatzeko Ives Laraque sendagilearen aholkuak”

1. AZPIATAZA ZER JATEN DUGU?

Euskal Herria ondo jaten den lekua dela entzuten dugu maiz. Badakigu, ordea, zer den “ondo” jatea: sekulako jantropeak egitea eta gehiago irentsi ezinik geratzea ( indabak sakramentuekin, txuleta, ardoarekin, eta pastela jan ondoren)! Beti produktu naturalak jango bagenitu, gaitzerdi; bizimodu modernoak janari azkarra edo aurrez prestatua dakarzkigu, eta mila motako goxoki eta antzeko litxarreriak. Orain daukagu parada honetaz jarduteko.

2


ATAZAURREA.Lotu itzazue elikadurari buruzko hitz hauek bere definizioarekin; komeni zaigu dietetikako kontzeptu batzuk ezagutzea artikuluarekin hasi aurretik. sendabelarra idorreria

• •

gizentasuna

•

lipidoa

•

arrain urdina

•

azukre zuria

•

kalorimetria

•

biologikoki jatea minbizia arnasketa ezintasuna

• • • •

otordu

•

Gantza edo koipea Sendatzeko erabiltzen den belarra Beroak parte har dezakeen fenomeno guztietako berotransmisio motak aztertu eta bero-kantitateak neurtzeaz arduratzen den fisikaren atala. Jakiaren ekoizpenaren nolakotasunari buruz kezkatu eta, ondorioz, bai gorputzean, bai ingurumenean horrek sor ditzakeen eraginei kasu egiten dien jateko era. Gorputz ehun bateko zelulak neurriz gain haztean datzan gaixotasuna, inguruko ehunetara zabaltzeko joera duena. Sabela sikatzea eta husteko debekua sortzea Ezin daitekeenaren nolakotasuna Lodi denaren nolakotasuna Arnas hartze eta botatzea Koipe ugari duen arraina Mahai eserita egiten den janaldia Erremolatxatik eta kanaberamota betetik ateratzen den elikagai gozo eta disolbagarria, ale zuritan kristaltzen dena eta janaria gozatzeko erabiltzen dena; konposizioz sakarosa da.

ATAZA. Mintzamena.

Taldetxoetan hipotesiak botako dituzue ondo elikatzea zer ote denari buruz. “Prebentzioa”, “Gaixotasunaren arrazoiak”, “Osasuntsu bizitzea”, “Elikabide egokia”, “Uste oker eta zuzen nagusiak”…hurrengo artikuluaren azpi-izenburuak eta bertako hitz-gakoak komentatuz; GERO, esaldiak eratu beharko dituzue IDATZIZ, hipotesiak eginez artikuluak dakarrenari buruzkoan. 3


AZPITITULUAK eta HITZ-GAKOAK Prebentzioa Pilula: Eskasia: Gehiegikeria : Oker elikatzea: Gaixotasuna: Gaixotasunaren arrazoiak Herentzia: Elikadura: Tabakoa: Gainerakoak: Osasuntsu bizitzea Industria manipulatzailea: Belarjalea: Elikabide egokia Etxekoandre tradizionalaren eskua: Barazkiak: Fruta: Arraina: Azukre gaiztoa: Ikastolako jangela: Ibiltzea: Tabakoa: Alkohola: Uste oker eta zuzen nagusiak Sendagaia: Elikadura eta zahartzaroa: Egungo aurkikuntzak

4

OREKA. Ikaslearen liburuxka. Kaloriak: Kolesterola: Elikagaien konbinazioa: Janari “biologikoa”: Prestatzeko modua:

ATAZA:

Borobilean taldeka, ikasle bakoitzak, artikulua atalka zatitu ondoren, bat edo bi zati izanik, zurea(k) kontatuko d(it)uzu, eta hipotesiak egiaztatuko dituzue.

Bedatsean, osasuna Ondo elikatzeko Ives Laraque sendagilearen aholkuak Yves Laraque sendagile eta unibertsitateko irakasle sarituak A table! Et pour longtemps (Mahaira! Urte askoan,gainera) frantsesezko liburu soil, didaktiko interesgarria plazaratu du Le Capois argitaletxean. betidaniko dogma batzuk ezabatu, eta,jator, bidean argi pitin bat egiteko asmoz. Funtsean berarekin konforme gaudenez, altxor horren lagin bat ekarri nahi izan dugu, urte hasieran denok omen ditugulako asmo berriak, zintzoak.

Prebentzioaz . Alferrik da, nahi den guztia irentsi ondoren, pilula batzuk hartuta, zigor gabe gerta gaitezkeela espero izatea, edo fakir bihurtzea, edo etxean sendabelarrak zaintzea. . Gaitz batzuk elikagaien eskasiagatik nozitzen ditugu (abitaminosia, idorreria); beste batzuk, gehiegikeriagatik (gizentasuna, gaitz kardiobaskularrak, diabetesa...). . Faktore batzuen elkarketa da gaixotasuna, eta maiz elikadura da nagusietako bat. Animalia guztiek bezala, guk ere elikabide jakin bat egin behar dugu, osasuntsu irauteko. . Prebentzio bide guztietan, elikadura da soil, merke eta eraginkorrena, egunero behar dugu eta. . Oker elikatzeak hamaika ondorio txar ditu: gaitz kardiobaskularrak, zirrosia, diabetesa, arnasketa arazoak, erreuma, minbizia... Gezurra dirudi medikuntzan elikagai alorreko teoriak alboratuta eduki izana, ondoren ezin larriagoak izan baititu jokamolde horrek. . Automobilaren pareko da organismoa: fabrikatik dakarren kalitatea (genetikoki nolakoak garen) zeinahi dela ere, gehiegikeria batzuk pairatuko ditu errodaje garaian: abiadura handiegia, mantenua ez egitea… Istripuak aparte: hauek, bizitzaren bigarren etapan zigortzen gaituzte.

Gaixotasunen arrazoiak

5

OREKA. Ikaslearen liburuxka. 1. etapan (O-50 urte) gaixotasunen %60 herentziaz datozkigu; %30, elikaduratik; %5, bestelakoengatik (heziketa, habitata, lana, ohiturak); %5, birusek kutsatuta. 2. etapan (50-120 urte) gaixotasunen %60 elikaduratik datozkigu; %25, tabakotik; %5, (heziketa, habitata,lana, ohiturak); %5, birusen bitartez; %5, herentziagatik: prebentzio aktiboak sekulako garrantzia du aurrerantzean.

Osasuntsu bizitzea . Bereizi beharreko kontzeptuak: bizi-esperantza hutsa eta ezintasunik gabeko bizi-esperantza; biak ere aha1ik eta luzeen eta berdintsuenak izan daitezen saiatu behar da. . Bizi gaitezen gustura geure buruarekin, elkar errespetatuz. Elika gaitezen ongi, gehiegikeriarik eta gutxiegikeriarik gabe, bidezko eskemen arabera. Elika gaitezen Ama Lurretik, maitasunetik; giza medikuntza aplikatuz, errepresiboa alboratuta. . Ez utzi elikaduraren nabe horren lema belarjale hutsen (bakarrik) eskuetan; elikadurak ez du izan behar industria manipulatzaile handien guda-zelaia; lanabes sendatzailea bihurtu behar dugu.

Elikabide egokia . Etxekoandreak bazekien zer eta noiz erosi, nola presta tu, zerekin elkartu, etab. Emakumea zorionez etxetik kanpoko lanean hasi denetik, tamalez, tradizio hori galdu dugu. Orain, elikagaietatik gureganainoko distantzia ikaragarria da, bitartekariak konta ezin ahalekoak izaki. . Teknikak ere arras garatu direnez, hoberenaren eta txarrenaren arteko alderik ez da, kasik. Dena den: a. hartu barazki berde gordin edo egosiak otordu guztietan; b. egunero, fruta jan; neguan, ilunabarrean, hobeki onar ditzagun; c. hartu lipido mesedegarriak: arraina 3 egunez behin (urdina batik bat); d. gutxitu azukre gaiztoak (gozokiak, azukre zuria); e. kontrolatu dietetikoki ikastolako jangela, haurren gaitzei aurre egiteko; f. galarazi gizentasuna: GMIk (Gorputzeko Masa Indizea: pisua zati garaiera bider garaiera; adib: 70kg / 1.70m x 1.70m = 24,22) ez du 25etik gorakoa inola ere izan behar; g. ibili oinez egunero ordu erdiz; ez hartu tabakorik, ez egunero alkoholik ere.

Uste oker eta zuzen nagusiak a. Sendagaiak hartzea ez da bizitza luzatzearen arrazoi bakarra. b. Zahartzearen efektu asko mugatzen ditu elikadurak. c. Elikabide jakin batzuek espeziearen batez besteko bizitza ez ezik, gehieneko bizitza ere luzatzen laguntzen dute. d. Gaixotasuna, arina zein larria, ez da berez zorigaitza, Osasun Publikoko arazo objektibo eta nagusietako bat baizik.

Egungo aurkikuntzak: a. Teoria ofizialak ezin aplikatuzkoak izan dira. a. b.Kalorien nozioa ponpa kalorimetriakoetan baizik ez da egia. b. Elikagaiei eta kolesterolari buruzko teoriak hipotesi hutsak izan dira c. Elikagaiek egiazko prebentzioa eragin dezakete. d. Ongi edo gaizki elikatzea elikagaiak zuzen edo oker konbinatzeak ere baldintzatzen du. e. Biologikoki jatea lobby ekonomiko batek eginiko publizitatea hitzez hitz betetzea izan da. f. Janaria prestatzeko moduak eta tresneriak eragin handia dute osasunean.

6

OREKA. Ikaslearen liburuxka. g.

Alkoholdun

edari

guztietan,

arrisku

txikiena

ardo

beltzak

du.

GRAMATIKA ETA DISKURTSOA. a) Ives

Laraque-k ondo elikatzeko aholkuak ematen dizkigu. Forma hauek erabiltzen ditu: …bizi-esperantza hutsa eta ezintasunik gabeko bizi-esperantza; biak ere ahalik eta luzeen eta berdintsuenak izan daitezen saiatu BEHAR DA. …BIZI GAITEZEN gustura geure buruarekin. …ELIKA GAITEZEN ongi. …ELIKA GAITEZEN Ama Lurretik, maitasunetik; …EZ UTZI elikaduraren nabe horren lema belarjale hutsen eskuetan; …elikadura lanabes sendatzailea bihurtu BEHAR DUGU. …HARTU barazki gordin edo egosiak otordu guztietan. …egunero fruta JAN

Orain, maiuskulaz dauden letra horiek erabilita, debeku batzuk emango dituzue ikasleek, jakinaraziz zer ez den egin behar ondo elikatu nahi izatekotan. Adibidez: b)

EZ GAITEZEN abiatu dendetara umeentzako opil industrialen bila. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________

2. AZPIATAZA

ATAZAURREA: JATEKO OHITUREN NOLAKOA.

ikasleek ideiak botako dituzue puntu hauen inguruan, binaka: Norekin jan ohi du jendeak? Non jan ohi du jendeak? Zenbat aldiz jan ohi dugu? Eta besteek? Ze ordutan jan ohi du jendeak egun eta sasoiaren arabera? 7


Zenbat plater? Zeintzuk? Asteburuan zer eta nola jaten dugu? ikasleek sailkatu egingo dituzue ohitura hauek: adibidez, aldatu beharrekoak/ kendu beharrekoak/ nahiz eta egokienak izan ez, inola ere aldatzeko prest ez gaudenak bikote batzuk, euren emaitzak ezagutaraziko dizkiote talde nagusiari.

ATAZA: ENTZUMENA

Irratsaioa entzundakoan, esaldi hauek egia ala gezurra diren esango duzue ikasleek, eta, gezurrezkoetan, argitu zer esan duten entzungai honetan. OTORDUETAKO OHITURAK ALDATZEN DAUDE .( 043040 HABEKO dokumentu biltegia.)

1. Jendeak gero eta sarriagotan jaten du bakarka menua eseri gabe. 2. Lan eta ikasketa ordutegiagatik elkarrekin gutxiagotan bazkaltzen da, baina asteburuko astialdiekin ez da hori gertatzen. 3. Txarto jaten dugu osasunak gero eta gutxiago kezkatzen gaituelako. 4. Nahiz eta otordua lagunduta egin lezaketen, batzuek logelan edo besaulkian jan nahiago dute. 5. Gutxiago jaten dugu, baina egunean hiru aldiz edo gehiagotan. 6. Bazkalorduan, hiru plater jatea, oraindik ere egiten den gauza da. 7. Afarietan bazkarietan baino gutxiago jaten dugu, nahiz eta besterik aholkatzen diguten. 8. Emakumeek

atsegin

dute

etxetik

fianbrera

bazkaltzea, laneko giroaz ahazteko apur batean.

8

eraman

eta

parkean

OREKA. Ikaslearen liburuxka. 9. Asteburuetan jendeak jatekoaren osasungarriari gutxiago begiratzen dio. 10. Lan ordutegiak jatorduen menpe egon ohi dira. 11. Jai dugunean lan gehiago egiten dugu sukaldean. 12. Lehengo plater tradizionalak ahazten ari da jendea. 13. Aurrez prestaturiko janariak arrakasta dauka. 1. (transkripziorako ikus :”ERANSKINA 1”)

ATAZOSTEA:

ikasleek azaldu beharko dituzue emandako erantzunak, entzundakoa errepikatuz eta emandako baiezko esaldia anplifikatuz erantzuna baiezkoa denean;hura ezezkoa denean, entzundakoarekin bet datorrena zein den esan beharko duzue. GRAMATIKA ETA DISKURTSOA

A) ZEIN OTE DA JATEKO MOLDE OREKATUENA? 1. Atal honetan, talde txikietan, ikasleek esperientziak trukatuko dituzue; hainbat jatetxe motatan bizitako gomutak trukatuko dituzue, batez ere, jatekoaren egokitasunari dagokionean iritzia emanez ( janari arina, proteina gehiegizkoa, alkohol gehiegi hartzeko arriskua, arrainik gabekoa...): barazkizalean, txinatarrean, sagardotegian, garagardotegian, atzerriko gainerakoetan... bizitza errealean bezala. 2. Ikasle bakoitzak Jatetxe horietan “gertatutako” anekdota bat kontatu beharko du: talde txikiko partaideek egiazkoa ala asmatutakoa den igarri beharko diozue. 3. Taldetxoko ikasle bakoitzari, zozketa bidez, aipatu jateko mota eta leku bat esleituko zaio, eta, argudio testua erabiliz, (errepasatu edo aurkezpen azkarra egin), horien defentsa egin beharko du idatziz. Hona hemen zerbaiten alde edo kontra arrazoika ari garenean erabili ohi ditugun hizkuntza formak: ARGUDIOA: “Esan, uste, iritzi, argudiatu, erantzun, errefusatu...” motako aditzak. Perpaus elkartuak: Kausazkoak: -lako, -(e)nez... Kontzesiboak: ... arren, ba ...ere, nahiz... 9


Kontsekutiboak: halako... non, hain ... ezen Aurkaritza juntadurako juntagailuak: baina, baizik... Antolatzaileak: Arrazoia gehitzeko: gainera, baita ere, are gehiago, ez hori bakarrik, batetik... bestetik Arrazoiak kontrajartzeko: baina, hala ere, edozein modutan,dena den... Konklusiorako: beraz, honela, ondorio gisa, laburbilduz, horregatik, hau guztia dela eta, arrazoi hauengatik... ZUZENKETA: irakasleak hartuko ditu idazkiok, edo beste zuzenketa mota bat ebatziko du. TRANSKRIPZIOAREN LANKETA: Hiru atal landuko ditugu: a) ehunekoen komunztadura eta determinazioa b) Josi testuko esamolde batzuk bere esanahiarekin a) Azpimarra itzazu testuan ehunekoetan ematen diren zenbakiak; kontuan har ezazu zenbaki horiek aditzean eta deklinabidean dituzten numero-komunztadurak eta jaso itzazu testutik datu horiek. (Ez badaude esplizituki eman ezazu parafrasia bat; gero zuzenduko duzu). Irakur itzazu ondoren, Euskaltzaindiaren arauak eta/edo gramatikakoak. Ikus itzazu bat ez datozen testuko ehunekoak eta aipatutako arauetakoak . Zuzen itzazu, arauetara bilduz, adibide horiek. ZUZENKETA: TESTUKO AIPUAK: ...”soilik jatorduen % 11,7 egiten dugu etxetik kanpora”... “bat baino gehiago gauden kasuan, % 11-k aldiz, sofan afaltzen dugula”... ...”% 5 ak bere logelan”(afaltzen du)... ...”%18ak egiten ditu hiru jatorduak”... ...”% 38-ak horiez gain beste zerbait hartzen dute”...

b) Erabili itzazu esamolde hauek esaldi banatan. Norbaiten esanetan:.......................................................................................... Honoko emaitza hauek:.................................................................................... Itxuraz behintzat:.............................................................................................. Norbaitzuei dagokienez:.................................................................................... Aldiz:..................................................................................................................

Nahi izanez gero, ikasle, MATERIAL OSAGARRIETAN, entzumen hau landuz, badituzu kantitateak lantzeko zenbait ariketa.

10


2. AZPIGAIA: Kirola 1. AZPIATAZA ATAZAURREA.

Sendo egoteko behar bezalako elikadura ezinbestekoa zaigu, baina gorputzak ariketa behar du, ariketa fisikoa, sasoian egoteko. Ataza honetan, kirola modu orekatuan praktikatzeko kontuan hartu beharrekoak ikusiko ditugu. Hasteko eta kontrastean, gure eguneroko ohiturek erakusten duten sedentarismo edo gorputzari erasotzen dioten bizitza moldeak aztertuko ditugu. SEDENTARISMOari buruz hitz egingo dugu. Eta nola? 2 mn izango dituzu, bururatzen zaizuna bururatzen zaizula, zerbait pentsatzeko, edozein ideia, gai horri buruz. Gero, taldearen aurrean botako dituzu. Inori ezin zaio ezer erantzun eta ez da eztabaida garaia. 1.ATAZA: IRAKURMENA

Kontuan hartuko duzu, artikulu honetan 15 tartekatutako esaldi daudela. Testu honi arrotz zaizkio, nahiz eta gai berdintsuko beste artikulu batekoak izan. Nabarituko duzu, koherentzia falta dagoela, edo lotura falta dela irakurgaiaren harian. Aurki itzazu! Adin bakoitzak bere kirola Kirolen bat egitea, edo besterik ez bada ere egunero ariketa pixka bat egitea, beti da mesedegarri, baina sarritan ez da erraza bakoitzarentzat egokiena zein den jakitea. Arnas terapiaren mesedeak ongi frogatuak daude aspalditik eta gaur egun hainbat adituk dioenez arnasketa abdominalak gorputzaren erresistentzia gehitu egiten omen du. Kirol bat aukeratzeko orduan pertsona bakoitzaren ezaugarri fisikoak eduki beharko dira kontuan, bere bizitzeko estiloa eta, batez ere, bere adina. Asko dira kirolaren mesedeak goraipatzen dituzten ikerketak, betiere hobby moduan hartzen denean eta ez medikuak agindu edo inposatutako obligazioa bezala. Horrela, adibidez, gauza jakina da kirolak egonkortasun emozional handiagoa eskaintzen duela, eta gure bihotzaren osasuna hobetu egiten duela. Kirola goizean praktikatuz gero, gosari osatua hartu behar da, esneki, labore fruta eta osagarriez osatua. Belan urrezko domina olinpikoa irabazi zuen Jose Luis Doreste medikuak, gaur egun Dexeus Institutuko Kirol Medikuntzako Unitatearen arduradunak dioenez, "kirola egitea osasun fisiko eta baita psikiko hobea edukitzeko modua da, eta oro har kirola egiten duten pertsonen adorea hobetu egiten da". Baina ez da hor amaitzen guztia, azken ikerketek frogatu duten bezala ariketa fisikoak irudimena eta baita sormena ere gehitu egiten baititu. Ia dena positiboa da, beraz, kirolean eta oso gutxi dira ariketa fisikoa egitearen kontraindikazioak. Bihotzeko gaitzak edo lokomozioaparatuko alterazioak baldin badaude soilik debekatzen da erabat kirola egitea, eta kasu horietan ere, pertsona horiek espezialista baten begiradapean, ahalegin edo esfortzu gehiegi eskatzen ez duen ariketamotaren bat egiteko moduan egongo dira. Obesitateak gainkarga

11 Zahartzean ariketa egitek gomendagarria izaten jarraitzen du.

OREKA. Ikaslearen liburuxka. suposatzen du gorputzeko organo guztientzat eta gaixotasun jakin batzuk harrapatzeko eta jasateko arrisku gehiago.

Bakoitzari berea, arrazoiaren legea Gehien komeni zaigun kirola aukeratzeko orduan, oinarrizko faktore bat eduki behar da beti kontuan: pertsonaren adina. Egunean bi litro ur edatea ere gomendatzen duenik bada, desintoxikazio-prozesuari laguntzeko. Ez baita gauza bera gorputza 15-20 urterekin probatzea, edota 50 urteko muga gainditu denean. Adin bakoitzean beharrizan gimnastikoak desberdinak dira, eta baita pertsonaren jarrerak eta trebetasunak ere horiek guztiak egiteko.

Umetan Umeek helduek baino askoz ere hobeto jasaten dute nekea. Horregatik, batzuetan nekaezinak direla irudituko zaigu, eta egun osoa eman dezaketela korrika, inolako neke-zeinurik gabe. Poliobirusak jotako tenis-jokalariek paralisirako joera izaten dute erraketa edo belarakia erabiltzen duten besoan, baina arraunlariek bi besoetan izaten dute paralisia eta igerilariek gorputz-adar guztietan. Umetan, ordea, konpetitibitatea saihestu behar da, baita indar handiko kirolak ere (adibidez, halterofilia edo harriak jasotzea), hazkundean eragin oso negatiboa eduki dezaketelako; eta baita kirol asimetrikoak ere, gorputzaren alde bakar bat lantzen dutelako (tenisa, esaterako). Gomendagarriagoak dira gorputzaren bi aldeak berdin samar lantzen dituzten kirolekin haztea, adibidez futbola, saskibaloia, dantza, gimnasia, patinak edota bizikleta. Ariketa bariatuak eta dibertigarriak izan daitezela, umearen nortasuna goratzeaz gain bere funtzio kardiobaskularrak eta biriketakoak ere estimulatzen dituztenak. Laburtuz, elite-kirolaria puntu-puntuan dagoenean, eritasun infekziosoak izateko aukera gehiago dauka.

Gomendagarriagoak dira gorputzaren bi aldeak berdin samar lantzen dituzten kirolekin haztea, adibidez futbola, saskibaloia, dantza, gimnasia, patinak edota bizikleta.

Umeak kirola egiteko eduki behar dituen baldintzei dagokienez, pertsona helduak baino sentiberagoak dira beroaren eta hotzaren aurrean. Gauzak lasaiago hartzea eta erlaxatzen ikastea komeni da. Horregatik, mendian egonez gero, neguan adibidez, behar adina arropa eraman behar luke, eta ur ez klimatizatuan igeri egitea tokatuz gero, alboan eduki beti albornoz egoki bat ez hozteko. Giro beroegietan, alderantziz, kontu eduki behar da gorputzeko tenperatura gehiegi igo ez dadin, eta ez ahaztu umeek ez dutela gehiegi izerditzen. Horrelakoetan likido ugari edan beharko du umeak; ura da likidorik onena, baita egarririk ez badauka ere, desidratazio-arriskua saihesteko.

Gazteetan Bizitzaren etapa honetan alterazio emozionalak nahikoa sarritan gertatzen dira (maitasun-kontuak, lagunen arteko saltsak, etab.), eta alderdi psikologikotik kirolak eragin ezin hobeak eduki ditzake. Eguzkiaren energia ezinbestekoa da bizitzeko. Gaur egun ondotxo dakigu bere gorputzarekin ariketa egiten duten adoleszenteak gazte pasiboak baino alaiagoak direla, eta ez hain suminkorrak. Gazteentzat gomendagarrienak taldean egiten diren kirolak izan ohi dira, taldeagatik eta ez norberagatik lehiatzeak edota garatzeak dakarren guztiagatik. Kirol guztiak dira gomendagarriak, gazteek oso ongi jasaten dituztelako karga eta esfortzu fisiko handiagoak. Batzuk Haurrak pertsona helduak baino sentiberagoak dira beroaren eta hotzaren aurrean. Horregatik, aipatzekotan, squasha, eskia, footing edo tenisa nabarmen daitezke neguan behar adina arropa eraman behar luke. indibidualetan, eta taldean egiten diren guztiak (futbola, saskibaloia, eskubaloia, etab.).Esan ohi den bezala, “gustatzen zaidan guztia, edo bekatu da edo gizendu egiten du”.

Helduaroan

12


25 urtetik 65 urtera bitartean ezar genezakeen adin-talde honen bekatu ohizkoenak dira sedentarismoa eta bizi-aztura ez osasungarriak. Oso garrantzitsua, beraz, kirolak paper garrantzitsua betetzen jarraitzea pertsona helduen bizimoduan. Adin-talde honetan egonik, kirola egiteko arrazoia pisua galtzea baldin bada, jakin beharra dago kirolak edo ariketa fisiko soilak esfortzuak direnen bitartean ez ezik atsedenean ere erretzen dituela kaloriak. Bestela esanda, kirola eginez litekeena da pisua galtzea baita kirola egiten ari ez garenean edo lotan gaudenean ere.Entrenatzaile eta kirolariek, beraz, interes handia dute ariketa fisikoaren eta sistema immunitarioaren harremanak zeintzuk diren argi ikusten.

Jarduera fisikoak, gazteen artean, eragin positiboa dauka epe luzera osasun-egoera orokorrean.

Erresistentzia edo iraupeneko kirolak gomendatzen dira adin honetan, adibidez, lasterketa (korrika), igeriketa, bizikleta edo aerobicka, adinarekin agertzen diren arrisku-faktoreetako asko (kolesterola, tentsio altua edo obesitatea, esaterako) gutxitzeko oso mesedegarriak direlako. Bartzelonako joko Olinpikoetan parte hartu zuten gimnasta gehientsuenek 35 ordutik gora entrenatu ziren astero azken urteetan. Adinean aurrerago doazenentzat, berriz, egokiagoa izan daitezke egunean pauso azkar samarrean ordubete ibiltzea, eskailerak igo edo jaistea edota mendian ibiltzea.

Hirugarren adinean Zahartzeak ez du esan nahi, inondik inora, aztura onak bertan behera uztea, eta horregatik ariketa egiteak gomendagarria izaten jarraitzen du. Hala ere, gazteengan gero eta maizago lehia-kirola bultzatzen da.Ikerketak ondotxo frogatu duen bezala, zahartze-maila eta fakultateak edo gaitasunak galtzea modu garrantzitsuan gutxitu daitezke ariketa eginez. • DETAILE Baina edonola izanik ere, intentsitate handiko TXIKIAK kirolak edota koordinazio-maila altua eskatzen ERE dutenak ebitatu beharko lirateke adin honetan ZAINDU istripurik ez izateko. • Beroa egiten Gazteentzat gomendagarrienak taldean egiten duenean, Jardinerian aritzea, petankan jolastea, saloi diren kirolak izan ohi dira. arropak edo aretoko dantza, golfa, igeriketa edota zurgatzailea luzaketa-ariketak eta erlaxaziokoak (yoga, izan behar adibidez), oso mesedegarriak gerta daitezke du, hirugarren adinean sartu direnentzat. Adituek transpiratzen diotenez gauerdiaren aurrean loak probetxu uzten duena, gehiago egiten du, eta hobe leihoa irekita eta arina arropa gehiegi gabe lo egitea. Eta ez bakarrik (algodoizkoa osasun-egoera ona mantentzeagatik, baita adibidez) eta urtetan mantendu ezinik edo galduz joan diren estutzen ez lagunak edota harreman sozialak duena. berreskuratzen laguntzen duelako. Atari zabalean egonez gero, txapela edo biseraren bat erabili. • Kaskoa ez da derrigorrezkoa baina komeni da erabiltzea. • Arropa kolore argikoa bada hobe, eguzki-argia gutxiago zurgatuko baitu, eta bero gutxiago nabarituko baituzu. • Kirol jarduera bukatuta, berriro egin behar dira ariketa hauek, gorputza atseden egoerara ohitzeko. • Oinarrian erresistentzia ariketak dira, hala nola paseatzea, korrika egitea, igeri egitea eta bizikletan ibiltzea. • Oinetakoek oina ongi babestu behar dute, behar bezala helduz baina estutu gabe. •

13

Ez erabili galtzerdi handiegirik edo lodiegirik, azkenean babak edukiko dituzu eta.


ATAZOSTEA:

erantsitako zatiak zein diren txeke-tu taldeko denon artean, eta zergatik ez diren egokiak esan.

BIGARREN AZPIATAZA: POLIKIROLDEGIAN, KIROLA OREKA PERTSONALA LORTZEKO (SIKIKOA ZEIN FISIKOA)

Artikulu honetako edukiak eta zuen ekarpena kontuan izanik, triptiko bat egiteko informazioa jasoko duzue, binaka edo hirunaka. Helburua zehaztuko dizuegu: “udal polikiroldegi bateko ikastaro antolatzaileak zaituztegu. Oraingo honetan, gainean dagoen udari begira, urte-sasoi horretako ikastaroak eskaini beharko dituzue. Lehiaketa-kirolaren inguruabarrak 14


aipa itzazue ere azalpenetan, baina, gehiago izango da bestelako kirol-mota bati buruzko eskaintza: kirolariari, bere, zein gorputzaren zein emozio eta psikearen oreka lortzera bultzatzeko kirol-mota, alegia. Horiek, adinaren arabera eskaini beharko dituzue, eta, era berean, zer nolako maiztasunarekin izan beharko diren, hau da, beren ordutegiekin, ikastaroon ondorena udaleko arizaleengan egokia izan dadin. Proposatutako kirol bakoitzaren gizakiaren orekarako eragin positiboa zehaztu triptikoan bertan; aipatu ere, nahi izatekotan, kirol-jarduera horien gizarte-harremanen aldetikako gorabeherak (bakarka, familian, taldeka... edo lehian, lankidetzan..). Artikulu(eta)n aipatutako kirolez gain, polikiroldegietan ohikoak izan daitezkeen beste batzuk ere aipa ditzakezue: rugby-a, mantentze gimnasia, urpekaritza, piraguako eskimotajea, saski-baloia, aerobik, arku tiroketa, aquaerobik, piragua, harri-jasoketa...” TRIPTIKORIK HOBERENA AUKERATZEKO BOTO-EMATEA

Ikasleek, klaseko hiruzpalau triptikoak entzungo dituzue, eta, hautatuena zein den ikusiko da. AZPIATAZA ATAZAURREA: FAMILAN IZANDAKO KIROLARI BURUZKO IKASIAK KONTUAN HARTUTA: ZER IKUSI HURA IKASI

Sarrera gisa, familian izandako kirolaren esperientzia bergogoratu eta aipatuko duzu taldetxoan, eta ea onuragarri atera zitzaizuen eta zelan izan zen, gaurko perspektibatik begiratuta. Horrela, haurra zinenez geroztikako bizitzan, ariketa fisikoaren arloan, zuretzat eragingarria izan zen bizitako esperientzia edo ikusitako eredua botako duzu, edo, bestela, nahiz eta eraginik sortu ez, beste edozein, familian egindako kirolari lotutakoa. Talde txikietan, oraingo ume zein gazteei kirol-zaletasun aproposak edo orekatuak jaso ditzaten, aurreko gomuta horietan oinarritutako indarrean jarri beharreko pausuak aztertu eta adostuko dituzue. Zortzina itemeko zerrenda bi aterako dituzue: alde batetik herri-erakundeek (udalek, polikiroldegiek, hezkuntza sailak, kirol-federazioek...) bultzatu edo hartu beharreko neurriak, eta, bestetik, familietan, guraso(a)/(e)k sustatu beharrekoak.

15


FAMILIA ETA KIROLA. Bizitzan aurrera egiteko umeek jaso beharreko portaera baliagarriek, badute zerikusirik kirol-heziketarekin. Grabaketa entzun egingo duzue. Irakasleak entzumenean jaso behar dituzun datuak zeren inguruan izan behar diren esango dizu. Ondoren, eta talde txikietan (lauzpabost ikaslekoak), elkarri kontatuko diozue aurkitutakoa. (2. eranskinean entzumenaren transkripzioa aurkituko duzu, zalantzarik izatekotan.)

DEBATEA: UMEAK HEZI KIROLERAKO ALA EUREZ HASIKO DIRA? Entzumenean aipatu izan da, baloiarekin zer egin daitekeen, edozer dela ere, planteatzea dela kontua, “futbolean egingo dugu” –ka aritu ordez. Sarritan umeak behartu eta gogaitarazten ditugu eskolaz kanpo egin beharreko jarduerekin: igeriketa, judo, balet ... kirolari ez dagozkionez aparte. Umeak euren kasa ibili behar dute olgetan elkarrekin nagusien esku hartzetik libre, ala, kontrakoa, kirol-jarduera arautuak egitera bultzatu behar ditugu? Debate horretarako prestatu behar duzu zeure burua. Horrela, MOZIO baten alde egin beharko duzu; argudioak bilatu, sumatu besteek zure kontra zer esango duten, eta, buelta bilatu. Irakasleak esango dizu zure alderdi edo taldearen defendatu beharreko jarrera, gero, denon artean eztabaida abiatzeko. Azkenean, “egiazko” botazio bat egongo da, ikasleek zeuen benetako iritzia azalduko duzuelarik. Mozioak: a) naturak eta inguruak erakusten diote umeari ariketa-fisikoa zer den eta nola praktikatu jolasteari utzi gabe. b) heziketa bideratuaren (polikiroldegian, eskolan, hainbat kirolakademiatan...) bitartez bakarrik jasoko du haurrak progresiboki bere bidea segurtasunez egiteko modua. c) adinean aurrera joan ahala bakarrik jabetuko da haurra kirola praktikatzearen onuraz

3. AZPIGAIA: orekaren bila psikologia lagun. HIZKUNTZA-IKASLE HELDU POSITIBOA EDO OREKATUA IZATEKO MODU BAT BAKARRIK? IKASLE ARRAKASTATSUAREN ZENBAIT EZAUGARRI.

Ondo elikatutako gorputz sendoak badu beste alderdirik; izpiritua zaindu beharko du. Bere eginkizunak zentzuz eta taxuz bete beharko ditu, edo, beste hitzez, modu orekadunean. Ildo horretatik “Jarrera baikorra” deritzon psikologi testua irakurriko dugu luze gabe. 16


Gu, hizkuntza bat ikasteak biltzen gaitu eta hortik saiatuko gara. Nola ekin beharko lioke ikasle helduak ikasteari modu positibo batean?; “nolanahi hartzekoa ez da gurutzea” esaten zuen harako bertsolari temoso hark (Kaskazurik?). Hona hemen ikasle batek, bere eginkizunean, euskara ikastea, alegia, moldatuko bada, izan beharko dituen ezaugarri batzuen zerrenda txiki bat: Dena zure esku dago. Ikasle orekatuak huts-egiteen errua berea dela uste izango du, eta ez irakasle, zirkunstantzia edo ikasmaterialena. Haurrak ez dira ikasle hobeak, nagusiek zenbait abantaila baitituzte: memoria hobea, informazioa hobeto antolatzen dute, ikasteko ohitura dute, arreta denbora luzeagoan jartzen dute... Helduak, beste abantaila batzuk ere badituzte: eztabaidatzen, kezkak adierazten, eragozpenak jartzen, azaltzen, gai konplexuei buruzko informazioa aurkezten dakite. Ikasleari euskaraz mintzatzen den jendea atsegin zaio eta berorien kulturan barneratu nahiko du. Hizkuntza helburu edo xede profesional edo akademikoetarako nahi du. Kanporakoia edo estrobertitua izango da, jendearekiko aukerak baliatuz. Hutsegiteen beldurrik gabe, lasai eta eroso arituko da. ETA ABAR... Zure txanda orain: pausoka, klasean, hizkuntza-ikasle positiboaren DEKALOGO bat erabaki beharko duzue (nola ikasi behar duzun: lanaren antolakuntza, erroreetatik ikastea, zure bide eta aukera propioak bilatzea, errepasatzea, eskura dauden baliabideak aprobetxatzea,...ikasestrategiak eta beste) . Horretarako : Lehenengo eta bakarrik zeure “euskara-ikaslearen dekalogoa” osotuko duzu. Inguruko ikaskideekin taldearen dekalogoa adostuko duzu. talde nagusian adostu. ATAZAURREA.

Psikologiaz hitz egiterakoan zenbait hitz errepikatu egiten dira; geroago irakurri beharreko testu horretan (Consumer-ren psikologia ataleko web orritik) batzuk aurkituko dituzu; Aurretik ariketa hau egingo dugu: beheko zerrendan agertuko diren esaldietan beltzez dauden horien sinonimoak, nahiz eta hitz batzuk soberan egon. Gauzen alde negatiboa ikusteko joerak gure aldartean eragina izaten du.

17

OREKA. Ikaslearen liburuxka. Optimista edo baikorra izatea ez da kaskarina edo zentzugabea izatea. Errealitatea interpretatzeko moduak baldintzatuko du gure aldartea, eta horrek gure bizitzari emango diogun norabidea. Egia esan, pertsona adina ikuspuntu dago ia-ia. Aukera egitea da kontua, zer pentsamendu eta jarrera mota komeni zaigun erabakitzea. Baieztapen horren atzean, aldaketari uko egitea ezkutatzen ohi da ia-ia beti. Gelditu, gogoetan egin eta alternatibak bilatu beharra dago. Bizitzak serio eta zentzudunago egiten gaitu. Tenis jokalariak adore gabeziako une horiek gainditzeko entrenatu dituzte. Beti izan behar du larritasuna erlatibizatzeko moduren bat. Onar ditzagun gure akatsak. Bizitzak indartzeko ematen dizkigun aukerak izaten dira zailtasunak. txoriburua, ikuspegi, lilura, umorean, hutsak, jokabide, estutasuna, sinesmen, arduratsuago, alde negatiboa, usteak, betak, hausnartu, grinak, mudantzari, zerikusia, jomuga, burugabekoa, barneko indarra, kinka, etsipenezko

ATAZA

PROZEDURA: artikuluaren lau ataletatik bat hartu, eta beste zatiak dituzten hiru ikasleei kontatu, irakurri eta gero. Kontatu iezaiozue elkarri, ahoz, zeinek berea, hiruzpalau ikasleren taldetxoetan.

Jarrera baikorra Gauzak nola begiratzen diren Gauzen alde negatiboa ikusteko joerak eta batez ere alderdi positiboa ikustekoak, gure aldartean eragina izatez gain, eragina du azkenean egiten dugunaren emaitzetan ere. Dagoeneko topiko hutsa da pertsona optimistak pesimista gaizki informatu gisa deskribatzea edo errealitatearen alderdi guztiak harrapatzen ez dituzten pertsona inuzentetzat hartzea; edo lehenago edo geroago inozo izateari utzi eta bizitza konponbide zaileko arazo pila handia dela ohartu beharko dutela esatea. Baina optimista edo baikorra izatea ez da kaskarina edo zentzugabea izatea. Egoera bakoitzaren alde ona aurkitzen duena da pertsona baikorra, pertzepzio horretatik aurrera egoera bakoitzak planteatzen dituen aukerak optimizatzeko gai dena. Hona giza psikologiako egiarik sakonenetako bat, esaera zahar batean bildua: “ezer ez da egia edo gezurra, begiratzeko erabili den beiraren kolorearen araberakoa da guztia”. Egoera bat oso desberdina izan daiteke bi pertsonaren pertzepzioaren arabera. Ezin da kategorikoki esan “hau honela da” eta egokiagoa da “nik hau honela ikusten dut” esatea, errealitatea interpretatzeko ikasi dugun moduak erabat baldintzatuko baitu gure aldartea, eta horrek gure bizitzari emango diogun norabidea. Egia esan, pertsona adina ikuspuntu dago ia-ia, guztiok desberdinak gara eta. Baina sailkapen oso xumea eta beharbada murriztailea eginez, pertsona optimistak eta pesimistak bereiz ditzakegu. Pertsona pesimistek alderik negatiboenetik interpretatzen dute errealitatea eta optimistek, berriz, egoera bakoitzetik onena ikusten dute; baina horrek ez du esan nahi alde txarrak baztertzen dituztenik. Pertsona ezkorrak, sufrimendua ziurtaturik izateaz gain, bere

18

OREKA. Ikaslearen liburuxka. jarrerarekin nekez emango die arazoei konponbide egokirik. Pertsona optimistak, berriz, zoriontsuago bizi ohi dira eta errazago gainditzen dituzte zailtasunak.

Aukeratu beharra dago Hitz batean esanda, aukera egitea da kontua, zer pentsamendu eta jarrera mota komeni zaigun erabakitzea. Eguneroko bizitzak eramateko eta gainditzeko zailak diren egoerak ekartzen dizkigu sarri. Horretan ez du inork zalantzarik. Baina pentsamendu positiboak lagundu egiten digu egoera horiek gestionatzen, konstruktiboa delako eta giza-harremanak era orekatuago batean enfokatzen dituelako, sinesmen batean oinarritzen baita: gauza guztiak joan daitezke hobeto gure aldetik jarrera positiboa jartzen badugu. Gainera, jarrera horren atzean norbere burua eta besteekiko konfiantzarik eza izaten da askotan. “Nahiago nuke optimista izatea, baina errealista izatera eraman nau bizitzak”. Baieztapen horren atzean aldaketari uko egitea ezkutatu ohi da ia beti, pertsonak diren bezalakoak direla eta jendearen izaera eta jarrera aldatzen ahalegintzea alferra dela sinetsita. Eta uste okerra da hori. Egia da, bai, guztiok dugula osagai genetiko bat, aldatzen zaila dena; baina jokaera ikasiek ere osatzen dute pertsonalitatea eta horiek alda daitezke. Horixe da norbere pertsonalitatea hobetzeko prozesua, funtsezkoena bizitzako lehen urteetan eraikitzen den arren, aldatu ere egin daiteke eta. Era jakin batekoak garela uste izan arren, gure bizitzako azken bost edo hamar urteei begira jarrita ikusiko dugu gertatu diren gertaeren aurrean izan ditugun jokaerak nola aldatu diren. Eta bizitzak serio eta zentzudunago egiten bagaitu, zergatik ezin dugu geure borondatez gauzak ikusteko dugun era aldatu, baikorrago bizi ahal izateko?

Norbere buruarekin hitz egin Víktor E. Frankl psikiatrak, “El hombre en busca de sentido” liburuan, nazien eremu bateko judutar talde baten gorabeherak kontatzen dizkigu. Frankl bera buru zela, bizirik irauteko eta esperantzari eusteko arrazoiak bilatzen eta aurkitzen zituzten judutar haiek. Jarrera positiboak bizirik irauteko bide gisa ikertzen jarraitu zuen Frankl-ek eta logoterapia hitza asmatu zuen, metodo terapeutiko bat, sendatzeko elementu gisa gizaki orok positibo pentsatu, hitz egin eta bere buruari hitz egiteko duen gaitasuna erabiltzen duena. Pentsamendu negatiboak mugatu eta geure buruarengan dugun fedea sustatzea da gakoa, une bakoitzean gure arazoentzako konponbide egokiena bilatuta. Kontua ez da zailtasunik ez dagoela esatea, zailtasun horiek gainditzen lagunduko diguten mezuak geure buruari helaraztea baizik. Guztiok ikusi izan ditugu noizbait tenis jokalariak partidan zehar beren burua animatzen, zuzentzen eta adorea ematen. Horretarakoxe entrenatu dituzte psikologikoki, ahulezia edo adore gabeziako une horiek gainditu eta beren buruari adorea eman eta beren barneko indarra eta jarrera positibo eta baikorra ateratzeko.

Hona zenbait aholku: * Gauza bat erabat negatibo moduan ikusten dugunean, zalantza izan behar dugu pentsamendu horren inguruan. Beti izan behar du egoerari alderdi positiboren bat aurkitzeko moduren bat, edo gutxienez, larritasuna erlatibizatzekoa. * Irteerarik gabeko kale itsu batean harrapaturik gaudela sentitzen dugunean, ez da komeni berehala erreakzionatzea. Gelditu, gogoeta egin eta alternatibak bilatu beharra dago. * Egin dezagun sarri-sarri dauzkagun gauza on guztien inbentarioa, asko dira eta. Gogora dezagun zenbat pertsona dauden gu baino okerrago. * Entzun diezaiegun garen bezala maite eta baloratzen gaituztenei. 19

OREKA. Ikaslearen liburuxka. * Erabil ditzagun pentsamendu konstruktiboak: “nahi dut”, “ahal dut”,”gai naiz”. Gogora ditzagun baikortasunez erantzundako egoerak. * Bazter ditzagun “nire adinean ezin naiz aldatu” eta antzeko pentsamenduak. * Onar ditzagun gure akatsak. Huts egiten duena bakarrik dago benetan bizirik. Sekula huts egiten ez dutenek egiten dute okerrik handiena, ez baitute arriskurik onartzen: kontziente edo inkontzienteki, amore eman dute, "planto" esan dute. * Bizitzak indartzeko ematen dizkigun aukerak izaten dira zailtasunak. Borroka horietatik indarturik eta auto-estima handiagoz irten dezakegu.

ATAZOSTEA:

JARRERA BAIKORRA IZATEKO AHOLKUAK IRAKURRI AL DITUZUE? AURREKO IRAKURGAIAREN BUKAERAN DAUDE; AZPIMARRATU ITZAZUE HORKO AHOLKUAK ERABILITAKO ADITZ FORMAK(SUBJUNTIBOA ETA “BEHAR IZAN”): Adibidez: •

“zalantza izan behar dugu…

.................................................................................................................................... .................................................................................................................................... .................................................................................................................................... .................................................................................................................................... .................................................................................................................................... .................................................................................................................................... .................................................................................................................................... .................................................................................................................................... .................................................................................................................................... ....................................................................................................................................

Jarri zaitez binaka, ikaskide batekin lanean eta eman lasai bizitzeko hamabi bat aholku, aditz forma horiek edo antzekoak erabiliz. 1. …. 2. …. 3. …. 4. …. 5. …. 6. …. 7. …. 8. …. 9. …. 10. …. 11. ….

20


Talde txikietan ikasleek komentatu dezakezue nola egiten duzuen, zertara jotzen duzuen aldarte oneko egoteko, zailtasunak onez gainditzeko. GRAMATIKA ETA DISKURTSOA

LOT ITZAZUE HITZEN ERROAK DAGOZKIEN ERATORPEN ATZIZKIEKIN ( KONTUAN IZAN TESTUAN AGERTU DIRELA HITZ HAUEK); GERO, EZAGUTZEN EZ DITUZUNAK HIZTEGIAN BEGIRATU ITZAZU: • • • • • • • •

jo bai jarr(i) judu zentzu baikor larri giz(a)

• • • • • • • •

-tar -era -ki -tasuna -dun -tasuna -era -kor

ema(n) baiezta(tu) sine(t)s(i) joka(tu) gai zail inkontziente bizi

-men -pen -ki -tza -tasuna -era -tasuna -tza

ERDARAZKO ZATI LEXIKAL HAUEN EUSKARAZKO ORDAINAK AURKITU TESTUAN; (agertzen diren ordenean daude). “antes o despúes”;“el sentido de la vida”;“superar las dificultades”; “falta de confianza en si mismo y en los demás”; “rechazar el cambio”; “opinión errónea”; “las conductas aprendidas”; “permanecer con vida”; “conservar la esperanza”; “la clave está en conservar la confianza en nosotr@s mism@s”; “estar en un callejón sin salida”;“ceder”;

IPIN ITZAZU ESALDI HAUETAN DAGOZKIEN DEKLINABIDE ATZIZKIAK: Alderdi positiboa ikusteko joerak, gure aldartean eragina izate…. gain, eragina du egiten dugunaren emaitzetan ere. Topiko hutsa da optimistak pertsona inuzente…. hartzea. Bizitza konponbide zail…. arazo pila handia da. Hona giza psikologiaren egiarik sakonen(a)….. bat. Bizitza …. arrazoiak bilatzen zituzten judutar haiek. Egoera bat oso desberdina izan daiteke bi pertsonaren pertzepzio….. arabera. Errealista iza(n) …. eraman nau bizitzak. Horren atzean norbere burua eta besteeki…. konfiantzarik eza dago askotan. Gure bizitzako azken bost edo hamar urte…. begira jarrita ikusiko dugu gure jokaerak nola aldatu diren. Beti izan behar du egoerari alderdi positiboren bat aurkitzeko modu…. bat. Borroka haietatik indar handiago…. irten gaitezke. Tenis jokalariak partida…. zehar beren burua animatzen ikusi ditugu.

21


4. AZPIGAIA: Etxeko animaliak: ”Gizakiaren lagunik hoberenak” ATAZAURREA: “All you need is love” INGURUAN ANIMALIA BAT IZATEAK ERE GURE BIZIMODUA JASANGARRIA ETA OREKATUA IZAN DADIN LAGUN DIEZAGUKE. A) Gizakiari

askotan laguntasuna egiten dioten etxeko abere horiei buruz arituko gara. Masa-gizarte hau gero eta bakarzaleago suertatzen da batzuentzat, eta, laguntasuna egiteko, etxeko edo hiriko abereengan aurkitzen du zenbaitek sostengu. Kalekoei barik, etxekoei begiratuko diegu: txori, txakur, arrain ... eta abarrei. Kaiolako kardantxilo txorrotxiolariak nolako pozaldiak ematen ez dizkien etxeko guztiei! Edo, begiratu hutsarekin, zeinek ez du eskertu jatetxe txinatarretako arrainen ekialdeko lasaitasun exotiko eredugarria! Izan ere, eta zerbaitengatik izango da, batzuek ondo baino hobeto zaintzen dituzte euren txakur kutunak, katu eta holako! • Lehenengo pausuan, zenbait etxeko animalia, gizakiaren lagun eta bizikide atsegin eta bizigarri egiten dituzten zenbait nolakotasun edo ezaugarri aipagarritan erreparatuko duzu. Etxe-abereei, euskarazko literaturan, aplikatu zaizkien adjektibo zerrenda honetatik, gizakiarentzat mesedegarri direnak aterako dituzue, eta zutabeetako abereei ezarri. •

motel, baketsu, jostalari, txukun, gaizto, kantari, alaigarri, kutun, maltzur, umagin, gazitu, exotiko, bizi, potolo, gazitu, madarikatu, beltzaren, mokokaria, iletsu, zaratatsu, ile-gorrixka, egosi, zikin, erraldoi, ketu, liburu-jale, ehiztari, tzar, txilioari, odol-garbi, nabar, gorri, zimurtsu, lepo-luze, frijitu, arrunta, laztangarri, errabiatu, hegaldari, haserre, otzan, bitxi, malgu, grisaxka, maskordun, gogaikarri, etzan, ar, haserre, malapartatu, ttipi, ñimiño, bibotedun, berezi, ustel, bibote-tente, zirikatzaile, bidaiari, sendo, gotor, arrosa, temati, mizkin…

• Zutabe hauetan jarriko ditugu, abere bakoitzaren azpian, etxe-abereak MAITAGARRI, ESTIMATU ETA PREZIATU egiten dituzten izenondoak. Errepika daitezke, noski. Aukeran, beste abereren bat ere jar daiteke edo daudenak aldatu TXORIA

TXAKURRA

KATUA

HAMSTERRA

22

ARRAINAK

DORTOKA

...


• Izenondo hauetatik zeintzuk EZIN jar dakizkieke gizakiei?

•

• Orain errepasatu ezagutzen dituzun adjektiboak. Zeintzuk dira egokiak etxean ditugun animalientzat. “Gizakiaren lagunik hoberenak” badira, nolako hitzak erabiltzen ditugu haiekin topatzen edo bizi garenean, alegia. Adibidez: dotore, miragarri, goxo, losintxari, leial, lagungarri, bizkor, erne, bihurri, esaneko...

B) Orain, gure inguruan ikusten ditugun maskota zenbait, lehentxeago aipatu ditugunak, eta beste edozein (iguana, suge, zaldi, untxi…, vietnamdar txerri txikiak…) alderatu eta konparatuko dituzue, eta hurrenkera edo zerrenda bat egingo duzue, lehenengotik azkenekoraino etahoni begiratuko diozue: zeinek egiten dio laguntasun hobea gizakiari? Lehenengo, zeure zerrenda osatu; gero emaitzak konparatu ingurukoekin. Zeratn zaudete ados eta zertan ez? ATAZA: idazmena: gai baten inguruko azalpen laburra.

Orain, eta bi aldiz, albaitari baten azalpenak entzungo dituzue elkarrizketa erara emanik. Oharrak hartu, hitz gakoak jaso, eta ematen dituen informazioak jaso itzazu. Azkenean, zientzia dibulgazioa bailitzan, azalpenezko testua erredaktatu beharko duzu .

23


ATAZOSTEA:

Laburpenak elkarri emango dizkiozue, zenbait zuzenketa proposatuz elkarri (bakoitzak ondokoari bost aldaketa proposatuko dizkio). Aldaketok, testuaren loturari buruz (kohesioa: ez denean ondo ulertzen, hizkuntza zuzen egonik), dela zuzentasunari buruzkoak edo, koherentzia falta dagoenean ( zerbait ez dator ondo mamiari dagokionean).

GRAMATIKA ETA DISKURTSOA.

Ikasleek transkripzioa daukazuelarik, horrek tarteka lerro hutsak dituelarik eta Ana Belen izeneko albaitariak egiten dituen “lizentziak” jasoko dituzte hau da, euskara batu idatzitik nola aldentzen den, (esatariak ez du hizkera estandarra besterik egiten), horrela, eguneroko kaleko ahozko jardunaren irudi errealagoa izan dezaten. Horretarako hirugarren entzunaldia egingo duzue. ZUZENKETA -“- Hala, goazen beste animalia batzuk ikustera, ze, modan jartzen ari dira ________________________________________________________________________ - bai, bai… - guk asteak daramatzagu katuei buruz, zakurrei buruz hizketan, baina, etxean, egia esan, ________________________________________________________________________ denetarik ikusten da. - bai - zakurrez eta katuez aparte - Hemen, beharbada ez hainbeste, baino hemen ere hasi dira, adibidez, iguanak edo ________________________________________________________________________ sugeak… - guk badaukagu lagun bat iguana bere etxean daukana, “Labinia” izena du iguanak ________________________________________________________________________ - ba, hauekin gertatzen da, behar adina ez dakigula batzuetan, edo behar adina, zaintzeko ________________________________________________________________________ mediorik ez dago, adibidez, zakurrentzako eta katuentzako badaude ebakuntza-gelak, ________________________________________________________________________ klinikak…denak horretarako preparatuak. Iguanarekin adibidez, gaixotzen baldin bada, ________________________________________________________________________ badaude espezialista batzuk, baino ez dago hain jeneralizatuta.

24

OREKA. Ikaslearen liburuxka. ________________________________________________________________________ - Etorri al zaizu inoiz inor iguana bat hartuta? ________________________________________________________________________ - Bai…bai… - Eta zer egiten diozu? - Ahal duguna, ja, ja. Ez, ba, hainbeste medio ez daude, ba, adibidez, txakur bat ________________________________________________________________________ anestesiatzeko dauzkagu gure esku askoz gauza gehiago eta iguanekin jakin dezakegu, ________________________________________________________________________ gehiago edo gutxiago, baino, ez gaude hain ondo prestatuta. Eta, gero, beste gauza bat ________________________________________________________________________ gertatzen dena da: etxean dauzkazu, iguana bat sartzen duzu terrario batean, eta hura jaten ________________________________________________________________________ joatea, hazten joatea, jaten joatea, hazten joatea, eta momentu bat iristen da terrarioan ________________________________________________________________________ sartzen ez dena eta gero terrarioa handitzen duzu. Eta sugeekin berdin. Egiten dira hazi eta ________________________________________________________________________ momentu bat iristen da ondo kabitzen ez direna, eta batzuetan eraso ere egin dezakete; ba, ________________________________________________________________________ adibidez, janaria ematerakoan edo halaxe egin dezakete. Orduan, manejoa, ez dute arazorik ________________________________________________________________________ ematen ez dutelako builarik egiten, handik ez dira ateratzen eta abar, baino, hazten direnean ________________________________________________________________________ eta: “Aizu, oso handia egin zait. Terrarioan ez zait kabitzen, eta ez dakit zer egin honekin.” ________________________________________________________________________ eta hori izaten da ba… - arazo nagusietako bat - arazoa - Hala ere, oso animalia hotzak dira, eh? - Iguana ukitzeko eta, …eh, oso gustura egoten dira ________________________________________________________________________ - bai? - geldi-geldi - zakurrak edo katuak, azkenean, karino bat berak ere erakusten dizu, ez dakit… ________________________________________________________________________

25

OREKA. Ikaslearen liburuxka. - adibidez, janaria ematera zoazenean hurbildu egiten dira ________________________________________________________________________ - baina, suge batek…? - ezagutu egiten zaituzte, zure eskua edo beste baten eskua ote den ezagutzen dute eta… ________________________________________________________________________ - sugeek ere bai? - ez hainbeste baino, iguanak karinosoagoak dira ________________________________________________________________________ - ya, eta dortokak? - dortokak ere bai; dortokak, klase asko izaten dira, baino, litekeena, ezagutu egiten dute ________________________________________________________________________ janaria zeinek ematen dion, zeinek ez; zeinek zaintzen dituen. Hurbildu egiten dira eta haiei ________________________________________________________________________ ere igurtziak gustatu egiten zaizkie. Bai, bai, geldi-geldi egoten dira, igurtziz ari zarela. ________________________________________________________________________ Dortokekin, beharbada, ohituago gaude edo, errazagoa izan daiteke zaintzea, ez dute, ________________________________________________________________________ horrela, hainbesteko zerik ematen. ________________________________________________________________________ - eta ez dira hainbeste hazten gainera - ez - edo batzuk bai - bai, hazten dira, baina hainbeste ez. Iguana bat oso handia egin daiteke. Gero, beste ________________________________________________________________________ animalia batzuen artean, dauzkagu beti baserrian ikusi izan ohi ditugun animaliak, adibidez, ________________________________________________________________________ untxiak, etxean, gero eta gehiago ikusten dira, baita ere. Ez dute katu batek bezala… ________________________________________________________________________ - pelutxezkoetara ohituak geunden lehen, beraz, orain, benetakoak… - Baina, zakur batek bezala, edo katu batek bezala ez du erantzuten, baina beren erantzunak ________________________________________________________________________ badituzte. Ezagutu egiten zaituzte. Ailegatzen zarenean etortzen dira, hurbiltzen dira, ________________________________________________________________________ janaria hartu, eraman; baina untxiak etxean dauzka bi pega txiki: bat, uzten badituzu etxean

26

OREKA. Ikaslearen liburuxka. ________________________________________________________________________ suelto, ba, kableak, telebistaren kableak hortzikatu egiten dituzte, orduan… ________________________________________________________________________ - kableak gustatzen zaizkie … - kableak gustatzen zaizkie eta, azkenean, ba, txikitu egiten dituzte eta, bestea, beren ________________________________________________________________________ bandejan egin beharreko gauzak egiten dituzte, baina, batzuetan ahaztu egiten zaie, eta, ________________________________________________________________________ orduan, beste edozein lekutan egiten dituzte; baino bi gauza horiez aparte, ba, ez dute hozka ________________________________________________________________________ egiten, ez dute gauetan zaunka egiten… ________________________________________________________________________ - bueno, badituzte beraien alde onak ere, halere… nik horretara iritsi nahi nuen, Ana Belen, ________________________________________________________________________ zerriak etxean, Ameriketan hasi dira… ________________________________________________________________________ - Ameriketan bai; hemen oraindik ez baino… txerri berezi batzuk izaten dira; txiki-txiki ________________________________________________________________________ batzuk, bietnamitak izaten dira eta, Ameriketatik etortzen zaigu dena, asi ke, hemendik urte ________________________________________________________________________ batzuetara pentsatzen dut etorriko direla. ________________________________________________________________________ - hasi beharko dugula gela bat jartzen gure zerriarentzat - hura paseatzera atera, hura zaindu… ________________________________________________________________________ - soka jarrita… - soka jarri… eta lorategian laga, hantxe ________________________________________________________________________ - Sinpatikoak dira? - Beren gauzak ere badituzte. Haiek ezagutu egiten zaituzte, oso karinosoak izan daitezke, ________________________________________________________________________ bai, bai - baina zuri oraindik inor ez zaizu etorri - niri oraindik ez ________________________________________________________________________

27

OREKA. Ikaslearen liburuxka. - txerria besoetan hartuta - txerriak ikusi izan ditut, baina oraindik klinikan ez ________________________________________________________________________ - ukuiluetan, eta orain arte ezagutu izan ditugun tokietan ________________________________________________________________________ - gero beste zerri batzuk ikusiko ditugu, oraintxe, kalean daude hauek, ez preziso inork paseatzeko, gajoak…

AUTOEBALUAKETA

PENTSATU ETA ERABAKI ADOS ZAUDEN ONDORENGO BAIEZTAPENEKIN; SAIA ZAITEZ ERANTZUNAREN ZERGATIAK AZALTZEN. 1. AZPIGAIA: ELIKADURA EGOKIA. • dietetika arloari dagokion lexikoaren arloa zabaldu egin dut • hitz gakoetatik aurreikuspenak egiten trebatu naiz • gomendioak, bai subjuntiboa zein beste era batzuk erabilita, eman ditzaket • ehunekoen komuztadura egoki egiten dut 2. AZPIGAIA: KIROL HEZIKETA • koherentzia eta kohesioaren garrantzia ikusi dut testu batean, egokia izan ahal dadin • entzumen selektiboa egiten trebatu naiz • argudioak ematen trebatu naiz, horretarako behar diren zenbait baliabide formal erabiliz: lokailuak... 3. AZPIGAIA: OREKA PSIKOLOGIKOA • hipotesiak egiten eta ikaskideekin adosten moldatzen naiz • irakurritako testua laburtzeko gai naiz • zati lexikoen berritzulpenen ordainak aurkitu ditut 4. AZPIGAIA: ETXE-ABEREAK LAGUN • zenbait adjektibo ezezagunen esanahiez jabetu naiz • grabaketa entzun ahala testu koherente bat berrosatzeko beste ohar hartu ahal izan ditut • kaleko euskararen zenbait berezitasunez ohartu naiz UNITATEA BERE OSOTASUNEAN • Zertan ibili naiz hobeto? • Hurrengoan zer egin behar dut hobeto?

28

OREKA. Ikaslearen liburuxka. • Etorkizunean baliagarri izango zaizkidan zeintzuk gauzak gogoan hartu, bereziki?

OREKA” UNITATEKO MATERIAL OSAGARRIA. 1. AZPIGAIA.ELIKADURA OREKATUA 2.ATAZA: NOLA JATEN DUGU?

a) gero eta...gehiago/gutxiago;gero eta ...-ago. a) Kantitatea eta kalitatea: hain eta hainbeste. “Graduatzaileak: oso, asko, nahiko... b) Denbora adierazteko aditzondoak: oraindik a) jaso transkripziotik jateko ohituren eboluzioa markatzen duten “gero eta gehiago” esamoldeak: ZUZENKETA:TESTUKO AIPUAK ...“gero eta sarriagotan bakarrik egiten omen dugu jatordua”... ...”osasuna zaintzeak gero eta gehiago arduratzen gaitu”... ...”gero eta gehiago bazkaltzen dugu edo afaltzen dugu etxean”...

Berridatzi esaldiok kontrakoa adieraziz eta datua mantenduz. Adibidez: Gero eta gehiago jaten dugu jatetxeetan .....................................gutxiago.......................................... >gero eta gutxiago jaten dugu etxean

b) Jateko ohiturak aldatuz doaz. Kuantitatiboki eta denboran zehar.Jaso ikerketak jasotako datuen kantitateak emateko erabilitako bitarteko linguistikoak: Adibidez: Asko Oso Are gehiago: Osoa Nahiko... c) Jateko ohiturak aldatuz doaz denbora aurrera joan ahala. Bilatu hori adierazten duten testuko baliabide linguistikoak: 29

OREKA. Ikaslearen liburuxka. Jada: Beti Oraindik Askotan

Erabili azken bi baliabide multzoetako elementuak zure jateko ohituren bilakaera adierazteko. ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................

BIGARREN AZPIGAIA: KIROL OREKATUA 1. Artikulu hauek baliatu daitezke polikiroldegiko TRIPTIKOA OSATZEKO, ikasleek izan dezaketen laguntza gisa, irakasleak horrela egoki baderitzo. Hona hemen, bikoteko lehen partaidearentzat, informazioa ateratzeko, polikiroldegiko udako triptikoa egiteko lehen artikulua:

Haurrek eta gaztetxoek berezkoa dute euren indarra, trebetasuna, abiadura, erresistentzia eta abar beste batzuekin alderatu beharra. Jolasak —eta kirola batez ere— haurrak eta gaztetxoak egoera fisiko egokira hel daitezen bide naturala dira. Hala ere, gazteenengan gero eta maizago, lehia-kirola bultzatzen da. Horrek baditu bere alde onak, baina baita txarrak ere. Gakoa neurrian dago. Kirola jolasa da

30


Kirolaren helburua lehian jartzen denean, eta lehiaren helburua garaipenean jartzen denean, kirolaren bidez gara zitezkeen jolas naturalak ez-natural bihurtzen dira. Izan ere, erabateko errendimendua lortu nahi bada, entrenamendu-saioei denbora eskaini behar zaie, sarritan gehiegizko denbora. Kirolean aurrera egiteko, gaur egun gaztetxoek entrenamendu luzeak eta gogorrak egiten dituzte. Hala ere, bereiztu beharra dago. Badira —bere izaeragatik— jarduera ugari eta desberdinak lantzera behartzen duten kirol batzuk, hau da, berariazko entrenamendurik behar ez dutenak. Beste kirol-mota batzuek, ordea, entrenamendu egokituak eta zehatzak behar izaten dituzte, txiki-txikitatik trebetasun bat edo bestea lantzea beharrezkoa izaten baita. Horrela egin ezean, ez da emaitza onik lortzen. Segidan aipatuko dugun hainbat arrazoi medio, entrenamendu zehatz horiek nekez izan dezakete justifikaziorik, ez garapen fisikoaren aldetik eta ez hezkuntzaren ikuspegitik begiratuta. Adin txikietan lehia-kirolak, entrenamendu-saioetan zein lehia-garaian, sarritan tentsio fisiko eta psikikoak eragiten ditu. Adin txiki horietan, lehia-kirolak ez ditu errendimendu muga fisikoak bakarrik; elkarbizitzaarazoak eta ondorio psikikoak ere izan ditzake. Izan ere, kontuan hartzekoa da horrelako kirol-lehiaketak helduek antolatzen dituztela, eta horrelakoetan jeneralean ez da harremanetarako eta aisialdirako tarterik uzten. Entrenamenduaren edukiek eta metodoek haurrari egokitutakoak izan behar dute, eta prestakuntza fisikoak orokorra izan behar du, espezializazioari lehentasunik eman gabe. Espezializazioa etortzekotan gero etorriko da, haurra edo gaztetxoa gazte bihurtu eta horrela erabakitzen duenean.

Hainbat kalte Gero eta nabariagoa da lehia-kirolean aritutako haurrek gero eta lesio gehiago izaten dituztela. Izan ere, haurren ehunetan —garatu gabe egoten direnez eta hazkuntza-prozesuaren beraren ondorioz— mikrotraumatismo ugari sortzen dira. Gehienetan lesio horien errua gehiegizko entrenamenduak izaten du. Entrenatzaile profesional eta trebatuek badakite hazkunde-garaian entrenamenduaren intentsitatea moteldu egin behar izaten dela eta konpentsazio-ariketak ere beharrezkoak direla. Lesioez gain, gehiegizko entrenamenduak baditu beste ondorio batzuk ere, behar bada larriagoak izan daitezkeenak. Kirola egoki eginez gero, jakinekoa da hazkuntza fisiko normalarentzat lagungarria dela. Karga fisikoa gehiegizkoa denean, berriz, eskeletoarentzat kaltegarri izan daiteke eta hazkuntza normala anormal bihur daiteke. Hala ere, horri buruzko segurtasunik ez dago, dauden datuak oso gutxi direlako, bakarren bat badagoen arren. Esate baterako, ezaguna da pisualtxaketan aritutako haurrek edo gaztetxoek arterietako presio izugarri altua izaten dutela. Kontuan izan beharko lukete haurrak harri-

31


jasotzeko lanetan dauzkatenek, adibidez. Heldutasun-urratsetarako, haurren tentsio psikologikoarentzat, haurren aisialdi-beharrentzat tokirik ez duten entrenamendu-saioen eta lehiakirolen ondorioz sor daitezkeen kalteei buruz gehiago hitz egitea badago, baina gaia bere onetik ateratzea ere ez da komeni. Neurrian, gustura, gogoz eta jolas moduan egiten bada, kirola ez da txarra umeentzat. Lagun egiten, ondo pasatzen, eta hazkuntza egokia izaten lagun dezake.

Aholkuak Beraz, kirola baztertzerik ez dagoelako, hona hemen Nazioarteko Kirol Medikuntzako Federazioak umeen eta gaztetxoen kirol-asmoekiko eman dituen aholkuak: 1. Lehia-kirolean hasi aurretik, haur guztiei medikuaren azterketa sakona egin behar zaie. Horrela, alde batetik lehia-kirolean hasten diren haurrek ez dutela osasun-arazorik jakin ahal izango da; bestetik, medikuak haur bakoitzarentzat kirol egokiari buruzko eta entrenamendu-saio egokiei buruzko aholkuak eman ahal izango ditu. Hasierako azterketaz gain, noizbehinka egin beharreko azterketei epeak jartzea komeni da, gehiegizko entrenamenduaren ondoriorik ba ote dagoen ikusteko. 2. Kirol-lanaz gain, entrenatzaileak erantzukizun pedagogikoa ere badu. Horregatik umeen garapenarekin zerikusia duten arazo biologiko, fisiko eta sozialak ezagutu behar ditu. 3. Entrenatzaileak ume bakoitzaren gorabeherak ezagutu behar ditu, bakoitzaren gaitasunak kontuan hartu eta bakoitzari aukera egokienak eskaini. Umearen garapen orokorra entrenamenduaren eta lehiaren gainetik dago. 4. Entrenamenduari izaera pedagogikoa ematen bazaio, umearen garapenarentzat ona izango da. Entrenamendua errendimenduan oinarritzen bada, osasun- eta garapenarrazoiak medio, ez du balio. Gazteentzat ere balio du azken aholku honek. 5. Umeek kirol askotan hartu behar dute parte, horrela gustukoena, euren izaera, interes eta ezaugarrietara ondoen egokitzen dena aukeratu ahal izango dute. Horrela egiten denean, arrakasta handiagoa izaten da eta porrot-sentsaziorik ez da izaten. 6. Kontaktu fisikoa dagoen kiroletan umeak ez dira adinka sailkatu behar; heldutasunari, gorputzaren tamainari, trebetasunari eta sexuari egin behar zaie jaramon. 7. Lehia-saioen arauek eta iraupenek umeen adinerako egokiak izan behar dute; entrenamendu-saioek, berriz, laburrak eta ondo antolatuak. Ondo planifikatutako entrenamenduak, jardueraren optimizazioa lortzeaz gain, lesio-arriskua murrizten du. 8. Pisu-altxaketa eta halterofilia —gurean harri-jasotzea— ez dira gomendagarriak eskeletoa hazi arte. 9. Iraupen luzeko lasterketak umeentzat txarrak dira. 7Kn argitaratua

32


Hona hemen bikoteko bigarren partaidearentzat, triptikoa egiteko, bigarren dokumentua:

Kirola egin bai, baina seguru

33

OREKA. Ikaslearen liburuxka. Bizikletan paseatzea, igeriketa, gimnasia, mendian edota itsaso-bazterrean egindako ibilaldiak eta beste edozein ariketa fisiko edo kirol-jarduera mesedegarriak dira irizpide jakin batzuen arabera eginez gero. Indurainen ospeak piztuta, asko dira mendiko bizikleta erosi dutenak. Zalantzarik gabe, ariketa fisikoa egitea da sedentarismoaren, patologia kardiobaskularren, hipertentsioaren, kolesterolaren, diabetearen, depresioaren eta beste gaitz askoren kontrako terapiarik onena. Kirola osasunarentzat faktore mesedegarria da, bizi-kalitatea luzatu eta hobetzen duelako, alderdi psikikoari ere mesede egiteaz gain. Ariketa fisikoaren arazorik nagusiena terapia gisa modu desegokian erabiltzea da, pertsonak lehendik dituen gaitzak okerragotu eta baita lesioak ere sor baititzake. Sendentarioa izatea bezain arriskutsua da kirola noizean behin eta asko pentsatu gabe egitea. Izan ere, noizbehinkako kirolari horiek normalean ez dakite korritzen, ezta behar bezala zapaltzen ere, bizikletaren zelak zein altueran egon behar duen ez daki, edota igerian hasi eta gehiegizko esfortzua egiten du, kontrolatu gabeko arriskuak jasateraino (adibidez, kalanbre muskularrak). Kirolak eta ariketa fisikoak osasunmailaren hobekuntzan eragin nabarmena dutela jakina da. Maila desberdinetan gertatzen da hori: hipertentsioaren agerpena saihesten Ariketa fisikoaren arazorik nagusiena terapia eta lehendik dagoena gutxiagotzen gisa modu desegokian erabiltzea da, pertsonak lehendik dituen gaitzak okerragotu du, lipidoen metabolismoa hobetzen eta baita lesioak ere sor baititzake. duenez kolesterol “onaren” maila hobetzen du, infartuaren eta garuneko istripu baskularren arriskua gutxiagotzen du, diabeteari aurre hartu eta gutxiagotu egiten du (ariketak karbohidratoen metabolismoa orekatu eta intsulinarekiko erresistentzia ebitatzen duelako), hezur masaren galera gerarazi eta tonu muskularra gehitzen du osteoporosiari dagokionez eragin mesedegarria eginez eta azkenik, artrosia gutxiagotzen du artikulazioen malgutasuna mantenduz. Maila psikologikoari gagozkiolarik ere, kirolaren abantailak oso handiak dira. Depresioak, estresak edota antsietateak jota dauden pertsonek jasotzen dute mesederik handiena kirola eginez gero. Hori guztia lortzeko bestalde, kirolak egunerokoa, erregularra eta progresiboa izan behar du, dutxak bezalaxe. Pazientzia eta borondatea erakutsi behar ditu pertsonak eta ez etsi, aurrerapenak oso motelak izaten direlako. Denborarik ez dugula esaka hasteak ez du zentzurik, aitzakia horiek imajinazio apur batez berehala konpontzen baitira. Nork ez du astirik bere etxean gimnasia pixka bat egiteko hamar bat minutuz gustuko musika entzuten duen bitartean?

Azturak aldatu beharra Gure artean gehiago dira ariketa fisikorik egiten ez dutenak

34


3. AZPIATAZA IRAKASLEAK AUKERAN DAUKA “ familia eta kirola”ENTZUMEN HORI EGIA/GEZURRA TESTAREN BIDEZ LANTZEA: ENTZUN ETA GERO, IKASLEEK ESAN ESALDI HAUEK egia ALA gezurra DIREN.

Gezurrezkoetan azalduko duzu zertan datzan esaldiaren faltsutasuna. 1. Gobernuko erakunde batek familia sustatu nahi du San Isidor egunean. 2. Joan den urtean ere egin zuten “familiaren eguna” eta telebistan irten ziren. 3. Kirolean, hizketarik ez egon arren, elkarrizketa badago keinuen bitartez eta abar… 4. Familiari eta lanari lotuta egon da kirola Euskal herrian, baina beti ere lehiaketa moduan . 5. Plazan jokoa egiten zen, irabaztera zihoan jarduera. 6. Mendizaletasuna, sarri, familian ikasia da geure inguruan. 7. Eskolan hezkuntza jasotzen duten haurrek, etxean atsedena hartu besterik ez dute egin behar. 8. Lehiaketarako eskolako kirola eta etxeko kirola antzerakoak dira. 9. Kirola praktikatzen duten gurasoek, ez dituzte nahi eta nahi ez kirolen arauak bete behar. 10. Umetan gurasoek egindako jolasak ez dira baliagarri euren umeentzat zaharkituta baitaude. 11. Gurasoak modelo izan ahal dira (irakurketan, kirolean), baina eskola nahikoa da baloreak transmititzeko.

35

OREKA. Ikaslearen liburuxka. ZUZENKETA: TRANSKRIPZIOAN EGIAZTATUKO DITUZU EMAN DITUZTEN ERANTZUNAK: Transkripzioa: “-Joseba Etxebarria IVEF-eko zuzendaria, arratsaldeon! -Arratsaldeon zuri. -Familiaren egunean aparteko deia egin du Acción Familiar elkarteak. Gurasoak eta semealabek kirola elkarrekin egin dezaten. Zergatik? -Bueno, eh, gobernuz kanpoko erakunde honen helburu bat da familiaren sustapena eta juxtu, gaur, San Isidro egunean ospatzen da, munduko “Familiaren eguna”, ez?, aprobetxatu nahi izan du aste hau, eta, gaurko eguna, da zita familiari buruz astebeteko gogoeta modura, ezta? Aurten,-iaz hasi zen gauzak egiten eta “Telebista eta familia” egin zuten eta aurten nahi izan da, familia eta kirola uztartu aste horretan, eta, juxtu, gaur, San Isidro egunean hasita, ez? -Kirola asko egiten da Euskal Herrian; ez dakit, famili barruan seme-alabekin, zer ikusi duzue? -Bueno, guk ikusi duguna da, kirola dela familian egiteko beste modu bat, guraso eta semeenganako beste elkarrizketa bat sortzeko, ez?, eta hobeto ezagutzeko, ez?, kirolak askotan ematen du elkarrizketarik gabe, hitz egin gabe,jestoen bidez, konturatzen zara, ba, talde batean zaudela, banatuta zaudela; eta, gero, ezin dugu ahaztu ere, euskal kulturan, antzina kirola eta familia baserriari beti oso lotuta egon direla eta hor, oraintsu, adibidez, IVEFen tesi bat irakurriko da, honetaz hitz egiten du beste gauza batzuen artean,, eta berak esaten duena gutxi gorabehera, jolasa familia arteko kontua izan dela beti, antropologia aldetik, hau da, konpetizinoa ez da beti garrantzitsuena, baizik eta jolasa, eta, jokatu, plazan egiten dela, hau da, irabaztera joaten dena, eta familia beti egon dela lotuta kirolera eta, Euskal Herrian, gehiago. Adibidez, ezin dugu ahaztu, gu mendizaleak gara. Mendizaletasuna, ez?; normalean, % 90, mendizaletasuna sortzen dela familiarekin txikitatik mendira joaten, gure kirol bat ikusteko. Eta hor da elkar ezagutzeko bide bat. Jardunaldia edo aste honetan egin nahi da, kirola dela beste elkar ezagutzeko bide bat. Familia artean. -Eta elkarrekin denbora gehiago egiteko beste aitzakia bat, edo bidea emango duen beste modu bat. -Aitzakia... ez aitzakia bakarrik, bueno. Ba, gaur egunean beti egon da ohitura, ez dakit, nahiko sartua egon da, aparkatzen dugu umea ikastetxean, eta hor amaitzen da hezkuntza; baina hori, ja, gaur egunean, baztertuta dago, hezkuntzak jarraitzen du ikastetxeetatik kanpo beste arlo guztietan, eta kirolak ere; ikastetxeetan kirola nahiko antolatuta dago, kirola eta hezkuntza fisikoa dena batera, eta, gero, gainera, askotan konpetitzera beste talde batzuen aurka, eta , honek, bere estigmak dauzka, ez?. Eta, zuk, familiarekin egiten duzun kirola beste estigmak dauzka, ez?, da gehiago: kirola, jolasa eta elkar-ezagutza. Orduan, familiak, gero eta garrantzi gehiago dauka eta, hori da, hori ikustea, ez? -Baina, bizian edo sekulan kirol askorik egin ez duten gurasoei nola bideratu, ezta?, kirolen mundura? -Bueno, bideratzea erreza eta zaila da: ez da bakarrik kirola, jolas orokorrean hartuta... -Beraz, kirola jolas moduan... -Jolas moduan. E z da “kirola”: nik futbolean egin nahi dut eta zuk futbolean jolastu nahi duzu. Har dezagun baloi bat eta eman ostiko batzuk ea zer egin dugun; edo, gure txikitako joko horiek, gurasoekin egiten genituenak. Nik, adibidez nire kasuan, ze baserrikoa naiz eta hori beste modu batean ezagutu nuen, osea, ez kirol moduan, baizik eta beste modu batetara, baina nire aitarekin ikasi nuen, bai futbolean, eta bai frontoian berarekin batera. Klaro, zuk esaten duzuna zaila da; gurasoek ez badute kirolik egiten, siloian telebista ikusten badute, balore hori sartzea zaila da, orduan... -Gurasoek ere ahalegina egin beharko luketela... -Hombre, gurasoak ahalegintzen ez badira, eta ez badago modelorik, bai honetan, bai hezkuntzan eta gauza guztietan, oso zaila da semeak modelo batzuk harrapatzea , ez, gurasoek 36

OREKA. Ikaslearen liburuxka. libururik ez badute irakurtzen inoiz, zaila da, nahiz eta ikastolan landu hori, edo, ikastetxeetan hori landu, berak semeak liburuak irakurtzera ohitzea. Gurasoak egin duten kirol bakarra, telebista aurrean bada, zaila da. Eskolak eduki dezake bere influentzia, baina, karo, beste gauza batzuetan, lehen esan dudan bezala, bai liburuetan eta kiroletan berdin gertatzen da, ez?, etxeko modeloa ezberdina bada, ikastetxearen modeloa bakarrik ez da nahiko gauza hauek finkatzeko eta hemen hori da lortu nahi duguna: gurasoak ere konturatu daitezela, hezkuntzaren parte bat dela ere kirola orokorrean hartuta, osoa gimnasia kontzeptu dena barruan hartuta. -Ba, Joseba Etxebarria, IVEFeko zuzendaria, eskerrik asko. Eskerrik asko zuei!

ZUZENKETA: erantzun zuzenak eman, eta, ezezkoetan, esan zein den entzumenari ondoen lotzen zaion informazioa.

3.AZPIGAIA: “JARRERA BAIKORRA” LEHEN ARIKETA:

LOTU HITZEN ERROAK DAGOZKIEN ERATORPEN ATZIZKIEKIN ( KONTUAN IZAN TESTUAN AGERTU DIRELA HITZ HAUEK); GERO, EZAGUTZEN EZ DITUZUNAK HIZTEGIAN BEGIRATU: • • • • • • • •

jo bai jarr(i) judu zentzu baikor larri giz(a)

• • • • • • • •

-tar -era -ki -tasuna -dun -tasuna -era -kor

ema(n) baiezta(tu) sine(t)s(i) joka(tu) gai zail inkontziente bizi

-men -pen -ki -tza -tasuna -era -tasuna -tza

BIGARREN ARIKETA:

NOREN BURUA; HUTSUNEAK BETE, TESTUKO ESALDI HAUETAN AUKERA EGOKIA AUKERATUZ: 1. Gainera jarrera horren atzean nor bere ………………….eta besteekiko konfiantzari eza izaten da askotan. a) buruarekin b) buruari c) buruarekiko d) buruan 2. Kontua ez da zailtasunik ez dagoela esatea, zailtasun horiek gainditzen lagunduko diguten mezuak …………. ………………………..helaraztea baizik. a) geure buruari b) geure buruei c) gure buruei d) gure buruari

37


3. Frankl-ek logoterapia asmatu zuen, gizaki orok …………………………….hitz egiteko duen gaitasuna erabiltzen duena. a) haren buruari b) haren buruarekin b) bere buruari d) bere buruarentzat 4. Pentsamendu negatiboak mugatu eta ………………………dugun fedea sustatzea da gakoa. a) geure buruengan b) gure buruengan c) geure buruan d) geure buruarengan 5.Guztiok ikusi izan ditugu noizbait tenis jokalariak partidan zehar beren …………… animatzen. a) buruak b) buruari c) buruei d) burua 6. Psikologikoki entrenatu dituzte ………………………..adorea eman eta beren barneko indarra eta jarrera baikorra ateratzeko. a) haien buruari b) beren buruei c) haien buruei d) beren buruari

Esaldi hauetako erantzun zuzenak kontuan izanik, hiru ondorio atera itzazu: 1. esamolde hauen izenordeei dagokiena: “*zure buruarengan konfiantza eduki” ala “zeure buruarengan konfiantza eduki”? 2. “burua” hitza, nola ikusten dugu doala (gu, haiek izenordeekin), singularrez ala pluralez?.”*beren buruei galdetzen diete…” ala beren buruari galdetzen diote…” 3. “buru” norengan kasuan ala non kasuan erabiltzen da?”*neure buruan konfiantza daukat” ala “neure buruerengan konfiantza daukat”?

4. AZPIGAIA: ABEREAK LAGUN .

Saia zaitez Euskal Herriko abere tradizional batzuen inguruko atsotitzak parekatzen; gaztelaniazkoak euskarazkoekin lotu. 1. La gallina hambrienta cacarea

1. Edonon daude txakurrak haginak zabalik 2. Idi zaharrak pausu segurua 3. Oilo gosea kantari da, eta txakur gosea kantari. 4. Urte askotan nahi baduzu bizi, oiloekin ohera eta txoriekin jaiki. 5. Gustatzen zaionarentzat, akerraren salda baino hoberik ez. 6. Ardi bakarrak nonahi belarra 7. Idi zaharrak, ondo janda eta deskantsuan egonez gero, ipursaltoka hasten dira. 8. Gure bizia, txoria hegan bezala, agudo pasatuko da.

2. Hacer castillos en el aire 3. En ningún sitio atan los perros con longanizas 4. En todas las partes cuecen habas, y en la mía a calderadas 5. La vida es un soplo 6. Tras los años viene el seso 7. Quien quisiere vivir sano, levántese y acuéstese temprano 8. No hay mayor satisfacción que una abundante comida y una buena

38

OREKA. Ikaslearen liburuxka. digestión. 9. Sarna con gusto, no pica 10. Buey suelto bien se lame

9. Leku guztietan txakurrak oin-hutsik 10. Pobreak txakur-amets asko

ABEREEI BURUZKO ATSOTITZAK II: LOTU ERDIAK ELKARREKIN • • • • • • • • • • • •

Behi ederrak Katu lapurra Hazi itzazu beleak Ahari (cabrito) zaharra Auzokoaren behiak Ahuntzak Apo handiak Apo txikiak Beleak zozoari Zakur gaixtoari Beleari ere A ze parea,

esne gutxi errape (ubre) ona eta esne asko beti buruzagi apo txikia irentsi jauzi txikia “Ipurbeltz” eta aterako dizkizute begiak soka labur beti larrera ehiztari ona karakola eta barea! eder zaio bere boza

39

Oreka Ikastunitatea Ikaslearen Liburuxka b2 Maila

Recommend Documents