1
MODYUL 1: SALAMIN NG KAHAPON… BAKASIN NATIN NGAYON
BILANG NG MODYUL: 1
BILANG NG SESYON: 7 LINGGO
PAALALA: Ang Gabay ng Guro na ito ang magsisilbing tanglaw ng mga guro ng Baitang 8. Ito ay naglalaman ng kumpletong mga mungkahing gawain para sa bawat aralin at mga estratehiya na maaring gamitin ng guro sa kaniyang pagtuturo. Ang bawat gawain sa isang aralin ay nakabatay sa limang araw na pagtuturo sa loob ng 50 minuto bawat sesyon. Inaasahan na ang gabay na ito na makatutulong sa guro ang paggamit nito. Gayundin, hinihikayat na higit na pagyamanin ng mga guro ang mga mungkahing gawain na nakapaloob dito upang higit na maunawaan ng mga mag-aaral ang mga aralin.
Modyul Para sa Sariling Pagkatuto I.
Gabay sa Pagtuturo
Panimula at mga Pokus na tanong
Pamantayang Pangnilalaman
Pamantayan sa Pagganap ng
Para sa Kabuuan ng Modyul 1
Modyul 1
Nakapaloob sa bahaging ito ang Pamantayang Pangkalahatan na pinagbatayan ng mga araling saklaw ng Modyul 1- Salamin ng Kahapon… Bakasin Natin Ngayon. Bigyan ng pansin ng guro
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-
Ang mga mag-aaral ay makabubuo ng
unawa sa nilalaman, implikasiyon at
scrapbook ng mga orihinal na akdanmg
kahalagahan ng mga akdang pampanitikan
pampanitikan na lumaganap sa Panahon
bago pa man dumating ang mga Espaῆol
ng Katutubo, Espanol at Hapon
hanggang sa Panahon ng Hapon.
modyul upang malinang ng mag-aaral ang Kakailanganing Pagunawa.Gayundin, kailangang matukoy ng guro sa unang araw pa lamang ang inaasahang pagganap na kailangang
Pokus na Tanong
Mahahalagang Pag-unawa
Bakit mahalagang kilalanin at unawain ang
Mahalagang kilalanin at unawain ang
mga akdang pampanitikang lumaganap sa
mga akdang pampanitikan na lumaganap
mga tiyak na panahon?
sa mga tiyak na panahon sapagkat dito masasalamin ang kultura ng mamamayan ng isang bansa tulad nating mga Pilipino . Makikilala rin ang mga
2
ang mga pokus na tanong na pagtutuunan sa kabuuan ng
maisakatuparan ng mag-aaral pagkatapos pag-aralan ang kabuuan ng Modyul 1 nang sa gayon makapaghanda ang magaaral.
halimbawang akdang pampanitikan at mga manunulat na Pilipino na ating maipagmamalaki . Paano nakaapekto ang iba‟t ibang panahon
Ang pagdating ng mga dayuhan sa ating
sa kalagayang panlipunan na masasalamin
bansa at pag-iral ng makasaysayang
sa mga akdang pampanitikan?
tagpo ay mga bagay na masasalamin sa mga akdang pampanitikan . Malaki ang epekto ng mga pangyayari at tagpong ito sa bansa dahil sa magkakaibang anyo o porma ng pananakop at pamamahala ng mga dayuhan gayundin kahit ang pamamahala ay nasa kamay ng ating kababayan. Kaya kung nais mong makilala ang isang bansa, pag-aralan mo ang kaniyang panitikan.
II. ANG MGA ARALIN AT ANG SAKLAW NITO Aralin 1.1 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Katutubo Aralin 1.1.1 : a. Panitikan:
b. Wika: Aralin 1.1.2 : a. Panitikan:
Karunungang-bayan
panggramatika na saklaw ng Aralin 1.1- Panitikan sa Panahon ng
( Salawikain, Sawikain at Kasabihan )
Katutubo, Aralin 1.2- Panitikan sa Panahon ng Español at Aralin
Dalawang Uri ng Paghahambing Alamat “Mina ng Ginto” - Alamat ng Baguio
b. Wika:
3
Nakapaloob sa bahaging ito ang mga araling pampanitikan at
Pang-abay na Pamanahon at Panlunan
1.3- Panitikan sa Panahon ng Hapon. Nakatala din dito ang mga akdang babasahin sa bawat araling nabanggit.
Aralin 1.1.3 : a. Panitikan:
Epiko “Tuwaang” - Epiko ng mga Bagobo
b. Wika:
Pang-abay na Pamaraan
Aralin 1.2 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Español Aralin 1.2.1 :
a. Panitikan: Ang Karagatan at Duplo b. Wika:
Aralin 1.2.2 :
a. Panitikan:
Mga Eupemistikong Pahayag Tula “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” ni Andres Bonifacio
b.
Wika:
Mga Pandiwang Nagpapahayag ng Emosyon o Damdamin
Aralin 1.2.3:
a. Panitikan: Sanaysay “Ang Katamaran ng mga Pilipino” ni Dr. Jose P. Rizal b.
Wika:
Ang Pangunahin at Pantulong na Kaisipan
Aralin 1.3 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapon Aralin 1.3.1 :
a. Panitikan: Tanaga at Haiku b.
Aralin 1.3.2 :
Wika:
a. Panitikan:
Mga Pangungusap na Walang Paksa
Maikling Kuwento “Uhaw ang Tigang na Lupa” ni Liwayway Arceo
b. Wika:
Sanhi at Bunga ng mga Pangyayari
Sa pagtatapos ng modyul na ito, ikaw ay inaasahang: Aralin 1.1 – Makapagpapamalas ng iyong pag-unawa sa mga karunungang-bayan, alamat at epiko na lumaganap sa Panahon ng Katutubo upang maunawaan ang kalagayang panlipunan noong panahong naisulat ito at mapahalagahan ang kultura ng lahing ating pinagmulan.
4
Ang bahaging ito ay kinapapalooban ng mga inaasahang bunga na dapat matamo ng mag-aaral pagkatapos mapag-aralan ang bawat aralin sa buong Modyul 1.
Aralin1.2– Makapagpapamalas ng iyong pag-unawa sa karagatan,duplo,tula at sanaysay na lumaganap sa Panahon ng mga Español, partikular sa Panahon ng Himagsikan upang iyong maunawaan at mapahalagahan ang kultura at kalagayang panlipunan ng ating bansa sa panahong naisulat ang mga ito. Aralin 1.3 - Makapagpapamalas ng iyong pag-unawa sa tanaga at haiku, at maging sa maikling kuwento na umusbong sa Panahon ng mga Hapon upang iyong mapahalagahan ang ilang kulturang naibahagi ng bansang ito sa ating bansa.
II. INAASAHANG MGA KASANAYAN MODYUL 1: Salamin ng Kahapon… Bakasin Natin Ngayon
Mga Kasanayang Pampagkatuto Pag-unawa sa Napakinggan Nabibigyang –kahulugan ang mga makabuluhang salita/ matatalinghagang pahayag na ginamit sa teksto / diskursong pinakinggan.
Nakapaloob sa bahaging ito ang mga kakayahan at kasanayan na dapat malinang ng mag-aaral sa kabuuan ng pag-aaral ng Modyul 1.Inaasahan na sa bawat aralin ay maisasagawa ng
Nakapaglalahad ng sariling pananaw sa pagiging maka totohanan/di- makatotohanan ng mga punto/argumentong bibigyang- diin o halaga sa napakinggan Nakikinig nang may pag-unawa upang: mailahad ang layunin ng napakinggan masagot ang mga tiyak na tanong maipaliwanag ang pagkakaugnay-ugnay ng mga pangyayari masuri ang sanhi at bunga ng mga pangyayari mapatunayan ang kawastuan ng mga impormasyon batay sa sariling karanasan Pagsasalita Nagagamit ang mga kaalaman at kakayahang panggramatika na makatutulong sa pagtatamo ng pasalitang komunikasyon tulad ng:
5
mag-aaral ang mga kasanayan sa bawat domain. Sa kabuuan, mayroong 8 domain ang Filipino Grade 8.
dalawang uri ng paghahambing mga Pang-abay pamanahon panlunan pamaraan mga eupemistikong pahayag matatalinghagang pahayag
Naibabahagi ang sariling opinyon, pananaw, katuwiran, interpretasyon sa tulong ng mga diskursong: nagpapaliwanag nangangatuwiran nagsasalaysay naglalarawan Nakapagbibigay ng wastong hinuha sa pag-uugali/katangian ng mga tauhan sa akda Nabibigyang-kahulugan ang mga pahayag/pangungusap na nagbibigay-pahiwatig Pag-unawa sa Binasa Nasusuri ang ilang uri ng panitikan batay sa mga katangian nito:
karunungang-bayan alamat epiko karagatan duplo tula sanaysay maikling kuwento
Naibabahagi ang sariling opinyon,pananaw,damdamin at saloobin na may kaugnayan sa paksa Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasa sa pamamagitan ng:
6
pagkilala sa kahulugan ng mga salita kasingkahulugan at kasalungat na kahulugan talinghaga
pagbibigay ng hinuha batay sa: mga ideya/pangyayari sa akda dating kaalaman kaugnay sa binasa
pag-uugnay ng akda sa: sarili kapaligiran ibang tao
Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng akda/ teksto ay nakatulong upang maipahatid ang layunin ng may akda Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin sa mga akdang pampanitikan Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasangakda/teksto sa pamamagitan ng pag-uugnay ng sanhi at bunga ng mga pangyayari Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa mapanuring pagbasa ng akda/teksto nakabubuo ng balangkas ng binasang teksto nailalarawan sa imaheng biswal ang mga kaisipan o ideyang nakapaloob sa akda/teksto Nahuhulaan ang kahihinatnan ng mga pangyayari sa pamamagitan ng: pagpili ng lohikal na wakas paggawa ng sariling wakas pagbabago ng wakas Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin sa mga akdang pampanitikan
7
Pagsulat Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye, kaisipan at opinyong nakapaloob sa teksto kung: totoo o hindi totoo may pagbabatayan o kathang-isip lamang Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akda/tekstong binasa at ng: pamantayang pansarili o sariling karanasan pamantayang galing sa ibang tao o sa ibang babasahin Nagagamit ang iba‟t ibang teknik sa pagpapalawak ng paksa: paghahawig o pagtutulad depinisyon pagsusuri Nagagawang kawili-wili ang panimula ng talata sa pamamagitan ng isang: kaakit-akit na pahayag anekdota serye ng tanong Nakasusulat ng talata na : binubuo ng magkakaugnay at maayos na mga pangungusap na nagpapahayag ng isang buong pagkakabuo, palagay o kaisipan nagpapakita ng bahagi nito Simula Gitna Wakas Nawawakasan ang talata nang may pangkalahatang impresiyon sa pamamagitan ng : pagbubuod makabuluhang obserbasyon pangunahing kaisipan pantulong na kaisipan
8
Naisasaayos ang mga tala/impormasyong nakalap mula sa iba‟t ibang pinanggalingan(panayam, aklat, pelikula, internet at iba pa) na may kaugnayan sa paksang tinalakay. Nagagamit ang iba‟t ibang teknik sa pagpapalawak ng paksa tulad ng: depinisyon paghahalimbawa pagsusuri paghahawig o pagtutulad sanhi at bunga Tatas Naipapamalas ang mga natamong kaalaman at kakayahan Sa paglinang ng pangangailangang pangkomunakatibo Nasusuri ang mahahalagang detalye ng napanood, napakinggan o nabasang impormasyon ( media literasi) Nagagamit ang pormal at impormal na Filipino sa komunikasyon ayon sa sitwasyon,pangangailangan at pagkakataon Natataya kung ang napakinggan, napanood, o nabasa ay may kabuluhan at kredibilidad. Pakikitungo sa Wika at Panitikan Nagpapakita ng likas na interes at kasabikan sa pagbuo at pagsagot ng mga tanong at puna sa panitikan / tekstong napanood, nabasa o napakinggan Nagpapamalas ng kawilihan at malalim na pag-unawa sa mga gramatika /retorika at iba‟t ibang uri ng pambansang panitikang saklaw ng pag-aaral Estratehiya sa Pag-aaral Nababasa nang masinsinan ang akda/ teksto sa pagpili ng angkop na mga detalye para sa isang tiyak na layunin
9
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral Naipamamalas ang kakayahang maiangkop ang bilis ng pagbasa sa layunin at antas ng kahirapan ng akda Pananaliksik Nailalapat ang nakalap na mga impormasyon sa pamamaraang : tuwiran di-tuwiran Nalilikom ang mga kakailanganing impormasyon mula sa iba‟t ibang pinagkukunang sanggunian Nailalahad nang maayos at mabisa ang mga nalikom na impormasyon sa pananaliksik Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang sanggunian sa aklatan/internet Nakabubuo ng balangkas ng nasaliksik na mga impormasyon
10
IV. KONSEPTUWAL NA BALANGKAS Salamin ng Kahapon… Bakasin natin Ngayon Aralin 1.1 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Katutubo 1.1.1 Panitikan: Karunungang-bayan (salawikain, sawikain at kasabihan) Wika: Dalawang Uri ng Paghahambing 1.1.2 Panitikan: Alamat: “Mina ng Ginto” - Alamat ng Baguio Wika: Pang-abay na Pamanahon at Panlunan 1.1.3 Panitikan: Epiko: “Tuwaang” – Epiko ng mga Bagobo Wika: Pang-abay na Pamaraan Aralin 1.2 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Español 1.2.1 Panitikan: Ang Karagatan at Duplo Wika: Mga Eupemistikong Pahayag 1.2 .2 Panitikan: Tula: “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” ni Andres Bonifacio Wika: Mga Pandiwang Nagpapahayag ng Emosyon o Damdamin 1.2. 3 Panitikan: Sanaysay: “Ang Katamaran ng mga Pilipino” ni Dr. Jose P. Rizal Wika: Ang Pangunahin at Pantulong na Kaisipan Aralin 1.3 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapon 1.3.1 Panitikan: Tanaga at Haiku Wika: Mga Pangungusap na Walang Paksa 1.3.2 Panitikan: Maikling Kuwento “Uhaw ang Tigang na Lupa” ni Liwayway Arceo Wika: Sanhi at Bunga ng mga Pangyayari
11
Ang bahaging ito ay nagpapakita ng grapikong presentasyon ng buong Modyul 1. Nakapaloob dito ang mga araling pampanitikan at panggramatika na saklaw ng bawat aralin. Ipinakikita din sa bahaging ito ang mga akdang gagamitin bilang lunsaran sa pagtalakay ng bawat aralin.
Gagabayan ka ng ilang paalaala sa mga dapat mong gawin. 1. Hanapin ang kahulugan ng mga salitang hindi mo nauunawaan.
Ang mga nakatala sa bahaging ito ay dapat maisakatuparan ng
2. Sagutin ang lahat ng tanong at gawain.
mag-aaral habang pinag-aaralan ang Modyul 1. Dapat maibahagi
3. Magsaliksik at itala ng mahahalagang impormasyong kaugnay ng kaligirang pangkasaysayan ng epiko. 4. Alamin ang iba‟t ibang paraan ng pagsulat ng tekstong naglalahad
ng guro ang mga paalalang ito upang higit na magabayan ang mag-aaral sa pag-aaral ng bawat aralin na nakapaloob dito.
5. Subuking bumuo ng iba‟t ibang paraan ng pagtatanong na angkop sa sitwasyon.
V. PANIMULANG PAGTATAYA ____1. Ang larawan ay halaw sa kuwentong nakapaloob sa isang epiko. Ano ang epiko bilang akdang pampanitikan? a. Tumatalakay sa realidad ng buhay upang maging gabay ng tao sa araw- araw na pamumuhay b. Kuwentong-bayan na maaaring kathang- isip na pumapaksa kung paano malalampasan ang anumang pakikipaglaban sa buhay c. Ito‟y pasalindilang tradisyon tungkol sa pangyayaring supernatural o kabayanihan ng isang nilalang. d. Ito‟y kuwento tungkol sa mga bathala tungkol sa paglikha sa daigdig at iba pa. ____ 2. Pansinin ang bahagi ng alamat na nasa loob ng kahon. Ano ang kapuna-puna sa pangyayari? a. makatotohanan b. kapani-paniwala
c. posibleng maganap d. hindi kapani-paniwala
Ang bahaging Panimulang Pagtataya ay susukat sa kaalaman na taglay ng mag-aaral sa mga araling saklaw ng Modyul 1. Tunghayan ng guro ang Susi sa Pagwawasto. 1. c 2. d 3. c 4. c 5. a 6. c
7. d 8. c 12
9. b 10.c 11.
Teksto A ―Huwag kang makialam matandang hukluban! Bubunutin naming lahat ang aming magustuhan upang mailipat sa aming tahanan.‖ Sabay-sabay na nagtawanan ang mga kabataan ―Mga lapastangan! Hindi na kayo nagpaalam ay sinira pa ninyo ang aking halaman. . Mula ngayon kayo ay aking paparusahan.‖ Hindi pinapansin ng mga kabataan ang sinabi ng matanda, bagkus lalo pa silang nagbulungan at naghagikgikan. Hindi nila namalayan na unti-unti na pala silang lumiliit at tinutubuan ng pakpak. Sila ay naging ganap na bubuyog. Nagliparan sila sa paligid ng mga bulaklak habang nagbubulungan. Bzzzzzzzz, Bzzzzzzz. Bzzzzzzzzzz. Halaw sa Alamat ng Bubuyog
____ 3. Ano ang pinapakahulugan ng salawikaing “ Anoman ang tibay ng piling abaka ay wala ring lakas kapag nag-iisa”?
a.pakikisama
c. pagkakaisa
b.pagtitiis
d .pakikipagkapwa
____ 4. Matatapos na ang inyong breaktime kaya nagmamadali kang bumalik sa inyong silid-aralan sapagkat ang susunod na guro sa inyong klase ay mahigpit sa pagtatala ng attendace. Sa di inaasahan, nasaksihan mo ang pagkahimatay ng isang mag- aaral. Ano ang iyong gagawin? a. Ipagwawalang bahala na lamang ang nasaksihan upang hindi mahuli sa klase. b. Pupuntahan ang guidance counselor upang ipaalam ang nangyari sa mag aaral. c. Tutulungan ang mag-aaral at ihahatid siya sa clinic para mabigyan ng paunang lunas.
13
d. Magpapatala muna ng attendance sa guro at ipaaalam ang kanyang nasaksihan. ____ 5. Usong- uso sa mga kabataan ang “fliptop”. Nais mong maging “in “ sa bagong henerasyon na iyong kinabibilangan ngunit gusto mong maging makabuluhan ang nilalaman ng fliptop na iyong ibabahagi. Ano ang dapat mong gawin? a. Humalaw ng makabuluhang kaisipan mula sa mga karunungangbayan ng ating panitikan b. Gayahin ang estilo ng isang sikat na rapper c. Magpagawa ng fliptop sa mahusay bumuo nito d. Mangopya ng mga fliptop na napanood sa video _____6. Namatay siyang malayo sa bayang sinilangan dahil sa pag-asam ng isang mas mabuting buhay para sa kaniyang mga minamahal.Anong salita ang binibigyang turing ng mga salitang nakahilig sa pangungusap? a. siya
c. namatay
b. malayo
d. pag-asa
_____7. Nag-umpisa ang palatuntunan nang tanghali kaya naman pawisan ang mga nagsipagdalo. Ano ang binibigyang-turing ng salitang tanghali?
14
a. palatuntunan
c. pawisan
b. nagsipagdalo
d. nag-umpisa
Basahin ang liham, Pagkatapos, sagutin ang mga tanong bilang 8-10. Teksto B 1809 Herrera st. Poblacion Lungsod ng Makati Ika- 7 ng Disyembre, 2012 Mahal kong Kaibigan, Magandang umaga sa iyo. Alam mo bang labis akong nalulungkot sapagkat digaanong masaya ang pagdiriwang ng Pasko dito sa Middle East dahil kakaunti lang kaming mga Pilipino sa kompanyang aking pinapasukan? Iniisip kong umuwi tuwing Pasko. Ibangiba talaga ang Pasko sa atin bukod sa mas mahaba ang pagdiriwang , mayroon pang iba’t ibang activities saan ka man pumunta.Ganoon pa man, tulad mo ipagdiriwang ko ang Pasko sa bahay at sisikapin kong tawagan ang aking mga mahal sa buhay . Inaasahan ko na hihintayin mo ang tawag ko sa araw na iyon. Hanggang sa muli. Ang iyong kaibigan, Noreen
____8. “Alam mo bang labis akong nalulungkot sapagkat di- gaanong masaya ang pagdiriwang ng Pasko dito sa Middle East dahil kakaunti lang kaming mga Pilipino sa kompanyang aking pinapasukan?” Ano ang gamit ng salitang may salungguhit sa loob ng pangungusap? a. naglalahad ng dahilan
c. nagpapakita ng paghahambing
b. nagpapakita ng katuwiran
d. naglalahad ng di pagsang-ayon
_____9. Ano ang tinutukoy ng salitang nakahilig sa loob ng liham? a. lugar
15
b. panahon
c. paraan
d. pagsang-ayon
_____10. “Ganoon pa man, tulad mo ipagdiriwang ko ang Pasko sa bahay at sisikapin kong tawagan ang aking mga mahal sa buhay.” Alin sa pangungusap ang pang-abay na panlunan? a. Pasko
b. mahal sa buhay
c. sa bahay
d. tawagan
---------11. Uri ng tulang patnigan na paligsahan tungkol sa singsing ng isang dalagang nahulog sa dagat? a. duplo
c. pamanhikan
b. karagatan
d. Huego de Prenda
----------12. Alin sa mga tulang patnigan ang gumagamit ng tsinelas bilang palmatorya na ipinamamalo sa palad ng sino mang nahatulang parusahan? a. Balagtasan
c. karagatan
b. Batutuan
d. duplo
_____13. Alin sa sumusunod na pahayag ang ginagamitan ng eupemistikong pahayag? a. sumakabilang buhay para sa namatay b. magbuburo sa asin para sa hindi mag-aasawa c.
buto‟t balat para sa payat
d. papatay-patay para sa hipong tulog _____14. Ayon sa pagkakasalaysay, ang uring ito ng tuluyan ang huling nakakita ng liwanag sa mga akdang pampanitikan na naglalaman ng mga opinyon at saloobin ng sumulat tungkol sa isang mahalagang paksa o isyu. a. tula
c. dula
b. sanaysay
d. maikling kuwento
_____15. Bakit mahalagang maunawaan ang mga detalyeng nagbibigay-suporta sa pangunahing ideya? a. nagbibigay ng tulong sa pag-unawa sa mga halimbawa b. madalas na itinatanong sa pagsusulit c.
16
nagbibigay-daan upang matandaan ang mga detalye
d. susi para sa lubusang pagkilala at pag-unawa sa pangunahing ideya _____16. Paano mo malalaman na haiku ang tula? a. may tatlong taludtod na binubuo ng 17 pantig na may pardon na 5-7-5 o 5-5-7 o 7-5-5 b. may tatlong taludtod na binubuo ng 18 pantig na may pardon na 10-4-4 o 5-5-8 o 8-4-6 c.
may tatlong taludtod na binubuo ng 12 pantig na may pardon na 4-4-4 o 8-2-2 o 2-8-2
d. may tatlong taludtod na binubuo ng 14 pantig na may pardon na 5-4-5 o 4-5-5 o 5-5-4 _____17. Ano ang ikinaiiba ng tanaga sa haiku? a. tula na may apat na taludtod, binubuo ng pitong pantig b. tula na may tig-5 taludtod ang bawat saknong c. tula na may apat na taludtod at binubuo ng walong pantig d. tula na may 6 na taludtod ang bawat saknong _____18. Kailan masasabing ang isang pamilya ay huwaran? a. may ina, ama at mga anak b. may masaganang pamumuhay c. nakatira sa maayos na bahay d. may pagmamahalan at respeto sa isa‟t isa. _____19. Ano ang magiging bunga kapag ang isang anak ay lumaki sa isang huwarang pamilya? a. magiging mapanagutang mamamayan b. magiging sikat na mamamayan. c. hindi masasangkot sa anomang gulo sa pamayanan d. maayos ang pagpapalaki sa kanila.
17
_____20. “Ilang gabi nang ako ang kapiling niya sa higaan. Tila musmos akong dumarama sa init ng kanyang dibdib at nakikinig sa pintig ng kanyang puso. Ngunit, patuloy akong nagtataka sa malalim na paghinga niya, sa kanyang malungkot na pagtitig sa lahat ng bagay, paghikbi…” Ano ang nais ipahiwatig ng pahayag? a. may problemang hinaharap ang kanyang kaibigan b. isang sanggol sa piling ng isang ina c. nararamdaman niya ang suliraning pampamilya d. binabalikan ang mga pangyayari
VI. YUGTO NG PAGKATUTO ALAMIN Nais mo bang mabatid ang pinagmulan at pinagdaanan ng panitikan ng ating lahi? Marahil ay nagtatanong ka kung paano napanatili at napaunlad ang ating panitikan sa kabila ng pananakop ng iba’t ibang dayuhan sa ating bayan.
Ang bahaging ito ng modyul ay naglalayong :
knowledge ) sa mga araling nakapaloob sa Modyul 1.
Sa modyul na ito, magbabalik-tanaw tayo sa ilang akdang pampanitikang Pilipino na umusbong at lumaganap sa tatlong panahon ng kasaysayan ng ating bansa
- ang Panahon ng mga Katutubo, Panahon ng mga Español, at Panahon ng mga
mga akdang pampanitkan ang kultura ng mga Pilipino sa panahong naisulat ang mga ito at kung bakit naiiba ang paksa ng mga akdang ito sa bawat panahon. Bago natin talakayin ang mga ito, alamin muna natin kung ano na ang alam mo sa nilalaman ng modyul na ito. Simulan na natin.
18
matukoy ang mga konseptong malabo at inaakalang tama batay sa tugon ng mga mag-aaral.
Hapon. Magkasama nating tutuklasin kung ano ang ilang akdang pampanitikan na lumaganap sa tatlong panahon na nabanggit. Tutuklasin natin kung masasalamin ba sa
Maiugnay ang dating kaalaman ng mag-aaral ( prior
matulungan ang mga mag-aaral na matukoy ang mahahalagang pag-unawa/ konsepto sa mga araling saklaw ng Modyul 1 sa tulong ng mahahalagang tanong .
GAWAIN 1: LARAWAN NG NAKALIPAS Suriin mo ang larawan upang iyong matukoy ang tatlong panahon na pinagdaanan ng ating panitikan. Sa iyong palagay, ano ang naging papel ng panitikan sa buhay ng mga Pilipino sa bawat panahong nagdaan? Itala ang iyong sagot sa loob ng banner.
Sa gawaing ito, inaasahan na masusuri ng mag-aaral ang mga konseptong nais ipabatid ng larawan. Ang larawan ay dapat na nakapaskil sa pisara at malinaw ang pagkakaguhit nito . Kailangang masubaybayan ng guro ang mag-aaral sa pagsagot upang kaniyang matukoy ang mahahalagang konsepto ng panitikan sa bawat panahon. Panahon ng Katutbo _______________________________________________________ _______________________________________________________ Panahon ng Español _______________________________________________________ _______________________________________________________ Panahon ng mga Hapones _______________________________________________________ _______________________________________________________
19
Marahil ay nabuo na sa iyong isipan ang saklaw na mga aralin sa modyul na ito. Bago ka pumuna sa susunod na gawain, nais ko munang malaman ang iyong pananaw tungkol sa panitikan.
GAWAIN 2: IPABATID SA BAWAT LETRA May malaki bang impluwensiya ang panitikan sa iyong buhay bilang Pilipino? Paano
Sikapin ng guro na magabayan ang mag-aaral sa pagbuo ng
mo ito pinahahalagahan? Subukin mong sagutin ang mga tanong sa pamamagitan ng pagbuo ng Akrostik mula sa salitang Panitikan. P A N I T I K A N
20
Akrostik. Mahalagang ituro sa mag-aaral ang teknik sa pagbuo ng isang akrostik.
PAUNLARIN
Ang bahaging ito ng modyul ay naglalayong mapaunlad pa ang dating kaalaman ng mag-aaral sa mga araling saklaw ng Modyul Sa bahaging ito ay pauunlarin natin ang iyong kaalaman tungkol sa ilang akdang pampanitikan na lumaganap sa tatlong panahon na binanggit ko na sa panimula
1. Sa tulong ng mga gawain na nasa bahaging ito, matutulungan
pa lamang.
ang mag-aaral na maunawaan ang kabuuan ng Modyul 1, kaya
Sa pamamagitan ng mga gawain na nakahanay sa bawat aralin,
mauunawaan natin kung ano ang ilang akdang pampanitikan na lumaganap sa tatlong panahon na nabanggit. Tutuklasin natin kung masasalamin ba sa mga akdang pampanitkan ang kultura ng mga Pilipino sa panahong naisulat ang mga ito at kung bakit naiiba ang paksa ng mga akdang ito sa bawat panahon. Pag-aaralan din natin ang ilang araling panggramatika tulad ng Mga Uri ng Paghahambing, Pang-abay na Pamanahon,
Panlunan
at
Pamaraan,
Eupemistikong
Pahayag,
Pandiwang
Nagpapahayag ng Emosyon o Damdamin, at Pagtukoy ng Pangunahin at Pantulong na Kaisipan sa Isang Sanaysay. At bilang patunay na naunawaan mo ang modyul na ito, makapagpapakita ka ng awtentikong pagkatuto na iyong magagamit
bilang isang
responsableng mamamayan sa iyong bayang sinilangan.
Simulan
natin ang pagpapaunlad
ng
iyong kaalaman at kakayahan
sa
pamamagitan ng pagtalakay sa Aralin 1.1 ng modyul na ito - Ang Panitikan sa Panahon ng Katutubo.
21
inaasahan na maitatanong ng guro ang mahalagang tanong para sa buong aralin.
ARALIN 1.1: PANAHON NG KATUTUBO I.
Panimula at Mga Pokus na Tanong Naniniwala ka ba na ang kasaysayan at panitikan ay magkaugnay? Sa
iyong palagay, bakit kailangang unawain ang mga akdang pampanitikan na umusbong sa panahong naisulat ito? Paano mapananatili at mapauunlad ang panitikang minana pa sa ating mga ninuno ng kasalukuyang panahon?
Ang Gabay ng Guro na ito ay magsisilbing patnubay ng guro sa paglinang ng mga kasanayan na saklaw sa Aralin 1 . Nakapaloob dito ang mga araling pampanitikan at pangwika na tatalakayin ng guro sa Panahon ng Katutubo. Sa tulong nito, ang guro ay magagabayan sa kanyang
Isang iskolar ang nagsabing makikilala lamang niyang ganap ang kaniyang sarili dahil sa kaniyang lumipas. Kung gayon , masasabi nating makatutulong para
pagtalakay sa mga paksa na nakapaloob dito. Makatutulong ang bahaging ito upang malinang ng guro sa
sa atin na makilala ang ating lahing pinagmulan sa pamamagitan ng pagbabaliktanaw sa ating panitikan na malinaw na salamin ng ating kultura at kabihasnan.
Sa panitikan nasasalamin ang mga layunin, damdamin, panaginip, pag-asa, hinaing, buhay at hangarin ng mga Pilipino. Samakatuwid, panitikan ang nagsisilbing tulay upang maabot ng nakalipas ang kasalukuyan, gayundin upang maipagpatuloy ng kasalukuyan ang pagpapanatili at pag-unlad ng kultura at
mag-aaral ang mga kakailanganing pag-unawa sa pamamagitan ng mahahalagang tanong na bibigyang pansin sa bawat bahagi ng aralin. Nakapaloob din dito ang mga mungkahing estratehiya na
kabihasnan upang maisalin ito nang ganap sa susunod na henerasyon. Ang
maaaring magamit ng guro sa pagtalakay ng bawat paksa. Gayundin ,
inaasahang mga sagot sa mga tanong na nasa itaas ay mauunawaan mo sa pag-
inaasahan na makakatulong sa guro ang mga mungkahing gawain na
aaral ng modyul na ito. Sa araling ito inaasahang maipamamalas mo ang iyong pag-unawa sa ilang akdang pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo. Inaasahan din na sa pamamagitan ng mga gawain na iyong maisasakatuparan sa bawat aralin ay mapahahalagahan mo ang kultura, tradisyon at kalagayang panlipunan ng ating bansa sa panahong naisulat ang mga ito.
22
nakapaloob dito upang mabisang maunawaan ng mag-aaral ang kinakailangang pag-unawa sa kabuuan ng aralin.
II. Ang Mga Aralin at Ang Saklaw Nito Masasagot mo ang mahahalagang tanong sa itaas kung uunawain mo ang sumusunod na aralin na nakapaloob sa modyul na ito: Aralin 1.1 – PANAHON NG KATUTUBO Aralin 1.1.1 a .Panitikan : Karunungang – bayan
Makikita sa bahaging ito ang mga tatalakaying aralin ng guro. Ang araling pampanitikan ay inangkupan ng araling pangwika na dapat pagsanibin ng guro sa gagawing talakayan.
( Salawikain , Sawikain at Kasabihan ) b. Wika : Dalawang Uri ng Paghahambing Aralin 1.1.2 a. Panitikan : Alamat “Mina ng Ginto” - Alamat ng Baguio b. Wika : Pang-abay na Pamanahon at Panlunan
Ang guro ay inaasahang maisasakatuparan ang mga kasanayang dapat linangin ng mag-aaral sa bawat aralin.
Aralin 1.1.3 a. Panitikan : Epiko “Tuwaang” - Epiko ng mga Bagobo b. Wika
: Pang-abay na Pamaraan
III. Mga Inasahang Kasanayan
Aralin 1.1 Panahon ng Katutubo
Mga Kasanayang Pampagkatuto Pag-unawa sa Napakinggan Nabibigyang –kahulugan ang mga makabuluhang salita/ matatalinghagang pahayag na ginamit sa teksto / diskursong pinakinggan. Nakapaglalahad ng sariling pananaw sa pagiging makatotohanan/di- makatotohanan ng mga punto/argumentong bibigyang- diin o halaga sa napakinggan Nakikinig nang may pag-unawa upang: mailahad ang layunin ng napakinggan masagot ang mga tiyak na tanong
23
Bibigyan ng pansin ng guro ang sumusunod na domain sa paglinang ng mga inaasahang kasanayan:
Pag-unawa sa Napakinggan
Pagsasalita
Pag-unawa sa Binasa
Pagsulat
Tatas
Pakiktungo sa Wika at Panitikan
Estratehiya sa Pag-aaral
Pananaliksik
maipaliwanag ang pagkakaugnay-ugnay ng mga pangyayari
Pagsasalita Nagagamit ang mga kaalaman at kakayahang panggramatika na makatutulong sa pagtatamo ng pasalitang komunikasyon tulad ng: dalawang uri ng paghahambing mga pang-abay na pamanahon panlunan pamaraan Naibabahagi ang sariling opinyon, pananaw, katuwiran, interpretasyon sa tulong ng mga diskursong: nagpapaliwanag nangangatuwiran nagsasalaysay naglalarawan Pag-unawa sa Binasa Nasusuri ang karunungang-bayan, alamat at epiko batay sa mga katangian nito Pagbibigay ng wastong hinuha sa: Pag-uugali/katangian ng mga tauhan sa akda Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasa sa pamamagitan ng:
24
pagkilala sa kahulugan ng mga salita kasingkahulugan at kasalungat na kahulugan talinghaga
pagbibigay ng hinuha batay sa: mga ideya/pangyayari sa akda dating kaalaman kaugnay sa
binasa
pag-uugnay ng akda sa: sarili kapaligiran ibang tao
Naipaliliwanag kung paanong ang mga element ng akda/ teksto ay nakatulong upang maipahatid ang layunin ng may-akda Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin sa mga akdang pampanitikan Pagsulat Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye, kaisipan at opinyong nakapaloob sa teksto kung: Totoo o hindi totoo May pagbabatayan o kathang-isip lamang Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akda/tekstong binasa at ng: Pamantayang pansarili o sariling karanasan Pamantayang galling sa ibang tao o sa ibang babasahin Nagagamit ang iba‟t ibang teknik sa pagpapalawak ng paksa: paghahawig o pagtutulad depinisyon pagsusuri Nagagawang kawili-wili ang panimula ng talata sa pamamagitan ng isang: kaakit-akit na pahayag anekdota serye ng tanong
25
Nakasusulat ng talata na : binubuo ng magkakaugnay at maayos na mga pangungusap na nagpapahayag ng isang buong pagkakabuo, palagay o kaisipan nagpapakita ng bahagi nito simula gitna wakas Nawawakasan ang talata nang may pangkalahatang impresyon sa pamamagitan ng : Pagbubuod Makabuluhang obserbasyon Tatas Naipapamalas ang mga natamong kaalaman at kakayahan sa paglinang ng pangangailangang pangkomunakatibo Nasusuri ang mahahalagang detalye ng napanood, napakinggan o nabasang impormasyon ( media literasi) Pakikitungo sa Wika at Panitikan Nagpapakita ng likas na interes at kasabikan sa pagbuo at pagsagot ng mga tanong at puna sa panitikan / tekstong napanood, nabasa o napakinggan Nagpapamalas ng kawilihan at malalim na pag-unawa sa mga gramatika /retorika at iba‟t ibang uri ng pambansang panitikang saklaw ng pag-aaral Estratehiya sa Pag-aaral Nababasa nang masinsinan ang akda/ teksto sa pagpili ng angkop na mga detalye para sa isang tiyak na layunin Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
26
Pananaliksik Nailalapat ang nakalap na mga impormasyon sa pamamaraang : tuwiran di-tuwiran Nalilikom ang mga kakailanganing impormasyon mula sa iba‟t ibang pagkukunang sanggunian Nailalahad nang maayos at mabisa ang mga nalikom na impormasyon sa pananaliksik
IV. Konseptuwal na Balangkas
Narito ang grapikong presentasyon ng Aralin 1.1 . Sa tulong nito , ang guro ay magkakaroon nang malinaw na larawan ng buong
PANAHON NG KATUTUBO
aralin . Makabubuting ipaskil ng guro ang grapikong ito sa unang Karunungang -bayan
A. Panitikan -Salawikain -Sawikain -Kasabihan B. Wika Dalawang Uri ng Paghahambing
27
Alamat
Epiko
A. Panitikan -Mina ng Ginto Alamat ng Baguio
A. Panitikan -Tuwaang Epiko ng mga Bagobo
. B. Wika -Pang-abay ( Pamanahon at Panlunan )
.B. Wika -Pang-abay na Pamaraan
araw ng talakayan upang malaman ng mag-aaral ang mga araling kaniyang pag-aaralan.
V.Panimulang Pagtataya A. Sumulat ng maikling talata tungkol sa paksang: “Karunungang-bayan… Salamin ng Pagka-Pilipino”. Bigyan mo ng pansin ang rubrik sa pagbuo ng
Sa bahaging ito, matataya ng guro ang antas ng kaalaman ng mag-
talata. Isulat sa sagutang-papel. (10 puntos)
aaral sa mga araling nakapaloob sa kabuuan ng Aralin 1.1 : Ang
RUBRIK PAMANTAYAN
Kaisahan
Mahusay (5)
Panitikan sa Panahon ng Katutubo. Para sa pagwawasto ng Gawain A,
Kainaman (3)
Mahina (1)
Tiyak ang pag-
Hindi masyadong
Hindi natalakay
pagbatayan ng guro ang rubrik na nakalaan para sa pagsulat ng
talakay sa paksa
tiyak ang pag-
nang
talata. Sa Gawain B, pagbatayan ang pamantayan. Sa Gawain C
talakay sa paksa
ang paksa
wasto
naman, bigyan ng puntos sa pagwawasto ang sumusunod : kalinawan ng salaysay , maayos ang pagkakasunod-sunod ng pangyayari at
Kaugnayan
Angkop ang pag-
Di masyadong
Walang pag-
uugnay-ugnay ng
angkop ang pag-
uugnay-ugnay
mga
uugnay-ugnay sa
sa mga
pangungusap
mga
pangungusap
kawastuhan ng paggamit ng mga pang-abay ( panlunan, pamanahon
pangungusap
Kalinawan
May pokus/ tuon
Di masyadong
Walang
sa ideyang nais
nakapokus sa
pokus/tuon
ipabatid
ideyang nais
ideyang
ipabatid
ipabatid
sa nais
B. Bumuo ng sariling wakas ng akda ng “Ang Alamat ng Kasoy”. Isulat sa sagutang-papel. Bigyan mo ng pansin ang pamantayan sa pagbuo. (10 puntos)
28
at pamaraan)
PAMANTAYAN: Kaangkupan - Angkop ang wakas sa daloy ng naunang mga pangyayari Kalinawan
- Malinaw na naipabatid ang bunga o kinalabasan ng mga pangyayari
Mensahe
- Nakapagpabatid ng aral na dapat matutuhan ng mambabasa
Ang Alamat ng Kasoy Noong unang panahon ay nasa loob ng kasoy ang abuhing buto nito. Lungkot na lungkot ang buto sapagkat madilim na madilim sa loob ng kasoy. Lalo itong nalungkot nang malamang magdaraos ng isang handaan ang Adang kagubatan. Sa gabi ng handaan ay ipinatawag ng Ada ang lahat ng hayop at halaman. Lahat ay nagsasayaw. Lahat ay kumakanta. Masayang-masaya ang kagubatan. Bukod tanging ang buto ng kasoy ang lungkot na lungkot. "Mabuti pa sila, nakikita ang masayang paligid. Heto ako, nakakarinig ng awit at tawanan pero hindi naman nakikita ang katuwaan." Naulinigan ng makapangyarihang Ada ang himutok ng Buto. "Gusto kong maging maligaya ka. May kahilingan ka ba?" "Ayoko pong nakakulong sa madilim na lugar na kinalalagyan ko. Naiinggit ako sa ibang hayop at halaman na tuwang-tuwa kapag may handaan sa kagubatan. Nakakasama sila sa pagsasaya. Hindi lang nila naririnig kundi nakikita pa ang katuwaan ng lahat. Maawa kayo, mahal na Ada. Gawan ninyo ng paraang makalabas po sana ako sa pagkakakulong ko sa loob ng prutas na ito."
29
Naantig ang maawaing damdamin ng mahal na Ada. Iwinasiwas nito ang nagniningning na pananglaw. Sa isang iglap ay nakalabas sa madilim na kulungan ang Buto. Masayang-masayang napanood ng Buto ng Kasoy ang sayawan, kantahan, at pagkakatuwaan ng mga hayop at halaman. Hatinggabi na nang iwasiwas na muli ng butihing Ada ang kaniyang makinang na pananglaw. Hudyat iyon ng pamamahinga. Pinatay na ng mga Alitaptap ang parol nila. Nalungkot ang Buto nang dumilim na ang paligid. Nahahalinhan ng takot at lungkot nang kumulog at kumidlat. Napansin ng Buto na nagsipagtago ang mga hayop sa mga kuweba.
C.Ibuod mo ang bahagi ng epiko ng Bicol na Handiong.Isaalang-alang sa pagbubuod ang paggamit ng pang-abay na pamanahon, panlunan at pamaraan. Salungguhitan ang mga ito. Isulat sa sagutang papel. (10 puntos) HANDIONG Epiko ng Bicol (Salin sa Tagalog ni J. Arrogante) VIII Ang Kabikolan ay isang lupain Patagang mayaman sa mga baybayin Sa buong daigdig pinakamarikit Sagana sa butil, aming nakakamit. IX Si Baltog ang lalaking kauna-unahang Naninirahan sa dakilang patagan Nagmulang Botavara, Lahing di- nakikita.
30
X Nang ito‟y kaniyang masukol, Sa sibat ito‟y nasapol At sa brasong Herkules sa lakas Ang panga ng hayop ay nangagkapilas. XI Bawat panga‟y sukat Sa habang sandipa Dalawang katlo ang mga pangil Nang tanganan ng kaniyang sibat. XII At siya‟y umuwi sa kanilang lupain Ang dalawang panga‟y kaniyang binitin Sa puno ng isang talisay Sa Tondo, malapit sa bahay.
Ang ginawa mong pagsagot sa panimulang pagtataya ay makatutulong sa iyo upang madali mong maunawaan ang mahahalagang konsepto sa mga araling pampanitikan at panggramatika na nakapaloob sa kabuuan ng Aralin 1.1 Panitikan sa Panahon ng Katutubo.
31
VI.Yugto ng Pagkatuto Alamin
Ang bahaging ito ng modyul ay naglalayong :
maiugnay ang dating kaalaman ng mag-aaral ( prior
Handa ka na ba? Simulan nating pagyamanin ang iyong
knowledge )
kaalaman at kakayahan sa panitikan sa Panahon ng Katutubo. Batid ko na may ideya ka na sa araling ito. Subukin nating alamin kung ang iyong
mga ideya ay tumutugon sa mga konseptong saklaw ng aralin. Simulan natin sa pamamagitan ng gawain na susukat sa lawak ng iyong kaalaman.
GAWAIN 1.1.1.a: Tugon sa Pagkatuto Basahin mo ang mga pangungusap na nakasulat sa graphic organizer pagkatapos sagutan ang hanay sa BAGO BUMASA. Lagyan ng tsek (/) ang salita na tutugon sa iyong kasagutan. Ikaw ba ay sumasang-ayon o di- sumasang-ayon? Hintayin mo ang kasunod na panuto kung kailan mo sasagutan ang HANAY NG PAGKATAPOS BUMASA.
32
matukoy ang mga konseptong malabo at inaakalang tama batay sa tugon ng mga mag-aaral.
matulungan ang mga mag-aaral na matukoy ang mahahalagang pag-unawa sa tulong ng mahahalagang tanong
Karagdagang Impormasyon
ANTICIPATION- REACTION GUIDE
Ang ginamit na Anticipation-
Reaction Guide ay kilala bilang
Bago Bumasa
Pangungusap
Map of Conceptual Change .Ilan sa mga graphics na maaaring gamitin bilang Map of
Conceptual Change :
IRF Worksheet
Generalization Table
KWHL Sheet In the box… Out of the box…
Mga
Pagkatapos Bumasa
Sumasang-ayon Ang damdamin, saloobin, kaugalian o Di sumasang-ayon Di sumasang-ayon tradisyon ng lahi kapag naisatitik ay tinatawag na panitikan.
Sumasang-ayon
Kailanman, Hindi maaaring magkaDi sumasang-ayon ugnay ang panitikan at kasaysayan
Sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Hindi mababatid sa panitikan ang tunay Di sumasang-ayon nating pagkalahi.
Sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Bago pa man Di sumasang-ayon dumating ang mga Español ay may alpabeto nang ginagamit ang ating mga ninuno. Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon
Guide ang mahahalagang konsepto ng mga sumusunod na paksa:
Karunungang bayan
Alamat
Epiko
Sa bahaging ito, tatayain ng guro ang kaalaman ng mag-aaral sa mga paksang saklaw ng aralin 1.1. Makatutulong sa pag-aaral ng mag-aaral
Di sumasang-ayon
Di sumasang-ayon
Ang epiko, alamat at Sumasang-ayon mga karunungang Di sumasang-ayon bayan ay nakilala Di sumasang-ayon lamang ng ating mga ninuno noong panahon ng Español.
33
Nakalahad sa loob ng Anticipation-Reaction-
kung mayroong kopya na maibibigay ang guro nang sa gayon sa proseso ng pag-aaral ay nakikita ng mag-aaral ang kaniyang naging tugon, kung ito’y tama o mali.
Sumasang-ayon
Sa paglalahad ng konsepto, hindi kinakailangang tama ang lahat ng ito. Ang guro ay maaaring pumili ng konsepto sa aralin na sadyang ilalahad nang may kamalian upang tiyak
Napatunayan ng mga Español na ang Di sumasang-ayon ating mga ninuno ay hindi mahiligin sa tula, awit, kuwento, bugtong at palaisipan.
Sumasang-ayon
Pagkatapos sagutin ng mag-aaral ang ARG,
Di sumasang-ayon
ang guro ay magtatanong kung alin sa mga
Sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Ang panitikan ay hindi sumasalamin Di sumasang-ayon sa panahon kung kailan isinulat ito.
konsepto ang kaniyang sinasang-ayunan. Kailangang makapagbigay ng paliwanag ang mag-aaral sa bawat naging tugon niya.
Di sumasang-ayon
na mataya ang antas ng kaalaman ng mag-aaral.
Karagdagang impormasyon
Matapos mong masagutan ang ARG, nakatulong ba ito upang malaman mo ang mga konsepto na saklaw ng araling
Ang gawaing ito ay makatutulong sa guro na
iyong pag-aaralan ?
mataya ang kaalaman ng mag-aaral tungkol sa
GAWAIN 1.1.1 b : Likas- Katutubo
may malaking impluwensiya sa panitikang Sa bahaging ito, nais kong balikan mo ang dati mong
Narito ang pagkakasunod-sunod ng mga naunang nanirahan sa
mga unang taong nanirahan sa Pilipinas na
kaalaman tungkol sa saligang kasaysayan ng ating panitikan.
Pilipino.
Kilalanin mo ang mga ninunong nag-ambag sa ating panitikan.
Ang guro ay maaaring gumamit ng sarili
Pilipinas:
Isulat sa loob ng kahon ang mga nakaimpluwensiya sa panitikan
niyang estratehiya upang maisakatuparan ang
1. Negrito 4. Intsik
ng Pilipinas Bago Dumating ang Kastila. Gawin sa sagutang papel.
2. Indones 5. Bumbay 3. Malay
34
6. Arabe at Persiyano
Gawain 1.1.1.b
Negrito
Malay
Mga Kagamitan:
presentasyong ito. Ang guro ay kailangang
larawan, flashcard ( nakasulat
ang pangalan ng ating mga
Kailangang maipakita ng guro ang
Espanyol
Arabe
maghanda ng mga larawan upang maganyak ang mag-aaral sa gawain. Sikapin ng guro na
ninuno)
maipaliwanag ng mag-aaral ang naging sagot sa Amerikano Indones
Sanggunian
ang gawain ng hindi siya nakapagbibigay nang
Aklat:
wastong impormasyon . Makatutulong sa mag-
i
Panitikang Kayumanggi pp. 1-4
aaral kung magbibigay ang guro ng mga Nakatutuwang isipin na nagawa mong sagutin ang
karagdagang impormasyon. Tunghayan ng guro
gawain. Ngayon, iyo namang alamin ang mga akdang
ang nakatalang karagdagang impormasyon na
pampanitikan na kanilang inambag na nagging tulay upang
nasa loob ng kahon para sa gawaing ito.
masilayan natin ang tradisyon, paniniwala at kaugalian ng lahi na ating pinagmulan. Gawain 1.1.1.c : I-Q nek Tulungan mo ang larawan na iugnay ang kaniyang sarili sa mga akdang pampanitikan na lumaganap noong Panahon ng Katutubo sa pamamagitan ng pagkukulay ng mga ito hanggang marating niya ang aklat ng panitikan na nasa pinakaibaba ng tsart. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
35
gawaing ito. Huwag hayaan ng guro na iwan
Karagdagang Impormasyon
Matapos mataya ng guro ang kaalaman ng
Ang mga karunungang-bayan na
nobela
mag-aaral sa mga unang taong nanirahan sa maikling kuwento
Karagatan
pasyon
Pilipinas, sa Gawain 1.1.1.c ay tatayain
lumaganap sa Panahon ng
naman ng guro ang kaalaman ng mag-aaral sa
Katutubo ay ang sumusunod: awiting bayan
Alamat
moro-moro
Kurido
Haiku
naging impluwensiya ng ating mga ninuno sa
panitikan. Kailangang maipakita ng guro sa
Awiting-bayan Tanaga
Alamat
Mito
Epiko
Salawikain
Kasabihan
Sawikain
Bugtong atbp.
Mito
epiko
dula
Timpalak Palanca
dulang panradyo
blog
Tiyakin ng guro na tama ang mga sagot ng Komiks
Magasin
salawikain
mag-aaral. Makatutulong sa guro ang karagdagang impormasyon na nakatala sa
duplo
Palaisipan
kasabihan
sawikain
bugtong
sarsuela
Tulang dula
pelikula
Dulang Pantelebisyon
Matapos kong mataya ang dati mong kaalaman sa paksa, oras na upang ating pag-aralan ang ilan sa mga akdang pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo.
36
mag-aaral ang graphic organizer na ito.
kahon sa bahaging ito.
Mga Kagamitan:
Ang guro ay magbibigay ng ilang pangyayari o
Larawan, dvd player , laptop
sitwasyon noong unang panahon kung paano nakatulong ang mga karunungang bayan sa ating mga ninuno bilang panimula sa pagtalakay ng paksa.
( Maaari ding magpanood ang guro sa bahaging ito kung may makukuhang panoorin hinggil sa buhay ng mga sinaunang Pilipino)
Tama!
Payak
ang
pamumuhay
noon
ng
mga
sinaunang Pilipino. Sa kabila ng pagiging payak ay nabuhay sila nang maligaya at payapa. Pinaniniwalaang naging bahagi na ng kanilang pamumuhay ang mga karunungang-bayan.
Sa bahaging ito , nais kong bigyan mo ng pansin ang tula ni Jose Rizal na bagaman naisulat noong Panahon ng Español ay makikita mo
ang paggamit niya ng isa sa mga
karunungang-bayan na minana natin sa ating mga ninuno. Isa lamang itong patunay na ang matatandang panitikan tulad ng karunungang-bayan ay may malaking impluwensiya sa mga
37
Pilipino sa iba‟t ibang panahon.
Karagadagang Impormasyon Ang Sa Aking Mga Kabata ay isang tula na nakasulat sa wikang Tagalog tungkol sa pag-ibig ng isang tao sa kanyang katutubong wika. Madalas na pinapalagay na ginawa ito ni Jose Rizal, ang Pambansang Bayani ng Pilipinas at sinasabing naisulat niya noong 1869 sa gulang na walong taon at unang tulang ginawa ni Rizal. Bagaman, may ilang mga dalubhasa sa kasaysayan na nagsasabing walang patotoo na si Rizal ang may-akda ng tula at panlilinlang ito. Pinaghihinalaan ang mga makatang sina Gabriel Beato Francisco o Herminigildo Cruz ang tunay na may-akda.
Kagamitan: kopya ng tula sanggunian: http://tl.wikipedia.org/wiki/Sa_ Aking_Mga_Kabata
38
Sa Aking Mga Kabatà (Jose Rizal) Kapagka ang baya'y sadyáng umiibig Sa kanyáng salitáng kaloob ng langit, Sanglang kalayaan nasa ring masapit Katulad ng ibong nasa himpapawid. Pagka't ang salita'y isang kahatulan Sa bayan, sa nayo't mga kaharián, At ang isáng tao'y katulad, kabagay Ng alin mang likha noong kalayaán. Ang hindi magmahal sa kanyang salitâ Mahigit sa hayop at malansáng isdâ, Kayâ ang marapat pagyamaning kusà Na tulad sa ináng tunay na nagpalà. Ang wikang Tagalog tulad din sa Latin Sa Inglés, Kastilà at salitang anghel, Sapagka't ang Poong maalam tumingín Ang siyang naggawad, nagbigay sa atin. Ang salita nati'y tulad din sa iba Na may alfabeto at sariling letra, Na kaya nawalá'y dinatnan ng sigwâ Ang lunday sa lawà noóng dakong una.
Ang tulang “Sa Aking mga Kabata” ni Dr. Jose Rizal ay gagamitin ng guro bilang lunsaran para sa presentasyon ng paksang tatalakayin. Ang tula ay dapat nakasulat sa manila paper . Kailangang nakapaskil ito sa pisara upang pagbatayan ng mag-aaral para sa susunod na gawain. Sikapin din na maipabasa ito nang malakas sa mag-aaral. Para sa karagdagang impormasyon na ibabahagi ng guro sa magaaral tungkol sa tula, tunghayan ng guro ang kahon na nakatala ang karagdagang impormasyon.
GAWAIN 1.1.1.d : Paglinang ng Talasalitaan
Paglinang ng Talasalitaan 1.Kabagay- kaparis; kasang-ayon
Ibigay mo ang kahulugan ng mga salitang nasa loob ng biluhaba ayon sa pagkakagamit ng mga ito sa tula.Isulat sa
Sa bahaging ito, malaya ang guro sa
sagutang papel ang mga sagot.
2.maalam- marunong; nakatatalos 3.naggawad-naghandog
estratehiyang gagamitin para sa paglinang ng 1.kabagay kahulugan: ______________ _
4. sigwa-unos; bagyo 5.lunday- bangka
2.maalam kahulugan: _____________ _______
talasalitaan. Maaari ding gumamit ang guro ng iba pang tsart para sa presentasyon ng gawaing ito. Matapos maibigay ng mag-aaral ang wastong kahulugan sa bawat salita, gamitin ito
3.naggawad kahulugan:
___________ ___________ __
4.sigwa kahulugan: . _____________ ___________
sa pangungusap. Makatutulong sa guro ang kasagutan na nakatala sa loob ng kahon na nasa kaliwang bahagi.
5.lunday kahulugan: _____________ _____
Palawakin pa natin ang iyong kaalaman hinggil sa paksa. Batid ko na handa ka na upang linangin at paunlarin ang kakailanganing pag-unawa sa tulong ng mga angkop na gawain na ibibigay ng modyul na ito.
39
GAWAIN 1.1.1.e : Sa Antas ng iyong Pag-unawa 1.Suriin mo ang tula . Tukuyin mo ang kasabihang ginamit ni Jose Rizal . Ilahad mo ang tiyak na kaisipan na nais nitong ipabatid. Gawin sa sagutang papel.Gayahin ang pormat.
gawaing ito. Hikayatin ng guro ang mag-aaral na magbigay ng iba pang halimbawa ng kasabihan upang makatutulong sa labis na pag-unawa ng mag-aaral sa paksa.
Sa Aking Mga Kabata
KASABIHAN __________________ __________________
KAISIPAN
____________________ ____________________ ____________________ ____________________
2. Kung si Jose Rizal ay gumamit ng karunungang-bayan sa kaniyang tula, ikaw bilang kabataan, paano mo magagamit ang mga karunungang-bayan na minana pa natin sa ating mga ninuno?
Ang tugon ng mag-aaral para sa gawaing ito ay dapat nasa anyong patalata. Kailangang makapagbigay ang guro ng panuto tungkol dito. Maaari din namang magpagawa ang guro ng iba
_______________________ _______________________ _______________________ _______________________ _______________________ _______________________
Ang mga gawain na iyong isinagawa ay nagpapatunay na ang kasabihan bilang karunungang-bayan ay kinapapalooban ng
40
Ang guro ay malayang gumamit ng iba pang grapiko para sa
mensahe na magagamit sa buhay.
pang gawain na magpapakita ng paggamit ng mag-aaral sa mga nakilalang karungungang-bayan.
Gayundin naman ang iba pang karunungang-bayan tulad ng salawikain at sawikain/ kawikaan.Upang higit pang lumawak ang iyong kaalaman sa paksa, basahin at unawain ang mahahalagang impormasyon na nakatala sa loob ng kahon . ALAM MO BA NA...
Sa bahaging ito magbibigay ng input ang guro tungkol sa Ugnay-Panitikan
KARUNUNGANG-BAYAN
mahahalagang konsepto ng paksa. Ang paggamit ng angkop
Kasama sa kabang-yaman ng karunungang-bayan ng ating bansa bago dumating ang mga Espaῆol ay ang salawikain, sawikain/kawikaan at kasabihan.
na estratehiya sa pagtalakay ng aralin ay iminumungkahing
Salawikain- Karaniwang patalinghaga ang salawikain na may kahulugang nakatago. Ang salawikain ay karaniwang nasusulat ng may sukat at tugma kaya masarap pakinggan kapag binibigkas. Mga Halimbawa: Pag ang tubig ay magalaw Ang ilog ay mababaw
41
Ang sakit ng kalingkingan Damdam ng buong katawan
“A wattu langan a kuruga mariga Tattolay nga minagimamma .” ( Ibanag)
“Ing taung mapibabata’ Dasan na ing sablang buring na.” (Pampango)
“Walang gawaing mahirap Sa taong matiyaga.
“Ang taong matiyaga Natutupad ang ninanasa.
gawin ng guro.Makatutulong din sa kanya ang paggamit ng mga kagamitang pampagtuturo.
Sawikain – Ang pagsasawikain o pagtatambis ay isang paraan ng pagsasalita na hindi gumagamit ng mararahas na salita upang maiwasan ang makasakit ng loob. Ang sawikain o patambis samakatuwid , ay mga salitang eupemistiko, patayutay o idyomatiko na ginagamit upang maging maganda ang paraan ng pagpapahayag. Mga Halimbawa: parang natuka ng ahas- natulala malayo sa bituka- hindi malubha
tandaan mo sa bato- pakatandaan mahaba ang kamay- magnanakaw
Kasabihan- Ang kasabihan ay iba sa salawikain sa dahilang ito’y hindi gumagamit ng mga talinghaga. Payak ang kahulugan. Ang kilos, ugali at gawi ng isang tao ay masasalamin sa mga kasabihan. Mga Halimbawa: Tulak ng bibig Kabig ng dibdib. Utos na sa pusa Utos pa sa daga
Kasama sa gayak Di kasama sa lakad. Ubos-ubos biyaya Bukas nakatunganga
Pagkatapos mong basahin ang mahahalagang impormasyon sa aralin, marahil ay naging malinaw na sa iyo ang konsepto ng salawikain, sawikain at kasabihan. Upang mapagtibay pa ang iyong kaalaman at tamang pag-unawa sa paksang iyong pinag-aaralan, subukin mong gawin ang ilan pang gawain. 3.Suriin kung ang sumusunod ay salawikain, sawikain at kasabihan.Isulat sa papel ang sagot. Gayahin ang pormat.
1. Ang magtanim ng hangin, Bagyo ang aanihin 2. Itaga mo sa bato. 3. Kasama sa gayak, Di kasama sa lakad.
42
Maaaring dagdagan ng guro ang mga nakatalang salawikain, sawikain 4. . Maitim ang gilagid. 5. Ang taong walang kibo Nasa loob ang kulo. 6. Ubos-ubos biyaya, Bukas nakatunganga.
at kasabihan sa gawaing ito.
Salawikain 1.
Sawikain
Kasabihan
1.
Sikapin ng guro na makagawa ang bata ng tsart upang doon itala ng
1.
mag-aaral ang mga salawikain, sawikain at kasabihan na inihanay. 2.
2.
2.
Madali mo bang nakilala ang salawikain, sawikain at kasabihan? Nakilala mo ba ang mga ito dahil sa taglay nilang mga katangian? Kung sa iyong palagay ay hindi pa sapat ang iyong kaalaman sa mga ito, makatutulong ang kasunod na gawain upang madagdagan pa ang iyong kaalaman hinggil dito. 4. Basahin at unawain ang mga nakahanay na salawikain,
Karagdagang Impormasyon: Madalas magkarooon ng
sawikain/kawikaan at kasabihan. Isulat ang kahulugan ng bawat isa. Gayahin ang pormat.
Karunungang bayan
misconception ang tatlong
Hinihikayat ang guro na gamitin ang tsart na
karunungang bayan kaya mahalagang maipaghambing ito
ito para sa presentsyon ng gawain. salawikain
sawikain
kasabihan
Itaga mo sa bato
Malakas ang loob Mahina ang tuhod
upang maging malinaw ang kani-kanilang katangian at gamit.
Taong nanunuyo Dala-dala’y bukayo Kahulugan:
____________ ____________ ____
43
Kahulugan:
______________ ______________ ______________ ___
Kahulugan:
____________ ____________
5.Batay sa iyong sinagutang mga gawain, ano ang pagkakaiba at pagkakatulad ng salawikain, sawikain at kasabihan.Sagutin sa
Ang paggamit ng ganitong klaseng Venn
pamamagitan ng Venn Diagram.Gawin sa papel. Gayahin ang
Diagram ay kailangang malinaw sa mga mag-
pormat.
aaral. Kailangan tukuyin ng guro kung saan
D
A Katangian ng B bawat isa C D- Pagkakatulad ng tatlo
Sa tulong ng mga gawain na inilaan ng modyul na ito ay maaari mo nang maisantabi ang maling pag-unawa sa salawikain, sawikain at kasabihan.
itatala ng mag-aaral ang pagkakatulad at pagkakaiba ng salawikain, sawikain at kasabihan
Sa bahaging ito, inaasahan na ang guro ay magbibigay nang pahapyaw na paglalahad sa araling panggramatika.
Ngayon ay nagawa mong paghambingin ang salawikain, sawikain at kasabihan. Alam mo ba na upang maging mabisa ang pagsusuri mo sa pagkakatulad at pagkakaiba ng mga tao, bagay , pangyayari, ideya at iba pa, kailangan ang isang maayos na paghahambing . Ang aralin na ito ay naglaan ng mga gawain upang mapaunlad ang iyong kakayahan sa paghahambing.
44
6. Basahin mong mabuti ang teksto. Hanguin sa loob ng teksto ang mga pahayag na nagpapakita ng paghahambing. Isulat sa papel ang sagot. Sariwa ang hangin na humihihip sa karagatan. Mas masarap ang pakiramdam ko ngayon kaysa noong nakaraang buwan. Kapansin-pansin rin ang tubig na umaalon sa dagat na maituturing kong kasinlinaw ng
kristal. Di- gasino mang maingay dito ,wala man ang ingay na matagal ko nang kinagisnan, alam kong masasanay rin ako.Naalala ko tuloy ang pook na pinasyalan namin ni
inay noong bata pa ako. Magkasingganda ang pook na iyon at ang lugar na kinatatayuan ko ngayon. Simputi rin ng bulak ang buhangin doon. Akala ko iyon na ang una at huling araw na makadadalaw ako sa ganoong klaseng lugar. Sa mura ko kasing edad noon , alam ko na ang hirap na pinagdadaanan ng aming pamilya kaya napilitan akong magbanat ng buto kahit wala pa sa panahon. Buti na lang kinaawaan ako ng Poong Maykapal. Inialis ako sa nakasusulasok na lugar at dinala ako sa lugar na singganda ng paraiso. Salamat at nakilala ko si Sir James Bossier. Pansamantala man ang pananahan ko dito, batid ko na sa aking pagpupursige kasama ng aking pamilya ay makababalik ako dito upang manirahan.
Sagot: Mga pangungusap na napapakita ng paghahambing 1.____________________________________________________________________________________________________________ 2.____________________________________________________________________________________________________________ 3.____________________________________________________________________________________________________________ 4.____________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________ Pagkatapos mong sagutan ang gawain, nadagdagan ba ang iyong kaalaman sa ating pinag-aaralang araling panggramatika ? Sa araling ito , malalaman mo kung paano susuriin ang antas o lebel na katangian ng dalawang tao, bagay, ideya at iba pa na makatutulong sa malawak mong pagtingin sa mga ito. Mabuting basahin at unawin mo ang mahahalagang impormasyon tungkol sa ating araling panggramatika.
45
ALAM MO BA NA… DALAWANG URI NG PAGHAHAMBING
Sa bahaging ito, magbibigay ang guro ng input sa araling Ugnay-Wika
1. Paghahambing na magkatulad - Ginagamit ito kung ang dalawang pinaghahambing ay may patas na katangian. Ginagamitan ito ng mga panlaping kasing, sing, magsing at magkasing o kaya ay ng mga salitang gaya,tulad, paris, kapwa at pareho. 2. Paghahambing na di-magkatulad - Ginagamit ito kung ang pinaghahambing ay may magkaibang katangian. May dalawang uri ito: 2.1 Pasahol- Kung ang pinaghahambing ay mas maliit, gumagamit ito ng mga salitang tulad ng lalo, di-gaano, di-totoo, di-lubha o digasino 2.2 Palamang- kung ang hinahambing ay mas malaki o nakahihigit sa pinaghahambingan, gumagamit ito ng mga salitang higit, labis at di-hamak.
Mayroon ka nang sapat na kaalaman sa araling panggramatika, subukin mong maipakita ang iyong natutuhan sa bahaging ito.
46
panggramatika. Hikayatin ang mag-aaral na makapagbigay ng ilang pangungusap na ginagamitan ng paghahambing.
7.Itala mo ang pagkakatulad at pagkakaiba ng salawikain, sawikain at kasabihan
sa tulong ng mga salita na ginagamit sa paghahambing.
Ang guro ay malaking bahagi sa paglilinaw ng mahahalagang
Ang pagkakatulad ng salawikain,
Ang pagkakaiba ng salawikain,
konseptong dapat matutuhan ng mag-aaral sa araling ito. Bago
sawikain at kasabihan
sawikain at kasabihan
tumungo sa susunod na bahagi, kailangang malinaw sa mga mag-aaral
___________________________
__________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ ________________________
ang kaangkupan ng araling pamapanitikan at araling panggramatika.
___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________
Bago tayo magpatuloy, balikan mo muna ang iyong mga sagot sa naunang mga gawain at ihambing mo ang iyong mga naging sagot sa daloy ng talakayan sa bahaging ito. Ano sa mga ideya mo ang tama? Ano naman ang hindi tama at dapat na iwasto? GAWAIN 1.1.1.f : Pag - Sa – Sa – Ka ( Pagpapalalim ng Pag-unawa sa Salawikain, Sawikain at Kasabihan )
Sa bahaging ito, susubukin ng guro kung gaano kalalim ang pagHabang lumalalim ang iyong pag-unawa sa paksa ay mapagninilayan mo kung bakit mahalagang unawain ang mga akdang pampanitikan tulad ng
unawa ng mag-aaral sa araling pinag-aaralan. Kailangang maipakita
salawikain,sawikain at kasabihan sa kasalukuyang panahon. Mapagtitibay mo ang
ng guro ang pagsasanib ng araling pampanitikan at panggramatika.
ideyang ito sa tulong ng mga gawain na inilaan sa bahaging ito
47
A.Salawikain
Karagdagang Impormasyon Ang tulang “ Mga Ginto sa Putikan “ ay naglalaman ng mga
Bigyan mo ng pansin ang bahagi ng tula na ginamitan ng salawikain ng may-akda upang bigyang diin ang mensaheng nais
ang tula bago ipasagot ang nakalaang
Salawikain/ kasabihan sa bawat
Nakikita ang butas ng karayom,
saknong. Ginamit ng may-akda
Hindi ang butas ng palakol
ang mga ito bilang batayan sa ideyang ipinaloob sa bawat taludtod o linya.
Mayroon pang taong Sobrang palapuna at palapintasin, Sa mukha ng kapwa‟y Nakikikita agad ang dumi o dusing; Munting kapintasan Ng kapwa niya taong laging pinapansin Ang kamalian niya‟t Mga kasamaan ay ayaw aminin.
Kagamitan:
Dungis sa mukha mo‟y pahirin mo muna Bago ka mamintas ng mukha ng iba.
kopya ng tula Halaw sa tulang Mga Ginto sa Putikan ni Gregorio G. Cruz
48
Maaaring ipabigkas ng guro sa mag-aaral
niyang iparating.
gawain kaugnay rito.
Panuto: Bumuo ka ng maikling talata na magpapalawak sa iyong sagot sa tanong na nasa blg. 1. 1.Bilang kabataan, paano mo isasabuhay ang mga salawikain na ginamit sa tula? Isulat ang mga sagot sa papel.
Sa gawaing ito, kailangang patnubayan ng guro ang mag-aaral sa pagsulat ng talata. Maaaring magbigay ang guro ng ilang teknik
______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ ________
B.Kasabihan Ang kasabihan ay isa sa karunungang-bayan na iyo nang nakilala. Bigyan mo ng pansin ang nilalaman ng bahagi ng isang awit na nagpakilala ng mga kasabihang Pilipino na hindi dapat kalimutan.
49
o paraan sa pagbuo ng mahusay na talata.
Mga Kagamitan: MP3 , kopya ng bahagi ng awit
Sa pagdamay ay no.1 Matalas makiramdam Ang sakit sa kalingkingan Ay sakit ng buong katawan Kung di kaya ng nag-iisa Pagtulungan nating dalawa Ang bayanihan spirit ay taglay ng bawat isa
Marunong lumingon Sa pinanggalingan Ang utang na loob Hindi nalimutan Walang puwang sa isip mo Ang crab mentalidad Hindi naiinggit Kapwa Pinoy man Ay umunlad
Bahagi ng awit na ” Positibong Kasabihan ” ni Ser Jess Torres
v=eZCBCIAH6JU 2.Magsaliksik ka ng mga pangyayari sa iyong kapaligiran (halimbawa: batay sa obserbasyon o pansariling karanasan) na nagpapakita ng diwang isinasaad ng napiling kasabihan sa hinalaw na awit . Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
50
kabuuan ng awit. Makikita ng guro ang video ng awit sa URL na nakatala sa loob ng kahon sa
Sanggunian http://www.youtube.com/watch?
Maaaring iparinig ng guro ang
Kasabihan mula sa awit __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________
Kasabihan mula sa awit _______________________ _______________________ _______________________ _______________________ _______________________
Nasaliksik na pangyayari: __________________________ __________________________ __________________________ _________________________
Nasaliksik na pangyayari: _______________________ _______________________ _______________________ _______________________
gawing kaliwa.
C.Sawikain/kawikaan
Kahulugan ng salawikaing Ang
ginamit sa usapan: 1. hinipang lobo - mataba 2. napabayaan sa kusina - bundat, namimilog ang katawan 3. may gintong kutsa sa bibig - mayaman 4. ang laks ng dating - may dating na ibang klase ang isang tao 5, may utak - Matalino 6. nagsusunog ng kilay - nag-aaral nang mabuti
pakikipag-usap
pagkakaunawaan. Ngunit minsan,
sa
kapwa
ay
tulay
naghahatid ito ng hidwaan sa
Ipababasa ng guro sa mag-aaral ang usapan. Pagkatapos basahin, sikapin ng guro na
mga tao dahil sa paggamit ng mga salita o pahayag na nakasasakit ng damdamin. Sa iyong palagay, paano nakatutulong ang sawikain
maibibgay ng mag-aaral ang kahulugan ng
upang maiwasan ang ganitong sitwasyon? Bigyan mo ng pansin ang
salawikaing ginami sa usapan. Para sa
sawikain na ginamit sa usapan. Pagkatapos, sagutin ang gawain sa
kaangkupan ng mga kahulugan, bigyan ng
ibaba.
pansin ng guro ang mga sagot na nakatala sa Lef :
Hoy! Joan, kumusta ka na? Ibang-iba ka na ngayon . Halos di kita makilala para kang hinipang lobo.
Joan: Mabuti naman. Naku , Oo nga eh, napabayaan na
kasi ako sa kusina. Aba! Iba na rin naman ang hitsura mo. Ang tingin ko sa iyo ngayon tila ka
ipinanganak na may gintong kutsara sa bibig. Ang lakas ng dating mo. Lef :Naku ha, pamporma lang ang mga ito. Anong balita sa‘yo? Ipinagpatuloy mo ba ang kursong Medisina? Ikaw ang may utak sa klase natin noong High School Tayo di ba? Malamang kayang-kaya mo ang kursong pinangarap mo. Joan: Heto nga‘t patuloy akong nagsusunog ng kilay para matapos ko ang kursong noon pa‘y hinangad ko na.
51
sa
loob ng kahon sa bahaging kaliwa.
7.butas ng karayom - matinding pinagdaanan, labis na pagsubok ang hinarap. 8. matamis ang bunga
Lef: Masaya akong malaman ‘yan. Talaga naman, sa buhay ng tao bago mo makamtan ang iyong pangarap kailangan mo talagang dumaan sa butas ng karayom sa dami ng pagsubok na iyong mararanasan. Joan: Ganyan talaga ang buhay. Matamis ang bunga kapag pinaghihrapan.
- masarap 3.Sa iyong palagay, paano nakatulong ang sawikain upang maging magaan ang mga pahayag ng mga tauhan? Isulat mo ang iyong
Muli, gabayan ng guro ang mag-aaral sa
sagot sa paraang patalata.Gawin sa papel. Bumuo ng iyong
pagsulat ng talata. Maaaring magtala ang
pamagat para sa talata.
guro ng mga pagpipiliang pamagat para sa ______________________________________________________
talata. Inaasahan na mag-aaral ang nagbigay
______________________________________________________
ng mungkahi sa mga itinalang pamagat.
______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________
52
4.Batay sa iyong naging sagot sa naunang mga gawain, ihanay mo ang kahalagahan ng salawikain, sawikain at kasabihan.
Ang gawaing ito ang susukat sa bisa ng mga natutuhang konsepto sa araling pinag-aaralan.
Karunungang-bayan Salawikain
Kahalagahan
Sawikain
Kasabihan
Matapos mong sagutin ang mga gawain, nakaramdam ka ba ng pagmamalaki bilang isang Pilipino? Masasabi mo bang may kalinangan na ang ating lahi bago pa man tayo sakupin ng mga Espanyol? Paano mo pahahalagahan ang matatandang panitikan tulad ng karunungang-bayan na minana mo pa sa ating mga ninuno?
Ngayon pagkakataon mo na upang ilahad ang iyong pananaw sa kahalagahang hatid ng kasalukuyan.
Naniniwala
karunungang-bayan sa mga kabataan sa ako
na
mapaninindigan
mo
ang
pangkaisipan at bisang pandamdamin na iyong natutuhain sa aralin.
53
bisang
GAWAIN 1.1.1. g : Pagtalunan Natin – Punto sa Punto .
Ilahad ang iyong panig sa paksa. Subuking gamitin ang mga konseptong natutuhan sa araling pampanitikan at panggramatika.Isulat ang sagot sa papel. Oo sapagkat…
_______________ _______________ _______________ _______________
Ang gawaing ito ay maaaring gawin sa ibang anyo. Iminumungkahi sa guro na gamitin ang fliptop na usong-usong sa kabataan sa kasalukuyan.
Hindi na sapagkat
________ ________ ________ ________ ________ _____
Naipakita mo sa gawaing ito ang kahalagahan ng mga karunungang-bayan sa kabataang Pilipino . Malaki ang maiaambag mo sa pagpapanatili at pagpapaunlad ng ating matandang panitikan kung ang mga ito ay magagamit mo sa iyong buhay. GAWAIN 1.1.1.h : Salamin ng Katotohanan Suriin ang bisang pangkaisipan at bisang pandamdamin sa ipinahayag na panig sa GAWAIN 1.1.1.g. Sumulat ng repleksiyon tungkol dito. REPLEKSIYON ________________________________________________________ ________________________________________________________ ________________________________________________________ ________________________________________________________ ________________________________________________________ ________________________________________________________ ______________________________
54
Matapos makasulat ng repleksiyon , ipapabasa ng guro sa ilang mag-aaral ang natapos na gawain
GAWAIN 1.1.1.i : Dugtungan Tayo… Pagtibayin mo ang iyong natutuhang mahahalagang konsepto sa aralin sa pamamagitan ng pagbuo ng mga ideya na nakapaloob sa kahon. 1.
Naniniwala ako na mahalagang unawain ang mga karunungang - bayan sapagkat __________________________________________________ __________________________________________
2.
Ang mga karunungang-bayan bagaman bahagi ng ating matandang panitikan ay masasabi kong angkop pa ring na pag-aralan at isabuhay sa kasalukuyan dahil __________________________________________________ __________________________________________
3.
Sa tulong ng mga karunungang-bayan, nasilayan ko ang ______________________________________________ ______________________________________________ kaya ipinagmamalaki ko ____________________________
BINABATI KITA! Matagumpay mong nasagutan ang mga gawain para sa araling ito. Natitiyak ko na sa tulong ng mga gawain na naisagawa mo ay higit na napalalim ang kaalamang iyong natamo. Alam kong handa ka na sa susunod na bahagi ng araling ito. Sa mga natutuhan mo sa araling pampanitikan at panggramatika ay natitiyak kong kayang-kaya mong maisagawa ang inaasahang produkto para sa a araling ito
55
Ang gawaing ito ay maaaring gawin sa pasalitang paraan.
Karagdagang impormasyon Halimbawa ng brochure
Ang layunin mo sa bahaging ito ay mailapat ang mga kaalamang natutuhan sa awtentikong pagkatuto. Basahin at unawain mo ang sitwasyon pagkatapos, gawin
Bago ipagawa ng guro sa mag-aaral ang
mo ang inaasahang produkto para sa araling ito.
inaasahang produkto sa bahaging ito, Dadalaw
ngayong
buwan sa inyong barangay ang mga piling nagmula
Senior Citizens na sa
iba‟t
ibang
lalawigan. Ang layunin nila
sa brochure. Kailangang maipakita ng guro ang isang halimbawa ng brochure.
sa
pagdalaw ay upang matiyak na ang kabataan ay may naiaambag sa pagpapanatili ng
Kailangangang ipaunawa ng guro sa mag-
yaman ng kultura at tradisyon ng ating lahi. Ikaw, bilang
aaral na ang brochure na gagawin ay
SK Chairman ay naatasan ng inyong Punong Barangay na
bibigyan ng marka alinsunod sa rubrik.
magpakita ng mga katibayan na ang kabataan ay may malaking bahagi sa pagpapanatili ng sariling kultura at tradisyon. Naisip mo na ipakita ito sa pamamagitan ng pagbuo ng isang brochure na naglalaman ng mga karunungang bayan kung saan iuugnay mo ang mga gawaing pangkabataan sa inyong barangay.Ayon sa inyong Punong Barangay ang brochure na dapat mong maipakita ay matataya sa sumusunod na pamantayan:
56
talakayin muna nang pahapyaw ang tungkol
RUBRIK PAMANTAYAN Organisasyon
LUBOS NA KATANGGGAP-TANGGAP Lohikal ang pagkakaayos ng mga teksto at larawan Klaro at tama ang perspektibo
KATANGGAP-TANGGAP May ilang teksto at larawan na wala sa lugar
Dibuho
Kaakit-akit ang brochure dahil tama ang kombinasyon ng kulay, estilo, laki ng font at pagkakaayos ng teksto at larawan
Medyo kaakit-akit ang brochure kahit ay ilang maling kombinasyon na makikita sa brochure
Di- gaanong kaakit-akit ang brochure dahil kitangkita ang maling kombinasyon ng larawan, estilo, font at teksto
Gamit ng karunungang bayan
Mabisa ang pagkakagamit ng karunungang bayan sapagkat Nakatulong ito upang maipakita ang kultura at tradisyong Pilipino
Di masyadong mabisa ang pagkakagamit ng mga karunungang-bayan dahil di gaanong naipakita ang kultura at tradisyong Pilipino
Di mabisa ang pagkakagamit ng mga karunungang-bayan sapagkat halatang pilit ang pagpapakita ng kultura at tradisyong Pilipino.
Kalidad ng mga Larawan
May ilang larawan na di klaro o tama ang perspektibo
MAHINA Nakalilito ang pagkakaayos ng teksto at mga larawan Karamihan sa mga larawan ay di klaro o malabo ang perspektibo
Nakatulong ba nang malaki ang mga kaalamang natutuhan mo sa kabuuan ng aralin sa pagbuo ng Inaasahang Produkto? Higit pa sa mga kaalaman, konsepto at ideyang natutuhan mo sa bahaging ito ng modyul, inaasahan ko na maisasabuhay mo ang mga aral na nakapaloob sa ating mga karunungang-bayan.
Samantala, naniniwala ka ba na mahalagang malaman ang pinagmulan ng mga bagay sa ating paligid? Naisip mo rin ba na ang mga bagay na iyong napakikinabangan sa kasalukuyan ay nagtataglay ng mga kuwento ng kanilang pinagmulan?
Ang susunod na aralin na iyong pag-aaralan ay isang akdang pampanitikan na makatutulong sa iyo upang higit mong makilala ang pinagmulan at kahalagahan ng pagsulpot ng mga bagay sa iyong kapaligiran, ang alamat. Batid ko ang iyong pananabik sa aking tinutukoy kaya maaari ka nang humakbang sa susunod na aralin para pagaralan ito.
57
ARALIN 1.1.2 : Alamat Ang guro ay magbibigay ng maikling deskripsiyon hinggil sa Sinasabing ang ilang kaalaman natin ngayon ay kinuha ng mga mananaliksik sa saling-dila ng matatanda. Sa pag-usad ng panahon, maaaring nagbabago ang mga alamat gayunpaman hindi
akdang pampanitikan na pag-aaralan ng mag-aaral. Kailangang mabigyan diin ng guro na ang alamat ay isa pang akdang
nawawala ang katangian nitong maglahad ng pinagmulan ng tao,
pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo. Sa bahaging
bagay, lunan o pangyayari.
ito, tutukuyin ng guro ang inaasahang produkto na gagawin ng
Ang aralin na ito ay magpapayaman ng iyong kaalaman upang mauunawaan mo kung paano nakatutulong ang alamat sa pagpapanatili at pagpapaunlad ng kultura, tradisyon at kaugaliang Pilipino na minana natin bilang isa sa mga matatandang panitikan ng ating lahi. Matapos mong pag-aralan ang mahahalagang konsepto sa aralin, ikaw ay inaasahang makabubuo ng informecial na nagtatampok sa kultura at tradisyong Pilipino.Gayundin, mapagtitibay mo kung paano kasasalaminan ng kultura, tradisyon, kaugalian ang alamat tulad ng iba pang akda na lumaganap sa Panahon ng Katutubo.
Bago mo alamin ang mahahalagang konsepto sa araling ito, nais ko munang mataya ang iyong kabatiran sa ating paksa. Simulan mo sa pagsagot sa sumusunod na gawain.
58
mag-aaral pagkatapos ng pag-aaral sa aralin.
GAWAIN 1.1.2.a : Larawan ng Pinagmulan
Pansinin mo ang mga larawan na nasa loob ng kahon. Pamilyar ka ba sa mga ito? Alamin natin ang iba mo pang kaalaman sa paksang iyong pag-aaralan sa tulong ng mga larawan.Subukin mong sagutin ang kasunod na mga tanong.
Sa gawaing ito, inaasahan na ang guro ay makapagpapakita ng mga larawan na gagamitin niya bilang gabay sa pagtaya sa dating kaalaman ng mag-aaral sa araling pag-aaralan.
Ang mga larawan ay hinango sa http://www.google.com.ph/search
a. Ano-ano ang maaaring maging paksa ng alamat? ______________________________________________________________ b. Nakatutulong ba ang alamat upang maging malinaw ang pinagmulan ng mga bagay?_________________________________________________________ c.
Makikita ba sa bawat paksa ng alamat ang tatak ng pagiging mamamayan? Patunayan._____________________________________________________
Ang mga tanong na nakatala ay makatutulong sa mag-aaral upang bahagya niyang makilala ang alamat bilang akdang pampanitikan.Gayundin, upang magkaroon ang mag-aaral ng ideya sa mahahalagang konsepto na kaniyang matututuhan sa pag-aaral ng araling ito.
Nakatulong ba sa iyo ang ginawa mong pagsagot sa mga tanong upang makilala ang alamat bilang isang akdang pampanitikan? Huwag kang mag-alala, ang araling ito ay tutulong sa iyo upang pagyamanin ang iyong kaalaman sa paksang ating pag-aaralan.
59
GAWAIN 1.1.2.b : Wakas ng Pinagmulan Sa isang kuwento , pelikula o teleserye man, kaabang-abang ang bahaging resolusyon o kinahinatnan sapagkat dito malalaman ng mambabasa o manonood kung ano ang maaaring mangyari sa pangunahin at iba pang sangkot na tauhan. Sa isang alamat, gaano kaya kahalaga ang wakas na bahagi nito? Paano nakatutulong ang wakas upang maging malinaw ang pinagmulan ng mga bagay? Narito ang mga halimbawa ng wakas sa ilang alamat. Suriin mo ang kinahinatnan ng mga pangunahing tauhan.Isulat ang sagot sa papel.
Nanangis ang binata at nagsisi sa kanyang narinig. Gusto niyang ibalik ang puso ng ina ngunit wala na itong buhay. Dahil sa ginawa niya ay biglang pinarusahan at naging BUTIKI na gumagapang sa mga kisame at haligi. Ito ang parusa sa anak na walang utang na loob sa kanyang pinanggalingan.
Halaw sa Alamat ng Butiki
Puna: _________________________________________________________________
Pagkakita sa puno,naalala ni Juana ang brasong ibinaon niya sa lupa doon mismo sa pinagtubuan ng puno. Nasambit niya sa sarili ang pangalan ni Aging. "Ang halamang iyan ay si Aging"wika ni Juana. Magmula noon ang halamang iyon ay tinawag na "Aging"na di nagtagal ay naging saging.
Halaw sa Alamat ng Saging
Puna: _______________________________________________________________
60
Sa gawaing ito, kailangang magabayan ng guro ang magaaral sa pagsulat ng puna . Bibigyan-diin ng guro na ang bubuuing puna ng mag-aaral ay nakatuon sa pagkakatulad ng bawat alamat sa bahaging wakas.
Nagluksa ang Rajah at ang buong palasyo. Ipinag-utos niya na ang dalawa'y ilagak na magkasama sa isang hukay. Lumipas ang mga araw. Himala ng mga himala. Ang lupa sa puntod ng libing ay tumaas hanggang sa itoy maging bundok. Napakaganda at perpekto ang hugis. Tinawag itong Bundok ng Mayon, bilang alaala kay Daragang Magayon.
Halaw sa Alamat ng Bulkang Mayon
Pagkatapos maisakatuparan ng mag-aaral ang gawain, kailangang maitanong ng guro ang mga gabay na tanong upang masukat ang dating kaalaman ng mag-aaral sa aralin. Malaya ang guro kung paano niya isasagawa ang bahaging ito. Maaari niyang gawin ang paraang pasalita o kaya’y pasulat.
Puna _______________________________________________________________
Mga Gabay na Tanong: a. Ano ang napuna mo sa naging daloy ng pangyayari? b. Kapani-paniwala ba ang ganitong uri ng wakas? Ipaliwanag. c. Sa iyong palagay, bakit karaniwan na sa mga alamat na magkaroon ng kaparusahan o pagkamatay ng pangunahing tauhan? GAWAIN 1.1.2.c : Kilalanin ang Pinagmulan
Ipasusulat ng guro ang konseptong nabuo ng mag-aaral Batay sa mga impormasyon na nailahad sa mga naunang gawain, paano mo mailalarawan ang alamat bilang akdang pampanitikan?Isulat ang sagot sa papel gamit ang fan fact analyzer. Gayahin ang pormat.
61
buhat sa mga unang gawain na kaniyang isinagawa.
ALAMAT
Nataya na natin ang iyong dating kaalaman sa paksa, at alam ko na handa ka nang dagdagan pa ito sa pamamagitan ng mga gawain na batid kong makatutulong sa iyo upang malinang mo ang kinakailangang pag-unawa .Simulan natin sa pamamagitan ng pagsagot mo sa mga tanong na magiging gabay sa iyong pag-aaral mula simula hanggang huling bahagi ng araling ito.
Mga Gabay na Tanong: a. Paano nakatutulong ang alamat sa pag-unawa ng pinagmulan ng mga bagay sa kasalukuyan? b. May saysay pa ba ang mga alamat bilang mga akdang pampanitikan sa kasalukuyan? Patunayan. c . Nakatutulong ba ang paggamit ng mga lugar at panahon upang mabisang maipabatid ang mahahalagang pangyayari sa isang kuwento tulad ng alamat? Patunayan.
62
GAWAIN 1.1.2.d : Tugon mo… Mahalagang Alamin Sa bahaging ito, nais kong malaman ang antas ng iyong pag-unawa sa aralin na ating pag-aaralan. Subukin mong sagutin ang mga nakatala sa Mga gabay na tanong upang magabayan ka sa pagpapalawak ng paksa na nasa loob ng kahon. Ang Kahalagahan ng Alamat sa Kasalukuyan _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________
Huwag kang mag-alala kung sa tingin mo ay di mo nasagot nang wasto ang mga katanungan.Naglaan pa ng mga gawain ang modyul na ito upang matulungan ka sa pagkilala ng mga tamang konsepto ng aralin .
63
Kailangang maigiya ng guro ang mag-aaral sa pagbuo ng talata upang matiyak na matutugunan nang wasto ang mga gabay na tanong sa araling ito. Sa gawaing ito, bibigyan lamang ang mag-aaral ng limang minutong pagsulat. Pagkatapos,ipababasa ng guro ang nabuong talata.
Karagdagang impormasyon: Base rin sa kasaysayan, nilinaw niya na nang magkaroon ng “gold boom” noong 1930s ay dumagsa ang mga tao sa Baguio mula sa iba’t ibang panig ng bansa para sa trabaho at kabuhayang may kaugnayan sa pagmimina. Idinagdag ni Dimaculangan na ang Benguet ang mukha ng Philippine mining industry dahil sa rekord noong 2006, ang kita ng lalawigan sa pagmimina ay umabot ng P4 bilyon sa dalawang kompanya pa lamang. Halaw sa artikulo ni Manny Balbin na nailathala noong Sabado , Hunyo 09, 2012 .- JOURNAL ONLINE.
Paunlarin Ang bahaging ito ng modyul ay makatutulong upang maunawaan mo ang mga konsepto at kasanayang dapat mong malinang sa paksa. Kailangang mapalawak at mapaunlad mo pa ang iyong dating kaalaman nang sa gayon ay mabatid mo kung paano nakatutulong ang alamat sa pagpapanatili at pagpapaunlad ng kultura, tradisyon at kaugaliang Pilipino na minana natin bilang isa sa mga matatandang uri ng panitikan ng ating lahi.
Kagamitan: cartolina/manila paper
64
ng iba’t ibang estratehiya sa pagbasa. Maaaring magpabasa ng isahan, dalawahan o maramihan. Maaari din naman na sa bawat bahagi ng pagbasa ay magtanong ang guro nang sa gayo’y naiproproseso na ng mag-
Babasahin 1: Mina ng Ginto ( Alamat ng Baguio ) Kalakip 1.1.2.a Masasalamin ba sa alamat ang kultura at tradisyon ng isang pangkat ng mamamayan sa ating bansa? Maituturing mo bang yaman ng lahi ang mga alamat sa ating panitikan? Bago mo sagutin ang mga tanong, bigyan mo ng
Sanggunian http://www.journal.com.ph/index.php /news/provincial/31499-pagmiminaturismo-nagpaunlad-sa-benguetchamber-of-mines
Sa bahaging ito, malaya ang guro na gumamit
pansin ang kasunod na mga gawain upang higit mong maunawaan ang nilalaman ng binasa mong alamat.
aaral ang mahahalagang kaisipan na nakapaloob sa akdang binabasa.
Paglinang ng Talasalitaan caῆao- isang ritwal na nagpaparangal sa espiritu ng kanilang mga ninuno. anito- ito ang santo o diyos ng sinaunang tao. Bathala- Diyos pantas- dalubhasa sugo- may tungkuling iparating ang ipinag-uutos
GAWAIN 1.1.2.e : Paglinang ng Talasalitaan Suriin ang mga salitang nakahilig sa loob ng pangungusap. Bigyan ng kahulugan ayon sa pagkakagamit sa akda.Isulat sa papel ang mga sagot. 1.Taon-taon ay nagdaraos sila ng caᾗao bilang parangal sa kanilang mga anito. Kahulugan-_____________________________________ 2.Noong panahong iyon, ang mga Igorot ay naniniwala sa iba‟t ibang anito. Kahulugan-____________________________________ 3.Maibigin sila sa kapwa at may takot sila sa kanilang bathala. Kahulugan-_____________________________________ 4.Siya‟y bumalik sa nayon at nakipagkita sa matatandang pantas. Kahulugan-______________________________________ 5.Marahil ang ibong iyon ay ang sugo ng ating bathala. Kahulugan-_____________________________________
Batid ko na nakatulong ang mga salitang binigyan mo ng kahulugan upang iyong maunawaan ang kultura at tradisyon na mayroon ang mga Igorot. Ngayon , subukin natin ang lalim ng iyong pagunawa sa ilang mahahalagang konsepto ng akdang binasa.
65
66
GAWAIN 1.1.2.f : Sa Antas ng Iyong Pag-unawa Ang gawaing ito ay nakatulong sa iyo upang madali mong maunawaan ang daloy ng mga pangyayari sa alamat. 1.Pagsunod-sunorin mo ang mga pangyayari sa alamat sa tulong ng STORY MOUNTAIN. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
Karagdagang Impormasyon Ang isang maikling kuwento ay nagtataglay ng sumusunod na bahagi: simula, papataas na aksiyon, kasukdulan,kakalasan at wakas. Ang alamat bilang isang salaysay ay nagtataglay ng payak na pangyayari na kinapapalooban ng sumusunod na bahagi: simula, gitna at wakas.
Gitna ________________ ________________
Ang guro ay magpapakita ng diagram na Story Mountain na gagamitin sa pagtukoy ng bawat
__ Simula ______________ ______________ ______________ ______
bahagi ng alamat. Sa bahaging ito, Wakas kailangang mailahad ng guro na ______________ ______________ bagaman ang alamat ay may payak
2.Sa iyong palagay, angkop ba ang naging wakas ng akda ? Pangatuwiranan ang iyong sagot. Gawin sa papel. 3.Suriin ang mga pangyayari sa bawat bahagi ng alamat.Itala mo sa talahanayan kung alin ang makatotohanan at dimakatotohanan. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
67
na kuwento, taglay pa din nito ang bawat bahagi.
Karagdagang Impormasyon Malawak ang kahulugan ng terminong ‘kultura’. Ayon sa Roshan Cultural Heritage Institute, ang kultura ay binubuo ng mga katangiang nagbubukod sa tao at sa hayop, gaya ng sumusunod: wika, sining at siyensiya, pag-iisip, at mga aktibidad na panlipunan. Ang kaugalian o tradisyon ay mga paniniwala, opinyon, kostumbre o mga kuwentong naisalin mula sa mga magulang papunta sa mga anak nila. Sa Pilipinas, isang halimbawa ng kaugalian ang paghalik sa kamay ng mga matatanda. Kaugnay ito ng mga salitang tradisyunal, pinagkaugalian o kinaugalian, simula, at pinamulihanan.
BAHAGI
MAKATOTOHANAN
DIMAKATOTOHANAN
SIMULA GITNA WAKAS
Sa bahaging ito, iyong napagtibay na nangingibabaw sa alamat ang mga di- makatotohanang pangyayari na nagpapaigting upang maging kapana-panabik ang kuwento na nakapaloob dito. Gayundin sa tulong ng mga dimakatotohanang pangyayari , nabubuo ang pinagmulan ng mga bagay. 4.Mula sa akdang binasa, itala ang kultura at tradisyon ng mga Igorot sa tulong ng dayagram . Gawin sa papel. Gayahin ang pormat. Mina ng Ginto
________ ________
_________ _________ Igorot
__________
_________
68
Kultura at tradisyon
__________ __________
Sa bahaging ito, hihikayatin ng guro ang mag-aaral na ipaliwanag ang konsepto ng makatotohanan at di-makatotohanang pangyayari sa alamat. Ang guro ay inaasahang makapagpapakita ng kagamitang pampagtuturo na kanyang gagamitin sa paglalahad ng gawaing ito.Tiyakin ng guro na matutukoy ng mga mag-aaral ang kultura at tradisyong inilahad sa binasang akda at ito ay dapat batid ng lahat. Kailangang maiwasto ng guro na ang mga pangyayaring isusulat ng mag-aaral ay tunay na nagmula sa bawat bahagi ng akda.
Malaya ang guro na gumamit ng estratehiya na sa tingin niya ay angkop para sa pagtalakay ng araling pampanitikan. Gayundin, iminumungkahi na kailangang gumamit ang guro ng mga kagamitang pampagtuturo sa paglalahad ng mahahalagang konsepto sa paksa.
Karagdagang Impormasyon: Ang mga Igorot ay kilala sa kanilang pagiging masipag, matatag, at tapat sa kanilang pinagmulan. Mga ugaling hindi basta basta hinahayaang makuha ng iba ang kanilang mga namana o nakuhang mga kayamanan.
5. Balikan mong muli ang naitala mong mga kultura at tradisyon ng mga Igorot. Sa iyong palagay mo, nananatili pa rin ba ang mga ito sa kasalukuyan? Itala ang iyong sagot sa tsart. ( Maaring magsaliksik ang mag-aaral sa bahaging ito ). Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
Ano- ano ang
binanggit sa
Mahalaga sa kanila ang lupa, sapagkat ito ang pangunahing ikinabubuhay nila. Ang isang patunay nito ang Hagdan-hagdang Palayan ng Banawe na matatagpuan sa isang tribu sa Ifugao. Sanggunian: http://tl.wikipedia.org/wiki/Mga_Igor ot
mabigyan ang mga mag-aaral ng
impormasyon na kanilang itatala sa tsart.
Sa kasalukuyan, nananatili pa rin ba ito? Oo o Hindi
Patunay
akda?
Sa bahaging ito, ang guro ay inaasahang Napatunayan mo sa bahaging ito na ang alamat bilang
akdang
pampanitikan
ay
sumasalamin
sa
kultura,tradisyon at kalagayang panlipunan noong panahong
makapagbibigay ng input tungkol sa araling pampanitikan.Bibigyan ng tuon sa gagawing talakayan ang mga bahagi ng alamat. Malaya
naisulat ito. Binabati kita sa matiyaga mong pagsagot sa mga gawain. Layon ng araling ito na mapalawak pa ang iyong kaalaman sa paksang tinatalakay . Makatutulong kung iyong babasahin at uunawain ang mahahalagang konsepto na nakatala sa loob ng kahon.
69
naibigay bilang takdang aralin upang
pagkakataong makapagsaliksik ng mga
KULTURA NG IGOROT mga kulturang
Tiyakin ng guro na ang gawaing ito ay
ang guro na gumamit ng estratehiya sa bahaging ito.
Trivia Gumamit si Dr. Jose Rizal ng alamat sa kanyang nobelang “ El Filibusterismo” upang maipabatid ang kalagayang panlipunan ng panahong iyon.
ANG ALAMAT Ang alamat ay isa sa kauna-unahang panitikan ng Mga Pilipino bago pa dumating ang mga Español. Karaniwang kathang-isip o maaari namang hango sa tunay na pangyayari. Pinagmulan ng isang pook, ng isang halaman o punongkahoy, ng ibon, ng bulaklak at iba pang mga bagay ang karaniwang paksa nito. Maaari ring tungkol sa mga pangyayaring di- kapani-paniwala o kaya‘y tungkol sa pagkakabuo ng pangalan ng lugar, bagay at iba pa. Mababakas sa alamat ang matatandang kaugaliang Pilipino. Layunin din ng alamat na manlibang. May tatlong bahagi ang alamat. Simula: Kabilang sa simula ang mga tauhan, tagpuan, at suliranin. Sa mga tauhan nalalaman kung sino-sino ang magsisiganap sa kuwento at kung ano ang papel na gagampanan ng bawat isa. Maaaring bida, kontrabida, o suportang tauhan. Sa
tagpuan nakasaad ang lugar na
pinangyayarihan ng mga aksyon insidente, gayundin ang panahon kung kailan naganap ang kuwento. At ang bahagi ng suliranin ang
nagsasaad ng problemang haharapin ng
pangunahing tauhan. Gitna: Binubuo ang gitna ng saglit na kasiglahan, tunggalian, at kasukdulan. Ang saglit na kasiglahan ang naglalahad ng panandaliang pagtatagpo ng mga tauhang masasangkot sa suliranin. Ang tunggalian naman ang bahaging nagsasaad sa pakikitunggali o pakikipagsapalaran
70
ng pangunahing tauhan laban sa mga suliraning kakaharapin, na minsan sa sarili , sa kapwa, o sa kalikasan. Samantalang ang kasukdulan ang pinakamadulang bahagi kung saan maaaring makamtan ng pangunahing tauhan ang katuparan o kasawian ng kaniyang ipinaglalaban. Wakas: Binubuo ang wakas ng kakalasan at katapusan . Ang kakalasan ang bahaging nagpapakita ng unti-unting pagbaba ng takbo ng kuwento mula sa maigting na pangyayari sa kasukdulan. At ang katapusan ang bahaging maglalahad ng magiging resolusyon ng kuwento. Maaaring masaya o malungkot, pagkatalo o pagkapanalo. Sa tulong ng bawat bahagi ng alamat ay naipakita ang mga pangyayari na sumasalamin sa kultura, tradisyon, kaugalian at kalagayang panlipunan ng sinaunang Pilipino.
Pagkatapos mong malaman kung ano ang alamat at mga bahagi nito , bigyan
Kailangang maitanong ng guro ang mahalagang tanong sa
mo naman ng pansin ang mahalagang gamit ng panahon at pook . Sa iyong palagay
araling panggramatika na gagabay sa mag-aaral sa paglinang
nakatutulong ba ang paggamit ng mga lugar at panahon upang mabisang
ng mahahalagang konsepto sa paksa.
maipabatid ang mahahalagang pangyayari sa isang kuwento tulad ng alamat?
Gawin mo ang mga susunod na gawain upang masagot mo nang wasto ang mahalagang tanong hinggil sa paksang ito. Isulat sa sagutang papel.
GAWAIN 1.1.2.g : Pagsukat sa Kasanayang Panggramatika Sa bahaging ito masusukat ang iyong kasanayang panggramatika. Malalaman natin ang antas ng iyong kaalaman sa araling pangramatika na iyong pag-aaralan.
71
Basahin mo ang bahagi ng kuwento na nasa loob ng kahon. Pagkatapos, sagutin ang kasunod na mga tanong . Ngunit mula sa kanyang nangangatal na mga labi ay walang namumutawi kundi isang impit na ― Diyos Ko!!!‖ Sa gitna ng kanyang pagluha, ang mabait na si Sinang ay lumapit sa asawa at tinapunan iyon ng isang ― hayaan-mo-na ang Nanay‖ na tingin. Kasabay ng isang malalim na buntung-hininga, si Conrado‘y nalugmok sa isang likmuan. Ang salitaan ay napinid na.
Umagang-umaga kinabukasan, nagtaka na lamang sila‘t natagpuan nila sa . isang sulok si Impong Selang nananangis, umiiyak na nag-iisa. Siya‘y hindi man lamang tinuluan ng luha nang si Pepe‘y naghihirap, at saka ngayon pang si Pepe‘y matiwasay na, salamat sa suwerong itinusok sa kanya ng manggagamot, ay saka….
Ang bahagi ng akdang Impong Sela ay gagamitin ng guro bilang lunsaran sa pagtalakay ng araling panggramatika. Mahalagang nakapaskil ang bahaging ito sa pisara upang maging malinaw sa mag-aaral ang aralin.
Halaw sa Impong Sela ni Epifanio G. Matute
a. Suriin ang mga salitang may salungguhit. Nagbibigay-turing ba ito sa mga salitang nakihilig o naglalarawan?
b. Nakatulong ba ang mga salitang may salungguhit upang mabisang maipabatid ang mahalagang pangyayari sa alamat? Patunayan.
c.
Anong bahagi ng panalita ang mga salitang may salungguhit?
Pagkatapos mong sagutin ang mga tanong, may ideya ka na ba kung ano ang mahalagang papel na ginagampanan ng pang-abay na pamanahon at pang-abay na panlunan upang malinaw na maipabatid
ang mga pangyayari sa isang kuwento?
Makatutulong sa iyo nang malaki ang mga impormasyong nakatala sa kasunod na kahon
72
Ipasasagot ng guro sa mag-aaral ang mga nakatalang tanong na makatutulong upang higit na makilala ang araling panggramatika.
upang ganap mong maunawaan ang araling panggramatika.
Ugnay-Wika
PANG-ABAY NA PAMANAHON AT PANG-ABAY NA PANLUNAN Ang pang-abay na pamanahon ay nagsasaad kung kailan naganap o magaganap ang kilos na taglay ng pandiwa. Napapangkat ang ganitong uri ng pang-abay: (1) yaong may pananda at (2) yaong walang pananda. Gumagamit ng nang , sa, noong, kung, tuwing, buhat, mula, umpisa at hanggang bilang mga pananda ang pang-abay na pamanahon. Mga halimbawa: 1. Kailangan ka bang pumasok nang araw-araw? 2. Inaasahan tayo roon sa gabi, hindi sa araw. 3. Noong Lunes siya nagsimula sa kaniyang bagong trabaho. 4. Kapag Mahal na Araw ay sinisikap niyang mag-abstinensya at mag-ayuno. 5. Tuwing Pasko ay nagtitipon-tipon silang mag-anak. May mga pang-abay na pamanahon na walang pananda tulad ng kahapon, kangina, ngayon, mamaya, bukas , sandali at iba pa. Mga halimbawa: 1. Pitong pangunahing alagad ng sining ang tumanggap kahapon ng ― National Artist Award‖ buhat sa Unang Ginang. 2. Manonood kami bukas ng pambansang pagtatanghal ng dulang Pilipino sa CCP. 3. Magsisimula pamaya-maya ang kumbensyon hinggil sa pagpapabahay sa
73
Sikapin ng guro na maipaliwanag ang araling panggramatika sa tulong ng angkop na estratehiyang kanyang gagamitin. Hinihiling na magsagawa ang guro ng ilang gawain upang mataya ang kaalaman ng mag-aaral sa paksang tinatalakay.
mahihirap. 4. Ipinagdiriwang ngayon ng Makati ang ika-262 anibersaryo ng kaarawan ni Gabriela Silang. 5. Panauhing pandangal mamaya ang bagong pangulo sa pagkakaloob ng Gantimpalang TOYM. Ang pang-abay na panlunan ay tumutukoy sa pook na pinangyarihan, pinangyayarihan o pangyayarihan ng kilos ng pandiwa. Karaniwang ginagamitan ng pariralang sa/kay ang ganitong pang-abay. Sa ang ginagamit kapag ang kasunod ay pangngalang pambalana o panghalip. Kay o ang maramihan nitong kina, ang ginagamit kapag ang kasunod ay pangngalang pangtanging ngalan ng tao.Ang pangngalang pantanging ngalan ng pook o bagay ay pinangungunahan ng sa. Narito ang ilang halimbawa: 1.
sa + pangngalang pambalana Maraming masasarap na ulam ang itinitinda sa kantina.
2. sa + pangngalang pantanging di ngalan ng tao Maraming nagsasaliksik sa U.P., sa Ateneo, at sa PNU tungkol sa wika. 3. sa + panghalip na panao Nanawagan sa amin ang mga nasalanta ng bagyo. 4. sa + panghalip na pamatlig Nagluto sa ganito ang kanyang ina.
74
Sa bahaging ito, kailangang malinaw na maibahagi ng guro ang mahalagang konsepto ng paksa para sa araling panggramatika. Kailangang mabigyan ng diin sa araling ito ang alituntunin sa paggamit ng pang-abay na panlunan.
5. kay + pangngalang pantanging ngalan ng tao Tumawag siya kay Fely upang ipagbigay-alam ang nangyari.
Sa tulong ng mga nabasa mong impormasyon sa ating araling pang-gramatika, batid ko na nananabik ka nang sumagot muli sa mga gawain upang masubok ang iyong kakayahan.
Naglaan ng iba pang mga gawain ang modyul na ito upang ganap na mataya ang bisa ng mga konseptong iyong natutuhan .
Kailangang gabayan ng guro ang mga mag-aaral na matukoy
GAWAIN 1.1.2.h : Pagpapatibay ng Kaalaman 1. Balikan mong muli ang alamat na “ Mina ng Ginto “. Sumipi ka ng mga pangungusap na nagtataglay ng mga pang-abay na pamanahon at pang-abay na panlunan.Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
1.
ang hinihingi sa gawain. Gayunpaman, Malaya din ang guro na magbigay ng tiyak na lugar at panahon na ginamit sa akda upang makatulong sa pagbuo ng mga pangungusap.
MINA NG GINTO Pang-abay na Pamanahon Pang-abay na Panlunan 1.
2.
2.
3.
3.
2. Mula pa rin sa alamat na “ Mina ng Ginto” , pumili ka ng nagustuhan mong bahagi at iyong ibuod. Salungguhitan ang mga pang-abay na pamanahon at panlunan na nakapaloob dito. Gawin sa papel.
Mahalagang magabayan ng guro ang mag-aaral sa gawaing ito upang makabuo ng talata na ginamitan ng mga pang-abay na panlunan at pamanahon .
75
3. Paano nakatutulong ang pang-abay na pamanahon at panlunan sa isang alamat? Sa bahaging ito, itatanong muli ng guro ang mahalagang Malinaw na sa iyo ang gamit ng pang-abay na pamanahon at panlunan sa isang salaysay tulad ng alamat, inaasahan ko na ang mga mali mong ideya ay naiwasto na.Higit sa lahat, dapat nabatid mo rin kung paano nakatutulong ang alamat sa pagpapanatili at pagpapaunlad ng kultura, tradisyon, at kaugaliang Pilipino na minana natin bilang isa sa matatandang uri ng panitikan ng ating lahi. Bukod sa alamat ang isa pang matandang panitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo ay ang mga kuwentong- bayan. Tulad ng alamat, sa iyong palagay, tumutulong din ito sa pagpapanatili at pagpapaunlad ng kultura, tradisyon, at kaugaliang Pilipino na minana natin bilang isa sa matatandang uri ng panitikan ng ating lahi?
Sa bahaging ito , muli mong suriin kung paano nakatulong ang pang-abay na pamanahon at panlunan sa isang salaysay upang mabisang maipabatid ang mahahalagang pangyayari sa akda.
76
tanong sa araling tinatalakay upang maikintal sa isipan ng mag-aaral ang nililinang na mahalagang konsepto.
Karagdagang Impormasyon: Ang kuwentong-bayan ay mga salaysay hinggil sa mga likhang-isip na mga tauhan na kumakatawan sa mga uri ng mamamayan, katulad ng matandang hari, isang marunong na lalaki, o kaya sa isang hangal na babae. Karaniwang kaugnay ang kwentong-bayan ng isang tiyak na pook o rehiyon ng isang bansa o lupain. Kaugnay nito ang alamat at mga mito
Babasahin 2 :: NAGING SULTAN SI PILANDOK kuwentong -bayan ng Maranaw Kalakip 1.1.2.b
Ang paggamit ng kaugnay na teksto ay makatutulong upang higit na mapagyaman ang kaalaman at kasanayan sa mga araling pampanitikan at panggramatika. Subukin mong sagutin ang mga susunod na gawain upang mapalalim mo pa ang iyong kakayahang sumuri at umunawa. GAWAIN 1.1.2.i : Palalimin ang Kaalaman
Ang pilandok ay isa sa pinakamaliit na ‘hoofed animal’. Wala pang isang piye ang sukat nito kapag nakatayo. Bagamat may pagkakahawig sa usa, ang pilandok ay mas may relasyon sa baboy at kamel, sa baboy dahil sa hitsura ng paa nito at sa kamel naman dahil sa straktura ng bungo at ngipin nito. Ang pilandok ang nag-iisang ‘species’ sa Pamilya ng Tragulidae na makikita sa Southern Indochina, Java at Borneo. Sa Pilipinas, ito ay matatagpuan lamang sa Balabac at iba pang maliliit na karatig isla tulad ng Ramos, Bangkalan at Bugsuk.
77
1.
Malaya ang guro na gumamit ng angkop na estratehiya upang maipabatid ang nilalaman ng akda. Upang maging kapana-panabik ang pagsasalaysay ng akdang ito , hinihikayat ang guro na gumamit ng teknolohiya sa bahaging ito.
Sa gawaing ito , kailangang mabigyan ng
Mula sa binasang akda,patunayan na masasalamin sa kuwentong- bayan ang kultura, tradisyon, kaugalian at kalagayang panlipunan ng isang pangkat ng mamamayan sa Pilipinas.
diin ng guro na ang kuwentong bayan ay tulad ng alamat na masasalaminan ng kultura, tradisyon at kalagayang
Kultura at Tradisyon
Naging Sultan si Pilandok
Kalagayang Panlipunan
Kaugalian
panlipunan ng mga Pilipino.
Mahusay! Madali mong natukoy ang kultura, tradisyon , kaugalian at kalagayang panlipunan sa akdang iyong binasa. Marahil ayi yo nang nababatid na sa tulong ng panitikan ay maaari mong masilip ang ating nakaraan.
2. Sa kasalukuyang panahon, sino ang maituturing mong Pilandok? Bakit? Isulat Para sa akin, ang Pilandok sa kasalukuyang panahon …
3. Paghambingin mo ang alamat at kuwentong-bayan batay sa mga katangiang taglay ng mga ito bilang akdang pampantikan. KUWENTONG BAYAN
ALAMAT
Sikapin ng guro na maipaghambing ang alamat at kuwentong bayan bilang mga akdang pampanitikan. Palutangin sa gawaing ito ang diin / tuon sa parehong katangian ng dalawa- na kapwa
Katangian
Pagkakatulad
kasasalaminan ng kultura at tradisyon gayundin ang kalagayang Katangian
Mabisa mo bang napaghambing ang dalawang akdang pampanitikan ? Natitiyak kong nakatulong ang ginawa mong paghahambing upang higit mong ma-
78
panlipunan sa panahong naisulat ang mga ito.
pahalagahan ang mga akdang pampanitikan sa Panahon ng Katutubo. 4. Bumuo ka ng isang kuwento na magtatampok ng natatanging kultura, tradisyonkaugalian o kalagayang panlipunan ng inyong bayan sa
Sa bahaging ito, sikapin ng guro na maipaliwanag sa mag-aaral
kasalukuyan.Gawin sa papel.
na ang talatang bubuuin ay kailangang gamitan ng mga konseptong natutuhan sa mga araling pampanitikan at __________________________________ Pamagat ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ _________________________________________________________ ___
_____________________________________________________
Alam kong ang iyong kaalaman ay napagyaman na sa tulong ng sinagutan mong mga gawain. Higit sa lahat, batid kong nakatulong ang araling ito upang tumibay ang iyong pagpapahalaga sa mga akdang pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo .
79
panggramatika .
Binabati kita at nagawa mong lampasan ang mga
Karagdagang Impormasyon: Ang infomercial ay isang patalastas na pantelebisyon na nasa anyo ng maikling dokumentaryo
gawain.Ngayon,alam kong sapat na ang iyong kaalaman at kasanayan upang maisakatuparan ang inaasahang produkto para sa araling ito. Pag-aralan mo ang sitwasyon. Sitwasyon: Ang araw ng pagkakatatag ng inyong
Sanggunian: http://www.beedictionary.com/meaning/in fomercial
pamahalaang lungsod ay nalalapit na. Kaya naman bilang paghahanda ang lahat ng punong barangay ay ipinatawag
nagpapakita ng konkretong pagkatuto ng mag-aaral sa araling pinag-aaralan . Inaasahan na maipaliliwanag ng guro ang konsepto ng informercial na nais niyang
ng inyong mayor upang ibahagi ang mahalagang
ipagawa sa mga mag-aaral. Gayundin,
impormasyon hinggil sa gaganaping pagdiriwang. Ayon
kinakailangang mailahad nang malinaw
kay mayor, ang lahat ay kailangang lumahok sa
ang pamantayan sa pagbuo ng inaasahang
paligsahan sa pagbuo ng infomercial para sa paksang ―
produkto upang magabayan nang wasto
Bayan ko… Ipinagmamalaki ko‖. Kaya, ikaw bilang punong
ang mag-aaral.
barangay sa inyong lugar ay inatasang maghanda sa nabanggit na paligsahan. Ang pagtatanghal ng
infomercial ang pinakatampok na gawain sa pagdiriwang. Inaasahan na sa araw na iyon ay darating ang mga piling panauhin tulad ng DILG secretary,
congressman at mayor mula sa iba‘t ibang lungsod.Ang infomercial ay matataya sa pamamagitan ng sumusunod na pamantayan.
80
Ang bahaging ito ng modyul ay
a. b. c. d. e. f.
Nilalaman May kaugnayan sa paksa Pagiging masining May orihinalidad Batay sa pananaliksik Tapat
Mahusay! Natutuwa ako at nagawa mong maisakatuparan ang Inaasahang Produkto para sa araling ito. Batid ko na lahat ng konsepto sa araling pampanitikan at panggramatika na iyong natutuhan ay mananatili at mapauunlad mo pa. Ngayon, alam ko na handa ka na sa pagkilala sa bagong aralin. Subalit bago mo ito pag-aralan , subukin mo munang sagutin ang sumusunod na tanong. May paborito ka bang superhero? Anong katangian niya ang iyong nagustuhan? Maituturing mo ba siyang bayani ng iyong buhay? Marahil ay nagtataka ka kung ano ang kaugnayan ng aking mga tanong sa susunod na araling iyong pag-aaralan. Kaya,simulan mo nang silipin ang mundo ng epiko nang sa gayo‟y higit mong maunawaan ang mga kaisipan/ konseptong nakapaloob dito. Huwag mong hayaang mawala ang iyong sigla sa pag-aaral dahil alam kong ang susunod na aralin ay tulad ng alamat, maipagmamalaki mo ito bilang bahagi ng panitikan ng iyong lahing pinagmulan.
81
Sa bahaging ito, ang guro ay magbibigay ng mga tanong sa mag-aaral hinggil sa susunod na aralin. Ang mga tanong ay magiging gabay ng mag-aaral upang magkaroon siya ng ideya at interes sa susunod na aralin.
Aralin 1.1.3: EPIKO
Matapos
mong
maunawaan
ang
kahalagahan sa buhay ng mga Pilipino ng panitikan, sa bahaging ito ay iyong
katangian
at
ilang sinaunang
makilala ang isa pang
itinuturing na maipagmamalaking matandang panitikan – ang
Ang guro ay magbibigay ng kaunting deskripsiyon tungkol sa bagong aralin na pag-aaralan ng mag-aaral. Sa bahaging ito , kailangang maibahagi ng guro na ang bagong aralin ay isang
epiko.
akdang pampanitikan na nakilala din sa Panahon ng Katutubo. Kung nais nating mabakas ang kasaysayang may kaugnayan sa kalinangan ng ating lahi at nais nating matagpuang muli ang ating mga sarili ay napapanahon na upang balikan at pagtuunan ng pansin ang ating mga epiko. Bagama’t ito ay nalikha batay sa kababalaghan at nagtataglay ng mga di- kapani-paniwalang pangyayari, kasasalaminan ang epiko ng kultura ng rehiyong pinagmulan nito na tunay na maipagmamalaki.
Ang araling ito ay tutulong sa iyo upang maunawaan mo kung bakit napabilang ang epiko sa matatandang uri ng panitikan na nananatili pa rin sa kasalukuyan. Sa kabuuan ng iyong pag-aaral sa araling ito, ikaw ay inaasahang makabubuo ng biopoem na nagtatanghal ng karaniwan o simpleng mamamayan na nakagawa ng kabayanihan sa kaniyang kapwa.
82
TRIVIA Ang seksing karakter na “Darna" na nilikha ng sikat na nobelistang si Mars Ravelo ay unang lumipad sa pelikula sa direksyon ni Poe Sr, ama ni Fernando Poe Jr, na tinaguriang Hari ng Pelikulang Pilipino.
GAWAIN 1.1.3.a: Larawan ng Kabayanihan Bago natin paunlarin ang iyong kaalaman sa ating tatalakayin, nais kong subukin muna ang dati mo nang alam sa paksang pag-aaralan natin
Ang guro ay magbibigay ng gawain na susukat sa dating kaalaman ng mag-
Kilalala mo ba ang mga nasa larawan? Kung gayon sagutin mo ang mga tanong tungkol sa kanila.
aaral sa paksang pag-aaralan. Sa unang gawain, ang guro ay
Si Chiquito o Augusto Pangan ang unang lalaki na lumunok ng "mahiwagang bato" upang maging “Darna" sa pelikulang “Terebol Dobol." Kasunod nito ang Hari ng Komedya na si Dolphy sa pelikulang “Darna Kuno." Nakaapat na pelikula bilang "Darna" Kagamitan: ang gobernadora ng Batangas na si larawan ng pinoy superheroes Vilma Santos. Habang tig-dalawang pelikula naman bilang “Darna" sina Rosa Del Rosario at Liza Moreno. Sanggunian: http://www.symbianize.com/archive/i ndex.php/t-24172.html
83
magpapakita ng larawan ng mga Pinoy
Superheroes na gagamitin upang matiyak ang interes ng mag-aaral sa paksa. Susundan ito ng mga tanong na ibibigay ng guro upang sagutin ng magaaral na makatutulong upang maiugnay ang paksang pag-aaralan.. Ang mga larawan ay hinango sa http://www.google.com.ph/search
a. Ano ang iyong pagkakakilala sa kanila bilang
Bago talakayin ang epiko, ilahad muna ng
mga tauhan?
Kagamitan: Kopya ng kaligirang pangkasaysayan ng Epiko
___________________________________
guro ang Kaligirang Pangkasaysayan nito.
b. Ano ang mga katangian nila na di makikita sa
Maaaring mag-isip ang guro ng paraan sa
karaniwang tao? ____________________________________
pagtalakay nito. Pagkatapos , magbigay
c.
ang guro ng mga tanong na makatutulong
Maituturing ba silang mga bayani? Bakit?
____________________________________ Alam mo ba na noon pa man ay may
Hinilawod ang epiko ng Panay. Ito ang pinakamatanda at pinakamahabang epiko sa Pilipinas. Mayroon itong walong parte, ngunit mahahati sa tatlong arko. Una ang istorya nila Alunsina at Paubari, pangalawa ang pakikipagsapalaran ng kanilang anak na si Labaw Donggon at pangatlo ang pakikipagsapalaran ng dalaw niyang kapatid na sina Humadapnon at Dumalapdap. Binubuo ito ng 8340 na taludtod na may apat na episodyo o sugidanon: (1) pangayaw o paglalakbay, (2) tarangban o yungib, (3) bihag, at (4) pagbawi o muling pagkabuhay.
kinikilala na ang ating mga ninuno na tulad ng mga
kahalagahan ng epiko bilang akdang pampanitikan.
pinoy superhero sa kasalukuyan? Matatagpuan sila sa ating mga epiko. Sila ay itinuturing bilang mga bayani ng kani-kanilang rehiyon.
Tatalakayin sa modyul na ito ang mga katangian ng epiko upang iyong maunawaan ang kabisaan
nito
bilang
akdang
pampanitikan.
Gayundin ang kahalagahan ng paggamit ng mga pang-abay na pamaraan upang maging tiyak at malinaw ang isinasaad ng kilos ng mga tauhan sa bawat pangyayari ng epiko.
Sikapin ng guro na malinaw na maisasagawa ang bahaging ito upang matulungan ang mag-aaral na unti-unting mabuo sa kanyang isipan ang mahalagang pag-unawa sa araling pinag-uusapan.
Mga Gabay na Tanong: 1. Paano lumaganap ang epiko sa Pilipinas mula noong Panahon ng Katutubo hanggang sa kasalukuyan?
84
upang mapagnilayan ng mag-aaral ang
2. Paano naiiba ang epiko sa iba pang akdang
Sanggunian: http://sesura.multiply.com/journal/item/1? &show_interstitial=1&u=%2Fjournal%2Fit em
pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng
3. Paano nakatutulong ang paggamit ng mga pangabay na pamaraan sa kilos ng tauhan sa mga pangyayari sa isang epiko? Patunayan.
Bago tayo magsimula sa ating pag-aaral, sagutin mo muna ang mga tanong na nakatala sa itaas sa pamamagitan ng pagsulat ng five-minute essay. Huwag kang matakot na ibahagi ang iyong kaalaman sapagkat sa pamamagitan ng iyong mga sagot ay malalaman ng modyul na ito ang antas ng iyong kaalaman sa paksa.
____________ ____________ ____________ ____________ ____________ ____________ ____________ ____________ ____________ ____________ ____________ ____________ ____________ ____________ ___________
85
Ang mag-aaral ay pabubuuin ng maikling
Katutubo?
talata . Kailangang linawin ng guro na ang mga ideyang ihahanay sa talata ay batay sa naging tugon mula sa Mga Gabay na Tanong.
Paunlarin Ang layunin mo sa bahaging ito ay malinang at mapaunlad ang iyong kaalaman tungkol sa
kahulugan, katangian at kahalagahan ng epiko bilang akdang
pampanitikan.Tuklasin mo rin kung bakit napabilang ang epiko sa matatandang uri ng panitikan na nananatili pa rin sa kasalukuyan. Ngunit bago natin talakayin ang mahahalagang konsepto ng aralin, alamin muna natin kung paano umusbong ang epiko bilang akdang pampanitikan sa ating bansa.
Babasahin 1: Ang Kaligirang Pangkasaysayan ng Epiko Kalakip 1.1.3.a
Pagkatapos mong basahin ang kaligirang pangkasaysayan ng epiko, paano mo pahahalagahan ang epiko bilang bahagi ng panitikan ng ating lahi?
86
Ang gawaing ito ay maaaring ipagawa ng guro sa paraang pasalita.
Sa susunod na bahagi ng ating pag-aaral, makababasa ka ng isang halimbawa ng epiko.Suriin mo kung ano ang mahahalagang
katangian nito nang sa gayo’y
maunawaan mo kung bakit nananatili pa rin ito bilang isa sa matatandang panitikan ng ating bansa.Pansinin mo din kung paano nakatulong ang paggamit ng mga pang-abay na pamaraan sa malinaw na paglalarawan ng kilos ng bawat tauhan na nakatulong upang maging malinaw ang daloy ng mga pangyayari sa epiko.
Karagdagang Impormasyon:
Babasahin 2 :Tuwaang at ang Dalaga ng Buhong
Ipababasa ng guro ang akdang gagamitin
na Langit ( epiko )
Ang Tuwaang ay isang epiko ng mga Bagobo na ginagawa ring libangan tuwing may libing, kasal, ritwal ng pagpapasalamat para sa saganing ani, o sa isang matagumpay na pangangaso.
ng mag-aaral bilang lunsaran sa paksang
Kalakip 1.1.3. b
pag-aaralan. Nasa pagpapasya ng guro kung ano ang estratehiyang kanyang
Ang bawat awit ng epiko ng Tuwaang ay ipinakikilala ng mang-aawit gamit ang isang tula na tinatawag ng mga Bagobo na tabbayanon, na mayroong dalawang bahagi: ang tabbayanon na nagdudulot ng interes at kadalasang naghahayag ng pag-ibig at pangarap ng mang-aawit; at ang bantangon, na nagpapabatid ng simula ng pag-awit. Mayroong higit sa 50 na mga kanta ng Tuwaang, ngunit hanggang ngayon, dalawang kanta pa lamang ang nailalathala.
87
Ang akdang iyong binasa ay nagpapatunay na
ang
panitikang
Pilipino
ay
kasasalaminan
ng
kultura,tradisyon, kaugalian at kalagayang panlipunan noong panahong naisulat ito. Upang higit na mapagtibay ang ideyang ito, subuking sagutin/gawin inilaang gawain sa araling ito.
ang mga
gagamitin sa bahaging ito. Sikapin na malinaw na maipababatid sa mag-aaral ang nilalaman ng akda.
Karagdagang Impormasyon: patung- monumento o inukit na bato na imahe ng isang kilalang tao
GAWAIN 1.1.3.c : Paglinang ng Talasalitaan Bigyan mo ng kahulugan ang mga salitang ginamit sa akda upang higit mong maunawaan ang nilalaman nito. Isulat ang sagot sa papel.
sinaunang gong – instrumentong pangmusika
__________________
patung sinaunang gong gintong salumpuwit nganga gintong bansi
gintong salumpuwit- upuan na ginto
___________________
__________________
_________________
_____________
Pagkatapos ipabasa sa mag-aaral ang akda, ang guro ay magsasagawa ng
nganga – Ang ginagawang nganga ay ang bunga ng punong bunga (areca palm o betel palm), isang tropikal na halaman na tumutubo sa Pasipiko.
Paglinang ng Talasalitaan Malaking tulong ang ginawa mong pagsasaliksik sa mga salitang ginamit sa akda upang ang mga ito ay mabigyan mo ng kahulugan. Hindi ba‟t nakatulong ito upang madali
upang higit na maunawaan
mong maunawaan ang nais ipabatid ng akda gayundin ang kahalagahan ng mga ito sa
ng mag-aaral ang
pamumuhay ng isang pangkat- etniko?
nilalaman nito. Hinihikayat na gumamit ang guro ng
GAWAIN 1.1.3.d : Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
diagram sa bahaging ito.
Sa bahaging ito, mabibigyan mo ng pansin ang kahalagahan ng epiko bilang akdang pampanitikan. Mapagtitibay mo kung tunay nga itong
kasasalaminan ng
kultura, tradisyon , uri ng pamumuhay at kalagayang panlipunan ng mga Pilipino noong panahong naisulat ito.
88
1. Isa sa mga katangiang taglay ng epiko ay ang
pagkakaroon nito ng mga
pangyayaring may kababalaghan . Isa-isahin ang mga kababalaghang nakapaloob sa binasang epiko. Pagkatapos, sagutin mo ang tanong: “Sa iyong palagay, paano nakatulong ang nasabing kababalaghan upang makilala ang mga tauhan “ ? Gamitin mo ang dayagram sa iyong pagsagot.Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
TUWAANG
Kailangang ipaskil ng guro sa pisara ang graphic
Mga Kababalaghan
organizer na ito . Bawat pangkat ay kailangang magbahagi ng kanikanilang tugon. Sa bandang huli, tatawag ang guro ng mga piling mag-aaral upang magbigay ng hinuha sa
Para sa akin, nakatulong ang mga kababalaghan sa epiko sa pagkilala ng mga tauhan sapagkat ______________________________________________ ______________________________________________ ______________________________________________
89
kinalabasan ng talakayan.
Ang paglalahok ng mga pangyayaring di-kapani-paniwala o kababalaghan sa epiko ay sinasabing nakapagpapakita ng pagka-Pilipino. Hindi ba’t bahagi na ng iyong pagka-Pilipino ang maniwala sa anting-anting, gayuma, pamahiin at iba pa? 2. Suriin mong mabuti ang pangunahing tauhan. Batay sa mga detalye at
Inaasahan na ang gawaing
pangyayaring nakapaloob sa epiko, bumuo ka ng Character Profile tungkol sa pangunahing tauhan .
ito ay mailalahad ng guro sa paraang malikhain.
Pangalan:___________________________________________________________ Edad: ___________________________________________________________ Tirahan: ___________________________________________________________ Hilig: ___________________________________________________________ Katangian: __________________________________________________________ Kakayahan: _________________________________________________________ _________________________________________________________ Pangarap: _________________________________________________________ Misyon: _________________________________________________________
Maaari niyang ipaguhit muna ang larawan ng pangunahing tauhan sa akdang binasa bago ipagawa sa mag-aaral ang Character Profile .
Naunawaan mo na ba kung bakit itinuturing na bayani sa kani-kanilang pook ang pangunahing tauhan sa epiko? Katanggap-tanggap bang maituturing ang katangiang taglay ng pangunahing tauhan upang kilalanin siya bilang bayani? Ang susunod na gawain ay makatutulong sa iyo upang maging ganap ang iyong pag-unawa sa kabayanihan ng bawat pangunahing tauhan sa epiko. 3. Bumasa ka ng isa pang halimbawa ng epiko. Suriin mo ang katangian ng pangunahing tauhan. Pagkatapos gumawa ka ng paghahambing ng mga pangunahing tauhan ng epikong iyong binasa at epikong “ Tuwaang”. Gumamit ng Venn Diagram. Gayahin ang pormat sa papel at doon isulat ang sagot.
90
Karagdagang Impormasyon: Ang Venn Diagram ay kadalasang ginagamit sa paghahambing upang
Tuwaang
madaling maipakita ang
gg
A
Tauhan sa ibang epiko
C
pagkakatulad at pagkakaiba ng
B
A at B: Pagkakaiba C: Pagkakatulad
Sa gawaing ito, maaaring gamitin na gabay ng magaaral ang ilang nakapaloob sa Character Profile para sa isasagawang paghahambing.
ipinaghahambing.
4.
Ano-ano ang pangyayari na nagpapatunay na ang akdang binasa ay epiko ng mga Bagobo? Isa-isahin ito.
Sikapin ng guro na magabayan ang mag-aaral na makilala ang tradisyon, paniniwala , kaugalian ng mga Bagobo.
TUWAANG
Kailangang nagpasaliksik na ang guro tungkol sa kultura ng mga Bagobo bago ipasagot ang gawaing ito upang matiyak
Epiko ng mga Bagobo
ang pagkakakilala ng mga mag-aaral sa kanila. Mga Patunay
Madali mong makikilala ang isang epiko kung saang rehiyon ito nabibilang dahil sa kultura at tradisyong nakapaloob dito.Sa epikong iyong binasa, nakilala mo ba nang bahagya ang mga Bagobo?
91
5. Batay sa gawain 1-4 , ano ang mga katangiang taglay ng epiko na nangibabaw upang matukoy ang kaibahan nito sa iba pang akdang pampanitikan? Ipaliwanag.
Sa tulong ng naunang mga gawain, tiyakin ng guro na nakilala na ng mag-aaral ang epiko bilang akdang pampanitikan . Sa gawaing ito, masusukat ng guro kung naiproseso nang tama ang mahahalagang konsepto ng aralin.
Bago ang input tungkol sa paksa, sikaping maitanong muli ng guro ang mahalagang tanong upang kanyang malaman kung umunlad ang pag-unawa ng mag-aaral sa paksa. Sa tulong ng mga gawain na iyong isinagawa, sa tingin ko unti-unti mo nang nakikita ang kasagutan sa mahalagang tanong na ” Bakit nagpatuloy ang paglaganap ng epiko
Inaasahan na ang magiging tugon ng mag-aaral sa bahaging ito ay iba sa unang naging tugon niya. Kapag nangyari ito,
mula Panahon ng Katutubo hanggang sa kasalukuyan?
nangangahulugan lamang na umuunlad ang kaalaman ng Upang maging matibay ang iyong pag-unawa sa araling pinag-aaralan,bigyan mo ng pansin ang mahahalagang impormasyon .
92
mag-aaral sa araling pinag-aaralan.
Karagdagang Impomasyon:
ALAM MO BA NA… EPIKO
Ang mga epikong Pilipino ay:
mga naratibong pinanatiling mahaba
base sa sinasambit o inuusal na tradisyon
umiikot sa mga pangyayaring mahiwaga
nasa anyo ng berso o talata na inaawit
may tiyak na seryosong layunin
kumakatawan sa mga paniniwala, kaugalian at mabubuting aral ng mga mamamayan
Ang mga epikong pilipino ay mas nararapat na tawaging ethno-epic dahil sa may mga epiko na kumakatawan sa bawat pangkat etniko at tumatalakay sa mga bayani ng bawat rehiyon at tribo.
Umaabot sa 28 ang bilang ng mga epiko na kilala sa Pilipinas. Karamihan sa mga natitirang epiko ay natagpuan sa grupo ng mga tao na hindi pa nagagalaw ng makabagong proseso ng pagpapaunlad ng kultura tulad ng mga katutubo at etnikong grupo sa Mountain Province at sa Mindanao, sa grupo ng mga Muslim. Ang mangilan-ngilan ay makikita sa mga mamamayang Kristiyano Ang haba ng mga epiko ay mula sa 1000 hanggang 55000 na linya.
93
Dala ng mga ninunong nandayuhan sa Pilipinas ang mga epiko. mahabang tulang pasalaysay ito tungkol sa kabayanihan ng pangunahing tauhan. Naglalaman ang epiko ng mga pangyayaring di-kapani-paniwala. Mga Anda ng Epiko: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.
ng estratehiya sa pagtalakay ng araling pampanitikan na
Ang pag-alis o paglisan ng pangunahing tauhan sa sariling tahanan. Pagtataglay ng agimat o anting-anting ng pangunahing tauhan. Ang paghahanap ng pangunahing tauhan sa isang minamahal. Pakikipaglaban ng pangunahing tauhan. Patuloy na pakikidigma ng bayani. Mamamagitan ang isang bathala para matigil ang labanan. Ang pagbubunyag ng bathala na ang naglalaban ay magkadugo. Pagkamatay ng bayani Pagkabuhay na muli ng bayani. Pagbabalik ng bayani sa sariling bayan. Pag-aasawa ng bayani
Kung magpopokus sa tatlong punto: ang paulit-ulit na paksa at tema, ang pagsasalarawan ng mga lalaking bayani, at ang mga pangunahing babaeng karakter sa istorya; ating makikita kung paano naipakikita ng epiko ang kultura ng isang pangkat ng tao.
Malaya ang guro na gumamit
.
pinag-aaralan ng mag-aaral.
Ang Paulit-ulit na Paksa o Tema
Ang mahahalagang detalye na nakatala sa bahaging Alam Mo Ba
katapangan at pakikipagsapalaran ng bayani
Na… ay kailangang maipaliwanag nang mabuti ng guro sa mag-
mga supernatural na gawa ng bayani
aaral. Makabubuting magsaliksik ang guro sa bahaging ito.
pag-ibig at romansa panliligaw – pag-aasawa – pagbubuntis – mga yugto ng buhay kamatayan at pagkabuhay pakikipaglaban at kagitingan ng bayani kayamanan, kaharian at iba't ibang mga kasiyahan o piging mga ritwal at kaugalian ugnayan ng magkakapamilya Ang Lalaking Bayani Sa pagbabasa ng mga epiko, agad na makikita ang katangian ng isang bayani. Karamihan sa kaniyang mga katangian ay mauuri sa alinman sa sumusunod: pisikal, sosyal, at supernatural. Maaari ding isama ang kaniyang intelektwal at moral na katangian. Ang Pangunahing Babaeng Karakter Ang pangunahing babaeng karakter ay kadalasang ang babaeng iniibig ng bayani o maaari rin namang tinutukoy rito ang kanyang ina. Ilang Epiko sa Pilipinas Biag ni Lam-ang- Ilokos Maragtas- Bisaya
94
Bantugan- Mindanaao
Hudhud - Ifugao Darangan - Muslim
Sa tulong ng mga impormasyon na iyong nalaman tungkol sa paksa, naniniwala ako na nadagdagan ang iyong kaalaman at lumawak pa ang iyong pag-unawa sa aralin.
Nais kong suriin mo ang mga pangyayari sa epikong iyong binasa. Nailarawan ba nang tiyak ang mga pangyayari sa nasabing epiko? Malaki ba ang ginampanang
Sa bahaging ito, magtatanong ang guro tungkol sa mahalagang tungkulin na ginagampanan ng pang-abay na pamaraan sa
papel ng pang-abay na pamaraan sa mga pangyayari sa epiko? Subukin mong sagutin ang kasunod na mga gawain nang sa gayo’y iyong matukoy ang sagot sa mga tanong .
araling pampanitikan na tinatalakay.
GAWAIN 1.1.3.e : Pagsubok sa Kasanayang Panggramatika
1. Pansinin mo ang mga salitang nakasulat nang nakahilig sa loob ng pangungusap. Ano ang gamit
nito sa mga salitang nagsasaad ng kilos?
Naglalarawan ba ito o nag-uugnay? Isulat ang sagot sa sagutang papel.
1.Agad-agad na naghanda si Tuwaang 2.Naghanda nang mabilis si Tuwaang para sa kaniyang paglalakbay.. 3. Binato nang napakalakas ni Tuwaang ang binata. 4. Ang binata ay unti-unting namatay.
95
Ang kaugnayan ng mga salitang nakahilig sa pandiwa ay______________ ________________ ________________ ________________ ________________
Ang gawaing ito ay makatutulong sa mag-aaral upang maunawaan ang tungkulin ng pang-abay na pamaraan sa pandiwa sa loob ng pangungusap.
Sa bahaging ito, nakilala mo ang pang-abay na pamaraan sa pamamagitan ng relasyon nito sa kasamang pandiwa. Bukod sa impormasyong ito, paano mo pa kaya makikilala ang pang-abay na pamaraan. Subukin mong sagutin ang susunod na mga gawain upang higit na mapagyaman ang iyong kaalaman sa araling panggramatika .
2. Punan mo ng angkop na salita ang patlang ayon sa iminumungkahi ng larawan. Isulat sa sagutang papel ang mga sagot.
Ang guro ay magbibigay ng isa pang gawain na lilinang sa pagunawa ng mag-aaral sa araling panggramatika.Sikapin ng guro na makapagpakita ng larawan ng mga pangyayari na hinalaw sa akdang binasa upang madali itong masagutan ng mag-aaral .
a. Sila ay _________na sumakay sa sinalimba (airboat), at pumunta sa Katuusan, kung saan lupa ito nang walang kamatayan.
96
b. Sila’y_______ na nakarating sa tahanan ni Batooy.
c.________ tinanggap ni Gungutan ang alok ni Tuwaang na maglakbay.
d._______na nakipaglaban si Tuwaang.
Nakatulong ba ang ang mga larawan upang madali mong makilala at magamit ang mga pang-abay na pamaraan? Subukin mong sagutin ang susunod na gawain upang higit pang mataya ang antas ng iyong pag-unawa sa araling ito.
3. Punan mo ng angkop na pang-abay na pamaraan ang bawat patlang upang mabuo ang mga pahayag na ginamit sa usapan.Piliin ang sagot sa loob ng kahon. Isulat sa sagutang papel. Jewill : Hoy Emil! Bakit nandito ka na sa labas? Di ba hindi pa ninyo uwian?
Ipasasagot ng guro sa mag-aaral ang gawaing ito. Sa pagwawasto, ipababasa ng guro nang malakas ang usapan upang
Emil : Maaga kaming pinauwi. Kaya tingnan mo, ________nang naglalabasan ang aking mga kamag-aral. Jewill: Ganon ba? Akala ko nag-cutting classes ka dahil nakita kitang _______ na lumalabas mula sa inyong silid-aralan.
97
matiyak na angkop ang mga salitang ginamit sa bawat patlang.
Emil: Hihintayin ko kasi dito ang kaibigan kong si John. Jewill: Bakit ? Emil: Pupunta kasi kami sa silid-aklatan para magsaliksik tungkol sa epiko. ________ nagturo kanina ang aming guro sa Filipino kaya naman nais naming ipakita ang aming pananabik sa kanyang leksiyon. Jewill: Naku... ______ na tinanong ni Gng. Gomez ang kanyang klase kanina dahil kaunti lang daw ang nakagawa ng takdang-aralin. Kaya , husayan ninyo. Emil: Talaga? Kailangan talaga naming magsaliksik. Maraming salamat. O paano? _________ na kaming aalis. Paalam.
sabay-sabay
98
isa-isa
pagalit
dahan-dahan
ganadong-ganadong
Mula sa isinagawang pagsasanay, naging malinaw na ang kilos ay inilalarawan o binibigyang-turing ng pang-abay. Kapag ang inilarawan ay ang paraan kung paano ginawa ang kilos , ito ay pang-abay na pamaraan. Upang lubos mong maunawaan ang tungkol dito, basahin mo ang susunod na bahagi.
ALAM MO BA NA...
Ang guro ay magbibigay ng input tungkol sa araling ANG PANG-ABAY NA PAMARAAN Ang pang-abay na pamaraan ay naglalarawan kung paano naganap, nagaganap o magaganap ang kilos na ipinapahayag ng pandiwa .Dalawa ang panandang ginagamit sa pang-abay na pamaraan: (1) ang panandang nang at (2) ang na/ng. Narito 1. 2. 3. 4. 5.
ang mga halimbawa: Kinamayan niya ako nang mahigpit Natulog siya nang patagilid. Bakit siya umalis na umiiyak? Lumapit ditong tumatakbo ang bata Naluluha siya na nagpasalamat. Naging malinaw ba sa iyo na sa tulong ng mga pang-abay na pamaraan ay
naging tiyak ang detalye ng kilos ng bawat tauhan? Sa iyong palagay, nakatulong ba ang mga ito upang maunawaan ang daloy ng mga pangyayari sa akda? Ang mahahalagang konsepto na iyong natutuhan sa araling ito ay makatutulong upang higit mong mapalalim ang iyong pag-unawa sa araling tinalakay. Ang bahaging ito ng aralin ay tutulong upang mataya ang lalim ng iyong pagunawa sa mga konseptong natutuhan.Sa bahaging ito ay makakikilala ka ng kaugnay na teksto na iyong magiging gabay sa ganap na pagkatuto.
99
panggramatika. Malaya ang guro na gumamit ng estratehiya upang maunawaan nang mabuti ng mag-aaral ang aralin.
Mahalagang maiugnay mo ang mga konseptong natutuhan sa araling pampanitikan at panggramatika. Gayundin , magiging kapaki-pakinabang ang tekstong babasahin kung iyong mailalapat ang mga natutuhan .
Basahin at Unawain Ang kakaba-kabang dibdib ni Mang Ibiong ay napanatag nang kaunti. Nang makakain si Mang Ibiong, siya ay kinausap ng Presidente. ― Mang Ibiong, ano po ba ang aming pagkakasala sa inyo at kami‘y ayaw ninyong bigyan ng pagkakataong makapagpulong sa pook ng Felix Huertas?‖ ―Ako po ay isang mahirap na tao, Ginoong Quezon. Lahat po ng aking pagsisikap ay aking ginawa upang mahango ko ang aking pamilya sa pagdaralita.Ako‘y lumapit sa pamahalaan. Halos magpalimos po ako upang makapaghanapbuhay. Ang lahat po ng aking pagsisikap ay nawalan ng halaga. Palagay ko po ay walang mangyayari sa aming pamumuhay kung ang pangkasalukuyang partido ay mamamayani,‖ ang paliwanag ni Mang Ibiong. ― Ganoon ba? Ikinalulungkot ko ang nangyari sa iyo. Ngunit sisikapin kong ikaw ay matulungan. Hintayin mo ang aking sulat kung ikaw ay mabibigyan ng hanapbuhay.‖ Umalis na si Mang Ibiong. Dinili-dili niya ang pagtanggap sa kanya ng Presidente ng Senado. Siya‘y isa lamang hamak, ngunit siya‘y tinanggap na parang isang mahal na tao.Ang inaalala niya‘y baka ang pangakong hanapbuhay ay mauwi lamang sa pangako. Kung panahon ng kampanya ang mga pulitiko ay sadyang masarap mangako.
100
Ipababasa ng guro nang malakas ang tekstong lunsaran na gagamitin ng mag-aaral sa pagsagot sa susunod na mga gawain.
Hindi pa nakababangon sa kanyang tulugan, si Mang Ibiong ay ginising na ng isang‖ tao po ―. Nagbalikwas siya upang siyasatin kung sino ang napakaagang panauhin. Sina Mang Basio at Mang Justo pala ay maagang inutusan ng Presidente upang ipagbigay alam kay Mang Ibiong na maaari na siyang magsimula sa isang pagawaan sa umaga ring iyon. Napamangha si Mang Ibiong. Hindi niya sukat akalaing ganoon kaagap kung mangako ang President eng Senado.
Bahagi ng Si Manuel L. Quezon sa Harap ng Kaaway ni P.S. Vergara
GAWAIN 1.1.3.f : Pagpapalalim ng Iyong Kaalaman 1.Iyong isa-isahin ang katangiang taglay ni Manuel L. Quezon batay sa nilalaman ng binasang anekdota. Gawin sa papel.
Tiyakin ng guro na ang sagot na itatala ng mag-aaral sa gawaing ito ay nakabatay sa tekstong lunsaran na ipinabasa sa mag-aaral.
101
3. Sa iyong palagay, makahulugan ba ang ginawa ni Manuel L. Quezon para kay Mang Ibiong ? Pangatuwiranan.
Pagkatapos masagutan ng mag-aaral ang gawaing ito, Para sa akin _______________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ ____________
4. Batay sa taglay na katangian ng pangunahing tauhan sa epiko at ang katangian na taglay ni Manuel L. Quezon na isinalaysay sa anekdota, ibahagi ang iyong ideya tungkol sa kabayanihan? Ipaliwanag. Isulat ang sagot sa papel.
102
ipababasa ng guro ang sagot upang malaman niya ang konsepto ng mag-aaral sa kabayanihan.
Sikapin ng guro na maigiya ang mag-aaral sa tunay na konsepto ng kabayanihan.
5. Sumulat ka ng isang karanasan ( maaaring pansarili o sa iba ) na nagpapakita ng kabayanihan. Sikaping maging malinaw ang mga pangyayari sa tulong ng paggamit ng mga pang-abay na pamaraan. Gawin sa papel.
Sa gawaing ito, inaasahan na makapagbibigay ang guro sa magaaral ng gabay sa pagsulat ng kanilang karanasan.
Magaling ! Iyong napatunayan na anumang uri ng teksto ang gamitin, kayang-kaya mong mailapat ang mga kaalaman at kasanayan na iyong nalinang. Sa bahaging ito, nais kong balikan mo ang mga ideya at kaalaman na iyong natutuhan sa
Maaring ipasulat ng guro sa pisara ang nabuong tugon ng mag-
araling ito. Ipakita mo ang patunay na malinaw mong nabatid ang mahahalagang
aaral sa gawaing ito upang madaling matukoy ng guro kung
konsepto na saklaw nito.
naunawaan ng mag-aaral ang konsepto ng araling pinagaaralan.
GAWAIN 1.1.3.g : Huling Hirit... Sagutin mo ang tanong na - ” Bakit nagpatuloy ang paglaganap ng epiko mula Panahon ng Katutubo hanggang sa kasalukuyan? Makatutulong sa iyong pagsagot ang paggamit ng mga salitang nasa kahon upang maging malinaw ang kaisipan na nais mong ipabatid.
kultura at tradisyon kabayanihan
kababalaghan paraan ng pamumuhay
pagpapahalaga lahing Pilipino
Binabati kita at maayos mong naisakatuparan ang mga gawain.Naniniwala ako na naunawaan mo ang mahahalagang konsepto tungkol sa epiko. Sa iyong palagay,makatutulong kaya sa pagbabago ng ugali ng mga kabataan kapag pinagaralan ang epiko? Batid ko na ang lahat ng tanong ay iyo nang matutugunan. Ngayon, ihanda mo ang iyong sarili sa pagsasakatuparan ng inaasahang produkto para sa araling ito.
103
Karagdagang Impormasyon: Ang biopoem ay isang tula na naglalarawan sa tao sa 10 linya na taglay nito. May pormulang ginagamit sa pagbuo ng biopoem. (linya 1) Pangalan ng tao (linya 2) Tatlo hanggang apat na pang-uri na naglalarawan sa kanya (linya 3) Mahalaga niyang relasyon n ( hal. Anak ni…) (linya 4) dalawa o tatlong bagay, tao o ideya na pinahahalagahan niya (linya 5) tatlong bagay na kaniyang pinaniniwalaan na maaaring naranasan na . (linya 6) tatlong bagay na kinatatakutan niya na napagdaaanan na (linya 7) napagtagumpayan niya (linya 8) dalawa o tatlong bagay na nais niya mangyari o matupad (linya 9) ang kanyang tirahan (linya 10) ang kanyang apelyido
Ang layunin mo sa bahaging ito ay ilapat ang mga konseptong natutuhan mo sa araling pampanitikan at pangwika sa pagbuo ng Inaasahang Produkto. Marami ang nagbunying
aaral ang inaasahang produkto . Ipababasa sa mag-aaral ang sitwasyon na nasa
Pilipino sa naganap na kanonisasyon kay Pedro Calungsod bilang pangalawang santo
bahaging ito, pagkatapos ay hihikayatin ng
na nagmula sa ating bansa. Dahil dito, ang
guro ang mag-aaral na ipaliwanag ang
namumuno sa inyong parokya ay nagkaroon ng interes na makabuo ng proyekto na
binasa ayon sa sarili niyang pagkaunawa.
magtatanghal sa buhay ng mga karaniwang
Kung hindi gaanong naunawaan ng mag-
mamamayan na nagpapa-kita ng
aaral, inaasahan na ipaliliwanag ito nang
pagmamalasakit sa kapwa. Ikaw, bilang aktibong miyembro ng inyong simbahan ay
malinaw ng guro.
nagpanukala ng pagsulat ng biopoem upang maisakatuparan
Inaasahan din na maipaliliwanag at
ang proyekto na sinang-ayunan ng lahat . Hinikayat ninyong
makapagbibigay ang guro ng halimbawa ng
lumahok ang mga mamamayan na nasasakupan ng inyong lugar. Ang magwawaging biopoem ay bibigkasin nang mahusay na mambibigkas ng inyong bayan kung saan panonoorin ng lahat ng mamamayan sa inyong komunidad. . Ang biopoem ay matataya sa sumusunod na pamantayan
104
Sa bahaging ito, ipagagawa ng guro sa mag-
biopoem na magiging gabay ng mag-aaral
Pagkakaugnay sa paksa
Organisasyon ng ideya
Kabuluhan ( Taglay na mensahe)
Pagiging masining
ang pamantayan na dapat isaalang-alang ng
Tapat
mag-aaral sa pagbuo ng biopoem.
May batayan
upang maisakatuparan ang inaasahang produkto. Gayundin, bibigyan diin ng guro
Binabati kita sa matiyaga mong pagsagot sa mga gawain na inilaan sa mga araling ito.
Sa bahaging ito, inaasahan na ang lahat ng mahahalagang konsepto na iyong natutuhan sa
Panahon ng Katutubo ay nakatulong upang higit mong makilala ang pinagmulan at kultura ng ating lahi sa panitikang mayroon tayo.
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Pagkatapos maisakatuparan ng mag-aaral ang inaasahang produkto para sa epiko, ilalahad ng guro ang malaking larawan ng aralin na saklaw ang
Nakatutuwang isipin na naipakita mo ang iyong husay sa pag-unawa ng
tinalakay na mga akdang pampanitikan sa Panahon ng Katutubo- ang
mahahalagang konsepto sa mga araling pampanitikan at panggramatika sa Panahon ng Katutubo. Sa bahaging ito, muli kong susubukin ang iyong kaalaman sa kabuuang aralin upang mataya ko kung nanatili ang mahahalagang konsepto na iyong natutuhan. Gayundin , mahalagang maipamalas mo sa bahaging ito ang iyong kabatiran kung bakit kailangang maunawaan ang mga akdang pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo tulad ng karunungang-bayan ( salawikain, sawikain at kasabihan ), alamat , at epiko.
Subukin mo muling paganahin ang iyong isipan sa tulong ng pagsagot sa mga sumusunod na gawain.
105
karunungang-bayan, alamat at epiko. Ang layunin ng guro sa bahaging ito ay mapalalim pa ang kaalaman ng mag-aaral sa mas malaki at malawak na konsepto.
Karunungang-bayan
Alamat
Hikayatin muna ng guro ang mag-aaral na ipaliwanag ang kahulugan ng larawan at ang kaugnayan ng bawat detalye bago
Epiko
ipasagot ang kasunod na mga tanong. Panahon ng Katutubo
Kasalukuyan
Sa tulong ng mga larawan, sagutin ang sumusunod na tanong: a. Bakit kailangang unawain ang mga akdang pampanitikan na umusbong sa panahon na naisulat ito?
Sa gawaing ito, matataya ang kakayahan ng mag-aaral na iangkop b. Paano mapananatili at mapapaunlad ang panitikang minana pa sa ating mga ninuno sa kasalukuyang panahon?
Sa bahaging ito, ipakita mo na malaki ang gampanin ng mga araling gramatika sa mga akdang pampanitikan na tinalakay sa kabuuan ng aralin.
1. Paano nakatulong ang mga araling panggramatika sa kabisaan ng mga akdang pampanitikan?
106
ang mga kaalamang natutuhan sa mga araling pampanitikan at panggamatika. Iminumungkahi ng gawain na maipakita ang integrasyon ng mga araling gramatika sa araling pampanitikang pinag-aaralan.
a. Dalawang Uri ng Paghahambing
Karunungang-bayan
Mahalaga ang paggamit ng dalawang uri ng paghahambing sa pagtalakay ng karunungang-bayan upang __________ ang ______________ at _______________ ng salawikain, sawikain at kasabihan.
b.Pang-abay na pamanahon at panlunan
Alamat
Nakatutulong nang malaki ang paggamit ng mga pang-abay na ___________ at ___________ sa ____________upang mabisang maipabatid ang mga ______________ .
c.Pang-abay na pamaraan
Epiko
Ang paggamit ng mga _________________ sa __________ ay nakatutulong upang maging ____________ ang kilos ng mga _________ sa ganang ganito, magiging ______________ ang daloy ng mga ____________________.
Balikan muli natin ang “Map of Conceptual Change “ na iyong sinagutan sa unang bahagi ng modyul . Sa pagkakataong ito, sagutin mo ang Pagkatapos Bumasa. Alam ko na malinaw na sa iyo ang mga ideya at konsepto ng kabuuang aralin.
107
ANTICIPATION- REACTION GUIDE Bago Bumasa Sumasang-ayon Di sumasang-ayon Sumasang-ayon Di sumasang-ayon Sumasang-ayon Di sumasang-ayon Sumasang-ayon Di sumasang-ayon Sumasang-ayon Di sumasang-ayon Sumasang-ayon Di sumasang-ayon Sumasang-ayon Di sumasang-ayon
Sumasang-ayon Di sumasang-ayon
Mga Pangungusap Ang damdamin, saloobin, kaugalian o tradisyon ng lahi kapag naisatitik ay tinatawag na panitikan. Kailanman. Hindi maaaring magkaugnay ang panitikan at kasaysayan. Ang Pilipinas, bago pa man dumating ang Español ay mayaman na sa panitikan. Hindi mababatid sa panitikan ang tunay na ating pagkalahi. Bago pa man dumating ang Español ay may alpabeto nang ginagamit ang ating mga ninuno Ang epiko, alamat at mga karunungang bayan ay nakilala lamang ng ating mga ninuno noong panahon ng Español. Napatunayan ng mga Español na ang ating mga ninuno ay hindi mahiligin sa tula, awit, kuwento, bugtong at palaisipan. Ang panitikan ay hindi suma-salamin sa panahon kung kailan ito isinulat ito.
Pagkatapos Bumasa Sumasang-ayon Di sumasang-ayon Sumasang-ayon Di sumasang-ayon Sumasang-ayon Di sumasang-ayon Sumasang-ayon Di sumasang-ayon Sumasang-ayon Di sumasang-ayon Sumasang-ayon Di sumasang-ayon Sumasang-ayon Di sumasang-ayon
Sumasang-ayon Di sumasang-ayon
Binabati kita! Ipinakita mo ang husay mo sa pagsagot sa mga gawain. Patunay lamang ito na malalim na ang iyong pag-unawa sa mga paksang pinagaralan. Ipagpatuloy mo ang iyong kahusayan. Ngayon, alam kong magagampanan mo ang inaasahang pagganap para sa araling ito.Muli mong gamitin ang mga natutuhang kaalaman at kasanayan sa pagsasakatuparan ng gawain.
108
Muling pasasagutan ng guro ang ARG. Bigyang pansin ng guro ang kinalabasan ng naging mga sagot ng mag-aaral sa bahaging ito. Kailangang mataya kung umunlad ba ang kaalaman ng magaaral sa mga araling tinalakay .Ang mga nakatalang maling konsepto sa ARG ay maaaring ipaayos ng guro sa kanyang magaaral.
ILIPAT Ang bahaging ito ay nagpapakita ng ganap na pagkatuto ng magNananabik ka na bang isagawa ang Inaasahang Pagganap? Nais mo bang masubok mo ang kahusayan mo sa pagsasakatuparan ng gawain?
Ang layunin mo sa bahaging ito ay mailapat ang mga natutuhang mga konsepto ng mga araling pampanitikan at panggramatika sa kabuuan ng aralin. Ikaw ay kasalukuyang namamahala ng museo sa inyong lungsod. Isang araw, ikaw ay ipinatawag ng mayor upang ipaalam na may darating na panauhin sa inyong lungsod sa susunod na buwan na dadaluhan ng DILG secretary at ilang local officials ng iba‘t ibang lungsod.Nais ng inyong mayor na magpakita ka ng presentasyon para sa mga artifacts at dokumento na nakalagak doon. Kaya naman , ikaw ay inaasahang makabubuo ng timeline ng mga artifacts at dokumento na matatagpuan sa museo. Ang timeline ay kailangang nakabatay sa sumusunod na pamantayan: Organisasyon ( Maayos ang pagkakasunod-sunod ) Mensahe Presentasyon ( Kalinawan, Biswal ) Makatotohanan ( Batay sa Pananaliksik )
109
aaral sa kabuuan ng aralin na saklaw ng panitikan sa Panahon ng Katutubo. Hikayatin ng guro na maisakatuparan ng mag-aaral ang inaasahang produkto. Sa gawaing ito, kailangang makapagpakita ang guro ng halimbawa ng Timeline. Kailangan ding malinaw sa mag-aaral ang pamantayan sa pagbuo nito.
VII. Pangwakas na Pagtataya (para sa Aralin 1.1)
A.
Bumuo ng islogan batay sa paksa: (5 puntos) “ Karunungang-bayan, Dunong na Dapat Pinagyayaman”. _________________________________________________________________ _________________________________________________________________
B.
Bumuo ka ng sarili mong simula at gitnang bahagi batay sa wakas ng alamat. Gumamit ng pang-abay ( panlunan,
pamanahon at pamaraan )
pagbuo ng dalawang bahagi.Isulat sa papel ang iyong sagot. (10 puntos)
Pagkakita sa puno,naalala ni Juana ang brasong ibinaon niya sa lupa doon mismo sa pinagtubuan ng puno. Nasambit niya sa sarili ang pangalan ni Aging. "Ang halamang iyan ay si Aging"wika ni Juana. Magmula noon ang halamang iyon ay tinawag na "Aging"na di nagtagal ay naging Saging. Halaw sa Alamat ng Saging
C. Sumulat ka ng maikling talata tungkol sa kabayanihan na dapat ipakita ng isang Pilipino sa kasalukuyang panahon. (10 puntos)
110
sa
Narito ang mga pamantayan sa pagmamarka ng bawat gawain sa Pangwakas na Pagtataya: Gawain A: Angkop sa paksa __________________________ 25% Taglay ang mga katangian ng islogan ______ 50% Malinaw ang mensahe______________________ 25% --------KABUUAN 100% Gawain B : Angkop ang pagkakaugnay-ugnay ng mga pangyayari_____ Malinaw ang isinasaad ng mga pangyayari _______________ Maayos na napagalaw ang mga tauhan sa bawat bahagi __ Mabisang napalutang ang mensahe ng nabuong alamat ___
KABUUAN
25%% 35% 25% 15%
_____________ 100%
Binabati kita at matagumpay mong natapos ang mga aralin sa Panahon ng Katutubo.Ngayong may malawak ka nang kaalaman hinggil sa ating panitikan noong Panahon ng Katutubo, mabuting alamin mo rin ang naging kalagayan ng ating panitikan sa panahon ng mananakop partikular noong Panahon ng Espaῆol. Sa iyong gagawing pag-aaral sa susunod na modyul,
malalaman mo kung
umunlad
ang ating panitikan sa panahon ng kanilang
pananakop. Makikilala mo din kung ano ang mga akdang pampanitikan na lumaganap at
Gawain C: May kaisahan ang diwang nakapaloob ------------------ 45% Magkakaugnay ang mga detalye ------------------------- 30% Mabisang naipabatid ang mensahe------------------------10% Malinaw ang ideyang nais ipabatid ---------------------- 15%
nakilala sa ating bansa sa Panahon ng Espaῆol.
Sa
pagpunta mo sa susunod na aralin, inaasahan ko na nasiyahan ka sa ating
pagtatagpo . Ang lahat na natutuhan mo dito ay maaari mong magamit sa susunod na mga aralin.
111
KABUUAN
_______________ 100%
Aralin 1.2 : PANAHON NG MGA ESPANOL I. Panimula at Mga Pokus na Tanong Ang mahigit na tatlong daang taong pananakop at paniniil ng mga Español
Ang Gabay ng Guro na matutunghayan sa loob ng kahon sa kanang kolum ay magsisilbing patnubay ng guro sa paglinang
sa ating bansa ang sanhi ng unti-unting pagkakabuo at paglaganap ng damdaming makabayan at mapanghimagsik na mga Pilipino. Nagkaroon ng mga bagong
ng mga kasanayang pampagkatuto na saklaw ng Baitang 8.
kilusan sa politika at panitikan sa Pilipinas. Ang dating diwang makarelihiyon ay
Nakapaloob dito ang mga araling pampanitikan at
naging makabayan na humihingi ng pagbabago sa pamamalakad ng pamahalaan
panggramatika sa Unang Markahan.
at simbahan. Ang naging paksa ng panitikan ay pawang pagtuligsa sa pamahalaan at simbahan, at pagbibigay-payo sa mga Pilipino upang magising, magkaisa at maghanda upang matamo ang minimithing kalayaan. At ilan sa mga panitikang lumaganap sa panahong ito ng paghihimagsik ang tatalakayin natin sa modyul na
Ang Gabay ng Guro ay naglalayong makatulong sa paglalahad ng iba’t ibang mungkahing gawain at mga estratehiya na magbibigay-kalinawan sa pagtalakay ng tiyak na paksa na magpapaunlad sa prosesong pagtuturo-pagkatuto.
ito. Sa modyul na ito, matutuklasan mo ang sagot sa sumusunod na tanong
Inaasahan na ang mga inihandang mungkahi ay tutugon sa
sa tulong ng mga araling inilaan ko para sa iyo.
pagtatamo ng mga kakailanganing pag-unawa sa pamamagitan 1. Bakit nabago ang paksa ng panitikan sa panahong ito? 2. Anong damdamin ang naghahari sa mga akdang pampanitikan sa panahong ito 3. 3.Masasalamin ba sa panitikang lumaganap ng panahong ito ang kalagayang panlipunan at kultura ng bansa? Patunayan
ng pagsagot sa mahalagang tanong na pagtitibayin ng mga gawain o awtput sa pagtatapos ng pagtalakay sa bawat aralin. Tandaan ! Maaaring mag-isip at maglagay ng ibang gawain ang guro – mga gawaing sa palagay niya ay higit na angkop sa kanyang klase.
112
II. Ang mga Aralin at Ang Saklaw Nito Narito ang mga aralin na makatutulong upang matamo mo ang pamantayang pangnilalaman sa itaas.
Nakapaloob dito ang mga aralin at saklaw nito. Ang modyul na ito ARALIN 1.2 : Panahon ng Español Aralin 1.2.1
a. Panitikan :
Dulang Pantanghalan
ng
Karagatan
panggramatika.Tandaan
Duplo
Aralin 1.2.2
Aralin 1.2.3
b. Wika :
Mga Eupemistikong Pahayag
a. Panitikan:
Tula “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” ni Andres Bonifacio
b. Wika:
Mga Pandiwang Ginagamit sa Pagpapahayagng Emosyon o Damdamin
a. Panitikan:
Sanaysay “Ang Katamaran ng mga Pilipino” ni Dr.Jose P. Rizal
b. Wika:
113
ay nakatuon sa mga akdang pampanitikang lumaganap sa panahon
Pangunahin at Pantulong na Kaisipan
Español.Gayundin,
nakasanib na
ang
napahuhusay ang paggamit ng wika.
dito paggamit
ang ng
mga
araling
panitikan
ay
III. Mga Inaasahang Kasanayan Ang sumusunod ang kaalaman at kakayahan na malilinang sa iyo sa pagtalakay mo sa araling ito. Aralin2 Mga Kasanayang Pampagkatuto Pag-unawa sa Napakinggan Panahon Nabibigyang kahulugan ang mga makabuluhang ng salita/matatalinghagang pahayag na ginamit sa akdang Español napakinggan Nakikinig nang may pag-unawa upang: mailahad ang layunin ng napakinggan masagot ang mga tiyak na tanong maipaliwanag ang pagkakaugnay-ugnay ng mga pangyayari Pagsasalita Nagagamit ang mga kaalaman at kakayahang pangwika na makatutulong sa pagtatamo ng pasalitang komunikasyon tulad ng: mga eupemistikong pahayag matatalinghagang pahayag Naibabahagi ang sariling opinyon, pananaw, damdamin, at saloobin na may kaugnayan sa paksa Pag-unawa sa Binasa Nasusuri ang ilang uri ng panitikan batay sa mga katangian nito: karagatan duplo tula sanaysay Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasa sa pamamagitan ng: pagkilala sa kahulugan ng mga salita kasingkahulugan at kasalungat na kahulugan talinghaga
114
Ang mga Kasanayang Pampagkatuto na lilinangin sa mga mag-aaral ay nakabatay sa sumusunod na domeyn: 1. Pag-unawa sa Napakinggan 2. Pagsasalita 3. Pag-unawa sa Binasa 4. Pagsulat 5. Tatas 6. Pakikitungo sa Wika at Panitikan 7. Estratehiya sa Pag-aaral 8. Pananaliksik
pagbibigay ng impresyon sa binasang akda kaugnay ng: paksa/tema tono layon pagbibigay ng hinuha batay sa: mga ideya/pangyayari sa akda dating kaalaman kaugnay sa binasa pag-uugnay ng akda sa: sarili kapaligiran ibang tao
Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng akda ay nakatulong upang maipabatid ang layunin ng may-akda Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin sa mga akdang pinag-aralan Pagsulat Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akdang binasa at sa: pamantayang pansarili o pansariling karanasan pamantayang galing sa ibang tao o sa ibang babasahin Nagagamit ang iba‟t ibang teknik sa pagpapalawak ng paksa Nagagawang kawili-wili ang panimula ng talata sa isang komposisyon sa pamamagitan ng isang: kaakit-akit na pahayag napapanahong sipi o banggit serye ng mga tanong Nakasusulat ng talata na may wastong paglulugar ng pangunahin at pantulong na kaisipan Nawawakasan ang talata na may pangkalahatang impresiyon
115
sa pamamagitan ng pagtukoy sa: pangunahing kaisipan pantulong na kaisipan Tatas Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan sa paglinang ng kakayahang pangkomunikatibo Nagagamit ang pormal at impormal na Filipino sa komunikasyon ayon sa sitwasyon,pangangailangan at pagkakataon Pakikitungo sa Wika at Panitikan Nagpapakita ng kawilihan at kasabikan sa pagbuo at pagsagot sa mga tanong at puna sa panitikang napanood,nabasa o napakinggan Estratehiya sa Pag-aaral Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral Naipamamalas ang kakayahang maiangkop ang bilis ng pagbasa sa layunin at antas ng kahirapan ng akda Pananaliksik Nalilikom ang mga kakailanganing impormasyon mula sa iba‟t ibang pinagkukunang sanggunian Nailalahad nang maayos ang mga nalikom na impormasyon sa isinagawang pananaliksik Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang sanggunian sa aklatan/internet
116
IV. Konseptuwal na Balangkas Narito ang konseptwal na balangkas ng araling ito na makatutulong upang maging gabay mo sa pag-aaral. Ang Panitikan sa Panahon ng Español
Nakapaloob sa grapikong presentsyon na ito ang mga araling pampanitikan at panggramatika na pagPanitikan: Dulang Pantanghalan Karagatan Duplo
Panitikan: Tula “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” ni Andres Bonifacio
Wika: Mga Eupemistikong Pahayag
Wika: Mga Pandiwang Ginagamit sa Pagpapahayag ng Emosyon o Damdamin
Panitikan: Sanaysay “Ang Katamaran ng mga Pilipino” ni Dr. Jose P. Rizal Wika: Pangunahin at Pantulong na Kaisipan
ng Emosyon o
Marahil ay handan handa ka na sa ating gagawing pag-aaral. Alamin natin Damdamin ang tungkol sa ilang akdang pampanitikang lumaganap matapos ang Panahon ng Katutubo, ang Panahon ng mga Español, partikular sa Panahon ng Himagsikan.
117
aaralan ng mag-aaral sa kabuuan ng Aralin 1.2Panitikan sa Panahon ng Español.
V.
Panimulang Pagtataya Alamin natin kung ano na ang mga alam mo sa araling ito. Basahin at
unawain mo ang bawat aytem. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong kaugnay nito.
Ang Panimulang pagtataya ay susukat sa kaalaman ng magaaral sa mga araling saklaw ng Aralin 1.2.
Sikaping sagutin ang lahat ng aytem. Pagkatapos mong sagutin ang pagsusulit na ito, makikita mo ang iyong iskor.
. Itala at tandaan ang mga aytem na hindi mo
nasagot nang tama at hanapin mo ang tamang sagot habang pinag-aaralan mo
Susi sa Pagwawasto 1. b
ang araling ito.
2. c Panuto: Piliin at isulat sa sagutang papel ang letra ng tamang sagot. 1. Bakit tinawag na dulang pantahanan ang duplo? a. Ito ay nilalahukan ng mga kasapi ng pamilya. b. Idinaraos ito sa bakuran o loob ng isang tahanan
4. a 5. d
c. Ang mga paksa ng pagtatalo ay tungkol sa tahanan.
6. d
d. Ibinibigay sa ilaw ng tahanan ang gantimpala ng mga kalahok.
7.b
2. Ang sumusunod ay pagpapatunay sa angking husay ng mga Pilipino sa pagtula. Alin sa mga ito ang hindi kabilang?
8. a
a. Ang pagtatalong patula ay ginagamitan ng mga talinghaga.
9. b
b. Nagpapalitan ng mga katuwiran sa tulong ng tulang may sukat
10. b
at tugma. c. Ang paksa ay tungkol sa nawawalang loro ng hari. d. Nagtatalo at nagpapalitan ng matuwid sa paraang agaran o walang paghahanda. 3. Sa panahon ng Español, karamihan ng mga akda na binabasa o itinatanghal man ay tungkol sa mga santo/santa. Nagsisimula ito sa panalangin. Samakatuwid, ano ang ibig sabihin nito?
118
3. a
a. Iniangkop sa panitikan ang relihiyon. b. Likas na relihiyoso ang mga Pilipino. c. Mahilig sa mga pagtatanghal ang mga Pilipino. d. Ibinahagi ng mga Español ang paraan ng kanilang pananampalataya. 4. Ano ang tawag sa mga binata at dalaga na naglalaro ng duplo na sila rin ang nagtatalo? a. bilyako/bilyaka b. mambibigkas c. manunula d. prinsipe/prinsesa 5. Si Alex ay mag-aaral sa Baitang 8. Mahilig siyang sumulat at bumigkas ng tula. Paano malilinang sa paaralan ang kaniyang talento sa pagtula? a. Mag-aral ng asignaturang Pamamahayag. b. Dumalo sa mga sa mga seminar-worksyap ng Samahan ng Mambibigkas sa paaralan. c. Laging lumahok sa mga patimpalak ng pagbigkas ng tula. d. Maghanap ng masasalihang samahan ng mga manunula. 6.Pangulo ka ng Samahan ng mga Mag-aaral sa Filipino (SAMAFIL)at sa darating na pagdiriwang ng Buwan ng Wika sa taong ito, napag-usapan ninyo ng pamunuan ng inyong samahan na magkakaroon ng paligsahan sa pagtatalong patula gamit ang fliptop. Alam mo na ito ay lubhang kinagigiliwan ng mga mag-aaral na katulad mo sa kasalukuyan. Ano ang pangunahing layunin ng SAMAFIL sa pagdaraos nito? a. Mahikayat na maging kasapi ng SAMAFIL ang lahat ng magaaral sa paaralan. b. Mahikayat na lumahok ang mga mag-aaral sa paligsahan.
119
c. Maging bago sa paningin ng mga guro ang fliptop. d. Malinang at maibigan ng mga mag-aaral ang sining ng pagtula. 7.Anong katangian ng mga Pilipino ang taglay sa paggamit ng eupemistikong pahayag? a. tapat
c. madaling umunawa
b. magalang
d. malumanay magsalita
8. Ano ang lumulutang na paksang ginamit ng manunulat sa mga akdang pampanitikan sa Panahon ng Himagsikan? a. pag-ibig sa bayan b. mga kaugaliang Pilipino c.
pagmamahalan ng pamilya
d. pagpupuri sa pamahalaang España 9. Paano ipinakita ni Dr.Jose Rizal ang kaniyang pakikipaglaban sa mga Espaῆol? a. Nakipag-usap sa kinauukulan. b. Ginamit ang mga akdang pampanitikan upang gisingin ang damdaming makabayan ng mga Pilipino c. Nangibang-bansa siya upang hikayatin ang kapwa mga Pilipino na magkaisa sa paglaban sa pamahalaang Espaὴol. d.Nagtatag ng samahang tutuligsa sa Espaὴa. 10. Ang karagatan at duplo ay pawang mga akdang pampantikan na nasa anyong________.
120
a. prosa
c. pasalaysay
b. patula
d. tuluyan
VI.
Yugto ng Pagkatuto Alamin
Simulan mo na ang pag-aaral upang sa gayo’y matuklasan mo kung bakit
Ang bahaging ito ng modyul na pinangalanang ALAMIN ay naglalayong :
Makagamit ng dating kaalaman ng mag-aaral Makabuo ng katugunan mula sa mga paunang gawain tungo sa paglinang ng mahalagang tanong at kakailanganing pag-unawa Matukoy at malinaw ang mga konseptong malabo at inaakalang tama batay sa tugon ng mga mag-aaral.
nabago ang paksa ng panitikan sa panahong ito? Anong damdamin ang naghahari sa mga akdang pampanitikan sa panahong ito? Masasalamin ba sa panitikang lumaganap sa panahong ito ang kalagayang panlipunan at kultura ng bansa? Sa tulong ng KWHL Sheet, nais kong bigyan mo ng hinuha ang tanong na nasa loob
Ang KWHL Sheet ay isang estratehiya na nagpapakita ng Map of Conceptual Change ay naglalayong tukuyin at gamitin ang dati nang kaalaman ng mag-aaral bilang paghahanda sa mga paksang pag-aaralan sa modyul.
ng kahon. Sagutin mo muna ang tatlong naunang kolum, ang KWH. Pagkatapos mong pag-aralan ang modyul na ito, sagutin mo na ang huling kolum, ang L.
Masasalamin ba sa panitikan ang kultura o kalagayang panlipunan ng isang bansa sa panahon at lugar na isinulat ito? Patunayan.
121
K Ano ang alam mo na? (What do you know?) W Ano ang nais mong malaman? (What do you want to find out) H Paano mo makikita ang nais mong maunawaan? (How can you find out what you want to learn?) L Ano ang iyong natutuhan/ naunawaan? What did you learn?)
May iba‟t ibang graphic organizers na maaaring magpakita ng dating kaalaman ng mga mag-aaral. Ilan sa mga ito ay ang mga sumusunod:
IRF Worksheet Generalization Table Anticipation-Relation Guide In the box … Out of the box…
Ang guro ay maaring pumili ng alinman dito batay sa pangangailangan. Inaasahan na sa pamamgitan ng Map of Conceptual Change ay mapagtitibay ang dating kaalaman tungo sa bagong pagkatuto ng mga mag-aaral. Ang gawaing ito ay maaaring nakasulat sa manila paper o power point presentation upang malinaw na makita ng mga mag-aaral.
Bilang patunay na naunawaan mo na ang nilalaman ng modyul na ito, ikaw ay inaasahang makapagpapahayag ng iyong sariling pananaw, damdamin at saloobin sa kasakuluyang kalagayan ng ating bansa sa masining na paraan. Simulan na ang pagsagot sa mga gawaing inilaan para sa iyong pag-unawa.
GAWAIN 1.2.1.a: Bayanitikan Ang mga nasa larawan ay ilan lamang sa mga bayaning Pilipino na nagpahayag ng damdamin sa kani-kanilang panulat.
Alamin ang damdaming
Ang Gawain 1.2.1.a- Bayanitikan ay tutulong sa magaaral na kilalanin ang mga bayaning nag-ambag nang
namayani sa kanilang mga isinulat. Gayundin, kung masasalamin ba sa kanilang isinulat ang kalagayan ng bansa sa kanilang panahon? Basahin at unawain ang
malaki sa panitikan sa panahong kanilang kinabibilangan.
bawat saknong. Isulat sa sagutang papel ang letra na tutugon sa angkop na akda
Sikapin ng guro na ipasuri ang paksa ng isinulat ng
nang nakalarawang manunulat.
bawat bayani. Paalam na, Ina, itong Pilipinas, Paalam na, Ina, itong nasa hirap, Paalam, paalam, Inang walang habag, Paalam na ngayon, katapusang tawag. -mula sa Katapusang Hibik ng Pilipinas Katapusang Hibik ng Pilipinas
Jose P. Rizal
122
A
Idalanging lahat yaong nangamatay, nangagtiim hirap na walang kapantay; mga ina naming walang kapalaran na inihihibik ay kapighatian.
-mula sa Huling Pahimakas B
-
Huling Pahimakas
Marcelo H. Del Pilar Pagpilitan mo ang kasarinlan ng iyong bayan, sapagkat ikaw lamang ang tunay na nakapagmamalasakit sa kanyang kadakilaan at ikatatanghal, palibhasa‘y ang kanyang pagdakila ang magdadala sa iyo ng lahat mong kailangan at ang kanyang pagtatanghal ang siya mong kabantugan at kabuhayang walang hanggan. -
Apolinario Mabini
mula sa Ang Tunay na Sampung Utos ng Diyos
C ―Pinupuri ko sila. Sila‘y kabataang may pagkakaisa at paninidigan. Dapat silang magsimula: ang kanilang pagtutol ay makatawag na ng pansin. -
Emilio Jacinto
123
mula sa Fray Botod
D
Inaalo ng ina ang anak, idinuyan sa mga bisig at wari bagang ibig bigyan ng lakas ang yayat na katawan niyon na halos takasan na ng buhay. -
mula sa Impresiones
Graciano Lopez Jaena
E Ay! Ang Anak ng Bayan, ang kapatid ko ay matuto kaya na kumuhang halimbawa at lakas sa pinagdaanang mga hirap at binatang mga kaapihan? -
Andres Bonifacio
F Mula sa Ang Ningning at Liwanag
―Sa cadaquilaang ito, sino kaya sa mundo ang sa caniya‘y macacahuad? Huwag na ang sa gawang lumicha, huag na sa pagdudulot ng buhay at kaligayahan, may puso caya baga sa lupang pagmamahal? May puso caya baga sa lupang macapamumuhunan nang buong pagirog sa iyo cahit sucat nang wala cang igaganti cundi catampalasan? -
124
mula sa Ang Cadaquilaan nang Dios
Mahusay kung nasagot mo nang tama ang lahat ng bilang. Kung hindi naman, huwag kang mag-alala at dahil gagabayan ka ng modyul na ito para higit mong maunawaan ang tamang sagot sa bawat tanong.
Sa unang aralin aalamin natin kung paano ipinahayag ng mga Pilipino ang kanilang pananaw, saloobin at damdamin sa panahong ito. Makatutulong sa iyong pag-aaral ang mga gabay na tanong sa ibaba.
Mga Gabay na Tanong: 1.Naniniwala ka ba na ang mga Pilipino mula noon hanggang sa kasalukuyan ay may likas na hilig sa pagtula? 2.Paano ipinakita ng mga Pilipino ang husay sa palitan ng opinyon at pagsagot
Ang paggamit ng mga Gabay na Tanong ay isang paraan ng pagpoproseso sa mga gawain.
Karagdagang Impormasyon Kaligirang Kasaysayan Ang pananakop ng Español ay nagbunga ng sumusunod:
pagbabago sa wika at panitikan ng mga katutubo pagkakaroon ng romanisasyon ng alibata pagbuo ng mga tuntuning panggramatika para sa mga wikain sa Pilipinas pag-aangkop ng relihiyon sa panitikan pagbibigay-diin sa mga paksa sa panitikan na nauukol sa relihiyon, moralidad,wika at libangan.
sa mga talinghaga?
Ang pag-aaral ng akdang pampanitikan anoman ang anyo nito ay naglalayong magbigay ng mabuting bisa sa kaasalan ng tao tulad ng pagpapaunlad ng pakikipag-ugnayan sa kapwa sa pamamagitan ng magandang uri ng pagpapahayag.
Ang panitikan ay mauuri batay sa anyo: tuluyan, patula at padula. Ang huli ay may tatlong uri batay sa lugar na pinagtatanghalan: pangentablado, kabilang ditto ang senakulo, komedya, moro-moro, karilyo. Samantala sa panlansangan kasama ang tibag, pangangaluluwa, panunuluyan at salubong at ang mga dulang pantahanan ay kinabibilangan ng karagatan, duplo , pamanhikan at huego de prenda.
Paunlarin Isa sa itinuturing na matandang anyo ng panitikan ang karagatan at duplo.Tinatawag itong tulang padula sapagkat ang mga ito ay nasusulat nang patula at ginagampanan ng mga tauhan. Tinatawag din itong dulang pantahanan sapagkat karaniwang idinaraos sa loob ng bahay o bakuran ng namatay. Nagiging parangal din ito sa namatay. Alamin natin kung paano ipinahayag ng ating mga ninuno ang kanilang sariling pananaw, saloobin at
125
Sanggunian: Talindaw nina Efren R. Abueg, Simplicio R. Bisa, Ermelinda G. Cruz
damdamin sa kanilang kapanahunan. Gayundin, kung masasalamin ba ang kultura ng mga Pilipino sa mga ganitong uri ng akdang pampanitikan?
Sa pagtatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang makapagpapahayag ng iyong sariling pananaw, saloobin at damdamin tungkol sa kaugaliang Pilipino sa kasalukuyan gamit ang wika ng kabataan. Maaari mo nang gawin ang kasunod na mga gawain. GAWAIN 1.2.1.b: PICK-UP LINES… Tunog-Makata
Ang paglalaro ng pick-up lines ay nagtatampok sa pagiging malikhain ng kabataan, maging ng nakatatanda sa kasalukuyan. Subukin mong sagutin ang ilan sa pick-up lines na kasunod. Gawin ito sa ikaapat na bahagi ng papel.
1. Bangin ka ba? … Bakit? ____________________________________
126
2. Kape ka ba? …
127
Bakit? _________________________________
3.
Pustiso ka ba? … Bakit? ________________________________
4.
Kumain ka ba ng asukal? … Bakit? ________________________
5.
Surgeon ka ba? … Bakit? _______________________________
Marahil ay ganito ang iyong isinagot. 1.
Bangin ka ba? Bakit?
Nahulog kasi ako sa‟yo.
2.
Kape ka ba?
Bakit?
Ninenerbiyos kasi ko sa‟yo e.
3.
Pustiso ka ba? Bakit?
Kasi, I can’t smile without you.
4.
Kumain ka ba ng asukal? Bakit? Ang tamis kasi ng ngiti mo.
5.
Surgeon ka ba? Bakit?
Kasi ikaw lang ang nakapagbukas ng puso ko.
Nakatutuwa „di ba? Simple pero may dating, sabi nga. Sa ganitong paraan, mabisa mo kayang maipararating sa iyong kapwa ang nais mong sabihin? Paano? Bakit hindi mo subuking gumawa ng sarili mong pick-up lines. Isulat mo ito sa papel. Gayahin ang kasunod na pormat.
128
To... Cc... Subjec t:
SEND
Ang iyong ginawa ay ilan lang sa mga paraan kung paano ka makapagbibigay ng iyong pananaw, saloobin at damdamin. Samantala, sa Panahon ng Español, paano nga ba ipinahayag ng mga Pilipino ang kanilang pananaw, saloobin at damdamin?
Matutunghayan mo sa susunod na pagtalakay ang mga gawaing nagpapakita ng katangian at paraan ng pagpapahayag ng mga Pilipino sa nabanggit na panahon.
GAWAIN 1.2.1.c : SINING: Karagatan at Duplo Nais kong unawain mong mabuti ang mga katangian ng karagatan na iyong matutunghayan.
129
Ang Karagatan 1. Ito ay isang larong may paligsahan sa tula. 2. Ang kuwento nito ay batay sa alamat ng singsing ng isang dalaga na nahulog sa gitna ng dagat. 2. Pakakasalan ng dalaga ang binatang makakakuha ng singsing. 4. Sa larong ito, hindi kinakailangang ―sumisid‘ sa dagat ang binatang nais magkapalad sa dalagang nawalan ng singsing. 5. Ginaganap ang laro sa bakuran ng isang bahay. 6. May dalawang papag sa magkabila ng isang mesang may sarisaring pagkaing-nayon. 7. Magkaharap ang pangkat ng binata at dalaga. 8. Karaniwang isang matanda ang magpapasimula ng laro. 9. Maaaring magpalabunutan para mapili ang binatang unang bibigyan ng dalaga ng talinghaga. 10. Maaari pa rin ang pagpili sa binata ay batay sa matatapatan ng tabong may tandang puti. 11. Bibigkas muna ng panimulang bahagi ang binata bago tuluyang sagutin ang talinghaga.
Halaw sa Talindaw nina Abueg, E.R. et. al
130
Babasahin 1: ANG KARAGATAN Kalakip 1.2.1.a Halaw sa Panitikang Pilipino nina Pineda, G.D at Ongoco, T.C
Subukin natin ang naging pag-unawa sa iyong binasa? Maaari mo nang sagutin ang kasunod na mga tanong.
Mga Gabay na Tanong: 1. Ano ang paksa ng binasang karagatan? 2.Paano ito binigyang-buhay ng mga tauhan? Ano-ano ang papel kanilang ginampanan? 3.Bakit sinasabing hindi kinakailangang “sumisid” ang binatang nais magkapalad sa dalagang nawalan ng singsing? Alam mo ba? Ang Matalinghagang Pahayag ay mga pahayag na gumagamit ng mga salita na hindi tuwirang inihahayag ang tunay na kahulugan nito. Karaniwan itong ginagamitan ng paghahambing ng mga bagay na nagpapataas ng pandama ng mga mambabasa.
4. Ano ang matatalinghagang pahayag na binigkas ni Neneng? Paano tinugon ng mga binata ang kaniyang talinghaga? Itala mo ito sa sagutang papel. Gayahin ang kasunod na pormat.
131
MATATALINGHAGANG PAHAYAG NA BINIGKAS NI NENENG
TUGON NG MGA BINATA
5. Sa iyong palagay, ano ang angkop na pamagat ng binasang karagatan? 6. Tukuyin ang mga pag-uugali o kasanayang napaunlad ng mga Pilipino batay sa larong karagatan?
PAGALALARO NG KARAGATAN
Matutukoy mo kaya ang pagkakatulad at pagkakaiba ng karagatan sa duplo? Tunghayan mo naman kung ano ang duplo.
132
Ang Duplo 1. 2. 3. 4. 5. 6.
7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.
14. 15. 16. 17.
133
Isa rin itong larong may paligsahan sa pagtula kaya maaari ring mauring tulang patnigan. Ang mga lalaking kasali ay tinatawag na duplero at ang mga babae ay duplera. Sila ay tinatawag na bilyako at bilyaka kapag naglalaro na. Ang palmatorya ay isang tsinelas na ginagamit ng hari sa pagpalo sa palad ng sinumang nahatulang parusahan. Ang parusa ay maaaring pagpapabigkas ng mahabang dasal para sa kaluluwa ng namatay. Ang paksa ng pagtatalo ay tungkol sa nawawalang loro ng hari o kaya naman ay magsusumbong ang bilyako sapagkat hinamak ng isang bilyaka. Ginaganap ito sa bakuran ng isang tahanan. Isa rin itong larong may paligsahan sa pagtula kaya maaari ring mauring tulang patnigan. Ang mga lalaking kasali ay tinatawag na duplero at ang mga babae ay duplera. Sila ay tinatawag na bilyako at bilyaka kapag naglalaro na. Ang palmatorya ay isang tsinelas na ginagamit ng hari sa pagpalo sa palad ng sinumang nahatulang parusahan. Ang parusa ay maaaring pagpapabigkas ng mahabang dasal para sa kaluluwa ng namatay. Ang paksa ng pagtatalo ay tungkol sa nawawalang loro ng hari o kaya naman ay magsusumbong ang bilyako sapagkat hinamak ng isang bilyaka. Ginaganap ito sa bakuran ng isang tahanan. Tulad ng karagatan, ginaganap kapag may lamay o parangal sa isang namatay. Nagpapatalas ng isip sapagkat ang pagmamatuwid ay daglian o impromptu. Pinangungunahan ng isang matanda na gaganap na haring tagahatol.
Narito ang isang halimbawa ng duplo na sadyang pinaikli at iniangkop sa magaaral na tulad mo. Babasahin 2 : ANG DUPLO Kalakip 1.2.1.b
Halaw sa Talindaw nina Abueg, E.R. et al.
Mga Gabay na Tanong: 6. Makatuwiran pa rin kaya na gawin ang larong duplo sa mga lamaysa patay sa kasalukuyan? Bakit?
Mahalagang maiproseso ng guro ang sagot sa mga tanong upang maging
5. Sa iyong palagay, ano-ano ang mabuting epekto ng dupluhan? 4. Paano ipinagtatanggol ng mga bilyako at bilyaka ang bawat isa?
malinaw sa mag-aaral ang nilalaman ng duplo at kapakinabangan nito sa kasalukuyan.
3. Paano nilalaro ang duplo? 2. Sino-sino ang tauhang gumaganap sa duplo?
1. Tungkol saan ang binasang duplo? Batay sa mga impormasyong iyong binasa, magiging daan ito upang maunawaan mo na ang mga katangian ng karagatan at duplo bilang mga akdang pampanitikan.
134
GAWAIN 1.2.1.d :
SURIIN: Pagkakatulad at Pagkakaiba
Batay sa mahahalagang tala na iyong nabasa tungkol sa karagatan at duplo, itala mo ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga ito batay sa mga element
Ang guro ay kailangang magpakita ng tsart upang maayos na
ng mga ito. Gawin sa sagutang papel.
maisakatuparan ng mag-aaral ang gawain.
KARAGATAN
Mga Elemento
Paksa
Mga Tauhan
Hakbang ng Pagsasagawa
Palitan ng Pangangatuwiran
Hatol
135
DUPLO
PAGKAKATULAD 1. Paksa: ___________________________________________________ 2. Mga Tauhan: ______________________________________________ 3. Hakbang ng Pagsasagawa: __________________________________ 4. Palitan ng Pangangatuwiran: ___________________________________ 5. Hatol: ____________________________________________________
Gabay na Tanong: 1. Sa tulong ng karagatan at duplo, paano mailalarawan ang mga Pilipino batay sa sumusunod:
pagbibigay-parangal sa namatay
pag-aliw sa namatayan
pagpapahayag ng intensiyon na makapanligaw
136
paraan ng pagpapahayag
paggamit ng mga salita
Sa pagkakataong ito ay inaasahan kong malinaw na sa iyo ang mga tiyak na katangian ng karagatan at duplo bilang mga akdang pampanitikan na
Ang bahaging ito ay paghahanda sa mag-aaral sa
lumaganap sa Panahon ng Español at naging instrumento ng pagpapahayag ng
pagtalakay sa ibubunga ng mabuting paraan ng
pananaw, damdamin at saloobin ng mga Pilipino sa panahong iyon.
pagpapahayag, Maaaring palitan at magbigay ng sariling GAWAIN 1.2.1.e: Pagpapahayag… Repleksiyon ng Sarili Masasalamin pa rin ang katayugan ng pag-iisip at pagiging masining sa pagsasalita na mahalagang sangkap sa pakikipag-ugnayan sa kapwa na bibigyang pansin ng susunod na gawain. Batay sa sumusunod na sitwasyon, paano mo ipahahayag ang iyong panig?
137
sitwasyon ang guro na magpapalutang at hahamon sa paraan ng pagpapahayag ng mag-aaral.
SITWASYON 1.
SARILING PANIG
Nasa elementarya ka pa lamang ay hilig mo na ang maglaro ng aral-aralan dahil pinapangarap mo sa buhay ang maging guro sa hinaharap. Ngayong ikaw ay nasa hayskul na pinaaalalahanan ka ng iyong magulang na kumuha ng ibang kurso. Paano mo sasabihin sa kanila na ang iyong kursong ibig pag-aralan ay pagiging guro?
2. Isa
sa
mga
aktibong
organisasyon sa inyong paaralan ang Samahan ng mga Mag-aaral sa
Filipino
(SAMAFIL).
Hinihikayat ka ng iyong mga kaibigan na sumali sa nasabing samahan ngunit buo na ang iyong pasiya na ikaw ay lalahok sa Ang Tinig, ang opisyal na pahayagang pampaaralan sa Filipino. Ano ang
138
iyong sasabihin sa kanila?
3. Nakatakda inyong
kang
klase
mag-ulat sa
sa
Araling
Panlipunan. Subalit sa araw na iyon ikaw ay nahuli dahil may isang matanda sa kanto na iyong tinulungan. Naramdaman mo ang makahulugang tingin ng iyong mga
kaklase.
Paano
mo
ipahahayag ang iyong panig?
4. Madalas kang biruin at tuksuhin ng iyong kaklase na totoo namang ikinaiinis mo. Nais mo siyang kausapin upang patigilin sa ginagawang panunukso sa iyo. Ano ang sasabihin mo sa kaniya?
139
5. Isa kang mag-aaral na buo ang loob
para
sabihin
ang
iyong
nadarama sa kaklase man o sa guro. Isa mong bagong kaklase ang iyong hinahangaan. Paano mo sasabihin ang iyong paghanga? Ang iba‟t ibang sitwasyon sa buhay ay humahamon sa tao na manatiling maayos sa kaniyang pakikipag-ugnayan sa kapwa. Napakahalaga ng paggamit ng angkop na salita sa pagsasaalang-alang sa damdamin ng iba.
Sadyang ang
salitang ginagamit ng tao ay tunay na repleksiyon ng sariling pagkatao.
Alam mo ba na maraming paraan para mapaganda at maging katanggaptanggap ang mga pahayag? Tunghayan mo ang susunod na talakayan.
140
Eupemestikong Pahayag… Isaalang-alang
Magbigay ng input ang guro tungkol sa mga paraan ng pagpapaganda ng pahayag. Magbigay ang guro ng mga halimbawang sitwasyon na magpapalinaw sa paksa.
PAGPAPAGANDA NG PAHAYAG Batay Pilipino
ay
sa
obserbasyon
pangkat
ng
mga
ang tao
mga na
Ugnay-Wika Maaaring sanggunian ang aklat na Filipino ng mga Filipino ni Virgilio S. Almario. Basahin ang kanyang talakayan tungkol sa hibas o eufemismo sa Kapag pobre ka… na matatagpuan sa pp.185-186.
mapagpahalaga sa uri ng wika na ginagamit. Pansinin ang sumusunod na impormasyon. 1.Nauuri ang wika batay sa antas nito ayon sa: a.paksa ng usapan b.taong sangkot sa usapan c.lugar 2. Mataas ang pandama o sensitibo sa mga pahayag na nagpapahiwatig lamang. 3. Gumagamit ng talinghaga para ‗di tuwirang tukuyin ang nais ipahayag
na nakatutulong upang lalong mag-isip ang nagsasalita
at kinakausap. Sa kalahatan, umiisip ng magagandang salita o pahayag na kilala sa tawag na eupemismo.
Ang paggamit
ng
pahalagahan ang damdamin ng iba.
141
magagandang
pahayag ay naglalayong
Sa halip na sabihing:
Gumagamit ng:
1. patay
sumakabilang buhay
2.nadudumi
tawag ng kalikasan
3. iniwan ng asawa
sumakabilang bahay
4. katulong
kasambahay
Ang pagsasalita ay isa sa likas na gawain ng tao. Naipakikilala mo ang iyong sarili sa pamamagitan ng mga salitang iyong ginagamit. Sa layuning hindi makasakit sa damdamin ng iba, sinisikap nating gumamit ng magagandang pahayag.
Basahin ang mga salita at sikapin mong tumbasan ang mga ito ng eupemismo. 2. maarte
3. tsimay
4. sugarol 5. mayabang
1. pakialamero
Natapos mo na ang bahagi ng Paunlarin para sa araling ito. Handa ka na sa mga gawaing tutulong sa iyo na palalimin pa ang iyong kaalaman. Sa bahaging ito ng iyong pag-aaral, ang mga gawaing inihanda ay naglalayong pagtibayin ang mga nabuong pag-unawa at kasanayan. Marahil, unti-unti mo nang nakita ang bakas ng nakaraan, ang naging paraan ng mga Pilipino sa kanilang pagpapahayag noon at ang paraan naman ng pagpapahayag sa kasalukuyan. Pareho itong nagpapakita ng bahagi ng kulturang Pilipino.
142
GAWAIN 1.2.1.f:
Magtalong Walang Sakitan
Subukin mong bumuo ng pangangatuwiran sa paksang nasa loob ng kasunod na graphic organizer. Gamitin ang pamaraang palinya o pataludtod na bubuuin ng lima hanggang anim na saknong. Maaaring may sukat o wala. Gawing
Maaari rin namang hatiin ang klase para maipakita ang panig ng sang-ayon at panig ng salungat.
gabay ang kasunod na mga saknong.
Ang pagtatalo ay isang laro ng isipan Walang sakitan ng katawan pati ng kalooban Ingatan ang salitang bibigkasin at bibitawan Dahil ang totoo‟y paksa lang ang pagtatalunan.
Maaaring gawing gabay ng guro ang dalawang saknong
Subuking sagutin ang isyu ngayon Ako ay nasa panig ng pagsang-ayon Samantalang ikaw ay lubos na di- umaayon Pagkakaiba ng mga pananaw sa mundo‟y nagpapayabong.
paksa. Sikapin ng guro na makabuo ng halimbawang
para makabuo ang mag-aaral
ng kanilang sagot sa
mga saknong na nagpapakita ng pagsang-ayon ng guro sa paksa. Samantala, ang mag-aaral ay salungat naman sa nabanggit na paksa.
143
PAKSA Ang paghahanapbuhay ng mga ina ng tahanan ang sinasabing dahilan sa pagkaligaw ng landas ng maraming anak/kabataan.
SANG-AYON
SALUNGAT
Sa pagkakataong ito, sinikap mong makapagpahayag nang may sining sa isang paksa. Tulad ng karagatan at duplo, sinikap mong humabi ng mga taludturan na ginamitan ng mga salitang higit na nakabubuti kaysa nakapananakit. Mahusay na napagsama-sama mo ang iyong kaalaman sa tula, paraan ng pagpapahayag at paggamit ng magagandang pahayag.
144
GAWAIN 1.2.1.g:
Buuin: Konseptong Natutuhan
Dugtungan ang mga pahayag na nagpapakita ng kabuuan ng paksang tinalakay. Ang karagatan at duplo ay mga _________________________________ __________________________________________________________ Ito ay nagpapakita ng _________________________________________ __________________________________________________________ Makikita sa kulturang Pilipino ang _______________________________ __________________________________________________________ Sa pagpapahayag, mahalagang isaalang-alang ang _________________ __________________________________________________________ Maaaring magkaroon ng pagtatalong _____________________________ __________________________________________________________ Sa kasalukuyan, ito‟y yamang ___________________________________ __________________________________________________________ Binabati kita! Pinatunayan mo sa iyong mga sagot na ikaw ay maaari nang sumubok sa pangwakas na gawain.
145
Maaaring
nakasulat
paper/cartolina
o
ang
mga
naka-power
pahayag point
na
ito
sa
presentation
manila para
maiproseso at matukoy ng guro kung paano nauunawaan ng mag-aaral ang mga konseptong nakapaloob sa aralin.
GAWAIN 1.2.1.h :
Naiibang Fliptop
Marahil ay nakapanood ka na ng fliptop sa telebisyon, sa inyong komunidad, sa YouTube, o sa iba pang social networking site. Ano-ano ang iyong napansin? Isulat sa papel ang sagot. Gayahin ang kasunod na pormat.
Mga Napansing
Mga Napansing
Positibong Mensahe
Negatibong Mensahe at
at Paraan ng
Paraan ng Paggamit ng
Ang gawaing ito ay tinatawag na naiibang Fliptop sapagkat
Paggamit ng Wika
Wika
sisikaping palutangin ang magagandang pahayag. Sa aktwal na
1.
1. FLIPTOP
2.
2.
3.
3.
fliptop na napapanood sa You Tube ay gumagamit ng mura at iba pang salitang hindi maganda ang pagkakagamit, Sa tulong na rin ng piling mag-aaral maaari silang paghandain ng guro ng mas mabuting iskrip na maaaring itanghal sa klase na magsisilbing hulwaran sa pagbuo ng ibang mag-aaral.
Alam mo ba na isa sa kinagigiliwan ng maraming kabataan ay ang pagtatalo gamit ang fliptop? Ito ay isang pagtatalo tungkol sa anumang
Sa bahaging ito ay pinagtitibay ang kaalaman at kasanayan ng
napapanahong paksa sa paraang makabago. Sinisikap ng magkatalong panig na gumamit ng mga tugmaan at talinghaga upang higit na paghusayan ng
mag-aaral batay sa buong pagtalakay sa aralin. Isinasaalang-
magkatunggaling panig gayundin kung paanong hihikayatin ang mga tagapanood
alang ang GRASPS sa pagbuo ng sitwasyon, G-goal, R-role,
na karaniwang nagbibigay ng hatol sa pamamagitan ng kanilang hiyawan at palakpakan. Kaugnay nito, magdaraos ng paligsahan ng fliptop sa inyong komunidad, at ang mga kalahok ay ang mga kabataan. Bilang paghahanda, ikaw ay gagawa
146
A-audience, S-setting, P-performance, at S-standard.
ng iskrip ayon sa paksang ibinigay ng mga tagapamahala. Presentasyon ito upang makapagtanghal at makipagtagisan ka ng galing sa entablado. Ayon sa pamantayan, kinakailangang kakitaan ito ng sumusunod:
Pamantayan
Bahagdan
1. kabuluhan ng paksa
25
2. kalinawan ng paninindigan
20
3. kahusayan sa paggamit ng mga eupemismong pahayag
25
4. wastong gamit ng mga salita
15
5. ideya ng pagtatalo
15 KABUUAN
100
Ngayon ay napagtagumpayan mo ang mga gawain sa paksang karagatan at duplo. Alam kong handa ka na para pag-aralan ang susunod na akdang pampanitikan na kinilala sa Panahon ng Español – ang tula.
Sa bahaging ito ay inihahanda ng guro ang mag-aaral sa pagtalakay Aralin 1.2.2 : Tula Sa araling ito, tatalakayin natin ang isa sa mga tula na umusbong
sa aralin. Ito ang tulang Pag-ibig sa Tinubuang Lupa ni Andres
sa panahon ng pananakop ng mga Espaῆol. Ito ang “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa”
Bonifacio. Binibigyan ng ideya ang mag-aaral sa mahalagang
na isinulat ng ating bayaning si Andres Bonifacio. Tatalakayin natin ang nilalaman
tanong at kakailanganing pag-unawa na magiging gabay ng mag-
at ang sining na tinataglay ng tula bilang isa sa mga anyo ng panitikang Pilipino. Pag-aaralan mo rin ang mga pandiwang magagamit upang higit na maipadama ang ating emosyon o damdamin. Magiging tulong ang kasunod na tanong.
147
aaral sa kabuuan ng pagtalakay.
Mga Gabay na Tanong: 1. Ano ang kalagayang panlipunan ng Pilipinas sa panahong isinulat ni Andres Bonifacio ang tula?
Ang mga Gabay naTanong ay tutulong sa mag-aaral na magkaroon
2. Paano ipinahayag ng may akda ang kaniyang emosyon o damdamin sa kaniyang isinulat na tula?
ng pokus sa mahalagang tanong sa araling pampanitikan at araling
3. Ipaliwanag kung ano ang nakatulong upang mabisang maiparating ng
panggramatika. Gayundin,palutangin sa bahaging ito ang paggamit
may- akda sa mga mambabasa ang kaniyang emosyon o damdamin?
ng dating kaalaman ng mag-aaral na magsisilbing panukat ng guro
Bago natin simulan ang pag-aaral, sagutin mo muna ang mga gabay na tanong batay sa iyong nalalaman. Dugtungan ang kasunod na pahayag.
Mabisang naipahayag ni Andres Bonifacio ang kaniyang damdamin sa pamamagitan ng ___________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ __________________________________
Magkasama nating aalamin kung tama ang sagot sa pamamagitan ng pag-aaral at pagsasagawa ng mga gawain sa araling ito. Ang lahat ng iyong matututuhan ay makatutulong upang maisagawa mo nang buong husay ang inaasahang produkto. Bilang patunay na talagang naunawaan mo ang aralin, inaasahang ikaw ay makasusulat ka ng iyong sariling tula na magpapahayag ng
148
sa kung ano na ang alam ng mag-aaral.
iyong damdamin tungkol sa kasalukuyang kalagayan ng ninyong sariling lugar o ng ating bansa. Ang iyong layunin sa bahaging ito ay mabasa at masuri ang tulang “Pagibig sa Tinubuang Lupa” na isinulat ni Andres Bonifacio upang nang sa gayo‟y malaman mo kung paano niya ipinahayag ang masidhing pagmamahal sa bayan. Upang lubos na mapahalagahan ang tula, kilalanin mo muna si Andres Bonifacio.
Babasahin 1 : Si Andres Bonifacio (Kalakip 1.2.2.a)
Ibahagi ang iyong naging damdamin pagkatapos mong malaman ang ilang mahahalagang bahagi sa buhay ni Andres Bonifacio. Isulat sa sagutang papel. Gayahin ang pormat na pagsusulatan ng mga sagot.
Sa susunod na bahagi ng ating pag-aaral, suriin mo kung masasalamin ba sa tula ni Andres Bonifacio ang
buhay at mga karanasan na kaniyang
pinagdaanan? Nakaragdag ba ang mga ito upang mabisa niyang maipahayag ang kaniyang emosyon o damdamin sa tulang kaniyang nilikha?
149
Bigyang-diin ng guro ang paglalahad ng sariling damdamin ng mag-aaral tungkol sa buhay ng bayani.
May iba’t ibang estratehiya na maaaring magamit ang guro sa Babasahin 2 : Pag-ibig sa Tinubuang Lupa ni Andres Bonifacio (Kalakip 1.2.2.b)
GAWAIN 1.2.2.a : Paglinang ng Talasalitaan Upang higit mong maunawaan ang tula, bigyang-kahulugan ang ilang mahihirap na salitang ginamit ng may akda. Hanapin ang kahulugan ng mga ito sa
pagpapabasa ng tula tulad ng:
modelo ang guro sa unang pagbasa
mag-aaral ang babasa pagkatapos ng guro
pagpapabasa sa isang mag-aaral na mahusay bumigkas
itinakda na sa isang mag-aaral para tulain/bigkasin sa harap ng klase
loob ng kahon, at isulat sa sagutang papel ang letra ng wastong sagot. Pagkatapos ay gamitin ang mga salitang ito sa pagbuo ng isang talata na may kaugnayan sa tula. Gawin sa isang buong papel.
isinisiwalat _______________ . _____
sakbibi __________________ __
tatalikdan __________________ __ a. b. c. d. e. f.
150
itigis _____________ _______
lumiyag __________________ __
itapon umibig tatalikuran inilabas/ipinagsasabi kaligayahan matinding kalungkutan
Maaari ring gumamit ang guro ng ibang estratehiya sa paglinang ng talasalitaan samantala kung ito ang susundan, ang mga nabuong talata ay maaaring gawing isahan o pangkatan, sa pangkatang awtput maaari itong ipasulat sa manila paper at suriin ng klase ang pagkakabuo ng talata.
Talata:
GAWAIN 1.2.2. b. Sa Antas ng iyong Pag-unawa Ang gawaing ito ay naglalayong masukat ang iyong naunawaan tungkol sa nilalaman ng tulang iyong binasa. Sagutin nang matapat ang mga tanong at gawain upang matamo mo ang iyong hinahangad na maunawaan at maisagawa sa pagtatapos ng aralin. 1.
Saan maaaring ihambing ang pag-ibig na nadarama ng may-akda para sa kaniyang bayan? Ipaliwanag. Iguhit din ang maaaring sumagisag sa pag-ibig na ito.
Iguhit dito ang simbolo/sagisag:
2.
151
Paliwanag: ________________________ ________________________ ________________________ ________________________ ________________________ ________________________ ________________________ ________________________ Anong panahon naisulat ________________________ ang tula? Ano ang kalagayang ________________________ panlipunan ng PIlipinas ng panahong naisulat ng may-akda ang ________________________ tula? Magsaliksik ng ilang impormasyon tungkol dito at itala sa ________________________ tulong ng Rays Concept Organizer. Gawin sa papel. Gayahin ang _____________
kasunod na pormat.
3. Sa kasalukuyan, paano maipakikita ang iyong pagmamahal sa bayan? Muli, gumuhit o gumupit ng simbolo na magpapakita ng iyong pag-ibig sa bayan. Gawin sa maiksing coupon bond. 4. Si Dr. Jose Rizal at Andres Bonifacio ay may magkaibang pananaw tungkol sa pag-ibig sa bayan. Magtanong sa iyong kakilala na sa iyong palagay ay makatutulong upang malaman mo ang kani-kanilang pananaw. Ilahad mo ang mga ito. Pagkatapos, bumuo at ibahagi mo naman ang iyong sariling pananaw tungkol sa pag-ibig sa bayan. Isulat ang sagot sa papel.
Rizal
sarili
pag-ibig sa bayan
152
Bonifacio
5. Maghanap ng isang tula sa kasalukuyang panahon na pag-ibig sa bayan ang paksa. Sipiin mo ito at ihambing sa tulang isinulat ni Bonifacio.
Pag-ibig sa Tinubuang Lupa
Ibang tula
__________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ 6. Ano ang iyong naramdamam pagkatapos basahin ang dalawang __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ tula? __________________________ __________________________ 7. Mabisa bang naipahayag ng mga sumulat ang kanilang damdamin sa ____________ __________________________ isinulat nilang tula? Ano kaya ang nakatulong ______ upang maisagawa nila ito nang mabisa? Ipaliwanag. Alam mo ba na… Ang tradisyunal na tula ay mga pahayag na kadalasang nagtataglay ng sukat at tugma sa bawat taludtod, o ang mga salita at paraan ng pagbuo ng pahayag ay piling-pili, matayutay, at masining bukod sa pagiging madamdamin.
153
Ang sukat ay bilang ng mga pantig sa bawat taludtod, samantalang ang tugma ay pagkakasintunugan ng mga huling pantig sa bawat taludtod ng saknong. May aliw-iw at indayog kung bigkasin ang tulang Tagalog dahil sa tinataglay nitong katutubong tugma. Magkakasintunog ang mga huling salita ng taludturan. Karaniwan nang gamitin ang wawaluhin at lalabindalawahing pantig ang sukat.
8. Balikan ang tulang “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa”, at subuking sagutin ang sumusunod na tanong. Isulat sa papel ang sagot.
Tanong Ilang taludtod mayroon ang tula? Ilang saknong mayroon ang tula? Ano ang sukat ng tula? May tugmaan ba ang mga dulong salita ng bawat taludtod ng mga saknong? Patunayan. e. Magbigay ng halimbawa ng mga salitang magkakatugma sa bawat taludtod ng mga saknong ng tula?
Sagot
a. b. c. d.
9. Nakatulong ba ang mga elemento ng tula upang mabisang maipahayag nmay-akda ang kaniyang emosyon o damdamin? Ipaliwanag.
154
Magbigay ng input ang guro tungkol sa tula bilang anyong pampanitikan.
10. Muli, maghanap ng isa pang tradisyunal na tula na nagpapahayag ng emosyon o damdamin. Sipiin mo ito sa iyong notbuk at pagkatapos ay suriin. Makatutulong sa iyo ang mga gabay na tanong sa gagawin mong pagsusuri. Gamitin ang pormat sa ibaba. Gawin sa papel.
Ang may-akda ng tula (maikling talambuhay)
Pamagat ng Tula
155
Sagutin mo naman ang sumusunod na tanong. Gawin sa papel.
1. Ano ang emosyon o damdaming ipinahahayag ng may-akda sa kaniyang tula?
2. Ano ang nakatulong upang mabisang maipahayag ng may akda ang kaniyang emosyon o damdamin?
3. Ano ang iyong naging damdamin matapos mong mabasa ang tula? Bakit ito ang iyong naramdaman?Ipaliwanag.
4. Ilang taludtod mayroon ang tula? 5. Ilang taludtod mayroon ang bawat taludtod? 6. Ilan ang sukat ng taludtod? 7. Magbigay
ng
halimbawa
ng
mga
salitang
magkakatugma sa bawat saknong. Magaling! Buong husay mong naisagawa ang mga gawain. Marahil ay nauunawaan mo na kung paano mabisang maipahahayag ng isang tao ang kaniyang emosyon o damdamin? Paano nga ba?
156
Tingnan ko nga kung alam mo na. Dugtungan mo lamang ang pahayag na ito.
Mabisang maipahahayag ng isang tao ang kaniyang emosyon o damdamin kung______________________________ ___________________________________________ ___________________________________________
Pero hindi lamang iyan. Mayroon pang makatutulong kung paano natin maipahahayag ang ating emosyon o damdamin. Alamin natin. GAWAIN 1.2.2.c : Emosyon Mo…Ipahayag Mo Mahalagang maipahayag natin nang malinaw at maayos ang ating damdamin
at
saloobin
upang
maunawaan
tayo
ng
ating
kapwa.
Sa
pagpapahayag ng ating emosyon o damdamin, makatutulong ang paggamit ng mga pandiwang naglalarawan ng ating nadarama.
Ang mga pandiwang nagpapahayag ng damdamin ay may aspekto o panahunan. Hindi lamang ginagamit ang pandiwa sa pagsasaad ng kilos o galaw. May mga pandiwa rin na magagamit sa pagpapahayag ng damdamin tulad ng sumusunod:(ilan ito sa makikita sa tulang “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa”.).
157
1. Isulat sa kabilang kolum ang damdaming ipinahahayag ng bawat pandiwa. Gawin sa papel. Gayahin ang kasunod na pormat. Mga Pandiwang Nagpapahayag ng Emosyon o Damdamin
Emosyon o Damdamin
pagpupuring lubos buong pagkasi sakbibi ng lumbay wari ay masarap tunay na langit 2. a. Balikan ang isa sa mga tulang ipinahanap ko sa iyo sa mga naunang gawain. Itala ang mga pandiwang ginamit ng may-akda sa pagpapahayag ng kaniyang emosyon o damdamin. Isulat sa sagutang papel.
b. Batay sa mga pandiwang ginamit ng may-akda, ano ang damdaming nangingibabaw sa kaniyang tula? Ipaliwanag.
c. Ikaw naman ang magpahayag ng iyong damdamin. Sagutin mo lamang nang tapat ang kasunod na tanong. ―Ano ang iyong nararamdaman sa mga oras na ito?‖. Gawin mo sa papel.
158
Pagkatapos mong maunawaan ang iba‟t ibang konsepto kaugnay ng araling ito, palalimin pa natin ang iyong pag-unawa sa susunod na bahagi.
Ang iyong layunin sa bahaging ito ay higit pang mapalalim ang iyong pagunawa sa mahahalagang konsepto na nais kong iwanan sa iyong isipan dahil ito ang tulay upang maisagawa mo nang buong husay ang inaasahang produkto na isasagawa mo sa pagtatapos ng araling ito. GAWAIN 1.2.2.d : Alam ko na…
Ang bahaging ito ay makakatulong upang maisagawa ang gawain sa ILIPAT.
Higit mong maipahahayag ang iyong emosyon o damdamin kung…
Anong mahahalagang konsepto ang iyong natutuhan sa aralin? Paano mo ito gagamitin sa iyong sariling buhay? May nabago ba sa iyong sarili, matapos mong maunawaan ang mga konseptong ito? Ibahagi. Ngayon ay nakahanda ka nang ilipat ang iyong natutuhan sa tunay na sitwasyon, nang sa gayo‟y makita mo ang kabuluhan ng pag-aaral ng modyul na ito.
159
GAWAIN 1.2.2.e: Damdamin Ko… Isulat Ko Sa bahaging ito, ililipat mo na ang iyong natutuhan sa sitwasyong kasalukuyan mong ginagalawan. Ito ay ang pagsulat ng sariling tula na nagpapahayag ng emosyon o damdamin sa isang taong iniidolo o hinahangaan. Basahin ang kasunod na sitwasyon. Sitwasyon: Nais ng inyong Punong-bayan na parangalan ang mga taong nakapag-ambag o nakagawa ng kabutihan
sa inyong pamayanan.Isang
paligsahan sa pagsulat ng tula ang kaniyang idaraos. Ang tulang mananalo ay bibigkasin sa araw ng parangal. Magaling kang sumulat at bumigkas ng tula. Inaasahan ng napiling Lupon ng Inampalalan na ang kalahok na mga tula ay isusumite sa kanila isang buwan bago ang araw ng parangal. Huhusgahan
Ang bahaging ito ang magpapatibay sa mga
ang tula batay sa sumusunod na pamantayan: a) orihinalidad, b) taglay ang
konseptong natutuhan ng mag-aaral.
mga elemento ng tradisyunal na tula, c) angkop sa paksa, d) nagpapahayag ng sariling emosyon o damdamin sa taong hinahangaan, e) makatotohanan at f) may kariktan.
Ano ang iyong natutuhan sa isinasagawang gawain? Makatutulong ba ito sa iyong pang-araw-araw na buhay? Paano? Pagkatapos mong matutuhan ang tungkol sa
tula bilang isa sa mga
akdang pampanitikan, ngayon ay makikita mo ang pagkakaiba nito sa isa pang akdang tuluyan-ang sanaysay.
160
ARALIN 1.2.2: Sanaysay Ang karanasan ang nagtutulak sa tao upang siya ay makapagpahayag.
Sa Alamin, inihahanda ang mag-aaral sa mahalagang
Maraming karanasan ang idinulot ng pananakop ng mga dayuhang Español
konsepto na kakailanganin upang magabayan sa pagtuklas at
sa loob ng mahabang panahon. Bagamat dumanas ng paniniil ang mga Pilipino sa kamay ng mga dayuhan, hindi ito naging hadlang upang ipahayag nila ang kanilang pananaw, damdamin at saloobin. Sa pagkakataong ito, isa pa ring akdang pampanitikan ang iyong pagaaralan-ang sanaysay. Gayundin, makikita mo ang kabisaan ng isang mahusay na sanaysay sa pamamagitan ng maayos na pagkakahanay ng pangunahin at mga pantulong na kaisipan. Kung gayon, mahalagang tanong na ating pag-uukulan sa pag-aaral na ito ang: Paano ipinahayag ng mga manunulat ang kasaysayan, kaugalian at kalagayang panlipunan ng bansa sa kanilang panahon? GAWAIN 1.2.3.a : Kalakasan, Kahinaan… Tukuyin at Itala Sinasabing ang isang tao maging ang isang bansa ay nagtataglay ng mga kalakasan at kahinaan. Batay sa mga pahayag, tukuyin mo ang mga kalakasan at kahinaan ng mga Pilipino. Maaari ka pang magtala ng karagdagang katangian at mga patunay tungkol dito.
161
pagtukoy sa mahalagang tanong at kakailanganing pag-unawa sa buong aralin. Sinisikap pag-ugnayin ang nakaraang aralin sa Panahon ng Español subalit nag-iintrodus o nagpapakilala ng ibang genre.
Bukas na lang natin ipasa ang proyekto.Kahit huli na tatanggapin naman ni ma‟am „yan.
Di na ako papasok, wala namang gagawin sa iskul,maglilinis lang!
Lola, sumabay na po kayo sa akin sa tawiran.
Manang, sobra po ang inyong sukli.
Umaasa akong hindi tayo pababayaan ng Diyos. Dagdagan pa natin ang sipag at tiyaga.
Sige na, wala namang bantay,itapon mo ang basura sa ilog.
Kunin na natin ito,kahit ba ukay, imported naman!
Panalo tayo! Sabi ko sa iyo, dapat kaya nating makipagsabayan sa galing ng ibang bansa.
162
Naku, kanina pa pala tumatapon ang tubig.Maisara nga ang gripo.
Batay sa aking pag-aaral, lumalala ang kondisyon ng kapaligiran dahil sa tinatawag na climate change.
Mga Gabay na Tanong: 1.Ano-ano ang kalakasan at kahinaan ng mga Pilipino batay sa mga pahayag? Gawin sa papel. Gayahin ang pormat. KALAKASAN PATUNAY KAHINAAN PATUNAY
. .
2.Sa iyong palagay, paano nakaaapekto ang mga ito sa kalagayan ng bansa? Dugtungan ang pahayag. Isulat ang sagot sa papel. Gayahin ang pormat. Ang kalakasan ng mga Pilipino ay:
5. 4. 3. 2. 1.
163
Samantala, ang mga kahinaan ng mga Pilipino ay …(isulat sa loob ng alimango):
1
2
4
3
5
3. Alin ang nakahihigit ang kalakasan o ang kahinaan ng mga Pilipino? Patunayan.
Maaari itong itakda nang mas maaga para pagawin ng simpleng survey ang mag-aaral tungkol sa aytem bilang 3.
164
GAWAIN 1.2.3.b.: Lihim ng mga Salita… Tuklasin Tuklasin mo ang lihim ng mga salitang pinahuhulaan? Alamin mo ang teknik upang matukoy ang mahalagang salita na gagamitin sa sanaysay na
Tulungan ng guro na matuklasan ng mag-aaral ang teknik sa pagpapahula ng salita. Tunghayan ang halimbawang ibinigay.
iyong babasahin.
Halimbawa: 1. Ako ang simula ng buhay At simula pa rin ng umagang kayganda Gitna ng bahay na kongkreto At simula ng araw-araw na biyaya At katapusan ng bagay . Natuklasan mo ba kung anong salita ako? Tama, ang salita ay buhay. 2. Ako ang simula ng katotohanan At katapusan ng tapat na pagsinta Ako ang matatagpuan sa unahan ng ligaya Ngunit nasa gitna ng kawalan Ako ang simula ng yaman ng bawat bansa At simula rin ng alab ng puso Ako ang katapusan ng pag-asa Ngunit simula ng nabuhay na pangarap. Hulaan mo ang salita. 3. Simula ako ng elementong pinag-uusapan At katapusan ng mabagal na pag-unlad Ako ang nasa unahan ng ulap na bughaw Ako pa rin ang simula ng katahimikan Nasa gitna ng malakas na tawanan Ako ang nasa unahan ng simula At simula pa rin ng yukong walang humpay
165
Ako ang SIMULA ng Buhay At SIMULA pa rin ng Umagang kayganda GITNA ngbaHay na kongkreto At SIMULA ng Araw-araw na biyaya At KATAPUSAN ng bagaY
Kung
tutuusin
walang
kaugnayan
ang
mga
pangungusap sa bawat isa. Ang tanging palatandaan para mahulaan ang salita ay ang paggamit ng simula, gitna, at katapusan ng kasunod na salita/ mga salita. Samantala, ang mga salitang pinahulaan (kalayaan at edukasyon) ay maaaring gamiting salita sa paglinang ng talasalitaan. Tandaan na ang mga salitang ito ay may kaugnayan sa sanaysay at makikita sa mensaheng nais tukuyin sa aytem bilang 5 sa gabay na tanong.
Ako ang katapusan ng musikang kulang sa tono At wakas ng nanay na ‗di matagpuan. Hulaan mo ang salita.
Natuklasan mo ba kung paano mahuhulaan ang mga salita? Natukoy mo ba na ito ay ang kalayaan at edukasyon? Tama, kung napansin mo ay walang kaugnayan ang mga pahayag sa bawat isa. Ang tanging palatandaan para mahulaan ang salita ay ang paggamit ng simula, gitna at katapusan ng kasunod na salita/mga salita.
Kung gayon, binabati kita! Alam kong nasagot mo ang mga tanong at gawain sa bahaging ito. Ngayon ay handa ka na para sa mga gawain sa bahaging Paunlarin.
Maraming mga manunulat ang nagpahayag ng kanilang pananaw at saloobin sa Panahon ng Español. Sa paggabay
Ang bahaging ito ng pag-aaral ay makatutulong upang lubusan mong makilala ang sanaysay bilang isang akdang pampanitikan. Maihahambing mo ito sa iba pang akdang pampanitikang pinag-aralan kung matutukoy mo ang katangian nito. Tutuklasin mo rin kung paano nakatutulong ang paggamit ng pangunahin at mga pantulong na kaisipan sa pagbuo ng sanaysay. Gayundin, sa pagbabasa ng halimbawang akda malalaman mo ang kaligirang pinagmulan at mga dahilan ng may-akda.
166
ng guro, alamin ang ginamit ng may-akda para mapalutang ang kalagayang panlipunan sa panahong iyon at paano niya ito tinanaw bilang saksi sa mga pangyayari noon.
Dahil dito, mahalagang tanong na dapat tandaan: Paano ipinahayag ng mga manunulat ang kasaysayan, kaugalian at kalagayang panlipunan ng bansa sa kanilang panahon? Iyong balikan ang ilang tala sa buhay ni
Maaaring gumamit ang guro ng iba pang estratehiya upang
Dr. Jose P. Rizal.
talakayin ang mga tala sa buhay ng may-akda. Maaari ring
Alam mo ba na … (1) Si Dr. Jose P. Rizal ay ipinanganak noong Hunyo 19, 1861 sa Calamba, Laguna, araw ng Miyerkules sa pagitan ng ika-11:00 at 12:00 ng gabi. (2) Ang kaniyang ina na si Gng. Teodora Alonzo Y Quintos Realonda ay nahirapan sa panganganak sapagkat ang ulo ni Jose ay malaki kaysa karaniwan. (3) Ang kaniyang ama na si Don Francisco Mercado Rizal ay isinilang sa Biῆan, Laguna. (4) Bata pa lamang si Jose ay kinakitaan na ng angking talino sapagkat tatlong taong gulang pa lamang ay natutuhan na niya ang alpabeto. Nakasulat ng dulang itinanghal sa pista ng bayan at sa gulang na walo ay isinulat ang tulang nauukol sa kahalagahan at pagmamahal sa wika. (5) Natamo ni Jose ang unang pag-aaral sa kaniyang unang guro, ang kaniyang ina. Samantala, naging guro naman niya si Justiniano Aquino Cruz sa Biῆan, Laguna. (6) Ipinagpatuloy niya ang pag-aaral sa Ateneo Municipal de Manila. Samantala, sa Unibersidad ng Santo Tomas siya nagsimulang mag-aral ng medisina subalit tinapos niya ito sa Unibersidad Central de Madrid. (7) Nakapagsalita siya ng dalawampu‘t dalawang wika. (8) Marami siyang naisulat na akdang pampanitikan tulad ng tula, dula, nobela, sanaysay atbp. (9) Maituturing na isang manggagamot, siyentipiko, makata, dalubwika, mananaliksik at pilosopo. (10)Nagbuwis ng buhay para sa bayan. Binaril sa Bagumbayan na
167
magsaliksik at maglahad ng mga karagdagang impormasyon ang mag-aaral. Ang paglalahad ay maaaring isahan o pangkatan.
ngayon ay tinatawag na Luneta noong Disyembre 30, 1896 dahil sa paratang na panghihimagsik laban sa mga Español. (11)Kinikilalang pambansang bayani dahil sa sumusunod na salik: a. Si Rizal ay kauna-unahang Pilipinong umakit upang ang buong bansa ay magkaisa-isang maghimagsik laban sa mga Español. b.Si Rizal ay huwaran ng kapayapaan. c.Si Rizal ay may madulang pagkamatay.
GAWAIN 1.2.3.c: Ako at ang Bayani Pagkatapos mong basahin ang mahahalagang tala sa buhay ng pambansang bayani, subukin mong isulat ang mga kaisipang naibahagi nito sa pamamagitan ng pagdurugtong sa mga pahayag. Gawin sa papel. Nabatid ko na ang buhay ni Dr. Jose P. Rizal ay _________________________________________________________ _________________________________________________________ Hindi maikakaila ang marubdob na pagmamahal niya sa bayan dahil _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ Bilang mag-aaral, nais kong _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________
168
Nais mo bang maragdagan ang iyong pagkakilala sa pambansang bayani? Kung gayon, basahin ang kaniyang sanaysay. GAWAIN 1.2.3.d : Mga Kaisipan … Hanapin at Patunayan Bago mo basahin ang sanaysay, nais kong lagyan mo ng tsek (√) ang
Ang mga pangungusap ay bahagi ng anticipation guide.
mga kaisipan na sa palagay mo ay matatagpuan sa sanaysay.
Hayaang magbigay ng hinuha ang mag-aaral sa maaaring ___1. Likas na tamad ang mga Pilipino. ___2. Hindi tamad ang mga Pilipino. ___3. Ang katamaran ng mga Pilipino ay bunga ng kalagayang panlipunan sa Panahon ng mga Español. ___4. Isa sa mga dahilan ng katamaran ng mga Pilipino ay ang mainit na singaw ng panahon. ___5. Ang sikap at pagkukusa ay napanatili ng mga Pilipino sa kabila ng dimagandang sistemang umiiral sa Panahon ng mga Español. ___6. Ang pagsasaka‘y napabayaan dahil pa rin sa sapilitang paggawa na ipinatutupad ng pamahalaan. ___7. Sinusuportahan ng mga Español ang mga magsasaka na ang pananim ay pininsala ng mga hayop o bagyo. ___8. Ayon kay Jose Rizal, kung walang edukasyon at walang kalayaan, walang pagbabagong maisasagawa, walang hakbang na makapagdudulot ng bungang ninanais. ___9. Nagpapahiram ng puhunang salapi ang mga Español sa layuning mapaunlad ang buhay ng mga magsasaka.
169
nilalaman ng sanaysay.
___10.Ang mga Pilipino ay nagkaroon ng mababang pagkilala sa sarili at pagwawalang-bahala sa paggawa dahil sa malupit na sistema ng edukasyon. Ang iyong pagbabasa at pag-unawa sa sanaysay na pinamagatang “Ang Katamaran ng mga Pilipino” na isinulat ni Dr. Jose P. Rizal ang magpapatunay sa mga kaisipan kung ito ay binanggit sa kaniyang sanaysay.
Ang sanaysay na isinulat ni Dr. Jose Rizal ay tungkol sa katangian/pag-uugali ng mga Pilipino dahil sa kalagayang panlipunan sa Panahon ng Español. Sa bahaging ito subuking alamin ang pananaw ng mag-aaral tungkol sa mga kalakasan at kahinaan ng mga Pilipino. Makatutulong ang paggamit ng mga pahayag na nasa loob ng kahon.
Sikapin mong salungguhitan ang mga kaisipang napatunayan mong tuwirang binabanggit dito.
Iminumungkahi sa gurong magpapapabasa Babasasahin 1: Ang Katamaran ng mga Pilipino ni Dr. Jose Rizal Kalakip 1.2.3.a
ng sanaysay ang dalawang paraan : Mabilisang pagbasa
Ipahanap ang mga pahayag na nilagyan ng tsek sa anticipation guide
Mga Gabay na Tanong:
Masinsinang pagbasa Maaaring gumamit ng marginal notes
1. Tungkol saan ang sanaysay?
para matandaan ng mag-aaral ang mga
2. Isa-isahin ang dahilan ng sinasabing katamaran ng mga Pilipino? Isulat sa papel ang sagot.
detalye ng sanaysay Maaaring salungguhitan, gumamit ng colored
pensapaghahaylaytang
mahalagang kaisipan at detalye sa sanaysay.
170
ANG KATAMARAN NG MGA PILIPINO
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
3. Sa iyong palagay, makatuwiran ba ang mga puna ng sumulat tungkol sa kalagayang panlipunan sa kaniyang panahon? Gawin sa papel.
171
Sa aking palagay... Mga Kalagayang Panlipunan Pirata, mandarambong, sumalakay Gobernador, abusado Sistema ng edukasyon, baguhin Malupit na sistema, palitan
4. Ilarawan ang damdaming nangingibabaw sa sanaysay. 5. Ipaliwanag ang kaisipang nakapaloob sa larawan. Isulat ang mga sagot sa papel. 6. Sa iyong palagay, bakit isinulat ng bayani ang sanaysay? 7. Sa kasalukuyan, naniniwala ka bang tamad ang mga Pilipino? Pangatuwiranan. GAWAIN 1.2.3.e: MAGHANAY NG DETALYE… KAYA KO! Pagkatapos mong basahin at sagutin ang mga tanong tungkol sa nilalaman ng sanaysay, alam kong kayang-kaya mong ihanay ang mga detalye ng bawat kaisipan. Isa-isahin ang mga patunay sa pahayag. Gawing batayan ang sanaysay.
172
A. Ang pangunahing sanhi ng katamaran ng mga Pilipino ay ang mainit na singaw ng panahon. B. Ang sipag at tiyaga ng mga Pilipino ay nawala dahil sa maling sistemang pinairal ng mga Español. C. Ang hindi mabubuting ugali ng mga Español ay nagpalala sa katamaran ng mga Pilipino. Naihanay mo ang detalye ng kaisipang tinalakay sa sanaysay. Ngayon, matutukoy mo ba ang katangian ng sanaysay bilang akdang pampanitikan? Basahin mo ang sumusunod na mga impormasyon.
Sanaysay Sinasabing ang sanaysay bilang akdang pampanitikan ay huling nakakita ng liwanag sa larangan ng panitikan. Ang sanaysay ay naglalahad ng pananaw at opinyon ng sumulat tungkol sa tiyak na paksa.
maging malinaw ang pagtalakay sa sanysay bilang
Uri ng Sanaysay
ang uri.
Sa pangkalahatan, dalawa ang uri ng sanaysay- (1) ang pormal o impersonal na sanaysay at (2) ang di-pormal o personal na sanaysay. Tumatalakay sa mga seryosong paksa ang pormal na sanaysay, tulad ng kamatayan, agham, pag-unlad, kabihasnan samantalang magaan ang mga paksang matatagpuan sa di-pormal, tulad ng paghihintay sa bus, kahit na ng pagtulog. Ang kapormalan ng una ay nagdidikta ng uri ng wika nito- di malapit o nakikipaglayo, siyentipiko, may himig na nag-uutos, mataas, istandard. Ang pagkamalapit ng impormal na sanaysay ay nagmumungkahing ang lenggwahe nito ay parang nakikipag-usap, mainit, mataginting, kung minsa‘y garapal ngunit mapagnilay-nilay rin sa ibang paraan. Unang makatatawag ng pansin sa kaisipan, bago sa damdamin ang
173
Maaaring karagdagang gawain para higit na
genre ay ang pagbibigay ng guro ng mga tiyak na halimbawang sanaysay, pormal o di pormal man
pormal na sanaysay; kabaligtaran sa di-pormal. Mga Tiyak na Uri ng Sanaysay May 12 natatanging uri ng sanaysay: (1) pasalaysay, (2) naglalarawan, (3) mapagdili-dili, (4) kritikal o mapanuri (5) didaktiko o nangangaral, (6) nagpapaalala, (7) editoryal, (8) maka-siyentipiko o makaagham, (9) sosyo-politikal, (10) sanaysay na pangkalikasan, at (11) sanaysay na bumabalangkas sa isang tauhan.
Mga Gabay na Tanong: 1. Batay sa mga impormasyong inilahad tungkol sa sanaysay subukin mong:
a. paghambingin ang sanaysay na pormal at di-pormal
PORMAL ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ 174 ________________ ________________ ________________ ________________
DI-PORMAL SANAYSAY
________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________
b. Suriin (batay sa tiyak na uri ng sanaysay) ang mga mungkahing pamagat ng sanaysay
1. Si Papa at Mama 2. Bakit Nagkakaroon ng Climate Change? 3. Ang Laki sa Layaw: Aral ng Buhay 4. Ang Politika sa Pilipinas 5. Isang Gabing Pagninilay
Nagkaroon ka na ng mga kaalaman tungkol sa sanaysay bilang isa sa mga akdang pampanitikan. Handa ka na upang pag-aralan ang sangkap na nagpapabuti sa kabuuan ng pagsulat ng sanaysay - ang pagtukoy sa pangunahin at mga pantulong na kaisipan. Bilang mambabasa malaki ang maitutulong sa iyo ng mga kasanayang matatamo sa pagtukoy ng pangunahin at mga pantulong na kaisipan sapagkat sa ganitong paraan matitiyak kong mauunawaan mo ang layunin ng sumulat. Maaaring mapatunayan mo rin na ang pagbabasa ay isang gawaing interaktibo.
Ang mga payak/simpleng talata ay makapagpapadali sa Mga Gabay na Tanong 1. Basahin ang sumusunod na talata. Sipiin/Kopyahin ang bawat talata. Salungguhitan ang pangungusap na nagpapahayag ng pangunahing kaisipan at
mga mag-aaral na matukoy ang pangunahin at mga pantulong na kaisipan. Pagkatapos ay bumuo ang guro ng
lagyan ng tsek(√) ang mga binilangang pangungusap na nagpapahayag ng
iba pang talata na higit na malalim ang paksang
pantulong na kaisipan. Gawin sa sagutang papel.
tinatalakay.
A) (1) Ang edukasyon ay mahalagang instrumento para magtagumpay ang isang tao. (2) Ito ay nagpapalaya sa tao sa
175
kamangmangan. (3) Nagkakaroon siya ng sapat na tiwala sa sarili na nakatutulong sa pagharap sa iba‘t ibang sitwasyon sa buhay. (4) Nagagawa niyang paunlarin ang sariling kakayahan. (5) Nagkakaroon siya ng ganap na kamalayan sa kaniyang kapaligiran. (6) Natututong lumikha ang tao ng mga bagay na makabubuti sa kanya, sa bansa at sa mundo. B) (1) Naging mapagpabaya ang mga Pilipino dahil sa pagpapatupad ng sapilitang paggawa. (2) Ang mga encomendero ay lubhang nagsamantala sa pamamagitan ng pagpilit sa mga magsasaka na ipagbili sa kanila ang mga ani sa murang halaga na naging daan sa pananamlay ng mga magsasaka sa paggawa sa bukid. (3) Sinasarili rin ng gobernador ang lahat ng negosyo at nawawalan ng kita ang mga magsasaka. (4) Walang dulot na pampasigla sa mga tao ang pamahalaan. (5) Samakatuwid ang sipag at tiyaga ng mga Pilipino ay nawala dahil sa maling pamamalakad ng mga Español. C) (1) Ang mga Pilipino ay mapamahiin. (2) Naniniwala sila na ang pagkahulog ng kutsara o tinidor ay nangangahulugan ng pagdating ng panauhin. (3) Hindi dapat tumuloy sa anumang lakad kung nakasalubong ng itim na pusa dahil ito‘y hudyat ng kapahamakan. (4) Mawawala ang suwerte kapag nagwalis sa bahay tuwing gabi. (5) Ang pagkabasag ng salamin ay
176
magdudulot ng pitong taong kamalasan. (6) Sadyang mapamahiin ang mga Pilipino. D) (1) Hindi maikakaila na marami pa rin sa mga Pilipino ang nagnanais pumuti ang balat at tumangos ang ilong. (2) Nagsisikap na mapabuti ang pagsasalita sa wikang Ingles dahil gustong matawag na sosyal. (3) Ipinagpaparangalan sa mga kaibigan ang damit at sapatos na imported. (4) Tunay na suliraning panlipunan pa rin ang pagkakaroon ng diwangalipin ng mga Pilipino. (5) Nagpapatuloy pa rin ang pag-idolo sa mga kanluraning kultura tulad ng awitin, sayaw, pagkain at pananaw. (6) Maging ang iba pang sistemang umiiral sa bansa ay mula sa mga dayuhan. Natutuwa ako sa iyo dahil natapos mo ang mga gawain sa bahaging nang may kahusayan. Sa pagkakataong ito ay susubok ka na sa susunod na gawain upang palalimin pa ang iyong kaalaman. Mahalagang mapagtibay mo ang mga konseptong iyong natutuhan at naunawaan sa pamamagitan ng pagsagot sa mga inilaang gawain. Inaasahan ko na iyong nakita ang pagkakaugnay-ugnay ng mga gawain tungkol sa mahalagang tanong na: Paano ipinahayag ng mga manunulat ang kasaysayan, kaugalian at kalagayang panlipunan ng bansa sa kanilang panahon? Sa gayon ay maihahambing mo ang kasalukuyang
177
kalagayang panlipunan at kung ikaw ay bibigyan ng pagkakataon paano mo ito maaaring maipahayag?
GAWAIN 1.2.3.f : Larawan at mga Kaisipan Matutunghayan mo sa ibaba ang mga larawang nagpapakita ng iba‟t ibang kalagayan sa lipunan. Isulat sa loob ng malaking kahon ang
Iminumungkahi ng mga larawan ang mga suliranin sa lipunan. Pabuuin ang mag-aaral ng pangunahin at pantulong sa kaisipan.
pangunahing kaisipan at sa maliliit na kahon ang mga pantulong na kaisipan.
Ang mga larawan ay maaaring palitan ng guro kung
sa
tingin
niya’y
higit
na
makapagmumungkahi ang mga ito ng pangunahin at pantulong na kaisipan.
178
Lagyan ng bituin () ang larawang nagsasaad ng pangunahing kaisipan. Lagyan ng tsek () ang larawang tumutukoy sa mga pantulong na kaisipan. Pagkatapos, bumuo ng mga pahayag na nagpapakita ng pangunahin at mga pantulong na kaisipan batay sa mga larawang napili. Isulat ang sagot sa mga kahon sa ibaba. Sundin ang pormat.
179
√ √ √ Nakikita mo ba ang pagkakaugnay-ugnay ng mga pangyayari noon sa kasalukuyan? Ang mga kalagayang panlipunan sa ngayon na ipinakikita ng mga larawan ay nakatutulong sa pagbuo ng mga kaisipan. Maaaring sa tulong ng mga ito, makakalilikha ka ng pangunahin at mga pantulong na kaisipan.
GAWAIN 1.2.3.g :
Buuin: Konseptong Natutuhan
Dugtungan mo ang mga pahayag na nagpapakita ng kabuuan ng paksang tinalakay. √ Ang sanaysay ay ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ √ Ipinabatid ng sanaysay ang tungkol sa pambansang bayani na ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________
180
√ Sa kasalukuyan, mapaiigting ang kalakasan ng mga Pilipino
______________________________________________ ______________________________________________ √ Makatutulong ako sa paglutas ng mga suliranin ng bansa sa pamamagitan ng _________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ _______________________________________________________________ √ Sa pagbabasa ng talata, makikilala ang pangunahing kaisipan ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ _______________________________________________________________.
√ Samantala, ang mga pantulong na kaisipan sa isang talata ay ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________.
GAWAIN1. 2.3.h: Magsulat, Magpahayag at Mangampanya Unti-unti mo na bang nakikita ang bunga ng iyong pag-aaral? Tandaan na napakahalaga ng pag-unawa sa aralin para sa isang mag-aaral na tulad mo. Ito ang magiging daan upang iyong maisagawa ang inaasahang produkto/ pagganap. Kaya, alam kong handa ka nang gawin ang pangwakas na gawain. Ang barangay captain sa inyong lugar ay naghahanap ng mga kabataang manunulat na maghahanda ng flyers (leaflet) tungkol sa LIGTAS-
181
KAPALIGIRAN, SAGIP-KALIKASAN: ISANG KAMPANYA. Ang flyers na ito ay ipamimigay sa bawat pamilya ng nasabing barangay. Layunin nitong ilahad ang kasalukuyang kalagayan ng kapaligiran sa inyong barangay na may malaking epekto sa kalikasan. Batay sa pamantayan, nararapat na magtaglay ng sumusunod ang flyers: 1.
Maglagay ng tatlo hanggang apat na larawan tungkol sa suliranin sa kapaligiran ng inyong barangay.
2. Bawat larawan ay lalagyan ng lima hanggang pitong pangungusap na maglalahad ng kalagayang pangkapaligiran sa inyong barangay. 3. Tiyaking makapagtatala ng lima hanggang pitong mungkahing hakbang na gagawin ng bawat pamilya para makatulong sa panawagan. 4. Gawin itong kaakit-akit, malinaw, at nakapanghihikayat. Isaalang-alang ang sumusunod sa pagbuo ng flyers: Kalinawan ng mensahe sa larawan
40%
Katiyakan at kaisahan ng mga pangungusap ayon sa paksa 50% Kabisaan sa panghihikayat sa mambabasa
10% ____
100%
182
Pagnilayan at Unawain Tiyak kong batid mo na ang mga lumaganap na akdang pampanitikan sa Panahon ng Espaῆol. Marahil ay humanga ka sa kapwa Pilipino dahil sa paraan ng kanilang pagpapahayag. Ipinakita sa mga akdang pampanitikang tulad ng karagatan, duplo, tula at sanaysay ang husay sa mabilis na pag-iisip gayundin ang kasiningan sa paggamit ng wika. Kaya naman patunayan mong ikaw ay nagmula sa lahing ito na may angking husay sa pag-iisip at pagpapahayag.
Natutuwa ako para sa iyo sapagkat batid kong may sapat ka nang kaalaman tungkol sa mga panitikang sumibol sa panahon ng Espaῆol. Natitiyak kong ang dati mong kaalaman sa simula ng pagtalakay sa aralin ay higit na lumawak at lumalim. Samakatuwid, sa tulong ng KWHL Sheet, ang nauna mong mga paghihinuha ay napagtibay na ng nakuha mong mga kaalaman sa kabuuan ng aralin kaya maaari mo nang sagutin ang huling kolum ng sheet.
Sa tulong ng KWHL Sheet, nais kong bigyan mo ng hinuha ang tanong sa kasunod na kahon sa p. 150. Nasagot mo na ang tatlong naunang kolum, ang KWH,hindi ba? Pagkatapos nating pag-aralan ang Aralin 1.2 ay saka mo sagutin ang huling kolum, ang L.
183
Masasalamin ba sa panitikan ang kultura o kalagayang panlipunan ng isang bansa sa panahon at lugar na isinulat ito? Patunayan.
K Ano ang alam mo na? (What do you know?) W Ano ang nais mong malaman? (What do you want to find out) H Paano mo makikita ang nais mong maunawaan? (How can you dind out what you want to learn?)
L Ano ang iyong natutuhan/ naunawaan? What did you learn?)
Binabati kita! Buong husay mong nagampanan ang mga gawaing inilaan ng bahaging ito ng modyul. Inaasahan kong naging malinaw sa iyo ang sumusunod na konsepto: 1. masasalamin sa panitikan ang kultura o kalagayang panlipunan ng isang bansa sa panahong isinulat ito ; 2. gumamit ng iba‟t ibang anyo ng panitikan tulad ng duplo, karagatan, tula at sanaysay ang mga Pilipino sa pagpapahayag ng kanilang pananaw, saloobin at damdamin ; 3. mahalaga ang papel na ginagampanan ng wika sa maayos na
184
Maaaring balikan ang mga naunang sagot ng mag-aaral gamit ang kolum K,W, H, at sa kolum ng L, itala ang mga natutuhang konsepto.
pagpapahayag; at 4. sa kasalukuyan, makikita pa rin ang kaugnayan ng mga akdang pampanitikan sa buhay ng mga Pilipino.
Ilipat Sa bahaging ito, ililipat mo na ang iyong mga natutuhan, gawin mo ang hamon sa pamamagitan ng pagtugon sa susunod na gawain. Isa kang kolumnista sa pahayagan. Maraming sumusubaybay sa iyong kolum/pitak. Ayon sa pamunuan ng pahayagan, iminumungkahi nilang talakayin mo sa iyong susunod na kolum ang paksang nauukol sa suliraning kinakaharap ng paparaming batang nasasangkot sa krimen o tinatawag na youth offenders tulad ng mga batang hamog atbp. Ang mungkahi ng pamunuan ay ayon na rin sa liham na natanggap nila sa mga mag-aaral sa hayskul na naglalayong matalakay ang paksa at makita ang paraan ng pagkakabuo nito sa ginagawa nilang pagaaral. Inaasahan ng mga tagasubaybay ng mag-aaral ang sumusunod: (1) makatawag-pansing pamagat (2) lawak ng pagtalakay sa paksa (3) paglalahad ng mga datos o estadistika (4) wastong gamit ng mga salita (5) kalinawan ng mensaheng nakapaloob
185
VII. PANGWAKAS NA PAGSUSULIT ( para sa Aralin 1.2 ) Sa pagkakataong ito, alamin mo kung ano na ang iyong mga natutuhan
Ang bahaging ito ay susukat sa lalim ng kaalaman ng mag-aaral sa mga araling kaniyang pinag-aralan sa Aralin 1.2.
sa mga paksang iyong pinag-aralan. Basahin at unawain mo ang bawat aytem. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong kaugnay nito. 1. Ayon sa pagkakasalaysay, ang uring ito ng tuluyan ang huling nakakita ng liwanag sa mga akdang pampanitikan na naglalaman ng mga
1. b
opinyon at saloobin ng sumulat tungkol sa isang mahalagang paksa o
2. d
isyu.
3.d
a. tula
c. dula
b. sanaysay
d. maikling kuwento
2. Sa pagbabasa ng isang talata paano magiging madaling makita ang pangunahing ideya nito? a. Alamin ang paksa ng talata. b. Isa-isahin ang mga detalye. c.
Hanapin ang mga halimbawa sa talata.
d. Tukuyin ang pinakamahalagang kaisipan tungkol sa paksa. 3. Basahin at unawain ang mga pangungusap. Pagkatapos, tukuyin ang pangunahing kaisipan. (A)
Sa kasagsagan ng bagyo, isang dalagita ang nagligtas sa bandila ng Pilipinas. (B) Samantala, isang nawawalang matanda ang tinulungang makita ang kaniyang pamilya sa pamamagitan ng facebook sa tulong ng isang binata. (C) Tulad ni Ahli, araw-araw niyang inaakay ang kaniyang lolo na may kapansanan. (D) Nakatutuwang isipin na may
186
Susi sa Pagwawasto
4.a 5.b 6.c 7.a 8.b 9.a 10.a
kabataan pa rin sa kasalukuyan ang handang maglingkod sa kapwa at bayan. 4. Ano ang pinakamabuting maaaring ibunga ng paggamit ng eupemistikong pananalita? a. Nagpapaunlad ng pakikipag-ugnayan sa kapwa. b. Nagpapakilala sa tao sa kaniyang kapwa. c.
Nagdudulot ng pagkakaroon ng maraming kaibigan.
d. Naghahatid ng saya sa kausap. 5. Ikaw ay inanyayahan ng iyong kamag-aral na dumalo sa kaniyang kaarawan. Subalit alam mo na hindi ka pahihintulutan ng iyong magulang sapagkat sa gabi isasagawa ang pagdiriwang. Paano mo sasabihin sa iyong kamag-aral na hindi ka makadadalo? a. “Pasensya ka na kung hindi ako makadadalo kasi istrikto ang magulang ko.” b. “Ikinalulungkot ko na hindi ako makadadalo sapagkat talaga lamang may panuntunan kaming sinusunod sa bahay.” c.
“ Sana ginawa mo na lang ng hapon para makadalo ako.”
d. “Delikado ang panahon ngayon kaya hindi ako dadalo sa iyong
kaarawan. 6. Ang duplo bilang anyo ng panitikan ay nagtataglay na sumusunod na katangian maliban sa: a. Ang palmatorya ay isang tsinelas na ginagamit ng hari sa pagpalo sa palad ng sino mang nahatulang parusahan. b. Ang parusa ay maaaring pagpapabigkas ng mahabang dasal para sa kaluluwa ng namatay. c.
187
Ang paksa ng pagtatalo ay tungkol sa nahulog na singsing ng isang
dalaga. d. Ang mga lalaking kasali ay tinatawag na duplero at ang mga babae
ay duplera. 7. Bakit mainam pa ring laruin ang karagatan at duplo sa kasalukuyan? a. Nagpapatalas ito ng isip sapagkat ang pagmamatuwid ay daglian o impromptu. b. Naaaliw nito ang mga namatayan. c.
Nauuwi sa pagliligawan ang biruan lamang sa simula ng kabataan.
d. Nasasanay magkabisado ng tula ang kabataan.
Basahin at unawain ang kasunod na mga saknong ng tula. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong kaugnay nito.
‗Di na kailangan sa iyo ang awa ng mga Tagalog, O Inang kuhila, paraiso naming ang kami‘y mapuksa, langit mo naman ang kami‘y madusta. Paalam na Ina, itong Pilipinas, paalam na Ina, itong nasa hirap, paalam,paalam, Inang walang habag, paalam na ngayon, katapusang tawag. mula sa: “Katapusang Hibik ng Pilipinas” ni Andres Bonifacio
188
8. Ano ang ibig sabihin ng salitang kuhila? a. Api
c. ganid
b. Taksil
d. hirap
9. Sino ang tinutukoy na Ina sa tula? a. Espaῆa
c. Hapon
b. Pilipinas
d. Amerika
10. Alin sa mga taludtod ang angkop na kasunod ng saknong na: Bakit? Alin ito na sakdal laki, Na hinahandugan ng buong pagkasi, Na sa lalong mahal nakapangyayari, At ginugugulan ng buhay na iwi?
a. Ay! Ito ang Inang Bayang tinubuan b. Siya‟y Ina‟t tangi sa kinamulatan c.
Ng kawili-wiling liwanag ng araw
d. Na nagbigay-init sa buong katawan
Wow! Natapos mo na nang buong husay ang Aralin 1.2. Malawak na ang iyong kaalaman tungkol sa ilang akdang pampanitikan na lumaganap naman noong Panahon ng mga Español. Nakatitiyak ako na nagkaroon ka rin ng kaalaman tungkol sa kultura at kaugaliang Pilipino ng mga panahong iyon dahil nasalamin mo ang mga ito sa bawat akdang ating tinalakay. Marahil ay nanininiwala ka na ang panitikan ay talagang salamin ng kultura ng mga tao sa panahon at lugar na pinagmulan ng mga ito.
189
Pagkatapos ng pananakop ng mga Español sa ating bansa, dumating naman ang mga Hapon. Katulad ng mga naunang dayuhan na sumakop sa atin, mayroon din silang kultura at uri ng panitikan na ipinakilala sa ating mga kababayan. Iyan ang aalamin natin sa huling aralin ng Modyul 1, ang Aralin 1.3 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapon. Simulan na natin.
190
Bilang ng Modyul: 1.3
Pamagat ng Modyul: : Salamin ng Kahapon... Bakasin Natin Ngayon
Bilang ng Sesyon:
Introduksiyon:
Ang Gabay ng Guro na ito ang magsisilbing tanglaw ng mga guro ng Baitang 8. Ito ay naglalaman ng kumpletong mga mungkahing gawain para sa bawat aralin at mga estratehiya na maaring gamitin ng guro sa kaniyang pagtuturo. Ang bawat gawain sa isang aralin ay nakabatay sa limang araw na pagtuturo sa loob ng 50 minuto bawat sesyon. Inaasahan ng manunulat ng gabay na ito na makatulong sa mga kapwa guro na gagamit nito. Gayundin, nais ipabatid ng manunulat na higit na pagyamanin ng mga guro ang mga mungkahing gawain na nakapaloob dito, upang higit na maunawaan ng mga mag-aaral ang mga aralin. Pamantayang Pangnilalaman para sa Modyul 1:
Naipamamalas
ng
mag-aaral
ang
pag-unawa
Pamantayan sa Pagganap para sa Modyul 1:
sa
ilang
akdang
Ang mga mag-aaral ay makabubuo ng scrapbook ng mga
pampanitikan tulad ng mga karunungang bayan, tula, dula at maikling kuwento na orihinal na akdanmg pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng lumaganap sa Panahon ng Katutubo, Espanol at Hapon upang maunawaan ang Katutubo, Espanol at Hapon kultura at kalagayang panlipunan ng mga Pilipino sa mga panahong ito.
Pokus na Tanong para sa Modyul 1:
Bakit sinasabing naimpluwensiyahan ng Pananakop ng Hapon ang mga akdang nangibabaw sa panahong naisulat ito?
191
Mahalagang Konsepto para sa Modyul 1:
Mula noon hanggang ngayon, ang panitikan ay salamin ng lahi at kultura ng mga Pilipino.
Pamantayang Pangnilalaman para sa Aralin: Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa
Pamantayan sa Pagganap para sa Aralin: ilang
akdang
(S)Tuwing buwan ng Agosto ang National Historical Institute ay
pampanitikan tulad ng Tanaga, Haiku at Maikling kuwento na lumaganap sa nagkakaroon ng (G) eksibit kaalinsabay sa pagdiriwang ng Buwan Panahon ng Hapon upang maipakita ang impluwensiya ng dayuhan sa ng Wika.At bilang mga ( R ) kawani ng nasabing tanggapan ang panitikan sa panahong naisulat ito.
inyong pangkat ay naatasang
bumuo ng
(P) PICTO-
TULA/KUWENTO. Ito ay kalipunan ng mga orihinal na tulang haiku at tanaga. Sa tulong ng teknolohiya at mga larawan dapat na maging malinaw na maipapakita ang natatanging kultura at kasaysayan ng lahing Pilipino. Ang eksibit ay sasaksihan ng mga (A) iba-ibang sangay ng pamahalaan. Isaalang-alang ang ss. (S)Paggamit ng salitang tugmaan, Mga Larawang Biswal, Paggamit ng Teknolohiya at Kaisahan/ Kaangkupan
Mahahalagang Tanong (EQ) para sa Aralin 1: Bakit sinasabing naimpluwensiyahan ng pananakop ng hapon ang mga akdang nangibabaw sa panahong naisulat ito?
Mahahalagang Pag-unawa (EU) para sa Aralin 1: Nabigyan ng pagkakataon ang mga Pilipinong manunulat na sumulat sa kanilang wika. Kahit gaano kahirap ang buhay sa Panahon ng Hapon ang manunulat na Pilipino ay nkasulat pa rin ng mga akdang pamapanitikan, ingat na ingat nga lamang sa paksa o tema ng kanilang sinusulat kaya naman naimpluwensiyahan ng Hapon ang mga akdang naisulat noon sa kanilng paninirahan ditto sa Pilipinas.
192
Konseptuwal na Balangkas ng Moydul: Narito ang grapikong presentasyon ng araling ito: ANG PANITIKAN SA PANAHON Tula NG HAPON Maikling .Hai Kuwento Tanaga ku Haiku Uhaw ang Wika: Tigang na Lupa Pangungusap na Walang Paksa
Sanhi at Bunga ng mga Pangyayari
Mga Kasanayang Pampagkatuto Pag-unawa sa Napakinggan Nakikinig nang may pag-unawa upang: maipaliwanag ang pagkakaugnay ng mga pangyayari masuri ang sanhi at bunga ng mga pangyayari mapatunayan ang kawastuan ng mga impormasyon batay sa sariling karanasan Nabibigyang-kahulugan ang makabuluhang mga salita/matatalinghagang pahayag na ginamit sa teksto/diskursong napakinggan.
Pagsasalita 193
Nabibigyang-kahulugan ang mga pahayag/pangungusap na nagbibigay-pahiwatig. Naibabahagi ang sariling opinyon, pananaw, katuwiran, interpretasyon sa tulong ng mga diskursong: nagpapaliwanag nangangatwiran nagsasalaysay naglalarawan Pag-unawa sa Binasa Nasusuri ang iba‟t ibang uri ng panitikan batay sa mga katangian nito Tula Maikling Kuwento Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasang akda/teksto sa pamamagitan ng pag-uugnay ng sanhi at bunga ng mga pangyayari. Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa mapanuring pagbasa ng akda/teksto Nakabubuo ng balangkas ng binasang teksto Nailalarawan sa imaheng biswal ang mga kaisipan o ideyang nakapaloob sa akda/teksto Nahuhulaan ang kahihinatnan ng mga pangyayari sa pamamagitan ng: Pagpili ng lohikal na wakas Paggawa ng sariling wakas Pagbabago ng wakas Pagsulat Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye,kaisipan at opinyong nakapaloob sa teksto kung:
194
mabuti o masama
katotohanan o opinyon
Naisasaayos ang mga tala/impormasyong nakalap mula sa iba‟t ibang pinanggalingan(panayam, aklat, pelikula, internet at iba pa.)na may kaugnayan sa paksang tinalakay Nagagamit ang iba‟t ibang teknik sa pagpapalawak ng paksa:
Depinisyon
Paghahalimbawa
Pagsusuri
Paghahawig o pagtutulad
Sanhi at bunga
Pakikitungo sa Wika at Panitikan Nagpapakita ng kawilihan at kasabikan sa pagbuo at pagsagot sa mga tanong at puna sa Panitikang napanood,nabasa o napakinggang. Estratehiya sa Pag-aaral Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral Naipamamalas ang kakayahang maiangkop ang bilis ng pagbasa sa layunin at antas ng kahirapan ng akda Tatas Naipamamalas ang mga natamong kaalaman at kakayahan sa paglinang ng pangangailangang pangkomunikatibo. Natataya kung ang napakinggan, napanood, o nabasa ay may kabuluhan at kredibilidad Nasusuri ang mahahalagang detalye ng napanood, napakinggan o nabasang impormasyon (media literacy) Pananaliksik Nakabubuo ng balangkas ng nasaliksik na mga impormasyon Nalilikom ang kakailanganing mga impormasyon mula sa iba‟t ibang pinagkukunang sanggunian Nailalahad ng maayos ang nalikom na mga impormasyon sa isinagawang pananaliksik Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang sanggunian sa aklatan/Internet 195
Kagamitang Pangmag-aaral (LM)
Gabay sa Pagtuturo (TG)
ARALIN 3: ANG PANITIKAN SA PANAHON NG HAPON
I.
PANIMULANG PAGTATAYA Ibigay sa mag-aaral ang panimulang pagtataya bago ang
Alamin muna natin kung gaano na ang alam mo sa panitikang sumibol noong Panahon ng Hapones sa pamamagitan ng pagsagot sa panimulang pagtataya. Sa
aralin. Sabihin sa kaniyang hindi ito makaaapekto sa
pagtatapos ng mga gawain sa araling ito malalaman mo kung tama ang iyong mga kasagutan.
kaniyang marka sapagkat susubukin lamang ang dati .
niyang alam sa magiging paksa upang mapadali ang
Panuto: Basahin, unawain at sagutin ang mga tanong sa pamamagitan ng pagsulat
pagtalakay sa mga aralin.
ng letra ng tamang sagot.
Narito ang mga sagot sa panimulang pagtataya. 1.
1.
Paano mo malalaman na haiku ang isang tula?
a.may tatlong taludtod na binubuo ng 17 pantig na may pardon na 5-7-5 o 5-5-7 o 7-5-5 b.may tatlong taludtod na binubuo ng 18 pantig na may pardon na 10-4-4 o 5-5-8 o 8-4-6 c.may tatlong taludtod na binubuo ng 12 pantig na may pardon na 4-4-4 o 8-2-2 o 2-8-2 d.may tatlong taludtod na binubuo ng 14 pantig na may pardon na 5-4-5 o 4-5-5 o 5-5-4 2.
a. tula na may apat na taludtod, binubuo ng pitong pantig b. tula na may tig-5 taludtod ang bawat saknong c. tula na may apat na taludtod at binubuo ng walong pantig d. tula na may 6 na taludtod ang bawat saknong 4. Ano ang karaniwang paksa ng mga tanaga at haiku noon?
196
3. 4. 5. 6. 7.
Ano ang ikinaiiba ng tanaga sa haiku?
a. kababalaghan
2.
c. kalagayan sa buhay
8.
c. katatakutan
d. kaguluhan
5. Narito ang isang halimbawa ng tanaga, ano ang ibig sabihin ng salitang dumalaw? Panalangin Ni Asuncion B. Bola
Pagsubok pag dumalaw Di ka makapagpasya Ang Panalangin lamang Sagot sa mga problema
a.
bumisita
c. dumating
b.
pumunta
d. Bunga
6. Ano ang paksa ng kasunod na haiku? Iyong galangin Ang asawa‟y yakapin Huwag bugbugin.
Huwag nang buksan, Lahat ng nakaraan Walang sumbatan.
197
9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.
Planong pamilya Ay dapat ginagawa Ng mag-asawa. a. Buhay may asawa b. Ang Pag-aasawa c. Pagplano ng pamilya d. Pag-aaruga ng pamilya
7. Bakit nangibabaw ang panitikan sa Tagalog noong Panahon ng Hapones? a. Nagandahan ang mga Hapones sa panitikang Tagalog. b. Ipinagbawal ng mga Hapones ang panitikan sa Ingles. c. Nauunawaan ng lahat ang panitikan sa Tagalog. d. Mas maayos ang pagkakalahad ng mga ideya ng panitikan sa Tagalog. 8. Ano ang pagkakatulad ng haiku at tanaga? a. naglalaman ng mga pangyayari. b. magkapareho ang tunog sa hulihan ng bawat taludtod.
Pagkatapos sagutin ng mga mag-aaral ang panimulang pagtataya ay iwasto agad ito upang mataya kung saang
c. Hindi pare-pareho ang pantig sa bawat taludtod. d. kapwa may sukat at tugma. 9. Kailan sumibol ang Gintong Panahon ng maikling kuwento? a. 1941
c. 1942
b. 1943
d. 1944
10. Ano ang tawag sa Liwayway na tanging magasin noon na 198
bahagi ang kalakasan at kahinaan ng mag-aaral sa magiging aralin. Gawin ito sa pamamagitan ng paggawa ng test result at item analysis.
pinangasiwaan ng mga Hapones na kumilala sa panitikan? a. Likhang sining ng mga manunulat b. Obra ng mga manunulat c. Lakas ng manunulat d. Buhay ng manunulat 11. Bakit sinasabing ang panitikan ay tinig ng kilusan sa Panahon ng Hapon? a. Naililimbag ang makabayang kaisipan ng mga makata,
Tulungan at hikayatin mong ipahayag ang mga dati nang alam na ng mag-aaral upang makatulong sa pagsisimula ng aralin tungkol sa mga akdang nangibabaw noong Panahon ng Hapon.
mananaysay at manunulat ng maikling kuwento. b. Naipahahayag ang di pagsang-ayon sa mga dayuhan. c. Naipararating ang mga kahilingan, alituntunin o kautusan ng mga Pilipino. d. Nakasusulat ng mga akdang nais ipalimbag. 12. Kung ikaw ang bata sa akdang “ Uhaw ang Tigang na Lupa” ano ang
kanilang mga sagot ay di naman makaaapekto sa
iyong gagawin sa nararamdaman mong katahimikan sa inyong
kaniya/kanilang marka sa halip ito ay makatutulong
tahanan?
upang malaman kung ano pa ang dapat linangin at
a. Ipagwawalang bahala ko sapagkat ayaw kong makialam. b. Hahayaan ko na lang sapagkat bata pa ako. c. Magtatanong ako sapagkat bilang anak karapatan kong malaman ang nangyayari. d.Pababayaan ko na lang sila sapagkat baka mapagalitan pa ako.
199
Ipaliwanag sa mag-aaral/mga mag-aaral na ang
pagyamanin tungkol sa panitikan noong Panahon ng Hapon. Dagdagan din kung kulang pa ang nalalaman ng mag-aaral sa kalagayan ng panitikan sa Panahon ng Hapon.
13. “Ang ngiti ni Ina ay patak ng ulan kung tag-araw: ang bata kong puso ay tigang na lupang uhaw na uhaw”, ano ang nais ipahiwatig ng pahayag na ito? a. Madalang masilayan ang pagngiti ng Ina. b. May problemang dinadala kaya di siya napapansin. Ipaliwanag na sa Gawaing ito ang mga nakasulat
c. Hindi umuulan kaya tigang ang lupa. d. Malungkot ang paligid.
na konsepto ay posibleng totoo o di totoo. Ang mga
14. Kailan masasabing ang isang pamilya ay huwaran?
konseptong ito ay pagtitibayin sa mga susunod na
a. may ina, ama at mga anak
gawain.
b. nakatira sa maayos na bahay c. may masaganang pamumuhay
Ilagay sa manila paper o kartolina ang Hanap-
d.may pagmamahalan at respeto sa isa‟t isa.
Salita upang mapadali ang pagsagot ng mag-aaral sa
15. Ano ang magiging bunga kapag ang isang anak ay lumaki sa isang huwarang pamilya? a. magiging mamamayang may kapanagutan sa anumang gawain b. magiging sikat na mamamayan c. hindi masasangkot sa anumang gulo sa pamayanan d. magkakaroon ng disiplinang pansarili
Kumusta? Ilan kaya sa mga aytem ang nasagot mo ng tama? Kung marami ang mali, huwag kang mag-alala, tutulungan ka ng modyul na ito upang maitama mo
200
.
Gawain. Kailangang ang sumusunod na salita ang kanilang mabuo Tanaga, Haiku, at Maikling Kuwento. Ipaalala rin na ang Tanaga at Haiku ang unang aralin sa modyul na ito.
ang mga ito. Simulan na natin ang pag-aaral ng mga panitikang lumaganap sa Panahon ng Hapon.
VI.Yugto ng Pagkatuto May kaniya-kaniyang katangian ang Tanaga at
Alamin
Haiku.Karaniwang maiikli ang mga ito. Ipasuri sa magAlam mo ba na bago pa man dumating ang mga mananakop tayo ay may sarili nang panitikan? Hindi maikakailang yumabong pa ito sa kanilang pagdating. Sa araling ito, pag-aaralan natin ang mga akdang
aaral kung Tanaga o Haiku ang mga Gawain 1.3.1.c, bilang panimula ng pagkakakilala ng mag-aaral sa
sumibol sa Panahon ng Hapones na bagamat napakahirap ng buhay ng mga Pilipino
nasabing pampanitikan. Kung ano rin ang lam Saakdang bahaging ito hayaan ang mag-aaral na makita
noon ay napaunlad pa rin ang mga tula (haiku at tanaga), at maikling kuwento. Alamin
niya dito.ng tanga at haiku. Pagsasamaang tungkol pagkakaiba
mo kung ano ang kulturang namamayani sa panahong ito? Masasalamin ba sa uri ng panitikang lumaganap sa panahong ito ang kultura ng ating mga ninuno? Naniniwala ka ba na ang mga paksa ng akdang pampanitikan ay naiimpluwensiyahan ng panahong naisulat ito? Alam ko na may nalalaman ka na sa panitikan noong panahon ng Hapon. Kung wala naman, makatutulong sa iyo ang araling ito upang mabatid at madagdagan ang
samahin sa tsart ang mga tanaga at haiku upang malaman din ng mg-aaral kung tama ng una niyang Ipasagot ang Mga Gabay na Tanong upang ginawa. Pabalikan ang ginawa sa Gawain 1.3.1.c at malaman kung ano na ang dating alam ng mag-aaral sa paghamabingin ang naging mga kasagutan. aralin at magsisilbing gabay na ng guro kung paano
iyong kaalaman tungkol dito. Subukin mo kung hanggang saan na ang iyong nalalaman
niya matutulungan ang mag-aaral na ganap na
sa pamamagitan ng susunod na gawain.
maunawaan ang aralin.
GAWAIN 1.3.1.a : TUGON SA PAGKATUTO Ang Tahanan ng mga Konsepto ay mga konsepto na iyong 201
pagninilayan sa kabuuan ng araling ito. Tahanan ng mga Konsepto
Magbibigay ng input ang guro sa Tanaga at
Panuto: Basahin at unawain mo ang mga pahayag sa gitna at sagutin ang nasa Hanay A at B. Lagyan ng tsek kung totoo o di-totoo ang mga konseptong nakasulat. A. Bago ang Talakayan__ 6. Totoo Di Totoo __ 7. Totoo __ Di Totoo __ 8. Totoo __ Di Totoo __ 9. Totoo __ Di Totoo __ 10. Totoo __ Di Totoo __
C.Pagkatapos B. MGA KONSEPTO Talakayan 1. Ang panitikan ay salamin ng 1ng .Totoo __ pagkakakilanlan ng mga Pilipino. Di Totoo __ 2. Sa panitikan malayang naipahahayag ng 2.Totoo __ mga Pilipino ang kanilang damdamin at Di Totoo __ saloobin. 3.Totoo __ 3. Panitikan rin ang naging daan upang Di Totoo __ makamit ang kalayaan ng ating bansa. 4.Totoo __ 4. Ang mga paksa noon ng akdang Di Totoo __ pampanitikan ay tungkol sa mga dayuhang 5.Totoo __ sumakop sa Pilipinas. Di Totoo __ 5. Nakatulong ang nilalaman ng mga akdang pampanitikan sa pang-araw-araw na buhay Matapos mong gawin ang. Tugon sa Pagkatuto malalaman mo ang mga ng mga Pilipino
konsepto na sa palagay mo ay totoo. Ito ay iyong babalikan upang maitama ang mga konseptong alam mo na totoo at di-totoo. GAWAIN 1.3.1.b: Hanap-Salita Hanapin mo ang tatlong salita na sa palagay mo ay may kaugnayan sa ating tatalakayin sa panitikan sa Panahon ng Hapones. Bilugan ang mabubuong salita.
K
202
I
L
A
L
A
Haiku na nasa Ugnay-Panitikan.
Pabalikan ang Gawain 1.3.1.c upang malaman kung sapat na ang nalalaman ng mag-aaral sa input na ibinigay tungkol sa Tanaga at Haiku. Mula sa mga iput na inilahad, masusuri ng mag-aaral ang katumpakan ng naging mga sagot niya sa nasabing Gawain. Upang subukin ang ganap na pag-unawa ng mag-aaral sa Tanaga at Haiku, ipagawa ang Gawain Talinghaga ng Buhay. Ipaliliwanag ang mga ito na susundan ng pagsagot sa mga Gabay na Tanong.
U
E
P
S
T
O
W
A
L
A
N
G
E
H
A
I
K
U
N
I
M
I
T
O
T
A
N
A
G
A
O
Y
A
Y
I
E
Sa Panahon ng Hapones , may dalawang klase ng akdang pampanitikan ang sumibol na iyong pag-aaralan sa bahaging ito- tula (tanaga at haiku) at maikling kuwento. Ang susunod na gawain ay makatutulong upang maunawaan isa-isa ang mga akdang sumibol sa Panahon ng Hapones. Bibigyan mo rin ng pokus sa iyong pag-aaral ang araling panggramatika na gagamitin upang maisagawa ang produktong inaasahan pagkatapos ng iyong pag-aaral sa modyul na ito. Simulan natin sa tula, ang tanaga at haiku.
Paunlarin Sa bahaging ito higit mong mauunawaan ang mga konseptong dapat mong matutuhan sa tanaga at haiku bilang mga akdang pampanitikan na sumibol a bansa noong Panahon ng Hapon.Mauunawaan mo din kung ano ang naging tungkulin ng panitikan sa
203
noong panahong iyon. Sa iyong palagay, nakatulong ba ang mga akdang pampanitikang ito upang masilayan natin ang kultura at kalagayang panlipunan ng mga Pilipino sa panahong ito? Upang matugunan mo nang wasto ang mahalagang tanong, pagyamanin mo ang iyong kaalaman sa paksa na iyong pag-aaralan sa tulong ng mga gawaing inilaan sa araling ito. GAWAIN 1.3.1.c: GABAY NG BUHAY Suriin at tukuyin ang mga nakatala sa kasunod na mga kahon kung alin ang tanaga at haiku. Isulat sa sagutang papel kung haiku o tanaga
A.
Ang katoto kapag tunay hindi ngiti ang pang-alay kundi isang katapatan ng matausB. na pagdamay.
D
B.
Palay siyang matino, Nang humangi‟y yumuko; Nguni‟t muling tumayo Nagkabunga ng ginto
Wala iyan sa pabalat at sa puso nakatatak, nadarama‟t nalalasap ang pag-ibig na matapat.
Hila mo‟t tabak… Ang bulaklak nanginig
Sa paglapit mo…
204
HAIKU 1. 2. 3.
Tanaga at Haiku. Palalawakin din ang konsepto niya sa kahalagahan ng Tanaga at Haiku noong Panahon ng Hapon..
F.
TANAGA 1. 2. 3.
Sa Gawain 1.3.1.e. lilinangin ang pagkakaiba ng
E. Puno ay sanga Bisagra ay talahib, Kandado‟y suso.
C.
Gabing tahimik Sumasapi sa bato Huning-kuliglig
Mga Gabay na Tanong: 1. Ano ang mga katangian ng tulang sumibol sa Panahon ng Hapon na ikinaiiba nito sa iba pang tula? 2. Ang mga akdang pampanitikan ba ay sagisag ng pagkakakilanlan ng mga Pilipino? Ipaliwanag.
Tama kaya ang iyong pagkaunawa sa katangian ng tulang sumibol sa Panahon ng Hapones? Upang iyong malaman at maunawaan ang tungkol dito, narito ang mga
Simulang ipakilala ang mga pangungusap na
impormasyon.
walang paksa na magagamit sa pagsulat ng Tanaga at Haiku sa tulong ng Gawain 1.3.1.f..
TANAGA AT HAIKU
Mayaman ang ating bansa sa mga akdang pampanitikan dahil sa impluwensiya ng mga dayuhang sumakop sa ating bansa. Isa na rito ang tula sa Panahon ng Hapones. Sinasabing dahil sa kahirapan ng papel noong Panahon ng Hapones, lumabas ang maiikling tula na tinatawag na tanaga at haiku. Ano ang tanaga at haiku? Ayon kina Noceda at Sanlucar, ang tanaga ay isang anyo ng tula na lubhang mataas ang uri at binubuo ng isang matayog na guniguni at marangal na kaisipan. May 4 na taludtod (linya ng bawat saknong sa tula) na may sukat (bilang ng pantig sa bawat taludtod), binubuo ng pitong pantig (walang antalang bugso ng tinig na
205
pasulat na bawat pantig ay lagging may isang patinig) sa bawat taludturan, may tugma (pagkakatulad ng tunog sa huling pantig ng huling salita sa bawat taludtod) , at puno ng talinghaga. Halimbawa: .
SIPAG Magsikhay ng mabuti Sa araw man o gabi Hindi mamumulubi Magbubuhay na hari
IKAW LANG Dasal ko sa Bathala Sana‟y makapiling ka Sa luha ko at dusa Ikaw ang aking sigla
Samantalang ang haiku ay tula ng mga Hapones na binubuo ng labimpitong pantig na nahahati sa tatlong taludtod. Ang unang taludtod ay binubuo ng limang pantig; ang ikalawa‟y may pitong pantig, at ang ikatlo‟y may limang pantig tulad ng una.
Halimbawa:
Kaban ng yaman Utak ng palabasa, Ng manunulat.
GAWAIN 1.3.1.d: TALINGHAGA NG BUHAY 206
Hila mo‟t tabak... Ang bulaklak nanginig Sa paglapit mo...
Ibigay ang kaisipang nais ipabatid ng kasunod na mga tanaga at haiku sa pamamagitan ng pagpupuno sa mga kahon. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat. .
A.
B.
Magbigay ng input tungkol sa mga pangungusap a. Ang katoto kapag tunay hindi ngiti ang pang-alay kundi isang katapatan ng mataos na pagdamay. b. Wala iyan sa pabalat at sa puso nakatatak, nadarama‟t nalalasap ang pag-ibig na matapat.
A. ______________ ______________ ______________ ______________ TANAGA ____ A. ________________ ________________ ________________ ____________
C,
c. Puno ay sanga Bisagra ay talahib, Kandado‟y suso.
na tanaga at haiku. Ipasuri ang halimbwa ng bawat isa.
d. Hila mo‟t tabak… D.
Ang bulaklak nanginig
Sa paglapit mo…
C. ________________ ________________ ________________ ____________ HAIKU ___________________ D. ________________ ___________________ ________________ ______________ ________________ ____________
Sa iyong palagay nasasalamin ba sa mga tanaga at haiku ang kultura ng isang lahi? Marahil, tama ka sapagkat ang panitikan ay salamin ng kultura ng 207
na walang paksa upang magamit sa paggawa ng orihinal
isang bansa. Ngunit pansinin kung ano ang pagkakaiba ng tanaga sa haiku sa pamamagitan ng pagsagot ng mga tanong sa ibaba. 1. Sa paanong paraan magiging gabay ang mga tanaga at haiku sa pangaraw-araw mong buhay? Patunayan. 2. Nasasalamin ba ang kilos, ugali at pamantayan sa buhay sa mga Tanaga at Haiku? Tunay na tayong mga Pilipino ay naniniwala na sa mga akdang pampanitikan masasalamin ang kilos at pag-uugali ng isang tao. Tulad ng mga halimbawa ng tanaga at haiku sa itaas.
GAWAIN 1.3.1.e : Magkatulad O Magkaiba (MOM) May pagkakaiba at pagkakatulad ba ang Tanaga at Haiku? Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.anaga at Haiku sa itaas.
Pagkakaiba Pagkakaiba (Tanaga) (Haiku) ________________ _______________ ________________ Pagkakatulad _ ________________ (Tanaga at Haiku) ____________________ _______________ _ __ ____________________ _______________ _ __ MGA GABAY NA TANONG:
208
Matapos na maging malinaw ang tungkol sa mga pangungusap na walang paksa ipagawa ang pagsasanay upang lubos na malaman kung ito ay naunawaan.
1.
Paano nagkaiba ang tanaga at haiku? Ipaliwanag.
2.
Mahalaga bang matutuhan mo ang mga tanaga at haiku na nangibabaw sa Panahon ng Hapones? Pangatuwiranan.
Alam ko na sa tulong ng mga gawaing naunang ginawa ay naunawaan mo nang ganap ang pagkakaiba ng tanaga at haiku na lumaganap noong Panahon ng Hapon.Pansinin ang kaiklian ng mga tanaga at haiku. Nagpapahayag ba ng isang buong diwa ang mga ito? Alam mo ba na may mga pangungusap tayo na kahit walang paksa ay maituturing na pangungusap? Upang maging mabisa ang gagawin mong orihinal na Tanaga at Haiku na lalapatan ng larawan, makatutulong sa‟yo kung pag-aaralan mo ang mga pangungusap na walang paksa.
GAWAIN 1. 3.1.f : Pangungusap Ba Kahit Walang Paksa? Basahin at unawain mo ang nais ipabatid na mensahe ng kasunod na komik strip. Pagkatapos ng klase, ang magkakaibiganay nagkukuwentuhan sa park habang samasamang gumawa ng kanilang Umaaraw na. takdang aralin.
Kagabi nakakatakot talaga
Huwag mo ng isipin iyon.Tanghali na kailangan matapos natin ito.
Ipabasa ang komik istrip sa mag-aaral at ipasuri ang kayarian ng pagkakabuo ng mga usapan o diyalogo. Bilang
pagpapahalaga
maaring
ipagawa
ang
monologo ng nagging usapan na nasa komik istrip o maaaring mong ipabasa nang may damdamin ang mga usapan.
209
Tawagan mo si Ana ansa kanya ang aklat na kailangan natin.
Naku,makulimlim na naman,bilisan na natin.
MGA GABAY NA TANONG 1. Ano ang ginagawa ng magkakaibigan? 2. Pansinin ang naging usapan ng magkakaibiganl, ano ang tawag sa mga nabuong pangungusap? 3. Kailan masasabi na ang pangungusap na walang paksa ay temporal, penomenal, eksistensiyal at modal? Sa naganap na usapan ng magkakaibigan kapansin-pansin ang kaiklian nito at mga pangungusap na „di tiyak ang paksa.Pag-aralan mo ang input ng wika upang lubos mong maunawaan ang mga pangungusap na walang paksa.
Mga Pangungusap na Walang Tiyak na Paksa 1. Penomenal- Ito ay tumutukoy sa mga pangungusap na tumutukoy sa mga kalagayan o pangyayaring pangkalikasan o pangkapaligiran. Maaaring ito ay Halimbawa: Umuulan
210
Lilindol uli! Maginaw ngayon. Makulimlim na naman. 2. Temporal- Nagsasaad ito ng mga kalagayan o panahong panandalian karaniwan itong mga adverbial na nagsasabi ng… Halimbawa: Tanghali na Bukas ay Miyerkules Alas singko pa lang ng umaga. Todos los Santos sa Lunes Magbabakasyon lang 3. Eksistensyal- Nagsasaad ito ng “Pagka mayroon” o pagka-wala”.Inilalagay sa unahan nito ang mga salitang may o mayroon. Halimbawa: Wala pang bisita May nakakuha na May hinihintay pa Walang sumasagot. 4. Modal- Nangangahulugan ito ng gusto/nais/ibig/pwede/maaari/dapat/o kailangan. Halimbawa: Pwede bang sabihin. Maaari bang magdagdag? Gusto kong magbigay. Nais/ibig mo ba?
Maaari ring ang mag-aaral ay pahanapin ng mga tanaga at haiku na may angkop na larawan.
Ngayong, alam mo na ang pagkakaiba ng mga pangungusap na walang na paksa, naghanda ako ng pagsasanay upang sukatin ang iyong naging kaalaman.. GAWAIN 1.3.1 g : Mga Kasanayang Panggramatika Basahin ang usapan . Pagkatapos, sagutin ang mga tanong sa bawat bilang. REY LOLO REY 211
: Tao po. Magandang hapon po. : Ay! Ikaw pala, Rey.Halika.Tuloy. : Nabalitaan ko pong dumating si Raymond, babatiin ko
.
lamang po siya dahil sa pagtatapos niya nang may karangalan. LOLO : Ganoon ba? Apo, tuloy ka.May bisita ka. RAYMOND : Salamat po. Ikaw pala, Rey. Gabi na. Bakit napasugod ka. REY : Binabati kita sa iyong pagtatapos nang may karangalan. Ang galing mo talaga dangal ka ng ating baryo. RAYMOND : Maraming salamat. Sana maging karapat-dapat ako sa iyong pagbati. REY : Binabati ka rin ng iba pa nating kaibigan. Sana raw di ka magbago. RAYMOND : Naku! Hinding-hindi mangyayari iyon. LOLO : Hindi sa itinataboy kita, Rey. Bukas na kayo magbalitaan. Dumidilim na. Kumukulog pa.tag-ulan ngayon. Baka magkasakit ka. 1. Ano ang paksa ng kanilang usapan? ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ 2. Hanapin ang mga pangungusap na walang paksa sa teksto. Pangkatin ito ayon sa uri. Isulat ang sagot sa mga nakalaang kahon. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
212
Patnubayan ang mag-aaral sa pagbuo ng haiku at tanaga. Magbigay ng karagdagan halimbawa kung kinakailangan pa.
Temporal Penomenal _________________________ _________________________ ___ _________________________ _________________________ ______ ___ _________________________ _________________________ Pangungusap na ___ Walang Paksa ___ Modal Eksistensyal _________________________ _________________________ ___ ___ _________________________ _________________________ ___ ___ 3. Mabisa ba ang pagkakagamit ng mga pangungusap na walang paksa _________________________ _________________________ __ ____ sa ganitong usapan? Ipaliwanag. 4. Bumuo ng tanaga o haiku gamit ang mga pangungusap na walang paksa.Gawin sa papel na may katulad na pormat. . .____________________________________________________ .____________________________________________________ ____________________________________________________ ____________________________________________________ Sa______________________________________ bahaging ito, bigyan mo ng pansin ang mga nabuong pag-unawa hinggil sa paksa. Sapat na ba ang iyong kakayahan upang sagutin ang mga ______________________________________ kasunod na gawain na tutulong upang higit na lumalim ang iyong pag-unawa sa araling pinag-aaralan?
213
GAWAIN 1.3.1.k : Ilarawan Mo Piliin ang angkop na larawan sa sumusunod na tanaga at haiku. Ipaliwanag. A.
B. D. C.
Kabilang buhay, Totoo ba o sablay Kapag namatay 1._________
Pakikisama Sa iyong mga kapwa Dulot ay saya. 2._________
Ibigay na kasunduan sa mag-aaral na magdala ng mga kakailanganin sa paggawa ng kard na susulatan ng orihinal na tanaga o haiku.
Mabuting gawa Mayr gantimpala Galing sa AMA. 3._________
Pag ang sanggol ngumiti nawawala ang pighati kalong mo y sumisidhi pangarap na punyagi 4._________
Dahil ang mga Tanaga at Haiku ay sumasalamin ng kilos at ugali ng 214
tao, mas madali mong maiintindihan ito kung may representasyon ng larawan katulad ng nasa itaas. Sang-ayon ka ba? Marahil , oo dahil nakatulong sa iyo ang mga larawan upang malaman mo agad ang ibig sabihin ng isang Tanaga at Haiku. GAWAIN 1.3.1.i : Pagbatayan mo… Bigyan mo ng pansin ang mga paksa na nasa loob ng kahon. Pagbatayan mo ang mga ito upang makabuo ng sariling tanaga at haiku. Alam kong kayang-kaya mo itong gawin.
TANAGA
Ipaalala ang mga pamantayan sa paggawa upang lubos itong maisakatuparan.
HAIKU
Pag-ibig sa bayan
Pagkabata
________________ ________________ ________________
__________________ __________________ _______________
Ang hugis pusong larawan ay suhestiyon lamang. Maaari pang baguhin ng mag-aaral ayon sa kanilang gusto..
Pagmamahal sa kapwa _________________ _________________ _________________
215
Biyaya _________________ _________________ _________________
GAWAIN 1.3.1.j : Saysay ng Pagguhit Basahin mong mabuti ang Tanaga at haiku na nasa loob ng banner. Iguhit mo ang kaisipang nakapaloob sa bawat isa.
INOSENTE Nagtampong kalikasan Sa kurakot ng bayan Ang walang kasalanan Ang pinaghigantihan.
KAIBIGAN Pakikisama Sa iyong mga kapwa Dulot ay saya
Sa bahaging ito itanong kung bakit nakakahiligan ng mga bata o mag-aaral ang pagbabasa ng mga kuwento kaysa ng mga sanaysay? Sabihin din na ang maikling kuwento ay nagsimula na noon pa mang panahon at sa modyul na ito ay aalamin kung ano ang ikinaiiba ng nito sa bawat panahong naisulat ito.
GAWAIN 1.3.1.k : Konsepto… Aking Nabatid! Sa bahaging ito, nais kong masukat ang kabuuang kaalaman na iyong natutuhan sa araling pinag-aaralan. Tunay nga bang sapat na ang iyong kaalaman sa araling pampanitikan? Sa araling panggramatika? Ipakita mo ito sa pagbuo ng maikling talata.
216
Mahalagang Natutuhan ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________
Sa bahaging ito ipaliwanag na ibuod ang natutuhan sa araling pampanitikan at panggramatika.
Magaling! Ngayon ay batid ko na tunay ngang napagyaman ang iyong kaalaman sa araling ating pinag-aaralan. Marahil, sapat na ang mga kaalamang iyong natamo upang maisakatuparan ang inaasahang produkto sa araling ito.
GAWAIN 1.3.1.l : Kaya Ko! Ang layunin mo sa bahaging ito ay mailapat ang mga konseptong natutuhan sa araling ito. Basahin at unawain mo ang sitwasyon. Pagkatapos, isakatuparan ito. Araw ng mga puso kailangan mong mag-alay ng naiiba sa iyong nanay/tatay/kapatid/minamahal. Wala kang sapat na pera para bumili ng mga mamahaling regalo. Susulat ka ng orihinal na Tanaga o kaya Haiku patungkol sa katangian ng pagbibigyan mo. Isaalang-alang mo ang sumusunod na pamantayan sa gawain> a. Kaangkupan sa paksa b. Paggamit ng pangungusap na walang paksa c. Kaangkupan ng mga salitang ginamit
217
d. Elemento ng tanaga at haiku e. May orihinalidad Isulat sa papel ang sagot. Gayahin ang hugis-puso na pagsusulatan ng nabuong Tanaga at Haiku.
____________________________________________ ____________________________________________ _______________________________________ _________________________________ _______________________ ________________
Mahusay! Ngayon, natapos mong pag-aralan ang tanaga at haiku handa ka na para sa susunod pang akda noong Panahon ng Hapon. Marahil , marami ka nang nabasang maiikling kuwento at ilan dito ay tumatak sa iyong isipan dahil sa husay ng pagkakabuo. Sa iyong palagay, malaki kaya ang impluwensiya ng mga mananakop na dayuhan sa ganitong klase ng akda sa panahong naisulat ito? Paano kaya naipakita ng mga Pilipinong manunulat ang kanilang pagiging makabayan sa panahon na hindi sila malaya? Alam kong nananabik ka ng umusad sa susunod na aralin. Nararamdaman ko ang iyong pananabik na makilala nang higit ang 218
maikling kuwento na lumaganap sa panahon ng Hapon.
ARALIN 1.3.2 – MAIKLING KUWENTO Ang maikling kuwento ay isang kathang pampanitikang ang layuni’y maglahad o magsalaysay ng isang maselan at nangingibabaw na
Magpabigay pa ng mga kaugnay na salita ng UHAW at TIGANG.
pangyayari sa buhay ng pangunahing tauhan. Ang maikling kuwento, bukod sa pagiging maikli at may iba’t ibang elemento tulad ng tagpuan, tauhan, banghay, tunggalian kasukdulan at wakas. Isang natatanging katangian ng maikling kuwento ay nag-iiwan ng kakintalan sa mambabasa. Bilang panimula sa susunod na aralin. Subukin mong magbigay ng iyong saloobin, opinyon o paglalarawan sa kasunod na imahe. . GAWAIN 1.3.2.a. : Isang Sulyap Isang sulyap sa kasunod na larawan at alamin kung ano ang nais nitong iparating sa iyo. Makabubuo ka kaya ng kuwento buhat sa larawan? Subukin mong bumuo sa tulong ng sumusunod na bahagi : a. Simula b. Gitna c. Wakas MGA GABAY NA TANONG: 1. Paano mo malalaman ang angkop na pangyayari sa bawat bahagi ng maikling kuwento? 2. Mahalaga ba ang pagkakaugnay-ugnay ng mga pangyayari sa maikling kuwento? Bakit? 219
Sa gawaing ito linangin sa mag-aaral ang pagbibigay ng kahulugan batay sa pagkakagamit nito sa pangungusap. Hayaan din na gamitin sa sariling pangungusap ang mga salitang binigyang kahulugan. Tulungan at dagdagan pa ang nalalaman ng mga mag-aaral kung kinakailangan pa.
3. Nailalarawan ba sa mga maikling kuwento ang tunay na Kaganapan sa lipunan? Pangatuwiranan. Sa bahaging ito, tiniyak ko lamang kung may ilang kaalaman ka sa araling iyong pag-aaralan. Huwag kang mag-alala sapagkat tiyak na pagyayamanin pa ang dati mong kaalaman sa paksa. Kung babalikan natin ang ating kasaysayan, sa iyong palagay ano ang naging papel ng maikling kuwento sa buhay n g mga Pilipino noong Panahon ng Hapon? Saang bahagi kaya magkatulad ang maikling kuwento na umusbong noong Panahon ng Hapon sa mga maikling kuwento na lumalaganap sa kasalukuyan? Subukin mong sagutin ang susunod na gawain upang bahagya mong masilayan ang maikling kuwento sa Panahon ng Hapon. GAWAIN 1.3.2.b : ANG TUNAY NA MUNDO Alamin ang tunay na kulay ng panitikan sa Pilipinas noong Panahon ng Hapon. Balikan mo ang kasaysayan ng ating bansa particular sa panahong ito upang matugunan ang mga tanong na nasa loob ng bilog.
Higit bang nakilala ang mga manunulat na Pilipino sa panahon ng Hapon?
Patunayan. Nailarawan ba sa maikling kuwento ang kultura at kalagayang panlipunan ng mga Pilipino noong Panahon ng
Nagamit din ba ang panitikan partikular na ang maikling kuwento upang makamit natin ang kalayaan sa kamay ng mananakop na Hapones
GABAY NA TANONG 1.Sa inyong palagay ang mga nabasa at narinig ba ninyong kuwento 220
tungkol sa pamilya ay katulad din ng mga kuwentong nangibabaw sa Panahon ng Hapon? 2.Kung ikaw ay isang mamamayan na may katungkulan sa pamayanan anong mga programa ang ipatutupad mo upang maging huwaran ang mga pamilya na iyong nasasakupan? Ngayong may ideya ka na sa larawan ng mga maikling kuwento na lumaganap sa Panahon ng Hapon, nais kong bigyan mo ng pansin ang akda na pag-aaralan mo sa araling ito. Sikapin mong suriin kung taglay ba ng maikling kuwento ang katangian na dapat taglayin ng isang akda noong Panahon ng Hapon. Isang maikling kuwento na lumabas noong panahon ng Hapon ang iyong babasahin upang iyong malaman kung bakit ang mga akda noon ay nai-impluwensiyahan sa panahong naisulat ito.
UHAW ANG TIGANG NA LUPA NI:LIWAYWAY ARCEO
Sa tulong ng story ladder tulungan ang mag-aaral na maunawaan ang kuwento. GAWAIN 1.3.2.c. : Linawin Mo! Sa gawaing ito kailangang maibigay mo ang kahulugan at magamit sa sariling pangungusap ang mga salitang nakasulat nang pahilig. 1. Kailangang „di ko namamalas ang pagkagat niya sa kanyang labi. Kahulugan: 221
__________________________________________
Pangungusap:
__________________________________________
2. Ang ngiti ni Ina ay patak ng ulan kung tag-araw: ang bata kong puso ay tigang na lupang uhaw na uhaw. Kahulugan:
__________________________________________
Pangungusap:
__________________________________________
3. Sapat na panakaw sa sulyap ni Ama upang ipadamang may naririnig siya. Kahulugan:
__________________________________________
Pangungusap:
__________________________________________
4. Ilang taon na ngayon ang nakaraan nang minsang may ibinalik na aklat ang aming tagapaglaba: yaon daw ay nakuha niya sa isang lukbutan ng amerikana ni Ama. Kahulugan:
__________________________________________
Pangungusap:
__________________________________________
5. Hinihilamusan siya ni Ina ng malahiningang tsaa, ngunit wala itong naibigay na ginhawa. Kahulugan:
__________________________________________
Magbigay ng karagdagang input kung kinakailangan pa
Pangungusap:
__________________________________________
upang mas higit na maunawaan agad ang banghay ng
Ngayong nabigyan mo nang kahulugan ang mga salitang nakasulat nang pahilig at nagamit mo pa sa pangungusap, marahil nakatulong ito upang mas lalo mong maunawaan ang kuwento. Makakaya mo ring sagutin ang ilang katanungan sa ibaba na may kaugnayan sa paksa.
222
isang kuwento.
GAWAIN 1.3.2.d : Sa Bisa ng Karunungan 1.Paano sinimulan ang maikling kuwento? 2. Ano ang paksa ng kuwento? Masasabi mo ba na ang paksa sa nasabing kuwento ay ang karaniwang paksang ginamit ng mga manunulat noong Panahon ng Hapon? Patunayan. 1. Isalaysay ang mga mahahalagang pangyayari gamit ang STORY LADDER.
Kasukdulan Papataas na Aksiyon
Kakalasan Wakas
Sa bahaging ito kailangang maibigay ng mag-aaral ang sagot mula sa kuwentong tinalakay upang maunawaan
Panimula
ang mga panitikang naisulat noon panahon ng Hapon. Maaaring humingi pa ng mga karagdagang halimbawa ng sanhi at bunga.
Panimula: __________________________________________ Papataas na Aksiyon: _________________________________ Kasukdulan: ________________________________________
223
Kakalasan: _________________________________________ Wakas: ____________________________________________
2.Saang bahagi ng kuwento kakikitaan ng maaksiyong pangyayari? 3.Paano winakasan ng may-akda ang maikling kuwento? 4.Kung ikaw ay bibigyan ng pagkakataon na baguhin ang wakas ng kuwento, paano mo ito wawakasan? 5.Sa panahong iyon ano ang magagawa mo upang maging malaya ka sa iyong sinusulat? Ugnay-Panitikan ANG BANGHAY Ang banghay ay isa sa mga sangkap ng maikling kuwento. Ito ay maayos na pagkakasunud-sunod ng mga pangyayari sa kuwento. Ang maikling kuwento ay makapag-iiwan lamang ng kakintalan sa isipan ng mga mambabasa kung may mangyayari, kung masasagot ang mga katanungang tulad ng sumsunod: ano ang nangyari? Bakit iyon nangyari? Ano ang naging wakas? Sinasabing ang banghay ang pinakakaluluwa ng maikling kuwento. Narito ang ilang tulong para masundan mo at mahiwatigan ang banghay ng kuwento. a. Alamin ang simula at wakas ng kuwento b. Bigyan-pansin ang kilos at galaw ng pangunahing tauhan c. Alamin ang mga pangyayaring sumasalungat sa daloy o galaw ng kuwento.
224
Ayan matapos mong malaman ang isa sa mga sangkap ng kuwento alamin naman natin ang katangian ng kuwento sa panahon ng hapon. GAWAIN 1.3.2.e.. BANDILA Pagkatapos mong basahin ang isang halimbawa ng maikling kuwento sagutin ang mga detalyeng hinihingi sa kasunod na graphic organizer.
Kahulugan Nilalaman(Paksa o ____________________ Tema) _ ____________________ ____________________ __ _ ____________________ __________________ __ _______________ MAIKLIN G ___________________ Kalagayan ng Sinasalaming ___________ _____________ KUWENT ______________ maikling Kultura__________________ O _ _________________ kuwento __________________ sa Panahon ng ____________________ _______________ ______________ Hapon __ ____________________ ____________________ __ __ ____________________ ____________________ __ __ Suriin ang graphic organizer, ____________________ at sagutin ang kasunod na tanong upang __ matukoy ang ikinaiiba at kalagayan ng panitikan sa Panahon ng Hapon.
225
Mga Gabay na Tanong: 1. Ano ang maikling kuwento at paano ito naiiba sa iba pang akdang pampanitikan? 2. Bakit sinasabing ang mga akadang naisulat noong Panahon ng Hapon ay naimpluwensiyahan ng pananakop nila? 3.Sa iyong palagay, paano nagagawa ng mga manunulat sa panitikan sa kasalukuyan ang maging malaya sa pagsulat ng mga akda nila? Pagkatapos mong magkaroon ng kaalaman sa maikling kuwento na lumaganap noong Panahon ng Hapon, tingnan natin ang mas malalim na mga pangyayari kung ano ang nagging sanhi at bunga ng pagsusulat ng mga manunulat sa Pilipino ng mga akdang pampanitikan sa panahong nabanggit.. Tutulungan ka ng susunod na gawain na araling panggramatika upang malaman ang mga detalye kaugnay ng mga sanhi ng paglaganap ng maikling
Ipagawa muna ang Gawain 1.3.2.f upang magkaroon ng
kuwento at mga bunga nito sa lipunang Pilipino noong panahong iyon.
ideya tungkol sa sanhi at bunga. Hayaang ipaliwanag ng mag-aaral ang kanilang mga sagot.
GAWAIN 1.3.2.f : SANHI AT BUNGA Handa ka na ba? Halika at simulan na natin. Suriin at pagtapat-tapatin ang magkakaugnay na mga larawan upang malaman ang sanhi at bunga ng bawat pangyayari. Isulat sa sagutang papel ang letra na tutugon sa wastong pagtatapat. Ipaliwanag ang ugnayan ng bawat larawan. Gawin sa papel.
226
Magbigay pa ng karagdagang input kung kinakailangan. A
2.
3.
B
C
_1.___________________________________________________________ _____________________________________________________________ ___________2._________________________________________________ _____________________________________________________________ ______________________3.______________________________________ _____________________________________________________________ _________________________________4.___________________________ _____________________________________________________________ __________________________________________ 5.____________________________________________________________ __________ 227
Sa gawaing ito ang mag-aaral ay dapat na makabuo ng pangungusap na nagpapahayag ng sanhi at bunga ng mga pangyayri. Maaaring hingan ng karagdagang halimbawa ng pangungusap na nagsasaad ng sanhi at bunga.
Sa bahaging ito nalaman mo na ang isang pangyayari ay may bunga na maaaring maganda o di kaya‟y di kanais-nais. Upang higit mong maunawaan ang tungkol sa kasanayang sanhi at bunga narito ang mga impormasyon na iyong uunawain at tatandaan.
SANHI AT BUNGA
Ugnay-Wika
Ang paggamit ng kasanayang sanhi at bunga ay higit na nakapagpapaliwanag at nakapaglalarawan kung bakit naganap ang isang pangyayari at kung ano ang naging epekto nito. Karaniwang ginagamit ang ilang pahayag na tulad ng “dahil ditto, kung kaya, naging bunga nito, ang sanhi ng, kapag ipinatupad ito at iba pa. Sa paglalahad ng sanhi at bunga sinasagot ang mga katanungang “Bakit ito nangyari” at “ Ano ang naging epekto ng naturang pangyayari? Ang sagot sa unang tanong ay tumutukoy sa sanhi at ang ikalawang tanong ay tumutukoy naman sa bunga. Halimbawa: Sanhi
228
bunga
Sa bahaging ito, gabayan ng guro ang magaaral sa pagsasagawa ng kanilang Gawain. Magbigay ang guro ng input sa pag-aayos ng mga larawang nakalap upang makabuo ng story map. Bilang karagdagan magbigay din ng input tungkol sa lathalain.
GAWAIN 1.3.2.g. BUUIN MO! Sa pamamagitan ng kasunod na sitwasyon, isulat ang sanhi at bunga nito. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat. 1. 2. 3. 4. 5.
Sitwasyon Magulong pamilya Pakikipagbarkada Pagputol ng mga puno Maruming paligid Mababang marka
Sanhi
Bunga
Lalo pang pinagtibay ang iyong natutuhan tungkol sa sanhi at bunga ng mga pangyayari sa bahaging ito na lubos pang makatutulong sa iyo. Marahil magiging gabay mo na sa pag-aaral pa ng panitikan at gramatika ang mga natutuhan sa modyul na ito. Sa gawaing ito, mas lalo mong malalaman kung sapat na ang kaalaman mo sa maikling kuwento at kasanayang sanhi at bunga sa araling panggramatika.. GAWAIN 1.3.2.i: BUHAY MO, KUHA KO, KUWENTO KO. Nalalapit na ang paggawa ng inyong Year End Issue. Ikaw ay isa sa patnugot ng pahayagan na naatasang sumulat ng isang lathalain tungkol sa mag-aaral ng ALS(alternative learning system) kasama sa nagtapos. Kailangang makalikha ka ng Lathalaing pahina. Kumuha ka ng 4 na larawan na patunay ng kanyang pagsusumikap, ilay out mo siya at bumuo ka ng maikling kuwento. Kung wala namang kamera, gumupit ng 4 na larawan na may kaugnayan sa buhay ng mag229
Sa Pagnilayan at Unawain, sa tulong ng guro ang mag-aaral ay dapat naiwasto na ang mga maling konsepto tungkol sa akdang pampanitikan na umiral noong Panahon ng Hapon.
aaral. Sa bahaging ito, ay naunawaan mo na ang kaugnayan ng pananakop ng hapon sa tema ng akdang pampanitikan na nangibabaw noon. Lubos pa ninyong mauunawaan ang panitikan noon sa susunod na mga gawain.
230
Pagnilayan at Unawain A. Saguting muli ang gawain. TUGON SA PAGKATUTO
Tahanan ng mga Konsepto Panuto: Basahin mo ang mga pahayag sa gitna at sagutin ang nasa Hanay A at B. Lagyan ng tsek kung ito ay tot o di totoo ang mga konseptong nakasulat. A. Bago ang Talakayan 1. Totoo Di Totoo 2. Totoo Di Totoo 3. Totoo Di Totoo 4. Totoo Di Totoo 5. Totoo Di Totoo
231
__ __ __ __ __ __ __ __ __ __
B. MGA KONSEPTO 1. Ang panitikan ay salamin ng pagkakakilanlan ng mga Pilipino. 2. Sa panitikan malayang naipahahayag ng mga Pilipino ang kanilang damdamin at saloobin. 3. Ang panitikan ang naging daan upang makamit ang kalayaan ng ating bansa. 4. Ang mga paksa noon ay tungkol sa mga dayuhang sumakop sa Pilipinas. 5. Nakatulong ang nilalaman ng mga akdang pampanitikan sa pangaraw-araw na buhay ng mga Pilipino.
C.Pagkatapos ng Talakayan
1.Totoo Di Totoo 2.Totoo Di Totoo 3.Totoo Di Totoo 4.Totoo Di Totoo 5.Totoo Di Totoo
__ __ __ __ __ __ __ __ __ __
Sa bahaging ilipat, inaasahan na lahat ng kakailanganing kaalaman ay naproseso at napalalim na at ngayon ay handa na ang mag-aaral na ilipat ang kanilang mga natutuhan.
Mga Gabay na Tanong: 1. Ano ang iyong napansin sa kinalabasan ng iyong mga sagot? 2. Tama ba ang mga ito? Nagawa mo bang iwasto ang mga dating mali? 3. Bakit nga kaya sinasabing naiimpluwensiyahan ang mga akdang pampanitikan na nangibabaw sa panahong naisula ito.
B.
1. Sa pamamagitan ng Dayagram sa iba. Sagutin kung paano nakaimpluwensiya ang mga hapon sa panitikan noon?
232
Ipaliwanag ng guro ang tungkol sa pamantayan o kriterya. Maaari pa ring humingi sa mag aaral ng karagdagang pamantayan kung may nais pang idagdag.
Sa bahaging ito mas mapagtitibay kung ang nakaraang tinalakay ay lubos nang natutuhan kung ang gawaing ito ay maisasagawa. Ipaunawa na basahin at sundin ang panuto sa pagsasagawa ng gawaing ito.
2.Batay sa inyong sagot, nakatulong kaya ito sa pagpapalagana o pagpapaunlad ng panitikan.
Ilipat Sitwasyon: Tuwing buwan ng Agosto ang National Historical Institute ay nagkakaroon ng eksibit kaalinsabay sa pagdiriwang ng Buwan ng Wika.At bilang mga kawani ng nasabing tanggapan, ikaw ay naatasang 233
Bilang karagdagan kung talagang alam na ng mga mag-aaral ang mga mahahalagang impormasyon sa panitikan noong Panahon ng Hapon narito ang isang palaisipan na susukat sa kanilang nalalaman.
bumuo ng PICTO-TULA/KUWENTO. Ito ay kalipunan ng mga orihinal na tulang haiku at tanaga. Sa tulong ng teknolohiya at mga larawan dapat na maging malinaw na maipakikita ang natatanging kultura at kasaysayan ng lahing Pilipino. Ang eksibit ay sasaksihan ng iba-ibang sangay ng pamahalaan. Isaalang-alang ang ss Paggamit ng tugmaan sa mga tulang bubuuin, Mga Larawang Biswal, at Paggamit ng Teknolohiya at Kaisahan/ Kaangkupan. CRITERIA
Paggamit ng salitang tugmaan Mga Larawang Biswal
Paggamit ng Teknolohiya
Kaisahan Batay sa tema at Orihinaliad
Outstanding 4 Gumamit ng mga angkop at magagandang salita sa pagbuo ng Tula
Satisfactory 3 Gumamit ng mga angkop na salita sa pagbuo ng tula
Developing 2 May mga ilang salita na hindi angkop sa pagbuo ng tula
Beginning 1 Ang mga salitang ginamit ay hindi angkop sa tula
Makukulay at nakakaakit ang mga ginamit na larawan na kakikitaan ng kulturang Pilipino
Makulay at angkop ang mga ginamit na larawan na kakikitaan ng kulturang Pilipino
Gumamit ng ilang angkop na makukulay na larawan na kakikitaan ng kulturang Pilipino
Hindi angkop ang 1 o 2 larawang ginamit
Nakagamit ng mga websites/technology Sa pagpapalawak ng tema
Nakagamit ng ilang websites/technology Upang mapalawak ang tema
Gumamit ng 1 o 2 websites/technology upang mapalawak ang paksa
Angkop ang pagkakaayos at pagkakaugnay ng tula at larawan batay sa tema
Maayos ang mga larawan batay sa tema
Hindi masyadong maayos ang mga larawan at pagpapaliwanag
Walang ginamit na websites/technol ogy upang mapalawak ang paksa Walang kaugnayan ang mga larawan batay sa tema
Ang bahaging ito na PAGNILAYAN AT UNAWAIN
ay
kinapapalooban ng Gawain na susukat sa lalim ng pag-
OVERALL RATING
234
RATING
unawa ng mag-aaral sa mga araling natutuhan niya sa kabuuan ng Modyul 1.
.
Binabati kita sa matagumpay mong pagsasagawa ng mga gawain sa mga aralin sa modyul na ito , Panitikan sa panahon ng Hapon.
VII.Pangwakas na Pagtataya (Ang Panitikan sa Panahon ng
Hapon) Panuto: Ibigay ang hinihingi ng bawat bilang sa pahalang at pababa. Isulat sa nakalaang kahon sa loob ng palaisipan.
1.
2. 3.
4.
7. 8. 9. Pababa 1. Isang uri ng akdang pampanitikan 2. Sa panahong ito naging mahirap ang buhay ng mga Pilipino 3. Ito ay walang antalang bugso ng tinig na pasulat na bawat pantig
235
ABB
5.
Ipaunawa ng guro na sa bahaging ito lahat ng kanyang natutuhan at mga ginawa ay pagsasamasamahin upang makabuo ng isang scrapbook ng mga orihinal na ginawang akdmg pampanitikan na maaaring magsilbing halimbawa para sa susunod na mag-aaral. Upang maging maganda, maayos at makabuluhan ang gagawing scrapbook kailangan maunawaan ng magaaral ang pamantayan na susundin at ito ay mkikita sa ibaba ng LM.
ay laging may isang patinig 4. Lima – Pito - ______
Bilang panghuling Gawain sa modyul na ito, ang guro ay
5. Pagkakatulad ng tunog sa huling pantig ng huling salita sa bawat taludtod.
magbibigay ng Pangwakas na Pagsusulit upang matiyak
6. Ibang salita ng sagot
kung tunay na naunawaan ng mag-aaral ang mahahalagang konsepto sa bawat aralin.
Pahalang 2. tula ng mga Hapones na binubuo ng labimpitong pantig na nahahati sa tatlong taludtod 7. ang tanaga ay binubuo ng _____ pantig bawat taludtod. 8. Uhaw ang ______ na Lupa 9. isang anyo ng tula na lubhang mataas ang uri at binubuo ng isang matayog na guniguni at marangal na kaisipan.
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
( para sa Modyul 1)
SUSI SA PAGWAWASTO (Pangwakas na Pagsusulit – Modyul 1
1. c 2. c 3. c 4. c 5. b
Dugtungan ang pahayag upang makabuo ng paglalagom ng
6. a
tungkol sa kalagayan ng panitikan sa tatlong panahon na
7. b
nakapaloob sa modyul na ito – Ang Panitikan sa Panahon ng Katutubo,
8. a
Panahon ng Espaṅol at Panahon ng Hapon.
9. c 10. b 11. a 12. c 13. a
236
Ang modyul na ito na tungkol sa panitikan na binubuo ng tatlong panahon ay lubos na ______________________ sa akin sapagkat ______________________________________ Katulad ng Panahon ng ______________ ay malalaman ko na _________________________, dir in pahuhuli ang Panahon ng _________ ay ______________________________ pati na rin ang Panahon ng ___________. Ang tatlong pnahon ay nagdulot/nagpaalala/nagbigay atbp. ________________ upang mas lalong ______________ ito ay aking ________________________________________.
14. b 15. c 16. b 17. d 18. b 19. a 20. a
ILIPAT ( para sa Modyul 1 ) Sitwasyon Nalalapit na ang Araw ng Kalayaan. Ang SK chairman ninyo ay naglunsad ng isang patimpalak na Gawain sa paggawa ng scrapbook ng mga orihinal na akdang pamapanitikn ng na lumaganap sa Panahon ng Katutubo, Espaṅol at Hapon. Ikaw bilang kabataan ay sasali sa patimpalak na ito upang maipakita mo ang iyong pagpapahalaga sa mga akdang pamapanitikan na lumganap sa tatlong
237
panahong nabanggit. a. b. c. d.
May halimbawa ng bawat akdang pamapanitikan na lumaganap sa Panahon Katutubo, Espaṅol at Hapon. Orihinalidad Kakangkupan ng mga salitang ginamit Paggamit ng native products
Natapos mo na ang hulig bahagi ng modyul na ito. At naninaiwala akong buong husay mo itong naisagawa. Tanggapin mo ang aking pagbati. Iminumungkahi kong sagutin mo ang pangwakas na pagsusulit upang higit mong matiyak na talagang naunawaan mo na ang mga araling nakapaloob s amodyul na ito. Simulan mo na!
VII.PANGWAKAS NA PAGSUSULIT (MODYUL 1) Piliin ang angkop na sagot sa sumusunod na mga tanong 1.
Ang panitikan sa Panahon ng Hapon ay binigyang halaga na makapagsulat sa Wikang Pilipino ang mga manunulat na Pilipino ngunit ingat na ingat sila sa mga paksang isusulat at dahil sa kahirapan ng buhay sa panahong iyon nagtipid ang mga manunulat sa kanilang isusulat kaya lumaganap ang Tanaga at Haiku. Aling pahayag ang nagpapakita ng sanhi ng pangyayari? a. binigyang halaga na makapagsulat sa wikang Pilipino b. ingat na ingat sila sa paksang isusulat
238
c. dahil sa kahirapan ng buhay sa panahong iyon d. lumaganap ang Tanaga at Haiku 2.
Isa sa mga dahilan kung bakit maraming kabataan ang naliligaw ng landas ay ang pagkakaroon ng sirang pamilya. Ano ang ipinahihiwatig ng pahayag?
a. mabuting kinahinatnan ng mga pangyayari b. masama ang pagkakaroon ng buong pamilya c. nagpapakita ng katotohanan d. opinion lamang ng iba 3. Ilang gabi nang ako ang kapiling niya sa higaan. Tila musmos akong dumarama sa init ng kanyang dibdib at nakikinig sa pintig ng kanyang puso. Ngunit, patuloy akong nagtataka sa malalim na paghinga niya, sa kanyang malungkot na pagtitig sa lahat ng bagay, paghikbi. Ano ang nais ipahiwatig ng sitwasyon? a. may problemang hinaharap ang kanyang kaibigan b. isang sanggol sa piling ng isang ina c. nararamdaman niya ang suliraning pampamilya d. binabalikan ang mga pangyayari 4. Mula sa nasa blg.3 na bahagi ng kuwentong “Uhaw ang Tigang na Lupa” , ano ang ibig sabihin ng tila musmos akong dumarama sa init ng Kanyang dibdib? a. batang nasa tabi ng ina na natutulog b. sanggol na kalong kalong ng ina c. nakikiramdam sa pintig ng puso 239
d. masama ang pakiramdam 5. Maikli ang pagkakasulat dahil sa pagtitipid noong Panahon ng Hapon ngunit nagiging gabay ng buhay. Anong akdang pampanitikan ang tinutukoy sa pahayag? a. karunungang bayan b. tanaga at haiku c. bugtong d. tula 6. Elemento ng maikling kuwento na tumutukoy sa maayos na pagkakasunudsunod ng mga pangyayari sa kuwento na nag-iiwan ng isang kakintalan sa isipan ng mga mambabasa. Anong sangkap ng maikling kuwento ang tinutukoy ng pahayag? a. banghay b. tagpuan c. tauhan d. tema 7. 7. Maagang gumising si Carlos para magtungo sa palengke. Masayang Masaya siya na nag-aayos ng kaniyang mga paninda ngunit walang ano-ano‟y dumilim kaya‟t nasabi niyang “uulan na naman”. Nalungkot siya. Kapag umuulan matumal at kaunti lang ang kanyang kikitain. Alin sa mga pahayag ang pangungusap na walang paksa? a. Maagang gumising.
240
b. Uulan na naman. c. Masayang Masaya siya. d. Nalungkot sita. 8. Narito ang isang orihinal na tanaga. Ano ang nais ipahiwatig nito? Damdamin ng Isang Ina ni Asuncion B. Bola Nasasaktan man ako Sa aking mga desisyon Paninindigan ito Sa ikabubuti mo. a. pagdidisiplina sa kanyang anak b. paglayo sa kanyang minamahal c. pagpaparaya sa kaniyang mahal d. nararamdaman ng isang tao 9. Lagi niyang hinihintay ang pagsapit ng Disyembre. Sa gulang niyang pitong taon Masaya siya kapag sumasapit ang buwang ito. Tsokoleyt, damit at laruan ang kanyang natatanggap. Pasko na bukas. Sa oras na ito kaiba ang kanyang nadarama. Lungkot. Ito ang araw na iniwan siya ng kanyang ina at namayapa. Anong uri ng pangungusap na walang paksa ang mga salungguhit na pahayag? a. penomenal b. eksistensiyal 241
c. temporal d. modal 10. Sa kanyang pagiging matiyaga, mapagpakumbaba at masipag sa pag-aaral siya ang naging valedictorian ng kanilang paaralan. Aling pahayag ang nagsasaad ng bunga ng pangyayari? a.
sa kanyang pagiging matiyaga
b.
naging valedictorian ng kanilang paaralan
c.
sa kanyang pagiging mapagkumbaba
d.
masipag sa pag-aaral
11. Ito ay bilang ng pantig sa bawat taludtod ng isang tula. Anong elemento ng tula ang tinutukoy sa pahayag? a. sukat b. aliw-iw c.tugma d.indayog 12.Aling Pag-ibig pa ang hihigit kaya Sa pagkadalisay at pagkadakila Gaya ng Pag-ibig sa sariling lupa? Aling pag-ibig pa? Wala na nga, wala. Anong elemento ng tula ang tinutukoy sa mga salitang nakasulat ng pahililis? a. sukat
242
b. aliw-iw c. tugma d. Indayog 13. Kung ang bayang ito’y masasa-panganib At siya ay dapat na ipagtangkilik, Ang anak, ang asawa, magulang, kapatid Isang tawag niya’y tatalikdang pilit Pansinin ang pagkakagamit ng pariralang tatalikdang pilit. Ano ang nais ipakahulugan nito? a. labag sa kalooban b. tatalikod c. di sang-ayon d. magsasawalang-kibo 14. Saan nabibilang ang pahayag na “ Ang lahat ng palayok, may katapat na saklob”? a.bugtong b.salawikain c.sawikain d.sabi-sabi 15. Namatay siyang malayo sa bayang sinilangan dahil sa pag-asam ng isang mas mabuting buhay para sa kanyang mga minamahal. Anong salita ang binibigyang-
243
Ang Glosaryo ay makakatulong na higit na maunawaan ang modyul kung may mga salitang di maintindihan. Kung di pa sapat ang glosaryo pakidagdagan ng karagdagang impormasyon ang mga mag-aaral.
turing ng mga salitang nakahilig sa pangungusap? a. siya b. malayo c. namatay d. pag-asam 16. Balikan muli ang pangungusap na nasa blg. 15. Ano ang tinutukoy ng mga salitang nakahilig? a. panahon b. lugar o lunan c. paraan d. kaisipan 17. Nag-umpisa ang palatuntunan nang tanghali kaya naman pawisan ang mga nagsipagdalo. Ano ang binibigyan turing ng salitang tanghali? a. palatuntunan b. nagsipagdalo c. pawisan d. nag-umpisa 18.
Ano ang tinutukoy ng salitang tanghali sa pangungusap blg. 17? a. paraan b. panahon c. panahon o lugar d. d. dahilan 19.
244
Ano ang salitang ginamit sa liham na nagpapakita ng
paghahambing na magkatulad? a. tulad b. di-gaano c. labis d. dahil 20. Ano ang salitang ginamit na nagpapakita ng paghahambing na dimagkatulad? a. di- gaano b. labis c. c. dahil d. tulad
Natapos mo na ang Modyul 1. Nakatitiyak ako na naunawaan mo ang mahahalagang konsepto sa bawat aralin dahil buobng bisa mo itong nailipat sa tunay na sitwasyon na magagamit mo sa pang-araw-araw na pamumuhay. Sa Modyul na ay pag-aaralan naman natin ang ilang akdang pamapantikan na lumaganapa sa tatlong panahon, matapios ang panahon ng hapon. Ito ang Panahon ng Amerikano, Komonwelt at Kasrinlan. Muli, maligayang pag-aaral.
Bathala
-
Glosaryo Diyos ; Poong Maykapal
brochure
-
polyeto
245
caῆao
-
isang ritwal na nagpaparangal sa espiritu ng kanilang mga dalaga na nahulog sa dagat
dalubhasa damdamin dipa duplo eupemismo
-
espesyalista ; sanay ; bihasa
−
emosyon
-
haba ng nakabukang kamay
−
pagtatalong patula tungkol sa isang paksa na
−
pagpapaganda ng pananalita
eupimistiko gaso
−
matalinghagang pananalita
gaslaw
gawa- gawa lamang -
walang pinagbatayang katotohanan
graphic organizer –
kagamitang pampagtuturo upang ipakita ang mahalagang konsepto
hatol
−
husga; sentensiya
henerasyon
-
salinhali
hidwaan
− di pagkakaunawaan; di pagkakasundo; alitan
ihibik
− itangis; itaghoy
ipagsanggalang isinisiwalat iskolar
ipagtanggol −
ibinubunyag; ipinagtatapat
- taong matalino o maraming alam na pangakademiko
246
iwi
− mag-alaga
kabagay
-
kabihasnan
angkop ; akma -
kagila-gilalas
sibilisasyon -
karagatan
−
kamangha-mangha
pagtatalong patula tungkol sa singsing ng karaniwang ginaganap sa isang lamay sa
kathang-isip
-
isang mapangathang anyo ng salaysay
kutob
-
sapantaha ; kaba ; hinala
liyag
−
irog; sinta; giliw
lunday
-
bote ; bangka
maalam
-
maraming alam
mabakas
-
makita ang palatandaan
magkalagot-lagot −
magkapatid-patid
makaganyak
makapukaw
−
mandarambong
−
magnanakaw
media literasi
-
mithiin
-
ang kakayahang makapagsuri, makapagtaya at at makalikha ng mensahe sa malawak na saklaw ng media hangarin
nagbunyi
-
nagdiwang
naggawad
-
nagbigay ; nag-abot
247
nagpanukala
-
nagmungkahi
nakasusulasok
-
karumal-dumal
nalugmok
-
nakahandusay ; nakalupaypay
namumutawi
-
lumalabas sa bibig
nangangamba
−
nangangatal nganga
-
nag-aalala nanginginig ang tinig sa pagsasalita ang bunga ng punong (areca palm o betel palm), isang tropikal na halaman na tumutubo sa Pasipiko at Timog-Silangang Asia. Ibinabalot ito sa dahon ng ikmo kasama ng kaunting apog
pagkasi
−
pagmamahal
pagmamalasakit
-
pagpapakita ng pagkupkop at pag-aalaga
pahat
−
kulang; salat; di-sapat
pakikipagtunggali -
pakikipaglaban
pantas
-
dalubhasa
parokya
-
simbahan
payak
-
simple
ponda
−
maliit na tindahan
resolusyon
-
kapasiyahan ; kaisahang- pasya
ritwal
-
seremonya
248
sakbibi
−
tigib
saligan
-
sandigan
salumpuwit
-
upuan
sigwa
-
bagyo ; unos
sugo
-
may tungkuling iparating ang ipinag-uutos
sumibol
−
umusbong
talinghaga
-
hiwaga ; di- tuwirang pagpapakahulugan
tangan
−
hawak
tinamo
−
nakamit
tradisyon
-
kaugalian ng mga tao na naninirahan sa isang komunidad
tula
−
akdang pampanitikan tungkol sa buhay na
uwak
-
isang uri ng ibon na kulay itim Bibliograpiya
Abueg, E. R,, Bisa, S. P. at. Cruz, E. G.(1981).
TalindawKasaysayanngPanitikansa PilipinoparasaKolehiyo at Unibersidad. Manila:Merriam& Webster, Inc .Alejandro, R. at Medina, B. S. Jr.(1972). Buhay at Diwani Jose Rizal. Caloocan City: National Book Store, Philippine Graphic Arts, Inc. 249
Ang Bibiliograpiya ay makatutulong sa karagdagang impormasyon na gusto pang malaman.
Badayos, Paquito B. Filipino saIba’tibangDisiplina (Filipino 2 parasaKolehiyo
at Pamantasan Cruz, Teresita C. SIGLAKAS MalikhaingTeknik at IstratehiyasaPagtuturong
Filipino
Pineda, G.K. at Ongoco, T. C.(1972). Panitikang Pilipino. Manlapaz Publishing Company. Rivera, C. C.,. Landicho, D. G at. Valenciano, D. V. (1975). Rizal
AngBayani. Las Piῆas: M&L Licudine Enterprises. Sauco, C.P., Papa, N. P. at Geronimo, J. R. (2004).
PanitikanngPilipinasPanrehiyon. Makati City: Katha Publishing Co., Inc. HanguangAklatsa Filipino IV A Joint Project of the Department of Education Culture and Sports, Bureau of Secondary Education, Fund for Assistance to Private Education and the Philippini Normal College, School of Languages ang Linguistics, 1991. Cruz, T. (2003). Gintong Ani.Quezon City:FNB Educational Inc. Cruz, E.,Remulla,S. At Gonzales A.(di- nakatala). Panitikang Pilipino.Quezon City: EM Printers Inc. Mag-atas R., Lorenzo, C. Et al. (1994). Panitikang Pangkayumanggi 250
(Pangkolehiyo). Valenzuela: 24 K Printing Co., Inc. Santiago, E, Kahayon, A at Limdico, M.(1989). PANITIKANG FILIPINO.
Kasaysayan at Pag-unlad.Mandaluyong City: National Book Store. Pineda, G. at Ongoco, T. (1972). Panitikang Pilipino. Manlapaz Publishing Co., Inc. Arrogante, J., Ayuyao, N.at Lacanlale, V. (2004). Panitikang Pilipino
Antolohiya.Mandaluyong City: National Bookstore. Santiago, A. Tiangco, N. (2003). Makabagong Balarilang Filipino Binagong
Edisyon 2003.Maynila:National Book Store.
Diksyunaryo Silverio, J.(1980). Bagong Diksyunaryong Pilipino-Pilipino.Mandalutong City: National Book Store.
Diksyunaryong Filipino – English, Komisyon sa Wikang Filipino, 2000. SANGGUNIAN
WEBSITE (2012, Hunyo 24). Sa Aking mga Kabata.Hinango noong Nobyembre 27, 2012. Hinango sa http://tl.wikipedia.org/wiki/Sa_Aking_Mga_Kabata 251
Torres, SJ.(2012, Agosto 8).Positibong Kasabihan.Hinango noong Nobyembre 28, 20012.Hinango sa http://www. youtube.com/watch?v=eZCBCIAH6JU
Balbin, M. (2012, Hunyo 09). Pagmimina, turismo, nagpaunlad sa Benguet. Chamber of Mines 2012.Hinango noong Nobyembre 29, 2012. Hinango sa http://www.journal. com.ph/ index.php / news/provincial/ 31499pagmimina-turismo.
( 2012).Lungsod ng Baguio.Hinango noong Nobyembre 29, 2012. Hinango sa http:// fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Lungsod_Baguio
Manny V.( 2012, Enero 11).KULTURA: YAMAN NG MGA PILIPINO. Balita.Hinango noong Nobyembre 30, 2012. Hinango sa http://www.balita.net.ph/2012/01/kultura-yaman-ng-mga-pilipino/
(2012, Nobyembre, 11).Kaugalian.Hinango noong Disyembre 1, 2012.Hinango sa http:// tl.wikipedia. org/wiki/Kaugalian
(2012, Oktubre 4). Mga Igorot. Hinango noong Disyembre 1, 2012.Hinango 252
sa http://tl. wikipedia.org/wiki/Mga_Igorot
(2004). Kabanata III Ang mga Alamat.Hinango noong Disyembre 2, 2012.Hinango sa http://www.joserizal.ph/fi05.html
(2012, Setyembre 4).Kuwentong bayan.Hinango noong Disyembre 2, 2012. Hinango sa http:// tl.wikipedia.org/wiki/Kuwentong-bayan
(n.d.). Pilandok. Hinango noong Disyembre 3, 2012. Hinango sa http://philmuseum.ueuo.com/ nm_museum/nmtreasure/zoo/pilandok.html
(n.d.).Bee Dictionary.Hinango noong Disyembre 3, 2012. Hinango sa http://www. beedictionary.com/meaning/infomercial
(2007, Disyembre 3).Trinokim. Hinango noong Disyembre 4, 2012. Hinango sa http://www.symbianize.com/archive/index.php/t-24172.html
(n.d.).Mga larawan. Hinango noong Disyembre 3, 2012. Hinango sa http://www. google.com.ph/search?num=10&hl=fil&site=imghp&tbm=isch&
253
(2008, Oktubre 12).Sesura: Panitikan ng Pilipinas.Hinango noong Disyembre 3, 2012. Hinango sa http://sesura.multiply.com/journal/item/1?&show_ interstitial=1&u=%2 Fjournal%2Fitem
(2008, Abril 22).Tuwaang.Hinango noong Disyembre 3, 2012.Hinango noong http:// fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Tuwaang
254
Bilang ng Modyul: 2
Modyul 2: Sandigan ng Lahi…Ikarangal Natin!
Bilang ng Sesyon: 7linggo
Paalala: Itong Gabay ng Guro ay magsisilbing gabay ng mga guro sa pagtuturo ng Filipino sa Baitang 8. Naglalaman ito ng kumpletong mga mungkahing gawain para sa bawat aralin at estratehiya na maaring gamitin ng mga guro sa kanilang pagtuturo. Ang bawat gawain sa isang aralin ay nakabatay sa limang araw na panturo sa loob ng 50 minuto bawat sesyon. Iminumungkahi na higit na pagyamanin ng mga guro ang mga mungkahing gawain at estratehiya na nakapaloob dito batay sa interes at kakayahan ng mga mag-aaral upang sa gayo‟y higit nilang maunawaan ang bawat aralin at Gawain sa Modyul 2. Modyul Para sa Sariling Pagkatuto I. Panimula at Mga Pokus na Tanong Pamantayang Pangnilalaman sa Pagtatapos ng Modyul 2: Naipamamalas ng mag-aaral ang pagunawa sa ilang akdang pampanitikan tulad ng balagtasan, dula, sanaysay at maikling kuwento na lumaganap sa panahon ng Amerikano hanggang sa kasarinlan upang maunawaan ang kultura at kalagayang panlipunan ng mga Pilipino sa mga panahong ito. Pokus na Tanong para sa Modyul 2: Bakit mahalagang pag-aralan panitikan sa iba‟t ibang panahon?
Pamantayan sa Pagganap sa pagtatapos ng Modyul 2: Ang mag-aaral ay nakabubuo ng sariling paglalarawan ng kulturang Pilipino sa tatlong panahon- ang Panahon ng Amerikano, Panahon ng Komonwelt, at Panahon ng Kasarinlan sa masining na paraan na nagbago, nawala at nananatili pa rin sa kasalukuyan.
Mahalagang Konsepto para sa Modyul 2:
ang
Paano naging sandigan ng mga Pilipino ang panitikan?
Mula noon hanggang ngayon, ang panitikan ay salamin ng lahi at kultura ng mga Pilipino. Naging daan ng mga manunulat sa pagpapahayag ng kanilang saloobin, opinyon at katuwiran ang panitikan.
255
Gabay sa Pagtuturo ng Modyul Para sa sariling pagkatuto Upang magkaroon ng kahandaan at bigyang pansin ng mag-aaral ang mga aralin, sabihin sa kanila ang pag-unawa na lilinangin sa kanila pagkatapos ng lahat ng araling nakapaloob sa Modyul 2, gayundin naman ang inaasahang pagganap na kanilang isasagawa pagkatapos ng mga araling nakapaloob dito.
Ibigay ang mga pokus na tanong sa mga mag-aaral. Maaari itong nakasulat sa kartolina o manila paper na nakapaskil sa gilid ng pisara na makikita ng mga magaaral hanggang sa pagtatapos ng pagtalakay sa buong modyul na ito. Maaaring ipasagot ang mga ito sa isang papel. Itutupi ang mga ito at ihuhulog sa iyong ginawang drop box. Huwag munang ibigay ang tamang sagot sa mga mag-aaral. Hayaang sila ang makatuklas sa wastong sagot sa pag-aaral sa modyul.
II. Ang Mga Aralin at Ang Saklaw Nito Mga Aralin sa Yunit Aralin 2. 1: Ang Panitikan sa Panahon ng Amerikano Aralin 2.1.1: a. Panitikan: Balagtasan “Bulaklak ng Lahing Kalinislinisan” ni Jose Corazon de Jesus b. Wika: Opinyon o Katotohanan Aralin 2.1.2: a. Panitikan: Sarsuwela “Walang Sugat” ni Severino Reyes b. Wika: Kaantasan ng Pang-uri
Ipakita sa mga mag-aaral ang bahaging ito na nakasulat sa pisara, kartolina o manila paper. Maaari rin namang sa pamamagitan ng power point presentation. Bigyan ng pagkakataong kopyahin ito ng mga mag-aaral sa kanilang kuwaderno upang mapaghandaan nila ang mga araling tatalakayin.
Aralin 2.2: Ang Panitikan sa Panahon ng Komonwelt Aralin 2.2.1: a. Panitikan: Sanaysay (Talumpati) “Wikang Pambansa” ni Manuel L. Quezon b. Wika: Iba‟t Ibang Paraan ng Pagpapahayag Aralin 2.2.2: a. Panitikan: Maikling Kuwento “Lupang Tinubuan” ni Narciso G. Reyes b. Wika: Kayarian ng Pang-uri Aralin 3: Ang Panitikan sa Panahon ng Kasarinlan Aralin 2.3.1: a. Panitikan : Maikling Kuwento “Ang Paglalayag sa Puso ng Isang Bata” ni Genoveva Edroza Matute b. Wika: Aspekto ng Pandiwa Aralin 2.3.2: a. Panitikan: Dula “Sinag sa Karimlan” ni Dionisio Salazar b. Wika: Pagsang-ayon at Pagsalungat Sa pagtatapos ng bawat aralin, ikaw ay inaasahang: Aralin 2.1 – Makapagpapamalas ng iyong pag-unawa sa balagtasan at sarsuwela na lumaganap sa Panahon ng Amerikano na sumasalamin sa kultura at kalagayang panlipunan ng mga Pilipino mula noon hanggang sa kasalukuyan.
256
Ipaalam din sa mag-aaral ang inaasahan sa kanila sa pagtatapos ng pagtalakay sa bawat aralin.
Aralin 2.2 – Makapagpapamalas ng iyong ang pag-unawa sa sanaysay at maikling kuwento na lumaganap sa Panahon ng Komonwelt upang mapahalagahan ang kultura at kalagayang panlipunan ng ating bansa sa panahong naisulat ang mga ito. Aralin 2.3 – Makapagpapamalas ng iyong pag-unawa sa maikling kuwento at dula na umusbong sa Panahon ng Kasarinlan upang iyong mapahalagahan ang kulturang ng ating bansa sa panahong ito. III. Mga Inaasahang Kasanayan: Mga Kasanayang Pampagkatuto MODYUL 2: Pakikinig Sandigan ng Napauunlad ang kasanayan sa pag-unawa sa diskursong napakinggan Lahi, Nakagagawa ng sariling pag-aayos ng mga ideyang pinakinggan Ikarangal Naibubuod ang teksto batay sa mahahalagang punto Natin Nakapaglalahad ng kahulugan, katangian, at kahalagahan ng mga dulang pantanghalan sa buhay ng mga tao/ mag-aaral Naisasalaysay ang magkakaugnay na pangyayari sa napakinggan Naihahambing ang sariling saloobin sa saloobin ng nagsasalita Naiuugnay ang pinapaksa ng nagsasalita sa iba pang paksa at karanasan Nakabubuo ng makabuluhang tanong batay sa napakinggan Naililipat ang impormasyon mula sa diskursong napakinggan tungo sa iba pang anyo (transcoding) Nakagagawa ng sariling reaksiyon (pasalita o pasulat) sa mga ideyang pinakinggan Napipili ang angkop na ekspresiyon/pananalita sa pagpapahayag ng sariling puna Nakagagawa ng angkop na pagwawasto sa mga inaakalang maling pananaw o impormasyong napakinggan Pagsasalita Nabibigyang kahulugan ang mga pahayag / pangungusap na nagbibigay pahiwatig Natutukoy sa loob ng pangungusap ang kaantasan ng pang-uri tulad ng: Lantay
257
Pahambing Pasukdol
Naibabahagi ang sariling opinyon,pananaw,damdamin at saloobin Nakapagsasadula ng dulang pantanghalan (Sarsuwela) na nangibabaw sa Panahon ng Amerikano Nailalahad ang mga pagpapasiya batay sa mga patunay at katuwiran Nakapangangatuwiran nang maayos at mabisa batay sa iba‟t ibang sitwasyon Nailalahad nang maayos ang pansariling pananaw, opinyon at saloobin batay sa mga ideya,kaisipang inilahad ng teksto Naipapahayag nang maayos ang matinding reaksiyon sa mga bagay na di nagugustuhan (may pagsasaalang-alang sa damdamin ng kausap) Nakapagsasagawa ng interbyu/panayam Nakapagsasagawa ng sarbey batay sa kulturang Pilipino gamit ang panitikan Nakapaglalahad ng pamamaraan sa pagsasagawa ng simposyum tungkol sa kahalagahan ng kulturang sariling atin Nakapaglalahad ng sariling pananaw kung paano mapapanatili ang kulturang Pilipino sa tulong ng panitikan Pag-unawa sa Binasa Nasusuri ang ilang akdang Panitikan batay sa mga katangian nito Balagtasan Sarsuwela Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasa sa pamamagitan ng: pagkilala sa kahulugan ng mga salita kasingkahulugan at kasalungat na kahulugan
258
Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng akdang pampanitikan ay nakatulong upang maipahatid ang layunin ng may-akda Naihahambing ang akda sa iba pang uri ng akda batay sa: paksa layon tono pananaw gmit ng salita Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin sa mga akdang binasa Naibibigay ang kaugnayan ng akda sa: sarili kapaligiran ibang tao Naipaliliwanag ang mga elemento ng isang akda maikling kuwento dula Naisasaayos ang mga pangungusap upang makabuo ng mga talatang may kaisahan sa pamamagitan ng pag-aayos ng mga detalye na lohikal ang pagkakasunod-sunod Napipili ang pangunahin at pantulong na mga ideya o kaisipang nakasaad sa binasa Nahihinuha ang pamaksang diwa ng teksto Naiisa-isa ang mga tiyak na layon ng teksto Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa mapanuring pagbasa ng teksto/akda Nakabubuo ng balangkas ng binasang teksto/akda
259
Nakabubuo ng sintesis ng mga kaisipan o ideyang nakapaloob sa teksto/akda
Nakapangangatuwiran sa napiling alternatibong solusyon o proposisyon sa suliraning inilahad sa teksto Nasusuri ang iba‟t ibang uri ng panitikan batay sa kahulugan at katangian ng mga ito: Nailalahad ang punong kaisipan at ang paraan ng pagpapaikli ng paksa Nasusuri ang layunin ng paksa Nasusuri ang mga uri ng panitikan at ang katangian ng bawat isa Naipaliliwanag ang motibasyon o dahilan ng mga kilos o gawi ng mga tauhan Nabibigyang kahulugan ang mga simbolo at pahiwatig na ginamit sa akda Naibubuod ang binasang akda Natutukoy ang iba‟t ibang tunggaliang naganap sa akda
Napagsusunod-sunod ang mga pangyayari sa akdang binasa buhat sa simula, tunggalian, kasukdulan, kakalasan at wakas Napayayaman ang karanasan ng mag-aaral sa tulong ng mga akdang pampanitikan upang mapaunlad at mapalawak ang kakayahan at pananaw sa buhay Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng akda/teksto ay nakatulong upang maipahatid ang layunin ng may-akda Nakapagbibigay-hinuha sa pangyayari kaalaman pakay o motibo layunin ng may-akda Naihahambing ang kalagayan ng panitikan at epekto nito sa kulturang
260
Pilipino noon at ngayon Nasusuri sa teksto ang mga aspekto ng pandiwa Naisasaayos ang mga pangyayari sa maikling kwento/dula ayon sa wastong pagkakasunod-sunod Nasusuri ang bahagi ng maikling kuwento/dula/sanaysay Napaghahambing ang elemento ng maikling kuwento sa dula Nasusuri ang kulturang taglay ng panitikan kung ito‟y nanatili, nabago o nawala na Pagsulat Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akdang binasa at sa:
pamantayang pansarili o pansariling karanasan
pamantayang galing sa ibang tao o sa ibang babasahin
Nagagamit ang iba‟t ibang teknik sa pagbuo ng diyalogo/ iskrip Nakasusulat ng talata na may pangunahin at pantulong na kaisipan Naisasaalang-alang ang mga kasanayan sa paggamit ng Filipino sa pagsulat ng talata Nagagamit ang iba‟t ibang teknik sa pagpapalawak ng paksa: depinisyon paghahalimbawa paghahawig o pagtutulad Naisasaayos ang mga pangungusap sa loob at pagitan ng talata upang magkaroon ng kaisahan sa pamamagitan ng: pag-aayos ng mga detalye na lohikal ang pagkakasunodsunod
261
paggamit ng mga ekspresiyong transisyunal
paglalahad ng mga pangungusap nang may magkatulad na
pagkakabuo Naipakikita ang kasanayan sa pagsulat ng talata Nakabubuo ng balangkas upang maipakita nang malinaw ang sariling ideya at intensiyon sa pagbuo ng komposisyon Nagagawang kawili-wili ang panimula ng komposisyon sa pamamagitan ng isang: kaakit-akit na pahayag napapanahong sipi o banggit Nawawakasan ang komposisyon nang may pangkalahatang impresiyon sa pamamagitan ng: pagbubuod makabuluhang obserbasyon Naipakikita ang kasanayan sa pagsulat ng isang tiyak na uri ng paglalahad
Naisasaalang-alang ang mga kailanganin sa pagsulat ng sanaysay Nakapipili ng isang napapanahong paksa Nakapagtatala ng mga kinakailangang impormasyon Nakapagpapangkat-pangkat ng magkakaugnay-ugnay na ideya at impormasyon Napalalawak ang mga kaisipang kaugnay ng paksa Nakabubuo ng isang: makatawag-pansing simula mabisang wakas
Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye. kaisipan at opinyong nakapaloob sa teksto kung: totoo o hindi totoo may pagbabatayan o kathang-isip lamang mabuti o masama katotohanan o opinyon Nakapaglalahad ng sariling pananaw batay sa nilalaman ng akdang binasa kung ito‟y makatotohanan o di-makatotohanan gamit ang graphic organizer
262
Nakasusulat ng maikling kuwento batay sa kultura ng lugar na pinagmulan Nakasusulat ng talatang naglalarawan naglalahad nagsasalaysay nangangatuwiran Nakapag-uugnay ng mga kaisipan mula sa binasang akda hango sa sariling karanasan nasaksihan napakinggan/napanood/nabasa Tatas Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan sa paglinang ng pangangailangang pangkomunikatibo Naipamamalas ang makahulugan at masining na pagpapahayag para sa mabisang pakikipagkomunikasyon Nagagamit ang magagalang na pananalita sa pakikipagkomunikasyon Nagagamit ang pormal at impormal na Filipino sa komunikasyon ayon sa sitwasyon, pangangailangan at pagkakataon Pakikitungo sa Wika at Panitikan Nagpapakita ng kawilihan at kasabikan sa pagbuo at pagsagot sa mga tanong at puna sa Panitikang napanood,nabasa o napakinggan Estratehiya sa Pag-aaral/ Pananaliksik Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral Naipamamalas ang kakayahang maiangkop ang bilis ng pagbasa sa layunin at antas ng kahirapan ng akda Nalilikom ang mga panoorin na namayani sa panahon ng Amerikano
263
Nailalahad nang maayos ang mga nalikom na impormasyon sa isinagawang pananaliksik tungkol sa mockumentary Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang sanggunian sa aklatan/internet IV.
Konseptuwal na Balangkas ng Modyul 3 (Kalakip 3.IV)
V.
Paunang Pagsusulit (Kalakip 3.V)
Ihandang isulat ang konseptuwal na balangkas sa pisara, kartolina, manila paper o sa pamamagitan ng power point presentation. Ipaliwanag na ito ang magiging araling pampanitikan at pangwika. Iminimungkahing ipaskil ito sa loob ng silid-aralan na siyang magiging gabay ng mga magaaral sa daloy ng magiging paksa sa buong modyul.
Ibigay sa mag-aaral ang panimulang pagtataya. Sabihin sa kanilang hindi ito makaaapekto sa kanilang marka sapagkat kukuhanin lamang ang dati nilang kaalaman sa magiging paksa. Pagkatapos masagot ng mga magaaral ang panimulang pagtataya ay iwasto agad ito upang mataya kung saang bahagi ang kalakasan at kahinaan ng mga mag-aaral sa magiging aralin. Gawin ito sa pamamagitan ng paggawa ng test result at item analysis.
264
SUSI SA PAGWAWASTO PARA SA PANIMULANG PAGTATAYA 1. B 11. C 2. A 12. D 3. A 13. B 4. A 14. B 5. D 15. A 6. A 16 B 7. B 17. B 8. C 18. A 9. D 19. D 10.C 20. A
VI.
Yugto ng Pagkatuto ALAMIN:
Hindi maikakailang isa sa mga ipinagmamalaki ng ating bansa ang ating sariling panitikan. Bago pa man dumating ang mga Amerikano, magkaroon ng sariling pamahalaan
Ipakilala sa mga mag-aaral ang araling tatalakayin sa loob ng modyul. Makatutulong ang grapikong presentasyon na makikita sa pahina 3 na maaaring isulat sa pisara, kartolina, manila paper o sa pamamagitan ng power point presentation.
hanggang sa makamit ng bansa ang kasarinlan, ang panitikan ay kinagigiliwan ng basahin ng ating kababayan. Dahil sa ito ay bahagi na ng ating buhay, nararapat lamang na ito ay pag-aralan upang lalo pa itong maunawaan. Ano ba ang iyong paniniwala tungkol sa panitikan? Sa tulong ng beliefs inventory, alamin natin ang iyong paniniwala tungkol sa panitikan. Pagkatapos ng lahat ng gawain sa modyul na ito, bago ang pagtatapos na pagtataya, muli itong balikan upang matiyak na
Bigyan ng 5 minuto ang mga mag-aaral upang masagot ang bahaging ito sa kuwaderno. Gawin itong
ang iyong paniniwala ay wasto o mali.
indibidwal na gawain. Pumili ng ilang mag-aaral na
GAWAIN 1: BELIEVE IT OR NOT…
magbabahagi sa kanilang naging sagot sa gawain.
Lagyan ng tsek () ang patlang bago ang pahayag na iyong pinaniniwalaan tungkol sa panitikan. Pagkatapos ng mga aralin sa modyul na ito ay muli itong balikan at ilagay sa dulo ng pahayag ang MK kung ito ay may katotohanan at WK kung ito ay walang katotohanan. Naniniwala ako na. . . _____ ang panitikan ay salamin ng lahing Pilipino. _____ malaya ang mga manunulat noong Panahon ng Amerikano. _____ ang Balagtasan ay maaaring gawing akdang tuluyan.
265
SUSI SA PAGWAWASTO PARA SA GAWAIN 1 PAUNAWA: Dalawa ang magiging sagot sa bawat pahayag. Ang unang sagot ay nakabatay sa mag-aaral. Ang sumusunod ay ang wastong sagot na dapat makita sa dulo ng bawat pahayag. 1. 2. 3. 4. 5. 6.
MK WK WK WK MK
6. WK 7. MK 8. MK 9. WK 10. MK
_____ walang kaugnayan ang paglalahad ng opinyon at katuwiran sa Balagtasan. _____ nagsasaad ng kilos o galaw ang pandiwa. _____ may layuning batikusin ang mga Pilipino ng dulang Walang Sugat ni Severino Reyes. _____ naging malaya ang mga manunulat na Pilipino noong Panahon ng Komonwelt.
Isulat _____ nakatutulong sa mga manunulat ang paggamit sa pang-uri Upang mas maging masining ang kanilang akda. _____ ang sanaysay ang may pinakamaraming naisulat noong Panahon
sa
pisara,
kartolina,
manila
paper
o
sa
pamamagitan ng power point presentation ang graphics sa gawaing ito. Hatiin ang klase sa apat na pangkat. Bigyan ng 10 minuto ang bawat pangkat upang magbahaginan ng kanilang ideya. Pagkatapos nito ay
Ng mga Amerikano. _____ masasalamin sa mga akdang pampanitikan noong Panahon ng Amerikano, Panahon ng Komonwelt at Panahon ng Kasarinlan ang kulturang Pilipino.
GAWAIN 2.IMPORTANTASTIK Sa tulong ng concept map, isulat ang mahahalaga at kahanga-hangang impormasyong iyong nalalaman tungkol sa panitikan sa Panahon ng Amerikano,
266
pumili sa bawat pangkat na magbabahagi ng kanilang napag-usapan.
Komonwelt at Kasarinlan. Isulat sa mga blangkong bilog ang impormasyon.
PAUNLARIN: Sa bahaging ito, pauunlarin na ang ang iyong kaalaman sa iba’t ibang uri ng panitikan tulad ng Balagtasan, Sarsuwela, Sanaysay, Maikling kuwento, at Dula sa iba’t ibang panahon. Ang mga impormasyon, gawain at pagsasanay na nakapaloob sa bawat aralin ay makatutulong upang palawakain pang lalo ang iyong kaalaman sa panitikan at
Ipakilala sa mga mag-aaral ang araling tatalakayin sa loob ng modyul – ang panitikan at pangwikang tatalakaying nakapaloob dito. Makatutulong ang grapikong presentasyon na maaaring nakasulat sa pisara, kartolina, manila paper o sa pamamagitan ng power point presentation.
nang sa ganoon ay matuto itong pahalagahan bilang salamin ng ating lahi mula noon, sa kasalukuyan at maging sa hinaharap. Bibigyang-pansin din sa modyul na ito ang pag-aaral tungkol sa wika tulad ng mga pahayag na may opinyon at katotohanan, kaantasan ng pang-uri, iba’t ibang paraan ng pagpapahayag, kayarian ng pang-uri, aspekto ng pandiwa at mga pahayag ng pagsangayon at pagsalungat. Simulan na natin ang pagpapaunlad
ng
iyong kaalaman at kakayahan
sa
pamamagitan ng pagtalakay sa Aralin 2.1 ng modyul na ito - ang panitikan sa Panahon ng Amerikano. ARALIN 2.1: Ang Panitikan sa Panahon ng Amerikano I. Panimula at mga Pokus na tanong Kung relihiyon ang naging pamana ng mga Español, edukasyon naman
Ipakilala sa mga mag-aaral ang magiging paksa sa Aralin 1 – ang panitikang Balagtasan at Sarsuwela. Ibigay na rin sa kanila ang mga pokus na tanong na masasagot sa pagtalakay sa aralin.
267 Isulat sa katolina o manila paper ang mga Pokus na Tanong para sa aralin na ipasasagot sa mga mag-aaral. Maaaring bigyan ng post it paper ang mga mag-aaral upang dito nila
ang naging pangunahing ipinamana ng mga Amerikano sa Pilipino. Sa panahon ding ito isinilang ang ilang makatang Pilipino na nagsulat sa Ingles at Tagalog. Naitanong mo na ba kung bakit mahalagang pag-aralan at unawain ang mga akdang pampanitikang Pilipino sa panahon ng Amerikano? Masasalamin ba sa mga akda tulad ng Balagtasan at Sarsuwela ang kulturang Pilipino sa panahong naisulat ang mga ito? Sa araling ito, tatalakayin at tutuklasin natin ang sagot sa mga tanong na ito sa pamamagitan ng
ating paglalakbay sa ilang akdang panitikan sa panahon ng
Amerikano at pagsasaliksik sa mga akda ng mga batikang manunulat ng bansa.
II. Ang Mga Aralin at Ang Saklaw Nito: Masasagot mo ang mahahalagang tanong, at maisasagawa mo ang inaasahang produkto/pagganap kung uunawain mo ang sumusunod na aralin na nakapaloob sa modyul na ito: Aralin 2.1: Panahon ng Amerikano Aralin 2.1.1: A. Panitikan: Balagtasan “Bulaklak ng Lahing Kalinis-linisan” ni Jose Corazon de Jesus B. Wika:
Katotohanan at opinyon
Aralin 2.2.2 A. Panitikan: Sarsuwela “Walang Sugat” ni Severino Reyes B.Wika:
Kaantasan ng Pang-uri
III. Mga Inaasahang Kasanayan Narito ang mga kaalaman at kasanayang malilinang sa iyo sa pagtalakay mo sa araling ito:
268
Bigyan ng sipi ng mga inaasahang kasanayan ang bawat mag-aaral upang sa simula pa lamang ay malaman na ng mga mag-aaral ang kasanayang lilinangin sa kaniya.
Aralin 2.1
Mga Kasanayang Pampagkatuto Pag-unawa sa Napakinggan Napauunlad ang kasanayan sa pag-unawa sa diskursong napakinggan Nakagagawa ng sariling pag-aayos ng mga ideyang pinakinggan Nabubuod ang teksto batay sa mahahalagang punto Nakapaglalahad ng kahulugan, katangian, at kahalagan ng mga dulang pantanghalan sa buhay ng mga tao/ mag-aaral Pagsasalita Nabibigyang kahulugan ang mga pahayag / pangungusap na nagbibigay pahiwatig Natutukoy sa loob ng pangungusap ang kaantasan ng pang-uri tulad ng: lantay pahambing pasukdol Naibabahagi ang sariling opinyon,pananaw,damdamin at saloobin Nakapagsasadula ng mga akda ng mga dulang pantanghalan (sarsuwela) na nangibabaw sa panahon ng Amerikano Pag-unawa sa Binasa Nasusuri ang ilang uri ng Panitikan batay sa mga katangian nito balagtasan sarsuwela Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasa sa pamamagitan ng: pagkilala sa kahulugan ng mga salita kasingkahulugan at kasalungat na kahulugan
Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng genre ay nakatulong upang maipahatid ang layunin ng may-akda Naihahambing ang akda sa iba pang uri ng akda batay sa: paksa
269
layon tono pananaw gamit ng salita
Nailalahad ang mga kaisipan o ideyang nakapaloob sa akdang binasa Naibibigay ang kaugnayan ng akda sa: sarili kapaligiran ibang tao Naipaliliwanag ang mga elemento ng akda Naisasaayos ang mga pangungusap upang makabuo ng mga talatang may kaisahan sa pamamagitan ng pag-aayos ng mga detalye na lohikal ang pagkakasunod-sunod Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin sa mga akdang binasa. Pagsulat Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akdang binasa at sa: pamantayan pansarili o pansariling karanasan pamantayang galing sa ibang tao o sa ibang babasahin Nagagamit ang iba‟t ibang teknik sa pagbuo ng dayalogo/ iskrip Nakasusulat ng talata na may wastong paglulugar ng pangunahin at pantulong na kaisipan Tatas Naipamamalas ang mga natamong kaalaman at kakayahan sa paglinang ng kakayahang pangkomunikatibo. Pakikitungo sa Wika at Panitikan Nagpapakita ng kawilihan at kasabikan sa pagbuo at pagsagot sa mga tanong at puna sa Panitikang napanood,nabasa o napakinggan Estratehiya sa Pag-aaral/ Pananaliksik Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral Nalilikom ang mga nakakalap na mga panoorin na namayani
270
sa panahon ng Amerikano Nailalahad ng maayos ang mga nalikom na impormasyon sa isinagawang pananaliksik Nagagamit ang diksyonaryo at iba pang kagamitang sanggunian sa aklatan/Internet Nakapagsasagawa ng isang panayam sa mga taong may sapat na kaalaman sa sarsuwela at balagtasan. IV. KONSEPTUWAL NA BALANGKAS (Kalakip #2.1.a) V. PANIMULANG PAGTATAYA
Bigyan ng panimulang pagtataya ang mga mag-aaral bago
A. PUZZLE: Hanapin sa loob ng puzzle ang mga salitang may kaugnayan sa umusbong na mga akda sa Panahon ng Amerikano. Bilugan ang salita ng tamang
ang pagtalakay sa mga aralin. Sabihin sa kanilang hindi ito makaaapekto sa kanilang marka sapagkat kukuhanin
sagot.
lamang ang dati nilang kaalaman sa magiging paksa.
G
A
L
D
E
B
A
T
E
N
B
D
D
E
I
U
A
D
T
T
A
H
K
O
S
H
U
P
D
A
G
L
I
L
M
O
bahagi ang kalakasan at kahinaan ng mga mag-aaral sa
A
B
A
L
A
G
T
A
S
A
N
N
magiging aralin. Gawin ito sa pamamagitan ng paggawa ng
N
A
T
O
S
I
R
C
S
D
T
O
E
L
N
H
B
A
T
U
T
I
A
N
L
A
K
A
N
D
I
W
A
D
G
A
K
S
A
K
G
I
B
I
B
M
A
M
Pagkatapos masagot ng mga mag-aaral ang panimulang pagtataya ay iwasto agad ito upang mataya kung saang
271
test result at item analysis.
B. PAGPUPUNO: Punan ng wastong panandang pandiskurso ang bawat pangungusap upang mabuo ang diwa nito. 1. ___________________________ si Francisco Baltazar Balagtas ay dapat ngang
SUSI SA PAGWAWASTO A. debate balagtasan batutian
tanghaling Ama ng Balagtasan. 2. ___________________________ naging makulay ang kanyang buhay nang
lakandiwa B. 1. Sa aking palagay
makilala niya si Maria Asuncion Rivera. 3. Ating _________________________ ang kanyang naiambag sa panitikan at sa edukasyon. 4. May magagawa __________________________ tayo upang maipakitang mahal
duplo
2. kaya lamang 3. bigyang pansin 4. rin 5. sa madaling salita
natin ang ating bayan gaya ni Balagtas. 5. ______________________ nararapat na ipagpatuloy na pag-aralan ang mga tradisyon at kultura para sa susunod na henerasyon.
Sa aking palagay Tungkol sa naniniwala akong
I.
kaya lamang para sa sa madaling salita
walang dudang bigyang-pansin sa dakong huli rin
YUGTO NG PAGKATUTO
Alamin
Sa tulong ng KWHL Sheet na Ano ang Alam mo na ( What do you Know?), Ano ang Nais mong malaman (What do you want to find out?), Paano mo makikita ang nais mong malaman (How can you dind out
272
Ipakilala sa mga mag-aaral ang araling tatalakayin sa loob ng modyul. Makatutulong ang grapikong presentasyon na maaaring isulat sa pisara, kartolina, manila paper o sa pamamagitan ng power point presentation.
what you want to learn?), Ano ang iyong natutuhan/naunawaan? (What Did You Learn?), ay subukin mong sagutin ang mga tanong. Sagutin mo muna ang tatlong naunang kolum, ang KWH. Pagkatapos nating pag-aralan ang modyul na ito ay saka mo sagutin ang huling kolum, ang L.Gawin mo ito sa sagutang papel. Gayahin ang pormat.
GAWAIN 2.1.a : KWHL Chart
Masasalamin ba sa panitikan ang kultura o kalagayang panlipunan ng isang bansa sa panahon at lugar na isinulat ito? Patunayan. .
Ano ang alam mo na ? (What do you K Know?)
273
Ano ang nais mong malaman? (What do you W want to find out?)
Paano mo makikita ang nais mong malaman?
H
(How can you dind out what you want to learn?)
Ano ang iyong natutuhan/ naunawaan? Ang (What did you Learn?)
Kopyahin ang tsart na ito sa isang kartolina o manila paper. Hatiin ang klase sa tatlo. Ang Pangkat 1 ay sasagutin ang unang kolum, ang Pangkat 2 ay ang ikalawang kolum at ang Pangkat 3 ay ang ikatlong kolum. Bigyan ng 5 minuto ang bawat pangkat upang isulat at pag-usapan ang kanilang sagot. Itatala ng kalihim ng bawat pangkat ang kanilang napag-usapan sa isang papel at idikit ito sa kolum na nakatalaga sa kanila. Malalaman ng guro sa bahaging ito kung ano na ang alam ng mga mag-aaral, mga nais pa nilang malaman na kailangang matugunan sa pagtalakay sa aralin at kung paano nila maaabot ito sa sarili nilang pamamaraan.
GAWAIN 2.1.b: Hanggang Saan ang Aking Kaalaman? Gamit ang concept map, ibigay ang mga impormasyong iyong nalalaman sa Panahon ng Amerikano.
Mga Manunulat
Maaaring ipagawa ito bilang indibidwal na gawain. Ipasulat ito sa kuwaderno ng mga mag-aaral. Bigyan sila ng 5 minuto sa pagsagot. Pumili ng ilang mag-aaral na magbabahagi ng kanilang sagot.
Mga Akda Panahon ng Amerikano Kultura
Paunlarin Ang bahaging ito ay makatutulong sa iyo upang maunawaan mo ang mahahalagang konsepto sa aralin. Huwag kang mag-alala gagawin nating magaan ang pagpoproseso ng iyong pag-unawa. Maligayang araw ng pag-unawa! Dalawa sa mga akdang pampanitikan ang pag-aaralan natin sa bahaging ito –
274
Ilahad sa mga mag-aaral ang magiging aralin – ang Balagtasan. Maaaari ring maglahad muna ng kaunting impormasyon tungkol dito na palalawakin sa pagpapatuloy ng aralin sa tulong ng isang halimbawang akda at mga gawain.
ang Balagtasan at Sarsuwela. Simulan natin sa Balagtasan (Aralin 2.1) - na isang uri ng tulang patnigan na may pagtatalo. Lumaganap ito noong panahon na ang Pilipinas ay nasa ilalim ng Amerikano, batay sa mga lumang tradisyon ng masining na
pagtatalo gaya
ng Karagatan, Batutian at Duplo. Nagmula sa pangalan ni Francisco Baltazar bilang parangal sa pagdiriwang ng kaniyang kaarawan ang tawag sa Balagtasan. Bago tayo magsimulang talakayin ang araling ito ay nais ko munang malaman mo rin ang mahalagang tanong para sa araling ito: “Masasalamin ba sa Balagtasan ang kulturang Pilipino? Patunayan.” Narito ang mga gabay na tanong upang masagot mo ito. 1.
Ipaliwanag kung ano ang balagtasan.
2.
Bakit ito kinagigiliwan ng mga Pilipino noong Panahon ng Amerikano?
3.
May Balagtasan pa ba sa kasalukuyan? Paano ito naiiba sa ibang tulang patnigan?
4.
Bakit dapat pahalagahan at palaganapin ang Balagtasan sa ating bansa?
Sagutin mo muna ang mga tanong batay sa iyong dating kaalaman. Sa pagwawakas ng araling ito tingnan natin kung wasto ang naging mga sagot. Upang matiyak na naunawaan mo ang nilalaman ng araling ito, sa pagtatapos ng iyong pagaaral, inaasahang mailalapat mo ang iyong mga natutuhan sa pamamagitan ng pagsulat ng isang argumentatibong editoryal na sumasalamin sa kaugalian ng isang masayang pamilya . Narito ang mga pamantayan kung paano itataya ang gawaing ito: a) malinaw na nailahad ang opinyon sa isyung tinalakay; b) gumamit ng mga ebidensya o patunay upang maging makatotohanan ang sinabi; c) nakitaan ng tiwala sa sarili at kaalaman sa isyu; d) naipahayag ang opinyon sa magalang na paraan; d) napaniwala at nahikayat ang mga mambabasa at e) wasto ang pagkakagamit ng gramatika. Nararamdaman kong sabik na sabik ka na sa ating gagawing pag-aaral. Alamin na natin ang tungkol sa Balagtasan
275
Nararamdaman kong sabik na sabik ka na sa ating gagawing pag-aaral. Alamin na natin ang tungkol sa mga balagtasan.
Ipagawa nang indibidwal ang gawaing ito. Ipasulat sa kanilang kuwaderno ang pormat at ang kanilang sagot. Bigyan ng 5 minuto ang bawat mag-aaral at pagkatapos ay pumili ng ilan sa kanila na ibabahagi ang kanilang naging
GAWAIN 2.1.1.a: Pick-up Lines
konsepto. Maaari itong ipagawang laro sa mag-aaral. Simulan na natin ang paglalakbay sa mundo ng Balagtasan. Alamin mo muna ang pinagmulan, kahulugan, at katangian ng Balagtasan bilang isang akdang pampanitikan. Bago mo simulan ang pag-aaral tungkol sa Balagtasan, naghanda ako ng isang laro. Ang laro ay pick-up line. Sinagot na ang una para maging gabay mo sa susunod na tanong. Lapis ka ba ?
Bakit
Kasi nais kung isulat lagi ang pangalan mo sa isip ko…
1. Aklat ka ba? 2. Papel ka ba? 3. Table of contents ka ba? 4. Bagyo ka ba? 5. Teleserye ka ba?
Mahusay ang iyong ginawa. Ano ang napansin mo sa larong ito? Tama! Ito ay ginagamit na paraan ng panunuyo o panliligaw ng kabataan sa kasalukuyan o modernong panahon. Idadaan sa simpleng patanong at ihahambing sa isang bagay ang sinusuyo upang maipahatid ang kaniyang nararamdaman. Pick-up lines ang tawag sa pamamaraang ito ng paghahatid ng damdamin. Noong Panahon ng Amerikano, isang paraang ginagawa ng binata upang ipahayag ang kaniyang pag-ibig sa dalagang
276
nililigawan ay sa pamamagitan ng Balagtasan.
Matapos mong gawin at malaman ang datos, balikan natin ang ating pinag-aralan
Ipagawa nang indibidwal ang gawaing ito. Ipasulat sa
sa pamamagitan ng paglalagom. Isulat sa papel ang mga sagot.
kanilang kuwaderno ang pormat at ang kanilang sagot. Bigyan ng 5 minuto ang bawat mag-aaral at pagkatapos Natutuhan ko na
Naging kawili-wili sa akin ang
Ibig ko pang malaman ang tungkol sa
ay pumili ng ilan sa kanila na ibabahagi ang kanilang naging konsepto.
Napakahusay ng iyong ginawa. Ipagpatuloy mo ito. Sa pagkakataong ito ay nais kong malaman kung ano ang iyong nalalaman sa salitang balagtasan. Tingnan natin ang iyong nalalaman sa kasunod na gawain.
277
Hatiin sa apat na pangkat ang klase. Ipagawa nang pangkatan ang bahaging ito. Bigyan ng 5 minuto ang bawat pangkat sa pagpapalitan ng opinyon sa gawain. Bigyan sila ng kartolina o manila paper na pagsusulatan ng kanilang sagot. Ipagaya ang pormat ng gawain. Magdagdag ng iba pang impormasyon tungkol sa Balagtasan.
GAWAIN 2.1.1.b: Iba Ako Eh! Sa pagkakataong ito ay nais kong malaman kung ano ang iyong nalalaman sa salitang Balagtasan. Tingnan natin ang iyong nalalaman sa kasunod na gawain. Ibigay ang mga katangian ng Balagtasan bilang uri ng panitikan. Balagtasan
_________________ _________________ _________
_________________ _________________ ___________
_________________ _________________ __________
Upang maragdagan ang iyong kaalaman sa Balagtasan, alamin mo ang kaligirang pangkasaysayan o pinagmulan nito. Umpisahan na natin.
Ibigay ito bilang input sa mga mag-aaral.
Babasahin 1: KALIGIRANG PANGKASAYSAYAN NG BALAGTASAN (Kalakip 2.1.a) GAWAIN 2.1.1.c: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa 1. Ipaliwanag mo kung ano ang pagkakaiba at pagkakatulad ng Balagtasan sa iba pang uri ng tulang patnigan
B A L A G T
278
A S A N
Pagkakaiba
Duplo Karagatan Batutian
Magpalitan ng ideya o opinyon tungkol sa mga katanungan o gawain sa bahaging ito, maaaring sa pamamagitan ng malayang talakayan o pangkatang gawain.
Pagkakatulad
2. Ang Balagtasan ay isa sa sandigan ng panitikang Pilipino. Paano mo ito mapananatili upang maganyak ang kapwa mo mag-aaral na basahin, palaganapin at pahalagahan ito? 3.
Bakit mahalaga ang tauhan, at elemento ng Balagtasan? Sagutin ang kasunod na mga tanong?
BALAGTASAN
Ano-ano ang elemento ng balagtasan?
Bakit mahalaga ang mga tauhan? (Lakandiwa at mambabalagtas)
Bakit mahalaga ang mga element? (sukat,tugma at indayog ) sa Balagtasan?
4. Suriin mo ang ginagampanang papel ng mga tauhan sa Balagtasan. Punan ng mga angkop na impormasyon ang kasunod na diyagram. Gawin ito sa sagutang papel.
279
Papel na Ginagampanan sa Balagtasan
Hingan ng impormasyon ang mga mag-aaral tungkol sa Balagtasan. Aalamin lamang kung pamilyar ang mga magaaral tungkol dito. Kung walang makapagbibigay ng impormasyon tungkol sa Balagtasan, magbigay ng impormasyon tungkol dito. Sabihing ang tatalakayin ay isang halimbawa nito.
Mahusay ang iyong ginagawa.
Ituloy mo lang ito. Huwag kang mag-aalala,
gagabayan ka ng mga aralin sa modyul na ito. Maaari mo nang basahin ang isang halimbawa ng Balagtasan. Unawain mo ito upang masagot/maisagawa ang kasunod na mga tanong at gawain.
Babasahin 2: BULAKLAK NG LAHING KALINIS-LINISAN ni Jose Corazon de Jesus (Kalakip 2.1.a)
280
Pumili ng mga mag-aaral na magbabasa ng Balagtasan. Piliin ang pinakamahusay na tumula. Maaari ring magpanood muna ng video na nagsasagawa ng Balagtasan.
GAWAIN 2.1.1.d: Hanap-Salita Piliin sa Hanay B ang nais ipahiwatig ng mga pariralang nasa Hanay B. Isulat lamang ang letra ng mapipiling sagot at pagkatapos gamitin ito sa pangungusap. Isulat sa sagutang papel ang sagot. Hanay A
_____
_____
_____
Hanay B
1. May gatas sa dila
a. tumubo
2. Kapatak na luha
b. konti
3. Hinagpis ko noong ako‟y
Gumupit ng mga titik a hanggang f sa isang makulay na papel. Idikit ito sa pisara. Ang mga salita sa Hanay A at Hanay B ay isulat sa pisara, kartolina, o manila paper. Tumawag ng mag-aaral na sasagot sa gawaing ito. Ipadikit ang titik ng tamang sagot sa bilang na nakatalaga sa kaniya. Itama kung mali ang naging sagot ng mag-aaral. Sagot: 1. e 2. b 3. d 4. a 5. f
c. mahulog
iwan
d. matinding lungkot _____
_____
4. Ang binhi ng isang halaman ay sumupling
5. Halakhak ay
e. mahusay bumigkas f. nakaistorbo
nakabubulahaw
GAWAIN 2.1.1.e: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa Sagutin mo ang mga tanong na batay sa iyong pag-unawa. 1. Bakit iisa lamang ang nagugustuhan nina Paruparo at Bubuyog?
281
Alamin ang antas ng pag-unawa ng mga mag-aaral sa binasang balagtasan. Maaaring hatiin sa apat na pangkat ang klase. Bigyan sila ng 10 minuto upang pag-usapan ang mga opinyon nila sa bawat tanong. ng Ang mga bilang 1 at 2 ay para sa Pangkat 1, bilang 3 at 4 sa Pangkat 2, bilang 5 at 6 sa Pangkat 3, at bilang 7 sa Pangkat 4. Pumili ng lider na magbabahagi sa kanilang napag-usapan.
2. Makatuwiran ba ang pagmamatuwid ng nagtatalong mga makata? Patunayan. 3. Sa iyong pagsusuri sa Bulaklak ng Lahing Kalinis-linisan, kaninong panig ang matuwid at dapat na panigan? Bakit? 4. Paanong binigyan ng pagwawakas o paghatol ng lakandiwa ang Balagtasan? Sang-ayon kaba sa kaniyang hatol? Bakit?
Paruparo Bubuyog
Ang higit na matimbang sa inyong dalawa ay si…
5. Naging maayos ba ang paghahanay ng mga pagpapaliwanag at pangangatwiran ng dalawang nagtatagisan ng talino sa paksang kanilang pinagtatalunan? Magtala ng mga patunay. 6. Ihambing mo ang panliligaw ng mga binata sa dalaga noon sa kasalukuyang panahon. Gamitin ang Fan Fact Analyzer. Gawin ito sa iyong sagutang papel. Gayahin ang pormat
Pagkakatulad at pagkakaiba ng panliligaw ng mga binata sa dalagahan noon sa ngayon
7. Paano ka makatutulong sa pagpapanatili ng Balagtasan upang maganyak ang kapwa mo mag-aaral na basahin, palaganapin, at pahalagahan ito?
Pagkaibaang nilalaman ng aralin sa panitikan, Pagkaiba Matapos mong mapag-aralan magtungo 282
Pagkatapos ibigay ang panuto ng gawain, ibigay ang pamantayan sa mga mag-aaral. Bigyan ng 10 minuto ang mga mag-aaral sa gawaing ito.Isulat ito. Gayahin ang
naman tayo sa wika – ang pagbibigay ng katotohanan at opinyon. Ang Balagtasan ay masining din na paraan sa paglalahad ng katotohanan at opinyon. Basahin mo ang ilang impormasyon tungkol dito. Babasahin 3: KATOTOHANAN AT OPINYON (Kalakip 2.1.c) GAWAIN 1.1.e: Katotohanan O Opinyon
Sagutin kung ang sumusunod ay katotohanan o opinyon. 1. Ang mga kaugaliang tulad ng bayanihan, pagmamano, pagsagot ng po at opo, at pagtanaw ng utang na loob ay tanging sa Pilipinas lamang makikita. 2.
Sa aking palagay likas na mapagmahal sa kaniyang pamilyang kinagisnan ang mga Pilipino.
3.
Ayon kay Adrian Eumagie, 2012, sa makabagong panahon ngayon, ang kaugalian ng Pilipino ay nananatiling mayaman sa bawat isa sa atin.
4.
Para sa akin ang mga kaugaliang Pilipino ang pinakasentro ng paghubog sa isang tao at maaaring maging isang sandigan ng isang bansa at mamamayang tumatahak sa matuwid na landas.
5. Kung ako ang tatanungin, ang mga kaugaliang Pilipino ay nararapat na panatilihin at maipagpatuloy hanggang sa susunod na henerasyon.
Mahusay, nagawa mong mabuti ang iyong gawain.Madali lang hindi ba? Kayangkaya mo nang kilalanin kung alin ang opinyon at katotohanan batay sa mga halimbawa at pagsasanay na tinalakay. Matapos mong maunawaan ang gramatika (opinyon at katotohanan) ay maaari mo nang sagutan ang susunod na gawain na magtataya sa iyong naging pag-unawa sa aralin.
283
GAWAIN 1.1.f: Dugtungan Punan mo ng angkop na salita ang bawat patlang upang mabuo ang diwang ipinahahayag ng mga pangungusap at upang masagot mo ang mga tanong.
Ibigay ang panuto ng gawain. Ibigay ang pamantayan sa mga mag-aaral sa pagsulat upang malaman nila kung paano itataya ang kanilang gawain. Ipasulat ang Gawain sa dyornal. Maaaring pumili ang guro ng ilang mahuhusay nagawa ng bata at ibahagi sa klase.
Bahagi na ng kuturang pilipino ang _________________ at ______________________ bilang parangal sa mga ______________________. Ipinakikita nito kung gaano natin _____________________________ ang mga ________________________. Masasalamin din ang ________ ________ ng ating mga ninuno sa paghabi ng magkakatugman_____________________ at pagbigkas nang may _____________________.
Mahusay. Matapos mong masagutan ang ating aralin, ngayon naman ay maaari ka
Ipakilala sa mga mag-aaral ang aralin. Maaaring sa
nang maglapat ng iyong kaalaman na natutuhan. Bilang pangwakas na gawain para sa
pamamagitan ng halimbawa ng video ng isang dula (kahit
bahaging ito, maaari ka na ring gumawa o sumulat ng isang editoryal na argumentasyon
ang bahagi lamang) na panonoorin nila sa loob ng limang
na may kaugnayan sa kaugaliang Pilipino bilang sandigan ng isang pamilyang Pilipino at ng bansa. Ikaw ay tatasahin sa sumusunod 1) lohikal ang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari, 2) malikhain at masining ang presentasyon, 3) maikli at nakakakuha ng interes ang pamagat 4) malinaw na naipahayag ang argumento sa editoryal. Binabati kita sapagkat natapos mo na ang iyong gawain sa katatapos na aralin. Ngayon ay handa ka ng tuklasin at palawakin ang iyong kaalaman sa aralin na tungkol sa akdang pampanitikan na Sarsuwela na namayani noong Panahon ng Amerikano. Sa araling ito ay matutunghayan natin ang sarsuwelang “Walang Sugat” na isinulat ni Severino Reyes. Ito ay isang melodrama o komedyang binubuo ng tatlong yugto at tungkol sa damdamin ng tao tulad ng pag-ibig, galit, paghihiganti, kalupitan, paghihimagsik
284
minuto. Batay sa pinanood, hingan ng ideya ang mag-aaral sa magiging paksa sa aralin.
o kaya’y mga suliraning panlipunan at pampolitika noong Panahon ng Español . Ang kathang pantanghalang ito ay naiiba sa mga dramang napapanood mo sa kasalukuyan dahil may mga bahagi o diyalogong inaawit dito. Noon, isang mabisang kasangkapan sa pagpapahayag ng isipin at damdaming makabayan ang sarsuwela. Isinisigaw nito ang pagmamahal sa bayan at paghihimagsik laban sa mga mananakop na dayuhan, tulad ng akdang babasahin mo na pinamagatang “Walang Sugat” ni Severino Reyes. Sa bahaging ito, tatalakayin natin ang tungkol sa sarsuwela. Bukod dito, pag-aaralan natin ang kaantasan ng pang-uri upang masagot mo kung masasalamin ba sa sarsuwela
ang kalagayang panlipunan sa panahon ng
Ibigay ang mga gabay na tanong sa mga mag-aaral na
Amerikano? Narito ang mga gabay na tanong na iyong sasagutin.
maaaring nakasulat sa pisara, kartolina o manila paper.
Mga Gabay na Tanong 1. Ano ang Sarsuwela?
Maaaring maging masining sa paglalagay ng mga tanong na
2. Bakit ito kinagiliwan ng mga Pilipino noong Panahon ng Amerikano?
ito sa kartolina o manila paper. Pangkatin ang klase sa tatlo at
3. May Sarsuwela pa ba sa kasalukuyan? Patunayan.
ipasagot ang mga gabay na tanong na ito. Bigyang laya ang
4. Bakit dapat pahalagahan at palaganapin ang Sarsuwela? 5. Masasalamin ba sa Sarsuwela ang kulturang Pilipino? Ipaliwanag. Simulan natin ang pag-aaral ng Sarsuwela sa pamamagitan ng pagpili sa sumusunod na mga pangalan na nakilala bilang manunulat at ang kanilang mga akdang naisulat.
GAWAIN : 2.1.1 f: Akda Ko, Tukuyin Mo Nasa larawan ang mga taong may kinalaman sa kasaysayan ng panitikan sa
bawat pangkat sa ng pagpili ng point estratehiyang kanilang gagamitin. Sa pamamagitan power presentation ay ipakita ang Hayaang nakapaskil ang mga gabay nanakadikit tanong na sa mga larawan ng manunulat. Maaari ring angito mga pisara sa kartolina pagtatapos ng aralin. Sabihing larawanhanggang sa pisara, o manila paper. Ang magiging akda ay gabay ito para sa mgamakulay susunodna na papel gawainnangnakahiwalay may kaugnayan nakasulat sa isang na sa aralin. o nakadikit sa pisara. Tumawag ng mag-aaral na nakapaskil
Pilipinas na namayani hanggang sa kasalukuyan. Hanapin mo sa kabilang hanay, Hanay
magdidikit ng pamagat ng akda sa tapat ng larawan ng
B, ang akdang isinulat ng mga manunulat sa Hanay A. Isulat sa sagutang papel ang sagot.
manunulat. Maaari itong gawing palaro. Sagot: 1. Jose Corazon De Jesus – Isang Punongkahoy (f)
Hanay A 285
Hanay B
2. Severino Reyes – Walang Sugat (a) 3. Aurelio Tolentino- Kahapon, Ngayon at Bukas (c)
Inaasahan kong nasagot mo nang wasto ang tanong. Kung hindi naman ay huwag kang mag-alala sapagkat layunin ng araling ito na sa sariling sikap at tiyaga ay mahanap mo ang tamang kasagutan. Ang huling bahagi ay sa iyo nakabatay. Subukin mo ang dating kaalaman sa paksang tatalakayin.
286
Babasahin 1: ALAM MO BA…SEVERINO REYES (Kalakip 2.1.a)
Matapos mong mabasa ang tungkol kay Severino Reyes, ngayon naman ay ating alamin ang tungkol sa kasaysayan ng Sarsuwela.
Babasahin 2: ALAM MO BA… ANG SARSUWELA (Kalakip 2.1.b)
Babasahin 3: WALANG SUGAT (Kalakip 2.1.c)
GAWAIN 2.1.1 h HANAP SALITA Panuto: Ibigay ang hinihingi ng sumusunod na mga salitang nasa kahon. Pagkatapos, gamitin mo ito sa pangungusap. Hanay A _____ 1. pagkasiphayo _____ 2. sumisimsim
287
Hanay B a. sinisinta b. kalungkutan
Magbigay ng input sa mga mag-aaral tungkol sa talambuhay ni Severino Reyes. Maaaring ipakita muna ang kaniyang larawan na nakadikit sa pisara, kartolina, manila paper o kaya naman ay ipakita gamit ang power point presentation. Tanungin ang mga mag-aaral kung kilala nila ito. Tanungin muna sila sa nalalaman nilang impormasyon tungkol sa manunulat bago magbigay o magdagdag ng impormasyon tungkol sa kaniya. Gumawa ng concept map, webbing, word mapping o iba pang estratehiya na gagamitin sa pagbibigay ng impormasyong nalalaman ng mag-aaral tungkol sa wika. Maaaring tumawag ng mga mag-aaral o kaya naman ay gawing pangkatang gawain. Pagkatapos ng paglalahad ng mga mag-aaral, ang guro naman ang magbibigay ng Bago pa man ang pagpapabasa, mauna nang bigyan ng impormasyon tungkol sa Sarsuwela. kopya ang mga mag-aaral ng akdang ito. Maaari rin namang ipasaliksik ito sa kanila. Pumili ng ilang mag-aaral na magsasagawa nang masining na pagbasa o kaya naman ay pagsasadula sa nilalaman nito.
Isulat ang gawaing ito sa pisara, kartolina o manila paper. Maaari itong gawing speed test. Pangkatin ang klase sa apat. Bigyan ang bawat pangkat ng kalahating bahagi ng kartolina na pagsusulatan ng kanilang sagot (titik lamang) at ng pentel pen. Bigyan sila ng 5 minuto sa pagsagot at pagsulat. Kapag tapos na ang 5 minuto ay ipapaskil na sa pisara ang kanilang mga sagot. Ang makakuha ng pinakamaraming wastong sagot ang nanalong pangkat. Sagot: 1. b 5. d 9. c 2. a 6. e 10. k
_____ 3. kaparangan _____ 4. malumbay _____ 5. dalit _____ 6. maglilo _____ 7. magahis _____ 8. makitil _____ 9.aglahiin _____ 10. pagbabata
c. apihin d. awit- panalangin e. magtaksil f. malungkot g. mamatay h. mapahamak i. magapi j. kabukiran k. pagtitiis
GAWAIN 2.1.1.I STORY BOARD Pagkatapos mong sagutan ang pagsasanay sa talasalitaan ay dumako na tayo sa kasunod na Gawain.Ibuod mo ang Sarsuwela sa tulong ng sumusunod na story board. Piliin mo sa kasunod na mga pangyayari. Isulat ang tamang letra sa loob ng kahon ayon sa pagkakasunod- sunod. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat. a.
Sugatang dumating si Tenyong sa kasal.
b. Naisipan ni Julia na tumakas at pumunta sa kinaroroonan ni Tenyong. c. Binuburdahan ni Julia ang panyong ibibigay kay Tenyong. d. Ipinagkasundo ni Juana si Julia kay Miguel. e.
Namatay si Kapitan Inggo dahil sa sobrang palo na dinanas.
f. Sinulatan ni Julia si Tenyong at ibinalita ang pagkamatay ni Kapitana Putin at pagpapakasal niya kay Miguel. g. Matapos ang kasal ay bumangon si Tenyong at ang lahat ay napasigaw ng “Walang Sugat”. h. Ibinilin ni Tenyong na darating siya sa araw ng kasal ni Julia. i.
Hinuli ng mga boluntaryo ng Sta. Maria si Kapitan Inggo.
j.
Si Tenyong at ang mga kalalakihan ay humandang makipaglaban upang mapalaya ang Inang-bayan.
288
Bigyan ng kopya ng gawaing ito ang bawat mag-aaral. Ipagawa ito bilang indibidwal na gawain. Bigyan sila ng 5 minuto sa pagsagot. Pagkatapos ay pumili ng mag-aaral na magbabahagi ng kanilang naging sagot.
GAWAIN 2.1.1.j: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa Sagutin ang mga tanong namay kaugnayan sa binasang akda upang masukat natin kung naunawaan mo ang nilalaman nito.
1. Bakit hindi agad inamin ni Julia na kay Tenyong ang panyong kaniyang binurdahan? 2. Ano ang nangyari sa tatay ni Tenyong na si Kapitan Inggo? Ano-anong pagpapahirap ang naranasan niya sa kamay ng mga prayle? 3. Isulat ang mga katangian ng mga tauhan sa akda. Gayahin ang pormat sa sagutang papel.
WALANG SUGAT 289 JULIA
TENYONG
LUKAS
JUANA
Gamit ang UTS (Ugnayang Tanong-Sagot), magkaroon ng malayang talakayan sa klase tungkol sa akda sa tulong ng mga tanong.
4.Gamit ang Venn Diagram, ipakita ang pagkakatulad at pagkakiba ni Julia sa kababaihan sa kasalukuyan. Isulat sa papel ang sagot. Gayahin ang pormat.
KABABAIHAN SA KASALUKUYAN
JULIA
Pagkakatulad
Pagkakaiba Pagkakaiba
290
5. Tama ba ang ginawa ng ina ni Julia na ipagkasundo nito ang anak sa isang lalaking mayaman ? Kung ikaw ang nasa sitwasyon ni Julia, papayag ka ba sa pasiya ng iyong ina? Bakit?. 6. IIarawan ang namayaning damdamin sa Tagpo II. 7. Angkop ba ang pamagat na Walang Sugat sa akda? Bakit? 8. Tama ba na magtanim ng galit si Tenyong sa mga pari? Ipaliwanag. Mahusay ang iyong ginawa. Madali mong naunawaan ang simulang bahagi ng aralin. Alamin mo naman ang kaligirang pangkasaysayan ng Sarsuwela na namayani sa Panahon ng Amerikano. Gagabayan ka sa iyong pag-aaral ng sumusunod na gabay na mga tanong. Mga Gabay na Tanong 1. Ano ang Sarsuwela? 2. Bakit ito kinagiliwan mga Pilipino noong Panahon ng Amerikano? 3. May Sarsuwela pa ba sa kasalukuyan? Paano ito naiiba sa ibang akdang pampanitikan? 4. Bakit dapat pahalagahan at palaganapin ang Sarsuwela bilang bahagi ng panitikang Pilipino? 5. Suriin ang kultura o kalagayang panlipunang masasalamin sa akdang Walang Sugat. 6. Kung ikaw ay kabataan na nabuhay sa Panahon ng Amerikano, paano mo maipakikita ang pagmamahal sa bayan? 7. Sa pagwawakas ng gawain mo sa bahaging ito, maibibigay mo na ang iyong damdamin sa dulang pantanghalang binasa mo. Gawin ito sa dyornal. Gayahin ang pormat sa sagutang papel
Magkaroon ng pagtalakay sa mga bilang 1-6 sa mga mag-aaral. Maaari itong ipagawang pangkatang gawain sa mga mag-aaral upang mas mapabilis ang pag-unawa sa paksang tinalakay.
Ibigay na indibidwal na gawain ang bahaging ito. Pumili ng ilang mag-aaral na magbabahagi. Hayaan lamang ang mga may nais na magbahagi. PAGSULAT Ituloy mo ang pahayag… Habang binabasa ko ang sarsuwela ako‟y , dahil ako‟y . kaya nais kong maging ___________________________________________________________________
291
Mahusay! Ngayon ay unti-unti mong nauunawaan ang daloy sa ating aralin. Nakatulong ba ang mga salitang naglalarawan na ginamit ng may-akda sa binasang
Ibigay na takdang-aralin sa mga mag-aaral ang kaantasan
Sarsuwela? Marahil ay napansin mo na iba-iba ang antas ng pang-uri na ginamit ng may-
ng pang-uri bilang paghahanda sa talakayan.
akda upang higit niyang maikintal sa isipan ng mambabasa ang imahe na nais niyang
Ibigay bilang input sa mga mag-aaral ang tungkol sa pang-
iwanan sa isipan . Suriin natin ang ilan sa mga ito.
uri. Maaari itong nakasulat sa kartolina, manila paper, o sa
Babasahin 4: KAANTASAN NG PANG-URI (Kalakip 2.1.d)
pamamagitan ng power point presentation. Hingan ng
Paghusayin mo pa ang iyong kaalaman sa wika. Magsanay Tayo. Pagkatapos mong
sariling
malaman ang mga impormasyon sa kaantasan ng pang-uri, ngayon ay susubukin natin
kaantasan bago ang mga gawaing kaugnay ng araling ito.
ang iyong kaalaman. Isulat sa sagutang papel ang kaantasan ng pang-uri na
SUSI SA PAGWAWASTO
sinalungguhitan sa bawat pangungusap. (lantay, pahambing o pasukdol). ______________ 1. Tunay na bayani ng makabagong siglo si Kesz. ______________ 2. Si Kesz ay sikat na sikat na kabataang simbolo ng pag-asa.
halimbawa
ang
mga
mag-aaral
1. Pasukdol
6. Pasukdol
2. Pahambing
7. Pahambing
3. Pasukdol
8. Lantay
4. Pasukdol
9. lantay
5. Pahambing
10. lantay
______________ 3. Kami ay ubod saya sa tagumpay na kaniyang natamo. ______________ 4. Siya ang pinakabatang boluntaryong tumutulong sa Dynamic Teen Company ni Peñaflorida. ______________ 5. Di- gaanong magkapalad ang naging karanasan ni Kesz sa ibang kabataan ngayon. ______________ 6. Tunay na huwaran ang kabataang tulad ni Kesz Valdez. ______________ 7. Magkasingganda ng hangarin si Efren at si Kesz sa kanilang gawain. ______________ 8. Buhay man niya ay salat sa karangyaan at dunong ngunit hindi niya ipinagkait ang lakas niya upang matulungan ang mga kabataan na naliligaw ng landas.
292
sa
bawat
_______________9. Sa gulang na tatlo, namalimos si Kesz gaya ng ibang mga batang lansangan at nagkalkal ng mabahong basura para makahanap ng anumang bagay na may halaga na maaaring ibenta upang suportahan ang kaniyang pamilya. _____________ 10. Si Kesz ay may mabuting kalooban gaya ng kaniyang guro na si Efren Peñaflorida.
Nasagutan mo lahat ang iyong gawain sa pagsasanay na ito. Kung hindi naman ay okey lang. Gagabayan ka ng araling ito sa paglinang pa ng iyong kaalaman. Magkaroon ka naman ng paglalagom kung ano ang iyong naunawaan sa pinag-aralan sa araling ito. Mahalagang pag-aralan ang mga bahagi ng panalita na nagbibigay-turing
sa
pangngalan o panghalip at ang pagbibigay ng paghahambing o pagtutulad nito batay sa kaantasan ng pang-uri sapagkat nagiging mabisa ang pagsasalaysay at paglalarawan sa mga tauhang karaniwang ginagamit sa isang sarsuwela. Ngayon ay maaari mo ng gawin ang gawaing aking inihanda. GAWAIN 2.1.1 L ILAGOM MO
Ipaliwanag ang gawaing ito sa bawat pangkat. Gawin itong paglalagom para sa pagtalakay sa wika. Bibigyan ng tatlong minuto ang mga mag-aaral bilang sintesis sa araw na ito. Bakit mahalagang gamitin ang kaantasan sa paglalarawan?
293
Pagnilayan at Unawain Upang malaman natin kung lubos mo nang naunawaan ang ating pinag-aralang akda, balikan natin ang mahalagang tanong na sumasalamin ba sa sarsuwela ang kulturang Pilipino gamit ang pinasidhing anyo ng pang-uri? Patunayan. Isulat sa salamin (mirror
Bigyan ng limang minuto ang bawat mag-aaral sa
graphic organizer) ang iyong sagot.
pagsagot sa bahaging ito. Pumili ng mag-aaral na
GAWAIN 2.1.1 L SALAMININ MO
SARSUWELA SALAMIN NG KULTURANG PILIPINO Napatunayan mo na ang sarsuwela ay larawan ng kulturang Pilipino, bukod dito isa pa sa mga tulong upang higit na masalamin ang kalagayang panlipunan. Nakatulong ba ang mga kaantasan ng pang-uri upang mapalabas ang kulturang Pilipino upang makapaglarawan ng mabisa? Binabati kita at ilang hakbang na lamang ay tapos na ang iyong paglalakbay. Upang matiyak natin na naunawaan mo ang aralin, nais kong magsaliksik ka ng isang dula
294
magbabahagi ng kanilang naging sagot sa gawaing ito.
na naglalarawan ng
kalagayang panlipunan, kaugalian at paniniwala ng pamilyang
Pilipino. Suriin mo ito. Ibuod at ipaliwanag kung paano inilarawan dito ang mga nabanggit sa itaas.
Pagnilayan at Unawain Ang layunin mo sa bahaging ito ay mataya natin kung tama ang pagkaunawa mo sa
Sa pamamagitan ng solo o pair sharing , pagsama-samahing
mahahalagang konsepto na nakapoob sa buong aralin- Ang Panitikan sa Panahon ng
muli ang magkakapangkat. Sagutin muna nang isahan ang
Amerikano. Muli, sagutin mo ang mahahalagang tanong na ito. Inaasahan kong kung
tsart. Pagkatapos itong masagot ng mag-aaral, kumuha sila
may mali ka mang konsepto, ay naitama na natin ang mga ito sa tulong ng iba’t ibang
ng kapareha sa kanilang kapangkat, sila naman ang
gawaing iyong pinagdaanan. 1. Bakit umusbong ang panitikang Pilipino noong Panahon ng Amerikano? 2. Bakit mahalagang unawain/pag-aralan ang mga akdang pampanitikan sa panahon ng mga Amerikano? 3. Tunay bang salamin ng kultura angmga akdang pamapanitkan? Patunayan. Sagutin mo ang mga nabanggit na tanong sa paraang patalata. Maging matapat ka sa iyong pagsagot dahil dito ko malalaman kung dapat na tayong magpatuloy sa
magbahaginan. Bigyan sila ng limang minuto upang gawin ang bahaging ito. Pumili ng mag-aaral na magbabahagi sa kanilang napag-usapan. Bigyan ng 60 minuto ang mag-aaral upang isagawa ang gawaing ito. Maaari itong ipagawa bilang pangkatang
susunod na aralin, o balikan pa ang ilang gawain upang sa gayo‟y magkaroon ka ng
gawain. Ang sitwasyon ay maaaring nakasulat sa pisara,
malalim na pag-unawa sa nilalaman ng araling ito. Makatutulong sa iyo kung sasagutin
kartolina, o manila paper. Pagkatapos ng pagsulat ay
mo pa ang Gawain sa ibaba/kabilang pahina.
makipagpalitan sa iba pang pangkat at hingan ng feedback ang kanilang ginawa. Magbigay rin ng sariling feedback sa bawat pangkat ang guro. Maaaring pangkatin ang klase sa apat. Bawat pangkat ay papiliin ng tanong na maaaring sa pamamagitan ng palabunutan na kanilang ipaliliwanag. Maaari silang gumamit ng anomang masining na pamamaraan na ibig nila. Bigyan lamang sila ng 7 minuto upang pag-usapan ito. Ang ibang pangkat ay maaari pang magdagdag ng
295
tanong sa bawat pangkat na nagbahagi ng kanilang napag-usapan.
Ano ang natutuhan mo sa kabuuan ng araling tinalakay? Isulat ang sagot sa iyong dyornal.
PAGSULAT SA DYORNAL
PAUNAWA: Pagkatapos ng bahaging ito ay muling ipasagot sa mga mag-aaral ang Kahon ng Hinuha sa unahang bahagi ng araling ito.
Ano ang natutuhan mo sa kabuuan ng araling tinalakay? Isulat ang sagot sa Journal
PAGSULAT Sa araw na ito naunawaan ko na ____________________________________________________________ ___________________________________________________________ Natatandaan ko na natuwa ako sa na ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ Ngayong araw na ito, maipagmamalaki kong natutuhan ko ang/ ang mga _____________________________________________________________ ____________________________________________________________
_ Marahil ay mayroon ka nang sapat na pag-unawa tungkol sa balagtasan at sarsuwela. Gayundin, natutuhan mo na ang kahalagahan ng malikhain at mapanagutang
296
Indibidwal na ipagawa ang bahaging ito sa mga mag-aaral. Tumawag ng mga mag-aaral na nais magbahagi ng kanilang sagot.
paggamit ng wika sa pamamagitan ng pag-unawa sa pagkakaiba ng katotohanan o opinyon at kaantasan ng pang-uri. Natitiyak ko na sa tulong ng mga gawain na naisagawa mo ay higit na lumawak at lumalim ang iyong pag-unawa. Paalala lamang na muli mong balikan ang Kahon ng Hinuha sa unahang bahagi ng araling ito, at dugtungan mo na ang huling pahayag sa labas ng kahon upang matiyak mo kung nauunawaan mo talaga ang araling ito. Maraming salamat.
Ilipat Sa mga natutuhan mong mga araling pampanitikan at pangwika ay natitiyak kong kayang-kaya mong maisagawa ang Inaasahang Produkto- ang makasulat ka ng iskrip at diyalogo ng isang dula na sumasalamin sa pamilyang Pilipino. Bago iyan, nakatitiyak ako na makatutulong sa iyo ang karagdagang kaalaman na ito tungkol sa
Ang gawaing ito ay kailangang nabanggit na sa mga magaaral sa pagsisimula pa lamang ng aralin upang makapaghanda ang mga mag-aaral. Gawing pangkatang
Inaasahang Produkto – ang pagsulat ng iskrip at diyalogo ng isang dula. Atin pang
gawain ang bahaging ito. Ibigay sa kanila ang situwasyon at
ipagpatuloy at alamin naman kung ano ang iskrip at Diyalogo. Simulan na natin.
muling ibigay ang pamantayan sa pagmamarka upang
Babasahin 4: ANG ISKRIP AT DIYALOGO (Kalakip 2.1.d)
malaman nila kung paano magkakaroon ng pagtataya sa kanilang gawain.
Babasahin 5: MGA PAMANTAYAN SA PAGMAMARKA SA PAGSULAT NG Iskrip at Diyalogo (Kalakip 2.1.e)
Nakumpleto mo na ang araling ito. Bago ka dumako sa susunod na aralin, Bakit hindi mo subuking itaya ang iyong mga natutuhan? Maaari mo ng sagutan ang pangwakas na pagsusulit upang matiyak natin kung sapat na ang iyong kahandaan. Simulan mo na.
297
PANGWAKAS NA PAGSUSULIT
Ibigay ang pangwakas na pagtataya sa mga mag-aaral. Ipasulat ito sa kanilang sagutang papel. Tsekan agad ang pagtatayang ito upang maitaya ang naunawaan ng mga magARALIN 2.1: Ang Panitikan sa Panahon ng Komonwelt
aaral.
Bilang ng Sesyon: 10
I. Panimula at Mga Pokus na Tanong
Pokus na tanong para sa Aralin 2.1: Malaya ba sa pagsulat ang mga manunulat sa panahon ng Komonwelt?
Bakit mahaIaga ang gramatika sa pagsulat noong Panahon ng Komonwelt?
Mahahalagang Konsepto para sa Aralin 3.1: Lalo pang sumigla at tumaas ang panitikan sapagkat Wikang Pambansa ang ginamit na midyum sa pagsulat, dumami rin ang mga manunulat sa panahon ng komonwelt.
Dahil sa pagkakaroon ng kalayaan ng mga manunulat sa Panahon ng Komonwelt, naging inspirasyon sa kanila ang pagsulat ng mga akdang mananatili o tatatak sa isipan ng mga mambabasa kaya naman bukod sa aral na mapupulot sa akda, ginawa rin nila itong mas masining gamit ang mga kaugnay na wika tulad ng iba‟t ibang paraan ng pagpapahayag at kayarian ng pang-uri. II. Ang Mga Aralin at Ang Saklaw ng mga Ito Aralin 2.1- Ang Panitikan sa Panahon ng Komonwelt Aralin 2.1.1 a. Panitikan:Sanaysay (Talumpati) “Wikang Pambansa” ni Manuel L. Quezon
298
Ibigay ang mga pokus na tanong sa mga mag-aaral. Maaari itong nakasulat sa kartolina o manila paper na nakapaskil sa pisara. Maaaring bigyan ng post-it paper ang mga mag-aaral na pagsusulatan nila ng kanilang sagot. Idikit ito sa ilalim ng bawat pokus na tanong. Hayaan itong nakapaskil na makikita ng mga mag-aaral hanggang sa pagtatapos ng pagtalakay sa buong modyul na ito. Pumili ng ilang mag-aaral nmagpapaliwanag ng kanilang sagot. Huwag munang ibigay ang tamang sagot sa mga mag-aaral. Hayaang sila ang makatuklas sa wastong sagot sa pag-aaral sa modyul.
Ibigay sa mga mag-aaral ang saklaw ng aralin upang mapaghandaan na ito ng mga mag-aaral. Maaaring imungkahi na sa mga mag-aaral na maaari na rin silang magsaliksik sa magiging aralin upang magkaroon na sila ng paunang kaalaman sa mga paksa.
b. Wika: Iba‟t ibang paraan ng pagpapahayag Aralin 2.1.2 a. Panitikan: Maikling Kuwento “Lupang Tinubuan” ni Narciso G. Reyes b. Wika: Kayarian ng Pang-uri
III. Mga Inaasahang Kasanayan na Lilinangin sa Aralin 2.1 Mga Kasanayang Pampagkatuto ARALIN 2.1 Pakikinig Napauunlad ang kasanayan sa pag-unawa sa diskursong pinakinggan Naisasalaysay ang magkakaugnay na pangyayari sa napakinggan Naihahambing ang sariling saloobin sa saloobin ng nagsasalita Naiuugnay ang pinapaksa ng nagsasalita sa iba pang paksa at karanasan Nakabubuo ng makabuluhang tanong batay sa napakinggan Napalalalim ang pag-unawa sa diskursong pinakinggan sa pamamagitan ng pagsusuri sa nilalaman nito
Nabubuod ang teksto batay sa mahahalagang punto Naililipat ang impormasyon mula sa diskursong napakinggan tungo sa iba pang anyo (transcoding)
Nakagagawa ng sariling reaksiyon (pasalita o pasulat) sa mga ideyang pinakinggan Napipili ang angkop na ekspresiyon/pananalita sa pagpapahayag ng sariling puna Nakagagawa ng angkop na pagwawasto sa inaakalang mga maling pananaw o impormasyong napakinggan at teksto
299
Mga Kasanayang Pampagkatuto
BigyanPakikinig ng sipi ang mga mag-aaral ng mga kasanayang pampagkatuto upang malaman na ng Napauunlad ang kasanayan sa pag-unawa sa diskursong pinakinggan mga mag-aaral ang kasanayang lilinangin sa kanila. Naisasalaysay ang mga magkakaugnay na sa pangyayari Dito ay maaaring maging handa ang mag-aaral sa napakinggan bawat araling tatalakayin sapagkat alam nila ang Naihahambing ang sariling saloobin sa saloobin inaasahan sa kanila. ng nagsasalita
Naiuugnay ang pinapaksa ng nagsasalita sa iba pang paksa at karanasan Nakabubuo ng makabuluhang tanong batay sa napakinggan
Napalalalim ang pag-unawa sa diskursong pinakinggan sa pamamagitan ng pagsusuri sa nilalaman nito
Nabubuod ang teksto batay sa mahahalagang punto Naililipat ang impormasyon mula sa diskursong napakinggan tungo sa iba pang anyo (transcoding) Nakagagawa ng sariling reaksiyon (pasalita o pasulat) sa mga ideyang pinakinggan Napipili ang angkop na ekspresiyon/pananalita sa pagpapahayag ng sariling puna Nakagagawa ng angkop na pagwawasto sa mga inaakalang maling pananaw o impormasyong napakinggan at teksto
Pagsasalita Nailalahad ang mga pagpapasiya batay sa mga patunay at katwiran Nakapangangatuwiran nang maayos at mabisa batay sa iba‟t ibang sitwasyon Nailalahad nang maayos ang pansariling pananaw, opinyon at saloobin Pag-unawa sa Binasa Napipili ang pangunahin at pantulong na mga ideya o kaisipang nakasaad sa binasa
Pagsasalita Nailalahad ang mga pagpapasiya batay sa mga patunay at katuwiran Nakapangangatuwiran nang maayos at mabisa batay sa iba‟t ibang Sitwasyon Nailalahad nang maayos ang pansariling pananaw, opinyon at saloobin Pag-unawa sa Binasa Napipili ang pangunahin at pantulong na mga ideya o kaisipang nakasaad sa binasa Nahihinuha ang pamaksang diwa ng teksto
Nahihinuha ang pamaksang diwa ng teksto Naiisa-isa ang mga tiyak na layon ng teksto Naiisa-isa ang mga tiyak na layon ng teksto Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa mapanuring pagbasa ng teksto Nakabubuo ng balangkas ng binasang teksto Nakabubuo ng sintesis ng mga kaisipan o ideyang nakapaloob sa teksto Naibibigay ang kaugnayan ng teksto sa: sarili ibang tao Nakapangangatuwiran sa napiling alternatibong solusyon o proposisyon sa suliraning inilahad sa teksto Nasusuri ang iba‟t ibang uri ng panitikan batay sa kahulugan at katangian ng mga ito 1. Sanaysay Nailalahad ang punong kaisipan at ang paraan ng pagpapaikli ng paksa Nasusuri ang layunin ng paksa Naipaliliwanag ang tema o kaisipang nakapaloob sa sanaysay Nasusuri ang mga uri ng sanaysay at ang katangian ng bawat isa
300
Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa mapanuring pagbasa ng teksto Nakabubuo ng balangkas ng binasang teksto Nakabubuo ng sintesis ng mga kaisipan o ideyang nakapaloob sa teksto Naibibigay ang kaugnayan ng teksto sa: sarili ibang tao Nakapangangatuwiran sa napiling alternatibong solusyon o proposisyon sa suliraning inilahad sa teksto Nasusuri ang iba‟t ibang uri ng panitikan batay sa kahulugan at katangian ng mga ito: 3. Sanaysay Nailalahad ang punong kaisipan at ang paraan ng pagpapaikli ng paksa Nasusuri ang layunin ng paksa Naipaliliwanag ang tema o kaisipang nakapaloob sa sanaysay Nasusuri ang mga uri ng sanaysay at ang katangian ng bawat isa Naipahahayag ang magandang kaisipang nais
2. Maikling kuwento Naipaliliwanag ang mga elemento ng maikling kuwento Naipaliliwanag ang motibasyon o dahilan ng mga kilos o gawi ng mga tauhan Nabibigyang-kahulugan ang mga simbolo at pahiwatig na ginamit sa akda Naibubuod ang binasang akda Pagsulat Naisasaalang-alang ang mga kasanayan sa paggamit ng Filipino sa pagsulat ng talata Nagagamit ang iba‟t ibang teknik sa pagpapalawak ng paksa: pagbibigay ng depinisyon paghahalimbawa paghahawig o pagtutulad
Naisasaayos ang mga pangungusap sa loob at pagitan ng talata upang magkaroon ng kaisahan sa pamamagitan ng: pag-aayos ng mga detalye na lohikal ang pagkakasunod-sunod paggamit ng mga ekspresiyong transisyunal
paglalahad ng mga pangungusap nang may magkatulad na pagkakabuo Naipakikita ang kasanayan sa pagsulat ng talata Nakabubuo ng balangkas upang maipakita nang malinaw ang sariling ideya at intensiyon sa pagbuo ng komposisyon Nagagawang kawili-wili ang panimula ng komposisyon sa pamamagitan ng isang: kaakit-akit na pahayag napapanahong sipi o banggit Nawawakasan ang komposisyon nang may
301
ipabatid ng may-akda sa kaniyang isinulat
Naipahahayag ang magandang kaisipang nais ipabatid ng may-akda sa kaniyang isinulat
4. Maikling kuwento Naipaliliwanag ang mga a elemento ng maikling kuwento Naipaliliwanag ang motibasyon o dahilan ng mga kilos o gawi ng mga tauhan Nabibigyang kahulugan ang mga simbolo at pahiwatig na ginamit sa akda Naibubuod ang binasang akda Pagsulat Naisasaalang-alang ang mga kasanayan sa paggamit ng Filipino sa pagsulat ng talata Nagagamit ang iba‟t ibang teknik sa pagpapalawak ng paksa: depinisyon paghahalimbawa paghahawig o pagtutulad
Naisasaayos ang mga pangungusap sa loob at pagitan ng talata upang magkaroon ng kaisahan sa pamamagitan ng: pag-aayos ng mga detalye na lohikal ang pagkakasunod-sunod paggamit ng mga ekspresiyong transisyunal paglalahad ng mga pangungusap nang may magkatulad na pagkakabuo Naipakikita ang kasanayan sa pagsulat ng talata Nakabubuo ng balangkas upang maipakita nang malinaw ang sariling ideya at intensiyon sa pagbuo ng komposisyon Nagagawang kawili-wili ang panimula ng komposisyon sa pamamagitan ng isang: kaakit-akit na pahayag napapanahong sipi o banggit Nawawakasan ang komposisyon nang may pangkalahatang impresiyon sa pamamagitan ng: Pagbubuod
pangkalahatang impresiyon sa pamamagitan ng: pagbubuod makabuluhang obserbasyon Naipakikita ang kasanayan sa pagsulat ng isang tiyak na uri ng paglalahad Naisasaalang-alang ang mga kailanganin sa pagsulat ng sanaysay Nakapipili ng isang napapanahong paksa Nakapagtatala ng mga kinakailangang impormasyon Nakapagpapangkat-pangkat ng magkakaugnay-ugnay na ideya at impormasyon Napalalawak ang mga kaisipang kaugnay ng paksa Nakabubuo ng isang: makatawag-pansing simula mabisang wakas Tatas Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan sa paglinang ng kakayahang pangkomunikatibo Pakikitungo sa Wika at Panitikan Nagpapakita ng kawilihan at kasabikan sa pagbuo at pagsagot sa mga tanong at puna sa panitikan Estratehiya sa Pag-aaral/Pananaliksik Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral Naipamamalas ang kakayahang maiangkop ang bilis ng pagbasa sa layunin at antas ng kahirapan ng akda Nalilikom ang kakailanganing mga impormasyon mula sa iba‟t ibang pinagkukunang sanggunian Nailalahad nang maayos ang nalikom na mga impormasyon sa isinagawang pananaliksik tungkol sa mockumentary Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang sanggunian sa aklatan/internet
302
makabuluhang obserbasyon
Naipakikita ang kasanayan sa pagsulat ng isang tiyak na uri ng paglalahad Naisasaalang-alang ang mga kailanganin sa pagsulat ng sanaysay Nakapipili ng isang napapanahong paksa Nakapagtatala ng mga kinakailangang impormasyon Nakapagpapangkat-pangkat ng magkakaugnay-ugnay na ideya at impormasyon Napalalawak ang mga kaisipang kaugnay ng paksa Nakabubuo ng isang: makatawag-pansing simula mabisang wakas Tatas Naipamamalas ang mga natamong kaalaman at kakayahan sa paglinang ng kakayahang pangkomunikatibo Pakikitungo sa Wika at Panitikan Nagpapakita ng kawilihan at kasabikan sa pagbuo at pagsagot sa mga tanong at puna sa panitikan Estratehiya sa Pag-aaral/Pananaliksik Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral Naipamamalas ang kakayahang maiangkop ang bilis ng pagbasa sa layunin at antas ng kahirapan ng akda Nalilikom ang mga kakailanganing impormasyon mula sa iba‟t ibang pinagkukunang sanggunian Nailalahad nang maayos ang mga nalikom na impormasyon sa isinagawang pananaliksik tungkol sa mockumentary Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang sanggunian sa aklatan/Internet
IV.
Konseptuwal na Balangkas ng Aralin 3.1 Ang Panitikan sa Panahon ng Komonwelt
a. Panitikan: Sanaysay b. Wika: Iba‟t Ibang Paraan ng Pagpapahayag
a. Panitikan: Maikling Kuwento b. Wika: Kayarian ng Pang-uri
Makabubuting maipaskil sa loob ng silid ang Konseptuwal na Balangkas na ito upang maging gabay ng guro at mag-aaral sa pagtalakay ng aralin. Isulat sa manila paper o kartolina. Talakayin ang mga araling nakapaloob sa araling ito.
Mini-museum o eksibit
V. Panimulang Pagtataya ( para sa Aralin 2.1) Unang Bahagi Panuto: Ibigay ang magkaibang katangian ng dalawang uri ng sanaysay. (Para sa bilang 1– 4.
Sanaysay
Pormal
Pamilyar
Magkaibang katangian:
____________________________________________ ____________________________________________ ________ Ikalawang Bahagi Panuto: Basahin at unawain ang sumusunod na bahagi ng teksto upang masagot ang kasunod na mga tanong.
303
Ibigay sa mag-aaral ang panimulang pagtataya para sa aralin. Sabihin sa kanilang kukuhanin lamang ang dati nilang kaalaman sa magiging paksa. Pagkatapos masagot ng mga mag-aaral ang panimulang pagtataya ay tsekan agad ito upang mataya kung saang bahagi ang kalakasan at kahinaan ng mga mag-aaral sa magiging aralin.
Ang matandang babae ay ‗di nakasagot. Babae palibhasa at ina ng nagtatanong na dalaginding ay natarok na kapagkaraka ang lagay ng kalooban ng kaniyang anak. Si Irene ay hindi nga sasalang ginugulo noon ng mga suliranin ng puso. Umiibig, di sasalang siya‘y umiibig.
SUSI SA PAGWAWASTO Unang Bahagi Pormal nagbibigay ng impormasyon;
kaalaman
―Hindi,‖ ang tiyak na sagot. ―Nang makilala mo ba si Tatang,‖ ang patuloy na tanong, ―ay may naramda-
sa pamamagitan ng makaagham at lohikal na pagsasaayos sa paksang tinatalakay; maingat na pinipili ang pananalita;
ang tono ay mapitagan;
obhektibo o di kumikiling sa damdamin ng may-
man ka bang pintig sa loob ng dibdib?‖
―Oo!‖ ―Ipinagtapat mo ba sa iyong Inang? ―Oo!‖ ―E ano ang sinabi sa iyo?‖ ―Nagalit, kinagalitan akong mabuti at sinabing di sasalang ako‘y may iniibig
akda
na lalaki. Ako‘y kaniyang pinagbalaan. At pinagsabihang kapag ako‘y nag-asawa ay kaniyang papatayin.‖
Pamilyar nagsisilbing aliwan/libangan;
―Ay, ano ang naging sagot mo?‖ ―Ako‘y nangako, sinabi kong ang lalaking aking nakilala ay aking isusumpa.‖ ―Kung gayo‘y bakit mo naging asawa si Tatang?‖ ―Sapagkat. . . ang pag-ibig ay isang damdaming sintigas ng bato at di nadudurog sa hampas ng alon, hindi natitinag sa kinalalagyan, mamatay … mabuhay, laging sariwa.‖ ―A, kaya pala!‖ ―Kaya palang ano?‖ ―Kaya pala lagi nang kakaba-kaba ngayon ang aking dibdib.‖ Ang ina ay napahagulgol ng iyak nang ganap na maunawaan ang ibig sabihin ni Irene.
304
nagbibigay ng mahahalagang kaisipan o
nagbibigay-lugod sa pamamagitan ng pagtalakay sa mga paksang karaniwan, pang-araw-araw at personal; ang pananalita ay parang nakikipag-usap lamang;
pakikipagkaibigan ang tono;
Mula sa, Ang Dalaginding ni Iñigo Ed. Regalado
5. Ang tinutukoy na dalaginding ay mga babaeng nasa edad ____________. a. 10 – 12 b. 13 – 15 c. 16 – 18 d. 19 – 21 6. Ang salitang sariwa ay halimbawa ng ___________. a. pangngalan b. panghalip c. pandiwa d. pang-uri 7. “Ang pag-ibig ay isang damdaming sintigas ng bato.” Ang salitang may salungguhit ay nasa anyo ng pang-uri na ________________. a. payak b. lantay c. pahambing d. pasukdol 8. “Ako’y kaniyang pinagbalaan. At pinagsabihang kapag ako’y nag-asawa ay kaniyang papatayin.” Alin sa sumusunod ang pinakamalapit na interpretasyon ng binasang pahayag? a.
Gagawin ng magulang ang lahat masakop lamang ang anak maging sa pag-ibig.
b.
Hindi nakauunawa ang magulang sa damdamin ng mga taong umiibig kahit pa nga ito ay kaniyang anak.
c.
Takot ang magulang maiwanan ng anak sa pag-aakalang hindi na sila aalagaan sa kanilang pagtanda.
d. .
305
Ayaw ng magulang na umibig ang anak sa murang edad pa lamang
subhektibo sapagkat pumapanig sa damdamin at paniniwala ng may-akda Ikalawang Bahagi 5. B 6. D 7. C 8. D 9. B 10. C
9. Inilarawan ang pag-ibig sa akda sa pamamagitan ng __________. a.
pagpapaliwanag sa kahulugan nito
b.
paghahambing gamit ang tayutay
c.
pagsasalaysay sa karanasan ng tauhan
d.
pagpapahayag ng sariling karanasan
10. “Kaya pala lagi nang kakaba-kaba ngayon ang aking dibdib.” Ano ang mahihinuha sa pahayag na ito ni Irene? a.
Laging may takot na nadarama si Irene kapag kausap ang ina.
b.
Hindi na nakadarama ng kapayapaan si Irene dahil sa mga kagalit.
c.
Si Irene ay nagsisimula nang umibig.
d.
Bunga ng sakit ang kabang nadarama ni Irene.
Ilahad ang mga panitikang bibigyang-pansin sa aralin na ito – ang Sanaysay at ang maikling kuwento sa Panahon ng Komonwelt. Nauna nang naibigay at naipasagot ang mahahalagang tanong kaya‟t sa bahaging ito ay maaari
VI. YUGTO NG PAGKATUTO PARA SA ARALIN 2.1 ALAMIN: Bago pa man dumating ang mga mananakop tayo ay may sarili ng panitikan. Hindi
sabihin ang inaasahang isasagawa nila pagkatapos ng aralin. Ilahad na rin sa mga mag-aaral ang pamantayan sa
natin maikakaila na yumabong pa ito sa kanilang pagdating. Sa araling ito ay nakapokus
pagmamarka ng inaasahang produkto. Sangguniin sa huling
tayo sa Sanaysay at Maikling kuwento sa Panahon ng Komonwelt. Marahil ay maitatanong
bahagi ng aralin ang rubriks.
mo sa iyong sarili, ano kaya ang kalagayan ng ating panitikan at manunulat sa panahong ito? Bigyang-pansin mo rin ang mahalagang tanong na: “Malaya ba sa pagsulat ang mga manunulat sa Panahon ng Komonwelt?” Inaasahan kong ang mga gawain at pagsasanay sa bahaging ito ay makatutulong upang masagot ang mga tanong na ito. Gawin
mo
ring
gabay
ang
pamantayang
pangnilalaman
maipamamalas mo bilang mag-aaral ang pag-unawa sa ilang akdang
kung
saan
ay
pampanitikan
partikular na ang sanaysay na umusbong noong Panahon ng Komonwelt hanggang sa kasarinlan. Inaasahan na sa pagtatapos ng araling ito ay makapagsasagawa ka ng mockumentary tungkol sa wika. Sa pagsisimula mo sa araling ito, iyong isulat ang una mong naisip tungkol sa
306
manunulat noong Panahon ng Komonwelt sa tulong ng Generalization Table. GAWAIN 2.2.1: Generalization Table Ang unang kolum ang unang sasagutan bago ang kasunod na mga kolum. Ang ikalawa at ikatlong kolum ay sa susunod na mga bahagi ng aralin at ang huli ay sa bahaging Paunlarin ng araling ito. Una kong naisip na . ..
Natuklasan ko na . . .
Himukin ang mga mag-aaral na isulat ang kanilang sagot sa coupon bond na may ginayang pormat ng generalization
Patunay nito ang . .
Kaya ang aking kongklusyon ay:
table. Ang unang kolum muna ang sasagutan. Bigyan sila ng tatlong minuto upang maisagawa ito. Pagkatapos ay pagpangkatin ang mga mag-aaral. Bigyan ang bawat magkapareha ng tatlong (3) minuto upang magtalakayan sa kanilang naging sagot. Pumili ng ilang magkapareha na magbabahagi ng kanilang napag-usapan. Matapos ang pagpapalitan ng ideya, ipadikit ito sa gilid ng pisara isang bahagi ng silid-aralan na magsisilbing bulletin board ng mag-
GAWAIN 2: 3-2-1 ACTION! Gamit ang estratehiyang 3-2-1, piliin sa kahon ang tatlong (3) akdang napabantog sa Panahon ng Komonwelt at ang manunulat ng mga akdang ito, dalawang (2) katangian ng akda at manunulat na may likha ng mga ito at isang (1) tanong/pahayag na nais mo pang mabatid tungkol sa manunulat at sa kanilang akda. Mga Manunulat Genoveva Edroza Matute Buenaventura S. Medina Jr. Adriano P. Landicho Iñigo Ed. Regalado Narciso G. Reyes Deogracias A. Rosario
307
Mga Akda Ang Anluwage Ang Dalaginding Lugmok na ang Nayon Lupang Tinubuan Sa Aking mga Kabata Hikbi sa Karimlan
aaral. Maaaring isulat sa kartolina, manila paper o sa pamamagitan ng power point presentation ang pangalan ng mga manunulat at mga akdang pagpipilian. Maaari pa itong dagdagan kung kinakailangan. Bigyan ng 10 minuto ang mga mag-aaral sa gawaing ito. Sa unang limang minuto ay gagawin ng indibidwal ang gawain na isusulat sa kanilang kuwaderno at ang natitirang limang minuto ay hikayatin ang mga mag-aaral na ibahagi sa kapangkat ang kanilang ginawa. Pumili ng lider na magbabahagi sa klase ng kanilang napag-usapan.
3
Mga akdang napabantog sa Panahon ng Komonwelt at ang manunulat ng mga akdang ito 1.
SUSI SA PAGWAWASTO
2. 3.
2
Katangian ng akda at manunulat sa naging sagot sa 3 1. 2.
3
Mga akdang napabantog sa Panahon ng Komonwelt at ang manunulat ng mga akdang ito 1. Ang Dalaginding - Iñigo Ed. Regalado 2. Lupang Tinubuan - Narciso G. Reyes 3. Wikang Pambansa - Manuel L. Quezon Katangian ng akda at manunulat sa naging sagot sa 3 1. Akda:
1
Tanong/pahayag na nais mo pang mabatid tungkol sa manunulat at sa kaniyang akda 1.
308
Ang Dalaginding - may tauhan/mga tauhang humaharap sa suliranin; maayos ang
humaharap sa suliranin; maayos ang
GAWAIN 2.2.3: Ilalahad Ko, Kilalanin Mo
pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari Lupang Tinubuan - may tauhan/mga tauhang
Lagyan ng tsek () ang patlang kung ang bawat aytem ay
humaharap sa pang suliranin; may aralang na nag-iiwan Paunawa: Maaari magsaliksik guro para sa karagdagang impormasyon para sa katangian ng mga ng kakintalan sa isip akda at manunulat. Wikang Pambansa - tumatalakay sa
tumutukoy tungkol sa sanaysay, ekis (X) kung ito ay tumutukoy naman sa maikling kuwento at asterisk (*) kung parehong tumutukoy sa sanaysay at maikling kuwento.
pagmamahal sa wika; ang nanghihikayat sa Nakabatay sa mag-aaral kanilang sagot. mambabasa/tagapakinig 2. Manunulat Iñigo Ed. Regalado – mahusay na manunulat;
__ nagbibigay ng mahahalagang kaisipan
makata ng pag-ibig Isulat sa kartolina o manila paper ang gawaing ito. Bigyan Reyes lamangNarciso ng 3-5 G. minuto ang mag-aaral sa pagsagot. Indibidwal Manuel L. Quezon mapagmahal sa wika; na ipagawa sa mag-aaral– ang gawaing ito. Pagkatapos itong makabayan isagawa ay ipawasto rin sa mag-aaral ang gawain upang makita nila ang kanilang kaalaman sa mga araling tatalakayin.
__ ito ay orihinal na panitikan ng mga Pilipino __ nagsisilbing aliwan/libangan __ kabilang ang sulating pampahayagan __ may mga tauhang nagsisiganap __ Buenaventura S. Medina Jr. __ Deogracias A. Rosario __ Michel de Montaigne __ maaaring iugnay sa sariling karanasan at karanasan ng ibang tao
1. *
__ ginagamitan ng masisining o mga tayutay na salita
PAUNLARIN Ang bahaging ito ay makatutulong sa iyo upang maunawaan mo
ang
mahahalagang kaisipan/konsepto na saklaw ng aralin. Ang mga akdang pampanitikan na pag-aaralan natin sa bahaging ito ay Sanaysay at Maikling kuwento na sumibol sa
309
SUSI SA PAGWAWASTO 6.
2.
7. X
3. X
8.
4.
9. *
5. X
10. *
Panahon ng Komonwelt. Mahalagang masagot sa bahaging ito ang tanong na: “Malaya ba sa pagsulat ang mga manunulat sa Panahon ng Komonwelt?” Simulan natin sa sanaysay. Sa lahat ng uri ng panitikan, ang sanaysay ang sinasabing may pinakakaunting bilang ng manunulat dahil sa malayo ito sa damdamin ng mga tao. Gayon pa man, mananatiling ang nilalaman nito ay kapupulutan ng aral at aliw sa
Sa nakasulat na pormat ng thinking about primary sources sa
mambabasa. Sa araling ito ay gawing gabay ang sumusunod na tanong na makatutulong sa iyo sa maaari mong maging tunguhin sa araling ito.
Mabisa bang paraan ng paglalahad ng katuwiran ang pagsulat ng sanaysay?
______________________ ______________________ ______________________ ______________________ ______________________ __________
310
pisara, kartolina o manila paper, ipagawa nang pangkatan ang gawain. Bigyan ang bawat pangkat ng kartolina at pentel
Bakit mahaIaga ang iba‟t ibang paraan ng pagpapahayag sa isang sanaysay? __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ ______
pen. Ipakopya ang pormat sa bawat pangkat. Bigyan ng 20 minuto
ang
mag-aaral
sa
pagkopya,
pagsagot
at
pagpapalitan ng opinyon sa gawain. Papiliin sila ng lider na magbabahagi sa klase ng kanilang napag-usapan.
GAWAIN 2.2.1.a: Konseptulong Magbigay ng mga pantulong na konsepto na may kaugnayan sa
Ipagawa nang indibidwal ang gawaing ito. Ipasulat sa
salitang sanaysay na sa iyong palagay ay makatutulong upang
kanilang kuwaderno ang pormat at ang kanilang sagot.
makabuo ng isahang konsepto para sa aralin.
Bigyan ng 5 minuto ang bawat mag-aaral at pagkatapos ay pumili ng ilan sa kanila na ibabahagi ang kanilang naging
Isahang konsepto sa salitang sanaysay
_______________________________________ _______________________________________ _______________________________________ _______________________________________ _______________________________________ _______________________________________ ___________
Magbigay ng impormasyon tungkol sa may gawa ng talumpating tatalakayin, si Manuel L. Quezon.
Kapanganaka n
Pamilya
Mga Katangian
Naiambag sa Pilipinas
Babasahin 1: WIKANG PAMBANSA NI MANUEL L. QUEZON (Kalakip 2.1.a)
311
Hatiin sa apat na pangkat ang klase. Ipagawa nang konsepto. pangkatan ang bahaging ito. Bigyan ng 20 minuto ang bawat pangkat sa pagpapalitan ng opinyon sa gawain at kung paano nila ito ibabahagi sa klase. Maaaring ipagawa ang sumusunod na pamamaraan: (Ang mga pamamaraang ito ay mungkahi lamang, maaaring gumamit o madagdag pa ng iba pamamaraan ang guro.) a. Impersonation b. Talk Show c. Role Playing d. One-on-One Interview Ang pamamaraan ay maaaring isulat sa isang makulay na papel na ang likod ay makikita ang mukha ni Manuel L. Quezon. Katabing nakasulat sa pamamaraan ang bilang na magtatakda kung pang-ilan ang kanilang pangkat na magtatanghal. Pabunutin ang lider ng bawat pangkat. Magdagdag ng iba pang impormasyon tungkol kay Manuel Hingan ng impormasyon ang mga mag-aaral tungkol sa L. Quezon. talumpati. Aalamin lamang kung pamilyar ang mga magaaral tungkol dito. Kung walang makapagbibigay ng impormasyon tungkol sa talumpati, magbigay ng impormasyon tungkol dito. Sabihing ang tatalakayin ay Hingan ng ideya nito. ang mga mag-aaral tungkol sa Wikang isang halimbawa Pambansa gamit ang concept map bago ipabasa ang sanaysay (talumpati) na ipatatalakay. Pumili ng mag-aaral na mahusay bumasa sa paraang patalumpati rin.
GAWAIN 2.2.1.b: Paglinang ng Talasalitaan Pumili ng isang salita sa akdang iyong binasa, ilagay ito sa pinakagitnang kasunod na grapiko. Ibigay ang kahulugan, ang katangian,
ang
bahagi
ng
panalita
at
ang
halimbawang
Pagkatapos maipabasa ang akda, ipasagot sa mag-aaral
pangungusap.
ang paglinang ng talasalitaan gamit ang Frayer Model. Ang Kahulugan
Katangian
frayer model ay maaaring nakasulat sa pisara, sa kartolina, o sa manila paper. Maaari itong gawing paligsahan sa bawat pangkat. Sa mapipili nilang salita ay paramihan sila
Bahagi ng Panalita
SALITA
ng maisasagot sa apat na kategorya – kahulugan,
Halimbawang Pangungusap
katangian, bahagi ng panalita sa ibinigay na kahulugan, at paggamit ng mga ito sa pangungusap. Ipagawa ito sa loob ng limang minuto. Ang pinakamaraming tamang sagot ang
GAWAIN 2.2.1.c: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa Isulat ang sumusunod na mga tanong at ang iyong sagot sa iyong sagutang papel.
magwawagi. Itanong sa mga mag-aaral ang mga tanong bilang 1-5.
Isulat ang sumusunod na tanong at ang iyong sagot sa iyong sagutang papel.
Sabihin sa mag-aaral na pagkatapos ng talakayan ay
1. Sa iyong palagay, bakit kailangang magkaroon ng wikang pambansa ang Pilipinas? 2. Bigyang
Pinoy. Papikitin ang mag-aaral upang maramdaman nila ang interpretasyon
ang
pahayag
na
nakasulat
nang
pahilig:
“Kailangang magkaroon ng sariling wika ang Pilipinas, isang wikang nakabatay sa isa sa mga katutubong wika.”
nilalaman ng awit. Sabihin sa kanilang ang kakayahan nila sa pakikinig ay susubukin.
3. Kung ikaw ay nasa katayuan ni dating Pangulong Quezon, tulad din ba ng
Pagkatapos marinig ang awit ay itanong ang bilang 6-8.
kaniyang desisyon ang iyong gagawin upang magkaroon tayo ng isang
Maaari pang dagdagan ang mga tanong na lilinang sa pag-
wikang pambansa? Bakit? 4. Sa kasalukuyan, makikita bang malaya ang mga Pilipino sa paggamit ng
312
pakikinggan naman nila ang awit ni Florante na Ako’y Isang
unawa ng mga mag-aaral sa aralin.
wikang pambansa? Magbigay ng sitwasyon batay sa sariling karanasan o ng ibang taong nakapaligid sa iyo. 5. Bilang isang kabataan, paano mo maipakikita ang pagpapahalaga sa wikang pambansa? 6. Pakinggan ang awiting Ako’y Isang Pinoy ni Florante. Ilahad ang pangunahing ideya sa awit na ito. May kaugnayan ba ang awit na ito sa talumpati ni Manuel L. Quezon? Ilahad ito. 7. Sa damdaming namamayani sa iyo tungkol sa wika, ihambing ito sa damdaming namamayani sa awit. 8.
Bakit kailangang magkaroon ng wikang pambansa ang Pilipinas?
Ibigay ito bilang input tungkol sa sanaysay. Maaaring Ang Sanaysay ay isang uri ng panitikan na nasa anyong Pormal Di-Pormal o Pamilyar tuluyan na ipinahahayag ang sariling kaisipan, kuro-kuro, saloobin at damdamin na kapupulutan ng aral at aliw ng mambabasa. Nagbibigay ng impormasyon Nagsisilbing aliwan/libangan Ayon kay Alejandro G. Abadilla, ito‘y ―pagsasalaysay ng isang sanay.‖ Ang Nagbibigay mahahalagang sa pamamagitan Sanaysay ay ng anyo ng sulating hiram.Nagbibigay-lugod Noong 1580, isinilang ito sa Pransiya at si Michel de Montaigne ang tinaguriang ama. Ito ay tinawag niyang essai na nangangahulugang isang pagtatangka, isang pagtuklas, isang pagsubok sa anyo ng panulat. Ang dalawang uri ng sanaysay ay pormal at di-pormal o pamilyar. Narito ang kanilang pagkakakilanlan.
313
isulat
sa
pisara,
kartolina
mahahalagang impormasyon.
o
manila
paper
ang
kaisipan o kaalaman sa
ng pagtalakay sa mga paksang
pamamagitan ng makaagham at
karaniwan,
lohikal na pagsasaayos sa
personal
pang-araw-araw
at
paksang tinatalakay Maingat na pinipili ang pananalita
Ang
pananalita
ay
parang
nakikipag-usap lamang Ang tono ay mapitagan
Pakikipagkaibigan ang tono
Obhektibo o di kumikiling sa
Subhektibo sapagkat pumapanig
damdamin ng may-akda
sa damdamin at paniniwala ng may-akda
GAWAIN 2.2.1.d: Tukuyin ang Kaibahan. Iba pang panitikan
Sanaysay Paano nagkatulad?
314
mag-aaral tungkol sa sanaysay at sa iba pang panitikan. Paano nagkaiba sa… Uri
Ipabasa
Katangian
ang
isa
pang
halimbawa
ng
sanaysay, ang Ako ay Ikaw. Maaari itong gawing
Pagkakalahad
dugtungang pagbasa.
Iba pang pagpapaliwanag
Babasahin 2: AKO AY IKAW NI HANS ROEMAR T. SALUM (Kalakip 2.1.b) Mga Gabay na Tanong: 1. Anong uri ng sanaysay ang binasang akda. Ipaliwanag. 2. Pansinin ang kasunod na mga pangungusap na may salungguhit. Ano ang layunin
Magkaroon ng talakayan tungkol sa ipinabasang
ng mga pangungusap na ito? Matagal na panahon na rin simula nang ako ay ipaglaban ni dating
sanaysay sa tulong ng mga gabay na tanong.
Pangulong Mauel L. Quezon.
Maaaring isulat sa pisara, kartolina, o manila paper
__________________________________________________
ang mga gabay na tanong at talakayin ito sa paraang
Sa paglipas ng panahon ay mabilis na naging moderno na ang ating bansa
UTS o Ugnayang Tanong-Sagot
__________________________________________________ Pakiramdam ko ay binihisan ako upang sumabay sa makabagong panahon.
__________________________________________________
Sabihin sa mag-aaral na malalaman kung wasto ang naging sagot sa katatapos na gawain sa pamamagitan ng pagtalakay tungkol sa iba‟t ibang paraan ng pagpapahayag.
Sa makabagong panahon, gamitin mo ako kung sa paraan ng iyong wika ang ibig mo, piliin lamang sa tamang panahon at tamang sitwasyon, tiyak
Magbigay na ng input tungkol sa iba‟t ibang uri
na ang aking patuloy na pag-unlad.
__________________________________________________ Iba-iba ang paraan ng pagpapahayag, maaaring
paglalahad, paglalarawan,
ng pagpapahayag. Upang higit pang maunawaan ng mag- aaral, magbigay pa ng halimbawa. Hingan din
pagsasalaysay,
at
pangangatuwiran.
Ang
paglalahad ay may layuning magpaliwanag. Layunin ng paglalarawan 315 ang ipakita ang kabuuang anyo ng tao, bagay o pook upang maipakita ang kaibahan nito sa mga kauri. Kung ang nais ay maglahad ng mga
sila ng sarili nilang halimbawa bago ipagawa ang susunod na gawain.
GAWAIN 2.2.1.e: Pagbuo ng Sariling Yaman Sumulat ng sariling pagpapahayag tungkol sa isang bagay na itinuturing mong sarili mong yaman na maaaring sa paraang paglalahad, paglalarawan, pagsasalaysay, at pangangatuwiran. Magkakaroon ng pagtataya sa iyong ginawa sa pamamagitan ng sumusunod na pamantayan: a.) kalinawan; b.) wastong gamit ng gramatika; c.) wastong
Pagkatapos ibigay ang panuto ng gawain, ibigay ang pamantayan sa mga mag-aaral sa pagsulat upang malaman nila kung paano itataya ang kanilang
gamit ng bantas; d.) kaisahan ng salita, pangungusap at talata; e.) makatotohanan; at f.)
gawain. Bigyan ng 30 minuto ang mga mag-aaral sa
naglalahad, naglalarawan, nagsasalaysay o nangangatuwiran (depende kung anong
gawaing ito. Pumili ng ilang mag-aaral na
paraan ng pagpapahayag ang pinili ng mag-aaral).
magbabahagi ng kanilang ginawa. Pabigyan ito ng
GAWAIN 2.2.1.f: Balita Mo, Isusulat Ko
feedback sa mga kamag-aral batay sa mga Ibigay ang panuto ng gawain, ibigay ang pamantayan pamantayang ibinigay. sa mga mag-aaral sa pagsulat upang malaman nila
Sumulat ng sariling sanaysay na maaaring sa anyong pormal o pamilyar mula sa napanood na bagong balita sa telebisyon o sa mga balitang dokumentaryo. Gamitin ang iba‟t ibang paraan ng pagpapahayag. Malaya kang pumili ng anomang paksa sa napanood. Magkakaroon ng pagtataya sa iyong ginawa sa pamamagitan ng sumusunod na pamantayan: a.) kaisahan ng salita, pangungusap at talata; b.) wastong gamit ng
kung paano itataya ang kanilang gawain. Pagpartnerin ang mga mag-aaral at isagawa ang pamamaraang
gramatika; c.) wastong gamit ng bantas; d.) makatotohanan; at e.) gamit ang iba‟t ibang uri
people smart. Sa pamamaraang ito ay hayaang ang
ng pagpapahayag.
magkapareha ang magbigay at tumanggap ng puna sa kanilang ginawa batay sa mga pamantayang ibinigay.
Una kong naisip na . ..
Natuklasan ko na . . .
Patunay nito ang . . .
Kaya ang aking kongklusyon ay:
Pumili ng magkapareha na magbabahagi ng ibinigay at natanggap nilang puna. Magbigay rin ng puna ang guro kung kinakailangan. Sa tsart na ito ay nauna nang ipinagawa sa mga
316
mag-aaral ang unang kolum sa bahaging Alamin. Sa pagkakataong ito ay papunan na ang ikalawa at ikatlong kolum. Punan ang mga kolum na ito.
GAWAIN 2.2.1.g: YES/NO Analysis
Hikayatin ang bawat pangkat na gawin ito sa masining
Ibigay ang sariling opinyon tungkol sa kahalagahan ng opinyon at katuwiran sa isang Sanaysay noong Panahon ng Komonwelt.
na
paraan.
Maaaring
sa
pamamagitan
ng
pamamaraang teaching-learning situation, talk show, interview o iba pa. Hingan ng feedback ang bawat MahaIaga ba sa paglalahad ng opinyon at katuwiran ang sanaysay noong Panahon GAWAIN 2.2.1.h: Ang Mali Noon, Itatama Ngayon … ng Komonwelt?
Oo
pangkat sa mga itinanghal na gawain. Ang tuon sa Hindi
Sa tulong ng reflective journal ay itala ang kabuuang konseptong natutuhan sa aralin.
Ang lagom ng aking nagawa sa aralin:
pagbibigay ng feedback ay ang naging sagot nila sa tanong at hindi pokus sa kanilang pagganap. Magbigay rin ng feedback ang guro. Indibidwal na ipagawa ang gawaing ito. Ipasulat ito sa
(panitikan)
kanilang kuwaderno. Tawagin ang mag-aaral upang
(wika)
ibahagi sa klase ang kanilang naging kasagutan. Maaari itong gawing exit card na magtataya sa natutuhan ng mga
Mga bago kong natutuhan sa paraan ng paglalahad ng katuwiran gamit ang
mag-aaral sa naging aralin bago lumipat sa bagong paksa
sanaysay:
ng aralin.
Naunawaan ko na ang iba‟t ibang paraan ng pagpapahayag ay:
317
Ang dati kong kaalaman na natuklasan kong mali sa:
(panitikan)
(wika)
Natulungan akong maunawaan na
(panitikan)
(wika)
Sa aking palagay, magagamit ko ang kaalamang ito sa pamamagitan ng:
(sa pag-aaral)
(sa tunay na buhay)
Bilang paghahanda sa susunod na gawain, magbigay ng input tungkol sa mockumentary. Maaaring magpanood sa kanila ng halimbawa ng mockumentary. (Ito ay dapat na nabanggit na rin sa mag-aaral sa unang araw pa lamang bago ang pagtalakay sa aralin.)
GAWAIN 2.2.1.i: Natutuhan ay Isasabuhay…
Ang mockumentary ay isang uri ng pelikula o programang pantelebisyon na kadalasang ginagamit sa
Subukin mo na ngayon ang panghuling gawain sa araling ito. Bilang pagtataya sa iyong natutuhan, isabuhay mo ito sa tulong ng gawaing ito.
o
pagbibigay
puna
sa
napapanahong
pangyayari at isyu sa bansa na maaaring komedya o
Ikaw ay kabataang mag-aaral na naimbitahang dumalo sa gaganaping
katawa-tawa o drama. Ito ay maaaring isang paraan ng
programa para sa Buwan ng Wikang Pambansa upang ipagtanggol ang wika ng
panggagaya na maaaring ang bahagi o ang kabuuan ay
kabataan sa harap ng mamamayan dahil sa hindi responsableng paggamit ng wika. Ikaw ay makikibahagi sa pagsasagawa ng mockumentary na magkakaroon ng pagtataya sa pamamagitan ng: a.) mahusay na pagbibigay ng katuwiran; b.) makatotohanan; c.) nakahihikayat sa pagbibigay ng katuwiran; at d.) nagagamit
318
pagsusuri
itinatanghal nang natural upang maging makatotohanan. Upang maragdagan pa ang kaalaman dito, makatutulong ang http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_mockumentaries.
ang iba‟t ibang paraan ng pagpapahayag. MGA PAMANTAYAN SA PAGTATAYA SA GINAWANG PAGTATANGHAL NG MOCKUMENTARY (Kalakip 2.1.c) Pag-aaralan naman natin ngayon ang isa pang uri ng panitikang tuluyan – ang maikling kuwento. (Aralin 2.2)
Ang maikling kuwento ay isang sangay ng panitikan na masining ang pagkakalikha upang mabisang maikintal sa isip at puso ng mga mambabasa ang mga pangyayaring
Ilahad sa mga mag-aaral ang magiging aralin. Ibigay ang
nakapaloob dito. Inaasahan na sa pagtatapos ng araling ito ay masagot mo ang mga gabay na tanong upang ikaw ay makabuo ng mahahalagang konsepto para sa aralin. Inaasahang makabubuo ka ng advertisement poster sa pagtatapos ng araling ito. Ang pamantayan sa pagtataya ng iyong gagawin ay batay sa a.) kasiningan; b.) pagkamalikhain;at c.) pagiging
inaasahang pagganap sa mga mag-aaral, ang paggawa ng advertisement poster na isasagawa bilang pangkatang gawain. Ibigay rin sa kanila ang magiging pamantayan sa
makatotohanan.
pagmamarka ng kanilang gawain nang sa ganoon ay
Mga Gabay na Tanong:
makapaghanda ang mga mag-aaral sa gawaing ito.
1.
Paano nakatulong ang maikling kuwento sa mga manunulat
at sa iba pang
Pilipino noong panahon ng komonwelt? 2.
Bakit gumagamit ng iba‟t ibang kayarian ng pang-uri ang isang kuwentista?
GAWAIN 2.2.a: Katotohanan o Opinyon? Sagutin ang sumusunod na mga gabay na tanong sa tulong ng fact or opinion analysis. Matutuklasan mo ang wastong sagot sa pagpapatuloy mo sa araling ito.
Ipasagot ang mga gabay na tanong sa tulong ng fact or opinion analysis. Ipasulat sa kuwaderno ang kanilang sagot. Bigyan sila ng tatlong minuto upang sagutan ang gawain at limang minuto upang pag-usapan ang mga ito sa kani-kanilang kapangkat. Pumili ng kinatawan ng pangkat na maglalahad ng kanilang napag-usapan.
1. Paano nakatulong ang maikling kuwento sa manunulat at sa iba pang Pilipino noong Panahon ng Komonwelt? 2. Bakit gumagamit ng iba’t ibang kayarian ng pang-uri ang isang kuwentista sa kaniyang pagsulat?
319
Pahayag
Katotohanan o Opinyon?
Si Deogracias A. Rosario ay “Ama ng Maikling Kuwento.” Nakatulong ang maikling kuwento sa manunulat at sa Pilipino noong Panahon ng Komonwelt. Maaaring buhay ng manunulat ang ipinahahayag sa akdang kaniyang isinulat. Mayayaman ang mga manunulat. Hindi malaya ang mga Pilipinong manunulat noong Panahon ng Komonwelt. Nakatutulong ang pang-uri sa paglalarawan ng mga katangian ng isang lugar at mga tauhan sa akda. 320
Paliwanag
GAWAIN 2.2.b: Kilalanin Mo Sa bahaging ito ay alamin natin kung gaano mo kakilala ang sumusunod na mga manunulat na Pilipino. Ibigay ang naging kontribusyon nila sa panitikang Pilipino.
DEOGRACIAS A. ROSARIO
ROGELIO R. SIKAT
SEVERINO REYES
Idikit ang larawan ng mga manunulat sa isang kartolina o manila paper. Maaari rin namang sa pamamagitan ng power point presentation. Tanungin ang mga mag-aaral kung ano ang naging kontribusyon sa panitikang Filipino ng mga manunulat na ito. Sa bahaging ito ay aalamin muna ang kaalaman ng mga mag-aaral sa mga manunulat
Bago ang gawaing pagbasa (o pagsasadula), ipasagot ito sa mag-aaral. Ipaskil sa pisara ang mga salitang lupang tinubuan. Upang maging masining ito, maaaring ilagay ang mga salitang ito na nakadikit sa mapa ng Pilipinas. Maaari
ring
mag-isip
pa
ng
ibang
pamamaraan.
Pagkatapos ng gawaing ito ay maaari nang ipabasa (o GAWAIN 2.2.c: Pagtukoy sa Maaaring Nilalaman ng Akda Bigyan ng mga kaugnay na salita/parirala/pangungusap ang pamagat ng
ipadula) ang tatalakaying akda. (Ang akda ay kalakip na makikita sa mga huling pahina ng TG na ito.)
babasahing akda at ang maaaring nilalaman nito.
Lupang Tinubuan
321
Pumili ng mga mag-aaral na magbabasa ng tatalakaying akda. Ipabasa ito sa masining na paraan. Maaari rin namang ipadula ito sa mga napiling mag-aaral. Ibigay ito bilang takdang aralin sa mga mag-aaral na napili upang makapaghanda sila.
BABASAHIN 3: LUPANG TINUBUAN NI NARCISO G. REYES (Kalakip 2.1.d)
GAWAIN 2.2.d: Paglinang ng Talasalitaan Ibigay ang kahulugan ng sumusunod na salita. Pagkatapos, ibigay kung anong
Isulat ang talaan sa pisara, kartolina, o manila paper.
bahagi ng panalita ito, at gamitin sa pangungusap ang mga ibinigay na kahulugan.
Tumawag ng mag-aaral na sasagot sa gawaing ito. Salita mula sa
Kahulugan
aralin
Bahagi ng
Pangungusap
Panalita
pinagmuni-muni
Iminumungkahing huwag limitahan sa isang mag-aaral lamang na sasagot sa bawat salita. Tawagin ang lahat ng mag-aaral na nagnanais na ito ay sagutan. Pagkatapos ng
agaw-dilim
lahat ng sasagutan ay suriin na kung wasto ba ang naging
piping panangis
sagot ng mga mag-aaral. Hayaan munang ang kapwa
sumasalunga
kamag-aral ang magsuri sa naging sagot ng kanilang kamag-aral.
makadurog-puso
GAWAIN 2.2.e: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa Isulat ang sumusunod na mga tanong at ang iyong sagot sa iyong sagutang papel. Gayahin ang pormat ng estratehiya. 1. Ilarawan ang nayon ng Malawig. Ibig mo bang marating ang nayon na ito? Bakit? 2. Bakit lumuwas si Danding sa Malawig? 3. Ilahad ang mga kaugalian ng mga taga-Malawig. Nakikita pa ba ito sa kasalukuyan? Magbigay ng mga patunay. Kaugalian ng mga taga-Malawig
322
Nakikita pa ba sa kasalukuyan? (Oo/Hindi)
Patunay na nakikita/hindi na nakikita sa kasalukuyan
naunawaan nila sa akda sa tulong ng mga tanong sa gawaing ito. Maaari ring pangkatin ang mga mag-aaral sa apat. Bigyang laya ang bawat pangkat na magpalitan ng kanilang kurokuro. Gabayan ang bawat pangkat sa pagpoproseso. Magbigay ng sintesis sa naging usapan o talakayan sa klase. 4. Ang Malawig ay isang lalawigan. Ihambing ang pamumuhay rito at sa lungsod. Alin ang nais mong maging tirahan? Bakit? Paraan ng Pamumuhay sa Lalawigan
Paraan ng Pamumuhay sa Lungsod
Dahilan: 5. Sa iyong palagay, nanaisin ba ni Danding na manatili na lamang sa lupang tinubuan ng kaniyang ama kaysa ang bumalik sa siyudad na kaniyang kinalakhan? Magbigay ng mga patunay sa pamamagitan ng paglalahad sa bahaging nagpapatunay nito. 6. Nanaisin mo pa bang bumalik sa iyong tinubuang lupa kung maganda na ang iyong buhay sa ibang bayan o bansa? Bakit?
7. Bilang mag-aaral, paano mo maipakikita ang iyong pagmamahal at pagmamalasakit sa sariling bayan?
323
Magbigay na ng input ang guro tungkol sa maikling kuwento. Maaaring nakasulat ito sa kartolina, manila
UgnayPanitikan
ANG MAIKLING KUWENTO
paper, o sa pamamagitan ng power point presentation.
Ang Maikling kuwento o maikling katha ay nililikha nang
Magkaroon ng pagtalakay sa ibinigay na input ng guro.
masining upang mabi-
Itanong ang mga bilang 1-2 sa mga mag-aaral.
sang maikintal sa isip at damdamin ng mga mambabasa ang isang pangyayari tungkol sa buhay ng tauhan o ng lugar na pinangyarihan ng mahahalagang pangyayari. Taglay nito ang pagkakaroon ng (1) iisang kakintalan; (2) may isang pangunahing tauhang may mahalagang suliraning kailangang bigyan ng solusyon; (3) tumatalakay sa isang madulang bahagi ng buhay, (4) may mahalagang tagpuan, (5) may kawilihan hanggang sa kasukdulan na susundan ng wakas. Isa sa mga uri ng maikling kuwento ay ang kuwento ng katutubong kulay – ang binibigyang-diin ay ang tagpuan, ang kapaligiran ng isang pook, ang pamumuhay, ang mga kaugalian at mga gawi sa lugar na binibigyang diin sa kuwento.
1. Sa iyong palagay, paano nakatulong ang maikling kuwento sa mga manunulat at sa iba pang Pilipino noong Panahon ng Komonwelt at maging sa kasalukuyan? 2. Anong uri ng maikling kuwento ang binasang aralin? Patunayan. 3. Gumawa ng balangkas ng kuwento ng katutubong kulay. Maaaring kuwento tungkol sa iyong sariling bayan o kuwento ng iyong paboritong lugar na napasyalan. Gawing gabay ang kasunod na pormat. Gawin sa papel.
Upang Pamagat
Solusyon
makapaghanda
sa
isusulat
nilang
maikling
kuwento, ipagawa nang pangkatan ang bilang 3. Ibigay ang pormat ng gagawing balangkas na nakasulat sa pisara, kartolina, o manila paper. Maaari ring bigyan ng
324
May-akda
photocopy ng balangkas ang bawat pangkat o bawat magaaral. Bigyan ng 10 minuto ang bawat pangkat sa pagsulat ng kanilang balangkas. Pumili ng isang mag-
4. Mula sa ginawang balangkas ay bumuo ng sariling maikling kuwento. I-post ito sa iyong fb account at pabigyang puna (like o dislike) ito sa mga kamag-aral o kaibigan.
Balikan ang ginawang balangkas sa susulating maikling
Kung wala namang fb account, pabigyang puna ito sa kanila sa pamamagitan ng
kuwento at ipagawa ang gawain bilang 4. Gamitin ang
paglalagay ng tsek () sa pangkat ng mga bituing napili. Pabigyang paliwanag kung
buong oras sa pagbuo ng maikling kuwento. Gawing gabay
bakit ito ang kanilang puna sa iyong likha.
sa pagbigay ng panuto ang nasa bilang 4.
Napakahusay
Mahusay
May kaunting husay Nangangailangan ng malaking pagbabago
325
Ipabasa sa bawat pangkat ang nabuo nilang maikling kuwento. Kung hindi ito natapos ay ipatuloy ito bilang takdang aralin. Ibigay ang panuto sa bawat pangkat sa gagawin nila sa binuong maikling kuwento.
Ugnay-Wika
ANG PANG-URI
Ibigay na takdang-aralin sa mga mag-aaral ang kayarian ng pang-uri bilang paghahanda sa talakayan.
Ang pang-uri ay salitang naglalarawan tungkol
Ibigay bilang input sa mga mag-aaral ang tungkol sa
sa pangngalan at panghalip. Maraming paraan upang
pang-uri. Maaari itong nakasulat sa kartolina, manila
maglarawan. Maaaring sa pamamagitan ng paggamit ng kayarian ng pang-uri. Ang mga ito ay ang payak, maylapi, inuulit at tambalan. 1. Payak ang pang-uri kung binubuo lamang ng salitang ugat. Halimbawa: ganda talino, bago 2. Maylapi kung ang salitang naglalarawan ay binubuo ng salitang–ugat at panlapi.
paper, o sa pamamagitan ng power point presentation. Hingan ng sariling halimbawa ang mga mag-aaral sa bawat kayarian bago ang mga gawaing kaugnay ng araling ito. .
Halimbawa: maganda, matalino, makabago 3. Inuulit kung ang salitang naglalarawan ay inuulit ang isang bahagi nito o ang buong salitang-ugat. Halimbawa: kayganda-ganda, matalinong-matalino 4. Tambalan kapag ito ay binubuo ng dalawang magkaibang salitang pinagsama o pinagtambal na maaaring magkaroon ng pangalawang kahulugan. Halimbawa: balat-sibuyas, utak-matsing Upang matiyak natin ang iyong pag-unawa sa pang-uri. Basahin ang teksto sa ibaba at sagutin ang kasunod na mga tanong tungkol dito.
Isulat ito sa pisara, kartolina o manila paper. Maaari ring bigyan ng sipi nito ang mga mag-aaral. Gagawin itong gabay sa susunod na gawain upang matiyak na naunawaan ng mga mag-aaral ang paksa tungkol sa
Sa buhay, kailangang maging pusong mamon ka sa mga taong nangangailangan ng tulong. Hindi mahalaga ang kasikatan dahil sa yaman, sikat na sikat
326
ka nga kung hindi mo naman alam ibahagi sa iyong kapwa, balewala rin. Maging matulungin at hindi dapat maging palalo, iyan dapat ang maging panuntunan sa buhay ng mga taong biniyayaan ng
gramatika o pangwika.
1. Suriin ang mga salitang may salungguhit sa binasang teksto. Itala ang mga ito sa ilalim ng angkop na kayarian ng pang-uri.
Payak
327
Maylapi
Inuulit
Tambalan
Ibigay ito bilang indibidwal na gawain ng mga mag-aaral. Bigyan sila ng limang (5) minuto sa pagsagot. Magkaroon na ng pagtataya sa gawaing ito upang malaman kung magkakaroon
ng
pag-uulit
sa
pagtalakay
kung
kinakailangan. 2. Mula sa mga larawan sa ibaba, pumili ng isa. Sumulat ng komposisyon tungkol dito na naglalarawan gamit ang iba‟t ibang kayarian ng pang-uri.
3. Bakit gumagamit ng iba‟t ibang kayarian ng pang-uri ang isang kuwentista?
Ibigay ito bilang na mga tanong ang para Bigyanang ng mga 15 minuto ang pangwakas mag-aaral upang isagawa Sagutin ang tanong upang mataya ang iyong pag-unawa sa naging aralin.
sa aralin. Maaaring hatiinlarawan sa apat na anglamang, klase. gawaing ito. Ang mga ay pangkat mungkahi
1. Paano nakatutulong ang maikling kuwento sa manunulat at sa Pilipino noong
Gamitin anggumamit numbered together. Ang bawat maaaring ng heads iba pang larawan. Ang mga
Panahon ng Komonwelt?
miyembro bawat pangkat bigyan ng bilang. larawan ayng maaaring idikit saaykartolina, manila paper, o Halimbawa, may limang miyembro ang bawat pangkat, sa pamamagitan ng power point presentation. Pumili ngang isa ay magiging SI BILANG 1, 2, isinulat. BILANG 3, mag-aaral na magbabahagi ngBILANG kaniyang BILANG APAT at BILANG 5. Bigyan ng 10 minuto ang bawat pangkat upang pag-usapan ang kanilang opinyon sa
328
mga tanong. Pagkatapos ng minutong ibinigay sa kanila, tatawag ang guro ng sasagot sa bawat pangkat. Maaari rin namang gumawa ang guro ng palabunutan na may mga bilang kung ilan ang miyembro. Kung ang tatawagin niya o
Paano nakatutulong ang maikling kuwento sa manunulat at sa iba pang Pilipino noong Panahon ng Komonwelt?
_________________________________________ ______________________________________
_________________________________________ ______________________________________
_________________________________________ ______________________________________
Ipaliwanag ang gawaing ito sa bawat pangkat. Ang mga GAWAIN 2.2.f: Proud to be Kabarangay! Magkakaroon ng panauhin ang inyong lugar dahil sa nalalapit na pagdiriwang ng kapistahan. Bilang SK Chairman ng inyong barangay, ikaw ay naatasang i-promote ang inyong lugar sa inaasahang mga panauhin na punong-lalawigan, punong-bayan at iba
kakailanganing
kagamitan
para
sa
paggawa
ng
advertisement poster tulad ng kartolina, pangkulay, pentel pen, at ruler ay dapat na naibigay na bilang takdang aralin.
pang politiko, mga turista at mga kabarangay sa pamamagitan ng paggawa ng
Bigyan sila ng 45 minuto sa paglikha at 10 minuto sa
advertisement poster. Ang iyong likha ay magkakaroon ng pagtataya batay sa: a.) pagiging
pagpapaliwanag sa kanilang nilikha. Magsintesis sa naging
masining; b.) pagiging malikhain; c.) husay sa pagpapaliwanag; at c.) pagiging
gawain sa araw na ito.
makatotohanan. MGA PAMANTAYAN SA PAGMAMARKA NG ADVERTISEMENT POSTER (Kalakip
329 Sa pamamagitan ng solo-pair-team strategy, pagsamasamahing muli ang magkakapangkat. Sagutin muna nang
2.1.e)
Pagnilayan at Unawain GAWAIN 2.3: KKK (Katuwiran Ko’y kailangan) Sa nakaraang aralin ay natutuhan mo ang iba‟t ibang paraan ng pagpapahayag. Isa na rito ang pangangatuwiran. Sa gawaing ito, ang husay mo sa pagbibigay ng katuwiran ay kailangan. Sagutin mo ang tanong
na “malaya ba ang manunulat sa
Panahon ng Komonwelt?” Sagutin ang mahalagang tanong na ito gamit ang yes/no analysis. Malaya ba ang mga manunulat sa Panahon ng Komonwelt? Pangatuwiranan.
Oo ___________ ___________ ___________ ___________ GAWAIN 2.4: ITO NOON, GANITO NGAYON
Hindi ___________ ___________ ___________ ___________
Gamit ang IRF (Initial, Revised, Final) ay ibigay ang dating kaalaman sa paksa, ang nabagong pagkaunawa sa aralin at ang kabuuan at wastong natutuhan sa araling tinalakay. Gayahin ang pormat sa sagutang papel.
Initial (Dating Kaalaman sa Paksa)
Revised (Nabagong Pagkaunawa sa Aralin) 330
Bigyan ng 10 minuto ang bawat mag-aaral sa pagsagot sa bahaging ito. Pumili ng mag-aaral na magbabahagi ng kanilang naging sagot sa gawaing ito.
Final (Kabuuan at wastong natutuhan sa aralin)
Ibigay na muli ang sitwasyong bibigyang-buhay ng bawat
Ilipat
pangkat. Maaari itong nakasulat sa pisara, kartolina, o manila paper. Pagkatapos ng pagtatanghal ay hingan ng
GAWAIN 2.5: KULTURA – IN OR OUT? Magkakaroon ng paligsahan sa iyong paaralan tungkol sa paglalarawan ng mga
feedback ang mga mag-aaral sa naging presentasyon ng
kulturang Pilipino sa Panahon ng Komonwelt na nagbago, nawala at nananatili pa sa
bawat pangkat. Magbigay rin ng sariling feedback sa
kasalukuyan. Bilang lider ng Mga Kabataang Historyador sa Pilipinas (KHP), sa harap ng
bawat pangkat. Itanong sa mag-aaral: “Nakatulong ba ang
mga guro, kapwa mag-aaral, puno ng kagawaran, punongguro at historyador ay
pagganap na gawain upang maunawaan mo ang halaga
isasagawa mo ito sa masining na paraan tulad ng mini-museum o eksibit. Magkakaroon
ng aralin sa iyong pang-araw-araw na pamumuhay?”
sila ng pagtataya sa iyong likha batay sa a.) presentasyon na iyong isasagawa; b.) makatotohanan; c.) batay sa pananaliksik; at d.) pagkamalikhain. MGA PAMANTAYAN SA PAGTATAYA SA MINI-MUSEUM O EKSIBIT (Kalakip 2.1.f)
Bilang pangwakas na gawain, ipasagot
PANGWAKAS NA PAGTATAYA:
ang gawaing ito bilang indibidwal na gawain.
SUMMARY-LESSON CLOSURE Sa pamamagitan ng lesson closure ay bumuo ng konsepto sa naging aralin.
kanilang naging sagot. LESSON CLOSURE Ang aralin sa modyul na ito ay _____________________. Ang
mahalagang
331
Tumawag ng mag-aaral na magbabahagi sa
ideya
tungkol
sa
sanaysay
ay
_____________________
_______________________________________________________. Mahalagang
maunawaan
ang
ideya
o
konseptong
___________________________________________________.
ito
sapagkat Isa
pang
mahalagang konsepto sa aralin ay ang tungkol sa Maikling kuwento kung saan
Aralin 2.3: ANG PANITIKAN SA PANAHON NG KASARINLAN
Gabay sa Pagtuturo (TG)
II. Panimula at Mga Pokus na Tanong: Kumusta na? Labis akong natutuwa na sa dalawang panahon na iyong pinagdaanan ay marami kang napulot na kaalaman. Malaki ang magagawang tulong sa iyo sa pagpasok mo sa bagong panahon na ito, ang Panahon ng Kasarinlan. Sa araling ito ay
Narito ang magiging kabuuang batayan ng talakayan para sa araling ito. Bilang isang mahusay na guro, batid ko ang
aalamin mo ang naiambag ng akdang pampanitikan na sumibol at napatanyag sa Panahon
iyong pananabik at pagnanais na pasimulan na ang aralin.
ng Kasarinlan.
Narito rin ang ilan sa mga mungkahing Gawain. Inaasahan kong ito ay iyong pagyayamanin at iaangkop sa pangangailangan ng
Sa iyong palagay, nakatulong ba ang panitikan sa paglalahad ng damdamin, katuwiran, opinyon o saloobin ng mga manunulat upang matamo ang damdaming makabayan sa nasabing panahon? Masasabi mo ba na ang panitikan ay naging salamin ng kultura ng isang bansa? Gayundin, mahalaga bang matutuhan mo ang paggamit ng angkop na gramatika? Mahalaga ba na magkaroon ka ng kaalaman at kakayahan tungkol dito? Malalaman mo ang sagot sa mahahalagang tanong na ito sa pagpapatuloy mo ng
332
iyong mag-aaral.
iyong pag-aaral.
Upang mapatunayan na naunawaan mo ang nilalaman ng araling ito, sa pagtatapos ng iyong pag-aaral, inaasahan na makabubuo ka ng isang photo documentary na naglalarawan ng kultura at kalagayang panlipunan ng mga Pilipino sa panahong ito na nawala,nabago na at nananatili pa hanggang sa kasalukuyan. Narito ang mga pamantayan kung paano tatayain ang gawaing ito: a) orihinal, b) may kaugnayan sa paksa/napapanahon ang paksa, c)malikhain ang presentasyon, d) wasto ang paggamit ng gramatika/retorika.
Malalaman mo sa araling ito ang iba pang akdang pampanitikang napatanyag sa panahong ito partikular ang Maikling kuwento at Dula. Gayundin ang mga araling panggramatika tulad Aspekto ng Pandiwa at Mga Pahayag ng Pagsang-ayon at Pagsalungat.
III. Ang Mga Aralin at Ang Saklaw ng mga Ito Masasagot mo ang mahahalagang tanong at maisasagawa mo ang Inaasahang Produkto/Pagganap kung uunawain mo ang sumusunod na nakapaloob sa araling ito: ARALIN 2.3: ANG PANITIKAN SA PANAHON NG KASARINLAN
Aralin 2.3.1 a. Panitikan: Maikling Kuwento “Paglalayag sa Puso ng Isang Bata” ni Genoveva Edroza-Matute b. Wika: Aspekto ng Pandiwa Aralin 2.3.2. a. Panitikan: Dula “Sinag sa Karimlan” ni Dionisio Salazar b. Wika: Mga Pahayag ng Pagsang-ayon at Pagsalungat
333
Narito ang mga inaasahang kasanayan ng bawat isang mag-aaral na malilinang sa pamamagitan ng pag-aaral ng modyul na ito.
IV.
MGA INAASAHANG KASANAYAN Mga Kasanayang Pampagkatuto Aralin Pag-unawa sa Napakinggan 2.3 Nabibigyang kahulugan ang mga makabuluhang salita/matatalinghagang pahayag na ginamit sa akdang napakinggan Nakikinig nang may pag-unawa upang:
mailahad ang layunin ng napakinggan masagot ang mga tiyak na tanong maipaliwanag ang pagkakaugnay-ugnay na mga pangyayari
Nakapaglalahad ng sariling pananaw sa pagiging makatotohanan/dimakatotohanan ng mga punto/argumentong binibigyang-diin o halaga ng napakinggan batay sa paraan ng pagsasalita (tono, diin, paghinto, intonasyon) Pagsasalita Naipapahayag nang maayos ang matinding reaksiyon sa mga bagay na „di nagugustuhan (may pagsasaalang-alang sa damdamin ng kausap) Nakapagsasagawa ng interbyu/panayam Nakapagsasagawa ng sarbey batay sa kulturang Pilipino gamit ang panitikan Nakapaglalahad ng pamamaraan sa pagsasagawa ng simposyum tungkol sa kahalagahan ng kulturang sariling atin Nakabubuo ng pansariling opinyon batay sa mga ideya,kaisipang inilahad ng teksto Nakapaglalahad ng sariling pananaw kung paano mapananatili ang kulturang Pilipino sa tulong ng panitikan Pag-unawa sa Binasa
334
Nasusuri ang iba‟t ibang akdang pampanitikan batay sa mga katangian nito Naipahahayag ang mga makabuluhang kaisipang nais ipabatid ng may-akda Naipaliliwanag ang mga elemento ng akda
dula maikling kuwento
Natutukoy ang iba‟t ibang tunggaliang naganap sa akda
Napagsusunod-sunod ang mga pangyayari sa akdang binasa buhat sa simula, tunggalian, kasukdulan, kakalasan at wakas Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa mapanuring pagbasa ng akda/teksto Nakabubuo ng sintesis ng mga kaisipan o ideyang nakapaloob sa teksto
Napayayaman ang karanasan ng mag-aaral sa tulong ng mga akdang pampanitikan upang mapaunlad at mapalawak ang kakayahan at pananaw sa buhay Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng akda/teksto ay nakatulong upang maipahatid ang layunin ng may-akda Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin sa mga akdang pampanitikan Nakapagbibigay-hinuha sa pangyayari kaalaman pakay o motibo layunin ng may-akda
335
Naihahambing ang kalagayan ng panitikan at epekto nito sa kulturang Pilipino noon at ngayon Nasusuri sa teksto ang mga aspekto ng pandiwa
Naisasaayos ang mga pangyayari sa Maikling kwento/Dula ayon sa wastong pagkakasunod-sunod Nasusuri ang bahagi ng maikling kuwento/dula/sanaysay Nakikilala ang iba‟t ibang bahagi at elemento ng Maikling kwento/Dula
Napaghahambing ang elemento ng Maikling kuwento sa Dula Nasusuri ang kulturang taglay ng panitikan kung ito‟y nanatili, nabago o nawala na Pagsulat -Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye, kaisipan, at opinyong nakapaloob sa teksto kung: totoo o hindi totoo may pagbabatayan o kathang-isip lamang mabuti o masama katotohanan o opinyon Nakapaglalahad ng sariling pananaw batay sa nilalaman ng akdang binasa kung ito‟y makatotohanan o di-makatotohanan gamit ang graphic organizer Nakasusulat ng Maikling kuwento batay sa kultura ng lugar na pinagmulan
336
Nakasusulat ng talatang naglalarawan naglalahad nagsasalaysay nangangatuwiran Nakapag-uugnay ng mga kaisipan mula sa binasang akda hango sa sariling karanasan nasaksihan napakinggan/napanood/nabasa Tatas Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan sa paglinang ng pangangailangang pangkomunikatibo. Naipamamalas ang makahulugan at masining na pagpapahayag para sa mabisang pakikipagkomunikasyon. Nagagamit ang magagalang na pananalita sa pakikipagkomunikasyon.
Sa panimulang pagtataya sa bawat aralin, susukatin ng guro kung hanggang saan na ang kaalaman ng mag-aaral kaugnay ng paksang tatalakayin.
Inaasahang marami sa mag-aaral ang may sapat nang kaalaman at kakikitaan ng sigla upang alamin pa ang susunod
Nagagamit ang pormal at impormal na Filipino sa komunikasyon ayon sa sitwasyon, pangangailangan at pagkakataon.
na mga paksa.
Estratehiya sa Pag-aaral
Kung may ilan na hindi ganap ang kahandaan at kaalaman,
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral.
iminumungkahing maging malikhain ang guro upang maipakilala sa mag-aaral ang mga kakailanganin upang lubos
Pananaliksik Nalilikom ang kakailanganing mga impormasyon mula sa iba‟t ibang pinagkukunang sanggunian Nailalahad nang maayos at mabisa ang nalikom na mga impormasyon
na maunawaan ng mag-aaral ang mga talakayan. Iayon ito sa kanilang pangangailangan.
sa pananaliksik
337
Ang balangkas ng araling ito o bahaging ito ng modyul ang magpapakita sa guro ng kabuuang tatakbuhin ng aralin. Tingnan sa kalakip ang sinasabing balangkas.
Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang mga kagamitang sanggunian sa aklatan/internet. V.
KONSEPTUWAL NA BALANGKAS (Kalakip #2.3.a)
VI.
PANIMULANG PAGTATAYA Alamin natin kung gaano na ang alam mo tungkol sa araling ito. Hanapin at isulat
sa iyong notbuk ang sa iyong palagay ay tamang sagot sa bawat tanong. Sagutin ang lahat ng aytem. Pagkatapos masagot ang maikling pagsusulit na ito, malalaman mo ang iyong iskor. Alalahanin mo ang mga aytem na mali ang iyong sagot at hanapin mo ang tamang sagot habang pinag-aaralan mo ang modyul na ito. Unang Bahagi Panuto: Ibigay ang hinihingi ng diyagram tungkol sa dula. (para sa bilang 1-5). Gawin sa sagutang papel.
Susing Sagot: *Unang Bahagi (1-5) Dula
-akdang sa pamamagitan ng kilos at galaw sa tanghalan na naglalarawan ng isang kawil ng mga pangyayaring naghahayag ng kapanapanabik na bahagi ng buhay ng tao. -layunin nitong manlibang, magbigay ng aral, magpukaw ng damdamin at humingi ng pagbabago.
bukod sa naririnig ang mga salita, nakikita pa ang kilos at galaw sa tanghalan 338
Ikalawang Bahagi Panuto: Basahin at unawain ang isang bahagi ng maikling kuwento. Sagutan ang mga tanong na kasunod nito. Nagkatuwaan
ang
mga
bata
sa
pagtatampisaw
sa
baha.
Ito
ang
pinakahihintay nilang araw mula nang magkasunud-sunod ang pag-ulan. Alam nilang kapag iyo‘y magpatuloy sa loob ng tatlong araw, ang lansangang patungo sa laruan ay lulubog. At ngayon ay ikalimang araw nang walang tigil ang pag-ulan. Ilang maliit na bata ang nagpapalutang ng mga bangkang papel, nariyang tinatangay ng tubig, naroong sinasalpok at inilulubog, nariyang winawasak. Sa tuwing ako ay makakakita ng bangkang papel ay nagbabalik sa aking gunita ang isang batang lalaki. Isang batang lalaking gumawa ng tatlong malalaking bangkang papel na hindi niya napalutang sa tubig kailanlan. Sa karimla‘y pinalaki niya ang dalawang mata, wala siyang, makitang ano man maliban sa isang makitid na silahis. Dali-dali siyang nagbangon at pakapa-kapang sumiksik sa pagitan ng kapatid at ng kanyang kausap. Idinaan niya ang kanyang kamay sa pagitan ng baywang at bisig ng ina. Naramdaman niya ang bahagyang pag-angat ng kaliwang bisig niyon. Ang kanang kamay noo‘y ipinatong sa kanyang ulo at pabulong na nagsalita ―Siya matulog ka na.‖
339
Ikalawang Bahagi 1. D. 2. D 3. B 4. A 5. A
Ang mukha ng kanyang ina ay nakita ng batang higit na pumuti, kaysa rati. Ngunit ang mga mata noo‘y hindi pumipikit, nakatingin sa wala. Kaya nga ba‘t sa tuwi akong makakita ng bangkang papel ay nagbabalik sa aking gunita ang isang batang lalaki. Isang batang lalaking gumagawa ng tatlong malalaking bangkang papel na hindi niya napalutang kailanman.
-Halaw sa “Bangkang Papel” ni Genoveva Edroza Matute
6. Ang katangian ng batang lalaki sa akda ay ______. A. mapagmahal B. palaasa C. mayabang D. mapangarapin 7. Sa karimla‟y pinalaki niya ang dalawang mata, wala siyang makitang ano man maliban sa isang makitid na silahis. Ang damdaming inilalarawan ay _______. A. pagkatakot B. pagkagitla C. paghanga D. pagtataka
8. Batay sa akda, ang bangkang papel ay sumasagisag sa ______. A. pag-asa B. pangarap C. pag-unlad D. paghahangad
340
9. Ang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari sa kuwentong binasa ay tinatawag na ________. A. banghay B. tema C. pananaw D. damdamin 10. Nagsimula ang akda sa pamamagitan ng ______. A. kilos at galaw ng tauhan
Alamin Ilahad ang mga panitikang bibigyang pansin sa aralin na ito – ang maikling kuwento at dula sa Panahon ng Kasarinlan. Nauna nang naibigay at naipasagot ang mahahalagang
B. tagpuan at banghay
tanong kaya‟t sa bahaging ito ay maaari sabihin ang
C. tagpuan at kapaligiran
inaasahang isasagawa nila pagkatapos ng aralin. Ilahad na rin sa mga mag-aaral ang pamantayan sa pagmamarka ng inaasahang produkto. Sangguniin sa huling bahagi ng
VII. YUGTO NG PAGKATUTO Alamin Malaki ang papel na ginampanan ng panitikan sa buhay ng mga Pilipino sa iba’t
aralin ang rubriks. Hikayatin mo ang iyong mga mag-aaral na ibahagi sa
ibang panahon. Naranasan nila na maipahayag ang sariling damdamin at saloobin sa
buong klase ang mga bagay na kanila ng nalalaman
pamamagitan ng mga pasalita at pasulat na akda na nagbukas sa isang diwang
kaugnay ng maikling kuwento at dula. Maaari mo itong
makabansa. Simulan na natin ang pag-aaral nang sa ganoo’y, malaman mo kung nakatulong ba
gawing interaktibong talakayan. Hatiin ang mga mag-aaral
ang panitikan sa paglalahad ng damdamin, katuwiran, opinyon o saloobin ng mga
sa limang pangkat. Bigyan ang bawat pangkat ng limang (5)
manunulat upang matamo ang damdaming makabayan sa Panahon ng Kasarinlan? Bakit
minuto upang magtalakayan at magpalitan ng kaalaman.
mahalagang pag-aralan ang panitikan sa panahong ito? Umaasa ako na ang mga gawain
Himukin silang isulat ang kanilang sagot sa mga strips ng
at pagsasanay sa bahaging ito ay makatutulong upang masagot ang mga tanong na ito.
cartolina. Matapos nito, ipadikit sa pisara ang mga cartolina
Gawin mo ring gabay ang pamantayang pangnilalaman kung saan maipamamalas mo bilang mag-aaral ang pag-unawa sa ilang akdang pampanitikan partikular na ang
strips ng bawat pangkat. Ang unang pangkat na
Maikling kuwento at Dula na napatanyag at umusbong noong Panahon ng Kasarinlan.
makapagdikit ng lahat ng kanilang cartolina strips ang
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahan kong makapagsasagawa/makabubuo ka ng photo
unang magtatalakay ng kanilang mga sagot.
341
documentary na naglalarawan ng kultura at kalagayang panlipunan ng mga Pilipino sa Panahon ng Kasarinlan. Ngayon, simulan mo na ang pag-aaral sa araling ito sa tulong ng Timeline, ikaw ay magbabalik-tanaw sa mga manunulat at akdang pampanitikan na umusbong sa Panahon ng Amerikano, Komonwelt hanggang sa Panahon ng Kasarinlan. Sa pamamagitan nito, tiyak kong maalala mo ang mga akdang iyong napag-aralan sa nagdaang panahon. GAWAIN 2.1: Timeline…Noon at Ngayon Kilalanin mo at piliin sa hanay A ang mga manunulat at hanay B naman ang kanilang akda na isinulat at ilagay ito sa angkop na panahon na hinihingi sa timeline. Gawin sa sagutang papel.
Panahon ng Amerikano
Panahon ng Komonwelt
Panahon ng Kasarinlan
Sa pasimula ng gawain sa modyul, maaaring ibigay sa mga mag-aaral ang gawaing ito sa pamamagitan ng isang laro o game. Isulat sa kartolina o manila paper ang TIMELINE Organizer samantalang nasa powerpoint presentation ang larawan gayundin ang akdang isinulat na nasa kagamitang pangmag-aaral (LM). Bigyan ng limang minuto ang mga mag-aaral sa pagsasagawa ng nasabing gawain.
342
Ipakilala sa mga mag-aaral ang unang tatalakayin sa aralin – ang maikling kuwento na obra ni Genoveva Edroza-Matute at ang tungkol sa wastong gamit ng aspekto ng pandiwa.
Sa
pamamagitan
ng
KWHL
Sheet
na
magsisilbing
pangkatang gawain, bigyan ang mag-aaral ng dalawampung Matapos mong makilala at maihanay nang wasto sa angkop na panahon ang nasa
(20) minuto upang isagawa ito. Gamit ang nasabing
bawat hanay sa Timeline, nais kong bigyan mo ng hinuha ang mahahalagang tanong sa
istratehiya, isusulat nila ang kasagutan sa manila paper at
aralin sa tulong ng KWHL Sheet. Sagutin mo muna ang tatlong naunang kolum, ang KWH.
ipapaskil sa pisara. Magtalaga ng lider sa bawat pangkat na
Pagkatapos nating pag-aralan ang modyul na ito ay saka mo sagutin ang huling kolum, ang L.
maglalahad/magtatalakay ng kanilang naging sagot sa harap ng klase. Maaaring magbigay ang guro ng feedback sa naging kasagutan ng bawat pangkat.
343
GAWAIN 2.2: TSART-KWHL
Nakatulong ba ang panitikan sa paglalahad ng damdamin, katuwiran, opinion o saloobin ng mga manunulat upang matamo ang damdaming makabayan sa Panahon ng Kasarinlan?
K
W
H
L
Ano ang alam mo na? (What do you know?)
Ano ang nais mong malaman? (What do you want to find out)
Paano mo makikita ang nais mong maunawaan? (How can you find out what you want to learn?)
Ano ang iyong natutuhan/ naunawaan? (What did you learn?)
Ipasagot ang mga Gabay na Tanong upang malaman kung ano ang dating alam ng mag-aaral sa aralin at gabay ng guro kung paano niya matutulungan ang mag-aaral na ganap na maunawaan ang aralin. Ang mga gabay na tanong ay maaaring isulat sa pisara, kartolina, o manila paper. Ipapaskil sa pisara o kaya‟y maglaan ang guro ng isang display area kung saan dito ipapaskil ang kanilang mga naging sagot.
Inaasahan ko na masasagot mo nang tama ang tanong na ito. Kung hindi pa,
Hayaang nakapaskil ito hanggang sa matapos ang aralin
huwag kang mag-alala sapagkat gaya nga ng ipinahayag ko sa layunin ng araling ito na sa
upang maihambing nila ang kanilang unang naging sagot sa
iyong pagsisikap at pagtitiyaga ay mahahanap mo ang tamang kasagutan. Maaari ka ng magsimula sa pag-alam sa mga impormasyon kaugnay ng akdang pampanitikan. Paunlarin Ang bahaging ito ay makatutulong sa iyo upang maunawaan mo
ang
mahahalagang kaisipan/konsepto na saklaw ng aralin. Huwag kang mag-alala sa tulong ng iyong pagsisikap at pagtitiyaga, mahahanap mo ang tamang kasagutan. Ngayon ay maaari kang magsimula na sa pag-alam sa mga impormasyon kaugnay ng akdang pampanitikan. Magsimula tayo sa Maikling kuwento (Aralin 2.3.1)
344
wastong sagot na makikita sa pagpapatuloy ng aralin.
Ang Maikling kuwento o maikling katha gaya ng karaniwang taguri dito ay sangay ng salaysay (narration). May sariling mga katangian ito na ikinaiiba sa ibang akdang pampanitikan. Kabilang sa mga katangiang ito ay ang pagkakaroon ng iisang kakintalan, may isang pangunahing tauhang may mahalagang suliraning kailangang lutasin, tumatalakay sa isang madulang bahagi ng buhay at iba pa. Mahalaga ring masagot mo ang sumusunod na pantulong o prosesong tanong upang makatulong sa iyo sa pagsagot sa mahalagang tanong ng aralin.
Mga Gabay na Tanong 1. Paano naiiba ang maikling kuwento sa iba pang akdang pampanitikan?
ipagawa sa mag-aaral ang gawaing ito. Ipasulat sa kanilang
2. Ano ang karaniwang tema o paksang ginamit ng mga manunulat sa panahong ito?
kuwaderno ang sagot. Bigyan ng 5 minuto ang bawat mag-
3. Paano nakatutulong ang pagkakaroon ng kaalaman at kakayahan sa paggamit ng
aaral at pagkatapos ay pumili ng ilan sa kanila na magbahagi
angkop na aspekto ng pandiwa sa pag-aaral ng maikling kuwento?
Simulan mo na ang mga gawain. Unahin mo munang tuklasin kung ano ang iyong nalalaman sa ating paksa. GAWAIN 2.3.1. a: TUKLAS-INFO Batay sa iyong nalalaman, subukin mong isulat ang hinihingi sa dayagram kaugnay ng araling iyong pag-aaralan. Huwag kang mag-aalala, ito‟y pag-alam lamang kung gaano na ang iyong kaalaman tungkol sa pag-aaralan natin.
345
Sa nakasulat na konsepto sa pisara, kartolina o manila paper,
ng kanilang naging konsepto o sagot.
Upang ganap na maunawaan ang aralin, kilalanin mo muna ang isa sa natatanging manunulat sa panahong ito. Kilala mo ba si Aling Bebang o si Genoveva Edroza-Matute? Magbigay ng ilang impormasyon patungkol sa kanya gamit ang sumusunod na graphic organizer.
Kapanganakan: Pamilya: Larawan ni Genoveva EdrozaMatute
Mga Katangian:
Pangkatin sa apat ang klase. Bigyan ng 20 minuto ang bawat pangkat sa pagpapalitan ng opinyon sa gawain at kung paano nila ito ibabahagi sa klase. Maaaring ipagawa ang sumusunod na pamamaraan: (Ang mga pamamaraang ito ay mungkahi lamang, maaaring gumamit o madagdag pa ng iba pamamaraan ang guro.) a. Impersonation b. Talk Show c. Role Playing d. One-on-One Interview
Mga Tagumpay sa Buhay:
Magdagdag ng iba pang impormasyon tungkol kay Genoveva Edroza-Matute (maaaring gumamit ng video presentation)
Basahin at unawain Babasahin 1: PAGLALAYAG SA PUSO NG ISANG BATA (Kalakip #2.3.1.b) GAWAIN 2.3.1.b: Paglinang ng Talasalitaan
Ibigay ito bilang input ng guro
Sa pamamagitan ng Clustering, ibigay ang mga hinihinging konsepto o kaisipan na may kaugnayan sa pahayag na SA PUSO NG ISANG BATA. Gawin sa sagutang papel.
346
Genoveva Edroza-Matute Si Aling Bebang, ayon sa talambuhay na sinulat ni Gregorio C. Borlaza, ay bunso sa labindalawang magkakapatid, at supling nina Anastacio B. Edrosa at Maria Magdalena K. Dizon. Siyam ang namatay sa kaniyang mga kapatid, at karamihan ay wala pang isang taon ang itinagal sanhi ng pagkakasakit. Lumaki siya sa TayumanOroquieta, malapit sa karerahan ng kabayo sa San Lazaro.
AWAIN 2.3.1.c: Sa Antas ng Iyong pag-unawa Upang ganap na mataya ang iyong pag-unawa sa i binasa, sagutin mo ang sumusunod na mga tanong/gawain. Gawin ito sa sagutang papel. 1. Suriin mo ang mga tauhan batay sa kilos, damdamin at pananalita sa pamamagitan ng character mapping. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat
Hindi naglaon ay nakitira siya sa kaniyang ale—na kapatid ng kaniyang ama—doon sa Felix Huertas, Maynila hanggang makatapos ng elementarya. Nag-aral siya sa Santa Clara Primary School (na magiging Gomez Elementary School) at Magdalena Elementary School, pagkaraan ay sa Manila North High School (na Arellano High School ngayon), nagkolehiyo sa Philippine Normal School (na Philippine Normal University ngayon), hanggang matapos ang masterado sa Filipino at doktorado sa edukasyon sa Unibersidad ng Santo Tomas. Sa pagpapabasa ng akda, gumamit ng ibat‟ ibang istratehiya sa pagpapabasa tulad ng isahan, dalawahan, dugtungan, o pangkatang pagbasa. Basahin ng may pagunawa at may kaukulang damdamin.
2. Bakit nais ng guro na mapalapit sa bata? 3. Patunayan na ang guro sa akda‟y naturuan ng bata sa kaniyang buhay?
Pagkatapos maipabasa ang akda, ipasagot sa mag-aaral ang paglinang ng talasalitaan na maaaring nakasulat sa
4. Kung ikaw ang bata, babalikan at magpapaalam ka pa ba sa iyong guro kapag ikaw ay napagalitan niya? Pangatuwiranan. Isulat sa papel.
pisara, sa kartolina o sa manila paper. Maaari itong gawing paligsahan
5.Sa iyong palagay, ano kaya ang gagawin ng guro pagkatapos ng ipinakita sa kaniya ng mag-aaral kahit na napagalitan siya? Sumulat ng diyalogo bilang sagot. Gawin sa papel.
347
sa
bawat
pangkat.
Paramihan
sila
ng
maisasagot at paggamit ng mga ito sa pangungusap. Ipagawa ito sa loob ng limang minuto. Ang pinakamaraming angkop na sagot ang magwawagi.
5. Anong dam damin ang namayani sa guro ng nasabi niya sa kanyang sarili ang pahayag na ito? “Nalimutan ko ang kanyang pag-iisa, ang kaniyang kalumbayan, ang mabagal na paraan ng pag-akit at pagtiyak sa kanyang siya’y mahalaga at minamahal.” 6. Nagtungo siya sa pintuan at ang kaniyang mga yabag ay mabibigat na tila sa isang matandang pagod. Sa loob ng maraming buwan, ngayon lamang siya hindi lumingon upang magsabi ng, “Goodbye, Teacher.” Lumabas siya nang tahimik at ang kaniyang
Upang masuri ang pag-unawa ng mag-aaral sa nilalaman ng
mabibigat na yabag ay lumayo nang lumayo. Ano ang mensaheng nais iparating nito
aralin, ipasagot ang gawain/tanong bilang 1-11. Itanong sa
sa guro at mag-aaral? Isulat ang sagot sa papel.
mga mag-aaral ang mga tanong bilang 1-5. Maaari pang
7. Punan ang mga kahon ng mga mensahe ng kuwento. Gawin sa papel.
dagdagan ang mga tanong na lilinang sa pag-unawa ng mga mag-aaral sa aralin.
9. Ano ang tema o paksa ng nasabing akda? Patunayan. 10. Sa iyong palagay, may kaugnayan ba ang paksa o tema ng nasabing akda sa buhay ng may-akda ng kuwento? 11.Mula sa simula hanggang sa wakas ng kuwento, anong pamamaraan ang ginamit
348
ng may-akda? Pagpapahiwatig ang isang matingkad na katangian ng mga kuwento ni Genoveva Edroza Matute. Karaniwang nagtutuon siya sa isa o dalawang tauhan, at sa mga tauhang ito ay lalaruin niya ang banghay at gusot ng kuwento. Ang pingas o puntos ng tauhan ay maaaring nasa kapasiyahan nito, at hindi dahil sa taglay na personal at panlabas na anyo. Sa mga matagumpay niyang kuwento, ang mga tauhan ay pumupukol ng mabibilis na salitaan, o nagsasalita sa guniguni, at ang mga kataga ay waring makapaglalagos sa kalooban ng mambabasa. Sumasabay din ang mga kuwento ni Aling Bebang, palayaw ni Matute, sa mga kasalukuyang pangyayari na kung minsan ay nakalulugod at kung minsan ay nakaiinis, at kung ano man ang epekto nito sa
Ibigay ito bilang input tungkol sa maikling kuwento. Maaaring isulat sa pisara, kartolina o manila paper ang mahahalagang impormasyon.
mambabasa‘y mauugat sa lalim ng pagkaunawa ng manunulat sa kaniyang pinapaksa. Ang mga tauhan ang gumagalaw sa akda- protagonista na tinatawag na bida at antagonista na nagpapahirap o nagpapasalimuot sa buhay ng bida. Ang tauhang lapad (flat character) ay hindi nagbabago ang pag-uugali kung ano ang gawi, kilos at katangian niya sa simula ng akda hanggang
Hahatiin ng guro ang mag-aaral sa apat (4) na pangkat.
katapusan; habang ang tauhang bilog (round character) naman ay nagbabago
Pabunutin sila ng isa sa mga sobre na naglalaman ng
mula sa pagiging salbahe ay nagiging mabait; kung api sa simula, sa pagwawakas Ang binibigyang-diin sa kuwento ng tauhan ay ang pangunahing tauhan o ay natuto nang lumaban. mga tauhang gumagalaw sa kuwento. Ipinakikilala ang kanilang pag-uugali,
gawain na nasa LM.
pagkilos, pananalita at iba pang katangian sa pamamagitan ng tahasan o tuwirang paglalarawan o kaya‘y pagpapahiwatig sa pamamagitan ng usapan ng mga tauhan at sa ikinikilos ng mga iyon.
349
Ang mga tauhan ang gumagalaw sa akda- protagonista na tinatawag na bida at antagonista na nagpapahirap o nagpapasalimuot sa buhay ng bida. Ang tauhang lapad (flat character) ay hindi nagbabago ang pag-uugali
Bigyan ang bawat pangkat ng
kartolina at pentel pen. Bigyan ng 20 minuto ang mag-aaral sa pagsagot at pagpapalitan ng opinyon,ideya sa gawain. Papiliin sila ng lider na magbabahagi sa klase ng kanilang napag-usapan.
GAWAIN 2.3.1.d: Pananaw mo, Pananaw ko, at Pananaw ng Lahat Ibigay ang kahulugan ng maikling kuwento ayon sa iyong sariling pananaw, pananaw ng ibang Sa tao pananaw (kapwa kamag-aral, kaibigan) at...pananaw ng eksperto (maaaring ng aking kamag-aral kapanayamin nila). Gawin sa papel. Sa pananaw ng aking kaibigan... Sa aking pananaw...
Sa pananaw ng mga eksperto...
Ipaliwanag
sa
mag-aaral
ang
gawaing
Pagkakaiba-
Pagkakatulad. Maaaring gumamit ng iba pang estratehiya sa paghahambing tulad ng venn diagram. Indibidwal itong ipagawa sa mag-aaral. Sa gawaing ito ay magkakaroon ng pagtataya sa kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa maikling kuwento at sa iba pang akdang pampanitikan.
GAWAIN 2.3.1.e: Pagkakaiba-Pagkakatulad Paano naiiba ang Maikling kuwento sa ibang akdang pampanitikan? Isulat sa papel ang sagot. Gayahin ang pormat.
350
MAIKLING KUWENTO
Iba pang Akdang Pampanitikan
Isulat sa manila paper o kartolina (o kaya‟y nasa powerpoint presentation) ang kuwento. Ipabasa ito sa piling
PAGKAKAIBA
PAGKAKATULAD
mag-aaral
(maaari
itong
gawing
dugtungang
pagbasa).
sa Tema sa Paksa sa Layunin sa Pamamaraan
Kung susuriin mo, sa pagdaan ng mga panahon (mula sa Panahon ng Amerikano,
Magkaroon
ng
malayang
talakayan
tungkol
sa
ipinabasang kuwento sa tulong ng mga gabay na tanong. Maaaring isulat sa pisara, kartolina o manila paper ang
Panahon ng Komonwelt hanggang Panahon ng Kasarinlan) ang Maikling kuwento ay
mga gabay na tanong at talakayin ito sa paraang Q.A.R.
naging behikulo ng mga manunulat para maipahayag ang kanilang saloobin, damdamin,
(Question and Answer Response).
katuwiran o opinyon. Nagkakaiba lamang sila sa tema, paksa, layunin at pamamaraan kung paano ito nilikha ng isang manunulat na nakabatay kung minsan sa kanilang naging karanasan o totoong buhay . Babasahin 2: ANG AKING INSPIRASYON (Kalakip #2.3.1.c)
Sabihin sa mag-aaral na malalaman kung wasto ang Mga Gabay na Tanong: 1. Sino ang nagsasalaysay sa kuwento? 2. Anong uri ng maikling kuwento ang iyong binasa? Patunayan.
pamamagitan ng pagtalakay tungkol sa aspekto ng
3. Aling bahagi sa akdang ito ang masasabi mong may pagkakatulad/ pagkakaiba sa
pandiwa
kuwentong nauna mo ng nabasa? Pangatuwiranan.
351
naging sagot nila sa katatapos na gawain sa
4. Pansinin ang salitang may salungguhit sa kuwento. Anong bahagi ito ng panalita? Ano ang diwang inihahatid nito?
Magbigay na ng input tungkol sa aspekto ng pandiwa. Ang aspekto ng pandiwa na nagsasaad kung naganap na o hindi pa nagaganap ang kilos, at kung nasimulan na at kung natapos nang ganapin o ipinagpapatuloy pa ang pagganap. May apat na aspekto ang pandiwa: aspektong
Upang higit pang maunawaan ng mag- aaral, magbigay pa ng halimbawa. Hingan din sila ng sarili nilang halimbawa bago ipagawa ang susunod na gawain.
perpektibo kung ito ay nagsasaad o nagpapahayag na ang kilos na nasimulan na at natapos na, aspektong imperpektibo kung nagpapahayag ng kilos na nasimulan na ngunit di pa natatapos at kasalukuyan pang ipinagpapatuloy, aspektong kontemplatibo ay naglalarawan ng kilos na hindi pa nasisimulan at
Sa nakasulat na gawain sa pisara o manila paper o kartolina, isagawa ito ng indibidwal. Maaari nilang isulat ang kasagutan sa kanilang kuwaderno.
aspektong perpektibong katatapos kung saan nagsasaad ito ng kilos na katatapos lamang bago nagsimula o naganap ang kilos.
GAWAIN 2.3.1.f: Aspekto-Tsart Balikan muli ang kuwento. Isulat ang mga salitang may salungguhit sa tamang talahanayan nang ayon sa aspekto nito. ASPEKTO NG PANDIWA
Aspektong
Aspektong
Aspektong
Aspektong
Perpektibo
Perpektibong
Imperpektibo
Kontemplatibo
Katatapos
352
Ibigay ang panuto ng gawain, ibigay ang pamantayan sa mga mag-aaral sa pagsulat upang malaman nila kung paanong tatayain ang kanilang ginawa. Pagpartnerin ang mga mag-aaral ,sa pamamaraang ito ay hayaang ang magkapareha ang magbigay at tumanggap ng puna sa kanilang ginawa batay sa mga pamantayang dapat isaalangalang. Pumili ng magkapareha na magbabahagi ng ibinigay at natanggap nilang puna. Magbigay rin ng puna ang guro kung kinakailangan.
GAWAIN 2.3.1.g: Salaysayin ng Buhay Magsalaysay ng ilang pangyayari sa iyong buhay noon na sa iyong palagay ay nangyayari pa rin sa ngayon. Isaalang-alang ang simula, gitna at wakas ng pagsasalaysay. Gamitin at salungguhitan ang mga aspekto ng pandiwa sa gagawing pagsasalaysay. GAWAIN 2.2: TSART-KWHL Nakatulong ba ang panitikan sa paglalahad ng damdamin, katuwiran, opinyon o saloobin ng mga manunulat upang matamo ang damdaming makabayan sa Panahon ng Kasarinlan? K
W
H
L
Ano ang alam mo na? (What do you know?)
Ano ang nais mong malaman? (What do you want to find out)
Paano mo makikita ang nais mong maunawaan? (How can you find out what you want to learn?)
Ano ang iyong natutuhan/ naunawaan? (What did you learn?)
Sa tsart na ito ay nauna nang ipinagawa sa mga mag-aaral ang KWH kolum sa bahaging Alamin. Sa pagkakataong ito ay papunan na ang L kolum. Punan ang kolum na ito.
GAWAIN 2.3.1.h: Dugtungang Pahayag Itala mo ang kabuuang konseptong natutuhan sa aralin sa pamamagitan ng pagdurugtong sa pahayag na nasa kahon. Nalaman ko na ang ….
Sa nakasulat sa manila paper o kartolina, ipagawa ng indibidwal ang nasa bahaging ito. Ipasulat ito sa kanilang dyornal. Bigyan sila ng limang (5) minuto at pagkatapos, pumili ng ilan sa kanila na magbabahagi ng kanilang
Naliwanagan ako dahil sa…
353
kasagutan.
Naunawaan ko na…
Bilang paghahanda sa susunod na gawain, magbigay ng input Binabati kita at ilang hakbang na lamang ay tapos na ang iyong paglalakbay para sa aralin ito. Ang layunin mo sa bahaging ito ay maipakita ang iyong pagkaunawa sa
tungkol sa masining na pagkukuwento. Maaaring magpanood sa kanila ng halimbawa ng masining na pagkukuwento. (Ito ay
aralin sa pamamagitan ng pagtatanghal ng masining na pagkukuwento o mga kauri nito tungkol sa mga pangyayari sa kasalukuyan na may pagkakatulad o kabaligtaran ng mga pangyayari sa maikling kuwento. Maaari ka na ngayong sumubok sa pangwakas na
dapat na nabanggit na rin sa mag-aaral sa unang araw pa lamang bago ang pagtalakay sa aralin.)
gawain para sa araling ito.
GAWAIN 2.3.1.i: Inspirasyon Ko, Kuwento ng Buhay Mo
Maaari nang isagawa ng mag-aaral ang gawaing ito. Piliin muna ang boluntaryong mag-aaral. Hingan ng feedback ang
Sinasabi na kung walang guro, walang anumang propesyon tulad ng doktor, abogado, inhinyero at iba pa. Kaya naman dapat lamang kilalanin ang mahahalagang papel ng kaguruan sa paghubog ng isang kabataan. Marapat lamang na siya‟y tumanggap ng pagkilala. Kaakibat ng programa ng Kagawaran ng Edukasyon ay ang Pambansang Kongreso ng mga Guro sa Pilipinas. Ito ay lalahukan ng mga piling guro sa buong Pilipinas, mga tagapanayam, mga superbisor, punong-guro, Filipino specialist at buong pangasiwaan ng Kongreso. Ikaw, bilang kampeon sa katatapos na Pambansang Paligsahan sa larangan ng masining na pagkukuwento ay inaanyayahan bilang isa sa mga panauhing pandangal na magtatanghal ng masining na pagkukuwento batay sa paksang “My Teacher, My Hero” kaugnay sa pagdiriwang ng World Teachers Day bilang
354
klase sa ginawang pagtatanghal. Magbigay rin ng feedback ang guro.
pasasalamat sa kanilang buong pusong pagtupad sa tungkulin. Tiyakin mo na ito‟y a) orihinal; b) malikhain; c) may pagkakaugnay-ugnay ang mga pangungusap; d) makatotohanan; e) napapanahon; at f) may wastong gamit ng aspekto ng pandiwa. MGA PAMANTAYAN SA PAGTATAYA SA GINAWANG PAGTATANGHAL NG MASINING NA PAGKUKUWENTO (Kalakip #2.3.1.d) Ngayon nakumpleto mo na ang araling ito, dumako ka naman sa susunod na aralin, ang dula (Aralin 2.3.2) Halina at simulan mo na ang panibagong aralin.
Isang tuluyan ang dula na kababakasan ng kulturang Pilipino. Ipinakikita rito ang
Ibigay ang mga pamantayang ito sa mga mag-aaral bago pa man ang pagtatanghal. Maaaring isulat na ito sa pisara, kartolina o manila paper upang alam pa rin ng mga magaaral kung paano sila tatayain.
paraan ng pamumuhay noon hanggang sa pag-unlad nito sa kasalukuyan, na naging pagkakakilanlan ng ating lahi. Sa Panahon ng Kasarinlan, naipakilala ng mga manunulat na ang dula ay hindi lamang para sa napakababaw na layuning
Ilahad sa mga mag-aaral ang magiging aralin. Ibigay ang
magbigay ng kaaliwan, sa halip, ito ay maaaring mabisang
inaasahang pagganap sa mga mag-aaral, ang pakikibahagi
kasangkapan sa pagbibigay ng kamalayang panlipunan, sa paggising
sa pagtatanghal ng dula mula sa orihinal na iskript na
ng damdamin at sa pagpapakilos.
isasagawa bilang pangkatang gawain. Ibigay rin sa kanila ang magiging pamantayan sa pagmamarka ng kanilang
Inaasahan na sa pagtatapos ng araling ito ay masasagot mo ang mga gabay na tanong upang makabuo ng mahahahalagang konsepto para sa aralin. Inaasahang ikaw ay makabubuo at makikibahagi sa pagtatanghal ng dula mula sa orihinal na iskrip na
gawain nang sa ganoon ay makapaghanda ang mga magaaral sa gawaing ito.
naglalarawan ng ilang pangyayari sa buhay ng isang tao/mga tao sa kasalukuyan batay sa mga kraytirya: a) kaangkupan, b) makatotohanan, c) masining, d) orihinal, e) kaangkupan
Ipasagot ang mga gabay na tanong sa mga mag-aaral.
ng tunog/props/costume, f) taglay ang mga bahagi ng dula, g) kahusayan sa pag-arte.
Ipasulat sa kuwaderno ang kanilang sagot. Bigyan sila ng tatlong minuto upang sagutan ang gawain at limang minuto
Mga Gabay na Tanong 1. Masasalamin ba ang kulturang Pilipino sa mga dulang pantanghalan sa kasalukuyan? 2. Naging mabisa bang kasangkapan ng mga manunulat sa paghahayag ng kanilang
355
upang pag-usapan ang mga ito sa kani-kanilang kapangkat. Pumili ng kinatawan ng pangkat na maglalahad ng kanilang napag-usapan.
3. Bakit mahalagang malaman mo ang tamang paraan ng pagpapahayag ng pagsang-ayon at pagsalungat?
GAWAIN 2.3.2.a: Pagkakatulad-Pagkakaiba Sa tulong ng Venn Diagram, ipakita at ilahad ang pagkakaiba at pagkakatulad ng dalawa sa mga uri ng panitikan. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
Sa bahaging ito, hayaan ang mag-aaral na makita ang pagkakaiba ng maikling kuwento at dula. Ipasulat ang sagot sa ibinigay na coupon bond o oslo paper. Bigyan siya ng 5 minuto upang gawin ito.
Sa nakasulat na pormat ng talahanayan at discussion web (na nasa LM) sa pisara, kartolina o manila paper, ipagawa nang
GAWAIN 2.3.2.b: Balik-tanawin… Balikan mo ang ilan sa araling napag-aralan mo upang masagutan mo ang
356
ang
gawain.
Bigyan
ang
bawat
magkapareha ng kartolina, at pentel pen. Ipakopya ang pormat. Bigyan ng 20 minuto ang mag-aaral sa pagkopya,
dayagram. MAIKLING KUWENTO
dalawahan
PANAHON NG AMERIKANO
PANAHON NG KOMONWELT
PANAHON NG KASARINLAN
pagsagot at pagpapalitan ng opinyon sa gawain. Papiliin sila ng lider na magbabahagi sa klase ng kanilang napagusapan.
PAMAGAT PAKSA MAY -AKDA PANGUNAHING TAUHAN ARAL DULA
PANAHON NG AMERIKANO
PANAHON NG KOMONWELT
PANAHON NG KASARINLAN
PAMAGAT
Ipasagot ang mga Gabay na Tanong sa tulong ng discussion web upang malaman kung ano ang dating alam ng mag-aaral sa aralin at gabay ng guro kung paano niya matutulungan ang mag-aaral na ganap na maunawaan ang aralin.
PAKSA MAY -AKDA PANGUNAHING TAUHAN ARAL
GAWAIN 2.3.2.c: Sang-ayon o Salungat Sagutin mo ang sumusunod na mga gabay na tanong sa tulong ng discussion web.
Para sa higit na pagkakaunawa mo sa aralin, halika at kilalanin mo ang isa sa napantanyag na manunulat sa Panahon ng Kasarinlan. Pagkatapos mo siyang makilala, basahin at unawain mo muna ang kasunod na dula na isinulat niya noong Panahon ng Kasarinlan.
Dionisio S. Salazar
Tubong-Nueva Ecija na ipinanganak noong Pebrero 8,1919 si
357
Bago dumako sa pagbasa ng akda, mangyari na ipakilala muna ang may-akda. Maaari isulat ang maikling talambuhay nito sa manila paper, kartolina o kaya‟y gawin sa powerpoint presentation. Mangyari magdagdag pa ng iba pang impormasyon ukol sa manunulat upang mas magkaroon ng ganap na kaalaman ang mga mag-aaral.
Dionision Santiago Salazar. Nagtapos ng kolehiyo sa prestihiyosong Unibersidad ng Pilipinas (kursong AB) at Unibersidad ng Sto. Tomas (para sa kanyang MA). Isa siya premyadong manunulat at hindi matatawaran ang kaniyang husay at galing, patunay na rito ang siyam (9)na nobelang kaniyang isinulat at nailathala na tunay namang maipagmamalaki natin. Nagtamo siya ng iba‘t ibang parangal gaya ng Carlos Palanca Award, National Balagtas Award, Dangal ng Lahi sa Dula, Manila Cultural Heritage Award, TOFIL Awardee for Drama and Literature at iba pa. Siya ay tunay na huwarang manunulat ng makabagong panahon. Ang kaniyang mga dula ay isang obra maestrang maipagmamalaki nating lahat. Isa siyang premyado at walang katulad ang
Bago ang gawaing pagbasa (o pagsasadula), ipasagot muna
husay na manunulat na dapat ipagmalaki sa lahat. Ang kaniyang mga isinulat ay dapat
ito sa mag-aaral. Ipaskil sa pisara ang mga salitang sinag sa
tangkilikin sapagkat ito‘y sariling atin.
karimlan.. Maaaring ilagay ito sa larawan na pabukang liwayway palang. Maaari ring mag-isip pa ng ibang pamamaraan. Pagkatapos ng gawaing ito ay maaari nang ipabasa (o ipadula) ang tatalakaying akda.
GAWAIN 2.3.2.d: Hinuha Mo…Hinuha Ko
Sa pagpapabasa ng akda, maaaring gumamit ng iba‟t ibang istratehiya ang guro sa larangan ng pagpapabasa. Halimbawa nito ang pangkatang pagbasa na kung saan matapos basahin ang inilaang bahagi sa pangkat, ibubuod Ang aking hinuha sa pamagat ay ___________________________________
358
nila ito sa pinakamaikling talata.
___________________________________________________________________
Babasahin 3: SINAG SA KARIMLAN NI DIONISIO S. SALAZAR (Kalakip #2.3.2.a) GAWAIN 2.3.2.e: Kasingkahulugan(Talasalitaan) Basahin ang mga pariralang hango sa dula. Ibigay ang kahulugan ng mga salitang may salungguhit. Piliin sa
ang kasingkahulugan ng mga ito at gamitin sa sariling
Pagkatapos maipabasa ang akda, ipasagot sa mag-aaral ang paglinang ng talasalitaan na nasa LM. Maaari itong gawin
pangungusap. Gawin sa papel.
sa
paraang paligsahan
sa
pamamagitan
ng
palabunutan. Tatawag ang guro ng mag-aaral. Ang mag1. nagbakbakan naman seguro. Pangungusap:__________________________________________________ 2. masyadong kontrobersyal Pangungusap:__________________________________________________
Pangungusap:__________________________________________________ 4. paglililo’y nasa kagandahan
hango sa dula.
Bibigyan niya ito ng kahulugan at
gagamit nito sa sariling pangungusap. Ipagawa ito sa loob ng limang minuto. Ang pinakamaraming tamang sagot ang
Pangungusap:__________________________________________________ 5. Walang pagkukunwari Pangungusap:________________________________________________
naglabanan pagpapanggap nakakublinatatakpan
mainit na pinag-uusapan
359
mula sa fishbowl ng papel na naglalaman ng pariralang
pagkatapos pipili namn siya ng kanyang kamag-aral na
3. nalalambungan ng dilim.
pagtataksil
aaral na natawag ng guro ang siyang namang bubunot
magwawagi.
GAWAIN 2.3.2.f: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa Bilang pagpapatunay na naunawaan mo ang iyong binasa, sagutin mo ang sumusunod na mga tanong/gawain. 1. Ilarawan mo ang pagkilos, pananalita, saloobin at paniniwala ng mga tauhan sa dulang iyong binasa. Gawin mong batayan ang kasunod na tsart. Gawin sa papel.
Talakayin ang nilalaman ng akdang binasa sa pamamagitan
Gayahin ang pormat.
ng malayang talakayan gamit ang UTS o Ugnayang Tanong-
Mga Tauhan
PAGKILOS
PANANALITA
PANINIWALA
SALOOBIN
Sagot. Magpalitan ng ideya sa naunawaan nila sa akda sa tulong ng mga tanong 1, 3, 4, at 5 na nakatala sa LM sa
Tony
bahaging Sa Antas ng Iyong Pag-unawa. Magbigay ng
Ernan
sintesis sa naging usapan o talakayan sa klase.
Doming Bok 2. May katuwiran ba si Tony na itakwil ang kaniyang ama? Ipaliwanag. 3. Halimbawang nagkamali ka, paano mo ito maitutuwid? 4. Sa iyong palagay, bakit maraming tao ang napipilitang gumawa ng mga bagay na labag sa batas? 5. Kung ikaw si Tony, paano mo haharapin ang iyong ama sa likod ng kaniyang mga pagkukulang sa inyong pamilya? 6. Anong kalagayang panlipunan ang masasalamin sa dula? May pagkakatulad o pagkakaiba ba ito sa ngayon? Gawin sa papel.
Pangkatin ang mga mag-aaral sa lima (5). Bigyang laya ang bawat pangkat na magpalitan ng kanilang kuro kuro sa mga tanong bilang 6, 7, 8, 9 at 10 sa loob ng 10 minuto. Gabayan ang bawat pangkat sa pagpoproseso.
360
NOON
KALAGAYANG
NGAYON
PANLIPUNAN
7. Isa-isahin ang mga bahagi ng dulang “Sinag sa Karimlan” na nagpapakita sa katangian ng isang dula. Gawin sa papel.
8. Makatuwiran ba o di-makatuwiran na isisi ng isang tao sa kaniyang kapwa ang masaklap na nangyari sa kaniyang buhay? Bakit?Isulat sa papel ang sagot 9. Sa iyong palagay, naging mabisang kasangkapan ba ng mga manunulat sa panahong ito ang Dula sa paghahayag ng kanilang damdamin, saloobin, opinyon
361
at karanasan? 10. Anong uri ng Dula ang iyong binasa? Ilahad ang mga katangian nito.
URI NG DULA
MGA KATANGIAN -
11. Tukuyin ang nais sabihin ng may-akda. Punan ang tsart. Gawin sa papel.
Sa Sarili
Sa Ibang tao
Sa Lipunang Ginagalawan
Ang binasa at tinalakay nating akda ay isang halimbawa ng Dula. Maliban sa arsuwela na isa sa uri ng dulang pantanghalan na ipinakilala sa iyo sa naunang aralin (Panahon ng Amerikano), may iba pang mga uri ang dula. Basahin mo ang kasunod na karagdagang mga impormasyon tungkol sa dula at pagkatapos gawin mo ang kasunod na mga gawain. Ang dula ay isang akdang sa pamamagitan ng kilos at galaw sa tanghalan ay naglalarawan ng isang kawil ng mga pangyayaring naghahayag ng kapana-panabik na bahagi ng buhay ng tao. Gaya ng ibang katha, ang dula ay lumilibang, nagbibigay-aral,
Magbigay na ng input ang guro tungkol sa dula. Maaaring nakasulat ito sa kartolina, manila paper o sa pamamagitan ng power point presentation.
362
pumupukaw ng damdamin at humihingi ng pagbabago. Higit na nakapagpapakilos ang dula kaysa sa ibang akda sapagkat bukod sa naririnig ang mga salita, nakikita pa ang kilos at galaw sa tanghalan. Ang anumang uri ng dula ay binubuo ng mga sangkap na nagpapatingkad dito kung kaya‘t nararapat lamang na ang isang dula ay hindi magkulang ng sangkap sapagkat ito ang nagsisilbing haligi nito upang lalong makatayo nang buong husay at makulay. Ito rin ang nagdudulot ng kawilihan sa mga manonood. a) Tanghalan-lugarkung saan nagaganap ang mga pangyayari sa isang pagtatanghal; b) iskrip- itinuturing na pinakakaluluwa ng isang dula, lahat ng pangyayaring isinasaalang-alang o nagaganap sa isang pagtatanghal ay naaayon sa iskrip; c) aktor- gumaganap at nagbibigaybuhay sa dula, sila ang nagpapahayag ng mga diyalogo, nagsasagawa ng mga aksyon at nagpapakita ng mga emosyon sa mga manonood; d) direktor- nagbibigay ng interpretasyon
at nagpapakahulugan sa isang iskrip; e) manonood- mga saksi o
nakapanood ng isang pagtatanghal; f) eksena- ang paglabas-masok sa tanghalan ng mga tauhan samantalang ang tagpo-ang pagpapalit ng mga pangyayari sa dula. Nakatulong nang malaki ang Dula sa pagpapasigla at pagpapaunlad ng panitikan sa Panahon ng Kasarinlan. Naging daan ito upang malinaw na mailarawan ng buo ang kulturang Pilipino at kanilang pangkasalukuyang kalagayang panlipunan. Naipakilala nila ang dula na hindi lamang para sa napakababaw na layuning magbigay kaaliwan kundi maaaring mabisang kasangkapan sa pagbibigay ng kamalayang panlipunan, sa paggising ng damdamin at sa pagpapakilos.
Samantala, kaugnay nito ang pagiging interaktibo ng tao sa pagbibigay ng sariling opinyon o reaksiyon hinggil sa kaniyang naranasan, nakita o napanood, narinig at nabasa.
363
Sa pagbibigay ng tiyak na reaksiyon sa mga ito, karaniwang humahantong sa pagsangayon o pagsalungat.
Basahin ang mga impormasyon tungkol sa tamang paraan ng
paggamit ng pahayag ng pagsang-ayon at pagsalungat. Mga Pahayag ng Pagsang-ayon at Pagsalungat
Ibigay bilang input sa mga mag-aaral. Maaari itong nakasulat sa kartolina, manila paper, o sa pamamagitan ng
Isang paraan ito upang maging kapaki-pakinabang ang pakikilahok sa anumang usapan o pagbibigay ng mga pala-palagay, opinyon o ideya o kaisipan. Sa paraang ito, mahalagang malaman natin ang mga pananalitang dapat gamitin sa pagpapahayag ng
power point presentation. Hingan ng sariling halimbawa ang mga mag-aaral bago ang mga gawaing kaugnay ng araling ito.
pagsang-ayon at pagsalungat. Sa pagpapahayag ng pagsang-ayon at pagsalungat ay makabubuting pag-aralan o pag-isipan munang mabuti at magkaroon ng malawak na kaalaman ukol sa isyu. Iwasang gumawa ng desisyong hindi pinag-iisipan at maaaring dala ng desisyong itinutulak ng nakararami. Halimbawa: *Pahayag na karaniwang nagsasaad ng pagsang-ayon Sang-ayon ako. Tama. Iyan ang nararapat. Pareho tayo ng iniisip. Ganyan din ang palagay ko. Oo. Tunay *Pahayag na nagsasaad ng pagsalungat Hindi ako sang-ayon. Mabuti sana ngunit. Ikinalulungkot ko ngunit. Nauuwaan kita subalit. Bakit di natin. Ayaw
Ibigay ito bilang indibidwal na gawain (Gawain 2.3.2.i, Gawain 2.3.2.j at Gawain 2.3.2.k) ng mga mag-aaral. Bigyan sila ng limang (5) minuto sa pagsagot. Magkaroon na ng pagtataya sa gawaing ito upang malaman kung magkakaroon ng paguulit sa pagtalakay kung kinakailangan.
GAWAIN 2.3.2.i: Reaksiyon 1 / 1 Isulat ang reaksiyon ng mga tauhan sa pangyayari mula sa dula. Gawin sa papel. a. Pananaw ni Mang Ernan sa buhay
364
b. Pagbabago ng kaisipan ni Tony sa kaniyang ama c.
Hindi naibigan ni Bok ang ginawang pagsampal ng ama ni Tony
d. Naging tugon ni Padre Abena sa ginawa nina Tony at Mang Luis
GAWAIN 2.3.2.j: Ilahad Mo, Opinyon Mo Pumili ng isa sa sumusunod na paksa at ilahad ang opinyon mo hinggil dito. Gumamit ng mga pahayag ng pagsang-ayon at pagsalungat at salungguhitan ang mga ito. Sa tulong ng debate, ilahad ang iyong opinyon sa sumusunod na paksa. a. Dapat basahin at pag-aralan sa klase ang maikling kuwento at dula. b. Dapat magkaroon ng tamang batas para sa mga inosenteng indibidwal na nakukulong c.
Dapat magkaroon ng pantay na karapatan ang babae at lalaki
GAWAIN 2.3.2.k: Sumasang-ayon…Sumasalungat Suriing mabuti ang mga pahayag. Sumasang-ayon o sumasalungat ka ba sa mga ito? Lagyan ng tsek ( / ) ang kahong katapat ng iyong sagot at saka ipahayag ang iyong pangangatuwiran sa patlang. a. Ang pagpapatawad ay mahirap gawin. Sumasang-ayon ako
Sumasalungat ako
Ang pangangatuwiran ko ay ____________________________
b. Lubos na nakatutulong sa pagbabagong-buhay ng isang tao ang relihiyon. Sumasang-ayon ako
365
Sumasalungat ako
Ang pangangatuwiran ko ay _________________________________
c.
Ang tao ay sumasama dahil sa kaniyang kapwa. Sumasang-ayon ako
Sumasalungat ako
Magkaroon ng malayang talakayan tungkol sa tanong na ito. Maaaring magkaroon ng debate sa pamamagitan ng pagtanong sa mga mag-aaral kung sino sa kanila ang
Ang pangangatuwiran ko ay _________________________________
sang-ayon at di-sang-ayon na mahalagang matutuhan ang tamang paraan ng paggamit ng mga salitang
GAWAIN 2.3.2.l: Halaga ng Wika
nagpapahayag ng pagsang-ayon at pagsalungat.
Bakit mahalagang matutuhan mo ang tamang paraan ng paggamit ng mga salitang nagpapahayag ng pagsang-ayon at pagsalungat? Pangatuwiranan. GAWAIN 2.3.2.m: Ilahad…Pananaw Mo Ilahad ang iyong pananaw sa tanong na nasa loob ng bilog
Sa pagpapalalim ng kaalaman ng mag-aaral, kuhanin ang mahalagang konseptong kanilang natutuhan sa aralin sa pamamagitan ng pagpapasagot sa mga tanong na nakapailalim sa bahaging ito. Gawin itong pangkatang gawain. Pangkat 1: Tanong bilang 1 Pangkat 2: Tanong bilang 2 Pangkat 3: Tanong bilang 3
366
GAWAIN 2.3.2.n: Bisa sa Isip,Damdamin, Kaasalan Buuin ang pahayag batay sa bisang pangkaisipan, bisang pandamdamin at bisang pangkaasalan buhat sa dulang napag-aralan. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
Binabati kita! Matapos mong mapalalim ang iyong pag-unawa sa aralin, handa ka nang ilapat ang iyong mga natutuhan sa susunod na bahagi.
GAWAIN 2.3.2.o: Buhay Ko, Buhay Mo Sa Likod ng Iskrip
367
Ibigay sa mag-aaral ang sitwasyon na kaniyang isasagawa sa bahaging ito. Bigyan siya ng dalawampung (20) minutong paghahanda para sa kaniyang gagawing presentasyon. Pagkatapos ng presentasyon, makipagpalitan siya ng puna at mungkahi sa iba. Huwag kalimutang magbigay ng papuri o feedback sa mag-aaral sa natapos niyang mga gawain na nagpatunay na naunawaan niya ang aralin.
Subukin mo na ngayon ang panghuling gawain sa araling ito. Bilang pagtataya sa iyong natutuhan, isabuhay mo ito sa tulong ng gawaing ito. Bilang presidente ng Samahan ng Mandudula sa inyong paaralan, ikaw ay naimbitahang dumalo sa gaganaping seminar-worksyap tungkol sa ―Dula at Dulang Tagalog sa Modernong Panahon‖. Isa sa bahagi ng naturang seminar ang pagpapanood ng isang video clip tungkol sa buhay ng isang artistang nagwagi bilang pinakamahusay na aktres o artistang babae sa larangan ng indie film. Batay sa napanood, gagawa ka ng orihinal na iskrip na naglalarawan ng ilang pangyayari sa buhay ng naturang aktres at pagkatapos itatanghal ito sa gitna ng mga manonood bilang awput. Tatayain ito batay sa mga kraytirya: a) kaangkupan, b) makatotohanan, c) masining, d) orihinal, e) kaakmaan ng tunog/props/costume, f) taglay ang mga bahagi ng dula, g) kahusayan sa pag-arte at h) nagagamit ang pahayag ng pagsang-ayon at pagsalungat. magkakaroon ng pagtataya kung paano mo naunawaan ang mga naging aralin.
Kailangang maisagawa ng mga mag-aaral ang bahaging ito na magpapatunay na naunawaan nila ang paksa sa aralin.
Ilipat Layunin mo sa bahaging ito ang ilipat at isabuhay ang iyong natutuhan sa dalawang aralin. Tatayain ito sa pamamagitan ng sumusunod na gawain.
Ipakita ang sitwasyon na kanilang isasagawa na nakasulat sa pisara, kartolina, manila paper o gamit ang power point presentation. Iminumungkahing gawing pangkatan ang bahaging ito. Ibigay ang pamantayan upang malaman na ng bawat pangkat kung paano sila mamarkahan.
368
n
Ikaw ay opisyal ng Sangguniang Kabataan (SK) ng inyong barangay na
naimbitahang maging panauhing tagapagsalita sa gaganaping programa para sa Foundation Day ng inyong lungsod. Layunin mong makapaghatid sa kanilang kaalaman tungkol sa kultura at kalagayang panlipunan ng inyong barangay na katatapos lamang tanghalin bilang Most Outstanding Barangay ng Taon. Gagamitin mo bilang presentasyon sa inyong pagsasalita ang photo documentary na naglalarawan ng kalagayan ng kultura at kalagayang panlipunan ng inyong barangay sa kasalukuyan. Tiyakin mo na ito‘y a)orihinal/awtentiko; b) malikhain; c) makabuluhan ang
mensahe; d) may pagkakaugnay-ugnay ang mga pangyayari at larawan; d) nagtataglay ng elemento ng masining na pagkukuwento; e) masining; at f) may wastong gamit ng aspekto ng pandiwa. PANGWAKAS NA PAGTATAYA Ano ang nalaman o natutuhan mo sa ating aralin? Ilahad ang naramdaman matapos itong matalakay.
Matapos matalakay ang aralin, NALAMAN KO NA: 1. 2. 3. 4.
Maaaring ipasulat sa dyornal o kuwaderno ng mga mag-aaral ang pagtatayang ito. Maaaring gamitin ang circle talk. Mayroon itong 5-6 na miyembro. Ang magkakapangkat ay magbabahaginan ng kanilang sagot. Bigyan lamang sila ng 5 minuto upang masagot ang bahaging ito at 5 minuto upang ibahagi sa kanilang kapangkat ang kanilang naging sagot.
369
Nakadama ako ng _____________________________________matapos mailahad ang aralin dahil: 1. 2. 3. 4.
PAGNILAYAN AT UNAWAIN:
Hatiin sa apat na pangkatsaang klase.na Ibigay sanais bawat Ngayon naging subukin salamin natinngkung kultura talagang ng naunawaan mo ang mahahalagang konseptong nakapaloob modyul ito na kong maikintal sa iyo. At masasag pangkat ang gawaing naatasan sa kanila. Isang gawain o 1. Ibigay ang konseptong inilalahad ng graphic organizer. Pagaralan mo ito nang mabuti. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat
tanong lamang sa bawat pangkat. Maaaring idaan sa palabunutan ang pagpili sa gawain. Ang mga gawain o tanong ay nakasulat sa isang colored paper. Hikayatin ang bawat pangkat na maging masining at malikhain sa kanilang pagtalakay.
2. Bakit mahalagang pag-aralan ang mga akdang pampanitikan sa mga panahong ito? 3. Nakatulong ba ang panitikan upang maging daan ng pagpapahayag ng saloobin, opinyon at katuwiran? 4. Ano ang natutuhan mo sa kabuuan ng araling ating tinalakay? Sagutin ito sa
370
pamamagitan ng pagdurugtong sa mga pahayag na nakasulat sa Speech Balloon. Gawin sa papel.
Pagkatapos kong pag-aralan ang mga akdang pampanitikan na sumibol at umusbong sa tatlong panahon, napag-alaman kong _______________________________________________ _________________________________________. Naramdaman kong ________________________________________ _______________________________________________ _________________________________________. Dahil dito, naunawaan ko ang kahalagahan ng __________________ _______________________________________________ _________________________________kaya__________ _______________________________________________ ____________________________________________.
ILAPAT Binabati kita! At ilang hakbang na lamang at tapos na ang iyong paglalakbay sa modyul na ito. Ang layunin mo sa bahaging ito ay ilipat at isabuhay ang iyong natutuhan sa Modyul 2 sa pamamagitan ng pakikibahagi sa pagbuo at pagtatanghal ng isang video presentation na nagpapakita ng kulturang Pilipino na nananatili pa sa kasalukuyan, nagbago at nawala na. Unawain mong mabuti ang sitwasyon upang maisagawa mo nang buong husay ang gawain.
371
Sa bahaging ito ay aalamin kung naunawaan ng mga magIsa sa nakatutulong upang mapasigla ang ekonomiya ng bansa ay ang
aaral ang Modyul 2. Ito ay pagsasabuhay sa kanilang
pagpasok ng dolyar sa pamamagitan ng turismo. Marami ang nabibigyan ng trabaho.
natutuhan. Ipaliwanag sa bawat pangkat kung paano nila
Kaya naman patuloy sa pagbuo ng iba‘t ibang programa ang Departamento ng
isasagawa ang gawain sa pamamagitan ng pagbibigay ng
Turismo upang higit na maipagmalaki ang kulturang Pilipino sa buong mundo.
situwasyon. Ibigay sa kanila ang pamantayan kung paano sila
Naglalayon na hikayatin ang mga turista na balik-balikan ang Pilipinas dahil sa
mamarkahan sa gawaing ito.
kagandahang taglay nito. Bilang tagapangulo ng departamento ng lokal na turismo sa iyong probinsiya, layunin mo na hikayatin ang mga turista na balik-balikan ang Pilipinas dahil sa ating pamanang kultural. Kaya ikaw ay naatasan na bumuo at itanghal ang isang video presentation na nagpapakita ng kulturang Pilipino na nagpapatunay na “It’s More Fun in the Philippines” . Sa nasabing presentasyon ay makikita ang kulturang Pilipino na nananatili, nabago at nawala na sa inyong probinsiya. Ang presentasyon ay batay sa sumusunod na pamantayan: a) batay sa pananaliksik; b)makatotohanan; c)orihinal; d)malikhain; e) may kaugnayan sa paksa; f)napapanahon; g) taglay ang elemento ng pagbuo ng isang video presentation. MGA PAMANTAYAN SA PAGTATAYA SA VIDEO PRESENTATION (Kalakip #2.3.2.b) VII.PANGWAKAS NA PAGSUSULIT (para sa Modyul 2) (Kalakip #2.3.2.c)
372
Bigyan ng kopya ang bawat mag-aaral ng pagsusulit na ito. Iwasto ito upang makita agad ang bahagi ng aralin na lubos na naunawaan o hindi naunawaan ng bawat mag-aaral. Gumawa ng item analysis upang masuri ang natutuhan ng mga mag-aaral.
Bilang ng Modyul: 3
Modyul 3: Repleksiyon ng Kasalukuyan… Tungo sa Kinabukasan
Bilang ng Sesyon: 7 linggo
Paalala: Ang Gabay ng Guro na ito ay magsisilbing gabay ng mga guro sa pagtuturo ng Filipino sa Baitang 8. Naglalaman ito ng kumpletong mga mungkahing gawain para sa bawat aralin at estratehiya na maaring gamitin ng mga guro sa kanilang pagtuturo. Ang bawat gawain sa isang aralin ay nakabatay sa limang araw na panturo sa loob ng 50 minuto bawat sesyon. Iminumungkahi na higit na pagyamanin ng mga guro ang mga mungkahing gawain at estratehiya na nakapaloob dito batay sa interes at kakayahan ng mga mag-aaral upang sa gayo‟y higit nilang maunawaan ang bawat aralin at gawain sa Modyul 3.
Modyul Para sa Sariling Pagkatuto VII. Panimula at Mga Pokus na Tanong Pamantayang Pangnilalaman sa Pamantayan sa Pagganap sa Pagtatapos ng Modyul 3: pagtatapos ng Modyul 3: Naipamamalas ng mag-aaral ang pagAng mag-aaral ay nakikibahagi sa unawa sa estilo, mekanismo, pagbuo ng kampanya tungo sa kamalayang panlipunan (social pamamaraang tekniko, at mga awareness campaign) sa pamamagitan kaalamang teknikal ng mga panitikang ng alinmang midyum ng multimedia. popular.
Pokus na Tanong para sa Modyul 3: Paano naiiba ang tradisyunal na uri ng panitikan sa panitikang popular? Bakit nagkaroon ng transpormasyon mula sa tradisyonal na panitikang Pilipino tungo sa panitikang popular? Paano nakatutulong ang mga panitikang popular sa pagpapaigiting ng kamalayang panlipunan?
373
Mahalagang Konsepto para sa Modyul 3: Ang tradisyunal na panitikang Pilipino ay salalayan ng buhay, at ang panitikang popular ay pamamaraan ng pamumuhay. Bunsod ng pagpapalitang kultural, kapangyarihan ng teknolohiya, at pangangailangan ng pamayanang global, nagkaroon ng transpormasyon ang panitikang Pilipino mula tradisyonal tungo sa pagiging popular
Gabay sa Pagtuturo ng Modyul
Ang mga mag-aaral ay inaaasahang matututo ng ilang mga pamamaraan sa pagbuo ng mga panitikang popular sa pamamagitan ng mga gawain sa modyul na ito (nakasaad sa pamantayang pangnilalaman) na kanilang magagamit sa pagbuo ng isang produkto sa katapusan ng kanilang pag-aaral (nakasaad sa pamantayan sa pagganap)
Ang mga mahahalagang konseptong nakatala ay ang konseptong nais maikintal sa isipan ng mga mag-aaral sa pagtatapos ng aralin. Ito ang inaasahang magiging sentro ng lahat ng gawain sa modyul.
Ang mga mahahalagang tanong ay naglalahad ng mga kaisipang inaasahang masasagot sa pagsasakatuparan ng mga gawain sa modyul na ito.
VIII. Ang Mga Aralin at Ang Saklaw Nito Mga Aralin sa Yunit
Aralin 3.1: Kontemporaryong Panitikan Tungo sa Kultura at Panitikang Popular a. Panitikan: Popular na Babasahin Pahayagan (Tabloid) Komiks Magasin Kontemporaryong Dagli
b. Wika: Antas ng Wika Pormal Di-pormal Popular (Balbal)
Aralin 3.2: Broadcast Media: Mekanismo ng Pagbabago at Pag-unlad ng Kulturang Pilipino . a. Panitikan: Opinyon at Talakayang Panradyo b. Wika: Konsepto ng Pananaw a. Panitikan: Dokumentaryong Pantelebisyon b. Wika: Mga Konseptong May Kaugnayang Lohikal Aralin 3.3: Dokumentaryong Pampelikula: Midyum sa Pagbabagong Panlipunan a. Panitikan: Manoro (Ang Guro) sa Direksiyon ni Brillante Mendoza b. Wika: Komunikatibong Gamit ng mga Pahayag
Sa pagtatapos ng bawat aralin, ikaw ay inaasahang: Aralin 1: Makapagbabahagi ng mga babasahing
374
popular
na
Ang mga araling nakatala ang magiging saklaw ng mga magiging pagtalakay at mga gawain sa modyul na ito. Ang bawat aralin ay nakatuon sa iba‟t ibang aspekto ng kulturang popular (kontemporaryong babasahin, broadcast media at dokumentaryong pampelikula). Bawat paksang nabanggit ay may kaakibat na aralin sa wika na makatutulong sa lalong pagsusuri at pag-unawa sa mga ito.
sumasalamin sa kultura panahon.
Aralin 2:
at tradisyon sa kasalukuyang
Makalilikha ng isang akdang naglalahad ng sariling pananaw batay sa pamantayan ng isang mapanagutang mamamahayag. Makapagpapamalas ng pag-unawa sa estilo, mekanismo at kaalamang teknikal ng isang dokumentaryong pampelikula bilang midyum sa pagbabagong panlipunan.
Aralin 3:
IX. Mga Inaasahang Kasanayan:
MODYUL 3 Ikatlong markahan
Mga Kasanayang Pampagkatuto Pakikinig Naililipat sa isang grapikong organayser ang mga impormasyong napakinggan (transkoding) dayagram grap grid Nailalahad ang sariling pamamaraan sa napakinggang pahayag, mensahe at teksto Napauunlad ang kasanayan sa mapanuring pakikinig/panonood Napag-iiba ang katotohanan sa mga hinuha, opinion at personal na interpretasyon ng nagsasalita at nakikinig
375
Napag-iiba ang katotohahan (facts) sa mga hinuha (inferences), opinyon at personal na interpretasyon ng nagsasalita at ng nakikinig /nanonood
Nailalahad ang mga pagkiling (biases, prejudices) at sariling interes ng nagsasalita
Ang mga kasanayang nakatala ay ang mga kasanayang inaasahang malilinang sa mga mag-aaral sa pagsasakatuparan ng mga gawain sa modyul na ito.
Naisasaayos ang mga ideya o impormasyon mula sa teksto o diskursong napakinggan/napanood
Nailalahad sa sariling pamamaraan ang mga napakinggang pahayag, mensahe at teksto
Pagsasalita Nailalahad nang maayos at mabisa ang mga nalikom na datos sa pananaliksik Nailalahad nang maayos ang pansariling pananaw, opinyon at saloobin Nakapagpapahayag nang wasto ng mga pag-aalinlangan/ pag-aatubili o pasubali Pag-unawa sa Binasa Nakikilala ang tono ng teksto sa tulong ng mga tiyak na bahagi nito Naihahambing ang teksto sa iba pang uri ng teksto batay sa: paksa layon tono pananaw paraan ng pagkakasulat pagbubuo ng salita pagbubuo ng pangungusap pagtatalata
Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa mapanuring pagbasa ng teksto gaya ng sumusunod:
Nakabubuo ng balangkas ng binasang teksto
Nakabubuo ng sintesis ng mga kaisipan o ideyang nakapaloob sa teksto Nakapagbibigay ng impresiyon sa teksto kaugnay ng - paksa
376
-
tono layon estilo at gamit ng mga salita
Naiuugnay ang mga kaisipang nakapaloob sa akda batay sa mga nangyayari sa: sarili pamilya pamayanan lipunan daigdig Nakapagbibigay ng sariling kuru-kuro at mungkahi tungkol sa alinman sa mga paksa gaya ng sumusunod: - HIV and Drug Prevention - Peace Education - Karapatang Pambata at Kanilang Responsibilidad - Kaligtasan ng Tao, Batas Trapiko at mga Pilipino Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasang teksto sa pamamagitan ng pagkilala sa:
Naiisa-isa ang mga positibo at negatibong pahayag
Napagsasama-sama ang mga magkakasalungat na ideya
Nakikilala ang tono ng teksto sa tulong ng mga tiyak na bahagi nito
Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa mapanuring pagbasa sa teksto
Nakapagbibigay ng impresiyon sa teksto kaugnay ng: - paksa/tema - layon - gamit ng mga salita Pagsulat Nagagamit ang iba‟t ibang estratehiya sa pangangalap ng ideya sa pagsulat tulad ng panayam, brainstorming, pananaliksik
377
at panonood Nakapagsasagawa ng rebisyon kung kinakailangan Nakapagtatala ng mahahalagang impormasyon
Naisasaalang-alang ang mga kailanganin sa pagsulat ng isang dokumentaryong panradyo
Nakapipili ng isang napapanahong paksa
Nakapagtatala ng mga kinakailangang impormasyon
Nakabubuo ng maayos na balangkas
Naibabanggit nang wasto ang may-akda, personalidad, organisasyong nagbibigay-kredibilidad sa mga kaisipang ipinapahayag
Nagagamit ang mga konsepto ng pananaw
Nagagamit ang mga ekspresiyong nagpapakilala ng kaugnayang lohikal
ekspresiyong
nagpapakilala
ng
Tatas Nagpapakita ng kaalaman sa pagkakaiba ng pormal at impormal na Filipino pasalita man o pasulat Nagagamit ang gramatika/retorika at bokabularyong Filipino sa pakikipagkomunikasyon, pasalita man o pasulat Nasusuri ang mahalagang detalye ng napakinggang impormasyon
Napagtitimbang-timbang kung ang napakinggan ay may kabuluhan at kredibilidad Nakikipagkomunikasyon gamit ang wikang Filipino batay sa hinihingi
378
ng pagkakataon/sitwasyon Pakikitungo sa Wika at Panitikan Naiuugnay sa pang-araw-araw na pamumuhay ang mga natutuhan sa pag-aaral ng wika at panitikan Hinaharap ang mga pang-araw-araw na gawain sa klase na may kasiyahan at kasiglahan Masigasig na tumutugon sa mga oportunidad sa ibayong pag-aaral ng wika at panitikan Nagagamit sa angkop na sitwasyon at pangangailangan ang mga natutuhan sa pag-aaral ng wika at panitikan Estratehiya sa Pag-aaral/Pananaliksik Naipamamalas ang kakayahang maisaayos ang mga impormasyon at talang nalikom mula sa iba‟t ibang lawak ng pagaaral/pananaliksik
Nailalahad nang maayos at mabisa ang mga nalikom na datos sa pananaliksik
Nalilikom ang mga impormasyon sa tulong ng mga sanggunian sa aklatan/Internet
Nalilikom ang mga kakailanganing impormasyon mula sa iba‟t ibang pinagkukunang sanggunian Nailalahas nang maayos ang mga nalikom na impormasyon sa isinagawang pananaliksik Panonood Nagpapamalas ng kakayahang suriin ang teksto o diskursong Napanood
379
Nakabubuo ng sariling pananaw tungkol sa napapanahong isyu na may kaugnayan sa napanood
isang
X.
Konseptuwal na Balangkas ng Modyul 3 REPLEKSIYON NG KASALUKUYAN… TUNGO SA KINABUKASAN
Aralin 3.1 Kontemporaryong Panitikan Tungo sa Kultura at Panitikang Popular a. Panitikan: Popular na mga Babasahin Pahayagan(tabloid) Komiks Magasin Kontemporaryong Dagli b. Wika: Antas ng Wika Pormal Di-Pormal Popular (balbal) Aralin 3.2 Broadcast Media: Mekanismo ng Pagbabago at Pag-unlad ng Kulturang Pilipino a. Panitikan: Komentaryong Panradyo Dokumentaryong Pantelebisyon b. Wika: Konsepto ng Pananaw/Kaugnayang Lohikal Aralin 3.3 Dokumentaryong Pampelikula: Midyum sa Pagbabagong Panlipunan a. Panitikan: Manoro (Ang Guro) sa Direksiyon ni Brillante Mendoza b. Wika: Komunikatibong Gamit ng mga Pahayag
380
Makikita sa konseptwal na balangkas ang magiging tuon ng pagtalakay sa kabuuan ng modyul.
XI.
Paunang Pagsusulit (Kalakip 3.1)
XII.
Yugto ng Pagkatuto ALAMIN: Handa ka na bang tumuklas ng mga bagong kaalaman? Kung gayon, simulan na natin ang iyong pag-aaral tungkol sa mga panitikang popular. Naisip mo na ba kung
paano naiba ang mga panitikan sa kasalukuyan sa mga tradisyunal na uri ng panitikan na iyong natalakay sa mga naunang aralin?
Bakit nga ba nagkaroon ng
transpormasyon mula sa tradisyunal na panitikang Pilipino tungo sa panitikang popular? Bakit kailangang basahin at pag-aralan ang mga panitikang popular? GAWAIN 1: Bugtungan, Dugtungan!
Alam mo ba ang iba‟t ibang uri ng panitikan na maituturing nating bahagi ng panitikang popular? Batid mo rin ba ang iba‟t ibang midyum na ginagamit upang maipahatid ang mga ito sa higit na nakararaming mamamayan? Tukuyin mo ang inilalarawan ng mga bugtong sa ibaba. Pagkatapos, isulat mo ang mga titik ng iyong sagot sa mga kahon upang mabuo ang crossword puzzle. Mga Bugtong:
2 . M 1P .
6 3 . . B
4 .
5 .
T
D
L
T 7 .
381
G
– Pinipilahan ng mga manonood, sa pinilakang tabing ito‟y itinatampok! 2 – Kahong puno ng makukulay na larawan at usapan ng mga tauhan. Tunay na kinagigiliwan ng kabataan! 3 – Kuwadradong elektronikong kagamitan.Tampok ay iba‟t ibang palabas na kinaaaliwan! 4 – Sa isang click lang mundong ito‟y mapapasok na para mag-Fb, Twitter o magsaliksik pa. 5 – Musika‟t balita ay napapakinggan na. Sa isang galaw lamang ng pihitan, may FM at AM pa! 6 – Maliit na dyaryong inilalako sa daan; balita, tsismis at iba pa ang laman. 7 – Pabalat nito‟y may larawan pa ng sikat na artista. Nilalama‟y mga artikulong tumatalakay sa iba‟t ibang paksa. 1
Kung nakuha mo nang tama ang lahat ng aytem, binabati kita dahil may ideya ka na sa iba‟t ibang uri ng panitikang popular! Kung hindi naman, huwag kang mag-aalala dahil tutulungan ka ng modyul na ito upang maitama ang iyong mga maling akala. Alam mo ba na... Mayroong iba‘t ibang midyum na ginagamit sa paghahatid ng impormasyon, balita at iba‘t ibang palabas na maaaring napakikinggan o napanonood ng mamamayan lalo na ng kabataan sa kasalukuyan? Ang ilan sa mga ito ay ang tabloid, komiks, magasin, internet, radyo at telebisyon. Ang mga ito ay maituturing nating kumakatawan sa kulturang popular ng mga Pilipino sa ngayon.
Matapos masagutan ang crossword puzzle, hayaan ang mga mag-aaral na magbahagi ng kanilang mga nalalaman kaugnay ng mga naitalang kasagutan. Maaaring tanungin kung sila ba ay isa sa mga tumatangkilik ng mga ito at kung bakit ang mga ito ay popular sa kasalukuyan.
GAWAIN 2: Alin, Alin ang PAGKAKAIBA?
Napansin mo ba ang pagkakatulad ng mga katangian ng mga nabanggit na panitikang popular sa Gawain 1? Naisip mo ba ang pagkakaiba ng mga ito sa mga tradisyunal na panitikan? Subukin naman nating isa-isahin ang mga katangian ng panitikang popular at tradisyunal sa tulong ng gawain sa ibaba. Isulat mo sa kahon ang mga katangian na sa iyong palagay ay taglay ng panitikang popular at tradisyunal na panitikan. Bigyan mo ng pansin ang paksang kadalasang tinatalakay sa mga ito, wikang ginagamit at midyum na ginagamit sa paghahatid nito sa mamamayan.
382
Maaaring isagawa ang gawaing ito nang papangkat. Hayaang suriin ng mga mag-aaral ang tradisyunal at popular na uri ng panitikan sa iba‟t ibang mga aspektong nabanggit (paksa, wika at paraan o midyum). Maaari rin silang magtanghal o magbahagi ng ilang mga halimbawa ng panitikan noon at sa kasalukuyan.
Tradisyunal na Panitikan
Panitikang Popular
__________________________ __________________________ _____
_________________________ _________________________ _______
Wikang Ginagamit
______________________ ______________________ _____________
______________________ ______________________ _____________
Paraan/Midyum sa Paghahatid
____________________ ____________________ _________________
______________________ ______________________ _____________
Paksang
Tinatalakay
PAUNLARIN: Sa bahaging ito ng modyul ay bibigyan natin ng pansin ang iba’t ibang uri ng panitikang popular at ang iba’t ibang midyum na ginagamit sa pagpapalaganap nito. Sa pamamagitan ng mga gawain na nakahanay sa mga aralin, matutuklasan natin ang kahalagahan ng pag-aaral ng mga panitikang popular at ang papel na ginagampanan ng mga ito sa kamalayang panlipunan ng mamamayan ng isang bansa. Sa tulong ng mga araling pangwika, pagtalakay sa iba’t ibang pamamaraan sa pagbuo panitikang popular, pagsasagawa ng mga programang panradyo at maging ng pelikula, inaasahang magiging bahagi ka rin ng paghahanda ng isang kampanya tungo sa kamalayang panlipunan sa pamamagitan ng multimedia (social awareness campaign through the yse of multimedia). Simulan na natin ang pagpapaunlad ng iyong kaalaman at kakayahan sa pamamagitan ng pagtalakay sa Aralin 3.1 ng modyul na ito - ang mga uri ng kontemporaryong panitikan.
Aralin 3.1: Kontemporaryong Panitikan Tungo sa Kultura at Panitikang Popular
383
Bilang ng Sesyon: 10
VII.
Panimula at Mga Pokus na Tanong
Pokus na tanong para sa Aralin 3.1: Bakit kinawiwilihang basahin ng mga kabataan ang mga popular na babasahin? Paano nakatutulong ang antas ng wika sa mabisang pagpapahayag?
VIII.
Mahahalagang Konsepto para sa Aralin 3.1: Malapit sa karanasan ng kabataan at sumasalamin sa kasalukuyang pangyayari ang nilalaman ng mga popular na babasahin kung kaya‟t makatutulong ito upang magkaroon sila ng sariling pagtataya sa lipunang kanilang ginagalawan.
Ang Mga Aralin at Ang Saklaw ng mga Ito ARALIN 3.1: Kontemporaryong Panitikan Tungo sa Kultura at Panitikang Popular a. Panitikan: Panitikang Popular na Babasahin (Tekstuwal Analisis) Pahayagan(tabloid)/broad sheet Komiks Magasin Kontemporaryong Dagli b. Wika: Antas ng Wika Pormal Di-pormal Popular (balbal)
IX. Mga Inaasahang Kasanayan na Lilinangin sa Aralin 3.1
384
ARALIN 3.1
Mga Kasanayang Pampagkatuto Pakikinig Naililipat sa isang graphic organizer ang mga impormasyong napakinggan (transkoding) dayagram grap grid
Nailalahad ang sariling pamamaraan sa napakinggang pahayag, mensahe at teksto Pagsasalita Nailalahad nang maayos at mabisa ang mga nalikom na datos sa pananaliksik Nailalahad nang maayos ang pansariling pananaw, opinyon at saloobin Pag-unawa sa Binasa Nakikilala ang tono ng teksto sa tulong ng mga tiyak na bahagi nito
Naihahambing ang teksto sa iba pang uri ng teksto batay sa: paksa layon tono pananaw paraan ng pagkakasulat pagbubuo ng salita pagbubuo ng pangungusap pagtatalata Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa mapanuring pagbasa ng teksto gaya ng sumusunod: Nakabubuo ng balangkas ng binasang teksto Nakabubuo ng sintesis ng mga kaisipan o ideyang nakapaloob sa teksto
385
Nakapagbibigay ng impresyon sa teksto kaugnay ng paksa tono layon estilo at gamit ng mga salita. Naiuugnay ang mga kaisipang nakapaloob sa akda batay sa mga nangyayari sa: sarili pamilya pamayanan lipunan daigdig Nakapagbibigay ng kuro-kuro at suhestiyon tungkol sa alinman sa mga paksa gaya ng sumusunod: HIV and Drug Prevention Peace Education Karapatang Pambata at Kanilang Responsibilidad Kaligtasan ng Tao, Batas Trapiko at mga Pilipino Pagsulat Nagagamit ang iba‟t ibang estratehiya sa pangangalap ng ideya sa pagsulat tulad ng panayam, brainstorming, pananaliksik at panonood
Nakapagsasagawa ng rebisyon kung kinakailangan Nakapagtatala ng mahahalagang impormasyon
Nababanggit nang wasto ang may-akda, personalidad, organisasyon o grupo na nagpapatunay sa datos o impormasyong nagbibigay kredibilidad sa mga kaisipan at opinyong ipinahahayag sa kaniyang lathalain Tatas
386
Nagpapakita ng kaalaman sa pagkakaiba ng pormal at impormal na Filipino pasalita man o pasulat Nagagamit ang gramatika/retorika at bokabularyong Filipino sa pakikipagkomunikasyon, pasalita man o pasulat Pakikitungo sa Wika at Panitikan Naiuugnay sa pang-araw-araw na pamumuhay ang mga natutuhan sa pag-aaral ng wika at panitikan Hinaharap ang mga pang-araw-araw na gawain sa klase na may kasiyahan at kasiglahan Masigasig na tumutugon sa mga oportunidad sa ibayong pag-aaral ng wika at panitikan Naiuugnay sa pang-araw-araw na pamumuhay ang mga natutuhan sa pag-aaral ng wika at panitikan Nagagamit sa angkop na sitwasyon at pangangailangan ang mga natutuhan sa pag-aaral ng wika at panitikan Estratehiya sa Pag-aaral Naipamamalas ang kakayahang maisaayos ang mga impormasyon at talang nalikom mula sa iba‟t ibang lawak ng pag-aaral/pananaliksik Nailalahad nang maayos at mabisa ang mga nalikom na datos sa pananaliksik Nalilikom ang mga impormasyon sa tulong ng mga sanggunian sa aklatan/Internet Panonood Nagpapamalas ng kakayahang suriin ang teksto o diskursong napanood Nakabubuo ng sariling pananaw tungkol sa isang napapanahong isyu na may kaugnayan sa napanood
387
X.
Konseptuwal na Balangkas ng Aralin 3.1 Aralin3.1: Kontemporaryong Panitikan Tungo sa Kultura at Panitikang Popular
Panitikan: Mga Popular na Babasahin Pahayagan (tabloid/ broad sheet) Komiks Magasin Kontemporaryong Dagli
Makabubuting maipaskil sa loob ng silid ang Konseptuwal na Balangkas na ito upang maging gabay ng guro at mag-aaral sa pagtalakay ng aralin. Isulat sa manila paper o cartolina. Talakayin ang mga araling nakapaloob sa araling ito.
Wika: Antas ng Wika Pormal Di-pormal (balbal)
Produkto/Pagganap: Literary Folio na sumasalamin sa kasalukuyang kalagayan ng barangay.
XI.
Panimulang Pagtataya ( para sa Aralin 3.1) (Crossword Puzzle)
Gabay sa Pagsagot: 1. Kuwentong isinalarawan ng mga dibuhista. (pababa) 2. Pahayagan ng masa. (pahalang) 3. Kuwentong higit na maiksi sa maikling kuwento. (pahalang) 4. Makulay na babasahin na hitik sa iba‟t ibang impormasyon (pahalang)
388
Susi sa Pagwawasto: 1. 2. 3. 4.
Komiks Tabloid Dagli Magasin
I.
YUGTO NG PAGKATUTO PARA SA ARALIN 3.1 ALAMIN: Masasabing nagpatuloy ang tradisyon sa panitikan sa kabila ng modernisasyon
sa pamamagitan ng pagpasok ng teknolohiya. Marahil, nagkaroon lamang ito ng bagong mukha. Kapansin-pansin sa kasalukuyan na ang kinawiwilihan ng kabataan na mga babasahin gaya ng komiks, magasin, at dagling katha ay nauulit lamang ang paksa at tema sa mga akda sa tradisyunal na uri ng panitikan. Kung susuriin, nagkakaiba lamang sa estilo, pamamaraan at kaalamang teknikal ang panitikang popular. Simulan na natin ang pag-aaral nang sa ganoo’y malaman mo kung paano naiiba ang tradisyunal na uri ng panitikan sa panitikang popular? Bakit nagkaroon ng transpormasyon mula sa tradisyunal na panitikang Pilipino tungo sa panitikang popular? Bakit kailangang basahin ang mga babasahing popular?
Maaaring magsagawa ang guro ng pananaliksik sa mga kontemporaryong manunulat na nabanggit sa bahaging ito upang maibahagi sa mag-aaral ang buhay at mga naisulat ng mga ito. Makatutulong ang paggamit ng mga social networking site gaya ng Facebook upang madaling makaugnay sa mga manunulat na ito. Ipasulat ang inaasahang mahahalagang tanong para sa kabuuan ng modyul. Maaaring gamitin ang estratehiyang TOP 10 QUESTION sa bahaging ito. Ipasuri sa mga magaaral kung alin sa mga naisulat nilang tanong ang magkakatulad lamang. Sa ganitong paraan, tinuturuan na natin silang magbasa at magsuri at umunawa ng kanilang binabasa nang hindi nila namamalayan. Kinakailangang mapalabas ng guro sa bahaging ito ang inaasahang mahalagang tanong sa kabuuan ng modyul.
Sa tulong ng Sarbey-Tseklist, nais kong malaman kung alin sa mga babasahing popular ang kilalang-kilala mo at binabasa ng kabataang tulad mo. Sa pamamagitan nito, nakatitiyak akong maihahambing mo ang mga babasahing popular na ito sa mga tradisyunal na anyo ng panitikan na pinag-aralan mo sa Modyul 1 at 2 sa huling bahagi ng araling ito. GAWAIN 3.1a : SARBEY-TSEKLIST Lagyan mo ng tsek (/) ang mga babasahing popular sa iyo. Pagkatapos, iayos nang paranggo batay sa naging resulta. Lagyan ng bilang 1-4 ang bawat kahon. Pinakamataas ang bilang 1 samantalang ang bilang 4 ang pinakamababa. Gawin sa papel. Gayahin ang format Pahayagan Broadsheet ___ Inquirer
389
Komiks
Magasin
___ Aliwan ___ Pantastik
___ Liwayway ___ Yes!
Mga Aklat ___ Mga aklat ni Bob Ong
Makabubuting ipakita rin ang apat na obra (Ibong Adarna, Florante at Laura, Noli Me Tangere at El Filibusterismo) sa bahaging ito upang makapagsagawa ng paghahambing ang mga mag-aaral sa tradisyunal na panitikan at panitikang popular.
___ Manila Bulletin ___ Philippine Star ___ Business Mirror ___ Manila Times Tabloid ___ Abante ___ Taliba ___ Pilipino Mirror ___ Pilipino Star Ngayon ___ Tempo
390
___ Halakhak ___ Pugad Baboy ___ Super ___ Manhwa Korean Comics ___ Archie ___ Marvel ___ Japanese Manga ___ Captain America
___ FHM ___ Candy ___ T3 ___ Men‟s Health ___ Metro ___ Entrepreneur ___ Cosmopolitan ___ Good Housekeeping
___ Florante at Laura ___ Noli Me Tangere ___ Mga aklat ni Eros Atalia ___ Aklat Kalipunan ng mga Tula ___ Teksbuk ___ Horror Books ___ Antolohiya ng Maikling Kuwento ___ Kalipunan ng Dagling Katha ___ Bibliya
Ipagaya ang format ng sarbey sa gawaing ito. Layunin nito na matuklasan ng guro mula sa kanyang magaaral kung ano ang higit na popular na babasahin ang binabasa ng kaniyang mga estudyante. Mula rito, maaaring itanong ng guro ang mahalagang tanong na: “Bakit kinagigiliwang basahin ang mga babasahing popular? Hayaan lamang at tanggapin lahat ang sagot. Pagkatapos, ipagawa ang Gawain 2: Kahon ng Hinuha
391
