SADRŽAJ: UVOD...................... ............................................. .............................................. .............................................. .............................................. ......................................... .................. 2 MOĆ................................................................. ......................................................................................... ..................................................... ......................................... ............ 3 Tipovi moći........ ................ ................. ................. ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................. ................. ............... ........... ........ ....... ...3 LIDERSTVO............................................................ ................................................................................... ............................................... .................................. .......... 4 Teorija karakternih osobina ličnosti .................... ........................................... .............................................. ................................... ............ 8 Bihejvioristička Bihejviori stička teorija liderstva ...................... ............................................. ............................................................. ...................................... 8 Kontigentne Kontigent ne teorije liderstva ..................... ............................................ .............................................. ............................................. ...................... 8 STILOVI LIDERA..................... ............................................ .............................................. ....................................................... ....................................... ....... 10 Autokratski stil liderstva ......................................................... ............................................................................................. .................................... 10 Demokratski stil liderstva ....................... .............................................. ................................................................... .............................................. 10 Liberalni stil liderstva...................... ............................................. .............................................. ............................................ .............................. ......... 10 ZAKLJUČAK..................................................... ............................................................................. .................................................. ....................................... ............. 12
LITERATURA..................... ............................................ .............................................. .............................................. ................................................ ......................... 13
SLIKE: SLIKA 1: PROCES VODSTVA.................................................. VODSTVA......................................................................... ................................... ................5 ....5 SLIKA 2: OSOBINE I SPOSOBNOSTI DOBROG LIDERA........................................6 SLIKA 3: KARAKTERISTIKE USPJEŠNOG LIDERA................................................9 LIDERA................................................9
CITATI: CITAT 1: KORIŠTENJE MOĆI UNUTAR ORGANIZACIJE ....................................4 CITAT 2: SPOSOBNOST LIDERSTVA .............................................. ..................................................................... ............................7 .....7
UVOD
Neupitna je činjenica da svaki menadžer raspolaže određenom moći unutar organizacije kojom upravlja. Način korištenja i ispoljavanja te moći je različit i zavisi kako od ličnih sklonosti svake osobe, tako i od strukture i kulture svake organizacije. Liderstvo kao pojam i obilježje menadžera je nešto sasvim drugačije. Liderstvo označava poseban način ponašanja i upravljanja organizacijom, i ljudima unutar nje. Nisu i ne mogu svi menadžeri biti lideri.
2
MOĆ I LIDERSTVO MOĆ Posmatrano iz aspekta menadžmenta mogli bismo reći da je moć sposobnost menadžera, i drugih zaposlenih u organizaciji, da utiču jedni na druge u međusobnim odnosima i interakcijama. Moć je poluga za ostvarivanje određenih ciljeva, a karakteristike mogu biti i pozitivne i negativne, u zavisnosti od načina korištenja. U literaturi se možemo susresti sa različitim definicijama i opisima pojma moći: 1 •
vjerovatnost da akter u društvenim odnosima bude u poziciji da iznese svoje sopstveno mišljenje, uprkos otporima;
•
sposobnost ili kapacitet uticaja na ljude ili procese, najčešće putem kontrole resursa;
•
sposobnost osobe da utiče na ponašanje drugih, tako da se ponašaju onako kako se inače ne bi ponašali;
•
mogućnost, potencijal da se na druge utiče u službi dobra ili zla.
Tipovi moći Možemo reći da postoji nekoliko tipova moći: 2
Legitimna moć koja je utemeljena na hijerhijskom položaju menadžera koji predstavlja formalni autoritet.
Nagradna moć koja je izražena kroz mogućnost menadžera da nagradi podređene za njihovu spremnost u izvršavanju zadataka.
1 2
Ćamilović S., Vujić V., Osnove menadžmenta ljudskih resursa Buble M., Management
3
Prisilna moć, tj. uvjerenje da menadžer raspolaže sankcijama koje može poduzeti protiv predređenih kada se ne ponašaju u skladu s očekivanjima (plata, suspenzija, otkaz).
Referentna moć ili identifikacija podređenih s menadžerom, osjećaj jedinstva i želje.
Stručna moć koja se zasniva se na specifičnim znanjima menadžera.
Kada govorimo o tipovima moći možda je naredni citat najbolji da nam pokaže kako se ta moć sve ispoljava i na koji način djeluje na podređene:
“ U jednoj domaćoj privatnoj firmi, vlasnik i direktor je imao pravilo da zaposleni tokom radnog vremena ne smiju da razgovaraju o privatnim stvarima, pa čak ni da gledaju kroz prozor! Sva njihova pažnja i energija trebalo je da bude usmjerena na posao!” Citat 1: Korištenje moći unutar organizacije 3
LIDERSTVO Sam pojam liderstva potiče od staropersijske reči koja se prevodi kao ići, putovati , i u tom smislu lider je imao ulogu vođe puta, jer je kao takav znao kuda treba ići i u kom pravcu treba voditi. Razvojem industrije, trgovine, finansija, pojam liderstva se sve više vezuje za privredne djelatnosti i organizaciju rada. U savremenom društvu, pojam liderstva je veoma složen i značajan. Pod liderstvom se podrazumjeva aktivnost na oblikovanju ponašanja svih zaposlenih u organizaciji u cilju kreiranja specifične korporativne kulture. 4 3
Karasović, P., PR menadžment
4
Oldcorn, R., Menadžment
4
Koontz/Weihrich definiraju liderstvo kao umijeće ili proces uticanja na ljude tako da oni spremno i s entuzijazmom teže ostvarivanju grupnih ciljeva. Nastavlja se mišljenje Colea prema kojem je liderstvo dinamički proces u grupi pomoću kojeg jedna osoba utiče na drugu da dobrovoljno sudjeluje u izvršavanju grupnog zadatka u danoj situaciji. Proces liderstva sastoji se od četiri ključne varijable, a to su :5
lider
sljedbenici,
ciljevi i
okolina.
Slika 1: Proces vodstva
Zadatak je lidera da pronađe i održi ravnotežu između navedenih varijabli, a ono to može ako vođa ima odgovarajuće sposobnosti, motivaciju i moć. Pored znanja, vođa mora imati određene karakteristike da bi ga sljedbenici slijedili.
5
Buble M., Management 5
Oduvijek se liderstvo vezivalo za osobine ličnosti, a ljudi skloni harizmatičnim definicijama i danas zastupaju ideju o velikom čovjeku. Posmatrajući globalno možemo reći da se od lidera očekuje da posjeduje neke zajedničke kvalitete: •
Ovlaštenje da svoju moć podijeli s podređenima uključivanjem u postojeće ciljeve i planiranje aktivnosti.
•
Intuiciju u anticipiranju promjena i pokretanje akcija da se te promjene preduhitre i iskoriste u korist preduzeća.
•
Samospoznaja koje omogućava lideru da sagleda svoje prednosti i pronađe načine da prevaziđe slabosti.
•
Vizija, tj. sposobnost da percipira bolju radnu okolinu i način kako da se okolina osigura.
•
Podudaranje vrijednosti ili sposobnost da identifikuje vrijednost preduzeća i vrijednost pojedinca te izvrši njihovo usklađivanje.
Slika 2: Osobine i sposobnosti dobrog lidera 6
Navedene sposobnosti ima mali broj ljudi, ali ni svi oni nisu spremni preuzeti ulogu vođe.
6
Zrnić, M., Šušnjar, V., Organizaciono ponašanje
6
Osnovna kategorija liderstva je moć, pod kojom se podrazumjeva razvoj povjerenja i entuzijazma među ljudima kako bi mogli na pravi način razviti svoje talente i sposobnosti. Osim toga, ta moć se odnosi i na motivisanje, komunikaciju, sposobnost za timskim radom, održavanje dobrih međuljudskih odnosa i moralnost u ponašanju. O sposobnosti lidera da motivišu i potiču svoje zaposlene govori naredni citat:
“ Kada je jedan visoki predstavnik IBM-a posjetio kompaniju “Apple”, već na vratima ga je čekalo iznenađenje. (…) Pravo pred njim šetao je čovjek u izlizanim, dronjavim farmerkama i bijeloj majici, neobrijan i razbarušene kose, zamišljeno nešto mrmljajući sebi u bradu. Predstavnik jedne od konzervativnih korporacija Amerike bio je zaprepašćen-kakva li je ovo kompanija kada ovakvi rade za nju? (…) Kakvo li je tek bilo njegovo zaprepaštenje kada je sastanku prisustvovao i direktor razvoja, onaj isti dronjavac. Direktor i suvlasnik je mirno objasnio da je taj dotični plaćen da razmišlja i kreira, a ne da manekeniše po zgradi .” Citat 2: Sposobnost liderstva 7
Liderstvo kao proces uticaja na druge da rade na ostvarivanju ciljeva organizacije se zasniva na tehnikama za vršenje uticaja bez bilo kakve prinude. Liderstvo podrazumjeva dvosmjeran tok jer, pored uticaja na druge, i lideri su podložni uticaju svojih sljedbenika, tako da liderstvo postoji samo tamo gde ima sljedbenika, odnosno bez sljedbenika nema ni lidera. Sva osnovna polazišta u objašnjenju liderstva mogu se svrstati u tri karakteristične grupe i to su :8
Džamić, L., Public Relations 8 Buble M., Management 7
7
Teorija karakternih osobina ličnosti Po ovoj grupi shvatanja svi lideri imaju neke zajedničke osobine po kojima se razlikuju od sljedbenika. Te osobine se odnose na fizičke (visina, težina, izgled) i psihičke osobine ličnosti (originalnost, dominantnost, ekstravagancija, samopouzdanje). Osnovna ideja ove grupe pristupa lidestvu se sastojala u tome da, ako se prepoznaju osobe kojie imaju određene osobine koje su navedene, moguće ih je identifikovati kao uspješne lidere.
Bihejvioristička teorija liderstva Ova teorija polazi od osnovne pretpostavke da liderstvo ne zavisi od psihičkih osobina lidera već od njegovog ponašanja, koje zavisi od komuniciranja, motivisanja, kontrole i sl. Ponašanje se može naučiti, pa je tako školovanje lidera dobilo veliki značaj. Da bi se objasnilo ponašanje lidera vršena su brojna istraživanja. Ona su pokazala da postoje razlike između lidera i to u pogledu dvije osnovne dimenzije ponašanja: briga za rješavanja problema (iniciranje strukture) koja se odnosi na orjentaciju lidera da izvršava postavljene zadatke i rješava probleme, i briga za ljude i održanje grupe (uvažavanje) koja se odnosi na orjentaciju lidera prema podređenima. Polazeći od tih funkcija ponašanja lidera sprovedena su nova istraživanja i kao rezultat je nastao dvodimenzionalni model stilova liderstva. 9 Jedna dimenzija se odnosi na iniciranje strukture, a druga na uvažavanje. Uspješni lideri moraju komibinovati ove orijentacije, znači da brinu i za proizvodnju i za ljude. Svaki od ovih stilova može dovesti do pozitivnih rezultata, a koji će se primjenjivati zavisi od konkretne situacije u kojoj se nalazi organizacija ili sam lider.
Kontigentne teorije liderstva Prema ovom pristupu ne postoji univerzalan ni najbolji i jedini način ostvarivanja liderske djelatnosti već je potrebno usaglasiti stil liderstva sa odgovarajućom situacijom da bi se 9
Oldcorn, R., Menadžment
8
obezbjedio uspjeh. Koji će stil liderstva menadžer primjeniti zavisi od sklonosti, osjećanja sigurnosti, vrste organizacije, prirode problema, vremena itd.
Slika 3: Karakteristike uspješnog lidera
Promjene unutar samog menadžmenta su dovele i do nekih savremenijih pristupa: Transakciono liderstvo se odnosi na motivaciju podređenih da izvršavaju određene akcije, pri čemu im lider pomaže predlaganjem ideja, ukazivanjem na viziju, razjašnjavanjem osnovnih zadataka i uloga podređenih, identifikacijom ciljeva, obezbjeđivanjem nagrada, brigom za zaposlene, povećanjem stepena međusobnog razumjevanja i povjerenja između saradnika. Harizmatično liderstvo čija je osnovna karakteristika lična harizma lidera kao dar, sposobnost i vještina, koji tako privlači veliki broj sljedbenika, inspiriše ih i daje im snagu da ostvare uspjeh i u najtežim situacijama. Ovi lideri uglavnom imaju jasnu viziju budućnosti, razvijen sistem vrijednosti, nepredvidivi su i uvijek imaju nove ideje. Transformaciono liderstvo se vezuje za lidere koji imaju viziju i sposobnost da vrše promjene i da motivišu sljedbenike da im u tome pomognu. Posebna karakteristika 9
transformacionog liderstva je to da se odnos između lidera i sljedbenika zasniva na saradnji, povjerenju, zajedničkom radu i podjeli odgovornosti, a ne toliko na naređivanju.
STILOVI LIDERA Kada govorimo o stilovima liderstva imamo osnovnu podjelu na tri osnovna tipa: 10
Autokratski stil liderstva Primjena ovog stila omogućava lideru potpunu vlast, koju on obično neograničeno koristi. Samo lider ima određena saznanja i čvrsto je ustoličen na svoju poziciju. Sljedbenici su ovisni o njemu i rijetko ih se poziva da daju svoje mišljenje. Ako se autokratsko vođenje ekstremno ili prečesto koristi može rezultirati slabom komunikacijom, krutošću djelovanja, sporom adaptacijom na promijenjene uslove u razvoju preduzeća i sl..
Demokratski stil liderstva Kod primjene ovog stila lider ima ograničenu vlast i autoritet. Tim može odbiti njegov autoritet i može ga nadgledati. Ima ograničene mogućnosti davanja sankcija. Demokratski stil vođenja omogućava timski rad u realizaciji ciljeva. Prečesto korištenje demokratskog stila vođenja može rezultovati gubitkom sposobnosti individualne inicijative, a također može rezultovati sporim donošenjem odluka.
Liberalni stil liderstva Lider koriste ideje i mišljenje podređenih za motivaciju, koriste nagrade, povremeno kazne i dijelom participaciju. dopuštaju komunikaciju prema gore i prema dolje. Iskazuju da u
10
Petković, M., Jovanović, M., Organizaciono ponašanje
10
svim situacijama imaju potpuno povjerenje u podređene, koriste mišljenje i ideje podređenih, daju ekonomske nagrade.
11
ZAKLJUČAK
Uspješno voditi cijelu organizaciju, ili jedan njen dio, jedan je od najvažnijih zadataka svakog menadžera. U to je uključeno i upravljanje ljudima koji će ga slijediti samo ako su sigurni u njega. U suprotnom će raditi samo onoliko koliko je potrebno da se zadovolje neki minimalni standardi. Uspješan lider svoje ljude potiče da daju vrhunske rezultate, da sa zadovoljstvom obavljaju svoje poslove i da na najbolji mogući način doprinose napredovanju cijele organizacije.
12
LITERATURA
[1] Buble M., Management , Ekonomski fakultet, Split 2000. [2] Ćamilović S., Vujić V., Osnove menadžmenta ljudskih resursa , Beograd 2006. [3] Džamić, L., Public Relations, UFA Media, Beograd 1995. [4] Karasović, P., PR menadžment , Pragma, Beograd 2005. [5] Oldcorn, R., Menadžment , Svjetlost, Sarajevo 1990. [6] Petković, M., Jovanović, M., Organizaciono ponašanje , Megatrend, Beograd 2001. [7] Zrnić, M., Šušnjar, V., Organizaciono ponašanje, BLC, Banja Luka 2008.
13
