MGA KAGANAPAN NG PANDIWA
Kaganapan ng Pandiwa ang tawag sa bahagi ng panaguri na bumubuo o nagbibigay nagbibigay ng ganap na kahulugan sa pandiwa at magagawang paksa ng pangungusap kung babaguhin ang pokus ng pandiwa.
May pitong uri ng kaganapan ang pandiwa: 1. kaganapang tagaganap ng pandiwa 2. kaganapang layon ng pandiwa 3. kaganapang tagatanggap o di-tuwirang layon ng bagay na isinasaad sa pandiwa 4. kaganapang ganapan ng kilos ng pandiwa 5. kaganapang kagamitan sa kilos ng pandiwa 6. kaganapang sanhi ng isinasaad ng pandiwa 7. kaganapang direksyunal o yaong nagsasaad ng direksyon ng kilos ng pandiwa
(1 !ng kaganapang tagaganap ay bahagi ng panaguri na gumaganap sa kilos na isinasaad ng pandiwa. "alimbawa: #pinagdiwang ng mga kabataan ang unang anibersaryo ng kanilang samahang pansibiko. !ng pariralang ng mga kabataan ay siyang nagsasaad kung sino ang gumaganap ng kilos ng pandiwa.
(2 !ng kaganapang layon ay ang nagsasaad kung ano ang bagay o mga bagay na tinutukoy sa pandiwa. "alimbawa: $agpasadya ako sa %ara&a'ue ng binurdang husi . !ng pariralang ng binurdang husi tinutukoy na pinasadya.
ang
(3 !ng kaganapang tagatanggap ay ang nagsasaad kung sino ang nakikinabang sa kilos ng pandiwa. "alimbawa: $agluto si #ngga ng halayang ube para sa aking mga panauhin. !ng pariralang para sa aking mga panauhin ay nagsasaad kung para kanino ang nilutong halayang ube.
(4 !ng kaganapang ganapan ay nagsasaad ng lugar na ginaganapan ng kilos ng pandiwa. "alimbawa: $aglaro ng baketbol sa Rizal Stadium ang koponan ng aming pamantasan. !ng pariralang sa Rizal Stadium ay nagsasaad kung saan naglaro ang koponan.
(5 !ng kaganapang kagamitan ay nagsasaad kung anong bagay kagamitan o instrumento ang ginamit upang magawa ang kilos ng pandiwa. "alimbawa: )inungkal ng tatay ang lupa sa pamamagitan ng asarol . !ng pariralang sa pamamagitan ng asarol ay nagsasaad kung ano ang ginamit upang mabungkal ang lupa.
(6 !ng kaganapang sanhi ay nagsasaad kung ano ang dahilan ng pagkakapangyari ng kilos ng pandiwa. "alimbawa: *umaman siya dahil sa mina ng langis. !ng pariralang dahil sa mina ng langis ay nagsasaad ng ikinayaman ng taong tinutukoy.
(+ !ng kaganapang direksyunal ay nagsasaad ng direksyon ng kilos na taglay ng pandiwa. "alimbawa: $agtungo sila sa Baguio. !ng pariralang sa Baguio ay nagsasaad ng direksyon ng kilos na taglay ng pandiwa. %ansinin na kaiba sa kaganapang ganapan sa kaganapang direksyunal ay may kilos mula sa isang lugar patungo sa ibang lugar .
MGA POKUS NG PANDIWA
Pokus ang tawag sa relasyong pansemantika ng pandiwa sa simuno o paksa ng pangungusap. $aipakikita ito sa pamamagitan ng taglay na panlapi ng pandiwa.
$agkakaroon ng iba,t ibang pokus ang pandiwa sa pusisyong pampaksa o pansimuno ng pangungusap. "alimbawa kapag ang kaganapang tagaganap ay ginawang paksa o simuno ang pokus ng pandiwa ay pokus sa tagaganap. "alimbawa: #pinagdiwang ng mga kabataan ang unang anibersaryo ng kanilang samahang pansibiko. !ng pariralang ng mga kabataan ay maaaring gawing paksa o simuno kayat ganito ang magiging pangungusap:
(1 $agdiwang ng unang anibersaryo ng kanilang samahang pansibiko ang mga kabataan . o kaya (2 $agdiwang ang mga kabataan ng unang anibersaryo ng kanilang samahang pansibiko. o kaya (3 Ang mga kabataan ay nagdiwang ng unang anibersaryo ng kanilang samahang pansibiko. a pangungusap na ito ang pandiwang nagdiwang ay nasa pokus sa tagaganap.
ayat batay sa pitong kaganapan ng pandiwa mayroon tayong pito ring pokus ng pandiwa: (1 pokus sa tagaganap (2 pokus sa layon (3 pokus sa ganapan (4 pokus sa tagatanggap (5 pokus sa gamit (6 pokus sa sanhi (+ pokus sa direksyon
#minumungkahi ang mga sumusunod na pormularyo upang higit na malinawan ang mga transpormasyong nagaganap. (1 pokus sa tagaganap panaguring nasa pokus sa tagaganap ang pandiwa / paksa
"alimbawa: Kumain ng suman ang bata. (!ng bata ay kumain ng suman.
(2 pokus sa layon panaguring nasa pokus sa layon ang pandiwa / paksa
"alimbawa: Kinain ng bata ang suman. (!ng suman ay kinain ng bata.
(3 pokus sa tagatanggap panaguring nasa pokus sa tagatanggap ang pandiwa / paksa
"alimbawa: Ibinili ko ng ilaw na kapis ang pinsan kong nagbalikbayan. (!ng pinsan kong nagbalikbayan ay ibinili ko ng ilaw na kapis.
(4 pokus sa ganapan panaguring nasa pokus sa ganapan ang pandiwa / paksa
"alimbawa: Pinagtamnan ng gulay ng aming katulong ang bakuran. (!ng bakuran ay pinagtamnan ng gulay ng aming katulong.
(5 pokus sa kagamitan panaguring nasa pokus sa kagamitan ang pandiwa / paksa
"alimbawa: Ipinampunas ko ng kasangkapan ang basahang malinis. (!ng basahang malinis ang ipinampunas ko ng kasangkapan.
(6 pokus sa sanhi panaguring nasa pokus sa sanhi ang pandiwa / paksa
"alimbawa: Ipinagkasakit niya ang labis na paghitit ng opyo. (!ng labis na paghitit ng opyo ay ipinagkasakit niya.
(+ pokus sa direksyon panaguring nasa pokus sa direksyon ang pandiwa / paksa
"alimbawa: Pinagpasyalan ko ng aking mga panauhing kabilang sa %ea0e orps ang Tagaytay. (!ng agaytay ay pinagpasyalan ko ng aking mga panauhing kabilang sa %ea0e orps.
!ng pagkakasunud-sunod ng mga salita sa pangungusap ay maaaring mabago nang hindi naiiba ang kahulugan ng pangungusap. a ganitong pagbabago ay nananatili ang anyo ng pokus ng pandiwa. "alimbawa: 1 2 3 umain ng suman ang bata. ay masasabi ring 1 3 2 umain ang bata ng suman. o kaya ay 3 1 2 !ng bata ay kumain ng suman.
Katuturan ng Iba’t Ibang Pokus ng Pandiwa
(a Pokus sa Tagaganap !ng pandiwa ay nasa pokus sa tagaganap kapag ang paksa ng pangungusap ang tagaganap ng kilos na isinasaad sa pandiwa. !ng mga pangunahing panlaping nasa pokus sa tagaganap ay mag- at um- -um-. "alimbawa: Panlapi! (1 mag(2 um- -um Pandiwa! (1 nagtayo (2 kumain umani (2 siya Tagaganap! (1 ang karpintero Iba pang Sangkap! (1 ng bahay (2 ng mais (1 $agtayo ang karpintero ng bahay. (2 umain siya ng mais.
!ng iba pang panlaping ginamit sa pagpapahayag ng pokus sa tagaganap ay mang- maka- at makapag-. "alimbawa: Panlapi! (1 mang- (2 maka- (3 makapag Pandiwa! (1 $anguha (2 $akakita (3 $akapaglaba (3 ang bata Tagaganap! (1 siya (2 sila Iba pang Sangkap! (1 ng bulaklak (2 ng ahas (3 ng kumot
(1 $anguha siya ng bulaklak. (2 $akakita sila ng ahas. (3 $akapaglaba ang bata ng kumot.
(b Pokus sa Layon !ng pandiwa ay nasa pokus sa ayon kung ang layon ang paksa o binibigyang-diin sa pangungusap. !ng mga panlaping ginagamit sa pagpapahayag ng pokus sa layon ay makikita sa mga sumusunod na halimbawa: (3 ipa- (4 -in Panlapi! (1 i- (2 -an Pandiwa! (1 #luluto (2 )antayan (3 #patapon (4 iligin Tagaganap! (1 nila (2 natin (3 mo (4 ninyo "ayon! (1 ang gulay (2 ang sinaing (3 ang basura (4 ang halaman (1 #luluto nila ang gulay. (2 )antayan natin ang sinaing. (3 #patapon mo ang basura. (4 iligin mo ang halaman.
(0 Pokus sa Ganapan !ng pandiwa ay nasa pokus sa ganapan kung ang paksa ay lugar o ganapang kilos. !ng panlaping ginagamit sa pagpapahayag ng pokus sa ganapan ay makikita sa mga sumusunod: Panlapi! (1 -an (2 pag--an (3 mapag--an (4 pang--an Pandiwa! (1 inakpan (2 %inaglutuan (3 $apagtamnan (4 %inangisdaan Tagaganap! (1 niya (2 ko (3 nila (4 namin #anapan! (1 ang basurahan (2 ang kaldero (3 ang batuhan (4 ang batis (1 inakpan niya ang basurahan. (2 %inaglutuan ko ang kaldero. (3 $apagtamnan nila ang batuhan. (4 %inangisdaan namin ang batis.
(d Pokus sa Tagatanggap a pandiwang nasa pokus ng tagatanggap ang pinaglalaanan ng kilos ang siyang simuno ng pangungusap. !ng mga panlaping ginamit ay makikita sa mga sumusunod: Panlapi! (1 i- (2 ipang- (3 ipag Pandiwa! (1 #kuha (2 #panahi (3 #pagluto Tagaganap! (1 natin (2 mo (3 ninyo Tagatanggap! (1 si %re0y (2 si l7ie (3 ang nanay "ayon! (1 ng inumin (2 ng damit (3 ng sopas (1 #kuha natin si %re0y ng inumin. (2 #panahi mo si l7ie ng damit. (3 #pagluto ninyo ang nanay ng sopas. %ansinin ang mga pagbabagong morpoponemikong nagaganap sa pandiwang ipanahi . )uhat sa ipangtahi ito ay naging ipantahi at
(e Pokus sa Ga!it !ng mga pandiwang may pokus sa gamit ay nagsasaad na ang bagay na ginagamit upang maisagawa ang kilos ng pandiwa ay siyang simuno ng pangungusap. !ng panlaping ginagamit sa pokus na ito ay makikita sa mga sumusunod: Panlapi! (1 ipang Pandiwa! (1 #pangguhit Tagaganap! (1 ninyo #amit! (1 ang lapis
(1 #pangguhit ninyo ang lapis.
(8 Pokus sa San"i !ng pandiwa ay nakapokus sa sanhi kung ang paksa ay nagpapahayag ng dahilan o sanhi ng kilos. $asa ibaba ang mga panlaping ginagamit sa pokus sa sanhi: Panlapi! (1 i- (2 ika- (3 ikapang Pandiwa! (1 #niluha (2 #kinagalit (3 #kinapamayat Tagaganap! (1 niya (2 ni 9osa (3 ko Sanhi! (1 ang pag-alis mo (2 ang biro niya (3 ang pagkakasakit
(1 #niluha niya ang pag-alis mo. (2 #kinagalit ni 9osa ang biro niya. (3 #kinapamayat ko ang pagkakasakit.
(g Pokus sa Dir#ksyon $asa pokus dir#ksyuna ang pandiwa kung ang paksa ay nagsasaad ng direksyon ng kilos ng pandiwa. !ng panlaping ginagamit dito ay -an-han. Panlapi! (1 -an (2 -han Pandiwa! (1 %inasyalan (2 %inuntahan Tagaganap! (1 nila (2 namin $ireksyon! (1 ang bagong pamayanan (2 ang katimugan
(1 %inasyalan nila ang bagong pamayanan. (2 %inuntahan namin ang katimugan.
MGA ASP$KTO NG PANDIWA
!ng asp#kto ay katangian ng pandiwa na nagsasaad kung naganap na o hindi pa nagaganap ang kilos at kung nasimulan na at kung natapos nang ganapin o ipinagpapatuloy pa ang pagganap. ahat ng pandiwang tagalog ay nababanghay sa tatlong aspekto: (a !spektong pangnakaraan o perpektibo (b !spektong pangkasalukuyan o imperpektibo (0 !spektong panghinaharap o kontemplatibo
(a Asp#ktong Pangnakaraan o P#rp#ktibo $agpapahayag ang aspektong pangnakaraan ng kilos na nasimulan na at natapos na. !ng impleksyon sa aspektong ito ay nabubuo sa pamamagitan ng mga sumusunod na tuntunin: (1 apag ang panlapi ng pandiwa ay may inisyal na ponemang m ang m ay nagiging n. "alimbawa: !nyong %awatas !spektong %angnakaraan magsaliksik manghakot
nagsaliksik nanghakot
(2 apag ang pandiwa ay banghay sa um--um- ang panlaping ito ay nananatili sa pangnakaraan. amakatwid ang pawatas at ang anyong pangnakaraan ay walang pagkakaiba. "alimbawa: !nyong %awatas !spektong %angnakaraan umunlad yumuko
umunlad yumuko
(3 apag ang pandiwa ay banghay sa hulaping -an-han maging ito man ay nag-iisa o may kasamang panlapi ang -an-han ay nananatili ngunit nadaragdagan ng unlaping inkung ang pandiwa ay nagsisimula sa patinig at gitlaping -innaman kung ang pandiwa ay nagsisimula sa katinig Mga halimbawa: !nyong %awatas alatan sabihan
!spektong %angnakaraan
in- / alatan; -in- / sabihan =
inalatan sinabihan
aliwas sa tuntuning ito ang -an-han na may kakambal na unlaping ma-. apag ang pandiwa ay banghay sa kabilaang panlaping ma- -an-han ang -an-han ay nananatili at ang ma- ay nagiging na-. Mga halimbawa: !nyong %awatas matamaan masabihan
!spektong %angnakaraan natamaan nasabihan
apat ding banggitin ang panlaping -in- na idinaragdag sa anyong pangnakaraan ng mga pandiwang may -an-han ay nagiging ni- kung ang pandiwa ay nagsisimula sa l.
!spektong %angnakaraan
lagutan ni- / lagutan ; nilagutan regaluhan ni- / regaluhan ; -in- / regaluhan ; walisan ni- / walisan ; -in- / walisan ; yapakan ni- / yapakan ; -in-/ yapakan ;
niregaluhan rinegaluhan niwalisan winalisan niyapakan yinapakan
(4 apag ang pandiwa ay banghay sa hulaping -in-hin maging ito man ay nag-iisa o may kasamang iba pang uri ng panlapi ang hulaping -in-hin ay nagiging unlaping in- kung ang pandiwa ay nagsisimula sa patinig at nagiging gitlaping -in- kung ang pandiwa ay nagsisimula sa katinig. Mga halimbawa: !nyong %awatas antukin anihin patayin buhatin
in-+antok in- +ani -in- / patay -in- + buhat
!spektong %angnakaraan ; = ; =
inantok inani pinatay binuhat
(b Asp#ktong P#rp#ktibong Katatapos a pandiwang agalog ay mayroon ding asp#ktong p#rp#ktibong katatapos. $agsasaad ito ng kilos na katatapos lamang bago nagsimula ang pagsasalita. Maihahanay na rin ang aspektong ito sa aspektong pangnakaraan. ahat ng kayarian sa aspektong katatapos lamang ay nabubuo sa pamamagitan ng paggamit ng unlaping ka- at pag-uulit ng unang katinig-patinig o patinig ng salitang-ugat. Mga halimbawa: !nyong %awatas tumula masulat makalibot
!spektong atatapos ka- /tu/tula; ka- /su/sulat; ka- /li /libot;
katutula kasusulat kalilibot
(0 Asp#ktong Pangkasaukuyan o I!p#rp#ktibo !ng aspektong pangkasalukuhyan o imperpektibo ay nagpapahayag ng kilos na nasimulan na ngunit di pa natatapos at kasalukuyan pang ipinagpapatuloy. $abubuo ito sa pamamagitan ng pag-uulit ng unang katinig patinig o unang patinig ng salitang-ugat at gayundin sa pamamagitan ng iba,t ibang tuntuning tinalakay sa sa ilalim ng aspektong perpektibo. amakatwid ang aspektong pangkasalukuyan ay tulad din ng aspektong pangnagdaan= inuulit lamang ang unang katinig-patinig o unang patinig ng salitang-ugat. Mga halimbawa: Anyong Pawatas
Aspektong Pangnakaraan
magsaliksik manghakot yumuko alatan
nagsaliksik nanghakot yumuko inalatan
Aspektong Pangkasalukuyan nag- / sa/ saliksik; nang- / ha/ hakot; -um- / yu/ yuko; in- / a/ alatan;
nagsasaliksik nanghahakot yumuyuko inaalatan
