Yrcl. Q()~. Dr. tvle.hmet Kaplan HOCQ'mfza muhcibbetlerimle . 13. +I. 1999
~
MALZEME
Teori
ve Pratik
ERDOGAN KAYlRAN Metalurji Muhendisi
© Bu kitabm butLln yaY111 haldan, Yazanna aittir. Yazarm yazlh izni olmadan, klsmen veya tamamen, herhangi bir :;;ekilde baslhp, c;;ogaltIlamaz.
Baskl: Nuro) Malbar>Cllik va Ambalaj San. A.$. Tel: (O.312) 267 19 '15 Falls: {0.312} 26719 50
Kitap isteme Adresi : Erdogan Kaylran Tel. (0) - (326) 6188028
ONSOZ Malzeme, Oniversitelerimizin Metalurji ve Malzeme, Makina, Elektrik, in:;;aat, Kimya ba:;;ta olmak uzere, bire;;ok Bi:iILlmlerinde okutulan temel derslerdendir. Meslek Yuksek Okullan Telmik Programlar Bi:ilumlerinin Di:ikum, Makina imalat, Makina Baklm, Makina - Resim - Konstriiksiyon, Tanm Makinalan, Otomotiv ba:;;ta olmak uzere bire;;ok Programlannda okutulan meslek derslerindendir. Malzeme Teknolojisinin Bilim ve Muhendislik olarak sllllrlanllln c;;ok geni:;;lemesi ve ba:;;ta Matematik, Fizik, Kimya gibi temel bilimleri daima kullanmaSI, bu teknoloji ile yeni kar:;;lla:;;an ve talll:;;an i:igrencileri biraz zorlamaktadlr. Malzeme, e:;;yanm menfaatlerini anlatan bir fendir. E:;;ya, yeryuzLlnde insan'm istifadesine sunulmu:;; her :;;eydir. ButUn Teknik elemanJar, bulabilecekleri malzeme ile c;;ok yakmdan ilgilenirler. Yapllacak bir Ki:ipru, bir Hesap Makinasl, bir Uzay AracI, bir NLlkleer EJektrik Santrah, bir Otomobil, bir Trakti:ir olsun; Teknik Eleman, kullanmaYI dLl:;;LlndLlgu malzemenin i:izellik ve karakteristikleri hususunda, derin bir bilgiye (+ TecrLlbe) sahip olmak mecburiyetindedir. Yalruz ~elik tur ve c;;e:;;itleri, 2000 kadardlr. Bir Otomobil imalinde belli bir parc;;a ic;;in Malzeme Sec;;imi, hangi esasa gi:ire yapllacaktlr? Bir Teknik Elemallln, mevcut binJerce malzemenin i:izelliklerini tamamen bilmesi ve geli:;;meleri tamamlyla izlemesi imkanSlZ oldugundan, bLitun malzeme i:izelliklerini olu:;;turan ve etkileyen prensipleri iyi anJamasl gerekir. KIsa zaman dilimlerinde yeni malzeme ve i:;;lemlerin, uygulama alanma konulmasl sebebiyle, kullallllan malzeme c;;e:;;itlerini tek tek incelemek yerine, malzeme i:izelliklerini olu:;;turan fakti:ir, sebep ve bagmtIlann, genel olarak incelenmesi, i:igretim metodu olarak tercih edilmektedir. Bundan dolayl, Malzeme Bilimi, Malzeme YapIsml ve Kullanma :;;artlannda Malzeme i:izelliklerinin nasll etkilendigini inceler. 20. YUzyl1 DLlnya sava:;;lan sonraSl, Uzay Arac;;lan yaplmma kadar ihtiyac;;lar neticesinde, Malzemede c;;ok suratli bir geli:;;me hlzma girilmi:;;tiro Bu geli:;;meler, Egitim sahasmda da takib edilebilmelidir. Bizdeki Egitimde ise, i:igrencilerin bLlyiik bir klsmmm, yabancI dillerde yazllml:;; kaynaklan takib edemedikJeri aC;;lktIr. Bundan dolayl, Malzeme alanmda yazllacak Turkc;;e eserlerin, istifade saglayacagl muhakkaktIr. Kitapda, TahribatII Muayene konusu, oldukc;;a bol i:irneklerle anlatllmaya c;;ah:;;llml:;;tlr. Teorik bilgiler ve Pratik Testier, mumkun mertebe kayna:;;tmlmaya gayret edilmi:;;tir. Son Konu olarak, hakiki imtihan :;;artlannda, :;;imdiye kadar yapllml:;; olan testier konulmu:;;tur. Testier, okuyucunun kendisini denetlemesi ic;;in, i:ince cevapSlZ ve c;;i:izumsuz olarak verilmi:;;; daha sonra ayn bir yerde Cevaplan ve bir klsmmm ~i:i zumleri verilmi:;;tir. Meydana gelmi:;; hatalar ve yanh:;;hklar, memnuniyetle duzeltilecektir. Kitabm, Ogrencilere ve EndLlstride c;;ah:;;an Teknik Elemanlara faydah olmas1111 temenni eder, c;;ah:;;malarmda ba:;;anlannm devamh olmasml dilerim.
iskenderun/HATAY
4475777
Erdogan Kaylran iskenderun, EylUl 1999
iciNDEKiLER KONU: 1 1rAHRiIlA1rLI MUAYENELER (A) MUHENDi~LiF. MALZEMELERiNiN MEKANiK OZELLiKLERi .. 1 Mukavemet 2 _ $ekil Degif?tirme 2 2 _ Elastik $ekil Degif?tirme 4 _ Elastik Modl:lli1n, Slcaklrga Baglrlrgl _ Poisson Oram (v) 4 _ Hacim ModiUu (Slkrf?trrma ModiU(1) (K) 6 6 _ I(ayma ModUli1 (G) 10 _ Plastik $ekil Degif?tirme Si1neklik 10 _ Gerilim - $ekil Degif?tirme (0' - E) Bagll1tI!an 10 _ Akma Noktasl Belirli Olmayan Sunek Malzemede, Akma Slmn'nll1 Bulunmasl 12 _ Numunelerin ilk ve Son Olc;;iileri 13 _ Sunek Ala§lmlann Gekme Safhalan 13 _ Demir Alaf?lmlannda 0' - E Egrileri 14 Tolduk 15 _ Plastik Deformasyonda Bagmtllar 15 _ Hakiki Gerilim - Hakiki Birim Uzama Egrileri 16 _ Mukavemet Bilimleri 17 Plastiklik 19 _ Gekrne Testi Numuneleli 20 _ Gekme Test Numunesi i1zerindeki Oranlar 20 _ Rezilyans 27 _ Test Parc;;alannm 01<;i1 Uzunlugu 33 _ Makina if?lenebilirligi (Machinability) 34 _ Otomat Geligi 34 _ lsI! if?lemlerin ve Soguk Galrf?mamn, 0' - E Egrilerine Etkileri 34 _ Polimerlerde tipik 0' - E Egrileri 37 _ Gekme Testinde, Neticeleri Etkileyen Faktorler 37 _ Test Cihazlan 39 (Bl ~ER1rLiK VE 1rE~1rLERi 41 _ Sertlik 42 _ Statik Sertlik Testleri 42 _ Sertligin, iz Yuzeyi ile Tesbiti .43 _ Brinell Testi 43 _ Vickers Sertlik Testi 46 _ Vickers Sertlik Formuluni1n Bulunmasl 46 _ Vickers Sertlikde Yukler 47 _ Rockwell Sertlik Testleri 48 _ Rockwell A 48 _ Rockwell B 48 _ Rockwell C 48 _ Rockwell Superficial Test 51 _ Sertlik Degerlerinin Karf?llaf?trnlmasl 52 (ii)
_ Knoop Sertligi _ Dinamik Sertlik Testleri _ Eseway Dinamik Sertlik Test Cihazl Baurnann Cekici _ Poldi Aleti _ Shore Slderoskop _ Gef?itli Sertlik Testleri Araslnda Bagll1trlar _ Sade Karbonlu ve DL1f?L1k Alaf?lmlr Gelilder i<;in Yaklaf?lk Sertlik Gevirme Tablosu Darbeli Vumla Sertlik Testi Cizik Sertlik Testleri Ege Testi _ MOH Sertligi _ Sertlik Degerlerini Etkileyen Faktorler _ Gef?itli Sertlik Skala ve Malzeme Sertliklerinin Karf?llaf?trnlmasl (C) (;EN1riK DARIlE 1rE~1rLERi _ DL1f?me A<;ISI (a) ve Yukselme A<;ISI (~) yardlml ile Klrma if?i'nin Hesaplanmasl _ Gentik Darbe Test Gef?itleri _ Izod Gentik Darbe Testi _ Charpy Gentik Darbe Testi _ Darbe Yuklemesi _ A. Vurma Enerjisinin, Slcaklrkla Degif?mesi _ SL1neklikten Krnlganlrga Ge<;if? _ Kompozisyon'un Gentik Darbe Tokluguna ve Gecis Slcaklrgll1a tesiri _ Tane Ol<;usu'nun (Tane Boyu'nun) Gentik Darbe Tokluguna ve Gec;;if? Slcaklrgll1a tesiri _ Mikroyaplnll1, Gentik Darbe Tokluguna ve Gec;;if? Slcaklrglna tesiri Krnlma Kesitleri _ Cihazlar (D) EGME ve KA1rLAMA 1rE~1rLERi (El ERICH~EN ve DERiN (;EKME 1rE~1rLERi _ Erichsen Gokertme Testi _ Erichsen Egrileri _ Derin Gekme Testi (Kap Gek.l11e Testil _ izotrop ve Anizotrop Malzeme KONU : ~ ME1rALLERiN KRi~1rAL YAPI~I Bir Atomun Kesiti _ BiIim Kafesler (Hucreler) _ Birim I<:afeslerin Bilardo topu Modelleri Metallere Ornekler KL1bik Bilim Kafeslerin Hakiki Modelleri _ Birim Kafeslerdeki Atom SaYllan _ Birim Kafesin kenar uzunluklan (Kafes sabiti) ile Atom Yanc;;apl (r) araslndaki bagmtllar >
=
(iii)
53 53 54 54 54 54 56 56 57 57 58 58 59 60 ()~
63 64 64 64 65 66 67 68 69 70 71 71 7~
75 76 76 77 78 80 81 81 82 82 82 83 83
_ Atomik Paketlenme Fakti:iri.i _ Hekzagonal Slk1 Paket (HSP) birim kafesi _ Polimorftzm ve Allotropi _ Demirin Allotropisi _ Metallerin :;)ekil Degii',?tirebilirlik (Deforrnasyon) dereceleri - Oda Slcakhgmda bazl metallerin Kristal Kafes turleri.. _ Metallerin Suneklik Dereceleri _ Teorik Yogunluk ( = Birim Kafesin Kiitlesi/ Birim Kafesin Hacmi) _ Kutle ve Atom Yuzdelerinin birbirlerine <;evrilmesi KONU: 3 SAF BiR METALiN KRisTALLESMESi
- Tanelerin Olui',?ma Mekanizmasl _ Tanelerin Meydana Gelmesi _ Kahp Yuzeyinde Katllai',?ma _ Bir ingotun Kesit Bi:ilgeleri
:
KONU : 4 DENGE DiYAGRAMLARI
Tammlar _ Katl Eriyikler _ KatI Eriyik Denge Diyagraml _ KatI Eriyik Alai',?lmlannda Ozelliklerin Degii',?imi _ Dokulu (Dolgulu) Katl Eriyik Yapllan _ Faz Kurah (Terazi Kurah) _ Otektik Tipi Alai',?lmlar _ Otektik Tipi Alai',?lmlarda, Ozelliklerin Degii',?imi _ KlSmi Eriyebilirlik Denge Diyagraml _ Katl Halde Eriyebilirligin Degii',?mesi ve <;;:i:ikeltme Sertlei',?tirmesi _ Pb - Sn (Lehimler) Denge Diyagraml KONU : 5 DEMiR VE (::ELiK
84 84 85 85 86 86 86 87 87 89
92 93 94 96 97
98 98 99 102 103 104 104 109 110 110 III 114
_ Demir ve <;;:elik ... .... ....... .... .. .. .. .. 115 _ Saf Demirin Bazl Ozellikleri 115 _ Saf Demirin Atmosfer Baslllclllda :;)ematik SOgIlma Egrisi 115 Yiiksek Fmn 116 _ Di:ivme Demir (Wrought Iron) 116 - Demir - Sementit Denge Diyagramllldaki Terimler 117 - Ferrit, Sementit 117 _ Ostenit. Perlit 118 Ledeburit 119 _ <;;:eliklerin Yapllarl 119 - Demir - Sementit Denge Diyagramllllll <;;:elikler Bi:ilumiLl21 _
Alaslm Elemanlarmlll Etkileri Ala~lm Elemanlannlll Etkileri (Ozet) . _ <;;:eliklerin :;)ekillendirilmesi _ ingot'dan Bitirilmii',? <;;:elige _ Cevherden Pik'e, Pik'den Bitirilmii',? <;;:elige Kadar <;;:elik Bitirrne Prosesinin Akli',? Diyagraml _ Cihazlar
=
KONU : 6 DOKME DEMiRLER
=
~
137 138 140
Eslik Elemanlanmn Di:ikme Demirdeki Etkileri -_ Do:'kme D emlrlll .. Ka t 1Iai',?masl . _ Di:ikme Demirlerin Genel Uygulamalan _ Di:ikme Demirin, <;;:elige Gi:ire Bai',?hca Avantajlarl Cesitli Di:ikme Demirlerin Ana HattI I<:uilamhi',?lar _ Di:ikme Demirlerde <;;:ei',?itli Slcakhklarda Meydana Gelen Fazlarlll ve Mikroyapllann Ozeti _ <;;:ei',?itli Di:ikme Demirlerin Optik Mikroskop Gi:iruni'li',?leri Lamel Grafitli Di:ikme Demirler _ Kararh Demir - Karbon (Fe - C) Sistemi _ Demir - Karbon - Silisyum Alai',?lmlmn KatIlai',?maSl _ Kompozisyon Graftt Lamelleri _ Alai',?lm Elemanlan Gri Di:ikme Demirlerin Sllllflandmimasl _ Gri Di:ikme Demirlerin MuhendislikOzellikleri _ (Gri Di:ikme Demirlerde) Diger Ozellikler _ Gli Di:ikme Demirlerin ISll ii',?lemleri _ Beyaz ve Benekli Di:ikme Demirler Di:ikme Demirlerin Kmlma Gi:irunui',?leri Benekli Di:ikme Demirler _ <;;:il Di:ikum _ Di:ivulebilir (Temper) Di:ikme Demirler _ Siyah Temper Di:ilune Demir _ Perlitik Temper Di:ilune Demir _ Alai',?lm Elemanlan .. .. .. .. .. ... .. .. ... .. .. .. .. .. ... .. .. _ Temper Di:ikme Demirlerin ii',?aretleri _ l{uresel Grafitli (Sfero) Di:ikme Demir .. _ Kuresel Grafitli D. Demirlerin ISll ii',?lemleri _ Kiiresel Grafitli D. Demirlerin ii',?aretleri - Cesitli Di:ikme Demirlerin Birlestirme Metodlanmn Kari',?llai',?tmlmasl _ Alai?lmh Dtikme Demirler _ Cihazlar _ Dokiim Ati:ilyesi Cihazlarma Omekler Kum Laboratuvan Cihazlanna Ornekler Hassas Di:ikum Laboratuvar Cihazlanna Ornekler ~
132 135 135 136
141 141 145 146 146 146 148 149 150 151 151 151 154 154 161 161 161 162 165 166 166 167 169 170 173 174 174 176 180 181
~
(v)
181 182 183 184 189 192
KONU : 7 TESTLER Test: 1 Test: 2 Test: 3 > •••••••••••••••••••• Test: 4 Test: 5 Test: 6 Test: 7 Test: 8 Tahribath ve Tahribatslz Muayeneler Test: 9 Test: 10 Test: 11 .. .. .. .. Test: 12 Test: 13 Test: 14 D6kme Demirler ve D6kme <;elikler Test: 15 D6kme Demirler Test: 16 Test: 17 D6kme Demirler KONU : 8 TESTLERiN CEVAPLARI
_ Test: 1 Cevap _ Test: 2 Cevap _ Test: 3 Cevap _ Test: 4 Cevap _ Test: 5 Cevap _ Test: 6 Cevap _ Test: 7 Cevap _ Test: 8 Cevap _ Test: 9 Cevap _ Test: 10 Cevap _ Test: 11 Cevap _ Test: 12 Cevap _ Test: 13 Cevap _ Test: 14 Cevap _ Test: 15 Cevap _ Test: 16 Cevap _ Test: 17 Cevap EHLER _ Ek : 1 Elementlerin Periyodik Tablosu _ Ek : 2 Geometrik Kristallografi _ Uzay Kafesi Kristal Sistemleri _ Bravais (Breyve) Birim HLicreleri _ Kristallografik Diizlemler _ Kristallografik Dogrultular _ Ek : 3 Elementlerin Sec;ilmi'i Fiziksel Ozellikleri _ Ek : 4 Ek Faz Diyagramlan _ Ag - Cu , Pb - Sb AI - Si indeks (vi)
194 195 197 200 202 205 207 210 213 217 220 223 225 226 229 231 233 236
1
238
239 241 244 246 249 251 254 257 261 264 267 269 271 274 276 278 281 284 285 287 288 288 289 290 292 294 301 302 303 304
CII
TAHRIBATLI MUAYE ELER
MUHENDisLiK MALZEMELERiNiN •
o
I EL iK E i (1)
(1) Mill{AVEMET Gerilim veya Dayamm da denir. ingilizce Stress veya Strength kelimeleri ile ifade edilir. Yuzey birimine (birim ylizeye) etki eden mekanik kuvvet olarak tarif edilir. Basmea benzemektedir. Gerilim; Kuvvet'in, uygulandlgl Alan'a bolunmesiyle hesaplarnr. Misal: 1 Hangi par«;:a uzerindeki Gelilim, daha yiiksektir? (a) 8 Ton'luk bir ylik ta:;ayan 2 *3 em kesitinde bir Aluminyum «;:ubuk. (b) 4900 Kg ylik ta~lyan 1.28 em «;:apmdaki bir «;:elik «;:ubuk. (a) a = F / A = 8000 Kgr/(20 *30 mm2 ) = 13.3 I\:gr/mm2 . (b) a = F/A = 4900 I):gr/[ (rr/4) * 12.8 2 ] = 38 Kgr/mm2. (2) SEKiL DEGiSTiRME Malzemenin deformasyonudur. iki tarzdan birisiyle ifade edilir. (i) birim uzunluk ba~ma deformasyon (uzama veya krsalma ) (E) (ii) Esas uzunlugun % si olarak, deformasyon miktan. Misal:2 Bir baklr «;:ubuk uzerinde 50 mm olarak i~aretlenen bir klslm, yliklendikten soma 57 mm olarak ol«;:ulmu~tur. E;lekil degi~tirme yi hesaplaymlz. (i) birim uzama : E = (IsDn - 10 ) /10 = (57 - 50)/50 = 0.14 nvm/mtn. (ii) % Uzama: E *100 = 0.14 *100 = % 14. ELASTiK SEKiL DEGiSTiRME Geri donu~lii bir deformasyondur. Yuk kaldmldlgmda kaybolur. Uygulanan Gerilim ile do - ru orantrlrdlr. aeJastik = E " EeJaslik (Hooke Kanunu) ELASTiKLiK MODOLO YOUNG MODOLO : U ulanan Gerilimin, birim Elastik E;lekil degi~tirmeye oramdlr. E = aeJastiJ
bw: beelik: &n: bAl = 1 : 2 : 3,5 : 6 . Yani: Tungsten kiri~, 1 birim difleksiyona (sapmaya) ugrarsa; c;elik kiri~, 2 birim; Titanyum kiri~, 3.5 birim; ve Alumin m kiri~, 6 birim difleksiyon'a u -rayaeaktlr. (E;lekil. 2)
p
B PL3
() = Yma.x = - - -
------L-----··F').
p
3EI !!
B
;;"':'--x
.I
J.
!/ r----L-~-·-I
PO
Ymax
t
Geritim
(en
= - 48£I
(E;lekil. 3) Tam ortasmda konsantre P yliku uygulanan, her iki ueu desteklenmi~ bir kiri~de, difleksi on'un Ymax Elastik Modul'e baghhgl.
£§im:::E
t _ Birlm lIzama
~ E..
(E;lekil. 1) Elastik Alanda, Gerilim ile birim uzama arasmdaki bagmtl. Misal: 3 c;eligin ortalama Elastiklik katsaylsl 21 000 Kgr/mm2 dir. 2 mm «;:apmda ve 2.5 m boyunda bir «;:elik tel, 500 Kgrylik kaldmrsa, ne kadar uzar? E = a/E = 21 000 Kgr/mm2 = [ 500/rr (1)2]/ E =;> E = 0.0076 E = cd/l o =;> Uzama (i\l) = 0.0076 mm/mtn * 2500 mtn = .lil....llim. Misal: 4 L uzunlugunda, bir ueu sabitlenmi~ bir kiri~~iger ucuna, konsantre bir P yliku uygulandlgmda, kiri~in maruz kaldlgl Difleksiyon (Defom1asyon, Sapma), b = PL3/3 El formulu ile verilmektedir (E;lekil. 2 ve 4). E: Elastik Modill, I: Eylemsizlik Momenti'dir. Boyutlan birbirlerinin aym olan c;elik, Aluminyum, Titanyum ve Tungsten kiri~lerinin birbirlerine gore difleksiyonlanm kar~lla~tmmz. Ew: 60 *10 6 psi, Eeelik : 30 *10 6 psi, ETl: 17 *10 6 psi, EAl: 10 *10 6 psi. b = (lIE); (Difleksiyon, (liE) ile Dogru Orantlh, yani E ile Ters Orantlh oldugundan bw: beellJ': &n: bAl = (1/60) : (1/30) : (1/17) : (1/10) (2)
E~it
KiitlBler
(E;lekil. 4) E;lekil. 2 deki Teorik Kiri~'in Pratik duzenegi. Misal: 5 DI~ «;:apl 25.4 em ve i«;: «;:apl 12.7 em olan i«;:i bo~ bir Baklr silindirin i«;:ine, bo~lugu dolduran «;:elik bir par«;:a yerle~tirilmi~tir. Baklr ve <;elikten meydana gelen Toplam Par«;:aya 90 800 Kgflik bir Basma Kuvveti uygulandlgmda, «;:elik ve Bakrr klslmlar uzerindeki Basma Gerilimleri, ne kadardlr? (E;lekil. 5) (3)
~9CI ..~ ·[',.n /j
/
eu/ (,'ehk /
c
I
(:',)ekil. 5)
.4-
(1"1"1
t
91),,;;'\
Ton
,;
\:u
1///
,.,//
/
Elastik davr ami? oldugunu kabul edersek: Balm Halka'daki (birim) :',)ekil Degii?ti nne, <;elik iC; parc;adaki (birim) :',)ekil Degii?tirmeye ei?ittir. Eeu = ECelik = [a/E) oldugundan; [ae elik/30 *1 0 6 ) = (aeu/l5 *10 6 ) => crCelik=2 * O"Cu => FToplam = FGel'ii, + F Balm = [Aeelik '" aCelik) + [Aeu*aeu) = [[rr/ 4)* 127 2 mm 2 *a(:ellk] +[ [rr/4) * [2 54 2 - 127 2) mm 2 *aeul => 90800 Kgr = 12667,7 * (2 * aeu) + 38003*aeu => 63 338,5*aeu= 90 800 => Gcu= 1.43 Kgr/ mm2 . aeelik= 2 *1,43 = 2.861\:,gr/mm2.
Misal: 6 300 metre uzunlugunda bir tel, 200 N'luk bir <;ekme Kuvvetine (YUki.lne) maruz kaldlgmda 3 em uzamli?tlr. Telin c;api 5 mm ise, Elastik Modi.ll, GPa olarak ne kadardlr? A= (rr/4) * d 2 = (rr/4) * (5 *10- 3 m)2= [rr/4) * [25 *1O- 6 m 2 ) -19.6 *10- 6 m 2 a = F / A = 200/[19.6 *10- 6 ) = 10.2 *10 6 N/m 2 = 10,2 *10 6 Pa = 10.2 MPa E = 11l/1o = 0.03 m/300 m =1 *10- 4 E = alE = 10,2/[1 *10- 4 ) = 10.2 * 104 MPa = 102 GPa . Misal: 7 Eksenel bir P yuki.lne maruz bir c;ubugun deformasyonunun (uzama veya kJsalma) 0 = PL/ AE oldugunu gosteriniz. £ = oiL => 0 = £ *L: £EI"stlk = aEI"Slik/E = [P/ A) * (l/E) => 0= [P/ AE] * L = 10 - PL / AEI ELASTiK MODULUN, SICAKLIGA BAGLlLlGI Bazl Malzemelerin farkh Sleakhklarda Elastik Modulleri (* 10 3 H:gr/mm2) 20 DC 200°C 425 DC 535 DC 650 DC Malzeme 13.71 12.65 Karbon Celiih 21 18.98 15.82 OstenitikPaslamnazCelik 19.7 17.92 16.17 15.82 14.76 Aluminyum Alaslmlan 7,4 6.68 5.48 Titanyum Alas!mlan 11.6 9.84 7.52 7.10 Tablodan goruldugu gibi, Sicakhk artilkc;a, Elastik Modi.lI (E) di.1i?mektedir. Dusuk Sicakhklarda (0 alii) ise, bi.ltl.ln metallerin Elastik Modulleri art~r. E, atomlar arasl baglanma kuvvetlerinden etkilenmektedir. POiSSON ORANI (v) Misal: 8 Bir Aluminyum Alai?lmmm <;ekme Testinde, Akma meydana gelmeden once Elastik Bolgede bir noktada, 5.6 mm ilk c;ap ve 30 mm OIC;i.l uzunlugu alan Test numunesinin, bayda 0.01173 mm uzadlgl ve c;apda 0.000728 mm daraldlgl tesbit edilmii?tir. Poisson Oram v ne kadardlr? :',)ekil. 6 v
= - E (Vanal Y6nl/E {Eksenell
£ Yanal Yon = I1d/do = - 0.000728 mtn/5.6 min = - 0.00013 £ E!
a
£Boyl.lna = [h - 10 ) /10 £Enine = (dl- dol/do
I
dl
£. (Yanal Yon)
v= - - - - - £.
I,
(Eksenel)
I (:',)ekil. 6) I
I
1 a
Y yonunde ay <;ekme Gerilimi uygulandlgmda (:',)ekil. 7), atomlar
elastik sert kureler kabul edilirse, kurelerin c;aplan boyunea atomlann birbirlerine temaslan devam etmektedir. Atomlann ilk merkezleri arasmdaki me safe dy kadar artar, dx kadar azalJr, fakat Dik Uc;genin hipotenusu (2r) olarak sabit kalmaktadlr. (r+ dy)2 + (-)3 r - dx)2 = (2r)2 => J!l+2r dy+ (dy)2+ 31'2 - 2-)3 r dx+ (dx)2 = ~2 dy ve dx diferensiyelleri c;ok kuc;uk olduklanndan, kareleri ihmal edilecek kadar kuC;iiktiir. => 2T dy = 2T -)3 dx => (dy/ dx) = -)3 £YanaIYiin = [- dx/-)3 r) ; £Eksenel = (dy/ r) oldugundan, v = - £Yana! Y6n/£Eksenel = - (- dx/-)3 r]/ (dy/r] => (dx/-)311) * (d/dy) = (1/-)3)* (dx/dy] = [1/-)3) * (1/-)3) = i l l \ Misal: 10 Gosterin ki, Hacim sabit alan Plastik Defonnasyonda Poisson Oram v = [1/2) = 0.5 dir. Vilk = Vson ise, (111/4) '" d 0 2 '" 10 = [111/4) '" d son2 * Ison => (d 0 2/ d son 2) = (lson/l o] => (do/d son) = -)(lson/l o); Iv = - £ YanaIY5n/£ Eksenell=> ~HakJkJ -In [lson/lo)1 oldugundan, £Yana! Y6n= In [d son / do); £Eksenel = In (lson/l o) => V = - [ In (d son / do] / In (lson/l o) ] = = In (d son / doP / In ( Ison/l o) = In (d o/ d son ] / In (lson/l o) => V = In (lson/lo)1/2/ In (lson/l o] = (1/2] * Vh (lson/l o] / Vh (lson/l o] = (1/2] = 0.5.
'*
(5]
HACiM MODULU /SIKISTIRMA MODULU) (K) Misal: 11 (a) <;eligin Elastik Modulu 200 GPa, Poisson Oram (saYlsl) 0.29 olduguna gore, Haeim Modulunl.l hesaplaymlz. (b) Kenarlan 40 mm olan c,;elik bir kup, 160 MPa hidrostatik basmea maruz oldugu zaman Haemindeki degi:'/meyi hesaplaymlz. E 200 GPa (a) K = = = 158.73 GPa. 3 (1- 2v) 3 (1- 2*0.29) (b) IN P 160 MPa ,0, = - - = - - - = = - 1.008* 10- 3 V K 158.73 GPa 3 3 V= (40 mm)3 = 64*10 mm ==? ,0,V = (- 1.008* 10-3) * (64*10 3)= - 64.5 mm 3 Misal: 12 10 em c,;apmda baklrdan bir kure, 12 MPa SIVI basmelna maruz kaldlgmda, son Haemi ne kadardlr? (E = 16*10 6 psi. v= 0.33) E = 16*106 psi = (16 *10 6 * 0.454 * 9.8/25.4 2 ) = 110340 N/mm2 . E 110 340 MPa K= = = 108. 177 GPa. 3*(1- 2v) 3 * (1- 2 * 0.33) ,0,V P 12 Mf'a ,0,=--=---==-0.11*10- 3 Va K 108.177 '" 103 Mf'a Va = (4/3) * :n: R3 = (4/3) '" :n: * (5 em)3 = 523.6 em 3. ,0,V = Vsan - Va = (523.6 em3) * (-0.11 *10-3) = - 0.0576 em 3 Vson = 523.6 - 0.0576 em 3 - 523.5 em 3 Misal: 13 Belirli bir malzeme. elastik gerilme durumuna maruz kaldlgmda, haeminde degi:'/me olmadlgma gore, bu malzemenin Poisson Oram nedir? . ,0,= (-p/K) ==? K = (-p/,0,) = [E/3 (1- 2v)]; Haeimde degi:,/me olmadlgma gore ,0,= (,0,V/Vo) = 0; pi:- O. E i:- 0 oldugundan 3 (1- 2 v) = 0 ==? 1 - 2v = 0 ==? 2v = 1 ==? V = (1/2) KAYMA MODULU G (T
.,
(a
(b
(e) (~ekil.
~ekil
8)
8. (a) da, malzemenin kuc,;uk bir kup elemam uzerinde, genel Gelilim durumu gorulmektedir. ax. ay. a z Nonnal Gerilmeler; t""j. t yz. t zx Kayma Gerilmeleridir. tyx. t zy . t xz ise. Kayma birim defonnasyonlan ('I) meydana gelmesi ic,;in, birineilerin kar:'/lhklan Kayma Gerilmeleridir. ~ekil. 9 (a) da, kenaI' uzunluklan 1 birim olan , malzemenin kueuk , bir kup elemam uzerinde, x eksenine dik olan tX"j'ile, y eksenine dik olan (6)
/
t yx Kayma gerilmeleri gosterilmi:,/tir (txy = tyx). ~ekil. 9 (b) de hlp elemanm, Kayma Gerilmelerinin etkisi ile kenarlan 1 birim olan E:,/kenar dortgen Prizmaya deforme edildigi gorulmektedir. Kayma Gerilmelerinin etkisi altll"ldaki, kubun 4 yLlzunun te:'/kil ettigi ac,;llardan ikisi, (:n:/2) radyan'dan [ (:n:/2) - y,.-y] radyan'a kuc,;ulur; diger ikisi, (:n:/2) radyandan [ (:n:/2) + Yxy] radyan'a artml:,/ olur. Radyan olarak ifade edilen kuc,;uk ac,;l w • X ve y yonlerine ait Bhim E:a a'dlr.
u
u 1
-
, I
'\!/I
........
T
',.
(b)
(a) (~ekil.
x
9)
~ekil. 9 da oldugu gibi, X ve y eksenlerinin pozitif yonlerine dogru yerle:'/tirilen, kubun iki yUzu arasmdaki ac,;lda azalma olmu:'/sa yxy, (+) i:'/aretlidir, aksi taktirde (-) i:,/aretlidir. Bukme (Torsiyon) Testinde oldugu gibi, c,;e:,/itli Yxy degerleri ile kar:'/lhk gelen txy degerleri, grafige gec,;irilebilir. Elde edilen grafik, aym malzemenin <;ekme Testinde elde edilen Normal Gerilme - birim uzama grafigine benzerdir (~ekil. 10). Normal Gerilme - birim uzama grafiginde oldugu gibi, Kayma Gerilmesi - birim kayma grafiginde de, grafigin belirli bir klsml, dogrusaldlr. Boyleee Orantl Smln'm a:,/mayan Kayma Gerilmeleri ic,;in, herhangi bir homojen izotropik malzemede 1tx"\' = G Ywl yazl1abilir. Bu bagmb Kayma Gerilmesi ve Birim Kayrria arasmdaki Hooke Kanunu'dur. G sabiti ise. Rijitlik Modiilu veya Kayrna Modu1l.l'dur. YX"j radyan olarak tammlanan bir ac,;l, yani birimsiz oldugundan Kayma Modulu G, txy nin aym birimleriyle ifade edilir. ~ekil. 8 (b) de, malzemenin kuc,;uk bir elemam uzerinde etki eden Kayma Gerilmeleri t,.x ve txz gosterilmi:,/tir. Birim Kayma Y7_X. Gerilim altmdaki, kubun yUzleri tarafmdan te:'/kil edilen ac,;llann, ilk (:n:/2) radyanhk ac,;llara gore degi:,/me miktandlr (Radyan einsinden). (e) de, malzemenin kuc,;uk bir elemam uzerinde etki eden Kayma Gerilmeleri tyz ve tzy gosterilmi:,/tir. Birim Kayma yyz, Gerilim altmdaki, kubun yUz· leri tarafmdan meydana getirilen kar:'/lhkh e:,/it ac,;l1ann, ilk (:n:/2) radyanhk ac,;llara gore, Radyan einsinden, ac,;llardaki degi:'/me miktandlr. Oranbhhk Smm'm a:'/mayan Kayma Gerilmeleri ic,;in, iki bagmb daha yazlhr. t yz = G Yyz ve hx = G Y,_x. Boyleee en genel Gerilme durumunda, bir homojen, izotropik malzeme ic,;in, genelle:,/tirilmi:,/ Hooke bagmblan yazllabilir. Ex= + (ax/E) - (v ay/E) - ( v az/E) (Yx"j = txy/G) (Yyz = tyz/G) (Yzx= tzx/G) Ey = - (vax/E) + ( a y/E) - ( v az/E) Ez= - (vax/E) - ( v ay/E) + ( az/E)
(7)
(qekil. 10)
t...
t 0
'M [/)
~
~
H
H
d
d
til
()j
~
§
()j
0
~
~
EnTIn Uzama
BnTIn Kayma Y -
E --
Elastik Modul, Kayma Modulu, Poisson Gram arasmda IE = 2 (1+v) G = 2.6" G I bagmtlsl vardIr. Misal: 14 G = E /[ 2 (l+v) J oldugunu gi:isteriniz (qekil. 11). x- ekseni boyunea yi:inlendirilmi§ P eksenel <;ekme yiikune maruz, inee bir <;ubuk, x yi:inunde uzayaeak; yanal (enine) y ve z yi:inlerinde daralaeaktIr. Ex, eksenel birim uzamayl gi:isterirse, yanal birim kIsalmalar lOy = Ez = - VEx olur. Bi:iyleee, bir kenan 1 birim olan ve qekil. 11 (a) daki gibi yerle§tirilmi§, kl:-ip §eklindeki bir eleman; kenarlan 1+Ex , 1- VEx ve 1- VEx olan bir di:irtgen (kare) prizmaya deforme olaeaktlr. qekil (a) da, yalrllzea bir yuz gi:isterilmi§tir. Diger taraftan, (b) de oldugu gibi, eger kup eleman, yiiki.in eksenine 45° lik a<;llI yerle§tirilirse, §ekilde gi:isterilen kl.ibun yUzi.inun, bir e§kenar di:irt ene deforme oldu - ai:izlenir. Bundan anlanz ki, (qekil. 11) p
p •
(a)
P
-.r
=
(e)
1+ r
P
(d)
\
1-
IT
t'
-::c-
:>\
I·~· .•
I .
I
(e) (f) (g) eksenel P yiiku, bu elemanda, rn)ktan 2 a<;mm azalmasma ve 2 a<;lIun (8)
artmaslna sebep olan bir miktara e§it olan y' birim kaymaya sebep olur. P yiiki.i, §ekil (b) de gi:isterilen elemanda, aym zamanda, normal birim deforrnasyon da uretilmesine sebep olur. Bi:iylece eksenel bir yi.ikleme, normal birim deformasyon (E) ve biIim kavmalar (y) mevdana getirir. Eksenel bir P yuku eksenine 45° lik a<;1 te§kil edeeek §ekilde yerle§tirilmi§ bir kup elemanm 4 yiizu i.izerinde, P yUkl.i, e§it buyuklukteki Normal ve Kayma Gerilmelerine sebep olur (qekil. el). Yukun ekseniyle 45° lik a<;1 te§kil eden bir duzlem uzerinde Kayma Gerilmesi (1), maksimumdur (1max ). Kayma Gerilmesi ve Birim Kayma arasmelaki Hooke bagmtIsI: Tmax= G Ylllax . qekil. (b) deki elemanla ilgili y' ele maksimumelur. y'= Ylllax.. Maksimunl biIim kaynIa Ymax ve yuk yi:inundeki nonnal birim uzama Ex arasmda bir bagmtI bulmak lazllndlr. (a) daki kubik elemanm (qekil. e), ki:i§egen eli.izleminden keserek elde edilen prizmatik elemam elu§unelim (qekil. f). (a) yl gi:iz oni.ine aldlgImIzda netieeye vannz ki, (f) deki bu yeni e1eman, (g) deki elemana eleforme olacaktJr. Fakat, §ekil (f) deki elemamn ki:i§egen (egri) yUzu ve yatay yi.izu arasmda te§kil eelilen a<;l, §ekil (b) de di.i§uni.ilen kup elemanm dik a<;llanndan birisinin, tam olarak yanSldIr. Bi:iyleee (11:/4) radyanhk (45°) a<;mm deforme oldugu ~ a<;ISI, §ekil (b) deki (11:/2) raelyanhk (90°) a<;mm deforme oldugu (11:/2)- Ymax. a<;lSlnm yansIdlr. ~ = (1/2) " [ (11:/2) - Ymaxl= (11:/4)- (Ymaxl2). tan (A - B) = (tanA - tanB)/ (1 + tanA * tanB ) [omlulunu uygularsak: tan~ = tan[ (11:/4) - (Ymax/2) 1= [ tan (11:/4) - tan (Ymax/2) 1/ [1 + tan(11:/4) . tan (Y,mLx/2) 1 = [1 - tan (Ymax/2) 1/ [I + tan (Ylllax/2) ]. (Ymax/2) <;ok ku<;i.ik bir a<;1 oldugundan, tan (Ymax/2) = (Ylllax/2) (Cok ku<;uk a<;llann tanjantlan, a<;llarm kenelilerine e§ittir). tan~ = [1- (Ylllax/2) ] / [1+ (Ymax/2) 1. ~ekil (g) den, tan~ = (1 - V Ex)/ (1 + Ex) =} (1- VEx) / (1+ Ex) = [ 1- (Ymax/2)] / [1+(Ymax/2) 1 =} Ymax = [ Exfl+v) 1/ [1 + ~x"(I- v) /2}--++ a V = 0.3 ahmrsa, (1 - 0.3)/2 = 0.35 ve Ex « 1 Ex = 0.001 ahmrsa. Ex * (1- v) 12 = 0.001" 0.35 = 0.00035 a olelugundan, &lllax = Ex (1+ V) I . Maksimum birim kayma ile, eksenel birim uzama arasmdaki bagIntl. max- Tmax G Hooke ba-Intlsl x= O"x/E =} TmaxiG = (O"x/E) * (1 + v) =} G = (E " Tlll,d / (1 + v) O"x A: P'nin eksenine dik, par<;anm kesit alam olmak i.izere, o"x = P / A (qekil. 11.e) ve Tmax = P /2A oldugunelan (~ekil. 11.d) Tmax/crx = 1/2 =} IG = E / [ 2" (1 + v) 11
(9)
PLASTiK EKiL DEGi TiRME:
-
n,__.-....E
fj'
C-eritm
B
e
f-hisferezis Loop (r;.evrimil
8/rirtl
C J UzalY1a o·L..---o.J..::=----L-
E. -
U;';ekil. 12) Elastik Smm a§an Gerilimin, malzemeye sagladlgl kahcl §ekil degi§tirmedir. Plastik gekil Degi§tirme, malzeme ie;:indeki atomlann, uygulanan kuvvetden dolayl, kahCl olarak yer degi§tirmesi neticesi meydana gelmektedir. gekil. 12, bir numunenin Cekme Testinde Yukun bo§a.ltllmasml (B e C) ve Yeniden Yl.lkleme (C f D) durumunda, malzemenm davranl§lm gostermektedir. 0 C, KahCl Deformasyondur. Yeniden Yukleme uzerine, malzemenin ugradlgl Akma Gerilimi (a D), ilk Akma Geriliminden yliksek e;:lkmaktadlr. Bu durum, Deformasyon Sertle§tirmesi veya Call§ma Sertlqtirmesi (ingilizce Work Hardening) olaymdan dolayldlr. (Soguk e;:all§llan metaller, sertle§irler.) (3) SUNEKLiK Kopma Noktasmda Plastik gekil Degi§tirme miktandlr. Degeri, % Uzama olarak ve birim gekil Degi§tirmefdeformasyon)((£) ole;:ulerinden ifade edilebilir. Sunekligin diger bir ole;:usu, Kopma Noktasmda, Kopma Alam Daralmasldlr. Boylece, Sl.lnek malzemede Kopma Kesiti, ilk kesite gore olduke;:a kue;:l.lktur. . % Kesit Daralmasl - [ (ilk Kesit Alam) - (Son Kesit Alaml
GERiLiM - $£KiL D£.GISTiRME BAGtNT/LARt
)~
J~;;I:i
0-
=-_ _---=(:.::;a.!....)_ _+ A/una SIf>lrJ be//";/ olaf) sunek Mahe./'lle. ( dii,u1. t.arhon/u ~e!iIt:)
II
!/ ' ·If ' ·11/f\ (c>
(b)
Alumlnyum
~
P;r/n~(Brcts".)
. [ Ce.bnt:. Ge.numi,
430MPa
I\1Fo
/
4!V1 I-
'J,(U.lf AJ:"rllQ
(J
1
~
NCkfaS!~
/ = 290MPa
r%
3lJlJ ::r':
~ 'J("Una lJo,ln" = 270MPa
~ f..ij de.r
1
(d)'
So/ar(cop'!" er)
( h) ,Ie), Cd) Belli At.ma Slnlrt goste.rmeyen S0neJ:. Matzeme·/.,Jlr.
(gekll. 13) Akma Smm bellrll olan Sunek Malzemeler ve Akma Smm belirli olmayan Silnek Malzemeler. (10)
Uzama+%31J ]
I I I I I
J;irim deffl"ifUUYiln;7)
2(x) l-
I I I
Ill! )-
,I
1* 100
(ilk Kesit Alam) GERiLiM - SEKiL DEGiSTiRME la - £\ BAGINTILARI P/a,tlk arahi.
(gekil. 13) (e) de Silnele olmayan malzeme (Gevrek veya Kmlgan) (ing. brittle), kopmadan once, plastik olarak, hemen hemen hie;: §ekil degi§tirmeyeeektir. Silnek malzemenin bir Elastik SlIun vardlr ki. bu noktada Akma (Plastik Deformasyon) ba§lar. Malzemenin, Plastik gekil Degi§tirmeye kar§l direneine Alema Gerilimi (Al=a Mllkavemeti) denir ve Alema' ya sebep olan Kuvvetin (Yl.lk'ilnJ, deney (Ii!.') pare;:asl (numunenin) ilk Kesit Alanma bolilnmesiyle Ktrtlgan elde edilir. Yumu§ak (Dil§ilk Karbonlu) Celikler gibi Metlz:eme.. malzemede (aJ, Al=a Gerilimi. belirli bir Al=a (Do1t.ltle Dem)r, Noktasl ile gorilll.lr (gekil. 14). Orantlhhk Smm'nm BdofJ. daha az belirli oldugu diger malzemelerde, % 0.1 Cam) .. VS.) (0.001) veya genel olarak % 0.2 (0.002) Plastik L-----'-----c--c.,--,---c-'Deformasyon'a (birim llzamaya) sebep olan Al=a (g ekl l. 13) (e) Gerillmi. Akma Smm olarak kabul edilir. Malzemenin Cekme Mllkavemeti (Cekme Gerilimil. Maksimum Yilk'iln, ilk Kesit Alanma bolilnmesiyle hesaplamr.
I
0.05
o.! I
0.3
0.2-
I
0.
I h ,.,j
4
£
I I I I " .- ' (gekll. 14) SlCak Hadde1enml§ 1018 Cehgmm Cekilmesl. Misal: 15 Tavlanml§ bir e;:elik e;:ekme numunesi (E = 21000 Kgrl mm2), ole;:illen ilk e;:apl 12.83 mm ve ole;:il uzunlugu 50.8 mm dir. 6810 Kgr de max. yl.lk kaydedilmi§ ve 4540 Kgr de kopmu§tur. (a) Cekme Gerilimi, ne kadardlr? (b) Neden kopma. maksimum ylikden daha az bir ylikde, meydana gelmi§tir? (e) Cekme noktasma gelininee (F<;ekme= 6810 Kgrl deformasyon (Uzama miktan) ne kadardlr? (a) Ao= (rr/4) * d o2 = (rr/4) * (12.83)2 = 129.3 mm 2. a\,ekme= Fmax/Ao = 6810 Kgr/129.3 mm2 = 52.7 Kgr/ mm2 . (b) Numunenin uzunlugu boyunca bir noktada Boyun Verme,
I
(11)
<;:apl kLl<;:LlItmLl§tur. Par<;:aYl koparmak i<;:in, maksimum yLlkten daha az blr kuvvet, kafi gelmektedir. (S,ekil. 15\ (S,ekil. 15) Kmlmadan hemen once durdurulan bir <;ekme Test numunesi kesiti, Boyun Verme bolgesinde ba§laml§ olan bir <;:atlagl gostermektedir.
I
noktasl, crElastik olarak kaydedilir. Elastik Smlr'm, Orantl SlIlln'na <;:ok yakm oldugu gorLllmektedir. C noktaslna gelindigi zaman, Yuk bo§altlhrsa (kaldmhrsa), AD kadar Toplam Deformasyon kaydedilir. AB = Eplasiil" BD = Eelastil< dir. EelasUl< geri kazanlhr. Eplasllk kahCl deformasyon olur. Test par<;:asl uzerindeki deformasyon (Uzama) miktan L'.I = E * 10 = 0.002 '" 10 dlr. Eger test par<;:asl uzerinde, 50 mm'lik Ol<;:u Uzunlugu (1 0 ) i§aretlenmi§se, C noktasma gelince par<;:a Llzerinde: L'.I = 0.002 * 50 mm = 0.1 mm kahcl uzama meydana gelir. NUMUNELERiN iLK ve SON OLCOLERi
(c) Elastik Davral1l§l kabul edersek: cr = E *E => E = cr/E Epr = ll.l/I o => L'.I = Err * lo=> L'.I = (cr/E) *1 0 = (52,7/21000) *50.8 - 0.13mm AKMA NOKTASI BELIRLi: OLMAYAN SUNEK MALZEMEDE AKMA SINIRI'NIN BULUNMASI
x. 100
(J
(Gerl/im)
g;'M i""""----+-----"" I I
/
/
/
I
f
/
~Qst;A; {
/
l
/
/ /
/ / /
/ A
8
o.oOI/\'1l- 0.002 P~
nol
II
I {
or
(S,ekil. 17) KoprflO
: SONEK ALASIMLARIN CEKME SAFHALARI
I
I I
'ISO
I
:
- - ITC;:elillle . - - - -
,I
,I!
I
r
, I
IT
Akma
I I
:
I I I
I
150
.1
I
300L-"~'
I
I
I
I
1--1
-._-
!II
Akma S03uk Sert1e~me Boyun I
:
t
0.02
IVerrne.
'-!----'--------'------'--,0.0012
D
0.2
ia)
I
0.2'>
Dll,uk Karbonlu C;:elik
r.,...____-:::.r ro o. 2. ------.'"'--~(S,~e-;k-;i-;-l.-Cl;-;6=-:)-;01c:-;-0:-;0~.::::2 '-=O::'Cf::::-fs-e-Ct-::M-::-et-o-Cd'-u-.--.J S,ekil. 16 da, Orta Karbonlu bir Islah <;eliginin cr - E egrisi gosterilmi§tir (Islah <;eligi: Su Verilmi§ (Sertle§tirilmi§), arkasmdan hemen Menevi§lenmi§ <;:eliktir). Offset veya Paralel Kaydlrma metoduyla, birim defomlasyon (E) ekseni uzerinde 0.002 i:;;aretlenerek, cr - E diyagrammm Elastik (Lineer - dogrusal) klsmma paralel <;:izilir. Kesme Noktasl (C), Akma Smml1l vermektedir. Grafik uzerinde aynca, Orantl Smln (crOranu) ve Elastik Smlr (crElastil<) da gosterilmi§tir. Orantl Sll1ln, grafik Llzerinde dogrusalhgm bittigi noktadlr. Teknik Elastik Sll1lr, DIN Normunda R p % 0.01 olarak ifade edilir. Yani. yatay eksen (% E) olarak ifade edilmi§se (0.01) i§aretlenir. Yatay eksen (E) olarak ifade edilmisse 0.0001 i§aretlenir, grafigin Elastik (Lineer) klsmma paralel <;:izilerek, kesme (12)
Kopma
I I
Kopma
i t
::IO() b
A"krAc
i
I
(7
Kopma
150
I i!...+ , O.lXJ·l
-L..---l'--__
(L2 ,:/J) Aluminyum Alaprru
(b)
r
(S,ekil. 18)
(S,ekil. 18) (a) da, Belirli Akma Smm gosteren SLlnek <;elik. (13)
(b) de Belirli Akma Smm giistermeyen Si-inek bir Aluminyum Ala:;;lmmm <;ekilmesi. Sag tarafda, (a) da Sunek malzemede, <;ekme Noktasmda Boyun Verme'nin ba:;;lamasl (Homojen deformasyonun bozulmasl) ve (b) de Boyun Verme mmtIkasmda Ko rna.
a
=
~ekme
"1Ipma
IT
.
K
(~ekil.
(~ekil.
Kopma
---------
(4) TOKLUK Bir malzemeyi koparmak i<;in gereken eneljinin bir iiI<;usudilr. Bir malzemenin :;;eklini degi:;;tiren veya onu koparan Gerilimin (Mukavemetin) birimi ile aym degildir. Kuvvet ile mesafenin <;arplml olan i:;; (Enelji), Kg *m veya Joule (1 Newton * 1 metre) olarak ifade edilir ve cr - E egrisi altmdaki alan ile bagmtIhdlr. Si-inek bir malzeme, aym mukavemetdeki daha az simek olan bir malzemeye giire. daha fazla eneIji alarak kopar. lokluk, malzemenin kmlmaya (kopmaya) kar:;;1 direnmesinin iiI<;i-isi-idi-ir. Malzemenin kmlmadan (kopmadan) Enerji Depolama Kabilivetidir. ~ekil. 21 de, 3 ayn malzemenin cr - E egrileri giisterilmi:;;tir. (a) da <;ekme Mukavemeti yliksek Kmlgan malzeme, (b) de <;ekme Mukavemeti di-i:;;uk Sunek malzeme, (c) de <;ekme DayanllTII ve ayru zamanda Sunekligi yliksek bir malzeme giirulmektedir. Egri altmdaki alanm (Toklugun) fazla olmasl i<;in, teorik olarak, malzemenin <;ekme Mukavemetinin fazla, aym zamanda Kmlma Suneklik degerinin yi-iksek olmasl Iazlmdlr, e, Toklu - en yi-iksek olan malzemedir.
19)
19) Gevrek (Kmlgan) bir Ala:;;lmm <;ekilmesi ve Kopmasl.
DEMiR ALASIMLARINDA cr - E EGRiLERi
(a) c ve d
c d
SafDemir
c d
([ = E!astil< SI1111'
b = Akma Noktas!
c = gekme Noktasl d
(~ekil.
(c)
(~ekil. 2 I )
Yiiksek Karbon! U 'j'elik
Yap! 'j'eligi
(b)
= Kopma Noktasl
20) Saf Fe, Yapl <;eligi ve Yuksek Karbonlu <;:eliklerin cr - E Egrilerinin Kar:;;lIa:;;tmlmasl. Saf Demir'in Sunekligi <;:ok fazla, Mukavemetinin <;:ok du:;;uk oldugu giirulmekte. Yapl <;eliklerinin ise, genel olarak, Karbon miktarlan az oldugundan, iinemli miktarda Suneklikleri bulunmakta. Yuksek karbonlu <;eliklerin ise; Sunekliklerinin az, Mukavemetlerinin yliksek oIdugu giizlenmekte. Karbon miktan arttlk<;:a, <;eliklerin, ISII i:;;Iem ve <;ah:;;ma durumuna da bagh oIarak, Sertlik ve Mukavemet'Ierinin artaeagl ve Sunekliklerinin azalaeagl giirulmektedir. (141
CKopma
Egri altmdaki alanm, matematikseI olarak tam degerini bulmak, kolay degildir. Yakla:;;lk degerini bulmak i<;:in bir metod, Tolduk ModulU tammlamaktlr. Tokluk Modulu, To, 0 malzemenin Cekme Gerilimi ile, Kopma birim uzamasmm <;:arplmldlr. [0 = (crcckOle) *'(EkopOl'lll, ~ekil. 21 (b) ve (el ye bakaeak olursak. (crcekOle) * (ElwpOla) degeri, dikdiirtgen alam olup, cr - E egrisi altmdaki hakiki alandan daha buyliktUr. PLASTiK DEFORMASYONDA BAGINTILAR (1) Homoien Plastik defom1asyonda (Boyun veren Sunele malzemede <;ekme Noktasma kadar) Haeim degismez, sabitdir. <;ekme Numunesinin Ol<;:i-i Uzunlugunu, bir silindir olarak du:;;uni-irsek, Silindirin Haemi = (Taban Alam) * (Yukseklik) oldugundan, lille Haeim, V o= A/lol = ISon Haeim = V son = Ason '" Ison = Vi = Al '" L di~ (i, deformasyon si-iresindeki herhangi bir an'l giistermektedir). (2) Pratik Gerilim (Muhendislik Gerilim): I\:uvvetin (Yuk'Lin), ba:;;langl<;:taki (ilk) alana biili-inmesiyle elde edilir. I(cr pr = F / A,)I (3) I-Iakiki Gerilim: Kuvvetin (Yuk'un), deformas on esnasmdaki hakiki (ger<;:ekl alana biilUnmesiyle elde edilir. crhak = F / Ahal, (4) Pratik birim defomms on: Epr = (Deformasyon miktan) I (ilk Uzunluk) => r = 61/1 0 = (Ison- 10 1/1 0 = [Ison/lo) - 1 (5) Hakiki birim deformasyon: Ehal, = ? Herhangi bir andaki birim deformasyon: dE = (dIll), her iki tarafm integrali ahmrsa, xi Xd E = f dIll => Ehak = 10 f Ison (dI/I) = In I ]Iolson = In (Ison) - In (Io) => khal' = In (Ison/loll (15)
(6) Suneklik: (i) % Alan Daralmasl = [ (AD - Ason) / As 1* 100 (11) % Boyea Uzama = [ (lson - 10)/1 0 1"'100 Misal: 16 Aym malzemeden ei?it iki test numunesi ahmyor. Biri, <;:ekme ile 2 katma, digeri basma ile yansma deforme ediliyor. Her iki halde, Pratik ve Hakiki birim deformasyonlan hesaplaymlz. (Epr = ?, Elwk = ?) Her iki halde, Kesit Daralmasl, ne kadardlr? Hakiki Pratik (Miihendislik) <;ekme: E = In (lson/l o) = In (2 Vo/Vo) <;ekme: E = (lson- 10)/1 0 = (2 10 - 10)/1 0 = (10/1 0) =1 = In 2 = 0.693. Basma: E= In (lson/l o) = In[ (lIo/2)/Vo Basma: E = (lson- 10)/10 = [[10/2)- lolllo = (-Vo /2)/Vo=- (1/2) = In (1/2) = - In 2 = - 0.693. (-) ii?areti, par<;:amn Basma yliku (-) ii?areti, Basma ylikunu altmda oldu- nu 6stermektedir. 6stermektedir. (b) Kesit daralmasl: = Ao - Ason) / As = 1 - (Ason / As) : Haemin sabitligini kabul edersek, (A son / As) = (lo/Ison) => q = 1- (lo/Ison) = 1 - (IL / 2IL) = 1 - 0.5 = 0.5 (<;elunede) . q = 1 - (10 /lson) = 1 - [ VL / VL/2) ] = 1 - 2 = -1 (Basmada) . Misal: 17 Ehaklkl ile Epratlk arasmdaki bagmt! nedir? Ehaklkl= In (lson/lo) = In [ (10 + 1'>.1 )/1 0 ] = In[ (10/1 0) +I( I'>.l/lo~ Epratlk ~haklkl= In (1+ Epraw,)1 (*) (Upr - Eor egrisinde, Boyun Vermeye kadar geeerli.) Misal: 18 Uhaklkl He Uprallk arasmdaki bagm.tl nedir? Uhak = F / Ason , Upr = F / As oldugundan, Haemin sabitligi durumunda Ason= A o'" lo/lson duro => Uhak = F / (As'" lo/lson)= (F/ As) * (lson/lo) Misal. 17 de, (lson/l o) = 1 + Epratil' oldugu g6ruldugi.inden, IUlmkllti = Uprallk " (1 + Epralll,)1 (*) (*) ( Upr - Epr egrisinde Boyun Vermeye kadar ge<;:erli.) HAKiKi GERILiM - HAKiKi BiRIM UZAMA (almklkl - Ehaklki! EGRiLERi
homojen olmayan defonnasyon, devam etmektedir. :=;;ekil. 23 de, dUi?uk karbonlu Sunek bir <;:eligin Pratik a - E ve Hakiki U - E egrileri, beraber g6sterilmii?tir. Normal Gerilim, a = F / A 01dugundan ve <;ekme Testinde devamh olarak numunenin (Hakiki) Kesit Alam azalacagmdan; Hakiki Gerilim, hi<;: azalmadan, devamh olarak artar (A J- , U t). '.J«JL (:=;;ekil. 23 ) f'tatilt. rr-f. v. Ikotiki O'"-e «rtrl/eri. 1,.... /lo
v
,0b0
(MAt) 9o
&00
""" 400 :sea
'"'" 10<1
o
o
0.08
0.2;< .32
:=;;ekil. 24 de, bir Az karbonlu Alai?lmslz <;:eligin (C 22) ve bir dUi?uk Alai?lmh <;:eligin (% 1 Nikelli) Hakiki ve Pratik U - E egrileri, aym diyagram uzerinde 6sterilmii?tir. (:=;;ekil. 24)
so ()
.
htlItiltl
I
I
I
I
(;¥~ 0.2
0,4
O.G
0. 8
1.0
1.3.
£W;I;-
(:=;;ekil. 22 ) :=;;ekil. 22 de, Boyun Veren - Sunek bir malzemenin, Uhaklkl - Elmkiki egrisi g6rlilmektedir. <;ekme Noktasl'na kadar, i?ekil degii?tirme (deformasyon), homojendir; Hacim sabitdir. Yani, silindirin yliksekligi artmasma ve <;:apl azalmasma ragmen, Hacim degii?memektedir. <;ekme Noktaslnda, malzeme uzerinde maksimum yiik bulunmakta ve numunenin Ol<;:u Uzunlugu boyunca bir noktada, Boyun Verme bai?lamakta, deformasyonun homojenligi bozulmaktadlr. Numune kmlana kadar, (16)
apr - Epr egrileri, P : Yuk (Load) - 1'>.1: Uzama (Elongation) diyagrammdan elde edilmii?ken, almk - Ehak egrileri, anhk <;:ap 61<;:me1erinden elde edilmii?lerdir. %1 Nikelli <;:eligin, Hakiki Kopma birim uzamaSl (Elmpma)hak (1.2), Pratik Kopma birim uzamasmm (Elmpma)pr (- 0.3), yaklai?lk 4 kat!; C 22 nin, Hakiki Kopma birim uzamaSl (Elwpma)hak (0.8), Pratik Kopma birim uzamasmm (Elmpma)pr (- 0.1), yaklai?lk 8 kat!dlr. % 1 Nikelli <;:eligin ve C 22 nin Hakiki Kopma Mukavemetleri (almpmahIak (- 75 Kgf/mm 2) Pratik Kopma Mukavemetlerinin (akopma)pr (- 30 Kgr/mm2), yaklai?lk 2.5 kat!dlr. MUKAVEMET BiRiMLERi (i) Kgr/mm2. (ii) psi ve ksi. ingiliz ve Amerikan birimleridir. psi = pound square inch demektir. Yani: pound/ineh 2. Bizde pound'a, Libre de denmektedir. (17)
1Pound = 454 gram, 1 inc;; = 2.54 cm = 25.4 mm' dir. ksi = Kilo pound/inc;;2 = 1000 pound/inc;;2 = 1000 psi. (iii) Pascal = Newton/metre 2 . (N/m 2 ).11 I\:gr= 9.8 Newtonl dur. N/l11m2 = Mega Pascal (MPa)= 106 Pa. kN/ml11 2 = Giga Pascal (GPa)= 109 Pa. ~ekil. 25 de, Test Numunesi:nin ilk ve Son durumlan g6rl.'tlmektedir.
~ t
Ido
t I
I ..
I
.. I
I
l...a I
~
T
Lo
1
~ ~
tt
I
~n
I
~ Uzama=
(L
-loJ L
son
, i1
IPd
4 son
iE
100
(~ekil.
26. d) Plastiklik. Bir Otomobil Kaportasl veya bir madeni para; d6vucu, kabartmah taklmlann baskllanm uzerinde tutabilen, plastik (kahcl) olarak deforme edilebilir malzemeden yaplhr. ~ekil. 27 de, Mukavemet ve Tokluk, ~ekillerle aC;;lklanmaktadlr. ( Malzeme Ozellilderi (Mulcavemet) )
25)
Misal: 19 A~agldaki bilgiler)elde edilen bir malzemenin Elastik Modulu'nu hesaplaymlz. Uygulanan YUk: 50 kN. ilk C;;ap: 6.68 mm. ilk Olc;;u Uzunlugu: 33.4 mm. Uzama: 0.24 mm. d o = 6.68 mm => Ao= (re/4) * d o2 = (re/4) * 6.68 2 = 35 mm2. (Jelaslik = E * EelaslIk (Hooke Bagmtlsl). (J = F / Ao => (J = 50 kN/35 mm2 = 1.4286 GPa. E = ~l/lo= 0.24/33.4 = 7.1856*10- 3 . E = (Jelasllk/Eelastlk= 1.4286 GPa /7.1856*10- 3 => E = 199 GPa. 200 GPa, Yumu~ak <;eligin, tipik E degeri olarak not edilmektedir. ~ekil. 26 da, baZl Malzeme Ozellikleri, ~ekillerle aC;;lklanmaktadlr. (MAL'Z.JiME.
(~ekil.
Sabakiri
~ubuJ:,yuJ:
tara!/l1aal}
gerdlriliyor.
~J.,.-,--r+-:r7;;? A1r~a, yiik ~t1'('Jflfld(,tn
ezifmefdedir. ( b) Basma MukaV€IT1e1i
I ail (o)
'iiik lc)KtsmE!
MtJkojJfmr
parr;a
DesleJ:.
(a) - £/astJIdik. (d)
(~ekil.
27)
Tokluk
/// Ir..up
,i
/'';// (c) DoriileWir/il:.
I C;:eki,leme ile, bir Pel',in batlna tekil verme, Bu ffiuarneleye dayanmasl i yill. pers:inin, Doviilebilir bil" lualz€llUeden yapl1maslna ihtiya, Vardll', J
(b) sunek{;t.rtJUcfi{lfy) IC;:ap1111 dUj'iitmek i,in, bir Kahp araslndan t;ekilmekte olan bi1' 9ubuk, Suneklik 6zelli~Uni gerektirir, I
,.---
(e) K esme
(f) Torsiyon Kesmesi
.J=:::>
(~ekil. 26) Bazl Malzeme Ozellikleri.
(18)
I
[Perliinin kafi Kesme lvlukavemeti yok ve Ylikler, ayn ayn tesirli olmalcta.]
1)'Z6UiKI.€Rl('ieJ:illal<»)
[Bir yaY111 , Elastik bir malzemeden yapllmaslna ihtiya.:;: ,rardlf.J
t'
(19)
gekil. 28 de, <;:ekme Testi Numuneleri gorfllmektedir. gekil. 29 da, <;:ekme Testi Numuneleri 1.1zerindeki Oranlar, belirtilmif?tir S£I
(L--.-Y-C- - - I 1_'_ _
-':~------:'-
()
r;-em.ler i~in torna "elil",i:; numune.
(el) Kamall
~(b)
K.ama II r;enefer ir;-in YCiSSI numunl!.
Misal: 20 Bir Aluminyum alaf?lml sac, Soguk Haddelenerek, 3.05 mm den 1.02 mm ye dUf?urulml.lf?tl.lr. % Soguk <;:ahf?ma indir enme ne kadardlr? % Soguk <;:ahf?ma (indirgenme) = (ilk Kalmhk - Son Kalmhk) *100 ilk Kalmhk = 3.05 - 1.02 *100 = 2.03 *100 = % 66.6 3.05 3.05 Misal: 21 % 70 Cu - % 30 2n alaf?lml sac, % 20 Soguk Haddelenerek, 3 mm kallIlhga dl.lf?url.llmuf?tl.lr. Daha sonra sac, 2 mm ye Soguk Haddeleniyor. Toplam % Soguk <;:ahf?ma, ne kadardlr? Sacm baf?lama kalmhgl = x olsun. x - 3 * 100 = 20 =:> x - 3 = 0.20 =:> 0.80 x = 3 =:> x = 3.75 mm
x
x
Toplam Soguk <;:ahf?ma % si
( c)
:~= ~
r---'7rTTrTTrc~~( d )
Dis 1m C-----Liiii) II torna edilmh; Or;J
uc;.lu
I$
j
num [J n e .
-u.ullU.uu:'IL_--'-
U'J9~~£Qfl -IL-__ Jt=----JL..__, u!f9";;fonan vuk
(gekil. 28)
Mirtltnum
~arald
olr;il
(0) oS ilim:Jirik test parr;CiSI. (b) YetsS I t,,-sf par~crSJ,
I
1. 0
(gekil. 29)
I
i
il'aretlenen 61,,11 10 L'•
(20)
3.75 - 2 *100 = 1.75 *100 = % 46.6 3.75 3.75 Misal: 22 Tavlanmlf? bir Baklr tel, 1.27 mm <;aptan, 0.813 mm <;apa So- k Cekildi-i zaman Kesitdeki % So-uk indir enme ne kadardlr? % Soguk indirgenme = Kesitdeki Azalma = M = A,- A son * 100 = ilk Kesit An = (re/4) (1.27)2 - (re/4) (0.813)2 = [ 1 _ (0.813)2] *100 = (1 - 0.41) *100 = (re/4) (1.27)2 (1.27)2 =:> % 59 Misal: 23 12.7 mm <;apmda Aluminyum <;ubuk, 1135 KgI' lik bir eksenel ylike maruzdur. <;:ubuk 1.1zerindeki Pratik Gerilim, ne kadardlr? CJpr = ~ = 1135 KgI' = 9 Kgr/mm2 A, (re/4) (12.7 mm)2 Misal: 24 1.25 cm <;aph bir <;ubuk, 2500 Kgrlik eksenel bir yi,lke maruzdur. <;:ubuk uzerindeki Pratik (Ml.ihendislik) Gerilim, MPa olarak ne kadardlr? F = (2500 KgI') * 9.81= 24 500 N, CJ - F - 24500 N A, (re/4) (12.5 mm)2 2 = 200 N/mm = 200 MPa. Misal: 25 1030 <;eliginden 12.7 mm <;apmda bir numune, <;:ekme Testinde <;ekilerek kopartlldlktan sonra, kmlma <;apl 8.7 mm olarak 01<;ulmuf?tur. % Kesit Daralmasl, ne kadardlr? A, -A.son *100 = (1- A.son) *100 = [1 _ (re/4) (8.7]2 ] *100 = (1- 0.47) *100 Ao A, (re/4) (12.7)2 = % 53 Misal: 26 DUf?uk karbonlu bir <;eligin <;:ekme Testinde: Numuneye uygulanan Yule 7700 KgI'. Numunenin ilk <;:apl: 12.7 mm. Numune, Eoyun Vermeden once bir noktada, 7700 Kgrlik sabit yuk altmda, numune <;apl, 12 mm olarak ol<;uluyor. Eu noktada, Hakiki ve Pratik Gerilimleri, Hakiki ve Pratik birim uzamalan ve aralanndaki farkl bulunuz. A,= (re/4] d 0 2 = (re/4) (12.7)2= 126.68 mm 2. Yuk altmdaki Alan: AI = (rei 4] d l2 = (rei 4) 122 = 113.1 mm2 . CJpr (CJmiil') = F/A,= (7700 Kgr/l26.68 mm 2 ) = 60.78 Kgr/mm2. CJlmk= F/A! = (7700 Kgr/l13.1 mm2) = 68.08 Kgr/mm2. Farle CJlmk - CJpr = 68.08 - 60.78 = 7.3 Kgrlmm 2 . Epr (Emiih] = (,11.1/1 0 ) = (L - 10 ) 110 = (A, I Ad - 1 (Alman nokta, <;:ekme Noktasmdan once oldugundan, Hacim sabitdir.) (21] =
E pr =
(126.68/113.1) - 1 = 0.12. Ehak = In (1\ /1 0) = In (Ao / Ail = In (126.68 /l13.1) = 0.1l3 . Farle Ehak - Emuh - 0.1l3 - 0.120 - - 0.007 . Misal: 27 Bir i§ pan;;aSl uzerinde yilk yok iken, ilk uzunlugu 50 mm dir. <;ekme yilku altmda uzunluk 60 mm'ye artml§tJr. Pratik ve Ha-
kiki birim uzamalar arasmdaki fark, ne kadardlr? Epr = (60 - 50)/50 = 0.200 ; Ehak = In (60/50) = 0.182 . 0.200 - 0.182 - 0.018. Misal: 28 50 mm ilk uzunlugu olan par<;a, - 0.182 birim klsalma-
ya ugramasl i<;in, son uzunlugu ne olur? Pratik birim kJsalma, ne olur? Elml< = - 0.182 = In (1/50) veya + 0.182 = In (50/1) =} loge (50/1) = 0.182 eO. 182 = (50/1) =} (50/1) = 1.2 =} I = 50/1.2 = 41.67. Pratik birim kJsalma: Epr - (lson -1 0 )/1 0 - (41.67 - 50)/50 = - 0.167. Misal: 29 Sunek bir metal, <;ekme deformasyonunda, maksimum yuke ula§lldlgmda kJnlml§tJr. Kmldlgmda, Ol<;u uzunlugu 60 mm, Son Kesit Alal1l 83.33 mm 2 dir. ilk Ol<;u uzunlugu 50 mm ve Kesit Alal1l 100 rnm2 idi. Kmlmadaki Hakiki birim uzama nedir? % Uzama ve % Kesit Daralmasl ne kadardlr? Haemin sabitligini ve Homojen (uniform) deformasyon oldugunu gosteriniz. (Ehal,hanlma = In (lson/l a ) = In (60/50) = 0.182 . (Ehal,hanlma = In (An/Ason) = In (100/83.33) = 0.182, (Ison/l o) = (Ao/ Ason) oldugundan, Haeim sabitdir. Kmlma, maksimum yilkde oldugu i<;in, Boyun Verme meydana gelmez. % Uzama = (60- 50) *100 = % 20. % Kesit Daralmasl = 100 - 83.33 *100 50 100 = % 16.67 . Haemin sabitligini ve Homojen deformasyon oldugunu, bir daha gosterebiliriz. 100 - 16.67 = 83.33 =} Ason = (% 83.33) "AnC-'.'-----_ V o - An 10 ; Vson - Ason Ison - (0.8333 An) (1.21 0) = 1 Ao 10 = Vo =} &son - Vol Misal: 30 Tavlanml§ 1020 <;eliginden bir <;ekme <;ubugu, kmlana kadar cekili or. Maksimum yiikde bir Boyun Verme meydana gelmekte 10 = 50.8 mm ve Kopmaya kadar kesit azalmaktadlr. ilk Haemin, Son do = 12.83 mm Haeme qit olmadlgml gosteriniz. Ison = 69.6 mm (Ehak)1Gnlma = In (lson/l o) = In ( 69.6/50.8) = In (1.37) = d son =8.43 mm = 0.315 . (Ehal,IJanlma -In An = In [ (w'/4) *12.83 2 ] = 2" In (12.83/8.43) = 2 A son (w'/4) * 8.43 = 2 " In (1.5219) = 0.84 0.315 0.840 yani Ison An oldugundan, IVa Vsonl 10 Ason Son Haemin, ilk Haeme e§it olmadlgml, bir daha gosterebiliriz. % Uzama = 69.6 - 50.8 *100 = % 37 .
*
*
*
50.8 % Kesit DaralmaSl = An - Ason *100 = (rr/4) * 12.832 - (rr/4) * 8.43 2 = An (rr/4) " 12.83 2 = % 56.8 =} 100 - 56.8 = 43.2 , yani Ason = ( % 43.2) * An oldugundan, V son = Ason * Ison = ( 0.432 An ) * (1.3710 ) 0.6 An . 10 IVson = 0.6 =} Boyun Verme'den dolaYl, uniform olmayan deformasyon meydana geldiginden, % Uzama ve % Kesit Daralmasl degerleri,
=
"val
Haemin sabitligini gostermez. (22)
Misal: 31 A§aglda verilen her bir §lk i<;in, Pratik birim deformasyon, Hakiki birim deformasyon ve Kesit Daralmasml hesaplaYlIllz. (a) Ol<;u uzunlugunun, L den 1.1 Lye artmasl. Epr = (lson - 10 )/1 0 = 111/10 =} (1.1 L - L) / L = 0.1 LI/LI = 0.1 . Ehak = In (lson/lo) = In (1.1 IL / IL) = In (1.1) = 0.0953 . Kesit daralmasl: q = An - Ason = 1 _ Ason = 1 _ -k (Haemin degi§medigiAn An Ison ni kabul ettik). q = 1 - (IL/1.1IL) = 1 - (1/1.1) = 1 - 0.9091 = 0.0909. (b) Ol<;u uzunlugunun, L den 0.9 Lye kJsalmasl. Epr = (0.9 L - L) /L = - 0.1 LI/ IL = - 0.1 . Elmk = In (0.9 LI / l/) = In (0.9) = - 0.1054 . q = 1- (10 /I son ) = 1 - VL /0.9l/) = 1 - (1/0.9) = 1 - 1.111= - 0.1l1 . (e) Ol<;u uzunlugunun, L den 0 mm ye du§mesi. Epr
= (0 - l/) / LI =
...:l.
In (0/ L) = In 0 = =..-":: • q - 1 - (1 0 /I son ) - 1 - (L / 0)= 1 - 00 = tal1lmS1Z . Misal: 32 2.54 em kahnhglnda bir sae, onee 1.27 em kalmhga, sonra 0.635 em ye, daha sonra 0.3175 em kalmhga deforme ediliyor. Her basamakda Pratik ve Hakiki birim Insalmalan hesaplaymlz. Toplam birim deformasyonlan, Pratik ve Hakiki yollar ile bulunuz. Toplam birim deformasyonlann, basamaklar toplamma e§it olup olmadlgml, ifade ediniz.
Ehak =
Ilk Kalmhk (em)
Son Kalmhk (em!
1srrl
Toplam Epr
Chait
Toplam chait
- 0.693 1. Basamak 2.54 1.27 - 0.5 - 0.5 - 0.693 - 1.386 2. Basamak 1.27 0.635 - 0.5 - 0.75 - 0.693 - 2.079 3. Basamak 0.635 0.3175 - 0.5. - 0.875 - 0.693 1. Basamak: Epr = (lson- 10) /1 0 = (1.27 - 2.54)/ 2.54 - - 0.5 . 2. Basan1ak: Epr = (0.635 - 1.27) / 1.27 = - 0.5 . 3. Basamak: Epr = (0.3175 - 0.635) / 0.635 = - 0.5 . 2. Basamagm sonunda Toplam Epr = (0.635 - 2.54)/ 2.54 = - 0.75 . ilk 2 Basamak toplaml Epr ---1 (- 0.5) + (- 0.5) = - 1 2. Basamagm sonunda Toplam Epr ---1 - 0.75 . 3. Basamagm sonunda Toplam Epr = ( 0.3175 - 2.54) / 2.54 = - 0.875 . 3 Basamak toplaml Epr ---1 (- 0.5) + (- 0.5) + (- 0.5) = - 1.5 3. Basamagm sonunda Toplam Epr ---1 - 0.875 . 1. Basamak: Elml, = In (lson/l o) = In (1.27/2.54) = In 0.5 = - 0.693 2. Basamak: Ehak = = In (0.635/1.27) = In 0.5 = - 0.693 . In ( 0.3175/0.635) = In 0.5 = - 0.693 . 3. Basamak: Ehak = 2. Basamak sonunda Toplam Elmk = In (0.635/2.54) = In (0.25) = -1.386 ilk 2 Basamaklar toplaml Elmk ---1 (- 0.693) + (- 0.693) = - 1.386 = 2. Basamak sonunda Toplam Ehai< ---1 - 1.386 . 3. Basamak sonunda Toplam Ehai< = In (0.3175/2.54) = In (0.125) = - 2.079. 3 Basamak toplaml Ehai< ---1 (- 0.693)+ (- 0.693)+ (- 0.693) = - 2.079 = 3. Basamak sonunda toplarn Elmi< ---1 -2.079 .
*
*
. Hakiki birim deformasyonlardaki (Elmkii
Misal: 33 Haeim sabit ise; x, y, z dogrultulanndaki (Epr)x + (Epr)y + (Epr)z = 0 ve (Eha],)x + (Ehak)y + (E]mk)2 = 0 oldugunu gasteriniz. Kubik bir elemanm deformasyon1.1n1.1 dl.li;a:.lnl.lrsek: Va = X. y. Z V san = (x + ill<:) (y + i1y) (z + i1z) !'N = (Vson - Vol = (x + ill<:) (y + i1v) (z + i1z) - X.V.z = Vo Vo x.y.z = (x + ill<:) (y + i1y) (z + i1z) _ 1 = (1 + ill<:) (1 + illJ:) (1 + i1zL 1 = x Y z x Y z = [ 1 + (Epr)x 1 [ 1 + (EprJy 1 [1 + (EprJz J - I ; Haeim degii?miyorsa, i1V = 0 old1.1g1.1ndan, Q = 0 = /1 + (Epr)x + (Epr)y + (Epr)x "I (Eprly + (Ep,-)z + (Epr)x /'" (EprJz Va + (Epr)y'/(Epr)z + (Eprlx" (Epr)yl (Eprlz -/1 = 0 => Epr< 0.01 ise, (Epr)x'" (Epr)y gibi terimlerin c;ar lmlan, 10 -4 mertebelerinde olaeagmdan, ihmal edilebilir. => (E rlx + (E )r)y + (E r)z = 0 (Ei?itlik, yukanda belirtildigi gibi, Pratik birim deformasyon1.1n kuc;uk degerleri ic;in ( < 10- 2 gibi ) geGerlidir. o = [1 + (Eprlx 1[1 + (Epr)y 1 [1 + (Epr)z J - 1 ei?itliginde, her iki tarafa 1 eklenirse: => 0 + 1 = [1 + (Epr)x 1 [1 + (Epr)y J [1 + (Epr)z J ve her iki tarafm In'i alImrsa: In 1 = In [1 + (Eprlx 1 + In [I + (E r)y 1 + In [I + (E lflz 1 Ehak = In (1+ Epr) old1.1gundan, 0 = (Elmk)x + (Ehaldy + (Ehald· (Ei?itlik, Hakiki birim deformasyon1.1n, bUyl.lk degerleri ic;in de gec;erlidir. Misal: 34 5.08 em c;apmda bir Davme parc;asmm yuksekligi, bai?langI<;ta 12.7 em iken, davulerek 5.08 em ye dl.li?urulmui?tur. (a) Basma yanl.lndeki eksenel Pratik ve Hakiki birim klsalmalar, ne kadardlr? Epr = (h san - ha) I h a = (5.08 - 12.7) /12.7 = - 7.62/12.7 = - 0.6. Eha], = In (hson/h o) = In (5.08/12.7) = In (0.4) = - 0.916 . (b) Davme parc;asmm son c;apl, ne kadardlr? FIC;llanma tesirini ihmal ediniz. Haeim sabitdir. A o . h o = A son . h son old1.1g1.1ndan, (w/4) * (5.08)12 '" 12.7 = (w/4) '" (d l )2 * 5/08 => 2 dl = 5.08 *12.7 = 64.516 => d l = -V 64.516 := 8 em (e) Yanal Hakiki birim deformasyonlar, ne kadardlr? Plastik defom1asyonda, (Ehak)x + (Elmk)y + (EI13I'lz = 0 dlr. Basma yanune, z dersek; (E]mk)z = - 0.916 ve Silindir simetrisinden dolayl, Yanal birim deformasyonlar, birbirlerine ei?ittirler. (E]mklx = (EI13ldy old1.1gundan, 2 (E]mklx = - (E]m],), = 0.916 (E]m]dx = (Ehal,)y = (0.916/2) = 0.458. Misal: 35 Bir Baklr silindirin, sl.lrtUnmesiz tek eksenli Basma Testinde, ai?agldaki netieeler ahnmli?tlr. Hakiki Gerilim (MPa): 28 69 110 166 221 262 276 286 290 % Yukseklik Daralmasl: 0 2.5 5 10 20 30 40 50 60 (a) Bu bilgilerden, Basma yuklemesindeki Hakiki Gerilim (O'bak)Hakiki birim kIsalma (Ehak) egrisini c;iziniz. % Yl.lkseklik Daralmasl = [ (h o - hson)1 h a 1'" 100 I£pr,basmal = 11 0 - h 50n = 1 _ h 50n ==? h son = 1 - £pr.basma:::::} h o = 1 ho
I Ehak. basma I = In
ho
ho
(ho Ihson) = In [ 1 I (1 - Epr.basrna) J (24)
11 50n
1-
£pr,basma
(b)
(a) < f-ialdki Gerilim
\H)
1-
Yilkseldik Basmada PraUk
[E pr
(:ekmede Pratik Cckmede PraLik
( EhaI;;) basma
O'hak IMPal Daralmasl birim klsalma (cpr) basm3 -In[I/II- Eprll )irim uzama(cprl Gerilim (MPa) 28 0 1 0 0 0 28 67 0.025 0.97E 0.0253 0.025 2.5 69 105 0.05 0.95 0.0513 0.05 5 110 151 0.10 0.90 0.1054 0.10 10 166 184 0.20 0.80 0.2231 0.20 20 221 202 0.30 0.70 0.3567 0.30 30 262 197 0.40 0.60 0.5108 0.40 40 276 0.50 0.50 0.50 0.6931 50 286 0.60 0.40 0.9163 0.60 60 290 Basma yuklemesindeki O'lmk Ehak eerisi, ~ekil. 30 da gasterilmii?tir. (~ekil.
30)
280
-.
Ha1<:iki Gerilim Hakiki birinl klsalma [Basma)
210
/
Gerilim (MPa)
r ,,
140
.. ~ '''.,
/'
. i
Pratik Gerilinl Fratik birirn uzarna i';::ekme)
!
70 28
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
OJ)
0.7
0.8
0.9
Birim clefonnasyon (b) Bai?ta verilen verilerden, <;:ekme Noktaslll.a kadar, <;:ekmede Pratik Gerilim - Pratik birim uzama egrisini c;iziniz. I Ehak. basma I = In (ho/hsonl ; (EI13I<1 \'ekme = In (hson/h o) => (£hak) cekme = - (£hak) bnsm8 .
In (h o Ihson) = In [1 1(1 - Epr.basma) 1 = - In (hson/hol = - In (1 + Epr.<;ekme) = = In [l I (1 + Epr.eckme) ] => [1 I (1 - Epr.basma) 1 = [1 I (1 + Epr.<;ekme) ] => (Epd cekme- - (Epr) basrna .
Basrnadaki Hakiki Gerilimin, <;:ekmedeki Hakiki Gerilime ei?it old1.1 -1.1n1.1, temel olarak kabul edersek: (O'I13ld eekme = (O'ha]
(O'prlt = 28 MPa. 69 = (O'pr12 * (1 + 0.025) => (O'pr12 = 69/1.025 = 67 MPa . 110 = (O'pr13* (1 + 0.05) => (O'pr13= 110/1.05 = 105 MPa. 166 = (O'pr)4'" (1 + 0.10) => (O'prl4 = 166/1.1 = 151 MPa . 221 = (O'pr15 '" (1 + 0.20) => (O'pr15 = 221 I 1.2 = 184 MPa . /262 = (O'prlG" (1 + 0.301 => (O'pr)6 = 262/1.3 = 202 MPa . 276 = (O'prh * (1 + 0.40) => (O'prh = 276/1.4 = 197 MPa < 202 MPa oldugcmdan, <;:ekme NoktaS1l11 ai?mli?tlr, (O'prh dahil edilmeyeeektir. <;:ekmede Pratik Gerilim - Pratik birim uzama egrisi, ~ekil. 30 da gasterilmii?tir. (25)
~_~M~is~a~l,;..:~3~6
4 II (g eki l. 31) 60 ~ - - - -- - -- - - - -, ~-::.--__
I I \
,
I L I
,.,1
!
Pfosti): deft?
..,
-,Yandaki §ekilde (gekil. 31) erilen a - E diyagraml, 10 mm ~apmda ve 60 mm 01~u uzunlugunda ~elik numune, <;ekme Testinde ~ekilerek elde edilmi§tir. A§agldaki maddeleri eevaplandmmz, (a] Elastik Modul, ne kadardlr? a = E *E (Hooke Bagmtlsl)
t J!liI.o.J."2,-+O-.4,,....-----.;.;...,"'...,e----:;z'-O-I=? E
= a IE.
0.1 Akma noktasma kadar dogrusal klsmm egimi: !tan a = EI = alE =? E = (40 Kgr/mm2 ) I ( 0.2/100 ) = 20 000 I{grlmm 2 . (b) Test numunesi klnldlgmda, Ol~l.i uzunlugu, ne kadardlr? (El'r,kol'mahoplam = 0.20 = (Eelastlk = 0.002) + (El'lastlk = 0.198) Eelastlk: Numune uzerinde kahCl olmayan, elastik birim uzama. Eplastlk:" " olan, plastik birtm uzama. =? (i) (El'r,Jlol'ma)plastlk = IMn - 10 = 0.198 =? ISDn - 60 = 0.198 =? lson = 11.88 + 60 10 60 =? ISDn - 71.9 mm (e) Kahel deformasyon olmadan, test par~aslIlln ta§lyabileeegi maksimum yUk, ne kadardlr? Grafige gore, Elastik SlIllr ile Akma Smm Ost Akma Noktasl) aym giiriilmektedir (40 1{gr/mm2). aAkma= (FAlona lAo) Ao = (rei 4) * d 0 2 = (rei 4) * 10 2 = 25 re mm 2 . =? FAJema = aAlema * Ao = ( 40 I{gr/mm2) * 25 re = 1000 re = 3140 l{gr. (d) Bu ~eligin ugradlgl Plastik deformasyonun, Elastik cleformasyona oranl nedir? (b) §lkkmda gorl.i1cll.igii gibi, (Epr,kopmahol'lam = 0.20 : (Eelaslik) = 0.002 (Eplasiild = 0.198 olclugunclan, EPlaslik = 0.198 = 198 = 99 . EElaslik 0.002 2 I (e) Bu ~elige, % 0.1 birim uzama vennek i~in, ne kaclar Enelji gerekir? i§ = Enerji =? iW = F" illl : E = (0.1/100) = 0.001 . Bu E degerinden, dikme ~lkarsak, gereken Gerilimi buluruz. a = 20 I{gr/mm2 (iki Dik O~ge nin Benzerliginden). a = F I Ao (Elastik Bolgede oldugumuz i~in, Kesit Alam ---7 Ao dlr). F = (20 Kgrlnllin 2) * (25 re nlltn 2 ) = 500 re Kgr . Epr = ill/l o =? ill = Epr* 10 = 0.001 * 60 = 0.06 mm . W = (50011: I{g) * (0.06 mm) = 30 re I{gr.mm = 94.3 I{gr.mm = 0.094 Kgr.m veya Joule olarak da bulabilirtz.!1 Kgr = 9.8 Newtonl oldugundan, 0.094 * (9.8 N) ,,, m := 0.9 N * m = 0.9 Joule. ( !1 Joule = 1 Newton * I metre!)
(26]
Misal: 37 Bir Baklr tel, 30 Kgr/mm2 Pratik Kopma Gerilimi ve % 77 Kesit Daralmasl gostermi§tir. Hakiki I{opma Gertlimi, ne kadardlr?
Ko ma yuk1.i Son kesit Alam ) = ? (a r,l(o Jllla) = Fllo mal Ao =? Fllol'ma = (apr,!lol'ma] * Ao =? Fl(ol'ma - 30 Ao Ao - Ason " 100 = 77 =? Ao - Ason = 0.77 Ao =? (I - 0.77) Ao = Ason =?
.
Ao Ason = 0.23 Ao . (aHak,l\ol'ma) = 30
F (Yl'Ikl
JI.:::.~I..J,.
I
(aJ-lak.llopma) = Fl(opmalAson = 30 Nol 0.23 No =? 0.23 = 130 Kgrl mm 2 . 5 REZiLYANS Bir malzemenin, Elastik defor(gekil. 32) masyondan sonra, ilk boyutlanna iinme kapasitesidir. Eksenel uyulanan bir F yi.ikiine mann bir "ubugu dl.i§unelim. Uygulanan .. k (F) tarafmdan yapllan i 9 (Enerji), dik l.i~genin alamdlr (gekil. 32), Kuvvet (F) ve Kuvvetin
lixtt!.nslolJ
(Ill)
sebe~. oldugu Uzama ~i~tan(ill)
(Uwma Mi/(far,l
rafigl altmdal
Elastlk= (1/2) * F" ill : a = F/A =? F - a *A ve Epr = ill/i =? ill = E * I a = E * E (Hooke Bagmtlsl) ---7 E = alE oldugundan, WElaslik = (1/2) * (a A) * (E I) = (1/2] * ( a . E) * (A. 1) = (1/2) * a * (alE) * (A.I) = WElastlk= !(1/2) " (aElaslik2/E )! *!( A. 1)1 =? iWEIaSlik = U * U V Elastik i§ - (Rezil ans Modull.i) * (Haeim) U : Rezilyans Mocliill.i = (1/2) * ( aEIasUk 2IE) aElasUk : Elastik SlIllr. (Belli degil ise, yakm deger olan Akma Gerilimi ahnmaktadlr.) E: Elastik Modul. Rezilyans Modulu bagmtlsl, bir malzemede, Plastik deformasyon meyclana getinneden. clepo eclilebileeek maksimum Elastik Defonnasyon Enerjisini verir. Pratik olarak, malzemenin RezilyanSl, Elastl~ . Smlr'a kadar, a - E egrisi altmdaki Elastik Alan'dlr. Bllhassa yay uretlminde olmak uzere, kullanma ortammda darbeli yuklere ve titre§lme maruz kalan par~alann imalinde kullarlliaeak malzemelerin, yi.iksek Rezilyansh olmalan istenir. Teorik olarak, ideal Rezilyant malzemede, (Rezilyans Modulu'nun yUksek olmaSl i~in) Elastik Smlr v~ya Akma Smln'nm yUksek ve Elastik Modul'un dl.i§uk olmaSl gerekrr (aElasUk veya i E t) . BaZl metalik ve metal olmayan malzemelerin Rezilyans aAIUlla, Modiilleri, a§aglda kar§lla§tmlml§tlr. Malzeme E (Kgrlmm 2) aAlmm (Kgr/ mm2 ) U (I{gr"mm/mm 3 ] 1.1 (a) saka Direw;li Talam celigi (S- 1) 20 000 210 0.03 (b] 1040 20000 35 0.0009 (e) AI (tavlanml§) 7 000 3.5 0.015 (d) Pirin~ 10 500 17.6 0.21 (e) Lastik 0.105 0.21 0.003 (D Akrilik 350 1.4
vi
(27)
Metalik olmayan malzemeler ic,;inde Lastik; Elastik Modiilii ve Akma Slmn, metallere gore c,;ok du§uk olmas1l1a ragmen, aym hacimdeki 1040 c;eliginin 7 katl ve Pirinc,;'in 14 katl kadar Elastiki Enerji depolayabilmektedir. Tavlanml§ Aluminyum, ihmal edilecek kadar az Elastiki Enerji depolayabildigi ic;in, Aluminyum yay yapllmamaktadlr. 1040 <;eligi, Pirinc;'in 2 katl kadar; 90ka direnc;li S-l Taklm <;eligi ise, Ala§lmslz 1040 <;eliginin 36 katl kadar Elastik Enerji depolayabilmektedir. <;unku, S-l Taklm <;eliginin Akma Gerilimi, 1040 m Akma Geriliminin 6 katldlr. gekil. 33 de, iki C;eli- in Rezilyans Modulleri kar§lla§trnlml§tlr. Ii Oda Slcakllglnda, butun c,;eliklerin Gar! i1I , Elastik Modiilleri, hemen hemen aym D"y oldugundan (_ 21 000 Kgr/mm2). Elastik Alamn buylik olmasma tesir eden tek faktor, Alana Gerilimi gorunmektedir. Boylece, yaylIk c;elik malzemede, en :lUIIlIJ$CI Ie r;.eM: ba§ta Akma Gerilmesinin, c;ok yliksek 01mas1l11l1 du§unulmesi gerekir. ' l .....-:7 Rezi I~CJ noS Misal: 38 Bir <;elane Testinde, Nlod{dlert c;elik numune c;ekilmi§tir. ilk <;ap = 5.05 mm, ilk Olc;u Uzunlugu 10 = 5 do = 25.25 mm. Akma Noktas1l1da kaydedilen Yule 500 Kgr. Akma noktasmda, cihaz ile B/r!m dell! e kaydedilen OIC;ii Uzunlugu: 25.28 mm, ($ekil. 33) /ki celigin Maksimum Yiik: 800 Kgr. Kopma Yilkil: Rex} IYClI1S Modu/{e.rlnll1 570 Kgr. Kopma kesiti: 3.8 mm. kar$>tla:;.flrmaS/. Kopmadaki Olc,;u Uzunlugu: 33.6 mm. (a) Akma Gerilimi, ne kadardlr? A,= (re/4) * d 0 2 = (re/4) * (5.05)2 = 20.03 mm 2 ; aAkma = FAkma/A, =:> aAkma = 500 E:gr /20.03 mm 2 = 24.96 Kgr/mm2 . (b) <;eligin Elastik Modulil, ne kadardlr? Akma Noktasmda kaydedilen Uzama miktan = L',l = 25.28 - 25.25 = 0.03 mm . £Akma = L',l/lo ---7 £Akma = 0.03/25.25 = 1.19 *10- 3 E = aAkma/£Akma = 24.96 /1.19 *10- 3 = 20975 Kgrlmm 2 . (c) <;eligin Rezilyans Modillu, ne kadardlr? .!L= (1/2) * (aAkma)2/E = (1/2) * (24.96)2/20 975 =0.015 Kgr* mm/mrn3 (d) Elastik Alanda depolanan Toplam Enerji, ne kadardlr? W = U * V =:> 0.015 * (20.03 * 25.25) = 7.6 Kgr*mm (e) Pratik <;ekme Gerilimi, ne kadardlr? (aCekme,Pr) = Feekme/A, = 800 Kgr/20.03 mrn2 = 39.9 Kgr/mm2 . (D Pratik Kopma Gerilimi, ne kadardlr? (aKapma.Pr) = Fl{opma/A, = 570 Kgr/20.03 mm 2 = 28.5 Kgrlmm 2 . ( ) Ko ma noktasmdaki % Uzama, ne kadardlr? Vo Uzama = (£I{o ma,Pr) *100 = [ (Ison -1 0 )/1 0 1*100 = [(33.6 - 25.25)/25.25] * 100 = (8.35/25,25) *100 = % 33 (h) % Kesit Daralmasl, ne kadar olmu§tur? Ason = (re/4) * dson 2 = (re/4) * (3.8)2 = 11.34 mm2 . [ (An - Asnn) / An J *100 - [ (20.03 - 11.34)/20.031 *100 = (8.69/20,03) *100 = % 43.4 (i) Tokluk Modiilu, ne kadardlr? To = (aeekme,P,-) * ( £l\opma,Pr) = (39.9 E:gr/mm2) * (0,33) = 13.2 Kg *mm/mm 3 (28)
Misal: 39 gekil. 34, Tavlanml§ yumu§ak bir c;eligin, Gerilim birim uzama grafi-ini gostermektedir. Bu arafikten, a§a-ldaki bil iler
5°01 l i i
-~
400 MPar
300 ;;l
2.50.>-1-
13
200 "j
I
I
00
I
d.o "" 10 mm
I." '" 50 fl'lffl
1
I
I
I
I
!
I
I
I
I
I
I
I
I
I: f ; l I ,I _-:...P..:.:la~$:.:.I:.:.M:.:..::a:..:ra::.:/.:.:lk:.:.:(:.::'d:..:e.:...f-,1'l ):::'-r ......,j.l I
r"
:I
I
-fakHitl.O,003
I
I I
0,/5
€.
0.28
(gekil. 34) Clkanlabilir. " (a) Uzun bir Plastik aralIgI oldugundan, maizeme sunektir. (b) ilk Elastik aralIgm egimi fazla oldugundan, maizeme oldukc;a rijit'dir (difleksiyona kar§l dayamklIdlr). (c) OrantllIlIk Limiti, - 230 MPa dlr. Kar§llIk gelen birim uzama, - 0.002 dir. (d) Teknik Elastik Smlr (Almanca Rp % 0.01 = 0.0001). hemen hemen Lineer Elastik dogru ile c;akI§lktIr. =:> aElaslik =250 MPa. (e) Yumu§ak c;elige mahsus olmak uzere, iki Akma Noktasl vardlr. Ust Akma Noktasl ve Alt Akma Noktasl. Hesaplarda, Akma Noktasl olarak, Ust Akma Noktasl kabul edilir. aAkma = 260 MPa. Kar§llIk gelen birim uzan1a, £Akma- 0.003 . (D <;ekme Gerilimi =400 MPa (Pratik) , (£Pr,eekmehoplam = 0.2 dir (Maksimum noktamn koordinatlan). EElastik =0.003 , (EPlasii!,lcekme = 0.197. Bu maksimum noktaya kadar, deforn18syon uniforrn yani homojendir. Bu noktada malzeme, boyun vermeye (Necking) ba§lar. Yani, homojen olmayan deformasyon ba§laml§tlr. (g) Kopma 350 MPa Pratik Gerilimde meydana gelir. Buna kar§llIk gelen Toplan1 birim uzama. (EKopmahoplam = 0.28 dir. (h) gekil. 34 de alttaki egri, aPralik (amiihendlslil,) - £Pratik (£muhendislil,) egrisidir. <;unkii, aHakikJ - EHakiki egrisinde, Boyun Verme'den sonra herhangi bir azalma olmaz. (i) Yukandaki malzeme ic;in Elastik Modul, OrantllIlIk Smrn'na kadar, dogrunun egimidir. E = 230/0.002 = 115000 MPa = 115 GPa , U) £Kopma = 0.28, Toplam birim uzama'dlr. £Elaslik (Geri kazamlan) + £Plaslik (KalIcl) = 0.28 . (29)
Malzemenin ugradlgl Plastik Deformasyonj Elastik Deformasyon oram nedir? (0.28 - 0.003)/ 0.003 = 277/3 = 92/1 . (k) Numune koptugunda, Son Uzunlugu nedir? (EPrauk)Plasuk = 0.277 = (~1/50) =:> ~I ~ (0.277) * 50 ~ 13.85 mm, ImhCl olarak Uzamlf;}tlr. lSon = 50 +13.85 =:> 63.9 mm . (I) Kopma <;:apl 6 mm olarak 61<;:ulmuf;}se, % Kesit Daralmasl, ne kadardlr? An = (rr/4) d 0 2 = (rr/4) "10 2 = 78.54 mm2 • Ason= (rr/4) * ds on 2 = (rr/4) " 6 2 = Ason- 28.274. fYo K.D. - [(An - Ason)/An 1*100 = [ (1- (Ason/Ao) 1 *1001 = [ (1 - (28.274/78.54) 1 *100 =:> % 64 . (m) Bo un Verme noktasmda, Hakiki toplam birim uzama, ne kadardlr? Hak = In (1 + EPr) = In (1 + 0.2 ) = In (1.2 ) = 0.1823 . n Par<;:a uzerindeki Hakiki <;ekme Gerilimi, ne kadardlr? O"Hak = O"Pr * (1 + EPr) = 400 " (1 + 0.2 ) = 480 MPa . (0) Test devam ederken, <;ekme Noktasmda, Test Par<;:asmm Ol<;:u Uzunlugu, ne kadar olmuf;}tur? (Soru, f;}l.mdan farkhdlr: Tam <;ekme Noktasmda testi durdursak, par<;:anm son uzunlugu, ne kadar olurdu? ) ~Hak.eekme = In (leekme/50)1 = 0.1823 =:> loge (lCekme)- In 50 = 0.1823 =:> loge (lCekme) = 0.1823 + In 50 = 4.094 =:> ICekme = e 4.094 = 59.99 mm . (Bu uzunlugun i<;:inde <;:ok az bir miktar da olsa, Elastik uzama da dahildir.) Tam <;ekme Noktasmda testi durdursak, par<;:anm son (kahCl) uzunlugu, ne kadar olurdu? (EPr.Cekme)Plasuk = 0.197 =:> (EHak.Cekme)Plasuk= In (1 + EPr.Plastik) = In (1 + 0.197) = In (1.197) ~ 0.1798. (EHak.Cekme)Plaslik = In (lson/50) = 0.1798 =:> loge (lson) - In50 = 0.1798 =:> loge (Ison ) = 0.1798 + In 50 = 4.0918 =:> e4.0918 = 59.85 mm. Demek ki, tam <;ekme Noktasmda par<;:anm Toplam Ol<;:u Uzunlugu: 59.99 mm, Toplam Uzama miktan: 9.99 mm, Plastik Uzama miktan: 9.85 mm, Elastik Uzama miktan: 9.99 - 9.85 ~ 0.14 mm . Misal: 40 :;)ekil. 35 de, DUf;}uk Karbonlu bir c;eli-in 0" - E di a ramI DUsu.!: karbonf
u
(~:~~~~ ~=~:~_~_== ~ __ ~~.-5j,Qk'
J _. ,I
400
I I
300
,
do ~ 10 ",m
I
Lo = 50mm
1
, I I
:i!6
I l
.23'0
ZOO
,
(:;)ekil. 35)
, 100
,l I
II I
o
_ I
,I ,,I ,
, I
I
,, I
,, ,, ,I
1
,, I
"'I
o.
-----
:1
11
'1
o.zy O.-!-
5
10
( Yo ~ ') (30)
15
19 20
2425
verilmif;}tir. Af;}agldaki maddeleri eevaplandmmz. (a) Elastik ModUl, ne kadardlr? E = 230/0.002 = 115000 MPa = 115 GPa . (b) Kopmada son Ol<;:u Uzunlugu ne kadardlr? (Ellopmahoplam = 0.24 ~ EElasUk + EPlasUk =:> (Ei\opma)Plastik = 0.240 - 0.004 ~ 0.236 =:> 0.236 = ~1/50 =:> ~I = 0.236 " 50 =11.8 ; ISDn ~ 50 +11.8 = 61.8 mm. (e) Test par<;:asl klnldlgmda, if;}aretlenen IGsmm Haemi Vson= 0.6 " Vo ise, par<;:amn kopma <;:apl, ne kadardlr? An = (rr/4) * d 0 2 = (rr/4) *10 2 = 78.54 mm2 ; 10 = 50mm, Va ~ An" 10 = 78.54" 50 = 3927 mm2 • VSon= 0.6 " 3927 ~ 2356 mm 2 = Ason" Is on = = Ason" (61.8) =:> Ason = 2356/61.8 = 38.1 mm 2 - (rr/4) * ds on 2 =:> dson 2 = 48.54 =:> dS on - 7 mm . (d) Boyun Verme noktasmda Hakiki Toplam birim uzama, ne kadardlr? EHaklkLToplam = In (1 + Epr.Toplam) = In (1 + O. 19 ) = In (1. 19 ) = O. 174 . (e) Hakiki <;ekme Gerilimi, ne kadardlr? (O"Haklr;ekme = (O"Prlr;ekme * (1 + Epr) = 480 " (1 + 0.19 ) = 571 MPa . (f) <;ekme (Boyun Verme) noktasmda, test par<;:asmm Ol<;:u Uzunlugu ne kadardlr? EHaklki = 0.174 = In (Is Dn /50) =:> loge (lSon) = 0.174 + In 50 = 4.086 =:> ISon ~ e 4.086 = 59.5 mnl . (g) Tam <;ekme Noktasmda test durdurulursa, if;}aretlenen Ol<;:u Uzunlugu, ne kadar olur? EElastik = 0.004 oldugundan, EEIasUk = ~1/50 =:> (~I)Elastik ~ 0.004 " 50 = 0.2 mm ; (~Ihoplam = 9.5 mm , (~I)Plastik ~ 9.5 - 0.2 ~ 9.3 mm oldugundan, I<;:ekme = 50 + 9.3 = 59.3 mm olur . (h) Tokluk Modulu, ne kadardlr? To = (O"eekme)Pr * (EIlopma)Pr = 480 (N/mm 2 ) * 0.24 = 115.2 N" mm/mm 3 . Birime dikkat edilirse, birim Hacim baf;}ma if;}'i (Enerji) vermektedir. (i) Rezilyans Modl.llu, ne kadardlr? U = (1/2) " ( O"EIastlk 2 /E) = (1/2) * (- 260 N/mm 2 )2 /115000 N/mm2 = = 0.294 N/mm2 = 0.294 N * mm/mm3 . Ul Toplam Elastik if;) (Enerji), ne kadardlr? W = U "V = U " (An * 10 ) = (0.294 N * mm/min3 ) " (78.54 I11'tn 2) * (50 I11'tn) = 1155 N * mm . (1 Newton) " (l metre) - 1 Joule oldugundan, =:> 1.155 Joule = 1.2 Joule. (k) <;elik, ne kadar ylik uygulamrsa, akar? O"Akma = 260 N/mm 2 ; An = 78.54 mm 2 oldugundan, FAj,ma = O"Akma * An = ~ 260" 78.54 ~ 20 420 N = 20.4 kN = 2.1 Ton. (ITon ~ 9.8 kN oldugundan) (I) Malzemenin ugradlgl (Plastik Deformasyon)j (Elastik Deformasyon) oram nedir? (0.240 - 0.004) = (24 - 0.4) = 59 0.004 0.4 1 (m) Elastik Smlr, nerededir? O"Orantl = 230 MPa ; O"Aj,ma ~ 260 MPa oldugundan, Elastikligin sona erdigi Gerilim olan Elastik Smlr, 230 ile 260 MPa arasmda ve 230 MPa degerine yakmdlr. (n) Malzemeye % 0.1 birim uzama vermek i<;:in, ne kadar Enerji gerekir? (31)
W = F "' L'11 ; E = 0.001 = (L'11/50) =; L'11 = (0.001) * (50) =; L'11 - 0.05 mm Gereken Gelilim = 115 MPa (Benzerlikten) = (F/Ao) = (F/78.54 mm 2 ) Gereken Kuvvet, F = (115) * (78.54) = 9032 N ; W = (9032 N) * (0.05 mm) = 452 N * mm = 0.452 N * m = 0.45 Joule. (0) Malzeme. hangi Yukte kopar? crPr.l{opOla = 440 N/mm 2 ; Ao = 78.54 mm2 oldugundan, (crPrh(opOla = (Filopma/A,,) =; Fllooma = (440 N/mm 2) " (78.54 mm 2 ) = =; 34 558 N == 34.6 kN = 3.5 Ton. (0) Hakiki Kopma Gerilimi (crHakikihlopma ne kadardlr? (crHak)KopOla = FKopOla/As on = 34 558 N/38.1 mn12 = 907 MPa . (p) Kopmada Kesit Daralmasl, ne kadardlr? [(Ao- Ason)/Aol *100 = [1 - (Ason/Ao) 1*100 = [1 - (38.1/78.54) 1*100 = (1 - 0.485 ) *100 = % 51.5 (r) (Boyun Verme Noktasmda) C;:ekme Kuvveti, ne kadardlr? (i) Pratik Yol ile: (crC;ekme,Pr) = FC;ekOle/Ao =; Fcekme= (480 N/JIVin2) * (78.54 nlitn 2) =; FCelnne= 37.7 kN = 3.85 Ton. (if) Hakiki Yol ile: (crC;ekOle.Hakiki) = (FC;ekOle!AC;ekOle); (lc;ekme/l o) = (Ao/ AC;ckme) =; (59.5/50) = (78.54/AC;ekOle) =; AC;ekOlc = (50) * (78.54)/ (59.5) =; Acekme - 66 nln1 2 FCekme = (crC;ekOle.Hakilti) * AC;ekmc = (571 N/nytn 2) * (66 JIVin2) = 37.7 kN = = 3.85 Ton. Misal: 41 :;;ekil. 36 da, bir Aluminyum Alai;ammm Gerilim - birim
!lori' hlr ala $fmll'1
11-
E etjrisi
e
- - - - -1- - - - - - I I I
I
300
I I
I
/
200 I
100
I
I
Do'" {O III 111 I lo::: 50ml11 I
,
I
I
I I
r I
f
I
(:;;ekil. 36)
I
I
I
I -+1
I
Plastik Arahk
, 0.0001
0.001
o.
t
0,002 0.005 0.006
0008
0.0 t.2
: I
I ~.J'---i--/---Ill>I~--+-----t-I
0.016 01)/8
-
Elastik Sll11r' a kari:)lhk gelen birim uzama =; E = 0.005 . (c) Malzemenin Akma Gerilimi, ne kadardlr? Akma, Dl.ii:)l.ik Karbonlu C;:elikde oldugu gibi tam belirli, olmadlgmdan 0.002 E (Offset) metodu ile bulunmui:)tur. =; crAkOla == 510 MPa . (d) C;:ekme Noktasmm koordinatlan = ? (ECekOle. PrhoDlam = 0.0125. crcekme.Pr = 550 MPa . (e) Kopma Noktasmm koordinatlan = ? (EI(opma,PrhoplaOl = EElaslilc + (EllopOla.Pr)Plaslik = 0.0 18 . crJ(opma.Pr = 480 MPa . (f) Elastik Modul, ne kadardlr? E = (360 MPa / 0.0045) = 80 000 MPa = 80 GPa. (g) Par<;a, Akma Noktasma gelince, Plastik (kahCl) olarak, ne kadar uzamli:)tlr? (EPlaslik )Altma = ( L'11 / 10 ) = 0.002 =; M = 0.002 * 50 = 0.1 mm . Akma Noktasma gelince, Ol<;u Uzunlugu 50.1 mm olmui:)tur. (h) Par<;anm ugradlgl Plastik Deformasyonj Elastik Deformasyon oram, ne kadardlr? EElaslilt == 0.005 (b i:)lkkmdan) ,(EJ(opma.PrhoplaOl = 0.018 oldugundan, (EI(oDma.Pr)Plasllk = 0.018 - 0.005 = 0.013 = 13 = 2.6 EElaslik 0.005 0.005 5 1 (Daha once hesapladlglmlz Yumui:)ak C;:eliklerdeki oranlarla kari:)llai:)tIrdli?;Imlzda, 2.6 nm olduk<;a dUi:)uk oldugunu goruyoruz). (i) Uzun bir Plastik Arahgl oldugundan, malzeme sunektir. (j) ilk Elastik Arahk, ferrous malzemeye gore, <;ok daha az diklikte oldugundan (Egim, az oldugundan), <;ok daha az rijit'dir. Misal: 42 :;;ekil. 37, Gri Dokme Demir'in tipik cr - E C;:ekme EgriGrf Dol:lne DemJr sini gostermektedir. Boyle bir egriIT _ E!: - i i den, ai:)agldaki neticeler <;lkanlabilir. _____...9c..r_ s__,_ (a) Malzeme. <;ok az PlastIk Defor...-\ 3QO masyon ile kmldlgl i<;in, gevrektir (v ) (kmlgandlr). N 2.'50 (b) ilk Elastik Arahk, Aluminyuma :: ~ 200 gore, olduk<;a dik egimde oldugun,10m dan. olduk<;a rijit'dir. (c) Elastik Arahkda dogrusalhk (:;;ekil. 37) olmadlgmdan, Orantlhhk Smm' nm 1DO vuku buldugu noktayl tesbit etmek, olduk<;a zordur; yaklai:)lk olarak 200 MPa denilebilir. OrantIhhk Smm'na kadar, Elastik Arahk lineer olmadl0·002 0.0 f gmdan,Gri Dokme Demir i<;in Hooke D.OO! BagmtIsl (cr = E * E), ge<;erli degildir. (d) C;:ekme Gerilimi =c Kopma Gerilimi =250 MPa dlr. TEST PARCALARININ bLCD UZUNLUGU Test par<;alannm (Numunelerin) ilk Ol<;u Uzunlu&u ile, ilk Kesit Alam, birbiriyle orantIhdlr. Genel olarak ILo = 5.65 * -lAd se<;ilir. Silindirik numunelerde A = (n:/4) * d 2 oldugundan, L o = 5.65 * Un: /2) * do =; La = 5.65 " (0.886) * do =; ILo = 5 dol olur.
uzama egrisi gosterilmii:)tir. Ai:)agldaki maddeleri cevaplandmmz. (a) Orantlhhk Smm, ne kadardlr? Dogrusalhgm bittigi Gerilim, - 360 MPa' dlr. (b) Elastik SHur, ne kadardlr? Elastik Smlr, R p % 0.01 veya R p0.0001; Yatay eksen E olarak verildigi i<;in, E ekseni uzerinde 0.000 1 ii:)aretlenir, dogrusal (Iineer) kIsma paralel <;izilir, egri ile kesii:)me noktasl Elastik Slmr olarak ii:)aretlenir. =; - 400 MPa. (32)
o
(33)
BaZl Metalik Malzemelerin Cekme Testi Neticeleri IMalzemel
IDurulTIul
rAkma(MPal! !HJ 0.1 Offset (MPa]1 pCekme (MPaJ!1 q,() UZ3mni
_ Aluminyum Bronzu Tavlanml§ (% 95 Cu - % 5 All Sert _ Kartu§ Pirinci Tavlanml§ (% 70 Cu - % 30 Zn) Sert _ Ticari Pirin<; Tavlanml§ (% 63 Cu - % 37 Zn) Sert _ Muntz Pirinci Tavlanml§ (% 60 Cu - % 40 Zn) _ Kupro Nikel Tavlanml§ (% 70 Cu - % 30 Nil Sert Duralumin Ya§landlrma Sertle§tirmesi _ Gri Dokme Demir DokLllml.l§ edilecek kadar az) _ Du§uk Kalayh Tavlanml§ Bronz Sert _ Magnezyum gekil Verilmi§ DOvl.llml.l§ Ala§lml Orta Karbonlu Su Venlle <;elik + Menevi§ (550 - 650°C) _ Dl.l§uk Karbonlu Tavlanml§ <;elik _ Paslanmaz <;elik Tavlanml§ (Ferritik) /~
125 590 77 510 95 540 110
385 775 325 695 340 725 370
70 4 70 5 55 4 40 45 5
280
355 600 400
110 620 155
150250 340 740 280
Sogu.!:: C;:Oll$ma'ntn( Deformdsyonl1n) () _ E egrisifle. e.tkisi, ':1\
~l ~ (a)
65 5 10
550
750
14
250 350 340
450 525
20 25 31
510
To v! ol'lm/~ dii .r;uk kOfben(1/
I
(1)
I(
(ihmal~
-::,.
/'
(en IT
10
r;.dik.
e.
~
(b)
.
SoglJ It: - r;ektlm/::;
MAKi A iSLENEBi iRLiGi (MACHINABILITY) Makina i§lenei\(ilirliginin iyi plmasma tesir eden faktorler, a§aglda slralanmlstlr. ~ .-/ (i) Tezgahm l§lem~ uygun olan keSlCl Kalem OmrUnl.ln yuksek olmaS!. (ii) i§ Par<;alannm kolay i§lenmesine ve tezgahdaki rahat hareketine imkan saglayan, iyi bir Tala§ Kmlganhg!. (iii) Kesme Kuvvetleri ihtiyacmm dl.l§uk olmas!. (iv) i§lenen par<;ada iyi bir Yiizey I\:alitesi elde edilmesi. (v) Ol<;l.l Toleranslannm dar olmas!. OTOMAT CELiGi (Free Cutting Steels - Serbest Kesme Celikleli) Gene! olarak, hlZh Tala§ Alma i§leminde, tala§lann kmk <;lkmaslyla Otomat <;elikleri, Tala§h imalat maliyetleri dU§l.lk <;eliklerdir. Kolay i§lenebilirlik ozelliklerinclen dolaYl Otomat <;elikleri, <;ok milli veya Revolver Torna Tezgahlanndaki boyuna ve aIm tornalama, di§ a<;ma, matkapla delme, raybalama gibi Tala§ Kaldmna i§lemlerine en uygun <;elikler olarak belirlenirler. ISIL iSLEMLERiN ve SOGUK CALISMANIN Ci - E EGRiLERiNE ETKiLERt (34)
E
dU slil:: karhonlLi c;.e.lik. ..
'-' '-' . artlrmas!. (gek11. 38) (a) Tavlamanm, <;ehgm, Sunekhgml (b) Soguk Deformasyonun, <;eligin Mukavemet degerlerini artmp, Sl.lnek1igini ve Toklugunu azaltmas!. (b) de aym <;elik, Soguk olarak deforme edilmi§tir. Soguk <;ekilmi§ <;elik koptugunda, Sunekligin (a) ya gore az oldugu gorulmektedir. Tokluk da, daha azdlr. Bema kar§lhk, Akma Gerilimi, (1) dogrusunun a1t ve l.lst noktalan ile, <;ekme Gerilimi, (2) dogrusunun alt ve l.lst noktalan ile, Kopma Gerilimi (3) dogrusunun alt ve ust noktalan ile gosterildigi uzere, her u<; Mukavemet de artml§tlr. gekil. 39 da, Saf Demir'in Sl.lnekli-i'nin cok fazla ve Mukavemeti-
1200 -
(J
50 30 (6)
~ekil. 38 (b) de, Soguk <;ah§ma'nm (Deformasyonun) Ci - E Egrisine etkisi gosterilmi§tir. (a) da Tavlanml§ Du§uk Karbonlu <;eligin SUnekliginin oldu k <;a f azI aT ve 0 kl u§:unun yLl k sek oldurn QO zlenmektedir.
1100
Su Veri1mi~ ve Mellevi~lenmi~ [Islah edilmi~J Ala~llnlt yelik
Ci
(MPa)
1000
900
eoo
Ytiksek Karbonlu
~elik
700-
600
~
500 :...
Dti~tik Karbonlu
gelik 300~
SafDemir
200 ;00
E
(gekil. 39) (gekil. 40) nin <;ok du§uk olclugu; Ala§lmslz <;elikler i<;incle, Karbon oram arttlk<;a Sunekligin azalmakta, Mukavemetin arttlgl gorulmektedir. Elde eclilebi(35)
lecek maksimum Mukavemet degerleri ise, Ala\ilmlanml\i <;eliklerde elde edilecegi, :;;ekil. 39 dan anla\illmaktadlr, Buna bir misal olarak, :;;ekil. 40 da, Sertle\itirilmi\i (Su Verilmi\i) ve Menevi\ilenmi\i Molibden, Nikel ve Krom Ala\ilmh, 4340 <;eliginin, cr - £ egrisi verilmi\itir. Akma ve <;ekme Gerilimlerinin 1200 MPa degerine yakm olduklan giirl.l1mektedir. Misa1: 43 :;;ekil. 41 de, 4 malzemenin cr - £ <;ekme Egri1eri verilmi\itir. Soru1an maddeleri ceva landJrlmz,
POLiM£RL£RDf, Tipi/< 0-- E. EGgiLERi
(:;;ekil. 42)
,, IT'
-.
!
If I
I
I
f.I
I
I
(:;;ekil. 41)
I'
I
;m::
I
bOO
I r I I, t I I
~'o
,II ,,'II'
s.:J
I I I J J I
I'
480
:
I'
t
2
1
II'
440
I!
I
~oo
""
I I I J I I I
u,
I
", ",
200
3
_---------------4
______
Egrilerine benzememektedir. <;l.lnkil, Metallerin kristal yapllan, Polimerlerden farkh oldugundan, Deformasyon'a kar\il davram\ilan da, Polimerlerden farkhdlr. :;;ekil. 43 de giisterilen Polimer <;ekme Egrisinde, Elastik Biilgede, Elastik uzama lineer olmadlgmdan, Hooke Bagmtlsl ge<;;erli de-ildir. Bii Ie bir Polimer i<;;in, Sekant Modl.ill.l tammlanml\itIr. rr-
'"
Sekant Modillil =
C~..I:m«
",
GcrJlt'ml I<4Pa
Do
36
--------
"" (:;;ekil. 43) I , " II
" 0
s
I
20
(a) En Sl.inek olan hangisidir? (4) . (b) En KJrllgan (Gevrek) olan hangisidir? (3). (c) Toklugu en fazla olan hangisidir? (1) . (d) Plastik Deformasyon'a kar\il en dayamkh olan (Akma Mukavemeti en yilksek olan) hangisidir? (2) . (e) Hangisi, saf BakJr olabilir? (4) . (D Hangisi, Gri Diilune Demir'dir? (3) . (g) Hangisinin Rezilyans'l en fazladlr? (2). (h) Hangi malzemenin rijit'ligi, en fazladlr? Elastik Modillil, en fazla olan (1) dir. (i) Hangi ma1zemenin Rezilyans'l, en azdlr? (4). Aym zamanda, Akma Gerilimi en az olan, Plastik Deformasyon'a kar\il en zaylf olan, (4) tilr. (j) Hangi malzemede, Kopmada % Kesit Daralmasl, en azdlr? (3). (k) Hangi malzeme, Tavlanm1\i Orta Karbonlu <;elik olabilir? (1). (I) Kopmada % Kesit Daralmasl, hangisinde en fazladlr? (4). (m) (2) no.lu ma1zeme, ne olabilir? E1astik Modillil, (1) no.lu <;elik'ten ve (3) no.lu Gri Diikme Demir'den dil\iilk oldugu i<;;in, Ferrous malzeme degildir. Yiiksek Mukavemetli Aluminyum Ala\ilmldlr (<;iikeltme Sertle\itirmesi uygulanml\i). :;;ekil. 42 de Polimer malzemelerde tipik <;ekme Egrileri giisterilmi\itir. Bu egriler, :;;ekil. 41 de giisterilen Met~lik malzemelerin <;ekme (36)
I
I
I
,
I
I
II
',
I
'
I
I I
,
36
=
.lliL-=
0.002 %0.2 18 000 MPa = 18 GPa . Polimerin rijit'ligini, Metalik malzemeler ile kar\illa\itJrlrsak: Yumu\iak <;elik i<;;in tipik E degeri 200 GPa, Aluminyum i<;;in yakla\ilk 70 GPa oldugunu, daha iince giirdilgi.iml.izden; Polimer, metallere giire olduk<;;a az rijitliktedir.
I'
I
I
IE
I
CEKME TESTiNDE, NETiCELERI ETKiLEYEN FAKTORLER (1) Slcakh -m Etkisi: Test Slcakh -lmn yilkseltilmesi, daha iince Dij!;ijk. YoijU/llukt_c> PO,lief/tI'de. Slcok.lt§lf/ r;.ekme. Dayanrml uzerJne teslrr,
40
t
(:;;ekil. 44)
30
-50'C
(:ekme [)oyamlTlt
mfh 2.0 ( Nfmm"J
-25 C
o'c
fO
30'C
de giirl.l1dilgii gibi,Elastik Modilliin (E) azalmasma sebep olur. Genel olarak, Dayamm degerleri azahr, % Uzama olarak Silneklik degerleri artar. :;;ekil. 44 de, bir Polimer malzeme iizerinde, Slcakhgm degi\i mesi ile <;ekme Mu-
kavemeti ve % Uzama I/'I~==~=~~=~~~======~.eo·c ' J I ,olarak Siinekligin degi\i100
.200
300
400
r.; Uzama
____
500
(37)
600
mesi giisterilmi\itir.
(2) Deformasyon (Zorlama) HIZl: Zorlama HIZl, Yukleme HIZl, Deformasyon ~ekil deais,tirme HIZl, aym anlamlardadlr. ~ekil. 45 de, Zorlama HIZl'mn celmle Testi uzerindeki tesiri, gost..rtl/s/ . " '1" gene1 a1 arak gosten mls,tlr. _ Uzun Sureli Zorlama (Zamam uzun tutlna) neticesinde, malzemenin s,ekil degis,iminde, SurLinme olaymm etkisi artar. _ Zorlama HIZl'nm artlnlmasl, Akma Smm veya % 0.2 Offset Slmn'm daima ylikseltir. _ ~ekil. 46 da, Perspex malzeme (~ekil. 45) uzerinde, Zorlama HIZl'nm artlnlmaSl ile, Cekme Dayammmm arttlgl g6rulmektedir. Fakat durum, her zaman bu s,ekilde olmamaktadlr. Buyuk oranda saf1as,tmlmls, ,--;;=============~Demirde, Zorlama HIZI artlnlmasl PerspQX malll.llme U2Ilr/ncJ.. ile Cekme Dayamml etkilenmedigi; Zor lama ''''llmfl) ~ kme Dayert1rrm Alas,lmh Celiklerde ise, Zorlama Hlitze.rinl1. res iri . Zl artlnlmasl ile Cekme Dayamml~oo mn azalabilecegi g6z1enmis,tir. _ Standartlarda, Zorlama Hlzlan aC;lklanmls,tlr. Test slrasmdaki Zor80 lama HIZl, Standartlarda belirtilen degerleri as,mamahdlr. (3) Tane Boyu ve Tane Yaplsmm Cekme Testi uzerine etkisi: Tane Yaplsl, test neticeleri uzerinde 6nemli 61c;ude tesirli olabilir. (~ekil. 46) Mesela, Slcak Cekilmis, bir c;ubuk 20 veya levhadaki tanelerin yerles,im durumu, a malzemeden ahnan bir ".o.e 0.0.,J. 0.0 6 0.0' 8 numunenin Celill1e Mukavemetini L-"E'-=~.~. ..J etkileyebilir. Hadde gibi imalat is,lemlerinde, Anizotropi s6z konusur:=======~--(:,:E;=nl=;=em===e=slll==' =e"'--==~dur. Yani, metalin 6zellikleri, Uzunlamasma Test Parc;asl Test Parc;asl her dogrultuda aym degildir. ...::-==--==- --'-, ~ekil. 47, Uzunlamasma ve -~......::.-=--.:-/ Enlemesine almmls, test par-_:--_:~ ==-:....-=-=:::.: -=~j c;alanndaki nisbi tane yerles,i\=-=:::__ -==-..__ ~ __. - I mini g6stermektedir. Uzunlaz,,-{ama fuzrnl(J <:e.tme testi u~erinc!e~i. i:esirinin,genel
\=_.
._.
I
-=--= .:
/',=...-:::.'__ "-~~iiii5WlimuF" __.-- .
;---. -
, _.... -
:
_
-
.. -
-
-=~:.I¥
(~ekil. 48) Bilgisayar kontrollu Oniversal Cekme - Basma Makinasl
(Ostte ve Altta) .
)
m"mCa akhnmMls, tlest numt,une-
,', - --\ smm "e me u mvemel, .-J Enlemesine almmlS" test
_.~.
-'~f
.. -. .Tane Yerle~imi~ (Sekil. 47) .
:, numunesinin Cekme Mukavemetinden, 61~emli derecede b'-uyu.. kt ur. .. (38T
(39)
(gekil. 49) C;ekme Test Cihazmm Grafik Plotter 'I.
(gekil. 50) C;ekme Test Cihazl.
(g eki l. 51) Elle <;:a!I§tmlan C;ekme Cihazl. (Houndsfield Tensometer).
ER LiK
ve e
TE TLERI (gekil. 52) Egme Test Cihazl.
(40)
(41)
SERTLiK Sertlik, bir cismin batmlmasma kar:')l, malzeme yUzeyinin g6sterdigi diren<; olarak tammlamr. gekil. 53 de, bir puntamn uzerine e:')it kuvvetler uygulayarak vurulan bir <;eki<; ile, punta, Aluminyum ve <;elik malzemelere vurulmu:')tur. Aluminyum yUzeyi punta ucunun girmesine kar:')l fazla direnme g6stermemi:') ve punta ucu, fazla batml:')tlr. B6ylece Aluminyum'un Sertligi, azdlr. Diger taraftan, <;elik yUzeyi, punta ucunun batmasma kar:')l, Aluminyum'dan daha fazla diren<; giistermi:') ve puntanm ucu, <;elik malzemeye az batml:')tlr veya girmi:')tir. Biiylece <;eligin Sertligi , Aluminyumdan fazladlr
1--'1r--
"
B. 'p 140 (J,)
S (J,)
8 105
<;e1cil'
:21 (J,)
f--J
\
<;olcil'.
e~it kuvvetli darbe
,/
70
]
f--J
(J,)
u·
vuruyor.
I-
f--
175
~
--1r--
<;e1cil' .
'1'tJ;
210
35
flO
(gekil. 53)
-v:::=-
I
l
Aluminyum
.
~
..
Brinell Sertlik \-7
<;elik
I
Batlnlan cismm bl<;lml ve Serthgl lie, uca uygulanan Kuvvet'in miktan ve uygulanma :')ekli, Batma olaylarml etkiler. Bundan dolaYl Sertlik degerleri ifade edilirken, hangi testin yaplldlgmm belirtilmesi :')arttlr. Sertlik Ol<;melerinde 4 Temel metod bulunmaktadlr. (I) <;izik Testi. Par<;a yUzeyinin <;izilmesi. *(2) Bir cismin, Test Par<;asma, Statik yUk ile batmlmasl. (3) Bir cismin, Test Par<;asma, Darbeli yUk ile batmlmasl. (4) Test Par<;asl yUzeyine du:')urulen bir cismin, geriye S1<;ramasl. Makina Ana Bilim Dalmda, 2. Grupta yer alanlar, en 6nemlidirler. Sertlik Testleri, malzemenin A:')mma Davram:')l hakkmda fikir verir. Aralarmda surtunme olan di:')li ve benzeri par<;alar i<;inde, hangisinin sertligi az ise, daha fazla a:')lmr (yenir). Aynca, Sertlik Testleri, malzemenin <;ekme Dayanlml ile ilgili bilgi verir. <;unku, <;ekme Dayamml ile Sertlik, Dogru Orantlhdlr (gekil. 54). Sertlik Testleri, az zaman ahr, suratli yaplhr ve Ol<;me izlerinden dolaYl, par<;a yi'tzeyindeki hasar, <;ok azdlr. imalatda, bilhassa ISll i:')lemlerden sonra Kalite Kontrolu maksadlYla yaygm olarak kullanlhr. STATiK SERTLiK TESTLERi Ol<;me Cihazl Statik, OI<;Ulecek Par<;a Dinamiktir. Yani, Universal Standart Sertlik Cihazl, aglr oldugundan (tipik bir cihaz 133 Kg, gekil. 55); hafif, ta:')mabilir, dinamik olan par<;alar; yerinde, sabit, statik olan cihaza getirilerek Test Ol<;meleri yaplhr. Statik Sertlik Testlerinin en 6nemlileri Brinell, Vickers ve Rockwell Testleridir. Test ucu, sertligi iil<;Ulecek par<;aya, darbesiz ve 6nceden tayin edilmi:') bir zaman boyunca (genel olarak 30 saniye) etki eden sabit bir yUk ile bastmhr. Brinell ve Vickers Testlerinde, Yuk'un kaldmlmasmdan sonra, Yuzeyde meydana gelen kallCl iz 61<;ulur. (42)
ButUn Sertlik degerleri, birimsiz olarak ifade edilir; birim yerine, yapllan testin klsa i:')areti yazlhr. SERTLiGiN, iz YUZEYi iLE TESBiTi Brinell ve Vickers Sertlik Testleri, 61<;me par<;asmda meydana gelen iz'in Yuzey Alam'nm tesbit edilmesi prensibi ile <;ah:')maktadlrlar. BRiNELL TESTi Turk Standardl TSI39 da, (Metalik Malzemenin Brinell Sertlik Muayenesi) Testin b1.ltun esaslan a<;lklanmaktadlr. Belirli bir D <;apmdaki (mm) Standart Sertle:')tirilmi:') <;elik veya Tungsten Karbur Bilya, se<;ilen bir Test Yuku File, Sertligi 61<;ulecek par<;aya bastmhr. izin d <;apl, modern cihazlarda ekran uzerinde veya daha eski cihazlarda, BUy1.ite<; Imllanaral( 61<;ulur (gekil. 56). Sertlik Degeri, a:')agldaki bagmtl yardlmlyla hesaplamr. Brinell Sertligi = F / A 2*F
=---=== 2 11:
* D * [ D - ;j (D2 - d ) ] 0.6366 * F
(gekil. 55) Sertlik Standart Cihazl.
=
F: Kgr
D (43)
* [ D - ;j (D2 - d 2) ]
D,d:mm
1-----.::;:;:;;;;;:;;:;::=-----1 G2. _ t)2 2
= (!2J2 _ ( sL)2 (Pisagor) 2 2
(D/2)-t=;)(D L d 2)/2
=>
t = D - ;) (D2 - d 2) / 2 Kure Kesmesi'nin Alam = 11:* D* t = 11: D " [ D - ;) (D2 - d 2) / 2 I
~~~~1~~~~~~t~1-]~ Brinell Sertlik F / A* ~ (Kgr/mm2) = F Degeri / I (11: D= /2) .... a--F:e;O""""'
,..-:;
'=--;--:-;'JT-:-:-;----;-----:-_--'"'~ = (2/11:) • F / I D* [ D - ;) (DL d 2) I ) (:;;ekil. 56) Brinell izi'nin incelenmesi. Brinell Sertlik Degerleri, 10.6366 ' F /1 D *[ D - --J (D2 - d 2) I \;e§itli Bilya <;;aplannda (2.5; 5; 10 mm) elde edilecek iz <;;aplanna bagh olarak, Formul'den faydalanarak, Tablo haline getirilmi§tir. Dolaylslyla, her Brinell Sertlik Ol\;mede, Formulle hesaplayarak Sertlik bulunmaz; onun yerine, Tablo'dan iz'in <;;apI ve kar§lhk gelen Brinell Sertlik Degeri (BSD) okunur. Bir malzemede Brinell Testi esnasmda, Kullamlan Yuk (F) ve Bilya <;;a I D, birbirlerine uygun olmahdlr. Yani, Yukleme Derecesi denilen k = F /D2 oranma uyulmahdlr. <;;elik ve Di:ikme Demirler (Ferrous Ala§Imlar) i\;in k = 30; BakJr ve Ala§lmlan i\;in k =10; Aluminyum ve Ala§Imlan i\;in k = 5; <;;ok Yumu§ak metaller (Kur§un, Kalay, Beyaz Yatak Metalleri) i\;in k =1 ahmr. Misal: 44 Degi§ik metallerin Brinell Sertlik Testinde, istenenleri bulunuz. (a) 2.5 mm \;aph Bilya kullanarak, bir <;;elik Sertligi i:il\;mek istiyorsak, cihaza ne kadar YLik yuklemeliyiz? k = 30 = F /(2.5)2 => F = 30 " (2.5)2 = 30 ' 6.25 = 187.5 KgI'. (b) 5 mm \;aph Bilya kullanarak, bir Di:ikme Demir Sertligi i:il\;mek istiyorsak, ne kadar Yiik yiiklemeliyiz? k = 30 = F/(S)2 => F = 30 * 25 = 750 KgI'. (c) Cihaza 2.5 mm \;aph Bilya takarsak, bir Aluminyum maizemenin Sertligini i:il\;mek i\;in, ne kadar Yuk yiiklemeliyiz? J k = 5 = F /(2.5)2 => F = 5 " (2.5)2 = 5 * 6.25 = 31.25 KgI'. (d) Cihaza 5 mm \;aph Bilya takarsak, bir Aluminyum malzemenin Sertligini i:il\;mek i\;in, ne kadar Yuk yiiklemeliyiz? k = 5 = F /(5)2 => F = 5 ' 25 = 125 KgI' . (e) Cihaza 2.5 mm \;aph Bilya takarsak, bir BakJr malzemenin Sertligini i:il\;mek i\;in, ne kadar Yuk yiiklemeliyiz? k =10 = F/(2.5)2 => F =10 * 6.25 = 62.5 KgI'. (f) Bir Kalay'm Brinell Sertligini i:il\;mek istiyorsak, Bilya <;;apl (D) ve Yi.ik'u (F) nasll ayarlamahylz? (i) k =1= F /(2.5)2 => F = 1* 6.25 = 6.25 KgI'. (2.5 mm <1> Bilya ve 6.25 Kgr). (ii) k =1= F /(5)2 => F =1 " 25 = 25 KgI'. (5 mm <1> Bilya ve 25 Kgr). (iii) k =1 = F/(10)2 => F = 1" 100 = 100 KgI'. (10 mm <1> Bilya ve 100 Kgr). (44)
JI
Aynca, Ol\;melerin slhhatli saYllabilmesi i\;in, iz <;;apI (d); (0.2 * Bilya <;;apI) ile (0.7 * Bilya <;;apl) arasma du§melidir. (0.7 * Bilya <;;apI)ndan buyuk veya (0.2 * Bilya <;;apI)ndan ku\;uk izler veya degi§ik Yukleme Derecesi (k) kullamlmasl durumunda, yanh§ ve kar§lla§unlabilmesi mi.imhin olmayan Sertlik Degerleri elde edilir. Yani, Test, anlamhhgml kaybeder. Ol\;i.ilen Sertlik Degerleri, Turk Standartlannda, Brinell Sertlik Degeri anlamma "BSD" harfleriyle, Milletlerarasmda ise, Hardness (Sertlik) Brinell anlamma gelen "HB" harfleriyle gi:isterilir. Misal: 45 358 HB 2.5/187.5/30 §eklinde verilen bir Sertlik ifadesinden, anla§llanlar nelerdir? 2.5 mm <1> Bilya ve 187.5 KgI' Toplam Yuk kullamlan Brinell Sertlik Ol\;mesinde; Toplam Yuk, malzemeye 30 saniye uygulanml§ ve Brinell Sertlik Degeri (BSD), 358 olarak i:i1\;ulmu§tUr. Sertlik Testi, ,hangi malzeme uzerinde yapllml§ur? k = F /D2 = 187.5/2.52 =187.5/6.25 = 30 oldugcmdan, Test, Ferrous Malzeme (<;;elik, Di:ikme Demir) i.izerinde yapllml§ur. Eger, Misal. 45 deki Sertlik, yalmzca 358 HB olarak ifade edilseydi, bundan §u anla§lhrdl: Bilya <;;apI (D) = 10 mm, F = 3000 KgI've yuk'l.'m etki etme (uygulanma) zamam = Normal (15 saniye) . :;;ekil. 57 de, Brinell Testinde bir Bilya izi'nin Bi.iyiite\; Gi:irunti.isu verilmi§tir. Buyiite\;in herbir ince arahgmm 0.02 mm oldugunu bildigimizi kabul ederek, iz'in <;;a 1m hesa la ahm. (:;;ekil. 57) iz'in <;;apI iizerine, Buyiite\;in taksimatl \;akl§tmldlgmda, Bi.iyiite\;in 41 <;;izgisinin \;akJ§tlgl gi:irulmektedir. 41 <;;izgi = 40 Arahk. (40 AI1ahk) 'k (0.02 mm) = I AI1ahk . = 0.80 mm = d = iz'in CapI
Brinell Sertlik Ol\;me Metodu, genel olarak, Yumu§ak ve Orta Sertlikte malzemelerin Sertlik Ol\;melerinde kullarnlmaktadlr. Standart Sertle§tirilmi§ <;;elik Bilya U\;lar, 500 Brinell Degerine kadar kullamlmakta; Sertligi 500 Brinell'i a§an, Sert Malzemelerin Sertlikleri ise, Tungsten Karbiir Bilya kullanarak i:il\;iilmektedir. :;;ekil. 54 de, metalik malzemenin <;;ekme Mukavemeti ile, Brinell Sertlik arasmdaki, \;ok yakla§lk Dogru Oranu gi:isterilmi§ti. Yani: I<;;ekme Dayamml = k * (Brinell Sertlik Degeri)1 veya IcrCekme = k * (BSD)I dir. <;;ekme Dayamml'nm birimi Mega Pascal (MPa) olmak uzere, yukandaki bagmtldaki Dogru Orantl Katsaylsl k, bazl malzemeler i\;in, a§agldaki gibidir: Tavlanml§ Sade Karbonlu <;;elikler i\;in: 3.54; Su Verilmi§ ve Menevi§lenmi§ (Islah) Sade KarbonIu <;;elikIer i\;in: 3.25; Sunek Pirin\; Ala§lmlan i\;in: 5.6 ; :;;ekiI Verilmi§ (i§lenmi§) Aluminyum Ala§lmIan i\;in: 4.2 . (45)
ViCKERS SERTLiK TESTi Testde kullamlan u<;;, tabam kare ve Tepe A<;;lSl 136° olan bir Elmas Piramit'dir (~ekil. 58). ~ekil. 58, Uc'un geometrisi anlar;ulmak maksadwla, hakiki Test r;;artlanna gore, 180° ters <;;evrilmir;;tir. Ger<;;ekte Elmas Piramit'in A tepesi ar;;agldadlr. Elmas Piramit U<;;, belirli bir Yuk ile malzemeye bastlnldlgmda, malzemede tabam Kare olan bir iz blraklr. Bu Kare iz'in dl ve d2 Kor;;egenleri (~ekil. 59), bir taksimath Biiyiite<;; yardlmlyla veya Ol<;;me Cihazmm mikroskobu uzerinde (~ekil. 60) ol<;;ulerek, Kor;;e enlerin ortalamasl d mm ahmr. Vickers hakkmdaki Tiirk Standardl,TS 207 Metalik Malzemenin Vickers Sertlik Deneyi dir. Vickers Sertligi ~ F / A bagmtlsl ile hesaplamr. F: Kgr: A: Piramit r;;eklindeki iz'in, Yanal Alam; d: Kor;;egen Ortalama uzunlugu (mm) olmak uzere, Vickers Sertlik = 1.8544 * (F/ d 2 ) olur. ViCKERS SERTLiK FORMULUNUN BULUNMASI (~ekil. 58) Kare iz'in Kor;;egeni: d, Karenin bir kenan: x olsun. Piramit, diizglin Kare Piramit oldugundan, AH Cisim Yuksekligi, kare~.in merkezinde kesmekte( " / ~• dir. Yanal 4 U<;;gen, ikizkenardir. Pira:nit'in Tepe A<;;~SI, 136° dir. 7\... Yanl, L BAC =136, ''Itlv/ '" LBAH = LHAC = 68° dir. HDB Dik U<;;geninde: (d/2]2 = (X/2)2 + (x/2]2 =; ,------====--------,(d/2]2 = 2 (x/2]2 =; (d/;2) = -)2 * (x/;2) =; x = d/-)2 . AHB Dik U<;;geninde: sin 68° = (x/2)/AB =; AB = hO~gen = x/ (2 * sin 68°) Vickers Sertlik = UygulananYiik/ Yanal 4 U<;;genin Alam . Bir U<;;genin Alam = (1/2) * x *[ (2 * sin 68°) 1 = 2 2 = x / (4 * sin 68°) = d / (8" sin 68°) (x2 = d 2 / 2 oldugundan) . 4 U.;;genin Alam = 4 * d 2/ (8 sin 68°) = = d 2 /(2 * sin 68°) VS = F/A = F/[ d 2 /(2 * sin 68°) 1 = (~ekil. 60) = (2 * sin 68°) * (F/d 2 ) =; L-----==~=--------llVickers Sertlik = 1.8544 * F/d 2 1 F: Kgr , d: mm .
Q!'
'-"",- /
;> Q.1o
X/
XI
(46)
Misal: 46 Bir Vickers Sertlik Ol<;;mede, 30 I\:gr Yuk etki ettirilmesi ile, 0.312 mm iz Kor;;egeni tesbit edilmir;; ise, Sertlik, ka<;; Vickers'dlr? VS = 1.8544 * F/d2 = 1.8544 * 30/0.312 2 = 571.5 ~ 572 HV. Vickers Sertlikde Yukler 0.2 Kgr He 100 Kgr arasmda se<;;ilebilen yiikler, 2 Bolge meydana getirmektedirler. 5 Kgr He 100 Kgr arasmdaki yiikler, Normal Yuk Bolgesini; 0.2 Kgr He 5 I\:gr arasmdaki yiikler ise, Ku<;;uk Yilk Bolgesini ter;;kil ederler. Normal Yuk Bolgesinde, hangi yiik kullamhrsa kullamlsm, Sertlik Degeri degir;;mez. Ku<;;uk Yuk Bolgesinde ise, Yuk azaldlk<;;a, deformasyon i<;;indeki Elastik Klsmm miktan artar, Plastik (kahcl) Klsmm miktan azahr; bunun neticesinde U<;;, kallCl olaralc daha az battigl i<;;in, Sertlik Degerlerinin arttlgl gozlenir. Vickers Sertlik Testinin neticeleri, Turk Standartlarmda, Vickers Sertlik Degeri anlammda " VSD " ; Milletlerarasmda ise, Hardness Vickers anlammda " HV " harfleriyle gosterilir. Misal: 47 371 HV 100/30 r;;eklindeki bir Sertlik ifadesinden, neler anlar;;lhr? 100 Kgr Yuk kullamlan, Vickers Sertlik Testinde; Yuk, 30 saniye etki ettirilmir;; ve Sertlik Degeri, 371 Vickers olarak hesaplanmlr;;tlr. Ferrous Malzeme (Gelik, Dokme Demir) Sertlik Ol<;;melerinde Yuk'un, Normal Yuk Bolgesinde (5 - 100 Kgr) etki ettirildigi Vickers Sertlik Degerleri ile, Brinell Sertlik Degerleri arasmda, bir Dogru Orantl mevcuttur.!HB = 0.95 * HVj bagmtlsl, 470 Vickers degerine kadar ge<;;erlidir. Mesela, HV, 470 ise; Brinell Sertlik, 470 * 0.95 = 447 olacaktlr. Sertlik De - erleri 80 HV ile 650 HV arasmd clkan errous a zemelerin Gekme Mukavemeti: R m ( MPa ) - 3.38 * HV bagmtlsl 1 e esapllr. Vickers Sertlik Testinin kullamlma alEmmda malzeme smlrlamasl yoktur. Yani, Gok Yumur;;ak malzemelere (Kurr;;un, Kalay gibi) uygulandlgl gibi, Gok Sert malzemelere de (Metal Karburler gibi) uygulanabilir. Aym zamanda, ince Par<;;alar ve Kaplama Tabakalan Sertliklerinin ol<;;ulmesi i<;;in de uygundur. Mesela, Geligin Galvanizlenmesi veya mikroskopta gorulen i<;;yapl biler;;enlerinin tek tek Sertliklerinin belirlenmesi gibi durumlarda, Vickel:S-Mikro-S~rtlikTesti kullarnlll:. Bu Tes.tcteJc::i'.t YUku,.0.. 2 gramile 100 graIn araslndase<;;ilebili[. Vickers Sertliginin saylsal cfegerlerT3 HV(Kur~uni9;n)ile 1500 HV arasmda degir;;mektedir. Vickers metodunun, Brinell'e gore ustunlugu; ku<;;uk Yukler veya ku<;;uk iz'ler (Sert malzeme) dahil, Kare Kor;;egeninin olduk<;;a hassas olarak ol<;;ulebilmesidir. Bunun sebebi, U<;; olarak Elmas kullanmasl (EImas, insanm bildigi en sert malzeme olmasl) ve Piramit Uc'un Batma Geometrisinin, daha hassas olmasldlr. Brinell Testinde ise, aym hassashga, daha buyiik iz'ler ile (Yumur;;ak ve Orta Sertlikteki malzemelerde) ular;;lhr. Sert malzemelerde, Brinell Gelik Kure veya Tungsten Karbur Kure Ucu'nun hassasiyeti azahr. Boylece, Statik Sertlik Testleri arasmda, Hassasiyet slralamasl yaplhrsa: Vickers, Brinell, Rockwell r;;eklinde olacaktlr. Vickers ve Brinell metodlan, siraslyia iz Kor;;egenini ve iz Gapml, Optik kullanarak bulduklarmdan; Rockwell, Optik kullanmayIp, dogrudan dogruya Uc'un Batma Derinligi ile ilgilendiginden; Vickers ve Brinell Sertlik Ol<;;meleri, otomatik olarak Cihaz Gostergesinden okunan Rockwell Ol<;;melerine gore, biraz daha zaman ahrlar. Vickers ve Brinell (47)
Ol<;meleri i<;in bir diger husus da, Sertligi ol<;ulecek par<;a yUzeyleri, Metalik Parlakhkta diizgun olma mecburiyetindedir. ROCKWELL SERTLiK TESTLERi Rockwell Sertlik Ol<;me Metodunda 28 degi~ik malzeme Sertlikleri i<;in, <;ok geni~ Sertlik Ol<;me imkanIan tammlanml~tlr. Bununla berabel', en fazla kullamlan ve genel maksatlan kar~llayan 3 Ol<;me, Rockwell A. B, C OI<;meleridi1'. ROCKWELL - A (Hardness Rockwell A) (HRA): Test Dcu: Brale (Elmas Koni, Tepe A<;lsl: 120°, tepe yuvarlatI!ml~) (~ekil. 61- b). Minor Yule 10 Kgr, Major YUle 50 Kgrolmak uzere, Toplam 60 E:gr Yuk, Ol<;me par<;asma uygulam1'. Bu metodla, ince malzemelerin ve Yuzey -.-J Sertle~tirilmesi yapllml~ <;eliklerin sertlikleri ol<;ulu1'.
L_-=::==
(~ekil.
62) Parc;a YLizeyi
Referans Diclem Fa : M11"10r YLik
Fi : Major Yiik
t
. 1) . KahCl
Batma DerinJigi
Sertlik Skalasl ----
0
r o
\ / •
"
Baunlan Uc;
to ""'Ai) t
==:::.
ROCKWELL - B (I-IRB) METODD: Test Dcu: <;:elik Bilya,
jFc
l
I-
f
Sk W Isef] F"tl;
(2)
_
_
~
De!eli
.. .. D<;, (Fa+FI) Toplam Yukun etklsl altmda, malzemeye, taym edllml~ belirli bir zaman (15 saniye gibi) bastmlIr (Durum 2). Bu sure sona erince, Fl Major Yuku kaldmlIr; D<;, ~imdi malzemeye tekrar Fa Minor Yi.ik ile etki etmektedir (Durum 3). Minor Yuk'iin ilk ve Son uygulanmaSl arasmda, KalIcI bir Batma Derinligi (t8) meydana geli1'. i~te, Rockwell Sertlik Metodu'nun Prensibi, bu ~ekilde ozetlenebilir: Minor Yiik'un ilk ve Son uygulanmasl arasmdaki KalIcI Batma Derinliginin, kar~llIk geldigi Rockwell Sertlik Skala par<;aSlIlln, Referans Saylsmdan <;Ikanlmasldl1'. Sertlik Skalasmm ba~langlcl (Slflr'I), alt tarafdadl1'. t8 ku<;Cllcliik<;e, Sertlik Degeri arta1'. Batma Derinligi buy(iduk<;e, Sertlik Degeri azalI1'. AnlatIlan i~lemlerin ger<;ekle~tirildigi Rockwell Cihazmda, t8 ol<;iilmesi yerine, dogrudan dogruya Sertlik Degeri okunu1'. Anlatllan Rockwell Prensip Teorisi ile, Cihazm otomatik okunmaSl arasmdaki kar~llIklI bagmtI, ~u ~ekild~c1ir: Standart Sertlik Cihazmm Yukleme Kolu'nun 2 pozisyonu vardlr. I.Pozisyon: OperatCire yakm olan bu pozisyonda, cihaza takllan D<;, Ol<;me Par<;asma temas ettirilip slkI~ tmhrsa; Minor Yuk, yuklenmi~ olu1'. Eger Yukleme Kolu, unutularak 2. Pozisyonda blrakIlml~sa; Dcun, Ol<;me Par<;aslna slkI~tlnlmasl mumkun olmaz; durum anla~llarak Yi.ikleme Kolu, 1. pozisyona getirili1'. Daha sonra, YClldeme Kolu'na hafif<;e vurulursa Kol, ayarlanabilen belirli bir zamanda. 1. pozisyondan, operatore c1aha uzak olan 2. pozisyona geli1'. Yani, Yi.ikleme Kolu, 1. pozisyondan 2. pozisyona c10gru harekete ba~la YlIlca Toplam Yuk (Fo+ Fd, etki etmektecli1'. Tipil, olarall:, 15 saniyede Toplam Yuk, etki ettirili1'. Bu zaman sonunda Operator, Yiikleme Kolunu kendi tarafma <;ekerse, kol tekrar 1. pozisyona gelir, yani Fa Minor Yuk, par<;aya tekrar etki etmektedi1'. Cihazm ibresini, Rockwell C Skalasmdan okudugumuzda, Rockwell C Sertligini tesbit etmi~ oluruz. ~ekil. 63 de, Rockwell prensibi. Rockwell C Sertlik Ol<;me Metoduna; ~ekil. 64 de, Rockwell prensibi, Rockwell B Sertlik Ol<;me Metoduna tatbik edilmi~tir. Aym test prensibi olan degi~ik Rockwell Sertlikleri, ~unlarda farkhhklar gosterebilirler: Test Dcu, Minor ve Major Yi.ikler, Referans SaYIsI ve Sertlik birimine kar~lhk gelen Batma Derinligi. Rockwell Testi'nin, Brinell ve Vickers Testleri ile KarSllastmlmasl: Daha once de belirtildigi gibi, Brinell ve Vickers Testlerinin, Optik kullanarak iz geni~liklerini tesbit etmelerine kar~l; Rockwell Ol<;melerinin, Batma Derinliklerini tesbiti, daha klsa zamanda ve otomatik olarak yapllmaktadl1'. Hassasiyeti, Vickers ve Brinell'e gore daha azdlr. ince hassas par<;a~a.ric;:iJ2,-RockwellJ\LveT MetQgl'lrlg(O!~~ti~lil1i ~tir. .-------(49)
Rockwell Sertlik Cihazl Okumatanntn esasml te~ki1 eden Hneer olo;meler; Ytil,""'un,10Kg[ Minor Yl:tk'den, ISO Kg[Toptam Yuk'e artmlmaslndan dolaYJ.. Batma Derinliginde meydana gelen degirmeye baghchr,
(::;>ekil.
10 Kg[ Minor Yuk, Elmas Koni Uc'a Paro;a Yuzeyine batmasl.
10 Kg[ Minor Yukun, Ilk ve Son Uygulanmalarl arasmda meydana gelen, Rockwell Sertligini meydana getiren Kahel Batma Derinligi.
uygulandl~nda,Delici'nin,
(::;>ekil. 64) (i)
-
I
l!lb"-;;'"
<;t.l ik. ) Bi\'jo
ROCKWELL B SERTLiK OLC;~ME METODU OL<;ME PRENSiBi (iiI go "-9 (iii) -\01'.9 (iv) M~C'llr M~ (~'.I";1Wlt) \0'" \o\(.g /'llilli:. "
/'\
Mir\or
JK
K'MUQ':!e.Nt -L
~
Po.!'C;QSl
::
v////.////.
i
~
V
.......
L
M-"-~I-
Serili1( Skalaslf-
K
-
K
~ ::~~~~;eruk Elastili: iz Derinligi
Degen
L
t B : KalICl Batrna DerinJigi KK - Par<;:a Yfueyi LL - Referans DUzlem .. .. ROCKWELL B SERTLIK OLCME METODU - OLCME PRENSIBI (SekiI.64) (i) Cihaza, U<;: olarak, (1/16) in<;: <;:aph Bilya taklhr. (ii) Test Par<;:asl i.izerine, 10 Kgr lik Minor Yiik yiiklenir. Ol<;:me Par<;:asma temas saglamr. Minor Yi.ik'iin Uc'a bastmlmasl, Yiik Zinciri'ndeki bo:,?lugu (Di:,? Bo:,?lugunu) kaldmr. Delici'nin (Uc'un) mikro seviyede Yiizey piiriizliiliigune. hafif<;:e girmesini ve Test Par<;:asmm Yuzey Kristal Yaplsml klrmasml saglar. (iii) Major Yiik (90 Kgrl. Minor Yiik'iin (10 Kgrl iizerine eklenir. Celik Bilya iizerine 100 Kgrlik Toplam Yiik. etki etmektedir. Toplam Yiik'iin etkisi ile Bilya, MM Derinligine kadar batml:'?t1r. (iv) 90 Kgr lik Major Yiik kaldmhr. Celik Bilya, Test Par<;:asma, ilk 10 Kgr lik Minor Yiikle etki etmektedir. LN Uzunluk miktan (tBl, Kahcl iz Derinligidir. tB Uzunlugunun i<;:inde ka<;: Rockwell birimi varsa, Referans saylslolan 130 dan <;:lkanldlgmda, Rockwell B Sertlik Degerini verir.
(50)
Rockwell Sertlik Ol<;:me Metodunda, 2 tUr Sertlik Ol<;:me Cihazl kullamhr. (1) Standart Cihaz. (2) Yi.izeysel (Superficial) Cihaz. Cok ince Levha ve Folyelerin (<;:ok ince tabaka) Sertlik Ol<;:melerinde, Standart Cihaz kullamlamaz, Yiizeysel Cihaz kullamhr. . ROCKWELL SUPERFICIAL TEST Rockwell Superficial (Yiizeysel) Testde. Minor Yiik, Standart Cihazdaki 10 I{gr yerine 3 Kgr dir ve Major Yiik de, daha azdlr. Rockwell Superficial Test :,?artlan, a:,?aglda gosterilmi:,?tir. Skala Indentor (DelicH Minor Yiik (Kgrl Major Yiik (Newton) (Kgr) 15 - N Elmas Koni 3 140 14.3 30 - N Elmas I{oni 3 290 29.6 45 - N Elmas Koni 3 440 44.9 15 - T Bilya. =(1/16)"=1.5875mm 3 140 14.3 30 - T Bilya. =(I/l6)"=1.5875mm 3 290 29.6 45 - T Bilya, =(1/ 16)"=1.5875 mm 3 440 44.9 N harfi. Delici'nin (Ucun) Elmas Koni oldugunu; Thad!, Delici'nin Bilya oldugunu gostermektedir. 15, 30, 45 rakamlan ise, Kgr olarak. yaklafilk Major Yiikii gostermektedir. Eger U<;:, malzemeye hi<;: batmaml:,? ise, sertlik 100 HRC (130 HRB) dir. 0.200 mm (0.260 mm) batml:,? ise, 0 HRC ( 0 HRB ) dir. Ciinku, Rockwell C ve Rockwell B Stand art Cihaz Ol<;:melerinin her ikisinde de, birim Sertlik ba:,?ma Batma Derinligi, 0.002 mm dir. Yi.izeysel Cihazda ise, iki Sertlik birimi araSl, 0.001 mm dir. Misal: 48 Rockwell Standart Cihaz Sertlik Ol<;:mesinde. Elmas Koni U<;: (Brale), Sertligi ol<;:Ulen Celik par<;:aya 0.072 mm kahcl olarak batml:,?sa. <;eligin Sertligi, ka<;: Rockwell C dir? '. 10<:\ ~ .., (::;>ekil. 65) iki turlu du:,?unebiliriz. 0.072 2.0 (i) 0.072 mm de ka<;: Rockwell C vardlr? { a. M~ =:> (0.072/0.002) = 36 HRC Yiizeyden '"" itibaren kaybedilecektir. =:> 100 - 36 = 64 HRC <;eligin Sertligi. (Su Verilmi:,? durumda). (ii) 0.200 - 0.072 = 0.128 mm. (::;>ekil. 65 0.128/0.002 = 64 HRC . '- 0 llC ...
=
Tersi olarak, bir <;eligin Sertligi 64 HRC ise, Standart Cihaz 01<;:mesinde Elmas Koni U<;:, <;elige. kahcl olarak ka<;: mm batml:'?tlr? 100 - 64 = 36 RC Sertlillibirimi " 0.002 mm = 0.072 mm . 1 RC Sertlillibirimi Bir Rockwell C Standart Cihaz Sertlik Olcmesinde. Elmas Koni U<;:, malzemeye 0.200 mm den fazla batarsa, Cihaz ibresi, 0 dan ku<;:iik bir deger gosterir. Sertlik, negatif olamaz. Burada anla:,?llan: Rockwell C, bu ol<;:ulen malzeme i<;:in, fazla sert bir skaladlr. Bu maIzeme Sertligini ol<;:mek i<;:in, Rockwell B :,?artlanm uygulamak lazlmdlr. ::;>ekil. 66 da, Rockwell Sertlik Cihazmda, Sertligi ol<;:iilecek par<;:alann, iizerlerine konuldugu Althklar (Tablalar) gosterilmi:,?tir. (a) iri YaSSl par<;:alar i<;:in Diiz Tabla. (b) Kii<;:uk Silindirik par<;:alar i<;:in Slg V Tabla. (c) <;ok kii<;:uk YaSSl par<;:alar i<;:in althk. (d) iri Silindirik par<;:alar i<;:in althk.
(51)
(~ekil.
66)
(d
SERTLIK DEGERLERININ KAR$ILA$TIRILMASI Aym metodla ve aym :')artlarla tesbit edilmi:') Sertlik degerleri, birbirleri ile tam kar:')lla:')tmlabilir. Degi:')ik metodlarla elde edilen degerlerin yakla:')lk olarak kar:')lla:')tmlmasl, benzer malzemeler i<;in (mesela <;elikler arasmda), slmrh olarak yapllmaktadlr. ~ekil. 67 de, DIN Standardmda, <;elikler i<;in, Sertlik De - erlerinin Kar:')lla:')tmlmaSl osterilmi:')tir.
DIN STANDARDINDA, t;ELiKLER it;iN, SERTLiK DEGERLERiNiN Kf\.R~ILA~TIRILMASI (IW)
(Vld.~.sl "10
\f(,oCk~~
6!!> SDO
6'5
Hl!>
IBt'ioem.
!>o
GOO 5()O
5S 470 ._,SO
401)
40
300
3-0 l20)
WG
10<>
(600
7 lscq .. _.-400
. -~
tOO
(52)
(~ekil.
67)
KNOOP SERTLI61 Mikro sertlik testidir. Normal olarak, 1 - 1000 gramhk Yuk'ler kullamhr. Delici (Indentor), Elmas Piramit'dir. iz, Uzun Ko:')egeni, KIsa Ko:')egen uzunlugcmun, yakla:')lk olarak 7 kah olan E:')kenar Dortgen'dir. Uzun Ko:')egeni goren Tepe a<;ISI 172.5°, KIsa Ko:')egeni goren Tepe A<;ISI 130° dir ~ekil. 68). L: Delici' ye Uygulanan Yuk (E:gr), (~ekil. 68) 1: iz'in ol<;iilen Uzun Ko:')egeni (mm) C p : Bilyuk Ko:')egen A<;ISI 172.5°. Ku<;uk Ko:')egen A<;ISI 130° olan bir Delici i<;in Sabit Sayl ~ 7.028 .r. 10- 2 olmak uzere. Knoop Sertlik INo (KN) = L I( 12 '" C p )1 dir. Uygulanan Yuk ~ 1 gram i<;in, ol<;iilen bir 1 uzunluguna kar:')lhk , gelen KN, direk tablodan almabilir. Diger uygulanan yliklere kar:')lhk gelen Knoop Sertliklerini bulmak i<;in: Tablodaki. 1 gram yuk uygulanmakla bulunan KN degeri, gram olarak uygulanan Hakiki Yuk ile <;arpIhr. Misal: 49 Bir Knoop Mikro Sertlik Testinde. numune D.zerine 100 gram YD.k uygulanmaslyla, 42 11m (mikrometre) uzunluk (42 *10- 3 mm), mikroskop altmda Uzun Ko:')egen i<;in ol<;iilmil:')tUr. Tabloda bu I degeri i<;in KN = 8.066 verilmektedir. B6ylece. 100 granl uygulanan YD.k i<;in KN ~ 8.066 *100 ~ 806.6 olur. Formul ile de hesaplayahm. L = (1 gram - 0.001 KgrJ = 8.066 . 12 * Cp (0.042 mmj2 * 7.028 *10- 2 Bu degere yakm bir deger veren ba:')ka bir formul: = 14.23'" PI 121 dir. KN = (14.23) * (O.OOlKgrll (0.042 mmj2 = 8.067 =:> 8.067 *100 granl = 806.7 dir. Bazl Sert Malzemelerin Knoop Sertlikleri Elmas 6000 - 6500 Spinel..... 1200 - 1400 Bor E:arbD.r 2250 - 2260 Topaz 1250 Silisyum karbD.r 2130 - 2140 Quartz 710 - 790 Sapphire 1600 - 2100 Sertle:')tirilmi:') Aluminyum Oksit 1635 - 1680 <;elik 400 - 800 (Corundum) Cam ........ 300 - 600 Tungsten KarbD.r .... 1000 - 1500 (Kobalt baglaYlclh) DINAMIK SERTLIK TESTLERI Sertligi oI<;ulecek par<;a; ta:')mmasl zor, aglr, yerli yerinde (Statik); Test Cihazl; hafif, ta:')mabilir, Dinamik'tir. Dinamik Sertlik Cihazlan, aynca, bitmi:') konstruksiyonlarda, rahathkla uygulanabilirler. Dinamik testIer, ba:')hca :')U prensiplere dayanmaktadlr: (i) Bilya bahrma ve Brinell Sertlige donil:')turme. (ii) Batmlan Bilya veya Elmas Uc'un sarf ettigi Mekanik Batma Enerjisinin, Elektriksel Enerji olarak kar:')lhg1111 tesbit etme (Piezo elektriklik) . (iii) Elastik Geriye Sl<;ratma. A:')aglda, bazl tanmml:') cihazlar verilmi:')tir. (53)
iKN
(1) ESEWAY Dinamik Sertlik Test Cihazl
(:,?ekil. 69). Cihaz, esas olarak, Sertligi 01c;ulecek parc;a uzerine bastmlan bir Kafa (:,?ekil. 70 - b) ve 20 - 60 HRC taksimath, dikdortgen '1eklinde bir Skaladan meydana gelmektedir. Kafa'nm ic;inde, Test Ucu olan Elmasl (Cihaz Ekram, Brinell Sertlige gore ayarlanm1'1Sa Tungsten Karbur BilyaY1) ta'11yan <;arpan Uc; (:,?ekil. 70 - a); onceden, bir yaym saglad1g1 belirli bir Enerji ile, Yukleme Tetigi (:,?ekil. 70 - d) vas1tas1yla kurulmaktad1r. Kafa k1sm1, Test parc;as1 uzerine bastmlm1'1ken, bir di.igmeye (Yuk B0'1altma Dugmesi) (:,?ekil. 70 - c) basl1d1gmda, slk1'1tmlm1'1 olan UC;, parc;aya dogru f1rlar; parc;ada kl.iC;i.ik bir iz meydana getirL---,,-c::--""-::-.,.--,:=-----=-=--~ m ek uzere batar. <;arpan Uc'un montajm(:,?ekil. 69) Ese~ay Dinamik da Quartz Kristali yerle'1tirilmi'1tir (:,?ekil. Serthk C1hazl. 70 - a) . Quartz. Piezo - elektrik tesir gosterir. Yani. Test Ucu' nun, olc;me parc;asmda meydana getirdigi Mekanik Deformasyon Enerjisini, Elektrik Enerjisine donu'1tUrur. Ba'1ka bir deyi'1le; Test Ucu'nun, bir Batma izi uretmesi ic;in sarfedecegi enerjiyi, Elektrik degerleri cinsinden ortaya koyar; bu deger, bir Elektronik kod C;ozucude bir Sertlik degerine c;evrilerek. bir Olc;ek (Skala) uzerinde gosterilir. Mekanik Defonnasyon Enerjisinin donu'1turuldugu Elektrik Enerjisinin miktanna bagh olarak ibre, Ekran uzerinde, (20 - 60) arasmda bir Rockwell C degeri gosterir. Cihaz, Vickers Sertlik Metoduna gore ayarlanm1'1Sa, Ekran 200 - 700 Vickers degerleri arasmda taksimatlandmlm1'1t1r. :,?ekil. 70 - c de, Cihazm Kalibrasyonunun kontrolu ic;in, bir Kalibrasyon mastan uzerinde olc;me gori.ilmektedir. Az sert ve c;ok sert malzemeler ic;in Kalibrasyon yap1lmak uzere, 29.2 HRC ve 59.2 HRC Sertliklerinde, Cihazla birlikte saglanan 2 Kalibrasyon mastan, olc;melerden once Kalibrasyon yapmak uzere kullamlmaktad1r. (2) BAUMANN CEKici: Gerilmi'1 bir yaym saglad1g1 belirli bir Enerji ile, Ucu Bilyah olan bir c;ekic;, olc;me parc;asma vurdurulur. Parc;a uzerinde meydana gelen iz, Optik Bi.iyi.itec; ile olc;ulur; bir <;izelgeden faydalanarak sertlik, Brinell Sertlik Degeri olarak bulunur. (3) POLDi ALETi : Bilya, aym anda, hem Sertligi olc;ulecek parc;aya, hem de Sertligi bilinen bir c;ubuga, c;ekic; ile vurulur. Her iki iz <;ap1 olc;ulur. Bilinen Sertlik yard1m1yla, bir <;izelgeden faydalanarak, Test parc;asmm Brinell Sertlik Degeri bulunur. Baumann ve Poldi Aletlerinin hassasiyetleri. Statik Sertlik Testlerinden daha dU'1uktur; her iki metodun, her pozisyonda uygulanabilmeleri avantaj saglar. (4) SHORE SKLEROSKOP : (:,?ekil. 72 ve 73). Elastik Geriye SlC;ratma prensibine gore Sertlik olc;ulen bu Testde. Sertlik olc;ulecek yuzey, tam yatay veya tam dU'1ey pozisyondad1r. Di.i'1en bir kutlenin, geriye SlC;rad1g1 yi.ikseklik veya parc;aya vuran bir sarkacm geriye Slc;rama aC;lSl, Sertlik Degerleri olarak ifade edilir. (54)
~fl.RPMIU~ J laJ [ !vi DNT.A.J I
Ib)
DELiel Kfl.FA
(:,?ekil. 70)
kristaIl--~ .•~.f.,·i
(PiezO-elBktrik t;a.rpan
Par~a.
B1
Do2lgi~tirilebilir Delici:_jrr,-l----.. .c.- tuas v;;,ya ~'
Tlu1gs-ten Karbllf
,,{lik Bo~altma
Dligmesi
Bilya Ie)
:,?ekil. 71 Eseway Cihaz1 ile, bir kutuk uzerinde Sertlik 01<;me (a'1ag1da).
(:,?ekil. 72) Skleroskop model C - 2 Cihaz1 (ustte). Bir Di'1li uzerinde Sertlik Olc;mesi yap1lmakta. Sol tarafta gorulen Kelepc;eli dik Destek yard1mlYla emniyetli ve tam dik pozisyonda durmaktad1r. (:,?ekil. 73) (solda) Shore Skleroskop model D Cihaz1, Standart Test Kalibrasyon Blogu ile birlikte. (55)
Shore Skleroskobunda kullamlan Tipik Degerler: 2.5 gram kl.itle1i Elmas Uc;:lu kuc;:uk cisim, 25 cm ytikseklikten dUi?uri.i]ur. Birinci Slc;:rarna Yuksekligi, 140 taksimath Skala uzerinde, Sertligi gosterir. Olc;:ulen Sertlik degerleri, malzemenin Elastik Modulu ve Konstruksiyonun rijitligine baghdlr; bundan dolaYl, Geriye Slc;:ratma Testleriyle, ancak kari?llai?tlrma 6lc;:meleri yapllabilir. CESITLI SERTLIK TESTLERI ARASINDA BAGINTILAR Farkh Sertlik Testleri, malzemelerdeki farkh batma hadiselerini ortaya koyduklanndan, tesbit edilebilen muhtelif Sertlikler arasll1da, basit bagmtllar yoktur. Bununla beraber, aym malzemeyi, c;:ei?itli aletler uzerinde test ederek, yaklai?lk bagll1tllar gelii?tirilmii?tir. Ai?aglda verilen Tablo, Sade Karbonlu ve Di.ii?uk Alai?lmh Celikler ic;:in, Sertlik Degerlerinin bir kari?llai?tlrmasldlr. Tablodan gorulebilir ki, 20 nin uzerindeki HRC degerleri ic;:in; Brinell Degerleri, Rockwell C degerlerinin, yaklai?lk 10 katldlr. 320 Brinell'in altmda, Vickers ve Brinell birbirlerine c;:ok yakm olarak gitmektedirler. Aradaki bagmtllar, Malzeme, Mekanik ii?lemler (Soguk ve Slcak Cahi?malar - Deformasyonlar) ve ISll ii?lemlerle degii?eceginden; bu gibi Tablolar, ihtiyatla kullamlmahdlr. SADE KARBONLU VE DUSUK ALA$IMLI CELIKLER ICIN YAKLASIK SERTLIK CEVIRME TABLOSU Brinell Vickers Rockwell Slderoskop Cekme Mukavemeti C B MPa Ksi (1000 psi) 940 68 97 2537 368 757* 860 66 92 2427 352 800 722* 64 88 2324 337 686* 745 62 84 2234 324 700 660* 60 81 2144 311 655 615* 58 78 2055 298 559* 595 55 73 1903 276 545 500 52 69 1765 256 510 50 67 1703 247 475 452 485 48 65 1641 238 459 431 46 62 1462 212 435 410 44 58 1407 204 412 390 42 56 1351 196 392 370 40 53 1303 189 370 350 38 110 51 1213 176 341 350 36 109 48 1138 165 327 321 34 108 45 1069 155 302 305 32 107 43 1007 146 287 285 30 105 40 951 138 279 277 28 104 39 924 134 263 262 26 103 37 883 128 248 248 24 102 36 841 122 240 228 20 98 34 800 116 222 210 17 96 32 738 107 213 202 14 94 30 683 99 192 202 12 92 29 655 95 192 183 9 90 28 627 91 182 174 7 88 26 600 87 (56)
166 159 153 148 140 135 131 126 121 112
175 4 86 25 572 83 167 2 84 24 552 80 162 82 23 524 76 156 80 22 510 74 148 78 22 490 71 142 76 21 469 68 137 74 20 455 66 132 72 20 441 64 121 70 427 62 114 66 58 (*) Brinell Sertlik No. da ii?aretliler, (500 un uzerindekiler), Tungsten Karbi.ir Bilya; digerleri, Standart Celik Bilya ile olc;:ulmui? durumda. ~~~~~~~D~A~R~B~E~L~I~VURMA SERTLIK TESTI :,?ekil. 74 (a) Sertligi bilinen bir Anahtar parc;:a ve Sertligi bilinmeyen diger bir parc;:a (Test parc;:asl)nm, kenarlan birbirlerine (a) vurulur. :,?ekil. 74 (b) de, iki parc;:a birbirlerine vuruldugunda (c;:arptmldlgmda), yalmzca Anahtar parc;:anll1 bir iz aldlglIl1; Test parc;:asmda iz olmadlglm goruyoruz. Boylece, Anahtar parc;:anm, Test (b) parc;:asmdan daha az Sertlikte oldugunu veya Test parc;:asmlIl, Anahtar parc;:adan daha sert oldugunu anlanz.
.=
(:,?ekil. 74) Degii?ik bir Sertlik Testi. iki parc;:amn kenarlanm, birbirlerine Darbe tie vurarak, meydana gelecek iz'leri ince1eme metodu. CIZIK SERTLIK TESTLERI :,?ekil. 75 (a) da, Sertligi bilinen bir Anahtar parc;:a ile (Yumui?ak Ce1ik), Sertligi bilinmeyen bir Test parc;:asl uzerinde, c;:izmeye c;:ahi?lhr. Test parc;:asl uzerinde Cizik meydana gelmediginden (c;:izilmediginden), Anahtar pan;adan daha serttir. :,?ekil. 75 (b) de, Sertligi bilinmeyen Test parc;:asl ile, Sertligi bilinen Anahtar parc;:a i.izerinde, c;:izmeye c;:ahi?lhr. Test parc;:asl, Anahtar parc;:aYl c;:izdigi g6n::llmektedir. B6ylece; (c;:izilen) Anahtar parc;:a, Test parc;:asmdan daha az sertliktedir. Veya, Test parc;:asl, Anahtar parc;:adan daha serttir. (57)
Anahtar Parca~ Test par\;asK
i/
(gekil. 75)
>..
(a)
(b)
(gekil. 76) Cizik Sertlik Testinde oldugu gibi, Egeler de, iki malzeme arasll1daki, birbirlerine nisbeten Sertligi anlamak maksadlyla kullamlabilir. Ege, Anahtar Sertlik durumundadlr. gekil. 76 da, bir Teknik elemanm Atolyede, Sertlik i\;in Ege Testi yaparak, Celik ara:;;tlrmasl gorulmektedir. Bun~an ba:;;ka, makinada bir kesme yapmadan once, par\;anm Makina I:;;lenebilirliginin tesbiti i\;in, bir Ege Testi yaplhr (gekil. 77). MOH SERTLIGI 10 Standart Mineral (en yumu:;;agl: Talk, en serti: Elmas) kullanan, Cizik Sertlik Testidir. Malzemelerin birbirlerine gore Sertliklerini tesbit etmek i\;in kullamlmaktadlr. (58)
Yeniden Dl.lzenlenmis MOB Skalasl Sertlik No. Mineral 1 Talk 1 Talk 2 Gypsum 2 Gypsum 3 Kalsit 3 Kalsit 4 Fluorit 4 Fluorit 5 Apatit 5 Apatit 6 Orthoklas 6 Orthoklas 7 Quartz 7 Camsl (Vitreous) Silika 8 Topaz 8 Quartz veya Stellite 9 Corundum 9 Topaz (Aluminyum Oksit) 10 ........ Diamond (Elmas) 10 Garnet 11 Fused (Erimi:;;) Zirconia 12 Fused ( " ) Alumina 13 Silisyum Karbur 14 Bor Karbur 15 Diamond (Elmas) SERTLIK DEGERLERINI ETKILEYEN FAKTORLER (i) Test Slcakhgl. Artmlan Test Slcakhgl, Sertlik Degerlerinin azalmasma sebep olur. Dayammdaki degi:;;me gibidir. (ii) Test Suresi. Statik Yl.lk'un uygulanma suresi, ol\;ulen Sertlik Degerlerini etkiler. Surilnme (Sunme), sabit yii.k altmda, zamana bagh olarak ilerleyen Plastik deformasyondur (:;;ekil degi:;;tirmedir). Sl.lrUnme egilimi gosteren yumu:;;ak malzemelerde, Test Suresi, minimum 30 saniyedir; Surl.lnme egilimi gostermeyen sert malzemelerde 15 saniye yeterlidir. (iii) Test Par\;asmm Boyutu. Test yii.kuhden dolaYl par\;anm egilmemesi i\;in, ize gore, ol\;me yapllacak yii.zey ve Par\;a Kalmhgl, yeterli olmahdlr. Test Yuzeyinin ku\;uk olmasl dolaylslyla, ucun kenara \;ok yakm basllmasl, malzeme i\;inde \;okme veya go\;meden dolaYl, ol\;l.llen Sertligin, hakiki Sertlikten ku\;uk \;lkmasma sebep olur (gekil. 78 - iii). Aynca, Test Ucu'nun meydana getirdigi iki iz, birbirine \;ok yakm olursa, izler birbirini etkiler, hakiki Yl.lzey Sertligi ol\;ulmemi:;; olur. Standartlarda, izlerin par\;amn kenanndan ve birbirlerinden olan mesafeleri ile, minimum Par\;a Kalmhk Degerleri, belirlenmi:;;tir. Test pan;;asmll1 kalmhgl, Ucun Batma Derinliginin, en az 10 katl; Brinell Testinde 17 katl olmalldlr. Bu degerlerden daha ince ol\;me par\;alannda, hatall neticeler elde edilir. (gekil. 78) Test Uc'u olarak Bilya BatIrma slrasll1da, iz Derinliklerinin degi:;;mesi. (i) Normal iz derinligi tt. (ii) iz Derinliginin azalmasl. b < tl. (iii) iz Derinliginin L -'2. --'=C--C:='--_ _--l artmasl. ts> tl. (59)
CESiTLi SERTLiK SKALA VE MALZEME SERTLiKLERiNiN KARSILASTIRILMASI ::;lekil. 79 da; Brinell, Rockwell B, Rockwell C, MOH Skalalan, yaklaf?lk olarak karf?llaf?tmlmlf? ve c;;ef?itli Muhendislik Malzemelerinin; Sertliklerine ore, Skalalarda aldlklan erler, osterilmif?tir.
- 10 (;:.JO:;.l:;.'_-.,
(::;lekil. 80)
( Brinell )
( Moh) . (Elmas)
[0
SOC(1
10000
_ _ _ _ _ _ 10
DiolVlord
(MBlzemeler )
(l'lmQ.)
'Konma.um ;-ahut S8!'Phire
(Topaz )
HiOLl
&U8.1'tZ)
60
(OlihoJr.las)
40
11 \)
10
;.111"1
(Apatit)
100
bel ·hl
60
20
4"
C·
20
so
-
o
2
20
GOIPsum
'I] ( ~Rod:';,.·dll~ ) ..>
2() "...
~
( Rockwell R ) 131'.1 --
'H} -
(';OI;U Plasti.kler
10
(0
1':)1)
5
Pi.rindenre '1 Alcu:u"'....u.:o. Alapmlsn)
j
Ro(k·t'.'I~1i :"'1
HP
(::;lekil. 79)
(10
I
Tall:.
·~Ct
::;lekil. 80 de, Plastik Malzeme Sertlik Olc;;melerinde kullamlan Rockwell R ve Rockwell M Skalalan da dahil edilerek, c;;ef?itli Sertlik Skalalanmn yaklaf?lk olarak karf?llaf?tmlmasl ve c;;ef?itli Ml.lhendislik Malzemelerinin bu Skalalarda aldlklan yerler, tekrar gosterilmif?tir.
(60)
,
Kolayl.tlr.la ".:::lenebilen r. eJ.i.lrJer
I}
: (]O
n
(61)
<;;;entik Darbe Testi, Toklugun testidir.!pan;:a kmldlgmda, Gevrek Kmlma ile (Toklugun azlIgl) veya Sunek (Toklugun yLiksekligi) ile kopacagl hakkmda 6nceden bilgi saglar. ISII i:,/Iemlerin Kalite KontroIl.l maksadlyla yaygm olarak kullallllIr. Her turlu metalin Toklugunu tesbit i<;;in kullallllmaktadir. Test, sarka<;;1I Vurma Cihazmda yapllIr (~ekil. 81,"'.'-----,------,
KI~~a
(~ekil.
81)
~--~-
l
NTiK
DARBE TE TLERi
Test Par<;;a51
A..-=Mg(H -h)
Uzunlugu I olan Sarka<;; Kolunun ucunda, Kutlesi m olan, <;;elik malzemeden yapllml:,/ KmCl Par<;;a (<;;;eki<;;) monte edilmi:,/tir. <;;;eki<;;, bir sabitleyici tlrnak yardlmlyla, belirli bir H y1iksekliginde tutulabilmektedir. istendigi zaman knob (hareket topuzu) <;;evrilince, Klrma <;;;ekici, yolu uzerinde yerle:,/tirilen; <;;;entik denilen, kenannda oyuk a<;;llml§ par<;;aya vunnak iizere, belirli bir Potansiyel EneIji He harekete ge<;;er. (Hareketi ba§latan knobu <;;evirmeden iince, emniyet tedbirlerini dU§l.lnerek, ihtiyath olmak lazlmdlr). <;;;ekicin, Test Par<;;asma bu enerjili darbesi neticesinde; vurulan numune, §ekil olarak, ya iki par<;;aya aynlarak kmlIr (Gri Diilune Demir gibi <;;ok gevrek ise); ya da numune biikiiliir (<;;ok Sunek ise). Test numunesinin iki par<;;a olmasl veya bukulerek, destekler arasmdan <;;Ikmasl i<;;in, <;;;ekicin Potansiyel Enerjisinin bir klsml, Klrma i§'i olarak harcalllr. Klrma i§'i, DIN Normunda Av olarak giisterilir. Cihazm Sarka<;; Kolu ile, g6sterge ibresi beraber hareket ettiklerinden; <;;;eki<;;, test par<;;asma vurduktan sonra y1ikseldigi maksimum noktada, ibre sabit olarak kalIr. Biiylece, taksimath giisterge uzerinde, par<;;anm ne kadar enerjiyle klnldlgl, direkt olarak okunabilir. Av degerleri, Sarka<;; Kolu'nun du§ey pozisyonuna (Vurma pozisyonuna) dogru artmakta; Klrrna <;;;ekici fazla y1ikseldik<;;e (h ve ~ a<;;lsl arttIk<;;a) azalmaktadlr. Cihaz Giistergesi, genel olarak Joule birimindedir (I Joule=1 Newton*1 metre). DUij!me AqlSl la) ve Yukselme Aqlsl l~) yardlml He KIRMA is'iNiN HESAPLANMASI Potansiyel EneIji (PE) I = Av + {PEb (Sistemde, Enerji korunmaktadlr). Av = (PE) I - (PEb ==} Av = mgH - mgh = mg (H - h) . H - h = 12 - h oldugundan, Av = mg (12 - h) dir. cos a = h/l ==} h= I *cos a , cos ~ = 12/1 ==} 12 = I *cos ~ ==} Av = m (I*cos - l*cosa) = mgl (cos ~ - cos a) AglrlIk M = mg olmak uzere, v = M * 1 "(cos - cos a) Misal: 50 Sir Gri Diikme Demir malzemenin <;;;entik Darbe Testinde, <;;;entik Darbe Cihazmm Sarka<;; Kolu 40 em, Klrma <;;;ekici'nin AglrlIgl 5 Kgr dir. Sarka<;; Koluna 90 lik bir Klrma A<;;ISI verilerek, Test Par<;;asl 0
(62)
m
--.....:;=
h
C
'---.,
(63)
kmldlktan sonra, 60° lik YLikselme A<;;lSl gozlendigine gore Av , ka<;; Joule dlir? A v = M * I * (cos~ - cosa) = (5 Kgrl * (0.40 m) * (cos 60 - cos 90) ==} (Eger bu noktada, hangi a<;;l Klrma, hangi a<;;l Ylikselme A<;;lSl oldugunu unutarak, a<;;llann SlraSll1l yanh'i yerle'itirirsek, parantezin i<;;i (-) <;;lkar, sonra A v , (-) <;;lkar. Klrma i'i'i, (-) olmayacagll,dan, a<;;llann slrasll1da hata yaptlglmlzl, anlamamlz gerekir). ==} Av = 5 '" 0.40 * (0.5 - 0) Kgr* m ==} A v 1 * (9.8 Newton) * metre = 9.8 Joule. CENTiK DARBE TEST CESiTLERi <;entik Darbe Testleri, 2 turlu yapllmaktadlr. (1) Izod (Ayzod) Testi. (2) Charpy (<;arpi) Testi. lzod Testi, daha <;;ok Amerika kltasmda tercih edilmektedir. Avrupa'da ise, Charpy Testi yaygll1 durumdadlr. IZOD CENTiK DARBE TESTi: (~ekil.
i'i'i (Enerjisi) Av , Test Par<;;asmm boyutlarll1a <;;ok baghdlr. Bundan dolayl, testin neticesi ifade edilirken, hangi par<;;a kullal1lldlgl, mutlaka belirtilmelidir. Av (DVM) = 30 J ibi. !.o - .
DIN Nonnuncla Stanclart Centilc Darbe Test NU={UleIeri
\ksttl:.
(a) (ISO - V Test NLUllLUlesi)
55
"'''''
82)
5'
22,'5•
(b) (DVM Test NLUllLUlesi) (~ekil.
22
,...
83)
(~ekil.
84)
--42.0L10
0.25" I?.
RI.0..L,J
..
rU <;entigi ) (a)
Ozellikleri: (~ekil. 82) (I) Test Par<;;asl, dU'iey (dik) olarak yerle'itirilir ve desteklenir. (2) Test Par<;;asl uzunlugu, 75 mm dir; kesit 10 mm * 10 mm karedir. (3) Klrma <;ekici, <;;entikli ylize vurur. (4) <;entik, Test Par<;;asll1ll1 tam ortasll1da a<;;llmaml'itlr, ustten 28 mm de a<;;lhr. (5) Klrrna <;ekicinin, Test Par<;;asll1a vurma pozisyonu, ustten 6 mm dir. ~ekil. 82 de gosterilen <;;entik, V <;entigi'dir. <;entikler, Charpy Testinde aynntlh olarak a<;;lklanmaktadlr. CHARPY CENTiK DARBE TESTi Ozellikleri: (~ekil. 83) (1) Test Par<;;asl, yatay olarak yerle'itirilir ve desteklenir. (2) Test Par<;;asl uzunlugu, 55 mm dir; kesit 10 mm *10 mm karedir. (3) Klrma <;ekici, <;;entiksiz ylize vurur. (4) <;entik, Test Par<;;aslnm, tam ortasll1da a<;;lhr. (5) Klrma <;ekici'nin, Test Par<;;asll1a vurma pozisyonu, <;;entigin hizasmda, Test Par<;;asll1ll1 tam ortaSll1adlr. ~ekil. 84 te, DIN Normunda, en yaygll1 kullal1llan Standart Test Par<;;alan gosterilmi'itir. Bunlar, ISO- V ve DVM Test Par<;;alandlr. Klrma (64)
(~ekil. 85) Standart Charpy <;entikleri. 85 te, Standart Charpy <;entikleri; V, V, Anahtar Deligi gosterilmi'itir. ~ekil. 86 da Standart Charpy ve Izod Numuneleri ozetlenmi'itir. DARBE YUKLEMESi ~ekil. 87 (a) da, Yliksek (~ekil. 87) Karbonlu <;elikten (%1 C) bir par<;;a, tavlanml'i (yumU'iak) durumda.
Alt Biilgenin tipik degeri, yakla§Ik 10 Joule diir. Ust Biilgenin degerleri, malzemenin dUfilmuna bagh olarak 100 - 300 Joule arasmda degi§ir. Alt ve Ust Biilgede Av Vurma Degerleri aralanndaki farklar, buylik oldugundan; Test neticeleIinin, hangi biilgeyi giisterdigi, kolayhkla belirlenebilir.
~-2-7.5-_-_-_-_5_5~==-2-7.5-_-_-_-_--'~0-,;~(a) ~~) ;e~1 86;r Testere -1.58 kesmesl --9 ap2[DelmeJ I
I
:-f
D gJ (Keslt)
(D arb e)
(u
-" <;entigi)
Test Slcakhi1;t T _
''0
. - .10
...
/Ii,
ID
8
(:;;ekil. 89)
-----
~
(Kesit)
Daha iince. Mekanik Ozellikler konusunda. Tokluk'tan ballsederken (s.15); Toklugu, <;ekme Testinde CJ - E egrisi altmdald alan olarak tammladIk ve egri altmdaki alanm (Toklugun) ideal olarak, fazla olabilmesi i<;;in, malzemenin <;ekme DayanImmm fazla, aym zamanda Kmlma Siineklik degerinin yliksek olmasl lazImdIr, demi§tik. Egri altmdaki alanm saylsal bir ifadesi olarak da, Tokluk Modulu To = CJ<;e!
Charpy Darbe
120
Degen (Joule)
80
f.'+o
------
I--200
slcakW<:
..
lOC")
SUNEKLIKTEN KIRILGANLIGA GECiS :;;ekil. 89, Du§uk Karbonlu <;eliklerin, 0 °C'm altmdaki sIcakhklarda kmlganla§masmI (gevrekle§mesini) giistermektedir. Bundan dolaYI, Du§uk Karbonlu <;elikler, du§uk sIcakhklar i<;;in, uygun bir n:al~eme degildir. 2. Dunya Harbi esnasmda, Amerikan Liberty harp gemllen, kI§m soguk denizlerde dola§Irlarken, gemilerin kaynak saclan, Du§flk Karbonlu <;elikten yapIlmI§ olmasl ve sIcakhgm 0 °C'm altma <;;ok dii§mesi uzerine, bu Du§uk Karbonlu <;elik malzeme, Suneklikten Kmlganhga (Gevreklige) Ge<;;i§ SIcakhgI'na (:;;ekil. 90) ugramI§; koca gemiler, daha harbe i§tirak etmeden, ortalanndan ikiye aynlmI§lardIr. Daha sonra yapIlan <;;ah§malar; malzemelerin, dii§uk belirli bir sIcaklIkta kmlganla§tIgmI orta a koymu§tur. Sertle'i'tirilmi~ ve Menevi~lenmi~
(:;;ekil. 90)
YUksek C'ln Qeli1{
j
I
,Lf
'H
rJ)
'!=l
(Simek Knililla)
!Cl Jlil-~-(Ge<;:i'i'B61gesi 1
~
~I
~!.
~.
gj
:
~ (Gevrek Krrilma) I "
,
I' I I
1
/~'----- Tav1El11.1lll'i' Du'i'Uk C'ln Qeli1{ I
i (Oda Sicakhgi )
I I
- 18
(66)
200
100
0
-100
SICAKLIK C
(67)
KOMPOziSYON' un Centik Darbe Tokluguna ve Gec;;is Slcakllgma tesiri (1) I{ARBON: <;:elikde C oramm artlrma, Oda Slcakhgmda <;:entik Vurma Enerjisini clu~urilr (-1) ve Ge<;i~ Slcakhgml ylikseltir (g eki l. 9I).r--_--:::::::~-------------__,
en
339
a:(0.31
0.43 )
68
D -180
~125
-70
l'J,b.' -",)
VT67 )
~!!
-15 40 ( Test Slcakhgl
950
150
:205
I
:260
lCl )
(g eki l. 91) C miktanmn clegi~mesi ile, <;:entik Toklugu ve Ge<;i~ Slcakhglnm clegi~mesi. (2) MANGAN: % 1.5' a kaclar Mn katllmasl, Gegi~ Slcakhgml J, fakat S1.1neklikten Kmlganhga Ge<;i~ Egrisinin bi<;imini clegi~tirmez (gekll. 92). i
I
~JT 125 ~--,-: I i ~'
:; I
1"""_'1'
-~ "
~
,i)
,0
I
I
I
17°,0. l
i
i ,,~
I I
I
II
I---~J-l-·---Ir-----I 25
t~{)
10(\
(T.:st SI(aJ-:ll@ ICJ )
(gekil. 92) % 0.30 C'lu <;:elikde Mn'm tesiri. (3) siLis: <;:elikIercle Oksijen gidermek i<;in (Durgun <;:elik - Sakin Diik1.1m) % 0.30' a kadar Si kullamlmaSl, Ge<;i~ Slcakhgml J, <;:entik Darbe Toklugunu t. <;:o.nk1.i claha temiz bir <;elik ve claIm uniform FeITit taneleri 1.1retilmi~ olur. (4) ALUMiNYUM: <;:elikde, Silisyumclan ba~ka, Oksijen giderme i<;in Al kullamlmasl da, Orta Karbonlu <;:eliklerde, Oda Slcakhgmda <;:entik Vurma Toklugunu t. Al miktan, % 0.10' a artmlcllkca Gecis Slcakhgl -1, ,.' ••
BSO
= 192
BSO = 217
Yagda Su Verme
3.47
+ Menevi:;; ( 565 't
Mo: % 0.30
Celulle
·18\';(4)
20 C (35)
24 C (66)
-IS'C (43)
·40'C (23)
24'C (144)
·IS'C (144)
-40 C (142)
-73 t (136)
241:: (IS)
-lS't (10)
-401:: (8)
_nce (7)
-401::(1111
-731:(1041
-73'C (12)
) BSO
Normalize
Ni: I),h 1.71
= 440
(S90'C) YagdaSuVerme
+ Menevi$ ( 590 '·C
BSO=302
24C(llll -18C(1l1)
)
Molibclen (Mol. Vanaclyum M, Titan (Til. Niyob (Nil; <;:entik Darbe Toklugu uzerincle benzer tesirler gosterirler. Bunlann kU<;1.1k miktarlan, Ge<;i~ Slcakhgml artlrmaya meyilli olmasma ragmen, miktarlan arttlk<;a Ge<;i~ Slcakhgl J , TANE OLCUSU' NUN (TANE BOYD' NUN) Centik Darbe Tokluguna ve Gec;;i§ Slcakllgma tesiri Ozel bir <;elik turu ve Mukavemet seviyesi i<;in (gekil. 94) yapllan incelemelerde, ince Taneli <;:elikler, Kaba Taneli <;:eliklerden daha yliksek <;:entik Vurma Toklugu gosterclikleri giirulmu~t1.1r. Aym zamancla, Tane Ol<;usu ku<;ulduk<;e, Ge<;i~ Slcakhgl J.
(5) NiKEL : D1.1~1.1k Slcakhk Kmlganla~masmadirenci artlrmada Ni, <;:elikde en tesirli Ala~lm elemamdlr. Dusuk Slcakhkta Demir'in Sunekligini geli~tiren birka<; Ala~lm eleman;nclan biridir. <;:elige Ni ilavesi, Oda Slcakhgl Toklugunu t, Ge<;i~ Slcakhglm J. (68)
o C (5)
65 C (50)
(9l0"C)
C: % 0.31 NI:
Cr:%O.75
-----I
O'o':-,n---,'-/S---:'":lL o --.-:':15--L-'
Nonnalize
Ni Celigi,
c: [til 0.39-
iI
IT
Centik Vurma Enerji Degerleri (Joule I
39 Kgf/nun 2
Yapl Celigi
Ni - Cr - Mo Celigi
--1. __
Oda Slcakbjbnda
Haddelenmi~
~~JO.IOC
+-
--'"1--
1-----+--V---f-/----:A,--JMl1 I
Durumu
Malzemc
I'
L I ...~l : __ -~15~-t 1'=1'1:-'I
(gekil. 93) Normalize edilmi~ D1.1~uk C' lu <;elikler uzerinde Ni' lin tesiri. Ge<;i~ Slcakhk Arahgml geni~letir. 1020 Durgun <;:eligi i<;in Ge<;i~ Slcakhgl, -18°C' m hafif<;e altmdadlr (gekil. 93). % 2 Ni' Ii <;:elikde; -73 °C'm altmda, buyuk miktarda Tokluk, muhafaza edilir. % 13 Ni'li <;:elik, Ge<;i~ Slcakhgl gostermez. A~agldaki tabloda, bir DU~1.1k Karbonlu Yapl <;:eligi ve iki Nikelli <;:eligin, Du~uk Slcakhklardaki <;:entik Vurma Enerjileri kar~lla~tmlml~ tlr.
(69)
136
Tane Oh;usli
5-6
34 -
-46
-18
10
38
66
93
(Test Slca!cliiPICJ)
Kmlma Kesiti'nin incelenmesi de, malzemenin Gevrekligi veya SUnekligi hakklnda bilgi saglar. Gevrek Metaller: Olduk~a puruzSl.lZ kmlma gosterirler. Kmk, taneli bir yap1dadlr. Kmlma Kesitinde ~ok az bir azalma gorultir (gekil. 96 - A). Stinek Metaller: Kmlma; puruzll.l, kaba ve liili olur. <;;ok Stinek malzemeler, c;;entikten hafif bir Ylrtllrna ile klnhr veya Test numunesi kmlmadan (iki parc;;aya aynlmadan) bl.lkl.Uebilir. Kmlma veya buA) ktilme bolgesinde, kesitte azalma ( '=---;-:-,----;:=--:::-----,---'------;-;-----:-:-;---:-_ _---' gorulur (gekil. 96 - C). gekil. 96 B, Gec;;ii'/ (Kani'/lk) Kmlmadlr. (gekil. 96) Kmlma Kesitleri.
(gekil. 94) % 0.30 C'lu Alai'/lmslz <;;elikde, Tane blc;;usunun, <;;entik Darbe Tokluguna ve Gec;;ii'/ Slcakhgma tesiri. MiKROYAPI' NIN Centik Darbe Tokluguna ve Gecis Slcakhgma tesiri EiO
"'
125 -
"~
100
'30
:2
"c:' ~
c
lU ~
E
75
"
~
>
~c
50
$
(C)
"",
>
'"'"
25
CiHAZLAR
~
6
a --150
125
100
-75
-50
-25
0
25
( Test Slca!
(gekil. 95) % 0.17 Karbon - Krom - Molibden <;;eliginde, Mikro yapmm, Centik Darbe Toklugu ve Geci§ Slcakhih uzerindeki tesiri. DU'iuk Slcakhk TokluguiOn..en iyi mjkro~ Temperlenmi'i Martensit'ctir. gekiI. 95 te, ozel bITc;;elik ic;;in, diger mikroyapllarla kar'illa'itlnldlgmda; bu c;;elik ic;;in, Menevi'ilenmi'i Martensit'in, dU'iuk slcakhkta en yliksek Tokluk ve en dU'iuk Gec;;i'i Slcakhgl saglayan yapl oldugu gorulmektedir. Martensit'in <;;entik Darbe Toklugu, Beynit'in artan miktarlanyla beraber, dU'imektedir. Netice olarak, en iyi <;;entik Darbe Tokluk bzellikleri, 'ioyle bir c;;elik sec;;mekle elde edilebilir: ince Taneli, DU'iuk Karbonlu, tamamen Sakinle'itirilmi'i (Oksijeni giderilmi'i), Nikel Ala'ilmh <;;elik; Su Verilmi'i ve istenen Sertlik seviyesine Menevi'ilenmi'i. (70)
(gekil. 97) <;;entik Darbe Test Cihazlan. Solda, Terco. Sagda Riehle.
(71)
Soguk ~ekil Verme kabiliyeti ile ilgili testIer; sac, bant, bOfU, c;ubuk, profil gibi yan mamullere ve perc;inlere uygulamr. Yaygm olarak kullamlan Katlama (Bukme) Testleri ile, test parc;asmm yUzeyinde, ilk c;atlamanm meydana geldigi Egme AC;ISI tesbit edilir. Bukulme'nin, parc;a c;atlamadan, onceden tesbit edilen bir aC;lya (genel olarak 180°), ula:;lIp ula:;lmadlgl da test edilebilir. Bu konudaki Turk Standardl TS - 205 Metalik Malzemenin Egme ve Katlama Deneyi'dir. Katlama Testleri, malzemenin Suneklik Testleridir. ~ekil. 98 de, Katlama c;e:;litleri; Yapl:;llk Katlama, AC;lh Katlama ve 180° Katlama gosterilmi:;ltir. (~ekil. 98) L.. - r
( KATLAMA r;:E~iTLERi )
--_.--_....= ----------c,..-====~I [a] Yaplpk Katlama
•
e-:-"_/
g-
,---- -l... ,"=======-=:'. ----------->[b] A"I11 Katlama
~====R ======= '----------~
r
o
[c]180 Katlama
~ekil.
99 da, bir test numunesini, Ubic;imine (180° Katlama, ~e kil. 98 - c) buken cihaz g6riUmektedir. Katlama Testleri, kaynaklarm kalite kontrolunde de kullamlmaktadlr. ~ekil. 100 - (a) da, U Bukme testini, ba:;lanyla tamamlaml:;l bir kaynak gorulmektedir. Oklar; Bukmeden sonra, kaynagm gozden gec;irilmesi gereken alanlanm gostermektedir. ~ekil. 100- b de, Bukmeden sonra, kaynak kusurlan gozlenmektedir. Kaynaga en uy~ c;elikler, Karbon'u az olan (C S; % 0.22) DU:;luk Karbonlu c;eliklerdir Tavlanml:;l DU:;luk Karbonlu <;;elikler, Suneklikleri c;ok fazla oldugun an, kolayhkla U :;Ieklinde bukulebilirler. (~ekil. 99)
EGME ve KATLAMA
TE T
119
RI [iii
(72)
(73)
iii
(::;lekil. 100)
Ell
~RICH
ve Ell
DE I
<;EKME
TE TLERi
(74)
(75)
ERICHSEN COKERTME TESTi
r;;(S;-:.e::;-k:il;-.---;1--;0;-;1--;-)----'~~~~"=="==~4P~1~a~s~ti~k~~ekil Verme ozelliginin tesbit edildigi bir testdir. Sac ve bantlann Derin <;ekme'ye elveri:;)liligini belirlemek i<;in yaplhr. Bu konudaki TUrk Standardl, TS 271- Metalik Sac ve Bantlann <;okertme Muayenesi (Erichsen Muayenesi)dir. Bu testde (~ekil. 10 1 ve 102), bir tutucu destek vasltasl ile sabitle:;)tirilen Sac veya Bant numunesi, kuresel bir Zlmba ile, ylrtllmcaya kadar --'=:::::":~~~ ~<;okertilir. Testin sonunda, L temas noktasmdan ylrtllma, - - - - - - - - - - - - - - _ _ _ , _ - - - - -....wa kadar, zlmbamn ilerleme (~ekil. 102) mesafesi (mm), Erichsen <;okertme Degeri (E<;D) olarak kaydedilir. E<;D arttlkD <;a, malzemenin Siinek oldugu anla:;)lhr veya diger bir deyi:;)le, Malzemenin Sl.lnekz""ba ligi arttlk<;a, E<;D artar. Testdel<, malze.me h'1re~,i ERICHSEN EGRiLERi ~ekil. 103 de, 6 farkh saf metal veya Ala:;)lm malzemeden Saclarm, Sac kalmhglna bagh olarak Erichsen <;okertme Egrileri verilmi:;)L.... ---.J~~~~~ ___,____,_-....Jtir. 6 farkh Sacm E<; Deger,---::=-:-::___,_-::-:c:--------,lerini kar:;)lla:;)tlrmak ic;;in, {' (~ekil. 103) belirli bir Sac kalmhgl aldliO~r..liq. tEGO) ~--.,I _ _ glmlzda (1.0 mm lik ince -14 (",m) .,do"1 Sac), San Metal Alaslmmm r \00.$'-' So ~ '0;'''" I ECD' nin, 13 mm ve Pirinf"'y 1,3 ' . .",\ I Bask! Sacl'nm E<;D'nin, 14 "", mm den fazla oldugunu goriiyoruz. izotrop Malzeme (bak. sayfa: 78) Derin <;ekme'ye elveri:;)li ve Anizotrop Malze__- - - - me (Sac) (bak. sayfa: 78), Derin <;ekme i<;in uygun 8 .... degildir. Testin sonunda, I test yapllan malzemenin I anizotrop olup olmadlgl 6,-:,,,-'--";;,:;-,, 0:4 ' 0:6 I d.B' 1:0 I I~'! I I.~ , ,!6 ' I.a '•.dhakkmda, c;;atlakdaki Ylrtll'-5....,, o.--'-k.... ol....,"....l...=,9",\::.:l"':.::'".::_)'----:=::.,--_.....Jmanm bic;;iminden, bir
hiikl.lm verilebilir. Sac, eksenel (uzunlamasma - longitudinal) yonde ve radyal (yanal - transverse) yonde, <;ekme Zorlamalan etkisi altlnda 01dugundan, izotrop maIzemede c;;atlaktan ylrtllma, genel olarak tam bir daire :;)eklindedir. Daire :;)eklinden saparak ylrtllma, Sacda bir Dokunun olu:;)tugunu (Anizotropi) ve malzemenin Derin <;ekmeye elveri:;)li olmadlgml gosterir. Tane blc;;usu (Tane Boyu) bak!mmdan, ince Taneli malzemeIer, Derin <;ekmeye elveri:;)lidir; iri Taneli malzemeler, Derin <;ekrne'ye elveri:;)li degildirler. DERiN GEKME TESTi (RAP GEKME TESTi)
--
(:;lekil. 105)
-'-':"-----=
I'"
(76)
,,,,-,:LfJI,"""""Tnmr I
I 7//11 J J
I
F:§ilA!. "eya Basma
DVrensl2LJ1deri
iZOTROP ve ANizOTROP MALZEME Anizotropi, azelliklerin yane veya dogrultuya gore degif?mesi demektir. Metallerde deformasyon (f?ekil degif?tirme), kristalin yapt (duzenli atom dizilmesi) tarafmdan etkilenir. f,)ekil. 106 da, ustteki kuresel atomu, alttaki atom diizlemine kaydlrmak istersek, en kolay olarak 2 ve 5 no.lu do -rultularda kaydtrabiliriz. Metallerin Kristal Yaplsmda, atomlan 1 5 kaydlrmak i<;:in gereken Kuvvetin ve~ ya Mukavemetin yane ve dogrultuya /~L bagh oldugunu garliyoruz. Ahf?ap t,\ (Tahta) da, metallere benzer olarak \ '-". ~""",' Anizotrop bir daVranlf? gasterir. Bir 2 ., / :- I \ ' '\ Odun'u, Eksenel (Uzunlamasma . . ,~/ j 4 longitudinal) Yande klrmak istersek, ( '_~"~ Eksenel Yonde dizilmif? olan, az sayl,/ da lifleri birbirinden aylrmak gerekti,----gi i<;:in, kolay olur. Yani, Eksenel Yan(f,)ekil. 106) de Kmlma Mukavemeti azdlr.
'\.
I
f,)ekil. 47, Stcak Hadde if?lemi garmUf? bir malzemede, Uzun._..- . - .._. ~ lamasma ve Enlemesine alm~ ~\ mlf? test par<;:alanndaki nisbi ~ ..:::--=. . _ : .:::;::--=---=-==: - ! tane yerlef?imini gastermekte)--.--'-----. -.- --:-- --. i dir. Uzunlamasma ahnmlf? test numunesinin <;;ekme Mu, .:1 kavemeti, Enlemesine almmlf? f _ __ _ • ::-a=.../ test numunesinin <;;ekme Mu{_. . . . ..fc:.~_.J kavemetinden. anemli dereceTane Yerle§imi----=-L-----~~f,):...:ek;.::l~·1.:::::4t;:7~---f=------.J d e buyuktur. Uzmllamasma Test Par,asl
Enlemesine Test Par,asl
t=::-- - .-
--=-
r·-3w&J/i-/r-m-/zJiW::=-.- .:
-j.'
(f,)ekil. 108) Haddelenmif? <;;elik bir sacm, Ylrtllma Uzunluk Testi ile gasterilen yane (dogrultuya) bagh azellikleri. Ytrtllmanm farkh dogrultularda homojen olmadlgl garlilmekte.
.3
(f,)ekil. 107)
Sir Dokum Tane Yaplsmm Hadde Esnasmda Degifmesi
Dok(\!m(lf
Hadde iflemi 11e, 11k fel<:ll bozulmuf ve Uzatllffilf Taneler
Slcak Haddelenmif? bir kUtuk veya levhadaki tanelerin yerlef?im durumalzemeden alman bir numunenin <;;ekme Mukavemetini etkileyebilir. Haddede, Anizotropi saz konusu oldugundan, metalin azellikleri, her dogrultuda aYlll degildir. f,)ekil. 47, buraya tekrar alll1mtf?tlr. Anizotropi'ye sebep olan azelliklerdeki bu degif?me, bilhassa metal saclarda, daha ileri Plastik Deformasyon'a direnme tarzll1da; f,)ekil Verme esnasmda, diizensiz malzeme akmasma sebebiyet verir. Bunun yay(78) m~, 0
oEol'
OOksijen (
( (a] F.ristalin Yap!. )
{bl Cam Yapls!.
J
(f,)ekil. 109) (a) Bir Kristalin katl. (b) Bir Cam meydana gelmesinde B203 yaplsmm f?ematik gasterilif?i. Camsl durum, Kristalin durumun bozulmuf? bir f?eklidir. gm bir arnegi, Silindirik Kap <;;ekmede, Kulaklanma veya Eteklenme 0IUf?masldlr. Bu Kulaklanma (Eteklenme) meylini garmek i<;:in genel bir test, Ylrtllma Uzunluk Testi'dir (f,)ekil. 108). iZOTROpi Malzemede azelliklerin, yane ve dogrultuya bagh olarak degif?memesi demektir. izotrop davralllf?l, Cam veya Suni malzemeler gibi, amorf (Kristalin olmayan) malzemeler gasterirler (f,)ekil. 109).
(79)
BiR ATOMUN KESiTi ~'!:'!!:~:'::'::::'~U1.l1T"""WLJ
1.Kabulc' da 2 elelctron'Ibulunmalctadlr. C;elcirdelc I--
€I
METALLERI K I AL YAPI I €I
(80)
~
Ostdeki ~eki1.1 de, 2 kabugu bu1unan bir Atom'un kesiti goriilmektedir. Herhangi bir yan\;apdaki nokta1ann yogun1ugu, herhangi bir anda 0 yan\;apda, bir e1ektronun bu1unma ihtima1ini gostermektedir. BiRiM KAFESLER (HUCRELERI ima1at a\;lsmdan, ma1zeme1erin en onem1i slmfl, METALLER dir. Metaller, kendi1eri i:;;leme tabi tutu1an veya i:;;lemi iera eden makina1arda kullam1an ma1zeme1erdir. Bu ylizden, ima1at i:;;lem1erini akl1hea ylirutebi1mek i\;in, metallerin yaplsl (tabiatl) ve Mekanik yahut ISll i:;;lem1ere maruz blrakl1dlk1an zamanki davram:;;lan hakkmda, teme1 bir bi1giye sahip olmak :;;arttlr. Bilinen kimyasa1 e1eman1ardan 50' den faz1asl Metallerdir. Meta11erin yak1a:;;lk 40 tanesi, endustriye1 veya tieari onemdedir. Metallerin, top1am 14 farldl KRisTAL YAPlda katl1a:;;tlklan bilinmektedir. Bun1ara BRAVAis (Brevve) Birim Kafes1eri denir. Onemli tieart metallerin hemen hemen hepsi, 3 kafes yaplsmdan birinde katl1a:;;1r. Bun1ar: Haeim Merkezli Kup (HMK). yuzey Merkezli Kup (YMK). Hekzagona1 §lkl Eaket (HSP) Kafes Yapl1andlr. ~ekil. 2 de, Basit Kubik, Yuzey Merkez1i Kup ve Haeim Merkez1i Kup Kafes yapl1anmn, Bi1ardo Topu Modelleri gosteri1mi:;;tir. ~ekil. 3 te, Yuzey Merkezli Kup Birim Kafesinin hakiki mode1i; ~ekil. 4 te, Haeim Merkez1i Kiip Birim Kafesinin hakiki mode1i; ~ekil. 5 te, YMK Birim Kafesinin Uzay Modeli goru1mektedir.
-81-
BiRiM KAFESLERiN BiLARDO TOPU MODELLERi
(~ekil.
4) HMK Birim Kafesi.
(a)Basit Kilbik
(e)H elm IvIerkezli Kil
( ~ekil. 2) BASiT KUP Hic;;bir Metal
METALLERE ORNEKLER YMK Demir (1'- Fe) Aluminyum (AI) Baklr (Cu) Nikel (Ni) Kalsiyum (Ca) Altm (Au) Gumu:;? (Ag) Kur:;?un (Pb) Platin (Pt)
HMK Demir (a- Fe) Krom (Cr) Mangan (Mn) Tungsten (W) Tantalyum (Ta) Titanyum (Ti) Vanadyum (V) Sodyum (Na) Potasyum (K)
KUBiK BiRiM KAFESLERiN HAKiKi MODELLE~RI;;:;;·~_ _---,
(~ekil.
(a)
YMK Birim Kafesi
(~ekil. 3)
-82-
(b) Atomlann YMK :;?eklinde Paketlenmesi
5) YMK Btrim Kafesinin Uzay Modeli.
Kuplerin ki:i:;?elerini merkez kabul eden her Atom, 8 Birim Kafes tarafmdan payla:;?llmaktadlr. Bi:iylece I Birim Kafese, ki:i:;?elerden du:;?en Atom hissesi -7 (1/8) dir. BiRiM KAFESLERDEKi ATOM SAYILARI (1) BASiT KUP: 8 * (1/8) = 1 Tam Atom (2) YMK: 6 " (1/2) + 8 " (1/8) = 3 +1= 4 Tam Atom (3) HMK: 1+ 8 * (1/8) = I + I = 2 Tam Atom bulunmaktadlr. BiRiM KAFESiN BiR KENARI I KAFES SABiTi = a I He ATOM YARICAPI ( r) Arasmdaki Baihntllar BASiT KUP de: a = 2r YMK: (~ekil. 6) (4r)2= a 2 + a 2 = 2a2 =? avrnk = 4r/--I2 2 2 HMK: (~ekil. 7) (4r)2 = a + (a--l2)2 = 3a =? ahmk = 4r /--13
-83-
YMK
li:ri~,>l{ll
kales
r
YDPl.Slndo,Kafe s Sabiti nile-Atom \~ap! r arasmdaki baglllt/: 2 ') 2 ? (4r) =a+a =2a-
Yr:m
Ir:l}i: I
HEKZAGONAL a
sua PAKET HSP Kristal Kroes Va (a)Bilardo tapu Modeli (b) PersIJ elctif g61'fu:ru§u
IS1
(b) c
(gekil. 6) Haem Me1'kezli """"':.:-JiH- Tetragonal
2r
Pri=a (gekil. 8)
a HSPKRISTAL KAFESiNiN USTTEN .... C GORUNU9U
HMK krislaJ kofes yap,sm.da,!(a!es Sabin aile-Atom Yanrap! r
w'asl/ulnki haymil: 2 .) ,) a +(0. .}2;-
I I
I I
4r
y I
)-----
II
a=;
=(41')2
rnABC me1'kezli atomlar, Diizgiin DortyUzlii (4 yiizii de efikenar u<;;getiolan piramit) te:;;kil etmektedirler. mH = Piramidin CisimYuksekligi, ABC E:;;kenar U<;;geninin aglrhk merkezine inmektedir. (Kenaro1'taylann kesi:;;me noktasl.) AH =
d e
b
I
(2/3) AE
a
/" lii:fll-"
(gekil. 8 - e) (gekil. 7)
IJ
ATOMiK PAKETLENME FAKTORU (APF) APF = Atomlann Haemi/Birim Kafesin Haemi (1) Basit Kiip i<;;inAPF: (4/3) IT 1'3/a3 = (4/3) IT 1'3/(21')3= 0.52 (2) Yiizey Me1'kezli Kup i<;;in APF: 4* (4/3) IT 1'3/a 3 = (16/3) IT 1'3 1 (41'!'l2)3 = 0.74 (3) Haeim Merkezli Kiip i<;;in APF: 2 * (4/3)IT 1'3/a3 = (8/3) IT 1'3 1 (41'!'l3)3 = 0.68 Atomik Paketlenme Faktoru; Birim Kafeslerin, Atomlar tarafmdan Doldurulma OrallIIn gosterir. Buna gore: Basit Kiibiin, % 52 si Atomla1' tarafmdan doldurulmu:;;tur. % 48 i bo:;;tur. Yiizey Me1'kezli KiihCin, % 74 ii Atomlar tarafmdan doldu1'ulmu:;;tur, % 26 Sl bo:;;tur. Haeim Merkezli Kiibun, % 68 'i Atomla1' tarafmdan doldurulmu:;;tu1', % 32 si bo:;;tur. HEKZAGONAL SIKI PAKET (HSP) BiRtM KAFESi Hekza: 6 demektir. Duzglin (Dik) Altlgen Prizmadlr. (a) Atom SaYlsljBirim Kafes = ? 3 tane Haeim Me1'kezli Tetragonal (duzgun dortgen) Prizmaya e:;;degel' oldugu du:;;unulebilir (gekil. 8). => 3 *[ 1+ 8 *(1/8) ] = 3 * 2 = 6 Atom (b) Duzgun Altlgenin tabanlannda a = 21' dir, fakat ylikseklik (e) a dlr. -84-
= (2/3)*
(a-l3/2)
= a/-l3
=> mH = -I [a2 - (a!'l3)2] = -I (2/3) * a = 0.8165 a e = 2 * mH = 2 * 0.8165 a=> e =1.633 a
Metalle1'den Omekle1': Be, Cd. Zr. Mg. Zn . (e) HSP nin Atomik Paketlenme Fakt61'ii - ? Atomlann Hacmi j Bi1'im Kafesin Haemi = 1/6 atom * (4/3) IT 1'3] I [16 * (a 2 -13/4) * e] => a = 21've e = 1.633 a yerlerine konu1'sa: APFIHSP) = [(4/3) IT 1'3] I [(41'2) * (-13/4) *1.633 * 21'] = 4.1888/5.6569 => APFrHsPI - 0.74 pOLiMORFizM ve ALLOTROpi Malzeme veya metalin, katl halde (durumda), bir turden daha <;;ok uzay kafesinde bulunmasma, Polimorfizm denir. Yani, belirli sleakhklarda, katl du1'umda iken, k1'istal kafes yaplsmm degi:;;mesidir. Yapldaki degi:;;me, tekra1' tel'S <;;evrilebiliyor ise, polimorfik degi:;;me, Allot1'opi olarak bilinir. En iyi bilinen misali. Demirdir. DEMiRtN ALLOTROpisi Fe, lSltmada 910 DC de HMK (Ferrit) yapldan (a. - Fe) -'.> YMK (Ostenit) yaplYa (y - Fe) degi:;;ir. 1400 DC de lSltma uze1'ine, YMK (Ostenit) yapldan -'.> HMK (0 - Fe) yaplya degi:;;ir (gekil. 9).
*'
-85..
U:)ekil. 9)
_ / h,m.y
TEORiK YOGUNLUK = ( BiRiM KAFESiN KUTLESi / BiRiM KAFESiN HACMi ) Misal: 3 Baklr,YMK yapldadlr ve Atom yam;;apl 1.278° A duro Yogunlugu ne kadardlr? (Cu = 63.5; lOA =10- 8 em = lO- IO m) YMKubilnpir k:Gl1an: a = 4r/--)2 = 4 * 1.278;--)2 = 3.61° A => :Q.6';1024C~'Atomu~63.5 g gelirse 4 Cu Atomu-------- ----- x ram elir. => x = 4 * 63.5 (0.6 *1024 ) gram
Y'11l'/'
I
k
~ .m.~.
/~ ......... I
;I I
I
,
I
I
I I
910 :
/)400
---,-~--,---r~--'~"-I - r - , - - - , - -,,--'- r-,--".,.----.-
I '
Ron
,
1000
O>Ic:al,11k ["CJ
I
-I
I
I
1500
I
2000
-----;;:;.0-
Misal:1 Neden, ISltmada, 910° C de I-IMK den~ YMK' e ge<;;erken, Haeim azahr? (Fe Atom yan<;aplan: rHMK =1.26 °A ve rYIvIl( = 1.29 °A dur.) 4 Fe Atomu ele alahm. 2 HMK ve 1 YMK birim kafesi teskil ederler. " VI = (aHMK)3 = 2 * [ 4 (1.26)/--)3] 3 = 2 * 24.638 = 49.2765 A3 V2 = (aYMK)3 = [4 (1.29);--)2 ] 3 = 48.574 A3 => % Haeim Degi\jmesi = [ (V2 - V Jl /V Jl *100 = (tN /V Jl *100 = [(48.574 - 49.2765)/49.2765] *100 = (- 0.7025/49.2765) *100 = - 1.4256 => = % 1.4 haeim azalmasl . METALLERiN SEKiL DEGisTiREBiLiRLiK (DEFORMASYONI DERECELERi COK iyi OLAN METALLER : YMK olanlar. VASAT" " : HMK " AZ " " : I-ISP " Misal: 2 Neden, Sleak Dovme ile, c;;elikler daha kolay \jekillendirilir? 800 - 900°C lerde <;:elikler, Ostenit (YMK) Kristal kafes yaplsmdadlr. ODA SICAKLIGINDA BAZI METALLERiN METALLERiN KRisTAL KAFES TORLERi SONEKLiK Aluminyum~ YMK DERECELERi BakI.r~ YMK (1) Altm (Au) Altm~YMK (2) Platin (Pt) Demir~ HMK (3) Gumu\j (Ag) Kur\jun~ YMK (4) Demir (Fe) Magnezyum~ HSP (5) BakIr (Cu) (6) Aluminyum (Al) Gilmu~~ YMK (7) Nikel (Ni) Kalay~ Haeim Merkezli (8) <;:inko (Zn) Tetragonal (9) Kalay (Sn) Titanyum~ HSP (10) Kur\jun (Pb)
-86-
d = 4 * (63.5/0.6023 *10 24 ) gram / (3.61 *1O. 8 em)3 = - (4 * 63.5)/[ 0.6023 * (3.61)3] = 8.96 g/em 3 Misal: 4 NaCI birim kafesinde 4 Na+ ve 4 CI- atomu vardlr. (Na 23, CI = 35.5). Kayatuzunun Yogunlugu 2.165 g/em 3 olduguna gore, NaCI birim kafesinin bir kenan (a) ne kadardlr? 4* (23/6.02*10 23 )+ 4* (35.5/6.02*10 231 gram = 2.165 g/em3 => a 3 * 10- 24 em 3
p = ---=----.:...------------....::::..-
4 (23 +35.5)
p= _....:.--_.:----- =2.165=> 1.3a3 =234 =>a3 =180 =>
0.602 * 110 24 *a3 * 110- 24 a =180 1 / 3 => a = 5.65° A KUTLE ve ATOM YUZDELERiNiN BiRBiRLERiNE CEVRiLMESi Misal: 5 Bir Ala\jlmda kiitle % si (k/o) 80 Al ve k/o 20 Mg vardlr. Herbirinin atom % si (a/o) ne kadardlr? (AI: 26.98, Mg: 24.3) Temel: Ala\jlm 100 gram olsun. Al = 80 gram ve Mg = 20 gram olur. ( 80 ) g _ mol * 6.02 *10 23 Atom Aluminyum ve (~) g - mol * 26.98 24.3 6.02 *10 23 Atom Magnezyum. 2.965 g - mol Aluminyum ve 0.823 g - mol Magnezyum. Toplam g - mol = 3.788 . => Aluminyum'un g - mol (veya atom) % si = (2.965/3.788) *100 => % 78.3 Al (Digeri, 100 den C;;lkanlabilir.) => Magnezyum'un g - mol (veya atom) % si = (0.823/3.788) *100 => % 21.7 Mg Misal: 6 Aluminyum Bronzunda a/o 20 Aluminyum, Bakmn yerini alml\jtIr. Bu Ala\jlmm terkibini (kompozisyonunu - yUzdesini) kutle % si (k/o) olarak hesaplaymlz (Cu: 63.54 , AI: 26.98) . Temel: Ala\jlm 100 Atom olsun. Cu: 80 Atom, AI: 20 Atom duro 80 Cu Atol11unun ve 20 Aluminyum Atomunun kutleleri bulunacalc 63.54 gram ederse 6.02 *10 23 Cu Atomu x gram eder. 80 Cu" 80*63.54 - - - - - - - - - - - - - - - - - => x = gCu; 6.02*10 23 20 *26;98 g Al veya (5083/N o) g Cu ve (540/N o) g Al. => 6.02 *10 23 -87-
5083 + 540 = 5623 oldugundan,
k/o)Cu=
5083/No 5083+540 No No
5083 =----*100 5083+540
=?
k/o Cu= 90.4 ve k/o Al=9.6
Misal: 7 Baklr ve Nikel, katl halde iken, atomlan birbirleri i<;:inde tamamen eriyerek, Kat! Eriyik Alaf?lml meydana getirmektedirler. Bir Alaf?lm, 14 Kg Cu ve 56 Kg Ni kullanarak yaplhrsa, Cu ve Ni' lin, Alaf?lmdaki Atom % leri ne kadardlr? (Ni: 58.7 ; Cu: 63.54) 56 Kg Ni = [ 56/ (56+14) ] *100 = k/o 80 Ni ve k/o 20 Cu 100 Kg Alaf?lm ahrsak, bunun 80 Kg'l Ni ve 20 Kg'l Cu dlr. Mol % lenni hesaplamak gerekir;: (80/58.7) Kg- mol (a/o)Ni= *100 =? a/o Ni = 81 ve a/o Cu = 19 /~ 80 + 20 ]\:g- mol / 58.7 63.54
•
• ,
•
a/~7111
. CI'Cf;7L
A bir M~TALI LLA.-s:IIII ME I K I
-88-
(891
Eritilmif? saf bir metal sogutuldugcmda, metalin Erime Noktasl veya Donma Noktasl denilen sabit bir slcaklIkta katIlaf?lr. KatIlaf?ma prosesi baf?ladlgl zaman, katIlaf?ma tamamlanmcaya kadar, metal slcaklIgI dUf?mez. Slvldan katI hale ge<;;erken metal, <;;evresine lSI enerjisi verir. Atomlar bu esnada, titref?im kinetik enerjilerinin buyiik klsmlm kaybetmeleri gerekir. Sabit slcaklIkta verilen bu enerjiye Gizli KatIlasma ISISI denir (tersi hali, yani KatI halden SIVI hale ge<;;erken, Gizli Fuzyon ISlsl). B6ylece, SIVI metal soguyor ve katIlaf?lyorken; SlcaklIgI, Zamana karf?1 grafige ge<;;irirsek, grafik, :::)ekil.l de g6sterildigi gibi olacaktlr. Bununla beraber, f?U f?artlar ile grafik, bu tarzda olacaktIr: (i) YabancI malzemenin partiki-illeri, SIVI i<;;inde dagltIlmlf? ise. (ii) Sogutma <;;ok yavaf? ise. Eger SIVI metal, smlrslz (sonsuz) saf ise, yani yabancI partikul taf?llTIlyorsa, birim kafeslerin ilk atomlan, baglanEri,me \... _ mak veya bitif?mek i<;;in hi<;;bir f?anslan NoktaSl yoktur ve SIVI, katIlaf?maya baf?lamadan 6nce, donmanoktasmm <;;ok altmdaki bir slcaklIga soguyabilir. KatIlaf?rna baf?ladlgl zaman, metalin geri kala~ m yerlef?irken (otururken) slcaklIk, ~ gercek donma noktasma yukselebilir. u Bu davramf?a Cekirdeklenme ASln en. l ~".. Sogumasl denir. :::)ekil. 2 de g6sterilzaman:: mektedir. (:::)ekil. 1) C;;ekirdeklenmeyi baf?latmak i<;;in, yabancI katl partikuller (<;;ok ku<;;uk par<;;aClklar) mevcut oldugu zaman, Saf bir metalin KatIlaf?masl.
\
\
t ~
I
(:::)ekil. 2)
~
C;;ekirdeklenme Af?Irl Sogumasl.
o (jj
Saf metalin <;;ogu ticari tedariklerinde C;;ekirdeldenme Af?Irl Sogumasml 6nleyen yeterli saylda impurite (yabancI partikuller). i<;;lerincle bulunur. Durumun bu olmadlgl hallerde, SIVI i<;;inde birim kafesi oluf?masml baf?latmak i<;;in, metalin aym kristal kafes yapIsmda olan katI elementler veya bilef?ikler, "tohum" lamr. C;;ekirdeklenme Af?Irl Sogclmaslll.1 6nlemek i<;;in eklenen macldeler, bazen tane incelestirici vaSltalar olarak adlandlnlIr. Kristallerin, SIVI i<;;inde pek <;;ok noktalarda olUf?maSlIll tef?vik eclerek, son katIlaf?an metalin, <;;ok daha ki-i<;;uk tane 61<;;usuncle, pek <;;ok kristallerclen oluf?masma sebep olur. Bu, katI metale daha ince bir tanecik yaplsl saglar. (90)
Metal kalIba d6kl.imde (die casting) oldugcl gibi, eritilmif? bir metal hlzla sogutulursa, C;;ekirdeklenme Af?IrI Sogumasml 6nlemek i<;;in yabanCl tanecikler olsa bile, katIlaf?ma, metalin normal donma noktasmdan af?agl bir slcaklIkda olur. Bu etkiye KatIlasma A:;pn Sogumasl denir. KatIlaf?ma Af?IrI Sogclmasmm da ince tanecikli yaplya meyili vardlr. Bir SIVI d6kflm, kalIba bOf?altlldlktan sonra lSI; SIVI metalden, onu <;;evreleyen kalIp malzemeye dogru uzaklaf?tInlIr. Ismm uzaklaf?ma hlZI, f?unlara baglI olmaktadlr: D6kme (Bof?altma) SlcaklIgI (T), par<;;anm kesit kalmlIgI ve lSI iletkenligi. T dUf?ti-ik<;;e, slVldaki atomik hareketler, gittik<;;e azalIr ve neticede, atomlann duzenli bir kristal yaplsma dizilecegi bir slcaklIga vanlIr. Saf bir metalde bu olay, tek bir slcaklIkda olur (KatIlaf?rna Slcakhgl) ve metalin Slcakhk - Zaman grafiginde tesbit edilebilir. :::)ekil. 3, Saf bir metal i<;;in f?ematik Soguma Efrisini g6stermektedir. Slcakhkdaki durdurulma (sabitlik), intizamslz (du-, zensiz) SIVI durumundan, intizamlI (di-izenli) katl haline ge<;;mesi uzerine, son katllaf?ma ISISInm (Gizli Katllaf?ma ISISI) i Sli71 + Katl uzaklaf?masmdandlr. B'~ KatIlaf?ma, Ave B noktaIan arasmda ve bir za~ man periyodunda, 2 baDonma C, KATI samakda meydana gelir. Noktasl -......~ 1. Basamak, <;;ekirdeklerin meydana gelmesidir rCEKiRDEKLENME); <;;ok ku<;;uk, kararh katl kris(:::)ekil. 3) tali tIer (<;;ekirdekler) ortaya <;;Ikar. D6kumhane f?artlannda bu kristalitl-----·-------·-----..;.;;;:::-Iler, SIVI ile genel olarak Zaman(t) - temas halinde bulunan kahp vi-izeyleri, curuf veya oksit par<;;aClklan ve katIlan Cekirdek Yamcllar gibi, uygun C;;ekirdeklenme Mevkilerinde f?ekillenirler. 2. Basamak, bu Ohlf?an kararh katI kristalitlerin bUyUmesidir. D6kum katIlaf?ana kadar, kristalitler, etrafianndaki slvmm eksilmesiyle bi-iyurler. Pratikde, kararlI <;;ekirdeklenme baf?armak i<;;in, katllaf?manm baf?layabilmesinden 6nce, SIVI metalin slcakhgl, Denge KatIlaf?ma SlcakhglIlln altma df1f?melidir. Denge, terazi demektir. Denge Katllaf?ma Slcakhgl, katI ve slvmm her ikisinin olmasl durumunda, her ikisinin de meydana gelme meyillerinin dengelendigi slcakhktlr. B6ylece dengede, her iki faz da (SIVI ve katl miktan), digerini eksilterek artmayacaktIr. KatI oluf?masl i<;;in Slvmm, Denge Katllaf?ma Slcakhguun altma soguma ihtiyacma, ASIrI Soguma denir. :::)ekil. 4 te pratikdeki gibi bir Soguma Egrisi g6sterilmif?dir. ""TN: Kararh katI <;;ekirdekler saglamak i<;;in gerekli Af?Irl Soguma miktandlr. Buna Cekirdeklenme A;an Sogumasl diyoruz. ""Ts: Bu <;;ekirdeklerin deyam eden bflyUmesini muhafaza etmek i<;;in gerekli Af?Irl Sogclma miktandlr. Bema da KatIlasma ASIrl Sogumasl diyonlz.
\
\\~)
(91)
KaW~ma A~m
Sogumasl
(11)
S,ekil. 7
<;ekirdeklenme
•
A~m
SOgumaSl •
(S,ekil. 4)
Zaman(t)
•
:
A:;an Sogumanm tipik degerleri 2 - 100 C mertebesindedir. lsmHl pargadan uzakla:;?ma hlZI arttIkea, A:;?lr1 Soguma artaI'. A:;?lr1 Soguma arttlkea, olu:;?abileeek katl <;:ekirdekler saylsmda keskin bir artls oluI'. 8u durum S,ekil. 5 de, <;ekirdeklenme HIZI ile A:;?lrl Soguma arasl;1daki grafikte gorLilmektediI'.
•
TANE SINIRI
Cekirdeklenme 1hZ!
[DENDRiT]
TANELERtN OLUSMA MEKANiZMASI 8ir tanenin bi.iyi.ime mekanizmasl da , doki.imei.iyu" ilgilendirir', ei.inhi " bu, bir dokum i9indeki segregasyon ve haeimsel <;:ekme sekillerini etkileyebiliI'. (Pratik) Endustri Siartlannda <;ekirdekler, slVldar: Dendrit denilen (S,ekil. 6) aga9 dallarma benzer SiekilCle buyDrler. Herbir eekirdek, metalin kristal yaplsl (YMK, HMK vs.) ile tesbit edilmis , belirli , tereih e. . dllmlSi yonlerde bUyl.iI'. Herbir Dendrit buylidukee , dik aClda kenaI' kolIi'll' geliSiir; onlardan da diger yan kollar, dik a9lda geliSiir, biiyleee S,ekil!erde (7 ve 8) giisterildigi gibi devam edeI'. Kollar, tedricen kalmlaSlr. lkineil Dendrit kollan arasmdaki son Slvmm katlla:;?masl, komSiu imllar karSillaSitlgl zaman tamamlamI'.
(S,ekil. 8) S,ekil. 8 (a) da <;ekirdekler olu:;?makta, daha soma bu gekirdekleI', Dendritler halinde geli:;?mektedirleI'. (e) de ise, katIla:;?an metalin tane yaplsml (iri veya inee) ve ok ile i:;?aret edilen Tane SHllrlanm gori.iyoruz. Erimeyen impuriteler, kristallerin dl:;?mda 90kelmeye meyilli olduklanndan dolaYI da, Tane Smlrlan ortaya 9lkarlaI'. TANELERiN MEYDANA GELMESi S,ekil. 8 de, her bir <;ekirdeklenme mevkisi, bir kristal veya "tane"ye buyDI'. Katlla:;?ma tamamlandlgmda, kom:;?u taneler, bir Tane Smlrlnda kar:;?lla:;?lrlaI'. Katlla:;?ma esnasmda 90k saYlda aktif gekirdeklenme mevkileri varsa, buyumekte alan kristaller, birbirleri ile daha erken kar:;?lla:;?lrlar; netieede meydana gelen tane boyu ki.i9i.iktur (ineedir). inee tane yaplsl, hlZl! sogutulmu:;? dokumlerde (ki burada, yDksek dereeede A:;?lrl Soguma, daha yDksek <;ekirdeklenme Hlzlan saglar) veya elveri:;?li derecede Suni <;ekirdekler katIlml:;? dokumlerde meydana geliI'. Fakat, yalmzea birka9 gekirdeklenme mevkisi aktif ise, buyDyen kristaller, daha ge9 bir basamakta kar:;?lla:;?lrlar; netiee olarak ortaya 9lkan tane boyu bUyl.iktur (iridir). iri tane yaplsl, yava:;? sogutmanm, dUSiuk ASilrl Soguma degerleri vermesiyle birlikte, Tane inceleSitirieilerin de katIlmamaSI durumunda ortaya 9lkaI'.
(92)
(93)
(S,ekil. 5)
1\§1n
SO!;l1111a
(S,ekiI.6)
~
~
~
Genel olarak, bir dokumde ince tane gereklidir; \;unku bu, daha yiiksek mekanik ozellikler, geli:;;tirilmif,/ Tokluk ve Sicak Ylrtllmaya kar:;;1 daha fazla diren\; gosterir. Bu durum, f,/undan dolayldlr: Bir "tane", belirli bir dogrultuda buyiiy(.ip katlla:;;an Dendritden meydana geldiginden ve diger taneleri meydana getiren Dendritlerin ana dogrultulan farkh 01dugundan, ince taneli malzemede Dendritler, veya kristal kafes duzlemleri, pek \;ok yonlerde uzamrlar. Yani, malzemenin son tane yaplsl, pek \;ok dogrultuda uzanan kristal kafes yaplsmdadlr. Bu, metale her yonde duzgun bir mukavemet saglar. iri taneli malzemede, Dendritler ve kristal kafes duzlemleri, az saYlda dogrultuda yonleneceklerinden, son tane yaplsl, saylca az dogrultuda katllaf,/ml:;; kristal kafes duzeninde olacaktlr ve zorlamalara kar:;;1 ince taneli maizeme kadar dayamm gosteremeyecektir. Bununla beraber, ince tane yaplsl gerekmeyen ozel bir hal vardlr: Yuksek Sicakhklarda Gerilimin uygulandlgl durum, Tane Smlrlannm bir zayJ11atma tesiri olabildigi durumdur. U\;ak motorlan Turbin Kanatlan, tamamen Kolumnar (Sutunsal), yahut tek kristal olarak, tane SlmrIan olmadan, uretilebilir. Tek kristal, kanat dokumun katlla:;;masl esnasmda, tek bir <;ekirdeklenme mevkisinin aktif olmasma izin vermekle elde edilir. KALIP YUZEYiNDE KATILASMA
(~ekil. 9)
(Kl\.LIP DUVARINDAN DENDRiTiK BUYUME )
\
J
~ekil.
9 daki "d" mesafesi, Dendrit Kol mesafesi olarak adlandmhr ve uzunlugu, soguma hlzma baghdlr. Metal Kahba Dokum (Die Casting) veya ince kesitli kum kahba dokulmu:;; par\;alar gibi hlzh sogutmalarda (soguma hlzl buyuk oldugu zaman), katlla:;;ma esnasmda buyiiyen Dendritlerin daha slk dallanmasl vardlr; netice olarak Dendrit Kol mesafesi ku\;uktur. Daha yavaf,/ sogutma hdan, daha yava:;; Dendritik buy(.ime, daha az slkhkta Dendrit dallanmasl, daha geni:;; Dendrit Kol mesafesi verir. d mesafesi buyiiduk\;e, Dendrit kollan arasmda olu:;;abilen Dendritlerarasl \;ekme bo:;;luklanmn gozenek ol\;uleri artar. Daha buyiik Kol mesafeleri, katlla:;;mada olu:;;an ikincil fazlann da, daha kaba bir dagJllmml netice verir. Bu iki etki, olduk\;a slk olarak, ince kesitlerdeki ile karf,/Ila:;;tmldlgmda, dokumlerin kahn kesitlerinden alman test numunelerinde, daha dUf,/uk Mukavemet ve Suneklik degerlerine sebep 0lurlar. ~ekil. 9 da, Kahp Duvarmdan Dendritik Buyiime :;;eklinde, <;ekir(94)
(~ekil.
E~
Ekse
10)
.
her eksende
deklenmenin kahp duvannda oldugu farz edildi. Bu durumda Dendritin buyumesinde, Kolumnar (Sutunsal) tane denilen, sutun f,/ekilli bir .tane uretilir. Eger \;ekirdeklenme kahp duvanndan uzakta meydana gehyorsa, Es Eksenli tane denilen, kabaca kiiresel bir kristal uretilmek uzere, Dendrit, herhangi bir kahp slmrlamasl olmadan buy(.iyebilir. Bu iki tip tane yaplsl, ~ekjl. 10 da gosterilmektedir. Eger, soguk kallp yiizeyi ile karf,/Ilaf,/mak gibi, SIVI metal; bir metal kahpta hlzla sogutulursa, pek \;ok saylda \;ekirdekler; ku\;uk, rasgele mevkilenmi:;; Cil (Soguk tabakal kristallerinden bir tabaka te:;;kil etmek uzere buyiiyebilir. Soguma hJZI azaltlhrsa, bu <;il kristallerinden, daha uygun mevkilenmi:;; olanlan, Kolumnar taneler olarak, tercihli bir f,/ekilde, dokum kesitinin merkezine dogru buyiirler. Kolumnar tanelerin 01\;uleri, daha du:;;uk Dokiim (Bof,/altma) Sicakhklan, eriyen ve Cekirdek yaplcllann katJlmaslyla Slmrlamr. Eriyen ve <;ekirdek yapici katkllarm bulunmasl, Kolumnar Buyiimeden -t Ef,/ Eksenli buyiimeye ge\;if,/i tercih ettirir. <;il, Kolumnar ve Ef,/ Eksenli bolgelerin nisbi ol\;uleri, bi\;imleri ve pozisyonlan, ~ekil. 11 de gosterilmektedir. . ~ekil. 11 aynca, 4 Kolumnar buyiime on klslmlannm keslf,/me mmtlkalanm da gostermektedir. Bu kesif,/me mmtlkalan, bilhassa, dokumlerin daha kahn kesitlerinde, veya <;ahf,/ma (deformasyon) takib edecek ingotlarda (kutuklerde), bir zaylflatma tesiri gosterebilir. Bu tesir :;;undan dolaYldlr: Erimeyen impuriteler (safslzhklar, pislikler), ku\;uk curuf veya refrakter kalmtllan; Kolumnar kristallerin buyiiyen on yiizeyine dogru ittirilirler, kristaller kar:;;llaf,/tlklannda arada hapsedilirler. Bu metalik olmayan partikullerin kesitte bulunmasl; Dokumun sogumasI esnasmda veya daha sonraki <;ahf,/ma (deformasyon) ve kullanma esnasmdaki yiikleme durumunda, kesif,/me mmtlkasl boyunca \;atlamaY1 netice verir. Bu tesir; buyiiyen on kJslmlann kesif,/mesini onlemek i-, \;in, dokumleri, yuvarlatllmlf,/ ko:;;elerle dizayn etmek :;;eklinde azaltllabllir. Veya tamamen E:;; Eksenli tane yaplsl uretmekle onlenebilir. Tamamen Ef,/ Eksenli yapllann nasll elde edilebilecegini anlamak i\;in, eriyen katkmm katlla:;;ma esnasmdaki tesirleri, goz onune almmahdlr. (95)
lBIR
INCOTU N KESIT' BOLGEljEr~i J
~~~~" ell "II bolgesl I
Kolurnnar balge E~
Atom
%' Zn
.
Eksenh balge
Kc:sit J ITlln tlkasl (f;)ekil. 11) ingot Kahp duvanna yakm, A noktasl ile, kahp - metal araY[lzeyi arasmdaki slcakhk farkl; ingot Kahbm ortasmdaki E noktasl ile, kahp metal arayiizeyi arasmdaki slcakhk farkmdan kLi<;;uktCtr. ilk anda kahp duvannda, <;;ok ince bir katl tabakasl olu:;;acakt!r. Kat!, <;;ok hlZh bir :;;ekilde slVlya dogru ilerleyecektir. Dendritler, kahp duvanndan i<;;e dogru bi.iyiimektedirler. Sogutma faktiiru ile oynaYlp, butun yaplYl DendIitik veya E:;; eksenli yapabiliriz. <;:ok hlZh sogutursak, Slvmm ugradlgl slcakhk farkl, <;;ok yliksek olacakt!r. Bu slcakhk farkmm (L'.T), c;;ok yuksek miktan, kahp - metal araylizeyinin iini.indeki slvlda, <;;ekirdeklenme olacak :;;ekilde elveri:;;li olabilir; E:;; Eksenli tanecikler meydana gelir. Sogutma hlZllll artlrmak i<;;in: (i) Kahba <;:il dedigimiz soguk metal plakalar yerle:;;tiririz. Biiylece, mekanik iizellikleri kuvvetli diiki.im tane yaplslra geli:;;tirmek i<;;in, yaplYl mi.imkun mertebe E:;; eksenli yapmaya <;;ah:;;mz. (ii) <;:ekirdeklenme Vasltalan kullanmak. Bunlann deformasyon (<;:ah:;;ma) esnasmda reaksiyona girebilmeleri, dezavantajdlr.
Cu--Zn
DE GE cD
DIYAGRAM ARI (96) (97)
TANIMLAR KARISIM: i<;;indeki her bir maddenin kendi ozellikleri muhafaza edilir. Aluminyum ve Kur::)unun bir kan::)lml gibi . METALLER ARASI BiLESiK: Slk slk metaller, herbirinin ozelliklerinden ayn olarak biraraya gelerek birle::)irler. Al - Cu, Mg - Si' un meydana getirdigi bile::)ikler gibi . ALASIM: Saf metalik element olmayan herhangi bir metale Ala::)lm denir. FAZ: Bir metalin veya ala::)lmm homojen olan (butem yapl boyunca aym kristal yapl ve kompozisyon (bile::)im) gosteren) bir par<;;asma faz denir. Boylece, saf bir metal, tek bir fazdan meydana gelir: iki metalin ala::)lml ise, birden fazla faz gosterebilir. Metaller alanmda, <;;ogu zaman SlVl metaller, birbiri i<;;inde tamamen eriyebilendir. Tek bir SlVl fazl te::)kil ederler. SlVl metallerin bir kan::)lml, katlla::)tlgl zaman, 4 ihtimal vardlr. (1) Metaller, katl halde birbirleri i<;;inde, tamamen eriyebilir; boylece tek bir faz meydana getirirler. (2) Metaller, katl halde birbirleri i<;;inde, hi<;; erimezler. (3) Metaller, katl halde birbirleri i<;;inde, klsmen eriyebilirler. (4) Metaller, katl halde, metaller araSl bile::)ik te::)kil edebilirler. Saf bir metalin katlla::)masmda, soguma egrisinde gorulen, tek bir lSll sabitle::)medir, yani, metal sabit bir slcakhkda katlla::)lr. <;ogu hallerde. soguma egrisi gosterir ki, ala::)lm, bir slcakhk arahgmda katlla::)lr. $ekll. 1 de, genel olarak Ala::)lmm Soguma Egrisi ve Ters HIZ Egrisi gosterilmistir I_j
A1..A$IMIN
($ekil.l)
fbi TERS HIZ
SOCUMA
EGRlsl
p..GRlsl
i ,
I
I
. T, ka b.la f maru n ba¥,lama :::1cakh~
7,
~
... - - - - - -
~,
rA - rs S % 15 ise, Verine Ge<;;me Katl Eriyikler; rA - rs > % 15 ise, Ara Yer Katl Eriyikleri meydana gelmektedir r: Atom yan<;;aolanm gostermektedir ($ekil. 2\.
• •
• •
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
- T:
kablasmarun tamanilaruna slcai(hf;:!
;,c ::; ;,c
--
T: ;- -
- -
-
-
< 0
< 0
r
(f)
(f)
( ZMIAN
)
,- -
I I f
. i,
I
1
0
0
0
DUzenii Yerine Ge<;me f:"l KalJ Eriyikler
0
0
0
0
0
.. 0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
&
•
0
0
..
.
0 (
0
0
0
0
0
0
• • •• • •• 0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Kat. Eriyikle<
0
0
0
0
Ibl DGzensizYcnne G"I'me ]
0
0
.
,
0
o = Me!aJ A atomlan .. = Metal B atomlan
•
(e) Ara)'E"
KalJ Eriyil
0
($ekil. 2)
)
KATI ERIYIK DENGE DIYAGRAMI Sekil. 3 de, Katl Eriyik Ala::)lml meydana getiren saf Ave B metallerinin"<;;ok yava::) sogutma ile elde edilen Soguma Egrileri ile, % 20 A (% 80 B), % 40 A (% 60 B), % 60 A (% 40 B), % 80 A (% 20 B) Ala.::)l~lan nm, <;;ok yava::) sogutma ile elde edilen Soguma Egrileri gostenlml::)tlr. Daha sonra bu Soguma Egrileri uzerinde,$ekil. 1 deki gibi, Tl:Katlla::)manm Ba::)lama SlCakhklan ve T2: Katlla::)mamn Tamamlanma SlcakhkIan i::)aretlenmi::)tir. <;e::)itli kompozis onlardaki (bile::)imlerdeki Ala::)lm-
( KATI ERtYIK DENGE DJ:YAGRAMI )
'1 1
-
0
0
0
G'cLA~llijLAR)-;--- 1 T)
;,c ::; ;,c
• • • •
0
0
0
($ekil. 3)
-
• •
0
2
3
4
6
5
( soC; lJ"L\
,~'--"
T,
tamTl 'Ie 1'2 maUdlldannm, J\.I.a.l§mllllOiuma egrisimle te",biti kola::; olm.acl.Jg, i<;:in, tern In,,, egrisi
<;izilir.
aabit
.~
biT miktar
gi.bi) [mesela 5 d u'J'lO"si i<;:in ~ zaman
KATI ERIYIKLER Yukanda sayllan gruplardan, 1. gruba girmektedir. Yani, Metaller, katl halde birbirleri i<;;inde, tamamen eriyebilir; boylece tek bir faz meydana getirirler. $ekil. 2 de, saf Ave B bile::)enlerinden meydana gelen Katl Eriyik Ala::)lmlannm, atomsal yapllan gosterilmi::)tir. (98)
.
.__ Zan1an
Z;uTIJm
•
L
L-.-
Zaman Zaman (99)
... - - ' .-1>-
Zaman
-,---)l)l>~1
Zan1iUl
(gekil. 5 - a) (gekil. 4)
i
2
3
4-
t
f
~
5
,
T,
+
>--i
Q ~
~
:
'UJ
+
T,
T,;
T,
~
SlYl
.g
T,
U
~
(fJ
1<0\'1'[ ERIYl
!
TI!
d
T,
:oG T,
;: f /
(%A
a
% %100
T,
To
60A- t,lb4oa
ala:'!lml
SIVI
"
Tt :.L.
";j
J,
(l\I.\SI \11 .. \R )
A
20
B
BO
)
-
40 60
60
80 20
40
%100 1\ % 0 B
( KOMPOZiSYON (ktH. (31081) )
ERiYiK
r,o /\
':/,,80 B
l~/;~CJ
l\
% 60 A - % 40 B Kail Eriyik
lJ,';J6f)
Ala1?11Il.uun Soguma Egrisi
';;,,(,U B
\ O%A 100%8
M) kiitle % Sl
--7
(l00)
8M
l00A %0 B
lann Katlla:;?ma Ba:;?lama ve Katlla:;?ma Tamamlanma SlCakhklan birle:;?tirildiginde, ortaya iki egri ';:lkmaktadlr. KatJla:;?ma Ba:;?lama Slcakhklanm birle:;?tiren iistteki egrinin ach Likidus, KatI1a:;?ma Tamamlanma Slcakhklanm birle:;?tiren alttaki egrinin adl Solidus'tur (gekil. 4). Biiylece, Likidus, uzeri SIVI Faz olan faz egrisidir. Solidus, alt bsml KatJ Faz olan faz egrisidir. Likidus ile Solidus Egrileri arasmda ise Ala:;?lm, SIVI ve Katl Fazlarm bir kan:;?lml :;?eklindedir. gekil. 5 de, iizel bir Katl Eriyik Ala:;?lml (% 60 A - % 40 B), .;:ok yava:;? sogutularak incelenmi:;?tir. Katlla:;?ma Tl Slcakhgmda ba:;?lamakta ve T4 Slcakhgmda sona ermektedir. Tl ve Tl Slcakhklan arasmda Ala:;?lmm bir kIsml SlV1, bir kIsm1 katldlr (gekil. 5 - b). T2 ve T3 Slcakhklannda Ala:;?lmda Katl ve SIVI olarak bulunan 2 Faz ve Kompozisyonlan, gekil. 5 c de giisterilmi:;?tir. iki Fazh Biilgede, Slcakhk yatay .;:izgisi .;:izildiginde, bu .;:izgi, Likidus ve Solidus Egrilerini iki farkh noktalarda keser. Mesela T2 Slcakhgulda, Likidus Egrisini kesen nokta d ve Solidus Egrisini kesen nokta f dir. Yani, T2 Slcakhgmda, SlVmm i.;:indeki % A ve % B Saf Bile:;?en miktarlan, d noktasmm Kompozisyon Ekseninde giisterdigi deger ile belirlidir (% 50 A' ya yakm); T2 Slcakhgmda, Ala:;?lmda Katmm i.;:indeki % A ve % B Saf Bile:;?en miktarlan, f noktasmm Kompozisyon Ekseninde giisterdigi deger ile belirlidir (% 80 A' ya yakm) . Optik mikroskop altmda, Kat1 Eriyik Ala:;?lm1l1111 yaplsl, saf bir metalin yap1s111a benzer, .;:unkii yalmzca bir faz bulunur ve iki ayn metal bulunduguna dair delil yoktur. Tek fazh yapl, olduk.;:a uniform 61<,;(1de ve bi<,;imde katlla:;?lr. E:;? eksenli taneler olarak adlandmhr (gekil. 5 - c).
(gekil. 5 - b)
7j,
~w -j'
~
I-<
I
....:I
'." < 0
katl eriyik
T4
,
1
\
I-<
rn
,
katl eriyik If'-
ZAMAN % 60 A - % 40 B
deudritler: 1a>mpozis yonfnolttam. ilebelirli
Ala~tnl1nln
t;efitli Slcakhldardaki 'lapis!
Dendritler.
1a>m~onu j
knmpozisyon
Telt Fazll Vapl.
belirli
YapL
Taneleri. %6OA·%4QB
y_ Sogutmada Denge Yap""-
d llOktam ile (a)72 Slcakllgmda
ll:sn ~
(0)
13
Srcakh{jl:nda Yap<.
(gekil. 5 - c) (101)
(e)
T4 Srcakll{jl:nda Yapl,
Katl Eriyiklerin birbirleri i<;;inde her oranda eriyebilmesini gosteren iki metalin, en iyi bilinen ornegi Cu ve Ni dir (~ekil. 6). Cu - Ni ala:;)lmlan, m1.ikemmel korozyon direnci gosterirler. Buhar borulan, metal para ve elektrik rezistanslan yaplmlnda kullamhrlar. Monel gibi ala:;)lmlara, ozellikleri geli:;)tirmek maksadlyla Fe, Si, Mn, Al gibi diger elementler, ku<;; uk miktarlarda (% 0 - 31katlhr. 2000
($ekil. 6)
1500
..
~T; J:J,i'ti" srvi
1000
=---,-
_
~"
I
f(\TlERI\'IK
Ni
0 NI% 0
20
40
C\r% 100
80
60
50 40
Ni
)
[
0/ ()
80 20
10C
0
DOKULU (DOLGULU\ KATI ERiYiK YAPILARI iki metalin SlVl eriyiginin yava:;) sogumasmda (Denge Durumunda), dendritlerin DifUzyonla (Atom Yaymmasl) kompozisyonlannm degi:;)mesi i<;;in zaman verilir. Ticari (End1.istri) dokum :;)artlarmda soguma <;;ok daha hlzhdlr ve zaman, difUzyon olay! ile kompozisyon ayarlanrhasl i<;;in elveri:;)sizdir. Bunun neticesi olarak, eriyikdeki dendritler, tabakah (dolgulu) bir yaplya sahip olacaklardlr. T2 slcakhgmda (~ekil. 5 - a . % 60 A - % 40 B Ala:;)lmmm Denge Sogumasl) eriyikde bulunan dendritlerde, dendritin merkezi, metal A' ca zengin bir yaplda olacak ve onu takib eden tabakalar, c ve f arasmda bir kompozisyonda (bile:;)imde) olacaklardlr. Mevcut katl dendritlerin ortalama kompozisyonu, f de gosterilen miktardan daha fazla A' ca zengin olacaktlr. Katl ve Slvmm toplam kompozisyonu sabit oldugundan, T2 de SlVl Eriyik, Denge Sogumasma gore, metal A' ca noksan; metal B' ce daha zengin olacaktlr. Aym :;)ekilde, Ts slcakhgmda katl dendritler, metal A' ca zengin olacaktlr (j de kar:;)lhk gelenden daha fazla A) ve SlVl, g de kar:;)lhk gelenden daha az A' ya sahip olacaktlr. Dokulu dendritlerin kompozisyonundaki degi:;)me, dendritler boyunca renk degi:;)meleri olarak, optik mikroskop altmda gozlenir $ekil. 8 .
( DOLGULU KATI ERlYiK)
Tek fazh Katl Eriyik Ala:;)lmlan, Sertle:;)tirme (Su Verme) tipi ISII i:;)lemlerle sertle:;)tirilemezler. KATI ERiYtK ALASIMLARINDA OZELLtKLERiN DEGtStMt Maksimum Sertlik ve <;;ekme Mukavemeti ve minimum Elektlik iletkenlik, akla:;)lk % 50 A - % 50 B ala:;)lmmda ortilur ~ekil. 7 .
( Ni' ce zengin DolruI:n dendritler ~
DOI<:ULU DENDRITLER (METiUo NCA ZENGiN)
KATI ERlYiK ALASIMLARINDA
kompozisyon ile ozelliklerin degii:?imi DENDRiTLER
sertlik, c;:ckme gerilimi
(~ekil.
7)
(METALB' CE ZENGtN)
I I I
I
I I I
__ -
r-.,-----l.,------~=-=l-~-=;- - -
20
40
50
60
(kompozisyon (kutle
(102)
Cu' ca zengm Denclntler Aras. Bolge
(~ekil.
I
'" ..........
ARASI nOLGE
80
o/;, sill
%100 A % 0 B
8) Dokulu Katl Eriyik Yaplsmm Optik Mikroskop altmda gozlenmesi. Metal A' ya ornek Nikel, Metal B' ye ornek Baklr. Dokulanml§ yapl, arzu edilmez. Homojen olmayan bir yaplYl netice verir. Bu da, fiziksel ozelliklerde onceden tahmin edilemeyen degi:;)melere sebep olur. Dokulanml:;) yapl, daha once gosterilen denge yaplslna <;;evrilebilir. Kompozisyonun ayarlanmasl i<;;in dif1.izyona musade ederek,Solidus Slcakhgmm hemen aItmdaki bir Slcakhkda, ala:;)lml Tavlayarak, dokulanml:;) yapl giderilebilir. DifUzyon, Slcakhk (T) ve zaman (t) baglmhdlr; bu yi.izden tavlama slcakhk ve zamanmm dogru bir birle:;)imini kullanmak lazlmdlr . ORNEK PROBLEM: Ave B metalleri, katl eriyik meydana getirmektedirler. A' nm erime noktasl 1400 0 C; B' nin erime noktaSl 600 0 C dlr. 10 ala:;)lmm soguma egrileri <;;izilerek, denge diyagraml te:;)kil edilmi:;)tir. % 40 A - % 60 B Ala:;nmmm Denge Dunlmunda (<;;ok yava:;) sogutrna) katlla§maslIll inceleyiniz. (~ekil. 9) (103)
10100
% 100 Otektik'dir. E noktasmm sol tarafllldaki Kompozisyonda olan Ala:;)lmlann son (Katlla:;)ma) yapllan, (B + Otektik) ($ekil. 13 - d); E nokta-
SIVI
smm sag tarafmdaki Kompozisyonda olan Ala:;)lmlarm son (Katlla:;)ma) yapllan, A + Otektik dir.
I,iOn
ALA~IMLAR
1055
p
§ ::x:
isv
"c
T
2
3
1000
5
4
%401\
%01\ %20A %1001'1
% 60A
%
6
80 A
%OB
900·----~·
,/
~,
T,
T,
830"C
BOO
Jl
T,
T,
-,
% 100}\
T, T, T,
?,, ,
::<:
a
Kat! Eriyik
,
T,
-<
U ...,
'11>49
Otektik kompozisyondaki ala~Jm,saf bir metal gibi kaD-
U)
%A 0 % U: 100
80
100
($ekil. 9) % 40 A - % 60 B Katl Eriyik Ala:;)lmlllm Denge Durumunda Sogutulmasl. (1) Katlla:;)ma, hangi slcakhkta ba:;)lar? Katlla:;)ma, 1055 C da ba:;)lar. (2) Katlla:;)ma, hangi slcakhkta tamamlamr? Katlla:;)ma, 830 C da tamamlamr. 0 (3) 900 C da katl ve Slvmm bile:;)imleri (kompozisyonlan) nedir? Slvmm kompozisyonu, Likidus egrisi uzerindeki d noktasl ile, Katmm kompozisyonu Solidus egrisi uzerindeki f noktasl ile belirlenir. Buna gii0 re: 900 C da, Slvmm Bile:;)imi % 23 A - % 77 B dir. Katmm bile:;)imi ise: % 49 A - % 51 B dir. (4) 900 C da Katl faz/SIVI faz oram nedir? FAZ KURALI (TERAZi KURALI) : iki fazh biilgecle uygulamr. Bir F'az1l1 'Yr, si = (Kenclisine Uzak Pan;a) / (Toplam Par<;:a). Biiylece: % Katl = de/df dir. % Katl = [(40 - 23)/(49 - 23) J *100 = 0
0
h§lr.
Zaman
...
Zaman
l.._' _. . . , Zaman
Zaman
_Ii>-
Zaman
-D>-
Zaman
($ekil. 10) Otektik tipi Ala:;)lmlann Denge durumundaki Slcakhk Zaman So" rna e"rileri. 1
2
7,
~_._.
3
__
4
t
V
ALr\;;I:MLAR
~.~_._
..
~-
5
t
6
,
l
__
D
SIVI T]
- - - - - - - -- - - - - - - - - - - -
__
~
__ ._ .
TJ
0
(17/26) *100 = % 65.4 % SlVl = ef/df dir. % SlVl = [ (49 - 40) / (49 - 23) J *100 = (9/26) *100 = %34.6. 0 900 C da Katl Faz/SIVI Faz oram (17/9) = (1.89/1) = (65.4/34.6) dlr.
OTEKTIK TIPI ALASIMLAR iki metal SIVI durumda, her oranda, birbirleri ie;:inde tamamen eriyebilir. Katl halde, birbirleri ie;:inde hie;: erimezler (Sayfa 98, 2. durum) ($ekil. 10 ve 11). $ekil. 12 de, iizel bir Otektik Ala:;)lmm, Denge Katlla:;)maSI incelenmi:;)tir. $dcil. 13 de, $ekil. 12 de incelenen Otektik Ala:;)lmm e;:e:;)itli slcakhklardaki Denge Yapllan giisterilmi:;)tir. $elcil. 11 de giisterilen, Otektik Ala:;)lmlann Denge (Faz) Diyagrammda, E ile giisterilen Kompozisyon (Bile:;)im) ve TE Slcakhgmda, Otektik Reaksiyon meydana gelir. Yani SIVI Ala:;)lm, Katl(J) + Katl(2J ye diinu:;)ur. Ala:;)lmm son yaplsl, (104)
7. 7,
A
B +SI\1 ~
a -<
+ STYl
Solidus Solidus 1--...::...:c....;:.c...:..>------7---....... O'-.:;..;..~"'-_--_jG
T,
F
OTEKTIK
OTEKT~'
"'., REAKSIYON; KOMl)OZISYON... J["SIVl -----:;?' ~I'OUt '\-n +KA''1'1. 2
S:2 V) /'"
A-IB
B..?
20
40
60
~-;-_ _J L - _...._ .. ~--_._-L.-.
%0 A % 100 B
%/1. _ KOMPOZISYON (ktltle %
80 """"'_------::-:-:-=
% 100 A
$D
%
($ekil. 11) Otektik Ala:;)lmlann Denge (Faz) Diyagraml. (105)
0
B
o SPiT T4
-
-
-
-
-
-_. '- .-
C
t a-<
T, T, ~-lj-
'vA
.......
U .......
T3
I
k
m
n
A+ srvI
B + SIVl
(gekil. 14)
T. !--1-----~:..-------+--__lG P E q f "-
t.I)
OTEKTIK
KOMPOzisyo)J
A+a
_.
20
%0 A. %100 B
40
~---_--I_------'
50
%10QA %OB
80
Kompozisyon (k-utle % sD
gekil. 12 % 10 A - % 90 B btektik Ala\1lmlmn Den
Saf B
SIVL Bile;1irni : k nokta-
fa)
T SICAKUC'aNDA 2
SlVI.
Ib)
St.
l' SICAKUGINDA 3
SafB SafB
SM.
A V(~ 13 metallecinill Otcktik kaO§lill1
Bile~imi
E
Ie)
Heaksil'()[]
(0) SlCak],gmm ('IE) SON YAPl hemen iJzermde (gekil. 13) % 10 A - % 90 B btektik Ala\1lmmm Denge Kat!la\1masmda, <;:e\1itli slcakhklarda yapllar.
nob.1:aSl.
(106)
bRNEK PROBLEM: 7 adet Kadmiyum - <;inko (Cd - Zn) ala\1lml, Denge \1artlannda (<;:ok yava\1) sogutularak, denge (faz) diyagraml <;:izilmi\1tir. Faz B61gelerini i\1aretleyiniz . % 30 Cd - % 70 Zn Ala\1lmmm sogumasml inceleyiniz (gekil. 15). (1) 320 DC de hangi fazlar vardlr ve bile\1imleri nelerdir? 320 DC de ala\1lm, SIVI i<;:inde Saf Zn dendritlerinden ibaretdir. Slvmm kompozisyonu, k noktasl ile verilir. Yani: % 53.5 Cd ve % 46.5 Zn. 320 DC de Kat! ise, % 100 Zn dir. (2) 320 DC de fazlann oram nedir? Katl Zn/ SlVl = kl / hI. Yani: (53.5 - 30)/30 = (23.5/30) = (0.78/1) (3) 320 DC de fazlann % leri ne kadardlr? % Zn = [ (53.5 - 30) /53.5 J *100 = (23.5 /53.5) *100 = % 43.9 Zn % SlVl = [(30 - 0) /53.5 - 0] *100 = (30 /53.5) *100 = % 56.1 SlVl iki faz oldugundan, 100 den 43.9 u <;:Ikanrsak, hemen % SIVI yl bulabiliriz. (Yukardaki hesaplarda FAZ KURALI uygulandl). (4) btektik SlcaklIk ve Kompozisyon nedir? btektik SlcaklIk, 266 DC ; btektik Kompozisyon: % 83 Cd' duro (5) Oda slcaklIgmda ala\1lmda hangi yapllar (fazlar) vardlr? Ala\1lmm Oda SlcaklIgmdaki tane yaplsl, Saf Zn + btektik dir. (6) Ala\1lmm Oda SlcaklIgmda son tane yaplsmdaki fazlann % leri ve birbirlerine oranlan ne kadardlr? Kat! Zn/btektik = Ep /Fp = (83 - 30)/(30 - 0) = 53/30 % btektik = (30 - 0)/(83 - 0) = (30/83) *100 = % 36 btektik % Zn = (83 - 30)/(83 - 0) = (53/83) *100 = % 64 Zn (veya 100 - 36 = % 64 Zn)
(107)
OTEKTiK TIPI ALASIMLARDA, OZELLiKLERiN DEGiSiMi Kompozisyon ile Ozelliklerin degi§imi, grafikde giiruld1.igu gibi (:;;ekil.I6), A ve B Metal Ozelliklerinin A-Irhkh OrtalamasldlL ()tlktik ""lIt1{IIJIJarda KOlltpoifD'O/l ile O'i:!,flikkriil d~gi,ril!li ,I'll I
*~
SICAKLIKI
~~
:w (1)
Pc-
gO,
.....
~
o
C~
w
"0
-
t-v
0\ 0\"
'0
co
c c
'I
0
N ::J
-
~
%30Cd . %70 Zn
e.u
° :.
tJ (1) ::J
~
0
e
!2 en
0, .....
'"
?l
________ .r.
(\)
-------~-
-;::t.
.-~-
?l
Cl
I~
0
(1)
~ n-
Pl ~
Pl
'W
S Pl
(A
en
0
,..
W
.~ -p-----?l 0,
;:I'.(t ?l
+
-
~O'
..... I:l(\)
- - - - - ----- t{fJ ........ .... r'"l
::l ;:1'. (j ~
.... ?l
+B)
lGn{lflI
I
%100 A
%0 A
~
'!II
~
s
~--3 :::':'::l, i
oferilik Nt Cekme Gerilimi' -..
-
...... -
...... ......
"1
·0
~
......
L
o
--:-'-::--_ _ ~.. _.~
20
40
~,
_:_::_--~:_.:'
60
80
KOAfPOZjSYON.---?
% 100 A %
0
B
(:;;ekil. 16) ORNEK: Metal A' nm sertligi: 215 Brinell, Metal B' nin sertligi 70 Brinell olsun. % 40 A - % 60 B kompozisyonundaki Otektik Ala§lmm sertliginin ka<; olmasl beklenir? [ (40 " 215) + (60 * 70) ]/100 = (0.4 " 215) + (0.6* 70) = 86 + 42 = 128 Brinell .
U)
~ "
c
°8
- -...... ...... Rick/rile.. ............ -lk!/keniik, .......
-
N
A % 100 B
i
.I'll']
I
+
+
C1CI
-
't:l
+
/1+Otektik
I
Km1,rtnt
0
C/J..(j) ~§ ~
E
B +() td:.til:.
'-J
..... oPl ~
......
•
6'2
~>-
::J ::J
:.
c \0 0
0\ 0\
VJ 0
~
A
JWI
t\)
;oR a
0.-
8t ;:r'
.2!
0
B-1-l>.
~
(109)
(iii) Katl Halde birbiri i.;inde KISMi ERivEBiLiRLiK DENGE DiVAGRAMI iki metal, katl durumda birbirleri i.;inde kIsmi eriyebilir (Sayfa 98, 3. durum) ve iki Katl eriyik arasmda Otektik vardlr. :;)ekil. 17 de verilen Lehimler (Pb - Sn) Denge Diyagraml111 inceleyelim. Otektik Slcak!lkta (183 0q, bir Otektik Kam;am meydana gelir. (% 20 Sn, Kur~unun i.;inde Katl eriyik ve % 3 Pb, Kalaym i.;inde Katl eriyik. Yani: a + ~ ). Ortaya ';lkan son yapllar, aSll katl eriyikler (a ve ~) ve bu iki katl eriyigin Otektik kam,ilmldlr, yani: a + Otektik veya ~ + Otektik yapIlannda ala~lmlardlr. b---c faz smm (SOLVUS) giisteriyor ki, kalaym Pb i.;indeki erimesi, KATI DURUMDA degi~mektedir. 183°C de % 20 Sn, Pb i.;inde eriyor iken, Oda Slcak!lgmda % 3 Sn, Pb i.;inde eriyebilir. Pb - Sn ala~lm lan, bir.;ok ticari lehimlerin temelidir. :;)ekil. 18 de, Klsmi Eriyebilirlik Ala~lmlannda; Ozelliklerin, Kompozisyon ile degi~imi verilmi~tir. Yakla~lk Otektik Kompozisyonda (% 62 Sn), maksimum Sertlik ve Cekme Gerilimi ile, minimum Elektrik iletkenlik iiriilmektedir. IasMj ERjyEBjURLll< (Pb-Sn)
(:;)ekiI.18)
Alw;m711annda Kompozisyon SERTLjJ( ue 9EKME GERjUMj
ile Ozelliklerin Degi,:;imi
/
,, ,
/ /
ELEK~ jLETKENi1It- - _
_ _ _ _ _---"
~._
//
. _/ --_ .....; - _ -- /'
.
.. _'_' • I. L._.
~
._ .•I.....
_
5,,%0
20
40
60 62
80
100
Pb%lQO
80
60
40' 3>
20
0
Kompozisyon(kiitle % si)
KATI HALDE ERivEBiLiRLiGiN DEGisMESi VE COKELTME SERTLESTiRMESi: % 10 A - % 90 B AlaSlmlm dusunursek: ( :;)ekil. 191 340°C de, metal A' mn hepsi (% 10$), a K~tl Eriyiginde olacaktlr. o °C de ise % sib, ~ i.;inde eriyebilir. Kalan %/{1, (10 - S), me taller araSl bile~ik olan Ax By ~eklinde Katl Eriyikte .;iikeltilir (:;)ekil 20 - b). Ciikeltilen bile~ik, son yaplda, katl eriyigin ya taneler arasmda veya tane Sl111rIan biilgesinde olabilir. :;)ekil 20 - b, 340°C nin i.istlinden yava~ sogutmaYl giisteriyor. Bu tavlama operasyonunda ala~lm, yumu~ak ve sunek olacaktlr. (110)
u
00 CON
1000
ALA$IMININ 9E$jTU
%lOA -%90 B
ALA$IMI
MUAMELELERDEN
800"",-__
SONRA TANE YAPISI.
SIVI (a)
u+SIVI
600
580- 340 C araslndaki yap1. %1 0 A' run B it;indeki KatI Eriyigi.
u
°
(bl
340 C 'den yava$ sagutma. %5 A, B' nin it;inde KatI Eriyik.Ax ELl bile$iginin Kab~C;;6k§[tis.L .
400 340
-- - - - - -
n+AB x y 200
(e)
ilEriyiknru-ainelesindeni sanra yap1.B it;inde % 10 A iKatI Eriyigi.(a) ya benzer. iA-?lr1 Dayurulmu$ Eriyik.
I I
o s,%0 B%100
~{)5.A--l10--·is--5.0------3J..0o/,JA
?
Kompozisyon(kiltle %si) (S,ekil. 19) °It, 10 A - 'X, 90 B Ala~lmJnJn Ciikeltme Sertle~tirmesi. Bununla beraber, eger ala~lm, 340°C nin uzerinden hlzla sogutulursa, metaller araSI bilqik ~eklinde c,;iikeltilen AxBy deki fazla A bastmhI' (c,;iikelmesine mani olunur) ve % 10 A, Katl Eriyikte muhafaza edilir. Bu. Asm Dovurulmus Kall Eriyik olarak bilinir. Bu durumda ala~lm, 580 - 340 DC arasl tavlama durumundakine oldukc,;a benzer iizelliklere sahip olacaktlr. Bu yaptyl elde etmek ic,;in ala~lma slk slk, Su Ortammda SU VERMEK (Quench) gereklidir. Bu i~lem, ERiYiK MUAMELESi (ERiYiOE ALMA) diye adlandmhr. Yapl, kararh degildir. Eriyikteki fazla A (% 5), Oda Slcakhgmdaki normal % 5' lik A durumuna varmak ic,;in buyiik bir meyli vardlr. Bin:;ok haJlerde "COKELTME SERTLESTiRMESi" diye bilinen dusuk bir Slcakhk Muamelesi He. Ciikeltme MekanizmaSlnl tetiklemek gerekir. (112)
(S,ekil. 20) % 10 A - % 90 B Ala~lmll1Jn, Tavlama ve Ciikeltme Yapllan. Bu Ciikeltme ISII isleminden sonra fazla A, bile~ik Ax By ~eklinde c,;iikeltilecektir, fakat COK iNCE bir ~ekilde (S,ekil. 20 - d). Hatta Optik Mikroskopta bile giirulemez. Bu c,;ok ince c,;iikelti ile kazandmlan, Sertlik ve Cekme Geriliminde iinemli bir artl~tlr. Eriyige Alma (Muamelesi) ve Ciikeltme Sertle~tirmesi (MekanizmaSI) giisteren ala~lmlar, ticari olarak c,;ok iinemlidirler. En iyi bilinen iirnegi Duralumin tipi AlaSlmlar (AI - % 4 CuI Havaclhk Endustrisinde kullamhr. Bu ala~lmm avantajl, Eriyige Alma durumunda kolayhkla ~ekil lendirilebilir. S,ekil verildikden soma, yuksek mekanik iizellikler elde etmek ic,;in, du~uk bir slcakhkta, Ciikeltme Sertlqtirmesi i~lemi gerekir. Sertle~tirme basamaklan
(113)
DEMiR ve CELiK Teknik anlamda bu iki kelimenin tarllmladlgl malzemeler, birbirinden c;ok farkhdlr. Demir (Fe); Altm (Au), G1.imu'1 (Ag), Oksijen (0) gibi kimyasal bir elemandlr. Demir, yer kabugunda Oksit bile'1ikleri halinde bulundugundan, saf demirin elde edilmesi zordur ve sanayide yaygul kullamm alam yoktur. "Ii, 99.8 safhktaki demir, iyi mlknatlslanma iizelligi aranan yerlerde kullamhr. En iinemli Demir Oksitleri, Hematit (Fe2 03) ve Magnetit (Fes 04) dir. Diger dciha az iinemli olan Demir Filizleri, Limonit ve Siderit dir. Saf Demirin fazlaca yumu'1ak olmasl ve mukavemetinin az olmasmdan dolaYI, ala'1lmlandlnlarak kullamhr. SAF DEMiR in bazl bZELLiKLERi: bzgiil Aglrhgl: 7.85 g/ cm~l Erime Slcakhgl: 1539 DC Kaynama Slcakhgl: 2740 °C (:ekme Mukavemeti: 27 Kgr/mm 2 gekil. 1 de, Atmosfer Basmcmda, Saf Demir'in Soguma Egrisi giisterilmi'1tir. geki1, aym zamanda, Katl Durumda c;e'1itli slcakhklarda AIlotro ik Faz Diinu'1melerini iistermektedir. SAF DEMiRiN, ATMOSFER BASINCINDA, (Sekil. 1) SEMATiK SOGUMA EGRiSi SIVI _ S-F'e 15:\9"(;
;;- Fe
",,/ 1400'(:
8 -"
.y'
donu~mesi
')' .C o
II>
EMIR ve <;ELIK
I
.) j{)T
CI. -
Fe
II>
(114)
Zaman,--------+Il> SIVI: SIVI Demir. (5 - Fe: Delta Demir (HMK). y - Fe: Gama Demir (Ostenit) (YMK). CI. - Fe: Alfa Demir (Ferrit) (HMK). (115)
a
diin1.i'1 mesi
Demir, labiatia bulLman filizlelinden, YUKSEK FIRlNda (:,?ekiL 2 ve 3) [Sl ve c,ok miktarda kimyasal reaksiyonlardan gec,erek, PiK DEMiR olarak elde edilir. YUKSEK FIRIN (:,?ekiL 2) !-lAVA ISITMf'. OC'AOI
P,o;frakter
SLinekligi vardlr (:,?ekiL 3). ic,indeki cLiruf, dolgu maddesi olarak harekelinden dolayl Kaynaklanabilmesi, aynca Dovulebilmesi kolaydlr. Baru, Levha, Si.is E'iyalan ve Demir Cubuklar 'ieklinde kullamlIr. Tipik bir yuzdesi a'iaglda verilmi'itir: C: % 0.02 Mn: % 0.03 P: % 0.1 ,. (:,?ekiL 3) S: % 0.02 \ Dovme Si: % 0.15 Demirin COruf: % 3.0 Lilli Kmlmasl.
[lama
Tugla
,;;;.,;; . 7Kok: AmLafi
lF'e G:,:vhe-
\ri \/e.-!':ire.; ita,.':,o,;/
It?
Turbo Oneyidden Hellla Curuf
Vagonu
Yuksek Fmndan elde edilen pik, iki klslmdlr. Gri Pik ve Beyaz Pik. GRi piK: Pik Demirde grafitleyiciler (:,?ekil (Silisyum gibi) fazla ise, karbon, grafit 'iek.3) linde dagllml'i olup, kesiti gridir. Yumu'iak Yuksek ve dayanlml az olup, Dokme Demir uretiFmn ic, minde kullamlIr. kesidi. BEYAZ piK: Bilqimindeki karburleyicileIin etkisiyle (Mangan gibi), mevcut Karbon, beyaz renkli Semenlit'e (Fe3C) doni'l'ii.ir. Sert ve Kmlgan olup (Sementit'in tabiatll1dan dolayl) Celik uretiminde kullarulIr. Pik Demirin ic,indeki karbon miktan ('Yo 3 - 5), kullamlabilir duruma gelmesi ic,in, c,e'iitli metodlarla dU'iurulmelidir. Karbon Oram, % 2 - - 4.5 arasll1a di.i'iurulurse =; DOKME DEMiR Karbon Oram, 'Yo 0.035 - 2 arasll1a dU'iurulurse =; CELiK % 0.035 den az ise =; Dovme Demir (Sunger Demir) adlanru alIr. II
!!
DOVME DEMiR (Wrought Iron):
Cok saf Fe ve bir Silikat curufunun kan'ilmldlr (:,?ekil 4). BuWn 'iekil verme i'ilemi; c,ekic,leme, presleme veya dovme ile olur. Celigin kullamlmaslndan once, buWn in'iaat, birle'itirme, konstruksiyon i'i1eri, Dovme Demirle yapllIrdl. Dokulemez. Sertligi 55 Brinelldir. Yuksek (116)
(:,?ekil. 4) Dovme Demirin mikroyaplsl. Ferrit ana yaplda curuf gorUlmektedir. (a) Uzunlamasll1a kesit. (b) Enlemesine Kesit. 100 X. Daglama: °lr, 2 NitaL DEMiR - SEMENTiT DENGE DiYAGRAMINDAKi TERiMLER FERRiT (a - Kat! Eriyigi): Normal Oda SlcaklIgmdan, 910 DC ye
kadar, HMK Demirin, c,ok az Karbon ile olu'iturdugu bir Katl Eriyiktir. Maksimum '% 0.025 ve Oda SlcaklIgll1da % 0.008 Karbon, Fe atomlan ic,inde eriyebilir. Yakla'ilk olarak Saf Demir de denilebilir. Ferrit, oldukca Sunektir. Faz (Denge) Diyagraml uzerinde gozi.iken en yumu'iak yapldlr. Sertligi, yakla'ilk a ~ockwell C, HRB olarak, < 90 dlr. :,?ekil. 5 (a) da, Ince taneli Ferrit, (b) de Iri taneti Ferrit gosterilmistir SEMENTiT (Fe3C): Fe ile Karbonun kimyas~l bile'iigidir. Bile'ii~inde % 6.67 Ka~1:JO_l~Ve~YoC):3.:33_S_afDemir vardlr:... Se;nentit ic,indeki % h.arbon mlktan =~.E),,6 +1?)]T"IOO - - %_~.§2]Il"r?'>Cok sert ve klnlgan olup, l'ilenmeSl .zo:.aur~(IUrrIKaJ1n1a1~~el nele~in artak ozelligi olan) Cekme Mukavemet! dU'iuk, Ba.sma Mukavem tl yuksektlr. Faz Dlyagraml uzerinde gozuken en sert yapldlr. (117)
"?
,.'. --I ..
·)
..
I
)
(geKil. 5) Fen'it (a) ince taneli 100 X. (b) Kaba taneli 100 X. OSTENiT [y - Katl Eriyigi): YMK Demirin 910 DC nin uzerinde, Karbon ile olu§turdugu bir Katl Eriyiktir [:';lekil 6). En fazla % 2 Karbon, Ostenitde Demir atomlan ic;inde eriyebilir. Sertligi 40 Rockwell C, Toklugu yuksektir. YMK Kristal kafes yapIsmda oldugundan Sl.inek, yani :';lekil Verilebilirligi [Deformasyonu) yuksektir. Oda Slcakhgll1da normal olarak kararh degildir, bulunmaz. <;:l.inku 723 DC de btektoid reaksiyon ile Perlit'e di:inU§ur. btektoid Reaksivon: Sir KatlIun, farkh iki Katlya di:inu§mesidir. Yani: Katlill H Katl[21 +KatI(3). Denge Diyagramlmlza uygularsak: Ostenit H Fenit + Sementit . (a)
[b)
(gekil. 6) (a) ve (b). Farkh Tane blc;ulerinde Ostenitler. 500 X. PERLiT: Oslenit'in (y [ P"rlit 12500 XI) (gekil. 7) Fe), btektoid Reaksiyon slcak'" _~. __ .~_." hgmda (723 DO), Fenit (ex - Fe).~ ,_ ". ve Sementil'e (Fe30) ayn§maslyla, bunlann lameller (c;ok ince tabakalar) halinde kan§lmIndan meydana gelmi§ bir yapldlr. Mikroskop incelemesinde karakteristik [kendisine has) bic;iminde giirulur. Serlli- :="._-...:~: gi, 20 Rockwell C kadardlr (gekil 7 ve 8 - a ). (118)
lal
t~:;:-~'
I
),
(gekil. 8) (a) btektoid yapl, Perlit. 1000 X. (b) btektik yapl, Ledeburit. 150 X. btektik Slcakhkta (1150 DC) Ostenit ve Sementit' den meydana gelir. Ostenit, 723 DC de, btektoid reaksiyon ile, P~rlit'e di:inl.i§tl.igunden, Oda Slcakhgmda son yapl, Perlit + Otektoid Oncesl Sementit'dir (Demir Karbur). AC;lk renkliJ(_I~IITllar: Karbur, Koyu klslmlar: Perlil'dir. Seyaz Di:ikme Demir. LEDEBURiT: SlVl Eriyigin, yakla§lk 1150 DC de di:inl.i§mesiyle meydana gelen bir yapldlr (gekil 8 - b). 1150 DC de, Oslenitile Sementitin kan§lmldlr. btektik yapmm i:izel adl olarak tammlamr. Otektik Reaksiyon: Sir SIVI Fazll1, farkh iki Katlya di:inl.i§mesidir. Yani: SIVI H Katlill + Kat1121. Denge Diyagramlmlza uygularsak: SIVI Di:ikme Demir H Ostenit + Sementit. CELiKLERiN YAPILARI Karbonu % 0.8 olan c;elik, btektoid Celik olarak adlandmhr (Amerikan AISI - SAE Normunda 1080). % 100 Perlit yaplsmdadlr. Karbon miktan, % 0.8 den az olan c;eliklere, btektoid bncesi Celikler; Karbon miktan, 0.8 den fazla olan c;eliklere btektoid Sonrasl Celikler denir. btektoid bncesi Celiklerin Oda Slcakhgll1daki Optik Mikroskop gi:irunu§leri (yapllan) Ferrit + Perlit' dir. gekil. 9 da genel olarak, btektoid . bncesi bir c;eligin Optik Mikroskopgi:irl.inl.i§ij veya mikroyaplsl venlml§tir. btektoid SonrasT<;:eJiklerin Oda Slcakhgll1daki Optik Mikroskop gi:irunu§leri (yapllan) Perlit + Sementit'dir. gekil. 10_da, btektoid So?rasl <;:elige bir misal olarak, 0;(, 1.2 Karbonlu, yava§ sogutulmu§ Sade h.arbonlu <;:eligin Optik Mikroskop gi:irunu§u verilmi§tir. Aynca c;ehkler, Karbon miktarlarma gi:ire, 3 gruba aynhrlar. Dusuk Karbonlu Cehkler: % Coram, 0.3 e kadarglan <;:eliklerdir. 10 18, 1020 gibi. Orta karbonlu -Celikler: % Coram: 0.3 - 0.6 arasmda olan c;eliklerdir.1040, 1050 gibi. Yiiksek Karbonlu Celikler: % Coram, 0.6 dan fazla olan c;eliklerdir. 1080, 1095 gibi. . 1493 DC ve J ile gi:isterilen bile§imde (gekil. 11), (% 0.18 0), ba§ka blr Faz Reaksiyonu olmaktadlr: PERiTEKTiK REAKSiYON. SlVl Eriyik + Katlill H Katl (2). Yani: SlVl Eriyik + Ii [KE.) H Y (KE.). Su Faz Reaksiyonu, nisbeten yuksek bir slcakhkta ve dar bir bi:ilgede meydana geldiginden, bilhassa ISII i§lemler aC;lsll1dan, Pratikde, btektoid reaksiyon kadar i:inemli degildir. (119)
1t:l.X.lr--·--------
_
£ri;lik -+ ~-I(~ i4S,3·C
r\...",.....-..._
t
1300
toe} Fe3C
v#.-121J(r .,.s
T""'I jJ
(~ekil. 9) Otektoid Oncesi bir <;;eligin Optik Mikroskop giiriinumu.
1000 X. A<;;lk renk alanlar: Ferrit, Koyu biilgeler: Ferrit ve Sementit' in kan~lml, Perlit. .
"i5 -K. c;. (Os fe.n; t)
-
ell
'.'
800 •
ikincU Se.menHt + per 11 t
0.5 U8 to
1.5
2~06
°ib Karbon(k/ol (~ekil. 10) % 1.2 C <;;eligi. Yava~ Sogutulmu~. 500 X. Perlit alanlan, Beyaz Otektoid Oncesi Sementit agl tarafmdan kaplanml~ durumda. Otektoid Sonrasl <;;eligin Karbon oram arttIkca, Sementit agmm kalmlIgl artmaktadlr.
(120)
o
10
20
30
°ib Sementit(kj 0)
( ~ekil. 11) Demir - Sementit Denge Diyagrammm <;:elikler Biilumu. (121)
OTEKTOiD ONCESi BiR CELioiN (% 0.2 Karbon) DENGE (Cok Yava§) SOOUTULMASI
(ii) Oda Slcakhgmda Toplam ne kadar ex, ne kadar Fe3C vardlr? % a
=
6.67 - 0.2
=
6.47 * 100 => % a 6.662
6.67 - 0.008 (iii) Oda Slcakhglndaki ne kadan Otektoid Ferritdir? = % 20 Perlit i<;indeki a] '= % (iv) Oda Slcakhglndaki rit vardlr?
%0.2 C C,'eligi (1 )
=% 97 . % -;,
Fe3C
= -%
3
% 97 Ferritin, ne kadan Otektoid Oncesi, (% 77.4 Otek. Onc. a) + [ (22.6 *88.3/100)
97 Fenit yaplda (~eki!. 13) % kay Perlit, % kay Fer-
(~eki!.
c'
l'r:rlit :
-----'--- -
[7r.:l'rit + P(:l'lil
PerIit
(~eki!.
o
12)
0.2
-'-I~'---'
I
0,8
% Karbon (kjo)-
(1) Noktasll1da (~eki!. 12) yeligin yaplsl: Tamamen iri y (Ostenit) tanelerinden ibarettir. Slcakhk, yok yava;; olarak (2) noktasll1a du;;uruldugunde (Celik Sogutuldugunda), A3 Faz Cizgisi kesilip, Fenit + Ostenit b6lgesine girileceginden, Ferrit (a - K.E.), Ostenit tane slmrlannda yekirdeklenmeye ba;;lar. Slcakhk (3) noktasma (723°C + e) du;;unceye kadar, (e:burada yok kuyuk bir Slcakhk miktannl g6stermektedir, mesela 2° gibil Otektoid Oncesi Ferrit yekirdekleri biiyiiyerek, Fenit taneleri haline gelirler. 725°C de % a = [ (0.8 - 0.2)/(0.8 - 0.025) ] *100 = (0.6/0.775) *100 = % 77.4 Otektoid Oncesi Ferrit 725°C de % y = [ (0.2 - 0.025)/(0.8 - 0.025) ] *100 = (0.175/0.775) *100 = % 22.6 Ostenit 723°C de Otektoid Reaksiyoif meydana gelir. y ---7 Perlit'e d6ni't;;l.ir. (Yani: % 22.6 Perlit)
13 - a) % 0.2 C'lu yelile D6kulml.i;; durumda. Optik Mikroskop g6rl.inu;;i't. Nital daglama. 200 X.
*100 = (0.775/6.645) *100 => % 11.7 Sementit
6.67 - 0.025
(122)
l~eki!.
13) % 0.2 Karbonlu, Yava§ Sogutulmus yeligin Optik Mikroskop g6ri'tnu;;u. Solda (b) 150 X. Sagda (c), aym yelik 750 X. Aylk klslmlar: Ferrit. Koyu kIslmlar: Perlit. Daglama: % 2 Nita!. % a = [ (0.8 - 0.2)/(0.8 - 0.008)] *100 = (0.6/0.792) *100,= % 76 a % P = l (0.2 - 0.008)/(0.8 - 0.008) ] *100 = (0.192/0.792) *100,= % 24 P. (v) 0,1" 0.4 Karbonlu bir yelik (~ekil. 14), Ostenit b6lgesinden yok yava;; sogutulursa, Oda Slcakhgll1da, % kay Perlit, % kay Ferrit vardlr? (123)
OTEKTOiD SONRASI aiR CELiGiN (% 1 Karbon) DENGE ok Yava SOGUTULMASI ($ekil. 16) Otektoid Oncesi Sementit
Sementit 1$
($ekil. 14) % 0.4 Karbonlu, Yavas Sogutulmus bir \;eligin Optik Mikroskop gorunu~u. 250 X. A\;lk klslmlar: Ferrit. Koyu klslmlar: Perlit. Daglama: % 2 Nital. Ferrit ve Perlit miktarlan, yakla~lk e~it gorunmekte. % a = [ (0.8 - 0.4)/(0.8 - 0.008) ] * 100 = (0.4/0.792) * 100 = % 50.5 a % P = [ (0.4 - 0.008)/(0.8 - 0.008) ] * 100 = (0.392/0.792) * 100 = % 49.5 P. (% 0.4 C' lu bir \;eligin Oda Slcakhgmdaki yaplsl, yakla~lk, % 50 a % 50 Perlit'dir.) 0/0 0.5 " " " " ,%40a% 60 Perlit'dir. 0/0 0.3 II"" " " " " " ,%60a% 40 Perlit'dir. II
~,.
It
II
+
Ferrit
Sementit
,
.
r', I ;:. ~.
.:.:
Qtektoid Sonrasl Gelikler % Karbon
(leI 0)
"
==
;"v,,""
($ekil. 15) Denge Sogutmalannm aksine, HIZh Sogutulmu~ bir \;elik (% 0.45 C). Soguma esnasmda Ostenit tane sllllrlannda olu~an ilk Ferrit gorulmekte. Ferrit; nisbeten du~uk yUzdede olmasmdan ve Sogutrna Hlzmm fazlaca yUksek olmasmdan, taneler haline bUyUmek i\;in zaman yeterli olmadlgmdan, Perlit tane smlrlannda kalml~tIr. (124)
(1) Noktasmda ($ekil. 16) \;eligin yaplsl: Tamamen iri y (Ostenit) tanelerinden ibarettir. Slcakhk, \;ok yava~ olarak (2) Noktasmm biraz uzerine du~uruldugunde (<;elik Sogutuldugunda), Acm Faz <;izgisi kesilip, Ostenit + Sementit bolgesine girileceginden, Sementit (FeaC), Ostenit tane Sllllrlannda \;ekirdeklenmeye ba~lar. Slcakhk (3) noktasma du~un ceye kadar, (723°C + £), £:burada \;ok ku\;uk bir Slcakhk miktanlll gostermektedir, mesela 2° gibi) Ostenit Tane Smlrlanndaki Otektoid Oncesi Sementit \;ekirdekleri bUyUyeyerek, Sementit agl haline gelirler. 725°C de % FeaC = [(l.0 - 0.8)/(6.67- 0.8)] *100 = % 3.4 Otektoid Oncesi Sementit % y = [ (6.67 - 1.0)/(6.67 - 0.8) 1*100 = % 96.6 Ostenit 723°C de Otektoid Reaksiyon meydana gelir. y -7 Perlit'e donu~ur. (Yani: % 96.6 Perlit) (i) Perlit'in i\;inde 723°C da, ne kadar Ferrit, ne kadar Sementit vardlr? % a = [ (6.67 - 0.8)/(6.67 - 0.025) ] *100 = (5.87/6.645) *100 = % 88.3 Ferrit % FeaC = [(0.8 - 0.025)/(6.67 - 0.025) ] *100 = % 11. 7 Sementit (ii) Oda Slcakhgmda Toplam ne kadar a, ne kadar FeaC vardlr? % a = [ (6.67 - 1.0)/(6.67 - 0.008) ] *100 = (5.67/6.662) *100 = (125)
% 85.1 Fenit (Perlit i<;inde)
- 0.008)/(6.67 - 0.008)] *100 = (0.992/6.662) *100 = % 14.9 Toplam Fe3C (Olektoid Oncesi Fe3C + Perlit i<;indeki Fe3C) = % 15 oldugunu kabul edersek: (iii) Oda Slcakhgll1daki = % 15 Fe3C' in, ne kadan Olektoid Oncesi, ne kadan Perlit i<;indeki Fe3C dir? (% 3.4 Olektoid Onc. Fe3C) + [(96.6 *12/100) = 11.6 Perlit i<;indeki Fe3Cj =% 15 Fe3C (iv) Oda Slcakhgll1daki <;eligin yaplsll1da, % ka<; PerIit, % ka<; Fe:3C vardlr ? Oranlar, aynen 725 DC da he.sapladlglmlz oranlardlr. Perlil: % 96.6 = 97, Fe3C: % 3.4 = 3 ~ekiI. 17 (a) da, Otektoid Somasl C;eligin, genel olarak Optik Mikroskop giirunLi~Li verilmi~tir. Perlit tanelerinin, tane sll1lrlannda Sementit agl ile kaplanmasl giirulmektedir. Bu sert ve kmlgan Sementit agl, Otektoid SonraSI <;eligin makina i~lenmesi esnasll1da, devamh olarak kalemi titre~tirip zorIadlgl i<;in; Otektoid Somasl C;eligin Makina i~lene biIirIigi, <;ok kiitudur. Eger, Otektoid$()nraslS:,"lL!<,6SJ()D~d,"belirIL~i.r zaman ISlda tutulursa- (kurele~tirme Tavlamasl), Sementit (Fe3C) agl par<;alarllr. Perlit kan~lmll1ll1 (a + Fe3C) i<;indeki, uzun makarnalar ~ek lindeki Sementitler de, ISll1ll1 etkisiyle par<;alal1lr. Oda Slcakhgll1da son yapl, Ferrit ana yaplsll1da (matrisinde), Sementit sferoidleri (kurecikleri) dir (~ekiI. 17- b). Otektoid SomaSI C;eligin Makina I~lenebilirIigi, bu ~e kilde, Kurele~tirme Tavlamasl ile iyile~tirilmi~ olur. % Fe3C
= [(1.0
(a)
(~ekiI.
18)
Lr J'..;i k ( SIVI)
/
/
·1
'=I;:TENiT t:
1 i- ;
f'\
~i,'I:::
gir lnei i
;
j
iY
s e;"';"
najr ; (] (;
s
,; .!
•...
~
(b) inci' [ ~
,
.'
.
'"
'.
(~ekiI. 17) (a) Otektoid Somasl <:;:elik ve (b) Kurele~tirme Tavlamasll1dan sonra mikroyap!. DOKME DEMiRLERiN DENGE DiYAGRAMI (~ekiI. 18) Fe - Fe3C sistemine Yan Kararh Sistem denir. BiRiNCiL SEMENTiT: SlVl fazdan ayn~an Fe3C. iKiNCiL SEMENTiT: Katl fazdan (y) aynsan Fe3C. OONOSMOS LEDEBURiT: Otektoid diinu~ume ugraml~ Otektik i<; yap!. -1150 DC de, y + Fe3C olarak meydana gelen LedebUlit, 723 DC Otektoid Diinu~um Slcakhgllida: y --7 Perlit'e diinu~mesi ile, Perlit + Fe3C yapIsll1da olan Diinusmus Ledeburit adll11 ahr.
(126)
palil
~.
Fe - C (Grafit) sistemine Kararh Sistem denir. Bu sistemde Fe3C bulunmaz. Sistem, oldukca yava~ sogutma ve/veya grafit 01U~maS1l11 tesvik edici elemanlann miktarIarll1ll1 artmlmasl ile saglamr. Otektik Sl;akhkta (1153 DC) Eliyik, Y + Grafit'e; Otektoid Slcakhkta (738 DC) ise, a + Grafit'e diinu~ur (C;ok yava~ sogutma). Karbon Esdegeri: % 4.3 olan Diikme Demir'e Olektik Diikme Demir; % 4.3 den az olanlara Otektik Oncesi Diikme DemirIer; % 4.3 den fazla olanlara, Otektik Sonrasl Diikme Demirler denir. PROBLEM: (a) % 3.9 C' III 30 Kg Diikme Demir ve % 0.3 C' III 10 Kg <;eIik, SIVI halde kan~tmldlg1l1da, meydana gelen Ala~lmm kompozisyonu (bile~imi) ne kadardlr? (30 l\:g) * (3.9/l00) = 1.17 l\:g C ; (lOKg) * (0.3/100) = 0.03 Kg C 1.17 + 0.03 = ( 1.20 Kg Karbon/40 Kg Ala~lm) * 100 ==? % 3 C' III Diikme Demir (b) % 3 C'lu Ala~lm (Diikme Demir) (~ekiI. 19), SIVI durumdan yava~ sogutuldugunda, olu~acak Ledeburit miktan, ne kadardlr? (127)
Delta Fe
0/03 Karbon 8lVl
81V1
+
+ 8ementit
81111
Ostenit 1147 C
Osten it
'\
O s t e n i t '-_4-"_lt../+ 8 e men t i t Sementit 723 C h
¥
Ferrit
Ferrit
+
(~ekil.
Semen tit
19)
Alai;am, Likidus faz c;:izgisini kestiginde; Ostenit, SlVl Eriyik iizerinde <;ekirdeklenmeye ba~lar, bu y c;:ekirdekleIi 1147 °C ye kadar biiyiirler. 1150 °C de: % y = [ (4.3 - 3.0)/(4.3 - 2.0)] *100 = (1.3/2.3)*100 = % 56.5 y % SlVl = [ (3.0 - 2.0)/(4.3 - 2.0) ] *100 = (1.0/2.3) *100 = % 43.5 SlVl SlVl Eriyik, 1147 °C de. Otektik reaksiyon He (y + FesC) kan~lml olan Ledeburit'e diinii~iir. (43.5/100) * 40 Kg = 17.4 Kg LedebuIit meydana gelir. (56.5/100) * 40 Kg = 22.6 Kg Otektik Oneesi y (e) 1147 °C de olu~an Ledeburit'in (~ekil. 20) % kaC;:l FesC, % kaC;:l y dir? Otektik FesC = [ (4.3 - 2.0)/(6.67- 2.0) ] *100 = (2.3/4.67) *100 = % 49.3 Otektik FesC Otektik y = [ (6.67 - 4.3)/(6.67 - 2.0) ] *100 = (2.37/4.67) *100 = % 50.7 Otektik y 17.4 Kg LedebuIit'in (49.3/100) *17.4 = 8.6 Kg' 1 Otektik FesC (5d.7/100) * 17.4 = 8.8 Kg' 1 Otektik y (d) Olu~aeak Perlit (~ekil. 21) miktan ve ikineil Sementit miktan ne kadardlr? 723°C de, Otektoid reaksiyon He y --1 Perlit'e diinii~mektedir.Yakla~lk olarak 725°C de oranlan hesaplarsak: % y = [ (6.67 - 3.0)/(6.67 - 0.8) ] *100 = (3.67/5.87) *100 = % 62.5 y (62,5/100) * 40 Kg = 25 Kg Y--1 25 Kg Perlit % FesC = [ (3.0 - 0.8)/(6.67- 0.8)] *100 = (2.2/5.87) *100 = % 37.5 FesC (37.5/100) * 40 Kg = 15 Kg Sementit
(128)
(~ekil. 21) Perlit. Otektoid kan~lmm ic;: yaplSl. Ferrit (aC;:lk renkli
klslm) + Sementit (uzun makarnalar
~eklindeki koyu
(129)
klslm). 1000 X.
1147 °C de 8.6 Kg btektik Fe"C varclJ. 725 DC de Toplam 15 I{g Fe"C oIdugundan: 15 - 8.6 = 6.4 Kg ikincil Fe:3C (yani: 1147 DC nin altmda y den aynIan Karbonun meydana getirdigi Fe3C). S,u ~ekilde de bulunabilir: 1147 DC ye kadar Toplam y = 22.6 + 8.8 = 31.4 Kg dlr. 725 DC de 25 I(g dlr. Fark: 31.4 - 25 = 6.4 Kg, Y den aynlan Karbonun meydana getirdigi Sementit'dir (ikincil Fe:3C). (e) 725 DC deki % 37.5 Fe3C in ne kadan btektik, ne kadan ikincil Sementit'dir? (6.4 Kg/40 Kg) *100 = % 16 Sl ikincil Sementit: 37.5 - 16 = % 21.5 btektik Sementit btektik Fe3C = (% 43.5 Ledeburit) * (49.3/100):= % 21.5 olarak da bulunabilirdi. (1) Oda SlCaklJgmda Toplam Fe3C miktan, ne kadardlr? [ (3.0 - 0.008)/(6.67 - 0.008) ] *100 = (2.992/6.662) *100:= % 45 Toplam Fe3C Oda SlcaklIgll1daki Toplam Fe3C = (btektik Fe:JC) +(ikincil Fe3C) + (Periit i<;indeki Fe3C) . " " " ( 21.5 ) + ( 16) + (% = 62.5 *12/100 ) = % 45 (45/100) * 40 Kg = 0.45 * 40 = 18 Kg Toplam Fe3C Oda SlcaklIgmda bulunmaktadlr. (g) Ocla SlcaklIgm.claki Toplam Fe:3C i<;indeki Karbon miktan, ne kadardlr? Fe3C i<;inde %, 6.67 C bulunmaktadlr. (18 Kg) .\ (6.67/100) = 1.2 Kg ]{arbon
SADE KARBONLU CELIKLER Sade Karbonlu <;elikler, Demir (Fe) ve Karbon (C)clan ba~ka, kLi<;uk miktarlarcla (kutle % si) cliger elemanlar cia ihtiva eclerler. FOSFOR (P): Atom No.: 15, Atom AglrlIgl: 30.974. Genel olarak <;elikcle % 0.04 ~in altmcla tutulmasl istenir. Daha buyuk miktarlarcla P, s~inekligi azaltarak, <;elik Soguk <;:alI~llcllgl zaman, <;eligin <;atlama meyilini artmr. Fosforun meyclana getircligi bu probleme Soguk Klsahk L denir. \"w 1\9°' ,,-,-, ]{OKORT (8): Atom No.: 16, Atom AglrlIgl: 32.06. Genel olarak P gibi, 'Vc, 0.04 un altlncla tutulmasl istenir. Daha buy~ik miktarlarcla S, sunekligi du~~irerek, <;elik Slcak <;:alI~llcllgl zaman, <;eligin <;atlama meyilini artmr. KukLirclun meyclana getircligi bu probleme Slcak KlsalIk clenir. P ve S; <;elige, Y~iksek Fmn hammacldelerinclen girerler. MANGANEZ (MANGAN) (Mn): Atom No.: 25, Atom AglrlIgl: 54.938. ButUn Sade Karbonlu <;:eliklerde mevcutdur. Manganm fonksiyonu, Kukurdun fena etkilerini dengelemektir. Mil. miktan, S miktannm 2 - 8 Imtl olmasl tavsiye edilir. Mn oram, yalmzca % l' i a~tlgl zaman <;elik, Ala~lm <;:eligi olarak smlfiandmlabilir. SiLiSYUM (SiLiS) (Si): Atom No.: 14, Atom AglrlIgl: 28.086. <;:ogu ticari <;e1iklerde % 0.05 - 0.3 arasll1c1a Silisyum bulunur. Si, Dokme Demirde onemli bir elemandlr. ALASIMLI CELIK: Ala~ml <;:eligi, karakteristik ozellikleri, Karbon (C) dan ba~ka bir elemana gore olan <;elikdir. But~in Sacle Karbonlu <;:eliIder, % l' e kadar Mn ve % 0.30' a kadar Si ihtiva ederler, ------.. fakat Ala~lmh <;:elik olarak dLi~unLilmezler. Mn ve Si, Oksit aplci olarak hareket ederler; Kukurt ve Oksijen ile birlqerek, zararh etk! enni aza tIl' ar. SADE KARBONLU CELIKLERIN SINIRLANMALARI Sade Karbonlu <;elikler, bazl ~artlar ve istekler altll1da tatminkar degildirler. (i) Mukavemet ve diger mekanik istekler, <;ok a~m ise. (ii) ~~Jl,;al~J.klQh£!iik,(?_tlcQ,Q;~~gij;Jj,) ve DL\~ill~~~sg1:h~I~\l~_l:;,~Q_~Q,gi.;" bil. (iii) YOksek Korozyonlu Atmosferlerd";t(Asitler, Deniz suyu, Buhar, Toprak vs.). (iv) KalIn kesitli par<;alarda (Sertlqebilirlik ozellikleri azdlr). CELIGIN ALASIMLANMA AMACLARI: En onemlileri ~unlardlr: ALASIM ELEMANI(LARl: (i) Sertlqebilirlik ozelligini artmr. (ii) Normal SlcaklIklarda mukavemeti artmr. (iii) YLiksek ve D~i~uk Slcakhklarcla mekanik ozellikleri geli~tirir. (iv) (8ertlik ve Mukavemet sabit tutuldugunda) Toklugu artmr. (v) A~ll1ma Direncini artmr. (vi) Korozyon direncini artmr. (vii) Manyetik ozellikleri geli~tirirler. <;:elik, teorik olarak, Demir ve Karbonun Ala~lmldlr. Ticari olarak uretildigi zaman, belirli diger elemanlar (Mn, Si, P, S), kLi<;~ik miktarlarda, <;eligin i<;inde bulunur. Bu 4 eleman, normal yuzdelerinde bulundugu zaman urun, Sade Karbon <;:eligi olarak kabul edilir. <;:eligin mukavemeti, esas olarak Karbon oranm.ln bir fonksiyonudur. Sade Karbonlu <;:eligin sunekligi, Karbon oram artmldlkca azalJr (S,ekil. 22) ve Sertle~e bilirligi 0 Idukca du~~iktur. Sade Karbonlu <;:elikler, genel olarak, Karbon miktarlan esas almarak, 3 alt gruba aynhr.
(130)
(131)
(gekil. 22) 1500 ~ ,
C;::ekme Mukavemeti 2 [Njmm] -;."
'
, 10
I
as
q83
I, '5
',0
~'o l:O(\'M-?
r~r\d -:------~""'-~1:':4 .
-.'-_._-
<..\'5
__ I
-,
I.
r.(\
-I"~ \-('"J
'3
bafl_'
YaVa§ Sogutulmu§(Tavlan.nn§) d1ll1.lllldaki Sade Karbonlu yeliklenle, Karbon (e) miktarullIl, Mekanik Oze11ik1ere ve Yaplya etkisi. (i) Dusuk Karbonlu Celikler: (c: % 0.30 dan az). iyi gekillendirilebilme ve Kaynaklanabilme ozellikleri gosterirler. Onemli bir derinlige sertle~tirebilmeki<;;in, yeterli Sertle~ebilirlikleriyoktur. Yapllan, genellikle Ferrit + Perlit' dir. Soguk ve Slcak gekil Verme uygulamalanna musaitdirler (gekil. 13). (ii) Oria Karbonlu Celikler: (C: % 0.3 - 0.6). Du~uk Karbonlu <;:eliklerin tokluklan ile beraber, daha yuksek Karbondan kazallllan mukavemet ve sertlik, birlikte bulunur (gekil. 14). Orta Karbonlu <;:elikler, pek <;;ok uygulama alalll bulmaktadlr. (iii) Yuksek Karbonlu Celikler : (C: > % 0.6). Tokluk ve gekillendirilebilme ozellikleri oldukca du~uktUr, fakat Sertlik (yiiksek Karbondan dolaYl) ve A~mma diren<;;leri yiiksektir. Sade Karbonlu <;:elikler, en du~uk fihth <;;elik malzemelerdir ve bir<;;ok uygulamalar i<;;in, Ala~lmh <;:eliklerden once du~unulur. Geli~tirilmi~ malzemeye ihtiya<;; duyuldugu zaman, bir veya daha <;;ok Ala~lm elemalll ilavesiyle, <;;eligin kalite ve derecesi yukseltilir. ALASIM ELEMANLARININ ETKiLERi Genel olarak Ala~lm elemanlan; ku<;;uk yiizdelerde (% 5 den az), Mukavemet ve Sertle~ebilirligi geli~tirmek i<;;in; veya <;;ok daha fazla miktarlarda (% 20 ye kadar), Korozyon direnci, Yuksek ve Du~uk Slcakhklarda kararhhk gibi ozellikler elde etmek i<;;in eklenir. Mangan (Mn), Silis (Si) ve Aluminyum (AI), <;;elik yaplml esnasmda <;;ozunmu~ Oksijeni gidermek i<;;in slk slk kullalllhr.
(132)
MANGAN (Mn): Sade Karbonlu <;:eliklerde Kukurt (S) ile birle~ip, MnS olu~turmak i<;;in bulunur. Bu, tane sllllrlan boyunca meydana gelip, <;;eligin gevrekligine sebep olan FeS olu~masml onler. Ala~lm <;;eliklerinde Sertle~ebilirligi artmr. % 1 den fazla miktarlarda slk olarak ilave edilir. %1 - 1.5 Mn ve % 0.9 - 1.0 Karbon <;;eligi, Kahp i~inde kullalllhr. "Deforme olmayan <;;elik" olarak bilinir. Tamamen sertle~tiril mesi gereken bin;;ok taklm ve kahplann yaplmmda kullalllhr. Mn, yiiksek yuzdelerde (II - 14) kullalllldlgi zaman, Hadfield Celigi olarak bilinen Ostenitik bir Ala~lm uretilir. Bunun iyi Sunekligiyle beraber, yuksek Sertligi, yiiksek <;:ah~ma Sertle~tirmesi, <;;ok iyi A~mma Direnci, madencilik alet ve taklmlan ve benzeri uygulamalar (i~ Makinalan kep<;;eleri gibi) i<;;in idealdir. NiKEL (Ni): Atom No.: 28, Atom Aglrhgl: 58.71. Bilhassa du~uk slcakhklarda olmak uzere, asl! Tokluk veya Darbe Direncini artlrmak i<;;in katlhr. Korozyon Direncini geli~tirir, ba~anh bir ISII i~lem i<;;in slcakhk arahgml geni~letir. % 2 - 5 arasmda Toklugu geli~tirmek i<;;in, diger elemanlarla beraber kullalllhr. % 12 - 20 Ni, du~uk Karbon oram i!e kullalllldlgi zaman, iyi Korozyon Direnci saglalllr. % 36 Ni' Ii bir c;eE, hemen hemen ISll Genle~me Katsaylsl 0 olan bir <;;eliktir. Yaygm -invar olarak IJilinen bu metal, ol<;;me aletleri yaplmmda kullalllltr. ':" Ni - % 12 Cr ala~lmma Elinvar denir ve. Slcakhk degi~imiyle degi~p Elastik ModUl gosterir. KROM (Cr): Atom No.: 24, Atom Aglrhgl: 51.996. Buyuk yuzdele:de Cr, Korozyon Direnci ve ISlya Diren<;; vermesine ragmen, du~uk ala~lmh <;;eliklerdeki miktarlarda, bu tesirler azdlr. Du~uk Ala~lmh <;;elikler i<;;in Cr, Sertle~ebilirlikve Mukavemeti art!rmak i<;;in kullalllhr. Du~uk Ala~lmh c;;eliklerde genel olarak % 2 den az Cr kullalllhr. Paslanmaz <;:eliklerde slk slk, 1 klslm Ni' e kar~lhk, 2 kIslm Cr beraber kullalllhr. Cr Karburlerinin, a~mmaya kar~l ustun diren<;;leri vardlr. MoLiBDEN (Mol: Atom No.: 42, Atom Aglrhgl: 95.94. Sertle~ebilir lik ve bilhassa dinamik (degi~ken) yukler ve Yuksek Slcakhk durumlannda, Mukavemet ozelliklerini geli~tirir. Yuksek Slcakhklarda direnc;;li karburler te~kil etmesiyle, ince tane yaplsl ve Tokluk korunur. TemperIerne (Menevi~) yaplhrken, gevrekle~meyekar~l diren<;;lidir. Mo, slk slk Cr' la birlikte kullalllhr, miktan nadiren % 0.30' u a~ar. Mo, buyiik miktarlarda TakIm <;:eliklerinde kullalllhr. <;:unku Tungsten'e (W) benzer ~e kilde, klZlllslda direnc;;li sertlik verir. Tesirli oldugu slcakhk arahklannda W' nin 2 kat! kadar kuvvetlidir ve daha ucuzdur. Dovme kahplarmda slk slk kullalllhr. <;:unku darbeye ve Yuksek Slcakhklarda yenmeye (a~mmaya) diren<;;lidir. VANADYUM M: Atom No.: 23, Atom Aglrhgl: 50.9414. Yuksek Slcakhklarda diren<;;li en kuvvetli karburler (Slralama: ZaYlfdan kuvvetliye dogru: Cr, Mo, W, V Karburleri) meydana getiren bir diger Ala~lm elemallldlr. <;:elik, su vermeden once lSlt!ldlgl zaman, karburler kolayhkla eriyige girmezler; bu yiizden tane buyiimesini durdurmu~ olurlar. % 0.03 - 0.25 V, Mukavemeti; bilhassa Elastik Sllllr, Akma Noktasl, Darbe Direncini (Suneklikte azalma olmadan) artmr. TUNGSTEN (Wolfram) (W): Atom No.: 74, Atom Aglrhgl: 183.85. <;:ok Yuksek Slcakhklarda kararh Sertlik saglamakta Mo'den daha tesirlidir. (Kararh Karburler te~kil eder). Boylece Yuksek <;:ah~ma Slcakhkla(I 33)
·yumu~ak
OZET nnda sert1igi muhafazaYI gerektiren Slcak i:j ve bir klslm Hava <;elik1erincle (havacla sert1qen <;elik1er), aS11 ala:jlm elemalll olarak i:j goriir. BAl\]R (Cu): Atom No.: 29, Atom Aglrhgl: 63.546. % 0.1 - 0.5 BakIr'lI1 Atmosfer Korozyonuna clirenci vardlr. Dii:jl.ik Karbonlu Levha ve Yapl Celiklerincle genif? <;apta kullamllr. Bununla beraber, Slcak CalIf?mada ve Yiizey Kalitesine davralllf?l zararlIdlr. SiLiSYUM (Si): Kli<;,l.ik yl.izclelerde SI, Mukavemet ozelliklenni: 0zellikle Elastik SlIlIn (siineklikte az bir kaylpla) art!rarak, Nike1 ill' aYIll tesiri gasterir. 0;\) 0.2 - 0.7 arasll1da Si, bazl Yuksek Akma Mukavemetli Yapl Celiklerinde onemli bir Alaf?lm elemallldlr. Yay <;eliklerinde de kullallllIr ( %2 Si - % 0.8 Mn - % 0.6 C). Elektrik cihazlanndaki manyetik uygulama1arda kullarll1an <;elikler ic;in arzu edilen, 1mba tane yapls1l11 tqvik edel'. BOR (B): Atom No.: 5, Atom AglrlIgl: 10.81. Cok kuvvetli Sertlef?ebilirlik vasltasldlr. Nikel'in 250 - 750 kat!, Molibden'in 75 - 125 kat! ve Krom'un yaklaf?lk 100 katl kadar kuvvetlidir. % l' in, binde birkaC;1 kadar, Dlif?uk Karbonlu <;elikler ic;in, arzu edilen tesiri iiretmeye kafidir. Fakat, artan Karbon l11iktanyla birlikte, bu tesir hlzla kaybolur. Karbur ohJf?turmasl ve Ferrit fazl kuvvetlendirmesi de saglamaz. Gelif?tirilmif? Makina If?lene bilirligi ve Soguk ~ekillendirl11e, diger eJemanlann kullalll111111c1an saglalllr. ALUMiNYUM (All: Atom No.: 13, Atom AglrlIgl: 26.98154. Oksijen giclerl11ede kullammll1a ilave olarak, bir Yuzey Sertlef?tirme if?lemi olan Nitrurleme Celigi eJcle etmek ic;in AI, % 0.95 - 1.30 oranmda kat!lIr. KURSUN (Pb): Atom No.: 82, Atom AglrlIgl: 207.2. % 0.15 - 0.35 arasll1c1a Pb, onemli miktarda gelif?tirilmif? Makina if?lenebiJirligi saglar. TiTANYUM (Ti): Atom No.: 22, Atom AglrlIgl: 47.90 . NiYOBYUM (Nb) Diger adl: KOLUMBiYUM (Cbl : Atom No.: 41, Atom AglrlIgl: 92.9064. Titanyum ve Niyobyum, cliger Karbur yaplcllar ve Tane incelef?tiricilerdir. ' ZiRKONYUM (Zr): Atom No.: 40, Atom AglrlIgl: 91.22 . , SERYUM (Ce): Atom No.: 58, Atom AglrlIgl: 140.12. KALSiYUM (Ca): Atom No.: 20, Atom AglrlIgl: 40.08. Zirkonyum, Seryul11, Kalsiyum: Enkluzyonlann (<;eligin ic;indeki bilef?ikler; siilfUrler vs.) bic;imlerinin diizenlenmesine sebep olarak, Toklugu artlnrlar. SELENYUM (Se): Atom No.: 34, Atom AglrlIgl: 78.96. TELLURYUM (Tel: Atom No.: 52, Atom AglrlIgl: 127.60. Kl.ikiirt, Kursun, Se1enyum, Telluryum katllmasl ill', Makina if?lenebilirligi gelif?tirilir. OKsiTLER: Celigin ic;inde kalan Oksitler zararhdll'. Yapll1l11 siirekliligini bozar, zaylfilk noktasl tef?kil edip, kmlmayl baf?latlrlar. MnO, Si02, Ab 03, FeO, genellikle soguyan Kutiiklerde (ingot) yukanya yiikselir ve 0 kIslm, kesilerek alIllll'. GAZLAR: Genel olarak Sl.inek1igi azalt!rlal'. Hidrojen, <,;eligi kmlganlaf?tmr. <;elik, ne kadar gaz1ardan serbest olursa, 0 kadar ka1itesi artar.
~
ELEMAN % Mn ......... 0.25 - OAll
FONKSiYONU Kmlg'lIlhgm anlenmesi i<;in. S ile birlc:jmesi saglal1lr. > I .......... Scrtlesebilirli,'i arlmr. , t.:> S ......... 0.08-0.15 .............. Serbesl hleme (izclligi kazanclinr. Ni ......... 2 - 5 .............Toklugu gcli:jlirici. 12 - 20 ............. I~orozyon clircnci saglal'. Cr ......... 0.5 2 .............. ScrLlcsebilirlic'i artmr. , b 4 - 18 .............. I\:orozyon dircnci saglar. Mo ......... 0.2 - 5 .............. I~ararh l~arbLlrler te:jkil cclcr, Tane bLlyLnnesini engeller. v 0.15 Kararh KarbClrler te:jkil cclcr, SLmekligi l11uhafaza ederken, Mukavemeti artmr. inee Taneli Yaplyl kuvveLlencliril'. B ...... ll. 001 - 0.003 , Kuvvetli Serl1qebilirlik vasllaSl.
W
5i
c1egi:jkcn 0.2 - 0.7 2 c1aha yl.iksck '!."
Cu
0.1 - 0.4
Al Pb
0.95 - 1.30 c1egi,;ken
YLlksck Sleakliklarcla Serllik. Muk:wcmcti arlmr. Yay Ccliklerincle kullal1llir. Clc:listirilmi:j Manyclik ()zellikler saglanlL Atmoskr f\orozyol1una c1irenc,' saglar. NitrLlrlcme Ccliklerincle kullamhr Makina i,;lenebilirligini geli,;tiril'. .
CELtKLERiN SEKtLLENDtRiLMESt
::)ckil. 23 cle, cliikl.ilmLl'; ingoLlarclan baslayarak, cesitli sekillercleki bil irilmi,; l.irLlIllere sekil Verme (Deformasycm') i~lemleri giirLtll~lekteclir. ::)ekil. 24 Ie, YLlksek Fmnclan ba,;layarak, Gelik Yapma YC Bilil'IllC :,;;ckillendirmc i,;lcmleri g<)l-LIlmckteclir. Sekil. 25 Ie, Oplik Mikroskop, Sekil. 26 cia, <;ok kLi<;l.ik numuneleri parlatabilmck icin, Bal-:alil'C Alma Cihazl, , . . ::)ekil. 27 -.29 cia, Optik Mikroskopta yaplYl inccleyebilmck i<;in, l<;lennc kaba ve mel' zimparalar yerle,;tirilen, Parlatma Cihazlan gi'JrLIlmektecliL c'
(13.'5) (134)
INGOT' DAN BITIRILMI:;; <;ELIGE.
., ,tngoIlar Dethlen-
dirme
(gekil. 23)
[Tavlama] yUkurunda 1200 C' a lSltllan ingotlar, Hadde merdanelerinde ezilerek; Slab, Blum ve Billet gibi Yart-Bitirilmi~ urunlere jekillendirilirler ,Daha sanra s:e~itli 6Is:u ve t1:irdeki Hadde Mer daneled, Yan-Bitirilmij unJ.nleri; Levhalar, Sac1ar,Raylar ve ~ubuklar gibi SHiril roi f I1runlere jekillendirir ler.
';;;
.":r:
~
:r:"
:;l l}o
-'":;l
0:
.0
'"
C
.z
:;l l}o
~
BiLLET
0:
~
'0
Cl
Yapi Profilleri
!
! !
[ inee Sac
Yuvarlak ~erit
t
iff}
yUbuk
<;ubuk
i ;
Tel
DikijIi
Etlyiik yapll Baru
Kalay Kaph Levha
. . . 01k1;;51Z Boru
Soguk gekilmij yubuk
(gekil. 24) Q'
(136)
b
-'":;l
Billet Haddeleri
I Levhalar
d>
'0 '0
.0
Blum ve Slub Haddesi
BLUM
c-
'0 '0
'" ... yul,uru.
SLAB
..
'.>.7'
~<'
""
(137)
CiHAZLAR
~ekil.
27. Kaba Parlatma Cihazl.
Sekil. 28. Cift inee Parlatma Cihazl.
. '
~ekil.
Sekil. 26 Bakalite Alma Presi.
25. Optik Metal Mikroskobu.
Sekil. 29. Tek ince Parlatma Cihazl.
(J38)
( 139)
Dokme Demirler, Karbon oranlann1l1 (genel olarak) 2 - 4.5 araS1l1da oldugu Demir - Karbon (Fe - C) Ala~;ImlandIr. Geliklerde oldugu gibi Silisyum (Si), Mangan (Mn), Fosfor (P), KukClrt (S) gibi diger e§lik elementleri de, i\;lerinde bulunur. Ala§Imh Dokme Demirler halinde Nikel (Ni) ve Krom (Cr), onemli miktarlarda katIhr. Dokme Demirler, \;eliklere gore belirli avantajlar saglarlar ve <;ok yliksek Gekme Gerilimi gerektirmeyen yerlerde geni§ uygulama alam bulurlar. Dokme Demirin Celige gore bashea avantajlan: (i) nisbeten du§uk maliyet (fiyat). (ii) \;ok kLi\;uk veya <;ok buyuk par\;alarm uretilmesine imkan saglayan iyi dokum ozellikleri. (iii) kompozisyon (bile§im), sogutma hIZI ve ISII i§lemlerde degi§ik uygulamalarla, ozelliklerde geni§ bir \;e§itlilik elde edilebilir. Bir Dokme Demirin katlla§masmda, \;ok degi§ik i\; yapllar elde edilebilir. Fe - C Faz diyagrammm onemli bir ozelligi, % 4.3 Karbon degerinde bir Otektik reaksiyonun bulunmasIdlr. Bu deger (4.3), Silisyum (Si), Fosfor (P) veya her ikisinin, Dokme Demirde, yeterli miktarlarda bulunmaSI halinde degi§ir. Denge Diyagrammdan okunaeagI zaman, bir Karbon Ekivalam Karbon Esde - eri soz konusudur. Karbon Ekivalam = % Karbon + % Si + % P 3. Boyleee, C: % 2.5 , Si: % 1 , P: % 0.5 bilqiminde olan bir Dokme Demirin Karbon Ekivalam = 2.5 + (1.0 + 0.5)/ 3 = % 3.0 . Diyagramdan okundugu zaman, sanki % 3 Karbonlu Dokme Demir gibi i§lem goreeektir. Genellikle yall1lz Otektik Oneesi Ala§Imlar (hipo Otektik : Karbon Ekivalam < % 4.3) tieari olarak kullamhr. Otektik sonrasl ala§Imlar, 01dukea kmlgandIrlar. ESLtK ELEMANLARININ DOKME DEMtRDEKt ETKtLEID
••
DOKME • DEMIRLER (140)
SiLiSYUM'un etkisi: % 3 e kadar miktarlarda bulunabilen Si, meveut Sementit'i (Fe3C), Demir ve Grafit'e (karbon) bozundurmaslyla, Grafit olu§masml te§vik eder. Fe3C ---7 3 Fe + C (Grafit). Bundan doiayl Silis, Gri (Klr) olarak adlandmlan Dokme Demirin olu§masma meyili vardIr. Gri Dokme Demir, kmk ylizeyinin (~ekil. 29) gri gorunu§unden dolaYI, bu ad ile adlandmhr. FOSFOR'un etkisi: Fosfor, du§uk bir erime nok.tasl gosteren demir - demir fosfUr otektigi meydana getirir; bundan dolaYI dokum ozelliklerini geli§tirir. Bununla beraber, P oram, du§uk bir seviyede tutulur. Gunku, otektik (Fe - Fe FosfUr), zaten sunekligi az olan (kmlgan olan) Dokme Demiri, daha kmlgan yapma etkisi gosterir. KUKURT'iin etkisi: Kl.ikiirt (S), Q..ementit'i kararh yapma meyli gosterir. Fe3C'in Fe ve Grafit'~ar\;alanmasmIonler; boyleee etkisi Silisyumun ZlttldIr. Normal olarak S oram, Mangan'In (Mn) benzer bir oram tarafIndan dengelenir (Gevrek tane smm filmleri te§kil eden FeS' den ziyade, MnS olu§masmI te§vik etmek i\;in). Mn, eger butUn kukurdii MnS yapmak i<;in gerekenden fazla ise, Dokme Demirin Gekme Mukavemetini artIrma egilimi gosterir. DOKME DEMiRiN KATILASMASI (~ekil. 1) de, Fe - C Denge Diyagrammda % 3 Karbonlu bir Dokme Demir misal olarak almmI§tIr. (141)
(:::;ckil.1 ) Se11lenlir: Otekloicl reaksiyon Onccsi Fe:lC , ()tcktik Oncesi'Diik11le De11lirlerde: Ledeburit i(:indeki Fe:lC (Otektik Karbiir) + A"", faz C;izgisi boyunca, kall y' den ayn~an karbonun tqkil ettigi Fe:IC, ()tektik SonraSI Oiikme Demirlerde: Sementit t (Birincil Sementit: SIVI Fazclan ayn~an Pe:IC) + Ledeburit ic:incleki Fe"C (Otektik KarbClr) Se11lenlW" : PerJi( ic'indeki Fe:lC, SC11lcnlW' : OtektoicI rcaksiyon Oncesi Fe"C (Sel1lcntW) + Perlit ic'indeki Fe"C (Semen ti t"') Se11lcnW" = Sementj[' + SemenW'" Grafi!" : Otektoid reaksiyon Oncesi Grant, Otektik Oncesi OrjlmlC Demir!erde: Otektik Grant + A,,,, faz ccizgisi boyunca, kaLI y' den avn~an karbonun te~kiI ettigi ClraEt. . Otektik Sonrasl Diikme Demirlcrclc: Grant I (BiI'inci! Grant: SIVI fazclan ayn~an Grafit) + Otektik Grafit. Grant Perlit ic.:indeki Fe:1C' in -7 3 Fe lui + C (~r"lill olarak pan,:alanmaslyla meydana gelen Grafit , Grant" OtektoicI reaksiyon Oncesi Grant (Grant') + PerJi( ic;indeki Fe"C in -7 3 Fe (ul + C ("""iii I olarak parc;alanmaslyla meydana gelen Grant (Grant''') , Grant" = Granr + GratH'"
· KatI!a~ma, SIVl demir eriyiginclen, ilk Ostenit denclritlcri ~eklincle (Karbon miktan, yakla~lk % 1), 1300 cc de ba~layacakt1r. · 1140 ·'C ve kadar sleakl1k dl.i~tl.ikee, OsLenit (y) mikt,an arLar, 81Vl miktan azalIr. · 1140'C de, i(:inde 'hi 1,7 Karbon bul11l1an y, ic'inde 'hi 4,3 Karbon bulunan 81Vl Eriyik ilc dcngededir. Bu sleakl1kda (1140 "C) Oteklik I',e,1ksi v on mevdana gelir (SIVl 'C'-7 kall III + katll:!!). SIVI 0, Demir, Ustenit ('~;, 1',7 C) v~ 8ementit yahut Clrafit'in bir kan~1ll11 olarak katJla~lr. , Daha ileri soguLma Clzerine, Ostenitdeki I(arbon eriyebilirligi, A"" faz c'izgisine giire clegi~ir (azalIr), 700'C ye '1;, 0,83 karbon bilc~iminde vanlana kadar, Semen tiL vahut C,rafitin bir miktar daha c,cikmesini nctiee verir. , Otektoid reaksiyon, bilc~imi % 0,83 Karbon Dian, kalan Ostcnit'in, Pcrlit olarak bilinen (Semen Lit + Ferrit) kal'l~lIlllna c!<'im::l:;;mesine St>bep olur. Bu reaksivun1ar iizelknirse: (i) I(atI!a~man111 1300 "c de ba~lamas1. y ('1,,1 C) + SIVl Eriyik, (ii) 1140 "C nin hernen CIzerincle iken y (% 1.7 C) + SlV1 Eriyik ([Yr, 4,3 C), (iii) 1140 'C: Oteklik reaksiyon, y (% 1,7 C) + OtekLik Kan~1111 \('1 + Sementit) yahut (y+ GratH)!', (iv) .0700 "C deki Otektoicl reaksiyuncIan sonnl. Osten it (y) -7 Perlit'c di'JI1CI~eceginden, son yapl: Perlit + ': (Fe:\C yahut Grant): ulacaktJr. Eger, son yapl, Perlit + Scmentit ise (hlZI1 sogul111a ilc elde edilir). => BEYAZ D()I(ME DEMiR (Sekil. 4) meydana gelir. :::;ekil. 1 dc, Denge Diyagrarl11 cizerinde yapl: lI. + Sementit" olarak giisterill11i~ti, Sementit" = Otektoid Oncesi Fe"C + Perlit ic'indeki Fe"C (Sel1lentW") del1lek oldugundan; son yaplYI ~u ~ekilde giistcrebili!:iz, , Olektoid Oneesi Fe"C + [u. + Senlf'ntitl I>- Pcrlit oldugun, dan, Bentz Diikmc Demirin Optik Mikroskop giircintCIsCI veva vaplSI, Perlit + Olektoid Om'esi Sement it ' clir. Son yapl, Perlit + Crafit ise, (Beyaz Dcikme Demirdcn daha yava~ sogutma ilc clele eelilir.) => CRi DOI\:ME DEMip meydana gelir. :::;ekil. 1 ell' , Denne DivaOnlml Clzerinde .vapl: lI, + Grant' + Sel1lentir" olarak b . b giisterilmi~ti. (lI, + SemenW'" -7 Perl it oIdugundan) Gri Dcikme Del1lirin C)ptik Mikroskop gc)rCll1tOsL"1 veva VaplSl, Pcrlit + Otektnid reaksivondan iince mevclana gclen GraEt' dir (Sekil. .)) , SIVI fazdan itibarcn Cok Yavas Sogutma : (i) Diikl1le Demir. 1140 'C, Otektik Reaksiyon Slcakl1glna sngululdugunda OtekLik !(arbClr )'erine -7 Otektik Grant meydana gell1lesi. (ii) 1140 - 723 ·'C aras111da y KatJ Eriyiginelen aynlan Karbonun Fe:IC yerine -7 Grafit nlu~turmas1. (iii) 723 "C Otektoid Reaksiyon ( y -7 Perlit'e diin O~mesi) Kritik SIeaklq!,ll1111 c;ok yava~ gcc;ilmesi (Diikme Demirin c;ok yava~ sogululmasl) veva diinOscn Perlit ic::indeki Semcntil'in, uzun zaman YOksek SlCaklikta tu'tma (Tav'lama) etki~iyle parc'alanmasmclan (F'e:"C -7 3 Fe lui + C ICr'dill)' son vapI: Ferril + Grafit ise, buna FERPiTiK O()!(ME DEMip denir (:::;ekil. 3) ,
(142)
(143)
--
,..ref '0
_ _- _ 1 1 4 0
-"~..,..,,~-_,
ISell1enlil' yahul {,IGrant' 723 C
BEYAZ DOKME S,'nllentil" --'-------1l>l>DuEMiR V
"
II>FERRiTiK D,O,
v
,
C;rant'+ Sef1lentit'''-----l>Il>fGRi OOKME
I
\
DEMiR
I
($ekil. 4). Alal;?lmlan,.~ ,', mamll;? Beyaz D61m1e De;c:'t~~,;?Jlmiriniipik yaplSl. Koyu renk bileI;?en: Perlit. A<;;lk renk bilel;?en: btektik Karbur (Fe3C). Daglama: Nital. 400X.
\
. ' ...... \
\ O'basma
= F / Abasma
,F
r Y2
-
N6tral
(144)
O'~ekme
=
Alancekme
= ::i2:.
Alanbasma
yl
Ekse~
-----.----
~
($ekil. 3). Ferritik D6kme Demir. 75 X.
(jbasma
t-
Ifl
i;ekme yiizu, Max. i;ekme Gerilimi ve Yl ile Ters Orantlh ($ekil. 5) Bukmeye (Bending) maruz blrakllan; basmada, <;;ekmeden daha kuvvetli olmasl gereken bir Gri D6kme Demir eleman i<;;in uygun kesit. (145)
DOKME DEMiRiN, CELiGE GORE BASLICA AVANTAJLARI ( OSTONLOI-;LEF~i ): (i) Eritildigi Zellnan, <;elikten <;ok daha fazla akI,?kanclJr. Boylece, molor silindir bloklan gibi kan,?lk, ,?a,?lrucI bic;il11ler; <;elikten yaptlmasl zor vcya il11kanslz iken, Dokme Dcmirden kolaylJkla dijkCIlebilir. (ii) Gri DClkme Demirdeki grafitden dolayl, Dokme Demirdeki titre,?imlcr, ,;elikdekinden daha sLiratli siSnmeye meyillielir. Boylece makina tal(Jmbn tcmcl plaka, temel levha, ta,?IYlcl levha ve iskelet <;er<;eve, govell' icin <;cligc tcrcihcn kullallllIr. Kesme taklml titrqimlerini (taklmm c;atlrdelllla, Uklrelama vc glclrtIlanlll) sCinelLirmede elaha ctkilielir. (iii) Makinada i,?lenmi:,? bir yClzcyelC, Dijkme Demirdeki grafit, katr bir yaglaylcl (yag) olarak i,? giirClr. B6ylccc, Dijkmc Demirelen yapIlml,? silinelir burgu veya makina tel kIm sLirgLllcri, suratle parlaklJk kazamr. Bu, ,Tligc g6rc, Dokme Dcmiri, SLlrtLmerck A,?mma ve Makinaya yapl:,?ma - aynlmama gibi problemlcrc, <;ok elaha az manlZ yapar. 0ZET · DCikmc Demir Cizclliklerinin geni,? bir aralIgI, kompozisyon (bile,?im), Soguma Hlzl ve 1st! i:,?lemdeki elcgi:,?ikliklcrlc clde cdilcbilir. · Karbonun hakiki yClzdesi yerinc, E:,?elcger (Ekivalant) ')\, si, Denge Diyagramll1elan okumada kullallllIr. · Hipcr 0tcktik (0tektik Sonrasl) Diikme Demirlcr (> ,).-(, 4.3 K.E.) olduk<;a kJrllgandlrlar. · F'osfor (P), DCikmc Demiri, eliSkum i<;in daha akl:,?kan yapar; fakat aynl zamanda, daha da gevrckle:,?tirir. Sekil. 6 da, ccsitli D,'jkme Del11irlerin ana hattl verill11i:,?Lir. . (::?ekil. 6) CESiTLi DOI~ME DEMiRLERiN ANA--j--lA-TT-"--I----DOI-;ME DEMiI~LER
(I-lizl SoguLma)
icin katI yaglama i:,?ini giirmcsi istcnen ycrlerde kullamlIr.. . . . LJiiviilebilir Diikme Demirler: darbe. vunna yCIklerine dayanabllecek daYCllllklI (tok) diikLim par<:;alar i,-in kullallllIr. I(CIrese! Grant!i Diikl11e Demirler. DiivCIlebiJir Diikme Del11irlerdcn dE;ha iyi darbe elirenci (Tokluk) ve iyi YClzcy i,?!cnmcsi gerektiren, vLiksck !wiiteli diikCII11 par<:;alar i,'in kullal11lIr. ,. Gri D6kmc Dcmirdeki grafit'dcn dobyl tilre,?imlcr, CTlIkclekmden daha l~IZiI kaybolclugll i<:;in, Gri Dijkmc Demir, titrqimleri kenclindcn siinelClrClcLI ma!zemc vasfllll ta:,?lr. Sekil. 7 dc, Diikmc Dcmirlcrelc c,'qitli sleaklIklarela meyclana geJen F'azlan;l vc MikroyapIlann bir ozeti vcrilmi:,?Lir.
\
(Yava:,? Sogutma)
BEYAZ DC)KME DEMiR {Karbon, Semenlil olarak bulllllUr.) SerL, gevrek (kmlgan), Makin8 i :,?Iemesi ,'ok zord ur.
(Tavhmrsa)
GRi D0KME DEMiR (Karboll. Lamel Grant halinele bulunur.) Yumu:,?ak, kolayhkla Makinada i:,?lenebilir. (A'?t!c nlrsa) (Mg , Scryum)
YUMRU ve KOI~ESE:L CRAF'iTLi D0KME DEMiRLER KULLANlLlSLAR , Cenci olarak, istendigi zaman, Beyaz Dokme Demir, Cil denilen, Kum KalIplara ycrlqLirilen, Soguk demir'plakalar yardlmlyla uretilebilir. Bununla berabcr, <:;ok kalIn kesitler, eS8S olarak Gri DCikme Demir olmalIclIr; <:;Linku kalIn kesiLlerin soguma hlZI, daha yava:,?tIr. · C;ri Dokme Demir, Cckmc Geriliminin iinemli olmadlgl; makinada i:,?leme kolaylIgl arzu edilen yerlerde; Lamclli grafiLin, kayan yLizeylcr DOVOLEBiLiR DOKME DEMiRLER
(146)
(147)
DOKME DEMIRLERDE, CESITLI SICAKLIKLARDA MEYDANA GELEN FAZLARIN ve MIKROYAPILARIN OZETI (~ekil.
...
Bolge 1 .
7)
"',,,-
Bolge 2 ,
. _ _ ._"_:_",",=._-'-:OC'_~__:_"..•.
:z
Bolge 3
.~
S
% Karbon
Q)
Kukurt giderme Sogutma Hlzlan, HIZll Sogutma Vasat I
j
ZlVl
Sogutma' Hlzlan Vasat Yavaj
Yavaj
ZlVl,
Cf)'
SlV1
SlVl
GK .G K
t\
ZlVl
G K .G K
.··<~:J:'?sJ1r>, 'x: (. '~\'
BEYAZ 0,0,
.
'G~i
FE'RRtTiK
D.O.
0,0, i
'-
.-
........
~
Tekrar ISlt1p ~olge 2 de 30 saat veya daha <;01-:: bekletme ve
-
'::J :>";I
<=l
..>ot
.....
<-
S"~.I!
,., .... ., ,
PERLiTiK TEI'JPER
FERRiTiK TEMPER
. ',i:'-·'· ,\,;;,.;:<~";"
0,0,
GL G K G T P a y
j.,~il .
.
0.0,
(148)
:Grafit Lamelli :Grafit Kuresel :Grafit Temper :Perlit :Ferrit :Ostenit
n.:'J/ I
rr..
(::;;ekil. 9). Kum kahpcla cl iikCIIm Cli? Gri Diikme Demir yap!sl. lOa X. Daglama: 'Yi,3 Nital. Yapl:
(~'()
20 Fer-
rit (A,'!k renk) '% 80 Perli! (koyu renklel Amerikan
KARARLI DEMiR - KARBON (Fe - C) SiSTEMi Yuksek slcakhklarda uzun zaman tutmak veya ala:;nmda bazl elemanlarm bulunu:;)u, Grafit e;;ekirdeklerinin olw;mmuna yol ae;;ar ki, bu durumda, yan kararh Fe3C in, kararh Grafit haline d6nu:;)mesi tei?vik edilmi:;) olur. Buna kar:;)lhk, e;;abuk sogutma ve ala:;)lmdaki bazl e1emanlarm tesiri ile, e;;ekirdeklenme 6nlenebilir; bu durum, yan kararh Fe3C fazmm devamh bulunmasma yol ae;;ar. DEMiR - KARBON - SiLiSYUM ALASIMININ KATILASMASI Endustriyel D6kme Demirlerde bire;;ok bai?ka e1emanm bulunu:;)u ve ba:;)ka fakt6rlerin de kan:;)masl sebebi ile, ayrn katIla:;)ma e;;ok daha kompleks :;)ekilde olu:;)ur. Bununla beraber, Grafitle:;)menin 3 6nemli kademesi ortaya e;;lkmaktadlr. (a) Slvldan Katlla:;)ma esnasmdaki Grafitle:;)me. (b) Katl durumda, Ostenit'den Karbon e;;6kelmesi ile Grafitle:;)me. (e) KatI durumda, btektoid D6nu:;)um (y ~ Perlit) esnasmdaki Grafitle:;)me. KOMPOZiSYON Gri D6kme Demirde Karbon miktarl, Birle:;)ik (Sementitik) ve Serbest (Grafitik) halde iki faz olu:;)turur. Kimyasal analizlerde be1irtilen Karbon. D6kme Demirdeki Toplam Karbon yiizdesidir. Karbonun her iki bulunu:;) :;)ekli, ayn ayn tayin edilebildiginden, Grafitle:;)me Dereeesi, :;)U :;;ekilde tesbit edilebilir. % Toplam C = % Grafitik C + % Sementitik C. \ Grafitle:;;me tamam ise, % Toplam C ile % Grafitik Karbon e:;;it olaeaktIr. Hie;; Grafitle:;;me olmaml:;)sa (Beyaz D6kme Demir), % Grafitik Karbon, 0 olaeaktIr. Gri D6kme Demirde, % 0.5 - 0.8 Sementitik Karbon varsa, mikroskopik yapl, buylik 61e;;ude Perlitik olacaktIr. KatIla:;;mada yeterli grafitle:;;menin olabilmesi ie;;in, belli bir minimum" % Toplam Karbon" gereklidir. Bu deger, maksimum Silisyum ylizdesine bagh olarak (% 3), yakla:;;lk % 2.20 eivarmdadlr (~ekil. 11). 4.0
3.5
Gri D61ane Demir B61gesi
i=I
0
~~ (::;;ekil. 10). Gri Dc,kme Demircleki bteklik Grant'in. Taralna Elektnm Mikroskobu
go nj n LOt ~ Cl. 400X.
3.0
D61ane
;jI
2.5
2'°0
Demir BeyEr<. B61gesi D6lane Demir B61gesi 0.5
1.0
1.5
2.0
2.5
eJ£Silisyurn:>
(~ekil.
3.0
3.5
11). % Karbon ve % Silis oranlarma bagh olarak, D6kme Demir yaplsmm Gri - Benekli - Beyaz olarak degi:;;mesi. SiLiSYUM Silisyum, mikroyapl ae;;lsmdan, Ferrit ie;;inde erimi:;; durumdadlr. Ferrite mukavemet kazandmr. % 2 Silis ihtiva eden Ferritik D6kme Demirin sertligi, 120 - 130 Brinell'dir. Silisyum, Grafitle:;;meyi te:;;vik eder. D6kme Demirlerin yapl ve e;;e:;)itli 6zellikleri, % Silis miktar1Yla etkilenir. (~eki1ler: 11 - 12 - 13). (151)
t
Beyaz D6kme Deluir
l'ei-1i tj k (Gri) D6kme DemjJ
Mn'm % miktanna bagh olarak MnS veya kompleks Fe - MnS (SUlfiirleri) oluf?ur. MnS olarak S, Perlitik bir mikroyaplya sebep olma etkisini bo.yuk 6l<;;ude kaybeder. Tek baf?ma Mn, Grafitlef?meye diren<;; g6steren bir elemandlr. Kiikurt ile reaksiyon i<;;in yetecek miktardan fazla Mi'mgan, Perlitik mikroyapmm devamhhgma sebep olur. FOSFOR D6kme Demirlerde bilhassa Gri D6kme Demirde mevcut P, dUf?uk ergime dereceli (954 - 982 DC) bir Fe - Fe FosfUr btektigi olan "Steadit" f?eklinde bulunur. Steadit % 10.2 P ihtiva eder. P, katllaf?mada en son katllaf?an b6lgelere toplandlgmdan, Steadit b6lgeleri mikroyaplda ekseriya hucresel bir g6runumdedir ($ekil. 14).
Ferritik D6kme I lernir
<1, ' ~.
% Silisy"lI111
($ekil. 12). D6kme Demirin ince Kesitler yaplsmm, Karbon ve Silis miktarlarma baghhgl. Maurer Diyagraml. (1)14.1 Kgr/mm2 ninaltmda. ~..,..-_ (2)14.r=-lf:6 (3)17.6 -2Y Kgr/mm2, (4) 21 Kgr/mm2 nin altmda. ' (5) 21 - 24.6 (6) 24.6 - 28.2 (7) 28.2 Kgr/mm2 nin o.zerinde.
CD 4Ll/1
I G I
14). Steadit. Fe - Fe fosfUr btektigi.
'2d
00 X. Daglama: % 2
M'
{)l /0 .•1)
0~ ~
/~/
% Silis Y"1.UJl ($ekil. 13) ($ekil. 13). D6lune Demirin <;::ekme Mukavemetinin (Kgrlmm 2), Karbon ve Silisyum miktarlanyla degif?mesi. En yiiksek <;::ekme dayalllml, C: % 2.75, Si: % 1.5 oranlanyla (B6lge 7 de) elde edilir. Bu yiizdeler, Maurer Diyagrammda ($ekil. 12), Perlit matrisli Gri D6kme Demire kari;ahk gelmektedir. Karbon ve Silisyum yiizdeleri, Beyaz veya Ferritik D6kme Demir meydana getirecek f?ekilde ayarlalllrsa, bu durumda <;::ekme Mukavemeti do.f?o.k olacaktlr. KDKDRT ve MANGAN / Gri D6kme Demir yapIsmda % 0.25 oralllna kadar bulunabilen daha <;;ok, Karburu kararh yapan, Grafitlef?meyi sllllrlayan bir e1emandlr. % 0.25 uzerindeki Kukurt, D6kme Demire istenmeyen Sertlik kazandmr ve if?lenebilme Kabiliyetini azaltlr. Mangan mevcut oldugunda,
-rdf/ Y'>~~{U1'1..f
S/
(152)
(153)
Fe fosfUr de, FesC gibi <;ok sert ve kmlgandlr. Steadit'den dolaYI olw:?an P segregasyonu (toplanmasl, birikimi), katlla:;;ma sonu slcakhgml 982 0 C' a kadar du:;;urur. Son yapldaki Steadit % si, bile:;;imdeki P yUzdesinin 10 katlna ula:;;abilir. Gri Dokme Demirde i:;;lenebilirlik ve Tokluk, <;ok 0nemli oldugunda, P miktan, % 0.15'in altmda tutulur. Belirli bir yUzdeye kadar P'un, aki:;;kanhgl artlrmasl, istenen bir ozelliktir. P'un etkisi, Otektik C % sini veren bagmtlda, :;;u :;;ekilde belirlidir: Otektik C % si = 4.30 - (1/3) * (Si + P) GRAFiT LAMELLERi Grafit Lamellerinin yaplda bulunmasl, du:;;uk <;ekme Mukavemeti ve du:;;uk Darbe Direncine sebep olur. Grafit Lamelleri, gerilim konsantrasyon (yogunla:;;ma, toplanma) merkezleri olarak davral1lr. Buralarda <;atlaklar, yukleme esnasmda, kolayhkla te:;;ekkul edip, erken kmlmaya sebep oIurlar. Amerikan ASTM Standardmda, Lamelli Grafitler, A dan E' ye kadar sll1lflandmIml:;;tlr ($ekil. 15).
Aynca, Amerikan AFS - ASTM Standardmda, LameI Grafit Boylanl1ln Ol<;uIeri, 1 - 8 arasmda sll1lflandmlml:;;tlr ($ekil. 16). ALASIM ELEMANLARI Ala:;;lmlandlrmanm etkisi, ba:;;hca mikroyapl, matris, grafitIe:;;me :;;ekIi ve Mekanik OzeIIikIer bakimmdan du:;;unulebiIir. Ala:;;lm eIemanIanl1lIl mikroyapi uzerindeki etkileri; bunlann Karbur oIu:;;turma meyillerine, Ferrit i<;inde eriyip erimediklerine, Grafit oI<;u ve daglhmmlne 0randa degi:;;tirdiklerine baghdlr. Krom (Cr), Mangan (Mnl. MoIibden (Mo) gibi Karbur olusturucu e!emanlar, daha <;ok, tamamen Perlitik yapl elde etmek i<;in kullal1lhr(154)
($ekil. 16). Amerikan AFS - ASTM Standardmda.Grafit La~eI Boylanl1ln Ol<;uleri. AFS: American Foundrymen's Socleo/ (Amen~an DokumcUler Cemiyeti). ASTM: Ame~.can Society for Testmg.1V!atena!s. (Amerikan MaIzeme Test Cemiyeti). Ol<;me, Gri Dokme Demmn, Daglanmaml:;; bir kesiti uzerinde, 100 X (buyUtme)de, En uzun Grafit Lame! Boylanna gore yaplhr. . . . . Iar. Bu e!emanlann ala:;;lmdaki % oranlan arttlk<;a, Sementltlk (Blrle:;;lk) Karbonu daha yUksek, daha sert ve mukavemetli Perlit oIu:;;ur. Ayl1l e!emanlar, katlla:;;mada grafitle:;;meyi de etkilerler; fazla o~anda kulla11l1dlklannda Gri Dokme Demir verine, Bevaz Dokme Demir vapisma sebep oIabilirler. . . . d Silisvum ISil. Nike! (Nil. Bakir (Cu) ise; mikroyaplda Fernt I<;m e erirler ve Ferrit'in sertlik ve mukavemetini artmrlar. Bu eIemanIar, aYl1l zamanda grafitlesmeyi te:;;vik ederler. . .. Krom (Cr), % 0.15 - 0.75 gibi du:;;uk miktarlarda Gn Do.k.me Demire iIave edildiginde, tamamen Perlitik bir mikroyapl eIde edlh~. Artm~ Ian Mukavemet ve SertIigin yanmda, Cr ilavesi Gri Dokme Demlre Oksl(155)
~","'..
En uzun Lamel1erin boyu, [1/4J. [1/2)in, arasllldadlr, [8 mmJ 1- ,,'/ 1'", -",/ "'\'
!Boy:6 i
. -
En u:zun Lamellerin boyu, \ [1/8J. [1/4J in" araslndadlf. [4 mm) ._.;~I.J,_··-'-" . I·..... . I t I
., '
. ; >" ~ ;
I
",
,"
. :,
i;\:'-) ,'~
t. "'~ ',.~ .
I'
'
.
I
-':~_.
'II,
,
!
.c
L.
,J
---
'
..
.-' "I
(~ekil. 17). Du:;;uk Nikelli D6kme Demir, D6kulmu:;; durumda. Perlit matrisinde Lamel Grafitler ve az bir miktar Ferrit (beyaz alanlar) g6rulmekte. 500 X. Da-Iama: % 2 Nital. .
I
,.
."
'."
~ ,. . ~\ :,.~ . >-""":;":'::.'
<• ...;.
....
r '.
\ ..,.
."~
'.,C·· ,J~1'~',''''
~';.
;,".
.
~"J" ..~. .
', '- " ,'.... ' . ,...:.c. .-'
_.
~.2
.>: .
'.
(~ekil.
t.!\L
~
16 devaml) dasyon direnci de kazandmr. % 1.5 - 2.0 Cr ilavesinin, Oksidasyona direnci artlrdlgl tesbit edilmi:;;tir. Yuksek Ala:;;lmhlarda ise, % 30' a varan miktarlarda Cr katllmaktadlr; ancak bu Ala:;;lmlar, Beyaz D.Demirdirler. Molibden (Mol (~ekil. 18). Bilhassa Sertle:;;tirmede tesirlidir. Du:;;uk miktarlarda (% 0.5 gibi) Mo, Gri D6kme Demirin <;ekme DayammInda artl:;; saglamaktadlr. Nikel (Nil (~ekil. 17 ve 18). Orta derecede (vasat) bir grafitle:;;tiricidir. Ferrit (a) ic;:inde erir ve bu fazm sertle:;;mesine sebep olur. Yalmz olarak kullamldlgmda, Silis miktanm azaltlci rol oynar; bundan dolayl grafit ve Perlitik yapmm da ince taneli olmasma sebep olur. Yuksek oranlarda kullamld1gmda Gri D6kme Demir, Ostenitik veya Martensitik bir yapld~dlr. YUks~k korozyon direnci istenen uygulamalar ic;:in geli:;;tirilml:;;, tlcan adl NI - Resist olan D6kme Demir (~ekil. 56), Ostenitik yaplda d6kme demirdir. Baklr ICu), Nikel gibi, orta derecede (vasat) grafitle:;;tiricidir. Atmosfer A:;;mma Korozyon direncini arilrmak ic;:in, % 3'e kadar kullamhr. Silisyum (Si), D6kme Demirler ic;:in Ala:;;lm elemam olarak kullamldlglllda, % 6 - 8 Silis katllan D6kme Demirler, normal D6kme Demirlere g6re, _t~jalle:;;meye kar§l artmlml§ bir direnc;: g6stermektedirler. Alummyum (Al), kullamlan Ferro Ala:;;lmlarda mevcut oldugundan, Gri D.D. 6zelliklerini etkilemektedir. Yakla:;;lk % 0.25 gibi az mik(156)
(~ekil.
18). Nikel - Molibden Ala:;;lmh D6kme Demir. (% 1.5 Ni - % 1.6 Mo). D6kulmu:;; durumda. Lamel Grafitler, Beynit matrisinde g6rulmekte. 500X. Daglama: % 2 Nital. Du:;;uk yUzdelerde Nikel, Grafit kararlaylcldlr; bu y6nde Silisyumun yansl kadar tesirlidir. Molibden; Ostenitin (Perlit'e) d6nu:;;umunu geciktirerek, Beynitik yaplya sebep olmu:;;tur. tarlarda, kuvvetli bir Grafitle:;;tirici; yakla:;;lk % 8 gibi yUksek miktarlar da ise, Karburle:;;tirici bir tesir g6stermektedir. Titanyum (Ti), % 0.05 - 0.25 oranlarmda kullamldlgmda, Grafitle:;;meyi te:;;vik eder ve Grafit Lamel boyutlanm kuc;:ultur. Kalsiyum (Ca). Bizmut (Bi). Magnezyum (Mg). Lantanyum (La). Bor (B). Telluryum (Tel; Kuvvetli rburle:;;tiricidirler. Beyaz D. Demirden sert bir yUzey istendiginde, Yo O:)0rt~£veya % 0.005 Telluryum ilavesi kafidir. Bu elemanlan (B ve Iva eden ala:;;lmlar; SIVI metale, kahba d6kulmeden hemen 6nce po da, a:;;llama (inokulasyon) He Have edilirler.
(157)
(~ekil.
19). Buylik bir Freze ve Delme Makinasl i<;;in, Makina g6vde D6kumu. Gri D6kme Demirden. Gri D6kme Demir, Ferrous Ala:;?lmlar i<;;inde en iyi i:;?lenebilirligi (Machinability) g6sterir (Grafit Lamellerinden dola I .
(~ekil. 20). Motor Blogu. Ozellikleri: 8 Silindir i<;;in, A:;?1fl (super)
yliklenmi:;?, Ara Sogutmah, V - :;?eklinde, Dizel Motor i<;;in. 750 devir/ dak. da 1200 HP (Beygir Gucu) uretmekte. Aglr i:;? Gri D6kme Demirinden uretilmi:;? durumda. (158)
18eki!. 21) de giisterilen Otomotiv Sanayi Pan;alannm bazl OzellikleIi : A: Taksiler i<;in Diferansiyel Mahfazasl (<;:er<;evesi). Gri Diikme Demirden. B: Otomobil Silindir Ba:;;hgl. Ala:;;lmh Gri Diikme Demirden. Ozellikleri: <;:apl (<1»: 14.3 mm <;ubuk. cr~ekille = 23 Kg/mm 2 ~ 228 MPa. (1 Kgr= 9.8 Newton), (1 MPa = 1 Newton/mm2). Sertlik: 200 - 240 BIinell. . '''DW''''~' \.1.o..~ \ .. C: Fren Kasnagl. Ala:;;lmh GIi Diikme Demirden. Ozellikleri: 14.3 mm <;ubugun cr~ekme = 23 Kgr/mm2 = 228 MPa. Sertlik: 200 - 240 Brinel!. Malzeme Avantajlan: (i) Yuksek Mukavemet ile beraber, !Slyl iyi dagltma. (ii) Deformasyon ve <;entik yanlmaya kar:;;l iyi diren<;. (iii) iyi titre:;;im ve gurultu siindurme kapasitesi. (iv) Uzun iimurlu, kararh Surtunme katsaylSl. D: Otomobil Eksantrik Mili. Ala:;;lmh Gri Diikme Demirden. OzellikleIi: 14.3 mm <;ubugun cr~ekille ~ 30 Kgr/mm2 ~ 290 MPa. Sertllk: 240 - 280 Brinell. Malzeme Avantajlan: (i) i:;;leme veya Tala:;; Alma Ozellikleri geli:;;tirilmi:;;. (ii) Sertle:;;tirme ve Duzeltme - dogrultma gereklirmeme. E: Otomobil motarlan i<;in, Supap Kllavuzlan. Gri Diikme Demirden. Sertlik: 185 - 235 Brinel!. Malzeme Avantajlan: (i) iyi A:;;mma direnci. (ii) iyi Kayma iizellikleri. (iii) Tala:;; alma kolayhgl. (iv) Ekonomikligi (ucuzluk). F: Otomobil motorlan i<;in, iticiler veya itici <;ubuklan. Gri Diikme Demirden. G: Yuksek performansh Otomobil motarlan i<;in, iticiler veya itici <;ubuklan. Nikel - Krom - Molibden Ala:;;lmh Gri Diikme Demirden. Sertle:;;tirilmi:;; ve 50 - 60 Rockwell C' ye Menevi:;;lenmi:;;. H: Otomobil motarlan i<;in, Sallanma (Salmcak) duzeni kolu. Gri Dokme Demirden. !: Otomobil motorlan i<;in, Giri:;; ve Eksoz Manifoldu. Gri Diikme Demirden. J: Otomobil motorlan i<;in, Su Pompa Giivdesi. Gri Diikme Demirden. Hidrolik olarak slzdlrmaz iizellikte, kompleks bir diikum. <;:ok hassas iil<;ulerde ve du:;;uk maliyette uretilmi:;; durumda. ~ekilde, kesitlenmi:;; ve butun olarak giisterilmekte. K: Silindir Bloklan (GovdeleIi). GIi Dokme Demirden. Sertlik: 190 - 230 BIinell. L: Fren Ana Silindiri. Basm<;h Dokum metoduyla uretilmi:;;, Gri Dokme Demirden. iyi i:;;lenebilirlik i<;in, Ful Tavlanml:;; durumda. cr~ekille = 20 Kgr/mm2 ~ 198 MPa. Sertlik: 170 - 207 BIinell. M: Otomobil Suspansiyonu i<;in, Diiner Ba:;;hk. Siyah Dovulebilir Dokme Demirden. cr~ekme = 22 Kgr/mm2 ~ 213 MPa. % Uzama =14. Par<;a, :;;ok ylike maruz. N: Sallanma (Salmcak) duzen kolu yatagl ve Vag Slzdlrmazhk Kapagl. Kabuk Kahplanml:;; (Shell Molding) Gri Dokme Demirden.
GRi DOKME DEMiRLERiN SINIFLANDIRILMASI TSE' ye gore, DDL (Dokme Demir Lamelli) i:;;areti ile gosterilir. DDL i:;;aretini takib eden saYllar ise, Minimum <;:ekme Mukavemetini gosterir. Mesela, DDL 20 : <;:ekme Dayamml en az 20 Kgr/mm2 olan Lamel Grafitli Dokme Demirdir. DIN Normundaki Gri Dokme Demir smlflandmlmasl, TSE' deki gibidir. i:;;aret ise, GG dir. Ba:;;taki G: Graugus: D6kum demektir. ASTM de, Gri veya Lamel Grafitli Diikme Demir, slmflara aynlml:;;tlr. Class 20, 30 vb. Smlf numaralan, psi (pound square inch = pound/in<;2 veya libre/in<;2) olarak, Minimum <;:ekme Mukavemetini giistermektedir. Class 20 : <;:ekme Dayamml, en az (minimum) 20 000 psi olan GIi Dokme Demir demektir. Gri D6kme Demirlerin MUHENDisLiK OZELLiKLERi Mekanik Ozellikleri etki1eyen ba:;;hca elemanlar; Karbon ve Silisyum' duro Karbon E:;;degeri i1e bir<;ok mekanik 6zellik arasmda bagmttlar geli:;;tiri1mi:;;tir. Karbon E:;;degeri { C + (Si + P) 13 } azah:;;l, buylik bir oranda, bile:;;imdeki C azah:;;mdan etkilenmekte; bu da buylik bir oranda Lamelli Grafit azah:;;mdan ileri gelmektedir ve netice olarak <;:ekme Dayamml artmaktadlr. Karbon Ekivalanlannm azalmasl ile elde edile~ilecek max. dayamm, pratikte 32 Kgr/mm 2 dir; istenilen daha yliksek ITmkavemet, Ala:;;lm eleman(l)/lan gerektirir. Verilen bir Sertlik degeri i<;in en yliksek <;:ekme Mukavemeti, A turn ku<;uk Grafit daglhmmda elde edilir; D turn Grafit Lamel daglhml ile, en du:;;uk <;:ekme Dayamml elde edilir. Maksimum Mukavemet, matris baklmmdan, Perlitik matris ile elde edilir (HIZh Sogutma). HIZh sogutma, Sertligi ve <;:ekme Dayanlmlm artmr. Ancak, HIZh Sogutma, Beyaz D6kme Demir veya <;ok k6tli Lamel daglhml olan D turu grafitler meydana getirmemesi i<;in dikkat etlnek gerekir. Yava:;; Sogutma ile Grafit Lamelleri irile:;;ir ve kaba Perlit olu:;;ur. f~ - (I-II,) n Ie DiGER OZELLiKLER Yuksek Ba~rha Dayamml, Gri D6kme Demirlerin en 6nemli 6zelliklerindendir. De/ iryolu raylan, ekonomik olarak Gri D6kme Demirden yapllabilir. DD~"20 nin crbasilla = 76 Kgr/mm2 ve DDL 40' m crbasma = 120 legr/ mm2 dir. DDL 20 i<;in: (crbasma/cr~ekme) = (76/20) = 3.8; DDL 40 i<;in: (crbasma/cr~ekme) ~ (120/40) ~ 3.0 tur. Yani, Yuksek <;:ekme Dayammhlarda (crbasma/cr~ekme) oram, daha du:;;uktlir. <;:ekme Dayamml, Brinell Sertlik Degeri ile Dogru Orantthdlr. cr~ekme = K * (Brinell S. Degeri). K = 0.11 - 0.15 arasmda degi:;;ir. Ferrous Malzemelerin i<;inde en iyi i:;;lenebilen malzeme, Gri D6kme Demirlerdir. Gri D6kme Demirlerin ba:;;ka bir ozelligi, "Titre:;;im S6ndurme Kabiliyeti"dir ve bu 6zelligi, <;eliklere g6re <;ok daha fazladlr. Yani, Gri D6kme Demirler, <;eliklere g6re, Titre:;;im EneljileIini <;ok daha fazla absorbe ederler (sondurlirler). Bundan dolaYI, i<;ten Yanmah Motorlarda tercih edilirler.
(160)
(161)
aRi DOKME DEMiRLERiN ISIL iSLEMLERi Isrl i:;)lemlerle elde edilebilecek ba:;)hca avantajlar; daha iyi i:;)lenebilirlik, daha yuksek A:;)mma Direnci ve Mukavemet, daha iyi boyutsal kararhhktlr. Gri D. Demirlerin i:;)lenebilirligini geli:;)tirmek i<;in genel olarak Tavlama veya Normalizasyon i:;)lemleri uygulamr. Kritik Sicakhk altl « 723 DC) Tavlamada, Perlit yaplsmdaki Sementit' in Kurele:;)mesi ve bir miktar Grafitle:;)me olu:;)ur. Ful Tavlama ise, Kritik Sicakhgm (723 DC) uzerinde. 900 - 930 DC' a ISltJp, bu slcakhkta belirli bir zaman bekleterek, kapagl kapah, yal{ltl kesilmi:;) fmnda sogumaya blrakmaktlr. Bu i:;)lem neticesinde tamamlanml:;) Grafitle:;)me olur. Sementit yaplsmda, uzun zaman Yuksek Sicakhkta bekletme, tutma neticesi, bile:;)ik Karbon pan;;alamr (gekil. 22). Kokil Kahptan elde edilen d6kumlere, genellikle Ful Tavlama uygulamr. Normalizasyon, Yuksek Sicakhga ISltma ve bu slcakhkta belirli bir zaman beklettikten sonra, par<;alan fmndan <;Ikanp, durgun havada sogutma :;)eklinde yaplhr. Normalle:;)tirme i:;)leminde, Tavlamaya g6re daha hlzh sogutmadan dolaYI, yapIda bulunan inc;eJ~er lit sa esinde, daha yuksek Mukavemet ve Sertlik de-erleri elde edi""lii;r;,-,.:;n-
.( . p::-, J~ ",
·t·
~~'lj'
.-'
"'_......fj p _'
~
"1.
lJ'
~
..(
0
\)\
:;,-It.
~~
''11'1''~' (.:) '" \ \, ~~ '~
...::r~
"
,
.(~. "M~ ~l~""" . ,I J_
•
Su Vermek yerine, Alevle (gekil. 23) veya Enduksiyonla Yuzey Sertle:;)tirme. hemen hemen her zaman tercih edilir. Yuksek <;ekme Mukavemeti i<;in, daha <;ok Ala:;)lmlandlrma uygulamr. Gri D6kme Demir de. herhangi bir metal d6kumu gibi, yUksek Slcakhktan itibaren sogutulduktan sonra, i<; gerilimler ihtiva eder. Sebebi, d6kulen par<;alarda degi:;)ik kesitlerdeki Soguma Hlzlannm., hi<;bir zaman aym olmamasldlr. ince kesitler, daha <;abuk sogurlar. Aynca Kum Kahbm, d6kum par<;asmm buzulmesine (<;ekmesine) kar:;)1 direnci de, i<; gerilimlere sebep olabilir. Bundan dolayl d6kum par<;alara slk slk Gerilim Giderme Tavlamasl uygulamr. Gerilim Giderme Tavlamasl, Ala:;)lmSIZ, Du:;)uk Ala:;)lmh ve Yuksek Ala:;)lmh Gri D. Demirler i<;in, belirtilen slcakhklara yava:;) olarak ISltmak, bir saat veya daha fazla zaman bu Slcakhkta tutmak ve bilhassa 300 - 200 DC arasml 50 DC/saat hlzla so-utmak, :;)eklinde u lamr.
..
,
" ~ (gekil.
.Q{'r.· ~ \l'.'~';,
..>- Ci
\;d;:,~~~ ~
tl~,
1.'
"
Jr."r' "JI" ." ~
~
~~.'
.i;l:~~.iES".~~\\
(gekil. 22). Gri D6kme Demir. Sagda: D6kulmu:;) durumda. Perlitik yaplda Grafit Lamelleri. (Perlitik D6kme Demir). Solda: Aym D6kme Demir, Tavlandlktan soma, Optik Mikroskop g6runu:;)u. Ferritik D6kme Demir. (Su Verme + Menevi:;)) (lslah) i:;)lemi (gekil. 25), Gri D. Demirlerin A:;)mma Diren<;lerini artJrmak i<;in uygulamr. Gri D6kme Demirin 850 930 DC' a ISltllmasl, i<;inde % 0.6 - 0.8 erimi:;) Karbonu bulunan Ostenitik bir yapmm olu:;)masma sebep olur. Yagda veya Suda Su Verme ile, Su Verilmi:;) <;elik sertliginde Martensitik bir yapl elde edilir (gekil. 23 ve 24). Yuksek <;ekme Dayamml elde etmek i<;in, par<;anm tamamma Su Verme i:;)lemi, par<;alann distorsiyon (<;arpllma) ve <;atlama tehlikelerinden dolayl, fazla uygulanmaz. Bir<;ok D6kme Demir par<;a, yiiksek Slcakhktan ani sogutuldugunda <;atlarlar. Bundan dolayl butun par<;aya (162)
~~~'!~<\
-
.';'
23).Ust solda, Alevle Sertle:;),(; .• ~ tirilmi:;) Gri D6kme Demirin kmlma ,.~'; (kesit) g6rl.inu:;)u verilmi:;)tir. Ostdeki a<;lk renkli klslm, sertle:;)tililen bolgenin (Rockwell C 55) derinligini g6stermektedir. " Ost sagda, Alevle Sertle:;)tirilmeden 'lL'._"" once. Gri Dokme Demirin mikro yapls!. Grafit Lamelleri, Perlitik matris ve <;ok az miktar Fenit )J.,•..I'h~'~;~~~: (::\"~ioiajI (beyaz) gorulmektedir. Alita ise, Sertle:;)tirmeden sonraki yap!. Grafit Lamelleri. Martensitik ana yaplda g6rulmektedir.
(163)
..
)
)
"
,
BEYAZ ve BENEKLi OOKME OEMiRLER Ii) BEYAZ OOKME OEMiRLER ~ekil. 26 da, Beyaz Dokme Demirin tipik mikroyapisl gosterilmif,?-
, tir.
U
(~ekil. 24). ignemsi Martensit matrisinde, Lamel Grafitler. 500 X. Su verilmif,? (Sertlef,?tirilmif,?) Gli Dokme Demir mikroyapiSl.
:Blmell I Sel~ .
,
i
I
')
42[ f{g! rmY~
i·.'
ge:km~
i
Mukavemeti (Kg/~ I
,'\.
54 \l) 41
~
Darbe Eneljisi L~Joulell
027 '":l 14
:.7 -,....
-
D6killmu~
I
•
1---
----
rT5iT'l 260 T370!';q:B,u'j 595 -r'70S Su 205 315 425 540 650 Verilmi:;:. 95
dururnda.
Menevi:'j SlCakhg1. (C)
(~ekil. 25).
Dokulmuf,? durumda Mekanik Ozellikleri: Sertlik: 220 Brinel!, <;:ekme Mukavemeti: 30 Kgr/mm2, Darbe EneIjisi: 54 Joule olan bir Gri Dokme Demir; sertlef,?tirilince, <;:ekme Dayammi (<;:elige ZIt olarak) ve Darbe Enerjisinin azaldIgl; Menevif,? SlcaklIgma baglI olarak, Sertligin azalmaslyla beraber, <;:ekme Dayamml (<;:elige Zit olarak) ve Darbe Enerjisinin arttlgl gozlenmektedir. (164)
(165)
DOKME DEMIRLERIN KIRILMA GORUNUSLERI :::?ekil. 28 de, Beyaz ve Gri D6kme Demirlerin kmlma g6runu:;;leri verilmi:;;tir. :::?ekil. 29 da, Gri, Beyaz ve Temper D6kme Demirlerin kmk g6runu leri 6rulmektedir.
(:::?ekil. 28). Solda, Beyaz D6kme Demirin; Sagda, Gri D6kme Demirin Kmlma 6runu:;;leri.
.,.,;.,
BEYAZ
,"
.. "
•
. ; .",... t , 4
•
..
.,.. . .,::.... tJIft_, "'BENEKLi t- ~!f'~';;~. 'AA',l'" ~
(:::?ekil. 29). Solda Gri D.D., Ortada Beyaz D.D., Sagda Temper D6kme Demirin Kmlma g6runu:;;leri. liil BENEKLI DOKME DEMIRLER Benekli (Alaca) D6kme Demir (ingilizce Mottled Cast Iron), bir kIsm! Beyaz D6kme Demir, bir kIsm! da Gri D6kme Demir olarak katIla:;;!r (:::?ekil. 30).
GRi
(:::?ekil. 31), (166)
(167)
Yakla,lk Sertilk ::klero~kcll . 64
ve Gl'afitik Karbon
BrtrF!!L ·150 RGck'lo..'eli C ,44
Bir,l
330
Gra.klHtH:JI1,f,
{J2G
Yakla,lk Blrle,lk Karbon
<;iL(BEYAZ)
.-* {~_
..
DOVULEBiLiR (TEMPER) DOKME DEMiRLER ingilizce, Malleable Cast Irons, "Malleable", 'hammerable' (~eki~le nebilir) demektir. Biiylece, 'Malleable' Diikme Demirler, gevrek (kmlgan) degildirler, diivl.ilebilirler (~ekil verilebiIirler). Yakla~lk 1000 °C slcakhkta, sert ve kmlgan Beyaz Diikme Demir (yapIsI Perlit + Sementit ~ekil. 34 , Tem erleme veva Malleabilizas on "
lL~.#;;'·~'fft'~"~k ,JJ:~r/ ' iD
,('
~1 ~',i'f" ~ .•, / ,n-"~ .1'-1: ';'.;i\~l:.t,..",:.". i,x
' '~,'I:~:"
):;;)~~
, 45 BrinelJ. 3Gf! Rockwell C, 30
BENEKLi Sir. karbon, r;-. 2.00 GIJ,k"bon,'
LSO
+---_...-._-
.~:::~;,'r;j;\?::1/,;,~~:''i; 't'.,
f'
GRI Bir. k;1/ bon Gra. karbon, (-
(gekil. 32)
Toplam Karbon % 3.50
3.5
Gri
D61ane Demir
B61gesi
D6kme 2.5
Derrw: BeyaLB61gesi D6kme Demir B61gesi
2.0 L=~~=-----=:r::::r::::s~-,---,--""'::~~ o 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5
QI Silisymn :>
(gekil. 33),
(168)
j1'
,\J~' ~ H'
'J
I~if
/fl ~~ ,. .• ;'1. '~: oJ I f . ' F
'I}" 1t . . "t!"
,,/
fi )
-'1,
'.... .
~;~l
<
..
n~~
t'
J,z
"
~
", ,.
I::' :l:l.\' 1~,~!J "':;;;;': jJi;?
,,~ .... iii' ~,!
- ,',
J Kt. Of !f~: 1< ,1'0:.:-;11..
~. 1t{;.;f;"" • 1; .. 1
,
l'
;'
,1(..1'
'"',_.1-".., .
,_ \}.
.; '~'," ' ". "!f'
' , '~iltlf,:d{Ijrtf'?'~" ~ " : .-.",_. :tf\'i~ " If!'l,I ~ "1''''~''' 1)' t; ~'--··L.{tl' 'e.. ~'t" ~., .~ r
" 4
.
I
.' ' ) !
_
.
'''\ .....
,," I.' "~:,IPr""! '~f1' "~I· " , ,'~;w.~,',' ,1i;,)'!Y1!l''''; '!ii. " ,~':::;.1:; ;~. -':.::":J': :..... ,,- ~ .~; I~:',', _,' '~"~ ii. "c;:.,'i,!Ji' " 1 (~::'~~4l:,"''":~ "j..";::·,~';,JJ,:~1/lj
(~ekil.
4.0
'OllF
;. ". :-'
... '
n.8C 2.70
~\
' . "'1 .,
28
•
:. ,.\:~~'t" "'. -J_ ?' ~ ! I~'.I'·!J. 1'< ~" -. , , ~'~' .it l ",..","'·f~,~" , tII . '' l . .I:':',,,~~.".", f ('. ... ~.'>', ~l;;' "f 1 ,l9; ~:. " • 11:.; Jil" '. " .'-~.v 'f"111';'1T',' .~~,.' 'p" F,. ,~~~-:.l. I{~' J" .t ~. • ;1 ~l.i;,,::~' . • I' ~'_~'l- i;.'P 'j,.~ r l'~"- '1 . _ "'~\ :Ji'~' t .-.... "~ 1, 1', ,~,o; d.·J ~<, ,,' • r.;, '~" , ~; "7 '£'';;!.i!'.".6:'~:" 'C'J;""'7;~"j,',' " '/ ,.""" :\",...""~.'p" .~' ')1'• , • . 'U-'I ' \. •
Brlmll 150 Rockwed B. 87
{f.'..
'i"
,
'~\..' t\'Il;J:;~I,~:;..
ftf
SkJ€rOS,k)J) •
"~?V I 1'~.'I.
"'!idf;~ ' h~~'i~;'~~.rJ ',7!! "~."' ~!, J , 't11$~17' ~.,~'~' , :' '; ., ~; ," : f ?~. ?i ({ r ".!d>1';¥'~.kT,;~~l" ", .' " ~'lp'I';\!" ,0
~'lI<",r¥ Sk:ero~.k:Jp
II I,
"," {i' '( r~/~ ~~',.
34). Diivulebilir Diikme Demir, ilk Diihilmu~ durumdg.
Beyaz Diikme Demir. Koyu klslmlar: Perlit,A~lk klslmlar: Otektik Fe3C. adl verilen Tavlama ISII islemi He bir Oksitleyici atmosfer i<;inde tavIanmaIda, karbilrIeri parcalanarak, u sek Mukaveme' I, une c, Iyi I~le nebiIir,'15ovuleiJihr ISCikme Demire diinu~turuliir. Oksitleyici atmosfer, diikum par~aIan, ya demir oksit cevheri i<;inde kapatmakla, ya da OksitIeyici Gaz Atmosfer kullanmakla elde edilir. Bu oksitleyici atmosfer, diikilm par<;alann dl~ tabakaIannda yUzeyi dekarbilrize (Karbon uzakla~masl, Karbon kaybl) etkisi giisterir. Yilksek Slcakhgll1 tesiri, bilnyedeki Fe3C' in giderek par<;alanmasll1a, Grafitik (Serbest) Karbonun ~e kirdeklenerek bilyumesine; par~a yuzeyinin devamh olarak dekarburize olmasl, Karbonun DifUzvon Atom YaYll1masl) yoluVla j<; IgslmdanyLizeye dogru yaymmasma sebep olur. Bu slrada bir klslm Rozet sekilli Tem-per Grafitler olu~ur. BiiyIece, Temper Grafitler ihtiva eden tok (dayamkh) Perlit - Ferrit (P - F) giibegi (i~ klsml) ve Ferrit (F) yl.izey tabakasl meydana gelir. Meydana geIen yap!, l.iniform (homojen) clei?;ildir. <;ok ince kesitlerde dekarburizasyon (karbon kaybl), biitLin diihim parcaVI kapIayabilir, esas olarak bir Ferritik yapl meydana gelir. Biiylece elde ediIen ilriln, Beyaz (iclil Diivulebilir (Temper) Diikme Demir olarak adIandmhr (~ekil. 8 - E). Meydana gelen yapll1ll1 uniform 0ImaYI~1l1Clan, bu tur Temperleme i~lemi, ancak belirli kalll1hklar i~in ekonomik ve pratik olabilir. Beyaz Temper D, Demir yaplsl elde etmek i<;in, sogutmada Kritik Slcakhktan ge<;erken, Perlitlerin par~alanmasl (~ok yava~ sogutma), ~art oImadlgl i~in; FerritIe~me kademesi bastmhr, yani Kritik Slcakhktan hlzh bir sogutmayla ge<;mek ~eklincle ger~ekle~tirilir. (169)
Diger bir proses (~ekil. 35), Beyaz Dokme Demiri, yakla:;,nk 900°C de bir Asal (Notral. oksitlemeyen) atmosfer i<;;inde ISltmaktIr, (mesela, bu Beyaz Dokum par<;;alar, kum i<;;inde iken ISltmak). Son yapl, Ferrit + Grafit salkImlandlr (Rozet Grafit veya Temper Grafit). Bu elde edilen demir, Siyah (icli) Dovtilebilir Dokme Demir olarak adlandmhr (~ekil. 8 D). Bu lSll i:;;lem (~ekil. 36), Grafit <;:ekirdekle:;;mesi, 1. Grafitle:;;me ve 2. Grafitle:;;me olarak, ba:;;hca u<;; kademede ger<;;ekle:;;tirilir. O<;;uncu kademede (2. Grafitle:;;me basamagl) AI Kritik Donu:;;me Slcakhgmda, ge<;;i:;; hlzma gore yapl (matris): <;:ok yava:;; sogutulursa Ferrit (~ekil. 37), biraz daha hlzh sogutulursa Ferrit + Perlit; hlzh sogutulursa, tamamen Perlit olabilir. "Siyah i<;;" prosesi uzerinde ayarlamalar, Ferrit yerine Perlit ana yapl (matris) kazandmlan bir Dokme Demir verir ki, bu Perlitik Dovtilebilir Dokme Demir (~ekil. 8 - F), daha yliksek Mukavemet degerleri saglar. (Perlit yapIslmn Ferrite gore, yuksek mukavemet ozelliklerinden dolaYI) (~ekil. 38, 39, 40). Dovtilebilir Dokme Demirlerin. Lamel Grafitli Dokme Demirler iizerindeki ba:;;hca ustunlugu, yaplda Lame! Grafit bulunmayl:;;l, dolaylslyla daha yliksek Suneklik ve <;:ekme Mukavemetidir.
'1 remper karbon I .....,
',----
(~ekil. 36). Ferrit ana yaplsmda B __, ~ __ ,;\ 1~ Tem. per KarbTonu SICakhk "r:::<:." , -/.- f. v ' "'" ; ne t Ice veren emper(C) t:. -'.\ ~.) ~"F Ierne d k' p, ,A' ' Saykllmda, [r, I '" ' . , . . . A ... , ' MIk ro yapl a I 1095. __<::t/-+.=+- . ~ ~~ » _ degi:;;meler. O/e~I' J 0 ' A : Beyaz D, D. 925 r ' I . ~\ (Fe3 C + Perlit). / C + i' I i Fernl 815 ... - -j'c---..,,-"-I I -B: 0 stenit + F e3 C ' ;g~ ~ ~""':t.'"'~ tit Grafit <;:ekirdeklen650 I' ) ' 595 t -:\'-' • ~'1E I mesl. 540 4 ''>;-- !' ,--~_,,,,~-/._,-, C: Sementit'in ah ~-(J 1(-;: (J~), par<;;alanmasl.
i
J
r /,,},
II
i
I
/ ,', /
t,
J'
.
St
I
Be;az ~-~,., L"-.-j;/ ~,,~~~~: G.r~fit C;:.el~~rdek.DOYJne~"'1 <::;, -..... F r i 't..,t.:1J,:'SiJ Demir lenmn buyumesl. Demir '(P,1,~ e" G j 0: 1. Grafitle:;;me. 14"
C
rJ
o
0'/
1 __
I-l _, ~:
-'PArllt
I'.,
1
I
3€-
14
Saat
E: 2. Grafitle:;;me ba:;;lamasl. 4B 60 F: 2. Grafitle:;;me. G: Siyah Temper D. Demir (Ferrit + Temper Grafit),
,.J .L.J.
_
l
1. Grafitle:;;me
+---1-----------
2.Grafitle:;;me
.-
• •
, '.,
"
'"
.,~ "
(~ekil.
35). Ferritik Dovtilebilir (Siyah Temper) Dokme Demir iiretimi i<;;in tipik lsI! Saykll (<;:evrim). SiYAH TEMPER DOKME DEMiR Temperlenecek par<;;alann fmna yerle:;;tirilmesinden, yakla:;;lk 950 °c Slcakhga varmasma kadar, ge<;;en 10 saatlik oldukca yava:;; ISltma suresinde, Grafit <;:ekirdekleri (<;:ekirdeklenmesi) olu:;;ur (~ekil. 36). Bu slcakhkta 1 - 2 gUn tutulan par<;;alarda, Demir Karburler (Fe3C) par<;;alamr (1. Grafitle:;;me Kademesi). 2. Grafitle:;;me Kademesinde, Ostenit'in Perlit (ex + Fe3C) yerine, ex + Grafit haline donu:;;mesi i<;;in sogutma hlZI, gerekli uzun zamam verecek kadar yava:;; olmasl gerekir. Bilhassa, 750 650°C arasml, oldukca yava:;; sogutmayla ge<;;melidir. Ostenit bolgesinden Su Verme ise, <;;elikde oldugu gibi, Martensit yaplsl meydana getirir (~ekil. 43). (170)
..
'
<.
(~ekil. 37). Siyah Temper Dokme Demir. 150 X. Daglama: % 2 Nital. Ferrit ana yaplsmda (matrisinde) Temper Grafitler.
(171)
PERLiTiK TEMPER DOKME DEMiR Perlitik Temper 1.1<;; ~ekilde elde edilebilir. (1) Siyah (Ferritik) Temper D.D., Kritik Slcakhg;nl (720 - 740 DC) hemen uzerine lSltlhr. Yapl, Ostenit + Temper Karbon'dur. Havada sogutularak, Perlitik matris elde edilir U:;;ekil. 38, 39, 40). Daha sonr.a Kritik Slcakhk altmda tavlanarak, Sferodit (Ferrit ana yaplda Sementit kurecikleri) matrisli bir Temper D6kme Demir elde edilebilir (:7ekil. 41, 42). B6ylece, <;;elikteki K1.1rele~tir me Tavlamasma benzer olarak, D6kme Demirin i~lenebilirligi geli~tiril mi~ olur. (2) 1. Grafitle~me Kademesinden sonra, havada sogutma ~eklinde, yani, 2. Grafitle~me Kademesinde Ostenit'in, (J. + Grafit yerine, Perlite d6nu~mesini saglayacak ~ekilde hlZh sogutma ile, Perlitik matris elde edilir. Perlitik Temper D. Demirler, Alev ve Enduksiyon ile slk slk Yuzey Sertle~tirilirler.~~
. -
:
,/"
1
• i
(:7ekil. 39). Havada yava~ sogutulmu~, Perlitik ana yaplda D6vulebilir (Temper) D6kme Demir. 400 X.
(172)
(:7ekil. 41). Perlitik Temper D6kme Demirin Tavlanmasl neticesi, Sferodit (Ferrit ana yaplda Kuresel Sementit) matrisli bir Temper D6kme Demir elde edilir. 500 X. Nital Daglama. (173)
,.
"'......'., . ~
:
• ($ekil. 42). $ekil. 41 de oldugu gibi, Sferodit matrisli Temper Diikme Demir. 750 X. Temper Grafit, Ferrit matrisinde Sementit kurecikleri tarafmdan <;;evrelenmi:;? durumda. ALASIM ELEMANLARI (3) Mangan (Mn), Molibden (Mo), Krom (Cr) gibi Kat! Durumda Grafitle:;?meye engel olan AIa:;?lm Elemanlan ilavesi ile, Perlitik matris elde edilebilir. 2. Grafitle:;?me Kademesinde Perlitin pan;;alanmasma mani ohnak i<;;in % 0.5 - 0.9 Mangan, Beyaz Diikme Demirin i<;;inde bulunur. Temper DiikUmler, % 1.25 BakIr (Cu) ($ekil. 44) ve % O.25'e kadar Molibden (Mol ile, daha yiiksek Sertlik, Mukavemet ve Atmosfer Korozyon direnci elde etmek maksadlyla ala:;?lmlanabilirler. Biiylece Temper Diikume, Ful Tavlanml:;? durumda ilave Mukavemet ve Korozyon direnci saglanml:;? olur. TEMPER DOKME DEMiRLERiN iSARETLERi TUrk Standartlarmda : BTD :Beyaz Temper Diikum; STD: Siyah Temper D6kum demektir. Bu harfleri takib eden rakamlar ise, Kgr/mm2 birimiyle, Minimum Celune Mukavemetini g6sterir. DIN Normunda GTW Beyaz Temper D6kum; GTS: Siyah Temper D6kum demektir ve takib eden rakamlar, aym TSE' deki gibidir.
Temper Dokme Demirde:[%] Toplam Karbon: 2.4 Silisyum: 1.0 Mangan: 0.3 Kukurl: 0,08 Fosfar: 0,14
%Bakrr ($ekil. 44). Kompozisyonu belirtilen bir Temper D61une Demirde, artmlan Baklr oram ile, Sertlik arasmdaki bagmt! giirulmekte.
(174)
(175)
KURESEL GRAFiTLi (SFERO) DOKME DEMiR Gri Dokme Demir SIVI Eriyigine, kahba dokumden hemen once, kepr;;e veya potada, genel olarak Magnezyum (Mg) veya Seryum (Ce) ala~Im ilavesi, grafitin, Lamel ~eklinden bozularak, Kurecikler ~eklinde 0lu~masml saglar. Buna, Gri Dokme Demirin "A~llanmasl" denir. Bu a~l lama, Gri Dokme Demirde Lamelli Grafit ile i~tirak edilen "Gerilim Birikme (Merkezlenme) Etkisi"ni (::;lekil. 45, 46) ortadan kaldmr; boylece 0nemli oranda daha iyi mekanik ozellikler elde edilir. Elde edilen yapl (dokUlmu~ durumda) (::;lekil. 48, 49, 50), Perlit ana yapIsmda (matrisinde), Grafit Kurecikleridir (::;lekil. 8 - G). Perlitik Kurese1 (Grafitli) Dokme Demiri, mesela 900°C gibi yi'tksek slcakhkta tavlamak, daha sonra Kritik Donu~me Slcaldlgml (720 - 740°C) r;;ok yava~ sogutma ile ger;;mek suretiyle, Perlit (ex + Fe3C) ir;;indeki Sementit (Fe3C) parr;;alanacak (Fe3C """' 3 Fe(al + C(gralltl); serbest kalm1 Karbon, Otektoid oncesi Grafit Nodiilleri (Kiirecikleri) iizerine biril,ecektir. Boylece, Ferrit (ex) matrisli Grafit Kiirecikleri ihtiva eden bir yapl, meydana gelmektedir (::;lekil. 8 - H ve ::;lekil. 49, 50). Boyle bir yaplda (Ferritik Kuresel), Perlitik yapldaki Cekme Mukavemeti du~er, Suneklik artar. Ce~itli Dokme Demirlerin Mekanik Ozellikleri, a~agldaki Tabloda kar~lla~tmlml~tJr. Malzeme Cekme Mukavemeti % Uzama Sertlik (Brinell) (Dokme Demir) (N/mm2 ) = MPa Gri 150 - 400 100 - 320 0.2 - 0.6 Beyaz Doviilebilir 340 - 410 229 maksimum 3 - 10 Siyah Dovi'tlebilir 290 - 340 150 maksimum 6 - 14 Perlitik Dovi'tlebilir 440 - 690 150 - 285 2 -7 Kuresel Grafitli 370 - 800 170 - 352 2 - 17 (Ferritik Kuresel' de: Cekme Dayamml: min. 370 MPa, Sertlik: min. 170 HB, % Uzama: max.17 (::;lekil. 47); Perlitik Kuresel Grafitli Dokme Demirde: a ekme: 800 MPa max., HB: 352 max., % Uzama: min. % 2 dir.
,
iF - ~o
~ .,./
-£
.'-(~
'.c-
(::;lekil. 46). Centik etkisi ile, Gerilme tepeleri meydana gelmesi. aa = Anma Gerilmesi = F / Amlnlmum . aa' I a~an a max Gerilme Tepelerinde r;;atlamalann ba~lamasl (Klnlmanm olu~masl).
(::;lekil. 47). Kiiresel Grafitli Dokme Demir test numunesi, son derece Siineklik ostennekte. (::;lekil. 48). Kiiresel Grafitli Dokme Demir, Dokulmu~
durumda. 100X. Daglama: % 3 Nital. Perlit ana yapIsmda. Grafit nodiilleri (kiirecikleri) , Dana gozu (a)
(b)
(::;lekil. 45). (a) Lamel Grafitli ve (b) K1.iresel Grafitli Dokme Demirde, Grafit ~eki1lerinin, Deformasyon (Akma) r;;izgilerine tesiri (~ematik). Solda, Centik etkisi ile Gerilme tepelerinin meydana gelmesi (::;lekil. 46). (176)
~eklinde,
serbest Ferrit ile kaplanml~ durumda.
gelmez. Bu sebeplerden. <;;ekme Mukavemeti ve Siineklik. iinemli derecede iyile:;}ir.
(~ekil.
(50 - b ).
(~ekil. 50). ave b. Perlitik Kiiresel Grafitli Diikme Demir. 500 X. Daglama: % 2 Nital. Perlitik ana yaplda (matrisde) Kiiresel Grafit (sferoid) giirUlmekte.
(~ekil.
49). Kuresel Grafitli Diikme Demir, Diikulmu:;; durumda. 500 X. Tarama Elektron Mikroskobu iiriintiisii.
(~ekil.
51).
Tavlanml:;} Kiiresel Grafitli Diilm1e Demir yaplSI. Daglanmaml:;} durumda.
.' (~ekil.
50 - a). Grafit Kurecikleri, Perlitik matrisde. Grafitlerin kiirecikler :;;eklinde olu:;;lanmn, dl:;; zorlama (gerilimler) neticesinde diikl.'lm pan;;anm i<;inde olu:;;an Gerilme Daglhmma olumlu etkisi vardlr (~ekil. 45). Grafitler, mesela, Ferrit ve Sementit'in bir kan:;;lml olan Perlitik yapl gibi, dl:;} zorlamalara kar:;}l mukavemetli olmadlklanndan, <;elige giire, az veya <;ok <;;entik Etkisi meydana getirirler (~ekil. 46). Kure, aym hacimdeki diger geometrik cisimlerle kar:;}lla:;;tmldlgmda, en kU<;l.ik Yiizey Alam giisterir. Yani, (Yiizey Alam/Hacim) oram minimumdur. [411: r 2 I (4/3) 11: r 3 ]= (3/r). Bundan dolaYl, Kiiresel Diikme Demirde Grafitler, kesit alamm fazlaca azaltarak, par<;a i<;inde Gerilimin artmasll,a, Gri D. Demirde oldugu kadar sebep olmazlar. Ana kutlenin ta:;}lylcl kesiti, Grafit miktan aym olan Lamelli Gri Demirdekinden daha buyiiktiir. Biiylece, Gri D. Demirdeki gibi a:;;m Gerilim Tepeleri meydana (178)
.'
:'
',I
(~ekil.
52). Ferritik Kiiresel Grafitli Diikme Demir.
'" (
150X. •
,,---:...-:
Daglama:
i
Ofo 2 Nital.
(179)
(B)
(:?ekil. 53). Kuresel Grafitli Dokme Demirden tipik pan;;alar. En ustte: Tanm makinasl di:;;lisi. Ortada: Otomotiv Krank:;;aft. Altta: Dizel Motor birle:;;tirme <;;ubugu. KURESEL GRAF1TLi D. DEMiRLER1N ISIL lSLEMLERi Dokulmu:;; durumdaki Sfero Dokme Demir, Kritik SlcaklIgm (720 - 740°C) uzerine ISlblIp, yeterli zaman bekletilirse, Perlitik Kuresel Grafitli D. Demir, Ostenitik ana yaplya donu:;;ur. Bu slcaklIktan Su Verilirse, Martensitik yaplda Sfero D. Demir elde edilir (:?ekil. 54 - C). Boylece Islah l:;;lemi (Sertle:;;tirme + Menevi:;;) uygulanarak, Dokulmu:;; durumda Perlitik matrisdeki Sfero D. Demiri, Temperlenmi:;; Martensit ana yaplya donu:;;turerek, Sfero D. Demirin <;ekme Mukavemeti, yakla:;;lk 1000 MPa seviyesine ylikseltilebilir. Butiln kiitleye Su Vermek yerine. Alev veya Enduksiyon Yuzey Serile:;;tirmesi de yapllabilir. Ostenitik matrisdeki Sfero D. Demir, Kritik SlcaklIgl hIZlI ge<;;ecek :;;ekilde sogutulursa, olduk<;;a yliksek ylizdede Perlit ana yaplsmda, yliksek mukavemetli Sfero D. Demir elde edilir (:?ekil. 50, 54 - B). Ostenit ana yapldaki Sfero D. Demir, Kritik Slcakhgl <;;ok yava:;; ge<;;ecek :;;ekilde sogutulursa, normal durumda olu:;;acak Perlit i<;;indeki Fe3C par<;;alanacak ve Sunek, Ferritik Kuresel Grafitli D. Demir meydana gelecektir (:?ekil. 52 ve 54 - A). Ferritik Kuresel D. Demir; Dokulmu:;; durumdaki Perlitik yapIYI, 700 °C de tavlamak suretiyle, Sementit yaplsmm par<;;alanmasl i<;;in yeterli zaman beklemek ve ayn:;;an Karbonun mevcut Grafitler iizerine <;;okelmesi i<;;in. 600°C ye <;;ok yava:;; sogutmak :;;eklinde de e1de edilebilir. Aneak. 700°C de Sementitleri ayn:;;tlrmak i<;;in uygulanmasl gereken Tavlama zamalll, 900°C deki Tavlama zamanma gore, daha uzun olacaktlr. (180)
(:?ekil. 54). (A): Ferritik Kiiresel D. Demir. (B): Perlitik Kiiresel D. Demir. (C): Martensitik Kiiresel D. Demir.
/
KURESEL GRAFiTLi DOKME DEM1RLERiN iSARETLERi Tiirk Standardmda DDK (Dokme Demir Kuresel) ve DIN Normunda GGG olarak gosterilir. Takib eden rakam ise. Kgr/mm2 birimi ile Minimum <;ekme Mukavemetidir. CEsiTLi DOKME DEMiRLERiN BiRLESTiRME METODLARININ KARSILASTIRILMASI Kaynak: Gri Bilhassa Perlitik turlerde. Martensit yaplsl olu:;;masma kar:;;1 tedbirler gerekir. (Tavlama ve Ozel Have malzeme). Onanm maksadlyla uygulalllr. Lehimlenmesi gii<;;tiir.
Kuresel Beyaz Temper Siyah Temper GriD. Karbonu Kaynak ozellikleri. Demire Gri ve Kiiresel'e <;;ok olduk<;;a benzer. Sert ve Yuazaltllml:;; OJ benzer. mu:;;ak Lehim, uy.JITW - S 381' kalitesinde ' gulanabilir. On ISltma gerekmez. Diger kalitelerde Karbon miktanna gore, gerektiginde On ISltma lazlmdlr. Sert ve Yumu:;;ak Lehim, biitiin kalitelere uygulanabilir. ?
,
(181)
ALASIMLI DOKME DEMIRLER Daha once, Gri D. Demirler, Beyaz D. Demirler ve Temper D. Demirler konulannda, Alai;?lm Elemanlannm ayn ayn etkileri incelenmii;?ti. Burada birka.;; omek verilerek devam edilmektedir. (i) Nikel Ala§lmh Dokme Demirlere ornekler:
(~ekil. 55). % 4 Ni - % 1.6 Cr Alai;?lmh Dokme Demir. (Ni - hard). DokUlmui;? durumda. 250 X. Daglama: % 2 Nita!. Ostenit matrisde, Martensit igneleri ve Alai;?lm Karburleri gozlenmekte. Nikel, Ostenit kararlaYlcl (stabilizer) elemandlr; Ostenitin 723 DC de, Otektoid reaksiyon He Perlite donui;?mesine mani olarak, Oda Slcakllgmda Ostenit fazmm kararhhgma (devamma) sebep olur. Krom, Karbur tei;?kil edicidir.
Daglama: % 2 Nita!. Ostenitik Matrisde, Grafit Kurecikleri ve Alai;?lm (Metal) Karburleri. Nikel, Ostenitik matrise; Krom, Alai;?lm Karburlerine ve Magnezyum, K1.iresel Grafite sebep olmaktadlr. (ii) Molibden AlaSlmh Dokme Demirlere ornekler:
(~eki!. 57). Molibden Alai;?lmh, Beyaz Diikme Demir. 1000 X. Rockwell C 58 Sertlikte. A<;;lk renk yapl: Sementit, ignemsi yapl: Martensit. CiHAZLAR Malzeme olarak Dokme Demirler ureten, Dokum Telmolojisinde kullamlan cihazlardan bazllanna iirnekler verilmi§tir. Sayfa 184 te, Diihim Atiilyesi Cihazlanna Ornekler verilmii;?tir . " " " 189 da, Kum Laboratuvan" " 192 de, Hassas Dokiim " " "
Grafit
Ala,lffi (Metal] Karbur
Matris
.' (~eki!.
56). % 21 Nikel- % 2.2 Krom - % 0.06 Magnezyum Alai;?lmh Diikme Demir. (Ni - Resist). Diikulmui;? durumda. 500 X. (182)
• (183)
(gekil. 58). DiikLim Atiilyesi. Genel Giiriiniis. ••
Ill.
DOKUM •
ATOLY.-- I Cihazlarlna Ornekler
(gekil. 59). Diikum Atiilyesi. Ostten giiriinus·
(gekil. 60). Mac;;a Kurutma Flnnl.
(184)
(185)
(~ekil.
61). Basm<;:h D6kum Makinasl ve Ergitme Ocagl.
(~ekil.
62). Kabuk Ma<;:a Yaplm Makinasl.
(E)ekil. 63). (Solda) Kum Hazlrlama Makinasl.
(E)ekil. 64). (Sagda) Kahp Kumu Hazlrlama (arkada) ve Havalandlrma Makinasl.
(186)
(~ekil.
65). induksiyon Ocagl ve baglanhlan.
rS,ekil. 66). Pota Ocagl.
(E)ekil. 67). (Solda) Sarsma Basma Kahplama Makinasl.
(~ekil. 68). (Sagda) Par<;:a Temizleme Makinasl.
(187)
($ekil. 69). Spektral Analiz Cihazl (Spektrometre).
KUM IABO~ ·UVARI Cihazlarlna Ornekler
(ISS)
(IS9)
(~ekil.
70). Kum Kan§tmCl ve Elektronik Terazi. (~ekil.
75). Ya§ ve Kuru Kum Dayamm Cihazl.
(~ekil.
73). Kum Dagllma indeks Cihazl.
(~ekil.
76). Tav Fmru.
(~ekil.
71). Ya§ ve Kuru Kum Gaz Ge<;irgenlik Cihazl. (~ekil. 78). Kum Yogunluk GiisteIicisi ve 8tandart I\:um Numune Hazlrlama Cihazl (Ustte).
(~ekil.
72) Nem Tayin Cihazl.
(~ekil.
(190)
74). Elek Analiz Cihazl.
(~ekil.
77). SIVl Kan§tmclSI. (191)
($ekil. 79). Karbon Ekivalan Cihazl. ,
, '
:-"
'"',
($ekil. 80). Vakum HaZlrlama Cihazl.
Laboratuvar Cihazlarlna Ornekler
c>,.:1 (192)
($ekil. 81). Mum Enjeksiyon ve Plastik Kahp Cihazl. (193)
TEST: ]
,:01'.'
:;;elcil 1
:;;elcil 2
:;;elcil 3
:;;elcil 4
:;;elcil 5
(1. - 4. Sorular kin) (Sekil. 1 de Cd - Zn Denge Divagraml verilivor.
(0
)
(0
)
(0
(0
)
(0
)
(194)
)
% 40 Cd Ala;aml inceleniyor.l 11) 320°C de Katmm bilegimi (kompozisyonu) nedir? (0 % 13.5 Cd) (0 % 53.5 Cd) (0 (13.5/53.5) *100 Cd) (0 (40/53.5)*100 Cd) (0 % 100 Zn) (2) 320°C de Kat!/Slvl oram nedir? (0 13.5/40) (0 40/13.5) (0 29.5/53.5) (0 43/40) (0 hi<;biri) (3) Ala;)lm, 266°C ye yava;) sogutuldugunda, bile;)im (kompozisyon) nedir? (0 % 100 Cd) (0 % 100 Zn) (0 % 53.5 Cd) (0 % 83 Cd) (0 % 40 Cd) . (4) Ala;)lm, Oda 8lcakhgma (veya 0 °C ye) yava;) sogutuldugunda, yapmm % ka<;l 6tektikdir? (0 13.5/83) (0 40/83) (0 40/53.5) (0 53.5/83) (0 hi<;biri) (5) E;;ekil. 2, neyi gostermektedir? (0 Metalin Soguma Egrisi) (0 Ala;)lmm Soguma Egrisi) (0 Metalin TersHlz Egrisi) (0 Ala;)lmm Ters HlZ Egrisi) (0 Metalin 80guma HlZl Egrisi) (6) E;;ekil. 3 te gosterilen ozellikler degi;)imi, hangi Ala;)lmlar i<;in ge<;erlidir? (0 6tektik) (0 Kat! Eriyikler) (0 Dokulu Kat! Eriyikler) (0 Lehimler) (0 Verilenlerin hi<;birinde ge<;erli degildir.) (7) E;;ekil. 4 te verilen, A ve B metallerinin denge diyagrammda ? alan bolge hangisidir? (0 A + B) (0 A + 6tektik) (0 A + 8lVl) (0 B + 8lVl) (0 Verilenlerin hi<;biri) (8) E;;ekil. 5 te verilen Lehimler Denge Diyagrammda, slraswla 1 ve 2 olarak gosterilen faz <;izgileri nelerdir? (0 Solidus - Solvus) (0 Solidus Solidus) (0 Solvus - Solvus) (0 Likidus - Solidus) (0 Verilenlelin hi<;biri) (9) Lehim, hangi iki elemanm ala;)lmldlr? (0 Cu - Ni) (0 Sn - Pb) (0 AI - Cu) (0 Cu - Zn) (0 Verilenlerin hi<;biri) (10) Duralumin, esas olarak, hangi iki elemandan meydana gelir? (0 AI - % 4 Zn) (0 AI - % 4 Ni) (0 AI - % 4 Cu) (0 AI - % 4 Sn) (0 Velilenlerin hi<;biri) (11) Monel, hangi iki metalin ala;)lmldlr? (0 Cu - Sn) (0 Pb - Sn) (0 Cu - Ni) (0 Cu - Zn) (0 Verilenlerin hi<;biri) (12) Hangi Ala;)lmlann yava;) sogutulmasmda son yapl, saf bir metalin tek fazh yaplsma benzer? (0 6tektik) (0 Katl Eriyikler) (0 Dokulu Katl Eriyikler) (0 Lehimler) (0 Verilenlerin hi<;biri) (13) Terazi Kurah neyi gosterir? (0 Katmm i<;indeki A e1ementi miktanm) (0 Bir slcakhkta, katl veya SlVlnm kompozisyonunu) (0 Bir slcakhkta iki fazh bolgede, ayn ayn faz miktarlanm) (0 Tek fazh bolgede, fazm i<;indeki A ve B miktanm) (0 Verilen ;)lklarm hepsini gosterir.) (195)
(14) Dokulu Kat! Eriyik yaplsl, nasJ! clilzeltilir? (0 Ala§lml, SlVl clurumclayken, hlzla sogutarak) (0 Likiclus slcakhgll1m hemen altmcla bir slcakhkta tavlayarak) (0 Likiclus SlcakhglIlln hemen altlncla bir slcakhktan hlZla sogutarak) (0 Soliclus slcakhgmm hemen uzerinclen su vererek) (0 Soliclus slcakhgmm hemen altmcla bir slcakhkta Ala§lml tavlayarak) (15) A§aglcla verilen <;:okeltme Sertlqtirmesi basamaklannm clogru olarak slralam§l nasllcllr? (1) Dil§uk bir slcakhkta tavlama. (2) Eriyige Alma. (3) Otektik slcakhgln altmcla bir slcakhga lSltma. (01 - 2 - 3) (03 - 1 - 2) (03 - 2 - 1) (02- 3 - 1) (0 Verilenlerin hi<;biri) (16) <;:iikeltme Sertle§tirmesi yapllabilmesi i<;:in, A ve B metalleri, ne clurumcla olmahcllr? (0 Ave B, Katl Eriyik tqkil etmeliclir.) (0 A ve B, Metaller araSl bile§ik te§kil etmeliclir.) (0 A nm B i<;:incle erimesi, SlVl clurumcla clegi§meliclir.) (0 A nm B i<;:incle erimesi, katl clurumcla clegi§meliclir.) (0 Verilenlerin hi<;:biri clogru clegilclir.) (17) Bakn-, Yilzey Merkezli Kilp (YMK) yaplclacllr. Kristal kafesin bir kenar uzunlugu 3.61 °A ise, bakmn atom yan<;:apl ne kaclarcllr? (...... ) (18) Bir Hacim Merkezli Kup (HMK) kristal yaplh metalcle, kubiln bir kenar uzunlugu 1.414 °A ise, metal atomunun yan<;:apl ne kaclarcllr? (......... ) (19) Hekzagonal Slkl Paket (HSP\ hikresincleki Atom saYlsl =? (
Basit Hekzagonalclaki Atom saYlsl (20) Yuzey Merkezli Kilp kristal kafesinin °lr) ka<;:l bo§tur? (......... ) (21) Bir Ala§lm, 28 kg Cu ve 28 kg Ni kullamlarak hazlrlamrsa, Nikelin ala§lmclaki atom % si ne olur? ( )
(22) Yanclaki grafikcle, bir metalin pratik sogumasl verilmi§tir. <;:ekircleklenme A§m Soguma miktan ne kaclarcllr? (0 a) (0 a + b) (0 c) (0 a + c) (0 Verilenlerin hi<;biri) (23) Kat!la§ma A§m Soguma miktan ne kaclarcllr? (0 a) (0 a + b) (0 c) (0 a +c) (0 Verilenlerin hi<;biri) (24) ingot Kahpcla cok vavas sogutma, nasll tane yaplSI meyclana getirir? (0 E§ eksenli) (0 <;:il taneleri) (0 E§ eksenli + <;:il taneleri) (0 E§ eksenli + SiHunsal) (0 Sutunsal) (25) Metal Kahba Dokumcle, nasll tane yaplsl elcle eclilir? (0 ince) (0 kaba) (0 E§ eksenli) (0 Siltunsal) (0 E§ eksenli + Siltunsal)
(196)
TEST: 2 (1) Bir Katl Eriyik olan ve macleni para yapnmncla kullamlan Monel, hangi iki metalin ala§lmlcllr? (0 Cu - Zn) (0 Cu - Sn) (0 Pb - Sn) (0 Cu - Ni) (0 Verilenlerin hil,;biri) (2) Duralumin, esas olarak, hangi elemanlarclan meyclana gelir? (0 AI - % 4 Zn) (0 AI - % 4 Cu) (0 AI - % 4 Pb) (0 AI - % 4 Ni) (0 Verilenlerin hi<;bili) (3) Lehim, hangi iki elemanm ala§lmlcllr? (0 Cu - Zn) (0 Cu - Sn) (0 Sn - Pb) (0 Cu - Ni) (0 Velilenlerin hi<;biri) (4) Atomik Paketlenme Faktorii (APF), hangi birim kafes yaplslncla (yapllanncla) en bUyl.lktLlr? (0 YMK) (0 HMK) (0 HSP) (0 HSP ve YMK) (0 HSP ve HMK) (5) KATI ERiYiKLER hakklncla hangisi yanh§tlr? (0 Yepyeni ozellikte bir maIzeme meyclana gelir.) (0 Ozelligi, bile§enlerin ozelliklerinclen ayncllr.) (0 Ocla slcakhgmcla tek fazh ala§lmlarcllr.) (0 Ala§lmm ISII Soguma Egrisi, saf metallercle olclugu gibi sabit kahr.) (0 Verilen §lklarcla yanh§ yoktur.) (6) <;:eligi, Kritik Slcakhgm (A3) ilzerincle biraz fazla zaman lSltmak, tane yaplslnl netice verir. (0 yanml§) (0 ferritik) (0 sementitli) (0 Imba) (0 ince) (7) Sertle§tinne Is11 i§lemi, hangi yaplyl, suratli bir sogutma hlZl ile Martensit'e clonu§tilrmeyi gerektirir? (0 Perlit) (0 Sementit) (0 Leclebrit) (0 Fenit) (0 Ostenit) (8) Kurele§tirme Tavlamasl, hangi <;:eliklere yaplhr? (0 Du§uk karbonlu) (0 Orta karbonlu) (0 Yuksek karbonlu) (0 Yilksek ala§lmh) (0 Dil§uk ala§lmh) (9) Hangisi,.FUL TAVLAMA nm yapllma sebeplerinclen clegilclir? (0 Aglr bir Soguk I§lem'e imkan saglamak) (0 <;:eligin tane yaplslm claha uniform yapmak) (0 Kalll1tl gerilimleri giclermek) (0 Silneklik kazanclll-mak) (0 Sertlik kazancllrmak) (10) Hangisi, Martensit hakkmcla clogru clegilclir? (0 Hacim Merkezli Tetragonal yaplclacllr.) (0 <;:ok sert ve kmlgancln-.) (0 Sertligi, karbon miktanyla artar.) (0 350 - 150°C araslIlcla elcle eclilir.) (0 Toklugu fazlacllr.) (11) A§aglclaki su verme ortamlannll1 hangisi, en §iclcletlisiclir? (0 <;:e§me suyu ) (0 Yag) (0 Hava) (0 Tuzlu su) (0 Damltlk su ) (12) Hangisi, TEMPERLEME (Menevi§) yapllma sebeplerinclen clegilclir? (0 Su verme i§leminclen clogan kalmtl gerilimleri inclirgemek) (0 Par<;:anm hizmeti esnasmcla olmasl muhtemel clistorsiyonu, en aza inclirmek) (0 <;:ekme gerilimini artlrmak) (0 <;:eligin toklugunu geli§tirmek) (0 Verilen §lldarcla yanh§ yoktur) (13) Bir <;:eligin SERTLE:?EBiLiRLiOi neye (nelere) baghcllr? (0 Par<;:arlln kiltlesi ve bi<;:imine) (0 Kritik Soguma Hlzma) (0 Su verme ortamma) (0 Karbon miktanna) (0 Karbon ve AlaSlm elemanlan miktanna) " (14) Otektoicl iincesi bir <;:elik i<;:in Sertle§tirme, a§aglcla giisterilen grafikcle, hangi biilgecle yaplhr? (0 1) (04) (05) (06) (07) (15) Otektoicl iincesi bir <;:elik i<;:in Temperleme, hangi numarah bolgecle yaplhr? (0 1) (0 2) (0 3) (06) (07) (197)
(16) KLirelef:!tirme Tavlamasl, hangi biilgede yaplhr? (0 1) (0 2) (0 3) (0 5) (0 6) (17) Proses Tavlama, hangi biilgede yaplhr? (0 1) (0 2) (0 3) (0 5) (0 6) (18) Otektoid Somasl bir <;;eligi Sertlef:!tirme, hangi biilgede yaplhr? (04) (0 5) (0 6) (0 7r-)--,-(0:::..-:::h::Jicr..::.b:.::;ir"'i)<----,
(19) Hangi t;;elikde fulmartensitik sertlik (64 ± 1 Rockwell C), uygun yapl1an Sertlef:!tirme if:!lemi neticesinde elde edilemez? (0 3240) (0 1060) (0 1065) (0 1095) (0 VeIilenleIin hepsinde elde edilir.) (20) Hangisi, Orta Karbonlu c,;elik degildir? (03240) (0 1050) (0 1065) (0 Velilenlerin hepsi, Orta Karbonludur.) (0 Verilenlerin hi<;;biri, Orta Karbonlu degildir.) (21) Hangi <;;elikde elde edilecek yiizey sertligi, en fazladlr? (0 2520) (08620) (0 3520) (0 1030) (0 Verilenlerin hepsinde aymdlr.) (22) SEMENTiT hakkmda , hangi :;;Ik yanhf:!dlr? (0 Kimyasal formiilil FeaC diL) (0 % 6.67 Karbon ihtiva eder.) (0 Sert ve lnnlgan yapldadlr.) (0 <;ekme mukavemeti yiiksek, basma mukavemeti dUf:!iiktiir.) (0 Verilenlerin hepsi, Sementit hakkmda dogruduL) (23) OSTENiT hakkmda, hangi f:!lk yanhf:!dlr? (0 Demir ve Karbonun bir Katl Eriyigidir.) (0 ic,;inde Karbonun en fazla <;iiziiniirliigu, % 0.8 diL) (0 Sertligi 40 Rockwell C diLl (0 Toklugu yiiksektiL) (0 Oda Slcakhgmda normal olarak kararh degildir.) (24) Otektoid Somasl <;eliklerin Optik Mikroskop giiriinuf:!leri naslldlr? (0 FeaC + y) (0 F + P ) (0 P + FeaC ) (0 Yall1lz P ) (0 Verilenlerin hi<;biri, dogru degildir.) (25 - 27. Sorular icin): % 0.6 Karbonlu bir <;elik, SIV! durumdan <;ok yavaf:! sogutuluyoL
(26) 723°C de % FeaC miktan ne kadardlr? (0 6.67) (0 8) (0 12) (0 25) (0 Verilenlerin hit;;biri) (27) Oda Slcakhgmdaki <;;eligin yaplsmda, % Perlit ne kadardlr? (0 33.3) (0 50) (0 60) (0 75) (0 Verilenlerin hit;;biri) (28) Sade Karbonlu t;;elikler, a:;;ai?;Ida verilenlerden hangisinde tatoo minkardlrlar? (0 Yuksek Slcakhklarda) (0 Yuksek Korozyonlu atmosferlerde) (0 Kahn kesitlerde) (0 Fazla Sertlik istenen yerlerde) (0 Verilenlerin hic,;birinde tatminkar degildirler.) . (29) Mangan'm c,;e1ikdeki fonksiyonu hakkmda, a:;;agldakilerden hangisi yanh:;;tlr? (0 Butun Sade Karbonlu c,;elikl.erd~ 1;lUlunm~.).. .. (0 KukUrdun fen a etkilerini denge1er.) (0 Oksit gldencI olarak I:;; gorur.) (0 Miktan % l'i a:;;tIgI zaman c,;elik, Ala:;;lmh <;elik saylhr.) (0 Yukanda verilenlerin hepsi, Mn hakkmda clogrudur.) (30) Molibden, buyiik miktarlarda Taklm t;;eliklerinde kullamhr; <;unkU ...... benzer, KIzII ISlda diren<;;li sertlik saglar. (0 Vanadyum'a) (0 Bor'a) (0 Krom'a) (0 Tungsten'e) (0 Kur:;;un'a) .. (31) Tungsten'in (W) c,;e1i~e ~atIl~asl~d~ ?a:;;hca mak~at .nedlr? (0 Korozyon direnci) (0 ManyetIk Ozelhklen geh:;;tir.me) (~ Oksl.t gIderme) (0 Makina i:;;lenebilirligi) (0 Yuksek slcakllldarda dlrenc,;h serthk) .. (32) Du:;;uk Karbonlu c,;eliklerin Optik Mikroskop yapllan hanglsldir? (0 F + y) (0 F + P) (0 F + FeaC) (0 P + FeaC ) (0 Verilenlerin hit;;biri) (33) Mangan, yiiksek yiizdelerde (11 - 14) kullanlldlgl.zaman, t;;ok iyi a:;;mma direnci gosteren c,;elik hangisidir? (0 Hadfield) (oInvar) (0 Elinvar) (0 HSS) (0 Manyetik t;;elik) . (34) Hang! Ala:;;lm elemanl, onemli oranda ge1i:;;tirilmi:;; Makina 1:;;lenebilirligi saglar? (0 Mangan) (0 Aluminyum) (0 Molibden) (0 Kur:;;un) (0 Tungsten)
o,~
(25) 725°C de % a miktan, hangi degere en yakmchr? (0 18) (020) (026) (030) (040) (198)
(199)
•
TEST: 3 (1) <;e:;;itli Sade Karbonlu e;;eliklerin, aym :;;artlarda Tavlanmalan durumunda % 0.8 Karbona kadar, a:;;aii;J.dakilerden hangi mekanik ozellik, artmaz? (0 <;ekme Mukavemeti) (0 Sertlik) (0 Siineklik) (0 Sertle:;;ebilirlik) (0 Verilenlerin hepsi artar.) (2) Genel olarak, Ala:;;lm elemanlan, kiie;;iik % lerde (% 5 den az ), hangi ozelligi geli:;;tirmek ie;;in kullamlmaz? (0 Sertle:;;ebilirlik) (0 Sertlik) (0 <;ekme Dayamml) (0 Korozyon Direnci) (0 Verilenlerin hepsi ie;;in kullamhr.) (3) Verilenlerden hangisi, Molibdenli Ala:;;lm e;;eligidir? (0 1040) (0 2520) (0 3520) (0 4340) (0 Verilenlerin hepsi) (4) A:;;aii;J.daki e;;elik tiirlerinden hangisinin SAE' deki kodu 3 rakamhdlr? (0 Az ala:;;lmh e;;elikler) (0 Bor' lu e;;elikler) (0 Yiiksek Ala:;;lmh e;;elikler) (0 Paslanmaz e;;elikler) (0 Verilenlerin hie;;biri 3 rakamh degildir.) (5) St 60 - 2 ne demektir? (0 Akma Dayamml max. 60 Kgr/mm2 olan e;;elik) (0 Akma Dayamml min. 60 Kgr/mm2 olan e;;elik) (0 <;ekme Dayamml max. 60 Kgr/mm2 olan e;;elik) (0 <;ekme Dayamml min. 60 Kgr/rnm2 olan e;;elik) (0 Karbonu % 0.6 olan e;;elik) (6) Otektoid Oncesi bir e;;eligi Sertle:;;tirme, hangi slcakllkta yaplhr? (01'> AI) (0 T< AI) (01'> A:3 ) (0 T< A:3) (0 Verilenlerin hie;;birinde yapllmaz.) (7) Otektoid SonraSI <;eliklerin, Optik Mikroskop goriinii:;;leri naslldlr? (0 F +P ) (0 P + S) (0 Ostenit + Ferrit) (0 Ostenit + Sementit) (0 Verilenlerin hie;;biri dogru degildir.) (8) Molibden, klzlllslda direne;;li sertlik kazandlrmasl baklmmdan, hangi Ala:;;lm elemanma benzer? (0 V) (0 W) (0 B) (0 Ti) (0 Verilenlerin hie;;birine benzemez.) (9) Fe - Sementit diyagraml iizerinde, slraswla. en sert ve en yumu:;;ak yapllar hangileridir? (0 F, S) (0 S, F) (0 Ostenit, Perlit) (0 Ostenit, Ferrit) (0 S. P) (10) C 50 ne demektir? (0 <;ekme Dayamml min. 50 Kgr/rnm 2 olan e;;elik) (0 <;ekme Dayanlml max. 50 Kgr/rnm 2 olan c;;elik) (0 Akma Dayamml max. 50 Kgr/mm2 olan e;;elik) (0 Akma Dayamml min. 50 Kgr/mm2 olan e;;elik) (0 Karbonu % 0.5 olan C;;elik) (11) GS - 38 ne demektir? (0 Max. <;ekme Dayamml 38 Kgr/mm2 olan Dokme <;elik) (0 Min. <;ekme Dayamml 38 Kgr/mm2 olan Dokme <;elik) (0 Min. Akma Dayamml 38 Kgr/mm2 olan Dokme Demir) (0 Max. Akma Dayamml 38 Kgr/mm2 olan Dokme Demir) (0 Karbon miktan % 0.38 olan Dokme <;elik) (12) X 10 Cr Ni Ti 18 10 malzemesi hakkmda, verilenlerden hangisi dogrudur? (0 Az ala:;;lmh e;;eliktir.) (0 Karbon miktan % l' dir.) (0 Titan miktan, % 10 dur.) (0 Yiiksek ala:;;lmh e;;eliktir.) (0 Verilenlerin hepsi dogrudur.) (13) 1.2714 numarall malzemede, 2 neyi gosterir? (0 Bu malzemenin <;elik oldugunu) (0 Malzemenin Sade Karbonlu <;elik oldugunu) (0 Slra numarasml) (0 Taklm <;eligi oldugunu) (0 ie;;inde % 2 Karbon bulundugunu) (14) Aym ebatlardaki e;;elik pare;;alarda, Su Verilmi:;; yiizeyden, belirli derinlikteki bir yiizeyde ole;;ulecek sertlik, hangi e;;elikde en azdlr? (0 2540) (0 3540) (04340) (0 1040) (0 Verilenlerin hepsinde aymdlr.) (200)
(15) Dokiilmu:;; bir pare;;adaki kalmtl gerilimleri gidermede, a:;;aglda verilenlerden hangisi en tesirlidir? (0 Nonnalize) (0 Temperleme) (0 Ful Tavlama) (0 Proses Tavlama ) (0 Kiirele:;;tirme Tavlamasl) (16) Hangi e;;elikde, Martensitik yapl elde etmek ie;;in, Kritik Sogutrna HlZl (KSH), en dii:;;uktiir? (0 1040) (0 1050) (0 1060) (04260) (0 Verilenlerin hepsinde aymdlr.) (17) Sementit' in <;ekme ve Basma Mukavemetleri naslldlr? (0 Her ikisi de du:;;uktur.) (0 Her ikisi de yiiksektir.) (0 Birbirlerine e:;;ittir.) (0 <;ekme yiiksek, Basma du:;;uktur.) (0 <;ekme du:;;uk, Basma
yiiksektir. ) (I8) Hangi e;;elikde, uygun:;;artlarda Su Venne neticesi, 64 ± 1 Rockwell C (ful sertlik) elde edilir? (0 1040) (0 2540) (0 4340) (0 1060) (0 Verilenlerin hepsinde elde edilir.) (19) <;eligi Temperleme (Menevi:;;), hangi slcakhga kadar yaplhr? (0 Ad (0 A:3) (0 Acm) (0 500 ec) (0 1000 ec) (20) A:;;aglda verilen cumlelerin, hangisi/hangileri dogru olabilir? (a) Mangan, Sade Karbonlu <;eliklerin hepsinde bulunmaz. (b) Su Vermede: (Pare;;anm Hacmi/Su Verme Ortaml Hacmi) kesrinin, yiiksek bir oram korunmahdlr. (c) <;elikdeki Karbon oram arttlke;;a, Kritik Sogutma HlZI (KSH) ariar. [0 (a) ve (b) dogrudur.] [0 (a) ve (c) dogrudur.] [0 (b) ve (c) dogrudur.] [0 (a), (b), (c) dogrudur.] [0 (a), (b), (c) yanh:;;tlr.]
(201)
TEST: 4 I
I 1 1
I I
:
~
tJ; "~
./
(1. - 8.) Sorulan, yukanda gosterilen (J - I: grafigine gore cevapiandirmiz. (1) Bu malzeme it;in Elastik Modul ne kadardIr? (0 230/0.2) (0230/0.02) (0230/0.002) (0260/0.4) (0260/0.004) (2) Part;a kmidigi zaman, son uzunlugu nedir? (mm) (0 60) (0 62) (0 63.5) (0 72) (0 73.3) (3) Son t;ap, eger 9 mm olt;ulurse, kopmadaki % Kesit Daraimasl ne kadardIr? (016.7) (0 17.5) (0 19) (024) (0 Verilenlerin hit;biri)
(4) Part;anm Boyun Vermeye ba§ladigi noktada, part;a uzerindeki Hakiki Gerilme, kat; MPa' dIr? [ ( (Jhak/(Jpr) = 1 + I:pr ] (0 440) (0 457) (0 480) (0 571) (0 Verilenlerin hit;biri) (5) Part;anm Tokluk Modulu ne kadardIr? (Joule/mm3 ) (0 0.080) (0 0.097) (0 0.108) (0 0.115) (0 Verilenlerin hit;biri) (6) Malzemenin ugradigi Plastik Deformasyon/Elastik Deformasyon orani nedir? (059) (066.5) (089) (094) (0 Verilenlerin hit;biri) (7) (Jaranu , (JaJona, (Jelastlk Gerilmelerinin, birbirlerine gore durumlan nasl1dIr? (0 (Jel < (Jar < (Jakma) (0 (Jar < (Jakma < (Jel) (0 (Jel < (Jakma < (Jar) (0 (Jakma < (Jel < (Jar) (0 (Jar < (Je! < (Jakma) (8) Malzemeye % 0.1 birim deformasyon vermek it;in. ne kadar Enerji gerekir? (0 0.45) (00.51) (02.5) (04.5) (0 Verilenlerin hit;biri) (9. - 11.) Sorulan, asagida verilen (J - I: grafiklerine gore cevaplandInmz. 19) Plastik Deformasyona kar§1 En Dayamkh oiani hangisidir? (0 1. Al Ala§lml) (02. Al Ala§lml) (0 Baklr) (0 GO - 25 ) (0 C 45 ) (10) Toklugu en yilksek olan hangisidir? (0 1. Al Ala§lml) (0 2. Al Ala§lml ) (0 Baklr) (0 GG - 25 ) (0 C 45 ) (11) Elastik Modulu en yilksek olan hangisidir? (0 1. Al Ala§lml) (0 2. Al Ala§lml) (0 BakIr) (0 GG - 25) (0 C 45) (12) Bir Bakir tel, 187000 psi Hakiki Kmlma Gerilimi ve 37 400 psi Pratik Kmlma Gerilimi gostermi§ ise, kopmada % Kesit Daraimasl ne kadardIr? (070) (073) (075) (080) (0 Verilenlerin hit;biri) (13) ilk boyu 1 m olan bir Aluminyum t;ubugun (E = 7000 Kgr/ mm 2), 500 Kgr lik bir <;ekine yilkU altmda 0.1624 mm uzamaSI it;in, ilk yant;api ne olmahdIr? (mm) (06) (07) (0 10.5) (0 11.83) (0 Verilenlerin hit;biri) (202)
l
li:s
IrnI
c £, (14) Katlama testleri, malzemenin hangi mekanik ozelliginin gostergesidir? (0 Sertlik) (0 Suneklik) (0 Rezilyans) (0 Tokluk) (0 Plastiklik) (15) Du§en bir bilyanm geriye slt;radlgl Sertlik cihaZl, bir -------sertlik aletidir. (0 <;izik) (0 Darbe) (0 Dinamik) (0 Mikro) (0 Statik) (16) Vickers Sertlik Olt;me metodunda kullanilan ucun geometrisi nedir? (0 prizma ) (0 kUre) (0 koni) (0 piramit) (0 kure ve koni kullanl1abilir.) (17) 100 Kgr yilk kullamlan bir Vickers Sertlik olt;mede, Vickers Sertlik Degeri 515 t;lkmasl it;in, her bir arahgl 0.02 mm olan buyiltecin kat; t;izgisi, izin ko§egeni uzerine t;akl§mahdIr? (0 31) (034) (036) (038) (0 Verilenlerin hit;biri) (18) Charpy Test numunesinin uzunlugu kat; mm dir? ( ) (19) Bir <;entik Darbe testinde, kirma t;ekicinin aj?;lrhgi 5 Kgr, cihazm sarkat; kolu 40 cm dir. 90 0 lik bir klrma at;ISI verilerek bir test numunesi klnidiktan sonra, 60 0 lik yilkselme at;ISI gozlendigine gore, klrma i§i kat; Joule' dur? (0 120) (098) ( 0 49) (09.8) (0 Verilenlerin hit;;biri) (20) Bir t;;eligin Darbe Degeri, Charpy testi ile 100 Joule bulunmu§tur. Bilinmeyen ba§ka bir t;eligin vurma enerjisi, birincisi ile kar§lla§tlnlmak isteniyor. A§aj?;lda verilen §Iklardan hangisi yanh§ olabilir? (0 1. numune ile aym sicakhkta test yapllmahdlr.) (0 Aym t;;entik at;;llmahdIr.) (0 Izod Testi uygulanabilir.) (0 Verilen §Iklann hepsi dogrudur.) (0 Verilen §Iklarm hepsi yanh§dIr.) (21) DIN Normunda Standart <;entikli Deney pare;;asi/part;alan hangi(si) /leridir? (0 U <;entigi, V <;entigi, Anahtar deligi) (0 U <;entigi, V <;entigi) (0 ISO - V) (0 U <;entigi ve ISO - V) (0 ISO - V ve DVM) (22) Derin <;ekine Testinde, Smir <;ekme Oram nedir? (0 <;ekilebilecek sacm minimum t;api/Istampa t;apl) (0 <;ekilebilecek sacm maksimum t;api/Istampa t;;apI) (0 Istampa t;api/Sacm maksimum t;apl) (0 lstampa t;api/ Sacm minimum t;;apI) (0 Verilenlerin hit;;biri dogru degildir.) (23) Du§en bir kutlenin geriye slt;radlgl yilkseklik, hangisinde Sertligi belirler? (0 Knoop) (0 MOH) (0 Poldi) (0 Baumann) (0 Sklereskop) (203)
(24) Bir Rockwell C Standard Cihaz Sertlik Ol\;mesinde, ibre, 0
dan ku\;uk bir deger gosterirse; U\;, malzemeye mm'den fazla batar. (00.002) (00.02) (0 0.2) (00.026) (00.26) (25) Bir Rockwell B Standard Cihaz Sertlik Ol\;mesinde, U\; malzemeye 0.05 mm batml:?sa, bu malzemenin hesaplanan Sertligi nedir? (0 57) (065) (0 75) (0 105) (0 Verilenlerin hi\;biri) (26) Sertle:?tirilmi:? ve Menevi:?lenmi:? \;eligin sertligi, hangi Rockwell skalasl ile ol\;ulur? (Par\;a, 5 cm kahnhkta ve 2 Kg kUtlededir.) (0 A) (0 B) (0 C) (0 T) (0 Verilenlerin hiybiri) (27) 230 HB 2.5/62.5/30 :?eklinde verilen bir Sertlik ol\;umu, hangi malzeme uzerinde yapllml:?tJr? (0 Aluminyum) (0 BakJr) (0 Gri Dokme Demir) (0 <;elik) (0 Kalay)
,
(204)
TEST: 5 (1) Kararslz Ostenit bolgesinde deformasyondan sonra, pan;:a, istege bagh olarak, Su Verilir veya Beynitik yapl elde edilirse, bu proses nedir? (0 Proses Tavlama) (0 Temperleme) (0 Os:?ekillendirme) (0 Ostemperleme) (0 Martemperleme) .. (2) 1080 \;eliginde, I - T Diyagramma gore, kararslz Ostemtl, Ms Slcakhgmm hemen uzerinde uygun bir zaman bekletirsek~ hangi y~plda bir \;elik elde ederiz? (0 Ostenit) (0 Beynit) (0 Martensit) (0 Ince Perht) (0 Kaba Perlit) (3) HSS taklm \;eligine, :?u Su Verme ortamlannm hangisinde Su verilir? (0 <;e:?me Suyu) (0 tuzlu su) (0 hava) (0 yag) (0 NaOH) (4) Su Verme i:?leminde, hangi \;elik yUzeyinde elde edilebilecek sertlik, en fazladlr? (0 1050) (0 1040) (04340) (08620) (0 Verilenlerin hepsinde aymdlr.) . . (5) A:?aglda verilen aym ebatlardaki \;elik par\;alann hanglsmde, Sertle:?ebilirlik en iyidir? (0 1090) (0 1080) (0 1060) (0 1040) (0 Verilenlerin hepsinde aymdlr.). .. . .... (6) A:?agldakilerden hangisl, \;ehgm Toklugunu geh:?tmcI I:?lem degildir? (0 Menevi:?) (0 Su Verme) (0 Normalize) (0 Ful Tavlama) (0 Kurele:?tirme Tavlamasl) (7) 1050 <;eliginin tamamen (ful) Sertle:?tirilmesi i\;in, :?u Su Verme ortamlannm hangisinde/hangilerinde Sertle:?tirilmesi gerekir? (0 hava) (0 yag) (0 yag veya hava) (0 yag veya \;e:?me suyu) (0 \;e:?me suyu veya tuzlu su) . . (8) Su Verme ortammm tesiri, :?unlardan hangisine bagh deglldlr? [Ortamm] (0 yogunluguna) (0 akJ:?kanhgma) (0 ISll iletkenligine) (0 ozglillsl kapasitesine) (0 buharla:?ma slcakhgma) . . (9) A:?agldakilerden hangisi, Su Verme \;atlaklanm mlmmuma indirgeyen ve umn olarak Temperlenmi:? Martensit elde edilen teknikdir? (0 Ostemperleme) (0 Martemperleme) (0 Temperleme) (0 Os:?ekillendirme) (0 Ful Tavlama) . (10) Par\;anm merkez ve yUzeyini Ms' in uzerinde tutulan blr tuz banyosuna hlzla sogutmakla, \;atlama ve distorsiyonu indirgeyen ve Beynit yaplsmda bir \;elik elde eden proses hangisidir? (0 Ostemperleme) (0 Martemperleme) (0 Temperleme) (0 Ful Tavlama) (0 Os:?ekillendirme) (11) Sertligi 60 Rockwell C' ye kadar \;Ikabilen ve oldukca sunek ve tok olan \;elik yaplsl hangisidir? (0 Ostenit) (0 Sementit) (0 Martensit) (0 Beynit) (0 Perlit) (12) A:?agJda verilen maddelerden, hangisi/hangileri dogrudur? (a) Ala:?lmh \;eligin CCT diyagraml, karbon \;eliginin CCT diyagrammdan sagdadlr. (b) Ala:?lmh \;elikde, karbon \;eligine gore daha yava:? sogutma, Martensit te:?kil eder. (c) Par\;anm kesit kalmhgl fazla ise, par\;anm gobegi tamamen sertle:?meyebilir. [0 Yalmz (a) cumlesi dogrudur.] [0 (a) ve (b) dogrudur.] [0 (a) ve (c) dogrudur.] [0 (b) ve (c) dogrudur.] [0 (a), (bl, (c) dogrudur.] . (13) Hangisi, en masrafll prosesdir? (0 Ful Tavlama) (0 Normahze) (0 Menevi:?) (0 Kurele:?tirme Tavlamasl) (0 Proses Tavlama) (205)
(14) Bir 1050 <;;eliginden par<;;aYI, Ostenit bolgesinde demlendirdikten soma, 700 DC deki bir Tuz Banyasu fmnma atIp, belirli bir za-
man bekletirsek, Ostenit neye donu~ur? (0 Temperlenmi~ Martensit'e) (0 ferrit + perlit'e) (0 Martensit + Beynit'e) (0 Beynit'e) (0 Perlit'e) (15) A~aglda verilen <;;eliklerden hangisinin, makina i~lenebilirligi, ISII i~lemden once en k6tiidur? (0 1020) (0 1050) (0 1070) (0 1080) (0 1090)
•
(16) Aym ebatlardaki <;;elik par<;;alarda, su verilmi~ yUzeyden belirli derinlikteki bir naktada sertlik, hangi <;;elikde en azdlr? (0 2540) (0 3540) (0 4340) (0 1040) (0 Verilenlerin hepsinde aymdlL) (17) D6kUm gibi bir imalat i~lemi tarafmdan meydana getirilen kalmtI gerilimleri gidermede, a~aglda verilenlerden hangisi, en tesirlidir? (0 Normalize) (0 Temperleme) (0 Ful Tavlama) (0 Kurele~tirme Tavlamasl) (0 Proses Tavlama) (18) Verilenlerden hangi <;;elikde, Martensitik yapl elde etmek i<;;in, Kritik Sagutma Hlzl (KSH), en du~uktiir? (0 1040) (0 1050) (0 1060) (0 4260) (0 Verilenlerin hepsinde aymdlL) (19) Hangi <;;elikde, uygun Su Verme neticesi, 64 ± 1 Rockwell C (ful sertlik) eIde ediIir? (0 1040) (0 2540) (0 4340) (0 1060) (0 Verilenlerin hi<;;birinde eIde edilmez.) (20) <;eligi Temperleme (Menevi~), hangi slcaldlga kadar yapllIr? (0 AI) (0 As) (0 Acm) (0 500 DC) (0 1000 DC )
TEST: 6 (1) Amerikan Narmunda, CLASS 25 KIr Dokme Demirde, 25 neyi ifade eder? (0 Max. <;ekme Gerilimi = 25 Kgr/mm2 dir.) (0 Minimum <;ekme Gerilimi = 25 Kgr/mm2 diL) (0 Minimum <;elane Gerilimi = 25 000 psi diLl (0 Minimum <;ekme Gerilimi = 25 MPa dlL) (0 % Karbon = 2.5 dUL) (2) Hangisi, du~uk Ala~lmlI <;;elikdir? (0 1080) (0 GGG - 50) (0 X 45 Cr Si 9 3) (0 15 Cr 3) (0 Verilenlerin hi<;;biri, du~uk Ala~lmlI <;;elik degildir.) (3) Hangisi. Oria Karbanlu <;;elikdir? (0 1080) (0 GGG - 50) (0 X 45 Cr Si 9 3) (0 15 Cr 3) ( a Verilenlerin hi<;;biri degildiL) (4) Hangisinin makina i~lenebilirligi, en iyidir? (0 GGG - 50) (0 GS - 45) (0 1.4300) (0 1.3343) (0 9 S Mn 36) (5) Hangisi, Yuksek Ala~lmlI <;;elikdir? (0 1080) (0 GGG - 50) (0 X 45 Cr Si 9 3) (0 15 Cr 3) (0 Verilenlerin hi<;;biri degildir.) (6) Hangisi, Sementasyan <;;eligidir? (0 1080) (0 GS - 50) (0 X 45 Cr Si 9 3) (0 15 Cr 3) (0 Verilenlerin hi<;;biri degildiL) (7) Hangisi, Dokiim malzemesidir? (0 1.4300) (0 15 Cr 3) (0 X 45 Cr Si 9 3) (0 GGG - 50) (0 Verilenlerin hi<;;biri degildir.) (8) Hangisi, Paslanmaz <;;elikdir? (0 1080) (0 15 Cr 3) (0 X 45 Cr Si 9 3) (0 GS - 50) ( a Verilenlerin hi<;;biri degildiL) 9. - 13. Sarulan a a-Idaki rafi-e are ceva landlnmz.
10(*,'+ i\'3"$) . ;" J 1430 I i".',..~,··-·,
'j
/
, .1 114"'" 'V it
0.36 (9) Malzeme kInldlgmda, % Uzama ne kadar almu~tur? (0 25) (0 23) (0 36) (0 19) (0 VerilenIerin hi<;;biri) (10) <;ekilen malzeme, ne alabilir? (0 TakIm <;eligi) (0 Gri Dokme Demir) (0 Saguk Haddelenmi~ 1040) (0 Islah Edilmi~ 1095) (0 Slcak Haddelenmi~ 1018) (11) Hangi gerilimde malzeme bayun vermeye ba~lar? (0 270) (0 290) (0 430) (0 330) (0 hi<;; bayun vermez.) (206)
(207)
(12) MPa birimi, ~unlardan hangisine denktir? (0 Kgr/mm2) (0 Kgr/m2) (0 N/m 2) (0 N/mm2) (0 Verilenlerin hie;;biri) (13) <;;e1igin Akma Gerilimi, kae;; MPa dlr? (0 330) (0430) (0270) (0290) (0 Verilenlerin hie;;biri) (14) Lamelli Grafit, hangi malzemede bulunur? (0 Ledeburit) (0 Beyaz Diikme Demir) (0 Otektoid Somasl <;;e1ik) (0 Gri Diikme Demir) (0 Verilenlerin hepsinde bulunur.)
(15) $ekil. 1 de giisterilen Ktvllclm giiriinumu, hangi malzemeye ait olabilir? (0 Taklm <;;eligi) (0 Gri Diikme Demir) (0 1045) (0 1020) (0 1095)
(0482) (0571) (0578) (0515) (0 Verilenlerin hie;;biri) (22) 2. Dunya Harbinde, Amerikan Liberty harp gemilerinin kay-
nak Saclan e;;iikmesi, hangi olay ile ilgilidir? (0 Deformasyon Sertle~mesi) (0 Kmlma Dayanlml Du~mesi) (0 Sunek Kmlma) (0 Suneklikten Kmlganhga Gee;;i~ Slcakhgl) (0 Verilenlerin hie;;biri) (23) lzod hakkmda, a~aglda verilenlerden hangisi, yanh~ olabilir? (0 Test pare;;asl, du~ey yerle~tirilir.) (0 Toklugun testidir.) (0 Klrma e;;ekici, e;;entikli ylize vurur.) (0 Test pare;;asl uzunlugu 70 mm dir.) (0 Verilen ~lklarda yanh~ yoktur.) (24) Erichsen ve Kap <;;ekme i~lemleri ile ilgili olarak, hangi ~lk yanh~ olabilir? (0 Kap <;;ekmede, malzemenin anizotrop olup olmadlgl anla~llabilir.) (0 Kap <;;ekmede, Slmr <;;ekme Oram ne kadar buylikse, ~ekil verilebilirlik artar.) (0 Malzemenin sunekligi arttlke;;a, Erichsen <;;iikertme Degeri artar.) (0 Her iki i~lemde Sac veya Pul, hareket etmeyecek ~ekilde sabitle~tiri lir.) (0 Yukanda verilen ~lk1arda yanh~hk yoktur.) (25) Kap <;;ekme (Derin <;;ekme) imalat i~leminde, hangi ~lkda, etki eden kuvvetler, en iyi giisterilmi~tir? (0 Eksenel: Basma , Radyal: <;;ekme) (0 Eksene1: <;;ekme , Radyal: Basma , Tegetsel: Basma) (0 Eksenel: <;;ekme , Radyal: <;;ekme , Tegetsel: Basma) (0 Eksenel: Basma , Radyal: <;;ekme , Tegetsel: Basma) (0 Verilenlerden hie;;biri dogru degildir.)
(16) $ekil. 2 de Optik Mikroskop yaplsl giisterilen malzeme, ne olabilir? (0 Beyaz Diikme Demir) (0 Gri Diikme Demir) (0 btektoid Somasl <;;elik) (0 Otektoid Oncesi <;;elik) (0 Verilenlerin hie;; biri) (17) Charpy hakktnda hangisi yanh~ olabilir? (0 Test pare;;asl, yatay yerle~tirilir.) (0 Test pare;;asl uzunlugu 55 mm' dir.) (0 Ktrma c;:ekici, e;;entikli ylize vurur.) (0 Toklugun testidir.) (0 Verilen ~lklarda yanh~ yoktur.) (18) Silindirik e;;elik bir e;;ubuk ( E = 20 000 Kgr/mm2), ilk boyu 1 metredir. 500 Kgr' lik bir <;;ekme yliku altmda 0.1624 mm uzamaSl ic;:in, ilk e;;apl ne olmahdlr? (mm) (0 5) (0 7) (0 10.5) (0 11.83) (0 Verilenlerin hie;;biri) (19) $ekil. 3 de Optik Mikroskop yaplsl giisterilen malzeme, ne olabilir? (0 Beyaz Diikme Demir) (0 Gri Diikme Demir) (oOtektoid Somasl <;;e1ik ) (0 Otektoid Oncesi <;;elik) (0 Verilenlerin hic;:biri) (20) $ekil. 4 de giisterilen Ktvllclm giiriinumu, hangi malzemeye ait olabilir? (0 Taklm <;;eligi) (0 Gri Diikme Demir) (0 1045) (0 1020) (0 1095) (21) ($ekil. 5) Bir Vickers Sertlik iile;;mede kullanllan ylik ,100 Kgr dir. Buylitecin her bir arahgl 0.02 mm dir. Sertlik kae;; Vickers C;:lkar? (208)
(209)
TEST: 7 (I) Bir par\;anm Sertligi iil\;Uldugu zaman yiiksek \;lkarsa, hangi iizelliklerinin yiiksek oldugu direkt olarak anlai;?llIr? (0 Darbe direnci) (0 Korozyon direnci) (0 lSI direnci) (0 Siineklik) (0 Ai;?mma direnci ve <;:ekme Gerilimi) (2) Bir <;:eligin Brinell Sertligi 415 HB 5.0 I ?I 30 olarak ifade edilmek isteniyor. "?" ii;?areti yerine hangi rakam gelmelidir? (062.5) (031.25) (0 187.5) (0 100) (0750) (3) I Giga Pascal, ka\; Newton/mm2 dir? (0 109 ) (0 106 ) (0 1000) (0 100) (0 10) (4) DIN Normunda 1.2714 numaraSl ile verilen malzeme nedir? (0 Diikme Demir) (0 Sade Karbonlu <;:elik) (0 Paslanmaz <;:elik) (0 Taklm <;:eligi) (0 Verilenlerin hi\;biri) (5) Kaynaklanabilirlik, hangisinde en iyidir? (0 btektoid SomaSl <;:elikler) (0 btektoid bncesi <;:elikler) (0 Orta Karbonlu <;:elikler) (0 Diii;?iik Karbonlu <;:elikler) (0 Yiiksek Karbonlu <;:elikler) (6) Bir Alai;?lm, 28 Kg Baklr ve 28 Kg Nikel kullamlarak yapllIrsa, Nikelin Alai;?lmdaki atom % si ne olur? (Cu: 63.54; Ni: 58.7) (.......) (7) DIN Normunda, stand art <;:entikli Deney Par\;asll (Ian) hangi(si) leridir? (0 ISO - V) (0 D, V) (0 D ve ISO - V ) (0 ISO - V ve DVM ) (0 D, V, Anahtar deligi) (8) Sonik Test, hangi malzemeye uygulanamaz? (0 Taklm <;:eliklerine) (0 Paslanmaz <;:elige) (0 Aluminyum Alai;?lmlanna) (0 <;:inko Alai;?lmlarm.a) (0 Gri Diikme Demire) (9) X ve y (Gama) li;?m kaynaklan ile ilgili olarak, verilenlerden hangisi dogrudur? (0 X li;?m kaynagl sabittir, y li;?m kaynagl azalIr.) (0 X li;?m kaynagl artar, y li;?m kaynagl sabitdir.) (0 X ve y li;?m kaynaklan artarlar.) (0 X ve y li;?m kaynaklan azalIrlar.) (0 X ve y li;?m kaynaklan sabitdirler.) (10) Skleroskop ile ilgili olarak, hangi i;?lk dogrudur? (0 <;:izik Sertlik aletidir.) (0 Mikro sertlik cihazldlr.) (0 Dinamik sertlik aletidir.) (0 Statik sertlik aletidir.) (0 Verilenlerden hi\;biri dogru degildir.) (11) Bir metal kiitugii, bir kalIptan ge\;irerek <;:ubuk <;:ekme imalinde, metalin tai;?lmaSl lazlm gelen bai;?lIca mekanik iizellik: (0 Rezilyansdlr.) (0 Yiiksek Akma Gerilimidir.) (0 Plastiklikdir.) (0 Toklukdur.) (0 Suneklikdir.) (12) Bir BakIr tel, kopma noktasmda 187000 psi hakiki gerilim, 37400 psi pratik gerilim giistermii;?tir. % Kesit Daralmasl ne kadardlr? (0 90) (0 80) (0 70) (0 60) (0 75) (13) Hangisi. Paslanmaz <;:elikdir? (02550) (0 C 45) (09 S Mn 36) (0304) (0 St 37- 2) (14) <;:elik, hangi slcakhkta en kolay deforme edilir (i;?ekil verilir)? (0600 °C) (0 1150 °C) (0 Ferrit biilgesi) (0 Ostenit biilgesi) (0 Ferrit + Ostenit biilgesi) (15) Baklr, YMK kristal yaplsmdadlr. Kristal kafesin bir kenar uzunlugu 3.61 °A ise, BakIr atom yan\;apl ne kadardlr? ( )
(210)
(16) Bir <;:entikli Darbe testinde, Klrma \;ekicinin aiPrlIgl 5 Kgr, sarka\; kolu 40 cm olarak 61\;iiliiyor. 90 °lik bir klrma a\;lSl verilerek, 60 ° lik yiikselme a\;lSl giizlenirse, Klrma ii;?i ka\; Joule'dur? (1 Joule = 1 Newton *1 metre) (0 1) (09.8) (049) (098) (0 120) (0 Kapilarite) (17) SlVl Emdirme Testi, hangi prensibe dayamr? (0 Ohm Kanunu) (0 Manyetik Ge\;irgenlik) (0 Manyetik $iddetlilik) (0 Piezo Elektrik) (18) Radyografide Yan Deger KalmlIgl, ai;?agldaki hangi iizelligi saglar? [0 (1/10) = (1/2)] [0 (Io/~) = (1/2)] [0 (I/t) = (1/2)] [0 (~/t) = (1/2)] [0 (la/I) = (1/2)] (19) Hangi Sertlik metod(u) Ilan, Elmas Piramit U\; kullamr? (0 Rockwell C) (0 Vickers) (0 Knoop) (0 Rockwell C ve Vickers) (0 Vickers ve Knoop) (20) Bir ii;? par\;aSl uzerinde yiik yok iken, ilk uzunlugu 60 mm dir. Par\;anm (-) 0.182 hakiki birim deformasyona ugramasl halinde, son uzunlugu ne olur? (mm) (063.5) (051.67) (050) (044.67) (041.67) (21) Hangisi, karbonu % 0.5 olan Sade Karbonlu <;:elikdir? (0 GS- 50) (0 50 Cr Mo 4 4) (0 St 50 - 2) (0 GG - 50) (0 C 50) (22) Hangi \;elik, Molibdenli Alai;?lm <;:eligidir? (0 1040) (04340) (02540) (03540) (0 Verilenlerin hi\;biri, Molibdenli Alai;?lm <;:eligi degildir.) (23) Diikme Demirlerin Karbon aralIgl hangisidir? (0 C > % 0.8) (0 % 2 - 4.5) (0 % 4.5 - 6.67) (0 % 0.035 - 0.3) (0 % 0.6 - 0.8) (24) <;:entik Darbe Testi, hangi mekanik iizelligin direkt giistergesidir? (0 Plastiklik) (0 Rezilyans) (0 Tokluk) (0 Siineklik) (0 Sertlik) (25) Derin <;:ekme Testinde, Smlr <;:ekme Oram nedir? (0 Cekilebilecek Sacm minimum cam) Istampa <;:apl (0 Cekilebilecek Sacm maksimum cam) Istampa <;:apl (0 Istampa Capl ) Sacm maksimum \;apl (0 Istampa Capl) Sacm minimum \;apl (0 Verilenlerin hi\;biri) (26) Eddy (Fuko) akIm testi ile, ai;?agldakilerden hangisi, tesbit edilemez? (0 lsI! ii;?lem durumu) (0 Alai;?lm elemanl oram) (0 Saf metallerin saflIk derecesi) (0 Kesit farklIlIgl) (0 <;:ubuklarm merkezlerindeki kusurlar) (27) Ultrasonik Testde, esas olarak sesin hangi iizelligi kullanllIr? (0 Genligi) (0 Frekansl) (0 Kuvvetlendirilmesi) (0 Manyetik i;?iddetliligi) (0 Piezo elektrikligi) (28) Yuksek karbonlu bir \;elige, uygun i;?artlarda su verilirse, 64 ± I .........Sertlik elde edilir. (0 Knoop) (0 Vickers) (0 Brinell) (0 Rockwell B) (0 Rockwell C) (29) Bir cr - £ grafigine bakIldlgl zaman, Tokluk, hangi mekanik iizelligin, Suneklik ile birlei;?imidir? (0 Elastiklik) (0 Plastiklik) (0 Akma Gerilimi) (0 <;:ekme Gerilimi) (0 Kopma Gerilimi) (30) Hangisi, minimum <;:ekme Dayamml 50 Kgr/rnm2 olan \;elikdir? (0 C 50) (0 1050) (0 GS - 50) (0 St 50 - 2) (0 Verilenlerin hi\;biri) (211)
TEST - 8 (31) Hangi <;elikde, Perlit tane smlrlan, Sementit agl ile kaplanml§tlr? (0 1040) (0 1065) (0 1080) (o 1095) (o Verilenlerin hi<;birinde kaplanmaml§tlr. ) (32) Atomik Paketlenme FaktoIii nedir? (0 Birim Kafesin Kutlesi/ Atomlarm Kutlesi) (0 Atomlann Kutlesi/Birim Kafesin Kutlesi) (0 Birim Kafesin Hacmi/ Atomlann Hacmi) (0 Atomlarm Hacmi/Birim Kafesin Hacmi) (o Atomlann Yogunlugu/ Birim KafesinYogunlugu) (33) Katlama Testleri, hangi mekanik ozelligin gostergesidir? (o Rezilyans) (o Tokluk) (o Sertlik) (o Plastiklik) (0 Suneklik) (34) Bir KlVl1clm Testinde, klVl1clm akJ§ dallan uzerinde §iddetli patlaklar goIiilurse, malzemenin ne olduguna hukmedilir? (0 Gri Dokme Demir) (0 Taklm <;eligi) (0 Du§uk karbonlu <;elik) (0 Yuksek karbonlu <;elik) (0 Orta karbonlu <;elik) (35) Uzun <;ubuklarda kusurlar. manyetik test ile, nasll ortaya pkanhr? (o Par<;a, kuvvetli bir mlknatlsm kutuplan arasma yerle§tirilir.) (0 Par<;anm uzun eksenine paralel bir manyetik alan meydana getirilir.) (0 Yuksek amperli bir dogru aklm, <;ubuk i<;inden ge<;irilir.) (0 Meydana getirilecek her turlu alan, kusurlan tesbit edebilir.) (0 Uzun <;ubuklarda kusurlar. manyetik test ile tesbit edilemez.)
(212)
TAHIUSATLI ve TAHIUSATSIZ MUAYENELER (1) Panldayan (fluoresans) penetrantlar, hangi 1§lk altmda gozlenir? (o Gune§ l§lgl) (0 Floresans Lamba) (0 Masa Lambasl) (0 Siyah l§lk) (o Her <;e§it 1§lk altmda gozlenir.) (2) Dokum par<;alan gibi, <;ok hassas yUzey duzgu.nlugu olmayan par<;alann incelenmesinde, nasll Penetrant kulIalllhr? (o Destek emulsiye) (0 yozlicuyle uzakla§tlnlabilir) (0 Su ile Ylkanabilir.) (0 Her <;e§it Penetrant kullanllabilir.) (3) Bir malzeme tarafmdan X I§mlanlll seyreltme (absorbe), nasJl bir kanundur? (0 Lineer azalan) (0 Ters orantlh) (0 Dogru orantlh) (0 Ustel artan) (0 Ustel azalan) (4) Par<;aya gonderilen X Ismlarmm nufuz gUcu (penetrasyonul. hangi fakti:irlere baghdlr? (o Tup Voltajl ve Dalga Boyu arttlkca, artar.) (o TUp Voltajl ve Dalga Boyu azaldlkca, azallr.) (0 TUp Voltajl arttlk<;a, artar; Dalga boyu arttlk<;a, azahr.) (o Tup Voltajl arttlk<;a, azahr; Dalga boyu arttlk<;a, artar.) (o Yukarlda verilenlerin hi<;biri, dogru degildir.) (5) Filmin her iki tarafmda Kursun (Pb) folyeler kullanmak ile ilgili olarak, hangi §Ik yanh§ olabilir? (0 Folyeden salman elektronlarm, fotograf uzerinde etkisi vardlr.) (o Poz zamallllll azaltlr.) (0 Yayllan radyasyonun etkilerini azaltlr.) (0 Filmin yanmasml onler.) (o Verilen §Iklarm hepsi dogrudur.) (6) Verilenlerden hangisi, Poz Grafiklerinde kullanllan parametrelerden degildir? (0 Film tipi) (o Malzeme tipi) (o Numune Kalmhgl) (0 Film - Odak mesafesi) (0 Poz zamalll) (7) 'Y (Gama) radyasyonunun §iddeti, kontrol ile nasll degi§tirilir? (o Film tipini degi§tirerek) (0 Numune kalmhgml degi§tirerek) (0 Film Odak mesafesini yeniden ayarlayarak) (0 Poz zamallllll degi§tirerek) (0 Yukanda verilenlerle degi§tirilemez.) (8) Kaynak (Film) - Odak mesafesi, yarlya indirilirse; poz zamanl, nasll etkiIenir? (0 Yarlya iner.) (0 Dortte birine iner.) (o Degi§mez.) (0 2 kat artar.) (0 4 kat artar.) (9) "Par<;ada kusur varsa, Osiloskop goIiintusu; yallllzca, on yUzey ve par<;anm arka yUzey sinyallerinin (ekolannm) boylanllln e§it 01madlgldlr." Bu ifade, hangi Ultrasonik dalga test metodu/metodlarml gosterir? [0 Enlemesine (Kesme)] [0 Uzunlamasma (Basm<;) ] [0 Yanslmaslz (11etim i<;inden)] (0 Uzunlamasma ve Yanslmaslz) (o Enlemesine ve Yanslmaslz) (10) nKusur yoksa. tek on yUzey sinyali goIiinur. n (0 EnlemesirJe) (0 Uzunlamasma) (0 Yanslmaslz) (0 Uzunlamasma ve Yanslmaslz) (0 Enlemesine ve Yanslmaslz) (11) npar<;ada kusur yoksa. on yuzey ve arka yUzey sinyallerinirJ boylan, hemen hemen e§ittir." (0 Enlemesine) (o Uzunlamasma) (o Yanslmaslz) (o Uzunlamasma ve Yanslmaslz) (o Enlemesine ve Yanslmaslz) (12) npar<;ada kusur varsa. on yUzey ve arka yUzey sirJyalleri arasmda bir kusur sinyali olur." (0 Enlemesine) (0 Uzunlamasma) (0 YanslmaslZ) (0 Uzunlamasma ve Yanslmaslz) (0 Enlemesine ve Yanslmaslz) (213)
(13) "Kusur varsa. iin yuzey ve kusur sinyalleri giiriinur. arka yiizey sinyali yoktur. (0 Enlemesine) (0 Uzunlamasma) (0 Yanslmaslz) (0 Uzunlamasma ve Yanslmaslz) (0 Enlemesine ve YanslmaslZ) (14) Test numunesindeki sureksizlikler. Ultrasonik sinyalin genligindeki azalma sebeplerindendir. (0 Dogru) (0 Yanh:;;) (15) Ultrasonik Dalgalann aC;;lh giinderilmesi, Ultrasonik sinyalin genligindeki azalma sebeplerindendir. (0 Dogru) (0 Yanh:;;) (16) Silindirik c;;elik bir :;;aftm, manyetik toz testinde, parc;;amn uzun eksenine paralel kusurlan tesbit etmek ic;;in, parc;;anm c;;apl etrafmda, bir manyetik alan meydana getirilmelidir. (0 Dogru) (0 Yanh:;;) (17) Eddy Aklm Testi ile, test pan;asmm her tarafmdaki sureksizlikler (kusurlar), tesbit edilebilir. (0 Dogru) (0 Yanh:;;) (18) Eddy Aklm Testinde, endukleyici bobinin, test altmdaki parc;;a ile temaSl :;;arttlr. (0 Dogru) (0 Yanh:;;) (19) Eddy Aklm Testinde, test parc;;asmda kusur yok ise, Eddy Aklm c;;izgileri yanhr. (0 Dogru) (0 Yanh:;;) (20) Manyetik Test ile, test parc;;asmm her tarafmdaki sureksizlikler (kusurlar , tesbit edilebilir. 0 Do-ru 0 Yanh:;;
(21) ($ekil. 1 de) Kesiti giisterilen parl;a, X l:;;mlanna maruz blraklldlgmda, slraslyla a' dan d' ye kadar giisterilen parl;alar (a - b - c - d), film uzerinde hangi renklerde giiriinur? (0 Al;lk Gri - Koyu Gri - Siyah -Gri) (0 Al;lk Gri - Koyu Gri - Gri -Siyah) (0 Gri - Koyu Gri - Siyah - Al;lk Gri) (0 Koyu Gri - Al;lk Gri - Gri - Siyah) (0 Gri - Al;lk Gri - Koyu Gri - Siyah) (22) X l:;;mlarl Radyografisi, Ultrasonik test ile kar:;;l1a:;;tmldlgmda hangi :;;lk dogrudur? (0 incelenecek parc;;anm kesit kalmhgl arttlkl;a, ' Radyografinin gUvenilirligi artar.) (0 incelenecek parc;;amn kesit kaImhgl arttlkl;a, Radyografinin gUvenilirligi azallr.) (0 Direk maruz kahmrsa, her iki test de, insan saghgma l;ok zararhdlr.) (0 Ultrasonik Cihaz ve yardlmcl parl;alan, X l:;;m cihazmdan l;ok daha pahahdlr.) (0 Her iki testin de, hic;;bir dezavantajl yoktur.) (23) "Metal parl;alarl incelemek il;in kullamlan X l:;;m makinalan, Tlpda kullamlanlardan daha gUl;lu olmahdlr." Bu cumleden anla:;;l1anlar, :;;unlar olabilir: (a) Tlpda kullanl1an X l:;;mlanmn dalga boylan klsadlr. (b) Endustride kullamlan X l:;;mlarmm dalga boylan klsadlr. (c) Tlpda kullamlan X l:;;mlanmn frekanslan fazladlr. (d) Endustride kullamlan X l:;;mlarmm frekanslan fazladlr. Yukandaki hukumlerin, hangi(leri)si dogrudur? (214)
(0 yalmz a) (0 yalmz b) (0 a ve c) (0 a ve d) (0 b ve d)
(24) Manyetik Test. hangi malzemelere uygulanabilir? (a) Aluminyum ve Ala:;;lmlarma. (b) Diikme Demirlere. (c) <;eliklere. (d) Baklr ve Ala:;;lmlarma. (e) Butun malzemelere. (0 a ve c) (0 b) (0 c) (0 b ve c) (0 e) (25) Eddy (Fuko) Aklm Testi, hangi malzemelere uygulanabilir? (a) Aluminyum ve Ala:;;lmlarma. (b) Diikme Demirlere. (c) <;eliklere. (d) Bmr ve Ala:;;lmlarma. (e) Butun malzemelere. (0 a ve c) (0 b) (0 c) (0 b ve c) (0 e) (26) Eddy (Fuko)Aklm Testi hakkmda, a:;;agldakilerden hangisi, yanh:;; olabilir? (0 Metalik numunelerin yalmz yiizeylerinde yaYlhr.) (0 Elektromanyetik enduksiyon yoluyla meydana gelir.) (0 Elektrik direnci degi:;;tiren butun iizellikler, Eddy Aklmma tesir eder.) (0 Test parc;;asmda kusur varsa, Eddy Aklm c;;izgileri yanhr.) (0 Yukardaki :;;lklarda yanh:;;hk yoktur.) (27) Tavlanml:;; 1020 c;;eliginin Darbe Testi neticesi, verilen :;;lklardan hangisine uyar? (0 Kmlma yiizeyi, c;;ok dUzgUndur.) (0 Kmlma enerjisi, c;;ok du:;;uktur.) (0 Test numunesi, iki parc;;a olarak aynhr.) (0 Test numunesi, iki parc;;a olarak yapl:;;lk kallr.) (0 Bir:;;ey siiylenemez.) (28) Brinell Sertlik Olc;;mesinde k ( = F / d 2 ), Baklr Ala:;;lmlarl ic;;in ... , Aluminyum Ala:;;lmlarl ic;;in .... dir. (0 10, 5) (0 10, 30) (0 5, 30) (0 5. 10) (0 Verilenlerin hiC;;biri) (29) 100 Kgr yiik kullamlan bir Vickers Sertlik Olc;;mesinde, iki c;;izgisinin araSl 0.02 mm olan bir buyiitec;;le, 37 C;;izgi, kare izin kii:;;egenine l;akl:;;ml:;;sa, Sertlik kal; Vickers' dlr? (0 327) (0 358) (0 384) (0 571) (0 Verilenlerin hil;biri) (30) Du:;;uk Karbonlu <;eliklerin, - 50°C da. l;ok azdlr. (0 Suneklikleri) (0 Sertlikleri) (0 Erichsen Degerleri) (0 Kopma Dayammlarl) (0 Tokluklarl) (31) Ekstruzyon i:;;lemi il;in, malzemenin hangi mekanik iizelligi, yiiksek olmalldlr? (0 Sunekligi) (0 Sertligi) (0 Erichsen Degeri) (0 Kopma Dayanlml) (0 Toklugu) (32) A:;;aglda verilen Sertlik Oll;me metodlarmdan hangisi, Tavlanml:;; bir Diikme Demir ic;;in uygun degildir? (0 Brinell) (0 Vickers) (0 Rockwell B) (0 Rockwell C) (0 Verilenlerin hepsi uygundur.) (33) Bir Otomobil Kaporta malzemesi, belirli bir kallbm :;;eklini aldlgl il;in, hangi mekanik iizelligi yiiksektir? (0 Sunekligi) (0 Akma Dayamml) (0 Toklugu) (0 Erichsen Degeri) (0 Plastikligi) (34) X l:;;mlarl ile malzeme muayenesinde, verilen :;;lklardan hangisi, cihazm direk mekanik ayan ile ilgili degildir? (0 Malzemenin Kalmhgl) (0 Parl;anm, X l:;;m penceresine olan uzakhgl) (0 Katod I:;;m Tubune uygulanacak Voltaj) (0 X l:;;mlarl dalga boyunun ayarlanmasl) (0 Verilenlerin hepsinin, direk mekanik ayarla ilgisi vardlr.) (35) Motor Silindir Blogu, titre:;;imleri ve gUriiltuyii azaltmak il;in, hangi malzemeden yaplhr? (0 <;elik Diikum) (0 Kuresel Grafitli Diikme Demir) (0 Gri Diikme Demir) (0 Diiviilebilir Diikme Demir) (0 Yukanda verilenlerin hic;;birisi, titre:;;imleri azaltmaz.) (36) A:;;aglda verilenlerden hangisi, sel;ilecek Tahribatslz Muayene metoduna etki eden bir faktiir degildir? (0 Malzemenin Sertligi) (0 Muayene Suresi) (0 Kusurlarm OIl;USU) (0 Kusurlarm tahmin edilen yeri) (0 Malzemenin ferrous olup olmadlgI) (215)
•
(37) Bir Manyetik Testde, silindirik bir f?aftm <;;api etrafmda, manyetik bir alan meydana getirilirse, nasil kusurlar tesbit edilebilir? (0 Her konumdaki <;;atlaklar, tesbit edilebilir,) (0 Hi<;;bir kusur tesbit edilmez.) (0 Sadece Yuzey <;atlaklan, tesbit edilebilir.) (0 <;ap dogrultusundaki <;;atlaklar, tesbit edilir.) (0 Uzunlamasma dogrultudaki <;;atlaklar, tesbit edilir.) (38) Erichsen Testi'nin birimi nedir? (0 mm) (0 Joule) (0 Kgr/mm2) (0 Joule/mm 3) (0 birimsiz) (39) Af?agida verilenlerden hangisi, Anizotrop malzemeyi en iyi tarif eder? (0 lSIt!ldlgmda, kristal kafes yapisl degif?ir.) (0 Ozellikleri, farkh dogrultularda degif?ir.) (0 Heterojendir.) (0 Homojendir.) (0 Verilenlerin hi<;;biri, dogru degildir.) (40) 1 Newton/mm2 , ka<;; Giga Pascal'dIr? (0 10- 3 ) (0 10) (0 1000) (0 106) (0 hi<;;biri) (41) Su Verilmif? Yuksek Karbonlu bir <;;eligin Sertligi 61<;;ulurse, ne <;;Ikmasl beklenir? (0 90 Rockwell B) (0 225 Brinell) (0 470 Vickers) (065 Rockwell C) (0 Verilenlerin hi<;;biri) (42) Af?agida verilenlerin i<;;inde, <;ekme Dayammi ile Basma Dayammi farkh olan metalik maizeme var mldIr? (0 Pirin<;;) (0 Baklr) (0 DUf?uk Karbonlu <;elik) (0 Gri D6kme Demir) (0 Yoktur.) (43) Vickers ve Knoop Sertlik Testleri, hangi u<;;/u<;;lan kullamr? (0 Her ikisi de, Elmas Koni) (0 Her ikisi de, Elmas Piramit) (0 Vickers Elmas Piramit, 1illoop Elmas Koni) (0 Vickers Elmas Koni, Knoop Elmas Piramit) (0 Verilenlerin hi<;;biri, dogru degildir.) (44) MOH, nasil bir testdir? (0 Dinamik Sertlik testidir.) (0 Statik Serilik testidir.) (0 Mikro Sertlik testidir.) (0 <;izik Sertlik testidir.) (0 Darbe testidir.) (45) Bir if? par<;;asmm mekanik af?mma (yenme)direncinin ytiksek oimasl istenmektedir. Hangi testi yapmamlZ gerekir? (0 Basma) (0 Darbe) (0 <;ekme) (0 Erichsen) (0 Sertlik)
TEST: 9 (1) Allotropik Metal nedir?
(0 Erimeden gaz haline ge<;;en metal) (0 Gaz halinden kat! hale ge<;;en metal) (0 Arayer Kat! Eriyigi yapan metal) (0 Bir kafes yaplsmdan, diger kafes yapisma ge<;;en metal) (0 Yukanda verilenlerin hi<;;biri, dogru degildir.) (2) <;6keltme Sertlef?tirmesi yapilabilmesi i<;;in, Denge Diyagrami nasil olmahdIr? (0 iki elementin kat! halde birbirleri i<;;inde slmrh erime Denge Diyagraml) (0 Kat! Eriyik Denge Diyagraml) (0 Otektik Diyagram) (0 Otektoid Diyagram) (0 btektik ve Otektoid Diyagram) (3) <;ekme Mukavemeti dUf?uk, Basma Mukavemeti ytiksek olan yapl, hangisidir? (0 Ferrit) (0 Ostenit) (0 Ledeburit) (0 Perlit) (0 Sementit) (4) Kurelef?tinne Tavlamasmda, "kurelef?en" yapi nedir? (0 Ferrit) (0 Ostenit) (0 Ledeburit) (0 Perlit) (0 Sementit) (5) Hangi <;;elik, Molibden <;;eligidir? (02540) (03540) (04340) (05140) (0 Verilenlerin hepsi, Molibden <;;eligidir.) (6) 1040 <;eliginde, verilen elemanlardan hangisi yoktur? (0 Si) (0 Mn) (0 P ) (0 S) (0 Ni) (7) D6kme Demirlerin Karbon arahgi hangisidir? (% C: )
(0 0.035 - 0.3) (0 0.3 - 0.6) (0 0.8 - 2) (0 2 - 4.5) (0 4.5 - 6.67) (8) D6vme (Sunger) Demirin Karbon arahgi hangisidir? (% C:) (0 < 0.035) (0 0.035 - 0.3) (0 0.3 - 0.8) (0 2 - 4.5) (04.5 - 6.67) (9) Hangi Sade Karbonlu <;elik, yavaf? sogutuldugunda (Tavlandlgmda), Oda Sicakhgmda, Optik Mikroskop yaplsl, hemen hemen % 50 Ferrit - % 50 Perlit g6runur? (0 1080) (0 1090) (0 1040) (0 1050) (0 Verilenlerin hi<;;birinde g6runmez.) (10) Molibden, <;;elige; Alaf?lm elemamolarak katlldlgmda, . meydana getirir. (0 Kat! Eriyik) (0 Grafit) (0 Sementit) (0 Karbur) (0 Martensit) (11) % C < 0.035 olan Ferrous malzeme nedir? (0 Pik) (0 Yapi <;eligi) (0 Beyaz D6kme Demir) (0 D6vme Demir) (0 Verilenlerin hi<;;biri) (12) D6kum if?leminden meydana gelen kaimti (i<;;) gerilimleri gidermede, hangisi en tesirlidir? (0 Menevif?) (0 Normalize) (0 Proses Tavlama) (0 Ful Tavlama) (0 Kurelef?tirme Tavlamasl) (13) ASII, Toklugu (darbe direncini) art!rmak i<;;in kat!lan Alaf?lm elemam hangisidir? (0 Mn) (0 Cr) (0 Ni) (0 V) (0 W) (14) Maksimum Sertlik ve Af?mma Direnci, hangi <;;elik gurubundadIr? (% C:)
(0 0.035 - 0.30) (0 0.30 - 0.60) (0 0.60 - 0.80) (0 0.80 - 1.40) (02- 4.5) (15) Hangi <;;eliklerin Makina if?lenebilirligi, Is11 if?lemden 6nce en k6tudur? (0 DUf?uk karbonlu) (0 Orta karbonlu) (0 Yl.iksek karbonlu) (0 Otektoid Somasl) (0 Butun <;;eliklerin Makina if?lenebilirligi aymdIr.) (16) Hangi <;elikde, 64 ± 1 Rockwell C Yuzey Sertligi elde edile-
mez?
(216)
(03260) (0 1060) (0 1065) (03240) (0 Verilenlerin hepsinde elde edilir.) (17) % 100 Ledeburit yapidaki bir if? par<;;asmm i<;;inde, % Karbon miktan, ne kadardIr? (0 0.8) (02) (04.3) (06.67) (0 Verilenlerin hi<;;biri) (18) Hangisi, Karbur meydana getiren eleman degildir? (0 Ni) (0 Cr) (0 Mo) (0 V) (0 W) (217)
•
(19) invar ve Elinvar diye bilinen <;elikler, hangi Ala:;nm e1emanlnm i:inemli oranda katIlmaslyla elde edilirler? (0 Ni) (0 Cr) (0 Mo) (0 Mn) (0 W)) (20) Otektoid Karbon miktanna kadar, farkh Karbonlu <;elikler tavlanlrsa, hangi mekanik i:izelligin azaldli?;1 gi:irulur? (0 Sertlik) (0 % Uzama) (0 <;;ekme Mukavemeti) (0 Tokluk) (0 Verilenlertn hepsi artar.) (21) Otektik Ala:;nmlar hakkmda hangisi yanlu;;tIr? (0 Otektik Ala:;;lm, ya yuvarlak, ya da karakteristik gi:irunu:;;undedir.) (0 KatI durumda <;ift fazh Ala:;;lmlardlr.) (0 Her iki bile:;;enin i:izelliklerine bagh bir Ala:;;lm meydana ge1ir.) (0 iki metal; katI halde birbirleri i<;inde tamamen erirler, fakat SIVI halde hi<; erimezler.) (0 Otektik bile:;;im hari<;, bir Slcakllk arahgmda katIla:;;lrlar.) (22) Otektik Ala:;;lm meydana getiren A ve B metallerinin Sertlikleri; A: 20 Rockwell C, B: 40 Rockwell C ise, % 40 A - % 60 B Ala:;;lmlmn Sertligi, ka<; Rockwell C olur? (0 20) (0 25) (0 32) (0 40) (0 Verilenlerden hiC;;biri) (23) Monel Ala:;;lmlmn en belirgin i:izelligi nedir? Yuksek ......... (0 Sertlik ) (0 Tokluk) (0 Elektrik iletkenligi) (0 Korozyon Direnci) (0 <;;ekme Mukavemeti) (24) Solvus nedir? (0 Denge Diyagrammda uzeri SIVI Bi:ilgesi olan <;izgidir.) (0 Otektik Diyagramda, Otektik Bile:;;imin ismidir.) (0 Denge Diyagrammda uzeri Katl B61gesi olan <;izgidir.) (0 Denge Diyagrammda altI KatI Bolgesi olan <;izgidir.) (0 Denge Diyagrammda iki katl faz bolgelerini aylran <;izgidir.) (25) Dolgulu (Dokulu) KatI Eriyik yaplsl, neden arzu edilmez? (0 Sertligi du:;;uktur.) (0 Toklugu du:;;uktur.) (0 Sunekligi du:;;uktur.) (0 Homojen degildir.) (0 Verilenlerin hi<;biri, dogru degildir.) (26) Dolgulu KatI Eriyik yaplsl, nasll duzeltilir? (0 Solidus Slcakhgmm biraz altInda tavlamr.) (0 Solidus Slcakhgmm biraz altIndan, Eriyige Ahmr.) (0 Solidus Slcakhgmm biraz uzerine ISltIhr; daha sonra havada sogutulur.) (0 Solidus Slcak1lgmm biraz altIna ISltIhr; daha sonra havada sogutulur.) (0 Verilenlerin hi<;biri dogru degildir.) (27) Hacim Merkezli Kup birim kafesi i<;in, Atomik Paketlenme Faktoru nedir? (0 0.74) (0 0.52) (0 0.68) (00.50) (0 Verilenlertn hiC;;biri) (28) Hacim Merkezli Kup kristal kafesinde, Kubun bir kenan ile Atom yarl<;apl arasmdaki bagmtI naslldlr? (0 a = 2r) (0 a = 4r/-V2) (0 a = 4r/-V3) (0 a = 1.633 r) (0 Verilenlerin hiC;;biri) (29) NaCI birim kafesinin bir kenan 5.64 Angstrom (OA) olduguna gore, yogunlugu nedir? (gram/cm3 ) (Na: 23, CI: 35.5, Avogadro SaYIsI: 6.02 *1023 , NaCI birim kafesinde 4 Na+ ve 4 CI- atomu vardlr.) (0 1.65) (0 1.85) (02.165) (02.56) (0 Verilenlertn hiC;;biri) (30. - 36. Sorular, a:;;aglda verilen Cd - Bi Denge Diyagraml ile ilgilidir. % 80 Bizmut Ala:;;lml, SIVI Durumda iken, Cok Yava§ sogutuluyor. (30) 200°C de KatI/SlVl oranl nedir? (0 0.2) (0 0.5) (0 0.75) (0 1) (0 Verilenlertn hi<;biri) (31) 200°C de % SlVl nedir? (0 20) (040) (050) (066.66) (075) (32) 200°C de, Katmm i<;indeki Bizmut miktarl, % ka<;tIr? (0 50) (0 66.66) (0 75) (0 80) (0 100) (33) 200°C de, Slvmm i<;indeki Bizmut miktan, % ka<;tIr? (0 50) (0 66.66) (0 70) (0 80) (0 100) (218)
r j
,/
t T
200."
h.~--_
\40·
(34) Ala:;;lm, 140°C ye Yava:;; Sogutuldugunda, % Bizmut miktan, ne kadardlr? (0 50) (0 60) (0 80) (0 100) (0 Verilenlerin hiC;;biri) (35) Oda Slcakhgmda, Otektik karl:;;lm miktarl, % ka<;tIr? (050) (060) (080) (0 100) (0 Verilenleri? hi<;biri) . (36) Oda Slcakhgmda Ala:;;lmdaki (Otektik/KatI Blzmut) oram, ne kadardlr? (00.25) (00.50) (00.66) (00.75) (0 1)
(219)
TEST: 10 (1) Kesiti. 2.46 cm ve 3.07 cm olan bir Aluminyum \;ubuk. 7640 Kgr lik bir kuvvetle \;ekilmektedir. <;ubuktaki gerilim, ne kadardlr? (Kgr/ c m 2) (0962) (0850) (0 1012) (0 1325) (0 hi\;biri) (2) <;apI 1.28 cm olan bir \;elik \;ubuk, 5000 Kgr lik bir \;ekme kuvvetine maruzdur. <;ubukdaki gerilim, ne kadardlr? (Kgr/cm2) (02818) (03012) (03526) (03886) (0 hi\;biri) (3) ilk uzunlugu 5 cm olan e:;;it iki <;ekme Test numunesi ahmyor. Biri, \;ekmede 2 katma, digeri basmada yansma deforme ediliyor. <;ekmede Pratik Birim Uzama, ne kadardlr? (00.5) (0 1) (0 -1) (0 - 0.5) (00.69)
(4) 3. Soruda, Basmada Hakiki Birim Uzama, ne kadardlr?
•
(0 - 0.5) (0 -1) (0 - 0.69) (00.5) (0 Verilenlerin hi\;biri)
(5) Hangi Rockwell Sertlik Ol\;me metod(u)/Ian, Elmas Koni u\; kullamr? (0 RAJ (0 Rs) (0 Rc) (0 RA ve Rs) (0 RAve Rc) (6) 100 KgryUk kullamlarak yapllan bir Vickers Sertlik Ol\;mede HV Sertlik Degeri 378 <;akmasl i\;in, herbir arahgl 0.02 mm olan bUyUt~\; uzerinde, ka\; \;izgi okumak gerekiir? (0 33) (0 34) (0 36) (0 40) (0 Verilenlerin hi\;biri) (7) Bir <;entikli Darbe Testinde, Du:;;me A\;ISI: 165 o. Yukselme A\;ISI: 85 a dir. Klrma <;ekicinin Aglrllgl: 20 Kgr. Sarka\; kolu: 40 cm olduguna gore, numunenin Kmlma Enerjisi, a:;;agldaki degerlerden hangisine en yakmdlr? (Kgr.m) (08) (08.4) (09) (09.4) (0 10) (8) Hangi Tahribatslz Test(ler), her \;e:;;it malzemeye uygulanamaz? (0 Eddy (Fuko) Ak!m) (0 Manyetik Toz) (0 Radyografi) (0 SlVl Penetrant) (0 Manyetik Toz ve Sonik) (9) <;ekme Testinde, verilen malzeme ozellilderinden hangisi, tesbit edilmez? (0 Suneklik) (0 Elastik Modul) (0 Darbe Direnci) (0 Kopma Gerilimi) (0 Verilenlelin hepsi. tesbit edilir.) (10) Brinell Sertlik Ol\;mesinde, ucun batmaslyla, malzemede meydana gelen alan, bir ...... (0 Konidir) (0 Prizmadlr) (0 Piramitdir) (0 Kure Par\;asldlr) (0 Silindirdir) (11) Bir Rockwell Sertlik Ol\;mesinde, ibre, 0 dan kucuk bir deger gosterirse, verilenle.:den hangisi yanh:;;tlr? (0 U\;, malzemeye 0.2 mm den faz!a batml:;;~lr.) (0 Ol\;mede kullamlan U\;, malzemenin sertligine uygun deglldlr.) (0 Ol\;mede kullamlan yUk, malzemenin sertligine uygun degildir.) (0 Sertlik negatifdir.) (0 Verilenlerin hepsi dogrudur.) (12) Sertle:;;tirilmi:;; \;eliklerin Sertlik Ol\;melerinde, hangisi hi\; kullamlamaz? (0 Brinell) (0 Vickers) (0 Rockwell A) (0 Rockwell B) (0 Rockwell C) (1~) Eddy (Fuko) Ak!m Testi ile muayene hakkmda, hangisi yanh:;;t1r? (0 Istatistiksel Kalite Kontrolune uygundur.) (0 Son derece hlZhdlr.) (0 Silindir ve <;ubuklann merkezlerindeki sureksizlikler, tesbit edilir.) (0 Test numunesi ile temaSI gerektirmez.) (0 Verilenlerin hepsi dogrudur.) (14) GorunW Kalite Gostericisi ile ilgili olarak, hangisi yanh:;;t1r? (0 Filmdeki netlik ve A\;lk - Koyu farklanm gosterir.) (0 En kotu Radyografik pozisyona yerle:;;tirilir.) (0 Kusurlann minimum boyutunu gosterir.) (220)
(0 Bir Radyograf tekniginin kalitesini ortaya koyar.) (0 Yukanda verilenlerde yanh:;; yoktur.) (15) Gama (y) Radyografisi ile ilgili olarak, hangisi yanh:;;tlr? (0 Radyasyon :;;iddeti, kontrol ile degi:;;tirilemez.) (0 Kaynagm kuvveti, devamh olarak bozundugu i\;in, bir zaman sonra slflra du:;;er.) (0 A\;lk Koyuluk fark!, genellikle du:;;uktur.) (0 Radyasyonun du:;;iik :;;iddeti, uzun poz zamanlanm gerektirir.) (0 Yukanda verilen :;;lklarda yanh:;; yoktur.) (16) Ultrasonik Testde kullamlan dalga Wrleri, verilen bir malzeme i\;inde, hlzhdan yava:;;a dogru, slralam:;;l naslldlr? (0 Yuzey, Boylamasma, Enlemesine) (0 Yuzey, Enlemesine, Boylamasma) (0 Enlemesine, Boylamasma, Yuzey) (0 Boylamasma, Enlemesine, Yuzey) (0 Yukanda verilenlerde dogru bir slralama yoktur.) (17) Bir Ultrasonik demetin dalga boyu (A). verilenlerden hangisini tesbit etmez? (0 Ultrasonigin kusurlara hassasiyetini) (0 Ultrasonigin ana karakterini) (0 Ultrasonigin Par\;aya nufuz etme kabiliyetini) (0 Par\;amn kalmhglm) (0 Verilen :;;lklann hepsini tesbit eder.) (18) Bir arayUzeyde, arayUzeye gelen ve oradan yanslt1lan Ultrasonigin birbirlerine gore :;;iddetleri, ortamm baghdlr. (0 Yuzey Kmclhgma) (0 Yogunluguna) (0 Kristal Kafes yapIsma) (0 Yuzey Sertligine) (0 Oz Akustik Empedanslna) (19) Ultrasonik Test Osiloskop goruntusu, hangi enerjinin diger ba:;;ka bir enerjiye \;evrilmesidir? (0 Mekanik ~ Ses) (0 Mekanik ~ Elekirik) (0 Ses ~ Elektrik) (0 Elekmk ~ Mekanik) (0 Yukarda verilenlerin hi\;biri dogru degildir.) . (20) Hangisi, Ultrasonik sinyalin Genligindeki azalma sebeplermden degildir? (0 Ultrasonik cihazm AhcI Devresindeki sinyalin elektronik olarak azalmasl) (0 Test par\;asmdaki Sureksizlikler) (0 Ultrases Kaynagmm Genligindeki azalma) (0 Dalgalann numuneye A\;lh gonderilmesi) (0 Verilenlerin hepsi. Genlikdeki azalma sebepleridir.) (21- 22 - 23. Sorular), a:;;aglda verilen maddelerle ilgilidir. (i) Kusur varsa, gorunen yalmzca, On Yuzey ve Arka Yuzey Sinyalleri boylarmm e:;;it olmadlgldlr. (ii) Kusur yoksa, tek On Yuzey Sinyali gorimur. (iii) Kusur yoksa, On Yuzey ve Arka Yuzey Sinyallerinin boylan, yakla:;;lk e:;;ittir. (iv) Kusur varsa, On Yuzey ve Arka Yuzey Sinyalleri arasmda bir Kusur Sinyali olur. (21) Uzunlamasma Dalga kullanan Ultrasonik Testde, hangileri dogrudur? (0 i ve ii) (0 i ve iii) (0 ii ve iii) (0 ii ve iv) (0 iii ve iv) (22) Enlemesine Dalga kullanan Ultrasonik Testde. hangileri dogrudur? (0 i ve ii) (0 i ve iii) (0 ii ve iii) (0 ii ve iv) (0 iii ve iv) (23) iletim i\;inden metodunda, hangileri dogrudur? (0 i ve iil (0 i ve iii) (0 ii ve iii) (0 ii ve Iv) (0 iii ve iV) (24) YapI:;;ma (Kayna:;;ma) bagmm, iletim i\;inden testinde, bagm kusursuz olmasl, nasll anla:;;lhr? (0 On Yuzey Sinyal Genligindeki artrna ile) (0 On Yuzey Sinyal Genligindeki azalma ile) (0 On Yuzey Sinyal Genligi ile aym) (0 Hi\;bir Sinyal gorulmemesi ile)
(221)
(25) X- ekseni, Ultrasonigin Yol alma zamamm; Y- ekseni, Sinyal Genligini gosterirse, bu Tarama hangisidir? (0 B) (0 C) (0 A) (0 iletim
•
ic;inden) (0 Birle~me bagl) (26) Silindirik c;elik bir ~aftm, Manyetik Toz Testinde, boylamasma (uzunlamasma) c;atlaklan tesbit etmek ic;in, nasll bir Manyetik Alan meydana getirilmelidir? (0 Parc;anm yUzeyi boyunca, Uzunlamasma) (0 Parc;amn CapI etrafmda) (0 Her turlu ~ekilde uygulanabilir.) (0 Uzunlamasma c;atlaklar, tesbit edilemez.) (27) Floresans (Panldayan) Penetrantlar (Nufuz ediciler), . da denilen Suzulmu~ Ultraviyole 1~lgl altmda gozlenirler. (0 Parlak Beyaz I~lk) (0 Mor I~lk) (0 KIrmlzl I~lk) (0 Mavi I~lk) (0 Siyah I~lk) (28) Penetrant ve Geli~tiricinin (Developer) slraslyla, genel olarak renkleri nedir? (0 San - Klrmlzl) (0 Mavi - Beyaz) (0 Siyah - Beyaz) (0 SarI - Beyaz) (0 Klrmlzl - Beyaz) (29) Geli~tiricinin esas fonksiyonu nedir? (0 Penetrantl, test parc;asmdan uzak1a~tIrmak) (0 Penetrantm, c;atlaga girmesini kolayla~tIr mak) (0 Penetrant gosterimini kolayhkla gorulUr yapmak) (0 PenetrantI c;ozmek) (0 PenetrantI, c;atlakdan uzakla~tIrmak) (30) Bir malzemeye uygulanan bir ilk Radyasyon ~iddeti ic;in, arka yUzeyden C;lkan Radyasyon ~iddeti, neye/nelere baghdlr? (0 Gec;en Zamana) (0 Malzeme Kalmhgma) (0 Malzemenin X I~mlanm Emme KatsaYlsma) (0 Malzeme Kahnhgma ve Zamana) (0 Malzeme Kalmhgma ve Emme KatsaYIsma) (31) II ve h 1. ve 2. Radyasyon ~iddetlerini, FI ve F2 :Bir Odaktan II ve b nin uzerlerinde bulundugu yUzeylere olan mesafeleri (uzakhklan) gosterirse, aralanndaki bagmtI nasIldlr? [0 (F2/FJl = (II/b)2] [0 (F2/FI) = (I2/II)2 1 [0 (II/b) = (FI/F2)2 ] [0 (II/b) = (F2/FJl2 1 (0 Verilenlerin hic;biri dogru degildir.) (32) Test parc;asmm uzerine gonderilen X I~mlannm nufuz (ic;inden gec;me) glicu, hangi faktor(e)/Iere baghdlr? (0 Tup Voltajl ile artar, Dalga.Boyu ile Dogru OrantIhdlr.) (0 Tup Voltajl ile Degi~mez, Dalga Boyu Ile Ters OrantIhdlr.) (0 Tup Voltajl ile Degi~mez, Dalga Boyu ile Dogru OrantIhdlr.) (0 TUp Voltajl ile artar, Dalga Boyu ile Ters OrantIhdlr.) (0 Verilenlerin hic;biri, dogru degildir.) (33) Filmin her iki tarafmda Pb (Kur~un) Perdeler (Folye) kullanmakla ilgili olarak, verilenlerden hangisi, yanh~tlr? (0 Folyeden kopanIan elektronlann, fotografik tesirleri vardlr.) (0 YayIlan (saC;llan) Radyasyonun etkilerini azaltIr.) (0 Poz Zamamm kIsaltlr.) (0 Filmin yanmasml onler.) (0 Verilenlerin hepsi dogrudur.) (34) Malzeme ic;indeki bir kusur, Ultrasonigi, ideal suni bir kusur gibi yansltIr. (0 Dogru) (0 Yanh~)
(222)
TEST: 11
(1. - 9.) Sorular,
Yanda verilen, Tavlanml~ bir Yumu~ak c;elik ic;in, cr - E grafigi ile ilgilidir. i~aretlenen ilk olc;u uzunlugu: 30 mm; ilk Kesit Alam: 25 mm2 dir.)
(1) Bu c;elik ic;in, hesaplanan Elastik Modul, ne kadardlr? (N/mm 2) (0 104000) (0200000) (0 75 000) (0 150000) (0 Verilenlerin hiC;biri) (2) Numune kInldlgl anda, hakiki birim uzama = 0.30 oldugunu kabul edersek, numunenin son uzunlugu, kac; mm olur? (034.5) (037.5) (039) (040.5) (0 hiC;biri) (3) Numune kInldlgl anda, son uzunlugu Pratik FormUl ile, yakla~lk ne kadardlr? (mm) (035) (037) (039) (040.5) (0 Verilenlerin hiC;biri) (4) Kallcl deformasyon olmadan, Test parc;asl uzerindeki maksimum kuvvet, ne kadardlr? (kN) (0 5) (0 6.5) (0 10) (0 50) (0 Verilenlerin hiC;biri) (5) Celigin ugradlgl Plastik Deformasyonun, Elastik Deformasyona oram nedir? (0 11) (0 50) (0 99) (0 119) (0 Verilenlerin hic;biri) (6) Numuneye 0.00125 birim uzama vermek ic;in, ne kadar EneIji lazlmdlr? (Joule) (1 J = 1 N *lm) (0 0.094) (00.12) (07.4) (08.8) (0 Verilenlerin hiC;biri) (7) Numune, boyun vermeye ba~ladlgI zaman, uzerindeki kuvvet, kac; (kN) dur? (0 7.5) (0 10) (0 15) (075) (0 Verilenlerin hiC;biri) (8) (Ao/Asan) = (lsan/la) formulu, boyun veren sunek bir malzeme uzerinde, hangi noktaya kadar gec;erlidir? (0 Elastik Slmr) (0 OrantI Smm) (0 Akma Noktasl) (0 Cekme Noktasl) (0 Kopma Noktasl) (9) % Kesit Daralmasml, % 30 olarak kabul edersek, Hakiki Kmlrna Gerilimi, kac; N/mm2 olur? (0475) (0500) (0528) (0650) (0 Verilenlerin hiC;biri) (10) Bir Centikli Darbe testinde, KIrma Cekicinin Aglrhgl 50 Newton, Klrma Kolunun uzunlugu 40 cm dir. Du~eyle 168 0 lik bir Klrrna AC;lsl verilerek, numune kInldlgmda, Klrma Enerjisinin 3 Joule C;lkmasl ic;in, Yukselme AC;lsl kac; derece olmalldlr? (0 53.5) (0 58.5) (0 100) (0 145.9) (0 Verilenlerin hiC;biri) (11) Rockwell B Sertlik Olc;mesinde kullamlan uc; ve Yuk nedir? (0 Elmas Koni. 60 Kg) (0 Elmas Piramit. 100 Kg) (0 (1/16)" Bilya. 100 Kg) (0 (1/8)" Bilya. 100 Kg) (0 Elmas Koni, 150 Kg)
(223)
•
(12) Vickers Sertlik Ol<;me Metodunda kullamlan u<; ve Yuk nedir? (0 Elmas Koni. 60 Kg) (0 Elmas Piramit. 100 Kg) (0 (1/16)" Bilya. 100 Kg) (0 (1/8)" Bilya. 100 Kg) (0 Elmas Koni. 150 Kg) (13) Vickers Sertlik Degeri, a:;}agldakilerden hangisidir? [0 P/(d 2 /2sin68°)] [0 P/(sin68°/d 2 )] [0 d 2 /(P*sin68°)] [0 P /(2 sin 68°)] (0 Verilenlerden hi<;biri) (14) Rockwell Yuzeysel Cihazl, hangi par<;alar i<;in kullamhr? (0 Ta:;anamaz par<;alar) (0 <;ok duzglin) (0 Demir dl:;}l Ala:;}lmlar) (0 <;ok yumu:;}ak par<;alar i<;in) (0 ince par<;alar i<;in) (15) Verilenlerden hangisi, Knoop Sertlik Testi hakkmda yanh:;}tlr? (0 U<;. Elmas Piramitdir.) (0 Mikro sertlik testidir.) (0 Malzemede meydana gelen iz, E:;}kenar D6rtgendir.) (0 Uygulanan ylik, 15 - 45 Kg arasmda degi:;}ir.) (0 Verilenlerin hepsi dogrudur.) (16) Hakiki Birim Uzama ile, Pratik Birim Uzama arasmdaki bagmtl naslldlr? (0 Ehak = In Epr) (0 Ehak = 1 + In Epr) (0 Ehak = In (1 +Eprl ) (0 Epr = In Ehak) (0 Verilenlerin hi<;biri) (17) Elmasdan sonra en sert olan muhendislik malzemesi hangisidir? (0 Sertle:;}tirilmi:;} Yuksek Karbonlu <;elikler) (0 Egeler) (0 Kesme Taklmlan) (0 i:;}lenebilir <;elikler) (0 Nitrurlenmi:;} <;elikler) (18) <;entikli Darbe Testinde, V <;entiklerinin a<;lSl, ka<; derecedir? (030) (045) (060) (090) (0 Verilenlerin hi<;biri) (19) Brinell Sertlik Degeri (BSD), ne ile orantlhdlr? (Malzemenin) (0 Akma Gerilimi) (0 Toklugu) (0 Kopma Gerilimi) (0 Akma Kuvveti) (0 <;elune Gerilimi) (20) A malzemesi, B tarafmdan <;izilirse; B malzemesi C' yi <;izerse; C, A malzemesi tarafmdan <;izilirse, aralarmdaki Sertlik slralamasl nasll olur? (0 A> C > B) (0 B > C > A) (0 B > A > C) (0 A> B > C) (0 C > A > B)
(224)
TEST: 12
420 370 300
(1. - 9. Sorular. yanda verilen, Tavlanml:;} bir Du:;}uk Karbonlu <;elik i<;in (J - E grafigi ile ilgilidir. i:;}aretlenen ilk 61<;u uzunlugu: 25 mm ve ilk kesit alam: 25 mm 2 dir.)
25 -25
o
0.20
(1) Bu <;eligin hesaplanan Elastik Modulu, ne kadardlr? (GPa) (0 104) (0200) (0 150) (0 180) (0 Verilenlerin hi<;biri) (2) Numune kmldlgl anda, hakiki birim uzama = 0.20 oldugunu kabul edersek, numunenin son uzunlugu, ka<; mm olur? (029) (030.5) (032) (034) (0 Verilenlerin hi<;biri) (3) Numune kmldlgl anda, son uzunlugu Pratik FormUl ile ne kadardlr? (029) (0 30) (0 32) (0 34) (0 Verilenlerin hi<;biri) (4) Kahcl deformasyon olmadan, test par<;asl uzerindeki maksimum kuvvet, ne kadardlr? (kN) (05) (06.5) (07.5) (0 10) (0 Verilenlerin hi<;biri) (5) <;eligin ugradlgl Plastik Deformasyonun, Elastik Deformasyona oram nedir? (0 11) (050) (099) (0 119) (0 Verilenlerin hi<;biri) (6) Numuneye 0.001 birim uzama vennek i<;in. ne kadar Enerji lazlmdlr? (Joule) (1 J = 1 N * 1 m) (00.094) (00.12) (07.4) (08.8) (0 Verilenlerin hi<;biri) (7) Numune, boyun vermeye ba:;}ladlgl zaman, uzerindeki kuvvet, ka<; (kN) dur? (0 7.5) (0 10.5) (0 15) (075) (0 Verilenlerin hi<;biri) (8) (Ao / Ason) = (Ison/lo) fonnulii. boyun vermeyen siinek bir malzeme uzerinde, hangi noktaya kadar ge<;erlidir? (0 Elastik Smlr) (0 Grantl Smm) (0 Akma Noktasl) (0 <;ekme Noktasl) (0 Kopma Noktasl) (9) % Kesit Daralmasml, % 30 olarak kabul edersek, Hakiki Kmlma Gerilimi, ka<; MPa olur? (0475.5) (0 500) (0528.6) (0650.4) (0 Verilenlerin hi<;biri) (10) Bir <;entikli Darbe testinde, Klrma <;ekicinin Aglrhgl 50 Newton, Sarka<; Kolunun uzunlugu 40 cm dir. Dii:;}eyle 168 ° lik bir Klrrna A<;lSl verilerek, numune kmldlgmda, Klrma Enerjisinin 3.5 Joule <;lkmasl i<;in, Yiikselme A<;ISl ka<; derece olmahdlr? (0 145.9) (0 143.4) (0 120) (0 100.5) (0 Verilenlerin hi<;biri)
(225)
•
TEST: 13 (1) Diikme Demir, iinemli ........ mukavemeti giisterir, fakat <;;ekme Mukavemeti dU§1.1ktur. (0 Kopma) (0 Kesme) (0 Akma) (0 Egilme) (0 Basma) (2) Hangi i§lem, Beyaz Diikme Demirin, DiivUlebilir (Temper) Diikme Demire degi§mesine sebep olur? (0 Sertle§tirme) (0 Menevi§leme) (0 Tavlama) (0 Normalize) (0 A§llama) (3) Gri Diikme Demire, Optik Metal Mikroskobunda baklldlgmda, kendisinin, karakteristik olarak, hemen tamnmasml saglayan, hangi yapldlr? (0 Ledeburit) (0 Perlit) (0 Sementit) (0 Lamelli Grafit) (0 Verilenlerin hi<;biri) (4) ....... Diikme Demiri i§lemek (tala§ kaldlrmak), <;ok zordur. (0 Gri) (0 Beyaz) (0 Ferritik) (0 Temper) (0 Kuresel Grafitli) (5) Kukurt'un Diikme Demirde etkisi, ....... .i kararh yapmaktlr. (0 Perlit) (0 Ledeburit) (0 Sementit) (0 Grafit) (0 Ferrit) (6) Gri Diikme Demirde, du§uk ergime dereceli bir Otektik (Steadit) meydana gelmesine sebep olan eleman hangisidir? (0 Silisyum) (0 Mangan) (0 Kukurt) (0 Fosfor) (0 Krom) (7) Gri Diikme Demir, esas olarak, bir Ala§lmldlr. (0 Fe - C - Mn) (0 Fe - C - S) (0 Fe - C - P) (0 Fe - C - Si) (0 Fe - C - Ni) (8) Oldukca yava§ sogutma ile elde edilen Diikme Demir, hangisidir? (0 Kuresel Grafitli) (0 Temper) (0 Beyaz) (0 Ferritik) (0 Verilenlerin hi<;biri elde edilmez.) (9) Hangi Ala§lm elemam, grafitleyici olarak hareket eder? (0 Mangan) (0 Fosfor) (0 Kukurt) (0 Silisyum) (0 Krom) (10) Demiryolu raylan, en ekonomik olarak, hangi demir Ala§lmmdan yapllabilir? (0 Du§uk Karbonlu <;;elik) (0 Orta Karbonlu <;;elik) (0 Beyaz D.D) (0 Gri D.D.) (0 Temper D.D.) (11) Tala§ Alma Kolayhgl (i§lenebilirligin) en fazla olmasl istenen par<;alar, hangi tip Diik1.1m Ala§lmmdan yaplhr? (0 Temper) (0 Gri) (0 Benekli) (0 Kuresel Grafitli) (0 <;;elik Diikum) (12) Gri Diikme Demirin, Oda Slcakhgmda, du§uk <;;ekme Mukavemeti ve Darbe Direnci giistermesine sebep olan yapl, hangisidir? (0 Perlit) (0 Ledeburit) (0 Sementit) (0 Ferrit) (0 Lamelli Grafit) (13) <;;il denilen, kum kahp i<;indeki <;;elik Sadar, hangi Diikme Demir elde etmek i<;in kullamhr? (0 Gri) (0 Ferritik) (0 Beyaz) (0 Temper) (0 Kuresel) (14) % 3 Karbon, % 1 Silisyum, % 0.5 Fosfor'u olan bir Diikme Demirde, Karbon Ekivalam (E§degeri), kaba formulle % ka<;tlr?
(18) Demir Ala§lmlan i<;inde en akl§kan olam hangisidir? (0 Siyah Temper D.D.) (0 Beyaz Temper D.D.) (0 <;;elik Diikum) (0 Gri D.D.) (0 Beyaz Diikme Demir) (19) % 3.2 C' lu Demir Ala§lmmdan 3 Kg, % 0.4 C' lu Demir Ala§lmmdan 1 Kg almarak, bunlar SlVl durumda kan§tlnhrlarsa, yeni olu§an Ala§lmm, Karbon % si ne olur? (02.3) (02.4) (02.5) (02.8) (0 3.0) (20. - 23. Sorular, 100 Kg aglrhgmda, % 2.5 Karbon E§degerli Diikme Demirin, ava§ so - tulmasl ile il ilidir.
Ddtu
."~
re + S~lUel1t: 1
'---1-_"..-'+ S /
r.1 Q
n l i t 3"-o,,nti:
-
Per lit
1"=rrll
-t
St:int:l·.
tit .; .1
Ii S
(20) Olu§acak Ledeburit miktan, ka<; Kg'dlr?
( ) (21) Olu§acak Perlit miktan, ka<; Kg'dlr? ( ) (22) Oda Slcakhgmdaki Toplam Fe3C miktan, ka<; Kg'dlr? (........) (23) Oda Slcakhgmda Fe3C fazmdaki Karbon miktan, ka<; K 'dlr?
(02.5) (03.0) (03.50) (03.75) (04.0)
(15) Beyaz Diikme Demirin, yaplsl naslldlr? (0 Ferrit + Lamel Grafit) (0 Ferrit + Perlit) (0 Perlit + Sementit) (0 Perlit + Lamel Grafit) (0 Verilenlerin hi<;biri) (16) SlVl durumdan itibaren, <;ok yava§ sogutma uzerine elde edilen Diikme Demirin son yaplsl nedir? (0 Perlit + Lamel Grafit) (0 Ferrit + Lamel Grafit) (0 Ferrit + Fe3C) (0 Perlit + Fe3C) (0 Verilenlerin hi<;biri) (17) Gri Diikme Demirde, verilen bir Sertlik degeri i<;in, slraslyla en yiiksek ve en du§uk <;;ekme Mukavemetleri, .... ve ... tiplerinde elde edilir? (0 C, D) (0 A, B) (0 B, C) (0 D, E) (0 A, D) (226)
Q
1--------
(227)
(24) (~ekil. 1) de g6sterilen mikroyapl, hangi Demir Ala:;?lmma aittir? (0 Perlitik Temper) (0 Ferritik Temper) (0 Perlitik Kurese1) (0 Ferritik Kuresel) (0 Veri1en1erin hi<;;biri) (25) (~ekil. 2) de g6steri1en mikroyapl, hangi Demir Ala:;?lmma aittir? (0 Perlitik Temper) (0 Ferritik Temper) (0 Perlitik Kurese1) (0 Ferritik Kuresel) (0 Veri1en1erin hi<;;biri) (26) (~ekil. 3) de g6sterilen mikroyapl, hangi Demir Ala:;?lmma aittir? (0 Perlitik Temper) (0 Ferritik Temper) (0 Perlitik Kuresel) (0 Ferritik Kuresel) (0 Verilenlerin hi<;;biri) (27) (~ekil. 4) de g6sterilen mikroyapl, hangi Demir Ala:;?lmma aittir? (0 Perlitik Temper) (0 Ferritik Temper) (0 Perlitik Kuresel) (0 Ferrttik kuresel) (0 Verilen1erin hi<;;biri)
•
(228)
TEST: 14 - DOKME DEMiRLER ve DOKME CELiKLER (1) Demir esash D6kum Ala:;?lmlanmn slmflandmlmasmda, en 6nemli Ala:;?lm elementi hangisidir? (0 P) (0 Si) (0 C) (0 Mn) (0 S) (2) Beyaz D. Demir adl verilen malzemeler, yuksek miktarda . ihtiva ettiklerinden. sert ve gevrektir1er. (0 Lamelli Grant) (0 Rozet Grafit) (0 Temper Grafit) (0 Ostenit) (0 Sementit) (3) D6kme <;eligin (<;elik D6kumun), DIN Normundaki i:;?areti nedir? (0 GG) (0 GS) (0 GGG) (0 GTS) (0 G1W) (4) Kahba d6kuldukten sonra, dl:;?mda, ba:;?ka herhangi bir bi<;;imlendirme i:;?lemi g6rmeyen <;;eliklere, D6kme <;elik adl verilir. (0 d6vme) (0 ISltma) (0 tala:;? kaldlrma) (0 surekli d6kum) (0 ingot d6kum) (5) Oksit giderilmi:;?, <;;elik eriyigi i<;;inde, gaz kabarcIgI olu:;?umu <;;ok azdlr veya hi<;; yoktur, yani eriyik katIla:;?lr. (0 kaynayarak) (0 kaynamadan) (0 homojen) (0 ince taneli) (0 1mba taneli) (6) <;elik D6kum, Gri D6kum ve Temper D6kumun pahahhklanm kar:;?lla:;?tmrsak, ne s6yleyebiliriz? (0 <;elik D6kum pahahdlr.) (0 Gri D6kum pahahdlr.) (0 Temper D6kum pahahdlr.) (0 Par<;;aya g6re degi:;?ir.) (0 Bir:;?ey s6ylenemez.) (7) D6kme Demirin. uygulamada en 6nemli ham maddesi nedir? (0 Ferro silis) (0 Ferro mangan) (0 <;elik hurdasl) (0 D6kme Demir hurdaSl) (0 Pik) (8) Verilen Karbon arahklarmdan hangisi, Gri D6kme Demiri g6stermektedir? (0 < % 2) (02.0 - 4.3) (02.5 - 5.0) (03.0 - 5.5) (0 Veri1en1erden hi<;;biri) (9) D6kme Demirin, Dayamm ve Sertligi, C ve Si miktan ile nasll degi:;?ir? (0 C ve Si 1', artar.) (0 eve Si -1. artar.) (0 C i. Si -1 artar.) (0 C -1. Si i artar.) (0 D6kme Demir turune g6re degi:;?ir.) (10) Gri D. Demir, Beyaz D. Demir ile kar:;?lla:;?tm1dlgmda, hangi 6zelligi du:;?uktur? (0 Dayamml) (0 Darbe Mukavemeti) (0 i:;?lenebilirligi) (0 Verilenlerin hepsi du:;?uktUr.) (0 Verilenlerin hepsi yliksektir.) (11) GG i:;?areti, DIN Normunda neyi g6sterir? (0 Beyaz D. D.) (0 <;elik D6kum) (0 Gri D. D.) (0 Temper D. D.) (0 Sfero D. D.) (12) Gri D6kUmde bile:;?im (kompozisyon) sabit kalmak :;?artIyla, ham d6kum <;;apI arttIk<;;a (par<;;a kalmhgl arttIk<;;a), Sertlik ve <;ekme Dayamml, nasll degi:;?ir? (0 artar.) (0 degi:;?mez.) (0 azahr.) (13) ...... .ler, karbur (Sementit) olu:;?umunu ko1ayla:;?tIrmak uzere, % 1.2 ye kadar Mangan ihtiva eder1er. (0 <;elik d6kiim) (0 Gri D6kum) (0 Beyaz D. D.) (0 Temper D. D.) (0 Sfero D. D.) (14) "Malzemenin i:;?lenmesi <;;ok gU<;;, gevrek i<;; yaplsmdan dolayl, darbelere kar:;?l a:;?m hassastIr." Bu ifade, hangi D6kum ma1zemeye ait olabilir? (0 <;elik) (0 Gri) (0 Beyaz) (0 Temper) (0 Sfero) (15) "<;entik1i i<;; yaplsmdan do1ayl, deformasyon (:;?eki1 degi:;?tirme) kabiliyeti, yok denecek kadar az olup, kopma uzamaSI % 1'in altmdadlr." Bu ifade, hangi D6kum ma1zemeye ait olabilir? (0 D6kme <;elik) (0 Gri d.d.) (0 Beyaz d.d.) (0 Temper d.d.) (0 Sfero d.d.) (16) Hooke BagmtIsmm ge<;;erli olmadlgl ma1zeme hangisidir? (0 <;elik d6kum) (0 Beyaz d.d.) (0 Gri d.d.) (0 Temper d.d.) (0 Sfero d.d.) (17) Titre:;?im s6numleme 6zelligi, en yliksek olan malzeme hangisidir? (0 <;elik d6kum) (0 Beyaz d.d.) (0 Gri d.d.) (0 Temper d.d.) (0 Sfero) (18) Silisyum miktan fazla olan Gri d6kumun, nasll bir 6zelligi g6ze <;;arpar? (0 Dayamml artml:;?tlr.) (0 Sunekligi artml:;?tIr.) (229)
•
(0 <;entik vurma Toklugu artml:;;tIr.) (0 Korozyona dayamkhhgl artml:;;tIr.) (0 Verilenlerin hepsi dogrudur.) (19) Ostenitik D6kme Demirlerde, ana ala:;;lm elementi nedir? (0 Ni) (0 Cu) (0 Si) (0 Cr) (0 Mn) (20) Hangi D6kum malzeme, yliksek erime slcakhgmdan dolaYI, en gU<;;lu eritme ocaklanm gerektirir? (0 <;elik d6kUm) (0 Gri d.d.) (0 Sfero d.d.) (0 Beyaz Temper d.d.) (0 Siyah Temper d.d.) (21) Hacimsel buzulme, hangi demir malzemede en fazladlr? (0 D6kme <;elil{) (0 Beyaz d.d.) (0 Gri d.d.) (0 Temper d.d.) (0 Sfero d.d.) (22) Hangi demir malzeme eriyiginin akIclhgl ve kahbl doldurmasl, en k6tudur? (0 D6kme <;elik) (0 Beyaz d.d.) (0 Gri d.d.) (0 Temper d.d.) (0 Sfero d.d.) (23) Gri d6kme demirin , Karbon ve daha <;;ok Silisyum artInrken, Karbur yaplcllar ZIt y6nde etkiler. (0 A:;;mma direncini) (0 Sunekligini) (0 <;entik vurma Toklugunu) (0 Dayammlm) (0 Buylimesini) (24) Slcakhkla, boyut degi:;;iminin minimum seviyede kalmasl istenen 6zel taklm tezgahlan, Lab. cihazlan ile, cam presleme kahplan i<;;in uygun bir malzeme, a:;;agldakilerden hangisidir? (0 D6kme <;elik) (0 Gri d.d.) (0 Ostenitik d.d.) (0 Temper d.d.) (0 Sfero d.d.) (25) GT i:;;areti, DIN Normunda, hangi demir malzemeyi g6sterir? (0 D6kme <;elik) (0 Beyaz d.d.) (0 Gri d.d.) (0 Temper d.d.) (0 Sfero d.d.) (26) Lamel Grafitli d6kme demir, genellikle, <;ekme Dayammml degil, artIrmak maksadlyla sertle:;;tirilebilir. (0 Buylimesini) (0 Sunekligini) (0 <;entik vurma Toklugunu) (0 A:;;mma Direncini) (0 Verilenlerin hepsini) . (27) Hangi d.6kumde, mekanik 6zelliklerin iyile:;;tirilmesi i<;;in, bitml:;; par<;;alara ISII I:;;lem uygulanmasl, ka<;;lmlmazdlr (:;;arttIr)? (0 <;elik D6kum) (0 Gri D6kum) (0 Siyah Temper) (0 Beyaz Temper) (0 Sfero) (28) Hangi <;;e:;;it d6kumde, d6kulen par<;;alann kutlesi, <;;ogunlukla 1 Kg'm altIndadlr? (0 <;elik d6kUm) (0 Gri d6kum) (0 Beyaz d6kum) (0 Temper d6kum) (0 Sfero d6kum) (29) Hangi demir malzemede. mekanik 6zellikler, et kalmhgma baghdlr? (0 D6kme <;elik ) (0 Gri d.d.) (0 Beyaz Temper) (0 Siyah Temper) (0 Sfero d.d.) (30) Kuresel Grafitli d6kme demir yaplml ha}{kInda, a:;;agldaldlerden hangisi yanh:;;tlr? (0 Bile:;;imde Mangan, <;;ok az olmahdlr.) (0 Grafit <;;ekirdeklenmesini kolayla:;;tlrmak i<;;in, Ferro Silis katIhr.) (0 Grafitin yumrula:;;masl i<;;in, % 0.5 Magnezyum katIhr.) (0 i:;;lemin verimliligi, Kukurt'un fazlahgma baghdlr.) (0 Verilenlerin hepsi dogrudur.) (31) Sert ve Yumu:;;ak Lehimleme, hangi demir turlerine, rahathkla uygulanabilir? (0 Gri) (0 Temper) (0 Sfero) (0 Verilenlerin hepsine) (0 Verilenlerin hi<;;birine) (32) 5 - 6 mm den ince kesitli Beyaz Temper d6kumlerde, i<;;yapI tamamwla dir. (0 Temper Grafitli) (0 Ostenitik) (0 Perlitik) (0 Ferritik) (0 Martensitik) (33) Temper d6kme demirin ilk a:;;amasmda elde edilen "Ham Temper D6kum", nasll bir yapldadlr? (0 Perlitik Lamelli) (0 Beyaz d.d.) (0 Ostenitik d.d.) (0 Sfero) (0 Verilenlerin hi<;;biri) (34) Temper d6kme demirin i<;; yaplsl, verilenlerden hangisine bagh degildir? (0 Slcakhk) (0 ISII i:;;lemin yaplldlgl ortam) (0 Zaman) (0 Ham d6kUmun bile:;;imine) (0 Verilenlerin hepsine baghdlr.)
(230)
TEST: 15 DOKME 'DEMiRLER (1) btektik degeri (4.3); Silisyum, Fosfor veya her ikisinin D6kme Demirde bulunmasl halinde degi:;;ir. (0 Dogru) (0 Yanh:;;) (2) btektik somasl ala:;;lmlar, olduk<;;a kmlgandlrlar. (0 D) (0 Y) (3) Silisyum, gri olarak adlandmlan D6kme Demirin olu:;;masma meyli vardlr. (0 Dogru) (0 Yanh:;;) (4) Fosfor'un meydana getirdigi btektik, D6kme Demir'i daha kInlgan yapar. (0 Dogru) (0 Yanh:;;) (5) Kukurt'un etkisi. Sementit'i (Fe3C) kararh yapma egilimi g6stermektedir. (0 Dogru) (0 Yanh:;;) (6) Mangan, Demir SulfUr'un (FeS) olu:;;masma mani olarak, tane smm kInlganhgml 6nler. (0 Dogru) (0 Yanh:;;) (7) Temper D6kme Demir, kmlgandlr. (0 Dogru) (0 Yanh:;;) (8) Beyaz D6kme Demir'i i:;;lemek, <;;ok zordur. (0 D) (0 Y) (9) Gri D6kme Demir. yumu:;;ak ve kolayhkla i:;;lenebilir. (0 D) (0 Y) (10) Gri D6kme Demir'in a:;;m ISltIlmasl neticesi, D ve E tipi grafitler olu:;;ur. (0 Dogru) (0 Yanh:;;) (11) <;ok kahn kesitler, esas olarak Beyaz D6kme Demir olmahdlr, cunku kahn kesitlerin soguma hlzlan yava:;;tIr. (0 Dogru) (0 Yanh:;;) , (12) Kimyasal Analizlerde Gri D6kme Demirde verilen karbon miktan, Birle:;;ik (Sementitik) ve Serbest (Grafitik) haldeki karbonlar toplamldlr. (0 Dogru) (0 Yanh:;;) (13) Gri D6kme Demir'in a:;;llanmaswla, grafit tipinde 6nemli degi:;;me saglanabilir. (0 Dogru) (0 Yanh:;;) (14) Gri D6kme Demirde, Karbon Ekivalam (E:;;degeri) azaldlk<;;a, Cekme Mukavemeti artar. (0 Dogru) (0 Yanh:;;) , (15) Beyaz D6kme Demir, Slcak Ylrtllmaya meyillidir. (0 D) (0 Y) (16) Siyah Temper D6kme Demirde yapl, butun kesit boyunca kalmhga bagh degildir. (0 Dogru) (0 Yanh:;;) (17) Gri D6kme Demirlerin surtunme ve a:;;mmaya diren<;;leri, YUzey Sertle:;;tirme ile artmlabilir. (0 Dogru) (0 Yanh:;;) (18) Gri D6kme Demir. buyuk Mukavemeti g6sterir. fakat <;ekme Mukavemeti du:;;uktur. (0 Kesme) (0 Akma) (0 Egilme) (0 Kopma) (0 Basma) (19) Hangi i:;;lem, Beyaz D6kme Demirin, D6viilebilir (Temper) D6kme Demire degi:;;mesine sebep olur? (0 Normalize) (0 Sertle:;;tirme) (0 Menevi:;;leme) (0 Tavlama) (0 A:;;llama) (20) <;ekme Geriliminin 6nemsiz oldugu yerlerde kullamlan D6kme Demir hangisidir? (0 Siyah Temper) (0 Beyaz Temper) (0 Gri D. D.) (0 Beyaz D.D.) (0 Kuresel Grafitli) (21) Gri D6kme Demir yaplsmda, genel olarak, geli:;;igUzel y6nlenmis ve uniform dagllml:;; .... tipi lameller tercih edilir. (0
A) (0 B) (0 C) (0 D) (0 E)
(22) Karbonu % 3.5, Silisyum %1, Fosfor % 0.5 olan bir D6kme Demirde Karbon Ekivalam (E:;;degeri), kaba formulle, neye e:;;ittir? (03.0) (03.5) (03.75) (04.0) (04.5)
(23) Demir esash ala:;;lmlar i<;;inde en akI:;;kan olam hangisidir? (0 Ala:;;lmh <;;elik) (0 Gri D6kme Demir) (0 Kuresel Grafitli D.D.) (0 Beyaz
D.D.) (0 Temper D.D.) (231)
(~4) ::DDL 20" de, 20 neyi ifade eder? (0 Slmf 20 oldugunu) (0 20. slra~~ Dokme Demir oldugunu) (0 Karbon oramnm % 2 oldugunu) (0 Mmlmum <;ekme Mukavemetini) (0 Maksimum <;ekme Mukavemetini) (25) Tempe: D5kme Demir uretimi i\;in, surekli olarak SIVI metal elde etm~k, hangl oca~. (fmn) veya nasll ba~anhr? (0 Kupol) (0 Pota) (0 Elektrik Ark) (0 Enduksiyon) (0 Dupleks) (26) ~ekil. 1 de g5sterilen yapl, hangi Dokme Demir'e aittir? (0 Gri) (0 Bey~) (0 Kur<:se1
feIri~
(~ekil.
2)
TEST: 16 (1) Gri D5kme Demirdeki dolayl, titre~imler, \;e1ikdekinden daha suratli sonerler. (0 Ledeburit'den) (0 Karbur'den) (0 Sementit'den) (0 Grafit'den) (0 Fosfor'dan) (2) St 33 - 2 ile St 70 - 2 arasmdaki butun \;e1ikler, .... \;e1ikleridir. (0 Otomat) (0 lslah) (0 Gene1 YapI) (0 Taklm) (0 Sade Karbonlu) (3) Islah <;e1ikleri, ..... i~lemi g5rmu~lerdir. (0 Tavlama) (0 Deformasyon) (0 Normalize) (0 SICak Hadde) (0 Su Verme + Menevi~) (4) .... <;elikleri, ihtiva ettikleri yiiksek S ve P sebebiyle, klsa ve klnlgan tala~ verirler. (0 Otomat) (0 Islah) (0 Gene1 YapI) (0 Taklm) (0 Sade Karbonlu) (5) Kaynaga Kabiliyeti en fazla olan \;elikler, .... Yapl <;elikleridir. (0 du~uk karbonlu) (0 orta karbonlu) (0 yiiksek karbonlu) (0 Otektoid 5ncesi) (0 Otektoid sonrasl) (6) Magnezyum'un kristal yaplsl HSP oldugundan, .... azdlr. (0 Mukavemeti) (0 Makina i~lenebilirligi) (0 A~mma direnci) (0 Korozyon direnci) (0 Sunekligi) (7) Bir <;ekme Testinde. bir \;elik uzerindeki <;ekme Yuku 6 Ton, ilk kesit alanl 1 cm2 ise, bu \;e1ik, a~a~dakilerden hangisi olamaz? (0 St 50 - 2) (0 St 52 - 3) (0 St 60 - 2) (0 St 70 - 2) (0 Verilenlerin hi\;biri olamaz.) (8) Derin <;ekme (Kap <;ekme) imalat i~leminde, hangi ~lkda, etki eden kuvvetler, en iyi g5sterilmi~tir? Eksene1: ..... Radyal: ..... (0 Basma, Basma) (0 <;ekme. <;ekme) (0 Basma. <;ekme) (0 <;ekme. Basma) (9) Sade Karbonlu <;e1iklerin Tokluklan, a~aglda verilen slcakllklann hangisinde en azdlr? (0 - 25°C) (00 °C) (020 °C) (0 100°C) (0 600 0c) (10) Izod ve Charpy testleri hakklnda , a~aglda verilen cumlelerden ka\; tanesi yanh~tlr? (a) Her ikisi de, Toklugun testidir. (b) Her ikisinde test par\;aSI uzunlugu, 70 mm'dir. (c) Her ikisinde Klrma \;ekici, \;entikli yiize vurur. (d) Her ikisinde test par\;aSI, du~ey yerle~tirilir. (0 1) (02) (03) (04) (0 Verilen cumlelerin hepsi dogrudur.) (11) Lamelli Grafit, hangi malzemede bulunur? (0 Beyaz D5kme Demir) (0 Sfero D5kme Demir) (0 Gri D6kme Demir) (0 Ledeburit) (0 Paslanmaz <;e1ik) (12) 15 Cr 3 malzemesi hakklnda, a~a~da verilenlerden hangisi dogrudur? (0 Yapl <;e1igi) (0 Islah \;eligi) (0 Sade Karbonlu <;elik) (0 Sementasyon <;e1igi) (0 Verilenlerin hi\;biri) (13) X 45 Cr Si 93 malzemesi hakklnda, a~aglda verilenlerden hangisi dogrudur? (0 Sementasyon <;eligi) (0 Du~uk Ala~lmh \;elik) (0 Sade Karbonlu <;elik) (0 Orta Karbonlu <;elik) (0 Verilenlerin hepsi yanh~tlr.)
(232)
(14) Hangisi. Paslanmaz <;elikdir? (0 15 Cr 3) (0 1080) (0 1.4300) (0 GGG - 50) (0 Verilenlerin hi\;biri degildir.) (15) Hangisi, du~uk Ala~lmh <;elikdir? (0 1040) (0 C 15) (0 15 Cr 3) (0 X 45 Cr Si 9 3) (0 Verilenlerin hepsi, du~uk Ala~lmh <;elikdir.) (16) Hangisi, D5kUm malzeme degildir? (0 GGG - 50) (0 GS - 50) (0 GG - 50) (0 Class 40) (0 1.3343) (233)
•
(17) Hangisinin Makina i~lenebilirligi, en iyidir? (0 1.4300) (0 1.3300) (0 GS - 45) (0 15 Cr 3) (09 S Mn 36) (18) Hangisi, Minimum <;ekme Gerilimi 50 000 psi olan Gri D6kme Demirdir? (0 GGG - 50) (0 GS - 50) (0 GG - 50) (0 Class 50) (0 C 50) (19) Hekzagonal Slkl Paket Kristal Kafes yaplsmda, ka<;; kuresel atom vardlr? (0 1) (02) (0 3) (04) (0 Verilenlerden hi<;;biri) (20) Saf Demir ISltlldlgInda, 910°C deki Allotropik yapl degi~ikligi nasl1 olur? (0 Ostenit ---7 Perlit) (0 Ostenit ---7 Ferrit) (0 Ostenit ---7 Sementit) (0 Ostenit ---7 Ledeburit) (0 Ferrit ---7 Ostenit) (21) (a) Eddy Aklmlan, metalik numunelerin yallllz yiizeylerinde bulunur. (b) -r:est par<;;asmda kusur varsa, Eddy Aklm <;;izgileri yanhr. (0 (a) ve (b) dogrudur.) (0 (a) ve (b) yanh~tlr.) (0 (a) dogru, (b) yanh~tlr.) (0 (a) yanh~, (b) dogrudur.) .. (22) (a) E~dy Aklm Testi, yallllzca Demirdl~l malzemelere uygulana?llu:.. (b) Dokme Demirler ve <;elikler, Manyetik Test ile kontrol edlleblhrler. (0 (a) ve (b) dogrudur.) (0 (a) ve (b) yanh~t1r.) (0 (a) dogru, (b) yanh~t1r.) (0 (a) yanh~, (b) dogrudur.) (23) (a) Tlpda kullallllan X l~mlarmm dalga boylarl, Endustride kullallllanlardan daha klsadlr. (b) Tlpda kullanllan X l~mlannm frekanslan, Endustride kullallllanlardan daha fazladlr. (0 (a) ve (b) dogrudur.) (0 (a) ve (b) yanh~tlr.) (0 (a) dogru, (~) y::nh~tlr.) (0 (a) yanh~, (b) dogrudur.) _ (~4~ (a) ~u Venlml~ ve Menevi~lenmi~, 5 cm kalmhk ve 1 Kg aglrhgmdakl blr <;;ehk par<;;allln Sertligi, Rockwell Bile 61<;;ulur. . (b) 230 HB 2.5/62.5/30 olarak ifade edilen bir Sertlik 61<;;mesi, Alummyum malzeme uzerinde yapllml~t1r. (0 (a) ve (b) dogrudur.) (0 (a) ve (b) yar:h~t.lr.~ (0 (a) dogru, (b) yanh~t1r.) (0 (a) yanh~, (b) dogrudur.) . (25)_ Blle~m:.mde % 0.15 - 0.30 Molibden bulundugu belirtilen <;;ehk, a~aglda venlenlerden hangisi olabilir? (02550) (09 S Mn 36) (04040) (0 1090) (0 Verilenlerden hi<;;biri olamaz.) (26) Tavlanml~ du~uk karbonlu bir <;;elik, Darbe Test Cihazmda klr~a <;;ekici ile vurularak kmhrsa, a~aglda verilen ~lklardan hangisi ' dogrudur? (0 :rest numunesi, iki par<;;a olarak, klnlarak aynhr.) (0 Test n~munesl, lki par<;;a olarak yapI~lk kallr.) (0 Du~uk bir Enerji degeri gostererek kmhr.) (0 Bir~ey s6ylenemez.) (27) % 0.2. Karbonlu bir <;;elikden, % 0.8 Karbonlu <;;elige kadar, artan Karbon mlktarlannda 5 <;;elik, 723 °C'nin uzerinde tavlanml~t1r. % ?2 ~arbonludan 'J:b .0.8 Karbonlu <;;elige dogru, a~aglda verilen mekanik ozelhklerden hanglsl azahr? (0 Suneklik) (0 Akma Mukavemeti) (0 <;ekme Mukavemeti) (0 Sertlik) (0 Verilenlerin hepsi artar.) (28J A~aglda verilenlerden hangi <;;elik, yava~ sogutuldugunda (tavlandlgmda), Oda Slcakhgmdaki Optik Mikroskop g6rii.ntusu yaklaI;nk % 50 Ferrit - % 50 Perlit'dir? ' (0 1040) (0 1030) (0 1050) (0 1095) (0 1080) (29) Slcakllgm artmasl ile, bir i~ par<;;asmm hangi testi/testleri etkile.nm:z? (0 <;entik Darbe) (0 <;ekme) (0 Sertlik) (0 Verilenlerin hepsi etkilemr.) (0 Verilenlerin hi<;;biri etkilenmez.)
(30) Bir i~ pan;asl uzerinde yiik yok iken, 61<;;u uzunlugu 60 mm dir. Yuk altmda uzunlugu 50 mm olmu~ ise, hakiki birim deformasyon, ne kadardlr? (0 In (10/60)) (0 In (50/60)) (0 - 10/60) (0 10/60) (0 Verilenlerin hi<;;biri) (31) (a) X l~mlannm, i~ par<;;asma nufuz etme gUcu (penetrasyon), Tup Voltajl (kiloVolt) arttlk<;;a, artar. (b) Penetrasyon, Dalga boyu arttlk<;;a, azahr. (0 (a) ve (b) dogrudur.) (0 (a) ve (b) yanh~tlr.) (0 (a) dogru, (b) yanh~tlr.) (0 (a) yanh~, (b) dogrudur.) (32) Verilenlerden hangisi, uygulanacak Tahribatslz Muayene se<;;imine etki eden bir fakt6r degildir? (0 Muayene Suresi) (0 Kusurlann bl<;;usu) (0 Kusurlann tahmin edilen yeri) (0 Malzemenin ferrous olup 01madlgl) (0 Verilenlerin hepsi, etki eden fakt6rdur.) (33) Odun (tahta), 6zellikleri farkh dogrultularda degi~tiginden, .... dir. (0 Heterojen'dir.) (0 Allotropik'tir.) (0 izotropik'tir.) (0 Anizotropik'tir.) (0 Verilenlerin hi<;;biri, dogru degildir.) . (34) Ledeburit ile ilgili olarak, hangi ~lk, yanh~ olabilir? (0 btektik Ala~lmm adldlr.) (0 Beyaz D6kme Demir'dir.) (0 Makina I~len mesi, <;;ok zordur.) (0 H1ZII Sogutlna ile elde edilir.) (0 Verilen ~lklarda yanh~ yoktur.) (35) Rockwell A Sertlik bl<;;mesinde kullallllan u<;;, hangisidir? (0 Elmas Piramit) (0 Elmas Koni) (0 (1/16)" <;elik Bilya) (0 (1/8)" <;elik Bilya) (0 Verilenlerin hi<;;biri) (36) A~agldaki ~ekilde, kesiti g6sterilen par<;;a, X l~mlarma maruz blraklldlgmda, slraslyla a'dan c'ye kadar (a - b - c) g6sterilen par<;;alann, film uzerinde 6rulmesi, en do-ru olarak, han i ~lkda ifade edilmi~tir? I
Hava deligi (c)
--
______
Kabri kesit (b)
ince kesit (a)
(0 Gri - A<;;lk Gri - Koyu Gri) (0 Gri - Koyu Gri - A<;;lk Gri) (0 A<;;lk Gri - Koyu Gri - Gri) (0 A<;;lk Gri - Gri - Koyu Gri) (0 Koyu Gri - Gri - A<;;lk Gri)
(235) (234)
.I
TEST: 17 DOKME DEMiRLER (1. - 4. Sorular ic;in:) Oca~mlzda, Kompozisyonu, Toplam Karbon: % 3, Silis: % 1.5,. ~osfo~: % O.~ ?lan 97.5 Kg Gri Dokme Demir Eriyigi bulunmaktadlr. Ic;mde Yo 85 Slhs bulunan Ferrosilis Ala:;?lmmdan, (1) 0.5 Kg, SIVI durumda a:;?llamrsa, Gri Dokme Demirin Karbon E:;?degeri (K.E.), nasIl etkilenir? (2) Aym SlVl Eriyige, aym bile:;?imde Ferrosilis Ala:;?lmmdan 250 gram, SIVI durumda a:;?llamrsa, Karbon E:;?degeri nasll etkilenir? (3) Aym SlVl Eriyige, aym bile:;?imde Ferrosilis Ala:;?lmmdan 1 Kg, SIVI durumda a:;?llanlrsa, Karbon E:;?degeri, nasll etkilenir? (4) Aym SlVl Eriyige, aym bile:;?imde Ferrosilis Ala:;?lmmdan kac; Kg, SIVI durumda a:;?llamrsa, Karbon E:;?degeri, tam 6tektik kompozisyon (bile:;?im) (% 4.3) olur? (5. - 10. Sorular i in:)
..,
( % 3 Karbon"
+ Sementlt
(13) Belirh bir % ye kadar Fosfor, Gri D. Demirde
arunr. (14) Pratikde Gri D. Demirin arahgmda sogumasl, yava:;? olmadlgIndan, Perlit yaplsl devamh goriilur. (15) Gri D. Demirde c;il etkisi olursa, hangi eleman % leri du:;?uk-
tiir? ( ) (16) Gri D. Demirde maksimum akI:;?kanhk, nasll elde edilir? (
)
(17) Dokme Demir'in kaWa:;?masmda onemli oranda Hacim azalmasl (c;ekilme) olabilir. (18) Gri D. Demirde azaldlkc;a, <;ekme Mukavemeti artar. (19) DDL 20, DDL 40, DDL 60 ta, Grafit miktan, hangisinde en " "kt" ur.? ( .. ........ ) d u:;?u (20) En iyi i:;?lenebilen Demir esash Ala:;?lm, hangisidir? ( (21) Gri D. Demirin ic;ten yanmah motorlarda kullanlh:;?l, hangi ozelliginden dolaYldlr? ( ) (22) Gri D. Demiri Sertle:;?tirme uygulamasl, nasll yaplhr? (
(23) Gri D. pllan IsIl i:;?lemin (24) Gri D. Sementit'i te:;?vik
erllt
)
Demiri yava:;?lsltmak ve yava:;? sogutmak :;?eklinde yaadl nedir? ( ) Demirde sert ve mukavemetli Perlit olu:;?turan ve edici 3 Ala:;?lm elemam, nelerdir? ( )
Ferrit
Semen tit -'0-.-_. 4.;:
(~ekil.
1)
% 3 Karbonlu, 100 Kg Beyaz D. Demir, SIVI durumdan yava:;? so-
gutuldugunda (~ekil. 1), (5) Meydana gelecek Ledeburit ve 6tektik 6ncesi Ostenit. kac; Kg dlr? (6) 1147 °C 6tektik Slcakhkta olu:;?an Ledeburit'in ic;indeki fazlann (bile:;?enlerin) kiitleleri, ne kadardlr? (7) Olu:;?acak Perlit ve ikincil Sementit (Ostenit'den aynlan Karbonun meydana getirdigi Sementit) kac; Kg dlr? (8) 725°C deki Sementit'in, % kaC;I 6tektik FeaC % kaC;I ikincil FeaC dir? ' (9) Oda Slcakhgmda, Toplam FeaC miktarl, kac; Kg dlr? (10) Oda Slcakhgmda Toplam FeaC ic;indeki Karbon miktan kac; ~~ , (11) Karbon'u % 3.5, Silis: % I, Fosfor: % 0.5 olan bir Gri D. Demirde Karbor: Ekival~~ (K.E), ka?a formulle neye e:;?ittir? (.......) (1~)?n D. Demlre Optik Mlkroskopta bakIldlgmda, kendisinin kara~t~nstik olarak hemen tanmmasml saglayan, hangi yapldlr (bile:;?endlr). ( ) (236)
.
(237)
)
TEST: 1
:;\eki11
:;\elcl 2
:;\elcl 3
:;\ekil 5
(1. - 4. Sorular kin) (Seidl. 1 de Cd - Zn Denge Diyagraml veriliyor.
% 40 Cd Ala§lml inceleniyor.)
(
CEVAPLARI
11) 320 DC de katmm bile~imi (kompozisyonu) nedir? (0 % 13.5 Cd) (0 %53.5 Cd) (0 (13.5/53.5)*100 Cd) (0 (40/53.5)*100 Cd) (o'!lh 100 Zn) (2) 320 DC de Kah/Slvl oram nedir? (0 13.5/40) (040/13.5) (029.5/53.5) (043/40) (0 hi\;biri) (3) Ala~lm, 266 DC ye yava~ sogutuldugunda, bile~im (kompozisyon) nedir? (0 % 100 Cd) (0 %100 Zn) (0 % 53.5 Cd) (0 '}h 83 Cd) (0 % 40 Cd) (4) Ala~lm, Oda Slcakhgma (veya 0 DC ye) yava~ sogutuldugunda, yapmm % ka\;l Otektikdir? (0 13.5/83) (040/83) (040/53.5) (0 53.5i83) (0 hi\;biri) (5) ~ekil. 2, neyi giistermektedir? (0 Metalin Soguma Egrisi) (0 Ala~lmm Soguma Egrisi) (0 Metalin Ters HlZ Egrisi) (0 Ala,?1111111 Tel'S j-[lZ Egrisi) (0 Metalin Soguma HlZl Egrisi) (6) ~ekil. 3 te giisterilen iizellikler degi~imi, hangi Ala~lmlar i\;in ge\;erlidir? (0 Otektik) (0 Kat! Eriyikler) (0 Dokulu Kah Eriyikler) (0 Lehimler) (0 Verilenlerin hi\;birinde ge\;el'li degildir.) (7) ~ekil. 4 ie vel'ilen, A ve B metallerinin denge diyagrammda ? olan biilge hangisidir? (0 A+B) (0 A+Otektik) (0 A + SlVl) (0 B+SlVl) (0 Verilenlerin hi\;biri) (8) ~ekil. 5 te verilen Lehimlel' Denge Diyagl'ammda, slraswla 1 ve 2 olarak giisterilen faz \;izgileri nelerdir? (0 Solidus - SolvL1s) (0 Solidus~olidus) (0 Solvus-Solvus) (0 Likidus-Solidus) (0 Verilenlerin hi\;biri) (9) Lehim, hangi iki elemamn ala~lmldll'? (0 Cu- Nil (0 Sn - Pb) (0 Al- Cu) (0 Cu- Zn) (0 Verilenlerin hi\;biri) (10) Duralumin, esas olarak. hangi iki elemandan meydana gelir? (oAl- %4 2n) (oAl- %4 Ni) (0 Al - '}h 4 Cu) (oAl- %4Sn) (0 Verilenlerin hi\;biri) (11) Monel, hangi iki metalin ala~lmldlr? (0 Cu- Sn) (0 Pb- Sn) (0 Cu - Nil (0 Cu- 2n) (0 Verilenlerin hi\;biri) (12) Hangi Ala~lmlann yava~ sogutulmasmda son yapl, saf bil' metalin tek fazh yaplsma benzer? (0 Otektik) (0 Kat! Eriyikler) (0 Dokulu Kat! El'iyiklel') (0 Lehimlel') (0 Vel'ilenlel'in hi\;bil'i)
(238)
(239)
)
(0
)
(0
(0
)
(0
)
TESTLERiN
)
(13) Terazi Kurah neyi giisterir? (0 Katmm i<;;indeki A elementi miktanm) (0 Bir slcakhkta, katJ veya slvmm kompozisyonunu) (0 Bir slcaklikta iki l'azlJ biilgecle, ayn ayn faz miktarlanm) (0 Tek fazh biilgede, fazm i<;;indeki A ve B miktanm) (0 Verilen ~Iklarm hepsini giisterir.) (14) Dokulu KatJ Eriyik yaplsl, nasll duzeltilir? (0 Ala~lml, SIVI durumdayken hlzla sogutarak) (oLikidus slcakhgmm hemen altmda bir slcakhkta tavlayarak) (0 Likidus slcakhgmm hemen altmda bir slcakhktan hlzla sogutarak) (0 Solidus slcakhgmm hemen uzerinden su vererek) (0 Solidus slcaklIgmm hemen altmda bir slcaklIkta Ala:;mTIl tavlayarak) (15) A~aglda verilen <;iikeltme Sertle~tirmesi basamaklannm dogru olarak slralam~1 naslldlr? (1) Du~uk bir slcakllkta tavlama. (2) Eriyige Alma. (3) btektik slcakllgm altmda bir slcakllga ISltma. (0 1- 2- 3) (0 3- 1- 2) (0 3 - 2 - 1) (0 2- 3- 1) (0 Verilenlerin hi<;;biri) (16) <;iikeltme Sertle~tirmesi yapllabilmesi i<;;in, A ve B metalleri, ne durumda olmalldlr? (0 A ve B, KatJ Eriyik te~kil etmelidir.) (0 A ve B, Metaller araSI bile~ik te~kil etInelidir.) (0 A mn B ic,;inde erimesi, SIVI durumda degi~melidir.) (0 A nm B ic;incle erimesi, katl dUrLlmda degi'imelidir.) 0 Verilenlerin hi<;;biri dogru degildir.) (17) BakJr, Yuzey Merkezli Kup (YMK) yapldadlr. Kristal kafesin bir kenar uzunlugu 3.61 °A ise, bakmn atom yan<;;apI ne kadardlr? (l.276 °A) (18) Bir Hacim Merkezli Kup (HMK) kristal yaplh metalde, kubun bir kenar uzunlugu 1.414 °A ise, metal atomunun yan<;;apI ne kadardlr? (0.612 GA) (191 Hekzagonal SlkJ Paket (HSP) hucresindeki Atom saYIsI =? (2)
Basit Hekzagonaldaki Atom saYIsI (20) Yuzey Merkezli Kup kristal kafesinin % ka<;;1 bO'itur? (26) (21) Bir Ala'ilm, 28 Kg Cu ve 28 Kg Ni kullamlarak hazlrlamrsa, Nikelin ala~lmdaki atom % si ne olur? (52) (22) Yandaki grafikte. bir metalin pratik sogumasl verilmi~tir. <;ekirdeklenme A~m Soguma miktan ne kadardlr? (0 a) (0 a+b) (0 c) (0 a + c) (0 Verilenlerin hic,;biri) (23) KatJla~ma A~m Soguma miktan, ne kadardlr? (0 a) (0 a+b) (0 c) (0 a+c) (0 Verilenlerin hic,;biri)
(24) ingot Kallpda cok yavas sogutIna, nasll tane yaplsl meydana getirir? (0 E~ eksenli) (0 <;il taneleri) (0 E~ eksenli + <;il taneleri) (0 E~ eksenli + Sutunsal) (0 SOlunsal) (25) Metal Kahba DiikUmde, nasI! tane yapIsI elde edilir? (0 ince) (0 kaba) (0 E~ eksenli) (0 Sutunsal) (0 E~ eksenli+Sutunsal) (240)
TEST: 2 (1) Bir KatJ Eriyik olan ve madeni para yaplmmda kullamlan Monel, hangi iki metalin ala~lmldlr? (0 Cu- Zn) (0 Cu- Sn) (0 Pb- Sn) (0 Cu - Nil (0 Verilen1erin hic,;biri) (2) Dura1umin. esas olarak, hangi elemanlardan meydana gelir? (0 Al- %4 Zn) (0 Al - % 4 Cu) (0 Al- %4 Pb) (0 Al- %4 Ni) (0 Verilenlerin hic,;biri) (3) Lehim, hangi iki elemanm ala~lmldlr? (0 Cu- Zn) (0 Cu- Sn) (0 Sn - Pb) (0 Cu- Ni) (0 Verilenlerin hic,;biri) (4) Atomik Paketlenme Faktiiru (APFJ, hangi birim kafes yapIsmda (yapllannda) en buyiiktur? (0 YMK) (0 HMK) (0 HSP) (0 J-ISP ve YMl{) (0 HSP ve HMK) (5) KAT! ERiYiKLER hakkInda hangisi yanh~tJr? (0 Yepyeni iizellikte bir malzeme meydana gelir.) (0 bzelligi, bile~enlerin iizelliklerinden ayndlr.) (0 Oda slcakllgmda tek fazh ala~lmlardlr.) (0 Ala~lmln ISII Soguma Egrisi, sal'metallerde oldugu gibi sabit kalIr.) (0 Verilen ~Iklarda yanh~ yoktur.) (6) <;eligi, Kritik Slcakhgm (Aa) uzerinde biraz fazla 'zaman ISltmak, tane yaplsml netice verir. (0 yanml~) (0 ferritik) (0 sementitli) (0 Imba) (0 ince) (7) Sertle~tirme ISII i~lemi, hangi yaplyl, suratli bir sogutIna hlzl ile Martensit'e diinu~turmeyi gerektirir? (0 Perlit) (0 Sementit) (0 Ledebrit) (0 Ferrit) (0 Ostenil) (8) Kurele~tirme Tavlamasl, hangi c,;eliklere yaplhr? (0 Du~uk karbonlu) (0 Orta karbonlu) (0 Yiiksek karbonlu) (0 Yuksek ala~lmh) (0 Du~uk ala~lmh) (9) Hangisi, FUL TAVLAMA mn yapllma sebeplerinden degildir? (0 Aglr bir Soguk i~leme imkan saglamak) (0 <;eligin tane yaplsml daha uniform yapmak) (0 Kalmtl gerilimleri gidermek) (0 Suneklik kazandlrmak) (0 Sertlik kazandmnak) (10) Hangisi, Martensit hakkInda dogru degildir? (0 Hacim Merkezli Tetragonal yapldadlr.) (0 <;ok sert ve kmlgandlr.) (0 Sertligi, karbon miktanyla artar.) (0350 -150°C arasmda elde edilir.) (0 Toklugu fazladlr.) (11) A~agJdaki su verme ortamlannm hangisi, en ~iddetlisidir? (0 <;e~me suyu ) (0 Yag ) (0 Hava) (0 Tuzlu su) (0 DamltJk su ) (12) Hangisi, TEMPERLEME (Menevi~) yapllma sebeplerinden degildir? (0 Su verme i~leminden dogan kalmtJ gerilimleri indirgemek) (0 Par<;;amn hizmeti esnasmda olmasl muhtemel distorsiyonu, en aza indirmek) (0 <;ekme gerilimini artlrmak) (0 <;eligin toklugunu geli~tirmek) (0 Verilen ~Iklarda yanh~ yoktur) (13) Bir <;;eligin SERTLE~EBiLiRLiGi neye (nelere) baghdlr? (0 Par<;;amn kutlesi ve bi<;;imine) (0 Kritik Soguma Hlzma) (0 Su verme ortamma) (0 Karbonmiktanna) (0 Karbon ve Ala'i1m elemanlan miktanna) (14) btektoid iincesi bir c,;elik i<;;in Sertle~tirme, a~agJda giisterilen grafikde (~ekil. 1), hangi biilgede yaplhr? (0 1) (04) (0 5) (06)(07) (15) btektoid iincesi bir c,;elik ic,;in Temperleme, hangi numarah biilgede yaplhr? (0 1) (02) (0 3) (0 6) (07) (241)
(16) Kurele~tirme Tavlamasl, hangi bolgede yaplhr? (0 1) (0 2) (0 3) (0 5) (0 6) (17) Proses Tavlama, hangi bolgede yaplhr? (0 1) (02) (03) (0 5) (06) (18) Otektoid Somasl bir <;;eligi Sertle~tirme, hangi bolgede yaplhr? (0 4) (0 5) (0 6) (0 7) (0 hi<;;biri) (~ekil.
(~ekil.
2)
1)
-3 (19) Hangi <;;elikde ful martensitik sertlik (64 ± 1 Rockwell C), uygun yapllan Sertle~tirme i~lemi neticesinde elde edilemez? (0 3240) (0 1060) (0 1065) (01095) (0 Verilenlerin hepsinde elde edilir.) (20) Hangisi, Oria Karbonlu <;;elik degildir? (03240) (0 1050) (0 1065) (0 Verilenlerin hepsi, Oria KarbonluduL) (0 Verilenlerin hi<;;biri, Orta Karbonlu degildiL) (21) Hangi <;;elikde elde edilecek yiizey sertligi, en fazladlr? (02520) (08620) (03520) (0 1030) \V Verilenlerin hepsinde aymdlL) (22) SEMENTiT hakkmda , hangi ~lk yanh~dlr? (0 Kimyasal fonnUlu Fe3C dir.) (0 % 6.67 Karbon ihtiva eder.) (0 Seri ve klnlgan yapldadlr.) (0 (:ekme mukavemeU yllksek. basma mukavemeti elCiE;CikllU'.) (0 Verilenlerin hepsi, Sementit hakkmda dogruduL) (23) OSTENiT hakklnda, hangi ~lk yanh~dlr? (0 Demir ve Karbonun bir Kat! EriyigidiL) (0 kinde Karbonun en fazla <;;6zll11lu'lCigti, ()/() 0.8 eliL) (0 Sertligi 40 Rockwell C diLl (0 Toklugu yiiksektiL) (0 Oda Slcakhgmda normal olarak kararh degildiL) (24) Otektoid Somasl <;;eliklerin Optik Mikroskop gorunu~leri naslldlr? (0 Fe3C + 'Y) (0 F + P ) (0 P + Fe;\C ) (0 Yalmz P ) (0 Verilenlerin hi<;;biri, dogru degildir.) (25. - 27. Sorular icin): % 0.6 Karbonlu bir <;;elik, SIVI durumdan <;;ok yava:;? sogutuluyor (~ekil. 2). (25) 725 DC de % ex miktan, hangi degere en yakmdlr? (0 18) (020) (0 26) (030) (040)
(26) 723 DC de % Fe3C miktan ne kadardlr? (06.67) (08) (0 12) (025) (0 Verilenlerin hi<;;biri) (27) Oda Slcaldlgmdaki <;;eligin yaplsmda, % Perlit ne kadardlr? (033.3) (0 50) (0 60) (0 75) (0 Verilenlerin hi<;;biri) (242)
(28) Sade Karbonlu <;;elikler, a~aglda verilenlerden hangisinde tatminkardlrlar? (0 Yuksek Slcakhklarda) (0 Yuksek Korozyonlu atmosferlerde) (0 Kahn kesitlerde) (0 Fazla Sertlik istenen yerlerele) (0 Verilenlerin hi<;;birinde tatminkar degildirleL) (29) Mangan'm <;;elikdeki fonksiyonu hakkmda, a~agldakilerden hangisi yanh~t1r? (0 BCitLin Saele Karbonlu ~~elilderele bulunmaz.) (0 Kukurdun fena etkilerini dengeleL) (0 Oksit giderici olarak i~ goruL) (0 Miktan % l'i a~tlgl zaman <;;elik, Ala~lmh <;elik sayl1lL) (0 Yukanda verilenlerin hepsi, Mn hakkmda dogruduL) (30) Molibden, buyiik miktarlarda Taklm <;;eliklerinde kullamhr; <;unku benzer, KIZII ISlda diren<;;li sertlik saglar. (0 Vanadyuma) (0 Bora) (0 Krorna) (0 Tungstene) (0 Kur~una) (31) Tungsten'in (W) <;;elige katllmasmdaki ba~hca maksat nedir? (0 Korozyon direnci) (0 Manyetik Ozellikleri geli~tirme) (0 Oksit giderme) (0 Makina i~lenebilirligi) (0 YCiksek slcakl1klarela eliren<;;li serllik) (32) Du~uk Karbonlu <;;eliklerin Optik Mikroskop yapllan hangisidir? (0 F+ 'Y) (0 F + P) (0 F+ Fe3C) (0 P + Fe3C ) (0 Verilenlerin hi<;;biri) (33) Mangan, yuksek yiizdelerde (11 - 14) kullamldlgl.zaman, <;;ok iyi a~mma direnci gosteren <;;elikhangisidir? (0 Haelfield) (0 Invar) (0 Elinvar) (0 HSS) (0 Manyetik <;;elik) (34) Hangi Ala~lrn elemam, onemli oranda geli~tirilmi~ Makina i~lenebilirligi saglar? (0 Mangan) (0 Alurninyurn) (0 Molibden) (0 ](urE;un) (0 Tungsten)
TEST: 3 (1) t;e§itli Sade Karbonlu <;;eliklerin, aym §artlarda Tavlanmalan durumunda % 0.8 Karbona kadar, a§agldakilerden hangi mekanik ozellik, artmaz? (0 t;ekme Mukavemeti) (0 Sertlik) (0 Siineklik) (0 Sertle§ebilirlik) (0 Verilenlerin hepsi artar.) (2) Genel olarak, Ala§lm elemanlan, ki't<;;uk % lerde (% 5 den az ), hangi ozelligi geli§tirmek i<;;in kullanl1maz? (0 Sertle§ebilirlik) (0 Sertlik) (0 t;ekme Dayamml) (0 Korozyon Direnci) (0 Veri1enlerin hepsi i<;;in kullanlhr. ) (3) Verilenlerden hangisi, Molibdenli Ala§lm <;;eligidir? (0 1040) (0 2520) (0 3520) (0 4340) (0 Verilenlerin hepsi) (4) A§agldaki <;;elik turlerinden hangisinin SAE' deki kodu 3 rakamhdlr? (0 Az alai;1lmh c;;elikler) (0 Bar' lu <;;elikler) (0 Yuksek Ala§lmh <;;elikler) (0 Paslanmaz c;;elikler) (0 Verilenlerin hi<;;biri 3 rakamh degildir.) (5) St 60 - 2 ne demektir? (0 Akma Dayamml max. 60 Kgfjmm 2 alan <;;elik) (0 Akma Dayanlml min. 60 Kgfjmm2 alan <;;elik) (0 t;ekme Dayanlml max. 60 Kgfjmm 2 alan <;;elik) (0 C,ekme DayanllTIl min. 60 Kgr/rmn 2 alan c;;elik) (0 Karbonu % 0.6 alan <;;elik) (6) Otektoid Oncesi bir <;;eligi Sertle§tirme, hangi slcakllkta yaplhr? (0 T > Al) (0 T < All (0 T > Aa) (0 T < As) (0 Verilenlerin hi<;;bmnde yapllmaz.) (7) Otektoid Somasl t;eliklerin, Optik Mikroskop gorunu§leri naslldlr? (0 F +P ) (0 P + S) (0 Ostenit +Ferrit) (0 Ostenit + Sementit) (0 Verilenlerin hi<;;biri dogru degildir.) (8) Molibden, klZlllslda diren<;;li sertlik kazandlrmasl baklmmdan hangi Ala§lm elemanma benzer? (0 V) (0 W) (0 B) (0 Ti) (0 Veri1enlerin ' hi<;;birine benzemez.) (9) Fe - Sementit diyagraml uzerinde, slraslYla, en sert ve en yumu§ak yapllar hangileridir? (0 F, S) (0 S. F) (0 Ostenit. Perlit) (0 Ostenit, Ferrit) (0 S. P) (10) C 50 ne demektir? (0 t;ekme Dayamml min. 50 Kgfjmm 2 alan <;;elik) (0 t;ekme Dayanlml max. 50 Kgfjmm 2 alan <;;elik) (0 Akma Dayamml max. 50 Kgfjmm2 alan C;;elik) (0 Akma Dayamml min. 50 Kgf/mm2 alan <;;elik) (0 Karbonu 'Yo 0.5 alan c;;elik) (11) GS - 38 ne demektir? (0 Max. cekme Dayamml 38 Kgfjmm2 alan Dokme Celik) (0 Minimum C,ekme DayanllTIl 38 Kgr/nnn2 alan Dbkme celik) (0 Min. Akma Dayanlml 38 Kgf jmm 2 alan Dokme Demir) (0 Max. Akma Dayanlml 38 Kgfjmm2 alan Dokme Demir) (0 Karbon miktarl 0.38 alan Dokme t;elik) (12) X 10 Cr Ni Ti 18 10 malzemesi hakklnda, verilenlerden han.gisi do.grudur? (0 Az alai;1lmh celiktir.) (0 Karbon miktan % l' dir.) (0 TItan mlktarl, %10 dur.) (0 Yi'lksek ala:')llnh c;;eliktir.) (0 Verilenlerin hepsi dogrudur.) (13) 1.2714 numarall malzemede, 2 neyi gosterir? (0 Bu malzemenin t;elik oldugunu) (0 Malzemenin Sade Karbonlu t;elik oldugunu) (0 Slra numaraslm) (0 TakJm t;eligi olclugunu) (0 kinde % 2 Karbon bulundugunu) (14) Aym ebatlardaki <;;elik par<;;alarda, Su Verilmi§ ylizeyden, belirli derinlikteki bir kesitde ol<;;ulecek sertlik, hangi <;;elikde en azdlr? (244)
(0 2540) (0 3540) (0 4340) (0 1040) (0 Verilenlerin hepsinde aymdlr.)
(15) DokLilmu§ bir par<;;adaki kalmtl gerilimleri gidermede, a§aglda verilenlerden hangisi en tesirlidir? (0 Nonnalize) (0 Temperleme) (0 Ful Tavlama) (0 Proses Tavlama ) (0 Kurele§tirme Tavlamasl) (16) Hangi <;;elikde, Martensitik yapl elde etmek i<;;in, Kritik Sogutma HIZI (KSH), en du§uktur? (0 1040) (0 1050) (0 1060) (0 4260) (0 Verilenlerin hepsinde aymdlr.) (17) Sementit' in t;ekme ve Basma Mukavemetleri nasl1dlr? (0 Her ikisi de du§uktur.) (0 Her ikisi de yliksektir.) (0 Birbirlerine e§ittir.) (0 t;ekme yliksek, Basma du§uktiir.) (0 t;ekme clu:;;iik, Basma yiiksektir.) (18) Hangi t;elikde, uygun §artlarda Su Verme neticesi, 64 ± 1 Rockwell C (ful sertlik) elde edilir? (0 1040) (0 2540) (0 4340) (0 1060) (0 Verilenlerin hepsinde elde edilir.) (19) t;eligi Temperleme (Menevi§), hangi slcakhga kadar yaplhr? (0 Ail (0 As) (0 Acm) (0 500°C) (0 1000 OC) (20) A§agIda verilen cumlelerin, hangisijhangileri dogru olabilir? (a) Mangan, Sade Karbonlu t;eliklerin hepsinde bulunmaz. (b) Su Vermede: (Par<;;anm HacmijSu Verme Ortamr Hacmi) kesrinin, yliksek bir oranl korunmahdlr. (c) t;elikdeki Karbon oram arttlk<;;a, Kritik Sogutma HIZI (KSH) artar. [0 (a) ve (b) dogrudur.] [0 (a) ve (c) dogrudur.] [0 (b) ve (c) dogrudur.] [0 (a), (b), (c) dogrudur.] [0 (a), (b), (c) yanh:;;tlr.]
(245)
TEST: 4
11.- 8.1 Sorulan, yukanda gosterilen a - E grafigine gore cevaplandmmz. (1) Bu malzeme i«;in Elastik Modiil nedir? (0230/0.2) (0230/0.02) (0 230/0.002) (0260/0.4) (0260/0.004) (2) Par«;a kmldlgl zaman, son uzunlugu nedir? (mm) (0 60) (0 62) (0 63.5) (072) (0 73.3) . (3) Son «;ap, eger 9 mm ol«;iiliirse, kopmadaki % Kesit Daralmasl ne kadardlr? (0 16.7) (0 17.5) (0 19) (024) (0 Verilenlerin hi«;biri) (4) Par«;anm Boyun Vermeye ba§ladlgl noktada, par«;a iizerindeki Hakiki Gerilme, ka«; MPa' dlr? [ (ahak/apr) = 1 + Epr] (0440) (0457) (0480) (0 571) (0 Verilenlerin hi«;biri) (5) Par«;anm Tokluk Modiilii ne kadardJr? (Joule/mm3) (0 0.080) (0 0.097) (0 0.108) (0 0.115) (0 Verilenlerin hi«;biri) (6) Malzemenin ugradlgl Plastik Deformasyon/Elastik Deformasyon oram nedir? (0 59) (066.5) (089) (094) (0 Verilenlerin hi«;biri) (7) aorantl , aakma, aelasUk Gerilmelerinin, birbirlerine gore durumlan naslldlr? (0 ael < aor < aaluna) (0 aor < aaluna < ael) (0 ael < aakma < aDd (0 O'akma
<
O"el
<
God
(0 00r< Gel
<
Uakma)
(8) Malzemeye % 0.1 birim deformasyon vermek i«;in, ne kadar EneIji gerekir? [0 0.45) (0 0.51) (0 2.5) (0 4.5) (0 Verilenlerin hi«;biri) (9. - 11.) Sorulan, asaglda verilen a - E grafiklerine gore cevaplandlnmz. 19) Plastik Deformasyona kar§1 En Dayamkh olam hangisidir? (0 1. Al Ala§lml) (0 2. Al Ala"'ll111) (0 BakJr) (0 GG-25 ) (0 C 45 ) (10) Toklugu en yiiksek olan hangisidir? (0 1.Al Ala§lml) (0 2.Al Ala§lml ) (0 BakJr ) (0 GG-25 ) (0 C 45 ) (11) Elastik Modiilii en yiiksek olan hangisidir? (0 1.AI Ala§lml) (0 2.AI Ala§lml) (0 BakJr) (0 GG-25) (0 C 45)
(246)
(12) Bir BakJr tel, 187000 psi Hakiki Kmlma Gerilimi ve 37 400 psi Pratik Kmlma Gerilimi gostermi§ ise, kopmada % Kesit Daralmasl ne kadardlr? (070) (073) (075) (0 80) (0 Verilenlerin hi«;biri) % Kesit Daralmasl = [ (AD - Ason) / An 1*100 = [1 - (Ason/ An) ] *100 . [ (aprhmpma / (ahakhmpma 1 = [ (F!Jmpma/ An) / (F!Jmpma/Ason) 1 = Ason / An =; % K.D. = [ 1 - (37400/187000) 1*100 = (1 - 0.2) *100 =; % 80. (13) ilk boyu 1 m olan bir Aluminyum «;ubugun (E = 7000 Kgr/ mm 2), 500 Kgr lik bir <;ekme yiikii altmda 0.1624 mm uzamasl i<;;in, ilk yan<;;apI ne olmalldlr? (mm) (06) (0 7) (0 10.5) (0 11.83) . (0 Verilenlerin hi«;biri) a = E * E =; (F/ A) = E * (.6.1/1) =; (500 Wgr/A) = (7000 IV'gr/mm2) * (0. 1624In'in /1000In'in) =; A * 7000 " 0.1624 = 500 *1000 =; A = 439.8311mm2 = rc r 2 = 439.8311 =; r 2 = 439.8311/rc = 140 =; r=II.83 mm. (14) Katlama testleri, malzemenin hangi mekanik ozelliginin gostergesidir? (0 Sertlik) [0 Si'meklik) (0 Rezilyans) (0 Tokluk) (0 Plastiklik) (15) Dii§en bir bilyanm geriye sl<;;radlgl Sertlik cihazl, bir -------sertlik aletidir. (0 <;izik) (0 Darbe) [0 Dinamik) (0 Mikro) (0 Statik) (16) Vickers Sertlik Ol<;;me metodunda kullamlan ucun geometrisi nedir? (0 prizma ) (0 kiire ) (0 koni ) (0 piramit ) (0 kiire ve koni kullamlabilir.) (17) 100 Kgr yiik kullamlan bir Vickers Sertlik ol<;;mede, Vickers Sertlik Degeri 515 <;;Ikmasl i<;;in, her bir arahgl 0.02 mm olan biiyiitecin ka<;; <;;izgisi, izin ko§egeni iizerine <;;akl§mahdlr? (0 31) (0 34) (0 36) (0 38) (0 Verilenlerin hi«;biri) VSD = 1.8544 *P/d2 =; 515 = 1.8544 *100/d2 =; d 2 =185.44/515 = 0.36 =; d = 0.6mm. Biiyiitecin 1 arahgl, 0.02 mm ise, ka<;; arallgl 0.6 mm dir? x = 0.6/0.02 = 30 Arahk. 2 Arahk ~ 3 <;izgi oldugundan, 30 Arallk =; 31 <;izgi. (18) Charpy Test numunesinin uzunlugu ka<;; mm dir? (.. 55 ...) (19) Bir <;entik Darbe testinde, kJrma <;;ekicinin aglrhgl 5 Kgr, cihazm sarka<;; kolu 40 cm dir. 90 °lik bir kJrma a<;;JsI verilerek, bir Test numunesi kmldlktan sonra, 60 °lik yiikselme a<;;lsl gozlendigine gore, kJrma i§i ka<;; Joule' diir? (0 120) (098) ( 0 49) (09.8) (0 Verilenlerin hi«;biri) (247)
(20) Bir t;;eligin Darbe Degeri, Charpy testi ile 100 Joule bulunmu~tur. Bilinmeyen ba~ka bir t;;eligin vurma enerjisi, birincisi ile kar~l la~tlTIlmak isteniyor. A~aglda verilen ~Iklardan hangisi yanh~ olabilir?
•
(0 1. numune ile aym slcakllkta test yapllmalIdlr.) (0 Aym t;;entik at;;llmahdlr.) (0 lzod Testi uygulanabilir.) (0 Verilen ~Iklarm hepsi dogrudur.) (0 Verilen ~Iklann hepsi yanh~dlr.) (21) DIN Normunda Standart <;entikli Deney part;;asl/part;;alarl hangi(si) /leridir? (0 U <;entigi, V <;entigi, Anahtar deligi ) (0 U <;entigi, V <;entigi) (0 ISO - V) (0 U <;entigi ve ISO - V) (0 ISO - V ve DVM) (22) Derin <;ekme Testinde, Smlr <;ekme Oram nedir? (0 <;ekilebilecek sacm minimum t;;apl/Istampa t;;apI) (0 <;ekilebilecek sacm maksimum t;;apl/Istampa t;;apI) (0 Istampa t;;apl/Sacm maksimum t;;apI) (0 Istampa t;;apl/Sacm minimum t;;apI) (0 Verilenlerin hit;;biri dogru degildir.) (23) nii~en bir kutlenin geriye s19radlgl yUkseklik, hangisinde Sertligi be1irler? (0 Knoop) (0 MOH) (0 Poldi) (0 Baumann) (0 Skleroskop) (24) Bir Rockwell C Standard Cihaz Sertlik Olt;;mesinde, ibre, 0 dan kut;;uk bir deger gosterirse, Ut;; malzemeye mm'den fazla batar. (0 0.002) (0 0.02) (0 0.2) (0 0.026) (0 0.26) 1 Standard Cihaz Sertlik birimi, 0.002 mm dir. Rockwell C SkalaSl, 100 birim oldugundan, 100 * 0.002 = 0.2 mm dir. Boylece, 0 dan daha kut;;uk bir rakam okunursa. Ut;;. 0.2 mm den daha fazla batar. (25) Bir Rockwell B Standard Cihaz Sertlik Olt;;mesinde. ut;; maIzemeye 0.05 mm batml~sa, bu malzemenin hesaplanan Sertligi nedir? (057) (065) (075) (0 105) (0 Verilenlerin hit;;biri) 0.05 m1n/0.002 m1n = (50/2) = 25 HRB tepeden (Referans duzlemden) itibaren kaybedilmi~tir. 130 - 25 =105 HRB Sertlik olt;;ulecektir. (26) Sertle~tirilmi~ ve Menevi~lenmi~ t;;eligin sertligi, hangi Rockwell skalasl ile olt;;ulur? (Part;;a, 5 cm kalmhkta ve 2 Kg kUtlededir.) (0 A) (0 B) (0 C) (01') (0 Verilenlerin hit;;biri) (27) 230 HB 2.5/62.5/30 ~eklinde verilen bir Sertlik olt;;umu. hangi malzeme uzerinde yapllml~tIr? (0 Aluminyum) (0 Baklr) (0 Gri Dokme Demir) (0 <;elik) (0 Kalay) k = F/d2 = 62.5/ (2.5)2 = 62.5/6.25 = 10 => BakIr.
(248)
TEST: 5 (1) Kararslz Ostenit bolgesinde deformasyondan sonra, part;;a, istege bagh olarak, su verilir veya Beynitik yapl e1de edilirse, bu proses nedir? (0 Proses Tavlama) (0 Temperleme) (0 Os;;;ekillenclirme) (oOstemperleme) (0 Martemperleme) (2) 1080 t;;e1iginde, I - T (E~ slcakllk - Donu~me) Diyagramma gore, kararslz Osteniti, Ms Slcakllgmm hemen uzerinde uygun bir zaman bekletirsek, hangi yaplda bir t;;e1ik e1de ederiz? (0 Ostenit) (0 Beynit) (0 Martensit) (0 ince Perlit) (0 Kaba Perlit) (3) HSS takIm t;;eligine, ~u Su Verme ortamlarmm hangisinde Su Verilir? (0 <;e~me Suyu) (0 tuzlu su) (0 hava) (0 yag) (0 NaOH) (4) Su Verme i~leminde, hangi t;;elik yUzeyinde e1de edilebilecek sertlik, en fazladlr? (0 1050) (0 1040) (04340) (08620) (0 Verilenlerin hepsinde aymdlr.) . (5) A~aglda verilen aym ebatlardaki t;;elik part;;alarm hangisinde, Sertle~ebilirliken iyidir? (0 1090) (0 1080) (0 1060) (0 1040) (0 Verilenlerin hepsinde aymdlr.) (6) A~agldakilerden hangisi, t;;eligin Toklugunu ge1i~tirici i~lem degildir? (0 Menevi~) (0 Su Vemle) (0 Normal~e) (0 Ful Tavlama) (0 Kurele~tirme Tavlamasl) (7) 1050 <;e1iginin tamamen (ful) Sertle~tirilmesi it;;in, ~u SuVerme ortamlarmm hangisinde / hangilerinde Sertle~tirilmesi gerekir? (0 hava) (0 yag) (0 yag veya hava) (0 yag veya t;;e~me suyu) (0 t;;e;;;me suyu veya tuzlu su) (8) Su Verme ortammm tesiri, ~unlardan hangisine bagh degildir? [Ortamm] (0 yogunluguna) (0 akl~kanhgma) (0 ISll iletkenligine) (0 ozglillsl kapasitesine) (0 buharla~ma slcakllgma) (9) A~agIdakilerden hangisi, Su Verme t;;atlaklarml minimuma indirgeyen ve umn olarak Temperlenmi~ Martensit e1de edilen teknikdir? (0 Ostemperleme) (0 Martemperleme) (0 Temperleme) (0 Os~ekillendirme) (0 Ful Tavlama) (10) Part;;anm merkez ve yUzeyini Ms' in uzerinde tutulan bir tuz banyosuna hlzla sogutmakla, t;;atlama ve distorsiyonu indirgeyen ve Beynit yaplsmda bir t;;elik e1de eden proses hangisidir? (0 Ostemperleme) (0 Martemperleme) (0 Temperleme) (0 Ful Tavlama) (0 Os~ekillendirme)
(11) Sertligi 60 Rockwell C' ye kadar t;;lkabilen ve oldukca sunek ve tok olan t;;elik yaplsl hangisidir? (0 Ostenit) (0 Sementit) (0 Martensit) (0 Beynit) (0 Perlit) • (12) A~aglda verilen maddelerden, hangisi/hangileri dogrudur? (a) Ala~lmh t;;eligiri CCT (Surekli Soguma Donu~me) diyagraml, karbon t;;e1iginin CCT diyagrammdan sagdadlr. (b) Ala~lmh t;;elikde, karbon t;;eligine gore daha yava~ sogutma, Martensit te~kil eder. (c) Part;;anm kesit kalmhgl fazla ise, part;;anm gobegi tamamen sertle~meyebilir. [0 Yalmz (a) cumIesi dogrudur.] [0 (a) ve (b) dogrudur.] [0 (a) ve (c) dogrudur.] [0 (b) ve (c) dogrudur.] [0 (aj, (bj, (c) clogrudur.] (13) Hangisi, en masrafh prosesdir? (0 Ful Tavlama) (0 Normalize) (0 Menevi~) (0 Kure1e~tirme Tavlamasl) (0 Proses Tavlama) (249)
•
(14) Bir 1050 <;;eliginden par<;;aYl, Ostenit biilgesinc\e demlendirdikten sonra, 700 DC deki bir Tuz Banyosu fmmna atlp, belirli bir zaman bekletirsek, Ostenit neye diinu~ur? (0 Temperlenmi~ Martensit'e) (0 fen-it + perlit'eJ (0 Martensit+Beynit'e) (0 Beynit'e) (0 Perlit'e) . (15) A~aglda verilen <;;eliklerden hangisinin, makina i~lenebilirligi, ISII I~lemc\en iince en kiitudur? (0 1020) (0 1050) (0 1070) (0 1080) (0 1090) (16) Aym ebatlardaki <;;elik par<;;alarda, su verilmi~ yUzeyden belirli derinlikdeki bir kesitde, sertlik, hangi <;;e1ikde en azdlr? (02540) (03540) (04340) (0 1040) (0 Verilenlerin hepsinde aymdlr.) (17) DiikUm gibi bir imalat i~lemi tarafl11dan meydana getirilen ka1l11tl gerilimleri gidermede, a~aglc\a verilenlerc\en hangisi, en tesirlidir? (0 NormalizeJ (0 TemperIeme) (0 Ful TavlamaJ (0 Kurele~tirme Tavlamasl) (0 Proses Tavlama) (18) Verilenlerden hangi <;;elikde, Martensitik yapl elde etmek i<;;in, Kritik Sogutma HlZl (KSH), en du~uktUr? (0 1040) (0 1050) (0 1060) (04260) (0 Verilenlerin hepsinde aymdlr.) (19) Hangi <;;elikde, uygun Su Verme neticesi, 64 ± 1 Rockwell C (ful sertlik) e1de edilir? (0 1040) (02540) (04340) (0 1060) (0 Verilenlerin hi<;;birinde e1de edilmez.) (20) (.:e1igi Temperleme (Menevi~), hangi slcakllga kadar yaplhr? (0 Ad (01\3) (0 Acm) (0 500 DC) (0 1000 DC )
(250)
TEST: 6 (1) Amerikan Normunda, CLASS 25 Klr Diikme Demirde, 25 neyi ifade eder? (0 Max. <;ekme Gerilimi= 25 Kgf/mm 2 dir.) (0 Minimum <;ek c me Gerilimi= 25 Kgf/mm2 dir.) (0 Minimum (.:ekme Gelilimi= 25 000 psi diLJ (0 Minimum (.:ekme Gerilimi = 25 MPa dlL) (0 Karbon = 2.5 dULl (2) Hangisi, du~uk Ala~lmh <;;elikdir? (0 1080) (0 GGG- 50) . (0 X 45 Cr Si 9 3) (0 15 Cr 3) (0 Verilenlerin hi<;;biri, du~uk Ala~lmh <;;ehk degildiL) (3) Hanl1:isi, Orta Karbonlu <;;elikdir? (0 1080J (0 GGG- 50) (0 X 45 Cr Si 9 3) (0 15 Cr 3) ( 0 Verilenlerin hi<;;biri degildiL) (4) Hangisinin makina i~lenebilirligi, en iyidir? (0 GGG- 50) (0 GS- 45) (0 1.4300) (0 1.3343) (0 9 S Mn 36) (5) Hangisi, Yuksek Ala~lmh <;;elikdir? (0 1080) (0 GGG- 50) (0 X 45 Cr Si 9 3) (0 15 Cr 3) (0 Verilenlerin hi<;;biri degildiL) (6) Hangisi, Sementasyon <;;e1igidir? (0 1080) (0 GS- 50) (0 X 45 Cr Si 9 3) (0 15 Cr 3) (0 Verilenlerin hi<;;biri degildiL) (7) Hangisi, Diikum malzemesidir? (0 1.4300) (0 15 Cr 3) (0 X 45 Cr Si 9 3) (0 GGG - 50) (0 Verilenlerin hi<;;biri degildir.) (8) Hangisi, Paslanmaz <;;elikdir? (0 1080) (0 15 Cr 3) (0 X 45 Cr Si 9 3) (0 GS- 50) ( 0 Verilenlerin hic;:biri c\egilc\ir.) 9. - 13. Sorulan asa-ldaki rafi-e iire ceva landlnmz.
(9) Malzeme klnldlgl11da, % Uzama ne kadar olmu~tur? (025) (023) (036) (0 19) (0 Verilenlerin hi<;;biri) (10) (.:ekilen malzeme, ne olabilir? (0 Taklm <;e1igi) (0 Gri Diikme Demir) (0 Soguk Haddelenmi~ 1040) (0 Islah Edilmi~ 1095) (0 Slcak Hac\c\elenmi~ 10 18) (11) Hangi gerilimde malzeme boyun vermeye ba~lar? (0 270) (0 290) (0 430) (0 330) (0 hie; boyun vermez.) (12) MPa birimi, ~unlardan hangisine denktir? (0 Kgf/mm 2 ) (0 Kgf/m 2 ) (0 N/m2 ) (0 N/mm 2 ) (0 Verilenlerin hi<;;biri) (13) (.:eligin Akma Gerilimi, ka<;; MPa dlr? (0 330) (0430) (0270) (0 290) (0 Verilenlerin hi<;;biri) (251)
(14) Larnelli Grafit, hangi malzemede bulunur? (0 Ledeburit) (0 Beyaz D6kme Demir) (0 Otektoid SomaSI <;elik) (0 Gri Diikme Demir) (0 Verilenlerin hepsinde bulunur.) (15) ~ekil.1 de g6sterilen KlV1lclm g6rilnumu, hangi malzemeye ait olabilir? (0 TakIm <;eligi) (0 Gri D6kme Demir) (0 1045) (0 1020) (0 1095) (16) ~ekil. 2 de Optik Mikroskop yaplsl g6sterilen maizeme, ne 0labilir? (0 Beyaz D6kme Demir) (0 Gri D6kme Demir) (0 Otektoid SomaSI <;elik) (0 Otektoid Oncesi C,ehk) (0 Verilenlerin hiC;biri) (17) Charpy hakkmda hangisi yanhl] olabilir? (0 Test parc;asl, yatay yerlel]tirilir.) (0 Test parc;asl uzunlugu 55 mm' dir.) (0 Kmna <;ekici, c;entikli ytize vumr.) (0 Toklugun testidir.) (0 Verilen I]lklarda yanhl] yoktur.) (18) Silindirik c;elik bir c;ubuk ( E = 20 000 Kgf/mm2 ), ilk boyu 1 metredir. 500 Kgr' lik bir <;ekme yilkU altmda 0.1624 mm uzarnaSI i<;in, ilk <;apI ne olmahdlr? (mm) (05) (0 7) (0 10.5) (0 11.83) (0 Verilenlerin hiC;;biIi)
(22) 2. Dunya Harbinde, Amerikan Liberty harp gemilerinin kaynak Saclarl <;6kmesi, hangi olay ile ilgilidir? (0 Deformasyon Sertlel]mesi) (0 Kmlma Dayamml DUl]mesi) (0 S~'lllek Klr:lma). . .. (0 Suneklikten Kmlganhga Ge<;ll] Slcakhgl) (0 Verilenl~r:n hl<;bm) .. ? (23) Izod hakkmda, al]aglda verilenlerden han.gl.sl, yanhl] olablh~.. (0 Test par<;asl, dUl]ey yerlel]tirilir.) (0 Toklugun testIdlr.) (0 KIrm~ <;eklcl, c;entikli yilze vumr.) (0 Test pan;,:asl uzunlugu 70 mm dlr.) (0 Venlen I]lklarda yanhl] yoktur.) . (24) Erichsen ve Kap <;ekme il]lemleri ile ilgili olarak, hangl I]lk yanhl] olabilir? _ .. (0 Kap <;ekmede, malzemenin anizotrop olup ol~a~lgl anlal]:lablhr.) (0 Kap <;ekmede, Smlr <;ekme Oram ne kadar buyukse, I]ekil verilebilirlik artar.) _ . (0 Malzemenin sunekligi arttIk<;a, Erichsen <;6kertIne Degen a~tar.) .. (0 Her iki il]lemde Sac veya Pul, hareket etmeyecek §ekllde sabltle§tmlii-.) (0 Yukarlda verilen I]lklarda yanh§hk yoktur). . . (25) Kap <;ekme (Derin <;ekme) Imalat l§lemmde, hangl §lkda, etk! eden kuvvetler, en iyi g6sterilmil]tir? (0 Eksenel:Basma , Radyal:<;ekme) (0 Eksenel:<;ekme , Radyal:Basma , Teg:,tsel :Basma) (0 Eksenel: <;ekme , Radyal: <;ekme , T~getse:: Basma) (0 Eksenel:Basma., r:a.dya~:<;ekrr:.~ , !egetsel .Basma) (0 Verilenlerden hl<;bm dogm degIldlr.)
(19) ~ekil. 3 de Optik Mikroskop yaplsl g6sterilen malzeme, ne 0labilir? (0 Beyaz D6kme Demir) (0 Gri Diikme Demir) (0 Otektoid Sonrasl <;elik ) (0 Gtektoid Gncesi <;elik) (0 Verilenlerin hi<;biri) (20) ~ekil. 4 de g6sterilen KIvl1cIm g6rilnumu, hangi malzemeye ait olabilir? (0 TakIm <;eligi) (0 Gri D6kme Demir) (0 1045) (0 1020) (0 1095) (21) (~ekil. 5) Bir Vickers Sertlik 61<;mede kullanIlan yilk ,100 Kgr dir. Buyiltecin her bir arall~ 0.02 mm dir. Sertlik ka<; Vickers <;lkar? (0482) (0571) (0578) (0 515) (0 Verilenlerin hiC;biri)
(252)
(253)
TEST: 7 (1) Bir pan;anm Sertligi ol<;;uldugu zaman yliksek <;;Ikarsa, hangi ozelliklerinin yliksek oldugu direkt olarak anla:;:ahr? (0 Darbe direnci) (0 Korozyon direnci) (0 ISlya direnci) (0 Suneklik) (0 Aqll1ma c1irenci ve C,ekme Gerilimi) (2) Bir C,eligin Brinell Sertligi 415 HB 5.0 I ?I 30 olarak ifacle eclilmek isteniyor. "?" iqareti verine hangi rakam gelmeliclir? (062.5) (031.25) (0 187.5) (0 100) (0750) (2) 1 Giga Pascal. ka<;; Newton/mm2 dir? (0 109 ) (0 106 ) (0 I 000) (0 100) (0 10) (3) DIN Normunda 1.2714 numarasl ile verilen malzeme nedir? (0 Dokme Demir) (0 Sade Karbonlu C,elik) (0 Paslanmaz C,elik) (0 Tabm C,eligi) (0 Verilenlerin hi<;;biri) (5) Kaynaklanabilirlik, hangisinde en iyidir? (0 btektoid SomasI C,elilder) (0 btektoid bncesi C,elikler) (0 Orta Karbonlu C,elikler) (0 Di:lqilk Karbonlu C,elikler) (0 Yuksek Karbonlu C,elikler) (6) Bir Ala:;am, 28 Kg BakIr ve 28 Kg Nikel kullanllarak yaplhrsa, Nikelin Ala§lmdaki atom % si ne olur? (51.96) (7) DIN Normunda. standart C,entikli Deney Parc.aSl/(lan) hangisi dir? (0 ISO - V) (0 u. V) (0 U ve ISO - V) (0 ISO - V ve DVM) (0 U, V, Anahtar deligi ) (8) Sonik Test, hangi malzemeye uygulanamaz? (0 TakIm C,eliklerine) (0 Paslanmaz C,elige) (0 Aluminyum Ala§lmlanna) (0 C,inko AlaqlmJanna) (0 Gri Dokme Demire) (9) X ve y Iqm kaynaklan ile ilgili olarak, verilenlerden hangisi dogrudur? (0 X 1:')111 kaynai)) sabittir, y Ism kaynagl azahr.) (0 X 1§ln kaynagl artar, y-Iqm kaynagl sabitdir. (0 X ve y Iqm kaynaklan artarlar.) (0 X ve y I§m kaynaklan azahrlar.) (0 X ve y I§m kaynaldarl sabitdirler.) (10) Skleroskop ile ilgili olarak, hangi §Ik dogrudur? (0 C,izik Sertlik aletidir.) (0 Mikro sertlik cihazldlr.) (0 Dinamik sertlik aletidir.) (0 Statik sertlik aletidir.) (0 Verilenlerden hi<;;biri dogru degildir.) (11) Bir metal kutugu, bir kahptan ge<;;irerek C,ubuk C,ekme imalinde, metalin taqlmaSI lazlm gelen ba§hca mekanik ozellik: (0 Rezilyansdlr.) (0 Yuksek Akma Gerilimidir.) (0 Plastiklikdir.) (0 Toklukdur.) (0 Siinekliktir.) (12) Bir BakIr tel, kopma noktasmda 187000 psi hakiki geriJim, 37400 psi pratik gerilim gostermi§tir. % Kesit Daralmasl ne kadardlr? (0 90) (0 80) (0 70) (0 60) (0 75) (13) Hangisi. Paslanmaz C,elikdir? (02550) (0 C 45) (09 S Mn 36) (0304) (0 St 37-2) (14) C,elik, hangi slcakhkta en kolay deforme edilir (§ekil verilir)? (0 600°C) (0 1150 DC) (0 Ferrit bolgesi) (0 Ostenit b6lgesi) (0 Ferrit + Ostenit b6lgesi) (15) BakIr, YMK kristal yapIsmdadlr. Kristal kafesin bir kenar uzunlugu 3.61 °A ise, BakIr atom yarIl;apl ne kadardlr? ( 1.276 °A)
(254)
(16) Bir C,entikli Darbe testinde, Klrma <;;ekicinin agJr!lgl 5 Kgr. sarka9 kolu 40 cm olarak 619uluyor. 90 °lik bir klrma a<;;lsl verilerek, 60 °lik ylikselme a<;;lsl gozlendigine gore, Klrma i§i, ka<;; Joule'dur? (1 Joule = 1 Newton * 1 metre) (0 1) (09.8) (049) (098) (0 120) . (17) SIVI Emdirme Testi, hangi prensibe dayamr? (0 Kapilarite) (0 Ohm Kanunu) (0 Manyetik Ge<;;irgenlik) (0 Manyetik $iddetlilik) (0 Piezo Elektrik) (18) Radyografide Van Deger Kahnhgl, a§agldaki hangi 6zelligi saglar? [0 (1/10) = (1/2)] [0 (lo/J.l)= (1/2)] [0 (l/t) = (1/2)] [0 (~l/t) = (1/2)] [0 (lo/I) = (1/2)] (19) Hangi Sertlik metod(u) Ilan, Elmas Piramit u<;; kullamr? (0 Rockwell C) (0 Vickers) (0 Knoop) (0 Rockwell C ve Vickers) (0 Vickers ve Knoop) (20) Bir i q par<;;asl uzerinde ylik yok iken, ilk uzunlugu 60 mm dir. Pan;;anm (-) 0.182 hakiki birim deformasyona ugramasl halinde, son uzunlugu ne olm? (mm) (063.5) (051.67) (050) (044.67) (041.67) (21) Hangisi. karbonu % 0.5 olan Sade Karbonlu C,elikdir? (0 GS- 50) (0 50 Cr Mo 4 4) (0 St 50- 2) (0 GG - 50) (0 C 50) (22) Hangi <;;elik, Molibdenli Ala§lm C,eligidir? (0 1040) (0 4340) (0 2540) (0 3540) (0 Verilenlerin hepsi, Molibdenli Alaqlm C,eligidir.) (23) Dokme Demirlerin Karbon arahgl hangisidir? (0 C > % 0.8) (0 % 2 - 4.5) (0 % 4.5 - 6.67) (0 % 0.035 - 0.3) (0 % 0.6 - 0.8) (24) C,entik Darbe Testi, hangi mekanik ozelligin direkt gostergesidir? (0 Plastiklik) (0 Rezilyans) (0 Tokluk) (0 Suneklik) (0 Sertlik) (25) Derin C,ekme Testinde, Smlr C,ekIne Oram nedir? (0 Cekilebilecek Sacm minimum c.apl) Istampa C,apI (0 CekiJebiJecek SaCln maksimum cam) Istampa C,apI (0 lstampa CapI ) Sacm maksimum <;;apI (0 Istampa Cam) Sacm minimum <;;apI (0 Verilenlerin hi9biri) (26) Eddy (Fuko) akIm testi ile, aqagldakilerden hangisi, tesbit edilemez? (0 ISII iqlem durumu) (0 Alaqlm elemam oranl) (0 Saf metallerin safhk derecesi) (0 Kesit farkllhgl) (0 C;;ubukiann merkezlerinc1eki kusurlar) (27) Ultrasonik Testde, esas olarak sesin hangi ozelligi kullamhr? (0 Genligi) (0 Frekansl) (0 Kuvvetlendirilmesi) (0 Manyetik §iddetliligi) (0 Piezo elektrikliligi) (28) Yuksek karbonlu bir <;;elige, uygun qartiarda su verilirse, 64 ± 1 ........ Sertlik elde edilir. (0 Knoop) (0 Vickers) (0 Brinell) (0 Rockwell B) (0 Rockwell C) (29) Bir
TEST - 8 TAHRiBATLI ve TAHRiBATSIZ MUAYENELER (1) Panldayan (fluoresans) penetrantlar, hangi l:;?lk altlnda gozlenir? (0 Gune:;? I:;?lgl) (0 Floresans Lamba) (0 Masa Lambasl) (0 Siyah I:;?lk) (0 Her <;e:;?it l:;?lk altmda gozlenir.) (2) DokUm par<;alarl gibi, <;ok hassas yUzey duzgiinlugu olmayan par<;alann incelenmesinde, nasll Penetrant kullanlhr? (0 Destek emulsiye) (o<;:oziicuyle uzakla:;?tmlabilen) (0 Su ile Ylkanabilir.) (0 Her <;e:;?it Penetrant kullanllabilir.) (3) Bir malzeme tarafmdan X l:;?mlanm seyreltme (absorbe), nasll bir..kanundur? (0 ~ineer azalan) (0 'I'ers orantlh) (0 Dogru orantlh) (0 Ustel artan) (0 Ustel azalan) (4) Par<;aya gonderilen X lsmlanmn nufuz gUcu (penetrasyonul. hangi faktorlere baghdlr? (0 TOp Voltajl ve Dalga Boyu arttlkca, artar.) (0 TOp Voltajl ve Dalga Boyu azaldlkca, azahr.) (0 TLip Voltajl arttlk<;;a, artar; Dalga boyu arttlk<;;a, azahr.) (0 TOp Voltajl arttlk<;a, azahr; Dalga boyu arttlk<;a, artar.) (0 Yukanda verilenlerin hi<;biri, dogru degildir.) (5) Filmin her iki tarafmda Kursun (Pb) folyeler kullanmak ile ilgili olarak, hangi :;?lk yanh:;? olabilir? (0 Folyeden salman elektronlann, fotografuzerinde etkisi vardlr.) (0 Poz zamamm azaltlr.) (0 YaYllan radyasyonun etkilerini azaltlr.) (0 Filmin yanmasHn onleL) (0 Verilen :;?lklarm hepsi dogrudur.) (6) Verilenlerden hangisi, Poz Grafiklerinde kullamlan parametrelerden degildir? (0 Film tipi) (0 Malzeme tipi) (0 Numune Kahnhgl) (0 Film - Odak mesafesi) (0 Poz zamaru) (7) y (Gama) radyasyonunun :;?iddeti, kontrol ile nasll degi:;?tirilir? (0 Film tipini degi:;?tirerek) (0 Numune kalmhgml degi:;?tirerek) (0 Film- Odak mesafesini yeniden ayarlayarak) (0 POZ zamamm degi:;?tirerek) (0 Yukanda verilenlerle degi:')tirilemez.) (8) Kaynak (Film) - Odak mesafesi, yanya indirilirse; poz zamam, nasll etkilenir? (0 Yanya iner.) (0 Dortte birine iner.) (0 Degi:;?mez.) (0 2 kat artar.) (0 4 kat artar.) (9) "Par<;ada kusur varsa, Osiloskop goriintusu; yalmzca, on yUzey ve par<;anm arka yUzey sinyallerinin (ekolanmn) boylannm e:;?it 01madlgldlr." Bu ifade, hangi Ultrasonik dalga test metodu/metodlanm gosterir? [0 Enlemesine (Kesme)] [0 Uzunlamasma (Basm<;) ] [0 Yanslmaslz (iletim i<;inden)] (0 Uzunlamasma ve Yanslmaslz) (0 Enlemesine ve Yanslmaslz) (10) "Kusur yoksa, tek on yUzey sinyali goriinur." (0 Enlemesine) (0 Uzunlamasma) (0 Yanslmaslz) (0 Uzunlamasma ve Yanslmaslz) (0 Enlemesine ve Yanslmaslz) (II) "Par<;ada kusur yoksa, on yUzey ve arka yUzey sinyallerinin boylan, hemen hemen e:;?ittir." (0 Enlemesine) (0 Uzunlamasma) (0 Yanslmaslz) (0 Uzunlamasma ve Yanslmaslz) (0 Enlemesine ve Yanslmaslz) . (12) "Par<;ada kusur varsa, on yUzey ve arka yUzey sinyalleri arasmda bir kusur sinyali olur." (0 Enlemesine) (0 UZl.lnlamasma) (0 Yanslmaslz) (0 UZl.lnlamasma ve Yanslmaslz) (0 Enlemesine ve Yanslmaslz) (257) .
(31) Hangi <;elikde, Perlit tane slmrlan, Sementit agl ile kaplanml:;?tlr? (0 1040) (0 1065) (0 1080) (0 1095) (0 Verilenlerin hi<;birinde kaplanmaml:;?tlr. ) (32) Atomik Paketlenme Faktorii nedir? (0 Birim Kafesin Kutlesi/ Atomlann Kutlesi) (0 Atomlarm Kutlesi/Birim Kafesin Kutlesi) (0 Birim Kafesin Hacmi/ Atomlann Hacmi) (0 Atomlann Hacmi/Birim Kafesin Hacmi) (0 Atomlann Yogunlugu/ Birim KafesinYogunlugu) (33) Katlama Testleri, hangi mekanik ozelligin gostergesidir? (0 Rezilyans) (0 Tokluk) (0 Sertlik) (0 Plastildik) (0 Suneklik) (34) Bir KIvllclm Testinde, klvllclm ak1:;? dallan uzerinde :;?iddetli patlaklar goriilurse, malzemenin ne olduguna hukmedilir? (0 Gri Dokme Demir) (0 Tabm <;eligi) (0 Du:;?uk karbonlu <;elik) (0 Yuksek karbonlu <;elik) (0 Orta karbonlu <;elik) (35) Uzun <;ubuklarda kusurlar, manyetik test ile, nasll ortaya <;lkanhr? (0 Par<;a kuvvetli bir mlknatlsm kutuplan arasma yerle:;?tirilir.) (0 Par<;anm uzun eksenine paralel bir manyetik alan meydana getirilir.) (0 Yl.iksek amperli bir dogru aklm, <;ubuk i<;inden ge<;;irilir.) (0 Meydana getirilecek her turlu alan, kusurlan tesbit edebilir.) (0 Uzun <;ubuk1arda kusurlar, manyetik test ile tesbit edilemez.)
(256)
(13) "Kusur varsa, 6n yiizey ve kusur sinyalleri g6riiniir, arka yiizey sinyali yoktur. (0 Enlemesine) (0 Uzunlamasma) (0 Yanslmaslz) (0 Uzunlamasma ve Yanslmaslz) (0 Enlemesine ve Yanslmaslz) (14) Test numunesindeki siireksizlikler, Ultrasonik sinyalin genligindeki azalma sebeplerindendir. (0 Dogru) (0 Yanh~) (15 ) Dalgalann w;ah g6nderilmesi, Ultrasonik sinyalin genligindeki azalma sebeplerindendir. (0 Dogru) (0 Yanh~) (16) Silindirik <;:elik bir ~aftm, manyetik toz testinde, par<;:anm uzun eksenine paralel kusurlan tesbit etmek i<;:in, Par<;:anm <;:apl etrafmda bir manyetik alan meydana getirilmelidir. (0 Dogru) (0 Yanh~) (17) Eddy Akim Testi ile, test par<;:asmm her tarafmdaki sureksizlikler (kusurlar), tesbit edilebilir. (0 Dogru) (0 Yanhs;) (18) Eddy Alnm Testinde, endiikleyici bobinin, test altmdaki par<;:a ile temaSl ~artt1r. (0 Dogru) (0 Yanh~) (19) Eddy Alnm Testinde, test par<;:asmda kusur pk ise, Eddy Akim <;:izgileri yanhr. (0 Dogru) (0 Yanh~) (20) Manyetik Test ile, test par<;:asmm her tarafmdaki sureksizlilder (kusurlar , tesbit edilebilir. 0 Do -ru (0 Yanh~)
(21) (gekil. 1 de) Kesiti g6sterilen par<;:a, X l~mlanna maruz blrakilellgmela, slraslyla a' dan el' ye kadar g6sterilen par<;:alar (a-b-c-d), film iizerinele hangi renklerde g6riiniir? (0 A<;:lk Gri- Koyu Gri- Siyah-Gri) (0 A<;:lk Gri- Koyu Gri- Gri-Siyah) (0 Gri - Koyu Gri - Siyah - A<;:lk Gri) (0 Koyu Gri- A<;:lk Gri- Gri-Siyah) (0 Gri - A<;;lk Gri - Koyu Gri - Siyah) (22) X l::;mlan Raelyografisi, Ultrasonik test ile kar~lla::;tmldlgmda, hangi ::;lk dogrudur? (0 incelenecek par<;:anm kesit kalmhgl arthk<;:a, Radyografinin giivenilirligi artar.) (0 incelenecek par<;:anm kesit kahnhgl arttlk<;:a, Raelyografinin g~ivenilirligj azahr.) (0 Direk maruz kahmrsa, her iki test de, insan saghgma <;:ok zararhellr.) (0 Ultrasonik Cihaz ve yardlmcl par<;:alan, X l::;m cihazmdan <;:ok daha pahahdlr.) (0 Her iki testin de, hi<;:bir elezavantajl yoktur.) (23) "Metal par<;:alan incelemek i<;:in kullamlan X l::;m makinalan, Tlpda kullamlanlarelan daha gii<;:lii olmahdlr." Bu cumleden anla~l1an lar, ~unlar olabilir: (a) Tlpela kullamlan X l::;mlarmm elalga boylan kisaellr. (b) Enelustride kullanllan X-l~mlannm dalga boylan kisaellr. (c) Tlpda kullamlan X-l::;mlannm frekanslan fazladlr.(d) Endustride kullanllan X l~mlannm frekanslan fazladlr. Yukandaki hukumlerin, hangi(leri)si dogrudur? (0 yalmz a) (0 yalmz b) (0 a ve c) (0 ave el) (0 b ve ell (258)
(24) Manyetik Test, hangi malzemelere uygulanabilir? . (a) Aluminyum ve Ala~lrnlanna. (b) D6kme Demirlere. (c) <;ehklere. (d)
Balnr ve Ala~lmlanna. (e) Butiin malzemelere. (0 a ve c) (0 b ve c) (0 e) (0 b) (0 c) .. (25) Eddy (Fuko) Akim Testi, hangi malzemelere uygulanablhr? (a) Aluminyum ve Ala:;nmlanna. (b) D6kme Demirlere. (c) <;eliklere. (d) Baklr ve Ala~lmlanna. (e) Butun malzemelere. (0 a ve c) (0 b ve c) (0 e) (0 b) (0 c) . . . (26) Eddy (Fuko) Akim Testi hakkmda, a~agldakilerdenhanglsl, yanh~ olabilir? (0 Metalik numunelerin yalmz yiize~lerinde yaYl.hr.) (0 Elektro manyetik endiiksiyon yoluyla meydana gelrr.) (0 Elektnk direnci degi~tiren biitiin 6zellikler, Eddy Aklmma tesir eder.) (0 Test par<;:asmda kusur varsa, Eddy Akim <;:izgileri yanhr.) (0 Yukarclaki ~lklarela yanh~hk yoktur.) ., (27) Tavlanml~ 1020 <;:eliginin Darbe Testi neticesl, venlen ~lklar dan hangisine uyar? (0 Kmlma yiizeyi, <;:ok diizgiindur.) (0 Kmlma enerjisi, <;:ok du~iiktur.) (0 Test numunesi, iki par<;:a olarak ~?,nhr.) (0 Test nurnunesi, iki pars:a olarak yapl1O;1k kahr.) 'Blr~ey soylene:n.ez.) (28) Brinell Sertlik Ol<;:mesinele k ( = F / el2 ), Bakir Ala1O;1miarl l<;:m ...... , Aluminyum Ala~lmlan i<;:in (0 10. 5 elir.) (0 10, 30 dur.) (05, 30 dur.) (05, 10 elur.) (0 Verilenlerin hi<;:biri) .. . .. (29) 100 Kgr yiik kullamlan bir Vickers Sertlik Ol<;:mesmde, lki <;:izgisinin araSl 0.02 mm olan bir buyiite<;:le, 37 <;:izgi, kare izin k6s;egenine <;:akl~m19sa, Sertlik ka<;: Vickers' dlr'? (0327) (0358) (0384) (0571) (0 Verilenlerin hi<;:biri) (30) Du::;uk Karbonlu <;elilderin, - 50 DC da, - - - <;:ok azdlr. (0 Siineklikleri) (0 Sertlikleri) (0 Erichsen Degerleri) (0 Kopma Dayammlan) (0 Tokluklan) '" ._. (31) Ekstriizyon I::;lemi i<;:in, malzemenin hangi mekam~ OZe1hgl, yiiksek olmahdlr? (0 S~inekligi) (0 Sertligi) (0 Erichsen Degen) (0 Kopma Dayanlr111) (0 Toklugu) .. . . (32) A~aglda verilen Sertlik Ol<;:me metodl<;tnndan h~nglsl, TavlanmlS bir D6kme Demir i<;;in uygun elegildir? (0 Brmell) (0 VIckers) (0 Rockwell B) (0 Rockwell C) (0 Hepsi uygundur.) . . (33) Bir Otomobil Kaporta malzemesi, belirli bir kahbm ~ekhm aldlgl i<;:in, hang! mekanik 6zelligi yiiksekti~? (0 Sunekl~gi) (0 Akma Dayamml) (0 Toklugu) (0 Erichsen Degen) (0 Plastlkhgl) . (34) X l~mlan ile malzeme muayenesinde, verilen ~lklar~an hanglsi cihazm direk mekanik ayarl ile ilgili elegildir? (0 Malzemenm KalmhgIl (0 Par<;:anm X l~m penceresine olan UZakhgl) (0 Katod I:;;m Tiibune uygulanacak VoItaj) (0 X 11O;Il1lan elalga boyunun ayarlanmasl) (0 Verilenlerin hepsinin, direk mekanik ayarla ilgisi vardlr.) .. (35) Motor Silinelir Blogu, titre::;imleri ve giiriiltuyii azal~m~k l<;:m, hang! malzemeelen yaplhr? (0 <;elik D6kiim) (0 Kiiresel Grafith Dokme Demir) (0 Gri D6kme Demir) (0 D6viilebilir D6kme Demir) (0 Yukanda verilenlerin hi<;:birisi, titre::;imleri azaltmaz.) (36) A::;aglda verilenlerden hangisi, se<;:ilecek Tahribats~z Muayene metoduna etki eden bir fakt6r degildir? (0 Malzemenm Serthgl) (0 Muayene Suresi) (0 Kusurlann Ol<;:iisii) (0 Kusurlann tahmin edilen yeri) (0 Malzemenin ferrous olup olmaellgl) (259)
TEST: 9 (37) Bir Manyetik Testde, silindirik bir ~aftm <;api etrafmda, man-
yetik bir alan meydana getirilirse, nasll kusurlar tesbit edilebilir? (0 Her konumdaki <;atlaklar, tesbit edilebilir.) (0 Hi<;bir kusur tesbit edilmez.) (0 Sadece Yuzey <;atlaklan, tesbit edilebilir.) (0 <;ap dogrultusundaki <;atlaklar, tesbit edilir.) (0 Uzunlamasma dogrultudaki <;atlaklar, tesbit eclilir.) (38) Erichsen Testi'nirI birimi nedir? (0 mm) (0 Joule) (0 Kgf/mm2 ) (0 Joule/mm 3) (0 birimsiz) (39) A~agIda verilenlerden hangisi, Anizotrop malzemeyi en iyi tarif eder? (0 ISltlldlgmda, kristal kafes yaplsl degi~ir.) (0 Ozellikleri, farkh dogrultularda clegi~ir.) (0 Heterojendir.) (0 Homojendir.) (0 Verilenlerin hi<;biri, dogru degildir.) (40) 1 Newton/mm2 , ka<; Giga Pascal'dlr? (olO
(1) Allotropik Metal nedir?
(0 Erimeden gaz haline ge<;en metal) (0 Gaz halinden katl hale ge<;en metal) (0 Arayer KatI Eriyigi yapan metal) (0 Bir kafes yaplsmdan, diger kafes yaplsma ge<;en metal) (0 Yukanda verilenlerin hi<;biri, dogru
degildir.) (2) <;6keltme Sertle~tirmesiyapI1abilmesi i<;in, Denge Diyagraml nasll olmalldlr? (0 iki elementin katl halcle birbirleri i<;inde slillrh erime Denge Diyagraml) (0 Katl Eriyik Denge Diyagraml) (0 Otektik Diyagram) (0 Otektoid Diyagram) (0 Otektik ve Otektoicl Diyagram) (3) <;ekme Mukavemeti du~uk, Basma Mukavemeti yliksek olan yapl, hangisidir? (0 Ferrit) (0 Ostenit) (0 Ledeburit) (0 Perlit) (0 Sementit) (4) Kurele~tirme Tavlamasmda, "kUrele~en" yapl nedir? (0 Ferrit) (0 Ostenit) (0 Ledeburit) (0 Perlit) (0 Sementit) (5) Hangi <;elik, Molibden <;eligidir? (02540) (03540) (04340) (05140) (0 Verilenlerin hepsl, Molibden <;eligidir.) (6) 1040 <;eliginde, verilen elemanlardan hangisi yoktur? (0 Sil (0 Mn) (0 P ) (0 S) (0 Ni) (7) D6kme Demirlerin Karbon arallgl hangisidir? (% C: ) (0 0.035 - 0.3) (0 0.3 - 0.6) (0 0.8 - 2) (0 2 - 4.5) (0 4.5 - 6.67) (8) Dovme (Sunger) Demirin Karbon arahgl hangisidir? (% C:) (0 < 0.035) (0 0.035 - 0.3) (0 0.3 - 0.8) (0 2 - 4.5) (04.5 - 6.67) (9) Hangi Sade Karbonlu <;elik, yava~ sogutuldugunda (TavlandlgInda), Oda SlcakhgInda, Optik Mikroskop yaplsl, hemen hemen % 50 Ferrit - %50 Perlit gorunur? (0 1080) (0 1090) (0 1040) (0 1050) (0 Verilenlerin hi<;birinde gorunmez.) (10) Molibden; <;elige, Ala~lm elemanl olarak katIldlgmda, ................ meydana getirir. (0 KatI Eriyik) (0 Grafit) (0 Sementit) (0 Karbiir) (0 Martensit) (11) % C < 0.035 olan Ferrous malzeme nedir? (0 Pik) (0 Yapl <;eligi) (0 Beyaz Dokme Demir) (0 Di:ivme Demir) (0 Verilenlerin hi<;biri) (12) DokUm i~leminden meydana gelen kalmtI (i<;) gerilimleri gidennede, hangisi en tesirlidir? (0 Menevi~) (0 Normalize) (0 Proses Tavlama) (0 Ful Tavlama) (0 Kurele~tirme Tavlamasl) (13) ASII, Toklugu (darbe direncini) artInnak i<;in katIlan Ala~lm elemam hangisidir? (0 Mn) (0 Cr) (0 Ni) (0 V) (0 W) (14) Maksimum Sertlik ve A~mma Direnci, hangi <;elik gurubundadlr? (% C:) (0 0.035 - 0.30) (0 0.30 - 0.60) (0 0.60 - 0.80) (0 0.80 - 1.40) (02 - 4.5) (15) Hangi <;eliklerin Makina i~lenebilirligi, IsI1 i~lemden once en kotudur? (0 Du~uk karbonlu) (0 Orta karbonlu) (0 Yuksek karbonlu) (0 Otektoid SonraSl) (0 Butiin <;eliklerin Makina i~lenebilirligi aymdlr.) (16) Hangi C,elikde, 64 ±1 Rockwell C Yuzey Sertligi elde edilemez? (03260) (0 1060) (0 1065) (03240) (0 Verilenlerin hepsinde elde edilir.) (17) % 100 Ledeburit yapldaki bir i~ par<;asmm i<;inde, % Karbon miktarl, ne kadardlr? (00.8) (02) (04.3) (06.67) (0 Verilenlerin hi<;biri) (18) Hangisi, Karbur meydana getiren eleman elegildir? (0 Nil (0 Cr) (0 Mo) (0 V) (0 W)
(260)
(261)
(19) invar ve Elinvar diye bilinen <;elikler, hangi Ala::jlm elemammn onemli oranda katllmastyla elde edilirler? (0 Ni) (0 Cr) (0 Mo) (0 Mn) (0 W)) (20) Otektoid Karbon miktarma kadar, farkh Karbonlu <;elikler tavlamrsa, hangi mekanik ozelligin azaldlgl gorUlur? (0 Sertlik) (0 %, Uzama) (0 <;ekme Mukavemeti) (0 Tokluk) (0 Verilenlerin hepsi artar.) .. (21) Otektik Ala::jlmlar hakkmda hangisi yanh::jtlr? (0 Otektik Ala::jlm, ya yuvarlak, ya da karakteristik gorunu::jundedir.) (0 Katl durumda <;ift fazh Ala::jlmlardlr.) (0 Her iki bile::jenin ozelliklerine bagh bir Ala::jlm meydana gelir.) (0 iki metal; katl halde birbirleri i<;indc crirler, fakat SlY] balde erimezler.) (0 Otektik bile::jim hari<;, bir Sicaklik arahgmda katlla::jlrlar.) (22) Otektik Ala::jlm meydana getiren A ve B metallerinin Sertlikleri; A: 20 Rockwell C, B: 40 Rockwell C ise, % 40 A - % 60 B AlaSlmmm Sertligi, ka<; Rockwell C olm? (0 20) (0 25) (0 32) (0 40) (0 Verilen'lerden hi<;biri) (23) Monel Ala::jlmmm en belirgin ozelligi nedir? Yuksek ......... (0 Sertlik ) (0 Tokluk) (0 Elektrik iletkenligi) (0 l\:orozyon Dircnci) (0 <;ekme Mukavemeti) (24) Solvus nedir? (0 Denge Diyagrammda uzeri SlVl Bolgesi olan <;izgidir.) (0 Otektik Diyagramda, Otektik Bile::jimin ismidir.) (0 Denge Diyagrammda uzeri Katl Bolgesi olan <;izgidir.) (0 Denge Diyagrammda altl Katl Bolgesi olan <;izgidir.) (0 Dcngc Diyagrammda, iki katl [az bolgeJerini aylran r;izgidir.) (25) Dolgulu (Dokulu) Katl Eriyik yaplsl, neden arzu edilmez? (0 Sertligi du~uktur.) (0 Toklugu dU::juktur.) (0 Sunekligi dU::juktur.) (0 Homojen degildir.) (0 Verilenlerin hi<;biri, dogru degildir.) (26) Dolgulu Katl Eriyik yaplsl, nasll duzeltilir? (0 Solidus SlcakJIgmm biraz aJtmda tavlalllr.) (0 Solidus Sicakhgmm biraz altmdan, Eriyige Ahmr.) (0 Solidus Slcakllgmm biraz uzerine lSltlhr; daha sonra havada sogutulur.) (0 Solidus Sicakllgmm biraz altlna ISltlhr; daha soma havada sogutulur.) (0 Verilenlerin hi<;biri dogru degildir.) (27) Hacim Merkezli Kup birim kafesi i<;in, Atomik Paketlenme Faktoru nedir? (0 0.74) (0 0.52) (0 0.68) (00.50) (0 Verilenlerin hi<;biri) (28) Hacim Merkezli Kup kristal kafesinde, Kubun bir kenarl ile Atom yan<;apI, nasll baghdlr? (0 a = 2r) (0 a = 4r/-J2) (0 a = 4r/V3) (0 a = 1.632r) (0 Verilenlerin hi<;biri) (29) NaCl birim kafesinin bir kenan 5.64 Angstrom (OA)olduguna gore, yogunlugu nedir? (gram/ cm 3 ) (Na: 23, Cl: 35.5, Avogadro SaYlsI: 6.02 *10 23 , NaCl birim kafesinde 4Na+ ve 4 Cl- atomu vardlr.) (0 1.65) (0 1.85) (0 2.165) (0 2.56) (0 Verilenlerin hi<;biri) (30. - 36. Sorular, a::jaglda verilen Cd - Bi Denge Diyagraml ile ilgilidir. % 80 Bizmut Ala::jlml, SIVl Durumda iken, Cok Yavas sogutuluyor. (30) 200°C de Katl/SlVl oram nedir? (00.2) (00.5) (00.75) (0 1) (0 Verilenlerin hi<;biri) Katl Bi/Slvl = (80 - 70)/(100 - 80) = 10/20 = 0.5 (31) 200°C de % SlVl nedir? (020) (040) (0 50) (066.66) (075) % SIVI = (100 - 80)/(10 - 70) = 20/30 = % 66.66 (32) 200°C de, Katlnm i<;indeki Bizmut miktan, % ne kadardlr? (050) (0 66.66) (0 75) (080) (0 100) (262)
0/0 80 Bi
t T
(33) 200°C de, SIVlnm i<;indeki Bizmut miktan, % ne kadardlr? (0 50) (0 66.66) (0 70) (0 80) (0 100) (34) Ala::jlm, 140°C ye Yava::j Sogutuldugunda, % Bizmut miktan, ne kadardlr? (0 50) (0 60) (0 80) (0 100) (0 Verilen1erin hi<;biri) (35) Oda Sicakhgmda, Otektik kan::jlm miktan, % ka<;tlr? (0 50) (060) (080) (0 100) (0 Verilenlerin hicbiri) 0/0 Otektik = (100 - 80)/(100 - 60) *100 = (20/40) *100 = % 50 (36) Oda Sicakllgmda Ala::jlmdaki (Otektik/Katl Bizmut) oram, ne kadardlr? (00.25) (00.50) (00.66) (00.75) (0 1) Otektik/ Kat! Bi = (100 - 80)/(80 - 60) = 20/20 =1
(263)
•
TEST: 10 (1) Kesiti. 2.46 cm ve 3.07 cm olan bir Aluminyum e;;ubuk. 7640 Kgr lik bir kuvvetle e;;ekilmektedir. <;;ubuktaki gerilim, ne kadardIr? (Kgr/cm2 ) (0962) (0850) (0 1012) (0 1325) (0 hie;;biri) (2) <;;api 1.28 cm olan bir e;;elik e;;ubuk. 5000 Kgr lik bir e;;ekme kuvvetine maruzdur. <;;ubukdaki gerilim, ne kadardIr? (Kgr/cm2) (02818) (03012) (03526) (03886) (0 hiybiri) (3) ilk uzunlugu 5 cm olan e:;:it iki <;;elane Testi numunesi ahmyor. Biri, e;;ekmede 2 katma, digeri basmada yansma deforme ediliyor. <;;ekmede Pratik Birim Uzama, ne kadardIr? (0 0.5) (0 1) (0 -1) (0 - 0.5) (0 0.69)
(4) 3. Soruda, Basmada Hakiki Birim Uzama, ne kadardIr? (0 - 0.5) (0 -1) (0 - 0.69) (00.5) (0 Verilenlerin hie;;biri) (5) Hangi Rockwell SertJik Ole;;me metod(u)/Ian, Elmas Koni ue;; kullamr? (0 RA) (0 Rs) (0 Rc) (0 RAve Rs) (0 RA ve Rcl (6) 100 Kgr yiik kullamlarak yapilan bir Vickers SertJik Ol<;;mede, HV SertJik Degeri 378 e;;lkmasl ie;;in, herbir arahgi 0.02 mm olan buyiitee;; uzerinde. kae;; e;;izgi okumak gerektir? (0 33) (0 34) (0 36) (0 40) (0 Verilenlerin hie;;biri) (7) Bir <;;entikli Darbe Testinde: Du:;:me Ae;;ISI: 165 o. Yiikselme Ac;asI: 85 a dir. KIrma <;;ekicinin AgIrhgl: 20 Kgr. Sarkae;; kolu: 40 cm 01duguna gore, numunenin KInlma Enerjisi, a:;:agrdaki degerlerden hangisine en yakmdIr? (Kgr. m) (0 8) (0 8.4) (0 9) (0 9.4) (0 10) (8) Hangi Tahribatsiz Test(ler), her <;;e:;:it malzemeye uygulanamaz? (0 Eddy (Fuko) Aklm) (0 Manyetik Toz) (0 Radyografi) (0 SlVl Penetrant) (0 Manyetik Toz ve Sonik) (9) <;;ekme Testinde. verilen malzeme ozelliklerinden hangisi tesbit edihnez? (0 Suneklik) (0 Elastik Modii!) (0 Darbe Direnci) (0 Kopma Gerilimi) (0 Verilenlerin hepsi. tesbit edilir.) (10) Brinell SertJik Ol<;;mesinde, ucun batmaslyla, malzemede meydana gelen alan, bir...... (0 Konidir) (0 PrizmadIr) (0 Piramitdir) (0 Kure Par<;;asldIr) (0 Silindirdir) (11) Bir Rockwell SertJik Ol<;;mesinde, ibre, 0 dan kue;;uk bir deger gosterirse, verilenlerden hangisi yanh:;:tlr? (0 U<;;, malzemeye 0.2 mm den fazla batlm:;:?r.) (0 Ole;;mede kullanilan ue;;, malzemenin sertJigine uygun degildir.) (0 Ole;;mede kullanilan yiik, malzemenin sertJigine uygun degildir.) (0 Sertlik negatifdir.) (0 Verilenlerin hepsi dogrudur.) (12) SertJe:;:tirilmi:;: e;;eliklerin SertJik Ole;;melerinde, hangisi hie;; kullanilamaz? (0 Brinell) (0 Vickers) (0 Rockwell A) (0 Rockwell B) (0 Rockwell C) (I~) Eddy (Fuko) Aklm Testi ile muayene hakkmda, hangisi yanh:;:tIr? (0 Istatistiksel Kalite Kontroliine uygundur.) (0 Son derece hlZhdIr.) (0 Silindir ve <;;ubuklann merkezlerindeki s1.ireksizlikler, tesbit edilir.) (0 Test numunesi ile temaSI gerektirmez.) (0 Verilenlerin hepsi dogrudur.) (14) Goruntu Kalite Gostericisi ile ilgili olarak, hangisi yanh:;:tlr? (0 Filmdeki netlik ve Ae;;lk - Koyu farklarim gosterir.) (0 En kotu Radyografik pozisyona yerle:;:tirilir.) (0 KusurJann minimum boyutunu gosterir.) (0 Bir Radyograf tekniginin kalitesini ortaya koyar.) (264)
(0 Yukanda verilenlerde yanh:;: yoktur.) (15) Gama (y) Radyografisi ile ilgili olarak, hangisi yanh:;:tlr? (0 Radyasyon :;:iddeti, kontrol ile degi:;;tirilemez.) (0 Kaynagm kuvveti.
devamh olarak bozundugu i<;;in. bir zaman sonra sifira d1.is,er.) (0 Ae;;lk Koyuluk farkl, genellikle dus,uktur.) (0 Radyasyonun du:;:uk :;:iddeti, uzun poz zamanlanm gerektirir.) (oYukanda verilen :;:Iklarda yanh:;: yoktur.) (16) Ultrasonik Testde kullamlan dalga turleri, verilen bir malzeme i<;;inde, hIzhdan yava:;:a dogru slralam:;:1 naslldlr? (0 Yuzey, Boylamasma, Enlemesine) (0 Yiizey, Enlemesine, Boylamasma) (0 Enlemesine, Boylamasma, Yuzey) (0 Boylamasma, Enlemesme, Ylizey) (0 Yukarda verilenlerde dogru bir siralama yoktur.) (17) Bir Ultrasonik demetin dalga boyu (A), verilenlerden hangisini tesbit etmez? (0 Ultrasonigin kusurlara hassasiyetini) (0 Ultrasonigin ana karakterini) (0 Ultrasonigin Pare;;aya nufuz etme kabiliyetini) (0 Par<;;anm kalmhgll11) (0 Verilen :;:Iklann hepsini tesbit eder.) (18) Bir arayiizeyde, arayiizeye gelen ve oradan yansitilan Ultrasonigin birbirlerine gore :;:iddetleri, ortamm baghdir. (0 Yuzey KIncIhgma) (oYogunluguna) (0 Kristal Kafes yapisma) (0 Yuzey Sertligine) (0 Oz Akustik Empedansma) ...._ (19) Ultrasonik Test Osiloskop goriintus1.i, hangi enerJmm diger ba:;:ka bir enerjiye <;;evrilmesidir? (0 Mekanik-7 Ses) (0 Mekanik-7 Elektrik) (0 Ses -7 EleklI'ik) (0 Elektrik-7 Mekanik) (0 Yukarda verilenlerin hi<;;biri dogru degildir.) . (20) Hangisi, Ultrasonik sinyalin Genligindeki azalma sebeplenn~ den degildir? (0 Ultrasonik cihazm AhcI Devresindeki sinyalin elektromk olaral( azalmasl) (0 Test pare;;asmdaki Siireksizlikler) (0 Ultrases Kaynagmm Genligindeki azalma) (0 Dalgalann numuneye A<;;lll gi:inderilmesi) (0 Verilenlerin hepsi, Genlikdeki azahna sebepleridir.) (21- 22 - 23. Sorular), a:;:agida verilen maddelerle ilgilidir. (i) Kusur varsa, gor1.inen yalmzca, On Yiizey ve Arka Yiizey Sinyalleri boylannm es,it olmadigidir. (ii) Kusur yoksa, tek On Yiizey Sinyali g6riiniir. (iii) Kusur yoksa, On Yuzey ve Arka Yuzey Sinyallerinin boylarl, yakla:;:lk e:;:ittir. (iv) Kusur varsa, On Yiizey ve Arka Yiizey Sinyalleri arasmda bir Kusur Sinyali olur. (21) Uzunlamasma Dalga kullanan Ultrasonik Testde, hangileri dogrudur? (0 i ve ii) (0 i ve iii) (0 ii ve iii) (0 ii ve Iv) (0 iii ve iv) (22) Enlemesine Dalga kullanan Ultrasonik Testde, hangileri dogrudur? (0 i ve ii) (0 i ve iii) (0 ii ve iii) (0 ii ve Iv) (0 iii ve Iv) (23) iletim ie;;inden metodunda, hangileri dogrudur? (0 i ve ii) (0 i ve iii) (0 ii ve iii) (0 ii ve Iv) (0 iii ve Iv) (24) YapI:;:ma (Kayna:;:ma) bagmm, iletim i<;;inden testinde, bagm kusursuz olmasl, nasil anla:;:lhr? (0 On Yiizey Sinyal Genligindeki artma ile) (0 On Yiizey Sinyal Genligindeki azalma ile) (0 On YCIzey Sinval Genligi ile aYIu) (0 Hie;;bir Sinyal goriilmemesi He) (265)
(25) X- ekseni, Ultrasonigin Yol alma zamamm; Y- ekseni, Sinyal Genligini giisterirse, bu Tarama hangisidir? (0 B) (0 C) (0 A) (0 iletim i<;;inden) (0 Birle~me bagl) (26) Silindirik <;;elik bir ~aftm, Manyetik Toz Testinde, boylamasma (uzunlamasma) <;;atlaklan tesbit etmek i<;;in, nasll bir Manyetik Alan meydana getirilmelidir? (0 Par<;;anm yilzeyi boyunca Uzunlamasma) (0 Pan;anm CapI etrafmda) (0 Her ttirlu ~ekilde uygulanabilir.) (0 Uzunlamasma <;;atlaklar, tesbit edilemez.) (27) Floresans (Panldayan) Penetrantlar (Nufuz ediciler), . da denilen SUzUlmu~ Ultraviyole 1~lgl altmda giizlenirler. (0 Parlak Beyaz I~lk) (0 Mor I~lk) (0 KlTmlzl I~lk) (0 Mavi I~lk) (0 Siyah I~lk) (28) Penetrant ve Geli~tiricinin (Developer) slrasIYla, gene! olarak renkIeri nedir? (0 Sarl- Klrmlzl) (0 Mavi- Beyaz) (0 Siyah- Beyaz) (0 Sarl- Beyaz) (0 Kmmzl - Beyaz) (29) Geli~tiricinin esas fonksiyonu nedir? (0 Penetrantl, test par<;;asmdan uzakla~tJrmak) (0 Penetrantm, <;;atlaga girmesini kolayla~tJrmak) (0 Penetrant giisterimini kolayhkla giiruli.ir yapmak) (0 PenetrantJ <;;iizmek) (0 Penetrantl, <;;atlakdan uzakla~tJrmak) (30) Bir malzemeye uygulanan bir ilk Radyasyon ~iddeti i<;;in, arka yUzeyden <;;lkan Radyasyon ~iddeti, neye/nelere baghdlr? (0 Ge<;;en Zamana) (0 Malzeme Kalmhgma) (0 Malzemenin X- I~mlarml Emme Katsaylsma) (0 Malzeme Kalmhgma ve Zamana) (0 Malzeme Kalmhgma ve Emme KatsaYIsma) (31) h ve h: 1. ve 2. Radyasyon ~iddetlerini, FI ve Fz :Bir Odaktan h ve Iz nin uzerlerinde bulundugu yUzeylere olan mesafeleri (uzakhklan) giisterirse, aralarmdaki bagmtl naslIdlr? [0 (Fz/FI)=(h/IzJ2] [0 (Fz/FI) = {Iz/Il)z ] [0 (h/Iz) = (FI/FzJ2 ] [0 (II/h) = (Fz/Fd Z ] (0 Verilenlerin hi<;;biri dogru degildir.) (32) Test par<;;asmm uzerine giinderilen X I~mlarmm nufuz (i<;;inden ge<;;me) gUcu, hangi faktiir(e)/Iere baghdlr? (0 Tup Voltajl ile artar, Dalga Boyu ile Dogru OrantJhdlr.) (0 Tup Voltajl iIe Degi~mez, Dalga Boyu ile Ters OrantJhdlr.) (0 TUp Voltajl ile Degi~mez, Dalga Boyu ile Dogru OrantJhdlr.) (0 TOp Voltajl ile artar, Dalga Boyu ile Ters Orantlh(hr.) (0 Verilenlerin hi<;;biri, dogru degiIdir.) (33) Filmin her iki tarafmda Pb (Kur~un) Perdeler (Folye) kullanmakla ilgili olarak, verilenlerden hangisi, yanh~tJr? (0 Folyeden koparJ1an elektronlann, fotografik tesirleri vardlr.) (0 YaYJlan (sa<;;I1an) Radyasyonun etkilerini azaltlr.) (0 Poz Zamamm kJsaltlr.) (0 Filmin yanmasml iinler.) (0 Verilenlerin hepsi dogrudur.) (34) Malzeme i<;;indeki bir kusur, Ultrasonigi, ideal suni bir kusur gibi yansltJr. (0 Dogru) (0 Yanh'l)
TEST: 11
(1.- 9.) Sorular, yanda verilen, Tavlanml~ bir Yumu~ak <;;elik i<;;1n, (J - £ grafigi ile il400 gilidir. i~aretlenen ilk iil<;;u 350 uzunlugu: 30 mm; ilk Kesit 260 lam: 25 mm z dir.) I (1) Bu <;;elik i<;;1n, hesap• t lanan Elastik ModUlu. ne Ml'lI." l kadardlr? (N / mmZ) 1 E3. (0 104 000) (0 200 00) ~!r-------.........e+.--~I!>m (0 75 000) (0 150 000) C ,002 '3 0,30 (0 Verilenlerin hiC;biri) Z (J = E. £ => m = E = (260 N/mm )/0.0025 = 104000 N/rnm z = lO4 000 MPa = lO4 GPa (2) Numune kmldlgJ anda, hakiki birim uzama = 0.30 oldugunu kabul edersek, numunenin son uzunlugu, ka<;; mm olur? (0 34.5) (0 37.5) (0 39) (0 40.5) (0 Verilenlerin hiC;biri) £hal< = 0.30 = In (150n/lo) = In 150n - In 30 => In Ison = 0.30 + In 30 => loge 150n = 0.30 + In 30 => e [0.30 + In 30) = lson => 150n = e 3.7 = 40.5 mm (3) Numune kJnldlgl anda, son uzunlugu Pratik FormUl ile, yakla~Ik ne kadardlr? (mm) (035) (037) (039) (040.5) (0 Verilenlerin hiC;biri) £ela5tik + Epla5Uk = 0.30 => £plastlk = KahcI Birim Uzama = 0.30 - 0.0025 = 0.2975. Epr= t.l/lo => t.l = 0.2975 *30 = 8.9 mm => 150n= 10 + t.1= 30 + 8.9 = 38.9 = 39 mm (4) KahcI deformasyon olmadan, Test par<;;asl uzerindeki maksimum kuvvet, ne kadardlr? (kN) (05) (06.5) (olO) (050) (0 Verilenlerin hiC;biri) (J = 260 N/mmz , Aa = 25 mmz, F = (260 N/nvtn2 ) * (25 rn1nZ) = 6500 N = 6.5 kN. (5) Celigin ugradlgJ Plastik Deforrnasyonun, Elastik Deforrnasyona oram nedir? (0 11) (050) (099) (0 119) (0 Verilenlerin hi(;biri) Plastik Defn/Elastik Defn = (0.300 - 0.0025)/0.0025 = 119 (6) Numuneye 0.00125 birirn uzama verrnek iC;1n, ne kadar EneIji lazlmdlr? (Joule) (1 J = 1 N *1 m) (0 0.094) (0 0.12) (0 7.4) (0 8.8) (0 Verilenlerin hiC;biri) Numuneye 0.00125 birim uzama verrnek ic;in (J = 130 N/mmz ; F =130 (N/rn1nZ ) * 25 rn1n z = 3250 N ; Epr = t.1/lo => t.1 = 0.00125 *30 = 0.0375mm; W = i~ = Enerji = F * t.l = (130 N/mm Z) * 0.0375mm => W = 121.875 N.rnm = 0.12 N.m = 0,12 Joule (7) Numune, boyun vermeye ba~ladlgJ zaman, uzerindeki kuvvet, kac; (kN) dur? (07.5) (0 lO) (0 15) (075) (0 Verilenlerin hiC;biri) z (J,ekme = 400 N/mmz ; Aa = 25 rnmZ => F,ekme = (400 N/rn1nZ ) * 25 rn1n = 10000 N = lO kN (8) (Aa/Ason) = (150n/lo) forrnUlu, boyun veren sunek bir malzeme uzerinde, hangi noktaya kadar gec;erlidir? (0 Elastik Smlr) (0 OrantJ Smm) (0 Akma Noktasl) (0 Cekme Noktasl) (0 Kopma Noktasl)
~
(267) (266)
Boyun veren sunek bir malzemede, Cekme Noktasll1a kadar, Homojen Defn vardlr ve Hacim sabitdir. (9) % Kesit Daralmasll11, % 30 olarak kabul edersek, Hakiki KInlrna Gerilimi, ka<; N/mm 2 olur? (0 475) (0 5001 (0 528) (0 650) (0 Verilenlerin hi<;biri) crpr = 350 = FlartlmalA, =:> Flanlma = 350 A, ; (crlmkhanlma = (350 Nol/O, 70 No = 500 N/mm 2
(10) Bir <;entikli Darbe Testinde, Klrma <;ekicinin Aglrhgl 50 Newton, Sarka<; Kolunun uzunlugu 40 cm dir. Du:;>eyle 168 ° lik bir Klrrna A<;lsl verilerek numune kmldlgll1da, KIrma Enerjisinin 3 Joule <;Ikmasl i<;in, Yukselme A<;lsl ka<; derece olmahdlr? (0 53.5) (0 58.5) (0 1001 (0 145.9) (0 Verilenlerin hiGbiri) . K.E. = M.l. (cos~ - cosel) = 3 Jolule = (50 N1 ' (0.401m) * (cos~ - cos 168") =:> (cos~ - cos 168°) = (3/20) = 0.15 =:> cos~ = 0.15 + cos 168 = - 0.82815 =:> B = 145.9' (11) Rockwell B Sertlik Ole;;mesinde kullamlan ue;; ve Yuk nedir? (0 Elmas Koni, 60 Kg) (0 Elmas Piramit. 100 Kgl (0 (1/16)" Bilya, 100 I{grl (0 (1/8)" Bilya, 100Kg) (0 Elmas Koni, 150 Kg) (12) Vickers Sertlik Ole;;me Metodunda kullamlan w;; ve Yuk nedir? (0 Elmas Koni, 60 Kg) (0 Elrnas Piramit, 100I{grl (0 (11 16)"Bilya, 100Kg) (0 (1/8)"Bilya, 100Kg) (0 Elmas Koni, 150 Kg) (13) Vickers Sertlik Degeri, a:;>agldakilerden hangisidir? 2 [0 PI (d /2 sin 68°)] [0 P/(sin68°/d2j] [0 d 2/(P'sin68°)] [0 P/(2 sin68°)] . (0 Verilenlerin hi<;biri) (a) :;>Ikkl, (2 * sin 68°) * (PI d 2 ) demektir. =:> 1.8544 ' (PI d 2 ) =:> VS (14) Rockwell Yuzeysel Cihazl, hangi pare;;alar ie;;in kullamhr? (0 Ta:;>ll1amaz pare;;alar) (0 <;ok duzgl'tn) (0 Demir dl:;>1 Ala:;>lmlar) (0 <;ok yumu:;>ak pare;;alar ie;;ln) (0 ince pan;;alar ie;;ln) (15) Verilenlerden hangisi, Knoop Sertlik Testi hakkll1da yanh:;>tIr? (0 U<;, Elmas Piramitdir.) (0 Mikro sertlik testidir.) (0 Malzemede meydana gelen iz, E:;>kenar Di:irtgendir.) (0 Uygulanan yiik, 15 - 45 Kg arasmcla clegi:;;ir.) (0 Verilenlerin hepsi dogrudur.) , (16) Hakiki Birim Uzama ile, Pratik Birim Uzama arasll1daki bagll1tl naslldlr? (0 thak = In tpr) (0 thak = 1+In tpr) (0 thak = In (I +Epr)) (0 tpr = In thak) (0 Verilenlerin hi<;biri) (17) Elmasdan sonra en sert alan muhendislik malzemesi hangisidir? (0 Sertle:;>~irilmi:;> Yuksek Karbonlu <;elikler) (0 Egeler) (0 Kesme TakImlan) (0 I:;>lenebilir <;elikler) (0 Nitn:irlenmi:;> <;::elikler) (18) <;::entikli Darbe Testincle, V <;::entiklerinin ae;;ISI, kae;; derecedir? (0 30) (0 45) (0 60) (0 90) (0 Verilenlerin hi<;biri) (19) Brinell Sertlik Degeri (BSD), ne ile orantIhdlr? (Malzemenin) (0 Akma Gerilimi) (0 Toklugu) (0 Kopma Gerilimi) (0 Akma Kuvveti) (0 <;::ekme Gerilimi) (20) A malzemesi, B tarafll1dan <;izilirse; B malzemesi C' yi e;;izerse; C, A malzemesi tarafll1dan e;;izilirse; aralanndaki Sertlik slraiamasl nasll olur? (0 A > C > B) (0 B > C > A) fa B > A > C) (0 A > B > C) (0 C > A > B)
(268)
TEST: 12 420 370 300
25 :;25
(1. - 9. Sorular, yanda verilen, Tavlanml:;> bir Du:;>uk Karbonlu e;;elik i<;m, cr - t grafigi ile ilgilidir. i:;>aretlenen ilk i:ile;;u uzunlugu: 25 mm ve ilk kesit alanl: 25 mm2 dir.)
0,002
(1) Bu e;;eligin hesaplanan Elastik ModUlu, ne kadardlr? (GPa) (0 104) (0 200) (0 150) (0 180) (0 Verilenlerin hi<;biri)
m = E = (300 N/mm 2 )/0.002 = 150000 N/mm 2 = 150000 MPa = 150 GPa (2) Numune kInldlgl anda, hakiki birim uzama = 0.20 oldugunu kabul edersek, numunenin son uzunlugu, kae;; mm olur? (0 29) (0 30.5) (0 32) (0 34) (0 Verilenlerin hi<;biri) thak = In (lson/lo) = 0.20 = In Ison - In 25 =:> In Ison = 0.20 + In 25 =:> loge (lson) = 3.4189 =:> e 3 .4189 = Ison = 30.54 = 30.5 (3) Numune kInldlgl anda, son uzunlugu, Pratik Formul ile ne kadardlr? (0 29) (0 30) (0 32) (0 34) (0 Verilenlerin hi<;biri) tpr = (lson - 10 )/1 0 = ~l/Io = 0,20 =:> ~I = 25 * 0.20 = 5 , Ison = 25+5 = 30 mm (4) Kallcl defonnasyon olmadan, Test pare;;asl uzerindeki maksimum kuvvet, ne kadardlr? (kN) (0 5) (0 6.5) (0 7.5) (0 10) (0 Verilenlerin hi<;biri) cr = 300 N/mm 2 , A, = 25 mm 2 =:> F = (300 N/m1n 2 ) " (25 m1n 2 ) = 7500 N = 7.5 leN (5) <;eligin ugradlgl Plastik Deformasyonun, Elastik Deformasyona oranl nedir? (0 11) (0 50) (0 99) (0 119) (0 Verilenlerin hi<;biri) Plastik Defn/Elastik Defn = (0.20 - 0.002)/0.002 = 0.19810.002 = 198/2 = 99 (6) Numuneye 0.001 birim uzama vennek i<;m, ne kadar Enerji lazlmdlr? (Joule) (1 J = 1 N * 1 m) (0 0.094) (0 0.12) (0 7.4) (0 8.8) (0 Verilenlerin hi<;biri) Numuneye 0.001 birim uzama vennek i<;in cr =150 N/mm 2 lazlmdlr. F = (150 N/m1n 2 ) * 25 m1n2 = 3750 N , t = 0.001,10 = 25 mm, tpr= ~l/Io =:> ~I = 0.001 * 25 = 0.025 =:> IW = F" ~] = 3750 N * 0.025 mm = 94 N.mm = 0.094 N.m = 0.094 Joule (7) Numune, boyun vermeye ba:;>ladlgl zaman, uzerindeki kuvvet, ka<; (kN) dur? (0 7.5) (0 10.5) (0 15) (0 75) (0 Verilenlerin hi<;biri) cr,.elune = 420 N/mm 2 , Ao = 25 mm 2 , Feekme = (420 N/m1n 2 ) * 25 m1n2 = 10500 N = 10.5 kN (8) (Aol Ason) = (lson/lo) fonnUlu, boyun venneyen sunek bir malzeme uzerinde, hangi noktaya kadar gee;;erlidir? (0 Elastik Slmr) (0 OrantI Sll1m) (0 Akma Noktasl) (0 <;::ekme Noktasl) (0 Kopma Noktasl) (9) % Kesit Daralmasll11, % 30 olarak kabul edersek, Hakiki KInlma Gerilimi, kae;; MPa olur? (0 475.5) (0 500) (0 528.6) (0 650.4) (0 Verilenlerin hi<;biri) (269)
30 = [(Ao- A son)/ As] * 100 =; A, - Ason= 0.3 As =; Ason = (l - 0.3) Ao = 0.7 As, (crprl!cmlma = 370 N/mm2 = Flanlma/ As =; Fkmlma = 370 As , (crhakl!anlma = (370 N o/ 0.70 No) = 528.6 N/mm2 . (10) Bir <;;entikli Darbe Testinde, Klrma <;;ekicinin Aglrhgl 50 Newton, Sarkay Kolunun uzunlugu 40 cm dir. DUi?eyle 168 ° lik bir Klrrna AylSI verilerek, numune kmldlgmda, Klrma Enerjisinin 3.5 Joule ylkmasl iyin, Yukselme AylSl kay derece olmahdlr? (0 145.9) (0 143.4) (0 120) (0 100.5) (0 Verilenlerin hiybiri) K E. = M.l. (cos~ - cosa) = 3.5 Joule = (50 N)* (0.40 m)* (cos~ - cosI68°) =; (cos~ - cos 168°) = (3.5/20) = 0.175 =; cos~ = 0.175 + cos 168° = - 0.80315 =; ~ = arc cos (-0.80315) = 143.4°
(270)
TEST: 13 (1) D6kme Demir, 6nemli mukavemeti g6sterir, fakat <;;ekme Mukavemeti dUi;p:i.ktur. (0 Kopma) (0 Kesme) (0 Akma) (0 Egilme) (0 Basma) (2) Hangi ii?lem, Beyaz D6kme Demirin, D6viilebilir (Temper) D6kme Demire degii?mesine sebep olur? (0 Sertlei?tirme) (0 Menevii?leme) (0 Tavlama) (0 Normalize) (0 Ai?llama) (3) Gri D6kme Demire, Optik Metal Mikroskobunda baklldlgmda, kendisinin, karakteristik olarak, hemen tanmmasml saglayan, hangi yapldlr? (0 Ledeburit) (0 Perlit) (0 Sementit) (0 Lamelli Grant) (0 Verilenlerin hiybiri) (4) D6kme Demiri ii?lemek (talai? kaldlrmak), yok zordur. (0 Gri) (0 Beyaz) (0 Ferritik) (0 Temper) (0 Kuresel Grafitlil (5) KUkurt'un D6kme Demirde etkisi, ........ i kararh yapmaktlr. (0 Perlit) (0 Ledeburit) (0 Sementit) (0 Grafit) (0 Ferrit) (6) Gri D6kme Demirde, dUi?uk ergime dereceli bir Otektik (Steadit) meydana gelmesine sebep olan eleman hangisidir? (0 Silisyum) (0 Mangan) (0 Kukurt) (0 Fosfor) (0 Krom) (7) Gri D6kme Demir, esas olarak, bir Alai?lmldlr. (0 Fe- C- Mn) (0 Fe- C- S) (0 Fe- C- P) (0 Fe - C - Si) (0 Fe- C- Ni) (8) Oldukca yavai? sogutlna ile elde edilen D6kme Demir, hangisidir? (0 Kuresel Grafitli) (0 Temper) (0 Beyaz) (0 Ferritik) (0 Verilenlerin hiybiri elde edilmez.) (9) Hangi Alai?lm elemal11, grafitleyici olarak hareket eder? (0 Mangan) (0 Fosfor) (0 Kukurt) (0 Silisyum) (0 Krom) (10) Demiryolu raylan, en ekonomik olarak, hangi demir Alai?lmmdan yapllabilir? (0 DUi?uk Karbonlu <;;elik) (0 Orta Karbonlu <;;elik) (0 Beyaz D.D) (0 Gri D. D.) (0 Temper D.D.) (11) Talai? Alma Kolayhgl (i i?lenebilirligin) en fazla olmasl istenen paryalar, hangi tip D6kum Alai?lmmdan yaplhr? (0 Temper) (0 Gri) (0 Benekli) (0 Kuresel Grafitli) (0 <;;elik D6kum) (12) Gri D6kme Demirin, Oda Slcakhgmda dUi?uk <;;ekme Mukavemeti ve Darbe Direnci g6stermesine sebep olan yapl hangisidir? (0 Perlit) (0 Ledeburit) (0 Sementit) (0 Ferrit) (0 Lamel Grafit) (13) <;;il denilen, kum kahp iyindeki <;;elik Saclar, hangi D6kme Demir elde etmek iyin kullal11hr? (0 Gri) (0 Ferritik) (0 Beyaz) (0 Temper) (0 Kuresel) (14) % 3 Karbon, % 1 Silisyum, % 0.5 Fosfor'u olan bir D6kme Demirde, Karbon Ekivalanl (Ei?degeri), kaba formulle % kaytlr? (02.5) (03.0) (0 3.5) (03.75) (04.0) (15) Beyaz D6kme Demirin yaplsl naslldlr? (0 Ferrit + LameiGrafit) (0 Ferrit + Perlitl (0 Perlit + Sementit) (0 Perlit + Lamel Grafit) (0 Verilenlerin hiybiri) (16) SIVI durumdan itibaren, yak yavai? sogutma uzerine elde edilen D6kme Demirin son yaplsl nedir? (0 Perlit + Lamel Grafit) (0 Fen-it + Lamel Grant) (0 Ferrit + FesC) (0 Perlit + FesC) (0 Verilenlerin hiybiri) (17) Gri D6kme Demirde, verilen bir Sertlik degeri iyin, slraslyla en yiiksek ve en dUi?uk <;;ekme Mukavemetleri, .... ve .... tiplerinde elde edilir? (0 C, D) (0 A, B) (0 B, C) (0 D, E) (0 A, D) (271)
(18) Demir Ala:;?lmlan ic;;inde en akl:;?kan olam hangisidir? (0 Siyah Temper D.D.) (0 Beyaz Temper D.D.) (0 <;elik D6kum) (0 GIi D. D.) (0 Beyaz D6kme Demir) (19) % 3.2 C' lu Demir Ala:;?lmmdan 3 Kg, % 0.4 C' lu Demir Ala:;?lmmdan 1 Kg almarak, bunlar SIVl durumda kan:;?tmhrlarsa, yeni olu:;?an Ala:;?lmm, Karbon % si ne olur? (0 2.3) (0 2.4) (02.5) (02.8) (03.0) 3 Kg" (3.2/100) = 0.096 I(g; 1 Kg * (0.4/100) = 0.004 Kg 0.096 + 0.004 = (0.100 Kg Karbon/4 Kg Ala:;?lm) *100 => % 2.5 C (20. - 23. Sorular, 100 Kg aglrhgmda, % 2.5 Karbonlu D6kme Demirin, ava:;? so - tulmaSI He il ilidir.
J
.~" Ci.
(
~'
•
"'.
'lIo
...
'
~' ~• ;-~.,---
....
,
r ia~~i(, .~,' ~,1l.'<, ~~:;_.~,' "~~~' :)
,:'
j
,,'
"
<
~-
' •.
• .-
=
~ekil. 1
,'~P~tri·~~~-~,:]{arbOn -,?;:;;~::-~~$~I~'-l't',:TeIIlPe ·'oI"7:Io-""-,_..
-
ma
5
-'
rt.
~,:,..
;,..
'
~
,: :. \..;;>
"/:'_.,~~,.~I
~....:.-:-~.:::-
-
'"
116-~~": r~" l'~fl.,/
~~jgt0-Q;~f',':;f,;;,',"}lJ" .cg~~;.r~.{~,~~...... -'/:;::;r-~•. ..,,..._--=.--:;..-"?:';'Y;/;'~::-/;; ,~,.y..,," . _"/..,...;.-./~" ~::::::~... ~ . . ::--'~":::L"~·".i:-<.'>\,
(i'errit
(20) Olu:;?acak Ledeburit miktan, kac;; Kg'dlr? (21.7) 1150 °C de, % 2.5 C'lu D6kme Demir Ala:;?lmlmlz, Ostenit + SIVl fazlan kan:;?lmmdadlr. % SlVl = [(2.5 - 2.0) / (4.3 - 2.0) 1* 100 = % 21.7 1147 °C' de SIVl faz, Otektik Reaksiyon ile, Ledeburit adl verilen (y + Fe3C) karl:;?lmma d6nl.l:;?ur. % 21. 7 SIVl => % 21. 7 Ledeburit. D61ane Demir, 100 Kg oldugundan, (21.7/100) 'k 100 = 21. 7 E:g Ledeburit. (21) Olu:;?acak Perlit miktan, kac;; Kg'dlr? (71) 725°C de, D6kme Demir Ala:;?lmlmlz, y + Fe3C fazlanmn kan:;?lmmdadlr. % Ostenit = [ (6.67 - 2.5) / (6.67 - 0.8) ] *100 = % 71 Ostenit. 723°C de. Otektoid reaksiyon He. Ostenit -7 Perlit'e d6nu:;?ur. % 71 Y=> % 71 Perlit. D6kme Demir, 100 Kg oldugundan, (71/100) *100 = 71 Kg Perlit. (22) Oda Slcakhgmdaki Toplam Fe3C miktarl, kac;; Kg'dlr? (37.4) Oda Slcakhgmda D6kme Demir, (J. + Fe3C fazlannm kan:;?lmmdadlr. % Fe3C =[ (2.5 - 0.008)1 (6.67 - 0.008) J " 100 = % 37.4 Sementit. D6kme Demir, 100 Kg oldugundan, (37.4/100) * 100 = 37.4 Kg Sementit. (23) Oda Slcakhgmda Fe3C fazmdaki Karbon miktarl, kac;; Kg'dlr? (2.5) Fe3C ic;;inde % 6.67 Karbon oldugundan; 37.4 Sementit " (6.67/100) = 37.4 * 0.0667 = 2.5 Kg I{arbon. (272)
•
.'Zi- J~ "
, .-.. ... i .
...
'-- ...• '
,@
I---:-~~.. ,~
•
~ "
~
. ,(. ,I '\.~'; ,
d
:"'" n·. ~\M~-:!~'.J':;:;:::"'?")~ ....;\!o_, 7.~/I,( f(";-V~o/:?·-%'l.:!v.",··u',· ~~rujr
.
i'I}'-
(r~'1
.- ;:4;iJlf:-'~; iiW~7J;>/~~:/! J " = ' PerHt
(~ekil. 2) ',..- . ' ) " _ - ,-;'1'
•. ' 0.
'!~
~
~
"',!L'~l..,' ..,,,"'" , ,,.' ,',,, .",,_ ' -. ~
,t
' ...".. ',--:-"
,~.
A""""'-
(
!
'~'.ct. .., ~'
~
,.
~.. ' I'"
.,./C, •
(~ekil. 3) (~ekil. 4) (24) (~ekil. 1) de g6sterilen mikroyapl, hangi Demir Ala:;?lffima aittir? (0 Perlitik Temper) (0 Fenitik Temper) (0 Perlitik Kuresel) (0 Ferritik Kuresel) (0 Verilenlerin hiC;;biri) . (25) (~ekil. 2) de g6sterilen mikroyapl, hangi Demir Ala:;?lmma aittir? (0 Perlitik Temper) (0 Ferritik Temper) (0 PerlitikKiiresel) (0 Ferritik Kuresel) (0 Verilenlerin hiC;;biIi) (26) (~ekil. 3) de g6sterilen mikroyapl, hangi Demir Ala:;?lmma aittir? (0 Perlitik Temper) (0 Ferritik Temper) (0 Perlitik Kuresel) (0 Ferritik Kuresel) (0 Verilenlerin hiC;;biri) (27) (~ekil. 4) de g6sterilen mikroyapl, hangi Demir Ala:;?lmma aittir? (0 Perlitik Temper) (0 Ferritik Temper) (0 Perlitik Kuresel) (0 Ferritik kiiresel) (0 Verilenlerin hiC;;biIi)
(273)
,
\,' " .,:>' ~
TEST: 14 - DOKME DEMIRLER ve DOKME CELIKLER (1) Demir esash D6kum Ala:;amlannm smlflandmlmasmda, en 6nemli Alaf,ilm elementi hangisidir? (0 P) (0 8i) (0 C) (0 Mn) (0 S) (2) Beyaz D6kme Demir adl verilen maIzemeIer, yiiksek miktarda ....... .ihtiva ettiklertnden, sert ve gevrektirler. (0 Lamelli Grafit) (0 Rozet Grafit) (0 Temper Grafit) (oOstenit) (0 Semen tit) (3) D6kme <;eligin (<;elik D6kUmun), DIN Normundaki if,iareti nedir? (0 GG) (0 GS) (0 GGG) (0 GTS) (0 GTW) (4) Kahba d6kuldukten soma, dlf,imda, baf,ika herhangi bir bi<;imlendinne if,ilemi g6rmeyen <;eliklere, D6kme <;elik adl verilir. (0 d6vme) (0 lSltma) (0 talaf,i kaldlrma) (0 surekli d6kum) (0 ingot d6kum) (5) Oksit giderilmif,i <;elik eriyigi i<;inde, gaz kabarclgl oluf,iumu <;ok azdlr veya hi<; yoktur, yani eriyik katllaf,ilr. (0 kaynayarak) (0 kaynamadan) (0 homojen) (0 ince taneli) (0 kaba taneli) (6) <;elik D6kum, Gri D6kum ve Temper D6kUmun pahahhklarml karf,illaf,itlnrsak, ne s6yleyebiliriz? (0 <;elik D6k1.im pahahdlr.) (0 Gri D6kum pahahdlr.) (0 Temper D6kum pahahdlr.) (0 Par<;aya g6re degif,iir.) (0 Birf,iey s6ylenemez.) (7) D6kme Demirin. uygulamada en 6nemli ham maddesi nedir? (0 Ferro silis) (0 Ferro mangan) (0 <;elik hurdasl) (0 D6kme Demir hurdasl) (0 Pik) (8) Verilen Karbon arahklanndan hangisi, Gri D6kme Demiri g6stennektedir? (0 < % 2) (02.0 - 4.3) (02.5 - 5.0) (03.0 - 5.5) (0 Verilenlerden hi<;biri) (9) D6kme Demirin, Dayamm ve Sertligi, C ve 8i miktan ile nasI! degif,iir? (0 C ve 8i t, ariar.) (0 C ve Si J. artar.) (0 C t, Si J ariar.) (0 C J, Si tartar.) (0 D6kme Demir turune g6re degif,iir.) (10) Gri D. D6kme, Beyaz D. Demir ile karf,iI!af,itlnldlgmda, hangi 6zelligi dUf,iuktur? (0 Dayamml) (0 Darbe Mukavemeti) (0 if,ilenebilirligi) (0 Verilenlerin hepsi dUf,iuktur.) (0 Verilenlerin hepsi yiiksektir.) (11) GG if,iareti, DIN Normunda neyi g6sterir? (0 Beyaz D.D.) (0 <;elik D6kiim) (0 Gri D. D.) (0 Temper D.D.) (0 Sfero D.D.) (12) Gri D6kiimde bilef,iim (kompozisyon) sabit kalmak f,iartlyla, ham d6kum <;apl arttlk<;a (par<;a kalmhgl arttlkl;:a), 8ertlik ve <;ekme Dayamml, nasll degif,iir? (0 artar.) (0 degif,imez.) (0 azahr.) (13) ...... .ler, karbiir (8ementit) oluf,iumunu kolaylaf,itlrmak iizere, % 1.2 ye kadar Mangan ihtiva ederler. (0 <;elik d6kiim) (0 Gri D6kiim) (0 Beyaz D. D.) (0 Temper D.D.) (0 Sfero D.D.) (14) "Malzemenin if,ilenmesi <;ok gU<;, gevrek i<; yaplsmdan dolayl, darbelere karf,il af,im hassastlr." Bu ifade, hangi D6kum malzemeye ait olabilir? (oD6kme <;elik) (oGri d.d.) (0 Beyaz d.d.) (oTemper d.d.) (0 Sfero) (15) "<;entikli i<; yaplsmdan dolayl, deformasyon (f,iekil degif,itirme) kabiliyeti, yok denecek kadar az olup, kopma uzamaSl % l'in altmdadlr." Bu ifade, hangi D6kum malzemeye ait olabilir? (0 D6kme <;elik) (0 Gri d. d.) (0 Beyaz d.d.) (0 Temper d.d.) (0 Sfero d.d.) (16) Hooke Kanunu'nun (a = E *£ ) ge<;erli olmadlgl malzeme hangisidir? (o<;elik d6kiim) (oBeyaz d.d.) (0 Gri d.d.) (0 Temper d.d.) (0 Sfero) (17) Titref,iim s6numleme 6zelligi en yiiksek olan malzeme hangisidir? (0 <;elik d6kiim) (0 Beyaz d.d.) (0 Gri d. d.) (0 Temper d.d.) (0 Sfero ) (18) Silisyum miktan fazla olan Gri d6kumun, nasll bir 6zelligi g6ze <;arpar? (0 Dayamml artmlf,itlr.) (0 8unekligi artmlf,itlr.) (274)
(0 <;entik vurma Toklugu artmlf,itlr.) (0 Korozyona dayarnkhhgl arLmlf,i. . tlr.) (0 Verilenlerin hepsi dogrudur.) (19) Ostenitik D6kme Demirlerde, ana alaf,ilm elementl nedlr? (0 Ni) (0 Cu) (0 Si) (0 Cr) (0 Mn) (20) Hangi D6kiim malzeme, yiiksek erime slcakhgmdan dolayl, en gU<;lii eritme ocaklanm gerektirir? (0 <;elik d6kiim) (0 Gri d.d.) (0 Sfero d.d.) (0 Beyaz Temper) (0 Siyall Temper) (21) Hacimsel buzulme, hangi demir malzemede en fazladlr? (0 D6kme <;elik) (0 Beyaz d.d.) (0 Gri d.d.) (0 Temper d.d.) (0 Sfero d.d.) (22) Hangi demir malzeme eriyiginin aklC1hgl ve kahbl doldurmasl, en k6tiidiir? (0 D6kme <;elik) (0 Beyaz d.d.) (0 Gri d.d.) (0 Temper d.d.) (0 Sfero d.d.) (23) Gri d6kme demirin .... '" , Karbon ve daha <;:ok 8ilisyum artlnrken, Karbur yaplcllar ZIt y6nde etkiler. (0 Af,imma direncini) (0 8unekligini) (0 <;entik vurma Toklugunu) (0 Dayanlmlm) (0 Bliyiimesinj) . (24) 81cakllkla, boyut degif,iiminin minimum seviyede kalmasl.l~te nen 6zel tabm tezgahlarl, Lab. cihazlarl ile, cam presleme kallplan 1<;:m uygun bir malzeme, af,iagldakilerden hangisidir? (0 D6kme <;elik) (0 Gri d.d.) (0 Ostenitik d. el.) (0 Temper d.d.) (0 Sfero d.d.) (25) GT if,iareti, DIN Normunda, hangi demir malzemeyi g6sterir? (0 D6kme <;elik) (0 Beyaz d.d.) (0 Gri d.d.) (0 Temper d. d.) (0 Sfero d.d.) (26) Lamel Grafitli d6kme demir, genellikle, <;ekme Dayammlm degil, ........artlrmak maksadlyla sertlef,itirilebilir. (0 Biiyiimesini) (~ 8unekligini) (0 <;entik vurma Toklugunu) (0 Af,imma Dlreneml) (0 Venlenlerin hepsini) . .. ... . (27) Hangi d6kumde, mekanik 6zelliklerin iYllef,itmlmeSl1<;:m, bltmif,i par<;:alara ISll if,ilem uygulanmasl, ka<;:lmlmazdlr (f,iarttlr)? (0 <;elik D6kiim) (0 Gri D6kiim) (0 Siyah Temper) (0 Beyaz Temper) (0 Sfero) (28) Hangi <;:ef,iit d6kumde, d6kiilen par<;:alann kutlesi, <;ogunlukla 1 Kg'm altlndadlr? (0 <;elik d6kum) (0 Gri d6kum) (0 Beyaz d6kum) (0 Temper d6kiim) (0 Sfero d6kiim) (29) Hangi demir malzemede mekanik 6zellikler, et kalmhgma baghdlr? (0 D6kme <;elik ) (0 Gri d.d.) (0 Beyaz Temper) (0 Siyah Temper) (0 Sfero d.d.) (30) Ki.iresel Grafitli d6kme demir yaplml hakkmda, af,iagldakilerden hangisi yanhstlr? (0 Bilef,iimde Mangan, <;:ok az olmahdlr.) (0 Grafit eekirdeklenmesini kolaylaf,itlrmak i<;:in, Ferro8ilis katlhr.) (0 Grafitin Yumrulaf,imaSl i<;:in, % 0.5 Magnezyum katlhr.) (0 if,ilemin verimliligi, Kiik1.irt'Un fazlahglna baghdu.) (0 Verilenlerin hepsi dogrudur.) (31) 8ert ve Yumuf,iak Lehimleme, hangi demir turlerine, rahathkla uygulanabilir? (0 Gri) (0 Temper) (0 Sfero) (0 Verilenlertn hepsme) (0 Verilenlerin hi<;birtne) (32) 5 - 6 mm den inee kesitli Beyaz Temper d6kumlerde, i<;:yapl tamamlyla ....... dir. (0 Temper Grafitli) (0 Ostenitik) (0 Perlitik) (0 Ferritik) (0 Martensitik) (33) Temper d6kme demirin ilk af,iamasmda elde edilen "Ham Temper D6kum", nasll bir yapldadlr? (0 Perlitik Lamelli) (0 Beyaz d. d.) (0 Ostenitik d.d.) (0 Sfero) (0 Verilenlertn hi<;:biri) (34) Temper d6kme demiri~ i<;: yaplsl, verilenlerden hangisine bagh degildir? (0 81cakhk) (0 ISll If,ilemin yaplldlgl ortam) (0 Zaman) (0 Ham d6kUmun bilef,iimine) (0 Verilenlerin hepsine baghdlr.) (275)
TEST: 15 DOKME DEMiRLER (1) btektik degeri (4.3); Silisyum, Fosfor veya her ikisinin D6kme Demirde bulunmasl halinde degi:;)ir. (0 Dogru) (0 Yanh:;)) (2) btektik somaSI ala:;)lmlar, oldukc;;a kmlgandlrlar. (0 D) (0 Y) (3) Silisyum, gri olarak adlandmlan D6kme Demirin olu:;)masma meyli vardlr. (0 Dogru) (0 Yanh:;)) (4) Fosfor'un meydana getirdigi btektik, D6kme Demir'i daha kInlgan yapar. (0 Dogru) (0 Yanh:;)) (5) Kiikiirt'iin etkisi, Sementit'i (Fe3C) kararh yapma egilimi g6stermektedir. (0 Dogru) (0 Yanh:;)) (6) Mangan, Demir Siilfiir'iin (FeS) olu:;)masma mani olarak, tane smm kmlganhgml 6nler. (0 Dogru) (0 Yanh:;)) (7) Temper D6kme Demir, kmlgandlr. (0 Dogru) (0 Yanlr~) (8) Beyaz D6kme Demir'i i:;)lemek, c;;ok zordur. (0 D) (0 Y) (9) Gri D6kme Demir, yumu:;)ak ve kolayhkla i:;)lenebilir. (0 D) (0 Y) (10) Gri D6kme Demir'in a:;)m ISltIlmasl netieesi, D ve E tipi grafitler olu:;)ur. (0 Dogru) (0 Yanh:;)) (11) C;ok kahn kesitler, esas olarak Beyaz D6kme Demir olmahdlr, eiinkii kahn kesitlerin soguma hlzlan yava:;)tlr. (0 Dogru) (0 YanlI~) . (12) Kimyasal Analizlerde Gri D6kme Demirde verilen karbon miktarl, Birle:;)ik (Sementitik) ve Serbest (Grafitik) haldeki karbonlar toplamldlr. (0 Dogru) (0 Yanh:;)) (13) Gri D6kme Demir'in a:;)llanmasIYla, grafit tipinde 6nemli degi:;)me saglanabilir. (0 Dogru) (0 Yanh:;)) (14) Gri D6kme Demirde, Karbon Ekivalam (E~degeri) azaldlkc;;a, Cekme Mukavemeti artar. (0 Dogru) (0 Yanh:;)) . (15) Beyaz D6kme Demir, Sleak YlrtIlmaya meyillidir. (0 D) (0 Y) (16) Siyah Temper D6kme Demirde yapl, biitiin kesit boyunea kalmhga bagh degildir. (0 Dogru) (0 Yanh:;)) (17) Gri D6kme Demirlerin siirtiinme ve a:;)mmaya direnc;;leri, Yiizey Sertle:;)tirme ile artmlabilir. (0 Dogru) (0 Yanh~) (18) Gri D6kme Demir, biiyiik Mukavemeti g6sterir, fakat C;ekme Mukavemeti dii:;)iiktiir. (0 Kesme) (0 Akma) (0 Egilme) (0 Kopma) (0 Basma) (19) Hangi i:;)lem, Beyaz D6kme Demirin, D6viilebilir (Temper) D6kme Demire degi:;)mesine sebep olur? (0 Normalize) (0 Sertle:;)tirme) (0 Menevi:;)leme) (0 Tavlama) (0 A:;)llama) (20) C;ekme Geriliminin 6nemsiz oldugu yerlerde kullamlan D6kme Demir hangisidir? (0 Siyah Temper) (0 Beyaz Temper) (0 Gri D.D.) (0 Beyaz D.D.) (0 Kiiresel Grafitli) (21) Gri D6kme Demir yaplsmda, genel olarak, geIi:;)igiize1 y6nlenmi:;) ve iiniform dagllml:;) .... tipi lameller tereih edilir.
(24) "DDL 20" de, 20 nevi ifade eder? (0 Slmf 20 oldugun::) (020. slradaki D6kme Demir oldugunu) (0 Karbon oranmm % 2 oldugunu) (0 Minimum C;ekme Mukavemetini) (0 Maksimum C;ekme Mukavemetini) (25) Temper D6kme Demir iiretimi ic;;in, siirekli olarak SIVI metal e1de etmek, hangi oeak (fmn) veya nasI1 ba:;)anhr? (0 Kupol) (0 Pota) (0 Elektrik Ark) (0 Endiiksiyon) (0 Dupleks) .. . (26) $ekil. 1 de g6sterilen yapl, hangi D6kme Demlr'e mttIr? (0 Gri) (0 Beyaz) (0 Kiiresel Grafitli) (0 Beyaz Temper) (0 ~iyah?~mper) (27) $ekil. 2 de g6sterilen yapl, hangi D6kme Demlr'e mttlr? . (0 Gri) (0 Be az) (0 Kiiresel Grafitli) (0 Be az Tern er) (0 Slyah Tem el)
($ekil. 2)
(0 A) (0 B) (0 C) (0 D) (0 E)
. (22) Karbonu = % 3.5, Silisyum
= % 1, Fosfor = 0.5 olan bir D6kme Demirde Karbon Ekivalanl (E:;)degeri), kaba formiille, neve e:;)ittir? (03.0) (03.5) (03.75) (04.0) (04.5) (23) Demir esash ala$.lmlar kinde en akI:;)kan olam, hangisidir? (0 Ala:;)lmh C;;e1ik) (0 Gri D6kme Demir) (0 Kiiresel Grafitli D.D.) (0 Beyaz
D.D.) (0 Temper D.D.) (276)
(277)
TEST: 16 (1) Gri Diikme Demirdeki dolayl, titre:;;imler, <;;elikdekinden daha suratli siinerler. (0 Ledeburit'den) (0 Karbur'den) (0 Sementit'den) (0 Grant'den) (0 Fosfor'dan) (2) St 33 - 2 ile St 70 - 2 arasmdaki butun <;;elikler, .... <;;elikleridir. (oOtomat) (0 Islah) (0 Genel YapI) (0 Taklm) (0 Sade Karbonlu) (3) Islah <;elikleri, ..... i:;;lemi giirmu:;;lerdir. (0 Tavlama) (0 Deformasyon) (0 Normalize) (0 Sicak Hadde) (0 Su Verme + Menevi:;;) (4) .... <;elilderi, ihtiva ettikleri yliksek S ve P sebebiyle, klsa ve lanlgan tala:;; verirler. (0 Otomat) (0 Islah) (0 Genel Yapl) (0 Talam) (0 Sade Karbonlu) (5) Kaynaga Kabiliyeti en fazla olan <;;elikler, .... Yapi <;elikleridir. (0 dii:;;iik karbonlu) (0 oria karbonlu) (0 yliksek karbonlu) (0 6tektoid iincesi) (0 6tektoid sonrasl) (6) Magnezyum'un kristal yapisl HSP oldugundan, .... azdIr. (0 Mukavemeti) (0 Makina i:;;lenebilirligi) (0 A:;;mma direnci) (0 Korozyon direnci) (0 Siinekligi) (7) Bir <;ekme Testinde, bir <;;elik uzerindeki <;elill1e Yuku 6 Ton, ilk kesit alam 1 cm2 ise, bu <;;elik a:;;agidakilerden hangisi olamaz? (0 St 50- 2) (0 St 52- 3) (0 St 60- 2) (0 St 70 - 2) (0 Verilenlerin hiC;;biri olamaz.) (8) Derin <;ekme (Kap <;ekme) imalat i:;;leminde, hangi :;;Ikda, etki eden kuvvetler, en iyi giisterilmi:;;tir? Eksenel: ..... Radyal: ..... (0 Basma, Basma) (0 <;ekme, <;ekme) (0 Basma, <;elill1e) (0 <;ekme, Basma) (9) Sade Karbonlu <;eliklerin Tokluklan, a:;;agida verilen sicakhklarm hangisinde en azdIr? (0 - 25°C) (0 0 DC) (0 20 DC) (0 100 DC) (0600 DC)
(10) Izod ve Charpy testleri hakkmda , a:;;agida verilen cumlelerden ka<;; tanesi yanh:;;tIr? (a) Her ikisi, Toklugun testidir. (b) Her ikisinde test par<;;asl uzunlugu, 70 mm'dir. (c) Her ikisinde Kirma <;;ekici, <;;entikli ylize vurur. (d) Her ikisinde test par<;;asl, du:;;ey yerle:;;tirilir. (0 1) (02) (03) (04) (0 Verilen cumlelerin hepsi dogrudur.) (II) Lamelli Grafit, hangi malzemede bulunur? (0 Beyaz Diikme Demir) (0 Sfero Diikme Demir) (0 Gli Diikme Demir) (0 Ledeburit) (0 Paslanmaz <;elik) (12) 15 Cr 3 malzemesi hakkmda, a:;;agida verilenlerden hangisi dogrudur? (0 Yapi <;eligi) (0 Islah <;;eligi) (0 Sade Karbonlu <;elik) (0 Sementasyon <;eligi) (0 Verilenlerin hiC;;biri) (13) X 45 Cr Si 9 3 malzemesi hakkmda, a:;;agida verilenlerden hangisi dogrudur? (0 Sementasyon <;eligi) (0 Du:;;uk Ala:;;lmh <;;elik) (0 Sade Karbonlu <;elik) (0 Orta Karbonlu <;elik) (0 Verilenlerin hepsi yanh:;;tIr.) (14) Hangisi, Paslanmaz <;elikdir? (0 15 Cr 3) (0 1080) (0 1.4300) (0 GGG- 50) (0 Verilenlerin hi<;;biri degildir.) (15) Hangisi, du:;;uk Ala:;;lmh <;elikdir? (0 1040) (0 CIS) (0 15 Cr 3) (0 X 45 Cr Si 9 3) (0 Verilenlerin hepsi, du:;;uk Ala:;;lmh <;elikdir.) (16) Hangisi, DiikUm malzeme degildir? (0 GGG- 50) (0 GS-50) (0 GG- 50) (0 Class 40) (0 1.3343) (278)
(17) Hangisinin Makina i:;;lenebilirligi, en iyidir? (0 1.4300) (0 1.3300) (0 GS- 45) (0 15 Cr 3) (09 S Mn 36) (I8) Hangisi, Minimum <;ekme Gerilimi 50 000 psi olan Gri Diikme Demirdir? (0 GGG- 50) (0 GS- 50) (0 GG- 50) (0 Class 50) (0 C 50) (19) Hekzagonal SlkI Paket Kristal Kafes yaplsmda, ka<;; kiiresel atom vardIr? (0 1) (0 2) (0 3) (04) (0 Verilen]erden hi<;;biri) (20) Saf Demir ISltIldlgmda, 910 DC deki Allotropik yapi degi:;;ikligi naSI] olur? (0 Ostenit-1 Perlit) (0 Ostenit-1 Ferrit) (0 Ostenit-1 Sementit) (0 Ostenit-1 Ledeburit] (0 Ferrit -) Ostenit) (21) (a) Eddy Aklmlan, metalik numunelerin yalmz ylizeylerinde bulunur. (b) Test par<;;asmda kusur varsa, Eddy AkIm <;;izgileri yanhr. (0 (a) ve (b) dogrudur.) (0 (a) ve (b) yanh:;;tIr.) (0 (a) dogru, (b) yanh:;;tIr.) (0 (a) yanh:;;, (b) dogrudur.) (22) (a) Eddy Akim Testi, yalmzca Demirdl:;;1 malzemelere uygulanabilir. (b) Diikme Demirler ve <;elikler, Manyetik Test ile kontrol edilebilirler. (0 (a) ve (b) dogrudur.) (0 (a) ve (b) yanh:;;tIr.) (0 (a) dogru, (b) yanh:;;tIr.] (0 (a) yanh::;, (b) dogrudur.) (23) (a) TIpda kullanilan X I:;;mlannm dalga boylarl, Endustride kullamlanlardan daha kIsadlr. (b) TIpda kullamlan X I::;mlarmm frekanslan, Endiistride kullanllanlardan daha faziadir. (0 (a) ve (b) dogrudur.: (0 (a) ve (b) yanh::;tlr.) (0 (a) dogru, (b) yanh::;tIr.) (0 (a) yanh:;;, (b) dogrudur.) (24) (a) Su Verilmi:;; ve Menevi::;lenmi:;;, 5 cm kalmhk ve 1 Kg agIrhgmdaki bir <;;elik pan;;anm Sertligi, Rockwell Bile iil<;;uliir. (b) 230 HB 2.5/62.5/30 olarak ifade edilen bir Serilik iil<;;mesi, Aluminyum malzeme uzerinde yapIlml::;tIr. (0 (a) ve (b) dogrudur.) (0 (a) ve (b) yanh::;tJr.] (0 (a) dogru, (b) yanh:;;tIr.) (0 (a) yanh::;, (b) dogrudur.) (25) Bile:;;iminde % 0.15 - 0.30 Molibden bulundugu belirtilen <;;elik, a:;;agida verilenlerden hangisi olabilir? (02550) (09 S Mn 36) (0 4040) (0 1090) (0 Verilenlerden hi<;;biri olamaz.) (26) Tavlanml:;; du:;;uk karbonlu bir <;;elik, Darbe Test Cihazmda, kIrma <;;ekici ile vurularak kmhrsa, a::;agida verilen ::;Iklardan hangisi dogrudur? (0 Test numunesi, iki pan;;a olarak kmlarak aynhr.) (0 Test numunesi, iki par<;;a olarak yapl:;;lk kahr.) (0 Du::;uk bir Enerji degeri giistererek kmhr.) (0 Bir:;;ey siiylenemez.) (27) % 0.2 Karbonlu bir <;;elikden, % 0.8 Karbonlu <;;elige kadar, artan Karbon miktarlannda 5 c;;elik, 723 DC'nin iizerinde tavlanml§tIr. % 0.2 Karbonludan % 0.8 Karbonlu c;;elige dogru, a::;agida verilen mekanik iizelliklerden hangisi azahr? (0 Siineklik]1 (0 Akma Mukavemeti) (0 <;elm1e Mukavemeti) (0 Sertlik) (0 Verilenlerin hepsi artar.) (28) A:;;agida verilenlerden hangi c;;elik, yava:;; sogutuldugunda (tavlandlgmda), Oda Slcaldlgmdaki Optik Mikroskop giiriintusu, yakla:;;Ik % 50 Ferrit - % 50 Perlit'dir? (0 1040) (0 1030) (0 1050) (0 1095) (0 1080) (29) Sicakhgm artmasl ile, bir i::; par<;;asmm hangi testi/ testleri etkilenmez? (0 <;entik Darbe) (0 <;elill1e) (0 Sertlik] (0 Verilenlerin hepsi etkilenir.) (0 Verilenlerin hiC;;biri etkilenmez.)
(279)
(30) Bir i:;; pan;asl uzerinde yiik yok iken, 61c;;u uzunlugu 60 mm dir. Yuk altmda uzunlugu 50 mm olmu:;; ise, hakiki birim deformasyon, Dc.: kadardlr? (0 In (10/60) I (0 In (50/60)) (0 -10/60) (0 10/60) lc Verilenlerin hiC;;biri) (31) (a) X l:;;mlanmn, i:;; parc;;asma nufuz etme gUcu (penetrasyon), Tup Voltajl (kiloVolt) arttlkc;;a, artar. (b) Penetrasyon, Dalga boyu arttlkc;;a, azallr. o (a) ve (b) dogrudur.) (0 (a) ve (b) yanh:;;tlr.) (0 (a) dogru, (b) yanh:;;tlr.) (0 (a) yanh:;;, (b) dogrudur.) (32) Verilenlerden hangisi, uygulanacak Tahribatslz Muayene sec;;imine etki eden bir faktor degildir? (0 Muayene Suresi) (0 Kusurlarm Olc;;usu) (0 Kusurlann tahmin edilen yeri) (0 Malzemenin ferrous olup 01madlgl) (0 Verilenlerin hepsi. etki eden fakt6rdLIr.) (33) Odun (tahta), 6zellikleri farkh dogrultularda degi:;;tiginden, .... (0 Heterojen'dir.) (0 Allotropik'tir.) (0 izotropik'tir.) (0 Anizotropik'tir.J (0 Verilenlerin hic;;biri, dogru degildir.) (34) Ledeburit ile ilgili olarak, hangi :;;lk, yanh:;; olabilir? (0 Otektik Ala:;;lmm adldlr.) (0 Beyaz Dokme Demir'dir.) (0 Makina i:;;lenmesi, c;;ok zordur.) (0 HlZh Sogutlna ile elde edilir.) (0 Verilen :;;lklarda yanh:;; yoktur.) (35) Rockwell A Sertlik Olr.mesinde kullamlan uc;;, hangisidir? (0 Ehnas Piramit) [0 Elmas Koni) (0 (1/16)" <;elik Bilya) (0 (1/8)" <;elik Bilya) (0 Verilenlerin hiC;;biri) (36) A:;;agldaki :;;ekilde, kesiti gosterilen parc;;a, X l:;;mlanna maruz blraklldlgmda, slraswla a'dan c'ye kadar (a - b - c) g6sterilen parc;;alann, film uzerinde 6rulmesi, en do-ru olarak, han i :;;lkda ifade edilmi:;;tir? I
Hava deligi (c)
Kahri kesit (b)
ince kesit (a)
(0 Gri - AC;;lk Gri - Koyu Gri) (0 Gri- Koyu Gri- AC;;lk Gri) (0 AC;;lk Gri- Koyu Gri- Gri) (0 AC;;lk Gri- Gri- Koyu Gri) (0 Koyu Gri- Gri- AC;;lk Gri)
TEST: 17 DOKME DEMiRLER (1. - 4. Sorular ic;;in:) Ocaglmlzda, Kompozisyonu, Toplam K~r.~?n: % 3 Silis: % 1.5, Fosfor: % 0.6 olan 97.5 Kg Gri Dokme DemIr Enylgl bUI~nmaktadlr. ic;;inde % 85 Silis bulunan Ferrosilis Ala:;;lI:l1.ndan, (1) 0.5 Kg, SIVl durumda a:;;llamrsa, Gri D6kme Demmn Karbon E:;;degeri (K.E.), nasll etkilenir? 97.5 Kg SlVl Eriyik" (3/100) = 2.925 Kg C . 97.5 Kg SlVl Eriyik * (1.5/l00) = 1.4625 Kg Sl 97.5 Kg SlVl Eriyik * (0.6/100) = 0.585 Kg P =; (KE.lI = % 3 + (1.5 + 0.6)/3 = 3 + (2.1/3) = 3.70. (KE.h = ? (% Clz = (2.925 Kg C/98 Kg Ala:;;lm) *100 =; (% Ch = 2.985 . ~. (% Silz =[ (1.4625 Kg Si + 0.5 Kg Ferrosilis * 0.85)/98 Kg Ala:;;lm] "100 = (1.8875 Kg Si/98 Kg Ala:;;lm) *100 =; (% Silz - 1.926. (% Plz = (0.585 Kg P /98 Kg Ala:;;lm) *100 =; (% Ph - 0.597 . (KE.h = 2.985 + (1.926 + 0.597)/3 = 3.83 . K.E., 3.70 den, 3.83 e artmaktadlr. (2) Aym SlVl Eriyige, aym bile:;;imde Ferrosilis Ala:;;lmm~a~, 250 gram, SIVl durumda a:;;llamrsa, Karbon E:;;degeri nasll etkilemr. (% Clz = (2.925 Kg C/97.75 Kg Ala:;;lm) *100 =; (%C}2 = 2.99 . ~ (%Sib = [ (1.4625 Kg Si + 0.25 Kg Ferrosilis * 0.85)/97.75 Kg Ala:;;lm] " 100 =; (% Sih - 1.714. (% Ph = (0.585 Kg P/97.75 Kg Ala:;;lm) *100 =; (% Ph = 0.5985 . (KE.h= 2.99 + (1.714 + 0.5985)/3 = 3.76. KE.. 3.70 den. 3.76 ya artmaktadlr. (3) Aym SlVl Eriyige, aym bile:;;imde .Ferrosilis ~la~lmmdan, 1 Kg, SlVI durumda a:;;llanlrsa, Karbon E:;;degen, nasll etkllemr? (% Ch = (2.925 Kg C/98.5 Kg Ala:;;lm) ''100=; (% Clz = 2.97 . (% Sih = [ (1.4625 Kg Si + 1 Kg Ferrosilis "0.85)/98.5 Kg Ala:;;lm ] *100 =; (% Silz = 2.3477 . (% Plz = (0.585 Kg P/98.5 Kg Ala:;;lm) *100 =; (%Plz = 0.5939. (KE.lz = 2.97 + (2.3477 + 0.5939)/3 = 3.95. K.E., 3.70 den, 3.95 e artmaktadlr. (4) Aym SlVl Eriyige, aym bile:;;imde Ferros.~lis A:a:;;lmmdar; kac;; Kg, SlVI durumda a:;;llamrsa, Karbon E:;;degeri, tam Otektlk Kompozlsyon (bile:;;im) (% 4.3) olur? x Kg Ferrosilis katllsm. % C = [ 2.925/(97.5 + x) 1 *100 % Si = [ (1.4625 + x 0.85)/(97.5 + x) 1*100 % P = [ 0.585/(97.5 + x) 1*100 =; [ 2.925/(97.5 + x) 1*100 + (1/3) [ (1.4625 + 0.85 x + 0.585) /(97.5 + x) 1 *100 = 4.3 =; 292.5 + 1 (85 x +146.25 + 58.5) = 4.3 =; 97.5 + x 97.5+x 3 (3)
(1)
877.5 + 85 x + 204.75 = 4.3 * 3 (97.5 + x) =; 72.1 x = 175.5 =;.. . x - 2.434 Kg . Bu Gri D. Demir Eriyigine, yakla:;;lk 2.4 Kg, behrtllen blle:;;imde Ferrosilis katlhrsa; Karbon E:;;degeri 3.70 den, 4.30 a artacaktlr. (280)
(281)
(5. - 10. Sorular i<;in:)
% 3 Karbon
Ferrit
Ferr
t
+
Semen t i t ·t3
($ekil. 1) % 3 Karbonlu, 100 Kg D6kme Demir, SIVI durumdan yavai;? sogutuldugunda (::;\ekil. 1), (5) Meydana gelecek Ledeburit ve Otektik Oncesi Ostenit, ka<; Kg dlr? 1150 °C de % SlVl = (3.0 - 2.0)/(4.3 - 2.0) *100 = (1.0/2.3) *100 = % 43.5 SlVl ve % 56.5 y. % 43.5 SlVl Eriyik, 1147 °C de Otektik reaksiyon ile (y + Fe3C) kani;?lml olan Ledeburit' e d6nl.1sl.lr. % 43.5 SlVl -> % 43.5 Ledeburit. (43.5/100) *100 Kg D6kme Demir = 43.5 Kg Ledeburit meydana gelir. (56.5/100) *100 Kg D6kme Demir = 56.5 Kg Otektik Oncesi y meydana gelir. 0
(6) 1147 °C Otektik Sicaldikta olui;?an Ledeburit'in icindeki fazlann (bilei;?enlerin) kutleleri, ne kadardlr? " Otektik Fe3C = (4.3 - 2.0J/(6.67- 2.01 *100 = (2.3/4.671 *100 = % 49.3 = % 49 Otektik Fe3C. Otektik y = (6.67 - 4.3)/(6.67 - 2.0) *100 = (2.37/4.67) *100 = % 50.7 = % 51 Otektik y. (43.5 E:g Ledeburit) " (49/100) = 21.3 Kg Otektik Fe3C. (43.5 Kg Ledeburit) * (51/100) = 22.2 I(g Otektik y. (7) Olui;?acak Perlit ve ikincil Sementit (Ostenit'den aynlan Karbonun meydana getirdigi Sementit) ka<; Kg dlr? - 725°C de oranlan hesaplarsak: % y = (6.67 - 3.0)/(6.67 - 0.8) *100 = (3.67/5.87) *100 = % 62.5 Y -> % 62.5 Perlit. (62.5/100) *100 Kg D6kme Demir = 62.5 Kg Perlit. % Fe3C = (3.0 - 0.8)/(6.67 - 0.8) *100 = (2.2/5.87) *100 = % 37.5 Fe3C -> 37.5 KgFe3C. 1147 °C de 21.3 Kg Otektik Fe3C yard!. 725°C de toplam 37.5 Kg Fe3C oldugcmdan, 37.5 - 21.3 = 16.2 Kg ikincil Sementit (1147 °C nin altmda y den aynlan Karbon'un meydana getirdigi Fe3C). $u i;?ekilde de bulunabilir: 1147 °C ye kadar toplam y = 56.5 Kg (Otektik 6ncesi) + 22.2 Kg (282)
(Otektik) = 78.7 Kg. 725°C de 62.51\:gyvar. Farle: 78.7 - 62.5 = 16.2 Kg (8) 725°C deki Sementit'in, % ka<;1 Otektik Fe3C, % ka<;1 ikincil Fe3C dir? 725°C de % 37.5 Fe3C i<;inde, Otektik Fe3C = (% 43.5 Ledeburit) * (49/100) = % 21.3 . ikincil Sementit = (16.2 Kg/ 100 Kg) *100 = % 16.2 (9) ada Sicakhgmda, Toplam Fe3C miktan, ka<; Kg dlr? Toplam Fe3C = (3.0 - 0.008)/(6.67 - 0.008) *100 = (2.992/6.662) *100 = % 45. Toplam Fe3C = Otektik Fe3C (% 21.3) + ikincil Fe3C (% 16.2) + Perlit icindeki Fe3C (% 62.5 Perlit *12/100) = % 45. 0/0 45 Fe3C -> (45/100) *100 Kg Di:ikme Demir = 45 Kg FeC . ada Sicakhgmda bulunmaktadlr. (10) ada Sicakhgmda Toplam Fe3C i<;indeki Karbon miktan, ka<; Kg dlr? Fe3C icinde % 6.67 C bulundugundan, (45 Kg Fe3C)"'" (6.67/100) = 3 Kg Karbon bulunmaktadlr. (II) Karbon'u % 3.5, Silis: % 1, Fosfor: % 0.5 olan bir Gri D. Demirde Karbon Ekivalam (K.E.), kaba formulle neye ei;?ittir? (4.0 J (12) Gri D. Demir'e Optik Mikroskopta bakIldlgmda, kendisinin karakteristik olarak hemen tanmmasml saglayan, hangi yapldlr (bile_ i;?endir)? (Lamel Grant) (13) Belirli bir % ye kadar Fosfor, Gri D. Demirde (Akli;?kanhgl) artInr. (14) Pratikde Gri D. Demirin :Kritik Slcakhk veya Otektoid Reaksiyon Di:inl.li;?l.lm) arahgmda sogumasl, yavai;?olmadlgmdan, Perlit yaplsl devamh gi:in1Iur. (15) Gri D. Demirde <;il etkisi olursa, hangi eleman % leri dUi;?uktur? (C veva Si ) (16) Gri D. Demirde maksimum akli;?kanhk, nasll elde edilir? (D6kLirn Slcakhg1l11 artlrmak ve Karbon Ei;?degeri (K.E.), Otektik Kompozisvon veya biraz l.lstl.l (4.3 - 4.5) olacak i;?ekilde, Bilei;?imi ayarlamak) - (17) (Beyaz) Ji:ikme Demir'in katllai;?masmda i:inemli oranda Hacim azalmasl (<;ekilme) olabilir. (18) Gri D. Demirde :Grafitik Karbon veya Karbon Ei;?degeri) ".,,,1_ dlk<;a, <;ekme Mukavemeti artar. (19) DDL 20; DDL 40, DDL 60 ta, Grafit miktan, hangisinde en dusuktur? (DDL 60 .J " (20) En iyi ii;?lenebilen Demir esash Alai;?lm, hangisidir? (Gli D.~.J (21) Gri D. Demirin i<;ten yanmah motorlarda kullamhi;?l, hangl 6zelliginden dolayldlr? (Titre'iim Si:indl.lrme. ) (22) Gri D. Demiri Sertlei;?tirme uygulamasl, nasll yaplhr? (Alevle veya Endl.lksiyonla Yl.lzey Sertle'itirme.) . (23) Gri D. Demiri yavai;? ISltInak ve yavai;? sogutmak i;?eklmde yapllan ISll ii;?lemin adl nedir? (Gerilim Giderme Tavlamas!.) (24) Gri D. Demirde sert ve mukavemetli Perlit olui;?turan ve Sementit'i tei;?vik edici 3 Alai;?lm elemanl, nelerdir? ( l(ro111 (Cr). Mangan (Mn), Molibden (Mo) .J
(283)
EK: 1
IEKLER]
ELEMENTLERiN PERiYODiK
TABLOSU
(284)
(285)
,,~
~
~ ~
"@ 0
0
f-4
N
~ ~
••
~ ~
~ ~
l' rt:J £1.
o~ fSrn o
,,~
~ ~
(s. 286)
rr= ~
NOTLAR: Ii] Grup I A da1{.j elementlerfHidrojen hari91 ALKALI METALLER olarak da islmlendirilirlec. [iiI Grup II A daki elementler, ALKALiN . TOPRAJ( METALLERi olarak cia isimlendirilirler. (iii) Grup VIlA dajd elementler.
Ato
Numar~,1---26 Fe_ Sembol Demir -,,_.- --Isim Ai:o m ~ -55,847
GRUP IA '1~fj1 h-~ :- I
GRUP II A
I p.ldrOJen 1.0079 3
2
~ 12
D
T'lr Jr" 1'1'1 1 ~. ~arar 1 botopu 0 an '" ement er
C") Sentetik olarak yapden elem.::ntler
NADIR - TOPRAK METALLERi olarak
( '-' JEn kararlt li-=ya en
da isiml-=ndiriUrler.
~a
20 r
21
~ 22.
Ti 23
OIl
PoWs yum
I,alSl Skandi Tltan Vanad yrun yum yum yrun
39.098
40.08
Rb 38
37
yLl1ll
~
55
. ':l
Sr
44.9559
47.90
39 [y]
40
Zr
Rubid Stronti yitriyum Zirkon 85,4678
yum
yum
87.62 ]88.9059
91.22
56
Bal57 - 71
Sezyu=~aryLllI 132.9054 137,34 87
F'r 88
r
Bar
50.9414
Lantanit Metaller [apa§ida)
72
Hf
41. f1lli]
24
"
Cr l25 [g5] 126-
:'= 27 1f2J' 8
51.996
....__.
42
55.81~7 58.9332
54.9380
Mo ~
Tc 44
umb! .~~
den
9k~b9j... _~.S,94 ~
Ni 29
(4
W
yLlill {97]
5
1180.947~ _~83.85
fum
I
166.:2
190.2
106.4
Cu 30
f
192.22
l
Pc
8
195.09
Alumin TU1Il
~6.98154
Zn 31 _
Silis yU=
F
28.086
Ga 32
~
I,ill'" Kl rurt or
os,or
30,973761
Ge 133
~
Flor
32.06
35.453
5e 35
i34
Neon
1° o. 9984 001ry9 "" . I 17 Cl 118 Ar
Sr
Algon 39.948
36
Kr
Brom (ripton
63.546
79.904
47
69,72
.v
Ag
._.. _.
48
Cd
72.59
In
49
50
74.9216
Sn 51
78.96
Sb 52
T.;:, 53
Gurrrii~ Kadmi I diym~ Kalay An_timu Tellfu :: yUill
1107.868..
~ iridyrun Platin Altm Ir
11 '.' 006"J _ 150094 .__ --15'-'1EJ-- ~16 S
Balar Qinko palyurrlJ-~mllanA1senil Selen 65 '8 yum yrun
yum I
qs 1?7
0y~:;
Pd
Pallad
101.07 1102,9055
Re 16
58.71
Ru 45 :!.'h'6
~olP Molib Teknet Ruten Rod 73
GRUP GRUP \ IB II B
I(rom Mangarl Demrr Kobalt Nikel ez
Hafui iTantaInT~gs Ren,nm yum.. Wolfram '~J ~ 178.49
GRUP VIII
Karbon Azot Oksijen
1081 1°011 . "". 13 ~ 14 Si
Mg
'=--~4~~+-----,==c-I--=-""","-i---
~
col\: bilinen izotop
He
GRUP GRUP GRUP GRUP GRUP Helyum III A N A VA VI A VII A 4.0026 5 B 6 C 7 N 8 0 9 [IJ 10 Ne
lirler. (tv] Lantanit Met all er ,
b'dchnm Magnez ,,0_0 yum GRUP GRUP GRUP GRUP GRUP 122.98977 24.305 III B IV B VB VI B VII B r
7g---'I( . "
~
4
duzenlenmi~ durumda,
2
~ALOJENLER olaralt da isimlendiri-
Lityum. Beril 6,941 9_.yrunOl<) ~18 11
J
Li
Kutlesl 12C 6sasluzerine
ASAL GAZLAR
79
196.9665
",.~_:2.40
n
.
121.~5
118,69
127,6_?
83.80
:--=.:=-
54
Xe
I'yot Ie \.senon
yum ~
an
I..1.U.I..
114.82
OJ
1_26,9045
131.30
[fEJ 4 Po 5 At 6 Rn Civa h'alYUInKllI§11r Bizmut Polon !Astatin Radon yrun
[80
Hg
:200.59
1
TI
Pb "<3
82
207.2
204.37
208.9804
I
(209)
{:J1G)
f222]
Ra 89 - 103
_ Fransi Rad)'11ll C
I
t
Aktinit Metaller [223) .£26.0254 [ajQ@ida)
jl11ll
)
':'1):-"'Pm:-"["'2'- "S;1) ;:'3'---- Eu 164
"5"7;-"'I.0=a=5,-;:9-,C"',-,"S9"'.-"'p,.-,-:c 60 O--,NO'd-.r-C 6
]
'" ';:: ~
( LANTANiT METALLER )
. ( .'IITiNiT METALLER)
'------.
~
Od 165
'6-6"'-""Dy! 67
168 J-
lliQ]"
Er
9
Tm ,70
J
-'{b
71
Lu
n T"eo . dim Promet Samar 0" rop G a d 0 lin' Terbl. Dispros' . '.Holmi, ErbiyumTulvllIT Yitterbl' Lutet Lantan Se!}""..- p raseo ,m~ p-u-uyun yrun yum yum Yllln yum yum jiUIll I' yrun I L - J -}TU1Il 0 ~
l'
138.9055 140.12 9 . Ac 90
1S
I
Alctin ToryL yum [227)
140.9077 91
144.2'~
Pa 92
U
j145] .. , 1~~.:~,_ .. _;':1.96
~. ~P ~,
PLl
~I
A,:,
I
157.25
158,9254, 16:£~';'.Q_J64.93031 167,26 1168.9342 I 8k C§ (§9) E:
® Cmfm
173.04
174.97_
I@Fm Q2.p Md~. Nol~
Cf
Lr
~~~ Uran Neptun:IPluton Amerik Kiiri Berkel Kalifor El1lstel1l Fenni Mende Nobel fLawren
tmJ ~
yrun
I jiUlll
232.0381.(231.0359· 238.0291237.0482
yum
yrun
yum
yrun
[24'Q
(243)
(247)
[247]
niyum T yUIn (2S1)
I
(254]
-1 yUlll I (257)
levyum [258)
}"lIDl (2SSj
ISlyrun (256)
I
UZAYKAFESi Atomlan birle~tiren tasavvuri <;izgilerin, 3 boyutlu agl UZAY KAFESi, kristalin tam simetrisini g6steren en kii<;uk birimi, BiRiM HUCRE olarak adlandmlIr. Herbir metalin 6zel Birim Hucresi, PARAMETRELERi ile talllmlalllr. Bunlar: Birim H1.icrenin Kenarlan a, b, c ve kenarlar arasmdaki A<;llar: a, dlr ($ekil. 1).
BRAVAis
e BiRiM HUCRELERi
c
a c
Taban merkezIi Monoklinik
Monoklinilc
Triklin:ik
I I
I
HI
,.?1~I -', J
.
,
a
\
~C_~}----
/
,
\
, 'V
-------+--y
',
c
;,
/
a
/
\\
"
/ /
>
I/It "\ I \
/ /
".......
/
.\
($ekil. 1) Kafes Parametrelerini g6steren Uzay Kafesi. Uzay Kafeslerinin, yallllzca 14 mumkun <;e~idi ($ekil. 2) vardlr; diger akla gelebilecekler, mutlaka bu 14 un birine d6nu~tUrUlebilirler.Bu 14 Uzay Kafesi, 7 Temel Kristal Sistemlerinin birine girerler. KRiSTAL SiSTEMLERi (1) Triklinik. 3 eksen e~it degil; hi<;bir <;ift eksen birbirine dik degil. a oF b oF c ve a oF ~ oF Y oF 90 ° . (2) Monoklinik. 3 eksen e~it degil; 2 eksen birbirine dik. a oF b oF c ve a = y = 90 ° oF ~ • (3) Ortorombik. 3 eksen e~it degil; hepsi birbirine dik. aoFboFcve a-B-y-90°. (4) Rombohedral (trigonal). 3 eksen e~it; 3 eksenin aralanndaki a<;l e~it, fakat 90 ° degil. a = b = c ve a = ~ = yoF 90 ° . (5) Hekzagonal. 3 e~it, birbirleri ile 120 ° a<;lda, aYlll duzlemde eksenler ve 4. e~it olmayan, diger u<;unun duzlemine dik eksen. a = b oF c ve a = ~ = 90 Y = 120 ° . (6) Tetragonal. 2 eksen e~it; 3 eksen birbirine dik. a = b oF c ve a = ~ = y = 90 ° . (7) Kubik. 3 eksen e~it; 3 eksen birbirine dik. a = b = c ve a = ~ = y = 90 ° . 0,
Taban merkezIi Ortorombik
Ortorombik
¥iizey merkezIi Ortorombik
G6vde merkezIi Ortorombilc
c
{butun a,llar e,ltl
Rombohedral
Hekzagonal
/
/
Tetragonal
,, ,
°2
/ Kiibilc
::-
G6vde merkezIi Kiip
a, Yiizey merkezIi Kiip
($ekil. 2). Standart 14 Bravais Birim Hucreleri.
(288)
---
.J-~::. I I ',J ..... \ ' -
l!Io' / ' ,. y\... --' )'ISI', r(\..\
UJ
A
G6vde merkezIi Tetragonal
(289)
Cl3
KRlSTALLOGRAFiK DUZLEMLER Atom tabakalan veya atomlann uzerinde dizildigi duzlemlere ATOMiK veya KRiSTALLOGRAFiK DUZLEMLER denir. Bir duzlem takImlnm, Birim Hucrenin eksenleri ile olan ilgisi, Miller indisleri denilen bir sistem ile gosterilir. Birim Hucrenin bir kO::jesi; X, Y, Z Uzay koordinatlannm orijin'i (ba::jlangH;; noktasl) olarak se<;;ilir. Herhangi bir duzlem takIml, bu X, Y, Z Uzay koordinatlan ile kesi::jmelerin, tersleri ile belirlenir. X, Y, Z koordinatlarmm birimi; kristalin a, b, c Kafes Parametreleridir. Bir duzlem, bir eksene paralel ise, sonsuzda keser. ~ekil. 1 de gosterilen duzlem; x eksenini (a/2) de, y eksenini (b/2) de keser ve z eksenini kesmez. Boylece, duzlemin eksenleri kesmesi. (L. L. 00) duro
2
2
Tersleri, 1: (1/2) = 2; 1: (1/2) = 2; 1: 00 = O. Boylece Miller indisleri: 2, 2, o ve Duzlem --7 (2 2 0) duzlemidir. Duzlem i<;;in, Miller indislerinin iki tarafmda Normal Parantez kullamllr ve arada virgliller kullamlmaz (bir indis, 9 u ge<;;medik<;;"'e)"-. ~-------~
(ii) ~ekil. 2 de, OOPR duzlemini ele alallm. 0 noktasl, yani Orijinden ge<;;tigi i<;;in, Orijin'in yeri degi::jtirilmeden tesbit edilemez. Kupdeki herhangi bir nokta, Orijin olarak se<;;ilebilir. Uygunlugu i<;;in, K noktasmi se<;;elim. OOPR duzlemi II X ekseni (KL) ve II Z ekseni (KN) dir ve Y eksenini (-1) de keser. Kesmeler. 00 -1 0 0 ; Tersleri. (1/ 00) (-1/1) (1/ 00) duro Miller indisleri --70 -10 dir. (-1), 1 in uzerine (-) i::jareti koyarak gosterilir. Boylece. OOPR duzlemi --7 (0 I 0) dir. (iii) KOJ duzlemi: Kesmeler, 1 1 1/2 ve Tersleri 1 1 2oldugundan. duzlem (112) dir. (iv) ~ekil. 3 te, 110 duzlemi osterilmi::jtir.
ZI
(~ekil.
(~ekil. 1). (i) ~ekil. 2 deki Kubik sistemde KLMN duzlemini ele alalim. Y eksenini Orijin'den (burada 0 noktasl) 1 birimde keser, X ve Z eksenlerine II dir. Bundan dolayl, X Y Z Kesmeleri, 00 1 00 ; Tersleri: (1/ 00) (1/1) (1/ 00) duro Miller indirsl~e~r=-:i:~0:..:1:.::0~d~l:.':..r,;;';:-_ _~ ---,
Z
R>k-_ _-,/L._1_11_n__-J
-y y
3). (v) Bir duzlem de alallm ki, X eksenini 1 birimde, Y eksenini 3 birim. Z eksenini 1 birimde kessin. Tersleri, 1 1/3 1 dir. Kesirler, giderilmelidir. En kU<;;uk ortak payda ile <;;arplllrsa, duzlem (313) olur. (vi) Eksenler takimmi a/2, b ve 3c de kesen duzlemin Miller indislerini bulunuz. Kesmeler 1/2 , 1 .3 ve Tersleri 2. 1 . 1/3 tur. En ku<;;uk ortak payda 3 oldugundan, 6/3, 3/3, 1/3 yazilabilir. Boylece Miller indisleri (631) olur. (vii) Kristallografik olarak e::jdeger olan butun paralel duzlemlerin Miller indisleri aymdir. Kesmeleri a, 2b, 6c ve 2a, 4b, 12c duzlemlerini ele alallm. Her iki duzlem de. (vi). ornekteki (631) duzlemine II dir. Terslerini aialim. 1. 1/2, 1/6 ve 1/2. 1/4. 1/12 veya 6/6. 3/6, 1/6 ve 6/12. 3/12. 1/12 => Miller indisleri (631) ve (6.31) olur. (viii) (hkl) yazlll::jmda, Miller indisleri etrafmdaki parantezler, ozel bir duzlemi veya paralel duzlemler takimmi gosterirler.{ } parantezleri, Kristalde e::jdegerli olan, aym formdalci (bi<;;imdeki) DUZLEMLER AiLESini gosterir. Mesela, bir Kubik kristalde kubun yUzleri gibi. { 1 0 0 } = (1 0 0 ) + ( 0 1 0) + ( 0 0 1 ) + ( I 0 0 ) + ( 0 I 0 ) + ( 0 0 1 )
L (~ekil.
2). (290)
(110) Duzlemi
(291)
KRiSTALLOGRAFiK DOGRULTULAR Bir dogrultunun Miller indislerini tesbit etmek i<;;in, duzlemde 01dugu gibi Tersler kullamlmaz. Dogrultular, yer1e~mi~ olarak [ ] parantezleri ile gosterilir. Benzer dogrultular grubu ise, < > parantezleri He gosterilir. ~ekil. 2 de, Orijin'den (0 noktasl) L noktasma ula~mak i<;;in, X ekseni yonunde 1 birim (0 noktaSl) ve Y ekseni yonunde 1 birim gitmek lazlmdlr. Boylece OL dogrultusu, [110 ] dlr. (ix) ~ekiL 4 te, [112 Do-rultu Vektoru osterilmi~tir.
(xii) iki parale1 vektorun, dogrultu Miller indislerinin aym oldugunu gosteriniz. z )---------;>I2c
.-/1 112 1
-"" VektOr
>"'---1-----,1 c
, y
/ / /
/
L
I---}I;,
/
/
x
; - - - - - - ; - " 2a h
(~ekil.
7). (~ekil. 7) de gosterilen iki vektor, II dir. P noktaslIun koordinatlan a, 0, c dir. Q noktasmm Rye gore koordinatlan (2a - a), (b - b), (2c - c) dir. Yani, a, 0, c dir. Boylece, her iki vektiirun Miller indisleri [101]dir. (xiii) Bir Kubik Kristalde, bir dogrultu, kendisine dik olan bir duzlem ile, aym indislidir ~ekil. 8 .
(~ekil.
4). (x) ~ekil. 5 te, bazl Kristal yonleri osterilmi~tir. &
z
!I III
7.-1 -'--
IIOO!
I
y
/'"
, .·/~i==',--~l/" (~ekil.
5). (xi) ~ekil. 6 da, Ortorombik Birim Hucrede, (a) da Noktasal koordinatlar, (b de Kristal do 'rultulan osterilmi~tir. /1-
f-
/j
=
~'1,2
"1
/1
(101111
?12!
O,O,jt: I
I
o,o,oJ __ _.., • s,~,!i ,/
/
/
/
---.. -
I
1,1,1
-LLO
Y
/
/
/
11
/
/
-------- -, ,/
(a)
1,1,0
(b)
(~ekil.
{1111
----
(~ekil.
8).
[1101
6).
(292)
(293)
-
0=
N
trj
~ ~ ........
~ «)
,±
tr:l
~ 1---1-
trj
r
Ai ........
t?-1 ~ --
M Z
c()
t'""4
W
~
tr:l
~
~ ~
w
'"'Ij 1---1-
N 1---1.
tr:l r tr:l
1---1-
~
VJ
r
tr:l Id ~Z
r{f)
Ertme Yogunluk Atom Atom Ertme Kaynama 6zgUl (20 DC de) lSI No. Kutlesi Noktasl Noktasl ISlSI (0 C) (0 C) (kJ/kg. OK) (kJ/kgl (g/cm3) lO.7 Aktinyum (Ac) 1050 3330 60 89 227 Element
-
Katmm Krista1 Yamsl (20 DC) yiizey merkezli kup.
Qekmede E1astik ModUl (GPa)
(kararlama)
()
Altm (Au)
79
96.967 1064.42
Aluminyum (Al) Amerikyum (Am)
13 95
26.98 243
660.4 994
2808
0.13
63
19.32
80
yiizey merkezli kup.
2447 2600
0.90
2.698 13.67
60
-
395 50
yiizey merkezli kup. hekzagonal.
0.20 0.52
160 29
-
(kararlamaJ
Antimuan (Sb) Argon (Ar)
51 18
121.75 630.7 39.948 - 189.4
1640 - 185.87
6.684 1.782[gaz. gilt.
-
rombohedral. gaz.
-
rombohedral.
78
20 "C. 760 mm)
Arsenik (gri) (As)
33
74.92
Astatin (At)
85
2lO
817
613
[2837 kPa)
(Siibllmasyon)
302
334
0.33
285
-
113
5.72
(en Gak bllinen)
-
-
-
(kararlama
Azot (N) Baklr (Cu) Baryum (Ba)
7 14.0067 - 209.97 -195.798 2582 29 63.546 1084.5 1849 56 137.34 725.1
1.04 0.39 0.28
26 209 58
1. 165(g/lt) 8.92 3.59
Beri1yum (Be)
4
1.83
1300
1.86
Berke1yum (Bk) Bizmut (Bi) Bor Brom Civa (Hg)
97 83 5 35 80
-
110
-
gaz. yiizey merkezli kup. govde merkezli kup. (en c;ok bilinen)
9.01
1277
2484
270 - 300
hekzagonal s.p. (en c;ok bilinen)
247 208.98 271.4 1579 lO.81 2177 3658 79.904 - 7.2 58.76 200.59 - 38.862 356.66
-
0.12 1.20 0.47 0.14 (295)
-
52 2lO0 66 12
-
9.8 2.46 3.103 13.595
-
32 -
-
rombohedral. rombohedral. SIVl. SIVl.
Element
Atom Atom Erime Kaynama No. Kutlesi Noktasl Noktasl (0 C)
(0 C)
bzgul Erime Yogunluk lSI ISISI (20°C de) (kJ/kg. OK) (kJ/kg) (g/cm3 ) 0.1I 1I3 7.1
<;inko (Zn)
30
65.38
419.6
91I
Demir (Fe)
26
55.847
1537
2872
0.44
272
7.86
Disprosyum (Dy) 66
162.50
1500
2600
0.17
100
8.536
Einsteinyum (Es 99 Erbiyum (Er) 68
254 167.26
Fermiyum (Fm) 100 Flor (F) 9
257 18.998
- 219.6
- 188.2
Fosfor (beyaz) (P) 15
30.974
44.2
280.3
Fransiyum (Fr) Gadolinyum(Gd)
223 157.25
-
Galyum (Ga) Germanyum (Ge) Gumu:;; (Ag) Hafniyum (Hf)
87 64
-
1497
2 1
0.17
100
-
-
-
Katmm Kristal Yamsl (20°C) hekzagonal s.p.
Elastik M. yak.)
195
govde merkez. kup. (en r;ok bilinenJ
69 - 96 M.ln cr
-
9.051
(kararlama)
110
~ E
(d6k11lrnii~
hekzagonal s.p.
bagmnsmdan)
-
(d6k11lmii~ M.in
-
hekzagonal s. p.
a - E bagmtlsmdan)
-
0.83
-
42
-
-
-
gaz.
0.74
21
1.580[g/ltJ 20 "C. 760 mm 1.83
-
hekzagonal. {en c;ok bfllnen}
1306
31 69.72 29.78 32 72.59 940 47 107.868 961.93 72 178.49 2222
Helyum (He) Hidrojen (H)
2900
-
(Ac;l.k olarak tanunlanml~
(kararlama)
-
<;ekmede EIastik ModUl (GPa)
-
-
-
-
3000
0.27
98
7.895
1980 2852 2164 4450
0.37 0.32 0.23 0.14
80 508 194 135
6.972 5.323 10.5 13.31
5.19 14.3
3.4 58
0.1785[g/ltl 0.0899[g/IIJ
4.00 - 272.2 - 268.935 1.0079 - 259.19 - 252.87
-
55 - 96 (d6k11lrnii~ M .in cr -
E
-
hekzagonal s.p.
bagmtlsmdan)
-
76 -
ortorombik. elmas kubik. yUzey merkez. kup. hekzagonal s.p. (en c;ok billnen)
-
gaz. gaz.
(296)
Element
Holmiyum (Ho)
Aton: Atom Erime Kaynama bzgul Erime Yoihlnluk ISISI (20°C de) No. Kutlesi Noktasl Noktasl lSI (0 C) (0 C) (kJ/kg. oK) (kJ/kg) (g/cm3 ) 0.17 67 164.93 1461 2600 104{lmrar. 8.803
<;ekmede Elastik ModUl (GPa) 75 (diik1llmii~
Katmm Kristal Yaplsl (20°C) hekzagonal s.p.
M. in a - E bagmbsmdan)
indiyum (In) iridyum (Ir) iyot (I) Kadmiyum (Cd)
49 1I4.82 156.60 77 192.22 2454 53 126.905 1I3.7 48 1I2.40 321.1
2070 4389 184.2 767
0.23 0.13 0.22 0.23
28.4 137 61 54
7.28 22.65 4.66 8.642
2623
0.22
58.9
7.28
1I 520 -
55
yUzey mer. tetragonal yUzey merkez. kup. ortorombik. hekzagonal s.p.
(Kum D6kOm)
~)(Sr )
50
118.69
Kaliforniyum (Cf) Kalsiyum (Ca)
98 20
251 40.08
Karbonlgrafit) (C)
6
12.01
Kalay(beyaz.
231.97
40 - 45
tetragonal.
(d6kiilmii~ Snl
-
850
-
-
-
-
1487
0.62
213
1.55
3930
0.69
8725
2.267
- 34.1
0.48
90
2897
0.42
275
2.98 [gill) 20 "C. 760 mm 8.9
-
22 - 26 [15 "C)
-'-~
--
365~
5
(Silblirnasyon
(en c;ol\: bilinen)
hekzagonal. (en c;ok billnen)
Klor (Cl)
17
35.45 - 101.0
K:obalt (CO)
27
58.93
IUipton (Kr) Krom (Cr)
36 24
83.80 -157.2 51.996 1857
-153.4 2682
0.25 0.44
20 395
3.7(g/IIJ 7.2
Ksenon (Xe) Kur:;;un (Pb) Kukurt (san) (8)
54 82 16
131.30 -1I1.8 207.2 327.5 32.06 1I5.21
-108.1 1751
0.16 0.13 0.733
17.5 23 54
5.896(g/II} 11.34 2.07
1494
-
yUzey merkezli kUp.
200
gaz. hekzagonal s.p. (en c;ok bilinen)
-
250
gaz. govde merkezli kup (en c;ok bllinen)
-
(297)
-
14 -
gaz. yUzey merkez. kup. rtorombik.(en ~ok bllinenJ
Element
Kiiriyum (Cm) Lantan (La) Lawrensiyum (Lr) Lityum (Li) Lutetyum (Lu) Magnezyum (Mg) Manganez (Mn) Mendelevyum (Md) Molibden (Mo) Neodimyum (Nd) Neon (Ne) Neptiinyum (Np) Nikel (Nil Niyobyum (Nb) Nobelyum (No) Oksijen (0) Osmiyum (Os) Oropyum (Eu) Palladyum (Pd)
Atom Atom Erime No. Kiitles! Noktasl (0 C) 96 247 57 138.90E 920 103 3 71 12 25
256 6.941 180.5 174.97 1652 [distil edilmi~ Metal.) 24.305 650 54.938
101 258 42 95.94 60 144.24
1244
Kaynama Ozgiil Erime Noktasl lSI ISISI (0 C) [kJ/kg.oK (kJ/kg)
-
3470
-
-
1336 3330
-
-
0.19
3.59 0.64
61
-
Yoihmluk <;::ekmede (20°C de) Elastik Modiil (g/cm3 ) (GPa) 1.351 6.174 70 - 75 (d6ktllmii f,l.1n cr - E bagmtIsmda )
-
432 110
Katmm Kristal Yamsi (20°C) hekzagonal s.p. hekzagonal. (en c;ok bllinen)
-
0.535 9.842
-
govde merkez. kiip. hekzagonal s.p.
-
-
(kararlama]
1105 2120
1.02 0.48
368
1.74
44[dlnamlkJ. staW, Mg 160
hekzagonal S.p.
5.77. % 99.98
270
7.3
kompleks kiibik. (en c;ol<: bilinen)
-
-
2610 1019
4646 3111
10 20.179 - 248.6 - 246.05 93 237.04E 630 28 58.71 1455 2920 41 92.9064 2477 4863 102 255 8 15.9994 -218.787 -182.962 76 190.2 2727 5500 63 151.96 826 1440 46 106.4 1554 2940
-
0.25 0.19 -
-
0.44 0.27
-
0.92 0.13 0.18 0.24
-
290 49 17
-
300 290 -
14 167 69 160
-
-
10.22 7
govde merkez. kiip. hekzagonal.
320
-
(en .:;ok bJIinen)
0.90{g/llJ 20.45 8.902 8.57 1.381{g/lt) 22.61 5.259 12.023
gaz. ortorombik. yiizey merkez. kiip. govde merkez. kiip.
-
205[15"C) -
-
-
gaz. hekzagonal s.p. govde merkezli kiip. yiizey merkez. kiip.
-
560
-
112
(298)
Element
Platm (Pt)
Atom Atom No. Kiitlesi 78
195.09
Elime Kaynama Ozgiil Erime Noktasl Noktasl lSI ISISI (0 C) (0 C) IkJ/kg.oK (kJ/kg) 1772 3824 0.13 100
Yogunluk <;::ekmede Katmm (20°C de) Elastik Modiil Kristal 3 (GPa) (g/cm ) Yapisi (20°C) 21.45 146(ktl~iik saykllda yiizey merkez. kiip. birtm defonnasyonlar 11;1 )
Pliitonyum (Pu)
94
244
640
3235
0.14
96
19.82
monoklinik.
96
(en c;ok bllinen)
Polonyum (Po) Potasyum (K) Praseodimyum (Pr)
84 19 59
0.13 0.76 0.19
59.8 58.6 80.2
Prometyum (Pm) Protaktinyum (Pa) Radon (Rn) Radyum (Ra) Renyum (Re)
1080 2460 61 145 91 231.036 1230[karar. 4030[karar.) - 71 86 222 - 62 88 226.025 700 1737 75 186.2 3180 5687
0.18 0.12 0.09 0.12 0.13
86.5 63 13 37 180
15.4 10lgllt) 6 21.04
45 02.905 37 85.4678 44 101.07
1963 39.0 2427
3727 694 4119
0.24 0.36 0.23
210 26 256
62
150.4
1072.1
1803
0.19
59
34
78.96
221
685
0.32
Seryum (Ce)
58
140.12
795
3470
0.19
37
Sezyum (Cs)
55
132.91
28.8
678.5
0.24 (29 ~)
16
209 39.098 40.901'
254 63.7 919
962 765.5 3130
9.2 0.87 6.782
kiibik. govde merkez. kiip. hekzagonal.
-
~O - 96[d6ktllmii~ .in cr -
E
bagmnsmdar )
-
(en c;ok billnen)
-
hekzagonal.
-
gaz.
-
-
-
460 [20"C)
hekzagonal s.p.
12.41 1.53 12.45
290[sert tell~lnJ
yiizey merkez. kiip. govde merkez. kiip. hekzagonal s.p.
7.536
55 (d6ktllmii~ .In cr - E bagmtIsmdar ) 58
(en c;ok billnen)
Rodyum (Rh) Rubidyum (Rb) Rutenyum (Ru)
400[yalda~Ik)
(en .:;ok b1linen)
Samaryum (Sm) Selenyum (Se)
69
4.79
140 (doldilmu!;l meta-
6.77
in cr -
1.879
(15
"C)
E
bagmnsmdan)
-
rombohedral. (en .:;ok bilinen)
hekzagonal. (en c;ok bilinen)
yiizey merkezli kiip. (en ~ok blllnen) govde merkezli kiip.
•
Element
Silisyum (Si)
Erime Atom Atom Erime Kaynama Ozgul lSI ISISI No. Kutlesi Noktasl Noktasl (0 C) (0 C) kJ/kg.oK (kJ/kg) 14
28.086
1412
2680
0.71
Yogunluk Cekmede (20 DC de) Elastik ModUl (GPa) (g/cm3 )
1790
2.33
Katmm Kristal Yamsl (20 DC) elmas kubik.
112 (c;11 dokiim numune)
Skandiyum (Sc) Sodyum (Na)
21 44.955S 11 22.9898
1539 97.80
2730 881.4
0.57 1.23
360 115
2.99 0.97
769
1381
0.30
94
2.6
303.1 2985 2250 449.6 1356 1660
1487 5513 4567 1009 2800 3318
0.13 0.14 0.24 0.20 0.18 0.42
20 201 240 135 100(lmrarla.) 390
11.8 16.6 11.487 6.24 8.272 4.507
hekzagonal s.p. ortorombik.
-
(en c;ok bUlnen)
Strontiyum (Sr)
38
87.62
yUzey merkez. kup.
-
{en c;ok billnen}
Talyum (11) Tantal (Ta) Teknetyum (Tc) Telluryum (Te) Terbiyum (Tb) Titanyum (a) (Ti)
81 204.37 73 180.94E 43 97 52 127.60 65 158.925 22 47.90
hekzagonal s.p. g6vde merkez. kup. hekzagonal s. p. hekzagonal. hekzagonal s.p. hekzagonal s.p.
-
185
(20"C)
-
40 -
115
(en c;ok bilinen)
Toryum (Th) Tulyum (Tm) Tungsten (WJ
90 69 74
232.038 168.934 183.85
1750 1543 3407
4787 1730 5663
0.12 0.16 0.13
70 110(lrorarla.) 216
11.71 9.332 19.35
Uranyum (U) VanadyumM Yitriyum (Y)
92 238.029 23 50.9414 313 88.905S
1130 1917 1530
3927 3421 3304
0.12 0.49 0.30
54 450 129
19.05 6.1 4.478
173.04
824
1430
0.15
53.22
6.977
-
91.22
1852
4504
0.28 (300)
230
6.52
94
yUzey merkez. kiip. hekzagonal s.p. g6vde merkez. kup.
-
340
(en c;ok biHnen)
165 ortorombilc [en ~ok bilinen) 120 - 140 g6vde merkez. kup. hekzagonal s.p. 120 (d6killmil~ Un
Yitterbiyum (Yb)
70
Ci - '"
bagmnsmdm )
[en ~ok bilinen) yUzey merkez. kup. (en c;ok bliinen)
Zirkonyum (Zr)
40
-
;~-
"1
tj 1--1-
~ 0
~ o ......
~
~
~
~
10 1--1
~
trj ~
trl
..~ ~
hekzag. S.p.[en ~ok bilinen)
eu
Ag -
Al - Si
eu
Atom %
"c 1500
1100 1000
10
20
atom % Si
40
30
50
70
50
I
1/
II
I--l--+-
1300 I
800
:-,700
~600
1200
SlVl
1100
I I
500 1000
laitle % eu
.. 700
f;lekil. 1. Gumu~ - BakIr ikili Faz Diyagraml.
660.37'
Pb - Sb
600
SOD
I'---T-l--'r-'J- -
10 )00
-,
T
600
SOD
20
30
40
50
--i----r,~--
-j
II
400
300\~ 200
t:3:':'_
7
I /V
11.2
~-
/-IPbl
100
!
I
I.
rI
i
""-1~-~
20
30
!
i
1251.2'
I
400
--f-t----+--t-+--I 40
50
60
70
60
10
ISbl+-
1i -'-_.L 90
kUtle%Sb _ _
I
+----
I
I
----.4--t-------
___L __
---
99.83(51! ---_
-- ' - - - - - - - - -
40
30
Si
50 2
660.37'
I
~ r---
--
./
~
[7
60
70
80
SlVl
-- t---
--
90
5,
4
---
577'
1.65
I
I
---j---- j----
I
300
---,-3
I
/
I
I
,tI I
Sb
1---i
200 1
AI
f;lekil. 2. Kur~un - Antimuan ikili Faz Diyagraml. (302)
20
±~
kiitle % Si
!
_,.
I
- - --577'"
---
...
(AI)
500
i
1 atom % _.
700
n
:
i· ..
;J~
-
'c
600
I
f-------
-- -
I--IAII
-tl----"i-I
--+-I---+--+--+-
.L-_-'10
90
j
0.44
Pb
~--;
I-=~Pf -'l I
~~:-,~-vr ~~
I'
70
/
~ AI
Atom % Sb
'c
f-----
II
I
t----.---- --- ----1------.
11
800 - - -
I I
i
17/:
----f - - - . -
-
II
/
V --t---
900
200
I
I
[7 [7
/'
./
--'--'-
,i
Jj
90
1414'
-- I-
1400
80
.-
r----
f;lekil.
2
kiitle % Si
I 4
3 .. .. 3. Alummyum - Slhsyum lkih Faz Dwagraml.
(303)
---
-J 5
iNDEKS A A Tipi Lamelli Grafit, 150, 154 Atom %, a/o, 87 a/o ve k/o nin birbirlerine f;evrilmesi, 87 Al Faz <;:izgisi, 122 fu Faz <;:izgisi, 122 fum Faz <;:izgisi, 125 Af;Ik Ate~likli Fmn, 137 Ay I1l Katlama, 73 AFS Standardl, 154 Ag - Cu Faz Diyagraml, 302 A~r i§ Gri D. D., 158 Ah~ap, 78 AlSI - SAE. 119 AkJ.§ Diyagraml, <;:elik Bitirme Prosesi, 137 Aklna, II Alrnla <;:izgileri, 176 Akma Gerilimi, 10, 11 Akma Mukavemeti, 11 Aklna Noktasl II, 12 AkJ.na Noktasl, Alt, 11 Aklna Noktasl, Ost, 11 Aklna Smln, 10, 12 Aklna Smm belirli olan Sunek malzeme, 10 AkJ.na Smm belirli olmayan Sunek malzeme, 10 Akrilik, Rezilyans ModUlu U, 27 Aktinit Metaller, 286 Aktinyum (Ac), 295 Aluminyum (AI), 68, 295 AI - % 4 Cu, Duralumin, 113 AI Ala~lml, Yuksek Mukavemetli, 36 Al Ala~lmlannda E, 4 AI Bronzu, <;:ekme Testi, 34 AI Oksit, 59 AI Oksit, Knoop Seriligi, 53 AI - Si Faz Diyagraml, 303 AI sac, 76 AI ve Ala~l1nlarl, Yukleme Derecesi, k, 44 AI, a - E egrisi, 10, 13, 32 AI, <;:elikteki Etkileri, 134 AI, Gri D, D. de tesiri, 156 AI, Nitrurleme <;:eliginde, 134 AI, Rezilyans Modulu U, 27 Alaca D, D., 166 Alan Daralma %, 16 Ala~lm Elemanlarmm <;:elikte Etkileri, 132 Ala~lm, 88, 98
Ala§lln!l <;:elik, 131 Ala~lmh D. D., 182 Ala~lmm Soguma Egrisi, 98 Alevle Yuzey Sertle~tirme, 163 Alfa a Katl Eriyigi, 117 Alfa a Demir, 85, 115 Alkali Metaller, 286 Alkalin - Toprak Metalleri, 286 Allotropi, 85 Allotropi, Demir, 85 Allotropik Faz D6nu~meleri, 115 Alt Aklna Noktasl, 11 Altln (Au) , 295 American Foundrymen's Society, 155 Amerikan <;:elik Normu, 119 Amerikan D6kumculer Cemiyeti, 155 Amerikan Malzeme Test Cemiyeti, 154 Amerikyum (Am) , 295 Amorf malzeme, 79 Anahtar deligi <;:entigi, 65 Anahtar Sertlik, 58 Angstrom, 87 Anizotrop malzeme, 78 Anizotropi, 38, 78 Anma Gerilmesi, aD. 177 Antimuan (Sb) . 295 Apatit,59 Ara yer Katl Eriyikleri, 99 Argon(Ar) ,295 Arsenik (gri) (As) , 295 Asal Atmosfer, 170 Asal Gazlar, 286 Astatin (At) , 295 ASTM Standarlli, 150, 154, 161 A~llama, 146 A~lllma davranl~l, 42 A~mma Direnci, 162 A,?ITl Doyurulmu~ Katl Eriyik, 112 A~ITl Soguma, 91, 92 Atlnosfer Baslllcmda Soguma Egrisi, 115 Atmosfer Korozyonu, 134 Atom %, a/o, 87 Atom Kutlesi, 286 Atom Numarasl, 286 Atom Sayliarl, Birim Kafeslerde, 83 Atom YaYlllmaSI, 103, 169 Atom, kesiti, 81 Atomik Duzlemier, 290 Atomik Pal{etlenme Faktorl1, APF, 84 Atomlann YMK Paketlenmesi, 82 Av, Iurma i~'i, 63 Av nin Slcalilikla degi~mesi, 66
(304)
Avogadro Saytsl, 87 AxBy ince f;6keltisi, 113 AxBy Metallerarasl Bile~ik, 110 Aym inclisli Dogrultu ve Diizlem, 293 Azot (N), 295 B
B Tipi Lamelli Grafit, 154 Bakalite Alma Presi, 138 BAKIR (Cu) , 295 Balm, saf, 36 Baklr sac, 76 BakJ.r ve Ala~unlan, Yukleme Derecesi, k, 44 Balm, a - E egrisi, 10 BakJ.r, Atom yanf;apl, 87 BakJ.r, BSD ile aC,km, bagllltlsl, 43 Bal·or, <;:elikte etkileri, 134 BakJ.r, D. D.de tesiri, 155, 156 BakJ.r, Temper D. D. de Sertlige tesiri, 175 BakJ.r, Yogunlugu, 87 Baryum (Ba), 295 Baslllf;h D6kUm, 160 BaSlll\(h D6kUm Makinasl, 186 Basit Kubik, 82 Basma Dayanlffil, 161 Basma Gerilimi, 3, 19 Basma Kuvveti, 3 Basma Testi, 24 Basma Yuzu, 145 Basmada. ahak - Ehak grafigi, 25 Baumann <;:ekici, 54 Bazik Oksijen Flrml, 137 Bending, 145 Benekli D6kme Demir, 151, 166 Berilyum (Be), 295 Berkelyum (Bk), 295 Beyaz D. D., 119, 143, 165 Beyaz D. D., Optik M. g6r., 145, 149 Beyaz D. D., Kmlma g6rl1nu~u, 166 Beyaz D6vl1lebilir D .D.. Optik M. g6r., 149 Beyaz Pik, 116 Beyaz Temper D. D., 169 Beyaz Temper D. D .. Kaynak ve Lehimlenmesi, 181 Beyaz Yatak Metalleri, Yukleme Derecesi, k, 44 Beynit,70 Bilardo Topu Modeli, 82 Bile,?en, 98 Bile,?im, 99 Billet, 136 Billet Haddesi, 136 Birim deformasyon, E, 2
Birim Hucre, 288 Bilim Hucreler. 81 Birim Kafesin Hacmi, 87 Birim Kafesin Kutlesi, 87 Birim Kafesler. 81 Birim Kafeslerde Atom Saytlarl, 83 Birim Kafeslerin Doldurulma Oranl, 84 Birim Kayma, y, 7 Birim Kayma. max.. 9 Birim kJ.salma, 24 Birim uzama, 2 Birinci Grafitle,?me, 170 Birincil Grafit, 142 Birincil Sementtt, 126 Birle,?ik Karbon, 151 Bitirilmi~ Orunler, 136 Bizmut (Bi), 295 Bizmut, Gri D. D. de tesiri, 157 Blum, 136 Blum ve Slab Haddesi, 136 Bor.295 Bor, <;:elikteki Etkileri. 134 Bor, Gri D. D. de tesiri, 157 Bar Karbur. 59 Bor Karbur, Knoop Sertligi, 53 Boy Uzama %. 16 Boyun Verme. 12 Boyutsal Kararhhk, 162 Brale, 48 Bravais (Breyve) Birim Hucreleri, 81, 289 Brinell Sertlik Degeri (BSD), 44 Brinell Sertlik, 43 BSD ile <;:ekJ.ne Dayanlml bagintlsl, 43 Brinell Testi, 43 brittle, 11 Brom, 295 Bronz, du~uk Kalay'h, <;:ekJ.ne Testi, 34 BTD,174 Bukme Testleri, 73 Bukme, 145 C C 22, a - E grafigi, 17 C 22, ahak - Ehal< grafigi, 17 C miktannn <;:elikte etkileri, 132 C Tipi Lamelli Grafit, 154 C' u % 0.3, Tavlanml~ <;:elik, 124 C' u % 0.4, Tavlanml~ <;:elik, 124 C' u % 0.45, HIZh Sogutulmu~ <;:elik, 124 C' u % 0.5, Tavlanml~ <;:elik, 124 C' u % 1 <;:eligin Denge Sogutulmasl, 125 C ve Si' e bagh olaral{ D. D. YapIslllm degi~mesi, 168 C, % 0.8 <;:elik, 119
(305)
Cam yaplsl, 79 Cam, Knoop Sertligi, 53 Camsl Silika, 59 Cd - Zn Otektik Faz Diyagraml, 108 Cevherden Pik' e, 137 Charpy Standart <;entik1eri, 65 Charpy Testi, 64 Chill, 167 Civa (Hg) , 295 Class 20, 161 Conmdum,59 Corundum, Knoop Sertligi, 53 C p , Knoop Sabiti, 53 Cr, D,D,de tesiri, 154 Cu - Ag Faz Diyagraml, 302 Cu - Ni Faz DiyagramI, 102 Cu, D. D.de tesiri, 155, 156 Cu, Temper D. D.de Sertlige tesiri, 175 curuf, 91 <; <;ah§ma Sertle§tirmesi, 10, 133 \;arpI1ma, 162 \;atlama, 162 <;ekirdek Yaplcl1ar, 91, 95 <;ekirdek, 81, 91 <;e1drdek1enme, 90, 91 <;eldrdeklenme A§ln SOgumaSI, Ll.TN, 90 <;ekirdeldenme HIZI, 92 <;eldrdeklenme HIZl- A§m Soguma bagllltIsl, 92 <;ekirdeklenme ve BUyl1me, 93 <;elane Egrileri, Polimerler, 37 <;ekme Gerilimi, 11, 19 <;ekme Mukavemeti, 11 <;ekme Mukavemeti, SafDemir, 115 <;ekme Safhalarl, Sunek Ala§lIDlarm, 13 <;elane Test Numunesi uzerindeki oranlar, 20 <;ekme Testi Numuneleri, 20 <;EKME TESTi, 12 <;ekme Test CihaZI, 40 <;ekme Testinde Numunelerin ilk ve son i:il\;l11eri, 13 <;ekme Testinde, neticeleri etkileyen fall:torler, 37 <;elane Testinde, Slcakhgm etkisi, 37 <;ekme Testinde, Tane Boyu'nun etkisi, 38 <;ekme Testinde, Tane yapIslmn etldsi, 38
<;elane Testinde, Test Par\;alarmm Ol\;u Uzunlugu, 33 <;elane Testinde, Zorlama HIZlllm tesiri, 38 <;ekme Yuzu, 145 <;ekme, Gevrek bir Ala§llTIl, 14 <;elane, Sunek bir Al Ala§lml, 13 <;eligin Ala§lmlanma Ama\;lan, 131 <;eligin Denge Sogutulmasl, % 0.2 C, 122 <;eligin Denge Sogutuhnasl, % 1 C' lu, 125 <;elik Bitirme Prosesi, 137 <;elik, Karbon Oranl, 116 <;elikler i\;in, DIN de Sertlik Degerlerinin Kar§lla§tInlmasl, 52 <;eliklerin $eldllendirilmesi, 135 <;eliklerin Yapllan, 119 <;elikte Elemanlar, Ozet, 135 <;elikte Gazlar, 134 <;elikte Karbon miktarmn etldleri, 132 <;elikte Oksitler, 134 <;entik,63 <;entik Darbe Cihazlan, 71 <;entik Darbe Testleri, 62 <;entik Etkisi, 176 <;ift ince Parlatma Cihazl, 139 <;il B61gesi, ingotda, 96 <;il D6kum, 167 <;il D6kUm, Kmlma g6rl1nu§u, 167 <;il, 95, 146, 167 <;inko (Zn), 296 <;inko sac, 76 <;izik Serilik Testi, 42, 57, 58 C6keltme IsI1 islemi " . , 113 <;6keltme Mekanizmasl, 112 <;6keltme Sertle§tirmesi, 110, 112 <;6kertme (Erichsen) Testi, 76 D
D Tipi Lamelli Grafit, 154 D6kme Demirde, O'<'km, nin % C ve % Si' e baghhij;I, 152 D. D. de Karbur olu§turan elemanlar, 154 D. D. de P miktan, 154 D. D. de S miktarl, 152 D. D. !n Yava§ SogutUlmaSI, % 3 C'lu, 127 D. D. Ince Kesitler Yaplsl, 152 D .D. lerin Mekanik Ozellilderi, 176 Daglama, 117 Dana g6zu Serbest Ferrit, 177 Darbe Yuklemesi, 65 Darbeli Vurma Sertlik Testi, 57 Darbeli Yuk, 42 DayanlID, 2 DDK,181 DDL,161 DDL20, 161
(306)
DDL40,161 Deformasyon, 4 Deformasyon <;izgileri, 176 Deformasyon Dereceleri, Metallerin, 86 Deformasyon HIZI, 38 Deformasyon Sertle§tirmesi, 10 Deforme 01mayan <;elik, 133 Dekarburizasyon, 169 Delici, 50 Delta Ll.TN, <;ekirdeklenme A§m Sogumasl, 92 Delta Ll.Ts, KatIla§ma A§m Sogumasl, 92 Delta, Ii Demir, 85, 115 Demir (Fe) , 296 Demir Ala~lmlarmda0' - E egrileri, 14 Demir Oksitleri, 115 Demir ve <;elik, 114 Demir, Atom yan\;aplarl, 86 Demir, saf, 0' - E grafigi, 14 Demirde Hacim Degi§mesi, 86 Demir'in Allotropisi, 85 Dendrit,92 Dendrit Kol Mesafesi, 94 Dendritlerarasl <;ekme Bo§luklarl, 94 Denge Diyagramlan, 97 Denge Durumu, 103 Denge KatIla§ma Noktasl, 92 Denge SogutmaSl,Otektoid SonraSI <;elik, 125 Denge Yaplsl, 10 1, 103 Deoxidizers, 132 Derin <;ekme Testi, 75 DIN, 161, 174, 181 DIN, Sertlik Degerlerinin Kar~lla§ tmlmasl, <;elikler i\;in, 52 DIN, Standart <;entik Darbe Numuneleri, 65 Diamond, 59 Die Casting, 91, 94 Difleksiyon, Ii, ymax, 2, 3 Difleksiyon Test Cihazl, 40 Difiizyon, 103, 169 Diki§ I oru, 36 Di1d§siz Boru, 136 Dinamik,42 Dinamik Serilik Testleri, 53 Disprosyum (Dy) , 296 distorsiyon, 162 Di§ Bo§lugu, 50 Dizayn,145 Dogrultu Miller indisleri, 293 Dogrultu Vekt6rl1, 292 Dolrulu KatI Eriyik, 103
Dokulu KatI Eriyik, Optik Mikroskop G6rl1nu§u, 103 Donma Noktasl, 90 D6kme Demir, BSD ile O'~,km, baij;IntIsI, 43 D61ane Demir, Karbon Oranl, 116 D6kme Demirin KatIla§masl, 142 D6kme Demirler, 140 D61ane Demirler, C oranlan, 141 D6kme Demirler, <;e§itli Slcakhklarda Fazlann Ozeti, 148 D61ane Demirler, <;e§itli SlcaldIklarda MikroyapI1arm Ozeti, 148 D6kme Demirler, Ana Hattl, 146 D6kme Demirler, <;elige g6re Avantajlarl, 141, 146 D6kme Demirler, E§lik Elementleri, 141 D6kme Demirler, E§lik Elemanlarmm Etkileri, 141 D6kme Demirler, Genel Uygulamalan, 145 D61ane Demirlerin Birle§tirme Metodlan, 181 D61ane Demirlerin Denge diyagraml, 126 D61ane Demirlerin Kaynaij;I, 181 D6kUhnu§ durumda, % 0.2 C' lu \;elil1:, 123 D6kum,78 D6kum At61yesi, 185 D6kum'un buzl11mesi, 163 D6kum'un <;ekmesi, 163 D6nu§mu~ Ledeburit, 126, 165 D6nu§mu§ Ledeburit, Optik mikroskop, 129 D6vme Demir, 116 D6vme Demir, Karbon Oranl, 116 D6vme Demir, Lilli KlrI1masl, 117 D6vme Demir'in D6kum durumu, 116 D6vme Demir'in D6vl1lebilirligi, 117 D6vme Demir'in Kaynaldanabilirligi, 117 D6vme Demir'in Kompozisyonu, 116 D6vme Demir'in Mikroyaplsl, 117 D6vme Demir'in Sertligi, 116 D6vme,78 D6vl11ebilir D6kme Demirler, 169 D6vl1lebilirlik, 18 Ductility, 18 Duralumin, 113 Duralumin, <;ekme Testi, 34 Durgun <;elik, 68 Du~me A\;ISI, a, Darbe Testinde, 63 Du§uk C'lu <;elik, 10, 13, 17,29,30,34,67, 69,119 Du~uk C' lu Yapl <;eligi, 69 Du§uk SlcaldI11: Muamelesi, 112 Du§uk Slcakhklarda Kararhhk, 132
(307)
Duzenli YeIine Ge<;me Katl Eriyikler, 99 Duzensiz YeIine Ge<;me Katl Eriyikler, 99 Duzgun DartyUzlu, 85 Duzlemler Ailesi, 291 DVM,65 E E Tipi Lamelli Grafit, 154 E, Aluminyum Ala§lmlannda, 4 E, Karbon <;:eliginde E, Ostenitik Paslanmaz <;:elikte, 4 E, Titanyum Ala§lffilarmda, 4 EAl,2
E<;:D, Erichsen <;:akertme Degeri, 76 ECelik,
2
Ege Sertligi, 60 Ege Testi, 58 Egme A<;lSl, 73 Egme ve Katlama Testleri, 72 Einsteinyum (Esl, 296 Elastik Alan, 2 Elastik Deformasyon EneIjisi, 27 Elastik Geriye Sl<;;ratma, 53 Elastik i§, Welnsuk, 27 Elastik ModUl, E, 2 Elastik ModUl, Slcakllga baghhg" 4 Elastik Sm1r, 10, 12 Elastik ~ekil Degi§tirme, 2 Elastiklik, 18 Elek Analiz Cihazl, 190 Elektrik Ark Ocag" 137 ElektIik EneIjisi, 54 Elektrik!;'i tehiml, 111 Elektron, 81 Elektronik Terazi, 190 ElementleIin Fiziksel OzellikleIi, 294 ElementleIin PeIiyodik Tablosu, 285 ElementleIin SembolleIi, 286 Elinvar, 133 Elmas, 47, 59 Elmas, Knoop Sertligi, 53 Elmas Piramit, 46 Elongation, 17 En kU<;;uk Yuzey Alanl, 178 Enduksiyonla Yuzey Sertle§tirme, 163 EneIji, 15 Enlduzyon, 134 Enlemesine Test Par<;;asl, 38 Erbiyum (Er) , 296 Erichsen <;:akertme Degeri, 76 Erichsen Egrileri, 76
EIichsen Testi, 75 Erime Noktasl, 90 Erime SlCakl,g" Fe, 115 Erimi§ Alumlna, 59 Erimi§ Zirconia, 59 eIiyen, 95 Eriyige Alma, 112 EIiyik Muamelesi, 112 Eseway CihazI, 54 E§ Eksenli Balge, ingotda, 96 E§ Eksenli Taneler, 95, 100 E§lik Elemanlarl, 13 1 ETI,2 Ew,2
Eylemsizlik Momenti, I, 2 F Faz,98 Faz Diyagramlan, 97 Faz Diyagramlannda Tanlmlar, 98 Faz Egrisi, 100 Faz Kurall, 104 Fe - C Kararh Sistem, 127 Fe CevheIi, 116 Fe - FesC Denge Diyagraml, <;:elilder Biilumu, 121 Fe - FesC Denge Diyagrammda TeIimler, 117 Fe20s,115 FeS04, 115 Fe - C - Si Ala§lm1, 150 Fe - Fe FosfUr Otektigi, 152 Fermiyum (Fml, 296 FerIit, 85, 117 FerIit + Ostenit Balgesi, 122 FerIitik Dakme Demir, 143, 144, 162 FerIitik D. D., Optik M. gar., 149 FerIitik Kuresel Grafitli D. D., 179, 181 Ferrous Ala§lmlar, Yukleme Derecesi, k, 44 Fl<;;1Ianma, Davmede, 24 Flor (F) , 296 FluoIit, 59 Fosfor (beyaz) (Pl, 296 Fosfor, Sade Karbonlu <;:elikte, 131 Fransiyum (Frl, 296 Free Cutting Steels, 34 Ful Tavlama, 162 Fused AlUmina, 59 Fused Zirconia, 59 G
Gadolinyum (Gd) , 296 Galyum (Gal. 296 Gama y Katl Eriyigi, 118 Gama, y Demir, 85, 115 (308)
Garnet, 59 Gazlar, <;:elikte: 134 Ge<;i§ SlCaldIgl, 68 Genel GeIilme durumu, 6, 7 Genelle§tirilmi§ Hooke bag,nt1larl, 7 GeometIik KIistallograft, 287 Ger<;;ek Donma Noktasl, 90 GeIilim,2 Gerilirn - ~ekil Degi§tirme bag,nt1lan, 10 GeIilim BiIikme Etkisi, 176 Gerilim Giderme TavlamaSl, 163 Gerilme Dag,llffil, 178 GeIilme TepeleIi, Omax, 176 GeIilmeler, Kayma, 1:xy, 1:yz , 1:zx, 6 GeIilmeler, Normal, Ox, Oy, oz, 6 Germanyum (Gel. 296 Gevrek bir Ala§lmm <;:ekilmesi, 14 Gevrek bir Ala§lmm Kopmasl, 14 Gevrek KIrIlma, 63 Gevrek Malzeme, 0 - 10 egrisi, 11 GG,161 GGG,181 Giga Pascal, 18 Gizli FUzyon ISlS1, 90 Gizli KaWa§ma ISlS1, 90 Gavde merkezli Kup, 289 Gavde merkezli Ortorombik, 289 Gavde merkezli Tetragonal, 289 Graftk Plotter, 40 Graftt <;:ekirdekle§mesi, 170 Graftt KurecildeIi, 176 I . '" Graftt Kuresel, GK, 148 Graftt LamelleIi, 154 Graftt LamelleIinin Tipik Dejenerasyonu, 154 Graftt Lamelli, GL, 148 Graftt Temper, Gr, 148 Grafttik Karbon, 151 Grafttle§me, 151 Grafttle§me Derecesi, 151 Grafttleyici, 116 Graugus, 161 GIi 0,0,,36 Gri D. D., dakUlmu§, <;:elune Testi, 34 GIi 0, 0" Optik M, gar., 149 Gri D. D.ll A§llanmasl, 176 GIi D. D. de Oksidasyon direnci, 156 Gri D. D. de, Martensitik yapl, 156 Gri D. D. de, Ostenitik yapl, 156 / GIi D. D., Obasma/O
Gri D. D., Daku.lmu§ durumda, 162, 164 Gri D. D., Is1l i§lemler, 162 Gri D. D., i§lenebilirligi, 158 Gri D. D., Kmlma garlinu§u, 166 Gri D. D., Smlfland1rIlmasl, 161 GIi D. D., Lehimlenmesi, 181 Gri D. D., Menevi§lenmesi, 164 Gri D. D., Sertle§tirilmi§ durumda, 164 GIi Dalune Demir, 0 - 10 graftgi, 33 GIi Dakme Demir, 143 GIi Dakme Demir, Optik Mikroskop garlintusu, 144 GIi Pik, 116 GTS,174 GTW,174 Gumu§ (Ag), 296 Gumu§ Lehirn Otektigi, 107 Gypsum, 59 H
Hacim Merkezli Kup, 81 Hacim Merkezli Tetragonal PIizma, 84, 85 Hacim ModulU, K, 6 Hacimsel <;:ekme, 92 Hadde, 38, 78 Hadde, Billet, 136 Hadde, Blum ve Slab, 136 Hadde, ince <;:ubuk, 137 Hadde, Kalm C;;;ubuk, 137 Hadfield <;:eligi, 133 Hafniyum (Hi) , 296 Haklki 0 - Haklki 10 Egrileri, 16 Haklki biIim deformasyon, Ehak, 15 Hakiki GeIilim, Ohak, 15 Haluki Model, 82 Halojenler, 286 hammerable, 169 Hardness, 45 Hassas OakUm Lab. Cihazlarl, 192 Hava <;:elikleIi, 134 Hava ISltma Ocag" 116 Havalandlrma MakirIasl, 186 HB,45 Hekza,84 Hekzagonal BiIim Hucre, 289 Hekzagonal SIkJ. Pal{et, 81, 84 Helyum (He), 296 Hematit, 115 H1Zh Sogutulmu§ <;:elik, % 0.45 C' lu, 124 Hidrojen (H), 296 Hiper Otektik, 141 Hipo Otektik, 141 HMK de, ave r, 84 HMK Metaller, 82 HMK, 81, 83 (309)
Holmiyum (Ho). 297 homojen,98 Homojen olmayan yapl, 103 Homojen Plastik deformasyon, 15 Hooke bagrnWan, genelle:;;tirilmi:;;, 7 Hooke Kanunu, 2 Houndsfield Tensometer, 40 HRA,48 HRB,48 HRC, 48 HSP, 81 HSP, ave r bagrntJ.sI, 85 HSP,APF,85 HSP, Bilardo Topu Modeli, 85 HSP, eve a bagmtJ.sI, 85 HSP, Perspektif goriiml:;;u, 85 HSP, Metaller, 85 HSP, Ostten goriinu:;;u, 85 HSS takIm, 60 HV,47 I Invar, 133 lSI iletkenligi, 91 lsI! Sabitle:;;me, 98 lsI! SaykIl (<;evrim), 170 Islah geligi, Ala:;;unh, cr - E grafigi, 35 Islah geligi, Orta C' lu, cr - E grafigi, 12 Islah i:;;lemi, 162 ISO - V, 65 Izod Testi, 64
i ig Gerilimler, 163 ignemsi Martensit, 164 ikinci Grafitle:;;me, 170 ikincil Sementit, 126 impurite, 90 ince gokelti, AxBl' , 113 inee <;ubuk Haddesi, 137 inee Taneli <;elik, 69 inee Taneli Ferrit, 118 in\;, 18 indiyum (In) , 297 induksiyon Oea~, 187 ingot, 95 !ngot DeInlendirme <;ukuru, 136 Ingot Dokumu, 137 ingotda, <;il Bolgesi, 96 !ngotda, E:;; Eksenli Bolge, 96 Ingotda, Kesit mmtJ.kaSl, 96 ingotda, Kolumnar Bolge, 96 ingotdan Bitirilmi:;; <;elige, 136 ingot'un Kesit Bolgeleri, 96
inokulasyon, 157 iri Taneli Ferrit, 118 iridyum (Ir), 297 i:;;, 15 i:;;lenebilir <;elikler, 60 i:;;lenebilirlik, 162 iyot (I), 297 iz Derinligi, Normal, 59 iz . Derinliginin artJ.naSI ' 59 Iz . Derinliginin azalmasl ' 59 Izotrop davranl:;;, 79 izotropik malzeme, 7, 78 J ,Joule, 15 K
k/o ve a/o nin birbirlerine <;evrilmesi, 87 Kaba ParlatJ.na CihazI, 139 Kaba Taneli <;elik, 69 Kabuk, 81 Kabuk Kallplama, 160 Kabuk Maga MakinaSl, 186 Kadmiyum (Cd). 297 Kafes Parametreleri, 288 Kafes Sabiti, a, 83 Kafes Sabiti, a ile Atom yangapl, r, 83 Kalay lcaph Hadde Oriinleri, 137 Kalay ve Galvaniz Hatlan, 137 Kalay (beyaz, ~) (Sn) , 297 Kalay, Yukleme Dereeesi, k, 44 KallCI deformasyon, 10, 13 Kalm <;ubuk Haddesi, 137 KallP Duvarmdan Dendritik Buyilme, 94 KallP Kumu Hazlrlama Makinasl, 186 KallP Yuzeyinde KaWa:;;ma, 94 KallP Yuzeyleri, 91 Kalibrasyon, 54 Kalibrasyon mastan, blogu, 54, 55 Kaliforniyum (Cn, 297 Kalite Kontrolu, 42 Kalsit,59 Kalsiyum (Ca). 297 Kalsiyum, <;elikteki Etkileri, 134 Kalsiyum, Gri D. D. de tesiri, 157 Kararh Fe - C Sistemi, 151 Kararh izotop, 286 Karbon <;eligi, Elastik ModulU, 4 Karbon Ekivalanl, 141 Karbon Ekivalan CihazI, 193 Karbon E:;;degeri, 127 Karbon Oranl, <;elik, 116 Karbon Oram, Dokme Demir, 116 Karbon Oranl, Dovme Demir, 116 Karbonlgmfil) (C), 297 Karbon, 68, 118 (310)
Karbonu % 0.2 <;eligin Denge Sogutulmasl, 122 Karbonu, % 0.8 <;elik, 119 Karbon'un dirtizyonu, 169 Karbiirleyici, 116 Kan:;;lk Kmlma, 66 Karl:;;lm,98 Kartu:;; Pirinci, <;ekme Testi, 34 KaiI Eriyilder, 98 KaiI Eriyik Ala:;;lml, 99 Katl Eriyik Denge Diyagraml, 99 KaiI Eriyik Taneleri, 101 Katl Eriyik, Dolgulu, 103 KaiI Eriyiklerde Ozelliklerin Degi:;;imi, 102 KaiI Eriyiklerin Atomsal Yapllarl, 99 KaiI Halde Eriyebilirligin Degi:;;mesi, 110 KaiIla:;;ma, 90 KatIla:;;ma A:;;ln Sogumasl, L',Ts, 91 KaiIla:;;ma Ba:;;lama SICaldl~, TI,98 KaiIla:;;ma Slcaldl~, 91 KatIla:;;ma Tamamlanma SICaldl~,T2, 98 Katlama <;e:;;itleri, 73 Katlama, 180 0 I{ayma birim deformasyonu, y, 6 I{ayma Gerilmeleri, Lxy, Ly" LLX, 6 Kayma Gelilmesi, ma.x., 9 I{ayma Gerilmesi - Birim Kayma (, - y) grafigi, 8 Kayma ModUlu, G, 6 , 7 Kaynaldarm Kalite Kontrolu, 73 Kaynama Slcaldlgl, Fe, 115 Kesit Daralmasl %, 10 Kesit mmiIkasl, ingotda, 96 Kesme Mukavemeti, 19 Kesme TakImlarl, 60 Kmlgan Malzeme, cr - E egrisi, 11 Kmlma Kesitleri, 71 Kmlma Noktasl, 12 Kuma i:;;'i, 63 KIsmi Eriyebilirlik Ala:;;lmlarmda Ozelliklerin Degi:;;imi, 110 KIsmi Eriyebilirlik Denge Diyagraml, 110 Kiregta:;;l, 116 Kiri:;;in difleksiyonu, 3 Klor (CI). 297 KN, Knoop No, 53 Knoop Sertligi, 53 Knoop Sertlik No, 53
Kobalt (Co). 297 Kok,116 Kokil KallP, 162 Kolayhkla i:;;lenebilen <;elikler, 61 Kolumbiyum, <;elikteki Etkileri, 134 Kolumnar Bolge, ingotdL, 96 Kolumnar tane, 94 Kompozisyon, 68, 99 Kompozisyon, Gegi:;; Slcal{hglna tesiri, 68 Kompozisyon, <;entik Darbe Tokluguna tesiri, 68 I{onstriiksiyon, 56 Kontinii Dokiim, 137 Kopma Alam Daralmasl, 10 Kopma Gerilimi, haldki, 27 Kopma Noktasl, 12 Korozyon direnci, 132 Korozyonlu Atmosfeder, 131 Kripton (Kr). 297 Iillstal Sistemleri, 288 Kristal Yapl, 81 Kristal Y6nleri, 292 Kristalin kaiI, 79 lillstalit, 91 Kristallografik Dogrultular, 292 Ktistallografik Duzlemler, 290 Kritik Sleakhk aliI, 162 Kritik Slcakhk, 162, 173 Krom (Cr], 297 Kroin Karbur, 133 Krom, Paslanmaz C;:elikte, 133 Krom'un <;elikte etldleri, 133 Ksenon (Xe], 297 ksi, 17 Kulaldanma, 79 Kum Da~lma indeks Cihazl, 190 Kum Dayamm Cihazl, 191 Kum Gaz Gegirgenlik CihazI, 190 Kum Hazlrlama Makinasl, 186 Kum KallP, 150 Kum Karl:;;tmcI, 190 Kum Yogunluk Gostericisi, 191 Kur:;;un (Pb), 297 Kur:;;un, <;elikteki Etkileri, 134 Kur:;;un, Vickers Sertligi, 47 Kur:;;un, Yuldeme Derecesi, k, 44 Kusurlar, 145 Kubik Birtm Hucre, 289 Kukurt (san) (S) , 297 Kukurt, <;elikteki Etkileri, 134 Kukiirt, Sade Karbonlu <;elikte, 131 Kupro Nikel, % 70 Cu, <;ekme Testi, 34
(311)
Kiire Kesmesinin Alam, 44 Kiirele~tirme Tavlamasl, 126 Kiirele~tirme Tavlamasmdan sonra Mikroyapl, 126 Kuresel D. D., Kaynak ve Lehimlenmesi, 181 Kuresel Grallt1i D. D., 176 Kuresel Grafitli D. D., Tarama Elektron Mikroskopu goriintusii, 178 Kiiresel Grafitli D. D. Siinekligi, 177 Kuresel Grafitli D. D., Tavlanml~ halde, 149 Il:iiresel Grafitli D. D., Dokiilmu~ halde, 149, 177 Kuresel Grafitli D. D., ISII i~lemleri, 180 KUliyum (Cm), 298 I{litle %, 87 IWtiik,95 10 Lamel Grafitli Dokme Demirler, 150 Lameller, 118 Lantan (La) , 298 Lantan, Gri D. D. de tesili, 157 Lantanit Metaller, 286 Lastik, Rezilyans Modiilli, U, 27 LawrensiYllm (lor), 298 Ledebmit, 119 Lehimler Denge Diyagraml, III Liberty gemileli, 67 Lilli Kmlma, Dovme Demir'in, 117 Likidus, 100 Limonit, 115 Lityum (Li), 298 Load, 17 longitudinal, 77 Lutetyum (Iou), 298 Llider bilim deformasyonu, 11 M Machinability, 34 Mac;:a Kurutma Fmm, 185 Magneti!, 115 Magnezyum (Mg) , 298 Magnezyum Ala~lml, <:;:ekme Testi, 34 Magnezyum, Gri D. D. e tesili, 157, 176 Major Yuk, 48 Makina i~lcnebilirligi, 34, 58 Malleabilizasyon, 169 Malleable, 169 Malleable Cast Irons, 169 Manganez (Mn), 298 Mangan, 68, 116
Mangan, Sade I{arbonlu <:;:elikte, 131 Martensit, 70 Martensitik Gli D. D., 163 Martensi tik Kuresel D. D., 181 Martensitik Temper D. D, 175 Mattis, 126 Maurer Diyagraml, 152 Max. bilim kayma, 9 Max. Kayl11a Gerilmesi, 9 Mega Pascal, 18 Mekanik Deformasyon Eneljisi, 54 Mekanik Ozellikler Test Cihazlan, 39 Mendelevyllm (Md), 298 Menevi~, 12, 70 Metal Kallba Dokiim, 91, 94 Metal Karbiirler, Vickers Sertligi, 47 Metalin SlcaklIk - Zaman grafigi, 90 Metalin Soguma Egrisi, 91 Metaller, 81 Metallerarasl Bile~ik, 98 Metallerarasl Bile~ik, A,B y , 110 Metallelin Deforl11asyon Dereceleli, 86 Metallerin Kristal Yaplsl, 80 Metallelin Slineklik Dereceleli, 86 Mg, A,;alama, 146
~..slanma,.J.l~
-iVlikro Sertlik Testi, 53 Mikroyapl, 70 Mikroyapl, <:;:entik Darbe Tokluguna tesili, 70 Mikroyapl, Gec;:i~ Slcaldlgina tesiri, 70 Miller indisleri, 290 Minimum Toplam I{arbon, 151 Minor Ylik, 48 Mn' m <:;:elikte etkileri, 133 Mn, D. D. de tesili, 154 Mo, D. D. de tesili, 154 MOH Sertligi, 58 MOH Skalasl, Orijinal, 59 MOH Skalasl, Yeniden Diizenlenmi~, 59 Mol %,87 Molibden (Mo), 69 , 298 Molibden Ala~lmh D. D., 183 Molibden Karbur, 133 Molibden, <:;:elikte etkileli, 133 Monel, 102 Monoklinik Bilim I-lUcre, 289 Mottled Cast Iron, 166 Mukavemet,2 Mulmvemet bilimleli, 17 Mum Enjeksiyon Cihazl, 193 Muntz Pilinci, <:;:ekme Testi, 34
(312)
Muhendislik Gelilim, 15 Miihendislik Malzemeleri, 60 N NaCI birim kafesi, 87 Nadir - Toprak Metalleli, 286 Necking, 29 Nem Tayin CihazI, 190 Neodimyum (Nd), 298 Neon (Ne), 298 Neptunyum (Np), 298 Nikel (Ni), 68, 298 Ni - Cu Faz Diyagraml, 102 Ni - hard, 182 Ni - Resist, 156, 182 Ni, D. D.de tesili, 155 Nikel A1a~lmh D. D, 182 Nikel'in <:;:elikte etkileri, 133 Nikelli Celilder, 69 Ni' Ii Ce'Ii1~, % 1, 0 - E grafigi, 17 Ni' Ii Celik, % 1, 0hak - Ehale grafigi, 17 Nitru;lenmi~ <:;:elilder, 60 Niyob (Nb), 69, 298 Niyob, <:;:elikteki Etkileri, 134 Nobelyum (No), 298 Nodiil, 176 Noktasal Koordinatlar, 292 Normal Gerilmeler, 0" 0 y , 0 z, 6 Normal iz Derinligi, 59 Normalizasyon, 162 Normalize, 69 Normalle~tirme, 162 Notral Atmosfer, 170 Notral Eksen, 145
o
Oda slcaldlginda Kristal Kafesler, 86 Offset metodu, 12 Oksijen (0), 298 Oksijen gidem1e, 68 Oksit Gidericiler, 132 Oksitlemeyen Atmosfer, 170 Oksitler, <:;:elikte, 134 Oksitleyici Atmosfer, 169 Oksitleyici Gaz Atmosfer, 169 Optik Metal Mikroskopu, 138 Orant! Suun, 7, 12 Orijinal MOH Skalasl, 59 Orta C' lu <:;:elik, tavlanml~, 36 Orta C' lu <:;:elilder, 119 Orta Karbonlu <:;:elik, <:;:ekme Test!, 34 Orthoklas, 59 Ortorombik Birim I-Were, 289 Osmiyum [Os) , 298
Ostenit, 85, 118 Ostenit kararlaylcl, 182 Ostenit Mikroyaplsl, 118 Ostenitik <:;:elik, 66, 133 Ostenitik Paslanmaz <:;:elik, E, 4 Otomat <:;:eligi, 34
o
Oropyum [Eu), 298 Otektik Ala~lmll1 Oda Slcaldlgindald Yaplsl, 106 Otektik Ala~lmlar Denge Diyagraml, 105 Otektik A1aslmlar, 104 Otektik Ala~lmlarda Ozellilderin Degi~imi, 109 Otektik Bile~im, 105 Otektik Dokme Demir, 127 Otektik Grafit, 142, 143 Otektik Karblir, 143 Otektik Oncesi Beyaz D. D., 165 Otektik Oncesi Dokme Demirier, 127 Otektik Oncesi Ostenit, 128 Otektik Real,siyon, 105, 119 Otektik Slcaldlk, 105 Otektik SonraSl Dokme Demirler, 127 Otektik Yapl, 119 Otektoid <:;:elik, 119 Otektoid Oncesi <:;:elik, 119 Otektoid Oncesi <:;:elik, Denge Sogutulmasl, 122 Otektoid Oncesi <:;:elik, Optik Mikroskop yaplsl, 120 Otektoid Oncesi Ferri!, 122 Otektoid Oncesi Semen tit, 119, 125 Otektoid Real,siyon, 118 Otektoid Sonrasl <:;:e1ik, 119 Otektoid Somasl <:;:eligin Denge Sogutulmasl, 125 Otektoid Sonrasl <:;:elik, Maldna i~lenmesi, 126 Otektoid Somasl <:;:elik, Mikroyaplsl, 120, 126 Otektoid Yapl, 119 Ozellilderin Degi~imi, Katl Eriyilder, 102 Ozelliklerin Degi~imi, Kismi Eriyebilirlik Ala~lmlan, 110 Ozelliklerin Degi~imi, Otektik Ala~1l11Iar, 109 Ozet Celikte Elemanlar, 135 OZgi\1 Agirhk, Demir, 115
(313)
P P Segregasyonu, 152 P, Dokme Demirdeki Etkisi, 141 Palladyum (PdJ, 298 Paralel Duzlemler, 291 Paralel Kaydlrma metodu, 12 Par<;a Temizleme Makinasl, 187 Pascal. 18 Paslanmaz <:;elik, Fenitik, <:;ekme Tes ti, 34 Paslanmaz <:;elik, Ostenitik 18 - 8, <:;ekme Testi, 34 Pb - Sb Faz DiyagraI111, 302 Pb - Sn Faz Diyagraml, III Peritektik Bile~im, 119 Peritektik Reaksiyon, 119 Peritektik Slcaldlk, 119 Peliyod, 286 Perlit i<;indeki Fe"C, 126 Perlit, 70, 118 Perlit Mikroyaplsl, 118, 119 Perlitik D, D., 162 Perlitik DOvDlebilir D. D., Optik M. gor., 149 Perlitik Kuresel Gralltli D. D., 178, 179, 181 Perlitik Temper D. D, 170, 172, 173 Perspex,38 Piezo elektlik, 53, 54 Pik Demir, 116 Pik'den Bitirilmi~ <:;elige, 137 Pirin<; bask! saclarl, 76 Pirin<;, % 63 Cu, <:;ekme Testi, 34 Pilin.;, a - E eg,isi, 10 Pilin.;, BSD ile <:;ekme Daya111ml bag,ntISl, 43 Pilin.;, Muntz, <:;ekme Testi, 34 Pirin.;, Rezilyans Modiilu, D, 27 Plastik deformasyonda bag111tllar, 15 Plastik defonnasyonda Hacmin sabitligi, 15 Plastik KallP Cihazl, 193 Plastik gekil Degi~tirme, 5, 10 Plastiklik, 19 Platin (PtJ, 299 Pli.itonyum (PuJ, 299 Poisson Ora111, Y, 4 Poldi Aleti, 54 Polimerde Sekant ModulU, 37 Polimerlerde a - E Egrileri, 37 Polimorfizm, 85 Polonyum (PoJ, 299 Pota Ocagl, 187 Potansiyel enerji, 63
Polasyum (KJ, 299 Pound, 18 Praseoclimyum (Prj, 299 Pratik biIim defonnasyon, 15 Pratik Gelilim, 15 Pratik Soguma Egrisi, 92 Profil Haddesi, 137 Prometyum (Pm], 299 Protaktinyum (Pa], 299 psi, 17, 161
Q Quartz, 53, 54, 59 Quench, 112 R Radon (Rn], 299 radyal yon, 77 Radyum (Raj, 299 Ray Haddesi, 137 Raylar, 136 Refrakter, 116 Renyum (ReJ, 299 Rezilyans ModulU, D, 27 Rezilyans, 27 Riehle, <:;entik Darbe Cihazl, 71 Rijitlik, 29 Rijitlik ModUlu, G, 7 Rockwell A, 48 Rockwell B, 48 Rockwell C, 48 Rockwell M, 61 Rockwell N, 51 Rockwell R, 61 Rockwell Sertlik Testleli, 48 Roclnvell T, 51 Rodyum (Rh], 299 Rombohedral Bilim HLicre, 289 Rozet Grafit, 169 Rubidyum (RbJ, 299 Rutenyum (RuJ, 299 S S 1 TakIm <:;eligi, 27 S, Diikme Demirdeki Etkisi, 141 Sade Karbonlu <:;elik, 131 Sade Karbonlu <:;elik, S111lrlanmalarl, 131 SAE,119 Saf Bak,r, 36 Saf Bile~en, 98 Saf Demir, 115 Saf Demir, a - E grafigi, 14 Saf Demir'in Ozellikleli, 115 Saf Demir'in Soguma Egrisi, 115 Saf Metal, 90 Saf Metalin Kristalle~mesi, 89 (314)
Salein Diiki.im, 68 Samaryum (Sm), 299 Selenyum (Se], 299 Sapma, bak. dil1eksiyon Sapphire, 53, 60 SarI Metal sac, 76 Sarka<;h Vurma Cihazl, 63 Sarsma - Basma Kallplama Makinasl, 187 Sb - Pb Faz Diyagraml, 302 Segregasyon, 92 Sekant ModiilLi, 37 Selenyum, <:;elikteld Etldleli, 134 Sementit ag" 125 Sementit, 116, 117 Sementit, Otektoid Oncesi, 119 Sementitik l{arbon, 151 Sentetik Elementler, 286 Serbest Karbon, 151 Serbest Kesme <:;elikleli, 34 Sert Diikiim, 167 Sert Ege, 61 Sertlik, 41 Sertle~ebilirlik, 131 Sertle~tirilmi~ <:;elik, Knoop Sertligi, 53 Sertle~tirilrni~ Gri D. D., 164 Sertlik Cihazl A1thklarl, 52 Serllik <:;evirme Tablosu, yaJda~lk, 56 Sertlik Degerlerini Etkileyen Falctiirler, 59 Sertlik Degerlerinin Kar~lla~ tmlmasl,52 Sertlik Degerlerinin Kar~lla~tInlmaSl, DIN de, <:;elikler i.;in, 52 Sertlik Tes tleli, 41 Seryum (CeJ, 299 Seryum, A~llama, 146 Seryum, <:;elikteld Etkileli, 134 Seryum, Gli D. D. e tesili, 176 Sezyum (Cs], 299 Sfero D. D., 176 Sferodit matlis, 173 Sferoid, 107 Shell Molding, 160 Shore Skleroskop, 54 Shore Skleroskop, model D, 55 Slcale Doyme, 86 SlCal~ Hadde, 78 SlCal, i~ <:;eligi, 134 SlCak Klsahk, 131 SICak Ylrt:t1ma, 94 Slcald,g111 1. durdurulmasl, 105
Slcakhg,n 2. durdurulmasl, 105 Slk!~tlrma ModLUi.i, K, 6 S111lr <:;ekme Oram, 77 SlVl Ci.iruf, 116 S,y, Demir, 115 S,y, Faz, 100 S,y, Karl~tInClSl, 19 1 SlVl Pik, 116 SlVl Pik, SlCak, 137 Si - Al Faz Diyagraml, 303 Si ye C 'a bagh olarak D. D. Yap,s111111 degi~mesi, 168 Si, D. D.de tesili, 155, 156 Si, Diikme Demirdeki Etldsi, 141 Siderit. 115 Sigma - Epsilon (a - E) bag,ntIlarl, 10 Sigma a - E grafigi, % 1 Ni'li <:;elik, 17 Sigma a - E grafigi, AI, 10, 13,32 Sigma a - E grafigi, Balar, 10 Sigma a - E grafigi, C 22, 17 Sigma a - E grafigi, Demir Ala~lmlar111da, 14 Sigma a - £ grafigi, Dii~i.ik Glu ,~elilc, 10, 13, 29, 30, 35 Signla cr - Egrafigi, Gri Diikme Demir, 33 Sigma () - s grafigi, lslah <;eligi, Orta C' lu, 12 Sigma a - E grafigi, lslah <;eligi, Ala~lmh, 35 Sigma a - E grafigi, Kmlgan malzeme, II Sigma a - E grafigi, Ni - Cr - Mo Ala~lmh 4340 Celigi, 35 Sigma a - E grafigi, Pirin<;, 10 Sigma a - E grafigi, Saf Demir, 14,35 Sigma a - E grafigi, Slcak haddelenmi~ 1018, 11 Sigma a - E grafigi, Yapl <;eligi, 14 Sigma a - E grafigi, YLiksek C' lu .;elik, 14, 35 Sigma (a - E) Egrileri, lsI! i~lemlerin etkileri, 34 Sigma (a - E) Egrileri, Soguk <:;all~ma'mn etkisi, 34 Sigma ahak - Ehal< grafigi, % 1 Ni' Ii <:;elik, 17 Sigma aha], - Ehal< grafigi, C 22, 17 Signla Uhak - Elmk grafigi, Dii§uk C'lu .;elik, 17, 29, 30
(315)
Silikat ciirufu, 116 Silisyum lSi), 68, 116, 300 Silis, Sacle Karbonlv <;elikte, 131 Silisyum Karbiir, 59 Silisyum Karbiir, Knoop Sertligi, 53 Silisyum, <;elikteki Etkileri, 134 Siyah Doviilebilir D. D" Optik M. gar., 149 Siyah ic; Prosesi, 170 Siyah Temper D. D., 170 Siyah Temper D. D., Kaynak ve Lehimlenmesi, 181 Skandiyum (Sc), 300 Skleroskop, 54, 168 Skleroskop, model C - 2, 55 Slab, 136 Sn levha, 1. kalite, 76 Sn - Pb Faz Diyagraml, III Sodyum [Na), 300 Sodyum Klor(ir bitim kafesi, 87 Soguk <;all,?ma %,21 Soguk <;ekilmi,? <;ubuk, 136 Soguk indirgenme %, 21 Soguk IUSallk, 131 Soguk gekil Verme, 73 Soguma Egrileri, 98 Soguma Hlzlan, 163 Sogutucu, 167 Solidus, 100 Solvus, 110 Spektral Analiz Cihazl, 188 Spektrometre, 188 Spinel, Knoop Sertligi, 53 Standart Charpy <;entikle1i, 65 Standart <;entik Darbe Numuneleti, DIN, 65 Standart Kum Numune Haz1rlama Cihazl, 191 Standart Mineral, 58 Statik Sertlik Testleti, 42 Statik, 42 Statik Yiik, 42 STD,174 Steadit, 152 S tellite, 59 Strength,2 Stress, 2 Strontiyum (Sr), 300 Su Verilrni,? Gri D. D., 164 Su Verme, 12, 112 Suni <;ekirdekler, 93 Superficial Test, 51 Siinek Ala,?lrnlann <;el=e Salhalar1, 13 Siinek bir AI Ala,?lm1 <;ekme, 13
Siinek bir Ala,?lmm Kopmas1, 13 Siinek lunlma, 63 Siineklik Dereceleti, Metalletin, 86 Siineldik, 10 Siineldikten lunlganlrga Gec;i,?, 67 Siinger Demir, 116 Siinme,59 Siirtiinme, 42 Siirunme, 38 Siitunsal tane, 94
i'?
gekil Degi,?tirme, 2
T
Taban merkezli Monoklinik, 289 Taban merkezli Ortorombik, 289 Tahta,78 Tala,? Alma, 34 Tala,?1r imalat, 34 Talk,59 Talyum (TI), 300 Tane, 93 Tane BOYu, 69 Tane Boyu, Gec;i,? Slcald1g1na tesiti, 69 Tane Boyu, <;entik Darbe Tokluv-ma tesiri, 69 Tane incele,?tirici vas1talar, 90 Tane Ole;iisii, 69 Tane Slmn, 93 Tane Smm Filmleri, 141 Tane Yerle,?imi, 38 Taneletin Meydana Gelmesi, 93 Tanelerin Ohl,?ma Mekanizmasl, 92 Tammlar, Faz Diyagramlarmda, 98 Tantal (Ta), 300 Tarama Elektron Mikroskobu, 150 Tasar1m, 145 Tav Fmm, 191 Tavlama, 103, 110, 162 Tavlanm1,? <;elik, % 0.3 C' lu, 124 Tavlanm1,? <;elik, % 0.4 C' lu, 124 Tavlanm1,? <;elik, % 0.5 C' lu, 124 Tavlanrn1,? durumda, % 0.2 C' lu c;elik, 123 Tavlanml,? Kiiresel Grafitli D. D., 179 Tavlanm1,? Orta C' lu <;elik, 36 Tek Fazlr Yap1, 101 Tek ince Parlatma Cihazl, 139 Tek ktistal, 94 Telmetyum (Tc), 300 Telmik Elastik Smlr, DIN, R p % 0.01, 12 Tel <;ekme, 137 TellUlyum rre), 300 Tell uryum , <;elikteki Etldleti, 134 Telluryum, Gri D. D. de tesiti, 157 (316)
Temper D. D, lunlma goriinii,?ii, 166 Temper Dokme Demirler, 169 Temper Gram, 169 Temperleme Saylalr, 171 Temperleme, 169 Teorik Yov-mluk, 87 Terazi Kural1, 104 Terbiyum [Tb), 300 Terco, <;entik Darbe Cihaz1, 71 Ters H1Z Egrisi, 98 TesisatC;l Lehimi, III Test Cihazlan, Mekanik Ozellikler, 39 Tetragonal Bitim I'!iicre, 289 Titanyum [a) [Ti) , 69 , 300 Ti, Gti D. D. de tesiri, 157 Titanyum Ala,?lmlar1, E, 4 Titanyum, <;elikteki Etldleti, 134 Titre,?im Enerjilerini absorbe, 161 Titre,?irn Kinetik Enerjisi, 90 Titre,?im Sondiirme, 161 tohum,90 Tokluk, 15, 19 Tokluk Modiilii, To, 15 Topaz, 59 Topaz, Knoop Sertligi, 53 Toplam defonnasyon, 13 Toplam Elastik i,?, 31 Toplam Karbon, 151 Torsiyon testi, 7 Toryum (Th), 300 transverse, 77 Ttiklinik Bitim l-liicre, 289 tufalle,?me, 156 Tulyum [Tm), 300 Tungsten (W), 300 Tungsten <;elikte etkile1i, 133 Tungsten Karbiir, 43, 53, 55, 133 Tungsten [{arbiir, bilya, 57 Tuyere, 116 U
U, (Rezilyans Modiilii), 27 U, Alailik, 27 U, Al, 27 U <;entigi, 65 U [{atlama, 73 U, Lastik, 27 U, Pitine;, 27 Ue;al< motor Turbin Kanatlan, 94 Uranyum (U), 300 Uzama %, 2, 11 Uzay [{afesi, 288 Uzay Koordinatlar1, 290 Uzun Siireli Zorlama, 38 Uzunlamasma Test Parc;as1, 38
o llIliform, 169 Universal Cekme - Basma Malcinasl, 39 Universal Standart Sertlik Cihaz1, 43 Ust AI=a Noktasl, 11 V V <;entigi, 64, 65 V,69 Vakurn Haz1rlama Cihaz1, 193 Vanadyum (V), 300 Vanadyum <;elikte etkile1i, 133 Vanadyum Karbiir, 133 Vickers Sertlik Fonniilii, 46 Vickers Sertlik Testi, 46 Vickers Sertlikde Yiikler, 47 Vitreous Sililm, 59 VSD,47 Vurma Enerjisinin Slcald1lda degi,?mesi, 66 W Wolfram, 133 Work Hardening, 10 Wrought Iron, 116 X Y
Yapl c;eligi, (j' - E grafigi, 14 Yap1 <;eligi, dii,?iik C' lu, 69 Yapl Profilleri, 136 Yap1,?lk Katlama, 73 Yar1 bitirilmi,? Uriin, 136 Yan Kararlr Sistem, 126 Ya,?landlrma Sertle,?tirmesi, 34 Yava,? SOV-ltma, 101 Yeniden Yiikleme, 10 Yenme,42 Y1rtllma Uzunluk Testi, 79 Yittiyum (YJ, 300 Yitterbiyum r¥b), 300 YMK, 81 YM[{ de, ave 1', 84 YMK Metaller, 82 YMK Uzay Modeli, 83 Young Modiilii, 2 Yumru Dokme Demir, 146 Yliideme Derecesi, k, 44 Yiildeme H1Z1, 38 Yiiksek C' lu e;elik, 14, 65, 119 Yiiksek Fmn, 116, 137 Yiiksek Slcald1ldarda KararlrIrk, 132
(317)
Yiiksek Sicalillkta Gerilirn, 94 Yiikselme A\;ISI, ~, Darbe Testinde, 63 Yiik'iin bo~alhirnasl, 10 Yiizde 0,2 C' Iu \;elik, D6ki.ilrnii~ dumrnda, 123 Yiizde 0.2 C' Iu \;elik, Tavlanrnl~ dururnda, 123 Yiizde 0,2 <;::eligin Denge SogutuirnaSl, 122 Yiizde 0.3 C' Iu, Tavianml~ <;::elik, 124 Yiizde 0.4 C' Iu, Tavlanrnl~ <;::elik, 124 Yiizde 0.45 C' Iu, HIZh Sogutulmu~ <;::elik, 124 Yiizde 0.5 C' Iu, Tavlanrnl~ <;::elik, 124 Yiizde 0.8 Karbonlu <;::elik, 119 Yiizde 1 C' Iu <;::eligin Denge Sogutulmasl, 125 Yiizde 1.2 C' Iu <;::eIik, 120 Yiizde 3 C' Iu D. D. in Yava~ Sogutulrnasl, 127 Yiizey Aiani/Hacirn, 178 Yiizey MerkezIi Kiip, 81, 289 Yiizey merkezIi Ortorombik, 289 Z
Zirkonyurn (Zr), 300 Zirkonyum, BSD ile a,ekme bagmtlsl, 43 Zirkonyum, <;::eIikieki Etkileri, 134 Zn - Cd Otektik Faz Diyagrarnl; 108 Zorlarna HIZI, 38 C 22, a - E grafigi, 17 C 22, aha'< - Ehak grafigi, 17 10 18, SICal, haddelenmi~, a - E grafigi, 11 1040,27 Ni' Ii <;::eIik, % 1, a - E grafigi, 17 Ni' Ii <;::elik, % 1, aha" - E'wk grafigi, 17 Ni - Cr - Mo Ala~lrnh 4340 a - E grafigi, 35
(318)
