MAKALAH KOSMETOLOGI DAN TEKNOLOGI KOSMETIK “ANTIPERSPIRANT”
Disusun oleh :
Mar’atun Sholikhah [13330108] Husni Hendrianto [13330113] [13330113] PROGRAM STUDI FARMASI FAKULTAS FARMASI INSTITUT SAINS DAN TEKNOLOGI NASIONAL JAKARTA
2!"
KATA PENGANTAR
Puji syukur Penulis panjatkan kehadirat Tuhan Yang Maha sa yang telah !eli!pahkan karunia"ya serta hidayah"ya# sehingga Penulis dapat !enyelesaikan tugas !akalah ini dengan tepat $aktu# guna !e!enuhi se%agai se%aga i tugas !akalah &io'ar!asi( Makalah ini !erupakan ringkasan !ateri %agi para pe!%a)a dala! pe!%elajaran yang Penulis Penulis sajikan sajikan se)ara ringkas( ringkas( Serta diran)ang sede!ikian sede!ikian rupa sehingga dapat !enu!%uhkan !enu!%uhkan proses %elajar !andiri # agar kreati*itas dan pengetahuan !ateri dari !akalah ini dapat opti!al sesuai yang diharapkan# dan dengan adanya !akalah ini di harapkan dapat !e!%antu !ahasis$a dala! !enguasai !ateri pelajaran( +ala! penulisan !akalah ini ka!i sangat !enyadari %ah$a dala! penyusunan ini !asih jauh dari se!purna dan !asih terdapat kekurangan dan keter%atasan dala! il!u pengetahuan ka!i# !aka dengan segala kerendahan hati ka!i !ohon !aa'( Sehu%ungan dengan !akalah ini ka!i !engharapkan adanya kritik dan saran dari para pe!%a)a yang !e!%angun de!i !en)apai hasil yang le%ih %aik( ,khirnya kepada Tuhan jugalah Penulis ke!%ali %erdoa !engharapkan se!oga usaha Penulis ini !endapat ridho-"ya serta dapat !e!%eri !an'aat %ag i para pe!%a)a(
.akarta# "o*e!%er /01 Penyusun
DAFTAR DAFTAR ISI IS I
KATA PENGANTAR############################################################################################################## ###### #########################################################################################################################################################i DAFTAR ISI################################################################################################################################## #########################################################################################################################################################ii $A$ I %PENDAHULUAN&########################################################################################################### #########################################################################################################################################################!
(1( 2atar &elakang((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((1 (/( u!usan Masalah(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((1 (3( Tujuan Makalah((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((/ (4( Metode Penulisan((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((/ $A$ II TINJAUAN PUSTAKA################################################################################################### #########################################################################################################################################################'
(1 5ulit (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((6 (/ Penye%a% &au &adan(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( (((((((((((((((((((((((((((((((((((((( (((((((((((((((( (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( (3 ,ntiperspirant((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((7 (4 Mekanis!e 5erja ,ntiperspirant(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( (((((((( ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((7 (6 Ma)a!- !a)a! sediaan antiperspirant ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( (((((((((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((8 ( 5o!ponen sediaan antiperspirant ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((((((((((((((( ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((8 (7 &ahan-&ahan +eodorant dan ,ntiperpirant(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( (8 Metode pe!%uatan antiperspirant ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( (((((((((((((((((((((((((((((((((
(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( 10 ( *aluasi Sediaan ,ntiperspirant(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( ((((((((((((( (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( 11 (10 9or!ulasi Sediaan ,ntiperspirant (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( 1/ $A$ III PEM$AHASAN############################################################################################################# ######################################################################################################################################################### !( $A$ I) PENUTUP####################################################################################################################### ######################################################################################################################################################### 2
:(1( 5esi!pulan(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( /0 DAFTAR PUSTAKA LAMPIRAN
$A$ I PENDAHULUAN I#! L*+*, $el*-*n.
Masalah %au %adan dapat diala!i oleh setiap orang dan dapat dise%a%kan oleh %e%erapa hal# seperti 'aktor genetik# kondisi keji$aan# 'aktor !akanan# 'aktor kege!ukan dan %ahan pakaian yang dipakai( 5eringat yang dikeluarkan seseorang sangat terli%at dala! proses ti!%ulnya %au %adan# di!ana kelenjar apokrin yang !enghasilkannya telah terin'eksi oleh %akteri yang %erperan dala! proses pe!%usukan ;.a)oe%# /007<( &e%erapa %akteri yang diduga !enjadi penye%a% %au %adan terse%ut diantaranya ialah Staphylococcus epidermidis# Corynebacterium acne# Pseudomonas aeruginosa dan Streptococcus pyogenes ;ndarti et al (# /00/<( Penggunaan anti%iotik yang tidak %enar %iasanya akan !e!%uat %akteri !enjadi %ersi'at resisten dan tetap !e!per%anyak diri dala! inangnya( Menurut &artlett ;/007< %akteri S. epidermidis u!u!nya telah resisten terhadap anti%iotik penisilin dan !etisilin# sehingga perlu diketahui %ahan alternati' yang dapat !e!%as!i atau !engha!%at pertu!%uhan %akteri terse%ut ;Ha!diyati dkk# /007<( Seseorang !e!%eli deodorant atau antiperspirant %ertujuan untuk !engurangi atau !enutupi %au %adan yang tidak enak ;&P=M# /00<;3<( Meningkatnya penggunaan antiperspirant dan deodorant dise%a%kan pergaulan !odern# sehingga dirasa perlu untuk !engurangi atau !enghilangkan %au %adan# yang dise%a%kan peru%ahan ki!ia keringat oleh %akteri( Perke!%angannya tidak disangsikan lagi setelah disajikan %entuk deodorant aerosol# yang penggunaannya !udah )epat !engering dikulit(
I#2 Ru/us*n M*s*l*h
u!usan !asalah pada !akalah ini adalah > a< ,pa yang di!aksud dengan antiperspirant ? %< &agai!ana 'or!ulasi dala! pe!%uatan antiperspirant? )< &agai!ana pe!%uatan sediaan antiperspirant?
1
I#' Tu0u*n M*-*l*h
Tujuan pe!%uatan !akalah ini adalah > a< Mengetahui dan !e!aha!i !engenai antiperspiran( %< Mengetahui dan !e!aha!i 'or!ulasi antiperspiran. )< Mengetahui )ara pe!%uatan sediaan antiperspiran(
I#( Me+o1e Penulis*n
Metode penulisan !akalah ka!i !enggunakan literatur dari jurnal# skripsi# internet se%agai su!%er !akalah(
2
$A$ II TINJAUAN PUSTAKA
II#!# Kuli+ A#
S+,u-+u, 1*n Fun.si Kuli+
!& G*/*,*n U/u/ Kuli+
5ulit !erupakan @seli!utA yang !enutupi per!ukaan tu%uh dan !e!iliki 'ungsi uta!a se%agai pelindung dari %er%agai !a)a! gangguan dan rangsangan luar( 9ungsi perlindungan ini terjadi !elalui seju!lah !ekanis!e %iologis# seperti pe!%entukan lapisan tanduk se)ara terus !enerus ;keratinisasi dan pelepasan sel-sel yang sudah !ati<# respirasi dan pengaturan suhu tu%uh# produksi se%u! dan keringat# dan pe!%entukan pig!en !elanin untuk !elindungi kulit dari %ahaya sinar ultra*iolet !atahari# se%agai pera%a dan perasa# serta pertahanan terhadap tekanan dan in'eksi dari luar( Selain itu# kulit !erupakan suatu kelenjar holokrin yang %esar ;Montagna# enault# +e%reuil<( 2uas kulit pada !anusia rata-rata B / ! /# dengan %erat 10 kg jika dengan le!aknya atau 4 kg jika tanpa le!ak( 5ulit ter%agi atas / lapisan uta!a yaitu> a( pider!is ;kulit ari<# se%agai lapisan yang paling luar( %( +er!is ;koriu!# kutis# kulit jangat<(
3
+i %a$ah der!is terdapat su%kutis atau jaringan le!ak %a$ah kulit( Para ahli histologi !e!%agi epider!is dari %agian terluar hingga ke dala! !enjadi 6 lapisan# yakni> a( 2apisan Tanduk ;Stratu! )orneu!<# se%agai lapisan paling atas( %( 2apisan .ernih ;Stratu! lu)idu!<# dise%ut juga @lapisan %arrierA )( 2apisan %er%utir-%utir ;stratu! granulosu!<( d( 2apisan Malpighi ;stratu! spinosu!< yang selnya seperti %erduri( e( 2apisan &asal ;Stratu! ger!inati*u!< yang hanya tersusun oleh satu lapis sel-sel %asal( 2& E3i1e,/is
+ari sudut kos!etik# epider!is !erupakan %agian kulit yang !enarik karena kos!etik dipakai pada epider!is itu( Meskipun ada %e%erapa jenis kos!etik yang digunakan sa!pai ke der!is# na!un tetap pena!pilan epider!is yang !enjadi tujuan uta!a( +engan ke!ajuan teknolohi# der!is !enjadi tujuan dala! kos!etik !edik( 5ete%alan epider!is %er%eda-%eda pada %er%agai %agian tu%uh# yang paling te%al %erukuran 1!!# !isalnya pada telapak kaki dan telapak tangan# dan lapisan yang tipis 0#1!! terdapat pada kelopak !ata# pipi# dahi# dan perut( Sel-sel epider!is ini dise%ut keratosit( a( 2apisan Tanduk ;Stratu! )orneu!< Terdiri atas %e%erapa lapis sel yang pipih# !ati# tidak !e!iliki inti# tidak !engala!i proses !eta%olis!e# tidak %er$arna# dan sangat sedikit !engandung air( 2apisan ini se%agian %esar terdiri atas keratin# jenis protein yang tidak larut dala! air# dan sangat resisten terhadap %ahan-%ahan ki!ia( Hal ini %erkaitan dengan 'ungsi kulit untuk !e!proteksi tu%uh dari pengaruh luar( Se)ara ala!i# sel-sel yang sudah !ati diper!ukaan kulit akan !elepaskan diri untuk %ergenerasi( Per!ukaan stratu! )orneu! dilapisi oleh suatu lapisan pelindung le!%a% tipis yang %ersi'at asa!# dise%ut !antel asa! kulit( %( 2apisan jernih ;Stratu! lu)idu!< Terletak tepat di%a$ah stratu! )orneu!# !erupakn lapisan yang tipis# jernih# !engandung eleidin# sangat ta!pak jelas pada telapak tangan dan telapak kaki( ,ntara stratu! lu)idu! dan stratu! granulosu! terdapat lapisan keratin tipis yang dise%ut rein’s %arrier ;sCakali< yang tidak %isa dite!%us ;i!per!ea%le<(
4
)( 2apisan %er%utir-%utir ;stratu! granulosu!< Tersusun oleh sel-sel keratinosit yang %er%entuk poligonal# %er%utir kasar# %erinti !engkerut( Stoughton !ene!ukan %ah$a di dala! %utir keratohyalin itu terdapat %ahan loga!# khususnya te!%aga yang katalisator proses pertandukan kulit( d( 2apisan !alphigi ;stratu! spinosu! atau !alphigi layer< Me!liki sel yang %er%entuk ku%us dan seoerti %erduri( ntinya %esar dan o*al( Setiap sel %erisi 'ila!en-'ila!en ke)il yang terdiri atas sera%ut protein( Dairan li!'e !asih dite!ukan !engitari sel-sel dala! lapisan !alphigi ini( e( 2apisan %asal ;stratu! ger!inati*u! atau !e!%ran %asalis< ,dalah lapisan ter%a$ah epider!is( +i dala! stratu! ger!inati*u! juga terdapat sel-sel !elanosit# yaitu sel-sel yang tidak !engala!i keratinisasi dan 'ungsinya hanya !e!%entuk pig!en !elanin dan !e!%erikannya kepada sel-sel keratinosit !elalui dendrit-dendritnya( Satu sel !elanosit !elayani sekitar 3 sel keratinosit( 5esatuan ini di%eri na!a unit !elanin epider!al ;Eue*edo et al# 174<( '& De,/is
&er%eda dengan epider!is yang tersusun oleh sel-sel dala! %er%agai %entuk dan keadaan# der!is teruta!a terdiri dari %ahan dasar sera%ut kolagen dan elastin# yang %erada di dala! su%stansi dasar yang %ersidat koloid dan ter%uat dari gelatin !ukopolisakarida( Sera%ut kolagen dapat !en)apai 7/F dari keseluruhan %erat kulit !anusia %e%as le!ak( +i dala! der!is terdapat adneksa-adneksa kulit seperti 'olikel ra!%ut# papila ra!%ut# kelenjar keringat# saluran keringat# kelenjar se%ase# otot penegak ra!%ut# ujung pe!%uluh darah dan ujung sara'# juga se%agian sera%ut le!ak yang terdapat pada lapisan le!ak %a$ah kulit ;su%kutisGhipoder!is<( (& Kelen0*, Ke,in.*+ 1*n Pe,s3i,*si
,da dua jenis kelenjar keringat# yaitu> *# 5elenjar keringat ekrin !ensekresi )airan jernih# yaitu keringat yang !engandung 6 -7
persen air dan !engandung %e%erapa !ineral# seperti gara!# sodiu! klorida# granula !inyak# glusida# dan sa!pingan dari !eta%olis!e seluler( 5elenjar ini terdapat di seluruh kulit# !ulai dari telapak tangan dan telapak kaki sa!pai kulit kepala( .u!lahnya diseluruh %adan sekitar / juta# !enghasilkan 4liter keringat dala! $aktu /4 ja! pada orang de$asa( &entuknya langsing# %ergulung-gulung dan salurannya %er!uara langsung pada per!ukaan kulit yang tidak ada ra!%utnya( 5
# 5elenjar keringat aprokin le%ih %esar daripada ekrin# hanya terdapat di daerah-daerah
ketiak# puting susu# daerah kela!in# dan !anghasilkan )airan yang agak kental serta %er%au khas pada setiap orang( Muaranya %erdekatan dengan !uara kelenjar se%asea pada saluran 'olikel ra!%ut( 5elnjar keringat aprokin ju!lahnya tidak terlalu %anyak dan hanya sedikit )airan yang disekresikan dari kelenjar ini( II#2# Pen4e* $*u $*1*n
Mengeluarkan keringat !erupakan )ara yang ala!i untuk !endinginkan tu%uh( +engan %erkeringat !aka akan ter%entuk lingkungan yang se!purna %agi pertu!%uhan %akteri karena %akteri %erke!%ang dengan %aik di lingkungan panas dan le!%a% seperti ketiak !anusia( Pada dasarnya# keringat hanya terdiri dari air dan gara!# sehingga tidak !e!punyai %au yang isti!e$a( &au dari %adan kita se%enarnya dise%a%kan oleh %akteri yang !enguraikan keringat dengan !elepaskan asa! 3-!ethyl-/-heenoi)# yang !e!punyai %au yang sangat kuat ;&P=M# /00<( ;3< Masalah %au %adan dapat diala!i oleh setiap orang dan dapat dise%a%kan oleh %e%erapa hal# seperti 'aktor genetik# kondisi keji$aan# 'aktor !akanan# 'aktor kege!ukan dan %ahan pakaian yang dipakai( 5eringat yang dikeluarkan seseorang sangat terli%at dala! proses ti!%ulnya %au %adan# di!ana kelenjar apokrin yang !enghasilkannya telah terin'eksi oleh %akteri yang %erperan dala! proses pe!%usukan ;.a)oe%# /007<( &e%erapa %akteri yang diduga !enjadi penye%a% %au %adan terse%ut diantaranya ialah Staphylococcus epidermidis# Corynebacterium acne# Pseudomonas aeruginosa dan Streptococcus pyogenes ;ndarti et al (# /00/<( Penggunaan anti%iotik yang tidak %enar %iasanya akan !e!%uat %akteri !enjadi %ersi'at resisten dan tetap !e!per%anyak diri dala! inangnya( Menurut &artlett ;/007< %akteri S. epidermidis u!u!nya telah resisten terhadap anti%iotik penisilin dan !etisilin# sehingga perlu diketahui %ahan alternati' yang dapat !e!%as!i atau !engha!%at pertu!%uhan %akteri terse%ut ;Ha!diyati dkk# /007<( Bau badan muncul karena penguraian lemak sebum pada
kulit menjadi asam lemak bebas (Endarti dkk, 2004). (4)
II#'# An+i3e,s3i,*n+ 6
,ntiperspirant adalah %ahan astringent yang digunakan pada kulit untuk !engurangi keringat( Sedangkan +eodorant adalah Cat yang digunakan pada tu%uh teruta!a untuk !engurangi %au %adan yang dise%a%kan oleh %akteri pengurai( +eodorant digunakan pada tu%uh untuk !engurangi %au %adan yang dise%a%kan oleh %akteri pengurai keringat( 9ood +rug ,d!inistration ;9+,< !enggolongkan dan !engatur deodorant se%agai 5os!etik =TD ;=*erThe-Dounter< ;&P=M# /00<( ;3< Sedangkan antiperspirant +eodorant digunakan pada tu%uh untuk !engurangi %au %adan yang dise%a%kan oleh %akteri pengurai keringat(
9ood +rug ,d!inistration
;9+,<
!enggolongkan dan !engatur deodorant se%agai 5os!etik =TD ;=*er-The-Dounter< ;&P=M# /00<( ;3< Sedangkan antiperspirant adalah %ahan astringent yang digunakan pada kulit untuk !engurangi keringat( +i ,!erika ;9+,<# antiperspirant dikategorikan se%agai o%at se%a% )ara kerjanya !e!pengaruhi 'ungsi tu%uh yaitu kelenjar keringat ;&P=M# /00<( ;3< ,ntiperspirants %iasanya dipakai pada ketiak# se!entara deodorant dapat juga digunakan pada kaki dan daerah lain dala! %entuk se!prot tapi seiring dengan perke!%angan ja!an# saat ini antiperspirant juga digunakan pada kaki untuk !engurangi keringat %erle%ih di daerah kaki ;&P=M# /00<( ;3<
II#(# Me-*nis/e Ke,0* An+i3e,s3i,*n
Intuk !engerti %agai!ana !ekanis!e kerja deodorant antiperspirant# kita harus !engerti kenapa kita !e!erlukan deodorant atau antiperspirant( Seseorang !e!%eli deodorant atau antiperspirant %ertujuan untuk !engurangi atau !enutupi %au %adan yang tidak enak ;&P=M# /00<( ;3< +eodorant %ekerja dengan )ara !engha!%at pertu!%uhan !ikroorganis!e yang dite!ukan pada aial sedangkan antiperspirant %ekerja dengan )ara !e!%atasi ju!lah sekresi kelenjar keringat yang dikiri! ke per!ukaan kulit !elalui pe!%entukan halangan atau su!%atan pada saluran keringat( Se%agai aki%atnya# !ekanis!e kerjanya akan !engurangi produksi keringat pada kelenjar keringat(
Per%edaan antara antiperspirant J deodorant yaitu>
•
+eodorant !e!%iarkan pengeluaran keringat tetapi !en)egah %au !elalui )ara !ela$annya dengan %ahan antiseptik yang !e!%unuh %akteri penye%a% %au juga !enutup %au dengan %ahan par'u!(
•
,ntiperspirant !engandung per'u!e dan %ahan ki!ia yang !engha!%at atau !enyu!%at pori-pori untuk !enghentikan pengeluaran keringat ;&P=M# /00<( ;3<
II#5# M*6*/7 /*6*/ se1i**n *n+i3e,s3i,*n+
,ntiperspirant dapat %er%entuk aerosol# %edak ko !pak# e!ulsi# kri!# larutan# atau stik( a( ,ntiperspirant aerosol %( ,ntiperspirant %edak ko!pak )( ,ntiperspirant e!ulsi# !erupakan larutan yang !engandung e!ulgator( Intuk larutan yang !engandung kadar elektrolit tinggi diperlukan ketelitian dala! !e!ilih e!ulgator# agar tidak !udah rusak( d( ,ntiperspirant kri! e( ,ntiperspirant larutan '( ,ntiperpirant stik# di%uat !enggunakan gara! ko!pleks dengan pena!%ahan laktat ke dala! alu!iniu! klorhidrat( Kara! ko!pleks natriu! alu!iniu! klorhidroksilaktat dapat )a!pur dengan "atriu! Stearatatau sa%un lain# karena ionisasi ,lu!iniu! dapat ditekan jika pH larutan !eningkat !enjadi 8-8#6 # !enye%a%kan sangat !udah )a!pur( II#"# Ko/3onen se1i**n *n+i3e,s3i,*n
9or!ulasi sediaan antiperspirant terdiri dari ko!ponen se%agai %erikut > a( Lat ,kti'# %iasanya !erupakan ,lu!uniu! 5lorhidroksida atau gara!-gara! serupa( %( Siste! )air untuk !elarutkan Cat akti' atau untuk !ensuspensikan Cat akti' atau %agian dari e!ulsi air dala! !inyak )( Lat ta!%ahan# seperti talk d( Par'u! e( &ahan pensuspensi ;.unger!an# 174<(;7< II#8# $*h*n7$*h*n Deo1o,*n+ 1*n An+i3e,s3i,*n
&ahan kos!etik yang sering digunakan se%agai deodorant yaitu> a(
Per'u!e
!
Da!puran dari !inyak esensial dan ko!ponen aro!a# 'iksati' dan pelarut digunakan untuk !e!%erikan $angi yang !enyenangkan pada tu%uh !anusia( %( Tri)losan &ahan anti'ungi dan anti%akteri spektru! luas yang poten( ,nti%akteri ini !engha!%at pertu!%uhan %akteri gra! ;< pada ketiak# yang !enye%a%kan %au tak sedap( Triklosan digunakan pada sa%un ;0(1F - 1F<# deodorant# sha*ing )rea!s# !outh $ashes# dan peralatan ke%ersihan( Triklosan !enunjukan e'ekti'itas dala! !engurangi dan !engontrol %akteri( Pada konsentrasi yang le%ih tinggi# Triklosan %ekerja se%agai %iosida sedangkan pada kadar yang le%ih rendah %ersi'at %akteriostatik( Mekanis!e kerja triklosan dala! !e!%unuh %akteri teruta!a dengan )ara !engha!%at sintesis fatty acid. &e%erapa spesies %akteri dapat !e!%angun resistensi dala! tingkat rendah terhadap triklosan# yaitu Escherichia coli and Staphylococcus aureus( Sedangkan %akteri yang !e!punyai resistensi %a$aan terhadap triklosan yaitu Pseudomonas aeruginosa ;&P=M# /00<( ;3<
&e%erapa %ahan antiperspirant yang %iasa digunakan dala! sediaan
kos!etik
diantaranya yaitu> a( ,lu!iniu! )hlorohydrate ,dalah kelo!pok gara! yang !e!punyai ru!us u!u! ,lnDl;3n-!<;=H
)hlorohydrate
digunakan
dala! antiperspirant
dan
pada
treat!ent
hyperhidrosis yaitu kondisi yang ditandai oleh !eningkatnya keringat#se)ara tidak nor!al le%ih dari yang diperlukan untuk pengaturan suhu tu%uh( %( ,lu!iniu! sulphate ;Ta$as< Ta$as adalah se!a)a! %atu putih agak %ening yang %isa digunakan untuk !e!%eningkan air( Selain !an'aatnya untuk !enjernihkan air# ternyata ta$as juga dapat digunakan untuk !enghilangkan %au %adan khususnya didaerah ketiak( Ta$as !erupakan salah satu %ahan akti' dari antiperspirant# $alaupun de!ikian# a$al tahun /006 IS 9ood and +rug ,d!inistration tidak lagi !engakuinya se%agai pengurang keringat( )( Potasiu! alu!iniu! sulphate ;Potasiu! alu!<
"
Potassiu! alu!inu! sul'ate adalah %ahan ki!ia yang sesuai dengan ru!us ki!ia 5,l;S=4
d( ,lu!iniu! Cir)oniu! tetra)hlorohydre gly ,nhydrous alu!iniu! Cir)oniu! tetra)hlorohydre gly atau sinoni!nya ,lu!inu! Cir)oniu! )hloride hydroideN ,lu!inu! Cir)oniu! tetra)hlorohydrateN ,lu!inu! Cir)oniu! )hlorhydrateN !e!punyai dua 'ungsi uta!a se%agai antiperspirant yaitu> 1( on alu!iniu! dan Cir)oniu! !e!%entuk gel yang !enyu!%at pori-pori pada kulit# su!%atan yang !en)egah keluarnya keringat dari pori-pori( 5e!a!puan !enyu!%at ini %iasa terjadi pada antiperspirant %er%asis alu!iniu!( /( ,nhydrous alu!iniu! Cir)oniu! tetra)hlorohydre gly %ersi'at higroskopik sehingga !enyerap keringat yang dihasilkan pori-pori yang tidak tersu!%at pada te!pat perta!a( 5edua 'ungsi inilah yang dapat !engurangi keringat sehingga alu!iniu! Cir)oniu! tetra)hlorohyder gly dikatakan dapat !engurangi %au %adan( +ala! Peraturan 5epala &adan P=M "o( H5(00(06(4/(1018 Tahun /008# penggunaan ,lu!iniu! Cir)oniu! tetra)hlorohyder gly dala! kos!etik di%atasi /0F se%agai anhydrous alu!niu! Cir)oniu! )hloride hydroide atau 6(4F se%agai Cir)oniu! serta !en)antu!kan peringatan @.angan digunakan pada kulit yang teriritasiGlukaA ;&P=M# /00<( ;3< II#9# Me+o1e 3e/u*+*n *n+i3e,s3i,*n+
Produk kos!etika dala! %entuk gel dapat %erkisar !ulai dari lotion yang kental seperti !isalnya roll-ball antiperspirant sa!pai ke gel thiksotropik yang sangat kental dan tidak %isa !engalir# yang dapat digunakan se%agai kos!etika hairdressing dan hair setting ( •
2otion kental le%ih !udah di%uatnya# yaitu dengan !ena!%ahkan sedikit de!i sedikit gellant padat ke dala! 'ase )air yang diaduk terus !enerus dengan )epat !e!akai propeller yang digerakkan tur%in(
10
•
Kel kental yang tidak %isa !engalir )ara pe!%uatannya le%ih sulit# karena pada produk akhirnya udara tidak %isa !elarikan diri dari dala!nya seperti pada lotion kental( Kel kental harus di%uat dala! ruang tanpa udara atau perlu diadakan proses pe!%uangan udara yang ru!it( Pe!akaian )ar%oy*inyl poly!ers ;!isalnya kar%opol< !e!per!udah pengeluaran udara dari dala! gel(
•
+eodorant stik( ,gak %er%eda )ara pe!%uatannya daripada lipstik karena !erupakan gel sa%un dan pe!%uatannya !irip dengan pe!%uatan e!ulsi# suatu 'ase !inyak ;'atty a)id< diadukkan ke dala! suatu 'ase larutan dala! air pada suhu sekitar 70oD( Kel panas yang ter%entuk diisikan ke dala! )etakan pada suhu sekitar 0-6oD dan di%iarkan !e!adat ;.unger!an# 174<( ;7<
II## E;*lu*si E
*aluasi e'ekti*itas antiperspirant dapat dilakukan dengan !enggunakan dua !etode yaitu> 1( Metode "oda ;Se!i kuantitati' ter%aik< &er%agai !etode noda telah dilakukan untuk !endeteksi dan !engukur ju!lah keringat yang keluar di per!ukaan kulit( Pada pe!eriksaan klinik dilakukan !etode %erdasarkan reaksi odu! Pati( +i sa!ping itu !etode yang sangat sederhana dan )epat %erdasarkan reaksi %iru &ro!'enol yang disuspensikan ke dala! !inyak silikon# akan !e!%erikan noda ke%iruan pada per!ulaan keluarnya keringat# yang dapat dia!ati pada tiap ter%ukanya pe!%uluh keringat !elalui lapisan transparan larutan indikator( +engan !engko!%inasikan kedua !etode terse%ut di atas diperoleh )atatan per!anen noda hita! %iru pada kertas toilet yang telah !enga%sorpsi keringat( 5e!udian dapat diulang dengan !eletakkan pada ketiak %ola pingpong yang disalut dengan )a!puran ser%uk &iru &ro!'enol yang di%alut dengan kain kassa( Salutan %eru%ah !enjadi %iru dengan sedikit keringat# kepekatan $arna yang dihasilkan !enunjukkan ke)epatan sekresi ketiak(
/( Metode Pen)atatan 5ontinyu dan Kra*itasi Metode Kra*itasi
11
Metode ini le%ih %aik untuk !enge*aluasi e'ekti*itas antiperspirant( +ala! !etode ini %ahan a%sor%en yang telah !enga%sor%si keringat diti!%ang# se%agai %ahan a%sor%en digunakan kain kassa yang telah ditarra( Metode Pen)atatan 5ontinyu Metode ini paling teliti karena !enggunakan higro!eter elektronik( Prinsip yang digunakan adalah sa!a# yakni dengan !e!%uang terus !enerus uap le!%a% yang dihasilkan oleh %agian kulit yang tertutup dengan !enggunakan aliran udara kering( Tiap !etode !e!punyai per%edaan dala! !enggunakan tipe detektor uap le!%a%( &e%erapa !etode !enggunakan Higro!eter resistan dan kapasitan# lainnya ada yang !enggunakan analisa gas in'ra !erah# dan analisa air elektrolit( +etektor analisa air elektrolit terdiri dari ukuran aliran dan gulungan salisan 'os'orpentoksida( Se$aktu gas kering dialirkan !elalui gulungan air yang di%e%askan dia%sor%si oleh 'os'orpentoksida( ,rus yang !elalui gulungan diukur terus !enerus dan harus sesuai dengan ju!lah air yang dia%sor%si oleh gulungan ;,noni!# 16<(;1< II#!# Fo,/ul*si Se1i**n An+i3e,s3i,*n+ $*h*n %=&
Fo,/ul*
Fo,/ul*
Fo,/ul
Fo,/ul*
I
II
* III
I)
Ke.un**n
#E$%& 301 s'ln . , 50 ( #eeis ) 40.00
Solution
*ei'nisasi air !,5
Pelarut
*ipr'p+lene l+c'l 3.00
2artan pe$arna
-E liseril %'c'ate 1!.20
!olient
/ikl'metik'n
12
( dan ) *imetic'ne %'p'l+'l 20.00 %etear+l 'ctan'ate 3.20
!ollient
-'lis'rbat 20 1.00
Lat Penge!ulsi
s'pr'pil miristat 1.00
agen pengikat#e!olien# pe$angiG'ragran)e# pele!%a% kulit#e!ulsi'ier#pe !%asah(
ragrance 0.5
/ilic'ne 'latile 50
/tearil alk''l ditamba aditi 30
!olient
Lat
$luminium %l'r+drate
Pe$angiGpar'u!
,kti'
,ntiperspirant
20
%ab /il .3
parum 0.2
Pe$angi
pr'pelan "0,0
&ahan pendorong
$luminium cl'r+dr'ide 3.5
at
akti
antiperspiran
13
t
*iben7+lidene
Pele!%a%
Lat penge!ulsi
Lat
/'rbit'l 3.0 /tearet
100
1.0 $luminium
akti'
antiperspirant
%l'r'+dre 10,0 $sam stearat 0,5
Sur'aktan
idr'ksipr'pilselu
Penge!ulsi
-
l'sa 0.2 sikl'metik'n 5.0
Su/e, : •
S)ott# ( .(# dan Turney# M((# 17# :olatile sili)ones in suspension antiperspirant sti)ks# Jurnal # .( So)(Dos!et Dhe!(# May .une 17# Inion Dar%ide Dorporation# Tarryto$n Te)hni)al Denter Tarryto$n# "e$ York(
•
S)ha!per# T(# .a%lon# M(# andha$a#S(# dan Oarren .(+(# .ournal o' The So)iety o' Dos!eti) # jurnal, Shulton esear) h +i*ision(
•
.unger!an# ri)# 174# ,ntiperspirant> "e $ Trends in 9or!ulation and Testing Te)hnology# Jurnal # .ournal So)( Dos!et( Dhe!(# /6# /1-38 ;"o*e!%er 174< > "e$ York(
$A$ III 14
PEM$AHASAN
5eringat yang disekresikan tu%uh adalah hal yang %ersi'at ala!iah untuk !enjaga kesei!%angan tu%uh agar tetap sehat( 5eringan disekresikan le$at kelenjar ekrin dan apokrin( 5eringat %ersi'at steril# tidak %er%au dan tidak %er$arna( "a!un# aki%at adanya akti'itas %akteri yang terdapat pada kulit !enjadikan keringat !enjadi %au( &au %adan yang ti!%ul tergantung pada %anyaknya keringat yang di sekresikan( Selain itu juga tergantung dari e!osi dan !akanan( ,da %anyak )ara untuk !engatasi %au %adan( Dara yang paling u!u! digunakan adalah !enggunaan deodorant dan antiperspirant( +eodoran !engandung antiseptik yang !enekan pertu!%uhan %akteri# sedangkan antiperspirant !engandung %ahan yang dapat !engurangi keringat yang keluar( Sekarang tersedia %anyak produk yang sekaligus !engandung deodorant dan antiperspirant( Selain itu terdapat pula %er%agai !a)a! pilihan aro!a $angi dari !asing!asing deodorant dan antiperspirant yang !a!pu !enjadikan kita le%ih se!akin per)aya diri( Hal yang perlu diperhatikan adalah !e!ilih produk yang )o)ok dan a!an %agi kulit( 5arakteristik Sediaan antiperspiran yg %aik !e!enuhi persyaratan antara lain se%agai %erikut > *# +apat !enghilangkan %au %adan $alaupun si'atnya se!entara # Tidak !erangsang kulit atau tidak iritasi pada kulit 6# +apat !engurangi keringat 1# Tidak %era)un
Fo,/ul*si 4*n. 1iu*+ : $*h*n
Ju/l*h
Ke.un**n
,ua +eioniCed
>s
Pelarut
,lu!uniu! Dhlorohidrate Steareth-/
2=
Lat ,kti' ,ntiperspirant
!?
Lat Penge!ulsi
Propilen Klikol
5=
Hu!ektan
=leu! Ditronella
>s
Pe$angi
,llantoin
?!=
,ntiiritan# Pele!%a%
Kliserin
5=
Hu!ektanG!olien 15
Methylpara%en
Panthenol ;Pro:ita!in
?!=
Penga$et
2%
Pele!%a%
&6<
Me+o1e 3e/u*+*n
1( /( 3( 4( 6( ( 7(
+isiapkan alat dan diti!%ang %ahan yang akan digunakan( 9ase !inyak di)a!pur sa!pai ho!ogen( Intuk 'ase air# Steareth-/# gliserin dan Methil para%en ;nipagin< dipanaskan diatas $ater%ath dengan suhu 70QD( 2alu# 'ase air dile%ur %ersa!a 'ase !inyak didala! lu!pang yang telah dipanaskan( Setelah !enjadi %asis# alu!uniu! klorida di!asukkan kedala! %asis ; se%elu!nya ,lDl3 digerus agar halus <( Setelah di)a!pur# ditunggu hingga suhu %asis turun !enjadi 36QD lalu dita!%ahkan par'u!( +i!asukkan kedala! $adah dan di%eri la%elGetiket(
E;*lu*si *h*n
1( ,lu!uniu! 5lorhidrat ,lu!uniu! 5lorhidrat adalah kelo!pok gara! yang !e!punyai ru!us u!u! ,lnDl;3n-!< ;=H8 dala! eterN tidak dapat %er)a!pur dengan !inyak !ineral atau !inyak tertentu# tetapi dapat !elarutkan %e%erapa !inyak essensial( Propilen glikol ;10F< dapat !enguatkan akti*itas anti!ikro%a para%en ketika terdapat sur'aktan non ionik# dan 16
!en)egah interaksi !etil para%en dan polisor%at 80( 5onsentrasi yang digunakan pada sediaan topikal se%agai hu!ektan adalah R16F( 3( Steareth-/ Steareth-/ !erupakan sinoni! dari poloxyl 2 stearyl ether ( Merupakan padatan tidak %er$arna# putih atau kre! dan sedikit %er%au( Tidak larut dala! air dan propilen glikol# larut dala! etanol(Polioksietilen ester !erupakan sur'aktan nonionik yang dihasilkan dari polietoksilasi alkohol le!ak linear( +igunakan dala! 'or!ulasi 'ar!asetik topikal dan kos!etik se%agai penge!ulsi dala! e!ulsi ,GM atau MG,( 4( Methyl para%en &erupa ser%uk atau kristal yang tidak %er$arna atau putih# tidak %er%au atau sedikit %er%au# !e!%erikan rasa ter%akar di lida# diikuti rasa !ati lokal( &ersi'at sukar larut dala! air# larut dala! air panas# !udah larut dala! alkohol# aseton# dan propilen glikol( &er'ungsi se%agai penga$et( 6( Pe$angi ;=leu! Ditronella<# se%agai pe$angi serta dapat se%agai anti%akteri( ( Panthenol +ala! kos!etik# panthenol adalah hu!ektan# e!olien dan pele!%a%( a !engikat ke %atang ra!%ut !udah dan !erupakan ko!ponen sering sha!poo dan kondisioner ra!%ut ;dala! konsentrasi 0#1-1F<( ni !elapisi ra!%ut dan segel per!ukaannya # Pelu!as %atang ra!%ut dan !e!%uat helai ta!paknya !engkilap( +ala! salep# panthenol !e!iliki penetrasi kulit yang %aik(
Hal ini kadang-kadang
di)a!pur dengan allantoin# dala! konsentrasi hingga /-6F# dan digunakan untuk pengo%atan sun%urns# luka %akar ringan dan gangguan kulit ringan( ni !eningkatkan hidrasi# !engurangi gatal dan peradangan kulit dan !e!per)epat dan !eningkatkan penye!%uhan luka epider!al( 7( ,ir ;,ua<# se%agai pelarut atau Sol*ent(
Pen.u0i*n se1i**n >
,( Iji organoleptik •
+eodorant roll-on dilakukan terhadap ho!ogenitas# antara 3# ;agak ho!ogen<-4#07 ;sangat ho!ogen<
•
kele!%utan# antara 3# ;agak le!%ut<-4 ;sangat le!%ut<(
1
•
kesan lengket dikulit dan peneri!aan panelis terhadap produk3#07 ;agak lengket<-3#63 ;tidak lengket<(
•
"ilai rata-rata tingkat ho!ogenitas produk yang dinilai oleh panelis %erkisar
•
"ilai rata-rata peneri!aan panelis terhadap produk %erkisar antara 3#33 ;%iasalnetral<-3#6 ;suka<(
&( Iji sta%ilitas •
+ilakukan terhadap pH
•
dan *iskositas dengan pengarnatan setiap tujuh hari sekali sela!a 36 hari(
•
2aju peru%ahan pH relati' terhadap kondisi (
•
2aju peru%ahan *iskositas relati' terhadap kondisi a$al
D( Iji ritasi •
ritasi kulit
•
5ete%alan pada kulit
+( Iji 5os!o!ikro%iologi •
5os!etika peka terhadap !ikro%a
•
usak # %eru%ah $arna# dan en)er
•
5onta!inasi sela!a prose pe!%uatan
•
5onta!inasi sela!a proses penyi!panan
•
5onta!inasi saat pe!akaian
•
"ilai %atas )e!aran
( Iji Penga$etan
1!
•
&ahan penga$et yang digunakan
•
5etahanan dari penga$et
•
eaksi penga$et apa%ila di)a!pur dengan %ahan lain(
9( *aluasi 'ekti*itas •
Penilaian intensitas %au ;se)ara ol'aktoriGpenggunaan os!o!eter<# lalu hasil die*aluasi se)ara statistik di%andingkan dengan pe!%anding(
•
Penentuan angka !ikro%a se%elu! dan sesudah penggunaan deodorant # hasil tes dikultur pada !edia agar(
Des*in P,o1u-
1"
$A$ I) 20
PENUTUP
I)# ! Kesi/3ul*n
1( ,ntiperspirant adalah kos!etika yang %er'ungsi untuk !e!per%aiki %au %adan( ,ntiperspirant %ekerja dengan !enge)ilkan pori-pori kulit sehingga sekresi keringat pun !enjadi sedikit( &ahan yang %iasa digunakan se%agi antiperspirant adalah senya$a alu!iniu!( /( 5eunggulan sediaan antiperspirant yang di%uat > a( +apat !engurangi produksi keringat %erle%ih %(
Mudah digunakan dan le%ih sta%il dala! penyi!panan
)( +apat !e!per%aiki %au %adan karena !engandung pe$angi dan anti%akteri(
)#2# SARAN
Se%aiknya dilakukan penelitian le%ih lanjut !engenai 'or!ulasi sediaan antiperspirant di atas sehingga dapat diperoleh antiperspirant yang %aik dan a!an digunakan(
DAFTAR PUSTAKA 21
1( ,noni!# 16# ormularium !osmeti"a #ndonesia # +eparte!en 5esehatan epu%lik ndonesia > .akarta( /( ,noni!# 16 , arma"ope #ndonesia# disi :# +eparte!en 5esehatan epu%lik ndonesia > .akarta( 3( &P=M# /00# $atura"os % &eodorant dan 'ntiperspirant # :ol( :G"o(1/ "o*e!%er /00# &adan P=M> .akarta( 4( ndarti# lin Yulinah Sukandar# ($ang Soediro# /004# 5ajian ,kti*itas ,sa! Isnat Terhadap &akteri Penye%a% &au &adan# Jurnal (ahan 'lam #ndonesia# SS" 141/-/866 :ol( 3# "o( 1# .anuari /004# +epate!en 9ar!asi 9MP, T&( 6( Ha!diyati Yanti# 5usnadi# r!an ahadian#
/008# ,kti*itas ,nti%akteri katrak Saun
Patikan 5e%o ; Euphorbia hirta< Terhadap Pertu!%uhan &akteri Staphylococcus epidermidis# .urusan &iologi 9PMP, IP > &andung( ( .a)oe%# T("(,( ;/007<( (au (adan yang (i"in )a" $yaman [=nline]. Tersedia> http>GGra)ik($ordpress()o!G/007G0G16G%au-%adan-yang-%ikin-tak-nya!anG# Ha!diyati Yanti# 5usnadi# r!an ahadian#
dala!#
/008# ,kti*itas ,nti%akteri katrak Saun
Patikan 5e%o ; Euphorbia hirta< Terhadap Pertu!%uhan &akteri Staphylococcus epidermidis# .urusan &iologi 9PMP, IP > &andung( 7( .unger!an# ri)# 174# ,ntiperspirant> "e $ Trends in 9or!ulation and Testing Te)hnology# Jurnal # .ournal So)( Dos!et( Dhe!(# /6# /1-38 ;"o*e!%er 174< > "e$ York( 8( Tranggono# s$ari( # 2ati'ah# 9at!a(# /007# (u"u Pegangan #lmu Pengetahuan !osmeti" # Pener%it PT( Kra!edia Pustaka Ita!a# .akarta( ( S)ott# ( .(# dan Turney# M((# 17# :olatile sili)ones in suspension antiperspirant sti)ks# Jurnal # .( So)(Dos!et Dhe!(# May .une 17# Inion Dar%ide Dorporation# Tarryto$n Te)hni)al Denter Tarryto$n# "e$ York( 10.S)ha!per# T(# .a%lon# M(# andha$a#S(# dan Oarren .(+(# .ournal o' The So)iety o' Dos!eti)
# jurnal, Shulton esear) h +i*ision(
22
