Pengenalan Perkhidmatan Kesihatan Keluarga Bukan sahaja keluarga adalah unit asas dalam sosio-masyarakat sesebuah Negara, malah keluarga adalah merupakan unit yang paling dinamik dan berpengaruh. Perkara ini menjadi fokus utama kepada pembentukan kesihatan keluarga apabila melihat pada sudut makro peranan keluarga dalam fungsi bermasyarakat. Memahami struktur keluarga, peranannya dan fungsinya adalah kunci dalam menyediakan penjagaan kesihatan yang komprehensif. Perkhidm Perkhidmatan atan kesihata kesihatan n keluarga keluarga adalah adalah sebuah sebuah proses proses perubaha perubahan n tingkah tingkah laku yang berlaku dalam lingkungan lingkungan individu dan komuniti. Tujuannya untuk meningkatkan status kesihatan ke peringkat yang maksimum melalui usaha dan kemampuan setiap anggota masyarak masyarakat. at. Matlamat Matlamat utama adalah adalah untuk untuk meningka meningkatkan tkan daya pengetah pengetahuan, uan, membina membina sikap serta praktikal dalam mengamalkan tingkahlaku yang sihat supaya dapat mencapai taraf kesihatan keluarga yang optimum. bjektif perkhidmatan kesihatan keluarga antaranya adalah mengubah tingkah laku kesihatan daripada aspek pengetahuan, sikap dan amalan ke arah mengurangkan risiko mendapat penyakit yang berkaitan dengan amalan hidup yang tidak sihat. !i samping itu, melihat peranan keluarga dalam konteks yang lebih makro iaitu pembangunan sesebuah negara negara.. "elua "eluarga rga juga juga adalah adalah sebaga sebagaii segmen segmen utama utama sesebu sesebuah ah masya masyarak rakat at dalam dalam menyalurkan informasi berkaitan mesej-mesej kesihatan sama ada daripada pihak kerajaan, s#asta atau pertubuhan bukan kerajaan $Non-%overnmental rgani&ation'. bjektif yang seterusny seterusnya a adalah adalah untuk untuk meningka meningkatkan tkan tahap tahap literasi literasi kesihatan kesihatan dalam dalam kalangan kalangan rakyat rakyat Malaysia Malaysia iaitu keupayaa keupayaan n setiap setiap ahli keluarga keluarga untuk untuk mencapa mencapai, i, menilai menilai dan memahami memahami maklu maklumat mat asas asas kesiha kesihatan tan yang yang disamp disampai aikan kan oleh oleh pega# pega#aiai-pe pega# ga#ai ai kesiha kesihatan tan serta serta bagaim bagaiman ana a merek mereka a mengg mengguna unakan kan maklu maklumat mat terseb tersebut ut ke arah arah mencap mencapai ai tingka tingkah h laku laku kesihatan yang digariskan.
1
Definisi Kesihatan Keluarga !efinisi perkhidmatan kesihatan keluarga adalah sebagai program penjagaan kesihatan yang berfokuskan kepada hubungkait kekeluargaan dengan tingkahlaku atau aktiviti kesihatan yang dirancang bagi membolehkan sesuatu keluarga mencapai kesihatan yang holistik. Menurut (pradley dan )llender pada tahun *++, kesihatan keluarga diukur pada sejauh mana berkesannya fungsi sesuatu keluarga sebagai satu unit dan tidak hanya melibatkan kesihatan individu dalam keluarga tersebut tetapi meliputi bagaimana mereka berhubung antara satu sama lain dengan komuniti. Manakala, menurut Phoon dan hen pada tahun *+/, kesihatan keluarga adalah kesihatan yang diberi penekanan terhadap seisi keluarga.
2
Tanggungjawab Keluarga "eluarga terbahagi kepada tiga antaranya keluarga nuklear, keluarga besar dan keluarga tunggal. "eluarga nuklear adalah struktur yang kecil terdiri daripada ibu bapa dan anakanak. "eluarga besar adalah struktur yang lebih luas dan bersambungan kepada datuk dan nenek atau saudara-mara yang tinggal sebumbung. Manakala keluarga tunggal pula adalah salah seorang ibu atau bapa yang memelihara anak-anak. "eluarga bertanggungja#ab mencari sumber ekonomi untuk menampung keperluan harian dan menyara seisi keluarga. 0ika aspek ini diabaikan, besar kemungkinan akan menjejaskan kerukunan rumahtangga dan memba#a kepada kemerosotan tahap kesihatan akibat daripada kekangan ke#angan. (elain itu, keluarga perlu memberikan pendidikan yang secukupnya kepada anakanak dalam kondisi yang harmoni dan penuh kasih sayang. 1bu bapa #ajib mempelajari teknik keibubapaan yang efektif dengan menggunapakai prinsip toleransi dan motivasi. 2al ini supaya anak-anak mendapat peluang kerjaya yang cerah di masa hadapan. (eterusnya, keluarga hendaklah menjalinkan hubungan sosial yang erat sesama ahli keluarga dan komuniti. )ntaranya tegur-menegur antara satu sama lain, mengadakan riadah dan bergotong-royong bersama masyarakat. )khir sekali, keluarga berperanan memberi sokongan dan semangat terhadap anggota keluarga. Tidak kira dalam apa jua keadaan gembira atau sebaliknya, hendaklah sentiasa menjadi tulang belakang kepada keluarga.
3
Kepentingan Kesihatan Keluarga "esihatan keluarga berkepentingan dalam me#ujudkan struktur keluarga yang mampu berinteraksi dengan mudah sesama ahli keluarga mahupun dengan komuniti. Penyakit fi&ikal, mental dan sosial yang berhubungkait dengan ahli keluarga dapat dira#at secara spesifik. ontohnya penyakit yang dikaitkan dengan genetik, penyakit bersebab daripada amalan tingkahlaku yang tidak sihat, penyakit berjangkit dan penyakit yang berpunca daripada kecederaan. Perkhidmatan ini mengajar cara mera#at ahli keluarga yang mendapat penyakit tersebut dengan betul. !i samping itu, peningkatan faktor-faktor yang mampu mengancam institusi kekeluargaan dapat dibendung dengan kadar segera. ontohnya peniruan budaya dari Barat, penghijrahan ke bandar dan kehidupan anti-sosial, ibu bapa yang sibuk bekerja dan hilangnya pegangan hidup atau nilai-nilai murni. )khir sekali, pentingnya kesihatan keluarga dalam bentuk pendidikan kepada keluarga dan masyarakat. Misalnya, memberi pendidikan kepada pasangan yang mahu berkah#in atau baru berkah#in, membimbing ibu bapa mengenai pengurusan rumahtangga dan penjagaan anak-anak serta menyedarkan masyarakat mengenai perubahan tren sosial.
4
Komponen Perkhidmatan Kesihatan Keluarga Penanda aras kepada taraf kesihatan sesebuah Negara adalah pada statistik kesihatan berkaitan kumpulan #anita yang subur dan kanak-kanak. Perkhidmatan ini merupakan sebahagian daripada sembilan elemen kesihatan primer yang menjadi teras perkhidmatan kesihatan ke arah keluarga sihat dan kehidupan berkualiti. Berikut adalah contoh carta organisasi klinik kesihatan ibu dan anak $3ajah *.*'. Perkhidmatan keluarga terpecah kepada sebelas komponen utama antaranya kesihatan antenatal, kesihatan posnatal, perkhidmatan perancangan keluarga, kesihatan kanak-kanak, kesihatan remaja, kesihatan #argatua, kesihatan mental komuniti, kesihatan sekolah, pemakanan dan dietatik, perkhidmatan rehabilitatif dan pusat bersalin alternatif.
Rajah 1.1 Carta Organisasi Kesihatan Ibu dan Anak Bahagian Kesihatan Awam Jabatan Kesihatan Negeri Johor
Kesihatan Antenatal bjektif kesihatan antenatal adalah memastikan kesihatan ibu semasa proses mengandung, bersalin dan selepas bersalin. 1ni membolehkan ibu bersedia menghadapi proses mengandung, kelahiran dan penjagaan bayi. (elain itu, mengenalpasti dan mengendalikan masalah ketika ibu mengandung serta memastikan kelahiran yang selamat kepada ibu yang mengandung.
5
)ktiviti
utama
kesihatan
antenatal
adalah
mengenalpasti
tahap
risiko
ibu
mengandung melalui sistem kod merah, kuning, hijau dan putih. (elain itu, melakukan pemeriksaan fundus pada abdomen. "linik antenatal juga akan meminta ujian makmal bagi mengetahui perimeter kesihatan ibu hamil. Pemeriksaan fi&ikal seperti kebersihan diri bagi mengelakkan anaemia. (eterusnya, pendidikan kesihatan dan pendidikan keibubapaan juga akan diberikan sebagai pendidikan a#al di samping melakukan pemeriksaan ujian ultrasound untuk mengetahui kondisi bayi dalam kandungan. Kesihatan Posnatal (kop kesihatan posnatal adalah untuk ibu bersalin termasuk bayi sehingga enam minggu selepas tarikh melahirkan anak. Perkhidmatan ini mengaplikasikan kaedah kuratif, preventatif dan promotif. Bagi tindakan susulan, semua kelahiran perlu dilaporkan kepada personel kesihatan yang bertugas dalam tempoh 45 jam. Tujuan perkhidmatan ini disediakan bagi membantu ibu dalam penyusuan bayi secara eksklusif sekurang-kurangnya selama tempoh enam bulan. (eterusnya, memberi penjagaan kesihatan yang berterusan kepada bayi dan ibu di rumah seperti perkhidmatan kejurura#atan iaitu mengadakan la#atan ke rumah dalam tempoh 45 jam selepas bersalin. (elain itu, mengesan masalah kesihatan ibu dan bayi melalui pemeriksaan dan ra#atan di klinik seperti pemeriksaan fi&ikal bagi mengesan masalah yang mungkin timbul. Perancangan Keluarga Perkhidmatan perancangan keluarga adalah salah satu cara menjarakkan kehamilan dan membantu mereka yang mengalami masalah infertiliti atau kemandulan. Manakala infertiliti pula terbahagi kepada dua iaitu primer iaitu tidak hamil dalam tempoh lima tahun #alaupun aktif dalam hubungan kelamin dan sekunder iaitu disebabkan oleh masalah penyakit tertentu seperti kekurangan hormon. Tujuannya menggalakkan perancangan dan menjarakkan kelahiran dalam keluarga. Membantu pemilihan kaedah perancangan keluarga yang sesuai oleh pasangan. (elain itu, memberi kaunseling, khidmat nasihat dan pendidikan kesihatan kepada pasangan seperti teknik pemeriksaan sendiri payudara. Pengesanan a#al barah juga dapat dikenalpasti sekiranya ada seperti barah servik. Kesihatan Kanak-kanak Perkhidmatan kesihatan kanak-kanak merangkumi kanak-kanak peringkat pra sekolah atau berumur enam tahun dan ke ba#ah. bjektifnya adalah memberi perlindungan kepada kanak-kanak melalui program immunisasi lengkap iaitu primer immunisasi mengikut
6
jadual berkala. (elain itu, mengesan kanak-kanak yang bermasalah seperti Down’s sndrome dan merujuknya kepada pihak yang berkaitan. Penjagaan dan tindakan susulan seperti melakukan antropometri, perkembangan psikomotor dan cara pengambilan makanan. )khir sekali, memberikan pendidikan kesihatan kepada ibu bapa iaitu khidmat kaunselor atau la#atan ke rumah jika perlu. Kesihatan Remaja (kop perkhidmatan remaja yang berumur *6 hingga *+ tahun merangkumi pelbagai disiplin. )ntara objektif utama adalah memberi perkhidmatan yang meliputi aspek promosi dan pendidikan kesihatan seperti penekanan kepada amalan cara hidup yang sihat. Pencegahan penyakit berjangkit adalah sebagai langkah-langkah a#al. Manakala ra#atan asas seperti simptom kedatangan haid, obesiti dan sakit kepala juga disediakan. 3ehabilitasi dan kebajikan pula berperanan meningkatkan psikologikal remaja. Kesihatan Wargatua Perkhidmatan kesihatan #argatua merupakan elemen yang baru diperkenalkan pada akhir tahun +6an hanya buat mereka yang berumur 6 tahun dan ke atas. (atu perkhidmatan yang komprehensif disediakan di peringkat primer merangkumi aspek promosi, preventif, kuratif dan rehabilitatif. 7okus utama adalah memberi pendidikan kesihatan berkenaan penjagaan kesihatan kepada #argatua. Penjaganya turut mendapat khidmat nasihat bagi mencapai kesihatan optimum atau ketika krisis kesihatan. (elain itu, membenarkan tindakan susulan selepas #argatua discaj dari hospital. Penilaian keperluan asas #argatua juga penting seperti komunikasi, pemakanan, eliminasi, keselamatan dan perlindungan. Kesihatan Mental Komuniti "onsep kesihatan mental adalah mengintegrasikan pesakit ke dalam persekitaran atau komuniti yang dibiasai baginya. Perkhidmatan ini melibatkan disiplin kejurura#atan, pega#ai kebajikan masyarakat, jurupulih carakerja dan pega#ai perubatan. Pasukan yang ditubuhkan akan membuat la#atan susulan ke atas pesakit yang didaftar selain memberi kaunseling kepada keluarga pesakit, promotif, kuratif, preventif dan rehabilitatif. Pemakanan dan Dietatik !isiplin perkhidmatan ini diberikan oleh personel kesihatan yang bertugas di unit pesakit luar dan di klinik ibu dan anak. Perkhidmatan ini berperanan mempromosikan amalan pemakanan seimbang mengikut piramid makanan serta memberi bantuan kepada #argatua dan miskin. Perkhidmatan yang dijalankan terhadap kanak-kanak ba#ah enam 7
tahun adalah bantuan makanan kering bagi kes kekurangan &at makanan $"8M'. (eterusnya, khidmat kaunseling pemakanan kepada pesakit yang obes atau remaja yang hilang selera makan. Bagi ibu mengandung pula diberikan kapsul haematinik dan nasihat penyusuan di samping #argatua diberikan multivitamin. Perkhidmatan Rehabilitatif Perkhidmatan rehabilitatif khusus kepada golongan cacat anggota kekal, mental, #argatua dan mereka yang memerlukan pada peringkat primer secara komprehensif. Perkhidmatan yang disediakan adalah fisioterapi, pemulihan cara kerja, penjagaan peripatik, penjagaan harian kes-kes mental dan pendidikan kesihatan atau khidmat nasihat berkenaan rehabilitatif. Pusat ersalin Alternatif Perkhidmatan ini khas untuk klinik kesihatan yang jauh dari hospital. )ntara kes yang dibenarkan adalah jarak kelahiran lebih dua tahun tetapi kurang dari lima tahun, tiada kecacatan outlet pelvis dan mereka yang tidak berisiko semasa mengandung. "es-kes sebegini hanya dibenarkan untuk mereka yang mengandung dengan tag putih dan hijau sahaja. Tujuannya adalah menyediakan tempat bersalin yang lebih selamat bagi ka#asan luar bandar.
8
Peranan Pembantu Pegawai Perubatan Pembantu pega#ai perubatan $PPP' adalah sebuah profesion yang kompleks dan fleksibel merangkumi pelbagai bidang kesihatan. !alam skop perkhidmatan ibu dan anak, PPP mempunyai pelbagai tugas dan fungsi. )ntaranya dalam kesihatan antenatal, PPP bertanggungja#ab mengesan ibu hamil dan merujuk kes berkenaan kepada pega#ai perubatan ketika personel berkenaan tiada. Berdasarkan bidang kuasa PPP, rujukan ke hospital atau tindakan yang bersesuaian boleh dilakukan. PPP juga berperanan mengesan penyakit atau kondisi berisiko kepada ibu hamil seperti hipertensi. (elain itu, mera#at kes-kes ringan seperti alahan mengandung. Bagi kesihatan posnatal, skop bidang PPP adalah mengesan komplikasi yang dialami ibu selepas bersalin dan bayi. (eterusnya, memeriksa dan mera#at kes-kes rujukan klinik antenatal sekiranya ketiadaan pega#ai perubatan. "es kecemasan seperti ibu bersalin juga menjadi tugas PPP selain memberikan promosi kesihatan dan khidmat kaunseling. PPP juga berperanan besar dalam perkhidmatan perancangan keluarga iaitu mengenalpasti pasangan yang bermasalah dan mengesan sebarang kesan sampingan daripada kaedah kontraseptif seterusnya membuat rujukan kepada pega#ai perubatan. (elain itu, bekerjasama dalam promosi, pendidikan dan aktiviti kaunseling. Berkaitan dengan kesihatan kanak-kanak, PPP menilai, memeriksa dan mera#at kanak-kanak mengikut bidang kuasa yang diperuntukkan seterusnya merujuk kepada pihak ber#ajib. PPP juga bekerjasama dalam menjalankan promosi dan pendidikan kesihatan. !alam skop kesihatan remaja, PPP memainkan peranan secara langsung dan menjadi ahli pasukan dalam mengenalpasti remaja yang bermasalah dan membuat rujukan. "ebiasaannya,
promosi
dan
pendidikan
kesihatan,
kaunseling,
pemeriksaan
dan
penyaringan serta ra#atan ringan dilakukan PPP. Peranan PPP dalam
kesihatan #argatua adalah bekerjasama berpasukan,
mempromosi dan mendidik, aktiviti mencegah, mera#at dan membuat rujukan. PPP juga membuat penyaringan kepada status kesihatan dan memberi bimbingan cara-cara penggunaan alatan bantuan mobiliti selain kerja-kerja merekod dan statistik. !ari segi pemakanan dan dietatik, PPP berperanan mengesan secara pasif kanakkanak "8M, golongan miskin, remaja yang mengalami masalah pemakanan dan obesiti.
9
(elain itu, membuat rujukan bagi kes yang perlu, memberi multivitamin untuk #argatua, khidmat kaunseling, promosi dan pendidikan pemakanan seimbang. PPP berperanan mengenalpasti kes untuk khidmat rehabilitasi ke atas kes-kes tertentu dengan persetujuan pega#ai perubatan. PPP juga bekerjasama dengan anggota pasukan, menyimpan rekod dan statistik. !i pusat bersalin alternatif, PPP bertanggungja#ab memberikan ra#atan kecemasan terhadap kes-kes semasa kelahiran dan mengenalpasti kes berisiko tinggi seterusnya merujuk pega#ai perubatan. (elain itu, PPP perlu bekerjasama dengan kakitangan kesihatan dalam mempromosikan perkhidmatan ini.
10
Kesimpulan Perkhidmatan kesihatan keluarga adalah salah satu cabang perubatan yang bertanggungja#ab
untuk
menyediakan
perkhidmatan
kesihatan
buat
komuniti.
Perkhidmatan ini memberi fokus utama dalam penjagaan #anita mengandung, klinik kanakkanak, klinik pesakit luar dan juga sebagai pusat ra#atan susulan bagi pesakit kronik seperti serangan jantung, hipertensi dan kencing manis. (elain itu, perkhidmatan ini juga bertanggungja#ab dalam melaksanakan program-program pencegahan dan kesedaran mengenai penyakit untuk sesebuah komuniti. (ebagaimana Malaysia yang sedang rancak menuju 9a#asan 4646, usaha ini sudah dilaksanakan di setiap klinik kesihatan milik kerajaan. leh hal yang demikian, sudah menjadi tanggungja#ab seluruh ahli masyarakat bersama-sama personel kesihatan untuk turut serta menjayakan agenda kerajaan dalam meningkatan taraf kesihatan keluarga ke tahap yang optimum.
$466+ P)T)2 P:3")T))N'
11
Rujukan *' 2unt, 3oberta. $466*'. 1ntroduction to ommunity-Based Nursing $4nd ed'. Basi! Con!e"ts in Communit#Based Nursing$ %ami& Care$ "ages '(#)*. 4' :liopoulus, harlotte. $*++6'. 2ealth )ssessment of the lder )dult $4nd ed'. Assessment o+ the %ami& ,stem$ "ages *1#(-. ;' 0abatan Penerangan Malaysia. $466'. )ktiviti "linik "esihatan "eluarga. http<==pmr.penerangan.gov.my=inde>.php=sosial=*55+-kesihatan-keluarga.html 5' 0abatan "esihatan Negeri 0ohor. $466+'. ?nit "esihatan 1bu @ )nak. http<==jknjohor.moh.gov.my=bmv4=modules=mastopApublish=tacC*;D D' Pejabat "esihatan !aerah "inabatangan. $466'. Program Pembangunan "esihatan "eluarga. http<==pkdkbtn.page.tl=?N1T-":(12)T)N-":E?)3%).htm
12
