Lingua
PRIMARIA PRIM ARIA · TERC TERCEIR EIRO O CICLO
5
Proposta Didáctica Equipo Carabeiro
A T R O P A E R B A
Esta Proposta Didáctica forma parte do proxecto educativo de Anaya Educación para o terceiro ciclo de Educación Primaria. Na súa realización interviñeron: Texto: Equipo Carabeiro Edición: Paula López Hortas Deseño de cuberta e interiores: Miguel Ángel Pacheco e Javier Serrano Tratamento infográfico do deseño: Javier Cuéllar e Patricia Gómez Maquetación: David Gómez González Departamento gráfico: Anaya Educación
Esta Proposta Didáctica segue as Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego aprobadas aprobadas pola Real Academia Galega no ano 2003.
Este produto e os seus contidos son material complementario do manual de Lingua para 5.º de Educación Primaria. O profesorado soamente poderá utilizalo, para impartir as clases desta materia, no propio centro de ensino e sempre que os seus alumnos adquiran o citado manual publicado por Grupo Anaya, S.A. Calqueraa outro uso, directo ou indirecto, Calquer indirecto, do produto fóra do contorno sinalado, así como a reproduci reprodución ón ou copia do mesmo ou dos seus contidos ou a súa divulgación e/ou difusión en calquera medio, sexa total ou parcial, necesitará permiso expreso e por escrito de Grupo Anay Anaya, a, S.A.
© Do texto: Equipo Carabeiro, Carabeiro, 2009. © Do conxunto desta edición: GRUP GRUPO O ANAY ANAYA, S.A., S.A., 2009 - Juan Juan I. Luca de Tena, 15 - 28027 28027 Madrid. Madrid. Reservados todos os dereitos. O contido desta obra está protexido pola Lei, que establece penas de prisión e/ou multas, amais das correspondentes indemnizaci indemn izacións óns por perda perdas s e danos, para quen reproduz reproduza, a, plaxie, distribúa ou comunique publicamente, en todo ou en parte, unha obra literaria, artística ou científica, ou a súa transformación, interpretación ou execución artística fixada en calquera tipo de soporte ou comunicada a través de calquera medio, sen a preceptiva autorización.
Depósito Legal: Imprime: ET011293/1E1I ET011293/1 E1I - 9233620
Índice OS MA MATE TERI RIAI AIS S DE AN ANA AYA PAR ARA A LI LING NGUA UA 5 ... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...
5
Os mat mater eria iais is pa para ra o al alum umno no ... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ..... ..... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... .....
6
Os mat mater eria iais is pa para ra o pr prof ofes esor orad ado.. o..... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...
7
Así é o libro do alumno ................ .................................. ..................................... ..................................... ................................ ..............
8
Así son os cadernos do alumno ................ .................................. .................................... .................................... .................... .. 10 Así é a Proposta Didáctica .................. ................................... .................................... ..................................... .......................... ........ 12 Así son os Recursos para o profesorado ................. ................................... .................................... ....................... ..... 13 PROGRA PRO GRAMAC MACIÓN IÓN POR COM COMPET PETENC ENCIAS IAS ........ ................. .................. .................. .................. .................. ............... ...... 15 DESENV DES ENVOL OLVEM VEMENT ENTO O DAS UNI UNIDADE DADES S......... .................. .................. .................. .................. .................. .................. ......... 23 1. A pro profe fe vampi vampiresa resa....... .............. .............. ............... ............... .............. .............. .............. ............... .............. ............. .............. .............. .............. ........... .... 24 2. Versos de outono ....... .............. .............. .............. .............. ............... ............... .............. .............. .............. .............. .............. .............. .............. ............ ..... 40 3. Unha banda de piratas.................................. piratas.......................................................................... .............................................................. ...................... 56
Os materiais de Anaya para Lingua 5
Os materiais para o alumno
O libro do alumno
Lingua
PRIMARIA ·TERCEIRO CICLO
Acompáñase do caderno Imaxes e palabras, composto por unhas láminas de fotografías e debuxos que ilustran e complementan o vocabulario do libro.
5
GALICIA
Leva tamén un CD audio, onde se poden escoitar: • As lecturas que abren cada unidade (agás da • Os
e s m a x r a s e a l a b
I
P
A T R O P A E R B A
5
I C IA GA L
Lingua
5).
ditados de cada unidade (agás da 1).
PRIMARIA·TERCEIROCICLO
s
D C
á e g s A e t d
.
a n d i ó v a a c
a r z i g l i t u
r a a b o o
a m d o c
5
o í i s A r a a S ,
t
CD AUDIO
A I C I L A G
ABREAPORTA
i e o a p m y o a a r t s n p é r A o p o d e p e u o r o r G ,
i
c e
i
©
u á g u . n g
f
r
l
o a ó i n , s u o n f f ó i i r c d
o a o t c i u i d l d p a r o u r d e p o a a c i d s l o b s d
i ú o t i b i p e n r h e o i r ó d p c s n u c o
a e s d x o e e
a d u o t q , a n r s a o ó i c p d a a v i r z r e o t s e u
r a n a d e
u Q a s e r p m i n ó
E x
e m p
a l d r
s i t b i r i c í u d a c i l b o c o p n u
O caderno de traballo
Lingua
PRIMARIA ·TERCEIRO CICLO
5
Para reforzar e ampliar os contidos traballados en cada unha das unidades do libro do alumno.
Caderno
As solucións de todas as actividades propostas recóllense no libro de Recursos para o profesorado.
A T R O P A E R B A
8
6
EDUCACIÓN PRIMARIA
ORTOGRAFÍA GALEGA ORTOGRAFÍA GALEGA ORTOGRAFÍA GALEGA
7
EDUCACIÓN PRIMARIA
6
EDUCACIÓN PRIMARIA
Os cadernos de ortografía Son tres cadernos para o terceiro ciclo de Educación Primaria. Serven para repasar e reforzar a puntuación, a acentuación e as grafías. Deles, os máis indicados para 5.º curso son o número 6 e parte do 7.
Os materiais para o profesorado
A Proposta Didáctica
Lingua
PRIMARIA ·TERCEIRO CICLO
A Proposta Didáctica é unha guía eficaz para organizar o traballo na aula. Nela reprodúcense, en cor, as páxinas do libro do alumno, acompañándoas de elementos que enriquecen o proceso de ensino-aprendizaxe: • Programación por competencias.
5
GALICIA
Proposta Didáctica
• Presentación
de cada unidade.
• Obxectivos,
criterios de avaliación e competencias desenvolvidas en cada apartado do libro do alumno. • Suxestións metodolóxicas.
A T R O P A E R B A
• Actividades complementarias. • Solucións das actividades propostas no libro do
alumno
e na Proposta Didáctica.
O CD-ROM para o profesorado Un disco que contén: • Proxecto Curricular. Lingua
PRIMARIA ·TERCEIRO CICLO
5
• Recursos
A I C I L A
didácticos interactivos para cada unidade.
G
CD-ROM para o profesorado
s
á g
Para Linux, MicrosoftWindows®Vista™
A D
. C
a e d t s a v e
d a r n g ó i a c
r a b i z l o i t a u d a o i r
o m
E
A T R O P A E R B A
ENCERADODIXITAL
• Recursos
fotocopiables: avaliación, reforzo, comprensión lectora, etc.
E x
a o t e c i p í s .
e m p
l a
o A r a , .
r
o S , o m a d a y s a e t é r n A o c i p e o f p á u r r r g o i e G o n u © o g . u f l r a n ó i o s t n f u , ó u
d
p
i s t r i
b u í d
o c o n
i i d d o o i r c
a d c i a l r p o e u a d d c i l b a s ú s o t p n i o ó i c d e i b u r c p e x r a a a e i h e o d r p n s o s a d e a u q , t u o ó i c n z i r o a d o t
p
p
u b
l i c a
c i ó n
i m r p
e s a
s o d a v r e s e r Q d e n u a
Os recursos fotocopiables
Lingua
PRIMARIA ·TERCEIRO CICLO
Un caderno con espiral para fotocopiar comodamente os recursos seguintes:
5
• Programación
de cada unidade. • Probas de avaliación.
GALICIA
Programación Avaliación Tratamento da diversidade Comprensión lectora Comprensión de textos orais Solucións do caderno
Recursos
A T R O P A E R B A
• Fichas
de reforzo e de ampliación.
• Actividades
de comprensión lectora. • Fichas de comprensión de textos orais. • Solucións
do caderno de traballo.
A Biblioteca de Aula Un material para a aula que consta de dez títulos das nosas prestixiosas coleccións e dun CD-ROM cun proxecto de animacións á lectura para cada un deles.
7
Así é o libro do alumno
Lectura Ábrese cada unidade cunha breve introdución, que pretende suscitar o interese dos rapaces pola historia que van ler. A imaxe que acompaña o texto permite apoiar a súa comprensión e reforzar o seu contido expresivo. Ademais, na marxe, ofrecemos o significado daquelas palabras que poden supoñer certa dificultade de comprensión.
Comenta a lectura e Expresión A páxina de comentario presenta tres apartados: Comprendemos (aclaración de termos e aplicación práctica), Comentamos (actividades de comprensión lectora) e Creamos (exercicios de creación diversos). O apartado de Expresión traballa, tanto no oral como na escrita, diferentes tipos de textos: poemas, noticias, correo electrónico, ficha bibliográfica, relatos…
Vocabulario Dedícase unha dobre páxina á adquisición e asimilación de vocabulario: por unha parte, trátase un campo semántico, ligado á lectura inicial; por outra parte, profúndase nalgúns procedementos para a formación de palabras que xa se viran no ciclo anterior, así como en certas relacións e desprazamentos semánticos.
8
Gramática e Ortografía A Gramática alterna os exemplos ilustrados coa exposición de contidos, para facilitar a comprensión de conceptos case sempre abstractos. Na Ortografía, tamén co apoio do debuxo, propóñense actividades e ditados destinados á formación de hábitos de escritura.
Repaso a unidade Os contidos da unidade repásanse de forma teórica nun resumo e con actividades. Cos xogos de linguaxe, os alumnos teñen a oportunidade de gozar coa lingua na súa dimensión lúdica e estética, ademais de coñecer o contorno e a cultura da nosa comunidade.
As miñas competencias e Volvo atrás O apartado de competencias está orientado ao desenvolvemento explícito dalgunhas competencias estreitamente ligadas á área de Lingua e Literatura, como son a expresión, a organización e interpretación de información, a síntese de contidos nun esquema, etc. Para que a aprendizaxe sexa continua, en cada unidade vólvense a recordar, a través de actividades, os contidos básicos. Así, o proceso nunca se interrompe, senón que se constrúe sobre o xa sabido.
9
Así son os cadernos do alumno
O caderno de traballo O caderno que acompaña o libro vai parello a el. Daquela, as actividades que se propoñen para cada unidade abundan no vocabulario e nos contidos gramaticais e ortográficos que se veñen a estudar.
3 Completa as casas e forma palabras cambiando cada vez só unha letra:
Versos de outono
L
E
Ñ
A
L
Ñ
A
L
Vocabulario: Na fraga. Palabras sinónimas 1 Nestafraga hai tres animais perdidos que non deberían estar aí. Localízaos e escribe os seus nomes:
L
U
M
E
F
M
E
F
I
A
M
A
M
A
L
A
R
A
M
A
M
A
4 Completa: As palabras ...................................... son aquelas que teñen significados iguais ou moi semellantes.
5 Busca no exercicio 3 un sinónimo de: r ai a
. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. ..
b ar ro
póla
.... ... ... ... ... ... ..... ...
apetito .... ... ... ... ... ... ... ... ..
. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
6 Risca a palabra de cada recadroque non é sinónima do resto: amencer
.................................
.................................
.................................
abre nte
chuvisca
orballo
amigo
2 Busca agorana sopa de letras os nomes dos 7 animais que si están ben a gustona fraga: P
H
L
G
C
E
R
A
P
O
S
O
S
T
R
E
B
H
R
Q
............................................................
L
O
T
O
N
V
U
............................................................
E
I
O
I
C
O
Í
............................................................
T
E
I
X
U
G
O
............................................................
X
A
B
A
R
I
L
amañecer
camarada
alba
chuviñeira
compañeiro
babuña
avó
colega
7 Resolve os xeroglíficos e descubre os s inónimos de:
............................................................
H
atardecer chuvasqueiro
cartel
aroma
golpe
............................................................
............................................................
................................
................................
................................
10
11
Gramática: Clases de substantivos 1 Comple tao esquema:
5 Sigue o exemploe completao cadro elixindo a terminación adecuada: Individuais:
Nomes
cuncha, corazón, cráter, praia
Substantivos abstractos
abella, ovella
Concretos: Comúns:
.................. ,
nena,pedra, irmán
.................. : bandada, .................. , ..................
doce
-ura
-eza
-idade
d oz ur a
_ __ __ __ __ __ __
_ __ __ __ __ __ __
húmido limpo
.................. : amor, liberdade, ..................
branco novo
.................. : Alba, Xabier, Sanxenxo, Sil
alto claro belo
2 Subliñ acon azulos nomescomúns e,con vermello,os propio s: sábado
Carlos
alfombra
disco
Sonia
Miño
monte
azucena
Ourense
sofá
rapaz
electricista
Portugal
muller
Michiño
.......................................................
Alpes
sombra
Álvarez
Tambre
can
.......................................................
6 Escribe o colectivo correspondente a cada debuxo:
.......................................................
3 Define cada nome propio como no exemplo: Carlos: nomedunrapaz.
.......................................................
Sonia: ...........................................
Miño: ......................................
Ourense: .......................................
Portugal: ..................................
Michiño: ........................................
Alpes: ....................................
Tambre: ........................................
4 Escribe estes nomes comúns ao revés e terás nomes propios. Terás que poñer maiúsculase fixarte nos acentos:
.......................................................
7 Escribe tres exemplos de cada clase de nomes: Común
..........................................................................................
Propio
..........................................................................................
Concreto
..........................................................................................
nada
→
..... .... .... .... .... .... .... ...
amor
→
......................................
Abstracto
..........................................................................................
leira
→
..... .... .... .... .... .... .... ...
ave
→
......................................
Individual
..........................................................................................
luar
→
..... .... .... .... .... .... .... ...
león
→
......................................
Colectivo
..........................................................................................
24
25
Ortografía: O guión.O nh 1 Completa:
5 Completa:
O...............................é unpequenotrazo horizontalquese ponentre dúas ........................... ou ........................... sen que entre eles haxa ningún espazoen branco. 2 Escribe a norma de uso do guión correspondente a cada exemplo: O guiónúsase: 1. Para ................................................................................................: co-ci-ñei-ro, co-me-dor.
2. Para ................................................................................................: Dicionario galego-castelán, vento nor-noroeste.
3. Para ................................................................................................: Na clase hai rapaces e rapazas de 10-11 anos.
4. Para ................................................................................................: Rosalía de Castro (1837-1885) foi unha grande escritora.
3 Escribe todas as formas posibles de partir estas palabras a final de li ña: profesor
pro-fesor
torreir o
..... .... .... .... .... .... .... .... .... .
..... .... .... .... .... .... .... .... .... ..
profe-sor
cadeir a
..... .... .... .... .... .... .... .... .... .
..... .... .... .... .... .... .... .... .... ..
leituga
..... .... .... .... .... .... .... .... .... .
..... .... .... .... .... .... .... .... .... ..
palleir a
..... .... .... .... .... .... .... .... .... .
..... .... .... .... .... .... .... .... .... ..
4 Colocao guiónondesexanecesario: – Busca esta pala bra nundicionario de gale go inglés.
O nh éun ..... ..........................e aas súasletrasnonse podenseparar. 6 Comple tao poema con unha,cunha, nunha ou dunha ele: Atopei .................. agulla .................. febra nun botón, o botó n .................. manga, a manga dun mandilón, o mandilón .................. bruxa metido nese caixón, o caix ón .................. mesa, a m es a nungran saló n, o saló n .................. torre .................. porta e un balcón, o balc ón .................. princesa gard ada porun dragón, o dragón .................. lenda. A lenda... xa rematou!
– A palabra tra pa lle i ro ten catro sílabas. – Mañá verei o partido do Compostela Oure nse.
50
10
7 Busca no dicionario e escribe unha oración con cada palabra:
– O c ur s o 2 0 0 8 2 0 0 9 f o i m oi d iv er t id o.
anhelar: ................................................................................................
– Estudade o comprendid o entr e as páxinas 20 32.
inhumano:..............................................................................................
– A os m en iñ os d e 1 2 a no s g ús ta l es x og ar c oa s p ez as .
inhalar:..................................................................................................
51
O acento gráfico ou til cempés
O til ou acento gráfico éunha raíña ´ que seescribe sobre a vogal dasílaba tónica nalgunhas palabras. Enxeral, os monosílabos non levan acentográfico.
limón réptil
Os cadernos de ortografía
As palabras agudas
carácter
avó Levan acento gráfico as palabras agudas de máis dunha sílaba que acaban en vogal, -n, -s ou -ns.
camisón ventás bambáns
árbore 1 Leeste textoe clasif ica as palabras destacadas:
1 Pon o acento gráfico onde corresponda:
O cempés Paco tiña moi mal carácter. Vivía na horta da señora Águeda, arrastrando, sempre rosmón, o seu corpiño pola terra húmida. Unha tarde atopouse cun estrañoanimal que, sen parar de voar, chuchaba o néctar das flores e picaba nos limóns e nas laranxas. —Oes, acaso es unha bolboreta? —preguntoulle o cempés.
caravel
lacazan
lapis
sofa
papel
iglu
xantar
venta
leñador
compas
cabeza
esquimo
nar zi
ver an
bisturi
2 Todasas palabras anteriores, menos dúas, son agudas. Descubre as intru-
—Non, ho, non ves que só teño dúas alas? —respondeu o outro sen deixar de bater as alas.
sase ríscaas.
3 Risca as letras que sobran e atopa unha palabra aguda en cada liña. Escrí-
—Es entón unha libélula? —espetoulle o cempés Paco.
beae ponlle o acento:
—Non, parvo, non ves que teñobico? —respondeu chuchando nun caravel. —Daquela, que clase de bicho es ti? —berrou Paco enfadado. —Moi fácil: son un colibrí; chámome Vítor e estou feliz de vivir nunha horta tan saborosa! Agudas Con til
Graves Sen til
Con til
E
B
S
V
Q
U
I
Z
→
..............................................
M
A
O
L
G
U
E
N
→
..............................................
L
O
A
C
A
Z
A
N
→
..............................................
U
C
A
B
E
L
A
T
→
..............................................
I
X
N
G
L
A
E
S
→
..............................................
Esdrúxulas Sen til
4 Fíxate ben e pon acento gráfico só onde corresponda: p an ta lo n
s al ch ic ho n
c om er on
a lg od on
v iv ir on
c om pr ar on
m os co n
b om bo n
i ul si on
c an ci on
s ax of on
c an ta ro n
l am bo n
c am io n
a co rd eo n
6
7
Uso do punto
Os cadernos de ortografía recollen, dunha forma esquemática, as principais regras de puntuación, de acentuación e sobre o uso de certas grafías que se estudan ao longo de todo o terceiro ciclo. Estas normas trabállanse dunha maneira lúdica e atraente para o alumnado. Dos tres cadernos, os indicados para 5.º curso son o número 6 e boa parte do 7. En calquera caso, dependerá do criterio do profesor ou da profesora a elección dos máis adecuados, sempre en función do nivel que teñan os alumnos.
Uso do punto 4 Fíxate nas viñetas e escribe un breve texto. Lembra escribir punto ao final de cada oración:
Usamos punto: 1. aorematar unha oración; 2. aorematar un parágrafo; 3. aofinalizar un texto; 4. despois dunha abreviatura.
1 Asocia cada tipo de punto cun número das regras anteriores: Punto final.
Punto e seguido.
Punto e á parte.
2 Completa cada oración e lembra poñer punto: A formiga .......................................................................................................... .......................................................................................................................... A miña mellor amiga ........................................................................................
Un día, unha formiga ........................................................................................
..........................................................................................................................
............................................................................................................................
3 Escribe as abreviaturas e pon os puntos que faltan:
............................................................................................................................ Un pouco despois, ..........................................................................................
tel
S ra
D V d e
p á x
Dr
............................................................................................................................
e tc
............................................................................................................................
v
Daquela ocorréuselle unha idea: .................................................................... ............................................................................................................................ vostede
....... ...... ....... ...... ...... ..
etcétera
....... ...... ...... ....... ...... ....
señora
....... ...... ....... ...... ...... ..
páxina
....... ...... ...... ...... ....... ....
Ao esbirrar, ......................................................... .............................................
don
....... ...... ....... ...... ...... ..
verbo
....... ...... ...... ...... ....... ....
............................................................................................................................
doutor
....... ...... ....... ...... ...... ..
teléfono
....... ...... ...... ....... ...... ....
............................................................................................................................
............................................................................................................................
12
13
Palabras con b
Palabras con b 3 Atopanestasopade letras 10palabrasquecomecen por bu-, bur- ou bus-:
buxaina buscar burlar
Escríbensecon b: 1. todasas palabras que comezanpor bu-, bur- e bus-.
1 Comple tacon bu-, bur- ou bus-:
X
B
U
S
C
A
R
M
B
Q
B
D
U
P
S
B
U
Q
U
E
U
F
O
L
B
Z
O
P
X
B
O
T
B
U
B
E
L
A
U
I
T
C A
R
L
N
R
M
Q
L
T
B
U
R
A
T
O
A
N
A
B
U
L
L
O
X
E
D
A
C
D
I
F
B
U
R
A
S
A
G
4 Escribe cadaunhadas palabrasanterioresondecorresponda: . .. .. .. . . ca ne ir o
. .. .. .. .. .b ul la s
. .. .. .. .. .l ón
Castaña asada:
............................................................
Xoguete que se baila cun cordel: Ave de cheiro desagradable: Oco, abertura:
. . . . . .f an da
. . . . . .t o
. . .. . . .c ad or
2 Escribe unha oración con cada unha das palabras anteriores:
Tratar de atopar algo:
Cadeira cómoda con brazos:
............................................................................................................................
Asno, animal de carga:
............................................................................................................................
............................................................ ............................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................ ............................................................ ............................................................
Barco, nave grande:
Relativo á boca:
............................................................
............................................................ ............................................................
Fonte de auga quente en Ourense: ............................................................ 5 Completa:
............................................................................................................................
Todas as palabras anteriores comezan polas ................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
20
21
11
Así é a Proposta Didáctica
A programación por competencias
Primeiro trimestre CULTURAL E ARTÍSTICA
MATEMÁTICA
SOCIAL ECIDADÁ
• Utilizarformas de expresiónadecuadas nacomunicacióncos demais e establecer relaciónssociais sobre abasedo respecto.
UNIDADE1 APROFE VAMPIRESA
• Coñecera historia ea UNIDADE2 VERSOS DE OUTONO
APRENDER AAPRE NDER
• Desenvolverseno
formasde comunicarsee recoñecera lingua como unhadelas. • Respectarcertostrazosda fala queseafastanda norma eevitalosna escrita.
• Faceresquemas.
brevestextos. manifestaciónsda culturapopular.
• Entendera amizade
• Coñecer,valorare
comounha relación entreaspersoas establecida sobrea basedorespectoeo cariño.
respectaronoso contornonatural.
• Coñecerlendas
• Faceresquemas.
• Faceresquemas.
• Coñecercontos,
• Tomarconciencia da
cantare se outras tradiciónsde Nadal.
necesidadedun consumoresponsable, sobretodonestas datasdeNadal.
UNIDADE 5 TEMPO DENADAL
persoal. linguaxesegundo a canle queseutilicepara transmitira mensaxe.
• Sistematizarinformación en • Recoñecerovalordas fichasbibliográficas. forma esquemática nun cadro.
AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL ECOMPETENCIA EMOCIONAL
Nas primeiras páxinas da Proposta Didáctica preséntase a programación por competencias de cada trimestre. En cómodos cadros, descríbense as competencias que se traballan en cada unidade do libro.
• Coñecere utiliz aroutros códigos(á parteda lingua), para comunicarsee saber interpretaras mensaxes.
• Investigarpara obter información.
• Ordenarsintagmas para formaroraciónse interpretalas correctamente.
estrutura ea s característicasdun texto informativo:a noticia periodística.
• Redacta rtextosdecarácter • Utili zarasnovas • Utiliz arconpropiedadea
• Organizarinformación de
INFORMACIÓN ECOMPETENCIA DIXITAL
• Recoñecerquea linguaxeé • Coñecere aplicara uninstrumentode comunicaciónao mesmo tempoque unha maneira derepresentar einterpretar arealidade.
popularesrelacionadas concertoselementos danosa paisaxe.
UNIDADE 4 SÓPARA TI
• Recoñecera linguaxe poética comounha forma particularde comunicación. • Reflexionarsobre a lingua apartirdoxogo.
queseproducenna paisaxecoa chegada dooutono.
• Coñeceralgunhas
COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA
• Diferenciaras distintas
contornoda escola erespectalo.
• Recoñeceroscambios
tradic ióndecertos costumesautóctonos relacionadosco outono:o Magosto.
• Redacta re ilustra r UNIDADE3 UNHA BANDA DE PIRATAS
COÑECEMENTO E INTERACCIÓN COMUNDOFÍSICO
ilustraciónse doutros elementosgráficosen certo tipodetextos.
tecnoloxíasna busca de informacióne nas produciónspropias.
• Buscar,seleccionare rexistrara información e transmitila endistintos soportes.
• Compre ndereusar adecuadamenteas normas deusoda lingua.
18
19
A profe vampiresa Introdución
Esquema da unidade
Cada unidade comeza cunha presentación xeral dos seus contidos e do seu enfoque didáctico, un mapa conceptual, os recursos e os materiais máis adecuados, suxestións para aplicalos, competencias básicas desenvolvidas, etc.
Metodoloxía
Aunidadecomeza cunfragmentode Xelavolveuse vam- pira!! ,onde Fina Casalderrey aborda o delicado tema da violencia dexénerodesde a mirada inocente,imaxinativa esolidariadosnenos.Xelaéaprofe,ealectura queprotagonizaservepara introducirocamposemánticoda unidade:a escola. OapartadodeE xpresióncéntrasena importancia da educacióne defalar concortesía,utilizandoas fórmulasadecuadas para cada contexto e situación e en consonancia cosinterlocutoresdoacto comunicativo. Oléxico referidoá escolaserá oeixearredordo cal xire a temática desta unidade;poriso,no apartadode V ocabulariotrabállansetermos relacionadosconesteespazo:dependenciaspropiasdo colexio,material escolar,distintos profesionaisquedesenvolvennel oseu labor,verbosrelacionadoscoensino... A segunda páxina deste apartado dedícase sempre a traballarun conceptoléxico-semánticobásico,acordeco ni vel do alumnado.Neste caso,abórdase o uso do dicionario e a interpretación das distintas informacións que recollecada entrada. Na Gr amática establécese a diferenza entre lingua eintrodúcenseosconceptosde e lingua oficial .
A presentación da unidade
linguaxe e linguarománica
Adobre páxina de Or tograf ía está dedicada a doustrazos dialectais:o seseo e a gheada.Cómpre facer fincapé en quesetratan defenómenospropiosda fala,quedebenser respectados pero que convén evitar na escrita,a fin de acadarunha norma única.
LECTURA
Xela volveuse vampira!!
EXPRESIÓN ESCRITA
Comprendemos Comentamos Creamos
EXPRESIÓN
As presentacións
VOCABULARIO
Odicionario
GRAMÁTICA
Alinguaxe e as linguas
ORTOGRAFÍA
Oseseo e a gheada
VOLVO ATRÁS
Repaso da unidade 1
Osalumnos repasaráncontidosxa estudadosen4.º ecomezarán a fixar uns hábitos de traballo fundamentais ao longodocurso: comodebenresponder asactividadesdo libro,queordeseguiránno caderno,quefinalidadetencada apartado,ouso dodicionario,etc.
COMPRENSIÓN EEXPRESIÓN
Contidos mínimos Utilizaro dicionario. Diferenciarentre linguaxe e lingua erecoñecero galego comolingua oficial deGalicia. Recoñecer o galego,o castelán,o catalán e o valenciano comolinguasrománicas. Expresarsede forma adecuada,segundosemanexe a ilngua oral ou a escrita.
SITUACIÓN COMUNICATIVA:
Outros recursos e materiais
APROFE VAMPIRESA
A Editorial Anaya dispón de materiais de apoio para 5.º de Educación Primaria.No caso concreto desta unidade poderánutilizarse: As actividades da unidade 1 do caderno do alumno,do Tratamento da diversidade,da Comprensión lectora e da Avaliación. Comoreforzo ecomplementopara a lectura: – Fina Casalderrey: Xela volveuse vampira!! ,Baía Edicións,col.Contosda igualdade,2007.
Competencias básicas Comp etencia par a ot ratamento d a inf or mación.Coñecer eutilizar outroscódigos(á parteda lingua),para comunicarsee saberinterpretaras mensaxes. Competencia en comunicación lingüística.Diferenciaras distintasformasde comunicarseerecoñecer a ilngua comounha delas. Competencia social e cidad á.Utilizarformasde expresión adecuadasna comunicacióncos demaise establecerrelacións sociais sobre a base do respecto (en concreto,co personal quetraballa na escola ecos compañeiros). Comp etencia noc oñecemento e a in tera cción co mundo f ísico.Desenvolversenocontornoda escola erespectalo.
–______________: A lagoa das nenas mudas ,Edicións Xerais,col.Sopa delibros,2007.
ESTUDO DA LINGUA
CD AUDIOe CD-ROM de Recursos O CDAUDIO queacompaña olibro doalumnocontén o textoda lectura inicial. O CD-ROM derecursosdidácticosinclúetodo omaterial fotocopiable,demaneiraque taménaquípoderáutilizarse a unidade1 doTratamentoda diversidade,da Comprensiónlectorae daAvaliación.Asímesmo,serán deutilidade asactividadesinteractivasquetamén aparecennesteCD.
26
27
CONSIDERACIÓNS METODOLÓXICAS
Fina Casald er re y (Xeve,Pontevedra, 1951) estudou Maxisterio e exerce como mestra desde os 19 anos.A súa vocación literaria xurdiulle nas aulas,como autora de diversas pezas teatrais para seren representadaspolos seusalumnos. En1991 deusea coñecernomundo editorial coa novela xuvenil Mutacións xenétic as.Ten recibido numerosos premios de literatura infantil,entre eles, o Premio Merlín Dúas bágoas por máquina , ( 1991),oPremio Edebé( Oestanque dos parrulos pobres ,1995) ou o Premio Nacional de Literatura Infantil ( O misterio dos fillos de Lúa,1996). Unha dassúasinquietudeséa investigación etnográfica.Dirixindo os seus alumnos e alumnas,participou en concursos promovidos pola Xunta de Galicia, o Museo de Pontevedra… (traballos galardoadoscon diferentespremios). A maior parte da súa obra está traducida a todas as linguas peninsulares. Colabora habitualmente en prensa e revistas especializadas,así como en diversos eventos relacionados coaliteratura.
Fermosamente ilustrado por Noemí López, X el a vol veu se v amp ir a!! atrévesea trataro tema da violencia contra as mulleres.E faino desde a perspectivadunneno,sen dramatismospero conclaridade. Xela,a profesora máis boa do mundo,non era a mesma.Estaría enferma de saudade? Non volveu ás clases, e todos pensaron que se convertera en«vampira».Disposto a salvala,Breixo achegouse á casa da súa querida mestra.Alí viu como o seu home a maltrataba,polo que Breixo lle pediu un desexo á fadiña Rute:que transformase o marido nun porco.Meu dito,meu feito.E porfin Xela recobrou osorriso.
OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN
COMPETENCIAS
Obxectivo
Encomunicaciónlingüística
Lerunha narraciónde forma comprensiva.
Criteriosdeavaliación
Culturale artística
• Lecon fluideze correcciónunha narración.
O desenvolvemento da unidade
CONSIDERACIÓNS METODOLÓXICAS
A dobre páxina que abre cada unidadecomeza cunha breveentradiña que pretende crear na aula o ambientepropiciopara situara lectura e comezar a traballar un determinado tema.Por outra parte,o feito de estarmos obrigados case sempre a ofrecer un fragmento dun texto e non un texto completo palíase dalgunha maneira conesta pequena introdución que,en moitos casos,sitúa olectorno contextoda historia. Con todo,recomendamos a lectura completa dorelato.
Tanto nesta unidade como nas seguintes,aslecturasadecúanseao ni vel dosrapacese rapazasdestasidades.Non obstante, na marxe do texto adoitamos incluír a definición dalgunhas palabras que poden ofrecer dúbidas de comprensión para o alumnado.Aconsellamos ler previamente eses termos e asegurar a súa comprensión.
Comprenderdiferentestiposde textos.
Valorara creaciónliteraria comoforma deexpresión.
• Comprende o sentido global dunha narración e responde cuestións de reflexiónrelacionadascoseu comentario.
Para cada apartado preséntanse: • Obxectivos
e criterios de avalia-
ción. • Competencias básicas.
Antesdeler otextoen vozalta,con vén que os rapaces e rapazas fagan primeiro unha lectura silenciosa.E sería interesante,así mesmo,poñer o CD audio na aula e escoitar a lectura locutada.
Anotacións
• Solucións
das actividades do libro do alumno. Ademais, atopará: • Suxestións metodolóxicas.
Xela volveuse vampira!! foi finalis-
ta do Premio Xosé Neira Vilas ao mellorlibroinfantil doano 2007.
Anotacións
• Actividades complementarias coas 28
12
29
súas solucións e ditados.
Así son os Recursos para o profesorado
A programación
Programación da unidade 1: A profe vampiresa Competencias básicas
•Competencia para o tratamento da información.
•Traballar o aspecto lúdico e creativo da linguaxe.
•Competencia sociale cidadá.
•Fixar hábitos de traballo:como responder as actividades do libro, finalidade dosseus apartados, elaboraciónde fichas, etc.
•Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico. Obxectivos
A programación de cada unha das unidades preséntase en cadros. Neles inclúense todos os elementos necesarios para levar a cabo o proxecto de intervención didáctica do curso: competencias básicas, obxectivos, contidos temporalizados, criterios de avaliación, mínimos esixibles, metodoloxía, etc.
•Repasar contidos xa estudadosno curso anterior.
Metodoloxía
•Competencia en comunicación lingüística.
•Fomentar o uso do dicionario. •Fomentar no alumnado o interese por outras formasde comunicarse, como a linguaxe de signos.
1. Ler unha narración de forma comprensiva. 2. Usar correctamente asfórmulasde cortesía na expresión oral. Materiaiscurriculares eoutrosrecursos didácticos
3. Dominar e utilizar o vocabulario referido á escola. 4. Buscar palabras no dicionario.
•Libro do alumno, dicionario. •CD-ROM de RecursosDidácticos. •Caderno de actividades.
5. Comprender osconceptos de linguaxe e lingua, así como osde linguas románicase oficiais.
Procedementos einstrumentos deavaliación
6. Recoñecer o seseo e a gheada comotrazosdialectais propiosda fala.
•Proba de avaliación inicialadxunta. •Proba de avaliación correspondente á unidade. •Aplicación de modelo de proba de diagnóstico.
Contidos temporalizados
• Lectura: A profe vampiresa(Fina Casalderrey:Xela volveuse vampira!!,col. Contosda igualdade, 2007, adapt.).
•Seguimento da avaliación continua no rexistro.
• Expresión: Aspresentacións.
Setembro
• Vocabulario: Léxico referido á escola;o dicionario. Outubro
Sistemas decualificación
•Na proba de avaliación inicial:
Programa derecuperación
•Ficha de reforzo adxunta para esta unidade.
Medidas deatención ádiversidade
•Para todososalumnose as alumnas:
Actividades complementarias eextraescolares
•Expoñer na clase de forma orale individual como é a familia de cadaun.
– Un punto para asactividades 1, 2, 3, 4, 5, 6 e 9. – Un punto e medio p ara asactividades7 e 8.
• Gramática: Alinguaxe e aslinguas. • Ortografía: O seseo e a gheada.
Criterios deavaliación
1.1.Le con fluidez e corrección unha narración. 1.2.Comprende o sentido globaldunha narración e responde cuestiónsde reflexión relacionadasco seu comentario.
–Ficha de comprensión lectora adxunta da unidade. –Ficha de ampliación adxunta desta unidade.
2.1.Emprega fórmulas de cortesía con corrección e coherencia. 2.2.Comprende o significado dalgunhas expresións e aplícaasen situacións simuladasda vida real. 3.1.Asimila e aplica o léxico aprendido: vocabulario relacionado coa escola e palabras da lectura.
•Dramatizar un diálogo na clase entre un alumno ou alumna e un compañeiro que fará de persoa anciá.Deberán utilizar fórmulasde cortesía. •Usar o código da lingu axe de signos que aparece no apartado de «Competencias» para comunicarmensaxese comprobar se os compañeiros son capacesde entendelas.
4.1.Localiza no dicionario palabrasreferidas á escola, ordénaas alfabeticamente e recoñece a súa categoría gramatical. 5.1.Comprende os conceptos de linguaxe e lingua, así como osde linguas románicase oficiais. 6.1.Identifica o seseo e a gheada como trazoscaracterísticos da fala que non se deben empregar na escrita. Mínimos esixibles
•Utilizar o dicionario. •Diferenciar entre linguaxe e lingua e identificar o galego no conxunto daslinguas románicas.
Fomento dalectura
•Ademaisde Xela volveuse vampira!! , proponse Alagoa dasnenasmudas (de Fina Casalderrey, en ed.Xerais, col. Sopa de libros, 2007).
Fomento dasTIC
•Escoita nun CDaudio da lecturaAprofe vampiresa .
Educación envalores
•Sensibilidade cara aos problemasdos demaise actitude de colaboración. •Valoración da importancia de establecer relaciónsinterpersoais sobre a base da comunicación.
•Expresarsedeformaadecuada,segundosemanexea linguaoralou aescrita.
•Respecto cara ásdistintas maneirasde falar unha mesma lingua.
6
7
LINGUA LENGUA Comprensión lectora 2 1
Nome e apelidos:......................................................................................................................
CL
........................................................................................................................................ ................................................................................................................................... Nombre Nome e apelidos: y apellidos: Curso: .....................................................................
Canto tempo poden tardar a vexetación e mais a fauna en se recuperar despois dun incendio? Subliña a resposta correcta.
1
....................................................................... .................................................................... Fecha: Data:
120 días Antes de ler otexto.
A comprensión de textos escritos
CL 2
máis dun século
50 anos
arredor de 3 meses
Marca cun X o que pode pasar se se repiten os incendios:
2
Probablemente teñas visto algún monte queimado, e mesmo un incendio forestal. Que cres que se podería facer para evitalos?
Hai bosques que xa non se poden recuperar. Os gardas forestais marchan. Os animais van cara a outras zonas.
A pesar da mellora e ampliación dos medios de extinción,o número de incendios medra cada ano
O terreo queda árido.
Aínda que a natureza conta cos seus propios mecanismos para se recuperar tras a acción do lume, a intensidade e repetición dos incendios están afectando os bosques e mais a fauna,que poden necesitar ata 120 anos para recuperarse,e iso se non quedan afectados para sempre. O lume reiterado diminúe a capacidade da vexetación de volver a aparecer no terreo,e os animais que non morresen migran a outras zonas. A erosión,pola súa banda,xera solos cada vez menos produtivos e máis áridos,e increméntase o risco de secas. Consellos para previr un incendio forestal e sobre como actuar no caso de atopármonos fronte a un lume xa declarado: Non prender lume no monte en épocas de risco (maio-setembro). O resto do ano,só en lugares acondicionados para facelo. Non botar tabaco nin lixo no chan. De se producir un incendio,chamar aos servizos de extinción,ao 112. Non participar na extinción se non se está cualificado. Se o incendio está empezando, pódese intentar apagalo botándolle auga ou terra á base das lapas ou eliminando a vexetación de arredor para que non se propague. Para afastarse do incendio,o ideal é ir contra o vento sen correr,e cubrindo as v ías respiratorias cunha tea húmida.
Aumenta o risco de secas. Utilízase a zona para o cultivo. Rodea o V (verdadeiro) ou o F (falso) nas seguintes medidas para evitar incendios ou actuar fronte a eles:
3
Non prender lume no monte en épocas de risco (outubro-abril). → V F Chamar aos servizos de extinción de incendios (112). → V F Colaborar sempre nos labores de extinción. → V F Non botar lixo no chan.
•
Usar un extintor se hai fume. → V F
• •
. o d a z i r o t u a e l b a i p o c o t o f l a i r e t a M . a i r a
V F
→
Cortar a vexetación para que non se propague o lume. → V F
....................................................................................................................................................
• •
Pensa un pouco máis
Debuxa un pequeno cartel e escribe un slogan para evitar os incendios forestais.
•
m i r P n ó i c a c u d E
.....................................................................
http://revista.consumer.es/web/ga/20050701/ medioambiente/69869.php (adaptación)
º . 5
a u g n i L , . A . S , A Y A
. o d a z i r o t u a e l b a i p o c o t o f l a i r e t a M . a i r a m i r P n ó i c a c u d E
Escribe outro título adecuado para a lectura.
4
.....................................................................
º . 5 a u g n i L , . A . S , A Y A N A O P U R G ©
..................................................................... .....................................................................
N A O P U R G ©
64
63
LENGUA LINGUA Comprensión lectora 1 Comprensión de textos orais 2 Nombre y apellidos: ................................................................................................................................... Curso: .....................................................................
Texto 2
A comprensión de textos orais
LINGUA LENGUA Comprensión de lectora textos 1 orais 2 ........................................................................................................................................ ................................................................................................................................... Nombre Nome e apelidos: y apellidos:
Fecha: ....................................................................
Curso: .....................................................................
1
O texto que vas oír é unha conversa no colexio. Escoita con atención para poder contestar ben as preguntas.
.................................................................... Fecha:....................................................................... Data:
O seu obxectivo é tamén potenciar a competencia en comunicación lingüística; neste caso, a comprensión oral. No CD-ROM para o profesorado inclúense gravacións de textos literarios, conversacións coloquiais, simulacións de programas radiofónicos, etc. O libro de Recursos presenta fichas para traballar a comprensión destes textos.
Quen son os que están a falar?
Uns rapaces e mais a directora do colexio. Unha profesora e os seus alumnos. Un profesor e os seus alumnos.
LUCÍA : O martes iremos ao Museo da V ila. Veremos as dúas salas de arte contemporánea; visitarémolas cun guía que nos irá explicando cada obra e nos contará algo sobre a vida do artista. Lembrade que para entrar no museo tedes que levar pegado no brazo dereito o adhesivo que vos dei. RAPAZ: Daquela,o martes non hai clase de debuxo? LUCÍA : Non, non hai clase de debuxo porque alí, no museo, faremos un obradoiro de plástica. RAPACES: Temos que traer as mochilas? LUCÍA : Si. Escoitade. Tedes que deixalas na clase. Despois, ás 9.30 h subiredes ao ximnasio e agardaredes por Moncho e por min. RAPACES: A que hora volveremos do museo? LUCÍA : Ás 12 h irá o autocar ao museo para nos recoller e chegaremos aquí á hora de comer. RAPACES: Lucía,que imos facer no obradoiro? LUCÍA: Pois ides aprender moitas cousas e coñecer algunhas obras de ar te contemporánea. RAPACES: Alí tamén hai profesores? LUCÍA: Si,es tarán os profesores do obradoiro,que vos ensinarán algunhas técnicas que se empregan na pintura,na escultura… e debuxaredes cos materiais que teñen preparados. Portádevos ben e non fagades trasnadas. Xa sabedes que dentro do museo non se pode tocar ningunha obra,nin sentar en calquera sitio. Será divertido,x a veredes. Entendestes todo ben? RAPACES: Siiii. LUCÍA : Perfecto. Daquela,ata mañá.
72
Que lugar van visitar?
O Mu se o d e A rt e C on te mp or án ea .
O Mu se o d a V il a.
A que clasesubstitúe a visita?
Á clase de debuxo do luns.
Á clase de debuxodo martes.
Como poderán entrar no museo?
Acompañados dun guía. Cun adhesivo no brazo dereito. Cun adhesivo no brazo esquerdo. A que hora deben agardar por Moncho e Lucía?
Ás 9. 30 h. . o d a z i r o t u a e l b a i p o c o t o f l a i r e t a M . a i r a m i r P n ó i c a c u d
E º . 5 a u g n i L , . A . S , A Y A N A O P U R G ©
Ás 12. 30 h.
O seu obxectivo é potenciar a competencia en comunicación lingüística; concretamente, a comprensión lectora. Para isto, o libro de Recursos presenta fichas con lecturas de diferentes tipos de textos, seguidas por un conxunto de actividades de comprensión.
Ás 12 h.
Que van a aprender no obradoiro do museo?
Farán unha visita guiada e coñecerán a vida dos artistas. Aprenderán algunhas técnicas de pintura, de escultura… Que normas de comportamento hai que seguir dentro do museo?
Non facer trasnadas, e sentar en calquera sitio. Non tocar ningunha obra. Non tocar ningunha obra, nin sentar en calquera sitio. 73
13
UNIDADE 1 Lingua
UNIDADE 1
AV
Nome e apelidos: ........................................................................................................................................ Curso: .....................................................................
– Gústame pintar con xiz no ................................................................ . – Recortamos unhas estrelas de papel coas ................................... e despois pegámolas con ............................. nunha cartolina.
1 O que faltaba. Hoxe tiña realmente un día desgraciado. —Toma exemplo de Ánxela e Fuco; eles non só saben facer cálculo,senón que, ademais,t amén prestan atención. Todas as cabezas se volveron cara aos alumnos mencionados. Precisamente estes 5 dous, pensei eu para min, os tíos máis arrogantes da clase. Ninguén estaba a ben con eles ou buscaba a súa amizade, porque eran uns comelibros. Vaia exemplo! Con certeza, sabían facer ben as contas, isto tíñao que admitir sen envexa; como tamén que traían sempre os cadernos e os libros limpos,sen manchas, cousa que, desgraciadamente, acontecía ás veces cos meus. Nunca esquecían facer os 10 deberes como me pasaba a min a miúdo, non me explico por que. Probablemente tamén se concentraban nos ditados e non pensaban de repente no xantar ou no pan untado do recreo como era o meu caso. Con todo, tamén son da opinión de que é mellor saber menos cálculo e ser menos ordenada, pero ter en cambio amigos.
– Esquecín pechar a cremalleira da ............................. e caéronme todos os libros no chan. – No meu ....................................... caben unha chea de bolis e lapis. 4
Busca no texto cando menos cinco palabras relacionadas coa escola e escríbeas.
5
Busca no dicionario a palabra cálculo e, despois:
....................................................................................................................................................
b) Di cantas acepcións ten. Ten ............................. acepcións. c) Copia algún exemplo. ....................................................................................................................................................
a) Por que non caían ben os alumnos mencionados? ....................................................................................................................................................
Cal é a diferenza entre lingua e linguaxe ?
6
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
b) Cres que o bo estud ante non pode ter amigos, ou que unha cousa non quita a outra? Razoa a túa resposta. .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... Imaxina que a protagonista do texto quere pedirlles aos «alumnos mencionados» que a axuden cos deberes de cálculo. Como llelo pediría? Escríbeo e utiliza, cando menos, dúas fórmulas de cortesía. .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... 40
UNIDADE 3 Lingua
. o d a z i r o t u a e l b a i p o c o t o f l a i r e t a M . a i r a
. o d a z i r o t u a e l b a i p o c o t o f l a i r e t a M . a i r a
m i r P
m i r P
n ó i c a c u d E º . 5 a u g n i L , . A . S , A Y A N A O P U R G ©
n ó i c a c u d E º . 5 a u g n i L , . A . S , A Y A N A O P U R G ©
.................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... Neste texto, rodea con vermello os exemplos de seseo e, con azul, os de gheada. Despois, escribe correctamente esas palabras:
8
O mendigho quería comer as cabasas do labregho, pero este neghábase, xa que lle custara un ghrande esforso que estas medrasen. Ao final, o bo corasón do labregho puido con el, e o mendigho, que en realidade era un magho, aghradeseullo cun tesouro. .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... 41
UNIDADE 3 Lingua
AR
Nome e apelidos: ........................................................................................................................................
Curso: .....................................................................
Curso: .....................................................................
Data: .......................................................................
Ser un moucho
Aparvado
Falador
Andar nas verzas
Medroso
Bo
Ser un caguiñas
Malo
Valente
Ser un demo
Calado
Espelido
verbo
adx.
adv.
Nestas páxinas proponse un conxunto de fichas con actividades de reforzo e de ampliación para cada unha das unidades do libro do alumno.
Esta mañá vin a doutora Livesey bastante alporizada. .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... John ten o pelo crecho. ....................................................................................................................................................
Onte, ovento toleirón rachou asárbores nas que as andoriñas adoitaban facer osseus niños. Por iso tiveron que amorear todas as provisións e, unha mañá de tronos e lóstregos, emprenderon a difícilperegrinación a outras terras, cálidase acolledoras. nome
Data: .......................................................................
Le estas oracións. Logo, escríbeas de novo substituíndo as palabras subliñadas polo seu correspondente sinónimo e antónimo:
1
Clasifica no cadro as palabras que se subliñaron no seguinte texto:
det .
O tratamento da diversidade
AA
Nome e apelidos: ........................................................................................................................................
Relaciona as expresións da columna da esquerda co seu sinónimo e co seu antónimo:
2
Qué son as linguas románicas? Di o nome dalgunha delas.
7
....................................................................................................................................................
1
Tamén se inclúen rexistros trimestrais e mais as solucións de todas as probas propostas.
a) Indica cal é a súa categoría gramatical. É un .......................................... .
Úrsula Heinze, A casa abandonada ,Edicións Xerais
2
O noso proxecto presenta unha proba de avaliación para cada unidade, unha de avaliación inicial e outra final.
Completa estas oracións con palabras relacionadas co material escolar:
3
Data: .......................................................................
Le atentamente este texto e, despois, responde as preguntas.
1
A avaliación
AV
Lingua
prep.
.................................................................................................................................................... Completa coa palabra da lista que corresponda á clase que se indica entre parénteses:
2
conx.
Lembro ..................... (adverbio) o día en que ......................... (pronome) chegou ao meu ........................... (nome), respondendo ao anuncio que eu .................................... (verbo) no xornal. Alí estaba, vestido cun estraño traxe ....................................... (adxectivo) e azul que o cubría dos pés á ................................................... (nome) e se lle pegaba ao corpo. ................................................. (adverbio) o identifiquei, que para algo me tiñan que valer
No texto anterior, rodea as palabras que levan acento gráfico e escríbeas onde corresponda:
3
tantas horas embebido na .............................................. (nome) daqueles cómics. . o d a z i r o t u a e l b a i p o c o t o f l a i r e t a M . a i r a m i r P
Agudas → .................................................................................................................................. Graves → ................................................................................................................................... Esdrúxulas → ............................................................................................................................ • Agora explica por que non levan til as palabras que se destacaron cun trazo máis groso. ....................................................................................................................................................
n ó i c a c u d E º . 5 a u g n i L , . A . S , A Y A N A O P U R G ©
.................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... 54
. o d a z i r o t u a
Agustín Fdez. Paz,Contos por palabras , Edicións Xerais
e l b a i p o c o t o f l a i r e t a M . a i r a
3
m i r P n ó i c a c u d E
cabeza
Axiña
lectura
el
puxera
ben
vermello
despacho
Acentúa graficamente as palabras que cumpra e indica a carón de cada unha A(aguda), G (grave) ou E (esdrúxula), segundo corresponda: Xan
mobil
facil
complice
humido
paspallas
lacazan non
corvo
titular
grumete
paxaro
º . 5
a u g n i L , . A . S , A Y A N A O P U R G ©
55
As solucións dos cadernos
Ortografía: Oseseo e a gheada 5 Busca asseguintespalabras no dicionario e escribe ao lado de cada unha a súa categoría gramatical.Fíxate no exemplo:
A profe vampiresa
E nt ra da
Vocabulario: Naescola.Odicionario
taboleiro xiz
1 Completa:
fiestra
alfabética •No dicionario aparecen,por orde .............. ............., todas aspalab ras
atento,-a
dunidioma.
aprender
•Unha......entrada .................... .écada unhadaspalabras queaparecendefinidas.
alegre
acepción •Cadaundossignificadosdapalabradefini dachámase.... .......................
alumno,-a
2 Escribe a letra que vaino medio.A continuación,completa con esasletras a palabra de abaixo:
4
UVX
L MN
OPQ
QRS
DE F
R ST
VAMPIRES A
1ª
2ª
3ª
abrasar abraz ar abraz o
negro -negrura -negrón
horre ndo horrible
escuro -escuridade -escurecer vampiro -vándalo -vampiresa
n e gr o
horro r
n e gr ó n n e gr u ar
escurecer escuridad e
escuro
vampiresa vampiro
vándalo
bru
bruma ...... ......................... brusco ..... ........................
bruxa ...... ........................
c he ga r...... ......................... c he ira r ..... ........................
c he mi ne ...... a ........................
hon
honesto...... ......................... honor ..... ........................
honra ...... ........................
s u bs t an t iv o m......................... a cs u il n o ........................... s ub st an ti vo f e......................... mi ni no ...........................
F
a dx ec ti vo ......................... ...........................
2 Escribe de novo osenunciadosfalsosdo exercicio anterior corrixindo o que sexa necesario:
a dx ec ti vo ......................... ...........................
A....................... gheada represéntase mediante un “gh”. ............................ ........................... ........................... .... No seseo, substitúese o “c”........................... de “ce, ci” ........................... por “s”. ....................... ............................ .... O....................... seseo e a ............................ gheada só se admiten na fala. ........................... ........................... ....
s.m.ouf. feminino ...................... substantivomasculinoou ........................... .........................
5
t o uc i ño a b ir g o
Esesinmigrantesteñen xatodosospapei senregra.
6
Na obra de fin decurso,fixen o papelde vampiro.
4
Teño que comprarpapelcuadriculado para matemáticas.
2
Ocolexio ten un papel importante na nosa educación.
5
a g or a
. .... . ....agora ... . ....... . ....... . .... .
l us
l uz
. . . . . . . .luz . .. . .. .. .. ..
r a pa z
r a pá s
. .... . ....rapaz ... . ....... . ....... . .... .
s i nc o
c i nc o
. ....... . ..cinco .. . ....... . ....... . .... .
Vivo nun palacio .................................................................
desde raparigho.
desderaparigo. .................................................................
Odio a lusdo sol,
Odio a luz do sol, ................................................................. os allos e estacas ................................................................. Ceo cada noite .................................................................
Seocada noite
sangue con chourizos, sanghecon chourisos,. .................................................................
9
vou ao cemiterio, .................................................................
vou ao semiterio,
cazo uns poucos bichos, casounspoucos bichos,............................................................... durmo nun sartego durmo nun sartegho ................................................................. metido nun nicho.
metido nun nicho. .................................................................
Cólloche da man,
Cólloche da man, .................................................................
anda, ven comigo, anda,ven comigho, ................................................................. bícoche o pescozo, bícoche o pescoso, ................................................................. son un bo amigo! son un bo amigho! .................................................................
4 Subliña nestasoraciónsos trazosde seseo e gheada,segundo seindica: seseo
bravo e aguerrido. .................................................................
Vivo nun palasio
e os nenos albinos. e osnenos albinos. .................................................................
. .... . ...abrigo .... . ....... . ....... . .... .
a b ir g ho
a g ho r a
Eu son un vampiro .................................................................
bravo e agherrido.
osallos e estacas
. .... . ..touciño ..... . ....... . ....... . .... .
t o us i ño
Eu son un vampiro
as cruces e os chíos, ascruseseoschíos, .................................................................
3 Subliña en cada caso como se din estaspalabrasna túa zona. Ao lado, escribe a palabra normativa,é dicir,a que aparecerá escrita no dicionario:
8
No meu cuarto teño unha lámpada de papelde moitascores. 1
Resposta suxerida.
5 Subliñaostrazosdeseseo egheadanestacanc ióndesalta r ágoma.Logo pasaaletra aogalegocomún:
Oseseo e a gheada son tamén correctosna escrita.
verbo ........................... .........................
7 Le asseguintesoracións e ponlleso número que corresponda segundoas definiciónsanteriores:
4 Busca no dicionario tresentradasque comecen por:
che
s u bs t an t vi o m a sc uiln o
s.m. ...................... s f. . ...................... a dx . ...................... v. ...................... a dx . ......................
1............................ Materia feita ........................... con fibras vexetais reducidas a........................... pasta e ........................... . presentada en láminas. ........................... ........................... ........................... ........................... . 2............................ Peza, anaco desta materia. ....................................................... ........................... 3............................ Documento, escrito que se necesita para algo............................. ........................... ........................... 4............................ Parte dunha ........................... obra teatral que........................... debe representar cada actor. . ........................... 5............................ Función que realiza unha persoa nun asunto............................. ........................... ........................... 6............................ En plural, documentación dunha persoa. ............................ ........................... ...........................
3 Que palabra vaidiante dasoutras? Ordénaasno cadro:
horrible -horrendo -horror
V A gheada consiste na aspiración dog de ga, go, gu, gue, gui. F A gheada represéntase mediante unsh. V Oseseo substitúe oz poruns. F No seseo,substitúese oc de ca, co, cu por s.
C at eg or aí g ra ma ti ca l
s . m.
6 Busca no dicionario a palabrapapel;escribeas súasacepciónsunha debaixo da outra,numeradas:
HIL
abrazo -abrazar -abrasar
1 Dise son verdadeiras( V)ou falsas(F) as seguintesafirmacións:
gheada
–Ghrasiela vén de Saragosa para pasarunsdías na casa contigho. –Ao ghato de Rodrigho,o meu vesiño, ghústalle moito o peixe. –Brais estaba tan desghustado que llestirou un sapato ásghaliñase foillecaeraelnacabesa. –Ghonsalo non me deixa en pas: está empeñado en irao sine comigho.
4
5
8
9
Gramática: A linguaxe e as linguas 1 Completa:
7 Lembra:
3 Completa ascasase forma palabras cambiando cada vez só unha letra:
linguaxe •A.. .............. ............. é a capacidadeque temosaspersoas para comuni-
Os romanos. ....................................................... Quen falaba latín?..........................
palabras ......., xestos, tc.e cármonosa travésde ....................
Pola conquista da Península Como chegou o latín a España?.............................................................
lingua regras .............. usado •A .............. ............. é o conx unto de palabrase .............
Ibérica por parte do Imperio Romano. ............................ ........................... ........................... ...........................
polosmembros dunha comunidadeconcreta.
Versos de outono
8 Completa:
oficial ... éaquela que unEstado recoñeceeque •Unha lingua ........................
1 Nestafragahai tresanimaisperdidos quenondeberían estaraí.Localízaos eescribeos seusnomes:
linguas románicas. Todasaslinguasqueprocede ndo latínson........ .......... ..........................
empregantodosos cidadánse asinstitucións.
.................................................
a li ng ua xe ca at ál
1
a l ni gu ax e de s gi no s 1
a li ng ua ga el ga
9 Rodea aslinguas da Península Ibérica que son románicas:
1
galego
a l ni gu a oc rp or al 1
castelán
éuscaro
catalán
castelán,éuscaro, galego,catalán, valenciano ........................ ........................... ........................... ............................ ... 4 Entre estaslinguas,haiunha que ten certa semellanza co galego;sublíñaa. Investiga e escribe oslugaresonde se fala.
inglés
alemán
italiano
ruso
finés
chinés
romanés
10
Francia EstadosUnidos Alemañ a
Italia Chile Suecia
aberta. Sabesfalaralgunha outralingua?............................................................
6
78
14
L A M A
R A
M A
F A M E
A linguamaterna éaquelanaque aprendiches afalar.
raia
liña ............... ............
póla
rama ..... .......... ............
lama barro .......... ..... ............
11
fame apetito............. ..............
6 Risca a palabra de cada recadro que non é sinónima do resto: amencer
vaca ..... ............................
Unha lingua é un tesouro. .................. ..........................
Portugal,Brasil........................... e antigas colonias portuguesas............................ de África e Asia ........................ ........................... ...
6 Caléatúa linguamaterna? ................................................................. Resposta
I M A
F A M A
5 Busca no exercicio 3un sinónimo de:
7
11 Resolve estesxeroglíficose completa:
catalán,inglés,francés, portugués,árabe,éuscaro, alemán,chinés
ruso ................. ............... italiano ......................... ....... español ....... ......................... sueco ................. ...............
L
iguaisou moi semell antes.
francés
gaivota......... ........................
galiña ....... ..........................
chuvisca amigo
2 Busca agora nasopa de letrasosnomesdos 7animais que siestán ben agustonafraga:
5 Pescuda que lingua se fala maioritariamente en cada un destespaíses: Rusia
Ñ A
portugués
10 Con axuda dunha enciclopedia,risca aslinguasda seguinte listaxe que non son románicas:
castelán,éuscaro,bable, inglés,galego,portugués, catalán,valenciano.
inglés ............... ................ francés ............... ................ inglés ........................ ....... alemán ............... ................
F U M E
U M E
sinónimas Aspalabras ............... ............... ........ sonaquelas que teñensignificados
3 Calesdestas linguasson oficiaisen España? Esc ríbeas:
GranBretaña
L I
L
4 Completa:
.
2 Fíxate ben nosseguintesenunciados e marca cun X oscorrectos:
6
L E Ñ A
Vocabulario: Na fraga.Palabras sinónimas
Aslinguasrománicas tamén romances. se chaman .............................
NaIdadeMedia, a poesía escribíase sempre en portugués. ...... galego-........................
7
10
raposo ............................................................
H
P
H
L
G
C
E
R
A
P
O
S
O
S
teixugo ............................................................
T
R
L
E
B
R
Q
xabaril ............................................................
O
T
O
N
V
U
peto ............................................................
E
I
O
I
C
O
Í
lobo ............................................................
T
E
I
X
U
G
O
corvo ............................................................
X
A
B
I
L
esquío ............................................................
A
H
R
abrente orballo camarada
atardecer
amañecer
alba
chuvasqueiro
chuviñeira
babuña
compañeiro
avó
colega
7 Resolve osxeroglíficose descubre ossinónimosde: cartel
aroma
golpe
pancarta ...... ..........................
perfume ....... .........................
raposo ....... ......................... 11
79
O libro de Recursos reproduce as páxinas do caderno de traballo dos alumnos coas solucións incorporadas.
Programación por competencias
Primeiro trimestre CULTURAL E ARTÍSTICA
MATEMÁTICA
SOCIAL E CIDADÁ
• Utilizar formas de expresión adecuadas na comunicación cos demais e establecer relacións sociais sobre a base do respecto.
UNIDADE 1 A PROFE VAMPIRESA
• Coñecer a historia e a UNIDADE 2 VERSOS DE OUTONO
breves textos.
UNIDADE 3 UNHA BANDA DE PIRATAS
• Coñecer algunhas manifestacións da cultura popular.
• Desenvolverse no contorno da escola e respectalo.
• Recoñecer os cambios
tradición de certos costumes autóctonos relacionados co outono: o Magosto.
• Redactar e ilustrar
COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MUNDO FÍSICO
que se producen na paisaxe coa chegada do outono.
• Entender a amizade como unha relación entre as persoas establecida sobre a base do respecto e o cariño.
• Coñecer, valorar e respectar o noso contorno natural.
• Coñecer lendas populares relacionadas con certos elementos da nosa paisaxe.
UNIDADE 4 SÓ PARA TI
• Coñecer contos, cantares e outras tradicións de Nadal.
UNIDADE 5 TEMPO DE NADAL
16
• Tomar conciencia da necesidade dun consumo responsable, sobre todo nestas datas de Nadal.
APRENDER A APRENDER
COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA
• Diferenciar as distintas formas de comunicarse e recoñecer a lingua como unha delas.
INFORMACIÓN E COMPETENCIA DIXITAL
AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL E COMPETENCIA EMOCIONAL
• Coñecer e utilizar outros códigos (á parte da lingua), para comunicarse e saber interpretar as mensaxes.
• Respectar certos trazos da fala que se afastan da norma e evitalos na escrita.
• Facer esquemas.
• Recoñecer a linguaxe poética como unha forma particular de comunicación.
•
• Facer esquemas.
Reflexionar sobre a lingua a partir do xogo.
• Utilizar con propiedade a linguaxe segundo a canle que se utilice para transmitir a mensaxe.
• Sistematizar información en • Recoñecer o valor das • Organizar información de forma esquemática nun cadro.
• Ordenar sintagmas para formar oracións e interpretalas correctamente.
estrutura e as características dun texto informativo: a noticia periodística.
• Redactar textos de carácter • Utilizar as novas persoal.
fichas bibliográficas.
información.
• Recoñecer que a linguaxe é • Coñecer e aplicar a un instrumento de comunicación ao mesmo tempo que unha maneira de representar e interpretar a realidade.
• Facer esquemas.
• Investigar para obter
ilustracións e doutros elementos gráficos en certo tipo de textos.
tecnoloxías na busca de información e nas producións propias.
• Buscar, seleccionar e rexistrar a información e transmitila en distintos soportes.
• Comprender e usar adecuadamente as normas de uso da lingua.
17
Segundo trimestre CULTURAL E ARTÍSTICA
MATEMÁTICA
SOCIAL E CIDADÁ
COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MUNDO FÍSICO
• Coñecer certas UNIDADE 6 CON TON E SON
manifestacións da literatura popular: encadeados e contos de nunca acabar.
• Coñecer crenzas e tradicións populares relacionadas con certos elementos da nosa paisaxe.
UNIDADE 7 QUEN CHO CONTOU?
• Relacionar os determinantes numerais cos contidos da área de Matemáticas.
UNIDADE 8 HISTORIAS DE COMEDOR
• Respectar certas normas de comportamento na mesa.
• Coñecer e valorar a gastronomía propia da nosa comunidade.
• Coñecer e respectar o noso contorno natural, así como certas construcións típicas da nosa comunidade.
UNIDADE 9 HAI CENTOS DE ANOS...
• Valorar e respectar certas tradicións autóctonas.
UNIDADE 10 UN CONTO SEN FINAL
18
• Entender o cine como unha forma de cultura.
• Saber relacionarse cos demais.
• Respectar as persoas con independencia do seu lugar de orixe.
APRENDER A APRENDER
COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA
• Facer esquemas e completar • Recoñecer a linguaxe cadros.
poética como unha forma particular de comunicación.
INFORMACIÓN E COMPETENCIA DIXITAL
AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL E COMPETENCIA EMOCIONAL
• Desenvolver a atención para • Ser consciente da deducir información.
• Comprender e usar
importancia dunha alimentación sa e de coidar a saúde.
adecuadamente as normas de uso da lingua.
• Crear textos propios. • Comprender e usar adecuadamente as normas de uso da lingua.
• Facer esquemas.
• Crear textos propios. • Comprender e usar adecuadamente as normas de uso da lingua.
• Facer esquemas.
• Crear textos propios. • Utilizar con propiedade a linguaxe en función do contexto.
• Desenvolver a observación necesaria para identificar, descifrar e deducir información.
• Desenvolver o razoamento lóxico para descifrar información.
• Tomar conciencia da importancia dunha alimentación sa e equilibrada.
• Desenvolver a atención para interpretar e descifrar información.
• Comprender e crear distintos • Interpretar titulares tipos de textos.
periodísticos.
• Comprender a estrutura gramatical da lingua e as normas ortográficas e saber aplicalas.
19
Terceiro trimestre CULTURAL E ARTÍSTICA
MATEMÁTICA
SOCIAL E CIDADÁ
• Coñecer o noso pasado
COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MUNDO FÍSICO
• Coñecer e valorar
castrexo.
vestixios do noso pasado: os castros.
UNIDADE 11 UN POUCO DE HISTORIA
• Coñecer algúns autores
• Desenvolver sentimentos
claves da nosa literatura: Rosalía de Castro.
de respecto e empatía cara á nosa terra.
Comprender e valorar o UNIDADE 12 • significado do Día das A MIÑA TERRA Letras Galegas.
• Desenvolver a creatividade.
• Coñecer algúns UNIDADE 13 PERSONAXES CLÁSICOS
personaxes e textos clásicos da literatura universal.
• Coñecer e valorar textos UNIDADE 14 TEXTOS PARA NON ESQUECER
moi significativos da literatura xuvenil.
• Saber relacionarse.
algunhas construcións características do noso contorno: o muíño.
• Gozar con responsabilidade dos lugares de ocio.
cultura popular.
cultura e a tradición popular.
20
trazos físicos e de carácter das persoas.
• Coñecer e valorar
• Coñecer e valorar a
• Coñecer e valorar a UNIDADE 15 ENSAIO XERAL
• Respectar e valorar os
• Valorar e respectar as festas e tradicións propias de determinadas épocas do ano.
APRENDER A APRENDER
COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA
• Recoñecer o valor da lectura como unha actividade para ampliar o coñecemento e como unha forma de diversión.
INFORMACIÓN E COMPETENCIA DIXITAL
AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL E COMPETENCIA EMOCIONAL
• Buscar información en distintas fontes.
• Desenvolver a atención para descifrar información.
• Mellorar a capacidade para expresarse con adecuación á norma.
• Deducir a partir do razoamento lóxico.
• Recoñecer a linguaxe poética como unha forma particular de comunicación.
• Facer esquemas. • Memorizar textos breves.
• Comprender e usar
• Tomar conciencia da propia
• Comprender as interferencias • Desenvolver a atención para
capacidade de observación e desenvolver estratexias para aplicala (en concreto, na práctica do retrato).
adecuadamente as normas de uso da lingua.
entre linguas en contacto e saber evitalas.
interpretar información.
• Mellorar a capacidade para expresarse con adecuación á norma.
• Comprender e compoñer
• Saber interpretar mensaxes
distintos tipos de textos.
cotiás, como notas, avisos, anuncios, etc.
• Saber comunicar realidades imaxinarias a través da lingua.
• Valorar o teatro como unha forma de comunicación literaria e como un elemento de diversión.
• Saber utilizar a rede na busca de información.
• Saber expresarse correctamente de forma oral e escrita.
21
Desenvolvemento das unidades
A profe vampiresa Introdución A unidade comeza cun fragmento de Xela volveuse vam- pira!! , onde Fina Casalderrey aborda o delicado tema da violencia de xénero desde a mirada inocente,imaxinativa e solidaria dos nenos.Xela é a profe,e a lectura que protagoniza serve para introducir o campo semántico da unidade: a escola. O apartado de Expresión céntrase na importancia da educación e de falar con cortesía, utilizando as fórmulas adecuadas para cada contexto e situación e en consonancia cos interlocutores do acto comunicativo. O léxico referido á escola será o eixe arredor do cal xire a temática desta unidade; por iso, no apartado de Vocabulario trabállanse termos relacionados con este espazo: dependencias propias do colexio, material escolar, distintos profesionais que desenvolven nel o seu labor, verbos relacionados co ensino... A segunda páxina deste apartado dedícase sempre a traballar un concepto léxico-semántico básico, acorde co ni vel do alumnado. Neste caso, abórdase o uso do dicionario e a interpretación das distintas informacións que recolle cada entrada. Na Gramática establécese a diferenza entre linguaxe e lingua e introdúcense os conceptos de lingua románica e lingua oficial . A dobre páxina de Ortograf ía está dedicada a dous trazos dialectais: o seseo e a gheada. Cómpre facer fincapé en que se tratan de fenómenos propios da fala, que deben ser respectados pero que convén evitar na escrita, a fin de acadar unha norma única.
Metodoloxía Os alumnos repasarán contidos xa estudados en 4.º e comezarán a fixar uns hábitos de traballo fundamentais ao longo do curso: como deben responder as actividades do libro, que orde seguirán no caderno, que finalidade ten cada apartado, o uso do dicionario, etc.
Contidos mínimos Utilizar o dicionario. Diferenciar entre linguaxe e lingua e recoñecer o galego como lingua oficial de Galicia. Recoñecer o galego, o castelán, o catalán e o valenciano como linguas románicas. Expresarse de forma adecuada, segundo se manexe a lingua oral ou a escrita.
Outros recursos e materiais A Editorial Anaya dispón de materiais de apoio para 5.º de Educación Primaria. No caso concreto desta unidade poderán utilizarse: As actividades da unidade 1 do caderno do alumno, do Tratamento da diversidade, da Comprensión lectora e da Avaliación. Como reforzo e complemento para a lectura:
Competencias básicas Competencia para o tratamento da inf ormación. Coñecer e utilizar outros códigos (á parte da lingua), para comunicarse e saber interpretar as mensaxes. Competencia en comunicación lingüística. Diferenciar as distintas formas de comunicarse e recoñecer a lingua como unha delas. Competencia social e cidadá. Utilizar formas de expresión adecuadas na comunicación cos demais e establecer relacións sociais sobre a base do respecto (en concreto, co personal que traballa na escola e cos compañeiros). Competencia no coñecemento e a interacción co mundo f ísico. Desenvolverse no contorno da escola e respectalo.
24
– Fina Casalderrey: Xela volveuse vampira!! , Baía Edicións, col. Contos da igualdade, 2007. – ______________: A lagoa das nenas mudas, Edicións Xerais, col. Sopa de libros, 2007.
CD AUDIO e CD-ROM de Recursos O CD AUDIO que acompaña o libro do alumno contén o texto da lectura inicial. O CD-ROM de recursos didácticos inclúe todo o material fotocopiable, así que tamén pode utilizarse a unidade 1 do Tratamento da diversidade, da Comprensión oral e lectora e daAvaliación.Así mesmo,serán de utilidade as acti vidades interactivas que tamén aparecen neste CD.
Esquema da unidade
LECTURA
Xela volveuse vampira!!
Comprendemos
COMPRENSIÓN E EXPRESIÓN
EXPRESIÓN ESCRITA
Comentamos Creamos
EXPRESIÓN
As presentacións
VOCABULARIO
O dicionario
GRAMÁTICA
A linguaxe e as linguas
ORTOGRAFÍA
O seseo e a gheada
VOLVO ATRÁS
Repaso da unidade 1
SITUACIÓN COMUNICATIVA: A PROFE VAMPIRESA
ESTUDO DA LINGUA
25
CONSIDERACIÓNS METODOLÓXICAS Fina Casalder rey (Xeve, Pontevedra, 1951) estudou Maxisterio e exerce como mestra desde os 19 anos. A súa vocación literaria xurdiulle nas aulas, como autora de diversas pezas teatrais para seren representadas polos seus alumnos. En 1991 deuse a coñecer no mundo editorial coa novela xuvenil Mutacións xenéticas. Ten recibido numerosos premios de literatura infantil, entre eles, o Premio Merlín ( Dúas bágoas por máquina, 1991), o Premio Edebé ( O estanque dos parrulos pobres , 1995) ou o Premio Nacional de Literatura Infantil ( O misterio dos fillos de Lúa, 1996). Unha das súas inquietudes é a investigación etnográfica. Dirixindo os seus alumnos e alumnas, participou en concursos promovidos pola Xunta de Galicia, o Museo de Pontevedra… (traballos galardoados con diferentes premios). A maior parte da súa obra está traducida a todas as linguas peninsulares. Colabora habitualmente en prensa e revistas especializadas, así como en diversos eventos relacionados coa literatura.
Fermosamente ilustrado por Noemí López, Xela volveu se vampira!! atrévese a tratar o tema da violencia contra as mulleres. E faino desde a perspectiva dun neno, sen dramatismos pero con claridade. Xela, a profesora máis boa do mundo, non era a mesma. Estaría enferma de saudade? Non volveu ás clases, e todos pensaron que se convertera en «vampira». Disposto a salvala, Breixo achegouse á casa da súa querida mestra. Alí viu como o seu home a maltrataba, polo que Breixo lle pediu un desexo á fadiña Rute: que transformase o marido nun porco. Meu dito, meu feito. E por fin Xela recobrou o sorriso. Xela volveuse vampira!! foi finalista do Premio Xosé Neira Vilas ao mellor libro infantil do ano 2007.
Anotacións
26
OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivo
Ler unha narración de forma comprensiva.
Criterios de avaliación • Le con fluidez e corrección unha narración. • Comprende o sentido global dunha narración e responde cuestións de ref le-
xión relacionadas co seu comentario.
COMPETENCIAS En comunicación lingüística
Comprender diferentes tipos de textos.
Cultural e artística
Valorar a creación literaria como forma de expresión.
CONSIDERACIÓNS METODOLÓXICAS A dobre páxina que abre cada unidade comeza cunha breve entradiña que pretende crear na aula o ambiente propicio para situar a lectura e comezar a traballar un determinado tema. Por outra parte, o feito de estarmos obrigados case sempre a ofrecer un fragmento dun texto e non un texto completo palíase dalgunha maneira con esta pequena introdución que, en moitos casos, sitúa o lector no contexto da historia. Con todo, recomendamos a lectura completa do relato.
Tanto nesta unidade como nas seguintes, as lecturas adecúanse ao ni vel dos rapaces e rapazas destas idades. Non obstante, na marxe do texto adoitamos incluír a definición dalgunhas palabras que poden ofrecer dúbidas de comprensión para o alumnado. Aconsellamos ler previamente eses termos e asegurar a súa comprensión.
Antes de ler o texto en voz alta, con vén que os rapaces e rapazas fagan primeiro unha lectura silenciosa. E sería interesante, así mesmo, poñer o CD audio na aula e escoitar a lectura locutada.
Anotacións
27
SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES Comprendemos 1
2
Apañar – recoller , ás présas – rapi- damente, achegarse – acercarse, esbrancuxada – pálida , decatarse – darse conta, saudade – tristeza. Resposta aberta.
Comentamos 3
Porque lles ía dar clase a mesma profe do curso anterior e gustáballes moito.
4 A voz de Xela soaba coma os fo-
guetes das festas. Movía as mans como unha princesa dos contos. Os seus olliños eran negros e bri- llantes coma boliñas de chocolate e tiña os beizos rosados coma un xeado de amorodo. Xela ulía co- mo as rosas ou como amorodos. 5
Xa non lles levaba caramelos de mel nin xogaba con eles no recreo.
6
Porque seguía ulindo como antes.
7
Baixaba as persianas e quedaba ás escuras, mirando para as paredes.
8
Porque cambiara moito, gustáballe estar ás escuras, levaba lentes de sol, as pálpebras pintadas de negro e tiña unhas manchas vermellas no pescozo.
Creamos 9
Resposta aberta.
Anotacións
28
OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivo
Usar correctamente as fórmulas de cortesía na expresión oral.
Criterios de avaliación • Emprega fórmulas de cortesía con corrección e coherencia. • Comprende o significado dalgunhas expresións e aplícaas en situacións simu-
ladas da vida real.
COMPETENCIAS En comunicación lingüística
Expresarse adecuadamente conforme á situación comunicativa.
Social e cidadá
Relacionarse cos demais de maneira respectuosa.
CONSIDERACIÓN METODOLÓXICA É importante que os alumnos e as alumnas comprendan que non se debe utilizar o mesmo vocabulario nin as mesmas maneiras cando se fala cos amigos, cos pais, cos profesores ou coa xente máis vella. A situación debe determinar sempre o tipo de léxico empregado. SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 Resposta aberta. 2
Resposta aberta.
3
Para saudar: boas tardes, boas, boas noites, ola, bos días, que tal está? Para despedirse: ata logo , adeus , chao. • Cun amigo: boas, chao. Cunha persoa maior: bos días, que tal está?
4
a) Perdón; b) grazas; c) parabéns; d) de nada; e) por favor; f) síntoo.
ACTIVIDADE COMPLEMENTARIA 1 Emprega algunha fórmula de cortesía e inventa unha conversa co conserxe ou coa conserxe do colexio. Solución 1 Resposta de aplicación práctica. TRATAMENTO DA DIVERSIDADE Recoméndase a realización da actividade 1 de Reforzo e de Ampliación.
Anotacións
29
SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS Neste nivel de aprendizaxe, o alumnado debe coñecer xa os termos relativos ao léxico do material escolar, polo que non se profundará neles. Proponse aquí reforzar o léxico referido ás dependencias do centro escolar e dos distintos profesionais que desenvolven nel o seu labor.
A utilización do dicionario será fundamental ao longo de todo o curso e, en xeral, ao longo de toda a formación dos nosos escolares. O profesor ou profesora recomendará o que lle pareza máis oportuno (para estas idades, resulta especialmente útil o Pequeno dicionario Xerais da lingua, de Edicións Xerais, 2004). Cómpre que os alumnos e alumnas comprendan como deben buscar as distintas palabras nas súas páxinas, segundo a categoría gramatical de que se trate.
SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 Aula: encerado, titor , pupitre. Patio: fonte, recreo, areeiro. Biblioteca: bibliotecaria, carné , an- deis. Ximnasio: vestiario , espaleira, ca- nastra. Conserxería: obxectos perdidos, conserxe, fotocopias. 2
Resposta aberta. Pídalles que as oracións sexan variadas.
3
a) Estoxo: bolígrafo, tesoira, lapis. b) Encerado: xiz , borrador . c) Mochila: cadernos , axenda, li- bros.
Anotacións
30
OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivos
Dominar e utilizar o vocabulario referido á escola.
Buscar palabras no dicionario.
Criterios de avaliación • Asimila e aplica o léxico aprendido: vocabulario relacionado coa escola e pa-
labras da lectura. • Localiza no dicionario palabras referidas á escola, ordénaas alfabeticamente e
recoñece a súa categoría gramatical.
4
Afialapis, bolígrafo, borrador, cadeira, caderno, estoxo, folla, goma, lapis, mochila, papeleira, regra, taboleiro, tesoiras, xiz.
5
Véxase a solución na imaxe do libro.
6
adx.: adxectivo prep.: preposición conx.: conxunción v.: verbo dem.: demostrativo ad v.: adverbio m.: masculino pron.: pronome excl.: exclamativo
COMPETENCIAS No coñecemento e a interacción co mundo físico
Desenvolverse no contorno da escola e respectalo.
En comunicación lingüística
Utilizar o dicionario para buscar e procesar información.
Para aprender a aprender
Manexar de forma eficaz os recursos que proporciona o dicionario.
7
alfabetizar v. 1. Ensinar a unha persoa a ler e a escribir. 2. Ordenar alfabeticamente. ar quiv o s.m. 1. Lugar destinado a gardar documentos. 2. Conxunto de documentos. 3. Ficheiro informático. cumprido, -a adx. 1. Completo. 2. Longo, ancho, abundante, extenso. 3. Educado, atento.
TRATAMENTO DA DIVERSIDADE Recoméndase a realización das acti vidades 2 e 3 de Reforzo e da actividade 2 de Ampliación.
Anotacións
31
CONSIDERACIÓNS METODOLÓXICAS A confusión entre os conceptos de linguaxe e lingua é habitual. Neste apartado preténdese, mediante exemplos, deixar clara a diferenza. Ao mesmo tempo, faise unha breve introdución do concepto de lin- guas románicas e infórmaselles aos alumnos da procedencia da nosa lingua.
A identificación das distintas linguas faladas en España debe incidir na súa valoración e respecto.
SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 Non é correcto, porque a linguaxe é a capacidade que temos todos para nos comunicar a través de distintos medios. Debemos dicir lingua galega. O bable ou asturiano fálase en Asturias e mais no norte de León. • Polo que indica o dicionario («conxunto de modalidades lingüísticas», «variantes lingüísticas») non se trata dunha lingua, polo tanto, non estará recoñecida como tal. O profesor ou profesora pode explicar que hai razóns para consideralo unha lingua e que, de feito, existe unha Academia de la Llingua Asturiana. O que ocorre é que o Principado non a ten recoñecida como oficial. Introduciuse no sistema educativo en 1984 como asignatura optativa e os cidadáns asturianos teñen o dereito de se dirixir á Administración autonómica en bable, pero non é lingua vehicular nin se usa na Administración.
2 •
3
Vitoria (Álava, País Vasco): éuscaro; Lisboa (Portugal): portugués; Alacant (Valencia): valenciano; Madrid: castelán; Lleida (Cataluña): catalán; Valencia: valenciano; San Sebastián (Guipuzkoa, País Vasco): éuscaro; Sevilla (Andalucía): castelán; Lugo (Galicia): galego; Barcelona (Cataluña): catalán; O Carballiño (Ourense, Galicia): galego; Betanzos (A Coruña, Galicia): galego.
Anotacións
32
OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivo
Comprender os conceptos de linguaxe e lingua, así como os de linguas románicas e oficiais.
Criterio de avaliación • Comprende os conceptos de linguaxe e lingua, así como os de linguas romá-
nicas e oficiais.
4
COMPETENCIA En comunicación lingüística
Son románicas o portugués, valenciano, castelán, catalán e galego, porque proceden do latín. 1 Inglés, 2 galego, 3 éuscaro e castelán. • Galego, éuscaro e castelán. • Non son románicas nin o inglés nin o éuscaro, porque non proceden do latín.
5 •
Recoñecer a lingua como o principal sistema de comunicación de que dispoñemos os seres humanos. Respectar a diversidade lingüística.
6
• Árabe: fálase en Arabia Saudita,
Alxeria, Bahrain, Tchad, Comores, Djibouti, Exipto, Emiratos Árabes Unidos, Iemen, Iraq, Israel, Kuwait, Líbano, Libia, Marrocos, Mauritania, Omán, Qatar, Sáhara Occidental, Sirya, Somalia, Sudán, territorios palestinos, Tunes, Xordania. Dinamarqués: Dinamarca, Groenlandia, Illas Faeroe. Italiano: Cidade do Vaticano, Italia, San Marino, Suíza. Bretón: Bretaña (Francia). Flamengo: Bélxica. Romanés: Romanía, Moldova. Noruegués: Noruega. Polonés: Polonia. • Románicas: italiano e romanés. Desde finais do século XII ata mediados do século XIV . • Si, era unha lingua románica porque procedía do latín. • Era a lingua por excelencia para a lírica nos reinos de Galicia, León e Castela. • A poesía.
7 •
TRATAMENTO DA DIVERSIDADE Recoméndase a realización da acti vidade 4 de Reforzo.
Anotacións
33
SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS O seseo e a gheada son trazos dialectais moi estendidos en Galicia; daquela, os alumnos e alumnas estarán afeitos a escoitalos e, ademais, estudáronos xa no curso anterior. De novo, cómpre facer fincapé nos seguintes aspectos sobre a variación dialectal: – As pequenas variedades non implican fragmentación; existe unha lingua unitaria que permite certas licenzas segundo a zona xeográfica. – As posibles variedades reflíctense só na fala. A escrita debe ser normativa. – Estas variantes deben ser entendidas como unha riqueza. – Tanto o uso do galego e do castelán como o das súas variantes debe estar presidido polo respecto. SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 Seseo: *rapases, *desidir , *casar , *disía , *eficás, *cruses, *faser . Gheada: *fragha, *enghadiu , *se- ghía, *xemelgha, *esghotábase. • Os rapaces reuníronse despois
da escola na fraga , para deci dir cal era a forma de axudar a Xela. Tiñan que cazar á mestra antes de que se convertese en vampiro. Filipe dicía que o allo era moi efi- caz , e Beti engadiu que tamén as cruces valían contra os vampiros. Paula seguía coa teim a de que aquela non era Xela, senón a súa malvada xemelga. O tempo esgo- tábase e aínda non sabían que habían facer para salvar a profe- sora… 2
Seseo: *enserado, *xis, *pescoso. Gheada: *ringhleiras , *neghro.
3
Seseo: *rapases, *sosiedade , *far- masia, *sentro, *esforso , *faser . Gheada: *investighar , *encargha- ríanse, *seghir , *Aghradaría , *cheghaba, *seghuro. Seseo e gheada: *or ghani sáronse, *a ghrade seron. • Os rapaces crearon unha socie-
dade secreta e organizáronse para investigar o caso. Filipe e Matilde encargaríanse de seguir a Xela. Agardarían por ela na farmacia e no centro de saúde, por ver se che- gaba e era seguro que estivese en- ferma. Beti e os demais agradece- ron o esforzo dos compañeiros e comprometéronse a facer un infor- me.
34
OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivo
Recoñecer o seseo e a gheada como trazos dialectais propios da fala.
Criterio de avaliación • Identifica o seseo e a gheada como trazos característicos da fala que non se de-
ben empregar na escrita.
4
COMPETENCIAS En comunicación lingüística
Diferenciar entre o uso normativo da lingua e o uso na fala.
Respectar a diversidade dialectal.
Resposta aberta.
5 • Rosalía de Castro naceu en Santiago
e viviu en Padrón. Utiliza o seseo e a gheada para reflectir a forma de falar da zona onde vivía. • Actividade lectora. • Seseo: *prínsipe , *mosos , *sida- des, *mañansiña, *dose. Gheada: *ghaiteiro, *falangheiro, *ghaitiña, *enghanar , *ghaita. • Sen seseo: príncipe, mozos, cida- des, mañanciña, doce. Sen gheada: gaiteiro, falangue iro, gaitiña, enganar , gaita. • Actividade lectora.
ACTIVIDADE COMPLEMENTARIA 1 Dite o seguinte texto pronunciando o seseo e a gheada. Os nenos e nenas terán que escribilo correctamente, sen seseo nin gheada: Acheghouse unha raposa a unha parra e, mirando os asios que colghaban das súas ramas, alsou- se para alcansalos; pero, por máis que se esforsaba, os seus dentes non cheghaban a tan saborosos froitos. Unha e outra ves intentou- no, mais sempre era en balde, ata que se convenseu de que todo era inútil. Entón, mirando para as uvas, dixo: «Están verdes; non as quero comer». E marchou, despresiativa.
Solución 1 Achegouse unha raposa a unha
parra e, mirando os acios que col- gaban das súas ramas, alzouse pa- ra alcanzalos ; pero, por máis que se esforzaba, os seus dente s non chegaban a tan saborosos froitos. Unha e outra vez intentouno, mais sempre era en balde, ata que se convenceu de que todo era in- útil. Entón, mirando para as uvas, dixo: «Están verdes; non as quero comer». E marchou, despreciativa.
TRATAMENTO DA DIVERSIDADE Recoméndase a realización da acti vidade 3 de Ampliación.
Anotacións
35
RESUMO No dicionario atopamos: – a definición da palabra que buscamos; – as distintas acepcións desa palabra.
A linguaxe é a capacidade de comunicarnos que temos as persoas a tra vés de palabras, xestos, etc.
A lingua é o conxunto de regras usado por unha comunidade de falantes. Os galegos temos a lingua galega.
O seseo é un fenómeno da fala que consiste en substituír o z e o c (ce, ci) por un s. A gheada é un fenómeno da fala que consiste na aspiración do g . Na escrita represéntase cun gh.
REFORZO Solucións 1 Resposta aberta. Suxestións: – Bos días, papá. – Moi boas! Axúdolle? – Bos días! (ou Boas tardes!). – Ola! Que facedes? É un nome ou substantivo. • 1 Agrupamento de follas, xeralmente impresas, destinado á lectura. 2 Cada unha das partes dunha obra extensa, separadas neses agrupamentos. 3 Terceira parte das catro en que se divide o estómago dos ruminantes. 4 Libreto, texto dunha obra musicada. • Resposta aberta. Suxestións: 1 Fina Casalde rrey presentou o
2 •
seu libro nunha coñecida librería da Coruña. 2 As obras científicas moi longas divídense en libros. 3 No libro dos ruminantes móese o alimento. 4 Nunha feira de anti- güidades, miña nai comprou o li- bro orixinal dunha zarzuela.
Resposta aberta. Suxestión: falar coma un libro aberto (= falar con elegancia e corrección). •
3
Bicicleta, flor, libro, pelota, raqueta, semáforo, tambor, tobogán.
4 —Domingo , ven á mesa que imos
cear. —Xa vou, agarda que lle dea de comer ao gato. —Deixa en paz o gato , ven cear; e de paso, trae as cigalas e mais o arroz , que están na cociña.
36
OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivos
Sistematizar e resumir os contidos estudados.
Facer fichas de vocabulario.
Criterios de avaliación • Organiza e resume os contidos estudados. • Elabora fichas de vocabulario.
E DOU UN PASO MÁIS COMPETENCIAS Para aprender a aprender
Sistematizar a información nun resumo ou nunha ficha.
SUXESTIÓN METODOLÓXICA Todas as respostas desta páxina son de aplicación práctica. É importante que os alumnos e as alumnas se habitúen a facer esta tarefa de maneira frecuente e pase a formar parte da súa rutina na clase. Trátase dunha actividade moi adecuada para aumentar o seu caudal léxico, pero tamén lles vai axudar a manexar mellor o dicionario. Ademais, é esta unha tarefa que fomenta a orde e a organización das ideas, imprescindibles para acadar uns bos resultados académicos ao longo de todo o proceso de aprendizaxe.
Anotacións
37
SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS Propóñense nesta páxina diversos métodos para buscar información, traballar coas palabras, aprender a estudar, investigar ou, simplemente, gozar da linguaxe. Nas dúas primeiras actividades, chámase a atención do alumnado sobre a produtividade da linguaxe non verbal.
Os procesos de formación interna da lingua (derivación, composición...) e mesmo a súa especificidade como linguaxe articulada (a combinación de unidades lingüísticas máis pequenas dá lugar a unidades maiores) proporcionan un elemento lúdico que non debemos desaproveitar na clase. Os xogos coa linguaxe resultan case sempre atraentes para o alumnado e son unha boa maneira de facerlles a materia máis amena. Invítelles a crear os seus propios xeroglíficos e xogos lingüísticos.
SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 Resposta de aplicación práctica. 2
Resposta de aplicación práctica.
3
Amalia comezou esta historia máxica polo principio: queres tamén ti salvar unha vampira?
4
O primeiro día de escola (espiña piña + cola) fixemos o horario (hora + río) de clase.
Anotacións
38
OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivo
Entender que hai outros códigos para comunicarse, á parte da lingua.
Criterio de avaliación • Coñece e aplica outros códigos de comunicación distintos da lingua.
COMPETENCIAS Para o tratamento da información
Comprender e utilizar códigos de comunicación non verbal.
Desenvolver a atención para ordenar e descifrar información.
SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 • Rebumbio, recreo, *reghresan, remata, revoa. • Ruído grande, confusión, desorde, mestura de xentes ou cousas de varias clases. • Por esta orde: recreo, suorento, bandada, pregar . • Seseo: * felís (por feliz ), * silen sio (por silencio ). Gheada: *xoghos (por xogos ), *aleghre (por alegre ), *reghresan (por regresan ), *pregha (por prega ). 2
Resposta de aplicación práctica.
3
Galego, francés, castelán, italiano, valenciano, catalán, portugués. • As linguas que proceden do latín chámanse linguas románicas ou romances.
4
Seseo: *munisipal (por munici- pal ), *ensiclopedia (por enciclope- dia ), *ensiclopedias (por enciclo- pedias ). Gheada: *alghunha (por algunha ), *ghrande (por grande ), *pulgha (por pulga ).
CONTIDOS QUE SE REPASAN Orde alfabética das palabras.
Manexo do dicionario.
Léxico referido á escola.
Presentacións e fórmulas de cortesía.
Linguas románicas.
O seseo e a gheada.
Anotacións
39
Versos de outono Introdución
Metodoloxía
Ofrecemos como texto de lectura dous poemas relacionados co tema nuclear desta unidade.Trátase dun poema de Antonio GarcíaTeijeiro,que fala da marcha das aves migratorias nesta época do ano, e doutro de Xosé Neira Vilas, que fala do zoar do vento na vila.
Continuamos fomentando un hábito de traballo: usar o dicionario (escolar e de sinónimos e antónimos); observar, razoar, deducir e responder; memorizar poemas; establecer relacións semánticas e gramaticais lóxicas; elaborar esquemas, etc.
No apartado de Expresión traballamos os textos poéticos, como contraposición á prosa, e repasamos os conceptos de verso e estrofa.
Traballamos o aspecto lúdico e creativo da linguaxe.
Será importante facer fincapé na esencia rítmica da poesía, que obriga a unha lectura pausada e sentida e a poñer especial coidado na entoación. Así mesmo, presentamos unha das figuras retóricas máis frecuentes na poesía infantil: a personificación. A dobre páxina de Vocabulario recolle o campo semántico da fraga en outono, e ofrécense termos relacionados co tempo, a paisaxe ou os froitos propios desta estación. Para completalos, será de utilidade a lámina corresponde do caderno Imaxes e palabras que acompaña o libro do alumno. En canto aos conceptos léxico-semánticos, abordamos neste caso a sinonimia. O apartado de Gramática introduce o estudo das unidades lingüísticas a partir da oración, que se define como un tipo de enunciado diferente da frase e formado por dous constituíntes básicos: o suxeito e o predicado. Por último, na Ortograf ía desta unidade lémbrase o concepto de sílaba tónica e a clasificación das palabras segundo o número de sílabas e segundo a posición da sílaba tónica.
Contidos mínimos Recoñecer as características propias da poesía, fronte a outro tipo de textos. Identificar sinónimos de palabras dadas. Distinguir o suxeito e o predicado dunha oración. Recoñecer as sílabas que forman unha palabra e clasificar palabras segundo o número de sílabas. Identificar a sílaba tónica das palabras e o acento gráfico.
Outros recursos A Editorial Anaya dispón de materiais de apoio para 5.º de Educación Primaria. Para esta unidade poden usarse: As actividades da unidade 2 do caderno do alumno, do Tratamento da diversidade, da Comprensión lectora e da Avaliación. O caderno Imaxes e palabras. Como reforzo e complemento para a lectura:
Competencias básicas Competencia para o tratamento da información. Investigar para obter información. Ordenar sintagmas para formar oracións e interpretalas correctamente. Competencia en comunicación lingüística. Establecer relacións semánticas lóxicas e comprender a interconexión entre as unidades gramaticais da lingua. Reflexionar sobre a lingua a partir do xogo. Competencia para aprender a aprender . Facer esquemas. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo f ísico. Recoñecer os cambios que se producen na paisaxe coa chegada do outono. Competencia cultural e artística. Coñecer a historia e a tradición de certos costumes autóctonos relacionados co outono: o Magosto.
40
– A. García Teijeiro: As catro estacións, ed. Galaxia, col. Árbore, 2002. – Anisia Miranda e Xosé Neira Vilas: Cantarolas , Edicións Xerais, col. Merlín, 1995. – Manuel María: Os soños na gaiola, Edicións Xerais, col. Merlín, 2007.
CD AUDIO e CD-ROM de Recursos O CD AUDIO que acompaña o libro do alumno contén o texto da lectura inicial e máis o ditado do apartado de Ortografía da unidade. O CD-ROM de recursos didácticos inclúe todo o material fotocopiable, así que tamén utilizarse a unidade 2 do Tratamento da diversidade, da Comprensión oral e lectora e da Avaliación. Así mesmo, serán de utilidade as actividades interactivas que tamén aparecen neste CD.
Esquema da unidade LECTURA
As catro estacións, Cantarolas
Comprendemos
COMPRENSIÓN E EXPRESIÓN
EXPRESIÓN ESCRITA
Comentamos Creamos
EXPRESIÓN
O rtimo poético
VOCABULARIO
Os sinónimos
GRAMÁTICA
Os compoñentes da oración
ORTOGRAFÍA
As sílabas tónicas e átonas
VOLVO ATRÁS
Repaso das unidades 1 e 2
SITUACIÓN COMUNICATIVA: VERSOS DE OUTONO
ESTUDO DA LINGUA
41
CONSIDERACIÓNS METODOLÓXICAS García Teijeiro (Vigo, Antonio 1952) é un dos poetas para o público infantil e xuvenil máis prolíficos da nosa literatura. É mestre e exerceu como crítico de literatura infantil nos xornais e revistas máis importantes de Galicia. Os seus poemas son de doada lectura e destacan polo seu ritmo e a abundancia de recursos fónicos.Ten publicada unha extensa obra poética para nenos e mozos, que comprende títulos como Coplas ; Nenos; Aloumiños ; As catro estac ións ; Ventos; Carabín, carabón; Poemas do Sol e da Lúa ; Lueiro de papel ; Na fogueira dos versos; Caderno de fume; Palabras envoltas en can- cións ; O que ven os ollos dos ne- nos (prosa poética), etc. Ten publicado ademais moitas obras narrativas para mozos e mozas.
As catro estacións . Libro de poe-
mas, ilustrado por Manuel Uhía, que teñen como motivo central as estacións do ano. Entre un poema de apertura e outro de peche, estrutúranse os demais poemas seguindo o ciclo estacional (seis poemiñas en cada estación). Os animais e os elementos da natureza aparecen como eixe central dos poemas, simbolizando o paso do tempo.
Anotacións
42
OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivo
Ler poemas con fluidez, coidando a entoación.
Criterios de avaliación • Le poemas con fluidez e corrección, poñendo especial coidado na entoación. • Comprende o sentido global dun poema e responde cuestións de reflexión re-
lacionadas co seu comentario.
COMPETENCIAS En comunicación lingüística
Diferenciar a poesía doutros xéneros literarios.
Cultural e artística
Valorar a creación poética como unha forma especial de expresión.
CONSIDERACIÓNS METODOLÓXICAS Xosé Neira Vilas (Gres, Val do Ulla, 1928), escritor e membro da Real Academia Galega. Desde a publicación en 1961 de Memorias dun ne- no labrego, converteuse nun dos autores clásicos da literatura galega. Pasou boa parte da súa vida fóra de Galicia (primeiro en Bos Aires e logo en Cuba). A súa extensa obra comprende narrativa, narrativa infantil e poesía, así como diversos textos de investigación e crítica. Unha selección dos seus mellores relatos foi recollida no volume Contos de tres mundos (Xerais, 1995).
Cantarolas. Libro de poesía para
nenos e nenas realizado xunto coa súa dona, Anisia Miranda.
SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS Pode iniciar a unidade preguntándolles aos rapaces e rapazas se coñecen algún poema de memoria ou pedíndolles que memoricen algún moi curtiño e que o reciten na clase. No libro As catro estacións atopará modelos moi válidos.
Dado que nos textos poéticos é esencial o ritmo e a correcta recitación, convén que os poemas propostos sexan lidos previamente polo profesor ou a profesora en voz alta, de maneira que o alumnado capte o ritmo, o lugar onde deben facer as pausas, etc. A continuación leranse individualmente e en voz alta, poñendo especial coidado na entoación.
Anotacións
43
SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES Comprendemos
Zoar: bufaba, fungar , bruar . • Testán: teimoso.
Obxectivo
– unha montaña; sucar – o mar; rinchante – unha porta oxidada; alpendre – unha casa de aldea; fungar – o vento. Oracións: resposta aberta.
Criterios de avaliación
1 •
2 Coto
3
Resposta de aplicación práctica.
Comentamos
Porque, despois do verán, xa comeza a ir máis frío e estes paxaros, como a maioría, non soportan as temperaturas baixas. • Emigran cara ao sur, a terras máis cálidas. • Porque voan todas xuntas, en bandadas.
4 •
• Vanse, vanse. Voan, voan. Todas
xuntas, todas xuntas. 5 • •
Unha noite. Moi forte e sen parar (con todos
os folgos que puido xuntar; bufaba teimoso, testán, sen acougo, veña de fungar, o vento rinchante).
Bufaba por todas partes: ao longo do val, no cume dos cotos, no piñeiral, nas tellas, no alpendre, na porta e no lar. •
•
Pola mañá.
Comentamos 6
Resposta aberta. Suxestións: a caída das follas, as castañas, o ceo gris, os días máis curtos...
Anotacións
44
OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN
Recoñecer o ritmo dun poema e os conceptos de verso, estrofa e personificación.
• Diferencia un poema doutro tipo de textos polo ritmo. • Coñece a diferenza entre verso e estrofa e pode identificar unha personifica-
ción.
COMPETENCIAS En comunicación lingüística
Comprender algúns trazos característicos do xénero poético e da linguaxe poética.
Cultural e artística
SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS Veremos ao longo deste curso diferentes aspectos dos textos poéticos. Comezaremos lembrando que é un verso e que é unha estrofa e insistindo na importancia da entoación.
Valorar a creación poética como unha forma especial de expresión.
Convén chamar a atención dos alumnos e alumnas sobre a diferenza formal entre os dous poemas que introducen a unidade: no de Neira Vilas, os versos agrúpanse en estrofas; o de García Teijeiro, en cambio, é un poema non estrófico, e nel os versos dispóñense dunha maneira peculiar.
SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 Actividade lectora. Son doce versos repartidos en tres estrofas. 2
Xoga á mariola (v. 4), visita a un veciño (v. 5), anda algo tristeiro (v. 8) e ten noiva (v. 9).
3
Poema 1: – Ten 19 versos, non ten estrofas. – Personificación: as andoriñas van collidas da man (v. 14) Poema 2: – Ten 16 versos e 4 estrofas. – Personificación: o vento aparece como un ser con vontade propia (botouse a zoar / con todos os fol- gos) e con características propias dun ser animado (teimoso, testán).
ACTIVIDADE COMPLEMENTARIA 1 Redacta un texto curtiño (5-10 liñas) sobre a Lúa, o Sol ou calquera outro elemento da natureza, pero personificado. Solución 1 Resposta de aplicación práctica. TRATAMENTO DA DIVERSIDADE Recoméndase a realización da acti vidade 1 de Reforzo.
Anotacións
45
SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS Convén recordarlles aos alumnos e alumnas a importancia de usar o dicionario, e no caso concreto das palabras sinónimas, a utilidade dos dicionarios de sinónimos e antónimos. Recomendamos o Dicionario Xerais de sinónimos e antónimos, de Luís Castro Macía (Edicións Xerais, 2006).
Se o profesor ou a profesora o estima oportuno, pode completar o vocabulario referido á fraga coa lámina das páxinas 8-9 do caderno Imaxes e palabras.
SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 Paisaxe – outoniza, terreo – abrupto, ambiente – húmido, chan – mollado. Follas – secas, ceo – encapotado, árbores – espidas, tempo – ventoso. 2 3
Resposta aberta. Paisaxe: fraga, souto, prado, regato. Clima: treboada, vento, chuvia, nu- beiro. Froitos: castaña , noz , landra, mazá. Animais: esquío, xabaril , teixugo.
Anotacións
46
OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivos
Dominar e utilizar o vocabulario referido ao outono.
Recoñecer e aplicar as palabras sinónimas.
Criterios de avaliación • Busca no dicionario, asimila e emprega léxico referido á paisaxe outonal. • Substitúe palabras referidas ao outono polos seus sinónimos.
4
– O fento medra moito nesta época. – O acivro bota boliñas vermellas. – Apaña as castañas que caeron dese castiñeiro. – Ten coidado, non te vaias mancar con esa silva. – Esa nogueira está cargadiña de noces.
5
Sendeiro – carreiro, rama – póla, frondoso – mesto, follaxe – follato, mato – matogueira.
6
Regueiro – regato, reirrei – xoaniña, lóstrego – relampo, landra – belota, ortiga – estruga.
COMPETENCIAS No coñecemento e a interacción co mundo físico
Percibir os cambios que se producen na paisaxe coa chegada do outono e respectar o contorno.
En comunicación lingüística
Utilizar o dicionario para buscar e procesar información.
Para aprender a aprender
Manexar de forma eficaz os recursos que proporciona o dicionario.
Desenvolver a atención para establecer relacións semánticas lóxicas.
TRATAMENTO DA DIVERSIDADE Recoméndase a realización da acti vidade 1 de Ampliación.
Anotacións
47
SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 – A chuvia cae sobre os tellados. – Vés? – Abre a porta. Son oracións porque comunican un sentido completo e o seu núcleo é un verbo. 2
– Os rapaces xogaban ao baloncesto no patio. – As cegoñas aniñaron no alto da torre. – Meu irmán colleu unha chea de castañas no souto. – As árbores quedan sen follas no outono. – As andoriñas voan todas xuntas sen descanso máis aló do mar.
Anotacións
48
OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivo
Diferenciar entre frase e oración e identificar os constituíntes inmediatos da oración.
Criterios de avaliación • Recoñece a frase e a oración como dous tipos diferentes de enunciados. • Identifica o suxeito e o predicado como compoñentes básicos da oración e re-
coñece os seus respectivos núcleos.
3
Resposta aberta. Suxestións: – A miña vila é un fermoso lugar para vivir. – A profesora puxo un exame moi fácil. – Meu pai fai unha crema de cabaza boísima. – Os esquíos comen landras. (Subliñado, o suxeito; en negriña, o núcleo do predicado).
4
Subliñamos o suxeito e destacamos en negriña o predicado: – Os rapaces xogaban ao baloncesto no patio. – As cegoñas aniñar on no alto da torre. – Meu irmán colleu unha chea de castañas no souto. – As árbores quedan sen follas no outono. – As andoriñas voan todas xuntas sen descanso máis aló do mar . • Núcleo do suxeito (por esta orde): rapaces, cegoñas, irmán, árbo- res, andoriñas. Núcleo do predicado (por esta orde): xogaban , aniñaron, colleu , quedan, voan.
COMPETENCIAS En comunicación lingüística
Comprender a interconexión entre as unidades gramaticais da lingua.
5
Subliñamos os complementos do verbo: – Miña nai é arquitecta. – A galiña pon os ovos no galiñeiro. – Os días fanse máis curtos. – Os valentes falan sen medo. – As uvas maduraron moi cedo.
ACTIVIDADE COMPLEMENTARIA 1 Escribe tres oracións que teñan os seguintes núcleos de suxeito e predicado: amiga
era
visitou
fume
montaña
subía
Solución 1 Resposta aberta. TRATAMENTO DA DIVERSIDADE Recoméndase a realización da actividade 2 de Reforzo e de Ampliación.
Anotacións
49
CONSIDERACIÓN METODOLÓXICA A clasificación das palabras segundo o número de sílabas e a identificación da sílaba tónica son contidos xa vistos no ciclo anterior. Unha vez asegurada a súa asimilación, os alumnos e as alumnas poderán clasificar as palabras segundo a posición da sílaba tónica, diferenciando entre palabras agudas, graves e esdrúxulas.
OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivo
Clasificar palabras segundo o número de sílabas, así como identificar a tónica e clasificalas segundo a posición desta.
Criterios de avaliación • Segmenta palabras nas súas sílabas e clasifícaas en monosílabas, bisílabas, trisí-
labas e polisílabas. • Recoñece a sílaba tónica das palabras e clasifícaas en agudas, graves e esdrú-
SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 1 cogomelo, 2 mazá, 3 folla, 4 paraugas, 5 chuvasqueiros. • Bisílabas: ma-zá , fo-lla. Trisílaba: pa-rau-gas. Polisílabas: co-go-me-lo , chu-vas- quei-ros . • Subliñada, a sílaba tónica. 2
A sílaba tónica é a penúltima en todos os casos, excepto en mazá, onde a sílaba tónica é a última.
Anotacións
50
xulas.
3
COMPETENCIAS En comunicación lingüística
Comprender e utilizar correctamente as normas ortográficas.
Son todas graves, excepto mazá, que é aguda. 1 teléfono (P), 2 rapaz (B), 3 butaca (T), 4 coxín (B), 5 pelota (T), 6 chan (M), 7 mesa (B), 8 lámpada (T), 9 testo (B), 10 parede (T), 11 retrato (T). • Subliñamos a sílaba tónica: te-lé-fo- no, ra-paz , bu-ta-ca, co-xín, pe-lo-ta, chan , me-sa , lám-pa-da , tes-to , pa- re-de, re-tra-to.
4 •
DITADO • Monosílabas: xa, hai , que. Bisílabas: verán, ventá, cacho. Trisílabas: castañas , preparar , ímo- nos. Polisílaba: esparexidas . • Agudas: verán, ventá, preparar . Graves: castañas, cacho. Esdrúxula: ímonos. (Subliñada, a sílaba tónica). TRATAMENTO DA DIVERSIDADE Recoméndase a realización da actividade 3 de Reforzo e de Ampliación.
Anotacións
51
RESUMO Cada liña dun poema é un verso. Unha estrofa é un grupo de versos separados dos demais por un espazo en branco.
A personificación consiste en atribuírlle a un ser inanimado calidades propias dos seres humanos.
As palabras que teñen significados iguais ou moi semellantes chámanse sinónimas.
A oración é unha palabra ou conxunto de palabras que expresan un sentido completo. A frase é un grupo de palabras cunha función dentro da oración.
O suxeito é a parte da oración que di quen realiza a acción. O predicado di o que fai o suxeito.
Nunha palabra, a sílaba tónica é a que se pronuncia con maior intensidade. As demais son sílabas átonas.
REFORZO Solucións 1 • O poema ten catro estrofas de catro versos cada unha. Levaba anteollos e un libro nas ás para contarlles contos ás pombiñas. Este recurso chámase personificación. •
• Alas
– ás, galiñas – pitas, golpes – raposos, palabras – verbas, bruxas – meigas, campos – leiras. 2
– A pomba / levaba anteollos. – Os contos da pomba / enchían as leiras. – O libro / contaba historias de animais. • Núcleo do suxeito (por esta orde): pomba, contos, libro. Núcleo do predicado (por esta orde): levaba, enchían, contaba. • Subliñados, os complementos do verbo.
3
Subliñamos a sílaba tónica: de-trás, lu-za-da , ár-bo-re, per-so-ni-fi-ca- ción, se-tem-bro, lós-tre-go .
Anotacións
52
OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivo
Sistematizar e resumir os contidos estudados.
Criterio de avaliación • Organiza e resume os contidos estudados.
E DOU UN PASO MÁIS COMPETENCIAS Cultural e artística
Coñecer a nosa historia e as nosas tradicións.
Solucións 1 A festa do Magosto celébrase nos primeiros días de novembro, xeralmente coincidindo con San Martiño (11 de novembro). Faise unha fogueira e ásanse as castañas nas súas brasas (moitas veces, tamén chourizos). Os rapaces e rapazas adoitan pintarse a cara cos tizóns e saltar as cacharelas. 2
O principal uso é a obtención da madeira, moi valorada para fabricar mobles, chans, instrumentos, etc. As landras do castiñeiro úsanse como alimento para os animais.
3
Souto.
ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS 1 Explica o significado destes refráns populares: – O que non ten maña, non come castaña. – Sempre o porco ruín ha topar cunha boa castaña. 2
Aprende esta cantiga popular: Teño un castaño moi alto, no tronco ten mil enredos, tampouco os namorados poden ter os ollos quedos.
3
Busca nun dicionario de sinónimos as seguintes palabras e copia un de cada unha: ourizo, braña, cume, souto.
Solucións 1 – Cómpre ter certa habilidade ou destreza para pelar unha castaña; quen non a ten, non pode comela. – As malas persoas teñen a sorte de dar con boas persoas. 3
Ourizo – casca, orizo; braña – bra- ñal , lameiro; cume – cumio, cima, coto, curota; souto – castañal , casti- ñeira.
Anotacións
53
SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 – Auga en agosto, nin bo viño nin bo magosto. – Polo Pilar as primeiras castañas has de asar. – Polo San Martiño castañas e viño. – Castañas polo Nadal saben ben e pártense mal. 2
Ou(ro) + to(lo) + (vera)no = outono.
3 Unha xargara, xergara, xirgara / ti-
ña tres xergaros, xirgaros, xargaros. / Se non tivese tres xirgaros, xarga- ros, xergaros / non sería unha xar- gara, xergara, xirgara.
OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivos
Ordenar e sistematizar información.
Reflexionar sobre a lingua.
Criterios de avaliación • Ordena sintagmas para descifrar información. • Aplica os seus coñecementos gramaticais e ortográficos en xogos lingüísticos. • Reflicte nun esquema os contidos estudados.
Unha xargará, xergará, xirgará / tiña tres xergarós, xirgarós, xarga- rós. / Se non tivese tres xirgarós, xargarós, xergarós / non sería unha xargará, xergará, xirgará. 4
Véxase a solución na imaxe do libro.
Anotacións
– monosílaba: 1 sílaba. Ex. sol Segundo o número de sílabas
– trisílaba: 3 sílabas. Ex. castaña – polisílaba: máis de 3 sílabas. Ex. andoriña
Palabra Segundo o lugar que ocupe a sílaba tónica
54
– bisílaba: 2 sílabas. Ex. cama
– agudas: a sílaba tónica é a última . Ex. cantar – graves: a sílaba tónica é a penúltima. Ex. fraga – esdrúxulas: a sílaba tónica é a antepenúltima . Ex. píntega
COMPETENCIAS Para o tratamento da información
Desenvolver a atención para ordenar e descifrar información.
En comunicación lingüística
Aplicar coñecementos gramaticais e ortográficos en xogos lingüísticos.
Para aprender a aprender
Saber sintetizar información e reflectila nun esquema.
SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 • Afouto, aínda, amodo, e, recreo, tempo, triste. • s. → recreo, tempo; adv. → aínda, amodo; adx. → afouto, triste; conx. → e. • afouto, -a adx. Dise da persoa que actúa con valentía e temeridade, sen considerar os perigos cos que se pode enfrontar. SIN. valente, ousado, destemido, intrépido. Ti es afouto de máis e calquera día vas levar un susto.
Monosílabas: vou, non, ben. Bisílabas: preto, clases, nenas. Trisílabas: andando, exames, arras- tro. Polisílaba: profesores. • Subliñada, a sílaba tónica. • Resposta aberta. Suxestión: Aguda: estudei . Graves: triste, cousas , pesados. Esdrúxulas: Quédame, síntome. •
2
Lugo: galego e castelán; Bilbao: éuscaro e castelán; Lleida: catalán e castelán; Valencia: valenciano e castelán; Lisboa: portugués; Salamanca: castelán; Madrid: castelán; Cádiz: castelán. • O éuscaro non procede do latín.
3
Seseo: *rapases, *abrasáronse, *oséano, *silensio. Gheada: *Alghúns , *náufragho . Os rapaces todos saíron a escape botándose no colo dos pais, dos avós, dos irmáns maiores que xa estaban en Primaria e viñan reco- llelos. Algúns ían moi ledos con- tando as novidades do profesor novo, outros abrazáronse aos seus coma un náufrago cando atopa unha táboa na inmensidade do océano. De todo había. De alí a un pouco a escola quedou en silencio.
CONTIDOS QUE SE REPASAN Orde alfabética das palabras.
Manexo do dicionario.
Léxico referido á escola.
Clasificación das palabras segundo o seu número de sílabas e identificación da sílaba tónica.
Linguas románicas.
O seseo e a gheada.
Anotacións
55
Unha banda de piratas Introdución A lectura inicial pertence á novela Os piratas da illa da Esperanza (de X.H.Rivadulla Corcón). Protagonizada por un grupo de amigos preadolescentes,adianta o eixe temático sobre o que se articula a unidade: a forma de ser das persoas.
Continuamos fomentando un hábito de traballo: usar o dicionario (escolar e de sinónimos e antónimos), analizar un texto de acordo cunhas pautas dadas, establecer relacións semánticas lóxicas, clasificar palabras, facer cadros e esquemas, buscar información en Internet, etc.
O fragmento seleccionado serve, así mesmo,como punto de partida para tratar, no apartado de Expresión, a narración dun feito de actualidade.
Convén, ademais espertar o interese do alumnado cara ás noticias de actualidade e facerlles ver as diferentes interpretacións que se poden ofrecer dun mesmo feito. É importante que aprendan a usar os medios de comunicación con responsabilidade e que vaian desenvolvendo certo espírito crítico.
A dobre páxina de Vocabulario céntrase, por unha parte, no léxico relativo aos sentimentos e calidades das persoas. Pártese de ilustracións para traballar adxectivos deste campo semántico, así como algunhas expresións de uso habitual que indican estados de ánimo. O concepto léxico-semántico abordado nesta unidade será o dos antónimos ou contrarios. A este respecto cómpre indicar que, se ben en ciclos superiores se aclarará a diferenza entre antónimos propiamente ditos, contrarios e complementarios, consideramos que neste nivel de aprendizaxe é máis adecuado designar todas estas variantes co termo xenérico de antónimos. No apartado de Gramática trabállanse as distintas clases de palabras. Trátase de que os alumnos e as alumnas as diferencien para que, nas unidades sucesivas, poidan profundar no estudo de cada unha delas. En Ortograf ía, unha vez asimilada a clasificación das palabras segundo a sílaba tónica, trátanse as normas básicas de acentuación, contido este que non adoita ofrecer grandes problemas ao alumnado.
Competencias básicas Competencia social e cidadá. Entender a amizade como unha relación entre as persoas establecida sobre a base do respecto e o cariño. Competencia cultural e artística. Redactar e ilustrar bre ves textos. Coñecer algunhas manifestacións da cultura popular. Competencia para aprender a apr ender. Facer esquemas. Competencia en comunicación lingüística. Establecer relacións semánticas lóxicas e clasificacións gramaticais. Competencia par a o tratamento da información. Coñecer e aplicar a estrutura e as características dun texto informativo: a noticia periodística. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo f ísico. Coñecer, valorar e respectar o noso contorno natural.
56
Metodoloxía
Contidos mínimos Recoñecer antónimos de palabras dadas. Identificar as diferentes clases de palabras. Saber acentuar graficamente as palabras agudas, graves e esdrúxulas.
Outros recursos e materiais A Editorial Anaya dispón de materiais de apoio para 5.º de Educación Primaria. No caso concreto desta unidade poderán utilizarse: As actividades da unidade 3 do caderno do alumno, do Tratamento da diversidade, da Comprensión lectora e da Avaliación. O caderno Imaxes e palabras. Como reforzo e complemento para a lectura: – X. H. Rivadulla Corcón: Os piratas da illa da Esperan- za, Edicións Xerais, col. Merlín, 2008. – Ramón Caride: A negrura do mar , Edicións Xerais, col. Merlín, 2006.
CD AUDIO e CD-ROM de Recursos O CD AUDIO que acompaña o libro do alumno contén o texto da lectura inicial e mais o ditado do apartado de Ortografía da unidade. O CD-ROM de recursos didácticos inclúe todo o material fotocopiable, así que tamén pode utilizarse a unidade 3 do Tratamento da diversidade, da Comprensión oral e lectora e da Avaliación. Así mesmo, serán de utilidade as actividades interactivas que tamén aparecen neste CD.
Esquema da unidade LECTURA
Os piratas da illa da Esperanza
Comprendemos
COMPRENSIÓN E EXPRESIÓN
EXPRESIÓN ESCRITA
Comentamos Creamos
EXPRESIÓN
A noticia periodística
VOCABULARIO
Os antónimos
GRAMÁTICA
As clases de palabras
ORTOGRAFÍA
O acento gráfico
VOLVO ATRÁS
Repaso das unidades 1 e 2
SITUACIÓN COMUNICATIVA: UNHA BANDA DE PIRATAS
ESTUDO DA LINGUA
57
CONSIDERACIÓNS METODOLÓXICAS Xosé Henrique Riv adulla Corcón (A Coruña, 1962) é poeta, narrador, dramaturgo e guionista. Na Radio Galega dirixe o programa A casa do vagabundo, e na TVG, os programas Planeta fantasía e Caravana de sabores . Preside a Asociación Galega de Guionistas e colaborou en diversos medios de comunicación ( La Voz de Galicia , El Correo Gallego, Faro de Vigo, Radio Nacional de España, Antena 3, Tele 5). En canto ao seu labor literario, culti va varios xéneros. Publicou as novelas O bebé máxico (2000), Do mar é a noite (2002), O elefante dunha soa orella (2004) e Os piratas da illa da Esperanza (Xerais, 2008). Da súa obra poética, destacamos os poemarios Igor de Albatros en Selene (con Lino Braxe e J. Béjar, 1985), Taberna á deriva (2002) e O adeus do vello mariñeiro (Xerais, 2007). Polo que respecta ao teatro, estreou as pezas Festa rachada (1985), ¡Furga garabela! (2001, con dirección propia), Praia na noite (2002), O soño de Ulises (2002), Salitre (2003, con dirección propia) e O inxenioso cabalo Rocinante da Mancha (2004).
Os piratas da illa da Esperanza é unha novela de temática mariñeira que, ilustrada por Adrián Solleiro, convida á engaiolante lectura de peripecias vividas desde a lealdade e a amizade. A illa do tesouro, de Robert Louis Stevenson, é o libro máis especial para os protagonistas da historia: os cinco membros do Club de Lectura Pedra dos Corvos. Cando coñecen o Vagabundo, un vello e nobre navegante, que se con vertirá nun amigo máis do grupo, vi virán unha arriscada aventura que os levará a embarcarse no Praia de Quenxe para procurar un tesouro na illa da Esperanza e a enfrontarse a unha situación tan inesperada coma dolorosa.
Anotacións
58
OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivo
Ler unha narración de forma comprensiva.
Criterios de avaliación • Le unha narración con fluidez e corrección. • Comprende o sentido global dun texto narrativo e identifica os seus elemen-
tos máis característicos: espazo, tempo, personaxes e narrador.
COMPETENCIAS En comunicación lingüística
Ler diferentes tipos de textos con fluidez de forma comprensiva.
Cultural e artística
Valorar a lectura como unha peza fundamental no noso desenvolvemento como persoas.
SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS O texto seleccionado para introducir esta unidade fomenta, por unha banda, o interese pola lectura, que aquí se presenta e se vive como unha aventura; por outra banda, incide no valor da amizade, entendida como complicidade, colaboración e solidariedade.
E xa que esta banda de «arriscados piratas» emprenderon a súa peripecia animados polo libro A illa do te- souro , sería interesante contarlles brevemente aos alumnos e alumnas o argumento desta novela, que atraeu a tantas xeracións de lectores novos. Así entenderán de onde tomaron estes rapaces os seus nomes ou que o galeón Praia de Quenxe ben podía ser A Española.
Así mesmo, pódese ler na clase algún fragmento da obra de R. L. Stevenson, de maneira que os nenos e nenas se decaten mellor do paralelismo que se pode establecer coa de Rivadulla Corcón. Aconsellamos A illa do tesouro traducida por Xavier Alcalá e publicada por Edicións Xerais (col. Xabarín de ouro) no ano 2003.
Fágalles notar, ademais, que o texto está escrito en primeira persoa, posto que é o protagonista (Mario Stevenson) quen conta o que lle pasou, igual que Jim Hawkins. As voces da narración estudaranse máis adiante (na unidade 7), pero convén que o alumnado se vaia fixando en certas características dos textos que permiten diferencialos doutros.
E antes de abordar a lectura, cómpre deterse no vocabulario que aparece na marxe, co fin de evitar interrupcións posteriores.
Social e cidadá
Entender a amizade como unha relación entre as persoas establecida sobre a base do respecto e o cariño.
Anotacións
59
SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES Comprendemos 1
Mandaricas: mandón, que lle gusta Mandaricas: Intrépido:: moi valenmoito mandar. Intrépido te, que non se detén ante o perigo. Por quendas: quendas: seguindo unha orde, de maneira que lle toque cada vez a un membro dun grupo. Insignificante:: tan pequeno que case non ten te importancia.
Comentamos
Hai catro anos, máis ou menos. • De Muxía. • En busca dun tesouro, á illa da Esperanza.
2 •
Un dos rapaces que participou na aventura pirata. • Mario tiña dez anos; Uxía e Lola ían na súa clase. Xan tiña dous anos máis e ía na mesma clase que Luísa, en 6.º. Xan era o maior, e Lola, a máis nova. soluci ón na imaxe do li• Véxase a solución bro. • Xan era o líder. Admirá Admirábano bano porque era moi decidido e valente e porque era un gran pescador.
3 •
4
Para que lles dese tempo a xogar un pouco antes de entrar en clase.
5
A illa il la da d a Esperanza Es peranza;; o barco, Praia de Quenxe; a vila, Muxía; a praia da Arliña; o Club de Lectores Lectores Pedra Pedra dos Corvos. • O nome do club facía referencia a unha pedra que había no medio do mar, preto da praia, onde paraban a descansar os corvos mariños.
Creamos 6
Resposta aberta.
7
Resposta de aplicación práctica.
Anotacións
60
OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivos
Recoñecer as características dunha noticia periodística e aplicalas en creacións propias.
Criterios de avaliación • Recoñece os trazos característicos dunha noticia periodística. • Escribe unha noticia periodística de acordo cunhas pautas.
COMPETENCIAS Competencia para o tratamento da información
Coñecer e aplicar a estrutura e as características dun texto informativo: a noticia periodística.
CONSIDERACIÓN METODOLÓXICA Trátase de ensinarlles a contar os feitos de actualidade seguindo unhas pautas e unha orde ou secuencia, de maneira que aparezan todos os datos necesarios para a súa correcta interpretación.
En comunicación lingüística
Redactar textos adecuadamente, seguindo unhas pautas.
SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 • Que ocorreu. Organizouse un barullo no hospital de Cee, porque un corvo comezou a voar polo interior, buscando a cociña. ixo. O corvo. • Quen o f ixo. • Onde ocorreu. No hospital de Cee. • Cando sucedeu. O pasado sábado. sucedeu. Por Porque que uns ra• Por que sucedeu. paces que foran visitar un amigo seu, ingresado no centro hospitalario, lle levaran un corvo para que lle fixese compañía. O corvo escapouse e aí empezou todo. 2
Resposta de aplicación práctica.
Anotacións
61
SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS O campo semántico da forma de ser e dos estados de ánimo pode ser ampliado con adxectivos como ca- riñoso/-a, arisco/-a, compasivo/-a, desgraciado/-a, envexoso/-a, dis- traído/-a, doce, rancoroso/-a, ten- ro/-a, etc.
Será conveniente mostrar na clase algún dicionario de sinónimos e contrarios, para que comprendan a súa estrutura e practiquen o seu manexo, xa que é este un material de consulta do que non dispoñen todos os alumnos e alumnas. Recomendamos o Dicionario Xerais de sinónimos e antónimos, de Luís Castro Macía (Edicións Xerais, 2006).
SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 Resposta aberta. Suxestión: (Indíquelles que un mesmo adxecti vo pode valer para varios var ios persona p ersona-xes). Dani: mandaricas, valente. Catuxa: divertida, bromista. Estevo: covarde, apoucado. Pili: forte, divertida. Suso: idealista, romántico. Rita: vaidosa, fachendosa. 2
fachendo chendosa sa; medoñento Presumida – fa – covarde; graciosa – divertida; mandón – mandaricas , autoritario ; intrépida – valente; soñador – idealis- ta, romántico.
3
Resposta aberta.
4
Está coma un cuco – alegre, quedou de pedra – abraiado , anda amouchado – triste , púxose de mil cores – vergoñento, está feito unha fera – anoxado, tremía coma un xunco – medrosa.
5
Anoxado – anoxo, alegre – alegría , medrosa – medo, vergoñento – ver- goña, abraiado – abraio.
Anotacións
62
OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivos
Dominar e utilizar o vocabulario relacionado co aspecto físico e coa forma de ser. Recoñecer e aplicar as palabras antónimas.
Criterios de avaliación • Asimila e aplica aplica o vocabulario vocabulario aprendido: aprendido: léxico relacionado relacionado coa forma de ser
e palabras e expresións da lectura. • Relaciona palabras cos seus antónimos e diferencia entre sinónimos e antóni-
mos. • Busca os antónimos de certas palabras nun dicionario de sinónimos e antóni-
mos.
6
Calidades positivas: pacífico, xene- rosa, realista, educada, fantasioso, simpático. Calidades negativas: groseira, anti- pático , avarenta, fantasioso , vio- lento. Fantasioso aparece nas dúas listas ( porque a súa consideración como calidade positiva ou negativa é moi subxectiva).
7
Véxase a solución na imaxe do libro.
8
Véxase a solución na imaxe do libro.
9
Amoucado – espelido; trangalleiro – serio, sensato; retranqueiro – since- ro; túzaro – sociable.
COMPETENCIAS En comunicación lingüística
Utilizar o dicionario para buscar e procesar información.
Para aprender a aprender
Manexar de forma eficaz os recursos que proporciona o dicionario.
Desenvolver a atención para establecer relacións semánticas lóxicas.
Social e cidadá
Respectar a forma de ser dos demais e desenvolver a empatía para comprender as emocións e os sentimentos dos outros.
TRATAMENTO DA DIVERSIDADE Recoméndase a realización da actividade 1 de Reforzo e de Ampliación.
Anotacións
Sinónimo
Antónimo
lixeiro
torpe
bo
malo
amable
afable
desagradable
folgazán
lacazán
traballador
valoroso
valente
covarde
áxil bondadoso
63
CONSIDERACIÓNS METODOLÓXICAS Nesta dobre páxina faise unha presentación das distintas clases de palabras, e trabállanse en conxunto, sen profundar en ningunha delas en concreto. O seu estudo individualizado e máis polo miúdo estenderase ao longo das unidades 4-15.
Aínda que se contempla nas actividades e nos exemplos, no cadro teórico (páxina 40) falta unha categoría: o verbo. Os alumnos e alumnas xa saben identificalo, e coñecen a súa relevancia en tanto que núcleo da oración; daquela, pode pedirlles que desenvolvan a atención e reflexionen para deducir a clase de palabra que falta no recadro.
SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 Resposta aberta. Suxestións: Nomes: tempo (l. 1, páx. 34), aven- tura (l. 1, páx. 34), tesouro (l. 2, páx. 34), Mario (l. 2, páx. 34). Determinantes: algún (indefinido, l. 1, páx. 34), uns (artigo indeterminado, l. 4, páx. 34), meu (posesivo, l. 2, páx. 35). Adxectivos: verdadeiros (l. 11, páx. 34), intrépido (l. 6, páx. 35). Adverbios: Xa (l. 1, páx. 34), agora (l. 3, páx. 34). Pronome: eu (pron. persoal, l. 3, páx. 34). Preposicións: dende (l. 1, páx. 34), en (l. 8, páx. 34). Conxuncións: que (l. 1, páx. 34), e (l. 2, páx. 34). 2
Resposta aberta. Suxestións: – Os amigos xúntanse acotío. – Os amigos rinse acotío. – Os amigos divírtense acotío. – Os amigos escríbense acotío.
3
Resposta aberta. Suxestións: – Os rapaces len acotío. – As profesoras len acotío. – Estes piratas len acotío. – Meus pais len acotío.
Anotacións
64
OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivo
Coñecer e identificar as diferentes clases de palabras.
Criterio de avaliación • Diferencia as distintas clases de palabras.
4
Det. → un (artigo indeterminado), os (artigo determinado), meu (posesivo). Adx. → intrépido. Pron. → Eu (pron. persoal), el (pron. persoal). Nomes → pescador , polbo, praia , home. Adv. → sempre, xa, nunca. Prep. → a, en. Conx. → e, que. Verbos (falta a categoría na lista) → fixese, convertería.
5
Os: determinante (artigo determinado), señores : nome ou substantivo, meses: nome ou substantivo, fixe- ron: verbo, as: determinante (artigo determinado), casas: nome ou substantivo, con : preposición, anacos : nome ou substantivo, de : preposición, lúa : nome ou substantivo, con : preposición, pingas : nome ou substantivo, de: preposición, auga : nome ou substantivo.
6
– Son Mario Stevenson e teño catorce anos. – O verdadeiro nome de John Pelo Crecho é Xan. – Nós vivimos unha aventura emocionante. – Luísa e Lola serían as grumetes. – A bandeira pirata ten unha arrepiante caveira.
COMPETENCIAS En comunicación lingüística
Comprender e analizar a estrutura da lingua: desde unidades máis amplas (oración) ata unidades menores (palabras).
TRATAMENTO DA DIVERSIDADE Recoméndase a realización da actividade 2 de Reforzo e de Ampliación.
Anotacións
65
SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS Cómpre facerlles ver aos alumnos que a meirande parte das palabras teñen acento, aínda que só algunhas levan acento gráfico.
Se o nivel da clase o permite, pode poñerlles un texto breve no que, a partir da lectura en voz alta, eles mesmos se decaten de que palabras son tónicas e que palabras son átonas (artigos, preposicións, conxuncións…). Tamén, con esta mesma finalidade pode utilizar a lectura da lectura ou o ditado locutados no CD audio. No exercicio 1, pídalles que escriban as palabras en maiúscula, para facer fincapé no feito de que as letras maiúsculas tamén deben acentuarse.
SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 PORTUGUÉS, ACTRIZ, CARAVEL, CEMPÉS, ESQUÍ, LACAZÁN, REDACTOR, VIOLÍN.
Anotacións
66
OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivo
Coñecer e aplicar correctamente as regras básicas de acentuación.
Criterio de avaliación • Aplica as normas básicas de acentuación segundo as palabras sexan agudas,
graves ou esdrúxulas.
2
Sen til: aventura , conto, paxaro, se- gredo, grumete. Con til: inútil , áxil , álbum, néctar , automóbil , hábil , mísil .
3
Agudas: tamén , descansar , panta- lóns , xampú , tripulación , mazás , menor . Graves: móbil , cómic , portátil , bí- ceps, téxtil , lapis. Esdrúxulas: harmónica, mecánico, capítulo , píntega, céspede, século, helicóptero.
COMPETENCIAS En comunicación lingüística
Comprender e utilizar correctamente as normas ortográficas.
DITADO • Agudas: provisións, salvación. Graves: pirata , fame , estabamos , miserable , mortes. Esdrúxulas: deixáranos , morrése- mos, súpeto, fantasmagóricas. • Provisións leva til porque é aguda e remata en vogal + -ns . Salvación leva til porque é aguda e remata en vogal + -n. Pirata, fame, estabamos, miserable e mortes non levan til porque son graves que rematan en vogal ou en -s. Deixáranos, morré- semos, súpeto e fantasmagóricas levan til porque son esdrúxulas. DITADO COMPLEMENTARIO – A educación pública é necesaria. – Todos os nenos e nenas teñen dereito a estudar. – Receitoulle uns fármacos para a tose. – Deixa o lapis e a goma no caixón do escritorio. – O cóndor voaba sobre as montañas. TRATAMENTO DA DIVERSIDADE Recoméndase a realización da actividade 3 de Reforzo e de Ampliación.
Anotacións
67
RESUMO A noticia periodística é a narración dun feito de actualidade.
As palabras que teñen significados contrarios chámanse antónimas.
As palabras pódense clasificar en grupos, chamados clases de palabras.
A maior forza con que pronunciamos a sílaba tónica dunha palabra chámase acento. O signo co que se marca nalgunhas palabras chámase acento gráfico ou til.
As palabras agudas levan til cando rematan en vogal, vogal + -s, vogal + -n ou vogal + -ns . As graves lévano cando rematan en consoante distinta de -n ou -s . As esdrúxulas lévano sempre.
REFORZO Solucións 1 Actividade práctica. 2
Resposta aberta. • Resposta de aplicación práctica.
3
Pequenos – maiores, nunca – sem- pre, inimigos – amigos, covardes – arriscados , afastados – xuntos, despois – agora.
4
a) Determinantes: Este (demost.), un (art. indet.), As (art. det.). b) Substantivos: visita. c) Adxectivos: cultural , históricos. d) Verbos: poñen, completa , conti- nuarán. e) Adverbios: conxuntamente. f) Preposicións: con. g) Conxuncións: que.
5
Resposta aberta.
6
Agudas: campá, galeón , testán, lec- tor , atrás, hospital . Graves: doutora, túnel , pirata, líder . Esdrúxulas: intrépido, película.
7 Campá
leva til porque é aguda e remata en vogal. Galeón e testán , porque son agudas rematadas en -n. Atrás, porque é aguda e remata en -s. Túnel e líder levan til porque son graves e rematan en consoante distinta de -n e de -s. Intrépido e película levan til porque son esdrúxulas (e as esdrúxulas sempre levan til). Lector e hospital non levan acento gráfico porque son agudas que rematan en consoante distinta de -n e de -s . Pirata non leva til porque é grave e remata en vogal.
68
OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivo
Sistematizar e resumir os contidos estudados.
Criterio de avaliación • Organiza e resume os contidos estudados.
E DOU UN PASO MÁIS COMPETENCIAS No coñecemento e a interacción co mundo físico
Coñecer, valorar e respectar o noso contorno natural.
SUXESTIÓNS METODOLÓXICAS Na páxina de Internet indicada no libro atopará información suficiente sobre todas as illas.
No seguinte enderezo, pode consultar algunhas cantigas tradicionais moi populares: http://ww w.geocities.com/Area51/ Shadowlands/ 7336/canpop.htm
SOLUCIÓNS 1 Resposta aberta. 2 Ai
Pepiño, adeus... Ai Sálvora, ai san Vicente!, ai Sálvora, adeus, Mourente!, ai Sálvora, boca da ría!, para boas mozas en Vilagarcía! Ai Pepiño, adeus... Ai Sálvora, vento norteiro!, ai Sálvora, meu compañeiro!, ai Sálvora, vento ventiño!, xa están as rapazas na punta de Aguiño. Ai Pepiño, adeus...
Anotacións
69
SOLUCIÓNS DAS ACTIVIDADES 1 Resposta de aplicación práctica. 2 3
4
Está receoso, desconfía. Deixa de pintar a mona: deixa de facer parvadas. Pasouse da raia: excedeuse, esaxerou moito un comentario, unha crítica... Montou un número!: deu un espectáculo, causou vergonza, armou un escándalo... Hai que andar con pés de la: hai que andar con coidado, con precaución ou delicadeza. Ten moi malas pulgas: ten moi mal xenio. É un cacho de pan: é moi boa persoa. Debuxo: Resposta de aplicación práctica.
OBXECTIVOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN Obxectivos
Obter e sistematizar información.
Reflexionar sobre a lingua.
Criterios de avaliación • Elabora un cuestionario. • Interpreta e explica o sentido figurado de certas expresións. • Reflicte nun esquema os contidos estudados.
Véxase a solución na imaxe do libro.
Anotacións
– vogal: mazá. – -n: galeón – -s: compás. – ns: calcetíns. Rematadas en consoante distinta de -n ou s: - cómic, álbum, néctar
esdrúxulas Sempre: teléfono, semáforo, libélula
70
