www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM PR ĪMUM CAP. I.
IMPERIUM R ŌMĀ NUM
5
R ōma in Italiā est. Italiā in Eur ō pā est. Graecia in Eur ō pā est. Italiā et Graecia in Eur ō pā sunt. Hispānia in Eur ō pā est. Hispānia et Italiā et Graecia in Eur ō pā sunt. Aegyptus in Eur ō pā nōn est, Aegyptus in Āfricā est. Italiā nōn in Āfricā est, Italiā in Eur ō pā est. Graecia quoque in Eur ō pā est. Syria nōn
10
est in Eur ō pā, sed in Asi ā. Arabia quoque in Asiā est. Syria et Arabia in Asiā sunt. Hispānia nōn in Asiā, sed in Eur ō pā est. Gallia quoque in Eur ō pā est. Hisp ānia et Gallia sunt in Eur ō pā. Ubi est R ōma? R ōma in Italiā est. Ubi est Itali ā? Italiā in Eur ō pā est. Ubi sunt Gallia et Germ ānia? Gallia et Germānia in Eur ō pā sunt. Ubi
15
est Aegyptus? Aegyptus n ōn in Eur ō pā sed in Āfricā est. Ubi est N ī lus? lus? N ī lus lus in Āfricā est. Ubi est Rhenus? Rhenus est in Germānia. N ī lus lus fluvius est. Rhenus fluvius est. N ī lus lus et Rhenus fluvii sunt. Danuvius quoque fluvius est. Tiberis et Rubico fluvii in Italiā sunt. N ī lus lus fluvius magnus est. Rubico nōn est fluvius magnus, Rubico
20
fluvius parvus est. Rhenus nōn est fluvius parvus, sed fluvius magnus. N ī lus lus et Rhenus fluvii magni sunt. N ī lus lus et Rhenus nōn sunt fluvii parvi. Oceanus Atlanticus est magnus. Corsica insula est. Itali ā insula nōn est. Corsica et Sardinia et Sicilia insulae sunt. Melita quoque insula est. Sicilia insula magna est.
25
Melita insula parva est. Britannia n ōn insula parva, sed insula magna est. Sicilia et Sardinia nōn insulae parvae, sed insulae magnae sunt. Brundisium oppidum est. Tusculum oppidum est. Brundisium et Tusculum oppida sunt. Sparta et Delphi oppida sunt. Brundisium oppidum magnum est. Tusculum est oppidum parvum. Delphi quoque
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM PR ĪMUM CAP. I.
30
opidum parvus est. Tusculum et Delphi nōn oppida magna sed oppida parva sunt. Ubi est Sparta? Sparta in Graecia est. Sparta opidum Graecum est. Sparta et Delphi oppida Graeca sunt. Tusculum n ōn oppidum Graecum, sed oppidum R ōmanum est. Tusculum et Brundisium oppida R ōmana
35
sunt. Corsica insula R ōmana est. Creta, Cythera, Rhodus, Naxus, Chios, Lesbos, Euboea insulae graecae sunt. In Graecia multae insulae sunt. In Italiā et in Graecia sunt multa oppida. In Gallia et in Germ ānia multi fluvii sunt. In Āfricā nōn multi fluvii sunt, in Āfricā pauci fluvii sunt. In Arabia sunt pauca oppida, pauci fluvii. Insulae Graecae nōn paucae, sed
40
multae sunt. Num R ōma in Graecia est? R ōma n ōn in Graecia, sed in Italiā est. Num Arabia est in Eur ō pā? N ōn in Eur ō pā, sed in Asiā est Arabia. Num Creta oppidum est? Creta oppidum nōn est! Creta insula est. Num brundisium quoque insula est? Brundisium nōn est insula! Quid est
45
Brundisium? Brundisium oppidum est, nōn insula. Quid est Eubocea? Eubocea insula Graeca et. Quid est Rubico? Rubico parvus fluvius est. Num oceanus Atlanticus Atlanticus parvus est? Nōn parvus, sed magnus est oceanus Atlanticus! Num Delphi oppidum R ōmanum est? Delphi nōn oppidum
50
R ōmanum, sed oppidum Graecum est. Quid est Tusculum? Tusculum quoque oppidum est, sed Tusculum est oppidum R ōmanum. Num multa oppida sunt in Arabia? In Arabia n ōn multa, sed pauca oppida sunt. Num imperium R ōmanum in Asiā est? Imperium R ōmanum est in Eur ō pā, in Asiā, in Āfricā. Magnum est imperium R ōmanum!
55
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM PR ĪMUM CAP. I.
GRAMMATICA LATINA 60
Litterae et numeri
I numerus est. II numerus est. I et II numeri sunt. III quoque numerus est. I, II, III numeri R ōmani sunt. II numerus parvus est. MMMCCCXXXIII numerus magnus est. a littera est. b littera est. a et b litterae sunt. c quoque littera est. a, 65
b, c tres (III) litterae sunt. A, B, C litterae magnae sunt. a, b, c litterae
parvae sunt. a littera prima (I) est. b littera secunda (II) est. c littera tertia (III) est. γ littera Graeca est. g nōn littera Graeca, sed littera Latina est. a, b, c litterae Latinae sunt. α, β, γ litterae Graecae sunt.
‘Fluvius’ 70
vocabulum
Latinum
est.
‘Ποταμ〉ω’’ ‘Ποταμ〉ω
vocabulum
Graecum est. ‘Fluvius’ et ‘insula’ vocabula Latina sunt. ‘Ποταμ〉ω ‘ Ποταμ〉ω’’ et ‘νησοω’ νησοω’ vocabula Graeca sunt. ‘Nōn’, ‘ubi’, ‘magnus’, ‘Graecus’ vocabula Latina sunt. Capitulum primum parvum est. Capitulum secundum et capitulum tertium duo (II) capitula magna sunt. Quid est III? III numerus R ōmanus est. III, II, I numeri R ōmani
75
sunt. Num III numerus primus est? III n ōn numerus primus, sed numerus tertius est. Quid est γ? γ littera Graeca est. Num c et d litterae Graecae sunt? c et d nōn litterae Graecae, sed litterae Latinae sunt. Quid est ‘νησοω ‘νησοω’? ’? ‘ Νησοω’ Νησοω’ vocabulum Graecum est. Num
80
‘littera’ et ‘numerus’ vocabula Graeca sunt? ‘Littera’ et ‘numerus’ n ōn vocabula Graeca, sed vocabula Latina sunt. ‘Vocabulum’ quoque vocabulum Latinum est!
Singularis et pluralis 85
N ī lus lus fluvius magnus est.
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM PR ĪMUM CAP. I.
N ī lus lus et Rhenus fluvii magni sunt. ‘Fluvius’ singularis est. ‘Fluvii’ pluralis est. Singularis: -us. Pluralis: -i 90
Exempla: fluvius fluvii; numerus, numeri; magnus, magni; parvus, parvi; R ōmanus, R ōmani. Rubico nōn fluvius magnus, sed fluvius parvus est. Rhenus et Danuvius nōn fluvii parvi, sed fluvii magni sunt. III numerus R ōmanus est. I, II, III numeri R ōmani sunt.
95
Corsica insula magna est. Corsica et Sardinia insulae magnae sunt. ‘Insula’ singularis est. ‘Insulae’ pluralis est. Singularis: -a. Pluralis: -ae. Exempla: insula, insulae; littera, litterae; magna, magnae; parva,
100
parvae; Graeca, Graecae; Graecae; Latina, Latinae. Latinae. Melita nōn insula magna, sed insula parva est. Sicilia et Sardinia nōn insulae parvae, sed insulae magnae sunt. γ littera Graeca est, g littera Latina est. α, β, γ nōn litterae Latinae, sed litterae Graecae sunt. Brundisium oppidum magnum est.
105
Brundisium et Sparta oppida magna sunt. ‘Oppidum’ singularis est. ‘Oppida’ pluralis est. Singularis: -um. Pluralis: -a. Exempla: oppidum, opida; vocabulum, vocabula; capitulum, capitula; magnum, magna; parvum, parva; Latinum, Latina; Graecum,
110
Graeca. Delphi nōn oppidum parvum est. Sparta et Brundisium nōn oppida parva, sed oppida magna sunt. ‘Insula’ vocabulum Latinum est, ‘νησοω ‘νησοω’’ vocabulum Graecum est. ‘Secundus’ et ‘tertus’ nōn vocabula Graeca, sed vocabula Latina sunt.
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM SECUNDUM CAP. II.
OMANA FAMILIA R OMANA
5
Iulius vir Romanus est. Aemilia femina Romana est. Marcus puer Romanus est. Quintus quoque puer Romanus est. Marcus et Quintus non viri, sed pueri sunt. Iulia puella Romana est. Num Iulius femina est? Iulius femina non est! Iulius est vir. Medus quoque vir est. Delia femina est. Num marcus et Quintus puellae
10
sunt? Marcus et Quintus pueri sunt, non puellae. Iulia parva puella est. Iulius, Aemilia, Marcus, Quintus, Iulia, Delia Medus-que sunt familia Romana. Iulius pater est. Aemilia est mater. Iulius pater Marci est. Iulius pater Quinti est. Iulius pater Iuliae est. Aemilia mater Marci est. Aemilia mater Iuliae quoque est. Marcus filius Iulii est. Marcus filius
15
Aemiliae est. Quintus quoque filius Iulii et Aemiliae est. Quintus quoque filius Iulii et Aemiliae est. Iulia est filia Iulii et Aemiliae. Quis est Marcus? Marcus puer Romanus est. Quis est Quintus? Quintus quoque puer Romanus est. Quis est pater Marci et Quinti? Iulius est pater marci et Quinti. Quae est mater Marci et Quinti? Mater Marci et
20
Quinti est Aemilia. Quae est Iulia? Iulia puella Romana est. Quae mater Iluliae est? Aemilia mater Iuliae est. Quis pater Iuliae est? Iulius pater Iluliae est. Iulia filia Iulii est. Qui sunt filii Iulii? Filii Iulii sunt Marcus et Quintus. Marcus, Quintus Iulia-que sunt tres liberi. Liberi sunt filii filiae-
25
que. Marcus, Quintus Iulia-que sunt liberi Iulii et Aemiliae. In familia Ilulii sunt duo filii et una filia. In familia Iulii sunt tres liberi. Num Medus filius Iulii est? Medus filius Iulii non est, Medus servus Iulii est. Iulius dominus medi est. Iulius dominus servi est. Davus quoque servus est. Medus et Davus duo servi sunt. Iulius dominus Medi
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM SECUNDUM CAP. II.
30
et Davi est. Iulius dominus servorum est. Iulius non est pater servorum. Iulius pater Marci et Quinti est. Iulius pater puerorum est. Num Delia filia Aemiliae est? Delia filia Aemiliae non est, Delia est ancilla Aemiliae. Aemilia domina Deliae est. Aemilia domina ancillae est. Syra quoque ancilla est. Delia et Syra duae ancillae sunt. Aemilia
35
domina ancillarum est. Aemilia non est mater ancillarum. Aemilia mater Iuliae est. Qui sunt Medus et Davus? Medus et Davus servi sunt. Quae sunt Delia et Syra? Delia et Syra sunt ancillae. Servi et ancillae liberi non sunt. Quot liberi in familia sunt? In familia sunt tres liberi. Quot filii et
40
quot filiae? Duo filii et una filia. Quot servi sunt in familia? In familia Ilulii sunt centum servi. In familia multi servi, pauci liberi sunt. Iulius dominus multorum servorum est. ‘Duo’ et ‘tres’ numeri sunt. ‘Centum’ quoque numerus est. Numerus servorum est centum. Numerus liberorum est tres. Numerus
45
filiorum est duo. Num numerus filiarum duae est? Numerus filiarum non est duae, sed una. Centum numerus magnus est. Unus, duo, tres numeri parvi sunt. Numerus servorum magnus est. Numerus liberorum parvus est. In familia magnus numerus servorum, parvus numerus liberorum est. Medus servus Graecus est. Delia est ancilla Graeca. Iulius est
50
dominus servi Graeci. Aemilia domina ancillae Graecae est. In familia Iulii multi servi Graeci sunt. In familia Iulii multi servi Graeci sunt. In familia magnus numerus servorum Graecorum est. Magnus numerus servorum Graeci sunt. Magnus numerus ancillarum Graecae sunt. Multi servorum sunt Graeci multae-que ancillarum sunt Graecae.
55
Num Aemilia femina Graeca est? Aemilia non femina Graeca, sed Romana est. Num Iulius vir Graecus est? Iulius non vir Graecus, sed Romanus est. Viri Romae non Graeci, sed Romani sunt.
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM SECUNDUM CAP. II.
Sparta oppidum Graecum est. Viri Spartae Graeci sunt. Viri oppidi sunt Graeci. In Graecia magnus numerus oppidorum est. Viri oppidorum 60
Graecorum sunt Graeci. In Gallia et in Germania magnus numerus fluviorum est. Fluvii Galliae et Germaniae magni sunt. Num fluvii Africae magni magni sunt? In Africa unus fluvius magnus est: Nilus. Ceteri fluvii Africae parvi sunt. Num insulae Graecae magnae sunt? Creta et Eubocea duae insulae magnae sunt, ceterae insulae Graecae sunt
65
parvae. Brundisium et Sparta Sparta et Delphi tria oppida oppida sunt. Quot sun liberi Iulii? Liberi Ilulii sunt tres. Quot filiae? In familia Iulii una filia est, ceteri liberi sun filii. Quis est Cornelius? Cornelius vir Romanus est. Qui sunt Iulius et Cornelius? Iulius et Cornelius duo viri Romani sunt. Num Cornelius
70
pater Marci est? Cornelius pater Marci Marci non est. Marcus filius filius Iulii est. Cornelius: “Quis est Marcus?” Iulius: “Marcus filius meus est.” Cornelius: “Num Medus quoque filius tuus est?” Iulius: “Medus filius meus non est! Filii mei parvi pueri sunt.”
75
Cornelius: “Quis est Medus?” Iulius: “Medus servus meus est. Medus et Davus servi mei sunt. Filii mei sunt Marcus et Quintus.” Cornelius: “Num Delia filia tua est?” Iulius: “Delia filia mea non est! Filia mea puella parva est.”
80
Cornelius: “Quae est Delia?” Iulius: “Delia ancilla mea est. Delia et Syra ancillae meae sunt. Filia mea est Iulia.” Cornelius: “Familia tua non parva est! Quot sunt servi tui?” Iulius. “Servi mei sunt centum. In familia mea centum servi sunt.
85
Familia mea magna est.”
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM SECUNDUM CAP. II.
Cornelius: “Centum servi! Magnus est numerus servorum tuorum!”
GRAMMATICA LATINA 90
Masculinum, femeninum, neutrum. (Masculinum, femeninum et
neutrum. Masculinum, femeninum, neutrum-que.) ‘Servus’ vocabulum masculinum est. ‘Ancilla’ vocabulum femeninum est. 95
‘Oppidum’ vocabulum neutrum est. Exempla: ‘Servus’, ‘dominus’, puer’, ‘vir’, ‘fluvius’, ‘oceanus’, ‘numerus’ vocabula masculina sunt. Masculinum: -us (-r). ‘Ancilla’, ‘domina’, ‘filia’, ‘puella’, ‘insula’, ‘littera’, ‘familia’ vocabulua femenina sunt. Femeninum: -a.
100
‘Opiidum’, ‘imperium’, ‘vocabulum’, ‘capitulum’, ‘exemplum’, ‘pensum’ vocabula neutra sunt. Neutrum: -um.
Genitivus.
Masculinum: Davus servus est. Iulius dominus servi (Davi) est. 105
Davus et Medus servi sunt. Iulius dominus servorum (Davi et Medi) est. ‘Servi’ genituvus est. ‘Servorum’ quoque genetivus est. ‘Servi’ genituvis singularis est. ‘Servorum’ genitivus pluralis est. Genitivus singularis: -i. Genitivus pluralis: -orum.
110
Exempla: Marci, Quinti, Ilulii, Medi, Davi, servi, servorum, Graeci, Graecorum, puerorum, filiorum, liberorum, fluviorum. Iulius pater Marci et Quinti est. Iulius pater puerorum est. Iulius dominus Medi et Davi est. Medus servus Graecus est. Iulius dominus servi Graeci est. Numerus servorum Graecorum magnus est. Marcus
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM SECUNDUM CAP. II.
115
filius est. Numerus filiorum est duo. Numerus liberorum est tres. In Gallia magnus numerus fluviorum est. Femeninum: Syra ancilla est. Aemilia domina ancillae (Syrae) est. Syra et Delia ancillae sunt. Aemilia domina ancillarum (Syrae et Deliae) est.
120
‘Ancillae’ genitivus singularis est. ‘Ancillarum’ genitivus pluralis est. Genitivus singularis: -ae. Genitivus pluralis: -arum. Exempla: Iuliae, Aemiliae, Deliae, Syrae, ancillae, ancillarum, filiarum, insularum, Graecae, Graecarum. Aemilia mater Iuliae est. Aemilia domina Delia et Syrae est. Delia
125
ancilla Graeca est. Aemilia domina ancillae Graecae est. Iulia filia Aemiliae est. Numerus filiarum non est duae, sed una. Numerus insularim Graecarum magnus est. Neutrum: Sparta oppidum Graecum est. Viri opiidi (Spartae) sunt Graeci.
130
Numerus oppidorum Graecorum Graecorum magnus est. ‘Oppidi’ genitivus singularis est. ‘Oppidorum’ genitivus pluralis est. Genitivus singularis: -i. Genitivus pluralis: -orum. Exempla: oppidi, oppidorum, Graecorum, capituli, secundi, vocabulorum, exemplorum.
135
Viri oppidorum Graecorum sunt Graeci. Capitulum secundum magnum
est.
Vocabula
capituli
secundi-multa
sunt.
Numerus
vocabulorum magnus est. Numerus exemplorum non est magnus!
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM TERTIUM CAP. III.
PUER IMPROBUS
5
SCAENA PRIMA
PERSONAE: Iulia: puella Marcus, Quintus: Pueri.
10
Iulia cantat: “♪♫ I know it’s only Rock’n’roll but I like it ♪♫♪” Iulia laeta est. Marcus: “St!” Marcus laetus non est. Iulia cantat: “♪♫ I know it’s only Rock’n’roll but I like it, I like it, yes I do!!! ♪♫♪, Yeah!!!”
15
Marcus, Iuliam pulsat. Iam Iulia non cantat, sed ululat: “Buaaaa buaaaa ;” Marcus ridet: “Hehehehe ☺” Quintus Marcum videt, sed Marcus Quintum non videt. Quintus: “Quid? Marcus puellam pulsat? et Marcus ridet!”
20
Quintus iratus est. Quintus Marcum pulsat. Iam Marcus non ridet. Marcus iratus Quintum pulsat. Iulia Aemiliam vocat: “Mater! Mater! Marcus Quintum pulsat!” Marcus: “St!” Marcus Iuliam pulsat. Iulia Aemiliam vocat: “Mater! Mater! Marcus me pulsat!”
25
Aemilia venit.
SCAENA SECUNDA
PERSONAE: Aemilia: Mater 30
Iulia: filia aemiliae I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM TERTIUM CAP. III.
Marcus, Quintus: filii aemiliae.
Aemilia iterrogat: “Quis me vocat?” Quintus respondet: “Iulia te vocat” 35
Aemilia Quintum interrogat: “Cur Iulia ululat?” Quintus respondet: “Iulia ululat, quia Marcus eam pulsat.” Aemilia: “Quid? Puer parvam puellam pulsat? Fu! Cur Iuliam pulsat?” Quintus: “Marcus Iuliam pulsat, quia Iulia cantat.”
40
Aemilia: “O, Iulia, mea parva filia! Marcus puer probus non est. Marcus puer improbus est!” Quintus: “Iulia puella proba est.” Aemilia Quintum interrogat: “Ubi est Iulius? Cur Iulius non venit?”
45
Marcus respondet: “Pater dormit” Quintus: “Mater non te, sed me interrogat!” Aemilia: “St, Pueri! Ubi est pater?” Aemilia Ilulium non videt. Quintus respondet: “Pater non hic est, sed Marcus hic est” Quintus Iulium vocat: “Pater! Pater!”
50
Iulius Quintum non audit ne-que venit. Cur Iulius Quintum non audit? Iulium non eum audit, quia Iulius dormit. Marcus: “He, he! Pater non venit. Pater dormit ne-que te audit.” Aemilia: “Fu, puer!” Aemilia irata est. Aemilia puerum pulsat: paf-paf-crash-boom-toing-bang!!! paf-paf-crash-boom-toing-bang !!!
55
Marcum ululat. Iulius Marcum audit, Iam Iulius non dormit.
SCAENA TERTIA
PERSONAE: Iulius: Pater
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM TERTIUM CAP. III.
Aemilia: Mater
60
Iulia, Marcus, Quintus: liberi Iulii et Aemiliae
Quintus: “Pater venit” Aemilia Quintum non audit, quia Marcus ululat. Iulius Quintum videt eum-que interrogat: “Cur Marcus ululat?”
65
Quintus respondet: “Marcus ululat, quia mater eum pulsat” Iulius Quintum interrogat: “Sed cur mater Marcum pulsat?” Quintus respondet: “Mater Marcum pulsat, quia Marcum puer improbus est. Marcus parvam puellam pulsat” Iulia: “Mater! Pater hic est.” Aemilia Iulium videt.
70
Aemilia: “Filius tuus Marcus improbus est!” Iulius: “Fu, puer! Puer probus parvam puellam non pulsat!” Iulius iratus puerum improbum pulsat: paf-paf-crash-boom-toing bang!!! Marcus ululat. Quintus ridet.
75
Quintus laetus est, Iulia laeta non est ne-que ridet. Cur Iulia laeta non est? Iulia laeta non est, quia Marcus ululat. Iulia puella proba est! Quae cantat? Iulia cantat. Puella, quae cantat, est Iulia. Iulia, quae cantat, parva puella est. Quia Iuliam pulsat? Marcus Iuliam pulsat. Puer, 80
qui Iuliam pulsat, est Marcus. Marcus, qui Iuliam pulsat, puer improbus est. Num Iulia Marcum pulsat? Iulia eum non pulsat. Iulia ululat et Aemiliam vocat. Quam Iulia vocat? Iulia Aemiliam vocat. Iulia, quam Marcus pulsat, filia Aemiliae est.
85
Num Aemilia Quintum pulsat? Quintum Aemilia non pulsat. Quem Aemilia pulsat? Aemilia Marcum pulsat. Puer, quem Aemilia pulsat, est Marcus. Marcus. Marcus, quem Aemilia Aemilia pulsat, puer improbus improbus est.
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM TERTIUM CAP. III.
Quem Quintus vocat? Quintus Iulium vocat. Iulius, quem Quintus vocat, pater liberorum est. Num Iulius Quintum audit? Iulius eum non 90
audit, quia Iulius dormit. Quem audit Iulius? Iulius Marcum audit. Puer, quem Iulius audit, est Marcus. Iulius venit et Marcum, puerum improbum, pulsat. Marcus ululat. Quintus ridet. Puer, qui ululat, est Marcus. Puer, qui ridet, est Quintus. Puella, quae cantat, laeta est. Puella, quae ululat, laeta non est.
95
Puer, qui parvam puellam pulsat, improbus est!
GRAMMATICA LATINA
Nominativus et accusativus
Masculinum:
100
Marcus ridet. Quintus Marcum pulsat. Marcus Quintum pulsat. Quintus ululat. ‘Marcus’ nominativus est. ‘Marcum’ accusativus est. ‘Quintus’ nominativus 105
est.
‘Quintum’
accusativus
est.
Nominativus:
-us.
Accusativus: -um. Exempla: Marcus, Marcum; Quintus, Quintum; Iulius, Iulium; puer, puerum; improbus, improbum; improbum; eum. Femeninum: Iulia cantat. Marcus Iuliam pulsat. Iulia Aemiliam vocat. Aemilia venit.
110
‘Iulia’ nominativus est. ‘Iuliam’ accusativus est. ‘Aemiliam’ accusativus est. ‘Aemilia’ nominativus est. Nominativus: -a. Accusativus: -am. Exempla: Iulia, Iuliam; Aemilia, Aemiliam; puella, puellam; 115
parva, parvam; eam.
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM TERTIUM CAP. III.
Verbum.
Iulia cantat. Marcus ridet. Aemilia venit. ‘Cantat’ verbum est. ‘cantat’, ‘ridet’, ‘venit’ tria verba sunt. 120
Exempla: cantat, pulsat, ululat, vocat, interrogat (-at); ridet, videt, respondet (-et); venit, audit, dormit (-it).
125
130
NOMINATIVUS:
ACCUSATIVUM:
VERBUM:
Marcus
Iuliam
pulsat.
Quintus
Marcum
videt.
“Marcus
puellam
pulsat?”
Quintus
Marcum
pulsat.
Marcus
Quintum
pulsat.
Iulia
Aemiliam
vocat.
Aemilia
venit.
Aemilia
Quintum
interrogat:
“Quis
me
vocat?”
Quintus
135
respondet:
“Iulia
te
vocat.
Marcus
eam
pulsat.”
Aemilia
puerum
pulsat.
Marcus Iulius
ululat. eum
audit.
Iulius 140
venit.
“Puer probus
parvam puellam
non pulsat.
Iulius
puerum improbum
pulsat.
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM QUARTUM CAP. IV.
DOMINUS ET SERVI
SCAENA PRIMA
PERSONAE:
5
Iulius: dominus. Aemilia: domina. Medus: servus Iulii
Crumena Iulii magna est. Iulius crumenam magnam habet. In
10
crumena Iulii pecunia est. Iulius pecuniam in crumena habet. In crumena Iulii multi nummi sunt. Aemila Iulium interrogat: “Quot nummi in crumena tua sunt?” Iulius respondet: “In crumena mea centum nummi sunt.” Iulius pecuniam numerat: “Unus, duo, tres, quattuor, quinque, sex,
15
septem, octo, novem, decem. Quid? Decem tantum?” Iulius rursus pecuniam numerat: “Unus, duo, tres, quattuor, quinque, sex, septem, octo, novem, decem.” Numerus numorum non est centum, sed decem tantum. In crumena Iulii non multi, sed pauci nummi 20
sunt. Iulius: “Quid? In crumena mea non centum, sed tantum decem nummi sunt! Ubi sunt ceteri nummi? Ubi sunt servi mei?” Medus: “Servus tuus Medus hic est.” Iulius servum suum Medum videt, Davum non videt. Medus ad-
25
est. Davus non ad-est, Davus ab-est, Iulius et Aemilia et Medus ad-sunt. Davus ceteri-que servi ab-sunt. Iulius: “Quid? Unus servus tantum ad-est! Ubi est Davus? Davum voca!”
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM QUARTUM CAP. IV.
Medus Davum vocat: “Dave!” sed Davus Medum non audit ne30
que venit. Medus rursus Davus vocat: “Dave! Veni!” Davus venit. Iam duo servi ad-sunt.
SCAENA SECUNDA
PERSONAE:
35
Iulius: dominus. Aemilia: domina. Medus, Davus: servi Iulii.
40
Davus, qui dominum suum non videt, Medum interrogat: “Quid est, Mede?” Medus: “St! Dominus hic est. Saluta dominum!” Servus dominum salutat: “Salve, domine!” Dominus servum salutat: “Salve, serve!”
45
Davus: “Quid est, magne domine?” Iulius: “St! Tace, serve! Tace et audit!” Servus tacet Iulius: “In crumena mea sunt decem tantum nummi. Ubi sunt ceteri nummi mei?”
50
Servus non respondet, servus tacet. Aemilia: “Responde serve! Dominus te interrogat!” Davus respondet: “Pecunia tua hic non est. Iterroga Medum!” Iulius Medum interrogat: “Ubi sunt nummi mei, Mede? Medus nullum verbum respondet, Medus tacet.
55
Iulius rursus eum interrogat: “Ubi est pecunia mea? Responde, serve!”
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM QUARTUM CAP. IV.
Medus Davum accusat: “Pecunia tua in crumena Davi est. Davus pecuniam tuam habet” Aemilia: “Audi, Dave: Medus te accusat!” 60
Davus: “Quem Medus accusat? Me?” Iulius: “Tace, Mede! Servus, qui servum accusat, improbus est!” Iulius Davum non accusat, sed interrogat: “Num pecunia mea in crumena tua est, Dave?” Davus: “Non est pecunia tua in crumena mea!”
65
Iulius: “Ubi est crumena tua?” Davus “Crumena mea hic est. Ecce crumena mea” Iulius: “Crumena un mensa pone!” Davus crumenam in mensa ponit. Iam crumena Davi in mensa est. Iulius baculum suum in mensa ponit.
70
Davus: “Vide, domine: in crumena mea pecuna non est” Iulius nullam pecuniam in crumena videt. In crumena Davi nulli nummi sunt. Crumena eius vacua est. Davus pecuniam domini non habet. Iulius: “O! Servus meus pecuniam meam non habet. Davus bonus servus est. Ecce nummus tuus, Dave!”
75
Iulius unum nummum in crumena Davi ponit. Iam crumena Davi vacua non est: in crumena eius unus nummus est. Davus laetus est. Iulius: “Sume crumenam tuam et discede, bone serve!” Davus crumena suam sumit et discedit. Medus baculum, quod in mensa est, videt. Medus quoque
80
disquedit! Cur Medus discedit? Medus discedit? Medus discedit, quia is pecuana domini habet! Davus et Medus ab-sunt. ab-sunt.
SCAENA TERTIA
PERSONAE: 85
Iulius: dominus.
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM QUARTUM CAP. IV.
Aemilia: domina.
Iulius: “Davus bonus servus est. Is pecuniam meam non habet... Sed ubi est pecunia mea, Mede? Quis pecunuam meam habet?” Medus non respondet.
90
Iulius: “Ubi est Medus? Cur non respondet?” Aemilia: “Medus non respondet, quia ab-est. Nullus servus ad-est” Iulius Medum vocat: “Mede! Veni!” sed Medus, qui ab-est, eum non audit. Iulius rursus vocat: “Mede!!! Veni, improbe serve!” Medus non
95
venit. Iulius: “Cur Medus non venit?” Aemilia: “Medus non venit, quia is pecuniam tuam habet! Crumena eius vacua non est!” Aemilia ridet. Iulius iratus est – is non 100
ridet! Iulius: “Ubi est baculum meum?” Iulius baculum, quod in mensa est, non videt. Aemilia: “Ecce baculum in mensa” Iulius baculum suus sumit et discedit.
105
GRAMMATICA LATINA
Vocativus. 110
Medus Davum vocat: “Dave!” ‘Dave’ vocativus est. Vocativus: -e (nominativus: -us) Exempla: Mede, Dave, domine, serve, magne, bone.
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM QUARTUM CAP. IV.
Servus: “Salve domine!” Dominus: “Salve, serve!” Davus: “Quid est, magne domine?” Iulius: “Tace, serve!” Iulius: “Ecce nummus tuus, 115
Dave. Discede bone serve!” Iulius Medum vocat: “Mede!”
Imperativus. Dominus: “Voca Davum!” Servus Devum vocat. Dominus: “Tace et audit!” Servus tacet et audit. Dominus: “Discede, serve!” Servus discedit.
120
Dominus imperat. Servus paret. ‘voca’, ‘tace’, ‘discede’, ‘audi’ imperativi sunt. Imperativus: - ā, -e, -i. Exempla: 1. –a: voca, saluta, interroga. 2. –e tace. Responde, vide, 125
pone, sume, discede. 4. –i: –i: veni, audi, dormi. Iulius imperat: “Voca Davum!” Medus Davum vocat. Medus: “Saluta dominum!” Davus dominum salutat. Davus: “Interroga Medum!” Iulius Medum interrogat. Iulius imperat: “Tace, serve!” Servus tacet. Iulius: “Responde,
130
serve!” Servus respondet. Davus: “Vide domine!” Iulius videt. Iulius imperat: “Pone crumenam in mensa!” Davus crumenam in mensa ponit. Iulius: “Sume crumenam et discede!” Davus crumenam sumit et discedit. Iulius imperat: “Tace et audi, serve!” Davus tacet et audit. Iulius: “Mede! Veni!” Medus non venit. Iulius imperat. Davus paret. Medus non
135
paret.
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM QUINTUM CAP. V.
VILLA ET HORTUS
5
Ecce villa et hortus Iulii. Villa eius magna est, et magnus est hortus eius. Villa Iulii in Italia est. In Italia multae villae multi-que horti sunt. Italia hortus Europeae est! Iulius in magna villa habitat. Iulius et Aemilia in magna villa habitant. Marcus et Quintus filii et Iulia filia in villa habitant. Iulius et
10
Aemilia duos filios habent. Iulius et Aemilia non duas filias, sed unam filiam habent. In villa servi et ancillae habitant. Iulius multos servos habet. Iulius dominus eorum est. Aemilia multas ancillas habet. Aemilia domina earum est. Iulius magnam familiam habet.
15
Iulius in villa habitat cum familia sua. Iulius et Aemilia in villa habitant cum Marco et Quinto et Iulia. Iulius et Aemilia in villa habitant cum liberis et servis et ancillis. Villa Iulii in magno horto est. In Italia multae villiae cum magnis hortis sunt. In hortis Italiae rosae et lilia sunt. Iulius multas rosas et multa
20
lilia in horto suo habet. Rosae lilia-que pulchra sunt. Hortus Iulii pulcher est. In eo sunt multae rosae multa-que lilia. Aemilia femina pulchra est. Syra femina pulchra non est, quia ea nasum magnum habet. Femina, quae nasum magnum habet, pulchra non est. Nasus Syrae non pulcher, sed foedus est. Num Iulius vir Syrae est?
25
Iulius vir Syrae non est, is vir Aemiliae est. Iulius Aemiliam amat. Aemilia Iulium amat. Cur Iulius Aemiliam amat? Iulium Aemiliam amat, quia ea femina pulchra et bona est. Viri feminas pulchras amant. Iulius et Aemilia liberos suos amant, liberi Iulium et Aemiliam amant.
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM QUINTUM CAP. V.
Num Iulius solus in villa habitat? Iulius non solus, sed cum 30
Aemilia et cum magna familia in villa habitat. Multi servi cum eo habitant. In villa Iulii ostium magnum et ostium parvum est. In villa eius duo ostia et multae fenestrae sunt. Fenestrae villarum Romanarum parvae sunt. Villa Iulii magna est. In ea atrium magnum est. In atrio impluvium
35
est. Quid est in impluvio? In eo aqua est. In oceano Atlantico quoque aqua est et in fluvius Nilo et Rheno et Danuvio. In atrio nullae fenestrae sunt. In villa Iulii peristylum est. Id est magnum et pulchrum. 40
‘Peristylum’ vocabulum Graecum est. In villis Graecis peristyla magna et pulchra sunt. In villa Iulii multa cubicula sunt. Quintus in cubiculo parvo dormit. Cubiculum magnum non est ne-que fenestra eius magna est. Num cubiculum Marci magnum est? Id quoque parvum est. Iulius et Aemilia
45
non in cubiculo parvo dormiunt, cubiculum eorum magnum est. Ubi servi dormiunt? Ii quoque un cubiculis dormiunt. Num cubicula eorum magna sunt? Ea non magna, sed parva sunt. Ancillae quoque in cubiculis dormiunt, ne-que eae in cubiculis magnis dormiunt: cubicula earum parva sunt. Fenestrae cubiculorum magnae non sunt, fenestrae eorum parvae
50
sunt. Aemilia in peristylo est. Num Aemilia sola est? Ea sola non est, liberi cum ea in peristylo sunt. Num Iulius in villa est? Is in villa non est ne-que in horto. Ubi est Iulius? Iulius in oppido Tusculo est. Num Tusculum oppidum magnum est? Id non oppidum magnum, sed parvum
55
est.
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM QUINTUM CAP. V.
Aemilia cum Marco, Quinto Iulia-que in peristylo est. Iulia multas rosas pulchras in horto videt et ab Aemilia discedit. Iam ea cum Aemilia non est. Aemilia eam non videt. Iulia in horto est. Aemilia: “Marce et Quinte! Iuliam vocate!” Marcus et Quintus vocant: “Iulia! Veni!” sed Iulia eos non audit,
60
ne-que venit. Iuliam pueros vocat: “Marce et Quinte! Venite! Hic multae rosae sunt.” Marcus et Quintus Iuliam audiunt, ne-que ii ab Aemilia discedunt. 65
Iulia ex horto venit cum quinque rosis pulchris. Cur Iulia lilia non habet? Iulia rosas tantum, nulla lilia habet, quia ea rosas amat, lilia non amat. Iulia: “Vide, mater! Videte, Marce et Quinte! Videre rosas meas!” Iulia laeta est. Aemilia: “Ecce puella pulchra, quae cum rosis pulchras venit!”
70
Marcus: “Rosae pulchrae sunt, sed puella pulchra non est!” Iulia: “Audite, Marce et Quinte!” Marcus: “Mater nasum tuum foedum non videt!” Marcus et Quintus rident: “Güaja.” Iulia ululat et cum una rosa ab iis discedit.
75
Aemila: “Tacete, pueri improbi! Nasus Iuliae foedus non est! Disquedite ex peristylo! Sumite ceteras rosas eas-que in aqua ponite!” Marcus et Quintus ceteras quattuor rosas summunt et cum iis discedunt. Pueri ex impluvio aquam smunt rosas-que in aqua ponunt. Aemilia iam sola in peristylo est, nulli liberi cum ea sunt. Marcus
80
et Quintus in atrio sunt, sed Iulia cum iis non est. Ubi est Iulia? Ea in cubiculo suo est.
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM QUINTUM CAP. V.
GRAMMATICA LATINA
85
Accusativus. Masculinum: Iulius non unum filium, sed duos filios habet. 90
‘Filium’ accusativus singularis est (vide cap. III). ‘Filios’ accusativus pluralis est. Accusativus singularis: -um (nominativus: -us). Accusativus pluralis: -os (nominativus: -i) Exempla: filium, filios; liberos; servum, servos; puerum, pueros; suum, suos; eum, eos; multos.
95
Iulius liberos suos amat. Iulius multos servos habet. Iulia pueros vocat. Iulia eos non videt.
Femeninum: Iulius non duas filias, sed unam filiam habet. 100
‘Filiam’ accusativus singularis est (vide cap. III). ‘Filias’ accisativus pluralis est. Accusativus singularis: -am (nominativus: -a). Accusativus pluralis: -as (nominativus: -ae) Exempla: filiam, filias; feminam, feminas; ancillam, ancillas; rosam, rosas; pulchram, pulchras; eam, eas; multas; duas; ceteras.
105
Iulius feminas pulchram amat. Viri feminas pulchras amant. Aemilia non unam ancillam, sed multas ancillas habet. Iulia unam rosam sumit. Aemilia: “Pueri! Sumire ceteras rosas eas-que in aqua ponite!”
Neutrum: 110
Villa non unum cubiculum, sed multa cubicula habet. ‘Cubiculum’ accusativus singularis est. ‘Cubicula’ accusativus pluralis est. Accusativus singularis: -um (= nominativus). Accusativus pluralis: -a (= nominativus). nominativus).
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM QUINTUM CAP. V.
Exempla: cubiculum, cubicula; ostium, ostia; lilium, lilia. 115
Villa non unum ostium, sed duo ostia habet. Iulia nullum lilium habet, quia ea lilia non amat.
Ablativus: Masculinum: 120
In horto Iulii. In hortis Italiae. ‘Horto’ ablativus singularis est. ‘Hortis’ ablativus pluralis est. Ablativus singularis: -o (nominativus: -us). Ablativus pluralis: -is (nominativus: -i)
125
Femeninum: In villia Iulii. In villis Graecis. ‘Villa’ ablativus singularis est. ‘Villis’ ablativus pluralis est. Ablativus singularis: -a (nominativus: -a). Ablativus pluralis: -is (nominativus: -ae).
130
Neutrum: In cubiculo parvo. In cubiculis parvis. ‘Cubiculo’ ablativus singularis est. ‘Cubiculis’ ablativus pluralis est. Ablativus singularis: -o (nominativus: -um). Ablativus pluralis: -is 135
(nominativus: -a)
Exempla: In: in horto, in villa, in oppido; in hortis, in villis, in oppidis. Ex: ex horto, ex villa, ex oppido; ex hortis, ex villis, ex oppidis. 140
Cum: cum servo, cum ancilla, cum lilio; cum servis, com ancillis,
cum liliis.
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM QUINTUM CAP. V.
Ab: ab eo (puero), ab ea (puella), ab oppido; ab iis (pueris), ab iis
(puellis), ab oppidis. ‘In’, ‘ex’, ‘cum’, ‘ab’ cum ablativo! 145
Verbum. Iulius in villa habitat. Iulius et Aemilia in villa habitant. ‘Habitat’ singularis est. ‘Habitant’ pluralis est. Singularis: -t. Pluralis: -nt. 150
Exempla: 1. -at, -ant: puella cantat, ululat, vocat; puellae cantant, ululant, vocant. 2. -et, -ent: puer ridet, videt, tacet; pueri rident, vident, tacent. 155
3. -it, -unt: Iulia discedit, sumit, ponit; pueri discedunt, sumunt, ponunt. 4. -it, -iunt: Iulius dormit, audit, venit; servi dormiunt, audiunt, veniunt. Singularis: -at, -et, -it, -it.
160
Pluralis: -ant, -ent, -unt, -iunt-
Imperativus: Davum voca serve! Iluliam vocate, pueri! ‘Voca’ imperativus singularis est (vide cap. IV.). ‘Vocate’ 165
imperativus pluralis est. Imperativus pluralis: -te.
Exempla: 1. -a, -ate: Iuliam voca, serve! Vocate eam, pueri! 2. -e, -ete: Vide, mater! Videte, Marce et Quinte! 170
3. -e, -ite: Discede, serve! Discedite, pueri!
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM QUINTUM CAP. V.
4. -i, -ite: Iulia! Veni! Marce et Quinte! Venite! Singularis: -a, -e, -e, -i. Pluralis: -ate, ete, -ite, -ite.
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM SEXTUM CAP. VI.
VIA LATINA
5
In Italia multae et magnae viae sunt: via Appia, via Latina, via Flaminia, via Aurelia. Ubi est via Appia? Via Appia est inter Romam et Brundisium. Via Latina est inter Romam et Capuam. Via Flaminia est inter Romam et Arminium. Via Aurelia est inter Romam et Genuam. Brundisium, Capua, Arminium, Genua magna oppida sunt. Ostia quoque
10
magnum oppidum est. Ubi est Ostia? Ostia prope Romam est. Tusculum quoque prope Romam est. Num Brundisium prope Romam est? Id non est prope Romam: via Appia longa est. Via Latina non tam longa est quam via Appia. Fluvius Rubico non tam longus est quam fluvius Tiberis.
15
Villa Iulii prope Tusculum est. Ab oppido Tusculo ad villam Iulii via parva est. Ecce Iulius et quattuor servi in via. Iulius ab oppido Tusculo ad villiam suam it. Dominus et quattuor servi ab oppido ad villam eunt. Iulius in sella est. Duo servi sellam domini portant. Servi, qui sellam portant, sunt Ursus et Davus. Iulius non in via ambulat, servi
20
eum portant. Syrus et Leander ambulant. Syrus saccum portat, et Leander quoque saccum portat. Syrus et Leander duos saccos in umeris portant. Sacci, quos Syrus et Leander portant, magni sunt, sed saccus, quem Syrus portat, non tam magnus est quam saccus Leandri. Quattuor servi dominum et duos saccos ab oppido ad villam portant.
25
Iullius in sella inter Ursum et Davum est. Ursus est ante Iulium, Davus post eum est. Num Syrus et Leander ante sellam ambulat? Ii non ante sellam, sed post sellam ambulat. Num Iulius a villa venit? Iulius non
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM SEXTUM CAP. VI. I
a villa venit. Unde Iulius venit? Iulius ab oppido venit. Quo Iulius it? Iulius ad villam it. Post eum Tusculum est, ante eum est villa. Iulius solus non est: nam quattuor servi apud eum sunt. Medus
30
apud dominum non est, nam is nummos domini habet. Nummi, quos Medus in crumena sua habet, Iulii sunt. Medus dominum suum non amat. Medus Iulium timet, nam Iulius iratus est baculum-que longum habet. Medus baculum domini timet. Itaque Medus apud dominum non est. 35
Medus servus malus est: itaque Iulius eum non amat. Davus autem servus bonus est, ne-que is Medum amat. Davus amicus Medi non est, nam servus bonus et servus malus non amici, sed inimici sunt. Medus inimicus Davi est. Ursus autem amicus Davi est. Ursus et Davus amici sunt. Medus apud dominum suum non est. Est-ne Medus in oppido
40
II
Tusculo? Medus Tusculi non est. Est-ne Romae? Medus Romae non est. Medus in via Latina inter Romam et Tusculum est. Ambulat-ne Medus? Medus ambulat: nulli servi eum portant.Unde venit Medus? Medus Tusculo venit, ne-que is ad villam Iulii ambulat. Quo ambulat Medus? 45
Medus Romam ambulat. Tusculum post eum est, ante eum est Roma. Medus Tusculo Romam it. Cornelius quoque in via Latina est inter Romam et Tusculum. Unde venit Cornelius? Is non Tusculo, sed Roma venit. Quo it Cornelius? Cornelius non Romam, sed Tusculum it. Roma post eum, ante eum
50
Tusculum est. Cornelius in equo est. Equus, qui Cornelius venit, pulcher est. Iulius et Cornelius ad villas suas eunt. Villa, ubi Iulius habitat, prope Tusculum est. Iulium prope Tusculum habitat. Ubi est villa
I II
a = ab / “ab” ante a, e, i, o, u, h. “a” ante ceteras litteras. Aliquid (in accusativus) = “in aliquid”.
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM SEXTUM CAP. VI.
Cornelii? Villa eius Tusculi est. Cornelius Tusculi habitat. Tusculum, ubi 55
Cornelius habitat, oppidum pulchrum est. Iam Iulius prope villam suam est. Servi, qui sellam portant, fessi sunt. Iulius autem fessus non est, nam is non ambulat. Iulius ab Urso et Davo portatur; itaque is fessus non est. Syrus et Leander fessi sunt, nam ii duos magnos saccos umeris portant, ne-que vacui sunt sacci! Sacci, qui
60
a Syro et Leandro portantur, magni sunt; sed saccus, quem Syrus portat, non tam magnus est quam saccus, qui a Leandro portatur. Itaque Syrus non tam fessus est quam leander. Cornelius-ne fessus est? Cornelius fessus non est, nam is equo
III
vehitur. Iulius sella vehitur. Servi ambulant,
domini vehuntur. Medus ambulat, nam is servus est ne-que equum habet. 65
Medus autem fessus non est. Iulius et Cornelius prope villas suas sunt. Medus autem prope Romam est. Medus ad villam Iulii non est, nam Medus dominum suum timet. Dominus a servo malo timetur. Servus malus a domino non amatur. Cur Medus Romam it? Medus Romam it, quia Lydia Romae
70
habitat. Quae est Lydia? Lydia femina Graeca est. Medus Lydiam amat et ab ea amatur. Lydia amica Medi est. Multi viri Lydiam amant, nam Lydia pulchra femina est. Pulchrae feminae a multis viris amantur. Lydia autem unum virum amat, nam ea proba femina est. Medus cantat: “Non via longa est Romam, ubi amica habitat mea
75
pulchra!” Medus laetus est, nam femina pulchra eum Romam vocat. Itaque is fessus non est! Iam Iulius in villa apud Aemiliam et liberos est. Iulius ab Aemilia liberis-que laetis salutatur. Cornelius Tusculi in villa sua est. Medus
80
autem Romae apud amicam suam est.
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM SEXTUM CAP. VI.
GRAMMATICA LATINA
Accusativus et ablativus
Iulium ad villam it; ad oppidum; ad villas.
85
Ursus ante Iulium est; ante eum; ante sellam. Davus post Iulium est; post eum; post sellam. Via Appia est inter Romam et Brundisium; inter Ursum et Davum; inter servos; inter eos. Ostia prope Romam est; prope villam.
90
Medus apud dominum non est; apud amicam suam; apud Aemiliam et liberos. post’, ‘inter’, ‘prope’, ‘apud’. Accusativus post ‘ad’, ‘ante’, post’, vide cap. V. Ablativus post ‘ab’, ‘cum’, ‘ex’, ‘in’: vide Quo it Medus? Medus Romam it. Quo it Cornelius? Cornelius
95
Tusculum it. Unde venit Cornelius? Cornelius Roma venit. Unde venit Medus? Medus Tusculo venit. (Ubi habitat Lydia? Lydia Romae habitat. Ubi habitat Cronelius? 100
Cornelius Tusculi habitat) Accusativus: Romam, Tusculum, Capuam, Brundisium, Ostiam =
ad oppidum. Ablativus: Roma, Tusculo, Capua, Brundisio, Ostia = ab oppido. (Genitivus: Romae, Tusculi, Capuae, Brundisii, Ostiae = in 105
oppido)
Verbum activum et passivum
Servus III
Saccus
Equo = ab equo. ‘ab’Æ ablativus.
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM SEXTUM CAP. VI.
110
115
saccum
a servo
portat
portatur
Servi
Sacci
saccos
a servis
portant
portantur
‘Portat, portant’ verbum activum est. ‘Portatur, portantur’ verbum passivum est. Activum: Activum: -t, -nt. Passivum: Passivum: -tur, -ntur (activum + ur) ur) Exempla: amatur, amantur; timetur, timentur; ponitur, ponuntur; 120
auditur, audiuntur.
Marcus Iuliuam pulsat = Quintus Marcum videt = Aemilia Iuliam audit = 125
Servus dominum salutat = Davus crumenam in mensa ponit = Pueri Iuliam vocant = Iulia pueros audit = Pueri rosas in aqua ponunt =
130
Servi mali dominos timent = Iulius Medum vocat ne-que ab eo auditur =
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM SEPTIMUM CAP. VII.
OSA PUELLA ET R OSA
5
Ecce Marcus et Quintus ante ostium villae. Pueri Iulium expectant. Aemilia apud filios non est, ea in peristylo est. In peristylo Aemilia virum suum expectat. Aemilia laeta non est, quia Iulius ab-est; nam Aemilia virum suum amat. Ubi est Iulia? Iulia in cubiculo suo est. Iulia, quae sola in cubiculo
10
est, rosam ante nasum tenet. Iuliua lacrimat. Oculis eius lacrimae sunt. In mensa speculum est. Iulia speculum sumit et ante oculos tenet. Iulia se in speculo videt et se interrogat (nam sola est): “Num nasus meus foedus est?” Nasus eius autem pulcher non est. Iulia rursus lacrimat. Syra ostium cubiculi pulsat. Iulia: “intra!”
15
Syra ostium aperit et in cubiculum intrat. Iulia Syram post se in speculo videt. Syra post eam est. Syra ostium post se claudit. Syra lacrimas Iuliae non videt, nam Iulia non vertit. Syra: “O, hic est me puella. Veni in hortum, Iulia!”. Iulia non respondet ne-que se vertit.
20
Iulia: “Num nasus meus foedus est, Syra?” Syra: “Minime, puella mea! Nasus tuus formosus est.” Syra autem nasum Iuliae non videt. Iulia se vertit. Iam Syra nasum eius videt – et lacrimas. Syra: “Quid est, mea Iulia? Deterge lacrimas! Laeta es! Nasus tuus
25
tam formosus est quam meus!” Iulia: “Sed nasus tuus formosus non est, Syra!” Syra “Quid? Non-ne nasus meus formosus est?” Ubi est speculum?” Iuliam speculum ante Syram tenet. Syra nasum suum in speculo videt. Syra oculos claudit et tacet!
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM SEPTIMUM CAP. VII.
30
Iulium ad villam advenit. Ursus et Davus sellam ante ostium ponunt. Iulius pueros salutat: “Salvete, mei filii!” et a pueris salutatur: “Salve pater!” Iulius per ostium in villam intrat. Post eum veniunt Syrus et Leander, qui duos saccos portant. Servus ostium post eos claudit. Ursus et Davus cum sella vacua discedunt.
35
Pueri saccos, qui a servis portantur, vident, et interrogant: “Quid inest in saccis?” Iulius respondet: “In sacco, quem Leander portat, mala insunt. Hic saccum pone, Leander!” Leander saccum ponit ante Iulium, qui saccum aperit. Saccus non vacuus, sed plenus est.
40
Iulius: “Videte, pueri! Hic saccus plenus malorum est.” Iulius magnum malum ex sacco sumit. Iulius (ad Marcum): “Ecce malum tuum, Marce.” Iulius Marco malum dat. Pater filio magnum malum dat. Iam Marcus malum habet, sed Quintus malum non habet. Iulius (ad Quintum): “Ecce malum tuum, Quinte.” Iulius Quinto
45
magnum malum dat. Iam et Marcus et Quintus mala habent. Non tantum Marcum, sed etiam Quintus malum habet. Marcus: “Quid inest in sacco Syri?” Iulius: In sacco eius pira insunt. Aperi saccum, Syre! Videte pueri: hic saccus plenus pirorum est. Ecce pirum tuum, Marce, et pirum tuum
50
Quinte.” Iulius Marco et Quinto pira dat. Iulius pueris magna pira dat. Pueri, qui iam non solum mala, sed etiam pira habent, laeti sunt. Servi autem ne-que mala ne-que pira habent. Ne-que Syrus ne-que Leander malum habet. Quintus: “Syro malum da, pater!” Iulius Syrum ad se vocat et ei
55
magnum malum dat. Dominus servo malum dat. Marcus: “Leandro quoque malum da, pater!” Iulius Leandrum ad se vocat et ei malum dat. Iam non solum Syrus, sed etiam Leander
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM SEPTIMUM CAP. VII.
malum habet. Et Syrus et Leander mala habent, sed ne-que Syrus ne-que Leander pirum habet. Quintus: “Servus pira quoque da, pater!” Iulius iis pira dat. Iam
60
servi non solum mala, sed etiam pira habent. Servi et mala et pira habent. Aemilia cum Delia in atrium intrat. Laeta ad Iulium adit eum-que salutat. Iulius se ad Aemilia vertit eam-que salutat. Aemilia viro suo osculum dat. Iulius Aemiliae osculum dat. Iulius: “Ubi est Iulia? Non-ne in villa est?”
65
Aemilia: “Iulia in horto est.” Iulius (ad Marcum et Quintum): “Currite in hortum et vocate Iuliam!” Quintus currit. Marcus non currit sed ambulat. Iulius: “Curre, Marce!” Marcus quoque currit. Iam et Marcus et 70
Quintus currunt. Pueri per peristylum in hortum currunt, Illic autem puella non est. Pueri ex horto per peristylum in atrium atrium ambulant. Marcus et Quintus: “Iulia ne-que in horto ne-que in peristylo est.” Aemilia: “Est-ne Syra in horto?” Quintus: “Minime. Nulla ancilla illic est” Aemilia: “Non solum Iulia, sed etiam Syra ab-est! Est-ne Syra in
75
cubiculo suo, Delia?” Delia: “Minime, domina. In cubiculis ancillarum nullae ancillae sunt.” Aemilia imperat: “Delia, i ad cubiculum Iuliae!” Delia ad 80
cubiculum Iulia it, ostium pulsat, aperit, in cubiculum intrat. Illic Iulia et Syra sunt. Oculi Iuliae pleni lacrimarum sunt. Delia: “Veni in atrium, Iulia! Illic pater tuus te expectat.” Iulia oculos et nasum deterget, rosam sumit, in atrium currit. Syra et Delia post eam veniunt. Iulia ad Iulium currit ei-que osculum dat.
85
Iulia: “Ecce rosa, pater! Non-ne haec rosa pulchra est?”
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM SEPTIMUM CAP. VII.
Iulius: “Nulla rosa tam pulchra est quam filia mea!” Iulius filiae suae osculum dat. Iam Iulia non lacrimat. Iulia: “Num nasus meus foedus est?” Iulius: “foedus? Minime, Iulia! Nasus tuus tam formosus est quam 90
– hoc malum! Ecce malum tuum, Iulia”. Iulius Iuliae malum magnum et formosum dat. Iulia malum deterget et ante oculos tenet. Iulia: “Hoc malum formosus est.” Iulius: “Hoc pirum quoque tuum est, Iulia” Iulius ei magnum pirum dat.
95
Iulia: “Syrae quoque malum et pirum da, pater!” Iulius Syram ad se vocat. Syra ad dominum adit et Iulis ei malum dat. Dominus ancillae malum dat, ne-que solum Syrae, sed etiam Deliae. Iulius ancilla mala dat. Ne-que Iulius ancillis mala solum dat. Iulius iis et pira et mala dat. Ancillae laetae sunt.
100
Cui Iulius malum dat? Iulius puero malum dat. Puer ciu Iulius malum dat, filius eius est. Ciu Iulius osculum dat? Iulius Aemiliae osculum dat. Aemilia ciu Iulius osculum dat, pulchra est. Quibus Iulius mala et pira dat? Iulius et liberis et servis mala et
105
pira dat. Liberi et servi, servi, quibus Iulius mala et pira dat, laeti sunt.
GRAMMATICA LATINA
Dativus. 110
Masculinum: Iulius filio (Marco) malum dat. Iulius filiis (Marco et Quinto) mala dat. ‘Filio’ dativus singularis est. ‘Filiis’ dativus pluralis est. Dativus singularis: -o (nominativus: us). Dativus pluralis: -is (nominativus: -i)
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM SEPTIMUM CAP. VII.
115
Exempla: filio, filiis; puero, pueris; Marco; Quinto; servo, servis; Syro; Leandro; Iulio; viro; suo, suis. Iulius puero malum dat. Iulius non solum pueris, sed etiam servis suis, Syro et Leandro, mala dat. Aemilia viro suo osculum dat. Iulia Iulio rosam dat.
120
Femeninum. Iulius acillae (Syrae) malum dat. Iulius ancillis (Syrae et Deliae) mala dat. ‘Ancillae’ dativus singularis est. ‘Ancillis’ dativus pluralis est. 125
Dativus
singularis:
-ae
(nominativus:
-a).
Dativus
pluralis:
-is
(nominativus: -ae). Exempla: ancillae, ancillis; Syrae; Deliae; Aemiliae; Iuliae; filiae; suae, suis. Iulius Aemilia et Iuliae oscula dat. Iulius non solum filiae suae, 130
sed etiam ancillis sius, Syrae et Deliae, mala et pira dat.
Neutrum: Fluvius oppido (Tusculo) aquam dat. Fluvii oppidis (Tusculo et Armino) aquam dant. 135
‘Oppido’ dativus singularis est. ‘Oppidis’ dativus pluralis est. Dativus singularis est. ‘Oppidis’ dativus pluralis est. Dativus singularis: o (nominativus: -um). Dativus pluralis: -is (nominatuvus: -a).
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM OCTAVUM CAP. VIII.
ORNAMENTA FEMINARUM
5
Ecce taberna Romana, in qua gemmae et margaritae multae sunt. Cuius est haec taberna? Haec taberna Albini est. Albinus hanc tabernam habet. Qui tabernam habet, tabernarius est. Albinus tabernarius Romanus est. Romae sunt multae tabernae multi-que tabernarii. In taberna Albini gemmae et margaritae sunt. Albinus gemmas et margaritas vendit. Alii
10
tabernarii rosas et lillia vendunt, alii mala et pira. Multae feminae, quae in hac via ambulant, ante tabernam Albini consistunt, nam feminae gemmas et margaritas amant. Eae, quae magnam pecuniam habent, gemmas et margaritas pulchras emunt. Quae nullam pecuniam habent, gemmas et margaritas Albini aspicunt tantum, non
15
emunt. Ne-que feminae solum, sed etiam viri multi ad hanc tabernam adeunt. Qui magnam pecuniam habent, gemmas et margaritas emunt et feminas dant; ceteri rursus abeunt. Feminae, quarum viri magnam pecuniam habent, multas multas gemmas et margaritas margaritas a viris suis suis accipiunt. Gemmae et margaritae ornamenta sunt. Anulus cum gemma
20
ornamentum pulchrum est. Linea cum margaritis quoque ornamentum pulchrum est. Linea sine sine margaritis non est est ornamentum! Aemilia, cuius vir magnam pecunia habet multa ornamenta ab eo accipit. Aemilia anulum in digito et margaritas in collo habet. Anulus digitum Aemiliae ornat, margaritae collum eius ornant. Gemmae et
25
margaritae et anuli feminas ornant. Feminae gemmis et margaritis et anulis ornatur. Nulli viri margaritis ornatur. In via prope tabernam Albini vir et femina ambulant. Quis est hic vir? Hic hic vir est Medus, servus Graecus. Cuius servus est Medus? Medus servus Iulii, domini Romani, est. Sed dominus, cuius servus
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM OCTAVUM CAP. VIII.
30
Medus est, Romae non est. Medus non cum domino sed cum femina formosa in viis Romae ambulat. Quae est haec femina? Haec femina est Lydia, amica Medi. Lydia ornamentum pulchrum in collo habet. Quod ornamentum? Ornamentum, quod Lydia habet, est linea cum margaritis. Margaritae
35
pulchrae collum Lydiae ornant. Collum eius margaritis pulchris ornatur. Num Lydia etiam gemmas habet? Minime Minime Lydia gemmas non habet, quia ne-que ea ne-que amicus eius magnam pecuniam habet. Lydia pecuniosa non est, ne-que Medus pecuniosus est. Qui magnam pecuniam habet, pecuniosus est. Iulius vir pecuniosus est; itaque Iulius multa ornamenta
40
emit. Aemilia non solum margaritas, sed etiam gemmas et anulos habet, nam Iulius ei multa ornamenta dat. Albinus clamat: “Ornamenta! Ornamenta feminarum! Or-na-menta! Emite ornamenta! Caseritus!” Lydia consistit oculos-que ad tabernam Albini convertit: Lydia
45
tabernam aspicit. Medus non consistit ne-que tabernam aspicit. Lydia clamat: “Consiste, Mede! Aspice illam tabernam! O, quam I
pulchra illa ornamenta sunt!” Lydia tabernam Albini digito mostrat. Medus se convertit, tabernam videt, cum Lydia ad tabernam adit. Medus et Lydia ante 50
tabernam consistunt. Albinus eos salutat et margaritas in linea ante oculos Medi tenet: Albinus Medo margaritas ostendit. Medus eas aspicit. Albinus: “In hoc ornamento centum margaritae sunt. Non-ne hae margaritae pulchrae sunt?” Medus: “Amica mea multas margaritas habet.”
55
Lydia: “Sed in hac taberna multa alia ornamenta sunt!” Albinus Medo et Lydiae tres anulos sine gemmis ostendit. Albinus: “Non-ne hi anulli pulchri sunt? Aspicite hos anulos!”
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM OCTAVUM CAP. VIII.
Medus et Lydia anulos, in quibus gemmae non sunt, aspiciunt. Lydia: “In his anulis gemmae non sunt!” Medus Albinum interrogat: “Quot nummis constat anulus, in quo
60
gemma est?” II
Albinus anulum gemmatum ostendit . Albinus: “Hic anulus centum nummis constat.” Medus: “Quid?!” Albinus: “Pretium huius anuli est centum sestertii.”
65
Medus: “Centum cestertii? Id magnum pretium es!” Albinus: “Aspice hunc anulum! Pretium pervum est, nam in hoc anulo gemma magna est, qua sola nonaginta sestertiis constat.” Medus: “Num anulus sine gemma decem tantum sestertiis 70
constat.?” Albinus non respondet. Medus alium anulum gemmatum post Albinus videt. Medus: “Hisc anulus pulcher non est. Quot sestertiis constat ille anulus?” Medus annulum, qui post Albinum est, digito monstrat. Albinus: “Ille anulus quoque centum sestertiis constat. Pretium
75
illius tam magnum est quam huius. Sed amica tua hunc anulum amat, non illum.” MedusLydiam aspicit, quae anulum gemmatum ante oculos tenet. Lydia: “O, quam pulchrum hoc ornamentum est! Illud ornamentum, quod post tabernarium est, non tam pulchrum est quam hoc, ne-que illa gemma
80
tam magna est quam haec.” Medus: “Tam magna gemma ad hunc parvum anulum non convenit.” Lydia, quae haec verba non audit, Medo digitos suos ostendit, in quibus nulli anuli sunt. Lydia: “Aspice, Mede! In digitis meis nulli anuli I II
Illa taberna = taberna, quae illic est. Anulus gemmatum = anulus cum gemma.
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM OCTAVUM CAP. VIII.
85
sunt. Aliae feminae digitos anulorum plenos habent — digitei mei vacui sunt!” Medus: “Crumena mea quoque vacus est!” Lydia anulum in mensa ponit. In oculis eius lacrimae sunt. Medus, qui lacrimas eius videt, crumenam suam in mensa ponit. Ea non vacua,
90
sed plena nummorum est. In ea XC HS insunt. Medus: “Ecce nonaginta sesterti!” Albinus: “Sed nonaginta non satis est! Pretium anuli est centum sestertii!” Lydia: “Da huic tabernario centum sestertios!” Medus: “Centum nimis est! Alii tabernarii anulum gemmatum
95
nonaginta sestertiis vendunt.” Albinus: “Qui sunt illi tabernarii?” Medus: “Qui in aliis viis tabernas habent.” Albinus: “Quae sunt illae viae, in quibus elliae tabernae sunt?” Medus non respondet. Albinus: “Et quae sunt illa ornamenta, quae
100
in illis tabernis parvo pretio emuntur? Non sunt ornamenta! Sed aspice haec ornamenta: hos anulos, has gemmas, has margaritas! Haec ornamenta proba sunt! Ne-que pretium horum ornamentorum nimis magnum est!” Medus: “Accipe
105
III
nonaginta sestertios — aut nullos!”
Albinus: “Num hic nonaginta sestertii sunt?” Medus: “Numera eos!” Albinus sestertios numerat, quorum numerus est nonaginta. Albinus: “Ad nummum convenit.” Medus: “Est-ne satis?”
110
III
Accipire aspicire.
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM OCTAVUM CAP. VIII.
Albinus non respondet, sed nummos sumit et Medo anulum dat. Albinus pecuniam accipit et Medo anulum vendit nonaginta sestertiis. Medus anulum ab Albino nonaginta sestertiis emit. Medus se ad Lydiam convertit: “Accipe hunc anulum ab amico 115
tuo...” Medus anulum in digito Lydiae ponit. In quo digito? In digito medio! Medus: “Hic anulus ad digitum tuum non convenit! Anulus nimis parvus est aut digitus digitus nimis magnus est!” est!” Lydia: “O, Mede! Digitus medius nimis magnus est. Pone anulum
120
in digito quarto!” Medus anulum in digito Lydiae quarto ponit. Iam anulus satis magnus est et ad digitum convenit, nam digitus quartus non tam magnus est quam digitus medius. Lydia laeta digitum suum aspicit et amico suo osculum dat. Medus et Lydia a taberna abeunt. Lydia, quae Romae habitat,
125
Medo via monstrat. Albinus rursus clamat: “Ornamenta! Or-na-men-ta!” et alios viros pecuniosos, quorum amicae amicae pauca ornamenta habent, exspectat.
GRAMMATICA LATINA
130
Is, quis, qui.
Masculinum Singularis:
Servus saccum portat. Quis servus? Servus, ui saccum
135
portat, est Syrus. Is servus saccum portat. portat. [Nominativus: quis? — is] Iulius servum vocat. Quem servum? Servus, quem Iulius vocat, est Syrus. Iulius eum servum vocat. [Accusativus: quem? — eum]
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM OCTAVUM CAP. VIII.
Iulius dominus servi est. Cuius servi? Servus, cuius
140
dominus Iulius est, est syrus. Iulius dominus eius servi est. [Genitivus: cuius? — eius]
Iulius servo malum dat. Cui servo? Servus, cui Iulius malum dat, est Syrus. Iulius ei servo malum dat. [Dativus: cui? — ei] Saccus a servo portatur. A quo servo? Servus. A quo saccus
145
portatur, est Syrus. Saccus Saccus ab eo servo portatur. portatur. [Ablativus: quo? — eo]
Masculinum pluralis:
Servi saccos portant. Qui servi? Servi, qui saccos portant, 150
sunt Syrus et Leander. Ii servi saccos portant. [Nominativus: qui? — ii (ei)]
Iulius servos vocat. Quos servos? Servi, quos Iulius vocat, sunt S. et L. Iulius eos servos vocat. [Accusativus: quos? — eos] Iulius dominus servorum est. Quorum servorum? Servi, 155
quorum dominus Iulius est, sunt S. et L. Iulius dominus eorum est. [Genituvus: quorum? — eorum]
Iulius servis mala dat. Quibus servis? Servi, quibus Iulius mala dat, sunt Syrus et Leander. Iulius iis servis mala dat. [Dativus: quibus? — iis (eis)] 160
Sacci a servis portantur. A quibus servis? Servo, a quibus sacci portantur, sun S. et L. Sacci ab iis servis portantur. [Ablativus: quibus? — iis (eis)]
Femeninum singularis: 165
Ancilla ab-est. Quae ancilla? Ancilla, quae ab-est, est Syra. Ea ancilla ab-est. [Nominativus: quae? — ea]
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM OCTAVUM CAP. VIII.
Aemilia ancillam vocat. Quam ancillam? Ancilla, quam Aemilia vocat, est Syra. Aemilia eam ancillam vocat. [Accusativus: quam? — eam]
Aemilia domina ancillae est. Cuius ancillae? Ancilla, cuius
170
domina Aemilia est, est Syra. Aemilia domina eius ancillae est. [Genitivus: cuius? — eius]
Iulius ancillae malum dat. Cui ancillae? Ancilla, cui Iulius malum dat, est Syra. Iulius ei ancillae malum dat. [Dativus: cui? — ei] Aemilia ab ancilla salutatur. A qua ancilla? Ancilla, a qua
175
Aemilia salutatur, est Syra. Aemilia ab ea ancilla salutatur. [Ablativus: qua? — ea]
Femeninum pluralis: 180
Ancillae ab-sunt. Quae ancillae? Ancillae, quae ab-sunt, sunt Delia et Syra. Eae ancillae ab-sunt. [Nominativus: quae? — eae] Aemilia ancillas vocat. Quas ancillas? Ancillae, quas Aemilia vocat, sunt Delia et Syra. Aemilia eas ancillas vocat. [Accusativus: quas? — eas]
185
Aemilia domina ancillarum est. Quarum ancillarum? Ancillae, quarum domina Aemilia est, sunt D. et S. Aemilia domina earum ancillarum est. [Genitivus: quarum? — earum] Iulius ancillis mala dat. Quibus ancillis? Ancillae, quibus Iulius mala dat, sunt D. et S. Iulius iis ancillis mala dat. [Dativus:
190
quibus? — iis (eis)]
Aemilia ab ancillis salutatur. A quibus ancillis? Ancillae, a quibus Aemilia salutatur, sun D. et S. Aemilia ab iis ancillis salutatur. [Ablativus: quibus? — iis (eis)]
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM OCTAVUM CAP. VIII.
195
Neutrum singularis:
Quid ornamentum?
est
Anulus
anulus? est
Anulus
ornamentum
est quod
ornamentum. digitum
Quod
ornat.
Id
ornamentum pulchrum est. [Nominativus: quid? quod? — id] Quid habet Lydia? Lydia ornamentum habet. Quod 200
ornamentum? Ornamentum, quod Lydia habet, linea cum margaritis est. Lydia id ornamentum amat. [Acusativus: quid? Quod? — id] Pretium ornamenti est centum sestertii. Cuius ornamenti? Ornamentum, cuius pretium est C HS, anulus est. Pretium eius ornamenti est C HS. [Genituvus: cuius — eius] Fluvius oppido aquam dat. Cui oppido? Oppidum qui
205
fluvius aquam dat est Tusculum. Fluvius ei oppido aquam dat. [Dativus: cui? — ei]
Cornelius in oppido parvo habitat. In quo oppido? Oppido un quo Cornelius habitat est Tusculum. In eo oppido Cornelius habitat. 210
[Ablativus: Quo? — eo]
Neutrum pluralis:
In hac taberna multa ornamenta sunt. Quae ornamenta? Ornamenta quae hic sunt gemmae et margaritae sunt. Ea ornamenta in 215
hac taberna sunt. [Nominativus: Quae? — ea] Albinus ornamenta vendit. Quae ornamenta? Ornamenta quae Albinus vendit sunt gemmae et margaritae. Albinus ea ornamenta vendit. [Acusativus: Quae? — ea] Pretium ornamentorum est centum sesterti. Quorum
220
ornamentorum? Ornamenta quorum pretium est C HS, anuli sunt. Pretium eorum ornamentorum est C HS. [Genituvus: quorum? — eorum]
VIII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM OCTAVUM CAP. VIII.
Fluvii oppidi aquam dant. Quibus oppidis? Oppida quibus fluvii aquam dant, sunt Tusculum et Ariminum. Fluvii iis oppidis aquam dant. [Dativus: quibus? — iis (eis)] Aemilia ornamentis pulchris ornatur. Quibus ornamentis?
225
Ornamenta quibus Aemilia ornatur, sunt gemmae et margaritae. Iis ornamentis Aemilia ornatur. [Ablativus: quibus — iis (eis)]
Hic et Ille.
Hic anulus non tam pulcher est quam ille.
230
Haec gemma non tam pulchra est quam illa. Hoc lilium non tam pulchrum est quam illud. Hic anulus = anulus, qui hic est. Ille anulus = anulus qui illic est. 235
240
245
250
Masculinum
Femeninum
Neutrum
Nom. Sing.
Hic vir
haec femina
hoc oppidum
Acc.
Hunc virum
hanc feminam
hoc oppidum
Gen.
Huius viri
huius feminae
huius oppidi
Dat.
Huic viro
huic feminae
huic oppido
Abl.
Hoc viro
hac femina
hoc oppido
Nom. Plu.
Hi viri
hae femina
haec oppida
Acc.
Hos viros
has feminas
haec oppida
Gen.
Horum virorum
harum feminarum
horum oppidorum
Dat.
His viris
his feminis
his oppidis
Abl.
His viris
his feminis
his oppidis
Nom. Sig.
Ille vir
illa femina
illud oppidum
Acc.
Illum virum
illam feminam
illud oppidum
Gen.
Illius viri
illus feminae
illius oppidi
Dat.
Illi viro
illi feminae
illi oppido
IX
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM OCTAVUM CAP. VIII.
255
Abl.
Illo viro
illa femina
illo oppido
Nom. plu.
Illi viri
illae feminae
illa oppida
Acc.
Illos viros
illas feminas
illa oppida
Gen.
Illorum virorum
illarum feminarum
illorum oppidorum
Dat.
Illis viris
illis feminis
illis oppidis
Abl.
Illis viris
illis feminis
illis oppidis
X
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM NONUM CAP. IX.
PASTOR ET OVES
5
Hic vir, qui cum baculo et sacco in campo ambulat, pastor Iulii est. Pastor Iulii non solus in campo est, nam canis eius apud eum sunt et centum oves: una ovis nigra et un-de-centum oves albae. Pastor unam ovem nigram et un-de-centum oves albas habet. Pastor dominus ovis nigrae et ovium albarum est. Pastor ovi nigrae et ovibus albis aquam et
10
cibum dat. Pastor cum una ove nigra et un-de-centum ovibus albis in campo est. Cibus ovium est herba, quae in campo est. Oves herbam edunt. Canis herbam non edit. Herba neque a cane neque a pastore editur. Cibus pastoris panis est, qui in sacco eius inest. Iulius pastori suo panem dat.
15
Pastor cani suo cibum dat. Canis a pastore cibum accipit. Itaque canis pastorem amat. In Italia multi pastores sunt. Qui via Appia Roma Brundisium it, multos pastores in campus videt. Numerus pastorum Italiae magnus est. Domini pastoribus suis cibum dant, canes-que a pastoribus cibum
20
accipiunt. In campo collis est. Post campum montes sunt. Inter montes valles sunt. Collis non tam magnus est quam mons. Collis mons parvus est. Montes procul a pastores sunt, collis prope eum est. In colle una arbor est. In silva est lupus. Pastor et oves lupum timent, quia lupus oves edit.
25
In silvis et montibus Italiae lupi sunt, in vallibus lupi non sunt. Sol in caelo est supra campum. In caelo nulla nubes videtur. Caelum est supra terram. Montes et valles, campi et silvae in terra sunt. In caelo sol et nubes sunt, sed supra hunc campum caelum sine nubibus est. Caelum neque nigrum neque album est, sed caeruleum. Color caeli
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM NONUM CAP. IX.
30
caeruleus est. Color ovium albus est, una ovis autem colorem nigrum habet. Color montium niger est, sed montes, qui procul absunt, colorem caeruleum habent. Sol in campo lucet, nulla nubes ante solem est. Pastor in sole ambulat. Sub arbore autem umbra est. Pastor, qui nullam nubem in caelo
35
videt, cum cane et ovibus ad arborem adit. Pastor umbram petit. Oves quoque umbram petunt. Oves post pastorem ad arborem adeunt. Pastor oves ad arborem ducit. Ecce pastor, qui in umbra arboris iacet cum cane et ovibus. Arbor pastori et cani et ovibus umbram dat. Sed ovis nigra cum paucis aliis in
40
sole iacet, nam arbor non satis magna est. Pastor, qui fessus est, oculos claudit et dormit. Canis non dormit. Dum pastor in herba dormit, ovis nigra ab ovibus albis discedit et ad silvam currit. Ovis nigra oves albas relinquit et silvam petit. Canis pastoris ovem videt et latrat: “Guau guau guau” Pastor
45
oculos aperit, oves aspicit, ovem nigram non videt. Pastor oves numerat: “Una, duae, tres, quatuor, quinque, sex, septem, octo, novem, decem... un-de-centum.” Numerus ovium est un-de-centum, non centum. Nullae oves albae absunt, sed ovis nigra, quam pastor ante ceteras amat, abest. Pastor et canis oves albas relinquunt et silvam petunt. Pastor saccum cum
50
pane in colle relinquit. Dum ceterae oves a pastore numeratur, ovis nigra in magna silva, ubi viae non sunt, errat. Ovis, quae iam procul a pastore ceteris-que ovibus abest, neque caelum neque solem supra se videt. Sub arboribus sol non lucet. Ovis nigra in umbra est.
55
In terra inter arbores sunt vestigia lupi. Ubi est lupus ipse? Lupus ipse non procul abest. Ovis vestigia lupi in terra videt, neque lupum ipsum videt. Itaque ovis lupum non timet!
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM NONUM CAP. IX.
Lupus autem prope ovem est. Pastor et canis procul ab ea sunt. Lupus, qui cibum non habet, in magna silva errat. Lupus in silva cibum 60
quaerit, dum pastor et canis ovem nigram quaerunt. Pastor: “Ubi est ovis nigra? Quaere ovem et reperi eam, canis!” Canis ovem quaerit et vestigia eius in terra reperit, neque ovem ipsam reperit. Canis latrat. Pastor: “Ecce vestigia ovis. Ubi est ovis ipsa? Duc me ad eam,
65
canis!” Canis dominum suum per silvam ducit ad ovem, sed ovis procul abest. Lupus ululat: “Ouuuuuuuuu...!” Et ovis et canis lupum audiunt. Canis currit. Ovis consistit et exspectat, dum lupus venit. Ecce lupus, qui ante ovem est! Iam ovis lupum ipsum ante se
70
videt: oculi et dentes lupi in umbra lucent. Parva ovis oculos suos claudit et dentes lupi exspectat. Lupus collum eius dentibus petit... Sed ecce canis accurrit! Lupus se ab ove ad canem convertit. Canis ante lupum consistit. Lupus ululat. Canis latrat. Pastor, qui iam prope est, clamat: “Pete lupum, canis!” Lupus autem ovem relinquit et montes petit.
75
Pastor quoque acurrit et ovem suam, quae in terra iacet, aspicit. In collo eius vestigia dentium sunt. Ovis autem oculos aperit et pastorem aspicit. Pastor laetus ovem nigram in umeris imponit eam-que portat ad ceteras oves, quae sine pastore in campo errant.
80
GRAMMATICA LATINA 85
Declinatio vocabulorum v ocabulorum..
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM NONUM CAP. IX.
DECLINATIO PRIMA:
Lydia femina Graeca est, Paula et Fabia feminae Romanae sunt. Medus feminam Graecam, non feminas Romanas amant. M. amicus 90
feminae Graecae, non feminarum Romanarum est. M. feminae Graecae, non feminis Romanis oscula dat. M. cum femina Graeca, non cum feminis Romanis ambulat. - Declina hoc vocabulum ‘femina’! - Singularis: femina, feminam, feminae, feminae, femina. Pluralis:
95
feminae, feminas, feminarum, feminis, feminis.
Singularis:
Pluralis:
Nominativus:
femina
feminae
Accusativus:
feminam
feminas
Genitivus:
feminae
feminarum
Dativus:
feminae
feminis
Ablativus:
femina
feminis
Hoc modo declinatur haec vocabula: insula, littera, femina, puella, 100
familia, filia, ancilla, domina, scaena, pesona, crumena, pecunia, mensa, villa, rosa, fenestra, aqua, via, sella, amica, lacrima, taberna, gemma, margarita, linea, herba, silva, terra, umbra. Haec vocabula feminina sunt.
DECLINATIO SECUNDA: 105
Medus servus malus est. Davus et Syrus servi boni sunt. Iulius non servum malum, sed servos bonos salutat. Iulius dominus servi mali et servorum bonorum est. Iulius non servo mali, sed servis bonis mala dat. Iulius non a servo malo, sed a servis bonis amatur.
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM NONUM CAP. IX.
1.
Singularis:
Pluralis:
Nominativus:
servus
servi
Accusativus:
servum
servos
Genitivus:
servi
servorum
Dativus:
servo
servis
Ablativus:
servo
servis
Hoc modo declinatur haec vocabula: fluvius, oceanus, numerus,
110
filius, servus, dominus, nummus, hortus, nasus, saccus, umerus, amicus, inimicus, equus, oculus, tabernarius, anulus, sestertius, campus, cibus, lupus; puer, vir (nom. sing. sine –us). Haec vocabula masculina sunt.
115
2.
Singularis:
Pluralis:
Nominativus:
oppidum
oppida
Accusativus:
oppidum
oppida
Genitivus:
oppidi
oppidorum
Dativus:
oppido
oppidis
Ablativus:
oppido
oppidis
Hoc modo declinatur haec vocabula: oppidum, imperium, vocabulum,
capitulum,
pensum,
exemplum,
exemplum,
verbum,
baculum, lilium, ostium, atrium, impluvium, peristylum, cubiculum, malum, pirum, osculum, speculum, ornamentum, collum, pretium, caelum, vestigium. Haec vocabla neutra sunt. 120
DECLINATIO TERTIA.
Una ovis nigra et IC oves albae in campo sunt. Pastor unam ovem nigram et IC oves albas habet. Pastor dominus ovis nigrae et ovium albarum est. Pastor ovi nigrae et ovibus albis cibum et aquam dat. Pastor 125
cum una ove nigra et IC ovibus albis in campo est.
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM NONUM CAP. IX.
Singularis:
Pluralis:
Nominativus:
ovis
oves
Accusativus:
ovem
oves
Genitivus:
ovis
ovium
Dativus:
ovi
ovibus
Ablativus:
ovi
ovibus
Hoc modo declinatur haec vocabula: ovis, oves; pan is, panes; collis, colles; vallis, valles; canis, canes (gen. plur. canum); nu bes, nubes (nom. sing. –es); mons, montes; dens, dentes (nom. sing. –ns < -nts); 130
alia-que multa. Vocabula, quae hoc modo declinantur, sunt femina (una vallis, ovis, nubes) aut masculina (unus panis, collis, mons, dens). Singularis:
Pluralis:
Nominativus:
pastor
pastores
Accusativus:
pastorem
pastores
Genitivus:
pastoris
pastorum
Dativus:
pastori
pastoribus
Ablativus:
pastore
pastoribus
Hoc modo declinatur: pastor, pastores; arbor, arbores; color, colores; sol, soles; alia-que multa, quae masculina sunt (‘arbor’ autem 135
femininum est).
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DECIMUM CAP. X.
BESTIAE ET HOMINES
Equus et ovis, canis et lupus bestiae sunt. Leo I quoque et aquila
5
bestiae sunt. Cauda leonis longa est. Lupus et leo bestiae ferae sunt. Pastores africae leones timent, nam leones non solum oves pastorum edunt, sed etiam pastores ipsos! Num pastor bestia est? Non bestia, sed homoII est pastor. Viri et feminae homines sunt. Leones autem non solum 10
alias bestias, sed etiam homines edunt. Ferae et homines amici non sunt. Canis amicus hominis est, ea non est bestia fera. Aliae bestiae sunt aves, aliae pisces. Aquila avis magna est. Aves in aere volant. Pisces in aqua natant. Homines in terra ambulant. Avis dua alas habet. Homo duos pedes
15
III
habet. Piscis neque alas neque pedes
habet. Avis, quae volat, alas movet. Homo, qui ambulat, pedes movet. Piscis, qui natat, caudam movet. Canis, qui laetus est, caudam movet. Quum avis volat, alae moventur. Quum homo ambulat, pedes moventur. Quum piscis natat, cauda movetur. In horto et in silva multae aves sunt. Canis aves, quae inter arbores
20
volant, aspicit. Canis ipse non volat, nam canis alas non habet. Canis volare non potest. Neque pastor volare potest. Homines ambulare possunt, quod
IV
pedes habent, neque volare possunt, quod alas non
habent. Mercurius autem volare potest, nam in pedibus eius alae sunt. 25
Num Mercurius homo est? Mercurius non homo, sed deusV est. I
Unus leo / duo leones. Unus homo / duo homines. III unus pes / duo pedes. IV Quod = quia. (Cur? quia = Quod? quia) V Unus deus / duo dii (< dei) II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DECIMUM CAP. X.
Mercurius deus mercatorum VI est. (Mercator est homo, qui emit et vendit). Mercurius inter deos et homines volat. Pisces neque volare neque ambulare possunt. Pisces in aqua natare possunt. Num homines natare possunt? Alii homines natare possunt, alii 30
non possunt. Marcus et Quintus natare possunt, Iulia non potest: ea nimis parva est. Neptunus natare potest. Quis est Neptunus? Neptunus deus maris VII est. Oceanus atlanticus magnum mare est. Mercurius et Neptunus dii Romani sunt. Romani multos deos habent. Homines deos
35
videre non possunt. Dii ab hominibus videri non possunt. Prope villam Iulii parvum flumen VIII est. In flumine pisces sunt. Pisces in aqua fluminis natant. In fluminibus et in maribus magnus numerus piscium est. Flumina et maria, plena piscium sunt. Nemo IX pisces fluminum et marium numerare potest. Pisces numerari non
40
possunt. Pisces in aqua vivunt. In terra pisces vivere non possunt, nam pisces in aere spirare non possunt. Homo sub aqua spirare non potest. Homo vivit, dum spirat. Homo, qui spirat, vivus est, qui non spirat, mortuus est. Homo mortuus neque videre neque audire, neque ambulare
45
neque currere potest. Homo mortuus se movere non potest. Quum homo spirat, anima in pulmones X intrat et rursos ex pulmonibus exit XI. Anima est aer, qui in pulmones ducitur XII . Qui animam ducit, animal XIII est. Non solum homines, sed etiam bestiae animalia sunt. Alia animalia in terra vivunt, alia in mari. Animalia, quae in mari vivunt, sunt pisces. VI
Unus mercator / duo mercatorum. Unum mare / duo maris. VIII Flumen = fluvius. Unum flumen / duo flumina. IX Nemo = nullus homo. X Unus pulmo / duo pulmones. XI Ex – ire ↔ intrare (intra – ire). Ex – it. XII Animam ducere = spirare. XIII Unum animal / duo animalia. VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DECIMUM CAP. X.
Sine anima nemo vivere potest. Homo, qui animam non ducit,
50
vivere non potest. Spirare necesse est homini. Edere quoque homini necesse est, nam nemo sine cibo vivere potest. Necesse est cibum habere. Pecuniam habere necesse est, nam qui pecuniam non habet, cibum emere non potest. Sine pecunia cibus emi 55
XIV
non potest. Num gemmas habere
necesse est? Id non necesse est, nam gemmas edere nemo potest. Neque gemmae neque margaritae edi possunt. Quid facit mercator? Mercator emit et vendit. Aves horti nidos in arboribus faciunt. Nidi earum inter ramos et folia arborum sunt. Aliae aves in terra nidos faciunt. Alii nidi in arboribus
60
sunt, alii in terra. Aquilae in montibus nidos faciunt. In nidis ova XV sunt. Aves ova pariunt, ex quibus parvi pulli exeunt. Canis non ova, sed pullos vivos parit. Equus et ovis, lupus et leo pullos vivos pariunt. Feminae liberos pariunt. Aves horti aquilam timent, quod aquila aves et pullos earum edit.
65
Quum aquila supra hortum volat et cibum quaerit, parvae aves se inter folia arborum occultantXVI . Itaque aquila eas reperire non potest. Neque aves neque nidi avium ab aquila reperiri possunt. Marcus et Quintus et Iulia in horto sunt. Marcus et Quintus inter arbores ambulant, Iulia cum cane inter rosas ambulat. Quid faciunt pueri?
70
Pueri nidos quaerunt. Quid facit Iulia? Iulia canit. Pueri puellam canereXVII audiunt. Vox XVIII Iuliae pulchra est. Quintus: “Audi! Iulia vocem pulchra habet!” Canis laetus caudam movet et latrat. Vox canis pulchram non est, canis canere non potets! Num aves et pisces canere possunt? Aves canere possunt, pisces non
XIV
Emit: 3ª, pres. ind. Act. / Emi: pres. inf. pass. Unum ocum / duo ova. XVI Occultare ↔ reperire. XVII Canere = cantare. XVIII Una vox / duae voces. voces. XV
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DECIMUM CAP. X.
75
possunt. Pisces voces non habent. Quum pueri nidos quaerunt, aves horti non canunt. Non solum aquila, sed etiam pueri a parvis avibus timentur. Quintus nidos reperire non potest, quod rami et folia nidos ab oculis eius occultant. Marcus autem nidum repertit et Quintum vocat: “Veni, Quinte! In hac arbore nidus est.” Quintus acurrit.
80
Marcus: “In arborem ascende, Quinte!” Quintus in arborem ascendit; iam Quintus supra Marcum in arbore est. Marcus ipse in arborem ascendere timet! Marcus interrogat: “Quot ova in nido sunt?”; “Nulla ova, sed quattuor pulli,” respondet Quintus. Nidus in parvo ramo est. Ramus, qui nidum sustinet, non crassus,
85
sed tenuis est. Ramus tenuis Quintum sustinere non potest, nam Quintus puer crassus est. est. Ecce ramus cum puero puero et nido et pullis ad terram cadit! Marcus Quintum ad terram cadere videt et perterritus est. Iam Quintus et quattuor pulli sub arbore iacent. Neque Quintus neque pulli se movent. Pulli mortui sunt. Num Quintus mortuus est? Minime. Quintus
90
spirat. Puer, qui spirat, mortuus esse non potest. Sed Marcus eum spirare non videt, nam anima videri non potest. Quid facit Marcus? Marcus perterritus ad villam currit et magna voce clamat: “Pater! Veni!” Iulius eum vocare audit et exit in hortum. Pater filium perterritum
95
ad se acurrere videt eum-que interrogat: “Quid est, Marce?” Marcus: “Quintus... est... mortuus!” Iulius: “Quid? Mortuus? O, dii boni!” Pater, ipse perterritus, cum filio ad Quintum currit. Iulia quoque acurrit. Quintus oculos aperit, Iulius et Marcus et Iulia eum vivum esse
100
vident. Quintus autem ambulare non potest, nam pedes eum sustinere non possunt. Iulius filium suum ad villam portat. portat.
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DECIMUM CAP. X.
Quid facit Iulia? Iulia nidum cum pullis mortuis sumit et inter rosas occultat. Qui volare non potest, ad terram cadit.
GRAMMATICA LATINA
105
INFINITIVUS :
Homo mortuus neque spirare neque edere, neque videre neque audire potest. ‘Sipirare’, ‘videre’, ‘edere’, ‘audire’ infinitivi sunt. Infinitivus: -re.
110
Exempla: 1.
-are: cantare, pulsare, ululare, vocare, interrogare, numerare,
salutare, accusare, imperare, habitare, amare, portare, ambulare, exspectare, lacrimare, intrare, ornare, clamare, monstrate, constare, 115
latrare, errare, declinare, volare, natare, spirare, occultare; dare. 2.
-ēre: ridēre, vidēre, respondēre, habēre, tacēre, par ēre, timēre,
tenēre, detergēre, lucēre, movēre, sustinēre. 3.
-ere: ponere, sumere, discedere, vehere, claudere, vertere, currere,
vendere, consistere, emere, aspicere, accipere, convertere, ostendere, 120
edere, petere, ducere, relinquere, quaerere, acurrere, imponere, vivere, facere, parere, ascendere, cadere, canere. 4. -ire: venire, audire, dormire, ire, aperire, advenire, adire, abire,
reperire, exire. Pisces neque volare neque ambulare possunt. Pisces natare 125
possunt. Edere necesse est, nam nemo sine cibo vivere potest. Cibum habere habere necesse est. Pueri Iuliam canere (= cantare) audiunt. Quintus nidos reperire non potest. Marcus Quintum ad terram cadere videt. Iulius Marcum clamare audit et accurrere videt. Iulius Quintum vivum esse videt, nam puer, qui spirat, mortuus esse non potest.
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DECIMUM CAP. X.
130
‘Esse’ quoque infinituvus est. Iulia ostium neque aperire neque claudere potest. Iulia ostium movere non potest, sed tantum pulsare.
Ostium a Iulia neque aperiri neque claudi potest. Ostium ab ea moveri non potest, sed tantum pulsari. 135
‘Pulsari’, ‘moveri’, ‘claudi’, ‘aper iri’ infinitivi pasivi sunt. Exempla: 1. -ari: pulsari, numerari, portari, accusari. 2. -eri: videri, teneri, moveri. 3. -i: claudi, edi, emi, poni.
140
4. -iri: audiri, aperiri, reperiri.
Pisces numerari non possunt. Dii ab hominibus neque videri neque audiri possunt. Margaritae edi non possunt. Sine pecunia cibus emi non potest. Nidi avium ab aquila reperi ri non possunt. Magnus saccus a parva puella portari non potest. — Quintus Iuliam a Marco pulsari videt. 145
Aemilia Davum a Medo accusari audit. Syra rosam a Iulia teneri videt. Marcus saccum ante Iulium poni et a Iulio aperiri videt.
DECLINATIO TERTIA:
‘Avis, aves’ et ‘piscis, pisces’ declinantur ut ‘ovis, oves’ 150
(genitivus pluralis: -ium). ‘Avis’ est vocabulum femininum (una avis) ‘piscis’ masculinum (unus piscis) Ut ‘pastor, pastores’ (gen. plur.: -um) declinatur ‘mercator, mercatores’ et ‘aer, aeres’. ‘Leo, leones’ et ‘homo, homines’ declinatur hoc modo:
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DECIMUM CAP. X.
Sing. Nominativus: leo
Plur.
Sing.
Plur.
leones
homo
homines
Accusativus:
leonem leones
hominem
homines
Genitivus:
leonis leonum
hominis
hominum
Dativus:
leoni
leonibus
homini
hominibus
Ablativus:
leone
leonibus
homine
hominibu s
155
Ut ‘leo, leones’ declinantur ‘ pulmo, pulmones’ et ‘declinatio, declinatione iones’ s’.. ‘Leo ‘Leo’, ’, ‘pu ‘pulm lmo’ o’,, ‘hom ‘homo’ o’ v ocab ocabul ulaa mas culi culina na sun suntt (unus leo, unus pulmo, unus homo), ‘declinatio’ vocabulum femeninum est (una declinatio). 160
‘Vox, voces’, et ‘pes, pedes’ declinantur hoc modo: Sing. Nominativus: vox
Plur.
Sing.
Plur.
voces
pes
pedes
Accusativus:
vocem voces
pedem
pedes
Genitivus:
vocis vocis
vocum
pedis
pedum
Dativus:
voci
vocibus
pedi
pedibus
Ablativus:
voce
vocibus
pede
pedibus
‘Vox’ vo vocabulum fe femeninum est (u (una vo vox), ‘p ‘pes’ vo vocabulum masculinum est (unus pes). ‘Flumen’, ‘m ‘mare’, ‘a ‘animal’: videre ca cap. XI. 165
“Nulla potest mulier tantum se dicere amatam vere, quantum a me Lesbia amata mea es.” Catullus 87.1-2
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNDECIMUM CAP. XI.
C ORPUS H UMANUM
Corpus humanumI quattuor membra habet: duo brachia et duo
5
cruraII . Brachium membrum est, crus membrum est. In brachio manus III est, in crure pes. Duae manus et duo pedes in corpore humano sunt. Quae sunt membra corporis? Membra corporis sunt brachia et crura. Corpus hominis duo brachia habet. Corpora bestiarum brachia non 10
habent. In corpore unum caput est, non duo capita. In capite sunt oculi et aures, nasus et os. Supra caput capillus est. Capillus virorum non tam longus est quam feminarum. Supra oculos frons est. Infra oculos genae sunt. Post frontem cerebrum est. Qui cerebrum parvum habet, stultus est. Quot aures in capite sunt? In capite duae aures sunt. Quot ora
15
IV
in
capite sunt? In capite unum os est. In ore lingua et dentes insunt. Dentes sunt albi ut margaritae. Lingua rubra est ut rosa. Homines oculis vident et auribus audiunt. Homo, qui oculos bonos habet, bene videt, qui oculos malos habet, male videt. Qui aures bonas 20
habet, bene audit, qui aures malas habet, male audit. Iulius oculos bonos habet; itaque Iulius bene videt. Syra aures malas habet; itaque Syra male audit. V
Caput supra collum est. Infra collum est pectus . In pectore cor et I
Corpus humanum = corpus hominis Unum crus / duo crura III Una manus / duae manus IV Unum os / duo ora V Unum pectus / duo pectora II
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNDECIMUM CAP. XI.
pulmones sunt. In corde sanguis est. Color sanguinis ruber est. Sanguis 25
per venas ad cor fluit. Sanguis in venis fluit ut aqua in fluminibus. Infra pulmones est stomachus. stomachus. In stomacho cibus est. Homo, qui stomachum malum habet, cibum sumere VI non potest. Qui cibum sumere non potest, non sanus, sed aeger est. Homo sanus stomachum bonum, pulmones bonos, cor bonum habet. Medicus ad hominem aegrum venit eum-que sanum facit
30
VII
.
Medicus est vir, qui homines aegros sanat, sed multi aegri a medico sanari non possunt. Num Quintus sanus est? Minime. Pes Quinti aeger est. Ubi est Quintus? Quintus in cubiculo suo est. Quintus in lecto iacet. Mater apud 35
eum sedet manum-que eius tenet. Syra in cubiculum intrat. Iam et Aemilia et Syra apud puerum aegrum sunt. Syra non sedet, sed apud lectum stat. Quintus iacet. Aemilia sedet. Syra stat. Syra: “Ecce malum, domina.” Syra Aemiliae malum rubrum dat. Aemilia puero aegro malum dat, sed puer malum edere non potest.
40
Aemilia ei poculum aquae dat. Aemilia: “Aquam bibe, Quinte!” Aemilia caput Quinti sustinet, dum puer aquam bibet. Aemilia: “Iam dormi, Quinte! Dormi bene!” Mater manum in fronte pueri ponit: mater frontem eius tangit. Quintus oculos claudit atque
VIII
dormit.
Iulius, qui cum servo in atrio est, imperat: “I ad oppidum, serve,
45
atque medicum arcesse!” Medicus Tusculi habitat. Iulius servum Tusculum ire iubet VI
Cibum sumere = edere Sanare = sanum facere VIII Atque = et IX Iubere = imperare VII
II
IX
atque
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNDECIMUM CAP. XI. X
medicum arcessere. Servus equum ascendit , ad oppidum it, medicum arcessit. Servus cum medico ad villam revenitXI . Medicus interrogat: “Quis aegrotat? XII ” Iulius respondet: “Filius
50
meus Quintus aegrotat; ambulare non potest.” Medicus: “Cur Quintus ambulare non potest?” Iulius: “Quintus pede aegrotat. Quintus puer improbus est, medice! In horto meo multi nidi sunt. Quintus nidum in arbore reperire, 55
arborem ascendere, ad terra cadere!
XIII
Itaque pedem aegrum habet neque
ambulare potest. Neque solum pede, sed etiam capite aegrotat Quintus.” Iulius in cubiculum Quinti intrat cum medico, qui ad lectum adit atque puerum aspicit. Medicus puerum dormire videt. Medicus dicit: “Puer dormit.” Syra, quae malo audit, id quod medicus dicit XIV audire non potest.
60
Syra interrogat: “Quid dicit medicus?” Aemilia (in aurem Syrae): “Medicus puerum dormire dicit.” Quintus oculos aperit atque medicum adesse videt. Quintus medicum timet. Medicus: “Os aperi, puer! Linguam ostende!”
65
Syra: “Quid dicit medicus?” Aemilia: “Medicus Quintum os aperire atque linguam ostendere iubet.” Quintus os aperit aque medico linguam sua ostendit. Medicus linguam eius rubram esse videt. Medicus: “Lingua eius rubra est.” Syra: “Quid dicit?” Aemilia: “Medicus linguam eius rubram esse
70
X
Equum ascendere = in equum ascendere Revenire = rursus venire XII Aegrotare = aegrum esse XIII = Q. nidum reperit, arborem ascendit, ad terram cadit. XIV Id quod medicus dicit = verba medici XI
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNDECIMUM CAP. XI.
dicit.” Medicus etiam dentes Quinti aspicit et inter dentes albos unum dentem nigrum videt. Dens niger sanus non est. Medicus Quintum dentem aegrum habere videt. Medicus: “Quintus dentem aegrum habet.” Quintus: “Sed dens
75
non dolet. Ergo dens aeger non est! Pes et caput dolent.” Syra: “Quid dicunt?” Aemilia: “Medicus dicit Quintum dentem aegrum habere, sed Quintus dicit pedem et caput dolere, non dentem.” Iulius: “Non dentes, sed pedem eius sana, medice!” Medicus pedem Quinti aspicit atque digitum ad pedem apponit
80
XV
:
medicus pedem Quinti tangit. Quintus digitum medici in pede suo sentit. Quintus: “Ay!, ay! Pes dolet!” Medicus (ad Iulium): “Tene brachium pueri!” (ad Aemiliam:) “tene poculum sub brachio!” Iulius brachium Quinti tenet, dum Aemilia 85
poculum sub brachio eius tenet. Medicus: “Claude “Claude oculos, puer!” Medicus puerum oculos claudere iubet, quod puer scalpellum medici timet. Medicus scalpellum sumit atque ad brachium pueri apponit. Quintus scalpellum medici in brachio sentit atque perterritus est. Capilli horrent
90
XVI
. Cor palpitat. Sed Quintus brachium movere non potest, quod
brachium a patre tenetur. Medicus venam aperit. Ruber sanguis in poculum fluit quintus sanguinem a brachio fluere sentit. Quintus horret XVII. Frons et genae eius albae sunt ut lilia. Medicus: “Iam aperi oculos, puer!” Medicus puerum oculos aperire iubet, sed Quintus oculos non
95
aperit. Puer in lecto iacet ut mortuus. Syra “Cur Quintus oculos non XV XVI
Apponere = ad-ponere Capilli horrent = capilli stant
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNDECIMUM CAP. XI.
aperit? Num puer mortuus est?” Quintus autem vivus est. Quintus spirat, ergo mortuus esse non potest. Sed Syra eum spirare non audit, itaque Syra eum mortuum esse putat. Syra et Aemilia puerum mortuum esse putant. Medicus aurem ad nasum Quinti admovet eum-que spirare audit.
100
Medicus manum ad pectus Quinti apponit et cor eius palpitare sentit. Medicus: “Quintus spirat atque cor eius palpitat.” Aemilia gaudet XVIII, quod filius eius vivus est. Syra: “Quid dicit medicus?” Aemilia: “Medicus Quintum spirare 105
et cor eius palpitare dicit. Ergo Quintus vivus est.” Syra Quintum vivum esse gaudet. Aemilia sanguinem a brachio Quinti deterget. Quintus oculos aperit. Quintus: “Ay! Brachium dolet!” Aemilia et Syra eum vivum esse vident et audiumt. Aemilia imperat: “Aquam arcesse, Syra!” sed Syra verba dominae
110
non audit. Iulius: “Domina te aquam arcessere iubet, Syra!” Syra abit atque cum alio poculo aquae pleno revenit. Aemilia Quinto aquam dat. Quintus aquam bibit. Medicus discedit. Quintus, qui medicum horret, eum abesse
115
gaudet. Iulius: “Iam Quintus non solum pede, sed etiam brachio aegrotat!” Aemilia: “Num ille medicus Quintum sanare potest?” Iulius non respondet.
XVII XVIII
Q. horret = Q. perterritus est Gaudere = laetum esse
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNDECIMUM CAP. XI.
Syra: “Medicus stultus est! In capite eius nullum cerebrum est!”
120
Syra medicum stultum esse dicit. Iulius et Aemilia eum stultum esse putant, non dicunt.
GRAMMATICA LATINA 125
Declinatio tertia.
Masculinum et femeninum: Vocabula masculina tertiae declinationes sunt: ‘pastor, pastores’. ‘color, colores’, ‘mercator, mercatores’, ‘sol, soles’, ‘leo, leones’, ‘pulmo, pulmones’, ‘homo, honines’, ‘pes, pedes’, ‘panis, panes’, ‘collis, 130
colles’, piscis, pisces’, ‘mons, montes’, ‘dens, dentes’, ‘sanguis, sanguin‘ (abest pluralis). Vocabula feminina sunt: ‘ovis, oves’, ‘vallis, valles’, avis, aves’, ‘auris, aures’, ‘nubes, nubes’, ‘frons, frontes’, ‘vox, voces’, ‘declinatio, declinationes’, ‘arbor, arbores’. Pluralis: -es. Accusativus singularis: -em.
135
Neutrum:
‘Flumen, flumina’, ‘os, ora’, ‘crus, crura’, ‘corpus, corpora’, ‘pectus, pectora’, ‘caput, capita’, ‘cor, corda’, ‘mare, maria’, ‘animal, animalia’ sunt vocabula neutra tertiae declinationis. Pluralis: -a. Accusativus = nominativus.
140
‘Flumen, flumina’ (vide cap. X) declinatur hoc modo XIX :
XIX
Acc = nom
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNDECIMUM CAP. XI.
Sing.
Plur.
Nominativus:
flumen
flumina
Accusativus:
flumen
flumina
Genitivus:
fluminis
fluminum
Dativus:
flumini
fluminibus
Ablativus:
flumine
fluminibus
‘Os, ora’ et ‘corpus, corpora’ declinatur hoc modo: Sing.
XX
Plur.
Sing.
Plur.
Nominativus: os
ora
corpus
corpora
Accusativus:
os
ora
corpus
corpora
Genitivus:
oris
orum
corporis
corporum
Dativus:
ori
oribus
corpori
corporibus
Ablativus:
ore
oribus
corpore
corporibus
Ut ‘os, ora’ declinatur ‘crus, crura’. Ut ‘corpus, corpora’
145
declinatur ‘pectus, pectora’. ‘Caput (capitis, capiti, capite), capita (capitum, capitibus)’; ‘cor (cordis, cordi, corde), corda (cordium, cordibus)’. ‘Mare, maria’ et ‘animal, animalia’ declinatur hoc modo: Sing.
Plur.
Sing.
Plur.
Nominativus: mare
maria
animal
animalia
Accusativus:
mare
maria
animal
animalia
Genitivus:
maris
marium
animalis
animalium
Dativus:
mari
maribus
animali
animalibus
Ablativus:
mari
maribus
animali
animalibus
150
Accusativus cum infinitivo:
Quintus dormit. Medicus Quintum dormire videt. XX
Acc = nom
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNDECIMUM CAP. XI.
Medicus dicit: “Quintus dormit.” Medicus Quintum dormire dicit. ‘Quintum dormire’ accusativus cum infinitivo est. Accusativus 155
cum infinitivo apud multa verba ponitur. Exempla: 1. iubet: Iulius servum Tusculum ire iubet. Medicus Quintum os aperire iubet. Medicus puerum oculos claudere iubet. 2. videt, audit, sentit: Quintus medicum adesse videt. Medicus
160
linguam rubram et dentem nigrum esse videt. Medicus Quintum dentem aegrum habere videt. Quintus sanguinem fluere sentit. Medicus puerum spirare audit et cor eius palpitare sentit. Aemilia filium vivum esse videt atque audit. 3. dicit: Medicus linguam rubram esse dicit. Medicus Quintum
165
dentem aegrum habere dicit, sed Quintus pedem et caput dolere dicit, non dentem. Medicus Quintum spirare et cor eius palpitare dicit. Syra medicum stultum esse dicit. 4. putat: Syra Quintum mortuum esse putat. Iulius et Aemilia medicum stultum esse putant. 5. gaudet: Syra Quintum vivum esse gaudet. Quintus medicum
170
abesse gaudet.
175
Nominativus
Accusativus
Infinitivus
Verbum
Iulius
servum
abire
iubet.
Quintus
medicum
adesse
videt.
Medicus
linguam
rubram esse
dicit.
Quintus
sanguinem
fluere
sentit.
Medicus
Quintum
mortuum esse
putat.
Quintus
medicum
abesse
gaudet.
VIII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DUODECIMUM CAP. XII.
O MANUS M ILES R OMANUS
5
Quintus frater Marci est. Iulia soror Marci est. Marcus et Quintus fratres Iuliae sunt. Marcus patrem et matrem, fratrem et sororem habet. Nomen patris est ‘Iulius’. Nomen matris ‘Aemilia’ est. ‘Quintus’ nomen fratris est. Nomen sororis est ‘Iulia’. Marco una soror est. Iuliae duo fratres sunt. Nomina fratrum sunt
10
‘Marcus’ et ‘Quintus’. Patri et matri duo filii et una filia sunt.I Matri ‘Aemilia’ nomen est. Qui patri nomen est? Patri nomen est ‘Lucius Iulius Balbus’ (viro Romano tria nomina sunt). ‘Lucius’ est praenomen, id est nomen primum. primum. ‘Balbus’ cognomen est. est. Filiis nomina sunt ‘Marcus Iulius Balbus’ et ‘Quintus Ilulius
15
Balbus’. ‘Marcus’ et ‘Quintus’ praenomina filiorum sunt. Alia praenomina Latina sunt sunt ‘Gaius’, ‘Decimus’, ‘Decimus’, ‘Publius’, ‘Sextus’, ‘Sextus’, ‘Titus’. Aemiliae unos frater est. Fratri ‘Aemilius’ nomen est (praenomen ‘Publius’, cognomen ‘Paulus’). Frater Aemiliae avunculus liberorum est. Marcus et Iulia patrem interrogant: “Quis est Aemilius?”. Iulius
20
respondet: “Aemilius avunculus vester est.” Marcus et Iulia: “Cornelius-ne quoque avunculus noster est?”. Iulius: “Cornelius avunvulus vester non est, nam is fratrer matris non est. Mater vestra unum fratrem solum habet.” Iulia: “Ubi est avunculus noster?”. Iulius: “Aemilius, avunculus
25
vester, in Germania est. Aemilius miles Romanus est. In Germania multi
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DUODECIMUM CAP. XII.
milites Romani sunt.” Iulia: “Quid est ‘miles’?”. Iulius: “Miles est vir, qui scutum et gladium et pilum fert II . Scutum et gladius et pilum arma militia Romani sunt. Miles vir armatus III est.” Iulia: “Quid faciunt milites Romani in Germania?” Iulius: “Milites
30
nostri in Germania pugnant.” Iulia: “Pueri improbi quoque pugnant.” Iulius: “Pueri non armis pugnant. Milites gladiis, gladiis, pilis, hastis hastis IV pugnant.” Marcus: “Num Aemilius et hastam et pilum fert?” Iulius: 35
“Aemilius pilum tantum fert, nam is pedes est, non eques. Eques est miles, qui ex equo pugnat; qui pedibus pugnat, pedes est. Equites Romani hastas ferunt, pedites pila ferunt. Pilum non tam longum est quam hasta, neque gladius peditis tam longus est quam gladius equitis. Pilum Aemilii V sex pedes longum est.”
Marcus: “Quam longus est gladius eius?” Iulius: “Gladius Aemilii
40
duos pedes longus est.” Marcus: “Duos pedes tantum? Cur gladius eius tam brevis est?” Iulius: “Quod gladius brevis non tam gravis est quam gladius longus. Gladius equitis non solum longior, sed etiam gravior est quam gladius 45
peditis. Pedes, qui pedibus it multa-que alia arma fert, gladium longum atque gravem ferre
VI
non potest; itaque gladius eius brevis et levis est —
brevior et levior quam is, qui ab equite fertur. Etiam gladii Germanorum longiores et graviores sunt quam Romanorum. Neque solum gladii, sed etiam pila eorum longiora et graviora quam nostra sunt, sed scuta, quae a I
Marco (dat.) una soror est = Marcus unam sororem habet fert = portat. III Armatus = qui arma fert IV Gladius / Pilum / Hasta. V I pes = 29,05 cm. II
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DUODECIMUM CAP. XII.
50
Germanis feruntur, leviora sunt quam Romanorum.” Iulia: “Qui sunt Germani?” Iulius: “Germani sunt homines barbari VII , qui Germaniam incoluntVIII . Germania magna terra non procul a Gallia est. Gallia autem provincia Romana est — ut Sicilia, Hispania, Achaia, Syria, Aegyptus, ceterae. Provincia Romana est pars imperii
55
Romani, ut membrum pars
IX
corporis est. Nam Roma caput imperii est,
provinciae membra sunt. Germania provincia Romana non est. Flumen Rhenus Germaniam a Gallia provincia dividit. Rhenus et Danuvius flumina, quae Germania ab imperio Romano dividunt, fines imperii X
nostri sunt. Germania patria Germanorum est, ut Italia patria nostra est.” Iulia: “Cur milites Romani contra Germanos pugnant? Num
60
Germani homines improbi sunt?” Iulius: “Militis nostri contra Germanos pugnant, quod Germani amici Romanorum non sunt neque Romanis parent. Germani hostes Romanorum sunt, atque milites eorum contra exercitumXI nostrum pugnant.” Iulia: “Quid est ‘exercitus’?” Iulius: “Exercitus est magnus
65
numerus militum, qui contra hostem ducitur. Is, qui exercitum ducit, dux exercitus est. Dux imperat, milites parent. Dux exercitui imperat, exercitus duci suo paret, nam dux ab exercitu timetur. “Et in Germania et in Britania magni exercitus Romani sunt, qui 70
contra exercitus hostium pugnant. Milites exercituum Romanorum bona arma ferunt. In Achaia et in Gallia pauci milites Romani sunt, nam Graeci et Galli, qui eas provincias incolunt, iam exercitibus nostris
VI
Ferre = portare Barbarus = neque romanus neque graecus VIII Germaniam incolere = In Germania habitare IX Una pars (
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DUODECIMUM CAP. XII.
parent, in exercitibus Romanis etiam multi Graeci et Galli militantXII . Neque Graeci neque neque Galli hostes Romanorum Romanorum sunt.” Iulia: “Ubi habitat Aemilius?” Iulius: “Aemilius in castris non
75
procul a fine imperii habitat. Milites Romani non in oppido, sed in castris habitant. Nullae feminae, nulli pueri in castris habitant, nam neque feminae neque pueri militare possunt. Viri soli arma ferre atque militare possunt. Castra oppidum militum est. Circum castra vallum longum et 80
altum est.” Marcus: “Quam altus est vallum castrorum?” Iulius: “Vallum castrorum Romanorum prope decem pedes altum est. Quattuor portae XIII per vallum in castra ducunt. Inter duas portas via lata XIV est, quae castra in duas partes dividit.” Marcus: “Quam lata est illa via?” Iulius: “Illa via centum pedes
85
lata est, id est latior quam via Appia atque prope tam lata quam Tiberis flumen. “Dum milites Romani in castris ambulant neque Germanos timent, magnus numerus hostium castra petit. Romani hostes armatos accurrere 90
vident atque arma sumunt, alii portas castrorum claudunt, alii vallum ascendunt. Germani castra oppugnant XV. Romani castra defendunt. Milites Romani pila in Germanos iaciunt. Illi autem pila in castra iacere non possunt, quod vallum nimis altum est, neque vallum ascendere possunt, quod Romani vallum vallum pilis et gladiis defendunt. defendunt. “Romani portas castrorum aperiunt atque in hostes excurrunt
95
XVI
.
Barbari perterriti milites nostros ad se venire vident, arma ad terram
XII
Militare = milites esse. Porta = ostium magnum XIV ‘Latus’ ut amplus est XV Oppugnare ↔ defendere XVI Ex-currere
XIII
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DUODECIMUM CAP. XII.
iaciunt, in magnas silvas fugiunt. “Miles Romanus, qui hostem armatum venire videt, non ab eo fugit, sed armis se defendit. Milites Romani fortes sunt. Milites fortes 100
hostem non timent neque fugiunt, sed hostem oppugnant. Aemilius, avunculus vester, miles fortis est. “Circum imperium Romanum multi hostes sunt. Castra et oppida nostra ab hostibus oppugnantur, sed milites nostri, qui fortriores sunt quam hostes, provincias nostras atque patriam nostram ab hostibus
105
defendunt.” Marcus: “Germani quoque patriam suam defendunt.” Ilulius: “Sed patria nostra pulchior est quam illorum! Atque Germani homines barbari sunt!” Marcus: “Num arma Germanorum tam bona sunt quam
110
Romanorum?” Ilulius: “Minime! Scutum Germanorum non satis magnum est, pilum nimis longum et grave est. Germanus pilum suum procul iacere non potest. Necesse est pilum breve et leve esse, nam pilum grave procul iaci non potest. Itaque pilum nostro brevius et levius est quam Germanorum. Pilum illorum longius et gravius quam nostrum est.
115
“Milites Romani bene pugnant, quod pila eorum brevia et levia, non longa et gravia ut Germanorum sunt.”
GRAMMATICA LATINA Declinatio quarta. 120
‘Exercitus, exercitūs’ declinatur hoc modo (declinatio quarta):
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DUODECIMUM CAP. XII.
Sing.
Plur.
Nominativus:
exercitus
exercit ūs
Accusativus:
exercitum
exercitus
Genitivus:
exercitus
exercituum
Dativus:
exercitui
exercitibus
Ablativus:
exercitu
exercitibus
Ut ‘exercitus, exercit ūs’ declinatur ‘manus, manūs’. ‘Exercitus’ vocabulum masculinum est, ‘manus’ femininum (unus exercitus, una manus). 125
Adiectivum.
Gladius longus. Gladii longi. Hasta longa. Hastae longae. Pilum longum. Pila longa. ‘Longus’ est adiectivum primae et secundae declinationis. 130
Masculinum: ‘longus, longi’ declinatur ut ‘servus, servi’. Femininum: ‘longa, longae’ declinatur ut ‘femina, feminae’. Neutrum: ‘longum, longa’ declinatur ut ‘oppidum, oppida’Hoc modo declinatur haec adiectiva: albus, altus, armatus, bonus, caerulus, crassus, ferus, fessus, foedus, formosus, gemmatus, Graecus,
135
humanus, improbus, iratus, laetus, Latinus, latus, longus, magnus, malus, medius, meus, mortuus, parvus, pecuniosus, perterritus, plenus, primus, probus, quartus, Romanus, sanus, secundus, stultus, suus, tertius, tuus, vacuus, vivus, et multa alia. Masculinum singularis sine –us: aeger, niger, noster, pulcher,
140
ruber, vester (femininum: aegra, nigra, nostra, pulchra, rubra, vestra; neutrum: aegrum, nigrum, nostrum, pulchrum, rubrum, vestrum). Gladius brevis. Gladii breves. VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DUODECIMUM CAP. XII.
Hasta brevis. Hastae breves. Pilum breve. Pila brevia. 145
‘Brevis’ est adiectivum tertiae declinationis. Masculinum et femeninum: ‘brevis, breves’ declinatur ut ‘ovis, oves’ (sed ablativus singularis –i habet (non –e): ‘gladio brevi’, ‘hasta brevi’). Neutrum: ‘breve, brevia’ declinatur ut ‘mare, maria’. Hoc modo declinatur haec adiectiva: brevis, fortis, gravis, levis, et
150
alia multa. Exempla: Aemilius, qui miles fortis est, gladium brevem et levem fert. Gladius militis fortis est breveis et levis. Aemilius gladio brevi et levi pugnat.
155
Romani, qui fortes milites sunt, gladios breves et leves ferunt. Gladii militum fortium sunt breves et leves. Milites Romani gladiis brevibus et levibus pugnant. pugnant. Pilum non grave, sed leve est. Arma, quae a militibus fortibus feruntur, non gravia, sed levia sunt. Romani armis levibus, germani armis
160
gravibus pugnant. Comparatibus.
Gladius equitis longior et gravior est quam gladius peditis. Gladii Germanorum longiores et graviores sunt quam Romanorum. Pilum 165
Germanorum
longius
et
gravius
est
quam
pilum
Romanorum. Pila nostra longiora et graviora sunt quam illorum. ‘Longior’ et ‘gravior’ comparativi sunt. Comparativus: -ior. Masculinum et femininum: ‘longior, longiores’ et ‘gravior, graviores’ declinantur ut ‘pastor, pastores’. Neutrum: ‘longius, longiora’ et ‘gravius,
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DUODECIMUM CAP. XII.
graviora’ declinantur ut ‘corpus, corpora’ (sed -o- comparativi longum 170
est). Exempla: Eques gladium longiorem et graviorem fert quam pedes. Eques gladio longiore et graviore pugnat quam pedes. Germani gladiis longioribus et gravioribus pugnant quam Romani.
175
Hoc ornamentum, quod pulchrius est quam illud, feminam pulchram pulchriorem facere potest! Aemilia pulchrior est quam Syra. Ilulius vir feminae pulchrioris est. Iulius feminae pulchriori multa ornamenta dat.
VIII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM TERTIUM DECIMUM CAP. XIII.
A N N U S E T M ENSES
Annus in duodecim menses dividitur, quorum nomina haec sunt:
5
Ianuarius, mensis primus. Frebruarius, mensis secundum. Martius, mensis tertius. Aprilis, mensis quartus. Maius, mensis quintus. Iunius, mensis sextus. Iulius, mensis septimus. Augustus, mensis octavus. September, mensis nonus. October, mensis decimus. November, mensis 10
undecimus. December, mensis duodecimus. Unus annus duodecim menses vel trecentos sexaginta-quinque dies habet. Quid est saeculum? Saeculim est centum anni. Centum anni vel saeculum est longum tempus. Duo saecula sunt duoventi anni. Tria saecula sunt trecenti anni. Mensi primo et mensi tertio a diis nomina sunt: Ianuario a deo
15
Iano, Martio a deo Marte. Ianus et Mars duo dii Romani sunt. Ianus est deus, cui quattuor oculi, duo nasi dio-que ora sunt! Menses septimus et octavus non a diis, sed ab hominibus nomina habent: Iulius a Iulio Caesare, Augustus ab Octaviano Augusto. Ante 20
tempora Iulii Caesaris et Octaviani Augusti nomina eorum mensium ‘Quintilis’ et ‘Sextilis’ erant. I
Mensis September a numero septem nominatur , October, November, December a numeris octo, novem, decem. Nam multis annis ante nostra tempora Martius mensis primus erat. Tunc II September 25
mensis septimus erat, October, November, December menses octavus, I II
Nominatur = nomen habet. Tunc = illo tempore.
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM TERTIUM DECIMUM CAP. XIII.
nonus, decimus erant. Nunc III autem Ianuarius mensis primus est, September igitur IV mensis nonus est, October mensis decimus, November mensis undecimus, December mensis duodecimus. Ianuarius primus anni mensis est. December mensis anii postremus V est. Unus mensis est duodecima pars VI anni. Tres menses sunt quarta
30
pars anni. Quattuor menses sunt tertia pars anni. Sex menses menses sunt dimidia pars anni. Quam longus est mensis November? November triginta dies longus est. Quam longus est December? December unum et triginta dies 35
longus est. Ianuarius tam longus est quam December, sed Februarius brevior est. Mensis Februarius duodetriginta aut undetriginta dies habet. Februarius mensis anni brevissimus est. Martius autem rursus unum et triginta dies habet. Ante iulium Ceasarem ianuarius non tam longus erat quam
40
Martius. Tunc Ianuarius undetriginta tantum dies longus erat (et item
VII
Aprilis, Iunuis, Augustus, September, November, December), Martius autem unum et triginta dies longus erat (item-que Maius, Iulius, October). Tunc dies anni erant trecenti quinquaginta-quinque tantum. Nunc autem numerus dierum anni est trecenti sexaginta-quinque aut 45
trecenti sexaginta-sex. Dies est, dum sol in caelo est. Prima pars diei est mane. Pars diei postrema est vesper. Dies est tempus a mane ad vesperum. Nox est tempus a vesper ad mane. Vesper est finis fiei atque initium noctis. Mane est finis noctis atque initium diei.
III
Nunc = hoc tempore. / Tunc Nunc. Igitur = ergo. V Postremus = primus. VI Duodecima pars = 1/12. quarta pars = ¼. Tertia pars = 1/3. dimida pars = ½. VII Item = quoque ↔
IV
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM TERTIUM DECIMUM CAP. XIII.
Dies in duodecim horas dividitur. Hora prima initium diei est.
50
Dies ab hora prima initium facit. Hora sexta, quae hora media inter horam primam et horam duodecimam est, ‘meridies VIII’ nominatur, id est ‘medius dies’. Hora sexta vel meridies diem in duas aequas partes dividit: ante meridiem, id est tempus ab hora prima ad horam sextam, et post 55
meridiem, id est tempus ab hora sexta ad horam duodecimam vel postremam. Sex horae dimida pars diedi est. Meridie sol altissimus in caelo est. Nocte sol non lucet, sed luna et stellae lucent. Luna ipsa suam lucem non habet. Unde venit lux lunae? Lux lunae a sole venit. Itaque
60
luna non tam clara est quam sol. Sol stella clarissima est, quae et terram et lunam luce sua illustrat. Sed tantum eae partes terrae et lunae, quae ad solem vertuntur, luce solis illustrantur. Ceterae partes obscurae sunt. Quum exiguaIX pars lunae tantum videtur, luna nova est. Lux lunae novae exigua est. Die septimo post lunam novam luna dimidia videtur,
65
atque die quarto decimo vel quinto decimo post lunam novam luna plena est. Quum luna non lucet, nox obscura est. Mense Decembri noctes longiores et obscuriores sunt quam mense Iunio. Mense Iunio dies longiores quam noctes sunt. Mense Decembri noctes longiores quam dies sunt, dies igitur breviores quam noctes sunt.
70
Mense Martio noctes atque dies aequi sunt. Item mense Septembri dies aequi sunt atque noctes. Dies mensis primus ‘Kalendae’ nominatur. Dies primus mensis Ianuariae ‘Kalendae Ianuariae’ nominatur. Kalendae Ianuariae dies anni primus est atque initium anni novi. Diei primo mensis Iulii ‘Kalendae
75
iuliae’ nomen est. Kalendae Iuliae dies medius est inter diem anni
VIII IX
meridies < medidies < medius dies. Exiguus = parvus.
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM TERTIUM DECIMUM CAP. XIII.
primum et postremum. postremum. Kalendae Iuliae dies anni medius est. Dies tertius decimus post Kalendas ‘Idus’ nominatur. ‘Idus Ianuariae’ dies tertius decimus mensis Ianuarii est. Item ‘Idus Februariae’ dies tertius decimus mensis Februarii est. ‘Idus Martiae’ autem non dies 80
tertius decimus, des dies quintus decimus mensis Martii est, nam mense Martio (item-que mensibus Maio, Iulio, Octobri) Idus non dies tertius decimus, sed dies quintus decimus post Kalendas est. Dies nonus ante Idus ‘Nonae’ dicitur. ‘Nonae Ianuariae’ igitur dies quintus mensis Ianuarii est, item-que ‘Nonae Februariae’ dies quintus
85
Februarii est. Sed ‘Nonae Martiae’ dies septimus mensis Martii est. Inter Kalendas et Idus Ianuaris undecim dies sunt. Inter Kalendas et Idus Martias tredecim dies sunt. Quindecim dies mensis dimidius est (sed dimidiumX Februarii est quattuordecim dies tantum). Dies octavus ante Kalendas Ianuarias, qui ‘ante diem octavum
90
Kalendas Ianuarias’ dicitur, dies anni brevissimus est. Ante diem octavum Kalendas Iulias (id est dies octavus ante Kalendas Iulias) dies anni longissimus est. Ante diem octavum Kalendas Apriles dies aequus est atque nox. Is dies ‘aequinoctium’ nominatur. Item ante diem octavum Kalendas Octobres aequinoctium dicitur, nam eo quoque die nox aequa
95
XI
est atque dies . Tempora anni quattuor sunt: aestas XII et hiems XIII, ver et autumnus. Aestas est tempus a mense Iunio ad Augustum. Hiem est tempus a mense Decembri ad Februarium. Mensis Iunius initium aestatis, December initium hiemis est. Tempus a mense Martio ad Maium est ver.
100
Tempus a mense Septembri ad Novembrem autumnus dicitur. Ver a X
Dimidium = dimidia pars dies aequus est atque nox = dies tam longus est quam nox. XII Una aestas (
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM TERTIUM DECIMUM CAP. XIII.
mense Martio initium facit. Autumnus a mense septembri incipitXIV. Aestate dies longi sunt, sol lucet, aer calidus
XV
est. Aestas tempus
calidum est. Hiems tempus frigidum est. Hieme non solum imber, sed etiam nix de caelo cadit. Imber est aqua, quae de nubibus cadit. Nix 105
frigidior est quam imber. Hieme montes et campi nive operiuntur. Vere campi herba nova operiuntur et arbores foliis ornantur. Autumno folia de arboribus cadunt et terram operiunt. In germania et hiemes et aestates frigidiores sunt quam in Italia. Ianuarius mensis anni frigidissimus est. Iulius mensis anni calidissimus est. Aestae multi homines Romam
110
relinquunt atque villas suas petunt. Cur aestas calidior est quam hiems? Aestas calidior quam hiems est, quod aestate sol altior in caelo est quam hieme. Quando sol altissimus in caelo est? Meridie ante diem octavum Kalendas Iulias sol altissimus in caelo est. Cur sol clarior est quam luna? Sil clarior quam luna est, quod luna
115
ipsa suam lucem non habet, sed sole illustratur. Cur nox obscura est? Nox obscurua est, quod sol nocte non lucet. Quando sol in caelum ascendit? Hora prima sol in caelum ascendit. Dies ab hora prima incipit. Quando folia de arboribus cadunt? Autumno folia de arboribus 120
cadunt. Quando nox et dies aequi sunt? A. d.
XVI
VIII. Kal. Apr. et a. d.
VIII. Kal. Oct. nox aequa est atque dies. Ii dies aequinoctia dicuntur. Quot anni sunt duo saecula? Duo saecula sunt ducenti anni. Dies anni brevissimus est ante diem octavum Kalendas Ianuarias. Mane initium diei est. Diei primo mensis Kalendae nomen est. Annus 125
novus a Kalendis Ianuariis, id est a die primo Ianuarii, incipit. Mense
XIV
Incipere = initium facere aut “caldus” XVI a. d. = ante diem. XV
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM TERTIUM DECIMUM CAP. XIII.
Iunio dies longi sunt. Mensis Iunius triginta dies habet. Numerus dierum Iunii triginta est. Diebus primis mensium nomina sunt: Kalendae Ianuariae, Kalendae Februariae, Kalendae Martiae, Kalendae Apriles, Kalendae Maiae, Kalendae Iuniae, Kalendae Iuliae, Kalendae Augustae, 130
Kalendae Septembres, Kalendae Octobres, Kalendae Novembres, Kalendae Decembres. Ab iis diebus menses incipiunt.
GRAMMATICA LATINA 135
Declinatio quinta.
‘Dies, dies’ (et meridies) declinantur hoc modo (declinatio quinta): Sing.
Plur.
Nominativus:
dies
dies
Accusativus:
diem
dies
Genitivus:
diei
dierum
Dativus:
diei
diebus
Ablativus:
die
diebus
Numerus vocabularum, quae hoc modo declinantur, exiguus est. ‘Dies’ et ‘meridies’ vocabula masculina sunt. Cetera vocabula quintae 140
declinationis feminina sunt. Superlativus.
A. d. VIII. Kal. Iul. dies longissimus est. A. d. VIII. Kal. Ian. dies brevissimus est. ‘Longissimus’ et ‘brevissimus’ superlativi sunt. Superlativus: 145
issimus. Alia exempla: altíssimus, clarissimus, calidissimus, frigidissimus,
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM TERTIUM DECIMUM CAP. XIII.
improbissimus. Aetna est mons atissimus Siciliae. Alpes montes Europeae altissimi sunt. Quum luna plena est, lux eius clarissima est. Tempus anni 150
calidissimum est aestas. Tempus anni frigidissimum est hiens. Medus servus Iulii improbissimum est. Comparativus
Superlativus
longus
longior
longissimus
brevis
brevior
brevissimus
clarus
clarior
clarissimus
altus
altior
altissimus
calidus
calidior
calidissimus
frigidus
frigidior
frigidissimus
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM QUARTUM DECIMUM CAP. XIV.
N OVUS D I E S
Nox est. Familia dormit. Villa Iulii obscura et quieta est. Marcus
5
quietus in lecto suo cubat I . Marcus bene dormit. Quintus dormire non potest, quod caput et pes ei dolent. Brachium quoque Quinto dolet. Itauqe Itauqe Quintus non dormit, sed vigilat. Cubiculum, in quo Marcus dormit, parvum est. Cubiculum Quinti 10
quoque parvum est. UtrumqueII cubiculum parvum est. Uterque III puer in cubiculo parvo cubat. Num uterque puer dormit? Minime. Alter puer dormit, alter vigilat. Alter ex duobus
IV
V
pueris valet , alter aegrotat. Uter
puer aegrotat, Marcus-ne Marcus-ne an Quintus? Quintus aegrotat, Marcus Marcus valet. In cubiculo Marci aer frigidus est, nam fenestra eius aperta est. 15
Marcus fenestra aperta dormit. Fenestra cubiculi Quinti clausa est. Altera es duabus fenestris aperta est, altera clausa. Cur Quintus fenestra clausa cubat? Quintus fenestra clausa cubat, quod aeger est. Ecce gallus canit: “ejem, ejem, ejem... Co-co-co-co!” Marcus oculos non aperit neque se movet. Quintus, qui oculis apertis iacet, se in
20
lecto convertit. Puer dormiens VI gallum canere non audit, sed puer vigilans gallum audit. Gallus canens novum diem salutat. Quintus fenestram aspiciens caelum videre non potest, quod fenestra clausa est. Quintus Davum vocat. Davus in cubiculum intrans I
Cubare = iacere Utrumque cubiculum = et cubiculum Marci et Quinti III Uterque puer = et Marcus et Quintus IV Duo pueri / ex duobus pueris V Valere aegrotare VI Dormiens = qui dormit II
↔
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM QUARTUM DECIMUM CAP. XIV.
puerum interrogat: “Quomodo “Quomodo pes tuus se habet habet hodieVII?” Quintus respondet: “Pes meus male se habet. Neque pes tantum,
25
sed etiam caput et brachium dolent. O, quam longa nox est! Sed iam mane est, nam gallus canit.” Quintus rursus gallum canentem audit. Servus fenestram aperiens caulum aspicit, cuius magna pars iam clara est. Quintus: “Da mihi aquam, Dave!” Davus Quinto aquam in poculo 30
dat. Puer aquam bibit. Davus Quintum in lecto iacentem relinquit atque in cubiculum Marci abit. Marcus adhuc
VIII
dormit. Servus ad puerum
dormientem adit eum-que excitat. Quomodo servus puerum excitat? Servus in aurem pueri dormientis magna voce clamat: “Marce! Mane est!” Marcus oculos aperiens servum apud lectum stantem videt. “Hora prima est, Marce”, inquit IX Davus, “Surge e X lecto!”
35
Marcus e lecto surgit. Iam Marcus non in lecto cubat, sed ante lectum stat. Marcus Davum aquam afferre XI iubet: “Affer mihi aquam, serve!” Servus Marco aquam frigidam affert et “Ecce aqua”, inquit, “Lava faciem et manus! Facies et manus tuae sordidae sunt!” Marcus primum manus 40
lavat. Deinde faciem lavat. Davus: “Non solum os, nasum oculos-que, sed etiam aures lava!”. Marcus se defendens “Sed aures”, inquit, “In facie non sunt!” Davus: “Tace puer!” Incuit Servus: “Non solum faciem sed totum caput lava” Marcus aures lavat. Iam non facies solum, sed totum caput eius
45
purum est. Caput et utraque manus pura sunt. Cur Marcus non totum corpus lavat? Marcus non tous corpus, sed manus et caput solum lavat, quia aqua frigida est. Mane Romani faciem
VII
Hodie = hoc die Adhuc = ad hoc tempus, etiam nunc IX Inquit = dicit X ‘ex’ ante a e i o u h, ‘e’ vel ‘ex’ ante ceteras literas XI Afferre < ad-ferre
VIII
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM QUARTUM DECIMUM CAP. XIV.
et manus aqua frigida lavant, post meridiem totum corpus lavant. Marcus Caput et manus suas detergens Davum interrogat: “Cur 50
Quintus tam quietus est?” Davus respondet: “Quintus adhuc in lecto est.” Marcus: “In lecto? Quintus ciu ante me surgere solet, adhuc dormit? Excita eum!” Davus: “Quintus non dormit. Fratrer tuus vigilat neque surgere potest, quod caput ei dolet.” Marcus: “Mihi quoque caput dolet!” Davus:
55
“Tace, puer! Tibi neque caput neque pes dolet. Caput valens non dolet, neque membra valentia.” Aer frigidus per fenestram apertam in cubiculum intrat. Marcus friget, quod corpus eius nudum est (id est sine vestimentis). Marcus Davum fenestram claudere iubet. Davus paret. Marcus vestimenta sua a
60
servo poscit XII: “Da mihi tunicam et togam, serve!”. Davus puero frigenti tunicam et togam dat. Marcus primum tunicam induit, deinde togam. Pueri iam nudus non est. Toga est vestimentum album, quod viri et pueri romani gerunt
XIII
.
Homines graeci et barbari togam non gerund. Multis barbaris magna pars 65
corporis nuda est. Romano togato nulla pars corporis est praeter brachium et faciem. Num viro togato utrumque brachium nudum est? Minime. Alterum brachium toga operitur, alterum nudum est. Utrum brachium nudum est? Dextrum-ne an sinistrum? Brachium dextrum nudum est, brachium sinistrum toga occultatur. Milites romani togam non
70
gerunt, quia nemo togatus
XIV
gladio et scuto pugnare potest. Miles
gladium mano dextra, scutum manus sinistra gerit. Marcus, cui pedibus nudis ante lectum stat, calceos suos a servo
XII
Poscit = Dare iubet Gerere. XIV Togatus = togam gerens
XIII
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM QUARTUM DECIMUM CAP. XIV.
poscit: “Da mihi calceos! Pedes mihi frigent.” Davus ei calceos dat, quos puer induit. 75
Marcus ad fenestram adiens caelum aspicit et “totum caelum” incuit “iam clarum clarum est”. Marcus cum servo in atrio intrat, ubi pater et mater liberos exspectantes sedent. Ante eos in mensa parva panis et mala sunt. Pater et mater a filio intranti salutantur: “salvete pater et mater!”
80
Iulius et Aemilia alterum filium non videntes Davum interrogant: “Quomodo Quintus se habet?” Davus respondet: “Quintus et caput et pedes dolere dicit — sed Marcus bene valet.” Iulius ridens “Num hodie”, incuit “Quintus utroque pede aegrotat!”. “Minime domine” inciut Davus, “filius tuus non utroque pede,
85
sed altero pede tantum aegrotat.” Aemilia surgit et ad filium aegrotanten adit. Mater filio aegrotanti panem et mala dat, sed Quintus, cui multum edere solet, hodie neque panem neque mala edere potest. Quintus nihil edete potest. Aemilia eum stomacho quo que aegrotare putat. Marcus autem qui stomacho non aegrotat, magnum malum a patre
90
poscit: “Da mihi illud illud malum, pater! Stomachus Stomachus mihi vacuus est.” Iulius Marco panem dans “Primum panem edere” inquit “deinde malum!” Marcus panem suum edit. Deinde ei duo mala dat et “Alterum malum nunc ede” Inquit, “alterum te-cum fer!” Davus Maco librum et tabulam et stilum affert. Iulius: “Ecce
95
Davus tibi librum et ceteras res tuas affert. Sume res tua atque abi!” Marcus: “Sed cur Medus non venit?” Marcus Medum adhuc in familia esse putat. Medus cum Marco ire solet res eius portans. Marcus ipse nihil portare solet praeter unum unum malum. Iulius: “Medus te-cum ire non potest hodie necesse est te solum
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM QUARTUM DECIMUM CAP. XIV.
100
ambulare.” Marcus: “Atque me ipsum librum et tabulam et stilum portare cur ille servus me-cum ire non potest ut solet? Num Medo quoque caput dolet?” Iulius: “Minime. Medus satis bene valet. Sed hodie Medus abest. Iam disquede, Marce!” Marcus malum, tabulam ceteras-que res suas se-
105
cum ferens e villa abit. Filius a patre discedens “vale, pater!” iquit. “Vale, Marce!” respondet pater. Quo Marcus cum reus suis it? Vide capitulum quintum decimum.
GRAMMATICA LATINA 110
Participium.
Masculinum et femininum: Puer (Puella) vigilans in lecto iaciens gallum canentem audit. Pueri (Puellae) vigilantes in lectis iacentes gallos canentes audiut. Gallus canens a puero (puella) vigilanti auditur. 115
Galli canentes a pueris (puellis) viginlantibus audiuntur. Puer (Puella) dormiens vocem galli canentis non audit neque a gallo canenti excitatur. Pueri (Puellae) dormientes voces gallorum canentium non audiunt neque a gallis canentibus excitantur.
120
‘Vigilans, vigilantes’, ‘iacens, iacentes’, ‘canens, canentes’, ‘dormiens, dormientes’ paticipia sunt. Participium: -ns, -ntes. Participia declinantur ut ‘mons, montes’ (vide cap. XIX), sed ablativus singularis -i (vel -e) habet: a puero vigilanti, a gallo canenti
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM QUARTUM DECIMUM CAP. XIV.
125
(canente). Neutrum: Corpus valens non dolet. Corpora valentia non dolent. Milites inter pila volantia pugnan. Nominatibus Nominatibus et accusativus: accusativus: -ns, -ntia.
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM QUINTUM DECIMUM CAP. XV.
M AGISTER ET D ISCIPULI
Marcus librum et tabulum et stilum portans Tusculum ambulat.
5
Illic schola puerorum est. Multi pueri mane in scholam eunt. In schola est magister, cui Diodorus nomen est. Magister est vir, I
qui scholam habet. Marcus et Quintus magistrum suum metuunt , nam Diodorus magister severus est, qui pueros improbos virga verberat. Virga 10
est ramus tenuis, quo pueri improbi a magistro verberantur. Pueri, qui in scholam eunt, discipuli sunt. Marcus et Quintus sunt duo discipuli. Alii discipuli sunt Titus et Sextus. Sextus ante Marcum et Titum ad scholam adveniens primus in scholam intrat. Sextus solus est, nam ceteri discipuli nondumII adsunt. Magister intrans Sextum solum in sella sedentem videt. Sextus de
15
sella surgit ac
III
magistrum salutat: “Salve, magister!” Magister
discipulum salutat: “Salve, Sexte! Conside IV !” Sextus in sella considit. Discipulus quietus ante magistrum suum sedet. Magister interrogat: “Cur tu solus es, Sexte?” “Ego solus sum, 20
quod ceteri discipuli adhuc absunt”, respondet Sextus. Magister exclamat: “O, discipulos improbos!” Sextus: “Num ego discipulus improbus sum, magister?” Magister: “Tu discipulus improbus non es, Sexte, at
V
Marcus et Quintus et Titus discipuli improbi sunt!
I
Metuere = timere Non dum = adhuc sunt. III Ac = atque ante a e i o u h ’ac’ vel ’aque’ ante ceteras literas. IV Considere surgere. V At = Sed II
↔
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM QUINTUM DECIMUM CAP. XV.
Aperi librum tuum!” Sextus magistro paret. Titus ad scholam advenit et ostium pulsat, antequam in scholam
25
intrat. Titus non statim intrat, sed primum ostium pulsat. magister clamat: “Intra!” Tum VI Titus intrat ac statim magistrum salutat: “Salve, magister!” Magister: “O, Tite! Sextus iam 30
VII
hic est...” Titus: “...at Marcus et
Quintus nondum hic sunt!” Magister: “Tace, puer! Claude ianuam
VIII
et
conside! Aperite libros, pueri!” Sextus: “Liber meus iam apertus est!” Magister: “At liber Titi nondum apertus est. Librum tuum aperi, Tite! Ubi est liber tuus?” Titus: “Ego librum suum habet, tu librum tuum non habes? Cur librum non 35
habes, Tite?” Titus: “Librum non habeo, quod Marcus librum meum habet!” Post Titum Marcus ad scholam venit. Is autem ianuam non pulsat, antequam intrat. Marcus statim in scholam intrat nec IX magistrum salutat. “O, Marce!” inquit magister, “Cur tu ianuam non pulsas, cum X ad
40
scholam venis, nec me salutas, cum me vides?” At Marcus “Ego”, inquit, “ianuam non pulso, cum ad scholam venio, nec te saluto, cum te video, quia nec Sextus nec Titus hoc faciunt!” Sextus et Titus: “Quid?” Marcus (ad Sextum et Titum): “Vos ianuam non pulsatis, cum ad scholam venitis, nec magistrum salutatis,
45
cum eum videtis! Auditis-ne id quod dico?” Tum Sextus et Titus “Id quod dicis”, inquitunt, “verum non est! Nos ianuam pulsamus, cum ad scholam venimus, et magistrum VI
Tum = deinde Iam = nondum VIII Ianua = ostium IX Nec = neque X Cum = quum VII
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM QUINTUM DECIMUM CAP. XV.
salutamus, cum ad scholam venimus, et magistrum salutamus, cum eum videmus! Non-ne verum dicimus, magister?” Magister: “Vos verum dicitis. Id quod Marcus dicit, verum non
50
est. Discipulus improbus es Marce! Statim ad me veni!” Diodorus, qui magister serverus est, tergum pueri virga verberat. Tergum Marco dolet, sed Marcus non lacrimat, nam lacrimae puero Romano non convenit. XI
Marcus clamat: “Au, au! Desine , magister! Iam satis est! 55
Desine! Nimis severus es!” Magister puerum verberae desinens “Ad sellam tuam redi”, inquit, “atque conside!” Marcus ad sellam suam redit — neque considit, sed ante sellam stat. “Cur non considis, Marce?” interrogat magister. “Non consido”, respondet Marcus, “quod sedere non possumXII !” Magister: “Quare XIII sedere non potes?” Marcus: “Sedere non
60
possum, quod inferior pars tergi mihi dolet.” Pars tergi inferior est ea pars, qua pueri sedent. sedent. Eam corporis partem nominare nominare non convenit. Magister: “Ubi est frater tuus, Marce?” Marcus: “Quintus domi XIV est, nec in scholam ire potest, quia et pes et brachium et caput ei dolent 65
— atque etiam stomachum stomachum ei dolere puto, puto, nam nihil edere potest.” potest.” Magister ridens “Ergo”, inquit, “fratri tuo nulla corporis pars non dolet praeter eam partem, quae tibi dolet! Sed hoc satis est. Aperite libros, Marce et Tite!”. Titus: “Marcus librum meum habet! Da mihi librum meum, Marce!” Magister: “Quare tu librum Titi habes, Marce?” Marcus: “Ego
70
librum Titi habeo, quod Titus et Sextus meas res habet!” Magister: “Num
XI
Descinere = incipere Pos-sum (
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM QUINTUM DECIMUM CAP. XV.
vos res Marci habetis, Tite et Sexte?” Titus et Sextus: “Nos nullam rem habemus, quae Marci est. Marcus verum non dicit.” Magister imperat: “Statim tito librum da, 75
Marce!” Marcus, qui magistrum severum metuit, Tito librum dat. Magister: “Iam libros vestros aperire, Tite et Marce!” Titus et Marcus libros suos aperiunt. Magister quoque librum suum aperit ac longum capitulum recitare incipit. Pueri autem dimidiam partem capituli audiunt tantum. Nam ante-quam magister partem capituli porteriorem
80
recitare incipit, pueri dormiunt! Magister pueros dormientes videns statim recitare desinit et exclamat: “O, pueri improbi! Dormitis! Id quod recito non auditis!” Magister iratus est. Marcus magistrum metuens “Ego”, inquit, “non dormio, te audio!” Item Sextus et Titus “Neque nos dormimus”, inquiunt, “Te
85
audimis. Bene recitas! Bonus magister es!” Magister laetus “Verum est quod dicitis”, inquit, “ego bene recito ac bonus magister sum — at vos male recitatis ac discipuli improbi estis!” Discipuli: “Nos discipuli improbi non sumus! Bene recitamus!” 90
Magister: Tacete! Ubi estis, pueri?” Discipuli: “in schola sumus.” Magister: “Verum dicitis: in schola estis — non domi in lectulis XV !!!” Magister iratus discipulos verberat. Tum magister imperat: “Ad sellas vestras redire atque considite, pueri!” Pueri ad sellas suas redeunt, neque considunt. Magister: “Quare non considitis, pueri?” Discipuli: “Non considimus, quod sedere non possumus XVI !”
95
Magister: “Quid? Sedere non potestis? Ergo ante sella state, dum partem
XV XVI
Lectulus = parvus lectus Pos-sumus (
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM QUINTUM DECIMUM CAP. XV.
capituli porteriorem recito!” In lectulo dormire conveni, in schola vigilare arque audire!
100
GRAMMATICA LATINA Persona prima, secunda, terira.
Marcus: “Ego bene recito — tu male recitas, Tite! Sextus quoque male recitat!” Titus et Sextus: “Nos tam bene recitamus quam magister!” Magister: “Tacete, pueri! Vos male recitatis — ego solus bene recito! 105
Nulli discipuli tam tam bene recitant quam magister! ‘Recito, recitamus’ persona prima dicitur, ‘recitas, recitaris’ persona secunda, ‘recitat, ‘recitat, recitant’ persona persona tertia. Persona prima: -o (singularis), -mus (pluralis). Persona secunda: -s (singularis), -tis (pluralis).
110
Persona tertia: -t (singularis), -nt (pluralis). Exempla: 1. Clamo, clamamus. 2. rideo, ridemus. 3. dico, dicimus; facio, facimus. 4. audio, audimus. Discipulus, qui in schola clamat et ridet, malus est. Qui hoc non facit, et verba magistri audit, bonus discipulus est.
115
Bonus discipulus malo discipulo dicit: “Ego bonus discipulus sum: in schola nec clamo nec rideo, et verba magistri audio. At tu malus discipulus es: in schola clamas et rides, nec verba magistri audis! Verum dico! Tu-ne hoc facis?” Malus discipulus: “Ego hoc non facio!” Bonus discipulus: “Ha, ha! Ipse dicis te verba magistri non audire!”
120
Discipuli, qui in schola clamant et rident, mali sunt. Qui hoc non faciunt, et verba magistri audiunt, boni discipuli sunt.
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM QUINTUM DECIMUM CAP. XV.
Boni discipuli malis discipulis dicunt: “Nos boni discipuli sumus: in schola nec clamamus nec ridemus, et verba magistri audimus. At vos mali discipuli estis: in schola clamtis et ridetis, nec verba magistri 125
auditis! Verum dicimus! Vos-ne hoc facitis?” Mali discipuli: “Ha-ha! Ipsi dicitis vos verba magistri non audire!” Ut ‘clamo, clamamus’ declinantur ea verba, quorum infinitivi in are –desinunt. Ut ‘rideo, ridemus’ declinantur ea verba, quorum infinitivi in –ere
130
desinunt. Ut ‘dico, dicimus’ declinantur ea verba, quorum ut ‘facio, facimus’ (persona prima singularis: -io, persona tertia pluralis: -iunt): accipere (accipio, accipiunt), aspicere (aspicio, aspiciunt), facere (facio, faciunt), fugere (fugio, fugiunt), iacere (iacio, iaciunt), incipere (incipio,
135
incipiunt), parere (pario, pariunt), et alia item. Ut ‘audio, audimus’ declinantur ea verba, quorum infitivi in –ire desinunt, praeter unum verbum ‘ire’ (persona prima singularis: eo; persona tertia pluralis: eunt. Item ab-ire: ab-ire: ab-eo, ab-eunt; ad-ire: ad-eo, adeunt; ex-ire: ex-eo, ex-eunt; red-ire: red-eo, red-eunt).
140
Ut ‘sum, sumus’ declinatur ‘pos-sum, pos-sum’ (sigularis: possum, potes, potest; pluralis: possumus, potestis, possunt). Item ‘absum, ab-sumus’, ‘ad-sum. Ad-sumus’ et alia.
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM SEXTUM DECIMUM CAP. XVI.
M A R E T URBULENTUM
Oceanus Atlanticus magnum mare est. Illud mare longum et
5
latum, quod inter Europam et Africam interest I , ‘mare nostrum’ appellatur a Romanis. Inter oceanum et mare nostrum est fretum angustum, quod Africam ab Hispania dividit. Illud mare longum et II
angustum, quod inter Aegyptum et Arabiam situm est , ‘mare rubrum’ 10
appellatur, nam aqua illius maris rubra esse dicitur. Italia inter duo maria interest, quorum alterum, quod supra Italiam situm est, ‘mare superum’ sive
III
‘Hadriaticum’ appellantur, alterum,
infra Italiam situm, ‘mare inferum’ sive ‘mare Tuscum’. Mare superum angustius est quam mare inferum. Roma non ad mare, sed ad Tiberim flumen sita est. Quod autem
15
Tiberis flumen parvum est, magnae naves in Tiberi navigare non possunt. Nullae igitur praeter praeter parvas naves ad Romam Romam adire possunt. Ad Ostiam omnes naves, et parvae et magnae, adire possunt, nam id oppidum maritimum est ac magnum portum habet. In portu Ostiae 20
multae naves sunt. Ostia non procul a Roma ad ostium Tiberis sita est. ‘Ostium’ sive ‘os’ fluminis dicitur is locus, ubi flumen in mare influit. IV Ostia sita est in eo loco, ubi Tiberis in mare inferum influit .
Alia opida maritima Italiae, quae magnos portus habent, sunt Brundisium, Arminium, Genua. Haec omnia oppida in ora Italiae sita I
Inter-esse Situm est = est vel iacet III Sive = vel IV In-fluere II
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM SEXTUM DECIMUM CAP. XVI.
25
sunt. Ora sive ora maritima est finis terrae, unde mare incipit. Portus est locus in ora maritima situs, ubi naves ad terram adire possunt. In ora Italiae multi portus sunt. Ab omnibus terris ??? ??? in portus Italiae veniunt. Naves multas merces V in Italiam vehunt VI. Merces sunt eae res, quas mercatores et tabernarii emunt ac vendunt. Tabernarii merces suas a
30
mercatoribus emunt ac rursus e tabernis suis vendunt. Non merces solum, sed etiam homines navibus vehuntur. Portus Ostiae semper plenus est hominum, qui in alias terras navigare volunt
VII
.
Is, qui navigare vult, adit nautam, qui bonam navem habet. Cum aer tranquillus est, necesse est ventum opperiri 35
VIII
. Ventus est aer, qui
movetur. Cum nullus ventus supra mare flat, mare tranquillum est. Cum magnus ventus flat, mare turbulentum est. Magnus ventus tempestas dicitur. Tempestas mare turbat IX ac fluctus excitat, qui altiores sunt quam naves. Nautae tempestates et mare turbulentum timent, nam magni fluctus naves aqua implere X possunt. Tum naves et nautae in mare
40
merguntur XI . Nautae nec mari turbulento nec mari tranquillo navigare volunt. Nautae in portu ventum secundum opperiuntur, id est ventus, qui a tergo flat. Cum ventus secundus est, naves e portu exeunt. Vela navium vento implentur, ac naves plenis velis per mare vehuntur. In parte navis posteriore, quae ‘puppis’ dicintur, gubernaculum
45
est. Nauta, qui in puppi ad gubernaculum sedet, ‘gubernator’ appellatur, quod navem gubernat. Quomodo navis in medio mari gubernari potest, cum gubernator V
Merx / merces Vehere = ferre ex alio in alium locum VII Is vult / Ii volunt (inf. Volere) VIII Opperiri = exspectare IX Turbare = turbulentum facere X Implere = plenum facere VI
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM SEXTUM DECIMUM CAP. XVI.
terram non videt? Gubernator caelum aspicit: sol et stellae ei duces sunt. 50
Ea pars caeli, ubi sol oritur XII , oriens dicitur. Partes caeli quattuor sunt: oriens et occidens, septentriones et meridies. Occidens est ea caeli pars, ubi sol occidit. Meridies dicitur ea caeli pars, in qua sol meridie videtur; pars contraria septenriones appellatur a septem stellis, quae semper in ea caeli parte stant. Iis, qui ad septentriones navigant, oriens a dextra est, a
55
sinistra occidens, meridies a tergo. Oriens et occidens partes contrariae sunt ut meridies et septentriones. Hodie ventus secundus est. Naves multae simul relinquunt. Inter eos homines, qui naves conscendunt
XIII
XIV
portum Ostiae
, sunt Medus et
Lydia. Medus ex Italia proficiscitur XV cum amica sua. Quo Medus ire 60
vult? Medus, qui Graecus est, in patriam suam redire vult. Graecia non solum ipsius patria est, sed etiam Lydiae, nam ea quoque Graeca est. Medus et Lydia ex Italia proficiscentes omnes res suas se-cum ferunt: vestimenta non multa, ornamenta Lydiae, exiguam pecuniam, paulumXVI cibi (quod satis est ad decem dies). Praetera Lydia parvum
65
librum se-cum fert, quem sub vestimentis occultat. Medus et Lydia in puppim ascendunt, unde oram Italiae XVII
intuentur
. Ostia iam procul abest, homines et naves, quae in portu
sunt, oculis cerni XVIII non possunt. Navis velis plenis per mare inferum vehitur. Medus montem albanum, qui prope villam Iulii situs est, cernit et
70
“Vale, Italia!” inquit, “Valete montes et valles, campi et silvae! Ego in XI
Mergere Sol oritur = sol in caelo ascendit. Oriri occidere XIII Simul = uno tempore XIV Con-scendere = a-scendere XV Proficisci = abire XVI Paulum multum XVII Intueri = aspicere XVIII Cernere = videre (id quod procul abest) XII
↔
↔
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM SEXTUM DECIMUM CAP. XVI.
terram multo pulchriorem — in patriam meam Graeciam!” Medus laetatur neque iam dominum suum severum veretur XIX. Lydia montes et colles, in quibus Roma sita est, procul cernit et 75
“Vale, Roma!” inquit, “non sine lacrimis te relinquo, nam tu altera patria es mihi!” Lydia non laetatur, sed tristis est. Medus faciem Lydiae intuetur et “Nonnes gaudes, mea Lydia”, inquit, “quod nos simul in patriam nostram imus?” Lydia Medum intuens “Gaudeo”, inquit, “me te-cum esse
80
XX
,
Mede. At non possum laetari, quod omnes amicas meas, quas multas Romae habeo, relinquo. Sine lacrimis Roma proficisci non possum.” Oculi Lydiae rursus lacrimis implentur. Medus Lydiam complectitur XXI atque “Deterge lacimas!” inquit, “Ego, amicus tuus, qui te amo, te-cum sum. In patriam nostram imus, ubi
85
amici nos opperiuntur.” Paulo post XXII nihil a nave cernitur praeter mare atque caelum. Medus gubernatorem, qui in puppi sedet gubernaculum tenens, interrogat: “Quam in partem XXIII navigamus, gubernator?” Ille respondet: “Ad meridiem navigamus ad fretum Siculum, id est fretum angustum,
90
quod Siciliam ab Italia dividit. Oriens mihi a sinistra est, occidens a dextra.” Medus occidentem aspiciens nubes atras XXIV procul supra mare cernit. Simul mare tranquillum fit
XXV
. “Ecce nubes atrae”, inquit Medus,
“quae ab occidente oriuntur.” Nauta statim se convertit et nubes aspicit;
XIX
Vereri = timere. Me-te cum esse = quod te-cum sum XXI Lydiam complectitur = brachia circum corpus Lydiae ponit. XXII Paulo post = brevi tempore post XXIII Quam in partem? = in quam partem? XXIV Ater =nigrum. XXV Fit = esse incipit. XX
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM SEXTUM DECIMUM CAP. XVI.
95
tum vela navis aspiciens exclamat: “O, dii boni! Nubes atrae ab occidente oriuntur et ventus simul cadit! O, Neptune! Defende nos a tempestate!” “Cur Neptunum invocas?” inquit Medus, “Mare tranquilum est.” Nauta, qui Neptunum veretur, “O, stulte!” inquit, “Adhuc tranquillum est mare, sed paulum exspecta: simul cum illis nubibus tempestas oritur.
100
Neptunum invoco, quod is solus dominus maris ac tempestatum est.” Nauta tempestatem tempestatem opperitur. Paulo post totum caelum atrum fit ac magnus ventus flare incipit: Mare adhuc tranquillum tempestate turbatur, magni fluctus circum navem surgunt. Totum mare turbulentum fit. Navis fluctibus iactatur neque
105
gubernari potest. Gubernator: “Navis nimis gravis est. Iacite merces in mare!” Statim nautae graves merces, quas navis vehit, in mare iacere incipiunt. Mercator, qui ipse quoque nave vehitur, tristis merces suas de nave labi
110
XXVI
atque in mare mergi videt. Nemo eum consolatur. Navis paulo
levior fit, simul autem tempestas multo turbulentior et fluctur multo altiores fiunt. Medus
perterritus
clamat:
“Popeeeye,
ayuuuda
Popeeeye,
ayuuuda!!!” et etiam “O, Neptune! Serva me!” dum navis aqua impleri ac mergi incipit. Lydia caelum intuens clamat: “O, domine! Serva nos!” Medus: “Quis est ille dominus, quem tu invocas?” Lydia: “Est
115
dominus noster Iesus Christus, qui non solum hominibus, sed etiam ventis et mari imperare potest.” Medus: “Meus dominus non est ille! Ego iam nullus domini servus sum. Nemo mihi imperare potest!!!” Tum magnus fluctus navem pulsat. 120
Medus Lydiam labentem complectitur ac sustinere conatur, sed ipse XXVI
Labi = cadere
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM SEXTUM DECIMUM CAP. XVI.
pedibus stare non potest. Et Medus et Lydia labuntur. Medus surgere conatur, neque se ex loco movere potest, quod Lydia perterrita corpus eius complectitur. Lydia iterum XXVII magna voce Christum invocat: “O, Christe! 125
Nemo praeter te nos servare potest! Iube mare tranquillim fieri! Serva nos, domine!” Medus os aperit ac Neptunum, deum maris, iterum invocare vult, sed magnus fluctus os eius aqua implet. Medus clamare conatur, neque potest. Sed ecce ventus cadere incipit! Iam fluctus non tam alti sunt quam
130
paulo ante. Nautae laetantes laetantes mare iterum iterum tranquillum fieri vident. vident.
GRAMMATICA LATINA Verba deponentia.
Medus laetatur (= gaudet). Nauta Neptunum veretur (= timet). 135
Medus labitur (= cadit). Nauta ventum secundum opperitur (= exspectat). ‘Laetari’, ‘vereri’, ‘labi’, ‘opperiri’ verba deponentia sunt. Verbum deponens est verbum, quod semper passivum est atque in loco verbi activi ponitur. (Verbum deponens autem participium activum habet: laetans, verens, labens, opperiens). Alia exempla verborum deponentium: conari, consolari, intueri,
140
complecti, proficisci, oriri. Medus ex Italia proficiscens solem supra montes Italiae orientem intuetur. Medus laetans “Ecce”, inquit, “sol oritur.” Lydia non laetatur. Medus amicam suam tristem complectitur atque consolari conatur.
XXVII
Iterum = rursus
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM SEPTIMUM DECIMUM CAP. XVII.
N UMERI DIFFICILES
Pueri in schola sunt ab hora prima usque ad horam sextam. In
5
schola pueri numeros et litteras discunt. Magister pueros numeros et litteras docet. Discipulus est puer, qui discit. Magister est vir, qui docet. Magister pueros multas res docere potest, is enim multas res scit, quas pueri nesciunt. Magister Magister homo doctus est. est. Pueri adhuc indocti sunt. sunt. Puer, qui paulum aut nihil discere potest, stultus esse dicitur. Qui
10
nihil discere vult atque in schola dormit, piger esse dicitur. Discipulus, qui neque stultus neque piger est, sed prudens atque industrius, multas res a magistro discere potest. Magister recitare desinens quemque puerum aspicit, primum 15
I
Marcum, deinde Titum, postremo Sextum. Quisque puer ante sellam suam stat, nemo eorum dormit. Magister eos considere iubet. Magister: “Dic numeros a decem usque ad centum!” Quisque discipulus manum tollit, primum Sectus, deinde Titus, postremo Marcus. Magister Sextum interrogat. Sextus: “Decem, undecim, duodecim, tredecim, quattuordecim,
20
quindecim, sedecim, septendecim, duodeviginti, undeviginti, viginti, viginti unus...” Magister: “Iam non omnes numeros, sed decimum quemque numerum tantum dic, Sexte!” Sextus: “Viginti, triginta, quadraginta, quinquaginta, sexaginta, 25
sptuaginta, octoginta, nonaginta, centum.” Sextus decimum quemque I
Quisque puer = et Marcus et Titus et Sextus / quisque puer | quemque puerum
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM SEPTIMUM DECIMUM CAP. XVII.
numerum dicit a viginti usque ad centum. Magister: “Quot sunt quadraginta et decem?” Omnes pueris simul respondent, nemo eorum manum tollit. Titus et Sextus uno ore dicunt: “Quinquaginta”. Marcus autem dicit: “Sexaginta.” Id quod Marcus 30
respondet rectum non est. Responsum Titi et Sexti rectum est, responsum Marci perversum est. Titus et Sextus recte respondent. Marcus perverse respondet. Magister Titum et Sextum laudat: “Vos recte respondetis. Tite et Sexte. Dsicipuli prudentes atque industrii estis.” Tum Magister Marcum
35
interrogat: “Quot sunt triginta et septem?” Marcus: “Ad hoc respondere possum: triginta et septem sunt triginta septem.” Magister: “Recte respondes, Marce. Quot sunt triginta et octo?” Marcus: “Ad hoc respondere facile est...” Magister: “Non tam facile quam tu putas!” Magister: “Perverse dicis! Triginta et octo sunt
40
duodequadraginta. Quot sunt triginta et novem?” Marcus: “Triginta novem!” Magister: “O, Marce! Id quoque perversum est! Triginta et novem sunt undecuadraginta. Quare non cogitas, antequam respondes?” Marcus: “Semper cogito, antequam respondeo!” Magister: “Ergo puer stultus es, Marce! Cogitare non potes!
45
Nam stulte e perverse respondes!” Magister Marcum non laudat, sed reprehendit! Marcus: “Cur ego semper a te reprehendor, numquam
II
laudor?
Titus et Sextus semper laudantur, numquam reprehenduntur.” Magister: “Tu numquam a me laudatis, Marce, quia numquam recte respondes. 50
Stulte ac perverse respondes — ergo reprehenderis!” Marcus: “At id quod ego interrogor semper difficile est, magister. Atque ego semper
II
Numquam = nullo tempore. Numquam
↔
semper.
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM SEPTIMUM DECIMUM CAP. XVII.
interrogor!” Magister: “Tu non semper interrogatis, Marce. Titus et Sextus saepe interrogantur.” Marcus: “Non tam saepe quam ego!” Titus: “Nos quoque saepe 55
interrogamur neque perverse respondemus! Itaque nos a magistro laudamur, non reprehendimur.” Marcus: “Sed cur vos tam saepe laudamini? Quia id quod vos interrogamini facile est — ego quoque ad id recte repondere possum! Praetera magister amicus patribus vestris est, patri meo inimicus. Itaque
60
vos numquam reprehendimini, quamquam
III
saepe perverse respondetis;
ego numquam laudor, quamquam saepe recte respondeo!” Sextus: “At frater tuus saepe laudatur, Marce.” Magister: “Quintus bonus discipulus est, et industrius et prudens est Quintus.” Magister Quintum laudat, quamquam Quintus abest. Marcus: “Magister fratrem 65
meum laudat hodie, quod discipulum absentem reprehendere non convenit!” Magister iratus virgam tollens “Hoc satis est!” inquit, “Quot sunt duodeseptuaginta et viginti unus, Tite?” Titus magistro interroganti nihil respondet. Magister: “Cur mihi non respondes, Tite?” Titus: “Nondum
70
tibi respondeo, quod primum cogitare oportet IV. Duodeseptuaginta magnus numerus est atque difficilis!” Sextus manum tellens “Ego”, inquit, “responsum scio, magister!” Magister: “Audi, Tite: Sextus dicit se responsum scire. Sed exspecta, Sexte! Non oportet respondere, antequam interrogaris.” Titus digitis computans “Duodeseptuaginta”, inquit, “et viginti
75
unus sunt... octoginta septem? Duodenonaginta? Non certus sum!” Titus non certus, sed incertus est, atque magistro responsum incertum dat. III
Quamquam
↔
quia. *
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM SEPTIMUM DECIMUM CAP. XVII.
Titus male computat. Magister: “Responsum certum magistro dare oportet. Responsum incertum nullum responsum est! Responde, Sexte!” Quamquam numeri difficiles sunt, Sextus statim recte respondet:
80
“Duodeseptuaginta et viginti unus sunt undenonaginta.” Sextus certus est atque magistro responsum certum dat. Sextus bene computat. Magister rursus Sextum laudat: “Bene computas, Sexte! Numquam perverse respondes!” Marcus: “Quare computare discimus?” Magister: “Quia necesse
85
est computare posse, ut multis exemplis monstrare possum. Si tu quinquie mala habes et frater tuus quattuor, quot mala habetis?” Marcus: “Nescio. Neque ego tot V mala habeo, neque Quintus tot mala edere potest!” Magister: “Non dico Quintum quattuor mala edere posse. Ecce
90
aliud exemplum: si viginti mala uno sestertio constant...” Titus: “Nemo tot mala uno sestertio vendit hoc anni tempore.” Magister: “Si igitur decem mala uno sestertio constant, et tu quinque sestertios habes, quot mala emere potes?” Marcus: “Tot sestertios non habeo!” Postremo 95
magister “O, Marce!” inquit, “Hoc modo nihil te docere possum! Non solum stultus, sed etiam piger es!”
GRAMMATICA LATINA Personae verbi passivi. Ego a magistro laudor = magister me laudat
100
Tu a magistro laudaris = magister te laudat Nos a magistro laudamur = magister nos laudat IV V
Oportet = necesse est vel convenit Tot = tam multi.
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM SEPTIMUM DECIMUM CAP. XVII.
Vos a magistro laudamini = magister vos laudat
Marcus: “Ego numquam laudor a magistro. Tu semper laudatis, 105
Sexte. Et Titus saepe laudatur. Cur vos tam saepe laudamini?” Titus: “nos saepe laudamur, quod boni discipuli sumus. Boni discipuli a magistro laudantur.”
110
Singularis
Pluralis
Persona prima:
(ego) laudor
(nos) laudamur
Persona secunda:
(Tu) laudaris
(vos) laudamini
Persona tertia:
(is) laudatur
(ii)laudantur
Exempla: I. Iactor, iactamur. 2. videor, videmur. 3. mergor, mergimur. 4. audior, audimur. Nauta, qui fluctibus iactatur ac mergi incipit: “Fluctibus iactor ac 115
mergor! Serva me, o Neptune, qui prope ades, quamquam nec videris nec audiris ab hominibus.” Neptunus: “Fluctibus iactari, nauta, nec mergeris! Nam ego prope adsum, quamquam nec videor nec audior.” Deus ad hominibus nec videtur nec auditur. Nautae, qui fluctibus iactatur ac mergi incipiunt: “Fluctibus
120
iactamur ac mergimur! Servate nos, o dii boni, qui prope adestis, quamquam nec videmini nec audimini ab hominibus.” Dii Romanii: “Fluctibus iactamini, nautae, nec mergimini! Nam nos prope adsumus, quamquam a nautis nec videmur nec audimur.” Dii ab hominibus nec videntur nec audiuntur.
125
Ut ‘laudor, laudamur’ declinatur verba passiva et deponentia, quorum infinitivi in –ari desinunt. Ut ‘videor, videmur’ declinatur verba passiva et deponentia, quorum infinitivi in –eri desinunt.
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM SEPTIMUM DECIMUM CAP. XVII.
Ut ‘mergor, mergimur’ declinatur verba passiva et deponentia, 130
quorum infinitivi in –i desinunt (Sed pauca –i habent ante –or et –untur, ut ‘accipior, accipiuntur’). Ut ‘audior, audimur’ declinatur verba passiva et deponentia, quorum infinitivi in –iri desinunt. Exempla verborum deponentium: 1. laetor, laetamur. 2. vereor,
135
veremur. 3. proficiscor, proficiscimur. 4. opperior, opperimur. Lydia: “Ego Neptunum non vereor. Tu-ne Neptunum vereris, nauta?” Nauta: “Omnes nautae deum maris veremur.” Lydia: “Cur Neptunum veremini?” Nautae Neptunum verentur, verentur, Lydia Neptunum non veretur. veretur.
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DUODEVICESIMUM CAP. XVIII.
L ITERAE LATINAE
Discipuli non modo numeros, sed etiam litteras discunt. Discipuli
5
parvi, ut Marcus et Titus et Sextus, litteras Latinas discunt. Discipuli magni litteras Graecas et linguam Graecam discunt. Lingua Graeca difficilis est. Ecce omnes litterae Latinae, quarum numerus est viginti tres, ab A 10
usque ad Z: A, B, C, D, E, F, G, H, I, K , L, M, N, O, P, Q, R , S, T, V, X, Y, Z. Ex his litteris sex vocales sunt: A, E, I, O, V, Y. Ceterae sunt consonantes. Duae litterae, Y et Z, in vocabulis Graecis modo reperiuntur (ut in hoc vocabulo ‘zephyrus’, id est nomen venti, qui ab occidente flat). Y et Z igitur litterae rarae sunt in lingua Latina, in lingua Graeca autem
15
frequentes. Item K littera, quae frequens est in lingua Graeca, in lingua Latina rarissima est, nam K in uno vocabulo Latino tantum reperitur, id est ‘Kalendae’ (praetera in praenomina ‘Kaeso’, quod praenomen rarissimus est). Hoc vocabulum ‘amica’ quinque litteras continet et tres syllabas:
20
syllaba prima est ‘aq’, secunda ‘mi’, tertia ‘ca’. Quaeque I syllaba vocalem continet, ergo numerus syllabarum et vocalium idemII est. In prima et in postrema syllaba huius vocabuli eadem vocalis inest. Vocalis est littera, quae per se III syllabam facere potest, ut ‘a’ syllabam primam facit in ‘amica’. Sine vocali syllaba fieri non potest. Consonans per se
I
Quaeque syllaba = et prima et secunda et tertia syllaba. Idem (is-dem), eadem (ea-dem), idem (id-dem) III Per se = sola II
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DUODEVICESIMUM CAP. XVIII.
25
syllabam non facit, sed semper cum vocali in eadem syllaba iungitur IV . In exemplo nostro ‘m’ cum ‘i’ iungitur in syllaba secunda ‘mi’, et ‘c’ cum ‘a’ coniungitur V in syllaba tertia ‘ca’. Cum syllabae coniunguntur, vocabula fiunt. Cum vocabula coniunguntur, sententiae fiunt. Ecce duae sententiae Latinae: ‘Lingua in
30
ore inest’ et ‘Lingua Latina difficilis est.’ Vocabulum primun utriusque sententiae idem est, sed hoc idem vocabulum duas res varias VI significat. Item varia vocabula eandem rem vel eundem hominem significare possunt, ut ‘fluvius’ et ‘flumen’, ‘ostium’ et ‘ianua’, ‘foedus’ et ‘turpis’, ‘ancilla’ et ‘serva’ (sed ‘serva’ covabulum multo rarius est quam
35
‘ancilla’). Qui litteras nescit, legere non potest. Magister, qui pueros leger docet, ipse et libros Latinos et Graecos legere potest, nam is utramque linguam scit. Quomodo parvus discipulus hanc sententiam ‘Miles Romanus fortiter pugnat’ legere potest? Discipulus quamque litteram et
40
quamque syllabam cuiusque vocabuli legit hoc modo: “M-i, mi, l-e-s, les: mi-les; R-o, Ro, M-a, ma, n-u-s, nus: Ro-ma-nus...” Ita
VII
quodque
vocabulum cuiusque sententiae a parvo discipulo legitur. (In hac sententia unum vocabulum novum inesse videtur, id est ‘fortiter’, sed qui vocabulum ‘fortis’ iam scit, hoc vocabulum quoque intellegit, nam miles 45
fortis est miles, qui fortiter pugnat.) In schola pueri non modo legere, sed etiam scribere discunt. Quisque discipulus in tabula sua scribit eas sententias, quas magister e libro suo recitat. Ita pueri scribere discunt. Magister discipulis imperat: “Sumite tabulas et stilos, pueri, et scribite hanc sententiam: ‘Homo
IV
Iungere dividere Coniungere = iungere VI Varius idem VII Ita = eo modo ↔
V
↔
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DUODEVICESIMUM CAP. XVIII.
50
oculos et nasum habet’.” Quisque puer stilum et tabulam suam sumit et scribere incipit. Num discipuli sententiam magistri eodem modo scribunt, nam Sextus unus VIII ex tribusIX discipulis recte scribit, nam HOMO OCVLOS ET NASVM HABET.
55
Titus hoc modo scribit: HOMO HOCVLOS ET NASVM HABET.
Marcus autem scribit: OMO OCLOS ET NASV ABET.
X
Tam varie eadem
sententia a tribus pueris scribit potest! Magister: “Date mihi tabulas vestras, pueri!” Discipuli magistro tabulas suas dant. Magister tabulam cuiusque pueri in manus sumit litteras-que aspicit. Quales sunt litteras Sexti? Litterae eius pulchrae sunt. 60
Quales sunt litterae Titi Marci? Litterae eorum foedae sunt nec aeque magnae: aliae nimis parvae, aliae nimis magnae sunt. Magister cuique XI
discipulo tabulam suam reddit , primum Sexto, deinde Tito, postremo Marco, atque “Pulchre et recte scribis, Sexte”, inquit, “Facile est litteras tuas legere. At litterae vestrae, Tite et Marce, legi nullo modo possunt! 65
Foede scribitis, pigri discipulli!” Magister Titum et Marcum severe reprehendit. Titus: “Certe litterae Sexti pulcherrimae sunt. Sed meae litterae pulchriores sunt quam Marci!” Magister: “Tite et Marce! Reddite mihi tabulas vestras!” Titus et Marcus tabulas suas reddunt magistro, qui eas
70
simul aspicit. Magister litteras Titi cum litteris Marcis comparat et “Litterae vestrae”, inquit, “aeque foedae sunt: tu, Tite, neque pulchrius neque foedius scribis quam Marcus!” Titus: “At certe rectius scribo quam Marcus!” Magister: “Facile est rectius quam Marcus scribere, nemo enim perversius scribere potest VIII
Unus = solus Ex tribus = ex tres X Marcus discipulus porrus est. XI Reddere = rursus. Dare (red-dare)
IX
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DUODEVICESIMUM CAP. XVIII.
75
quam ille! Non oportet se comparare cum discipulo stultissimo atque pigerrimo. Compara te cum Sexto, qui rectisime et pulcherrime scribit!” Tum se ad Marcum convertens: “O, Marce! Non modo foedissime, sed etiam perversissime scribis! Nullo modo Latine scribere potes! Puer pigerrimus
80
atque stultissimus es!”
Iam
Marcus multo severius
reprehenditur quam Titus. Marcus (parva voce ad Titum): “Magister me perverse scribere dicit. Ergo litteras meas legere potest.” At magister, qui verba Marci exaudit
XII
, “Litteras tuas turpes”, inquit, “legere non possum, sed
numerare possum: quattuor litteras deesse 85
XIII
cerno. Aspice tabulam,
Marce: in vocabulo primo et in vocabulo postremo eadem littera H deest.” Marcus: “At semper dico ‘omo abet’, numquam ‘homo habet’.” Magister: “Non semper idem dicimus atque scribimus. In vocabulo secundo V deest, in vocabulo quarto M. Quid significant haec vocabula
90
‘oclos’ et ‘nasu’? Latina non sunt! In quoque vocabulo littera deest praeter unum ‘et’, atque id vocabulum frequens et facile est! In quinque vocabulis quattuor mendaXIV sunt. Nemos alius in tam brevi sententia tot menda facere potesrt!” Marcus et turpiter et perverse scribit. Magister stilo suo litteras, quae desunt, ascribit XV. Ita magister
95
menda discipuli corrigit. Deinde tabulam Marci rursus aspiciens “Praeterea”, inquit, “nimis leviter scribis XVI, Marce. Difficile est has litteras tenues cernere. Necesse est stilum gravius in cera premere XVII.” Cera est materia, quam apes, animalia industria, faciunt. Parvi discipuli in
XII
Ex-audire = audire (id quod parva voce dicitur) De-esse = ab-esse XIV Mendum facere = perverse scribere XV Ascribere = ad-scribere XVI Leviter scribere “ levi manu scribere XVII Stilum premere leviter scribere
XIII
↔
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DUODEVICESIMUM CAP. XVIII.
cera scribunt, nam tabulae eorum cera operiuntur. Marcus: “At non leviter scribo. Stilum graviter premo, sed haec
100
cera nimis dura est; itaque clare scribere non possum. Da mihi aliam tabulam, magister! Haec cera prope tam dura est quam ferrum.” Ferrum est materia dura, ex qua gladii et stili alia-que res multae efficiuntur XVIII. Magister Marco eandem tabulam reddens “Cera tua”, inquit, “tam 105
mollis est quam Sexti, qui clarissime scribit. Sume tabulam tuam et scribe H litteram quinquies!” Marcus quinquies H scribit: H H H H H. Tum magister eum V item quinquies scribere iubet, sed Marcus, qui eandem literram toties scribere non vult, v v v v scribit. Quoties Marcus V scribit? Marcus, ut piger
110
discipulus, non quinquies, sed quarter tantum V scribit. Deinde magister eum totum vocabulum ‘nasum’ quinquies scribere iubet, et Marcus scribit NASVM NASVM NASVM NASV NASV.
Marcus ter NASVM et bis NASV
scribit. Tum Titus, qui duas litteras deesse videt, hoc modo incipit: 115
“Magister! Marcus non...”, sed antequam Titus finem facit, Marcus stilum durum in parte corporis eius mollissima premit. Magister autem hoc non animadvertit XIX , nam Titus, qui Marcum metuit, nullum verbum facit
XX
.
Magister: “Iam totam sententiam recte scribere!” Marcus 120
Interrogat: “Quoties?” Magister breviter respondet: “Semel.” Marcus totam sententiam iterum ab initio scribere incipit: “ HOMO HOCVLOS...” Magister: “Quid significat ‘hoculos’? Illud vocabulum turpe no intelligo!”
XVIII
Ef-ficere = facere Animadvertere = videre vel audire XX Verbum facere = verbum dicere
XIX
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DUODEVICESIMUM CAP. XVIII.
Marcus: “Num hic quoque littera deest?” Magister: “Minime! Hic 125
non deest, at contra superest H littera! Num tu ‘hoculos’ dicis?” Marcus ut puer improbus, magistro verba sua reddit: “Non semper dicimus idem atque scribimus!” Magister: “Tace, puer improbe! Dele XXI ilam litteram!” Marcus stilum vertit et litteram H delet. Simul Titus idem mendum eodem modo corrigit in tabula sua, sed hoc magister, qui Marcum
130
litteram delentem aspicit, non animadvertit. Postremos Marcus “Quare”, inquit, “nos scribere doces, magister? Non necesse est scribere posse. Ego numquam domi scribo.” Magister: “Num pater tuus semper domi est?” Marcus: “Non semper. Pater meus saepe abest. Sed nunc domi est.” Magister: “Cum
135
pater tuus abest, epistulas ad eum scribere oportet.” Sextus: “Ego frequentes epistulas ad patrem meum absentes scribo.” Qualis puer est XXII
Sextus? Sextus puer probus est atque tam impiger
quam apis.
Marcus: “Ego ipse non scribo, sed Zenonem epistulas ad patrem meum scribere iubeo. Zeno enim servus doctus est, qui et Latine et 140
Graece scribere potest. Idem servus mihi e libris Latinis recitare solet.” Magister calamum et chartam sumit et ipse scribere incipit. Ille enim calamo in charta scribit, non stilo in cera ut discipuli. Charta ex papyro efficitur, id est alta herba, quae in Aegypto prope Nilum flumen reperitur. ‘Papyrus’ vocabulum Graecum est. Marcus magistrum scribere animadvertit eum-que interrogat:
145
“Quid scribis, magister?”. “Epistulam”, inquit ille, “ad patrem tuum scribo. Breviter scribo te discipulum improbum esse.” Marcus: “Perverse scribis! Syllaba ‘im’ superest! Dele illam syllabam et scribe ‘discipulum probum’!” Marcus enim patrem suum XXI
Delere
↔
adscribere
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DUODEVICESIMUM CAP. XVIII.
150
veretur, nam Iulius non molli virga, sed duro baculo filios improbos verberare solet. Magister: “Tace, puer improbissime! Nihil deleo, at contra aliud vocabulum ascribo. Te discipulum improbum atque pigrum esse scribo...” “Scribe ‘discipulum probum atque impigrum’!” inquit Marcus,
155
neque ea verba a magistro scribenti audiuntur. Magister, qui diem in epistula ascribere vult, discipulos interrogat: “Qui dies est hodie?” Titus: “Hodie Kalendae Iuniae sunt.” Magister: “Recte dicis, Tite. Kalendae sunt hodie. Ergo date mihi 160
mercedem!” Merces
XXIII
est pecunia, quam magister quoque mense a
patribus discipulorum accipit. Discipuli Kalendis cuiusque mensis mercedem magistro suo afferre solent. Sextus et Titus statim magistro mercedem dant. Marcus autem mercedem se-cum non habet. Magister, antequam epistulam signat, pauca 165
verba ascribit. “Quid nunc scribis?” interrogat Marcus. “Scribo te mercedem ad tempus non afferre”, respondet magister, atque epistulam signat
XXIV
anulum suum in cera imprimensXXV .
GRAMMATICA LATINA 170
Adverbium.
Marcus, qui puer stultus est, stulte respondet. Aemilius, qui miles fortis est, fortiter pugnat. ‘Stultus’ adiectivum est, ‘stulte’ adverbium est. Item ‘fortis’ XXII
Im-piger = industrius Merces (f.) / mercedis XXIV Signare = cera claudere XXIII
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DUODEVICESIMUM CAP. XVIII.
adiectivum est, ‘fortiter’ adverbium. Adiectivum: -us (I. et II. decl.), 175
adverbium: -e. Adiectivum: -is (III. decl.), adverbium: -iter. Exempla: varie, recte, perverse, stulte, pulchre, foede, severe, Latine, Graece, longe, late, clare, aeque, certe; breviter, leviter, turpiter, graviter, fortiter. Discipuli varie respondent: Sextus recte respondet, Marcus
180
perverse respondet. Sextus pulchre scribit, scribit, Marcus et Titus foede scribunt ac severe reprehenduntur. Magister et Latine et Graece scribere potest. Pastor longe
XXVI
abest ab ovibus. Oves longe late-que in campo errant.
Magister breviter respondet. Marcus turpiter ac leviter scribit. Quintus, qui puer crassus atque gravis est, graviter vadit. Milites Romani fortiter 185
contra hostem pugnant. Certe Titus rectus et pulchrius scribit quam Marcus, nemo enim perversius aut turpius scribit quam ille. Marcus perversissime et turpissime scribit. Sextus rectissime ac pulcherrime scribit. ‘Rectius’,
190
adverbiorum ‘turpissime’
‘pulchrius’,
sunt.
‘perversius’,
‘Rectissime’,
superlativi
‘pulcherrime’,
adverbiorum
sunt.
Superlativus: -issime (-ime).
XXV XXVI
‘turpius’
Imprimere = in-premere Longe = procul
VIII
comparativi
‘perversissime’,
Comparativus:
-ius.
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNODEVICESIMUM CAP. XIX.
M ARITUS ET UXOR
Iulius cum oxore sua in peristylo ambulat. Uxor eius est Aemilia.
5
Iulius maritus Aemiliae est. Maritus et uxor columnas et signa peristyli ambulant. Tectum peristyli altis columnis sustinetur, inter quas tria I pulchra signa stant: unum Iunonis, alterum Cupidinis , tertium Veneris. II
Iuno et Venus deae sunt. Cupido filius Veneris et Martis est, quamquam 10
Venus Martis coniux III non est, sed alterius dei, cuius nomen est Vulcanus. Venus enim mala uxor est, quae multos alios deos amat praeter IV maritum suum Vulcanum. Mars et Vulcanus sunt filii Iuonis et Iovis ;
Iuno enim coniux Iovis est. Sed Iuppiter malus maritus est, qui multas deas amat praeter Iunonem, coniugem suam. Nemo deorum peior V 15
maritus est quam Iuppiter, neque ulla VI dea peior uxor quam Venus est. Inter omnes deos deas-que Iuppiter pessimus maritus est atque Venus pessima uxor. Matres familias Iunonem invocant, nam Iuno dea matronarum VII est. Amantes Venerem et Cupidinem invocant, nam Venus et Cupido
20
amorem in cordibus hominum excitare possunt. Cupido enim deus amoris est. Venus, pulcherrima omnium dearum, dea amoris atque pulchritudinis est. est. PulchritudoVIII Veneris ab omnibus laudatur.
I
Cupido Cupidinis Venus Veneris III Coniux = uxor (< coniugere) una coniux / duae coniuges IV Iuppiter Iovis V Malus peior pessimus VI Neque ullus = et nullus VII Matrona = femina, quae maritum habet VIII Pulchritudo (f.) pulchritudinis II
→
→
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNODEVICESIMUM CAP. XIX.
Iulius maritus bonus est, qui uxorem suam neque ullam aliam feminam amat. Certe Iulius maritus melior quam Iuppiter est! Item 25
Aemilia uxor bona est, quae maritum suum neque ullum alium virum amat. Certe Aemilia uxor melior est quam Venus! Aemilia Iulium virum optimum
IX
X
appellat . Item Iulius uxorem suam optimam omnium
feminarum vocat. Magnus amor Iulium cum coniuge eius coniungit. Iulius et Aemilia soli in peristylo sunt. Ubi sunt liberi eorum? 30
Marcus in schola est. Quintus et Iulia domi sunt. Quintus autem in lecto iacet, Iulia cum Syra in horto est. Iulius et Aemilia parentes XI trium liberorum sunt, duorum filiorum et unius filiae. Liberi eorum adhuc parvi sunt. Marcus octo annos habet. Quintus puer septem annorum est. Iulia quinque annos habet. Quintus
35
non tam magnus est quam Marcus neque tam parvus quam Iulia. Quintus maior quam Iulia et minor quam Marcus est. Marcus maximus
XII
liberorum est. Iulia minima XIII liberorum est. Ante decem annos Iulius pater familias non erat, nam tunc Iulius neque uxorem neque liberos habebat. Iulius adulescensXIV viginti duorum 40
annorum erat. Aemilia matrona non erat, sed virgo septedecim annorum
XV
, quae Romae apud parentes suos habitabat. Domus eorum
non procul aberat ab alia domo, in qua Iulius cum parentibus suis habitabat. Iulius et Aemilia in eadem urbe, non in eadem domo habitabant. In urbe Roma multae domus sunt, nam Roma maior est quam 45
ulla alia urbs XVI vel oppidum imperii Romani. Arminium, Ostia, Capua,
IX
Bonus melior optimus Vocare = appellare XI Parentes = pater et mater XII Magnus maior maximus XIII Parvus minor minimus XIV Adulescens = vir, qui nondum xxx annos habet. XV Virgo = femina, quae maritum nondum habet. XVI Urbs = oppidum maximum. Roma est urbs; Tusculum est oppidum →
→
X
→
→
→
→
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNODEVICESIMUM CAP. XIX.
Brundisium, quamquam magna oppida sunt, omnia minora sunt quam Roma. Brundisium oppidum minusXVII quam Roma, sed maius quam Tusculum est. Roma urbs maxima atque pulcherrima totius imperii Romani est. Pater Iulii, qui iam mortuus est, magnam pecuniam habebat
50
multas-que villas maximas et pulcherrimas possidebat
XVIII
praeter
domum Romanam. Pater Iulii homo dives XIX erat. Pater Aemiliae, qui homo pauper erat, exiguam pecuniam et parvam domum possidebat. Aemilia igitur virgo pauper erat, sed tamen 55
XX
Iulius eam amabat. Cur
Iulius, adulescens dives, virginem pauperem amabat? Quia Aemilia virgo proba atque formosa erat. Neque Iulius amorem suum occultabat, nam Aemiliam aperte amicam appellabat multa-que dona
XXI
amicae suae
dabat. Sed tamen Aemilia non Iulium amabat, sed alium virum Romanum. Ergo Iulius miser erat et nocte male dormiebat. Vir, qui ab Aemilia amabatur, Crassus Dives nominabatur.
60
Aemilia Crassum amabat, neque ab eo amabatur, quod parentes Aemiliae pauperes erant! Ergo Aemilia Aemilia quoque misera erat. Aemila numquam Iulium salutabat, cum eum in via ambulantem videbat, quamquam ipsa saepe a Iulio salutabatur. Iulius cotidie 65
XXII
epistulas longas ad Aemiliam scribebat, in quibus pulchritudo eius maxime laudabatur, atque simul cum epistulis Iulius rosas alios-que floresXXIII pulcherrimos ad eam mittebat. Initio Aemilia epistulas Iulii non legebat neque dono eius accipiebat, sed omnia ad eum remittebat. Sed post paucos dies neque epistulae neque flores remitebantur. Nam, ut XVII
Maior, maius / minor, minus. Puer maior, minor. Oppidum maius, minus. Possidere = habere XIX Dives = pecuniosus XX Tamen = quamquam Aemilia pauper erat. XXI Donum = id quod datur XXII Cotidie = omni-die XXIII Unum flos / duo flores XVIII
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNODEVICESIMUM CAP. XIX.
70
omnes scimus, flores et verba laudantia feminas delectantXXIV . Anno post Iulius et Aemilia maritus et uxor erant sub eodem tecto habitantes. Iulius uxorem suam amabat atque ab ea amabatur. Num Aemilia Iulium amabat propter pecuniam eius? Minime! Neque Iulius Aemilia propter pecuniam amabat, nam Aemilia exiguam pecuniam
75
habebat. Etiam nunc, decem annis
XXV
post, Iulius uxorem suam amat atque
ab ea amatur. Amor eorum nunc non minor est quam tunc. Iulius uxorem suam osculatur et “O, Aemilia”, inquit, “mea optima uxor! Decem anni longum tempus est, sed amor meus tempore 80
XXVI
non minuitur
. Ut tunc te amabam, ita etiam nunc te amo.
Tum Aemilia, quae verbis Iulii delectatur, “O, Iuli XXVII,” inquit, “mi optime marite! Amor meus in te hodie multo maior est quam tunc! Tempus amorem meum non minuit — at auget XXVIII!” Tum Iulius ridens “Verum dicis, Aemilia”, inquit, “nam tunc ego 85
te amabam, tu me non amabas! Ego miserrimus omnium adulescentium eram, quod tu nunquam me salutabas, cum me videbas, quamquam ego semper te salutabam, cum te videbam. Neque epistulas, quas cotidie tibi scribebam, legebas, neque flores, quos tibi multos mittebam, accipiebas, sed omnes statim ad me remittebas! Propter amorem nocte non
90
dormiebam — semper de te, virgine pulcherrima, cogitabam!” Item Aemilia de illo tempore cogitans “Ego quoque”, inquit, “tunc miserrima eram. Amabam enim aliud virum, qui me non amabat, quod virgo pauper eram.” XXIV
Delectare = laetum facere Decem annis (abl.) = post decem annos XXVI Minuere = minorem facere XXVII Iulius maritus meus est / O, Iuli! Mi marite! XXVIII Augere = maiorem facere XXV
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNODEVICESIMUM CAP. XIX.
Iulius exclamat: “Ille vir pessimus te dignus non erat!” Aemilia: “Recte dicis, mi Iuli. Tu solus amore meo dignus eras, tu
95
enim me amabas, mihi epistulas scribebas atque flores mittebas, quamquam pecuniam nullam habebam. Certe non propter pecuniam me amabas, Iuli! At nunc te solum neque ullum alium virum amo! Femina beata 100
XXIX
sum, quod maritum bonum habeo, et quia nos tres liberos
habemus atque cum magna familia in villa magnificaXXX habitamus, quae familia nostra digna est. Hoc peristylum magnificum, hae columnae, hoc tectum, haec signa, hi flores — haec
XXXI
omnia cotidie me delectant! O,
quam beati hic sumus, Iuli!” Iulius: “Est ut dicis, Aemilia. Decem anni ante XXXII apud parentes 105
nostros habitabamus, ipsi parentes nondum eramus neque familia habebamus. Tu et parentes tui pauperes eratis, in exigua domo habitabatis neque ullam villam habebatis, sed tamen ego te amabam...” Aemila: “Quare ego, virgo pauperrima, a te, adulscente divitissimo, amabar, Iuli?” Iulius Aemiliam osculans “Tu a me amabaris”, inquit, “quod
110
pulcherrima eras omnium virginum Romanarum, prope tam pulchra quam ipsa Venus, dea amoris atque pulchritudinis!” Aemilia: “Num hodie minus pulchra sum quam tunc eram?” Iulius faciem uxoris intuens “Certe”, inquit, “matrona tam pulchra 115
es quam virgo eras, mea Aemilia. Omnes pulchritudinem tuam laudant.” Tum iterum eam aspiciens: “At minus gracilis XXXIII es quam tunc! Eo enim tempore gracilior eras quam hoc signum Veneris.” XXIX
Beatus miser Magníficus = magnus et pulcher XXXI Haec = hae res XXXII Decem anni (abl.) ante = ante decem annos XXXIII Gracilis = tenuis ↔
XXX
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNODEVICESIMUM CAP. XIX.
Aemilia signum Veneris Aspicit, cuius corpus gracilius atque minus est quam ipsius. “Certe tam gracilis hodie non sum”, inquit, “sed 120
quare me crassiorem fieri putas?” Iulius ridens respondet: “Quia nunc cibum meliorem edis quam tunc edebas!” Aemilia: “Id quod nunc edo neque melius neque peius est quam id quod apud parentes meos edebam.” Iulius: “Ergo plus edis quam tunc, Aemilia!”
125
Postremo Aemila “Certe plus edo quam solebam”, inquit, “at non plus quam opus estXXXIV. O, quam stultus es Iuli! Nonne intellegis non modo amorem nostrum, sed etiam familiam tempore augeri? Num opus est plus dicere?” Pulchritudo donum Veneri est. Liberi dona Iunonis sunt.
130
GRAMMATICA LATINA Tempora verbi.
Tempus praesens et praeteritum. Mane est. Sol lucet. Omnes vigilant, nemos dormit. Aves canunt...
135
Ante paucas horas nox erat. Tunc sol non lucebat, sed stellae lucebant. Nemo vigilabat, omnes dormiebant. Nulla avis canebat... Tempus praesens (nunc): est, lucet, vigilat, dormit, canunt. Tempus praeteritum (tunc): erat, lucebat, lucebant, vigilabat, 140
dormiebant, canebat. Praeteritum XXXIV
singularis:
-bat
(vigilabat,
Opus est = necesse est vel oportet
VI
lucebat,
canebat,
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNODEVICESIMUM CAP. XIX.
dormiebat), erat. Praeteritus pluralis: -bant (vigilabant, lucebant, canebant, dormiebant), erant. Exempla: Ante decem annos Iulius adulescens erat, qui Romae 145
habitabat. Tunc Iulius et Aemila apud parentes suos habitabant neque maritus et uxor erant. Iulius: “Ante decem annos ego adulescens eram, tu virgo eras. Ego apud parentes meos habitabam, tu apud parentes tuos habitabas.” Aemilia: “Ego et parentes mei in domo exigua habitabamus. Tu et
150
parentes tui in domo magnifica habitabatis. Nos pauperes eramus, vos divites eratis.”
155
Singularis
Pluralis
Persona prima:
habitabam
habitabamus
Persona secunda:
habitabas
habitabatis
Persona tertia:
habitabat
habitabant
Passivum: Iulius Aemiliam amabat = Aemilia amabatur a Iulio. Iulius: “Tu a me amabaris, Aemilia, ego a te non amabar. Ego te parentes mei numquam a te salutabamur, quamquam tu et parentes tui a 160
nobis salitabamini!” Singularis
Pluralis
Persona prima:
amabar
amabamur
Persona secunda:
amabaris
amabamini
Persona tertia:
amabatur
amabantur
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM CAP. XX.
P ARENTES
Puer aut puella minor quam septem annorum ‘infans’ dicitur. Iulia,
5
quae septem annos nondum habet, adhuc infans est, sed Marcus, qui plures quam septem annos habet, iam infans non est. ParvulusI infans, qui nondum ambulare potest, in cunis iacere solet. Cunae lectulus infantis est. Infans multas horas dormit non solum nocte, sed etiam die. Longus 10
somnus enim infanti tam necessarius est quam cibus. Infans neque somno neque cibo carere potest. Quomodo infans, qui nihil dicere potest, cibum II III IV postulat ? Infans, qui cibo caret , magna voce vagit . Ita parvulus
infans cibum postulare potest. Tum mater accurrit atque infantem ad pectus suum apponit. Infans lac V matris bibit. Parvulus infans, cui dentes 15
nulli sunt, non pane, sed lacte vivit. Si mater infantem suum ipsa alere VI non potest aut non vult, infans ab alia muliere alitur, quae ei in loco matris est. Mulier, quae alienum
VII
infantem alit, ‘nutrix’ appellatur. Multi infantes Romani non a matribus suis, sed a nutricibus aluntur. Multae matres Romanae infantes suos ipsae 20
alere nolunt VIII . Ante quinque annos Iulia parvula infans erat, quae in cunis iacebat. Tunc Aemilia infantem in cunis habebat. Nunc autem Aemilia
I
parvulus = parvus postulare = poscere III cibo carere = sine sibo esse, cibum non habere IV vagire = plorare (ut infans) V lac (n.) lactis VI alere = cibum dare VII alienus suus VIII nolunt (
↔
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM CAP. XX.
parbulo infante caret. Cunae Cunae eius vacuae sunt. Sed post paucos menses novus infans in cunis erit. Aemilia rursus 25
parvulum infantem habebit neque cunae eius vacuae erunt. Tum Iulius et Aemilia quattuor liberos habebunt. Aemilia laeta cunas infantis movebit ac parva voce “Laralaliiii... lalala... laaaaaalalalaaaaa... lililaaaaa” cantabit. Pater infantem suum in manibus portabit neque eum minus amabit quam mater. Pater et mater infantem suum aeque amabunt. Anno post pater et mater ab infante suo appellabuntur. Aemilia
30
autem non ‘mater’ appellabitur, sed ‘mamma’ neque Iulius ‘pater’, sed ‘tata’ appellabitur, quod infans nomina ‘patris’ et ‘matris’ dicere non poterit. Infans igitur parentibus parentibus suis dicet: “Mamma, mamma! Tata, Tata, tata!” Neque solum prima verba, sed etiam primos gradus faciet infans. Initio 35
pater eum sustinebit atque manu ducet, sed mox
IX
infans solus ambulare
incipiet neque a patre sustinebitur neque manu ducetur. Infans ambulans a parentibus laetis laudabitur. Simul infans plura verba discet et mox recte loqui poterit. Utra X infantem Aemiliae alet, mater-ne an nutrix? Infans Aemiliae 40
a matre aletur. Aemilia ipsa infantem vagientem ad pectus suum apponet. Infans lac matris bibet, non nutricis. Deinde Aemilia infantem in cunas imponet. Vesperi duae ancillae cunas cum infante dormienti in cubiculum parentum portabunt. Cunae enim a duabus ancillis portabuntur, quod quattuor manus cunas melius tenere possunt quam duae. Ancillae cunas
45
ante lectum parentum ponent. Si infans bene dormiet neque vagiet, parentes quoque bene dormient neque ab infante vagienti e somno excitabuntur.
IX X
Mox = brevi tempore post uter? Utra? Utrum? Ex duobus (duabus)
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM CAP. XX.
Iulius adhuc in peristylo cum uxore sua colloquitur XI . Aemilia fessa in sella considit. Maritus et uxor iam non de tempore praeterito, sed 50
de tempore futuro colloquuntur. SermoXII eorum est de rebus futuris. Iulius, qui iam intellegit Aemiliam rursus infantem exspectare, “O, Aemilia!” inquit, “Mox parvulum filium habebimus.” Aemilia: “Filium? Iam duos filios habemus. Ego alteram filiam habere volo, plures quam duos filios nolo
55
Iuli? Nonne tu laetus eris, si filiolam
XV
XIII
! Cur tu filium habere vis
XIV
,
habebis? Num parvulam filiam
minus amabis quam filium? Iulius: “Profecto XVI laetus ero, si alteram filiam habebo. Neminem magis
XVII
amabo quam parvulam filiam.”
Aemilia: “Non verum est quod dicis! Iam filios tuos magis amas 60
quam filiolam tuam Iuliam. Marcum et Quintum saepe laudas, sed Iuliam raro laudas, quamquam puella bona est. Vos viri filios tantum habere vultis, filias non amatis!” Aemilia surgit atque gradum adversus ostium facit. Iulius: “Mane hic apud me, Aemilia!” Aemilia alterum gradum ad ostium versus facit, tum incerta
65
consistit. Iulius: “Noli discedere! Te-cum colloqui volo.” Aemilia non discedit, sed apud maritum manet. Maritus et uxor colloqui pergunt XVIII. Ecce sermo eorum: XI
col-loqui < cum-loqui sermo (m.) sermonis XIII nolo (
↔
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM CAP. XX.
70
Iulius: “Nos viri non filios tantum, sed etiam filias habere volumus. Certe vos mulieres amorem in liberos vestros apertius ostenditis, quod rarius ab iis disceditis; sed amor noster in filios filiasque, quamquam minus aperte ostenditur, tamen minor non est.” Aemila: “Multae matres saepe ab infantibus suis discedunt, at ego
75
semper apud infantem meum manebo! Numquam ab infante meo discedam! Si infans aeger erit, ego ipsa eum curabo atque tota nocte apud eum vigilabo, nemo enim infantem aegrum tam bene curare potest quam mater ipsa.” Iulius: “Ab infante sano certe discedes, Aemilia?”
80
Aemilia: “Minime! Bona mater semper apud infantem suum manere debet. Sive infans valet sive aegrotat, mater ipsa eum curare atque alere debet nam hoc officium cuiusque matris est!” Iulius: “Tu-ne ipsa infantem lacte tuo ales?” Aemila: “Profecto infantem meum ipsa alam. Ego faciam officium
85
meum! Neque solum die, sed etiam nocte apud infantem ero: semper cum infante meo dormiam.” Iulius: “Quid? Nos et infans in eodem cubiculo dormiemus? Tota nocte dormire non poterimus, si infans vagiet. Si tu et infans tuus in cubiculo nostro dormietis, ego profecto in alio cubiculo dormiam, ubi ab
90
infante vagienti non excitabor!” Aemila: “O, Iuli! Ita loquitur homo, qui officium suum nescit!” Iulius: “Meum officium est pecuniam facere atque magnam familiam alere — non cum infante vagienti cubare! Somnus homini industriuo necessarius est. Magna familia multum pecuniae postulat.”
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM CAP. XX.
Aemilia irata “Noli pergere!” inquit, “Plura XIX a te audire nolo!” et
95
rursus ad ostium versus ire incipit. “Mane, Aemilia!” inquit Iulius, “Noli ita me relinquere!” — sed illa adversus ostium ire pergit. Tum Syra, quae una cum 100
XX
Iulia in peristylum intrat, Aemilia in
ostio occurrit. Aemilia ante Syram et Iuliam consistens “Quid vultis?” inquit, “Quare in horto non manetis?” Syra: “Ecce caelum nubibus atris operitur. Ergo tempestas orietur et imbrem habebimus. Si in horto manebimus, mox umidae erimus. Vos
105
quoque umidi eritis, domini, si hic in peristylo manebitis.” Iulius caelum intuens “Recte dicis”, inquit, “Illae nubes a mari venientes mox solem occultabunt atque maximum imbrem afferent. Venite me-cum in atrium. Mox imber desinet atque sol rursus lucebit.” Iulius in atrium intrat. Aemilia eum sequitur una cum Iulia et Syra.
110
In atrio Iulius et Aemilia silentes imbrem in impluvium cadentem aspiciunt. Iulia silentium parentum animadvertit et “Cur siletis, tata et mamma?” inquit, “Estis-ne tristes? Ego vos consolabor!” Aemilia: “Cogitamus de miseris nautis, quorum officium est navegare, sive mare tranquillum sive turbulentum est. Multi nautae nunc
115
in mari turbulento merguntur, dum res necessarias ex terris longinquis
XXI
in Italiam advehere conantur. O, miseros nautas, qui numquam in patriam suam revertentur! O, miserrimos liberos nautarum, qui patres suos post hanc tempestatem non videbunt!” Iulia: “Ego laetor, quod pater meus nauta non est, et domi apud XIX XX
plura (ut) plura verba una cum = simul cum
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM CAP. XX.
120
nos manere potest.” Iulius: “Non semper apud vos manere possum, Iulia. Mox mihi necesse erit rursus a vobis XXII discedere, at numquam in terras longinquas ibo ut nauta.” Iulius mox Romam ibit. Iulia: “Quo ibis, tata? Quando reverteris? Ego et mamma te
125
sequemur!” Iulius: “Quare me sequemini? Romam profiscar, unde tertio quoque die ad villam revertar, si potero XXIII.” Iulia: “Noli a nobis XXIV abire! Vel si abire necesse erit, non modo tertio quoque die, sed cotidie ad nos reverti debebis! Hoc a te
130
postulamus! Nos cotidie cotidie tibi in via occurtemus.” occurtemus.” Iulius: “Audis-ne, Aemilia? Iulia patre suo carere non vult, ergo Iulia me non minus diligit
XXV
quam te. Atque ego profecto filiam meam
aeque diligo atque filios. Neque alteram filiam minus diligam!” Ilulia: “At alteram filiam non habes. Mihi soror non est.” Iulius silet, dum Aemilia “Nonne gaudebis, Iuliola”, inquit, “si
135
parvulam sororem habebis?” habebis?” Iulia: “Ego sororem habere nolo! Nam si sororem habebo, ea sola a vobis amabitur, ego non amabor!” Aemilia: “Certe tu non minus a nobis amaberis quam soror tua! Tu 140
et parvula soror aeque amabimini!” Iulia: “Si aeque amabimur, laeta ero. Sed tamen multo magis laetabor, si fratrem habebo, mamma! Nonne tu quoque laetaberis, tata, si XXI
longinquus = qui longe abest vos (habl.) XXIII pot-ero. XXIV Nos (habl.) XXV diligere = amare XXII
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM CAP. XX.
filiolumXXVI habebis?” Iulius 145
silet.
At
Aemila,
antequam
Iulia
silentium
patris
animadvertit, “Noli discere ‘tata’ et ‘mamma’, Iuliola!” inquit, “Ea verba a te audire nolumus XXVII. Ita parvuli infantes loquuntur, neque sermo infantium tibi convenit. ‘Patrem’ et ‘matrem’ dicere oportet.” Iulia: “Si infans non sum, nolite me ‘Iuliolam’ vocare! Mihi nomen est ‘Iulia’.” Aemilia: “Rece dicis, Iulia. Tu igitur a nobis ‘Iulia’ vocaberis, et
150
nos a te ‘pater’ et ‘mater’ vocabimur.” Iulia: “Ita semper a me vocabimi, tata et mamma!”
GRAMMATICA LATINA 155
Tempora verbi (futurum).
PRAETERITUM
160
PRAESENS
FUTURUM
Nox erat.
Dies est.
Nox erit.
Luna lucebat.
Sol lucet
Luna lucebit
Aves dormiebant,
Aves volant
Aves dormient
neque volabant,
atque canunt,
neque volabunt
neque canebant.
neque dormiunt.
neque canent.
Tempus singularis: -bit (vigilabit, lucebit), -et (canet, dormiet), 165
erit. Futurum pluralis: -bunt (vigilabunt, lucebunt), -ent (canent, dormient), erunt. XXVI
filiolus = parvus filius
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM CAP. XX.
Exempla: 1. pugnabit, pugnabunt. 2. timebit, timebunt. 3. vertet, vertent; aspiciet, aspicient. 4. (re)veniet, (re)venient. Marcus puer est neque militare potest. Sed post decem annos 170
Marcus militare poterit. Tum Marcus miles erit, fortiter pugnabit, hostem non timebit, neque tergum vertet, cum hostem aspiciet. Marcus cum magno exercitu in Italiam reveniet (=redibit). Marcus: “Miles ero ut avunculus meus. Fortiter pugnabo, hostem non timebo, tergum non vertam, cum hostem aspiciam. Cum magno
175
exercitu in Italia reveniam! At tu nunquam miles fortis eris, Sexte! Fortiter non pugnabis, hostem timebis, tergum vertes, cum primum hostem aspicies, ac statim ad matrem tuam revenies!” Et Marcus et Quintus milites erunt, fortiter pugnabunt, hostem non timebunt, neque terga vertent, cum hostem aspicient. Marcus et Quintus
180
com magnis exercitibus in Italiam revenient (= redibunt). Marcus: “Ego et frater meus milites erimus ut avunculus noster. Fortiter pugnabimus, hostem non timebimus, terga non vertemus, cum hostem aspiciemus. Cum magnis exercitibus in Italiam reveniemus! At vos numquam milites fortes eritis, Sexte et Tite! Fortiter non pugnabitis,
185
hostem timebitis, terga vertetis, cum primum hostem aspicietis, ac statim ad matres vestras v estras revenietis!”
190
Singularis
Pluralis
Persona prima:
-bo, -am
-bimus, -emus
Persona secunda:
-bis, -es
-bitis, -etis
Persona tertia:
-bit, -et
-bunt, -ent
XXVII
nolumus (
VIII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM CAP. XX.
Pasivum: Aemila infantem amabit = infans ab Aemila amabitur. Iulia: “Parvula soror sola a vobis amabitur, ego non amabor!” 195
Aemilia: “Certe tu non minus amaberis quam soror tua. Tu et parvula soror aeque amabimini.” Iulia: “Si aeque amabimur, laeta ero.” Iulia et soror eius aeque a parentibus amabuntur. Aemilia infantem diliget = infans ab Aemilia diligetur. Iulia: “Parvula soror sola a vobis diligetur, ego non diligar!”
200
Aemilia: “Certe tu non minus diligeris quam soror tua. Tu et parvula soror aeque diligemini.” Iulia: “Si aeque diligemur, laeta ero.” Iulia et soror eius aeque a parentibus diligentur.
205
Singularis
Pluralis
Persona prima:
-bor, -ar
-bimur, -emur
Persona secunda:
-beris, -eris
-bimini, -emini
Persona tertia:
-bitur, -etur
-buntur, -entur
Eodem modo verba deponentia declinantur: Iulius laetabitur (= gaudebit), parentes laetabuntur (= gaudebunt). Exempla: 1. Proeliari (= pugnare), 2. vereri (= timere), 3. reverti 210
(= revenire). Marcus fortiter proeliabitur nec hostem verebitur; Marcus cum magno exercitu in Italiam revertetur. Marcus: “Fortiter proeliabor nec hostem verebor; cum magno exercitu revertar. At tu fortiter non proeliaberis, Sexte! Hostem vereberis
215
ac statim ad matrem tuam reverteris!” Marcus et Quintus fortiter proeliabuntur nec hostem verebuntur;
IX
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM CAP. XX.
cum magnis exertibus in Italiam revertentur. Marcus: “Nos fortiter proeliabimur nec hostem verebimur; cum magnis exercitibus revertemur! At vos fortiter non proeliabimini, Sexte et 220
Tite! Hostem verebimini ac statim ad matres vestras revertemini!”
X
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNUM ET VICESIMUM CAP. XXI.
P UGNA DISCIPULORUM
Ecce puer, qui e schola domum revertitur. Quis est hic puer?
5
Marcus est, sed difficile est eum cognoscere, nam certe Marcus non tam nitidus I est quam hodie mane! Tunc enim vestimenta eius pura erant atque tam candida II quam nix nova. Nunc autem vestis eius umida et sordida est. Cur vestis Marci umida est? Vestis umida est, quod Marcus 10
in imbre ambulavit. Neque solum Marcus, sed etiam Titus et Sextus in imbre ambulaverunt. Omnes discipuli vestimentis umidis domum revertuntur. At quare sanguis Marco e naribus fluit? Sanguis ei defluit e naribus, quod Marcus a Sexto pulsatus est. Nonne Marcus Sextum
15
pulsavit? Primum Sextus Marcum pulsavit, deinde Marcus et Titus Sextum pulsaverunt. Sextus, qui maior est quam ceteris discipuli, cum Marco et Tito pugnavit atque ab iis pulsatus est. Ubi pueri pugnaverunt? In via angusta, quae Tusculo ad villam Iulii fert, pueri pugnaverunt. Non modo vestis, sed etiam facies et manus et genua
20
III
Marci
sordida sunt. Cur Marcus tam sordidus est? Marcus sordidus est, quod humi iacuit. Humus enim propter imbrem umida et sordida est, ergo pueri quoque, qui humi iacuerunt, sordidi sunt. Et Marcus et Sextus humi iacuerunt. Primum Marcus iacuit sub Sexto. Titus autem Marcus vocare audivit atque Sextum oppugnavit. Mox Sextus humi iacens a Tito et
25
Marco pulsatus est. Sextus magna voce patrem et matrem vocavit, neque I
Nitidus = purus atque pulcher. Candidus = albus (ut nix) III Unum genu / duo genua. II
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNUM ET VICESIMUM CAP. XXI.
parentes eum vocantem audiverunt. Vox Sexti a nullo praeter Marcum et Titum audita est! Marcus in atrium intrans non statim a patre cognoscitur, sed cum primum filius patrem salutavit, Iulius vocem filii cognoscit. Tum 30
cruoremIV in facie eius conspiciens V exclamat pater: “O, mi fili! A quo pulsatus est?” Marcus breviter respondet: “A sexto pulsatus sum.” Iulius: “At quare? Certe non sine causa Sextus te pulsavit. Nonne ille primum a te pulsatus est?” Marcus: “Minime! Primum ille me pulsavit sine causa, deinde ego
35
illum pulsavit!” Iulius: “Num tu solus Sextum pulsavisti?” Marcus: “Certe non solus eum pulsavi. Ego et Titus Sextum pulsavimus”. Iulius: “Quid? Vos duo unum pulsavistis? Duo contra unum
40
pugnavistis? Ipsi pulsari pulsari debuistis!” Marcus se et Titum excusare conatur: “At pugnavimus contra puerum maiorem. Solus Sextum pulsare non possum, nam ille multo VI
maior ac validior est quam ego. Sextus tam validus est quam bos !” Iulius: “Atque tu tam sordidus es quam porcus! Certe bos validior
45
est quam porcus, sed hoc te excusare non potest! Cur vestis tua tam sordida est? Num humi iacuisti?” Marcus: “Humi iacui, pater. Sextus me tenuit. At deinde Sextus ipse quoque humi iacuit. Ego et Titus eum tenuimus!” IV
Cruor = sanguis. Conspicere = videre, animadvertere. VI Unus bos / duo boves. V
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNUM ET VICESIMUM CAP. XXI.
Iulius: “Iam satis audivi de illa pugna turpissima. Nam certe turpe
50
est puerum minorem pulsare, at duos pueros contra unum pugnare turpissimum est! Noli mihi plus narrare de hac re! Statim abi in cubiculum tuum atque muta vestimenta! Davus tibi nova vestimenta dabit” Marcus Davum sequitur in cubiculum suum, ubi puer cruorem et
55
sordes e facie, manibus, genibus lavat atque vestimenta mutat. Marcus vestem sordidam ponit aliam-que vestem nitidam et candidam induit
VII
.
Interea Aemilia in atrium intrat. Mater familias statim sordes et vestigia Marci in solo conspicit et “Hoc solum sordidus est!” inquit, 60
“Aliquis pedibus sordidis in solo nitido ambulavit! Quis per ostium intravit? Aliquis e familia nostra?” “Porcus per ostium intravit!” ait VIII Iulius. Aemilia: “Quid ais?” Iulius: “Porcum per ostium intravisse aio!” Aemilia: “Ain’ IX tu? Num vere porcus in atrium intravit?”
65
Iulius: “Porcus, qui intravit, est filius tuus Marcus!” Iulius Marcum intravisse dicit, at non dicit eum a Sexto pulsatum esse neque eum humi iacuisse dicit. Aemilia, quae iam intellegit puerum sordidum a patre ‘porcum’ 70
appellatum esse, “Ubi est Marcus?” inquit, “Cur nondum me saludavit?” Iulius: “Marcus in cubiculum suum ivit, unde X mox redibit ac te saludabit.” Marcus, postquam lavatus est et vestem mutavit, in atrium rediens VII
Ponere induere Ait = dicit IX Ain’? = ais-ne? ↔
VIII
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNUM ET VICESIMUM CAP. XXI.
matrem salutat. “Salve, mi fili!” inquit mater, “Bonus puer es, quod statim in
75
cubiculum ivisti ac vestem mutavisti. In schola-ne quoque bonus puer fuisti XI , Marce?” Marcus: “Profecto bonus puer fui, mater. A magistro laudarus sum.” Marcus dicit se bonum puerum fuisse et a magistro ludatum esse, 80
quamquam puer improbus fuit et a magistro verberatus est. Id quod Marcus dicit non verum, sed falsum est. Marcus mentitur. Iulius: “Quid magister vos docuit hodie?” Marcus: “Magister nos multa docuit: legere et scribere et computare — et cetera. Primum magister nobis aliquid recitavit, nescio
85
quid — nihil enim audivit praeter initium!” Marcus se nihil praeter initium capituli audivisse dicit, in quod verum est. Aemila: “Qua de
XII
causa non omnia audivisti?”
Iulius: “Ha, ha! Marcus in schola dormivit!” Iulius Marcum in schola dormivisse dicit, sed Aemilia hoc non credit. Nam mulieres solum 90
id quod volunt credunt! Aemila: “Audis-ne, Marce? Pater te in schola dormivisse dicit. Nonne falsum est quod dicit dicit pater? Num tu vere vere in schola dormivisti?” dormivisti?” Marcus: “Dormivi profecto! Omnes dormivimus!” Aemilia: “Ain’ tu? In schola dormivistis? Mali discipuli fuistis!
95
Nonne verberati estis a magistro?” Marcus: “Certe mali discipuli fuimus ac verberati sumus. Tergum mihi adhuc dolet. Sed paulo post magister litteras meas laudavit. Ecce X
Unde = ex quo loco Esse fuisse / sum fui / es fuisti / est fuit. XII ‘Qua de’ vel ‘de qua’ = quare? XI
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNUM ET VICESIMUM CAP. XXI.
tabella XIII mea, mater.” Marcus matri non suam, sed alienam tabellam ostendit. Cuius est 100
ea tabella? Sexti est — Marcus enim tabellas eorum inter pugnam mutavit! Non Marcus, sed Sextus litteras, quae in ea tabella leguntur, scripsit XIV . Aemilia autem, quae tabellam Marci esse credit, a filio suo improbo fallitur. Tam facile est mulierem fallere! Aemilia: “Num tu ipse has litteras pulcherrimas scripsisti?” Marcus: “Omnes litteras ipse scripsi. Mihi crede!”
105
Marcus mentitur, nam id quod Marcus se ipsum scripsisse dicit, re vera a Sexto scriptum est. Sed Aemilia, quae litteras a Marco scriptas esse credit, marito suo tabellam ostendit et “Aspice, Iuli!” onquit, “Marcus ipse hoc scripsit atque magister eum laudavit. Quid dixit 110
magister, Marce? Narra nobis omnia!” Marcus iterum mentitur: “Magister litteras meas pulcherrimas esse dixit!” (Nos autem magistrum aliud dixisse scimus!) Iulius, qui Marcum discipulum pigerrimim esse scit, iam de verbis eius dubitare incipit, sed tamen nihil dicit. Aemilia autem nihil dubitat,
115
sed omnia credit! Aemilia: “Nonne ceteri discipuli pulchre scripserunt?” Marcus: “Minime! Titus et Sextus perverse scripserunt atque mali discipuli fuerunt, neque a magistro laudati sunt. Ego solus laudatus sum.” Iulius: “Num omnes eandem sententiam scripsistis?” Marcus: “Certe eandem sententiam omnes scripsimus, sed ego
120
solus recte scripsi — ut iam dixi.”
XIII XIV
Tabella = tabula parva. Scripsit < scribsit.
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNUM ET VICESIMUM CAP. XXI.
Iam Iulius, qui Sextum et Titum discipulos industrios atque prudentes esse scit, Marco non credit. Marcus patrem suum fallere non potest, nam difficilius est virum fallere quam mulierem! Iulius, qui 125
interea tabellam in manus sumpsit XV , “Mentiris, Marce!” inquit, “Hoc manu tua scriptum non est. Falsa sunt omnia quae dixisti!” At Aemilia “Qua de causa”, inquit, “Marcum falsa dixisse putas? Quare dubitas id quod Marcus nobis narravit? Turpe est filio suo non credere!” Sed antequam Iulius ad haec respondere potest, aliquis ianuam
130
pulsat. Quis est, est, qui pulsat? vide capitulum, capitulum, quod sequitur!
GRAMMATICA LATINA Tempora verbi (praeteritum perfectum et imperfectum). imperfectum).
Iulia ululat.
135
Cur Iulia ululat? Iulia ululat, quod Marcus eam pulsavit. ‘Pulsavit’ praeteritum perfectum est.
PRAETERITUM
140
Iulia cantabat...
PRAESENS
Marcus eam pulsavit...
Nunc Iulia ululat.
‘Cantabat’ praeteritum imperfectum est. ‘Pulsavit’ praeteritum perfectum est. Imperfectum: -bat, -bant cet. (vide cap. XIX). Perfectum – (v)it, -(v)erunt cet. Exempla:
145
Imperfectum: ambulabant, erat, iacebat, dormiebat, sedebat, tenebat, lacrimabat. XV
Sumpsit > sumsit.
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNUM ET VICESIMUM CAP. XXI.
Perfectum: pulsavit, pulsaverunt, intravit, clamavit, excitavit, dormivit, lacrimavit. 150
Discipuli in imbre ambulabant... Sextus Marcum pulsavit! Tum Titus et Marcus Sextum pulsaverunt! — Marcus: “Sextus me pulsavit, pater!” Sextus: “Titus “Titus et Marcus me me pulsaverunt, pater!”— pater!”— Nox erat. Marcus in lecto iacebat. Marcus dormiebat... Davus in cubiculum intravit et clamavit: “Marce! Surge!” Ita Davus puerum
155
excitavit. Nunc Marcus vigilat, quod Davus eum excitavit. Marcus valet et bene dormivit. Cur genae Iuliae umidae sunt? Genae eius umidae sunt, quod Iulia lacrimavit. Paulo ante Iulia in cubiculo suo sedebat, speculum ante oculos tenebat. Iulia tristis erat atque lacrimabat... Tum Syra ostium pulsavit.
160
Praeteritum perfectum. Activum:
Marcus se Sextum pulsavisse dicit: “Ego Sextum pulsavi!” Iulius: “Num tu solus Sextum pulsavisti?” Marcus: “Non solus. Ego et Titus Sextum pulsavimus.” Iulius: “Quid? Vos duo unum pulsavistis?” Primum 165
Sextum Marcum pulsavit, tum Marcus et Titus Sextum pulsaverunt. Infinitivus perfecti: pulsav-isse.
170
Singularis:
Pluralis:
Persona prima:
pulsav-i
pulsav-imus
Persona secunda:
pulsav-isti
pulsav-istis
Persona tertia:
pulsav-it
pulsav-erunt
Exempla: 1. numera-re; numerav-isse. 2. pare-re; paru-isse. 3. scrib-ere; scrip-isse. 4. audi-re; audiv-isse.
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNUM ET VICESIMUM CAP. XXI.
Magister: “Scribe M litteram decies, Marce!” Marcus, postquam M MMMMMMMM 175
scripsit: “Iam tibi parui, magister: decies M scripsit.”
Magister, postquam litteras numeravit: “Non paruisti, puer piger! Non decies, sed novies tantum M scripsisti. Ipse litteras tuas numeravit. Nonne audivisti id quod dixi?” Marcus: “Certe audivi id quod dixisti. At tu perverse numeravisti!” Magister: “Numerare litteras, Tite et Sexte” Titus et Sextus, qui Marcum verentur, non statim parent. Magister: “Nonne
180
audivistis?” Titus et Sextus: “Certe audivimus”, et postquam litteras numeraverunt: “Litteras numeravimus: decem sunt!” Magister: “Perverse numeravistis! Ipsi M litteram decies scribite!” Uterque puer M M M M M scribit. Sextus: “Iam tibi paruimus, magister: decies M scripsimus.” Magister: “Non paruistis, pueri pigri! Non decies, sed quinquies tantum
185
M
scripsistis!” Sextus: “At bis quinquies sunt decies!” Profecto Titus et Sextus magistro paruerunt, quod bis quinquies M
scripserunt, nam bis quinquies sunt decies. Marcus autem magistro non paruit, quod novies tantum M scripsit. Sed tamen Marcus se magistro paruisse et M decies scripsisse dicit. Marcus magistrum perverse 190
numeravisse dicit. Magister discipulos verba sua non audivisse putat, sed Titus et Sextus omnia audiverunt. Iulius: “Num bonus discipulus fuisti, Marce?” Marcus: “Certe bonus discipulus fui. Omnes boni discipuli fuimus.” Iulius: “Hoc non credo! Omnes discipuli improbi fuistis!” Iulius omnes discipulos
195
improbos fuisse dicit, sed Marcus solus improbus fuit, ceteri boni discipuli fuerunt. Passivum:
Magister Sextum laudavit = Sextus a magistro laudatus est. Puer laudatus gaudet.
VIII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNUM ET VICESIMUM CAP. XXI.
200
Magister Sextum et Titum laudavit = Sextus et Titus a magistro laudati sunt. Pueri laudati gaudent. ‘Laudatus, laudati’ participia perfecti sunt. Participium perfecti eodem modo declinatur quo ‘longus’ adiectivum: laudatus, laudata, laudatum cet. Alia participia perfecti sunt: pulsatus, appellatus, lavatus,
205
ververatus, scriptus, auditus. Cum participium perfecti cum verbo ‘esse’ coniungitur, passivum perfecti efficitur. Marcus se a magistro laudatum esse dicit: “A magistro laudatus sum.” Iulius: “Mentiris, Marce! A magistro laudatus non es!” Titus se et Sextum a magistro laudatos esse dicit: “Ego et Sextus a
210
magistro laudati sumus.” Pater Titi: “Quare a magistro laudatis estis?” Infinitivus: laudatum esse.
215
Singularis:
Pluralis:
Persona prima:
laudatus sum
laudati sumus
Persona secunda:
laudatus es
laudati estis
Persona tertia:
laudatus est
laudati sunt
IX
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM ALTERUM ET VICESIMUM CAP. XXII.
C AVE CANEM !
Illa ianua alta et lata, quae in parte villae priore est, ex duabus
5
foribus constat. Infra fores est limen, in quo magnis litteris SALVE scriptum est. Sic omnis homo, qui ad villam venit, salutatur. Foris duas cardines habet, in quibus moveri potest. Cum fores in cardinibus vertuntur, ianua aperitur aut clauditur. Servus, cuius officium est ianuam 10
aperire et claudere, ianitor appellatur. Is, qui in villam intrare vult, fores pulsat et extra ianuam exspectat, dum ianitor fores aperit et eum in villam admittit. Ianitor intra ianuam sedet cum cane suo, qui prope tam ferox I est quam lupus. Itaque necesse est eum catena vincire. Antea II domini severi non solum canes, sed etiam
15
ianitores suos catenis vinciebant, nunc autem canes soli vinciuntur. Catenae, quibus autem canes vel homines vinciri solent, ex ferro III
factae sunt. Catena constat ex multis anulis ferreis , qui inter se coniuguntur. Ii anuli, quibus digiti ornatur, non ex ferro, sed ex auro facti sunt. Aurum magni pretii est sicut 20
IV
gemmae et margaritae. Anulus
aureus multo pulchrior est quam anulus ferreus. Ianitor clavem ianuae habet. Clavis ex ferro facta est sicut catena. Fores ex ligno factae sunt. Lignum est materia dura, neque tamen tam dura quam ferrum. Ii, qui res ferreas vel ligneas faciunt, fabri appellantur. Deus fabrorum est Vulcanus, qui ipse faber optimus est. I
Ferox = ferus. Antea = ante ea tempora, ante nostra tempora III Ferreus = ex ferro factus. Aureus = ex auro factus. IV Sic-ut II
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM ALTERUM ET VICESIMUM CAP. XXII.
Ianua villae clausa est. Ianitor, qui fores clausit, postquam Marcus
25
intravit, iam rursus dormit! Extra fores clausas stat tabellarius (sic appellatur servus, qui epistulas ferre solet, nam antea omnes epistulae in tabellis scribebantur). Ille fores baculo ligneo pulsat et ianitorem vocat: V
“Heus , ianitor! Aperi hanc ianuam! Admite me! Quin 30
VI
aperis? Dormis-
ne piger?” Canis latrans ianitorem e somno excitat. Tabellarius iterum fores pulsat magna voce clamans: “Heus, ianitor! Quin me admittis? Num me hostem esse putas? Certe non venio villam oppugnatum VII sicut hostis, nec pecuniam postulatum VIII venio.” TandemIX ianitor surgit. “Quis fores nostras sic pulsat?”
35
interrogat. Tabellarius (extra ianuam): “Ego pulso.” Ianitor (intra ianuam): “Quis ‘ego’? Quid est tibi nomen? Unde venis? Quem quaeris?” Tabellarius: “Multa simul interrogas. Admitte me! Postea
40
respondebo ad omnia!” Ianitor: “Primum responde! Postea admitteris!” Tabellarius: “Nomen meum non est facile dictu: Tlepolemos nominor.” Ianitor: “Quid dicis? Clepolimus? Difficile est auditu, quod fores
45
intersunt.” Tabellarius: “Mihi nomen est Tlepolemos, sicut iam dictum est. V
Heus! >: audi! Quin? = cur non? VII Oppugnatum = oppugnare volens VIII Postulatum = postulare volens IX Tandem = postremo (post longum tempus) VI
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM ALTERUM ET VICESIMUM CAP. XXII.
Tusculo venio. Dominum tuum quaero. Iam aperi has fores!” Ianitor: “Si dominum salutatum venis, melius erit alio tempore 50
venire, nam hoc tempore dominus meus dormitum ire solet, post brevem somnum ambulatum abibit, deinde lavatum ibit.” Tabellarius: “Dominus tuus in hoc imbre ambulatum ire non potest.” Ianitor: “Certe ambulabit.” Tabellarius: “Ergo non necesse erit postea lavatum ire! At non
55
venio salutatum. Tabellarius sum.” X
Tandem ianitor fores aperit et tabellarium foris in imbre stantem videt. Canis iratus dentes ostendit, neque tamen tabellarium mordere XI
potest, quid catena retinetur retinetur . Ianitor: “Cave! Canis mordet!” Sic ianitor hominem intrantem de
60
cane feroci monet. Tabellarius in limine resistens “Retine canem!” inquit, “Noli eum solvere XII ! Praetera non opus est me monere de cane, ego enim legere possum.” Tabellarius solum intra limen aspicit, ubi CAVE CANEM 65
scriptum est infra imaginem canis ferocis. “Neque haec imago neque canis verus me terret!” Hoc dicens tabellarius propius ad canem accedit. “Mane foris!” inquit ianitor, “Noli ad hunc canem accedere! Iam te monui!” Tabellarius autem, quamquam sic a ianitore monitus est, alterum
70
gradum ad canem versus facit — sed ecce canis in eum excurrit catenam suam rumpens! Homo perterritus ex ostio cedere XIII conatur, sed canis X
Foris = extra fores Retinere < re-tenere XII Solvere vincire XIII Cedere = ire (abire vel redire) XI
↔
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM ALTERUM ET VICESIMUM CAP. XXII.
iratus vestem eius dentibis prehendit et tenet. “Au! Canis me mordet!” exclamat tabellarius, qui iam neque recedere neque procedere audet, quia canis ferox eum e loco se movere 75
non sinit. Ianitor ridens “Quin procedis in villam?” inquit, “Noli hic resistere! Audis-ne? Ego te procedere sino neque te retineo!” Sic ianitor tabellarium perterritum deridet
XIV
.
“Hoc facilius est dictu quam factu”, inquit tabellarius atque 80
alterum gradum facere audet, sed canis statim in pedibus posterioribus surgit atque pedes priores in pectore eius ponit! Tabellarius, qui dentes canis ad collum suum admoveri videt, toto corpore tremens ex ostio cedit. Sic canis tabellarium e villa pellit, tum ante eum in limine resistit. Tabellarius rursus intrare non audet. “Remove canem!” inquit ille foris in
85
imbre stans, “Iste XV canis ferox me intrare non sinit.” Ianitor, qui eum tremere animadvertit, iterum tabellarium deridet: “Quare ita tremis? Num canis meus te terruit?” Tabellarius: “Noli putare me ab isto cane territum esse! Si tremo, non propter canem ferocem, sed propter imbrem frigidum tremo! Admitte
90
me sub tectum, ianitor, amabo te! Vinci istum canem ferocem! Cur eum solvisti?” Tabellarius enim canem a ianitore solutum esse arbitratur. Ianitor catenam prehendens canem paulum a tabelario removet. “Noli arbitrari XVI ,” inquit ille, “me canem solvisse. Ego non solvi eum, canis ipse catenam suam rumpit. Vides-ne hanc catenam ruptam
95
esse?” Tabellarius: “Quomodo canis catenam ferream rumpere potuit? XIV XV
De-ridere Iste canis = ille tuus canis
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM ALTERUM ET VICESIMUM CAP. XXII.
Certe illa catena a pessimo fabro facta est. Sed vides-ne hanc vestem novam, quam paucis diebus ante magno pretio emi, ruptam esse a cane tuo?” Ianitor: “Ista vestis magni pretii non est, neque eam paucis ante
100
diebus emptam esse arbitror! Sed quid te-cum fers?” Tabellarius: “Stulte interrogas, ianitor, nam iam tibi dixi me tabellarium esse. Quid tabellarios ferre arbitraris? Aurum-ne ianitoribus? Certe nos tabellarii aurum non ferimus.” Ianitor: “Vos epistulas fertis.”
105
Tabellarius: “Recte dicis, ianitor. Ego epistulam affero ad dominum tuum Lucium Iulium Balbum. Nonne hoc domino tuo nomen est?” Ianitor: “Quin mihi istam epistulam das?” Tabellarius: “Primum vinci canem et sine me intrare! Noli iterum
110
me foras in imbrem pellere!” Ianitor canem vinciens “Non ego”, inquit, “sed hic canis te foras pepulit. Noli narrare te te a ianitore foras pulsum pulsum esse!” Tabellarius tandem in ostium intrans ianitori epistulam ostendit. 115
Ille statim epistulam prehendit et in atrium ad dominum, suum accedit.
GRAMMATICA LATINA Supinum.
Tabellarius non venit salutatum. ‘Salutatum’ supinum appellatur. Supinum, quod in –tum desinit,
120
XVI
Arbitrari = putare
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM ALTERUM ET VICESIMUM CAP. XXII.
ponitur apud haec verba: ‘ire’, ‘ire’, ‘abire’, ‘venire’, ‘discedere’, ‘discedere’, et alia. Exempla:
appugnatum,
postulatum,
salutatum,
dormitum,
ambulatum, lavatum. Tabellarius neque villam oppugnatum neque pecuniam postulatum 125
venit. Mane amici Iulii ad villam vaniunt salutatum. Post meridiem Iulius dormitum it, postquam dormivit ambulatum discedit. Romani quotidie lavatum eunt. Hoc facile dictu est ( = facile est hoc dicere). ‘Dictu’ est alterum supinum in –tu desinens. Hoc supinum apud
130
adiectiva ‘facilis’ et ‘dificilis’ et pauca alia reperitur. Exempla: dictu, factu, auditu. Nomen tabellarii difficile dictu est. Ianitor dicit nomen difficile auditu esse. Multae res faciliores dictu quam factu sunt.
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM TERTIUM CAP. XXIII.
E PISTULA MAGISTRI
Iulius ianitorem interrogat: “Quis tam male a cane nostro acceptus
5
I
est?” Ianitor: “Tabellarius venit. Profecto II canis eum male accepit, nam catenam suam rupit ac...” Iulius: “Unde venit ille tabellarius? Quid ad me tulit?” Ianitor: “Tabellarius se Tusculo venisse dixit. Ecce epistula, quam
10
illinc
III
ad te tulit.” Hoc dicens ianitor domino suo epistulam tradit.
Iulius: “Quidnam hoc est? Nullam epistulam Tusculo exspecto. Quisnam mihi epistulam illinc misit?” Ianitor: “Ego nescio. Tantum scio epistulam Tusculo missam esse 15
atque ab illo tabellario ad te latam IV esse.” Iulius: “Non opus est idem bis dicere! Ego id quod semel dictum V
est bene intellego. Recede hinc ad canem tuum, stulte!” Ianitor statim imperatum facit. Dominus ceram aspiciens signum magistri cognoscit (signum 20
enim est parva imago magistri) et “Malum!” inquit, “Epistula a Diodoro missa est. Hanc epistulam legere nolo, nam certe magister pecuniam, quam ei debeo, postulat, duorum mensium mercedem ei debeo.” I
Accipere Profecto = certe III Illinc = ab (ex) illo loco IV Lationis. V Hinc = ab (ex) hoc loco II
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM TERTIUM CAP. XXIII.
Aemilia: “At fortasse epistula alias quoque res continet. Quis scit? Fortasse magister aliquid scripsit de Marco. Dum signum integrum est, 25
nemo id quod epistula continetur scire potest.” Epistula, cuius signum integrum est, nondum lecta est, nam antequam epistula aperitur, necesse est signum rumpere. Iulius signum rumpit et epistulam aperit. Ecce id quod in epistula magistri scriptum est: “Diodorus Iulio salutem dicit.
30
“Discipulus improbus atque piger est filius tuus Marcus. Male recitat, foede et perverse scribit, computare nullo modo potest, neque umquam
VI
recte respondet, cum eum interrogavit. Filium tuum nihil
docere possum, quia ipse nihil discere vult. Nemo magister peiorem discipulum umquam docuit! Vale.
35
“Scripsi Tusculi Kalendis Iunis. — Hic dies me monet de pecunia, quam mihi debes. d ebes. Quare Marcus hodie mercedem secum non tulit? Merces numquam mihi traditur ad tempus! Iterum vale.”
Interea Marcus, cui vultus VII ad nomen magistri colorem mutavit, 40
pallidus et tremens patrem legentem aspicit. Cur Marcus pallet et tremit? Marcus pallet et tremit propter timorem. Qui timet, pallere solet. Item Aemilia, quae adhuc id quod epistula continetur ignorat, vultum Iulii severum intuetur. Postquam Iulius epistulam legit usque ad finem, Aemilia eum interrogat: “Quid scripsit magister?” Iulius: “Prior pars epistulae de aliis rebus est, sed in parte
45
posteriore magister me monet de pecunia, quam ei debeo — quamquam non opus erat me hoc monere, nam certe non ignoro me illi magistro pecuniam debere.” VI VII
neque umquam = et numquam. Umquam = ullo tempore Vultus = facies
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM TERTIUM CAP. XXIII.
Aemilia: “Cur magistro pecuniam, quae ei debetur, non solvis VIII, 50
Iuli? Certe magister, qui filios nostros tam bene scribere et legere docet, mercedem suam meret. Sed quidnam in priore epistulae parte scriptum est? Nonne magister filium nostrum laudat?” Iulius: “Hac epistula nulla laus continetur, neque enim puer piger atque improbus laudem meret!” Tum ad Marcum conversus: “Num tu
55
ignoras id quod in hac epistula de te scriptum est, Marce?” Marcus vultum a patre avertit neque ullum verbum respondet, sed genua trementia et vultus pallidus responsum planum est, quod Iulius facile intellegit. Silentium saepe responsum planissimum est. Aemilia: “Quid fecit Marcis Dic mihi omnia!” Iulius: “Marcus prope omnia fecit, quae facere non debuit! Haec
60
epistula totam rem planam facit. O, Marce! Iam plane intellego falsa esse omnia, quae nobis narravisti! Discipulus improbissimus fuisti, non pulchre, sed foede scripsisti...” scripsisti...” Marcus: “At haec tabula...” Iulius: “Aspice tabulam: vides-ne nomen ‘Sexti’ litteris planis in
65
parte superiore inscriptum? Num tu nomina aliena in tabula tua inscribereIX soles? Haec tabula non tua, sed Sexti est. Num hoc negare audes?” Marcus, qui iam mentiri non audet, nihil negat, sed omnia 70
fatetur X : “Recte dicis, pater. Haec tabula Sexti est. Tabulas mutavi inter pugnam.” Aemilia: “Pugnam? Quam pugnam narras?”
VIII
Pecuniam solvere = dare pecuniam, quae debetur In-scribere X Fateri negare
IX
↔
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM TERTIUM CAP. XXIII.
Iulius: “Marcus mihi iam narravit se in via cum Sexto pugnavisse. Inter illam pugnam Marcus tabulam mutavit. O, fili improbissime! Non 75
satis fuit te humi iacentem vestem tuam novam perdere? Etiam tabulam alienam...” Marcus: “Tabulam Sexti non perdidi, pater. Vide: tabula eius integra est.” Iulius: “At certe pater Sexti putabit eum tabulam suam perdidisse.
80
Fortasse Sextus a patre suo verberabitur propter hoc factum. Intellegis-ne factum tuum turpissimum esse? Nonne te puder hoc fecisse? Profecto me puder hoc a filio meo factum factum esse!” Marcus, qui paulo ante propter timorem pallebat, iam ruber propter pudorem. Marcus enim factum suum turpissimum esse intellegit.
85
Puerum puder facti sui. Homo, quem factorum suorum puder, rubere solet. Marcus: “Certe malus puer fui, sed posthac XI semper bonus puer futurus sum. Hoc vobis promitto, pater et mater! Mihi credite!” Marcus se malum puerum fuisse fatetur, atque simul promittit se posthac bonum
90
puerum futurum esse neque umquam in via pugnaturum esse — id quod iam antehac XII promisit! Iulius: “Hoc idem saepe antehac promisisti neque umquam promissum fecisti! Primum fac promissum, tum tibi credemus!” Neque enim Iulius credit Marcum promissum facturum esse. Marcus: “Iam certe promissum facturus XIII sum! Noli me
95
verberare, pater! Iam bis a magistro verberatus sum.” “Ergo verbera magistri satis non fuerunt”, inquit Iulius, “Profecto XI
Post-hac = post hoc tempus Ante-hac = ante hoc tempus XIII Facturus sum = faciam XII
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM TERTIUM CAP. XXIII.
verbera meruisti, puer!” Tum oculos a filio avertens: “Discede hinc ab oculis meis! Duc eum in cubiculum eius, Dave, atque include XIV eum! 100
Postea fer mihi clavem cubiculi!” Davus statim imperatum facit. Postquam puer ex atrio ductus est, Iulius “Haec omnia facta sunt”, inquit, “quod Medus heri XV e villa fugit neque hodie Marcum ad scholam atque illinc domum comitari
XVI
potuit
sicut antehac solebat. Posthac Marcum sine comite XVII foris ambulare 105
non sinam. Cras
XVIII
Davus eum comitabitur. Is certe optimus comes erit
neque eum in via pugnare sinet.” Davus, postquam puerum in cubiculum duxit atque inclusit, in atrio redit et “Marcus”, inquit, “in cubiculo suo inclusus est. Ecce clavis cubiculi.” Iulius: “Forem-ne bene clausisti?”
110
Davus se clavem bis convertisse respondet: “Clavem bis converti. Puer exire nullo modo potest.” Iulius clavem sumit atque surgit. Aemilia, quae eum ad cubiculum Marci ire putat, “Quo is, Iuli?” inquit, “num Marcum verberatum is?” 115
Aemilia Marcum a patre verberatum iri putat. “Noli eum verberare! Non credo eum posthac in via pugnaturum neque in schola dormitum esse.” Iulius: “Quid? Putas-ne istum puerum iam e malo in bonum mutatum esse? Ego eum neque mutatum esse neque posthac mutatum iri credo. Quamquam Marcus heri a me verberatus est atque hodie bis a
120
magistro, neque verbera patris neque verbera magistri eum meliorem facere potuerunt.” XIV
In-cludere < in-claudere Heri = die ante hunc diem XVI Comitare = cum ire XVII Comite = is qui comitatur XVIII Cras = die post hunc diem XV
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM TERTIUM CAP. XXIII.
Aemilia: “Ergo non opus est eum iterum verberare. Neque laudibus neque verberibus Marcus melior fieri potest.” Iulius: “Noli in timore esse, Aemilia! Marcum in cubiculo 125
relinquam. Iam epistulam scripturus sum.” Iulius se epistulam scripturum esse dicit. Aemilia: “Cuinam scriptus es?” Iulius: “Magistro scripturus sum. Davus, qui comes Marci erit, cras epistulam meam secum feret, quam Marcus ipse magistro suo tradet.
130
Tabellarius, qui hanc epistulam tradidit, tempus suum perdit, si foris responsum meum opperitur. Iube eum discedere, Dave! Dic ei responsum meum cras a Marco traditum iri!” Aemilia: “Nonne Marcus simul cum epistula tua mercedem debitam tradet magistro?” Iulius: “Minime! Ego enim plane respondebo me mercedem
135
solvere nolle XIX!” Aemilia: “Quid ais? Nonne te pudet magistro mercedem negare? Qua de causa pecuniam debitam solvere non vis? Necesse est causam afferre.” Iulius: “Magister ipse mihi causam attulit.”
140
Aemilia: “Quonam modo? Quaenam causa a magistro allata est?” Iulius: “In hac epistula magister ipse fatetur se filium meum nihil docere posse: ergo mercedem non meruit. Pecuniam, quae merita non est, non solvam. Pecuniam meam perdere nolo!” Aemilia epistulam sumens “Num magister vere hoc scripsit?”
145
inquit. Tum postquam epistulam legit: “Hoc te excusare non potest, nam XIX
Nolle = non velle
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM TERTIUM CAP. XXIII.
magister plane scribit Marcum ipsum nihil discere velle, et qui nihil discere vult, nihil discere potest. Non modo posse, sed etiam velle opus est: quod non vis, non potes.” 150
Iulius ridens “Recte dicis, Aemilia”, inquit, “Ego enim pecuniam solvere nolo: ergo pecuniam solvere non possum!” Hoc dicens Iulius epistulam magistri scindit!
GRAMMATICA LATINA 155
Infinitivus futuri.
Iulius: “Epistulam scripturus sum.” Iulius se epistulam scripturum esse dicit. ‘Scripturus’ participium futuri est (scripturus est = scriber). Participium futuri eodem modo declinatur qui ‘longus’ adiectivum: 160
scripturus, -a, -um cet. ‘Scripturum esse’ est infinitivus futuri, qui ex participio futuri et ‘esse’ ‘esse’ constat. Exempla: futurus, futurum esse: amaturus, amaturum esse; facturus, facturum esse; curaturum esse; dormiturum esse. Aemilia mox iterum mater erit. Iulius iam intellegit Aemiliam
165
iterum matrem futuram esse. Iulius: “Profecto infantem meum amaturus sum.” Iulius se infantem suum amaturum esse promittit. Aemilia: “Ego officium matris factura sum: ipsa infantem meum curabo, semper cum eo dormiam.” Aemilia Aemilia promittit se officium suum facturam esse. Aemilia se ipsam infantem curaturam esse atque semper cum infante dormituram
170
esse dicit. Tum Iulius se in alio cubiculo dormiturum esse dicit! Passivum:
Aemilia infantem a patre amatum iri non credit = Aemilia patrem
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM TERTIUM CAP. XXIII.
infantem amaturum esse non credit. ‘Amatum iri’ est infinitivus futuri passivi, qui ex supino et ‘iri’ 175
constat. Exempla: laudatum iri, verberatum iri, traditum iri. Iulius: “Fortasse Sextus a patre suo verberabitur.” Iulius Sextum fortasse a patre suo verberatum iri dicit. Marcus: “Sextus non verberabitur, at laudabitur a patre suo.” Marcus Sextum non verberatum
180
iri, sed laudatum iri dicit. Iulius: “Cras responsum meum magistro tradetur.” tradetur.” Iulius responsum suum cras magistro traditum iri dicit.
VIII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM QUARTUM CAP. XXIV.
P UER AEGROTUS
Quintus, qui aeger in cubili I suo iacet, iterum atque iterum se
5
convertit neque dormire potest, sive in latere dextro cubat sive in latere sinistro. Quintus igitur e cubili surgere conatur, sed cum solum pede II dextro tangit, pes denuo dolere incipit. Puer territus pedes suos nudos
intuetur et “Quidnam hoc est?” inquit, oculos late aperiens, “Pes dexter 10
multo maior est quam pes laevus III !” Quintus miratur, quia pedes, qui heri pares erant, hodie tam impares sunt. Tum puer aegrotus in cubili recumbit
IV
et oculos claudit. Villa tranquilla est, nullus sonus ab ulla
parte auditur, etiam aves, tempestate tempestate subita territae, in horto horto silent. At subito silentium clamore et strepitu maximo rumpitur, nam 15
Marcus in cubiculo suo, quod iuxta cubiculum Quinti situm est, magna voce clamat et forem manibus pedibus-que percutit. Quintus mirans Marcum hoc tempore in cubiculo suo esse, Syram vocat; quae continuo
V
ad puerum aegrotum accurrit. Syra: “Quid est, Quinte? Non dormis?” Quintus “Num tu miraris me dormire non posse? Nonne audis
20
illum clamorem et strepitum? Quare Marcus ita clamar ac forem tam valde VI percutit?”
I
Cubile = lectus Denuo = rursus (de-novo) III Laevus = sinister IV Recumbere surgere V Continuo = statim VI Valde = valide II
↔
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM QUARTUM CAP. XXIV.
Syra: “Noli hoc mirari: Marcus forem frangere VII conatur, quod aliter VIII e cubiculo exire non potest. Sed cur tristis es? Num pes tibi 25
adhuc dolet?” Quintus pedem sibi dolere ait: “Pes mihi valde dolet, propter dolorem nec dormire nec surgere possum.” Syra: “Quid? Num e lecto surgere conatus es?” Quintus: “Certe surgere conatus sum, sed necesse fuit continuo
30
recumbere, ita pes dolebat. Intuere pedes meos, Syra! Compara eos! Antecuam de arbore cecidi, pares erant pedes, at nunc pes dexter multo maior est pede laevo. Pes dexter plane aeger est.” Syra: “Ego non miror pedem tuum aegrotate, quod de tam alta arbore cecidisti; at miror te crus non fregisse. Facile os cruris frangere
35
potuisti.” “Quis scit? Fortasse os fractum est, nam pedem vix
IX
movere
possum sine doloribus”, doloribus”, inquit Quintus Quintus atque flereX incipit. Syra: “Ossa tua omnia integra sunt. Noli flere! Puer Romanus sine lacrimis dolorem pati XI debet.” Quintus: “Non fleo propter dolorem, etsi XII dolorem gravem
40
patior. Tristis sum, quod hic solus cubare debeo, dum alii pueri foris sunt. Consolare me, Syra! Conside hic iuxta cubile meum et loquere mecum!” Syra iuxta cubile ad latus Quinti laevum considit puerum-que aegrotum consolatur: “Noli tristis esse, quod hic iaces! Laetare te non 45
inclusum esse in cubiculo sicut Marcum!” VII
Frangere = rumpere (aliquid durum) Aliter = alio modo IX Vix = prope non X Flere = lacrimare XI dolorem fati = dolorem ferre. XII Et-si = quamquam
VIII
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM QUARTUM CAP. XXIV.
Quintus: “At Marcus non aegrotat nec dolores patitur.” Syra: “Certe non aegrotat, sed tergum ei dolet.” Quintus: “Num Marcus ververatus est? Cur inclusus est in cubiculo? Quidnam factum est, postquam Marcus domum rediit? Omnia 50
ignoro. Dum hic solus iaceo, nihil noscere possum, etsi omnia scire cupio
XIII
.”
Syra: “Narrabo tibi omnia, quae facta sunt: Frater tuus hodie sine comite in scholam ivit...” Quintus: “Nonne Medus eum comitatus est?” Syra: “Medus heri e villa fugit — credo quia amicam suam, quae
55
Romae habitat, videre cupivit.” Quintus: “Quomodo Medus, qui vix umquam Romae fuit, puellam Romanam noscere potuit?” Syra: “Nescio quomodo, sed certo scio eum feminam novisse XIV , 60
nam saepe de ea locutus est. Nihil difficile est amanti, ut aiunt. XV
“Medus igitur Marcum hodie comitari non potuit. Nuper
Marcus solus domum rediit, sed pater filium suum vix cognovit neque eum osculatus est sicut solet, nam Marcus non modo umidus erat, quod in imbre ambulaverat, sed etiam sordidus atque cruentus, humi et a Sexto 65
pulsatus erat. Pueri enim in via pugnaverant: primum Sextus Marcum pulsaverat, tum Marcus et Titus Sextum pulsaverant Dominus, postquam hoc audivit, Marcum severe reprehendit.” Quintus: “Quid dixit mater?” Syra: “Mater tua non aderat, sed paulo post intravit. Eo tempore XIII
Cupere = velle Pret. Noscere XV Nuper = Paulo ante
XIV
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM QUARTUM CAP. XXIV.
70
Marcus iam lavatus erat et vestem mutaverat, domina eum sordidum atque cruentum non vidit. Marcus se bonum discipulum fuisse et a magistro laudatum esse dixit, etsi re vera in schola dormiverat neque magistrum recitare audiverat. Praetera Marcus in hac re peior ceteris pueris non fuerat, nam omnes dormiverant: magister non pueris, sed sibi
75
ipsi recitaverat! Postremo Marcus litteras pulchras, quas Sextus scripserat, matri ostendit — et se ipsum eas scripsisse dixit! Tam turpiter Marcus mentitus est!” Quintus: “Quomodo Marcum mentitum esse scis atque eas litteras a Sexto scriptas esse?”
80
Syra: “Quia nomen ‘Sexti’ in tabella scriptum erat. Marcus tabellam inter pugnam mutaverat! Et paulo post tabellarius advenit...” Quintus: “Nuper aliquem ianuam villae percutere et canem valde latrare audivi. Iam intellego quod ille strepitus significavit. Tum subito magna voce clamavit aliquis. Quidnam ille clamor subitus significavit?”
85
Syra: “Tavellarius clamavit, quod canem ianitoris veritus est, neque sine causa, nam canis eum momordit et vestem eius scidit!” Quintus: “Quomodo canis vinctus tabellarium mordere et vestem eius scindere potuit?” Syra: “Id nescio, sed ianitorem canem solvisse credo — vel non
90
vinxisse. Certo scio tabellarium a cane morsum esse, nam ipsa vestem eius scissam et cruentam vidi. Profecto ille canis lupo ferocior est!” Quintus: “Ego canem ianitoris non vereor neque umquam ad eo morsus sum.” Syra: “Hoc non miror, nam canis te saepissime vidit; sed ille
95
tabellarius numquam adhuc a cane nostro visus est. Canis te novit, illum
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM QUARTUM CAP. XXIV.
ignorat.XVI ” Quintus: “Canis non solum me novit, sed etiam diligit, nam multa ossa ei dare soleo. Sed quid tabellarius attulit?” Syra: “Tabellarius epistulam attulit, in qua magister scripserat 100
Marcum discipulum pigerrimum fuisse et foede scripsisse. Tum Marcus, qui primo omnia negaverat, se mentitum esse fassus est.” Quintus: “Nonne rubebat, quod illud fecerat?” Syra: “Nescio, nam ego in atrio non aderam.” Quintus: “Non aderas? Quomodo absens omnia, quae ibi facta et
105
XVII
dicta sunt, noscere potuisti? Num tu ad fores auscultavisti
, Syra?”
Syra se auscultavisse negat: “Profecto non auscultavi. Sed forte
XVIII
post forem stabam, cum Marcus intravit. Non potui non audire
sermonem eorum, etsi audire nolebam XIX.” Quintus: “At non opus erat ibi manere neque aurem ad forem 110
admovere! Num hoc quoque forte factum est? Certe auscultavisti, Syra! Aliter haec omnia noscere non potuisti. Noli hoc negare! Fatere!” Syra tandem se ad forem auscultavisse fatetur. Quintus: “Ego te non reprehendo, nam ipse facta Marci noscere cupio. At Marcum reprehendo! Nonne pater eum verberavit?” Syra: “Magister eum iam bis verberaverat, itaque dominus eum
115
denuo verberare noluit et in cubiculo inclusit. Sed facile est fratrem reprehendere, dum ipse hic in molli cubili iaces. Num tu ipse semper bonus discipulus es?” es?”
XVI
Novisse ignorare Auscultare = audire conari XVIII Forte ): nescio quare, sine causa. XIX Nolebam = non volebam ↔
XVII
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM QUARTUM CAP. XXIV.
Quintus: “Certe meior sum fratre meo. Heri magister me laudavit, 120
quia pulchre recitaveram et recte scripseram.” Syra: “Num tu solus pulchre recitaveras et recte scripseras?” Quintus: “Minime. Omnes praeter Marcum heri laudatis sumus, quia pulchre recitaveramus et recte scripseramus. Marcus autem reprehensus est.” Syra: “Cur Marcus heri laudatus non est? Num vos pulchrius
125
recitaveratis et rectius scripseratis quam ille? Marcus vobis stultior non est!” Quintus: “At certe pigrior est nobis! Ego fratrem meum bene novi neque ullum factum eius ignoro. Sed miror eum iam quietum esse.” 130
Quintus auscultans nullum sonum e cubiculo marci audit. Syra: “Fortasse Marcus iam forem fregit atque e cubiculo fugit.” Quintus: “Id fieri non potest. Ego Marcum in cubili suo quiete dormire puto. Sed iam satis de Marco locuti sumus.”
GRAMMATICA LATINA
135
Tempora verbi. Praeteritum pluscuamperfectum.
Marcus umidus est, quod in imbre ambulavit. Marcus umidis erat, quod in imbre ambulaverat. 140
‘Ambulavit’ praeteritum perfectum est. ‘Ambulaverat’ praeteritum pluscuamperfectum est. est. Pluscuamperfectum desinit in –erat, quod ad infinitivum perfecti sine –isse iuguntur.
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM QUARTUM CAP. XXIV.
Exempla: 1. recitav-isse: recitav-erat, 2. paru-isse: paru-erat. 3. 145
scrips-isse: scrpis-erat. 4 dormiv-isse: dormiv-erat. Magister severus heri puerum verberavit, quod malus discipulus fuerat: in schola enim dormiverat, male recitaverat, foede scripserat, nec magistro paruerat. Malus discipulus bono discipulo: “Heri magister me verberavit,
150
quod malus discipulus fueram: in schola dormiveram, male recitaveram, foede scripseram, nec magistro parueram. At magister te laudavit, quod bonus discipulus fueras: magistro parueras, pulchre scripseras, bene recitaveras, nec in schola dormiveras.” Magister severus heri pueros verberavit, quod mali discipuli
155
fuerant: in schola enim dormiverant, male recitaverant, foede scripserant, nec magistro paruerant. Mali discipuli bonis discipulis: “Heri magister nos verberavit, quod
mali
discipuli
fueramus:
in
schola
dormiveramus,
male
recitaveramus, nec magistro parueramus. At magister vos laudavit, quod 160
boni discipuli fueratis: magistro parueratis, pulchre scripseratis, bene recitaveratis, nec in schola dormiveratis.”
165
Singularis:
Pluralis:
Persona prima
-eram
-eramus
Persona secunda
-eras
-eratis
Persona tertia
-erat
-erant
Passivum:
Magister Marcum iam verberaverat = Marcus iam a magistro verberatus erat. Magister pueros verberaverat = pueri a magistro verberati erant.
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM QUARTUM CAP. XXIV.
170
Marcus: “In schola sedere non poteram, quod a magistro verberatus eram!” Iulius: “Cur verberatus eras?” — Titus et Sextus: “In schola sedere non poteramus, quod a magistro verberati eramus!” Pater: “Cur verberati eratis?”
175
Persona prima:
Persona secunda:
Persona tertia: 180
Singularis:
Pluralis:
verberatus
verberati
eram
eramus
verberatus
verberarti
eras
eratis
verberatus
verberati
erat
erant
VIII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM QUINTUM CAP. XXV.
L ABYRINTHUS
Syra, postquam facta Marci narravit, de sella surgit et “Iam dormi,
5
Quinte!” inquit. Quintus: “Noli me relinquere, Syra! Dormite non possum. Narra mihi aliquam fabulam!” Syra: “Quam fabulam me tibi narrare vis? Fabulam-ne de lupo, qui 10
agnumI aquam bibentem voravit? An fabulam de puero, qui equos, qui II
currum Solis trahunt , regere
III
cupivit?”
Syra Quintum aspicit, qui nihil respondet. Syra: “An fabulam de Achille audire cupis, qui Hectorem necavit atque corpus eius mortuum post currum suum circum urbem Troiam 15
traxit? An fabulam de Romulo, qui primos muros Romae aedificavit...” Quintus: ...et Remum fratrem muros humiles
IV
deridentem
necavit! Eas omnes fabulas saepe audivi. Iam vero neque de hominibus neque de bestiis audire cupio. Narra mihi fabulam de aliquo feroci monstro — cui caput bestiae, corpus autem hominis est, et quod homines 20
vivos vorat! Talem fabulam audire cupio!” Syra: “At tale monstrum te terrebit, mi Quinte.” Quintus: “Nullum monstrum me terrebit! Noli putare me puerum
I
Agnus = parvula ovis Trahere, tractum esse III Regere = gubernare IV Altus humilis II
↔
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM QUINTUM CAP. XXV.
timidumV esse. Timor monstrorum puero Romano non convenit.” Syra: “Audivisti-ne fabulam de Theseo et Minotauro? Eam 25
fabulam tibi narrabo.” Tum Syra fabulam de Theseo et Minotauro sic narrare incipit: “In instula Creta olim VI vivebat terribile monstrum, nomine Minotaurus, cui caput tauri, corpus viri erat. Minotaurus in magno labyrintho habitabat, unde exire non poterat, quamquam portae labyrinthi
30
patebantVII omnes.” Quintus: “‘Quid est labyrinthus’?” Syra: “Labyrinthus est magnum aedificium, quod frequentibus muris in multas partes dividitur. Nemo, qui in tale aedificium semel intravit, rursus illinc exire potest, etsi portae patent. Labyrinthus ille, in
35
quo Minotaurus inclusus tenebatur, a Daedalo, viro Atheniensi, aedificatus erat. Qui iam antequam ex urbe Athenis ad Cretam venit, multa aedifica magnifica aedificaverat. “Minotaurus nihil praeter homines vivos edebat. Itaque multi adulescentes virgines-que Athenis VIII ad Cretam mittebantur, quo omnes
40
in labyrintho a monstro illo ferocissimo vorabantur. Navis, qua Athenienses illuc IX vehebantur, semper vela atra habebat, nam eo colore mors significatur.” Quintus: “Qua de causa tot Athenienses ad mortem certam mittebantur?” Syra: “Minos, qui tunc Cretam regebat, paucis annis ante magno
45
exercitu Athenas oppugnaverat atque post brevem pugnam urbem V
Timidus = qui timet Olim = multis annos ante VII Patere = apertum esse VIII Athenis = ex urbe Athenis VI
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM QUINTUM CAP. XXV.
expugnaverat. Tum rex Minos, cupidus auri X atque sanguinis, non modo magnam pecuniam, sed etiam homines vivos ab Atheniensibus postulaverat. Rex enim Atheniensibus inimicissimus inimicissimus erat, quod filius eius 50
nuper ab iis necatus erat.” “Eo tempore vir fortisimus atque gloriae XI cupidus, nomine Theseus, Athenis vivebat. Qui nuper Athenas venerat neque ibi fuerat, cum urbs a Minoe rege expugnata est. Theseus, qui iam patrem Minotauri,
55
taurum
album,
necaverat,
novam
gloriam
quaerens
Minotaurum ipsum quoque necare constituit. Itaque una cum ceteris adulescentibus virginibus-que Atheniensibus ad Cretam profectus est. Ibi continuo exiens e nave ad regem Minoem adiit, qui eum in labyrinthum duci iussit. “Minos autem filiam virginem habebat, cui Ariadna nomen erat.
60
Quae cum primum Theseum, adulescentem pulcherrimum, conspexit, admavitXII eum atque constituit eum servare. “Ariadna igitur, antequam Theseus in labyrinthum intravit, ad eum accessit et “Contra Minotaurum”, inquit, “ego tibi auxilium ferre non possum...” “Dii”, inquit Theseus, “mihi auxilium ferent contra illum.
65
Hodie certe Minotaurum occidam atque cives Athenienses ab illo monstro terribili servabo. Bona arma gero. Ad pugnam paratus sum. Hoc gladio multos homines et bestias saevas XIII iam occidi — Minotaurum illum, qui neque homo neque bestia est, non horreo!” Tum Ariadna “Hoc non dubito”, inquit, “Sed quomodo exitum labyrinthi postea reperies?
70
Nemo per se viam e labyrintho ferentem inter tot muros reperire potest.
IX
Illuc = ad illum locum Cupidus = qui cupi / cupidus auri = qui aurum cupit XI Gloria = magna laus XII Ad-amare = amare incipere XIII Saevus = ferox X
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM QUINTUM CAP. XXV.
Ego vero tibi auxilium feram: ecce filum XIV longum a Daedalo factum, quod tibi viam monstrabit ad exitum labyrinthi. Auxilio huius fili huc XV ad me redibis.” Haec dicens Ariadna Theseo filum longum dedit. “OpperireXVI me hic ad portam!” inquit Theseus, “Noli timere. Ego 75
mortem non timeo. Sine timore mortis contra hostem patriae eo. Brevi huc redibo, neque sine te, Ariadna, in patriam meam revertar. Illuc te mecum ducam, neque umquam postea te relinquam! Hoc tibi polliceor XVII!” “Tum Theseus, filum Ariadnae post se trahens, in labyrinthum
80
intravit sine mora
XVIII
Minotaurum in medio labyrintho stantem petivit,
quem post brevem pugnam gladio suo occidit. Deinde filum Ariadnae sequens exitum labyrinthi facile repperit. Ita Theseus et se ipsum et cives suos a monstro saevissimo servavit. “Haec sunt, quae de Theseo et Minotauro narrantur.” Quintus: “Num is finis narrationis est? Nimis brevis fuit narratio
85
tua. Perge narrare de Theseo et Ariadna! Nonne Ariadna Theseum secuta est?” Syra: “Theseus e labyrintho exiens “Minotaurus occisus est”, inquit, “Laetamini, cives mei! Sequimini me ad portum! Ibi navis mea 90
parata ad navigandum est.” Tum Ariadnam ad portam opperientem conspiciens “Et tu XIX seque me, Ariadna!” inquit, “Proficiscere mecum Athenas!” Ariadna, quae nihil magis cupiebat, “Parata sum ad fugiendum”, inquit atque sine mora navem Thesei conscendit. Tum Theseus navem solvit et cum filia regis ad insulam Naxum navigavit. Ibi XIV
Filum = linea tenuis Huc = ad hunc locum XVI Opperire! = exspecta! XVII Polliceri = promitere XVIII Sine mora = continuo XIX Et tu = etiam tu XV
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM QUINTUM CAP. XXV.
95
vero Theseus Ariadnam nocte dormientem relinquit, atque ipse ad patriam suam profectus est. Mane Ariadna e somno excitata amicum suum in litore quaesivit neque eum repperit. Puella miserrima ab humili litore in altum saxum ascendit, unde prospiciens XX in mare navem Thesei procul conspexit. Tum, etsi vox eius nullo modo a Theseo audiri poterat,
100
Ariadna amicum suum fugientem vocavit: “Theseu! Theseu! Revertere ad me!” — neque ullum responsum ei redditum est praeter vocem ipsius, quam dura saxa reddiderunt. Brevi navis e conspectu XXI eius abiit neque ullum velum in mari huc et illuc currens multis cum lacrimis capillum et vestem scindebat, sicut homines, qui maerent
105
XXII
, facere solent. Ita
maerebat virgo miserrima, quae a viro, quem ante omnes XXIII amaverat, sola relicta erat inter feras insulae sicut agnus timidus inter saevos lupos. Neque veroXXIV vorata est Ariadna, nam postea Bacchus deus eam admavit atque a feris servavit.” Quintus: “Sed quare Theseus Ariadnam ita deseruit XXV?” Syra: “Tales sunt viri, mi puer. Montes auri feminis pollicentur,
110
tum vero promissa obliviscuntur atque feminas sine nummo deserunt. Quis tam facile promissum obliviscitur quam vir, qui feminam amavit? Ego quoque olim a viro pulcherrimo, qui mihi prope omnia pollicitus erat, deserta sum, etsi nullum alium virum ante eum amaveram. Noli vero 115
arbitrari me sicut alias feminas cupidam pecuniae atque ornamentorum viro improbo credidisse, ego enim illi viro credebam, quia eum vere amabam. Etiam nunc maereo propter amorem illus viri XXVI .” Quintus: “Obliviscere illius viri improbi, qui te tam turpiter XX
Pro-spicere = ante se aspicere E(x) conspectus = ab oculis XXII Maerere = tristem esse XXIII Ante omnes = magis quam omnes alios XXIV Neque vero = sed non XXV Deserere = relinquere XXVI Amore illus viri = amor in illum virum XXI
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM QUINTUM CAP. XXV.
deseruit!” 120
Syra: “Id facile dictu est. Neque tamen facile est amoris sui oblivisci. Sed hoc tu nondum intellegis, mi Quinte. Redeo ad narrationem fabulae, quam prope oblita sum, dum de aliis rebus loquor. “Theseus, postquam Ariadnam ita deseruit, ad patriam suam navigavit. Interea Aegeus, pater Thesei, Atheniensium rex, a saxo alto in
125
mare prospociebat. Brevi navis filii in conspectum venit, sed navis revertens eadem vela atra, quivus Athenis ad Cretam profecta erat, gerebat, nam Theseus vela mutare oblitus erat. Itaque Aegeus, qui mortem Thesei eo colore significari putabat, sine mora de saxo se in mare iecit. Corpus eius mortuum postea ab ipso filio maerenti quaesitum in
130
litore repertum est. Illud mare, in quo Aegeus mortem petiverat, a nomine regis ‘mare Aegaeum’ appellatum est. “Post mortem regis Aegei, filius eius Theseus rex Atheniensium factus est. Qui multos annos Athenas magna cum gloria rexit.” Quintus: “Profecto nullam gloriam habet ille, qui amicam deseruit
135
et causa mortis patris fuit!” Syra: “Noli oblivisci Romulum ipsum, quem regem optimum vocamus, fratrem manu sua occidisse. Certe nemo Atheniensis Theseum optimum regem fuisse negat.” His verbis Syra finem narrationis facit.
140
GRAMMATICA LATINA Imperativus verborum deponentium.
Laetare, pur! Laetamini, puer! ‘Laetare, laetamini’ sunt imperativi verbi deponentis ‘laetari’.
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM QUINTUM CAP. XXV.
145
Imperativus singularis: -re. Imperativus pluralis: -mini. Exempla:
150
Laetare! = gaude!
Laetamini! = gaudete!
Intuere! = aspice!
Intuemini! = aspicite!
Revertere! = redi!
Revertimini! = redite!
Opperire! = exspecta!
Opperimini! = exspectare!
Quintus: “Dolorem gravem patior. Consolare me, Syra! Loquere mevum!” Syra: “Fortiter dolorem patere! Noli tristis esse! Laetare! Intuere caelum!” Medus (ad Lydiam): “In patriam meam proficiscar. Comitare me, 155
Lydia! Proficiscere mecum! Hoc pollicere mihi! Obliviscere Romae! Osculare me!” (Ad nautas): “Iam proficiscimini, nautae! Ventus secundus est. Intuemini caelum! Laetamini! Obliviscimini tempestatum.” Iulius: “O, Marce! Hae litterae a Sexto scriptae sunt. Noli id negare! Fatere!”
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM SEXTUM CAP. XXVI.
D AEDALUS ET I CARUS
Quintus: “Quid fecit Minos, postquam Theseus cum filia eius
5
fugit? Nonne rex eos fugientes persecutus est I ?” Syra: “Certe rex Theseum et Ariadnam nave persecutus est, sed navis Thesei nimis velox fuit. Minos, quamquam velociter navigabat, tamen Theseum, qui velocius navigabat, consequi non potuit. Tum rex 10
iratus Daedalum, qui filium, quo Theseus servatus erat, confecerat II et Ariadnae dederat, in labyrintho includi iussit una cum filio eius Icaro, sed pater et filius mirabili modo e labyrintho fugerunt. Cras tibi narrabo de fuga eorum, hodie tempus non habeo. Iam plus quam horam consumpsi in narrando.” Syra surgit et sellam suam a lecto removet. Quintus: “Quid? Putas-ne te tempus melius consumere in
15
auscultando ad fores? An satis temporis habes ad auscultandum, ad narrandum non habes? Non oportet in media fabula finem narrandi facere: quoniam
III
maiorem fabulae partem iam narravisti, partem
relinquam quoque narrare debes. Ego paratus sum ad audiendum.” Syra iterum sella iuxta lectum locat et “Ergo”, inquit, “relinquam
20
fabulam tibi cupido audiendi IV narrabo, sed brevis ero in narrando. “Daedalus in labyrintho inclusus cum filio suo intra muros errabat neque
exitum
invenire V
poterat,
quamquam
I
Per-sequi = (fugientem) sequi | persecutum esse = qui persequi Con-ficere = facere III Quonian = quia IV Cupidus audiendi = qui audire cupit V Invenire = reperire II
I
ipse
labyrinthum
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM SEXTUM CAP. XXVI.
aedificaverat. Quoniam igitur aliae viae omnes clausae erant, ille vir 25
audax VI per aera effugere constituit. Icarus autem, qui consilium VII patris adhuc ignorabat, humi consedit et “Fessus sum”, inquit, “ambulando in hoc labyrintho vel in hoc carcere, quem ipse nobis aedeficavisti, pater. Ipsi hinc effugere nullo modo possumus, neque quisquam
VIII
nos in
fugiendo iuvare poterit, sicut Ariadna Theseum iuvit, nam ante omnes 30
portas milites locati sunt. Haud IX longum tempus nobis reliquum est ad vivendum, nam cibus noster paene X consumtus est. Ego iam paene morus suum. Nisi XI dii nos iuvabunt, numquam vivi hunc locum relinquemus. O, dii boni, auxilium ferte nobis!” “Daedalus vero “Quid iuvat deos invocare”, inquit, “dum hic
35
quietus sedes? Qui ipse se iuvare non vult, auxilium deorum non meret. At noli timere! Ego consilium fugae iam excogitavi. Etsi clausae sunt aliae viae, una via adhuc nobis patet ad fugiendum. Aspice illam aquilam, quae in magnum orbemXII supra carcerem nostrum volat. Quis tam liber est quam avis, quae supra montes valles-que, flumina maria-que volare
40
potest? Quin aves caeli liberas imitamur? Minos, qui terrae mari-que imperat, dominus aeris non est. Per aera evolabimus e labyrintho! Hoc consilium meum est. Nemo nos per aera volantes persequi poterit.” “Ego quidemXIII volare cupio”, inquit Icarus, “at alae necessariae sunt ad volandum. Quoniam autem dii alas nobis non dederunt, volare non
45
possumus. Homines sumus, non volucresXIV. Nemos nisi deus XV naturam suam mutare potest. Volucres natura volare possunt, homines, qui alis VI
Audax = audens Consilium = id quod constitutum est. VIII Quisquam = ullus homo IX Haud = non X Paene = prope XI Nisi = si non XII Orbis → orbem XIII Quidem = certe XIV Volucris = avis XV Nisi deus = praeter deum VII
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM SEXTUM CAP. XXVI.
carent, non possunt.” Tum Daedalus “Quid ego facere non possum?” inquit, “Profecto arte mea ipsa natura mutari potest. Multas res mirabiles iam confeci, quae artem meam omnibus ostendunt, non solum aedificia 50
magnifica sicut hunc labyrinthum, sed etiam signa, quae se ipsa movere possunt velut
XVI
homines vivi. Alas quoque conficere possum,
quamquam opus haud facile est.” “Audax quidem est consilium tuum”, inquit Icarus, “sed omne consilium fugiendi me delectat, atque tu consilium, quid semel excogitavisti, perficere XVII soles.” “Profecto 55
consilium meum perficiam”, inquit Daedalus, “Ecce omnia habeo, quae necessaria sunt ad hoc opus: pennas, ceram, ignem. Igne ceram molliamXVIII, tum cera molli pennas coniungam et in umeris figam.” “Daedalus igitur arte mirabili sibi et filio suo alas ingentes XIX confecit ex penis, quas cera coniunxit et in umeris eorum fixit. Postquam
60
finem operis fecit “Opus iam perfectum est”, inquit, “Ecce exemplum artis meae novissimum. Volucres quidem non sumus, sed volucres imitari possumus in volando. Vento velocius volabimus, nulla avis nos consequi poterit.” “Icarus autem cupidus volandi alas suas huc illuc movit, neque se
65
supra humum levare potuit. “Alae me sustinere non possunt”, inquit ille, “Doce me volare, pater!” Statim Daedalus se alis levavit et “Nisi alas recte moves”, inquit, “volare non potes. Imitare me! Haud difficilis est ars volandi. Move alas sursum deorsum XX hoc modo!” Ita pater filium artem volandi docuit velut avis pullos suos. Tum puerum osculans “Iam
70
parati sumus ad volandum”, inquit Daedalus, “sed antequam hinc evolamus, hoc te moneo: vola post me in medio aere inter caelum et XVI
Vel-ut Per-facere → perficere XVIII Molllire = mollem facere XIX Ingens = valde, magnus XX Sursum = ↑; deorsum = ↓ XVII
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM SEXTUM CAP. XXVI.
mare, nam si in infimo aere prope mare volabis, pennae aqua graves fient, sin XXI volabis in summo aere prope caelum, ignis solis ceram, qua pennae coniunguntur, molliet atque pennas uretXXII. Noli igitur nimis 75
audax esse in volando. CautusXXIII esto XXIV, mi fili! Iam sequere me! Carcerem relinquimus — liberi sumus!” “Haec verba loquens Daedalus cum filio sursum e labyrintho evolavit, neque quisquam fugam eorum animadvertit nisi pastor aliquis, qui forte suspiciens
80
XXV
eos supra caput suum velut aves magnas volantes
conspexit atque deos esse arbitratus est. Mox pater et filius Cretam insulam relinquerunt, neque vero continuo Athenas in patriam suam volaverunt, sed nova libertate gaudentes in magnum orbem supra mare Aegaeum volare constituerunt. Icarus despiciens
XXVI
mare ingens multas-
que insulas sub se vidit. “O, quam ingens est illud mare!” inquit ille, “Et 85
quot parvae insulae in mari sunt!” At Daedalus “Illae insulae”, inquit, “haud parvae sunt, quamquam parvae esse videntur. Ea insula, quae ante nos est, Melos appellatur. Certe non tam parva est quam tibi videtur.” Icarus: “Sed illa insula, quae nobis a sinistra est, multo maior esse mihi XXVII
videtur 90
. Quaenam est illa insula?” Daedalus: “Peloponnesus est,
Graeciae pars, neque vero insula est, sed paeninsula, id est ‘paene insula’, nam Peloponnesus terra angusta, quae Isthmus vocatur, cum reliqua Graecia coniungitur. Prope Isthmum Corinthus, pulcherrima urbs, sita est, neque procul absunt Athenae, patria nostra.” “Si altius volabimus, non solum Graeciam, verum
XXVIII
etiam Asiam atque paene totum orbem
XXI
Sin = si autem Urere = igne perdere XXIII Cautus ↔ Audax XXIV Esto = es / estote = este XXV Suspicere = sursum aspicere XXVI De-spicere ↔ su-spicere XXVII Tibi videtur = tu putas XXVIII Verum = sed XXII
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM SEXTUM CAP. XXVI.
95
terrarumXXIX aspiciemus”, inquit puer insolens XXX atque etiam altius se levavit. Hinc despiciens inter nubes non solum magnas Europae et Asiae partes aspiciebat puer mirans, mirans, verum etiam oram Africae procul cernebat, deinde suspiciens orbem solis lucentem in caelo caeruleo vidit. Statim puer cupidus solem propius aspiciendi, quamquam pater eum monuerat,
100
in summum caelum ascendit...” Quintus, qui exitum XXXI fabulae audire cupit, interrogat: “Quid tum accidit
XXXII
?”
Syra: “Tum factum est id quod necesse erat accidere: ignis solis propinquiXXXIII ceram, qua pennae coniunctae et fixae erant, mollivit 105
atque pennas ussit. Icarus, brachia nuda in aere movens, in mare cecidit et mersus est, antequam pater ei auxilium ferre potuit. Nam Daedalus primum post se respiciens
XXXIV
filium suum non viderat, tum despiciens
pennas paene ustas in mari natantes conspexit atque puerum iam mersum esse intellexit. Postea Daedalus semper se ipse accusabat, quod alas 110
conficiendo filio suo mortem attulerat. “Ea maris Aegai pars, in qua Icarus mersum erat, a nomine eius ‘mare Icarium’ appellatum est. Item insula propinqua, in cuius litore corpus pueri inventum est
XXXV
, ad hunc diem ‘Icaria’ vocatur.
“Ecce omnem fabulam habes de puero insolenti, qui libertatem 115
quaerens mortem invenit. Iam tempus dormiendi est. Nonne fessus es longas fabulas audiendo?” Quintus: “Longe quidem narravisti, etsi te breviter narraturam esse
XXIX
Orbis terrarum = omnes terrae Insolens = nimis audax XXXI Exitus = finis XXXII Accidit = factum est XXXIII Propinquus ↔ longinquus XXXIV Re-spicere ↔ pro-spicere XXXV Inventum esse ← invenire XXX
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM SEXTUM CAP. XXVI.
promiseras; neque tamen fessus sum audiendo, nam fabula illa mirabilis non longa esse mihi videtur. Ex omnibus fabulis, quas umquam audivi, 120
haec fabula de fuga Daedali et Icari me maxime delectavit, etiam magis quam fabula illa de filio Solis, qui currum patris regere conatus item de summo caelo cecidit, quod ab orbe solis stulte aberraverat
XXXVI
. Semper
valde delector tales fabulas mirabiles audiendo.” Syra: “Ego quoque delectata sum narrando illas fabulas, non modo 125
quod ipsae per se pulcherrimae esse mihi videntur, sed etiam quia exitus fabularum homines insolentes optime monent. Talis enim est hominum natura et quidem maxime puerorum. Non delectandi causa tantum, verum etiam monendi causa narratur fabula de filio Daedali, nam quod illi puero accidit, idem cuique puero accidere potest, nisi patri suo paret. Noli
130
Icarum imitari, mi Quinte! Semper cautus esto! Sed haud necesse est te hoc monere, nam certe id quod heri tibi accidit, postquam in arborem ascendisti nidos quaerendi causa, magis te monet quam ulla fabula.” His verbis puerum monens Syra tandem narrandi finem facit. Qui summus volat in caelo, cadet infimus ille!
135
GRAMMATICA LATINA Gerundium.
Syra plus temporis ad narrandum non habet, nam plus quam horam in narrando consumpsit. Ergo finem narrandi facit. ‘Narrandum’ gerundium appellatur. Gerundium in loco infinitivi
140
ponitur atque eodem modo declinatur quo ‘oppidum’ (nisi quod deest nominativus):
XXXVI
Ab-errare
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM SEXTUM CAP. XXVI.
Acussativus: narrandum Genetivus: narrandi 145
Dativus et ablativus: narrando Exempla: Alae ad volandum necessariae sunt. Syra semper parata est ad monendum. Cibus necessarius est ad vivendum. Ariadna ad fugiendum parata erat. Quintus Quintus paratus est ad audiendum. audiendum.
150
Milites barbari cupidi pugnandi sunt, Romani fortes sunt in pugnando. Ovidius librum de amando scripsit, qui appellatur “Ars amandi”. Pueri discendi causa in scholam eunt. Discipulus, cupidus novam linguam discendi, industrius est legendo, in loquendo, in scribendo.
155
Discipulus piger tempus ad scribendum non habet. Cap. XVII est de computando. Cap. XVIII de legendo et de scribendo est. Ars scribendi difficilis est. Quomodo pueri scribere discunt? Pueri scribere discunt scribendo. Scribere scribendo, dicendo dicere disces.
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM SEPTIMUM CAP. XXVII.
D E REBUS RUSTICIS
Quid facit pater familias post meridiem? Primum dormit, tum
5
ambulat, denique I lavatur. Iulius igitur, postquem unam horam dormivit, ambulatum exit. Iam desiit imber, aves rursus in horto canunt. Dominus huc et illuc in horto suo amoeno II ambulat, deinde exit in agros, qui III
hortum cingunt . In agris frumentum est vere et aestate. Autumno frumentum in
10
agris non est, nam mense Augusto frumentum metitur atque ex agris IV
vehitur. Deinde agri arantur et novum frumentum seritur . Qui agros arant atque frumentum serunt et metunt agricolae appellantur. Agricola est vir, cuius negotium est agros colere. Agricola arans post aratrum ambulat. Aratrum est instrumentum,
15
quo agri arantur. Arator duos validos boves, qui aratrum trahunt, prae seV agit. Quomodo agricola frumentum serit? Agricola semen manu spargit. Ex parvis seminibus, quae in agros sparsa sunt, frumentum provenit. 20
Quomodo metitur frumentum? Frumentum falce metitur. Falx est instrumentum, quo agricola metit. Quo instrumento agricola serit? Agricola, qui serit nullo instrumento utitur praeter manum suam. Agricola, qui arat, aratro utitur, qui metiut, falce utitur, qui serit, manu sua utitur. I
Denique = postremo Amoenus = pulcher III Hortum cingere = circum hortum esse IV Serere metere II
↔
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM SEPTIMUM CAP. XXVII.
Deus agricolarum est Saturnus, qui olim rex caeli erat, sed
25
postquam a Iove, filio suo, e caelo pulsus est, in Italiam venit, ubi eam reagionem, quae Latium appellatur, optime rexit, Latinos VI-que, homines ut tunc erant barbaros et indoctos, agros colere docuit. Ager, qui multum frumenti alias-ve VII fruges ferre potest, fertilis 30
esse dicitur. Italia terra fertilis est, sed tamen magna Italiae pars non aratur neque ullas fruges fert praeter herbam. In iis locis oves et porci et boves pascuntur, nam multo facilius est pecus
VIII
pascere quam
frumentum serere et metere, atque pretium pecoris maius est quam pretium frumenti. Praetera homines lana ovium utuntur, ex qua 35
vestimenta efficiuntur. Itaque qui pecus pascit, plus pecuniae facit quam qui agros colit. Servi, qui pecus in campos agunt ad pascendum, pastores vocantur. Cur frumentum tam parvi pretii est? Ita est, quia magna copia
IX
frumenti ex Africa in Italiam importatur. Solum X Africae fertilissimum 40
est, nisi aqua caret, sed multis in locis Africae parum XI aquae est, pluvia enim res rar est in Africa. Itaque necesse est agros aqua fluminum irrigare; neque vero agri, qui procul a fluminibus absunt, ita irrigari possunt. Agricolae, qui agros prope Nilum colunt, non modo aestate, sed etiam hieme metunt. Aegyptii bis ter-ve in anno metere possunt,
45
Aegyptus enim terra omnium fertilissima est, quod solum eius aqua Nili fluminis irrigatur. Agri Iulii, qui prope montem Albanum siti sunt, satis fertiles sunt neque solum frumentum, sed etiam vites ferunt. Ii agri, in quibus vites V
Prae se = ante se Latini = homines qui Latium incolunt VII Alias-ve = vel alias VIII Pecus = oves, porci, boves IX Magna copia = multum X Solum = terra, humus XI Parum = non satis VI
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM SEPTIMUM CAP. XXVII.
sunt, vineae dicuntur. Vineae Iulii altis mutis cinguntur. Fruges vinearum 50
sunt uvae, e quibus vinum efficitur. Iulius, qui nuper ex urbe in praedium XII suum Albanum venit, huc et illuc in agris et in vineis suis ambulat. Supra eum est mons Albanus, infra lacus Albanus, qui villis magnificis cingitur. Nulla in parte Italiae tot et tantae
55
XIII
villae videntur quam in Latio et maxime circum illum
lacum amoenissimum. Ne in Campania quidem XIV, in regione illa fertilissima circum Capuam urbem sita, plures villae inveniuntur, quamquam multi Romani ibi villas possident; nam plurimi Romani in villis suburbanis
XV
prope ipsam Romam habitare volunt. Itaque his locis
plurimae villae sunt. sunt. Iulius aspicit agricolas, qui in agris et in vineis opus faciunt,
60
gaudens quod ipsi, ut domino diviti, non necesse est in agris laborare. Iulius, quamquam nullo modo opus agricolarum sordidum indignum-ve esse existimat XVI , sicut alii domini Romani, tamen se prae agricolis beatum esse putat. Neque enim laborat dominus, sed quiescit XVII, cum in 65
praedio suo est. Rus
XVIII
quietum et amoenum eum delectat. In urbe
Iulius semper in negotio est, sed ruri in otio cogitat de negotiis urbanis. Itaque Iulius, qui otium ruris valde amat, cum primum confecta sunt negotia urbana, in praedium suum suburbanum proficiscitur. Agri Iulii non a domino ipso coluntur, sed a colonis. Colonus est 70
agricola, qui non suos, sed alienos agros pro domino XIX absenti colit. Colonus pro frugibus agrorum mercedem domino solvere debet.
XII
Praedium = nilla cum agris Tantus = tam magnus XIV Ne = non / ne quidem = etiam non XV Sub-urbanus = sub urbe ( ): prope urbem) situs XVI Existimare = putare XVII Laborare quiescere XVIII Rus = agri, campi, silvae XIX Pro domino = in loco domini XIII
↔
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM SEPTIMUM CAP. XXVII.
Coloni Iulii sunt agricolae validi, qui industrie laborant omnes-que mercem ad diem solvere solent. Hoc autem anno unus e colonis mercedem nondum solvit. Iulius illum colonum in agro conspiciens “Huc 75
accede, colone!” inquit. Iulius imperat, ut colonus accedat, deinde eum interrogat: “Quare mercedem, quam ter quater-ve iam a te postulavit, nondum solvisti? Mille
XX
sestertius mihi debes. Solve eos!” Iulius colono
imperat, ut mercedem solvat. Colonus pallidus et tremens prae timore
XXI
loqui non postest.
Iulius: “Audis-ne? Impero tibi, ut mille sestertios mihi solvas.
80
Quin respondes?” Colonus: “Nulla est mihi pecunia. Ne nummum quidem habeo.” Iulius: “Nisi hic et nunc mercedem debitam solvis, servis meis imperabo, ut te in carcerem mittant. Iam tres menses exspecto, ut illa 85
pecunia mihi solvatur. solvatur. Patientia mea iam iam finita est.” Colonus ad pedes domini se proicit XXII eum-que orat, ut patientiam habeat: “Patientiam habe, domine! Noli a me postulare, ut tantam pecuniam statim solvam. Intra tres quattuor-ve menses omnia accipies. Noli me e domo ea rapere! Octo liberi mihi sunt, quos ipse
90
curare debeo. Cura infantium multum temporis magna-que patientiam postulat.” Iulius: “Quid? Uxor a te postulat, ut tu pro matre infantes cures? Ita-ne infantes suos neglegit XXIII ? Profecto matris officium est infante curare. Tu vero cura, ut agri bene colantur et pecunia debita ad diem
95
solvatur!”
XX
Mille = M Prae timore = propter timorem XXII Pro-icere (pro-iicere) < pro-iacere XXIII Neglegere curare XXI
↔
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM SEPTIMUM CAP. XXVII.
Colonus: “Uxor mea officium suum nullo modo neglegit nec solet postulare, ut ego infantes curem, sed hoc tempore infantes suos ipsa curare non potest, quia aegrotat. Noli me ab uxore aegrota rapere! Per omnes deos te oro! Sine me domum discedere ad uxorem dolentem, 100
quare intra paucos dies novum infantem exspectat.” Miser colonus ad pedes domini iacens orat, ut dominus se discedere discedere sinat. Iulius autem colono imperat, ut taceat atque surgat, tum “Quoniam”, inquit, “uxor tua aegrotat, abi domum. Primum cura, ut uxor et liberi valeant, tum vero labora, ut pecuniam intra tres menses solvas!”
105
Postquam ille laetus abiit, Iulius alios agricolas, quos in vineis laborantes invenit, de rebus rusticis interrogat, primum de frumento, tum de vitibus, denique de pecore. Iulius: “Quomodo vineae se habent hoc anno?” “Optime”, inquit unos ex agricolis, “Aspice hanc vitem: plurimae
110
uvae inter folia videntur. Tantus numerus uvarum magnam vini copiam nobis promittit, atque vinum huius anni optimum futurum esse existimo.” Iulius: “Qua de causa sic existimas?” Agricola: “Quod sol calidus iam duos menses prope cotidie lucet a mane usque ad vesperum. Nihil enim vineis est quam sol et calor.”
115
Iulius: “Neque vero calor solis ipse per se efficit, ut vinum bonum fiat. Vites bene curare oportet. Itaque vos moneo, ut industrie in vineis laboretis. Hoc est quod de vineis scire voluit. Quale erit frumentum?” “Non ita bonum”, inquit alter agricola, “nam solum nimis siccum
120
XXIV
est nec arte irrigari possunt agri, quod procul a lacu et a
flumine absunt. Imber brevis, quem hodie habuimus, agricolas valde delectavit quidem, sed parum fuit; totius enim diei pluvia opus est. Item
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM SEPTIMUM CAP. XXVII.
herba sicca est et pecus parum cibi in campis invenit” Iulius: “Quot oves habent pastores?” Agricola: “Pastores prope mille oves agnos-que habere existimo, 125
quarum lana tam bona esse dicitur quam quae e Graecia importatur. Sed scis-ne, domine, unam ex ovibus tui heri paene voratam esse a lupo?” Iulius: “Ain’ tu? Quomodo lupus ovem e grege XXV rapere potuit?” Agricola: “Ovis ipsa e grege aberravit silvam-que petivit. Nec vero vorata est, nam pastor eam in silva repertam vix vivam ex ore lupi
130
rapuit.” Iulius: “O, pastorem pigerrimum, qui officium suum ita neglexit! Pastoris officium est curare, ne oves e grege aberrent neve XXVI silvam petant. Ego vero curabo, ne ille pastor officium neglegat!” neglegat!” Agricola: “Noli nimis severus esse. Haud credo illum pastorem
135
prae ceteris pigrum esse.” esse.” Iulius: “Recte quidem dicis. Pigri enim atque neglegentes sunt omnes. Numquam laborant, semper quiescunt!” Agricola: “Certe pastores non tam industrie laborant quam agricolae. Nobis quidem otium quiescendi nullum datur, nec opus est nos
140
monere, ut industrie laboremus neve quiescamus.” Iulius: “Noli putares opus pecus pascendi atque curandi ceteris operibus rusticus facilius esse. Cura pecoris magnum negotium est — non otium, sicut pigri pastores in molli herba dormientes existimare videntur. Ego vero curabo, ne ille pastor posthac dormiat. Faciam, ut
145
tergum ei doleat! Arcesse eum!”
XXIV
Siccus humidus Grex = magnus numerus ovium, quae simul pascuntur XXVI Ne-ve = vel ne, et ne ↔
XXV
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM SEPTIMUM CAP. XXVII.
“Opus non est”, inquit agricola, “pastorem arcessere, ecce enim ipse cum grege suo advenit.” Iulius se convertens pastorem conspicit, qui eo ipso tempore oves suas prae se agens e campis revertitur. Cum primum ille prope venit, 150
“Nondum hora nona est”, inquit dominus iratus baculum prae se tenens, “Putas-ne opus tuum iam finitum esse? Sed tempore
XXVII
ad me venis,
nam verbera meruisti!” Pastor in humum se proiciens dominum orat, ne se verberet: “Noli me verberare, domine! Nihil feci.” “At propter hoc ipsum”, inquit Iulius, “verberari meruisti,
155
pigerrime, quod nihil fecisti! Nonne officium tuum est curare, ne oves aberrent neve a lupo rapiantur? PrehenditeXXVIII eum, agricolae, et tenete!” Iulius duobus agricolis imperat, ut pastorem prehendant et teneant. Tum vero, dum pastor perterritus verbera exspecta, oves sine
160
pastore relictate a via in agros aberrant frumentum-que edere incipiunt. Agricolae hoc videntes clamant: “O, pastor! prohibe XXIX oves tuas ab agris nostris!” — tum pastorem mittunt atque oves in agris sparsas persequuntur. Pastor solus cum domino relictus “Nuper dixisti”, inquit, “meum
165
officium esse oves prohibere, ne aberrent. Noli me ab officio prohibere!” “Recte mones”, inquit Iulius, “Profecto nolo te prohibere, ne officium tuum facias. Fac, ut oves ex agris agantur! Curre pastor!” Vix haec verba finivit dominus, cum pastor quam velocissime 170
potest ad oves suas currit. Iulius ridens eum currentem aspicit, tum ad XXVII
Tempore = ad tempus Prehendere mittere XXIX Prohibere = retinere
XXVIII
↔
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM SEPTIMUM CAP. XXVII.
villam revertitur. Quamquam dominus severus existimatur, tamen inhumanus non est.
GRAMMATICA LATINA 175
Indicativus et coniunctivus.. Tempus praesens.
Iulius: “Intra, serve.” Dominus imperat, ut servus intret. Servus intrat. Iulius: “Tace et audi!” Dominus imperat, ut servus taceat et audiat. Servus tacet et audit. Iulius: “Discede, serve!” Dominus impertat, ut 180
servus discedat. Servus discedit. Iulius: “Intrate, servi!” Dominus impertat, ut servi intrent. Servi intrant. Iulius: “Tacete et audite!” Dominus impertat, ut servi taceant et audiant. Servi tacent et audiunt. Iulius: “Discedite, servi!” Dominus impertat, ut servi discedant. Servi discedunt.
185
‘Intrant, intrant’, ‘tacet, tacent’, ‘discedut, discedunt’, ‘audit, audiunt’ indicativi sunt. ‘Intret, intrent’, ‘taceat, taceant’, ‘discedat, discedant’, ‘audiat, audiant’ coniunctivi sunt. Coniunctivus: 1. –et, –ent. 2. 3. 4. –at, –ant. Magister discipulo improbo dicit: “Primum audi quod interrogo,
190
tum cogita, denique surge et responde!” Magister discipulum monet, ut primum audiat, tum cogitet, denique surgat et respondeat. Discipulus verba magistri non audit. Magister: “Audis-ne, puer? Moneo te, ut primum audias, tum cogites, denique surgas et respondeas.” Discipulus: “Non opus est me monere, ut audiam et cogitem, nam semper id facto.
195
Nec vero respondere possum. Noli igitur a me postulare, ut surgam et respondeam.”
VIII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM SEPTIMUM CAP. XXVII.
Magister discipulis improbis dicit: “Primum audite quod interrogo, tum cogitate, denique surgite et respondete!” Magister discipulos monet, ut primum audiant, tum cogitent, denique surgant et respondeant. 200
Discipuli verba magistri non audiunt. Magister: “Auditis-ne, pueri? Moneo vos, ut primum audiatis, tum cogitetis, denique surgatis et respondeatis.” Discipuli: “Non opus est nos monere, ut audiamus et cogitemus, semper enim id facimus. Nec vero respondere possumus. Noli igitur a nobis postulare, ut surgamus et respondeamus.” Singularis:
Pluralis:
Persona prima:
-em, -am
-emus,-amus
Persona secunda:
-es, -as
-etis, -atis
Persona tertia:
-et, -at
-ent, -ant
205
Passivum: 210
Dominus iperat, ut servus teneatur et verberetur, deinde ut vinciatur et includatur. Dominus iperat, ut servi teneantur et verberentur, deinde ut vinciantur et includantur. includantur. ‘Verberetur,
215
verberentur’,
‘teneatur,
teneantur’,
‘includatur,
includantur’, ‘vinciatur, vinciantur’ coiunctivi passivi sunt. Passivum: 1. –etur, –entur. –entur. 2. 3. 4. –atur, antur antur.. Ianitor tabellarium monet, ut caveat, ne a cane mordeatur: “Cave, ne a cane mordearis!” Tabellarius: “Tuum negotium est cavere, ne ego a cane mordear. Vinci istum canem! Cur eum solvisti? Ego curabo, ut tu
220
non solum vinciaris et includaris, sed etiam verbereris a domino tuo!” Ianitor: “Num tuum negotium est curare, ut ego vinciar et includar et verberer?”
IX
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM VICESIMUM SEPTIMUM CAP. XXVII.
Ianitores tabellarios monet, ut caveant, ne a cane mordeantur: “Cavete, ne a cane mordeamini!” Tabellarii: “Vestrum negotium est 225
cavere, ne nos a cane mordeamur. Vincite istum canem! Cur eum solvistis? Nos curabimus, ut vos non solum vinciamini et includamini, sed etiam verberemini a domino vestro!” Ianitores: “Num vestrum negotium est curare, ut nos vinciamur et includamur et verberemur?”
230
Singularis:
Pluralis:
Persona prima:
-er, -ar
-emur, -amur
Persona secunda:
-eris, -aris
-emini, -amini
Persona tertia:
-etur, -atur
-entur, -antur
X
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DUODETRICESIMUM CAP. XXVIII.
P ERICULA MARIS
Interea Medus et Lydia, postquam mare paene tranquillum factum
5
est, ad fretum Siculum versus navigare pergunt. Sicilia autem adhuc longe abest. Gaudent omnes, qui ea nave vehuntur, praeter mercatorem, cuius merces e nave eicere I necesse fuit. Maxime vero gaudet gubernator, qui 10
dominus navis est. Medus autem multum cogitat de verbis Lydiae et de tempestate, quae tam subito desiit, postquam Lydia dominum suum invocavit. Ut tempestas illa subita mare tranquillum turbavit, ita verba Lydiae animum Medi turbaverunt. Lydia amicum suum colorem mutavisse animadvertit et “Quid
15
II
palles?” inquit, “Utrum “Utrum aegrotas an territus es?” “Non aegroto”, inquit Medus, “Corpus quidem sanum mihi est, animus vero turbatus. Quis est iste dominus tuus, cui et venti et mare oboedire III videntur?” Lydia: “Non meus tantum, sed omnium hominum dominus est, et
20
Romanorum et Graecorum et barbarorum.” Medus: “Sed quis est ille? Utrum deus an homo?” Lydia: “Christus est Dei filius, qui homo factus est. In oppido Bethlehem natus est in Iudaea, in patria Iudaeorum, quae inter Syriam et I II
E-icere (e-iicere) ) < e-iacere Utrum aegrotas an... = aegrotas-ne an...
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DUODETRICESIMUM CAP. XXVIII.
25
Aegyptum sita est. Illuc venerunt reges, qui stellam eius viderant in oriente, et invenerunt puerum cum virgine Maria, matre eius, et in genua cadentes adoraverunt IV eum velut deum. Postea Christus ipse plane ostendit se filium Dei esse, nam discipulos docebat, quorum magna V
turba eum sequebatur, homines aegros sanabat...” Medus: “Quisque medicus hoc facit.”
30
Lydia: “Quis medicus verbis solis facere potest, ut homines caeci videant, surdi audiant, muti loquantur?” Medus: “Num dominus tuus haec facere potest?” Lydia: “Profecto potest. In Iudaea Christus non solum faciebat, ut 35
caeci viderent, surdi audirent, muti loquerentur, verum etiam verbis suis efficiebat, ut homines mortui surgerent et ambularent. Ex universa Iudaea homines aegri, qui famam de factis eius mirabilibus audiverant, ad eum veniebant. Postremo tamen Iudaei improbissimi eum indignissime necaverunt.” Medus: “Quid ais? Dominus tuus mortuus est?”
40
Lydia: “Minime vero! Nam tertio die Christus surrexit a mortuis atque quadraginta diebus post in caelum ascendit. Iam filius Dei immortalis est sicut pater suus, Deus vivus. Homines mortales nascuntur ac moriuntur, Deus immortalis semper vivit. Sed ipsa male narro, ex hoc 45
libello
VI
aliquid tibi recitabo.”
Lydia libellum, quem adhuc intra vestem occultavit, Medo ostendit. Qui manum extendens libellum apprehendit VII et “Qui liber”, inquit, “est iste? A quo scriptus est?” III
Oboedire = parere Ad-orare V Turba = grex hominum VI Libellus = parvus liber VII Apprehendere = prehendere IV
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DUODETRICESIMUM CAP. XXVIII.
Lydia: “Scriptus est a viro, nomine Matthaeo, qui ipse in Iudaea 50
natus simul cum Christo vixit et discipulus eius fuit. Hoc libro Matthaeus, qui oculis auribus-que suis dominum nostrum viderat et audiverat, facta et dicta eius memorat.” Medus, qui legere non didicit VIII , Lydiae librum redit eam-que orat, ut aliquid sibi legat. Quae continuo librum aperit et “Legam tibi”,
55
inquit, “de viro aegro in lecto iacenti, cui Iesus imperavit, ut surgeret et lectum suum tolleret et domum ambularet.” Medus: “Modo
IX
dixisti Christum etiam mortuis imperavisse, ut
surgerent et ambularent. Plura de ea re audire cupio.” Lydia: “Audi igitur id quod scriptum est de Iairo, principe X 60
Iudaeorum, qui Iesum oravit, ut filiam suam mortuam suscitaret XI .” Lydia libellum aperit et recitare incipit: “Ecce princeps unus accessit, nomine Iairus, et adorabat eum dicens: “Filia mea modo mortua est, sed veni, impone manum tuam super XII illam, et vivet.” Et surgens Iesus sequebatur eum cum discipulis
65
suis.” Hic Lydia legere intermittit ac Medum aspicit. Ille vero “Perge!” inquit, “Perge legere! Noli intermittere!” Lydia legere pergit: “Et veniens Iesus in domum principis videns tibicines et turbam XIII
tumultuantem 70
dicebat: “Recedite! Non est enim mortua puella, sed
dormit.” Et deridebant eum et postquam eiecta est turba, intravit et tenuit manum eius et dixit: “Puella, surge!” Et surrexit puella. Et exiit fama
VIII
discere Modo = Paulo ante X Princeps = (vir) primus, maximus XI Suscitare = excitare XII Super = supra XIII Tumultuari = strepitum facere IX
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DUODETRICESIMUM CAP. XXVIII.
haec in universam terram illam.” Medus: “Per deos inmortales! Si illud verum est, princeps omnium deorum est deus tuus, neque enim ullus deus Romanus hominem 75
mortalem a mortuis suscitare potest — ne Iuppiter quidem tantam potestatem habet, quamquam quamquam is deus maximus maximus habetur XIV.” Lydia: “Ita est ut dicis, neque tantum deus princeps, sed Deus unus et solus est ille! Totus mundus in potestate Dei vivi est, et caelum et terra et mare.” Tum gubernator, qui sermonem eorum exaudivit, “Tanta”, inquit,
80
“unius dei potestas non est. Nam tres dii, Iuppiter, Neptunus, Pluto, filii Saturni, mundum universum inter se diviserunt, quorum Iuppiter caelum regit, mare Neptunus, Pluto autem mundum inferum, ubi animae mortuorum velut umbrae versari dicuntur.” Medus vero “noli illas fabulas curare, Lydia!” inquit, “Perge
85
legere e libro tuo.” Lydia iterum libellum aperit et “Ecce”, inquit, “id quod narratur de filio Dei super mare ambulante: “NaviculaXV autem in medio mario iactabatur fluctibus, erat enim 90
ventus contrarius. Quarta autem vigilia XVI noctis venit ad eos Iesus ambulans super mare. Discipuli autem videntes eum super mare ambulantem turbati sunt dicentes: “Phantasma est!” et prae timore clamaverunt. Statim-que Iesus locutus est eis dicens: “Constantes XVII estote! Ego sum. Nolite timere!” Respondens autem Petrus dixit:
95
“Domine, si tu es, iube me ad te venite super aquam.” At ipse ait: “Veni!” Et descendens Petrus de navicula ambulabat super aquam, ut XIV
Haberi = existimatur Navicula = parva navis XVI Quarta vigilia = nona hora noctis (nox enim in IV vigilias dividitur) XV
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DUODETRICESIMUM CAP. XXVIII.
veniret ad Iesum. Videns vero ventum validum timuit, et incipiens demergiXVIII clamavit dicens: “Domine! Salvum me fac!” Et continuo Iesus extendens manum apprehendit eum et ait illi: “Quare dubitavisti?” 100
Et postquam ascenderunt in naviculam, cessavit ventus. Qui autem in navicula erant, venerunt et adoraverunt eum dicentes: “Vere filius Dei est.”” Tum gubernator “Nemo umquam”, inquit, “mihi persuadebit hominem mortalem super mare ambulare posse. Qui id facere conatur,
105
statim in aqua demergitur, ut scimus omnes.” Lydia: “At ille, de quo haec fabula narratur, non est homo sicut nos, sed filius Dei, qui omnia facere potest. Ipse dixit: “Data est mihi omnis potestas in caelo et in terra”. Modo Christus nos a tempestate servavit, nonne id tibi persuasit eum potestatem maris et ventorum
110
habere?” Gubernator: “Nemo nisi Neptunus potestatem maris habet. Is solus curavit, ne in mare mergeremur — vel potius nos ipsi, qui merces graves e nave eiecimus. Nolite vero credere nos iam extra periculum esse. Tempestas quidem cessavit vel potius intermisit, sed multa alia pericula
115
nobis impendent, sicut saxa, quibus naves franguntur, voragines, in quas naves demerguntur, praedones maritimi, qui naves persequuntur, ut merces et pecuniam rapiant nautas-que occidant. Semper in periculo versamur.” Lydia: “Audite dictum Christi, quo discipulos monuit, ne pericula
120
huius mundi timerent: “Nolite timere eos, qui occidunt opus, animam autem non possunt occidere, sed potius timere eum, qui potest et animam et corpus perdere...”” XVII XVIII
Constans turbatus De-mergere = mergere ↔
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DUODETRICESIMUM CAP. XXVIII.
Medus: “Ego et animam et corpus servare cupio. Nonne in hoc mari a praedonibus tuti sumus?” Gubernator: “Nullum mare tutum est a praedonibus, ne mare
125
inferum quidem, quamquam rari huc perveniunt. XIX Neque tuti sumus a ceteris periculis, quae modo memoravi. Brevi per fretum Siculum navigabimus, ubi ab utraque parte magnum periculum nautis impendet: ab ora Italiae saxa periculosa, quibus Scylla nomen est, ab ora Siciliae 130
vorago terribilis, quae Charybdis appellatur. Multae naves, quae Scyllam iam vitaverant, deinde in Charybdim demersae sunt. At nolite turbari! Ego ut gubernator constans curabo, ut omnia pericula vitemus ac salvi in Graeciam perveniamus.” Medus: “Omnes id futurum esse speramus. Quando oram Graeciae
135
aspiciemus?” Gubernator: “Intra octo dies, ut spero, vel potius decem. Sed quare tam cupidus es Graeciam aspiciendi? Ego in Italia vivere malo
XX
quam in
Graecia.” Medus: “Num in Italia servire XXI mavisXXII quam liber esse in 140
Graecia?” Gubernator: “Nos cives Romani mori malumus quam servire!” Medus: “Noli putare me servire malle XXIII, nam ego quoque liber natus sum, nec quisquam, qui semel liber fuit, libertatem sperare desinit. In Italia domino severo serviebam, qui a me postulabat, ut sordida opera
145
facerem, ac me prohibebat, ne Romam ad amicam meam irem. Cum officium neglexeram nec ei oboediveram, dominus imperabat, ut ego ab XIX
Per-venire Malo = magis volo XXI Servire = servum esse XXII Mavis = magis vis XXIII Malle = magis velle XX
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DUODETRICESIMUM CAP. XXVIII.
aliis servis tenerer et verberarer! Sed heri e villa fugi, ut verbera vitarem, Romam-que profectus sum, ut amicam meam pulcherrimam viderem. Multis verbis ac promissis ei persuasi, ut mecum ex Italia proficisceretur 150
— Lydia enim Romae vivere mavult quam in Graecia. Ostia igitur han navem conscendimus, ut in Graeciam navigaremus.” Gubernator Lydiam interrogat: “Tu-ne quoque domino Romano serviebas?” Lydia: “Minime vero. Ego nemini servio nisi domino nostro, qui
155
est in caelis. Nemo potest duobus dominis servire. Certe non laeto animo Roma profecta sum, et difficile fuit mihi persuadere, ut amicas meas Romanas relinquerem. Nec enim promissis solis Medus mihi persuasit, ut secum venirem, sed etiam dono pulcherrimo. Ecce anulus aureus gemmatus, quem amicus meus prope centum sestertiis emit mihi.” Lydia
160
manum extenden digitum anulo aureo ornatum gubernatori ostendit. Gubernator anulum Lydiae pulcherrimum esse dicit, tum ad Medum conversus “Profecto”, inquit, “pecuniosus esse videris — ut servus! Quid? Num dominus iste severus tantam mercedem tibi solvebat pro operibus sordidis?”
165
Medus rubes nescit, quid respondeat, et velut homo surdus mutusque ante eos stat. Lydia: “Quid taces? Nonne tua erat ea pecunia?” Medus turbatus, dum oculos Lydiae vitare conatur, mercatorem accedere videt.
170
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DUODETRICESIMUM CAP. XXVIII.
GRAMMATICA LATINA Coniunctivus. 175
Tempus praesens. pra esens.
Iulius agricolam monuit, ut industrie laboraret. Iulius agricolas monuit, ut industrie laborarent. ‘Laboraret, laborarent’ coniunctivi sunt temporis praeteriti. Coniunctivus praeteriti: -ret, -rent. 180
Exempla: Magister primum discipulum monuit, ut taceret et audiret. Deinde ei imperavit, ut scriberet et recitaret. Iulius Marcum interrogat: “Nonne magister hodie tibi imperavit, ut scriberes et recitares?” Marcus: “Primum magister me monuit, ut tacerem
185
et audirem, deinde mihi imperavit, ut scriberem et recitarem.” Iulius: “Cur magister te monuit, ut taceres et audires? Nonne industrius eras?” Magister primum discipulos monuit, ut tacerent et audirent, deinde iis imperavit, ut scriberent et recitarent. Iulius filios interrogat: “Nonne magister hodie vobis imperavit, ut
190
scriberetis et recitaretis?” Quintus: “Primum magister nos monuit, ut taceremus et audiremus, deinde nobis imperavit, ut scriberemus et recitaremus.” Iulius: “Cur magister vos monuit, ut taceretis et audiretis? Nonne industrii eratis?” eratis?”
195
Singularis:
Pluralis:
Persona prima:
-rem
-remus
Persona secunda:
-res
-retis
Persona tertia:
-ret
-rent
VIII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM DUODETRICESIMUM CAP. XXVIII.
Passivum:
Dominus iperavit, ut servus teneretur et verberaretur, deinde ut 200
vinciretur et includeretur. includeretur. Dominus iperavit, ut servi tenerentur et verberarentur, deinde ut vincirentur et includerentur. includerentur. ‘Verberaretur ‘Verberaretur,, verberarentur’, ‘teneretur, ‘teneretur, tenerentur’, ‘includeretur, ‘includeretur, includerentur’, ‘vinciretur, vincirentur’ coiunctivi passivi sunt temporis
205
praeteriti. Passivum: Passivum: –retur, –retur, –rentur. –rentur. Medus: “Salvus sum. Neptunus curavit, ne ego a praedonibus necarer neve fluctibus mergerer.” Lydia: “Noli arbitrari Neptunum curavisse, ne tu necareris neve mergereris. Nemo nisi Christus curavit, ne nos a praedonibus necaremur neve fluctibus mergeremur.” Gubernator:
210
“Ego navem bene gubernando curavi, ne vos necaremini neve mergeremini!”
215
Singularis:
Pluralis:
Persona prima:
-rer
-remur
Persona secunda:
-reris
-remini
Persona tertia:
-retur
-rentur
IX
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNDETRICESIMUM CAP. XXIX.
A RION
Multae naves multi-que nautae prope cotidie fluctibus pereunt. In
5
fundo maris plurimae naves mersae iacent. Nautae vero nullis periculis a navigando deterrentur I . “Navigare necesse est”, aiunt nautae, et mercatores, qui ipsi pericula maris adire non audent, haec verba II
adiungunt : “Vivere non est necesse!” Mercatores, qui merces suas 10
magni aestimare solent, vitam nautarum parvi aestimant! Neque vero omnes mercatores domi remanentIII , cum merces eorum per maria vehuntur. Nonnulli IV in terras longinquas navigant, quod merces pretiosas nautis credere nolunt, sicut mercator ille Romanus, qui eadem nave vehitur qua Medus et Lydia. Ille laetus Ostia profectus
15
est cum mercibus pretiosis, quas omni pecunia sua in Italia emerat eo consilio, ut eas maiore pretio in Graecia venderet. Ita mercator se magnum lucrum facturum esse sperabat. Iam vero ea spes
V
omnis
periit VI, nam in fundo maris sunt merces pretiosae, in quibus omnem spem posuerat. Subito mercator ex divitissimo pauperrimus factus est. 20
Non mirum est eum tristissimum tristissimum esse. esse. Mercator ad gubernatorem accedens multis cum lacrimis queritur: “Heu, me miserum! Omnia, quae possidebam, iam in fundo maris sunt. Quid faciam? Quid sperem? Quomodo uxorem et liberos alam? Ne as I
De-terrere ad-iungere III re-manere IV nonnulli = haud pauci, satis multi V spes = id quod speratur VI perire VII as = quarta pars sestertii, nummus minimus II
I
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNDETRICESIMUM CAP. XXIX.
quidem mihi reliquum est — omnia amisi
VIII
. Heu!”
Gubernator: “Desine queri, mercator! Non enim omnia amisisti, si
25
uxor et liberi tui salvi sunt. Nonne liberos pluris aestimas quam merces istas? Divitas amittere triste est, at multo tristius liberos amittere. Neque divitiae solae efficiunt, ut homines beati sint.” Talibus verbis nauta mercatorem miserum consolari conatur, sed 30
frustra, nam ille protinus
IX
“Noli tu me consolari”, inquit, “qui ipse
imperavisti, ut merces meae in mare iacerentur.” Gubernator: “Iactura mercium navis servata est.” Mercator: “Recte dicis: merces meae in mare proiectae sunt, it navis tua salva esset.” Gubernator: “Merces eo consilio proiecimus, ut nos omnes salvi
35
essemus. Iactura mercium non solum navis, sed etiam vita omnium nostrum servata est. Merces quidem perierunt, at nemo nostrum
X
periit.
Ergo laetare una nobiscum XI te vitam non amisisse simul cum mercibus. Homines felices sumus omnes.” Gubernator mercatorem miserum non 40
consolatur tantum, sed etiam monet, ut laetus sit. “Vos quidem felices estis”, inquit ille, “nemo enim vestrum XII assem amisit. Mirum non est vos laetari. At nolite me monere, ut laetus sum, postquam omnia mihi eripuistis! XIII Laetitia vestra me non afficit. Gubernator: “Nec quisquam nostrum tristitia tua afficitur. Semper
45
gaudeo, cum de liberis meis cogito, qui laetitia salire solent, cum patrem e navigatione periculosa salvum redire vident.”
VIII
amittere protinus = statim X nemo nostrum = nemo ex nobis XI nobis-cum = cum nobis XII nemo vestrum = nemo ex vobis XIII eripere < e-rapere IX
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNDETRICESIMUM CAP. XXIX.
Mercator: “Ego quoque liberos meos amo nec eos dolore afficere volo. Sed quomodo vivamus sine pecunia? Quomodo cibum et vestem emam infantibus meis parvulis? O, di XIV immortales! Reddite mihi 50
merces!” Mercator deos precatur, ut sibi merces reddant. Gubernator: “Frustra precaris, ut res amissae tibi reddantur.” Mercator: “Quid ergo faciam? Ipse de nave saliam an in eadem nave maneam vobiscum
XV
?” Homo perturbatus
XVI
se interrogat, utrum in
mare saliat an in nave remaneat. “Sali modo!” nquit gubernator, “Nemo nostrum te prohibebit. At
55
certe non tam felix eris quam Arion ille, qui delphino servatus est.” Mercator, qui Arionem ignorat, “Arion?” inquit, “Quisnam est ille? Ne nomen quidem mihi notum XVII est.” Gubernator: “Fabulam de Arione ignoras? O, quam ignarus 60
XVIII
es! Arion, vir nobilis, qui in insula Lesbo natus est, tam pulchre voce et fidibus canebat, ut alter Orpheus appellaretur. An tam ignarus es, ut etiam Orpheus tibi ignotus sit?” Mercator: “Minime vero. Orpheus quidem omniubus notus est. Ille enim fidicem XIX nobilissimus fuit, qui tanta arte fidibus canebat, ut
65
bestiae ferae, naturam suam oblitae, accederent, ut eum canentem audirent, ac fluvii rapidi consisterent, ne cantum eius strepitu suo turbarent. Orpheus etiam ad inferos descendit, ut coniugem suam mortuam inde XX reduceret... Sed perge narrare de Arione.” Gubernator, cum omnes cupidos audiendi videat, hanc fabulam XIV
di = dii vobis-cum = cum vobis XVI per-turbatus = valde turbatus XVII nomen mihi notum est = nomen novi XVIII ignarus = ignorans XIX fidicem = qui fidibus canit XX inde = illinc XV
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNDETRICESIMUM CAP. XXIX.
70
narrat: “Cum Arios, nobilissimus sui temporis fidicen, ab Italia ad Graeciam navigaret magnas-que divitias secum in nave haberet, nautae pauperes,
qui
homini
diviti
invidebantXXI,
eum
interficere XXII
constituerunt. Ille igitur, cum vitam suam in periculo esse intellegeret, 75
pecuniam ceteras-que ceteras-que res suas nautis dedit, atque hoc solum solum eos oravit, ut sibi ipsi parcerent XXIII. “Ecce”, inquit, “omnia, quae possideo, vestra iam sunt. Ergo opus non est vitam quoque mihi eripere. Divitas meas habete — parcite vitae! Permittite mihi in patriam reverti! Id solum precor. Audite preces meas!” XXIV “Nautae precibus lacrimis-que eius ita permoti XXV sunt, ut manus
80
quidem ab eo abstinerent mare desiliret!
XXVI
. Sed tamen imperaverunt, ut protinus in
XXVII
“Tum homo territus, cum iam de vita desperaret, hoc unum oravit, ut sibi permitterent, ut veste ornata indutus fides prehenderet et ante 85
mortem carmen caneret. Id nautae, cupidi vocem eius pulcherrimam audiendi, ei permiserunt. Ille igitur veste, quam pretiosissimam habebat, indutus fides prehendit et in summa puppi stans carmen alta voce ad fides cecinit. Sicut Orpheus cantu suo feras silvarum ad se alliciebat, ita tunc Arion canendo pisces maris ad navem allexit. At subito, antequam
90
carminis finem fecit, in mare desiluit. “Tum vero nova et mira res accidisse narratur: delphinus enim, cantu allectus, repente hominem natantem dorso sustulit eum-que ita super fluctus sublatum vexit et brevi in litore Graeciae exposuit. XXI
invidere = inimicum esse propter bonum alienum interficere = necare XXIII alicui parcere = aliquem non interficere XXIV preces meae = id quod precor XXV per-movere XXVI abstinere < abs-tenere (abs = ab) XXII
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNDETRICESIMUM CAP. XXIX.
“Inde Arion protinus Corinthum petivit, ubi ad regem, amicum 95
suum, accessit talis, qualis delphino vectus erat, ei-que omnem rem, sicut acciderat, narravit. Rex initio parum XXVIII haec credidit et Arionem velut hominem falsum retineri iussit. Sed postquam nautae Corinthum venerunt, rex eos ad sese
XXIX
arcessitos interrogavit, num scirent, ubi
esset Arion et quid faceret. Illi responderunt eum in Italia beate vivere, 100
aures animos-que hominum cantu suo delectare magnum-que lucrum facere. Cum haec falsa narrarent, Arion repente cum fidibus et ornamentis, cum quibus sese in mare proiecerat, iis apparuit. XXX Nautae perturbati, cum eum, quem in fundo maris fluctibus opertum iacere putaverant, ita subito vivum apparere viderent, protinus maleficiumXXXI
105
suum confessi sunt. Praetera in nave eorum omnis pecunia Arionis inventa est. Rex igitur pecuniam ereptam Arioni reddidit, atque nautas ad mortem duci iussit. “Eo loco, quo delphinus Arionem exposuerat, signum fidicinis in dorso delphini sedentis locatum est.” Omnes narrationem de Arione silentio audiverunt. Iam Medus
110
gubernatorem interrogat: “Num hanc fabulam veram esse putas? Certe non minus miriabilis mihi videtur, quam ea, quae narratur de Christo super mare ambulante.” Ad hoc gubernator “Etsi notum est”, inquit, “nonnullos homines 115
delphinis vectos esse, ego hanc fabulam haud magis credo quam illam. Sed tamen delector fabula de felici salute Arionis, nam sicut ille mirum in modum
XXXII
servatus est, cum iam de salute desperaret, ita homines
XXVII
desilire < de-salire parum ): haud XXIX sese = se XXX apparere = in conspectum venire XXXI maleficium = malum factum XXXII miro in modum = miro modo
XXVIII
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNDETRICESIMUM CAP. XXIX.
nonumquam
XXXIII
contra spem e maximis periculis eripiuntur. Hac fabula
monemur, ut semper bono animo simus neve umquam de salute 120
desperemus. Dum anima XXXIV est, spes est.” Haec verba denique mercatorem pertubatum aliquid consolari videntur. Tum vero Lydia ad Medum conversa “Nondum respondisti”, inquit, “ad id quod modo te interrogavi de ea pecunia, qua hunc anulum
125
emisti. Interrogavi enim, num tua esset ea pecunia.” Ita repente interrogatus Medus, qui Lydiam eius rei oblitam esse putaverat, se pecuniam pecuniam e crumena domini sumpsisse sumpsisse confitetur. Hoc audiens Lydia protinus exclamat: “O, Mede! Fur es! Iam me pudet te, furem improbissimum, improbissimum, amavisse!” amavisse!” At Medus “Noli”, inquit, “me furem appellare, mea Lydia.
130
Dominus enim magnam pecuniam mihi debebat pro opere meo. Pecuniam debitam sumere furtum non est.” Lydia contra dicere vult, sed Medus continuo haec adiungit: “Nec omnes nummos, qui in crumena inerat, sumpsi. Ex centum sestertiis 135
nonaginta tantum dempsi. XXXV” Lydia: “Furtum fecisti, Mede! Frustra te excusare conaris. Tam grave est maleficium tuum, ut nullo modo excusari possit.” Medus: “Si furtum feci, tua causa id feci. Eo enim consilio pecuniam domini sumpsi, ut donum pretiosum tibi emerem. Num hoc
140
maleficium esse tibi videtur?” Lydia: “Facile est aliena pecunia dona pretiosa emere. Tale donum
XXXIII
non-nunquam = haud raro, satis saepe anima ) : vita XXXV demere = sumere (ex aliqua re)
XXXIV
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNDETRICESIMUM CAP. XXIX.
me non delectat. Hunc anulum iam gerere nolo. In mare eum abiciam!XXXVI” Hoc dicens Lydia anulum de digito demit, sed gubernator protinus 145
brachium eius prehendit. Simul Medus anulum e manu Lydiae lapsum capit.XXXVII Lydia irata exclamat: “Abstine manum, gubernator! Mitte me!” Gubernator Lydiam mittit et “Noli stulte agere XXXVIII!” inquit, “Nemo umquam tibi anulum ita abiectum reddet. Nec enim tam felix eris
150
quam Polycrates tyrannus, cuius anulus pretiosissimus, quem ipse in mare abiecerat, postea mirum in modum inventus est — non in fundo maris, sed in stomacho piscis!” Lydia: “Cur ille tyrannus anulum suum abiecit?” Gubernator: “Polycrates anulum in mare abiecti, quia sese nimis
155
felicem esse putabat. Nihil mali umquam ei acciderat ac tanta erat potestas eius, tanta gloria tantae-que divitate, ut non solum alii tyranni, sed etiam di immortales ei inviderent. Tum amicus eius, rex Aegypti, cum felicitatem atque gloriam eius ingentem videret, tyranno persuasut, ut iactuaram faceret eius rei, qua maxime omnium delectaretur. Tyrannus
160
igitur navem conscendit atque anulum, quem pretiosissimum habebat, in fluctus abiecit. “Paucis post diebus piscator aliquis in eodem mari magnum piscem cepit, qui tam formosus erat, ut piscator eum non venderet, sed tyranno donum traderet. Sed antequam piscis ad mensam tyranni allatus
165
est, servi laeti domino suo anulum attulerunt, quem in stomacho piscis inventum esse dixerunt. Polycrates, cum anulum suum cognosceret, XXXVI
ab-icere (ab-iicere) < ab-iacere capere = prehendere XXXVIII agere = aliquid facere XXXVII
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNDETRICESIMUM CAP. XXIX.
maxima laetitia afficiebatur. Tum epistulam ad regem Aegypti scripsit, in qua amico suo narravit anulum suum in mare abiectum inventum esse in pisce in eodem mari capto.” capto.” Medus: “Nemo umquam eo tyranno beatior fuit!”
170
Gubernator: “Noli quemquam
XXXIX
ante mortem beatum dicere!
Hoc nos docet fortuna illius tyranni. Polycrates enim paulo post ab inimico suo, qui eum falsis promissis in Asiam allexerat, terribilem in modum interfectus est. Ita nonnumquam vita beata morte miserrima 175
finitur. Varia quidem est hominum fortuna, sed prudens et bonam et malam fortunam aequo animo fert.” Dum gubernator loquitur, altera navis procul in mari apparet. Mercator gubernatorem apprehendit et “Desine loqui!” inquit, “Cura negotium tuum! Quin prospicis? Vides-ne navem illam velocissimam,
180
quae a septentrionibus nobis appropinquat XL?” “Per deo inmortales!” inquit gubernator, cum primum navem appropinquantem prospexit, “Illa navis nos persequitur. Certe navis praedonum est. Omnia vela vela date, nautae!” Quamquam vero ventus secundus est, navis velis solis non tam
185
velociter vehitur quam ante tempestatem, nam vela vento rapido graviter scissa sunt. Gubernator igitur imperat, ut navis remis agatur. Mox remis velis-que navis vehitur quam velocissime potest, sed tamen altera navis, cuius remi velut alae ingentes sursum deorsum moventur, magis magis-que appropinquat. Gubernator perterritus exclamat: “O, di boni! Quid faciamus?
190
Brevi praedones hic erunt.”
XXXIX XL
quemquam = ullum hominem appropinquare = prope venire
VIII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNDETRICESIMUM CAP. XXIX.
Tum mercator, cum gubernator pallidum et trementem videat, “Noli desperare!” inquit, “Spes est, dum anima est.”
GRAMMATICA LATINA
195
Coniunctivus verbi ‘esse’. Tempus praesens. pra esens.
Marcus discipulus piger est, Sextus et Titus discipuli industrii sunt. Magister igitur Marcum monet, ut industrius sit, sed haud necesse 200
est Sextum et Titum monere, ut industrii sint. Indicativus: est, sunt. Coniunctivus: sit, sint. Marcus: “Magister cotidie me monet, ut industrius sim, at nunquam vos monet, ut industrii sitis, etsi vos tam pigri estis quam ego sum!” Sextus: “Nos pigri non sumus, ergo haud necesse est nos monere,
205
ut industrius simus. Tu vero discipulus piger es, itaque magister te monet, ut industrius sis.”
210
Singularis:
Pluralis:
Persona prima:
sim
simus
Persona secunda:
sis
sitis
Persona tertia:
sit
sint
Tempus praeteritum:
Marcus discipulus piger erat, Sextus et Titum discipuli industrii erant. Magister igitur Marcum monuit, ut industrius esset, sed haud necesse erat Sextum et Titum monere, ut industrii essent. 215
Indicativus: erat, erant. Coniunctivus: esset, essent. Marcus “Heri magister me monuit, ut industruis essem, nec vero
IX
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNDETRICESIMUM CAP. XXIX.
vos monuit, ut industrii essetis, etsi vos tam pigri eratis quam ego eram!” Sextus: “Nos pigris non eramus, ergo haud necesse erat nos monere, ut industrii essemus. Tu vero discipulus piger eras, itaque megister te 220
monuit, ut industrius esses.” Singularis:
Pluralis:
Persona prima:
essem
essemus
Persona secunda:
esses
essetis
Persona tertia:
esset
essent
X
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM TRICESIMUM CAP. XXX.
C ONVIVIUM
Ex agris reversus Iulius continuo balneum petit, id est locus, ubi
5
corpus lavatur. Dominus primum aqua tepida, tum calida, denique frigida lavatur. Dum Iulius vestem novam induit, Cornelius et Orontes, amici et hospites eius, cum uxoribus Fabia et Paula ad villam veniunt, hospites 10
sunt amici, quorum alter alterum semper bene recipit in domum suam. Numquam hospes hospiti hospiti ianuam claudit, etiam etiam si inexspectatus inexspectatus venit. Hodie autem hospites Iulii exspectati veniunt, nam Iulius eos invitavit ad cenam. Cena est cibus, quem Romani circiter hora decima sumunt. Aemilia in atrium intrans hospites salutat et maritum suum tardum
15
I
excusat: “Iulius tarde ex agris revertit hodie, quod nimis diu ambulavit. Ergo nondum e balneo exiit. Sed brevi lavatus erit.” Tum Iulius lavatus et nova veste indutus intrat et amicos suos salvere iubet II : “Salvete, amici! Gaudeo vos omnes iam hic adesse. Quare 20
tam raro te video, mi Corneli?” Cornelius: “Nonnumquam te visere
III
volui, neque adhuc urbem
relinquere potui prae multis et magnis negotiis meis. Nunc demum, IV V
postquam heri Roma ad villam Tusculanam redii, paulum requiescere I
Diu = per longum tempus Salvere iubere = salutare III Aliquem visere = in domum alicuis venire IV Demum = denique, non antea. V Re-quiescere II
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM TRICESIMUM CAP. XXX.
possum atque amicos visere. Post Post tanta negotia magis quam umquam umquam otio 25
fruor.” Iulius: “Tune quoque Roma venis, Oronte?” VI
Orontes: “Nuper longum iter
per Italiam et per Graeciam feci.
Idibus Maiis demum ex itinere Romam reverti, unde hodie venio.” Iulio: “Ego res novas audire cupio. Certe vos mihi aliquid de rebus 30
urbanis novissimis nuntiabitis
VII
.”
Cornelius: “Et tu nobis aliquid de rebus rusticis narrabis ut agricola prudens et diligensVIII.” Iulius frontem contrahens “Agricola,” inquit, “ipse non sum, sed multis agricolis praesum ac diligenter curo, ut coloni agros meos bene 35
colant.” Orontes, qui vita rustica non fruitur, “Prudenter facis”, inquit, “quod agros ipse non colis. Si necesse est in agris laborare, vita rustica non iucundaIX, sed molesta est.” Iulius: “De rebus rusticis urbanisque colloquemur inter cenam.
40
Primum omnium cenabimus. Iam quique circiter horas cibum non tango. Stomachus mihi contrahitur propter famem.” Cornelius: “Quinque horae nihil est. Homo dies quinque cibo carere potest, nec tamen fame moritur.” Iulius: “Equidem X tam diu famem ferre non possum. Quinque
45
horas cibo caruisse iam molestum est. Magnum malum est fames.” Cornelius: “Id non nego, sed multo molestior est sitis, qua lingua VI
Iter < ire. Unum iter, duo itinera Nuntiare = novam rem narrare VIII Diligens = qui omnia bene curat IX Iucunda = qui delectat X Equidem = ego quidem VII
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM TRICESIMUM CAP. XXX.
sicca contrahitur. Sine cibo diu vivere possumus, sine aqua paulisper XI tantum.” Orontes ridens “Equidem,” inquit, “sine aqua iucunde vivere 50
possum, sine vino non item! item! Magnum bonum est vinus.” Cornelius: “Nemo negat vinum aqua iucundius esse, sed tamen aquam bibere malo quam sitim pati. Num tu sitim perferre
XII
mavis quam
aquam bibere?” Orontes: “Melius quidem est aquam bibere quam siti perire. Ex 55
malis minimum eligere oportet. Nec vero iucunde vivo, nisi cotidie bono vino fruor. In itinere semper optimum vinum mecum fero.” Cornelius: “Non vivimus, ut edamus et bibamus, sed edimus et bibimus, ut vivamus.” Tum Aemilia “Necesse est”, inquit, “famem et sitim paulisper
60
ferre, dum cibus conquitur et triclinum ornatur.” Servus, cuius negotium est cibum conquere atque cenam parare in culina, coquus appellatur. Alii servi cibum paratum e culina in triclinum portant. In triclino est parva mensa, quae tribus lectis cingitur, quorum unus lectus summus vocatur, alter lectus medius, tertius lectus imus. Ante
65
conviviumXIII servi triclinum floribus exornant atque vestes pretiosas super lectos sternunt. Neque enim in sellis sedentes cenant Romani, sed in lectis cubantes. Quot convivae
XIV
in singulis lectis cubant? In singulis
lectis aut singuli aut bibi aut terni convivae accubare solent. Cum igitur paucissimi convivae adsunt, non pauciores sunt quam tres, cum plurimi, 70
non plures quam novem — nam ter terni sunt novem. Ergo numerus convivarum neque maior esse solet quam Musarum neque minor quam XI
Paulisper = per brevis tempus Per-ferre = ferre (usque ad finem) XIII Convivium = cena, quae cum amicis sumitur XII
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM TRICESIMUM CAP. XXX.
Gratiarum. Musae enim sunt novem deae, Iovis filiae, quae singulis artibus praesunt. Gratiae sunt tres deae pulcherrimae, quae Venerem comitantur. Iulius: “Hora decima est. Cena iam pridem XV parata esse debiut!
75
Nimis tardusXVI est ille coquus!” Aemilia: “Tuumne hoc negotium est an meum? Uter nostrum in culina praeest? Nondum hora decima est, nec igitur tardum est. Patiens esto! Cenabimus, cum primum coquus cenam paraverit et servi triclinum 80
diligenter ornaverit. Paulisper exspecta! Triclinum brevi ornatum erit.” Iulius frontem Aemiliae contractum videns “Profecto”, inquit, “tibi parebimus, domina! Patienter exspectabimus nec quisquam nostrum ante in triclinum intrabit, quam tu imperaveris.” Tandem puer in atrium intrans cenam paratam esse nuntiat.
85
“Intremus in triclinum”, inquit Iulius, atque convivae laeti in triclinum floribus et vestibus pulcherrimis exornatum intrant. Rosae, lilia multaque alia florum genera in mensa sparsa sunt inter vasa et pocula magnifica ex argento facta, nihil enim nisi ea materia pretiosa mensae viri nobilis convenit. Argentum quidem minus pretiosum est quam aurum, neque
90
vero quisquam ex vasis aureis cenat nisi homines divitissimi atque gloriosi sicut reges barbari. Iulius, dominus convivii, cum Aemilia in lecto medio accumbit, in aliis duobus lectis bini convivae accumbunt: Cornelius et Fabia in lecto summo ad sinistram Iulii, Orontes et Paula ad dextram Aemiliae in lecto
95
imo. Tum demum incipit convivium. Primum ova convivis apponuntur, deinde pisces cum variis herbis, XIV
Conviva = is qui in convivio adest Pridem = multo ante XVI Tardus velox XV
↔
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM TRICESIMUM CAP. XXX.
tum caro porci, quem Iulius ipse e grege elegit, denique varia genera malorum. Cibus optimus est atque omnibus convivis placet, maxime autem laudatur caro. “Haec caro mihi valde placet”, inquit Fabia, cum primum carnem
100
gustavit, “Coques vester sane XVII negotium suum scit.” “Ego coquum non laudo”, inquit Orontes et salem carni aspergit,
XVIII
“qui sale non utitur! Optima quidem est caro, sed sale caret,
neque caro sine sale mihi placet.” Orontes semper in conviviis multum 105
salis cibo suo aspergit, ut sitim suam augeat! Sal est materia alba, quae in maribus et in montibus invenitur. Simul servi vinum et calidam XIX in pocula fundunt. Romani enim vino aqua miscent, neque vinum merum bibere solent. Solus Orontes, qui vinum mixtum et tepidum non amat, merum potat XX, neque vero is
110
Romanus, sed Graecus est atque libertinus. Qui antea servus fuit et liber factus est, libertinus apellatur. Libertini in lecto imo infra dominum convivii accubant. Dominus convivii poculum suum tollens “Ergo bibamus!” inquit, “Hoc vinum factum est ex optimis uvis mearum vinearum. Nec vinum
115
meum peius esse mihi videtur quam vinum illud Falernum, quod vinum Italiae optimum habetur.” Vinum Falernum provenit ex parte Campaniae, quae ager Falernus dicitur. Statim Cornelius “Sane optimum”, inquit, “est vinum tuum, etiam melius quam Falernum.” “Sane ita est”, inquit Fabia, nam ea omnibus de rebus idem sentit
120
quod maritus — ut bona uxor. XVII
Sane = certe Aspergere < ad-spargere XIX Calida = aqua calida
XVIII
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM TRICESIMUM CAP. XXX.
At Paula vinum gustans os contrahit et “Hoc vinum”, inquit, “nimis amarum est. Os mihi contrahitur. Ego vinum dulce amo, semper vinum melle misceo.” Statim servus mel apportat, quod Paula in poculum suum fundit.
125
Mel est cibus dulcissimus, quem apes industrii ex floribus quaerunt. Romani vinum suum, si amarum est, melle miscere solent. Nihil enim melle dulcius est. Iulius: “Idem non omnibus placet. Omnes scimus Paulam res 130
dulces amare. Sed quidnam tu sentis, Oronte? Utrum vini genus melius esse tibi videtur, Falernum an Albanum?” “Ego”, inquit Orontes, “sententiam meam non ante dicam, quam utrumque gustavero.” Ad hoc Iulius: “Recte me mones”, inquit, “unum vini genus parum
135
esse in bona mensa. Profecto utrumque gustabis. — Heus, puer! Apporta nobis Falernum, quod optimum habeo. — Tum demum hoc vinum cum illo comparare poterimus, cum utrumque gustaverimus. Ergo pocula exhaurite,XXI amici! Cum primum meum vinum potaveritis, Falernum potabitis.” Poculum Orontis primum Falerno impletur, nam ille iam pridem
140
poculum suum exhausit. Deinde puer vinum Falernum in pocula ceterorum convivarum fundit. Omnes, postquam vinum gustaverunt, idem sententiunt: vinum Falernum multo melius esse vino Iulii! XXII
Cornelius et Orontes inter se aspiciunt, neuter 145
eorum sententiam suam
aperte dicere audet. Tum Orontes sic incipit: “Nescio, utrum genus melius sit. Dulcius XX
Potare = multum bibere Exhaurire implere XXII Neuter = nemo ex duobus, nemo ex pluribus
XXI
↔
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM TRICESIMUM CAP. XXX.
quidem est vinum Falernum...” Sed Cornelius “Utrumque vinum”, inquit, “aeque bonum est. Neutrum mihi melius melius esse videtur.” 150
GRAMMATICA LATINA Tempora verbi. Futurum exactum.
Magister discipulum laudabit, si pulchre recitaverit. 155
‘Laudabit’ tempus futurum est. ‘Recitaverit’ tempus futurum exactum est (exactum = perfectum). Futurum exactum desinit in –erit, quod ad infinitivum perfecti sin –isse adiuguntur. adiuguntur. Exempla: 1. recitav-isse: recitav-erit. 2. paru-isse: paru-erit. 3.
160
scrips-isse: scrips-erit. 4. audiv-isse: audiv-erit. Mox magister aliquid recitabit, deinde Marcus in tabula sua scribet id quod magister recitaverit. Nisi discipulus magistrum recitantem diligenter audiverit, recte scribere non poterit. Postea Marcus id quod scripserit magistro recitabit. Discipulus laudabitur, si magistro paruerit
165
atque industrius fuerit. Magister librum sumit et “Ex hoc libro”, inquit, “recitabo aliquid, quod tu deinde scribes, Marce. Nisi bene audiveris, recte scribere non poteris. Postea, cum omnia diligenter scripseris, ipse recitabis.” Marcus: “Quid mihi dabis, magister, si tibi paruero atque industrius fuero?”
170
Mgister: “Nihil sabe dabo! At te verberabo, si piger fueris nec mihi parueris!” Marcus: “Nonne laudabor, si diligenter audivero, recto scripsero, pulchre recitavero?” Magister: “Si pulchre recitaveris,
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM TRICESIMUM CAP. XXX.
laudaberis.” Mos magister aliquid recitabit, quod discipuli deinde in tabulis 175
suis scribent. Nisi magistrum recitantem diligenter audiverint, discipuli recte scribere non poterunt. Postea id quod scripserint magistro recitabunt. Discipuli laudabuntur, si magistro paruerint et pulchre recitaverint et industrii fuerint. Magister librum sumit et “Ex hoc libro”, inquit, “recitabo aliquid,
180
quod vos deinde scribetis. Nisi bene audiveritis, recte scribere non poteritis. Postea, cum omnia diligenter scripseritis, ipsi recitabitis.” Marcus: “Quid nobis dabis, magister, si tibi paruerimus atque industrii fuerimus?” Magister: “Nihil sane dabo! At vos verberabo, si pigri fueritis nec mihi parueritis!” Marcus: “Nonne laudabimur, si diligenter
185
audiverimus, recte scripserimus, pulchre recitaverimus?” Magister: “Si pulcher recitaveritis, recitaveritis, laudabimini.”
190
Singularis:
Pluralis:
Persona prima:
-ero
-erimus
Persona secunda:
-eris
-eritis
Persona tertia:
-erit
-erint
Pasivum:
Aemilia gaudebit, si Marcus a magistro laudatus erit ( = si magister Marcum laudaverit). Aemilia: Industrius esto, Marce! Laeta ero, si a magistro laudatus 195
eris.” Marcus: “Quid mihi dabis, si laudatus ero?” Aemilia gaudebit, si Marcus et Quintus a magistro laudati erunt. Aemilia: “Industrii estote, pueri! Laeta ero, si a magistro laudati eritis.” Marcus: “Quid nobis dabis, si laudati erimus?”
VIII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM TRICESIMUM CAP. XXX.
200
Singularis:
Pluralis:
Persona prima:
laudatus ero
laudati erimus
Persona secunda:
laudatus eris
laudati eritis
Persona tertia:
laudatus erit
laudati erunt
IX
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNUM ET TRICESIMUM CAP. XXXI.
I N T E R P O C U L A
Non solum de cibo et potioneI est sermo convivarum. Iulius
5
hospites suos de rebus urbanis interrogat: “Quid novi ex urbe? Octo dies iam sunt, cum Romae non fui, nec quisquam interea mihi epistulam inde II III misit. Ob eam rem nec ipse praesens nec absens per litteras quidquam
cognovi de eo, quod nuper Romae factum est.” Aemilia: “Nemo tibi quidquam scribet de rebus urbanis, nisi prius
10
ipse epistulam scripseris.” Iulius: “Ego nullam epistulam prius scribam, quam aliquis mihi epistulam scripserit.” Tum Aemilia ridens “Ergo”, inquit, “nec Roma nec aliunde IV 15
ullam epistulam accipies, nisi filius tuus rursus in schola dormiverit ac piger fuerit, sicut hodie fuit! Tum certe alteram epistulam a magistro eius accipies.” Orontes: “Opus non est epistulas exspectare, nam facile aliquid novi per nuntios V cognoscere potes. Quin servum aliquem Romam
20
mittis?” Iulius: “Servi mali nuntii sunt, qui saepe falsa nuntiant. Ego numquam servos meos Romam mitto.”
I
Potio = id quod potatur Ob = propter III Quid-quam = ulla res IV Ali-unde = ex alio loco V Nuntio = id qui aliquid nuntiat II
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNUM ET TRICESIMUM CAP. XXXI.
Cornelius: “Quid? Heri quidam VI ex servis tuis mihi occurrit in via Latina. Faciem eius recognovi, nam saepe eum vidi apud te.” Iulius: “Quod nomen ei est?”
25
Cornelius: “Aliquid nomen Graecum, credo. ‘Midas’ fortasse, nec vero certus sum. Semper nomina obliviscor, nam mala memoria mihi est.” Orontes: “Haha! Midas nomen regis est, de quo haec fabula 30
narratur: “In quadam urbe Asiae olim vivebat rex quidam, nomine Midas, qui nihil magis optabat VII quam aurum...” Iulius autem, qui fabulam audite non vult, Orontem interpellat. “Non Midas”, inquit, “sed Medus est nomen cuiusdam servi mei, qui
35
heri...” Orontes vero nullo modo turbatus narrare pergit: “Tum Bacchus deus, qui ob quoddam beneficium regi bene volebat, “Dabo tibi”, inquit, “quidquidVIII optaveris”. Continuo Midas “Ergo da mihi”, inquit, “potestatem quidquid tetigero in aurum mutandi. Hoc solum mihi opto!”
40
Bacchus, etsi regem munusIX pessimum optavisse dolebat, tamen promissum solvit...” Iulius impatients “Tace, Oronte!” inquit, “Omnes illam fabulam novimus.” Sed Aemilia, quae fabulam de Mida rege ignorat, “Quam ob rem”,
45
inquit, “Bacchus id munus pessimum esse existimabat?” Cui Orontes “Stulte interrogas”, inquit, “Midas enim, quamquam VI
Quidam ex servis = unus ex servis Opatre ): cupere VIII Quid-quid = omnis res quae IX Munus = donum VII
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNUM ET TRICESIMUM CAP. XXXI.
et terram et lingnum et ferrum manu tangendo in aurum mutare poterat, fame et siti moriturus erat, cum cibus quoque et potio, simul atque a rege tacta est, aurum fieret. Postremo rex miser manus ad caelum tollens 50
LiberumX oravit, ut sibi munus illud infelix eriperet. Liber igitur ei imperavit, ut in quodam flumine lavaretur. Cuius fluminis aqua, simul atque corpore regis tacta est, colorem aureum accepit.” Iulius: “Nonne fabula tua finita est?” Orontes: “Haec quidem fabula finita est, sed aliam fabulam de
55
eodem rege novi. Aures Midae...” Iulius: “Satis est! Fabulas tuas Graecas audire nolumus. Redeamus ad servum meum. Medus igitur heri e villa mea aufugit magnam pecuniam secum auferens.” auferens.” Cornelius: “Quantam pecuniam abstulit?” Iulius: “Centum circiter sestertios. Atque ego illi servo prae ceteris
60
confidebam! Posthac nulli servo Graeco umquam confidam, nam infidi sunt omnes! In familia mea unum solum servum fidum esse credo...” Hic Aemilia maritum loquentem interpellat et parva voce “St, Iuli!” inquit, “Noli quemquam praesentem laudare!” Iulius Davum conspiciens “Sed ille servus adest”, inquit, “nolo
65
eum laudare praesentem. — Medus autem plane infidissimus omnium est. Profecto eum verberabo atque omnibus modis cruciabo, si eum invenero, priusquam Italiam reliqueri! Nisi pecuniam mihi reddiderit, in cruce figetur! Sed fortasse Italiam iam relinquit.” Cornelius: “Etiam si adhuc Romae latet
70
XI
difficile erit servum
fugitivum in tanta urbe inter tot homines reperire. Romae enim tot servi X XI
Liber = Bacchus Latere = se occultare, occultari
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNUM ET TRICESIMUM CAP. XXXI.
sunt quot homines liberi.” Aemilia: “Fortasse Medus ob amorem mulieris Romam fugit. Medus enim iuvenis est. Quid non agunt XII iuvenes amoris causa? Credo 75
eum apud aliquam puellam Romamam latere.” Orontes: “Ergo numquam reperietur, nam verum est quod dicit Ovidius: “Quot caelum stellas, tot habet tua Roma puellas.” Iulius: “Profecto magnum praemium dabo ei, qui servum meum
80
huc retraxerit sive Roma sive alliunde.” Cornelius:
“Quantum
praemium
dabis?
Certum
praemium
constituere oportet.” Iulius: “Tantam pecuniam dabo, quantam ille servus abstulit.” Orontes: “Centum tantum sestertios? Sane non nimium 85
XIII
praemium promittis!” promittis!” Aemilia maritum suum monet, ut clemens sit: “Noli Medum interficere nec crucicare, si eum inveneris. Clemens esto, mi Iulii! Centum sestertii haud magna pecunia est, ut dicit Orontes.” Iulius: “Quid? Numquid etiam praemium ei dare vis, quia manum
90
abstinuit a margaritis tuis neque gemmas tuas tetigit? Nimis clementes sunt mulieres. Quam facile viris improbissimis ignoscunt XIV! At nostra melior est memoria!” Aemilia: “Nonne hoc dictum novisti: domino severo tot hostes esse, quot servi. Servi enim dominum clementem amant, dominum
95
severum oderunt.” XII
Agunt ): faciunt Nimius = nimis magnus XIV Alicui ignoscere = maleficia alicuius oblivisci
XIII
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNUM ET TRICESIMUM CAP. XXXI.
Iulius: “Servi me timent quidem, nec vero me oderunt. Numquam enim sine causa servum verberavi. Dominus iustus sum. Servus dominum iustum non odit, etiam si dominus severus est. Sane necesse est servos infidos et fugitivos severe punire, nec enim quidquam nisi poena severa 100
eius generis servos a maleficiis deterrere atque in officio tenere potest. Nec quisquam me puniet, si servum meum cruciavero vel etiam interfecero, id enim domino Romano licet. XV Servum alienum necare non licet, ut scriptum est in legibus, nec vero ulla lex dominum vetat servum suum improbum necare.” Cornelius: “Nec ulla lex id permittit. Non idem est permittere ac
105
non vetare. Solo, vir sapiens et iustus, qui Atheniensibus leges scripsit, nullam poenam constituit in parricidas. Numquid ob eam rem existimas civi Atheniensi licere patrem suum occidere?” Iulius: “Ita sane non existimo. At quam ob rem Solo nullam 110
poenam in parricidas constituit? Quia nemo Atheniensis umquam post hominim memoriam patrem suum interfecerat, nec ille vir sapientisimus arbitrabatur quemquam postea tam inhumanum scelus
XVI
facturum esse.
At profecto aliud est patrem suum occidere, aliud servum scelestum morte punire, illud enim foedissimum scelus, hoc supplicium iustum est. 115
Olim patribus familias licebat non solum servos, sed etiam liberos suos interficere, cuius rei exemplum memoratur Titus Manlius Torquatus, qui filium suum interfici iussit, quia contra iussum patris cum hostibus pugnaverat. Sane pater crudelis fuit Manlius, sed eo supplicio severissimo ceteri milites deterrebantur, ne officium desererent.” Aemila: “Notum est illorum temporum homines crudeles fuisse,
120
nec quisquam hodie exemplum sumit ab illo patre crudelissimo.”
XV XVI
Licere = permissum esse Scelus = mágnum maleficium
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNUM ET TRICESIMUM CAP. XXXI.
Orontes: “At etiam nunc patri licet infantem suum in montibus ad bestias feras exponere, exponere, si invalidus esse esse videtur.” Aemilia: “Pater, qui infantem suum exposuit, ipse necandus est! 125
Nonne talis pater tibi tibi videtur cruce dignus esse, Iuli?” Iulius: “Certe pater tam inhumanus severe puniendus est, nam infantes exponere mos barbarus est. Nemo sane tali maleficio ignoscet. At hominem liberum in crucem tollere non est mos Romanorum — illud supplicium in servos constitutum est.” Aemilia: “Ergo is, qui infantem suum ad feras exposuit, ipse ad
130
bestias mittendus est cum aliis hominibus hominibus scelestis!” scelestis!” Orontes: “...et cum Christianis illis, qui quendam XVII hominem Iudaeum velut deum adorant, deos Romanos derident. In conviviis suis etiam sanguinem humanum bibunt, ut rumor est.” Aemilia: “Non omnes rumores, qui de Christianis afferuntur,
135
credendi sunt.” Fabia: “Nec omnes infantes expositi a bestiis vorantur. Alli in silvis ab ipsis bestiis feris aluntur, alii inveniuntur a pastoribus, qui eos cum liberis suis educant...” Orontes: “Sicut Paris, regis Priami filius parvulus, qui a servo
140
regis fido in quodam monte prope Troiam urbem expositus...” At Cornelius “Opus non est”, inquit, “exemplum Graecum afferre, cum nonnullae fabulae narrentur de infantibus Romanis, qui ita mirum in modum servati sunt. Praetera fabulam tuam male narras, non enim fidus 145
fuit servus Priami, nam rex ei imperaverat, ut Paridem interficeret, non exponeret — et quidquid dominus imperavit, servo faciendum est.”
XVII
Quendam < quemdam
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNUM ET TRICESIMUM CAP. XXXI.
Orontes: “Ille servus non puniendus, sed potius laudandus fuit; ita enim Paridem omnium pulcherrimam, a marito abduxit.XVIII” Paula: “Quid ais, Oronte? Num id factum laudandum esse tibi 150
videtur?” Orontes: “Profecto laudandus est ille iuvenis, qui non modo feminam illam pulcherrimam abducere ausus est, sed etiam miles fortissimus fuit, qui et multos alios hostes et ipsum Achillem occidit.” Hic Orontes poculum tollens exclamat: “Vivat quisque vir fortis!
155
Vivant omnes feminae amandae! Gaudeamus atque amemus! Iuvenes sumus sicut Paris, nondum senes sicut Priamus, rex Troianorum, aut Nestor, dux Graecorum, qui centum annos vixit. Quisquis feminas amat, poculum tollat et bibat mecum! Nunc vinum bibendum est!” Orontes non senex, sed iuvenis est. Cornelius: “Tacendum est, non bibendum! Iam nimium bibisti.”
160
Orontes: “Tu vero parum XIX bibisti. Numquam nimium huius meri potare possum. Valeat quisquis vinum bonum amat! Vivat Liber, deus vini! Vivamus omnes atque bibamus! Pocula funditusXX exhauriamus!” Paula: “Iam tace! Satis est! Nonne te puder ita ab ovo usque ad 165
mala loqui? Sane pudendum est!” Orontes autem, simul atque poculum suum funditus exhausit, a Paula ad Aemiliam conversus “Omnes me interpellant”, inquit, “praeter t-te, Aemilia. Tu t-tam p-pulchra es quam Helena...” Aemilia: “...et tu tam rusticus quam Paris, qui inter pastores
170
educatus erat! Numquam mores urbanos didicisti, rustice! Nimium potavisti, ebrius es! es! Abstine manus a me! me! O, quam male educatus educatus es!” XVIII XIX
Ab-ducere Parum nimium ↔
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNUM ET TRICESIMUM CAP. XXXI.
Orontes iterum poculum tollens haec cantat: “Quisquis amat, valeat! Pereat, qui nescit amare! Bis tanto XXI pereat, quisquis amare vetar!” Aemilia: “Carmina tua audire nolo. Ebrius es!”
175
Orontes se ebrium esse negat et aliud carme de femina falsa et infida cantare incipit, sed priusquam finem fecit, sub mensam cadit! Duo servi eum e convivio auferunt atque in cubili collocant. Tum vestes super eum iam dormientem sternunt. 180
GRAMMATICA LATINA Gerundivum.
Discipulus industrius laudandus est, non reprehendus. ‘Laudando’ 185
et
‘reprehendendus’
gerundiva
appelantur.
Gerundivum desinit in –ndus (–endus) et declinatur eodem modo quo ‘longus’ adiectivum: adiectivum: laudandus, laudanda, laudandum, cet. Exempla: Gramatica Latina discenda est. Vocabula Latina diligenter scribenda sunt. Omnia menda corrigenda sunt: litterae, quae desunt,
190
addendae sunt; litterae, quae supersunt, stilo verso delendae sunt. Quidquid magister imperavit, discipulo faciendum est. Respondendum est ad id quod magister interrogavit. Discipulus piger imitandus non est. Vinum amarum bibendum non est. Non omnes fabulae credendae sunt! Dolores patienter perferendi sunt. Theseus Minotaurum, monstrum
195
horrendum occidit, et Ariadnam, feminam amandam, abduxit. XX
Funditus = ad fundum
VIII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM UNUM ET TRICESIMUM CAP. XXXI.
Nunc est bibendum! Dormiendum Dormiendum non est!
XXI
Bis tanto = etiam bis
IX
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM ALTERUM ET TRICESIMUM CAP. XXXII.
A RS POETICA
Dum Orontes dormit, ceteri convivae de multis et variis rebus
5
colloqui pergunt. Inter sermonem fidicines et tibicines dulciter canunt. Iulius et Cornelius de negotiis urbanis, mulieres autem de liberis suis colloquuntur. Fabia Aemiliam iterrogat de valetudine liberorum: “Quomodo valent liberi tui?” Aemila respondet: “Marcus et Iulia bene valent, sed Quintus lecto
10
tenetur.” Fabia: “Numquid gravi morbo affectusI est?” Aemilia: “Certe non gravis est morbus eius: ex pede tantum aegrotat nec febrim habere videtur. Quintus enim heri, cum nidum 15
peteret, de alta arbore cecidit. Mirabilem in modum ex casuII tam periculoso ossibus integris servatus est. Post casum eius medicus statim arcessitus est, qui puerum miserum non sanavit, sed paene necavit! Profecto Quintus non opera medici sanabitur! Adhuc turgidus est pes eius et caput dolet, sed — deo iuvante III — omnis morbus brevi ab eo
20
discedet. Liberine tui bona valetudine utuntur?” Fabia: “Sextus quidem hodie naso turgido atque cruento e schola revertit, quod in itinere cum quibus dam IV pueris improbis, quos nominare non ????? taverat. Praetera optima valetudine utiunt omnes.
I
Morbo affectus = aegrotus Casus < cadere III Deo iuvante = cum deus iuvet, auxilio dei IV Dam = aliqui, aliquid II
I
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM ALTERUM ET TRICESIMUM CAP. XXXII. V
Aemilia: “Spero nasum Sexti brevi sanum fore . Nec vero mirum 25
est eum ab aliis pueris pulsatum esse. Semper enim inter se certant VI pueri, nec idem puer in omni certamine certamine vincit. Marcus autem, autem, si quis eum pulsat, ipse se defendere potest.” Fabia: “Sextus quoque se ipse defendere atque alios pueros vincere potest, dummodo
30
VII
cum singulis certet, nam tam validus ac tam
fortis est filius meus, ut nemo solus eum vincere possit! Nec vero nimis studiosus pugnandi
VIII
est. Sane Sextus studiosior est legendi quam
pugnandi.” Aemilia: “Hoc quidem de Marco dici non potest. Is non litteris studet, sed potius certaminibus!” Hic Cornelius sermonem earum interpellat et “Ego quoque”,
35
inquit, “certaminibus studeo, dummodo alios certantes spectem! Nuper in amphiteatro certamen magnifucum spectavi: plus quam trecenti gladiatores inter se pugnabant. Plerique gladiis et scutis armati erant, pauci retia gerebant...” gerebant...” Aemilia, quae numquam certamen gladiatorum spectavit, a
40
Cornelio quaerit, quomodo gladiatores retibus certent. Cornelius: “Alter gladiator alterum in rete implicare conatur, nam qui reti implicitus est, nec se defendere nec fugere potest, et sine mora interficitur, nisi tam fortiter pugnavit, ut plerique spectatores eum vivere 45
iubeant. Sed hoc raro fit; plerumque
IX
is, qui in certamine victus est,
occiditur — victor vero magno praemio afficitur, dum spectatores delectati clamant et manibus plaudunt. Nec semper inter se certant
V
Fore = futurum esse Certare = pugnare / Certamen = pugna VII Dum-modo ): si modo VIII Studiosus pugnandi ): cupidus pugnandi IX Plerumque = prope semper VI
II
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM ALTERUM ET TRICESIMUM CAP. XXXII.
gladiatores, saepe etiam contra bestias feras, quarum pleraeque sunt leones, pugnant. Nonnumquam gladiator victus a leonibus ferocissimis 50
devoratur.” Iulius: “Nescio utrum gladiatores an leones ferociores sint! Equidem istis certaminibus non studeo. Cursus equorum in circo spectare malo.” Cornelius: “Id quoque me iuvat. Ego et gladiatorum et equorum
55
X
studiosus sum: modo in amphiteatrum, modo in circum eo. Paucis ante diebus in Circum Maximum cursus
XI
spectarum ii, sed unum cursum
tantum spectavi, nam ille iuvenis, cui plerique spectatores favebant XII et victorem fore sperabant, eodem tempore quo ad cursus finem pervenit e curru excidit atque occisus est sive casu ipso sive equis procurrentibus. 60
Illo occiso, coeperunt
XIII
XV
spectatores subito plaudere desierunt atque lugere
XIV
. Pleraeque muliere flebant, cum corpus eius mortuum e
circo efferri viderent, atque etiam viri lacrimas vix retinebant. Postea ego cum multis aliis circum reliqui.” Iulius: “Mihi vero beatus videtur ille iuvenis, qui eodem tempore 65
tot hominibus plaudentibusXVI vicit ac tot hominibus lugentibus mortuus est!” Inter hunc sermonem triclinum obscurum esse incipit, quod sol iam occidit. Servi igitur lucernas, quae in triclino sunt, accendunt, ne in tenebris cenent convivae. In triclino plurimae lucernae insunt, quarum
70
luce omnia clare illustrantur.
X
Modo… modo = tum… tum Cursus < currere XII Favere = bene vollere XIII Illo occiso = post quam ille occisus est XIV Lugere = maerere XV Incipere, coepisse, coeptum esse XVI tot hominibus plaudentibus (abl.) = dum tot homines plaudunt XI
III
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM ALTERUM ET TRICESIMUM CAP. XXXII.
Lucernis accensis
XVII
“Si quis,” inquit Iulius, “carmina recitare
vult, iam tempus est. Orontes iam exemplum nobis dedit.” Aemila: “Quidnam est illud carmen amatorium, quod Orontes cantare coepit?” Cornelius: “Aliquod carmen ab Ovidio scriptum puto. Ille poeta
75
multa carmina amatoria scripsit, inter alia libros illos, qui “Ars amatoria” inscribuntur.” Tum Iulius, qui artis poeticae studiosissimus est, “Ego”, inquit, “memoria teneo carmen illud, quod Ovidius ad amicam suam iuxta se in 80
circo sedentem scripsit. Audite: Non ego nobilium sedeo studiosus studiosus equorum; cui tamen ipsa faves,
vincat ut ille, precor.
XVIII
Ut loquerer tecum, veni, tecumque sederem, ne tibi non notus,
quem facis, esset amor.
“Ego quoque,” inquit Cornelius, “carmen Ovidii e memoria dicere
85
possum. Ecce sex versus de puella amore accensa, quae poetam industrium prohibebat, ne de rebus maioribus atque gravioribus versus scriberet: Saepe meae “Tandem”, dixi, “discede!” puellae — in gremioXIX sedit
90
protinus illa meo!
Saepe “Pudet” dixi. Lacrimis vix illa retentis “Me miseram, iam te”,
dixit, “amare pudet?”
Implicuitque suos circum mea colla XX lacertosXXI XVII
Lucernis accensis (abl.) = postquam lucernae accensae sunt. Tamen precor, ut ille, cui ipsa faves, vincat XIX Gremio = genua sendentis
XVIII
IV
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM ALTERUM ET TRICESIMUM CAP. XXXII.
Et, quae me perdunt,
oscula mille dedit!”
Fabia: “Omnes viri versus istius poetae discunt. Me vero multo
95
magis iuvant carmina bella, quae Catullus poeta ad Lesbiam, amicam suam bellissimam, scripsit. Rogo te, Iuli, ut aliqua carmina Catulli nobis recites.” Ita rogatus Iulius librum Catulli apportari iubet et “Bellissima 100
quidem”, inquit, “sed improba et infida erat Lesbia, quae Catullum suum saepe fallebat, hoc plane apparet ex carminibus eius.” Libro Catulli apportato “Incipiam”, inquit Iulius, “a carmine illo, quo poeta mortem passeris, quem Lesbia in deliciis XXII habuerat, luget: Lugere, o Veneres Cupidinesque et quantum est hominum venustiorum!
105
Passer mortus est meae puellae, passer, deliciae meae puellae, quem plus illa oculis suis amabat; nam mellitus erat suamque norat
XXIII
ipsam tam bene quam puella matrem,
110
nec sese a gremio illius movebat, sed circumsiliens modo huc modo illuc ad solam dominarr. usque pipiabat. Qui nunc it per iter tenebricosum illuc, unde negant redire quemquam.
115
XX
Colla = collum (plurales poeticus; item “Veneres Cupidinesque” infra) Lacertus = brachium XXII Deliciae = id quod delectat XXIII Norat = noverat XXI
V
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM ALTERUM ET TRICESIMUM CAP. XXXII.
At vobis male sit, malae tenebrae Orci, quae omnia bella devoratis: tam bellum mihi passerem abstulistis. O factum male! O miselle passer! Tua nunc opera meae puellae
120
fiendo turgiduli rubent oceli! “His versibus postremis poeta veram rationem doloris sui aperit: neque enim ob passerem moruum dolet, sed quia ocelli Lesbiae, aliter bellissimi, iam lacrimis turgidi sint ac rubentes! Tunc enim Catullus 125
Lesbiam solam amabat atque amorem suum perpetuum fore credebat. Ecce aliud carmen, quo amor eius caecus ostenditur: Vivamus, mea Lesbia, atque amemus, rumoresque senum severiorum omnes unius aestimemus assis! XXIV Soles occidere et redire possunt —
130
nobis, cum semel occidit brevis lux, nox est perpetua una dormienda. Da mi basia XXV mille, deinde centum, dein mille altera, dein secunda centum! Dein, cum milia multa fecerimus,
135
XXVI
conturbabimus
illa, ne sciamus,
aut ne quis malus invidere possit, XXIV
Uniuuss assiss aestimare ): nullo modo curare Basium = osculum XXVI Conturbare ): numerum oblivisci XXV
VI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM ALTERUM ET TRICESIMUM CAP. XXXII.
cum tantum sciat esse basiorum. “Catullus, qui Lesbiam uxorem ducere cupiebat, saepe eam 140
rogavit, ut sibi nuberet, atque illa respondebat se neminem praeter Catullum amare nec ulli alii viro nubere malle. Ita multa promittebat, nec vero promissa praestabat. Mox autem poeta de verbis Lesbiae dubitare coepit: Nulli se dicit mulier mulier mea nubere malle malle quam mihi, non si se
145
Iuppiter ipse petat.
Dicit. Sed mulier cupido quod dicit amanti in vento et rapida
scribere oportet aqua!
“Postremo Catullus intellexit Lesbiam feminam improbam atque amore suo indignam esse, neque tamen eam amare desiit. Ecce duo 150
versus, quibus animus poetae inter amorem et oduim distractus
XXVII
ostenditur: Odi et amo! Quare id faciam, fortasse requiris? Nescio. Sed fieri
XXVIII
sentio et excrucior
.”
His versibus recitatus convivae, qui omnes attenti audiverunt, 155
diu
XXIX
plaudunt atque Iulium, ut recitatorem optimum, summa laude
afficiunt. Tum vero Paula “Iam satis”, inquit, “de amando et de dolento audivimus. Nimis gravia tristaque sunt pleraque carmina Catulli, qui saepe lacrimas, numquam risum excitare conatur. Ego carmina iocosa 160
audire malo.” Cui Iulius “At Catullus”, inquit, “etiam versus iocosos scripsit. XXVII
Dis-trahere = in contrarias partes trahere ex-cruciare = valde cruciare XXIX Longus tempus v ad dies
XXVIII
VII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM ALTERUM ET TRICESIMUM CAP. XXXII.
Ecce versus, quibus poeta pauperrimus Fabullum, quendam suum amicum pecuniosum, ad cenam invitavit: Cenabis bene, mi Fabulle, apud me 165
paucis, si tibi di favent, favent, diebus, si tecum attuleris bonam atque magnam cenam, non sine candida puella et vino et sale et omnibus cachinnis XXX . Haec si, inquam, attuleris, venuste noster,
170
cenabis bene, nam tui Catulli plenus sacculus est aranearum!” Hi versus magnum risum excitant. Tum Cornelius “Optime quidem”, inquit, “et iocose scripsit Catullus, nec tamen versus eius comparandi sunt cum epigrammatis sale plenis, quae Martialis in
175
inimicos aliosve scripsit. Semper libros Martialis mecum fero.” Omnes Cornelium rogant, ut aliqua epigrammata a Martiali scripta recitet, et Cornelius libellum aperiens “Incipiam”, inquit, “ab iis versibus, quos Martialis ipse de libro suo scripsit: Sunt bona, sunt quaedam mediocria, sunt mala plura,
180
quae legis hic — aliter non fit,
Avite, liber.”
Post hoc initium Cornelius nonnulla epigrammata recitat, inter alia haec, quae scripta sunt in quosdam malos recitatores: Quem recitas meus est, o Fidentine, libellus. Sed male cum recitas,
incipit esse tuus.
185
VIII
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM ALTERUM ET TRICESIMUM CAP. XXXII.
Ut recitem tibi nostra rogas epigrammata. Nolo! Non audire, Celer,
sed recitare cupis.
Nil recitas et vis, Mamerce, poeta videri. Quidquid vis, esto
190
dummodo nil recites!
Sequuntur epigrammata in alios poetas mediocres scripta: Cur non mitto meos tibi, Pontiliane, libellos? Ne mihi tu mittas, mittas,
Pontiliae, tuos!
195
Scribere me quereris, Velox, epigrammata longa. Ipse nihil scribis:
tu breviora facis!
Versiculos in me narratur scribere Cinna. Non scribit, cuius
200
carmina nemo legit!
Ecce alia epigrammata a Martiali in varios inimicos scripta, qua Cornelius convivis attentis atque delectatis recitat: Non amo te, Sabidi, nec nec possum dicere quare. quare. Hoc tantum possum
dicere: non amo te!
205
Basia das aliis, aliis das, Postume, dextram. Dicis: “Utrum mavis?
XXX
Elige!” Malo manum.
Cachinnis = risus magnus
IX
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM ALTERUM ET TRICESIMUM CAP. XXXII.
Omnia promittis, cum tota nocte bibisti. Mane nihil preaestas.
210
Polio, mane bibe!
Das numquam, semper promittis, Galle, roganti. Si semper fallis,
iam rogo, Galle, nega!
Esse nihil dicis, quidquid petis, improbe Cinna.
215
Si nil, Cinna, petis,
nil tibi, cinna, nego!
Martialis medicos odisse videtur. Ecce duo epigrammata in malos medicos, Symmachum et Diaulum, quorum alter neglegens morbum levem in graviorem mutaverat, alter, qui postea vespillo XXXI factus est, 220
homines aegros potius necavisse quam sanavisse dicebatur: Languebam.
XXXII
Sed tu comitatus protinus ad me
venisti centum,
Symmache, discipulis.
Centum me tetigere XXXIII manus aquilioneXXXIV gelatae: non habui febrim,
Symmache, nunc habeo!
225
Nuper erat medicus, medicus, nunc est vespillo Diaulus. Diaulus. Quod vespillo facit,
fecerat et medicus!
XXXI
Vespillo = vir, qui corpora mortua effert Languere = invalidum esse XXXIII Tetigere = tetigerunt XXXIV Aquilio = ventus qui a septentrionenibus flat XXXII
X
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM ALTERUM ET TRICESIMUM CAP. XXXII.
Feminas quoque ille poeta nonnumquam deridet, sicut Paulam et 230
Laecaniam et Fabullam his epigrammatis: Nubere vis Prisco. Prisco. Non miror, Paula: sapisti. sapisti. Ducere te non vult Priscus — et et ille sapit!
Thais habet nigros, niveos Laecania dentes. Quae ratio est? Emptos
235
haec habet, illa suos!
Bella es, novimus, et puella, verum est, et dives, quis enim potest negare? Sed cum te nimium, Fabulla, laudas, nec dives, neque bella, nec puella es!
240
Neque enim levia et iocosa sunt omnia epigammata Martialis. Ecce quattuor versus in puellam quandam, Gelliam nomine, quae falsas lacrimas fundit super patrem suum mortuum (qui magnas divitias ei reliquisse videtur): Amissum non flet, cum sola est, Gellia patrem; XXXV
245
si quis adest, iussae
prosiliunt lacrimae!
Non luget quisquis laudari, laudari, Gellia, quaerit quaerit XXXVI: ille dolet vere,
qui sine teste
XXXVII
dolet.
Ecce epigramma longius scriptum in eos, qui sicut Postummus ille 250
nihil hodie perficiunt, quia semper se cras victuros esse credunt:
XXXV
Gellia, cum sola est, patrem amissum non flet. Quaerit ): cupit XXXVII Teste = is qui adest et videt XXXVI
XI
www.philosophia.cl / Escuela de Filosofía, Universidad ARCIS CAPITULUM ALTERUM ET TRICESIMUM CAP. XXXII.
Cras te victurum, cras dicis, Postume, semper. Dic mihi ‘cras’ istud,
Postume, quando venit?
Quam longe est ‘cras’ istud? ubi est? aut unde petendum?
255
XXXVIII
Numquid apud Parthos
Armeniosque
Iam ‘cras’ istud habet
Priami vel Nestoris annos.
‘Cras’ istud quanti,
latet?
dic mihi, possit emi?
Cras vives: hodie iam vivere, Postume, tardum est: Ille sapit, quisquis,
Postume, vixit heri.
Centum circiter epigrammatis recitatis, Cornelius cum hoc 260
epigrammate iocoso finem recitandi facit: Cui legisse satis non est epigrammata centum, nil illi satis est,
Caediciane, mali!
Hoc recitato omnes rident atque Cornelio valde et diu plaudunt.
XXXVIII
Pharti et Armenii partes Asiae longuiquas incolunt.
XII