Filipino 1: Komunikasyon sa Akademikong Filipino
Tatlong Anyo ng Morpema
1. Ponolohiya - patern o kumbinasyon ng mga tunog sa
1.
loob ng isang wika
salitang walang kasamang panlapi. panlapi. Ito ay mga salitang salitang
yunit ng tunog tunog ng isang isang Ponema - ang tawag sa mga yunit wika
Morpemang salitang-ugat - ito ay binubuo ng
payak. Tinatawag din itong malayang morpema.
Morpemang binubuo ng isang ponema
2.
1.1. Mga Ponemang Segmental - ito ang mga tunog na
-
matatagpuan ito sa mga salitang buhat sa Kastila
ginagamitan ng mga katumbas na letra o titik upang
3. Morpemang panlapi -Ngunit tinatawag ang ganitong
mabasa at mabigkas
morpema
1.1.1 Ang diptonggo ay ang magkatabing tunog ng
patinig (a, e, i, o, u) at malapatinig (y, w) na nasa iisang pantig, gaya ng /aw/, /ay/, /ey/, /iw/, /iy/, /oy/, /uy/. 1.1.2 Ang klaster ay ang magkatabing tunog ng katinig
na nasa iisang pantig, gaya ng /pw/, /py/, /pr/, /pl/ atbp.
na
di-malayang
morpema.
Hindi
sila
makakatayo sa kanilang sarili. Kinakailangan pa itong samahan
ng
isang
malayang
morpema
upang
magkaroon ng ganap na kahulugan. Unlapi - kapag inilalagay sa unahan ng salita. Gitlapi -
kapag
nakalagay
sa
loob
ng
salita.
Hulapi - kapag nakalagay sa hulihan ng salita. Kabilaan - kapag ang isang pares ng panlapi ay
salita na hindi 1.1.3 Pares Minimal ay magkatugmang salita
nakalagay sa unahan at ang isa ay nasa hulihan ng salita.
magkaugnay na kahulugan subalit magkatulad na
Laguhan - kapag makikita ang mga panlapi sa unahan,
magkatulad sa bigkas maliban lamang sa isang ponema
gitna at hulihan ng salita.
sa magkatulad na posisyon .
1.1.4 Diptonggo - pinagsamang tunog ng isang patinig (a, e, i, o, u) at isang malapatinig (w, y).
1.1.5 Klaster / kambal katinig - magkasunod na tunog katinig, karaniwang salitang hiram ang may ganitong tunog.
1. Asimilasyon Sakop ng uring ito ang pagbabagong nagaganap sa
/ŋ /sa posisyong pinal dahil dahil sa
impluwensya ng kasunod na tunog.
a) Parsyal – kung ang isang panlapi o
salita ay
nagtatapos sa /ŋ / at ito’y ikinakabit sa isang salitang
1.2 Mga Ponemang Suprasegmental - karaniwang hindi tinutumbasan ng mga
Mga Uri ng Pagbabagong Morpoponemiko
letra sa pagsulat kundi mga
simbolo lamang upang matukoy ang paraan ng pagbigkas.
1.2.1 Intonasyon, Tono at Punto- ang intonasyon ay ang pagtaas at pagbaba ng tinig ng tagapagsalita,
na nagsisimula sa /p/ o /b/, nagiging /ng/ ang /m/. – tinatanggal ang unang titik ng salitang-ugat. b) Ganap – tinatanggal
2.
– titik ay nagbabago sa Pagpapalit ng Ponema –
pagbuo ng salita kapag patinig ang huling ponema sa
unlapi.
maaring maghudyat ng kahulugan ng pahayag.
1.2.2 Haba at Diin- tumutukoy sa haba o ikli ng bigkas
a. /d/ → /r/
sa patinig ng pantig ng salita. Samantala, ang diin o
-in ), b. /d/ → /r/ ( kung ito ay hinuhulapian ng ( -an ) o ( -in
stress ay tumutukoy sa paglakas o paghina ng bigkas sa
ang /d/ ay karaniwang karaniwang nagiging nagiging /r/.)
pantig ng isang salita.
c. /o/ → /u/ 1.2.3 Antala o Hinto - ay ang saglit na pagtigil sa pagsasalita upang higit na maging malinaw ang mensaheng ibig ipabatid.
d. /h/ → /n/ 3. Metatesis - kapag ang salitang-ugat na nagsisimula sa
2. Morpolohiya- ay pag-aaral ng mga morpema ng isang
/l / o /y/ ay ginitlapian ng [-in], ang /l/ o /y/ ng salitang
wika. Ito ay sistema ng pagsasama-sama ng mga
ugat at ang /n/ ng gitlapi ay nagkakapalit ng pusisyon.
morpema sa pagbuo ng mga salitang isang wika.
4. Pagkakaltas ng PonemaPonema- ang pagkakaltas ng ponema ay nagaganap kapag ang ponemang patinig sa huling
Morpema- ang pinakamaliit na bahagi ng wika na
pantig ng salitang ugat ay nawawala sa sandaling ito’y
nagtataglay ng sariling kahulugan.
hinulapian
5. Ang Paglilipat-diin - Karaniwan sa mga salitang-ugat
pananda
ang pagkakaroon ng diin sa ikalawang pantig buhat sa
pambalana), si / sina (para sa mga tangi o personal na
huli. Kapag ang mga salitang-ugat na ito’y nahulapian ng
pangalan) ang paksa ng pangungusap sa Filipino.
– in/ hin at an/ han lumilipat ang diin. Kung minsan nagkakaroon pa ng kaltas ang salita.
o
marker
ang
(para
sa
pangngalang
Ginagamit ang ang sa anumang bahagi ng pananalita na ginawang nominal, maging ito ay
Magagamit na panaguri ng pangungusap ang iba't ibang
pangngalan, pang-uri, pandiwa, o pang-abay.
bahagi ng pananalita, kabilang ang nominal, pang-uri, pandiwa, at pang-abay, tulad ng mga sumusunod na halimbawa:
a. Pariralang Pangngalan = Nagwawalis + ang Metro Aide.
Pangungusap = Panaguri + Paksa
b. Pariralang Pang-uri = Nagwagi +ang pinakamataassa
> Mga nominal
lahat.
> Pang-uri
Pangungusap = Panaguri + paksa
c. Pariralanag Pandiwa = Isabay mo + ang mga nahuli.
Mga Salitang Pangnilalaman (Content Words)
a. Mga Nominal
d. Pariralang Pang-abay = Binati ko + ang nanalo kahapon. Sa mga pangungusap na verbal (kung saan pandiwa ang
- Pangngalan , Panghalip
panaguri), nagiging pokus ng pangungusap ang paksa
b. Pandiwa
pagkat nagkakaroon ng semantic na relasyon ang pandiwa sa paksa.
- Pokus , Aspekto
Halimbawa:
c. Panuring
Batayang Pangungusap (BP)
- Pang-uri , Pang-abay
Mga Salitang Pangkayarian (Functional Words)
Naglinis (ng mesa) ang nanay (sa kusina). Sa BP na ito, nakapokus sa aktor / tagaganap (ang
a. Mga Pang-ugnay
nanay) ang pangungusap, at mga komplemento naman - Pangatnig , Pang-angkop , Pang-ukol
ang “ng mesa” (layon) ‘ sa kusina” (ganapan).
b. Mga pananda
Sa pagbabago ng panlapi, pansining maipopokus ang iba’t ibang komplemento tulad ng sumusunod:
- Pantukoy , Pangawing
3. Sintaks - Ang pagkakaalam kung paano pinagsasama-
Pokus sa Layon: Nilinis ng nanay ang mesa sa kusina.
sama ang mga salita para bumuo ng mga parirala at
Pokus sa Ganapan: Pinaglilinisan ng nanay ng mesa ang
mga sugnay.
kusina.
> Pandiwa
Pokus sa Sanhi: Ikinapagod ng nanay ang paglilinis ng mesa sa kusina.
Walang komplernento- Naglalaba + ang nanay. May komplemento- Naglilinis ng mesa sa kusina + ang nanay (aktor, layon, tagatanggap, ganapan atbp)
Pokus sa Instrumento: Ipinanlinis ng nanay ng mesa sa kusina ang tubig sa timba.
Pokus sa Direksyon: Puntahan mo ang kusina (na
> Pang-abay
pinaglilinisan ng mesa ng nanay).
Pamanahon - Kamakalawa pa inilibing + ang napatay na sundalo.
Bukod pa sa batayang pangungusap, na binubuo ng kompletong panaguri at paksa, mayroon pang ibang uri
Pamaraan - Malikot matulog + ang sanggol.
ng pangungusap sa wikang Filipino:
Panlunan - Sa Baguio nagbakasyon + ang mag-anak.
• Pangungusap na Hango sa Batayang Pangungusap
Magagamit
o Nasa anyong tanong
na
paksa
(simuno,
topic,
pinag-
uusapan/sentro, pokus ng usapan) sa pangungusap ang mga pariralang nominal. Inihuhudyat ng nauunang
BP: Kumain na ang mga panauhin.
Mga tanong na hango sa BP Masasagot ng Oo o Hindi
Halimbawa: Mainit! Kay init ngayon.
Eksistensiyal - nagsasaad ng pagka-mayroon
Kumain na ba ang mga panauhin? Kumain na ang mga panauhin di ba?
Halimbawa:
Bagong Taon na naman.
Ka-pandiwa - nagsasaad ng katatapos na kilos Halimbawa: Kaaalis lang niya.
Wala pa bang umaalis na mga panauhin?
Pambating panlipunan - magagalang na pananalita ng pakikipagkapwa-tao
Umalis na ba o hindi pa ang mga panauhin?
Halimbawa: Kumusta ka?
Alin ang gusto mo: iyan o ito?
Salamat.
Panawag - panawag na pangkamag-anak
a. Inverted ay - ito ang tinutukoy na di-karaniwang ayos
Halimbawa: Hoy! Pssst! Tena! Manang!
sa Filipino na malimit gamitin sa mga nasusulat na
Pandamdam - nagpapahayag ng matinding damdamin
Pangungusap = Paksa + ay (‘y) + Panaguri BP: Nagmeryenda na si Nanang.
Halimbawa: Aray ko! Sus! Aru! Ow, talaga!
Modal - nangangahulugan ng "gusto" / “nais" / “ibig"
HP: Si Nanang ay nagmeryenda na. b. Iba pang konstruksyong binaliktad o inverted BP: Umalis na kahapon ang mga balikbayan. HP: Kahapon, umalis na ang mga balikbayan (hindi
Halimbawa: Gusto kong matulog.
4. Semantika - may kinalaman sa interpretasyon ng mga kahulugan ng mga salita at pangungusap
ngayon). Mga Pangungusap na naghahayag ng negasyon BP: Umakyat ang mga bata. HP: Hindi / Di-dapat umakyat ang mga bata. Ayaw kong umakyat ang mga bata. Huwag sanang umakyat ang mga bata.
Mga Pangungusap na Walang Tiyak na Paksa Penominal - tumutukoy sa kalagayang pangkalikasan (Binubuo ng panaguring pandiwa na may kasamang pang-abay) Halimbawa: Umuulan! Lilindol daw.
Temporal - nagsasaad ng kalagayan o panahong panandalian (Binubuo ng pang-uri na may kasamang pang-abay)
sa
Tag-araw.
Masasagot ng mayroon o wala
literature at formal na rehistro.
na
Lunes ngayon.
Kailan kumain ang mga panauhin?
Mga konstruksyong binaliktad o inverted
mag-aaral
Alas diyes na.
Sino ang kumain na?
Humihingi ng alternatibo
mga
awditoryum.
Humihingi ng impormasyon
May umalis na bang mga panauhin?
May
Denotasyon at Konotasyon Halimbawa: PASKO
Denotasyon: ika-25 ng Disyembre para sa mga kristiyano, araw na kapanganakan ni Kristo
Konotasyon: panahon ng pagbibigay ng mga regalo, pagpunta ng mga inaanak sa ninong at ninang, karoling ng mga bata, pagkain ng bibingka at puto-bumbong.
Sinonim, Antonim, Polisemi at Homofon
sinonim - mga salitang magkapareho ng kahulugan Halimbawa: payak - simple
Antonim - mga salitang magkasalungat ang kahulugan Halimbawa: mataas – mababa
Polisemi - mga salitang may dalawa o mahigit pang kahulugan na magka-ugnay
Filipino 2: Pagbasa at Pagsulat Tungo sa Pananaliksik Pagbasa- Pagkilala at pagkuha ng mga ideya at kaisipan sa mga simbolong nakalimbag upang mabigkas nang
Halimbawa: marka
pasalita ang mga ito. Pag-unawa ito sa wika ng awtor o Mataas ang marka ng anak ko sa Ingles.
manunulat ng mga nakasulat na simbolo (Semorlan, et al., 1999).
Nag-iwan ng marka ang kanyang kagat sa braso ng bata.
Pagsulat- Paggawa o pagbuo ng mga titik, simbolo, at
Homofon - salitang magkapareho ng tunog o anyo
mga salita. Isang paraan upang ang mga mahahaiagang
subalit magkaiba ang kahulugan. Nagdudulot ng
bagay na hindi matandaan ay muling mapagbalikan sa
pagkalito o di kalinawan ang homofon sa pangungusap.
isipan (Lorenzo, et al., 2001).
Halimbawa: bangka
• Isang mabagal at kompleks na proseso at itinuturing na isang sining na nangangailangan ng malalim na pag-
(1) maliit na sasakyang pandagat na yari sa kahoy
unawa at pag-iisip (Badayos, 2000).
(2) taong tagabigay ng baraha sa isang klase ng sugal
4 na Anyo ng Pagpapahayag:
Pangungusap: Hindi pa dumarating ang bangka.
a.
Mahirap
alamin
ang
konteksto.
Sino/Ano
ang
paglalahad
(nagbibigay
impormasyon
at
nagpapaiiwanag)
tinutukoy? Ang sasakyang pandagat o isang manunugal.
b. paglalarawan ( nagpapalutang ng mga katangian)
Parapreys - mga magkakaparenong kahulugan ng mga
e. pagsasalaysay ( nagkukuwento)
pangungusap. d. pangangatuwiran (nanghihikayat na isaalang-alang Halimbawa: - 'Kumanta ang koro ng mga lumang kanta’ - ‘Mga lumang kanta ang kinanta ng koro’
ang pananaw ng manunulat) Ang genre ng nakasulat na teksto ay may dalawang anyo sa paggamit ng salita:
anyong tuluyan-
sanaysay, talambuhay, editoryal,
anekdota, ulat, balita,
alamat,
salaysayin, talumpati
atbp.
dula, pabula, mito,
anyong patula - tulang pandamdamin/liriko:elehiya, oda, kantahin, soneto - tulang pasalaysay: epiko, awit, kurido - tulang pandulaan Mga pamamaraan sa pagpapaunlad ng pag-unawa sa pagbasa ng mga tekstong akademiko: pagbasang
pahapyaw
(skimming)-
Hindi
nito
pinagtutuunan ang detalye, kundi ang kabuuang paksa o pangunahing kaisipan ng isang artikulo o seleksyon para makabuo ng buod o lagom ng binabasa. pagbasang pasuri (scanning) - ito naman ang palaktaw-
laktaw na pagbabasa na isinasagawa ng mambabasa upang mabilis na matukoy o matagpuan ang isang tiyak na impormasyon. pagbuo ng prediksyon o hinuha - bumubuo ng palagay
o implikasyon ang isang bumabasa batay sa mga pahiwatig o implikasyong ibinibigay ng manunulat at tagapagsalita
paglalahat o paglalagom - naisasagawang maisaayos
ang
mga
impormasyong
pamamagitan
ng
nakuha
pagbubuod,
sa
teksto
sa
pagbabalangkas
at
pagtatala. pagbuo ng kongklusyon - nakabubuo ng kongklusyon sa
pamamagitan ng mahahalagang detalyeng makukuha sa teksto Pagsuri at Pagkilala ng mga Ideyang Katotohanan at
Opinyon
Kahulugan ng katotohanan (fact)
a. ang nagawang bagay
• pagsusulat ng akda o seleksyon sa pamamagitan ng b. kasaiukuyang ginagawa, binubuo, ginagampanan c. aktwal na umiiral, subhektibo o obhektibo man ang konsiderasyon
pagbabasa -layunin nito na maisulat ang naging epekto
ng binasa sa sariling damdamin, kuru-kuro, kaisipan at ugali ng mambabasa. Samakatuwid, lahat ng uri ng paksa ay sinasaklaw nito at lahat ng uri ng tao ay
Kahulugan ng opinyon (Silapan at Fabros III, 1999)
maaaring tagabasa nito. Naririto ang mga halimbawang uri ng sulatin: -
a. pagpili, paghiling, o malayang pagpili
1. personal na uri - impormal na anyo
b. kuru-kuro, pala palagay na batay sa punto de bista ng isang tao; maaaring mali ito sa pamamaraan ng iba,
2. mapanuri o kritikal - pormal na anyo
subalit isang katotohanan sa nagpapahayag nito
Maaari rin namang ganito ang sulatin:
c. isang paniniwala na mas malakas pa sa impresyon
1. pinaikling pagsulat ng katha na tinatawag na presi na
d. mas mahina sa positibong kaalaman, na batay sa obserbasyon at eksperimento
ang ibig sabihin ay mahigpit na pinanatili ang mga pangunahing kaisipan, ayos ng pagkakasulat, pananaw ng sumulat at himig ng oribinal (Silapan at Fabros III,
e. isang panghuhusga
1999:117).
pagkilala sa hulwaran o istilong ginamit ng awtor sa
2. hawig o parapreys - isang pagpapaliwanag ng isang
pagsulat - kasanayan ito sa pagsusuri kung anong
akda o babasahin na tangkang ibigay ang kahulugan
hulwaran o istilo ang ginamit ng awtor upang mabuo at
upang maunawaan sa higit na madaling paraan;
maipahayag ang mga kaalaman o ideya sa mga
karaniwan itong ginagawa sa mga tula o kasabihan
babasahing teksto; maaari rin namang alamin ang
sapagkat hindi lantad ang mensahe.
layunin, saloobin at panauhan (point of view) ng manunulat tungkol sa kanyang isinulat. Nagbigay sina Montgomery at Moreau (2003) nasa Alejo, et al., (2005: 107) ng pitong anyo ng tekstong ekspositori. Tingnan ang talahanayan sa ibaba.
analisis at balidasyon ng kaalaman - isang paraang
lumilinang sa kasanayan sa pag-unawa ng mga magaaral upang analisahin/tayahin/ ebalweytin ang mga ebidensya ng pangyayari; mula rito makabubuo ng pangangatuwirang
pasaklaw
o
pangangatuwirang
pabuod • pagtukoy sa damdamin, tono, layunin, at pananaw
ng teksto — naririto ang dapat landaan sa pagtukoy ng • pagsusulat ng akda o seleksyon sa pamamagitan ng
damdamin, tono, layunin at pananaw:
pagbabasa -
layunin nito na maisulat ang naging epekto ng binasa sa
damdaming
sariling damdamin, kuru-kuro,
kaisipan
ang himig (mood) ng isang teksto, ang (halimbawa:
at
ugali
ng
at lahat ng uri ng tao ay maaaring tagabasa nito.
ng
pagkatakot,
bumabasa pagkainis,
pagkalungkot, pagtataka o pag-aalinlangan)
mambabasa.
Samakatuwid, lahat ng uri ng paksa ay sinasaklaw nito
nadarama
tono (tone) ng isang teksto, ang saloobin ng awtor tungkol sa paksang
> May dalawang uri ng pamaksang pangungusap:
inilalahad (halimbawa: mapagbiro, malungkot o nang-uuyam)
layunin
o
pananaw
ng
pagkakasulat,
karaniwang nasisinag sa tono o dili kaya’y sa
lantad at di-lantad Matatagpuan
ang
lantad
na
pamaksang
pangungusap sa -
himig
unahan - una’t hulihan
uri ng istilo
gitna - hulihan ng talata lalo na kung ang mga talata ay naglalahad at
> pormal o di-pormal
nangangatuwiran
> obhetibo o subhetibo
> Bakit nasa unahang posisyon ang pamaksang > positibo o negatibo
pangungusap?
pagbibigay interpretasyon sa mapa, tsart, grap at talahanayan -
mga argumento o ng mga tiyak na halimbawa o
naririto ang mga patnubay upang mabasa ang mga ito nang mabisa:
ilustrasyon > Bakit sa unahan at hulihan?
basahing mabuti ang legend na karaniwang makikita sa mapa
— kung ang pangkalahatang ideya ay pinalawak ng
— kung ibig magbigay-diin sa ideyang naipahayag sa una
basahin ang mga impormasyon sa gilid at ibaba ng grap
— nagbibigay ito ng impresyon ng kabuuan ng ideya > Bakit sa hulihan?
✓
basahin ang pamagat at subseksyon
ng teksto — kung ang pruweba, ilustrasyon, halimbawa at
• pag-uuri ng mga ideya/detalye
mga detalye ay naipakita muna bago ipahayag ang
ang pangunahing ideya - ito ang pinakamahalagang
proposisyon
diwa tungkol sa pinag-uusapan sa isang talata
>
maging
pangungusap sa uring di-lantad lalo pa’t ito ay
ito
ay
nasa
anyong
paglalahad,
Ipinahihiwatig
lamang
ang
pamaksang
paglalarawan, pagsasalaysay o pangangatuwiran
talatang naglalarawan at nagsasalaysay.
> Nagagawang malinaw ang isang kumplikado o
Pananaliksik/Reserts - mapanuri at kritikal na pag-
masalimuot na paksa sa pamamagitan ng mga
aaral tungkol sa isang isyu, konsepto at problema.
pangungusap
na
tiyakang
sumusuporta
sa
pangunahing ideya. > Tinatawag na mga pangunahing detalye ang mga pangungusap na sumusuporta upang mabuo ang pangunahing diwa ng talata. > Tinatawag namang mga maliliit na kaugnay na
detalye ang mga pangungusap na nagpapaliwanag
Mga mapaghahanguan ng paksa - sarili - internet - dyaryo - magasin - radio - tv (cable) - mga awtoridad - kaibigan - kakilala • kaklase - guro
sa mga pangunahing detalye. Magsisilbing proposal ng sulating pananaliksik ang
* pagkilala ng pamaksang pangungusap
konseptong papel. Binubuo ito ng apat na bahagi:
- Ang pamaksang pangungusap ay pangungusap na
• Rasyunal (rationale)
kumakatawan sa sentral na ideya sa loob ng isang talata.
• Layunin
> Pangungusap itong kumokontrol sa diwa ng talata
• Metodolohiya
na nakatutulong sa kalinawan at kaisahan ng ideya. > May 2 bahagi ang paksang pangungusap, simuno at panaguri; sa iba’y tinatawag itong topic at comment.
• Inaasahang output o resulta May dalawang panimuiang gawain sa pananaliksik • Paghahanap ng materyales
a) Salawikain - Matalinghaga ang salawikain at
• Paggawa ng pansamantatang bibliograpi Mula sa paghahanap ng datos, susunod ang pagdedesisyon sa format at uri ng baiangkas na gagawim
para
mabuo
ang
pansamantalang
baiangkas ng napili mong paksa.
karaniwang kapupulutan ng aral hinggil sa buhay at pamumuhay. Ito ay mga taludtod na may sukat at tugma. Itinuturing na hiyas ng ating wika ang mga salawikain sapagkat tulad ng isang hiyas, ito ay nakapagpapaganda ng
Magiging batayan ng maayos na dokumentasyon ang anyo o klase ng tala tulad ng:
pagpapahayag.
Halimbawa:
direktong sipi - buod ng tala - pre si
Aanhin ko ang bahay na bato kung ang nakatira ay
sipi ng sipi - hawig (paraphrase) - salin/sariling salin
kwago.(Ito ay tungkol sa maayos na pakikitungo sa
kapwa tao o sa mga kapitbahay.) Sa
kasalukuyang
konteksto
ng
pananaliksik,
mahalaga ang interbyu bilang bagong bukal ng
b) Kasabihan - Mga bukambibig na_ hinango mula
impormasyon kayat dapat na batid ng mananaliksik
sa karanasan ng buhay na nagsisilbing patnubay sa
ang mga hakbang sa mabisang gamit nito.
mga dapat na ugaliin ng tao. Naglalaman ng mga kaisipang nagpapahayag ng mga katotohanan na
Dalawang
bagay
naman
ang
may
bigat
sa
sadyang may pagkakaugnayan ang buhay sa
pananaliksik:
kaasalan ng tao.
• proseso ng pagbuo ng mga bagong insights o
Halimbawa:
kabatiran Pili nang pili, nauwi sa bungi. (Sa kapipili o sobrang • panghihikayat upang tanggapin ng iba na totoo at
pagkapihikan maaaring matapat sa pangit o may
wasto ang bagong ideyang natuklasan.
kapansanan.)
Upang magkaroon ng kabuluhan ang anumang
Mahahalagang pahayag din na kinuha o hinugot sa
ideya o kinalabasan ng pananaliksik kailangang
mga akda ng kilalang tao o lider ng bansa.
maisulat ito sa isang maayos at mabisang paraan na binibigyang pansin ang mga sumusunod:
Halimbawa:
• iba't ibang prinsipyo sa pagsulat ng burador
Ang katapatan ko sa aking partido ay magwawakas sa pagsisimula ng katapatan ko sa aking bayan.
• ang wastong dokumentasyon ng pananaliksik • presentasyon ng papel sa maayos na estilo at format.
Filipino 3: Masining na Pagpapahayag
(M.L.Quezon) - Ang kabataan ang pag-asa ng bayan. (Jose P. Rizal)
c) Kawikaan - Iba ang kawikaan kaysa salawikain. Ang kawikaan ay hindi nagtataglay ng talinghaga kaya tiyak ang kahulugan. Karaniwan nang binubuo
Retorika (Ayon sa kontemporaryong depinisyon) - ang
ito ng taludtod o mga taludtod na maaaring may
pinakamabisang pagpili/ paggamit ng mga salita upang
sukat at tugma at maaari ring wala.
makabuo ng isang makabuluhan at epektibong mensahe
Mga halimbawa:
Grammar/Balarila - ang wastong gamit/pagkakaayos ng
Nasa Diyos ang awa, nasa tao ang gawa.
mga salita upang makabuo ng mga pangungusap na gramatikal.
Huwag ipagpabukas ang kaya mong gawin ngayon.
Paano ba ginagamit ang retorika sa proseso ng
D. Paggamit ng mga salitang ginagamit na idyoma/
mabisang pagpapahayag?
sawikain -mga lipon ng salita na ang dalang kahulugan ay iba kaysa sa kahulugang literal ng mga
• Paggamit ng mga alusyon at talinghaga
Alusyon - mga karunungang bayan na minana pa natin sa ating mga ninuno. Nagdaragdag ito ng kasiningan sa pagpapahayag tulad ng mga sumusunod:
salitang bumubuo nito. Nakatutulong sa mabisa, makulay
at
makahulugang
paggamit ng idyoma.
Mga halimbawa: naghugas ng kamay buhay alamang
pagpapahayag
ang
E. Paggamit ng tayutay/patalinghagang anyo ng
7. Pagsalungat/oksimoron/epigram (oxymoron) -
pagpapahayag
paggamit ng dalawang salitang magkasalungat o
Tayutay - Isang pahayag na sadyang masining at kaakit-akit. Naghahayag ito ng makulay at mabisang pagpapakahulugan.
pahayag na nagsasalungatan. Mga halimbawa: tumatawa'y umiiyak
Ang mga sumusunod ay mga uri ng patalinghagang pagpapahayag o tayutay:
1. Pagtutulad (simile) - paggamit ng tuwirang
may lungkot at tuwa mabuting kaaway
pagkukumpara ng dalawang bagay na magkaiba ng
8. Paapapalit-tawag (metonymy) - paggamit ng
uri.
isang salitang panumbas o nagpapahiwatig ng kahulugan ng di-tinukoy na salita; ang pagpapalit ng
Halimbawa:
katawagan o ngalan sa bagay na tinutukoy.
Ang tren ay parang alupihan.
Halimbawa:
2. Pagwawangis (metaphor) - paggamit ng mga pahayag na nagpapahiwatig ng pagkukumpara ng
Malalim na pilat ang naiwan sa kanyang puso.
dalawang bagay na magkaiba ng uri. Hindi na ito
9. Pagpapalit-saklaw (synecdoche) - pagbanggit sa
ginagamitan ng mga pariralang tulad ng, kawangis
bahagi bilang pagtukoy sa kabuuan; maaari rin
ng, gaya ng, animo'y, atbp.
namang nag-iisang tao ang kumakatawan sa isang pangkat.
Halimbawa:
Halimbawa:
Tinik slya sa lalamunan ni Angelo.
3.
Pagbibigay-katauhan
(personification)
-
pagsasalin ng mga katangian ng tao sa isang bagay.
Isang kayumanggi ang pinarangalan sa larangan ng boksing.
Naipapahayag ito sa pamamagitan ng paggamit ng
10.
pandiwa.
inihahanay na kaisipan sa magkakahawig na
Halimbawa: Sumasayaw ang mga alon sa karagatan.
4. Pagmamalabis (hyperbole) - isang pahayag na eksaherado o labis sa katotohanan. Halimbawa: Nagliliyab ang mga mata ng galit na galit na lalaki.
5. Pagtawag (apostrophe) - isang pabulalas na pagkausap sa isang tao (karaniwang patay o wala sa isang tiyak na pook) o isang bagay o bahagi ng kalikasan na binibigyan ng katangiang pantao. Halimbawa: Pag -ibig! Masdan ang ginawa mo.
6. Paghihimig (onomatopoeia) - paggamit ng mga salitang ang tunog ay gumagagad sa inilalarawan;
Paralelismo
(parallelism)
-
paggamit
ng
istruktura, tulad ng: sama-samang nabubuhay sama-samang namamatay
11. Paglumanay (euphemism)-paggamit ng mga salitang nagpapaganda ng pangit na pahayag; pagpapahayag na gumagamit ng mga malumanay at magagandang pananalita upang tukuyin ang isang pangyayari na maaaring kung sasabihin nang tiyakan ay masakit o pangit sa pandinig. Halimbawa: Ang babaeng naglalaro ng apoy (nagtataksil) ay humantong sa isang makabagbag damdaming tagpo sa harap ng kapitbahay. * Paano naman ginagamit ang balarila sa proseso ng mabisang pagpapahayag?
naipapahiwatig dito ang kahulugan sa pamamagitan
Saklaw ng balarila o grammar ang mga sumusunod:
ng tunog o himig ng mga salita.
(1) tamang gamit ng mga salita; (2) tamang pag-
Halimbawa: Kumalabog sa matigas na lupa ang bumagsak na kargamento mula sa trak.
aaral ng anyo at uri ng mga salita; (3) tamang pagkakaugnay ng mga salita sa isang pahayag upang makabuo ng malinaw na kaisipan o diwa.
• Paggamit ng mga tamang salita A. ang ng at nang Ng
a. ginagamit bilang pantukoy (Maluwang ang looban ng simbahan.)
b. ginagamit bilang pang-ukol na ang katumbas ay tamang pagkakaugnay ng mga salita sa isang pahayag upang makabuo ng malinaw na kaisipan o
d. ginagamit na pangatnig sa mga hugnayang pangungusap at ito rin ang panimula ng katulong na sugnay; (Maghugas ka ng pinggan nang makakain na kayo.)
B. din at rin, daw at raw rin at raw
Ginagamit
kung
ang
sinusundang
salita
nagtatapos sa patinig at sa malapatinig na w at y.
diwa.
(siya raw / rin; ikaw raw / rin; tinalakay raw / rin)
(Pinalo niya ng kahoy ang magnanakaw.)
din at daw
c. ginagamit bilang pang-ukol na ang katumbas ay
Ginagamit
sa
nagtatapos sa katinig maliban sa /w/ at /y/.
(Ang mga iskawt ay nagpunta ng Baguio.)
(takot din / daw ; malakas din / daw)
d. ginagamit bilang pang-ukol na nagpapakilala ng
C. sina at sila
pangngalang paari
kung
ang
salitang
sinusundan
pangngalan na tinutukoy sa pangungusap.
e. ginagamit bilang tagatanggap ng kilos
(Naglilinis sina Gel at Lisette ng bahay.)
(Ayaw siyang layuan ng agam-agam.)
b. sila - ginagamit bilang panghalip na panao.
f. ginagamit na pananda sa tuwirang layon ng
(Umalis na sila kanina pang umaga.)
(Gumagawa siya ng manika.)
g. ginagamit na pananda ng aktor o tagaganap ng pandiwa sa tinig na balintiyak (Tinulungan ng kapatid ang kanyang ina sa pagluluto.)
h. ginagamit kapag nagsasaad ng pagmamay-ari ng isang bagay o katangian (Nabali ang mga paa ng mesa.) Nang
a. ginagamit bilang pang-abay (Itinali nang mahigpit ang bihag.)
b. ginagamit bilang salitang nangangahulugan din ng “para" o “upang"
ay
a. sina - ginagamit kapag ito ay sinusundan ng mga
(Tumanggap ng plake ang kanyang anak.)
pandiwang palipat
ay
D. pinto, pintuan a. pinto - bahagi ng daanan na isinasara at ibinubukas (Isinara niya ang pinto upang hindi makapasok ang magnanakaw.)
b. pintuan - ang kinalalagyan ng pinto (Hindi pa napipinturahan ang pinto sa pintuan.)
E. pahirin, pahiran a. pahirin - alisin sa pamamagitan ng pamunas o sa pamamagitan ng kamay. (Pahirin mo ang sipon sa kanyang ilong.)
b. pahiran - lagyan ng isang bagay sa pamamagitan ng pamunas o sa pamamagitan ng kamay. (Pahiran mo ng langis ang natutuyo mong balat.)
(Sumulat ka nang sumulat ng mga kuwento nang manalo ka sa patimpalak.)
c. ginagamit bilang salitang panggitna sa mga salitang inuulit (lyak nang iyak ang dalagang malungkot.)
F. May at mayroon may - Ginagamit ang may kung ang sumusunod o
kasunod na salita ay: a.
Pangngalan
(May tao sa tanghalan.)
b. pandiwa (May pumatay sa mga ipis na nasa kabinet.)
c. pang-uri (May mataas na sapatos ang guro niya.)
d. pantukoy (May mga panoorin sa patyo ng simbahan.)
e. pang -ukol na sa (May sa daga ang anak mong iyan.) mayroon - Ginagamit ang mayroon kung:
a. sinusundan ng panghalip (Mayroon kayong libreng gamot sa barangay.)
b. sinusundan ng isang kataga (Mayroon yatang pagsusulit ngayon.) * Tamang pagkakaugnay ng mga salita sa isang pahayag
c. bilang panagot sa tanong
upang makabuo ng malinaw na kaisipan o diwa.
(May kapatid ka pa ba? Mayroon.)
a. Huwag pagsamahin sa pangungusap ang hindi
• Pag-aaral ng anyo at uri ng mga salita Salitang pormal - mga salitang istandard dahil ito'y
kinikilala, tinatanggap at ginagamit ng karamihang nakapag-aral sa wika. Nasa ilalim ng uring ito ang:
a. Pambansa - mga salitang ginagamit sa mga aklat at babasahing may sirkulasyon sa buong kapuluan at lahat ng paaralan.
b. Pampanitikan - mga salitang matayog, malalim,
magkakaugnay na kaisipan. b.
Ang
pagtataglay
ng
maraming
kaisipan
sa
pangungusap ay labag sa kaisahan ng pangungusap dahil lumalabo ang pangunahing isipang ipinahahayag. c. Gawing malinaw sa pangungusap kung alin ang pangunahing sugnay at ang panulong na sugnay. d. Huwag ilayo ang salitang panuring sa tinuturingan ng salita.
mabigat, makulay at sadyang mataas ang uri. Ito
e. Ilapit ang panghalip na pamanggit sa pangngalang
ang mga salitang ginagamit ng mga manunulat at
kinakatawan nito
dalubwika. f. Sa Filipino, nauuna ang panaguri kaysa sa simuno sa Salitang hindi pormal o impormal - mga salitang
karaniwang ayos ng pangungusap.
karaniwan at palasak na ginagamit sa mga pangaraw-araw na pakikipag-usap at pakikipagsulatan sa
May mga salita at pariralang ginagamit sa paglilipat-
mga kakilala at kaibigan. Kasama dito ang:
diwa na nakatutulong upang maunawaan ang tamang pagkakaugnay-ugnay ng mga pangungusap. Sa bawat
a. Lalawiganin - mga salitang kilala at saklaw
kaisipang ililipat, naririto ang angkop na salita o
lamang ng pook na pinaggagamitan nito; tatak ito
pariralang maaaring gamitin:
ng mga maka- rehiyonal na kaugalian ng tao.
a. kaisipang idinaragdag - at, saka, pati, gayundin b. Balbal - tinatawag ding slang sa Ingles. Tinatawag ding salitang kanto, salitang-lansangan, salita ng
b. kaisipang sumasalungat - ngunit, subalit, datapwat,
mga bakla.
bagaman, kahiman, sa kabilang dako
c. Kolokyal (colloquial) - mga pang araw-araw na
c. kaisipang naghahambing - katulad, kawangis ng,
mga salita ngunit may kagaspangan at pagka-
animo'y, anaki'y
bulgar, bagamat may anyong repinado at malinis ayon sa kung sino ang nagsasalita.
d. kaisipang nagbubuod - sa katagang sabi, sa madaling sabi, kaya nga
e. kaisipang nagsasabi ng bunga o kinalabasan - sa wakas, sa dakong huli, kung gayon, sa ganoon . f. paglipas ng panahon - noon, habang, di-naglaon, samantala, sa dikawasa, hanggang
Mga Uri ng Pagpapahayag / Diskurso Maraming paraan ng pagpapahayag na maisasagawa sa paraang pasalita o pasulat na makatutulong upang makaakit at maging mabisa ang ating pagpapahayag .
a. paglalahad - hangarin nito na magpaliwanag nang obhetibo o walang pagkampi na may sapat na detalye na pawang pampalawak ng kaalaman sa paksang binibigyang linaw nang lubos na maunawaan ng may interes (Arrogante, 1994:117).
b. paglalarawan - hangarin nito na sa pamamagitan ng mga angkop na salita, maipakita ang kaanyuan at kabuuan ng tao, bagay, sitwasyon, insidente o senaryo.
c. pagsasalaysay - hangarin nito na mag - ulat ng mga pangyayari
sa
isang
maayos
na
pagkakahanay
(Tumangan, et al., 1986:3).
d. pangangatwiran - hangarin nito na hikayatin ang iba pa na tanggapin ang katotohanan o kawastuan ng isang paninindigan o dili kaya'y baguhin ang kanilang pag-iisip o impluwensyahan ang kanilang pag-uugali at pagkilos sa
pamamagitan
ng
mga
(Semorian, et al., 1999:155).
makatwirang
pahayag
