KOURSK 1943

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΣΠ Α Ν ΙΟ ΚΑΙ ΠΛΟ ΥΣΙΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΚΑΤΑΤΟΠΙΣΤΙΚΟΙ Π ΙΝ Α Κ ΕΣ

ΠΡΩ ΤΟ ΤΥΠ Ο Ι ΧΑΡΤΕΣ Κ Α ΛΛΙΤΕΧΝ ΙΚ ΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΛΩ Ν

W

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

ΕΓΧΡΩ Μ Α Σ ΧΕΔ ΙΑ Α ΡΜΑΤΩ Ν, Α ΕΡΟ ΠΛΑ Ν Ω Ν ΚΑΙ ΠΥΡΟ ΒΟ ΛΩ Ν

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 4

Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ Κ Ο Κ Κ ΙΝ Ο Υ ΣΤΡΑ ΤΟ Υ

ΕΚΔΟΤΗΣ

Σταύρος Πανέλης ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΕΣ

Νίκος Γιαννόπουλος Βασίλης Καμπάνης

1 0 ΟΙ ΓΕΡΜ ΑΝΙΚΕΣ Δ Υ Ν Α Μ Ε ΙΣ Σ Τ Η Μ Α Χ Η ΤΟΥ ΚΟ ΥΡΣΚ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

Νίκος Καμπούρης Γεώργιος Ζουρίδης Ιωάννης Θεοδωράτος Δημήτριος Σταυρόπουλος Γιάννης Βαρσαμής Σωτήρης Βουρλιώτης Δημήτρης Γεδεών Σταύρος Βαλμάς Στέλιος Δεμηράς

20

Η ΣΟ Β ΙΕΤΙΚ Η Α Μ Υ Ν Τ ΙΚ Η ΖΩ Ν Η ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΕΧΟΥΣΑ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠ ΙΜ ΕΛΕΙΑ

Γεωργία Λουκά ΣΧΕΔΙΑΣΗ ΧΑΡΤΩΝ

Δήμητρα Μητσού

34

ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΚΟ ΝΑΣ

ΚΟ ΥΡΣΚ 1943 ■Η Μ ΕΓΑΛΥΤΕΡΗ Μ Α ΧΗ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ Σ Τ Η Ν ΙΣΤΟΡΙΑ

Αγγελική Λαμπροπούλου, Χριστίνα Πανέλη, Γεωργία Καραπατή, Δήμητρα Μητσού ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΠ ΙΜ ΕΛΕΙΑ

Μαρία Οικονομίδου ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ

78 01 ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΕΣ ΕΠ ΙΧ Ε ΙΡ Η ΣΕ ΙΣ ΣΤΟ ΚΟΥΡΣΚ

Κική Μιχαλοπούλου, Λίνα Κατσαρού, Βίκυ Βασιλοπούλου Πρώτη έκδοση: Δεκέμβριος 2003 Copyright ©: Περιοδικό “ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ” ISBN: 960-8345-12-Χ Απαγορεύεται η με οποιονδήποτε τρόπο αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή μέρους ή όλου του βιβλίου χωρίς την έγγραφη αδεια του εκδότη.

90

ΤΑ PzK pfw V PANTHER K A I PzK pfw V I TIGER ΣΤΟ ΚΟ ΥΡΣΚ

ΓΡΑΦΕΙΑ

Θεμιστοκλέους 49,10683 Αθήνα ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘ ΥΝ ΣΗ

Περιοδικό “ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ” 1 0 . 3951,10210 Αθήνα

1 0 2 Γ ΙΑ Τ Ι Ο Ι ΓΕΡΜΑΝΟΙ ΕΧΑ ΣΑ Ν ΤΗ U A X H ΤΟΥ ΚΟ ΥΡΣΚ

ΤΗΛΕΦ ΩΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ

210.38.21.985 (5 γραμμές), fax: 210.38.21.985 e-m ail: [email protected] ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ - ΥΠ ΕΥΘ ΥΝΟ Σ ΣΥΜ Φ Ω ΝΑ ΜΕ ΤΟ Ν ΝΟΜ Ο

108 ΕΝΑ ΣΠ ΑΝΙΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟ Ν ΣΟ ΒΙΕΤΙΚΟ ΕΞΟΠΛΙΣΜ Ο ΤΗΣ Μ Α Χ Η Σ ΤΟ Υ ΚΟΥΡΣΚ

Σταύρος Πανέλης ΕΚΤΥΠΩΣΗ_

Δ. Ευστράτογλου - 1. =υνός ΟΕ Β ΙΒΛΙΟ ΔΕΣΙΑ

Σπύρος Καδβαδίας

ΕΞΩΦΥΛΛΟ PzK pfw V P an th er A u s f D τη ς 52ης Επ ιλαρχίας το υ 39ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Α ρ μά τω ν, Κ ούρσκ, Ιο ύ λ ιο ς 1943 (πίνακας το υ Ron V o is tad n o u δ η μ ο σ ιεύ ετα ι κατό π ιν α δ εία ς τη ς D ragon/AS Com pany - C olor im age is co u rte s y o f Dragon).

114

ΑΓΝΩΣΤΕΣ ΠΤΥΧΕΣ

1 1 6 ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ ΔΙΟΙΚΗΤΕΣ 120

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Ν ΙΚ Ο Σ Κ Α Μ Π Ο Υ Ρ Η Σ

Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

ΤΟΥ ΚΟΚΚΙΝΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΣΤΙΣ 2 ΙΟΥΛΙΟΥ 1943 0 ΧΙΤΛΕΡ, ΑΠΕΥΘΥΝΟΜΕΝΟΣ ΠΡΟΣ

ΤΑ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ, ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΑΝΕΜΕΝΑΝ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΘΕΡΙΝΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ, ΤΟΝΙΖΕ ΜΕ ΤΟΝ ΓΝΩΣΤΟ Π Ο Μ ΠΩ ΔΗ ΤΟΥ ΤΡΟΠΟ: "ΑΥΤΗ Η ΕΠΙΘΕΣΗ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΗΣ ΣΗΜ ΑΣΙΑΣ. ΠΡΕΠΕΙ ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ ΝΑ ΕΠΙΤΥΧΕΙ ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΓΡΗΓΟΡΑ ΚΑΙ ΑΠΟΛΥΤΑ. Η ΝΙΚΗ ΜΑΣ ΣΤΟ ΚΟΥΡΣΚ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΜΕΤΑΤΡΑΠΕΙ ΣΕ ΠΥΡΣΟ ΠΟΥ Η ΦΛΟΓΑ ΤΟΥ ΘΑ ΦΩΤΙΣΕΙ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ".

Α ρ ισ τερ ά : Σ ο β ιε τ ικ ο ί α ρ μ α τισ τέ ς απ ομακρύνουν έναν τρ α υ μ α τισ μ έν ο σ υ μ π ο λεμ ισ τή το υ ς από ένα κ α τε σ τρ α μ μ έν ο α μ ερ ικ α νικ ό ά ρ μ α τύπ ου M 3 Lee. Τα π ληρ ώ μα τα το υ Κ όκκινου Σ τρ α το ύ α π εχ θ ά νο ν τα ν το ν σ υ γκ εκ ρ ιμ ένο τύπ ο ά ρ μ α το ς , α φ εν ό ς δ ιό τι η θω ρ ά κισ ή το υ ή τα ν τελ είω ς ανίσχυρη έν α ν τι των νέων γερμανικώ ν α ρμ ά τω ν και α φ ε τέ ρ ο υ είχ ε τη ν τά σ η να α ν α φ λ έ γ ε τα ι εύ κ ο λα μ ό λ ις δ εχ ό τα ν π λήγμα . Εν το ύ τ ο ις , μ εγ ά λ ο ς α ρ ιθ μ ό ς το υ σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ο υ ά ρ μ α το ς ή τα ν ε ν τα γ μ έ ν ο ς σ τις τεθ ω ρ α κ ισ μ έν ες μ ο ν ά δ ες που έδρ α σ αν σ το Κ ούρ σ κ, κ α θώ ς η π αραγω γή το υ Τ-34 δ εν κ ά λ υ π τε ο λ οκληρ ω τικά τις α ν ά γ κ ες.

μ ε γ ά λ ο ς κ υ κ λ ω τικ ό ς ε λ ιγ μ ό ς . Π ρ ο κ α λ ώ ν τα ς Το κ ο υ φ ά ρ ι ενός Tiger ε π ιδ εικ ν ύ ετα ι σε α ξιω μ α τικ ο ύ ς της α μ ερ ικ α νικ ή ς σ τρ α τιω τικ ή ς α π ο σ το λή ς μ ε τ ά το τέλ ο ς τη ς μ ά χ η ς το υ Κ ούρσκ. Ο α ρ ιό μ ό ς των π ληγμάτω ν α π ο τε λ ε ί π ιστοπ οίηση της τρ ο μ α κ τικ ή ς ισχύος της σ ο β ιετικ ή ς α ν τια ρ μ α τικ ή ς άμυνας.

τ η ν κ α τ α σ τ ρ ο φ ή σ η μ α ν τικ ώ ν σ ο β ιε τικ ώ ν δ υ ­

ν ά μ εω ν . ο ι γ ε ρ μ α ν ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις θ α ά γ γ ιζα ν π ρ ω το φ α ν ή επ ίπ εδ α ισ χύος. Μ ε γ ά λ ο μ έ ρ ο ς τ ω ν α π ω λ ειώ ν ε ίχ ε α ν α π λ η ρ ω θ εί και, επ ιπ λ έ ­ ο ν . ν έ α β ε λ τ ιω μ έ ν α ό π λα ε ίχ α ν α υ ξή σ ε ι θ ε α ­ μ α τικ ά τ η δ ύ ν α μ η π υ ρ ό ς τ η ς W ehrm acht. Οι Γερ μ α ν ο ί, β α σ ιζό μ ε ν ο ι σ τη ν π είρ α τ ο υ ς και σ τη ν υ π ερ ο χ ή τ ο υ έ μ ψ υ χ ο υ κα ι ά ψ υ χ ο υ υ λ ι­ κο ύ π ου π ίσ τε υ α ν ό τ ι δ ια τη ρ ο ύ σ α ν α κό μ α , ή λπ ιζα ν σ ε μ ια επ α ν ά λ η ψ η , έ σ τω κα ι σ ε μι­ κ ρ ό τ ε ρ η κλ ίμ α κ α , τω ν μ εγ ά λ ω ν θ ε ρ ιν ώ ν επ ι­ τυ χ ιώ ν τω ν δ ύ ο π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ω ν ετώ ν. Ο ι ελ π ί­ δ ε ς τ ο υ ς α υ τ έ ς έ μ ε λ λ ε να δ ια ψ ε υ σ το ύ ν μ ε τ ο ν π λ έ ο ν ο δ υ ν η ρ ό κα ι κ α τ η γ ο ρ η μ α τικ ό τ ρ ό ­ πο. Π ο λ λ ο ί γ ε ρ μ α ν ό φ ιλ ο ι - α π ρ ο κ ά λ υ π τα ή συγ κ ε κ α λ υ μ μ έ ν α - ισ το ρ ικ ο ί κα ι α ν α λ υ τ έ ς το υ Β ’ Π α γ κ ο σ μ ίο υ Π ο λ έ μ ο υ έ χ ο υ ν τ η ν τά σ η να π α ρ ο υ σ ιά ζο υ ν τ η μ ά χη σ το Κ ο ύ ρ σ κ π ερ ισ σ ό ­ τ ε ρ ο ω ς μ ια "π ε ρ ιο ρ ισ μ έν η " ή "τ α κ τικ ή " γ ε ρ ­ α λ ό γ ια α υ τά φ α ν έ ρ ω ν α ν τό σ ο τ η ν α γω ­ μ α νικ ή α π ο τυ χ ία π α ρ ά ω ς μια σ ο β ιε τικ ή ν ίκ η . Α π ο δ ίδ ο υ ν τ η ν ε ξ έ λ ι ξ η και τ η ν έκ β α σ η τ η ς νία , όσ ο και τη σ π ο υ δ α ιό τη τα π ου ο ίδ ιο ς ο Χ ίτ λ ε ρ και η α ν ώ τα τη γ ε ρ μ α ν ικ ή δ ιο ί­ μ ά χ η ς σ ε ε ξ ω γ ε ν ε ίς π α ρ ά γ ο ν τε ς , όπ ω ς η α ν υ ­ κησ η α π έδ ιδ α ν σ τη ν έ κ β α σ η τ η ς ε π ικ ε ίμ ε ν ηπς ο μ ο ν η σ ία το υ Χ ίτ λ ε ρ ή η σ υ μ μ α χ ικ ή α π ό β α ­ σ ύ γ κ ρ ο υ σ η ς . Η γ ε ρ μ α ν ικ ή η γ ε σ ία γ ν ώ ρ ιζ ε ό τι ση σ τη Σ ικ ε λ ία . Α π ο φ ε ύ γ ο υ ν να α ν α δ ε ίξο υ ν ο χ ρ ό ν ο ς κ υ λ ο ύ σ ε ε ις β ά ρ ο ς τ η ς και χ ρ ε ια ζ ό ­ τ ο ν ρ ό λ ο το υ Κ ό κ κ ιν ο υ Σ τρ α το ύ α π ο δ ίδ ο ν τά ς τα ν ά μ εσ α μια μ εγ ά λ η ε π ιτυ χ ία γ ια να εν ισ χ ύ - τ ο υ δ ε υ τ ε ρ ε ύ ο υ σ α σ ημασ ία. Τ ίπ ο τα δ ε ν α π έ­ σ ει τ ο η θ ικ ό τ ο υ λ α ο ύ α λ λ ά κα ι τω ν σ υ μ μ ά ­ χ ε ι π ερ ισ σ ό τερ ο απ ό τ η ν π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τα . Τα π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν α δ ύ ο έ τ η τ ο υ π ο λ έμ ο υ χω ν τ η ς , ο ι ο π ο ίο ι ε ίχ α ν α ρ χίσ ει, δ ια τ α κ τικ ά έ ­ σ το Α ν α το λ ικ ό Μ έτω π ο ο Σ ο β ιε τ ικ ό ς Σ τρ α τό ς στω, να π α ρ ο υ σ ιά ζο υ ν σ η μ εία α μ φ ισ β ή τη σ η ς . ε ίχ ε ό ν τω ς α π ο δ ε ιχ θ ε ί ε ξ α ιρ ε τ ικ ά ε υ ά λ ω το ς Η ε θ ν ικ ο σ ο σ ια λ ισ τικ ή Γ ερ μ α ν ία α ν α ζη το ύ σ ε, μ έσ ω μ ια ς π ε ρ ίτ ρ α ν η ς ν ίκ η ς σ το Κ ού ρ σ κ, τ η ν κα ι α δ έ ξ ιο ς μ π ρ ο σ τά σ τη ν τ ε λ ε ι ό τ η τ α και τ η ν ε κ ν έ ο ύ α ν ά λ η ψ η τ η ς π ρ ω το β ο υ λ ία ς κ ιν ή σ ε ­ α ρ τ ιό τ η τ α τ η ς W ehrm acht. Π α ρά τ ο θ ά ρ ρ ο ς κα ι τ η ν κ α ρ τ ε ρ ικ ό τ η τ α το υ Σ ο β ιε τ ικ ο ύ μ α χ η ­ ω ν σ τη ν Α ν α το λή . Οι π ιο α ισ ιό δ ο ξο ι κα ι ο ίδ ιο ς ο Φ ύ ρ ερ π ίσ τε υ α ν πω ς έ ν α ν έ ο μ α ζικά σ υ­ τή , ο ι π ρ ο φ α ν ε ίς α δ υ ν α μ ίε ς , κ υ ρ ίω ς σ ε ε π ίπ ε­ ν τ ρ ιπ τικ ό π λ ή γ μ α κ α τά το υ Κ ό κ κ ιν ο υ Σ τρ α ­ δ ο δ ιο ίκ η σ η ς , α λλά σ υχνά και σ ε επ ίπ ε δ ο ε ­ π ά ρ κ εια ς κα ι π ο ιό τ η τα ς τ ο υ δ ια θ έ σ ιμ ο υ υ λ ι­ το ύ θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε να α π ο τ ε λ έ σ ε ι τη χ α ρ ισ τικ ή β ο λ ή σ το σ ο β ιε τικ ό κ α θ ε σ τώ ς . Ο ι π ε ρ ισ σ ό τ ε ­ κο ύ, ε ίχ α ν ο δ η γ ή σ ε ι σ ε τ ρ α γ ικ έ ς κ α τ α σ τ ρ ο ­ ρο π ρ α γ μ α τισ τέ ς α π ο σ κο π ο ύ σ α ν σ ε μια μ ε γ ά ­ φ έ ς ή σ ε α δ υ ν α μ ία ε κ μ ε τ ά λ λ ε υ σ η ς τω ν α ρ χ ι­ λη επ ιτυ χ ία , τ α κ έ ρ δ η τ η ς ο π ο ία ς σ ε σ τρ α τιω ­ κώ ν επ ιτυ χ ιώ ν , όπω ς σ υ ν έβ η κ α τά τη δ ιά ρ ­ κ ε ια τ η ς μ ε γ ά λ η ς χ ε ιμ ε ρ ιν ή ς α ν τε π ίθ ε σ η ς τ ικ ό κα ι π ο λ ιτικ ό ε π ίπ εδ ο θ α έ δ ιν α ν μια β α θ ιά ανάσ α σ το σ κ λ η ρ ά π ιε ζ ό μ ε ν ο ε θ ν ικ ο σ ο σ ια λ ι- τ ο υ 1941 ή μ ε τ ά τ ο ν θ ρ ία μ β ο τ ο υ Σ τά λ ιν σ τικ ό ο ικ ο δ ό μ η μ α . Η α λ ή θ ε ια είν α ι ό τ ι υ π ή ρ ­ γ κ ρ α ν τ . Ο ι Σ ο β ιε τικ ο ί, ό μ ω ς, είχ α ν ε π ιδ ε ίξ ε ι χ α ν β ά σ ιμ ο ι λ ό γ ο ι α ισ ιο δ ο ξία ς . Ο θ ύ λ α κ α ς μια ε ξ α ιρ ε τ ικ ή ικ α ν ό τη τα να δ ιδ ά σ κ ο ν τα ι από το υ Κ ο ύ ρ σ κ α π ο τε λ ο ύ σ ε ε μ φ α ν ώ ς μ ια « χ ρ υ ­ τ α σ φ ά λ μ α τα κα ι τ ις α π ο τυ χ ίε ς τ ο υ ς . Ο ι Γερ ­ μ α νο ί α ν έ μ ε ν α ν ό τ ι σ το Κ ο ύ ρ σ κ θ α α ν τιμ ε τώ σή» ε υ κ α ιρ ία γ ια να π ρ α γ μ α τ ο π ο ιη θ ε ί έ ν α ς

Τ

Ενα ιπ π ήλατο α ν τια ρ μ α τικ ό τω ν 76 m m σ π εύ δ ει να κ α τα λ ά β ει νέα δ έσ η , ενώ η μάχη μ α ίν ετα ι σ το ν το μ έα το υ Μ ετώ π ο υ το υ Β ο ρ ο νέζ. Α π έναντι σ τη ν α ν ω τερ ό τη τα των π άντσ ερ , οι Σ ο β ιε τικ ο ί α ν τέ τα ξ α ν τη μ α ζικ ή και επ ιδ έξια χρ ήσ η των α ντιαρματικώ ν.

ΜΕΓΑΑΕΣ ΜΑΧΕΣ

π ίζα ν τ ο ν ίδ ιο ο γ κ ώ δ η , α λ λ ά α δ έ ξ ιο και ά κ α ­ μ π το α ν τίπ α λ ο π ου είχ α ν έ ω ς τ ό τ ε ε π α ν ε ι­ λ η μ μ έ ν α σ υ ν τρ ίψ ε ι. Το κ α λ ο κ α ίρ ι, ό μ ω ς, το υ 1943 ε π ρ ό κ ε ιτ ο να έ λ θ ο υ ν α ν τιμ έ τω π ο ι μ ε έ ­ ναν τ ε λ ε ίω ς "μ ε τα λ λ α γ μ έ ν ο " Κ ό κ κ ιν ο Σ τρ α τό . Η Β α θ ύ τε ρ η κα ι ο υ σ ια σ τ ικ ό τε ρ η " μ ε τ ά λ ­ λ α ξη " το υ Σ ο β ιε τ ικ ο ύ Σ τρ α το ύ α φ ο ρ ο ύ σ ε τ η ν ίδια το υ τ η ν η γεσ ία . Ο ι π ρ ο π ο λ ε μ ικ έ ς δ ιώ ξε ις το υ Σ τά λ ιν ε ίχ α ν σ τε ρ ή σ ε ι απ ό τ ο ν Κ ό κ κιν ο Σ τρ α τό τ ο μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο κα ι κ α λ ύ τε ρ ο τμ ή μ α τω ν ε ξ ε ιδ ικ ε υ μ έ ν ω ν σ τε λ ε χ ώ ν το υ . Ε π ιπ λέον, η α ν ελ α σ τικ ή δ ο μ ή τ η ς δ ιο ίκ η σ η ς , η α π ο θ ά ρ ρυνσ η τω ν π ρ ω το β ο υ λ ιώ ν , η σ τέρ η σ η τ η ς ε ­ λ ε υ θ ε ρ ία ς κ ιν ή σ ε ω ν κα ι η α ν τικ α τά σ τα σ η τ η ς π είρ α ς και τ η ς γ ν ώ σ η ς τ η ς "τ έ χ ν η ς " τ ο υ π ο ­ λ έ μ ο υ μ ε σ τε ίρ α και π α ρ ω χ η μ έν α π ο λ ιτικ ά σ λό γ κα ν ε ίχ α ν ο δ η γ ή σ ε ι σ ε α π α ν ω τέ ς κ α τα ­ σ τρ ο φ έ ς κ α τά τ α π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν α έ τ η . Μ έσ α, ό ­ μω ς, απ ό τ ο κ α μ ίν ι τ η ς μ ά χ η ς ε ίχ ε α ν α δ ε ιχ θ ε ί σ τα δ ια κ ά μια ν έ α γ ε ν ε ά η γ ε τώ ν , ο ι ο π ο ίο ι ε ί­ χ α ν κ ε ρ δ ίσ ε ι π ο λ ύ τιμ η π είρ α απ ό τα σ κλ η ρ ά και επ ώ δ υ ν α μ α θ ή μ α τα π ου σ υχνά είχ α ν λ ά ­ β ε ι από τη W ehrm acht σ τα π εδ ία τω ν μαχών. Π ο λ λ ο ί από τ ο υ ς σ τρ α τη γ ικ ά α ν ε π α ρ κ ε ίς δ ι­ ο ικ η τ έ ς τ η ς έ ν α ρ ξ η ς το υ π ο λ έμ ο υ ε ίχ α ν α ν τικ α τ α σ τ α θ ε ί ή απ λά είχ α ν χ α θ ε ί σ τη μ ά χη ή σ τα σ τρ α τό π ε δ α τ η ς Σ ιβ η ρ ία ς , θ ύ μ α τ α τω ν ί­ δ ιω ν τω ν σ φ α λ μ ά τω ν τ ο υ ς κα ι τ η ς ε π α γ γ ε λ ­ μ α τικ ή ς τ ο υ ς α δ ε ξ ιό τ η τ α ς . Ν έο ι, τ ο λ μ η ρ ο ί και δ υ ν α μ ικ ο ί α ξιω μ α τικ ο ί, σ φ υ ρ η λ α τη μ έ ν ο ι μ έσ α από σ κ λ η ρ έ ς ε μ π ε ι­ ρ ίε ς κα ι γ α λ ο υ χ η μ έ ν ο ι σ τη φ ω τιά το υ π ο λ έ ­ μ ου , ε ίχ α ν λ ά β ε ι τ η θ έ σ η τ ο υ ς . Μ ια δ ια ρ κώ ς α υ ξα ν ό μ ε ν η α ίσ θη σ η ε π α γ γ ε λ μ α τ ισ μ ο ύ δ ια ­ π ερ ν ο ύ σ ε ό λ ε ς τ ις β α θ μ ίδ ε ς τ η ς σ ο β ιε τικ ή ς η γ ε σ ία ς έ ω ς τα κ α τ ώ τ ε ρ α επ ίπ ε δ α τ ο υ λόχο υ και τ η ς δ ιμ ο ιρ ία ς . Ο μ έ σ ο ς ό ρ ο ς η λ ικ ία ς τω ν Σ ο β ιε τικ ώ ν α ν ώ τερ ω ν δ ιο ικ η τώ ν ε ίχ ε μ ε ιω θ ε ί κ α τά 20 σ χ εδ ό ν έ τ η , γ ε γ ο ν ό ς π ου π ρ ο κ ά λ εσ ε α νύψ ω σ η τ η ς α π ο δ ο τ ικ ό τ η τ α ς και τ η ς δ ρ α ­ σ τη ρ ιό τη τα ς . Ο σ υ ν δ υ α σ μ ό ς τ η ς ν ε ώ τ ε ρ η ς η ­ γ εσ ία ς και τ η ς π ο λ ε μ ικ ή ς π είρ α ς δ ε ν ά ρ γ η σ ε να φ έ ρ ε ι α π ο τε λ έ σ μ α τα , π ου φ ά ν η κ α ν τό σ ο σ τις ε π ιτ ε λ ικ έ ς ε ρ γ α σ ίε ς όσ ο και σ τη ν τ α κ τ ι­ κή ικ α ν ό τη τα τω ν σ τρ α τευ μ ά τω ν . Αν και, το 1942, ο Κ ό κ κ ιν ο ς Σ τ ρ α τ ό ς ε ίχ ε υ π ο σ τεί μια α ­ π ο σ υ ν θ ε τικ ή α λλοίω σ η , η ο π ο ία ο φ ε ιλ ό τα ν σ τη ν α π ώ λ εια μ εγ ά λ ο υ μ έ ρ ο υ ς τω ν κ α λ ύ τε ρ α ε κ π α ιδ ε υ μ έ ν ω ν σ τρ α τε υ μ ά τ ω ν , η α υ ξ α ν ό μ ε ­ νη π ο λ ε μ ικ ή π είρ α κ α τ ά φ ε ρ ε να θ ε ρ α π ε ύ σ ε ι κα τά π ολύ α υ τό τ ο μ ε ιο ν έ κ τ η μ α τ ο 1943, π α­ ρ έ χ ο ν τα ς σ τις ν έ ε ς μ ο ν ά δ ε ς κ α λ ύ τε ρ η κ α ­ τά ρ τισ η . Η σ υ ν εχ ώ ς α υ ξ α ν ό μ ε ν η α υ το π επ ο ίθ η σ η κα ι ε μ π ισ το σ ύ ν η τω ν Σ ο β ιε τικ ώ ν σ τις δ ε ξ ιό ­ τ η τ ε ς τ ο υ ς ε ίχ ε ά μ εσ ο α ν τίκ τυ π ο σ το η θ ικ ό τω ν σ τρ α τευ μ ά τω ν . Η ανύψ ω σ η, ό μ ω ς, τ ο υ η ­ θ ικ ο ύ σ υ μ β ά δ ιζε κα ι μ ε τη δ ια ρ κ ή ισ χ υ ρ ο π ο ί­ ησ η κα ι μ ε γ έ θ υ ν σ η τ ο υ Κ ό κ κ ιν ο υ Σ τρ α το ύ . Σ τις α ρ χ έ ς Ιο υ λ ίο υ το υ 1943, ο Κ ό κ κ ιν ο ς Σ τρ α τό ς ε ίχ ε υπό τα ό π λα π ερ ίπ ο υ 16.500.000 ά ν δ ρ ε ς . Ο σ ο ν α φ ο ρ ά τ ο δ ια θ έ σ ιμ ο υ λικό , η κ α τά σ τα σ η π α ρ ο υ σ ια ζό τα ν σ υ γ κ ε χ υ μ έ ν η . Μ ο λ ο ν ό τι π ο σ ο τικ ά τ ο υ λ ικ ό α υ ξα ν ό τα ν , υ ­ π ή ρ χα ν σ ε υ π η ρ εσ ία μ ε γ ά λ ο ι α ρ ιθ μ ο ί π αρω ­ χ η μ έ ν ω ν κα ι ξε π ε ρ α σ μ έ ν ω ν όπλων. Από τα π ερ ίπ ο υ 10.000 δ ια θ έ σ ιμ α ά ρ μ α τα , π ερ ισ σ ό ­ τ ε ρ ο απ ό τ ο 1/3 ή τα ν ε λ α φ ρ ε ίς τύ π ο ι μ ε α μ φ ί­

β ο λ η α π ο τ ε λ ε σ μ α τ ικ ό τ η τ α . Η σ ο β ιε τικ ή β ιο ­ μ ηχ α νία , ό μ ω ς, ε ίχ ε α ν α δ ιο ρ γ α ν ώ σ ει τ η ν π α­ ρ α γω γή τ η ς , σ υ γ κ ε ν τρ ώ ν ο ν τα ς τ ο δ υ ν α μ ικ ό τ η ς σ τη ν κ α τα σ κ ευ ή λ ίγ ω ν α λ λ ά α ξιό π ισ τω ν ο π λ ικώ ν μ ο ν τέλ ω ν . Π έρ α , ό μ ω ς, απ ό τ η ν ενίσ χ υ σ η σ ε ά ν δ ρ ε ς κα ι μ έσ α , οι σ ο β ιε τ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις ε ίχ α ν α ν α ­ δ ιο ρ γ α ν ω θ ε ί σ ε ό λ α τα επ ίπ εδ α . Το π εζικ ό ε ί­ χ ε υ π ο σ τεί τ ρ ο μ α κ τ ικ έ ς α π ώ λ ε ιε ς κ α τά τα π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν α έ τ η . Π ρ ο κ ε ιμ έ ν ο υ να υ π ε ρ ν ικ η θ ε ί τ ο ο ξύ π ρ ό β λ η μ α το υ α ν θ ρ ώ π ιν ο υ δ υ ν α ­ μ ικ ο ύ , ο ι ν έ ε ς μ ε ρ α ρ χ ίε ς π εζικ ο ύ ή τ α ν σ η μ α ­ ν τ ικ ά μ ικ ρ ό τ ε ρ ε ς από τ ις α ν τίσ το ιχ ε ς το υ 1941, α κ ό μ η κα ι τ ο υ 1942, δ ια θ έ τ ο ν τ α ς 9.380 ά ν δ ρ ε ς η κ α θ ε μ ία (έ ν α ν τ ι 14.500 τ ο υ 1941).

Ε π ιπ λέο ν, ο ι μ ε ρ α ρ χ ίε ς π εζικ ο ύ ή τ α ν ε ξ α ιρ ε ­ τ ικ ά α δ ύ ν α μ ε ς σ ε π υ ρ ο β ο λ ικ ό . Σ ε α ν τ ισ τ ά θ ­ μ ισ μ α α υ τώ ν τω ν μ ε ιο ν ε κ τ η μ ά τ ω ν ο ι μ ο ν ά δ ε ς ε ίχ α ν σ τη δ ιά θ εσ ή τ ο υ ς μ εγ ά λ ο α ρ ιθ μ ό α υ τ ό ­ μ α τω ν όπ λω ν, β α ρ έω ν όπ λω ν π εζικ ο ύ , α ­ ν τια ρ μ α τικ ώ ν π υ ρ ο β ό λ ω ν και μ έσ ω ν δ ια β ιβ ά ­ σεων. Ιδ ια ίτε ρ η έμ φ α σ η ε ίχ ε δ ο θ ε ί σ τη σ κ λ η ­ ρή και ά ρ τια ε κ π α ίδ ευ σ η τω ν α ν δ ρ ώ ν, τω ν ο ­ π οίω ν η σ τω ικ ό τ η τα ή τ α ν α π ο δ ε δ ε ιγ μ έ ν η . Ο ι τε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν ε ς δ υ ν ά μ ε ις ε ίχ α ν ε ν ισ χ υ θ ε ί σ η μ α ν τικ ά . Ο λ α τ α σ ώ μ α τα μ η χ α ν ο κ ί­ ν η τ ο υ π εζικ ο ύ κα ι α ρ μ ά τω ν δ ιέ θ ε τ α ν π λ έ ο ν ο ρ γ α ν ικ έ ς μ ο ν ά δ ε ς π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ , α ν τια ρ μ α ­ τικ ώ ν , ό λμ ω ν, μ η χ α ν ικ ο ύ κα ι δ ια β ιβά σ εω ν. Μ έ χ ρ ι τ ο κ α λ ο κ α ίρ ι τ ο υ 1943 ε ίχ α ν σ χ η μ α τι­ σ τ ε ί π έ ν τ ε ν έ ε ς ε π ίλ ε κ τ ε ς σ τ ρ α τ ιέ ς α ρ μ ά τω ν , ο ι ο π ο ίε ς β ρ ίσ κ ο ν τα ν υπό τ ο ν α π ο κ λ ε ισ τικ ό έ λ ε γ χ ο τ η ς α ν ώ τα τη ς δ ιο ίκ η σ η ς . Η κ α θ ε μ ία δ ιέ θ ε τ ε δ ύ ο σ ώ μ α τα α ρ μ ά τω ν και έ ν α σώ μα μ η χ α ν ο κ ίν η το υ π εζικ ο ύ . Σ ε επ ίπ εδ ο υ λ ικ ο ύ ε ίχ ε κ α τ α β λ η θ ε ί ιδ ια ίτε ρ η π ρ ο σ π ά θ εια οι ν έ ­ ο ι σ χ η μ α τισ μ ο ί να ε ξο π λ ίζ ο ν τα ι α π ο κ λ ε ισ τικ ά μ ε τ ο ά ρ μ α Τ-34. Π α ρ ό λα α υ τά , π α ρ έ μ ε ν α ν α ­ κ ό μ η σ ε υ π η ρ εσ ία μ εγ ά λ ο ι α ρ ιθ μ ο ί π α λ α ιό τε ρω ν ο χη μ ά τω ν . Τα ά ρ μ α τα τύ π ο υ KV-1 ε ίχ α ν

Π αρ ά τις φ ρ εν ή ρ εις π ρ ο σ π ά θειες τη ς 9ης Γερμ ανική ς Σ τρ α τιά ς , η α μ υ ν τικ ή δ ιά τα ξη το υ Ροκοσ όφ σ κυ α π ο δ ε ίχ θ η κ ε α δ ια π έρ α σ τη . Οι ρ η χ ές δ ιεισ δ ύ σ εις , για τις οπ οίες κ α τα β λ ή θ η κ ε βαρύ τίμ η μ α , ανακόπ ηκαν ο ρ ισ τικά γύρω

από τη ν κω μόπολη Π ονυρ ί από τη ν 30 7 Μ ε ρ α ρ χ ία Τυφ εκιοψ όρω ν μ ε την υ π ο σ τή ρ ιξη μαζικώ ν πυρών από το π υροβ ολικό το υ Κ εν τρ ικ ο ύ Μ ετώ π ο υ . Ο σ τρ α τη γ ό ς Λ έμ ελ σ εν , δ ιο ικ η τή ς εν ό ς σώ μα τος π άντσ ερ , δήλω σε μ ε α π όγνω ση: «Ο ι Ρώσοι είναι έξο χ ο ι σ τη ν τεχ ν ικ ή της α π όκρυψ ης. Τόσο τα να ρ κοπ έδια όσο και τα α ν τια ρ μ α τικ ά π υροβ όλα δεν γίνονταν α ντιλ η π τά , παρά μόνο ό τα ν το πρώ το άρμα είχ ε ήδη τυ λ ιχ τε ί σ τις φ λ ό γ ες » .

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Σ τις 12 Ιο υ λ ίο υ , το Μ έτω π ο το υ Β ο ρ ο ν έζ ά ρ χισ ε να κ ά μ π τετα ι υπό το βά ρ ος τη ς γ ερ μ α νικ ή ς εφ ό δ ο υ . Ο κίνδυνος α π ο σ ο β ή θ η κ ε χά ρη σ τη ν έγ κ α ιρ η π αρ έμ β α σ η τη ς 5ης ΤΘ Σ τρ α τιά ς τη ς Φ ρουράς. Η Σ τρ α τιά δ ιέ θ ε τ ε δύο τεθ ω ρ α κ ισ μ έν α σώ μα τα τη ς Φ ρουράς, το 18ο και το 19ο, κα θώ ς και το 5ο Σώ μα Μ η χα ν ο κίνη το υ Π εζικ ο ύ τη ς Φ ρ ουρ άς, ενώ λ ίγο πριν εμ π λ α κ εί σ τη μάχη δ έ χ θ η κ ε τη ν ενίσχυση το υ 2ου ΤΘ Σ ώ μ α το ς κα ι το υ 20ού ΤΘ Σ ώ μ α το ς τη ς Φ ρουράς. Τη Σ τρ α τιά δ ιο ικο ύ σ ε ο υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς Π ά β ελ Ρ οντμ ίσ τρ ω ψ , ο οπ οίος σ τη φ ω το γ ρ α φ ία δ ια κ ρ ίν ετα ι να σ υ σ κ έπ τετα ι μ ε ε π ιτε λ ε ίς το υ .

8

Το πλήρω μα ενός α ν τια ρ μ α τικ ο ύ τω ν 45 m m π α ρ α μ έν ει α κλ ό νη το σ τις θ έ σ ε ις το υ , παρά την ε γ γ ύ τ η τ α των γερμανικώ ν πυρών. Το φ ρ όνημ α των σ ο β ιετικ ώ ν σ τρ α τευ μ ά τω ν είχ ε χ α λ υ β δ ω θ εί ύ σ τερ α από δύο έ τη π ολέμου μ ε έναν α ν ελ έη το αντίπ αλο.

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

σ υ γ κ ρ ο τ ή σ ε ι α ν ε ξ ά ρ τ η τ α σ υ ν τά γ μ α τα "δ ιείσ ­ δ υ σ η ς ". Υπ ήρχαν, α κ ό μ η , α ρ κ ε τ ά ά ρ μ α τα Β ρ ε ­ τ α ν ικ ή ς και α μ ε ρ ικ α ν ικ ή ς κ α τα σ κ ε υ ή ς , σ τα ο ­ π οία οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί έ τ ρ ε φ α ν π ολύ μ ικ ρ ή ε κ τ ί ­ μ ησ η, ή τ α ν ό μ ω ς α ν α γ κ α σ μ έ ν ο ι να τα χ ρ η σ ι­ μ ο π ο ιο ύ ν , π ρ ο κ ε ιμ έ ν ο υ να α ν α π λ η ρ ώ ν ο υ ν τ ις α π ώ λ ειες . Οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί α ν έ μ ε ν α ν ό τι οι Γ ερ ­ μ α νο ί θ α έ ρ ιχ ν α ν σ τη μ ά χη ν έ ο υ ς , β ε λ τ ιω μ έ ­ ν ο υ ς τύ π ο υ ς α ρ μ ά τω ν , εν ώ ή δ η γ ν ώ ρ ιζα ν τ η ν ύ π α ρ ξη το υ Tiger 1. Η α π ο κ ά λυ ψ η το υ ν έο υ γ ε ρ μ α ν ικ ο ύ ά ρ μ α το ς , τ ο ν Ν ο έ μ β ρ ιο τ ο υ 1942, ε ίχ ε δ ικ α ιο λ ο γ η μ έ ν α π ρ ο κ α λ έ σ ε ι τ η ν έ κ δ η λ η α ν η σ υ χ ία το υ σ ο β ιε τικ ο ύ ε π ιτ ε λ ε ίο υ . Ω ς π ρ ό ­ χ ε ιρ ο μ έ τ ρ ο α ν τιμ ε τώ π ισ η ς α π ο φ α σ ίσ τη κ ε η α ν α β ά θ μ ισ η το υ Τ-34 μ ε τ ο π υ ρ ο β ό λ ο τω ν 85 mm, τα ν έα , ό μ ω ς, ά ρ μ α τα δ ε ν θ α ή τα ν δ ια θ έ ­ σ ιμα έω ς τ α τ έ λ η το υ 1943. Ο ι Σ ο β ιε τ ικ ο ί υ ­ π ε ρ τε ρ ο ύ σ α ν ε λ α φ ρ ά σε α ρ ιθ μ ο ύ ς , υ σ τ ε ρ ο ύ ­ σαν, ό μ ω ς, π ολύ σ ε π ο ιό τη τα . Σ το ν τ ο μ έ α τω ν α υ το κ ιν ο ύ μ ε ν ω ν π υ ρ ο β ό λ ω ν η μ α ζική π α ρα ­ γω γή τω ν ν έω ν SU-76 κα ι SU-85 δ ε ν ε ίχ ε α κ ό ­ μα α ρ χίσ ει, μ ε α π ο τέ λ ε σ μ α σ το Κ ο ύ ρ σ κ ο ι Σ ο ­ β ιε τ ικ ο ί να π α ρ α τά ξο υ ν μ ό ν ο τα π υ ρ ο β ό λ α ε ­ φ ό δ ο υ SU-122 και ISU-152. Τα τ ε λ ε υ τ α ία ή τ α ν τα μ ό ν α ο χ ή μ α τα σ το σ ο β ιε τικ ό ο π λοσ τά σ ιο

θ α _ π ο ρ ο ύ σ α ν να σ τα θ ο ύ ν έ ν α ν τ ι τω ν γ ε ρ μ α ν ικ ώ ν μ εγ α θ η ρ ίω ν , α λλά δ ια τ ίθ ε ν τ ο σε π ολύ μ ικ ρ ο ύ ς α ρ ιθ μ ο ύ ς . Ω σ τό σ ο , α ν κα ι οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί γ ν ώ ρ ιζ α ν καλά ό τι δ ιέ θ ε τ α ν κ α τώ ­ τ ε ρ η ς π ο ιό τ η τ α ς υ λικό , ε ίχ α ν ε ν α π ο θ έ σ ε ι π ο λ λ ά σ τη ν κ α λ ύ τε ρ η ο ρ γά νω σ η και εκ π α ί­ δ ευ σ η τω ν π λη ρ ω μ ά τω ν. Ε π ιπ λέο ν, η εισ α γ ω ­ γ ή α σ υ ρ μ ά τω ν σ τα π ερ ισ σ ό τερ α ο χ ή μ α τ α και γ ε ν ικ ά η β ε λ τίω σ η τω ν επ ικ ο ιν ω ν ιώ ν ε ίχ ε π ρ ο α γ ά γ ε ι α ισ θ η τά τ ο ν σ υ ν το ν ισ μ ό τω ν μ ο ­ νά δω ν κα ι τ η ν τ α κ τ ικ ή τ ο υ ς ευ λ υ γ ισ ία . Τ η ν απ ο τ ε λ ε σ μ α τ ικ ό τ η τ α τω ν τ ε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν ω ν και τ η ν ικ α ν ό τη τά τ ο υ ς να ε π ιχ ε ιρ ο ύ ν και να επ ι­ β ιώ ν ο υ ν α ύ ξη σ ε π ολύ η δ η μ ιο υ ρ γ ία και η έ ­ ν τ α ξ η μ ο ν ά δ ω ν επ ισ κ ευ ώ ν κα ι σ υ ν τή ρ η σ η ς σ τη δ ο μ ή τω ν μ εγ ά λ ω ν τε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν ω ν σ χη ­ ματισμώ ν. Ο Κ ό κ κ ιν ο ς Σ τ ρ α τ ό ς ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ ­ σ ε να υ σ τ ε ρ ε ί σ το ν τ ο μ έ α τω ν μ η χ α ν ο κ ίν η ­ τω ν μ ε τα φ ο ρ ικ ώ ν μ έσ ω ν, η εισ α γω γή , όμω ς, τε ρ ά σ τιω ν α ρ ιθ μ ώ ν α μ ερ ικ α ν ικ ώ ν φ ο ρ τη γ ώ ν α υ τ ο κ ιν ή τ ω ν ε ίχ ε μ ε τ α β ά λ ε ι δ ρ α σ τικ ά τ η ν κ α τά σ τα σ η , β ε λ τ ιώ ν ο ν τ α ς τ η ν κ ιν η τ ικ ό τ η τ α και τ ις δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς τω ν τε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν ω ν , κυ ρ ίω ς, σ χημ α τισ μ ώ ν. Εως τ α μ έσ α τ ο υ 1943 ε ίχ α ν π α ρ α λ η φ θ ε ί 183.000 φ ο ρ τη γ ά απ ό τις Η Π Α και τ ο ν Κ αναδά, ε π ιλ ύ ο ν τα ς έ τσ ι μ εγ ά λ α π ρ ο β λ ή μ α τα σ το υ ς τ ο μ ε ίς τ η ς μ η χ α ν ο κ ίν η ­ σ ης και τ η ς ε π ιμ ε λ η τ ε ία ς . Ε κεί, ό μ ω ς, π ου ο Κ ό κ κ ιν ο ς Σ τ ρ α τ ό ς ε ίχ ε α υ ξή σ ε ι θ ε α μ α τ ικ ά τ η ν ισχύ το υ ή τα ν σ το ό ­ π λο τ ο υ π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ . Π α ρά τ η ν απ ώ λεια, έ ω ς τα μ έσ α το υ 1942, το υ σ υ ν ό λο υ σ χ εδ ό ν τ ο υ π ρ ο π ο λ ε μ ικ ο ύ υ λ ικ ο ύ , η σ ο β ιε τικ ή β ιο μ η ­ χ α νία ε ίχ ε κ α τ α φ έ ρ ε ι ό χι μ ό ν ο να α ν α π λ η ρ ώ ­ σ ει, α λ λ ά και να υ π ε ρ κ α λ ύ ψ ε ι τ ις ε λ λ ε ίψ ε ις . Ν έο ι β ε λ τ ιω μ έ ν ο ι τύ π ο ι π υ ρ ο β ό λ ω ν κα ι ο β ι­ δ ο β ό λ ω ν ε ίχ α ν τ ε θ ε ί σε χ ρ ή σ η , μ ε έμ φ α σ η σ τα μ ε γ α λ ύ τε ρ α δ ια μ ε τ ρ ή μ α τ α τω ν 122 και τω ν 152 m m .Το α ν τια ρ μ α τικ ό κα ι α ν τια ε ρ ο π ο ­ ρ ικ ό π υ ρ ο β ο λ ικ ό ε ίχ ε , επ ίσ ης, ε ν ισ χ υ θ ε ί σ η­ μ α ν τικ ά , όπ ω ς κα ι τ ο α γ α π η μ έν ο ό π λο τω ν Σ ο β ιε τικ ώ ν , τ ο π υ ρ α υ λ ο φ ό ρ ο π υ ρ ο β ο λ ικ ό ("κ α τιο ύ σ ε ς "). Η σ η μ α ν τικ ό τ ε ρ η , ό μ ω ς, β ε λ ­ τίω σ η σ το ν τ ο μ έ α το υ π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ ε ίχ ε ε-

π έ λ θ ε ι σ τη ν ο ργά νω σ η . Τα α ν τια ρ μ α τικ ά π υ ­ ρ ο β ό λ α σ υ γ κ ρ ο το ύ σ α ν τ α ξ ια ρ χ ίε ς μ ε 60 έω ς 72 π υ ρ ο β ό λ α τω ν 57 mm α λ λ ά κυ ρ ίω ς τω ν 76 mm, τα οπ ο ία ε τ ίθ ε ν τ ο σ τη δ ιά θ εσ η τω ν σω­ μ ά τω ν κα ι τω ν σ τρα τιώ ν. Το μ έσ ο και β α ρ ύ π υ ­ ρ ο β ο λ ικ ό ο ρ γ α ν ώ θ η κ ε σ ε μ ε ρ α ρ χ ίε ς . Εως τα μ έσ α το υ 1943, 26 τ έ τ ο ιο ι σ χ η μ α τισ μ ο ί ή τα ν έ τ ο ιμ ο ι. Α π ό α υ το ύ ς , οι 16 χ α ρ α κ τη ρ ίζ ο ν τ α ν ω ς μ ε ρ α ρ χ ίε ς π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ "δ ιά τρ η σ η ς ", σ υ­ γ κ ε ν τ ρ ώ ν ο ν τ α ς η κ α θ ε μ ία μ έ χ ρ ι και 350 π υ ­ ρ ο β ό λ α , μ ε δ ια μ ε τ ρ ή μ α τ α από 122 έω ς 203 mm. Ο ι μ ο ν ά δ ε ς α υ τ έ ς δ ια τ ίθ ε ν τ ο σ τις σ τρ α ­ τ ιέ ς απ ό τ η ν α ν ώ τα τη δ ιο ίκ η σ η μ ε κ α θ ή κ ο ν να ε π ιτυ γ χ ά ν ο υ ν τη μ έ γ ισ τη δ υ ν α τή π υ κ ν ό τη ­ τα π υ ρ ό ς σ το υ ς κ ρ ίσ ιμ ο υ ς τ ο μ ε ίς . Οι μ ε ρ α ρ ­ χ ίε ς π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ δ ιέ θ ε τ α ν ε κ τ ε τ α μ έ ν η υπ ο­ σ τή ρ ιξη , κυ ρ ίω ς σ το ν τ ο μ έ α τω ν δ ια β ιβ ά σ ε ­ ων, μ ε α π ο τέ λ ε σ μ α τ η ν κ α τ α κ ό ρ υ φ η α ύ ξη σ η σ τη ν α κ ρ ίβ ε ια , τ η ν τ α χ ύ τ η τ α και τ ο ν σ υ ν το ν ι­ σ μό τω ν πυρών. Κ ά θ ε μ έτω π ο - ο μ ά δ α σ τρ α ­ τιώ ν δ ιέ θ ε τ ε , επ ίσ ης, π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ε ς από μία μ ε ρ α ρ χ ίε ς α ν τια ε ρ ο π ο ρ ικ ο ύ π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ . Σ το ν κρ ίσ ιμ ο τ ο μ έ α τ η ς λ ο γ ισ τ ικ ή ς υπ ο­ σ τή ρ ιξη ς η κ α τά σ τα σ η είχ ε , επ ίσ η ς, β ε λ τιω ­ θ ε ί σ ε σ η μ α ν τικ ό β α θ μ ό . Σ χ ε δ ό ν τ η ν ίδια σ η­ μασία π ου ε ίχ α ν γ ια τ η ν ε υ κ ιν η σ ία τω ν σ τρ α ­ τε υ μ ά τ ω ν τ α α μ ε ρ ικ α ν ικ ά φ ο ρ τη γ ά , ε ίχ ε και η π α ρο υσ ία τω ν α μ ερ ικ α ν ικ ώ ν κ ο ν σ ερ β ο π ο ιη μ έν ω ν τρ ο φ ίμ ω ν π ου κ α τ έ φ θ α ν α ν α δ ιά κοπ α . Ο τ ε ρ ά σ τ ιο ς ό γ κ ο ς τω ν σ ο β ιε τικ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν κα ι η έ λ λ ε ιψ η σ υ γ κο ινω ν ιώ ν α π ο τε λ ο ύ σ ε μ ε ­ γ ά λ ο ε μ π ό δ ιο γ ια τ ο ν σ χ εδ ία σ μ ά κα ι τ η ν ε κ τ έ ­ λ εσ η τω ν επ ιχ ειρ ή σ εω ν. Το π ρ ό β λ η μ α θ α ή ­ τα ν π ολύ ο ξ ύ τ ε ρ ο , α ν ο ι Σ ο β ιε τ ικ ο ί σ τρ α τιώ ­ τ ε ς δ ε ν ή τ α ν σ υ ν η θ ισ μ έ ν ο ι να δ ια β ιο ύ ν και να π ο λ ε μ ο ύ ν σ ε κ α τ ώ τ ε ρ ο ε π ίπ εδ ο α ν ε φ ο δ ια ­ σ μού σ ε σ χέσ η μ ε ο π ο ιο ν δ ή π ο τε από τ ο υ ς δ υ τ ικ ο ύ ς σ τρ α το ύ ς . Ο ι Σ ο β ιε τ ικ ο ί μ π ο ρ ο ύ ­ σαν να επ ιζή σ ο υ ν σε κ α τα σ τά σ εις κ α τά τ ις ο ­ π ο ίες ά λ λ ο ι θ α ε ίχ α ν π ε θ ά ν ε ι λ ιμ ο κ το ν ώ ν τα ς . Ο π ρ ω το γ ο ν ισ μ ό ς το υ Κ ό κ κ ιν ο υ Σ τρ α το ύ συν ισ το ύ σ ε έ ν α ιδ ιό ρ ρ υ θ μ ο π λ ε ο ν έ κ τη μ α , κ α ­ θ ώ ς τ ο ν κ α θ ισ το ύ σ ε π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο τ α χ υ κ ίν η ­ τ ο από ά λ λ ο υ ς α ν α λ ο γ ικ ά π ρ ο ς τα τ ε χ ν ικ ά μ έ ­ σα π ου δ ιέ θ ε τ ε και τ ο ύ τ ο δ ιό τι μ π ο ρ ο ύ σ ε να ε π ιχ ε ιρ ε ί μ ε π ολύ κ α τ ώ τ ε ρ η κ λ ίμ α κ α π ροαπ α ιτήσ εω ν. Σ τις α ρ χ έ ς Ιο υ λ ίο υ το υ 1943, έ ν α ς α ν α γ ε ν ν η μ έ ν ο ς Κ ό κ κ ιν ο ς Σ τρ α τό ς , σ κλη ρ α γ ω γ η μ έ ν ο ς κα ι χ α λ υ β δ ω μ έ ν ο ς μ ε τ ά από δ ύ ο έ τ η α ν ε λ έ η τ ο υ π ο λ έμ ο υ , α ν έ μ ε ν ε μ ε π ίσ τη και α π ο φ α σ ισ τικ ό τη τα να λ ά β ε ι τη θ έ σ η το υ π ρ ω τα γ ω νισ τή σ το Α ν α το λ ικ ό Μ έτω π ο . Σ τα μ έσ α το υ 1943, η Σ ο β ιε τ ικ ή Ενωση και η η γ ε σ ία τ η ς μ π ο ρ ο ύ σ α ν να α τ ε ν ίζ ο υ ν τ ο μ έ λ ­ λ ο ν μ ε α ισ ιο δ ο ξία . Ε χ ο ν τα ς κ α το ρ θ ώ σ ε ι επί δ ύ ο σ υ ν ε χ ό μ ε ν α έ τ η να α ν τ έ ξ ο υ ν τ ο β ά ρ ο ς τ η ς κ ρ ο ύ σ η ς τ η ς κ α λ ύ τ ε ρ η ς π ο λ ε μ ικ ή ς μ η χ α ­ ν ή ς τ ο υ κό σ μ ο υ , ε ίχ α ν ε ξα σ φ α λ ίσ ε ι τ η ν επ ι­ βίω ση τ η ς χ ώ ρ α ς και ε ίχ α ν θ έ σ ε ι τα θ ε μ έ λ ια γ ια τ η ν α ν α τρ ο π ή τ η ς κ α τά σ τα σ η ς π ου θ α ο ­ δ η γ ο ύ σ ε, τε λ ικ ά , τ ις σ τρ α τιέ ς το υ Κ ό κ κ ιν ο υ Σ τρ α το ύ σ τη ν κα ρ δ ιά το υ Γ ’ Ράιχ.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ο σ τρ α τά ρ χ η ς Ζούκω ψ μ α ζ ί μ ε το υ ς ε π ιτε λ ε ίς το υ . Κατόπιν δ ικής το υ εισ ή γ η σ η ς α π ο φ α σ ίσ τη κε ό τι ο Κ όκκινος Σ τρ α τό ς 9 α έπ ρ επ ε να α να μ ένει πρώ τα τη ν εκδήλω σ η τη ς γερ μ α νικ ή ς επ ίθ εσ η ς ώ σ τε να α π ο δ ε κ α τίσ ει τη δύναμη των π άντσ ερ μ ε μια τε ρ ά σ τια μάχη φ θ ο ρ ά ς πίσω από π ρ ο ε το ιμ α σ μ έ ν ες θ έ σ ε ις .

\. A

(2) Λ ίν τελ Χ α ρ τ: ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΟΥ ΔΕ ΥΤΕΡΟ Υ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ ΙΟ Υ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ , Εκδοση 7ου ΕΓ/ΓΕΣ, Α θή να , 1989. (3) S teven J. Z a lo g a: THE RED A R M Y O F THE GREAT PATRIOTIC WAR 1941-1945, M en-At-Arm s S eries, O sprey Publishing Ltd, Λονδίνο, 1989. (4) M a rk H ealy: KURSK 1943 - THE TIDE TURNS IN THE EAST, Cam paign S eries, O sprey Publishing Ltd, Λονδίνο, 1992. (5) S teven J. Z aloga, Jim K innear, A n d rey A ksenov an d A leksan d r K oshchavtsev: SO VIET TANKS IN COM BAT 1941-1945, C on co rd Publications C om pany, Χ ονγκ-Κ όνγκ, 1997 (6) P ete r C. Tsouras: THE GREAT PATRIOTIC WAR THE SO VIET U N IO N A N D G ER M A N Y 1941-1945, BCA by arran g em en t w ith G reenhill Books, Χ ο ν γκ Κ όνγκ, 1992. (7) S tep hen K. R othw eli: BLOODBATH AT KURSK, C om m and M ag azin e, Is su e 36, M arch 1996. 8) C harles C. Sharp: SO VIET ARTILLERY D IV IS IO N S IN W W II, C om m and M ag azin e, Issu e 34, S ep tem b e r 1995.

Σ ο β ιε τικ ό π εζικό, υπό την κάλυψ η των πυρών εν ό ς π ολυβόλου M axim , ε π ιτ ίθ ε τ α ι σ ε ένα γερμ α νικό όχημα μ ετα φ ο ρ ά ς προσω πικού. Το σ ο β ιετικ ό π εζικό επ έ τρ ε π ε στα π άντσ ερ να προσπ ερνούν τις θ έ σ ε ις το υ χω ρ ίς να α ντιδ ρ ά και, σ τη σ υνέχεια , υπ ο δ εχό τα ν μ ε θ ε ρ ισ τικ ά πυρά το α π ρ ο σ τά τευ το γερμ α νικό π εζικό.

(1) Ρ α ιη μ ό ν Κ α ρ τιέ: ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ ΤΟΥ ΔΕ ΥΤΕΡΟ Υ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ ΙΟ Υ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ , Π άπ υρ ος - Επ ιστημονική Ε τα ιρ εία των Ελληνικώ ν Γραμμάτω ν, Α θή να , 1979.

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Γερ μ α ν ο ί γ ρ εν α δ ιέρ ο ι τη ς 20ής Μ ε ρ α ρ χ ία ς Π ά ν τσ ερ . Τα ά ρ μ α τα που δ ια κ ρ ίν ο ντα ι σ το β ά θ ο ς είναι P an ze r III κα ι φ έρ ο υ ν το μ α κ ρ ύ κα νν ο π υροβ όλο τω ν 50 mm.

ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ

ΙΟΥΛΙΟΣ 1943 Γ Ε Ω Ρ Γ ΙΟ Σ Ζ Ο Υ Ρ ΙΔ Η Σ

ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΙΟΥΛΙΟΥ ΤΟΥ 1943, 900.000 ΓΕΡΜΑΝΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ, ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΜΕΝΟΙ ΑΠΟ 2.600 ΑΡΜΑΤΑ ΜΑΧΗΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟΚΙΝΟΥΜΕΝΑ ΠΥΡΟΒΟΛΑ, ΕΞΑΠΕΛΥΣΑΝ ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΘΥΛΑΚΑ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ, ΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΥΠΕΡΑΣΠΙΖΑΝ 1.400.000 ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΙ ΜΕ 5.350 ΑΡΜΑΤΑ ΜΑΧΗΣ. ΤΟ ΠΕΖΙΚΟ ΤΩΝ ΕΠΙΤΙΘΕΜΕΝΩΝ, ΟΜΩΣ, ΗΤΑΝ ΑΝΕΠΑΡΚΕΣ, ΓΕΓΟΝΟΣ ΠΟΥ ΕΠΕΔΡΑΣΕ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΕΚΒΑΣΗ ΤΗΣ Κ Ρ ΙΣΙΜ Η Σ ΑΥΤΗΣ ΜΑΧΗΣ. Ενα ά ρμα τύπ ου Tiger τη ς 503 Επ ιλαρχίας Β αρ έω ν Α ρ μά τω ν σε μ ια ανάπαυλα τη ς μ ά χ η ς. Οι ά νδ ρ ες το υ π ληρ ώ μ α τος συνομιλούν μ ε γ ρ εν α δ ιέρ ο υ ς τη ς 2ης Μ ερ α ρ χ ία ς των SS "Das Reich".

Ο Γερμανός τα γ μ α τά ρ χ η ς των τεθ ω ρ α κισ μ ένω ν Μ τταίκε, ο οπ οίος είχ ε π α ρ α σ η μ ο ψ ο ρ η θεί μ ε το ν Σ τα υ ρ ό των Ιπποτών το υ Σ ιδ η ρ ο ύ Σ τα υ ρ ο ύ , υπ ήρξε δ ιο ικ η τή ς τη ς 2ης Επ ιλαρχίας το υ 11ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Αρμάτω ν.

y

J λ!.

το δ ιάσ τημα από τις 22 Ιουνίου 1941 μ έ ­ Wehrmacht είχ ε έ λ λ ειμ μ α 800.000 ανδρώ ν, το ο ­ χ ρ ι τ η ν 1η Ιουλίου 1943, η Wehrmacht είχε ποίο θ α έπ ρ επ ε να κ α λ υ φ θ εί άμεσα. Ο Χ ίτλερ , κ α τα μ ε τρ ή σ ει α π ώ λειες σε όλα τα μ έτω ­ λοιπόν, έλ α β ε τα α π α ρα ίτητα μ έτρ α για να α ν τι­ πα: σ υ γκεκρ ιμ ένα , επ ρ ό κ ειτο για 3.950.000μετω ν ε ­ π ίσ ει το π ρόβλημα. Η δ ια τα γή τη ς 22ας Ιακρ ού ς, τρ α υ μ α τίες και α γ ν ο ο ύ μ εν ο υ ς . Η π λειο- νουαρίου 1943 π ρ ο έβ λ επ ε τα ε ξή ς : ψ ηφ ία τω ν απω λειώ ν αυ τώ ν ο φ ειλ ό τα ν σ τις επι­ α) τη ν επ ισ τρ ά τευ σ η τη ς κλάσης το υ 1925, η ο ­ ποία το 1943 α ρ ιθ μ ο ύ σ ε 400.000 ά ν δ ρ ες, ηλικία ς χ ειρ ή σ εις σ το Α να το λικό Μ έτω πο. Σ τις α ρ χές 18 ετώ ν, Ιουλίου το υ 1943, οι 243 γ ερ μ α ν ικ έ ς μ ερ α ρ χ ίες π εζικού είχα ν κατά μέσ ο όρο 2.500 ά ν δ ρ ες λιγό- 6) τη ν επ ισ τρ ά τευ σ η ε ξε ιδ ικ ε υ μ έ ν ω ν α τό μω ν που απ ασ χολούντο σ τη βιομηχανία, σ τις επ ικο ι­ τε ρ ο υ ς απ' όσ ους π ρ ο β λ επ ό τα ν για να φ θ ά σ ου ν νω νίες, σ τις σ υγκο ινω νίες και σε δ η μ ό σ ιες υπη­ σε πλήρη σ ύνθεσ η. ρ εσ ίες και που α ν έρ χ ο ν τα ν σε 200.000 και Η ή ττα σ το Σ τά λ ιν γκ ρ α ν τ, το ν χειμώ να το υ 1943, είχ ε π ρο κα λέσ ει σ τη Wehrmacht τη ν απώ­ γ) τη ν κλήση στα όπλα άλλω ν 200.000 ατόμω ν, λ εια 13 μ ερ αρχιώ ν π εζικού, μιας ο ρ ε ιν ή ς μ ερ α ρ ­ η λικία ς μ ετα ξύ 21 και 42 ετών. χίας, τρ ιώ ν τεθ ω ρ α κισ μ ένω ν και τρ ιώ ν μηχανο­ Σ τις 3 Μ αϊου 1943, το σύνολο τω ν Γερμανώ ν κίνητω ν. Σ το ν απ ολογισ μό α υ τό θ α π ρέπ ει να που υπ ηρετούσ α ν σ τις Ε νοπ λες Δ υ νά μ εις (Σ τρα ­ τό ς , Ν αυτικό και Α εροπ ορία) έ φ θ α ν ε τα π ρ ο σ τεθ ο ύ ν τρ ε ις μ ερ α ρ χ ίες π εζικού, καθώ ς και τρ ε ις τεθ ω ρ α κισ μ ένω ν που χ ά θ η κα ν σ το μ έ ­ 9.500.000 ά ν δ ρ ες. Κ ατά τα επ ό μενα έ τη το υ πο­ λέμ ο υ , όμω ς, ο α ρ ιθ μ ό ς α υ τό ς επ ρ ό κ ειτο να μ ει­ τωπο τη ς Τυνησίας. Το Γερμανικό Ε π ιτελείο υπ ολόγισ ε πως η ω θ εί δραματικά. Επιπλέον, σ τον Γερμανικό Σ τρ α τό υπ ηρετούσ α ν ως β ο η θ η τικ ο ί 1.000.000 Σ ο β ιετικ ο ί ε θ ε λ ο ν τέ ς , πρώ ην α ιχμά λω τοι π ο λ έ­ μου, το υ ς οπ οίους οι Γερμανοί ονόμαζαν «Χίβις» (σ ύντμηση τη ς γ ερ μ α ν ικ ή ς λ έ ξ η ς Hilfe Willingen που σ ημα ίνει ε θ ε λ ο ν τ έ ς β ο η θ η τικο ί). Κ ά θ ε γερ -

Σ

Α ρ μα τύπ ου P an th er λίγο πριν από τη μάχη το υ Κ ούρσκ.

-α ν ικ ή μ εραρχία π εζικού είχ ε σ τις τ ά ξ ε ις τη ς το υ λά χ ισ το ν 1.000 Χίβις. Επίσης, 900.000 από α υ ­ το ύ ς ερ γ ά ζο ντα ν στη Γερμανία ως ε ρ γ ά τε ς στις -ο λ ε μ ικ έ ς βιο μη χα νίες και στα α γρο κτή μ α τα . Σ τις α ρ χές το υ 1943, σ το π λευ ρ ό τω ν γερ μ α . ικών δ υ νά μ εω ν μ ά χο ντα ν 176 τά γ μ α τα αντικο μ μ ο υ νισ τώ ν ε θ ε λ ο ν τώ ν από τη Γεωργία, το Τ ο υρ κεσ τά ν, τη ν Α ρμ ενία , τη ν Τσ ετσενία, το Α ζερμ π α ϊτζά ν και το ν β ό ρ ειο Καύκασο. Οι ε θ ε ­ λ ο ν τέ ς αυ τοί, το ν Ιούνιο το υ 1943, α ρ ιθμούσ αν -.ερίπ ου 320.000 ά ν δ ρ ες. Οι Γερμανοί επ ισ τρ ά τευ σ α ν επίσης, σ τις αρ­ χ ές το υ 1943, ά το μα γ ερ μ α ν ικ ή ς κα τα γω γή ς Volksdeutsche), τα οποία δ ιέ μ ε ν α ν σε κα τεχ ό μ εν ες από το Ράιχ χώ ρες. Συνολικά, 15,5 εκ. ά ν ­ δ ρ ε ς και 14,8 εκ. γ υ ν α ίκ ε ς ερ γ ά ζο ν τα ν σ τις πο­ λ εμ ικ ές β ιο μ η χ α νίες και σ τον δ ημόσ ιο το μ έα , ενώ άλλα 6,3 εκ. ξένο ι, σ τρ α το λ ο γ η μ έν ο ι από ο ­ λόκλη ρη τη ν Ευρώπη βίαια ή ε θ ε λ ο ν τικ ά , ερ γ ά ­ ζο ν τα ν στη Γερμανία σ τις π ο λ εμ ικ έ ς βιομηχα. ίες ή σε γ εω ρ γ ικ ές εργα σ ίες.

Νεαρός Γερμανός π ο λυ β ο λη τή ς. Το π ολυβόλο είναι MG34.

Η Δ Η Μ ΙΟ Υ Ρ ΓΙΑ ΝΕΩΝ ΜΕΡΑΡΧΙΩΝ ΠΕΖΙΚΟΥ Τον Φ εβ ρο υά ρ ιο το υ 1943, με εν το λ ή το υ Χ ίτλ ερ δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ α ν 20 ν έ ε ς μ ερ α ρ χ ίες π ε­ ζικού. Σ υ γκ εκ ρ ιμ έν α , ο ρ γα νώ θ ηκα ν 16 στη Γαλ­ λία, μία στη Γερμανία, μία στη Δανία, μία στα Β αλκάνια και μία στη Ρωσία. Ο α ρ ιθ μ ό ς τω ν τα γ ­ μάτω ν, που σ υνισ τούσ α ν μία μεραρχία, μ ειώ θ η ­ κ ε από ε ν ν έα σε έξι, με α π ο τέλ εσ μ α και το σύ­ νολο τω ν ανδρώ ν να μ ειω θ εί από 17,700 σε 12.700. Α ν τίθ ετα , ο α ρ ιθ μ ό ς τω ν π ολυβόλω ν και τω ν υπ οπ ολυβόλω ν που έ φ ε ρ ε κ ά θ ε τά γ μ α α υ­ ξή θ η κ ε . Είχε, όμω ς, π α ρ α τη ρ η θ εί ό τι οι μ ερ α ρ ­ χ ίες π εζικού χ ρ ειά ζο ν τα ν π ερ ισ σ ότερ ο απ' ό ,τι στο π α ρ ελθ ό ν τη ν υ π οσ τήρ ιξη τω ν αρ μά τω ν μά­ χ η ς για να φ έ ρ ο υ ν εις π έρ α ς τις α π οσ το λές που αναλάμβαναν. Από τις 20 ν έ ε ς μ ερ α ρ χ ίες π εζι­ κού. μόνο ο κτώ σ τά λ θ η κα ν σ το Α νατολικό Μ έ ­ τωπο. Οι υπ όλοιπ ες σ τά θ μ ευ σ α ν σ την Ιταλία σε α να μο νή τη ς σ υμμα χικής απόβασης. Επίσης, σ τις α ρ χές το υ 1943, τέσ σ ερ ις υ φ ισ τά μ εν ες μ ε ­ ρ α ρχίες π εζικού μ ετα τρ ά π η κ α ν σε μ η χ α νο κίνη ­ τε ς .

Η ΣΥΝΘ ΕΣΗ ΤΩΝ ΜΕΡΑΡΧΙΩΝ ΠΑΝΤΣΕΡ Σ το δ ιάσ τημα από το ν Ιανουάριο έω ς το ν Μ ά ρ τιο το υ 1943, ο Γερμ α νικό ς Σ τρ α τό ς έχασ ε σ το Α να το λικό Μ έτω π ο 2.311 ά ρ μα τα μάχης. Σ τα τέ λ η Μ α ρ τίου το υ 1943, οι Γερμανοί δ ιέ θ ε τα ν σ το Α να το λικό Μ έτω π ο 902 α ξιόμα χα ά ρματα μάχης, ενώ 784 βρ ίσ κοντα ν σε κατάστασ η επ ι­ σ κευ ή ς και 275 α π οτελού σ α ν τη σ τρ α τη γική ε ­ φ εδ ρ εία . Επιπλέον, 591 ά ρ μα τα είχα ν κατασ τραφ εί ολοσ χερώ ς σ το π εδίο τη ς μάχης. Σ το δ ιά ­ σ τημα από το ν Απρίλιο έω ς το ν Ιούνιο, οι Γερμα­ νοί π α ρέλα β α ν 1.257 νέα ά ρματα , ω στόσο το γ ερ μ α ν ικ ό οπλοστάσιο σ το Α να το λικό Μ έτω π ο π αρουσ ίαζε έ λ λ ειμ μ α 1.000 και π λέον αρμάτων. Σ τα μέσα το υ 1942, μια γ ερ μ α ν ική τε θ ω ρ α κ ι­ σ μένη μ ερ α ρχία π ερ ιελ ά μ β α νε 15.200 ά ν δ ρ ες και 100-150 ά ρ μ α τα μάχης. Σύμφ ω να με το ο ρ ­ γα νω τικό σχήμα τη ς 15ης Μ α ρ τίου 1943, όμω ς, η

Ανώ τατη Δ ιοίκησ η Σ τρ α το ύ (ΟΚΗ) κα θ ό ρ ιζε το ν α ρ ιθ μ ό τω ν αρ μά τω ν σε μόλις 85! Η οργανική σ ύνθεσ η μιας τεθ ω ρ α κ ισ μ έν η ς μ ερ α ρχία ς αποτ ε λ ε ίτ ο από τη ν ίλη δ ιο ίκη σ η ς το υ σ υ ν τά γ μ α το ς με επ τά Panzer II, ένα Panzer I και δύο Panzer III, τη ν ίλη δ ιοίκησ ης τη ς επ ιλαρχίας με σ ύνθ εσ η ί­ δια με το υ σ υ ν τά γ μ α το ς, τρ ε ις ίλες· ελα φ ρ ώ ν αρ μά τω ν με 51 ά ρ μ α τα σ υνολικά και μία ίλη μ έ ­ σων αρ μά τω ν με 14 άρματα. Τον Ιούνιο το υ 1943, το Γερμανικό Γενικό Ε π ιτελείο ε ξέδ ω σ ε ανακοίνω ση, η οποία μ ετα ξύ άλλω ν α ν έφ ερ ε: "Ε υ ελπ ισ το ύ μ ε ό τι μ έχ ρ ι το ν Δ εκέμ β ρ ιο το υ 1943 κά & ε τεθ ω ρ α κισ μ έν η μ ε ­ ρ α ρ χ ία &α α π ο τελ είτα ι α π ο κ λεισ τικ ά από Panzer IV, Panzer III με το μ ακρ ύκα ννο π υ ρ οβ όλο τω ν 50 mm και άρμ ατα τύπ ου Panther". Α υτό σ ήμαινε ό τι στη μάχη το υ Κούρσκ, το ν Ιούλιο το υ 1943, πολλά γ ερ μ α ν ικά ά ρ μα τα π α λα ιό τερ ω ν τύπω ν επ ρ ό κ ειτο να γίν ο υ ν βορά τω ν σ οβ ιετικώ ν Τ-34. Το γ ερ μ α ν ικ ό οπλοστάσιο π ερ ιείχ ε ακόμη σε μ εγ ά λ ο υ ς α ρ ιθ μ ο ύ ς το άρμα μάχης PzKpfw III, το οποίο, μ ε το βρ α χύκα ννο π υρ οβό λο KwK 39 L/42 τω ν 50 mm, με το μ α κρ ύκα ννο L/60 τω ν 50 mm ή με το επίσης β ρ α χύκα ννο π υρ οβό λο KwK L/24 τω ν 75 mm, είχ ε α π ο δ ειχ θ εί α ν α π ο τελεσ μ α τικ ό α π ένα ντι στα σ ο β ιετικά ά ρ μα τα Τ-34 και KV. Π ρο σ π ά θ ειες εκσ υγχρο νισ μο ύ τω ν τύπ ω ν J και L με το μ α κρ ύκα ννο π υρ οβό λο KwK L/60 τω ν 50 mm δ εν απέδωσαν τα επ ιθ υ μ η τά α π οτελέσ μα τα . Το άρμα Panzer III, το οποίο είχ ε ως κύρια απο­ σ τολή τη ν υ π οσ τήρ ιξη τμ η μ ά τω ν π εζικού, συναν τά το στις γ ερ μ α ν ικ έ ς τεθ ω ρ α κ ισ μ έν ες μ ερ α ρ ­ χ ίες. Κύριο άρμα μάχης το υ Γερμανικού Σ τρ α ­ το ύ π α ρ έμ ενε το PzKpfw IV, το οποίο από το ν τύπ ο Η και ε ξ ή ς έ φ ε ρ ε το μα κρ ύκα ννο π υ ρ ο β ό ­ λο L/48 τω ν 75 mm, που μπ ορούσ ε να α ν τιμ ε τω ­ πίσει με σ χετική επ ιτυχία ο π ο ιο δή π οτε σ υμμα χι­ κό άρμα. Το βαρύ άρμα μάχης PzKpfw VI Tiger I,

Στις αρχές του 1943, στο πλευρό των γερμανικών δυνάμεων μάχονταν 176 τάγματα αντικομμουνιοτών εθελοντών από τη Γεωργία, το Τουρκεστάν, την Αρμενία, την Τσετσενία, το Αζερμπαϊτζάν και τον βόρειο Καύκασο. Οι εθελοντές αυτοί, τον Ιούνιο του 1943, αριθμούσαν περίπου 320.000 άνδρες.

13

ΒΒΒΒΒΒΒ»

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Γερμανικό άρμα S tu rm p a n zer Brum m bar, εξο π λ ισ μ ένο μ ε ο β ιδοβόλο τω ν 150 mm. Σ α ρ ά ν τα π έν τε ά ρ μ α τα α υ το ύ το υ τύπ ου χρ η σ ιμ ο π ο ίη 9 η κα ν σ τη μάχη το υ Κ ούρσκ.

με το φ ο ν ικ ό π υρ οβό λο τω ν 88 mm, μπορούσ ε να κα τα σ τρ έψ ει ο π ο ιο δ ή π ο τε άρμα από από­ σταση μ εγ α λ ύ τερ η τω ν 2 km. Λόγω το υ σ χετικά υψ ηλού κό σ το υ ς κα τα σ κ ευ ή ς το υ και τη ς μ εγ ά ­ λ η ς π ο σ ό τη τα ς καυσίμω ν που κατανάλω νε, το άρμα α υ τό κα τα τα σ σ ότα ν στα "ακριθά" α π οκτήμ ατα το υ οπλοστασίου τη ς Wehrmacht. Ιδανικό για να β ά λ λ ει εν α ν τίο ν το υ ε χ θ ρ ο ύ από προπαρ α σ κ ευ α σ μ ένες θ έσ εις , σ υνισ τούσ ε ένα κ α τεξο χ ή ν άρμα άμυνας. Την 1η Ιουλίου 1943, ή τα ν δ ια θ έσ ιμα σ το Α νατολικό Μ έτω π ο 240 ά ρ μα τα τύ π ο υ Tiger, από τα οποία, όμω ς, μόνο 178 χρησ ιμ ο π ο ιή θη κα ν στη μάχη το υ Κούρσκ. Ο Χ ίτλ ερ είχ ε ενα π ο θ έσ ει μ εγ ά λ ες ελπ ίδ ες σ το ν έο άρμα μάχης PzKpfw V Panther, το οποίο είχ ε θω ράκισ η μ έχ ρ ι 120 mm, ή τα ν ε υ κ ίν η το και έ φ ε ρ ε το ε ξα ιρ ε τικ ό π υρ οβό λο KwK 42 L/70 τω ν 75 mm. Σ το μέτω π ο το υ Κ ούρσκ είχα ν δ ια τ ε θ ε ί 200 τ έ τ ο ια άρματα , αλλά σ τις α ρ χές Ιου νίο υ ο γ εν ικ ό ς επ ιθ εω ρ η τή ς τω ν Τεθω ρακισμένω ν, σ τρ α τη γ ό ς Χ ά ιντς Γκ ο υ ν τέρ ια ν, α ν έ φ ε ρ ε σ τον Χ ίτλ ερ πως τα π ρ ο βλήμ α τα σ το σ ύσ τημα μ ε τά ­ δοσ ης τη ς κίνησ ης και η ελλ ιπ ή ς ψ ύξη το υ κ ιν η ­ τήρα , η οποία π ροκαλούσ ε τη ν υ π ερθ έρ μα νσ ή το υ , έκα ν α ν ε π ιβ εβ λ η μ έν η τη ν απ οσ τολή στο σ υ ν ερ γ είο 65 αρ μά τω ν α υ το ύ το υ τύπ ου. Σ τη ν κρίσιμη μάχη το υ Κούρσκ χρη σ ιμ οπ οιή θη κα ν 190 π ερίπ ου ά ρ μ α τα Panther, ε κ τω ν οποίω ν π ολ­ λά α κιν η το π ο ιή θ η κ α ν λόγω μηχανικώ ν βλαβών. Σ τη μάχη το υ Κ ούρσκ οι Γερμανοί δ ιέθ εσ α ν 1.865 σ ύγχρονα άρματα , 384 ά ρ μα τα παλαιών τύπω ν, 533 π υρ οβό λα εφ ό δ ο υ Sturmgeschütz και 200 κα τα σ τρ ο φ είς αρμάτω ν, δ ηλα δή σ υνολικά 2.982 τεθ ω ρ α κισ μ ένα (π ερ ιλα μβα νο μένω ν και ό ­ σων ή τα ν υπό επ ισ κευή). Σ τα ά ρ μ α τα α υ τά π ρ έ­ π ει να π ρ ο σ τεθ ο ύ ν και 100 φ λο γο βό λα , τα οποία ή τα ν κα τα σ κευ α σ μ ένα επάνω σ το σ κά φ ος το υ Panzer III. Τα π ερ ισ σ ότερ α από α υ τά (28 σ τον α­

ρ ιθ μό ) δ ό θ η κ α ν σ την επ ίλ εκ τη Μ ερα ρ χία Γρε­ να διέρω ν Π ά ντσ ερ "Grossdeutschland", ενώ τα υ­ πόλοιπα δ ια ν εμ ή θ η κ α ν σ τις λοιπ ές τε θ ω ρ α κ ι­ σ μ έν ες μ ερ α ρ χ ίες. Οι Σ ο β ιετικ ο ί, α ν τίθ ε τα , δ ιέθ εσ α ν σ τη μάχη το υ Κ ούρσκ 5.340 ά ρματα , από τα οποία τα 3.475 α νή κα ν σ το ν τύπ ο Τ-34, π αραγω γής 1942 και 1943. Επιπλέον, χρησ ιμοπ οίησ αν βα ρ έα ά ρ μα τα KV-1, καθώ ς και μ ικρό α ρ ιθ μ ό αρ μά τω ν Τ-26.

Η ΑΝΑΔΙΟ ΡΓΑΝΩ ΣΗ ΤΩΝ ΜΕΡΑΡΧΙΩΝ ΠΑΝΤΣΕΡ ΤΩΝ SS Τον Ο κτώ βρ ιο το υ 1942, κά θ ε σ ύ ντα γμ α αρ­ μάτω ν τω ν μ η χ α νο κίνη τω ν μ εραρχιώ ν γ ρ ε ν α δ ιέ ­ ρων τω ν SS ε ίχ ε τη ν α κ ό λ ο υ θ η σ ύνθεσ η: μια ίλη δ ιο ίκη σ η ς το υ σ υ ν τά γ μ α το ς, ένα ν λόχο μηχανι­ κού, μια ίλη δ ιο ίκη σ η ς τ η ς επ ιλαρχία ς αρμάτω ν, δύο ίλες ελα φ ρ ώ ν αρμάτω ν, μια ίλη μεσαίω ν αρ­ μάτω ν και ένα ν λόχο τε χ ν ικ ή ς σ υντή ρ η σ η ς και εφ ο δια σ μο ύ. Τον Ν οέμβ ρ ιο το υ 1942, οι τρ ε ις μ ερ α ρ χ ίες τω ν SS, δ ηλα δή η 1η Μ ερα ρ χία SS "Leibstandarte Adolf Hitler", η 2η Μ ερα ρ χία "Das Reich" και η 3η Μ ερα ρ χία "Totenkopf", μ ετα τρ ά π ηκα ν σε μ ερ α ρ χ ίες γ ρ ενα δ ιέρ ω ν π άντσ ερ. Α υ­ τό είχ ε ως α π ο τέλεσ μ α , τη ν 1η Μ αϊου 1943, η Μ ερα ρ χία "Leibstandarte” να λ ά β ει ως ενίσχυση μια επιλαρχία, α π ο τελ ο ύ μ εν η από τέσ σ ερ ις ίλες μέσω ν αρμάτω ν, και μία ίλη βα ρ έω ν αρ μά τω ν με 15 ά ρ μα τα τύπ ου Tiger. Η Μ ερα ρ χία "Das Reich" εν ισ χ ύ θ η κ ε με μια επιλαρχία, α π ο τελ ο ύ μ εν η από δ ύο ίλ ες ελα φ ρ ώ ν α ρ μά τω ν και δύο ίλ ες μ έ ­ σων αρμάτω ν, μία επιλαρχία, α π ο τελ ο ύ μ εν η από μία ίλη ελα φ ρ ώ ν αρ μά τω ν και μία ίλη πρώ ην σ οβ ιετικώ ν α ρ μά τω ν Τ-34, καθώ ς και μία ίλη 15 βα ρ έω ν α ρ μά τω ν τύπ ου Tiger. Τέλος, η Μ ερ α ρ ­ χία "Totenkopf" έλ α β ε δ ύ ο επ ιλα ρχίες, οι ο π ο ίες α π ο τελ ο ύ ν το σ υνολικά από δύο ίλ ες ελα φ ρ ώ ν και τέσ σ ερ ις ίλες μέσω ν αρμάτω ν, όπως επίσης και από μια ίλη 15 βα ρ έω ν α ρ μά τω ν τύπ ου Tiger. Τα σ υ ν τά γ μ α τα α ρ μά τω ν τω ν μ ερ α ρχιώ ν SS μετα κ λ ή θ η κ α ν στη Γερμανία για να ε ξο ικ ειω θ ο ύ ν και να εφ ο δ ια σ θ ο ύ ν μ ε τα νέα ά ρ μ α τα τύπ ου Panther.

ΑΥΤΟΝΟΜΕΣ Μ Ο Ν Α ΔΕΣ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ Το Γερμανικό Ε π ιτελ είο αποφάσισε οι σχη­ μ α τισ μοί τω ν α ρ μά τω ν Panther να μ ην ε ν τ α ­ χ θ ο ύ ν οργα νω τικά σ τις τεθ ω ρ α κ ισ μ έ ν ε ς μ ερ α ρ ­ χ ίες, αλλά να δρά σ ουν ως α υ τό ν ο μ ε ς μ ονά δες. Η πρώ τη τέ το ια μονάδα δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε το ν Ια­ νουάριο το υ 1943 και ο νο μ ά σ θ η κ ε 51η Επιλαρχία. Η σ ύνθεσ ή τη ς ή τα ν η α κό λο υ θ η : μια ίλη δ ι­ ο ίκησ ης επ ιλαρχίας (μ ε ο κτώ ά ρ μ α τα τύπ ου Panther) και τέσ σ ερ ις ίλ ες με 22 ά ρ μ α τα Panther η κα θ εμία . Το σύνολο, συνεπώ ς, τω ν αρμάτω ν Panther σε κ ά θ ε α υ τό ν ο μ η μονάδα έ φ θ α ν ε τα 96 άρματα . Τον Φ εβ ρο υά ρ ιο το υ 1943, δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε και η 52η Επιλαρχία με ά ρ μα τα τύπ ου Panther. Ο δύο α υ τέ ς μ ο ν ά δ ες έλα β α ν μ έρ ο ς στη μάχη το υ Κούρσκ. Π ολλοί ισ τορ ικοί α ν α λ υ τές κα τα κρ ίν ο υ ν τη γ ερ μ α ν ικ ή διοίκησ η για τη δ η μ ιο υ ρ γία α υ τό ν ο ­ μων μονάδω ν με ά ρ μ α τα Panther, γ εγ ο ν ό ς που

είχ ε ως α π ο τέλ εσ μ α να σ τερ η θ ο ύ ν οι γ ερ μ α ν ι­ κ ές τεθ ω ρ α κ ισ μ έ ν ε ς μ ερ α ρ χ ίες επ ιπ λέον ισχύ. Από τις α ρ χές το υ 1944, ό λ ε ς οι μ ο ν ά δ ες με άρ­ ματα Panther α π ο τέλ εσ α ν ο ργα νικά τμ ή μ α τα τω ν τεθ ω ρ α κισ μ ένω ν μεραρχιών. Η άποψή μας είνα ι ό τι δ εδ ο μ έν ω ν τω ν πολλώ ν τεχ ν ικ ώ ν και μηχανικώ ν π ροβλημά τω ν, που π αρουσίασε το ν έο α υ τό άρμα σ το π εδ ίο τη ς μάχης, η οργανική έ ν τα ξη τω ν α υ τό νο μ ω ν μονάδω ν με ά ρ μα τα Panther σ τις τεθ ω ρ α κ ισ μ έ ν ε ς μ ερ α ρ χ ίες δ εν θ α μ ε τέ β α λ λ ε το τε λ ικ ό α π ο τέλ εσ μ α τη ς μάχης το υ Κούρσκ. Αν και, από το ν Ιανουάριο το υ 1943, είχ ε π ρ ο β λ εφ θ ε ί κά θ ε γ ερ μ α ν ική τεθ ω ρ α κ ισ μ έν η μ εραρχία να π ερ ιλα μ β ά νει και μία ίλη βαρέω ν αρ μά τω ν τύπ ου Tiger, σ την π ράξη οι επ ιλα ρχίες βα ρ έω ν α ρ μά τω ν (πλην αυ τώ ν τω ν SS) έδρασ αν α υ τόνο μα . Κ ά θ ε επ ιλαρχία βα ρ έω ν αρ μά τω ν θ ε ­ ω ρ η τικά π ερ ιελ ά μ β α νε 45 ά ρ μ α τα τύπ ου Tiger και 45 ά ρ μ α τα Panzer III. Μ όνο η επ ίλ εκ τη Μ ε ­ ραρχία "Grossdeutschland" είχ ε στη σ ύνθεσ ή τη ς μια επ ιλαρχία βα ρ έω ν α ρ μά τω ν τύπ ου Tiger και μάλισ τα σε π λήρη σ ύνθεσ η. Σ τις α ρ χές το υ 1943, απ οφ ασ ίσ θηκε κά θ ε τεθ ω ρ α κ ισ μ έν η μ εραρχία να ε ν ισ χ υ θ εί με μια μοίρα α υ το κ ινο ύ μ εν ω ν π υρ οβό λω ν εφ ό δ ο υ Sturmgeschütz. Ω στόσο, μόνο η 14η, η 16η και η 24η Μ ερα ρ χία Π άντσ ερ εφ ο δ ιά σ τη κ α ν μ ε μια μ οίρα π υροβόλω ν, κα θ εμ ία από τις ο π ο ίες περ ιελ ά μ β α νε τέσ σ ερ ις π υ ρ ο β ο λ α ρ χ ίες με σ υνολι­ κά τρ ία ά ρ μ α τα δ ιο ίκη σ η ς Panzer III και 93 Sturmgeschütz III. Σ τη μάχη το υ Κούρσκ έ λ α β ε μ έρ ο ς ως α ν ε ­ ξά ρ τη τη μονάδα και η 216 Μ οίρα Π υροβόλω ν Ε φ όδου, η οποία α π ο τε τε λ ίο από 45 π υρ οβόλα εφ ό δ ο υ Sturmpanzer IV Brummbar, εξοπ λισ μ ένα μ ε ο β ιδ ο β ό λα τω ν 150 mm και π ροορισ μένα να κα τα σ τρ έψ ο υ ν τις ο χ υ ρ ές ε χ θ ρ ικ έ ς θ έσ εις . Επί­

σης, χρη σ ιμ οπ οιή θη κα ν α υ τό ν ο μ ε ς μ ο ν ά δ ες π υρ οβό λω ν εφ ό δ ο υ μ ε σ υνολικό α ρ ιθ μ ό α ρ μά ­ τω ν 533 Sturmgeschütz III. Επιπλέον, οι 653 και 654 Ε π ιλαρχίες Κ υ ν η ­ γώ ν Α ρμάτω ν χρ η σ ιμ οπ οιή θη κα ν ως α υ τό ν ο μ ε ς μ ο νά δ ες. Η ταν ε φ ο δ ια σ μ έν ες με 90 ά ρ μα τα Ferdinand, τα οποία εντυπ ώ σ ιαζαν π ρα γμα τικά με το ν ό γκ ο το υ ς και έ φ ε ρ α ν το φ ο ν ικ ό π υρ ο ­ βό λο τω ν 88 mm. Α π οσ τολή το υ ς ή τα ν η διάσπα­ ση τω ν σ ο β ιετικώ ν ζωνών ά μυνα ς και η κα τα ­ σ τρ ο φ ή ο π ο ιο υ δ ή π ο τε εμπ οδ ίο υ συναντούσαν. Τέλος, σε α υ τό ν ο μ ε ς μ ο ν ά δ ες ε ν τά χ θ η κ α ν και περίπ ου 200 κυ ν η γ ο ί αρμάτω ν, κυρίω ς τύπ ου Marder.

Η ΔΙΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜ ΑΝ ΙΚΩ Ν ΔΥΝΑΜ ΕΩΝ ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ Η γ ερ μ α ν ικ ή λαβίδα, που θ α εγκ λώ β ιζε τις σ ο β ιε τικ έ ς δ υ ν ά μ εις σ τον θ ύ λ α κα το υ Κούρσκ, σ υνίσ τατο από τις 9η, 2η, 4η Σ τρ α τιές Π άντσ ερ και το Απόσπασμα Σ τρ α τιά ς Κεμπφ. Σ υ γ κ εκ ρ ι­ μένα, η 9η Σ τρ α τιά , που τε λ ο ύ σ ε υπό το ν ικανό­ τα το σ τρ α τη γό Β ά λ τερ Μ ό ντελ , θ α α π ο τελο ύ σ ε το β ό ρ ειο τμ ή μ α τη ς λα βίδα ς και θ α εξο ρ μ ο ύ σ ε από τη ν π εριοχή το υ Ο ρέλ. Η 9η Σ τρ α τιά υπαγό­ τα ν σ τη ν Ο μάδα Σ τρ α τιώ ν "Κ έν τρ ο " (HeersGruppe Mitte), υπό τη διοίκησ η το υ σ τρ α τά ρ χ η Χ ανς Γ κ ύ ν τερ φ ο ν Κ λ ο ύ γκε. Η 2η Σ τρ α τιά , υπό το ν σ τρ α τη γ ό Ρ ού ντολφ Σμιτ, θ α κά λυ π τε το π λ ευ ­ ρό τη ς 9ης Σ τρ α τιά ς και θ α εμ π ό δ ιζε τη ν π ρο­ σβολή τη ς από σ ο β ιετική επ ίθεσ η σ το δ υ τικ ό τμ ή μ α το υ θ ύ λα κα . Η 4η Σ τρ α τιά Π άντσ ερ, υπό το ν σ τρ α τη γό Χ έρ μ α ν Χ οτ, θ α α π ο τελο ύ σ ε το ν ό τιο τμ ή μ α τη ς λα βίδα ς και θ α σ υ ν έπ ρ α ττε με το Απόσπασμα Κ εμπ φ (ο νομ ά σ θη κε έτσ ι από το

Γερ μ ανική α μ α ξο σ το ιχ ία καυσίμω ν σ τη Ρω σία. Ο εφ ο δ ια σ μ ό ς των γερμανικώ ν δυνάμεω ν π αρουσίασε σ η μ α ντικ ή βελ τίω σ η κ α τά το 1943.

Κ υνηγός αρμ ά τω ν τύπ ου Ferdinand, οπ λισ μ ένος με π υροβ όλο τω ν 88 mm. Ο Χ ίτλ ερ ε ν α π έθ ε σ ε π ο λλές ελ π ίδ ες σε α υ τά τα μηχανικά " τ έ ρ α τ α ", αλλά τα α π ο τελ έσ μ α τα ή τα ν πολύ κ α τώ τερ α των προσδοκιώ ν το υ .

όνομα το υ δ ιο ικη τή το υ , σ τρ α τη γο ύ Β έρ ν ερ Κεμπφ), το οποίο θ α ενίσ χ υ ε τη ν επ ιθ ετικ ή π ρο­ σ πάθεια τη ς 4ης Σ τρ α τιά ς Π άντσ ερ. Οι δ υνά ­ μ εις α υ τέ ς υπ άγονταν σ τη ν Ο μάδα Σ τρ α τιώ ν "Ν ό τος" (HeersGruppe Sud), υπό τη διοίκησ η το υ σ τρα τά ρχη Εριχ φ ο ν Μ ανστάιν, το υ κ α λ ύ τερ ο υ ίσως Γερμανού σ τρ α τη γο ύ κα τά τη δ ιά ρ κεια το υ π ολέμ ου , και θ α εξο ρ μ ο ύ σ α ν από τη ν π εριοχή το υ Χ α ρ κό βου με κα τεύ θ υ ν σ η π ρος Βορρά. Τέ­ λος, να σ η μ ειω θ εί ό τι τις χ ερ σ α ίες δ υ ν ά μ εις θα υπ οσ τήριζαν η 1η Α ερ ο π ο ρική Μ ερα ρ χία το υ 4ου Α ερ ο π ο ρ ικο ύ Σ τό λο υ , υπό το ν α ν τιπ τέρ α ρ χο Ν τάιχμαν, και ο 6ος Α ερ ο π ο ρ ικό ς Σ τό λ ο ς με 2.000 αεροσ κάφ η.

Η σύνθεση της 9ης Στρατιάς

16

Την 9η Σ τρ α τιά απ οτελούσ αν: • To XXIII (23ο) Σώ μα Σ τρ α το ύ , υπό το ν σ τρ α τη ­ γό Φ ράισνερ, το οποίο σ υνίσ τα το από τη ν 383

Β ετερ ά ν ο ς Γερμανός σ τρ α τιώ τη ς το υ Α να τολικού Μ ετώ π ο υ . Την π ερίοδο Ιούνιος 1941-Ιούνιος 1943, οι α π ώ λειες τω ν Γερμανώ ν σ το Α να τολικό Μ έτω π ο ανήλ&αν σ ε 4 εκ . νεκρ ο ύ ς και τρ α υ μ α τίε ς .

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Μ ερα ρ χία Π εζικού με δύνα μη εν ν έα τα γμ ά τω ν, τη 216 Μ ερα ρ χία Π εζικού δ ύ να μ η ς έ ξ ι τα γμ ά τω ν και τη ν 78η Μ ερα ρ χία Ε φ όδου μ ε δ ύνα μη έ ξι ταγμάτω ν. Η τε λ ε υ τα ία , όμω ς, δ ιέ θ ε τ ε και δύο ί­ λ ε ς κυ νηγώ ν αρμάτω ν, καθώ ς και μια μοίρα α υ ­ το κ ιν ο ύ μ εν ω ν π υρ οβόλω ν εφ ό δ ο υ Sturmge­ schütz. To XXIII Σώμα Σ τρ α το ύ π ερ ιελά μ β α νε, ε ­ πίσης, το 87ο Σ ύ ντα γμ α Π εζικού τη ς 36ης Μ ε­ ραρχίας Π εζικού. • To XLI (41 ο) Σώμα Π άντσ ερ, υπό το ν σ τρ α τηγό τω ν τεθ ω ρ α κισ μ ένω ν Φ ραντς Χάρπε, το οποίο π ερ ιελ ά μ β α νε τη ν 86η Μ ερα ρ χία Π εζικο ύ δύνα ­ μ ης έ ξ ι τα γμ ά τω ν, τη 292 Μ ερα ρ χία Π εζικο ύ με δ ύναμη έ ξ ι τα γ μ ά τω ν και τη 18η Μ ερα ρ χία Πά­ ν τσ ερ με 71 ά ρ μα τα μάχης, ε κ τω ν οποίω ν τα 29 μόνο ή τα ν σ ύγχρονα (σ τους α ρ ιθ μ ο ύ ς α υ το ύ ς π ερ ιλ α μ β ά ν ο ν τα ι και όσα ή τα ν υπό επ ισ κευή). Σ το XLI Σώμα Π ά ντσ ερ α νήκα ν, επίσης, το 656 Σ ύ ντα γμ α Κ υνηγώ ν Α ρμ ά τω ν μ ε 90 ά ρ μα τα τ ύ ­ που Ferdinand, η 216η Μ οίρα Ε φ ό δ ου μ ε 45 άρ­ μα τα Sturmpanzer IV Brummbar, δ ύο μ ο ίρ ες πυ­ ρ οβόλω ν εφ ό δ ο υ Sturmgeschütz και δ ύ ο ίλες με κ υ ν η γ ο ύ ς αρμάτων. • To XLVII (47ο) Σώμα Π άντσ ερ, υπό το ν σ τρ α τη ­ γό τω ν τεθ ω ρ α κισ μ ένω ν Λ έμ ελσ εν , το οποίο απ ο τε λ ε ίτο από τη ν 6η Μ εραρχία Π εζικο ύ δ ύνα ­ μ ης εν ν έα τα γμ ά τω ν, τη ν 20ή Μ ερα ρ χία Πά­ ν τσ ερ μ ε 82 ά ρματα , ε κ τω ν οποίω ν σ ύγχρονα ή ­ τα ν μόνο τα 50, τη ν 9η Τ εθω ρα κισ μένη Μ ερ α ρ ­ χία μ ε 83 ά ρματα , ε κ τω ν οποίων σ ύγχρονα ή τα ν τα 60, και τη 2η Τ εθω ρα κισ μένη Μ ερα ρ χία με 118 άρματα , ε κ τω ν οποίων σ ύγχρονα ή τα ν τα 71. Σ το XLVII Σώμα Π άντσ ερ υπ άγονταν, επίσης, η 505 Επιλαρχία Β αρέω ν Α ρμ ά τω ν με 15 Panzer III και 31 ά ρ μ α τα τύ π ο υ Tiger, καθώ ς και δύο μοί­ ρ ες π υρ οβό λω ν εφ ό δ ο υ Sturmgeschütz. • To XLVI (46ο) Σώ μα Π άντσ ερ, υπό τη διοίκηση το υ σ τρ α τη γο ύ το υ π εζικού Τσορν. Παρά τη ν ο ­ νομασία το υ , το Σώμα α υ τό α π ο τε λ είτο από μ ε ­ ρ α ρ χ ίες π εζικού. Σ υ γκ εκ ρ ιμ έν α , από τη ν 31η Μ εραρχία Π εζικο ύ με έ ξ ι τά γμ α τα , η οποία είχε κα τα π ο ν η θ εί σ τις μάχες το υ θ ύ λ α κ α το υ Ρζεφ, τη ν 7η Μ ερα ρ χία Π εζικού με ε ν ν έα τά γ μ α τα , τη 258 Μ ερα ρ χία Π εζικού δ ύ να μ η ς επ τά τα γμ ά τω ν, τη ν 102 Μ ερα ρ χία Π εζικού μ ε έ ξ ι τά γ μ α τα και

τρ ε ις επ ιλα ρ χ ίες κυ νηγώ ν αρμάτων. • To XX (20ό) Σώμα Σ τρ α το ύ , υπό τη διοίκηση το υ σ τρ α τη γο ύ Φ ράιερ φ ον Ρόμαν, το οποίο απ ο τε λ ε ίτο από τη ν 72η Μ ερα ρ χία Π εζικού δ ύνα ­ μης έ ξ ι τα γμ ά τω ν, τη ν 45η Μ ερα ρ χία Π εζικού δ ύ να μ η ς έ ξ ι τα γμ ά τω ν, που είχ ε δ ο κιμ α σ θ εί σ κληρά σ τις μ ά χες το υ Ιανουαρίου και Φ εβ ρ ο υ ­ άριου το υ 1943, τη ν 137 Μ ερα ρ χία Π εζικού δ ύ ­ ναμης έ ξ ι τα γ μ ά τω ν και τη 251 Μ ερα ρ χία Π εζι­ κού, μια α ξιό μα χη μονάδα π λή ρ ο υς σ ύνθ εσ ης με εν ν έα τά γμ α τα . Ω ς ε φ ε δ ρ ε ίε ς , η 9η Σ τρ α τιά δ ιέ θ ε τ ε τη ν 36η Μ εραρχία Π εζικού, τη ν 4η Μ ερα ρ χία Π άντσ ερ με 101 ά ρ μα τα μάχης, ε κ τω ν οποίω ν σ ύγχρονα ή τα ν τα 79, τη 12η Μ ερα ρ χία Π ά ντσ ερ με 68 άρ­ ματα μάχης, ε κ τω ν οποίω ν σ ύγχρονα ή τα ν τα 36, και τη 10η Μ ερα ρ χία Γρ ενα διέρ ω ν Π άντσερ.

Η σύνθεση της 2ης Στρατιάς Η 2η Σ τρ α τιά είχ ε ως απ οσ τολή να κα λύπ τει τα π λευ ρ ά τη ς 9ης Σ τρ α τιά ς σ το δ υ τικ ό τμ ή μ α το υ θ ύ λ α κ α το υ Κούρσκ και τε λ ο ύ σ ε υπό τις δ ια τα γ ές το υ σ τρ α τηγο ύ Ρ ού ντολφ Σ μ ιτ. Α π ο τελ ε ίτο από τη ν 82η Μ ερα ρ χία Π εζικού, μια μονά­ δα σ κληρά δ ο κιμ α σ μ ένη σ τις μά χες το υ θ ύ λ α κα το υ Κ α σ τόρνογιε, δ ύ να μ η ς έ ξ ι ταγμάτω ν. Οι ά ν­ δ ρ ες τη ς, ως επί το π λείσ τον, ή τα ν ν εο σ ύ λ λ ε ­ κτοι. Π ερ ιείχε, επίσης, τη ν 340 Μ ερα ρ χία Π εζι­ κού με έ ξ ι τά γ μ α τα , ένα σ ύ ντα γμ α τη ς 327 Μ ε ­ ραρχίας Π εζικού, τη ν 88η Μ ερα ρ χία Π εζικού, η οποία είχ ε κ α τα π ο ν η θ εί σ τις σ κλ η ρ ές μά χες το υ χειμώ να το υ 1943 και α π ο τε λ είτο από εν ν έα τά γμ α τα , τη ν 26η Μ εραρχία Π εζικο ύ δ ύνα μη ς εν ν έα τα γμ ά τω ν, τη ν 75η Μ ερα ρ χία Π εζικού με

ε ν ν έα τά γ μ α τα και τη ν 68η Μ ερα ρ χία Π εζικού με έ ξ ι τά γ μ α τα χ α μη λής μ α χ η τική ς αξίας.

Η σύνθεση της 4ης Στρατιάς Πάντσερ Η 4η Σ τρ α τιά Π άντσ ερ, η οποία τε λ ο ύ σ ε υπό τις δ ια τα γ ές το υ έμ π ειρ ο υ σ τρ α τη γο ύ τε θ ω ρ α ­ κισ μένω ν Χ έρ μ α ν Χ οτ, α π ο τελ ο ύ σ ε το ισ χυρό­ τ ε ρ ο τμ ή μ α τω ν γ ερ μ α ν ικώ ν δ υ νά μ εω ν και το ν ό τιο τμ ή μ α τη ς λα βίδα ς. Ε π ρ ό κειτο να ε ξο ρ μ ή σει από τη ν Κ ομ α ρ όβ κα και το Μ π ελγκο ρό ντ, σ το ν ό τιο τμ ή μ α το υ θ ύλα κα , με κα τεύ θ υ ν σ η το Κούρσκ, π ρος Βορρά. Η σ ύνθεσ ή τη ς ή τα ν η α­ κό λου θη : • To LII (52ο) Σώ μα Σ τρ α το ύ , υπό το ν σ τρ α τη γό π εζικού Οτ. Α π ο τε λ ε ίτο από τη ν 57η Μ ερα ρχία Π εζικού, η οποία είχ ε δ ο κιμ α σ τεί σ κληρ ά στις μά χες τω ν αρχώ ν το υ 1943 και α π α ρ τιζό τα ν από ε ν ν έα τά γ μ α τα , τη 255 Μ εραρχία Π εζικού με έ ξι τά γ μ α τα και τη ν 332 Μ εραρχία Π εζικο ύ με ε ν ­ ν έα τά γ μ α τα , η οποία είχ ε σ υ γ κ ρ ο τη θ εί στη Γαλ­ λία και είχ ε φ θ ά σ ει σ τη Ρωσία το ν Μ ά ρ τιο το υ 1943. • To XLVIII (48ο) Σώ μα Π άντσ ερ, που είχ ε τα χ θ ε ί στο π λευ ρ ό το υ LII Σ ώ μα τος Σ τρ α το ύ από τα α­ να το λικά , υπό το ν σ τρ α τη γό φ ο ν Κ νόμπελο ντο ρ φ , και α π ο τε λ είτο από τη Μ ερα ρ χία Γρε­ να διέρω ν Π ά ντσ ερ ''Grossdeutschland", μια επί­ λ ε κ τη μονάδα με έ ξ ι τά γ μ α τα π εζικού και 132 ά ρ μα τα μάχης, ε κ τω ν οποίω ν τα 98 σύγχρονα, τ η ν 11η Μ ερα ρ χία Π άντσ ερ με 113 ά ρ μ α τα μά­ χ ης, ε κ τω ν οποίω ν τα 76 σ ύγχρονα, τη ν 167 Μ ε ­ ραρχία Π εζικού, μια μονάδα π λή ρο υς σ ύ νθ εσ η ς μ ε ε ν ν έα τά γμ α τα , τη ν 3η Μ ερα ρ χία Π άντσ ερ με 90 άρματα , εκ τω ν οποίω ν τα 55 σύγχρονα, το

Γερ μ ανικό ά ρμα P an ze r IV A u s f.H , το οποίο φ έ ρ ε ι π υροβόλο τω ν 75 mm, κα θώ ς και πλαϊνά ασπίδια για π ροστασία από τα σ ο β ιετικ ά ελ α φ ρ ά α ν τια ρ μ α τικ ά όπλα.

39ο Σ ύ ντα γμ α Α ρμ ά τω ν με 204 ά ρ μα τα τύπ ου Panther, τη ν 502 Επιλαρχία Β αρέω ν Α ρμ ά τω ν με τέσ σ ερ α Panzer II και 14 ά ρ μ α τα τύπ ου Tiger και τη ν 911 Μ οίρα Π υρ οβ όλω ν Ε φ όδου με 45 Sturmgeschütz III. • To II (2ο) Σώμα Π άντσ ερ SS, υπό το ν έμπ ειρ ο σ τρ α τη γ ό τω ν τεθ ω ρ α κισ μ ένω ν Π άουλ Χ άουσερ. Α π ο τε λ ε ίτο από τις τρ ε ις ε π ίλ ε κ τε ς μ ερ α ρ ­ χ ίες γ ρ ενα δ ιέρ ω ν τω ν SS, δ ηλα δή: τη ν 1η Μ ε ­ ραρχία Γρεναδιέρω ν Π ά ντσ ερ "Leibstandarte Adolf Hitler" με 107 ά ρ μ α τα μά χης, ε κ τω ν οποίω ν σ ύγχρονα ή τα ν τα 90, στη σ ύνθ εσ η τη ς οποίας π ρέπ ει να π ρ ο σ τεθ ο ύ ν και 34 Sturmgeschütz III μιας μ οίρα ς π υρ οβό λω ν εφ ό δ ο υ , 6) τη 2η Μ ε­ ραρχία Γρενα διέρ ω ν "Das Reich" με 145 ά ρ μα τα μάχης, ε κ τω ν οποίων σ ύγχρονα ή τα ν τα 134, και γ) τη ν 3η Μ ερα ρ χία Γρ εναδιέρω ν Π άντσ ερ "Totenkopf" με 139 ά ρ μ α τα μάχης, ε κ τω ν οποίω ν σ ύγχρονα ή τα ν τα 122. Οι μ ερ α ρ χ ίες α υ τέ ς ε ί­ χαν άρισ τη εκπ α ίδευσ η και σ υ γ κ ρ ο το ύ ν το από ά ν δ ρ ες ν εα ρ ή ς η λικία ς μ ε α κ μ α ιό τα το η θικό .

Η σύνθεση του Αποσπάσματος Κεμπφ Το Απόσπασμα Σ τρ α τιά ς Κεμπ φ είχ ε λά β ει θ έσ η στα α να το λικά το υ II Σ ώ μα τος Π άντσ ερ τω ν SS και τε λ ο ύ σ ε υπό τις δ ια τα γ ές το υ σ τρ α ­

τη γο ύ τω ν τεθ ω ρ α κισ μ ένω ν Β έρ ν ερ Κεμπφ. Απ οσ τολή το υ ή τα ν να εξο ρ μ ή σ ει από τη ν π ε­ ριοχή το υ Χ α ρ κό βου και μέσω το υ Μ π ελγκορόν τ να κ α τ ε υ θ υ ν θ ε ί π ρος το Κούρσκ, κα λύ π το ­ ν τα ς σ υγχρόνω ς τα π λευρ ά το υ II Σ ώ μα τος Πά­ ν τσ ερ τω ν SS. Το Απόσπασμα Κεμπ φ α π ο τε λ εί­ το από το υ ς π αρακάτω σ χηματισ μούς: • To III (3ο) Σώμα Π άντσ ερ, υπό το ν σ τρα τηγό τω ν τεθ ω ρ α κισ μ ένω ν Μ πράιτ. Α υ τό σ υνίσ τατο από τη ν 6η Μ ερα ρ χία Π άντσ ερ, μία μονάδα που είχ ε φ θ ά σ ει από τη Γαλλία το ν Δ ε κ έμ β ρ ιο το υ 1942 με 117 ά ρ μ α τα μάχης, ε κ τω ν οποίω ν τα 66 σύγχρονα, τη ν 168 Μ ερα ρ χία Π εζικο ύ με εν ν έα τά γ μ α τα , η οποία είχ ε δ ο κιμ α σ τεί σ κληρά στις μά χες το υ Ιανουαρίου το υ 1943, τη 19η Μ ερ α ρ ­ χία Π άντσ ερ με 81 ά ρ μ α τα μάχης, ε κ τω ν οποίων τα 58 σύγχρονα, και τη ν 7η Μ ερα ρ χία Π άντσ ερ μ ε 122 ά ρ μα τα μάχης, ε κ τω ν οποίω ν τα 80 σύγ­ χρονα. Σ το III Σώμα Π άντσ ερ α ν ή κ ε, επίσης, και η 228 Μ οίρα Π υρ οβ όλω ν Ε φόδου με 45 Stu­ rmgeschütz III, καθώ ς και η 503 Επιλαρχία Β α ρ έ­ ων Α ρμ ά τω ν μ ε 45 ά ρ μ α τα τύπ ου Tiger. • To XI (11ο) Σώμα Σ τρ α το ύ Ράους, υπό το ν σ τρ α τη γό τω ν τεθ ω ρ α κισ μ ένω ν Ράους, το οποίο α π ο τε λ είτο από τη ν 106 Μ εραρχία Π εζικο ύ και τη ν 320 Μ ερα ρ χία Π εζικού. Ε π ρ ό κειτο για μονά­ δ ε ς που είχαν α φ ιχ θ εί από τη Γαλλία σ τις α ρχές

Κ α τα σ τρ ο φ έα ς αρμ ά τω ν M a rd e r II, εξο π λ ισ μ έν ο ς μ ε π υροβόλο των 75 mm.

I _

.

,-

Μ Μ *4 1 ® ! m 4 -·\

■r -

το υ έ το υ ς και είχαν δύνα μη ε ν ν έα τα γ μ ά τω ν η κα θεμία . Το Σώμα Σ τρ α το ύ Ράους υπ οσ τήριζε <αι η 905 Μ οίρα Π υροβόλω ν Ε φ όδου με Stu­ rmgeschütz III. • To XLII (42ο) Σώμα Σ τρ α το ύ , υπό το ν σ τρ α τηγό π εζικού Μ ά τεν κ λ ο τ. Α υτό α π ο τε λ είτο από τη 282 Μ ερα ρ χία Π εζικού, η οποία είχ ε φ θ ά σ ει από τη Γαλλία το ν Μ άρτιο το υ 1943 και είχ ε δύναμη εν ν έα τα γμ ά τω ν, τη ν 39η Μ ερα ρ χία Π εζικού, η οποία είχ ε επίσης φ θ ά σ ει από τη Γαλλία με δύ. αμη ε ν ν έα τα γμ ά τω ν, αλλά σ τε ρ ε ίτο π ο λ εμ ική ς εμπ ειρίας, και τη ν 161 Μ ερα ρ χία μ ε ε ν ν έα τά γ ­ ματα. π ρ ο ερ χό μ εν η και α υ τή από τη Γαλλία, ό- ο υ είχ ε α ναδιοργανω θεί. Σ τις τ ά ξ ε ις τη ς περι■,αμβάνονταν τόσ ο β ε τε ρ ά ν ο ι μ α χ η τές, όσο και ν εο σ ύ λ λ εκ το ι, τω ν οποίω ν το η θ ικ ό ή τα ν υψ η­ λό. Επιπλέον, σ το XLII Σώμα Σ τρ α το ύ α νήκα ν δ ύο επ ιλα ρ χ ίες κυ νηγώ ν α ρ μά τω ν με α υ το κ ι­ νού μενα π υρ οβό λα τύπ ου Hornisse, τα οποία ή ­ τα ν οπ λισ μένα με π υρ οβό λα τω ν 88 mm. Ο τ ο μ έ ­ ας ε υ θ ύ ν η ς το υ Σώ ματος, μ ή κο υ ς 40 km, βρ ι­ σ κόταν σ την καμπή το υ π οτα μ ού Ν τό ν ε τς και α­ π οστολή το υ ή τα ν να κα λύ π τει τα π λευρ ά το υ -π οσ π άσ ματος Κεμπφ. Δ ε ν είχ ε π ρ ο β λ εφ θ ε ί να σ υ μ μ ετά σ χ ει εν ερ γ ά σ τις επ ιχειρή σ εις.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τον Ιούνιο το υ 1941, κατά τη ν έν α ρ ξη τη ς Επιχείρησης «Μ παρμπαρόσα», οι Γερμανοί ε ί­ χαν ε π ιτε θ ε ί με 1.320.000 ά ν δ ρ ες και 3.420 ά ρ ­ ματα μάχης σε μέτω π ο μ ή κο υ ς 3.000 km. Στη μά­ χη το υ Κ ούρσκ οι Γερμανοί δ ιέθ εσ α ν 2.600 άρ_ατα μάχης και 900.000 ά ν δ ρ ες σε μέτω π ο μ ή ­ κους μ όλις 120 km. Είχαν κ ά θ ε λόγο, λοιπόν, για .2 είναι αισ ιόδοξοι. Η υπ εροχή τω ν Σ ο β ιετικ ώ ν σε ά ρ μα τα μάχης δ ε ν π ρ ο β λ η μ ά τιζε ιδια ίτερ α το Γερμανικό Ε π ιτελείο , το οποίο σ τη ρ ιζό τα ν σ την κα λ ύ τερ η κατάρτισ η και εκπ α ίδευσ η τω ν ■ερμ α νικώ ν π ληρω μάτω ν τω ν α ρ μά τω ν μάχης, <αθώς και σ το π νεύμα π ρω το βου λία ς και α υ το σ χεδιασμού που ή τα ν ε λ ε ύ θ ε ρ α να α ν α π τύ ξο υ ν <ατά τη δ ιεξα γω γή τη ς μάχης. Παρόλο, όμως, _ ου οι 20 μ ερ α ρ χ ίες π εζικού, οι ο π ο ίες είχα ν κα-

Γερ μανικό μ έσ ο ά ρμα μ ά χ η ς P an ze rk am p fw a g en III A u s fN , 3ο Σ ύ ν τα γ μ α Α ρ μά τω ν, 2η Μ ε ρ α ρ χ ία Π ά ν τσ ερ , Κ ούρ σ κ 1943. Τα βασικά χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά το υ Ρζ III A u s fN ή τα ν ίδια μ ε εκ είν α τω ν τύπων J, L κα ι Μ . Η σ η μ α ν τικ ό τε ρ η δ ια φ ο ρ ά τους έ γ κ ε ιτ ο σ το π υροβ όλο, το οποίο εδώ α ν τικ α τέ σ τη σ ε εκ είν ο τω ν 50 cm. Το νέο π υροβόλο K wK U 2 4 τω ν 75 m m ή τα ν α π ο τε λ ε σ μ α τικ ό τε ρ ο α π έναντι σ τα εχ θ ρ ικ ά ά ρ μ α τα και, έτσ ι, σ ύντο μ α το νέο Ρ ζ ΙΙΙ έ γ ιν ε α γα π η τό σ τα π ληρ ώ μ α τα . Το βά ρ ος μ ά χ η ς έ φ θ α ν ε το υ ς 2 3 t και η τα χ ύ τη τά το υ τα 40 km /h, ενώ ε ίχ ε π εν τα μ ελ ές πλήρω μα. Ε κ τό ς από το π υροβόλο των 75 mm, έ φ ε ρ ε κα ι δύο π ολυβόλα M G 3 4 τω ν 7,92 mm. Κ α τά τη δ ιά ρ κεια τη ς μ ά χ η ς του Κ ούρσκ, υπήρχαν δ ια θ έσ ιμ α 155 Ρζ III A u s fN , τα οποία εν τά χ θ η κ α ν σ τις τεθ ω ρ α κ ισ μ έν ες δ υ ν ά μ εις των Ο μάδω ν Σ τρ α τιώ ν "Κ έν τρ ο " κα ι " Ν ό το ς ". Το σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ο ά ρ μ α φ έ ρ ε ι δίχρω μη π αρ α λλα γή μ ε βασικό χρ ώ μ α s a n d yellow και κ η λ ίδ ε ς α κα νόνισ του σ χ ή μ α το ς χ ρ ώ μ α το ς d a rk green. Τέλος, ο τρ ιψ ή φ ιο ς κω δικός το υ ά ρ μ α το ς α ν α γ ρ ά φ ετα ι μ όνο σ το οπ ίσ θιο τμ ή μ α το υ π ύργου (εικ ο νο γρ ά φ η σ η για τις Ε κ δ ό σ εις " Π ε ρ ισ κ ό π ιο Δ η μ ή τ ρ η ς Χ α δ ο ύ λα ς. Ισ το ρ ικ ή έρ ευ ν α : Σ τέ λ ιο ς Δ ε μ η ρ ά ς ).

τα σ τρ α φ εί σ το Σ τά λ ιν γ κ ρ α ν τ, ανα σ υσ τά θηκα ν και το π ο θ ε τή θ η κ α ν σ την ηπ ειρ ω τική Ιταλία και τη Σ ικελία σε ανα μο νή τη ς σ υμμα χικής απ όβα­ σης, α ν τί να χ ρ η σ ιμ ο π ο ιη θ ο ύ ν σ το Κούρσκ. Εάν, όμω ς, κρ ίνο υ μ ε από τη ν π ορεία και τη ν έκβασ η τη ς μάχης το υ Κ ούρσκ το ν Ιούλιο το υ 1943, οι μ ερ α ρ χ ίες α υ τέ ς ή τα ν ζω τική ς σημασίας για τη ν επ ιτυ χή δ ιεξα γω γή τη ς , ιδίως σ το β ό ρ ειο τμ ή μ α το υ θ ύλα κα , το οποίο α ν ή κ ε σ τον το μ έ α ε υ θ ύ ­ ν η ς το υ σ τρ α τηγο ύ Μ ό ν τελ .

79

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Yves B u ff e t aw : LA BATAILLE DE KOYRSK, M ilitaria M a g azin e no.35, Paris, 2000. (2) M a rk H e a ly : K ursk 1943, O sprey Cam paign S eries n o .16, London, 1992. (3) Tim e-Life B ooks/The Third Reich: SCO RCHED EARTH, Virginia USA, 1991. (4) C hristop her Foss: A N ILLUSTRATED G UIDE TO W ORLD WAR II TANKS AN D FIG H TIN G VEHICLES, S alam a n d e r Books, London, 1981.

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Κ α τά τη δ ιά ρ κεια τη ς γερ μ α νικ ή ς ε π ιθ ε τικ ή ς π ρ ο σ π ά θεια ς κ α τά των σ ο β ιετικ ώ ν αμυντικώ ν ζωνών οι ο π ο ίες α σ φ άλιζαν τις ο δούς προσπ έλασης προς το Κ ούρσκ, π ολλά ά ρ μ α τα τέ θ η κ α ν ε κ τό ς μ ά χ η ς χά ρη σ τη ν ευ σ το χ ία των α ντια ρ μ α τικώ ν πυρών. Σ τη φ ω το γρ α φ ία το εικ ο ν ιζό μ εν ο P an th er έ χ ε ι δ ε χ θ ε ί π λή γμα σ το δ ια μ έρ ισ μ α το υ κ ινη τή ρ α , γεγο νό ς που π ρ ο κ ά λεσ ε τη ν κ α τα σ τρ ο φ ή το υ από π υρκαγιά . Π α ρ α τη ρ ε ίσ τε ό τι σ το εμ π ρ ό σ θ ιο τμ ή μ α δ ια κ ρ ίν ετα ι το σ υρ μ ατό σ χοινο ρ υ μ ο ύ λκ η σ η ς , το οποίο μ α ρ τυ ρ ά τη ν π ροσ π ά θεια π ερ ισ υ λλο γή ς το υ από το π εδίο τη ς μ άχης.

Η ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΑΜΥΝΤΙΚΗ 20

Σ ο β ιε τ ικ ο ί σ τρ α τιώ τε ς ε ξε τά ζ ο υ ν μ ε π ερ ιέρ γ εια το ν πύργο εν ό ς ά ρ μ α το ς P an th er το οποίο α ν α τιν ά χ θ η κ ε από το πλήρω μά το υ , ό τα ν α υ τό τ έ θ η κ ε ε κ τό ς μ ά χ η ς σ το ν β ό ρ ειο το μ έ α το υ μ ετώ π ου.

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

ΤΟ ΓΙΓΑΝΤΙΑΙΟ ΑΜΥΝΤΙΚΟ ΠΛΕΓΜΑ ΠΟΥ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΑΝ ΜΕΘΟΔΙΚΑ 01 ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΙ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟ ΚΟΥΡΣΚ, ΣΧΕΔΙΑΣΤΗΚΕ ΕΠΙΜ ΕΛΩΣ ΚΑΙ ΕΦΟΔΙΑΣΘΗΚΕ ΜΕ ΤΑ ΚΑΤΑΛΛΗΛΑ ΜΕΣΑ ΜΕ ΕΝΑΝ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΣΚΟΠΟ: ΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΕΙ ΤΟΝ ΒΑΣΙΚΟ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑ ΑΝΑΣΧΕΣΗΣ ΚΑΙ ΕΞΑΣΘΕΝΙΣΗΣ ΤΗΣ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΗΣ ΙΣΧΥΟΣ ΤΗΣ WEHRMACHT, ΕΝ ΟΨΕΙ ΤΗΣ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ. Ο ΡΙΣΜ ΕΝΟ Ι ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΑΝ ΤΗΝ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗ ΣΤΟ ΚΟΥΡΣΚ ΩΣ ΜΙΑ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΕΝΗ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΟΥ

ΖΩΝΗ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΕΧΟ ΥΣA ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ ΠΟΛΕΜΟΥ ΤΩΝ ΧΑΡΑΚΩΜΑΤΩΝ. ΣΕ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΚΑΤΕΞΟΧΗΝ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΦΘΟΡΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΕΠΙΤΙΘΕΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΑΜΥΝΟΜΕΝΩΝ, ΠΡΩΤΕΥΟΝΤΑ ΡΟΛΟ ΔΙΑΔΡΑΜΑΤΙΣΑΝ ΜΕΡΙΚΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΙΟ ΦΘΗΝΑ ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΜΕΣΑ, ΟΠΩΣ Η ΧΕΙΡΟ ΒΟ Μ ΒΙΔΑ, ΤΟ ΑΝΤΙΑΡΜΑΤΙΚΟ ΤΥΦΕΚΙΟ, ΤΟ ΚΟΚΤΕΙΛ ΜΟΛΟΤΩΦ, ΤΑ ΚΑΘΕ ΕΙΔΟΥΣ ΕΚΡΗΚΤΙΚΑ, ΚΑΙ ΚΥΡΙΩΣ 01 ΝΑΡΚΕΣ.

ΙΩ Α Ν Ν Η Σ Σ . ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ

α νώ τατη σ ο β ιετική η γ εο ία βρ ισ κότα ν ε ν ανα μο νή τη ς εκδή λω σ η ς τη ς γ ερ μ α ­ ν ικ ή ς επ ίθ εσ η ς κα τά τη ς εξέχ ο υ σ α ς το υ Κ ούρσκ (το οποίο είχ ε α ν α κ α τα λ η φ θ εί τις 8 Φ εβρουά ρ ιου), ιδ ια ίτερ α μ ετά τη σ τα θ ερ ο ­ ποίηση το υ μετώ π ου, α π ότο κο τω ν μεγά λω ν μα­ χών το υ Μ α ρ τίου το υ 1943. Ο Μ ανσ τάιν επ εδίω κ ε τη ν άμεσ η εκδήλω σ η μιας νέα ς ε π ιθ ε τικ ή ς π ροσ π άθειας με σ τόχο το Κούρσκ, ήδη από το ν Μ άρτιο, μ ετά τη ν ανα κα τά λη ψ η το υ Χ α ρ κό βου (15 Μ α ρ τίου ) και το υ Μ π ιέλ γκ ο ρ ο ν τ (18 Μ α ρ τί­ ου), χω ρίς όμω ς α π ο τέλεσ μ α . Οι γ ε ρ μ α ν ικ έ ς επ ι­ τ υ χ ίε ς είχα ν δ η μ ιο υ ρ γ ή σ ει ένα ν θ ύ λ α κ α πλά­ το υ ς 180 km και β ά θ ο υ ς 120 km, σ το κ έ ν τρ ο το υ οποίου βρ ισ κότα ν η ισ τορική π όλη το υ Κούρσκ. Σ το μ ετα ξύ , οι Σ ο β ιετικ ο ί σ υ ν έλ εγα ν συνεχώ ς π λ η ρ ο φ ο ρ ίες για τις π ρ ο θ έσ εις τω ν Γερμανών. Η ίδια η φύση τη ς εξέχ ο υ σ α ς σ υνισ τούσ ε ένα ν ε ξα ιρ ε τικ ά θ ε λ κ τικ ό στόχο, ενώ και τα δύο α ν τί­ παλα σ τρ α τό π εδ α γνώ ριζαν ό τι το κ έ ν τρ ο βά­ ρ ου ς τω ν επ ιχειρήσ εω ν βρ ισ κότα ν σ το ν ν ό τιο το μ έ α το υ μετώ π ου. Σ τις 8 Α πριλίου 1943, ο σ τρ α τά ρ χ η ς Ζούκω φ (ο οπ οίος είχ ε π ρ ο α χθ εί σ το ν β α θ μ ό από το ν Ιανουάριο) υ π έβα λε λ ε π το ­ μ ε ρ έ ς υπ όμνημα σ το ν Σ τά λιν, επί το υ οποίου σ τη ρ ίχ θ η κ ε η σ τρ α τη γική ε π ίτε υ ξη ς μιας απο­ φα σ ισ τικής α να μ έτρ η σ η ς με το ν αντίπ αλο. Ο Κ όκκινος Σ τρ α τό ς δ εν θ α επ ιχειρ ο ύσ ε τη ν ε κ τ ό ­ ξευ σ η α κόμα μιας ε π ιθ ε τικ ή ς π ροσπ άθειας, α λ­ λά α ν τίθ ε τα θ α έπ ρ επ ε να π ρ ο κα λέσ ει τη Wehrmacht να ανα λά βει τη ν ε π ιθ ε τικ ή π ρω το­ βουλία. Τα σ τοιχεία που είχαν σ υ γ κ εν τρ ω θ εί από ε κ τ ε τ α μ έ ν ε ς ε ν α έ ρ ιε ς αναγνω ρίσ εις, σε

Η

που είχ ε υπ ο σ τεί σ το Σ τά λ ιν γ κ ρ α ν τ, έπ ρ επ ε να ο δ η γ η θ ε ί σε μια καλά μ ε λ ε τη μ έ ν η παγίδα, η ο ­ ποία θ α τη ν ε ξα ν τλ ο ύ σ ε α π ο τελ εσ μ α τικ ά σε ε ­ παπό ίπ εδο προσωπικού, και κυρίω ς σε επ ίπ εδο μη­ χ α νο κίνη τω ν και τεθω ρ ακισ μένω ν. Η επ ιτυχία α υ τή θ α α φ α ιρ ού σ ε ο π ο ια δ ή π ο τε σ τρ α τηγική π ρω τοβουλία από το γ ερ μ α ν ικ ό ε π ιτε λ ε ίο και θ α ο δη γο ύσ ε σ την πλήρη και α μ ετά κ λ η τη α ν τι­ σ τρο φ ή τω ν σ υσ χετισ μώ ν σ το Α να το λικό Μ έτω ­ πο υπέρ τω ν Σοβιετικώ ν. Η ενίσ χυσ η τη ς ΕΣΣΔ μ ε πάσης φ ύσ εω ς π ο λ εμ ικό υλικό από το υ ς Σ υ μμά χους, σε σ υνδυασ μό με τη σ υ νεχ ό μ ενη αύξησ η τη ς π αραγω γής τη ς α μ υ ν τικ ή ς βιο μη χα ­ νία ς και τη ν είσ ο δο νέω ν τύπω ν σ το π εδίο τη ς μάχης, κ α τεδ είκ ν υ α ν υπέρ ποίου θ α έ γ ε ρ ν ε τ ε ­ λικά η π λάσ τιγγα. Η εξέχ ο υ σ α το υ Κ ούρσκ θ ε ω ­ ρ ή θ η κ ε το ιδα νικό επ ιχειρησ ια κό π ερ ιβ ά λλο ν για τη ν εκπλήρω ση τω ν σ οβ ιετικώ ν σχεδίων. Το έ δ α φ ο ς λ ειτο υ ρ γ ο ύ σ ε π ρος ό φ ε λ ο ς το υ α μ υ νό ­ μ ενου, εξα ιτία ς τη ς έλ λ ειψ η ς καλού ο δ ικο ύ δ ι­ κτύ ο υ και τη ς ύπ αρ ξης πολλώ ν υ δά τινω ν κω λυ­ μάτων. Μ εγά λα π οτάμια και ο ρ μ η τικ ο ί χ είμ α ρ ρ ο ι δ ιέ τρ εχ α ν τη ν π ερ ιοχή, η οποία τη ν κα λο κα ιρ ι­ νή π ερ ίο δο μ α σ τιζό τα ν από ξα φ ν ικ έ ς ισ χυρές βροχοπ τώ σ εις. Π ολλά μικρά χωριά και επαρχια­ κ έ ς π ό λ εις π ρ ο σ έφ ερ α ν επαρκή κάλυψ η στις δ υ ν ά μ εις που αμύνονταν. Ειδικά, η ύπαρξη τε σ ­ σάρων π οτα μώ ν είχ ε ως α π ο τέλ εσ μ α να δ ια ιρ εί­ τα ι η π ερ ιο χή σε α ρ κ ε το ύ ς το μ ε ίς . Οι π οτα μοί Σ έιμ και Σβάπα σ το κ έ ν τρ ο και σ το ν Β ορρά έ τ ε ­ μναν τη ν εξέχ ο υ σ α στα δύο, δ η μ ιο υ ρ γ ώ ν τα ς ένα φ υσ ικό εμπ όδ ιο , το οποίο εύ κ ο λ α θ α μπο­ ρούσε να π αρακω λύσει μια μ εγ ά λ η ς έκτα σ η ς ε-

22

Σ ο β ιε τικ ό η μ ια υ τό μ α το α ν τια ρ μ α τικ ό τυ φ έκ ιο PTRS 1941. Π ρ ό κ ε ιτα ι για ένα η μ ια υ τό μ α το α ν τια ρ μ α τικ ό όπλο τω ν 14,5 m m το υ Κ όκκινου Σ τρ α το ύ , το οποίο, επ ειδ ή ή τα ν α ρ κ ε τά π ολύπλοκο και συχνά π ά θ α ιν ε εμ π λο κ ές, δ εν χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ ε όσο το α π λ ο ύ σ τερ ο PTRD 1941. Ε φ ερ ε γ ε μ ισ τή ρ α τω ν π έν τε φ υσ ιγγίω ν, κοίλου γ εμ ίσ μ α το ς , το συνολικό το υ μ ή κ ο ς έ φ θ α ν ε τα 2,108 m, ενώ η δ ια τρ η τικ ή το υ ικ α ν ό τη τα τα 2 5 mm σε α π όσταση 500 m (εικ ο νο γρ ά φ η σ η για τις Ε κ δ ό σ εις "Π ερ ισ κ ό π ιο ":Δ η μ ή τρ η ς Χ α δ ο ύ λα ς. Ισ το ρ ικ ή έρ ευ ν α : Σ τέ λ ιο ς Δ ε μ η ρ ά ς ).

σ υνδυασ μό με π λη ρ ο φ ο ρ ίες από το υ ς π α ρτιζά ­ νους, σ υ ν έτειν α ν σ το ό τι ε π έ κ ε ιτο γ ερ μ α ν ική ε ­ π ίθεσ η σ το μέτω π ο το υ Κούρσκ. Σύμφ ω να με το σ χέδιο το υ Ζούκω φ , σ το αρχικό σ τάδιο ο Κ όκκι­ νος Σ τρ α τό ς π ρ ο β λεπ ό τα ν να β ρ ίσ κ ετα ι σε κα­ τάσ τασ η άμυνας με α ν τικ ε ιμ ε ν ικ ό σκοπό τη φ θ ο ρ ά τω ν ε π ιτιθ έμ εν ω ν τεθ ω ρ α κισ μ ένω ν μ ε ­ ραρχιώ ν το υ εχ θ ρ ο ύ . Σ τη σ υνέχεια, θ α π ερ νο ύ ­ σε σ τη ν α ν τεπ ίθ εσ η με τε λ ικ ό σ τόχο τη ν κα τα ­ σ τρο φ ή τω ν ενα π ο μ είνα ντω ν δυνάμεω ν. Ο Ζ ο ύ ­ κωφ π ίσ τευ ε σ την α π ο τε λ εσ μ α τικ ό τη τα τη ς ά­ μυνας εις βά θ ο ς, η οποία είχ ε α π ο δ είξει τη ν α­ ξία τη ς κατά τη δ ιά ρ κεια τη ς μάχης τη ς Μ όσχας. Είχε ε κ τιμ ή σ ει σωστά ό τι για να α ν τιμ ετω π ισ θ εί η Wehrmacht, ειδ ικ ό τερ α μ ετά τη ν αιμορρα γία ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

π ιθ ετικ ή επ ιχείρησ η με κα τεύ θ υ ν σ η από τα δ υ ­ τικ ά π ρος το Κούρσκ. Ν ότια, ο Π σελ και ο Ν τόν ε τ ς δ ημ ιο υρ γού σ α ν άλλο ένα σ η μ α ντικό κώ λυ­ μα, με α π ο τέλ εσ μ α ο ε χ θ ρ ό ς να μη μπ ορεί να πλησιάσει, παρά μόνο σε α ρ κ ε τή απόσταση ν ο ­ τιο α ν α το λ ικ ά το υ Κούρσκ. Γενικό τερ α , τα π οτά ­ μια δ ιευ κ ο λ ύ ν ο υ ν τη ν άμυνα, δ ιό τι ο δ η γο ύ ν σε σ υ γ κεκρ ιμ ένα και γ εν ικ ά π ρ ο κα θ ορ ισ μ ένα π ε­ ράσματα, τα οποία εύ κ ο λ α ο χυ ρ ώ νοντα ι και υ­ π ερασπ ίζονται. Μ ε τα ξύ τω ν κυρίω ν π οταμώ ν π α ρ εμ β ά λλ ο ντα ν π ολλοί μ ικ ρ ό τερ ο ι, ενώ κατά τη ν π ερ ίο δ ο τω ν επ ιχειρήσ εω ν ένα επ ιπ λέον κώ λυμα α π ο τέλ εσ α ν και οι ο ρ μ η τικ ο ί χείμαρροι, οι οποίοι είχα ν π ρ ο κύ ψ ει από τις κα λο κα ιρ ινές βροχοπ τώ σ εις. Την κίνηση μεγά λω ν μηχανοκί­ ν η τω ν σ χηματισ μώ ν π ερ ιόριζε, επίσης, η ύπαρ­ ξη ε κ α το ν τά δ ω ν αγρο τικώ ν οικισμών, οι οποίοι θ α μπορούσαν να ο χυ ρ ω θ ο ύ ν και να α π ο τελ έσουν ο ργα νικά τμ ή μ α τα τη ς α μ υ ν τικ ή ς ζώ νης. Ο επ ιτιθ έ μ ε ν ο ς , π ρ ο κειμ έν ο υ να π ροελάσ ει, θ α έ ­ π ρεπ ε να εκκα θ α ρ ίσ ει ό λ ε ς τις α γρ ο ικίες, ώστε να εξα σ φ α λίσ ει τα μ ετό π ισ θ εν και τα π λευρά

το υ, δαπ ανώ ντας έτσ ι χ ρ ό νο και δ υ ν ά μ εις. Επι­ π λέον, η π αρατήρησ η το υ π εδ ίο υ ευ ν ο ο ύ σ ε το ν α μ υνόμ ενο , ενώ τα π εδία β ο λ ή ς σε γ ε ν ικ έ ς γ ρ α μ μ ές ή τα ν πολύ καλά. Σ ε ό ,τι α φ ορ ά το έ δ α ­ φος, σ το μ εγ α λ ύ τερ ο τμ ή μ α το υ ή τα ν αναπ ε­ π τα μένο π εδίο σπαρμένο με σιτηρά, ενώ σπορα­ δικά ξεπ ρ ό β α λ λα ν σ υσ το ιχίες δ ένδρ ω ν, οι οποί­ ες, όμω ς, δ εν π αρείχαν επ αρκή κάλυψ η σ τον ε ­ π ιτιθ έμ εν ο . Η γ ε ν ικ ό τε ρ η έλλ ειψ η κάλυψ ης ε υ ­ νοούσ ε τις α μ υ ν ό μ εν ε ς δ υ νά μ εις, εξα σ φ α λίζον τά ς το υ ς π αρατήρησ η το υ π εδ ίο υ σε βά θ ο ς και α π ο τρ έπ ο ν τα ς το ν αιφνιδιασ μό. Η μ ο ρ φ ο λ ο ­ γία έ δ ιν ε σε ένα ν καλά π ρ ο ετο ιμ α σ μ έν ο α μ υ ν ό ­ μενο τη δ υ ν α τό τη τα π ολλαπ λής π ροσ βολής το υ εχ θ ρ ο ύ , ενώ ο ίδιος θ α π α ρ έμ εν ε α θ έα το ς , γ ε ­ γονό ς που επ ρ ό κ ειτο να διαπιστώ σουν τρ α γικά οι Γερμανοί. Σ τη ν π εριοχή υπήρχαν ήδη χαρα­ κώ ματα και ά λ λ ες μ ο ρ φ ές οχύρω σ ης από τις π ρ ο η γ ο ύ μ εν ες μάχες. Ο Σ τά λ ιν σ υ γ κ α τα τέθ η κ ε σ την ιδέα να π αρασ ύρουν το υ ς Γερμα νούς σε μια μάχη φ θ ο ρ ά ς και σ τις 12 Απριλίου, ύσ τερ α από μια μ είζο να σύσκεψ η με τη Stavka, εξέδ ω σ ε τη δ ια τα γή έ ν α ρ ξη ς τη ς οχύρω σ ης τη ς ε ξέχ ο υ σας και τη μ ετα τρ ο π ή τη ς σε ένα τερ ά σ τιο «α­ ν τια ρ μ α τικ ό φ ρ ο ύρ ιο ». Οι Σ ο β ιετικ ο ί γνώ ριζαν, επίσης π ο λ λ ές λ ε π το μ έ ρ ε ιε ς σ χετικά με τις γ ε ρ ­ μ α νικ ές π ρ ο θ έσ εις, χάρη σ τις ε ν έ ρ γ ε ιε ς το υ μυ­ σ τικού π ρά κτορ α με το ν κω δικό «Λούσυ», γ ε γ ο ­ νός που α π έτρ επ ε το ν σ τρ α τη γ ικό αλλά και jo v τα κ τικ ό αιφ νιδιασ μό το υ ς . Ε π ιπ ρόσ θετα, σ τις 12 Μ αρτίου η β ρ ετα ν ικ ή υπηρεσία π ληροφ οριώ ν (η οποία είχ ε απ οκω δικοπ οιήσ ει το ν μ υσ τικό κώ δι­ κα «Αίνιγμα») είχ ε σ υλλά βει και απ οκρυπ τογραφ ήσ ει σ υνο μιλίες οι ο π ο ίες σ χ ετίζο ντα ν με συ­

Σ ο β ιε τικ ό όχημα μ ε τα φ ο ρ ά ς Z IS -5 και ελ α φ ρ ύ α ντια ερ ο π ο ρ ικό π υροβόλο των 3 7 mm. Τα π ρώ τα π ειρ α μ α τικ ά ο χ ή μ α τα Z IS -5 (Z av o d Im en i S talin a) ή τα ν έ το ιμ α σ τις 26 Ιο υ λίο υ 1933. Ενα δ ο κ ιμ α σ τικ ό " τα ξ ίδ ι" 25.000 km (εκ των οποίων τα 700 km σ ε ανώ μαλο έδ α φ ο ς ) κ α τά μ ή κ ο ς τω ν Μ ό σ χα -Γκομ έλ-Τσ έρνικο φ -Κ ίεβο-Τ σ ερκά σ κ-Χ ά ρκοβο -Κ ούρ σ κΟ ρ έλ-Τούλα-Μ όσ χα α π έ δ ε ιξε τις ικ α ν ό τη τε ς το υ νέου ο χ ή μ α το ς , μ ε α π ο τέλ εσ μ α η π αραγω γή το υ να α ρ χ ίσ ει το ν Δ ε κ έ μ β ρ ιο το υ 1933. Σ τις 20 Ιο υ νίο υ 1941, ο Κ όκκινος Σ τρ α τό ς δ ιέ θ ε τ ε 104.200 Z IS -5 4x 2 κα ι G AZ-AA. Α π ο τέλ εσ ε τη βάση για τη ν κ α τα σ κ ευ ή διαφ όρω ν οχημ ά τω ν ειδικώ ν ρόλων. Το α ντια ερ ο π ο ρ ικ ό π υροβόλο των 3 7 m m (άλλη μ ια π αρ α λλα γή το υ σ ο υ η δ ικο ύ B ofo rs) ή τα ν το πιο δ ια δ εδ ο μ έν ο σ το ν Σ ο β ιε τικ ό Σ τρ α τό και σ υνή θω ς ρ υ μ ο υ λ κ ε ίτο από ZIS-5. Ε φ ερ ε το ν κω δικό 61-Κ. Ο τα ν ξεκ ίν η σ ε ο Μ ε γ ά λ ο ς Π α τρ ιω τικ ό ς Π ό λ εμ ο ς , ο Κ όκκινος Σ τρ α τό ς ε ίχ ε σ τη δ ιά θ εσ ή το υ 1.258 π υροβ όλα . Χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ ε σε όλα τα μ έτω π α το υ π ολέμ ου, ενώ συνολικά κ α τα σ κ ευ ά σ θ η κ α ν 17 .00 0μ ο ν ά δ ες (δ η μ ο σ ιε ύ ετα ι κατόπ ιν α δ εία ς τη ς P ST/C olor im age is c o u rte sy o f PST).

γ κ ε κ ρ ιμ έ ν ε ς κιν ή σ εις μονάδω ν σ το Α νατολικό Μ έτω πο, α π οκα λύ π τοντα ς τη ν π ρόθεσ η ε κ δ ή ­ λω σ ης επ ίθ εσ η ς κα τά το υ Κούρσκ. Η π ρώ τη ε ­ κτίμ ησ η π ερ ί τω ν γ ερ μ α ν ικώ ν σχεδίω ν σ υ ν τά ­ χ θ η κ ε από το ν ε ξα ίρ ε το επ ιτελ ικ ό Ν ικολάι Βατο ύ τιν , δ ιο ικη τή το υ Μ ετώ π ου Β ο ρ ο ν έζα π ό το ν Μ ά ρ τιο το υ 1943, ο οπ οίος π ρ ο έβ λ εψ ε μ ε α ρ κ ε ­ τή α κρ ίβ εια τη ν τε λ ικ ή μ ορ φ ή τη ς επ ιχείρησ ης. Λόγω τ η ς ιδιάζουσ ας γεω γρα φ ία ς, ο Β α το ύ τιν ε ­ κ τίμ η σ ε ό τι η γ ερ μ α ν ική επ ίθεσ η θ α μπ ορούσ ε να ε κ δ η λ ω θ εί μόνο από δ ύ ο κ α τευ θ ύ ν σ εις. Η Ο μάδα Σ τρ α τιώ ν «Κ έντρ ο » , μόνο εά ν ξεκ ιν ο ύ σ ε από το ν Βορρά με κα τεύ θ υ ν σ η ακριβώ ς προς το Κούρσκ, θ α μπ ορούσ ε να δ ια ν ύ σ ε ιτη μ ικ ρ ό τερ η απόσταση και να π αρακάμψ ει τα π οτάμια κω λύ­ ματα τω ν Σ έιμ και Σβάπα, ε κ μ ε τα λ λ ε υ ό μ ε ν η τη σ ιδ η ρ ο δρ ομ ική γρα μμή Ο ρέλ-Κ ούρσ κ. Σ το ν Ν ό­ το , η Ο μάδα Σ τρ α τιώ ν «Ν ότος» είχ ε τη δ υ ν α τό ­ τ η τα να δ ιεισ δ ύσ ει μόνο π ρος τη ν κα τεύ θ υ ν σ η τη ς π όλης Π ροχορόφ κα, η οποία α π ο τελο ύ σ ε θ έσ η -κ λ ειδ ί και τη μ οναδική προσβάσιμη π εριοΜΕΓΑΑΕΣ ΜΑΧΕΣ

Π ο λ λ ο ί« π ά ν θ η ρ ες » α κ ιν η το π ο ιή θ η κ α ν λόγω σοβαρώ ν τεχνικώ ν π ροβ λημ ά τω ν και στη σ υ νέχεια π ρο σ β λή θη κα ν από τα σ ο β ιετικ ά α ν τια ρ μ α τικ ά ή α ν α τιν ά χ θ η κ α ν από τα π ληρ ώ μα τά το υ ς . Σ τη φ ω το γ ρ α φ ία εικ ο ν ίζ ετα ι ακόμ η ένα ά ρμ α P an ther να έ χ ε ι α υ το κ α τα σ τρ α φ ε ί π ρ ο κ ειμ έν ο υ να μ η ν π έσ ει σ τα χ έρ ια το υ εχ θ ρ ο ύ .

24

Ο Κόκκινος Στρατός αύξησε τη δύναμή του κατά 1.000.000 άνδρες, παρά τις σοβαρές απώλειες που είχε υποστεί το πρώτο εξάμηνο του 1943. Από την 1η Ιανουαρίου μέχρι τη 15η Ιουλίου 1943 εστάλησαν 2.875.500 άνδρες στο μέτωπο.

χή μ ετα ξύ τω ν π οταμώ ν Π σελ και Ν τό ν ε τς . Η σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν η δ ια δ ρο μή ή τα ν και η πιο ε ν δ ε δ ειγ μ έ ν η για τη ν προώ θησ η π ρος το Κούρσκ, δ ιό τι π α ρ έκα μ π τε το ν Πσελ, επ ιτρ έπ ο ν τα ς σ το υ ς σ χημ α τισ μ ού ς τη ς Wehrmacht να π ρ ο σ εγ­ γίσ ουν, χω ρίς να α ντιμ ετω π ίσ ο υ ν π ρ ο β λήμ α τα γεφ ύ ρ ω σ η ς υδάτινω ν κω λυμά τω ν κάτω από το εχ θ ρ ικ ό πυρ. Γερμανοί και Σ ο β ιετικ ο ί ε π ιτε λ ε ίς γνώ ρ ιζα ν ό τι ιδ ια ίτερ η σ π ο υδ α ιότη τα σ την π ε­ ριοχή τη ς εξέχ ο υ σ α ς είχαν οι π όλεις Κ ούρσκ και Π ροχορόφ κα. Ειδικά η δ ε ύ τε ρ η , ε κ τό ς από μ ε ­ γά λη πόλη, ή τα ν και σ η μ α ν τικό ς κ ό μ β ο ς ά μ υ ­ νας, επ ικοινω νιώ ν και εφ ο δ ια σ μ ο ύ για το υ ς Σ ο ­ β ιε τικ ο ύ ς και σ υ ν δ εό τα ν σ ιδ η ρο δρ ομ ικά με το Κούρσκ. Η πόλη το υ Κ ούρσκ δέσ π οζε σ το κ έ ­ ν τρ ο τη ς εξέχ ο υ σ α ς, α π ο τελ ώ ν τα ς το ν μ οναδι­ κό ο δ ικό και σ ιδ η ρ ο δ ρ ο μ ικό κό μβ ο τη ς π ερ ιο ­ χής. Η κατάληψ ή το υ θ α σ υ νεπ ά γετο α υ τό μ α τα τη ν π ερικύκλω σ η τω ν δ υ νά μ εω ν που βρ ίσ κο­ ν τα ν ε ν τ ό ς το υ θ ύ λα κα , δ ίν ο ντα ς π αράλληλα ένα σ η μ α ντικό π λ ε ο ν έ κ τη μ α για τη ν π ερ α ιτέρ ω προώ θησ η τω ν επιχειρήσεω ν. Ε π ρ ό κειτο για ένα τ έ λ ε ιο δόλω μα για τη ν π ρόκλησ η ε π ιθ ε τικ ή ς ε ­ ν έρ γ εια ς το υ εχ θ ρ ο ύ , α ρ κεί μόνο να δ ινό τα ν ο α π α ρ α ίτη το ς χ ρ ό ν ο ς π ρ ο ετο ιμα σ ία ς και ο α μ υ ­ ν ό μ εν ο ς να ε κ μ ε τα λ λ ε υ ό τα ν κ ά θ ε η μ έ ρ α κ α θ υ ­ σ τέρ η σ η ς τη ς επ ίθεσ ης, σ υ γ κ εν τρ ώ ν ο ν τα ς δ υ ­ νά μ εις και ο χυ ρ ώ νοντα ς τη ν π εριοχή.

ΟΡΓΑΝΩΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΑΜ ΥΝΤΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ Σ τα τέ λ η Απριλίου, οι σ τρ α τά ρ χ ες Ζούκω φ και Β ασ ιλιέφσ κυ έφ θ α σ α ν σ το Κ ούρσκ με τη ν ε ­ ν το λ ή τη ς Stavka να οργανώ σ ουν τη ν άμυνα. Οι ερ γ α σ ίες δ η μ ιο υ ρ γία ς οχυ ρω μ α τικώ ν ζωνών ξ ε ­ κίνησ αν αμέσ ω ς. Οι Σ ο β ιετικ ο ί γνώ ριζαν ό τι επ ρ ό κ ειτο για ένα ν αγώνα δ ρ ό μ ο υ μ ετα ξύ δύο Στρ α τώ ν, τω ν οποίω ν ο α ν τικ ε ιμ ε ν ικ ό ς σκοπός ή τα ν η ενίσχυσή το υ ς μ ε όσο το δ υ ν α τό ν π ερισ ­ σ ό τε ρ ο υ ς ά ν δ ρ ες και μέσα, επ ιδ ιώ κο ντα ς τη ν α­ π όκτησ η μ εγ α λ ύ τε ρ η ς ισχύος από α υ τή ν που ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

δ ιέ θ ε τ ε ο α ντίπ αλος. Σ ε α υ τό ν το ν αγώ να ο πα­ ρ ά γο ντα ς χ ρ ό ν ο ς ευ ν ο ο ύ σ ε το ν α μ υνόμ ενο . Π ρ ο τερ α ιό τη τα δ ό θ η κ ε σ την απ οκατάσ τασ η και ενίσχυση τω ν δ υ νά μ εω ν οι ο π ο ίες βρ ίσ κοντα ν σ την π ερ ιοχή. Επί π α ρα δ είγμα τι, η 6η Σ τρ α τιά τη ς Φ ρουράς, η οποία είχ ε τιμ η τικ ά μ ετο ν ο μ α ­ σ τεί από 21η Σ τρ α τιά το ν Φ εβ ρ ο υά ρ ιο το υ 1943, μ ε τά το π έρ ας τη ς μάχης το υ Σ τά λ ιν γ κ ρ α ν τ, και είχ ε κ α τ ε υ θ υ ν θ ε ί σ το Κούρσκ, υ π έφ ερ ε από σο­ β α ρ ές ε λ λ ε ίψ ε ις ανδρώ ν και υ λικού. Η ΕΣΣΔ ό ­ μως δ ιέ θ ε τ ε τε ρ ά σ τιε ς δ υ ν α τό τη τ ε ς α ν εφ ο δ ια ­ σμού σε σ τρ α τεύ σ ιμ ο προσωπικό. Ο Κ όκκινος Σ τρ α τό ς α ύ ξη σ ε τη δ ύνα μή το υ κα τά 1.000.000 ά ν δ ρ ες, παρά τις σ οβ α ρές α π ώ λειες που είχ ε υ­ π οσ τεί το π ρώ το εξά μ η ν ο το υ 1943. Από τη ν 1η Ιανουαρίου μ έχ ρ ι τη 15η Ιουλίου 1943 εσ τά λ η ­ σαν 2.875.500 ά ν δ ρ ες σ το μέτω π ο. Από α υ το ύ ς, το 57 % ενίσ χυσ ε τα π έν τε μέτω π α τα οποία σ υ μ μ ετείχ α ν σ τις επ ιχειρή σ εις για τη ν α ν τιμ ε ­ τώπιση τη ς «Zitadelle». Κατά το δ ιά σ τη μα Απριλί­ ου - Ιουνίου 1943, η α ρ ιθ μ η τική ισχύς τω ν μ ε ­ ραρχιώ ν π εζικού ε ν τ ό ς τη ς εξέχ ο υ σ α ς α ν ή λ θ ε στα επ ίπ εδα τω ν 8.000 - 9.000 ανδρώ ν (οι σ οβ ιε­ τικ ο ί κανονισ μοί π ρ ο έβ λεπ α ν α ρ ιθ μ η τικ ή δύνα ­ μη 9.534 ανδρώ ν ανά μ εραρχία π εζικού και 9.680 ανδρώ ν για τις μ ερ α ρ χ ίες π εζικού τη ς Φ ρου­ ράς). Τα δ ύο Μ έτω π α (Κ εν τρ ικό και Β ορονέζ), τα οποία β ρ ίσ κο ντα ν ε ν τ ό ς το υ θ ύλα κα , ενισ χύθ ηκαν επίσ ης κατά π ρ ο τερ α ιό τη τα και με νέα μ έ ­ σα. Ηδη από τα τ έ λ η Μ α ρ τίου , το Μ έτω π ο Βο­ ρ ο ν έζ είχ ε ε ν ισ χ υ θ εί μ ε τη ν ά φ ιξη τη ς 1η ς Σ τρ α ­ τιά ς Αρμάτω ν. Μ ε τα ξύ Απριλίου και Ιουλίου τα δ ύο Μ έτω πα έλα β α ν επιπλέον: α) Κ εν τρ ικ ό Μ έ­ τωπο: ο κτώ μ ερ α ρ χ ίες π εζικού, τρ ε ις τα ξια ρ χ ίες α ντια ρ μ α τικώ ν, δ ύο α ν εξά ρ τη τα σ υν τά γ μ α τα α­ ντια ρ μ α τικώ ν, τ ρ ε ις τα ξια ρ χ ίες π υρ οβο λικού , ο ­ κτώ σ υ ν τά γ μ α τα π υρ οβο λικού , δ ύ ο τε θ ω ρ α κ ι­ σ μ ένες τα ξια ρ χ ίες και δύο α ν εξά ρ τη τα τε θ ω ρ α ­ κισ μένα σ υντά γμ α τα , 6) Μ έτω π ο Β ορ ο νέζ: έ ξι μ ερ α ρ χ ίες π εζικο ύ, δ ύ ο τα ξια ρ χ ίες α ν τια ρ μ α τι­ κών, 22 α ν ε ξά ρ τη τα σ υ ν τά γ μ α τα α ν τια ρ μ α τι­ κών, ο κτώ σ υ ν τά γ μ α τα π υρ οβο λικού , δ ύ ο τα -

Το π υροβόλο των 76,2 m m α π ο τέλ εσ ε τη ρ α χο κοκαλιά τη ς α ν τια ρ μ α τικ ή ς ά μυνας σ το Κ ούρσκ. Ο μ ά δ ες από π έν τε έω ς 12π υρ οβ όλα σ υ γ κ ρ ο το ύ σ α ν τα άκρω ς α π ο τελ εσ μ α τικ ά «P ak fro n ts», τα οποία έ θ ε σ α ν ε κ τό ς μ άχ ης ε κ α το ν τά δ ε ς ά ρ μ α τα και π υροβ όλα εφ ό δ ο υ , επ ιβ ρ α δ ύ νο ν τα ς το ν ρ υ θ μ ό π ροέλα σ ης των επ ιτιθ έμ εν ω ν δυνάμεων.

ξια ρ χ ίες όλμω ν, τρ ε ις τα ξια ρ χ ίες ό λμω ν τη ς Φ ρουράς (οι σ χηματισ μοί ό λμω ν τη ς Φ ρουράς ή τα ν εξο π λ ισ μ έν ο ι με ρ ο υ κ έ τ ε ς «Κατιούσα»), δ έκα τεθ ω ρ α κ ισ μ έ ν ε ς τα ξια ρ χ ίες και π έν τε τ ε ­ θω ρ α κισ μένα α ν εξά ρ τη τα σ υντά γμ α τα . Εύκολα μπ ορεί να γ ίν ει α ν τιλ η π τό ό τι οι π ερ ισ σ ό τερ ες δ υ ν ά μ εις κ α τευ θ ύ ν θ η κ α ν σ το ν ν ό τιο το μ έ α το υ μετώ π ου, ενισ χ ύ ο ντα ς τις δ υ ν ά μ εις το υ Β α το ύτιν. Σ το Κ ούρσκ οι Σ ο β ιετικ ο ί δ ιέ θ ε τ α ν μ εγα λύ ­ τε ρ ο α ρ ιθ μ ό αρ μά τω ν από το υ ς Γερμανούς. Το ένα τρ ίτο , όμω ς, από α υ τή τη δύνα μη σ υγκρ ο ­ τ ε ίτ ο από ελα φ ρ ά άρματα , όπως ΒΤ, Τ-60 και Τ70, τα οποία ή τα ν κα τά λ λη λα για αναγνώ ριση και υπ οσ τήρ ιξη το υ π εζικού. Ενας μ εγά λο ς α­ ρ ιθ μ ό ς α ν ή κ ε σ το ν τύπ ο Τ-34/76, ενώ ε μ φ α ν ί­ σ θηκαν και τα ν έα α υ το κ ιν ο ύ μ εν α π υροβόλα SU-76 και SU-152. Ειδικά, σ τον το μ έ α τω ν αρ μά ­ τω ν, η κα τά ληψ η το υ λ ά χ ισ το ν εν ό ς ά ρ μ α το ς Tiger σ την π ερ ιο χή το υ Λ έν ιν γ κ ρ α ν τ, το ν Ν ο έμ ­ βριο το υ 1942, είχ ε απ οκαλύψ ει πρώιμα όλα τα μυσ τικά το υ . Οι α ρ μ α τισ τές και οι χ ειρ ισ τές τω ν

α ν τια ρ μ α τικώ ν έλα β α ν ρ η τέ ς ε ν τ ο λ έ ς και εκ π α ιδ εύ θ η κα ν σ κληρά και μ εθ ο δ ικ ά για το ν τρ ό ­ πο π ροσ βολής τω ν ευπ α θώ ν σ ημείω ν τω ν Tiger. Η ενίσχυση το υ π υρ οβ ο λικού έλ α β ε π ρω το φ α ­ ν είς διασ τάσ εις. Σ ε κά θ ε δύο σ υ ντά γμ α τα π εζι­ κού α ντισ το ιχ ο ύ σ ε ένα σ ύντα γμ α π υρ οβο λικού . Ο οπ λισμός είχ ε α ν α ν εω θ εί σ ημ α ντικά και ε κ βάθρων. Η π α λα ιό τερ η οργάνωση τ η ς μ ερ α ρ ­ χία ς κ α τα σ τρ ο φ ή ς αρμάτω ν, η οποία σ τηρ ιζό ­ τα ν σε μ ικτά σ υ ν τά γ μ α τα π υρ οβόλω ν τω ν 76 mm, 45 mm και 37 mm, είχ ε α π ο δ ειχ θ εί α νεπ αρ ­ κής. Σ υ γ κ ρ ο τή θ η κ α ν τα ξια ρ χ ίες α ντια ρ μ α τικώ ν τω ν δ ύο σ υ ντα γμ ά τω ν με π υρ οβό λα τω ν 76 mm και εν ό ς σ υ ν τά γ μ α το ς με π υρ οβόλα τω ν 57 mm ή τω ν 45 mm. Μ ε α υ τό ν το ν τρόπ ο κ ά θ ε δ ιο ικη ­ τή ς τα ξια ρ χ ία ς α ν τια ρ μ α τικώ ν είχ ε υπό το ν έ ­ λεγ χ ό το υ 60 έω ς 72 α ν τια ρ μ α τικά π υροβόλα. Μ έχρ ι τη ν 1η Ιουλίου, είχα ν σ υνολικά σ υ γ κ ρ ο τη ­ θ ε ί 27 α ν τια ρ μ α τικ ές τα ξια ρ χ ίες , σ τις οπ οίες π ερ ιλα μ β ά νο ντα ν 81 σ υντά γμ α τα , το μ εγ α λ ύ τε ­ ρο μ έρ ο ς τω ν οποίω ν σ υ μ μ ε τε ίχ ε σ τις μάχες

Σ τ ο Κ ούρ σ κ δ εν έδω σαν μάχη μόνο τα Tiger, P an th er και Ferdinand. Ο κο ρ μ ό ς των τεθ ω ρ α κισ μ ένω ν μ ερ α ρ χιώ ν α π ο τελ είτο από ά ρ μ α τα τύπ ου P an ze r III και IV. Σ τη φ ω το γ ρ α φ ία εικ ο ν ίζετα ι ένα P an ze r III, το οποίο φ έ ρ ε ι το μακρ ύκα ννο πυροβόλο των 50 mm , να έ χ ε ι δ ε χ θ ε ί θ α ν ά σ ιμ ο π λήγμα σ τη ν π εριοχή το υ π ρ ο γ εφ υ ρ ώ μ α το ς σ τη ν Π ρ οχορ όφ κα.

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Σ ο β ιε τικ ό α ν τια ρ μ α τικ ό τυ φ έκ ιο P TR D 1941. Ενα από τα π λέον δ ια δ εδ ο μ έν α α ν τια ρ μ α τικ ά τυ φ έ κ ια το υ Κ όκκινου Σ τρ α το ύ , τω ν 14,5 mm. Το βά ρ ος το υ α νερ χό τα ν σ ε 17,3 kg και το συνολικό το υ μ ή κ ο ς σ ε 2,02 m, ενώ η δ ια τρ η τικ ή το υ ικ α ν ό τη τα έ φ θ α ν ε τα 2 5 m m σ ε α π όσ τασ η 500 m. Ε β α λλ ε φ υ σ ίγγια κοίλου γ ε μ ίσ μ α το ς και είχ ε η μ ια υ τό μ α το κ λ είσ τρ ο . Χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ ε, επ ίσ ης, από το υ ς π α ρ τιζά ν ο υ ς και τις γ ερ μ α ν ικ ές δ υ ν ά μ εις (εικ ο νο γρ ά φ η σ η για τις Ε κ δ ό σ εις "Π ερισκόπ ιο": Δ η μ ή τρ η ς Χ α δ ο ύ λα ς. Ισ το ρ ικ ή έρ ευ ν α : Σ τέ λ ιο ς Δ ε μ η ρ ά ς ).

σ το Κούρσκ. Επίσης, σ υ γ κ ρ ο τή θ η κ α ν α ν ε ξά ρ τη ­ τα σ υ ν τά γ μ α τα α ντια ρμ α τικώ ν, τα οποία δ ιέ θ ε ­ τα ν 20-24 π υρ οβόλα τω ν 76 mm ή τω ν 45 mm. Οι μ ο ν ά δ ες α υ τέ ς δ ια τέθ η κ α ν σ τις ε φ ε δ ρ ε ίε ς τω ν μ ετώ π ω ν ή τω ν στρατιών. Π αράλληλα, 35 α ν ε­ ξ ά ρ τ η τ ε ς μ ο ίρ ες .α ν τια ρ μ α τικ ώ ν εφ ο δ ιά σ θ η κα ν με π υρ οβό λα τω ν 85 mm και α π ο τέλεσ α ν μ έρ ο ς τη ς ορ γα νω τικής δ ο μ ή ς τω ν σωμάτω ν αρ μά τω ν και τω ν μηχανοκίνητω ν. Οι μ ο ν ά δ ες α υ τέ ς ρυμ ο υ λ κ ο ύ μ εν ο υ α ν τια ρ μ α τικο ύ π υρ οβο λικού χρησ ιμοπ οιούσ αν το α μ ερ ικ α ν ικ ή ς κα τα σ κ ευ ή ς φ ο ρ τη γ ό τύπ ου Dodge τω ν 2 t, εξα σ φ α λ ίζο ν τα ς έτσ ι τη ν τα χ εία μ ετα φ ο ρ ά τω ν π υρ οβό λω ν σ την π εριοχή όπου ε ζ η τε ίτο η π αροχή πυρώ ν υπο­ σ τή ρ ιξη ς. Το σ ο β ιετικό δ ό γμ α δ εν σ υ μ μ ερ ιζό ­ τα ν το αξίω μα ό τι το κα λ ύ τερ ο α ν τια ρ μ α τικό ε ί­ ναι το άρμα. Α ν τίθ ετα , π ίσ τευα ν ό τι οι μ εγ ά λ ες σ υ γ κεν τρ ώ σ εις π υρ οβ ο λικού (ο β ιδ ο β ό λα και α­ ν τια ρ μ α τικά ) ή τα ν ικα ν ές να σ τα μ α τή σ ο υ ν τη ν έφ ο δ ο τω ν π ά ντσ ερ και ισ χυρίζοντα ν ό τι 60 α­ ν τια ρ μ α τικ ά μπορούσ αν να α ντιμ ετω π ίσ ο υ ν με επ ιτυ χία μια γ ερ μ α ν ική τεθ ω ρ α κ ισ μ έν η μ ερ α ρ ­ χία. Ενας τερ ά σ τιο ς α ρ ιθ μ ό ς π υρ οβό λω ν το π ο θ ε τ ή θ η κ ε για τη ν κάλυψη τω ν π εριοχώ ν σ τις ο ­ π ο ίες α ν α μ εν ό τα ν η εκδήλω σ η τη ς κύριας επ ι­

26

Η σ ο β ιετικ ή α ν τια ρ μ α τικ ή άμυνα είχ ε ως κ ύρια α π ο σ το λή τη φ θ ο ρ ά τω ν γερμανικώ ν τεθ ω ρ α κ ισ μ ένω ν σχηματισμώ ν. Σ τη φ ω το γ ρ α φ ία , δ ια κ ρ ίν ετα ι α κ ιν η το π ο ιη μ έν ο ένα π υροβόλο εφ ό δ ο υ , το οποίο έ χ ε ι δ ε χ θ ε ί π λήγμα από α ν τια ρ μ α τικ ό όπλο.

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

θ ε τ ικ ή ς π ροσ π ά θειας τη ς Wehrmacht. Ε ν δ εικ τι­ κά α ν α φ έ ρ ε τα ι ό τι η σ υγκέντρω σ η σωλήνων οβι­ δ οβό λω ν και ό λμω ν έφ θ α σ ε σε π υ κ ν ό τη τα μ έ ­ χρι και 91,6 ανά km (μέσ ος ό ρ ο ς 85 όπλα ανά km!) στη ζώ νη ά μυνα ς τη ς 13ης Σ τρ α τιά ς σ τον β ό ρ ειο το μ έ α , ενώ α ντίσ τοιχα η π υ κν ό τη τα τω ν α ν τια ρ μ α τικώ ν ή τα ν 23,7 ανά km. Για λό γο υ ς σύ­ γκρ ισ η ς σ η μ ειώ ν ετα ι ό τι κατά τη δ ιά ρ κεια τη ς μάχης τη ς Μ όσχας η σ υγκέντρω σ η ο βιδο βό λω ν και ό λμω ν ή τα ν 7-11 ανά km και σ το Σ τά λινγκρ α ν τ 13,4 ανά km. Π αράλληλα, κιν η το π ο ιή θ η κα ν οι παρτιζάνοι, οι οπ οίοι έλα β α ν δ ια τα γ ές να π ρ ο κα λέσ ο υν τη μ εγ α λ ύ τερ η δ υ ν α τή δ ο λ ιο φ θ ο ρ ά σ το ν αντίπ α ­ λο. Μ έχρ ι το ν Ιού λιο το υ 1943, είχαν κα τα γρ α φ εί π ερ ισ σ ό τερ ες από 1.000 επ ιθ έσ εις κα τά το υ σι­ δ η ρ ο δ ρ ο μ ικο ύ δ ικ τύ ο υ , μ ετα ξύ Γερμανίας και Α νατολικού .Μ ετώ π ου. Η εφ α ρ μ ο γή τη ς τα κ τι­ κή ς επ ιχειρησ ια κής π α ρα λλα γής (Maskirovka) ή ­ τα ν ένα από τα σ ημ εία στα οποία δ ό θ η κ ε ιδιαί­ τε ρ η προσοχή. Ν αρκοπ έδια, θ έ σ ε ις διοίκησ ης και π α ρα τήρ ησ ης, θ έ σ ε ις π υρ οβο λικού , α ν τια ρ ­ μ α τικ ές θ έ σ ε ις π α ρα λλά χθη κα ν με εξα ιρ ε τικ ή π ισ τό τη τα . Οι Σ ο β ιετικ ο ί π ραγματοπ οίησ αν, επί­ σης, ε κ τ ε ν ή χρήση έξυπ νω ν τα κ τικώ ν παραπλάνησ ης τω ν Γερμανώ ν, π αραλλάσ σ οντας τις ο χυ ­ ρ ω μ έν ες θ έ σ ε ις και δ η μ ιο υ ρ γ ώ ν τα ς π αράλληλα ψ εύ τικ ες . Π ερ ισ σ ότερ α από 1.000 km ψ εύ τικω ν χαρακω μάτω ν δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ α ν, μ ε σκοπό τη ν ε σ κ εμ μ έ ν η παραπλάνηση τω ν γ ερ μ α ν ικώ ν ανα­ γνω ρ ισ τικώ ν αεροσκαφώ ν. Π ερ ισ σ ότερ α από 900 ο μο ιώ μ α τα α ρ μά τω ν σ υγκρ ότησ α ν μια α νύ ­ π αρκτη δύναμη, ενώ σ τή θ η κα ν 13 ψ εύ τικ α αε-

Σ ο β ιετικ ό α ν τια ρ μ α τικ ό π υροβόλο Μ 1942 των 45 mm. Ε π ρ ό κειτο , σ τη ν ουσία, για ένα " μ ε γ ε θ υ ν μ έ ν ο " πυροβόλο Μ 1930 των 3 7 mm. To Μ 1930 α π ο τελ ο ύ σ ε έκ δ ο σ η το υ γερ μ α νικ ο ύ P ak 35/36 (έχο ν τα ς τη ν έγ κρ ισ η των Γερμανώ ν β έβ α ια ), το Μ 1942, όμω ς, τω ν 45 m m ε ίχ ε π υροβόλο μ ε πολύ μ α κ ρ ύ τε ρ η κάννη. Επίσης, πολύ συχνά έ φ ε ρ ε α κ τιν ω το ύ ς τρ ο χ ο ύ ς α ν τί εκείνω ν μ ε τις σ υ μ π α γείς χα λύ β δ ινες ζά ν τες . Το βά ρ ος το υ έ φ θ α ν ε τα 570 kg, το μ ή κ ο ς τη ς κάννης τα 3 m, ενώ μ π ο ρ ο ύ σ ε να δ ια τρ ή σ ει θω ρ ά κισ η 95 m m σ ε α π όσταση 300 m. Φ έρ ει μονόχρω μη π αρ α λλα γή χ ρ ώ μ α το ς d a rk g ree n (εικ ο νο γρ ά φ η σ η για τις Εκδόσ εις " Π ε ρ ισ κ ό π ιο Δ η μ ή τ ρ η ς Χ α δ ο ύ λα ς. Ισ το ρ ικ ή έρ ευ ν α : Σ τέ λ ιο ς Δ ε μ η ρ ά ς ).

Σ ο β ιετικ ό π υροβόλο Μ 1 94 2 Ζ ΙΖ -3 των 76,2 mm. Αν και, α ρχικά , δ εν ε ίχ ε σ χ εδ ια σ τε ί ως α ν τια ρ μ α τικ ό π υροβόλο, εν το ύ το ις σ ε π ολλές π εριπ τώ σ εις α π ο δ ε ίχ θ η κ ε ιδ ια ίτερ α ικανό εν α ν τίο ν των εχ θ ρ ικώ ν αρμάτω ν, κυρίω ς ό τα ν χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ σ ε εκ ρ η κ τικ ά β λ ή μ α τα (HE). Χρησιμ οπ οιώ ντα ς β λ ή μ α τα H E ή δ ια τρ η τικ ά (ΑΡ), ή τα ν ικανό να θ έ σ ε ι ε κ τό ς μ άχ ης σχεδό ν οπ ο ιο δ ή π ο τε σύγχρονο ά ρμα μ ά χ η ς. Το μ ή κ ο ς του π υροβόλου έ φ θ α ν ε τα 4,179 m, ενώ η δ ια τρ η τικ ή το υ ικ α ν ό τη τα τα 98 m m σ ε α π όσταση 500 m. Οι γ ερ μ α νικ ές δ υ ν ά μ εις κ υ ρ ίευ σ α ν πολλά τέ τ ο ια π υροβ όλα κ α τά τη ν εισ β ο λή το υ 1941, τα π ερ ισ σ ό τερ α ε κ των οποίων χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ α ν ά μ εσ α σ ε δ ιά φ ο ρ ο υ ς ρ ό λ ο υ ς . Το σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ο π υροβόλο φ έ ρ ε ι μονόχρω μη π αραλλαγή σ ε d a rk g ree n (εικ ο νο γρ ά φ η σ η για τις Ε κ δ ό σ εις "Π ερισκόπ ιο": Δ η μ ή τρ η ς Χα δούλα ς. Ισ το ρ ικ ή έρ ευ ν α : Σ τέ λ ιο ς Δ ε μ η ρ ά ς ).

ροδρόμια. Ιδια ίτερ α α π ο τελ εσ μ α τικ ή α π οδ εί­ χ θ η κ ε η απ όκρυψ η το υ π ρ α γμα τικού μ ε γ έ θ ο υ ς τω ν δυνά μεω ν που β ρ ίσ κο ντα ν σ τη ν π εριοχή τω ν επιχειρήσεω ν. Επί π α ρ α δ είγμα τι, οι Γερμα­ νοί εκ τιμ ο ύ σ α ν ό τι οι Σ ο β ιετικ ο ί δ ιέ θ ε τα ν ισχυ­ ρ ές τεθ ω ρ α κ ισ μ έ ν ε ς δ υ ν ά μ εις στα α να το λικά τη ς εξέχ ο υ σ α ς, ενώ τη ν ίδια σ τιγμή αγνοούσ αν τό σ ο το μ έ γ ε θ ο ς και τη ν ισχύ το υ ς , όσο και το πόσο σ ύ ν το μ α μπορούσαν να ενισ χύσ ουν τη ν ά­ μυνα σ το Κούρσκ. Οι δ ια τα γ ές το υ Ζ ούκω φ ή τα ν σ αφείς. 0 ε χ θ ρ ό ς δ ε ν έπ ρ επ ε να α ν τιλ η φ θ ε ί το π ρα γμα τικό ε ύ ρ ο ς τη ς α μ υ ν τικ ή ς π ρ ο ετο ιμ α ­ σίας. Π αράλληλα, δ ό θ η κ ε α υ σ τηρ ή εν το λ ή οι μ ετα κ ιν ή σ εις τω ν σ τρ α τευ μ ά τω ν να ε κ τε λ ο ύ ντα ι μόνο τη ν ύ κ τα και α π α γο ρ εύ θ η κε οποιαδήπ οτε α ναφ ορά σε α υ τέ ς μέσω α σ υρ μά του. Α κ ό ­ μη και ο σ υ ντο νισ μ ό ς τω ν δ ιο ικη τώ ν π ρ α γ μ α το ­ π ο ιείτο α π οκλεισ τικά κ α τ’ ιδίαν και χω ρίς τη χρήση ο π ο ιο υ δ ή π ο τε άλλου μέσ ου επ ικοινω ­

νία ς. Η εκπ α ίδευσ η τω ν σ τρ α τευ μ ά τω ν υ π ή ρξε ε ν τα τικ ή και ε υ ν ο ή θ η κ ε από τη ν αναβολή τη ς γ ερ μ α ν ικ ή ς επ ίθ εσ η ς. Σ υ ν τά χ θ η κ α ν ε κ ν έο υ ε γ ­ χειρ ίδ ια και κανονισμοί, στα οποία σ υμπ εριλήφ θ η κ α ν όλα τα μ α θ ή μ α τα και οι εμ π ειρ ίε ς που α π ο κ τή θ η κ α ν από τη ν α ιμα τηρ ή επ ιχειρησ ιακή δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα τω ν π ρ ο ηγού μενω ν ετών. Η η γ ε ­ σία δ ιέ τ α ξ ε ό λ ε ς τις μ ο ν ά δ ες και το υ ς σ χ η μ α τι­ σ μούς να ε κ τε λ έ σ ο υ ν κα τά γράμμα και μ ε πλή­ ρη μ υ σ τικ ό τη τα και σ χ ο λα σ τικό τη τα μια σειρά π ρ ο βλεπ όμ ενω ν ασκήσεω ν, σ το πλαίσιο καλά σ χεδιασ μένω ν εκπ α ιδ ευ τικώ ν προγραμμάτω ν. Για το ν σκοπό α υ τό ακόμη και οι μ ο ν ά δ ες που βρ ίσ κοντα ν σ το πρώ το κλιμάκιο, άρχισαν σ τα­ διακά, με κυ λ ιό μ εν ο ρ υθ μό , να α π οσ ύρονται στα μ ετό π ισ θ εν , έτσ ι ώ σ τε ό λ ε ς α ν εξα ιρ έ τω ς οι μ ο ν ά δ ες να ε ν τα χ θ ο ύ ν και να ο λο κληρ ώ σ ο υν το επίπονο π ρόγραμμα εκπ α ίδ ευ σ ης. Σ τις μ ο ν ά δ ες τη ς π ρώ της γ ρ α μ μ ή ς (πρώ του και δ ε ύ τε ρ ο υ κλι-

Οι Σ ο β ιε τικ ο ί π ρα γμ α τοπ οιούσ α ν σ υ νεχείς α ν τε π ιθ έ σ ε ις μ ε σκοπό τη ν κατα π όνησ η και τη φ θ ο ρ ά του ε π ιτιθ έ μ ε ν ο υ , ό τα ν α υ τό ς κ α τό ρ θ ω σ ε να διασπ άσει ένα σ η μ είο τη ς ά μυ να ς. Π αρ ά τις πολύ μ ε γ ά λ ε ς α π ώ λειες που υ φ ίσ τα ν το οι σ ο β ιε τικ έ ς δ υ ν ά μ εις σε ά ρ μ α τα και προσω πικό, η α νώ τα τη η γ εσ ία δ ιέ θ ε τ ε το π λ εο ν έκ τη μ α τη ς ύ π αρ ξης ισ χυ ρ ό τα τω ν εφ εδ ρ ειώ ν , τις ο π ο ίες ε ξα π έλ υ ε μ ε τη ν πρώ τη ευ κ α ιρ ία κ α τά το υ α ντιπ ά λου.

μακίου) η εκπ α ίδευσ η εσ τια ζό τα ν π ερ ισ σ ότερ ο σ τη ν αναχαίτιση τω ν γερ μ α ν ικώ ν τεθ ω ρ α κ ισ μ έ ­ νων. Είχε γ ίν ε ι κοινή σ υνείδησ η σε ό λο υς, από το ν δ ιο ικη τή μ έχ ρ ι και το ν τε λ ε υ τ α ίο σ τρα τιώ ­ τη , ό τι βασ ικός σ τόχος τη ς π ρ ο ετο ιμα σ ία ς ή τα ν να α να κό ψ ο υν πόση θυσ ία τη ν π ροέλασ η τω ν π άντσ ερ. Κ ά θ ε ά νδ ρ α ς είχ ε κ υ ρ ιο λ ε κ τικ ά απο­ σ τη θ ίσ ει τα α δ ύνα τα σ ημ εία τω ν Tiger. Δ ιεξά γ ο ­ ν τα ν ασ κήσ εις και π α ρα λλα γές το υ ς , κα τά τις ο ­ π οίες ε τ ίθ ε ν τ ο ερ ω τή μ α τα , όπως « εά ν ο ε ­ χ θ ρ ό ς ε π ιτ ε θ ε ί σε α υ τό το σημ είο και με αυ τή τη δύναμη, πώς πρέπ ει να α ντιδ ρ ά σ ο υ μ ε και τι σ χ έδ ιο θ α π ρέπ ει να α κ ο λ ο υ θ η & εί;» . Ο σ χεδιασ μός τη ς άμυνας, σε σ υνδυασ μό με τα ε υ ρ ύ τε ρ α σχέδια τη ς σ ο β ιετικ ή ς η γεσ ία ς ικα­ νοπ οιούσ ε απ όλυτα μία από τις βασ ικές α ρ χές το υ π ολέμ ου : «Η σ υ γκέντρ ω σ η τω ν α π ο τε λ ε ­ σμάτων τη ς μ α χ η τικ ή ς ισ χ ύ ο ς σ το ν α π ο φ α σ ισ τι­ κό χώ ρο το υ π εδ ίο υ τη ς μ άχης, το ν κ α τά λ λ η λ ο χρ όνο». Η αρχή α υ τή α π ο τέλ εσ ε το ν θ ε μ έ λ ιο λί­ θ ο επάνω σ το ν οποίο σ υ γ κ ρ ο τή θ η κ ε το α μ υ ν τι­ κό π λέγμα γύρ ω από το Κούρσκ. Κατά τη δ ιά ρ ­ κεια τω ν επ ιχειρήσ εω ν, οι Σ ο β ιετικ ο ί δ ιέ θ ε τα ν 1,9 : 1 υπ εροχή σ τα άρματα , 2,5 : 1 υπ εροχή σ το υ ς ά ν δ ρ ες και 2,1 : 1 στα π υροβόλα, ενώ ε ί­ ναι κοινά α π ο δ εκ τό το α ξίω μα ό τι ο ε π ιτιθ έ μ ε ­ ν ο ς π ρέπ ει να απ ολα μ βά νει υπ εροχή 3 :1 για να θ ε ω ρ η θ ε ί μια επ ιθ ετικ ή επ ιχείρησ η επ ιτυ χή ς. Ο τα ν ξε κ ίν η σ ε η «Zitadelle», τίπ ο τε δ ε ν ή τα ν υ­ π έρ το υ επ ιτιθ έ μ ε ν ο υ ... Σ το Κούρσκ οι Σ ο β ιετικ ο ί α ν έπ τυ ξα ν ένα π ολύπ λοκο α μ υ ν τικό σ ύσ τημα, το οποίο α π ο τε­ λ ε ίτο από ένα ε κ τε τα μ έ ν ο δ ίκ τυ ο χαρακω μάτω ν και οχυρώ ν θ έσ εω ν με εν δ ιά μ εσ ες θ έ σ ε ις ε κ ­ σ κα φ ής για άρματα , υ π ο σ τηρ ιζόμ ενο από χ ιλιά ­ δ ε ς όπλα ε υ θ υ τε ν ο ύ ς και καμπ ύλης τρ ο χ ιά ς (ο­ βιδ οβ όλα , π υροβόλα, ό λμ οι, ρ ο υ κ ετο β ό λ α ), που είχαν τα χ θ ε ί σε π ρ ο κα θ ο ρ ισ μ έν ες θ έ σ ε ις β ο ­

λής, κα λ ύ π το ν τα ς όλα τα πιθανά σ ημ εία ε π ίθ ε ­ σης. Κ α τα σ κευ ά σ θ ηκα ν ο κτώ α μ υ ν τικ έ ς ζώ νες με επ ίκ ε ν τρ ο το Κούρσκ, στα δ ια σ τή μ α τα τω ν ο­ ποίων το π ο θ ε τή θ η κ α ν χ ιλιά δ ες ν ά ρ κ ες, για τις οπ ο ίες γ ίν ε τα ι ειδ ική μ νεία στη σ υνέχεια. Οι μο­ ν ά δ ες τω ν σ τρα τιώ ν το υ πρώ του κλιμα κίου ά μ υ ­ νας είχαν α ν α π τυ χ θ εί σ τις τ ρ ε ις π ρ ώ τες ζώ νες. Οι δύο π ρ ώ τες σ υγκρ οτού σ α ν τη ν τα κ τικ ή ζώνη άμυνας, σ υνολικού β ά θ ο υ ς 20 km. Η π ρώ τη από α υ τέ ς ή τα ν η κύρια ζώ νη άμυνας και τη ν υπ ερά­ σπισή τη ς είχα ν ανα λά βει οι μ ερ α ρ χ ίες τη ς πρώ­ τη ς γρα μ μή ς. Σ ε απόσταση 15 km πίσω από α υτή βρ ισ κότα ν η δ ε ύ τε ρ η ζώνη, σ τη ν οποία είχαν π α ρ α τα χ θ εί οι μ ο ν ά δ ες το υ δ ε ύ τε ρ ο υ κλιμα κί­ ου τω ν σω μάτω ν π εζικού. Η τρ ίτη κα τά σ ειρά ζώ­ νη, η οποία ο νο μ α ζό τα ν ζώ νη τω ν μ ετό π ισ θ εν, κα λυ π τό τα ν από τις ε φ ε δ ρ ε ίε ς τω ν σ τρα τιώ ν που μά χο ντα ν σ τη ν π ρώ τη γραμμή. Σύμφ ω να με τα ε κ π ο ν η θ έ ν τα σχέδια, σε περίπτω ση που ση­ μ ειω νό τα ν διάσπαση τω ν δύο πρώ τω ν ζωνών, οι α μ υ ν ό μ εν ο ι θ α υποχω ρούσαν σ τη ν τρ ίτη , από ό ­ που με τη β ο ή θ εια τη ς ε φ ε δ ρ ε ία ς θ α α ν τιμ ε τώ ­ πιζαν το υ ς εισ β ο λ είς. Πίσω από τις τρ ε ις α υ τές ζώ νες κα τα σ κευ ά σ θ η κα ν ά λ λ ες τρ ε ις , σ τις ο­ π ο ίες β ρ ίσ κ ο ν τα ν οι ε φ ε δ ρ ε ίε ς τω ν μετώπων. Εάν ο ε π ιτιθ έ μ ε ν ο ς κα τό ρ θ ω ν ε να τις διασπάσει και α υ τές , θ α α ν τιμ ετώ π ιζε τη ζώ νη ά μ υνα ς το υ Μ ετώ π ου τη ς Σ τέπ α ς, η οποία δέσ π οζε σε όλο το μ ή κο ς το υ «λαιμού» τη ς εξέχ ο υ σ α ς. Επίσης, κατά μ ήκο ς τη ς α ν α το λικ ή ς ό χ θ η ς το υ π οταμού Ν το ν υπήρχε α κό μ η μια ζώνη άμυνας. Συνολικά, το α μ υ ν τικό σ ύσ τημα ε κ τε ιν ό τα ν σε β ά θ ο ς 250 km. Τον Απ ρίλιο το υ 1943, η Stavka ε ξέδ ω σ ε ο δ η ­ γ ίε ς για τη ν κα τα σ κευ ή ο χυρω μένω ν το π ο θ ε ­ σιών σ το π εδ ίο τη ς μάχης. Σ ε α υ τή τη διατα γή β ασ ίσ θηκε ο σ χεδια σ μός και η κα τα σ κευ ή τω ν α μ υ ντικώ ν ζωνών γύρ ω από το Κούρσκ. Ω ς βάση

επ ιλ έχ θ η κ ε η οργάνωση π ερ ιο χ ή ς ά μυνα ς επι­ π έδου τά γ μ α το ς , η οποία ε κ τε ιν ό τα ν σε μέτω π ο περίπου 2 km και είχ ε β ά θ ο ς που κυ μα ινό τα ν από 1,5 έω ς 2 km. Σ τη σ υνέχεια, η π εριοχή διαι­ ρ είτο σε σ ημ εία σ τη ρ ίγμ α το ς λόχω ν και δ ιμ ο ι­ ριών, στα οποία είχαν α ν α π τυ χ θ εί α ντια ρ μ α τικά π υροβόλα. Λόγω το υ μ εγά λου α ρ ιθ μ ο ύ τω ν δια­ τιθ έμ εν ω ν δυνάμεω ν, οι το μ ε ίς ά μ υνα ς τω ν μ ε ­ ραρχιώ ν είχα ν π ερ ιο ρ ισ θ εί σε σχέση με π ροη­ γ ο ύ μ ε ν ες μά χες και κυ μ α ίν ο ντα ν μ ετα ξύ 6 και 9 km. Σ τις π ερ ιο χ ές όπου α ν α μ εν ό τα ν η εκ δ ή λ ω ­ ση τη ς κύ ρια ς π ροσ π άθειας το υ εχ θ ρ ο ύ , οι απο­ σ τά σ εις ή τα ν ακό μ η μ ικ ρ ό τε ρ ε ς επ ιτρ έπ ο ν τα ς μ εγ α λ ύ τερ η σ υγκέντρω σ η ανδρώ ν και μέσω ν υ­ π ο σ τή ρ ιξη ς και, συνεπώς, μ εγ α λ ύ τερ η κάλυψη σε ό γκ ο π υρός. Η σ υ ν ή θ η ς οργάνωση το υ τ ο ­ μέα ά μ υνα ς τη ς μερ α ρχία ς, που β ρ ισ κότα ν σ την πρώτη ζώ νη άμυνας, βασ ιζόταν σ τη ν αρχή "δύο μ ο ν ά δ ες εμπ ρ ό ς, μια ε φ ε δ ρ εία " και σ υνίσ τατο σ την α νά π τυξη σ το μέτω π ο δύο τα γ μ ά τω ν π εζι­ κού, κα θ ένα από δύο σ υν τά γ μ α τα αντίσ τοιχα. Το τρ ίτο τά γ μ α τω ν σ υντα γμ ά τω ν β ρ ισ κότα ν σε απόσταση 2 km πιο πίσω, ενώ το τρ ίτ ο σ ύντα γμ α τη ς μ ερ α ρ χία ς κ α τελ ά μ β α ν ε μια τρ ίτη ζώ νη σε απόσταση 5 km από το μέτω π ο. Κ α θ ένα από τα τά γ μ α τα α υ τά αναπ τυσ σ όταν σ τη ν π ερ ιο χή ά μ υ ­ νας τά γ μ α το ς , η οποία α π ο τε λ είτο από κα τά λ­ ληλα π ρ ο ετο ιμ α σ μ έν α χα ρακώ ματα και προπαρ α σ κευ α σ μ ένες θ έ σ ε ις όπλων. Οι Σ ο β ιετικ ο ί δ η ­ μ ιούργησ αν μια α ν θ ε κ τικ ή οργάνωση τη ς α μ υ ­ ν τικ ή ς ζώ νης, η οποία α π ο τε λ είτο από τρ ε ις ζώ­ ν ες ά μυνα ς επ ιπ έδου τά γ μ α το ς . Κ α θ εμ ία από τις ζώ νες α υ τέ ς σ υ γ κ ρ ο τείτο από δύο ή τρ εις γ ρ α μ μ ές χαρακω μάτω ν. Η πρώ τη γραμμή π ρο­ σ τα τε υ ό τα ν από να ρκοπ έδ ια και α γ κα θ ω τό σύρ­ μα και η προάσπισή τη ς γ ιν ό τα ν από π εζικό, πο­ λυ β ό λα και α ν τια ρ μ α τικά όπλα. Σ τις π ρ ο φ υ λα ­ κές είχαν α ν α π τυ χ θ εί α ν τια ρ μ α τικά τυ φ έκ ια , με

σκοπό όχι μόνο να σ τα μ α τήσ ο υν, αλλά και να α­ π ο τρ έψ ο υ ν μια α ιφ νιδια σ τική διείσδυσ η τω ν ε ­ χ θ ρ ικώ ν αρμάτω ν. Μ ε τα ξύ τω ν π ροφ υλακώ ν και τη ς π ρώ της γρ α μ μ ή ς χαρα κω μάτω ν είχαν στρω ­ θ ε ί να ρκοπ έδ ια με α ν τια ρ μ α τικ ές ν ά ρ κ ες. Τα να ρκοπ έδ ια κα λύ π το ντα ν από π ολυβ όλα και πυ­ ρά τυ φ εκίω ν, τα οποία θ α εμπ όδ ιζα ν το ε χ θ ρ ικ ό μηχανικό να π ρ ο β εί στη διάσπασή το υ ς , καθώ ς και από α ντια ρ μ α τικά , τα οποία θ α έβ α λ λ α ν κα­ τά τω ν εχ θ ρ ικ ώ ν α ρ μά τω ν που θ α κ ιν ο ύ ν το σε ζώ νες που είχα ν π ρο η γο υ μ ένω ς εκκα θ α ρ ισ θ εί. Σ ε απόσταση που κυ μ α ινό τα ν από 200 μ έχ ρ ι 1.000 m β ρ ίσ κο ντα ν το π ο θ ε τη μ έ ν α τα β α ρ έα ό ­ πλα υ π ο σ τήρ ιξης, ενώ το π εζικό στη δ ε ύ τε ρ η και τη ν τρ ίτη σ ειρά χαρακω μάτω ν. Τα όπλα αυτά π αρείχαν πυρά υ π ο σ τή ρ ιξη ς σ το χαράκω μα τη ς π ρώ της γρα μμής, δ ίν ο ντα ς π αράλληλα το απα­ ρ α ίτη το β ά θ ο ς σ την α μ υ ν τική το π ο θεσ ία . Σε π ερίπτω ση που σ η μ ειω νό τα ν διάσπαση κάποιου από το υ ς δύο γ ε ιτο ν ικ ο ύ ς το μ ε ίς είχαν κατασ κευ α σ θ εί ε ν α λ λ α κ τικ ές θ έσ εις για τη ν π ρο­ στασία τω ν π λευρ ώ ν το υ σ υ ν τά γ μ α το ς. Τα χαρα­ κώ ματα μάχης σ υ ν δ έο ν τα ν μ ετα ξύ το υ ς με χα­ ρακώ ματα επ ικοινω νίας, τα οποία είχαν κατασ κευ α σ θ εί για τη ν προώ θησ η ενισ χύσ εω ν, π ρο­ μ η θ ειώ ν και π υρομαχικώ ν ή για τη ν εκκένω σ ή το υ ς από το υ ς α μ υ ν ό μ εν ο υ ς χωρίς να ε κ τ ε θ ο ύ ν σ το ε χ θ ρ ικ ό πυρ. Α υτά επ ρ ό κ ειτο να χρη σ ιμ ο ­ π οιήσ ουν και οι ά ν δ ρ ες τη ς π ρ ο φ υ λα κή ς για να σ υ μ π τυ χ θ ο ύ ν σε περίπτω ση ε χ θ ρ ικ ή ς δ ιείσ δ υ ­ σης, ώ σ τε να μην ε ξο υ δ ε τε ρ ω θ ο ύ ν . Κ ά θ ε σώμα σ τρ α το ύ (π εζικού) σ το Κούρσκ α ν α π τύ χ θ η κε σε δ ύ ο κλιμάκια. Σ το πρώ το βρί­ σ κο ντα ν δύο μ ερ α ρ χ ίες π εζικού το υ σ ώ ματος, ενώ μια τρ ίτη το π ο θ ε τή θ η κ ε στο δ ε ύ τε ρ ο κλι­ μάκιο (σε κρ ίσ ιμ ου ς το μ ε ίς αναπ τυσ σ όταν και δ ε ύ τε ρ η μεραρχία). Η μερ α ρχία ή οι μ ερ α ρ χ ίες δ ε ύ τε ρ ο υ κλιμα κίου υπεράσπιζαν τη δ ε ύ τε ρ η ζώ νη άμυνας, η οποία είχ ε κα τα σ κ ευ α σ θ εί σε α­ π όσταση 12-20 km πίσω από τη ν κύρια ζώ νη α­ ντίσ τα σ η ς. Η εκ λ ο γ ή τη ς απ όστασης α υ τή ς κρίθ η κ ε σκόπιμη, π ρ ο κειμ έν ο υ να α να γκα σ θεί ο ε ­ χ θ ρ ό ς να π ρο βεί σε αναδιοργάνω ση τω ν δυνάμ εώ ν το υ , π ροω θώ ντα ς π α ράλληλα το π υ ρ ο β ο ­ λ ικ ό το υ , ώ στε να μ ην ε π ιτε θ ε ί αμέσ ω ς σ την ε ­ π ό μ εν η ζώνη. Οι α μ υ ν ό μ εν ο ι έτσ ι θ α κέρ δ ιζα ν χ ρό νο για να διασώ σουν τις δ υ ν ά μ εις το υ ς και να ο ρ γα νω θ ο ύ ν σ την επ ό μ ενη α μ υ ν τική το π ο ­ θεσ ία. Ο μοίω ς, η δ ε ύ τε ρ η ζώ νη ά μυνα ς οργανώ ­ θ η κ ε όπως και η πρώ τη και π ρ ο σ τα τευ ό τα ν, επί­ σης, από ε κ τε τα μ έ ν α ναρκοπ έδια . Ω στόσο, στις π ερ ισ σ ό τερ ες π εριπ τώ σ εις οι οχυρώ σ εις δ εν ή ­ τα ν τό σ ο ε κ τ ε τ α μ έ ν ε ς . Επί π α ρα δ είγμα τι, η 7η Σ τρ α τιά τη ς Φ ρουράς είχ ε α ν α π τύ ξει τρ ε ις μ ε ­ ρ α ρ χ ίες σ την πρώ τη ζώ νη και τρ ε ις στη δ ε ύ τ ε ­ ρη. Η 6η Σ τρ α τιά τη ς Φ ρουράς, η οποία υπ ερα ­ σ πιζόταν το ν β ό ρ ειο και το ν δ υ τικ ό το μ έ α το υ Μ π ιέλγκορ οντ, δ ιέ θ ε τ ε τέσ σ ερ ις μ ερ α ρ χ ίες σ την πρώ τη ζώ νη και τρ ε ις στη δ ε ύ τε ρ η . Σ το ν β ό ρ ειο το μ έ α το υ μετώ π ου η 13η Σ τρ α τιά δ ιέ ­ θ ε τ ε τέσ σ ερ ις μ ερ α ρ χ ίες σ την πρώ τη ζώ νη και δ ύ ο στη δ εύ τερ η . Σ ε απόσταση 15 km από τη δ ε ύ τε ρ η υπήρχε η τρ ίτη ζώ νη ά μυνα ς (η ζώ νη τω ν μ ετό π ισ θ εν), ο ρ γα νω μ ένη ακριβώ ς όπως και οι δύο π ρώ τες και π ρ ο σ τα τευ μ έν η επίσ ης από ναρκοπ έδια. Α π οσ τολή τη ς ή τα ν να σ υ γ κρ ο τή σ ει τη δ ιείσ δ υ ­ ση τω ν επ ιθ ετικ ώ ν αιχμώ ν τω ν εχ θ ρ ικ ώ ν τεθ ω -

Τα ναρκοπέδια καλύπτονταν από πολυβόλα και πυρά τυφεκίων, τα οποία θα εμπόδιζαν το εχθρικό μηχανικό να προβεί στη διάσπασή τους, καθώς και από αντιαρματικά, τα οποία θα έβαλλαν κατά των εχθρικών αρμάτων που θα κινούντο σε ζώνες που είχαν προηγουμένως εκκαθαρισθεί.

29

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

ρακισμένω ν, το κύριο σώμα τω ν οποίω ν θ α είχ ε π ρ ο η γο υ μ ένω ς υπ οσ τεί ε κ τ ε τ α μ έ ν ε ς α π ώ λειες κατά τη διάσπαση τω ν δ ύ ο πρώ τω ν ζωνών. Εάν ο ε χ θ ρ ό ς κ α τέ φ θ α ν ε με μ εγ ά λ ες δ υ νά μ εις, τ ό τ ε η τρ ίτη ζώ νη θ α λ ειτο υ ρ γ ο ύ σ ε ως χώ ρος ανα­ διοργάνω σης και α να σ υ γκρ ό τη σ η ς τω ν ε φ ε ­ δρειώ ν, με σκοπό τη ν εξαπ όλυσ η α ν τεπ ίθ εσ η ς ή, ενα λ λ α κτικ ά , θ α α π ο τελ ο ύ σ ε χώρο δ ια μ ό ρ ­ φω σης μιας ν έα ς α μ υ ν τικ ή ς γρ α μ μ ή ς ανάλογα με τη ν ε ξ έ λ ιξ η τη ς τα κ τικ ή ς κατάσ τασ ης. Οι Σ ο ­ β ιε τικ ο ί δ ε ν επάνδρω σαν πλήρω ς τη ν τρ ίτη ζώ­ νη σε όλο το μ ή κο ς τη ς . Σ ε π ερ ιο χ ές οι ο π ο ίες είχαν ε κ τ ιμ η θ ε ί ως χαμηλού κινδύ νου δ εν υπήρ­ χ ε ικανός α ρ ιθ μ ό ς σ τρ α τευ μ ά τω ν πριν από τις 4 Ιουλίου. Τα σχέδια π ρ ο έβλεπ α ν, ά λλω σ τε, ό τι σε περίπτω ση διάσπασης τω ν δύο πρώ τω ν ζωνών, οι μ ο ν ά δ ες θ α υποχω ρούσαν και θ α επανασυγ κ ρ ο το ύ ν το στη ζώ νη τη ς ο π ισ θο φ υ λα κής, σ την οποία π ρ ο η γο υ μ ένω ς θ α είχαν π ρ ο ω θ η θ εί οι ε φ ε δ ρ ε ίε ς , επ α νδρ ώ νο ντά ς την. Α ν τίθ ετα , σ το υ ς το μ ε ίς υψ ηλού κινδύνου η τρ ίτη ζώ νη ή ­ τα ν πλήρω ς επ α νδρ ω μένη . Για να γ ίν ει κ α λ ύ τε ­ ρα α ν τιλ η π τή η α λ λ η λ εξά ρ τη σ η που υπήρχε μ ε ­ τα ξύ τω ν τρ ιώ ν α μ υ ντικώ ν ζωνών, θ α π α ρ α τεθ εί ένα π αράδειγμα. Σ το ν β ό ρ ειο το μ έ α το υ μ ετώ ­ που βρ ισ κότα ν η 13η Στρ α τιά , η οποία είχ ε αναλά β ει τη ν υπεράσπιση μ ετώ π ου ε ύ ρ ο υ ς 32 km με δ ύο σώ ματα σ τρ α τού σ το πρώ το και άλλα δύο σ το δ ε ύ τ ε ρ ο κλιμά κιο. Το 15ο Σώμα και το 29ο Σώμα υπεράσπιζαν με έ ξ ι μ ερ α ρ χ ίες τις δύο π ρ ώ τες ζώ νες άμυνας. Το 17ο και το 18ο Σώμα τη ς Φ ρουράς είχαν α ν α π τυ χ θ εί σ τη ν τρ ίτη ζώ­ νη. Ειδικά, το 17ο Σώμα τη ς Φ ρουράς κά λυ π τε τ ο δ υ τικ ό 'ά κ ρ ο τη ς ζώ νης. Οι μ ο ν ά δ ες α υ τέ ς α­ ντιμετώ π ισ α ν τη ν επ ίθεσ η το υ XLVII Σ ώ μα τος Π άντσ ερ, το οποίο δ ε ν κα τόρ θω σ ε να πλησιάσει τη ν τρ ίτη ζώ νη. Α ν τίθ ετα , το 17ο Σώμα τη ς Φ ρουράς π ρ ο ω θ ή θ η κ ε ά μεσ α σ τη δ ε ύ τε ρ η ζώ­ νη, ό τα ν σ η μ ειώ θ η κε ρ ήγμα από τη γ ερ μ α ν ική επ ίθεσ η, α ν α γκά ζο ντα ς τη 280 Μ ερα ρ χία Π εζι­ κού και τη ν 132 Μ ερα ρ χία Π εζικού τη ς π ρώ της ζώ νης να υποχω ρήσουν στη δ ε ύ τε ρ η , σ την ο ­ ποία β ρ ίσ κο ντα ν ήδη οι 140 και 175 ΜΠ. Μ πορεί, λοιπόν, εύ κ ο λ α να γ ίν ει α ν τιλ η π τό ό τι είχ ε δημιο υ ρ γ η θ ε ί ένα ς συμπαγής α μ υ ν τικ ό ς ό γκο ς, το ν οποίο α π έτυ χ ε να εκπ ο ρ θ ή σ ει η επ ίθεσ η τω ν π άντσ ερ. Σ το ν κ ε ν τρ ικ ό το μ έ α τη ς 13ης Σ τρ α ­ τιά ς οι 81η και 75η Μ ερ α ρ χ ίες Π εζικού υποχώ­

ρησαν από τη ν πρώ τη στη δ ε ύ τε ρ η ζώ νη ά μ υ ­ νας, όπου ενώ θ η κα ν με τη ν 307 ΜΠ, η οποία α­ π ο τελ ο ύ σ ε ε φ ε δ ρ ε ία σ τη ν π εριοχή Π ονυρί. Σ το α ν α το λικ ό ά κρ ο το υ το μ έ α , τη ν τρ ίτη ζώνη υ π ε­ ρασπ ιζόταν το 18ο Σώμα τη ς Φ ρουράς, το οποίο α π ο τε λ είτο από τις 2η, 3η και 4η Α ε ρ ο μ ε τα φ ε ρ ό μ εν ες Μ ερ α ρ χ ίες τη ς Φ ρουράς. Α ξίζει να ση­ μ ειω θ εί ό τι οι ε π ίλ εκ το ι α υ το ί σ χηματισ μοί σ τε ­ ρ ο ύ ν το το υ βασικού μέσ ου ε κ τέ λ ε σ η ς τη ς επ ι­ χειρ ησ ια κή ς το υ ς απ οσ τολής, δ ηλα δή τα α λ ε ξ ί­ π τω τα (!), μ ε α π ο τέλ εσ μ α να λά β ο υ ν μ έρ ο ς στη μάχη ως απλοί πεζοί. Ο τα ν οι Γερμανοί διέσ π α­ σαν τη ν π ρώ τη ζώνη, οι 8η και 148 Μ ερ α ρ χ ίες υ­ ποχώ ρησαν στη δ ε ύ τε ρ η και ενώ θ η κα ν μ ε τη ν 74η Μ ερα ρ χία Π εζικού. Π ρ ο κειμ έν ο υ να ενισ χύσει τη ν α μ υ ν τική δ ιά τα ξη και να α π ο τρ έψ ει π ε­ ρ α ιτέρ ω π ροέλασ η το υ εχ θ ρ ο ύ , το 18ο Σώμα τη ς Φ ρουράς π ρ ο ω θ ή θ η κ ε π ρος τη δ ε ύ τε ρ η ζώ­ νη, εγ κ α τα λ είπ ο ν τα ς τις θ έ σ ε ις που δ ια τη ρ ο ύ ­ σε σ την τρ ίτη . Η τρ ίτη ζώ νη χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κε ως βάση εκδή λω σ η ς ισχυρών α ν τεπ ιθ έσ εω ν από τα σώματα α ρ μά τω ν το υ Κ εν τρ ικ ο ύ Μ ετώ ­ που και σ τοιχείω ν τη ς 2ης Σ τρ α τιά ς Αρμάτων. Πίσω από τις τρ ε ις π ρ ώ τες ζώ νες άμυνας, τη ν υπεράσπιση τω ν οποίω ν είχαν α να λά βει οι σ τρ α τιές τη ς π ρώ της γρα μ μή ς, κα τα σ κευ ά σ θη καν ά λ λ ες τρ ε ις κ ύ ρ ιες α μ υ ν τικ έ ς ζώ νες, με σκοπό τη ν ανακοπή π ιθ α νή ς π ρο έλα σ ης τω ν γ ερ μ α νικώ ν α ρ μά τω ν και τη χρησ ιμοπ οίησή το υ ς ως βάση για τη ν ε κ τό ξε υ σ η α ντεπ ιθέσ εω ν. Σ ε γ ε ν ικ έ ς γρ α μ μ ές, η οργάνωσή το υ ς α κο λ ο υ ­ θ ο ύ σ ε το πλαίσιο σ υ γκρ ό τη σ η ς τω ν τρ ιώ ν πρώ­ τω ν ζωνών άμυνα ς, π ερ ιλ α μ β ά ν ο ν τα ς να ρ κο π έ­ δια και ο χ υ ρ ές θ έσ εις . Η τέ τα ρ τη ζώ νη δημιο υ ρ γ ή θ η κ ε σε απόσταση 50-100 km από τη γραμμή το υ μετώ π ου και κατά το μ εγ α λ ύ τερ ο μ έρ ο ς τη ς επ α ν δ ρ ώ θ η κε από σ τρ α τεύ μ α τα το υ μετώ π ου. Η π έμπ τη ζώ νη π αρείχε μαζί με τις δ ύο ά λ λ ες (τέ τα ρ τη και έ κ τη ) θ έ σ ε ις απ οκοπ ής β ό ρ εια και νό τια το υ Κούρσκ. Η π έμπ τη ζώ νη ά­ μυνας σ χ εδ ιά σ τη κε έτσ ι, ώ στε να α π ο τελ έσ ει τη ν τε λ ε υ τ α ία άμυνα το υ Κούρσκ, π α ρ έχο ντα ς π αράλληλα και ένα ν σ τεν ό δ ιά δ ρ ο μ ο για τη ν α­ παγκίστρω ση τω ν α μ υ νό μ ενω ν π ρος τη ν πόλη, σε περίπτω ση που ο ε χ θ ρ ό ς έ φ θ α ν ε μ έχ ρ ι εκεί. Η ζώνη, πριν από τη μάχη, δ εν ή τα ν επ α ν δ ρ ω μ έ­ νη. Η έ κ τη ζώ νη α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε τη ν α να το λική ό ­ χ θ η τω ν π οταμώ ν Τιμ, Σ έιμ και Οσκόλ, κα τά μή-

Σ Υ Γ Κ Ε Ν Τ Ρ Ω Σ Η Σ Ο Β ΙΕ Τ ΙΚ Ο Υ Π Υ Ρ Ο Β Ο Λ ΙΚ Ο Υ , 4 ΙΟ Υ Λ ΙΟ Υ 1 943 Μ έτω π ο

Σ τρ α τιά

Μ έτω π ο Σ υ νο λ ικ ό ς α ρ ιθ μ ό ς σ ε km π υροβόλω ν και όλμω ν

Α ρ ιθ μ ό ς Α/Τ πυροβόλω ν 321 731 483 392 219 429

26,0 85,0 25,5 14,5 9,8 -

.

8.791 904 1.633 1.674 1.470 2.538

28 ,7 11,3 32,7 26,2 29,4 -

1.889 139 341 331 375 359

686 100 154 258 83 220

2.575 239 495 589 458 575

244

8.219

33,6

1.545

815

2.360

48 13 70 65 60

38 32 62 82 92

Ε φ ε δ ρ ε ίε ς μ ετώ π ο υ Σ ύνολο ΒΟΡΟΝΕΖ

-

-

-

38 40 6 Φρ. 7Φ ρ .

306 80 50 64 50

-

-

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Σ ύ ν θ εσ η πυροβολικοί! Α π ε υ θ ε ία ς υπαγω γή Ε φ εδ ρ είες S tavka σ τις σ τρ α τιέ ς 241 80 567 164 361 122 352 40 171 48 197 232

991 2.718 1.585 1.187 905 1.405

ΚΕΝΤΡΙΚΟ

Ε φ εδ ρ είες μ ετώ π ο υ Σ ύνολο

Σ υ γ κ έν τρ ω σ η π υρ ο β ο λικο ύ ανά km

Κ αλυ π τό μ ενο από το ν ό γ κο εν ό ς κ α τε σ τρ α μ μ έν ο υ Panther, σ ο β ιετικ ό α ν τια ρ μ α τικ ό σ το ιχ είο ε το ιμ ά ζ ε τα ι να π ροσβ άλει νέο στόχο, χρ ησ ιμ οπ οιώ ντα ς το ε ξα ιρ ε τικ ό α ν τια ρ μ α τικ ό τυ φ έκ ιο D e g ty a re v (PTRD) τω ν 14,5 mm.

κος τη ς Βάσης τη ς εξέχ ο υ σ α ς, και επίσης δ εν ήτα ν επ α νδρ ω μένη . Μ όλις μία από τις τρ ε ις αυτ έ ς ζώ νες φ ιλ ο ξεν ο ύ σ ε σ τρ α τεύ μ α τα , τα οποία α π ο τελ ο ύ ν το από ισ χυρές δ υ νά μ εις, α ν επ τυ γμ έν ες σ το δ ε ύ τε ρ ο κλιμά κιο το υ μετώ π ου, και φυσικά από ε φ ε δ ρ ε ίε ς . Επί π α ρα δ είγμα τι, σ το Κ εν τρ ικό Μ έτω π ο Β ρισ κόταν α ν επ τυ γ μ έν η η 2η ΤΘ Σ τρ α τιά με δ ύο σώ ματα α ρ μά τω ν και ένα μηχ α ν ο κ ίν η το σώμα στο δ ε ύ τε ρ ο κλιμά κιο. Το Μ έτωπο Β ο ρ ο νέζ δ ιέ θ ε τ ε ε κ τό ς από τη ν 1η Τεθωρ α κισ μένη Σ τρ α τιά και τη ν 69η Σ τρ α τιά με π έν τ ε μ ερ α ρ χ ίες π εζικού σ το δ ε ύ τε ρ ο κλιμά κιο, Κ ά θ ε μέτω π ο ενισ χυό τα ν, επίσης, από δύο α νεξά ρ τη τα τεθ ω ρ α κισ μ ένα σώ ματα και ένα μηχαν ο κ ίν η το σώμα σε εφ ε δ ρ εία . Ε κτό ς όλω ν α υ τώ ν τω ν δυνά μεω ν, οι Σ ο β ιετικ ο ί δ ιο ικ η τέ ς γνώ ριζαν ότι, εά ν κά τι δ ε ν ε ξελ ισ σ ό τα ν σ ύμφω να με τα σχέδια, θ α μπορούσ αν να βασ ισ θούν σ τις δυνάμ εις το υ Μ ετώ π ου τη ς Σ τέπ α ς, και ειδ ικά σ τη ν 5η Τ εθω ρα κισ μένη Σ τρ α τιά τη ς Φ ρουράς. Από τις ο κτώ σ υνολικά ζώ νες, οι Γερμανοί κα τά τη δ ιά ρ κεια τη ς «Zitadelle» κα τόρ θω σ α ν να εισχωρήσ ουν μ έχ ρ ι τη ν τρ ίτη , τη ν οποία διέσπασαν μόνο σε ένα σ ημ είο σ τη ν π ερ ιο χή τη ς Προχορόφ κα, όπου η π ροέλασ ή το υ ς α να κό π η κε ορισ τικά από τη ν επ έμβα σ η τη ς 5ης Τεθω ρακισ μέν η ς Σ τρ α τιά ς τη ς Φ ρουράς το υ Ροντμίσ τρω φ . Ενας σ η μ α ν τικό ς το μ έ α ς ο οπ οίος σ υνέΒ α λε αποφασιστικά σ την επ ιτυ χή ανάσχεση τω ν γ ερ μανικώ ν τεθ ω ρ α κισ μ ένω ν ή τα ν οι ν ά ρ κες. Κατά τη δ ιά ρ κεια τη ς ά ν ο ιξη ς το υ 1943, η Stavka ε ξ έ δωσε μια νέα ο δηγία σ χετικά μ ε τα να ρκοπ έδ ια και τα άλλα εμπ όδια. Σύμφ ω να με α υ τή, τα αντια ρ μ α τικά να ρκοπ έδ ια έπ ρ επ ε να σ τρώ νοντα ι σε β ά θ ο ς το υ λ ά χ ισ το ν 100 m, σε τ ρ ε ις ή περισσ ό τε ρ ε ς σ ειρ ές, οι ο π ο ίες θ α απείχαν μ ετα ξύ το υ ς 15 έω ς 40 m. Οι α ν τια ρ μ α τικ έ ς ν ά ρ κ ες το π ο θ ε το ύ ν το σε απόσταση 6 έω ς 10 m η μία από τη ν άλλη, ώ σ τε να α π ο φ εύ γ ετα ι η σ υμ π α θ ητική εκτόνω σ ή το υ ς . Σ το Κ ούρσκ σ η μ ειώ θ η κε η μ εγ α λ ύ τερ η χρήση ναρκώ ν (κα τά προσωπικού και α ντια ρμ α τικώ ν) καθ' όλη τη δ ιά ρ κεια το υ Β' ΠΠ (με δ ε ύ τε ρ η τη μάχη το υ Ελ Α λα μέιν). Σ τη ν αμ υ ντική οχύρω ση τη ς εξέχ ο υ σ α ς κα τα γρ ά φ η κε, επίσης, η ε κ τε ν έ σ τε ρ η χρήσ η α ν τια ρ μ α τικώ ν ναρκώ ν σ τη ν ιστορία το υ π ολέμ ου ! Μ όνο σ τον ν ότιο το μ έ α το υ μετώ π ου το π ο θ ε τή θ η κ α ν το υ λάχισ τον 280.000 ν ά ρ κ ες κατά προσωπικού και 290.000 α ν τια ρ μ α τικ ές (η επίσημη σ ο β ιετική ι-

σ τορία α ρ ιθ μ ε ί σ υ γ κεκρ ιμ ένα 637.500 ν ά ρ κ ες κα τά τη ν έν α ρ ξη τω ν επ ιχειρήσ εω ν), ενώ σ τον Β όρειο το μ έ α οι α ρ ιθ μ ο ί υ π ερβα ίνο υς τις 100.000 και 200.000 αντίσ τοιχα. Οι Σ ο β ιετικ ο ί έδωσαν ιδ ια ίτερ η β α ρ ύ τη τα στη μαζική χρήση ναρκώ ν, υ π α κ ο ύ ο ν τα ς στη Βασική αρχή το υ σ χεδίου Ζούκω φ , ζη το ύ μ εν ο το υ οποίου ή τα ν να φ θ ε ίρ ε ι το ν ε π ιτιθ έ μ ε ν ο . Η σ υνεχ ή ς αναβολή τη ς επ ίθ εσ η ς έδω σ ε τη ν ευκα ιρ ία σ το υ ς διοικητ έ ς , για δ ιά σ τη μα τρ ιώ ν περίπ ου μηνώ ν, να οργανώ σ ουν α π ο τε λ εσ μ α τικ ό τερ α τη ν άμυνά το υ ς , ε το ιμ ά ζο ν τα ς ε κ τε τα μ έ ν α π εδία θ α νά το υ . Π ερ ισ σ ό τερ ο ι από 500.000 ά ν δ ρ ες β ο ήθ ησ α ν στη δ η μ ιο υ ρ γία τη ς πιο ε κ τ ε τ α μ έ ν η ς ζώ νης ν α ρ κ ο θ έτη σ η ς που κα τεγρ ά φ η π ο τέ σ το Ανατολικό Μ έτω πο. Σ το ν αντίπ οδα, οι Γερμανοί δ εν π α ρα κολού θη σ α ν κάποια ειδ ική εκπ α ίδ ευ σ η για τη διάσπαση τω ν σ ο β ιετικώ ν ναρκοπ εδίω ν, κά­ θ ώ ς η π αγιω μένη εκτίμ η σ η ή τα ν ό τι α π α ιτο ύ ντο τέσ σ ερ ις ώ ρες για τη ν εξά ρθ ρ ω σ η δ ικ τύ ω ν που π ρ ο σ τά τευ α ν ο χ υ ρ ω μ έν ες και καλά π ρ ο σ τα τευ μ έ ν ε ς π ερ ιο χές. Σ το Κ ούρσκ οι α π ώ λειες εξα ιτία ς τω ν ναρκώ ν ή τα ν σ η μ α ν τικές, α π οδ εικνύ ον τα ς τη ν εσ φ α λ μ έν η εκτίμ η σ η α να φ ο ρικά με τη ν επ ικ ιν δ υ ν ό τη τα τω ν να ρκοπ εδίω ν και κυρίως τη ν ανεπ αρκή π ρο ετο ιμα σ ία το υ Γερμανικού Σ τρ α το ύ (Heer) για τη ν επ ιτυ χή διάσπασή το υ ς . Οι ν ά ρ κ ες π ρο κά λεσ α ν τη ν απώ λεια περισ σ ότερω ν από 2.000 ανδρώ ν (σε σ ύνολο 34.354). Εκεί, όμω ς, που τα να ρκοπ έδ ια "διέπ ρεψαν" ή τα ν σ την υπ οδοχή τω ν π άντσ ερ. Τις πρώτ ε ς δ ύ ο η μ έ ρ ε ς τη ς σ ύγκρ ου σ ης σ χεδ όν 200 ά ρ μ α τα τέ θ η κ α ν ε κ τό ς μάχης, επ ιβ εβ α ιώ νο ντα ς το ν χα ρ α κτή ρ α το υ π ο λέμ ο υ φ θ ο ρ ά ς που δ ιε ξή γαν οι Σ ο β ιετικ ο ί. Α ρ γ ό τερ α , π ολλά από τα άρματα α υ τά επ ιδ ιο ρ θ ώ θ η κα ν από το Τεχνικό για να π έσ ουν ε κ ν έο υ θ ύ μ α τα το υ ύπουλου εχ θ ρ ο ύ . Τα να ρκοπ έδ ια σ χεδιά σ θηκα ν με σκοπό τη ν επ ιβράδυνση το υ επ ιτιθ έ μ ε ν ο υ , σε σ υνδυασμό, βέβαια, με τη ν το π ο θ έτη σ η άλλω ν εμπ οδίω ν και το ν γ ε ν ικ ό τε ρ ο σ χεδίασμά τω ν α μ υ ντικών ζωνών. Μ ε λ έ τ ε ς α π έδ ειξα ν ό τι οι ν ά ρ κ ες είχαν μ εγ α λ ύ τερ α α π ο τελ έσ μ α τα κα τά θ ω ρακισ μένω ν σ τόχω ν παρά κατά προσωπικού, επ ιτυ γχ ά νο ντα ς τη ν κα θ υ σ τέρ η σ η τω ν τεθ ω ρ α κισ μ ένων μ ά λλο ν και όχι το υ π εζικού. Το κλ ειδ ί σ την επ ιτυ χή χρήσ η τω ν να ρκοπ εδίω ν ή τα ν η μαζική χρήσ η. Σ το ν ν ό τιο το μ έ α η σ υ χ ν ό τη τα στρώ σης ναρκώ ν ή τα ν εντυπ ω σ ιακή, φ θ ά ν ο ν τα ς τις 1.500

Οι Σοβιετικοί έδωσαν ιδιαίτερη βαρύτητα στη μαζική χρήση ναρκών, υπακούοντας στη βασική αρχή του σχεδίου Ζούκωφ, ζητούμενο του οποίου ήταν να φθείρει τον επιτιθέμενο.

31

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

α ν τια ρ μ α τικ έ ς και τις 1.700 ν ά ρ κ ες κατά προσω­ πικού ανά χ ιλ ιό μ ετρ ο , κα λύ π το ντα ς με α υ τή τη ν αναλογία και τα 164 km το υ μετώ π ου! Είναι χα­ ρ α κτη ρ ισ τικό ό τι η σ υ χ ν ό τη τα στρώ σης ανά χ ι­ λ ιό μ ε τρ ο τω ν ναρκώ ν σ το Κ ούρσκ ή τα ν τ ε τ ρ α ­ πλάσια από ό ,τι στο Σ τά λ ιν γ κ ρ α ν τ και εξαπ λάσια από τη μάχη τη ς Μόσχας. Τα να ρκοπ έδ ια σ τρώ ­ θ η κ α ν κυρίω ς σ τον χώ ρο τω ν δ ύο πρώ τω ν α μ υ ­ ντικώ ν ζωνών, α π ο τελ ώ ν τα ς ο ρ γα νικό μ έρ ο ς τη ς οχύρω σ ής το υ ς . Μ ε τα ξύ το υ ς το π ο θ ε τή θ η καν π εζικό, α ν τια ρ μ α τικά και άρματα . Μια τρ ίτη ζώ νη πίσω από α υ τές , η οποία, επίσης δ ιέ θ ε τ ε ναρκοπ έδια, δ εν δ ια δ ρ α μ ά τισ ε κάποιο σ η μ α ντι­ κό ρόλο, λόγω τη ς ε ξ έ λ ιξ η ς τη ς επ ιχείρησ ης. Ο μ εγ α λ ύ τε ρ ο ς α ρ ιθ μ ό ς ναρκώ ν σ τρ ώ θ η κε κατά μ ή κο ς τη ς π ρώ της ζώ νης (430.000 α ν τια ρ μ α τι­ κ έ ς και 410.000 κατά προσωπικού περίπου), ενώ οι υπ όλοιπ ες (68.000 α ν τια ρ μ α τικ έ ς και 28.000 κα τά προσωπικού π ερίπ ου) κ α τα ν εμ ή θ η κ α ν σ τις ε π ό μ ε ν ε ς ζώ νες άμυνας. Α ξιο σ η μ είω το ε ί­ ναι ότι, σ τις 30 Ιουνίου, ε ν ό ψ ει τη ς γ ερ μ α ν ικ ή ς επ ίθ εσ η ς σ τρ ώ θ ηκα ν 10.000 επ ιπ λέον ν ά ρ κες, ενώ μ έχ ρ ι τις 15 Ιουλίου είχαν π ρ ο σ τεθ εί ά λ λ ες 72.000. Σε θ ρ α ύ σ μ α τα από ν ά ρ κ ες ο φ ε ίλ ε τα ι ο θ ά ν α το ς το υ δ ιο ικη τή τη ς 332 Μ ερα ρ χία ς Π εζι­ κού, α ν τισ τρ ά τη γ ο υ Σ ά φ ερ (Schaefer), εν ό ς από

το υ ς δύο α ν ώ τα το υ ς Γερμανούς α ξιω μ α τικού ς, οι οπ οίοι σ κο τώ θ η κα ν κα τά τη δ ιά ρ κεια τ η ς επι­ χ είρ ησ ης «Zitadelle». Ο σ τρ α τά ρ χ η ς Ζ ούκω φ με τη ν εμπ ειρ ία που είχ ε απ οκτήσ ει, π ρ ο έ τα ξε τη ν ανάγκη ανάπ τυ­ ξη ς άμυνα ς εις β ά θ ο ς και για το ν σκοπό αυ τό δ ιέ τα ξε τη σ υγκρ ότησ η το υ Μ ετώ π ου τη ς Σ τ έ ­ πας, το οποίο έ θ ε σ ε υπό τη διοίκηση το υ Κόν ιεφ . Το Μ έτω π ο α υ τό α ν α π τύ χ θ η κε πίσω από τη ν εξέχ ο υ σ α και σε α υ τό π ερ ιλ ή φ θ η κ α ν οι σ τρ α τη γ ικ ές ε φ ε δ ρ ε ίε ς τη ς Stavka, οι ο π ο ίες απ ο τε λ ο ύ ν το από π έ ν τε σ τρ α τιές π εζικού (4η Σ τρ α τιά τη ς Φ ρουράς το υ α ν τισ τρ ά τη γ ο υ Κούλικ, 5η Σ τρ α τιά τη ς Φ ρουράς το υ α ν τισ τρ ά τη ­ γου Ζ ά ντο φ , η οποία δ ια τέ θ η κ ε σ το Μ έτω πο Β ο ρ ο νέζ σ τις 8 Ιουλίου, 27η Σ τρ α τιά το υ α ν τι­ σ τρ ά τηγο υ Τ ο ρ φ ιμ ένκο , η οποία δ ια τέ θ η κ ε στο Μ έτω π ο Β ο ρ ο νέζ σ τις 14 Ιουλίου, 53η Σ τρ α τιά το υ α ν τισ τρ ά τη γ ο υ Μ αναγκάροφ , η οποία επί­ σης δ ια τέ θ η κ ε σ το Μ έτω π ο Β ο ρ ο νέζ σ τις 14 Ιουλίου και 47η Σ τρ α τιά το υ α ν τισ τρ ά τη γ ο υ Κόζλοφ ), μία τεθ ω ρ α κ ισ μ έν η σ τρα τιά (5η Τεθω ρακι­ σ μένη Σ τρ α τιά τη ς Φ ρουράς το υ α ν τισ τρ ά τη γ ο υ Ρ οντμίστρω φ, η οποία δ ια τέ θ η κ ε σ το Μ έτω πο Β ο ρ ο νέζ τη ν 11η Ιουλίου, ενώ το 2ο Τεθω ρα κι­ σ μένο Σώμα τη ς Φ ρουράς το υ α ντισ τρ ά τη γο υ

Μ Α Ρ Τ Υ Ρ ΙΕ Σ Β Ε Τ Ε Ρ Α Ν Ω Ν ΓΙΑ ΤΗ Σ Ο Β ΙΕ Τ ΙΚ Η Ο Χ Υ Ρ Ω ΣΗ

32 *■**

Παρόλο που έχει δημιουργηθεί η εντύπωση ότι όλοι οι γερμα­ νικοί σχηματισμοί που συμμετείχαν στην επίθεση είχαν υποβληθεί σε σκληρή και επίπονη πολύμηνη προετοιμασία σε όλα τα είδη των επιχειρήσεων, η αλήθεια είναι διαφορετική. Στην πραγματικότητα, αν και η εκπαίδευση ήταν ιδιαίτερα σκληρή, δεν υπάρχουν ενδεί­ ξεις ότι σε αυτήν υποβλήθηκαν σταθερά και οι 16 μεραρχίες που έλαβαν μέρος στη «Zitadelle». Πολλές από τις μεραρχίες πεζικού βρίσκονταν πίσω από την πρώτη γραμμή και, συνεπώς, είχαν λάβει περιορισμένη εκπαίδευση, ενώ δύο από τις τεθωρακισμένες με­ ραρχίες έφθασαν λίγο πριν από την έναρξη των επιχειρήσεων. Στις υπόλοιπες επτά μεραρχίες πάντσερ υπήρξαν βετεράνοι, οι οποίοι υποστήριξαν ότι είχαν παντελή άγνοια του είδους και της έ­ κτασης της σοβιετικής αμυντικής ζώνης. Ο στρατιώτης Καρλ Σταρκ, ο οποίος το 1943 υπηρετούσε στο τάγμα μηχανικού της Μεραρχίας Γρεναδιέρων Πάντσερ "G rossdeutschland", ανέφερε σε συνέντευξή του το 1999 ότι: «Υπ ήρξε μια μ ερ ικώ ς σκληρή ε κ ­ π αίδευση σ τη μ ο νά δ α μ α ς από το ν Μ ά ρ τιο μ έ χ ρ ι το ν Ιούνιο. Σ ε α υ ­ τή ν π ερ ιλα μβ α νό τα ν γενική εκ π α ίδ ευ σ η μ άχ ης μ α ζ ί μ ε εκπ α ίδευσ η σ ε ο μ ά δ ες εφ ό δ ο υ . Ω σ τό σ ο , δ εν υπ ήρξαν σ υνδ υασ μ ένες ασ κήσ εις μ α ζ ί μ ε ά ρ μ α τα ή μ ηχα νοκίνη το π εζικό ο ύ τε α σ κήσ εις μ ε π ρ α γμ α ­ τικ ά πυρά. Καμία ξεχ ω ρ ισ τή εκ π α ίδ ευ σ η δ εν έλ α β ε χώ ρα ειδ ικά μ ε τα κ τικ έ ς τις οπ οίες α να μ ένα μ ε εν ό ψ ει τη ς επ ιχείρ ησ ης «Α κρόπ ο­ λη». Ε νη μ ερ ω θή κα μ ε πάνω σ ε α υ τέ ς α ρ γ ό τερ α , λ ίγο πριν από την έν α ρ ξή τη ς . Δ ε ν είχ α μ ε καμ ία απολυτω ς ιδ έα για το τι είδ ο υ ς α μ υ ­ ντικό σ ύ σ τη μ α ε ίχ ε δ η μ ιο υ ρ γ η θ ε ί από το ν ε χ θ ρ ό μ έχ ρ ις ό το υ το διαπ ιστώ σαμε ό τα ν ά ρ χισ ε η ε π ίθ ε σ η ! Ο μ όνο ς λό γος για το ν οποίο εκ π α ιδ ευ θ ή κ α μ ε επ ικεντρ ω ν ό τα ν σ τη ν ενίσχυση τη ς μ ε τα ξ ύ μ ας σ υ νερ γα σ ία ς». Ο υπολοχαγός Χανς Γιοακίμ Γιούνγκ, ο οποίος υ­ πηρέτησε ως διοικητής λόχου αντιαρματικών της 332 Μεραρχίας Πεζικού, ανέφερε ότι: «Είχα δ ει εν α έρ ιες φ ω το γ ρ α φ ίες τω ν σ ο β ιε­ τικώ ν οχυρώ σεω ν τις η μ έρ ες που π ρ ο η γή θ η κ α ν τη ς επ ίθ εσ η ς . Ε κτιμώ ό τι το π υροβολικό μ α ς είχ ε λ ά β ει γνώση αυτών. Σ ε α υ τέ ς φ α ιν ό τα ν κ α θ α ρ ά η α ν τια ρ μ α τικ ή τά φ ρ ο ς , αλλά ή τα ν δύσκολο να α να γνω ρ ισ θούν οι θ έ σ ε ις το υ εχ θ ρ ικ ο ύ π εζικ ο ύ . Δίπ λα σε α υ τό σ ί­ γουρα βρ ίσ κονταν π ολλές ψ ε ύ τικ ε ς θ έ σ ε ις , οι οπ οίες όμω ς δεν μ π ορούσαν να εξα κ ρ ιβ ω θ ο ύ ν από τις φ ω το γ ρ α φ ίες. Τα ναρκοπ έδια επ ίσης δ εν ή τα ν αναγνω ρίσιμα. Ο λόκληρ ος ο το μ έα ς μ έχ ρ ι το Τσερκάσκογιε φ α ιν ό τα ν να είναι πολύ βαριά οχυρ ω μένος». Στην περίπτωση της "Grossdeutschland" φαίνεται ότι υπήρχε κάποιας

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

μορφής ετοιμότητα, τουλάχιστον στους διοικητές επιπέδου τάγ­ ματος, αναφορικά με το τι επρόκειτο να αντιμετωπίσουν. Ο λοχα­ γός Αλφρεντ Μπέργκμαν, ο οποίος υπηρέτησε ως διοικητής του 3ου Τάγματος του Συντάγματος Πεζικού "G rossdeutschland" (από την τρίτη ημέρα των επιχειρήσεων ως αντικαταστάτης, λόγω των απωλειών) δήλωσε: «Ο επ ιχειρ η σ ια κ ό ς χ ά ρ τη ς που είχ α μ ε α ­ π εικό νιζε τη ν κ α τά σ τα σ η το υ εχ θ ρ ο ύ , όπως α υ τή ή τα ν κ α τά τα τ έ ­ λη Ιουνίου μ ε α ρ χ ές Ιο υ λ ίο υ . Μ ε ρ ικ ά από τα σ ο β ιετικ ά σ υ σ τή μ α τα οχύρω σης βρίσκονταν σε σ η μ α ντική απόσταση πίσω από τις οπ ι­ σ θ ο φ υ λ α κ ές και είχα ν α να γ ν ω ρ ισ θ εί θ ε τ ικ ά σ ε β ά θ ο ς άνω τω ν 20 km . Ε ίχαμε μ ια κ α θ α ρ ή εικόνα το υ μ ε γ έ θ ο υ ς το υ εχ θ ρ ικ ο ύ π υρο­ βολικού και των α ντια ρ μ α τικώ ν το υ δυνάμεω ν, όπως επ ίσης και για τη ν ύπ αρξη εκ τετα μ έν ω ν ναρκοπεδίων. Θ εώ ρησα ό τι θ α ή τα ν κ α ­ θ α ρ ή ανοησία να κ α τε υ θ ύ ν ο υ μ ε τα π άντσ ερ μ α ς σ ε κ α τά μ έτω π ο ε ­ π ίθεσ η , σ κ ο π εύ ο ντα ς τις πιο ισ χυ ρ ές ο χ υ ρ ές θ έ σ ε ις το υ εχ θ ρ ο ύ και μ ά λ ισ τα μ ε τ έ τ ο ιο συνω στισμό που υπήρχε μ ε τα ξ ύ των μ ε ρ α ρ ­ χιών. Εκτιμώ ό τι τη ν ίδια ανησυχία μ ε μ ένα μ ο ιρ ά ζο ν τα ν και πολλοί άλλο ι α ξιω μ α τικ ο ί τη ς Μ ερ α ρ χ ία ς». Κάτω από το επίπεδο διοίκη­ σης τάγματος η ενημέρωση, η προετοιμασία και η προειδοποίηση σχετικά με το τι θα συναντούσαν φαίνεται ότι ήταν περιορισμένη. Ο υπολοχαγός Γιοακίμ Μπουχάρντι, ο οποίος υπηρετούσε στο επι­ τελείο του Συντάγματος Πυροβολικού "Grossdeutschland", δή­ λωσε: «Ο ι σ ύ ν τρ ο φ ο ί μ ου, όπως και εγώ , δ εν είχ α μ ε καμία ιδ έα ε ­ κείνη τη ν π ερίοδο ό τι επ ρ ό κ ειτο να ε π ιτε θ ο ύ μ ε κ α τά εν ό ς σ υ σ τή ­ μ α το ς οχυρώ σεω ν, το οποίο κλιμ α κω νόταν σ ε β ά θ ο ς και εξα π λω ­ νό ταν σ ε μια ε υ ρ ε ία π εριοχή, π ρ ο ετο ιμ α ζό τα ν από το ν ε χ θ ρ ό για ε ­ β δ ο μ ά δ ες και ό τι σ ε α υ τό π εριλα μβ άνονταν τά φ ρ ο ι, οχυρ ά , θ έ σ ε ις φ λογοβόλω ν, ά ρ μ α τα σ ε θ έ σ ε ις εκ σ κα φ ή ς μ α ζ ί μ ε α μ έ τρ η τα να ρ ­ κοπ έδ ια, όπως διαπ ιστώ σαμε α ρ γ ό τερ α κ α τά τη δ ιά ρ κεια τη ς επ ί­ θ ε σ η ς . Δ ε ν λά β α μ ε καμία σ η μ α ντικ ή π ληροφ ορία σ χ ετικά μ ε τον ε ­ χ θ ρ ό εκ είν η τη ν π ερίοδο». Οπως συνάγεται από τις αφηγήσεις των βετεράνων, οι Γερμα­ νοί, παρότι εκπαιδεύθηκαν και είχαν μια γενική ενημέρωση για το τι επρόκειτο να αντιμετωπίσουν , εν τούτοις σε πολλές περιπτώ­ σεις δεν γνώριζαν λεπτομέρειες. Δεν διέθεταν λεπτομερή σχέδια, ενώ η φιλοσοφία που ακολουθούσαν όριζε ότι, μετά την έναρξη του σχεδίου επίθεσης και εφόσον συναντούσαν δυσκολίες, θα τις αντιμετώπιζαν με αυτοσχεδιασμούς στο πλαίσιο του σχεδίου επι­ χειρήσεων.

Ποπόφ είχ ε δ ια τ ε θ ε ί σ το Ν ο τιο δ υ τικ ό Μ έτω πο σ τις 8 Ιουλίου), τρ ία α ν εξά ρ τη τα τεθ ω ρ α κ ισ μ έ ­ να σώ ματα (4ο Τεθω ρα κισ μένο Σώ μα τη ς Φ ρου­ ράς το υ υπ ο σ τρά τη γου Π ολιουμπ ίροφ , 1ο Μ η­ χ α ν ο κ ίν η το Σώμα το υ α ν τισ τρ ά τη γ ο υ Σ λομ ά τιν και 3ο Μ η χα νο κίν η το Σώμα τη ς Φ ρουράς το υ α­ ν τισ τρ ά τη γ ο υ Ο μπ ούκοφ ) και τρ ία α ν εξά ρ τη τα σώ ματα ιππικού (3ο Σώμα Ιππικού τη ς Φ ρουράς το υ α ν τισ τρ ά τη γ ο υ Ο σκόφσκι, 5ο Σώμα Ιππικού τη ς Φ ρουράς το υ α ν τισ τρ ά τη γ ο υ Σ ελιβ ά ν ο φ και 7ο Σώ μα Ιππικού τη ς Φ ρουράς το υ α ν τισ τρ ά τη ­ γου Μ α λέεφ ). Τις δ υ ν ά μ εις α υ τέ ς υπ οσ τήριζε η 5η Α ερ ο π ο ρική Σ τρ α τιά , υπό τη διοίκησ η το υ σ τρ α τηγο ύ τη ς Α ερ ο π ο ρία ς Γκορ ιούνοφ . Επρόκ ειτο για τη ν ισ χυ ρ ό τερ η ε φ ε δ ρ ικ ή δύναμη που σ υ γ κ ρ ο τή θ η κ ε από τη ν ΕΣΣΔ κα τά τη δ ιά ρ κεια το υ Β 1ΓΊΠ. Η άμυνα τη ς εξέχ ο υ σ α ς α ν α τέ θ η κ ε σε δύο μ είζο ν ες δ ιο ική σ εις, επ ιπ έδου ο μά δ α ς σ τρα­ τιώ ν, οι ο π ο ίες κάλυπ ταν το β ό ρ ειο και το νότιο τμ ή μ α τη ς αντίσ τοιχα: α) το Κ εν τρ ικ ό Μ έτω πο, υπό τη διοίκηση το υ σ τρ α τηγο ύ Ροκοσόφσκυ), το οποίο α π ο τε λ είτο από τη ν 48η Σ τρ α τιά το υ α­ ν τισ τρ ά τη γ ο υ Ρ ομανένκο, τη 13η Σ τρ α τιά το υ α­ ν τισ τρ ά τη γ ο υ Π ούκχοφ , τη ν 70ή Σ τρ α τιά το υ α­ ν τισ τρ ά τη γ ο υ Γκαλίνιν, τη ν 65η Σ τρ α τιά το υ α­ ν τισ τρ ά τη γ ο υ Μ π άτοφ , τ η ν 60ή Σ τρ α τιά το υ α­ ν τισ τρ ά τη γ ο υ Τσ ερνιακόφ σ κιν και τη 2η Τεθω ­ ρακισ μ ένη Σ τρ α τιά το υ α ν τισ τρ ά τη γ ο υ Ρόντιν. Οι ε φ ε δ ρ ε ίε ς το υ Ροκοσόφσκυ α π α ρτίζο ντα ν από δύο τεθ ω ρ α κισ μ ένα σώ ματα (το 9ο Τεθω ρα­ κισ μένο Σώμα το υ α ν τισ τρ ά τη γ ο υ Μ π ογντά νοφ και το 19ο Σώμα Α ρμ ά τω ν το υ α ν τισ τρ ά τη γ ο υ Βασίλιεφ). Τις χ ερ σ α ίες δ υ ν ά μ εις υπ οσ τήριζε η 16η Α ερ ο π ο ρική Στρ α τιά , υπό το ν σ τρα τάρχη τη ς Α ερ ο π ο ρία ς Ρ ο υ ν τέν κ ο , 6) το Μ έτω π ο Βορονέζ, η διοίκησ η το υ οποίου είχ ε α ν α τε θ ε ί σ τον ο μ ό β α θ μ ο σ τρ α τη γό Β α το ύ τιν και το ο ­ ποίο α π ο τε λ είτο από τη ν 38η Σ τρ α τιά το υ α ν τι­ σ τρ ά τηγο υ Τσιμπίκοφ, τη ν 40ή Σ τρ α τιά το υ α ν τι­ σ τρ ά τηγο υ Μ ο σ κα λένκο , τη ν 69η Σ τρ α τιά το υ α­ ν τισ τρ ά τη γ ο υ Κ ριτσ ένκιν, τη ν 1η Τεθω ρα κισ μέ­ νη Σ τρ α τιά το υ α ν τισ τρ ά τη γ ο υ Κ α το ύκοφ , τη ν 6η Σ τρ α τιά τη ς Φ ρουράς (πρώην 21η Σ τρ α τιά ) το υ α ν τισ τρ ά τη γ ο υ Κ ισ τιά κοφ και τη ν 7η Σ τρ α ­ τιά τη ς Φ ρουράς το υ α ν τισ τρ ά τη γ ο υ Σ ουμάλοφ . Οι ε φ ε δ ρ ε ίε ς το υ Β α το ύ τιν σ υ γ κ ρ ο το ύ ν το από ένα σώμα π εζικού (35ο Σώμα Τ υ φ εκιοφ όρ ω ν τη ς Φ ρουράς το υ α ν τισ τρ ά τη γ ο υ Γκορ λά τσ εφ ) και δύο τεθ ω ρ α κισ μ ένα σώ ματα (5ο Τεθω ρα κισ μένο Σώμα τη ς Φ ρουράς το υ α ν τισ τρ ά τη γ ο υ Κραβτσ έν κ ο και 2ο Τεθω ρα κισ μένο Σώ μα τη ς Φ ρου­ ράς το υ α ν τισ τρ ά τη γ ο υ Μ π ου ρ ντέινυ ). Την υπο­ σ τήρ ιξη τω ν δ υ νά μ εω ν αυ τώ ν είχ ε ανα λά βει η 2η Α ερ ο π ο ρική Σ τρ α τιά υπό το ν σ τρα τά ρχη τη ς Α ερ οπ ορίας Κρασόφσκι. Σ τη γ ιγα ντια ία π ροσπ άθεια κα τα σ κ ευ ή ς το υ α μ υ ν τικο ύ π λ έγ μ α το ς γύρ ω από το Κούρσκ συνέθ α λ α ν 105.000 περίπ ου π ο λ ίτες, ο α ρ ιθ μ ό ς τω ν οποίω ν α ν ή λ θ ε σ τις 300.000 μ έχ ρ ι το ν Ιού­ νιο. Μ όνο σ την π εριοχή το υ Κ εν τρ ικο ύ Μ ετώ ­ που α ν ο ίχ θ η κα ν π ερ ισ σ ότερ α από 5.000 km κύ­ ριων χαρακω μάτω ν και χαρακω μάτω ν επ ικοινω ­ νιών. Μ έσα σ την π όλη το υ Κ ούρσκ σ τή θ η κα ν ο ­ δ ο φ ρ ά γ μ α τα σ το υ ς δ ρ ό μ ο υ ς, κα τα σ κευ ά σ θη καν 900 π ολυβ ολεία , ενώ ο χυ ρ ώ θ η κα ν και επιλ εγ μ έν α κτίρια. Η ίδια τα κ τικ ή α κ ο λ ο υ θ ή θ η κ ε στις π ό λ εις Ο μπογιάν, Σ τά ρ ι Ο σ κόλ και σε ά λ ­

λ ε ς μ ικ ρ ό τε ρ ε ς π όλεις. Οι Σ ο β ιετικ ο ί είχαν απομ ν η μ ο ν εύ σ ει τα μ α θ ή μ α τα που π λήρω ναν με ε ­ κ α τό μ β ε ς θ υ μ ά τω ν σ το υ ς Γερμα νούς δασκά­ λ ο υ ς τη ς σ τρ α τιω τικ ή ς τέ χ ν η ς . Σ το Κ ούρσκ α­ π έδ ειξα ν ό τι ο μ α θ η τή ς μπ ορούσ ε να ξεπ ερ ά σ ει το ν κ α θ η γ η τή το υ . Η «Zitadelle» π έρασ ε σ τη ν ι­ σ τορία ως η π έμ π τη μ εγά λη γ ερ μ α ν ική επ ίθεσ η - εφ α ρ μ ο γή τω ν δ ο γ μ ά τω ν το υ κερ α υ νο β ό λο υ π ολέμ ο υ (Π ολω νία 1939, Γαλλία 1940, Ρωσία 1941, Ρωσία 1942). Το τέ λ ο ς τη ς επ ο χή ς το υ blitzkrieg είχ ε π λέο ν φ θ ά σ ει...

Οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί εφ ά ρ μ ο σ α ν σ χολασ τικά τη ν τα κ τικ ή τη ς α π όκρυψ ης και π αραπλάνησης έν α ν τι το υ αντιπ ά λου. Σ το Κ ούρσκ κ α τα σ κ ευ ά σ θ η κ α ν ο χ υ ρ ές θ έ σ ε ις σ τις οπ οίες το π ο θ ε τή θ η κ α ν πολυβόλα πλαισιω μένα από α ν τια ρ μ α τικ ά τυ φ έ κ ια και π υροβ όλα τα οποία χ ειρ ίζ ο ν τα ν καλά εκ π α ιδ ευ μ έν α σ τρ α τε ύ μ α τα .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Α λαν Κ λα ρκ: Β Α Ρ Β Α Ρ Ο ΣΣ Α , Η Γ Ε Ρ Μ Α Ν Ο Ρ Ω Σ ΙΚ Η ΣΥ Ρ Ρ Α Ξ ΙΣ 1941-1945, Σ τρ α τιω τικ ό Τυπ ογραφ είον, Δ ιεύ θ υ ν σ η Σ τρ α τιω τικ ώ ν Εκδόσεω ν ΓΕΣ, Α θή να , 1968. ( 2 )Σ τρ α τά ρ χ η ς φ ον Μ α νσ τά ιν: Ν ΙΚ Α Ι Α Π Ω Λ Ε Σ Θ Ε ΙΣ Α Ι, Σ υ μ π λ η ρ ω μ α τικ ο ί εκ δ ό σ εις σ τρ α τιω τικ ώ ν π εριοδικώ ν, Δ Σ Ε /Γ Ε Σ , Α θή να , 1962. (3) ANALYSIS O F THE BATTLE O F KURSK, περ. «A rm or», US A rm y A rm o r Center, τχ. Μ α ρ τίο υ Α π ριλίου 2003. (4) Ε ντι Μ π ά γ ιερ : Ο Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ ΤΩΝ ΤΕΘ Ω ΡΑ Κ ΙΣΜ ΕΩ Ν , τό μ . II, Σ υ μ π λη ρ ω μ α τικο ί ε κ δ ό σ εις σ τρ α τιω τικ ώ ν π εριοδικώ ν, Δ ΣΕ /ΓΕ Σ , Α θή να , 1964. (5) M a rk H ealy: THE TIDE TURNS IN THE EAST, C am paign se ries no 16, εκ δ . « O sprey», Λ ο ν δ ίν ο ,1992. (6) A M EASURE O F REAL W ORLD VALUE O F M INE SYSTEMS, The D upuy Institute, Virginia, 2001. (7) C olonel D avid M . G lantz: SO VIET DEFENSE TACTICS AT KURSK, C om bined A rm s R esearch Library, US A rm y C om m and a n d G eneral S ta ff College, S ep tem b e r 1986. (8) Ze tte rlin g , N iklas an d A nders Frankson: KURSK 1943 STATISTICAL ANALYSIS, Λονδίνο, 2002. (9) M IN E A N D C O U N TER M INE OPERATIONS IN THE BATTLE O F KURSK, US A rm y C om m unicationsE lectro n ics C om m and, A p ril 2000.

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΜΑΧΗ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

Β ιΰ ΐΜ ·;

-

υ ιιΛ υ γ 'i'4 'j Γης Πολ

iff

Σ Μ ΥΛΩ ΝΑ Σ Μ ο υ σ είο υ Α θηνώ ν

y ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ, ΤΑ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΑ ΑΝΗΚΑΝ ΣΤΗ ΩΝΕΣ ΣΤΟ Ν ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΤΡΑΤΟ. ΟΤΑΝ, ΤΕΛΙΚΑ, ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΤΟΥ 1943 ΚΑΙ ΑΠΑΥΛΑ, 01 ΔΥΟ ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΑΝ ΤΗΝ ΑΦΡΟΚΡΕΜΑ ΤΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΗ ΕΛΑΧΙΣΤΟΙ ΗΤΑΝ ΕΚΕΙΝΟΙ ΠΟΥ ΠΙΣΤΕΥΑΝ ΟΤΙ 0011 ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΙ 1C ΓΙΚΗ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗ, ΑΝΑΜ ΕΤΡΗΣΗ,ΕΛΑΧΙΣΤΟΙ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΝ ΝΑ ΑΝΤΙΣΤΑΘΟΥΝ ΣΤΑΘΟΥΝ ΣΤΗΝ ΙΣΧΥΡΟΤΕΡΗ ΜΑΖΑ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ ΠΟΥ ΕΙΧΕ ΕΩΣ ΤΟΤΕ ΕΜΦΑΝΙΣΤΕΙ. ΤΑ ΠΑΝΤΣΕΡ, ΩΣΤΟΣΟ, ΑΠΕΤΥΧΑΝ ΓΙΑ ΑΚΟΜΑ ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΝΑ ΚΑΤΑΓΑΓΟΥΝ ΤΗ ΝΙΚΗ. ΔΕΝ ΤΟΥΣ ΔΟΘΗΚΕ ΠΟΤΕ ΞΑΝΑ Η ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΝΑ ΧΑΡΙΣΟΥΝ ΕΝΑΝ ΝΕΟ ΘΡΙΑΜΒΟ ΣΤΟ Γ ΡΑΙΧ. ΔΙΚΑΙΑ, ΛΟΙΠΟΝ, 01 ΣΟ ΒΙΕΤΙΚΟ Ι ΘΕΩΡΟΥΝ ΤΟ ΚΟΥΡΣΚ Ω Σ ΤΟ «ΒΑΤΕΡΛΩ ΤΩΝ ΝΑΖΙ».

Sd.Kfz.171 P an th er A u s f D τη ς 52ης Επ ιλαρχίας το υ 39ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Α ρμάτω ν, Κ ούρσκ, Ιο ύ λ ιο ς 1943. Το γερ μ α νικ ό ά ρμα μ άχ ης P an th er υ π ή ρ ξε η α π άντηση των Γερμανώ ν σ τα σ ο β ιετικ ά Τ-34. Σ τη μάχη το υ Κ ούρσκ κ α τα γ ρ ά φ η κ ε η π ρώ τη επ ιχειρ η σ ια κ ή σ υ μ μ ετο χ ή το υ τύπ ου α υ το ύ . Ω σ τό σ ο , τα π ερ ισ σ ό τερ α ά ρ μ α τα τέ θ η κ α ν ε κ τό ς μ ά χ η ς όχι τό σ ο ε ξ α ιτ ία ς τω ν εχ θ ρ ικ ώ ν β λημάτω ν, όσο τω ν μηχανικώ ν, κυρίω ς, π ροβ λημά τω ν που παρουσίασαν. Μ ε τά το Κ ούρσκ, τα αρχικά π ρ ο β λή μ α τα επ ιλύ θ η κ α ν και το P an ther α π ο τέ λ ε σ ε έναν θ α υ μ ά σ ιο σ υνδ υασμό θω ρ ά κισ η ς , τα χ ύ τη τα ς κα ι ισχύος π υρός. Το σ υ γ κ εκ ρ ιμ έ ν ο ά ρμα φ έ ρ ε ι τρ ίχρ ω μη π αραλλαγή μ ε βασικό χρώ μα d a rk yellow και λω ρ ίδ ες α κα νό ν ισ το υ σ χ ή μ α το ς σ ε olive green και re d brow n (πίνακας το υ Ron Volstad που δ η μ ο σ ιεύ ετα ι κατό π ιν α δ ε ία ς τη ς Dragon!AS C om pany / Color im age is co u rte s y o f Dragon).

ο ν Α π ρίλιο το υ 1943, για π ρώ τη φ ο ρ ά μ ε τά από 21 μ ή ν ες αδ υσ ώ π η του π ο λ έμ ο υ μ ε τ α ­ ξύ τ η ς Γερμ α νία ς και τ η ς Σ ο β ιε τικ ή ς Ενω ­ σης, μία π α ρ ά ξεν η , σ χ εδ ό ν α φ ύσ ικη η ρ ε μ ία π ικ ρ ά τη σ ε σ το Α ν α το λικό Μ έτω π ο. Και οι δύο π λ ε υ ρ έ ς είχα ν λ ό γ ο υ ς να ε π ιζη το ύ ν μία ανά ­ π αυλα από το ν ε ξο ν τ ω τ ικ ό αγώ να, σ το ν οποίο τ ις ε ίχ ε σ υμ π α ρ α σ ύρ ει η α ιφ ν ιδ ια σ τική γ ε ρ μ α ­ νική επ ίθ εσ η το ν Ιο ύ ν ιο το υ 1941. Π ολλά, ω­ σ τόσ ο, είχα ν α λ λ ά ξε ι από τ ο π ρώ το ε κ ε ίν ο κα ­ λ ο κ α ίρ ι το υ γ ερ μ α ν ο -σ ο β ιε τικ ο ύ π ο λ έμ ο υ , ό ­ τα ν τα π ά ντσ ερ είχ α ν κ α τα κ ε ρ μ α τίσ ει τ ις τ ε ρ ά ­ σ τιες α λλά α δ έ ξ ιε ς μ ά ζες το υ Κ όκκινου Σ τρ α ­ το ύ , φ θ ά ν ο ν τα ς σ χ εδ ό ν έω ς τ ις π ύ λ ες τ η ς Μ ό ­ σχας. Μ ε τά από τ η ν π ρώ τη ανάσ χεσ η τη ς W ehrmacht μπ ροσ τά σ τη ν π ρ ω τεύ ο υ σ α τη ς ΕΣΣΔ, οι Γερμ α νοί α ν α σ υ ν τά χ θ η κ α ν και, ε ξα π ο λ ύ ο ν τα ς μία ν έα επ ίθ εσ η τ ο κα λο κα ίρ ι το υ 1942 σ το ν ό τιο τμ ή μ α το υ μ ετώ π ου , α π είλησ αν να π ερ ά σ ο υ ν τ ο ν Κ αύκασ ο και να κα τα λ ά β ο υ ν τ ις π ετρ ελ α ιο π η γ έ ς , σ τις ο π ο ίες σ τη ρ ιζό τα ν η σ ο β ιετικ ή ο ικονομ ία . Τ α υ τό χρ ονα , επ ιχείρ η σ α ν να α π ο κό ψ ο υ ν και τη μ εγ ά λ η υ δ ά τιν η α ρ τη ρ ία το υ Βόλγα, μ ε σκοπό να σ τερ ή σ ο υ ν από τη ν ΕΣΣΔ έ ν α ν κύ ριο σ υ γκο ινω νια κό ά ξο ν ά τη ς . Η Wehrmacht, όμω ς, α δ υ ν α το ύ σ ε να αναλάβ ε ι από μ ό νη τη ς ένα τ έ τ ο ιο ε γ χ ε ίρ η μ α και, έ ­ τσι, έ κ α ν ε το μοιραίο λ ά θ ο ς να σ τη ρ ιχ θ ε ί στη β ο ή θ ε ια τω ν σ τρ α τευ μ ά τω ν τω ν « δ ο ρ υ φ ό ­ ρων» τ η ς (Ο ύγγρω ν, Ιταλώ ν, Ρ ουμάνω ν κλπ.), π ρ ο κ ε ιμ έν ο υ να κα λύ ψ ει τα π λευ ρ ά τ η ς β α θ ιά ς π ρ ο έλ α σ ή ς τη ς . Το θ ε μ ε λ ιώ δ ε ς α υ τό σ φάλμα, όπως και ε κ ε ίν α που π ρ ο έκ υ ψ α ν από τις πα­ ρ ο ρ μ η τικ έ ς π α ρ εμ β ά σ εις το υ Χ ίτλ ε ρ σ τη δ ιε ­ ξα γω γή τω ν επ ιχειρή σ εω ν, υ π οχρέω σ αν το ν Γ ερ μ α νικό Σ τρ α τό να α κ ιν η το π ο ιη θ ε ί μέσ α στα ερ είπ ια το υ Σ τά λ ιν γ κ ρ α ν τ (ενώ τα π λ ευ ρ ά και τα νώ τα το υ κ α λ ύ π το ν τα ν από το υ ς α ν επ α ρ κ έ ­ σ τα το υ ς σ υ μ μ ά χ ο υ ς το υ ), όπου και τ ο ν β ρ ή κ ε η μαζική σ ο β ιετικ ή α ν τε π ίθ ε σ η τ η ς 19ης Ν ο ε μ ­ βρ ίου 1942, π ρ ο κα λ ώ ντα ς το υ κ α τα σ τρ ο φ ικ έ ς α π ώ λειες. Σ τις ε β δ ο μ ά δ ε ς που α κο λ ο ύ θ η σ α ν τ η ν κύκλω σ η και τ η ν ε ξό ν τω σ η τ η ς 6 η ς Σ τρ α ­ τιά ς το υ Π ά ου λο υ ς, τό σ ο η Α νώ τατη Δ ιοίκησ η τ η ς W ehrmacht (OKW), όσο και τ ο Γενικό Ε π ιτε­ λ ε ίο τ η ς Α νώ τα τη ς Δ ιο ίκη σ η ς Σ τρ α το ύ (ΟΚΗ) βίω σαν μ ε ρ ικ έ ς από τις ε ­ φ ια λ τ ικ ό τ ε ρ ε ς σ τιγ μ ές το υ ς , π α ρ α κ ο λ ο υ θ ώ ν τα ς από το υ ς χ ά ρ τε ς τ ο υ ς τις σ ο β ιε τικ έ ς τα χ υ κ ίν η τε ς φ ά ­ λ α γ γ ε ς να α π ειλ ο ύ ν μ ε κ ύ ­ κλωση ο λ ό κ λ η ρ ε ς ο μ ά δ ες σ τρα τιώ ν, να κ α τα λ α μ β ά ­ ν ο υ ν τ ο Ροστόβ, να ε κ κ α θ α ­ ρ ίζο υ ν τ ο ν Κ αύκασ ο, να α­ π ελ ε υ θ ε ρ ώ ν ο υ ν το Κούρσκ, το Μ π ιέλ γ κ ο ρ ο ν τ και το Χ ά ρ κο β ο και να σ υ ν εχ ίζο υ ν τη χ ειμ α ρ ρ ώ δ η κά θ ο δ ό τ ο υ ς π ρος τ ις δ ια β ά σ εις το υ Δ νείπ ερ ου . Η τα ν φ α ν ερ ό πως ο Σ τά λ ιν και το Ε π ιτε­ λ ε ίο Α ν ώ τα τη ς Δ ιο ίκη σ η ς (Stavka) το υ Κ όκκινου Σ τρ α ­ το ύ δ ε ν επ εδ ίω κα ν απλώς να ε ξο λ ο θ ρ ε ύ σ ο υ ν τη ν , ο ύ ­ τω ς ή ά λλω ς, κ α τα δ ικ α σ μ έ­

Τ

36

Ο Α δόλφ ος Χ ίτλ ε ρ α κ ο ύ ει π ρ ο σ εκτικά την κ α θ ιερ ω μ έν η η μ ερ ή σ ια ενημ έρω σ η επ ί χ ά ρ το υ σ χ ετικ ά μ ε τη ν πρόοδο τω ν επ ιχειρ ήσ εω ν σ το Α να τολικό Μ έτω π ο . Σ τα α ρ ισ τερ ά το υ σ τέ κ ε τα ι σ κ επ τικό ς ο σ τρ α τη γ ό ς Κ ο ύ ρ τ Τσάιτσλερ, α ρ χη γός το υ Γενικού Ε π ιτελ είο υ Σ τρ α το ύ από το ν Σ επ τέμ β ρ ιο το υ 1942. Η επ ιχείρ ησ η «Zitadelle» ("Ακρόπολη") υπ ήρξε "π νευματικό τέκ νο " του Τσάιτσλερ.

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

νη 6η Σ τρ α τιά (κά τι που έ γ ιν ε τυ π ικά σ τις 2 Φ ε­ β ρ ο υ ά ρ ιο υ 1943), αλλά και να ε π ε κ τε ίν ο υ ν τη ν α ν τεπ ίθ εσ ή το υ ς , φ ιλ ο δ ο ξώ ν τα ς να σ υ ν τρ ί­ εψ­ου ν το σ ύνο λο τω ν γ ερ μ α ν ικ ώ ν δ υ ν ά μ εω ν σ το ν ό τιο μ έτω π ο και να α ν α κτή σ ο υ ν ο λ ό κ λ η ­ ρη τη ν Ο υκρανία .

Ο ΜΑΝΣΤΑΙΝ ΣΩ ΖΕΙ ΤΗ WEHRMACHT Η π ο ρ εία τω ν Σ ο β ιετικ ώ ν π ρ ο ς το ν θ ρ ία μ β ο α νεκόπ η τ η ν ύ σ τα τη σ τιγμ ή χάρη σ τις ε ν έ ρ γ ε ι­ ε ς το υ σ τρ α τά ρ χ η φ ο ν Μ ανσ τάιν, ε ν ό ς α ξιω μ α ­ τικ ο ύ τ η ς κλα σ ική ς π ρω σ ικής σ χολής, ο οπ οίος είχ ε τ ο χάρισ μα να δ ια τη ρ ε ί τ η ν ψ υχρα ιμ ία και τ η ν κ α θ α ρ ό τη τα τ η ς σ κέψ η ς το υ , α κό μ η και κάτω από τ ις δ υ σ μ ε ν έ σ τε ρ ε ς σ υ ν θ ή κ ε ς . Σ υ ­ γ κ ε ν τ ρ ώ ν ο ν τα ς μ ε υ π ο μο νή και μ ε θ ο δ ικ ό τ η τα τα υ π ο λ είμ μ α τα τω ν γ ερ μ α ν ικ ώ ν δ υ ν ά μ εω ν που είχ α ν υπ οχω ρήσ ει από τ ο ν Κ αύκασ ο και εν ισ χ υ ό μ εν ο ς μ ε ν έ ε ς μ ερ α ρ χ ίες που είχα ν έ λ ­ θ ε ι κ α τεπ ειγ ό ν τω ς από τη Γαλλία, ο Μ ανσ τάιν έ κ α ν ε ε κ ν έο υ έν α από τα « θ α ύ μ α τα » ε κ είν α που τ ο ν είχ α ν κα τα σ τή σ ει διά σ η μο σε ο λ ό κ λ η ­ ρο το ν κόσ μο και επ ίφ ο β ο σ το υ ς α ντιπ ά λο υ ς το υ . Κ τυ π ώ ν τα ς τ ο υ ς Σ ο β ιε τικ ο ύ ς τη σ τιγμή που ε κ ε ίν ο ι είχ α ν α π λω θ εί υ π ερ β ο λ ικ ά , κ α τα ­ κ ε ρ μ ά τισ ε τ ις ε μ π ρ ο σ θ ο φ υ λ α κ ές το υ ς , έ τ ρ ε ­ ψ ε σε φ υ γ ή τα μ η χ α ν ο κ ίν η τα τμ ή μ α τά το υ ς και α ν α κ α τέλ α β ε , σ τις 15 Μ α ρ τίο υ 1943, το Χ ά ρ κο ­ βο, τ η ν τ έ τ α ρ τ η μ εγ α λ ύ τε ρ η π όλη τ η ς ΕΣΣΔ. τ η ν οποία η W ehrmacht ε ίχ ε χά σ ει λ ίγ ε ς ε β δ ο ­ μ ά δ ε ς ν ω ρ ίτερ α . Η α π ίσ τευ τη α υ τή α ν τε π ίθ ε ­ ση, όμω ς, α φ ού α π έφ ερ ε σ το υ ς Γ ερ μ α νο ύ ς και τ ο Μ π ιέλ γκ ο ρ ο ν τ, μία ά λλη σ η μ α ν τική πόλη τ η ς δ υ τικ ή ς Ο υ κρ α νία ς, έπ ρ επ ε να σ τα μ α τή ­ σει, δ ιό τι σ το μ ε τα ξ ύ ε ίχ ε ξ ε κ ιν ή σ ε ι η π ερ ίο δ ο ς τ η ς λάσπης, τ η ς φ ο β ε ρ ή ς «ρασ π ουτίτσ α», που π αραδοσ ιακά κ ά θ ε ά νο ιξη μ ε τα τ ρ έ π ε ι ό λη τη ρωσική σ τέπ α σε β ό ρ β ο ρ ο . Οι δ ύ ο α ντίπ α λο ι όφ ε ιλ α ν να α ρ κ ε σ το ύ ν στα ε δ α φ ικ ά κ έ ρ δ η που είχ α ν ή δ η α π ο κο μ ίσ ει και να π ερ ιμ έν ο υ ν να σ τεγ ν ώ σ ει και πάλι το έ δ α φ ο ς κα τα σ τρώ νον τα ς σ χέδ ια γ ια το μέλλον. Π αρά τ η ν α τυ χ ή κ α τά λ η ξη τ η ς α ν τε π ίθ ε ­ σης τω ν Σ ο β ιετικ ώ ν , τίπ ο τα δ ε ν μ π ο ρ ο ύσ ε να επ ισ κιάσ ει το γ ε γ ο ν ό ς ό τι είχ α ν μ ό λ ις κ α τα φ έ ­ ρ ει να ε ξο ν τώ σ ο υ ν μία ο λ ό κ λ η ρ η γ ερ μ α ν ικ ή σ τρ α τιά σ το Σ τά λ ιν γ κ ρ α ν τ και να γίν ο υ ν , έτσι. ο π ρ ώ το ς λ α ό ς σ τη ν Ισ τορ ία που α ιχμα λώ τισ ε έ ν α ν Γερμανό σ τρ α τά ρ χ η . Γεγονός είνα ι ό τι ε ί­ χαν ήδη δ ιδ α χ θ ε ί α ρ κ ε τά από τ ις π ρ ο η γ ο ύ μ ε ­ ν ε ς ή τ τ ε ς το υ ς , αλλά το α π ρ ο σ δ ό κ η το κ τύ π η ­ μα το υ Μ α νσ τά ιν σ το Χ ά ρ κο β ο α π ο τέ λ εσ ε ένα τ έ λ ε ιο μ ά θ η μ α και για το ν ίδιο τ ο ν Σ τά λιν, ο ο ­ π οίος σ υ ν ή θ ιζε (όπως και ό λο ι σ χ εδ ό ν οι δ ικ τά ­ τ ο ρ ε ς ) να υ π α γ ο ρ εύ ει σ τρ α τη γ ικ ή και επ ιχ ειρ η ­ σιακή τ έ χ ν η σ το υ ς σ τρ α τη γ ο ύ ς το υ . Ο ντα ς, π λέον, λ ιγ ό τε ρ ο υ π ερ φ ία λ ο ς και δ ια τ ε θ ε ιμ έ ­ ν ο ς για π ρώ τη φ ο ρ ά να α φ ή σ ει τ ο υ ς σ τρ α τιω τι­ κ ο ύ ς να ε ρ γ α σ θ ο ύ ν α ν εν ό χ λ η το ι, ο Σ τά λ ιν π ε­ ρ ιο ρ ίσ τη κε, σ το ε ξ ή ς , να επ ιβ λ έπ ει τ η ν κ α τά ­ στρω ση τω ν σ χεδίω ν τη ς Stavka και να ε κ μ ε ­ τ α λ λ ε ύ ε τ α ι σ το έπ α κ ρ ο τ η ν εμ π ειρ ία τω ν έ ξ ο ­ χων ε π ιτελ ώ ν τη ς . Α ν α τέ μ ν ο ν τα ς μ ε τη σ υ ν ή θ η ψ υχρή λογική τη ς το υ ς λ ό γ ο υ ς τ η ς σ ο β ιε τικ ή ς α π ο τυ χ ία ς στο Χ ά ρ κο β ο (γ εγ ο ν ό ς που είχ ε ε π ιτρ έ ψ ε ι στη

W ehrmacht να σ τα θ ερ ο π ο ιή σ ει τ ο μ έχ ρ ι τ ό τ ε ρ ευ σ τό μ έτω π ό τ η ς και να α να π τερ ώ σ ει το η θ ι­ κό τη ς ), η Stavka κ α τ έ λ η ξ ε σε χ ρ ή σ ιμ α σ υμ π ε­ ρ ά σ μα τα σ χ ετικ ά μ ε τις α ιτίε ς τ η ς ή ττα ς . Μία από α υ τ έ ς ή τα ν ό τι οι Γερμ α νοί ή λ ε γ χ α ν ένα πολύ πιο π υκνό δ ίκ τυ ο σ ιδ η ρ ο δ ρ ό μ ω ν σ τα κατε χ ό μ ε ν α από α υ το ύ ς ρωσικά ε δ ά φ η σ ε σχέση με ε κ ε ίν ο π ου β ρ ισ κ ό τα ν α ν α το λ ικ ό τε ρ α , κα ­ θ ώ ς όσο π ρο χω ρ ού σ ε κ α ν είς π ρος τα Ο υράλια, τό σ ο ο ι σ υ γ κο ινω ν ίες γ ίν ο ν τα ν α ρ α ιό τε ρ ε ς και ελ λ ιπ έ σ τε ρ ε ς . Τ ο υ λά χ ισ το ν π έ ν τ ε γ ρ α μ μ έ ς σ το ν ά ξο ν α Β ορ ρ ά - Ν ό το υ και ε ν ν έ α γ ρ α μ μ έ ς σ το ν ά ξο ν α Α να το λή ς - Δ ύσ ης ε ξυ π η ρ ε το ύ σ α ν το ν Γερ μ α νικό Σ τρ α τό μ ε τα ξ ύ Μ όσχας και Αζοφ ική ς θάλα σ σ α ς, τη σ τιγμ ή που ο Κ ό κκινο ς Σ τρ α τό ς κ α τ ά φ ε ρ ε να σ τη ρ ιχ θ ε ί μ ε α π εγνω ­ σ μένο π είσ μα σ το Κούρσκ, χ ρ η σ ιμ ο π ο ιώ ν τα ς jo v o μία σ ιδ η ρ ο δ ρ ο μ ικ ή γ ρ α μ μ ή . Ε π ρ ό κειτο για τη γ ρ α μ μ ή που σ υ ν έ δ ε ε τη Μ όσχα με το Σ τά λ ιν γ κ ρ α ν τ μέσ ω Γ ιέ λ ε τς , η οποία δ ιέ θ ε τ ε έ ­ ναν κλά δ ο π ου από τ ο Β ο ρ ο ν έ ζ κ α τ έ λ η γ ε σ το Κ ούρ σ κ μέσ ω το υ Κ α σ τό ρ ν ο γ ιε. Μ ία άλλη γρ α μ μή ο δ η γ ο ύ σ ε α ν α το λ ικ ά το υ π ο τα μ ο ύ Ν τον, σ το Β ο ρ ο ν έ ζ - Λίσκι - Ροσός, αλλά οι δυ• ά μ εις και τ α ε φ ό δ ια που θ α ε π ιλ εγ ό τα ν να κι­ ν η θ ο ύ ν μ ε α υ τή θ α έχα ν α ν πολύ χ ρ ό νο . Ετσι, ο Κ ό κκινο ς Σ τρ α τό ς ή τα ν σ ε θ έσ η να μ ε τα κ ιν ε ί αόνο 1,5 μ ερ α ρ χ ία τ η ν η μ έρ α , ενώ οι Γερμ α νοί το υ λ ά χ ισ το ν 3,5 σ τη ν κ α τεύ θ υ ν σ η από Β ορ ρ ά π ρος Ν ό το και π ερ ισ σ ό τερ ες από έ ξ ι σ τη ν κα ­ τε ύ θ υ ν σ η από Δύση π ρος Α νατολή. Το π ρ ό β λ η μ α το υ α ν επ α ρ κ ο ύ ς σ ιδ η ρ ο δ ρ ο ­ μ ικού δ ικ τύ ο υ π αρ’ ο λίγ ο ν να σ το ιχ ίσ ει σ το ν Κ όκκινο Σ τρ α τό μία σ υ ν τρ ιπ τική ή ττα , ό τα ν ο Μ ανσ τάιν ε κ τ ό ξ ε υ σ ε τ η ν α ν τεπ ίθ εσ ή το υ . “ ροσ π α θ ώ ντα ς να ενισ χ ύ σ ει τ ις δ υ ν ά μ ε ις τη ς β ό ρ εια το υ Χ α ρ κό β ο υ , η Stavka, σ τις 15 Φ ε­ βρ ου ά ρ ιο υ, δ ιέ τ α ξ ε τ ο ν σ τρ α τη γ ό Κ ο ν σ τα ν τίν ^ο κο σ ό φ σ κυ να μ ε τ α φ έ ρ ε ι ο λ ό κ λ η ρ ο τ ο Μ έτω - .ο το υ Ν τον, το υ οπ οίου ε ίχ ε έω ς τ ό τ ε τη δ ιο ί­ κηση (και το οπ οίο είχ ε μ ό λ ις π ερ α τώ σ ει το έρ .ο τ η ς ε ξο λ ό θ ρ ε υ σ η ς τ η ς γ ερ μ α ν ικ ή ς βης Σ τρ α τιά ς ), από τ ις ό χ θ ε ς το υ Βόλγα σ το Σ τά•ιν γ κ ρ α ν τ, β ό ρ ε ια το υ Κ ούρσ κ, ώ σ τε να παο ε μ β λ η θ ε ί μ ε τα ξ ύ το υ Μ ετώ π ο υ το υ Μ πριάν3Κ και το υ Μ ετώ π ο υ το υ Β ο ρ ο νέζ. Η έγ κ α ιρ η ο ­ λοκλήρω ση α υ τή ς τ η ς α ν α δ ιά τα ξη ς μ ε τη χ ρ ή ­ ση μ όνο μίας « μ ο νή ς» σ ιδ η ρ ο δ ρ ο μ ικ ή ς γ ρ α μ ­ μής ή τα ν το υ λ ά χ ισ το ν α ν έφ ικ τη . Υ π ολογίζο.τ α ς κα τά μέσ ο ό ρ ο πως κ ά θ ε α μ α ξο σ το ιχ ία δ ιέ θ ε τ ε 65 βα γόνια, μία μ η χ α ν ο κ ίν η τη τα ξια ρ ­ χία χ ρ ε ια ζ ό τα ν επ τά σ υ ρ μ ο ύ ς, ένα τε θ ω ρ α κ ι­ σ μένο σώμα 20 σ υ ρ μ ο ύ ς, μία μ ερ α ρ χ ία ιππικού 18 και μία μ ερ α ρ χ ία π εζικο ύ 15. Σ υνεπ ώ ς, δ ε ν είναι π α ρ ά ξεν ο τ ο γ εγ ο ν ό ς ό τι τ ο Κ ε ν τρ ικ ό Μ έ ­ τωπο (όπως μ ετο ν ο μ ά σ θ η κ ε τ ο Μ έτω π ο το υ Ν τον) σ τά θ η κ ε α δ ύ ν α το να σ υ ν δ ρ ά μ ει ουσ ια­ στικά τ ις υ π ό λο ιπ ες σ ο β ιε τικ έ ς δ υ ν ά μ εις , οι ο ­ π ο ίες π ροσ π αθούσ αν να σ υ γ κ ρ ο τή σ ο υ ν τ ο ν Μανστάιν. Ω σ τόσ ο, η υ π ερ ο χή τω ν Γερμανώ ν σ τα μ έ ­ σα μ ε τα φ ο ρ ά ς α υ τή κ α θ ε α υ τή δ ε ν θ α είχ ε κα_ία σημασία, εά ν η W ehrmacht δ ε ν δ ιέ θ ε τ ε τη ν άνοιξη το υ 1943 τις ε φ ε δ ρ ε ίε ς ε κ ε ίν ε ς που θ α τ η ς ε π έ τρ ε π α ν να π ερ ά σ ει σ τη ν α ν τεπ ίθ εσ η . Σ ε α υ τό ν τ ο ν τ ο μ έ α ο Μ α νσ τά ιν ε π ω φ ε λ ή θ η κ ε από δ ύ ο μ ε γ ά λ ε ς δ ε ξ α μ ε ν έ ς , οι ο π ο ίες το ν 'ο ο φ ο δ ό τη σ α ν μ ε τ ις α π α ρ α ίτη τε ς για έν α τ έ ­

το ιο κ τύ π η μ α δ υ ν ά μ εις . Ε χ ο ν τα ς χάσ ει 20 από τις π λέο ν α ξιό μ α χ ε ς μ ερ α ρ χ ίες τη ς σ το Σ τά λ ιν γ κ ρ α ν τ και ά λ λ ες έ ξ ι σ τις μ ά χες το υ π ο τα μ ο ύ Ν το ν που α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν τη μ εγ ά λ η κ α τα σ τρ ο ­ φή, η ΟΚΗ κ α τ έ φ υ γ ε σ τη ν εκ κέν ω σ η τ η ς ε ξ έ ­ χου σ α ς το υ Ρ ζεφ , μ ε σκοπό να ε λ α ττώ σ ε ι το μ ή κ ο ς το υ μ ετώ π ο υ σε ε κ ε ίν η τ η ν π ερ ιο χ ή κα­ τά 368 km, ώ σ τε να ε ξο ικ ο ν ο μ ή σ ε ι ο λό κλ η ρ η τ η ν 9η Σ τρ α τιά μ ε τ ις 22 μ ερ α ρ χ ίες τ η ς και να τ η σ τε ίλ ε ι β ό ρ εια το υ Κούρσκ, κ ο ν τά σ το Ο ρ έλ. Μ ε π α ρ ό μο ιο τρ ό π ο ε κ κ ε ν ώ θ η κ ε και ο θ ύ λ α κ α ς το υ Ν τεμ ιά νσ κ. Α κό μ α μ εγ α λ ύ τε ρ η δ ε ξ α μ ε ν ή ε φ ε δ ρ ειώ ν , όμω ς, α π ο δ είχ θ η κ ε ε κ ε ίν η τη ς γ ερ μ α ν ικ ή ς φ ρ ο υ ρ ά ς σ τη Γαλλία, όπου α να π α ύ ο ντα ν, ενισ χ ύ ο ντα ν και επ α ν εξο π λ ίζ ο ν τα ν οι μ ερ α ρ χ ίες που είχ α ν υ π ο σ τεί σ η μ α ν τικ ές α π ώ λ ειες σ το Α ν α το λικό Μ έτω π ο. Δ έ κ α από α υ τ έ ς τ ις μ ερ α ρ ­ χ ίε ς ε π α ν ή λ θ α ν εσ π ευ σ μ ένα στη Ρωσία τ ο ν χ ειμ ώ να το υ 1942-43 για να β ο η θ ή σ ο υ ν σ τη ν α­ π οκα τά σ τα σ η το υ μ ετώ π ου , ενώ επ τά α κό μ α σ τά λ θ η κ α ν ε κ ε ί σ το δ ιά σ τη μ α Α π ριλίο υ-Ιου νίου 1943, π ρ ο κ ε ιμ έν ο υ να σ υ μ μ ετά σ χ ο υ ν σ τη ν ε π ό μ ε ν η μ εγ ά λ η επ ιχείρη σ η. Α υ τή η μαζική μ ε ­ τα κ ίν η σ η γ ερ μ α ν ικ ώ ν ενισ χύσ εω ν από τη Γαλ­ λία δ ε ν π έρ α σ ε φ υ σ ικά α π α ρ α τή ρ η τη από το υ ς Σ ο β ιε τικ ο ύ ς , ο ι ο π οίοι φ ρ ό ν τισ α ν να δ ια μ α ρ τυ ρ η θ ο ύ ν μ ε έ ν το ν ο ύ φ ο ς σ το υ ς Δ υ τικ ο ύ ς Σ υ μ ­ μ ά χο υς το υ ς , επ ειδ ή δ ε ν λά μβ α να ν τ η ν α π όφ α ­ ση να α ν ο ίξο υ ν, ε π ιτέ λ ο υ ς , τ ο π ο λ υ α ν α μ εν ό μ ενο « δ ε ύ τε ρ ο μ έτω π ο» σ τη ν η π ειρ ω τική Ε υρώ ­ πη. Ο Σ τά λ ιν δ ικ α ιο λ ο γ η μ έ ν α ε ξα ν ίσ τα το . Ο Χ ίτλ ερ δ ε ν θ α ε ίχ ε μ ε τ α φ έ ρ ε ι π ο τέ τό σ ε ς ε ν ι­ σ χύσ εις σ το Α ν α το λικό Μ έτω π ο, α π ο γυ μ νώ νο ­ ν τα ς ο υσ ια σ τικά τ η ν ά μ υνα τ η ς δ υ τικ ή ς Ε υρώ ­ πης, εά ν δ ε ν ή τα ν α π όλυτα β έβ α ιο ς πως το Ράιχ δ ε ν ε π ρ ό κ ε ιτο να δ ε χ θ ε ί εισ βο λή σ τη Γαλ­ λία ε ν τ ό ς το υ 1943. Είναι χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό ό τι το κ α λο κα ίρ ι το υ 1943 η μ ό ν η π λήρω ς α ξιό μ α χ η μ ερ α ρ χ ία τ η ς W ehrmacht σ τη Γαλλία ή τα ν η 65η Μ ερ α ρ χ ία Π εζικο ύ , ενώ ό λ ε ς οι υ π ό λο ιπ ες μ ο ­ ν ά δ ε ς α π ο τελ ο ύ σ α ν κ α κ ή ς π ο ιό τη τα ς υ π ο λ είμ ­ μ α τα σ χημ α τισ μ ώ ν π ου είχ α ν δ ια λ υ θ ε ί σ τη Ρω­ σία. Π ρ ο κ ε ιμ έν ο υ να π ερ ιφ ρ ο υ ρ ή σ ει τ η ν τε ρ ά -

Μ ε τα ξ ύ των δύο δ ικ τα τό ρ ω ν, ο Σ τά λ ιν είχ ε σαφώ ς μ εγ α λ ύ τε ρ η σ τρ α τιω τικ ή εμ π ειρ ία από τον Χ ίτλ ερ και επ εδ είκ ν υ ε, το υ λ ά χ ισ το ν , την ω ρ ιμ ό τη τα να σ υ μ β ο υ λ εύ ετα ι το υ ς σ τρ α τη γ ο ύ ς το υ .

Α να λα μ βά νοντας τα κ α θ ή κ ο ν τα το υ γενικού ε π ιθ εω ρ η τή Τεθω ρακισμένω ν το ν Φ εβρ ουά ρ ιο το υ 1943 έπ ειτα από π αράκληση του Χ ίτλ ε ρ , ο σ τρ α τη γ ό ς Γ κ ο υ ντέρ ια ν π ίεσ ε για την α ύ ξη σ η τη ς μ ηνιαία ς π αρ α γω γής νέων τύπων α ρμ ά τω ν μ άχ ης και επ ό π τευ σ ε προσωπικά τη ν αναδιοργάνω ση των μ ερ α ρ χιώ ν π άντσερ, επ ισ κ επ τό μ ενο ς π ολλές μ ο ν ά δ ες και σ χολεία εκ π α ίδ ευ σ η ς . Σ τη φ ω το γρ α φ ία ε π ιθ ε ω ρ ε ί ένα Tiger τη ς 2ης Μ ερ α ρ χ ία ς Γρεναδιέρω ν Π ά ν τσ ερ SS «D as Reich».

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Ο δ ιο ικ η τή ς τη ς Ο μάδα ς Σ τρ α τιώ ν « Ν ό το ς» , σ τρ α τά ρ χ η ς Εριχ φον Μ α νσ τά ιν (πρώ το επ ίπ εδο), θ ε ω ρ ε ίτ ο από το σύνολο της η γ εσ ία ς το υ Σ τρ α το ύ ο ικ α ν ό τερ ο ς επ ιχειρ η σ ια κ ό ς εγ κ έ φ α λ ο ς το υ Ράιχ. Π ο λ λ ές φ ο ρ ές σ το π α ρ ελ θ ό ν ε ίχ ε χ α ρ ίσ ει στη W ehrm acht εκ π λ η κ τικ έ ς νίκες και τη ν ε ίχ ε σώ σει από δ ειν ές κ α τα σ τά σ εις .

38

Μ ε την ανακατάληψη του Μπιέλγκοροντ στον Νότο και τη διατήρηση του Ορέλ στον Βορρά, η W ehrm acht δ ιέθετε πλέον τις απαραίτητες πλευρικές θέσεις εξόρμησης για να εκδηλώσει μία κλασική επίθεση λαβίδας κατά της καταληφθείσας από τους Σοβιετικούς τοποθεσίας γύρω από το Κούρσκ.

σ τια α υ το κ ρ α το ρ ία που ε ίχ ε δ η μ ιο υ ρ γ ή σ ει, ο Χ ίτλ ε ρ κ α τ έ φ υ γ ε σε μια ιδιό τυ π η αλλά εσ φ α λ ­ μ έν η , όπω ς α π ο δ είχ θ η κ ε λύσ η. Η ιδ έα τ η ς α­ ρ ιθ μ η τικ ή ς υ π ερ ο χ ή ς α σ κο ύ σ ε σ το ν δ ικ τ ά τ ο ­ ρα α κ α τα μ ά χ η τη γ ο η τε ία , μ ε α π ο τέ λ εσ μ α η ε ­ π ιθ υ μ ία το υ να δ ια θ έ τ ε ι όσο τ ο δ υ ν α τό ν μ εγ α ­ λ ύ τ ε ρ ο α ρ ιθ μ ό μ ερ α ρ χ ιώ ν να μ ετα τρ α π εί σε ε μ μ ο ν ή . Ετσι, όμω ς, π α ρ έ β λ επ ε τ η ν π ρ α γ μ α τι­ κή μ α χ η τικ ή α ξία τω ν μ ο νά δ ω ν α υ τώ ν που δ η ­ μ ιο υ ρ γ ο ύ σ ε σ τα χα ρ τιά . Τον Μ ά ρ τιο το υ 1943 απ οφ άσ ισ ε να α να σ υσ τή σ ει τ ις 20 μ ερ α ρ χ ίες , π ου είχά ν χ α θ ε ί σ το Σ τά λ ιν γ κ ρ α ν τ, και να ο ρ ­ γα νώ σ ει ά λ λ ε ς 16, οι ο π ο ίες θ α το υ χ ρ η σ ίμ ευ ­ α ν για τ η ν κάλυψ η τω ν κεν ώ ν που ά φ η ν α ν οι α­ π οχω ρήσ εις τω ν έμ π ειρ ω ν μ ερ α ρ χ ιώ ν από τη Γαλλία. Το π λη θ ω ρ ισ τικό α υ τό μ έ τρ ο ε ίχ ε ω ς α­ π ο τέ λ εσ μ α να α π ο ρ ρ ο φ η θ ε ί ο κ ύ ρ ιο ς ό γ κ ο ς τω ν ν ε ο σ ύ λ λ ε κ τω ν σε α υ τ έ ς τ ις μ ο ν ά δ ε ς και να μ η ν ε ν ισ χ υ θ ο ύ ν ο υσ ια σ τικά οι ή δ η υπάρχ ο υ σ ες μ ερ α ρ χ ίες που δ ρ ο ύ σ α ν σ το Α ν α το λικό Μ έτω π ο. Ετσι, π ο λ λ ές από τ ις τ ε λ ε υ τ α ίε ς κα ­ τ έ λ η ξ α ν να δ ια θ έ τ ο υ ν λ ιγ ό τε ρ α από τ α ε ν ν έ α τά γ μ α τα π εζικο ύ που π ρ ο έβ λ ε π ε η σ ύ νθ εσ ή το υ ς .

ΤΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΡΟ ΒΛΗΜ Α ΤΗΣ WEHRMACHT ΤΗΝ Α ΝΟ ΙΞΗ ΤΟΥ 1943 Ω σ τόσ ο, ό ,τι κ έ ρ δ ισ ε η W ehrmacht μ ε τη Βράχυνση το υ μ ετώ π ο υ τ η ς σ το ν Β ορ ρ ά ε ξ α ν ε ­ μ ίσ τη κ ε γρή γορ α , κα θ ώ ς η επ ιτυ χ ή ς α ν τ ε π ίθ ε ­ ση το υ Μ α νσ τάιν σ το ν Ν ό το δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε σ το ν Χ ίτλ ε ρ τ η ν επ ιθ υ μ ία για ν έ ε ς κ α τα κ τή σ εις . Παρ α δ ό ξω ς, η ε κ σ τρ α τ ε ία το υ Χ α ρ κό β ο υ ε κ μ η δ έ ­ νισ ε και τις τ ε λ ε υ τ α ίε ς ε λ π ίδ ε ς τω ν Γερμανώ ν σ τρ α τη γ ώ ν ό τι ο Χ ίτλ ε ρ θ α ε ν έ κ ρ ιν ε τ ο ε ν δ ε ­ χ ό μ εν ο μίας μ εγ ά λ η ς σ ύ μ π τυ ξη ς π ρος τ α δ υ τ ι­ κά, γ ια τ η ν κα τά λη ψ η μία ς φ υ σ ικά ο χ υ ρ ή ς α μ υ ­ ν τικ ή ς γ ρ α μ μ ή ς , όπου η W ehrmacht θ α μ π ο ρ ο ύ ­ σ ε να α ν α δ ιο ρ γ α ν ω θ εί μ α κρ ιά από τις π α ρ εν ο ­ χ λ ή σ εις τω ν Σ ο βιετικώ ν. Το π α λιρ ρ ο ϊκό κύ μα τ η ς α ν τε π ίθ ε σ η ς το υ Μ α νσ τά ιν δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε, σ ύμφ ω να μ ε τ ο ν Λ ίν τ ε λ Χ α ρ τ, «μ ία νέα σ ειρ ά από δ υ ν η τικ έ ς β ά σ εις ε π ιθ ε τ ικ ή ς εξό ρ μ η σ η ς , που ό λ ε ς έ δ ε ιχ ν α ν να υ π ό σ χ ο ν τα ι π ο λλά σ ε έ ­ ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

να ν ά νθρω π ο , το υ ο π ο ίο υ τα έ ν σ τικ τα ή τα ν κ υ ρ ια ρ χ ικ ώ ς ε π ιθ ε τ ικ ά και το υ ο π ο ίο υ το πνεύμα α ν τιδ ρ ο ύ σ ε έ ν το ν α σ τη ν ε γ κ α τά λ ε ιψ η τη ς ι δ έ ­ α ς ό τι μ ια ε π ιθ ε τικ ή δ ια κ ιν δ ύ ν ε υ σ η σ τη ν τύ χ η θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ακόμ η να α ν α σ τρ έψ ει τη ν ό λη κ α τά σ τα σ η π ρος ό φ ε λ ο ς του». Μ ε τ η ν α ν α ζω ο γ ο ν η μ έν η W ehrmacht να έ ­ χ ει, έω ς έ ν α ν β α θ μ ό , ε κ δ ικ η θ ε ί για τ ο Σ τά λ ιν γ κ ρ α ν τ και μ ε τ ις ν έ ε ς μ ερ α ρ χ ίες τ η ς [μ ε τα ξύ τω ν οποίω ν β ρ ίσ κ ο ν τα ν και οι τ ρ ε ις θ α υ μ ά σ ιες ε π ιθ ε τ ικ έ ς λ ό γ χ ες τω ν W affen SS, η «Leibstandarte Adolf Hitler» ("Σ ω μ α το φ υ λ α κή Α δ ό λ φ ο υ Χ ίτλ ερ "), η «Das Reich» («Ράιχ») και η «Totenkopf» (« Ν εκρ ο κ εφ α λ ή » ), π ου είχ α ν έ λ θ ε ι από τη Γαλλία τ ο ν Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο γ ια να σ χ η μ α τί­ σ ουν για τ ο ν Μ α νσ τά ιν μια ε κ π λ η κ τικ ή σ ιδ ε ρ έ ­ νια γ ρ ο θ ιά ] να σ τέκ ο ν τα ι, π λέο ν , π ερίπ ου σ τις γ ρ α μ μ έ ς ε ξό ρ μ η σ η ς π ου κ α τείχ α ν τ η ν ά νοιξη το υ 1942, λίγο π ριν ξε κ ιν ή σ ο υ ν γ ια τ η ν π ερ ιπ έ­ τ ε ια το υ Σ τά λ ιν γ κ ρ α ν τ, δ ε ν υπ ή ρχε κα νένα ς λ ό γ ο ς να ε γ κ α τ α λ ε ιφ θ ε ί η π λούσ ια σε ο ρ υ κ τά και β ιο μ η χ α ν ικ έ ς ε γ κ α τα σ τά σ εις κο ιλά δ α το υ Ν τό ν ε τς . Σ τις 11 Α π ριλίου, όμω ς, ο Χ ίτλ ε ρ δ έ χ θ η κ ε έ ν α σ χέδ ιο το υ α ρ χη γ ο ύ τ η ς ΟΚΗ, σ τρ α τη γ ο ύ Κ ο ύ ρ τ Τσ άιτσ λερ, ο ο π ο ίο ς σ υ ν έλ α β ε τ η ν ιδέα μιας ν έα ς ε π ιθ ε τικ ή ς επ ισ τρ ο φ ή ς. Η έμπ νευσ ή το υ , ω στόσ ο, δ ε ν π ερ ιε ίχ ε καμία π ρω τοτυπ ία. Μ ια απλή μ α τιά σ το ν χ ά ρ τη ή τα ν α ρ κ ε τή γ ια να διαπ ισ τώ σ ει κ α ν είς πως η δ ια μ ο ρ φ ω μ έν η γ ρ α μ ­ μή μ ετώ π ου π α ρο υσ ία ζε μία τε ρ ά σ τια εσ οχή π ρ ο ς τη γ ερ μ α ν ικ ή π λ ευ ρ ά σ τη ν π ερ ιο χ ή το υ Κ ούρσκ, έ ν α ν ε κ τ ε τ α μ έ ν ο , σ χ εδ ό ν ο ρ θ ο γ ώ νιο θ ύ λ α κ α σε σ χήμα σ άκου, μ ε μ έτω π ο π λά το υ ς 170 km και β ά θ ο ς π ερίπ ου 110 km, ο ο π ο ίο ς έ ­ μοια ζε να κ ρ α υ γά ζει ό τι μ π ο ρο ύσ ε να κατασ τρ α φ ε ί ε ύ κ ο λ α μαζί μ ε ό λ ε ς τ ις σ ο β ιε τικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις π ου π ερ ιείχ ε. Η ΟΚΗ ή τα ν σ υνεπ αρμ έν η από τ ο ν ε ξ α ιρ ε τ ικ ό α υ τό μοχλό π λ ε υ ρ ο ­ κόπ ησ ης π ου τ η ς π ρ ο σ έ φ ε ρ ε η τύ χ η . Μ ε τ η ν α­ να κα τά λη ψ η το υ Μ π ιέλ γ κ ο ρ ο ν τ σ το ν Ν ό το και τη δ ια τή ρ η σ η το υ Ο ρ έλ σ το ν Β ορρά , η W ehrmacht δ ιέ θ ε τ ε π λέο ν τ ις α π α ρ α ίτη τες π λ ε υ ρ ικ έ ς θ έ σ ε ις ε ξό ρ μ η σ η ς γ ια να εκδ η λ ώ σ ει μία κλασ ική επ ίθ εσ η λ α β ίδ α ς κα τά τ η ς κ α τα λ η ­ φ θ ε ίσ α ς από το υ ς Σ ο β ιε τικ ο ύ ς το π ο θ ε σ ία ς γ ύ ­ ρω από το Κ ούρσ κ. Α π ο κ ό π το ν τα ς τη μ εγά λη εξέχ ο υ σ α το υ Κ ό κκινο υ Σ τρ α το ύ (όπου σ ύμ­ φ ω να μ ε τ ις α ν α φ ο ρ έ ς τω ν υπ ηρεσ ιώ ν π λη ρ ο ­ φ ο ρ ιώ ν θ α έπ ρ επ ε να β ρ ίσ κ ο ν τα ν ή δ η το υ λ ά χ ι­ σ το ν δ έκ α σ τρ α τιέ ς το υ Σ τά λιν), θ α δ η μ ιο υ ρ γ ε ίτ ο σ το Α ν α το λικό Μ έτω π ο έν α ρ ή γ μ α τ ε ρ α ­ σ τίω ν δ ια σ τά σ εω ν, απ ’ όπου οι μ ερ α ρ χ ίες πά­ ν τσ ερ θ α μπ ο ρο ύσ α ν να κ α τ ε υ θ υ ν θ ο ύ ν α να το λ ικ ό τε ρ α , επ α ν α φ έ ρ ο ν τα ς μία π ολλά υ π ο σ χό μενη κα τά σ τα σ η ρ ε υ σ τό τη τα ς σ τις επ ι­ χ ειρ ή σ εις . Επ ιπ λέον, οι χ ιλ ιά δ ες τω ν Σ ο β ιε τι­ κώ ν σ τρ α τιω τώ ν, οι οπ οίοι α ν α μ ε ν ό τα ν να αιχ­ μ α λω τισ το ύ ν , θ α μ ε τα φ έ ρ ο ν τα ν σ τη Γερμανία, γ ια να επ α νδ ρ ώ σ ο υ ν τ ις πιο α ν θ υ γ ιε ιν έ ς θ έ ­ σ εις ερ γα σ ία ς σ τη ν π ο λ εμ ικ ή β ιο μ η χ α νία το υ Ράιχ. Μ η έ χ ο ν τα ς ε ν α λ λ α κ τικ ή λύσ η, ο Χ ίτλ ερ σ υ μ φ ώ ν η σ ε μ ε τ η ν ε κ τό ξε υ σ η τ η ς επ ίθ εσ η ς και με τ η ν Ε π ιχειρησ ιακή Δ ια τα γ ή No 6, τ η ν ο ­ ποία ε ξέ δ ω σ ε σ τις 15 Α π ριλίου, ζ ή τη σ ε από τη W ehrmacht να π ρ ο β εί σ τις « δ έ ο υ σ ε ς π ρ ο ε το ι­ μ α σ ίες μ ε τη μ εγ α λ ύ τερ η π ρ ο σ ο χ ή και ε ν ε ρ γ ή -

Γ ερμανός α νθυπ ίλαρ χος τω ν τεθ ω ρ α κισ μ ένω ν τη ς Μ ερ α ρ χ ία ς "G rossdeutschland", Σ ο β ιε τικ ή Ενωση 1943. Το 1942, για τα π ληρ ώ μα τα τω ν α ρμ ά τω ν κ α θ ιε ρ ώ θ η κ ε μια σ κούρα πράσινη φ όρ μ α , μ ο νο κ ό μ μ α τη ε ίτ ε και σ ε δύο κ ο μ μ ά τια . Τ ο π ο θ ετείτο επάνω από τη μ α ύ ρ η σ το λ ή το υ ς , π ρ ο κ ειμ ένο υ για τη ν π ροστασία τη ς από φ θ ο ρ έ ς . Σ το π εριλα ίμ ιο τη ς φ ό ρ μ α ς έφ ε ρ α ν τα χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά μαύρ α επ ιρ ρ ά μ μ α τα τω ν τεθ ω ρ α κισ μ ένω ν, ενώ σ το υ ς ώ μο υς τις επ ω μ ίδες. Ο λοι οι α ξιω μ α τικ ο ί έ φ ε ρ α ν σ τις επ ω μ ίδες το χάλκινο μ ο νό γρ α μ μ α τη ς Μ ερ α ρ χ ία ς "G D ". Ο οπλισμός το υ α π ο τε λ ε ίτα ι από ένα π ισ τόλι L u g e rP 08 , δ ια μ ετρ ή μ α το ς 9 m m P arabellum (εικονο γρ άφ ησ η το υ Γιάννη Μ υλω νά για τις Ε κ δ ό σ εις «Π ερ ισ κόπ ιο»),

τικ ό τη τα . Οι κ α λ ύ τε ρ ο ί σχη μ ατισ μ ο ί, οι κ α λ ύ τ ε ­ ρ ε ς σ τρ α τιέ ς , οι κ α λ ύ τε ρ ο ι δ ιο ικ η τέ ς και μ εγ ά λ α α π ο θ έμ α τα π υ ρομ αχικώ ν π ρ έπ ει να το π ο θ ε τ η ­ θ ο ύ ν σ τα α π ο φ α σ ισ τικ ά σ η μ εία. Κ ά θ ε α ξιω μ α τι­ κ ό ς και κ ά θ ε σ τρ α τιώ τη ς θ α π ρ έπ ει να είν α ι α π ό ­ λ υ τα π επ εισ μ έν ο ς για τη μ εγά λη σημ ασία α υ τή ς τη ς ε π ίθ ε σ η ς . Η νίκη σ το Κ ο ύ ρ σ κ θ α π ρ έπ ει να λάμ ψ ει σ α ν φ ά ρ ο ς για ο λ ό κ λ η ρ ο το ν κόσμο». Ω ς π ιθ α νή η μ ε ρ ο μ η ν ία εξα π ό λ υ σ η ς τ η ς επ ίθ εσ η ς ό ­ ρισ ε τ η ν 3η Μ αϊου 1943. Σ τα τέ λ η Α π ριλίου, όμω ς, ά λ λ α ξε γνώ μ η και μ ε τ έ θ ε σ ε τ η ν η μ ε ρ ο μ η ν ία α ρ ­ χικά για τ η ν 5η Μ αϊου και κα τό π ιν για τ η ν 9η. Η ισχύς το υ Κ όκκινου Σ τρ α το ύ ή τα ν όχι μόνο υπ ολογίσ ιμη, αλλά και α ρ κ ε τά μ ε γ α λ ύ τε ρ η απ' ό ,τι π ίσ τευ ε η ΟΚΗ έω ς τ ο ν χειμ ώ να . Ο Χ ίτλ ερ , ό ­ μως, ε π έ μ ε ν ε ό τι ο ε χ θ ρ ό ς θ α έπ ρ επ ε, φ υ σ ιο λ ο ­ γικά, να π λη σ ιά ζει τα ό ρια τ η ς κ α τά ρ ρ ευ σ η ς λόγω τω ν σ υ ντρ ιπ τικώ ν απ ω λειώ ν το υ και γ ι’ α υ τό θ α ή τα ν α ρ κ ε τό να δ ε χ θ ε ί από τη W ehrmacht έν α τ ε ­ λ ε υ τα ίο π λήγμα, που θ α το υ π ρ ο κα λ ο ύ σ ε μία τ ό ­ σο α π οφ ασ ισ τική α ιμ ο ρρ α γία , ώ σ τε θ α ε ξ ο υ δ ε τ ε ­ ρωνόταν. Α κο λ ο ύ θ ω ς , το Α ν α το λικό Μ έτω π ο θ α σ τα θ ερ ο π ο ιείτο για ένα ή και π ερ ισ σ ό τερ α έ τη , ο Σ τά λ ιν π ιθανώ ς θ α σ υ ζη το ύ σ ε τ ις π ρ ο ο π τικ ές χω ­ ρ ισ τή ς ε ιρ ή ν ε υ σ η ς και το Ράιχ θ α ή τα ν ε λ ε ύ θ ε ρ ο να σ τρ έ ψ ε ι τ η ν π ροσοχή το υ π ρ ο ς τη Δύση, για να α ν τιμ ετω π ίσ ει απ ερίσ π ασ το τ ο υ ς Α γ γλ ο -α μ ερ ικ α νού ς, κα θ ώ ς ό λα έ δ ε ιχ ν α ν ό τι π ρ ο ετο ίμ α ζα ν μία απόβαση κα τά το υ Α ξο ν α σε ά γνω σ το σ η μ είο τ η ς Μ εσ ο γ είο υ .

«Π Ο ΣΟ Ι Α Ν Θ ΡΩ Π Ο Ι ΣΤΟ Ν Κ Ο ΣΜ Ο ΓΝ Ω ΡΙΖΟ ΥΝ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΤΟ ΚΟΥΡΣΚ;» Οι γ ν ώ μ ες τω ν Γερμανώ ν σ τρ α τη γώ ν, όμω ς, δ ιχ ά ζο ν τα ν σ χ ετικά μ ε το π ρ ο τειν ό μ εν ο σ χέδιο.

Η τρ ο μ α κ τικ ή ή ττα σ το Σ τά λ ιν γ κ ρ α ν τ ή τα ν ένα μ εγ ά λ ο ψ υχολογικό σ οκ για το ν γερμ α νικό λα ό, ο οπ οίος έω ς τ ό τ ε είχ ε γ ε υ θ ε ί μόνο νίκες. Σ ε μ ια π ρ ο σ π ά θεια να α να π τερ ώ σ ει το η θ ικ ό , ο Γκαίμπ ελς κ ή ρ υ ξε μ ε μία ο μ ιλία το υ , το ν Φ εβρ ουά ρ ιο το υ 1 9 4 3 ,« ο λ οκληρ ω τικό π ό λ εμ ο » κ α ι ο Χ ίτλ ε ρ α π α ίτη σ ε από τα σ τρ α τε ύ μ α τα να α γω νισ το ύν μ έχ ρ ις εσχάτων. Σ τη φ ω το γ ρ α φ ία ν εο σ ύ λ λ εκ το ι Γέρ μ ανοί σ τρ α τιώ τες ο ρ κ ίζο ν τα ι πίστη σ τη ν π ατρ ίδ α και τον Φ ύρ ερ επάνω από ένα π ο λεμ ικ ό λά βα ρ ο.

Αναγνωρίζοντας την οικτρή κατάσταση, στην οποία είχαν περιέλθει τα πάντσερ ύστερα από την παταγώδη αποτυχία του Στάλινγκραντ, ο Χίτλερ ζήτησε εκ νέου τις υπηρεσίες του καρδιοπαθούς πλέον Γκουντέριαν, αναθέτοντάς του, στις 28 Φεβρουάριου 1943, τη θέση του γενικού επιθεωρητή Τεθωρακισμένων.

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Μ εγ ά λ ο ς α ρ ιθ μ ό ς τω ν π λ έο ν έμ π ειρ ω ν σ τ ε λ ε ­ χώ ν ε ίχ ε α ρ χίσ ει να α μ φ ιβ ά λ λ ει σ οβαρά, α κό μ η και γ ια τ ο εά ν ή τα ν δ υ ν α τή η νίκ η ε ις β ά ρ ο ς τ η ς ΕΣΣΔ. Οι α π όψ εις, όμω ς, που είχ α ν μ εγ α ­ λ ύ τε ρ η β α ρ ύ τη τα γ ια τ ο ν Χ ίτλ ε ρ ή τα ν ε κ ε ίν ε ς τω ν ά μ εσ α ε μ π λ ε κ ό μ ε ν ω ν σ τη σ χ εδ ια ζό μ εν η ε ­ π ιχείρησ η «Zitadelle» («Α κρόπ ολη»), Ο σ τρ α ­ τά ρ χ η ς Γ κ ύ ν τε ρ φ ο ν Κ λ ο ύ γ κ ε δ ιο ικ ο ύ σ ε τη ν Ο μά δα Σ τρ α τιώ ν « Κ έν τρ ο » και θ α έπ ρ επ ε να δ ια θ έσ ε ι για τη β ό ρ ε ια λ α β ίδ α τ η ν 9η Σ τρ α τιά το υ σ τρ α τη γ ο ύ Β ά λ τε ρ Μ ό ν τε λ . Από τ η ν ά λλη, ο σ τρ α τά ρ χ η ς Μ ανσ τάιν, ο ο π ο ίο ς ε ίχ ε δ ρ έ ψ ε ι τ ις πιο π ρ ό σ φ α τες δ ά φ ν ες , δ ιο ικ ο ύ σ ε τ η ν Ο μ ά ­ δα Σ τρ α τιώ ν « Ν ό το ς» και π ρ ο β λ επ ό τα ν να εμ π λ έ ξε ι σ τη ν επ ίθ εσ η τό σ ο τ η ν α να διο ρ γα νω ­ μ έν η και π ανίσ χυρη 4η Σ τρ α τιά Π ά ντσ ερ το υ σ τρ α τη γ ο ύ Χ έρ μ α ν Χ οτ, όσο και τ ο Απόσπασμα Σ τρ α τιά ς το υ σ τρ α τη γ ο ύ Κ εμπ φ. Β α ρ ύνου σ α σημασία είχ ε, επ ίσ ης, και η γνώ μ η το υ σ τρ α τη γ ο ύ Χ ά ιν τς Γ κ ο υ ν τέρ ια ν , το υ «μάγου τω ν τεθ ω ρ α κ ισ μ έν ω ν » , ο ο π οίος το 1940 ε ίχ ε κ υ ρ ιο λ ε κ τικ ά «σύρει» τ ο ν Γ ερ μ α ν ι­ κό Σ τρ α τό σε μία από τ ις ε κ π λ η κ τ ικ ό τ ε ρ ε ς ν ί­ κ ε ς όλω ν τω ν εποχώ ν, ε ξ ο υ δ ε τε ρ ώ ν ο ν τα ς Β ρ ε τα ν ο ύ ς και Γά λλους μ ε έν α π ρ α γ μ α τικ ό « κτύ π η μ α δ ρ επ α νιο ύ » από τ ο Σ ε ν τά ν έω ς τη ν Α μ π εβ ίλ. Το ελ ά ττω μ α α υ το ύ το υ π ισ τού σ τρ α ­ τιώ τη , όμω ς, ή τα ν ό τι ε ξ έ φ ρ α ζ ε ε λ ε ύ θ ε ρ α τη γνώ μ η το υ και ο Χ ίτλ ερ , ο ο π ο ίο ς σπάνια μπο­ ρ ο ύ σ ε να υ π ο φ έ ρ ε ι τ ο υ ς α ν τιρ ρ η σ ίες , τ ο ν είχ ε

απ ολύσ ει τα Χ ρ ισ το ύ γ εν ν α το υ 1941, ό τα ν η 2η Σ τρ α τιά Π ά ντσ ερ που δ ιο ικο ύ σ ε ε ίχ ε α κ ιν η το π ο ιη θ εί λ ίγ ε ς δ ε κ ά δ ε ς χ ιλ ιό μ ε τρ α μ α κρ ιά από τη Μόσχα. Α ν α γνω ρ ίζο ντα ς τ η ν ο ικ τρ ή κα τά ­ σταση, σ τη ν οπ οία είχ α ν π ε ρ ιέ λ θ ε ι τα π ά ντσ ερ ύ σ τερ α από τ η ν π αταγώ δη α π οτυ χία το υ Στάλ ιν γ κ ρ α ν τ, ο Χ ίτλ ε ρ ζή τη σ ε ε κ ν έο υ τις υ π η ρ ε­ σ ίες το υ κα ρ δ ιο π α θ ο ύ ς π λέο ν Γ κ ο υ ν τέρ ια ν , α­ ν α θ έ τ ο ν τ ά ς το υ , σ τις 28 Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο υ 1943, τη θ έσ η το υ γ ε ν ικ ο ύ επ ιθ ε ω ρ η τή Τ εθ ω ρ α κισ μ έ­ νων. Ε κείνο ς δ έ χ θ η κ ε υπό τ ο ν ό ρ ο ό τι θ α αναφ ε ρ ό τα ν α π ο κ λεισ τικ ά σ το ν Φ ύρ ερ και σε καν έν α ν άλλον. Το π ρώ το ζ ή τη μ α που έπ ρ επ ε να επ ιλ υ θ εί ή τα ν τ ο κα τά π όσ ον ή τα ν σ κόπ ιμο να ε π ιτ ε θ ε ί ξα ν ά η W ehrmacht σ το Α ν α το λικό Μ έτω π ο μέσ α σ το 1943. Α φ ο ύ ε ν η μ ε ρ ώ θ η κ ε γ ια τ η ν ε τ ο ιμ ό ­ τη τα , τ η ν επ άνδρω σ η και τ ο ν εξο π λ ισ μ ό τω ν μ ερ α ρ χ ιώ ν π ά ντσ ερ , ο Γ κ ο υ ν τέρ ια ν τά χ θ η κ ε α­ ν α φ α ν δ ό ν υπ έρ τ η ς α κύ ρ ω σ η ς τ η ς επ ιχ είρ η ­ σ ης με το σ κ επ τικ ό ό τι ή τα ν π ρ ο τιμ ό τε ρ ο να α ρ κ ε σ τε ί η W ehrmacht σε μία σ τα θ ερ ή ά μυνα για ο λ ό κ λ η ρ ο το 1943, κα τά το οπ οίο θ α ανα­ δ ιο ρ γ ά ν ω νε τα τε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν α τη ς , ώ σ τε να ε ί­ ναι έ το ιμ η να α ν α λ ά β ει και πάλι τ η ν ε π ιθ ε τικ ή π ρ ω το β ο υ λ ία το 1944. Ο Γ ερ μ α νό ς ε ιδ ικ ό ς είχ ε να π αρουσ ιάσ ει α ρ κ ε τά επ ιχ ειρ ή μ α τα . Οι απώ­ λ ε ιε ς τ η ς π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν η ς ε κ σ τρ α τ ε ία ς είχ α ν α­ φ ή σ ει τ ις μ ερ α ρ χ ίες π ά ντσ ερ α π ο σ κ ε λ ετω μ έ ­ ν ες , μ ε ελά χ ισ τα ά ρ μα τα , τα οποία, ο ύ τω ς ή άλ-

■jx ;. υ σ τερ ο ύ σ α ν π ο ιο τικ ά έ ν α ν τι εκ είν ω ν τω ν Ια β ιε τικ ώ ν , και μ ε μ ικρό α ρ ιθ μ ό ε μ π ειρ ο π ό λ ε ­ μων σ τελεχώ ν. Τα γ ερ μ α ν ικ ά εργοσ τά σ ια , ό_ jX . είχα ν α ρ χίσ ει να π α ρά γου ν ν έ ο υ ς τύ π ο υ ς αρμάτω ν, τα β α ρ έα Tiger τω ν 56 t, τα οποία έ ­ ξ ε ρ α ν π υ ρ ο β ό λ ο τω ν 88 mm, και τα μέσ α ά ρ μ α ­ τα Panther τω ν 4 5 1, μ ε π υ ρ ο β ό λ ο μ εγ ά λ η ς αρχι• ής τα χ ύ τη τ α ς β λ ή μ α το ς τω ν 75 mm. Επιπλέον, ; ,δ ιό ρ ρ υ θ μ ο ς κ α θ η γ η τή ς Φ έ ρ ν τιν α ν τ Π όρσ ε Γ το ν οποίο ο Φ ύ ρ ερ έ τ ρ ε φ ε ιδ ια ίτερ η ε κ τίμ η — αν και ε ίχ ε χά σ ει το ν διαγω νισ μό γ ια το άρj a Tiger, ε ίχ ε δ η μ ιο υ ρ γ ή σ ει έν α ν έο βαρύ α υ ­ το κ ιν ο ύ μ ε ν ο π υ ρ ο β ό λ ο τω ν 68 t που έ φ ε ρ ε το ανομά το υ . Τα ν έα α υ τά ο χ ή μ α τα υ π όσ χοντα ν : τ . σ το π ρ ο σ εχ ές μ έ λ λ ο ν η W ehrmacht θ α απ ο­ λ ά β α ν ε σ το π εδ ίο τω ν α ρ μ ά τω ν π ο ιο τική υπεΓ ο χ ή γ ια π ρώ τη φ ο ρ ά σ το Α ν α το λικό Μ έτω π ο. π ρ ό β λ η μ α ή τα ν πως η π αραγω γή τω ν νέω ν ~^πων β ρ ισ κ ό τα ν α κό μ η σ τα σπάργανα και, λό■ωτης π ο λ υ π λ ο κ ό τη τα ς , το υ κ ό σ το υ ς σε ερ γα _ ρ ε ς και τω ν υλικώ ν α υ τώ ν τω ν ο χη μ ά τω ν, ν ρ α μ μ ές σ υ ν α ρ μ ο λό γ η σ η ς δ ε ν μπ ορούσ αν •α ο λ ο κλ η ρ ώ σ ο υ ν π ερ ισ σ ό τερ α από 25 Tiger • 50 Panther τ ο ν μήνα, παρά τη θ α υ μ ά σ ια σχε:α σ η και τ η ν ισχύ που απέπνεαν. Π ρο ς τ ο ύ ­ τ ο ι . τα ν έα ά ρ μ α τα (και κυ ρ ίω ς τ ο Panther) υ“ ζ ο ε ρ α ν α κό μ η από α υ τό που ο Γ κ ο υ ν τέρ ια ν :~ :κ α λ ο ύ σ ε « π α ιδικές α σ θ έ ν ειες » . Ο Χ ίτλ ερ α ν τιμ ετώ π ισ ε από τ η ν αρ χή τ η ν ε~ :£.οησ η «Zitadelle» μ ε α ρ κ ε τή επ ιφ υ λ α κ τικ ό — τ ι . Μ ε α φ ο ρ μ ή μία α να φ ο ρ ά το υ σ τρ α τη γ ο ύ '.'ο ν τ ε λ , ο ο π ο ίο ς ε ξ έ φ ρ α ζ ε τη δ ια φ ω νία το υ _ ι επ ιχ είρ η μ α τ ις α ε ρ ο φ ω το γ ρ α φ ίε ς τ η ς _affe που π αρουσ ίαζαν μια τε ρ ά σ τια ς κλίας α μ υ ν τικ ή οχύρω σ η τω ν Σ ο β ιετικ ώ ν σ το ν γ . ·ακα), σ υ γ κ ά λ εσ ε σ τις 4 Μ αϊου μία σ ύσ κεψ η —c α ν ώ τα τη ς σ τρ α τιω τικ ή ς η γ εσ ία ς σ το Μ όναf : Σ ε α υ τή σ υ μ μ ε τε ίχ α ν ο σ τρ α τά ρ χ η ς Βίλ■.ί·.Λ Κ ά ιτελ και ο σ τρ α τη γ ό ς Α λ φ ρ ε ν τ Γ ιό ντλ c OKW, ο Τσ άιτσ λερ ω ς εκπ ρόσ ω π ος τη ς : · - οι Κ λ ο ύ γκ ε, Μ ανσ τάιν, Γ κ ο υ ν τέρ ια ν και U : ,τ ε λ , ο α ρ χ η γ ό ς Ε π ιτελ είο υ τ η ς Luftwaffe, — :α<αρχος Χ α νς Γιέσ ο νεκ, και ο υπ ο υρ γό ς Ξ Ξ :- Α ισ μώ ν Α λ μ π ερ τ Σ π έερ . Ε κεί ο Χ ίτλ ερ , έ- σ εις από το ά μ εσ ο π ερ ιβ ά λ λ ο ν το υ , και κυρίω ς — τα από έ ν α ν μ ο ν ό λ ο γο 45 λ επ τώ ν, τ ο υ ς ανα- από τ ο ν Τσ άιτσ λερ. Σ ε μια ν έα σ υνά ντη σ η , σ τις • : _ σ ε πως ε ίχ ε απ οφ ασ ίσ ει να α ν α β ά λ ει τη ν 10 Μ αϊου 1943, και έ π ε ιτα από τ ις σ υ ν ή θ ε ις α ­ φ ο π λ ισ τικ ές ε ρ ω τή σ ε ις το υ Γ κ ο υ ν τέρ ια ν σ χε­ : “ ί-:σ η για το υ λ ά χ ισ το ν έ ξ ι ε β δ ο μ ά δ ε ς , ώ σ τε ι -^ ο λ ά β ο υ ν οι μ ερ α ρ χ ίες π ά ντσ ερ να εφ ο - τικ ά μ ε το ν λόγο, για τ ο ν οπ οίο έπ ρ επ ε η W ehrmacht να ε π ιτ ε θ ε ί οπ ω σ δήπ οτε σ τη ν Ανα­ : : τ τ ο ύ ν μ ε π ερ ισ σ ό τερ α Tiger και Panther, για το λ ή μέσ α σ το 1943, ο α ρ χ η γ ό ς τ η ς OKW, σ τρ α ­ * : : - οία ό λο ι π ίσ τευ α ν ό τι θ α ε ξο λ ό θ ρ ε υ α ν : . * ο λ α τα σ ο β ιε τικ ά Τ-34. Κ α νείς δ ε ν το υ α- τά ρ χ η ς Κ ά ιτελ, α π ά ντη σ ε πως ε π ιβ α λ λ ό τα ν να τ ο επ ιχ ειρ ή σ ο υ ν «για π ο λ ίτικ ο ύ ς λ ό γ ο υ ς» . Το ι~ Ξ *ειν ε ό τι τ η ν ίδια ώ ρα ο Κ ό κ κιν ο ς Σ τρ α τό ς σ χόλιο α υ τό ο δ ή γ η σ ε κ υ ρ ιο λ ε κ τικ ά σε έ κ ρ η ξη - " £ \ ά μ β α ν ε από τα σ ο β ιετικ ά εργοσ τά σ ια ■ :. ·α χ ισ το ν 2.000 νέα ά ρ μ α τα μ ά χη ς το ν μήνα. το υ επ α γ γ ελ μ α τία Γ κ ο υ ν τέρ ια ν : «Π όσοι ά ν ­ I α υ ν τέρ ια ν και ο Μ ό ν τ ε λ δ ια φ ώ νη σ α ν και θρω π οι σ το ν κόσμ ο ν ο μ ίζ ετε ό τι γ ν ω ρ ίζο υ ν ^ ο π ρ ώ το ς επ ειδ ή π ίσ τευ ε πως τα ν έα άρ- πού β ρ ίσ κ ετα ι το Κ ο ύ ρ σ κ ; Είναι έν α α δ ιά φ ο ρ ο δ εν έπ ρ επ ε να χ ρ η σ ιμ ο π ο ιη θ ο ύ ν σ τη μά- θ έμ α γ ια τη ν παγκόσ μ ια κ ο ιν ή γνώ μη το αν κ α ­ ■ ~ ι ν α ρ χίσ ου ν να δ ια τ ίθ ε ν τα ι σε μ εγ ά λ ο υ ς τέ χ ο υ μ ε ή όχι το Κ ούρσκ... Γ ιατί ε π ιτέ λ ο υ ς θ α ac 5-^ούς και ο δ ε ύ τ ε ρ ο ς επ ειδ ή φ ο β ό τα ν ό τι π ρ έπ ει να ε π ιτε θ ο ύ μ ε σ τη ν Α να το λή ε φ έ το ς ;» . . Ι : ό ι ε τ ι κ ο ί γνώ ρ ιζα ν τα π ά ντα για το σ χέδιο Ο Χ ίτλ ερ , που π α ρ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε τ ο ν διάλογο, * ~ : υ ς π ερ ίμενα ν. Ο Μ ανσ τάιν, ο ο π ο ίο ς ή τα ν α π ά ντη σ ε απλά: « Ε χ ετε δ ίκ ιο . Κ ά θ ε φ ο ρ ά που : : ~εοα φ ειδ ω λ ό ς σ τις δ η λώ σ εις το υ κ ά θ ε σ κ έφ το μ α ι α υ τή τη ν επ ιχ ε ίρ η σ η α ν α κ α τε ύ ε τα ι : : α ά ~ ο υ σ υ ν ο μ ιλ ο ύ σ ε μ ε τ ο ν Χ ίτλ ερ , π α ρα τή - το στομ άχι μ ου». Η ιδέα , όμω ς, τ η ς π α θ η τικ ή ς α ν α μ ο ν ή ς σ το απλά πως οι π ιθ α ν ό τη τε ς επ ιτυ χ ία ς τ η ς ε_ : : ^ η σ η ς θ α ή τα ν λ ιγ ό τ ε ρ ε ς σ τις α ρ χ ές Ιου- Α ν α το λικό Μ έτω π ο ή τα ν α ν ά θ εμ α για τ ο ν Χ ίτ­ : - α~' ό ,τι σ τις α ρ χές Μ αϊου. λ ερ , ο ο π ο ίο ς γ νώ ρ ιζε καλά ό τι τ ο δ ικ τα το ρ ικ ό * ^ ρ ίς α μ φ ιβ ο λία , το θ έ μ α απ ασ χολούσ ε έ- το υ κα θ εσ τώ ς δ ε ν ε ίχ ε τη δ υ ν α τό τη τ α να πα­ ^ : .«α το ν Χ ίτλ ερ , δ εχ ό τα ν , όμω ς, ισ χ υ ρ ές π ιέ­ ρ α μ έ ν ε ι α δ ρ α ν ές , δ ιό τι κά τι τ έ τ ο ιο θ α ισ οδυνα-

Ε νδ εδ υ μ ένο ι μ ε τις σ το λ ές νέου τύπ ου και φ έρ ο ν τα ς τις επ ω μ ίδες («π ογκόν») μ ε τα δ ια κ ρ ιτικά βαθμώ ν, που επ α ν εισ ή χθη σ α ν σ το ν Κ όκκινο Σ τρ α τό το 1943, οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί α ξιω μ α τικ ο ί μ ε λ ε τ ο ύ ν το σχέδιο μ άχ ης σ το ν το μ έα ευ θ ύ ν η ς το υ ς μ ε τη β ο ή θ εια μιας αμμ οδ όχου.

41 Μ ία από τις κ υ ρ ιό τερ ες α ιτ ίε ς α να βολή ς τη ς γερ μ α νικ ή ς επ ίθ εσ η ς για τις α ρ χές Ιο υ λ ίο υ 1943 ή τα ν η επ ιθ υ μ ία το υ Χ ίτλ ερ να εν ισ χ υ θ ο ύ ν οι μ ο νά δ ες εφ ό δ ο υ μ ε όσο το δυ ν α τό ν π ερ ισ σ ό τερ α νέα ά ρ μ α τα Tiger και Panther. Σ τη φ ω το γ ρ α φ ία τα Tiger κ α τα φ θ ά ν ο υ ν σ το μ έτω π ο, φ ο ρ τω μ ένα σε ειδ ικά σ ιδη ροδ ρομ ικά βαγόνια.

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Γερ μ ανοί α ρ μ α τισ τέ ς , Κ ούρσκ 1943. Ε ικ ο νίζετα ι το πλήρω μα (τέσ σ ερ α από τα π έν τε μ έ λ η ) εν ό ς κ α τε σ τρ α μ μ έν ο υ ά ρ μ α το ς μ άχ ης P an ze r IV A u s f Η, το οποίο π ρ ο σ π α θεί να δ ια φ ύ γ ει προς τις γρ α μ μ ές το υ . Οι ά νδ ρ ες φ έρ ο υ ν τις μ α ύ ρ ες σ το λ ές των π ληρω μάτω ν τω ν α ρμ ά τω ν μάχης Μ 1935. Π α ρ α τη ρ ή σ τε το ρ ο ζ χρώ μα - δ ια κ ρ ιτικ ό το υ γερ μ α νικο ύ ιππικού (τεθ ω ρ α κ ισ μ ένω ν ) σ τα π α ρ α ρ ρ ά μ μ α τα των δικόχω ν, τω ν επω μίδω ν και τω ν περιλαίμιων. Ο οπ λισμός το υ ς α π ο τε λ ε ίτα ι από ένα υπ οπολυβόλο Μ Ρ 40, ένα σ ο β ιετικ ό υπ οπολυβόλο (λά φ υρ ο) PPSh41 των 7,62 mm, μ ια χ ειρ ο β ο μ β ίδ α Μ 1924 κα ι τέσ σ ερ α W alter Ρ38 (πίνακας το υ Ron V o ls tad n o u δ η μ ο σ ιεύ ετα ι κατόπ ιν α δ εία ς τη ς D ragon/AS C om pany / Color im age is co u rte sy o f Dragon).

42

Γερμανικό π υροβόλο Flak 1 8 τω ν 88 mm. Τοπίο διάσημο π υροβόλο το υ Β 'Π α γ κ ο σ μ ίο υ Π ο λ έμ ο υ , το οπ οίο, αν και σ χ εδ ιά σ τη κ ε ως α ντια ερ ο π ο ρ ικό , ω στόσο χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ ε μ ε μ ε γ α λ ύ τε ρ η επ ιτυ χ ία ως α ν τια ρ μ α τικ ό π υροβόλο και ως κ ύ ρ ιο ς οπ λισμός αρμ ά τω ν μ ά χ η ς. Ο σ χεδ ια σ μ ό ς το υ έγ ιν ε από τη ν ε τα ιρ ία K rupp, σ ε σ υ νεργασ ία μ ε τη ν B ofors σ τη Σ ο υ η δ ία , κ α θώ ς η Σ υ ν θ ή κ η των Β ερ σ αλλιώ ν (1919) επ έβ α λ λ ε α υ σ τη ρ ο ύ ς π ερ ιο ρ ισ μ ο ύ ς σ το γερμ α νικό οπ λοσ τάσ ιο. Οι δ υ ν α τό τη τέ ς το υ σ τη ν α ν τια ρ μ α τικ ή ά μυνα φ άνηκαν γρ ήγορ α και, ως ε κ το ύ το υ , α π ο τέλ εσ ε "το ν φ ό β ο και το ν τ ρ ό μ ο " των σ υμμαχικώ ν α ρμ ά τω ν σε όλα τα μ έτω π α . Σ τη ν εικό να φ έ ρ ε τα ι επάνω σ ε κ ιλλ ίβ α ντα , τύπ ου S o n d erh an g er 201. Σ υ νή θ ω ς , ρ υ μ ο υ λ κ είτο από το η μ ιερ π υ σ τρ ιο φ ό ρ ο όχημα SdK fz 7. Φ έρ ει μονόχρω μη π αρ α λλα γή s a n d (εικονο γρ άφ ησ η για τις Ε κδόσ εις " Π ε ρ ισ κ ό π ιο Δ η μ ή τ ρ η ς Χ α δ ο ύ λα ς. Ισ το ρ ικ ή έρ ευ ν α : Σ τέ λ ιο ς Δ ε μ η ρ ά ς ).

ΜΕΓΑΑΕΣ ΜΑΧΕΣ

μ ο ύ σ ε μ ε π ο λ ιτική κα τα σ τρ ο φ ή . Ο φ ε ιλ ε να ανα λ ά β ει π ρ ω το β ου λία , γ ι’ α υ τό , ά λλω σ τε, και απ έρ ρ ιψ ε τ ις εισ η γ ή σ εις το υ Γ κ ο υ ν τέρ ια ν , αν και τ ις έ β ρ ισ κ ε πολύ λ ο γ ικ έ ς . Εάν η Wehrmacht, όμω ς, έπ ρ επ ε οπω σ δήπο­ τ ε να ε π ιτε θ ε ί, είχ α ν δ ια τυ π ω θ εί και ά λ λ ες π ρ ο τά σ εις σ χ ετικά μ ε τ ο ν τρ ό π ο δρά σ ης. Α φ ού π λ η ρ ο φ ο ρ ή θ η κ ε το σ χέδ ιο το υ Τσάιτσλερ, ο Μ α νσ τάιν α ν τιπ ρ ό τειν ε μία δ ική το υ ε κ δ ο χ ή ε ­ λ α σ τικ ή ς ά μ υ να ς: μ ε δ ε δ ο μ έ ν η τ η ν π ρ ό θεσ η τω ν Σ ο β ιετικ ώ ν να επ α ν α λ ά β ο υ ν τις επ ιθ έσ εις το υ ς μ ε τά τ η ν π ερ ίο δ ο τ η ς λάσπης, ο Μ α ν­ σ τάιν ε π ιθ υ μ ο ύ σ ε να ε κ μ ε τ α λ λ ε υ τ ε ί τ η ν ε χ θ ρ ι­ κή έφ ο δ ο , α φ ή ν ο ν τά ς τη ν να α π λω θ εί έω ς το ν Δ νείπ ερ ο, μ ε σκοπό να τ η ν ε φ ε λ κ ύ σ ε ι β α θ ιά σ τη ν Ο υ κρ α νία , ώ σ τε να τ η ν π ρ ο σ β ά λει από τα π λευ ρ ά και τ α νώ τα μ ε τ ις ε φ ε δ ρ ε ίε ς που θ α τη ρ ο ύ σ ε κ ο ν τά σ το Κ ίεβ ο σε μια α ν τεπ ίθ εσ η π α ρό μο ια ς σ ύ λλη ψ η ς, αλλά πολύ μ ε γ α λ ύ τε ρ η ς κλ ίμ α κα ς από ε κ ε ίν η τη ς ά ν ο ιξη ς . Ο Χ ίτλ ερ , ό ­ μως, « δ εν ή τα ν ο ά ν θ ρ ω π ο ς που θ α δ ια κ ιν δ ύ ­ ν ευ ε π ο λλά σ τη σ τρ α τη γ ικ ή » κ α τά τ ο ν Μ α ν­ στάιν. Α π έρ ρ ιψ ε α υ τή τη λύση, επ ειδ ή δ ε ν ή θ ε ­ λ ε να χά σ ει τη μ εγ ά λ η ς ο ικ ο ν ο μ ικ ή ς σημασίας κο ιλά δα το υ Ν τό ν ε τς , και ό ρισ ε τε λ ικ ά ω ς η μ ε ­ ρ ο μ η ν ία επ ίθ εσ η ς τ η ν 3η Ιου λίο υ 1943. Σ τα τ έ ­ λη Ιο υ νίο υ , υπ αναχώ ρησε μ ε τ α θ έ τ ο ν τ α ς το κ τύ π η μ α για τ η ν 5η Ιουλίου. Αν και οι σ υ ν εχ είς α ν α β ο λ ές είχ α ν κ α θ υ ­ σ τερ ή σ ει πολύ τ η ν έ ν α ρ ξη τ η ς «Zitadelle», τό σ ο ο Κ λ ο ύ γ κ ε όσο και ο Μ α νσ τάιν ε κ φ ρ ά ζ ο ν τα ν θ ε τ ικ ά για τ ις π ρ ο ο π τικ ές επ ιτυ χ ία ς τ η ς επ ιχ εί­ ρησ ης. Οπως χ α ρ α κ τη ρ ισ τικά γ ρ ά φ ει ο Λ ίν τ ε λ Χ α ρ τ, «η ελ π ίδ α σ υ ν ή θ ω ς κ α λ λ ιε ρ γ ε ίτα ι από τη ν επ α γ γ ελ μ α τικ ή ε υ κ α ιρ ία . Οι το λμ η ρ ο ί σ τρ α τιώ τες έ χ ο υ ν μ ία φ υ σ ικ ή κ λ ίσ η να δ η μ ι­ ο υ ρ γ ο ύ ν π ίστη π ρος μία π ερ ιπ έτεια , η οπ οία το υ ς έ χ ε ι α ν α τε θ ε ί, και μ ια φ υ σ ικ ή α π έ χ θ ε ια να ε κ φ ρ ά ζ ο υ ν α μ φ ιβ ο λ ίε ς που θ α μ π ο ρ ού σ αν να μ ειώ σ ο υ ν τη ν π ίσ τη το υ α ν ω τέρ ο υ το υ ς σ τις ικ α ν ό τη τέ ς το υ ς » . Ο Τσ άιτσ λερ έ τ ρ ε φ ε μ εγ ά ­ λ ε ς φ ιλ ο δ ο ξίε ς για το σ χέδ ιό το υ . Π ίσ τε υ ε ότι, με τα σ υ γ κ λ ίν ο ν τα κ τυ π ή μ α τα από Β ο ρ ρ ά και Ν ό το και μ ε τ η ν α ιφ ν ιδ ια σ τική και κα τά μ ά ζες χρη σ ιμ οπ οίη σ η τω ν β α ρ έω ν α ρ μ ά τω ν Tiger και Panther και τω ν κυ ν η γ ώ ν α ρ μ ά τω ν Ferdinand, τα π ά ντσ ερ θ α κα τό ρ θ ω ν α ν μέσ α σε λ ίγ ε ς η μ έ ρ ε ς να κυ κλώ σ ου ν και να ε κ μ η δ ε ν ίσ ο υ ν τα σ τρ α ­ τε ύ μ α τ α το υ Κ εν τρ ικ ο ύ Μ ετώ π ο υ και το υ Μ ε ­ τώ π ου το υ Β ο ρ ο ν έ ζ μέσ α σ το τ ό ξ ο το υ Κ ούρ-

σκ. Το Α ν α το λικό Μ έτω π ο μ π ο ρ εί να ε ίχ ε π εριη έ σ ε ι προσω ρινά σ ε α δ ρ ά νεια , α υ τό , όμω ς, δ ε ν σ ήμ α ινε ό τι ο π α γκόσ μ ιο ς π ό λ εμ ο ς δ ε ν σημαδ ε ύ θ η κ ε από α ρ κ ε τ έ ς σ π ο υ δ α ίες ε ξ ε λ ίξ ε ις κα ­ τά τ ο δ ιά σ τη μ α Απ ριλίου - Ιου νίο υ 1943. Σ τις α ρ χές Μ αϊου, η π ερ ίφ η μ η Τ εθ ω ρ α κισ μ ένη Σ τρ α τιά Α φ ρ ικ ή ς (χωρίς, π λέον, τ ο ν φ υ σ ικό α ρ ­ χ η γ ό τη ς , σ τρ α τά ρ χ η Ρ όμ μ ελ) κ α τ έ θ ε σ ε τα ό ­ πλα σ τη ν Τυνησία, π α ρ α δ ίδ ο ντα ς 275.000 ε ­ μ π ειρ ο π ό λ εμ ο υ ς ά ν δ ρ ες το υ Α ξο ν α στα χ έρ ια τω ν Δ υ τικώ ν Συμμάχω ν, γ ε γ ο ν ό ς που έ κ α ν ε το υ ς Α γ γ λ ο -α μ ερ ικ α ν ο ύ ς να ο ρ έ γ ο ν τα ι έν α άλαα π ρος τ η ν η π ειρ ω τική Ευρώπη. Σ το μ ε τα ξύ , ο ο υ ρ α ν ό ς το υ Γ ’ Ράιχ ε ίχ ε μ ε τ α β λ η θ ε ί σε ένα ι ε δ ί ο α ν ε λ έ η το υ α ερ ο π ο ρ ικο ύ π ο λ έμ ο υ μ ε τις ,τ τ ά μ ε ν ε ς α ρ μ ά δ ες τω ν Α μ ερ ικ α ν ώ ν να σ φ υρο<οπ ούν τη Γερμανία κα τά τ η ν η μ έ ρ α και ε κ ε ί­ νες τω ν Β ρ ετα ν ώ ν κα τά τη ν ύ κ τα . Τον Μ άιο, η RAF. α φ ο ύ κ α τ έ σ τρ ε ψ ε μ ε ε π ιδ έ ξιε ς επ ιδ ρ ο ­ μ ές τα φ ρ ά γ μ α τα το υ Ρούρ, κα θ ώ ς και τ ις ε.χ α τα σ τά σ εις τω ν π υρ α ύλω ν V1 σ το Π εε ν ε α ο ύ ν τε, σ υνέχισ ε να ε ξα π ο λ ύ ε ι β ό μ β ε ς στη βιο μ η χ α νική π ερ ιο χ ή το υ Ρούρ. Α λλά και ο υ-ο β ρ υ χ ια κ ό ς π ό λ εμ ο ς το υ Ν τα ίν ιτς φ α ιν ό τα ν .α παραπ αίει. Ο Μ ά ιο ς υ π ή ρ ξε και για τα UBoote ο μ ήνα ς τ η ς α π οφ α σ ισ τική ς ή τ τ α ς το υ ς , υ ε τ η ν π ρ ω το φ α νή απ ώ λεια 41 υπ οβρυχίω ν,

γ ε γ ο ν ό ς που υ π ο χρ έω σ ε όσα επιβίω σαν να α­ π ο σ υ ρ θ ο ύ ν από τ ο ν κ ε ν τρ ικ ό Α τλ α ν τικ ό π ρος τα α σ φ α λ έσ τερ α ύ δ α τα τω ν Α ζόρω ν για ανα ­ διοργάνω σ η. Το π ο λ ιτικ ό παιχνίδι, όμω ς, σ υ ν ε­ χ ιζό τα ν α κό μ η και μέσ α σ τη δ ίνη το υ π ο λ έμ ο υ . Σ τις 13 Α π ριλίου, οι Γερμ α νοί ανακοίνω σ αν ό τι α να κά λυ ψ α ν σ το δ ά σ ο ς το υ Κ α τύ ν σ τη Λ ε υ κ ο ­ ρωσία ο μ α δ ικ ο ύ ς τά φ ο υ ς , σ το υ ς ο π ο ίο υ ς περ ιέ χ ο ν τα ν τ α π τώ μ α τα 14.000 ε κ τ ε λ ε σ θ έ ν τ ω ν Π ολω νώ ν α ξιω μ α τικώ ν, που θ ε ω ρ ο ύ ν το α γ ν ο ­ ο ύ μ ε ν ο ι από το 1939. Το εύ ρ η μ α α υ τό έ φ ε ρ ε τ ο ν Σ τά λ ιν σε ε ξα ιρ ε τικ ά δ υσ χερ ή θ έσ η , αλλά οι Δ υ τικ ο ί Σ ύ μ μ α χο ι κά λυ ψ α ν γ ρ ή γ ο ρ α τ η ν υ­ π ό θ εσ η π ρος ό φ ε λ ο ς το υ κοινού αγώ να κα τά τη ς Γερμανία ς.

Σ ο β ιε τικ ό όχημα μ ετα φ ο ρ ά ς GAZ-AA "Polutorka" 4x2. Το GAZ-AA (G o rk y A utom obile Z a vo d ) α π ο τε λ ε ί στην π ρ α γ μ α τικ ό τη τα α ντίγ ρ α φ ο του α μ ερ ικ α νικ ο ύ Ford-AA. Μ α ζ ί μ ε το ZiS -5 ή τα ν τα κύρια ο χή μ α τα μ ε τα φ ο ρ ά ς (σε δ ιά φ ο ρ ες π α ρ α λ λ α γ ές ) που χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ α ν από τον Κόκκινο Σ τρ α τό κ α τά τα δύο π ρώ τα έ τη το υ π ολέμ ου εν ά ν τια σ τη γερμανική π ολεμ ική μηχανή. Αν και η ηλικία το υ υ π ερ έβ α ινε τα δ έκ α έ τ η , εν το ύ το ις η απλή κ α τα σ κ ευ ή το υ , η α ξιοπ ισ τία το υ και η δ υ ν α τό τη τα χρ ησ ιμ ο π ο ίη σ η ς διαφόρω ν καυσίμω ν κ α τέ σ τη σ α ν το όχημα ένα από τα σ η μ α ν τικ ό τερ α μ έσ α μ ε τα φ ο ρ ά ς του Σ ο β ιε τικ ο ύ Σ τρ α το ύ . To GAZAA έ φ ε ρ ε τη ν προσω νυμία "Polutorka", που σ ημ α ίνει ένα και μισ ό και η οποία π ρ ο έκυ ψ ε από το φ ο ρ τίο το υ 1,5 τόννου που μ π ο ρ ο ύ σ ε να μ ε τα φ έ ρ ε ι (δ η μ ο σ ιε ύ ετα ι κατό π ιν α δ εία ς τη ς A C E /C olour im age is c o u rte s y o f Ace).

Σ ο β ιε τικ ό βαρύ ά ρμα μ άχ ης KV-1S, π εριοχή Κ ούρ σ κ- Ο ρ έλ, 1943. To KV-1S π ροέκυψ ε από τη ν π ρ ο σ π ά θεια τω ν Σ ο β ιετικ ώ ν να ελ α ττώ σ ο υ ν το βά ρ ος το υ Κ V κ α τά π έν τε π ερίπου τό ν ν ο υ ς . Οι σ η μ α ν τικ ό τε ρ ες α λ λ α γ έ ς ή τα ν η το π ο θ έτη σ η εν ό ς πολύ μ ικ ρ ό τερ ο υ π ύργου, κ α θώ ς και η μ είω σ η τη ς θ ω ρ ά κισ η ς το υ κ α τα σ τρ ώ μ α το ς από τα 90 m m το υ KV-1 M o d e l 42 σ τα 75 mm. Επίσης, νέο ι ε λ α φ ρ ύ τε ρ ο ι τρ ο χ ο ί τ ο π ο θ ε τή θ η κ α ν σε δύο το υ λ ά χ ισ το ν ε κ δ ό σ εις . Ε φ ερ ε το π υροβ όλο F34 ή Z IS -5 των 76,2 m m και τρ ία πολυβόλα D T τω ν 7,62 mm. Εως το ν Απρίλιο το υ 1943, ο π ό τε και τε ρ μ α τίσ τη κ ε η π αραγω γή το υ KV-1S, είχα ν π α ρ α χ θ εί 1.370μ ο ν ά δ ες . Σ τη μ άχη το υ Κ ούρ σ κ-Ο ρ έλ το KV-1S α π ο δ ε ίχ θ η κ ε ανίκανο να α ν τιμ ετω π ίσ ει τα Tiger κα ι τα Panther. Ε ικ ο ν ίζετα ι ένα KV-1S μ ε μονόχρω μη π αρ α λλα γή σ ε d a rk green. Δ ίπ λ α σ το ν κω δικό το υ ά ρ μ α το ς α ν α γ ρ ά φ ετα ι το όνομα I.D . Papanin (εικ ο νο γρ ά φ η σ η για τις Ε κδόσ εις "Περισκόπ ιο Δ η μ ή τρ η ς Χ α δ ο ύ λα ς. Ισ το ρ ικ ή έρ ευ ν α : Σ τέ λ ιο ς Δ ε μ η ρ ά ς ).

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Ο σ τρ α τη γ ό ς Χ έρ μ α ν Χ ο τ, ο οπ οίος δ ια κ ρ ίν ετα ι σ ε πρώτο επ ίπ εδο να π α ρ α τη ρ εί τις θ έ σ ε ις το υ ε χ θ ρ ο ύ μ έσ α από διόπ τρ α π υροβ ολικού, ή τα ν ο δ ιο ικ η τή ς τη ς 4ης Σ τρ α τιά ς Π ά ν τσ ερ το καλοκα ίρ ι το υ 1943 και έ μ ε λ λ ε να έ χ ε ι υπό τις δ ια τα γ έ ς το υ τη ν π λέον επ ίλ εκ τη και ισχυρή δύναμη κρούσ η ς που σ υ γκ έν τρ ω σ ε π οτέ το Γ ’ Ρ άιχ σ τα πλαίσια μ ία ς σ τρ α τιά ς .

<ΟΛΟ ΚΛΗΡΩ ΤΙΚΟ Σ ΠΟ ΛΕΜ Ο Σ»

44

Τα γεγονότα του Στάλινγκραντ είχαν αναγκάσει την ηγεσία του Ράιχ να αναθεωρήσει τις απόψεις της για τη διάρκεια του πολέμου και να αντιληφθεί ότι δεν μπορούσε να ελπίζει σε νίκη, εάν δεν αφιέρωνε ολόκληρο το οικονομικό δυναμικό της χώρας στον αγώνα.

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Μ ε /μ ία ε κ ρ η κ τικ ή δημ όσ ια ο μιλία το υ σ τις 18 Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο υ 1943 σ το Σπ όρτσ π αλασ τ το υ Β ερ ό λίν ο υ , ο υ π ο υρ γό ς Π ροπ αγάνδας Γιό ζεφ Γκα ίμπ ελς κ ή ρ υ ξε τ ο ν « ο λ ο κ λη ρ ω τικ ό π όλεμ ο» μ ε τη δια β ο ή ς « σ υ γκα τά θ εσ η » το υ γ ερ μ α ν ικ ο ύ λα ού . Τα γ ε γ ο ν ό τα το υ Σ τά λ ιν γ κ ρ α ν τ είχα ν ανα­ γ κ ά σ ει τη ν η γεσ ία το υ Ράιχ να α ν α θ εω ρ ή σ ει τις α π όψ εις τη ς για τη δ ιά ρ κεια το υ π ο λ έμ ο υ και να α ν τιλ η φ θ ε ί ό τι δ ε ν μπ ο ρο ύσ ε να ελπ ίζει σε νίκη, εά ν δ ε ν α φ ιέρ ω ν ε ο λό κλ η ρ ο το ο ικ ο ν ο μ ι­ κό δ υ ν α μ ικ ό τη ς χώ ρας σ το ν αγώνα. Σ ε ο λό κλ η ρ η τη Γερμανία οι ερ γ ά σ ιμ ες ώ­ ρ ες τ η ς ε β δ ο μ ά δ α ς α υ ξή θ η κ α ν σε 60, οι α να β ο ­ λ έ ς σ τρ ά τευ σ η ς λόγω σ πουδώ ν κα τα ρ γ ή θ η κ α ν , ενώ ό λο ι οι ά ρ ρ ε ν ε ς η λικία ς μ ε τα ξ ύ 16 και 65 ε ­ τώ ν, κα θ ώ ς και οι γ υ ν α ίκ ε ς μ ε τα ξ ύ 17 και 45 ε ­ τώ ν, θ ε ω ρ ο ύ ν το ανά πάσα σ τιγμ ή δ ια θ έσ ιμ ο ι για κ ά θ ε ε ίδ ο υ ς υπ ηρεσία σ τα πλαίσια τη ς σ τρ α τιω τικ ή ς π ροσ π άθειας. Τα παιδιά τ η ς Χ ιτ­ λ ε ρ ικ ή ς Ν εο λα ία ς α ν έλ α β α ν να κ α λ λ ιερ γ ο ύ ν τ ο υ ς α γρ ο ύς και να β ο η θ ο ύ ν στη σ υγκο μιδ ή, 1.500.000 γ υ ν α ίκ ε ς άρχισ αν να απ ασ χολούντα ι σε δ ιά φ ο ρ ες ερ γα σ ίες, ώ σ τε να α π ελ ευ θ ε ρ ώ ­ σ ουν α ν τίσ το ιχ ο α ρ ιθ μ ό ερ γ α τώ ν για τ η ν π ο λ ε­ μική βιομηχανία, ενώ α κό μ η και σ το υ ς φ υ λ α κι­ σ μ ένο υ ς α ν α τέ θ η κ α ν ερ γ α σ ίες σ χ ετικ έ ς μ ε τη ν π ο λ εμ ική π ροπ αρασ κευή. Ο σ ες επ ιχ ειρ ή σ εις δ ε ν εξυ π η ρ ε το ύ σ α ν ά μ εσ α τ ο ν αγώ να για τη ν ί­ κη (όπως ν υ κ τερ ιν ά κ έ ν τρ α δ ια σ κέδ α σ η ς, ε ­ σ τια τό ρια , κο σ μη μα τοπ ω λεία , ο ίκ ο ι μ όδ α ς) υ ­ π ο χ ρ εώ θ η κα ν να δ ια κ ό ψ ο υ ν τη λ ειτο υ ρ γ ία τ ο υ ς και σι ερ γ α ζό μ εν ο ι σε α υ τά να απ ασχολη­ θ ο ύ ν σ τη ν κάλυψ η π ιεσ τικ ό τερ ω ν αναγκών. Ταυτόχρονα, μεγά λω σ ε υ π έ ρ μ ετρ α το ω ράριο για το υ ς 6.300.000 ά τυ χ ο υ ς ξέ ν ο υ ς ε ρ γ ά τε ς , οι π ερ ισ σ ό τερ ο ι από το υ ς ο π ο ίο υς είχα ν ε ν τα χ θ ε ί σ τη ν π αραγω γική μηχανή το υ Ράιχ δια τ η ς βίας. Κατόπιν, ή λ θ ε η σ ειρά τ η ς α να δ ό μ η σ η ς τη ς Wehrmacht. Η OKW ε κ τίμ η σ ε ό τι χ ρ εια ζό τα ν 800.000 σ τρ α τεύ σ ιμ ο υ ς για να αναπ ληρώ σ ει τις β α ρ ιές α π ώ λειες που ε ίχ ε υ π ο σ τεί τ ο ν χειμ ώ να

το υ 1942-43 (υ π ο λ ο γ ίζετα ι ό τι η W ehrmacht σ το Α να το λικό Μ έτω π ο από τη ν 1η Ιου νίο υ 1942 έω ς τ ις 30 Ιου νίο υ 1943 έχα σ ε σ υνο λικά 1.135.000 ά ν δ ρ ες ) και ο Χ ίτλ ερ φ ρ ό ν τισ ε μ ε κ α τά λ λ η λ ε ς δ ια τα γ έ ς το υ να εξα σ φ α λίσ ει α υ τό ν το ν α ρ ιθ ­ μό. Η κλάση το υ 1925 (ά ν δ ρ ες 18 ετώ ν ) με 400.000 ά το μ α κ λ ή θ η κ ε στα όπλα μ ερ ικ ο ύ ς μ ή ­ ν ε ς ν ω ρ ίτερ α από το π ρ ο γρ α μμ α τισ μένο. Α λλο ι 200.000 ά ν δ ρ ες ε ξ ε υ ρ έ θ η κ α ν από κ α τη γ ο ρ ίες που π ρ ο η γ ο υ μ έν ω ς είχα ν ε ξα ιρ ε θ ε ί, όπως ε ρ ­ γ α ζό μ εν ο ι σε ορ υ χεία , ε ρ γ α ζό μ εν ο ι σε μη σ τρ α ­ τιω τικ έ ς β ιο μ η χ α νίες, π ρ ο σ τά τες π ο λ ύ τεκν ω ν ο ικ ο γ εν ειώ ν , μ ονα δικά επ ιζή σ α ντα ά ρ ρ ενα τ έ ­ κνα και σ τρ α τιώ τε ς που είχα ν αναρρώ σ ει από π ρ ο η γ ο ύ μ εν α σ οβαρά τρ α ύ μ α τα . Οι υπόλοιποι 200.000 ά ν δ ρ ες π ρ ο ή λ θ α ν από τη ν ε π ισ τρ ά τευ ­ ση μ ε τα ξ ύ τω ν ηλικια κώ ν ο μά δ ω ν 21-37 ετώ ν και 38-42 ετώ ν. Ετσι, σ τις 30 Μ αϊου 1943, η Wehrmacht έ φ θ α σ ε σ το α π όγειο τ η ς α ρ ιθ μ η τι­ κή ς ισχύος τ η ς από τη ν έν α ρ ξη το υ π ολέμ ο υ , π α ρα τά σ σ ο ντα ς μόνο σ τις μ ά χ ιμ ες μ ο ν ά δ ες το υ Α να το λικο ύ Μ ετώ π ου 3.403.000 ά ν δ ρ ες , 11% π ερ ισ σ ό τερ ο υ ς από όσ ο υς δ ιέ θ ε τ ε ό τα ν ξ ε κ ίν η σ ε η επ ιχείρησ η «Μ παρμπαρόσα»! Οι δ υ ­ ν ά μ εις α υ τέ ς κ α τέσ τη δ υ ν α τό να εφ ο δ ια σ θ ο ύ ν χάρη σ τη ν κ α τα κ ό ρ υ φ η αύ ξη σ η τ η ς π αραγω γής όπλων. Το 1943 οι Γερμανοί π α ρήγαγαν 9.200 ά ρ ­ μ α τα μ ά χη ς και π υ ρ ο β ό λα εφ ό δ ο υ σε σ ύγκριση μ ε τα 4.300 το υ 1942, ενώ και η π αραγω γή β α ρ έ­ ω ν π υρ οβ ό λω ν α υ ξή θ η κ ε από 1.200 σε 2.600. Το Ράιχ α π εδ είκ ν υ ε έμ π ρ α κ τα ό τι δ ε ν είχ ε ακό μ η π αρακμάσ ει.

Ο Ι ΣΟ Β ΙΕΤΙΚ Ο Ι ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΝΟΝΤΑΙ Ο ύ τε οι Σ ο β ιετικ ο ί, όμω ς, π α ρ έμ ειν α ν α δ ρ α ­ νείς. Ε κ μ ε τα λ λ ε υ ό μ ε ν ο ι τη ν επ ιχειρησ ια κή παύση τ η ς ά ν ο ιξη ς το υ 1943 κ ιν ή θ η κ α ν δ ρ α ­ σ τήρια σ το ν το μ έ α τ η ς α να διοργάνω σ ης το υ Σ τρ α το ύ το υ ς . Η α νώ τα τη η γεσ ία το υ Κ όκκινου Σ τρ α το ύ ή τα ν π λέο ν ε ξα ιρ ε τικ ά έμ π ειρ η , ενώ μέσ α από τη διαδικασ ία φ υ σ ικ ή ς επ ιλο γή ς, τη ν οποία ε φ ά ρ μ ο ζε τό σ ο ά τε γ κ τα ο Σ τά λιν, είχαν α π ο μ α κ ρ υ ν θ εί ή δ η οι σ τρ α τη γ ο ί που δ ε ν είχαν ε π ιδ ε ίξε ι τ ις δ έ ο υ σ ε ς ικ α ν ό τη τε ς . Η δ ρασ τική εκκα θ ά ρ ισ η τω ν αρχικώ ν η γ η τό ρ ω ν είχ ε δ η μ ι­ ο υ ρ γή σ ει χώ ρο σ τις α ν ώ τερ ες β α θ μ ίδ ες για μια ν έα γ ε ν ε ά δ υ να μ ικώ ν σ τρα τηγώ ν, οι π ερ ισ σ ό τε­ ροι η λικία ς κά τω τω ν 40 ετώ ν , που δ ιακρίνον τα ν για το α σ ύ γ κρ ιτα υ ψ η λ ό τερ ο επ ίπ εδο ε ­ π α γγ ελμ α τισ μ ο ύ σε σχέση μ ε το υ ς π ρο κα τό χ ο υ ς το υ ς . Επιπλέον, το υ λ ά χ ισ το ν 250.000 κα­ τώ τε ρ ο ι α ξιω μ α τικο ί, οι οπ οίοι είχα ν τρ α υ μ α τι­ σ τεί τα π ρ ο η γ ο ύ μ εν α έ τη , επ έσ τρ εψ α ν έω ς τα μέσ α το υ 1943 σ τα κ α θ ή κ ο ν τά το υ ς , ε μ π λ ο υ τί­ ζο ν τα ς απ οφ ασ ισ τικά τις μ ο ν ά δ ες μ ε εμπ ειρία , ενώ και από τ ις π α ρα γω γικές σ χολές άρχισ ε να α π οφ οιτά ένα ς επ α ρ κή ς α ρ ιθ μ ό ς θ α υμ ά σ ια κα­ τα ρ τισ μ ένω ν σ τελεχώ ν. Ο σ υνδ υα σ μό ς τ η ς νεώ τερ η ς και κ α λ ύ τερ α α σ κ η μ έν η ς η γεσ ία ς με τη ν π ο λ εμ ική π είρα τω ν σ τρ α τευ μ ά τω ν φ ά ν η κ ε σ ύ ντο μ α σε ό λα τα επ ίπ εδα, από τις ε π ιτε λ ικ έ ς ερ γ α σ ίες έω ς τ η ν τα κ τικ ή ε π ιδ ε ξιό τη τα σ το π ε­ δ ίο τ η ς μάχης. Αν και το 40% το υ π λη θ υ σ μ ο ύ τ η ς ΕΣΣΔ ε ­ ξα κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε να β ρ ίσ κ ετα ι κάτω από τ ο ν γ ε ρ ­ μ α νικό ζυγό, κ ά θ ε ετή σ ια κλάση ν εο σ ύ λ λ ε κ τω ν

Η κόπωση και η αγω νία τη ς μ ά χ η ς είν α ι κ α θ α ρ ά α π ο τυ π ω μ ένες σ τα πρόσωπα τω ν ανδρώ ν τη ς Μ ερ α ρ χ ία ς «Totenkopf» των SS. Παρά τις λυσ σ ώ δεις π ρ ο σ π ά θειές το υ ς , δεν κ α τά ψ ερ α ν να διασπάσουν πλήρω ς τη σ ο β ιετικ ή άμυνα β ό ρ εια το υ π ο τα μ ο ύ Π σελ.

α π έδ ιδ ε 3.000.000 ά ν δ ρ ες , η λικία ς 17 ετώ ν, οι ο ­ π οίοι π α ρο υσ ιά ζοντα ν για εκπ α ίδ ευ σ η σε δύο σ ειρ ές, τη ν ά νο ιξη και το φθινόπ ω ρο. Για να α­ ν τισ τα θ μ ίσ ο υ ν τις τ ρ ο μ ε ρ έ ς α π ώ λειες που ε ί­ χαν υ π ο σ τεί κα τά τις π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ες μάχες, οι Σ ο β ιετικ ο ί π ρω τοπ όρησ αν, χρ η σ ιμ οπ οιώ ντα ς μ εγά λο α ρ ιθ μ ό γυ να ικώ ν σ τις Ε νοπ λες Δύναμ εις το υ ς (ακόμη και σε μ ά χ ιμ ες θ έσ εις !). Ετσι, λίγο πριν από τη μάχη το υ Κ ούρσ κ το σ ύνολο το υ π ροσω πικού το υ Κ όκκινου Σ τρ α το ύ α ν ερ ­ χ ό τα ν σε 6.724.000 ά το μ α σ τις μ ά χ ιμ ες μ ο νά ­ δ ες! Εν το ύ το ις , οι Σ ο β ιετικ ο ί υ π ο χρ εώ θ η κα ν .α μειώ σ ο υν τη ν ο ρ ο φ ή τ η ς τυ π ική ς μ ερ α ρ χία ς τε ζ ικ ο ύ το υ ς σ το υ ς 9.380 ά ν δ ρ ες , δ ια τη ρ ώ ν τα ς ωστόσο ό λα τα β α ρ έα όπλα π εζικο ύ και ε φ ο δ ιά ­ ζο ν τα ς με α υ τό μ α το όπλο ένα ν σ το υ ς π έν τε -α χ η τ έ ς το υ ς , τη σ τιγμή που το 1941 η αναλο. ία α υ τή ή τα ν 1:37! Ο σ υ νο λικό ς α ρ ιθ μ ό ς μ ερ α ρχιώ ν το υ ς αυΕ ήθηκε από 407, που ή τα ν τη ν Π ρω το χρ ονιά το υ 1943, σε 462 το ν Ιούλιο το υ ίδιου έ το υ ς , ενώ δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ α ν 25 μ ερ α ρ χ ίες π υ ρ ο β ο λ ι­ κ ό και 27 α ν ε ξ ά ρ τ η τ ε ς τα ξια ρ χ ίε ς κ α τα σ τρ ο ­ φ ώ ν α ρ μ ά τω ν (μ ε 50 έω ς 70 π υ ρ ο β ό λα και ένα τά γ μ α π εζικού έκα σ τη), κα θ ώ ς και 163 α ν εξά ρ τη τα σ υ ν τά γ μ α τα κα τα σ τρ ο φ έω ν α ρ μ ά τω ν (με 20 έω ς 24 π υ ρ ο β ό λα τω ν 76 και 45 mm έκα σ το). Ε χοντα ς πικρή π είρα από τις δ ια λ υ τικ έ ς π ρο­ σ β ο λές τ η ς Luftwaffe κα τά τ ις π ρ ο η γ ο ύ μ εν ες ε κ σ τρ α τείες , ενίσ χυσ αν τις μ ο ν ά δ ες το υ ς με '8 3 α ν ε ξ ά ρ τ η τα σ υ ν τά γ μ α τα α ν τια ερ ο π ο ρ ικο ύ π υρ οβ ο λικού και 36 α ν τια ερ ο π ο ρ ικ έ ς μ ερ α ρ ­ χίες, οι ο π ο ίες είχα ν ως απ οσ τολή να δ η μ ιο υ ρ .ο ύ ν ένα ν τρ ο μ α κ τικ ό φ ρ α γ μ ό π υ ρ ό ς επάνω :π ό τα μ α χό μενα φίλια τμ ή μ α τα , Σ το ν το μ έ α τ_ / τεθ ω ρ α κισ μ ένω ν οι π έ ν τε τε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν ε ς — ο α τιές ενισ χ ύ θ η κ α ν μ ε π ερ ισ σ ό τερ α ά ρ μα τα

και μ η χ α ν ο κ ίν η το π εζικό, σε σ η μ είο που να πα­ ρ ατάσ σ ουν π ερίπ ου 600 ά ρ μ α τα η κα θ εμ ία . Η Stavka, ω στόσο, δ ε ν α ρ κ έ σ τη κ ε σε α υ τέ ς τις δ υ ν ά μ εις , αλλά π ροχώ ρησ ε στη δ η μ ιο υ ρ γ ία 24 α ν εξά ρ τη τω ν τεθ ω ρ α κ ισ μ έν ω ν σωμάτω ν, κ α θ έ ­ να από τα οποία δ ιέ θ ε τ ε 10.977 ά ν δ ρ ες , 253 άρ­ μ α τα και α υ το κ ιν ο ύ μ εν α π υρ οβό λα SU, 60 πυ­ ρ ο β ό λα και ό λ μ ο υ ς και ο κτώ ρ ο υ κ ετο β ό λ α . Οι σ χημ α τισ μ οί α υ το ί π λαισ ιώ θηκαν από 13 μηχα­ ν ο κ ίν η τα σώ ματα α κό μ η ισ χ υ ρ ό τερ η ς σ ύ ν θ ε ­ σ ης (15.018 ά ν δ ρ ες , 229 ά ρ μ α τα και α υ το κ ιν ο ύ ­ μ ενα π υρ οβόλα , 108 π υρ οβ ό λα και ό λμ ο ι και ο ­ κτώ ρ ο υ κ ε το β ό λ α έκα σ το). Π ισ τεύ ο ν τα ς , όμω ς, α κρ ά δ α ντα σ τη ν ευ κα μ ψ ία που ε ξα σ φ ά λ ιζε η ύ­ π αρξη π ολλώ ν μ ικ ρ ό τερ ω ν α ν εξά ρ τη τω ν τ ε θ ω ­ ρ ακισ μένω ν μονάδω ν, οι Σ ο β ιετικ ο ί, τ η ν 1η Ιο υ ­ λίου 1943, ε ξα κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν να δ ια τη ρ ο ύ ν 101 α ν ε ξ ά ρ τ η τ ε ς τε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν ε ς τα ξια ρ χ ίες και 110 α ν ε ξά ρ τη τα τεθ ω ρ α κ ισ μ έν α σ υ ν τά γ μ α τα ενώ δ ε ν π α ρ έλειψ α ν να σ υσ τήσ ουν και 13 νέα α ν ε ξά ρ τη τα σ υ ν τά γ μ α τα π υρ οβό λω ν εφ ό δ ο υ SU. Τα τεθ ω ρ α κ ισ μ έν α α υ τά δ ε ν δ ιέ θ ε τ α ν π ερ ι­ σ τρ ε φ ό μ ε ν ο πύργο, αλλά σ τις τ ρ ε ις ε κ δ ό σ εις το υ ς , που έ φ ε ρ α ν α ντίσ το ιχ α π υρ οβό λα τω ν 76, 122 και 152 mm, α π ο τελ ο ύ σ α ν θα νάσ ιμη απειλή α κό μ η και για τα β α ρ ύ τερ α γ ερ μ α ν ικ ά άρματα . Η δ υ ν α τό τη τα το υ Κ όκκινου Σ τρ α το ύ να α υ ­ ξή σ ει το ν α ρ ιθ μ ό τω ν μονάδω ν το υ ο φ ε ιλ ό τα ν σ το γ εγ ο ν ό ς ό τι η σ ο β ιετική ο ικο νο μ ία κάλπ αζε μ ε α π ίσ τευ το υ ς ρ υ θ μ ο ύ ς . Η παραγω γή π ε τ ρ ε ­ λα ίου τη ς ΕΣΣΔ, που είχ ε κ α τα κ ρ η μ ν ισ θ εί από 33 ε κ α το μ μ ύ ρ ια τό ν ν ο υ ς το 1941 σε 18 ε κ α το μ ­ μύρ ια τό ν ν ο υ ς σ τις α ρ χές το υ 1943, π αρουσ ία­ ζε και πάλι σ ημ εία α νάκαμψ ης, ενώ το σ ιδ η ρ ο ­ δ ρ ο μ ικό δ ίκ τυ ο σ τις α π ε λ ε υ θ ε ρ ω μ έ ν ε ς π ερ ιο ­ χ έ ς επ ισ κευ α ζό τα ν γορ γά και η παραγω γή ό ­ πλω ν στα εργοσ τά σ ια π έρ α ν τω ν Ο υραλίω ν ε-

45

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Το γερμ α νικό π εζικό το υ 1943 π ροσ π α θούσ ε α κό μ η να σ υ νέλ& ει από τις τε ρ ά σ τιε ς α π ώ λειες που το υ είχα ν π ρ ο κ α λέσ ει τα δύο π ροη γούμ ενα έ τ η π ολέμ ου κ ατά τη ς Ε Σ ΣΔ . Η τα ν, όμω ς, έμ π ειρ ο και δ εν ε ίχ ε χ ά σ ει α κό μ η την πίστη το υ σ τη ν τελ ικ ή νίκη.

46

Οι επτά μεραρχίες της γερμανικής 2ης Στρατιάς, η οποία είχε αποστολή να λειτουργήσει ως το «αμόνι», επάνω στο οποίο θα συνθλιβόταν ο Κόκκινος Στρατός στον θύλακα του Κούρσκ, είχαν αριθμό ταγμάτων πεζικού που κυμαινόταν από τέσσερα (323 Μεραρχία) έως οκτώ (327 Μεραρχία).

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

κ τινα σ σ ό τα ν στα ύψη: το 1943 η χώ ρα κ α τα ­ σ κεύ α σ ε 3.400.000 τυ φ έ κ ια , 2.060.000 υποπολυ6όλα, 250.000 ελ α φ ρ ά π ολυβ όλα , 90.500 β α ρ έα π ολυβ όλα , 12.200 α ν τια ερ ο π ο ρ ικά π υροβόλα, 22.100 π υρ οβ ό λα μ εγά λο υ δ ια μ ε τρ ή μ α το ς και 22.900 ά ρ μ α τα και π υ ρ ο β ό λα εφ ό δ ο υ , τα οποία, αν όχι κα λ ύ τερ α , ή τα ν ισ οδύναμα μ ε ό ,τι α ν τί­ σ τοιχο ε ίχ ε π αρουσ ιάσ ει έω ς τ ό τ ε η Wehrmacht (μ ε εξα ίρ εσ η τα ν έα β α ρ έα ά ρ μ α τά τη ς ). Π αρό­ λο, όμω ς, που δ ιέ θ ε τ ε θ α υμ ά σ ια όπλα σε μ εγ ά ­ λ ε ς π ο σ ό τη τες , ο Κ ό κ κιν ο ς Σ τρ α τό ς υ π έ φ ε ρ ε α κό μ η από ε λ λ ε ίψ ε ις σ υμ π λη ρ ω μα τικού υ λικο ύ (όπως σ υ σ κ ευ ές α σ υρ μά του ), αλλά κυρίω ς από τρ ο χ ο φ ό ρ α μέσα, α δ υνα μία που α ν τιμ ετω π ίσ θ η κ ε με τ η ν αύ ξη σ η το υ ρ ε ύ μ α το ς εισ αγω γής α μ ερ ικ α ν ικ ώ ν φ ο ρ τη γ ώ ν α υ το κ ιν ή τω ν μέσω τ η ς δ ω ρ εά ν σ υ μ μ α χ ική ς β ο ή θ εια ς . « Σ χ εδ ό ν τη ν ίδ ια σημ ασία με τη ν ε υ κ ιν η σ ία », α ν α φ έ ρ ε ι ο Λ ίν τ ε λ Χ αρτ, « είχ ε καί η π ο σ ό τη τα α μ ερ ικ α ν ι­ κώ ν κ ο νσ ερ β ο π ο ιη μ ένω ν τρ ο φ ίμ ω ν που έ ρ χ ο ­ ν τα ν επ ίσ η ς αδ ιάκοπ α , γ ια τί β ο ή θ η σ ε σ τη λύσ η το υ π ρ ο β λήμ α τος το υ α ν εφ ο δ ια σ μ ο ύ που, ε ξ α ιτία ς το υ τε ρ ά σ τιο υ ό γκ ο υ τω ν σ ο β ιετικ ώ ν δ υ ν ά ­ μ εω ν και τη ς έ λ λ ε ιψ η ς συγκοινω νιώ ν, α π ο τελ ο ύ σ ε το μ εγ α λ ύ τερ ο εμ π όδιο σ τη ν ικ α ν ό τη τά το υ ς να α σ κ ή σ ο υ ν τη ν ισ χύ το υς» .

Σ ΙΔ Ε Ρ Ε Ν ΙΟ Σ Κ ΛΟ ΙΟ Σ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟ ΚΟΥΡΣΚ Μ έχρ ι τις 5 Ιουλίου 1943, οι Γερμανοί είχαν κ α τα φ έ ρ ε ι να σ υ γ κεν τρ ώ σ ο υ ν ε κ α τέ ρ ω θ ε ν το υ θ ύ λ α κ α το υ Κ ούρσ κ τη ν π λέο ν εντυπ ω σ ια κή μάζα τεθ ω ρ α κ ισ μ έν ω ν που ε ίχ ε εμ φ α ν ισ τε ί έω ς τ ό τ ε σ το ν κόσ μο. Από το σ ύνολο τω ν 50 μ ερ α ρ ­ χιών, οι ο π ο ίες θ α λά μ β α να ν μ έρ ο ς σ τη ν επ ιχ εί­ ρηση «Zitadelle», ε ν ν έ α π ρ ο έρ χ ο ν τα ν από το ν π αλαιό θ ύ λ α κ α το υ Ρ ζεφ , 13 είχα ν μ ε τα φ ε ρ θ ε ί σ το Α να το λικό Μ έτω π ο από τη Γαλλία κα τά το π ρ ο η γ ο ύ μ εν ο ε ξά μ η ν ο και δ έ κ α μ ερ α ρ χ ίες πά­ ν τσ ερ ή γ ρ ενα δ ιέρ ω ν π ά ντσ ερ είχα ν συσσωρ ε υ θ ε ί ε κ εί, α φ ή ν ο ν τα ς ο υσ ια σ τικά χω ρίς ε φ ε ­ δ ρ ε ίε ς τις Ο μ ά δ ες Σ τρ α τιώ ν « Κ έν τρ ο » και «Νό­ το ς » , γ εγ ο ν ό ς που θ α τις κα θ ισ το ύ σ ε σ το ά μ ε ­ σο μ έλ λ ο ν ε ξα ιρ ε τικ ά ε υ ά λ ω τε ς σ τις σ ο β ιε τι­ κ έ ς α ν τεπ ιθ έσ εις . Από τις υπ όλοιπ ες 18 μ ερ α ρ ­ χ ίες , οι επ τά ή τα ν πολύ α σ θ ε ν είς και θ α τη ρ ο ύ σ α ν π α θ η τική στάση σ τα πλαίσια τ η ς 2 ης Σ τρ α τιά ς. Σ τη β ό ρ εια π αρειά το υ θ ύ λ α κα , από τα ανα­ το λ ικ ά π ρος τα δ υ τικά , π α ρα τα σ σ ό τα ν η 299 Μ ερ α ρ χία Π εζικο ύ (ΜΠ) (δ ιο ικ η τή ς ο α ν τισ τρ ά ­ τη γ ο ς φ ο ν Ο ριόλα με έ ξ ι τά γ μ α τα π εζικού), η μ ονα δική μ ερ α ρ χία που π αραχω ρούσ ε σ τη ν ε ­

Με τη β ο ή θ ε ια ψ λογοβόλω ν οι Γ ΐρ μ α ν ο ί κ α τό ρ θ ω σ α ν να διασπ άσουν τις π ρ ώ τες α μ υ ν τικ ές ζώ νες το υ αντιπ ά λου το υ ς , αλλά όχι κα ι να π ροκαλέσουν την κ α τά ρ ρ ευ σ ή του.

π ιχείρησ η η 2η Σ τρ α τιά Π ά ντσ ερ. Α μέσ ω ς μ ετά , α κο λ ο υ θ ο ύ σ α ν οι σ χημ α τισ μ οί τ η ς 9 ης Σ τρ α ­ τιά ς το υ Μ ό ν τελ . To XXIII Σώ μα Σ τρ α το ύ (ΣΣ) (σ τρ α τη γό ς Φ ρήσ νερ) δ ιέ θ ε τ ε τη ν 78η Μ ερ α ρ ­ χία Ε φ ό δ ου (α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Τ ρ ά ου τ μ ε έ ξ ι τά γ ­ ματα, αλλά και 50 τε θ ω ρ α κ ισ μ έν α ο χή μα τα ), τη 216 Π εζικο ύ (υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς Σ ακ μ ε έ ξ ι τά γ μ α ­ τα ) και τ η ν 383 Π εζικο ύ (υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς Χ οφ μά ισ τερ , π λή ρη ς με ε ν ν έ α τά γ μ α τα ). To XLI Σώμα Π ά ντσ ερ (σ τρ α τη γ ό ς Χάρπε) π α ρέτα σ σ ε τη ν 86η Μ ερ α ρ χία Π εζικο ύ (α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Β ά ιντλιγ ν κ με έ ξ ι τά γ μ α τα ), τη 292 Π εζικο ύ (α ν τισ τρ ά ­ τη γ ο ς φ ο ν Κ λ ο ύ γ κ ε μ ε έ ξ ι τά γ μ α τα ) και τη 18η Π ά ντσ ερ (υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς φ ο ν Σ λήμπ εν), η ο ­ ποία, όμω ς, δ ιέ θ ε τ ε μόνο 74 ά ρ μα τα . Λ αμβάνον τα ς υπόψη τ η ν α δ υνα μία το υ XLI Σ ώ μ α το ς σε τεθ ω ρ α κισ μ ένα , ο Μ ό ν τ ε λ φ ρ ό ν τισ ε να τ ο ενισ χύσ ει με το 656 Σ ύ ν τα γ μ α Κ υνη γώ ν Α ρμ ά τω ν το υ α ν τισ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η φ ο ν Γ ιο ύ γ κ εν φ ελ ν τ, το οποίο δ ιέ θ ε τ ε 90 α υ το κ ιν ο ύ μ εν ο υ ς κα τα σ τρ ο φ ε ίς α ρ μ ά τω ν Ferdinand, τα μ ονα δικά α υ το ύ το υ τύ π ο υ που θ α σ υ μ μ ετείχ α ν σ τη μάχη το υ Κ ού ρ ­ σκ. To XLVII Σώ μα Π ά ντσ ερ (σ τρ α τη γ ό ς Λ έμ ε λ σ εν) π α ρ έτα σ σ ε σ τη ν π ρώ τη γρ α μ μή τ η ν 6η Μ ε ­ ραρχία Π εζικο ύ (α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Γκρόσ μαν με ε ν ν έ α τά γ μ α τα ) και τη ν 20ή Π ά ντσ ερ (υπ οσ τρά­ τη γ ο ς φ ο ν Κ έσ ελ) με 86 ά ρματα . Τη ρο ύσ ε, ω­ στόσο, σε ε φ ε δ ρ ε ία σ το μ έσ ο ν τη ς απ όστασης για το Ο ρ έλ ά λ λ ε ς δ ύ ο α ξιό μ α χ ες μ ο ν ά δ ες : τη 2η Μ ερ α ρ χία Π ά ντσ ερ (α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Λ ούμπ ε) μ ε 136 ά ρ μα τα , 40 από τα οποία ή τα ν τύπ ου Panther, και τ η ν 9η Π ά ντσ ερ (α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Σέλ ερ ) με 113 ά ρ μα τα . Π ρ ο σ κ ο λ λ η μ έν α σ το Σώμα β ρ ίσ κοντα ν, επίσης, α ρ κ ε τά τμ ή μ α τα π υ ρ ο β ο ­ λ ικ ο ύ , κα θ ώ ς και η 505 Επιλαρχία Β α ρέω ν Α ρμά τω ν, εξο π λ ισ μ έν η μ ε 45 Tiger. To XLVII Σώ­ μα Π ά ντσ ερ α π ο τελ ο ύ σ ε τ η ν κύ ρια δ ύνα μη κρ ού σ ης το υ Μ ό ν τελ . To XLVI Σώ μα Π ά ντσ ερ (σ τρ α τη γ ό ς Τσορν) τυ π ικά μόνο α ν α φ ε ρ ό τα ν ως τέ το ιο , κα θ ώ ς δ εν π ερ ιελ ά μ β α νε καμία μ ερ α ρ χία π ά ντσ ερ. Π α ρ έ­ τασ σ ε, ω στόσο, τ η ν 31η Μ ερ α ρ χία Π εζικο ύ (α­ ν τισ τρ ά τη γ ο ς Χ άσμπαχ με έ ξ ι τά γ μ α τα π εζι­ κού), τη ν 7η Π εζικο ύ (α ν τισ τρ ά τη γ ο ς φ ο ν Ρά-

χχχχχ

Δυτικό Μέτωπο (Σοκολόφσκυ)

km Τούλα

Σ τ ις α ρ χ ές Ιο υ λ ίο υ 1943, το Α να τολικό Μ έτω π ο π α ρ έμ ενε σ τα θ ερ ο π ο ιη μ έ ν ο σ τη γραμμή που κ α τείχ α ν οι δύο α ντίπ α λοι μ ε τά από τη ν εκ σ τρ α τε ία το υ Σ τά λ ιν γ κ ρ α ν τ και τα π αρ επ όμ ενά τη ς. Σ το ν \χ ά ρ τη φ α ίν ετα ι ο τρ όπ ος, μ ε το ν οποίο οι Γερμανοί σ κόπ ευα ν να εξα λ είψ ο υ ν ? τον θ ύ λ α κ α το υ Κ ούρσκ, κ α τα σ τρ έ φ ο ν τα ς τις σ τρ α τιέ ς το υ Κ εντρ ικ ο ύ Μ ετώ π ο υ και το υ Μ ετώ π ο υ το υ Β ο ρ ο ν έζ (σχεδίαση χ ά ρ τη : Δ ή μ η τρ α Μ η τσ ο ύ ).

χ χχχχ

Ιέτωπο του Μπριάνσ» (Ποττώφ) χχχ χ

Μπριάνσκ ΧΧΧΧ

Ομάδα Στρατιών «Κέντρο· (Κλούγκε) 9η Στ (Μόντελ)

Λίπετσκ

Λίβνυ

Σεβσκ

·ι

ΧΧΧΧ

Κεντρικό Μέτωπο (Ροκοσόφσκυ) [αοτορνογιεΓ

ΧΧΧΧΧ

Κούρσκ

Εφεδρικό Μέτωπο Βορονέζ Νέα σιδηροδρομική διακλάδωση

Μέτωπο του Βορονέζ (Βατούτιν)

Στάρυ Οσκόλ

Ομπογιάν

ΧΧΧΧ

5η ΤΘΣτΦ

Κορότσα

Νό6ι Οσκόλ

Γλγκοροντ

ΧΧΧΧ

Απόσπασμα. Στρατιάς ^ Κεμπφ + Χάρκοβο

ΧΧΧΧ

Το γερμανικό σχέδιο επίθεσης στον θύλακα του Κούρσκ

Ομαδα Στρατιών Νότος» (Μανστάιν)

I____ I Πολτάβα

Νοτιοδυτικό Μέτωπο (Μαλινόφσκυ)

Γραμμή μετώπου 4ης Ιουλίου 1943 Ορια μεταξύ Μετωπων --------------------- · Ορια μεταξύ Ομάδων Στρατιών Στ: Στρατιά ΣτΠα: Στρατιά Πάντσερ ΤΘΣτ: Τεθωρακισμένη Στρατιά ΤΘΣτΦ: Τεθωρακισμένη Στρατιά Φρουράς ΣτΦ: Στρ α τιά Φρουράς

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Εχοντας α κρ ιβ είς π λη ρ ο φ ο ρ ίες για τις π ρ ο θ έσ εις και τα σχέδια του α ντιπ ά λου το υ ς , οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί π ερ ίμ ενα ν την επ ίθ εσ η του ε χ θ ρ ο ύ μ ε α υ το π επ ο ίθη σ η και α κλ ό νη τη π ίστη για τη νίκη.

ΜΕΓΑΑΕΣ ΜΑΧΕΣ

π α ρ ντ με ε ν ν έ α τά γ μ α τα ), τη 258 Π εζικο ύ (α ν τι­ σ τρ ά τη γ ο ς Χ άχερ μ ε επ τά τά γ μ α τα ) και τη ν 102 Π εζικο ύ (υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς Χ ίτσ φ ελ ν τ μ ε έ ξ ι τ ά γ ­ ματα). Το γ ε ιτο ν ικ ό XX Σώ μα (σ τρ α τη γ ό ς φ ο ν Ρόμαν) ή τα ν α κό μ η πιο α δ ύ να μ ο από το XLVI Σώ μα Π ά ντσ ερ, α φ ού το σ χέδιο τη ς επ ιχ είρ η ­ σης δ ε ν π ρ ο έβ λ επ ε κάπ οιον ε ν ε ρ γ ό ρ όλο γ ι’ α υ τό . Δ ιέ θ ε τ ε τη ν 45η Μ ερ α ρ χία Π εζικο ύ (υπο­ σ τρ ά τη γ ο ς φ ο ν Φ α λκενσ τά ιν μ ε έ ξ ι τά γ μ α τα ), τ η ν 72η Π εζικο ύ (α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Μ ύ λ ερ -Γ κ έμπ χα ρντ μ ε έ ξ ι τά γ μ α τα ) και τη ν 137 Π εζικο ύ (α­ ν τισ τρ ά τη γ ο ς Κ ά μ εκ ε με έ ξ ι τά γ μ α τα ). Η 9η Σ τρ α τιά , ω στόσο, τη ρ ο ύ σ ε μία πολύ υπ ολογίσ ι­ μη ε φ ε δ ρ ε ία μ ε τ η ν 36η Μ ερ α ρ χία Π εζικο ύ , τη ν Ο μάδα « Ε ζεμπ εκ» μ ε τη ν 4η και τη 12η Πά­ ν τσ ερ , κα θ ώ ς και τη 10η Μ ερ α ρ χία Γ ρ εν α δ ιέ­ ρων Π ά ντσ ερ. Ο Μ ό ν τ ε λ δ ιέ θ ε τ ε , επίσης, τ η ν α­ ν ε ξ ά ρ τη τη 21η Ταξιαρχία Π ά ντσ ερ με 45 Tiger και 39 ά ρ μ α τα άλλω ν τύπων. Σ υ νο λικά , ο τ ε λ ε υ ­ τα ίο ς ε ίχ ε σ τη δ ιά θ εσ ή το υ 600 ά ρ μ α τα μάχης και 280 π υ ρ ο β ό λα εφ ό δ ο υ . Από τη ν άλλη π λευρ ά , οι επ τά μ ερ α ρ χ ίες τ η ς γ ερ μ α ν ικ ή ς 2 ης Σ τρ α τιά ς , η οποία είχ ε απο­ σ τολή να λ ε ιτο υ ρ γ ή σ ε ι ω ς το «αμόνι», επάνω σ το οπ οίο θ α σ υ ν θ λ ιβ ό τα ν ο Κ ό κκινο ς Σ τρ α τό ς σ το ν θ ύ λ α κ α το υ Κούρσκ, είχα ν α ρ ιθ μ ό τα γ μ ά ­ τω ν π εζικο ύ που κυ μ α ιν ό τα ν από τέσ σ ερ α (323 Μ ερα ρ χία ) έω ς ο κτώ (327 Μ ερα ρχία). Τέλος, ό ­ λ ε ς οι π υ ρ ο β ο λ α ρ χ ίες δ ιέ θ ε τ α ν τρ ία α ν τί για τέσ σ ερ α π υρ οβόλα . Αναμφ ίβολα, η ισ χ υ ρ ό τερ η γ ερ μ α ν ικ ή σ τρ α ­ τιά σ τη ν π ερ ιο χή το υ Κ ούρσ κ ή τα ν η 4η Πά­ ν τσ ερ το υ Μ ανσ τάιν, η οποία δ ιέ θ ε τ ε τρ ία σώ­ μ α τα μ ε ένα σ ύνολο π έ ν τε μ ερ α ρ χ ιώ ν π ά ντσ ερ, τεσ σ ά ρ ω ν γ ρ ενα δ ιέρ ω ν π ά ντσ ερ και ε ν ν έ α π ε­ ζικού. Το α σ θ ε ν ές LII Σώ μα (σ τρ α τη γ ό ς Ο τ) πα­ ρ έτα σ σ ε σ τη ν π ρώ τη γρ α μ μή τη 255 Μ ερα ρ χία Π εζικο ύ (α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Π όπ ε μ ε έ ξ ι τά γ μ α τα ) και τη ν 332 Π εζικο ύ (α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Σ ά φ ερ με ε ν ν έ α τά γ μ α τα ). Α ν τίθ ε τα , το XLVIII Σώ μα Πά­ ν τσ ερ το υ σ τρ α τη γ ο ύ Κ ν ό μ π ελ σ ν το ρ φ π α ρ έ­

τασ σ ε τις ε π ίλ ε κ τ ε ς 3η Μ ερ α ρ χία Π ά ντσ ερ (α­ ν τισ τρ ά τη γ ο ς Β εσ τχ ό φ εν ) μ ε 97 ά ρ μ α τα και 11η Π ά ντσ ερ (υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς Μ ικλ) μ ε 118 άρματα , τη ν πολύ ισχυρή Μ ερ α ρ χία Γρ ενα δ ιέρ ω ν Πά­ ν τσ ερ «Grossdeutschland» (α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Χόερ λ ιχ) μ ε 175 ά ρ μα τα , από τα οποία τα 14 ή τα ν τύ π ο υ Tiger και τα 45 τύ π ο υ Panther, και τη ν 167 Π εζικο ύ (α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Τ ρ ίρ ενμ π ο υρ γκ με ε ν ­ νέα τά γ μ α τα ). Σ τις α ν ε ξ ά ρ τ η τ ε ς μ ο ν ά δ ες το υ Σ ώ μ α το ς π ερ ιλ α μ β ά ν ο ν τα ν , επίσης, η 10η Τα­ ξια ρ χία Π ά ντσ ερ, τ η ς οποίας η 51η και η 52η Ε πιλαρχία Π ά ντσ ερ δ ιέ θ ε τ α ν 200 ο λ ο κα ίν ο υ ρ ­ για Panther, τ η ν 911 Μ οίρα Π υ ρ ο β ό λω ν Ε φ ό δ ου και ά λλα σ τοιχεία . Α κό μη ισ χ υ ρ ό τερ ο , όμω ς, ή τα ν το II Σώ μα Π ά ντσ ερ SS (α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Χ άουσ ερ), το ο ­ ποίο π α ρέτα σ σ ε τις ε κ λ ε κ τ ό τ ε ρ ε ς τω ν μ ερ α ρ ­ χιώ ν το υ «ιδιω τικού σ τρ α το ύ το υ Χ ίμ μ λ ερ » , α λ­ λά και ο λ ό κ λ η ρ η ς τ η ς Wehrmacht ε κ ε ίν η τ η ν ε ­ ποχή. Οι ά ν δ ρ ες το υ ή τα ν ε π ίλ εκ το ι β ετερ ά ν ο ι, οι οποίοι, κα τά το ν Χ ίτλ ερ , ενσ άρκω να ν το υ ς ι­ σ το ρ ικο ύ ς δ ια δ ό χ ο υ ς τω ν Τ ευτό νω ν ιπποτών, ε ­ μπ ο τισ μ ένο ι κα θ ώ ς ή τα ν μ ε τα εθ νικο σ ο σ ια λισ τικά ιδεώ δη. Σ τα α ρ ισ τερ ά β ρ ισ κ ό τα ν η 1η Μ ε ­ ραρχία Γρ ενα δ ιέρ ω ν Π ά ντσ ερ SS «Leibstandarte Adolf Hitler» (υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς Βις), εξο π λ ισ μ έν η μ ε τα ξύ άλλω ν μ ε 145 ά ρ μα τα , από τα οποία τα 13 Tiger, και μ ε 34 π υρ οβό λα εφ ό δ ο υ . Σ το κ έ ­ ν τρ ο θ α επ ιχ ειρ ο ύ σ ε η 2η Μ ερ α ρ χία Γ ρ εν α δ ιέ­ ρων Π ά ντσ ερ «Das Reich» (υ π ο σ τρ ά τη γο ς Κ ρ ο ύ γκ ερ ) μ ε 143 ά ρ μ α τα μά χης, σ υ μ π ερ ιλα μ ­ β α νο μ ένω ν 14 Tiger, και μ ε 34 π υ ρ ο β ό λα ε φ ό ­ δου. Δ ε ξιά θ α δ ρ ο ύ σ ε η 3η Μ ερ α ρ χία Γ ρ εν α δ ιέ­ ρων Π ά ντσ ερ «Totenkopf» (υ π ο σ τρ ά τη γο ς Π ρίες) μ ε 171 ά ρ μα τα , από τα οποία 15 Tiger, και 34 π υρ οβ ό λα ε φ ό δ ο υ . Τόσο οι μ ερ α ρ χ ίες τω ν SS, όσο και η «Grossdeutschland» δ ιέ θ ε τ α ν από έ ξ ι τά γ μ α τα γ ρ ενα δ ιέρ ω ν π ά ντσ ερ σε α ν τίθ εσ η μ ε τα τέσ σ ερ α που είχα ν οι τυ π ικ έ ς μ ερ α ρ χ ίες π ά ντσ ερ τ η ς επ ο χή ς. Επιπλέον, ν ο τιο α ν α το λ ικ ά τη ς 4 ης Σ τρ α τιά ς Π ά ντσ ερ θ α σ υ μ μ ε τε ίχ ε σ τη ν επ ίθεσ η μ ε δύο από τα τρ ία σώ ματά το υ το Απόσπασμα Σ τρ α ­ τιά ς Κ εμπ φ, υπό το ν ο μώ νυμ ο σ τρ α τη γό . To III Σώ μα Π ά ντσ ερ (σ τρ α τη γό ς Μ π ράιτ) π α ρέτα σ σ ε τη ν 168 Μ ερ α ρ χία Π εζικο ύ (υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς ν τ ε Μ πολιώ μ ε ε ν ν έ α τά γ μ α τα ), τη ν 6η Π ά ντσ ερ (υ­ π ο σ τρ ά τη γ ο ς φ ο ν Χ ο ύ ν ερ σ ν το ρ φ ) μ ε 117 ά ρ μα ­ τα, τη 19η Π ά ντσ ερ (α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Σ μ ιτ) μ ε 90 ά ρ μ α τα και τ η ν 7η Π ά ντσ ερ (α ν τισ τρ ά τη γ ο ς φ ο ν Φ ούνκ) μ ε 112 ά ρ μα τα . Σ τα ορ γα νικά σ τοι­ χ εία το υ Σ ώ μ α το ς σ υ γ κ α τα λ έγ ο ν τα ν , επίσης, η 228 Μ οίρα Π υ ρ ο β ό λω ν Ε φ ό δ ου και η 503 Επιλαρχία Β α ρ έω ν Α ρ μ ά τω ν μ ε 45 Tiger. Ν ο τιό τερ α κ α τείχ ε θ έ σ ε ις κά λυ ψ η ς το υ π λευ ρ ο ύ το υ III Σ ώ μ α το ς Π ά ντσ ερ το XI Σώ μα (σ τρ α τη γ ό ς Ράο υ ς) μ ε τ η ν 106 Μ ερ α ρ χία Π εζικο ύ (α ν τισ τρ ά τη ­ γ ο ς Φ ορσ τ μ ε ε ν ν έ α τά γ μ α τα ) και τ η ν 320 Π εζι­ κού (υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς Π όσ τελ, επ ίσ ης με ε ν ν έα τά γ μ α τα ). Το τρ ίτ ο Σώ μα το υ Κ εμ π φ (το XLII το υ σ τρ α τη γ ο ύ Μ ά τε ν κ λ ο τ με τ ρ ε ις μ ερ α ρ χ ίες π εζι­ κού) θ α β ρ ισ κ ό τα ν α ρ κ ε τά ν ο τιό τερ α , κα θ ώ ς επ ρ ό κ ειτο να δ ια δ ρ α μ α τίσ ει δ ε υ τ ε ρ ε ύ ο ν τ α μόνο ρ όλο σ τη ν επ ιχείρησ η «Zitadelle». Από τη ν π λευ ρ ά τ η ς Wehrmacht, λοιπ όν, η σ υ γκέντρ ω σ η ισχύος ή τα ν εκ π λ η κ τικ ή . Οι καλύ­ τε ρ ο ι σ τρ α τη γ ο ί τη ς , σ χεδ όν 900.000 από το υ ς ε μ π ε ιρ ό τε ρ ο υ ς ά ν δ ρ ες , 2.600 ά ρ μ α τα και α υ το -

Μ έ ρ ο ς τη ς π ρ ο ετο ιμ α σ ία ς για τη μάχη το υ Κ ούρσκ από σ ο β ιετικ ή ς π λευ ρ ά ς ή τα ν και η κατα κ ό ρ υ ψ η α ύ ξη σ η τη ς δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα ς των 200.000 παρτιζάνω ν, οι οπ οίοι δρούσαν σ τα μ ε τό π ισ θ ε ν του Γερ μ ανικο ύ Σ τρ α το ύ στο Α να τολικό Μ έτω π ο . Τον Ια νουά ρ ιο το υ 1943, οι π αρ τιζάνοι ε κ τέ λ ε σ α ν 39 7 επ ιθ έ σ ε ις εν α ν τίο ν το υ γερμ α νικού σ ιδ η ρ ο δ ρ ο μ ικ ο ύ δ ικ τύ ο υ , τον Φ εβρ ουά ρ ιο 500, το ν Μ ά ιο 1.045 και το ν Ιούνιο 1.092.

κιν ο ύ μ εν α π υρ οβόλα , 10.000 π υ ρ ο β ό λ α και ό λ ­ μοι και 1.800 α ερ ο σ κά φ η θ α εφ ο ρ μ ο ύ σ α ν κα τά το υ ε χ θ ρ ο ύ . Εάν α υ τή η μάζα τω ν π ά ντσ ερ δ ε ν κα τό ρ θ ω ν ε να ν ικ ή σ ει το υ ς Σ ο β ιετικ ο ύ ς , τ ό τ ε τίπ ο τα σ το ν κόσ μο δ ε ν θ α ή τα ν α ρ κ ε τά ικανό για να το επ ιτύ χει!

Η STAVKA ΑΠΟΦ ΑΣΙΖΕΙ ΝΑ Π ΕΡΙΜ ΕΝ ΕΙ Π αρόλη τη δ ύνα μή το υ ς , οι Γερμανοί δ ε ν θ α α π οτο λμο ύσ α ν π ο τέ να ε π ιτε θ ο ύ ν σ το Κούρσκ, εά ν γνώ ρ ιζα ν ό τι οι Σ ο β ιε τικ ο ί είχα ν κ α το ρ θ ώ ­ σει να π λ η ρ ο φ ο ρ η θ ο ύ ν τα π άντα για τ η ν επ ιχ εί­ ρηση «Zitadelle». Μ ε τά το ν π ό λ εμ ο έ γ ιν ε γ νω ­ σ τό ό τι η Stavka λά μ β α νε λ ε π το μ ε ρ ε ίς αναφ οο έ ς χάρη σ το κα τα σ κ ο π ευ τικό δ ίκ τυ ο «Λούσυ» σ τη ν Ε λ β ετία , ενώ ο σ υ ν το ν ισ τή ς το υ δ ικ τύ ο υ , Ρ ού ντολφ Ρόσλερ, έ γ ιν ε α ν τικ ε ίμ ε ν ο δ εκά δ ω ν μ ελετώ ν. Ω σ τόσ ο, οι π η γ ές το υ δ ε ν απ οκαλύΦ θηκαν π ο τέ και π α ρ α μ έν ει α κό μ η μ υ σ τή ρ ιο το <ατά π όσον υ π ή ρ ξε π ρ α γμ α τικά κάπ οιος π ρο­ δ ό τη ς σ το ν σ τεν ό κύ κλο το υ Φ ύρ ερ (κω δικός Β έρ θ ερ ο ς » ) ή ε ά ν οι Β ρ ετα ν ο ί είχα ν ε φ ε ύ ρ ε ι, απλώς, μία έξυ π ν η μ έ θ ο δ ο για να δ ιο χ ε τε ύ ο υ ν σ το ν Σ τά λ ιν α π ό ρ ρ η τες π λ η ρ ο φ ο ρ ίες, τις οπ οί­ ες σ υ ν έλ εγ α ν μέσω το υ π ρ ο γρ ά μ μ α το ς «Ultra», ε τα ν και ό π ο τε το υ ς ε ξυ π η ρ ε το ύ σ ε. Α κρ ιβώ ς όπως ο Χ ίτλ ερ α νυ π ο μ ο νο ύ σ ε να ανα λάβει και πάλι τ η ν ε π ιθ ε τικ ή π ρω τοβουλία , έτσ ι και ο Σ τά λ ιν αγω νιούσ ε μήπως έχα ν ε το σ τρ α τηγικό π λ ε ο ν έ κ τη μ α , το οποίο μ ε τό σ ο κό~ο είχ ε α π ο κ τή σ ει με τη μάχη το υ Σ τά λ ιν γκ ρ α .7 Χω ρίς α μφ ιβολία , ο Φ ύρ ερ γνώ ρ ιζε τη ν πα­ ρ ο ρ μ η τικ ή ιδιοσ υγκρασ ία το υ Σ ο β ιετικ ο ύ η γ έ ­ τη και π ιθανώ ς ε π έ β α λ λ ε τ ις σ υ ν εχ είς αναβο\έ ς τ η ς «Zitadelle», τρ έ φ ο ν τ α ς τ η ν εν δ ό μ υ χ η ελπ ίδα ό τι οι Σ ο β ιε τικ ο ί θ α λά μ β α να ν τε λ ικ ά *η ν π ρ ω το β ου λία τη ς επ ίθ εσ η ς, μ ε α π ο τέ λ ε ­ σμα να α γ κισ τρ ω θ ο ύ ν και να επ ιτρ έψ ο υ ν, έτσ ι, στη Wehrmacht να το υ ς α π ο δ εκ α τίσ ει μ ε μία κα•ά π ρ ο γρ α μ μ α τισ μ έν η α ν τεπ ίθ εσ η . Η Stavka, όμως. δ ε ν έ μ ε λ λ ε να ικα νο π ο ιή σ ει α υ τή τη γ ερ _ανική επ ιθυμία.

Εν τω μ ε τα ξύ , μία μ εγ ά λ η σ υζήτησ η είχ ε ξ ε ­ κιν ή σ ει από τ ο ν Μ ά ρ τιο σ το υ ς κό λπ ο υ ς τ η ς α­ ν ώ τα τη ς σ ο β ιε τικ ή ς σ τρ α τιω τικ ή ς η γ ε ο ία ς σ χε­ τικ ά μ ε τις ε π ό μ ε ν ε ς κιν ή σ εις το υ ς . Ε κείνο ι που υπ οσ τήρ ιζαν πως ο Κ ό κκινο ς Σ τρ α τό ς έπ ρ επ ε να κτυ π ή σ ει π ρώ τος, π ρ ο έβ α λλ α ν το επ ιχ είρ η ­ μα ό τι για δ ύ ο δ ια δ ο χ ικά κα λοκα ίρ ια η γ ε ρ μ α ν ι­ κή κρούσ η είχ ε κ α το ρ θ ώ σ ει να δ ια ρ ρ ή ξε ι τη σο­ β ιε τικ ή άμυνα, πολλώ δ ε μ ά λλο ν που κ ά θ ε φ ο ­ ρά χ ρ ε ιά ζο ν τα ν α ρ κ ε το ί μ ή ν ες για να ε ξ α ν τ λ η ­ θ ε ί η ο ρμή τω ν π ά ντσ ερ. Α λλοι, επ ίσ ης, υπο­ σ τήρ ιζα ν πως για κα θ α ρ ά ψ υ χ ο λ ο γικ ο ύ ς λ ό ­ γ ο υ ς δ ε ν θ α έπ ρ επ ε να φ θ α ρ εί το ε π ιθ ε τικ ό π νεύ μ α που είχ ε κ α λ λ ιερ γ η θ εί σ το σ τρ ά τευ μ α έπ ειτα από τη νίκη το υ Σ τά λ ιν γ κ ρ α ν τ. Υπήρχαν, όμω ς, και οι σ κεπ τικ ισ τές , οι οποίοι, ε ν θ υ μ ο ύ ­ μ εν ο ι πως η απ όπ ειρα να π ερ ά σ ει ο Κ ό κκινο ς Σ τρ α τό ς σ τη ν α ν τεπ ίθ εσ η μέσ α σ το κα λο κα ίρ ι το υ 1942 είχ ε ως σ υνέπ εια να κ ιν δ υ ν εύ σ ει με π λήρη κα τά ρ ρ ευ σ η το μέτω π ό το υ , υ π εδείκνυ α ν πως η τα κ τικ ή που είχα ν α κ ο λ ο υ θ ή σ ει οι Β ρ ετα ν ο ί σ το Ελ Α λ α μ έιν το ν Ο κτώ β ρ ιο το υ 1942, δ η λα δ ή να π ερ ιμ έν ο υ ν π ρώ τα τ η ν ε π ίθ ε ­ ση το υ α ντιπ ά λου το υ ς και να το ν εξα ν τλ ή σ ο υ ν (π αρόλο που υ π ερ είχ α ν σε ό γ κ ο δ υνά μεω ν) πριν π ερ ά σ ο υν σ τη ν α ν τεπ ίθ εσ η , το υ ς ε ίχ ε απ ο φ έρ ει μία θ α υμ ά σ ια επ ιτυχία. Μ ε τα ξύ τω ν τ ε λ ε υ τ α ίω ν ή τα ν και ο σ τρ α ­ τά ρ χ η ς Ζούκω φ , ο ν ικ η τή ς τη ς μ ά χη ς τ η ς Μ ό­ σχας και το υ Σ τά λ ιν γ κ ρ α ν τ, ο ο π οίος ε ίχ ε π ε­ ρ ιο δ εύ σ ει σ το ν το μ έ α το υ Κούρσκ. Σ ε γραπ τή, λοιπ όν, α να φ ο ρ ά το υ π ρος το ν Σ τά λιν, σ τις 8 Απ ριλίου, δ ή λ ω νε πως ή τα ν π επ εισ μ ένο ς ό τι ο ε χ θ ρ ό ς θ α κτυ π ο ύ σ ε σ ύ ν το μ α σε α υ τή τη ν κα ­ τε ύ θ υ ν σ η και πως ο Κ ό κ κιν ο ς Σ τρ α τό ς έπ ρ επ ε να σ υ γ κ εν τρ ώ σ ει ε κ ε ί τις ε φ ε δ ρ ε ίε ς το υ για να το υ ς α π οκρούσ ει. Η α να φ ο ρ ά κ α τ έ λ η γ ε :«Θ εω ­ ρώ μη σ ώ φ ρ ον να εκδ η λ ώ σ ο υ μ ε μ ία π ρ ο λη π τι­ κή επ ίθ ε σ η τις επ ό μ εν ες η μ έρ ες. Θα ή τα ν κ α ­ λ ύ τε ρ ο να φ θ ε ίρ ο υ μ ε το ν ε χ θ ρ ό μ ε τη ν άμυνά μας, να ε ξο υ δ ε τερ ώ σ ο υ μ ε τα άρμ ατά το υ και, τό τε και μόνο τό τε , έχ ο ν τα ς ξ ε κ ο ύ ρ α σ τε ς ε φ ε ­ δ ρ ε ίε ς να π ερ ά σ ο υ μ ε σ τη ν α ν τε π ίθ ε σ η και να κ α τα σ τρ έψ ο υ μ ε τε λ ε ιω τικ ά τη ν κ ύ ρ ια δύναμ ή

Εκείνοι που υποστήριζαν πως ο Κόκκινος Στρατός έπρεπε να κτυπήσει πρώτος, προέβαλλαν το επιχείρημα ότι για δύο διαδοχικά καλοκαίρια η γερμανική κρούση είχε κατορθώσει να διαρρήξει τη σοβιετική άμυνα, πολλώ δε μάλλον που κάθε φορά χρειάζονταν αρκετοί μήνες για να εξαντληθεί η ορμή των πάντσερ.

49

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Γερ μ ανός γρ εν α δ ιέρ ο ς το υ 691 Σ υ ν τά γ μ α το ς Γρεναδιέρω ν, Ρω σικό Μ έτω π ο 1943. Το 1943 οι α ν ά γ κ ες το υ π ολέμου ο δ ή γ η σ α ν στην υ ιο θ έ τη σ η από το υ ς Γερ μ ανούς πιο απλών στολώ ν: ή τα ν γκρ ι, χω ρίς πράσινα π εριλα ίμ ια, επ ω μ ίδ ες, α σ ημ ένια δ ια κ ρ ιτικ ά και εθ ν ό σ η μ α . Η ε ξά ρ τυ σ ή το υ π ερ ιλα μ β ά ν ει γ ερ μ α ν ικ ές φ υ σ ιγ γ ιο θ ή κ ε ς Μ 1911, σ ιτιο δ ό χη και υ δ ρ ο δ ο χ είο Μ 1931. Το κρά νος είν α ι το Μ 1935, γερμ α νικής κ α τα σ κ ευ ή ς , όπως και το π τυοσκάπ ανο. Ο γρ εν α δ ιέρ ο ς είν α ι οπ λισ μ ένος μ ε τυ φ έ κ ιο M a u se r K ar 98Κ, δ ια μ ε τρ ή μ α το ς 7,92 m m (εικ ο νο γρ ά φ η σ η το υ Γιάννη Μ υλω νά για τις Ε κδόσ εις «Π ερ ισ κόπ ιο»),

το υ» . Ο Ζ ο ύκω φ ή τα ν α π οφ α σ ισ μένος να υ π ο χρ εώ σ ει το ν ε χ θ ρ ό να π ο λ εμ ή σ ει σε χώ ρο τη ς δ ικ ή ς το υ επ ιλ ο γ ή ς και με το υ ς δ ικ ο ύ ς το υ ό ρ ο υ ς. Δ ύο η μ έ ρ ε ς α ρ γ ό τε ρ α σ υ ν α ν τή θ η κε με το ν α ρ χη γό το υ Γενικού Ε π ιτελ είο υ , σ τρ α τά ρ χ η Βασιλ ιέφ σ κ υ , σ το α ρ χ η γ είο το υ Μ ετώ π ου το υ Β ο ρ ο ν έζ και το ν β ρ ή κ ε απ όλυτα σ ύμφω νο μ ε τη ν τα κ τικ ή τη ς α ν α μ ο ν ή ς. Οι δ ύ ο σ τρ α τά ρ χ ες σ υ ν έτα ξα ν αμέσ ω ς από κο ινο ύ μία σ χ ετική επ ιχειρη σ ια κή δ ια τα γή , που π ρ ο έβ λ ε π ε τη λήψ η α μ υ ν τικώ ν μ έτρ ω ν σ το ν θ ύ λ α κ α και τη δ η μ ιο υ ρ γ ία ε ν ό ς ν έο υ Ε φ εδ ρ ι­ κού Μ ετώ π ο υ α ν α το λικ ά το υ Κούρσκ, και τ η ν έ σ τε ιλ α ν σ το ν Σ τά λ ιν για υπ ογραφή. Ο Σ ο β ιετικ ό ς δ ικ τά το ρ α ς απαί­ τη σ ε μία α ν α λ υ τικ ό τε ρ η ενη μ έρ ω σ η για τ ις π ρ ο θ έσ εις τη ς Stavka και, έτσ ι, το βρ ά δυ τ η ς 12ης Απ ριλίου οι Ζούκω φ , Β ασ ιλιέφ σ κυ και Α ντόνω φ (υπ α ρχηγός το υ Γενικού Ε π ιτε­ λ είο υ ) τ ο ν κα τα τό π ισ α ν μ ε τη β ο ή θ εια π ρ ο σ εκτικ ά π ρ ο ε­ το ιμ α σ μ έν ω ν χα ρτώ ν για τα σ χέδιά το υ ς . «Ο Σ τά λ ιν » , γρ ά ­ φ ε ι ο Ζ ο ύκω φ , « ά κο υ σ ε α υ τά που είχ α μ ε να το υ πούμ ε με μ εγ α λ ύ τερ η π ρ οσ οχή από ο π ο τεδ ή π ο τε ά λ λ ο τε» . Χ ρ ειά ­ σ τηκα ν, ω στόσο, α ρ κ ε τ έ ς α κό μ η σ υ ν α ν τή σ εις και ε ξ ο υ θ ε ν ω τικ ές α να λύσ εις από το υ ς ε π ιτε λ ε ίς έω ς ό το υ π εισ τεί, σ τα μέσ α Μ αϊου, πως ή τα ν π ρ ο τιμ ό τερ ο να μ η ν ε π ιτε θ ε ί π ρώ τος. Αν και κ α θ η μ α γ μ έ ν η έ π ε ιτα από τ η ν υποχώ ρηση τω ν Γερμανώ ν, η π όλη το υ Κούρσκ, τ η ς οποίας η ισ τορία α ν ά γ ε­ τα ι σ το 1032 μ.Χ., είχ ε π λη θ υ σ μ ό 120.000 κα το ίκω ν και αποτε λ ο ύ σ ε ένα ν από το υ ς σ η μ α ν τικ ό τερ ο υ ς σ υγκο ινω νια ­ κο ύ ς κ ό μ β ο υ ς τ η ς επ ο χ ή ς ε κ ε ίν η ς . Δ έσ π οζε σ το κ έ ν τρ ο μιας κα θ α ρ ά γ εω ρ γ ικ ή ς π ερ ιο χ ή ς, τ η ς οποίας το έ δ α φ ο ς ή ­ τα ν π εδ ινό και κ υ μ α το ε ιδ έ ς μ έχ ρ ι τη γρα μ μή το υ ορ ίζο ντα . Δ ε ν υπ ήρχαν α ξιό λο γ α κω λύματα, μ ε εξα ίρ εσ η ίσως το υ ς π ο τα μ ο ύ ς Π σ ελ και Ν τό ν ε τς , κα θ ώ ς και το υ ς μ ικ ρ ό τε ρ ο υ ς Σ έιμ , Π ένα και Β όρσ κλα, οι οπ οίοι έ τε μ ν α ν κ ά θ ε τα α υ τή τη ν αχανή έκτα σ η . Αν και σ υχνά σ υ ν α ν το ύ σ ε κα ν είς ε δ α φ ικ έ ς τ ο μ έ ς που δ υσ χέρ α ινα ν τ η ν κίνησ η ε κ τ ό ς οδώ ν, οι ο μα λοί λόφ οι, οι α π έρ α ν τες π εδ ιά δ ες , σ τις ο π ο ίες τα υψ ηλά στάχυα έφ θ α ν α ν μ έχ ρ ι το ύψ ος το υ ανθρώ π ου, και οι κάμπ οι

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Υπολοχαγός το υ Σ ο β ιε τικ ο ύ Π υ ρ ο β ο λ ικο ύ , 1943. Ο α ξιω μ α τικ ό ς φ έ ρ ε ι τη νέο υ τύπ ου σ το λ ή , η οποία κ α θ ιερ ώ θ η κ ε το 1943. Σύμφ ω να μ ε το π αλαιό σ ύ σ τη μ α του τσ α ρ ικού σ τρ α το ύ , σ τις επ ω μ ίδες το υ χιτω νίου-υπ ο κα μ ίσ ου (τζιμ να σ τιό ρ κ α ) α να ρτώ ντο τα δ ια κ ρ ιτικ ά το υ β α θ μ ο ύ . Οι ά νδ ρ ες το υ π υροβ ολικού είχα ν σ τις επ ω μ ίδες το υ ς κόκκινο επ ίρ ρα μ μ α, οι ο π ο ίες ω στόσο δια κ ρ ίν ο ντα ν από ε κ ε ίν ε ς το υ π εζικού χά ρ η σ το έμ β λ η μ α το υ π υροβ ολικού, δύο χρ υσά κανόνια, δ η λ α δ ή , το π ο θ ε τη μ έ ν α χ ια σ τί. Το δίκοχο ή τα ν το ρω σικό "π ιλό τκ α " και ε ίχ ε έγ χρ ω μ α π α ρ α ρ ρ ά μμ α τα (εικονο γρ άφ ησ η το υ Γιάννη Μ υλω νά για τις Εκδόσ εις «Π ερισκόπ ιο»),

που χρύσ ιζαν από το υ ς η λ ία ν θ ο υ ς , π αρείχαν ιδ εώ δ ες π εδίο δράσ ης για τα τεθ ω ρ α κισ μ ένα . Α κό μ η και τα χω ριά ε κ είν ο υ το υ ε ύ φ ο ρ ο υ τό π ο υ έ φ ε ρ α ν β ο υ κ ο λ ικ ά ο νό μ α τα , α ν τα ν α ­ κλώ ντα ς τη γα λ ή ν η που επ ικρ α το ύ σ ε ε κ ε ί πριν ενσ κή ψ ει η π ο λεμ ική κα τα ιγίδα . Η Stavka α ν τιλ ή φ θ η κ ε από νω ρίς ό τι ο χώ ρος δ εν π ρ ο σ φ ερ ό τα ν για τη ν απ όκρουσ η μίας μ εγ ά λ η ς μάζας τεθ ω ρ α κισ μ ένω ν , με α π ο τέλ εσ μ α να κα τα π ια σ τεί α­ μέσω ς με τη ν οργάνω σή το υ . Ε κεί όπου η φύση δ ε ν ε ίχ ε δ η ­ μ ιο υ ρ γ ή σ ει παρά ελά χισ τα εμπ όδια, ο Κ όκκινος Σ τρ α τό ς θ α κα τα σ κ εύ α ζε μία τρ ο μ ε ρ ή ζώ νη θ α ν ά το υ . Ε ρ γα ζό μ ενο ι ν υ χ θ η μ ε ρ ό ν και με τη σύσσωμη β ο ή θ εια τω ν ντόπ ιω ν π ολιτώ ν, οι Σ ο β ιε τικ ο ί σ τρ α τιώ τες έσ καψ αν χαρακώ ματα , μ ή κ ο υ ς χιλιά δω ν χ ιλ ιο μ έτρ ω ν (ένα ς Σ ο β ιε τι­ κό ς ισ το ρ ικό ς έγρ α ψ ε πως το σ υνο λικό μ ή κο ς το υ ς ισοδυνα μο ύσ ε μ ε τη ν απόσταση που χω ρίζει το Σαν Φρανσίσκο από το Μ ό ν τρ ε α λ το υ Καναδά!), ξ ε τ ύ λ ιξ α ν σ υ ρ μ α το π λ έγ ­ μ α τα σ υνο λικο ύ μ ή κ ο υ ς 880 km, το π ο θ έ τη σ α ν π ερ ισ σ ό τε­ ρ ες από 1.000.000 ν ά ρ κ ες (α ν τια ρ μ α τικ ές και κα τά προσω­ πικού) και σ χημά τισ α ν ένα ν α π ίσ τευ το λ α β ύ ρ ιν θ ο θ έσ εω ν βολής, π α ρ α τη ρ η τη ρ ίω ν και θ έσ εω ν α π όκρυψ ης. Η γνω σ τή «ομάδα τω ν π υροσ βεσ τώ ν», σ τρ α τά ρ χ ες Ζ ο ύκω φ και Βασιλ ιέφ σ κυ , επ έβ λ εψ α ν προσωπικά τη δ η μ ιο υ ρ γ ία ο κτώ α λ λ ε ­ π άλληλω ν α μ υ ν τικ ώ ν γραμμώ ν, β ά θ ο υ ς 5 έω ς 6 km η κ α θ εμία, οι ο π ο ίες έδ ιν α ν σ τη ν α μ υ ν τικ ή δ ιά τα ξη ένα π ρ ω το φ α ­ ν ές β ά θ ο ς, αλλά και μ εγά λη ε λ α σ τικ ό τη τα . Ο λόγο ς, για το ν οποίο π ρ ο τιμ ή θ η κ ε μια τ έ τ ο ια μ ο ρ φ ή ά μ υνα ς από τη συ­ γ κέντρ ω σ η όλω ν τω ν δ υ ν ά μ εω ν σ το π ρόσ θιο ό ριο τ ο π ο θ ε ­ σίας, ή τα ν β έβ α ια η ύπ αρξη 10.000 π υρ οβ ό λω ν από γ ε ρ μ α ­ ν ικ ή ς π λευ ρ ά ς που θ α έβ ρ ισ κα ν θ α υ μ ά σ ιο υ ς σ τόχ ο υς, εά ν οι Σ ο β ιετικ ο ί σ υσ σ ω ρ εύ ο ντα ν σε μικρή έκτα σ η. Το σ χέδ ιο τ η ς Stavka ή τα ν απλό αλλά μ εγ α λ ο φ υ έ ς . Μ ε π ρω ταρχική μ έρ ιμ ν α τη ν α ντιμετώ π ισ η τω ν γ ερ μ α ν ικ ώ ν α ρ ­ μάτω ν, π ρ ο έβ λ επ ε άμυνα σε β ά θ ο ς μ ε τη σ υνεχή υπ ο σ τή ­ ρ ιξη σ υ ντρ ιπ τικώ ν πυρώ ν π υ ρ ο β ο λικο ύ , έτσ ι ώ σ τε, μ ε τη β ο ή θ εια τω ν να ρκοπ εδίω ν, να δια χω ρισ τούν τα ά ρ μ α τα από το α κ ο λ ο υ θ ο ύ μ εν ο π εζικό το υ ς και να γ ίν ε ι ε φ ικ τή η δ ιο χέ-

τε υ σ ή το υ ς σε χώ ρο υς κα τα σ τρ ο φ ή ς , όπου θ α ε ξο ν τώ ν ο ν τα ν α υ τά τα δ ύ ο σ τοιχεία μ ε πυρά και ισ χυ ρές α ν τεπ ιθ έσ εις . Σ τη σ υνέχεια, α φ ού τα ά ρ μ α τα θ α είχα ν φ θ α ρ ε ί σε μ εγά λο β α θ μ ό μ έσ α σ τις δ α ιδ α λώ δ εις ο χυ ρώ σ εις και η π ρ ο έ ­ λασή το υ ς θ α είχ ε ανακοπ εί, οι σ ο β ιε τικ έ ς ε φ ε ­ δ ρ ε ίε ς θ α π ερ νούσ α ν σ τη ν α ν τεπ ίθ εσ η , κτυπώ ν τα ς μ ε τη σ ειρά το υ ς τη γ ερ μ α ν ικ ή εξέχ ο υ σ α σ το Ο ρ έλ, αλλά και ε κ ε ίν η σ το Μ π ιέλγκο ρ ο ντ, α ν α τρ έπ ο ν τα ς ο λό κλ η ρ η τη δ ιά τα ξη τη ς Wehrmacht σ το μισό Α να το λικό Μ έτω π ο. Οι τ α κ τ ικ έ ς τω ν Σ ο β ιετικ ώ ν ή τα ν , επ ίσ ης, α ­ π λές. Τα α ν τια ρ μ α τικ ά π υ ρ ο β ό λα κ α τα ν εμ ή θ η καν σ τα κρίσιμα σ ημεία, χω ρισ μένα σε μ ικ ρ έ ς ο ­ μ ά δ ες τω ν δ έκ α όπλω ν (« π ρ ο τιβ ο τά ν κ ο β ιε οπ ό ρ νιε π ο ύ νκ τυ » ) με τη ν ε ν το λ ή να π ροσ βάλ­ λο υ ν τα εχ θ ρ ικ ά ά ρ μ α τα μ ε σ υ γ κ ε ν τρ ω τικ ά π υ­ ρά, ενώ το π υ ρ ο β ο λ ικό θ α σ φ υ ρο κο π ο ύσ ε δια ρ κώ ς για να κα θ η λώ σ ει και να κ α θ υ σ τερ ή σ ει το γ ερ μ α ν ικ ό π εζικό. Κ α λ υ μ μ έν ο ι μέσ α στα ορ ύ γ μ α τά το υ ς οι Σ ο β ιετικ ο ί π εζο ί θ α ά φ η να ν τα π ά ντσ ερ να δ ιέ λ θ ο υ ν και θ α π α ρο υσ ιά ζοντα ν ξα φ ν ικ ά για να α π ο δ εκ α τίσ ο υ ν το π εζικό που θ α τα α κο λ ο υ θ ο ύ σ ε. Η κ α τα σ τρ ο φ ή το υ ς θ α επ ιτ ε λ ε ίτο σε δ ε ύ τ ε ρ η φάση από τα π ολυά ρ ιθμ α σ υ ν τά γ μ α τα κα τα σ τρ ο φ έω ν α ρ μά τω ν, τα π υρ ο ­ βό λα εφ ό δ ο υ SU και τα ά ρ μ α τα Τ-34 και KV.

Η ΣΥΓΚΕΝΤΡΩ ΣΗ ΤΟΥ ΚΟΚΚΙΝΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ

52 Γερμανικά π υροβόλα εφ ό δ ο υ S tuG III και η μ ιερ π υ σ τρ ιο φ ό ρ α τεθ ω ρ α κ ισ μ έν α ο χή μ α τα S dK fz251 τη ς 1ης Μ ερ α ρ χ ία ς Γοεναδιέρω ν Π ά ν τσ ερ SS « L e ib sta n d arte» π ροελα ύνουν ο ρ μ η τικ ά τη ν πρώ τη η μ έρ α τη ς μ άχ ης το υ Κ ούρσκ.

ΜΕΓΑΑΕΣ ΜΑΧΕΣ

Δ ύο κύρια μ έτω π α ε π ρ ό κ ειτο να φ έ ρ ο υ ν το βά ρ ο ς τη ς α μ υ ν τικ ή ς μ ά χη ς από σ ο β ιετικ ή ς π λευ ρ ά ς, αν και οι γ ε ιτο ν ικ ο ί π ρος α υ τά μ εγ ά ­ λοι σ χημ α τισ μ οί (Δ υ τικό Μ έτω π ο το υ σ τρ α τη ­ γού Σ ο κολό φ σ κυ , Μ έτω π ο το υ Μ πριάνσκ το υ σ τρ α τη γ ο ύ Ποπώφ και Ν ο τιο δ υ τικ ό Μ έτω π ο το υ σ τρ α τη γ ο ύ Μ αλινό φ σ κυ) θ α εισ έρ χ ο ν τα ν δ υ να μ ικά σ το π ροσ κήνιο, ό τα ν η W ehrmacht θ α ε ίχ ε π λέο ν ε ξα ν τλ ή σ ε ι τη ν ο ρ μ ή τ η ς σ τη δική τη ς επ ίθεσ η. Π ρ ο κ ειμ έν ο υ να β εβ α ιω θ ο ύ ν ό τι ο ε χ θ ρ ό ς δ ε ν θ α μπ ορούσ ε σε καμία περίπ τω ση να διασπάσει το μέτω π ο, οι Σ ο β ιε τικ ο ί μ ε τ έ φ ε ­ ραν σε α υ τό κα τά τη δ ιά ρ κεια τ η ς τρ ίμ η ν η ς α­ νάπ αυλας ά ν δ ρ ες και υλικό , γ ια τα οποία χ ρ ε ιά ­ σ τη κα ν 500.000 βαγόνια! Σ ύμφ ω να με τις ε κ τιμ ή σ ε ις τη ς Stavka, το Κ εν τρ ικ ό Μ έτω π ο το υ σ τρ α τη γ ο ύ Κ ο νσ τα ντίν Ροκοσ όφσ κυ σ το ν Β ορ ρ ά θ α δ εχ ό τα ν το κύ ριο γ ερ μ α ν ικ ό π λή γμα και επ ο μ ένω ς έπ ρ επ ε να ενισ χ υ θ εί μ ε κ ά θ ε μέσ ο, ώ σ τε να μπ ο ρ έσ ει να αν τ έ ξ ε ι τη δοκιμασ ία. Το Μ έτω π ο δ ιέ θ ε τ ε έ ξι σ τρ α τιές , οι ο π ο ίες υ π ο σ τη ρ ίζο ν τα ν από τη 16η Α ερ ο π ο ρ ική Σ τρ α τιά το υ α ν τιπ τέρ α ρ χ ο υ Ρουν τέ ν κ ο μ ε 1.000 α ερ ο σ κά φ η .

Η 13η Σ τρ α τιά (α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Π ούκω φ) ή ­ τα ν ξεκ ο ύ ρ α σ τη και π λήρης, α φ ού είχ ε εμπ λακ ε ί σε ε π ιθ ε τ ικ έ ς επ ιχ ειρ ή σ εις μόνο για δ ιά σ τη ­ μα 12 η μ ε ρ ώ ν τ ο ν Φ εβ ρ ο υά ρ ιο . Δ ιέ θ ε τ ε 11 μ ε ­ ρ α ρ χ ίες π εζικο ύ, μία τε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν η τα ξια ρχία , π έ ν τε τεθ ω ρ α κ ισ μ έν α σ υ ντά γμ α τα , δ ύ ο α ν τια ε ­ ρ ο π ο ρ ικ ές μ ερ α ρ χ ίες , ένα σώμα π υ ρ ο β ο λικο ύ μ ε τ ρ ε ις μ ερ α ρ χ ίες και α ρ κ ε τά ά λλα σ τοιχεία. Εάν λ η φ θ ε ί υπόψη ό τι μία τυ π ική μ ερ α ρ χ ία πυ­ ρ ο β ο λ ικ ο ύ π ερ ιελ ά μ β α νε 108 ό λ μ ο υ ς τω ν 120 mm, 68 π υ ρ ο β ό λα τω ν 76 mm, 69 ο β ιδ ο β ό λα τω ν 122 mm, 20 π υ ρ ο β ό λ α τω ν 152 mm, 55 ο β ιδ ο β ό ­ λα τω ν 152 mm και 24 ο β ιδ ο β ό λα τω ν 203 mm, γ ί­ ν ε τα ι α μέσ ω ς α ν τιλ η π τή η τρ ο μ α κ τικ ή ισχύς π υρ ός τη ς 13ης Σ τρ α τιά ς, ικα νή να α ν α κό ψ ει α­ κόμη και τη ν ισ χ υ ρ ό τερ η εχ θ ρ ικ ή έ φ ο δ ο . Σ τα δ ε ξιά τ η ς π αρατα σ σ όταν η 48η Σ τρ α τιά (α ντι­ σ τρ ά τη γ ο ς Ρ ομ α νένκο ), το ίδιο α νέπ αφ η από π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ες μά χες και δ ια θ έ τ ο ν τα ς επ τά μ ε ­ ρ α ρ χ ίες π εζικο ύ, τέσ σ ερ α τεθ ω ρ α κ ισ μ έν α συ­ ν τά γ μ α τα μ ε 134 ά ρ μα τα , τρ ία σ υ ν τά γ μ α τα πυ­ ρ ο β ό λω ν ε φ ό δ ο υ μ ε 44 SU, μία τα ξια ρ χ ία και ένα σ ύ ν τα γ μ α κα τα σ τρ ο φ έω ν α ρ μά τω ν, μία α­ ν τια ερ ο π ο ρ ική μ ερ α ρ χ ία και π λή θ ο ς άλλω ν μι­ κ ρ ό τερ ω ν μονάδων. Α ρ ισ τερ ά τ η ς 13ης Σ τρ α τιά ς κ α τείχ ε θ έ σ ε ις η ν εο σ ύ σ τα τη 70ή Σ τρ α τιά (α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Γκαλάνιν), η οποία είχ ε π ρ ο σ τεθ εί σ τις δ υ ν ά μ εις το υ Κ εν τρ ικ ο ύ Μ ετώ π ο υ με απ οσ τολή να π ρο­ σ τα τε ύ ε ι τα π λευ ρ ά τ η ς 65ης Σ τρ α τιά ς , καθώ ς α υ τή κ α τελ ά μ β α ν ε τ η ν ε υ ρ ύ τε ρ η π ερ ιο χ ή το υ Κ ούρσ κ το ν Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο το υ 1943. Δ ιέ θ ε τ ε και α υ τή επ τά μ ερ α ρ χ ίες π εζικο ύ, μία τε θ ω ρ α κ ι­ σ μ ένη τα ξια ρ χ ία και τέσ σ ερ α τεθ ω ρ α κ ισ μ έν α σ υ ν τά γ μ α τα μ ε ένα σ ύνολο α ρ μά τω ν που υπερ έβ α ιν ε τα 125, μία μ ερ α ρ χία κα τα σ τρ ο φ έω ν α ρ μά τω ν με π ερ ισ σ ό τερ α από 100 α ν τια ρ μ α τι­ κά π υρ οβόλα , μία α ν τια ερ ο π ο ρ ική μ ερ α ρ χ ία και ο λό κλ η ρ η τ η ν 1η Μ ερα ρ χία Π υ ρ ο β ο λ ικο ύ τη ς Φ ρουράς. Δ υ τικ ό τερ α , η 65η Σ τρ α τιά (α ν τισ τρ ά ­ τη γ ο ς Μ π ατώ φ) με ε ν ν έ α μ ερ α ρ χ ίες π εζικού, τέσ σ ερ α τεθ ω ρ α κ ισ μ έν α σ υ ν τά γ μ α τα και ένα σ ύ ν τα γ μ α κα τα σ τρ ο φ έω ν α ρ μ ά τω ν και η 60ή Σ τρ α τιά (α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Τσ ερνιαχόφσ κυ) με τέσ σ ερ ις μ ερ α ρ χ ίες π εζικο ύ και μία τε θ ω ρ α κ ι­ σ μ ένη τα ξια ρ χ ία θ α δ ια δ ρ α μ ά τιζα ν έμ μ εσ ο ρ ό ­ λο στη μάχη, χ ρ η σ ιμ εύ ο ν τα ς ως δ ε ξ α μ ε ν έ ς ε ­ φ εδ ρ ειώ ν , απ' όπου ο Ρ οκοσ όφσ κυ θ α μ ε τά γ γ ι­ ζε μ ο ν ά δ ες σ τις ε μ π λ ε κ ό μ ε ν ε ς σ τρ α τιές το υ. Ενώ α υ τ έ ς οι π έ ν τε σ τρ α τιές επ άνδρω ναν τη ν π ρώ τη γρ α μ μή τη ς β ό ρ εια ς π ερ ιμ έτρ ο υ το υ θ ύ λ α κα , ά λλο ι σ χημ α τισ μ οί τη ρ ο ύ ν το πιο πίσω ως ε φ ε δ ρ ε ία . Ο κ υ ρ ιό τερ ο ς από α υ το ύ ς ή τα ν η 2η Τ εθω ρ α κισ μ ένη Σ τρ α τιά (α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Ρον τίν ) μ ε κύ ριο κο ρ μ ό το 3ο και το 16ο Τ εθω ρα κι­ σ μένο Σώμα, αλλά και α ρ κ ε τέ ς ά λ λ ες υ π ο σ τηρ ι­ κ τ ικ έ ς μ ο ν ά δ ες. Αν και δ ε ν ή τα ν ιδ ια ίτερ α ισχυ­ ρή, η Σ τρ α τιά α υ τή δ ιέ θ ε τ ε 452 ά ρ μ α τα μάχης, 50 SU και 12 τά γ μ α τα μ η χ α ν ο κ ίν η το υ π εζικού, γ εγ ο ν ό ς που τη ν κα θ ισ το ύ σ ε ισ οδύναμη με Τρεις μ ερ α ρ χ ίες π άντσ ερ. Το Κ εν τρ ικ ό Μ έτω π ο δ ιέ θ ε τ ε , επ ιπ λέον, το 9ο και τ ο 19ο Τ εθω ρα κι­ σ μ ένο Σώ μα μ ε σ ύνολο 387 α ρ μά τω ν, μ ε α π ο τέ ­ λεσ μ α ο α ρ ιθ μ ό ς τω ν τεθ ω ρ α κ ισ μ έν ω ν ο χ η μ ά ­ τω ν το υ να α ν έρ χ ετα ι σε 1.994. Από π λ ευ ρ ά ς υ­ πόλοιπω ν δ υ νά μ εω ν, η ε φ ε δ ρ ε ία το υ π ερ ιελά μ Β α νε δ ύ ο τα ξια ρ χ ίες κ α τα σ τρ ο φ έω ν αρμάτω ν, δ ύ ο από τ ις π αλαιού τύ π ο υ τα ξια ρ χ ίες κατα-

σ τρ ο φ έω ν και δ ύ ο α ν ε ξά ρ τη τα σ υ ν τά γ μ α τα κατα σ τρ ο φ έω ν α ρ μ ά τω ν μ ε έν α σ ύνολο 360 π υρ ο ­ βόλω ν, που σ υμ π λη ρ ώ νοντα ν από ένα σ ύ ν τα γ ­ μα SU. Το ο ρ γ α ν ικ ό π υ ρ ο β ο λ ικό το υ π ερ ιελά μ βανε, επίσης, μία τα ξια ρ χ ία π υ ρ ο β ο λ ικο ύ , μία α­ ντια ερ ο π ο ρ ική μ ερ α ρ χία και α ρ κ ε τ έ ς μ ο ν ά δ ες ρ ο υ κετο β ό λ ω ν. Σ υνολικά, ο Ροκοσ όφσ κυ είχ ε υπό τις δ ια τα γ έ ς το υ 711.575 ά ν δ ρ ες και 11.322 π υρ οβό λα και ρ ο υ κ ε το β ό λ α κ ά θ ε τύ π ο υ. Κ ατά π α ρ ά δ ο ξο τρ όπ ο το Μ έτω π ο το υ Βορ ο ν έζ το υ σ τρ α τη γ ο ύ Ν ικολάι Β α το ύ τιν , το ο ­ ποίο κά λ υ π τε τη ν ό τια π ερ ίμ ετρ ο το υ θ ύλα κα , δ ε ν δ ιέ θ ε τ ε σ το σ η μ είο όπου α ν α μ εν ό τα ν η ε ­ χ θ ρ ικ ή κρούσ η μία σ τρ α τιά τό σ ο βαριά οπλι­ σ μ ένη όσο η 13η το υ Π ούχω φ. Ο Β α το ύ τιν εμπ ισ τε ύ θ η κ ε τη φ ρ ο ύρ ησ η τω ν κρίσιμω ν π εριοχώ ν σε δ ύ ο η ρ ω ικ ές αλλά κ α τα π ο ν η μ έν ες σ τρ α τιές , οι ο π ο ίες είχα ν δ ια κ ρ ιθ εί σ τη ν επ ική μάχη το υ Σ τά λ ιν γ κ ρ α ν τ, λ α μ β ά ν ο ν τα ς το ν τιμ η τικ ό τίτλ ο τω ν Φρουρών. Η 6η Σ τρ α τιά φ ρ ο υ ρ ά ς, πρώ ην 21η Σ τρ α τιά (α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Τσιστιακώφ), δ ιέ ­ θ ε τ ε σ τις τ ά ξ ε ις τη ς π λή θ ο ς β ετερ ά ν ω ν , αλλά και α ρ κ ε το ύ ς ν ε ο σ ύ λ λ ε κ το υ ς που θ α π ροκαλούσ αν π ρ ο β λ ή μ α τα σ τη σ υνοχή τη ς . Π ερ ιελ ά μ β α νε επ τά μ ερ α ρ χ ίες π εζικο ύ, μία τα ξια ρ χ ία και δ ύ ο τεθ ω ρ α κ ισ μ έν α σ υ ν τά γ μ α τα , δύο τα ­ ξια ρ χ ίες π υ ρ ο β ο λικο ύ , 15 σ υ ν τά γ μ α τα κα τα σ τρ ο φ έω ν α ρ μά τω ν με 300 π υ ρ ο β ό λα (εκπ λ η ­ κ τικ ό ς α ρ ιθ μ ό ς ε ά ν α ν α λ ο γ ισ τεί κα ν είς ό τι δύο τ έ τ ο ια σ υ ν τά γ μ α τα θ α α ρ κο ύσ α ν για να αποκρ ο ύ σ ο υ ν μία ο λό κλ η ρ η μ ερ α ρ χ ία π άντσ ερ), ένα σ ύ ν τα γ μ α SU, τέσ σ ερ α σ υ ν τά γ μ α τα ρ ο υ κ ε ­ το β ό λω ν , μία α ν τια ερ ο π ο ρ ική μ ερ α ρ χ ία και α ρ ­ κ ε τ έ ς μ ικ ρ ό τε ρ ε ς μ ο ν ά δ ες. Η 7η Σ τρ α τιά Φ ρου­ ράς, π ρώ ην 64η Σ τρ α τιά (α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Σ ουμίλωφ), π α ρέτα σ σ ε, επίσης, επ τά μ ερ α ρ χ ίες π εζι­ κού, δ ύ ο τα ξια ρ χ ίε ς και τρ ία α ν ε ξ ά ρ τ η τα τ ε θ ω ­ ρ α κισ μένα σ υ ντά γμ α τα , δ ύ ο σ υ ν τά γ μ α τα SU, τέσ σ ερ α σ υ ν τά γ μ α τα κ α τα σ τρ ο φ έω ν αρμάτω ν, μία α ν τια ερ ο π ο ρ ική μ ερ α ρ χία και μ ικ ρ έ ς μ ονά ­ δ ε ς π υ ρ ο β ο λικο ύ . Σ τα δ υ τικ ά β ρ ίσ κ ο ν τα ν η 38η Σ τρ α τιά (α ν τι­ σ τρ ά τη γ ο ς Τσιμπίσωφ) με έ ξ ι μ ερ α ρ χ ίες π εζι­ κού, μία τα ξια ρ χ ία και δ ύ ο τε θ ω ρ α κ ισ μ έν α συ­ ν τά γ μ α τα , έν α α ν τια ερ ο π ο ρ ικό σ ύ ν τα γ μ α και σ τοιχεία π υ ρ ο β ο λ ικο ύ και η 40ή Σ τρ α τιά (α ν τι­ σ τρ ά τη γ ο ς Μ ο σ κ α λ έν κο ) μ ε επ τά μ ερ α ρ χ ίες π εζικού, μία τα ξια ρ χ ία και δ ύ ο τεθ ω ρ α κ ισ μ έν α σ υ ντά γμ α τα , ε ν ν έ α σ υ ν τά γ μ α τα κ α τα σ τρ ο φ έ ­ ων α ρ μ ά τω ν μ ε ένα σ ύνολο 180 π υροβόλω ν, τέσ σ ερ α σ υ ν τά γ μ α τα ρ ο υ κ ετο β ό λ ω ν , μία α­ ν τια ερ ο π ο ρ ική μ ερ α ρ χία και α ρ κ ε τά σ τοιχεία π υ ρ ο β ο λικο ύ . Ο Β α το ύ τιν φ ρ ό ν τισ ε να κ ρ α τή ­ σει σε ε φ ε δ ρ ε ία τ η ν 69η Σ τρ α τιά (α ν τισ τρ ά τη ­ γ ο ς Κ ρ ιο υ χ ένκιν) με π έ ν τε μ ερ α ρ χ ίες π εζικού, πολύ μ ικ ρ έ ς μ ο ν ά δ ες π υ ρ ο β ο λ ικο ύ και κ α θ ό ­ λου ά ρ μα τα , αλλά και τ η ν ισχυρή 1η Τεθω ρα κι­ σ μ ένη Σ τρ α τιά (α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Κ α το ύκω φ ) που α π α ρ τιζό τα ν από το 6ο ΤΘ Σώμα, το 31ο ΤΘ Σώ­ μα και το 3ο Μ η χ α ν ο κ ίν η το Σώμα, τα οποία τη ς εξα σ φ ά λ ιζα ν έν α σ ύνολο 542 α ρ μ ά τω ν και 20 μ η χ α νο κίνη τω ν τα γ μ ά τω ν π εζικο ύ. Αφού φ ρ ό ­ ν τισ ε να το π ο θ ε τή σ ε ι τ η ν 1η ΤΘ Σ τρ α τιά σ τον δ ρ ό μ ο π ρος το Ο μπ ογιάν, ο Β α το ύ τιν σ υ γ κ έ­ ντρ ω σ ε πίσω τ η ς και τις ε φ ε δ ρ ε ίε ς το υ , οι οπ οί­ ε ς π ερ ιελ ά μ β α να ν 369 ά ρ μ α τα τω ν α ν ε ξά ρ τη ­ τω ν 2ου και 5ου ΤΘ Σωμάτων. Το Μ έτω π ο το υ Β ο ρ ο ν έζ δ ιέ θ ε τ ε σ υνολικά 625.591 ά ν δ ρ ες ,

53 8.990 π υ ρ ο β ό λ α και ρ ο υ κ ετο β ό λ α , 1.699 τ ε θ ω ­ ρ α κισ μ ένα ο χ ή μ α τα και τη ν υ π ο σ τήρ ιξη τω ν 900 α ερ ο σ κα φ ώ ν τ η ς 2 η ς Α ερ ο π ο ρ ική ς Σ τρ α ­ τιά ς (α ν τιπ τέρ α ρ χ ο ς Κρασόβσκυ). Ενώ οι Γερμανοί σ κό π ευα ν να ρ ίξο υ ν στη μάχη το σ ύνολο σ χ εδ ό ν τω ν δ ια θ έσ ιμω ν δυνάμ εώ ν το υ ς , η Stavka είχ ε τ η ν π ο λ υ τέλ εια να δια­ θ έ τ ε ι το π ικ έ ς ε φ ε δ ρ ε ίε ς , ισ ο δ ύ να μ ες μ ε ένα ο ­ λ ό κ λ η ρ ο μέτω π ο (!), υπό τ η ν π α ρα π λα νη τική ο ­ νομασ ία Σ τρ α τιω τικ ή Π ερ ιο χή Σ τέπ α ς, που σ τις 9 Ιουλίου μ ε το ν ο μ ά σ θ η κ ε σε Μ έτω π ο τ η ς Σ τ έ ­ πας. Δ ιο ικ η τή ς α υ το ύ το υ σ χημα τισ μού, ο οποί­ ο ς ή τα ν α ν επ τυ γ μ έν ο ς στα β α θ ιά μ ετό π ισ θ εν τω ν σ ο β ιετικώ ν δ υ νά μ εω ν, σ το τρ ίγω νο Λ ίβνυ Σ τά ρ υ Ο σ κόλ - Κ ορότσ α , ή τα ν ο δ υ ν α μ ικ ό ς σ τρ α τη γ ό ς Ιβάν Κ ό ν ιεφ . Η « σ ιδ ερ ένια γροθιά» α υ τή ς τ η ς ε φ ε δ ρ ε ία ς δ ε ν ή τα ν ά λλη από τη ν 5η Τ εθω ρ α κισ μ ένη Σ τρ α τιά τη ς Φ ρουράς (α ν τι­ σ τρ ά τη γ ο ς Ρ οντμίσ τρω φ ), δ ια ρ θ ρ ω μ έν η σ το 29ο ΤΘ Σώ μα Φ ρουράς και σ το 5ο Μ η χα νο κίν η ­ το Σώ μα Φ ρουράς. Πίσω ακριβώ ς από τη Σ τρ α ­ τιά το υ Ρ οντμίσ τρω φ , επ ί το υ π ο τα μ ο ύ Ν τον, σ τά θ μ ε υ α ν το 7ο Σώ μα Ιππικού Φ ρουράς και το 3ο Μ η χ α νο κίν η το Σώ μα Φ ρουράς, τ α οποία ισο-

Οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί βά λλουν μ ε έναν όλ μ ο τω ν 120 mm. Η υπ εροχή το υ Κ όκκινου Σ τρ α το ύ σε β α ρ έα όπλα π εζικ ο ύ αλλά και σε π υροβ ολικό ή τα ν ένας από το υ ς πιο α π οφ ασ ισ τικο ύς π α ρ ά γο ντες τη ς επ ικρ ά τη σ ή ς το υ σ τη μάχη το υ Κ ούρσκ. Χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ή ή τα ν η φράση που είχα ν τυπ ώ σει οι Σ ο β ιε τικ ο ί σε π ροπ α γα νδισ τικά φ υλλά δια , τα οποία έρ ιξα ν κ α τά τις τ ε λ ε υ τ α ίε ς φ ά σ εις τη ς μάχης σ τις γρ α μ μ ές τη ς 3ης Μ ε ρ α ρ χ ία ς Π ά ν τσ ερ , π ρ ο κ ειμ έν ο υ να π αρακινήσουν το υ ς ά νδ ρ ες τη ς σε π αράδοση: «Γνω ρ ίζουμ ε ό τι ε ίσ τ ε ε ξ α ιρ ε τικ ά γεννα ίοι π ο λ εμ ισ τές και ό τι έν α ς σ το υ ς δύο σ τρ α τιώ τε ς σας φ έ ρ ε ι τον Σ ιδ η ρ ο ύ ν Σ τα υ ρ ό . Ενας σ το υ ς δύο ά ν δ ρ ες μ α ς , όμω ς, φ έ ρ ε ι έναν όλμο ».

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

54

Γ ρ ενα δ ιέρ ο ι τη ς Μ ε ρ α ρ χ ία ς των SS "L eibstandarte A d o lf H itler", (LAH), Κ ούρσκ 1943. Ο ι ρ ίζ ε ς τη ς LAH, μ ια ς από τις γ ν ω σ τό τερ ες μ η χ α ν ο κ ίν η τες μ ο ν ά δ ες των SS, εν το π ίζο ν τα ι σ τις 17 Μ α ρ τίο υ 1933, ό τα ν σ υ σ τά θ η κ ε για να χ ρ η σ ιμ εύ σ ει ως σ ω μ α το φ υ λα κή το υ Χ ίτλ ερ . Α π ο τε λ ε ίτο από 120 ε π ίλ εκ το υ ς ά νδ ρ ες. Ο τα ν ξεκ ίν η σ ε ο Β 'Π Π , η LAH ε ίχ ε π λέον τη δύναμη εν ό ς εν ισ χ υ μ ένο υ σ υ ν τά γ μ α το ς . Σ υ γ κ α τα λ ε γ ό τα ν μ ε τ α ξ ύ τω ν πρώτων γερμανικώ ν μηχα νοκίνη τω ν μονάδω ν το υ Β ' Π Π , εφ ο δ ια σ μ έν ω ν μ ε υλικά κα ι εξο π λισ μ ό τε λ ε υ τα ία ς τεχ ν ο λ ο γ ία ς . Π ολύ σύντομ α, α π ο τέλ εσ ε σύμβολο τό σ ο τη ς π ίσ της και τη ς αφ οσίω σης το υ Γερ μ ανικο ύ Σ τρ α το ύ , όσο και τη ς ε κ τέ λ ε σ η ς το υ κ α θ ή κ ο ν το ς μ ε αυταπ ά ρνησ η και α υ το θ υ σ ία . Κ ατά τη δ ιά ρ κ εια τη ς μ ά χ η ς το υ ς Κ ούρσκ, η LAH είχ ε δύναμη μ η χ α νο κ ίνη τη ς μ ερ α ρ χ ία ς και α νή κ ε σ το II Σώ μα Π ά ν τσ ερ των SS. Μ ά λ ισ τα , ε ίχ ε μ ό λις επ ισ τρ έ φ ε ι από τη Γαλλία μ α ζ ί μ ε τις δύο ά λ λ ε ς μ ε ρ α ρ χ ίε ς τω ν SS, τις "Das R eich" και "Totenkopf". Η LAH δ ιέ θ ε τ ε 12 Tiger, 72 P an ze r IV, 16 P an ze r II και P an ze r III και 31 π υροβ όλα εφ ό δ ο υ . Είναι χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό ό τι, μ έ χ ρ ι το τέ λ ο ς τη ς 12ης Ιο υ λ ίο υ , η 5η Τεθω ρακισμένη Σ τρ α τιά τη ς Φ ρ ουρ άς ε ίχ ε χ ά σ ει 313 ά ρ μ α τα , ενώ οι γερ μ α νικ ές δ υ ν ά μ εις 49. Οι α π ώ λειες τη ς LAH α ν ή λ θα ν σ ε μ ό λις 19 ά ρ μ α τα . Ε ικ ο νίζο ντα ι τέ σ σ ε ρ ις ά νδ ρ ες της LAH, οι οπ οίοι επ ανδρώ νουν ένα σ το ιχ είο π ολυβόλου M G 42. Φ έρ ουν χιτώ νιο μ ε π αρ α λλα γή τύπ ου Μ 40, υποπολυβόλο Μ Ρ 40, τυ φ έκ ιο K ar98, φ υ σ ιγ γ ιο θ ή κ ε ς και χ ειρ ο β ο μ β ίδ ες Μ 1924 (πίνακας το υ Ron V o ls tad n o u δ η μ ο σ ιεύ ετα ι κατό π ιν α δ εία ς τη ς D ragon/AS C om pany / C olor im age is co u rte s y o f Dragon).

δ υ να μ ο ύ σ α ν μ ε μία επ ιπ λέο ν τεθ ω ρ α κ ισ μ έ ν η σ τρα τιά . Β ό ρ εια τη ς 5 ης ΤΘ Σ τρ α τιά ς Φ ρουράς και α ν α το λικ ά το υ Β ο ρ ο ν έζ β ρ ίσ κο ντα ν, επ ί­ σης, ά λλα τρ ία α ν ε ξά ρ τη τα Σ ώ μα τα (10ο Τεθω ­ ρα κισ μ ένο , 1ο Μ η χ α ν ο κ ίν η το και 4ο Τ εθω ρα κι­ σ μένο Φ ρουράς), ισ οδύνα μα μ ε μία τρ ίτη ισχυ­ ρή τε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν η σ τρα τιά. Ω ς επ ιπ λέο ν ε φ ε ­ δ ρ εία το Μ έτω π ο τ η ς Σ τέπ α ς π α ρέτα σ σ ε τρ ία α κό μ η ε υ κ ίν η τα Σώ ματα (3ο και 5ο Ιππικού Φ ρο υρ ά ς και 2ο Μ η χα νο κίν η το ), εξο π λ ισ μ έν α μ ε α ρ κ ε τά ά ρ μ α τα μάχης. Οι υπ όλοιπ ες δ υ ν ά μ εις το υ Μ ετώ π ου - φ α ­ ντά σ μ α το ς , το υ οπ οίου τη ν ύπ αρξη και τη θ έσ η ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

οι γ ε ρ μ α ν ικ έ ς υ π η ρ εσ ίες π λη ρ ο φ ο ρ ιώ ν α π έτυ χαν να α να κα λύ ψ ο υν, π ερ ιελ ά μ β α να ν τ η ν 5η Σ τρ α τιά Φ ρο υρ ά ς (α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Ζά ντω φ ), τη ν 27η Σ τρ α τιά (α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Τ ρ ο φ ιμ ένκο ), τη ν 47η Σ τρ α τιά (α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Κοζλώ φ) και τη ν 53η Σ τρ α τιά (α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Μ αναγκάρω φ ). Σ το Μ έτω π ο το υ Κ ό νιεφ , σ τα α να το λικά , έν α εκπ λ η ­ κτικ ό σ ύνολο 573.195 α νδρ ώ ν κα ιρ ο φ υ λ α κ το ύ σε, ο π λισ μ ένο μ ε 8.510 π υρ οβό λα και ρ ο υ κ ετο β ό λα και 1.639 τεθ ω ρ α κισ μ ένα . Σ ε περίπτω ση που α κό μ η και α υ τέ ς οι δ υ ν ά μ εις δ ε ν θ α επαρκούσ αν για να σ υ ν τρ ίβ ει η γ ερ μ α ν ικ ή επ ίθεσ η, η Stavka ή τα ν έ το ιμ η να ρ ίξει σ τη μάχη ά λ λ ες τέσ σ ερ ις ε φ ε δ ρ ικ έ ς σ τρ α τιές (3η, 11η, 52η και 68η), τις ο π ο ίες τη ρ ο ύ σ ε α ν έπ α φ ες α ν α το λικ ό τ ε ρ α για κ ά θ ε ε ν δ εχ ό μ ε ν ο . Η Stavka, όμω ς, δ ε ν α ρ κ έ σ θ η κ ε απλά στη σ υ γκέντρ ω σ η ε ν ό ς εντυ π ω σ ια κο ύ ό γκ ο υ δ υνά ­ μεων. Α κ ο λ ο υ θ ώ ν τα ς κα τά γ ρ ά μ μ α τη ρήση το υ Ν α π ο λέο ντα ό τι «στον πόλεμ ο οι ψ υ χ ο λ ο γ ικο ί π α ρ ά γ ο ν τες υ π ερ έχ ο υ ν κ α τά 3:1 έν α ν τι τω ν υ λ ι­ κών», κ α τέ β α λ ε σ οβαρή π ροσ π άθεια να εκπ α ι­ δ εύ σ ει τις μ ο ν ά δ ες κα τά τ η ν π ερ ίο δ ο τ η ς ανά­ π αυλας, να τις εφ ο δ ιά σ ει κ α λ ύ τερ α με ιμ α τι­ σμό, α το μ ικ ά είδ η και δ ιά φ ο ρ ες α ν έσ εις, αλλά και να εξυ ψ ώ σ ει τ ο η θ ικ ό τω ν σ τρ α τευ μ ά τω ν μ ε δ ια λ έ ξε ις , ο μ ιλ ίες , α π ο ν ο μ ές η θ ικ ώ ν α μ ο ι­ βών και π ρο βολή τα ινιώ ν μ ε θ έ μ α τις γ ερ μ α ν ι­ κ έ ς φ ρ ικ α λ ε ό τη τε ς σ τις κ α τε χ ό μ ε ν ε ς π ερ ιο χ ές τ η ς ΕΣΣΔ. Μ ε τ ο ν τρ ό π ο α υ τό χ α λ υ β δ ώ θ η κε τό σ ο η θ έλ η σ η το υ Σ ο β ιετικ ο ύ σ τρ α τιώ τη να α­ γ ω ν ισ τεί μ έχ ρ ις εσ χά τω ν για να ε κ δ ιώ ξε ι το «φασ ιστικό θ η ρ ίο » από τη ν π α τρίδ α το υ , όσο

και ο φ α να τισ μ ό ς το υ να ε κ δ ικ η θ ε ί σ το όνομα τω ν θ υμάτω ν. Ο «Ι6άν», που μ έχ ρ ι τ ό τ ε α π οτελού σ ε α ν τικ ε ίμ ε ν ο ειρ ω νεία ς για το υ ς Γερμα­ νούς, ή τα ν πια έ το ιμ ο ς να το υ ς σ υ ντρ ίψ ει. Οι α ρ μ α τισ τές επ έβ α ινα ν κυρίω ς σ τα ε ξα ιρ ε τικ ά Τ-34/76, σ τα α γα π η μ ένα « π ρ ιν α ν τλ έζιτ τσ ε τ β έ ρ κι» («34άρια»), όπως τα απ οκα λούσ α ν τα πληρ ώ μα τά το υ ς . Μ ε β ά ρ ο ς 32 t, τ ε τ ρ α μ ε λ έ ς π λή­ ρωμα, χα μηλό π ροφίλ, επ ικλινή θω ράκισ η, α­ νάρτησ η τύ π ο υ Christie, μ α κρ ύ κα νν ο π υρ οβό λο τω ν 76,2 mm, το οποίο δ ιέ θ ε τ ε ανα χορ ηγία 77 β λ η μ ά τω ν και λόγο ισχύος π ρος β ά ρ ο ς 16,2 hp/t, το Τ-34/76 α π ο τελ ο ύ σ ε θ α νά σ ιμο αντίπ αλο, ι­ δίω ς σε α π οσ τάσ εις κάτω τω ν 1.000 m. Εκεί, ό ­ μως, που υ π ερ τερ ο ύ σ α ν κα τά πολύ οι Σ ο β ιε τι­ κοί, ή τα ν το π υ ρ ο β ο λ ικό το υ ς , ο « κό κ κιν ο ς θ ε ­ ό ς το υ π ο λέμ ο υ » , όπως το απο καλού σε ο Σ τά ­ λιν, το υ οπ οίου τα ε ξο υ θ ε ν ω τ ικ ά π υρά μ π ο ρ ο ύ ­ σαν να κα τα β ά λ ο υ ν το η θ ικ ό α κό μ η και το υ πιο α π οφ ασ ισ μένου ε χ θ ρ ο ύ . Η π υ κ ν ό τη τα τω ν μ ο ­ νάδω ν α υ τώ ν ή τα ν τέ το ια , ώ σ τε τα σ υ ν τά γ μ α τα π υ ρ ο β ο λ ικο ύ υπ ερ έβα ινα ν, μ ε α να λογία 3:2, ε ­

κείνα το υ π εζικού! Ο Χ ίτλ ερ ε π ρ ό κ ειτο να π α ρ α κ ο λ ο υ θ ή σ ει τη ν ε ξ έ λ ιξ η τ η ς μ ά χη ς από το σ υ ν η θ ισ μ ένο αρ­ χ η γ ε ίο το υ , τη «Φωλιά το υ Λ ύκου» σ το Ρ άσ τενμ π ο υ ρ γκ τη ς Α ν α το λική ς Πρωσίας, όπου έ φ θ α σ ε τ η ν 1η Ιου λίο υ 1943. Δ ε ν π α ρ έλειψ ε, επίσης, να ε ξο ρ κ ίσ ε ι για μια α κό μ η φ ο ρ ά τ ο υ ς σ τρ α τη ­ γ ο ύ ς το υ να νικήσ ο υν, ώ σ τε «να δ ια λ υ θ ο ύ ν τα σ ύ ν ν εφ α τω ν αμ φ ιβ ο λιώ ν που δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ α ν μ ετα ξύ τω ν συμμάχω ν μ α ς και να σ β ή σ ο υ ν οι ό π ο ιες ε λ π ίδ ε ς έχ ο υ ν α ν α φ υ εί σ τα σ τή θ η τω ν υ π οταγμ ένω ν σ ε εμ ά ς λαώ ν». Π ρο ς τα σ τρ α τεύ μ α τά το υ ε ξέ δ ω σ ε τ η ν π α ρα μ ονή τ η ς μ ά χη ς το α κ ό λ ο υ θ ο α ν α κ ο ιν ω θ έ ν :«Σ τρ α τιώ τες το υ Ρ άιχ! Θα λ ά β ε τε μ έρ ο ς σ ε μια ε π ίθ εσ η τ έ ­ το ιο ς σημ ασίας, ώ στε το ίδ ιο το μ έλ λ ο ν το υ π ο­ λ έμ ο υ μ π ο ρ εί να κ ρ ιθ ε ί από τη ν έκ β α σ ή τη ς. Π ερ ισ σ ό τε ρ ο από ο τιδ ή π ο τε άλλο , η νίκη σας θ α δ ε ίξ ε ι σ ε ό λ ο ν το ν κόσμ ο ό τι η α ν τίσ τα σ η σ τη δύναμ η το υ Γερμ ανικού Σ τρ α το ύ δ ε ν έ χ ε ι κ α ν έν α νόημα».

Σ ο β ιε τικ ό σ ύ σ τη μ α ε κ τό ξε υ σ η ς ρ ο υ κ ετώ ν Β Μ -1 3 K atyusha. Το πιο δ ια δ εδ ο μ έν ο σ ύσ τημ α ε κ τό ξε υ σ η ς ρ ο υ κ ε τώ ν των Σ ο β ιετικ ώ ν κ α τά τη διά ρ κεια το υ Β ' Π α γ κο σ μ ίο υ Π ο λ έμ ο υ ή τα ν το Μ -1 3 τω ν 132 mm, το οποίο είχ ε σ χ εδ ια σ τε ί σ τα τέ λ η το υ 1930. Η πρώ τη γνω ριμία των Γερμανώ ν σ τρ α τιω τώ ν μ ε τις "Κ α τιο ύ σ ες" π ρ α γ μ α το π ο ιή θ η κ ε σ το Μ έτω π ο το υ Σ μ ο λ έν σ κ το ν Ιο ύ λ ιο του 1941, ο π ό τε και κ α τε λ ή φ θ η σ α ν από πανικό. Οι π ρώ τες σ υ σ το ιχ ίες των Μ -1 3 επ ιχειρ ούσ α ν ως ειδ ικ ές δ υ ν ά μ εις . Ο χή μ α τα Z IS -6 6x 6 μ ε 16 θ έ σ ε ις για ρ ο υ κ έ τε ς μ ε τέ φ ε ρ α ν , σ υνή θω ς, το υ ς ε κ τ ο ξ ε υ τ έ ς ρ ο υ κ ε τώ ν Μ -13. Η ε μ β έ λ ε ια μ ια ς κλασικής ρ ο υ κ έ τα ς Μ -1 3 κ υ μ α ιν ό τα ν από τα 8.000 έω ς τα 8.500 m. Η ισχύς πυρός των Μ -1 3 ήτα ν εκ π λ η κ τικ ή : σ ε διά σ τημ α μ ικ ρ ό τερ ο τω ν δ έκ α δ ευ τε ρ ο λ έπ τω ν , ένα όχημα Β Μ -1 3 μ π ο ρ ο ύ σ ε να β ά λ ει μ ε τρ ο μ α κ τικ ή π υ κ ν ό τη τα εν α ν τίο ν στόχω ν, π ροκαλώ ντας α νυ π ο λό γ ισ τες κ α τα σ τρ ο φ έ ς . Η συμ βολή τω ν Β Μ -1 3 σ τη μάχη το υ Κ ούρσκ υ π ή ρ ξε κ α θ ο ρ ισ τικ ή για τη ν έκ β α σ ή τη ς (δ η μ ο σ ιε ύ ετα ι κ α τό π ιν α δ εία ς τη ς E astern E xp ress/C o lo r im age is c o u rte sy o f E astern Express).

Σ ο β ιε τικ ό μ έ ο ο ά ρ μ α μ ά χ η ς Τ-34 M o d e l 1943, 41η ΤΟ Ταξιαρχία της Φ ρ ουράς, 7ο Μ η χα ν ο κίνη το Σ ώ μα, Κ ούρσκ 1943. Σ το ν πύργο υπ άρ χει το σ ύ νθ η μ α "Για τη σ ο β ιετικ ή Μ ο λ δ α β ία ". Σ τη ν ο ρ ο φ ή το υ π ύργου υπ άρ χει μ ια λ ε υ κ ή λω ρίδα για λό γο υ ς εν α έρ ια ς α να γνώ ρ ισ ης. Υπάρχει μονό χρω μ η π αρ α λλα γή dark green. Π ρ ο τειν ό μ εν α μ ο ν τελ ισ τικ ά χ ρ ώ μ α τα : H um brol No 114 κα ι ελ ά χ ισ το N o 142 ή H u m b ro lN o 3 0 κα ι ελ ά χ ισ το N o 159 (εικ ο νο γρ ά φ η σ η για τις εκ δ ό σ εις "Π ερισκόπ ιο": Δ η μ ή τρ η ς Χ α δ ο ύ λα ς. Ισ το ρ ικ ή έρ ευ ν α : Σ τέ λ ιο ς Δ ε μ η ρ ά ς ).

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

5 ΙΟΥΛΙΟΥ 1943: 0 ΚΕΡΑΥΝΟΣ

Τον Ιο ύ λ ιο το υ 1943 από τα β α θ ιά ο ρ ύ γ μ α τα τους οι Σ ο β ιε τικ ο ί π ολέμησα ν μ ε α δ ά μ α σ τη γ ε ν ν α ιό τη τα , π ροτιμ ώ ντα ς να π εθά νο υ ν παρά να π αραδοθούν.

56

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Α να ζη τώ ντα ς έ ν α ν τρ ό π ο διάσπ ασης τω ν σ ο β ιετικ ώ ν ο χ υ ρ ω μ α τικώ ν γρα μμώ ν, οι Μ ό ν τ ε λ και Μ ανσ τάιν κ α τ έ λ η ξ α ν σε δ ια φ ο ρ ε τ ικ έ ς τ α ­ κ τ ικ έ ς . Ο π ρ ώ το ς απ οφ άσισ ε να χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή ­ σ ει τ ο π εζικό το υ γ ια τ η ν ε π ίτε υ ξη το υ α ρ χικού ρ ή γ μ α το ς και, σ τη σ υνέχεια , α φ ού θ α ε ίχ ε ε ξ α ­ σ φ αλίσ ει τ η ν επ ιτυ χία , να δ ιο χ ε τε ύ σ ε ι μέσ α από α υ τό τα π ά ντσ ερ το υ , α κρ ιβ ώ ς όπως ε ίχ ε π ρ ά ξει και ο Μ ο ν τγ κ ό μ ε ρ υ σ το Ε λ Α λαμέιν. Α ν τίθ ε τα , ο Μ ανσ τάιν και ο Χ ο τ σ κό π ευα ν να χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή σ ο υ ν τα π ά ντσ ερ ω ς σ φ ύ ρ α δ ιά ρ ­ ρ η ξη ς τ η ς ε χ θ ρ ικ ή ς το π ο θ εσ ία ς , σ τέλ ν ο ν τά ς τα σ τη μάχη από τ ις π ρ ώ τες κιό λα ς φ ά σ εις τ η ς μ ε τ ο ν κα ιν ο φ α ν ή σ χ η μ α τισ μ ό τ η ς « τεθ ω ρ α κ ι­ σ μ έ ν η ς σ φ ήνα ς» («panzerkeil»), τ η ς οπ οίας τη ν αιχμή θ α α π ο τελ ο ύ σ α ν τα Tiger. Το π εζικό σ το ν Ν ό το θ α ε ίχ ε απλά ρ όλο υ π ο σ τή ρ ιξη ς τω ν α ρ ­ μ ά τω ν και ε κ κ α θ ά ρ ισ η ς τω ν εσ τιώ ν α ν τίσ τα ­ σης. Θ εω ρ ώ ντα ς πως ο ι π λ η ρ ο φ ο ρ ίε ς το υ δ ικ τ ύ ­ ου «Λούσυ» δ ε ν ή τα ν α ρ κ ε τέ ς , οι Σ ο β ιε τικ ο ί οργάνω σ αν π ο λ λ ές π ερ ιπ ό λο υ ς, με σκοπό να διαπ ισ τώ σ ουν τ ις ά μ εσ ες π ρ ο θ έ σ ε ις το υ α ν τι­ π άλου το υ ς . Την π α ρ α μ ο νή τ η ς επ ίθ εσ η ς, ένα ς Σ λ ο β έν ο ς σ τρ α τιώ τη ς το υ Μ η χα νικο ύ α υ το μ ό λ η σ ε σ τις σ ο β ιε τικ έ ς γ ρ α μ μ έ ς και π ρ ο ειδ ο π ο ί­ η σ ε ό τι οι Γερμ α νοί ε το ιμ ά ζ ο ν τα ν να ε π ιτε θ ο ύ ν νω ρίς τ ο πρωί τ η ς 5 η ς Ιου λίο υ, π λη ρ ο φ ο ρ ία π ου επ ιβ εβ α ίω σ ε λ ίγ ε ς ώ ρ ες α ρ γ ό τε ρ α ένα ς Γ ερ μ α νό ς σ τρ α τιώ τη ς τ η ς 6 ης Μ ερ α ρ χ ία ς Π εζι­ κού, ο ο π ο ίο ς α ιχ μ α λ ω τίσ τη κ ε σε ν υ κ τε ρ ιν ή α­ ψιμαχία. Π ρ α γμα τικά , τ ο βρ ά δυ τ η ς 4 η ς Ιο υ λ ί­ ου 1943, μία α ιν ιγ μ α τικ ή ησ υχία επ ικ ρ ά τη σ ε γ ύ ­ ρω από τ ο ν θ ύ λ α κ α . Οι Σ ο β ιετικ ο ί, όμω ς, γ νώ ­ ριζαν καλά ό τι ε π ρ ό κ ε ιτο απλώ ς γ ια τη γ α λ ή ν η π ριν από τη θ ύ ε λ λ α . Β λ έπ ο ν τα ς τ η ν ώ ρα τ η ς επ ίθ εσ η ς να π λη ­ σ ιάζει, οι Σ ο β ιε τικ ο ί απ οφ άσισ αν να δ υσ χερ ά ν ο υ ν μ ε κ ά θ ε τρ ό π ο τ ο ν ε χ θ ρ ό . Β άσ ει σ χεδίω ν που είχ α ν κ α τα ρ τισ τε ί γ ι’ α υ τή τ η ν π ερίπ τω σ η, ο Β α το ύ τ ιν ά ν ο ιξε π ρ ώ το ς π υρ μ ε τ ο βαρύ π υ­ ρ ο β ο λ ικ ό το υ σ τις 22.30 το βρ ά δυ τ η ς 4 η ς Ιο υ ­ λίο υ . Α υ τό ς ο π ρ ο λη π τικ ό ς κα τα ιγισ μ ό ς π υρώ ν (« κ ο ν τρ π ο ν τγ κ ό το β κ α » ) σ υ ν εχ ίσ θ η κ ε επ ί ώ­ ρ ες , σ υ μ π α ρ α σ ύρ οντα ς, σ τις 02.20 τα ξη μ ε ρ ώ ­ μ ατα, και τ ο π υ ρ ο β ο λ ικ ό το υ Ρ οκοσ όφ σ κυ. Οι Γερμανοί, ο ι οπ οίοι β ρ ίσ κ ο ν τα ν σ χ ετικά α κ ά λ υ ­ π το ι σ τις θ έ σ ε ις ε ξό ρ μ η σ ή ς το υ ς , κ α τε λ ή φ θ η σαν ε ξ α π ρο όπ του και έσ π ευ σ α ν να π ροσ τατ ε υ θ ο ύ ν , έσ τω και σ τοιχειω δ ώ ς, ενώ οι σ ο β ιε­ τ ικ έ ς ο β ίδ ε ς σ υντά ρ α σ σ α ν το έ δ α φ ο ς και ε κ ρ ί­ ζω ναν τα δ έν δ ρ α , σ τρ ο β ιλ ίζο ν τά ς τα σ το ν α έ ­ ρα. Π α ρ ό λα α υ τά , οι Σ ο β ιε τικ ο ί δ ε ν είχ α ν κ α τα ­ φ έ ρ ε ι να εντο π ίσ ο υ ν ο ύ τ ε ό λ ε ς τ ις θ έ σ ε ις το υ ε χ θ ρ ο ύ ο ύ τ ε ό λ ε ς τ ις π υ ρ ο β ο λ α ρ χ ίες το υ , με α π ο τέ λ εσ μ α οι Γερμανοί, α φ ο ύ σ υ ν ή λ θ α ν από τ η ν αρχική έ κ π λ η ξη , να εξα π ο λ ύ σ ο υ ν τη δική το υ ς π ρ ο π α ρ α σ κευ ή π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ σ τις 04.40. Π α ρά λληλα , οι ν α ρ κ α λ ιε υ τ έ ς τ ο υ ς πάσχιζαν να ε κ κ α θ α ρ ίσ ο υ ν τις ο δ ο ύ ς π ροσ π έλασ ης, ένα έρ γ ο φ ο β ε ρ ά δ ύ σ κο λο , κα θ ώ ς τ ο έ δ α φ ο ς ή τα ν σ π αρμένο μ ε θ ρ α ύ σ μ α τα και μ ε τα λ λ ικ ά σ υ­ ν τρ ίμ μ ια από τις π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ε ς μά χες, γ ε γ ο ­ ν ό ς που κ α θ ισ το ύ σ ε το υ ς α ν ιχ ν ε υ τέ ς να ρκώ ν ά χ ρ η σ το υ ς . Το μπαράζ π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ σ υ ν εχ ί­ σ θ η κ ε και από τ ις δ ύ ο π λ ε υ ρ ές . Μ ε τ ο π ρώ το

φω ς τ η ς η μ έ ρ α ς , η Σ ο β ιετικ ή Α ερ ο π ο ρ ία επ ι­ χ είρ η σ ε να α ιφ ν ιδ ιά σ ει τη Luftwaffe σ τα α ε ρ ο ­ δ ρ ό μ ιά τη ς , αλλά, ε ιδ ο π ο ιη μ έ ν ο ι από τα ρα­ ν τά ρ μ α κρ ά ς ε μ β έ λ ε ια ς Freya, οι Γερμ α νοί πιλό­ τ ο ι α π ο γ ειώ θ η κα ν γ ρ ή γ ο ρ α και κ α τέρ ρ ιψ α ν 120 ε χ θ ρ ικ ά α ερ ο π λά να υ φ ισ τά μ εν ο ι μ η δ α μ ιν ές α­ π ώ λειες. Μ ε τά από μ ε ρ ικ έ ς α ν α γ ν ω ρ ισ τικ ές κ ρ ο ύ ­ σ εις, η κύ ρ ια επ ίθ εσ η το υ Μ ό ν τ ε λ ε ξα π ο λ ύ θ η ­ κ ε σ τις 08.30 ε ν α ν τίο ν το υ α ρ ισ τερ ο ύ π λευ ρ ο ύ τ η ς σ ο β ιε τικ ή ς 13ης Σ τρ α τιά ς μ ε τις βη, 31η, 292, 78η και 86η Μ ε ρ α ρ χ ίε ς Π εζικο ύ και τη ν 20ή Π ά ντσ ερ , έ χ ο ν τα ς τ η ν υ π ο σ τή ρ ιξη τω ν Ferdinand. Υ π ερ νικώ ν τα ς τα π υκνά ο χ υ ρ ω μ α τι­ κά έρ γ α τω ν Σ ο β ιετικ ώ ν , τα ά ρ μ α τα , α κ ο λ ο υ ­ θ ο ύ μ ε ν α από π εζικό που ε π έβ α ιν ε σε η μ ιερ π υ σ τρ ιο φ ό ρ α τε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν α ο χ ή μ α τα , κα τά φ εραν να φ θ ά σ ο υ ν μ έσ α σε μία ώ ρα σ το χω ριό Μ π όμπρικ. Λ ίγο α ρ γ ό τερ α , ο δ ιο ικ η τή ς τ η ς 6ης ΜΠ, α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Γκρόσ μαν, απ οφ άσ ισ ε να χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή σ ει τα Tiger γ ια να α ν ο ίξε ι δ ρ ό μ ο ν ο τιό τε ρ α και οι Σ ο β ιε τικ ο ί σ τρ α τιώ τε ς ά κο υ σαν μ ε τρ ό μ ο τ ο υ ς κ ιν η τ ή ρ ε ς α υ τώ ν τω ν θ η ­ ρίων να β ρ υ χ ώ ντα ι και τ ις ε ρ π ύ σ τρ ιές το υ ς να τρ ίζ ο υ ν α να τρ ιχια σ τικά , κα θ ώ ς π ρ ο ω θ ο ύ ν το π ρος τ ο μ έρ ο ς το υ ς . Η 505 Ε π ιλαρχία Β α ρ έω ν Α ρ μ ά τω ν κύ λ η σ ε ο ρ μ η τικ ά π ρ ο ς τα εμ π ρ ό ς και, α φ ού ε ξ ο υ δ ε τ έ ρ ω σ ε μ ε άνεσ η α ρ κ ε τ έ ς θ έ ­ σ εις τω ν Σ ο β ιετικ ώ ν , π λησ ίασ ε τ ο χω ριό Μ πουτίρ κι. Τα PzKpfw IV τ η ς 20ής Π ά ντσ ερ , όμω ς, συ­ ν ά ν τη σ α ν σ θ ενα ρ ή α ντίσ τα σ η από α ν τια ρ μ α τι­ κά π υ ρ ο β ό λ α και τμ ή μ α τα το υ σ ο β ιε τικ ο ύ π εζι­ κού, τα οπ οία μ ά χ ο ν τα ν λυσ σ αλέα, χ ρ η σ ιμ ο π ο ι­ ώ ντα ς α κό μ η και β ό μ β ε ς «Μ ολότω φ ». Ο Ρ οκοσ όφ σ κυ α ν τιμ ε τώ π ιζε α κό μ η τη ν π ρώ τη κρίση τ η ς μά χη ς, ό τα ν , π ρος το βράδυ, έ γ ιν ε π λ έο ν α ν τιλ η π τό πως ο ε χ θ ρ ό ς δ ε ν σ κό­ π ευ ε να κ ιν η θ ε ί σ το ν ά ξο ν α το υ Π ονυρί, αλλά μ ά λλ ο ν σε ε κ ε ίν ο ν τ η ς Ο λχ ο β ά τκα . Ετσι, δ ιέ τ α ­ ξ ε α μ έσ ω ς το 3ο Τ Θ Σώ μα να κ ιν η θ ε ί ν ό τια το υ Π ονυρ ί και τα 9ο, 16ο και 19ο Τ Θ Σ ώ μα τα να λά­ β ο υ ν θ έ σ ε ις ε κ α τέ ρ ω θ ε ν τ η ς Ο λχ ο β ά τκα . Το χω ριό Π ονυρ ί δ ε χ ό τα ν και α υ τό τ η ν π ίεση το υ XLI Σ ώ μ α το ς Π ά ντσ ερ , αλλά η εμ π λο κή τω ν κυ ­ ν η γ ώ ν α ρ μ ά τω ν Ferdinand σ τη μάχη δ ε ν φ α ιν ό ­ τα ν να έ χ ε ι τα α ν α μ ε ν ό μ εν α α π ο τελ έσ μ α τα . Π ολύ γρή γορ α , οι α ρ γ ο κ ίν η το ι α υ το ί γ ίγ α ν τε ς α κ ιν η το π ο ιή θ η κ α ν μέσ α σ τα χ α ρ α κ ώ μ α τα τω ν σ ο β ιετικώ ν θ έσ εω ν και α π οχω ρίσ θη κα ν από τα ελ α φ ρ ά ά ρ μ α τα που κά λυ π τα ν τα π λ ευ ρ ά το υ ς . Μη δ ια θ έ τ ο ν τ α ς δ ικά το υ ς π ολυβ όλα , έπ εσ α ν θ ύ μ α τα τω ν Σ ο β ιετικ ώ ν π εζώ ν, οι οποίοι, έ χ ο ­ ν τα ς σ το μ ε τα ξ ύ α να θ α ρ ρ ή σ ει, α ν έβ η κ α ν επ ά­ νω σ τα γ ερ μ α ν ικ ά ο χ ή μ α τα και τα π υρπ όλησ αν, σ η μ α δ ε ύ ο ν τα ς μ ε τα φ λ ο γ ο β ό λ α τ ο υ ς τ ις θ υ ρ ί­ δ ε ς τω ν κινητήρ ω ν. Η επ ίθ εσ η το υ Μ ό ν τελ , ω στόσ ο, δ ε ν είχ ε χά σ ει α κό μ η τ η ν ο ρ μ ή τη ς , α ν τ ίθ ε τ α σ υνέχισ ε να ε ξε λ ίσ σ ε τα ι σ υ ν θ λ ίβ ο ν τα ς μ εγ ά λ α τμ ή μ α τα τ η ς σ ο β ιε τικ ή ς α μ υ ν τικ ή ς δ ιά τα ξη ς . Σ τό χ ο ς το υ Μ ό ν τ ε λ ή τα ν να π ρ ο ω θ η θ εί έω ς τα υψώ ­ μ α τα τ η ς Ο λχ ο β ά τκα . Από ε κ ε ί και π έρ α ο δ ρ ό ­ μ ο ς για τ ο Κ ούρ σ κ ή τα ν μία σ υ ν εχ ή ς κ α τη φ ό ­ ρα. Σ το ν τ ο μ έ α τ η ς 292 Μ ερ α ρ χ ία ς, ο ι Γερμ α νοί διαπ ίστω σαν μ ε έ κ π λ η ξη πως το σ ο β ιε τικ ό π ε­ ζικό δ ε ν ε ίχ ε κ α θ ό λ ο υ π α ν ικ ο β λ η θ ε ί από τη ν εμ φ ά νισ η τω ν έ ξ ι Ferdinand που υπ ο σ τήρ ιζα ν τη ν επ ίθ εσ η , και έ τσ ι ά ν ο ιξα ν πυρ, α φ ού τα χα-

Χωρίς α μφ ιβ ο λ ία , η μάχη το υ Κ ούρσκ α π ο τέλ εσ ε « το κ ύκνειο άσμα των π ά ν τσ ερ », τα οποία δ εν μ π ό ρεσ α ν π ο τέ να σ υ ν έλ θ ο υ ν από τις α π ώ λειες, αλλά και το ψ υχολογικό σοκ.

λύ β δ ινα θ η ρ ία το ύ ς είχα ν π ρο σ π ερ ά ο ει. Το XXIII ΣΣ, επ ίσ ης, σ υ ν α ν το ύ σ ε σ οβ α ρά εμπ όδ ια σ το Μ α λ ο α ρ χ α ν γκ έλ σ κ, όπου γ ια κ ά θ ε σπιθα­ μή ε δ ά φ ο υ ς που κ έ ρ δ ιζε, δ εχ ό τα ν α μέσ ω ς μ ε ­ τά σ φ ο δ ρ ές α ν τε π ιθ έ σ εις . Ο Μ ό ν τ ε λ γνώ ρ ιζε καλά πως η το π ο θ εσ ία α υ τή έπ ρ επ ε να κ α τα λ η ­ φ θ ε ί το σ υ ν το μ ό τε ρ ο δ υ ν α τό , π ρ ο κ ε ιμ έν ο υ να α σ φ α λισ τεί το α ρ ισ τερ ό π λ ευ ρ ό τ η ς Σ τρ α τιά ς το υ από π ιθ α νή ά φ ιξη ν έω ν σ ο β ιετικ ώ ν ε φ ε ­ δ ρ ειώ ν από τα α ν α το λικά . Οι φ ό β ο ι το υ Μ ό ­ ν τ ε λ για τ η ν π υ κ ν ό τη τα τω ν σ ο β ιετικ ώ ν χ α ρ α ­ κω μ ά τω ν επ ιβ εβ α ιώ νο ν τα ν , κα θ ώ ς έ β λ ε π ε τα σ τρ α τε ύ μ α τά το υ να κα τα β α ρ α θ ρ ώ ν ο ν τα ι σε α υ τά κα τά χ ιλ ιά δ ες . Σ το ν Ν ότο , η 4η Σ τρ α τιά Π ά ντσ ερ π ροσ έκρ ο υ σ ε μ ε ο ρ μ ή επάνω σ τη ν 6η Σ τρ α τιά τη ς Φ ρο υρ ά ς σ τις 05.00 το πρωί, α φ ο ύ π ρώ τα τη ν ε ίχ ε σ φ υ ρ ο κο π ή σ ει με π υ ρ ο β ο λ ικ ό και μ ε 2.500 β ό μ β ε ς τ η ς Luftwaffe. Το χω ριό Μ π ο ύ το β ο κα­ τα λ ή φ θ η κ ε από τ η ν 3η Μ ερ α ρ χ ία Π ά ντσ ερ και σ τις 07.10 η ίδια μ ονά δα μαζί μ ε τη ν «Grossdeutschland» διέσ π ασ ε τ η ν π ρώ τη γ ρ α μ ­ μή ά μ υ ν α ς τω ν Σ ο β ιετικ ώ ν , α π ω θ ώ ντα ς το υ ς υ­ π ερ α σ π ισ τές τ η ς π ρος τ ο Τ σ ερ κά σ κογιε. Για τη φ ιλ ό δ ο ξη 10η Ταξιαρχία Π ά ντσ ερ , όμω ς, επ ε-

φ υ λ ά χ θ η κ ε μία δ υσ οίω νη εκκίν η σ η : π ολλά από τα Panther τ η ς α κ ιν η το π ο ιή θ η κ α ν λόγω μ ηχα νι­ κώ ν βλαβώ ν, π ριν α κό μ η π ερ ά σ ο υ ν τη γρ α μ μή το υ μ ετώ π ου , ενώ τα υπόλοιπα π α γ ιδ εύ θ η κ α ν σε έν α ν α ρ κ ο π έδ ιο που δ ε ν ε ίχ ε επ ισ η μ α νθ εί, μ ε α π ο τέ λ εσ μ α να κ α τα σ τρ α φ ο ύ ν ά δ ο ξα 36 ο ­ χ ή μ α τα α υ το ύ το υ ν έο υ τύ π ο υ. Αν και η 6η Σ τρ α τιά Φ ρ ο υρ ά ς α ν τισ τά θ η κ ε γ εν ν α ία και ε ­ κ τ ό ξ ε υ σ ε α ν τε π ιθ έ σ εις , το Τ σ ερ κά σ κογιε έ π ε ­ σε τ ο α π όγευ μα . Η 11η Π ά ντσ ερ και η 167 Π εζι­ κού σ ημείω σ αν, επ ίσ ης, μ ικρ ά ε δ α φ ικ ά κέρ δ η σ το Μ π ερ εζό φ κ α , όπου δια π έρ α σ α ν τ η ν π ρώ τη γ ρ α μ μ ή ά μ υ να ς μ ε τ η ν υ π ο σ τή ρ ιξη τω ν «α­ ν τια ρ μ α τικ ώ ν Stuka» που π ρ ο σ έβ α λ α ν τα σο­ β ιε τικ ά τε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν α μ ε π υ ρ ο β ό λ α τω ν 37 mm. Α ν α το λ ικ ό τερ α , οι ε ν έ ρ γ ε ιε ς το υ II Σ ώ μα­ τ ο ς Π ά ντσ ερ SS σ τέ φ θ η κ α ν με μ ε γ α λ ύ τε ρ η ε ­ π ιτυχία, ό τα ν π ρ ο σ έβ α λ ε μ ε ό λο τ ο β ά ρ ο ς τω ν τρ ιώ ν μ ερ α ρ χ ιώ ν το υ μία α σ θ εν ή σ ο β ιετικ ή μ ε ­ ραρχία, η οποία κ ά λ υ π τε τ ο ν ά ξο ν α τ η ς σ ιδ η ­ ρ ο δ ρ ο μ ικ ή ς γ ρ α μ μ ή ς Μ π ιέλ γ κ ο ρ ο ν τ - Π ροχορ ό φ κ α - Κ ούρσκ. Τα φ α να τισ μ έν α SS, σ τις τ ά ­ ξ ε ις τω ν οποίω ν υπ ήρχαν α ρ κ ε το ί «άσσοι», ά­ ν ο ιξα ν δ ρ ό μ ο κ ο ν ιο ρ το π ο ιώ ν τα ς τη σ ο β ιετικ ή

Δ υ σ τυ χ ώ ς για το υ ς Γερ μ α ν ο ύ ς, οι ελ π ίδ ες που έ τρ ε φ α ν για την ισχύ κ ρούσ η ς τω ν νέων α υ το κ ινο ύ μ εν ω ν πυροβόλω ν Ferdinand δ ια ψ εύ σ θ η κ α ν ο ικ τρ ά στο π εδίο τη ς μ ά χ η ς. Το χαλύβδινο τέ ρ α ς τω ν 6 8 1 α π ο δ ε ίχ θ η κ ε α π ελπ ιστικά ανήμπ ορο να α ντιμ ετω π ίσ ει τις μ ικ ρ ές ο μ ά δ ες π εζικού, για το ν λό γο ό τι δ εν δ ιέ θ ε τ ε κανένα π ολυβό λο!

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Δ ε κ α ν έ α ς το υ Σ ο β ιε τικ ο ύ Σ τρ α το ύ , 1943. Το 1943 κ α θ ιε ρ ώ θ η κ ε ε κ νέου το χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό ρωσικό χιτώ νιο-υπ οκάμισο “τζ ιμ ν α σ τιό ρ κ α ", που φ ο ρ ο ύ σ ε και ο π αλαιός τσ α ρ ικό ς σ τρ α τό ς . Σ τ ις επ ω μ ίδες υπήρχαν τα δια κ ρ ιτικ ά το υ β α θ μ ο ύ τω ν α ξιω μ ατικώ ν και των υπαξιω ματικώ ν. Το κόκκινο χρώ μα στα π α ρ α ρ ρ ά μ μ α τα τω ν επω μίδω ν ή τα ν το δ ια κ ρ ιτικ ό το υ π εζικού. Το κρά νος είναι το σ ο β ιετικ ό Μ 1940. Ο δ εκ α ν έα ς είν α ι οπ λισμένος μ ε το σ ο β ιετικ ό η μ ια ύ το μ α το τυ φ έκ ιο Tokarev Μ1940, δ ια μ ε τρ ή μ α το ς 7,62 mm, κα ι ε το ιμ ά ζ ε τα ι να ρ ίξ ε ι μ ια σ ο β ιετικ ή χ ειρ ο β ο μ β ίδ α RGD 33 (εικ ο νο γρ ά φ η σ η του Γιάννη Μ υλω νά για τις Εκδόσ εις «Π ερ ισ κόπ ιο»),

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

1

Γερμανικές επιθέσεις

χχχχ

Σοβιετικές εφεδρείες • Κούρσκ

■ Μέτωπο, πρωί 5 η ς 4 ο ^ ο υ ■ Μέτωπο, βράδυ 5ης Ιουλίου

Ιέτωπο 5ης Ιουλίου

■ Μέτωπο, βράδυ 9ης Ιουλίου Μπιέλγκοροντ

Λόφος + Σιδηροδρομική γραμμή / σταθμός XLVII ΣΙ XLVI ΣΠα χχχ

258 ΜΠ

I Γ~ϊ I

78η Μ. Εφόδου

ρ

Μαλοαρχανγκέλσκ

'κνίλετι Μπουτίρκι

Λπομπριι

■■■

χχχχ

Τέπλογιε Β” ρ Ολχοβάτκα

1 χχχχ

χχχ

χχχχχ

Κεντρικό Μέτωπο

χχχχ'

ιξονας προσέγγισης σ τρ α τη γ ία ® προς Κούρσκ ΜΠ: Μ εραρχία Πεζικού ΜΠα: Μ εραρχία Π άντσερ ΜΓΠα: Μ εραρχία Γρεναδιέρων Π άντσερ ΣΣ: Σώμα Σ τρ ατού ΣΠα: Σώμα Π άντσερ ΣΣΦ: Σώμα Σ τρ α τού Φρουράς ΤΘΣ: Τεθωρακισμένο Σώμα ΤΟΣΦ: Τεθωρακισμένο Σώμα Φρουράς

άμυνα μ ε ε π ιτυ χ ε ίς β ο λ έ ς από μ εγ ά λ η απ όσ τα­ ση και υ π ο χ ρ εώ ν ο ν τα ς το υ ς Σ ο β ιε τικ ο ύ ς να π α ρ α μ ερ ίσ ο υ ν σ υ μ π τυ σ σ ό μ εν ο ι π ρος τ ο ν Ν τόν ε τς . Το έρ γ ο τ η ς ανάσ χεσ ης τω ν SS α ν έλ α β ε, π λέον, το σ ο β ιε τικ ό π υ ρ ο β ο λ ικό , η «Leibstanda­ rte», ω στόσο, σ υνέχισ ε να π ροχω ρά έ χ ο ν τα ς διασ π άσει τ η ν π ρώ τη ζώ νη ά μ υνα ς, κά τι που ε ­ π έτυ χ ε και η «Das Reich» κα τά τ ο μ εσ η μ έρ ι. Οι Σ ο β ιε τικ ο ί μ ε τ έ φ ε ρ α ν μία μ ερ α ρ χ ία φ ρ ο υ ρ ώ ν και έν α τε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν ο σ ύ ν τα γ μ α π ροσπ αθώ ­ ν τα ς να σ τα μ α τή σ ο υ ν τη «Leibstandarte», χω ­ ρίς, όμω ς, κα ν ένα α π ο τέλ εσ μ α . Π α ρά λληλα , η «Totenkopf» κά λ υ π τε τα μ ετό π ισ θ ε ν τω ν δ ύ ο μ ερ α ρχιώ ν, α π ω θ ώ ντα ς π ρο ς τ ο ν Ν τό ν ε τς το υ ς Σ ο β ιε τικ ο ύ ς που είχα ν π ροσ π εράσ ει. To II Σώ μα Π ά ντσ ερ SS α ν έ φ ε ρ ε τ η ν κα τα σ τρ ο φ ή μ ό λ ις ε π τά σ ο β ιετικώ ν α ρ μά τω ν, 27 α ν τια ρ μ α ­ τικώ ν π υ ρ ο β ό λω ν, 17 α ερ ο σ κ α φ ώ ν (ν ο ύ μ ερ ο που φ α ν ερ ώ ν ει τη φ ιλ ό τιμ η π ρο σ π ά θεια τη ς Σ ο β ιε τικ ή ς Α ερ ο π ο ρ ία ς να α να χα ιτίσ ει τα επ ί­ λ ε κ τ α γ ερ μ α ν ικ ά σ τρ α τεύ μ α τα ) και τη σ ύ λ λ η ­ ψη 552 αιχμαλώ τω ν. Οι α ρ ιθ μ ο ί α υ το ί έ δ ε ιχ ν α ν πως τα SS μ π ο ρ εί να είχ α ν σ ημ ειώ σ ει τη μ εγ α ­ λ ύ τε ρ η δ υ ν α τή π ρ ό οδ ο κα τά τ η ν π ρώ τη η μ έ ρ α τη ς «Zitadelle», δ ε ν είχαν, όμω ς, α ν τιμ ετω π ίσ ει

ΜΚΣ: Μ ηχανοκίνητο Σώμα ΜΚΣΦ: Μ ηχανοκίνητο Σώμα Φρουράς Στ: Στρατιά ΣτΠα: Σ τρατιά Πάντσερ ΤΘΣτ: Τεθω ρακισμένη Στρατιά ΤΘΣτΦ: Τεθωρακισμένη Στρατιά Φρουράς ΣτΦ: Στρατιά Φρουράς

α κό μ η τ ο ν ό γ κ ο τω ν σ ο β ιετικ ώ ν τε θ ω ρ α κ ισ μ έ ­ νων. Κ α τά γ εν ικ ή ο μ ο λο γ ία , οι Σ ο β ιε τικ ο ί σ τρ α ­ τ ιώ τ ε ς είχα ν π ο λ εμ ή σ ε ι πολύ καλά, το α ν τια ρ ­ μ α τικ ό π υ ρ ο β ο λ ικ ό το υ ς ε ίχ ε β ε λ τιω θ ε ί α ισ θ η ­ τά και τα ά ρ μ α τά το υ ς δ ε ν δ ιέ π ρ α ττα ν τα γ νω ­ σ τά σ φ ά λμ α τα . Ε ιδικά το π εζικό μ α χό τα ν μ ε έ ­ ναν π ρ ω τό γνω ρ ο φ α να τισ μ ό. Ο «Ιβάν» π ρ ο τι­ μ ο ύ σ ε να π εθ ά ν ε ι π αρά να π α ρ α δ ο θ εί. Το Απόσπασμα Σ τρ α τιά ς Κ εμ π φ σ ημ είω σ ε ελά χ ισ τη επ ιτυ χία . Μ ε τά από σ φ ο δρ ή α ν τα λ λ α ­ γ ή π υρώ ν π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ , ο ι Γερμ α νοί δ ιά β η κ α ν τ ο ν Ν τό ν ε τς σε ο κ τώ σ ημ εία , αλλά κ ά θ ε απ ό­ π ειρα π ερ α ιτέρ ω δ ιείσ δ υ σ η ς π ρ ο σ έκρ ο υ σ ε σ τη σ θ ενα ρ ή σ ο β ιετικ ή α ντίσ τα σ η. Ετσι, η 6η Π ά ντσ ερ και η 168 Π εζικο ύ π ερ ιο ρ ίσ θ η κ α ν σε μια π ρο έλα σ η 3 km, ενώ η 19η Π ά ντσ ερ , που π α ρ α κ ο λ ο ύ θ η σ ε 19 από τα 100 ά ρ μ α τά τ η ς να γ ίν ο ν τα ι π αρανάλω μα το υ π υρ ός ε ξα ιτία ς τω ν εύ σ το χ ω ν β ο λώ ν τω ν σ ο β ιετικ ώ ν α ν τια ρ μ α τι­ κών, α ρ κ έ σ θ η κ ε να π α ρ α μ είν ει π ρ ο σ κ ο λ λ η μ έν η σ τη ν α ν α το λ ικ ή ό χ θ η το υ π ο τα μ ο ύ . Η 7η Π ά ντσ ερ κ υ ρ ίευ σ ε τ η ν π όλη Ν το ρ ο μ π ο ύ σ ινο έ ­ π ειτα από ο δ ο μ α χ ίες και, α φ ού α ν έ φ ε ρ ε ό τι δ ιέσ π ασ ε τ η ν π ρώ τη α μ υ ν τικ ή γρ α μ μή (η μ ό νη μ ερ α ρ χ ία το υ Κ εμ π φ π ου ε π έ τυ χ ε τ έ τ ο ιο απ ο­ τέ λ ε σ μ α τ η ν π ρώ τη η μ έρ α ), σ υνέχισ ε π ρος τη

Η επ ίθ εσ η το υ Μ ό ν τελ στον β ό ρ ειο το μ έα το υ θ ύ λ α κ α το υ Κ ούρσκ δ εν κ α τά φ ε ρ ε τίπ ο τα π ερ ισ σ ό τερ ο από το να α π ειλ ή σ ει προσω ρινά τη σ ο β ιετικ ή 70ή Σ τρ α τιά σ το τό ξο Τέπ λογιε - Ο λχοβ άτκα , ενώ η κρούση κ α τά τη ς σ ο β ιετικ ή ς 13ης Σ τρ α τιά ς α π έτυ χ ε π αταγω δώ ς (σχεδίαση χ ά ρ τη : Δ ή μ η τρ α Μ η τσ ο ύ ).

59

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Ο Σ ο β ιετικ ό ς σ τρ α τά ρ χ η ς Ζούκω φ (δ εξ ιά ) εν η μ ερ ώ ν ετα ι για την ε ξ έ λ ιξ η τη ς μάχης από το ν επ ικ εφ α λ ή ς του Μ ετώ π ο υ τη ς Σ τέπ α ς , σ τρ α τη γ ό Ιβ άν Κ όνιεφ (κ έντρ ο ).

t

60

Το σ ο β ιετικ ό π υροβολικό α π α ντά μ ε τη ν τρ ο μ ερ ή ισχύ το υ ! Το εικ ο νιζό μ εν ο ο β ιδοβόλο Β -4 M o d e l 1931, δ ια μ ε τρ ή μ α το ς 203 mm, έβ α λ λ ε ο β ίδ ες β ά ρ ους 100 kg.

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

δ ε ύ τε ρ η . Ε κ μ ε τ α λ λ ε υ ό μ ε ν η τ ις δ υ σ κ ο λ ίε ς που σ υ ν α ν το ύ σ ε το Απόσπασμα Σ τρ α τιά ς Κ εμπ φ , η S ta v k a .π ρ ο ώ θ ησ ε τ ις δ υ ν ά μ ε ις τ η ς σ το κεν ό π ου ά φ η ν α ν τ ο III Σώ μα Π ά ντσ ερ και το II Σώ μα Π ά ντσ ερ SS, υ π ο χ ρ εώ ν ο ν τα ς τ η ν «Totenkopf» να μ ά χ ετα ι για τ η ν κάλυψ η τω ν π λευ ρ ώ ν το υ Χ ά ο υσ ερ , α ν τί να ε ν ισ χ ύ ει τ η ν α ιχμή τ η ς π ρ ο έ ­ λασ ης. Η π ρώ τη η μ έ ρ α τ η ς επ ιχ είρ η σ η ς έ λ η ξ ε με μ ικρή , έστω , ν ίκη για τ ο υ ς Γερ μ α ν ο ύ ς (που υπ ο σ τη ρ ίχ θ η κ α ν από 1.958 ε ξ ό δ ο υ ς τ η ς Luftwaffe), πολύ λίγα, ω στόσ ο, είχ α ν ε π ιτ ε υ χ θ ε ί π ρος τ η ν κ α τεύ θ υ ν σ η τ η ς κύ κλω σ η ς τω ν σ ο­ β ιε τικ ώ ν σ τρ α τευ μ ά τω ν . Εάν οι Γερμ α νοί είχα ν ως σ τόχο να κ λ είσ ο υ ν τ η ν π αγίδα το υ Κούρσκ,

π ριν π ρ ο λά β ο υ ν να ε π έ μ β ο υ ν οι σ ο β ιε τικ έ ς ε ­ φ ε δ ρ ε ίε ς , θ α έπ ρ επ ε να υ π ερ π η δ ο ύ ν το υ λ ά χ ι­ σ το ν μία α μ υ ν τικ ή γρ α μ μή τ η ν η μ έρ α , κά τι που ε λ ά χ ισ τες μ ερ α ρ χ ίες κα τό ρ θ ω σ α ν κ α τά τ η ν 5η Ιουλίου. Το σ χέδ ιο τ η ς ΟΚΗ π ρ ο έβ λ ε π ε τη ν α­ π οκοπ ή το υ θ ύ λ α κ α σ ε τέ σ σ ε ρ ις η μ έ ρ ε ς , σ τό ­ χ ος που α π α ιτο ύ σ ε μια μέσ η π ρο έλα σ η 30 km τ ο 24ω ρο και π ου τώ ρ α πια φ α ιν ό τα ν α ν έφ ι­ κ το ς σ το ν Μ ανστάιν. Α κό μ η και η μ ικρή π ρ ό ο δ ο ς που σ ημείω σ αν οι Γερμ α νοί σ το ν Ν ότο , έ κ α ν ε τ ο ν Β α το ύ τιν να μ ε τα κ ιν ή σ ε ι τ η ν 1η ΤΘ Σ τρ α τιά α μ έσ ω ς πίσω από τ η ν βη Σ τρ α τιά Φ ρο υρ ά ς (τη ν οποία ενίσ χυσ ε μ ε μία τα ξια ρ χ ία και δ ύ ο σ υ ν τά γ μ α τα κα τα σ τρ ο φ έ ω ν α ρ μά τω ν), μ ε σ τόχο να φ ρ ά ξε ι

Μ ε τά τις α ρ χ ικές α τυ χ ίες τη ς, η Σ ο β ιετικ ή Αεροπορία από τις 5 Ιο υλ ίο υ 1943 άρχισε να ανα κά μπ τει. Κατά τις επ ό μ ενες, μ ά λισ τα , η μ έρ ες κυριά ρχησε σταδιακά σ το υ ς α ιθ έ ρ ε ς , δίνοντας σ κληρές μ ά χ ες μ ε τη Lu ftw affe. Τα εικονιζόμενα Yak-9 α π οτελούσ αν τον νεώ τερο τύπο κ ατα διω κτικο ύ των Σ ο β ιετικ ώ ν εκ είνη την εποχή.

αποτελεσματικά τον δρόμο προς το Ομπογιάν. Παράλληλα, δύο τεθωρακισμένες ταξιαρχίες της 38ης Στρατιάς ανέλαβαν την αποστολή να παρενοχλήσουν το δυτικό πλευρό της 4ης Στρατιάς Πάντσερ. Διαβλέποντας, επίσης, τον κίνδυνο κάμψης του Μετώπου του Βορονέζ, η Stavka μετέφερε το 2ο και το 10ο ΤΘ Σώμα στην Προχορόφκα (το 2ο ΤΘ Σώμα προερχόταν από τις εφεδρείες του Νοτιοδυτικού Μετώ­ που) και το 5ο ΤΘ Σώμα Φρουράς με περισσό­ τερα από 200 άρματα Τ-34, KV και Churchill στο Λούτσκι, προκειμένου να του παράσχει υπο­ στήριξη για να αντέξει στην πίεση των SS.

6 ΙΟΥΛΙΟΥ: Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΓΡΑΜΜΗ ΠΑΡΑΒΙΑΖΕΤΑΙ Την αυγή της δεύτερης ημέρας, η ευρείας έκτασης αντεπίθεση του Ροκοσόφσκυ, η οποία συνοδεύθηκε από τρομακτικό μπαράζ πυροβο­ λικού και 750 τεθωρακισμένα, αν και πρόλαβε τη νέα κρούση του Μόντελ, αποκρούσθηκε, τελικά, από το XLVI Σώμα Πάντσερ έπειτα από πολύωρη σκληρή μάχη. Οι Γερμανοί πέρασαν στην αντεπίθεση, εμπλέκοντας περισσότερες τεθωρακισμένες εφεδρείες (2η, 9η και 18η Με­ ραρχία Πάντσερ) βόρεια του Γκνίλετς, όπου εί­ χε δημιουργηθεί ένα στενό ρήγμα στη σοβιετι­ κή άμυνα. Σε κάθε άλλη περίπτωση μία τέτοια συγκεντρωμένη ισχύς θα είχε επιτύχει άνετα τους στόχους της, όχι, όμως, και στο Κούρσκ. To XLI Σώμα Πάντσερ κατέστρεψε 28 εχθρικά άρματα, χωρίς να καταφέρει να αποσπάσει τον έλεγχο του Πονυρί. Οι ενέργειες των Γερμανών δεν είχαν κανένα αποτέλεσμα στους τομείς του Μαλοαρχανγκέλσκ και της Σομπορόφκα, αντίθετα υπέστησαν οι ίδιοι σοβαρές απώλει­ ες. Δύο εικοσιτετράωρα μάχης είχαν στοιχίσει στην 9η Στρατιά του Μόντελ 10.000 θύματα και 200 κατεστραμμένα άρματα. Νοτιότερα, ο Χοτ αντιμετώπιζε, επίσης, αρ­ κετά προβλήματα. Το κυριότερο ήταν πως επι­ βεβαιώνονταν οι φόβοι όσων μιλούσαν για την ισχύ των σοβιετικών αμυντικών γραμμών, η διάσπαση των οποίων απαιτούσε υπερβολικά πολύ χρόνο, γεγονός που επέτρεπε στις σοβιε­

Η τύχη το υ Κ εντρ ικ ο ύ Μ ετώ π ου βρισκόταν στα χ έρ ια του σ τρ α τη γ ο ύ Ροκοσόφσκυ (αρ ισ τερ ά ), ενός από το υς κ α λύ τερ ο υ ς σ τρ α τιω τικο ύ ς η γ έ τε ς που α ν έδ ε ιξε η Ε ΣΣΔ κατά τον Β 'Π α γ κ ό σ μ ιο Π ό λεμ ο.

τικές μονάδες να υποχωρούν με καλή τάξη στην αμέσως επόμενη γραμμή. Ο δεύτερος «πονοκέφαλος» αφορούσε την απογοητευτική πρώτη εμφάνιση των Panther: στο τέλος της 5ης Ιουλίου τα περισσότερα από τα 200 άρματα αυτού του τύπου κείτονταν ήδη αχρηστευμένα, πολλά από τα οποία θύματα μηχανικών βλαβών ή πυρκαϊών που είχαν εκδηλωθεί στους χώρους των κινητήρων τους. Ετσι, ο Χοτ δεν μπορούσε να στηρίζεται στην αποτελεσματικότητα των μακρύκαννων πυροβόλων αυτών των αρμάτων, τα οποία μπορούσαν να διαπεράσουν με μία οβίδα των 75 mm θωράκιση πάχους 120 mm σε απόσταση 1.000 m. Στον Νότο, το πρωινό ξεκίνησε με αντεπι­ θέσεις των Σοβιετικών, οι οποίοι έριξαν στη μάχη τμήματα του 2ου και του 5ου ΤΘ Σώμα­ τος Φρουράς. Εως τις 08.30, όμως, ο Χοτ είχε καταφέρει να αποκρούσει αυτό το κτύπημα και να συνεχίσει την προέλασή του. Η «Grossdeutschland» βάδισε προς το Λουτσάνινο και ήλθε σε επαφή με στοιχεία του 6ου ΤΘ Σώματος νότια του ποταμού Πένα, επί του ο­ ποίου εξασφάλισε και ένα προγεφύρωμα, αλλά στα αριστερά της η 3η Πάντσερ ακινητοποιήθηκε από τα καταιγιστικά πυρά του σοβιετικού πυροβολικού. Ανατολικότερα, η 11η Πάντσερ απώθησε τα σοβιετικά τμήματα προς την Ντούμπροβα και μέχρι το απόγευμα είχε κα­ τορθώσει να διασπάσει τη δεύτερη αμυντική γραμμή σε αυτόν τον τομέα, συνεχίζοντας την κίνησή της προς Βορρά.

61

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

62

ΜΠ: Μεραρχία Πεζικού ΜΠα: Μεραρχία Πάντσερ ΜΓΠα: Μεραρχία Γρεναδιέρων

Πάντσερ ΣΣ: Σώμα Στρατού ΣΠα: Σώμα Πάντσερ ΣΣΦ: Σώμα Στρατού Φρουράς ΤΘΣ: Τεθωρακισμένο Σώμα ΤΘΣΦ: Τεθωρακισμένο Σώμα Φρουράς ΜΚΣ: Μηχανοκίνητο Σώμα ΜΚΣΦ: Μηχανοκίνητο Σώμα Φρουράς Στ: Στρατιά ΣτΠα: Στρατιά Πάντσερ ΤΘΣτ: Τεθωρακισμένη Στρατιά ΤΟΣτΦ: Τεθωρακισμένη Στρα­ τιά Φρουράς ΣτΦ: Στρατιά Φρουράς

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Η σημαντικότερη πρόοδος για τους Γερμα­ νούς σημειώθηκε, ωστόσο, στον τομέα του II Σώματος Πάντσερ SS, του οποίου οι δυνάμεις διαπέρασαν τη δεύτερη αμυντική γραμμή στο Γιακόβλεβο, επάνω στον δρόμο του Ομπογιάν, στις 11.30 το πρωί. Πληροφορούμενος τις σο­ βαρές απώλειες που υπέστησαν δύο από τις μεραρχίες του στην περιοχή του Γιακόβλεβο (όπου παρ’ ολίγον να συλληφθεί από τον ε­ χθρό και ο διοικητής της 6ης Στρατιάς της Φρουράς, Τσιστιακώφ), ο Βατούτιν ενέπλεξε στο ρήγμα το 31ο ΤΘ Σώμα και στοιχεία του 3ου Μηχανοκίνητου Σώματος, αλλά παρά τις σφοδρές αντεπιθέσεις τους δεν κατάφεραν να ανακόψουν την πορεία της «Leibstandarte». Η «Das Reich», η οποία μαχόταν κοντά στο Λούτσκι παραβιάζοντας, επίσης, τη δεύτερη αμυ­ ντική γραμμή, αλλά και η «Totenkopf», η οποία

Η πρόοδος που σημείω σε η 4η Σ τρ α τιά Π ά ντσ ερ κατά τη ν πρώτη εβ δο μά δα τη ς επ ιχείρησ ης «Zitadelle» δεν ήταν ιδ ια ίτερ α θ ε α μ α τικ ή , αλλά σίγουρα π ροκάλεσ ε ένα ρ ίγο ς ανησυχίας στη Stavka. Ε υτυχώ ς για το υ ς Σ ο β ιετικ ο ύ ς , οι ξ ε κ ο ύ ρ α σ τες ε φ ε δ ρ ε ίε ς το υ Μ ετώ π ου τη ς Σ τέπ α ς κινήθηκαν γ ρ η γ ο ρ ό τερ α προς τον το μ έα τη ς κρίσης απ’ ό ,τι το Απόσπασμα Σ τρ α τιά ς Κεμπφ (σχεδίαση χ ά ρ τη : Δ ή μ η τρ α Μ η τσ ο ύ).

είχε μέτωπο προς τον Ντόνετς, δέχθηκαν το κτύπημα του 2ου ΤΘ Σώματος Φρουράς και άλ­ λων σοβιετικών στοιχείων. Με αντίτιμο αρκε­ τών απωλειών, τα SS κατόρθωσαν να καλύψουν άλλα 5 km μέσα στην ημέρα, ενώ ανέφε­ ραν ότι τα σοβιετικά στρατεύματα είχαν πολε­ μήσει με το γνωστό μένος τους εντός των οχυ­ ρωμένων τοποθεσιών. Ο Χάουσερ, επίσης, κα-

τέστρεψε 90 σοβιετικά άρματα και 83 αντιαρματικά πυροβό­ λα, αριθμοί που μαρτυρούν την καταστροφική αποτελεσματικότητα του πυροβόλου των 88 mm των Tiger, αλλά και την α­ ντοχή αυτού του άρματος στις βολές των «ρατς μπαμ» (πυ­ ροβόλα 76,2 mm) από αποστάσεις μεγαλύτερες των 300 m. Από τους SS, συνελήφθησαν επίσης 1.609 αιχμάλωτοι. Με μία αργή αλλά αισθητή πορεία ανατροπής της πλά­ στιγγας στους αιθέρες, η Σοβιετική Αεροπορία άρχισε να συ­ νέρχεται από τις απώλειες που είχε υποστεί από την αποτυ­ χημένη επιδρομή της την πρώτη ημέρα και, στις 6 Ιουλίου, α­ πάντησε με 1.632 εξόδους στις 899 εξόδους της Luftwaffe. Ο Κεμπφ ξεκίνησε, επίσης, την επίθεσή του με την 7η και τη 19η Μεραρχία Πάντσερ, οι οποίες και εξασφάλισαν πίσω τους χώρο για την ανάπτυξη της 6ης Πάντσερ, ανατολικά του Ντόνετς. Διαβαίνοντας τον ποταμό υπό τις συνεχείς προ­ σβολές των σοβιετικών αεροσκαφών, ο Χούνερσντορφ, διοι­ κητής της 6ης Πάντσερ, στράφηκε αμέσως μετά προς Βορ­ ρά, με στόχο να αποκόψει τον δρόμο Μπιέλγκοροντ - Κορότσα, ενώ τόσο το III Σώμα Πάντσερ, όσο και το XLII Σώμα Στρα­ τού κατάφεραν να υπερπηδήσουν την πρώτη αμυντική γραμ­ μή σε όλο της το εύρος. Ο Βατούτιν ανησύχησε έντονα από αυτή την προώθηση και ζήτησε από τη Stavka να του διαθέ­ σει τέσσερα τεθωρακισμένα σώματα και πρόσθετες αεροπο­ ρικές δυνάμεις, προκειμένου να σταματήσει την υποχώρηση της 7ης Στρατιάς Φρουράς, αλλά ο Βασιλιέφσκυ τον ειδοποί­ ησε ότι δεν μπορούσε να του παραχωρήσει περισσότερα από δύο σώματα που θα έφθαναν την επομένη. Το βράδυ, η 5η ΤΘ Στρατιά Φρουράς μετακινήθηκε στο Στάρυ Οσκόλ, πλη­ σιάζοντας εγγύτερα στο πιθανό σημείο, όπου θα κρινόταν η μάχη, ενώ το 10ο ΤΟ Σώμα έλαβε θέσεις βορειοανατολικά της Προχορόφκα και το 2ο ΤΘ Σώμα νότια αυτής.

7 ΙΟΥΛΙΟΥ: ΤΑ ΠΑΝΤΣΕΡ ΠΡΟΧΩΡΟΥΝ ΠΑΡΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ Η 7η Ιουλίου ξημέρωσε ηλιόλουστη και ζεστή και οι δρό­ μοι στο πεδίο της μάχης βρίσκονταν σε θαυμάσια κατάσταση για τη συνέχιση της γερμανικής προέλασης. Στον Βορρά, το XLVII Σώμα Πάντσερ κυρίευσε το Γκνίλετς, οι λόφοι, όμως, της περιοχής καταλαμβάνονταν εναλλάξ από τους δύο αντι­ πάλους, καθώς οι αντεπιθέσεις που εκτοξεύονταν ήταν συ­ νεχείς. Ο Μόντελ ενέπλεξε στη μάχη και τη 12η Μεραρχία Πάντσερ, ασκώντας ακόμη μεγαλύτερη πίεση προς την Σομπορόφκα, αλλά οι Σοβιετικοί τον συγκρότησαν μαχόμενοι ηρωικά, ακόμη και αν σε ορισμένες περιπτώσεις έχασαν μέ­ χρι και το 70% του προσωπικού των αντιαρματικών συνταγ­ μάτων τους! Παρά τη γενναιότητα που επέδειξαν και οι Γερ­ μανοί, η προέλασή τους δεν υπερέβη τα ελάχιστα μέτρα, ενώ

Α ξιω μα τικός των τεθω ρακισ μένω ν το υ Σ ο β ιετικ ο ύ Σ τρ α το ύ , 1943. Τα πληρώ ματα των σοβιετικώ ν αρμάτω ν μάχης έφ ερ α ν μια μ ο νο κόμ μα τη φόρμα επάνω από τη σ τολή το υς. Σ τη ν αρχή του π ολέμου η φ όρμα α υ τή είχ ε μα ύ ρ ο ή σκούρο μπ λε χρώμα, κατά τη δ ιά ρ κειά το υ, όμως, το χρώ μα τη ς ά λλα ξε σε χακί. Σ τη φόρμα δεν υπήρχε κανένα δια κριτικό . Χ αρ α κτη ρισ τικό, όμως, ήταν και το δ ερ μ ά τινο κράνος των πληρωμάτων των σοβιετικώ ν αρμάτων. Αρχικά, ήταν από κα φ έ δ έρμ α, αλλά, προς τα τέ λ η το υ π ολέμου, για την κ α τα σ κευ ή το υ χρ η σ ιμ ο π ο ιείτο μ α ύ ρ ο καραβόπανο. Το σ το ιχείο που κάνει τον αξιω μα τικό να ξεχ ω ρ ίζει είναι η ζώνη. Το πιστόλι το υ είνα ι το σ ο β ιετικό η μ ια ύ το μ α το Tokarev ΤΤ33, δ ια μ ε τρ ή μ α το ς 7,62 mm (εικονογράφηση το υ Γιάννη Μυλωνά για τις Ε κδόσεις «Π ερισκόπιο».

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Ο σ τρ α τη γ ό ς Πάουλ Χ άουσερ, διο ικητή ς το υ II Σώ ματος Π ά ντσ ερ SS σ τη μάχη το υ Κούρσκ, απολάμβανε τη ς εκ τίμ η σ η ς και τη ς αφοσίωσης των ανδρών το υ. Το 1941, ένα θρ α ύ σ μα σ ο β ιετική ς οβίδας σ τά θ η κ ε η α ιτία να χά σει το δ ε ξ ί του μ ά τι. Τα 920 ρ ο υ κ ετο β ό λ α Katyusha, τα οποία είχαν σ υ γκεντρώ σ ει οι Σ ο β ιε τικ ο ί στο Κ εντρικό Μ έτω π ο και το Μ έτω π ο το υ Β ορ ονέζ, μπορούσαν να εξαπ ολύουν έναν τρ ο μ α κ τικ ό φ ρ α γμό πυράς σε ελάχισ το χρόνο.

64

Κατά τη διάρκεια της ημέρας, 82 σοβιετικά άρματα έπεσαν θύματα της «Leibstandarte», 35 υπέκυψαν στην «Das Reich» και τέσσερα στην «Totenkopf». Τα SS κατέστρεψαν, όμως, μόνο 18 αντιαρματικά πυροβόλα και συνέλαβαν 499 αιχμαλώτους.

στάθηκε αδύνατο να διασπάσουν τη δεύτερη γραμμή άμυνας του Ροκοσόφσκυ. Ο Κεμπφ διατήρησε την επιθετική πίεση με το III Σώμα Πάντσερ, το οποίο πραγματοποίησε μία στροφή 90 μοιρών, αλλάζοντας μέτωπο προς Βορρά (γεγονός που εξέθεσε σε κινδύ­ νους το δεξί πλευρό του) και περιορίζοντας το XI ΣΣ σε άμυνα, ενώ το XLII ΣΣ αρκέσθηκε στην παροχή υποστήριξης προς το πυροβολικό. Στο μεταξύ, το II Σώμα Πάντσερ SS συνέχιζε ακά­ θεκτο την προώθησή του, με στόχο να φθάσει στην τρίτη αμυντική γραμμή των Σοβιετικών, η οποία εκτεινόταν από το Ομπογιάν έως την Προχορόφκα, ακολουθώντας στο μεγαλύτερο μέρος της τον ρου του ποταμού Πσελ. Ο κυριότερος κίνδυνος για τους Γερμανούς προερ­ χόταν από τον «ισθμό», που δημιουργείτο στα βορειοανατολικά, μεταξύ του Πσελ και του Ντόνετς, ο οποίος παρείχε ιδανικό έδαφος πρόσβασης για τις σοβιετικές τεθωρακισμένες εφεδρείες. Διαβλέποντας την απειλή από αυτή την κατεύθυνση, ο Μανστάιν δίστασε να ρίξει το βάρος της προέλασής του προς το Ομπογιάν, αλλά επεδίωξε πρώτα να ασφαλίσει την «πίσω πόρτα» αυτού του «ισθμού», στέλνο­ ντας προς τα εκεί τα SS του Χάουσερ και αφή­ νοντας μόνο το XLVIII Σώμα Πάντσερ να διατη­ ρήσει την πίεση προς Βορρά. Ο Χοτ συμφώνη­ σε με αυτή την κίνηση: «Είναι προτιμότερο να απαλλαγούμε πρώτα από τον εχθρό στην Προ­ χορόφκα πριν θέσ ουμε σε κίνηση την ώθηση προς το Κούρσκ». Κατά τη διάρκεια της ημέ­

ρας, 82 σοβιετικά άρματα έπεσαν θύματα της «Leibstandarte», 35 υπέκυψαν στην «Das Reich» και τέσσερα στην «Totenkopf». Τα SS κατέστρε­ ψαν, όμως, μόνο 18 αντιαρματικά πυροβόλα και συνέλαβαν 499 αιχμαλώτους. Με την ανατολή της 7ης Ιουλίου, ο Χοτ διο­ χέτευσε περισσότερα από 700 πάντσερ στην ε­ πίθεση. Η «Leibstandarte» και η «Das Reich» προήλαυναν πλέον σε ανοικτό χώρο, όπου οι έ­ ξοχες ικανότητες των πυροβολητών των αρμά­ των τους αποκτούσαν καίρια σημασία. Ο Βα­ τούτιν τρόμαξε από αυτή την επέλαση και διέ­ ταξε τους στρατηγούς του: «Σε καμία περίπτω­ ση δεν πρέπει να επ ιτραπεί στους Γερμανούς μ ία διάσπαση προς το Ομπογιάν!». Μία αντεπί­

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

θεση, που επιχείρησε προς το μεσημέρι το 5ο ΤΘ Σώμα Φρουράς κατά του πλευρού του Χά­ ουσερ, αποκρούσθηκε εύκολα, όπως συνέβη και με τις διαδοχικές προσβολές δύο άλλων τεθωρακισμένων ταξιαρχιών. Λίγο αργότερα, το 31ο ΤΘ Σώμα, ενισχυμένο με περισσότερα από 80 αντιαρματικά πυροβόλα, επιχείρησε να σταματήσει τη «Leibstandarte» στην Ουλιάνοβκα, αλλά απωθήθηκε για περισσότερο από 10 km και αποσύρθηκε τελικά προς τον δρόμο του Ομπογιάν. Οσο οι απώλειες των Σοβιετικών αυξάνο­ νταν, τόσο μεγάλωνε και η επιμονή τους να αντισταθούν. Ο Νικίτα Χρούτσεφ, ο οποίος υπη­ ρετούσε ως πολιτικός κομισάριος στο Μέτωπο του Βορονέζ, προειδοποίησε το επιτελείο της 1ης ΤΘ Στρατιάς: «Ή κρατάμε ή οι Γερμανοί παίρνουν το Κούρσκ. Ποντάρουν τα πάντα σε ένα χαρτί. Γι ’ αυτούς είναι ζήτημα ζωής και θ α ­ νάτου. Πρέπει να βεβαιω θούμε ότι θα σπά­ σουν τον σβέρκο τους!». Η «Das Reich» αντιμε­

τώπιζε από το πρωί λυσσώδεις αντεπιθέσεις σοβιετικών τεθωρακισμένων κοντά στο Τετερέβινο (συμπεριλαμβανομένης μίας κρούσης από 30 Τ-34 του 2ου ΤΘ Σώματος), τις οποίες κατάφερε να αποκρούσει έπειτα από σκληρές μάχες και αρκετές απώλειες. Κατόρθωσε, επί­ σης, να καταλάβει τελικά το χωριό. Μία νέα α­ ντεπίθεση των Σοβιετικών με τεθωρακισμένα προς ανακατάληψη του Τετερέβινο συνετρίβη μεταξύ 13.30 και 14.00 από τα Stuka, πριν ακόμα απειλήσει την «Das Reich». Στο μεταξύ, η «Totenkopf» και η 167 Μεραρχία Πεζικού κάλυ­ πταν το εκτεθειμένο δεξί πλευρό του Χάου­ σερ, το οποίο επιμηκυνόταν όλο και περισσό­ τερο, όσο συνεχιζόταν η προώθηση προς Βορρά. Το XLVIII Σώμα Πάντσερ εξακολούθησε, κα­ τά τη διάρκεια της 7ης Ιουλίου, να διεξάγει μία συγκεχυμένη μάχη στη δεύτερη αμυντική γραμμή των Σοβιετικών, αντιμετωπίζοντας πολλές αντεπιθέσεις. Εως την έλευση της νύ­ κτας, όμως, είχε καταφέρει επιτέλους να κατα­ λάβει το τόξο των χωριών Ράκοβο - Αλεξέιεφκα - Λουτσάνινο - Σέρτσεβ, διαβαίνοντας τον Πέ­ να σε αρκετά σημεία. Από την άλλη πλευρά, η «Grossdeutschland» συνάντησε σκληρή αντί-

στάση από το 3ο Μηχανοκίνητο Σώμα και το 31ο ΤΘ Σώμα, τα οποία διεκδίκησαν σπιθαμή προς σπιθαμή τον δρόμο του Ομπογιάν, ενώ η σοβιετική 112 Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία απέ­ κλεισε αποφασιστικά το Σίρτσεβο, καταστρέφοντας μάλιστα έξι Tiger. Ο Βατούτιν μετέφε­ ρε αμέσως την 9η Αντιαεροπορική Μεραρχία από την 40ή Στρατιά στον Τσιστιακώφ (απόδει­ ξη των εξαιρετικών, έως τότε, επιδόσεων της Luftwaffe) και διοχέτευσε τρία συντάγματα κα­ ταστροφέων αρμάτων και την 86η ΤΘ Ταξιαρ­ χία στην 1η ΤΘ Στρατιά του Κατούκωφ. Εκτός, όμως, από την ασφυκτική πίεση του Κνόμπελσντορφ ( XLVIII Σώμα Πάντσερ) είχε να αντιμε­ τωπίσει και εκείνη του LII Σώματος, το οποίο α­ νέβαινε αργά προς τον Πένα, με σκοπό να απε­ λευθερώσει τμήματα της 3ης Πάντσερ για πε­ ραιτέρω προώθηση. Τα νέα, όμως, ήταν δυσάρεστα για τον Χοτ. Τα αναγνωριστικά της Luftwaffe ανέφεραν ότι ε­ ντόπισαν μεγάλη συγκέντρωση σοβιετικών τε­ θωρακισμένων μπροστά στο μέτωπό του και ότι τουλάχιστον δύο τεθωρακισμένα σώματα λάμβαναν εσπευσμένα θέσεις εκατέρωθεν του δρόμου προς το Ομπογιάν. Επίσης, τερά­ στιες φάλαγγες φορτηγών μετακινούντο μέσα στον θύλακα από τα ανατολικά, ενώ όλα έδει­ χναν πως ο στόχος της κύκλωσης των Σοβιετι­ κών όλο και απομακρυνόταν.

8 ΙΟΥΛΙΟΥ: 01 ΜΑΧΕΣ ΕΝΤΕΙΝΟΝΤΑΙ Οι ιδανικές καιρικές συνθήκες διατηρήθηκαν και την 8η Ιουλίου, αν και ο ουρανός άρχι­ σε να συννεφιάζει. Αντιμετωπίζοντας το ενδε­ χόμενο της ολοκληρωτικής ακινητοποίησης της 9ης Στρατιάς, οι Γερμανοί μετέφεραν βό­ ρεια τρεις σμηναρχίες της Luftwaffe, στερώ­ ντας, έτσι, από τον Μανστάιν την έξοχη αερο­ πορική υποστήριξη που απολάμβανε έως τότε. Το μέτρο, ωστόσο, ήταν δικαιολογημένο, διότι ο Μόντελ είχε αρχίσει να χάνει την πρωτοβου­ λία των κινήσεων, καθώς οι Σοβιετικοί τον εί­ χαν κτυπήσει με πολλές τοπικές αντεπιθέσεις. Τα πάντσερ, όμως, δεν είχαν εξαντλήσει την ορμή τους και ο Μόντελ έριξε στη μάχη την τε ­ λευταία εφεδρεία του: την 4η Μεραρχία Πά­ ντσερ. Πολεμώντας για κάθε μέτρο εδάφους, τα ξεκούραστα αυτά στρατεύματα κατάφεραν τις επόμενες δύο ημέρες να φθάσουν έως το Τέπλογιε, ούτε βήμα, όμως, μακρύτερα. To XLVIII Σώμα Πάντσερ διατάχθηκε να διασπάσει πάση θυσία το αμυντικό τείχος της 1ης ΤΘ Στρατιάς και να καταλάβει το Ομπογιάν. Κά­ τι τέτοιο, όμως, ήταν μάλλον ανέφικτο με δε­ δομένη τη φανατισμένη αντίσταση που προέ­ βαλλαν οι Σοβιετικοί. Η 3η Πάντσερ δεν κατάφερε να εκδιώξει το 6ο ΤΘ Σώμα από την Μπερεζόφκα παρά τις εφόδους της, αλλά η γειτο­ νική «Grossdeutschland» κατόρθωσε να διαρρήξει την εχθρική τοποθεσία μεταξύ Σίρτσεβο και Γκρεμούτσυ και να ορμήσει ασυγκράτητη προς το Βερκοπένιε και τη Νοβοσέλοφκα, καταστρέφοντας τουλάχιστον 95 σοβιετικά άρ­ ματα στο πέρασμά της. Το XLVIII Σώμα Πάντσερ κέρδισε, έτσι, άλλα 10 km αιματοβαμμένου ρω­ σικού εδάφους, ο Βατούτιν, όμως, απάντησε α-

Γερμανός σ τρ α τιώ τη ς εφ ο δ ιά ζετα ι μ ε μ ε ρ ικ ές χειρ ο β ο μ β ίδ ες , π ρο ετο ιμ α ζό μ εν ο ς για τον δύσκολο αγώνα τη ς ημέρ ας. Ενας συνάδελφ ός το υ, ο οποίος, επίσης, πολέμησε στο Κούρσκ, α ν έφ ερ ε σε μία επ ιστολή προς το υς γονείς το υ : «Ε ίμαστε έτο ιμ ο ι να π ολεμήσ ουμε. Α ιτία του π ολέμου είναι ό τι η Γερμανία χ ρ ε ιά ζ ε τα ι ζωτικό χώρο. Α υ τό ς είναι ο λόγος που είμ α σ τε έ το ιμ ο ι, αν χ ρ εια σ τεί, να κάψ ουμε ολόκληρο τον κόσμο».

μέσως με το άφθονο πυροβολικό του, κάνο­ ντας τη γη να σείεται από τις εκρήξεις. Τα γερμανικά στρατεύματα είχαν κυριολε­ κτικά τρομοκρατηθεί μέσα σε εκείνο το καμίνι του θανάτου, ενώ το σοβιετικό πυροβολικό έ­ σπερνε φωτιά στη στέπα. Μερικοί στρατιώτες πάγωναν από τρόμο κάτω από το απίστευτο σφυροκόπημα που μετέτρεπε την ημέρα σε νύκτα. Αλλοι ούρλιαζαν με όλη τη δύναμη των πνευμόνων τους, κρατώντας τα χέρια'των συ­ ναδέλφων τους για να μη τους παρασύρει το ω­ στικό κύμα κάποιας κοντινής έκρηξης. Οσοι τολμούσαν να κοιτάξουν επάνω από τα ορύγματά τους διαμελίζονταν. Πολλοί στρατιώτες, οι οποίοι έτυχε να βρεθούν κοντά στο σημείο πρόσκρουσης κάποιας οβίδας, θάφτηκαν ζω­ ντανοί κάτω από όγκους χώματος που επέ­ στρεψαν στη γη, αφού πρώτα εκτινάχθηκαν στα ύψη. Μία μεραρχία ρουκετοβόλων Katyusha μπορούσε να εκτοξεύσει μέσα σε λί­ γα λεπτά, υπό μορφή συνεχούς καταιγισμού, 3.840 ρουκέτες συνολικού βάρους 2301. «Ποτέ πριν δεν είχαμε εντονότερη την αίσθηση της μεγάλης α ρ ιθ μ η τική ς υπεροχής των Σ ο β ιετι­ κών σε πυροβολικό», έγραφε προς τους γονείς

του ένας Γερμανός στρατιώτης. Οση ώρα διήρκεσε το σφυροκόπημα, το 10ο ΤΘ Σώμα αναπτύχθηκε στο πλευρό της 3ης Πάντσερ, καθηλώνοντάς την. Κατά τη διάρκεια της ημέρας διεξήχθησαν σποραδικές αρματομαχίες, με τους Γερμανούς να επιφέ­ ρουν πάντοτε βαρύτερες απώλειες από αυτές που υφίσταντο. Οι τακτικές του Κόκκινου Στρατού εξακολουθούσαν να αντιμετωπίζο­ νται με ειρωνικά μειδιάματα από τους Γερμα­ νούς. Σύμφωνα με έναν στρατηγό που πολέμη­ σε εναντίον των Σοβιετικών, «η τακτική των τ ε ­ θωρακισμένων τους ήταν πολύ απλή και εκ τελ είτο όπως οι ασκήσεις ακρίβειας, μ ε τρόπο που είχ ε προσχεδιαστεί ως τις μ ικ ρ ό τερ ες λ ε ­ πτομέρειες του από πριν. Επεδίωκαν προφα-

Μ Ε ίΑ Λ Ε Σ ΜΑΧΕΣ

Τα τεθω ρ α κισ μένα η μ ιερ π υ σ τριο φ ό ρα SdKfz 251 β οήθησαν τον Γερμανικό Σ τρ α τό να απ οκτήσει μ εγά λη ευκινησ ία στο πεδίο τη ς μάχης.

66

Σ ο β ιετικ ό ελ α φ ρ ύ άρμα μάχης Τ-70. Σ το Τ-70 χρ ησιμοπ οιήθηκα ν α ρ κ ετά στο ιχεία από το Τ-60. Ε φ ερ ε το πυροβόλο ZiS -19B M των 45 mm, ένα πολυβόλο των 7,62 mm, είχ ε πλήρωμα δύο σιιδρών και ακτίνα δράσης 450 km. Σ τις 12 Ιο υλίου , κατά τη μάχη του Κούρσκ, η 5η Τεθω ρακισμένη Σ τρ α τιά τη ς Φ ρουράς ενεπλάκη μ ε το II SS και το III Σώ μα Π ά ντσ ερ σε ένα μέτω π ο μ ή κο υ ς 32 km. Κ ατά τη διάρκεια των σκληρών αρματομαχιώ ν ή λθα ν α ντιμέτω π α 429 γερμανικά και 870 σ ο β ιετικά ά ρ μ α τα (ανάμεσα στα οποία 261 Τ-70). Αν και οι απώ λειες το υ Κόκκινου Σ τρ α το ύ ήταν τριπ λάσ ιες, ίσως, από εκ είν ε ς των Γερμανών, η α ρ ιθ μ η τικ ή το υ υπεροχή έ γ ε ιρ ε την π λάστιγγα υπέρ των Σοβιετικώ ν. Η σ φ ο δ ρ ό τη τα των αρματομαχιώ ν α π ο κα λύπ τετα ι στην α κό λουθη γερμανική π εριγρ αφ ή: "Τα τρία εναπ ομείναντα π άντσερ έβαλλαν κατά των Σοβ ιετικώ ν από απόσταση 10 έω ς 30 m, επ ιφ έρ ο ντα ς κα τα σ τρ ο φ ικ ά π λήγμα τα στα σο βιετικά ά ρ μ α τα . Δ εκ α εν ν έ α σ ο β ιετικά ά ρμ ατα καίγονταν ήδη, όταν το 2ο Σ ύ ν τα γ μ α Αρμάτων κ α τέ σ τρ εψ ε 62 Τ-70 και Τ-34 σ ε διά σ τη μα τριών ω ρ ώ ν ...Μ ε τ ά τη μάχη το υ Κούρσκ, όσα Τ-60 και Τ-70 επιβίωσαν, έπαψαν να έχουν ουσ ιασ τικά μάχιμο ρόλο.

νώς να αποφύγουν να βασίζονται στην προσω­ πική πρωτοβουλία και κρίση του κάθε διοικητή άρματος». Από τη στιγμή που η μάχη αποκτού­

σε ρευστότητα, οι σοβιετικοί τεθωρακισμένοι σχηματισμοί γίνονταν εύκολη λεία για τα γερ­ μανικά άρματα, ακόμη και όταν τα τελευταία υ­ στερούσαν κατά πολύ αριθμητικά. Ενας αρματιστής της 6ης Μεραρχίας Πάντσερ έγραφε πως «είχαμε ένα βασικό πλεονέκτημα: την ε υ ­ κινησία. Αυτοί έμοιαζαν σαν αγέλη βουβαλιών, από την οποία απουσιάζει η ελ ευ θ ερ ία ε λ ιγ ­ μών που έχ ει μ ια ομάδα λεοπαρδάλεων που παραμονεύει στα πλευρά της. Ε μείς ήμαστε οι λεοπαρδάλεις».

Παρά την προέλαση των Γερμανών και τις ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

βαριές απώλειες που είχαν υποστεί, οι Σοβιετι­ κοί παρέμεναν ψύχραιμοι και εκτιμούσαν ότι ο κύριος κίνδυνος προερχόταν από το II Σώμα Πάντσερ SS. Συνέχισαν, λοιπόν, να συγκεντρώ­ νουν εφεδρείες για να το αναχαιτίσουν. Ο Μαν­ στάιν είχε πια αξιόπιστες πληροφορίες ότι τό­ σο η 5η ΤΘ Στρατιά Φρουράς, όσο και η 69η Στρατιά κινούντο γρήγορα για να ανακόψουν την προέλασή του, ενώ και η Σοβιετική Αερο­ πορία έκανε ό,τι ήταν δυνατό για να καθυστε­ ρήσει τις επιθετικές αιχμές του. Τα SS είχαν εμπλακεί από το πρωί σε μία φοβερή μάχη με σοβιετικούς τεθωρακισμένους σχηματισμούς και πεζικό που επεδίωκαν να αποκόψουν την αιχμή του Χάουσερ, σε μέτωπο 15 km στο Γκρέζνογιε. Μόλις αυτή η συμπλοκή κόπασε, νέα κύματα σοβιετικών τεθωρακισμένων (ανά­ μεσα στα οποία αναγνωρίσθηκαν για πρώτη φορά και οχήματα της 5ης ΤΘ Στρατιάς Φρου­ ράς) εμφανίσθηκαν ανατολικά του Τετερέβινο και προσπάθησαν να το αποσπάσουν από τη «Leibstandarte», χωρίς όμως αποτέλεσμα, εν μέρει εξαιτίας των φονικών πυρών των αντιαρ­ ματικών αεροσκαφών Hs 129 του υποσμηναγού Μπρούνο Μάγιερ. Ταυτόχρονα, η «Das Reich» διεξήγε αιματηρό αγώνα εναντίον του 2ου ΤΘ Σώματος, ενώ κάποια στιγμή κινδύνεψε να χάσει όλο το μεραρχιακό πυροβολικό της. Οι γρεναδιέροι των SS ενεπλάκησαν, επί­ σης, σε φονικές μάχες με τον εχθρό και ευθύνονταν για την καταστροφή του 1/3 από τα 183 σοβιετικά άρματα που αχρηστεύθηκαν από το Σώμα εκείνη την ημέρα. Συνέλαβαν, επίσης, 2.192 αιχμαλώτους και εκμηδένισαν 111 α­ ντιαρματικά πυροβόλα (το ισοδύναμο πέντε συνταγμάτων καταστροφέων αρμάτων), αλλά δεν υπήρχε ακόμη καμία ένδειξη ότι οι Σοβιε­ τικοί κατέρρεαν. Αντίθετα, όλα έδειχναν ότι, αν και ηττημένοι, υποχωρούσαν με καλή τάξη βο­ ρειότερα. Η 167 Μεραρχία Πεζικού κατέλαβε στις 8 Ιουλίου τις θέσεις πλευρικής κάλυψης, απελευθερώνοντας την «Totenkopf», ώστε να δράσει βορειότερα. Η Μεραρχία της «Νεκρο­ κεφαλής», ωστόσο, ήταν αρκετά αποδυναμω­ μένη, καθώς της απέμεναν μόνο πέντε αξιόμα­ χα Tiger και 28 από τα 42 PzKpfw IV, με τα οποία είχε αρχίσει τη μάχη. To III Σώμα Πάντσερ του Αποσπάσματος Στρατιάς Κεμπφ συναντούσε, επίσης, σοβαρές

Υπό την κάλυψη ενός π ολυβόλου M G 34 το γερμανικό π εζικό εξο ρ μ ά για να κ α τα λά β ει μία ακόμη σ ο β ιετική θ έ σ η .

Γερμανός λοχίας το υ π υροβολικού εφ ό δ ο υ τη ς Μ ερ α ρ χία ς "Grossdeutschland". Φ οράει τη γκριζοπράσινη εκδοχή τη ς μ α ύ ρ ης σ το λή ς των γερμανικώ ν πληρωμάτων των αρμάτω ν μάχης. Ολοι οι ά νδρ ες τη ς Μ ερ α ρ χία ς έφ ερ α ν σ τις επ ω μίδες το υ ς το μο νό γραμμα "GD" και χαμηλά σ το δ ε ξ ί μανίκι μια μ α ύ ρ η ταινία μ ε την επ ιγραφή «G rossdeutschland“ . Τα ασημένια σιρίτια στις επ ω μίδες ήταν το δ ια κ ρ ιτικό το υ β α θ μ ο ύ το υ λοχία, ενώ το κόκκινο χρώ μα στα π αραρράμματα το δια κριτικό το υ γερμανικού π υροβολικού. Σ το ν δ ε ξιό βραχίονα μια ασημένια ταινία μ ε μα ύ ρ α ά ρ μ α τα υποδήλωνε τη ν κ α τα σ τρ ο φ ή αντίστοιχω ν εχθρικώ ν αρμάτω ν, χω ρίς όμως να έχ ε ι γίνει χρήση βαρέω ν α ντια ρματικώ ν όπλων. Μπορούσαν να φ έρ ο υ ν έω ς τέσ σ ερ ις τ έ τ ο ιε ς α σ ημ ένιες τα ινίες . Α ν τίθ ετα , μια χρ υ σ ή ταινία μ ε ένα χάλκινο άρμα υ π εδ είκ νυ ε τη ν κα τα σ τρ οφ ή π έντε αρμάτων. Ο λοχίας φ έ ρ ε ι το ν Σ ιδη ρο ύ ν Σ τα υ ρ ό A ' τά ξη ς , το ν Σ ιδη ρο ύ ν Σ τα υ ρ ό Β ' τά ξη ς , όπως και το έμ βλημα « Γενικής Εφ όδου». Φ οράει το γερμανικό κράνος Μ 1935, ενώ στη ζώνη το υ είναι α να ρ τη μ έν ες φ υ σ ιγ γ ιο θ ή κ ε ς για το υ ς γ εμ ισ τή ρ ες του α υ τό μ α το υ Μ Ρ 38/40 δ ια μ ε τρ ή μ α το ς 9 mm, μ ε το οποίο είνα ι εξοπ λισ μ ένο ς. Τέλος, στο α ρ ισ τερ ό το υ χ έρ ι κ ρ α τά ει μια γερμανική χειρ ο β ο μ β ίδ α StG 24 (εικονογράφηση το υ Γ\άννη Μυλω νά για τις Εκδόσεις «Περισκόπιο»).

Ο δ ιο ικ η τή ς το υ Μ ετώ π ου του Β ορονέζ, σ τρ α τη γ ό ς Β α το ύ τιν, σ υ μ β ο υ λ εύ ετα ι έναν χά ρ τη κατά τη διά ρ κεια τη ς μάχης. Α ν τίθ ετα μ ε τις α ρχικές ε κ τιμ ή σ εις της Stavka, οι μο νά δες το υ Β α το ύ τιν ήταν εκ είν ε ς που αντιμετώ πισαν, τελ ικά , το κύριο β άρος της γερμανικής επ ίθεσ ης.

Τα Tiger και τα P anther μ π ο ρ εί να έχουν συνδέσει το όνομά το υ ς μ ε τη μάχη το υ Κούρσκ, αλλά η συντριπ τική πλειοψ ηφία των π άντσερ που έλαβ αν μ έρ ο ς σε α υ τή ανήκαν σ το υ ς π α λα ιό τερ ου ς τύπ ους. Σ τη φω τογραφ ία ένα PzK pfw IV ε λ λ ο χ ε ύ ε ι σε θ έ σ η εν έδ ρ α ς .

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

δυσκολίες τόσο στην προέλασή του προς Βορ­ ρά, όσο και στην προσπάθειά του να κλείσει το χάσμα που το χώριζε από το δεξί πλευρό της 4ης Στρατιάς Πάντσερ. Αντιλαμβανόμενος ότι αντιμετώπιζε πολύ περισσότερες σοβιετικές δυνάμεις από όσες είχε αρχικά υπολογίσει και μη έχοντας επαρκείς εφεδρείες, ο Μανστάιν εγκατέλειψε την ιδέα να προωθηθεί προς την Κορότσα και, αντίθετα, επεδίωξε να συντονί­ σει τις κινήσεις του Χοτ και του Κεμπφ σε έναν κοινό άξονα. Ο Βατούτιν, όμως, είχε προβλέψει αυτή την αλλαγή σχεδίων και διέταξε το 2ο ΤΘ Σώμα να διαφύγει άμεσα από τον κλοιό που σχημάτιζαν γύρω του οι λαβίδες των Γερμανών και να συμπτυχθεί νότια της Προχορόφκα με αποστολή να παρενοχλεί την «Das Reich». Παρά τις επιτυχίες που ανακοίνωναν οι Γερ­ μανοί, η Stavka δεν είχε χάσει ούτε για μια στιγ­ μή τον έλεγχο της μάχης, η οποία εξελισσόταν σύμφωνα με όσα είχαν προβλεφθεί. Την 8η Ιου­ λίου αποφάσισε να προχωρήσει σε μαζική ενί­ σχυση της σκληρά δοκιμαζόμενης 6ης Στρα­ τιάς Φρουράς και της 1ης ΤΘ Στρατιάς, μεταφέροντας μέσα στον θύλακα το 111 Σύνταγμα Πυροβολικού Φρουράς, το 38ο και 6βο Σύνταγ­ μα Ρουκετοβόλων, το 12ο, 222, 438, 869 και 1244 Σύνταγμα καταστροφέων αρμάτων, την 180 ΤΘ Ταξιαρχία, το 59ο και 60ό ΤΘ Σύνταγμα και το 4ο Αντιαρματικό Σύνταγμα. Αλλά και τα στρατεύματα του Ροντμίστρωφ (5η ΤΘ Στρατιά Φρουράς) προχωρούσαν για να συναντήσουν τον εχθρό και μέχρι το βράδυ είχαν αναπτύξει τον κύριο όγκο τους 10 km βόρεια της Προχο­ ρόφκα, έπειτα από μια πορεία 360 km. Η 5η Στρατιά Φρουράς μεταφέρθηκε, επίσης, από το Μέτωπο της Στέπας στο Μέτωπο του Βορο­ νέζ και τη νύκτα της 8ης Ιουλίου ξεκίνησε την επίπονη πορεία της με προορισμό την περιοχή μεταξύ των θέσεων του Ροντμίστρωφ και εκεί­ νων του Κατούκωφ. Ετσι, αν και οι Γερμανοί εί­ χαν εξουδετερώσει περισσότερα από 500 σο­ βιετικά άρματα, υπήρχαν τουλάχιστον άλλα 1.500 μεταξύ των εμπροσθοφυλακών τους και

H L u ftw a ffe υ π ο σ τή ριξε εν ερ γ ά το γερμανικά χερ σ α ία τμ ή μ α τα , χρησιμοποιώ ντας εν τα τικ ά τα βομβαρδιστικά κ ά θ ε τη ς εφ ό ρ μη σ η ς Stuka.

του Ομπογιάν. Η Wehrmacht είχε διασπάσει με λυσσώδη αγώνα δύο αμυντικές γραμμές, αλλά απέμεναν άλλες έξι μέχρι το Κούρσκ.

9 ΙΟΥΛΙΟΥ: ΘΑΝΑΣΙΜ Η ΠΑΛΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΓΡΑΜΜΗ Στον Νότο, η γερμανική προέλαση είχε ήδη επιβραδυνθεί σημαντικά με εξαίρεση εκείνη του Κεμπφ και ο Στάλιν διέταξε το Μέτωπο του Βορονέζ να σταματήσει πάση θυσία τον ε­ χθρό, ώστε να καταστεί δυνατή η εκτόξευση της σχεδιασμένης μεγάλης αντεπίθεσης του Κόκκινου Στρατού στο Ορέλ (επιχείρηση «Κουτούζωφ») και στο Μπιέλγκοροντ (επιχείρηση «Ρουμιάντσεφ»), Επιδιώκοντας να αποφύγει κάθε πιθανότητα διάσπασης του μετώπου του, ο Βατούτιν προτίμησε να θυσιάσει την ευκινη­ σία προς όφελος της σταθερής άμυνας. Ετσι, διέταξε την 1η ΤΘ Στρατιά να θάψει τα άρματά της σε προεπιλεγμένες θέσεις βολής, με τρό­ πο ώστε να εξέχουν επάνω από το έδαφος μό­ νο οι πύργοι τους για να δίνουν πολύ μικρότε­ ρο στόχο στον εχθρό. To II Σώμα Πάντσερ SS προέλασε βορειότε­ ρα και έφθασε το βράδυ στον ποταμό Πσελ, έ­ χοντας απωθήσει καθ’ οδόν αντεπιθέσεις του 31ου ΤΘ Σώματος. Η περιοχή βόρεια του Γκρέζνογιε εκκαθαρίστηκε και οι γρεναδιέροι των SS δημιούργησαν το πρώτο προγεφύρωμά τους βόρεια του Πσελ, στο Βέσελι. Η επαφή με το XLVIII Σώμα Πάντσερ, το οποίο είχε ανέβει από τα αριστερά και είχε εγκατασταθεί σταθε­ ρά στη Νοβοσέλοφκα, αποκαταστάθηκε, αλλά κάθε απόπειρα κατάληψης της Κοτσέτοφκα απέτυχε. Ο Κνόμπελσντορφ είχε ήδη στραμμέ­ νη αλλού την προσοχή του, στο ημικυκλικό τό­ ξο Μπερεζόφκα - Βερκοπένιε - Λόφος 247, ό­ που το σοβιετικό βο ΤΘ Σώμα αρνείτο να απα-

0 αρχηγός ενός ά ρ μ α το ς Tiger (επάνω) τη ς Μ ερ α ρ χία ς «D as Reich» π α ρ α τη ρ εί τον χώρο μέσ α από τα π ερισκόπια τη ς θ υ ρ ίδ α ς το υ, ενώ ο γεμισ τή ς (κάτω) ε το ιμ ά ζ ε τα ι να τρ ο φ ο δ ο τή σ ει το πυροβόλο μ ε άλλη μία οβίδα των 88 mm.

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Μ ία εικόνα που επ α ν ελή φ θ η π ερ ισ σ ό τερ ες από 1.000 φ ο ρ ές κατά τη ν τιτα νο μα χία το υ Κούρσκ. Ενα σ ο β ιετικ ό άρμα Τ-34 φ λ έ γ ε τα ι, έχο ντα ς δ εχ θεί εύ σ το χη βολή από κάποιο γερμανικό τεθω ρ α κισ μένο .

Ο σ τρ α τη γ ό ς Β ά λ τε ρ Μ ό ν τελ , διο ικ ητή ς τη ς 9ης Σ τρ α τιά ς , η οποία α π ο τέλ εσ ε τη β όρ εια γερμανική λα βίδα, σ υ νο μιλεί μ ε το ε π ιτελ είο το υ.

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Η γερμανική π λευρά είχ ε , επίσης, το υ ς ήρω ες της σ τη μάχη το υ Κούρσκ. Κ ορυφ α ίος μ ε τα ξ ύ αυτών, ο υπολοχαγός Μ ίκα ελ Β ίτμ α ν (με τη μα ύρη σ το λή ), δ ιο ικ η τή ς ά ρ μ α το ς Tiger τη ς «Leibstandarte», που κ α τέ σ τρ εψ ε κατά την επ ιχείρησ η «Zitad elle» 28 σ ο β ιετικά ά ρ μ α τα και ισ ά ρ ιθμ α α ντια ρ μ α τικά πυροβόλα. Μ εγ ά λ ο μέρ ο ς των επ ιτυχιώ ν το υ ο φ ειλ ό τα ν, βέβ αια , στον π υρ ο βο λητή το υ , Μ π αλτάσαρ Βολ (δ εξιά ), ο οποίος είχ ε τη δ ε ξιό τη τα να ευ σ το χ εί, ενώ το Tiger βρισκόταν εν κινήσει.

γκιστρωθεί, παρά την ασφυκτική πίεση που δε­ χόταν από την 3η Πάντσερ και την «Grossdeutschland». Αλλά και οι μεραρχίες του Χάουσερ ήταν υποχρεωμένες, καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, να αποκρούουν τις συνε­ χείς αντεπιθέσεις που εκτόξευε το 5ο Μηχανο­ κίνητο και το 2ο ΤΘ Σώμα, σε μερικές από τις οποίες, μάλιστα, συμμετείχαν έως και 100 σο­ βιετικά άρματα. Νοτιότερα, το 2ο ΤΘ Σώμα Φρουράς άσκησε μεγάλη πίεση στην 167 Με­ ραρχία Πεζικού, η οποία όμως διατήρησε τις θέσεις της. Τα SS πολέμησαν με πείσμα κατά την 9η Ιουλίου, υφιστάμενα αλλά και προκαλώντας μεγάλες απώλειες. Κατόρθωσαν, ωστόσο, να καταστρέψουν μόνο 18 εχθρικά άρματα, γε­ γονός που μαρτυρούσε ότι οι Σοβιετικοί είχαν γίνει, πλέον, πολύ πιο προσεκτικοί στη χρήση των τεθωρακισμένων τους. Οι μόλις 62 αιχμά­ λωτοι φανέρωναν, επίσης, ότι τα στρατεύματα του Μετώπου του Βορονέζ δεν επρόκειτο να «σπάσουν» σύντομα. Αντίθετα, το III Σώμα Πάντσερ πραγματο­ ποίησε σημαντική πρόοδο και προελαύνοντας με τη μορφή σιδερένιας σφήνας, της οποίας την κορυφή κατείχε η 6η Μεραρχία Πάντσερ και τα πλευρά η 7η και η 19η Πάντσερ αντίστοι­ χα, διέσχισε τον δρόμο Μπιέλγκοροντ - Κορότσα και συνέχισε την άνοδό του. Νοτιότερα, τα υπόλοιπα σώματα του Κεμπφ αδρανούσαν, αντιλαμβανόμενα ότι η δράση διαδραματιζόταν πλέον στον Βορρά και όχι στα ανατολικά. Η κατάσταση δεν εξελισσόταν ευνοϊκά για τους Γερμανούς. 0 Μανστάιν έβλεπε στους χάρτες του ότι η προέλαση επιβραδυνόταν ε­ πικίνδυνα και ότι, πλέον, απαιτούντο πρόσθε­ τες δυνάμεις, προκειμένου τα στρατεύματά του να επανακτήσουν την προηγούμενη ορμή

ΜΠ: Μεραρχία Πεζικού ΜΠα: Μεραρχία Πάντσερ Μ ΓΠα: Μεραρχία Γρεναδιέρων

Πάντσερ ΣΣ: Σώμα Στρατού ΣΠα: Σώμα Πάντσερ ΣΣΦ: Σώμα Στρατού Φρουράς ΤΘΣ: Τεθωρακισμένο Σώμα ΤΘΣΦ: Τεθωρακισμένο Σώμα

Φρουράς

71

ΜΚΣ: Μηχανοκίνητο Σώμα ΜΚΣΦ: Μηχανοκίνητο Σώμα

Φρουράς Στ: Στρατιά ΣτΠα: Στρατιά Πάντσερ ΤΘΣτ: Τεθωρακισμένη Στρατιά ΤΘΣτΦ: Τεθωρακισμένη Στρατιά

Φρουράς ΣτΦ: Στρατιά Φρουράς

· ΐ · · · Η

Μ π ιέλγκοροντ

■ ■ ■■■ τους. Η προσθήκη της «Totenkopf» στην αιχμή της επίθεσης σίγουρα επέδρασε ανακουφιστι­ κά, αλλά δεν αρκούσε για να διασπαστεί ο χα­ λύβδινος κλοιός των σοβιετικών τεθωρακισμέ­ νων σωμάτων. Το βράδυ της 9ης Ιουλίου, ο Γερ­ μανός στρατάρχης διέταξε την 1η Στρατιά Πά­ ντσερ, που κρατούσε αρκετά νοτιότερα το μέ­ τωπο, στον ποταμό Μίους, να στείλει επειγό­ ντως στον Κεμπφ το XXIV Σώμα Πάντσερ της, το οποίο αποτελείτο από την 23η Μεραρχία Πάντσερ και την 5η Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ SS «Wiking». Ωστόσο, η αξιόλογη αυ­ τή δύναμη δεν επρόκειτο να φθάσει στον θύ­ λακα του Κούρσκ πριν από τη 17η Ιουλίου. Πα­ ρόλα αυτά, ο Μανστάιν δεν είχε χάσει ακόμη

Η τρ ο μ ερ ή α ρμ ατο μα χία στην Π ροχορόφ κα, σ τις 12 Ιο υλ ίο υ 1943, οδήγη σ ε στην κορύφω ση το υ δ ρ ά μ α το ς. Α γνοώ ντας το γεγονός ό τι οι Σ ο β ιε τικ ο ί δ ιέ θ ε τα ν ακόμη τε ρ ά σ τιε ς ε φ ε δ ρ ε ίε ς , οι Γερμανοί κ α τε ύ θ υ ν α ν προς τα β ορ ειο α να το λικ ά το II Σώμα Π ά ντσ ερ SS, μ ε σκοπό να φ ρ ά ξο υν τη δίοδο μ ε τα ξ ύ των ποταμώ ν Πσ ελ και Ν τό ν ετς , ώ σ τε να μ π ο ρ έσ ει να σ υ ν εχ ισ τεί η προέλαση προς Β ορρά. Ε τσι, όμως, ή λθα ν α ντιμέτω π οι μ ε τα 850 ά ρ μ α τα μάχης το υ Ρ οντμίστρω φ , π ρο τού οι δ υ νάμ εις το υ Αποσπάσματος Σ τρ α τιά ς Κεμπφ προλάβουν να διαβούν τον Ν τό ν ε τς για να σ υμ μετά σ χο υν σ τη συμπλοκή (σχεδίαση χ ά ρ τη : Δ ή μ η τρ α Μ η τσ ο ύ).

την ελπίδα ότι οι επίλεκτες δυνάμεις του Χάουσερ θα κατάφερναν τελικά να ανοίξουν δρό­ μο προς την Προχορόφκα με τη «Leibstandarte» και την «Das Reich» να προχωρούν εκατέρω­ θεν της σιδηροδρομικής γραμμής και την «Totenkopf» να παρακολουθεί την κίνησή τους από τη βόρεια όχθη του Πσελ. ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

10-11 ΙΟΥΛΙΟΥ: Ο ΚΑΙΡΟΣ ΣΤΡΕΦΕΤΑΙ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ Η σ ο β ιετική απάντηση στα Tiger, Panther και Ferdinand ήταν τα α υτοκινού μ ενα π υροβόλα SU («σαμοχόντνι ουστανόβκι» α υ τοκινού μ ενο πυροβόλο), μ ε β α ρ ύ τερ ο εκπρόσωπο το θη ρ ιώ δ ες SU-152, εξοπ λισ μένο μ ε πυροβόλο των 152 mm. Τα τεθω ρ α κισ μένα α υτά υπήρξαν μία δυ σ ά ρ εσ τη έκπ ληξη για το υ ς Γερμανούς.

72

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Αυτό που δεν είχε υπολογίσει ο Μανστάιν ήταν ότι από το πρωί της 10ης Ιουλίου η ίδια η φύση θα στρεφόταν εναντίον του. Πυκνά σύννεφα κάλυπταν, πλέον, τον ουρανό και καλοκαιρινές μπόρες είχαν μετατρέψει τους κακούς ρωσικούς δρόμους σε τέλματα. Οι δυσμενείς καιρικές συνθήκες εμπόδισαν τη Luftwaffe να επέμβει με τη γνωστή αποτελεσματικότητά της, ενώ το II Σώμα Πάντσερ SS κατάφερε να κερδίσει κατά μέσο όρο μόλις 5 km εδάφους και αυτά παλεύοντας μέσα στη λάσπη. Οι «Leibstandarte» και «Totenkopf» ανα­ κοίνωσαν ότι κατέστρεψαν μόνο δύο σοβιετι­ κά άρματα, ενώ η «Das Reich» 97 μαζί με 26 α­

ντιαρματικά πυροβόλα. Το Μπογκοροντίτσκογιε, ωστόσο, έπεσε στα χέρια των SS, ό­ πως και 245 αιχμάλωτοι, και οι σοβιετικές α­ ντεπιθέσεις, που συνεχίζονταν με αμείωτη έ­ νταση, απωθήθηκαν. Νοτιότερα, το III Σώμα Πάντσερ προέλασε βαθύτερα, πλησιάζοντας απειλητικά τον Ντόνετς, αφού η πίεση που ά­ σκησαν οι Σοβιετικοί επάνω του ήταν αισθη­ τά μικρότερη από εκείνη της προηγούμενης ημέρας. To XLVIII Σώμα Πάντσερ αφιέρωσε τον περισσότερο χρόνο του στην απόκρουση των σοβιετικών αντεπιθέσεων που εκδηλώ­ νονταν κατά κύματα, ενώ το LII Σώμα ανέφε­ ρε ότι είχε ολοκληρώσει επιτέλους την εξό­ ντωση του μεγαλύτερου μέρους του 6ου ΤΘ Σώματος και είχε εκκαθαρίσει πλήρως τη νό­ τια όχθη του Πένα. Συνολικά, τα κέρδη των Γερμανών κατά την 9η Ιουλίου ήταν πενιχρά και ο Μανστάιν σκεπτόταν ήδη με ποιον τρόπο θα κατέστρε­ φε τη σοβιετική 69η Στρατιά, η οποία είχε πραγματοποιήσει την εμφάνισή της πλάι στην 6η Στρατιά Φρουράς. Για να το επιτύχει αυτό, θα έπρεπε να έχει το II Σώμα Πάντσερ SS και το III Σώμα Πάντσερ ενωμένα σαν μία γροθιά, κάτι τέτοιο, όμως, φαινόταν ιδιαίτερα δύσκολο να συμβεί μέσα στις επόμενες ημέ­ ρες. Η αισιοδοξία, ωστόσο, ήταν ένα από τα βασικά προτερήματα του Μανστάιν, ο οποίος διέταξε τα SS και το Απόσπασμα Στρατιάς Κε­ μπφ να συνεχίσουν την προέλασή τους την ε ­ πομένη. Ο καιρός, όμως, φαινόταν να έχει συ­ νάψει μία περίεργη συμμαχία με τον Βατού­ τιν. Κατά τη διάρκεια της 11ης Ιουλίου οι κα­ ταιγίδες ήταν συνεχείς, με αποτέλεσμα τα τροχοφόρα οχήματα να βυθίζονται στη λά­

Τα Τ-34 τη ς 5ης Τεθω ρακισμένης Σ τρ α τιά ς της Φ ρουράς α ν τεπ ιτίθ ε ν τα ι μ ε ορμή κατά του II Τεθω ρακισμένου Σώ μ ατο ς των SS στην Π ροχορόφ κα.

σπη, ανήμπορα να ακολουθήσουν την κίνηση των ερπυστριοφόρων. Οι αναχορηγίες πυρομαχικών δεν έφθαναν πλέον στα μάχιμα τμή­ ματα και η ισχύς κρούσης τους έπεσε κατακάρυφα. Το Μηχανικό των SS κατάφερε με υ­ περάνθρωπες προσπάθειες να εγκαταστήσει μία γέφυρα 621επί του Πσελ, στο Μπογκοροντίτσκογιε, ικανή να αντέξει το βάρος των Tiger, αλλά η καταρρακτώδης βροχή εμπόδι­ σε την «Totenkopf» να εκμεταλλευθεί το προ­ γεφύρωμα που είχε εξασφαλίσει με τόσες θ υ­ σίες. Η Luftwaffe δεν μπορούσε να πετάξει και όλα τα οχήματα, εκτός από τα άρματα, παρέ­ μεναν κολλημένα στη λάσπη. Παρόλα αυτά, οι μεραρχίες των SS προσέγγισαν σε μικρή α­ πόσταση την Προχορόφκα, κατανικώντας την πεισματώδη αντίσταση των Σοβιετικών, καταστρέφοντας 72 άρματα και 22 αντιαρματικά πυροβόλα και συλλαμβάνοντας 309 αιχμαλώ­ τους. Η κυριότερη ελπίδα των Γερμανών για τη νίκη πήγαζε πλέον από την ακάθεκτη προ­ έλαση του III Σώματος Πάντσερ στον Νότο. Στον Βορρά, η γερμανική 9η Στρατιά επανέλαβε με μεγαλύτερη ένταση τις προσπάθειές της να εισχωρήσει βαθύτερα, προς το Τέπλογιε και την Ολχοβάτκα, εμπλέκοντας την τελευταία ευκίνητη εφεδρεία της (τη 10η Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ). Η ανικανό­ τητα, όμως, των δυνάμεων, που περιστοίχι­ ζαν το XLVII Σώμα Πάντσερ, να κινηθούν πα­ ράλληλα με αυτό καταδίκασε την όλη προ­ σπάθεια σε αποτυχία. Αντιμέτωποι με το εν­ δεχόμενο σταθεροποίησης του μετώπου, οι Κλούγκε και Μ όντελ συμφώνησαν να χρησι­ μοποιήσουν νέες εφ εδρείες της Ομάδας Στρατιών «Κέντρο» στη μάχη το επόμενο πρωί, αλλά ο Κόκκινος Στρατός τους πρόλα­ βε με τη δική του μαζική επίθεση.

12 ΙΟΥΛΙΟΥ: ΤΙΤΑΝΟΜΑΧΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΧΟΡΟΦΚΑ Ηταν, πλέον, πολύ αργά για τους Γερμα­ νούς. Η Stavka είχε υπολογίσει με τέλεια χρο­ νική ακρίβεια τα πλήγματά της και τώρα ήταν έτοιμη να καταφέρει το αποφασιστικότερο από αυτά, ρίχνοντας στις 08.30 μαζικά επάνω στο II Σώμα Πάντσερ SS ολόκληρη την 5η ΤΘ Στρατιά της Φρουράς. Διαρθρωμένη σε δύο κύματα, από τα οποία το πρώτο περιελάμβανε το 18ο, το 29ο και το 2ο ΤΘ Σώμα Φρουράς με 450 άρματα και το δεύτερο το 2ο ΤΘ Σώμα και το 5ο Μηχανοκίνητο Σώμα Φρουράς με περίπου 300 άρματα (τα υπόλοιπα τηρήθηκαν σε εφεδρεία), η μάζα αυτή κύλησε σαν ποτά­ μι λάβας προς τον εχθρό, επιδιώκοντας ένα μετωπικό κτύπημα εναντίον του. Η σύγκρουση των γιγάντων έλαβε χώρα στην πεδινή περιοχή, έκτασης μόλις οκτώ τ ε ­ τραγωνικών χιλιομέτρων, δυτικά της Προχο­ ρόφκα, κάτω από έναν ουρανό σκεπασμένο με μολυβένια σύννεφα και συχνά υπό καταρ­ ρακτώδη βροχή. Οι Γερμανοί, καθώς δεν ε ί­ χαν ακόμη αντιληφθεί τι ακριβώς επρόκειτο να αντιμετωπίσουν, ξεκίνησαν το πρωί της 12ης Ιουλίου την προέλασή τους με την «Totenkopf» στον Βορρά, τη «Leibstandarte» στο κέντρο και την «Das Reich» νότια της σι­

δηροδρομικής γραμμής. Οι Σοβιετικοί εκ τι­ μούσαν ότι ο Χάουσερ δ ιέθ ετε εκείνο το πρωί τουλάχιστον 500 ετοιμοπόλεμα άρματα, αλλά ο αριθμός αυτός είναι μάλλον υπερβο­ λικός, αφού τα SS είχαν ξεκινήσει την επιχεί­ ρηση «Zitadelle» μόλις με 456 άρματα μάχης, 137 πυροβόλα εφόδου και 35 Tiger. Αν και ο συνολικός αριθμός των γερμανικών αρμάτων δεν θα πρέπει να υπερέβαινε τα 350, είναι πολύ πιθανό (αλλά μη εξακριβωμένο) ότι οι ε­ μπροσθοφυλακές του Χάουσερ είχαν ενισχυθ εί με κάποια επιλαρχία βαρέων αρμάτων και έτσι τα Tiger που είχαν στη διάθεσή τους, α­ νέρχονταν σε 60 με 70. Τα γερμανικά πληρώματα ήταν καταπονη­ μένα από τον σκληρό αγώνα των επτά ημε­ ρών, πολλά πάντσερ είχαν υποστεί βλάβες και μεγάλο μέρος των πυρομαχικών τους είχε καταναλωθεί. Αντίθετα, οι Σοβιετικοί αρματιστές του Ροντμίστρωφ ήταν πολυαριθμότεροι, ξεκούραστοι, έμπειροι και με πλήρεις φόρτους πυρομαχικών. Από τα άρματά τους, 501 ήταν τύπου Τ-34, 264 ήταν ελαφρά Τ-70 και 35 Churchill. Επιπλέον, διέθεταν τέσσερα συντάγματα εξοπλισμένα με αυτοκινούμενα πυροβόλα SU-76, τα οποία αποτελούσαν επι­ κίνδυνη απειλή για τα Tiger. Γνωρίζοντας πως το κυριότερο τακτικό πλεονέκτημα των πά­ ντσερ ήταν το μεγάλο βεληνεκές των πυρο­ βόλων των Tiger, αλλά και οι δεινές σκοπευτι­ κές ικανότητες των Γερμανών πυροβολητών, ο Ροντμίστρωφ διέταξε τα άρματά του να ε-

7α Tiger των SS π ροελαύνουν! Οι Σ ο β ιετικ ο ί, όμως, ήταν έτο ιμ ο ι να θυ σ ιάσ ου ν ζωές και υλικό, π ρο κειμένο υ να ανακόψουν τη ν πορεία τους.

73

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Χωρίς αμφ ιβο λία , τα βαρέα ά ρ μ α τα Tiger α να δείχθηκαν σε βασ ιλείς σ το π εδίο τη ς μάχης το υ Κούρσκ, χάρη στην ικ α ν ό τη τά το υ ς να π λήττουν εύ σ το χα τα αντίπαλα τεθω ρ α κισ μένα μ ε το πυροβόλο των 88 m m (για το οποίο δ ιέ θ ε τα ν α π ό θεμ α 92 βλημάτω ν) από μ ε γ ά λ ες απ οστάσεις, ενώ η μ εγ ά λ η πάχους θω ράκισή το υς επ έτρ επ ε σ τα ίδια να π αραμένουν ά τρω τα.

πελάσουν ολοταχώς προς τον εχθρό, ώστε να μη του αφήσουν παρά ελάχιστο χρόνο για να βάλει από μακριά. Το σχέδιο επέτυχε και, σύντομα, τα γερμανικά και τα σοβιετικά άρ­ ματα μετατράπηκαν σε ένα στροβιλιζόμενο πλήθος, που έβαλλε κατά του αντιπάλου σχε­ δόν εξ επαφής, θυμίζοντας περισσότερο με­ σαιωνική μάχη μεταξύ σιδηρόφρακτων ιππο­ τών παρά αναμέτρηση του 20ού αιώνα. Τα πλεονεκτήματα των Γερμανών εξανεμίσθη­ καν και ο αγώνας έλαβε τη μορφή μιας χαοτι­ κής αλυσίδας από μεμονωμένες συμπλοκές, κατά τις οποίες ακόμη και τα ελαφρά σοβιετι­ κά Τ-70 μπορούσαν να προκαλέσουν ζημίες στα πάντσερ. Τα γερμανικά άρματα ήταν ι­ σχυρότερα, τα σοβιετικά, όμως, πολυαριθμότερα και πιο ευέλικτα. «Β ρ εθ ή κα μ ε να αντιμετω π ίζο υ μ ε μ ία ανε-

74

Μ έσ ο γερμανικό άρμα μάχης Panzer IV A ust G. Το P anzerkam pfw agen IV ήταν το μοναδικό άρμα μάχης το οποίο π α ρ έμ εινε σε παραγωγή από την αρχή έω ς το τέλ ο ς το υ Β ' Π α γκοσμίου Π ο λέμ ο υ , αποτελώ ντας τη ρ ακοκοκκαλιά των γερμανικώ ν τεθω ρα κισ μένω ν μεραρχιών. Από τον Μ ά ιο το υ 1942 έω ς τον Ιούνιο το υ 1943 κατα σ κ ευ ά σ θη κα ν 1.687μο νά δες Pz IV A usf G. Σ τη μάχη το υ Κ ούρσκ έλ α β ε μ έ ρ ο ς από την αρχή μ ε τις Ο μ άδες Σ τρ ατιώ ν "Ν ό το ς " και "Κ έντρ ο " (δ η μ ο σ ιεύ ετα ι κατόπιν α δ εία ς τη ς Italeri/AS Com pany - Coior im age is co u rtery o f Italeri).

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

ξά ντλητη μάζα εχ θρ ικώ ν τεθω ρακισ μένω ν »,

σχολίαζε αργότερα ένας Γερμανός αξιωματι­ κός. «Τα σύννεφα καπνού καθισ το ύσ α ν δύ­ σκολη την επέμβαση της Luftwaffe και σ ύντο ­ μα πολλά Τ-34 διέσπασαν τη δ ιά ταξή μας και π ερ ιτρ ιγύ ρ ιζα ν το πεδίο της μάχη ς σαν αρουραίσι». Η σφοδρή μάχη, που καταγράφη-

κε ως η μεγαλύτερη αρματομαχία του Β’ Πα­ γκοσμίου Πολέμου, συνεχίσθηκε επί 12 ώρες! Ο καπνός, η υγρασία και η ένταση της μάχης έκαναν τα πληρώματα των αρμάτων να ασφυκτιούν, κλεισμένα μέσα στα χαλύβδινα κινητά οχυρά τους. Αρματα έβαλλαν, αλλά εκρήγνυντο, πύργοι που ζύγιζαν αρκετούς τόννους ε­ κτινάσσονταν στον αέρα, οχήματα διαλύο­ νταν ξαφνικά μέσα σε κόλαση φωτιάς και άλ­ λα συγκρούονταν τραυματίζοντας θανάσιμα τα πληρώματά τους. Μέσα σε αυτή την απί­ στευτη κόλαση, η αεροπορία και το πυροβο­ λικό των δύο αντιπάλων προτίμησαν να μην επέμβουν καθόλου από φόβο μήπως πλήξουν φίλια άρματα. Ο μόνος παράγοντας, ο οποίος θα μπο­ ρούσε να γείρει την πλάστιγγα υπέρ των Γερ­ μανών σε εκείνον τον αδυσώπητο αγώνα, ή­ ταν η έγκαιρη άφιξη του III Σώματος Πάντσερ. Παρά τις φιλότιμες προσπάθειές του, τη γεν­ ναιότητα των στρατευμάτων του και την ειλι­ κρινή πρόθεσή του να βαδίσει ολοταχώς «προς τον πάταγο των κανονιών», στον διοι­ κητή του Σώματος, στρατηγό Μπράιτ, έμελλε να «απονεμηθεί» ο καθόλου επίζηλος τίτλος του «Γκρουσύ» της μάχης του Κούρσκ, κα­ θώς εμφανίσθηκε στο πεδίο της μάχης με με­ ρικές κρίσιμες ώρες καθυστέρηση, ακριβώς όπως είχε συμβεί και με τον Γάλλο στρατάρχη στο Βατερλώτο 1815. Αν και η βη Πάντσερ κα­ τέλαβε μία άθικτη γέφυρα επί του Ντόνετς, στο Ρζάβετς, χάρη σε ένα υπέροχα τολμηρό εγχείρημα του ταγματάρχη Φραντς Μπάκε, το III Σώμα Πάντσερ απείχε ακόμη 20 km από την Προχορόφκα, όπου τα 300 άρματα και πυ­ ροβόλα εφόδου του θα μπορούσαν πιθανό­ τατα να χαρίσουν τη νίκη στον Χάουσερ. Οι Σοβιετικοί συγκρότησαν τον Μπράιτ, υποβάλλοντάς τον σε εξουθενωτικό αγώνα φθο-

ράς, καθώς χρησιμοποίησαν εναντίον του 120 άρματα, 20 πυροβόλα εφόδου, 32 αντιαρ­ ματικά πυροβόλα και πέντε τάγματα μηχανο­ κίνητου πεζικού, αδιαφορώντας για τις απώ­ λειες που υφίσταντο. Σε αυτό ήλθε να προ­ στεθεί η είδηση ότι βομβαρδιστικά της Luftwaffe έπληξαν κατά λάθος την 6η Πά­ ντσερ στο Ρζάβετς, σκοτώνοντας 15 άτομα και τραυματίζοντας 49! Με τη δύση του ηλίου, οι Γερμανοί υπο­ χρεώθηκαν να παραδεχθούν ότι η αρματομαχία στην Προχορόφκα είχε εξανεμίσει όλες τις ελπίδες τους για μία νίκη στην Ανατολή. Σχεδόν 300 άρματα, 88 πυροβόλα και 300 γερ­ μανικά φορτηγά κείτονταν διαλυμένα και φλεγόμενα στη στέπα, όπου, επίσης, είχαν διασκορπισθεί τα υπολείμματα περισσότε­ ρων από τα μισά άρματα της σοβιετικής 5ης ΤΘ Στρατιάς της Φρουράς. Και οι δύο πλευ­ ρές είχαν δώσει και είχαν δεχθεί τρομακτικά πλήγματα. Η αποτυχία των γερμανικών δυνά­ μεων να συγκεντρωθούν εγκαίρως στην Προ­ χορόφκα επρόκειτο να τους κοστίσει πολύ α­ κριβά. To II Σώμα Πάντσερ SS ανακοίνωσε, βέ­ βαια, ότι κατέστρεψε εκατοντάδες εχθρικά άρματα και 44 αντιαρματικά πυροβόλα και ότι συνέλαβε 968 αιχμαλώτους, αλλά η 5η ΤΘ Στρατιά της Φρουράς ήταν εκείνη που επι­ κράτησε στο πεδίο της μάχης, όπου πλέον βασίλευε νεκρική σιγή. Οπως αναφέρει ο Ερικσον, παντού ολόγυρα μπορούσε να δει κανείς «κατεστραμμένα άρματα, σ υ ντρ ίμ μ ια , ανθρώπινα μ έλη , τηγάνια, κά λυ κες οβίδων, τραπουλόχαρτα και κομ μά τια ψωμί».

Η αποφασιστική απόκρουση των Γερμα­ νών στην αρματομαχία της Προχορόφκα σήμανε το ουσιαστικό τέλος της μάχης του Κούρσκ, καθώς τις επόμενες ημέρες οι με­ ραρχίες πάντσερ ήταν υπερβολικά εξαντλη­ μένες, μετά τον πολυήμερο αγώνα και τις βα­ ριές απώλειες, για να σημειώσουν οποιαδήποτε αξιόλογη επιτυχία. Η σοβιετική επίθεση Κουτούζωφ» που εξαπέλυσαν το Δυτικό Μέ­ τωπο και το Μέτωπο του Μπριάνσκ, ξέσπασε σαν θύελλα επάνω στη 2η Στρατιά Πάντσερ που φρουρούσε το Ορέλ, με αποτέλεσμα να διασπάσει αμέσως τις γραμμές της. Κατά συ­ νέπεια, η 9η Στρατιά όχι μόνο δεν μπορούσε πια να τροφοδοτηθεί με ενισχύσεις, αλλά έ­ πρεπε να απεμπλακεί για να βοηθήσει στην υπεράσπιση του Ορέλ. Στις 13 Ιουλίου, ο Χίτ­ λερ κάλεσε σε σύσκεψη τον Κλούγκε και τον Μανστάιν στο αρχηγείο του, όπου τους ανα­ κοίνωσε ότι οι Δυτικοί Σύμμαχοι είχαν ήδη α­ ποβιβάσει στη Σικελία 160.000 άνδρες και 600 άρματα, και γ ι’ αυτό ήταν άμεση η ανάγκη να σταλούν στο Ιταλικό Μέτωπο γερμανικές δυ­ νάμεις, αφού ο στρατός του Μουσολίνι δεν έ­ δειχνε καμία διάθεση να πολεμήσει. Επομέ­ νως, η επιχείρηση «Zitadelle» έπρεπε να δια­ κοπεί. Ο Μανστάιν διαμαρτυρήθηκε έντονα, υποστηρίζοντας ότι η μάχη είχε μόλις φθάσει στο κρίσιμο σημείο της, ότι οι δυνάμεις του είχαν καταστρέψει όλα τα τεθωρακισμένα σώματα που είχαν ρίξει εναντίον τους οι Σο­ βιετικοί και πως θα ήταν άδικο να διακοπεί ο αγώνας και να αφήσει η Wehrmacht τη νίκη να γλιστρήσει μέσα από τα χέρια της. Παρακάλε-

σε τον Χίτλερ να διατάξει τουλάχιστον την 9η Στρατιά να κρατήσει τις θέσεις της, ώστε να καθηλώσει τον Ροκοσόφσκυ και να συνεχίσει ο ίδιος την προέλασή του αποκόπτοντας μό­ νος του τον θύλακα! Οπως σχολίασε χαρα­ κτηριστικά ένας από τους στρατηγούς της 4ης Στρατιάς Πάντσερ: «Βρισκόμασταν στη

Μ α χόμενα μ ε το γνωστό π ολεμικό μ ένο ς το υ ς , τα σ τρ α τεύ μ α τα των SS διέσπασαν τρ εις α μ υ ν τικ ές ζώνες των Σ ο β ιετικ ώ ν στον Ν ότο , πριν α να χαιτισ τούν από τον Κόνιεψ.

δυσάρεστη θ έσ η ενός άνδρα που έχ ει αρπά­ ξ ε ι έναν λύκο από τα α υ τιά και δ εν τολμά να το ν αφήσει».

Η ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΑΝΑΤΡΕΠΕΤΑΙ ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ Ο Μανστάιν, όμως, δεν είχε δίκιο. Οι Σο­ βιετικοί είχαν επ ιτεθεί στην εξέχουσα του Ορέλ με πρωτοφανή βιαιότητα, ρίχνοντας στη μάχη 1.287.600 πολεμιστές από τρία μέ­ τωπα και εκτοξεύοντας κατά των γερμανικών θέσεων βλήματα που περιέχονταν σε 300 σι-

75

ΕΝΑ ΚΙΤ ΠΑ ΤΟ PANTHER AUSF D ΑΠΟ ΤΗΝ DRAGON ΣΤΗΝ 1/35 Η απάντηση των Γερμανών στο σ οβιετικό Τ -34 ήτα ν το μέσο άρμα μάχης P anther, το ο­ ποίο έ λ α β ε το βάπτισμα το υ πυράς στη μάχη το υ Κούρσκ το 1943. Η γνωστή εταιρία D rago n (θ υ γ α τρ ικ ή ς τη ς Ita leri) π ροσφέρει ένα όμορφο κιτ το υ πρώτου τύπου τη ς ο ικο­ γ έν ε ια ς των P anther (A u sf D). Τα 47 3 ε ξ α ιρ ε ­ τικ ή ς λεπ το μ έρ εια ς μ έρ η του κιτ, χρώ ματος ανοικτού γκρι, βρίσκονται κ α τα ν εμ η μ έν α σε 10 πλαίσια, ενώ το έγχρω μο αναλυτικό ο κτασ έλιδ ο φ υλλάδιο οδηγιώ ν δ ια ιρεί τη ν κα τασ κευ ή σε 25 στάδια. Σημ ειώ σ τε ότι τα γραμμικά σχέδια έχο υ ν α ν τικ α τα σ τα θ ε ί από τα πραγματικά κομμάτια του κιτ, γεγο ­ νός που θ α δ ιευκ ο λ ύνει πολύ τον ν εο εισ ερ χ ό μ ενο στο χόμπι. Η εφ αρμ ογή των κομματιών είναι πολύ καλή και π ροσ φέρονται σήματα για την κατασ κευή δύο αρμάτω ν μάχης (ένα τη ς 52ης Επιλαρχίας το υ 39ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Αρμάτω ν, Κούρσκ, Ιούλιος 1943 και ένα τη ς 51ης Επιλαρχίας Αρμάτω ν, που επ ιχειρούσε μαζί με τη Μ εραρχία «G ro s s d e u ts c h la n d » , στο Κ αρατσέφ το ν Ιούλιο / Α ύγουστο του 1943). Σίγουρα π ρόκειται για ένα από τα καλύτερα κιτ Π άνθη ρα σ την 1/35 που κυ κλοφ ορούν στην αγορά. Σ. Δ εμ η ρ ά ς

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Το πλήρωμα ενός σ ο β ιετικο ύ ά ρ μ α το ς π ερ ιερ γ ά ζ ε τα ι μ ε έκδη λη την ικανοποίησή το υ τον πύργο ενός κ α τεσ τρ α μ μ έν ο υ Tiger. Χάρη στον παχύ θώ ρακά το υ, το βαρύ γερμανικό άρμα μπ ό ρ εσ ε να α ν τέ ξ ε ι α ρ κ ετά π λήγμα τα από ε χ θ ρ ικ έ ς οβ ίδ ες, έω ς ό το υ ένα βλήμα των 76,2 mm από κάποιο Τ-34 κα τό ρ θ ω σ ε να το δ ια τρ ή σ ει (πιθανώς αφού εβ λ ή θ η από μικρ ή απόσταση).

76

Το σ ο β ιετικό π εζικό εξαπ ολύει τη ν έφ ο δ ό το υ αποβιβαζόμενο από ένα Τ-34. Ολοι οι ά νδρες φ έρ ο υ ν α υ τό μ α τα όπλα.

δηροδρομικά βαγόνια μέσα σε μία μόλις ώρα! Η ίδια απελπιστική για τη Wehrmacht κατάστα­ ση επικρατούσε και στον Νότο, όπου το Μέ­ τωπο της Στέπας και το Μέτωπο του Βορονέζ πίεζαν πλέον με όλο τους το βάρος (1.144.000 πολεμιστές) για ανακατάληψη του Μπιέλγκοροντ. Ο φον Κλούγκε χρειαζόταν επειγόντως την 9η Στρατιά για να κλείσει τα ρήγματά του, παρόλα αυτά, όμως, ο Χίτλερ έδωσε την ά­ δεια στον Μανστάιν να συνεχίσει μόνος του την επίθεση. Στον θύλακα του Κούρσκ, η 13η Ιουλίου ξημέρωσε συνοδευόμενη από νέες καταιγί­ δες, γεγονός που δυσχέραινε ακόμη περισ­ σότερο την ανασυγκρότηση των SS μετά την αιμορραγία της προηγούμενης ημέρας, οι άν­ δρες του Χάουσερ, ωστόσο, συνέχισαν με μανία τις επιθέσεις τους: την ημέρα εκείνη κατέστρεψαν 144 σοβιετικά άρματα (αρκετά από τα οποία, όμως, όχι ολοκληρωτικά), την επομένη μόνο τρία, στις 15 Ιουλίου άλλα 44 και στις 16 άλλα 18. Οι ενέργειες αυτές ήταν, όμως, άσκοπες, αφού οι μάχες δεν συνοδεύ­

ονταν από κατάκτηση νέου εδάφους. To XLVIII Σώμα Πάντσερ, υπό το βάρος των σοβιετικών αντεπιθέσεων της 1ης ΤΘ Στρατιάς, είχε κα­ θηλωθεί στα δυτικά και αγωνιζόταν για τη σωτηρία του, ενώ το III Σώμα Πάντσερ ήταν το μόνο που συνέχισε να προελαύνει. Υποχρεώ­ θηκε, όμως, και αυτό να περάσει οριστικά στην άμυνα από τις 17 Ιουλίου. Την ίδια ημέ­ ρα, ο Χίτλερ, χάνοντας την ψυχραιμία του, α­ παίτησε από τον Μανστάιν να διακόψει άμε­ σα την επίθεση, να στείλει την «Gross­ deutschland» στον φον Κλούγκε και να απα­ γκιστρώσει το II Σώμα Πάντσερ SS, ώστε μέ­ ρος του να μεταβεί στην Ιταλία και το υπόλοι­ πο να χρησιμοποιηθεί ως κινητή εφεδρεία. Ολόκληρη η γερμανική διάταξη άρχισε να συ­ μπτύσσεται προς τις θέσεις εξόρμησής της, επιστρέφοντας στους Σοβιετικούς το έδα­ φος που με τόσο αίμα είχε κερδίσει. Αντίθετα με τις υπερβολικές εκτιμήσεις που συχνά αναφέρονται, οι ίδιοι οι Σοβιετικοί παραδέχονται ότι έχασαν οριστικά 1.614 άρ­ ματά τους στη μάχη του Κούρσκ, νούμερο που πρέπει να αληθεύει, αφού, ως κυρίαρχοι του πεδίου της μάχης, μπόρεσαν να επισκευ­ άσουν και να επαναφέρουν σε υπηρεσία πε­ ρίπου τα μισά από εκείνα που επλήγησαν από τους Γερμανούς. Στις απώλειές τους συγκα­ ταλέγονται, επίσης, 46.330 νεκροί και αγνο­ ούμενοι, 24.000 αιχμάλωτοι και 107.517 τραυ­ ματίες. Οι Γερμανοί ισχυρίσθηκαν ότι οι δικές τους απώλειες δεν υπερέβησαν τους 30.000 άνδρες, αλλά σίγουρα ο αριθμός αυτός είναι πολύ μικρότερος από τον πραγματικό. Η μεγάλη σοβιετική αντεπίθεση έλαβε γρήγορα μορφή χιονοστιβάδας. Εως τις 23 Ιουλίου, ο Κόκκινος Στρατός είχε ανακτήσει όλο το έδαφος που είχε χάσει κατά την επι­ χείρηση «Zitadelle». Μπόρεσε, έτσι, να συνε­ χίσει την προέλασή του, απελευθερώνοντας το Ορέλ και το Μπιέλγκοροντ στις 5 Αυγούστου 1943 και το Μπριάνσκ δύο εβδομάδες αργότερα. Για τον εορτασμό αυτών των επι­ τυχιών, ο Στάλιν διέταξε να ριφθούν στη Μό-

σχα 12 ομοβροντίες από 124 πυροβόλα και να κτυπήσουν όλες οι καμπάνες των εκκλησιών. Μέχρι το τέλος του πολέμου οι χαρμόσυνοι κανονιοβολισμοί στη Μόσχα θα επαναλαμβά­ νονταν άλλες 354 φορές. «Ενα σ το ιχ είο τραγω δίας χρ ω μα τίζει τη γερμανική ήττα στο Κούρσκ», γράφει ο Βρε­ τανός ιστορικός Αλαν Κλαρκ. «Εχοντας φ θάσει πολύ κοντά στην εξόντω ση προ της Μ ό­ σχας, έχοντα ς υπ οστεί τρο μ ερ ό ακρω τηρια­ σμό στο Στάλινγκρ αντ, ο υπέροχος Γερμανι­ κός Στρατός ε ίχ ε ανακάμψ ει δύο φορές. Τελι­ κά, εξοπ λισ μένος μ ε νέα και πιο φοβερά ό ­ πλα άφ ησε να του δ ια φ ύγει κ ά θ ε π ιθανότητα νίκης λόγω μ ια ς σ ειρ ά ς λαθώ ν και κακών υ ­ πολογισμών που το άθρ οισ μά το υς ήταν κ α ­ ταστροφικό». Η αναμέτρηση στο Κούρσκ υ­

πήρξε, αναμφίβολα, η μεγαλύτερη μάχη τ ε ­ θωρακισμένων στην Ιστορία και, ίσως, η απο­ φασιστικότερη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μετά την ήττα τους σε αυτή τη μάχη, τα πά­ ντσερ, το καύχημα του Γερμανικού Στρατού, δεν μπόρεσαν ποτέ ξανά να ανακτήσουν την παλαιά τους δύναμη που τα είχε οδηγήσει νι­ κηφόρα από τις ακτές της Μάγχης έως τις ό­ χθες του Βόλγα. Μετά το Κούρσκ η ικανότη­ τα του Χίτλερ να διεξάγει επιθετικές επιχει­ ρήσεις περιορίσθηκε αποφασιστικά, ενώ ο Κόκκινος Στρατός απέκτησε τη στρατηγική πρωτοβουλία, την οποία διατήρησε σταθερά έως την τελική ήττα του Γ’ Ράιχ.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) C. Ails by: SS: HELL ON THE EASTERN FRONT, M otorbooks, 1998. (2) R. Arm strong: RED A R M Y TANK COMMANDERS, Schifter Publishing, 1994. (3) R. C artier: Η ΙΣΤΟ ΡΙΑ TOY ΔΕΥΤΕΡΟΥ Π Α ΓΚ Ο ΣΜ ΙΟ Υ Π Ο ΛΕΜ Ο Υ, Εκδόσεις Πάπυρος, 1964. (4) A. Clark: BARBAROSSA: THE RUSSIAN-GERMAN CONFLICT, Paperm ack, 1985. (5) N. Cornish: IMAGES O F KURSK, S pell mount,

2002. (6) R. Cross: CITADEL: THE BATTLE O F KURSK, Barnes & Noble, 1994. (7) W. Dunn: HITLER’S NEMESIS: THE RED ARM Y 1930-45, Praeger, 1994. (8) W. Dunn: KURSK: HITLER’S GAMBLE, 1943, Praeger, 1997. (9) J. Erickson: THE ROAD TO BERLIN, Yale U niversity Press, 1999. (10) D. Glantz: THE ROLE O F INTELLIGENCE IN SOVIET MILITARY STRATEGY IN WORLD WAR II, Presidio Press, 1990. (11) D. G lantz & J. House: WHEN TITANS CLASHED, University Press o f Kansas, 1995. (12) M. H ealy: KURSK 1943, Osprey, 1992. (13) D. Irving: HITLER’S WAR, Viking, 1977. (14) G. Jukes: KURSK: CLASH O F ARMOUR, Baiiantine, 1969. (15) R. Lehm ann: DIE LEIBSTANDARTE IM BILD, Munin Verlag, 1988. (16) B. Liddell-Hart: ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΟΥ Β ’ Π Α ΓΚ Ο ΣΜ ΙΟ Υ Π Ο ΛΕΜ ΟΥ, Εκδόσεις Καραβία, 1971. (17) Μ . M ackintosh: JUGGERNAUT: THE RUSSIAN FORCES, 1918-1966, Macm illan, 1967. (18) K. M acksey: GUDERIAN: PANZER GENERAL, Greenhill, 2003. (19) E. von M anstein: LOST VICTORIES, Presidio Press, 1994.

Τα γερμανικά ά ρ μ α τα μάχης Panther, που χ ρησιμοπ οιή θη κα ν για πρώτη φορά στη μάχη το υ Κούρσκ, απ οδείχθηκαν πολύ αναξιόπιστα, καθώ ς τα π ερισσότερα ακινητο π ο ιήθηκαν λόγω μηχανικών βλαβών. Αλλά και πολλά από εκ είνα που κατά ψ ερα ν να έ λ θ ο υ ν σε επ αφή μ ε τον εχ θ ρ ό κα τα σ τρ ά φ η κα ν κατά τις α ρ μ α το μ α χίες, όπως το εικονιζόμενο.

(20) SCORCHED EARTH, Time-Life Books, 1991. (21) T. Ripley: STEEL STORM, M BI, 2000. (22) K. R okossovsky: A SOLDIER’S DUTY, Progress, 1985. (23) H. Spaeter: PANZERKORPS GROOSDEUTSCHLAND, Schiffer, 1990. (24) S. Shtemenko: THE SOVIET GENERAL STAFF AT WAR, U niversity Press o f the Pacific, 2001. (2 5 )H. Shukman: STALIN'S GENERALS, Grove Press, 1993. (26) G. Stein: THE WAFFEN SS: HITLER’S ELITE GUARD AT WAR, Cornell U niversity Press, 1984. (27) C. Sydnor: SOLDIERS O F DESTRUCTION: THE SS DEATH’S HEAD D IV IS IO N , Princeton University Press, 1990. (28) 0 . Weidinger: D IV IS IO N DAS REICH IM BILD, Munin Verlag, 1987. (29) A. Werth: RUSSIA AT WAR 1941-1945, Carroll & Graf, 1986. (30) G. Zhukov: MARSHAL ZHUKOV’S GREATEST BATTLES, C ooper S quare Press, 2002.

__

11 mm

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Σ ο β ιετικ ό βομβ α ρδ ισ τικό κ ά θ ε τη ς εφ ό ρ μ η σ η ς Petlyakov Pe-2. To P e-2 ήταν, αναμφ ίβολα, το κα λύ τερ ο ελ α φ ρ ύ β ομβ α ρδιστικό τη ς Σ ο β ιετικ ή ς Ενωσης κατά τη διά ρκεια το υ Β 'Π Π . Ε φ ερ ε δύο κ ινη τή ρ ες Klim ov VK-105 R F των 1.200 hp και έ ξ ι πολυβόλα, ενώ μπ ορούσ ε να μ ε τα φ έ ρ ε ι φ ο ρ τίο βομβών 1.000 kg. Η α εροπ ορική υπεροχή στη μάχη το υ Κούρσκ ή τα ν και για το υ ς δύο εμ π λεκό μ εν ο υ ς υψ ίσ της σημασίας και, ως εκ το ύ το υ , επ ιβαλλόταν η χρήση μ εγ ά λ ο υ α ρ ιθ μ ο ύ αεροσκαφών. To Pe-2 χρ ησ ιμοπ οιή θη κε, κυρίω ς, για προσβολές εφοδιοπομπών. Η ικανότη τα τη ς Σ ο β ιετικ ή ς Α εροπ ορίας να π λ ή ττει στόχους πίσω από τις γερμανικές γρ α μμές, και μ ά λισ τα σε μ εγά λο β άθος και πλάτος, π ροκάλεσ ε σημαντικά προβλήματα στην 9η Γερμανική Σ τρ α τιά . Ε ικο νίζετα ι ένα Pe-2 που φ έ ρ ε ι τρίχρω μη π αραλλαγή μ ε light green και dark green για τις άνω επ ιφ ά νειες και da rk grey για τις κάτω (δ η μ ο σ ιεύ ετα ι κατόπιν α δεία ς τη ς Zvezda-ltaleri/AS Com pany-color im age is courtesy ofZvezda-ltaleri).

I ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΕΣ ^ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ στ© κούρσκ

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ ΥΠΗΡΞΕ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΗΣ ΣΗΜ ΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ, ΚΑΘΩΣ ΑΠΟ ΤΟΤΕ ΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΤΩΝ ΚΙΝΗΣΕΩΝ ΑΝΕΛΑΒΑΝ ΟΡΙΣΤΙΚΑ 01 ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΙ. ΤΙΣ ΣΚΛΗΡΕΣ ΜΑΧΕΣ ΣΤΟ ΕΔΑΦΟΣ ΣΥΝΟΔΕΥΣΑΝ ΕΞΙΣΟΥ ΣΚΛΗΡΕΣ ΜΑΧΕΣ ΣΤΟΥΣ ΑΙΘΕΡΕΣ ΜΕ ΕΚΑΤΟΝΤΑΔΕΣ ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ ΝΑ ΣΤΡΟΒΙΛΙΖΟΝΤΑΙ ΣΕ ΜΙΚΡΗ ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΤΟ ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΛΛΟ. ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΟΜΕΝΗ ΤΗΝ ΥΠΕΡΟΧΗ ΤΗΣ ΣΕ ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ, Η ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ ΚΑΤΑΦΕΡΕ ΝΑ ΚΕΡΔΙΣΕΙ ΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΑΕΡΑ. ΠΕΡΑ, ΟΜΩΣ, ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗ ΥΠΕΡΟΧΗ ΤΟΥΣ ΣΕ ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ, 01 ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΙ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΑΝ ΚΑΙ ΕΠΙΔΟΣΕΙΣ ΕΦΑΜΙΛΛΕΣ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΠΙΛΟΤΩΝ, ΤΩΝ ΟΠΟΙΩΝ Η ΑΝΩΤΕΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΕΙΧΑΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΣΕΙ ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΑ ΚΑΤΑ ΤΙΣ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ.

Γ ΙΑ Ν Ν Η Σ Β Α Ρ ΣΑ Μ Η Σ

Κοντινή άποψη το υ οπλισμού ενός Junkers Ju-87G-1. Μ ε τα δύο πυροβόλα των 3 7 mm που έ φ ε ρ ε , είχ ε α ν α δ ειχ θ εί σ ε έναν επίφοβο αντίπαλο των σοβιετικώ ν αρμάτω ν μάχης. Τις φ ο ρ ές, όμως, που δεν απολάμβανε την προστασία των φιλιών μαχητικώ ν υπέστη σ η μ α ντικ ές απώ λειες.

80 To Ilyushin 11-2 σ υ γ κ α τα λ έγ ετα ι στα σ η μ α ντικ ό τερ α α εροσκάφ η ε γ γ ύ ς υ π οστήριξης που χρ ησ ιμοπ οιή θη κα ν κατά τον Β ' ΠΠ . Κύρια χα ρα κ τη ρ ισ τικ ά το υ ήταν η α π λό τητα, η θω ράκιση και το μ εγά λο οπλικό φ ο ρ τίο , τα οποία το υ επ έτρ επ α ν να επ ιχ ειρ εί από α ερ οδρ όμ ια κοντά στην πρώτη γραμμή. Σ τη φ ω τογραφ ία, α εροσκάφ η ε το ιμ ά ζ ο ν τα ι για μια ακόμα απ οστολή το δύσκολο καλοκαίρι το υ 1943.

Μ Ε ΓΑΛΕΣ Μ Α Χ Ε Σ

ντιαεροπορικού πυροβολικού, εξοπλισμένων με τα επίφοβα πυροβόλα των 88 mm. Συγκε­ κριμένα, για την υποστήριξη της 9ης Στρα­ τιάς στο βόρειο τμήμα χρησιμοποιήθηκε η 1η Αεροπορική Μεραρχία (Flieger Division) του 6ου Αεροπορικού Στόλου (Luftflotte). Τα κυριότερα αεροδρόμια, απ' όπου έδρασαν τα γερμανικά αεροσκάφη, βρίσκονταν στο Ορέλ, στην Πολτάβα και στο Μπριάνσκ. Στον Νότο, την υποστήριξη της 4ης Στρατιάς Πά­ ντσερ ανέλαβε ολόκληρος ο 4ος Αεροπορι­ κός Στόλος, με βάσεις στη Μικογιάνοβκα, στο Χάρκοβο, στο Ζαπορόγιε, στη Βαρναρόβκα. Ο ρόλος της Luftwaffe ήταν σημαντικός, καθώς έπρεπε να καλύψει το κενό που δημιμάχη του Κούρσκ ήταν η τρίτη εαρι­ ουργήθηκε, ιδιαίτερα μετά την καταστροφή νή επίθεση που επιχείρησαν οι Γερ­ του Στάλινγκραντ, εξαιτίας των ελλείψεων μανοί στο Ανατολικό Μέτωπο μετά που είχαν παρουσιασθεί σε οβιδοβόλα και α­ ντιαρματικά πυροβόλα. την εισβολή του Ιουνίου του 1941, επιδιώκο­ Απέναντι στην 9η Γερμανική Στρατιά οι ντας αυτή τη φορά την εξάλειψη του θύλακα του Κούρσκ. Αναμφίβολα, επρόκειτο για έναν Σοβιετικοί είχαν παρατάξει το Κεντρικό Μέ­ στόχο λιγότερο προκλητικό σε σχέση με την τωπο, την υποστήριξη του οποίου είχε αναλάβ ειη 16η Αεροπορική Στρατιά του στρατάρχη επίθεση του 1941 στη Μόσχα ή του 1942 στις πετρελαιοπηγές του Καυκάσου. Η επιχείρη­ Ρουντένκο. Στον Νότο, το Μέτωπο του Βορο­ ση, που έφερε την κωδική ονομασία νέζ κάλυπτε η 2η Αεροπορική Στρατιά του "Zitadelle" («Ακρόπολη»), προέβλεπε την κα­ στρατάρχη Κρασόβσκι. Οι Σοβιετικοί είχαν ταστροφή των σοβιετικών δυνάμεων του θ ύ­ συγκεντρώσει 2.800-3.000 αεροσκάφη και μπορούσαν να υπολογίζουν σε αρκετά περισ­ λακα και την ταυτόχρονη επίθεση από τον σότερα ως εφεδρείες. Η πλειοψηφία των αε­ Βορρά και τον Νότο. Η μάχη, που άρχισε στις ροσκαφών αποτελείτο από μαχητικά, τα ο­ 5 Ιουλίου 1943 και κατέληξε στη μεγαλύτερη αρματομαχία του Β1 ΠΠ, υπήρξε μια εξίσου ποία θα προσπαθούσαν να υπερισχύσουν της Luftwaffe. Η ανώτατη διοίκηση της Stavka είχε σημαντική πρόκληση και για τις αεροπορικές συγκροτήσει το Μέτωπο της Στέπας ως εφε­ δυνάμεις των εμπλεκομένων. Για την υποστήριξη της επίθεσης, η δρεία για τη μάχη και η 5η Αεροπορική Στρα­ Luftwaffe συγκέντρωσε 1.800 - 2.000 αεροσκά­ τιά είχε αναλάβει την υποστήριξή του. Στις ε­ φη διαφόρων τύπων, τα δύο τρίτα, δηλαδή, πιχειρήσεις συμμετείχαν και μονάδες της της διαθέσιμης δύναμής της σε ολόκληρο το 17ης Αεροπορικής Στρατιάς, οι οποίες τελού­ Ανατολικό Μέτωπο. Η υποστήριξη της σαν υπό τη διοίκηση του γειτονικού Νοτιοδυ­ Luftwaffe δεν περιοριζόταν στον αέρα, αλλά τικού Μετώπου. Ετσι, το μέτωπο του Κούρσκ προέβλεπε και σημαντικό αριθμό μονάδων α­ απορρόφησε το 27% των διαθέσιμων σοβιετι-

Η

Δύο Fw 190A-4/U3 Trop τη ς μονάδας Druchel, που α π ο τελο ύο ε τμ ήμα τη ς Σμηναρχίας Il/S chlachtgeschw ader 1, μ ε β όμβ ες των 250 kg κάτω από τη ν ά τρ α κ το , σηκώνουν ένα σύννεφο σκόνης κατά τη ν απογείω σή το υ ς . Η απουσία εδαφικώ ν εξάρ σ εω ν ευ νο ού σ ε την α π ο τελ εσ μ α τικ ό τη τα των α εροσκαφώ ν, δυ σ κόλευ ε όμως την πλοήγησή το υ ς , καθώ ς έλειπαν τα χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά τοπογραφ ικά σημεία.

κών αεροσκαφών σε υπηρεσία. Η αντιμετώπιση των σοβιετικών τεθωρα­ κισμένων υπήρξε μια από τις προτεραιότητες της Luftwaffe. Για τον σκοπό αυτό συγκεντρώ­ θηκαν στο νότιο τμήμα του θύλακα δύο μοί­ ρες της 1ης Πτέρυγας Εγγύς Υποστήριξης ;Schlachtgeschwader 1), δύο μοίρες της Schl 2 και η Μοίρα Κυνηγών Αρμάτων Pz.J St/JG51, όλες εξοπλισμένες με Hs 129Β στις βάσεις της Μικογιάνοβκα και Βαρναρόβκα. Η μάχη του Κούρσκ προσέφερε στα Henschel Hs 129Β-2 την ευκαιρία να αναπτύξουν για πρώ­ τη φορά στο Ανατολικό Μέτωπο σημαντική δράση. Η έκδοση Β-2 προωθείτο από δύο γαλλικούς κινητήρες Gnome Rhone 14Μ των 700 hp, ο δε οπλισμός της αποτελείτο από δύο πυροβόλα MG 151/20 των 20 mm και δύο

πολυβόλα MG 17 των 7,92 mm στο ρύγχος. Στην έκδοση B-2/R2 προστέθηκε, επίσης; ένα απορριπτόμενο ατρακτίδιο με το πυροβόλο ΜΚ 101 των 30 mm και 30 βλήματα. Στον Νότο, τη δύναμη των εξειδικευμένων αντιαρματι­ κών αεροσκαφών συμπλήρωνε η Μοίρα Δοκι­ μών 1./StG 2, με Ju 87G-1, η οποία είχε ως δι­ οικητή τον περίφημο Χανς Ούλριχ Ρούντελ. To Ju 87G-1 δ ιέθ ετε δύο πυροβόλα ΒΚ 3,7 των 37 mm σε ατρακτίδια κάτω από την πτέρυγα. Εχοντας, όμως, κινητήρα 1.420 hp, το Ju 87G παρουσίαζε μειωμένη απόδοση εξαιτίας της

Η 9η Γερμανική Σ τρ α τιά , παρά τη ν ισχυρή παρουσία τη ς L u ftw affe , υ π έφ ερ ε από τις σ ο β ιετικ ές επ ιθ έ σ εις στις γρ α μμές α νεφ οδια σμού. Η δράση τη ς Σ ο β ιετικ ή ς Α εροπ ορίας υπ ή ρξε ιδ ια ίτερ α επ ιτυ χημ ένη , καθώ ς κα τό ρ θ ω σ ε να παρεμπ οδίσει τις ε π ιθ ε τικ έ ς ε ν έ ρ γ ε ιε ς . Σ τη φ ω τογραφ ία μια γερμανική φ ά λα γγα ανεφ οδια σ μ ού έχει υ π ο σ τεί σημαντικά π λήγματα.

Για την αντιμετώ π ιση τη ς γερμανικής επ ίθεσ ης, οι Σ ο β ιε τικ ο ί είχαν συγκεντρώ σ ει μ εγά λο α ρ ιθ μ ό αεροσκαφώ ν που πρω ταγωνίστησαν στο πεδίο τη ς μάχης. Σ τη φω τογραφ ία διακρίνσνται α εροσκάφ η ενώ π ετού ν επάνω από μια φ ά λα γγα αρμάτω ν Τ-34.

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Γερμανοί σ τρ α τιώ τες εξ ε τά ζ ο υ ν ένα κ α τεσ τρ α μ μ έν ο σ ο β ιετικό α ερ οσ κάφ ος. Και οι δύο π λευ ρ ές υπέστησαν σ η μα ντικές φ θ ο ρ ές , η Σ ο β ιετικ ή Α εροπ ορία, όμως, είχ ε τη δ υ ν α τό τη τα να αναπληρώ σει ευ κ ο λ ό τερ α τις απώ λειές τη ς σε π ιλότους και α εροσκάφ η.

μεγάλης οπισθέλκουσας και του βάρους των ατρακτιδίων. Στο βόρειο τμήμα της επίθεσης, στο Μπριάνσκ, την αντιαρματική προστασία είχαν αναλάβει η 2η Μοίρα της StG 2 με Ju 87G-1, η οποία ήταν προσκολλημένη στην Πτέρυγα Κάθετης Εφόρμησης StG 1, και η Μοίρα Ρζ. J.St/ZG 1 με Bf 110G, που έφεραν πυροβόλα μεγάλου διαμετρήματος. Πριν από την εκδήλωση της επίθεσης και για αρκετό χρονικό διάστημα η Luftwaffe πραγματοποιούσε επιδρομές εναντίον αερο­ δρομίων, συγκοινωνιακών κόμβων και συγκε­ ντρώσεων στρατευμάτων μέσα στον θύλακα. Χωρίς αμφιβολία, η επιτυχία της επίθεσης επρόκειτο να εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τη διατήρηση της αεροπορικής υπεροχής της Luftwaffe, η οποία θα εμπόδιζε τα σοβιετι­ κά μαχητικά να επιτεθούν στις φάλαγγες των Πάντσερ και θα παρείχε προστασία στα ευά­ λωτα Ju 87D. Καθώς, μάλιστα, η προκαθορι­ σμένη ημερομηνία πλησίαζε, τόσο η Luftwaffe όσο και η Σοβιετική Αεροπορία βομβάρδιζαν αεροδρόμια και γραμμές επικοινωνιών. Εντός ολίγου θα άρχιζε η παράσταση. Στο νότιο τμήμα του θύλακα, η 2η Αερο­ πορική Στρατιά έστειλε σημαντικό αριθμό α­ εροσκαφών εναντίον της μεγάλης αεροπορι­ κής βάσης του Χαρκόβου, σε μια προσπάθεια να καταστρέψει τα γερμανικά αεροσκάφη στο έδαφος. Η επιδρομή, όμως, εντοπίσθηκε από ένα ραντάρ μεγάλης εμβέλειας Freya και την τελευταία στιγμή απογειώθηκαν τα Fw

ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΩΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ 1η Αεροπορική Μεραρχία του 6ου Αεροπορικού Στόλου

4ος Αεροπορικός Στόλος

JG 51 Πτέρυγα Δίωξης με τρεις σμηναρχίες

JG 3 Πτέρυγα Δίωξης με δύο σμηναρχίες

JG 54 Πτέρυγα Δίωξης με μια σμηναρχία

JG 52 Πτέρυγα Δίωξης με δύο σμηναρχίες

KG 3 Πτέρυγα Βομβαρδισμού

KG 27 Πτέρυγα Βομβαρδισμού

KG 4 Πτέρυγα Βομβαρδισμού με δύο σμηναρχίες

KG 51 Πτέρυγα Βομβαρδισμού με μία σμηναρχία

KG 51 Πτέρυγα Βομβαρδισμού με δύο σμηναρχίες

KG 55 Πτέρυγα Βομβαρδισμού με δύο σμηναρχίες

KG 53 Πτέρυγα βομβαρδισμού με δύο σμηναρχίες

SchIG 1 Πτέρυγα Εγγύς Υποστήριξης (Schlachtgeschwader)

StG 1 Πτέρυγα Κάθετης Εφόρμησης (Stukageschwader)

StG 2 Πτέρυγα Κάθετης Εφόρμησης

ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΩΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΩΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ 16η Αεροπορική Στρατιά

2η Αεροπορική Στρατιά

1η Αεροπορική Μεραρχία Μαχητικών της Φρουράς

208 Αεροπορική Μεραρχία Νυκτερινού Βομβαρδισμού

2η Αεροπορική Μεραρχία Επίθεσης της Φρουράς

291 Αεροπορική Μεραρχία Επίθεσης

283 Αεροπορική Μεραρχία Μαχητικών

1ο Αεροπορικό Σώμα Επίθεσης

286 Αεροπορική Μεραρχία Μαχητικών

1ο Αεροπορικό Σώμα Βομβαρδισμού

299 Αεροπορική Μεραρχία Επίθεσης

4ο Αεροπορικό Σώμα Μαχητικών

3ο Αεροπορικό Σώμα Βομβαρδισμού

5ο Αεροπορικό Σώμα Μαχητικών

6ο Μεικτό Αεροπορικό Σώμα

6ο Αεροπορικό Σώμα Μαχητικών

271 Αεροπορική Μεραρχία Νυκτερινού Βομβαρδισμού

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Γ ερμανικό κατα διω κτικό

190 και τα Bf 109G των Πτερύγων JG 3 και JG 52. Οπως ήταν αναμενόμενο, τα 500 περίπου αεροσκάφη δεν άργησαν να εμπλακούν σε σκληρές αερομαχίες, κατά τις οποίες οι Σο­ βιετικοί έχασαν 70 (οι Γερμανοί κάνουν λόγο για 120). Η αποτυχία της επίθεσης των Σοβιε­ τικών σε συνδυασμό με τις απώλειες που υ­ πέστησαν, έδωσαν στους Γερμανούς το προ­ βάδισμα στους αιθέρες. Στις 5 Ιουλίου 1943 (πρώτη ημέρα των επι­ χειρήσεων), η Luftwaffe πραγματοποίησε σχε­ δόν 2.400 εξόδους για την υποστήριξη της 4ης Στρατιάς Πάντσερ και οι απώλειές της ανήλθαν μόνο σε 19 αεροσκάφη. Τα Ju 87 άνοι­ ξαν την επίθεση, πετώντας πολύ κοντά στο έ­ δαφος και προσπαθώντας να καταστρέψουν τις προωθημένες γραμμές άμυνας. Η επιτυ­ χημένη αεροπορική υποστήριξη επέτρεψε στο ΙΙο Σώμα Πάντσερ των SS να διεισδύσει σε βάθος 20 km στη σοβιετική γραμμή άμυ­ νας. Τα Ju 87G-1 έβαλαν εναντίον των σοβιετι­ κών τεθωρακισμένων από το οπίσθιο ημι­ σφαίριο, προξενώντας καταστρεπτικά πλήγ­ ματα στο διαμέρισμα του κινητήρα. Αλλά και τα Fw 190 έριξαν βόμβες SD-1 και SD-2, οι ο­ ποίες, εξαπολύοντας 180 ή 360 βομβίδια θραυσματοποίησης, έδρασαν καταστροφικά για τα πληρώματα των οβιδοβόλων. Στον Νότο, η κατάσταση ήταν καλύτερη για τους Γερμανούς, οι οποίοι με την υποστή­ ριξη της Luftwaffe κατόρθωσαν έως το μεση­ μέρι της 6ης Ιουλίου να φθάσουν στην αμυ­ ντική γραμμή που κάλυπτε τον οδικό άξονα Μπιέλγκοροντ-Κούρσκ. Με το πρώτο φως της - ης Ιουλίου, το XLVIII Σώμα Πάντσερ επιτέθη­ κε στις σοβιετικές θέσεις στο Συρτσέβο και το Γιακοβλένο, αλλά δέχθηκε έντονο βομ­ βαρδισμό από αεροσκάφη. Η δύναμη των νέ­ ων αρμάτων Tiger και η συνεχής αεροπορική υποστήριξη αποδεικνύονταν ένας δύσκολος συνδυασμός για τους Σοβιετικούς. Η προέλαση των Γερμανών στο νότιο τμήαα του θύλακα συνιστούσε μια σημαντική α­ πειλή. Αργά το απόγευμα της 7ης Ιουλίου ο διοικητής του 2ου Σώματος Τεθωρακισμένων της Φρουράς διατάχθηκε να συγκεντρώσει τις δυνάμεις του και να πλήξει το πλευρό του Σώματος Πάντσερ των SS από τα δυτικά, ώ­ στε να ανακόψει την οδό ανεφοδιασμού. Την επόμενη ημέρα ο σχηματισμός εντοπίσθηκε τυχαία από τον σμηναγό Μπρούνο Μάγιερ,

την ώρα που πραγματοποιούσε μια συνηθι­ σμένη περιπολία με Hs 129. Πολύ γρήγορα τα Τ-34 δέχθηκαν επίθεση από τα Hs 129 και τα Fw 190 της Ομάδας Μάχης Druschei που χρη­ σιμοποίησαν βόμβες για να πλήξουν το πεζι­ κό. Μέσα σε μια ώρα 50 Τ-34 είχαν μεταβλη­ θ εί σε φλεγόμενα συντρίμμια, μη μπορώντας πλέον να απειλήσουν τις γερμανικές δυνά­ μεις. Στις 7 Ιουλίου σχεδόν το 50% των δυνάμε­ ων του 4ου Αεροπορικού Στόλου συγκεντρώ­ θηκε στο βόρειο τμήμα για την υποστήριξη των επιχειρήσεων σε περιοχή στρατηγικής σημασίας στην Ολχοβάτκα. Την ημέρα εκείνη πραγματοποιήθηκαν μόνο 1.173 έξοδοι, ενώ αντίθετα η Σοβιετική Αεροπορία είχε αρχίσει σταδιακά να αυξάνει τον αριθμό των αποστο-

M essersc h m itt B f 109G-6. Το B f 109 α π ο τέλ εσ ε τη ραχοκοκκαλιά τη ς L u ftw affe κατά τη διά ρ κεια το υ Β ' Π αγκοσμίου Π ο λέμ ου και κ α τα σ κ ευ ά σ θ η κ ε σε α ρ ιθ μ ο ύ ς που υπ ερέβη σα ν α υ το ύ ς κ ά θ ε άλλου μ α χη τικο ύ τη ς π εριόδου. Το σχέδιο το υ Βίλυ Μ έσ ερ σ μ ιτ ήταν α ρ κ ετά επ ανασ τατικό, καθώ ς π ρ ό τεινε ένα όσο το δυνατό ν μ ικρ ό α ερ οσ κάφ ος, το οποίο, όμως, θ α μπ ορούσε να φ έ ρ ε ι έναν ισχυρό κινητήρα. Σ υνολικά, κατα σ κ ευ ά σ θη κα ν περίπου 35.000 B f 109 όλων των εκδόσεων. Η έκδοση B f 109G-6 π εριελά μβ ανε τον κλασικό οπλισμό, δηλαδή δύο πολυβόλα MG131 των 13 mm στο ρύγχος, ένα πυροβόλο Μ Κ 108 των 30 mm σ τον κινητήρα, καθώ ς και δύο π υροβόλα MG151 των 20 mm, το π ο θ ετη μ έν α σε φ ο ρ είς σ χή μα τος γόνδολας κάτω από τις π τέρ υ γ ες . Κ ατά τη διάρκεια τη ς μάχης το υ Κούρσκ τα B f 109G-6, μ α ζί μ ε τα Fw 190Α-5, υπάγονταν σ τις εξ ή ς π τέρ υ γ ες δίω ξης (jagdgeschwader): 3n, 51n, 52n και 54n (δ η μ ο σ ιεύ ετα ι κατόπιν α δεία ς τη ς A cadem y/Plastim odellism ocolor im age is courtesy o f Academ y).

Γερμανικό β ομβ α ρδιστικό κ ά θ ε τη ς εφ ό ρ μ η σ η ς Junkers Ju 87G-1 Stuka. To Ju 87 Stuka (όρος που δηλώ νει το β ομβ α ρδιστικό κ ά θ ε τη ς εφ ό ρ μ η σ η ς) π έ τα ξε για πρώτη φορά το 1935, ενώ η παραγωγή το υ ξεκίν η σ ε το 1937. Κ ατά τη διά ρ κεια το υ Ισπανικού Ε μφ υλίου Π ο λέμ ου , α ν α δ είχ θ η κ ε κυρίαρχο σ το υ ς α ιθ έ ρ ε ς , δικαιώ νοντας τον σκοπό σχεδίασής το υ. Ε π ρόκειτο, επ ί τη ς ουσ ίας, για ένα νέο όπλο, το λ ε γ ό μ εν ο "ιπτάμενο πυροβολικό". Ε ξα ιτία ς τη ς μ ικρ ής τα χ ύ τη τα ς που α νέπ τυσσε, γρήγορα π εριορ ίσ τη κε σε ά λλο υς ρόλο υς, ξεχω ρ ίζοντα ς κυρίω ς ως κ α τα σ τρ ο φ έα ς αρμάτων. Το Junkers Ju 87G-1 ήταν εξοπ λισ μένο μ ε δύο α ντια ρ μ α τικά π υροβόλα των 3 7 mm, τα οποία ήταν το π ο θ ετη μ έν α κάτω από τις π τέρ υ γ ες μέσ α σε ειδ ικά α τρ α κ τίδ ια . Επιχειρώντας μ ε το Ju 87G-1 "Stuka", ο πιο π αρασ ημοφ ορημένος Γερμανός π ιλότος τη ς Lu ftw affe, Χανς Ο ύλριχ Ρ ο ύ ντελ, κ α τέ σ τρ ε ψ ε 519 σ ο β ιετικά ά ρμ α τα . Η τεχ ν ική που χρησιμοπ οιούσε ή τα ν η ε ξ ή ς : π λησίαζε τα σ ο β ιετικά ά ρ μ α τα Τ-34 από πίσω και π ρο σ έβ αλλε το τμήμα το υ κινητήρα, μ ε α π ο τέλεσ μ α να α να τινά ζετα ι ολόκληρο το άρμα. Ας σ η μ ειω θεί, ωστόσο, ό τι η τα κ τικ ή α υ τή ήταν ε ξ α ιρ ε τικ ή μόνο όταν οι Γερμανοί είχαν υπεροπλία στον α έρ α , καθώ ς παρουσία των σοβιετικώ ν καταδιω κτικώ ν τα Ju 8 7 ήταν κατα δικα σ μένα. Κ ατά τη διά ρ κεια τη ς επ ιχείρησ ης "Zitadelle", τα stukagruppen χρησιμοπ οιή θη κα ν για τε λ ε υ τα ία φορά - σε μ εγ ά λ η έκ τα σ η το υλάχισ τον - ως β ομβαρδιστικά κ ά θ ε τη ς εφ όρ μη σ ης. Ε ικο νίζετα ι το προσωπικό α ερ ο σ κ ά φ ο ς του Ρ ο ύ ντελ, το οποίο φ έ ρ ε ι τη ν τρίχρω μη παραλλαγή RLM 65/RLM71/RLM70 (δ η μ ο σ ιεύ ετα ι κατόπιν α δ εία ς τη ς Academ y/Plastim odellism o - color im age is courtesy o f Academy).

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

n ^ bA !L ATP

T n b iü ΤΕΑΤΡ ι ϊ ί ΡΠΗΤΜ

84

Το καλοκαίρι το υ 1943, η Σ ο β ιετικ ή Αεροπορία δ ιέ θ ε τ ε μα χητικά α ερ οσ κάφ η εφ ά μ ιλλα μ ε τη ς Lu ftw affe, συνδυάζοντας μά λισ τα την π οιότητα μ ε την π οσότητα . Ιδ ια ίτερ α , το Yak-9, έκδοση τη ς ο ικο γένεια ς μαχητικώ ν που δ η μ ιο υ ρ γ ή θη κ ε μ ε το πρώτο Yak-1, ήταν ένας επικίνδυνος αντίπαλος. Σ τη φ ω τογραφ ία διακρίνονται α εροσκάφ η το υ 18ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Μαχητικών.

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

λών. Κατά τις επόμενες τρεις ημέρες και οι δύο πλευρές φρόντισαν να συγκεντρώσουν σημαντικούς αριθμούς αρμάτων μάχης, πυ­ ροβολικού και αεροσκαφών. Σημειώθηκε, μά­ λιστα, μια επίθεση αεροσκαφών ΙΙ-2Μ3 ενα­ ντίον της 9ης Μεραρχίας Πάντσερ που κατευθυνόταν προς το Πονυρί, κατά την οποία, σύμφωνα με τους Σοβιετικούς, καταστράφηκαν 60 άρματα. Στις 10 Ιουλίου, κάτω από συνεχή νεροπο­ ντή, εξαπολύθηκε η τελευταία γερμανική ε­ πίθεση από τον Βορρά με στόχο τα υψώματα της Ολχοβάτκα. Με έναν εντυπωσιακό φραγ­ μό πυροβολικού και με την υποστήριξη των Ju 87 και He 111, τα 300 τεθωρακισμένα της 2ης και της 3ης Μεραρχίας Πάντσερ άρχισαν την επίθεσή τους. Δέχθηκαν, όμως, συνεχή πυρά και αεροπορικές επιθέσεις. Τελικά, η ε ­ ξόρμηση διακόπηκε το απόγευμα, καθώς ο Μόντελ, στην προσπάθειά του να καταλάβει μια περιοχή που το πλάτος της δεν υπερέβαινε τα 15 km, υπέστη σημαντικές απώλειες σε άνδρες και υλικό. Στον Νότο, οι Γερμανοί α­ ντιμετώπισαν λιγότερες δυσκολίες και κα­ τόρθωσαν, στις 11 Ιουλίου, να προωθηθούν στο βορειότερο τμήμα της προέλασής τους. Η Luftwaffe, όμως, είχε αρχίσει να παρουσιά­ ζει σημάδια κόπωσης και ο αριθμός των εξό­ δων της μειώθηκε σε τριψήφιο νούμερο. Στις 12 Ιουλίου επάνω από το πεδίο, όπου διεξαγόταν η μεγάλη αρματομαχία της Προ­ χορόφκα, τα μαχητικά ενεπλάκησαν σε ένα θανατηφόρο εναέριο παιχνίδι. Η Luftwaffe, μάλιστα, ήταν εκείνη που με τους βομβαρδι­ σμούς της, που είχαν ξεκινήσει από τις 8.30

π.μ., προανήγγειλε όσα επρόκειτο να ακο­ λουθήσουν. Τα αεροσκάφη εγγύς υποστήρι­ ξης πετούσαν επάνω από τα άρματα και το πεζικό, όπως ακριβώς οι μέλισσες γύρω από το μέλι. Ωστόσο, μέσα στο πανδαιμόνιο αυτό των θανάσιμων αρματομαχιών και αερομα­ χιών, οι Σοβιετικοί κατάφεραν να σταματή­ σουν τους Γερμανούς. Ενας πιλότος θυμάται χαρακτηριστικά: ”... ο ουρανός ήταν γεμάτος από αεροπλάνα που πετούσαν πολύ κοντά το ένα μ ε το άλλο. Με το ν αντίπαλο πιλότο ενός από αυτά αντάλλαξα ματιές...".

Την επομένη, μετά τη μεγάλη σοβιετική αντεπίθεση στην περιοχή του Ορέλ και τη συμμαχική απόβαση στη Σικελία της 10ης Ιουλίου, ο Χίτλερ διέταξε τη λήξη της επιχεί­ ρησης "Zitadelle". Προκειμένου για την αντι­ μετώπιση των νέων κινδύνων, έπρεπε να χρη­ σιμοποιηθούν οι μονάδες που είχαν εμπλακεί στη μάχη του Κούρσκ. Στις 19 Ιουλίου τα σο­ βιετικά άρματα διέκοψαν τη σιδηροδρομική επικοινωνία μεταξύ Ορέλ και Μπριάνσκ και α­ πείλησαν την κύρια οδό ανεφοδιασμού της 9ης Στρατιάς. Η πλειοψηφία των μονάδων εγ­ γύς υποστήριξης μεταφέρθηκε στον Βορρά για την απόκρουση της νέας απειλής. Η από­ δοσή τους υπήρξε ιδιαίτερα αποτελεσματι­ κή, όπως συνάγεται από την ευχαριστήριο α­ ναφορά του διοικητή της 9ης Στρατιάς προς το αρχηγείο της Luftwaffe: "...Για πρώτη φορά στην ισ το ρ ία του πολέμου η Luftwaffe κατάφ ερε, χωρίς υποστήριξη από το έδαφ ος, να σταματήσ ει και να κ α τα σ τρ έφ ει μ ια τεθ ω ρα­ κισ μ ένη τ α ξ ια ρ χ ία ..“.

Eva Henschel Hs 129 B -2/R 2 τη ς 4ης Μ ο ίρ ας τη ς Schlachtgeschw ader 1, λίγο πριν ξεκιν ή σ ει για τη ν αποστολή το υ. Σ το κάτω τμ ήμα τη ς α τρ ά κ το υ δ ια κ ρ ίν ετα ι το πυροβόλο Μ Κ 101 των 30 mm, χω ρίς το χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό π ερίβλημα. Τα Hs 129 ή ταν εξειδ ικ ευ μ έ ν α α ντια ρμ α τικά αερ οσ κάφ η, ωστόσο στο Α νατολικό Μ έτω π ο δεν επ ιχείρησαν π ερισ σ ό τερ α από 60.

To Petlyakov Pe-2, το οποίο π αραλληλιζότα ν μ ε το Mosquito, α π ο δ είχ θ η κ ε ιδ ια ίτερ α α π ο τελεσ μ α τικ ό τοσο ως β ομβαρδιστικό, όσο και ως α εροσκάφ ος κ ά θ ετη ς εφ όρ μη σ ης.

85 ΤΑ ΑΝΤΙΠΑΛΑ ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ Στον τομέα της εγγύς υποστήριξης, ε­ κτός από τα Fw 190F, Hs 129 και Ju 87G-1, η Luftwaffe είχε να παρουσιάσει και μεγάλο α­ ριθμό Ju 87D. Η σειρά D δ ιέθ ετε τον κινητήρα Jumo 211J-1 και μπορούσε να μεταφέρει έως «αι 1.800 kg βομβών ή μια ποικιλία από ατρακτίδια πολυβόλων και βομβών διασποράς βομβιδίων. Το σημαντικότερο αεροσκάφος εγγύς υ­ ποστήριξης των Σοβιετικών ήταν το ΙΙ-2. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 1943 ένα στα τρία αε­ ροσκάφη που κατασκευάζονταν ανήκαν στον τύπο αυτό, ενώ υπολογίζεται ότι η μηνιαία -,αραγωγή τους έφθανε περίπου τα 1.000 αε­ ροσκάφη. Η έκδοση ΙΙ-2Μ3 δ ιέθ ετε διμελές “Λήρωμα και ισχυρό οπλισμό από δύο πυρο­ βόλα των 23 mm και δύο πολυβόλα των 7,62 •nm στο εμπρόσθιο τμήμα και ένα των 12,7 ~im στο οπίσθιο ημισφαίριο. Επίσης, είχε τη δυνατότητα να μεταφέρει επιπλέον βόμβες των 100 kg ή ρουκέτες των 82 mm. Μεταξύ των πιο συνηθισμένων όπλων ήταν και ο δια. ομέας ΡΤΑΒ με 48 αντιαρματικά βομβίδια των 2,5 kg. Στη μάχη του Κούρσκ υπέστη ατώ λειες που έφθασαν σε ποσοστό σχεδόν

jw ü ia

3% σε σχέση με τον συνολικό αριθμό εξόδων, ενώ το ποσοστό των ζημιών ανήλθε σε 50%. Ορισμένα διέθεταν και πυροβόλα των 37 mm για την προσβολή των γερμανικών τεθωρακι­ σμένων με πολύ καλά αποτελέσματα. Επίσης, η Σοβιετική Αεροπορία χρησιμο­ ποίησε τα Pe-2 σε αποστολές προσβολής των γραμμών επικοινωνιών και κάθετης εφόρμη­ σης. Στη μάχη του Κούρσκ ο τύπος αυτός πα­ ρουσίασε μεγάλες δυνατότητες. Δ ιέθ ετε τρ ι­ μελές πλήρωμα, οπλισμό τεσσάρων πολυβό­ λων των 7,62 mm και ικανότητα μεταφοράς έως και 1.000 kg βομβών. Τα πρώτα αεροσκά­ φη έφεραν δύο Klimov Μ-105Ρ των 1.100 hp, το 1943, όμως, είχαν ήδη αντικατασταθεί από τους ισχυρότερους M-105PF των 1.260 hp. Για αποστολές βομβαρδισμού μεγάλης εμβέλει­ ας χρησιμοποιήθηκαν τα Ilyushin ΙΙ-4 (DB-3F) με δύο κινητήρες Μ88Β των 1.100 hp, δυνατό­ τητα μεταφοράς 2.700 kg βομβών και αμυντι-

Το 11-4θ ε ω ρ ή θ η κ ε ανάλογο το υ H e 111 και π αρ έμεινε σε παραγωγή από το 1936έω ς το 1944. Γ ιο την προστασία το υ επάνω ημισφ αιρίου υπήρχε ένας ραχιαίος π υργίσκος μ ε πολυβόλο των 1 2 ,7 mm.

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

ioWN6®8??

Σ ο β ιετικ ό κ ατα διω κτικό α ερ οσ κάφ ος Lavochkin La-5FN. To Lavochkin La-5 ή τα ν μ ε τα ξ ύ των σ οβιετικώ ν καταδιω κτικώ ν που κ α τα σ κ ευ ά σ θη κα ν σε πολύ μ εγ ά λ ο υ ς α ρ ιθ μ ο ύ ς κατά τον Β 'Π α γ κ ό σ μ ιο Π ό λεμ ο. Τα πρώτα αεροσ κάφ η παραγω γής εμ φ α νίσ θ η κ α ν το καλοκαίρι το υ 1942 και έλαβ αν το βάπτισμα το υ πυρός σ τη μάχη το υ Σ τά λ ιν γ κ ρ α ν τ εναντίον των γερμανικώ ν M essersc h m itt B f 109F-4 και B f 109G-2. Σ ύ ντο μ α , όμω ς, έγινα ν α ντιλη π τά τα π ρο βλήμα τα το υ α ερ οσ κ ά φ ου ς, τα οποία επ ιλύ θηκαν σ την έκδοση La-5F. Την άνοιξη το υ 1943, έκ α ν ε τη ν εμφάνισή το υ μια ακόμα πιο β ελτιω μένη έκδοση, τ ο La-5FN, που έ φ ε ρ ε το ν ισχυρό κινητήρα M -82FN. Σ τη μάχη το υ Κούρσκ, το La-5FN α π ο δ είχ θ η κ ε α νώ τερο ακόμα και το υ γερμανικού Fw 190. Ενας από το υ ς δ ια σ η μ ό τερ ο υ ς Σ ο β ιετικ ο ύ ς άσσους, ο Ιβάν Κ οτσ έτου μ π , π ρα γματοπ οίησε 45 κ α τα ρ ρ ίψ εις (σε σύνολο 62) π ετώ ντας μ ε La-5FN (δ η μ ο σ ιεύ ετα ι κατόπιν α δ εία ς τη ς Zvezda-ltaleri/AS Com panycolor im age is courtesy o f Zvezda-ltaleri).

κό οπλισμό από δύο πολυβόλα των 7,62 mm και ένα των 12,7 mm. Από την άλλη πλευρά, η Luftwaffe αντιπαρέτασσε τα Junkers Ju 88Α-4 και τα Heinkel He 111 Η-6/11/16 των Πτερύγων Βομβαρδισμού KG 3/4 /27/53 /55. To Ju 88Α-4 αποτελούσε τη σημαντικότερη παραλλαγή βομβαρδισμού της οικογένειας και μπορούσε να μεταφέρει έως 2.500 kg βομβών σε τέσσερις πτερυγικούς φορείς και άλλα 500 kg εσωτερικά. Ο α­ μυντικός οπλισμός περιελάμβανε έως και ο­ κτώ πολυβόλα των 7,92 mm. Η σειρά He 111Η δ ιέθ ετε τους Jumo 211F-2 και μπορούσε να μεταφέρει οκτώ βόμβες των 250 kg ή μια βόμ­ βα των 2.000 kg και μια των 500 kg εξωτερικά Ο αμυντικός οπλισμός ήταν ισχυρός και απο­ τελείτο από ένα πυροβόλο των 20 mm, ένα πολυβόλο των 13 mm και έως επτά πολυβόλα των 7,92 mm. Τα κύρια γερμανικά μαχητικά ήταν τα Bf 109G-6 και τα Fw 190Α. Το Bf 109G-6 αποτε­ λούσε την πολυπληθέστερη έκδοση του Bf 109 και αναπτύχθηκε με γνώμονα την ικανό­ τητα να δέχεται διάφορες συλλογές οπλι­ σμού ανάλογα με τις απαιτήσεις των αποστο­ λών. Τα πρώτα αεροσκάφη παραγωγής δ ιέθ ε­ ταν ένα πυροβόλο MG 151/20 των 20 mm στον κώνο της έλικας και δύο MG 131 των 13 mm Σταδιακά, από τα μέσα του 1943, το MG 151/20 αντικαταστάθηκε από το ισχυρότερο ΜΚ 108 των 30 mm. Αυτό μπορούσε να μετα­ φέρει μια βόμβα των 250 kg στον κεντρικό

ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΘΕΤΙΚΩΝ ΑΕΡΟΣΚΑΦΩΝ J u 87G -1

H s 1 2 9 B -2 /R 2

II-2 M 3

ΕΚΠΕΤΑΣΜΑ (m)

13,8

14,2

14,6

Μ Η Κ Ο Σ (m)

11

9,75

11,65

Υ Ψ Ο Σ (m)

3,77

3,25

3,40

ΠΤΕΡΥΓΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ (m 2)

31,90

29

38,5

Β Α Ρ Ο Σ- ΚΕΝΟ (kg)

3.900 - 4.400

3.810

3.250

Β Α ΡΟ Σ Μ Ε ΓΙΣΤ Ο (kg)

6.600

5.250

6.060

Μ Ε ΓΙΣ Τ Η ΤΑΧΥΤΗΤΑ (km /h)

314

407

414

ΑΚΤΙΝΑ ΔΡ Α ΣΗ Σ (km )

320-448

688

600

Κ ΙΝ Η ΤΗ Ρ ΕΣ

1x1.420 hp Jumo 211J-1

2x700 Gnome Rhone 14M

1x1780 hp A M -38

Ο Π Λ ΙΣ Μ Ο Σ

2 x 3 7 mm + 2x7,92 mm

2x7,92 mm + 2x 20 mm

2x7,62 mm +1x12,7 mm + 2x 23 mm

+ 1x30 mm

Ε κτό ς από τα μο νο κινη τήρια α εροσκάφ η, η L u ftw a ffe χρησιμοπ οιούσε σ ε τα κ τικ ό επίπεδο και τα δικινη τήρια β ομβαρδιστικά τη ς, όπως τα He 111, σε μα π ροσπάθεια να υ π ερκερ ασ τού ν οι σ ο β ιε τικ έ ς γρ α μμές άμυνας σ το Κούρσκ.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΜΑΧΗΤΙΚΩΝ

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

B f 1 0 9 G -6

Fw 1 9 0 Α -3

L a -5 F N

ΕΚΠΕΤΑΣΜΑ (m)

9,92

10,51

9,8

Y a k -9 D 9,74

Μ Η Κ Ο Σ (m)

9,03

8,8

8,67

8,55 3

ΥΨ Ο Σ (m)

2,50

3,9

2,54

ΠΤΕΡΥΓΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ (m2)

16,10

18,30

17,59

17,15

Β Α Ρ Ο Σ- ΚΕΝΟ (kg)

2.673

3.225

2.678

2.770

Β Α ΡΟ Σ Μ Ε ΓΙΣΤ Ο (kg)

3.400

3.977

3.322

3.080

Μ Ε Γ ΙΣ Τ Η ΤΑΧΥΤΗΤΑ (km /h)

621

673

620

602

ΕΜΒΕΛΕΙΑ

998

1.035

580

1.400

ΚΙΝΗΤΗΡΑΣ

1x1.475 hp DB605AM

1x1.700 hp B M W 801D-2

1x1.470 hp ASh-82FN

1x1.360 hp M -105PF-3

Ο Π Λ ΙΣ Μ Ο Σ

2x13 mm + 1x20 mm

4x20 mm + 2x7,92 mm

2 x 20 mm

1x20 mm + 1-2x12,7 mm

Β Α Θ Μ Ο Σ Α Ν Ο Δ Ο Υ (m/min)

1.020

1.050

1.064

834

Σ ο β ιετικ ό κατα διω κτικό α ερ οσ κάφ ος Yakovlev Yak-1. To Yak-1 ή τα ν το πρώτο από μια σειρά μικρών και ευ έλ ικτω ν μαχητικώ ν, μ ε α ρ κ ετά “πρω τόγονη" σχεδίαση. Η ταν, ωστόσο, Γερμανικό α ερ οσ κάφ ος π ροσβολής επίγειω ν στόχων Henschet H s 129Β-2. Το H enschel Hs 129 ή τα ν ένα Θωρακισμένο α ερ οσ κάφ ος προσβολής χερσαίω ν στόχων. Αρχικά, αντιμ ετώ π ισ ε ορισμένα π ροβλήματα, κυρίως εξ α ιτία ς τη ς χα μη λής ιπποδύναμης των κινητήρω ν το υ. Η νέα σειρά Hs 129Β έφ ε ρ ε γαλλικούς κ ινη τή ρ ες (μεγά λα α π ο θέμ α τα κ υ ρ ιεύ τη κ α ν ό τα ν κ α τε λ ή φ θ η η Γαλλία το 1940) Gnom e-Rhone 14 Μ 0 4/05 , μ ε α π ο τέλεσ μα το Hs 129Β-1 να είναι το πρώτο γερμανικό αερ οσ κάφ ος μ ε γαλλικούς κ ινη τή ρ ες. Τα π τητικά χα ρ α κ τη ρ ισ τικ ά το υ παρουσίασαν σημαντική βελτίω ση, ιδίως κατά την προσγείωση και την απογείωση, ενώ ο χειρ ισ μός το υ σε μικρά ύφη του εξα σ φ ά λιζε μ εγά λη ευ ελ ιξία . Αν και το H s 129Β-2 ανταποκρίΘ ηκε μ ε επ ιτυ χία σε αποστολές διαφόρω ν ρόλων, δ ια κ ρ ίθ η κ ε κυρίως ως κ α τα σ τρ ο φ έα ς αρμάτω ν και τεθω ρακισ μένω ν οχημάτων. Σ τη μάχη το υ Κούρσκ, χρ ησιμοπ οιήθηκα ν για πρώτη φορά μα ζικά οι μο νά δες Schlachtgeschwader, οι οπ οίες δ ιέ θ ε τα ν Fw 190 και Hs 129. Ο οπλισμός το υ H s 129Β-2 α π ο τελ είτο από δύο πολυβόλα των 7,92 mm, δύο πυροβόλα των 20 mm, που ήταν το π ο θ ετη μ έν α στο ρ ύ γχ ο ς , και ένα πυροβόλο ΜΚ101 των 30 mm, που ή τα ν το π ο θ ετη μ έν ο σε έναν κοιλιακό φορέα σχήματος γόνδολας. Ε ικο νίζετα ι το προσωπικό α ερ οσ κάφ ος το υ Ρ ούντολ Χ άιντς Ρ ο ύ φ ερ , το οποίο ανήκε σ τη Μ οίρα 8 (Pz) S ch.G I, όπως επ ιχειρούσ ε στην περιοχή το υ Κουμπάν, τον Μ άιο το υ 1943. Ο Ρ ο ύ φ ερ π α ρ ασ ημ οφ ο ρ ήθη κε μ ε τον Σ τα υ ρ ό των Ιπποτών, ό τα ν στις 9 Ιουνίου 1944 κ α τέ σ τρ εψ ε 72 ά ρμ ατα μάχης. Φ έρ ει τρίχρω μη παραλλαγή RLM65/RLM70/RLM71 (δ η μ ο σ ιεύ ετα ι κατόπιν α δ εία ς τη ς Revell/Nilco-color im age is courtesy o f Revell).

φορέα της ατράκτου ή μια δεξαμενή καυσί­ μου των 300 It. Επίσης, υπήρχε η δυνατότητα μεταφοράς δύο πυροβόλων των 20 mm σε πτερυγικά ατρακτίδια. Παραστάτης των Bf 109G ήταν τα Fw 190Α-4/Α-5 με κινητήρα BMW 801D των 1.700 hp και οπλισμό από τέσσερα πυροβόλα των 20 mm και δύο πολυβόλα των 7,92 mm. Η σειρά Fw 190F ήταν η έκδοση μαχητικού-βομβαρδιστικού της σειράς Α με επι­ πλέον θωράκιση για τον κινητήρα και το πι­ λοτήριο. Στον κεντρικό φορέα μπορούσε να μεταφέρει μια βόμβα των 500 kg, αλλά το σύνηθες φορτίο ήταν μια βόμβα των 250 kg και τέσσερις των 50 kg. Οι επιδόσεις και η υψηλή

ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΤΙΚΩΝ He 111Η-16

Ju 88Α-4

Β Α ΡΟ Σ- ΚΕΝΟ (kg)

8.680

8.000

5.800

5.870

ΒΑ ΡΟ Σ Μ Ε ΓΙΣΤ Ο (kg)

14.000

14.000

9.470

8.520

ΕΚΠΕΤΑΣΜΑ (ιπ) Μ Η Κ Ο Σ (m) ΥΨΟΣ (m) ΠΤΕΡΥΓΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ (m2)

Μ Ε ΓΙΣ Τ Η ΤΑΧΥΤΗΤΑ (km/h) ΕΜΒΕΛΕΙΑ

2.060 km

1.790

2.600

1.200

ΚΙΝ Η ΤΗ ΡΕΣ

2x1.340 hp

2x1.340 hp

2x1.100 hp

2x1.100 hp

Jumo 2 1 1F-2

Jumo 211 J

M -88B

M -105P

Α Μ Υ Ν ΤΙΚ Ο Σ Ο Π Λ ΙΣ Μ Ο Σ

1x20 mm + 1x13 mm ως 7 x 7,92 mm

ως 8x7,92 mm

2x7,62 mm + 1x12,7 mm

4x7,62 mm

ΟΠΛΙΚ Ο ΦΟΡΤΙΟ

2.500 kg

3.000 kg

2.700 kg

1.000 kg

εύ κ ο λο σ την κ α τα σ κ ευ ή και τη συντήρηση, ενώ σε χαμηλά ύψη σημείω νε καλές επ ιδό σ εις. Α ν τίθ ετα , σε μ εγ ά λ α ύψη είχ ε "άσχημη" συμπ εριφ ορά. Ο οπλισμός το υ ή τα ν ελ α φ ρ ύ ς, καθώ ς α π ο τελ είτο από ένα π υροβόλο των 20 mm και δύο π ολυβόλα των 7,62 mm. Η σειρά των Y akα π o τελ εi τη σ η μ α ντικ ό τερ η ο ικο γένεια σοβιετικώ ν καταδιω κτικώ ν το υ Β ' ΠΠ . Συνολικά, κα τα σ κ ευ ά σ θη κα ν 8.721 Yak-1. Σ τη μάχη το υ Κούρσκ, το Yak-1M και το Yak-3 ήταν σχεδόν ισοδύναμα μ ε τα γερμανικά κατα διω κτικά . Μ ε τ ά τις α ερ ο μ α χ ίες που δ ιεξή χ θη σ α ν επάνω από το Κούρσκ, η Σ ο β ιετικ ή Α εροπ ορία άρχισε να ανακτά τη ν υπεροπλία τη ς, την οποία και δια τή ρη σ ε έω ς το τέλ ο ς το υ π ολέμου. Ε ικο νίζετα ι ένα Yak-1 μ ε χ ειμ ερ ιν ή παραλλαγή (δ η μ ο σ ιεύ ετα ι κατόπιν α δ εία ς τη ς A m odei/color im age is courtesy o f Amodel).

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Κ ατά τη διάρκεια το υ 1943 τα σ ο βιετικά μα χητικά α να δείχθηκαν σε επικίνδυνο αντίπαλο για τη L u ftw a ffe , καθώ ς μά λισ τα είχαν ε ν τα χ θ ε ί σε υπηρεσία α ρ κ ε το ί νέοι τύποι, όπως το La-5FN.

Ενα B f 109G-6 τη ς Π τέ ρ υ γ α ς Μαχητικώ ν JG 3 "Udet" με μια βόμβα των 250 kg κάτω από την ά τρ α κ το . Η ανάγκη υ π οστήριξης των επ ιθέσ εω ν π ρο έβ αλλε ιδ ια ίτερ α π ιεστική, μ ε α π ο τέλεσ μα να χρησ ιμοπ οιο ύντα ι ακόμα και μα χη τικά για αποστολές ε γ γ ύ ς υπ οστήριξης.

μεταφορική ικανότητα ήταν τα σημαντικότε­ ρα χαρακτηριστικά των Fw 190, ο αριθμός τους, όμως, ήταν πάντοτε μικρότερος σε σχέση με τις ανάγκες. Τό 1943 η Σοβιετική Αεροπορία, έχοντας διδαχθεί από τα οδυνηρά μαθήματα που είχε λάβει από τους Γερμανούς κατά τις προηγού­ μενες επιχειρήσεις, αντιπαρέτασσε μια σειρά εξίσου αποτελεσματικών μαχητικών. Εκπρό­ σωπος του γραφείου Yakovlev ήταν η οικογέ­ νεια μαχητικών Yak, με τα Yak-1M, Yak-7, Yak-9 και Yak-3. To Yak-1M ήταν μια σημαντικά βελ­ τιωμένη έκδοση του Yak-1 με νέα καλύπτρα, ανασυρόμενο ουραίο τροχό και άλλες αλλα­ γές. Δ ιέθ ετε κινητήρα M-105PF και οπλισμό από ένα πυροβόλο των 20 mm και ένα πολυ­ βόλο των 12,7 mm. To Yak-9 άρχισε να χρησι­ μοποιείται από τον Νοέμβριο του 1942 και διατήρησε τον οπλισμό των προηγούμενων εκδόσεων. Από τον Μάιο του 1943 εντάχθηκε σε υπηρεσία το Yak-9D, φέροντας επιπλέον

δεξαμενές καυσίμου στην πτέρυγα και ισχυ­ ρότερο κινητήρα M-105PF-3 των 1.360 hp. Στη μάχη του Κούρσκ δοκιμάσθηκε μι­ κρός αριθμός από Yak-3 και La-5FN του γρα­ φείου Lavochkin. To Yak-3 ήταν το μικρότερο και πιο ευέλικτο αεροσκάφος της κατηγορίας του, με βάρος που δεν υπερέβαινε τα 2.600 kg. Εχοντας κινητήρα M-105PF-2 των 1.300 hp δ ιέθ ετε μέγιστη ταχύτητα 655 km/h στα 3.100 m. Ο οπλισμός του αποτελείτο από ένα πυρο­ βόλο των 20 mm, που έβαλλε μέσα από τον κώνο της έλικας, και δύο πολυβόλα των 12,7 mm. Τα πρώτα La-5FN συνιστούσαν βελτιωμέ­ νες εκδόσεις των La-5 με κινητήρα ASh-82FN. ο οποίος απέδιδε 1.850 hp κατά την απογείω­ ση, και οπλισμό από δύο πυροβόλα των 20 mm. Συγκαταλεγόταν στους πιο επικίνδυνους αντιπάλους που αντιμετώπισε η Luftwaffe το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 1943. Τα πρώτα αεροσκάφη παραγωγής πραγματοποί­ ησαν επιχειρησιακές δοκιμές με το 32ο Σύ­ νταγμα Μαχητικών της Φρουράς, μια από τις καλύτερες μονάδες του μετώπου. Κατά τη διάρκεια της μάχης της Κούρσκ, οι πιλότοι του Συντάγματος εκτέλεσαν 25 αποστολές και κατέρριψαν 33 γερμανικά αεροσκάφη, με­ ταξύ των οποίων 21 Fw 190Α, υφιστάμενοι α­ πώλειες έξι μόνο μαχητικών. Ενας από τους πιλότους, ο Ηρωας της Σοβιετικής Ενωσης λοχαγός Β. Γκαράνιν, αναφέρει ότι «...οι α ε ­ ρ ο μ α χ ίες πραγματοποιούντο σε ύψος ως 4.000 m και τα αεροσκάφη μας είχ α ν το πλεο­ νέκτημα ένα ντι των B f 109 και Fw 190, τόσο σε ταχύτητα όσο καί σε ευ ελ ιξία ...» .

Στη μάχη του Κούρσκ ένας άσημος ακόμα πιλότος, ο εικοσιτριάχρονος Ιβάν Κοτσέτουμπ, πραγματοποίησε στις 6 Ιουλίου την πρώ­ τη του κατάρριψη: επρόκειτο για ένα Ju 87. Την επόμενη ημέρα ακολούθησε ένα ακόμα ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Stuka και στις 8 Ιουλίου δύο Bf 109. Ο Κοτσέτσυμπ σημείωσε συνολικά 62 καταρρίψεις και αναδείχθηκε σε κορυφαίο πιλότο των Συμμά­ χων. Οι αναμνήσεις του για την πρώτη του νί­ κη και τη μάχη γενικότερα είναι ενδεικτικές των συνθηκών που επικρατούσαν: «...Οι δ ια ­ ταγές μας ήταν να επ ιτεθ ο ύ μ ε σε έναν σχη­ μ ατισ μό από βομβα ρδιστικά Ju 87 Stuka. Επέλεξα το θ ύμα μου και πέταξα πολύ κοντά του. Ολα έγιναν σε κλάσματα του δ ευ τερ ο λέπ το υ και, μόνο αργότερα, στο έδ αφ ο ς μπόρεσα να επαναφέρω στη μνήμη μο υ τις λ επ το μ έρ ειες . Επρεπε να ήσουν πολύ π ροσεκτικός και να σαρώ νεις συνεχώς τον ουρανό. Η νίκη ήταν για τους π ιλότους που γνώ ριζαν πολύ καλά το αεροσκάφος τους και είχ α ν τη ν πρωτοβου­ λία. Οι αποστολές μας κατά τη δ ιά ρ κ εια της μάχης του Κούρσκ ήταν η συνοδεία των βο μ ­ βαρδιστικώ ν μας, η αντιμετώ π ιση των ε χ θ ρ ι­ κών μαχη τικώ ν και η εξουδετέρ ω σ η των α ­ ντιαεροπ ορικώ ν πυροβολαρχιών. Η μάχη απ οτέλεσ ε σταθμό στην ανάπτυξη των επ ιχ ε ι­ ρησιακώ ν μεθ όδω ν μας. Στο πρώτο στάδιο της μάχη ς οι αεροπόροι μας πραγματοποίη­ σαν 70.219εξόδους και κατέσ τρεψ αν 1.500α ­ εροσκάφη μ ε απώ λειες 1.000. Το 76% α φ ο ­ ρούσε την τα κτική αεροπορία, το 18% απο­ σ τολές μ εγά λη ς ε μ β έ λ ε ια ς και το υπόλοιπο αποστολές αεράμυνας. Κατά τη δ ιά ρ κ εια της α ντεπ ίθ εσ η ς οι αεροπόροι μας πραγματοποί­ ησαν 90.000 εξόδους, από τις οπ οίες το 50% ήταν για την υποστήριξη των στρατευμάτω ν και το 31 % για την εξασ φ άλισ η της αερο π ο ρ ι­ κής υπεροχής. Ο εχ θ ρ ό ς είχ ε χάσει περίπου 2.200 αεροσκάφη ως ε κ ε ίν η τη ν περίοδο...».

Αν και οι γερμανικές απώλειες που αναφέρονται από τον Κοτσέτουμπ, υπερβαίνουν τον συνολικό αριθμό των διαθέσιμων αεροσκα­ φών της Luftwaffe, η μάχη του Κούρσκ αναμ­ φίβολα αποτέλεσε σταθμό και για τις αερο­ πορικές επιχειρήσεις. Εκτιμάται ότι μέχρι τις 15 Ιουλίου η Luftwaffe είχε χάσει 196 αεροσκά­ φη, ενώ οι απώλειες των Σοβιετικών ήταν α­ κόμα μεγαλύτερες: μόνο μέχρι τις 10 Ιουλίου η 2η Αεροπορική Στρατιά είχε χάσει 153 αε­ ροσκάφη. Μετά τη μάχη του Κούρσκ και έως την πτώση του Βερολίνου οι γερμανικές δυ­ νάμεις βρίσκονταν σε συνεχή υποχώρηση.

Ενα Ju 87D-5 τη ς 8ης Μ ο ίρας τη ς Stukageschw ader 2, επ ισ τρ έφ ει μ ε τά από μια αποστολή στο Κούρσκ μ ε κ α τεβ α σ μένα τα π τερ ύ γ ια καμ π υ λό τη τα ς και ά δ ειο υ ς φ ο ρ είς.

89

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) WARPLANES O F THE LUFTWAFFE, Aerospace Publishing, 1994. (2) M a rk H ealy: KURSK 1943, O sprey Publishing, 1993. (3) B ob H ooton: ZITADELLE-SWAN SONG O F THE PANZERS, περιοδ. "Armies & Weapons", τχ. 26/27, 1976. (4) THE AEROSPACE ENCYCLOPEDIA O F AIR WARFARE, VOL.ONE 1911-1945, Aerospace Publishing, 1997. (5) W.Green, G .Swanborough: THE COMPLETE B OOK O F FIGHTERS, S alam ander Books Ltd, 1994. (6) H .Siedl: STALIN'S EAGLES, Schiffer, 2000.

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Σ Ω Τ Η Ρ Η Σ Β Ο Υ ΡΛΙΩ ΤΗ Σ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΕΚΑΤΟΝΤΑΔΩΝ ΑΡΜΑΤΩΝ ΜΑΧΗΣ, ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΣΤΙΣ 5 ΙΟΥΛΙΟΥ 1943 ΚΙΝΗΘΗΚΑΝ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ, ΣΥΓΚΑΤΑΛΕΓΟΝΤΑΝ ΤΑ ΔΥΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΤΟΥ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΟΠΛΟΣΤΑΣΙΟΥ. TO TIGER ΒΡΙΣΚΟΤΑΝ ΗΔΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΙΑ ΕΝΑ ΕΤΟΣ ΚΑΙ ΕΙΧΕ ΑΠΟΔΕΙΞΕΙ ΤΙΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ. TO PANTHER, ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΦΙΧΘΕΝ ΑΠΟ ΤΗ ΓΡΑΜΜΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ, ΔΕΝ ΕΙΧΕ ΑΚΟΜΗ ΟΕΡΑΠΕΥΟΕΙ ΑΠΟ ΤΙΣ «ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ». ΑΝ ΚΑΙ Ο ΑΡΙΘΜ ΟΣ ΤΟΥΣ ΗΤΑΝ ΜΙΚΡΟΣ, ΑΝΑΛΟΓΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΑΡΙΘΜΟ ΤΩΝ ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΩΝ ΑΡΜΑΤΩΝ, ΣΥΝΕΒΑΛΑΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΣΤΑ ΜΕΤΩΠΑ ΟΠΟΥ ΕΔΡΑΣΑΝ. ΩΣΤΟΣΟ, ΔΕΝ ΚΑΤΑΦΕΡΑΝ ΝΑ ΕΠΗΡΕΑΣΟΥΝ ΤΗΝ ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΕΚΒΑΣΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ.

τα

PzKpfw V

PANTHER Q

p

Γερμανικό μ έσ ο άρμα μάχης Panther A usf D, Κούρσκ 1943. Ο "Π ά ν θ η ρ α ς"α π ο τέλ εσ ε τη γερμανική απάντηση στην παραγωγή το υ σ ο β ιετικο ύ Τ-34, προσπαθώντας να ε κ μ ε τ α λ λ ε υ θ ε ί τα πλεονεκτήματα της κ εκλ ιμ έν η ς θω ράκισης. Η εσπ ευσμένη μαζική παραγωγή το υ ά ρ μ α το ς Panther, παρά τις π εριορ ισ μένες β ιομηχανικές ικ α ν ό τη τες , π ροκάλεσ ε αρχικά α ρ κ ετά π ροβλήματα. Η πρώτη επ ιχειρησιακή σ υ μ μ ετο χή των P anther π ρα γμ α το π ο ιή θ η κ ε στο Κούρσκ, όπου τα π ερισσό τερα ά ρμ ατα τέθ η κ α ν ε κ τό ς μάχης, κυρίω ς εξ α ιτία ς μηχανικών προβλημάτω ν, και όχι λόγω των εχθρ ικώ ν βλημάτων. Ο ταν τα αρχικά προβλήματα επ ιλύθηκαν, το Panther α π ο δ είχ θ η κ ε ένας θ α υ μ ά σ ιο ς συνδυασμός θω ράκισης, τα χ ύ τη τα ς και ισχύος πυρός. Η συνολική παραγωγή α ν ή λ θ ε στις 5 .9 7 6 μο νά δ ες. Το βάρος το υ έφ θ α ν ε το υ ς 4 3 1, η τα χ ύ τη τά του τα 45 km /h και η μ έ γ ισ τη θω ράκισή το υ τα 120 mm (στο ασπίδιο το υ π υροβόλου). Ε φ ερ ε ένα πυροβόλο KwK 42 των 75 mm τη ς R heinm etall και δύο πολυβόλα M G 34 των 7,92 mm. Το σ υ γκ εκ ριμέν ο άρμα, ά γνω σ τη ς μονάδας, φ έ ρ ε ι δίχρωμη παραλλαγή μ ε βασικό χρώμα sa n d yellow και λω ρίδες ακανόνιστου σ χήματος σε olive green ή dark green (εικονογράφηση για τις Ε κδόσεις " Π ε ρ ισ κ ό π ιο Δ η μ ή τ ρ η ς Χ αδούλας. Ισ τορική έρ ευ ν α : Σ τέ λ ιο ς Δ εμ η ρ ά ς).

KAI

PzKpfw VI

TIGER ΣΤΟ ΚΟΥΡΣΚ

Γερμανικό βαρύ άρμα μάχης Tiger I A u s fE τη ς 8ης Ιλη ς (8/sPzKp) τη ς 3ης Μ ερ α ρ χ ία ς Γοεναδιέρω ν Π ά ντσ ερ SS "Totenkopf", Κούρσκ 1943. Αν και το Tiger δ ιέ θ ε τ ε ισχυρό οπλισμό και θω ράκιση, εν το ύ το ις στη σχεδίασή το υ δεν είχαν λ η φ θ ε ί υπόψη τα π λεο ν εκ τή μ α τα τη ς κ εκλιμένης θω ράκισης το υ Τ-34. Μ π ορούσ ε να θ έ σ ε ι οπ οιοδήποτε σ ο β ιετικό άρμα εκ τό ς μάχης και μ α ζί μ ε τα Panther και τα Ferdinand α π ο τέλεσ ε την αιχμή των επ ιθέσ εω ν στη μάχη το υ Κούρσκ. Ο τα ν η μαζική σ ο β ιετική α ντίσταση π εριόρισε την ευκινησ ία το υ, το Tiger έπ εσ ε θ ύ μ α τη ς λεπ τή ς θω ράκισης των πλευρών και των νώτων το υ. Επίσης, κατά τη μ ε τα φ ο ρ ά το υ στο μέτω πο - ε ίτ ε δια το υ οδικού δ ικ τύ ο υ ε ίτ ε μ ε τον σ ιδηρόδρομο - επ ισ η μά νθη κε ακόμα ένα σοβαρό μ ειο ν έ κ τη μ ά το υ : το μ εγά λο π λάτος του. Το βάρος μάχης έφ θ α ν ε το υ ς 5 7 1, η τα χ ύ τη τά του τα 45,5 km/h, το δε πλήρωμά το υ α π ο τελ είτο από π έντε ά νδρ ες. 0 οπλισμός το υ π εριελά μβ ανε ένα πυροβόλο των 88 m m και δύο πολυβόλα των 7,92 mm, ενώ η μ έ γ ισ τη θω ράκισή το υ έφ θ α ν ε τα 110 mm. Το σ υ γκ εκ ρ ιμ έν ο άρμα φ έ ρ ε ι δίχρωμη π αραλλαγή μ ε βασικό χρώ μα sand yellow και λω ρίδες ακανόνιστου σ χή μα τος σε red brow n (εικονογράφηση για τις Εκδόσεις "Περισκόπ ιο": Δ η μ ή τρ η ς Χ αδούλας. Ιστορ ική έρ ευ να : Σ τέ λ ιο ς Δ εμ η ρ ά ς).

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

ξουδετέρωση της εξέχουσας του Κούρσκ. Η έ­ ναρξη της επίθεσης ορίσθηκε για τις 5 Ιουλίου 1943.

TO P zKpfw VI Ausf. Ε TIGER Το πιο φημισμένο γερμανικό άρμα μάχης, το Tiger, γεννήθηκε το 1937, όταν η εταιρία lrfSPL & Henschel έλαβε εντολή να σχεδιάσει και να κα­ τασκευάσει ένα άρμα βάρους 30 έως 33 t, ως πιθανό διάδοχο του PzKpfw IV. Κύριο χαρακτη­ ριστικό του νέου οχήματος, που ονομάσθηκε DW I (Durchbrüchwagen, όχημα διάσπασης), ή­ ταν ότι έφερε επάλληλες, αλληλοκαλυπτόμενες σειρές εδαφικών τροχών. Τα επόμενα χρόνια ακολούθησαν προδια­ γραφές και δοκιμές μοντέλων με κύριους α­ νταγωνιστές τις εταιρίες Henschel και Porsche. Μεσολάβησαν πολλά διαφορετικά σχέδια και πρωτότυπα, μεταξύ των οποίων για ένα άρμα 651, για ένα βελτιωμένο μοντέλο DW II εξοπλι­ σμένο με βραχύκαννο πυροβόλο των 75 mm, για ένα άρμα 36 t με μέγιστη ταχύτητα τουλά­ χιστον 40 km/h, ώσπου τον Μάιο του 1941 οι πειραματισμοί έλαβαν τέλος. Η τελευταία πα­ ραγγελία ζητούσε ένα άρμα 45 t, που θα εξο­ πλιζόταν με μία παραλλαγή του επιτυχημένου αντιαεροπορικού πυροβόλου των 88 mm. Η Henschel και η Porsche ενσωμάτωσαν στο νέο πρόγραμμα τα καλύτερα στοιχεία των προηγούμενων πειραματικών μοντέλων τους και τα δύο πρωτότυπα, VK4501H και VK4501P α­ ντίστοιχα, επιδείχθηκαν στον Χίτλερ την ημέ­ ρα των γενεθλίων του, στις 20 Απριλίου 1942. τις 3 και 4 Μαϊου 1943, μία σημαντική διάσκεψη έλαβε χώρα στο Μόναχο. Σε Το σχέδιο της Henschel θεωρήθηκε ανώτερο. αυτή παρευρέθηκαν ο Χίτλερ, η ανώ­ Το νέο άρμα ονομάσθηκε PzKpfw VI Tiger Ausf. Ε ήοιTiger I. Τα επόμενα δύο χρόνια (Αύγουστος τατη στρατιωτική διοίκηση της Γερμανίας, 1942 - Αύγουστος 1944) κατασκευάσθηκαν διοικητές των Ομάδων Στρατιών «Κέντρο» φον Κλούγκε και «Νότος» φον Μανστάιν, ο δι­ 1.350 (από μία παραγγελία 1.376 αρμάτων). οικητής της 9ης Στρατιάς Μόντελ, ο υπουρ­ Επιπλέον, είχαν παραγγελθεί 90 Tiger στην γός Εξοπλισμών Σπέερ και ο επιθεωρητής των Porsche, εν μέρει ως προφυλακτικό μέτρο ένα­ τεθωρακισμένων, στρατηγός Γκουντέριαν. ντι καθυστερήσεων στην παραγωγή της Στη διάσκεψη αυτή αναπτύχθηκαν δύο επιχει­ Henschel. To Tiger I ήταν το πρώτο γερμανικό άρμα ρήματα. Ο αρχηγός του γερμανικού Γενικού Επιτελείου Στρατού, στρατηγός Τσάιτσλερ, μάχης παραγωγής, στο οποίο τοποθετήθηκαν ζήτησε την ανάληψη μίας επίθεσης στο Ανατο­ αλληλοκαλυπτόμενοι χαλύβδινοι τροχοί με συ­ λικό Μέτωπο. Πίστευε ότι η χρήση των βαρέ­ μπαγή ελαστικά επίσωτρα σε τρεις σειρές ανά ων αρμάτων PzKpfw VI Tiger και των νέων αρ­ πλευρά και αντίστοιχα διατεταγμένες αναρτή­ μάτων PzKpfw V Panther θα επέτρεπε στη Γερ­ σεις. Το σύστημα επιλέχθηκε για τη βέλτιστη μανία να αναλάβει την πρωτοβουλία στις πο­ δυνατή κατανομή βάρους. Υπήρχαν οκτώ ρά­ λεμικές επιχειρήσεις για άλλη μία φορά. Ο βδοι στρέψης σε κάθε πλευρά, ανεξάρτητα αΓκουντέριαν, όμως, θεωρούσε ότι μία επίθεση ναρτούμενοι από το σκάφος, δίνοντας μία ε­ θα είχε τόσο μεγάλες απώλειες σε άρματα, ώ­ ξαιρετικά απαλή και σταθερή κίνηση για ένα στε δεν θα ήταν δυνατό να αντικατασταθούν άρμα τέτοιου βάρους και όγκου. Χρησιμοποιήμέσα στο 1943. Επιπλέον, τα νέα άρματα θηκαν δύο είδη ερπυστριών, πλάτους 725 mm Panther δεν είχαν υπερνικήσει τα αρχικά μηχα­ για τη μάχη και 520 mm (χωρίς τους εξωτερι­ νολογικά προβλήματα που ενυπάρχουν σε κά­ κούς τροχούς) για ταξίδι ή μεταφορά. Το σύστημα των αλληλοκαλυπτόμενων θε νέο όπλο, τα οποία, μάλιστα, φαινόταν απί­ θανο να ξεπεραστούν σε εύλογο χρονικό διά­ τροχών είχε και μειονεκτήματα, καθώς παρου­ στημα. Με τον πρώτο συμφώνησε ο φον Κλού­ σίαζε αυξημένες πιθανότητες να συγκεντρω­ γκε, ενώ ο Σπέερ τάχθηκε με την άποψη του θ εί λάσπη και χιόνι, τα οποία, εάν δεν καθαρί­ Γκουντέριαν. Ο Χίτλερ παρέμεινε σκεπτικός, ζονταν έγκαιρα, θα πάγωναν και θα μπλόκαόπως και ο Μανστάιν, με αποτέλεσμα να μη ραν τους τροχούς. Οι Σοβιετικοί ανακάλυψαν ληφθεί καμία οριστική απόφαση. Ο Χίτλερ ε­ αυτή την αδυναμία και την εκμεταλλεύθηκαν ξέτασε το θέμα για αρκετό χρονικό διάστημα με επιθέσεις την αυγή, όταν το ενδεχόμενο να πριν αποφασίσει, τελικά, να προχωρήσει με είχαν ακινητοποιηθεί τα Tiger από τον νυκτε­ την Επιχείρηση «Zitadelle» ("Ακρόπολη") την ε- ρινό παγετό ήταν μεγαλύτερο. fcteSSS:j λ

92

Σ ημ αντική ήταν η συμβολή το υ Γκουντέριαν στη σ ύ νταξη ενός χιο υμ ο ρ ισ τικο ύ β ο η θ ή μ α το ς για τα πληρώ ματα των Panther, το υ "Pantherfibel" ("Α λφ αβητάρι το υ Panther", α ντίστοιχο το υ "Tigerfibel" που είχ ε π ρ ο η γη θεί). Γραμμένο στη γλώσσα των στρατιω τώ ν (Landserdeutsch, ο Γερμανός σ τρ α τιώ τη ς α ν α φ έρ ετα ι στον εα υ τό το υ ως Landser), π ερ ιείχε π ολυάριθμα «πρέπει» και «δ εν πρέπει» μ ε τη μορφ ή ευκολο μνη μό νευτω ν στίχων, ιστοριώ ν και σκίτσων.

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Σ

Το εσωτερικό του Tiger, τυπικό ενός γερ­ μανικού άρματος, αποτελείτο από τέσσερα διαμερίσματα: στα δύο πρώτα βρίσκονταν οι θέσεις του οδηγού και του πολυβολητή / χειρι­ στή ασυρμάτου, το κεντρικό ήταν το διαμέρι­ σμα μάχης, ενώ στο οπίσθιο διαμέρισμα ήταν εγκατεστημένος ο κινητήρας. Το κιβώτιο τα­ χυτήτων χώριζε τα δύο εμπρόσθια διαμερί­ σματα. Ο οδηγός καθόταν στα αριστερά και χειριζόταν το όχημα με έναν τροχό που επιδρούσε μέσω ενός υδραυλικού κυκλώματος σε ένα διαφορικό. Δεξιά ήταν η θέση του α­ συρματιστή, ο οποίος χειριζόταν και το πολυ­ βόλο MG 34. Για την απλοποίηση της συναρμολόγησης και τη χρήση συμπαγούς βαριάς θωράκισης, το άρμα κατασκευαζόταν από όσο το δυνατόν μεγαλύτερα και επίπεδα ελάσματα. Καινοτο­ μία αποτελούσε το γεγονός ότι το σκάφος και η υπερκατασκευή ήταν συγκολλημένα (στα προηγούμενα άρματα τα δύο τμήματα ενώνο­ νταν με κοχλιωτούς συνδέσμους). Το άνω ε­ μπρόσθιο τμήμα του σκάφους κάλυπτε όλο το πλάτος του οχήματος, επιτρέποντας την προ­ σαρμογή ενός δακτυλίου αρκετά μεγάλης δια­ μέτρου, ώστε να φιλοξενήσει το πυροβόλο των 88 mm. Το διαμέρισμα μάχης διέθετε δικό του δά­ πεδο, αναρτημένο από τον πύργο με τρεις χα­ λύβδινους σωλήνες. Ο μηχανισμός του κλεί­ στρου του πυροβόλου χώριζε τον χώρο σε δύο τμήματα. Οπως το σκάφος, έτσι και ο πύργος αποτελούσε μία απλή κατασκευή με τις πλευ­ ρές και το οπίσθιο τμήμα σχηματισμένα από μία συμπαγή μεταλλική πλάκα, πάχους 82 mm, σε μορφή πετάλου. Το εμπρόσθιο τμήμα έ­ κλεινε με δύο ορθογωνικές ράβδους, πάχους 100 mm. Ο πυργίσκος του αρχηγού είχε πέντε

Γ ερμανικό άρμα Tiger, ενώ πλαισιώ νεται από φ ά λα γγα τεθω ρακισ μένω ν οχημάτω ν μ ε τα φ ο ρ ά ς προσωπικού SdKfz 251. Τα οχήμα τα και το άρμα ανήκουν στην επ ίλεκ τη γερμανική Μ ερ α ρ χία "Grossdeutschland", η οποία δ ιέ θ ε σ ε 15 ά ρ μ α τα τύπ ου Tiger στη μάχη το υ Κούρσκ.

θυρίδες παρατήρησης και απόλυτα κυλινδρι­ κή εμφάνιση. Το πυροβόλο KwK 36, διαμετρήματος 88 mm, είχε βαλλιστικά χαρακτηριστικά όμοια με του διάσημου αντιαεροπορικού ίσου διαμε­ τρήματος, από το οποίο είχε προέλθει. Κύριες τροποποιήσεις ήταν η προσθήκη ενός χαλινωτηρίου στομίου (για την απόσβεση της οπι­ σθοδρόμησης) και το ηλεκτρικό σύστημα πυ­ ροδότησης. Ενα συζυγές πολυβόλο MG 34 πυροδοτείτο μέσω ενός μηχανικού συνδέσμου από ένα πεντάλ που λειτουργούσε ο πυροβο­ λητής. Η ανύψωση και η χειροκίνητη περι­ στροφή ελέγχονταν από χειροτροχούς, ενώ ή­ ταν διαθέσιμη και μια υδραυλικά υποβοηθούμενη περιστροφή, μέσω ενός αρθρωτού ελά­ σματος που βρισκόταν στο πόδι του. Το ισχυρό πυροβόλο και η θωράκισή του ανέδειξαν το Tiger στο πιο αξιοσέβαστο άρμα μάχης σε υπηρεσία. Ωστόσο, ήταν ακριβό ως κατασκευή και δύσκολο να προσαρμοσθεί σε μία γραμμή μαζικής παραγωγής.

93 Το ισχυρό πυροβόλο και η θωράκισή του ανέδειξαν το Tiger στο πιο αξιοσέβαστο άρμα μάχης σε υπηρεσία. Ωστόσο, ήταν ακριβό ως κατασκευή και δύσκολο να προσαρμοσθεί σε μία γραμμή μαζικής παραγωγής.

ΤΟ P zKpfw \/A u s f. D PANTHER «Π ολυάρι&μα σ ο β ιετικ ά Τ-34 έδρασαν στο Μζενσκ το 1941 και προκάλεσαν β α ρ ιές απώ­ λ ε ιε ς στα γερμανικά άρματα... Συνέταξα μ ία α ­ ναφορά για την πρωτοφανή για εμάς κατάσ τα­ ση και την έσ τειλ α στη διοίκηση της Ομάδας ΜΕΓΑΑΕΣ ΜΑΧΕΣ

Μ ία εν δια φ έρ ου σ α έγχρω μη φ ω τογραφ ία μίας ίλης Panther Ausf. D, η οποία π ρο ω θείτα ι μ ε μικρή τα χ ύ τη τα σε έναν λοφίσκο.

94

Στρατιών... Σε αυτή τη ν αναφορά περιέγραψα μ ε ευ κ ρ ίν εια τη σαφή ανω τερότητα του Τ-34 έ ­ ναντι του δ ικο ύ μας PzKpfw IV και κατέληξα στο προφανές συμπέρασμα ότι αυτό θα π ρέ­ πει να επ ηρεάσει τη μ ελ λο ν τικ ή παραγωγή αρμάτων. Κ ατέληξα συνιστώ ντας να σ τα λεί α ­ μέσω ς μ ία επιτροπή στον το μέα του δικού μου μετώπου». Αυτά έγραψε ο τότε διοικητής

της 2ης Ομάδας Τεθωρακισμένων, στρατηγός Γκουντέριαν, στον τομέα του οποίου, τον Νο­ έμβριο του 1941, συναντήθηκε για πρώτη φο­ ρά το Τ-34 σε μεγάλους αριθμούς. Μετά από την αναφορά της επιτροπής που είχε ζητήσει ο Γκουντέριαν, το Γραφείο Εξο­ πλισμού του Στρατού (Heereswaffenamt) σύνα­ ψε, στις 25 Νοεμβρίου 1941, συμβάσεις με τις εταιρίες Daimler-Benz και MAN, για την παρα­ γωγή σχεδίων για ένα νέο μέσο άρμα, βάρους 30-351, το οποίο θα έπρεπε να είναι έτοιμο την επόμενη άνοιξη. Το άρμα θα είχε πρόσθια θω­ ράκιση 60 mm, πυροβόλο 75 mm και κεκλιμένη θωράκιση εμπρός και στα πλευρά, όπως το Τ34. Τον Απρίλιο υποβλήθηκαν τα δύο σχέδια. Η πρόταση της Daimler-Benz αφορούσε ένα σχε­

δόν πιστό αντίγραφο του σοβιετικού με την προσθήκη μερικών βελτιώσεων. Ο πύργος ή­ ταν τοποθετημένος αρκετά μπροστά και περιελάμβανε τη θέση του οδηγού. Κινητήριοι τροχοί ήταν οι οπίσθιοι, οι οποίοι έπαιρναν κί­ νηση από έναν πετρελαιοκινητήρα. Τα ζεύγη των χαλύβδινων εδαφικών τροχών (χωρίς ελα­ στικά επίσωτρα) αναρτούντο από εύκαμπτα μεταλλικά ελάσματα. Ο Χίτλερ εντυπωσιάσθηκε από την πρότα­ ση της Daimler-Benz, αν και θεώρησε σκόπιμη την αλλαγή του πυροβόλου των 75 mm, από το προτεινόμενο μοντέλο LV48 στο μακρύτερο L770. Ωστόσο, το Γραφείο Εξοπλισμού προτί­ μησε το σχέδιο της MAN, αφού ορισμένα μη­ χανικά χαρακτηριστικά του Τ-34 καθιστούσαν ανέφικτη την αντιγραφή του από τους Γερμα­ νούς κατασκευαστές. Το σχέδιο της MAN προέβλεπε ένα υψηλό­ τερο και φαρδύτερο σκάφος, με έναν μεγάλο πύργο τοποθετημένο αρκετά πιο πίσω. Χρησι­ μοποιούσε σύστημα ανάρτησης με ράβδους στρέψης και αλληλοκαλυπτόμενους εδαφι­ κούς τροχούς, καθώς και βενζινοκινητήρα που έδινε κίνηση στους εμπρόσθιους τρο­ χούς. Το εσωτερικό ακολουθούσε τη συνηθι­ σμένη πρακτική των Γερμανών, με θέσεις για τον οδηγό και τον πολυβολητή / ασυρματιστή στο εμπρόσθιο διαμέρισμα. Από στρατιωτική άποψη ήταν αναγκαίο η μαζική παραγωγή να αρχίσει τον Δεκέμβριο του 1942, αλλά η Daimler-Benz δεν μπορούσε να ανταποκριθεί εντός της προθεσμίας. Το σχέδιο της MAN παρουσιάσθηκε στον Χίτλερ και έγινε αποδεκτό τον Μάιο του 1942. Ταυτό­ χρονα, αναθεωρήθηκε η προδιαγραφή για την πρόσθια θωράκιση, αυξάνοντας το πάχος της σε 80 mm με αντίστοιχη αύξηση του βάρους σε 441. Ωστόσο, οι τροχοί και το σύστημα ανάρτη­ σης είχαν ήδη ολοκληρωθεί και οι υπεργολά0οι εργάζονταν βάσει των αρχικών σχεδίων.

Αποψη ενός PzK pfw VI Ausf. Ε. Τα Tiger, που επ ιχειρούσ αν κατά τη διά ρκεια το υ καλοκαιριού στη Ρωσία, ήταν εξοπ λισμένα μ ε το σ ύστημα Feifel για το φ ιλτρ άρ ισ μ α το υ αέρα. Η ταν εγ κ α τεσ τη μ έν ο στο οπίσθιο μ έ ρ ο ς του σκάφ ους και σ υ νδ εόταν μ ε τον κινητήρα μέσω του καλύ μ μα τος το υ. Τελικά, ομως, το σύστημα αυτο ε γ κ α τα λ ε ίφ θ η κ ε για να α π λο π ο ιηθεί η παραγωγή.

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Ως αποτέλεσμα, τα μηχανικά μέρη που είχαν μελετηθεί για το αρχικό όχημα θα δέχονταν μεγαλύτερη καταπόνηση, οδηγώντας σε προ­ βλήματα αναξιοπιστίας. Τον Σεπτέμβριο του 1942 ολοκληρώθηκε το πρώτο πιλοτικό μοντέλο του σχεδίου της MAN και δοκιμάσθηκε στο εργοστάσιό της στη Νυρεμβέργη. Το δεύτερο μεταφέρθηκε στο πεδίο δοκιμών του Γραφείου Εξοπλισμού στο Κούμερσντορφ για επίσημες δοκιμές. Τα Panther, που άρχισαν να εξέρχονται από το ερ­ γοστάσιο της MAN τον Νοέμβριο του 1942, ο­ νομάσθηκαν PzKpfw V Panther Ausf. Α και ήταν «προ παραγωγής» με πάχος πρόσθιας θωράκισης 60 mm. Τα πρώτα «οριστικά» μοντέλα εμ­ φανίσθηκαν τον Ιανουάριο του 1943. Ο πρώ­ τος τύπος παραγωγής ήταν ο Ausf. D, με χαρα­ κτηριστικά που τον καθιστούσαν εύκολα ανα­ γνωρίσιμο: ο μικρός πυργίσκος του αρχηγού με έξι θυρίδες παρατήρησης, η κυκλική θυρί­ δα στην αριστερή πλευρά του πύργου, η διπλή οπή για το σκοπευτικό στο ασπίδιο του πυρο­ βόλου, η θυρίδα παρατήρησης και η σχισμή στο σκάφος που έμοιαζε με γραμματοθυρίδα, η οποία καλυπτόταν από ένα θωρακισμένο αρ­ θρωτό έλασμα, απ' όπου προεξείχε το πολυβό­ λο, και οι εκτοξευτές καπνογόνων στις πλευ­ ρές του πύργου. Το εσωτερικό του Panther με­ τέφερε πενταμελές πλήρωμα και ήταν χωρι­ σμένο όπως κάθε τυπικό άρμα γερμανικής κα­ τασκευής. Η εμπρόσθια θωράκιση, πάχους 80 mm, ή­ ταν κεκλιμένη σε γωνία 33 μοιρών ως προς το οριζόντιο επίπεδο, επιλεγμένη ώστε να εκτρέ­ πει τα βλήματα προς τα πάνω και μακριά από το ασπίδιο του πυροβόλου. Το πυροβόλο, δια­ μετρήματος 7,5 cm KwK 42 LV70, είχε αναπτυ­ χθεί από τη Rheinmetall. Στο στόμιο διέθετε χαλινωτήριο, το οποίο απορροφούσε το 70% της οπισθοδρόμησης κατά τη βολή. Τον Φεβρουάριο άρχισαν οι παραδόσεις των πρώτων αρμάτων, όμως τον Απρίλιο διακό­ πηκαν και όλα τα Panther (περίπου 300) ανακλήθηκαν στο εργοστάσιο για μερικές σημαντικές τροποποιήσεις που επέβαλλε η αύξηση του βάρους. Τον Μάιο, οι 51η και 52η Επιλαρχίες ε­ ξοπλίσθηκαν με τα πρώτα Panther Ausf. D. Σε κάθε πλευρά το σκάφος του Panther έ­ φερε σύστημα ανάρτησης με διπλές ράβδους στρέψης για τους τέσσερις εσωτερικούς και εξωτερικούς εδαφικούς τροχούς, έναν κινού­ μενο τροχό ρύθμισης της τάσης της ερπύ­ στριας, δύο αποσβεστήρες κραδασμών και έ­ ναν κινητήριο τροχό. Ο δεύτερος, ο τέταρτος, ο έκτος και ο όγδοος τροχός ήταν διπλοί, ενώ οι ενδιάμεσοι άξονες έφεραν τροχούς που ε­ πικαλύπτονταν από τους άλλους. Το σύστημα αλληλοκαλυπτόμενων τροχών έδινε στο Panther ισοκατανομή της πίεσης στο έδαφος, ενώ η κατακόρυφη κίνηση των εδαφικών τρο­ χών περιοριζόταν σημαντικά, ακόμη και σε α­ νώμαλο έδαφος. Παρουσίαζε, όμως, και μειο­ νεκτήματα, όπως δυσκολίες στην αντικατά­ σταση μετά από φθορές (π.χ. από νάρκες) και συσσώρευση λάσπης, χώματος και πάγου. Επι­ πλέον, ένας κτυπη μένος τροχός συχνά απαι­ τούσε την αφαίρεση περισσότερων προκειμένου για την αντικατάστασή του.

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΠΙΛΑΡΧΙΑΣ PANTHER (ΚΟΥΡΣΚ 1943) Διοίκηση επιλαρχίας

Ουλαμός διαβιβάσεων (3 χ Befehlswagen Panther SdKfz.267/268) Ουλαμός αναγνώρισης (5 χ Panther) Ουλαμός υποστήριξης (2 Bergepanther)

Ιλη αρμάτων (χ4)

Διοίκηση ίλης (2 Panther) Ουλαμός αρμάτων (5 Panther) Ουλαμός αρμάτων (5 Panther) Ουλαμός αρμάτων (5 Panther) Ουλαμός αρμάτων (5 Panther)

Ονομαστική δύναμη: 93 Panther + 3 διοίκησης

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΠΙΛΑΡΧΙΑΣ TIGER (ΚΟΥΡΣΚ 1943) Διοίκηση επιλαρχίας

3 Tiger

Ιλη διοίκησης

Ουλαμός διαβιβάσεων (3 Befehlspanzer) Ουλαμός ελαφρών αρμάτων (10 Pz III/IV) Ελαφρύς ουλαμός (5 Ρζ II) Ουλαμός αναγνώρισης και μηχανικού

Ομάδα αναγνώρισης (χ4) Ομάδα μηχανικού (χ3)

Ουλαμός αντιαεροπορικών Ιλη αρμάτων (χ4)

Ομάδα αντιαεροπορικών (χ3)

Διοίκηση ίλης (2 Tiger) Ουλαμός αρμάτων (4 Tiger) Ουλαμός αρμάτων (4 Tiger) Ουλαμός αρμάτων (4 Tiger)

Ονομαστική δύναμη: 59 Tiger, 10 Panzer lll/IV, 5 Panzer II

Στο διάστημα που ακολούθησε από τη διά­ σκεψη του Μονάχου έως την έναρξη της Επι­ χείρησης «Zitadelle», ο Γκουντέριαν αγωνίσθηκε για την ταχεία λύση των τεχνικών προβλη­ μάτων των Panther, αλλά και την αναβολή της επίθεσης. Στις 25 Μαϊου επισκέφθηκε το ερ­ γοστάσιο Νιμπελούγκεν στο Λιντς, όπου πα­ ράγονταν τα νέα άρματα, και την 1η Ιουνίου το Γκράφενβερ, όπου επιθεώρησε τις 51η και52η Επιλαρχίες Αρμάτων (Panzer Abteilung), τις πρώτες μονάδες που εξοπλίσθηκαν με Panther Ausf. D. Στις 15 Ιουνίου σημείωσε ότι τόσο το σύστημα ανάρτησης, όσο και το σύστημα διεύ­ θυνσης έπρεπε να βελτιωθούν, ενώ το σκο­ πευτικό μηχάνημα δεν ήταν ικανοποιητικό. Στις 16 Ιουνίου συνομίλησε εκ νέου με τον Χίτ­ λερ και του παρουσίασε τα προβλήματα του νέου άρματος. Μία δεύτερη επίσκεψη στο Γκράφενβερ, στις 18 Ιουνίου, έδειξε ότι τα πληρώματα και οι αρχηγοί είχαν άμεση ανάγκη εκπαίδευσης στον τύπο, ενώ δεν ήταν λίγοι οι άνδρες που δεν είχαν καμία πολεμική εμπει­ ρία.

Το σύστημα αλληλοκαλυπτόμενων τροχών έδινε στο Panther ισοκατανομή της πίεσης στο έδαφος, ενώ η κατακόρυφη κίνηση των εδαφικών τροχών περιοριζόταν σημαντικά, ακόμη και σε ανώμαλο έδαφος.

95

ΟΡΓΑΝΩΣΗ Αποστολή των βαρέων αρμάτων ήταν η υ­ ποστήριξη των τεθωρακισμένων μεραρχιών, χρησιμεύοντας ως «σφύρα» στο σημείο του μετώπου, όπου η αντίσταση ήταν ισχυρότερη, ή ως «φρούριο», εκεί όπου η επίθεση του ε­ χθρού ήταν σφοδρότερη. Για τον λόγο αυτό τα Tiger αναπτύχθηκαν σε ανεξάρτητες επιλαρχίες βαρέων αρμάτων (schwere Panzer Abteilung - sPzAbt) υπό τη διοίκηση σώματος στρατού ή μεγαλύτερου σχηματισμού. Οσες μεραρχίες τεθωρακισμένων επρόκειτο να εμπλακούν σε μεγάλες επιχειρήσεις, θα λάμβαναν έναν αριθμό Tiger προκειμένου να ηγηΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

96

Ενα όχημα π ερισυλλογής ρ υ μού λκη σ ης, βασισμένο στο σκάφ ος το υ Panther, ρ υ μ ο υ λ κ εί ένα PzK pfw V κάπου στον το μ έα τη ς Ο μάδας Σ τρ α τιώ ν «Ν ό το ς» , στο Α νατολικό Μ έτω π ο. Τον Ιούνιο το υ 1943 κ α τα σ κ ευ ά σ τη κ α ν 12 Panzer-Bergegerät (Panther I) (Sd K fz 179), γνωστά ως B ergepanther, τα οποία π ρο ήλθαν από τη γραμμή παραγω γής τη ς M AN. Από τέσ σ ερ α είχ ε λά β ει κ α θ εμ ία από τις 51η και 52η Επιλαρχίες Αρμάτω ν, που χρησιμοπ οιή& ηκαν στο Κούρσκ.

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

θούν της επίθεσης, αλλά, εξαιτίας αφενός της περιορισμένης δυνατότητας των βαρέων αρ­ μάτων για ελιγμούς και αφετέρου της μικρής τους ταχύτητας, θεωρήθηκε απαραίτητη η α­ νάπτυξη ελαφρύτερων αρμάτων σε ουλαμούς υποστήριξης στα πλευρά της επίθεσης (συνή­ θως PzKpfw III και IV εκπλήρωναν αυτό το κα­ θήκον). Η θεωρητική δύναμη κάθε επιλαρχίας βαρέων αρμάτων ήταν 59 άρματα: τρία άρματα με τη διοίκηση της επιλαρχίας, τέσσερις ίλες με δύο άρματα διοίκησης και τρεις ουλαμούς των τεσσάρων αρμάτων. Στην πράξη καμία επιλαρχία δεν έλαβε τέταρτη ίλη, ενώ όσες διέ­ θεταν τρεις θεωρούντο τυχερές. Αργότερα, αποφασίσθηκε να συμπεριληφθούν τα Tiger στη βασική οργάνωση των με­ ραρχιών τεθωρακισμένων. Πρόθεση του Γκουντέριαν ήταν η ενσωμάτωση μίας επιλαρχίας βαρέων αρμάτων στο οργανόγραμμα κάθε τε ­ θωρακισμένης μεραρχίας, ωστόσο ο μικρός α­ ριθμός τους δεν επέτρεψε παρά την παροχή τους σε μερικές ευνοούμενες μεραρχίες του Στρατού και των Waffen-SS. Τα πρώτα Tiger τέ ­ θηκαν σε υπηρεσία με την 1η Μηχανοκίνητη Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ των SS «Leibstandarte Adolf Hitler» (1.SS-Panzergrenadier Division «Leibstandarte Adolf Hitler» ή 1.SS-PzGrenDiv «LSSAH») και τη 2.SS-PzGrDiv «Das Reich» σε δύναμη ίλης εντός των αντί­ στοιχων συνταγμάτων αρμάτων. Εως την έναρ­

ξη της μάχης του Κούρσκ και η 3.SS-PzGrDiv «Totenkopf» είχε εξοπλισθεί με μία ίλη Tiger. Το 1943 ένα σύνταγμα αρμάτων αποτελεί­ το από οκτώ ίλες μοιρασμένες σε δύο επιλαρχίες. Τα Panther, ως αντικαταστάτες των PzKpfw IV, θεωρητικά θα εξόπλιζαν μία επιλαρχία κάθε συντάγματος. Ο αριθμός τους θα έφθανε τα 51 άρματα στις επιλαρχίες αρμά­ των του Στρατού και τα 62 άρματα στις επιλαρχίες αρμάτων των SS. Ωστόσο, η παραγω­ γή δεν μπόρεσε να ικανοποιήσει τις ανάγκες και κατά τη μάχη του Κούρσκ τα λιγοστά Panther (υπαγόμενα σε δύο ανεξάρτητες επιλαρχίες) χρησιμοποιήθηκαν επιχειρησιακά με την τακτική των Tiger, για να ενισχύσουν τοπι­ κά την ισχύ πυρός ενός μεγαλύτερου σχηματι­ σμού. Αναφέρεται ότι η 1η Επιλαρχία Αρμάτων του Συντάγματος Αρμάτων «Gross­ deutschland» είχε εξοπλισθεί με 80 Panther και ότι μικρός αριθμός Panther είχε παραδοθεί στις τρεις μεραρχίες των SS, ωστόσο νεώτερα στοιχεία απορρίπτουν αυτό το ενδεχόμενο. Σχετικά με την επίθεση μονάδων τεθωρα­ κισμένων, τα βαρέα άρματα ακολούθησαν τις οδηγίες των Φυλλαδίων 47a/29 και 47a/30, που είχαν εκδοθεί τον Μάιο του 1943. Κατά τις μά­ χες για την εξουδετέρωση της εξέχουσας του Κούρσκ, υιοθετήθηκε ο παραδοσιακός σχημα­ τισμός επίθεσης με τη μορφή σφήνας (Keil), κατά την οποία τα άρματα σχημάτιζαν ένα «Λ»

με το άρμα του διοικητή στη βάση του σχημα­ τισμού, ώστε να ελέγχει και να συντονίζει τις κινήσεις των υπολοίπων.

ΤΑ ΒΑΡΕΑ ΑΡΜΑΤΑ ΣΤΟ ΚΟΥΡΣΚ Τα Tiger Ε είχαν εμφανισθεί στο μέτωπο του Λένινγκραντ ήδη από το 1942, ενώ, κατά τις μάχες του Φεβρουάριου 1943, έκαναν αι­ σθητή την παρουσία τους στο Νότιο Μέτωπο. Στο Κούρσκ ο αριθμός τους έφθασε τα 148 (στη βιβλιογραφία ο αριθμός τους κυμαίνεται από 146 έως 181), από τα οποία τα 15 ήταν άρ­ ματα διοίκησης (befehlpanzer), νούμερο που ισοδυναμούσε με το 57% όλων των αρμάτων Tiger που διέθετε η Γερμανία. Σαράντα οκτώ Tiger εξόπλιζαν τη νεοσυσταθείσα 503 Επιλαρχία Βαρέων Αρμάτων του Στρατού, η οποία υπαγόταν στο Τμήμα Στρα­ τιάς Κεμπφ. Από μία ίλη Tiger διέθεταν οι τρεις μηχανοκίνητες μεραρχίες των SS που συνιστούσαν το II Σώμα Πάντσερ. Συγκεκριμένα, μία 13η Ιλη είχε προστεθεί στο Σύνταγμα Αρμάτων της «LSSAH» (1) (το Σύνταγμα συνιστούσαν τρεις επιλαρχίες), ενώ τα Συντάγμα­ τα Αρμάτων της «Das Reich» και της «Totenkopf» (καθένα με δύο επιλαρχίες) είχαν ανταλλάξει τα άρματα της 8ης Ιλης τους με Tiger. Μία πρόσθετη ίλη βαρέων αρμάτων είχε λάβει το Σύνταγμα Αρμάτων «Gross­ deutschland» της ομότιτλης Μηχανοκίνητης Μεραρχίας Γρεναδιέρων Πάντσερ του Στρα­ τού, η οποία υπαγόταν στο XLVIII Σώμα Πά­ ντσερ. Σύμφωνα με τις επίσημες αναφορές τους, οι τρεις μεραρχίες των SS διέθεταν α­ ντίστοιχα 13, 14 και 15 άρματα, ενώ η «Grossdeutschland» 14, παρέχοντας στην 4η Στρατιά Πάντσερ ένα σύνολο 56 Tiger. Εως τον Μάιο του 1943, 324 Panther είχαν τεθ εί σε υπηρεσία, τα περισσότερα από τα ο­ ποία στο Ανατολικό Μέτωπο. Οι 51η και 52η Επιλαρχίες Αρμάτων εξοπλίζονταν με 96 Panther Ausf η καθεμία. Μαζί με την 911 Μοίρα Πυροβολικού Εφόδου σχημάτισαν τη 10η Τα­ ξιαρχία Πάντσερ, υπό την 4η Στρατιά Πά­ ντσερ. Ολες οι παραπάνω μονάδες ήταν συ­ γκεντρωμένες στη νότια πλευρά της γερμανι­ κής λαβίδας γύρω από την εξέχουσα του Κούρσκ, υπό την Ομάδα Στρατιών «Νότος». Στα βόρεια της εξέχουσας επιχειρούσε η 9η Στρατιά (Ομάδα Στρατιών «Κέντρο»), την ο­ ποία υποστήριζε η 505 Επιλαρχία Βαρέων Αρμάτων. Κατά την έναρξη της μάχης η μονά­ δα δ ιέθ ετε δύο ίλες, η καθεμία με 15 άρματα Tiger. Συμπληρώθηκε με την 3η Ιλη (14 άρμα­ τα) τρεις ημέρες μετά την έναρξη της επίθε­ σης στο Κούρσκ. Μαζί με τη 216 Επιλαρχία Αρμάτων (εξοπλισμένη με αυτοκινούμενα πυ­ ροβόλα Brummbar) τελούσε υπό την 21η Τα­ ξιαρχία Πάντσερ. Το πρωί της 5ης Ιουλίου 1943, στο μέτωπο της 9ης Στρατιάς, οι δύο ίλες της 505 Επιλαρχίας Βαρέων Αρμάτων επιχειρούσαν με την 6η Μεραρχία Πεζικού. Τα Tiger ξεκίνησαν τρεις ώ­ ρες μετά το πεζικό και, αφού κατέστρεψαν μία αμυντική προφυλακή από Τ-34 και αντιαρματι­ κά πυροβόλα, όρμησαν στην κοιλάδα του Οκα και στο ακάλυπτο πλευρό του σοβιετικού 676

Συντάγματος Τυφεκιοφόρων. Εως το μεσημέ­ ρι, τα άρματα του επίλαρχου Ζάουβαντ είχαν καταλάβει το χωριό Μπουτίρκι και απειλούσαν να απαγκιστρώσουν την αριστερή πτέρυγα της σοβιετικής 81ης Μεραρχίας Τυφεκιοφό­ ρων. Την επόμενη ημέρα, β Ιουλίου, τα Tiger της 505 Επιλαρχίας τέθηκαν υπό τη 2η Μεραρ­ χία Πάντσερ και, εκμεταλλευόμενα την ισχυρή τους θωράκιση και την ισχύ πυρός, επιτέθη­ καν και κατέλαβαν τη Σομπόροβκα. Τα εναπομείναντα Tiger αποτέλεσαν την αιχμή του δόρατος εναντίον των προσεκτικά οχυρωμένων θέσεων μεταξύ των χωριών Σομπόροφκα και Πέρβιγιε Πονυρί, ωστόσο χωρίς αποτέλεσμα. Το απόγευμα πολυάριθμα Tiger από τις δύο ί­ λες, καθώς και άλλα γερμανικά άρματα κείτονταν κατεστραμμένα ή εγκαταλελειμμένα ε­ ντός των σοβιετικών γραμμών. Χωρίς επιτυχία έληξε και η προσπάθεια της 3ης Ιλης να διεισδύσει στη σοβιετική άμυνα του Τεπλόγιε στις 7 Ιουλίου. Στο μέτωπο της 4ης Στρατιάς Πάντσερ, ήδη πριν από την έναρξη της μάχης, οι χειρό­ τεροι φόβοι του Γκουντέριαν είχαν γίνει πραγ­ ματικότητα: τα Panther δεν ήταν έτοιμα για δράση. Οι οδοί πρόσβασης από τους τερματι­ κούς σταθμούς των αμαξοστοιχιών μεταφο­ ράς έως τις περιοχές συγκέντρωσης είχαν γε­ μίσει με ακινητοποιημένα άρματα, αποτέλε­ σμα βλαβών στο σύστημα μετάδοσης και πυρ-

7ο Τ-34 υπ όδειγμα 1943 ήταν η πιο π ολυά ριθμη έκδοση το υ σ ο β ιετικο ύ ά ρ μ α το ς που συνάντησαν τα Panther και τα Tiger τον Ιούλιο το υ 1943.

Ενα από τα Tiger τη ς 8./sPzKp (Tiger) (8η Ιλη Βαρέων Α ρμάτω ν) τη ς Μ ερ α ρ χία ς «Totenkopf», σε χα ρ α κ τη ρ ισ τικ ή φω τογραφ ία, όπου β άλλει επ ιτυχώ ς εναντίον στόχου σε μ εγά λη απόσταση.

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ TIGER KAI PANTHER PzKpfw VI (Tiger) Ausf. Ε (SdKfz 181)

PzKpfw V (Panther) Ausf. D (SdKfz 171)

Πλήρωμα

5

5

Βάρος

57 tn

43 tn

8,45 m

8,86 m

Πλάτος

3,7 m

3,40 m

Υψος

2,93 m

Θ ω ρ ά κ ισ η

Εμπράς

Πλευρά

Σκάφος (άνω)

100 m m / 10°

Σκάφος (κάτω)

100 m m /24°

Πύργος

100 m m /8°

! Μήκος

2,95 m Πίσω

Ανω / Κάτω

Εμπρός

Πλευρά

80 mm / 0°

25 mm / 90 mm

80 mm / 55°

40 mm / 40°

60 mm / 0° 80 mm / 8°

25 mm / 90 mm

60 mm / 55° 100 m m /10° 100 mm (καμπύλο)

Κινητήρας

25 mm / 90 mm 80 mm / 0° 80 mm / 0° 100-110 m m /0 ° Maybach HL210 P-45 V-12 (600 hp σε 3.000 rpm)

Χωρητικότητα

21.353 cm3

23.095 cm3

Ασπίδιο πυροβόλου

Πίσω

Ανω / Κάτω

40 mm / 0°

40 mm /30°

30 m m /90 mm

45 mm/25°

45 mm /25°

-

16 m m /9 0 mm

-

Maybach HL230 P-30 V-12 (650 hp σε 3.000 rpm)

Αριθμός κυλίνδρων

12

12

Μεγίστη ταχύτητα

38 km/h σε οδό, 20 km/h εκτός οδού

46 km/h σε οδό, 24 km/h εκτός οδού

140 km FuG5 (εύρος συχνοτήτων 27,2 MHz - 33,3 MHz)

200 km

Ασύρματος Κύριος οπλισμός

8,8 cm KwK 36 L/56 (αναχορηγία 92 βλημάτων)

7,5 cm KwK 42 L770 (αναχορηγία 79 βλημάτων)

Μήκος κάννης

56 διαμετρήματα (4,93 m)

70 διαμετρήματα (5,25 m)

Περιστροφή

360 μοίρες (υδραυλικά)

360 μοίρες (υδραυλικά)

Από -9 μοίρες ως +10 μοίρες

Από -8 μοίρες ως +18 μοίρες

Αρχική ταχύτητα βλήματος

773 m/sec (Pzgr39), 930 m/sec (Pzgr40)

925 m/sec (Pzgr39/42), 1.120 m/sec (Pzgr40/42)

Βάρος βλήματος

10,2 kg (Pzgr39), 7,3 kg (Pzgr40)

6,80 kg (Pzgr39/42), 4,75 kg (Pzgr40/42)

ένα συζυγές και ένα σκάφους πολυβόλο

ένα συζυγές και ένα σκάφος πολυβόλο

| Ακτίνα δράσης

I Ανύψωση

ί Δευτερεύων οπλισμός Σκοπευτικό

16 m m /9 0 mm -

FuG5 (εύρος συχνοτήτων 27,2 MHz - 33,3 MHz)

MG 34 7,92 mm (4.800 φυσίγγια)

MG 34 7,92 mm (5.100 φυσίγγια)

TZF9bx26'l ή TZF9cx25'l (μεγέθυνση χ 2,5)

TZF12χ28Ί (μεγέθυνση χ 2,5)

Σ Η Μ Ε ΙΩ Σ Η : Ως Θω ράκιση δ ίν ε τα ι το πάχος τη ς π λάκας σ ε m m κ α ι η γωνία απ όκλισ η ς από τη ν κ ά β ε τ ο σ ε μ ο ίρ ες .

98

Ενας μηχανοκίνητος γερανός χρ η σ ιμο π ο ιείτα ι για την αντικ α τά σ τα σ η το υ κινητήρα εν ό ς Panther.

ΜΕΓΑΑΕΣ ΜΑΧΕΣ

καϊων στους κινητήρες τους. Στην πρώτη γραμμή, τα Panther της 10ης Ταξιαρχίας του Ντέκερ έκαναν το ντεμπούτο τους μαζί με το πεζικό της Μεραρχίας «Grossdeutschland». Ωστόσο, η κακοτυχία τα α­ κολούθησε: αμέσως μετά την εκκίνησή τους βρέθηκαν μέσα σε ένα εχθρικό ναρκοπέδιο, το οποίο δεν είχε καθαρισθεί. Τα τεθωρακι­ σμένα ακινητοποιήθηκαν και οι απώλειες αυ­ ξήθηκαν. Οσα απομακρύνθηκαν με τη βοή­ θεια του μηχανικού, κινήθηκαν για να υποστη­ ρίξουν τον κύριο όγκο της Μεραρχίας «Grossdeutschland». Λίγο έξω από το Τσερκάσκογιε τα Tiger της ίλης βαρέων αρμάτων της «Grossdeutschland» και τα Panther της 10ης Τα­ ξιαρχίας, υποστηρίζοντας τα υπόλοιπα άρμα­ τα της Μεραρχίας, διέσπασαν τις σοβιετικές γραμμές και μετά από σκληρή μάχη βρέθηκαν εμπρός από το χωριό. Η εμφάνιση του νέου άρματος είχε προκαλέσει αναταραχή στις σοβιετικές γραμμές: «Εχθρός χ ρ η σ ιμ οπ ο ιεί νέο άρμα! Σ ιλο υέτα ό ­ μοια μ ε το «Τ ριντσατσέντβερκα » (εννοεί το Τ-

34). Αρμα βαριά θωρακισμένο, βάρος εκτιμά ται σε 40-501. Οπλισμός πιθανώς αντιαεροπ ο­ ρικό πυροβόλο 88mm. Είχαμε απώ λειες σε βεληνεκή πέρα των 2.000m ...», μετέδωσε σοβιε­

τικός ασύρματος στις 8 Ιουλίου 1943. Ωστόσο, οι Γερμανοί γνώριζαν ότι την πρώτη ημέρα της μάχης οι περισσότερες απώλειες των Panther οφείλονταν σε μηχανικά προβλήματα και όχι στη δράση του εχθρού, γεγονός που είχε ως α­ ποτέλεσμα τη μείωση του αριθμού των διαθέ­ σιμων αρμάτων από σχεδόν 200 σε 40. Παρά την έκπληξη των Σοβιετικών μπροστά στο νέο άρμα, η δυσμενής κατάσταση για τα Panther δεν άλλαξε. Τις ημέρες που ακολούθησαν α­ κόμη περισσότερα άρματα τέθηκαν εκτός μά­ χης λόγω βλαβών και αρκετά ήταν αυτά που απωλέσθησαν οριστικά, όταν ο εχθρός κατέλα­ βε ξανά τα εδάφη που είχε χάσει. Στις 5 Ιουλίου, το II Σώμα Πάντσερ των SS ξεκίνησε την προώθησή του προς τον Βορρά και έως το τέλος της ημέρας είχε εισχωρήσει σε βάθος 20 περίπου χιλιομέτρων στις σοβιε­ τικές γραμμές. Χωρίς αμφιβολία σημαντικό ρόλο στην προέλαση διαδραμάτισαν τα 42 Tiger των τριών μηχανοκίνητων μεραρχιών, τα οποία τέθηκαν στην κορυφή του panzerkeil, επιτρέποντάς του να περάσει «μέσα» από τα α­ ντιαρματικά φράγματα και τις θέσεις του πυ­ ροβολικού της 52ης Μεραρχίας Φρουρών. Μα­ ζί τους ήταν και ο Γερμανός άσσος Μίκαελ Βίτμαν, ο οποίος ξεκίνησε την καριέρα του στα Tiger, μαχόμενος με τη 13η Ιλη του Συντάγμα­ τος Αρμάτων «LSSAH». Την πρώτη ημέρα της μάχης ο Βίτμαν κατέστρεψε δύο αντιαρματικά πυροβόλα και 13 Τ-34, ενώ ταυτόχρονα έσωσε τον ουλαμό ενός άλλου άσσου, του Χέλμουτ Βέντορφ, που αντιμετώπιζε δυσκολίες. Με τη βοήθεια των Tiger το II Σώμα συνέχι-

σε την προέλασή του, προκαλώντας στον ε­ χθρό σοβαρές απώλειες: στις 8 Ιουλίου, περί­ που 40 Τ-34 του 3ου Μηχανοκίνητου Σώματος συναντήθηκαν με την ίλη Tiger «Gross­ deutschland», Κατά τη μάχη που ακολούθησε δέκα Τ-34 καταστράφηκαν και τα υπόλοιπα εγκατέλειψαν το πεδίο. Το πρωί της 9ης Ιουλί­ ου, η σοβιετική γραμμή άμυνας είχε απωθηθεί έως 20 χιλιόμετρα νότια του Ομπογιάν, μετά από σημαντικές απώλειες. Το απόγευμα, ο ά­ ξονας της επίθεσης μετατοπίσθηκε προς τα βορειοανατολικά και την πόλη Προχορόφκαόροβκα. Αντίθετα από τα άλλα μέτωπα, τα 48 Tiger της 503 Επιλαρχίας Βαρέων Αρμάτων δεν κατάφεραν να βοηθήσουν αποτελεσματικά το Τμήμα Στρατιάς Κεμπφ κατά την εκκίνησή του. Εως τη 10η Ιουλίου τα Tiger μάχονταν με­ ταξύ των πολλαπλών σοβιετικών αμυντικών γραμμών. Ωστόσο, την επόμενη ημέρα, κατόρ­ θωσαν να διασπάσουν μέχρι και την τελευταία γραμμή της σοβιετικής άμυνας και ξεκίνησαν την προώθησή τους προς τον Βορρά, σε ανοι­ κτό έδαφος. Πριν πέσει η νύκτα, είχαν πλησιά­ σει την Προχορόφκα από τον Νότο. Στην περιοχή της Προχορόφκα η μάχη του Κούρσκ έφθασε στην κορύφωσή της με τη μα­ ζική συμπλοκή αρμάτων, η οποία άρχισε στις 12 Ιουλίου. Στη μεγαλύτερη αρματομαχία της ιστορίας έλαβαν μέρος εκατοντάδες άρματα της γερμανικής 4ης Στρατιάς Πάντσερ και της σοβιετικής 5ης Στρατιάς Αρμάτων των Φρου­ ρών. Τα Tiger, ως συνήθως, αποτέλεσαν την αιχ­ μή του γερμανικού δόρατος. Αυτή τη φορά, ό­ μως, η σοβιετική αντίδραση προκάλεσε την έκπληξη των γερμανικών πληρωμάτων, καθώς τα σοβιετικά άρματα επιτάχυναν προς τα ε­ χθρικά που πλησίαζαν. Η ταχύτητα της κίνη­ σής τους ήταν ηθελημένη: αποσκοπούσε στη μείωση του πλεονεκτήματος που απολάμβα­ ναν τα Tiger χάρη στο βαρύ πυροβόλο των 88 mm και στην ικανότητά του να βάλλει αποτε­ λεσματικά από μεγάλη απόσταση εναντίον των ελαφρύτερων σοβιετικών αρμάτων. Ενώ τα Tiger σταματούσαν για να κτυπήσουν τα ε­ χθρικά άρματα με το πυροβόλο τους, τα σο­ βιετικά προσπαθούσαν να τα προσπεράσουν για να σκοπεύσουν στα ευαίσθητα σημεία τους. «Τα άρματά μας κατέσ τρεφ αν τα Tiger από μικρ ή απόσταση, α π 'τη ν οποία οι Γερμα­ νοί δεν μπορούσαν να εκμ εταλλευ & ο ύ ν το πλεονέκτημα του οπλισμού τους. Γνωρίζαμε τα ευάλωτα σημεία τους και τα πληρώματά μας έβαλλαν στα πλευρά τους. Οι οβίδες, που ρίχνονταν από κοντινή απόσταση, άνοιγαν μ ε ­ γάλες οπές στη &ωράκιση των Tiger. Τα πυρομαχικά εκρήγνυντο και οι πύργοι, που ζύγιζαν αρκετούς τόννους, εκσ φ ενδονίζονταν πολλά μέτρα μακρύτερα». Επιπλέον, σύμφωνα με την επίσημη σοβιετική ιστορία: «Η μάχη εκ του σύνεγγυς στέρησε από τα Tiger τα π λεονε­ κτήματα που τους προσέδιδαν το ισχυρό πυ­ ροβόλο και η ισχυρή Θωράκιση, μ ε απ οτέλε­ σμα να βάλλονται από τα Τ-34 μ ε επ ιτυχία από μικρή απόσταση».

Οι μεμονωμένες επιτυχίες δεν μπόρεσαν να εξασφαλίσουν τη γερμανική νίκη. Μερικά

Tiger της «LSSAH», επί παραδείγματι, κατόρ­ θωσαν να αποκρούσουν επίθεση του σοβιετι­ κού 181 Συντάγματος Αρμάτων. Συγκεκριμέ­ να, καθώς η γερμανική ίλη προωθείτο προς την Προχορόφκα, καλύπτοντας το πλευρό της γερμανικής επίθεσης, συνεπλάκη με τα σοβιε­ τικά τεθωρακισμένα, τα οποία κινούντο σε α­ νοικτό έδαφος, χωρίς κάλυψη. Σύντομα το πε­ δίο γέμισε με φλεγόμενα Τ-34 καιΤ-70. Κανένα από τα Tiger δεν χάθηκε, αντίθετα το 181 Σύ­ νταγμα εκμηδενίσθηκε. Την ημέρα αυτή (12 Ιουλίου), ο Βίτμαν κατέστρεψε οκτώ σοβιετι­ κά άρματα, τρία αντιαρματικά πυροβόλα και πολλά πυροβόλα. Δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις, κατά τις ο­ ποίες σοβιετικά πληρώματα εμβόλιζαν'σκόπι­ μα γερμανικά άρματα. Η έκρηξη των πυρομαχικών που ακολουθούσε γινόταν αισθητή σε όλο το πεδίο μάχης. Η σοβιετική 2η Επιλαρχία της 181 Ταξιαρχίας Αρμάτων επιτέθηκε σε γερμανικά άρματα, τα οποία είχαν λάβει θ έ­ σεις σε έναν λόφο, με αποτέλεσμα την κατα­ στροφή πολλών σοβιετικών KV-1S από τα πυ­ ροβόλα των Tiger. Ο διοικητής της Επιλαρχίας, ίλαρχος Σκρύπιν, σημείωσε τουλάχιστον τρεις επιτυχείς βολές εναντίον ενός Tiger, αλλά δεν κατάφερε να το θέσει εκτός μάχης. Αντίθετα, το άρμα του δέχθηκε δύο πλήγματα που σκό­ τωσαν τον γεμιστή και τραυμάτισαν σοβαρά τον ίδιο. Ο οδηγός και ο ασυρματιστής τον α­ νέσυραν από το άρμα του, ενώ ο πυροβολη­ τής παρέμεινε μέσα σε αυτό, βάλλοντας ενα­ ντίον του Tiger, ώσπου τελικά σκοτώθηκε από τη βολή που ακολούθησε. Ο Σκρύπιν είχε βρει καταφύγιο σε έναν λάκκο, απ' όπου παρακο­ λούθησε τον οδηγό του να επιστρέφει στο φλεγόμενο άρμα και να εμβολίζει το Tiger. Η ε­ πακόλουθη έκρηξη είχε καταστρεπτικά απο­ τελέσματα για τα δύο άρματα. Η μάχη διήρκεσε έως τις πρώτες νυκτερι­ νές ώρες. Η αρματομαχία της Προχορόφκα κόστισε στους Γερμανούς δεκάδες άρματα, μεταξύ των οποίων 13 Tiger που απωλέσθησαν ολοκληρωτικά και 68 που τέθηκαν προσωρινά εκτός μάχης. Συνολικά, κατά τη μάχη του Κούρσκ, χάθηκαν 15 Tiger. Ωστόσο, μετά από εννέα ημέρες μαχών, σε γερμανικά χέρια 6ρί-

Ενα από τα πρώτα μ ο ντέλ α Tiger συμπληρώ νει την π οσ ό τητα βλημάτω ν για το πυροβόλο των 88 mm. Ξ εχω ρ ίζει από τον κυλινδρικό π υργίσκο το υ αρχηγού μ ε τις θ υ ρ ίδ ε ς παρατήρησης και το υ ς ε κ τ ο ξ ε υ τ έ ς ναρκών τύπου «S» σ τις τέσ σ ερ ις γωνίες το υ σκάφ ους.

«Τα άρματά μας κατέστρεφαν τα Tiger από μικρή απόσταση, απ' την οποία οι Γερμανοί δεν μπορούσαν να εκμεταλλευθούν το πλεονέκτημα του οπλισμού τους. Γνωρίζαμε τα ευάλωτα σημεία τους και τα πληρώματά μας έβαλλαν στα πλευρά τους. Οι οβίδες, που ρίχνονταν από κοντινή απόσταση, άνοιγαν μεγάλες οπές στη θωράκιση των Tiger.

99

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

To Tiger υ π 'α ρ ιθ μ ό ν «332» τη ς 8,/sPzKp (Tiger) (8η Ιλη Β αρέω ν Α ρμάτω ν) τη ς Μ ερ α ρ χία ς «D as Reich», στη Ρωσία, τον Φ εβ ρο υ ά ρ ιο /Μ ά ρτιο το υ 1943. Η τυποποίηση ίλη ου λαμ ός - άρμα δεν ή τα ν κ α θολική σε ό λ ες τις επ ιλα ρχίες Tiger. Panzerbefehlsw agen P anther Ausf. D m it 7.5cm KwK42 U 70, ένα από τα πρώτα μ ο ν τέλ α του οχήμα τος διοίκησης, βασισμένο σε άρμα Panther, το οποίο κ α τα σ κ ευ ά σ θ η κ ε τον Μ ά ιο το υ 1943. Τα πρώτα οχήματα π αραδόθηκαν στην 51η και την 52η Επιλαρχία Αρμάτων. Ενα επιπλέον σ ετ α σ υ ρμ άτου π ρ ο σ τέθ η κ ε, μειώ νοντας τον α ρ ιθ μ ό των βλημάτω ν σε 64.

σκονταν μόνο 43 άρματα Panther, τα περισσό­ τερα από τα οποία χρειάζονταν επισκευή.

ΑΠΟΤΙΜ ΗΣΗ Παλαιότερη βιβλιογραφία αναφέρει ότι με­ τά την αποτυχία της γερμανικής επίθεσης στην Προχορόφκα οι μεραρχίες των SS άφη­ σαν πίσω τους κατεστραμμένα 70 - 100 Tiger και πολλά Panther. Ωστόσο, τα αρχεία των σχη­ ματισμών των Waffen SS που έδρασαν στο Ανα­ τολικό Μέτωπο, άνοιξαν κατά το διάστημα 1978 - 1981, πολύ αργότερα δηλαδή από την έκδοση σημαντικών εργασιών σχετικά με το Ανατολικό Μέτωπο. Προσεκτική μελέτη των η­ μερήσιων αναφορών του αριθμού των αρμά­ των, καθώς και αναφορών μαχών του II Σώμα­ τος Πάντσερ, που διατηρούνται σε μικροφίλμ στην Εθνική Αρχειοθήκη (National Archives) στην Ουάσινγκτον, παρέχουν διαφορετικές πληροφορίες. Οι αναφορές συντάσσονταν α­ κριβώς για να επιτρέψουν στον διοικητή του Σώματος να εκτιμήσει τη μαχητική δύναμη των μεραρχιών του και γι' αυτό πρέπει να θεω­ ρούνται σχετικά ακριβείς. Μόνο 15 Tiger βρί­ σκονταν στην πρώτη γραμμή κατά την έναρξη της συμπλοκής στην Προχορόφκα και δεν υ­ πήρχε ούτε ένα διαθέσιμο Panther στις μεραρ­ χίες των SS και του Στρατού. Η απόδοση του Tiger ήταν γνωστή από την προηγούμενη δράση του. Λέγεται, μάλιστα, ότι τις παραμονές της μάχης ο πολιτικός επί­ τροπος Κρουτσέφ ζήτησε από τους Σοβιετι­ κούς στρατιώτες να αποστηθίσουν τα μειονεκτήματά του, «όπως κάποτε το Πάτερ Ημών». Παρά το αριθμητικό μειονέκτημά του, στη μά­ ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

χη του Κούρσκ τα πληρώματα επέλεγαν στό­ χους κατά βούληση από μακρινές αποστάσεις, σκόπευαν και έβαλλαν σχεδόν ανενόχλητα ε­ ναντίον εχθρικών αρμάτων και οργανωμένων αμυντικών θέσεων. To Panther, αντίθετα, παρέ­ μενε ακόμα άγνωστο στους Γερμανούς, θεω ­ ρητικά μπορούσε να αντιμετωπίσει κάθε γνω­ στό σοβιετικό άρμα, αλλά έλαβε μέρος σε επι­ χειρήσεις πολύ νωρίς: οι Γερμανοί αντιμετώπι­ ζαν ακόμη τεχνικά προβλήματα με το κιβώτιο ταχυτήτων, το σύστημα μετάδοσης κίνησης, την ανάρτηση και την ψύξη του κινητήρα. Με­ ταξύ της 10ης και της 15ης Ιουλίου, ο Γκου­ ντέριαν επισκέφθηκε το μέτωπο και μίλησε με τους διοικητές των τεθωρακισμένων. Εκεί έ­ λαβε γνώση σχετικά με την έλλειψη εμπειρίας των ανδρών στην επίθεση και τα μειονεκτήμα­ τα του εξοπλισμού. Η πρόωρη αποστολή των Panther στο μέτωπο έφερε τα αναμενόμενα α­ ποτελέσματα. Αργότερα, ο Γκουντέριαν έγρα­ ψε: «...καίγονταν πολύ εύκολα, τα συστήματα καυσίμου και λίπανσης ήταν ανεπαρκώς προστατευμένα και τα πληρώματα υφίσταντο απώ­ λ ε ιε ς λόγω έλλειψ η ς εκπαίδευσης».

Οι άνδρες, όμως, ήταν ενθουσιασμένοι με το νέο πυροβόλο, αφού η πλειοψηφία των ε­ χθρικών αρμάτων μπορούσε να αντιμετωπισθεί επιτυχώς από αποστάσεις που έφθαναν τα 1.500 έως και τα 2.000 m. Η υψηλή ταχύτητα του βλήματος έδινε ευθεία βολή με μικρότερη πιθανότητα αστοχίας λόγω εσφαλμένου υπο­ λογισμού της απόστασης. Σύμφωνα με στατι­ στικές, η καταστροφή ενός Panther αντιστοι­ χούσε στην απώλεια περίπου εννέα Τ-34 για τους Σοβιετικούς. Μετά το τέλος της μάχης, τα διασωθέντα Panther στάλθηκαν στο εργοστάσιο κατασκευ­ ής για ανακατασκευή. Μετά την επίλυση των τεχνικών προβλημάτων του, το Panther απο­ δείχθηκε μία εξαιρετική πολεμική μηχανή, πο­ λύ αγαπητή στα πληρώματά του. Τα επόμενα μοντέλα Panther ήταν πολύ περισσότερο αξιό­ πιστα από τα άρματα που συνεπλάκησαν στις μάχες για το Κούρσκ. Αναμφίβολα, υπήρξε το καλύτερο γερμανικό σχέδιο άρματος, με σχε-

To Panther Ausf. D μ ε α ρ ιθ μ ό «521» επ ιδ εικ ν ύ ετα ι στο σ ο β ιετικό κοινό μ ε τά την αιχμαλωσία το υ στο Κούρσκ.

Σ ο β ιετικ ο ί σ τρ α τιώ τες εξ ε τά ζ ο υ ν ένα P anther Ausf. D, το οποίο έχ ε ι π ε ρ ιέ λ θ ε ι στην κατοχή το υς. Σ τη ν π ρόσθια θω ράκιση έχουν γράψ ει «ΤΗ Γ» (Τιγκ). Κ ατά το 1943/44, σε έναν κοινό στρ α τιώ τη όλα τα γερμανικά ά ρμ ατα ήταν γνωστά ως «Tiger».

Ωστόσο, το αριθμητικό τους μειονέκτημα δεν επέτρεψε να επηρεάσουν την κατάληξη της γερμανικής επίθεσης εναντίον της εξέχουσας του Κούρσκ.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Οι δύο λ ε υ κ έ ς κ ά θ ε τ ε ς μπ άρες α ντικ α τέσ τη σ α ν το έμ βλημα τη ς Μ ερ α ρ χία ς «D as Reich» κατά τη μάχη το υ Κούρσκ. Η 8η Ιλη π ροέτα σσε το «S» (από το schw ere = β αρ ύ ς) και α ρ ιθ μ ο ύ σ ε τα ά ρμ ατα σε σειρά (π.χ. ο ίλαρχος επ έβ αινε στο « S01»).

δόν ιδανική ισορροπία μεταξύ θωράκισης, τα­ χύτητας, βάρους και ισχύος πυράς. Η εμπειρία που αποκτήθηκε στο Κούρσκ οδήγησε τους Γερμανούς στην υιοθέτηση νέ­ ων τακτικών μεθόδων. Ο σχηματισμός «Keil» δεν παρείχε την απαραίτητη ισχύ πυρός, ώστε να σιγήσουν οι πυκνές αμυντικές γραμμές των σοβιετικών αντιαρματικών πυροβόλων. Στη θέση του αναπτύχθηκε ο σχηματισμός «Glocke» (καμπάνα). Σύμφωνα με αυτόν, τα Panther θα προηγούντο και στις δύο πλευρές τους θα ακολουθούσαν τα ελαφρύτερα PzKpfw IV, σχηματίζοντας ένα διευρυνόμενο τόξο, έτοιμα να συγκεντρώσουν τα πυρά τους σε οποιονδήποτε στόχο. Ακριβώς πίσω από τα Panther θα βρισκόταν ο διοικητής και μαζί του οι παρατηρητές όλων των όπλων υποστήρι­ ξης. Η παρουσία των Tiger σε σχετικά μεγάλους αριθμούς, καθώς και η εμφάνιση των Panther αναβίωσαν τη σκέψη των Σοβιετικών για κατα­ σκευή νέων, ισχυρότερων βαρέων αρμάτων. Η παραγωγή των μοντέλων KV είχε λήξει τον Απρίλιο του 1943, ωστόσο μετά το Κούρσκ ένα νέο πρόγραμμα ξεκίνησε, το βαρύ άρμα IS. Ανεξάρτητα από τα μηχανικά προβλήματα, η υπεροχή των Panther και των Tiger έναντι των άλλων τύπων έγινε αισθητή στις δύο πλευρές κατά τη διάρκεια μεμονωμένων επεισοδίων.

(1) Γιάννης Β αρσα μής: Α ΡΜ Α ΜΑΧΗΣ TIGER I, Ο ΘΡΥΛΟΣ ΤΟΥ Β ' ΠΓΙ, περ. «Panzer», τχ. 7, Αθήνα, Μ ά ρ τιος-Α π ρ ίλιο ς 2003. (2) Δ η μ ή τρ ιο ς Σ τα υ ρ ό π ο υ λ ο ς: TIGER, Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΓΕΡ Μ Α Ν ΙΚ Ο Υ ΑΡΜ ΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β ’ ΠΑ ΓΚ Ο ΣΜ ΙΟ Π Ο Λ Ε Μ Ο , περ. «Σ τρ α τιω τικ ή Ισ το ρ ία » , τχ. 44, Α θήνα, Απρίλιος 2000. (3) Yves B uffetaut: THE PANTHER AUSF. D, "Militaria Magazine", No 16, Collectors Press, London, MayJune 1995. (4) M alcolm Beilis (com piled and published): GERMAN TANKS AND FORMATIONS 1939-45, Crewe, 1988. (5) P eter C ham berlain και H ilary Doyle: ENCYCLOPEDIA O F GERMAN TANKS O F WORLD WAR TWO, REVISED EDITION, Arm s and Arm our Press, London, 1993. (6) H einz Guderian: PANZER LEADER, Futura M acdo nald & Co, London, 1982. (7) M a rk H ealy: KURSK 1943, THE TIDE TURNS IN THE EAST, Osprey Publishing Ltd, London, 1992. (8) G eorge M . Nipe Jr.: KURSK RECONSIDERED, GERMANY'S LOST VICTORY?, The H istory net, ( w w w .thehistorynet.com ), February 1998. (9) G eorge Parada: ACHTUNG PANZER (http://w w w .achtungpanzer.com ), 2003. (10) Bryan P errett: THE PzK pfw V PANTHER, Osprey Publishing Ltd, London, 1991. (11) Bryan P errett: THE TIGER TANKS, Osprey Publishing Ltd, London, 1991. (12) Bryan P errett: IR O N FIST, CLASSIC ARMOURED WARFARE, Cassell, London, 1999. (13) Alan Wilson: KURSK - JULY 1943 και KURSK SCHW ERE PANZER BATTALION (TIGER), (http://dspace.dial.pipex.com ), 1999. (14) Steven J. Zaloga: KV-1 & 2 HEAVY TANKS 1941 1945, Osprey Publishing Ltd, London, 1995.

Ανεξάρτητα από τα μηχανικά προβλήματα, η υπεροχή των Panther και των Tiger έναντι των άλλων τύπων έγινε αισθητή στις δύο πλευρές κατά τη διάρκεια μεμονωμένων επεισοδίων. Ωστόσο, το αριθμητικό τους μειονέκτημα δεν επέτρεψε να επηρεάσουν την κατάληξη της γερμανικής επίθεσης εναντίον της εξέχουσας του Κούρσκ.

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

101

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ ΔΙΗΡΚΕΣΕ ΛΙΓΕΣ ΜΟΝΟ ΗΜΕΡΕΣ ΚΑΙ ΤΕΛΕΙΩΣΕ ΜΕ ΗΤΤΑ Ή ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ ΜΕ ΑΠΟΤΥΧΙΑ ■ΓΙΑ ΟΣΟΥΣ ΑΡΕΣΚΟΝΤΑΙ ΣΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ - ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ, Η ΟΠΟΙΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΑΝΟΙΞΕ ΤΟΥΣ ΑΣΚΟΥΣ ΤΟΥ ΑΙΟΛΟΥ ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ. ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΟΛΛΟΙ ΛΟΓΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΑΥΤΗ. Ο ΚΥΡΙΟΤΕΡΟΣ, ΙΣΩΣ, ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΟΤΙ ΚΑΝΕΙΣ ΣΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΕΡΑΡΧΙΑ ΔΕΝ ΣΥΜΦΩΝΟΥΣΕ

Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ ΓΕ ΔΕΩ Ν Υποστράτηγος ε.α.

ΜΕ ΤΗΝ ΕΚΤΟΞΕΥΣΗ Μ ΙΑΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ

τ. κ α θ η γ η τή ς Σ τρ α τιω τικ ή ς Ισ το ρ ία ς ΣΣΕ τ. υ π ο δ ιευ θ υ ντή ς Δ ΙΣ

ΣΤΗΝ ΕΙΣΕΧΟΥΣΑ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ.

Μ έλ ο ς Ελληνικής Επιτροπής Σ τρ α τιω τικ ή ς Ισ το ρ ία ς

ΓΙΑΤΙ Ο Ι ΓΕΡΜΑΝΟΙ ΕΧΑΣΑΝ ΤΗ Μ Α Χ Η Σ ο β ιετικ ό π εζικό ε π ιτίθ ε τα ι τις γερμ ανικές γρ α μμές, μ ε την υ π οστήριξη αρμάτω ν μάχης Τ-34. Εως τις 23 Ιο υ λ ίο υ , ο Κόκκινος Σ τρ α τό ς είχ ε α να κτή σ ει όλο το έδ α φ ο ς που είχε χά σ ει κατά την επ ιχείρησ η «Zitadelle».

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ

εισ έχουσ α του Κούρσκ δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε μ ετά

λαό και στη στρατιω τική ηγεσία τη ς Γερμανίας η ε ­

τις ε π ιθ ε τ ικ έ ς επ ιχειρή σ εις το υ Σ ο β ιετικ ο ύ

ντύπωση ότι ο Α δ όλφ ο ς Χ ίτλ ερ δ εν υπέπιπτε π οτέ σε

Σ τρ α το ύ το ν χειμώ να το υ 19 42-43. Ο τα ν, τον

σ φ άλματα. Το χ ειρ ό τερ ο , όμως, ήταν ότι το ίδιο πί­

Η

Μ ά ρ τιο το υ 1943, οι μάχες στο Α νατολικό Μέτω σ πο τ ε υ ε και ο Χ ίτλ ε ρ , ο οποίος με τις ε ν έ ρ γ ε ιε ς το υ άρ­

σ ταμάτησ αν, ε ίχ ε σ χ η μ α τισ θεί α υτή η εισ έχο υσ α , για

χισ ε να κ α τα σ τρ έφ ει όλα όσα είχ ε επ ιτύχει, και μοι­

τη ν οποία οι η γ έ τ ε ς των αντιπάλω ν είχα ν δ ια φ ο ρ ετι­

ραία και την ίδια τη Γερμανία. Ο λαός και ο σ τρατό ς

κά σχέδια: ο Σ τά λιν ή θ ε λ ε να τη ν ε π ε κ τε ίν ει, ο Χ ίτλ ερ

τη ς χώρας, έχ ο ν τα ς σ τ ε ρ η θ ε ί το δικαίω μα αλλά και

να την ε ξ α λ ε ίψ ει. Ο Σ ο β ιε τικ ό ς δ ικ τά το ρ α ς , οπ λισμέ­

τη δ ύναμη να α ντιδ ρ ο ύ ν, το ν π αρ α κο λουθο ύσ αν πα­

νος μ ε πολύ μ εγ α λ ύ τερ η υπομονή από το ν Γερμανό

θ η τ ικ ά να δ ιαπ ρ άττει το ένα σφάλμα μ ετά το άλλο.

σ υ νάδελφ ό το υ , α ν έ μ ε ν ε να αρχίσ ει ε κ ε ίν ο ς πρώτος

Σ τα μ εγ αλ ύ τερ ά του λά θη σ υ γ κ α τα λ έγ ετα ι η επ ίθεσ η

τη ν επ ίθεσ ή το υ για να το ν κ α τα σ τρ έψ ει. Π ράγματι,

στη Σ ο β ιετικ ή Ενωση. Μ ετά τις α ρ χ ικ ές επ ιτυ χ ίες και

τα σχέδιά το υ υλοπ οιήθηκαν.

τις δ οκιμα σ ίες δύο χειμώ νω ν στην απ έραντη αυτή

Σ το πλαίσιο τη ς Σ τρ α τιω τικ ή ς Ισ τορ ίας σ υ ν η θ ίζε ­

χώρα, το ν Απρίλιο το υ 1943 είχ ε πια κα τα σ τεί φ ανερό

τα ι να λ έ γ ε τα ι για π ολλές μάχες ότι δ ε ν κερ δ ή θ η κ α ν

ότι ο π όλεμος δ εν ήταν εύκ ο λ ο να κ ε ρ δ η θ ε ί. Η α ρχι­

από το ν ένα αντίπ αλο, αλλά ότι χ ά θ η κ α ν από το ν ά λ­

κή ά ν ετη π ροέλαση προς τη σίγουρη νίκη είχ ε ανακο-

λο. Σ τη μάχη του Κούρσκ η ττη μ έν ο ι, και μάλιστα με

πεί. Από τα μέσα Ν ο εμ β ρ ίο υ του 1942 ως το ν Απρίλιο

τρόπο που επ έδ ρ α σ ε αποφασιστικά σ τις μ ελ λ ο ν τικ ές

το υ 1943 η W eh rm ach t

ε ξ ε λ ίξ ε ις , ήτα ν οι Γερμανοί. Για το ν λόγο α υ τό επι­

5.0 00 ά ρμ ατα μ άχης, 9.0 00 αεροπ λάνα και 20 .000 πυ­

βά λ λετα ι να π ρ ο η γη θεί η ανάλυση τω ν αιτίω ν που ο­

ροβόλα. Κατά σ υνέπ εια, τουλάχισ το ν 100 μ ερ α ρ χ ίες

δήγησαν σ την ήττα .

κα τα σ τρ άφ ηκαν ή έπαψαν να απ ο τελούν μάχιμη δ ύ ­

Η β α θ ύ τ ε ρ η α ιτία τη ς ή ττα ς των Γερμανών θα

έχα σ ε 1.2 50.0 00 ά νδ ρ ες,

ναμη. Θα μπορούσε κανείς να ισ χ υ ρισ θεί ότι στη γ ε ρ ­

πρέπει να α ν α ζ η τ η θ ε ί σε α υ τό που χ αρακτηρισ τικά

μανική ηγεσία είχ ε ενσ κή ψ ει μια γενική "επιδημία τύ ­

θ α μπορούσε να π ερ ιγρά φ ει ως η "ρίζα πολλών δ ε ι­

φλω σης", καθώ ς κ α ν έν α ς δ εν έβ λεπ ε - ή δ εν ή θ ε λ ε

νών": σ τις α ρ χ ικ ές επ ιτυ χ ίες το υ Χ ίτλ ε ρ . Οι πρώτοι

να δ ει - ότι μια ζο φ ερ ή π ραγμ ατικό τητα δια γρ αφ όταν

π ολιτικοί και σ τρατιω τικοί θρ ία μ β ο ι το υ Γ1 Ράιχ είχαν

γΓ α υ το ύ ς στο μέλλον.

ε π ιτε υ χ θ ε ί χάρη στο επ ιχειρησ ιακό α ισ θη τή ρ ιο του

Μια ακόμα συνέπ εια τη ς π ολιτικής το υ Φ ύρερ και

Φ ύρερ: Α υστρία, Τσεχοσλοβακία, Πολωνία, Ν ορβηγία

το υ π νεύμ ατος που ε ίχ ε εμφ υσ ήσ ει σ του ς υπ οτακτι­

και Γαλλία α π οτελούσ αν δικαίωση τ η ς προσωπικής

κο ύ ς το υ , ή τα ν το γεγο νός ότι η υπ ερβολική αισ ιοδο­

το υ π ολιτικής. Δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε, έτσ ι, σ τον γερμ α νικό

ξία το υ σ τη ρ ίχ θ η κ ε στις απ ίστευτα εσ φ α λ μ έν ες ε κ τι-

Γερμανός σ τρ α τιώ τη ς α π ο γο η τευ μ έν ο ς από το α π ο τέλεσ μ α τη ς μάχης. Σ το Κούρσκ, ο Γερμανικός Σ τρ α τό ς ά φ ησ ε να το υ δ ια φ ύ γ ει κάθε π ιθα νό τη τα νίκης, λόγω μιας σειράς λαθώ ν και κακών υπολογισμών, των οποίων το ά θροισ μα υπ ή ρξε κ α τα σ τρ οφ ικ ό.

Η εμ μονή το υ Αδόλψου Χ ίτλ ερ να εμ π λ έ κ ετα ι στο σχέδιο δράσης τη ς W ehrmacht εναντίον το υ Κόκκινου Σ τρ α το ύ , οδήγη σ ε σε μια σειρά τραγικώ ν σφαλμάτω ν, μ ε κ υ ρ ιό τερ ο εκ είνο τη ς επ ίθ εσ η ς στο Κούρσκ.

μήσεις στις οποίες κατέληξαν οι επιτελείς του, α­ ξιολογώντας τις πληροφορίες για τον αντίπαλό του. Μέχρι τη στιγμή εκείνη οι επιτελείς του είχαν υποστηρίξει τόσο ότι οι Σοβιετικοί δεν είχαν δυνα­ τότητα εκτόξευσης επιθετικών επιχειρήσεων τον χειμώνα του 1941, όσο και ότι είχαν αιφνιδιαστεί πλήρως στο Στάλινγκραντ το 1942.0 Χίτλερ, όμως, όχι μόνο δεν έλαβε υπόψη τα παραδείγματα αυτά, αλλά και φρόντισε να απομακρύνει όποιον στρατη­ γό υποστήριζε διαφορετικές θέσεις από τις δικές του. Ο φον Μπράουχιτς, ο Χάλντερ και ο φον Ρούντστεντ είχαν απομακρυνθεί επειδή είχαν διαφω­ νήσει μαζί του, ενώ ο φον Λέεμπ, ο φον Μποκ και ο φον Λιστ είχαν αντικατασταθεί επειδή δεν είχαν κατορθώσει να πραγματοποιήσουν τις παράλογες απαιτήσεις του. Οταν σε ένα στρατιωτικό σύστημα επικρατεί μια τέτοια κατάσταση, το αποτέλεσμα οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε αποτυχία. Η συνολική ει­ κόνα της πάλαι ποτέ φοβερής πολεμικής μηχανής, του Γερμανικού Στρατού, αποδίδεται γλαφυρά από τον Βρετανό ιστορικό Μίλτον Σούλμαν: «Η πειθαρ­ χία και η πιθανότητα γρήγορης προαγωγής έκαναν όσους είχαν μείνει στο Γερμανικό Γενικό Επιτελείο να κτυπούν τα τακούνια τους όποτε γάβγιζε ο Φύ­ ρερ. Και στο μεταξύ οι άνδρες στο μέτωπο, που υ­ πέφεραν την πραγματική αγωνία και τις κακουχίες από το κρύο, τη φωτιά και το σίδερο, δεν μπορού­ σαν παρά να απορούν και να υπακούουν, επειδή είχαν πολύ μεγάλη άγνοια για να κάνουν οτιδήπο­ τε άλλο». Αυτές ήταν οι βάσεις στις οποίες στηρι­

ζόταν ο Γερμανικός Στρατός, βαδίζοντας προς την εισέχουσα του Κούρσκ. Ενας από τους βασικότερους παράγοντες α­ ποτυχίας των Γερμανών ήταν ο συγχρονισμός της μάχης. Οπως προαναφέρθηκε, ο Χίτλερ δεν αντι­ μετώπιζε με ενθουσιασμό το ενδεχόμενο επίθε­ σης στην εισέχουσα. «Το στομάχι μου γυρίζει όταν την σκέπτομαι», εκμυστηρεύθηκε στον Γκουντέ­ ριαν. Παρόλα αυτά την θεωρούσε αναπόφευκτη. Είναι σήμερα γνωστό ότι από καιρό συζητούσε με τους Σοβιετικούς την προοπτική μιας χωριστής ει­ ρήνης (η σκέψη και μόνο αυτής της προοπτικής προκαλούσε στον Τσώρτσιλ έντονη αναστάτωση!). Οι τελευταίες, όμως, απαιτήσεις των Σοβιετικών ή­ ταν υπερβολικές. Χωρίς αμφιβολία, ο Χίτλερ επιζη­ τούσε μια συντριπτική νίκη στο Κούρσκ, προκειμέΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

0 σ τρ α τη γ ό ς Γκουντέριαν εξέφ ρ α σ ε την έντονη α ντίθ εσ ή το υ για το σχέδιο επ ίθ εσ η ς σ το Κούρσκ.

νου να βελτιώσει τη διαπραγματευτική του θέση. Τους δισταγμούς του Χίτλερ συμμερίζονταν και μερικοί από τους πιο ικανούς στρατηγούς του, ανάμεσά τους ο Γκουντέριαν και ο Κλάιστ. Εχο­ ντας κατά νου την επιτυχία του Μανστάιν στο Χάρκοβο τον περασμένο χειμώνα, υποστήριζαν ότι έ­ πρεπε να περιμένουν να επιτεθούν πρώτοι οι Σο­ βιετικοί. Επίσης, πίστευαν ότι πολύ σύντομα θα εκ­ δηλωνόταν μια ενέργεια των Αγγλοαμερικανών στην ηπειρωτική Ευρώπη, γι' αυτό δεν θα έπρεπε να εμπλακούν σε μεγάλες επιχειρήσεις προτού διαπιστώσουν σε ποιο σημείο θα αποβιβάζονταν οι Σύμμαχοι. Οι μόνες λογικές ενέργειες στο Ανατολι­ κό Μέτωπο ήταν να ενισχύσσυν τις γραμμές τους, να συγκεντρώσουν εφεδρείες και να περιμένουν τη σοβιετική επίθεση. Στη συνέχεια, με μια επιχεί­ ρηση τύπου Χάρκοβο θα μπορούσαν να ανατρέ­ ψουν την κατάσταση. Αναμφίβολα, ακόμα και μια τέτοια ανατροπή θα επηρέαζε τους Σοβιετικούς, με αποτέλεσμα να φανούν πιο μετριοπαθείς στις απαιτήσεις τους για τη σύναψη χωριστής ειρήνης. Οι στρατάρχες Μανστάιν και Κλούγκε έδειξαν αρχικά ότι «ερωτεύθηκαν» την ιδέα αυτής της επι­ θετικής επιχείρησης. Οπως ακριβώς ένας ταλα­ ντούχος ηθοποιός δέχεται να παίξει σε ένα κακό θεατρικό έργο με την ελπίδα ότι θα το κάνει επι­ τυχία, έτσι και οι στρατηγοί που διοικούν μεγάλα στρατιωτικά τμήματα στη μάχη - ομάδες στρατιών στην προκειμένη περίπτωση- φαίνεται ότι μεθούν με την ιδέα μιας μεγάλης νίκης. Ετσι, η επίθεση κατά της εισέχουσας του Κούρσκ αποφασίστηκε. Εύλογα τίθεται το ερώτημα εάν υπήρχε πράγ­ ματι κάποια πιθανότητα επιτυχίας. Φαίνεται, λοι­ πόν, πως υπήρχε, εφόσον βέβαια η επίθεση πραγ­ ματοποιείτο τον Μάιο του 1943, αμέσως μόλις η γη θα είχε στεγνώσει από το ανοιξιάτικο λιώσιμο των χιονιών. Σήμερα είναι γνωστό ότι την περίοδο εκεί­ νη οι Σοβιετικοί, εξαντλημένοι ακόμα από τις χει­ μερινές επιχειρήσεις, δεν είχαν οργανώσει την ει­ σέχουσα. Επιπλέον, είχαν υποστεί τεράστιες απώ­ λειες και χρειάζονταν χρόνο για να τις αναπληρώ-

σουν. Οι Γερμανοί αρχικά είχαν αποφασίσει να επι­ τεθούν τον Μάιο, αλλά στη συνέχεια άλλαξαν γνώ­ μη και ανέβαλαν την επίθεση για τον Ιούλιο, όταν θα είχαν φθάσει στο Ανατολικό Μέτωπο τα νέα άρ­ ματα Panther, Tiger και Ferdinand. Η απόφαση αυτή, όμως, απέβη μοιραία για πολλούς λόγους: α) ο Ιούλιος ήταν ο μήνας κατά τον οποίο θεωρείτο πιθανότερη μια επέμβαση των Αγγλοαμερικανών στην Ευρώπη, 6) δινόταν, έτσι, χρόνος στους Σοβιετικούς, οι οποίοι τον αξιοποίησαν κατά τον καλύτερο τρόπο, γ) μια μακρά αναβο­ λή παρέχει στον αντίπαλο μεγαλύτερες πιθανότη­ τες να αντιληφθεί τις προθέσεις του επιτιθέμε­ νου. Πράγματι, οι Σοβιετικοί γνώριζαν επακριβώς την ημέρα, ακόμα και την ώρα της γερμανικής επί­ θεσης του Ιουλίου και δ) οι Σοβιετικοί εκμεταλλεύθηκαν το διάστημα αυτό για να οργανώσουν σε βά­ θος την άμυνά τους με ναρκοπέδια, κωλύματα και αντιαρματικά όπλα, ενώ παράλληλα μετέφεραν ε­ κεί όλο και περισσότερες, πλήρως επανδρωμένες μεραρχίες. Στη γερμανική στρατιωτική ηγεσία, όμως, υ­ πήρχαν διαφωνίες και σχετικά με τη χρήση των νέ­ ων αρμάτων, οι οποίες μάλιστα γίνονταν εντονότε­ ρες όσο μετατίθετο προς το καλοκαίρι η ημερομη­ νία έναρξης της επίθεσης. Ο στρατάρχης Μαν­ στάιν, ο οποίος είχε ταχθεί υπέρ της επιχείρησης, με την προϋπόθεση όμως ότι θα άρχιζε τον Μάιο, υποστήριζε τα εξής: «Η επιχείρηση δεν είχε το πα­ ραμικρό νόημα. Η αναδιοργάνωση στο Ανατολικό Μέτωπο, που μόλις είχε ολοκληρωθεί, θα κατέρρεε αν λαμβάνονταν υπόψη οι απώλειες αρμάτων. Δεν υπήρχε δυνατότητα ανεφοδιασμού σε άρματα του Ανατολικού Μετώπου και έπρεπε να αρχίσει να σκέπτεται (η ανώτερη γερμανική στρατιωτική ηγε­ σία) τον ανεφοδιασμό του Δυτικού Μετώπου σε άρματα για να αντιμετωπιστεί η σίγουρη απόβαση το 1944». Μετά την αναβολή του Μαϊου ο Μανστάιν

πρότεινε, αντί για τη διπλή επίθεση στην εισέχουσα, μια επιθετική επιχείρηση μέσω ΣΘεσκ ή Χαρκό6ου. Σε ό,τι αφορά τα ίδια τα άρματα, στα οποία οι Γερμανοί είχαν εναποθέσει τόσες πολλές ελπίδες, ο Μανστάιν και πάλι υποστήριζε ότι έπασχαν από «παιδικές ασθένειες », των οποίων η «θεραπεία» θα ήταν αδύνατη πριν από την έναρξη της επίθε­ σης. Τα άρματα Ferdinand δεν ανταποκρίθηκαν στις προσδοκίες: και τα 90 που χρησιμοποιήθηκαν στη Στρατιά του Μόντελ δεν κατόρθωσαν να ανοίξουν δρόμο στο πεζικό. Μη διαθέτοντας πολυβόλα, δεν μπόρεσαν να διαδραματίσουν αποφασιστικό ρόλο στη μάχη εκ του συστάδην, καθώς δεν κατάφεραν να κάνουν τα σοβιετικά πολυβόλα και τους θύλα­ κες αντίστασης του πεζικού να σιγήσουν. Από τη σοβιετική πλευρά ο στρατός του 1943 δεν μπορούσε να συγκριθεί με τον στρατό που εί­ χαν αντιμετωπίσει οι Γερμανοί στα αρχικά στάδια της επίθεσης στη Σοβιετική Ενωση. Ακόμα και σε σχέση με το 1942 ο Σοβιετικός Στρατός είχε βελ­ τιωθεί σημαντικά. Η ενίσχυσή του με τεράστιο αοιθμό αμερικανικών τροχοφόρων οχημάτων - τα ο­ ποία ο Στάλιν προνόησε να ζητήσει κατά προτεραι­ ότητα έναντι οποιουδήποτε άλλου υλικού - σε συν­ δυασμό με τον εφοδιασμό του με κονσερβοποιηάένα τρόφιμα, τον είχαν καταστήσει εξαιρετικά ευ­ κίνητο. Η ηγεσία του, όπως πολύ παραστατικά αναφέρει ο Λίντελ Χαρτ, "είχε κλαδευτεί και λι-,ανθεί" με την εμπειρία των προηγούμενων ετών,

Ο σ τρ α τά ρ χη ς φον Μανστάιν. Σ τη ν περίπτωση το υ Κούρσκ, δεν κ α τά φ ε ρ ε να π ρα γμ ατο π ο ιήσ ει ένα από τα συνηθισ μένα το υ «θ α ύ μ α τα » και να χα ρίσ ει τη νίκη στα γερμανικά όπλα.

ενω οι στρατηγοί και οι μικροτεροι ηγήτορες είχαν γίνει καλύτεροι σε θέματα τακτικής. Η ανώτερη σοβιετική στρατιωτική ηγεσία, η Stavka, είχε προετοιμάσει σχέδια επίθεσης στην εισέχουσα του Κούρσκ, αλλά, όπως προαναφέρθηκε, ο Στάλιν περίμενε να εκδηλωθεί πρώτα η επί­ θεση των Γερμανών. Οταν αυτή εκφυλίσθηκε, ο Σο­ βιετικός Στρατός εκτόξευσε μεγάλες επιθετικές επιχειρήσεις σε ελάχιστο χρονικό διάστημα. Διατη­ ρώντας σχεδόν άθικτες τις εφεδρείες τους, οι Σο­ βιετικοί, παρά τις αντίθετες εκτιμήσεις των Γερμα­ νών, ήταν σε θέση να ενεργήσουν ήδη από τις αρ­ χές Αυγούστου. Από κάθε άποψη η σοβιετική ηγε­ σία αποδείχθηκε πιο ικανή από τον αντίπαλό της. Οι εκτιμήσεις της Stavka, του Γενικού Επιτελείου, αλλά και της διοίκησης του Μετώπου σχετικά με τον πιθανότερο τρόπο ενέργειας των Γερμανών ή­ ταν ακριβείς. Σε όλη την κλίμακα της σοβιετικής ιεραρχίας η εκτίμηση για την επικείμενη εχθρική ενέργεια ήταν ομόφωνη, γεγονός που τονίζει την ι­ κανότητα των επιτελείων και των διοικήσεων των Σοβιετικών σε στρατηγικό και τακτικό επίπεδο. Εξίσου επιτυχής υπήρξε και η διεύθυνση του αγώνα από τον στρατάρχη Ζούκωφ και το επιτε­ λείο του. Ο Σοβιετικός στρατάρχης στα απομνημο­ νεύματά του διαψεύδει τις φήμες ότι ο Στάλιν λάμβανε μόνος του τις τελικές αποφάσεις σε θέματα στρατιωτικής και στρατηγικής φύσεως. Είναι γεγο­ νός ότι ο ίδιος ο Ζούκωφ διηύθυνε τον αγώνα, ω­ στόσο σε μια περίπτωση η Stavka, που ήταν πάντα καλά ενημερωμένη, τον διέταξε να μεταβεί στην περιοχή Προχορόφκα και να συντονίσει τις επιχει­ ρήσεις στα Μέτωπα Βορονέζ και Στέπας. Ο στρα­ τάρχης Ζούκωφ είχε αποδείξει την ικανότητα του Σοβιετικού Στρατού να διεξάγει στρατηγικές αμυ­ ντικές επιχειρήσεις εναντίον ενός άριστα εξοπλι­ σμένου αντιπάλου και να εκτοξεύει μια προσχεδιασμένη στρατηγική επιθετική επιχείρηση, όταν είχε κερδίσει την αμυντική μάχη. Αντίθετα, η γερμανική ανωτάτη διοίκηση για μια ακόμα φορά έδειξε αδυναμίες. Ο Χίτλερ, όπως και ο Βρετανός στρατάρχης Χαίηγκ στον Α' Παγκό-

0 στρατάρχης Ζούκωφ είχε αποδείξει την ικανότητα του Σοβιετικού Στρατού να διεξάγει στρατηγικές αμυντικές επιχειρήσεις εναντίον ενός άριστα εξοπλισμένου αντιπάλου και να εκτοξεύει μια προσχεδιασμένη στρατηγική επιθετική επιχείρηση, όταν είχε κερδίσει την αμυντική μάχη.

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Ο σ τρ α τά ρ χη ς Ζούκω φ. Η δ ιεύ θυ νσ η το υ αγώνα στο Κ ούρσκ από τον ίδιο και το επ ιτελ είο του υπ ήρξε απόλυτα επ ιτυχής.

106

Γερμανοί σ τρ α τιώ τες στον δρόμο προς την αιχμαλωσία. Από τη μάχη το υ Κ ούρσκ και έπ ειτα , α υ τή η εικόνα θ α γινόταν όλο και πιο σ υνηθισ μένη.

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

σμιο Πόλεμο, βασίσθηκε στον αριθμό των μεραρ­ χιών που διέθετε. Οι μεραρχίες, όμως, που με­ τρούσε στον χάρτη σε πολλές περιπτώσεις ήταν μειωμένης δύναμης και, το χειρότερο, οι απόντες ήταν εκείνοι που αποτελούσαν το άνθος της μαχη­ τικής τους δύναμης, όσοι δηλαδή είχαν σκοτωθεί ή τραυματιστεί στις σκληρές μάχες του Ανατολι­ κού Μετώπου. Μερικές από τις μεραρχίες αυτές ή­ ταν μόνο απλά σημάδια στον χάρτη - στην πραγμα­

τικότητα είχαν χαθεί στον Βόλγα, στον Καύκασο και στην Τυνησία. Σύμφωνα με το σχέδιό τους, οι Γερμανοί έπρεπε να κτυπήσουν τους Σοβιετικούς στο πιο ισχυρό σημείο, ακριβώς όπως έπρεπε να κάνει και ο Μοντγκόμερυ στη μάχη του Ελ Αλαμέιν, με μια όμως διαφορά: ο Μοντγκόμερυ διέθε­ τε απείρως περισσότερα μέσα από τον αντίπαλό του. Αντίθετα, οι Γερμανοί υστερούσαν έναντι του αντιπάλου τους. Ενας άλλος σημαντικός παράγοντας ήταν η μονολιθικότητα της διοίκησης των Γερμανών: τα πάντα άρχιζαν και τελείωναν στον Φύρερ. Κατά τη διεξαγωγή της μάχης δεν υπήρχε ενιαία διοίκηση. Είναι γεγονός ότι καταβλήθηκαν προσπάθειες για τον διορισμό ενός αρχιστρατήγου με σκοπό την α­ ποτελεσματικότερη διεύθυνση του αγώνα, αλλά οι προτάσεις απορρίφθηκαν με κάθε μορφής δικαιο­ λογίες, αστήρικτες κατά κανόνα. Οι υπόλοιποι στρατιωτικοί που ακολουθούσαν στην ιεραρχία μετά τον Χίτλερ, μέχρι και τον τελευταίο στρατιώ­ τη, μπορούσαν μόνο να υπακούουν και να εκτελούν. Παρόλα αυτά, όταν η μάχη έληξε, ο Χίτλερ δεν δίστασε να αποδώσει την αποτυχία στο γεγο­ νός ότι οι στρατηγοί του αποδεδειγμένα δεν στη­ ρίζονταν στην πίστη προς αυτόν και στη δύναμη της θέλησής του! Το κύριο χαρακτηριστικό της μεγάλης αυτής μάχης, όμως, είναι ότι το αποτέλεσμά της δεν ήταν προϊόν της τακτικής και της στρατηγικής ικανότη­ τας των ηγητόρων, αλλά, αφενός του βάρους των υλικών - κυρίως των τεθωρακισμένων - και της πυ­ κνότητας των κωλυμάτων και αφετέρου της εφαρ­ μογής της αρχής της οικονομίας δυνάμεων. Οι Σο­ βιετικοί απέδειξαν ότι διέθεταν απεριόριστα μέσα και δυνάμεις. Παρόλα αυτά, γνωρίζοντας ότι το προσωπικό και τα μέσα των τεθωρακισμένων με­ ραρχιών δεν ήταν ανεξάντλητα, απέφυγαν να εκ­ δηλώσουν άκαιρα επιθέσεις και περίμεναν να εξα-

Κυνηγός αρμάτω ν Ferdinand στη μάχη το υ Κούρσκ. Τα σ υ γκ εκ ρ ιμ έν α ά ρμ ατα δεν αντα π ο κρ ίθηκα ν στις π ροσδοκίες το υ γερμανικού επ ιτελ είο υ . Μ η δ ια θ έτο ν τα ς πολυβόλα, δεν μπ όρεσαν να δια δρ α μα τίσ ο υν αποφασιστικό ρόλο στη μάχη ε κ του συστάδην και να κάνουν τα σ ο β ιετικά πολυβόλα και το υς θ ύ λ α κ ε ς α ντίσ τασ η ς του π εζικού να σιγήσουν.

ντληθεί πρώτος ο αντίπαλός τους - και παράλληλα την απόβαση των Αγγλοαμερικανών στη Σικελία (10 Ιουλίου 1943). Αντίθετα, οι Γερμανοί, υποτιμώντας τον «κα­ τώτερο φυλετικά» αντίπαλό τους, χρησιμοποίησαν τα πολύτιμα άρματά τους σε προσπάθειες να διααπάσουν ισχυρά οχυρωμένες τοποθεσίες, χωρίς ε­ παρκή συντονισμό με τις δυνάμεις του πεζικού, του πυροβολικού και της αεροπορίας. Ως εκ τού­ του, ένας μεγάλος αριθμός τεθωρακισμένων με­ ραρχιών καταστράφηκαν για έναν αντικειμενικό σκοπό, τον οποίο πολλοί χαρακτήρισαν επουσιώ­ δη. Από τη μάχη του Κούρσκ και εφεξής ο ρόλος των γερμανικών τεθωρακισμένων δυνάμεων πε­ ριορίστηκε σε κινητή άμυνα και τοπικές αντεπιθέ­ σεις. Εάν, όμως, ο αντικειμενικός σκοπός των Γερ­ μανών στη μάχη του Κούρσκ χαρακτηρίζεται ως «επουσιώδης», τι είναι αυτό που δίνει ιδιαίτερη ση­ μασία στη μάχη αυτή, καθιστώντας τη μια από τις πιο αποφασιστικές μάχες του Β’ Παγκοσμίου Πολέ­ μου; Σε καμία περίπτωση η μάχη δεν μπορεί να συγκριθεί με το πραγματικά μεγαλειώδες δράμα που εκτυλίχθηκε έξω από τη Μόσχα το 1941. Στο Κούρ­ σκ περίπου 20 μεραρχίες πάντσερ υπέστησαν τρο­ μερή φθορά, προκαλώντας όμως και τεράστιο κό­ στος σε αντίστοιχες σοβιετικές. Η Σοβιετική Ενω­ ση, όμως, είχε τη δυνατότητα να τις αναπληρώσει. Οπως είχε προβλέψει ο Γκουντέριαν, μια τέτοια α­ πώλεια θα ήταν καταστροφική. Γενικότερα, ο συ­ νολικός σχεδιασμός της επιχείρησης ήταν εσφαλ­ μένος, με αποτέλεσμα οι Γερμανοί να χάσουν τη δυνατότητα μιας στρατηγικής επιτυχίας, ακριβώς διότι είχαν θέσει μη ρεαλιστικούς τακτικούς αντι­ κειμενικούς σκοπούς. Οι ήττες στα «προάστια» της Μόσχας και στο Στάλινγκραντ είχαν τραυματί­ σει βαριά τη Wehrmacht, αλλά δεν είχαν αφαιρέσει από τους Γερμανούς τη στρατηγική πρωτοβουλία στο Ανατολικό Μέτωπο. Η πρωτοβουλία αυτή χά­ θηκε μετά τη μάχη του Κούρσκ και αυτό είναι που την καθιστά «αποφασιστική». Παρόλο που από τον Αύγουστο του 1943 ο Γερμανικός Στρατός είχε αρ­

χίσει να υποχωρεί, εξακολουθούσε να μάχεται, αν και γνώριζε ότι στο τέλος θα έχανε τον πόλεμο. Την ίδια εποχή, ο Σοβιετικός Στρατός άρχισε τη μεγάλη επιθετική επιστροφή του, εκδιώκοντας τους Γερμανούς από το σοβιετικό έδαφος και φθάνοντας έως την καρδιά της Γερμανίας. Ως τελικό συμπέρασμα της μάχης αξίζει να με­ ταφερθούν τα λόγια του πρωταγωνιστή της, του στρατάρχη Ζούκωφ: "Ποιος ήταν ο αποφασιστικός παράγοντας για την ήττα του εχθρού κοντά στο Κούρσκ; Τι προκάλεσε την αποτυχία αυτής της μ ε ­ γάλης επίθεσης που είχε προετοιμαστεί από μακρού χρόνου;". Ο Σοβιετικός στρατάρχης δεν θεω­

ρεί αποφασιστικό παράγοντα ούτε τη γνώση των σχεδίων του αντιπάλου ούτε την υπεροχή σε υλικό ούτε την αποτελεσματικότητα της διεύθυνσης του αγώνα. Απαντώντας ο ίδιος στην ερώτησή του γράφει: "Πάνω απ' όλα, όταν άρχισε η αμυντική μά­ χη, τα σοβιετικά στρατεύματα αποδείχθηκαν ανώ­ τερα εκείνων του εχθρού σε αριθμό, και ιδιαίτερα σε ποιότητα".

Σ το Κούρσκ περίπου 20 μεραρχίες πάντσερ υπέστησαν τρομερή φθορά, προκαλώντας όμως και τεράστιο κόστος σε αντίστοιχες σοβιετικές. Η Σοβιετική Ενωση, όμως, είχε τη δυνατότητα να τις αναπληρώσει.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1 )Σ τρ α τά ρ χ η ς Γ κ εόρ γκι Ζούκω φ : REMINISCENCE AND REFLECTIONS, τό μ. 2ος, Εκδοση P rogress Publishers, Μόσχα, 1974 (αγγλική μετά φ ρ α σ η 1985). (2) A. J. P. Taylor: THE SECOND WORLD WAR, Εκδοση Penguin Books, Λονδίνο, 1976. (3) Λ ίντελ Χ α ρ τ (επ ιμ έλεια ): THE SOVIET ARMY, Εκδοση W eidenfeld & Nicolson, Λονδίνο, 1956. (4) R ichard Ogorkiewicz: ARMOUR, Εκδοση A tlantic Books, Ν έα Υόρκη, 1960. (5) Σ τρ α τά ρ χ η ς φον Μ ανστάιν: Ν ΙΚ Α Ι Α ΠΩ ΛΕ ΣΘ Ε ΙΣΑΙ. Εκδοση ΓΕΣ/ΔΕΚ, Α θήναι, 1962. (6) Χάιντς Γκουντέριαν: Α Ν Α Μ Ν Η ΣΕ ΙΣ ΕΝΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΟΥ, Ε κδόσεις Καραβία -Δ η μ η τρ ιά δ η , Α θή να ι ,1971. (7) ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ Σ, Εκδοση Δ ΙΣ /Γ Ε Σ , Α θήναι, 1990. (8) M ilton Shulman: DEFEAT IN THE WEST, Εκδοση Coronet Books, Λονδίνο, 1973.

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ ΥΠΗΡΞΕ Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΑΡΜΑΤΟΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΝΑ ΑΝΑΚΟΨΟΥΝ ΤΗΝ ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ ΤΟΥ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ. ΤΑ ΑΡΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΛΕΥΡΩΝ ΦΥΣΙΚΑ ΔΙΕΔΡΑΜΑΤΙΣΑΝ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟ ΡΟΛΟ ΑΛΛΑ Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΥΡΟΒΟΛΩΝ (ΚΥΡΙΩΣ ΤΩΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ) ΗΤΑΝ ΕΠΙΣΗΣ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΒΑΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ. ΣΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΥΜΕ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΕ.

Σ ο β ιετικ ό ρ ο υ κ ετο β ό λ ο Β Μ -13-16 K atyusha σε πλαίσιο α μερικανικού φ ο ρ τη γο ύ 5 ί τ η ς ετα ιρ ία ς S tudebaker (S tudebaker US6). Ε φ ερ ε και έβ α λλε 16 ρ ο υ κ έ τε ς των 132 mm, τύπου Μ-13, μ ε β ελ η ν εκ ές περίπου 8,5 km.

Σ ο β ιετικ ό ς όλμος Η Μ 38 των 120 mm. Η α π ο τελ εσ μ α τικ ό τη τα το υ όλμου α υ το ύ ήταν τόσο μ εγ ά λ η , ώ σ τε ο Γέρμανικός Σ τρ α τό ς , α φ ού πρώτα χρησιμοπ οίησε εκ α το ν τά δ ε ς τέ το ια σ ο β ιετικά λάφυρα, κ α τα σ κ εύ α σ ε, στη σ υνέχεια , ένα α κρ ιβ ές α ντίγρ α φ ο (sGrW 42), το οποίο εισ ήλ& ε σε υπηρεσία στα τέλ η το υ 1942 (συνολική παραγωγή 19 42-1945 8.500 όλμοι). Το β ελ η ν εκ ές το υ ήταν π ερίπου 6.000 m. Σ τη μάχη το υ Κούρσκ οι Σ ο β ιετικ ο ί έκαναν ε κ τε τα μ έ ν η χρήσ η όλμων των 120 mm.

ΕΝΑ ΣΠΑΝΙΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ Φ ΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ- Κ Ε ΙΜ Ε Ν Ο : ΣΤΑΥΡΟΣ Β Α Λ Μ Α Σ

Σ ο β ιετικ ό βαρύ άρμα μάχης KV-1, μ ο ν τέλ ο 1941, μ ε συ γκολλημ ένο πύργο. Δ ιέ θ ε τ ε ισχυρή θω ράκιση, πυροβόλο των 76,2 mm και π εν τα μ ελ ές πλήρωμα. Από το 1939 έως το 1943 κ α τα σ κ ευ ά σ θη κα ν π ερισ σ ό τερ α από 5.000 K V όλων των εκδόσεων. Α ρ μ α τα KV-1 χρησιμοπ οιή θη κα ν στη μάχη του Κούρσκ, αλλά η εμφ ά νιση ε κ ε ί των γερμανικώ ν P anther και Tiger α π έδ ειξε πως ο σ υ γκ εκ ρ ιμ έν ο ς τύπ ος ή τα ν πλέον παρωχημένος. Α ντικ α τα σ τά τη ς των KV-1 ήταν το βαρύ άρμα μάχης JS-2.

Α ρ ισ τερ ά δια κ ρίνετα ι το σ ο β ιετικό μέσ ο πολυβόλο Ρ Μ 1910 των 7,62 m m και δ εξιά ο α ν τικ α τα σ τά τη ς το υ, το SG 4 3 Goryunov, επίσης των 7,62 mm. 0 τρ οχο φ ό ρο ς τρίπ οδάς το υ α π ο τελο ύσ ε μια ελ α φ ρ ύ τε ρ η έκδοση το υ τρίποδα Sokolov. 0 Σ ο β ιετικ ό ς Σ τρ α τό ς άρχισ ε να παραλαμβάνει τα πρώτα SG 43 τον Μ άιο το υ 1943.

Α ντια ρ μα τικό π υροβόλο των 57 mm (57 mm Z IS -2 ) το υ 1943. Είχε βάρος 1.250 kg, γωνία ανύψωσης από -5 έω ς +25 μ ο ίρ ες , μ έ γ ισ το β ελ η ν εκ ές 8.400 m και ρ υ θ μ ό βολής 15 β λήμ ατα το λ επ τό . Σ ε υπηρεσία ε ισ ή λ θ ε το καλοκαίρι το υ 1943. Π α ρ α τη ρ ή σ τε το πολύ μ εγά λο μή κο ς τη ς κάννης.

Ενα Τ-34/76, π αραγω γής 1943, μ ε τον νέο εξαγω νικό π ύργο και επ ιπ ρ ό σ θετη θω ράκιση. Σ ε αυτόν τον τύπο ανήκαν τα π ερισ σ ό τερ α Τ-34. Οπως και στο Τ-34/76, παραγω γής 1941-1942, έ τσ ι και σε α υ τό το πυροβόλο ήταν το ίδ ιο : το F-34 L των 76,2 mm μ ε κάννη 42 διαμετρημάτω ν. Η νίκη στη μάχη το υ Κούρσκ υπ ή ρξε το κύκνειο άσμα των Τ-34/76, καθώ ς κ α τέ σ τη πλέον φανερή η αδυναμία το υς μπ ροστά σ τα νεο εμ φ σ ν ισ θέντα γερμανικό Tiger και Panther.

Α υ τοκινο ύ μενο πυροβόλο των 76,2 mm SU-76. Σ τη ν π ρ α γμ α τικ ό τη τα , δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε από την το π ο θ έτη σ η το υ π υροβόλου Z IS -3 των 76,2 m m στο σκάφ ος το υ ελ α φ ρ ο ύ ά ρ μ α το ς Τ-70. Σ τη ν παραγωγή ε ισ ή λ θ ε σ τα τέλ η του 1942. Είχε πλήρωμα τεσσάρω ν ανδρών, βάρος 1 1 1 και θω ράκιση μ ό λις 25 mm. Το γεγονός, όμως, ό τι το σκάφ ος του ά ρ μ α το ς ήταν α νοικτό στο επάνω τμ ήμα το υ, π ροξενώ ντας πολλά π ροβλήματα σ το πλήρωμα, α π ο τελο ύσ ε το μεγά λο το υ μ ειο ν έκ τη μ α . Επιπλέον, και η θω ράκισή το υ ήταν ανεπαρκής. Αν κ α ι , αρχικά, είχ ε σ χ εδ ια σ τεί ως κ α τα σ τρ ο φ έα ς αρμάτω ν, χρ η σ ιμ ο π ο ιή θη κε, τελ ικ ά , ως α υτο κ ινο ύ μ ενο πυροβόλο.

Το ένα τ έ τα ρ το των βαρέων πολυβόλων τη ς πρώ της γραμμής το υ μετώ π ου και π ερισ σ ό τερ α από τα μισά των μ ε τό π ισ θ εν είχαν π αραχω ρ ηθεί για αντια ερ οπ ορ ική χρήση. Σ τη φ ω τογραφ ία, ένα βαρύ πολυβόλο των 12,7m m , τύπ ου DShk 1938. στην αντια ερ οπ ορ ική έκδοσή του. Ο ρ υ θ μ ό ς βολής ήταν 600 β.α.λ. Α ξίζε ι να α ν α φ ερ θ ε ί ότι υπήρχαν και ά λλες εκδό σ εις που έφ ερ α ν δύο (δ ίδυμα ) ή και τέσ σ ερ α (τε τρ ά δ υ μ α ) πολυβόλα μα ζί.

Τα κλασικά σ ο β ιετικά τυ φ έ κ ια ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ σ κοπ ευτή, τύπ ου M osin N ag ant 1891/30. Ο Σ ο β ιετικ ό ς Σ τρ α τό ς έδ ιν ε ιδ ια ίτερ η β α ρ ύ τη τα σ τον το μ έα α υ τό , καθώ ς, από το 1942 έω ς το 1945, κ α τα σ κευ άζο ντα ν 50.000 τ έ το ια ειδ ικά τυ φ έ κ ια ετησίω ς (η παραγωγή ξεκίν η σ ε το 19 37και έ λ η ξ ε το 1963). Η α π ο τελ εσ μ α τικ ό τη τά το υς ήταν περίπου 800 m.

Σ ο β ιετικ ό υποπολυβόλο PPD-34/38 των 7.62 mm, η σχεδίαση το υ οποίου βασ ιζόταν σ το γερμανικό B ergm ann Μ Ρ-18. Από τον Σ ο β ιετικ ό Σ τρ α τό άρχισε να χ ρ η σ ιμ ο π ο ιείτα ι το 1934. Τα π ερισσό τερα P P D n ou είχαν π α ρ α χ θ εί έω ς το 1936, σ τά λθ η κ α ν το 1936-37 στον εμ φ ύ λιο π όλεμο τη ς Ισπανίας, όπου έλαβ αν το βάπτιομα το υ πυρός.

Κλασική σ ο β ιετική προπαγανδιστική αψίσα του Β 'Π Π : "Τα γερμανικά τανκς δεν 9 α π εράσουν από εδώ".

Ο Σ ο β ιετικ ό ς Σ τρ α τό ς φ ρ ό ντισ ε ιδ ια ίτερ α την α ντια εροπ ορική προστασία των σχηματισμών το υ στη μάχη το υ Κούρσκ. Σ τη φω τογραφ ία δ ια κ ρ ίν ετα ι ένα α ντιαεροπ ορικό πυροβόλο των 85 m m (85 mm Μ39). Είχε β άρος 3.000 kg, ανύψωση από -2 έως +82 μ ο ίρ ες και έβ α λ λ ε βλήμ ατα βάρους 9,2 kg μ ε μ έ γ ισ το β ελη νεκ ές τα 7.600 m. Η τα ν δυ νατό να χρ η σ ιμ ο π ο ιη θεί και ως α ντια ρμ α τικό , ενώ το π ο θ ε τή θ η κ ε και στον κ α τα σ τρ ο φ έα αρμάτω ν SU-85.

Ο βιδοβόλο Μ -30 των 122 mm. Είχε βάρος 3.000 kg, πλήρωμα οκτώ ανδρών, μ έ γ ισ το β ελ η ν εκ ές 11.820 m και ρ υ θ μ ό βολής έ ξ ι β λήμ α τα το λεπ τό .

Ε λκυσ τήρα ς Τ-20 ‘'Komsomotets". Σ τη ν κα τα σ κευ ή το υ οδήγησε η α νάγκη το υ Σ ο β ιετικ ο ύ Σ τρ α το ύ να σ ύ ρ ει α ντια ρμ α τικά πυροβόλα των 3 7 και των 45 mm, όλμο υς και άλλα φ ο ρ τία (μ έγ ισ το υ β άρους 1.500 kg). Ε φ ερ ε ένα πολυβόλο των 7,62 mm, τύπ ου DT, στη δ εξιά εμπ ρ όσ θια πλευρά το υ . Ε κεί κ α θ ό τα ν και ο π ολυβολητής, ενώ α ρ ισ τερ ά το υ βρισκόταν η θ έ σ η το υ οδ ηγο ύ . Το όχημα μπ ορούσ ε να μ ε τα φ έ ρ ε ι έ ξ ι ά το μ α , τρία σε κ ά θ ε π λευρά. Είχε μ ή κο ς 3 ,7 m, πλάτος 1,84 m, ύψος 1,5 m και μπ ορούσε να α να π τύξει μ έ γ ισ τη τα χ ύ τη τα 50 km/h.

Α ντιαρματικό π υροβόλο των 45 mm (45 mm Μ -4 2 )τ ο υ 1942. Π ρ ό κ ειτα ι για τροποποίηση του πυροβόλου των 45 mm το υ 1937, το οποίο μ ε τη σειρά το υ βασ ιζόταν σε σ ο β ιετικά α ντίγρ α φ α των γερμανικώ ν α ντιαρματικώ ν πυροβόλων των 37 mm (37 mm P ak 35/36), που η Σ ο β ιετικ ή Ενωση είχ ε α γορά σ ει από τη Γερμανία τη δ ε κ α ετία το υ 1930. Είχε βάρος 625 kg, γωνία ανύψωσης από - 8 έω ς + 2 5 μ ο ίρ ες , μ έ γ ισ το β ελ η ν εκ ές 4.500 m και ρ υ θ μ ό βολής 15 β λήμ α τα το λεπ τό.

Κ α τεσ τρ α μ μ ένο ς θώ ρ ακας εν ό ς γερμανικού Tiger, ο οποίος σύμφωνα μ ε το υ ς Σ ο β ιετικ ο ύ ς εβ λ ή θ η από πυροβόλο των 5 7 mm.

Πυροβόλο των 76 m m (76 mm ZIS-3) το υ 1942. Είχε βάρος 1.200 kg, γωνία ανύψωσης από -5 έως + 3 7 μ ο ίρ ες , μ έ γ ισ το β ελ η ν εκ ές 13.290 m και ρ υ θ μ ό βολής 15 β λήμ ατα το λεπ τό . Σ ε υπηρεσία ε ισ ή λ θ ε το καλοκαίρι το υ 1943. Ο τύπ ος α υ τό ς το υ πυροβόλου γνώρισε τη μ ε γ α λ ύ τερ η παραγωγή από οπ οιονδήποτε άλλο κ α τά τη διά ρκεια το υ Β 'Π Π .

ΑΓΝΩΣΤΕΣ

ΠΤΥΧΕΣ

ΤΑ ΠΑΡΑΛΕΙΠΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ

114

• Μετά την ήττα στο Στάλινγκραντ, τα πάντσερ είχαν ό­ ντως περιέλθει σε τόσο ά­ σχημη κατάσταση, ώστε μό­ νο μια χαρισματική φυσιο­ γνωμία του κύρους του Γκουντέριαν θα μπορούσε να τα αναδιοργανώσει. Είναι χαρακτηριστικό ότι στα τέλη Ιανουαρίου του 1943 οι Γερ­ μανοί διέθεταν μόνο 495 α­ ξιόμαχα άρματα σε ολόκλη­ ρο το Ανατολικό Μέτωπο! • Παρά τη φιλοπόλεμη ρη­ τορική του, ο Χίτλερ δεν ε ί­ χε εγκαταλείψει την ελπίδα ότι θα μπορούσε να έλθει σε συνεννόηση με τον Στάλιν. Τον Ιούνιο του 1943, έλαβε χώρα μια μυστική συνάντη­ ση του υπουργού Εξωτερι­ κών του Ράιχ, Γιόακιμ φον Ρίμπεντροπ, με τον Σοβιετικό ομόλογό του, Βιάτσεσλαβ Μολότωφ, κοντά στο μέτω­ πο και εντός των γερμανι­ κών γραμμών, κατά την ο­ ποία συζητήθηκαν οι όροι μιας πιθανής κατάπαυσης του πυρός. Οι συνομιλίες τε ­ λικά ναυάγησαν, καθώς οι Σοβιετικοί δεν δέχθηκαν τ ί­ ποτα λιγότερο από την από­ συρση της Wehrmacht στα σύνορα του Ιουνίου του 1941. • Την ένταση της μάχης στον Θόρειο τομέα αποκαλύ­ πτει το γεγονός ότι, στις 7 Ιουλίου, η γερμανική 9η Στρατιά ζήτησε επειγόντως από τις υπηρεσίες επιμελη­ τείας να την εφοδιάσουν με 100.000 βλήματα αρμάτων, διότι είχαν μειωθεί επικίνδυ­ να τα αποθέματα των πυρο­ μαχικών της. • Ο μόνος λόγος, για τον ο­ ποίο ήταν γνωστή στον υπό­ λοιπο κόσμο η πόλη του Κούρσκ ήδη από την εποχή πριν από τη μεγάλη μάχη, ή­ ταν το περίεργο φαινόμενο της "Μαγνητικής Ανωμαλίας του Κούρσκ”. Επιστήμονες είχαν παρατηρήσει πως σε ε­

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

κείνη την περιοχή σι πυξί­ δες "τρελαίνονταν“, επειδή στο υπέδαφος υπήρχαν με­ γάλα κοιτάσματα ορυκτού μαγνητίτη. Το φαινόμενο αυ­ τό επρόκειτσ να προκαλέσει αρκετά προβλήματα στις πο­ λεμικές αεροπορίες και των δύο αντιπάλων. • Στη μάχη του Κούρσκ η σοβιετική στρατιωτική ηγε­ σία παρατήρησε ότι ορισμέ­ νες μονάδες είχαν σταθερά μεγαλύτερες απώλειες από άλλες και, όταν ερεύνησε το συμβάν σε βάθος, ανακάλυ­ ψε ότι οι άνδρες αυτών των μεραρχιών πολεμούσαν φο­ ρώντας το μαλακό υφασμά­ τινο καπέλο ("μούτζε"), αντί για το κράνος τους! Αμέσως επέβαλε με ειδική επείγου­ σα διαταγή σε όλες τις μο­ νάδες του Κόκκινου Στρα­ τού να φέρουν το κράνος τους στη μάχη. • Μέσα στον παροξυσμό της μάχης οι Σοβιετικοί δεν δί­ στασαν να εξαπολύσουν ακόμα και μια επέλαση ιππι­ κού εναντίον του γερμα­ νικού 110 Τεθωρακισμένου Τάγματος Αναγνώρισης στον βόρειο τομέα. Οι Γερμανοί παραδέχθηκαν αργότερα ότι ποτέ δεν είχαν αντικρί­ σει πιο καταθλιπτικό πεδίο μάχης από εκείνη την περιο­ χή, όπου επί ώρες σφάδαζαν διαμελισμένοι άνθρωποι και άλογα. • Μια από τις πρώτες προτε­ ραιότητες του Γκουντέριαν, όταν ανέλαβε το έργο της α­ νασυγκρότησης των πά­ ντσερ, ήταν να ζητήσει την υπαγωγή των πυροβόλων ε­ φόδου στα Τεθωρακισμένα αντί για το Πυροβολικό, στο οποίο ανήκαν έως τότε, με σκοπό την ενοποίηση της εκπαίδευσης και τον εκσυγ­ χρονισμό των τακτικών μά­ χης. Οι επιτελείς της OKW, όμως, αρνήθηκαν να ικανο­ ποιήσουν το αίτημά του, ι-

σχυριζόμενοι πως "τα πυρο­

Ρωσία".

βόλα εφ όδου είν α ι ο μόνος τρόπος για να κερ δ ίσ ει τον Σταυρό των Ιπποτών ένας άνδρας του Π υροβολικού“.

• Στις 12 Απριλίου, χιλιάδες Σοβιετικοί πολίτες ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση του Κομμουνιστικού Κόμμα­ τος για την κατασκευή ενός νέου στρατιωτικού αεροδρο­ μίου κοντά στο Καστόρνογιε. Το πρωί της 24ης Μαϊου το πρώτο σοβιετικό μαχητι­ κό προσγειωνόταν στον διά­ δρομό του. Με τον ίδιο ζήλο 25.000 ντόπιοι ολοκλήρωσαν μέσα σε 32 ημέρες μια νέα σιδηροδρομική γραμμή, μή­ κους 96 km, από το Στάρυ Οσκόλ έως το Ομπογιάν, κα­ τασκευάζοντας γι' αυτόν τον σκοπό δέκα γέφυρες και τε ­ ράστια έργα επιχωματώσεων. Παρομοίως, τον Ιούνιο του 1943, εργάζονταν μέσα στον θύλακα προς όφελος του Κόκκινου Στρατού 300.000 πολίτες. • Η 4η Στρατιά Πάντσερ ά­ νοιξε την αυλαία της επίθε­ σής της στον θύλακα του Κούρσκ, βομβαρδίζοντας τις σοβιετικές γραμμές μεταξύ Γκερτσόφκα και Μπιέλγκοροντ με τέτοιο όγκο πυρός, ώστε υπολογίσθηκε πως τα γερμανικά πυροβόλα έριξαν μέσα σε 50 λεπτά περισσότε­ ρες οβίδες από όσες είχε ρί­ ξει ολόκληρο το γερμανικό πυροβολικό στις εκστρατεί­ ες της Πολωνίας και της Γαλ­ λίας! • Λίγες ημέρες πριν από τη μεγάλη επίθεση, οι Γερμανοί δέχθηκαν στο Ανατολικό Μέ­ τωπο μια αντιπροσωπεία από 12 Τούρκους στρατιωτικούς, τους οποίους προσπάθησαν να εντυπωσιάσουν, προσκαλώντας τους να παρακολου­ θήσουν ασκήσεις της 6ης και της 7ης Μεραρχίας Πά­ ντσερ, των οποίων οι άνδρες είχαν λάβει από νωρίς τη δια­ ταγή να ξυριστούν και να φο­ ρέσουν τις καλύτερες στο­ λές τους. Στο γεύμα που δό­ θηκε μετά την επίδειξη, οι

• Την πρώτη κιόλας ημέρα που ο στρατηγός Τσάιτσλερ ανέλαβε τα καθήκοντά του ως αρχηγός του Γενικού Επι­ τελείου Στρατού, τον Σε­ πτέμβριο του 1942, ο αρχη­ γός της OKW, στρατάρχης Κάιτελ, τον συμβούλεψε κατ' ιδίαν: "Ποτέ μην αντιτί& εσ αι στον Φύρερ. Ποτέ μη του υ ­ π ενθυ μ ίζεις πως κάποτε σκεφτόταν δ ια φ ο ρ ετικά πά­ νω σε ένα ζήτημα. Ποτέ μη του πεις πως τα γεγονότα α ­ π έδειξαν πως εσύ είχ ες δ ί­ κιο και εκείνο ς άδικο. Ποτέ μη του δ ίν εις αναφορές με απώλειες. Πρέπει να απο­ φεύγουμε να επιβαρύνουμε τα νεύρα του". Ο Τσάιτσλερ

του απάντησε λακωνικά πως "όταν ένας ηγέτης αποφασί­ ζει να ξεκινή σ ει έναν πόλε­ μο, πρέπει να έχ ει και τα νεύρα να α ντέξει τις συνέπ ειές του".

• Στις 8 Μαϊου 1943, ο Χίτ­ λερ πληροφορήθηκε ότι σε μια ακτή της Ισπανίας είχε ε­ κβραστεί από τη θάλασσα το πτώμα ενός ατόμου που έφερε το όνομα "ταγματάρ­ χης Μάρτιν". Δεμένος στο χέρι του βρέθηκε ένας χαρ­ τοφύλακας με τα υποτιθέ­ μενα σχέδια των Συμμάχων για απόβαση στην Πελοπόν­ νησο, γεγονός που είχε ως συνέπεια να "καταπιεί το δό­ λωμα" η OKW και να στείλει επειγόντως στη νότιο Ελλά­ δα την 1η Μεραρχία Πά­ ντσερ, εξοπλισμένη ακόμα και με άρματα Panther. Η παραπλάνηση είχε επιτύχει. Οι Σύμμαχοι αποβιβάστηκαν τελικά τον Ιούλιο στη Σικε­ λία και ο Γκουντέριαν ανα­ γκάσθηκε να ομολογήσει πως "η 1η Μ εραρχία Πά­ ντσερ μας έλ ειψ ε πολύ στη

Α Γ Ν Ω Σ Τ Ε Σ

Π Τ Υ Χ Ε Σ Φ λογοβόλο Ρ ζ ΙΙΙ ε π ιτίθ ε τα ι εναντίον σ οβιετικώ ν θέσεων.

Τούρκοι εξέφρασαν τον θαυ­ μασμό τους για τα γερμανικά όπλα, αλλά, όταν ρωτήθηκαν, εάν η χώρα τους θα εγκατέλειπε την ουδετερότη­ τά της για να συνταχθεί με τη Γερμανία, απάντησαν δι­ πλωματικά πως η Wehrmacht ήταν αρκετά ισχυρή για να νικήσει τους Σοβιετικούς μόνη της. • Στο διάστημα ΜαρτίουΑπριλίου 1943, η Luftwaffe πραγματοποίησε περισσότε­ ρες από 1.500 εξόδους ενα­ ντίον σιδηροδρομικών εγκα­ ταστάσεων μέσα στον θύλα­ κα του Κούρσκ, ενώ στο διά­ στημα Μαϊου-Ιουνίου 4.300. • Στις 7 Ιουλίου, το σοβιετι­ κό 3ο Μηχανοκίνητο Σώμα ε­ ξαπέλυσε μια ορμητική α­ ντεπίθεση κατά της 'Leibstandarte" νότια του Τε-

τερέβινο και, πιθανώς, να εί­ χε καταφέρει να την ανατρέ­ ψει, εάν το μοναχικό Tiger του υπολοχαγού Στάουντεγκερ δεν κατόρθωνε να κα­ ταστρέψει περισσότερα από 20 Τ-34 μέσα σε δύο ώρες! • Κατά την προσφιλή τους τακτική, οι Σοβιετικοί έλα­ βαν εκτεταμένα μέτρα παραπλάνησης και εξαπάτη­ σης ("μασκίροβκα") του αντι­ πάλου τόσο πριν όσο και κα­ τά τη διάρκεια της μάχης του Κούρσκ. Μόνο το Μέτω­ πο του Βορονέζ διέθετε 829 ψεύτικα άρματα, τα οποία ε ί­ χαν τοποθετηθεί κατάλλη­ λα, ώστε να παρουσιάζουν μια πλαστή εικόνα της διά­ ταξης μάχης του μετώπου στις γερμανικές υπηρεσίες πληροφοριών. • Στις 8 Ιουλίου, στη μάχη

για το Τέπλογιε στον βόρειο τομέα όλοι οι αξιωματικοί ε­ νός λόχου της 20ής Μεραρ­ χίας Πάντσερ σκοτώθηκαν μέσα σε 60 λεπτά. • Ενώ βρισκόταν καθ' οδόν, προς τις θέσεις εξόρμησής της νότια του Ορέλ, η γερ­ μανική 102 Μεραρχία Πεζι­ κού πέρασε από την πόλη Σβεσκ, όπου είδε αποθήκες με ποσότητες τροφίμων, τα οποία είχαν κυριευθεί από τον Κόκκινο Στρατό. Ανάμε­ σα σε αυτά υπήρχαν κονσερβοποιημένο κρέας, σοκολάτες, ακόμα και γάλα και αυγά - σκόνη αμερικανικής παρα­ γωγής. Αυτομάτως, οι Γερ­ μανοί στρατιώτες έχασαν κάθε πίστη ότι θα μπορού­ σαν να νικήσουν τους Σοβιε­ τικούς, τη στιγμή που οι ω­ κεανοί παρέμεναν ανοικτοί

στους Αμερικανούς για να τους ανεφοδιάζουν. • Ενα από τα βασανιστικότε­ ρα προβλήματα που ταλαι­ πωρούσε τους Γερμανούς στρατιώτες στη Ρωσία κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού ήταν οι ψείρες και οι μύγες. Με εντολή του Χίτλερ, ο προσωπικός ιατρός του, Δρ Μορέλ, παρασκεύασε μια ει­ δική πούδρα κατά της ψω­ ρίασης, τη "Lauseto", η οποία παρήχθη αμέσως σε μεγά­ λες ποσότητες και μοιρά­ σθηκε στα στρατεύματα, αποφέροντας μεγάλα οικονο­ μικά οφέλη στον εφευρέτη της. Σύντομα, όμως, οι στρα­ τιώτες συνειδητοποίησαν ότι το νέο προϊόν ήταν πρα­ κτικά άχρηστο. • Από πλευράς καταρρκρθέντων αεροσκαφών, η 5η Ιου­ λίου 1943 θα μπορούσε να θεωρηθεί ως η μεγαλύτερη ημέρα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου στους αιθέρες. Η Luftwaffe ισχυρίσθηκε ότι κατέρριψε 432 σοβιετικά αε­ ροσκάφη, ενώ οι αντίπαλοί της έναν λίγο μικρότερο α­ ριθμό. • Κατά τη διάρκεια της μά­ χης, το Σύνταγμα “Der Führer" της Μεραρχίας "Das Reich" χρησιμοποιούσε έξι Ρώσους αυτόμολους, προκειμένου να παρακολουθεί όσα διαμείβονταν στον α­ σύρματο μεταξύ των σοβιε­ τικών μονάδων. Από αυτούς, λοιπόν, πληροφορήθηκαν οι Γερμανοί στις 8 Ιουλίου ότι σε κάποια εχθρικά τμήματα επικρατούσε μεγάλη σύγχυ­ ση και, στέλνοντας έναν λό­ χο, κατόρθωσαν να αιφνιδιάσουν και να αιχμαλωτίσουν έναν Σοβιετικό συνταγμα­ τάρχη μαζί με ολόκληρο το επιτελείο του. Δ η μ ή τρ ιο ς Σταυρόπ ουλος

ΜΕΓΑΑΕΣ ΜΑΧΕΣ

ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ

ΔΙΟΙΚΗΤΕΣ στη στη νικη μας, πίστη στην εργασία μας. Πρέπει να α ­ κτιν ο β ο λ εί αυτή την πίστη στους υφισταμένους του, στα σ τρ ατεύματα μ ε τα ο ­ ποία έρ χετα ι σε επαφή και στους δ ιο ικ η τές μ ε τους ο ­ ποίους συνομιλεί". Ακόμα

Κ ο ύ ρ τ Τσάιτσλερ.

ΑΝΤΙΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΚΟΥΡΤ ΤΣΑΙΤΣΛΕΡ Γιος ενός προτεστάντη πάστορα, ο Κούρτ Τσάι­ τσλερ γεννήθηκε στις 9 Ιου­ νίου 1895 και, αφού υπηρέ­ τησε ως κατώτερος αξιωμα­ τικός στον Α' Παγκόσμιο Πό­ λεμο, μετατέθηκε στο Οπλο των Τεθωρακισμένων το 1934. Το 1938 συνέβαλε, ως αντισυνταγματάρχης από τη θέση του γραφείου σχεδιασμού επιχειρήσεων της OKW, στην κατάρτιση των σχεδίων για τη στρατιωτική κατάληψη της Τσεχοσλοβα­ κίας. Το επόμενο έτος προήχθη σε συνταγματάρχη. Ελαβε μέρος στις νικηφό­ ρες εκστρατείες της Πολω­ νίας και της Γαλλίας, κατά τις οποίες επέδειξε θαυμά­ σια ικανότητα αντίληψης των προβλημάτων διοικητι­ κής μέριμνας των μηχανοκί­ νητων φαλάγγων, σε τέτοιο μάλιστα βαθμό, ώστε να τον ζητήσει στο επιτελείο του ο στρατηγός Εβαλντ φον Κλάιστ. Με τον τελευταίο συνεργάσθηκε έως τις αρ­ χές του 1942, κερδίζοντας την εκτίμηση τόσο των συ­ ναδέλφων του, όσο και του ίδιου του Χίτλερ για τον τρόπο, με τον οποίο κατάφερνε να συντηρεί την Τε­ θωρακισμένη Ομάδα 1, ακό­ μα και όταν οι υπόλοιποι α­ νάλογοι σχηματισμοί ανα­

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

γκάζονταν να επιβραδύνουν την προέλασή τους ή να ακινητοποιηθούν. Μετά από μια προσωπική συνέντευξη, ο Χίτλερ τον προήγαγε σε υ­ ποστράτηγο και τον διόρισε αρχηγό του Επιτελείου του στρατάρχη φον Ρούντστεντ στην Ανώτατη Διοίκηση Δύ­ σης, ενώ, μετά από τη θριαμβευτική απόκρουση της συμμαχικής επιδρομής στη Διέππη, κατέφυγε σε αυτόν για να αντικαταστή­ σει τον στρατηγό Χάλντερ στο αξίωμα του αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Στρατού. Επρόκειτο για ένα εκθαμβωτικό άλμα για τον Τσάιτσλερ, που άργησε να αντιληφ θεί ότι ο Χίτλερ επι­ θυμούσε απλά να έχει δίπλα του έναν "άνθρωπο της δράσης" και όχι έναν θεω­ ρητικό, ο οποίος θα τον ενο­ χλούσε με τις συνεχείς α­ ντιρρήσεις του. Ο Τσάι­ τσλερ, τον οποίο οι υφιστά­ μενοί του αποκαλούσαν "Κε­ ραυνό" λόγω της υπέρμε­ τρης δραστηριότητάς του, καταπιάστηκε με ενθουσια­ σμό με τα προβλήματα του Στρατού. Η πρώτη διαταγή που εξέδωσε προς τους συ­ νεργάτες του, όταν ανέλαβε τα καθήκοντά του, είναι χα­ ρακτηριστική: “Απαιτώ ο α ­ ξιω μα τικός του Γενικού Επι­ τε λ ε ίο υ να α κ τιν ο β ο λ εί πί­ στη. Πίστη στον Φύρερ, π ί­

και μετά την αποτυχία της ε­ πιχείρησης "Zitadelle", της οποίας υπήρξε ο εμπνευστής, ο Τσάιτσλερ συνέχισε να ασκεί τα καθήκοντά του έως τον Ιούλιο του 1944, ο­ πότε η κατάρρευση της Ομάδας Στρατιών “Κέντρο" και η επαπειλούμενη συ­ ντριβή της Ομάδας Στρα­ τιών "Βορράς" έφερε τον στρατηγό σε μια οξύτατη λεκτική διαμάχη με τον Φύ­ ρερ, το αποτέλεσμα της οποίας ήταν να χάσει τη θέση

διαταγή, με την οποία τον α­ ποστράτευε και του αφαιρούσε το δικαίωμα να φέρει τιμητικά τη στολή του.

ΣΤΡΑΤΑΡΧΗΣ ΕΡΙΧ ΦΟΝ ΜΑΝΣΤΑΙΝ Ο Εριχ φον Μανστάιν γεννήθηκε στις 24 Νοεμβρί­ ου 1887 και ήταν το δέκατο τέκνο του Πρώσου αξιωμα­ τικού του Πυροβολικού Εντουαρντ φον Λεβίνσκυ, του οποίου η αριστοκρατική οικογένεια παρουσίασε ε­ πτά στρατηγούς κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Σε

Εριχ φον Μανστάιν.

του. Ο Χίτλερ, όμως, δεν αρκέσθηκε στην αποπομπή του στρατηγού (τον οποίο αντικατέστησε με τον Γκου­ ντέριαν), αλλά τον εκδικήθηκε στερώντας του διάφο­ ρα προνόμια του βαθμού του και εκδίδοντας ειδική

πολύ μικρή ηλικία, όμως, υιοθετήθηκε από άτεκνο θείο του (προερχόμενο επίσης από οικογένεια στρατιωτι­ κών), του οποίου και έλαβε το επώνυμο. Εισήχθη στη Στρατιωτική Ακαδημία του Πλον, όταν ήταν μόλις 12 ε­

ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ τών, και έδειξε από πολύ νω­ ρίς ότι επρόκειτο για έναν άριστο μαθητή και ένα λα­ μπρό μυαλό, ικανό να εκφ έ­ ρει ελεύθερα τις απόψεις του. Αποφοίτησε από την Ακαδημία Πολέμου το 1914 και τον Νοέμβριο του ίδιου έτους τραυματίστηκε βαριά στις μάχες του Δυτικού Με­ τώπου. Εχοντας κερδίσει τον Σιδηρούν Σταυρό Α' Τά­ ξης, ο Μανστάιν συνέχισε τη σταδιοδρομία του στη Reichswehr του Μεσοπολέ­ μου και αργότερα στη Wehrmacht του Χίτλερ. Η φή­ μη του απογειώθηκε το 1940, όταν, ως αρχηγός επι­ τελείου της Ομάδας Στρα­ τιών "Α" του φον Ρούντσεντ, εμπνεύσθηκε τον δρεπανο­ ειδή υπερκερωτικό ελιγμό που επέφερε την κατάρρευ­ ση της Γαλλίας σε έξι εβδο­ μάδες. Αργότερα, διακρίθηκε στο Ανατολικό Μέτωπο τόσο ως διοικητής του LVI Σώματος Πάντσερ, με το ο­ ποίο κατέκτησε τις Βαλτι­ κές χώρες με μια κεραυνο­ βόλο προέλαση, όσο και από τη θέση του διοικητή της 11ης Στρατιάς, με την οποία εκπόρθησε το φρούριο της Σεβαστούπολης την άνοιξη του 1942 (κατόρθωμα για το οποίο ο Χίτλερ τον έκανε στρατάρχη, τον νεώτερο της Γερμανίας). Τα στρατεύματά του τον σέβονταν και τον αγαπούσαν και ο ίδιος προτιμούσε να διοικεί κο­ ντά στην πρώτη γραμμή του πυρός. Αν και απέτυχε να α­ πεγκλωβίσει την 6η Στρατιά από το Στάλινγκραντ, έδω­ σε ανάσα ζωής στη Wehrmacht με την αριστοτε­ χνική αντεπίθεσή του στο Χάρκοβο την άνοιξη του 1943. Ωστόσο, η επιτυχία αυτή επισκιάσθηκε αργότε­ ρα από την ήττα στο Κούρ­ σκ. Αν και τιμήθηκε με τα Φύλλα Δρυός και τα Ξίφη στον Σταυρό των Ιπποτών, ο Χίτλερ τον απομάκρυνε από την ενεργό υπηρεσία τον Μάρτιο του 1944, προφασιζόμενος ότι "η εποχή του πολέμου κινήσεω ν έχ ει παρ έλ θ ει". Μετά τον πόλεμο ο

ΔΙΟΙΚΗΤΕΣ

Μανστάιν κατηγορήθηκε για εγκλήματα πολέμου (με κυριότερο αυτό της κατα­ στροφής της ουκρανικής υ­ παίθρου κατά την υποχώρη­ ση στον Δνείπερο το φθινό­ πωρο του 1943) και καταδι­ κάστηκε σε φυλάκιση 12 ε­ τών. Αποφυλακίστηκε, ω­ στόσο, στις 6 Μαϊου 1953. Στη συνέχεια, ασχσλήθηκε με τη συγγραφή των απο­ μνημονευμάτων του ("Χαμέ­ νες Νίκες"). Απεβίωσε στις 12 Ιουνίου 1973.

ΣΤΡΑΤΑΡΧΗΣ ΒΑΛΤΕΡ M ONTE/\ Ο Βάλτερ Μ όντελ γεννήθηκε στο Μαγδεμβούργο στις 24 Ιανουαρίου 1891. Ο πατέρας του ήταν καθηγη­ τής της μουσικής και η οικογένειά του πολύ φτωχή. Ετσι, το 1909 κατατάχθηκε στον Αυτοκρατορικό Στρα­ τό του Κάιζερ. Το επόμενο έτος έγινε κιόλας υπολοχαγός και έλαβε μέρος στον Α1 Παγκόσμιο Πόλεμο, κερδί­ ζοντας τον Σιδηρούν Σταυ­ ρό Α' Τάξης, αλλά και δεχό­ μενος αρκετά τραύματα. Την περίοδο του Μεσοπο­ λέμου, βάσει της Συνθήκης των Βερσαλλιών η Reichswehr επιτρεπόταν να έχει μόνο 100.000 στελέχη. Ο Μ όντελ επιλέχθηκε ως ένα από αυτά, αλλά η εξέλι­ ξή του υπήρξε αργή, αφού μόλις το 1934 έφθασε στον βαθμό του συνταγματάρχη. Ηταν φανατικός οπαδός του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος και για πρώτη φο­ ρά τον σύστησε στον Χίτ­ λερ ο ίδιος ο Δρ Γκαίμπελς. Το 1938 προήχθη σε υπο­ στράτηγο και υπηρέτησε ως αρχηγός επιτελείου του IV Σώματος Στρατού στην εκ­ στρατεία της Πολωνίας και της 16ης'Στρατιάς στην εκ­ στρατεία της Γαλλίας. Τον Ιούνιο του 1941, κατά την εισβολή στην ΕΣΣΔ, οδήγη­

Β ά λ τερ Μ ό ντελ .

σε την 3η Μεραρχία Πά­

ντσερ, επιδεικνύοντας με­ γάλο προσωπικό θάρρος, ι­ κανότητα να αντιλαμβάνε­ ται αμέσως την τακτική κα­ τάσταση και απίστευτη ε ­ νεργητικότητα. Τον Οκτώ­ βριο του 1941 προήχθη σε στρατηγό και ανέλαβε τη δι­ οίκηση του XLI Σώματος Πά­ ντσερ και τρεις μήνες αργό­ τερα τη διοίκηση της 9ης Στρατιάς. Η πίστη του Χίτ­ λερ στην αξία του Μ όντελ δεν επηρεάσθηκε από την ήττα στο Κούρσκ το 1943, α­ ντίθετα συνέχισε να βασίζε­ ται επάνω του, αναθέτοντάς του τις πιο επικίνδυ­ νες αποστολές. Τα γερμανι­ κά στρατεύματα του έδω­ σαν το προσωνύμιο "ο πυ­ ροσβέστης του Φύρερ", επειδή καλείτο πάντα να σώσει τη Wehrmacht από δυ­ σάρεστες καταστάσεις. Την 1η Μαρτίου 1944 προήχθη

σε στρατάρχη και εξακο­ λούθησε να υπηρετεί με α­ ξιοθαύμαστη αφοσίωση, πα­ ντού όπου τον καλούσε το καθήκον, κερδίζοντας τα Διαμάντια στον Σταυρό των Ιπποτών. Ο Μ όντελ αναστύλωσε το Δυτικό Μέτωπο της Wehrmacht μετά την ορμητι­ κή προέλαση των Δυτικών Συμμάχων στη Γαλλία και το Βέλγιο το 1944, έδωσε στους Βρετανούς ένα πικρό μάθημα στο Αρνεμ και είχε την ανώτατη διοίκηση των γερμανικών στρατιών, που εκτόξευσαν την αποτυχη­ μένη αντεπίθεση των Αρδεννών τον Δεκέμβριο του 1944. Το "κύκνειο άσμα" του ήταν η μάχη του Ρούρ, στο τέλος της οποίας αυτοκτόνησε (21 Απριλίου 1945), επειδή, όπως είχε δηλώσει, ''ένας στρατάρχης δ εν παρ α δ ίδ ετα ι ποτέ στον ε ­ χθρό".

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ

Γ κεόρ γκ υ Ζούκω φ.

ΣΤΡΑΤΑΡΧΗΣ ΓΚΕΟΡΓΚΥ ΖΟΥΚΩΦ Ο Γκεόργκυ Ζούκωφ γεννήθηκε στις 2 Δεκεμβρί­ ου 1896 σε ένα χωριό κοντά στη Μόσχα και από μικρός άρχισε να μαθαίνει από τον πατέρα του την τέχνη του υποδηματοποιού. Το 1915 επιστρατεύθηκε στον τσαρι­ κό Στρατό και, όταν τελείω ­ σε ο Α' Παγκόσμιος Πόλε­ μος, ήταν ήδη παρασημοφορημένος λοχίας του ιππικού. Το 1918 κατατάχθηκε στον Κόκκινο Στρατό και το 1919 έγινε μέλος του Κομμουνι­ στικού Κόμματος, ενώ στον εμφύλιο πόλεμο διοίκησε αρχικά ίλη και κατόπιν σύ­ νταγμα ιππικού. Αφού παρα­ κολούθησε με επιτυχία διά­ φορα εκπαιδευτικά σχολεία, έγινε το 1930 διοικητής τα­ ξιαρχίας ιππικού και το 1931-33 Βοηθός του επιθεω­ ρητή του Κόκκινου Στρα­ τού. Στο διάστημα 1933-37 διοίκησε μια μεραρχία ιππι­ κού και το 1937 ένα σώμα ιπ­

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

πικού. Για άγνωστους λό­ γους οι εκκαθαρίσεις του Στάλιν δεν άγγιξαν τον Ζού­ κωφ και το 1938 ανέλαβε κα­ θήκοντα υποδιοικητή της Στρατιωτικής Περιοχής Λευκορωσίας. Το καλοκαίρι του επόμενου έτους, ο Στά­ λιν του ανέθεσε τη διοίκηση των σοβιετικών στρατιωτι­ κών δυνάμεων στη Μογγο­ λία, με τις οποίες έδωσε στους Ιάπωνες ένα αξέχα­ στο μάθημα στη μάχη του ποταμού Χαλχίν Γκολ. Τον Ιούνιο του 1940 ορίσθηκε δι­ οικητής της Στρατιωτικής Περιοχής Κιέβου και τον Ια­ νουάριο του 1941 αρχηγός του Γενικού Επιτελείου. Εξαιτίας μιας φιλονικίας του με τον Στάλιν μετατέ­ θηκε δυσμενώς στη διοίκη­ ση μιας ομάδας στρατιών στο Σμόλενσκ, τον Σεπτέμ­ βριο του ίδιου έτους, όμως, ο Στάλιν, αναγνωρίζοντας τις ικανότητές του, του ανέ­ θεσε να οργανώσει την άμυ­ να του πολιορκημένου Λένινγκραντ. Αποκαθιστώντας

ΔΙΟΙΚΗΤΕΣ την τάξη εκεί, ανακλήθηκε τον Οκτώβριο στη Μόσχα, ό­ που διηύθυνε με μαεστρία τη μεγάλη μάχη για τη σωτη­ ρία της πρωτεύουσας, ανα­ γκάζοντας τη Wehrmacht να υποχωρήσει για πρώτη φο­ ρά στην ιστορία της. Τον χει­ μώνα του 1942 διορίσθηκε διοικητής του Δυτικού Με­ τώπου, αλλά σύντομα απαλ­ λάχθηκε από αυτά τα καθή­ κοντα, προκειμένου να αναλάβει την υψηλή θέση του ειδικού απεσταλμένου της Stavka σε όλο το μήκος του Ανατολικού Μετώπου. Από τη θέση αυτή ο Ζούκωφ ορ­ γάνωσε και κέρδισε τις επι­ κές μάχες του Στάλινγκραντ (μετά την οποία προήχθη σε στρατάρχη) και του Κούρσκ και συντόνισε το 1ο και το 2ο Ουκρανικό Μέτω­ πο κατά τις χειμερινές επι­ χειρήσεις του 1943-44. Το καλοκαίρι του 1944 συντόνι­ σε το 1ο και το 2ο Λευκορωσικό Μέτωπο κατά τη μάχη εξόντωσης της γερμανικής Ομάδας Στρατιών "Κέντρο" και από τον Νοέμβριο του 1944 ανέλαβε τη διοίκηση του 1ου Λευκορωσικού Με­ τώπου, με το οποίο έφθασε να καταλάβει το Βερολίνο τον Μάιο του 1945. Ο Ζού­ κωφ διοίκησε τα σοβιετικά στρατεύματα κατοχής στην Ανατολική Γερμανία το 194546 και το 1946 χρημάτισε για λίγους μήνες αρχηγός του Σοβιετικού Στρατού, πριν παραμεριστεί εκ νέου από τον Στάλιν στη θέση του δι­ οικητή των Στρατιωτικών Περιοχών Οδησσού και Ουραλίων (1947-52). Το 1953 έγινε υφυπουργός Αμυνας και το 1955 υπουργός Αμυ­ νας. Το 1957 εκλέχθηκε μέ­ λος της Κεντρικής Επιτρο­ πής του Κομμουνιστικού Κόμματος, αλλά τον Οκτώ­ βριο του ίδιου έτους απομα­ κρύνθηκε από όλα τα δημό­ σια αξιώματα που κατείχε, όταν το κομματικό κατεστη­ μένο, φοβούμενο την επιρ­ ροή και το κύρος του, τον κατηγόρησε άδικα για "βο­ ναπαρτισμό". Ο στρατάρχης Ζούκωφ, ο μοναδικός πολε­

μιστής της ΕΣΣΔ που τιμήθηκε τέσσερις φορές με το παράσημο του Ηρωα της Σο­ βιετικής Ενωσης, απεβίωσε στις 18 Ιουνίου 1974.

ΣΤΡΑΤΑΡΧΗΣ ΚΟΝΣΤΑΝΤΙΝ ΡΟΚΟΣΟΦΣΚΥ Γιος Πολωνού εργάτη των σιδηροδρόμων και Ρωσίδας μητέρας, ο Κονσταντίν Ροκοσόφσκυ γεννήθη­ κε στις 21 Δεκεμβρίου 1896 και έμεινε ορφανός σε ηλι­ κία 14 ετών, οπότε άρχισε να εργάζεται σε οικοδομές. Το 1914 επιστρατεύθηκε στον τσαρικό Στρατό και, ό­ ταν τελείωσε ο Α1 Παγκό­ σμιος Πόλεμος, ήταν ήδη λοχίας του ιππικού. Το 1918 κατατάχθηκε εθελοντικά στον Κόκκινο Στρατό και δι­ οίκησε ίλη, ενώ αργότερα, στον εμφύλιο πόλεμο, σύ­ νταγμα. Το 1919 έγινε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμ­ ματος. Αφού φοίτησε σε διάφορες στρατιωτικές σχολές κατά τη δεκαετία του 1920, ανέλαβε το 1929 τη διοίκηση μιας ταξιαρχίας ιππικού και το επόμενο έ ­ τος μιας μεραρχίας. Το 1936 μεταπήδησε στη διοίκηση σώματος, αλλά το 1937 συνελήφθη από τη NKVD στα πλαίσια των αιματηρών εκ­ καθαρίσεων του Στάλιν στο στράτευμα, φυλακίσθηκε και επί τρία έτη βασανίστη­ κε άγρια, προκειμένου να ο­ μολογήσει τα υποτιθέμενα "εγκλήματά του κατά του κράτους των Σοβιέτ", τε λ ι­ κά, όμως, απελευθερώθηκε τον Μάρτιο του 1940, οπότε και του ανατέθηκε η διοίκη­ ση ενός σώματος ιππικού. Η γερμανική εισβολή τον βρή­ κε διοικητή του 9ου Μηχα­ νοκίνητου Σώματος στην Ουκρανία και τον επόμενο μήνα η Stavka του ανέθεσε

ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ

ΔΙΟΙΚΗΤΕΣ ντάγματος σε διοικητή με­ ραρχίας και το 1934 αποφοί­ τησε από τη Στρατιωτική Ακαδημία του Φρούνζε. Εκτοτε, η εξέλιξή του υπήρ­ ξε θεαματική. Διοικητής με­ ραρχίας το 1934-37, σώμα­ τος το 1937-38, έφθασε να αναλάβει τη διοίκηση της 2ης Στρατιάς Κόκκινου Λα­ βάρου στην Απω Ανατολή το 1938-40. Στη συνέχεια, έγινε διοικητής της Στρατιωτικής Περιοχής της Υπερβαϊκάλης και, κατόπιν, της Υπερ-

κών δυνάμεων στον θύλακα του Κορσούν, κατά το πρώ­ το δίμηνο του 1944. Το 194546 ήταν διοικητής των σο­ βιετικών δυνάμεων κατο­ χής στην Αυστρία και την Ουγγαρία, ενώ τα επόμενα τέσσερα έτη ανέλαβε την ε­ πίζηλη θέση του υφυπουρ­ γού Αμυνας της ΕΣΣΔ. Ακο­ λούθως, ο Κόνιεφ έγινε γε­ νικός επιθεωρητής του Σο­ βιετικού Στρατού (1950-51), διοικητής της Στρατιωτικής Περιοχής Καρπαθίων (1951-

Κ ονσταντίν Ροκοσόφσκυ.

τη διοίκηση ενός μεγάλου αυτοσχέδιου σχηματισμού κοντά στο Σμόλενσκ. Στη μάχη της Μόσχας διοίκησε τη 16η Στρατιά και στο διά­ στημα Ιουλίου-Σεπτεμβρίου 1942 το Μέτωπο του Μπριάνσκ. Ο ρόλος του στη μάχη του Στάλινγκραντ (ό­ που διοίκησε το Μέτωπο του Ντον) υπήρξε καθορι­ στικός και τα στρατεύματα του Ροκοσόφσκυ ήταν εκεί­ να που εξολόθρευσαν τα υ­ πολείμματα της 6ης Στρα­ τιάς του Πάουλους. Στη μά­ χη του Κούρσκ διοίκησε το Κεντρικό Μέτωπο και το 1943-45 συμμετείχε σε πολ­ λές μεγάλες μάχες, φθάνοντας έως το Βερολίνο από τη θέση του διοικητή του 2ου Λευκορωσικού Μετώ­ που. Μετά τον πόλεμο χρη­ μάτισε διοικητής των σοβιε­ τικών δυνάμεων στην Πο­ λωνία (1945-49), υπουργός Αμυνας και αναπληρωτής πρωθυπουργός της Πολω­ νίας, η οποία τον τίμησε με τη στραταρχική της ράβδο. Στο διάστημα 1956-62 ήταν

επικεφαλής επιθεωρητής και υφυπουργός Αμυνας της ΕΣΣΔ και από το 1962 γενικός επιθεωρητής του Υπουργείου Αμυνας. Απεβίωσε στις 3 Αυγούστου 1968.

Ιβάν Κόνιεφ.

ΣΤΡΑΤΑΡΧΗΣ IB ΑΝ ΚΟΝΙΕΦ Γόνος αγροτικής οικογέ­ νειας, ο Ιβάν Κόνιεφ γεννή­ θηκε στις 28 Δεκεμβρίου 1897. Πριν γίνει αξιωματι­ κός του τσαρικού Στρατού κατά τη διάρκεια του Α' Πα­ γκοσμίου Πολέμου, ήταν υ­ λοτόμος. Εισήλθε στον Κόκκινο Στρατό και στις τά­ ξεις του Κομμουνιστικού Κόμματος το 1918, ενώ στα χρόνια του εμφυλίου πολέ­ μου και έως το 1927 υπηρέ­ τησε ως πολιτικός κομισά­ ριος στις θωρακισμένες α­ μαξοστοιχίες. Το 1932 αναρριχήθηκε από διοικητής συ­

καυκασίας, ενώ κατά τη διάρκεια της μάχης της Μό­ σχας ο Στάλιν του εμπιστεύθηκε τη 19η Στρατιά. Αργό­ τερα, διορίσθηκε διοικητής του Μετώπου του Καλίνιν, του Μετώπου της Στέπας και του 1ου Ουκρανικού Μετώπου, με τα οποία συμ­ μετείχε σχεδόν σε όλες τις μεγάλες μάχες που έδωσε ο Κόκκινος Στρατός στον δρόμο για το Βερολίνο, κερ­ δίζοντας δύο φορές το πα­ ράσημο του Ηρωα της Σο­ βιετικής Ενωσης, καθώς και τον βαθμό του στρατάρχη μετά την εξόντωση μεγά­ λου μέρους των γερμανι­

55), υφυπουργός Αμυνας και αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων του Συμφώνου της Βαρσοβίας (1955-60) και διοικητής των σοβιετικών δυνάμεων κατοχής στην Ανατολική Γερμανία (196062), οπότε και ανήγειρε κα­ τόπιν εντολών του Κρεμλίνου το περίφημο Τείχος του Βερολίνου. Μετά το 1962 ο Κόνιεφ υπηρέτησε ως γενι­ κός επιθεωρητής στο Υ­ πουργείο Αμυνας. Απεβίωσε το 1971.

Δ η μ ή τρ ιο ς Σ τα υ ρ ό π ο υ λ ο ς

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Κούρσκ, κυρίως εξαιτίας κά­ ποιων ευφάνταστων Βρετα­ νών ιστορικών. Χαρακτηρι­ στικά παραδείγματα των μύ­ θων αυτών είναι: τα "700 γερμανικά άρματα μεταξύ των οποίων 100 Tiger1' που

παραδίδεται ότι συμμετεί­ χαν στην αρματομαχία της Προχορόφκα, καθώς και η φημολογία ότι η αποφασι­ στική αυτή συμπλοκή πραγματοποιήθηκε "μέσα σε αποπνικτική ζέστη και κάτω από έναν κονιορτό σκόνης“.

R o b in C ro s s

CITADEL: THE BATTLE OF KURSK Εκδόσεις Barnes & Noble, 1993 Σελίδες 272

G e o ffr e y J u k e s

120

------

KURSK: THE CLASH OFARMOUR Εκδόσεις Ballantine, 1969 Σελίδες 160 To βιβλίο του Τζιούκς αποτελεί μια από τις πρώτες προσπάθειες που σημειώ­ θηκαν εκτός ΕΣΣΔ (όπου έ­ χουν εκδοθεί περισσότερα από 10.000 βιβλία με θέμα τον "Μεγάλο Πατριωτικό Πό­ λεμο"), καταγραφής των γε­ γονότων της μάχης του Κούρσκ, μιας αναμέτρησης την οποία η ιστοριογραφία της Δύσης φαίνεται πως α­ γνοεί συστηματικά. Αν και ο συγγραφέας είναι αναγκα­ σμένος να κινηθεί στα πε­ ριορισμένα πλαίσια του μι­ κρού αυτού βιβλίου, που α­ νήκει στην περίφημη σειρά "battle books", η οποία εκδιδόταν από τον αμερικανικό οίκο Ballantine's τις δεκαε­ τίες 1960-70, κατορθώνει, ω­

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

στόσο, να καλύψει το θέμα του με τον συνήθη γλαφυρό τρόπο, υποστηρίζοντάς το με έξοχους χάρτες και πολύ ενδιαφέρουσες ασπρόμαυ­ ρες φωτογραφίες, οι οποίες, αν και δεν είναι ιδιαίτερα καθαρές, αποπνέουν εντού­ τοις την πραγματική ατμό­ σφαιρα της εποχής. Οι πρώ­ τες 31 σελίδες είναι αφιερω­ μένες στην ανάλυση των στρατηγικών γεγονότων που οδήγησαν Γερμανούς και Σοβιετικούς να αντιπαρατεθούν στον θύλακα του Κούρσκ, ενώ οι τελευταίες 57 πραγματεύονται τις επι­ θέσεις του Κόκκινου Στρα­ τού αμέσως μετά την από­ κρουση της Wehrmacht (επι­ χειρήσεις "Κουτούζωφ" και "Ρουμιάντσεφ"). Η επιχειρη­ σιακή ανάλυση είναι έξοχη και τα σφάλματα περιορίζο­ νται μόνο στους μικρούς "μύθους" που επικράτησαν γύρω από τη μάχη του

Χωρίς αμφιβολία, πρό­ κειται για το πιο ισορροπη­ μένο έργο που κυκλοφορεί σχετικά με τη μάχη του Κούρσκ στην αγγλική γλώσ­ σα, καθώς ο Κρος καταφέρνει αφε­ νός να ξετυλίξει πανοραμικά όλες τις πτυχές της μά­ χης και αφετέρου να μη κουράσει τον αναγνώστη με υ­ περβολικές λεπτο­ μέρειες. Πολλά ά­ γνωστα περιστατι­ κά αναφέρονται στις σελίδες του, οι οποίες είναι θαυμάσια κατανε­ μημένες στα γεγο­ νότα που έλαβαν χωρά πριν και μετα τη μάχη. Ο Κρος παρουσιάζει τη μά­ χη του Κούρσκ ως την "πιο αποφασι­

γο, στοχος του ηταν να πα­ ρέχω μ ια εικόνα όχι μόνο της συγκεκριμένης μάχης, αλλά και του πολέμου στο Ανατολικό Μέτωπο, όταν αυ­ τός ήταν στο κρισ ιμότερο σημείο του, καθώς και το πώς τον είδ α ν οι δ ιο ικη τές αλλά και οι απλοί στρατιώ ­ τες και από τις δύο πλευ­ ρές". Εκφράζει, επίσης, την

ελπίδα ότι το έργο του θα βοηθήσει τους αναγνώστες να σχηματίσουν "μια καθα­ ρή άποψη για την έκταση και τη βαρβαρότητα του πο­ λέμου στην Ανατολή και μ ια αίσθηση των απέραντων, μονότονων εκτάσεων, όπου αυτός διεξήχθη". Η γλώσσα

του βιβλίου είναι εξαιρετι­ κή, οι πηγές έγκυρες, ενώ το πλήθος των πραγματικά άριστων χαρτών το καθιστά, αναμφίβολα, το πιο κατατο­ πιστικό ανάγνωσμα, από το οποίο μπορεί κανείς να πληροφορηθεί τι ακριβώς συνέ­ βη στις ουκρανικές στέπες αμέσως μετά τη μάχη του Στάλινγκραντ. Το κείμενο, αν και διανθίζεται με τις μαρτυρίες δεκάδων αυτο-

CITADEL THE BATTLE OF KURSK

στική μάχη του Β' Παγκοσμίου Π ολέ­ μου" και την εντάσ­

ROBIN CROSS

THE GREATEST TANK BATTLE _____ OF WORLD WAR II

σει στον συνολικό σχεδίασμά των Σο­ βιετικών για τη μεγάλη θ ερι­ νή επίθεσή τους κατά το 1943. Οπως δηλώνει άλλω­ στε και ο ίδιος στον πρόλο­

πτών μαρτύρων, κατορθώ­ νει να μη παρεκκλίνει από τα επιχειρησιακά πλαίσια που θα πρέπει να ακολουθεί ένα

ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ έργο στρατιωτικής ιστορίας. Περιέχει, τέλος, ένα ένθετο με 28 ασπρόμαυρες φωτο­ γραφίες, οι οποίες κατορ­ θώνουν να αναπλάσουν το πάθος και τη δραματική έ­ νταση της μάχης.

μάχη του Κούρσκ) είναι να ακολουθήσει την τακτική του τυπολάτρη αστυνομι­ κού, ο οποίος συνηθίζει να λέει στους φλύαρους αυτόπτες μάρτυρες: "Μόνο τα γ ε­ γονότα κυρία μου!". Ο συγ­ γραφέας, ο οποίος συγκατα­ λέγεται στους πλέον καταρ­ τισμένους γύρω από θέματα του Κόκκινου Στρατού επί ε­ ποχής Στάλιν, ξεκινά το βι­ βλίο του κυριολεκτικά "από το λευκό χαρτί”, αδιαφορώ­ W a lte r D u n n ντας για όλα όσα είχαν ήδη KURSK: HITLER'S λεχθεί σχετικά και αναζητώ­ GAMBLE, 1943 ντας την αλήθεια στα επίση­ μα έγγραφα και τις αναφο­ Εκδόσεις Praeger, 1997 ρές των άμεσα εμπλεκόμε­ Σελίδες 200 νων στη μάχη. Αυτή η πρα­ Ακόμα και οι πιο έγκυροι κτική, της απόρριψης όλων των πηγών "από δεύτερο χέ­ στρατιωτικοί ιστορικοί της εποχής μας, οι οποίοι έχουν ρι”, τον οδήγησε στην παρα­ μελετήσει εκτενώς τον γεργωγή ενός έργου ασυναγώ­ μανο-σοβιετικό πόλεμο του νιστης ακρίβειας, αξιοπι­ 1941-45, συμφωνούν ότι η στίας και λεπτομέρειας, το οποίο, όμως, απευ­ θύνεται μόνο στους εμβριθείς μελετητές της στρατιωτικής ιστο­ ρίας και όχι σε ό­ σους δεν έχουν ήδη αποκτήσει ένα στερεό υπόβαθρο Hitler’s Gamble, 1943 γνώσεων για τον πόλεμο στο Ανατο­ WALTER S. DUNN, JR. λικό Μέτωπο (α­ πουσιάζουν εντε­ λώς οι φωτογρα­ φίες και υπάρχει μόνο ένας γενικός χάρτης μέτριας ποιότητας). Ιδιαί­ τερα, τα κεφάλαια για τη διάταξη μά­ χης των αντίπαλων δυνάμεων, καθώς και εκείνα που πε­ ριγράφουν τα μέ­ τρα ανασυγκρότη­ μάχη του Κούρσκ υπήρξε η σης του Γερμανικού και του πλέον πολύπλοκη μάχη του Σοβιετικού Στρατού αποτεΒ' Παγκοσμίου Πολέμου λούν πραγματικό "θησαυρό" από την άποψη των τακτι­ δεδομένων για όσους είναι κών κινήσεων και των επι­ αποφασισμένοι να αναλύ­ χειρήσεων των μονάδων σουν τη μάχη του Κούρσκ που συμμετείχαν σε αυτή. στις πιο εξαντλητικές λεΣύμφωνα με τον Γουόλτερ πτομέρειές της. Ενα πολύ α­ Νταν, ο καλύτερος τρόπος κριβό βιβλίο που προορίζε­ για να ξεδιαλύνει κανείς την ται μόνο για τους φανατι­ κατάσταση (αλλά και να ακούς του είδους! πορρίψει τους μύθους που περιέβαλαν αργότερα τη

KURSK

N ic h o la s C o rn is h

IMAGES OF KURSK: HISTORY'S GREATEST TANK BATTLE Εκδόσεις Spellmount, 2002 Σελίδες 218 Οσοι πιστεύουν ότι οι φωτογραφίες αποτελούν τους πιο εύγλωττους μάρ­ τυρες ενός ιστορικού γεγο­ νότος, σίγουρα θα θαυμά­ σουν την πρόσφατη, υπέρο­ χη εργασία του Κόρνις πάνω στη μάχη του Κούρσκ. Οι φωτογραφίες που παραθέ­ τει είναι όλες ασπρόμαυρες, αλλά σπάνιες και εξαιρετι­ κής ποιότητας. Το πολύ κα­ λό κείμενο δεν λείπει βέ­ βαια από αυτό το βιβλίο, το στοιχείο, όμως, που κυριαρ­ χεί στις σελίδες του και κα­ θηλώνει τον αναγνώστη ε ί­ ναι αναμφισβήτητα "οι εικό­ νες του Κούρσκ", όπως άλ­ λωστε σαφώς δηλώνει και ο τίτλος του. Τα σφάλματα α­ πουσιάζουν από αυτό το υ­ πέροχο, σχεδόν ατμοσφαιρι­ κό έργο, ενώ η γλαφυρότητα του κειμένου συναγωνί­

ζεται επάξια την υπέροχη ει­ κονογράφηση. Παραδόξως, οι χάρτες απουσιάζουν πα­ ντελώς από το βιβλίο, στε­ ρώντας από τον αναγνώστη τη γενική εικόνα της μάχης και τη δυνατότητα να δια­ μορφώσει μια σαφή αντίλη­ ψη σχετικά με τους λόγους για τους οποίους ο αγώνας εξελίχθηκε με τον συγκε­ κριμένο τρόπο. Δεν παύει, όμως, να αποτελεί μια θαυ­ μάσια, σύγχρονη πηγή δε­ δομένων για τη μάχη του Κούρσκ.

Δ η μ ή τ ρ /ο ς Σταυρόπ ουλος

ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ

121

9"7 8 9 6 Ο 8 "3 4 5 12 6 ">