Një roman historik që çuditërisht ngjan me të sotmen Dilaver GOXHAJ
Romani “Koha e Jeniçerëve” i autorit Ahmet Qeriqi është një vepër letraro - historik që i kushtohet një periudhe periudhe para 300 vjetësh, një epoke që jo pak herë është cilësuar cilësuar si epokë paqësore dhe e qëndrueshme. qëndrueshme. Kjo periudhë e sundimit turk në trojet shqiptare është shumë pak e rahur edhe prej letërsisë historike shqiptare. Ngjarjet zhvillohen në dhjetëvjeçarin e fundit të shekullit të 17-të, deri në vitin 1735. Kohët e fundit lexuesit shqiptar i është prezantuar një libër që trajton ngjarjet pas kësaj periudhe, ai i Ben Blushit (romani “Të jetosh në ishull”), ndërsa z. Ahmet Qeriqi shkon gati edhe një shekull më herët në trajtesën e tij. Ngjarjet e romanit “Koha e Jeniçerëve” fillojnë pikërsiht atëherë kur fillon rënia e fuqisë ushtarake e Perandorisë Otomane, në atë periudhë kur rriten interesat politike të Fuqive europiane. Tema kryesore e romanit është ajo pjesë e gjeneratës së jeniçerëve shqiptarë, të cilët kërkonin të krijonin hapësira sa më të gjera, ku autoriteti i tyre të ishte sa më absolut. Kjo ndodh menjëherë pas kryengritjes së koalicionit të ri antiosman i vitit 1689 nën drejtimin e generalit austriak Pikolomini, 300 vjet pas Betejës së Fush Kosovës nga koalicioni Ballkanik. Pas kësaj kryengritjeje despotët lokalë shqiptarë, si ish jeniçeri Selim agai, falë shkathtësisë së tyre intelektuale dhe instiktit për t’u orientuar në atë situatë, si pjesë e aristokracisë së re rurale, bazuar në zotësinë për të krijuar shpura ndjekësish me jeniçerë vendas e të huaj dhe, mbi të gjitha, bazuar në djegien e fshatrave që u bënin rezistencë për mos konvertimin në islamë apo që nuk donin t’u paguanin paguanin taksa, eleminuan eleminuan familje familje dhe fshatra të tëra që mund të ishin edhe rivale të tyre, si familja familja e Gjon Lekut apo fshati Malmir, Ludovig etj. Rritja e pasurive të shumë gjeneralëve dhe nëpunësve të lartë të Perandorisë e shtynte pjesën e talentuar të jeniçerëve të ngjitej lartë, drejt forumeve të ndryshme të karjerës ushtarake e civile, të pasurimit e të lavdisë. Këta despotë të rinj si Selim agai i Komorës, duke përfituar edhe nga largësia e madhe me qëndrën e Perandorisë, u karakterizuan nga mizoria e paskrupullt në zhdukjen e kundërshtarëve, ndërkohë që sulltani i konsideronte të paligjshëm dhe qëllimi final i të cilit ishte asgjësimi fizik i tyre, tyre, (sikundër edhe ndodh edhe në këtë roman), por Porta e Lartë, meqënëse ishte në situatë të vështirë dhe këta ndosheshin shumë larg nga qendra ndiqte taktikën e integrimit të tyre në strukturat shtetërore, duke u siguruar këtyre statusin e të priveligjuarit social, deri në momentin momentin kur asaj i leverdiste. Mirëpo masa e fshatarësisë shqiptare, sidomos ajo e besimit të krishterë, varfërohej, jeta e vjetër e tyre e qëndrueshme po rokullisej tatëpjetë. Si tipat e jeniçerëve ashtu edhe ata tipikë të fshatarësisë janë krijuar prej autorit Qeriqi me një dashuri të madhe. Njëkohësishtë Ahmet Qeriqi në këtë roman trajton edhe disa tema, deri tash tabu, sikundër është ajo e lëvizjeve të popullsisë shqiptare drejt veriut. Pak a shumë këtë trajtesë e kanë bërë autorë të ndryshëm sllavë, por në inversin e së vërtetës, ndërsa trajtesa që i bën kësaj dukurie historike z. Qeriqi, bazuar në dokumenta autentike, dëshmitë e më të moshuarve dhe në eposin popullor, dalin qartë ato lëvizje si dhe përfundimi i tyre, duke u asimiluar nga sllavët. Bazuar në përmbajtjen e romanit, autori para se të bënte këtë punë duket se ka studjuar biblioteka të tëra lidhur jo vetëm me historinë e feve dhe ritet e tyre por edhe me historinë europiane e asaj Otomane të asaj periudhe. Kjo duket tek paraqitjet gjerësishtë të serive të ndryshme të deformacioneve fetare, dhe lexuesi e ndjen se nuk ka aspak trillime artistike në këtë drejtim. drejtim. Çdo gjë Qeriqi e pasqyron në mënyrë që lexuesi çdo ngjarje ta shikojë të gjallë, gjallë, që ta përceptojë përceptojë sikur të jetë diçka materiale. Karakteristikë e Qeriqit është se tek libri i tij “Koha e jeniçerëve” bashkohet romantiku, realisti dhe satiristi në një formë krejt origjinale. Në këtë roman ka edhe saraje bejlerësh, edhe priftërinj, edhe hoxhallarë, edhe imamë, edhe komitë, edhe murgj, edhe satrapë, edhe konflikte, edhe hajna, edhe dashuri të pastër, edhe mblesëri, edhe ceremoni solemne, edhe kuvende burrash, edhe pasione të fuqishme, aty ka edhe prijsa popullorë si Gjon Leku apo Jak Dreni, etj. Diçka prallore. Dhe të gjitha mbështetur në realitete. Romani përfundon me kryengritjen e jeniçerëve në Stamboll, nën udhëheqjen e komandantit të tyre, shqiptarit Halil Patrona, një idealist, idealist, antiteza e jeniçerit Selim Agai. Ajo kryengritje kryengritje na tregon se jeniçerët shqiptarë kurrë nuk e patën kuptuar se Turqia kish ardhur në Ballkan (si dhe fuqitë e tjera të mëvonshme) që të ushqente trupin e saj vigan dhe s’mund t’i linte shqiptarët të ngriheshin më shumë se roli i shërbëtorit trim e besnik, oficerë të të gjitha rangjeve, me gjakun e të cilëve shtronte popuj të tjerë si dhe i mbante ata të nënshtruar. E vëçanta e kësaj ngjarjeje historike qëndron në atë se Ahmet Qeriqi e paraqet Halil
Patronën krejt ndryshe nga autori Ben Blushi në romanin e tij, duke u mbështetur në dokumenta historike të kohës dhe jo në fantazinë si shkrimtar, sikundër bën Blushi. Pavarësishtë se romani “Koha e jeniçerëve” është shoqëruar me një parathënie analitike dhe me shpjegime shpjegime nga autori për lexuesin, lexuesin, ku pasqyrohet edhe literatura literatura e shfrytëzuar shfrytëzuar për këtë roman historik, përsëri lexuesi bindet se këtu, përveç romanit historik kemi të bëjmë edhe me një roman alegorik, pavarësisht se kjo nuk dëshmohet në asnjë fjalë apo fjali të romanit. Këtu qëndron edhe mjeshtëria e autorit. Faktet historike që autori i përdor me një mjeshtëri të përsosur artistike, jo vetëm që të bindin për njohjen nga autori me detaje të asaj periudhe në të cilën zhvillohen ngjarjet, por cilido lexues që e njeh historinë e këtyre 50 viteve të fundit në Kosovë, bindet se ndoshta autori ka gjetur një formë të përsosur për të hequr paralelet përkatëse përkatëse të ngjarjeve. Sidoqoftë, Sidoqoftë, kjo është përshtypja përshtypja ime, pasi ngjashmëritë ngjashmëritë janë evidente në çdo vepër letrare, aq më shumë historike, sikundër është ky roman. Qysh në rreshtat e para të romanit lexuesi e kupton atë çfarë kërkon të thotë autori, veç historisë së fundshekullit të 17 dhe fillim shekullin e 18. Lexuesi mund edhe të dalë në përfundimin se, në çdo 300 vjet Kosovës i ndodhin tragjedi të jashtëzakonshme, tragjedi ku me këmbëngulje është kërkuar nga të huajt që ai popull të tjetërsohet si komb, të ndryshojmë identitetin dhe mundësisht ta braktisi Kosovën. Në vitin 1389 kemi bëtëjën e parë të madhe të koalicionit Ballkanik për ndalimin e shtrirjes së Perandorisë Otomane. 300 vjet më pas, në 1689, ndodh kryengritja e aleancës së dytë antiosmane, të cilës tashmë i paraprin gjenerali austriak Pikolomini. Dhe këtu autori përdor alegorinë. Ai nuk na e thotë haptas, por lexuesi e shkon menjëherë ndër mend se aotori i thotë: Shih, përsëri, pas 300 vjetësh të tjerë, në vitet 1989-1999 kemi përsëri në Kosovë një koalicion edhe më të fuqishëm se dy të parët. E përbashkëta e këtyre tre koalicioneve që ndodhin në çdo 300 vjet është, së pari, që shqiptarët janë në qendër të këtyre koalicioneve dhe, çuditërisht, të tre betejat zhvillohen në territorin shqiptar me emin Kosovë. Dhe veçoria e dytë e këtyre tre koalicioneve është se ata vinë e zgjerohen gjithnjë e më shumë në pjesmarrje popujsh. Në koalicionin e parë kemi vetëm popujt e Ballkanit; në të dytin zgjerohet me Austrinë dhe princat e tjerë europjanë; ndërsa në koalicionin e tretë zgjerimi merr përmasa të paimagjinueshme, ndërkontinentale, ku kemi edhe kontinentin Amerikan. Ndryshe nga dy koalicinet e mëparshme, ku armiku i koalicionit ishin turqit, në koalicionin e tretë, ku autori i librit ka qenë pjesmarrës, armik armikuu i koal koalic icio ioni nitt janë janë serbë serbët, t, ish ish një një ndër ndër aleat aleatët ët kryeso kryesorë rë të dy koal koalic icio ione neve ve të mëhe mëhersh rshme me.. Njëkohësishtë, në rast se në dy koalicionet e para shqiptarët janë pjesmarrës në të dy ushtritë ndërluftuese, në të tretin shqiptarët janë vetëm në një krah, vetëm me koalicionin. Në të tre koalicionet vetëm grekët nuk marrin pjesë, dhe që praktikisht rezulton se ata kanë dalë më të fituarit nder të gjithë popujt e Ballkanit: ruajtën fenë, gjuhën, shkrimin dhe kulturën e tyre si dhe duke mbetur aleat me të gjitha Fuqitë e mëdha, pro dhe kundër koalicioneve, edhe pse nuk kanë luftuar kurrë në mbrojtje të krishtërimit europian. Veçoria tjetër, që del prej romanit është ajo që shqiptarët, edhe pse kanë qenë elementi kryesor i koalicioneve, edhe pse janë ata që kanë dhënë investimin më të rëndësishëm në të tre këto koalicione, gjakun, pikërisht ata janë që nuk e kanë gëzuar paqen për të cilën kanë luftuar. Në të tre rastet paslufta për shqiptarët ka qenë më e keqe se para saj. Të gjitha këto kuptohen shumë lehtë nga çdo lexues. Një element tjetër përsëritës në dy koalicionet e fundit është ai se institucionet fetare shqiptare kanë mbajtur të njëjtën qëndrim ndaj armikut të popullit të tyre, ato kanë mbështetur pushtuesin ose kanë qëndruar neutralë, si gjatë luftës edhe pas saj, por kurrë nuk i kanë mbështetur forcat kryengritëse shqiptare. Ja se si e shpreh këtë At Mikaili: “Asht e ditun qi e humbme betejën n t cilën na tërhoqi Austria dhe princat e Evrop’s për fitimet e veta, por turku njitasht nuk po na d’bon”(f.14). Mirëpo këtë dukuri sikur e vërejtëm dhe po e vërejmë si gjatë luftës çlirimtare në vitet 1997-99 edhe tash që po vërshojnë misionarët misionarët e feve të shteteve pjestare pjestare të këtij koalicioni, koalicioni, gjë që lëxuesi del në përfundimin përfundimin se të gjitë, si pushtuesit ashtu edhe aleatët tanë fitues, që kanë ardhë tek ne, kanë sjellë me vete edhe fetë e tyre. Që do të thotë se vinë për të mos ikur më. Shumë qartë kjo shihet edhe në ceremoninë festive të çifligares bamirëse shqiptare, Urania, me rastin e shënjtërimit të burit dhe kushëririrt të saj, e cila pat “konstatuar se njerëzit e saj të gjuhës e të gjakut po mbijetonin mirë, por ishin në rrugë të humbies së plotë të identitetit... Mirëpo nuk di si ndodhi që emrat e fshatrave të Drenisës, pyet Urania, të jenë ndëruar në tërësi. Më ndje e nderuara bamirëse, unë çova në vend porosinë e atit Mikail1 para se të vdiste. Ishte amaneti i tij, që rajoni i 1
Kryemurgu, I cili mbante lidhje të ngushtë me Patriarkun e Pejës, f.17
Dren Drenis isës ës të skic skicoh ohej ej si një një vend vend i shen shenjt jtëë i kris krisht htër ërim imit it lind lindor or,, ku hero heroku kurr do të kthe kthehe henn të krisht krishterët erët”(f ”(f.283 .283), ), i përgji përgjigje gjett ikonogr ikonografi afi.. “Popull “Popullsia sia rashjan rashjanee vendase vendase,, shqipta shqiptarët rët e islami islamizua zuarr i identifikonte si arnautë, ndërsa shqiptarët e krishterë të prejardhjes ortodokse e katolike pranoheshin si vëllez vëllezër”( ër”(f.5 f.53). 3). Edhe pas koalicio koalicionit nit të tretë tretë jemi jemi dëshmi dëshmitar tarëë se po këmbën këmbëngul gulet et që ta ndryshoj ndryshojmë më identitetin e Kosovës, duke e quajtur multietnike! Dhe lexuesi shqiptar e ka fare të lehtë se me cilin politikan ta identifikoi Atin Mikail. Por edhe gjatë qëndrimit qëndrimit nën ish Jugosllavinë, Jugosllavinë, dimë që u bënë përpjekje përpjekje që shqiptarët shqiptarët të quheshin quheshin jugosllav jugosllav dhe shume prej tyre u konvertuan të tillë, tillë, sikundër u konvertuan konvertuan në myslimanë myslimanë gjatë periudhës së perandorisë Osmane, ku “nuk kishte asnjë lagje në fshat, ku s’kishte të ndërruar... por ti mor Gjon Leku na le çil ndo shteg. – Per nji tash e vetmia vetmia mundësi per me shty edhe per ndoj dit’, dit’, per te fitue fitue edhe pak kohë ansht ndrimi... Po,po, ndrrimi! Sepse na n’nji far mnyret edhe jemi ndrruo, por ose s’po e shohim, ose po bajmë sikur s’po e shohim! As jemi t’krishtenë mirfilli, por as turq. Tash per tash kemi mbetun n’mes t rrugës”, konstaton Gjon Leku(f.114). Lexuesi, Lexuesi, kur lexon këta rreshta i krahason me atë çka ndodhi pas koalicioni koalicionitt të tretë, tretë, ku kanë vërshuar fe nga më të ndryshmet për konvertimin e shqiptarëve. Dhe të gjitha këto “që ta ndihmojn dhe ta shpëtojnë rajën kur duhet ndihmuar, ndihmuar, dhe ta ndëshkojën ndëshkojën kur ajo të rebelohet. rebelohet. Atë duhet ta kthejmë në fe të vërtetë dhe të bëjmë sa më shumë besimtarë besnikë të Perandorisë. Kjo është puna jonë, andaj mos e merr ters vdekjen e 200 kryçelive. Krejt Maxharistanit dhe Rumelisë Veziri i Madh ua ka falun taksat për gjashtë muej, disa krahinave edhe për nji vit për shkak të sëmundjeve dhe jetës së vështirë të rajës”(f.83), satirizon autori, përmes kryeimamit të vilajetit të Kosovës, ngjashëm me atë çka porositi përfaqësuesi i parë special i OKB për Kosovën në vitin 1999. Është e vërtetë që despotët lokalë, për të fituar besimin e Sulltanit bënin edhe represione për ndërimin e fesë, por alegoria e Qeriqit qëndron në atë që i thotë lexuesit se: me ato shtrëngesa “po i greqizon tash e 20 vjetë vjetë fetari fetarisht sht pothuaj pothuajse se të gjithë gjithë besimta besimtarët rët e krisht krishterë erë ortodo ortodoksë ksë të Shqipëri Shqipërisë së patria patriarku rku i kishës kishës ortodokse greke në Shqipëri, Anastasie Janullatos, i cili ka mundur të ndryshoi në tërësi fizionominë autentike të krishtërimit autentik shqiptar” në një shkrim të fundit. Ndërsa me mulla Hamitin autori tipizon patriarkun serb Gojko Pavle, i cili prej vitit 1957 e deri këtë vit që ndëroi jetë ka bekuar të gjitha formacionet vrastare serbe dhe që radio K4 e KFOR-it heshti disa ditë në shenjë zije për vdekjen e tij, ndërkohë që në kompleksin memorial të Adem Jasharit ka shkuar disa herë e ka bastisur. Edhe djegiet e kishave shqiptare nga të konvertuarit në myslimanë dhe ndërtimin mbi gërmadhat e tyre të xhamive, autori e përdor në mënyrë alegorike, ku kisha serbe deri në vitin 1912 dogji 3400 xhami, mesxhide dhe institucione të tjera islamike dhe në vend të tyre ngriti ato serbe, duke përzënë rreth 300 mijë shqiptarë në Turqi. Një ngjashmëri interesante e romanit me aleancën e tretë është propaganda prej frike e pacifistëve të atëhershëm e të tashëm që populli të mos e përkrahte kryengritjen, e vënë ajo në gojën e Shtjefën Gjukanit: “Nuk ka forcë tashma qi po e mund turkun ( kupto serbin në koalicionin e fundit,DG), vllazën të krisht krishten! en! Ne gjat gjatëë ikje ikjess do t’ma t’marri rrim m tan’ tan’ pasuni pasuninë në e lujt lujtshm shme, e, do t’le t’lem m kto kto kasol kasolla la dhe tokën tokën shkretë”(f.15), dhe menjëherë të shkon mendja te agjensitë e shpërngules së shqiptarëve për në Evropë gjatë viteve 90-të, ku ”Shumica kishin ulur kurrizin dhe kishin pranuar pozitën e të humburit, pozitën e rajës, që në disa raste ishte e barabartë me pozitën e kafshës“(f.24). Paralelet e koalicionit dhe kryengritjeve të viteve 1689 dhe 1989 – 1999 nuk janë një e dy, për mos të thën thënëë në gjit gjithç hçka ka çka çka traj trajto tohe hett në roma roman. n. Ja psh. psh. „raj „rajon onii Dren Drenis isës ës qënd qëndro rore re isht ishtee qend qendra ra e rezistencës“(f.17), apo „sot kemi me vendosun, thotë Ujkan Qirjaqi Qirjaqi, a ansht ma e randsishme feja jonë apo vendi ynë. A amsht’ ma mirë të qëndrojm’ këtune ku jemi, dhe ku t’paret kan jetue me mija vjet, apo... të lem vendin, vorret, kullosat, pyjet dhe livadhet dhe tanë kto t’mira që dhunuo na i ka i Madhi Zot“(f.18). Dhe, kushdo që ka marrë pjesë në radhët e UÇK-së ka ndigjue shprehje të ngjashme nga nënat Drenicase: “E n’koftë se e doni mendimin e nji nane të mbetune shkret’ e t’ djegun zemret, una per veti u thom, nuk luj prej këtij vendi“(f.16). Por çuditërisht fenomene të ngjashme me ato para 300 viteve patëm edhe pas aq vitesh, si “Selim agai nga dy denoncues vendas kishte mësuar për kuvendin në Ndrenik dhe qëllimin e tubimit”(f.19). Dhe a ka ndodh ngjashëm me shpifjet për UÇK-në, “ata qi e kurdisën kët’ t’ ligë, ata janë përkujdesun per me ia
lan’ fajin dikujt, dhe n’rastin ma t’keq, per ta derdh mllefin n’ drejtim t’ kundërt, thotë Krap loku”(f.39); apo “Ati Jeronim ka shkue në Komovë dhe ia ka puthun dorën selim agait... para se të largohet aga do t’kurdisim nji kurth per Jak Drenin, sepse ai nji vit ma par m’i ka ka rrahun tre murgji, meqë dikush i pat than thanëë se murg murgjt jt’’ e mi po bashkp bashkpun unoni oninn me deli deli aganë aganë e e Vusht Vushtri risë” së”(f (f.2 .214 14), ), e plot plot raste raste të tjera tjera bashkpunimi bashkpunimi me pushtuesin pushtuesin në dëm të komtëve dje dhe uçëkëistave uçëkëistave sot, dhe atyre që flisnin flisnin keq për pushtuesin. Një nga pasojat më tragjike e të pashërueshme, sikundër del në romanin “Koha e jeniçerëve”, ka qenë dhe është përçarja mes shqiptarëve. Kjo tragjedi tipike shqiptare shfaqet shpesh në roman, ku jo vetëm të huajt e nxisin këtë dukuri, por edhe vetë shqiptarët e sikur e kanë në gjak, apo nga dëshira për t’u përkrahun nga të huajt për të bërë karjerë dhe pasuri: “Njaty asht e keqia vllazën, njaty ansht burimi i s keqes!, - e merr sërish fjalën Gjon Leku- U nda feja e Krishtit, u nda Perandoria dhe humbn’ t’ krishtenët. Po t’ ishim nja, kurren s’do t’na pushtonte turku. E shihni si jena nda tash, edhe ma keq. Dhe qe qysh po na ndodh edhe sot”(f.189), në 74 parti të ndryshme është nda populli në Kosovë. “Fillimisht kjo ndarje nuk hetohej, por nga viti në vit ishte krijuar një hendek i rrezikshëm, i mosdurimit, të cilin e yshte selim agai, agallarët e bejlerët e tjerë, por edhe nga shtresa e të konvertuarve fanatikë... Mirëpo edhe në këtë drejtim barra e shtypjes kish rënë mbi të varfërit.(f.78). Por një prej faktorëve kryesorë për të përçarë popullin ka qenë dhe është korrupsioni. korrupsioni. Ja se si ai e përçan popullin: popullin: “Të gjithë gjithë qeveritarët qeveritarët,, pa dallim, korruptoheshin. korruptoheshin. Këtë e dinin autoritetet autoritetet turke, por e lejonin lejonin të përhapej si dukuri, meqë kjo i nxiste njerëzit kundër njeri-tjetrit. Dhe, përderisa njerëzit akuzonin njeritjetri tjetrin, n, punët shkonin shkonin mbarë, mbarë, meqë meqë n uk kishte kishte kohë të zbulonin zbulonin se cili ishte ishte shkakt shkaktari ari i vërtetë vërtetë i fatkeqë fatkeqësis sisëë dhe i varfër varfërisë isë së tyre”(f tyre”(f.28) .28).. Taksid Taksidarët arët pasurohe pasuroheshin shin në mënyrë mënyrë të paligj paligjëshm ëshmee meqë meqë korruptoheshin nga familjarët e ndryshëm(f.34). Dhe të gjitha këto citime të kujtojnë menjëherë deklaratat e shpeshta të UNMIK-ut dhe të EULEX-it, edhe këto ditët e fundit, se kanë për të arrestuar 40 zyrtarë të lartë në Kosovë për korrupsion. Këto fakte të bindin se kemi të bëjmë me një roman histioriko-alegorik. Në rast se Fan Noli e përktheu përktheu „Don Kishotin“ Kishotin“ e Servantesit, Servantesit, pasi bejlerët bejlerët e nëpunësit nëpunësit e Zogut “përpiqen “përpiqen tani të përjetësojnë përjetësojnë në Shqipëri një gjendje feudale, prapanike prapanike dhe reaksionare si atë të Turqisë së vjetër, vjetër, se ashtu ua do interesi interesi i klasës“, klasës“, edhe Ahmet Qeriqi Qeriqi na jep këto paralel paralele, e, pasi dukurit dukuritëë negati negative ve të qeverisjes së atëhershme para 300 vjetësh janë aktuale edhe sot, në të gjitha aspektet. Edhe para 300 vjetësh, vjetësh, edhe pas 300 vjetësh, vjetësh, atdhetarët e vërtetë kanë patur të njejtin fat, burgun. “Imam Fejzullahu nxorri nga çanta e sefjanit një letër ku qenë shënuar emrat e të ankuarve dhe tha: Këtu në defter shkruan se një njeri i panjohur për ne, por besnik i sprovuar i Kajmekamit, ka vërtetuar se kullët e Allahut, Gjon Leku dhe Zahari Gashi mbahen në burg pa faje”. A ndodhi dhe po ndodh kështu me shumë ish luftëtarë idealistë të UÇK-së? Interesante është edhe trajtesa që autori i „Koha e jeniçerëve” i bën fenomenit të “kriptokrishterëve, që në popull njiheshin me emrin besimtarë laramanë“(.97), ”meqë shumë të krishterë kur ndodheshin nën ndonjë presio presionn apo situat situatëë të vështi vështirë rë nga qeverit qeveritarët arët,, deklar deklarohe oheshin shin si myslim myslimanë anë“(f “(f.77, .77, ku kryefa kryefami milja ljari ri pranonte të ndëronte vetëm emrin dhe të shkonte në xhami dhe ”me rastin e riregjistrimit nuk iu merrej kurrfarë kurrfarë detyrimi apo e dhjeta, dhjeta, për pesë vitet e para“ (f.28), ishte faza e parë e konvertimit. konvertimit. Mirëpo, duke qenë të tillë ishin bërë të pabesueshëm për të tre palët: për të krishterët, për të konvertuarit dhe për qeveritarët, ndaj gradualisht u konvertuan plotësishtë. Mirëpo Mirëpo këtë fenomen e shohim edhe sot, ku shumë shqiptarë i ndërojnë tesrat e partisë nga zgjedhja në zgjedhje, si dhe bëjnë ndarjet brenda familjes, ku pjestarët e saj antarësohen në parti të ndryshme opozitare mes veti, gjë që i ka bërë partitë të pabesueshme në popull, ndaj edhe pjesmarrja në votime ka ardhur gjithnjë duke rënë dhe nuk po arrin të shkoi në zgjedhje as gjysma e votuesve. Edhe UÇK-ja ndoshta do të kishte një fat ndryshe po qe se në krye të saj nuk do të kishin dalë personat që erdhën dhe në mënyrën sesi erdhën, apo po të qe gjallë Adem Jashari; Jashari; ndoshta masivizimi i luftës do të ishte shumë herë edhe si një gjë e gjallë. Kur autori trajton rrugëtimin e banorëve të Malmirit drejt veriut (qytetit të Nishit), lexuesit në Kosovë, që ka jetuar ngjarjet e luftës sonë të fundit, i shkon mendja te rrugëtimi i banorëve të Drenicës drejt Prishtinës dhe Mitrovicës në verën e vitit 1998 dhe vuajtjet e tyre nëpër rrugët e atyre qyteteve. Koha e jeniçerëve, që ishte para 300 vjetësh, të cilët ishin shndëruar ose në despotë, ose thjeshtë ushtarë me pagesë në shërbim të pushtetit dhe të të huajve, kryenin detyrën e politikanit, policit ashtu edhe
atë të ushtrisë. Po sot, a është e njëjta gjë? Më qartë e shpreh këtë ngjashmëri Albin Kurti në një nga shkrimet e tij të kohëve të fundit, ku thotë: “Politikanët në Kosovë janë mall që shiten e blihen si mallrat. Nëpër vendet e zhvilluara në reklama i ke telefonat Nokia apo veturat Peugeot, sepse atje ka prodhim e zhvillim ekonomik, kurse te ne i kemi Thaçin, etj., të cilët ashtu siç shiten e blihen vetë duan t’i blejnë edhe votat e qytetarëve”. Edhë atëherë edukoheshin në zemër të Perandorisë, duke u shortuar në një rrënjë tjetër(f.296), dhe po ashtu, edhe sot. Një trajtesë tepër e veçantë në roman është edhe rebelimi dhe kryengritja e jeniçerëve shqiptarë me në krye komandantin e tyre Halil Patronën, në qendër të Perandorisë, në Stamboll, në vitin 1730. Me këtë kryengritje mbyllet edhe romani. Interesante është fakti që fundi i asaj kryengritjeje dhe i drejtuesve kryesorë të saj ishte i ngjashëm me kryengritjen pas 300 vjetësh në Kosovë. Fillimisht edhe Halil Patrona dhe bashkëkryengritësit e tij u përkrahën nga Sulltani. Edhe me UÇK-në po kështu ndodhi, ajo u perkkrah nga Fuitë e mëdha dhe më vonë bashkveproi edhe me NATO-n. Sulltani Sulltani,, me të realizuar realizuar qëllimin qëllimin e vet, ndërimin e qeverisë, i vrau Halil Patronën dhe koamndantët e tjerë. Edhe me UÇK-në kështu ndodhi, ajo u mbajt mbajt derisa derisa u përzgjo përzgjodhën dhën njërëzi njërëzitt që do t’u t’u qëndron qëndronin in besnikë besnikë ndërkom ndërkombët bëtarëv arëve, e, pavarësi pavarësisht shtëë se reformat ishin ose jo në interes të popullit, dhe menjëherë i burgosën ose i lëshuan në rrugën e madhe të gjithë gjithë luftëtarët luftëtarët idealistë. idealistë. Dhe këto ngjashmëri i nxjerrim prej fjalëve fjalëve të kryeimamit kryeimamit të atëhershëm atëhershëm të Prishtinës, Fejzullah: ”Forca nuk pyet për drejtësi. Halil Patrona me kreun e tij kryengritës krijoi forcën në rrugë, e krijoi prej njërëzve të llumit të Stambollit, dhe Sulltani nuk do që t’i prishet Perandoria nga brenda, për këtë lëshoi pe. Padishahu ynë nuk do që të derdhet gjaku i myslimanëve në Stamboll.( Kupto Kupto që si forcë tokësore ndaj u përdor UÇK, DG ) Kjo bëri që Halil Patronës dhe të çmendyrve të tjerë si ai t’u plotësohen kërkesat.... Halil Patronës, Padishahu ia ka plotësuar kushtet; për të blerë qetësinë në Stamboll dhe për të larguar kryengritësit nga sheshet e Stambollit, shton Selim agai. Mirëpo krejt kjo është bërë për të blerë kohën e artë, ndërsa Halili Halili ynë nuk e ka kuptuar këtë. Ai është njeri njeri i drejtë dhe është në gjendje të vdesë për drejtësinë. Dhe, pikërishtë, duke kërkuar këtë drejtësi ai do të humbë edhe kokën, sepse drejtësinë drejtësinë në tokë e ndan vetëm Allahu dhe askush tjetër”(f. tjetër”(f.288). 288). Dhe kjo, nga që si ajo kryengritje kryengritje edhe kjo pas 300 vjetësh, do të përfundonin në të njëjtën mënyrë, sepse nuk kishin udhëheqjen e vet politike. Tiranë, 19.11.2009
