qwiml AwzwdI dy mhWnwiek pRBwkrn dI prbqoN BwrI mOq
is`K Shwdq jUn 2009
jyT-hwV / nwnkSwhI 541
bixAw ieiqhws gvwh swfw, bs iehIE Xwr gunwh swfw pwxIAW dI kuL jMmy hW, nw QMmHxw qy nw QMmyH hW pYNfw bVw AQwh swfw, bs iehIE Xwr gunwh swfw
ShId BweI mihMdr isMG PrIdkot vIN sdI dw dhwkw is` K kOm ƒ punr jwigRq krn dw smW sI[ ies sdI ivc bwbw jrnYl isMG jI iBM frWvwilAW smyq smUh mrjIviVAW dI Shwdq Aqy ienH W ShIdW dy vwrsW ny kO m ƒ mnUvwd dI Zu lwmI qoN Awzwd krvwaux leI jo ShwdqW id` qIAW hn, aunHW dw is` is`K ie ieiq iqhw hwss iv ivcc gOrvme r vmeII sQ sQwn wn hY[ Aw AwE E20 vI vINN sd sdI I dyy ie d iek k sMGrSI G rSI Xo D Dyy ƒ nqm nqmsq sqk k hoeIey e Iey[ BweI mihMdr isM G (dmdmI tkswl) dw jnm blivMdr isM G ngr jylH ro f, PrIdko t dy vwsI s. krqwr isM G rwie, ieMspYktr AY grIklcr dy gRih ivKy Aqy mwqw bIbI mwieAwvqI kOr jI dI ku`KoN sMn 1953 ivc hoieAw[ Awp jI pMj BYx Brw sn[ Brw s. gurdy v isMG Aqy BYxW pRIqm kOr, gu rdIp kOr, surjIq kOr[ BweI swihb jI ny bwhrvIN qk pVHweI krn qoN bwAd brijMdrw kwlj (PrIdkot) qoN igAwnI pws kIqI Aqy iPr AweI.tI.AweI. tYknIkl pws kIqI, auprMq PrnIcr dI dukwn KolH ky Awp A wpxI xI ik ikrq rq kr krnI nI Aw AwrM rMB kI kIqI qI[[ Aw Awpp jI dy pi pirv rvwr wr ny Aw Awpp jI dw Aw AwnM nM d kwrj bIbI mihMdr kOr ipMf SwmKy rw, mlot nwl krvw id`qw[ gRihsQI jIvn bsr kridAW Awp jI dy Gr pMj b`icAW dw jnm ho ieAw[ ijnHW ivc do by ty qy iqMn bytIAW, s. ku ljIq isMG, s. jrnljIq isMG, bIbI crn c rnjI jIqq kOr, r , bI bIbI bI ik ikrn rnjIq jIq kOr, r , bIb bIbII Dr Drmj mjIq Iq kOr hn hn[[ vkq krvt lY irhw sI, sMq jrnYl isM G isM G jI iBMfrWvwly gurmiq pRcwr dO ry leI ipMf p`Dr ’qy inkly hoey sn[ mihM dr isMG dy ipMf ivc vI bwibAW dw dIvwn sI, ijs ivc mihMdr isMG vI Swml hoieAw Aqy au sny sMq iBMfrWvwilAW vloN kIqI geI gurbwxI dI kQw ƒ iek su rq su rq ho ky suixAw Aqy auh DurAM dr qk Sbd gurU dy igAwn nwl lbry z lbry z ho gey, dIvwn ivc siq sRI Akwl dy jYkwirAW dI gUMJ psr geI[ mihMdr isMG dy ivcwrW ivc Acwnk qbdIlI AweI, nvyN jIvn qy sMGrS dw jnm hoieAw “ZYrq auBrI AxK ny A`K KolHI, phu cI M AMbrIN gU MJ jYkwirAW wirAW dI[” dIvwn dI smwpqI qoN bwAd bwbw iBM frWvwilAW iBM frWvwilAW vloN AMimRq sMcwr krvwieAw igAw qy mihMdr isMG pirvwr smyq KMfy dI pwhul lY ky pM Q pirvwr dw ih` s w bx igAw[ ku J idnW bwAd mihM d r isM G sM q iBM frWvwilAW nwl imly Aqy dmdmI tkswl mihqw rihx l`g pey ijs qoo N bw q bwAd Ad mi mihM hMdr d r is isMM G bw bwxI xI qy bw bwxy xy dy p`ky k y Dw Dwrn rnII bx ge geyy[ sMq jrnYl isM G jI iBM frWvwilAW vloN BweI mihMdr isMG dI ipMf ipMf ivc AMimR q sMcwr krvwau x leI tkswl vlo N iqAwr ho ey isMGW dy jQy j Qy iv ivcc sy vwsO Np id id`` qI ge geI[ I[ ie iess qr qrHH W Bw BweI eI sw swih ihbb Aw Awpx pxII ik ikrq rq km kmwe weI I dy nwl nwl gurmiq pRcwr ivc vI Awpxw ih`sw pwauNdy hoey dmdmI tkswl dy mu K` isMGW ivc igxy jwx l` g pey[ ienH W idnW ivc hI pwKMfI inrMkwrI ny srkwrI Sih ’qy SWqmeI ro s ro s kr rhy isMGW ’qy go lI go lI clw ky isM GW ƒ ShId kr id` q w[ sm` ucI is` K kO m ivc srkwr Aqy 13 isM nrk n rkDw DwrI rIAW AW iv ivruru` D ros dI li lihr hr cl rh rhII sI sI[[ doSIAW ivru`D srkwr vloN koeI kwrvweI nw huMdI dyK ky isMGW ny ienswP dI q`kVI ƒ BwrqI inAW pRxwlI dI dyvI qoN Koh ky Awpxy h` QW i ivc vc PV le leII Aq Aqyy doKIAW K IAW ƒ sz szwv wvWW id id`` qIA IAWW ge geIA IAW[ W[ ‘g ‘guu r kI in inMM dw suxy x y nw kwn’ dw Sbd pRq`K ho ky swhmxy Aw igAw[ ies ju JwrU ju JwrU kwPly ivc BweI 20
-mnmo hn -mnmo hn isMG jM mU
mihMdr isMG jI Swml ho gey[ BweI swihb dw isMGW nwl nwl c` l rh rhII sW sWJJ iB iBAw AwlI lI dw sMq jr jrnY nYl is isM G M iBM frWvwilAW dy k` tV ivroDI Qwxydwr gu rcrn isM hu ‘sWhsI’ mlo t Qwxy vwly ƒ pqw l`g igAw[ hux BweI swihb dw nW muKbrW qy srkwrI kirM idAW dI ilst au qy cVH igAw Aqy srkwrI KUnI pM ijAW pM ijAW ny BweI swihb ƒ dbocx leI Awpxw srkwrI jwl ivCwauxw SurU kr id`qw qy AwKr 27-5-1982 ƒ iksy muKbr dI sUh ’qy jYmlsr mlsr bIk bIkwny wnyr qo N ig igRR Pqw qwrr kr krky ky, igR PqwrI Pwizlk Pwizlkw w puu l qoN d`s id p id`` qI ge geI,I, ij ijss qoN bw bwAd Ad Aw AwrM rMB hoieAw i eAw A`q q dw qS`dd[ Qwxy dwr sWhsI vloN BweI swihb auqy zor pwieAw jw irhw sI ik auh swQI isMGW dw nwm lYx, pr sWhsI ny h`Q kuJ nw l`gdw vyKky styngMn dw kys pw ky au nHW ƒ mukqsr jylH Byj id`qw[ ies Qwxydwr sWhsI ƒ bwAd ivc KwVkU isM GW isM GW ny soD id`qw sI[ BweI swihb ƒ kys ivc swl dI szw ho geI[ jy lH qoN irh irhww ho ky BweI BweI swih swihbb muV dmd dmdmI mI tksw tkswl l sMq jrn jrnY l Y isMG jI pws jw hwzr hoey Aqy AwpxI gurmiq pRcwr qy AMimRq sMcwr dI syvw ivc l`g gey[ puu ils vl p vloo N vw vwrr-vw vwrr pRy Swn kr krnn ’q ’qyy Aw Awpp jI sMq iB iBMM frW rWvw vwil ilAW AW nw nwl l p` k ky y qO r ’q ’qyy rihx l`g pey[ sMqW dw Awp jI dy Gr vI Awauxw-jwxw AwrMB ho igAw[ ies dOrwn Awp jI ny AwpxI dukwn PrnIcr hwaU s hmySw leI bM d kr id`qI[ puils ny jdoN Awp jI dI ZYr hwzrI ivc GridAW ƒ qMg krnw SurU kIqw, qy Gr l`gIAW sMq iBMfrWvwilAW dIAW PotoAW vI puils c`k ky Qwxy lY geI qW Awp jI dww pi d pirv rvwr wr vI Aw Awpp jI nw nwl l p`ky k y qOr ’q ’qyy jQ jQyy iv ivcc Sw Swml ml ho ig igAw Aw[[ hwlwq hwlwqWW dy m`dynzr zr 4 jU n qoN kuJ hPqy pihlW sM q sM q jrnYl isMG jI ny isMGW dy pirvwrW ƒ GrW ƒ jwx leI kih id`qw, sMqW ny kihx ’qy BweI swihb dI isMGxI vI auQoN clI geI pr BweI swihb mrjIviVAW dy ShIdI jQy ivc Ard A rdws ws kr krvw vw ky gurU r U pMQ qy gurU r U gRM Q ƒ sm smri ripq pq ho ge geyy [ jU n qoN 6 jUn qk ds dsmy my S dy dulwirAW ny jo cmkO r dw ieiqhws muV 4 jU duhrwieAw hY, aus dI qW du Smx du Smx sPW ny vI mU Mh ’c au NglW pw ky isPq kIqI hY[ ieh g`l judw hY ik AsIN A`j qk25 swl bIq jwx ’qy vI Awpx pxII kOm dI jvwnI ƒ ie ienHnH W kOmI m I Sh ShId IdWW nw nwl l vw vwkP kP nw kr krww sk skyy [20 vI vINN sd sdII dy G`lU Gwr wryy iv ivcc Bw Bwrrq dI ivSwl PO jI qwkq ƒ Kwlsy ny Awpxy swDwrn ijhy hiQAwrW nwl jo idl dihlw dyx vwlI t`kr id`qI, aus bwry AnykW ikqwbW Cp cu `kIAW hn Aqy hor keI Cp rhIAW hn[ ies DrmXu`D ivc BweI mihM dr mihM dr isMG jI ijnHW ƒ jQy ivc g` jx isM isMG dy nW nw nwl l vI bulwa wauu Ndy d y sn 5-6 jUn 1984 dy iv ivck ckwr wrly ly vk vkqq Aw Awpx pxI I Shwdq nwl kOm dy rOSn isqwry bx gey[ So mxI R gu rduAwrw pR bMDk kmytI AMM imRqsr A q sr vl vloo N pi pirv rvwr wr ƒ il ilKq KqII rU p iv ivcc Bw BweI eI sw swih ihbb dI Sh ShId IdII dI puStI S tI kI kIqI qI geI[ BweI swihb jI ny Ku d vI AwpxI ShIdI qoN pihlW Awpxy BY x-BrwvW (pirvwr) ƒ ic`TI ilKky PO j PO j dy hmly dI sUrq ivc jUJidAW ShIdI pwaux dI jwxkwrI Byj id` qI geI sI[ BweI swihb jI dI Shwdq qoN bwAd vI puils dI biGAwV to lI ny ies pirvwr ƒ qMg krnw jwrI r` iKAw[ keI vwr BweI swihb dy b`icAW ƒ A`DI A`DI rwq Cwpy mwr ky auTwau x wau x (igRPqwr krn) dI koiSS Aqy JUTy kysW ivc Pswaux dw Xqn vI huMdw irhw[ hux ieh pirvwr kotkpUrw rof mukqsr ivKy rih irhw hY pMQk drdIAW ƒ ies XoDy dy pirvwr dI hr qrHW nwl n wl md mddd kr krnI nI cw cwhI hIdI dI hY ie iehh hr pM Q Qk k dr drdI dI dw Pr Przz hY[
www.sikhshahadat.com
is`K Shwdq RNI No. PUNPUN/2000/876 Postal Registration No. PB/0202/2007
swl 10, AMk 4
sRI drbwr swihb dw inAwrw mh`qv qv
sM pwdk hrijM dr isM G
8
20
sih-sM pwdk sy vk isM G
jo kyvl ij`q nhIN sky kwƒnI slwhkwr sqnwm isM G AY fvo ky t
26 ShId jnrl subyg isMG
pqw: 25, Second Floor Floo r, Surya Shopping Arcade, National Road, Ghumar Mandi, Ludhiana (Pb.) 141003 Tel: 0161-2404474
BwrqI mIfIAw
Fax: 91-161-4649030
31
id`lI dI bu `kl ivc bihMdw dw irhw hY:
email:
[email protected] [email protected]
jspwl isM G is` DU
is` K Shwdq dy cM d y
dyS
ivdyS
swlwnw
180 ru:
50 fwlr ($) / 30 pONf
pMj swl
700 ru:
225 fwlr ($) / 140 pONf
jIvn Br 3500 ru:
1300 fwlr ($) / 800 pO Nf
srpR sq 15000 ru: 4000 fwlr ($) / 2500 pO Nf cM dw mnIAwrfr/ frwPt rwhIN “is` K Shwdq tr` st” dy nW ’qy hy T ilKy pqy ’qy By ijAw jwvy[
Sikh Shahadat Shahadat,, 25, IInd Floor, Surya Shopping Arcade, National Road, Ghumar Mandi, Ludhiana-141003 sB h`k rwKvy N hn vwd-ivvwd isrP luiDAwxw ko rt ivc hI inptwey jwxgy[ sM pwdk, pR kwSk, Cwpk hrijM dr isM G ny is` K Shwdq tr`st (rij:) vwsqy ro trI ipM Rtrz, kot AwlmgIr qoN Cpvw ky 25, dUd jI U mM izl, SU rXw SwipMg Awrky f, Gumwr mM fI, mM fI, lu iDAwxw qo N qo N pR kwiSq pR kwiSq kIqw[
2 3 6 17 20 23 24 37 39 40 41 44
sM pwdkI BKdy msly Kbr dy Awr-pwr AsIN qW P jI O sW: Avqwr isM G pinAwlI jo ky vl ij` q nhIN sky s IR Akwl qKq swihb dy siqkwrXo g jQy dwr ƒ ro s p` qr s qW M vlo N rwjnIqk PY silAW rwhIN ibM b isrjx dw Alo kwrI Aml AwzwdI hI swfy leI iek mwqr rwh hY: pR Bwkrn prbq No BwrI mO q kwiv ikAwrI mnIAwrfr By jx l` igAW g rUu Arjn dy v jI dI Shwdq dy is` K BweIcwry ’qy pR Bwv sM dy S vwlI QW ’qyy Address ’q AdwlqW qy pu ils ikvy N do SI bxwau NdIAW hn?
is`K Shwdq [ 1 [ jUn, 2009
ilKo[
sM p wdkI
jwqI ivroD mM nU vwdI bR whmxI ivcwrDwrw dw is` K ivcwrDwrw nwl jmWdrU ivro D hY [ ies ivro D ivc au hnW ny sdw mwq KwDI hY , cwhy ieh pM jvy N pwqswh au pr hmlw ho vy, cwhy au hnW dy ShIdI pu rb mO ky drbwr swihb au pr PO jI hmlw ho vy[ ies hmly qo N bwAd au TI KwVkU lihr qo N mM nU vwdI bR whmxI iDr ny ieh sbk is` K ilAw ik is` K ivcwrDwrw nwl is` Dy twkry dI QW ty FI Aqy lu kvIN lVweI lVI jwvy [ ies krky hI au h hu x pM jwb ƒ AwpsI lVweI dw AKwVw bxwau x leI ko eI mO kw Awhlw nhIN jwxw dy xw cwhu M dy[ iksy ipM f ivc iksy dI AwpsI rM js dI Gtnw ƒ vI bhu q v`fw jwqI ivqkrw bxw ky pyS kIqw jWdw hY, Kws krky jy kr auh is`KW dy iKlwP jWdI hovy[ iehdy ipCy ieh qlK hkIkq hY ik gu rW dy nW jIx vwlw pM jwb Aqy ies vy ly dw is` K smwj jwq dy mM nU vwdI ko hV qoN mu kq nhIN hY[ jwq dy ADwr qy iksy vI iksm dI kwrvweI bR whmxI qwxy bwxy ƒ Pwiedw hI idM dI hY [ ivAwnw dy Gtnw kR m qo N bwAd fy rw b` lW dy pY ro kwrW dw ivro D ivro D ku drqI Aqy jwiej sI[ AKbwrW Aqy tI.vI. ijvy N ivAwnw Gtnw bwry nvIN nvIN jwxkwrI py S kr rhy hn, au s qo N jwhr hY ik Ajy q` k vI pU rw p` k pqw nhIN ik ikvy N Aqy ikau N vwpirAw? ies dy bwvjU d ey fy v` fy p` Dr qy swV-PU k ikvy N Su rU ho geI ? 1947 qo N bwAd ieh pihlI vwr hY ik pM jwb ivc swV PU k dIAW ies qrH W dIAW GtnwvW ho eIAW hn[ drbwr swihb PO jI hmly vy ly AM imR qsr smy q nw isrP pM jwb ivc sgo N pU ry dy S ivc is` KW dIAW A` KW swhmxy krU p Ku SI mnweI geI pr ies dy bwvjU d pM jwb ivc ijQy is` K bhu igxqI ivc sn, EQy vI ies qrH W dw ivro D mu jwhrw nhIN kIqw igAw[ jy gu jrwq dy mu slm kqly Awm vy ly dy mo bwiel Po nW dy vy rivAW vWg ieQy vI vy rvy k` Fy jwx qW jwhr ho skdw hY ik ieh swrw ku J ikvy N Su rU ho ieAw? iSv sY nw, nU r mihlIey Aqy BinAwrIey dy cy ilAW v` lo N nM gy ic` ty rU p ivc Aqy Bwjpw Aqy kWgrsI AwgU AW v` lo N lu kvy N rU p ivc pU rI ko iss kIqI geI ik fy rw b` lW dy cy ilAW dy ro s-ivro D ƒ is` K Aqy dilq lVweI ivc bdl id` qw jwvy [ iksy dIAW Dwrimk BwvnwvW jW svY mwx ƒ Ty s phu M cwau xI sB qo N bu rw kM m hY [ ies dw Aihsws ies dy S AM dr bR whmxI jUly hy T rih rhy au hnW kro VW lo kW qo N ijAwdw iksy ƒ nhIN hY ijnW ƒ ies dyS ivc v` K v`K nW (SU dr, nIc/nIvI jwq, hrIjn, dilq, AM gry jI ivc AY s.sI., bI.sI. Awid) id` qy jWdy hn[ DrqI dy ies iK` qy ivc hjwrW swlW qoN iehnW d`by-kucly lokW dI AjwdI dw sB qoN v`fw rwh is`K Drm hI hY [ iehI vjHw hY ik bRwhmxI iDr ieh kdy nhIN cwhMudI ik is`KW Aqy dilqW dw Awps ivc myl ho vy[ iek fyry dy mMnx vwilAW dy ivroD ƒ iek jwq dy ivroD ivc bdlx dI ko iSS ies g` l dw sbU q hY [ ijs qrHW ieh swrw ku J vwpirAW au h iksy qrH W vI fy ry dy pY ro kwrW leI lo kW dy mnW ivc hmdrdI pY dw krn vwlw nhIN hY [ kI ieh sM Bv hY ik ieh swrw ku J auhnW ny hI kIqw hY ? Asl ivro D d` by ku cly lo kW ƒ d` bI r` Kx vwlI mM nU vwdI bR whmxI iDr Aqy iehnW grIbW ƒ pwqSwhI dy x vwlI is` K iDr ivckwr hY [ ieh EhI bR whmxI so c hY jo iehnW d` by ku cly lo kW ƒ au hnW dI ivrwsq ivru D ` hI vrqxw cwhu dI M hY [ is` K ieiqhws-ivrwsq jo Asl ivc ienW grIb is` KW dI ivrwsq hY , au s ƒ Bu lwau xw cwhu M dy ny[ is` KI dI bwdSwhq dw pihlw inSwn jdo N jdo N sr-ihM d qy Ju ilAw ` qW ies dw mwx iek grIb is` K ƒ imilAw [ smkwlI mu slmwn ieiqhwskwr gu lwm mo ihau dIn ny iehnW grIb is` KW ƒ smwjk ru qby dy ihswb nwl 'ihM dU AW dy nrkI smwj dI mY l' ikhw hY[ hY [ A` j vI mM nU vwdI hkU mq iehI cwhu dI M hY ieQo N dI 'Asl bhu igxqI' jwqI pR bM D dy ADIn cl ky ies nrkI smwj dI mYl bxI rhy, ies leI au hnW ƒ aus ivrwsq iKlwP BVkwieAw jw irhw hY ijs ivrwsq ivc au hnW ny mM nU vwdI Aqy mu gl gu lwmI dw jU lw lwh ky AwpxI pwqSwhI kwiem kIqI sI[ -0--0
is`K Shwdq [ 2 [ jUn, 2009
BKdy msly drbwr swihb ’qy ho i eAw hmlw Bu ` l jwvo : su S mw svrwj nvM b r ’8 dy kqly kqlyAAwm wm dw dw rwjsIkrn rwjsIkrn hoho irhw irhw hYhY:: mnmo mnmohhnn isM isMGG ’84 4 dy ky Ndr dI nIqI hmy Sw pM jwb ivro DI rhI hY[ ky Ndr ivc Bwvy N iksy vI pwrtI dI srkwr rhI ho vy, pr au nH W vlo N hmy Sw is` KW pR qI p` KpwqI nIqI jwrI r`KI hY[ AwzwdI qo N bwAd dy 60 swlW ivc is` K cY n nwl nhIN jIA sky [ ky Ndr dy zu lmW Aqy by ienswPI dw iSkwr pM jwbI Aqy is`K A`j vI zKmI hwlwq ivc hn[ v`fI igxqI ivc pMjwbIAW qy is`KW ny ies vkPy dOrwn hzwrW jIAW ƒ gM vwieAw hY[ pihlW 1947 dI vM f smy N hzwrW dI igxqI ivc is` K mwry gey, l`uty gey Aqy aujwVy gey[ iPr pwiksqwn nwl do jMgW dOrwn vI sB qo N v`D nu kswn is` KW ƒ sihxw ipAw[ BwSw dy AwDwr ’qy sU bw lY x leI vI is` KW ƒ Awpxw KU n fo lH xw ipAw[ iPr A` sIivAW ivc qW ky Ndr dy zu lmW dI h` d ho geI[ sR I drbwr swihb AMimR qsr Aqy dUsry drjnW gurDwmW auqy POjI hmlw boilAw igAw[ iesy hmly dOrwn hzwrW dI igxqI ivc inrdoS SrDwlUAW ƒ jwn dyxI peI[ v` D AiDkwrW dI g` l krn vwly is` KW ƒ v`KvwdI Aqy dihSqgrd kih ky mwirAw igAw[ nvM br 1984 ’c id` lI Aqy ho rnW QweIN is` KW ƒ ijau Ndy swiVAw igAw[ ieM nw ku J ho x dy bwvjUd vI Swied kyNdrI AwgUAW dw d w mn nhIN BirAw[ au nHW vlo N vlo N hu x vI is` KW dy zKmW ƒ aucyVn dw ko eI mOkw nhIN gMvwieAw jWdw[ cMfIgVH ivc BwrqI jnqw pwrtI dI kyNdrI nyqw suSmw svrwj is` K BweIcwry ƒ slwh idMdI hY ik jUn 1984 ’c sRI drbwr swihb ’qy ho ey PO jI hmly ƒ Bu l ` jwx[ au h ieh slwh ies leI dy rhI hY ikauNik ies hmly bwry au sdI pwrtI dy ky NdrI ny qw lwl ikR Sn AfvwnI ny ies POjI hmly sbMDI byh d ` APsosnwk it` pxIAW AwpxI ikqwb ivc ilKIAW hn[ BwrqI jnqw pwrtI nhIN cwhu dI M ik au h ienH W it` p xIAW leI is` K BweIcwry ƒ ko e I sp`StIkrn dyvy[ sp`StIkrn nw dyx dI mzbUrI ihq hI su Smw is`KW ƒ PO jI hmly dI Gtnw Bu lx ` leI AwK rhI hY [ BwrqI jnqw
is`K W ƒ slwh dy x vwly pwrtI dy iek dU sry ny qw Aqy gujrwq dy m`uK mM qrI nirM dr mo dI lu iDAwxy ivc RSo mxI AkwlI dl vloN krvweI geI cox rYlI ivc Aw ky slwh idM dy hn ik pM jwb srkwr dirAwvW ƒ joVn leI A`gy Awvy[ pMjwb qo N pwxI dy somy Ko hx leI dirAwvW ƒ jo Vn dI ieh Xo jnw sR I At`l ibhwrI vwjpweI dI kyNdrI srkwr ny iqAwr kIqI sI[ ies nIqI dw is`KW vloN krVw ivro D ivro D ho ieAw sI, ijs kwrn sqlu j jmnw ilM k pRwjYkt ny pry nhIN cVH sikAw[ BwrqI jnqw pwrtI dy AwgU hu x iPr dirAwvW ƒ jo Vn dw u m` dw Cy V rhy hn[ ies dw mqlb
ieh hY ik jy kr au h ky Ndr ivc mu V hu kmrwn bxdy hn qW au h sB qo N pihlW pM jwb qo N pwxI Ko hx leI dirAwvW ƒ jo Vn dI Xo jnw ’qy kM m Su rU krngy[ ies mwmly ivc kWgrs vI ko eI G` t nhIN hY [ kWgrsI srkwr dy pRDwnmM qrI fw. mnmo hn isM G lu iDAwxw ivKy iek p` qrkwr sMmyln dOrwn AwKdy hn ik “nvMbr ’ 84 dy is`K ivroDI dMigAW dw byl Vw o rwjsIkrn ho irhw hY Aqy ies u m` dy ƒ lM bI dy r qk ijauNdw r`Kxw AOKw hY[” ieh du K ` dI g`l hY ik is`K BweIcwry dy kqly Awm ƒ pR Dwn mM qrI iek u m` dw hI smJ rhy hn[ ies sbMD ivc BwvyN auh lo k sBw ivc mu AwPI mM g cu ky ` hn pR M qU au nH W dy ies ibAwn qo N pqw l` gdw hY ik au nH W ƒ s` cmu c ` is`K ivroDI kqly Awm dw idloN koeI APsos nhIN hY[ pRDwn mMqrI is` K BweIcwry ƒ ies mwmly ivc ienswP dy x bwry ko eI g` l krn ƒ iqAwr nhIN[ AwKr ieh ky NdrI ny qw is` KW qo N kI cwhu dw M hn? kI au h hwly vI pM jwbIAW Aqy is`KW dy KUn dy ipAwsy hn[ aunHW ƒ dyr jW svy r is` KW ƒ ienswP dy xw hI pvy gw[ -0-
rYlI AkwlI dl dI, kwrvweI ihMdI ’c pu rwxI jnsM G Aqy Ajo kI BwrqI jnqw pwrtI ny pM jwbI zu bwn dw ivro D Ajy vI nhIN C` ifAw Awzwd Bwrq ivc 1951 ƒ ho eI pihlI mrdmSu mwrI dO rwn iesny pM jwb dy ihM dU AW ƒ AwpxI mwdrI zu bwn ihM dI ilKwau x leI R py irAw igAw[ au s vy ly So mxI R AkwlI dl dw jnsM G nwl ivroD dw pihlw mu`dw pMjwbI zubwn hI sI[ dU jy nMbr 'qy pMjwbI bolI dy AwDwr 'qy AkwlI v` Krw sU bw mM gdy sn qy jnsM G iesdw ivro D krdI sI[ 1967 Aqy 1969 ivc AkwlI dl ny jnsM G nwl rlky 2 srkwrW vI bxweIAW pr ieh do vy N iDrW pM jwbI dy mwmly 'qy iekm` q nw hoeIAW[ AkwlI dl pMjwbI ihqYSI vwlI pu zISn ’qy kwiem irhw, jdik jnsM G pM jwbI ivroD vwly stY Nf ’qy pY r g`fky KVHI rhI[ is`K Shwdq [ 3 [ jUn, n, 2009
ausqoN bwAd pMjwb dI isAwsq ivc bhuq au qrw-cVH wA Awey , AKIr ƒ 1997 ivc pR kwS isMG bwdl dI AgvweI ivc bxI AkwlI srkwr ny jnsM G dy bdlvy N rU p BwrqI jnqw pwrtI nwl rl ky ijhVI srkwr bxweI au s ivc AkwlI dl ny qW pMjwbI pRqI Awpxw stY Nf kwPI hd qk iF` lw kr id` qw pr Bwjpw ny Awpxy pM jwbI ivro D ƒ Bwvy N bwhrI rU p ivc zwhr krnw C` f id` qw pr AM drU nI qO r 'qy au h hwly vI 1951 vwly stYNf ’qy hI KVHI hY[ Bwjpw dI pM jwb XU int dy dPqr vloN Awpxw swrw kwr ivhwr ihM dI ivc hI kIqw jWdw hY[ Bwjpw mM qrIAW dy mihkimAW ivc vrqI jWdI pMjwbI ivc bhuqy lPz ihMdI dy iesqymwl kIqy jWdy hn[ imaUNspl kmytIAW dy nINh
dw ko eI vI bMdw ies g`l dw juAwb nhIN dy skdw ik ihM dI vwlw PwrmU lw isrP pM jwb 'qy hI ikauN lwgU huMdw hY? BwrqI jnqw pwrtI gujrwq ivc rYlI kry qW au Qy gujrwqI BwSw vrqdI hY iesy qrH W mhWrwStr ivc mrwTI, krnwtk ivc kMnV, qwimlnwfU 'c qwiml, kyrl 'c milAwlm, AWDrw pR dy S 'c qy lgU, auVIsw 'c au VIAw Aqy bMgwl 'c bMglw BwSw ivc hI BwrqI jnqw pwrtI dw kM mkwj c` ldw hY[ 10 meI ƒ hI kWgrs dI AgvweI vwly XU.pI.ey .pI.ey gTjo V ny qwimlnwfU 'c iek co x rY lI kIqI[ ijsdI swrI kwrvweI qwiml qwim l BwSw ivc hI sI[ kWgrs dI pR Dwn sR ImqI so nIAw gWDI isrP AMgry zI qy ihMdI jwxdI hY ausny vI ihMdI ƒ q`j ky AMgryzI ivc hI qwimlW dI kwrvweI vI ihM dI ivc hI kIqI geI[ iesdy rYlI ƒ sM boDn kIqw[ luiDAwxw dI rYlI dI h`k ivc AkwlI dl Swied ieh dlIl dy kwrvweI ihM dI ihM dI ivc clw ky AkwlI dl ny ieh skdw hY ik ieh rwStrI rYlI sI so iesdI swbq kr id` qw hY ik au h Awpxy pMjwbI bwry kwrvweI rwStrI BwSw ivc hI clwau xI zrU rI stYNf qo N hkIkI mwAinAW ivc ikM nw dUr jw sI[ pr AkwlI dl Aqy BwrqI jnqw pwrtI cu kw ` hY ?
BwrqI jnqw pwrtI gujrwq ivc rYlI kry qW au Qy au Qy gu jrwqI BwSw vrqdI hY iesy qrHW mhWrwStr ivc mrwTI, krnwtk ivc kM n V, qwimlnwfU ’c qwiml, kyrl ’c milAwlm, AWDrw pRdS y ’c qylgU, auVIsw ’c auVIAw Aqy bM gwl ’c bM glw BwSw ivc hI BwrqI jnqw pwrtI dw kM mkwj c`ldw hY[ au prokq qsvIr ivc nirMdr modI dy ipCly pwsy qwiml BwSw dw bY nr nzr Aw irhw hY[ hY [
p`QrW Aqy sweIn borfW ivc pMjwbI dy nwl nwl ihM dI ilKI jwx l` gI hY [ hO lI hO lI pM jwb ƒ do BwSweI sU bw bxwau x vwly ey jM fy 'qy Aml kIqw jw irhw hY[ pMjwbI dy nwl ihM dI dy iesqy mwl ƒ ieh kih ky jwiez TihrwieAw jWdw hY ik ihMdI Bwrq dI rwStrI BwSw hY, ijs krky iesƒ C` ifAw nhIN jw skdw[ pr Bwjpw vlo N ApxwieAw jWdw ieh PwrmUlw isrP pM jwb ivc hI lwgU kIqw jw irhw hY[ Bwrq dy ho r ZY r ihM dI BwSI sU ibAW ivc ihM dI dy iesqy mwl qo N Bwjpw gu ry z krdI hY [ Bwjpw qW jo kry so kry pr AkwlI dl vlo N Bwjpw dy rwStrI BwSw dy ies PwrmU ly ƒ s. pR kwS isM G bwdl dI AgvweI vwly AkwlI dl vlo N mwnqw dy xI APso snwk hY [ vo tW ivc qW hry k pwrtI ƒ isrP vo tW qk mqlb hu dw M hY au h votW Kwqr Awpxy isDWqk stY Nf vI iF` ly kr lY NdI hY pr BwrqI jnqw pwrtI ny qW ihMdI ƒ pMjwb ’qy jbrI To sx vwlw stYNf vo tW mO ky vI iF` lw nhIN kIqw[ Bwjpw vlo N co xW dO rwn pM jwbI qy AM gry zI AKbwrW ivc Awpxy swry ieSiqhwr ihMdI ivc hI id` qy [ 10 meI 2009 ƒ AkwlI dl ny luiDAwxw ivc iek ‘mhW co x rYlI’ kIqI[ ijs ivc 6 sUibAW dy mu`K mMqrI, BwrqI jnqw pwrtI dI cotI dI kO mI lIfriSp Aqy kO mI jmhU rI gTjo V ivc Swml hor pwrtIAW dy isKrly AwgU Swml ho ey[ ies rY lI dw swrw pR bM D AkwlI dl vlo N hI kIqw igAw sI[ luiDAwxw lo k lo k sBw hlky Aqy iesdy Awly du Awly dy swry hlikAW ivc aumIdvwr vI AkwlI dl dy sn[ rYlI dI AlokwrI g`l ieh sI ik sty j 'qy swry bYnr ihMdI ivc ilKy hoey sn Aqy styj dI swrI
bwdl srkwr dy bxwey kwƒn rwhIN ividAwrQIAW qy AiDAwpkW dI l` u t pM j wb dI AkwlI ƒ ies itR ibaUnl dy Gyry qoN Bwjpw srkwr ny 24 dsM br bwhr k` F id` qw[ ieh su prIm dy Ky qr iv` c ko rt dy PY sly dy iblku l au lt 2007 ƒ is` iKAw ie` k nvW kƒn bxw ky kwlj hY[ dUsry pwsy pM jwb srkwr AiDAwpkW dy mnW iv` c by cY nI ny skUl AiDAwpkW nwl dy bIj bIj id` qy sn[ su prIm AwrfInYNs jwrI kIqw qy aus ko rt dy idSw-inrdy SW dIAW AwrfInYNs Anuswr skUl D`jIAW aufwauNidAW ho ieAW AiDAwpkW ƒ ies itR ibaU nl ieh kƒn AiDAwpkW ’qy iv` c Swml kr ilAw[ kwlj To isAw igAw hY [ qwimlnwfU AiDAwpkW dw ie` k vPd mu K ` srkwr bnwm tI.AY m.ey ` .pweI .pweI mM qrI pR kwS isM G bwdl ƒ 7 PwaUNfySn kys dw PYslw pqw nhIN ikhVI Ku SI hY ? jnvrI 2008 ƒ jlMDr dy idM idAW Adwlq ny Bwrq Bwjpw ivDwiek sRI ky.fI. dIAW swrIAW rwj srkwrW ƒ sKq cyqwvnI BMfwrI ƒ nwl lY ky imilAw[ s. bwdl ny idM idAW ikhw sI ik au h Awpxy sU ibAW AM dr mMinAw ik kwlj AiDAwpkW ƒ hr hwlq AiDAwpkW ƒ ssqw qy PO rI ienswP dy x leI iv` c bxdw lwB imlxw cwhIdw hY qy ies leI AY jU ky Snl itR ibaU nl bxwau x, qW ik kO m dw ie`k kmytI vI gTq kIqI geI, ijs iv`c inrmwx krn vwly AiDAwpkW ƒ AdwlqW iv` c ipR sIpl M sY ktrI, AY jU ky Sn sY ktrI qy is` iKAw nw ru lxw pvy [ mwxXo g Adwlq ny Awpxy ies mMqrI ƒ Swml kIqw igAw[ ies kmytI dI PYsly iv`c sp` St kIqw hY ik swry eyiff qy AiDAwpkW dy vPd nwl ie` k mIitM g 17 jnvrI Aney iff skU lW, kwljW qy XU nIvristIAW dy 2008 ƒ hoeI, ijs iv`c srb-sM mqI nwl AiDAwpk ies itR ibaU nl dy AiDkwr Ky qr ieh PY slw ho ieAw ik AwrfInY Ns jwrI kr ky iv` c ho xgy[ pr pM jwb srkwr ny bxwey Awpxy Aney iff kwlj AiDAwpkW ƒ vI ies kƒn ies kƒn rwhIN Aney iff kwljW dy AiDAwpkW dw bxdw lwB id`qw jwvygw[ pr lMmw smW is`K Shwdq [ 4 [ jUn, 2009
bIq jwx qo N bwAd vI pM jwb dI APsrSwhI ny Adwlq qy srkwr dy hu kmW ƒ it` c kr ky jwixAw hY [ g`l eyQy hI Kqm nhIN hu dI[ M mwxXo g Adwlq dIAW A`KW iv` c G` tw pwau x leI ie` k lM gVw ijhw kƒn qW bx igAw, ijs dy qihq Aneyiff AiDAwpkW pwsoN aun WH dI sy vw su r` iKAw dw bxdw h` k Ko h ilAw igAw qy dU sry pwsy Ajy q` k AY jU ky Snl itR ibaU nl izlw p`Dr q`k sQwpq nhIN hoieAw[ ies mMdBwgy PY sly nwl ij`Qy AiDAwpkW iv`c by cY nI vDI, au Qy ` mY ny jmY NtW dy h` Q ho r mzbU q ho gey [ A` j kwlj dIAW mY n y j mY N tW ividAwrQIAW dw So Sx kr rhIAW hn qy nwl dI nwl AiDAwpkW ƒ vI au nH W dy bxdy h` k nhIN dy rhIAW[ bwdl srkwr v` lo N bxwey ies nvy N kƒn kwrn au nH W dI lu t ` ƒ ro kx to kx vwlw ko eI nhIN rih jwvy gw[ A`j jdoN pMjwb AMdr is` iKAw dw vpwrIkrn ho irhw hY, DVwDV pR weIvy t kwlj qy XU nIvristIAW Ku lH ` rhIAW hn, au s vy ly AiDAwpkW qy ividAwrQIAW dy ih` qW dI rwKI krn vwly kƒn bxwey jwxy cwhIdy hn, pr srkwr iblku l au lt idSw v` l c` l peI hY[ is`iKAw dy Kyqr ivc ieh phu Mc pMjwb ƒ AnpVHqw dy hnH ryy swgrW v`l lY jwvygI[ nwilj kimSn dIAW isPwrSW dI rO SnI ’c pMjwb srkwr ie` k nvW kƒn bxwaux jw rhI hY[ ijs dy qihq pMjwb AMdr fImf XU nIvristIAW sQwpq ho xgIAW[ kwljW ƒ Ku dmu KiqAwrI id` qI jwvy gI[ ko eI vI kwlj Awpxy Awp iv`c pUrI XU nIvristI hov gw[ y auh ividAwrQIAW pwsoN mnmrzI dI PIs lY xgy, AiDAwpkW ƒ mnmrzI dI qnKwh dy xgy, mnmrzI dw isly bs pVH wieAw jwvy gw qy pM jwb srkwr mU k mU k drSk bx ky lo kW dI hu dI M lu t ` ƒ dy Ky gI[ ijs qrH W pM jwb srkwr is` iKAw dy Ky qr iv` co N Awpxy Awp ƒ bwhr k` F rhI hY , au h Aiq dI icM qwjnk g` l hY [ kOm dw inrmwx krn vwlI jmwq ƒ A` j Awpxy h` kW leI Drny dy xy pY rhy hn qy mu zwhry krny pY rhy hn[ pr pM jwb srkwr AYjUkySn ƒ Ty ky ’qy dy ky jW kM pnIAW ƒ dy Awpxy PrzW qo N B` j rhI hY [ pM jwb dw grIb vrg Tyky vwlI mihMgI AYj ky U Sn iksy vI hwlq ivc Awpxy b`icAW ƒ nhIN idvw skdw[ ies leI srkwr ƒ POrIN AwpxI nIqI bdlxI cwhIdI hY [
sRIlMkw ivc POj vloN il`ty dI co tI dI lIfriSp ƒ hiQAwrbM d tkrwA ivc mwr id`qw igAw hY[ ies lVweI ivc qwimlW dI pR m` uK gurIlw jQybMdI il`ty dy mu KI sRI vYlUip`ly pRBwkrn vI mwry gey hn[ sR IlM kw srkwr ny ieh dwAvw kIqw hY ik au s ny il` ty dw pU rI qrH W sPwieAw kr id` qw hY [ sR IlM kw dI vso N pR mu K ` qO r ’qy do BweIcwirAW qwiml Aqy isnhwlI ’qy AwDwrq hY [ qwiml au Qy G` t igxqI ivc by Gr ho ey qiml sR IlM kw dy pihry hy T idn k` t rhy hn hn[ qwiml BweIcwry dw ieh do S hY ik sRIlMkw ivc s`qw au pr isnhwlI kwbz hn, ijs kwrn au nHW ƒ iksy vI Ky qr ivc brwbrqw dw drjw nhIN id` qw jw irhw Aqy virH AW qo N au nH W nwl hr Ky qr ivc by ienswPI ho rhI hY[ sR IlM kw ivc il` ty dw au Bwr vI ies bu inAwdI sm` isAw kwrn hI ho ieAw[
pR B wkrn dI mO q Aqy qwiml qwiml sm` sm`i sAw sRIlM kw dI srkwr SurU qo N hI qwiml msly ƒ PO jI qrIky nwl h`l krn v` l ru icq sI[ ies mwmly ivc sR IlM kw srkwr vlo N iek smy N Bwrq qo N vI mdd leI geI[ sR IlM kw dI qwiml sm` isAw nwl Bwrq dI qwiml vsoN dy srokwr juVy hoey hn[ Asl ivc sRIlMkw dy qwiml lo kW dw ipCokV Bwrq nwl hI ju Vdw hY [ ies qrH W sR IlM kw ivc qwimlW dI sm` isAw nwl Bwrq keI p` K qo N ju iVAw ho ieAw hY[ il` ty Aqy sR IlM kw PO j drimAwn qwzw PO jI tkrwA kwrn sR IlM kw Aqy Bwrq ivc imly ju ly pR qIkrm iml rhy hn[ by S` k ies tkrwA dO rwn sR I pR Bwkrn dw mwirAw jwxw d`KxI ey SIAw dI iek v` fI Gtnw AwKI jw skdI hY , pR qU M ies Gtnw ƒ AwDwr bxw ky ieh nhIN AwiKAw jw skdw hY ik sR IlM kw ivc qwiml BweIcwry dy sm` isAw dw pUrI qrH W h` l ho igAw hY[ sR IlM kw dI srkwr ies sbM D ivc sM swr ƒ gu mrwh M kr rhI hY [ du K ` dI g` l qW ieh hY ik ieh swry msly ƒ BwrqI mIfIAw vI glq Aqy ZYr mwnvI qrIky nwl py S kr irhw hY[ sRIlMkw dy mOjUdw rwStrpqI sRI mihMdw rwjpksy vI il`ty nwl lVweI ivc POj ƒ imlI sPlqw dw vDw cVH w ky iviKAwn kr rhy hn[ sRIlMkw dI srkwr buinAwdI sm` isAw bwry izkr krn ƒ iqAwr nhIN hY[ ies mwmly ivc v`fw svwl qW ieh hY ik kI qwiml sm` isAw isrP iek pRBwkrn ƒ mwrn nwl hI Kqm ho geI hY[ jy kr sR IlM kw srkwr dw ieho vqIrw rihMdw hY qW ho skdw hY Awau x vwly swlW ivc hor keI pR Bwkrn pY dw ho jwx[ Asl mslw qW sR IlM kw dI G` t igxqI qwiml BweIcwry ƒ ienswP dy x dw hY [ qwiml sm` isAw vI is` K BweIcwry nwl imldI ju ldI hY [ is` K BweIcwry ny vI Awpxy kO mI lVweI leI BwrI kImq qwrI hY [ qwimlW dI sm` isAw ƒ is` K BweIcwrw vDy ry cM gI qrH W smJ skdw hY [ qwiml BweIcwrw dhwikAW qo N Awpxy h` k dI lVweI lV irhw hY [ au s ƒ sR IlM kw ivc au ~cIAW nO krIAW qk nhIN iml rhIAW[ sR IlM kw dy sm` u cy rwj pR bM D au pr ivro DI isnhwlI BweIcwry dw pU rI qrH W kbzw hY [ qwimlW ƒ dhwikAW qo N sR IlM kw ivc jlIl ho xw pY irhw hY[ ipCly qIh swlW dy PO jI tkrwA dO rwn vI Awm qwiml vso N ƒ v` fy du K ` sihxy pey hn[ qwzw PO jI tkrwA ivc v` fI igxqI ivc inrdo S b` icAW Aqy AO rqW ƒ mwr id` qw igAw hY [ v` fI igxqI ivc lo kW ƒ mO q dy Gwt auqwr ky srkwr ieh dwAvw ikvyN kr rhI hY ik aus ny dy S ƒ ihMsw qo N mu kq kr ilAw hY [ kO mWqrI qzrbw ies g` l dw sbU q hY ik srkwrI jbr nwl ihM sw ho r PY ldI hY [ sR IlM kw ivc vI srkwr dy dwAivAW ƒ s` c nhIN mM inAw jw skdw[ sR IlM kw dI srkwr ƒ cwhIdw hY ik au h PO jI tkrwA dI nIqI ƒ iqAwg ky Awpxy lo kW ƒ brwbrI dy AiDkwr dy vy[ Drm, vrg jW iksy ho r AwDwr au pr au pr vso N dy iksy vI ih` sy nwl ivqkrw jW by ienswPI AwDu ink AwDu ink sM swr ivc TIk nhIN hY[ hY [ nslI G` t igxqI AwbwdI dy lo kW ƒ brwbr dy h` k dy xy srkwr dI izM my vwrI hY [ sR IlM kw srkwr Bwvy N pR Bwkrn ƒ mwr ky su K ` dw swh lY rhI hY pr pR Bwkrn AwpxI kO m ivc gu rIilAW dw AY nw C` tw dy igAw hY ik Biv` K ivc qwimlW dy hr Gr ivc pR Bwkrn pY dw ho xgy[ ijhVy sR IlM kw qo N Awpxy pu riKAW dy KU n dw nw ky vl ihswb ikqwb lY xgy sgo N jwPnw ivc au nH W dw JM fw lM kw qo N vI au ~cw lihrwey gw[ -0is`K Shwdq [ 5 [ jUn, n, 2009
Kbr dy Awr-pwr AwnMdpur swihb bdly biTMfw pwrtI hrw leI Gr vwlI ijqw leI ieh s`c hY ik isAwsq ivc nw iksy iks y nwl p` kI XwrI hu dI M hY nw hI p` kI du SmxI pqw nhIN kdoN ikhVy vy ly du SmxIAW XwrIAW ivc qy XwrIAW du SmxIAW ivc bdl jWdIAW hn[ pr ijs qrHW lok sBw coxW ivc iek nvIN Ky f Ky fI geI hY , au s qo N pM jwb dI isAwsq dy ivSlySxkwr vI hYrwn zrUr hoey ik AwKr ieh swrw ku J ikau N kIqw igAw hY ? biTM fw qo N rxieM dr ij` q irhw sI qy AwnM dpu r swihb qo N dljIq isM G cImw pr id` lI ivc ho eI sO dy bwzI qihq rxieM dr ƒ hrwau x qy s. bwdl dI nU h M hrismrq ƒ ijqwaux leI iek v`KrI qrHW dIAW go tIAW iP` t kIqIAW geIAW[ ikvy N kI ho i eAw? qlvM fI swbo ivswKI vwly idn rxieM dr isM G ny ijs qrH W AwpxI qwkq idKweI sI au s ƒ vy K ky id` lI qk qwrW KVk geIAW[ Asl ivc ieh iek`T rxieMdr isM G dw nhIN sI, sgo N kY ptn AmirM dr isM G dw sI[ kY ptn dI pM jwb ivc c` lI hvw dI PU k k` Fx leI rwhu l gWDI dy gy Vy kFwey gey, qW jo ieh Bu ly Kw KVH w kIqw jwvy ik pMjwb ivc sQwpqI dy ault Bwv bwdl dy au lt ijhVw pY r g` f ky KVH w hY , auh kYptn nhIN, sgoN sm` uc I kWgrs pwrtI hY[ coxW ij`qx dw mu`K syhrw rwhul gWDI ƒ id`qw jwvy , nw ik kYptn AmirMdr isM G ƒ[ iesy kwrn ivswKI qoN bwAd id`lI ivc bkwiedw skImW dy jwl bu xy jwx l` gy [ sU qrW Anuswr sB qoN pihlW kWgrs dy iek sOdw swD y pR mI su Krwj isM G n` q ƒ id` lI bu lwieAw igAw, aus ƒ pMjwb kWgrs dI ieM cwrj mo hisnw ikdveI ny AkwlI dl ivc jwx dw hukm suxwieAw qy nwl hI aus ƒ kWgrs pwrtI vloN AwauNdIAW coxW ivc mOV mMfI qoN itkt p`kI kr id` qI geI[ ies qoN Aglw pY NqVw ieh ApxwieAw igAw ik biTM fw hlky ivc kWgrs dy 7 AY m.AY l.ey z. ƒ ieSwrw vI kr id` qw igAw ik Awpxy pY r ipCWh iK` c ley
jwx[ ijhVy AY m.AY l.ey. kY ptn AmirMdr isMG dy Kws chyqy bxy ho ey sn au h id` lI dw ieh hukm sux ky iB`jI ib`lI bx gey[ moPr horW dw qwA vI iF` lw pY igAw[ bs iek zwbqy vjo N sty jW ’qy hwzrIAW lvwau Ndy rhy[ sU qrW Anuswr votW pYx vy ly ies dw Asr sp` St nzr Aw irhw sI, ikauNik biTMfw Sihr ivc vI Aijhy bU Q sn hrismrq kO r rxieM dr isMG ijQy kWgrs dw nwmo inSwn nhIN sI[ keI ipM f vI Aijhy sn ijQy pwrtI bwdl dI ‘GrvwlI’ hr hwlq ivc ij`qxI dw smwn vI nhIN sI phu M icAw[ cwhIdI hY [ dU jy pwsy sOdw swD ny SYqwnI kridAW ieh sB kukuJJ ikau ikauNN vwpirAw? vwpirAw? bwdl nwl sO dw qih kr ilAw qy Awpxy ypR mIAW kY ptn AmirMdr isMG vlo N nihr bwry ƒ 10 vjy qo N pihlW vo tW pw ky Gr Awau x dI ijs qrHW kwƒn pws kIqw sI, aus qoN iKJI iK JI hdwieq vI dy id`qI nwl hI sKq qwVnw vI hoeI kWgrs hweI kmWf qy id`lI srkwr kr id`qI ik ko eI vI vo t pwau x qo N pihlW qy clwau x vwlIAW ey jM sIAW ƒ kY ptn bu rI qrH W bwAd ‘iks ƒ vot pweI’ dw izkr qk nhIN rVkdw sI, au sdy pr k` tx dIAW lgwqwr kry gw[ sO dw swD ny do vy N h` QW ’c l` fU r` KidAW koiSSW kIqIAW geIAW pr kWgrs dI bwdl ƒ vI KuS kr ilAw qy kWgrs ƒ vI[ bdiksmqI kY ptn pM jwb ivc SkqISwlI hu dw M KbrW Anuswr suKbIr bwdl ƒ jdoN biTMfy igAw[ kWgrs Bwvy N ivDwn sBw co xW hwr geI bwry sO dw swD nwl g` l krn bwry ikhw jWdw sI pr kYptn dy p`Kvwly bhuigxqI mYNbr qW au s dw kihxw hu dw M sI “biTM fw C` fo pitAwly ij`qx krky kWgrs kYptn ƒ kWgrs ’coN bwry g` l kro [” [” Bwv au s ƒ ieh qW pqw sI ik bwhr nw kr skI[ bIbI B`Tl ny kYp tn ƒ biTMfy bwry qW sOdybwzI ho geI hY pitAwly hrwau x qy bwdl nwl gMF-qr`up kr aus ƒ bwry sOdw kro jy hu Mdw hY qW[ AM dr krwau x dw hr hIlw vriqAw pr kY ptn ies qoN AglI g`l ijs qrHW AkwlI hr vwr qo N bcdw irhw[ hu x ijvy N mIfIey ivc AwgU AW ny biTM fy leI ‘By tW’ id` qIAW qy biTM fy KbrW CpIAW hn ik kyNdr srkwr ny pMjwb dy gy Vy vI mwry pU rI srkwr, pU rw AkwlI dl qy ivc AwpxIAW ey jM sIAW rwhIN srvy Kx krwey pUrI RSomxI kmytI biTMfy bY TI rhI, votW pYx qW kY ptn qo N ibnW kWgrs dw ij` qxw AsM Bv qk, pY isAW dw ko eI ihswb nhIN, ikMnw Krc d` isAw igAw qW ikqy jw ky kYptn ƒ iek ho ieAw hY [ pY sy lwau x vwilAW ivco N iek biTM fy Po kI ijhI co x kmy tI dw ieM cwrj bxw ky A` gy vwlw srU p cM d isM glw pR mu K ` hY , ijs dI kM pnI ilAWdw qy nwl hI aus dy ivro DI vI brwbr ƒ pU ry biTM fy dw Ty kw id` qw ho ieAw hY [ au s qo N ih`sydwr bxwey gey[ B`Tl koly igxqI dy sp`St huMdw hY ik SoRmxI AkwlI dl pMjwb AY m.AY l.ey. ho x dy bwvjU d au s ƒ ivro DI iDr ivco N cwhy swrIAW sItW hwr jwvy pr su KbIr dI AwgU bxwieAw igAw[ AkwlIAW nwl au s is`K Shwdq [ 6 [ jUn, 2009
dI sWJ dI crcw id` lI qk ho rhI sI pr iksy ny vI au s ƒ pu Cx ` dI Ky cl nhIN kIqI[ ijs qo N pqw l` gdw hY ik ies swry CVXM qr ivc au s dw vI mu `K ro l hY [ Biv` K ivc iesdy nqIjy kI ho x gy ? lo k sBw co xW qo N pihlW ieh KdSw pR gt kIqw jw irhw sI ik lok sBw coxW qoN bwAd Ky qrI dl hwSIey ’qy jw skdy hn[ ieh KdSw pUrI qrHW s`c swbq ho irhw hY, ijs qrHW do kOmI pwrtIAW dw isstm au Br au Br irhw hY, hY , au h by h` d Kqrnwk ru Jwn hY [ lo k sBw co xW ibnW u m` idAW qo N isrP do AwgU AW dIAW sKsIAq ’qy lVIAW geIAW, Bwjpw hmwieqI AfvwnI ƒ qy kWgrs p` KI mnmo hn isMG dy sohly gw rhy sn[ Awm lokW ƒ mnPI kr id`qw igAw[ ikswnW, mzdUrW, ividAwrQIAW qy buinAwdI shUlqW dw mwVw motw vI izkr nhIN AwieAw[ co x nqIijAW qo N bwAd pU ry Bwrq ivc KyqrI pwrtIAW dy pY rW hyToN zmIn ih` l geI hY[ XU.pI. dI mzbUq mu`K mMqrI mwieAwvqI BwvyN bspw ƒ kOmI pwrtI vjoN pR cwrdI hY pr mu K ` ADwr au s dw XU .pI. .pI. ivc hI hY[ lo k sBw co xW ivc bspw dI ho eI hwr qo N bwAd mwieAwvqI jdo N Y pR s kwnPrM s ƒ sM bo Dn kr rhI sI au s qo N au sdI inrwSqw qy icM qw mu K ` rU p ivc JlkdI sI[ dyS dI sB qoN qkVI pwrtI ijs dI dyS dy sB qoN v` fy sU by XU.pI. .pI. ivc srkwr qy au s ko l ky vl 22 sItW rih jwx ieh iPkrmMdI vwlI hI g` l hY[ ibhwr ivc lwlU Xwdv dw rwStrI jnqw dl, pwsvwn dI jnSkqI pwrtI dw iek qrH W nwl sPwieAw ho igAw hY[ iehI hwl dU jIAW Ky qrI pwrtIAW dw ho xw qYA hY jy aunHW ny iPkrmMdI nwl Awpxy Awp ƒ lo kW nwl nw jo iVAw[ do pwrtIAW dw au Bwr Ky qrI pwrtIAW leI mM dBwgw hY, ieh G` tigxqI kOmW leI byh`d Kqrnwk ruJwn hY[ KyqrI AwgU AW AwgU AW dy au Bwr ƒ ro kx leI id` lI srkwr ƒ clwau x clwau x vwilAW ny iesy kVI qihq pMjwb ivc G`t igxqI AwgUAW ƒ kmzor krn qihq ‘ivSy S au prwly’ kIqy hn[ ky Ndr ƒ bwdl mwrkw AwgU cwhIdy hn, ijhVy is`KI dI kbr pu`t rhy hn[ pMjwb qy is`K W dw hmdrd koeI vI AwgU aunHW ƒ mnzUr nhIN[ pMjwb pRqI drd r`Kx vwly AwgUAW ƒ iek iek krky lIhoN lwh id`qw jWdw hY[ kWgrs ƒ kY ptn dI lo V isrP pRkwS isM G bwdl krky hY[ su KbIr bwdl iKlwP kY ptn dI kWgrs ƒ ko eI lo V nhIN ikau Nik su KbIr bwdl Kud AwpxI kbr Ko dx vwlw AwgU hY , ies ƒ Kqm krn dI lo V nhIN, ieh Awpy AwpxIAW AwdqW krky qy hM kwrI su Bw krky Kud hI isAwsI qOr ’qy Kqm hox vwlw hY[ AwauNdIAW coxW ikauNik su KbIr bwdl dI AgvweI ivc AkwlI dl d l ny lVxIAW hn ies leI kY ptn ƒ ies rwjsI sIn qo N qo N lWBy krky kWgrs rwhu l gWDI qy mnmo hn isM G dy nW ’qy vo tW mM gy gI, kY ptn AmirM dr isM G dy nW ’qy iblkul nhIN[ nw hI kYptn ƒ A`gy kdy vI mu K` mMqrI bxn id`qw jwvygw qy nw hI pM jwb p`KI iksy Xo g AwgU ƒ A` gy ilAWdw jwvy gw, kWgrs iksy ho r ‘by AM q isM G’ dI Bwl ivc hY[ ieh au s dIAW mu K ` nIqIAW ivc pR mu K ` hY , ijhVw pM jwb ƒ brbwdI dy rwh qo ry[ -0-
hirmM d r swihb dI piv` q rqw ƒ BM g krn vwlIAW GtnwvW hirmM dr swihb ivc ipCly idnW qo N lgwqwr Axho xIAW GtnwvW vwpr rhIAW hn, ijs nwl drbwr swihb dI piv`qr BMg hoeI hY[ ienH W GtnwvW ’qy pR bM DkW ny bVI hu iSAwrI nwl prdw pw ilAw pr ku J ku J GtnwvW ny is` K sM gqW dw iDAwn Awpxy v` l iK` icAw hY, ikau Nik ieh GtnwvW sR I hirmM dr swihb dI piv` qrqw nwl sbM Dq hn[ qVky jdoN sRI gu rU gRMQ swihb jI dw Awsx kIqw jw irhw sI qW iek ivAkqI au s pIVH y ’qy jw bY Tw ijs ’qy gu rU gR Q M swihb jI dw Awsx kIqw jWdw hY [ sy vwdwrW ny kwPI muS kq ` nwl au sƒ pIVHy qoN auTwieAw, Bwvy N au s ivAkqI ƒ mwnisk ro gI kih ky ies Gtnw ’qy im` tI pweI jw rhI hY pr iPr vI RSo mxI kmy tI dy pR bM DW ivc vfy rIAW KwmIAW au jwgr ho rhIAW hn[ ies Gtnw qo N kuJ idn bwAd gu rU gR QM swihb dI syvw ivc bY Ty gR QI M isM G ’qy iek nO jvwn ny qrl pdwrQ su itAw[ ` ies bwry sp` St rU p ivc o SR mxI kmy tI ku J nw d` s skI ik ieh qrl pdwrQ kI cIz sI? R So mxI kmy tI dy Ahu dy dwr Awpo Awpxy ibAwn jwrI krI jw rhy hn[ ko eI pwxI d` s irhw sI, ko eI piv` qr jl qy iek Kbr ieh su xn ivc AweI ik qrl pdwrQ qyzwb sI[ pr SoRmxI kmytI ny ies bwry sp` St rU p ivc ibAwn jwrI krnw mu nwisb nw smiJAw[ swry kwsy ’qy bVI hI by hU dgI nwl prdw pwieAw jw irhw hY [ ieh swrIAW GtnwvW R So mxI kmy tI dy pR bM D ivc v` fy nu ksW kwrn vwprIAW[ jy R So mxI kmytI Awpxw pR bMD pwrdrdI qy iemwndwrI nwl clwvy qW ieh GtnwvW nw vwprdIAW[ pr RSo mxI kmy tI qW bwdl swhb dI syvwdwr bxky isrP bwdl pirvwr dI syvw ivc l` gI hoeI hY[ ipCly mhIny lok sBw dO rwn ijs qrH W RSomxI kmy tI kmy tI ny bwdl swhb dI nU h M ƒ ijqwau x leI gu rU dI go lk dw du rau pXo g kIqw, au s qo N jwpdw hY ik So mxI R kmy tI sm` cy u pM Q dI sM sQw nhIN, sgoN kyvl iek pirvwr pirvw r dI hI jgIr hY [ So RmxI kmy tI kmy tI dy Ahu dydwrW ƒ ieh smJ lY xw lY xw cwhIdw hY ik Bwvy N Bwvy N au h kwgzI p` qrI ilKq-pVH q rwhIN Awpxy KwiqAW ƒ TIk drsw rhy hn pr aunWH dI kwrguzwrI dw lyKw-joKw iek nw iek idn gurU dI kcihrI ivc vI ho xw hY [ lo k sBw co xW dO rwn Aqy ies qo N pihlW ijs qrH W iek pwsV ho ky grWtW vM fIAW geIAW au s qo N iehI ArQ inkldy hn ik R So mxI kmy tI ny nMgy ic` ty rUp ivc sM gq dI mwieAw ƒ svwrQI ihqW leI vriqAw hY [ bhu qy R So mxI kmy tI mY Nbr bzu rgI dI au mr ivc hn ij` Qy au nH W dI zmIr s` c dy ny Vy hu dI M hY , pr ijs qrH W R So mxI kmy tI bwdl pirvwr dw pwlx po Sx kr rhI hY , au s qo N iehI jwpdw hY ik ienH W ny AwpxI zmIr ƒ ies pirvwr ko l gihxy r` K id` qw hY [ ku J ku irAwieqW Aqy jwqI lo B ipCy Awpxy PrzW ƒ kurbwn kIqw jw irhw hY h Y[ iesy kwrn hirmM dr swihb dI piv`qrqw ƒ Awey idn Tys v`j rhI hY[ iesdI sm`ucI izMm vwrI y So mxI R kmy tI dy pRb DkW M ’qy Awau NdI hY [ au nHW ƒ iek nw iek idn pM Q dI kichrI ivc ies dw ju Awb dy xw pvy gw[ -0-
is`K Shwdq [ 7 [ jUn, 2009
G`lUGwry dI pMjIvIN vrH gM y F ’qy ivSy S
aMimRqsr srovr dI pRkrmf krn vyly slYbF Auqy sMBl sMBl kdm rwKo. hr iek slYb hyTF sYNkVy sLhId isMGF dy isr hn. -poR: pUrn isMG
sRI drbwr swihb dw inAwrw inAwrw mh`qv qv dy G` lU Gwry dy ieiqhws ƒ klmb` D krn vwly is` K icM qk s. Ajmy r isM G dI qIsrI pu sqk ‘ 1984 AxicqivAw kihr’ Cp ky lgBg iqAwr hY[ Kwlsw pMQ jdoN G`l Gwry U dI 25 vIN vrH gM y F mnw irhw hY au sdy sM drB ivc G`lG U wry dI ip` TBU mI bwry ies ly K dw mh` qv ho r vI vD jWdw hY [ ‘1984 AxicqivAw kihr’ jU n dy AwKrI hPqy qk pwTkW dy h`QW ivc hovygI[ ies ikqwb dy pihly Bwg ƒ Cwpx dI AsIN Ku SI lY rhy hW[ 1984
jUn 1984 ivc BfrqI POj duafrf isw K F dy sL R o m xI Dfrimk asQfn sR I hirmM d r sfihb Au q y kIqy gey hmly AuprMq pYdf hoeI hflq bfry hr itwpxIkfr, Au s dI kO m -jL f q (Ethnicity) j F ivcfrDfrf koeI vI hovy, ies inrxy `qy awpiVaf ik ies Gtnf ny afm rUp ivc hI iswK BfeIcfry aMdr BfrqI rfj pRqI guwsy qy bygfngI dI qIbr qrMg pYdf kr idwqI sI. iswK jgq aMdr ies Gtnf leI juMmyvfr qwQF, qfkqF qy ivakqIaF bfry smJ (Perception) dy vKryivaF dy bfvjUd iswKF dy lgBg sfry vrgF ny Bfrq aMdr ihMdU hukmrfnF hwQoN apmfnq hoey mihsUs kIqf aqy ies vfrdfq nUM afjLfd Bfrq aMdr iswK kOm nfl hoeIaF vsIh byiensfPIaF qy vDIkIaF dy islisly dI ieMqhf vjoN ilaf igaf. suBfivk hI, ies hmly dI sB qoN vwD ksk Dfrimk sLrDfBfv rwKx vfly iswK vrg ny mMnI. iswK jgq aMdr ies vrg dI igxqI ingUxI nhIN, coKI hY. ieh gwl nhIN ik afpxy Dfrimk sLrDfBfv dI vjHf krky ieh vrg hmly qoN pihlF afm rUp ivc hI rfj jF srkfr ivroDI Jukfa rKdf sI. hirmMdr sfihb Auqy POjI hmly qoN pihlF ieh vrg rfjsI ivcfrDfrf qy vPfdfrI dy pwKoN vMn-suvMnI qsvIr mu h w e Iaf krdf sI. 1947 qo N bfad Bfrq aMdr iswK kOm nUM lgfqfr BugqxI pY rhI iPrkU ivqkrybfjLI, Dwky DoVy qy byiensfPIaF dy bfvjUd, Dfrimk sLrDfBfv rwKx vfly iswK vrg dy vsIh
ihwsy BfrqI rfj-Bfg nfl cIVHy rUp `c vyr iek dbfey qy durkfry hoey GwtigxqI juVy af rhy sn. AunHF `coN kuwJ ku, alwg BfeIcfry df aMg mihsUs kIqf. alwg KyqrF aMdr, AucIaF pdvIaF qy sLrDflU iswKF dy mnF Auqy qF jo bIqI su s L o i Bq sn ijnH F nU M , ivakqIgq jF so bIqI. ijhVy iswK smyN dy dusL pRBfvF smUihk pwDr `qy, BfrqI rfj-pRbMD dy hyT afpxy Dfrimk ivsLvfsF qy sMskfrF iKlfP koeI vwzI isLkfieq nhIN sI. AunHF nUM iqlFjlI dy gey sn aqy ijnHF ny afpxI `coN bhuqy afm krky hI rfjnIqI qoN pRhyjL iswK pCfx qy ivrfsq nUM amlI qOr `qy krky cwl rhy sn. iswK rfjnIqI qoN qF Bulfa idwqf hoieaf sI, AunHF nUM vI afpxy Kfs krky hI. Au n H F `co N mfnisk sMsfr aMdr vwzI keIaF df iswK kOm dIaF KlblI mwcI mihsUs hoeI. rfjsI AumMgF pRqI vqIrf drbfr sfihb Auqy hmly dI Kfs krky nwk-cfVHvF -ajmyr isMG Kbr suxidaF hI AunHF dIaF (Cynical) sI. afpxy afp afpxy Drm, siBafcfr qy nU M Dfrimk qO r 'qy isw K ivrsy nfl sFJF muV hrIaF hrIaF BfeIcfry df aM g smJdy ho geIaF aqy AunHF dy mnF hovy vI Auh, rfjnIqk qOr aMdr iekdm qy afpmuhfry hI iswKI pRym 'qy, afpxy afp nUM BfrqI rfj dy suqMqr qy jjLby dIaF CwlF vg qurIaF. ieQoN qwk nfgirk qswvr krdy sn aqy afpxy ies ik Auh iswK ijhVy mfrksvfdI ivcfrDfrf ‘sYkUlr’ akIdy Auqy Aucycf PKr mihsUs dy pRBfv hyT cVHdI Aumry Drm qoN afm krdy sn. rUp ivc hI afkI ho gey sn, AunHF `coN vI pRMqU hirmMdr sfihb Auqy POjI hmly bhuq sfiraF aMdr muV qoN iswKI ipafr dI vfrdfq ny ies vrg dI so c aqy df amoV jjLbf Aumz afieaf aqy AunHF sMvydnf nUM iek jLordfr JMjoVf dy idwqf. muwdqF bfad afpxy afp nUM 'Gr prqy' ijs nfl BfrqI rfj aMdr iswKF dI siQqI mihsUs kIqf. 1* qy ruqby bfry ies vrg dy svY-isrjy ies qoN ielfvf lwKF dI igxqI ivc Brm cknfcUr ho ky rih gey. BrmF dy afm sDfrn iswK, ijMnHF df iswK msilaF sMsfr ivc ‘suKIN vs rhy’ ies vrg ny jF iswK rfjnIqI nfl ies qoN pihlF Aukf afpxy afp nUM acfnk iek kOVy aqy duKfvyN hI ko e I vjo - vfsqf nhIN sI aqy jo rfjnIqk XQfrQ dy snmuwK Kloqy pfieaf. bfhrmuKI hflqF qoN byvfsqf afpo afpxy ies nfl keIaF dI soc aMdr iekdm DMidaF/kfrobfrF ivc msLrUP sn, hirmMdr iqwKf bdlfE af igaf. keIaF dIaF KVHy- sfihb Auqy hmly dI Kbr ny AunHF `coN pYrIN rfjsI vPfdfrIaF bdl geIaF. AunHF bhuq jixaF dI soc qy ijLMdgI df ruK hI afjLfd Bfrq aMdr afpxy afp nUM pihlI
1*pMjfbI sfihq dy 'bfbf bohV' krky jfxy jFdy sMq isMG syKoN, idwlI qoN Cpdy 'syD' nF dy mfrksvfdI ivcfrDfrk mfisk prcy dy sMpfdk rhy gurvyl isMG pMnUM, pMjfbI XUnIvristI pitaflf qoN syvf-mukq hoey zfL nfjLr isG afid ies prsMg ivc Kfs qOr `qy ijLkrXog nFAuN hn.
is`K Shwdq [ 8 [ jUn, n, 2009
bdl ky rwK idwqf. iek amrIkf ivc jMmy ply iswK dy sLbdF ivc: 'Cy jUn AunI sO cu r fsI sfzy leI jL I ro tfeIm ho gujLiraf.' XfnI ik 6 jUn 1984 qoN pihlF df jIvn AunHF leI bymfanf ho igaf sI. Auh pihlF kI socdy jF krdy-kmfAuNdy sn, ies df koeI arQ-mhwqv (Relevance) nhIN sI irhf. hirmMdr sfihb Auqy hmly dI Kbr nfl AunHF dy jIvn dI iek asloN hI nvIN sLurUafq ho geI sI. jo pihlF isroN mony sn, AunHF dy isrF `qy jUVy qy dsqfrF prgt ho geIaF. ijnHF afpxy afp nUM sLrfb qy isgrtnosLI vrgy ivkfrF `c zob rwiKaf hoieaf sI, AunHF ny nvF afcrn Dfrn kr ilaf. jo Drm qoN bymuK ho gey sn, Auh vfps Drm vw l prq afey . jo isw K rfjnIqI qo N bdjLn jF byvfsqf sn, AunHF aMdr rfjsI jigafsf pYdf ho geI aqy hr koeI afpo afpxI smrwQf qy Jukfa muqfbk, iswK sMGrsL dy Kyqr aMdr krmsLIl ho quiraf. iksy ny bMdUk cuwk leI, iksy ny klm AuTf leI, iksy ny jnqk srgrmIL df ipV mwl ilaf. ijMnHF pVHy ilKy pqvMqy iswKF ny rfj syvf nUM afpxf Drm smJ rwiKaf sI, AunHF dI soc ny nvyN pfsy prq ley. ijMnHF koloN siraf, AunHF ny nOkrIaF, pdvIaF qy snmfnF nUM lwq mfr idwqI. bfkIaF ny buJy mnF nfl rfj syvf df afpxf 'Drm' inBfAuxf jfrI rwiKaf. iewQy ieh aihm suafl KVHf huMdf hY ik iswK BfeIcfry duafrf pRgtfieaf igaf ieh gusYlf pRqIkrm kI BfrqI hfkmF dI agfAUN igxqI qy Xojnf ivc hY sI? ies df juafb 'hF' qy nFh', donF ivc idwqf jf skdf hY. hmly qoN pihlF ijs vsIh pYmfny `qy, aqy ijs brIkI qk jf ky, iqafrIaF kIqIaF geIaF sn Aus qoN lgdf hY ik BfrqI hfkm iswK pRqIkrm dI sMBfvnf qy Kqry qoN Aukf eI axjfx jF avysly nhIN sn. ieh iqafrIaF donoN pwDr `qy
kIqIaF geIaFL , pR b M D kI qy nfl hI krn leI gumrfhkuMn pRfpygMzy df hVH vgf rfjnIqk qy ivcfrDfrk vI. iswKF nUM POjI idwqf igaf sI. pr aMqm nqIjy dy qOr qfkq dy jLor dbfAux qy dbkfAux dIaF `qy vyiKaf jfvy qF BfrqI hukmrfnF dy pu r jo L r ko i sL s L F dy nflo nfl, Au n H F nU M ieh donoN hI Aupfa bhuqy kfrgr sfbq ivcfrDfrk qy rfjsI qOr `qy BrmfAux nf ho sky. BfvyN pMjfb dy cwpy cwpy `qy qy Pfhux dI vI pUrI vfh lf idwqI geI. BfrI igxqI ivc POj qYnfq krky iswK pihlF hmlf krn mOky, igx imQky, iswK kOm dy KOldy jjLbfqF nUM GVI dI GVI qF PO j I jrnY l F nU M mU h ry lfieaf igaf. bMnH mfrky zwk ilaf igaf sI. pr smF (drbfr sfihb Auqy hmly dI agvfeI pYx nfl jd ieh bMnH tuwuitaf qF BfrqI krn vfly Cy kmFzrF ivcoN cfr iswK sn, hfkmF nUM lYxy dy dyxy pY gey sn. kOmI iek muslmfn, qy isrP iek ihMdU sI.) apmfn df bdlf lY x leI hjL f rF dI iPr hmly qoN bfad iswK pRqIkrm nUM igxqI ivc isw K ju J frU hiQafrbM d bocx qy byasr krn leI isr-kwZ iswKF sMGrsL dy rfh pY qury sn. bysLwk ieh dy mUMhoN JUT bulfAux dI kvfied kIqI sMGrsL afpxy klpy hoey insLfny qk qF geI. mIzIey aMdr iswK POjI jrnYlF (syvf nf awpV sikaf pr iesny isrP Bfrq dy inBfa rhy qy syvf-mukq ho cuwky), hI nhIM, dwKxI eysLIaf dy smuwcy Kyqr dy aPsrsLfhF, kfnUMndfnF, iswiKaf rfjsI idRsL nUM aihm rUp `c bdl ky rwK sLfsqrIaF, sfihqkfrF, lyKkF, pwqrkfrF idwqf. (ies bfry vwD ivsQfr ies pusq qy isafsqdfnF nUM ZMUz ZUMz ky hukmrfnF lVI dI aglI ijld idwqf jfvygf ) BfrqI dy pwK ivc Bugqfieaf igaf. drbfr sfihb hfkmF dy sfry rfjsI qy ivcfrDfrk Auqy POjI hmly dI agvfeI krn vfly hwQkMizaF dy bfvjUd iswK BfeIcfry aMdr iswK POjI jrnYl myjr jnrl kuldIp BfrqI rfj pRqI bdjLnI qy bymuKqf dI isMG brfV koloN pRYs ivc aqy tYlIivjLn lihr ny iek vfr qF eynf vyg PV ilaf Auqy vfr vfr ieh JUT bulfieaf igaf ik sI ik jy iksy rfj-Bgq iswK ny BfrqI BfrqI POj ny hmlf krn mOky bhuq sLrDf, rfj jF srkfr df KuwlH ky pwK pUrn dI siqkfr qy sMjm qoN kMm ilaf. hmly dI koisLsL kIqI qF AusnUM nf isrP afm iswK kfrvfeI nUM jfiejL TihrfAux leI dysL dy BfeIcfry dIaF, sgoN afpxy hI imwqrF qy sMivDfnk muKI, iswK rfsLtrpqI igafnI sky-snbMDIaF dIaF iPtkfrF df sfhmxf jYLl isMG koloN srkfrI kMtrol hyTly ryzIE krnf ipaf.3* koeI ivrlf hI srkfr qy tYlIivjLn `qoN bhuq hI hoCy pwDr df Bgq iswK hovygf ijsnUM afpixaF dy mUMhoN JU T -gu M i nH a f BfsL x krvfieaf igaf. 'gdfr' aqy 'gIdI' khfAux dy mfnisk pfrlImYNt aMdr iek KfndfnI iswK bIbI2* sMqfp `coN dI nf gujLrnf ipaf hovy. koloN, BfrqI hfkmF dI ies iswK-dusLmx so ieh inrxf kwZxf glq nhIN hovygf kfrvfeI dI inrlwjpuxy nfl pRoVqf aqy ik afpxI sfrI ilafkq qy cqurfeI dy jY jYkfr krvfeI geI. bfvjUd BfrqI hfkm hirmMdr sfihb Auqy BfrqI hfkmF df POrI srokfr iswK POjI hmly dy dUrgLfmI nqIijaF df Xog kOm dy guwsy Bry ihMsk pRqIkrm dI rok- anumfn lf skx ivc aXog sfbq hoey. Qfm krnf sI. ies mMqv leI lfimsfl ieh Au n H F dI iksy sY i nk jF pR b M D kI pwDr `qy sYink qy pRbMDkI Aupfa kIqy AUxqfeI dI vjHf krky nhIN sI hoieaf. gey sn. nfl hI isw K BfeIcfry aM d r ies ivc iek mhwqvpUrn isDFqk muwdf bygfngI dI Bfvnf nUM zwkx qy byasr sLfml hY.
2* bIbI amrjIq kOr jo pitaflf dy sLfhI Grfxy dI nUMh aqy pYpsU dy pihly muwK mMqrI krnl rGbIr isMG dI DI hY. (jo ipCly mhIny hoeIaF lok sBf coxF dOrfn kFgrs Cwz ky akflI dl ivc sLfiml hoeI hY) 3*qqkflI kyNdrI mMqrI bUtf isMG dy kihx `qy idwlI dy jQydfr rCpfl isMG ny hotl ieMpIrIal ivc pRYs kfnPrMs krky srkfrI njLrIaf pysL krn dI koisLsL kIqI sI. ivdysLI pwqrkfr qy bhuq sfry pwqrkfr hfjLr sn. jQydfr ny iek ilKqI ibafn piVHaf aqy aqy suaflF juafbF df islislf sLurU hox qoN pihlF Ausny pRYws irportrF nUM ikhf ik pRYs kfnPrMs qoN bfad dupihr df Kfxf Kf ky jfx. Ausy vyly iek iswK bIbI styj `qy jf cVHI aqy jQydfr dy mUMh qy kfVH krdI cpyVH jV idwqI. Auh grj ky bolI, 'bysLrm bMidaf! sfzf drbfr sfihb Zfh idwqf igaf hY qy qYnUM ieQy Kfxy dIaF dfavqF peIaF suJdIaF ny?' KusLvMq isMG,mIj mylf (svY jIvnI), sPf 353.
is`K Shwdq [ 9 [ jUn, n, 2009
hirmMdr sfihb Auqy POjI hmly nfl iswK kOm dy Dfrimk jjLbfqF qy BfvnfvF nUM iks hwd qwk Tys phuMcygI, aqy ies nfl iswK kOm iks kdr mrn-mfrn `qy AuqfrU ho jfvygI, ies gwl df agfAUN Xog anumfn lfAux leI iswKF dy smuwcy ivcfr pRbMD qy AunHF dy mfnisk jgq aMdr sRI hirmM d r sfihb dy inafry asQfn qy mhwqv nUM smJxf inhfieq jLrUrI sI. pr ieh gwl isrP qF hI sMBv ho skdI sI jykr msly nUM iswK idRsLtIkox qoN vyKx qy smJx df Xqn kIqf jFdf. mslf ikAuNik iswKF df sI, iswK sMvydnsLIlqf df sI, ies krky AunHF df pRiqkrm ies gwl qoN qYa nhIN sI hoxf ik 'koeI dUsrf' ies bfry kI smJ rKdf hY. ieh gwl muwK rUp ivc, ies msly pRqI iswKF dI afpxI smJ (Perception) aqy AunHF dIaF afpxIaF BfvnfvF qoN hI inrDfrq hoxI sI. pRMqU ihMdU hfkmF ny, afpxI pwk cuwkI afdq qy mwq dy muqfbk, msly nUM vwD afpxI hI idRsLtI qoN dyiKaf sI. iesnUM ihMdU hfkm vrg koloN hoeI koeI acyq jF acncyqI Buwl nhIN ikhf jf skdf. ies 'Buwl' dy ipwCy AunHF df smuwcf dfrsLink njLrIaf aqy mOky dy rfjnIqk mMqv qy muPfd kMm krdy sn. iswKF nUM, AunHF dy Drm nUM, AunHF dy PlsPy, siBafcfr qy ivrsy nUM, AunHF dy ivsLvfsF, akIidaF, mnOqF, rhu-rIqF qy kdrF-kImqF nUM nf smJx dI 'Buwl' ihMdU lIzrisLp dI vjUd-smoeI isDFqk mrjL hY. Auh iswKF nUM ihMdUaF df hI iek vrg smJdy hn aqy iswK Drm nUM ihMdU mwq dI hI iek vMngI mMn ky cldy hn. Auh ieh gwl mMnx leI Aukf hI rfjLI nhIN ik iswK Drm afpxy afp ivc suqMqr qy inafrf Drm hY. ies qoN vI awgy, Auh ieh vI ijLd krdy hn ik iswK vI afpxy afp nUM qy afpxy Drm nUM Aus idRsLtI qoN hI vyKx, ijs idRsLtI qoN ihMdU vyKdy hn aqy iswK ihMdUaF nfloN htky afpxf vwKrf jF suqMqr idRsLtIkox apnfAux dI 'gusqfKI' Buwl ky vI nf krn. ihMdU vrg dI ieh ijLd aqy isw K kO m dI ieh 'gu s qfKI' hI ipCly
qkrIbn svf sO sfl qo N do n F vrgF ivckfr sdIvI iKcoqfx df kfrn bxI af rhI hY. BfrqI hfkmF ny afpxI (ihM d U ) idRsLtI qy mwq muqfbk ieh smJ ilaf ik hirmMdr sfihb vI iswKF df Ausy qrHF df Dfrimk kyNdr hY, ijvyN ik muslmfnF df mwkf aqy jF kYQoilk eIsfeIaF df vYtIkn; aqy ieh iswKF df Ausy qrHF df hI pivwqr asQfn hY ijvyN ihMdUaF leI bnfrs, kfsLI jF hrduafr hY. afpxI glq soc qy ijLd dI vjHf krky Auh ieh gwl smJx dy smrwQ nf ho sky ik hirmMdr sfihb iswKF leI ieh kuwJ qF hY hI, pr ies nfloN vDky qy alwg 'hor vI bhuq kuC' hY. ijMnf icr koeI ies qwQ nUM suwLD ihrdy nfl smJx df Xqn nhIN krdf, AunF icr AusnUM drbfr sfihb Auqy hmly ivruwD iswK BfeIcfry aMdr jfgy roh dI 'kYimstrI' smJ nhIN pY skdI. iswK ihridaF aMdr sRI hirmMdr sfihb df kI ru q bf hY , aqy ies dI ajLmq dI rfKI leI Auh suqy iswD hI afpxf KUn vhfAux leI ikAuN qqpr ho jFdy hn, ies rhws nUM smJx leI iswKF dy PlsPy, ieiqhfs, rvfieqF qy ivsLysL sFcy ivc ZlI AunHF dI mfniskqf df boD inhfieq jLrUrI hY. ies boD qo ibnF ies rhws dIaF aMqrIv gihrfeIaF dI Qfh pf skxI nfmumikn hY.
anUTf qy ivlwKx pRiswD iswK ivdvfn isrdfr kpUr isMG ny sRI hirmMdr sfihb Auqy Bfrq srkfr dy POjI hmly qoN koeI ds sfl pihlF, jd Bfrq dy ihMdU hukmrfn vrg nfl iswK kOm dy BfvI tkrfE dy lwCx sfP idKfeI dyx lwg pey sn, dys dy hfkmF nUM isafxI mwq qy nyk msLvry dy qO r `qy iek mhw q vpU r n isDFqk ly K iliKaf sI, ijs ivc ies bx-Ausr rhy tkrfAu dIaF isDFqk buinafdF dI insLfndyhI kIqI geI sI; aqy nfl hI ies mMdBfgy tkrfAu qoN bcx df suGV nusKLf vI suJfieaf igaf sI. afpxI ies isDFqk rcnf dy jLrIey isrdfr kpUr isMG ny BfrqI hfkmF dy Kfny `c ieh gwl is`K Shwdq [ 10 [ jUn, n, 2009
pfAux dI purjLor koisLsL kIqI sI ik AunHF dI nIq iswKF nfl rsfeI qy smJOqf krky cwlx dI hovy jF AunHF nUM kuwt-drV ky hyTF lfAux dI, donF hI hflqF ivc AunHF nUM iswKF dI pojIsLn qy nukqf-njLr nUM suLD ihrdy nfl smJx df Xqn krnf cfhIdf hY. isrdfr kpUr isMG df mMnxf qy kihxf sI ik iswKF dy ajoky rfjsI ruK, vqIry qy pYNqVy nUM smJx leI AunHF dy 'bIqy ieiqhfs qy pRMprfvF nUM, AunHF dy akIidaF qy isDfqF' nUM smJxf byhwd jLrUrI hY aqy ies mMqv leI hor vI vwD jLrUrI hY sRI hirmMdr sfihb dy inafry mhwqv dy isDFq qy XQfrQ nUM smJxf, ikAuNik sRI hirmMdr sfihb inafry iswK PlsPy df hI suMdr-qy-sQUl iejLhfr hY. isrdfr kpUr isMG dy sLbdF ivc: “sMsfr ieiqhfs aMdrly Dfrimk jF rfjsI ky N drF ivc go l zn tY N pl (sR I hirmMdr sfihb) dI hYsIaq aqy ruqbf anUTf hY. ieh iswKF df mwkf hY ikAuNjo iswKF df Dfrimk mrkjL hY ieh. pr ieh ies nfloN vDky hor vI hY. ieh rom df syNt pItrjL hY ikAuNjo iswKF dI dInI-bfdsLfhI (iQEkrysI) hY ieh. pr ieh ies nfloN vDky hor vI bhuq kuC hY, aqy nfl hI kuC Gwt qy vwKrf vI. iswK Drm ivc iksy sQfpq pujfrI vrg dI koeI ivvsQf nhIN, ies krky iswKF dI aijhI koeI mjLbHI-jnUMnI rfjsI irafsq nhIN ho skdI ijQy pujfrI aidRsLt prmfqmf dy nF `qy afpxf hukm clf skx. AunHF(iswKF) kol dYvI qOr `qy pRgt qy pRvfnq sLihrI kfnUMn dI koeI sYNcI nhIN. ies krky AunHF nUM Drm-inrpwK (sY k U l r) aqy gY r -DrmqM q rI (NonTheocratic) kfnU M n F `qy aDfrq rfj Ausfrnf pYxf hY. ieh syNt pItrjL nfloN kuC vwD hor ies krky hY ik mOjUdf GVI ivc rfjsI qMqr BfvyN koeI vI hovy, iswKF dI aKIrI afsQf df aslI iTkfxf (rfjDfnI) iehI hY. ieh iswKF df vfrfnsI jF bnfrs hY, ikAuNjo ieh iswK mwq df prm-pivwqr asQfn hY. pr asl gwl ieh vI nhIN
ikAuNik Krf iswK isDFq iksy aijhI pRMprf jF ivsLvfs nUM nhIN mMndf, jo rwbI-nUr (Theophany) nUM Bugol nfl bMnHdf hovy. ieh iswK Drm df XurosLlm hY ikAuNjo iswK Drm dy KudfeI afgmn (Epiphany) df ieiqhfsk kyNdr hY ieh. pr asl ivc ieh gwl vI nhIN ikAuNik iek Drm vjoN, iswK mwq, ieiqhfs nfl nhIN bwiJaf hoieaf, arQfq iesdI pRmfxikqf iksy ieiqhfsk vfikafq nfl juVI hoeI jF iksy ieiqhfsk vrqfry dI muhqfj nhIN. ieh shI mfaixaF ivc iswKF dI rfjDfnI nhIN hY ikAuNjo isafsI rfjDfnI dy vfsqy afpxI irafsq jLrUrI hY aqy jykr iswKF kol aijhI irafsq hovy qF vI ieh gwl kdficq jLrUrI nhIN ik AunHF df pRbMDkI kyNdr lfjLmI qOr `qy aMimRqsr ivKy hI hovygf. mMMn lvo jykr ieh vI ho jfvy qF vI go l zn tY N pl qy ies dy kMplYks (ahfqy) df ies pRsfsLink kyNdr qoN Kfs iksm df suqMqr Kfsf brkrfr rhy g f. jdo N isw K F ko l afpxI afjL f d bfdsLfhq (Sovereign State) nhIN qF golzn tYNpl qy iesdy Bvn-smUh df Dfrimk-isafsI (QIE-polItIkl) drjf brfbr brkrfr hY. vyly dI rfjsI swqf iesnUM Bly hI qfkq dy jLor dbf dyvy, (iswK pMQ aMdrly) kuwJ lok Bly hI ies (drjy) bfry (smkflI swqf nfl) smJOqf kr jfvx, jF isafsqdfn ies bfry lwK ikMqU-pRMqU pey krn, pr ies df ieh drjf bulMd hY aqy ies nUM imtfieaf nhIN jf skdf, ikAuNjo ieh qF jnm-iswD (sui generis) hY aqy ieh iksy afigaf afdysL df muhqfj nhIN hY.” (brYktF ivcly sLbd sfzy vwloN) isrdfr kpU r isM G dI Au p ro k q isDFqk ibafnkfrI df sfr-aMsL ieh hY ik sRI hirmMdr sfihb qy ies dy nfl ju V vy N Bvn-smU h nU M sM s fr ieiqhfs aMdrly hornF Dfrimk jF rfjnIiqk kyNdrF vFgU nhIN dyiKaf jfxf cfhIdf. ies Auqy Auh inXm jF mfpdMz lfgU nhIN huMdy jo vYtIkn (rom), mwky, bnfrs jF XUrosLlm afid Auqy huMdy hn. ies dI hYsIaq qy ruqbf asloN hI vwKrf hY. ies sbMD ivc
do atwl swcfeIaF hmysLf Xfd rihxIaf cfhIdIaF hn. iek ieh ik ieh ruqbf iswKF dy mn dI ajoky smyN dI kfZ nhIN hY . ies dIaF bu i nafdF isw K Drm dy inafry isDfqF ivc hn aqy ieiqhfs ies dI ztvIN sfKI Brdf hY. aqy dUjf ieh ik ieh ruqbf iksy duinafvI qfkq dI bKisLsL nhIN. ieh jnm-iswD hY. ies krky koeI duinafvI qfkq iesnUM iswKF koloN Koh nhIN skdI (aijhf krn df AusnUM koeI nYiqk aiDkfr nhIN. ijsny idqf nhIN AusnUM Kohx df kI hwk?) qy nf koeI rfj jF hkUmq iesnUM qfkq dy jLor imtf skdI hY (aijhf kr skxf Ausdy vws ivc nhIN.L). ieh mslf aijhf hY, ijs Auqy iswK koeI vI smJOqf nhIN kr skdy. jykr AunHF `coN koeI aijhf krnf cfhy qF AusnUM iswKF dIaF njLrF `coN igridaF dyr nhIN lgdI.
ieiqhfs dI gvfhI gurU kfl dy dOrfn, afpo afpxy smyN, gurU sfihbfn Kud hI iswK lihr df kyNdr aQvf Durf sn. dsm pfqsLfh dy joqI jo q smf jfx (1708 eIL ) qo N bfad rfjsI-sYink Kyqr aMdr bfbf bMdf isMG bhfdr iswK pMQ dI Xog rihnumfeI krdy rhy. pr bMdf isMG bhfdr dI sLhfdq (1716 eIL) dy nfl hI Aus duafrf AusfrI iswK rfjsI swqf, afpxI bfl Aumry hI, hkUmqI jbr dy vihsLI JKyVy nfl qihs nihs ho ky rih geI sI. iehI Auh smF sI jd afgU-ivhUxy qy swqf qoN mihrUm hoey Kflsf pMQ ny 'afpxIaF srgrmIaF, afpxI rUhfnI qy isafsI rfjDfnI, aqy afpxI sYink Et (Acropolis) df kyNdr drbfr sfihb smU h ivKy qbdIl kr ilaf' aqy 'afpxI dohrI bfdsLfhI (Double Sovereignty)* dy PlsPy dy aiDkfrF qy ijMmyvfrIaF nUM smUhk-sFJy rUp ivc inBfAux df ijMmf lY ilaf.'* * ijvyN ies dI ivafiKaf isrdfr kpUr isMG ny afpxI Auprokq ilKq ivc kIqI hY. AudoN qoN lY ky drbfr sfihb smUh 'iswK jgq, iswK ieiqhfs, rfjnIqI qy iswK KudfeI-nUr (Theophany) df kyNdr bixaf hoieaf hY. ipCly ZfeI sO sflF dy is`K Shwdq [ 11 [ jUn, 2009
smuwcy arsy dOrfn iswK Bly hI vyly dI hkUmq duafrf bfgLI krfr idwqy gey hox, Bly hI sRI hirmMdr sfihb qy ies dy Bvn-smUh nUM mlbf bxf idwqf igaf hovy jF ies Auqy hkUmq ny jbrI kbjLf jmf ilaf hovy, rfjsI pwK qoN iswK afjLfd rhy hox jF dubyl, AunHF ieh pojIsLn kdy nhIN iqafgI jF ies gwl `qy AunHF kdy smJOqf nhIN kIqf ik (1) golzn tYNpl qy ies df cO i grdf isw K jgq df Du r f hY . iksy duinafvI sLkqI dI imhrbfnI dI vjHf krky nhIN, sgoN iswKF dy jnm-iswD qy su q M q r aiDkfr krky . (2) sw c y isw K isDFq aM d r lo k qy prlo k ivckfr, sMsfrk qy Dfrimk ivckfr aqy rfjnIiqk qy afqimk ivckfr ko e I kqeI du v M z nhIN.'5 ieQy ies aihm qwQ df ijLLkr krnf kuQfvF nhIN hovygf ik bfbf bMdf isMG bhfdr dy jIvn kfl dy dOrfn hI, Kfs krky Aus dy jIvn dy afKrI do ZfeI virHaF dOrfn, jd Kflsf pMQ dy qkVy ihwisaF dy mnF aMdr gurmiq isDFq aqy bM d f isM G bhfdr vlo N apxfeI jIvn mirXfdf dy kuwJ pwKF nUM lY ky, Aus pRqI iqwKy sLMky, ieqrfjL qy ivroD Aupjxy suLrU ho gey sn qF Kflsy dy ies vrg ny afqimk bl qy Dfrimk-rfjnIiqk syD leI sRI hirmMdr sfihb smUh dI Et lYxI suLrU kr idwqI hoeI sI aqy afpxy kOmI msilaF, sMisaF, srokfrF, amlI kfrjF qy XojnfvF bfry ivcfrF qy msLviraF leI afpxI ies 'Dfrimk qy isafsI rfjDfnI' df XQfXog iesqymfl krnf sLurU kr idwqf sI. bMdf isMG bhfdr dI sLhfdq dy QoVHy icrF bfad hI idwlI dy mugl drbfr dI sL i h qy srpR s qI hy T lfhO r dy jL f lm gvrnr abdu-smwd KF (1713-1726) ny Kflsf pMQ ivruwD jbr dI iek bhuq hI hNYisafrI muihMm ivwZ idwqI sI. ijs sdkf ju J fr Kflsy nU M Gr bfr Cw z ky jMglF, byilaF qy mfrUQlF `c sLrn lYx leI mjLbUr hoxf pY igaf sI. Aus vyly isMGF dy inhwQy qy inrdosL pirvfrF nUM mu g l PO j I dsiqaF qy mfJf Ky q r dy
bfbf jI ny dl Auqy gihrI njLr GMumfeI aqy iPr grjvIN afvfjL ivc boly ik 'jo Drm hyq kurbfn hox leI qqpr hY Auh lIk twpky awgy af jfvy'! lIk dy Aus qrPL iks rihxf sI! jo afey sn Auh pwky mn bxf ky hI afey sn. PurqI aqy aximAuNdy cfAu nfl sfrf dl lIk pfr kr igaf. iPr ieiqhfs df iek lfsfnI kFz rcx dIaF rsmI iqafrIaF sLurU ho geIaF. isMGF aMdr sLhfdq df cfa ies i es kdr k dr TfTF mfr irhf sI ik AunHHF FF ny mOq lfVI nUM prnfAux cwly lfiVaF vFgUM hwQF Auqy sLgLnF dy gLfny bMnH ley aqy Aucycy suMdr ilbfs sjf ley. sLgLnF vjoN bsqrF Auqy kysr DUiVaf igaf. bdnfm srkfrI muKbrF qy ipwTUaF dy byhwd iGxfAuxy juLlmF df sfhmxf krnf ipaf sI. pr juJfr Kflsy kol ijAuN hI bydosLy isw K pirvfrF Au q y ju L l mF dIaF idl cIrvIaF KbrF phuMcIaF qF AunHF aMdr juLlm df tfkrf krn leI dUxf-cOxf josL qy roh jfg AuiTaf. GrF qoN tly isMG jMglF byilaF nUM Cwzky hjLfrF dI igxqI ivc mfJy aMdr af iekwTy hoey aqy ies hkUmqI hnyrgrdI ivruwD iek bkfiedf jQybMd hiQafrbMd twkr sLurU kr idwqI, jo keI AuqrfvF cVHfvF `coN lMGdI hoeI inrMqr AudoN qwk cldI rhI jd qwk pMjfb dI DrqI Auqy afjLfd Kflsf rfj dy kysrI insLfn nhIN sn JUlx lwg pey. Kflsf pMQ dI ies sUrmgqI BrI tfkrf jMg df Kfso-Kfs qy ivlwKx pihlU ieh sI ik
ienHF ibpqf Bry qy lhU-nucVdy simaF aMdr Kflsf jI dy mn dI qfr lgfqfr sRI hirmMdr sfihb nfl juVI rhI. koeI gYbI kisLsL AusnUM vfr vfr hirmMdr sfihb vw l iKcdI rhI aqy by r ihm hkU m qI bMdsLF dy bfvjUd pfvn srovr aMdr cuwBI lfAux df cfAu qy vlvlf AusnUM mOq nfl lukxmItI Kyzx leI pRyrdf irhf. Aus vyly vI jd iswK Drm df Kurf Koj imtfAux `qy quly mugl hfkmF ny Kflsy df pMjfb dI DrqI `qy ijAuxf duwBr kr idwqf hoieaf sI, jM g lF by i laF aM d r vI Au n H F df lgfqfr isLkfr-ipwCf kIqf jf irhf sI, AunHF dy pirvfr qy Gr-bfr AujfV idwqy gey sn, isdkvfn isMGxIaF Auqy idlF nUM dihlf dyx vfly aiqafcfr Zfhy jf rhy sn aqy AunHF dy duwD cuMGdy mfsUm bflF nUM briCaF dIaF nokF `qy tMigaf jf irhf sI, qF Aus vyly vI isMG afpxy Cupx is`K Shwdq [ 12 [ jUn, 2009
iTkfixaF 'coN inklky, rfq brfqy, GoiVaF 'qy svfr ho ky asmfnI ibjlI dI ilsLkor vrgI qyjLI nfl sRI hirmMdr sfihb dy snmuwK af pRgt huMdy sn aqy pivwqr srovr ivc iesLnfn krn df amoV cfAu pUrf krky muV rfq dy hnyry ivc alop ho jfieaf krdy sn. iswK Drm qy ieiqhfs ivc gUVHI idlcspI rwkx vfly KojI john mYlkm ny iswKF dI afpxy iesLt nfl ies anoKI muhwbq dI dfd ienHF sLbdF ivc idwqI hY: 'iek smkflI mu s ilm ilKfrI dy dwsx muqfbk qyjL rPqfr iswK GoV svfr sLUt vwtky afpxI sLrDf dy kyNdr vwl afAuNdy afm vyKy jFdy sn. ies koisLsL ivc Auh aksr jfn qoN hwQ Do bihMdy sn. keI vfr pkVy jFdy sn. pr aijhy mOky Auh mrn qoN tlx dI QfvyN sLhfdq df qfj pihnx nUM qrjIh idMdy sn. Ausy musilm lyKk anusfr aMimRqsr vwl jFdf jo vI iswK pkiVaf igaf Aus vloN afpxf Drm Cw z jfx dI iek vI Au d fhrx nhIN imldI.'* (ies iBafnk smyN dy csLmdId gvfh, iek musilm ieiqhfskfr (KPI KF) nUM Aus vyly 'pMjfb iswKF dy lhU nfl ClkdI QflI' smfn jfipaf sI.) nfmvr iswK ivdvfn aqy pMjfbI dy isrmOr kvI qy glpkfr BfeI vIr isMG ny ieiqhfs dy ienHF kihrF Bry simaF dOrfn iswKF vloN sRI hirmMdr sfihb pRqI pR g tfey sny h qy insL T f dIaF ku w J ku aijhIaF AudfhrxF drsfeIaF hn, jo iksy purfixk-kQf (Legend) nfloN Gwt nhIN mMnIaF jf skdIaF. BfeI sfihb dy dwsx muqfbk “Kflsy leI jdoN qurkfnI kihr dupihr vFg cmk irhf sI” aqy drbfr sfihb aMdr iswKF dy dfKly nUM rokx leI ies dy cfroN qrP qlvfrF/bMdUkF nfl lYs pihrydfr KVHfey hoey sn qF aijhy iBafnk smyN iksy iswK df drbfr sfihb dI jUh aMdr dfKl hoxf mOq nUM bulfvf dyxf sI. “pr bIr iswK kOm pfsoN ieh kd ho skdf sI ik mMdr dy drbfjLy bMd rihx qy JfVU qwk vI nf hovy. sFdl bfr ivc drbfr sfihb df hfl jo phuMcf qF qd BfeI mnsLf isMG jI AuT KVHy hoey qy boly, 'vr idE Kflsf jI, sfzy iesLt mMdr
gohlvV ipMz qoN sLurU hoeI KUnI jMg sRI hirmMdr sfihb dIaF prkrmF qIk jf puwjI sI.[[[ kuwJ isrlwQ isMG dusLmx dIaF sPF nUM cIr ky hirmMdr sfihb dy duafr qIk jf puwjy sn. ies qoN sRI hirmMdr sfihb nfl iswKF dI pRIq aqy vPLf df sfPL anumfn lfieaf jf skdf hY. gohlvVH qoN lY ky hirmMdr sfihb dy duafr qIk lfsLF dy swQr ivC gey sn. mIlF qwk DrqI Auqy lhU dI prq ivC geI sI. pMj hjLfr isMGF 'coN iek vI isMG ijAuNdf nhIN sI bicaf. iksy iek vI isMG ny mOq qoN pfsf nhIN sI vwitaf. dI sfzy bYiTaF syvf ivsr rhI hY, Auh syvf isr cfeIey.' jwQy ny ardfsf soDky ipafry bIr nUM qor idwqf. syvf dI mnsLf Dfr ky mnsL f isM G ho r IN By s vtfky aMimRqsr phuMcy. sLihr qoN bfhr iek zUMGI KfeI dy iknfry iek Gurf puwitaf, ijs ivc bYT ky idn ibqfAuxf [[[[[[AuDr rfq ny hnyrf kIqf ieDr ieh sLyr dI qrHF dbvyN pYr rwKky aTsT qIrQ phuMcy, isr pr JfVU, iGAu, dIvf, vwtI qy suafh dy ivc lukf ky kuwjy ivc pf ky agnI, kuwJ lIrF, gMDk qy kwK lY ky phuMcy. cfr cuPyry qswlI krky ik pihrydfr avysly hn, srovr ivc iTwlH pey, mUDf GVf iek CfqI hyT dy ilaf ar by-mflUm phuMc pey. hir kI pOVI jf ky lwK lwK suLkr kIqf[[[[[[[awgy vDy, bVI ihkmq nfl bUhf KolH ky aMdr vVy[[[[[[pihr rfq lMG cuwkI sI, pihry sON cuwky sn. BfeI hurF ny bVy pRym nfl JfVU idwqf, jfly lfhy[[[[[[iPr afp ny GVy Br Br ky sfry mM d r df iesLnfn krvfieaf. dIvf qF pihlF hI jgf ky rwK idwqf sI. hux afp ny iesLnfn kIqf. ar iekl-vMjy bYT ky afsf dI vfr df pfT kIqf. Gusmusf vylf ajy nhIN sI hoieaf jo isMG hurF ny gMDk, iGAu, rUM, JfVU, GVf, sfPy afid ltf ptf sMBfl ky rwK idqf qy drbfjLf BIV ky ijs rsqy afey sy Ausy rsqy cly gey. dUjy idn kyvl QoVHI ijhI awg suafh ivc lukfky[[[[[[[[Ausy qrHF qrky jf phuMcy ar awg pur gMDk pf ky Jt dIvf jgf ilaf qy Ausy qrHF syvf qy pfT krky qur afey. ieh aquwt jfn hUlvIM syvf, ieh kOmI Drm kyNdr df ipafr, ieh isdk, ieh iesLt nfl iesLk df myl keI mhIny inBdf irhf. iek idn koeI hfkm mMdr nUM vyKx vfsqy afieaf[[[[[[[.” ies qrHF BfeI sfihb jI “aMimRq dy amr hoey sUry” dI 'corI' df Byq KulH
jfvx aqy BfeI mnsLf isMG hurF dy pivwqr srovr aMdr hI dusLmx dI golI df insLfnf bx jfx dI bIr kQf df josL-AupjfAU aMq kr idMdy hn. aijhI hI iek hor bIr kQf BfeI qfrf isMG qy BfeI Tfrf isMG nfvF dy do jugqI isMG BrfvF dI hY jo BfeI mnsLf isMG vFg hI jugq lVfky BfrI pihry hyT keI muwdq drbfr sfihb dI syvf inBfAuNdy rhy. AunHF dy kfrj nUM sihl bxfAux leI ibjlf isMG nF dy iek igafnvfn qy guxI isMG ny, jo sFg rcx ivc kfPI hunrmMd sI, PkIr sfeIN lo k df sFg rcky pihrydfrF aMdr afpxI cMgI pVq bxf leI sI. ieh 'sfeIN lok' hr rojL rfq nUM afpxI PfrsI gjLlKfnI qy kwvflIaF nfl pihrydfrF nUM aijhf prcfeI rKdf ik donoN isMG Brf dfa qkf ky BfeI mnsLf isMG vFg drbfr sfihb dy aMdr cly jFdy aqy dIvf jgfAux qy JfVU afid dyx qoN lY ky afsf dI vfr df pfT krn AuprMq ardfsf so D ky cu w p cfp vfps afpxy iTkfxyy 'qy phuMc jFdy sn. pr afKr nUM BfeI mnsLf isMG vFg isMGF dy ies 'corI dfAu' df vI Byq KulH igaf. aqy BfeI qfrf isMG dI “ipafrI jfn” vI BfeI mnsLf isMG vFg hI “hrI mMdr dy pivwqr pOVF pr golI df insLfnf bx geI.” AunHF jLoKm Bry simaF ivc isMGF dy mnF aMdr sRI hirmMdr sfihb dI syvf sMBfl leI kurbfnI df cfAu qy jjLbf eynf pRbl sI ik, BfeI vIr isMG jI dy sLbdF ivc, “jy iek jfn rojL dy ky vI syvf nf Cuwty qd vI Kflsf jI iqafr sy.” ies qrHF, jd Kflsf dusLmx nfl by m y c I tw k r ivc hirmM d r sfihb dI ajLmq dI rwiKaf leI iswDy mwQy dI lVfeI lVn dI hflq ivc nhIN sI huMdf qF Auh corI Cupy dfa qkf ky, aqy afpxI jfn nUM dfa 'qy lf ky, afpxf Drm pflx qoN nf is`K Shwdq [ 13 [ jUn, 2009
KuMJdf. pr ijAuN hI Auh dusLmx nfl iswDI twkr lYx dI pojIsLn ivc ho jFdf sI qF Auh qygF sUqky aMimRqsr dIaF jUhF aMdr af pRgt huMdf sI aqy afpxy iesLt dI sLfn qy mfx-mirXfdf dI rfKI leI aijhy pRcMz josL nfl lVdf sI ik dusLmx Auqy, Kflsy aMdr iksy dYvI qfkq dy pRgt ho jfx df iKafl qy BYa hfvI ho jFdf sI. isMGF dI ies jMgjU siprt, josL qy dIdf-dly r I nU M vy K ky mu g l hfkmF qy durfnIaF dy mnF aMdr ieh pwkf vihm bYT igaf sI ik drbfr sfihb df aMimRq pI ky iswK blI ho jFdy hn, ies csLmy ivc (jLrUr) koeI gYbI qfkq hY. 10 ies krky AunHF dy mn aMdr ies somy nUM hI nsLt kr dyx df dusL ivcfr pYdf ho igaf sI. iswty vjoN AunHF, 24 sflF dy QoVHy ijhy hI vkPy aMdr, ies somy nUM Gwto-Gwt pMj vyr bMd krn dI bdhvfs koisLsL kIqI. do vfr qF hirmMdr sfihb nUM pUrI qrHF hI Zih-ZyrI kr idwqf igaf sI. pr iswKF df hirmMdr sfihb nfl ipafr eynf zfZf qy irsLqf eynf bynjLIr sI ik Auh iksy vI jgHf, aqy iksy vI avsQf ivc huMdy, dusLmx hwQoN drbfr sfihb dI byhurmqI dI Kbr AunHF nUM qVPLf ky rwK idMdI sI aqy AunHF dy ihridaF aMdr ies apmfn df bdlf lYx dI aijhI awg BVk AuTdI sI ik AunHF dy roh nUM zwk skxf iksy vI dusLmx, Auh ikMnF vI zfZf ikAuN nf hovy, dy vws dI gwl nhIN sI rihMdI. ijvyN awKF qoN dUr bYTy bwcy nfl vfprI iksy mM d ho x I dI mnhU s Kbr suxidaF hI mF df idl afpxy ijgr dy toty dI sUrq qy dsLf dyKx leI ibhbl ho AuTdf hY, iqvyN hI iswKF aMdr afpxy nuksfny hoey iesLt dy drsLnF dI cfh AunHF nUM aMimRqsr phuMcx dI dUxI iKwc pfAux lgdI sI. pihlf mOkf imlidaF hI Au h drbfr sfihb qy iesdy pivw q r
srovr dI syvf sMBfl dy kfrj ivc jut jfieaf krdy sn. keI vfr dusLmx dy nvyN hmly sdkf AunHF nUM ieh kfrj awD vfty hI zwkxf pY jFdf irhf. pr mOkf imlx 'qy Auh iPr ies kfrj ivc jut jFdy rhy. 1740 eIL (jd jLkrIaf KF ny hirmMdr sfihb dI byadbI df pihlf sfkf vrqfieaf) qoN lY ky 1765 eIL qwk, jdoN qwk iswK pMjfb aMdr afpxf dbdbf kfiem krn, aqy ies qrHF, drbfr sfihb nUM bfhrI KqiraF qoN mihPUjL bxfAux ivc sPl nhIN sI ho gey, drbfr sfihb dI ajL m q dI rfKI isw K srgrmIaF qy srokfrF df kyNdr-ibMdU bxI rhI. ienHF 25 virHaF dy dOrfn hirmMdr sfihb qy aMimRqsr dIaF jUhF aMdr isMGF df bypnfh lhU zuilHaf. hirmMdr-ipafr ivc rMgy isMGF ny kurbfnI, hONsly qy sUrmgqI dy bhuq sfry lfsfnI kFz rcy. jd jL k rIaf KF (gvrnr lfhO r 1726-1745) ny isw K F dI ienklfbI siprt nUM Bsm kr dyx dy ierfdy nfl AunHF dI BgqI qy sLkqI dy kyNdr nUM POjI kbjLy hyT lY ky aMimRq srovr nUM imwtI, hwzIaF qy kUVy-krkt nfl pUr idwqf aqy iPr mMizaflI dy iek bdmfsL rMGV cODrI (musl-hul-dIn, jo ieiqhfs aMdr 'mwsf rMGV' dy nF hyT bdnfm hoieaf) dIaF lgfmF drbfr sfihb dI pivwqrqf BMg krn leI KulHIaF Cwz idwqIaF, qF do axKI isMGF (suwKf isMG qy mihqfb isMG) ny dUr bIkfnyr dI DrqI qoN cwl ky, sYNkVy mIlF df KqiraF Biraf pYNzf gfh ky aqy drbfr sfihb dy cfro N qrP KVH y kIqy sKq pihiraF 'coN dI lMGky, qlvfr dy ieko vfr nfl mwsy rMGV df isr DV qoN alwg kr idwqf sI, aqy iPr afpxy jwQydfr dI iewCf df pflx krdy hoey Aunf hI pYNzf vfps qYa krky, rMGV df ieh isr jwQydfr (BfeI buwZf isMG jI) dy crnF awgy iljf rwiKaf sI. Kflsf pMQ nUM afpxI sLkqI dy somy qoN mihrUm kr dyx dy jLkrIaf KF dy mnsUby Aus vkq Aus dy nfl hI kbr ivc dPn ho gey jd (julfeI 1745 ivc) iek nfmurfd ibmfrI nfl Ausdf bury hflIN aMq ho igaf sI. pr AuDr Kflsy ny Aus
sfl hirmMdr sfihb ivKy dUxy josL nfl idvflI mnfeI sI. akfl qKq sfihb awgy juVy BfrI dIvfn aMdr, iswK sMGrsL nU M vw D su c w j y qy Xo j nfbw D qrIky nfl clfAux leI 100-100 juJfr isMGF dy 25 dl kfiem krn df aihm gurmqf pfs kIqf igaf sI. ZfeI ku sflF bfad, 29 mfrc 1748 nU M , iesy hI jgH f `qy srdfr jwsf isMG afhlUvflIaf nUM Kflsy dy srb-sFJy jrnYl vjoN pRvfn kr lYx df mqf pRvfn kIqf igaf sI. ies qo N bfad lfhO r dy qqkflI gvrnr XfhIaf KF (1745-1747) dy ihMdU dIvfn lKpq rfie dy isr Auqy iswwK pMQ dI hsqI imtfAux df BUq svfr hoieaf. jLkrIaf Kfn vFg hI lKpq rfie ny vI iswKF nUM aMimRq dI sLkqI qoN vFiJaF krky AunHF df Kurf Koj Kqm kr dyx dI nIq nfl, iswK pMQ ivruwD afpxI vihsLI muihMm df afgfjL aMimRq srovr nUM imwtI nfl pUr dyx nfl kIqf. ieh byadb kfrf krn AuprMq Ausny juJfr Kflsy Auqy jLulmF dI dMdI Dr leI. 1746 eIL df sfrf jUn mhInf (jyT-hfVH) Kflsy dy isrF Auqy jLulmF dI awg vrHdI rhI. ieiqhfs aMdr 'Co t f Gw l U G frf' krky jfxy jFdy ies kqlyafm ivc lKpq rfie ny koeI ds hjLfr dy krIb isMG kql kr idwqy sn. pr Kflsf hmysLf vFg, 1747 dI ivsfKI (30 mfrc) 'qy iPr jYkfry guMjfAuNdf drbfr sfihb ivKy afx iekwqr hoieaf sI. josL ivc afey Kflsy ny lKpq rfie duafrf byadb kIqy gey srovr dI hwQo hwQ hI sPfeI kr mfrI sI; aqy nfl hI, lgdy hwQ, BivwK ivc hirmMdr sfihb dI dusLmx koloN vwD asrdfr ZMg nfl rfKI krn leI, iesdy dwKx vwl koeI iek mIl dI ivwQ ’qy (rfmsr ivKy) kwcf iklf Ausfrn df kfrj vI afrMB idwqf sI. pRMqU agly sfl iswKF nUM drbfr sfihb ivKy idvflI suwKF nfl mnfAuxI nsIb nf hoeI. 1748 eIL dy sLurU ivc hI lfhOr drbfr aMdr pYdf hoey aMdrUnI klysLF qoN Cutkfrf pfAux dy mMqv nfl idwlI dI mugl hkUmq ny idwlI qoN iek vjLIr dy puwqr muien-Aul-mulk, jo bfad 'c jf ky mIr is`K Shwdq [ 14 [ jUn, 2009
mMnUM dy nF hyT pRiswD hoieaf, nUM lfhOr df gvrnr Qfp idwqf. mIr mMnUM ny pMjfb aMdroN iswKF df bIj nfsL kr dyx df df idRVH sMklp kr ilaf. ies mMqv leI Auh iswKF nUM drbfr sfihb ivKy idvflI mnfAux qoN rokx dy kfrj nUM afpxf muwK ajMzf bxf ky cwilaf. akqUbr 1748 ivc mMnUM ny vwzI POj lYky aMimRqsr Auqy cVHfeI kr idwqI. isMGF ny rfmrOxI dy kwcy ikly aMdr morcfbMdIaF kr leIaF aqy mugl Poj df bhfdrI nfl tfkrf sL u r U kr idw q f. kw c y qy Co t y ijhy ikly aM d r mO j U d isrP pM j ku sO isM G F ny sLkqIsLflI mugl POj nUM iqMn mhIny qwk iklf Pqih krn qoN rokI rwiKaf sI. eyny icr nUM dyvnyq nfl aihmdsLfh abdflI dUjI vfr Bfrq Auqy cVH afieaf, ijs nfl mIr mMnUM nUM, iswKF pRqI hmdrdI Bfv rwKx vfly dIvfn kOVf mwl df, isMGF vloN htky aPgfnIaF nfl twkr lYx df suJfa kbUl krnf pY igaf. igaf. ies qrHF isMGF Auqy peI ieh ibpqf vkqI qOr 'qy tl geI. lVfeI vloN rqf sfh imlidaF hI isMG pivwqr srovr dI kfr syvf dy aDUry rih gey kfrj nUM nypry cfVHn dy aml ivc jut gey. iswK sMgqF ny dUroN dUroN cwl ky aQfh ipafr qy sLrDf nfl ies kfr syvf ivc ihwsf ilaf. mIr mMnUM dy hmly kfrn iswK 1748 eIL dI idvflI mnfAux qoN qF vFJy rih gey sn pr 1749 eIL dI idvflI AunHF pUry AuqsLfh qy cfvF nfl mnfeI aqy akfl qKq sfihb dy snmuK juVy BrvyN iekwT ivc iswK sMGrsL nfl ju V y msilaF 'qy BrpU r ivcfrF hoeIaF. ies qoN bfad jd pMjfb aMdr mugl swqf aPgfnI DfVvIaF df mukfblf krn dy smrwQ nf rhI qF ies iKwqy aMdr Kflsf aPgfnI hmlfvrF nUM cuxOqI dyx vflI muwK sLkqI bx ky AuBr afieaf sI. mugl hfkmF vFg hI, durfnIaF ny vI iswK cuxOqI qoN pwkf Cutkfrf hfsl kr lYx dy ierfdy nfl Kflsf pMQ nUM AusdI sLkqI dy somy (sRI hirmMdr sfihb) nfloN ivCoVn dI rxnIqI Dfrn kIqI. swqF sflf (175764) dy QoVHy ijhy arsy aMdr AunHF drbfr sfihb Auqy iqMn kihr Bry hmly
(1757,1762 qy 1764) kIqy. aihmdsLfh abdflI df sRI drbfr sfihb Auqy pihlf kihr Aus vyly nfjLl hoieaf jd 1757 ivc idwlI, mQrf qy ibMdrfbn qoN luwt df mxF-mUMhIN mfl lY ky muV rhy Aus dy POjI lsLkr Auqy mflvy dy isMGF ny srihMd dy njLdIk hwlf bol ky aPgfnIaF koloN luwt df kfPI sfrf mfl Koh ilaf sI. kRoD ivc afey aihmd sLfh ny afpxy vfpsI sPr dOrfn lfhOr qoN iek ivsLysL POjI dl aMimRqsr Auqy hmlf krn leI Byijaf, ijsny sLihr aMdr luwt mfr krn qoN ielfvf sRI drbfr sfihb Auqy hmlf kr ky ies dI Gor byadbI kIqI. AuDr aihmd sLfh dy sLihjLfdy qYmUr sLfh ny srihMd ivKy hoey apmfn df bdlf lYx leI isw K F dy iek ho r Dfrimk ngr krqfrpur (jlMDr) Auqy Dfvf bol ky sRI gurU arjn dyv jI dI Xfd ivc Ausfry gey gurdvfrf sfihb nUM awg lf idwqI ijs nfl ieiqhfsk sqMB, ijs nUM QMmH sfihb ikhf jFdf sI, sV ky rfK ho igaf sI. drbfr sfihb dI byadbI dIaF KbrF jd qlvMzI sfbo dmdmf sfihb ivKy bfbf dIp isMG kol puwjIaF qF bjLurg ivdvfn df KUn KOl AuiTaf. AunHF ny drbfr sfihb dI ajLmq dI rwiKaf krn leI qurMq sRI aMimRqsr jfx df PYslf kr ilaf. Aus vyly afpxI QuVvIN qfkq hox krky isMG afm qOr `qy lVfeI df Cfpfmfr ZMg aml ivc ilaf rhy sn. Auh dusLmx dy iKlfPL ipV-mwlvIN (Positional Warfare) jMg lVn qoN vfh lgdI guryjL krdy sn. 4* pr bfbf dIp isMG jI ny iksy agMmI aMqr-pRyrnf `coN, Kflsy dI ies pRclq XuwD-rIq qoN lFBy jf ky dusLmx nUM iswDy mw Q y vM g frn df PY s lf kr ilaf sI. BlIBFq ieh gwl jfxdy hoey vI ik srihMd dI swt nfl 'jLKLmI' hoey durfnIaF dy lsLkr
aMimRqsr sfihb dy ierd igrd dndnfAuNdy iPr rhy sn aqy aijhI hflq ivc Kflsy df KulHf aYlfn krky aMimRqsr jfxf afpxy nflo N keI gu x f qfkqvr dusLmx nfl KulHm-KulHI twkr nUM bulfvf dyxf sI, bfbf dIp isMG jI ny aMimRqsr drbfr sfihb ivKy idvflI mnfAux dy nf isrP afpxy azol PYsly df KulHf aYlfn kr idqf, sgoN vwzI igxqI ivc iswKF nUM afpxy nfl qorn leI lfmbMdI df ibgl vjf idqf. bfbf jI dy ies aYlfn ny Kflsf pMQ aMdr jLosL dI qrMg pYdf kr idqI. bjuLrg ivdvfn-jrnYl df jMgI sMdysL imlidaF hI afly duafly dy ielfky `coN BfrI igxqI ivc isM G kfPly bxf ky dmdmf sfihb puwjxy sLurU ho gey. jgf rfmqIrQ, bY h mx, nhINafvflf, PU l , mihrfj, go i bM d pu r f, drfj, Bu w c o aqy drjnF hI hornF ipMzF `coN hjLfr qoN vwD isMGF ny bfbf dIp isMG dI rihnumfeI ivc aMimRqsr vwl cfly pf idqy. jYkfry guMjFAuNdf mrjIviVaF df ieh dl ijAuN ijAuN awgy vDdf igaf, iqAuN iqAuN iswK jnqf aMdr josL qy sUrmgqI dI Bfvnf prcMz krdf igaf. rsqy `coN lgfqfr BfrI igxqI ivc isrlwQ isMG ies dl ivc sL f ml hu M d y gey . qrnqfrn qIk pujidaF ies sLhIdI kfPly dI sMiKaf pMj hjLfr nUM pfr kr geI sI. kfPly ivc sL f ml sfry lo k py s L f vr lVfky (Professional Fighters) nhIN sn. AunHF `coN bhuqy afm pyNzU iksfn aqy kfmy lok sn ijnHF kol afpxy dysI rvfieqI hiQafrF (soty, gMzfsIaF, brCIaF qy qlvfrF afid) qoN ibnF hor koeI ssLqr nhIN sn. AunHF df sB qoN Auqm hiQafr Dfrimk jjLbf sI. Auh afpxy gurU dy Gr dI ajLmq dI rwiKaf krn leI jfnF inCfvr kr dyx df idRVH ierfdf Dfr ky cwly sn. qrnqfrn qoN aglf sPr afrMB krn qoN pihlF bfbf
dIp isMG ny awgy vD ky afpxy KMzy dI nok nUM jLmIn nfl Cuhfieaf aqy DrqI Auqy iek lMmI gUVHI lIk vfh idqI. iPjLf ivc iek pl leI gfVHI cuwp psr geI. bfbf jI ny dl Auqy gihrI njLr GMumfeI aqy iPr grjvIN afvfjL ivc boly ik 'jo Drm hyq kurbfn hox leI qqpr hY Auh lIk twpky awgy af jfvy'! lIk dy Aus qrPL iks rihxf sI! jo afey sn Auh pwky mn bxf ky hI afey sn. PurqI aqy aximAuNdy cfAu nfl sfrf dl lIk pfr kr igaf. iPr ieiqhfs df iek lfsfnI kFz rcx dIaF rsmI iqafrIaF sLurU ho geIaF. isMGF aMdr sLhfdq df cfa ies kdr TfTF mfr irhf sI ik AunHF ny mOq lfVI nUM prnfAux cwly lfiVaF vFgUM hwQF Auqy sLgLnF dy gLfny bMnH ley aqy Aucycy suMdr ilbfs sjf ley. sLgLnF vjoN bsqrF Auqy kysr DiUVaf igaf. aihmd sLfh afpxy sB qoN kfbl jrnYl jhfn KF nUM iswKF df Kurf Koj imtf dyx dIaF hdfieqF dy ky afp vfps pysLfvr clf igaf sI. jhfn KF nUM jd isMGF dy vwzy dl dy aMimRqsr vwl kUc krn dI Kbr imlI qF Aus ny hfjLI aqfeI KF, jo Aus vkq afpxy sYink dl nfl aMimRqsr dy ierd igrd hI GuMm irhf sI, nUM qurMq sLihr dI jUh `qy lVfeI dy morcy mwl lYx df sunyhf Byj idqf aqy afpxy vwloN vI jldI Aus nfl jf imlx df iekrfr kr ilaf. jhfn KF ienf Gfbr igaf sI ik Aus ny iswKF dy ivruwD jhfd CyVx dI munfdI krf idqI aqy hr GoVsvfr nUM jhfd ivc sLfml hox dI hdfieq kr idqI geI. ieQoN qk ik Aus dI afpxI bygLm dy inwjI nOkr cfkr vI sB kuwJ Cwz Czf ky jhfd ivc sLfml ho gey sn. aqfeI KF qF iksy vjHf krky QoVHf pCV igaf pr jhfn KF dIaF POjF df isMGF dy
4* Auh dusLmx Auqy iCp ky PurqI nfl hwlf boldy sn aqy iPr Ausy hI PurqI nfl alop ho jFdy sn. lVfeI dI ies klf ivc AunHF aijhI prbInqf hfsl kr leI hoeI sI ik nfdr sLfh qy aihmd sLfh vrgy mMny-pRmMny aPgfnI DfVvI isMGF qoN kMn BMnx lwg pey sn. srdfr cVHq isMG sukrckIaf ny qF Kfs krky hI aPgfnF dy idlF aMdr BfrI dihl ibTf idwqf sI. aihmd sLfh abdflI dy plyTy hmly (1748) qoN lY ky afKrI awTvyN hmly (176667) qk, srdfr cVHq isMG ny rcnf duafb df iKwqf durfnIaF leI 'BUMzF df KwKr' bxfeI rwiKaf sI. rfvI qoN lY ky isMD diraf qk vfpsI df sPr durfnIaF leI mOq dI GftI pfr krn vrgI gwl huM dI sI. srdfr cVHq isMG aPgfnF nUM iek QF jMm ky lVfeI krn df mOkf nhIN sI idMdf. Auh aPgfnF Auqy JptF mfr mfr ky AunHF nUM dmoN kwZ lYNdf sI. hiQafrbMd cInI ienklfb (1921-1949) dy rihbr mfE jLy quMg ny afpxIaf sYink ilKqF ivc Cfpfmfr XuwD dy ijhVy pRmuwK gur aMkq kIqy hn, do sdIaF pihlF srdfr cVHq isMG AunHF nUM pUrI inpuMnqf nfl aml ivc ilaf cuwkf sI. jykr srdfr cVHq isMG dIaF jMgI cflF df mukMml qy gihrf aiDan kIqf jfvy qF Aus nUM afsfnI nfl hI sMsfr ieiqhfs dy cotI dy pRiqBfsLflI sYink afgUaF ivc sLfml kIqf jf skdf hY.
is`K Shwdq [ 15 [ jUn, n, 2009
dl nfl aMimRqsr qoN pMj ku mIl dI dUrI `qy go gohlvV nF dy ipMz kol jf jf tfkrf hoieaf. isMGF ny aPgfnF Auqy eyny jLosL nfl hwlf boilaf ik dusLmx dIaF sPF ivc BfjV mwc geI. Gbrfey hoey jhfn KF df sfrf jLor afpxI iQVk rhI POj nUM itkfAux aqy lVn leI pRyrn `qy lwgf irhf. Auh afpxy Bwjy jFdy ispfhIaF nUM AucI AucI iJVkF qy gflHF idMdf, Gyr Gyr ky lVn leI pRyirq krdf irhf. eyny icr nUM aqfeI KF df dl aqy qopKfny dI kumk vI puwj geI. ies nfl aPgfnF df pfsf BfrI ho igaf. pr iPr vI rvfieqI pyNzU hiQafrF nfl lV rhy isMGF ny qopKfny mUhry ihwkF zfh idqIaF. bfbf dIp isMG ny awsI sfl dI ibrD avsQf ivc vI eyny prcMz josL nfl KMzf vfihaf ik Auh dusLmx dIaF sPF nUM cIrdy hoey aMimRqsr dI qrPL cfr mIl qk awgy vD gey. sIs smyq AunHF df sfrf ijsm lhU luhfx ho igaf sI. pr hirmMdr sfihb puwjx dI cfh AunHF aMdr agMmI jLosL BrdI rhI aqy Au h by h w d jL K L m I hflq ivc vI dusLmxF dy zwkry krdy rhy. ieQoN qk ik jd grdn Auqy lwgy zUMGy GfAu sdkf isr nUM iek hwQ nfl TuMmxf dy ky cwlx dI nObq pYdf ho geI iPr vI ieko hwQ nfl KMzf clfAuNdy awgy vDdy rhy. bfkI isMG vI eyny jjLby nfl lVy ik dusLmx dIaF qo p F inqfxIaF pY geIaF prqIq ho x lwgIaF. isr kwty jFdy rhy. lhU nucVdf irhf. isMGF dI igxqI GtdI geI. pr qygF vfhuMdy qy jYkfry guMjfAuNdy dsmysL dy nfdI puwqrF ny Duws dy ky hirmMdr sfihb dI idsLf ivc awgy vDxf jfrI rwiKaf. gohlvV ipMz qoN sLurU hoeI KUnI jMg sRI hirmMdr sfihb dIaF prkrmF qIk jf pu w j I sI. ies jM g ivc sL f ml iek aPgfnI ibrqFqkfr duafrf ilKI jMg dI qPsIl qoN sfPL mflUm ho jFdf hY ik kuwJ isrlwQ isMG dusLmx dIaF sPF nUM cIr ky hirmMdr sfihb dy duafr qIk jf puwjy sn. ies qoN sRI hirmMdr sfihb nfl iswKF dI pRIq aqy vPLf df sfPL anumfn lfieaf
jf skdf hY. gohlvVH qoN lY ky hirmMdr sfihb dy duafr qIk lfsLF dy swQr ivC gey sn. mIlF qwk DrqI Auqy lhU dI prq ivC geI sI. pMj hjLfr isMGF 'coN iek vI isMG ijAuNdf nhIN sI bicaf. iksy iek vI isM G ny mO q qo N pfsf nhIN sI vwitaf. ies jMg ivc aPgfnF df vI byihsfbf lhU zuilHaf. KPLf hoey Kfn ny jMg dy Kfqmy qoN bfad afpxy zMg df ruK drbfr sfihb qy pivwqr srovr vwl kr ilaf. Aus ny guwsy ivc iemfrqF qoV BMn idqIaF aqy byadbI krn dy mMqv nfl pfvn srovr nUM kUVy krkwt qy hwzIaF nfl Br idwqf. durfnIaF ny soicaf hoxY ik eyzI mfrU swt qoN bfad iswK jykr hmysLf leI nhIN qF Gw t o Gw t keI sflF qk mu V Au T x jo g ry nhIN rihxy . 'pR M q U ies sw t dy nqIijaF bfry aPgfnF dy sfry aMdfjLy pUrI qrHF glq sfbq hoey. sRI drbfr sfihb dI byadbI qy qbfhI ny iswKF aMdr eynf qIbr roh pYdf kr idqf ik Aus nUM kfbU kr skxf aPgfnF dy vws dI gwl nf rhI.' drbfr sfihb dI byadbI jd vI hoeI qF iswKF aMdr hmysLf hI iqwKf roh pYdf hoieaf aqy AunHF aMdr ies byadbI df bdlf lYx df prbl jjLbf pYdf huMdf irhf. pr ies qoN pihlF isMGF dy afpxf guwsf pRgtfAux qy bdlf lYx dy qOr qrIky kfPI vwKry huMdy sn. Auh Coty juwt bxf ky vYrI Auqy luk iCp ky Jpt mfrdy sn. AunHF dI PurqI qy dIdf dlyrI df koeI mukfblf nhIN sI. pr drbfr sfihb dI ajLmq dI rwiKaf leI iswK kOm nUM jMg lVn df KulHf hokf dyx aqy smkflI hukmrfn qfkq ivruwD jMm ky lVfeI lVn df ieiqhfs aMdr ieh pihlf mOkf sI. 5* vYsy qF ieiqhfs aMdr drbfr sfihb dI mfx mirafdf kfiem rwKx leI hoeI hr sLhfdq iswK pMQ dI smUhk Xfd df aiBM n aM g aqy kO m I gO r v dI aimw t insLfnI bx geI hY. pRMqU iswK mn Auqy jo
asr bfbf dIp isMG dI sLhfdq ny Cwizaf Aus df rMg bhuq hI inafrf hY. arjn dfs milk dy sLbdF ivc, 'bfbf dIp isMG dI sLhfdq ny pMjfb dI afqmf nUM hlUx ky rwK idqf aqy iswKF aMdr kurbfnI dI nvIN rUh PUk idqI'. 15 ZfeI sdIaF bIq jfx dy bfvjUd awj vI hr iswK suqy iswD hI ieh kih AuTdf hY ik 'DMn DMn bfbf dIp isMG jI'! ies jMg ny POrI qOr `qy ieiqhfs df pfsf plt ky rwK idwqf sI. mugLlF qy aPgfnF ivruwD Drm-XuwD lV rhy juJfrU isMGF dy KUn aMdr iek dm aijhf josL-Aubflf afieaf ik AunHF afpxy hoxhfr jrnYl srdfr jwsf isMG afhlUvflIaf dI agvfeI hyT lfmbMd ho ky dusLmxF nUM idnF aMdr hI mUhry lf ilaf. isLvflk dIaF phfVIaF 'c 'kwTy hoey isMGF dy dl ny PurqI nfl hyTF Auqrky mfihlpur dy sQfn `qy `kwTIaF hoeIaF jhfn KF dIaF POjF Auqy adInf bygL nfl rl ky eynf jLordfr Dfvf boilaf ik ieko hI hwly nfl aPgfnF dy pYr AuKV gey. durfnIaF nUM mfr Bjf dyx qoN bfad isMGF ny duafby aMdr iswK pMQ dy dusLmxF dI cux cux ky Auh gq bxfeI ik Kflsy dy ies iBaMkr kroD nUM dyKky jhfn KF qy Aus dy aPgfn lsLkr dy hOsly psq ho gey. aPgfnIaF df lfhOr qoN bfhr inklky isMGF nfl dsqpMjf lYx df hIaf nf ipaf. pr iswK eyny pRcMz guwsy, roh qy cVHq ivc sn ik AunHF rfqF nUM lfhOr dy drvfjLy KVkfAuxy sLurU kr idwqy sn. qihms KF (imsikn) dy afpxy sLbdF ivc: 'hr rfq hjLfrF dI sMiKaf ivc isMG iekwTy ho ky lfhOr nUM af pYNdy aqy ies dy ierd igrd qbfhI mcf idMdy sn. sLihr df koeI vI jIa AunHF df tfkrf krn leI bfhr nhIN sI inkldf. sgoN idn iCpfa dy nfl hI sLihr dy drvfijLaF nUM jMdry mfr dyx dy hukm jfrI ho gey sn.' ies qrHF isMGF ny aMdrIN dVy durfnIaF leI Aus sfl srdIaF dI Duwp sykxI hrfm kr idwqI sI. ([[[cwldf)
5* jUn 1984 ivc 227 sflF dy vkPLy bfad ieh ieiqhfs iek vfr iPr duhrfieaf igaf jd sMq jrnYl isMG iBMzrFvfly qy AunHF dy juJfrU sfQIaF ny bfbf dIp isMG dI sLhfdq qoN pRyrnf lYNdy hoey, Bfrq srkfr dIaF DfVvI POjF nfl iswDy mwQy gih-gwcvIN lVfeI lVidaF pivwqr pirkrmf ivc afpxIaF jfnF inCfvr kr idqIaF sn.
is`K Shwdq [ 16 [ jUn, 2009
BwrqI POjI qoN pMQ dy POjI q`k
AsIN qW POjI sW: Avqwr isMG pinAwlI ivc ilK id`qw[ jdo N POj vwly sMq AjIq isMG Avqwr isMG POjI 1971 dy SurU ivc BwrqI POj ivc BrqI (lIfr) ny my ry h` k pVH n qW auh ho ieAw Aqy au s ny au sy swl Bwrq-pwik jM g ivc ih` sw ilAw[ au h ieh pirvwr ivCoVy vwly jW iksy hor AkwlI lIfr dI ic` TI g`l Xwd krky h`sdw hY ik pihlI p ihlI vwr aus ƒ aumr CotI ho x kwrn AwKx ik ies lIfr dI qW iBM frWvwly nwl bxdI nhIN sI, ies krky ieh iBM frWvwly dw bMdw nhIN ho skdw nhIN iehnW ny BrqI nhIN kIqw igAw qW AglI BrqI vy ly au s ny Awpy ies bM dy dy h` k ivc ikvy N ilKqw, pr jdo N au hnW mY Qo N hI AwpxI jnm qrIK dw nvW sbUq bxw ilAw qy mU l mMqr su ixAw, mY N tkswl vwlw su xwieAw su xwieAw qW au h BrqI ho igAw[ ies qo N v`D Ku SI au s ƒ ies g`l dI mM nx ik ieh p` kw au hnW dw bM dw AY [” [” nwl hI au h g` l hu dI M hY ik ijs vy ly sM q jrnY l isM G iBM frWvwilAW ny dw incoV k` Fdw hY ik vy K lY au hnW ƒ swfy bwry ikMnw ieiqhws ƒ moVw dyx dw kwrj Su rU kIqw ho ieAw sI, pqY? au s vy ly au h lgBg hr dU jy qIjy idn sM qW ƒ imilAw krdw sI[ au h Xwd krdw hY ik jdo N lo k sM qW ƒ imlx ic`TIAW bwry pu`iCAW qW auh jvwb idM dw idM dw hY ik leI nwnk invws ivc vI dU ro N hI Awpxy jo Vy lwh idM dy ijhVI my rI puC pVqwl hoeI nw, auh do vwr hoeI [ sn qW aus vyly vI sM q jI ny auhnW dI mjbUrI vyKdy pihlI vwr puC igC krn vwilAW ivc iek myjr hoey kdy vrijAw nhIN sI[ auhdw mM nxw hY ik sM q jI vwlIAw swihb sn[ iehnW dw gurdwspu r kol ipMf sB ƒ pCwx lY Ndy sn, Kws krky au hnW ƒ ijhVy sM q sI[ jdoN mY N PO j ivcoN Aw igAw sI, au s au s qo N bwAd vI jI dI cVHq kwrn drbwr swihb jwx qoN pihlW imly sn[ iek idn ku drqI au h ieQy dI (au h jrnY lI au hnW ko l Aw jWdy sn[ sM qW nwl ny Vqw dI dwAvy dwrI sVk dI syD ivc h`Q krdw hY) AnMdpur swihb ƒ A`j qW au h lok vI kr rhy hn ijhVy swrI ijMdgI ivc msW iek-do jWdy sn, Edo au h vI PO j ivco N Aw gey sn[ au hnW mY ƒ sVk qy jWidAW vwr imly hoxgy pr dUjy pwsy ijhVy ny Vqw vwly sn, au h bhuqw kuJ pCwx ilAw, au h g` fI ivc sn[ au h mY ƒ kihx l` gy ik “mY N hu x mu hwlI pu iCAW ` vI nhIN dsdy [ rihx l` g ipAW, U qM drbwr swihb qy hmly qoN bwAd PO j ivc ihM dU is` KW vwlw mslw bhu q bhu q ijAwdw ho AweI EQy iksy idn, Avqwr isMG krWgy ”[ ”[ pinAwlI ku J AijhI igAw sI[ POjI imswl pyS krdw hY ik jdoN mYN POjI kYd ivc sW qW iek idn mY ƒ lY ky AwpW g` lW hI iksm dw ienswn jwx vwly cwry POjI vI is`K sn qy A`goN sMqrI ny rok ilAw auh ihMdU sI, qy au h is`Dw eI “ijs idn mYN aus pqy qy igAw, hY, ijhVw isrP Edo N AwKy ik pMj is`K iek`Ty ikvy N hoey iPrdy ny? hwlwik au h vI POjI, mY ƒ iljwx vwly vI ku drqI iek A`Dw hI koeI g`l d`s nw ho vy , au h vI PO jI mM inAw jWdw hY, hY , au hnW mY ƒ vI vrdI idn pihlW id` lIEN pwauNdw hY jdo N au s PO jI, ijM nW icr bM dw do SI is` D Cwpw v` i jAw sI dw cyqw vrqmwn ƒ pvweI hoeI sI, qy mYN vI POjI sW[ ieh hwl sI POj dw EdoN[ au hnW dy Gr, mYN Bu l` ky aus dO r ivc ` ik auhnW dw Gr ikhVw? auh mY ƒ kihx l`gw U qM clw jWdw hY jdo N au s ƒ cVH dI jvwnI dw mwx sI, jdoN au s ƒ POjI ho x iek bMdy ƒ pu iCAw jw ieQo N, au hnU M cu k ` ky lY gey ny, bhu q v` fw lwm lSkr AwieAw dw mwx sI qy jdo N aus ƒ is` K hox dw mwx vI hwsl hoieAw[ lgBg Cy qI B` j ic`tIAW hoeIAW mu`CW ivcoN swbkw POjI dy bu `lH ih` ldy hn ik “sM qW ny sI[ ijhVy au hnU M imldy sI, au hnW ƒ vI PVI jWdy ny, Py r jI mY N muV ky hY, au h spYSl b`s Byj ik swƒ 25 jixAW (POjIAW) ƒ mihqw cOk AMimRq nhIN igAw”[ au s ny k bKq ƒ Xwd krky au s dy mn qy bo J v` Ddw Awp mu hwrw AwKdw hY ik h` k qW my rw bxdw sI, mY ƒ pqw krnw cwhIdw CkwieAw[” jdo N au s ƒ u p` iCAw ik PO j ivc ho ky tkswl qo N AM imR q C` kx nwl sI, au s ny my rI bhu q mdwd kIqI[ mY ƒ BweI dljIq isM G ko lo N pqw l` gw nhIN[ p` kw eI AY ik srkwr ny ko eI srkwrI AiV` kw nhIN AwieAw, au s vy ly qW mhO l bVw S` kI sI? PO jI ik au hnW (my jr vwlIAw) ƒ mu V C` ifAw PO jI AM dwjw lwau Ndw hY ik au s ny my ry vrgy ho rW kihx l` gw “Edo N qW nH I AwieAw pr jdo N my rI ju AwieM t ieM tY ro gy Sn ho eI au hnW ƒ Kqm kr id` qw[ (v` K v` K sU hIAw Aqy su r` iKAw mihkimAW dI sWJI pu C igC) qW ieho dI mdd vI kIqI ho xI AY [ Awpxy ies mddgwr dy ipCo kV ivc jWidAW g` l vwr vwr AV jWdI sI[ au Qy bhu q swry v` fy v` fy APsr hu M dy sn jo au h AwKdw hY ik pihlW au h vI ho r is` K APsrW vWg kwƒn dw pwbM d pihlW svwl u p` Cdy mu Vky au hnW bwry ivcwr krdy[ my ry GridAW ny my ry sI[ jdo N drbwr swihb qy hmlw ho ieAw au h isvl ivc igAw ho ieAw h` k ivc ku J ic` TIAW PO j ƒ pvweIAW ijvy N ik swfw iek` lw kmwaU pu q ` sI, PO j ny au h ƒ vI Gy r ilAw[ au hny bhu q ikhw ik mY N AwrmI mY n AW, vrgI hI hoeI[ AY jW swaU up`q AY , by ksUr AY, ey dW ey dW ilK ky [ ibnW kwbl isM G dy, Awpxw kwrf vI ivKwieAw pr aus nwl hor vI is` KW ijhVw EdoN SR mxI o kmytI dw pRDwn sI, (h` Q KVHw krky syD bM ndy hoey auh bhuq nrm idl bM dw sI, auhdw mn eI muV igAw[ myrI ijhVI AwKdw hY, Awh swfy nyV dw eI sI) swfy Gr dy jIhdy kol gey, aus pihlI vwrI pu C igC ho eI, jIhdy ivc vwlIAw swihb sn au h qW mhIny is`K Shwdq [ 17 [ jUn, 2009
ku ivc pUrI ho geI sI[ mYN mu V ky hwjr ho igAw pr kuJ idnW bwAd muV ky Pyr PV ilAw[ kihMdy Ajy kys iksy is`ty qy nhIN phuMicAw[ A`g No auh muV kys bwry d` sxw SurU krdw hY[ hY [ swfy dPqr ivco N kuJ PwielW co rI ho geIAW[ au h (PO j vwly ) AwKx ik ieh UqM co rI kIqIAW ny [ iehdI bhu q iKco qwx ho eI[ Asl ivc POj dw koeI kwgz p` qr bhuq Aihm mMinAw jWdw hY[ jy iksy POjI ny Awm Awpxy Gr ƒ ic`TI vI ilKI AY nw, auhdw vI 5000 ru ipAw imldw sI, jwsU sW ko lo N[ EQy (j (jM mUM kSmIr ivc) iedW dy bMdy bhu q imldy sn[ AwpxI g` l v` l mu VidAW au h Asl kwrn d` sdw hY ik drbwr swihb qy hmly qoN bwAd POj ivc ihM dU is` KW vwlw mslw bhu q ijAwdw ho igAw sI[ POjI imswl pyS krdw hY ik jdoN mYN POjI kYd ivc sW qW iek idn mYƒ lY ky jwx vwly cwry POjI vI is`K sn qy A`goN sMqrI ny rok ilAw auh ihMdU sI, qy au h is`Dw eI AwKy ik pMj is`K iek`Ty ikvyN ho ey iPrdy ny? hwlwik auh vI POjI, mYƒ iljwx vwly vI PO P OjI, ijMnW icr bM dw do SI is` D nw ho vy, au h vI PO jI mM inAw jWdw hY, au hnW au hnW mY ƒ vI vrdI pvweI ho eI sI, qy mYN vI POjI sW[ ieh hwl sI POj dw EdoN[ au hnW ƒ my ry ’qy ies g` l dw S` k sI ik mY N rjmY Nt ivc Dwrimk AwgU bixAw ho ieAW[ is`KW dy Dwrimk bMidAW qoN aus vyly srkwr bhu q frdI sI[ au hnW ƒ hry k eI iBM frWvwlw lgdw sI[ ies g`l dy qW auhnW kol p`ky eI sbUq sn ik AsIN sM qW ƒ imlx jWdy sI ikauNik AsIN ikhVw koeI corI jWdy sI[ jdoN au hnW ny my ry bwry rjmY Nt ivc pu C igC kIqI, auh hor p`ky ho gey ik vwikAw eI bhuq Kqrnwk AY[ drbwr swihb qy hmly ny PO P j O ivc bhuq fUMGw Asr pwieAw ieh AMdwjw Awm bM dw nH I lw skdw[ ies krky jdo N rjmY Nt ivc u p` iCAw igAw qW iksy iek ny vI my ry bwry ko eI mwVI g` l nH I khI[ Awpxy bM dy Edo N bhu q hmdrdI krdy sn[ hmdrdI dw hvwlw dyx leI au h khwxI dw hor p`K jo Vdw hY ik jM mU dw iek hO ldwr sI swfI rjmY Nt ivc, au s dy GridAW ny myrI bhuq mdd kIqI[ vYsy iek Awm pirvwr AY ho ijhy ky sW ivc kI mdd kr skdY ? pr au hnW ny bhu q jo r lwieAw[ au hnW krky hI mYN sunyhw dy lY skdw sW[ ies g`l bwry qW qusIN so c hI nhIN skdy ik POj ny
qu hwƒ kY d kIqw ho ieAY qW qhwƒ ko eI pY sw Br Kbr vI bwhr dI iml jwvy[ Awpxy mwmly ivc au h ies dw kwrn dsdw hY ik ieh sB drbwr swihb qy hmly krky, Kws krky dU jy PO jIAW (ihM dU AW) dI nPrq Aqy vDvI Ku SI ny is` KW ƒ iek dU jy dw p` K pU rn lw id` qw[ nhIN mYN ikQy bcxw sI AijhI sKq ieMtYrog Sn y ivc[ pihlW qW kY d ivc iek pu rwxw lWgrI iml igAW au hny gur d` isAw ik ieh PO j dw iek FMg AY ik pihlW Bu KW ` r`Kdy Aw, Pyr bhuq svwd Kwxw idMdy Aw, bMdw ijAwdw Kw jWdY qy auhƒ A`D KVHw r`Kdy Aw, ko l do v`fy v`fy blb lw idMdy Aw, sOx nhIN idMdy, keI k eI keI idn rwq eydW krdy Aw[ bM dy dw idmwg kMm krnw bMd kr idM dY, qy swrI jwxkwrI lY lY Ndy AY[ PO j ƒ ku t ` mwr dI AwigAw nhIN hu M dI ikauNik bM dy dw roz fwktrI muAwienw hoxw hu M dY, ies krky pM jwb pu ls vWg qW kr nhIN skdy pr bM dy ƒ p` kw pwgl kr idMdy ny[ AwpxI ic`TIAW vwlI khwxI v`l mu VidAw, PO jI lVI jo Vdw hY ik dUjy vwlIAw swihb imly[ iehnW ny hI AwiKAw ik Gr idAW ƒ su ny hw Byj ik au h rwStrpqI Aqy Adwlq ƒ ic`TIAW pw dy x Aqy isAwsI Aqy Dwrimk bMidAW qo N qo N vI ic` TIAW pvw dy x ies nwl PO j qy Asr pvy gw ik ieh mwmlw isvl ivc clw igAw ey [ POj ƒ ies g` l dw bhuq fr hu MdY ik isvl ivc auhnW dy mihkmy dI bdnwmI nw ho vy[ dU jI vwr dI pu C ` ig` C vy ly au nH W ƒ S` k ho igAw jW p` kw pqw l` g igAw au hnW au hnW ny pihly do vy N my jr htw id` qy [ mu V ky ihmwcl dw Srmw Srmw myjr sI, qy iek koeI pWfy krky sI[ au h bVw jlIl krdy sI, au hny ro z Awau x swr kihxw 'bol qy ry swQ ikAw slU k kIAw jwey , mwr dIAw jwey ik Cof dIAw jwey'[ '[ iek ieh g` l AwKxI ik 'swfw kM m AY ApR Sy n krnw, qU M mryN jW bcyN, swƒ iehdy nwl ko eI mqlb nhIN, AsIN isrP jwxkwrI k` FxI AY N'[au hnW ny ies g` l ƒ vI bgwvq vrgw mM inAw ik qy rI rjmYNt dy bMdy ro z svyry qyry nW dy pwT krdy ny[ hux mYƒ qW ies g`l dw pqw vI nHI sI[ PO jI Awpxy rjmY Nt dy swQIAW v` l mu Vdw hY ik mY ƒ bcwau x dI ieCw nwl auhnW ijhVw iek smglr my ry iKlwP gvwh bxwieAw sI, au s ƒ dy x leI pYsy k` Ty kr ley sn hwlWik auh gvwh Aijhw sI jdo N au sƒ PO j u p` CdI qW kih is`K Shwdq [ 18 [ jUn, n, 2009
idM dw ik hW PwielW Avqwr isM G ny id` qIAW ny pr Adwlq A` gy mu kr ` jWdw[ jy kr ikqy au h pY sy dy idM dy qW mY ƒ p` kw mwr idM dy ikau Nik iPr qW ieh p` kw ho jwxw sI ik mY N gu nwhgwr hW [ msW ikqy sunyhw G` l auhnW ƒ roikAw[ POjI AwpxI g` l dI AglI qih Ko lH dw hY ik Asl bcw ies qrHW vI ho igAw ik POj ny auh do bMdy PVy sn, iek bu`Fw muslmwn drjI sI, au h PO j dI sKqI nw J` l sikAw, au hdy mrn dI Kbr ikqy isvl ivc qu r geI[ EQy pu ls ny Aw dKl id` qw ikau Nik au h isvlIAn sI[ puls auhdw po st mwrtm krwaux dI ij`d krdI sI, EQy Drny mu zwhry ho gey[ ies nwl POj dI im`tI plIq qW hoeI hoeI, swfy qy q y vI sKqI G` t geI[ Swied iesy krky au hnW mY ƒ mwirAw nhIN [ vwr vwr rok ky puCx nwl Aqy Awpxy Awp ƒ ro kx nwl vI Avqwr isM G PO jI khwxI AM drlIAW khwxIAW ƒ isr cu kx ` qo N ro k nhIN skdw sI[ aus mwhOl ivc Aqy au s dOr ivc jdo N hr idn Awpxy Awp ivc Any kW khwxIAW dw gvwh sI, au h mhIinAW b` DI pu C igC dI sU lI qy ltikAw irhw[ PO jI Xwd krdw hY ik hr idn AwKrI lgdw hu dw M sI[ ies iksm dw qS` dd bM dy ƒ hr qrH W Kqm kr idM dw hY[ dU jI vwr qPqIS krn vwly APsrW dIAW g` lW qo N PO jI ƒ pqw l` igAw ik jo g` lW au s ny jnrl pI. ky . hU n swhmxy khIAW sn, au hnW swrIAW bwry auhnW ƒ pqw sI[ ies g`l dw pqw vI bwAd ivc l`igAw ik ieh jnrl hUn Awr. AYs. AYs. dy iksy ivMg dw muKI bixAw PO j ivco N Aw ky [ PO jI mu V au sy nqIjy qy phuMcdw hY ik aus dy is`K hox krky hI ies qrHW dI 'pu `C-ig`C' hoeI[ myjr vwlIey dIAW g`lW aus dy bhuq kMm AweIAW ik jy qYƒ iehnW ny brI kIqw qW mu V nO krI krn leI vI kihxgy pr qMU nOkrI nw krI[ POjI d`sdw hY ik my ry nwl dy ijhiVAW ny muV nOkrI kbUl leI au hnW nU M ku J nhIN imilAw[ au hnW dIAW irpo tW Krwb kr id` qIAW, koeI bxdI qr` kI nhIN id` qI , Aqy au hnW ƒ hmy SW jwsU s smiJAw igAw[ ieh my jr vwlIAW hI sn ijs ny PO jI ƒ d` isAw ik qy ry Gro N rwStrpqI ƒ qwr ho x ho x krky swƒ ic` TI Aw geI hY [ qy rI hu x ies g` l leI vI ienkuAwrI ho ey gI [ UqM ieh khI ik swfy rwStrpqI nwl in` jI sM bM D hn, isAwsI qO r qy AsIN kWgrsI hW[ mY N iesy qrH W hI ikhw
ies dw Pwiedw ho ieAw[ au s my jr ny hI ieh smJwieAw ik iksy nW, QW jW qrIk ƒ p` kw nw khI[ ey ny ijAwdw svwl bwr bwr ho xy hn jy iek vwr vI au~k igAw qW iehnW ny doSI mMn lYxw hY[ ieh ijs qrH W dw vrqwE bMdy nwl krdy ny hr bMdw hI ikqy nw ikqy a~uk jWdw hY [ iehnW dw bM dy mwrn dw iehI qrIkw hY ikau Nik PO j ƒ Awpxw bM dw mwrn qo N pihlW do SI is` D krnw pY Ndw hY [ POjI dw iDAwn drbwr swihb qy ilAwaux leI aus ƒ pu iCAw ` ik hmly vyly qusIN ikQy sI qW auh qPsIl bMndw hY ik “swfI rjmY Nt iqM n swl AM imR qsr rhI[ ies krky swfw sMqW kol Awauxw jwxw ro z vWg ho igAw sI[ AsIN jnrl subyg isMG ƒ imldy huMdy sI[ sMqW ƒ bhuq pihlW eI pqw pq w sI ik PO jI hmlw ho ey gw[ qrIk qW mY ƒ Xwd nH I AsIN iksy kM m gey qW sM qW nwl jnrl su by g isM G , ibRgyfIAr mihMdr isMG , jnrl Bu`lr Aqy iek do hor bMdy sn, myry iKAwl ivc au h vI POjI APsr hI sn, mIitMg ho rhI sI[ aus idn sM q kih rhy sn ik ieQy tY Nk Awau xgy qy ibR gy fIAr swihb d` s rhy sI ik ieM trnY Snl lwA mu qwibk ieh nhIN ho skdw”[ POjI Awpxw ivcwr d`sdw hY ik “myrw XkIn AY ik sMqW kol AMqr idRStI sI, eys krky au hnW ƒ swrw ku J pihlW pqw sI[ Aksr hmly dIAW g`lW hu dIAW M rihM dIAW sn, AsIN pu Cdy ik sM q jI swfI kI ifaU tI ho ey gI, au hnW ny h` s ky kihxw 'PO jIAw, ijMnW icr qu sIN ey Qy EN Enw icr hmlw nhIN ho xw'[ hu x mY ƒ l` gdY ik srkwr ƒ vI swfw pqw sI ik AsIN sM qW ko l jWdy sW swrI rjmY Nt[ swfIAW do rjmY NtW sn AMimRqsr ivc[ hmly qoN pihlW swfI rjmY Nt ƒ au VI bdl id` qw”[ aus kol d` sx leI g`lW sn[ aus dw cy qw s`jrw ho irhw sI qy AnykW g` lW Xwd Aw rhIAW sn[ iek pU rI ho x qo N pihlW ho r keI Xwd Aw jWdIAW sn jW iek dI lVI ivco N ho r g` l inkl Awau NdI sI[ jdo N jdo N au s ƒ ro k ky iksy iek lVI dI pU rI qrqIb dy x leI ikhw qW auh idmwg qy jor pw ky vI AKbwrW ivc id`qI jwxkwrI vWg QoVI QoVI g`l hI d` s sikAw[ au h isrP XwdW dI rvwngI ivco N hI sihj su BwA jwxkwrI dy skdw sI[ au s ny kdy nhIN sI so icAw ik au h ijau Ndw vI bcy gw Aqy ieh hM Fwey pl Xwdgwr vjo N d` sxy pY xgy[ au h
Xwd krky d` sdw hY ik jdo N AsIN Cy jUn ƒ ry fIE qy Kbr su xI ik sM q ShId ho gey hn[ srkwr ny 'ApR y Sn bilaU stwr' ƒ pU rw krky AglI kwrvweI Su rU kr id` qI hY[ Avqwr isM G dy idmwg qy KbrW dy ieh bo l Ku xy pey hn ik 'Ab Aglw ApR Sn y vu `froz idhwq my N hogw'[ ieh KbrW suxn qoN bwAd au hnW swirAW ƒ sM qW dy bo l ibjlI vWg ilSky ik srkwrI PO j drbwr swihb qy hmly mgro N ipM fW ivc jw ky nO jvwnW Aqy mrdW ƒ mwry gI Aqy DIAW BY xW dI by pqI kry gI[ drbwr swihb Aqy GrW qo N dU r KbrW Aqy sM BwvI Kqry ny auhnW dy mnW iv`c qU Pwn pY dw kr id` qy [ PO jI ies mO ky dw vy rvw idM dw hY ; Swm ƒ AsIN swry gu rdu Awrw swihb iek` Ty ho gey[ ivcwr ho x l` gI ik hu x kI kIqw jwvy? swirAW ƒ bhu q gu sw ` qy jo S sI[ ko eI iek g` l AwKdw qW dU jw au s qo N au lt dlIl py S krdw koeI isrw h` Q nhIN sI Aw irhw[ ey ny icr ƒ iksy ny swfy myjr ƒ Kbr kr id` qI , auh vI gu rdu Awrw swihb Aw igAw[ au hny swfIAW g` lW suxn mgroN swƒ ikhw ik jy qusI myrI g`l suxnw cwhoN qW mYN quhwƒ slwh dyxI cwhuMnW qusIN byS`k nw mMinE[ swfI g` l iksy iknwry nhIN sI l`gI Aqy auh myjr vI is` K sI AsIN au s ƒ bo lx id` qw[ au h kihx lgw ik jo ku J kO m nwl ho igAw, qu hwƒ Ajy smJ nhIN l` gxw[ ieh bhu q v` fw ju lm ho ieAY[ qu sIN hu x kI kr skdy ho iehdy bwry TM fy mqy nwl so co? jy qu sI socdy ho ik qusIN pwiksqwn cly jwauNgy qW ieh quhwfI glq PihmI hY[ auhnW quhwƒ srh`d nhIN t`px dyxI[ POjI AwKdw hY ik AsIN iblku l pwiksqwn dI h` d qy bY Ty sW pr swƒ vI pqw sI ik ies qrH W AY nI POj ƒ kdy ko eI mu lk AM dr Awau x dI iezwzq nhIN dy vy gw[ ies krky hI AsIN ieh slwh nhIN bxweI[ au h my jr swƒ kihM dw ik jy qu sIN so cdy ho ik qu sIN ieQo N B` j ky pM jwb cly jwEgy qW ieh vI sM Bv nhIN hY [ pihlI g` l qu hwƒ ibR gy f ny ieQy hI Gyr lYxw hY, dU jw A` gy ijQy qusIN jwxw hY EQy vI POj ny QW QW mo rcy lwey hoey ny[ AYs vy ly pM jwb ivc pirM dw vI pr nhIN mwr skdw[ qu sI isrP mwry jwEgy pr iehdy nwl kO m ƒ ko eI Pwiedw nH IN ho xw[ ieh g` l kwPI hY rwnI vwlI sI ik ie` k pwsy Avqwr isMG AwKdw sI ik swfI sMqW nwl ny Vqw sI Aqy dUjy pwsy au h slwhW krn is`K Shwdq [ 19 [ jUn, n, 2009
l` gy ik ikDr jweIey[ jdo N au s ƒ ieh svwl pu iCAw ` ik AwKr qu sIN pM jwb v` l ƒ ikau N nhIN Awey qW POjI ies dI vjHw d`sdw hY h Y ik swƒ sMqW ny ikhw sI “ijQy vI hoey EQy kwrvweI krnI, ieQy nH I Awau xw[” jnrl su by g isM G ny vI keI vwr ikhw sI ik jdoN drbwr swihb qy hmlw hoieAw qusIN ieDr nhIN Awauxw[ ieQo jo ku J AsIN krWgy qu sI au s qo N v` D nhIN kr skdy [ jy qu sIN drbwr swihb v` l Awau x l`gy qW ho skdY ieh quhwƒ rwh ivc mwr dy x[ PO jI AwKdw hY ik sM qW nwl rih ky swƒ kwPI g` lW smJ Aw geIAW sn[ PO jI AwKdw hY ik swƒ vI pqw sI ik bwgI ho ey PO jI ƒ kdy bKiSAw nhIN jWdw qy AsIN AY vy N nH I sI mrnw cwhu dy M [ POjI AwpxI g`l dI lVI joVdw hY ik my jr ny swƒ ikhw my ry isr qy qu hwfI ijM my vwrI hY ies leI mY ƒ iek vwr au pr g` l kr lY x idE jy auhnW ny 12 GMitAW ivc koeI jvwb nw id` qw qW mY N qu hwƒ ro kWgw nhIN[ au s ny swƒ ikhw ik qusIN Awpxy bM dy my ry nwl Byjo mYN au hnW dy swhmxy srkwr nwl g` l krWgw[ swfy ku J bM dy aus nwl isgnl twvr v` l cly gey EdoN hor kuJ nhIN sI huMdw A` j vWgMU[ aus ny pqw nH IN kIhdy nwl g` l kIqI pr ieh AwiKAw ik 500 bMdy B`jx ƒ iqAwr bY Ty ny mY N au hnW ƒ isrP 12 GM ty ro k skdw hW[ jy au hnW nwl g`l krnI hY qW G`to G`t lYPtInYNt jnrl Awvy[ ikhVy 12 GMty hoxy sI jI, 5 GMitAW ivc hI lY PtInY Nt jrnrl pI.ky . hU n Aw igAw[ swƒ Kuly QW bulw ilAw v`fIAW qrpwlW ivCweIAW ho eIAW sI, jnrl leI siqkwr vjo N iek ku rsI fwhI ho eI sI[ bhu q icr Ku l ` ky g`lW hoeIAW[ swfy mn iv`c ijM ny svwl sI AsIN swry kIqy[ is`KW dI POj ivc G` t BrqI qoN lY ky ipM fW ivc SurU kIqy vu`froz ApRySn q` k[ ku J ku jvwb id` qy , kuJ vwAdy kIqy Aqy swƒ bVy im` Ty FM g nwl y pR rdw irhw[ swƒ bwAd ivc pqw l` gw ik au hnW ny swfy nwl ies leI g`l bwq kIqI ik AwgU bxnXo g bM dy SnwKq ho skx[ au hnW ny Agly idn swfI rjmY Nt dy Cy bM idAW ƒ cu x ky ibR gy f ivc Byj id`qw, ijMnW ivc iek mY N sW[ iek myry nwl dw muMfw huMdw sI ijhVw swfI bdlI hox mgroN swfy dsvMD dy pYsy sM qW ƒ dyx igAw sI[ swƒ do hW ƒ l`igAW ik hux swfI
vwrI Aw geI ey [ AsIN do hW ny vwAdw kIqw ik iek dU jy dw nW nhIN lYxw[ swfI rjmYNt ivc EQoN kSmIr dw iek bMdw sI[ Agly idn swƒ CyAW ƒ, jdoN bwhr k` iFAw qW myry nwl dy ikhw ik auh (snwKq krn vwlw) AwieAw bY TY hu x qW AwpxI vwrI p` kI AY[ pr pqw nhIN ikvy N ik my ry nwl dy dI qW au h SnwKq nw kr sikAw pr mY ƒ PV ky ifb hY f kuAwtr lY gey, sR I ngr[ b` s Py r my rI qPqIS Su rU ho geI[ PO jI ies g` l ivc Prk krdw hY ik ijs qrHW pMjwb puls ny eyQy Awpxy bMidAW dw AM g AM g qoiVAw pwiVAY au h (POj vwly ) ies qrH W qW nhIN krdy pr bM dy ƒ ijvyN jlIl krdy ny auh J` lxw bhuq AOKY[ jdoN aus ƒ pu`iCAw ik iPr qusIN ikvy N J`ilAw qW POjI bhuq sihj ivc Kulwsw krdw hY ik Asl ivc auh is` K ho x krky jlIl krdy sn qy mY ƒ lgdw sI ik ieh myrI nHI is`KI dI prK ho rhI hY[ Blw au s vy ly is` KI ƒ kO x hrw skdw sI? ies g` l dw Prk auhnW ƒ smJ nhIN sI Aw skdw, auNJ auh cwqr qW bhuq sn[ auh sWq ijhw muskrwau Ndw hY “EdW Edo N swƒ lgdw sI ik sM q ijau Ndy ny .. .. .” ku J dy r cu p ` rih ky PO jI au dwsI inScy vwlI sur ivc kihMdw hY ik 'ijdW sMq socdy sI, jy Evy N hu dw M qusIN soc nH I skdy ik hu x q` k nkSw kI hu M dw'[ auh auT ky KVHw huMdw hY qy bVy sihj nwl dovyN h`Q jo Vdw ho ieAw mu Kwqb hu dw M hY “vy K ky iliKE, AsIN qW PO jI sW[” au h ieko vy ly ivdwiegI Aqy by nqI kridAW iek BrpU r nzr sWJI krn mgro N iek pl leI sihj ho x dI ko iSS krdw hY qy ip` T Bu Aw ky qur pY Ndw hY[ iksy jrnYl dI aufIk Aqy inSwny dI pR wpqI dy AD ADU ryU su pinAW dy bo J vwlI qo r vyK ky auhdw Awpxy leI vriqAw lPz Xwd Awau Ndw Awau Ndw hY, ‘PO jI’[ ‘P O -sy vk isM G
s` jry ieiqhws dy pM ny
jo kyvl ij`q nhIN sky drbwr swihb au~qy POjI hmly mgroN is` K PO jIAW ny v` K v` K Cwau xIAW qo N bgwvq kIqI[ auhnW nwl kI bIqI Aqy ikvy N bIqI, ies dw ieiqhws auhnW dy cyiqAW ivc hI sWiBAw ipAw hY[ dIdwr isM G b`br mjwrw auhnW bwgI POjIAW ivc iek hY[ aus dy Kwndwn dIAW iqM n pIVH IAW ny sm smy N y dIAW hkU mqW iKlwP bgwvq kIqI hY[ BweI dljIq isM G v`loN jylH ivcoN jmwnq qy Awaux qoN bwAd pihl dy ADwr ’qy is` K sM GrS nwl sM bM Dq pirvwrW ƒ imlx dy iv`Fy islisly ADIn ies pirvwr nwl mu lwkwq dO rwn BweI dIdwr BweI dljIq isM G nwl ivcwrW krdw ho ieAw BweI dIdwr isM G[ isM G ny h` fIN hM FweI dwsqwn dy ku J AM s sWJy kIqy jo pwTkW dy rU-bU -bU-rU -rU hn[ sM pwdk au hnW AwKr iek go lI mwrI Awpxy Awp ƒ, mugl srwey pul qy[ au h AYs. svwl: qusIN EdoN ikQy sI ? AYl Awr. g`f ky Awpxw Kwlsqwn dw jvwb: AsIN jI EdoN rwmgVH is` K sY Ntr[ JM fw lw ky liVAw[ au hƒ go lIAW (Awpxy svwl: EQoN ikMny isMGW ny bgwvq kIqI l`k Aqy p` t v`l ieSwrw krdy hoey) sI? l`g geIAW sIgIAW[ auhƒ pqw sI bI jvwb: swfy EQy 3500 sIgy, 3100 Aw iehnW ny mYƒ C` fxw qW hY nH I[ AwKrI gey sI, cwr sO EQy rih gey sI[ go lI Awpxy mwrI[ jQy dwr kihM dw mYN svwl: 3100 ny bgwvq kIqI ? jINdw h`Q nHI Awxw[ jy jINdw h` Q Aw jvwb: isrP sYNtr sYNtr coN[ igAw qW bhuq ku C krngy [ svwl: EhnW ivcoN aus vyly ikMny ku isMG ShId ho ey? jvwb: jvwb: qkrIbn qkrIbn 600 isM G ShId svwl: jwxI iKMfw id`qy ? ho ey[ jvwb: hW, jI, iKMfw qy[ svwl: au hnW dw ko eI irkwf (vy rvw) hY gw? svwl: qu hwfI iehnW AkwlI dl AY s. jI. jvwb: jvwb: swfy nyVy ipMf dw muMfw sI, au h pI.sI. ny ko eI shwieqw kIqI, iehnW ny Edo N bI.bI Pu tbwl ` dw iKfwrI sI au hdy ko l hY gw[ sI. qy ikhw sI PO j ƒ bgwvq krnI cwhIdI hY? svwl: svwl: qy bwkI (ƒ) iksy ƒ ko eI szw jvwb: AsIN jdo N Awey jI AwKr ƒ 10 bM dy ho eI? rih gey sI jylH ivc, twfw l`gI ho eI sI XU.pI. jvwb: jvwb: ijs ihswb nwk rYNk (Ahudw) sI , ivc, jmwnq ho nH I skdI[ iPr AsIN twfw qu VvweI au s ihswb nwl hoeI[ ieQy ny Vy ipM f dw jy .sI.E. .sI.E. Py r jmwnq qy Awey[ sI au s ƒ 14 swl dI szw ho eI[ jgqpu r dw jIq svwl: qusI ikM nw icr rhy jy lH iv`c? isM G sI, au s ƒ 10 dI szw ho eI[ jvwb: igAwrW mhIny irhw[ svwl: ikMny ku muV ky bhwl kIqy? svwl: svwl: igAwr igAwrWW mhIny Al Al` g` Al` g jy lH W ivc? jvwb: iehnW ny koeI 700 ku sO, muV ky is`K rjmYNt c qW nHI r`Ky, koeI fogrw c Byjqw, jvwb: jvwb: igAwrW mhIny iek jy LH ivc irhw, ko eI ikqy [ EdW mY N fy F swl irhw[ do mhIny ikqy, iek mhInw ikqy, fy F ikqy[ is`K Shwdq [ 20 [ jUn, 2009
svwl: tOrcr (qs`dd) vI kIqw? jvwb: aus qrHW ku`t mwr nhIN krdy sI pr au nINdrw r` Kdy sI iqM n cwr cwr idn[ (h`Q dw ieSwrw krky) eydW kys au pr bMnH idMdy sI, jdo N sOx l`gxw, kys p`t hoxy[ ies qrH W bMdy sQweI pwgl ho jWdY, sOx dy bwAd bMdw bolI jWdw sI[ s`q s`q bMidAW d AW ƒ lY ky jwxw, eydW bTwl dy xw, nw ihlx dyxw, nw bo lx dy xw[ cwr GM itAW ivc iek vwr bwQrU m (ipSwb krn) jwxw, au h vI kmry dy ivc eI huMdw sI , iek pwsy[ swƒ sUrj vI nHI vy Kx id` qw Cy mhIny[ svwl: pu Cx ` ƒ ku C hY qW nH I sI, pu Cdy ` kI sI? jvwb: jvwb: pu`Cdy sI ik qusIN BrqI hox qoN pihlW iBM frWvwly ƒ imly sI[ au hnW dw mqlb sI ik qusIN au hnW dy kihx qy BrqI hoey AW qW qusIN ey Qy Awx ky bgwvq kIqI AY[ ijdW Awh (Awpxy kVy ƒ h` Q lwau Ndy ho ey) swfy kVy AY, iehnW ƒ pu Cx qu sIN ikau N pwey Aw, kIhny id` qy Aw? svwl: qu hwƒ ko eI swhieqw imlI ieDro N (is` KW v` lo N)? jvwb: EdoN swƒ AYs. jI. pI. (SRomxI gu rdu Awrw pR bM Dk kmy tI) ny lwieAw vI qu hwƒ mhIny dw idAw krWgy AsIN[ cwr ku mhIny pY sy Awey[ svwl: keIAW dy GrW dI bhu q mwVI hwlq Aw, ku C kIqw nH I[ jvwb: jvwb: hW jI, AYnI mwVI hwl, keIAW dy rotI qo N vWJy hoey ny[ koeI pqw lYx nHI AwieAw[ do lVky ny, iek pVHny ƒ huiSAwr Aw, iek bY Nk c nO krI dy qI au hnW ny[ svwl: Cy jUn ƒ kI kuJ hoieAw? jvwb: jvwb: EQy jI pihlW swfI ifaUtI lweI jI is`K rjmYNt dI hirmMidr swihb jwx ƒ, vI Awh c`kr pY igAw[ swfy swry APsrW ny jvwb dy qw bI AsIN nHI jw skdy EQy[ iehnW ny kI kIqw jdoN ieMdrw gWDI ƒ pqw l` gw bI kM m ivgV igAw Py r jI EQy swfy nwl eI pMjwb rjmYNt sI rwmgVH eI, Pyr 6 qrIk dI rwq ƒ pU rI rwq jhwz, hY lIkptr ilAw ilAw Fo Fo ky hirmM dr swihb is` itAw iehnW ny, pihlW k`ly hirmMdr swihb Fo Ndy
rhy[ Ehdy mgro N iehnW ƒ pqw l` g igAw bI is` K rjmY Nt iKskU gI[ iehnW dI ieM tY lIjY Ns ƒ pqw l`g igAw[ AYqvwr dw idn sI, ijMny vI sYNtr dy bM dy hu Mdy sI 8 vjy k` T hu dy M sI gu rdu Awrw swihb qy 11 vjy q` k rihM dy sI[ EQy igAwnI gu rnwm isM G sIgw, vY sy au h hirAwxy dw sI[ au hny EQy lO smY Nt (jwxkwrI dyxI) kIqI ik vyKo Qofy ipM fW ivc AwrmI (POj) lw qI[ hr ipMf dy du Awly AwrmI hr jwx vwly dI hr Awau x vwly dI buVI dI bMdy dI qlwSI lYNdI Aw[ Awh g` l hogI EQy, POj sxy ju `qIAW, bY ltW drbwr swihb jw vVI jy qu hwfI ifaU tI hu dI M qu sIN kI krdy ? EQy lokW ny ikAw kIqw Xkdm BVk pey[ mqlb Kwlsqwn izM dwbwd dy nwAry l` gxy SurU ho gey[ ijQy swfIAW rPlW Aslw ipAw sI Ehƒ ko q kihM dy Aw[EQo N is` Dy ko qW ƒ B` j pey[ ijhVy mu ifAW M dI ifaU tI sI au hnW dy h` Q KVH y krw ky au hnW dIAW rPlW lY leIAW[ EQo N Aslw lY ky jIhdy h` Q sty n AweI rPl AweI lY ky qur pey [ ieh nHI isstm bxwieAw bI k`Ty nw jwieAw jwey jW ikdW krnI AW[ jdo N g` fIAW lY ky qu r pey iksy g` fI ’c 10 iksy ’c 20[ au hnW ny swry XU. pI. ivc kriPaU lw qw[ svwl: qusIN qury ikDr ƒ ? jvwb: ieDr ƒ, pMjwb ƒ[ Pyr swƒ mu gl srwey dw ijhVw sB qo N v` fw jM kSn AW EQy ieko eI pul Aw[Ehdy auqoN lMG hoxw sI hor ikqoN lM G nH I sI hoxw[iehnW EQy AwrmI (POj) dw 10 hzwr bMdw lw qw[ swfy aupr hY lIkptr lw qw[ au s ny swfy au pr ko eI hvweI Pwier nH I kirAw, d` sI igAw EdW EdW, ijDr gey[ AsIN jgHw ruk gey jdoN swƒ ny rw H pY igAw, AsIN g`fIAW iek` TIAW krky lweItW bM d krky Py r qu ry[ Py r AsIN mu gl srwey v` l ƒ nhIN gey , imrjwpu r hu M dy ho ey jo npu r ƒ Aw gey[ au hnW ƒ S` k pY igAw ik ijhVw hu x q` k g` fIAW mu gl srwey nhIN phu cIAW M bI jo npu r ƒ cly gey[ EQoN AwrmI ny imltrI c`kI hY lIkptrW nwl jo npu r go mqI ndI dy pu l qy su t ` id` qI[ go mqI dy pu l qy mu kwblw ho ieAw jI Py r[ svwl: ikMnw icr? jvwb: svyry 8 vjy SurU ho ieAw jI rwq dy 11 vjy q` k cldw irhw jI[ AsIN EQy 240 bMdy sI ijhVy AsIN bcy bcy sI[ is`K Shwdq [ 21 [ jUn, 2009
svwl: svwl: bwkI jvwb: jvwb: bwkI, 80, 90 bMdy swfy Esy jgH w ShId hoey[ svyry swƒ jdoN PV ilAw swƒ qW pqw l` gw bI ShId ho gey, AY N pey sI[ swƒ pqw nH I sI bI ikhVw ShId ho ieAY, ikhVw jINdw? swfy h` Q ipCy bM nNy ho ey sI[ svwl: qusI 3100 sI , bwkI? jvwb: koeI hirAwxy ƒ is`Dw ho igAw koeI pwiksqwn vwly pwsy ƒ[ ijDr iksy ƒ sU q l` igAw iKM f gey [ 20-20, 25-25 g` fIAW Al` g Al` g ho x krky, Al` g qWhIEN ho ey sI ik au h hvweI Pwier (golIbwrI) krdy sI, ikqy hwvI Pwier krky swirAW ƒ nw mwr dy x, qW Al` g Al` g ho ey[ svwl: hvweI Pwier kIqy auhnW ny? jvwb: hW jI auhnW ny rwq ƒ swfy qy hvweI Pwier kIqw[ jMgl ivc au h (cwnx vwly goly) su t` ky l`Bdy sI bMdy ikQy jWdy AW, lweItW AsIN bM d kIqIAW ho eIAW sI[ kriPaU krky au hnW ƒ pqw nH I l` gw[ svwl: quhwfy ivcoN ikMny bMdy sI go mqI dy pu `l qy? jvwb: AsIN 330 bMdy sI AwKr ƒ jw ky 240 dy krIb bcy[ 20 pqw nHI bcy ky nw bcy[ iksy dI l`q qo VI ho eI sI,iksy dw mUMh au ifAw ho ieAw sI, EdW jIdw sI bM dw, iksy dI bWh au VI ho eI sIgI[ swfw au hnW ny iek dUjy nwl my l nH I ho x id` qw au hnW ny [ svwl: quhwƒ ikMny bMidAW ƒ PiVAw au hnW ny ? jvwb: jvwb: swƒ 240 bMidAW ƒ ijhVy iblku l TIk sIgy [ svwl: svwl: zKmIAW ƒ kI kIqw iehnW ny/ jvwb: jvwb: dupihr 12 vjy q`k qW ikqy nH I lY ky gey[ pihlW Awpxy zKmI bM idAW ƒ lY ky gey Pyr Awpxy bMidAW dw slwmI dy ky sskwr kirAw[ svwl: auhnW dy ikM ny bMdy mry? jvwb: jvwb: auhnW dw 250 bMdw sIgw 9 mdrws dw[ svwl: ikMny mry sI? jvwb: FweI sO qW mr igAw sI auhnW dw[ aUN 9000 bMdw sI auhnW dw[ auh aupr cu bwry c sIgy[ AsIN Q` ly sIgy[ swfy ivco N bM dy
65 dI lVweI dy try Nf (hM Fy ho ey) sIgy[ au hnW 65 dI lVweI lVI sI, 71 dI lVweI lVI sI[
svwl: svwl: au hnW ny hiQAwr ikhVy vrqy? jvwb: AYl. AY m. jI. E sI[ ies qoN v` fw hiQAwr iksy ko l nhIN sI[ swfy ko l vI [ svwl: svwl: koeI gomqI ndI qoN pwr nHI ho ieAw? jvwb: hW, pwr nHIN hoieAw[ svwl: svwl: Agly idn kI hoieAw? jvwb: Agly idn auhnW ny ikhw bI qu sI ijhVy jINdy AW[ au hnW dI kmWf srdwr krdw sIgw[ au hny ry fIE qy ikhw ik qu sIN h` Q KVH y krky Aw jwE AsIN qu hwƒ go lI nH I mwrdy [ au hnW ƒ Asly dI splweI (phu c) M sI, swƒ hY nH I sI[ swfy ko ly Aslw Kqm ho igAw[ svwl: Py r golI mwrI qW nHI iksy ƒ? jvwb: nhIN mwrI[ svwl: zKmIAW dw kI kIqw? jvwb: mY ƒ lgdw AYNbUl Ns Y lY ky pUny By j qw[ svwl: ielwj auhnW dw ? jvwb: kuC bMdy jWdy eI mr gey, kuC bc gey [ ijdW swfy ipM f dw mu fw, M iehdy AY Qy AY Qy (Awpxy mo Fy dy ipCly pwsy ko l h` Q lwky d` sdw hoey) golI l`gI sI, bc igAw rsOlI krky, rsO lI dwg ho geI, pwxI pU xI jWdw irhw[ svwl: bwkI ijhVy bMdy ShId ho gey au hnW dw vy rvw ko eI? jvwb: ijhVw jo gw isMG AY Ehdy kol swry vyrvy ny. ikhVy muMfy isgnl kor c Byjy AY, ikhVy grw o c, ikhVy is` K AY l. AweI. c[ au hnW ny bwdl iKlwP Kwsw muzwhrw kirAw sI, AsIN vI gey sI[ auhnW (bwdl) ny ikhw sI bI ijhVy DrmI PO jI Aw, ijhVy isM G ShId ho ey Aw, au hnW dw Awh krWgy , Awh krwgy, ku C nH I kirAw au hnW ny[ svwl: svwl: hor ijhVy 3100 isM G sI , au hnW nwl bI ho ieAw ies qrH W eI? jvwb: jvwb: swirAW nwl eI hoieAw hoieAw jI ies qrH W[ iehnW ny igAwnI gu rnwm isM G ƒ jINdw mwirAY[ svwl: svwl: ikQy? jvwb: auhnW AwKr iek golI mwrI
au hnW ny pu l qy ijQo N lMGxw sI, lweItW lw ’qIAW v` fIAW[ isrP do Ky qW ivc ivc lVweI sI[ dU r dUr nHI sI AsIN[ au h au~qy sIgy AsIN Q`ly sIgy[ Q`ly sIgw mY dwn, jy swfy bM dy n` Tdy vI sI, au h go lI mwr idM dy sI[ au hnW ƒ AsIN au qrn nH I sI idM dy[ qIeI mM jl ’qy sI[ jdy auh top cu `kdy sIgy, swfy bMdy vy K lYNdy sIgy, pihly brst ’c au ltw idMd[y myry nwl iek bM dw bM dw sIgw, mYN auhdw nW qW nH I nH I jwxdw, auhdI iek l` q A` DI sIgI, lkVI dI l` q lweI ho eI ho eI sI[ mY ƒ qW ko eI jwxkwrI nH IN sI Asly bwry[ auh toey dy ivc bYTw sIgw, mYƒ kihMdw qMU mYƒ mYgzIn Br ky dMUgw[ mYN ikhw mY ƒ qW iehdy bwry pqw nH I, au hny mY ƒ isKwilAw bI AY dW AgM U Ty nwl d` b d` b ky AY dW Br Br dyeI jweIN[ Es bMdy (DrmI PO jI) PO jI) ny auhnW dy (PO j) bhuq bM dy mwry[ mwry [ Awpxy Awp ƒ, mu gl srwey pu l qy [ au h AY s. AY l Awr. g` f ky Awpxw Kwlsqwn dw JM fw lw ky liVAw[ svwl: auhƒ PV ky go lI mwrI ? jvwb: jvwb: auhƒ golIAW (Awpxy l`k Aqy p` t v` l ieSwrw krdy ho ey) l` g geIAW sIgIAW[ auhƒ pqw sI bI iehnW ny mYƒ C` fxw qW hY nH I[ AwKrI go lI Awpxy mwrI[ jQy dwr kihM dw mY N jINdw h` Q nHI Awxw[ jy jINdw h`Q Aw igAw qW bhu q ku C krngy [ svwl: quhwfw iKAwl Awpxy bMdy eyny ku mry ho xgy? jvwb: swfy Bwpw jI dI ifaUtI lweI sI pqw krn dI, swfy bMdy mry ies qrHW vI, rsqy ivc bY NkW lu tx lgy [ ijnW dI irSqy dwrI sI XU. pI. ivc auh pYsy ly ky auhnW dy Gr clgy[ irSqy dwrW ny pY sy dy lwlc ivc mwrqw[ jdo N AwpW BgO Vy ho ey AW Gr idAW ƒ pqw eI nH I jINdy AW ik nH IN jINdy, au hnW ny mwrqw[ey dW dIAW g` lW AW bhu q..[ svwl: mukwblw iks qrHW hoieAw? jvwb: auhnW ny pul qy ijQoN lMGxw sI, lweItW lw ’qIAW v`fIAW[ isrP do KyqW ivc ivc lVweI sI[ dU r dU r nH I sI AsIN[ au h au ~qy sIgy AsIN Q` ly sIgy[ Q` ly sIgw mYdwn, jy swfy bM dy n` Tdy vI sI, au h go lI mwr idM dy sI[ au hnW ƒ AsIN au qrn nH I sI idM dy[ qIeI mM jl qy sI[ jdy auh top cu`kdy sIgy , swfy bM dy vyK lY Ndy sIgy, pihly brst c au ltw idM dy[ my ry nwl iek bM dw sIgw, mY N au hdw nW qW nH I jwxdw, au hdI iek l` q A` DI sIgI, lkVI dI l`q lweI hoeI sI[ mYƒ qW ko eI jwxkwrI nH IN sI Asly bwry[ au h to ey dy ivc bY Tw sIgw, mYƒ kihMdw qMU mYƒ mYgzIn Br ky U dM gw[ mYN is`K Shwdq [ 22 [ jUn, 2009
ikhw mYƒ qW iehdy bwry pqw nHI, auhny mYƒ isKwilAw bI AY dW AgM U Ty nwl d` b d` b ky AY dW Br Br dyeI jweIN[ Es bM dy ny auhnW dy bMdy bhuq mwry[ auh ƒ AY nw qzrbw sI, do iqMn lVweIAW vI lVIAW sI AwrmI dy ivc[ au hƒ vI mY ƒ au mId AY C` ifAw nH I ho xw, mwrqw ho aU gw[ svwl: ikQoN dw sI? jvwb: gurdwspur v`l dw hI sI[ auh qW AYnw joS ivc sI, au hdy qW Cy ku mhIny rihM dy sI pY nSn Awx ƒ ho eI ho eI sI[ au hdI nwl l` q 71 dI lVweI ivc su rM g qy pY r r` Kx au VgI sI[ svwl: qusIN Awpxy nwl idAW ƒ vI imly kdy bwhr Aw ky? mYN inAwxw sIgw jldI su t` igAw sI, iPr iehnW ny mY ƒ kihxw swg bxw ky ilAweI bVw idl krdY, Py mYN swg lY ky jwxw[ j wxw[ iek mu fw M DmweI dw sI, auhƒ mwstr dI nOkrI iml geI sI[ Pu `tbwl dI ijMnI tIm sI swrI hu iSAwrpu r dI sI swry kwbU Aw gey, 24 dy 24 AM dr[ svwl: iehnW ƒ ikM nI ikM nI szw ho eI? jvwb: do -do -do, FweI-FweI swl dI ho eI[ svwl: kort mwrSl hoieAw iehnW dw? jvwb: kort mwrSl hoieAw iehnW dw, kuC nI imilAw iehnW nU,M sB eydW eI Awey ny KwLI h` Q ey [ (kuJ pl audws cu `p mgroN) swfy kol Ku rd ipM f AY s` qW BY xW dw k` lw eI BweI sIgw, bwp vI hY nIN sI[ au hnW ieQy Aw ky cu gIAW M dy mihkmy ivc nOkrI imlI, jdoN nOkrI imlI Edo N mihkmw u t` t igAw, Gry Aw hu x[ -0-
kwl ko T VIAW ’co N AweI Awvwz
nwBw jylH dy nzrbMd isMGW vloN
sRI Akwl qKq swihb dy siqkwrXog jQydwr ƒ ros p`qr vwh! jQydwr jI vwh! dyr Awey pr dru sq nw Awey [ qu hwfw pM j isM G swihbwn dw ibAwn piVH Aw ik AY l.ky. AfvwnI ny ‘mweI lweIP, mweI kM trI’ ivc sR I Akwl qKq swihb ƒ Fwhu x dI izM my vwrI cu kI ` hY [ ies krky au s ƒ sRI drbwr swihb vloN SRomxI kmytI ny snmwnq krky glqI kIqI hY[ nw qu sIN R So mxI kmy tI pR Dwn ƒ qlb kIqw hY Aqy nw hI ijhVy do vy N ipE u p` qrW ny fo girAW dI qrH W kO m ƒ Aqy pMjwb ƒ aujwVn dw Ty kw Ty kw ilAw hoieAw hY, hY , ny au s du St ƒ ilAw ky snmwn idvwieAw blik swry pM Q dy rOlw pwaux dy bwvjUd ik ieh sR I Akwl qKq swihb ƒ Fwhu x dw doSI hY, ƒ id`lI qKq ’qy ibTwaux dI koeI ksr bwkI nhIN C` fI[ jdoN swry Bwrq ivc Bo ly Bwly is`KW ƒ jgwau x dw smW sI ik is` K lu ty irAW nwl Gr vwly vI rl gey[ jwgo is`KW ƒ gu Mmrwh kIqw jw irhw hY qW qusIN cOkIdwr bxn dI bjwey Gr ƒ lu twau Ndy rhy Aqy jdo N vo tW pY geIAW qW hO lI dy xy kih id` qw ik AY l.ky. AfvwnI do SI hY[ ro m jl irhw sI, nIro bM srI vjw irhw sI[ auh qW pMQ dw bwlI srb SkqImwn hY, ijs ny pMQ dI lwj r`K leI, nhIN qW qusIN koeI ksr bwkI nhIN C` fI[ mY N pM Q dw inmwxw ijhw sy vk ho x nwqy mYN Awp jI ƒ pu Cxw cwhu dw M hW ik sRI Akwl qKq swihb Fwhux vwilAW ƒ kO m dy AxKIly Xo iDAW ny szw dy id` qI Aqy ku J ku ƒ sR I Akwl qKq swihb qoN Dwrimk szw lgw id` qI, pr qu hwƒ pu Cxw cwhu dw M ik ijnH W ny sRI Akwl qKq swihb Fwhu x vwilAW ƒ h` lwSy rI id` qI, A` j qu sIN au nH W ƒ snmwnq krdy ho, ikauNik quhwfy rozI dwqy Aqy suhrq dwqy dovyN ipE-p`uqr is`KI dw Gwx kr rhy hn, pr aunHW v`l Jwkx dI gusqwKI qusIN nhIN kIqI[ pM Q dy du Smx nklI gu rU ies cwr vwr pMQ bxy mu`K mMqrI dI hI dyx hn Aqy ienHW nklI gu rU AW dy fy irAW qy do vy N ipE pu qr ` smy q pirvwr hwzrI Brdy rhy hn Aqy s`qrW ƒ FukI srdwrnI suirM dr kOr bwdl pqw nhIN ikhVI Ku SI ivc isr dy vwl rM g rhI hY [ isr
nM gw kr ky jdoN AKbwrW dy ieSiqhwrW ivc PotoAW AwauNdIAW hn qW is`K kOm dw Srm nwl isr Ju k jWdw hY [ AsIN Awau x vwlI pIVH I ƒ kI is`iKAw dyvWgy[ jQydwr jI bhuq kuJ kihx ƒ hY Aqy bhuq kuJ ilK vI cu`ky hW, pr koeI vI AKbwr ivc Cwpx ƒ iqAwr nhIN[ sB go lmwl hY , sB ƒ lu t ` dy mwl ivc ih`sw iml irhw hY [ dwl ivc kuJ kwlw nhIN swrI dwl hI kwlI ho geI hY[ sR I Akwl qKq swihb bxwau x smy N gu rU swihb ny id` lI qKq qo N do Pu t ` au ~cw bxwieAw sI qy Drm dw pihrydwr bx ky rihx leI mIrI-pIrI dIAW do ikR pwnW pihnIAW hn[ pM Q ƒ sRI Akwl qKQ swihb dy spu rd krky Awpxw swrw pirvwr pM Q pM Q au qoN vwr id`qw sI, pr A`j dy lIfr Awpxy pirvwrW qoN pMQ ƒ vwrn l` g pey hn Aqy pM Qk srkwr sR I Akwl qKq swihb dy hukmW ƒ Awpxy pYrW hy T rol rhI hY[ quhwfw rol vI vwV Ky q ƒ Kwx l`g peI hY vwlw bixAw ho ieAw hY[ hY [ So mxI R kmy tI dw ArbW ru pey dw slwnw bjt svwh dI qrH W aufwieAw jw irhw hY[ sR I drbwr swihb qy Akwl qKq swihb dI piv`qrqw vI kwiem nhIN[ Awey idn nvy N qo N nvW m` sw rM gV qu hwfy n`k Q`ly idn idhwVy byAdbI kr rhy hn[ jQy dwr jI o SR mxI kmy tI dw swbkw sk`qr s. rGbIr isM G rwjwsWsI vlo N kro VW nhIN ArbW rupey dy Gply AKbwrW ivc q`QW Aqy sbUqW nwl bwdl pirvwr bwry id`qy gey hn[ jdo jd N o SoRmxI kmytI dw bjt py S kIqw jWdw hY qW pM j isM G swihbwn vI au s Ajlws ivc hwzrI Brdy hn, pr A`j qk isM G isM G swihbwn ny kdy vI GpilAW v` l ingHw nhIN mwrI, Aqy nw hI bwdl pirvwr dI jW SoRmxI kmytI dI jvwb qlbI kIqI hY [ ienHW swrIAW g` lW dy swhmxy Awaux qoN bwAd vI qusIN cu `p nhIN qo VI[ so gu rbwxI mu qwbk “bo ly so DrmI inAW mo n kq DwrI rwm]” AsIN qW AM dr bY Ty qu hwfI zmIr ƒ JMjoV hI skdy hW[ Agr A`j vI qu sIN nw jwgy qW qu hwfw nwm vI ieiqhws ivc jQy dwr ArU V isM G vWg Xwd kIqw jwvy gw[ is`K Shwdq [ 23 [ jUn, 2009
sO dw swD ivru D ` sR I Akwl qKq swihb qoN morcw lw ky is`K kOm ƒ koeI syD dyx dI bjwey ibnW iksy nqIjy ’qy phu icAW M hI Awpxy Awkw dy ieSwry qy vo tW dI rwjnIqI ivc mo rcw vwps lY ilAw Aqy ibAwn lvw id` qw ik vo tW mM gx iksy ko l vI jwieAw jw skdw hY [ A` j pM Q qo N ku rbwn ho x vwilAW dy jQy igR PqwrIAW dy rhy hn Aqy qu hwfI pM Qk srkwr nO jvwnW ’qy JUTy kys pw ky jylHW ivc f`k rhI hY Aqy ijnHW APsrW ny ipCly smyN ivc is`K kO m dy AwhU lwhy, qu hwfI pM Qk srkwr ny au nH W APsrW ƒ szwvW qW kI dy xIAW sI, sgo N au nH W APsrW ƒ v` fy Ahu dy dy ky is` KW dI nslku SI dy ienwm id`qy jw rhy hn[ sO dw swD ƒ jW aus dy cy ilAW ƒ PVn dI bjwey is` K bIbIAW qk ƒ jylHW ivc f`ikAw jw irhw hY[ 25000 (p` cI hzwr) is` K nO jvwnW ƒ lvwrs kih ky mwrn vwly sY xI, iezhwr Awlm, svrn Go tny, hirM dr cwhl Aqy ky.pI.AY .pI.AY s. ig` l vrgy qu hwfI pM Qk srkwr vloN aucy Ahudy lY ky dndnwauNdy iPr rhy hn[ sRI Akwl qKq swihb dy jQydwr kwauNky ƒ GroN c`k ky mwrn vwilAW ƒ szw dy x bdly au nH W dI AO lwd ƒ v` fy APsr bxw ky qu hwfI pM Qk srkwr AY l.ky. AfvwnI nwl rl ky is`K kOm dw Kurw Koj imtwaux vwsqy l`k bM nH IN bY Ty hn[ qu sIN A` j vI kih rhy ho ik sB TIk Twk hY [ jQydwrIAW slwmq rihx Aqy jQy dwrAW dyx vwly slwmq rihx Aqy is`K kOm ƒ bldI dy bU Qy ivc Jok ky bwhrly dySW dIAW sY rW dw AwnM d lY rho ho[ smJdwr vwsqy ieM nw hI kwPI hY [ ieiqhws ny iksy v` fy qo N v` fy nwFU KW ƒ mu AwP nhIN kIqw[ kO m A` gy jvwbdy h ho xw pYxw hY[ is`K ieiqhws Xo iDAW qy zmIr vwly AwgUAW ƒ isjdw krdw hY qy g`dwrW ƒ szw vkq dy pihrUAW qoN idvwau Ndw hY[ Xwd r` Kxw mu Skl hwlwqW ivc vI ‘vkq dy pihrU’ ju JwrU Xo Dy Awpxy PrzW ƒ Bu ldy ` nhIN[ Kwlsw pM Q g` dwrW ƒ kdy vI mu AwP nhIN krdw[ ieh ieiqhws dy pM inAW qo N mu V pVH lY xw[ -Amo lk isM G AKwVw qy smU h nO jvwn nzrbM d nwBw jy lH
ibkrmjIq isM G
sMqW v`loN rwjnIqk PYsilAW rwhIN ibMb isrjx dw AlokwrI Aml
swkw nIlw qwrw vwpirAW p` cI swl bIq cu ky hn[ AsIN ipCly ly K iv` c ijkr kIqw sI ik swfw Awpxy ieiqhws au pr ` kM tro l nw ho x krky ies vrqwry sbMDI swfIAW vYrI iDrW vlo N ies vrqwry dI kIqI geI ivAwiKAw ƒ bhu qy is` KW ny jW qW s` c mM n ilAw jW ku J ` h` d q` k ies dw ivro D kIqw igAw[vY rIAW ny ies swky dw kwrn sM q jrnY l isM G iBM frWvwilAW vloN Akwl qKq swihb ƒ ‘hiQAwrW dw jKIrw’ ‘kwqlW dI Cu pxgwh’ Aqy ‘smwj ivro DI q` qW dw A` fw’ bxwau xw d` isAw ijs ƒ is` KW dy iek pVH y-ilKy vrg ny Aqy ies p®wpy gMfy dI mwr hyT Awaux vwly kuJ Awm is`KW ny s`c mM inAw[ ijhVy is` KW ny ies p® wpy gM fy dw ivro D kIqw auh vI ieiqhws ƒ ie`k qwkqvr lIk vwh ky vrq nhIN sky[ ipCly pM jI swl ies dy gvwh hn[ pr jdoN AsIN swkw nIlw qwrw Aqy ies nwl sbMiDq duKWq dy vwprn qoN bwAd dy pM jI swlW dw ly Kw-jo Kw krn jw rhy hW qW swfy swhmxy sB qo N mh` qvpU rn su Awl hY ik 1984 vyly jW nIlw qwrw swky dOrwn rwjnIqk PY sly lY x vwly AwgU is` KW ny 'Akwl qKq swihb' ƒ jM g dw ky Ndr ikau N bxwieAw? is` K ieiqhwskwrI ƒ gY rq dy rM g iv` c rM gx vwly is` K ivdvwn s® . Ajmy r isM G ies suAwl dy jvwb iv`c d` sdy hn ik nIlw qwrw swky dO rwn ho eI jM g is` K rvwieqW ƒ nivAwau x Aqy AmIr krn dw vrqwrw hY[ ies swry dO rwn Akwl qKq swihb ƒ jM g dw mY dwn jW
ky Ndr bxwau x dy sM q jrnY l isM G jI dy PY slw dw bwbw dIp isM G ShId vloN 1757 dOrwn drbwr swihb dI by AdbI ro kx leI Shwdq dy x dy PY sly nwl qu lnwqmk AiDAY n kridAW s®. Ajmyr isM G A`gy sp`St krdy hn ik ''AijhIAW g` lW iksy ry Snl PY silAW co N nhIN hu dIAW[ M Aijhy PY sly iksy AM qirk id® StI qo N inkldy ny[ aunHW ƒ ieh AnuBv huMdy ik hux Awh kdm cuikAw jwvy, Anu Bv au hƒ huMdY, ijhVw au s p` Dr qy gu rU-ilv -ilv nwl ju V cu ikAw hu dY M [ ''smwjk mno ivigAwn nwl sbM iDq ibM b isDWq'' ies kQn dI pu StI krdw hY jd ik kO mWqrI rwjnIqk isDWq rwjnIqk PY sly lY x dy Aml ƒ rySnl (ivvykSIl) ivhwr vjoN mM ndw hY [ ies mwnqw Anu swr PY slw lY x vwly AwgU Awpxy dy S dy ih` qW dI by hqrI leI au nH W ƒ p®wpq hryk qrW dIAW sUcnwvW dy ADwr au qy ` PY slw lY Ndy hn[ pr rwjnIqk mno ivigAwn ies Dwrnw ƒ mwnqw idMdw hY ik bO iDk Aqy mno ivigAwnk p` Dr u a` qy le leyy ge geyy PY silAW dO rwn ivvyk (rySnyiltI) dw bhuqw rol nhIN huMdw blik jdo N iksy Kws qrH W dy rwjnIqk hwlqW iv` c ‘PYslwkuMn co x’ krn dI mjbUrI pYdw huMdI hY qW PYsly lYx dw Aml ry Snl Aqy gY r-ry Snl (AM qirk-id® StI) q` qW au qy ` ADwrq hu dw M hY [ AY sIAW hwlqW iv` c jdo N AwgU AW A` gy keI rwjnIqk bdlW iv` co N iek dI co x krn dI hwlq pYdw huMdI hY qW ienHW AwgU AW dI AwpxIAW ieiqhwsk p® prwvw M ivco N au pjI ienH W dI AM qr-id® StI (Cognitive Psychology) Aiq mh` qvpU rn ro l Adw krdI hY [ kO mWqrI rwjnIqI dy Kyqr iv`c vriqAw jWdw ibMb isDWq AM qr-id® StI mwfl Aqy PY slw-Aml dO rwn AwgU AW vlo N inBwey ro l ivckwr sbM D ƒ ho r inKrvy N rU p ivc py S krdw hY [ ies isDWq Anu swr, rwjnIqk AwgU iksy kwrvweI sbMDI PYslw lY x smyN Aqy iksy Kws hwlq dI ivAwiKAw krn smy N ipCly smy N dO rwn ivro DI jW duSmx iDr nwl sbMiDq qjribAW qoN ivkisq ho ey bO iDk ibM bW (Mental Images) is`K Shwdq [ 24 [ jUn, n, 2009
dw shwrw lY Ndy hn[ ieiqhwsk qjribAW qo N ivkisq hoey bOiDk ibMb v`K-v`K iDrW dI sihXo gI Aqy vY rIAW-du SmxW vjo N pCwx au jwgr krvwau Ndy hn[ iksy Kws iDr dw ieiqhwsk bO iDk ibM b PY slw lY x vwly AwgU jW AwgU AW dy rwh-idKwvy dy qOr au~qy mdd krdw hY Aqy ienH W (AwgU AW) ƒ AijhI Awqmk-id® StI p® dwn krdw hY ik Kws hwlqW dOrwn Kws qrHW dy ibM b vwlI du Smx iDr dw mu kwblw ikvy N krnw hY[ ies qrW rwjnIqk PY silAW dw rU p sihXo gI Aqy du Smx iDrW dy ieiqhwsk ibMb au `pr ADwrq huMdw hY[ jdoN AwgU iksy Kws qrHW dy rwjnIqk PYslwku n M Aml dy snmu K hu Mdy hn qW ies kwrvweI dOrwn do qrHW dy bOiDk q`q au nH W ƒ syD idM dy hn ijvy N ienHW hwlqW sbM DI PY slw lY x leI au nH W swhmxy au nH W dy ieiqhws vlo N isrjy Aqy ivkisq kIqy ku J ` Awm isDWq Aqy inXm aunHW dI AgvweI leI mOjUd huMdy hn Aqy dUjy p`Dr au`qy keI Kws qrHW dIAW ‘ieiqhwsk GtnwvW’ au dwhrnW vjo N AwgU AW swhmxy pYdw hoey hwlqW nwl is` Dy qOr auqy juVIAW huMdIAW hn[ ibM b isDWq Anuswr rwjnIqk AwgU AW vlo N Kws qrH W dIAW PY slwkM u n hwlqW iv` c ieiqhwsk-bO iDk ibM bW dI vrqo N jwhrw qO r au qy ` au nH W dy ro l ƒ U fM GI qrH W p® Bwivq krdI hY [ rwjnIqk mnoivigAwnIAW Anuswr rwjnIqk AwgU AW AwgU AW vlo N ieiqhwsk ibM bW Aqy GtnwvW qo N sy D lY ky kIqy gey rwjnIqk PYsilAW Aqy ies qrH W dI syD qo N ibnHW ley gey PYsilAW dy is`itAW ivc Prk huMdw hY[ Kws mu hwrq r` Kx vwlw PY slw lY x vwlw AwgU hmySW aus A`gy Awey Kws hwlqW dw mu kwblw krn leI ieiqhwsk GtnwvW qo N sy D lY Ndw hY [ Aijhy AwgU AW ko l ieiqhwsk GtnwvW nwl sbM iDq igAwn dw BM fwr ieiqhwsk XwdW dy rU p iv` c mO jdu hu dw M hY Aqy ienH W vlo N ley gey PY sly ieiqhwsk GtnwvW dy h` l krn dy Aml auqy ADwrq hu dyM hn[ Awm qOr au qy isKWdrU PY sly lY x vy ly Awm ijhy inXmW dI pwlxw kr rhy hu M dy hn[ jy au pro kq ivAwiKAw dy ADwr
au qy AsIN sM q jrnY l isM G iBM frWvwilAW vlo N Akwl qKq swihb ƒ jMg dw kyNdr bxwaux dy PYsly Aqy cox dw ivSly Sx krIey qW sMqW dI bO iDk-mno ivigAwnk qwkq au qy rSk kIqw jw skdw hY[ BwrqI srkwr dw PYslw lY x vwlw POjI, gYr-PO jI -PO jI Aqy srkwrI lwxw ies ivAwiKAw dy ADwr au qy ''py NfU p® cwrk'' swhmxy A`j isKWdrU nzr AwauNdw hY[ sMqW ny is` K ieiqhws vloN isrjy inXmW isDWqW, ibMbW Aqy GtnwvW Aqy b® whmxvwd nwl is` K du SmxI dy ieiqhwsk qjribAW ƒ 'Akwl qKq' dy bOiDk ibMb nwl ie` k-imk krky iek Kws qrHW dI smwjk ieMjInIAirMg ƒ pyS kIqw[ BwvyN ieh vrqwrw ihMsk Aqy du KWqk rUp ivc swhmxy AwieAw (ihM sw Aqy du KWq Su rU qo N hI ies vrqwry dw ih`sw sn) pr ies ny Akwl qKq ƒ b®whmxI gulwmI dI gl-gl qk iSkwr is` K kO m ƒ nw isrP du Smx iDr dy sƒK krvwieAw blik Akwl qKq ƒ Biv` K iv` c b® whmxI gu lwmI dw mu kwblw krn leI ie` k ieiqhwsk-bOiDk ibMb vjo N vI sQwpq kr id` qw[ kO mWqrI rwjnIqI dy Ky qr iv`c ibM b isDWq dI vrqoN qoN ieh mwnqw vI swhmxy AweI hY ik ''POjI kwrvweI duSmx iDr dw ibM b ho r dU jIAW kwrvweIAW dy mu kwbly iq`Ky rUp iv`c sp`St krdI hY[ Kws qrHW dIAW rwjnIqk hwlqW iv`c PYslwku Mn rol inBwau x vwly AwgU hmlw krn vwly dy S/kO m dy ibMb dy Asr ADIn kwrvweIAW kr rhy hu dy M hn Aqy ienHW AwgUAW vloN ivroDI iDr dw du SmxI vwlw ibM b au Bwrn leI du Smx ƒ PO jI hmly leI aukswieAw jWdw hY Aqy hmly dw inSwnw vI iksy siBAwcwrk-bO iDk ky Ndr ƒ bxwau x leI jmIn iqAwr kIqI jWdI hY [ smwjk mno ivigAwnk du Awrw id` qI geI au pro kq Dwrnw sM q jrnY l isM G jI vlo N 1984 vyly dIAW Kws rwjnIqk hwlqW dw mukwblw krn leI ApxweI pYNqVybwjI ƒ ieMn-ibM n sp`St krdI hY[ Bwrq dI p® Dwn mMqrI Aqy au sdy jbrdsq qwkq nwl lY s PO jI Aqy gY r PO jI pY NqVy bwj lwxy vlo N swkw-nIlw qwrw smy N ley PY silAW dw jdo N ibM b isDWq dy ADwr au qy ` ivSly Sx krIey qW ieh PYsly iblkul Awm bu`DI inXmW au`qy ADwrq PYsly njr AwauNdy hn[ sty t dI AQwh PO jI qwkq Aqy ASlIl p® wpy gM fy au qy ADwrq sM cwr swDnW au qy kM tro l BwrqI iDr vlo N 1984 vy ly ley gey PY silAW
dI muK tyk bxy hn[ BwrqI iDr vloN PYsly lY x vwly AwgU AW ijvy N Ku d p® Dwn mM qrI, au sdy nyVy dI slwhkwr mMflI smyq gWDI, Arun nihrU, POjI AwgU smyq jnrl su drjI M Aqy brwV vloN swkw nIlw qwrw smyN ley gey PY silAW iv` c bIqy ieiqhws Aqy ieiqhwsk GtnwvW qo N sy D lY x dw vrqwrw ikDry vI njr nhIN AwauNdw[ ies dy do kwrn ho skdy sk dy hn pihlW ik BwrqI PY slwkwrW leI aus smy N dy hwlwq dw twkrw gY r-kwƒn Aqy AwpxI AM qr id® StI dy ADwr au qy ` krn leI ko eI ieiqhwsk Gtnw/GtnwvW nhIN sn jo au n H W dw mno ivigAwnk p` Dr au qy ` rwh drsw skdIAW[ b® whmxvwdI qwkqW virH AW dI gu lwmI qo N bwAd rwjnIqk qwkq dw suK Bog rhIAW sn Aqy ienH W qwkqW dw ieiqhws gvwh hY ik ienH W ny hmy SW rwjnIqk clwkIAW rwhIN Awpxy ivro DI ƒ hrwieAw[ ienH W ny qwkqvr ivro DI ijs ƒ ieh AwpxI bO iDk clwkI rwhIN ic` q nhIN kr skIAW au nH W dy vkqI qO r au qy ADIn ho ky, ilP ky igAwn dI vMf auqy Awpxw kMtrol jmweI r` iKAw Aqy mO kw imlidAW hI rwjnIqk qwkq auqy kbjw jmw ilAw[ swkw nIlw qwrw Aqy ies qoN bwAd dy pM jI swl au pro kq bw®hmxI pYNqVybwjI dI is`K kOm auqy vrqoN dI mMUh bo ldI qsvIr hY [ swfy ivcwr Anu s wr dU j w kwrn b® whmxvwdI nzrW ivc 1849 dI hwr qo N bwAd is` KW dw vPwdwr, d` bU , rwjnIqk qOr auqy hwry-hulwsy lokW dw ibMb sI[ AMgryzW smyN, ies qoN bwAd 1947 dy smyN Aqy ies qoN bwAd 1978 qk dw AkwlI isAwsq dw vrqwrw iblkul is`KW dy rwjnIqk qOr auqy hwrI ho eI, Q` kI ho eI kO m dw ibM b isrjx leI kwPI sI[ BwrqI p®Dwn mMqrI vloN vwr-vwr AkwlI AwgU AW nwl g` lbwq dI pY NqVy bwjI ies q` k dI gvwh hY [ dU jy pwsy sM q jrnY l isM G dI ilv is` K ieiqhws iv` c b® whmxI qwkqW vlo N inBwey ro l nwl sbM iDq ieiqhwsk qjribAW Aqy bwbw dIp isMG ShId vloN inBwey rol nwl fu GI M ju V cu kI ` sI[ AsIN kO mWqrI rwjnIqI Aqy dunIAW dy smwjk-mnoivigAwn dy isDWqkwrW ƒ sM qW vlo N Awpxy ieiqhws dy Du r AMdr auqr ky bO iDk ibMbW ƒ b®whmxvwdI pYNqVybwjI ivruD vrqx Aqy iPr ies ieiqhwsk pYNqVy bwjI dI vrqo N krky Biv`K mu KI ` sM GrS leI qwkqvr bO iDk ibM b isrjx is`K Shwdq [ 25 [ jUn, 2009
dy Alo kwrI smwjk mno ivigAwn dy nzwry hwlW idKwau xy hn[ ijs qrH W dIAW hwlqW dw mu kwblw sM q kr rhy sn AijhIAW hwlqW is` K ieiqhws dw lgwqwr ih`sw bxIAW rhIAW sn[ iesy ieiqhwsk sy D ny iek AY sI pYNqVybwjI ƒ jnm id` qw ijs ny duSmx iDr ƒ PO jI hmlw krn Aqy hmlw vI is` KW dy AY sy siBAwcwrk ky Ndr au qy krn leI au kswieAw ijs ny du Smx iDr dI swP Aqy isDI inSwndyhI krn dw qwkqvr bO iDk ibM b isrj id` qw[ BwrqI iDr ƒ ies qrHW dI jMg dI aukw Aws nhIN sI[ jnrl brwV vloN POjI qwkq dy Awm ijhy inXm ADIn du Smx dIAW pY Ntw iglIAW krn dI PVH iesy qrH W dy mno ivigAwn dI au pj sI[ brwV Aqy au hdy vrgy ho r bhu qy is` K ies q` Q ƒ smJx dy kwbl nhIN sn, nw hwly h wly vI hn ik dy SW/kO mW ivckwr ivro D/du SmxI dy vrqwry hmySw qrkvwdI q`qW au`qy ADwrq nhIN huMdy blik keI vwr AY sIAW Kws hwlqW pY dw hu dIAW M hn jdo N Kws qrHW dy AwgU Aqy ieiqhwsk qjrby AYsy bOiDk ibMb isrjdy hn jo kO k OmI ivro DW ƒ gqISIlqw p® dwn krdy hn[ kO mWqrI rwjnIqI Aqy rwjnIqk mnoivigAwn nwl sbMiDq bhu qy isDWqkwr ieh mMndy hn ik Kws qrH W dIAW rwjnIqk hwlqW iv` c AwgU AW vloN ley gey PYsilAW ƒ smJx leI hmySW Anu Bv ADwrq q` QW (Empirical Facts) Aqy qrk ivhwr hI lwhy bM d nhIN hu dw M blik AM qr id® StI (Cognition) Aqy gY r qwrikk ivhwr ku J` Kws hwlqW iv` c ley PYsilAW ƒ smJx leI mh`qvpUrn huMdy hn[ sMq bwbw jrnYl isMG jI vloN Akwl qKq ƒ ‘jMg dw kyNdr’ bxwau x dw PY slw is` K ieiqhwsk vrqwirAW, b® whmxvwdI qwkqW nwl sbM DW dy ieiqhwsk qjrby auqy ADwirq bOiDk ibM bW ƒ mwnisk qO r au qy ` Q` kI-hwrI kO m ƒ b® whmxI du SmxI dy sƒK krn Aqy idmwgI qO r au qy ` qkVy krn dw mno ivigAwnk PY slw sI[ ie` Qy ieh au dws krn vwlw q` Q hY ik sM q jrnY l isM G jI dI AgvweI dw rwjnIqk mnoivigAwnk ivSly Sx krn leI is`K p`K qoN fU Gy M Koj-kMmW dI SurUAwq hwlW qk nhIN ho eI hY [ swkw nIlw qwrw du KWq vwprn dy pM jI swlW bwAd swfy leI krn vwlw v` fw bO iDk kwrj sM qW vlo N Akwl qKq swihb ƒ jMg dw kyNdr bxwaux dy PYsly dI bO iDk au ~cqw ƒ jbrdsq qrIky nwl sQwpq krnw hY[ -0-
ShId jnrl subyg isMG
-jI.AYs. gryvwl
is` K kO m ny gu rU Arjn dy v jI dy smy N qo N hI kO mI kwrjW p® qI AwpxI ijM my vwrI qndy hI nwl inBweI hY Aq Aqyy hr hry ky hmlwvr dw AwpxIAW jwnW vwr ky mu kwblw kIqw hY [ gu rU Arjn dy v jI ny is` K isDWqW leI cM dU Swh vlo N pM jI l` K ru pey dy ju rmwny dI mM g ƒ Tu krw ky ShIdI dy x dI co x kIqI sI[ gu rU qy g bhwdr jI ny b® whmxW dy Awpxy Drm ƒ mM nx dI AjwdI Aqy jbrI Drm bdlx dy mugl bwdSwh AOrMgjyb dI nIqI ivru D ` AwpxI ku rbwnI id` qI[ gu rU go ibM d isM G ny is` K isDWqW leI Awpxy swry pirvwr ƒ kurbwn kr id`qw[ ShIdW dI ies lMbI kqwr iv` c ie` k is` Dw-swdw pr bhwdr is` K vI Awau Ndw hY jo iek Awm py NfU dy p` Dr qo N au T ky BwrqI PO j iv` c jrnY l dy Ah Ahu dyu au qy ph phu icAw, Mu aus dw nW subyg isMG sI[ ieh aus ienswn dI khwxI hY ijs ny kO mI kwrj inBwaux dw s`dw Awaux au~qy irtwierf ijMdgI gujwrn dIAW AwpxIAW swrIAW so cW so cW ƒ iqAwgidAW ho ieAW AwpxI kO mI leI jwn ku rbwn kr id` qI[ jnrl su by g isM G iKAwlw ipM f dy rihx vwly sn jo ik cu gwvW rof qoN noN mIl dI dUrI au qy hY[ jnrl su by g isM G ipqw Bgvwn isM G Aqy mwqw p® Iqm kO r dy sB qo N v`fy pu qr ` sn[ au nH W dy iqM n Brw Aqy do BY xW sn[ pirvwr dw sbMD BweI mihqwb isMG jo ik is` K kOm dy mhwn jrnYl sn Aqy ijnHW ny 1740 iv`c BweI su`Kw isMG smyq hirmMdr swihb dI by AdbI krn vwly m` sy rM gV dw isr v` iFAw sI nwl juVdw sI[ jnrl sub g y isMG jI dw pirvwr ipMf iv`c KWdw-pINdw DnI pirvwr sI jo sO ikly zmIn dw mwlk sI[ ipM f iKAwlw dw pihlW nw iKAwlw nM d isM G v` jdw sI Aqy s®. nMd isMG, s®. subyg isMG jI dy pVdwdw sn[ s®. su byg isMG jI dy mwqw jI is` K Drm ƒ pU rI qrH W smripq sn Aqy Awpxy b`icAW Aqy po qy-po -poqIAW ƒ hmySW BweI swihb isMG jI dy vwrs ho x bwry Xwd krvwidAW aunHW ƒ pirvwr dy nW ƒ hmySW rOSn krn dI p®yrnw idM dI rihM dI sI[ au nH W dy ipqw s®. Bgvwn isM G ipMf dy nMbrdwr sn Aqy ipMf dy lokW dIAW muSklW h`l krn iv` c ieh hmySW mSrUP
jnrl subyg isM G ƒ POj iv`c huMidAW hI ies g` l dw Aihsws ho cu`kw sI ik Bwrq dI ihMdU srkwr pMjwb iv`c is`K AjwdI kdy vI brdwSq nhIN krygI[ auh ies gloN vI cyqMn sn ik BwrqI ihMdU srkwr vlo N is`KW dIAW qr`kIAW rokx Aqy By dBwv is` KW ƒ PO j ivco N bwhr k` Fx dI nIqI dw is`tw hY[ POj ivcoN is` i s`KW dI igxqI G`t krn, v`fy au dXo au dXogW ƒ pMjwb iv`c nw lgwau x, is` K ikswnI vlo N kxk Aqy dUjIAW PslW dy mu l inrDwrq krn auqy kMtrol dI nIqI aunHW vloN kIqI jWdI imhnq dw pUrw Pwiedw nw lYx dy x dy x dI nIqI sI[ rihMdy sn[ iesy krky ipM f dy lok AgvweI Aqy slwh leI hmy Sw au nH W v` l vy Kdy sn[ s®. su by g isM G bcpn qo N hI iek sDwrn b` cy nwlo N ijAwdw b` DImwn u Aqy cu sq sn[ auh bcpn iv` c hI bO iDk qO r au qy ieM ny cy qM n sn ik ipM f dy keI Kws su BwA vwly bM idAW bwry kivqwvW joV lYNdy sn[ au nH W dw ieiqhws Aqy swihq vl Kws Ju kwA sI Aqy au nH W dy AiDAwpk au nH W dI ies bOiDk Xogqw dy Kws qO r au qy ` kwiel sn[ au nH W dy AiDAwpkW ny s®. su by g isM G jI dy is`K Shwdq [ 26 [ jUn, 2009
mwqw ipqw ƒ aunHW ƒ iksy v`fy skUl jW ividAk sM sQw iv` c By jx dI slwh id` qI[ s® . su by g isM G ƒ skY fM rI isiKAw leI lwielpu r Kwlsw kwlj AM im® qsr Aqy au c ividAw leI srkwrI kwlj lwhO r By ijAw igAw[ au h Pu tbwl, hwkI Aqy AY Qly itks dy by hqrIn iKfwrI sn[ ATwrW swlW dI au mr iv`c aunHW sO mItr dO V dy BwrqI irkwrf ƒ qoiVAw sI Aqy nwl hI ijlw bo rf Cwl mwrn dy irkwrf ƒ vI qo iVAw sI[ au h by hqrIn iKfwrI sn pr au nH W ny Ky fW ƒ Awpxw ik` qw nw bxw ky PO j ƒ cu ixAw[ au h pVweI iv`c vI hu iSAwr sn Aqy 1940 iv` c lwhO r kwlj ivc BwrqI PO j iv` c BrqI krn AweI tIm vlo N cu xy gey ieko-iek -iek ividAwrQI sn[ aunHW ƒ dUjI pMjwb rjmYNt iv`c sYkMf lY PtInY Nt vjo N ilAw igAw[ ku J idnW iv` c hI rjmY Nt jpwn dy iKlwP lVn leI brmw rvwnw ho geI[ 1944 iv`c jdoN jMg Kqm hoeI auh mlwieAw iv` c sn[ BwrqI vM f qo N bwAd jdo N rjmY Nt dw mu V sM gTn kIqw igAw qW au h pY rwsU t brgy f iv` c pYrw trU pr vjoN Swml ho ey[ 1959 qk auh ies btwlIAn ivc rhy[ jnrl su byg isMG suBwA vjo N pVwkU ienswn sn Aqy aunHW ny hryk PO jI kwrvweI bwry fU GI M Koj-bIn kIqI sI Aqy hry k PO jI jnrl dI jIvnI pVH I sI[ ieiqhws iv`c aunHW dI Kws idlcspI sI[ au h pM jwbI, PwrsI, au rdU, go rKI, AM gry jI Aqy ihM dI BwSwvW cM gI qrH W bo l lY Ndy sn[ dy hrwdU n ivKy PO jI AkY fmI iv` c AiDAwpk vI rhy Aqy ho r keI Ahu idAW au pr ` vI sy vw inBweI[ PO j iv`c auh ie`k infr APsr vjoN mShUr ho gey jo ik iksy vI qrHW dI mwVI hrkq ƒ brdwSq nhIN krdy sn[ au nH W dy ies is` Dy su BwA kwrn jW qW lo k au nH W ƒ psM d krdy sn Aqy jW au nH W qo N frdy sn[ Bwrq vlo N lVI geI hryk jMg iv`c aunHW ih`sw ilAw[ POjI kwrvweIAW Aqy POjI ivigAwn dI au nHW dI jbrdsq jwxkwrI kwrn au nH W ƒ brgy f my zr bxwieAw igAw[ 1965 dI Bwrq-pwik jM g dOrwn au h jMmU-kSmIr iv`c qYnwq sn Aqy go rKw rwiePl dy kmWfr sn qW au nH W dI mwqw
vlo N ByjI tYlIgrwm jo ik au nHW dy ipqw jI dy Akwl clwxy sbM DI sI, bwry Awpxy iksy vI sihXo gI ƒ nw d` i sAw[ jdo N PO j I kwrvweIAW Kqm ho eIAW qW hI au nH W Cu tI ` leI ArjI id` qI[ au nH W dI mwqw ny au nH W ƒ ipqw jI dIAW AwKrI rsmW iv` c Swml nw ho x bwry kdy vI nw puiCAw [ hr koeI jwxdw sI ik dyS dIAW h`dW dI rwKI krnW aunHW leI mu K ` krq` v sI[ 1965 qo N bwAd s®. subyg isMG ƒ krnl bxw id` qw igAw au nH W ƒ nwgwlY Nf iv` c nwgw KwVkU AW dIAW kwrvweIAW dbwau x dI ijM my vwrI id` qI geI[ au nH W dI kmWf hy T A` TvIN phwVI ifvIjn dy pM jwh jvwn sn[ auQy aunHW AgvweI Aqy infr pYNqVybwjI dI AwpxI klw dI vrqo N krky sPlqw nwl hwlwq ƒ kwbU kIqw[
bihnI ny jdo N Fwky vl mwrc kIqw qW ieh ibnH W iksy ivro D qo N rwjDwnI au qy ` kwbj ho geI[ lgBg iek l` K pwiksqwnI PO jW ny smy q jnrl stwP dy Awqm smrpn kr id` qw ijs dy is`ty vjoN bMglw dyS hoNd iv`c AwieAw[ ies sPlqw dw ishrw s®. subyg isMG jI dy isr sI ikau Nik au nH W bM gwlI no jvwnW ƒ mwq'BU mI leI lVn leI isiKAq krn iv` c idn rwq ie`k kIqw sI[ mukqI vwihnI dI qwkq ƒ drswau x is` KW ny kOmI ShIdW dI prMprW ƒ ShIdW dw iek hor jQw ByNt leI pMj qwrw ho tlW Aqy bM drgwh auqy KVy kIqw[ sMq jrnY l jrnY l isMG iBM frWvwly, BweI AmrIk isMG Aqy jnrl ic` twgWg jhwjW ƒ inSwnw bxwieAw su by g isM G Aqy ho r bhwdr Xo iDAW jo hirmMdr swihb Aqy is`KW dy igAw[ XuDnIqk p`Dr auqy mwx dI rwKI leI lVy [ pr is`K ieiqhws iv` c ie` k nvW kWf hwly mh`qvpUrn pul aufw id`qy hor SurU ho x jw irhw sI[ nIlw qwrw swky qoN bwAd hjwrW is` K gey, PYktrIAW bMd krvw nO jvwnW ny Kwilsqwn iek DrqI ijs ƒ is` K Awpxw mM ndy sn, leI id` q IAW geIAW Aqy AwriQkqw dw l` k qo V id` qw sM GrS iv`c ShIdIAW p®wpq kIqIAW[ igAw[ jdo N Asl kwrvweI Su rU mu k qI vwihnI: kIqI geI qW BwrqI PO j leI 1971 iv`c pUrbI pwiksqwn (hux dI ieCw lgBg Kqm ho geI[ Bwrq srkwr ieh sO KI ijhI kwrvweI hI sI[ Bwrq srkwr bM glwdy S) ivc rwjnIqk gVbV Su rU ho geI du nIAW iv` c jwhr nhIN ho x dy xw cwhu dI M sI ik ny s®. subg y isM G ƒ my jr jnrl dw Ahu dw dy Aqy bMgwlI lokW ny pwiksqwn qoN A`f hox Bwrq bM gwlI AjwdI psM dW dI AgvweI Aqy ky au nH W Aqy au nH W ƒ prm viSSt sy vw mY fl dy dIAW ie` CwvW jwhr krnIAW Su rU kr id` qIAW[ tryinMg dw p®bMD kr rhI hY[ s®. su by g isM G ky au nH W vlo N inBweIAW sy vwvW ƒ mwnqw p® dwn XhIAw Kwn srkwr ny bMgwlIAW au`qy ju lm ienH W lu kvIAW kwrvweIAW ivc ienH W ijAwdw kIqI[ krny Su rU kIqy qW bM gwlI Bwrq iv` c dwKl ho xy lu pq sn ik pM j mhIny qk au nH W dy pirvwr ƒ jdo N au h m` D p® dy S, ibhwr, 1973 iv` c SurU ho gey[ 1971 iv`c hI Bwrq srkwr ny aunHW dI koeI auG-suG nhIN sI imlI[ Ap®Yl au VIsw dy jnrl kmWf APsr dy Ahu dy au pr pU rbI pwiksqwn iv` c cl rhy AjwdI sM GrS 1970 iv`c aunHW dI Drm pqnI ƒ aunHW dw qYnwq sn qW srkwr vloN aunHW ƒ jY p®kwS iv`c lukvyN qOr au`qy Swml hox dw PY slw kr iek Kq imilAw jo ik s. byg dy nW hy T sI nrwiex ƒ girPqwr krn leI ikhw igAw qW ilAw[ BwrqI POj dy muKI mwnk Swh ny Kws Aqy jo BwrqI srkwr vloN lukvIN jM g iv`c au nH W ienkwr kr id` qw[ kWgrs srkwr vlo N qO r au qy ` ies kM m leI s® . su by g isM G ƒ cu ixAw[ Swml ho x ƒ lukwaux dy pYNqVy dI mh`qqw ƒ ies kwrn au nH W iKlwP sI.bI.AweI. pu C-pVqwl aunHW dI kmWf hyT pwiksqwn POj ivcoN B` jy spSt krdw sI[ au nH W dI pqnI Aqy pirvwr Su rU kIqI geI[ ku J sInIAr PO jI APsrW vlo N bMgwlI APsrW ƒ lgwieAw igAw[ jnvrI hY rwn sn ik kI ho irhw hY ikauNik Kq iv`c au nH W iKlwP swVy dI Bwvnw Aqy BwrqI srkwr 1971 qo N AkqU b r 1971 q` k AjwdI isrP ienHW hI iliKAw sI ik ''iPkr nhIN n hIN dI iksy vI is`K POjI APsr ƒ jnrl dy kwrvweIAW AYnw jor PV geIAW ik pU rbI krnw, au h TIk hn''[ nvM br 1971 iv` c mu kqI Ahu dy qk nw phu Mcx dy x dI nIqI kwrn aun W H bMgwl iv`c pwiksqwnI PO jW dI twkrw krn
Bwrq srkwr ny jnrl su by g isM G vlo N AkwlI dl iv` c Swml ho x dy PY sly ƒ gM BIrqw nwl ilAw Aqy au nH W ƒ AkwlI dl qo N v` K hox Aqy ies qrHW nw krn auqy Kqrnwk nqIjy Bugqx leI iqAwr rihx dy sunyhy id` qy gey[ pr jnrl subyg isMG vlo N kIqw PY sly At` l sn Aqy au h Awpxy PY sly au qy kwiem rhy[ au nH W dy Brw jo ik bwjpu r (au qr p® dy S) iv` c iek au Gy ikswn Aqy rwjnIqIvwn sn srkwr vlo N jnrl su by g isM G dy pirvwr au qy ` Su rU kIqy gey ju lm dy pihly iSkwr bxy[ pu ls Aqy iek sQwnk kWgrsI AwgU vloN iqAwr kIqI SwjS dy is`ty vjoN iek bRwhmx AwgU vlo N vlo N jnrl subyg isMG dy Brw dw kql kr id`qw[ iesy AwgU vloN qrweI Ky qr ivc rihx vwly is` KW ƒ DmkwieAw jWdw irhw[ is`K Shwdq [ 27 [ jUn, n, 2009
ieM drW gWDI ny sM q jrnY l isM G iBM frWvwilAW dy auBwr nwl nij` Tx leI nvIN pY NqVybwjI GV leI sI[ ausny sMq jrnYl isM G ƒ Kqm krn dI clwk Xojnw dy vrqwry nwl ihMdU bhu igxqI dw mn is`KW dI blI dy ky ij` qx dw mn bxw ilAw sI[ au sny au sny nvy N au Bry AwgU ƒ bdnwm krn leI ASlIl p® cwr dI iek lihr clweI geI ijs bwry aus ƒ ivSvwS sI ik auh kdy vI Awpxy isDWqW nwl smJO qw smJO qw nhIN kry gw[ ƒ qr`kI nw id`qI geI[ jdoN au nHW ƒ kmwau N rjmYNt ivc ByijAw igAw qW aunHW dI nzr iv`c AwieAw ik kmwauN imltrI Pwrm dy kmWfr vloN POj muKI jnrl rYnW dI bytI dy ivAwh dO rwn ie`k v`fI rwSI id`qI geI sI[ au nH W jnrl rY nW ƒ do l` K ru pey dI rwSI vwps mo Vn leI ikhw igAw ikau Nik kmwau N rjmY Nt dw imltrI Pwrm pihlW hI Gwty iv`c cl irhw sI[ ies kwrvweI dy kwrn au nH W dI bdlI kr id`qI geI Aqy au nHW iKlw& jWc SurU kr id` qI geI[ au nH W dI bdlI qo N bwAd au nH W iKlwP iek swl qk Koj pVqwl cldI rhI Aqy au nH W au qy jblpu r iv` c sy vw dO rwn 2500 ru pey dy mu l ` dI SIlf qo hPy vjo N lY x dw do S lgwieAw igAw jdik POj iv`c Aijhy qOhPy dyx dI prM prw mOjUd sI[ s®. sub g y isM G dy kys iv`c ieh prMprw jurm bx geI[ ku`J hor inguxy ijhy do S ijvy N srkwrI Gry lU jmIn ƒ pY dwvwrI Pwiedy leI vrqx Aqy PO jI hY f ku Awtr kM tIn iv` co N KrIdIAW vsqW ƒ vy cx dI AwigAw dy x Awid lgwey gey BwvyN ik Aijhy kMm 1972 ivc au nHW vloN kmWf sWBx qoN pihlW dy cl rhy sn[ BwrqI srkwr Aqy PO j mu KI ` dw Ko rI pu xw au do N ho r sp` St qO r ’qy swhmxy AwieAw jdo N mu kqI vwihnI dy hIro, prm viSSt Aqy AqI viSSt syvw mY flW nwl invwjy gey, BwrqI POj vloN hryk POjI kwrvweI iv`c mh` qvpU rn ro l inBwau x vwly APsr ijs ny kdy vI sy vw qoN vD ky pqnI Aqy b`icAW v`l iDAwn nhIN id` qw ƒ Ap®Yl 30, 1976 (sy vw mu kqI qo N iek idn pihlW) PO j ivco N brKwsq kr id` qw igAw[ ies qrH W dw GtIAw ivhwr au s bhwdr ispwhI, isrmO r jrnY l, AwgU nwl kIqw igAw Aqy 1984 Aqy swkw nIlw qwrw qo N bwAd BwrqI POj vloN aus ƒ ies krky ‘AsM qu St’ Aqy ‘r ‘ru isAw u ho ieAw’ AwK ky bdnwm krn dI ko iSS kIqI geI ikau Nik au h AwpxI kO m dw vPwdwr sI Aqy Awpxy Aqy hirmM dr swihb dI Swn Aqy mwx leI liVAw sI[
pM Q dw ispwhI: jnrl sub g y isM G ƒ POj iv`c huMidAW hI ies g` l dw Aihsws ho cu kw ` sI ik Bwrq dI ihM dU srkwr pM jwb iv` c is` K AjwdI kdy vI brdwSq nhIN krygI[ auh ies gloN vI cyq nM sn ik BwrqI ihMdU srkwr vloN is`KW dIAW qr` kIAW ro kx Aqy By dBwv is` KW ƒ PO j ivcoN bwhr k`Fx dI nIqI dw is` i s`tw hY[ POj ivco N is` KW dI igxqI G` t krn, v` fy au dXo gW ƒ pMjwb iv`c nw lgwau x, is`K ikswnI vloN kxk Aqy dU jIAW PslW dy mu l inrDwrq krn au qy kM tro l dI nIqI au nH W vlo N kIqI jWdI imhnq dw pU rw Pwiedw nw lY x dy x dI nIqI sI[ pM jwb dIAW ndIAW dy pwxI dI vMf iv`c pMjwb dy bxdy ih` sy Aqy AiDkwr ƒ r` d krnw is` K dy auicq AiDkwrW ƒ Kqm krn dI swijS dw ih` sw sI[ aus smyN Bwrq srkwr dw ieh p® cwr ik is` K sM prdwiek hn Aqy au nH W dIAW mM gW pM jwb ƒ grIb bxw dy xgIAW Awid is` KW ƒ bdnwm krn dI cwl sI[ aunHW vloN svY SwSn dI mM g ƒ gdwrI ikhw igAw Aqy ihMdU p®Ys ny is`K mM g ƒ BwrqI rwj qo N v`K hox dIAW is`K ieCwvW vjoN p®cwirAw igAw cwry pwsy qo N iGry ho ey is` KW kol Awpxy du KW ƒ Awvwz dyx qoN isvw koeI rsqw nhIN sI, auh pU rI qrH W sM giTq nhIN sn Aqy nw hI au nH W ko l ko eI AwpxI AKbwrW jW ho r sM cwr swDn sn ijnH W rwhIN auh kOmWqrI p`Dr au`qy lokW dw iDAwn Awpxy v` l iK` c skdy[ Bwrq srkwr ƒ ienH W kmjo rIAW dw pU rI qrH W pqw sI Aqy au s ny ienHW hwlqW dw is` KW ƒ hor kmjor Aqy ADIn krn leI kIqw[ AkwlI pwrtI ƒ AnpVH W, qwkqhIxW Aqy qy jhIxW dI pwrtI vjo N p® cwirAw igAw sI[ iehI kwrn sI ik bO iDk q` q AkwlI dl qoN dU r rihM dy sn[ dUjy pwsy AkwlI vI swbkw srkwrI AiDkwrIAW dI vPwdwrI ƒ S`k dI ingwh nwl dyKdy sn[ ihMdU srkwr ies qrHW dIAW hwlwqW qoN by h`d Ku S sI Aqy is`K Shwdq [ 28 [ jUn, 2009
ienH W kmjo rIAW dw So Sx kr rhI sI[ PO j Aqy isvl p®SwSn qoN syvw mukq hoey is`K, is`K rwjnIqk pwrtI nwlo N kWgrs iv` c jwxw vD psM d krdy sn[ 1977 iv` c jnrl su by g isM G ny AkwlI dl ivc Swml ho x dw PYslw kIqw ikauNik au nH W Anuswr iehI pwrtI is` KW dy h`lW leI lVdI rhI sI[ au h srdwr gu rcrn isM G tO hVw ƒ imly Aqy pMQ leI AwpxIAW syvwvW pyS kIqIAW[ SurU iv` c jQy dwr tO hVw ny au nHW p® qI ihcikcwht ivKweI pr bwAd iv` c au nH W dI gMBIrqw ƒ vyKdy hoey swbkw POjIAW Aqy bu DIjIvIAW ` dIAW sy vwvW lY x leI au nH W qo N slwh lYxI SurU kr id`qI[ Bwrq srkwr ny n y jnrl su by g isM G vlo N AkwlI dl iv` c Swml ho x dy PY sly ƒ gM BIrqw nwl ilAw Aqy au nH W ƒ AkwlI dl qoN v`K hox Aqy ies qrHW nw krn auqy Kqrnwk nqIjy Bu gqx leI iqAwr rihx dy sunyhy id`qy gey[ pr jnrl subyg isMG vloN kIqw PYsly At`l sn Aqy auh Awpxy PYsly au qy kwiem rhy[ aunHW dy Brw jo ik bwjpur (auqr p®dyS) iv`c iek auGy ikswn Aqy rwjnIqIvwn sn srkwr vlo N jnrl su by g isM G dy pirvwr au`qy SurU kIqy gey julm dy pihly iSkwr bxy [ pu ls Aqy iek sQwnk kWgrsI AwgU vlo N iqAwr kIqI SwjS dy is` ty vjo N iek bR whmx AwgU vlo N jnrl su by g isM G dy Brw dw kql kr id`qw[ iesy AwgU vlo N qrweI Kyqr ivc rihx vwly is is` KW ` ƒ DmkwieAw jWdw irhw[ Co ty Brw dw kql jnrl su by g isM G leI fU Gw M sdmw sI pr ieh vI au nH W dy PYsly ƒ kmjor nw kr sikAw[ jnrl Aqy au nH W dy pirvwr ƒ sI.bI.AweI. Ko j-pVqwl iv` c Psw ky 1983 qk lgwqwr K`jl'KuAwr kIqw jWdw irhw[ AMq iv`c ieh ky s jnrl dy h`k ivc igAw Aqy au h bwie`jq brI ho ey[ ies sbM DI au nHW Awpxy pu qr ` ƒ ikhw “sI.bI.AweI. dy AiDkwrI AwpxI kmjorI bwry pUrI qrHW jwxU sn Aqy my rI id` K Krwb krn dIAW AsPl kwrvweIAW kwrn au h Srmswr hn[” pM j swl qk aun W H srkwr vlo N au nH W ƒ K` jl krn dIAW kwrvweIA kwrvweIAW W ƒ ies kr ky sihxw ipAw ikauNik au nH W rwjnIqI iv`c Swml ho x dw PYslw kIqw sI Aqy jY p®kwS nrwiex dI lihr ƒ ku`J swl pihlW jwlm qrIky nwl dbwau x qo N ienkwr kr id` qw sI[
AkwlI mo r cw: jnrl su byg isM G 1980 qoN 1984 q` k AkwlI rwjnIqI iv` c pU rI qrH W srgrm rhy [ au nH W ƒ keI vwr ig® Pqwr kIqw igAw Aqy au nH W jy l iv`c iksy vI qrH W dI Kws shU lq lY x qo N ienkwr krky lihr ivcly dU jy is` KW dw AwgU vjoN mn ij`iqAw[ auh jmIn auqy sO Ndy Aqy Awpxw kot bjurg Aqy ibmwr is`KW ƒ dy idM dy[ au nH W dIAW jrU rqw dw iDAwn r` Kdy Aqy jy l AiDkwrIAW ko l ko l ienH W bju rg Aqy kmjo r is`KW dw iDAwn nw r`Kx krky Aksr ro s jwhr krdy [ au nH W Awpxy swQIAW Aqy dU jy AwgU AW ijvy N p® kwS isM G bwdl, blvM q isM G, AY s.AY s. FINfsw, vweIs cWslr b.s. smu drI M Awid dw mn ij` q ilAw[ swry AkwlI AwgU au nH W dy kM m Aqy smrpx'Bwvnw dy kwiel sn[ aunHW dy swQI hmy Sw au nH W vlo N ivKwey jo S kwrn cVdI klw iv` c rihM dy sn[ au h pM jwb dy lo kW ivc jldI hI hrmn ipAwry ho gey Aqy pMQ dI syvw iv`c pUrI qrHW smripq ho gey[ jyl qoN bwhr au nH W ijAwdwqr smW Awpxy ipM f iKAwlw iv` c AwpxI mwqw nwl ibqwieAw[ au nH W Awpxy bu Fwpy dOrwn dy hrw dUn ivKy Gr bxw ky su KI jIvn jIaux dI Xo jnw dw iqAwg kr id` qw[ aunHW dI pqnI vI ipM f Aw geI ijQy aunHW Awpxw izAwdwqr smW ibqwieAw[ aunHW dI pqnI ny vI Awpxy gu rdy dI ibmwrI Aqy dy hrw dUn ivcly Gr vl byiDAwnI Aqy idl dI ibmwrI dy bwvjU d ipM f rihx ƒ qrjIh id` qI[
gurDwmW ’qy cVH Awey BwrqI lSkrW ƒ lo hy dy cny cbwau x vwly Xo Dy is`K jrnYl srdwr su byg isM G jI[
is` KW dw SoSx ho irhw hY Aqy ikvy N AkwlI Awpxy dwAivAW dy bwvjU d Do Ky Aqy qo V-BM n dI rwjnIqI dy iSkwr bx jWdy rhy hn[ jdoN au h qwkq iv` c Awau Ndy sn qW ky NdrI srkwr ƒ KuS krn leI is`K ih`qW ƒ ivswr idMdy sn[ lo k au nH W dy v` fI p` Dr au qy ip` Cy lg qu ry[ jldI hI au h is` KW dy isrmO r AwgU vjo N au Br gey[ au nH W dI vDdI hrmn-ipAwrqw ieM drw srkwr leI Kqry dI GM tI sI[ jdoN jnrl sM q jrnY l isM G iBM f rWvwilAW su by g isM G sM q jrnY l isM G iBM frWvwilAW ƒ imly qW kudrqI auh ies bybwk, swP Aqy dy swQI bxnw keI AwgU AW dI mO jU dgI dy bwvjU d 1982 bhwdr ienswn jo ik kQnI_krnI dw sUrw gey[ ijau N_ijau N ivc pMjwb AwgU rihq ho cukw sI[ pMjwb dy Aqy ku drqI AwgU sI vl iK` cy lo k au lJy ho ey sn[ gu rcrn isM G tO hVw, sM q smW bIiqAw do vy N ho r ny Vy hu M dy gey[ lO goNvwl, jgdyv isMG qlvMfI Aqy ho r keI is` K bu ` D jIvIAW dI kwnPrM s Coty-v` fy AwgU ivcr rhy sn pr lokW dIAW jnrl su by g isM G Aqy ho rW 1983 iv` c njrW iv`c srkwrI p®cwr kwrn Aqy ieMdrw ny ny sM q jrnY l isM G iBM frWvwilAW Aqy srdwr gWDI Aqy kWgrs dIAW cwlW kwrn S` kI sn[ gurcrn isMG tOhVw ƒ slwh id`qI ik is`K ies qrHW dy hwlwq iv`c iek hor ik®SmeI bu `DIjIvIAW dI sBw bulweI jwvy Aqy srkwr AwgU auBirAw[ ieh dmdmI tkswl dy sMq vlo N ihM dU mn ij` qx leI is` KW ƒ blI dy bkry Aqy AwgU sM q jrnY l isM G iBM frWvwly sn[ au h bxwey jwx leI Kqrnwk hwlq pY dw krn dI inrC` l, smrpq, by grj, su AwrQhIx, Afo l, Afo l, srkwrI kIqI bwry ivcwr vtWdrw kIqw jwvy Atl, Krw, by bwk Aqy by iJjk AwgU sI[ au sdw qW ik ies hwlq dw mukwblw kIqw jw sky [ ieko hI ih` q sI, is`K kOm (Kwlsy) dw ihq[ jnrl su byg isMG ny p®is`D is`KW Aqy syvw jdo N au h Do Kwdy hI vwlI kWgrsI rwjnIqI au qy mu kq PO jI is` K APsrW ƒ s` dw p` qr iqAwr hmlw krdy qW Aksr SbdW dI cox iv`c krky By jx leI idn rwq iek kr id` qw Aqy by qrs ho jWdy[ au h by bwkI nwl d` sdy ik ikvy N is`K Shwdq [ 29 [ jUn, 2009
AM q au qy ieh mIitM g ny pVy cVI Aqy swirAW ny ies mO ky au qy pM Qk ey kqw bxweI r` Kx dI lo V au qy jo r id` qw[ v` fI p` Dr au ~qy sy vw-mu kq is` KW ny ies mIitM g iv`c iSrkq kIqI ijs ny srkwr ƒ ihlw id` qw[ ieh Aihd vI ilAw igAw ik lo V pY x au qy is` K kwj leI jwnH W vI ku rbwn kr id` qIAW jwxgIAW[ iek lIk vwh id`qI geI Aqy jo ies nwl sihmq sn au nH W ƒ ies lIk ƒ t` px leI ikhw igAw[ jnrl subyg isMG ny rsqw ivKwaux iv` c AgvweI id`qI[ smW bIqx auqy Aqy is`KW leI ies qrHW dy sVdy hwlqW qoN bcx leI ieko rwh ‘eykqw’ dw bicAw sI p®MqU srkwr s rkwr ies qrHW dIAW kwrvweIAW ƒ Kqm krn dI nIqI auqy cl rhI sI ikau Nik srkwr ny pihlW hI is` KW ƒ sbk isKwaux dw mn bxw ilAw hoieAw sI[ ieMdrW gWDI ny sMq jrnYl isMG iBM frWvwilAW dy au Bwr nwl nij` Tx leI nvIN pY NqVy bwjI GV leI sI[ au sny sM q jrnY l isM G ƒ Kqm krn dI clwk Xo jnw dy vrqwry nwl ihMdU bhuigxqI dw mn is`KW dI blI dy ky ij` qx dw mn bxw ilAw sI[ ausny nvy N au Bry AwgU ƒ bdnwm krn leI ASlIl p® cwr dI iek lihr clweI geI ijs bwry au s ƒ ivSvwS sI ik au h kdy vI Awpxy isDWqW nwl smJO qw nhIN kry gw[ AglI khwxI bwry hr ko eI jwxdw hY[ hry k bIqdy idn srkwr dI is` KW ƒ bdnwm krn dI bySrmI BrI nIqI qyj huMdI geI[ is`KW A` gy ies dw jvwb dyx dw ie`ko iek rsqw mukwblw krn dw hI bicAw sI[ AMq au qy sM q iBM frWvwilAW Aqy au nH W dy swQIAW ƒ Akwl qKq au qy pnwh lY x leI mjbUr hoxw ipAw[ is` KW dI ieko Aws AwgU AW dI ey kqw sI jo kdy vI nw ho skI sI[ au h srkwr dy hry k hmly dw jvwb dy x dI hwlq ivc nhIN sn Bwvy N ik auh BwrqI PO jW Aqy puls ƒ keI mhIinAW qk mukwblw dyx dy Xog sn[ hux sM q jrnYl isMG ƒ jnrl subyg dI lo V sI[ jnrl swihb kuJ mhIny pihlW idl dy dOry kwrn Krwb hoeI ishq suDwrn leI dyhrw dUn vwly Awpxy Gr iv` c rih rhy sn pr is` K p® cwr leI au Qy vI lgwqwr mIitM gW krdy rihM dy sn[ sMq jrnY l isMG iBM frWvwilAW vlo By ijAw igAw iek Kws hrkwrw mwrc au nH W'ko l dy hrwdU n phu icAW M 1984 dy A` D iv` c Aqy sM qW vlo N jnrl swihb ƒ AM im® qsr ivKy
aunHW dI loV pYx dw sunyhw id`qw[ dyhrwdUn iv` c ishqXwbI qo N bwAd jnrl swihb Aqy au nH W dI pqnI vlo N hjU r swihb jwx dI Xo jnw bxweI sI ikauNik sI.bI.AweI. dy kys iv` co N brI ho x leI aunHW dI pqnI ny hzUr swihb ivKy Ardws krvwau x dI s`uK su KI ` sI[ pr jnrl swihb ny ies o p® grwm ƒ iekdm mnsU K kr id` qw[ au nH W ibnW iksy dU jI so c dy (Aqy Bwvy N auh pUrI qrH W ishqXwb nhIN hoey sn) AM im® qsr jwx dw PY slw kr ilAw[ ieh au nHW vlo N dyhrw dUn iv` c bxwey aus Gr ivc ibqwey AwKrI idn jo aunHW syvw-mukqI ipCo N pU jw-pwT kridAW ho ieAw SWq ijM dgI ibqwau x dI ie` Cw nwl bxvwieAw sI[ AM im® qsr ivKy phu c M ky au h srkwr vlo N drbwr swihb au qy ` hmly dy ivru `D rwKI leI pYNqVy bxwau x iv` c ru`J gey[ aunHW ny rwKI dIAW pY NqVy bwjIAW dI isrjxw ies qrH W kIqI ik drbwr swihb Awaux vwly SrDwlU AW qo N lukIAW rihx Aqy nwl hI ieh rwKI dI XojnwbMdI p®BwvSwlI vI hovy[ ies smyN au h Awpxy pUry rM g iv`c sn[ AwpxI kOm dy syvw iv`c ah AwpxI jwn dI bwjI lwaux jw rhy sn[ au nH W AM dr hmy SW jM g ƒ ipAwr krn dw ierwdw sI Aqy jM g dy mY dwn ivc jwn dy x dI au nH W AM qrIv ie` Cw sI[ gu rU AW dI piv` qr hwjrI iv`c jwn vwrn dI aunHW dI id` lI qmMnw sI[ kO m dI sy vw kridAW jwn vwrn dI fu GI M ie` Cw dI pUrqI leI hirmM dr swihb Aqy Akwl qKq swihb qo N v` D ky ho r ikhVI QW ho skdI hY[ au h Awpxy ho TW au ~qy gu rU go ibM d isM G A` gy ‘dy h isvw vr mo ih’ dI Ardws kridAW smy N dy ivru D ` ibnH W Q` ikAW Awpxy kwrj iv` c lIn rhy[ pihlW vI, hry k jMg lVn smyN aunHW hmy Sw ieh Ardws kIqI sI[ PO j iv` c jrnY l hu idAw M au h Awpxy ivro D bwry hmy SW cy qM n rhy sn[ hu x au nH W dI mdd vwsqy 200 qo N vI G` t Kwlsy sn pr ieh Awm nOjvwn nhIN sn[ ieh Awpxy kwj ƒ pU rI qrHW pRxwey hoey sn Aqy smW Awau x Awpxy AwKrI swh qk lVn dw mwdw r`Kdy sn pr jnrl swihb jwxdy sn ik ieMny Coty gru `p nwl Aqy bhuq QoVI mwqrw iv`c swDnW nwl auh Aiq qwkqvr BwrqI PO j au ~pr BwrI nhIN sn pY skdy[ ies krky aunHW is`K pMQ dy kwj Aqy sMGrS ƒ lgwqwr jwrI r` Kx leI sM q jrnYl isMG jI ƒ Akwl qKq C`f ky iksy dU jy mulk iv`c
pnwh lY x dI slwh id` qI[ pr dmdmI tkswl dy mu `KI ies qrH W dI slwh ƒ ikvyN mMn skdy sn jd ik ieh slwh Awpxy Awp iv`c ivhwrk sI[ ieM drw ies bwry jwxU sI Aqy au s ny Awpxw ihswb ikqwb lgw ilAw hoieAw sI[ smW Awaux au qy sMq (jrnYl isMG jI) bwbw dIp isM G jI dy pd-icM nW au qy clidAW ho ieAw ShIdI dy x dI cox kr cu ky ` sn[ ieQy do prM prwvW dw su my l ho xw sI[ iek pwsy mhwn dmdmI tkswl dy mu KI ` sn Aqy dU jy pwsy 250 swl pihlW m`sy rMGV dw isr v`F ky Awpxy nyjy auqy tM g ky lY jwx vwly BweI mihqwb isM G dw vwrs sI[ ies smy N dO rwn ieM drw gWDI AwpxI Ky f aus vloN bxwey inXmW Anuswr Kyf rhI sI[ ihM dU AW dIAW BwvnwvW ƒ is` KW Aqy Kws krky hirmMdr swihb auqy hmly dI sUrq ivc BVkwau x dI pUrI iqAwrI kr leI geI sI[ ckrwqw ivKy kmWfo hmly dI irhrsl kr rhy sn[ is` K mwx au qy krVI s` t mwrn leI jU n 1984 iv` c PO j bu lw leI geI sI[ PO j dy AwgU AW ƒ iDAwn nwl cu ixAw igAw[ jnrl suMdrjI BwvyN POj dy mu KI sn pr lYPtInYNt jnrl r.s. idAwl ƒ kwrvweI dy kmWfr vjoN Bwrq srkwr ny v`fy p`Dr auqy mShUrI id` qI[ BwrqI mIfIey ny v` fI p`Dr auqy p®cwr kIqw ik PO jI is` K APsrW vlo N drbwr swihb auqy kwrvweI dI ihmwieq kIqI hY[ myjr ku ldIp isMG brwV jo ik isrP nW dw is`K sI, Srwb Aqy isgrtno SI dw Su kIn sI, gY r is`K AOrq nwl ivAwihAw hoieAw sI, ƒ idAwl smyq hmly dI kwrvweI dy kmWfrW vjo N invwijAw igAw[ igAwnI zY l isM G ijsny POjI kwrvweI sbMDI kwgjI kwrvweI auqy dsqKq kIqw Bwrq dw rwStrpqI sI[ pM fqwxI ikM nI clwk sI[ au s ny hry k cIz ƒ pihlW hI nIXq kIqw hoieAw sI[ iek Aqy do jUn ƒ brwV ny Kud SrDwlU dy rUp iv`c hirmMdr swihb dy AMdr jw ky is`KW vloN kIqy gey rwKI-p® bM D dw jwiejw ilAw Aqy Awpxy auc APsrW ƒ d` isAw ik kwrvweI pU rI krn leI isrP Cy ku GM itAW dw smW l` gy gw[ iqM n jU n ƒ swFy nO N vjy AM im® qsr Aqy swry pM jwb ƒ sIl kr id` qw igAw Aqy hirmM dr swihb dy AM dr Awaux Aqy bwhr jwx au qy pwbMdI lgw id` qI geI[ swFy A` T vjy jnrl su by g isM G ny Awpxy irSqy dwrW, ƒ AwpxI mwqw jI, pqnI Aqy dU jy is`K Shwdq [ 30 [ jUn, 2009
swk-sbMDIAW ƒ hirmMdr swihb qoN bwhr jwx Aqy ipMf vwps jwx leI jor pwieAw[ swry swk-sbM DI gu rU Arjn dy v jI dy ShIdI idhwVy dy sbM D Ardws krn leI Awey sn jo ik cwr jU n ƒ sI[ ienH W vlo N hirmM dr swihb qoN gu rUsr ivKy gu rU hirgoibMd swihb jI dy sQwn qk jwx vwlI slwnw cO NkI sbM DI p® bM D krny sn[ gurU gM®Q swihb dI svwrI smyq cO NkI iKAwlw ipM f ivKy ru kdI sI ij` Qy jnrl swihb dI mwqw jI vloN ipMf dIAW sMgqW dy sihXo g nwl cwh-pwxI dI sy vw dw p® bM D krnw sI[ mwqw jI ny ipMf dIAW sMgqW dy sihXog nwl ies vwr vI pUry p®bMD kIqy sn pr hjwrW sM gqW jo ies slwnw idhwVy ƒ mnwau x leI drbwr swihb phuMcIAW swFy nON vjy vj y qoN pihlW bwhr nw inkl skIAW Aqy drbwr swihb dy AM dr hI Ps geIAW[ hjwrW sM gqW qwkq dI Bu KI ` ieM drW Aqy au s dy cmicAW vlo N kIqy gey kqly Awm ivc ShId ho geIAW[ is`KW ny kOmI ShIdW dI prMprW ƒ ShIdW dw iek hor jQw By Nt kIqw[ sMq jrnYl isMG iBM frWvwly, BweI AmrIk isM G Aqy jnrl su by g isM G Aqy ho r bhwdr Xo iDAW jo hirmM dr swihb Aqy is` KW dy mwx dI rwKI leI lVy sn Awid vloN AwpxI ijM dgI dw AwKrI kWf Kqm ho x dy ny Vy sI[ hjwrW SrDwlU PO jI kwrvweI iv` c jwnW gvw cu ky sn Aqy jo bcy sn BwrqI srkwr dIAW jy lW iv` c sV rhy sn[ pr is` K ieiqhws iv` c ie` k nvW kWf hwly ho r Su rU ho x jw irhw sI[ nIlw qwrw swky qo N bwAd hjwrW is` K nO jvwnW ny Kwilsqwn iek DrqI ijs ƒ is`K Awpxw mMndy sn, leI sMGrS iv`c ShIdIAW p® wpq kIqIAW[ iek Aijhw QW ijQy au h AwpxI iksmq dy mwlk bnxw lo cdy sn Aqy ijs ƒ au h ieM drw Aqy rwjIv gWDI vrgy AsU lW dy k` cy Aqy qwkq dy Bu Ky ` ihM dU rwjnIqkW dy SoSx qo N bcwau xw cwhu dyM sn[ is`K au do N q`k Arwm nwl nhIN bYTxgy jdo N qk au h Awpxw Gr p® wpq nhIN kr lY Ndy ijQy au nH W dIAW Awau x vwlIAW nslW AjwdI ƒ mwx skx Aqy lo kqM qrI smwj dI Ku SI p® wpq kr skx[ l`KW is`KW dI kurbwnI ƒ AjweIN nhIN jwx id` qw jwvygw[ vwihgurU dI imhr sdky is` K ku knU s AwpxI rwK ivco N mu V au Br ky au ~cI au fwrI lwvygw[ auh idn dUr nhIN hY jdo N swfy ShIdW dw KU n rM g ilAwvy gw[ Anu vwd: fw. jsbIr isM G
BwrqI mIfIAw
mulwkwqI: surjIq isMG gopIpur
id`lI dI bu`kl ivc bihMdw irhw hY:
jspwl isM G is` D U
s. jspwl igAw[ iPr XU .AY .A n.AweI. Y ny my ry q` k phu c M kIqI[ isM G is` D U iPr ies dy cMfIgVH dPqr vwilAW ny myrI p` q rkwrI dy id` lI mu `K dPqr ivKy ieMtrivaU p` kI kr Ky q r iv` c id`qI[ id` lI vwilAW ny my rI my rI cox kr leI[ do jwixAw-pCwixAw nW hY[ auh ^br eyjMsI g` lW ienH W ny dy KIAW....ik srdwr cwhIdw, p` g XU.AY .AY n.AweI. (XU nweIitf inaU z AwP ieM fIAw) vwlw cwhIdw ijhVw AMdr drbwr swihb dy Aqy ‘d ieM fIAn AY ksp® Y s’ dy sInIAr p` qrkwr jw sky qy ies kwrn my rI XU .AY .A n.AweI.ny Y ijhVI rih cu ky ` hn[ 1982 ivc Drm Xu `D mo rcy dI CotI-motI Srq sI, auh vI mMn leI[ ies Kbr swr leI S® I drbwr swihb (AM im® qsr) inXu kqI qo N bwAd mY N iPr AM im® qsr AwieAw ivKy ivSyS izMmyvwrI lweI geI ijs dOrwn qy ies qoN pihlW my ry ko l ieM fIAn AY ksp® Ys au nH W p` qrkwrI nwl ju Vy smu cy ` vrqwry ƒ AM dro N vwlw pM jW swlW dw qjrbw sI[ vyiKAw hY[ ies ivSyS mu lwkwq iv` c aunHW ny svwl: XU .AY .AY n.AweI ’c qu sIN ikM nw smw p` qrkwrI jIvn dy Awpxy kImqI qjribAW ƒ rhy? sWJw kIqw hY [ ies qo N ielwvw au nH W smu cy ` is` K jvwb: 25 swl, ijsdy ivcoN mY N 4 sM GrS dO rwn mIfIAw vlo N inBweI geI BU imkw iv` c[ sM bM DI lu kvIAW s` cweIAW ƒ au jwgr kIqw hY [ swl AM im® qsr lwey qy bwkI id` lI svwl: svwl: is`K ivcwrDwrw v`l Awau x qoN svwl: p`qrkwrI dy Kyqr ƒ cuxn dw pihlW qu hwfw iks ivcwrDwrw v` l Ju kwA sI ikvy N sb` b bixAw? jW ikhVy ivcwrW ƒ AwdrS mM ndy sI? jvwb: jvwb: p`qrkwrI dw Kyqr mYN ies jvwb: dy Ko, audoN dI swfI swrI pIVI kwrn cu ixAw, au do N nO krIAW lY x dI au mr 27 ku swl hu dI M sI[ pVweI iv` c jdo N 4-5 swl dy ijhVI XU nIvristIAW, kwljW 'c pVdI sI, ivcwrDwrw qo N p® Bwivq sI[ K` by p` KI vkPy qo N bwAd du bwrw kwlj iv` c dwKlw lY x K` by p` KI qo N bwAd mY N AY m.ey.(ieM .(ieM gilS), iPr jrnilzm ivcwrDwrw dw mqlb hY ik quhwfy kol Kws iksm dw ‘ivcwr’ bixAw ho vy[ AmlI rU p 'c dI ifgrI kIqI[Qo Vw ijhw mY N K` bI p` KI kwrku n M irhw qy ies swry c`kr ’c myrI aumr 27 qoN kI ho irhw, qusIN au s nwl joV ky QoVw ijhw t`p cu`kI sI[ p` qrkwrI hY nhIN sI au do N swry qrk ’qy lw ky so cdy ho, ikhVw glq ikhVw ikqy[ mY N p` qrkwrI bwry pu iCAw lo kW ƒ ik kI shI ey[ jdoN iPr mYN AMim®qsr iv` c is`K krIey? iksy ƒ ku J nhIN sI pqw[ iek`lw jIvn jwc ƒ ny iVEN dy Kdw irhw, iks iksm kuldIp neIAr Awau dw huMdw sI, ivBwg dw dy lo k Aw ky ju Vn lgy ny nwl, kI ivcwrDwrw ey.....rozwnw jdoN lYkcr hox lgy qy ivcwr mu KI bxwieAw au sƒ, ko eI tIcr nhIN sI hu dw[ M ivcwrDwrw qy is is` K` ieiqhws ies qoN bwAd mYN ieMfIAn AYksp® Ys ivc crcwvW ho x lgIAW ivcwrDwrw p` qrkwr dy qO r ’qy inXu kq ho ieAw[ au s vy ly ’qy..... iPr ausdy nwl myrI iek iksm dI ies AKbwr ny cM fIgVH AY fISn Su rU kIqw sI isKlweI huMdI rhI[ aus coN mYƒ lgdw irhw glq kIqIAW[ qy kuldIp neIAr iesdw sMpwdk hu dw M sI[ ik kimaU instW ny bhu q g` lW cwr-pMj swl mYN biTM fw hYfkuAwtr irhw, au h kihM dy rhy ik is` K ivcwrDwrw dw ijhVw au s qo N bwAd au Qy mo rcw Su rU ho igAw sI ’82 ienklwbI pihlU AsIN vrqWgy, dU jy dy AsIN dy iv`c[ ijhVw myry qoN pihlw XU.AYn.AweI. ivro D 'c hW[ au h ienH W do hW pihlU AW ƒ v` Krw’c kMm krdw sI auh hrbIr isMG BMvr sI[ v`Krw krky dyKdy sI[ mY ƒ ligAw ik ieh iksy Kws kwrn krky aus ny XU.AY .AYn.AweI. dy iblkul iehnW dI glq soc hY [ hux qW mY ƒ dPqr jwxw bMd kr id`qw qy dPqr bMd ho iblku l lgdw ik jy koeI ienklwbI huMdw, smu cy ` rU p 'c hu dw M hY , nhIN qW hu dw M nhIN[ ienW is`K Shwdq [ 31 [ jUn, 2009
dy Yp® s ibAwn Awau Nd,y au h ibAwn swry dy swry au hI hu dy M ijhVy ibAwn Bwjpw jW kWgrs dy hu Mdy sI ik dy S dI eykqw qy AKMfqw ƒ Kqrw hY vgY rw vgY rw[ ies qrH W dy svwl mY ƒ hmy Sw AOKw krdy rihMdy au Qy p`qrkwrI dy idnW 'c, SurUAwq ’c vI[ eykqw qy AKMfqw qoN mqlb kI hoieAw? mYN keI kimaUinstW ƒ pu `C vI lY Ndw hu dw M sI, ik kimaU instW dy mu qwbk ijhVw bM dw ey, ey , AwdmI ey, ivAkqI ey, au h ky Ndr ey , ausdI AzwdI dw mslw ey, AwriQk p`K qoN au hdI ro tI dw mslw ey , ivcwrW dy p® gtwvy dw mslw ey, au sdI rwjsI AzwdI dw mslw ey, iesƒ dy S dy iksy iK` qy nwl ikvy N joVogy qusIN ik ies dI ieh piv` qrqw hY [ ies qrH W ieh swrI g`l cldI rhI sI pr mY ƒ lgdw sI ies dw kwmry fW ko l ju Awb vgY rw nhIN ey , my ry ijhVy purwxy Xwr-dosq huMdy sI, jwx-pCwx vwly hu dy M sI, au h my ry qy it` pxIAW krdy rihM dy[ ie` Qo N qk ik gu rcrn isM G jo lo Ng vwl O dy nwl hu dw M sI Aqy pihlW kwmry f hu dw M sI pr au sdw ko eI isDWqk p` Dr nhIN sI.....au s ny my ry ielwky dy keI bMidAW ƒ ikhw ik Xwr ieh Awpxw bM dw hu dw M sI, sMqW v` lo Ju kwA kr igAw[ au h bM dy my ry ko l Awey [ mY N au nH W ƒ AwiKAw ik qu sIN qu sIN my ry nwl drbwr swihb jwieE qy sM q lo Ng vwl O ko l ijhVy bM dy ny, s` qw p® wpq krn leI Awau Ndy ny, dUjy pwsy ijhVy bMdy Aw rhy ny lVn leI Awau Ndy Aw qy qu sIN au nH W dI vy S-BU Sw, k` pVy jo S Kro S dy K lau ik ikhVy eImwndwrI nwl Awau Ndy hn ik ikhVy v`fIAW kwrW 'c bYT ky ieQy AwauNdy Aw qy s`qw leI AwauNdy Aw[ jy qusIN mwrksvwdI ivcwr dy AwDwr qy vI vy Ko ik ijhVy s` qw leI bM dy KVy ny, AsIN qW s` qw vwly bM dy dw ivro D krnw[ mY ƒ keI bM idAW ny ic ic` TIAW ` vI pweIAW ieQo N XU nIvristI qo N ik U qM ikQy jw KVw ho ieAw[ Asl 'c au hnW dI swrI isAwsq sty t dI sy vw ’c lgI rihM dI sI, au nH W dy h` k 'c BugqdI sI[ ies qrHW jdoN mYN drbwr swihb igAw qW sMq jrnYl isMG dy ivcwrW nwl my rw K` by p` KI Ju kwA hO lI hO lI Ku rdw igAw[ svwl: svwl: qusI ividAwrQI jIvn 'c K`by
p` KI ivcwrDwrw dy srgrm kwrkM u n dy rU p 'c ivcry jW vY sy hI iesdw Asr sI jW ies nwl sihmqI sI? jvwb: jvwb: ivcwrDwrk sihmqI qoN v` D ky vI sI[ mYN srgrm kwrkuMn dy qOr qy vI kMm krdw sI[ swDwrn p` Dr qo N au qy ` mu hrlI kqwr iv` c sI pr au h vI mY ƒ l` gx l` g ipAw sI ik ieh cly gw nhIN, iesy krky mY N iPr p` qrkwrI v` l mu V igAw[ mY ƒ au do Aihsws ho igAw sI jdo N mY N pitAwlw C` f ky igAw sI[ mY ƒ ieh sI ik ieh ienklwb ilAwau x dI g` l ijs qrIky nwl krdy Aw, ieh A`gy vDygI nhIN, ies kwrn mY N C` f igAw qy ku J dy r bwAd AKbwr ivc lg igAw[ svwl: is`K ivcwrDwrw nwl juVn dw kI kwrn bixAw? jvwb: jvwb: dyKo, pihlI g`l qW ieh hY ik is` K ivcwrDwrw nwl ju Vn dw sB qo N pihlw kwrn pirvwrk ipCo kV sI[ mY ƒ bhu q ijAwdw jo Vn dy iv` c p` qrkwr dlbIr isM G BwjI hu rW dw bhuq v`fw h`Q hY[ mYN aus vyly ‘ieMfIAn AY ksp® Y s’ leI kM m krdw sI, au h ‘it® ibaU n’ leI krdy sI.....au h mYQoN kwPI v`fy sI aunHW idnW iv`c AsIN swry bVw siqkwr krdy sI au nH W dw[ auh vI pihlW K`by p` KI ivcwrDwrw nwl rhy, aunHW kol Kws iksm dw nzrIAw vKry vW krn dw ivkisq ho ieAw[ au h bhqu su hxy qrIky nwl swrI g` lbwq dw vKry vW krky dsdy rihM dy qy au nH W biTM fy iv` c hI my rI ivcwr BUmI iqAwr kr id` qI sI ik Awh g` lbwq hY swrI.....pihlW sMqW dw nW suxn ƒ iqAwr nhIN sI pr iPr jdo N au nW dI sM gq 6-7 mhIny rhI biTM fy iv` c au s qo N kwPI sp` St ho ieAw[ isAwsI qO r qy vI au h bVy mwihr sn[ svwl: Drm Xu `D morcy p®qI K`by p`KI AwgU AW dw kI rv` eIAw sI? jvwb: ie` Qy dyKo sI.pI.AweI. dw ny qw sqpwl fWg huMdw sI, Asl iv`c mY N ausƒ AwrIAw smwjI smJdw sI, hu x vI[ hry k Y p® s vwly ny Aw ky, ieQo N vwly qy id` lI vwly ny au s ƒ ieMtrivaU krnw, auhdy ibAwn lYxy, aus ƒ iPr srkwr ny sikau irtI dy id` qI sI[ au s ny hmy SW dy S dI ey kqw, AKM fqw dy nu kqy qo N au sny bolxw[ mYƒ hmySw lgdw ik ieh ikhVw nzrIAw ho ieAw[ pihlW au h qy BwjI dlbIr isMG iek`Ty kM m krdy rhy sn[ BwjI vI h`t
gey sI imlx au hƒ[ fWg ny kihxw ik dlbIr bdl igAw, Awh ho igAw[ mY N iek vwr au s ƒ imilAw sI, bwAd iv` c imilAw nhIN kdy au s ƒ, kdy irport nhIN kIqI pr p®Ys vwly swry Aw ky au sƒ imldy[ au nH W dw nzrIAw qkrIbn au s vy ly rwj krdI kWgrs pwrtI nwl ju iVAw huMdw sI[ auh is`K lihr ƒ ieho kihMdy ik ieh dyS ƒ qoVn dI lihr hY [ svwl: qy nkslbwVI lihr nwl juVy AwgU AW dw......? jvwb: jvwb: nkslbwVI lihr bwry do g` lW ' iek mYN bldyv vwlI g` l dw ijkr krnw cwhuMdw hW[ kwmryf bldyv isMG ijhVw AM im® qsr ivc mwirAw igAw sI, ipM f au hdw ny Vy sI[ au h in` jI ivro D iv` c mwirAw igAw sI ipM f dy iv`c.....jdo N mwirAw igAw, aus qoN ipCo N ku ldIp DwlIvwl my ry ko l AwieAw[ au do auh vI sI.pI.AweI. (AYm.AYl) dy nwl sI[ au sny mY ƒ AM im® qsr Aw ky ikhw ik Awh g` l ho eI ey .....AsIN .....AsIN pqw vgY rw kIqw......swƒ pqw sI ik ieh AwpsI qkrwr iv`c hoieAw sB ku J[ ` bldyv pihlW my ry ko l vI AwauNdw hu dw M sI, au hI bM dw sI.pI.AweI. (AY m.AY l) dw v` fw AwgU sI, mwirAw igAw[ qy swƒ pqw l` gw ik aus ƒ iksy KwVkU gru p ` jW PYfrySn ny nhIN mrvwieAw, ausdI AwpsI rM ijS kwrn sB ku J ho ieAw[ ieh vI PY slw ho igAw ik AwpW ies g`l ƒ ieQy hI d`b dyxw, hu x AgWh nI g` l krnI[ pqw nhIN ikhVw AwieAw, au sny cMfIgVH jw ky Y p® s kwnPrM s kr leI, auQy nwArw lw id` qw igAw ik 'go lI bdly go lI'[ mY N smJdw ik au do N dy nkslI gru p ` sI.pI.AweI (AY m.AY l) dy jo kwmry f sI au h srkwr dy jwl iv` c Ps gey [ au sny iPr au nH W dy keI bM idAW ƒ bMdUkW vI id` qIAW[ pr ieh sI.pI.AweI. (AY m.AY l) dw iek gru p ` sI, swry gru p ` nhIN sI[ au s gru p ` dw ro l bVw mwVw irhw[ qy Bwvy N bySk is`DI lVweI ienHW dy iek-A`Dy bMdy dI hoeI Aw pr aunW ny ivcwr bxwaux dy iv` i v`c QoVw ijhw glq Asr pw ky styt dI mdd kIqI ies qrIky nwl [ svwl: svwl: nkslbwVI lihr jo ik hiQAwrbM d lihr sI, bwry mIfIAw dI kI phu c M sI au s vkq? jvwb: jvwb: dyKo nkslbwVI lihr bwry mIfIAw dI jo phuMc hY nkslbwVI lihr dw BwrqI mIfIAw ny qW ivroD kIqw hI kIqw hY is`K Shwdq [ 32 [ jUn, 2009
ikau Nik ieh ijhVw mIfIAw hY, swrw UpM jIvwdI jW srmweydwrI dw mIfIAw[ ies dw pYNqVw iehI irhw ik ibjns clwauxw qy nwl hI sU cnw ƒ Awpxy kwbU iv` c ilAwau xw[ au s sU cnw qy kwbU leI srkwr vI mdd idM dI sI[ mukdI g`l qW ieh hY ik mIfIAw hI jdo N U pM jIpqIAW dw, ieh ikvy N nkslbwVIAW dI mdd kry gw, U pM jIpqIAW ivru D ` qW au h lVdy Aw[ hux jy qusIN A`j dI qrIK iv`c jy qusIN ieM gilS it® ibaU n dy Ko qW au s dy iv` c 8 kwlm dy bYnr hYflweIn hY, ik pihly pVwA dIAW vo tW peIAW 124 sItW leI 15 sty tW iv` c, ienH W ivcoN 3 sty tW iv` c GtnwvW vwprIAW hn, iek qW JwrKM f, CqIsgV qy ibhwr iv` c qy ku l ` 18-19 bM dy mwry gey, au sƒ mIfIAw ny ieau N py S kIqw ijvy N bhu q hI v` fI g` l ho geI hovy ijhVI A` j q`k iksy ny su xI nw hovy[ ikau Nik au s ƒ dihSq dy rU p iv` c ieh swrw ku J py S krnw cwhu M dy Aw[ ijhVI nw-brwbrI hY......AwriQk ......AwriQk p` Dr ’qy.... .... au sdy ivco N sm` isAw ikqy qy jI nwl inkl Awau NdI hY ikqy nhIN hY qy aus iksm dI nkslbwVI sm`isAw hY[ nkslbwVI sm` isAw ƒ au do N vI iehnW ny bhu q BY Vy qrIky nwl ilAw sI[ svwl: svwl: drbwr swihb Awau x qo N pihlW sM q jrnY l isM G iBM frWvwilAW bwry qu hwfy kI ivcwr sn? jvwb: sM q jrnY l isM G iBMfrWvwilAW bwry myry ivcwr cMgy nhIN sI pihlW[ AsIN ieM J lY Ndy sI ik ko eI sM q p® cwr kr irhw ijvy N p®cwr krdy huMdy sI[ aus dI bhuq cVq hY[ pr myry hmdrdI vwly iksy iksm dy ivcwr nhIN sI, dlbIr isM G Awau x qo N pihlW[ dlbIr isM G dy Awau x nwl my ry drbwr swihb jwx qo N pihlW vI my ry ivcwr hW-p` KI ho gey sI, kwPI h` d q` k[ mY N au hnW ƒ Qo VH w ijhw hW-p` KI nzrIey qo N dy Kxw Su rU kr id` qw sI[ drbwr swihb jw ky mY N iPr qyjI nwl aun WH dw swrI glbwq coN dyiKAw ik ieh lihr ijhVI iek BwrqI sty t dy ihM dU-rwStr dy sM klp ƒ bhu q v` fI cu xO qI hY , rwjsI cu xO qI hY ijsƒ BwrqI sty t J`l nhIN rhI, ies dy ivroD ƒ auh kuclxw cwhu dI M hY [ mu Fly ` rU p iv` c au sƒ ieh lgdw sI ik BwrqI styt leI Kqry dI GM tI hY ieh[ svwl: qu hwƒ lgdw sI ik sMq jrnY l isM G iBM frWvwly ie` k v` fw ieiqhws isrjxgy ?
jvwb: kwPI h` d q`k lgx lg ipAw sI, mYN jdo N igAw, 1983 dy AKIr qk au hnW dI sKSIAq, k` d bu `q, auhnW dI phu Mc bhu q v`D geI sI qy sMqW dw p®Bwv, sMqW dI pkV au s smy N v` D geI sI[ svwl: qusIN sMq jrnYl isMG jI dI sKSIAq ƒ ikvy N lY Ndy sI? jvwb: dyKo sMqW iv`c iek g`l dU jy AkwlI dl qoN v` KrI sI..... sMq keI vwrI sty j qy kihMdy hu Mdy sI ik quhwƒ DoKw dy ky ivcwly nhIN C`fWgy[ iek pihlW AkwlI dl iv`c Kws krky irhw ik ijhVy bMdy isAwsI qO r qy Awpxw Pwiedw lY x dy leI isry qy jw ky smJOqw krdy rhy qy ieh pMjwbI sU bw lihr iv` c bhu q vwrI ho eAw..... sM q Pqih isM G ny vI ieMj kIqw......mwstr qwrw isMG ny vI[ sMq ienHW dy nW ley ibnw kihMdy huMdy sI ik AsIN hux ijhVI lVweI hY , ausƒ isry lw ky C` fWgy , ivcwly nhIN C` f ky jwvWgy[ qy au hnW dI ieh vcnb`Dqw sI.....auh JlkdI vI sI.....g` l-g` l ’qy au nH W dw eImwndwr rihxw[ AsIN au do N hI kihx lg pey sI ik bwbw bM dw isM G bhwdr qo N bwAd jo ko eI v` fI sKSIAq is` KW ƒ imlI ey qW sM q jrnY l isM G iBM frWvwly hn[ svwl: XU.AY n.AweI. dw quhwfy p® qI kI vqIrw irhw jdoN ausƒ pqw l`gw ik qusIN bwkI Y p® s nwlo N h`t ky kMm krdy ho? jvwb: jvwb: XU .AY n.AweI. vwly vY sy kwPI qM g krdy rhy[ pihlI g` l, my rI ko iSS hu dI M sI ik mY N ilKx vy ly ijhVI irpo ritM g krdw sI, au h kwPI h`d q`k TIk krn dI ko iSS krdw sI[ TIk ies qrHW huMdI sI ik is`KW dy pwsy qoN glq qW hu dI M nhIN sI, Asl iv` c sM q lo Ng vwl o qy srkwr glq ilKvwauNdI huMdI sI[ ijhVy p` qrkwrW au qy ` hmly ho ey Aw, au nH W qo N srkwr, pu ils jW ey jM sIAW glq-mlq g` lW ilKvwau Ndy rihM dy sI[ ijhVy p` qrkwr ieh sB ku J ` ilKdy sI, auh Psdy sI qy mY N ilKdw nhIN sI[ ieh ikhw jWdw sI ik Y p® s vwilAW nwl bhu q bu rw slUk hu dw, M fr ky kMm cldw sI qy mYƒ nhIN ko eI fr dy p` Dr ’qy ligAw.....fr kwhdw ik jy qu sIN glq kM m nhIN krnw[ mY N kihM dw hu M dw sI ik jy qusIN kM m hI glq krogy, p®Ys vwlw kMm C`f ky puls vwlw, ieMtYlIjYNs eyj sIAW M vwlw, mu KbrI vwlw qy ho r ieho ijhw kro gy qW qu hwƒ ieho ijhw pMgw pvy gw hI pvy gw[ qu sIN
ies prdy Q` ly ijAwdw dy r dy r q` k kMm nhIN kr skdy[ burkw qusIN p`qrkwrI dw pw ky, kM k Mm dU jw krnw[ mY ƒ ieh hmy Sw irhw ik mY ƒ sty t vlo N jW pu ils vlo N ieho ijhI pry SwnI vwlI g` l ho skdI Aw qy au h ho x dIAW sM BwvnwvW vI rhIAW, do-cwr sMBwvnwvW bxIAW vI[ au s dy iv`coN iek sM Bwvnw qW ieh rhI ik s® I drbwr swihb qy hmly qoN ipCo N jy my ry qy puils dw ryf hoieAw qW iksy p® sY ny myrw swQ nhIN id`qw[ iPr au Qy jnrl gO rI SM kr sI.....au do N mY N iek Kbr By jI sI, auhdy qy au h bVw AOKw hoieAw qy ky. pI. AY s. ig` l qW Co tw sI..... fI.AweI.jI... ieh bY Tw sI[ au do N iehnW ny mY ƒ ilAWdw, iek bMdw p` qrkwr nhIN AwieAw myry nwl[ qIjI Gtnw sI jdo N BwrqI POj dy SrwbI POjIAW ny ny Vy dy ipM f iek pwxI lwau Ndy lVky dy ky s k` t id` qy sn, au s dy iksy irSqy dwr ny pu ils ko l AYP.AweI.Awr. drj krvw id`qI[ auh AY P.AweI.Awr dI mYN Kbr bxw id`qI[ sdr Qwxy iv` c AYP.AweI.Awr drj krvweI sI[ ies dI Kbr ‘ieM gilS it® ibaU it® ibaU n’ ny mu K ` pMny qy Co tI ijhI lgw id` qI qW AwrmI vwly bhuq AOKy hoey qy mY ƒ bhwny nwl mYƒ dPqr coN lY gey c`k ky qy aus mOky id`lIEN iek p` qrkwr XU.AY .AY n.AweI. vlo N AwieAw ho ieAw sI ijhVw bM gwlI sI my ry nwl mdd leI[ XU.AY .AY n.AweI. ny ByijAw sI dPqr qoN[ auh kihM dw clo mYN vI qu hwfy nwl cldW, au sƒ ieh sI mY N AwrmI dw kM to nmY Nt dy K lvWgw[ au Qy AwrmI ieM tIlYj Ns Y dw bMdw sI, au h bVw AO Kw hoieAw, bhu q kuJ au ltw-is` Dw bo ilAw qy iPr au h ku drqI ijhVw bM gwlI p`qrkwr sI, au sny ikhw ik jy quhwƒ ko eI sm`isAw hY qW mY TIk kr idMdw hW, mYN hYf AwiPs qoN AwieAW[ au h auhdy nwl g`l krn l`g pey[ clo ies nwl siQqI QoVI ijhI h`l ho geI[ so ieh 3-4 v`fy mOk y hoey Aw mY N mn bxw ilAw sI ik ieh nhIN khwau xw ik iksy KwVkU isMG vloN sm`isAW Awvy, jy ieDroN srkwr vloN AwauNdI hY qW Aw jwvy [ ieDro N KwVkU AW vlo N iksy iksm dI AweI nhIN[ svwl: svwl: mo rcy dO rwn Aijhy is` K p` qrkwr ikMny ku sn ijhVy inrp` Kqw nwl irporitMg krdy sI? jvwb: jvwb: is` is`K p`qrkwr is`K nzrIey qoN G` t hI kMm krdy sI[ inrp`K p`Dr qy bhuq G` t kM m krdy sI[ Asl 'c p` qrkwrI dI ie` k is`K Shwdq [ 33 [ jUn, 2009
iksm dw nzrIAw p` kw ho jWdw hY, Kws iksm dw rwh ijhw bx jWdw hY ijvyN puils vwlw ko eI AiDkwrI hY, pu ils dy mihkmy iv` c BrqI ho igAw, qkrIbn pu ils dw iek qO r qrIkw, iek ivvhwr hY au sy ƒ vrqy gw au h by S` k au h cwhu dw M ho vy jW nw cwhu dw M ho vy[ jy Prj kro au h pu ils dy qO r qrIky dy ivru D ` jwvy gw qW sm` isAw AwauNdI rihxI hY jW qr` kI nw ho vy gI[ ieQoN q` k au sƒ k`Fx dI vI sM Bwvnw vI ho jwvy gI[ iesy qrHW p® s Y dy ivc vI bMidAw dI Kws iksm dI GwVq kr idM dy ik qu sIN ieh krnw, auh nhIN krnw[ ieQy hrik®Sn isMG kwhloN hu dw M sI ijhVw mr igAw, ijsdw mu fw M vI mwr ’qw sI[ auh swƒ rojwnw jwxkwrI idM dw hu Mdw sI Y p® s ƒ ko qvwlI dy iv` c[ au h AY s.pI. (istI) sI[ auhny roj swƒ d`sxw ik qrnqwrn dy Plwxy pu l ` 'qy, 'qy , jM ifAwlw gu rU dy PlwxI nihr dy pu l qy pu ils nwl mu TBy V iv` c ieny 'A` qvwdI' mwry gey, auhnW koloN ieny hiQAwr PVy gey vgYrw[ ieh auhnW dI im` QI BwSw huMdI sI[ AsIN cu p ` krky swrw ku J ilK idM dy[ iek vwrI mY N brijM dr isM G hmdrd jo ik au s vy ly au Qy AwieAw sI, mY N ikhw ik qu sIN mwlk ho AKbwr dy, qusIN qW G`t qoN G`t ijhVw puils dy ibAwnW ƒ ‘ienvrtf kO imAW’ iv` c pwieAw kro qW auh ies qrHW lgy ik ieh pu p ils u dw hY, AsIN nhIN kihMd,y,y swfw AKbwr nhIN kihMdw[ au h g`l bwqW iv`c auQy sihmq ho igAw sI pr ies ny kIqw kuJ nhIN... ies krky aus dy ibAwnW ƒ ausy qrHW pyS kIqw jWdw sI, iehI p®Ys dI iek Kws iksm dI kM fISinM g kihM dy hW[ au h Y p® s iv` c kM m krn vwly bM idAW dw mwnisk qOr ’qy kMm krn dw qO r qrIkw ies qrH W dw bxw idM dy sI[ ies dy ivc bhu q hI izAwdw so cx vwlw jW sM vy dnSIl bMdw auh so cdw sI Awh Sbd glq jW Awh glq hY .....Awm .....Awm bMidAW ƒ qW pqw hI nhIN lgdw sI Y p® s vwilAW ƒ[ swƒ keI bM idAW ƒ KVkdI rihM dI sI[ pwiksqwn dy ieslwmwbwd iv` c irpo rtr bI.bI.sI. dw, au h lwhO r qo N AM im® qsr AwieAw sI[ au h my ry nwl g` lW bwqW krdw irhw qy au s ny pihlI vwr ‘tY ro irst’ lPz vriqAw[ ieh AsIN au Qy ’84 ’c bY Ty sI srkt hwaU s ’c[ mY N bVw hYrwn hoieAw ‘tYr irst’ o lPz dyK ky[ iPr ieh ijvy N ieh grm iKAwlIey , AwqM kvwdI jW A` qvwdI, dihSqgrd vrqdy
rhy ny bu ry qrIky nwl py S krn dy leI[ SbdW dI ieh bhu q ijAwdw Ky f Ky fdy Aw[ iesy krky AsIN AKbwrW ƒ kihMdy hW ik ieh ‘mweINf mY nyjmYNt ieM fstrI hY’ jW idmwg ƒ kM tro l krn dw DM dw hY [ svwl: sMq jrnYl isMG nwl ibqwey XwdgwrI plW ƒ sWJw kirE? jvwb: sMq jrnYl isMG, jgdyv isMG qlvMfI dy dPqr dy pwisEN lMG rhy sI, mYN KVHw sI au ~Qy qy iksy ny myrI sMqW kol jwx pCwx krweI qy sMq mYƒ imly bVy KlU s nwl.....qy mY ƒ iPr pry iljw ky ibTw ky kihx lgy ik jy qMU swfw Brw bx ky kM k mM kryNgw qW ko eI sm` isAw nhIN ieQy Awau x 'qy [ bs iehI Sbd sI aunHW dy[ vYsy ienHW SbdW iv` iv c` auh AwpxI swrI gl kih gey sI[ iek vwrI ho r jdo N s® I Akwl qKq swihb dy jQy dwr igAwnI ikrpwl isM G ny sM qW ivru D ` hukmnwmw qy p®cwr krnw SurU kr id`qw sI[ KbrW Byjx vwlw XM qr tYlI ip®tr Krwb ho igAw sI qy jdo N Krwb huMdw qW AsIN KbrW tY lIPo n qy ilKvw idM dy sI pr tY lIPo n iv` c vI lweInW dI kwPI sm` isAw rihM dI sI[ tY lIPo n qy jdoN ilKvwauNdy qW Agly pwsy ilKx vwlw bM dw glqI kr idM dw[ au s vkq sM qW dI iksy nwl mIitMg hoeI, mYƒ Xwd nhIN iksdy nwl ho eI sI mY N ies dI Kbr tY lIPo n qy ilKweI sI pr Agly idn Kbr C`p ky Aw geI ik sMq jrnY l isM G dI Akwl qKq swihb dy jQy dwr ikrpwl isM G nwl mIitM g ho eI[ Kbr dy r nwl lKweI sI[ swrI nhIN CpI[ AjIq iv` c iek pwsy hwSIey nwl ilKI Cp geI[ sMq bhuq K&w sn, sMq kihMdy ik mYN aunHW dy m`Qy nhIN lgxw cwhuMdw[ kOx kihMdw hY mYN aunW nwl mIitM g kIqI[ mY ƒ rCpwl isM G dw Po n igAw ik sMq imlxw cwhu dy M .....mY N igAw[ sMq audoN gurU rwmdws srW iv`c rihMdy sn qy aupr pO VIAW cVI jWdy sI, mY ƒ kihM dy A` j kI ilKqw qM U[ mY N ikhw ik Asl iv` c By ijAw mY N ku J ` ho r sI, tYlIPo n qy Kbr ByjI sI, ilKx vwly ny glqI kr id` qI[ bs ho r ko eI g` l nhIN ho eI au s vkq au nH W ku J nhIN ikhw[ qIjI vwr my rI au nW nwl g` lbwq ho eI, 3 jUn 1984 ƒ jo ik bhu q hI mh` qvpU rn idn sI[ sM q bVy SWq mn bY Ty sI[ Co tI ky skI isr qy bM nI ho eI sI, grmI bhu q izAwdw sI, ibjlI
vI hY nhIN sI[ AsIN 5-6 p`qrkwr aunHW ƒ imlx gey[ sM qW ny bVI BrvIN nzr nwl dy iKAw qy ho r au Qy keI g` lW ho eIAW qy sM q au do N swhmxy bYTy isM GW ƒ iehI khI jWdy sI ik kbUqr ƒ ib` lI ny C` fxw nhIN hu dw, M kbU qr ƒ Bu ly Kw l` g jWdw, au h A` KW mIc lY Ndw ik mY ƒ ib` lI C` f ky AgWh lMG jwau pr ib`lI ny Kwxw hI huMdw kbU qr ƒ qy ......ies ......ies krky isM Go C` fxw qu hwƒ iksy ny nI qy ku rbwnI nwl hI g` l bxnI hY qy qu sIN A` KW Ko l ky r` KxIAW[ ieh swrI g`l hoeI lMbI cOVI[ ies qoN bwAd au h ku J kihxw cwhu dy M sI au h pr mY N qW nhIN ru k ` sikAw ikauNik swƒ pqw sI ik kriPaU lgx vwlw[ mY N p` qrkwrW dy gru p ` nwl sI qy PO j dw Gy rw pY irhw sI qy jy mYN au Qy ru ky ` jWdw qy iPr inkl nhIN sI skdw[ mY N ru ikAw qW nhIN pr mY ƒ hmy Sw irhw ik sM q ko eI ho r kuJ kihxw cwhu Mdy sI[ iPr AsIN swry iek`Ty gru p ` iv` c vwps Aw gey [ au h swfI sM qW nwl AwKrI mIitM g sI[ svwl: ijhVy p`qrkwr bwhroN Awaudy sn qy sM qW dI ieM trivaU krdy sn, au h sM qW ƒ imlx qo N bwAd au hnW bwry kI so cdy sn jW au nH W dw sM qW p® qI nzrIAw ikho ijhw hu M dw? jvwb: ijhVy bwhro p` qrkwr jWdy sI au nH W ny Awpxy ivcwr pihlW qo N bxwieAw hu dw M sI qy sMqW ny ibAwn id`qw, aunHW ny su x lYxw[ au nH W dw ivcwr swrw id` lI ’c bY iTAW hI bxdw sI[ ku J icr leI ieM trivaU krn Awau Ndy sn[ bhu igxqI p` qrkwrW dy ivcwr sMqW dy ivru D ` hI hu dw M sI[ srkwr kwPI h` d q` k ies gl ƒ PYlwaux iv`c kwmXwb huMdI sI ik auh dihSqgrdI kr rhy ny[ ies krky p` qrkwrW dw ivcwr iKlwP hI hu Mdw sI, ijhVyy sQwnk p` qrkwr hu M dy sI, au h cu p ` rihM dy ijAwdw[ svwl: smu cy ` is` K sM GrS iv` c mIfIAw dI BU imkw kI rhI? Qo Vw ivsqwr nwl cwnxw pwau? jvwb: mIfIAw hmySW hI sty t dy nwl cldw irhw[ ies swry vrqwry dy brwbr Gtnwk®m mYƒ AmrIkI POj vlo N ierwk au`qy 2003 ’c kIqy hmly co N l`iBAw[ BwvyN donW vwikAW dI ip` TBU mI v`KrI, kwrn v`Kry qy v`Kry mMqvW dI pUrqI kIqI geI sI[ pr AmrIkI hmly dO rwn smu cy ` mIfIAw qy p` qrkwrW dy rol ƒ id®Smwn krn leI jo AlMkwr hux is`K Shwdq [ 34 [ jUn, n, 2009
cwr pM j swl pihlW p` qrkwrI dI du nIAW 'c inKrky Awey hn, auh 20-30 swl pihlW sM Bv hI nhIN sI[ ijhVy 600 p` qrkwr AmrIkI PO j nwl ierwk ’qy hmly dO rwn rhy qy lVweI dy mu hwj qo N irporitM g itM g kIqI, au s ƒ AMgryzI iv`c ‘ieMmbYff jrnilzm’ (Embeded Jernualism) AwiKAw igAw[ pM jwbI iv`c ‘ieM m bY i ff’ dw ArQ hY hm-ibsqr hoxw.....ies qrH W qrH W mIfIAw srkwr nwl hm ibsqr hoieAw[ Xwik p`qrkwrW dw POj jW rwjs`qw dw Atu t ` ih`sw bxnw jW Kbr ƒ au hnW dy nu kqw ingwh qo N py S krnw[ p` qrkwrW ny POj jW srkwr dw AMg bxky JUTI-s`cI p® cwr mu ihM m dw AM g bxky kM m kIqw[ bM dy au do N vI ‘ieM mbY ff jrnilzm’ vwlw krdy sn pr au hdy leI trm nhIN AweI sI[ ieh prY kits co N inkl ky AweI hY[ KY r srkwrW ies qrH W p` qrkwrI ƒ Awpxy ‘Anu swrI’ bxwau x ƒ ‘mIfIAw mY n y j mY N t’ dw nwm dy ky vifAwauNdIAW hn[ 1980 ivAW dy idnW iv` c ies qrH W dI ‘mIfIAw mYnyjmY Nt’ bhu q Aswn sI, ikau Nik AKbwr dy sM pwdk-p` qrkwr 90% au prlIAW svrn jwqIAW co N sn[ ijs krky auhnW dw id`lI rwjs`qw dIAW ‘ihMd qvI' U b® whmxvwdI’ nIqIAW nwl ikvy N ivro D ho skdw hY? ie` Qo N qk ik iehnW sM pwdkW qy p` qrkwrW dI pVco lIAw A` K vI AwpixAW dy p® Bwv Q` ly bM d ho cu kI ` sI[ ies dw AMdwjw ieQoN lg skdw hY ik ky.ky .ky. Srmw jo id` lI qo N PweInweINSl tweImz lM dn ƒ KbrW By jdw sI qy sM jo Awie hzwirkw AmrIkw dy AKbwr inaU Xwrk tweImz leI ilKdw sI, ny hmy SW is` KW bwry id` lI rwjs`qw dy ivcwrW dI hI qrzmwnI kIqI[ dunIAW dy mShUr mYgjIn ‘iekonimst’ ivc 1983 ƒ sM q iBM frWvwilAW ƒ ‘ihM sw dw msIhw’ qy drbwr swihb au s dI ‘Cu pxhwr’ d` isAw igAw[ ho rW ny vI ieM J hI kIqw[ mY N kihM dw hu dW M ik bwhrly dy SW iv` c is` KW ’qy hmly ho x dw kwrn vI Y p® s dI is` KW bwry AwlmI p` Dr ’qy glq py SkwrI sI[ dy S ivAwpI p®Ys qy nwmvr mYgzInW dy irpo rtr AMim®qsr qy ivSyS krky drbwr swihb ivKy AwauNdy jWdy rihMdy sn[ Aijhy ‘srkwr idmwgIey’ p`qrkwr drbwr swihb qo N sM q iBM frWvwilAW, sM q sM q hrcM d isM G lo Ng vwl O jW hor AkwlI AwgU AW dy ivcwrW ƒ Awpxy bxwey cO Kty iv`c iPt krky, AMim® qsr ‘fyt
lweIn’ qo N py S krky AwpxI ‘mO ilk p` qrkwrI qy isAwsI ivSly SnW’ dw dM B rcdy rihM dy sn, p® Y s dw ro l ijvy N PO j iv` c iek E.pI. hu dw M hY , auh pihlW mUhry jw ky hwlwq d`sdw hY ik qu sIN ieQy go lw mwro jW Pwier kro, Awh du Smx dw kmjor pihlU Awid[ p®Ys ny E.pI. vwlw rol inBwieAw bhuqw ik ikQy kI krnw hY[ ies dy qihq hI bwAd ivc styt ny Awpxw qS` dd kIqw Aqy Yp® s ny Aijhy kwj leI sty t leI rwh p` Drw kIqw[ svwl: ^br eyjMsIAW dI kwrgujwrI ikho ijhI rhI? jvwb: aunW iv`coN pI.tI.AweI. ihMsk GtnwvW ƒ vDw cVHw ky pyS krdI, srkwrI p`K ijAwdw idMdI qy ausdIAW irportW sMq lo Ng vwl O qy AkwlI pwrtI dIAW zwhrw vkwlq krdIAW[ ies dy au lt XU.AY .A n.AweI Y dy irpo rtr dIAW KbrW srkwry drbwry qy AkwlI lIfrW dy S` k dy Gy ry 'c rihM dIAW qy iesy krky au sƒ keI srkwrI vDIkIAW dw vI iSkwr ho xw ipAw[ smu`cy qOr ’qy inaUj eyjMsIAW vloN srkwrI ibAwnW jW AwPISl vrSn ƒ kvr krn 'c v` D qrjIh dy xw, AKIr 'c rwj s` qw dI bo l bwxI ho inbVdw sI, ihMsk GtnwvW au hnW idnW 'c AYnI qyzI nwl vwprdIAW sn ik Swied hI iksy p`qrkwr ƒ AslIAq Ko jx jW Cwpx dw mOkw imldw sI[ so, puils qy srkwrI ibAwn qy GtnwvW-crcw GtnwvW-crcwvW vW AKbwrW 'c ‘s`cI kQw’ dy qOr qy C`pdIAW rihMdIAW[ ies qrHW aus vkq bhuqy ‘ieMmbYiff zrnilst’ sn, ieQo N qk ik auhI bM dy ieM tY lIjY Ns ey jM sIAW nwl Ais` Dy rU p iv` c krdy sn[ ikau Nik ieM tY lIjY Ns dy bM dy AM dr jw nhIN sI skdy qy auh ies qrHW p`qrkwrI dy prdy Q`ly AM dr vI jw vVdy qy sU h lY Awau Ndy[ svwl: pM jwb dI p® sY dI BUimkw bwry kI kihxw cwho gy? jvwb: jvwb: pM jwb 'c aus smy N pMjwb kysrI gru`p dI srkwrI dyK-ryK ’c pUrI cVq ho geI sI[ au h AwrIAw smwjIAW qy k` tV ihM dU AW dI pM jwb ’c Avwj bx igAw sI[ iesy gru p ` dw pMjwbI AKbwr ‘jgbwxI’ Awm pM jwbIAW q` k phu cx M krky , ihM dU AW-is` KW dIAW hy TlIAW sPW ’c vI vYr-ivroD, iGrxw qy byBrosgI PYlwau x iv`c kwrgr is`D hoieAw sI[ lwlw jgq nrwiex dy pihly sPy qy ilKy v` fy -v`fy sMpwdkI lyK bldI ’qy qyl pwau x dw kM m
Aksr krdy rihM dy[ pM jwb ky srI gru p ` id` lI rwjs` qw qo N vI v` D k` tV ihM dU vwdI phu c M r` Kdw sI[ au s dI ies muihMm ’c jo vI ih`sw pwaux leI iqAwr rihM dw rihM dw sI, au hI ausdw p`qrkwr bx skdw sI[ au nH W idnW ’c AM im® qsr Sihr iv` c hI ies AKbwr smU h dy lgBg do drzn p`qrkwr sn[ ijlw p`Dr dIAW p`qrkwrI mIitMgW iv`c qy srkwrI p® s Y kwnPrMsW iv`c ieh sMkt hmySw bixAw rihMdw ik iehnW AKbwrW dy ikM ny qy ikhVy p` qrkwr ƒ bu lwieAw jwvy[ ies gru`p bwry qW mYN SryAwm kihxw k ihxw cwhuMdw hW ik iehnW hmySw ‘ieMbYiff zrnilzm’ kIqw[ ‘AjIq’ qy ‘AkwlI p` iq® kw’ ivco N AkwlI p` iq® kw dI irpo ritM g kwPI h` d q` k dly rI BrI qy KwVkU sPW dI shI pySkwrI vI huMdI, jo id` lI rwjs` qw dI cwlW-clwkIAW qy hy rw Py rIAW ƒ kwPI nM gw vI krdI sI[ ies dy au lt ‘AjIq’ AKbwr Awpxy Awp ƒ ‘pMjwbIAq dw AlM brdwr’ khwau Ndw irhw, jdo Nik au hnW idnW ivc bhu igxqI ihM dU pM jwbI ies pM jwbIAq, pM jwbI ju bwn Aqy siBAwcwr qoN by mu K ` ho cu ky sn[ iek pwsy qW ‘pM jwb ky srI’ ihM dU qvI p` K jW AwrIAw smwjI ivcwrDwrw dw KulyAwm pYrokwr sI pr dUjy pwsy ‘AjIq’ dI puzISn du pwsV ijhI sI[ ‘AjIq’ AKbwr dI py SkwrI qy sM pwdkI nIqI nw qW Ku l ` ky id` lI dI rwjs` qw dw ivroD krdI sI qy nw hI morcy dw Kulm Ku lw ` swQ idM dI sI[ sgo N, au s smy N ies AKbwr dy mwlk AM dro N-AM drI mo rcw vwps lY x dIAW slwhW idM dy rhy qy bwAd iv` c sM q lo Ng vwl O dw id` lI rwjs`qw nwl smJOqw krvwaux iv`c auhnW ny mu`K rol Adw kIqw[ id`lI iv`c mYN dyKdw irhw ik ‘AjIq’ Aqy ‘pMjwb kysrI’ gru p ` swry ies qrIky nwl py S krdy ik ijvy N ‘AjIq’ is` KW dw p` K pU rdw, dU jw ihM dU AW dw[ dUjw (pM jwb kysrI) qW ihM dUAW dw k`tV rUp ’c pU rdw hI sI pr ‘AjIq’ ny au s qrH W is` KW dw nhIN pU irAw, p` K pU rn qo N Bwv ko eI sp` St isAwsI pu jISn lY x qo N hY [ AijhI Gu l-iml pwilsI krky , ‘AjIq’ Bwvy N Ku d ƒ ‘pM jwb dI Awvwj’ khwau Ndw irhw pr au h jlM Dr dy mhwSw jW AwrIAw smwjI p®Ys dw bdl nhIN bx sikAw[ jlMDr dy swry AKbwr hI purwxy qrIky dy gYr-pySwvr p`Dr qoN aupr nhIN auTy qy p`qrkwrW ƒ cM gIAW qnKwhW dyx qoN hmySW is`K Shwdq [ 35 [ jUn, 2009
kM nI kqrwau Ndy rihM dy sn[ iesy krky, iehnW AKbwrW dy Kws krky mhwSw p® sY dy by-vy -vy qn p` qrkwr srkwrI ey jM sIAW dy D` ky AwswnI nwl cV jWdy[ izAwdwqr Aijhy p` qrkwr ey jM sIAW dy py-ro -ro l qy hu dy M qy au nH W leI sU cnwvW iek` TIAW krdy, srkwrI KbrW plwt krdy qy krvwau Nd[y ieQo N qk puils dy srkwrI APsrW dy ivco ly vI bx jWdy[ jWdy [ ‘AM gry M zI it® ibaU n’ dI ip` T BU mI vI Bwvy N AwrIAw smwjI hY pr iesdw sM pwdk y p® m BwtIAw jo k` tV AwrIAw smwjI sI, KbrW dI py SkwrI iv` c inrp` K irpo rtW dw Brm bxw ky r` Kdw[ sM q iBM frWvwilAW dy mu kwbly ’c AkwlI lIfr sM q lo Ng vwl O ƒ hmy SW hW-p` KI qy slwhu x vwly AMdwz ’c py S krdw[ ies krky it® ibaUn ny dlbIr isM G, isM G, jo iBM frWvwly dw p` KI smiJAw jWdw sI, ƒ htwky hor iksy ƒ lgw id`qw[ pMjwbI qy ihMdI it®ibaU n ny Awpxy ku J v`Kry p`qrkwr vI r`Ky hoey sn[ ijs krky ausdI p` qrkwrI v` KrI qy izAwdw is` K ivroDI nhIN hu MdI sI[ it®ibaUn gru `p ny ijAwdwqr id`lI rwjs` qw qy puils POj dy D` ky qo N A`KW bMd hI r` KIAW[ svwl: svwl: qu s IN AM i m® q sr kdo N q` k p` qrkwrI kIqI? jvwb: mYN 1987 dy Su rU iv`c AMim®qsr qoN igAw[ audoN brnwlw srkwr sI qy AkwlI dl my rI bdlI pM jwb qo N bwhr krw id` qI sI[ blvM q isM G jo ik sInIAr AkwlI AwgU hu M dw sI, my ry qo N Aksr AO Kw rihM dw hu dw M sI[ keI glW qoN ikauNik ausdy muqwbk kvryz nhIN hu dI M sI[ svwl: ijhVy A`jkl KwVkU sMGrS bwry is`KW vlo N mY gzIn k` Fy jw rhy hn, aun W H bwry qu hwfy kI iKAwl hn? jvwb: jvwb: TIk hY, A`gy nwloN auprwlw ho ieAw hY[ mY ƒ ieh au mId hY ik ijhVI Awau x vwlI pIVI hY , au h ku J pVHI ilKI vI Aw rhI hY[ is` KW dy nO jvwn pVH dy ilKdy vI hn kwPI[ pihlW ijAwdwqr kwmryf hI pVHdy ilKdy sn[ is` K lihr nwl ju Vy ju Vy nO jvwnW iv`c pVH n dw ru Jwn G` t sI[ au s vkq bM dU k ijAwdw A` gy Aw geI sI, klm nwlo N[ hu x ieM J lgdw hY ik ies swry dOr dy iv`c No bM dy pVH gey, smJ gey qy hux QoVI ijhI ies g`l iv`c pikAweI qy qIKxqw Aw geI hY [
svwl: svwl: ijvy N AsIN jwxdy hW ik mIfIAw vlo N hmy Sw is` K ih` qW ƒ A` Ko pro Ky N kIqw jWdw hY, ies dy mdynzr is`KW dI kI ivauNqbMdI ho xI cwhIdI hY ? jvwb: dyKo jI, is`K ikauNik ieQy G`t igxqI 'c hn qy ieQo N dw mIfIAw ienW dI g` l kdy nhIN kry gw Bwvy N au h mu silm hn jW is` K[ ikau Nik ieQo N dIAW srkwrW bhu igxqI nwl hI cldIAW hn[ ies kwrn mu`K Dwrw dw AKbwr G`t igxqIAW dI kdy mdd nhIN kry gw[ ies kwrn ies mIfIey qo N iksy iksm dI au mId nhIN r` KxI cwhIdI qy is` KW ƒ Awpxy AKbwr jW rswly k` Fxy cwhIdy hn[ svwl: svwl: BwrqI sM ivDwn sM ivDwn vlo N ijhVI Y p® s dI AzwdI dI g`l kIqI geI hY, auh ikMnI ku shI hY ? jvwb: sMivDwn iv`c p® sY dI AjwdI dI g` l kIqI geI hY auh ty Fy-my -my Fy qrIky nwl kIqI geI hY , is` Dy qrIky nwl nhIN kIqI geI[ ivcwrW dy p® gtwvy dI AzwdI dy AiDkwr ivco N AwpW Y p® s dI AzwdI k`Fdy hW[ ieh AiDkwr mOilk AiDkwrW dy iv` c drj hY[ BwrqI sM ivDwn iv` c is` Dy rU p iv` c Y p® s dI AzwdI dI g` l nhIN kIqI geI[ sMivDwn qW pUry qrIky nwl kdy lwgU nhIN ho ieAw[ ies dy bwry kihM dy hu M dy Aw, ieh mo m dw n` k hu dw M ey.....ijs ey .....ijs iv` c qwkq hu dI M ey , au h au sy pwsy mo V lY Ndw hY [ G` t igxqIAW ƒ AmlI rUp iv`c sMivDwn vloN ienswP imldw nhIN[ ijhVI Yp® s dI AzwdI Aqy lo kqM qr dy cO Qy QM m dI g` l hY au h isrP ikqwbW ’c hI hu dI M hY .....AmlI .....AmlI rU p 'c nhIN[ svwl: svwl: pM jwbI Y p® s dy vrqmwn qy Biv` K bwry qu sIN kI so cdy ho? jvwb: pMjwbI p®Ys dI qkrIbn 7-8 l` K dy gy V ’c ho vy gI rlw imlw ky swrI[ ies dw Biv`K Ajy ies krky cM gW nhIN ik ieh ik`qy dy p` Dr qy pU rI qrHW KrI nhIN au qrdI[ pM jwbI AKbwrW dy mwlk ho r nzrIey nwl cldy hn, pMjwbI dy nzrIey qoN nhIN cldy[ clo pMjwbI dy nzrIey nwl hI cl pYx TIk hY[ au hnW dI so c ijAwdw vpwrk hY ijvy N pM jwbI dw v`fw AKbwr ies ivcoN pYsy k`F ky mltIkM plY ks clw lvy [ au s ƒ cwhIdw hY ik au h pM jwbI dw mIfIAw hwaU s bxwvy , AKbwr dy nwl mYgzIn vI clwvy[ mYƒ lgdw hY ik pMjwbI iv` c p®oPYSnl iksm dy pypr clwey
is`K PYfrySn AwP AwstRylIAw ny
AYfIlyf ’c kOmI ivcwrW dI joq jgweI Aglw pVwA mY lbO rn qy isfnI
sY mInwr qoN bwAd nO jvwn sroqy gru`p ivc KVHky Po to Po to iKcvwau Ndy hoey[ is`K PYfrySn AwP AwstRylIAw vloN swaUQ AwstRylIAw dy Sihr AYfIlyf ’c pYNdy pR O spY kt ivKy gu rdu Awrw swihb ivc iek ivSy S sY mInwr krvwieAw igAw[ ies mO ky is` K kO m dy AmIr ieiqhws qo N BwrI igxqI ivc ju Vy nO jvwn vrg ƒ rU -b-b rU krvwieAw igAw[ is` K PYfry Sn AwP AwstR lIAw y dy ies sY mInwr ivc nOjvwnW dy cy qM n su AwlW dw islislw jwrI sI[ ies mO ky hwzr iek ividAwrQI Anu swr “sY mInwr ’c Aijhw isrjxwqimk mwhO l lM my Arsy mgro N imlx ’qy Ku SI ho eI” ies qrH W pR qIq ho irhw sI ijvy N iksy du Smx ’c iGrI kO m dI AglI pIVHI isr jo V bY TI hovy, Aijhy plW ivc kOmI drd r` Kx vwlI ko eI vI rU h Ku SI mihsU s kry gI[” pR wpq jwxkwrI mu qwbk lgBg iqM n GM ty ieiqhws Aqy Biv` K ’qy kO mI ivcwrW hu M dIAW rhIAW[au ~cIAW bwhW krky ividAwrQIAW ’co N kO m dy Biv` K leI au swrU svwl au T rhy sn[ lM my smy N qo N kO mI kwrjW dI sy vw kr mn msqkW ’co N ienH W su AwlW dy ju AwbW ju AwbW nwl gu rU gR Q M swihb nwl ju Vn dI ApIl qy kO mI ieiqhws pVx dI by nqI ho rhI sI[ ies mO ky hwzr iek bzu rg bu DIjIvI ` Anu swr “Aijhy mO ky bhu qI vwr kO mI kwrjW ivc gU VH w ih` sw pw jWdy hn ikqy nw ikqy AxK, pihcwx, Biv` K dI kO mI jo q j` g pY NdI hY , gu rU hI hY jo ieh ivcwrW dI bKiSS au swrU bxwau Ndw hY[” [” smwpqI ’qy swihb sR I gu rU gR Q M swihb A` gy is` K kO m dI cVH dI klw leI Ardws kIqI geI[ is` K PY fry Sn AwP AwstR y lIAw dw Aglw pVwA 6-7 jU n mY lbO rn Aqy 13 jU n isfnI hY[ -qy jsdIp isM G, su Krwj isM G sM DU jWdy qW ieh vDdy[ nw v` Dx krky hI ihM dI dy py pr ieQy Aw gey[ ijvy N Amr au jwlw ƒ C`f ky dY ink jwgrx qy dY ink Bwskr qW ieQy j` c hI gey [ dU jw, swfI ijhVI nvIN pIVI sY Ntrl skU lW vwlI, au h gu rmuKI ilpI qo N qo N jwxM U nhIN[ hu x au h ijhVw kwƒn hY ik dsvIN q` k pM jwbI pVwau xI lwzmI ho vy gI[ au sdy nwl pM jwbI Y p® s is`K Shwdq [ 36 [ jUn, 2009
dw Biv` K ku J TIk rhygw[ nhIN qW pM jwbI dI QW G`tdI jw rhI hY qy v`D nhIN rhI[ auDr AM gry zI qy ihM dI dw mh` qv v` D irhw hY [ ies dy mdynzr pMjwbI p®Ys dw BivK koeI bhuqw vDIAw nhIN[ ieh ijhVy Ajo ky nvy N skU l Ku l ` rhy ny , iehnW ny pM jwbI ƒ Fwh qW lwau xI hI hY, nwl hI pM jwbI Y p® s ƒ vI lwau xI hY [ -0-
AwzwdI hI swfy leI iek mwqr rwh hY: pRBwkrn jykr s` co -s` -s`c ikhw jwvy, PO jI pRbDM gYr-mnu KI, ` gY r-jzbwqI hY [ hr ie`k mulk iv` c Al`g iksm dw POjI pRbMD hY[ POj leI ij`q hI sB qoN v`fI cIz hY[ dU jy dU jy pwsy AsIN hW jo ik lokW leI lV rhy hW[ swfy ivroDI, swfy gYr-mnu KI ` vrqwA sMbDM I rOlw pwauNd y hn, qusIN hI d`so AsIN Kqrnwk qy bu`cV POj swhmxy h`Q jo V ky qW nhIN KVH skdy[ mu`K qOr qy swfI jQybMdI ie` k zwbqy vwlI jQybMdI hY[
jdo N 1986 ivc Bwrq srkwr ny il` itAW sM bMDI AwpxI nIqI ivc bdlwA ilAWdw qW aus Aihm pVwA qy Bwrq dy rozwnw AM gryzI AKbwr 'd ihM dU' dy p` qrkwr vI. rwmw ny il` ty mu KI pR Bwkrn nwl ik iek lM mI mu lwkwq kIqI[ ies gurIly AwgU dI mOq smyN ies ƒ muV CwipAw igAw, ijs ivcoN au s dI inSwny pR qI sp`Stqw Aqy krm dI idRVqw ivKweI idMdI hY[ aus dw pMjwbI Anuvwd pwTkW leI pyS kIqw jw irhw hY [ sM pwdk p®Sn: p®Bwkrn jI qusIN qwiml bhu igxqI vwly ielwky iv` c Awau NdIAW mu SklW qy PO j dy ro l sbM DI cwnx pwE ik mU l sm` isAw kI hY ? au~qr: swfI jmIn POj ny hiQAweI hoeI hY [ v`fy imltrI kYNp au swry jw rhy hn[ A`j dI hI g`l hY POj ny pM j inh`Qy byksUr qwimlW ƒ mO q dy Gwt au qwr id` qw[ AY sy hwlwq bxy hoey hn ik koeI vI bMdw mOq dy KOP qo N frdw Gr qo N inkl nhIN skdw[ p®Sn: qu hwfI ielm bwry kI so c hY? kI AjwdI hI quhwfI ie`k mwqr mMg hY jW qu sIN ies ƒ iksy isAwsI nqIjy au`qy phuMcx leI vrq rhy ho? au~qr: jI hW iblkul, swfy 30 swlW dy AjwdI sM grwm ny, ny , swfy leI AjwdI hI ie` k mwqr rwh C`ifAw hY Aqy swƒ ies qoN ibnW ku`J vI mnjU r nhIN[ 1961 ivc qwimlW ny PY frl srkwr sbM DI siqAwg® ih kIqw sI, so jo ku J vI A` j ho irhw hY au h qW ip` Cy ƒ qY rn vWg jwp irhw hY [
p®SSn: n: qusIN AwpxI jQy bM dI dI dU jI AW KwVkU jQy bM dIAW Aqy imltrI nwl ikvy N qu lnw kro gy? au~~qr: qr: ij`Q No q`k POj dw svwl hY aus iv` c smwijk q`q qy mnu`Kqw nhIN hY[ lok Awpxy GrW iv`c su`K SWqI nwl nhIN rih skdy[ iksy vI mOky aunHW dy Gr qy hmlw ho skdw hY[ PO j kdoN vI ipMf ƒ Gy rw Gy rw pw ky au nH W ƒ mwr skdI hY [ Aijhy hmilAW dI ko eI jWc suxvweI nhIN hY[ jdoN q`k Aijhy iGnwauxy hmilAW dI jWc su c` jy FM g nwl nhIN ho skdI, AsIN hwlwq su Kwvy N nhIN kih skdy , ij` Qo N q` k dU jIAW jQy bM dIAW dw sbM D hY au h Co ty Gy ry q` k mihdU d ny , AsIN v` fy p` Dr ’qy lVweI lV rhy hW[ PO j dI BU imkw ie` k mwrU qwkq vrgI hY[ p® Sn: mY N qu hwfI ivcwrDwrw qy rwjnIqk so c bwry jwnxw cwhu dw M hW? bhu q swrIAW cIjW p® c`lq ny quhwfy qy il`ty bwry, p® q` K hY ik hr g`l rwjnIqk rMg iv` c rMgI hoeI hY[ qu sIN Awpxy qy AwpxI ivcwrDwrw bwry sMKyp iv`c d` so ? au~qr: smwjvwd Aqy qwiml AjwdI swfI so c, swfI jMg hY [ p® p®SSn: n: rwjnIqk ivdvwn qiml jQy bM dIAW ƒ kO mvwdI jW smwjvwdI jQy bM dIAW dy qO r qy vM fdy hn[ qu hwfI jQy bM dI ƒ kO mvwdI so c dI DwrnI mM inAw igAw hY , ies bwry qu hwfI kI rwey hY? au~qr: qr: my myry leI sB jQybMdIAW dIAW gqIivDIAW ie` k smwn hn[ do nW iDrW dI krnI iv` c koeI Prk nhIN[ ijvyN ik quhwƒ pqw smwjvwd keI p® kwr dw hY[ hr mnu`K ies soc dw DwrnI hY ik auh smwjvwdI hY[ AsIN aus smwjvwdI soc dy DwrnI hW jo ik swfy is`K Shwdq [ 37 [ jUn, n, 2009
lo kW dIAW AwsW qy au mIdW qy KrI au qrdI ho vy, au h smwjvwd jo lo kW dy iek` T dI klwqimk SkqI ƒ h`lwSyrI dyvy[ mYN ku `J smW pihlW ‘XU goslwv pYtrn’ dw ijkr kIqw sI[ ieh pYtrn ie` k AYsw smwjvwdI isstm hY ijs iv` c jmhU rIAq ƒ rwjnIqk qv` jo N id` qI geI hY[ swfI koiSS hY ik lo kW dI jmhUrI Bwvnw ƒ Ku `l imly[ mUl rU p iv`c AsIN XUgoslwv pY trn ƒ Awpxw mwfl nhIN mM ndy[ AsIN Awpxw rwjnIqk rwh Awp AKiqAwr krWgy [ jy kr XU go slwv mwfl ƒ iDAwn nwl Go iKAw jwvy qW ies ny nihrU dI m` dd nwl qIjI SkqI bxn dI ko iSS kIqI[ ies iv`c koeI S`k nhIN nhI N ik XUgoslwv ny AjwdI leI lV rhy mulkW dI m`dd kIqI hY qy au h vI ibnW iksy iDr nwl sWJ pw ky [ AsIN ku`J AYsI hI idSw v` v `l soc rhy hW[ swfI ko iSS ku J ` AY sy smwjvwdI isstm dI hY jo ik swfy smwjk qwxy-bwxy -bwxy iv` c ie` k im` k ho jwvy[ p®Sn: quhwfw nvW ibAwn crcw iv`c AwieAw hY ik il`ty ie`k pwrtI rwj iv`c ivSvwS krdw hY qy AjwdI qoN bwAd qusIN ies isstm ƒ lwgU kro gy? au~qr: ieh lokW dI soc qy inrBr krdw hY , au h ijs pwrtI ƒ cwhu x, cu x skdy hn[ imswl vjo N Bwrq iv` c mu F ` qo N hI kWgrs pwrtI dw rwj c` l irhw hY [ qu sIN swfI so c ƒ ijs S` k nwl vy K rhy ho ieh au nH W bM idAW dI so c dw nqIjw hY jo ibnW lVy rwj cwhu M dy hn[ qu sIN smwjvwdI mu lkW qy Jwq mwro, au Qy ` iks iksm dw rwj hY? hY ? ikqy au hI pwrtI rwj qW nhIN kr rhI, ijs ny AjwdI dI jM g lVI hY? ikaubw iv`c vyKo, sovIAq sMG v`l vy v Ko y [ p`qrkwr vrg rwj nyqwvW dI p®IiKAw lYNdw hY[ qu sIN p` qrkwr vIr swfy Aqy lo kW ivckwr
iek pu l dw kM m krdy ho prM qU s`cweI ieh hY ik qu sIN swfy leI bhu q v` fw Kqrw ho (hwsw...)[ p®SSn: n: qu hwfy bwry kwPI g`lW p®c`lq ny ko eI qu hwƒ zwbqy vwlw qy hoxhwr ny qw mMndw hY, ijs iv` c ku rbwnI dI smr` Qw hY Aqy ko eI qu hwƒ gu rIlw jM g dw bu cV ` (inaU Xwrk tweIms ivc CpI irport Anuswr)[ ies dw nqIjw ieh hY ik qu hwfy qO r qrIky mnu KI ` DwrnwvW qy Kry nhIN au qrdy[ qu sIN ies doS dw jvwb kI dy xw cwho gy? au~~qr: qr: jykr s`co-s`c ikhw jwvy, POjI pR bMD gYr-mnu KI, ` gYr-jzbwqI hY[ hr ie` k mu lk iv` c Al` g iksm dw PO jI pR bM D hY [ PO j leI ij`q hI sB qo N v`fI cIz hY[ dUjy pwsy AsIN hW jo ik lokW leI lV rhy hW[ swfy ivroDI, swfy gYr-mnu`KI vrqwA sMbMDI rOlw pwauNdy hn, qusIN hI d`so AsIN Kqrnwk qy bu`cV POj swhmxy h`Q jo V ky qW nhIN KVH skdy[ mu `K qOr qy swfI jQy bMdI ie` k zwbqy vwlI jQy bM dI hY [ p®SSn: n: qusIN ku `J imswlW idEgy AwpxI jQy bM dI dy zwbqy bwry? au~qr: jdoN AsIN koeI vI bMdw Awpxy jQyb dI M iv`c BrqI krdy hW qW au h mU l rUp iv` c lo kW dy h` k leI lVdw hY [ jy kr au h bM dw lok ivroDI kMm krygw qy AsIN aus dI m`dd krWgy qW ieh jM g Awpxy rwh qo N Btk jwvy gI[ ie` k Xo Dy dI jgH w au h bM dw smwj ivro DI Ansr bx jwvygw[ hiQAwr ie`k bhu q v` fI qwkq hY, swfI soc ieh hY ik jy kr hiQAwr rUpI qwkq dI glq vrqo N kIqI jwvy qW qwnwSwhI dw jnm ho jwvy gw[ ies krky hI AsIN AwpxI PO j iv` c by -ny -ny mI brdwSq nhIN krdy [ pR pRSSn: n: prMqU ku`J mOikAW qy inh`Qy isnhwlI lokW dy smU ihk qOr qy mwry jwx dw do S l` gdw hY , ijvy N ik Anu rDpu rw swkw....... au~~qr: qr: AsIN AYsy iGnwauxy AprwD dI inKy DI krdy hW qy AsIN ies dI ijM my vwrI kdy vI nhIN leI[ p®Sn: ieh g`l kwPI p®c`ilq hY ik il` ty lVwkU Awpxy gl nwl sweInweIf bM n ky r` Kdy hn? ies iv` c ikM nI ku scweI hY ? au au~~qr: qr: jI hW, iblkul[ AsIN ieh rwh SurU qo N hI AKiqAwr kIqw hoieAw hY[ nqIjy vjo N kwPI Xo iDAW ny AwpxI jwn vI vwrI hY[ qusIN swfy sMGrS 'c srgrm bMdy jylW
iv` c nhIN l`B sko gy, jykr hn qW auh vI au NglW au qy ` igxy jw skdy hn[ AY sw ies leI kIqw jWdw hY ik AsIN au nH W bM idAW dI r` iKAw kr skIey jo swfy nwl sWJ r` Kdy hn qy swfI m`dd krdy hn[ jykr AsIN aunHW bMidAW dI r` iKAw nw kIqI qW swfI bhu -igxqI -igxqI jy lW iv` c Br id`qI jwvygI[ prMqU ieh iek`lw kwrn nhIN hY [ ieh sweInweIf hI hY ijs ny swfy sM GrS ƒ ienI Cy qI hu lwrw id` qw hY [ sweInweIf r` Kxw ie` k bM dy dI infrqw, inpu nqw M Aqy vcnb` Dqw dI inSwnI hY[ imswl vjo N ik` tU (jo ik jwPnw ielwky dw kmWfr hY) Anu swr “jdo N q` k ieh sweInweIf swfy gl du Awly hY swƒ du nIAW dI iksy vI PO j dw fr nhIN[” swfy XoiDAW ƒ sweInweIf ie` k v` Krw hI nSw krdI hY jo ik au nH W iv` co N mO q dw fr Kqm krky ku rbwnI dI Bwvnw Br idM dI hY [ swfy Xo Dy cVH weI mO ky SWq icq A` gy v` D ky go lIAW dw svwgq krdy hn[ p® Sn: Sn: qu sIN Awpxy AwdrS nwiekW bwry cwnxw pwE? iknH W ivAkqIAW qy GtnwvW ny quhwƒ p®Bwivq kIqw, Awpxy bcpn qoN hux q` k dy sPr qy ku J` cwnx pwE? au au~~qr: qr: mYƒ bcpn qo N hI Bwrq dy AjwdI sM grwm ny kwPI p® Bwivq kIqw[ ny qw jI suBwS cMdr bo s o myry p®mu`K nwiek hn[ mY ƒ bcpn qoN hI kwPI sur`iKAq vwqwvrn iv`c r` iKAw igAw[ ijAwdwqr mY ƒ bwhrilAW nwl g`l krnNo vrijAw jWdw sI, mYN lVkIAW qoN sM gdw sI[ my ry ipqw jI isrVI Aqy AwdrSvwdI sn[ lo kI g` lW krdy hn ik my ry ipqw jI qu rdy smy N Gwh ƒ nu kswn nhIN phu McwauNdy sn qy mYN au nH W dw by tw hW.......[ mY N gWDI dI pu sqkW dw vI AiDAY n kIqw prMqU suBwS cMdr bos dw au h ibAwn mYƒ bhuq p®BwvSwlI l`gw “KUn dy AwKrI kqry q`k mY N AjwdI lY ky rhWgw[” Bgq isMG dI khwxI ny mY ƒ hY rwn kr id` qw[ ijnH W vI Xo iDAW ny hkU mq dy ju lm ivru D ` Avwj bu lM d kIqI mY N au nH W dIAW jIvnIAW Go KIAW hn[ isnhwlIAW ny swfy au qy ` kwPI ju lm kIqy jo ik mY N AKbwrW-rswilAW iv` c pVH y[ iPr mY N 1958 dy mM idr au ~qy hmly bwry piVH Aw su ixAw, ijs iv`c isnhwlIAW ny su`qy pey pu jwrI ƒ ijauNdw swV id` qw[ swfI kOm r`b qoN frn vwlI kO m hY [ prM qU ies GtnW ny my ry mn iv` c is`K Shwdq [ 38 [ jUn, 2009
ie`k buJwrq KVH I kr id`qI ik AsIN aunHW qo N bdlw ikau N nhIN lY skdy? ie` Qy hI bs nhIN, isnhwlIAW ny ie` k b` cy ƒ ijau NidAW hI grm lu`k dy Fol iv`c su`t id`qw[ ies iGnwauxI GtnW ny mY ƒ qy myry swQIAW ƒ vlU Dr M ky r`K id` qw[ mY N AwpxI ijM dgI dy mu Fly ` pVwA qy hI hiQAwrbM d sM GrS bwry so cxw Su rU kr id` qw sI[ mY N nY po lIAn qy au s dI slqnq dI cVH weI bwry keI ikqwbW pVHIAW[ mhWBwrq ivcly BIm qy krn dy cirqrW ny kwPI p® Bwivq kIqw[ krn myrw nwiek sI qy aus dI kurbwnI dI kQw ny mYƒ jIvn-jwc isKweI[ svwmI ivvy kwnM d qo N p® Bwivq ho ky mY nO jvwn pIVH I ƒ sMgiTq krn dI socI[ mYN bcpn iv`c hI rwjnIiqk bY TkW iv` c jwx l` gw[ ieiqhws dy pM ny Pro l ky mY ƒ ies g` l dw AM dwjw l` g igAw ik swƒ ies leI mwr pY NdI Aw rhI hY ikau Nik AsIN kdy ivro Dqw hI nhIN kIqI[ AsIN au nH W dI ihM sw ƒ hI Kqm krn leI hiQAwr cu ky ` [ p®Sn: bwhrilAW dI quhwfy bwry ieh soc hY ik qusIN POj vwly pwisE h`t ky rwjnIiqk pwsy ƒ Ju k ` rhy ho? ies bwry ko eI cwnx pwaU ? au au~~qr: qr: mYƒ mu`F qoN hI pqw sI ik swfI lVweI rwjnIiqk hY [ mY N 1973 qo N 1983 q` k rU poS irhw, jykr swfy AMdr rwjnIiqk smJ nw huMdI qW A`j q` k AsIN ijau Ndy nhIN rihxw sI[ ly ikn ie` k g` l iv` c s` cweI hY ik mY N G` t bo lx vwilAW iv` co N hW qy my rI so c kM m nwl A` gy v` Dx dI hY , g` lW nwl nhIN[ pihlW swƒ Awpxy Awp ƒ swibq krnw pYNdw hY qW hI lok quhwfy nwl juVdy hn qy quhwfI g` l su xdy hn[ AsIN lo kW iv` c AwpxIAW rwjnIqk jVHW aun WH dI r`iKAw krky jmHw rhy hW nw ik Qo QIAW g` lW nwl[ ies krky hI AsIN jMgI lVweI ƒ mh`qqw idMdy hW[ s®IlMkn POj jo ik nslI ADwr qy KVH I kIqI geI hY, au s dw twkrw go lI nwl hI kIqw jw skdw hY[ dunIAW iv` c ikqy vI Jwq mwr lvo jo sMGrS c`l rhy hn sB iv`c hiQAwrW dI vrqoN ho rhI hY[ ie`Q No q`k ik BwrqI su qM qrqw sM grwm iv` c vI hiQAwrW dI loV peI[ Bwrq A`j jo vI hY AwpxI POj dI bdOlq hY, nhIN qW cIn ny hux q`k id`lI au ~qy kbjw jmH w lY xw sI[ -0-
Oq O prbqoN BwrI m
sM q jrnYl isMG iBMfrWvwilAW qy vylUiplwie pRBwkrn vrgy by jo by joV ienklwbI sUrbIrW dIAW ShIdIAW ies mhwn AwdrS dI pR pR wpqI wpqI dw rwh hI p`Drw kr rhIAW hn[ ieh swfw idRVH XkIn hY[ AwpxI AsIm POjI qwkq qy bhu igxqI dI hYNkV qy nwdrSwhI nwl ko eI swfy ko lo N ‘iBM frWvwly ’ qy ‘pR Bwkrn’ vrgy sU rimAW ƒ qW Ko h skdw hY, pr swfy ies XkIn ƒ swfy kol No No ko eI nhIN hiQAw skdw[ -Ajmy r isM G mwE jy qu Mg ny ikhw sI ik “mOq mOq ivc Prk hu dw M hY [ iek mO q KM B nwlo N vI hO lI hu dI M hY qy iek prbq nwlo N vI BwrI hu dI M hY [” [” mOq dI ies vrg bMngI dw irSqw jIvn jI vn dy Aml nwl juiVAw hu Mdw hY[ koeI ikhVI mOq mrdw hY , ies g` l dw inqwrw au s dy jIvn dy AMdwz qoN hu Mdw hY[ ijhVw ivAkqI isrP qy isrP Awpxy leI, ies ‘Awpxypx’ dw Gyrw pirvwr qy irSqy dwrIAW qk psirAw hu dw M hY , ijau Ndw hY , au s dI mO q KM B nwlo N vI hO lI hu M dI hY[ aus dy Awpxy sky snbM DIAW qy cM d ku dosqW im`qrW qoN v`D ho r iksy leI ieh mOq koeI mwAxy nhIN r`KdI[ ies mOq dy ieh su MgVvy N ArQ vI bhu q jldI Awpxw mh`qv gu Aw lY Ndy hn[ ies qrH W k` Ko N hO lI mO qy mirAw mnu`K AMqm qO r ’qy guMmnwmI dy hnHyry ivc Alo p ho jWdw hY[ ies dy au lt ijhVw ivAkqI Awpxy jIvn ƒ ku `l mnu `Kqw dy srokwrW jW Awpxy kO mI BweIcwry dy v` fy kwz nwl jo V lY Ndw hY Aqy Awpxy jIvn dI swrI pU jI M ies kwz dy ly Ky lw idMdw hY, auh jd mrdw hY qW au s dI mOq bhu q v` fy qy ivSwl ArQ gR ihx kr jWdI hY [ AijhI mOq ƒ hI mwE jy qu g M ny prbqoN BwrI mOq dy gOrvpUrn lkb nwl invwijAw sI[ lM Gy AY qvwr du nIAW dy lo kW ƒ sR IlM kw dy au qr pUrbI Kyqr dy jMglW ivcoN iek AijhI hI ‘prbqo N BwrI mO q’ dI Kbr su xn ƒ imlI sI[ sR IlM kw dI PO j ƒ AwKrkwr ‘ilbry Sn tweIgrz AwP qwiml ey lm’ dy mu KI vy lU iplwie pR Bwkrn ƒ mwrn ivc kwmXwbI nsIb ho geI hY[ pr kO x sI ieh pR Bwkrn? ies su Awl dw koeI ieko iek juAwb sMBv nhIN[ Al`g Al` g iDrW qy qwkqW vlo N ies dy ju Awb Al` g Al` g id` qy jw rhy hn, qy id` qy jWdy rihxgy[ sRIlMkw dI srkwr qy jnqw leI jy kr auh iek ‘bdnwm dihSqgrd’ qy ‘KUM-Kwr
hiqAwrw’ sI, qW qwiml lo kW, Kws krky sR IlM kw AMdr rihMdy qwiml kOmI BweIcwry leI auh ‘b`br Syr’ qy ‘AzIm sUrmw’ sI[ koeI jxw aus dI ikhVI pirBwSw dw mu rId bxdw hY, ieh au s ivAkqI dI AwpxI siQqI qy rwjsI nzrIey ’qy mun`sr krdw hY[ ijhVIAW kOmW dU sry Co ty qy G` tigxqI kO mI BweIcwirAW au qy Awpxw glbw pwau x dI jmWdrU ru cI r` KdIAW hn, au nH W kO mW dI jnqw, su Bwvk qy At` l rU p ivc, pR Bwkrn dI pihlI nkwrI pirBwSw ƒ kbU l krn dw Ju kwA r` KdI hY [ au nH W ƒ pR Bwkrn qy au sdy kwz nwl ko eI hmdrdI nhIN ho skdI[ iesdy ault ijhVIAW kOmW sR IlM kw AM drly qwiml BweIcwry vWg Ku d, iksy iek jW dUjI Skl ivc, kOmI jbr qy dwby dw sMqwp Bog rhIAW hn, au nHW leI pRBwkrn dI mO q v` Kry ArQ gR ihx kr geI hY[ pR Bwkrn dI mO q nwl aunHW ƒ iek piv`qr kwz qy sRySt suPny dI mOq ho jwx dw gmgIn Aihsws hoieAw hY h Y[ is` K kO m inSicq qO r ’qy Awpxy Awp ƒ ies mgrly vrg nwl jo VdI hY [ pR Bwkrn dy jIvn qy aus dI mOq nwl is`KW dIAW keI swrIAW AM qrIv sWJW hn[ zrU rI nhIN ik pR Bwkrn dw hr krm qy nIqI pY NqVw pU rw shI ho vy[ au sdy keI krm qy pYNqVy AXog Tihrwey jw skdy hn[ pr ijs kwz ƒ lY ky au h liVAw, ijM nI isdkidlI dy nwl liVAw qy AKIr ivc ijM nI sUrmgqI nwl lVdw hoieAw auh ShId ho igAw, ienH W swrIAW g` lW dy ArQ is` KW nwlo N v` D ho r ko eI nhIN jwx skdw[ Bwrq dy tY lIivzn cY nlW du Awrw pR Bwkrn dI mOq dI Kbr nSr hu dI M ijhVy vI is`K ny q`kI hY, aus ƒ qtPt qy su qy is`D hI jUn 1984 dw swkw Xwd AwieAw hY[ ijM ny bdnIqy qy inrl` jpU rn FM gW nwl du nIAW dy lo kW swhmxy pR Bwkrn dw BY Vw Aks py S krn dy Xqn kIqy gey hn, au nH W ƒ vy NhidAW hI, A` j qo N TIk 25 swl pihlW Bwrq dy hwkmW qy iPrkU mIfIey du Awrw rlky sM q jrnY l isM G iBMfrWvwilAW is`K Shwdq [ 39 [ jUn, 2009
ivru`D kIqy gey BMfI pR cwr dI Xwd qwzw ho geI hY [ au hI JU T-qU Pwn, au hI GtIAw qo hmqW Aqy auhI mnGVq khwxIAW qy glIz ik` sy ! sR IlM kw dy SihrW dIAW sVkW au qy, bhu igxqI isnhwlI BweIcwry vlo N vlo N pRBwkrn dI mO q auqy AsIm Ku SI pRgtwey jwx dy idRSW ƒ vyK ky, is` KW dy mnW AM dr, 25 swl pihlW AM imR qsr ivKy bhu igxqI ihM dU ihM dU BweIcwry dy lo kW vlo N sR I drbwr swihb auqy hmlw krn vwly BwrqI PO jIAW dI purjoS hO Nslw APzweI krn Aqy au nH W ƒ miTAweIAW qy su gwqW By t krn dIAW iGR xq hrkqW dIAW kO VIAW XwdW mu V hrIAW ho geIAW hn[ sRIlMkw dy hwkmW qy lo kW ko lo N Ku SI sWBI nhIN jw rhI[ ‘qwimlW dy Sy r’ ƒ Fwh ky au nH W vlo N swry frW qy KqirAW qoN sdIvI qOr ’qy inSicq ho jwx dw Aihsws pRgtwieAw jw irhw hY[ jUn 1984 ivc is`K kOm dy Adu`qI ‘jrnYl’ ƒ jwnoN mwr dyx qoN bwAd Bwrq dy hwkmW qy ihMdU vrg dy lo kW ny vI ievyN hI vwGIAW pweIAW sn[ pr au s qo N bwAd au nH W ƒ is`KW dy ijs iksm dy ivro iv roD qy bgwvq dw swhmxw krnw ipAw sI, aus qoN swrw jhwn vwkP hY [ hu x pR Bwkrn ƒ ijsmwnI rU p ivc Kqm kr dy x qo N bwAd sR IlMkw dy hwkmW vlo N vI au sy bVbo ly AM dwz ivc dmgzy mwry jw rhy hn[ bVw ku J ikhw jw irhw hY[ bVw kuJ hor ikhw jwvy gw[ pr swry islisly bwry ieiqhws vlo N Awpxw AM qm Pqvw su xwieAw jwxw Ajy bwkI hY[ Coty qy G`tigxqI BweIcwirAW dy AwzwdI dy h`k ƒ mwxqw dy x qoN ienkwrI qwkqW au doN qk AwpxIAW Ku SPihmIAW nwl jI pRcwaux leI pUrI qrHW Awzwd hn[ pr AKIr ivc jw ky aunHW ƒ ieiqhws dy AMqm Pqvy dw kihr J`lx leI iqAwr rihxw cwhIdw hY[ mnu KI ` zmIr ko lo N jbr dy dwby dI lwhnq dw boJ bhuqI dy r qk nhIN J` ilAw jwxw[ mnu`Kqw ny ies sM qwp qoN iek nw iek idn surKrU ho ky hI rihxw hY[ sMq jrnY l isM G iBM frWvwilAW qy vy lU iplwie pR Bwkrn vrgy by jo V ienklwbI sU rbIrW dIAW ShIdIAW ies mhwn AwdrS dI pR wpqI dw rwh hI p` Drw kr rhIAW hn[ ieh swfw idR VH XkIn hY[ AwpxI AsIm POjI qwkq qy bhuigxqI dI hYNkV k V qy nwdrSwhI nwl ko eI swfy ko lo N ‘iBM frWvwly’ qy ‘pR Bwkrn’ vrgy sU rimAW ƒ qW Ko h skdw hY , pr swfy ies XkIn ƒ swfy koloN koeI nhIN hiQAw skdw[ AwmIn!
kwiv ikAwrI jM g ihM d -pM j wb Swh mu hM md dI srkwr qy pM jwb dy Sy rw[ Aw vy K Ky rUM Ky rUM hY, pM jwb A` j qy rw[ qy ry ieh hm-mzH b, qy rw bVw gu xgwn krdy ny[ ieh qyry s` c qy ienswP ƒ, pR xwm krdy ny[ qy ry ichry ’qy u j` sy ƒ ieh r` j r` j vifAwau Ndy ny[ ieh qy rI qy g dIAW DmkW dy , au ~cy gIq gwau Ndy ny[ kSmIr iks qrH W ij` iqAw, ieh PKr nwl dsdy ny[ jmrO d Pqih ikM j kIqw, ieh swrw hwl dsdy ny[ Bwvy N qy rIAW ij` qW dIAW, A` j vwrW pVH dy ny[ pr qy ry kwiqlW A` gy , ieh Ju k ` Ju k ` isjdy krdy ny[ ijnH W qy ry ‘kO r’ ro ly sn, ieh A` j au nH W dy go ly ny[ du SmxI du Smx dI Bu ly ` ny hwey! ikM ny Bo ly ny[ svw sO swl ho ieAw hY, hY , hu x ieh hwl ho ieAw hY [ au h qKqo qwj Bu ilAw hY , KwlsweI rwj Bu ` Bu ilAw ` hY [ svw l`K PO j Bu lI ` hY , au h SwhI mO j Bu lI ` hY [ au h hwQI Go Vy Bu ly ` ny, au h qo pW qo Vy Bu ly ` ny[ ikly inSwn Bu ly ` ny, pM Q dI Swn Bu ly ` ny[ au h is` ky mo hrW Bu ly ` ny, au h SwhI qo rW Bu ly ` ny[ ienH W ivc r` q nhIN qy rw,
ienH W ivc swh nhIN qy rw[ ienH W ivc rIJ nhIN qy rI, ienH W ivc cwA nhIN qy rw[ kI ieh ku J krn jo gy nhIN, kI du KVy jrn jo gy nhIN[ kI rwj dI cwh nhIN bwkI, jW ieh hu x lVn jo gy nhIN[ jM g ihM d-pM jwb dw Du ro N Awau NdY, ko eI nvIAW nhIN iqAwrIAW ny[ q` k sky N ‘srkwr’ qW q` k lY qU M, A` j ru ldIAW ikvy N srdwrIAW ny [ pr swƒ nhIN Bu lI, ` au h SwhI Swn nhIN Bu lI[ ` nhIN swƒ nhIN Bu lI, ` KwlseI Awn nhIN Bu lI[ ` AsIN hu x h` Q pwvWgy , pM jwb dy g` dwrW ƒ[ AsIN hu x h` Q pwvWgy , au nH W JM fy brdwrW ƒ[ ijnH W swfw sO dw kIqw sI, ijnH W qy rw KU n pIqw sI[ swƒ qyry KUn dI sO Nh hY, qy ry jƒn dI sO Nh hY [ AsIN ieiqhws du hrwvWgy, au h qKqo qwj lY x leI[ AsIN ieiqhws du hrwvWgy, mu V au hI rwj lY x leI[ jM g ihMd-pM jwb dw mu V ho sI, swQo N Ku sIAW ` Bwvy N srdwrIAW ny [ au do N qk nhIN jM g ieh Kqm ho xI, jd qk ij` qdIAW nhIN jo hwrIAW ny[
sUhI rOSnI swfy lhU ivc iB` jy Awpxy ig` itAW v` l qk ky qy swfy isrW dy l` gy ho ey Fy rW v` l vy K ky qu sIN ieh nw smJ ilE ik swƒ mwr id` qw hY mukw id`qw hY[ is`K Shwdq [ 40 [ jUn, 2009
nw kdy Bu ly Ky ivc rihE ik ku cl id`qw hY Jukw id` qw hY [ ‘mu kw-Ju kw’ ijhy Sbd qW swfy ny iVEN vI nhIN lM Gy[ ieiqhws dy siPAW ’qy nzr mwr ky vy Ko jo swfy lhU ’c nH wqy, jo swfy lhU ’c rM gy[ lhU dI lwlI qW swfw mn Bwau Ndw rM g hY [ ies ƒ qk ky AsIN kdy KO Pzdw nhIN ho ey[ lhU fu lH ` x qo N bwAd swfy ’qy pqJV nhIN bhwr AweI hY[ qy lhU dI lwlI Pu lW ` dI lwlI bx ky mu skrweI hY[ Pqih! v` l vDidAW isr qW lihM dy hI rhy ny pr swfy kdm kdy nhIN ru ky[ AsIN qlI ’qy Dr ky qu rdy rhy hW AsIN qlI ’qy Dr ky qu rdy jwvWgy[ sIs krky Arpx gu rU dy crnW ivc Pqih! jo swfI hY Pqih! AsIN pwvWgy [ qu hwfIAW qo pW dy go ly ‘Akwl qKq’ ƒ Fwh nhIN skdy[ au h qW ju go ju g At` l hY id` lI dy qKq dw kI pqw ‘A` j hY jW klH hY’[ ’[ isM GW dy piv` qr lhU nwl Akwl qKq qo N iek sU hI rO SnI au TI hY hu x hr pwsy lwl rM g ibKr jwvy gw ^wilsqwn, ^wilsqwn, ^wilsqwn hr pwsy hu x iehI Sbd gU M jy gw, ijs qrP dy Ko gy nzr Awvy gw[ -BweI gijM d r isM G (hweIjY (hweIjYk r)
fw. gurmIq isM G is`DU
gurU Arjn dyv jI dI Shwdq dy is`K BweIcwry auqy pRBwv gu rU ny Awpxy vcnW nwl v&w pwlI hY ijs prK qy pU rw au qrn leI au h Awpxy is` KW qo N au mId r` Kdy sn pihlW gu rU ny ShIdI dy ky ies Aml ƒ qsdIk kIqw hY[ lwhO r jwx qo N pihlW au hnW ƒ pqw sI ik au Qy au hnW nwl kI bIqy gI[ au hnW gu rU hrgo ib d swihb ƒ Awpxw jwnSIn Qwp idqw[ au nH W ny mIAW mIr ƒ ikhw sI ik au h qsIhy ieh imswl kwiem krn leI zr rhy hn ik is` K s klp dy Drm dI AY lwnIAw r` iKAw kIqI jwvy [ ieh ku rbwnI Agly smy N ivc ho x vwlI hiQAwrb d jdo jihd dw iek jrU rI m glwcrn sI μ
μ
μ
μ
ShId AwpxI jwn ku rbwn krky jIvn dy au cy qy su cy ` mksd dI rwKI leI SwhdI Br jWdw hY [ ShId dy pYr kwrW o leI Shwdq iek AijhI gvwhI bx jWdI hY ijs aupr auh ipCoN pihrw id dy hn[ Swied ies krky hI ieh TIk ikhw jWdw hY ik ShwdqW kOmW dI qkdIr bdl id dIAW hn[ is` K kO m dI qkdIr ivc kO mI ihqW leI ku rbwn ho ey hr ShId dI Shwdq AihmIAq r`KdI hY pr qU ShIdW dy isrqwj p jvy ˆ pwqSwh SR I gu rU Arjn dy v jI dI Shwdq dI is`K BweIcwry leI ivSyS AihmIAq hY[ hY [ ies Shwdq dy is`K BweIcwry au qy pey pR Bwv dy is`ty vjo N is`KW ny is`KI ƒ AwpxI jwn nwlo N vI v` D kImqI smiJAw[ jdo ˆ kdy is`KW ƒ jwn qy is`KI ivcoˆ iek dI cox krnI peI qW cox is`KI dI hI kIqI geI[ is` K BweIcwry ƒ AwpxI hoNd brkrwr r`Kx leI smyN-smy N isr lhU folvIAW lVweIAW ivcoN l Gxw ipAw hY[ Axigxq is`KW ny ShwdqW dy ky is` KI dI ho Nd Aqy iv` lKx pCwx kwiem r`KI hY [ ies krky is`K ieiqhws ƒ ShwdqW dw ieiqhws vI ikhw jWdw hY[ ShwdqW dw ieiqhws isrjn vwly ies BweIcwry dI pihlI 'Shwdq' ny Aijhy kIrqImwn sQwpq kr id` qy ijs dy pR Bwv sdIvI hn[ ies 'pR Bwv' dIAW Any kW prqW hn jo is` K mwniskqw dw AinKVvW A g bx cu kIAW ` hn[ ies Shwdq dy pR BwvW ƒ smJx leI is` K mn dIAW v` K v` K qY hW ƒ smJx dI ko iSS krnI pvy gI[ gurU Arjn dyv jI ny is`K AwdrS qy pihrw id dy ho ey jIvn dy au cy qy pivqr mksd dI pU rqI leI AwpxI Shwdq id` qI[ Shwdq dw Sbdwiek ArQ gvwhI jW s` c dI qsdIk krnw bxdw hY [ ies Sbd ƒ Awm jIvn ivc gvwhI dyx, Bwv, SwhdI Brn dy ArQW ivc μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
vriqAw jWdw hY[ s`c leI Awpxy AwkIdy qy kwiem rihxw Bwvy ˆ jwn ku rbwn ho jwvy ShIdI hu dI hY[ ies pRs g ivc ieh Sbd kurbwnI jW blIdwn nwlo N v` Krw hY [ ku rbwnI jW blIdwn dw mksd jwn By Nt krn q`k hY pr Shwdq, s`c leI AwpxI jwn qy Kyf ky pihrw dy xw pRmu`K mnorQ hu dw hY[ BweI kwnH is G (1990:138) ny Shwdq dI s gXw s` cI gvwhI nwl kIqI hY[ gu rU swihb dI Shwdq dy is`K BweIcwry auqy pey pRBwv ƒ smJx qoN pihlW ieh jwnxw jrU rI hY ik kI ieh Shwdq mihj au s smy N dy isAwsI hwlq dw nqIjw sI? ijvy N fw. su rjIq hWs ny iliKAw hY ik ''rwjnIqk s kt is`KI dy pswr, KuShwlI Aqy ivkws kwrn pRSwsn dI kz nzrI Aqy gurg`dI dy ivro DI dwAvy dwrW dIAW koiSSW ny s kt ƒ ies h` d q` k gihrw kr idqw ik gu rU Arjn swihb ƒ ShIdI dy xI peI (hWs: 2006;1) gurU isDWq Aqy Aml dI roSnI ivc vy iKAw jwvy qW ieh ShIdI isAwsI s kt jW ieiqhwsk mOkw my l hI nhIˆ sI, ieh pRmu`K nhIˆ shweI kwrn m ny jw skdy hn[ drAsl ieh ShIdI gu rU mwrig dw iek Aihm pVwA sI ijs ivco N is` K p Q Awpxy ivkws dI Agly rI m zl v` l viDAw hY [ gu rU mwrig dI idSw Aqy AwDwr qoN hI ieh spSt ho jWdw hY ik ies mwrig 'qy clidAW Aijhy hwlqW dw swhmxw krnw pY xw sI[ gurU Aml vkqI GtnwvW dI aupj nhIN hY sgoN iesny GtnwvW dI idSw bdlx ivc Aihm BUimkw inBweI hY[ ies mwrig dy pWDI bxn vwilAW ƒ gurU nwnk swihb ny mu F` ivc hI suc qy kr id`qw sI: jau qau y pR m Ky lx dw cwau ] isru Dir qlI glI my rI Awau] iequ mwrig pY ru DrIjY] is`K Shwdq [ 41 [ jUn, 2009 μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
isru dIjY kwix n kIjY (sR I gu rU gR Q swihb: 1412) gu rU mwrig s` c dw mwrig hY [ ies mwrig qy clx vwilAW dI kihxI Aqy krnI ivc By d nhIN hY [ gu rU vcnW dy s` c qy s swr dy s` c ivc By d nhIˆ hY[ gu rU ihrdy dw s` c s swr leI s` cI gvwhI hY [ scu krxI scu qw kI rhq] scu ihrdY siq mu iK khq] swcI idR sit swcw Awkwru [ scu vrqY swcw pwswru] (sR I gu rU gR Q swihb: 283) is` KI dy mwrig au qy gu rU Aml ivc gu rU jo iq dI lgwqwrqw hY [ gu rU nwnk swihb qo N sR I gurU gR Q swihb dy gu rU Aml ivc guris`KI jIvn dy isDWqk qy ivvhwrk Byq s swr swhmxy pRgt hoey hn[ gurU isDWqW dI ieh ivl`Kxqw hY ik ieh ivvhwrk jIvn ivc lwgU hox Xog hn[ ies qoN vI AgWh gurU swihbwn ny Awpxy jIvn Aml rwhIN is`K isDWqW ƒ Kud lwgU krky gu ris`KI jIvn dI jwc isKweI hY[ gurU ny p Q qoN sIS m gx qoN pihlW p Q dI syvw ivc Kud sIS ByNt kIqy hn[ gurU Arjn dyv jI dI Shwdq dy is` K BweIcwry au pr pey pR Bwv ƒ smJxw Aqy ibAwn krnw iek mu Skl kwrj hY [ mu Skl ies krky v` K-v` K ieiqhwskwrW Aqy ivdvwnW ny ies Shwdq dy pRBwv ƒ Awpo Awpxy nzrIey qoN vyKx Aqy smJx dI koiSS kIqI hY[ ies mu Skl ƒ iDAwn ivc r` K ky ies Shwdq dy pRBwv ƒ AsIN do ihisAW ivc v f ky smJ skdy hW pihly au h pR Bwv jo is` K BweIcwry ny POrI qOr qy kbUl kIqy dUsry auh pRBwv jo μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
lgwqwr pY Ndy Aw rhy hn[ies Shwdq dy is` K BweIcwry au qy sdIvI pR Bwv pY rhy hn[ is`K ieiqhws dI ies pihlI Aqy lwswnI Shwdq ny ivvhwrk qO r qy ieh is` D kr idqw ik is` K jIvn dy s` cy qy su cy ` AwdrSW dI r` KvwlI dI Kwqr AwpxI jwn ku rbwn kr skdy hn[ is`K ieiqhws qy jykr srsrI nzr mwrI jwvy qW pqw lgdw hY ik is`KW ny AwpxI jwn qy Ky f ky bhu q v` fIAW ij` qW pR wpq kIqIAW hn[ is` KW swhmxy jdo N prK dI pihlI GVI AweI qW gurU swihb Kud ies prK ’qy pU ry au~qry qW ik aunHW dy is`K Biv`K ivc Awau x vwlIAW ieimqwhn dIAW GVH IAW ivco N jy qU ho ky inklx[ ies Shwdq dw ieh pihlw qy sdIvI pRBwv ikhw jw skdw hY[ is` K BweIcwry au qy ies Shwdq dy pR Bwv ƒ no t kridAW bhu qy ivdvwn ieh kih dy hn ik ies ShIdI qo N ipCo N is` K lihr ny nvW mo V k`itAw[ fblXU AYc mYklwaUf, ipSOrw is G dI ikqwb: Life And Works OF GURU ARJAN dI BU imkw ivc ilKdy hn “the μ
μ
tenure of Guru Hargobind makes a truly significant change in the history of the s is G: Sikh Panth” (2006: IX) opR. hrb (1997:51) Aqy Ku Sv q is G (2003;53) vI μ
μ
μ
μ
m ndy hn ik gu rU Arjn dy v dI ShIdI is` K p Q dy ieiqhws dw Aihm mo V swbq hoeI[ mo V dw sbdwiek ArQ rsqy qoN pwsy muVnw bxdw hY[ is` K lihr dy s b D ivc ieh g`l du rsq nhIN l` gdI ik gu rU Aml Awpxy rsqy qo N ho r pwsy mu iVAw ho vy[ ipR sIpl qyjw is G Aqy fw. g fw is G (2003:35) vI ieh not krdy hn ik gurU Arjn dy v jI dI ShIdI qo N ipCo N gu rU hirgo ib d is G dy smyN ƒ “ieiqhwskwr Awm qOr qy is` K ieiqhws dy ies pVwA qy guirAweI dy svrU p ivc Acwnk ho ieAw pirvrqn vy Kdy hn[ au nH W ieiqhwskwrW Anu swr gu rU swihb ny ijhVy ik ies qoN pihlW PkIrI vys ivc rih dy sn, hux 'scw pwqSwh' dw pd Dwrn kr ilAw[ au nH W dI Drm s sQw, Drm dy AsU lW auqy ADwirq iek rwj bx igAw[ aunHW dy ms d au nH W dy vwiesrwey bx gey Aqy rwjpwl bx gey[” aunHW (ipR sIpl qy jw is G qy fw. g fw is G) ny ienH W ieiqhwskwrW ivc mu K ` qO r qy gokl c d nwr g Aqy eIdU BUSn bYnrjI dIAW ilKqW dy hvwly idqy hn[ μ
μ
μ μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
gurU Arjn dyv jI dI ShIdI dy is`K BweIcwry au qy pey pR Bwv ƒ no t kridAW ieh kihxw ik is` K ieiqhws ny ies qo N ipCo N nvW mo V k` itAw hkIkqmu KI phu c dw nqIjw nhIN[ ies ‘mo V’ qoN Aksr ieh ArQ lY ley jWdy hn ik gu rU Arjn dyv jI dI Shwdq q`k is`K lihr SWqmeI Bwv Aih sk sI[ ies Shwdq qo N ipCoN is`K hiQAwrb d hoxy SurU ho gey[ ijvyN ieh kihxw ik ''is`K PlsPy qy lihr dw ivkws bVw sihj Aqy SWqI pU rvk sI[ ieh prikirAw gurU Arjn dyv jI dI Adu`qI Shwdq q`k jwrI rhI (AnUp is G; 1999:89) gurU Aml ƒ SWqmeI Aqy hiQAwrb d ihisAW ivc v fxw jW gu rU swihb dI Shwdq dy nqIjy sdkw is`K lihr dw Acwnk hiQAwrb d ho jwxw is` KI dI rUh mu qwbk dru sq ivcwr nhIN l` gdw[ drAsl is` K ieiqhws Kws krky gu rU kwl ivc vwprIAW 'GtnwvW' mihj is`K p Q dI idSw inrDwrn krn vwlIAW nhIN sn[ aultw is` K Aml qy GtnwvW dI idSw bdlI hY[ hY [ is` KI dI idSw gu rU nwnk swihb ny Awpxy ivcwrW qy AmlW rwhIN inrDwrq kr idqI sI[ gurU Aml vkqI GtnwvW nwl mo V k` tx dI bjwie Awpxy ielwhI vhwA muqwbk c`ilAw hY[ ijs ny mnu`KI ieiqhws ’qy nvIAW pYVW pweIAW hn[ gurU Arjn dy v jI (smy q swry gu rU AW dy ,) ,) ies g` l qo N Axjwn nhIN sn ik ijs ivcwrDwrk rwh qy au h c` l rhy sn, au sdy kI nqIjy inklxgy[ musilm irAwsq dw sB qoN Axjwx mihkU m vI iehnW nqIijAW qoN vwik& sI, ieslwm C` f ky ho r Drm kbUl krn vwly leI id`qI jwx vwlI mO q dI sjw dw bhu q F fo rw sI[ pr gu rU nw AwpxI ivcwrDwrw C` fx ƒ iqAwr sn Aqy nw hI au h rwh C` fx ƒ iqAwr sn jo ies ivcwrDwrw ny inXq kIqw, nqIjy Bwvy N ik ny hI g BIr ikau N nw ho x (jgjIq is G: 1987; 80) is` KI dy ivcwrDwrk rwh dI bu inAwd r` KidAW gu rU nwnk swihb ny ies rwh qy qu rn vwilAW ƒ ikhw sI ik is`KI pRym dw rwh hY ijnW ƒ ies pR my nwl Kylx dw cwA hY auh Awpxw isr qlI qy Dr ky Awau x[ Ku d gu rU Arjn dy v jI ny vI pihlW mrn kbUl krn leI ikhw hY: pihlw mrxu kbU il jIvx kI Cif Aws ho hu sBnw kI ry xu kw qau Awau hmwrY pwis μ
μ
μ
μ
μ
(sR I gu rU gR Q swihb: 1102) gurU ny Awpxy vcnW nwl v&w pwlI hY ijs prK qy pU rw au qrn leI au h Awpxy is` KW qo N au mId r` Kdy sn pihlW gu rU ny ShIdI dy ky ies Aml ƒ qsdIk kIqw hY [ ''lwhO r jwx qo N pihlW au hnW ƒ pqw sI ik au Qy au hnW nwl kI bIqy gI[ au hnW gu rU hrgo ib d swihb ƒ Awpxw jwnSIn Qwp idqw[ au nH W ny mIAW mIr ƒ ikhw sI ik auh qsIhy ieh imswl kwiem krn leI zr rhy hn ik is`K-s klp dy Drm dI AY lwnIAw r` iKAw kIqI jwvy [ ieh ku rbwnI Agly smy N ivc ho x vwlI hiQAwrb d jdo jihd dw iek jrU rI m glwcrn sI[ μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
is`K Shwdq [ 42 [ jUn, n, 2009
is` K BweIcwry dI Xu`DnIqk iqAwrI dI buinAwd gu rU nwnk swihb ny r`K idqI sI BwvyN gurU hrgo ib d swihb ny mIrI-pIrI ƒ AmlI qOr qy iek krn leI sR I Akwl q^q swihb dI sQwpnw kIqI[ ieh gu rU hrgoib d swihb dy smy N ivc is` KI dy nvy N dO r ƒ mo V nhIN ikhw jwxw cwhIdw drAsl ieh gu rU Aml dw Agly rw pVwA sI[iesdII isDWqk Aqy ivvhwrk sI[iesd bu inAwd gu rU nwnk dy v jI r` K cu ky ` sn[ “gu rU nwnk dy v jI ny mIrI pIrI dy isDWq dw mu`F b nidAW ijQy iek pwsy pIrI dy Cu py pwK f ƒ n gw kIqw, auQy dUjy pwsy pUrI SkqI nwl mIrI dy AinAweI Aqy ih sk vqIry dw kwrgr ivroD kIqw[ q` qkwlIn rwj dy ih sk Aqy iBAwnk rU p dw gu rU nwnk dy v jI ny AwpxI bwxI ivc ijkr kIqw hY μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
ies Shwdq qo N ipCo N is` K BweIcwrw nvy N dO r ivc dwKl ho ieAw[ ies dOr ivc is` KW ny duinAwvIN hkU mq dy julmW dw twkrw krn leI Xu DnIqk ` iqAwrI au pr au pr ivSy S iDAwn id` qw ''gu rU hrgo ib d swihb jI ny bcn kIqy ik is` K Drm hu x qo N srIrk Aqy Awqmk SkqIAW dy ivkws qy ieko ijhw zo r idAw krygw[ ‘qy g’ Aqy ‘dyg’ nwlo nwl c` lxgy [ ieh gurU nwnk dyv jI dy imSn FWcy dy Anu kU l sI Aqy srkwrI AiqAwcwr vlo N KVH y kIqy gey Kqry dw gu rU jI vlo N GiVAw igAw PO rI qy Awp-mu hwrw au ~qr sI μ
gu rU jI dI Shwdq dw is is`KW au aupr Po rI pR Bwv ieh ipAw ik is` KW ny AmlI qO r qy vI mOq auqy vI ijq pRwpq kr leI sI[ ies Shwdq qo N pihlW isDWqk p`Dr qy is` K mO q ƒ ij`q cu `ky sn[ is`K isDWq ƒ Awid gR Q dy rU p ivc gu rU Arjn dy v jI s pwidq kr cu ky ` sn ijs ny is`K Aml ivcoN gujr ky s pUrn gu rU dw drjw pR wpq kIqw[ Shwdq qo N pihlW gurU swihbwn ny ivcwrDwr p`Dr 'qy lgBg gurbwxI rcn qy ies ƒ s kilq krn dw mhwn kwrj nypry cwV ilAw sI[ ies smy sm yN q` k is` K s sQwvW pU rI qrH W ivksq ho cu kIAW ` sn[ gu rU swihb ny is` K-p Q leI jo mwp-d f inrDwrq kIqy sn, au nH W leI iz dwidl ienswnW (sU rimAW) dI lo V sI[ gurbwxI ivc sUrmy dw s klp bhuq spSt rU p ivc py S ho cu kw ` sI ijs dy Any kW pR mwx idqy jw skdy hn ijvy N: gu rU nwnk dy v jI sUry dI mOq ƒ s`cy mwx pwaux vwlI dsdy hn[ mrxu mxsw sU irAw hku hY jo ho ie mrin prvwxo] sU ry sy eI AwgY AwKIAih drgwh pwvih swcI mwxo ] (sR I gu rU gR Q swihb: 579-80) Ku d gu rU Arjn dy v jI ny vI ies pR s g ivc ikhw hY :: jw kau hir r gu lwgo iesu ju g mih so kihAq hY sU rw Awqm ijxY sgl vis qw kY jw kw siqgu ru pU rw] (sR I gu rU gR Q swihb: 679-80) kbIr jI ny dIn leI lVn vwly sU ry dI qsvIr ies pR kwr py S kIqI hY : μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
ggn dmwmw bwijE pirE nIswnY Gwau[ Ky q ju mWifE sU rmw Ab jU Jn ky dwau sU rw so pihccwnIAY ju lry dIn ky hy q pu rjw-pu rjw kit mrY kbhU n CwfY Ky q (sR I gu rU gR Q swihb: 1105) gurU swihb ƒ ijs qrH W qsIhy dy ky ShId kIqw igAw Aqy gu rU swihb ny jwlm dy ju lm ƒ sU rmy dI qrH W SWq ic` q rih shwirAw jo gu rU ij` q dI bhu q v` fI imswl hY [ ies qrW gurU swihb dI Shwdq du inAwvIN hkUmq au qy 's`cy pwqSwh' dI ij`q swbq hoeI[ mO ky dy hwkmW ƒ ieh vihm sI ik ies qo N ipCo N is` K fr jwxgy pr ies qo N au lt vwpirAw[ sgoN ies dy pRBwv vjo N is`K ihrdy hor mjbUq ho ey[ ies Shwdq qo N ipCo N is` K BweIcwrw nvy N dO r ivc dwKl ho ieAw[ ies dO r ivc is` KW ny duinAwvIN hkUmq dy julmW dw twkrw krn leI Xu DnIqk ` iqAwrI au pr ivSy S iDAwn id` qw ''gurU hrgoib d swihb jI ny bcn kIqy ik is` K Drm hu x qo N srIrk Aqy Awqmk SkqIAW dy ivkws qy ieko ijhw zo r idAw kry gw[ ‘qy g’ Aqy ‘dy g’ nwlo nwl c`lxgy[ ieh gu rU nwnk dy v jI dy imSn FWcy dy Anu kU l sI Aqy srkwrI AiqAwcwr vlo N KVH y kIqy gey Kqry dw gu rU jI vloN GiVAw igAw POrI qy Awp-mu hwrw au q` r sI (s gq is G: 1999;43) is`K BweIcwry dI Xu `DnIqk iqAwrI dI buinAwd gurU nwnk swihb ny r`K idqI sI BwvyN gurU hrgoib d swihb ny mIrI-pIrI ƒ AmlI qO r qy iek krn leI sRI Akwl q^q swihb dI sQwpnw kIqI[ ieh gu rU hrgo ib hrgo ib d swihb dy smyN ivc is`KI dy nvyN dOr ƒ moV nhIN ikhw jwxw cwhIdw drAsl ieh gurU Aml dw Agly rw Agly rw pVwA sI[iesdI isDWqk Aqy ivvhwrk bu inAwd gu rU nwnk dy v jI r` K μ
μ
μ
μ
μ
μ
is`K Shwdq [ 43 [ jUn, n, 2009
cu ky ` sn[ “gu rU nwnk dy v jI ny mIrI-pIrI dy isDWq dw mu F ` b nidAW ijQy iek pwsy pIrI dy Cupy pwK f ƒ n gw kIqw, au Qy dUjy pwsy pUrI SkqI nwl mIrI dy AinAweI Aqy ih sk vqIry dw kwrgr ivro D kIqw[ q` qkwlIn rwj dy ih sk Aqy iBAwnk rUp dw gurU nwnk dyv jI ny AwpxI bwxI ivc ijkr kIqw hY (jspwl is G: 1990 ; 96)” gu r U nwnk dy v jI ny hkU m q dy AiqAwcwrW ivru D ` Awvwj au TweI jo ju lm ivru D j g dw AYlwn sI[ gu rU nwnk dy v jI ny ijs pwsy v`l s kyq idqy aus vl iDAwn id idAW gurU Arjn dyv jI ny is`KW ƒ hiQAwrW dI isKlweI dy xI Su rU kr idqI sI Aqy CyvyN gu rU hrgo ib d swihb ny ies pwsy v` l au cy cw iDAwn idqw[ iehnW XqnW dw nqIjw dsvy N gu rU go ib d swihb vlo N swjy Kwlsy dy rU p ivc pR gitAw[ mY dn-ey j g ivc Kwlsy sU rmgqI dy jo jO hr idKwey hn aunHW leI gu rU swihb dI Shwdq iek pR rnwmeI y SkqI dw k m krdI Aw rhI hY[ AKIr ivc AsIN ieh kih skdy hW ik gurU swihb dI ieh pihlI Shwdq Awpxy AiDkwrW dI rKvwlI leI sI[ dUsirAW dy AiDkwrW dI rKvwlI leI nO vy N gu rU qy g bhwdr swihb dI Shwdq ies Aml dw Agly rw pVwA sI[ is` K Shwdq dI ies pr prw dw pR Bwv sI ik gu rU go ib d is G jI dy SihjwidAW ny mY dwn ey-j -j g ivc Aqy Drm dI rwKI leI Shwdq dy ky ies pr prw ƒ ho r AmIr bxwieAw[ gu rU swihbwn dy isDWqW Aqy Shwdq dI AmIr pr prw qoN pR Bwivq Axigxq is` KW ny is`KI isdk dIAW ivl`Kx imswlW kwiem kIqIAW hn[ is` K dy gW ivc au bwly ge gey,y AwirAW nwl cIry gey, ienHW puTIAW K`lW luhweIAW, b d-b d ktvwey Aqy Awpxy ijgr dy to itAW ƒ nyijAW auqy t gy vy iKAw, gurU dy vcnW qy Afo l rih ky hr qrH W dw kSt shwrdy rhy[ ies qrH W dIAW Any kW imswlW ƒ kwiem krn vwly ShIdW au qy Aqy ienH W ShIdW dI Xwd ivc joV myilAW dy rU p ivc ShIdW dI DrqI ƒ pR xwm krn Awau Ndy l` KW lo kW dy ihridAW au qy gurU Arjn swihb jI dI pihlI Shwdq dy pR Bwv dI Cwp l` gI hu dI hY jo ies Shwdq dw sdIvI pR Bwv hY [ μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
μ
-0-
Bjn lwl ky s
AdwlqW qy puils ikvyN doSI bxwauNdIAW hn? 21 vIN sdI dy
ienswP dI Su rU Awq ivc o p® . divMdrpwl isM G Bu lr ` ƒ pwtvy N PY sly dy bwvjU d au s kiQq iekbwlIAw ibAwn dy AwDwr au`pr PWsI dI sjw suxweI geI hY ijs ƒ Adwlq dw mu`K j`j pu ils dI mnGVq khwxI Aqy 133 gvwhW ƒ au s ivru D ` JU T dw pu lM dw d` sdw hY [ iesy qrH W dw hI ie` k PY slw 28 Agsq 2007 ƒ cM fIgVH dy ie` k vDIk sY Sn j` j v` lo N su xwieAw igAw hY [ ieh ky s hirAwxw dy swbkw mu `K mMqrI Bjn lwl ƒ bMb Dmwky rwhIN rwhI N mwrn dI swijS dy kys vjo N jwixAw jWdw hY[ jdo N iksy ky s jW khwxI Aqy 133 gvwhW ƒ au s fw. ibnwiek sy n kwrvweI iv`c iksy srkwr ivru D ` JU T dw pu lM dw d` sdw hY [ v` lo N ieh im` Q ilAw jwvy ik iesy qrHW dw hI ie`k PYslw iksy ivAkqI ƒ doSI is`D 28 Agsq 2007 ƒ cMfIgVH krnw hI hY qW ies dw koeI dy ie`k vDIk sYSn j`j v`loN nw koeI ADwr Aksr GV suxwieAw igAw hY[ ieh ky s hI ilAw jWdw hY [ Bwrq AM dr hirAwxw dy swbkw mu K ` mM qrI sMGrS kr rhIAW kOmW dy Bjn lwl ƒ bMb Dmwky rwhIN ju J wrU biSM i dAW sM b M D I mwrn dI swijS dy kys vjoN cldIAW AdwlqI kwrvweIAW jwixAw jWdw hY [ iv`c ieh g`l Aksr hI pRo. divM drpwl isMG Bu`lr srkwrI vwrqw Anuswr isM G jKmI ho igAw jo ies Gtnw dw cSmdId dyKx ƒ imldI hY[ fw. hY [ ies kys dIAW prqW audoN gvwh hY[ ivnwiek sy n ƒ do swl qo N ies leI jy lH iv` c Ku lxIAW ` Su rU ho eIAW jdo N 14 Aqy 15 dsM br ies Gtnw qo N bwAd f`ikAw hoieAw hY ik auh pu ils qPqIS SurU krdI hY qW nkslI lihr qoN pRBwivq pqw l`gdw hY ik ieh Gtnw Kyqr iv`c grIb lokW dI ie`k v` fI swijS ƒ AMjwm dyx dyK-Bwl ikau N krdw hY[ leI vwprI hY Aqy au h v` fI pwrlImY Nt hmly dy ky s ivc swijS hirAwxw dy q` qkwlI mu K ` APzl gurU ƒ doSI mMnx mM qrI Bjn lwl ƒ mwrn dI sI[ iKlwP Aru DqI M rwie vrgy ies ky s iv` c pu ils ny 13 is` KW kO mWqrI pR is` DI vwly y lo kW ny ƒ mulzm bxwieAw ijnHW ivc srkwrI khwxI dy po qVy Pr Pro l o hwkm isMG pu`qr surjn isM G ky r` K id` qy pr kys ivc sO vwsI Kwspur, izlHw AMbwlw, kmIAW dy bwvjUd APzl hirAwxw; gurjIq isMG aurP gu rU mu jrm hI hY[ ies qrH W BweI ku l bIr isM G BweI gu r jIq isM G BweI hwkm isM G fwktr pu qr ` svrn isM G, vwsI ieMdrw gWDI dy kql dI 1995 ivckwrlI rwq ƒ ie`k Gtnw vwprI Kwspu r (hirAwxw); blvM q isM G au rP sM dIp swijS GVn dy kys iv` c BweI kyhr isMG ƒ ijs iv`c hirAwxw puils dw iek ispwhI pu `qr mlkIq isMG, vwsI rwjoAwxw, ijlw doSI swibq krn leI srkwrI iDr ƒ iksy mwirAw igAw Aqy ie` k ey .AY .AY s.AweI. jKmI ho lu iDAwxw; jgqwr isM G hvwrw pu qr ` Sy r isM G, pu Kqw sbU q dI qW kI mwmU lI sbU q dI vI lo V igAw[ pu ils Anu swr au s rwq ie` k trY ktr vwsI hvwrw klW lu iDAwxw; prSo qm isM G au rP nhIN sI peI[ jIhdy bwry ESo rjnIS vrgw trwlI ieslwmwbwd (hirAwxw) qoN Aw rhI pM mw pu`qr mlkw isMG; prmjIq isMG aurP bM dw vI bo ilAw ik AY fI qwkqvr srkwr iek sI[ ijs ƒ 40-50 swl dw ivAkqI clw gu rmIq isM G; nirM dr kO r pqnI p® So qm isM G, by bs Aqy inrdo S iKlwP G` to G` t ko eI sbU q irhw sI[ pu ils Anu swr ies trY ktr trwlI vwsI mTyVI syKW, ijlw AMbwlw (hirAwxw); qW GV lY NdI[ 21 vIN sdI dy ienswP dI Su rU Awq ƒ jdo N mTy VI cONkI dy ey.AYs.AweI. mihMdr kY lwS rwxI pqnI AmrjIq isM G, vwsI brIGY l ivc o p® . divM drpwl isM G Bu lr ` ƒ pwtvy N PY sly isM G Aqy ispwhI ivjY Bwn ny ro ikAw qW trY ktr (hirAwxw); milk isMG pu qr ` dIvwn isMG, dy bwvjUd aus kiQq iekbwlIAw ibAwn dy svwrW ny puils pwrtI au~pr golIAW clw vwsI mTy VI SyKW (hirAwxw); crnjIq isMG AwDwr au ` au pr ` PWsI dI sjw su xweI geI hY ijs id` qIAW ijs dOrwn ispwhI ivjY Bwn dI mOky pu qr ` bM q isM G, vwsI KU nI mwjrw, ijlw ro pV ƒ Adwlq dw mu K ` j`j puils dI mnGVq au~qy mO q ho geI Aqy ey.AYs.AweI. mihMdr (pM jwb); ku lbIr isM G pu qr ` svrn isM G, vwsI is`K Shwdq [ 44 [ jUn, 2009
Kwspu r, ijlw AM bwlw (hirAwxw); ibkrm isM G aurP ib` lw pu `qr qrlo cn isM G, vwsI Kmwxo N klW, ijlw PqihgVH swihb; hrijM dr isMG pu qr ` qrlo cn isM G dy nW Swiml hn[ pu ils vlo N iqAwr kIqy ky s dIAW DrwvW kql, fkYqI, pnwh, muzrmwnw swijS, gY r kƒnI iek` T, Aslw Aqy Dmwkw Ky j sm` grI Awid dIAW sn[ pu ils v` lo N iqAwr kIqy gey ky s dy iqM n Aihm ih` sy sn: 1. 1414-15 15 dsMbr 1995 ivclI rwq dI Gtnw ijs iv` c ispwhI ivjY Bwn mwirAw igAw Aqy ey.AY .AY s.AweI. mihM dr isM G jKmI ho igAw[ mu K ` mM qrI Bjn 2. hirAwxw dy q` qkwlI lwl ƒ bM b Dmwky rwhIN mwrn dI swijS[ 3. hiQAwrW Aqy bwrU d dI brwmdgI[ br 1995 dI rwq vwlI Gtnw 14-15 dsM dw mu `K gvwh ey.AYs.AweI. mihMdr isM G isM G sI ijs ny pu ils ƒ id` qy pihly ibAwn iv` c ikhw ik trY ktr trwlI au ~pr pM j ivAkqI sn[ au s ny dwAvw kIqw ik jdo N Gtnw vwprI Aqy ispwhI ivjY Bwn mwirAw igAw qW aus ny do SIAW iv` co N iksy ie` k ƒ ieh kihM idAW su ixAw ik “E mnjIq, j` sy , prSo qm mTy VI vwly , B` j lE[” Agly idn 16 dsM br 1995 ƒ kys dI qPqIS krn vwly AiDkwrI ƒ drj krvwey ibAwn iv` c mihMdr isMG ny ikhw ik aus ny ie` k ho r do SI ƒ ieh kihM idAW vI su ixAw ik “frweIvr hwkm isMG Aqy fwktr trwlI C` fo Aqy B` j lE[” pr jdo N jdo N kys dI kwrvweI dO rwn ey.AY .AYs.AweI. mihMdr isMG gvwh dy ktihry iv` c AwieAw qW au s ny ikhw ik Gtnw vwlI rwq ƒ B` jy jWdy ie` k do SI ny ikhw sI ik “j` sy , prmjIq, gu rjIq, prSo qm mTy VI vwly , hvwrw, blvM q B` j lE nhIN qW mwry jwEgy[” [” au s Anu swr ispwhI ivjY Bwn ƒ go lI jgqwr isM G hvwrw ny mwrI sI[
dyKx vwlI g`l sI ik aus dy pihly ibAwn Anuswr trYktr trwlI au~pr pMj ivAkqI mOjUd sn ijnHW iv`coN aus ny iqMn nwvW dw ijkr kIqw sI[ pr hu x Adwlq iv` c au s ny au nH W swry Cy ivAkqIAW dw nW su xn dw dwAvw kIqw ijnW ƒ puils ny ies vwrdwq leI mu lzm bxwieAw sI[ ie` k qW ies gvwh dy v`K v` K ibAwn hI Awps iv`c nhIN rldy sn[ Adwlq iv` c auh ieh sp`St nw kr sikAw ik jdo N pihly ibAwn iv` c au s ny iqM n nwvW dw ijkr kIqw sI qW Adwlq iv` c pu ils vlo N bxwey swry do SIAW dy nW au s ƒ ikvy N Xwd Aw gey[ ies g`l dw Swied puls ƒ koeI iKAwl nw irhw ik jy muK gvwh ny doSI mM ny Cy AW bM idAW dy nW su xy qW au h Cy bM idAW dy nW jwnx Aqy bo lx vwlw s` qvW kO x sI? ies qo N ielwvw au h au h Adwlq iv` c iksy vI mu lzm dI SnwKq nw kr sikAw[ BweI jgqwr isMG hvwrw dI SnwKq krn dI iqMn vwr koiSS krn au qy ` vI au h nwkwm irhw[ pihlW au s ny gu rjIq isM G ƒ Aqy dU srI do vwr ivkrmjIq isM G ƒ jgqwr isM G hvwrw d` isAw[ pu ils BweI jgqwr isM G hvwrw ƒ ies kys nwl joVn iv`c pUrI qrHW AsPl rhI[ srkwrI iDr ny d` isAw ik au s ƒ (BweI hvwrw ƒ) Asl iv` c jlM Dr pu ils ny ig® Pqwr kIqw sI Aqy jlM Dr pu ils ko lo N ilAw ky hirAwxw puils ny ies kys iv`c ig®Pqwr kIqw[ kIq w[ ijs ipsqO l nwl ispwhI ivjY Bwn dw kql krn dw dwAvw hirAwxw pu ils ny kIqw au h ipsqO l jlMDr puils vloN jgqwr isMG hvwrw kol N o brwmd krn dw dwAvw srkwrI iDr v`loN Adwlq iv` c kIqw igAw[ pr AdwlqI kwrvweI kwrvweI dOrwn srkwrI iDr ieh swibq krn leI ko eI sbU q py S nw kr skI ik au s ipsqO l dI brwmdgI BweI hvwrw ko lo N ho eI sI[ iesy qrHW crnjIq isMG a~upr doS sI ik ispwhI ivjY Bwn dw kql krn qo N bwAd hvwrw Aqy blvM q isM G au s ko l rhy Aqy au nH W
dIAW eySIAweI KyfW smyN pMjwb qoN id`lI jWdy is`KW ƒ byie`zq qy zlIl krn ivc Bjn lwl dw pRmu`K rol irhw hY[ ies qoN ielwvw 1984 dy is`K kqlyAwm smyN hirAwxw ivc is`KW dw kqlyAwm vI Bjn B jn lwl dI AgvweI ivc hoieAw[ 1982
is`K Shwdq [ 45 [ jUn, 2009
crnjIq isM G ƒ au h kwrbweIn id` qI jo ivjY Bwn dy kql mOky aus qoN lu`tI geI sI[ kys iv` c ieh idKwieAw igAw ik ieh kwrbweIn nwBw pu ils ny crnjIq isM G ko lo N brwmd kIqI sI Aqy nwBw pu ils ny vI ies sM bM DI au s au pr ` mu k` dmw drj kIqw ho ieAw sI Aqy bwAd iv` c crnjIq isMG ƒ hirAwxw puils ny mOjUdw ky s sM bM DI nwBw pu ils ko l ilAw ky ig® Pqwr ig® Pqwr kIqw[ rO ck g`l ieh rhI ik kwrbweIn dI brwmdgI dw jo mu Flw ` mu k` dmw crnjIq isM G iKlwP nwBw pu ils ny drj kIqw sI au s iv` co au h brI ho igAw Aqy ies qrH W ky s AM dr au s iKlwP ko eI pu Kqw sbU q nhIN irhw[ iesy qrH W hI bwkI mu lzmW dI nw qW SnwKq ho skI Aqy nw hI ieh swibq ho sikAw ik auh 14-15 dsM br 1995 ivckwrlI rwq ƒ vwprI Gtnw mO ky hwjr sn[ Bjn lwl ƒ mwrn dI swijS GVn dw do S ho r vI nwtkI FM g nwl GiVAw igAw sI[ pu ils Anu swr Bjn lwl ƒ mwrn dI swizS prSoqm isMG dy Gr iv`c GVI geI sI s I ij`Qy jgqwr isMG hvwrw Aqy blvM q isMG Awid muzrm v` K'v` K smy N prSo qm isMG ƒ imlx AwauNdy rihMdy sn[ ijkrXo g hY ik prSo qm isM G ipM f mTy VI (hirAwxw) ivKy ijs ikrwey dy Gr iv` c rih irhw sI au h Gr dlIp isM G Aqy drSn kO r dw hY [ dlIp isM G Aqy drSn kO r ƒ pu ils ny swijS swibq krn leI gvwhW v` jo N r` iKAw sI[ ienH W do hW gvwhW ny Adwlq ƒ d` isAw ik pu ils v` lo N ibAwny do SIAW iv` co N ko eI vI prSo qm isM G ƒ imlx nhIN sI Awau Ndw Aqy nW hI au h Adwlq iv` c do SIAW dI SnwKq kr sky [ pu ils dI swijS dI khwxI dw dU srw ADwr ieh sI ik prSo qm isM G ny dU sry do SIAW nwl ieh swijS tYlIPo n au `pr hoeI g`lbwq dO rwn vI GVI[ pr srkwrI iDr ies sbM DI vI koeI puKqw sbUq pyS nw kr skI[ ieh q` Q vI swibq nw ho sikAw ik 14'15 dsM br trY ktr Y trwlI brwmd 1995 ivclI rwq ƒ jo tr ho eI Aqy au s iv` co N jo smwn (Awr.fI.AY ks., mnu KI ` bM b bxn vwlIAW jY ktw Aqy ho r) brwmd ho ieAw pu ils v` lo N idKwieAw igAw hY au s dw mu`K mMqrI Bjn lwl ƒ mwrn dI swijS swij S jW pu ils v` lo N do SI AYlwny ivAkqIAW nwl ko eI sM bM D hY [ iesy qrHW puils v`loN kulbIr isMG dy mnu KI ` bM b bxn Aqy kY lwS rwxI dy mnu KI ` bM b
bxn leI vrqIAW jwx vwlIAW jY ktW iqAwr krky swijS dw ih` sw bxn dI khwxI vI q` QW Aqy dlIlW dy ADwr au ~pr JU TI swibq ho eI[ ieMJ puils v`l No AYlwny doSI mu lzm ienHW au pro kq do vy do SW iv` co N brI ho gey[ qIsrw do S sI Aslw Aqy Awr.fI.AY ks dI brwmdgI dw ik ienHW doSIAW kolo auh Aslw Aqy bwrUd brwmd hoieAw hY ijs dw sbM D 14'15 dsM br 1995 ivclI vwlI rwq ƒ vwprI Gtnw Aqy Bjn lwl ƒ bM b Dmwky rwhIN mwrn dI swijS nwl hY[ srkwrI iDr ny Awpxy ky s ky s iv` c ieh idKwieAw hY ik 14'15 dsM br 1995 ivclI rwq ƒ vwprI Gtnw mO ky jo trY ktr trwlI do SI mO kw-ey-vwrdwq -vwrdwq au pr ` C`f ky Prwr ho gey sn aus iv`coN 16 iklo 500 gw® m Awr.fI.AY ks (Dmwkw Ky j sm` grI), 19 mItr 10 sY.mI. Dmwkw krn vwlI qwr, ie` k py cks, ie` k khI, do Ku rpy Aqy do mnu KI ` bM b dIAW jY ktW brwmd ho eIAW[ pu ils Anu swr jdoN aus rwq puils ny trYktr trwlI ivc svwr lo kW ƒ ro ikAW qW au h pU rI iqAwrI nwl Bjn lwl ƒ mwrn leI sVk iv` c bM b d` bx vwsqy jw rhy sn[ puils ny dwAvw kIqw ik pihlW aunHW ny iphovw AM bwlw rof au~pr bM b d`bx leI to Aw pu tx ` dI koiSS kIqI sI pr jgw sKq ho x kwrn au h to ieAw nhIN pu t ` sky Aqy ie` Dr mTy VI vwly pwsy Aw rhy sn qW ik ies pwsy iksy Fu kvI ` QW au pr ` to Aw pu t ` ky bM b d` b skx[ AwpxI g` l ƒ is` D krn leI pu ils ny trwlI iv`coN khIAW Aqy Ku rpy Awid dI brwmdgI idKweI[ puils ny iek kdm hor AgWh jWidAW Bjn lwl ƒ mwrn leI mnu KI ` bMb bxn vwsqy iqAwr kIqI geI jYkt dI brwmdgI vI au sy trwlI iv`cNo hI idKw id`qI jd ik ijs ivAkqI ny kiQq mnu`KI bM b bxnw sI (ku lbIr isM G) au h ivAkqI pu ils dy Awpxy iqAwr kIqy kys Anu swr hI trwlI au`pr GtnW vwly sQwn au~qy mOj d U nhIN sI[ hux socx dI g`l hY ik jdoN mnu`KI bMb bxn vwlw ivAkqI hI mOky au~qy mOjUd nhIN hY qW mnu KI ` bM b bxn vwlIAW jY ktW qW swijS GVn vwilAW ny jrUr puils ƒ sONpx vwsqy hI trwlI iv` c r` KIAW ho xgIAW? KY r AwpW pihlW vI dy K cu ky ` hW ik jdo N ies kys dI kwrvweI Adwlq iv`c c`lI qW pu ils ieh swibq krn iv` c pU rI qrH W nwkwm rhI ik 14'15 ds dsM br M 1995 ivclI rwq vwprI
GtnW nwl jW GtnW au`qoN brwmd ho ey smwn dw ies ky s iv` c mu lzm bxwey gey isM GW nwl ko eI sbM D hY [ ies leI ies Awr.fI.AY ks dI brwmdgI dw do S puils v`l No AYlwny iksy vI mu lzm isr nhIN sI miVAw jw skdw[ BweI hvwrw ko loN jo ipsqOl brwmd hoieAw idKwieAw igAw aus bwry pihlW hI d` isAw jw cu kw ` hY ik au s dI brwmdgI Adwlq iv` c swibq nhIN ho skI[ iesy qrH W crnjIq isM G ko lo N kwrbweIn brwmd krn dw dwAvw vI Adwlq iv` c shI swbq nw ho ieAw[ 16 dsMbr 1995 ƒ ie`k jwxkwrI dy ADwr au qy ` pu ils ny ie` k C` pV iv` co N 30 iklo Awr.fI.AY ks brwmd kIqI[ ijs sbM DI ieh ikhw igAw ik ies Dmwkw Ky j sm` grI dw sbMDI ipMf mTy VI vwsI mlk isMG nwl hY ijs ny ies ƒ C` pV iv`c su t` id` qw sI[ dsM br M 1995 ƒ pu ils ny bIbI nirM dr 19 ds kOr ƒ ig® Pqwr kIqw Aqy dwAvw kIqw ik pu ils ihrwsq dO rwn au s ny ie`k Aijhy q`Q dw Kulwsw kIqw ijs dy ADwr au~qy prSoqm isM G v`loN bIbI nirMdr kOr ƒ id`qy gey do ipsqO l Aqy 40 kwrqU s brwmd kIqy gey[ 22 dsMbr 1995 ƒ hwkm isMG ny vI ihrwsq dOrwn Aijhw hI Kulwsw kridAW 6 ik` lo Awr.fI.AY ks brwmd krvweI jd ik gu rjIq isM G ny vI Aijhy hI ie` k Ku lwsy dO rwn 4 iklo Awr.fI.AY ks brwmd krvweI[ kY lwS rwxI ƒ puils ny 29 dsMbr 1995 ƒ ig®Pqwr kIqw Aqy ihrwsq iv` c ho eI pu C'ig` ` C dO rwn au s ny Ku lwsw kIqw ik mnu KI ` bM b bxn leI vrqIAW jwx vwlIAW jYktW aus ny hI bxweIAW sn s n Aqy au nH W jY ktW leI vrqy k` pVy dIAW bcIAW kwqrW jo au s ny Awpxy Gr AlmwrI iv`c swBIAW ho eIAW sn, pu ils ny kY lwS rwxI ko lo N brwmd krn dw dwAvw kIqw[ iesy qr qrH WH ku lbIr isM G ƒ pu ils ny 13 jnvrI 1996 ƒ ig® Pqwr kIqw Aqy puils ihrwsq iv` c aus v` lo N kIqy Kulwsy dy ADwr au~qy 6 iklo Awr.fI.AYks brwmd kIqI[ 17 jnvrI 1996 ƒ jgqwr isM G hvwrw ny puils ihrwsq dOrwn Kulwsw kIqw ik Bjn lwl ƒ mwrn dI swijS ƒ AMjwm dy x leI vriqAw jwx vwlw bwrUd (Awr.fI.AY ks) ibkrm isM G ny id` lI dy iksy mu hM md qrkS qo N ilAwdW sI[ ienW swrIAW brwmdgIAW sbM DI ieh g`l bhuq hI iDAwn dyx Xog hY ik swrIAW is`K Shwdq [ 46 [ jUn, n, 2009
brwmdgIAW leI pu i ls ny ie` k o hI r` itAw'rtwieAw ibAwn id` qw hY ik: 1. jdoN puils ny mulzm ƒ ig®Pqwr krky aus qoN pu `Cig`C kIqI qW au s ny ie`k Aihm q` Q dw Kulwsw kIqw[ ijs iv` c au s ny d`isAw ik aus kol Bjn lwl ƒ mwrn dI swijS ƒ AM jwm dy x leI Awr.fI.AY ks. ipAw hY jo ik au h pu ils ƒ brwmd krvw skdw hY [ puils 2. ies Kulwsy sbM DI iksy ie` k mu lwzm ƒ gvwh r`K ilAw jWdw ik ies dI hwjrI iv`c mulzm ny pu`C'ig`C krn vwly AiDkwrI swhmxy Awpxy ju rm (Bwv Bjn lwl ƒ mwrn dI swijS iv`c Swiml hox) dw iekbwl kIqw Aqy ieh Kulwsw kIqw ik auh Awr.fI.AY ks brwmd krvw skdw hY[ N iksy QW qoN mu lzm 3. iPr puils v` lo v`l No lu kweI geI Awr.fI.AYks. brwmd kr leI jWdI Aqy aus brwmdgI dw gvwh ie`k hor puils mulwzm r`K ilAw jWdw jo ieh ibAwn idM dw ik hW my rI hwjrI iv` c ies do SI ny ieh Dmwkw Kyj sm`grI jWc AiDkwrI ƒ brwmd krvweI hY [ ` p® wpq ho eI sm` grI dy 4. iPr mO ky au qy sYNpl lYx, aus ƒ sIl bMd krn Aqy jWc mwihrW ko l Byjx dI kwrvweI hu MdI ijs dy loV Anuswr puils v`loN puils mulwzm hI gvwh r` K ley jWdy[ Awau Ndy 5. jdo N ieh gvwh Adwlq iv` c qW au h bVI AswnI nwl Awpxy 'Awpxy 'Awpxy ih` sy dI khwxI Adwlq ƒ su xw idM dy[ brwmdgI dy kys iv`c bcwA p`K dy vkIlW ny puils dI smu cI ` khwxI iv`c keI au xqweIAW Adwlq dy iDAwn iv` c ilAWdIAW, ijvy N ik: 1. jdoN puils ny mulzm dI snwKq au~qy iksy QW qoN Dmwkw Ky j sm`grI p®wpq kIqI qW au s dI ko eI vI inrp` K gvwhI (Aijhw gvwh jo puils jW kys nwl sbMiDq jWc ey jMsI Awid dw mulwzm nw hov)y nhIN r`KI geI[ 2. puils ny ieh dwAvw kIqw hY ik ieh Dmwkw Kyj sm` grI Bjn lwl ƒ bMb rwhIN mwr dyx dI swijS ƒ AMjwm dyx leI vrqI jwxI sI pr Adwlq iv` c ieh iblku l ` vI swibq nhIN ho sikAw ik doSIAW iv`coN iksy ny hirAwxw dy q` qkwlI mu K ` mM qrI Bjn
lwl ƒ mwrn dI swijS iv`c ih`sw ilAw jW AijhI ko eI swijS kdI ho Nd iv` c vI AweI[ 3. puils v`loN ies g`l dw koeI sp` StIkrn nhIN id` qw igAw ik ienH W mu lzmW ny ienH W bwrU d AwKr iks kMm leI r` iKAw ho ieAw sI? 4. pu ils ny dwAvw kIqw sI ik ibkrm isM G ny ieh swrw bwrU d id` lI dy iksy muhmM d qrkS qoN ilAWdw hY[ pr ibkrm isMG qW ies doS qoN ies Adwlq v` lo N mukq krwr id`qw jw cu kw ` hY, qW mulzmW ko loN p® wpq kIqw bwrU d iks ny ilAWdw sI, ies g`l dw koeI jvwb hu x srkwrI iDr ko l bwkI nhIN irhw[ bcwA p`K dy vkIlW Anu swr ieh swry nukqy puils dI khwxI ƒ S`kI bxw idMdy hn Aqy ies khwxI dy ADwr au~qy mOjUdw ky s dy mu lzmW ƒ sjw nhIN id` qI jwxI cwhIdI[ Adwlq dy j` j swihb dw kihxw hY ik Bwvy N brwmdgI dy swry gvwh puils mulwzm hI hn Aqy pu ils v` lo N bwrU d ƒ Bjn lwl ƒ mwrn dI swijS nwl joVn dI g`l Adwlq iv` c swibq nhIN ho skI Aqy pu ils ko l bwrU d r` Kx dy mksd sM bM DI ko eI j` cvIN ivAwiKAw nhIN hY pr Adwlq leI ieh sB ku`J ienHW Aihm nhIN hY ik ies dy ADwr au ~qy brwmdgI ƒ S`kI ingwh nwl dyiKAw jwvy [ nwly pu ils mulwzmW dI gvwhI ƒ isrP ies ADwr au`qy S`k dI nzr nwl nhIN dyiKAw jw skdw ik au h pu ils vwly hn[ pr dy Kx Xo g nu kqw ieh hY ik kI ies ky s iv`c bcwA p`K ny pu ils vwilAW dI gvwhI nW mM nx dw ADwr 'isrP' au nH W dy pu ils vwly ho x ƒ hI bxwieAw sI? KYr Adwlq ny Awpxw PYslw suxw hI id` qw[ ies PY sly iv` c ku lbIr isM G, gu rjIq isMG, milk isMG Aqy hukm isMG ƒ bwrUd r` Kx dy do S iv`c d` s-d` s swl dI sKq sjw id`qI geI hY[ jd ik bIbI nirMdr kOr ƒ Aslw AYkt qihq ipsqOlW Aqy kwrqUs brwmdgI leI iqMn swl dI sjw id`qI geI hY[ ies PYsly ny muV ieh Dwrnw swhmxy ilAWdI hY ik jdo N im` Q ilAw jwvy ik iksy ƒ doSI AYlwnxw hI hY qW aus dw koeI nw koeI ADwr GV hI ilAw jWdw hY nwly is`KW nwl Bwrq AM dr ieh ikhVw pihlI vwr hoieAw hY[ -0--0
XwdW dy Jro K y ’co N
BweI crnjIq isMG cMnI KwVkU lihr ivc bhu q swry ju JwrU ieho ijhy ho ey hn ijnH W dI dly rI qy dUr-AM dy SI ny du Smx ƒ pR Swn y vI kIqw ho ieAw sI qy hYrwn vI[ ieho ijhw ju JwrU BweI crnjIq isM G cM nI qlvM fI rwey (rwey ko t) izlHw lu iDAwxw sI, ijhVw duSmxW dI sPW ivcoN byKOP ho ky lMG jwieAw krdw sI[ crnjIq isM G cMnI ivc jQybMdk qy AwgUpuxy dI Xogqw byihswb sI[ au h Awp infr AY nw sI ik rU po SI smy N nwikAW ’qy pu ils APsrW nwl g` lbwq smy N au s ivc Awqm ivSvws AYnw fu`lH-fu`lH pYNdw sI ik koeI soc vI nhIN sI skdw ik ieh nO jvwn KwVkU lihr ju JwrU hY[ PgvwVy ivc iek jQy dwr dy Gr BweI crnjIq isM G qy swQIAW dI ‘Tihr’ hu M dI sI pr ku J smy N bwAd kI ho ieAw au h jQy dwr fo l igAw qy au sny pu ils ƒ d` s id` qw ik au s dy Gr KwVkU AW ny ies qrIk ƒ mIitM g krn Awau xw hY [ BweI drSn isM G f` lw qW svy ry hI phu c M igAw pr BweI crnjIq isM G, BweI Avqwr isM G dwaU mwjrw (KM nw) qy iek ho r isM G ly t phu cy M [ Gr phu c M ky g` lbwq kridAW crnjIq isM G cM nI pirvwr dw rU p dy K ky smJ gey ik ‘kuJ gVbV hY’ au nH W ny pirvwr ƒ ies bwry pqw nhIN l`gx id` qw ik au h swrw ku J jwx gey hn[ ieM ny ƒ pu ils qy sI.Awr.pI. vwly vI Aw gey[ BweI crnjIq isMG ny mOkw sMBwlidAW Awpxy swQIAW dI jwx pCwx krweI qy puils qy sI.Awr.pI. vwly vI ieh smJ nw sky ik ieh au hI KwVkU hn ijnHW bwry swƒ sUcnw id`qI geI sI[ au h smJ rhy sn ik KwVkUAW ny hwly Awau xw hY , ieh mu fyM qW ienH W dy irSqy dwr hn[ BweI crnjIq isM G dy Awqm ivSvws ny pu ils qy sI.Awr.pI. ƒ iek pR qISq vI S` k nw ho x id` qw ik ieh nO jvwn KwVkU hn[ kwPI smW bY Tx qo N bwAd swry jxy ’k` Ty cwh pwxI pINdy g` lWbwqW mwrdy rhy[ kwPI smW au fIk ky pu ils qy sI.Awr.pI. vwly cly gey[ bkwiedw crnjIq isM G au nH W ƒ gy t qk C` f ky AwieAw[ BweI crnjIq isM G swrw mwjrw smJ igAw sI ik khwxI kI hY, ies leI au s ny pirvwr ƒ ibnW ku J khy AwpxI smJdwrI nwl Awpxy swQIAW ƒ vI bcw ilAw qy iksy dw nu kswn vI nhIN ho x id` qw[ crnjIq isM G is` K sM GrS dw Aijhw hIrw sI ik au s ny lihr ivc nvy N ju JwrU AW ƒ ilAwau x qy au nH W ivc idR VH qw qy sU rbIrqw Brn Kwqr au nH W dI AijhI skU ilM g krdw sI ik au h nO jvwn kO m leI Awpxw vwrn qk iqAwr ho jWdy sn[ BweI crnjIq isM G nvy N juJwrUAW ƒ puils nwikAW qoN byK P O ho ky pwr krwauNdw qy nwikAW ’qy KVH O P y puils vwilAW nwl infrqw qy Awqm ivSvws nwl g` lbwq krdy qW nwl dy nvy N ju JwrU AW ivc Awqm ivSvws Br jWdw[ nvy N nvy N ju JwrU ijhVy BweI crnjIq isM G dI AgvweI ivc rM grU tI pws krdy au nH W ivc Xo iDAW vwly jzby dy nwl isAwxp qy TrM mH M w vI Br idMdy sn[ ieho ijhw sI BweI crnjIq isM G ijs dI ShIdI vry Hg FM ’qy kO m au s ƒ SrDw dy P` u l Aripq kr rhI hY [ -0--0 is`K Shwdq [ 47 [ jUn, n, 2009
sbk is`Ky rUs dw jMmpl sovIAq lwl sYnw dw ispwhI dy mjwncUk jo jrmn dy iKlwP lVdw jM gI kY dI bx ilAw sI[ auh iPr ihtlr dI PO j iv` c BrqI ho igAw[ ijs aupr hzwrW dI igxqI ivc po lYNf dy kYNp ivc ijs dw auh ieMcwrj sI, XhU dIAW ƒ mwrn dw do S hY[ pr auh ienH W do SW ƒ mMn nhI sI irhw[ dU srI v`fI jM g dy Kqm hox ’qy dy mjwncUk AmrIkw clw igAw[ aus ny Awpxw nwm bdl ky jOhn r`K ky rihxw Su rU kr id`qw[ ausy nwm qy hI auQ No dI nwgirkqw leI[ XhUdI kYp ivc mwrn dy doS dy S` k iv` c auh s` q swl iesrweIl dI jylH dI kwl koTVI ivc vI bM d rih cu `kw hY[ pr brI hox ’qy vwps AmrIkw cilAw igAw[ jrmn srkwr ny hmySw hI aus ƒ vwps ilAwaux leI AmrIkw srkwr ’qy dbwA pweI r`iKAw[ AKIr hux jrmn srkwr jOhn ƒ jrmn ilAwau x ivc sPl hoeI[ anwnvy swlw jO hn jrmn dy Sihr imaUncn dy hvweI A`fy qo is`Dw stwflhweIm dI jylH Byj id` qw[ kI ihMdosqwn dI srkwr l`KW is`KW dy kwql tweItlr qy s`jx ku mwr vrgy AprwDIAW ƒ szw dy x dI ihM mq kr ky ivKwaU gI, jW inrdoS is`KW ƒ bwhrly dy SW ’co ieMtr pol rwhI vwps mMgvw ky AwpxI PokI tOhr ivKw ky dmgjy mwrdI rhUgI[ jy Bwrq srkwr inrp` K rwj dy x dw dwAvw krdI hY qW au h jrmn srkwr dy pd icM nHW ’qy c` l ky is` KW dy kwql AprwDIAW ƒ szw dyvy[ nw ik srkwr ivc BweIvwl bxwky, is`KW dy zKmW qy lUx iCVky[
is`K Shwdq [ 48 [ jUn, 2009
myry du`KW dw iek gIq bxw suPny myry moqIEN su`cy[ purKy myry prbqoN au~cy[ aus dr puhuMcx vwlI ru`qy[ AsIN ikauN hW su`qy ? qMU koeI CyV qrwnw vy sB lok jgw[ vy Swierw! myry du`KW dw iek gIq bxw[ dUr JnW dy kMFy bih ky[ q`k pIVW pwxI nw’ Kih ky[ ivCVy swQI qurgy bylI iek vwrI qMU Pyr bulw[
rwvI B`uldI rwh nw swfy[ kI qp hwV isAwlI jwfy[ su MmW jyhVIAW ryqw pu`tIAW[ Ajy nw suxno twpW htIAW[ fu ly KUKUn gvwcy gvwcy pupu`qr koeI Xwd inSw inSwnI nI JolI lI pw[ pw[ pM Q dy nkS pCwxI klmyN[ ikauN A`k dirAw ivc jnmy? qu rIAW kwhqoN kwPr rsmW? ikauN hr purK BulweIAW ksmW? bd ieKlwk ny mn qy hwvI qMU nIly dI Xwd dvw[
sqluj ikhVy pY igAw rwhIN? klrW dy ivc kpwhIN[ AwauNdy jWdy q`kdy rwhIN[ koeI nw AwauNdw Brn gvwhI[ nyHry sbr sbr Aswfy Aswfy pIqy pIqy qMU sUsUrj dw dw p`lw cw'[ cw'[
ieh jg puqrW nwl inSwnI[ iks jug suMJI ku`K pCwxI[ Aauq hY AYvyN aumr ivhwxI[ ivhwxI[ ibn bwxI bwxI ibn pwxI[ pwxI[ AMimR imRqsr qsr qoqoN Aws Aws GnyrI rI qMU bwby bwby dydy dr qyqy jw'[ jw'[
bixAw Bwrq ivc bxwieAw igAw dunIAW leI
dsmyS
ieQy jrnytr sY `t 2KVA qoN 125KVA qk bxwey jWdy hn qy irpyAr kIqy jWdy hn[ ieQyy ih ihMM dsqwn, s u qwn, S ieQ torm(ISI) Yk pnI kM dy sbmrsIbl pMp sY~t imldy hn[ S ieQ ieQyy 6" 6",, 8" 8",, 10 10"" bobo irMg mS mSIn InWW dw Kws pRbMD hY[ S
s. Bjn isMG DM mI DM mI (mu lWpu ` r vwly) fIlr: j` s ielYktR Ikl ieMjInIAirM InIAirMg AYNf irpyAr vrks luiDAwxw rof, swhmxy imlx pYlys, fyhlo N (luiDAwxw) sM prk: 98155-56062, 94174-69031 0161-2854031
Not Selling But Providing Education Our Motto AsIN qu hwfy ieMgilS bolx dy supny ƒ swkwr krn leI vcnb`D hW
sYnytrI Aqy hwrfvyAr stor GufwxI vwilAW dI dukwn
ieQy sbmrsIbl pM p, sY ntrI, tU tIAW, jY ~t pMp, plwsi plwsitk tk dIAW tYNkIAW, kIAW, twielW, pwiep iPitM g Aqy hwrfvyvyAr dw smwn imldw hY hwrf
not: ieQy kwrIgr Aqy v`fy boirMg mSInW dw Kws pR bM pR bM D hY AMRON MICRON Water Filter R.O. System
ENGLISH CAFE Institute Instit ute of English Language ‘N’ Coaching Centre 1. IELTS 2. SPOKEN ENGLISH (spokn ieMgilS) 3. TUITION 8th, B.A. (Part-3) ( itaUSn 8vIN qoN bI.ey. 4. Computer Courses (kMipaU paUtr ko 5r. Asc) counts
s h e e E n g l i i s F r r e y s o n l y r l s g i r l r o o f n o o i i t t i u T
Bwg 3 qk) (AkwaUNts)
Free Lifetime Membership Card
s r l s o r G i r l V a n F r e e f o
istI twvr, ny Vy AYm.tI.pI. .tI.pI. sInIAr skYNfrI skUl, swh swhmx mxyy dw dwxw xw mMfI, f I, como mNo rof, f , mlOd (l (luu iDA DAwx wxw) w) sMprk 98765-78007, 01628-653530-31
pRo: mndIp isMG M: 98157-19841 99145-42141
nyVy bwbw pMj pIr, swhmxy dwxw mMfI, ropwiel f, (luiD:) M.K.
Postal Registration No. PB/0202/2003 Registered with Registrar of News Paper for India under No. punpun/2000/876 LICENCED TO POST WITHOUT PREPAYMENT PREPAYMENT LICENCE NO. L-6/PB/LDC/0202/2008-2010
PO j cVHI drbwr swihb aupr hoey PO jI PO jI hmly dy bwbq Awm lok Aksr hI svwl krdy rihMdy hn ik AwKr koeI g` l haU ijsdy krky POj ny hmlw kIqw[ Awm qOr ’qy ivro DI ivro DI iDr vlo N pRcwry hoey nukqy hI lokW ivc cricq huMdy rihMdy hn ik sMqW ny hiQAwr jmHW kr ley sn, auQy glq lok rihx l`g pey sn Awid Awid[ pr iesdy ipCy jo kwrn pey sn ausƒ Swier dI klm ny ies qrHW ibAwn kIqw: -sMpwdk AMimRq sr ’qy POj cVHI, gurU dy Gr ’qy POj cVHI, s`cy dr ’qy POj cVHI qusIN iek dw eykw mMinAW vy mMUh qy qI kroV dw BMinAW vy mu`F gurU nwnk ny bMinHAW vy ie`k dw eykw mytx leI Em ny muF No ij`d PVI[ ieh ij`d pugwvx leI…. nUr inrwkwr co jMimAW ny iek EAMkwr coN jMimAW ny KMfy dI Dwr coN jMimAW ny bRhmw mUMhoN jMimAW dI id`qI mUl No No cuk qVI[… muV qVI jMmwvx leI…. guru Qwpy gurmu KI A`Kr vy k`itAw qIh bvMjw c`kr vy pYNqI pYNqI sdIAW qy t`kr vy ivc bolI nIc gvwrW dy Dur kI bwxI Awx KVI[ ieh A` Kr bol imtwvx leI….. myt jwqW isMG sjwieAw vy c`uk dwsIAW kOr bxwieAw vy srb`q dw Blw isKwieAw vy b`uq bM dy dI pUjw ro kI Sbd gurU kI rIq GVI ieh rIq imtwvx leI…. C` f bodI jUVw r`iKAw vy lWgV lwh kiChrw kisAw vy mOlI QWvyN lohw p`ikAw vy kOm klgIAW vwlI dI kmrksy ikrpwn jVI[ ikrpwn luhwvx leI…
ieh mohr gurU kI kys vy kry inAwrw isMG dw Bys vy ivcoN idsdw hY dsmyS vy isMG dUroN pCwixAW jWdw ey BwvyN l`KW BIV KVI[ ieh pihcwx guAwvx leI…. hY jIhdw JMfw Ju`ldw vy qy rwj Esy dw c`ldw vy rO lw eI eynI g`l dw vy A`Dy AsmwnI Ju `ly kysrI isM GW dI cVHq bVI[ ieh cVHq ƒ Fwhvx leI… mul isrW dy pY ky vI[ AwirAW Q`ly bih ky vI[ ku l ` qs qsIhy Ihy sih ky vI vI G`lU GwirAW dy ivc pY ky vI klw rihMdI hY Pyr cVHI cVHdI klw ƒ lwhvx leI… p`g jo isr qy soNhdI ey ku l ` kwienwq ƒ moNhdI ey ieh mwq qwjW ƒ pwauNdI ey pMQ p`gW vwly dy pwqSwhI pyc pyc jVI[…. ieh p`g rulwvx leI.. AMbrIN au fdy bwz dw su pnw pwqSwhI AM dwz dw supnw Kwls Kwlsw rwj dw supnw 'rwj krygw Kwlsw' kOm Ardws dy ivc KVHI… ieh Ardws rukwvx leI… ieiqhws dI isr qy CW hoeI Ardws dI idl coN QW hoeI ieh ijM d gurU dy nW ho eI ho eI l`iQAw isr lY ky vI isMG jWdy ny ieiqhws GVHI[ ieiqhws ƒ aultwvx leI… -syvk isMG