Jobsheet SMK Negeri 5 Padang Komp. mp. Kea Keah hlian lian : TIT TITL L Judul Jobsheet Mata Pelajaran : Instalasi Tenaga Listrik Mengukur Kelas# $emester : %I# &enap Tahanan Pembumian
Jobsheet No : 3 Waktu : 6×!" T&L :
A. TUJUAN Melalui praktkum diharapkan pesera didik mampu:
'.
Menerap Menerapkan kan stan( stan(ar ar pemasan pemasangan gan sistem sistem pembu pembumia mian n (engan (engan tepat. tepat.
).
Melakuk Melakukan an penguk pengukura uran n tahanan tahanan pemb pembumi umian an (engan (engan telit teliti. i.
3.
Memerik Memeriksa sa sistem sistem pembum pembumian ian (engan (engan teliti. teliti.
B. INDIKATOR
'.
Menerap Menerapkan kan stan(ar stan(ar pemasan pemasangan gan sistem sistem pemb pembumi umian. an.
).
Melakuk Melakukan an penguk pengukura uran n taha tahanan nan pembum pembumian ian..
3.
Memerik Memeriksa sa sistem sistem pembum pembumian ian (engan (engan teliti. teliti.
. T!O !ORI RI SIN" SIN"KA KAT T
$istem pembumian a(alah suatu rangkaian# jaringan mulai (ari kutub pembumian# elektro(a* elektro(a* hantaran hantaran penghubu penghubung# ng#
conducto conductor r
sampai terminal pembumian +ang ber,ungsi
untuk men+alurkan arus lebih ke bumi sehingga (apat memberikan proteksi terha(ap manusia (ari sengatan listrik -shok/* (an mengamankan komponen 0 komponen instalasi agar (apat terhin(ar (ari baha+a arus (an tegangan asing* serta perangkat (apat beroperasi sesuai (engan kententuan teknis +ang semestin+a. Pemb Pembum umia ian n meru merupa paka kan n salah salah satu satu ,akt ,aktor or utam utamaa (ala (alam m setia setiap p peng pengam aman anan an -perlin(ungan/ peralatan atau rangkaian listrik. 1ntuk melakukan pengamanan tersebut (iperlukan peranangan pembumian sesuai stan(ar +ang berlaku* +aitu sebagai berikut. '. Tahan ahanan an pemb pembum umia ian n haru haruss meme memenu nuhi hi s+ara s+aratt +ang +ang (iin (iingi gink nkan an untu untuk k kepe keperlu rluan an pemakaian ). 2lektr 2lektro(a o(a +ang (itana (itanam m (alam tanah tanah harus bahan bahan kon(ukt kon(uktor or +ang baik* baik* tahan korosi korosi (an ukup kuat. 3. 2lektro(a 2lektro(a harus harus mempun+ mempun+ai ai kontak kontak +ang +ang baik (engan (engan tanah tanah sekelilingn sekelilingn+a. +a. . Tahanan ahanan pembumi pembumian an harus harus baik baik untuk untuk berbagai berbagai musim. musim. !. ia+a ia+a pema pemasang sangan an sere seren(a n(ah h mungk mungkin. in.
Pengukuran
tahanan
tanah ! (ilakukan untuk mengetahui kon(isi (ari
sistem pentanahan* baik untuk pentanahan +ang baru selesai (ibangun maupun +ang su(ah lama (ipasang sebagai upa+a pemeliharaan* +ang (apat berlanjut kepa(a perbaikan bila pentanahan su(ah melebihi stan(ar +ang berlaku. $tan(ar nilai tahanan pembumian a(alah atau sekeil mungkin. Material groun(ing (apat berupa batang tembaga* lempeng tembaga atau keruut tembaga* semakin luas permukaan material groun(ing +ang (i tanam ke tanah maka resistansi akan semakin ren(ah atau semakin baik. Nilai tahanan suatu sistem pembumian (iharapkan seren(ah mungkin. 2lektro(a pembumian +ang (itanamkan ke (alam tanah (iharapkan langsung memperoleh tahanan +ang ren(ah* namun hal itu sangat jarang (iperoleh. 4(a beberapa ,aktor +ang berbengaruh terha(ap nilai tahanan pembumian. '. 5aktor internal: bentuk elektro(a* jenis bahan (an ukuran elektro(a* jumlah atau kon,igurasi elektro(a (an ke(alaman pemanang atau penanaman (i (alam tanah. ). 5aktor eksternal: si,at geologi -karakteristik/ tanah* komponen at kimia (alam tanah* kan(ungan air tanah* (an temperatur tanah. Pengukuran tahanan pentanahan bertujuan untuk menetukan tahanan antara elektro(a besi atau plat tembaga +ang (itanam (alam tanah +ang (igunakan untuk melin(ungi peralatan listrik terha(ap gangguan petir (an hubung singkat. 7engan (emikian pelat tersebut harus (itanam hingga men(apatkan tahanan terha(ap tanah sekitar +ang sekeil0keiln+a. 7imana nilai stan(ar tahanan pentanahan ber(asarkan P1IL a(alah kurang (ari atau sama (engan ! ohm. $alah satu ara pengukuran tahanan pentanahan a(alah (engan pengukuran normal -meto(a 3 kutub/. erikut a(alah gambar pengukuran tahanan pentanahan (engan meto(a 3 kutub.
&ambar '. Pengukuran meto(a 3 kutub D. A#AT DAN BA$AN
'.
2arth Tester
).
2lektro(a batang
3.
2lektro(a bantu
.
Kabel penghubung
!.
Palu besi
6.
Meteran
!. K!S!#AMATAN K!RJA
'. Periksalah baterai alat ukur meger +ang akan (igunakan* apakah masih baik. ). 8ati hati memukul elektro(a batang agar ti(ak terja(i keelakaan kerja. 3. Jangan menghi(upkan meger (isaat teman melakukan pen+ambungan kabel penghubung. . Pa(a saat mulai melakukan pengukuran* posisikan tuas selektor sakala ukur pa(a skala ukur +ang tertinggi untuk menghin(ari kerusakan alat ukur. !. 8ati 0 hati (alam menempatkan alat ukur tahanan pentanahan. 6. &unakan alat sesuai ,ungsin+a.
%.
#AN"KA$ K!RJA
'.
$ebelum memulai praktek* siapkanlah semua bahan (an peralatan +ang (iperlukan.
).
Tan(ai (an tanapkan elektro(a bantu (an elektro(a tembaga (engan jarak !0'9m sesuai (engan gambar kerja.
3.
Pasanglah kabel penghubung (ari alat ukur earth tester (ari terminal -2/ ke elektro(a tembaga* terminal -P/ ke elektro(a bantu pertama* terminal -/ ke elektro(a bantu +ang ke(ua +ang su(ah (itanapkan sesuai (engan gambar kerja.
4.
Posisikan tuas selektor batas ukur pa(a skala tertinggi -skala2K Ω)
5.
Tekan ombol es, unggu hingga penunjukkan displa berhent eap.
!.
"a#a hasil pengukuran pada displa dan #aa.
$.
%aa hasil pengukuran.
&.
'akukan kembali langkah kerja unuk mendapa nilai ahanan sesuai dengan abel pengamaan.
(.
'epaskan rangkaian pengukuran, kemudian kembalikan ala dan bahan ke empa semula.
". "AMBAR RAN"KAIAN
&ambar ). ;angkaian Perobaan
$. TAB!# P!N"AMATAN Tabel ) hasil
No
pengukuran tahanan pembumian ber(asarkan jenis tanah Jenis Tanah 8asil Pengukuran tahanan penanahan-ohm/ Ke(alaman 39 m
I.
'
Tanah Kering
)
Tanah asah
69 m
<9 m
TU"AS
'.
uat laporan praktikum ber(asarkan hasil pengamatan +ang telah (ilakukan.
