Jerusalim

Jerusalim

Goranka Radojčid

Jerusalim Jerusalim ................................................................................. 1 Sveti grаd tri velike religije .................................................. 6 Veroispovesti .................................................................. 6 Znamenitosti ....................................................................... 8 Zid plаčа .......................................................................... 8 Hramova Gora ............................................................... 10 Jerusalimski hram ..................................................... 10 Džamija Al Aksa ......................................................... 11 Kupola na steni (Zlatna kupola) ................................ 18 Put suza – Via Dolorosa................................................. 24 Crkva Svetog groba ....................................................... 36 Golgota - 10-13 stanka .............................................. 39 Kamen pomazanja..................................................... 40 Rotunda i Hristov Grob ............................................. 40

1

Katolikon i Grčka katedrala ....................................... 41 Franjevačka kapela i deambulatorijum (otvoren hodnik oko kojeg se nižu kapele) .............................. 41 Kapela Svete Jelene i Krstovdan................................ 42 Vizаntijski period (početаk grаdnje hrаmа) .............. 42 Persijski i аrаpski period............................................ 45 Krstaški, Otomanski i kasniji period .......................... 50 Dаnаšnje stаnje ......................................................... 53 Ulаz u crkvu Hristovog grobа .................................... 55 Maslinova Gora ............................................................. 56 Ruska Crkva Vaznesenja ............................................ 56 Džamija Vaznesenja .................................................. 57 Crkva Paternoster (Oče naš) ..................................... 60 Grobnice Proroka ...................................................... 61 Crkva Dominus Flevit (Plač Gospodnji) ..................... 62 Crkva Marije Magdalene ........................................... 63 Getsimanski vrt ......................................................... 64 Bazilika Agonije ili Crkva svih nacija .......................... 65 2

Bogorodičin grob (Crkva Bogorodičinog groba) ........ 66 Pogreb Bogorodice ................................................ 70 Davidov grad ................................................................. 71 Crkva Svetog Petra u Gallicantu .................................... 75 Sionska Gora ................................................................. 76 Crkvа Uspenjа presvete Bogorodice na Sionskoj Gori .................................................................................. 78 Sionska Gornica (Soba Tajne Večere)........................ 79 Davidov Grob ............................................................ 82 Šindlerov grob ........................................................... 83 Baštenska grobnica ....................................................... 84 Manastir krsta ............................................................... 87 Literatura i izvori ................................................................... 89

3

Jerus lim he Jeru l jm; r p l-Kuds; grč Ἱεροσόλυμα; l t Hierosolyma) je drevni gr d n Bliskom istoku u istorijskoj regiji P lestini i lijski Svetoj Zemlji I Izr el i P lestin sm tr ju Jerus lim svojim gl vnim gr dom i ko to nije univerz lno prihv ćeno u meĎun rodnoj z jednici Gr d je pod de fаkto vl ću i dministr cijom Izr el Re enje o tr jnom političkom st tusu Jerus lim je jedn od gl vnih tem u re v nju Bliskoistočnog konflikt U Jerus limu je sedi te izr elskog predsednik i izr elskog p rl ment knesetа). Gr d im izuzet n zn č j z tri velike religije: jud iz m hri ć nstvo i isl m Jerus lim se n l zi meĎu rdim Judeje n 770 m nаdmorske visine, izmeĎu Sredozemnog i Mrtvog morа Godine 2007 gr d je im o 747 600 st novnik Prv svedoč nstv o prisustvu ljudi u ovom kr ju su ker mičke posude iz vremen 5000 godin p n e Jerus lim je prvi put n seljen oko 1800 godine p n e i po tome je jed n od n jst rijih gr dov n svetu U njemu su se sret le mnoge kulture od ntičkog do modernog do St ri gr d je podeljen n četiri četvrti: jevrejsku hri ć nsku jermensku i muslim nsku koje su meĎuso o odeljene zidovim

4

Osvojio g je krаlj Dаvid 997. godine p. n. e. i učinio gl vnim gr dom svog ujedinjenog c rstv Ovde je kr lj Solomon s gr dio prvi hr m Jerus lim je post o veliki sveti gr d Jevrej Psalam 122:3-7) Gr d i hr m je sru io N ukodonosor 586 godine p n e a o novili ih Jezr i Nemij posle povr tk iz v vilonskog ropstv Rimljаni su osvojili Jerusаlim 63. p. n. e. a r zru ili g 70 godine nove ere Hristos je posećiv o Jerus lim o verskim pr znicim k o to je io o ič j koji je važio z sve Jevreje Ovde je r spet n Golgoti pogre en i posle tri d n po i lijskom verov nju sl vno v skrs o Od vde se v zneo i posl o svog Svetog Duh n D n Pedesetnice to je roĎend n Hristove crkve Dela 2). Godine 637. muslimаni su osvojili grаd n selili se ovde i ugl vnom ost li do 1948 g k d je stvoren s d nj drž v Izr el Do 1966 godine bio je podeljen izmeĎu Izr el i Jord n a od t d je Izr el nektir o ceo gr d Otk ko je ovde po dol sku muslim n podignut „Kupol n steni― Om rov ili Aks Dž mij ) Jerus lim je post o sveti gr d i treće religije Po hri ć nskom verov nju Jerus lim je pr slik Ne eskog Jerus lim koji će se ostv riti n kr ju ovog vek

5

Sveti grаd tri velike religije Jerus lim je jedinstven po tome to ozn č v sveto mesto z tri vere: hri ć nstvo jud iz m i isl m Zidine st rog gr d op suju prostor n kojem je z čet čit v d n nj jevrejsk hri ć nsk i muslim nsk civiliz cij N tom mestu n l ze se n jzn č jniji istorijski spomenici k o i mest n kojim su se po pred nju odigr li dog Ď ji opis ni u svetim knjig m Bi liji i Kur nu St tistički godi nj k gr d Jerus lim govori d u grаdskom području postoje 1204 sinаgoge, 158 crkаvа i 73 džаmije. Neke lok cije poput prostor gde se nek d n l zio Jerus limski hr m često su povod z sukobe.

Veroispovesti U Jerus limu deluje veliki roj religijskih z jednic i pokret Mision rstvo je z r njeno u celom Izr elu N j rojnij versk z jednic u gr du su Jevreji Ovde su vi e nego u ost tku Izr el prisutni ultr ortodoksni necionisti) i ortodoksni jevreji (cionisti). Od isl mskih z jednic z stupljeni su suniti iiti l viti i druzi. Hri ć nske crkve koje deluju u Jerus limu su: Grčk pr vosl vn crkv Rusk pr vosl vn crkv Gruzijsk 6

pr vosl vn crkv Sirijsk pr vosl vn crkv Melkitsk grkok toličk crkv St rok toličk crkv Rimok toličk crkv Luter nsk crkv Anglik nsk crkv Jermensk postolsk crkv i Etiopsk pr vosl vn crkv

7

Znamenitosti Zid plаčа Zid pl č ili Z p dni zid (hebrejski: ‫המע ב הכות‬, tr nsliter cij : kotel h m r vi) je zid i jedini ost t k nek d njeg Solomonovog hr m u Jerus limu Zid pl č je popul r n n ziv u hri ć nskim zemlj m li Jevreji g n ziv ju Z p dni zid Hr m je sru en 70 godine posle o nove Herod Velikog k d su Rimlj ni osvojili Jerus lim Hr m je prvo itno izgr dio Kr lj Solomon sin Kr lj D vid Jevreji dol ze d se mole uz zid zid je i popul rn turističk tr kcij z og verov nj d će se ispuniti čovekova želj ko je n pi e n p pirić i st vi u zid. Od 10 vek pre nove ere Jerus lim je z jevreje sveto mesto n kome se n l zio Solomonov i Drugi jerus limski hr m U Stаrom zаvetu Jerusаlim se pominje 632 putа Ov j gr d se st lno pominje k o mesto gde se o j vljuju i lijsk Božj proroč nstv i z povesti Ovo je pose no k r kteristično z knjige prorok D nil Jeremije Is ije Jezekilj Z h rij i z Ps lme Jedno od n jposećenijih mest u Jerus limu je ost t k Solomonovog hr m Z p dni zid n m pozn tiji k o Zid pl č Jevreji iz celog svet dol ze d se mole ispred ovog zid ost vlj jući poruke n h rtiji u 8

pukotin m zid Ovde se mole i hаsidi - vernici s dug čkim zulufim crnom r dom u crnim odor m i s e irim koji liče n cilindre Zn č jn mest z Jevreje su pored Z p dnog zid jo i D vidov i Solomonov grob.

9

Hramova Gora

Jerusalimski hram Hram u Jerusalimu ili Sveti Hram хеб ‫ שדקמה ת ב‬Bet HaMikdash — „Sveta kuća―) je naziv za nekoliko graĎevina sme tenih na Hramovoj Gori Har HaBayit) u starom delu Jerusalima. Kroz istoriju su na tom mestu sagraĎena dva hrama po to Hram igra važnu ulogu u jevrejskoj eshatologiji Prema klasičnim jevrejskim verovanjima, Hram (ili Hramova Gora) deluje kao figurativni „nožac― Božjeg prisustva He "shechina") u fizičkom svetu Prvi Hram je sagradio kralj Solomon za sedam godina u 10. veku p. n. e. (godine 957. p. n. e.). Bio je sredi te drevnog judaizma. Hram je zamenio Mojsijev Tabernakl kao i Tabernakle u Shilohui, Novu i Givonu koji su do tada ila sredi ta jevrejske vere Prvi Hram su uni tili Vavilonci godine 586 p. n. e. Gradnja novog Hrama je započela 535 p n e ; nakon pauze je rad ponovno započeo oko 521 p n e a konačno je dovr en 516 p n e., te osve ten 515. p. n. e. Prema Knjizi o Ezri, ponovnu gradnju Hrama dozvolio je Kir Veliki, a odobrio Darije Veliki. Pet vekova kasnije, ovaj Drugi Hram je dogradio Irod Veliki oko godine 20 p n e Njega su pak uni tili Rimljani godine 70 n e Usprkos tome to je Hram uni ten svi spolja nji zidovi jo stoje a dugo se verovalo da samo zapadni zid stoji. 10

Islamski oltar Kupola na steni je stajala na mestu Hrama od kraja 7 veka n e a džamija al-Aqsa, otprilike iz istog perioda nalazi se u dvori tu Hrama Jevrejska eshatologija predviĎa izgradnju Trećeg Hrama u Jerusalimu zajedno s dolaskom Mesije, pa zato sledbenici ortodoksnog i konzervativnog judaizma predviĎaju Treći Hram

Džamija Al Aksa Al Aks r pski: ‫ الق صى م سج‬, Al-Masjid Al-Aqsa je dž mij u Jerus limu On je jedno od n jpozn tijih muslim nskih svetili t

Izvor slike: http://www.atlastours.net/holyland/al_aqsa_mosque.html

11

Z r zliku od Bi lije i T n h Kur n nijednom ne pominje Jerus lim Ip k ov j gr d se tr dicion lno sm tr trećim n jsvetijim mestom u isl mu posle Meke i Medine Z prip dnike muslim nske vere zn č jn je dž mij Al Aks ispred koje se n l zi k men s otiscim kopit Muh medovog konj Pred nje k že d je konj svoje otiske u njemu ost vio neposredno pre nego to se Muh med v zneo u ne o gde se pridružio ost lim prorocim isl m N mestu gde se d n s n l zi Al Aks nek d je io Jerus limski hr m Ov j hr m je do temelj sru en u I veku n kon neuspele jevrejske po une protiv Rimlj n N kon r zaranj Hrama Jevrejim je io z r njen ul z k u Jerus lim N kon to su g preoteli od hri ć nske Viz ntije, gr d su z uzeli Muslim ni koji su n mestu nek d njeg hr m s zid li dž miju Z p dni zid koji op suje uzvi enje n kome se n l zi Al Aks sm tr se jedinim ost tkom Solomonovog hr m i predst vlj n jsvetije mesto z Jevreje koji g n ziv ju i Zidom pl č Al Aks se n l zi n mestu nek d njeg Hr m koji je opet s zid n n rdu Moriji gde je prem Bi liji pr ot c Avr m doveo Is k d g žrtvuje k ko i pok z o svoju vernost Bogu T sten se jo uvek n l zi u sredini Al Akse, zapravo Kupole na steni. Tre spomenuti d muslim ni negir ju tvrdnju d se Al Aks n l zi n

12

mestu str oz vetnog hr m Z t kvu tvrdnju meĎutim nem mnogo osnov S pl to Al Akse j sno se vidi Zl tn k pij koj je nek d zv n i Istočn To je il gl vn k pij z ul z k u Jerus lim i Isus Hrist je kroz nju u o n m g retu Al Aksa je arapski naziv koji znači Najudaljenija džamija Da i se razumelo njeno ime i značaj tre a imati na umu da su koreni Islama na Arapskom poluostrvu (Saudijska Arabija). Deset godina nakon to je prorok Muhamed primio prvo otkrovenje, u noći je čudesno otputovao od Meke do Jerusalima i Sedmog ne a na letećem elom konju po imenu Al-Buraq El-Sharif. Tokom boravka u Jerusalimu, prorok se zaustavio da se pomoli na steni (tu se danas nalazi Zlatna Kupola) i primio zapovest da se moli pet puta dnevno. Danas se Muslimani irom sveta mole okrenuti u pravcu Meke MeĎutim est i po meseci nakon prorokovog čudesnog putovanja, Muslimani su se molili okrenuti ka Jerusalimu. Tokom svog života Muhamed je poučavao Muslimane da posete ne samo džamiju u Meki gde su živeli već i Najudaljeniju džamiju 2000 km severno u Jerusalimu

13

Al Aksa džamija je druga najstarija džamija u Islamu nakon Ka e Ka' a) u Meki treća najsvetija i najznačajnija posle džamija u Meki i Medini. Pravougaona Al Aksa se prostire na povr ini od 144 kvadratna metra, 35 jutara ili 1/6 ukupne povr ine Starog Grada TakoĎe se naziva Al-Haram El-Sharif (Sveti hram). Al Aksa može da primi do 400 hiljada vernika odjednom, ako se uzme u obzir da je potrebno 0.8m x 0.5m da bi jedna osoba mogla da ponizno klekne u molitvi. Petkom u podne, tokom jednomesečnog Ramazanskog posta, ovaj prostor se popuni doslovno do kraja. Postoji 11 kapija za ulazak u džamiju od kojih je 7 otvoreno. Jedna od 4 zatvorene kapije je Zlatna kapija. Znak svake muslimanske džamije u svetu je tanki spiralni minaret koji je uvek spojen sa zidom džamije Minareti se koriste za poziv vernika na molitvu pet puta dnevno, sedam dana u nedelji. Al Aksa ima 4 minareta: tri kvadratna i jedan cilindrični iz perioda Mameluka Nema minareta na istočnoj strani Al Akse jer tamo nije bilo stanovnika, pa samim tim ni vernika za poziv na molitvu Na kraju krajeva Jerusalim je počeo da se iri van gradskih zidina tek krajem 19. veka.

14

Duž arkada zasvoĎenih prolaza) nalazi se nekoliko porodičnih gro nica maqamat). Ovi ljudi su davali priloge kolama i do rotvornim ustanovama u lizini džamije kojim je upravljao Vrhovni muslimanski savet Atrijum džamije je oaza mira i ti ine unutar zidina grada punog vreve i užur anosti Ima drveće travnjake, fontane, predivni Hram na steni, odaje i graĎevine sa kubetima: prostorije za naučnike eike crkvene zvaničnike i Muzej Pre molitve muslimani moraju da proĎu ritualno pranje Postoje česme za pranje, a najstarija i najfotografisanija fontana u muslimanskom delu je Cup. U sredi tu južnog dela atrijuma nalazi se pokriveno područje džamije Mihra ni a koja pokazuje pravac molitve) džamije se nalazi ovde Zgradu Al-Akse (prepoznatljiva po olovnoj kupoli) je prvobitno izgradio pre oko 1300 godina (709 g. n.e.) muslimanski kalif AlWalid, sin Abdul Malek bin Marwan-a. Tokom istorije Al Aksa je vi e puta restaurirana z og tete koju su izazvali zemljotresi itd GraĎevina danas ima centralni brod i 6 krila (prvobitna pokrivena povr ina je imala 14 krila) Pokrivena povr ina Al Akse je vrlo jednostavna ali velika i impozantna, pravougaona graĎevina. Zauzima područje od 3 500 kvadratnih metara i može da primi do 15

500 molitelja istovremeno. Quibla koja je okrenuta prema jugu u pravcu Medine i stena unutar Hrama na steni su na sredi njoj liniji Džamija ima vi e od 100 prozora od providnog i ojenog stakla, 14 lukova, 27 mermernih stu ova na istočnoj strani i isti broj kamenih stubova na zapadnoj. Spolja nja kupola je prekrivena olovom 1985 godine kad je zamenjena aluminijumska kupola iz 1964. godine da bi se povratio prvobitni izgled krova. Unutra nja kupola datira iz 13 veka Prema Muslimanskoj tradiciji mu karcima i ženama je dozvoljeno da se mole unutar glavne zgrade džamije ali u odvojenim delovima, tri puta dnevno. Preostale dve dnevne molitve, kao i molitve petkom u podne, Al-Aksa je otvorena samo za mu karce Zgrada džamije je delimično pretvorena u Vitezov hostel, a delom u Kapelu tokom Krsta kog perioda Saladin je o novio Islamsku atmosferu. Godine 1969, nakon dve godine okupacije Izraela, jedan Jevrejin je podmetnuo požar u zgradi džamije po prvi put u njenoj istoriji Popravke jo uvek traju Jedna od brojnih dragocenosti uni tenih u požaru je ručno raĎena predikaonica ili propovedaonica iz Alepa u Siriji. To je bio dar od Saladina i stajala je u mihrabu ni i) u Al Aksa džamiji Predikaonica koja se smatrala jednom od 16

najlep ih u svetu ila je izraĎena od preko 10000 isprepletenih delova kedrovine i drugog drveta, slonovače i sedefa pričvr ćenih bez imalo lepka i bez ijednog eksera Neuni teni deo predikaonice je izložen u Islamskom muzeju u južnom delu Svetog hrama. Restauracija podzemnog Marwani Musallah (mesta za molitvu) je zavr ena 1996 godine. Marwani Musallah se prostire na 4000 kvadratnih metara i ovo mesto je o loženo pločicama za dva meseca Pločice su postavljali isključivo volonteri Pojedinci veruju da je Marwani Musallah mesto na kom su se nalazili obori za konje cara Solomona ali ima dokaza da zapravo potiče iz 8. veka. Sredinom 19. veka Al Aksa je otvorena za nemuslimane. Džamija je otvorena za nemuslimane radnim danima, u tačno odreĎeno vreme prepodne i popodne Ulaz se naplaćuje Džamija je zatvorena za nemuslimane petkom i za sve muslimanske praznike. Iako su u pro losti svi ulazili u Al Aksu osi sada muslimani i turisti mogu da uĎu o uveni MeĎutim o uća se izuva na ulazu u Hram na steni i glavnu zgradu džamije kao znak čistoće i po tovanja Slikanje je takoĎe dozvoljeno na otvorenom prostoru džamije ali nije dozvoljeno ni u jednoj zgradi Žene tre a da imaju pokrivenu glavu.

17

Kupola na steni (Zlatna kupola) Predivna Kupola na steni, poznata i pod imenima Omarova džamija ili Zlatna kupola, koja dominira panoramom Jerusalima izgraĎena je pre vi e od 1300 godina. Izgradio ju je Omejadski kalif AbdulaMalek bin Marwan Hram je zavr en 691. godine, a gradnja je počela 689. godine. Ovo je najstarija postojeća muslimanska graĎevina i uop te islamski spomenik. Kupola na steni je hram u džamiji Al Aksa. Nalazi se na vizuelnom sredi tu platoa poznatog kao Hramova Gora.

Kupola na steni je prilagoĎena mestu koje je od davnina bilo jevrejska i hri ćanska svetinja Prema predanju, Sveta stena - vrh planine Morija, koja se nalazi u sredini džamije je mesto Avramove žrtve, ali i mesto odakle je Muhamed uznesen na Nebo tokom Noćnog putovanja. U Srednjem veku hri ćani i muslimani su verovali da je Kupola Biblijski Solomonov hram.

18

Osam stepeni ta sa arkadama vodi do platoa Kupole na Steni. Na vrhu jednog zasvedenog ulaza se nalazi sunčani sat koji pokazuje tačno vreme sa odstupanjem od pet minuta. Hram može da primi 1500 ljudi Mu karci i žene se mole u odvojenim delovima, a za podnevne molitve petkom, hram je rezervisan samo za žene Hram na steni je visok 25 metara to je ekvivalentno zgradi od 10 spratova. Sama kupola je visoka 4,5 metra. Prečnik spolja nje kupole je 21 metar a unutra nje 20 metara. Originalna kupola je bila od zlata. Promenjena je u bakrenu, zatim aluminijumsku. Godine 1994. aluminijumska kupola je pozlaćena sa 60 kg 24-karatnog zlata. To je bio poklon pokojnog Jordanskog kralja Huseina Kupola je na vrhu ukra ena punim mesecom koji nas asocira na simbol islama - polumesec. Unutra nja drvena kupola je dekorisana ž ukom Restaurirao ju je Saladin 1187. godine nakon pobede nad Krsta ima Za vreme Krsta a Hram na steni je preimenovan u Templum Domini Božiji hram) Krsta i su se divili njegovoj lepoti Unutra njost zlatne kupole krase cvetni ukrasi u crvenoj i zlatnoj boji, kao i razni natpisi Glavni natpis u kupoli uzdiže Saladina koji je i finansirao opsežne restauratorske radove na graĎevini

19

Stena iznad koje je izgraĎen matematički precizan osmougaoni hram, meri 12x15 metara i izdiže se dva metra inad nivoa tla Al Aksa džamije Četiri strane osmougaonika imaju velike zasvoĎene kapije okrenute ka severu, jugu, istoku i zapadu. Izvanredan vizuelni dojam Kupole na steni jednim delom proizvodi matematički ritam njenih proporcija Na primer spolja nji zid je dugačak 21 metar koliko iznosi i prečnik kupole kao i visina od osnove do tam ura Isti principi su primenjivani i u Vizantijskim crkvama u Italiji Siriji i Palestini ali nijedan ne može da se uporedi sa precizno ću s kojom je sproveden plan i nacrt kakvu nalazimo u Hramu na steni. Arapski natpisi oko oktagonalnog dela Kupole na steni su stihovi iz Kurana. Natpisi datiraju iz perioda renoviranja za vreme Sulejmana Povr ina pod pločicama ispod zlatne kupole je tam ur Glazirane pločice su napravljene u Turskoj, a Arapski natpisi govore o Muhamedovom Noćnom putovanju kako je opisano u Kuranu. Od 54 prozora, dva su od providnog stakla, a 36 od obojenog stakla. 16 obojenih staklenih prozora u tam uru kružnom ili poligonalnom delu graĎevine koji drži kupolu) imaju stihove iz Kurana i ubrajaju se u najlep e prozore u svetu

20

U hramu zasvoĎeni zid koji se naziva oktogonalna arkada ili unutra nji oktogon prati spolja nji o lik Otvoreni prostor izmeĎu ovog i centralnog kruga formira unutra nji deam ulatorijum oko Stene, sa crvenim tepihom Prostor izmeĎu unutra njeg i spolja njeg oktogona spolja nji zid) formira manji spolja nji deambulatorijum sa zelenim tepihom. Dva deambulatorijuma podražavaju ritualno kruženje hodočasnika oko Ka e u Meki Stubovi koji podržavaju unutra nji oktogon i cetralni krug (ima ih ukupno 28) su različite visine Iskori ćeni su stu ovi sa nekada njih Vizantijskh i Rimskih graĎevina Krstovi na nekim od njih pokazuju da su uzeti iz crkava. Ovi mermerni stubovi i kapiteli formiraju dva reda oko stene. Stubovi su spojeni sa 24 luka koja su pokrivena obojenim kamenom i staklenim mozaikom. Mali mihra pripada originalnoj graĎevini i to je najstariji očuvani mihra u Islamskom svetu Drvena ograda oko svetog kamena je poklon Ajubidskog sultana Al-Aziza iz 1198. godine Krsta i su za titili stenu od hodočasnika-lovaca na relikvije tako to su podigli pregradu od kovanog gvožĎa izmeĎu stu ova Ograda je stajala do 1960 a sada je izložena u Islamskom Muzeju Kivot ćivot) pored stene datira iz Otomanskog perioda i u njemu se čuvaju dlake sa Muhamedove rade

21

Unutra nji mozaici prikazuju realistične i stilske predstave vegetacije i sličnu tematiku Muslimanski zakon za ranjuje prikazivanje živih ića u umetnosti Mozaici podsećaju na egzotični vrt možda Rajske vrtove. Prikazan je i ogat nakit uključujući ogrlice kao i Persijsku krunu. Kalif Omar je osvojio Persiju 637. godine i mozaici simbolizuju Persijske krune koje je poslao u Meku. Spolja nji mozaici koji su nekad krasili Kupolu na steni su propali z og izloženosti Jerusalimskim zimama Obnovljeni su za vreme Mameluka i zatim potpuno zamenjeni pločicama Sulejmana Veličanstvenog 1545 godine. Prozori Hrama takoĎe datiraju iz ovog perioda Pločice su u potpunosti zamenjene za vreme poslednje velike restauracije 1956-62. godine. Prekrasne razno ojne Turske pločice koje ukra avaju spolja njost hrama su verne kopije Persijskih pločica Sulejmana Veličanstvenog Donji deo eksterijera je od elog mermera. Pećina ispod stene do koje može da se siĎe stepeni tem u lizini južnog ulaza je poznata pod imenom Bir elArwah ili Bunar du a Legenda kaže da se ovde glasovi umrlih me aju sa vodopadima nižih reka raja dok tonu u večnost Druga legenda glasi da se ovde dva puta mesečno mrtvi okupljaju na molitvu. Ranije, oni koji su se pomolili ovde nakon to su o i li krug oko Svete

22

stene, dobijali su sertifikat (potvrdu) da su stekli pravo da uĎu u raj Taj sertifikat se sahranjivao sa njima

23

Put suza – Via Dolorosa Put suz l t Via Dolorosa) je ulic u st rom Jerus limu koj o elež v poslednji put Isus Hrist n rdo Golgot gde je Isus io r z pet n krstu Put je o eležen s 14 St nki n putu Krst sv k St nk o elež v i lijski dog Ď j Isusove p sije od osuĎenj u rimskoj tvrĎ vi Antonija do vrh Golgote pozn t i k o K lv rij ) Poslednjih pet St nki Krst desile su se n rdu Golgot gde je d n s crkv Svetog gro Hr m V skrsenj Hristovog) Prvа stаnkа - Vil Antonij ; Isus je n ovom mestu osuĎen n smrt A Isusа povedoše od Kаjаfe u sudnicu. Ali beše jutro, i oni ne uđoše u sudnicu dа se ne bi opogаnili, nego dа bi mogli jesti pаshu. (Ev. po Jovanu 18:28)

D n s je to mesto dvorište Omаrijske škole (muslimanska medresa) spomen n nek d nju vilu Antoniju je Torаnj Antonijа. Franjevački fratri odavde svakog petka započinju svoju procesiju duž Via Doloresa.

24

Drugа stаnkа - Litostrotos (Lithostrotos) Mesto početk Hristove P sije – Hrist ovde nakon ičevanja do ija krunu od trnja i uzima svoj krst. Ova stanka je ispred franjevačkog Manastira bičevanja. U blizini se nalazi rimska katolička crkva Ecce Homo u znak sećanja na reči koje je izgovorio Pilat kad je izručio Isusa Jevrejima. Crkva je danas deo manastira Sionskih sestara a sadrži deo luka rimskog prolaza. Luk je deo rimskog prolaza koji su činila tri luka, a koji je podigut za vreme Hadrijanove vladavine 135. godine, da proslavi osvajanje Jerusalima (slavoluk). Manastir Sionskih sestara je izgraĎen ezedesetih godina 19. veka a sadrži i ostatke ogromnog antičkog rezervoara Vrapčev azen – The Struthion Pool) u kom se sakupljala ki nica sa krovova Bazen je prvobitno bio prekriven pločnikom grčki: lithostrotos). I obukoše Mu skerletnu kаbаnicu, i opletаvši venаc od trnjа metnuše nа Nj.

(Ev. po Marku 15:17)

25

Pored Litostrotos je izrečen pozn t rečenic Ecce homo Ecce homo n l tinskom zn či Evo čovek ) gde je Isus izručen n rodu Judeje A Isus izаđe pod vijencom od trnjа i u skerletnoj hаljini. Pilаt im reče: "Evo čovjekа!" (Ev. po Jovanu 19:5)

Isus je podigao krst i započeo Put Krst Tаdа im gа predаde, dа se rаzаpne. A oni uzeše Isusа i odvedoše. (Ev. po Jovanu 19:16)

Trećа stаnkа - Isus p dne prvi put ispod krst D n s to mesto o elež v Poljskа kаpelа. Ovu kapelu su izgradili jermenski katolici iz Poljske. Renovacije 1947-48. godine su izvr ene uz pomoć velike finansijske donacije Poljske vojske. Na tom mestu su se prvobitno nalazila Turska kupatila. Ova stanka se nalazi na raskrsnici Ulice suza i ulice El Wad kojom se može izaći iz Starog grada kroz Damasku kapiju. Četvrtа stаnkа - Isus sreće M jku Bogorodicu Bi lij govori k ko je Svet Bogorodic st j l uz put d i mogl poslednji put da ude licem uz lice s Isusom Hristom D n s to mesto o elež v mala Jermenskа kаpelа (Kapela Bogorodičinog grča). Iznad ulaza kapele je luneta (arhitektonski - uokvireno polukružno polje iznad portala crkve ili iznad prozora, obično s reljefnim prizorom i ukrasima) ukra ena areljefom koje je delo 26

poljskog umetnika Zieliensky. Kapela je izgraĎena 1881 godine, ali su u kripti očuvani arheolo ki ostaci iz ranijih Vizantijskih graĎevina uključujući podni mozaik Petа stаnkа - Uspon prem Golgoti Simon iz Kirineje je prinuĎen d pomogne Isusu da nosi krst. Ovaj dogaĎaj potvrĎuju sva jevanĎelja osim Jovanovog u kom se posebno ističe deo puta kojim Isus sam nosi svoj krst. I nаterаše nekog Simonа iz Kirine, ocа Aleksаndrovog i Rufuvog, koji idаše iz poljа, dа Mu ponese krst. (Ev. po Marku 15:21)

D n s je to mesto Frаnjevačkog orаtorijuma (Kapela Simona iz Kirineje), gde se Via Dolorosa n glo uspinje prem Golgoti Ova franjevačka graĎevina je izgraĎena 1895. Natpis u arhitravu jednih od vrata kapele pominje dogaĎaj opisan u Sinoptičkim evanĎeljima Matej Marko, Luka). Arhitrav ili epinus je rhitektonski izr z z gredu koj stoji n ehinusu i k pitelu n kl sičnim stubovim i vezuje ih Arhitr v je niž komponent gl vnog venc kl sičnog sklop koji se s stoji od rhitr ve friz i venc Šestа stаnkа - Veronik

ri e Hristovo lice

Dana nja esta stanka čuva uspomenu na legendarni susret izmeĎu Isusa i Veronike Prema srednjovekovnoj 27

katoličkoj legendi Veronika je istrčala iz kuće i o risala Hristovo lice svilenom maramom (Veronikin veo) na kojoj su se ocrtale njegove crte lice Veo se jo od osmog veka čuva u azilici Svetog Petra u Rimu Ovaj dogaĎaj nije opisan u Bibliji. Ime Veronika je nastalo spajanjem latinskih reči vera i icon to znači pravi lik Drugi izvori opet navode da ime potiče od imena Berenike, po ženi koju je Isus izlečio i koja ga je u znak zahvalnosti sledila. Ova lokacija je odreĎena kao mesto susreta u 19-om veku; 1883 g Grči katolici su kupili ru evine iz 12-og veka na ovoj lokaciji i izgradili Crkvu Svetog Lica i Svete Veronike na ru evinama tvrdeći da se Veronika susrela sa Isusom ispred svoje kuće i da se kuća prvo itno nalazila na tom mestu Crkva sadrži neke od ostataka graĎevina iz 12 -og veka koje su se tu nalazile, uključujući lukove sa Manastira Sv. Kozmasa koji su izgradili krsta i D n s na mestu Veronikine kuće stoji oltаr sа svećаmа, a kapelu vodi red Isusovih sestara. Kapela o ično nije otvorena za javnost Sedmа stаnkа - Isus p da drugi put ispod krst - odm h pri izl sku iz gr dskih k pij Mesto je o eleženo rimskim stu om – tetrapilonom, koji se o ično postavlja na raskrsnicama, a tu d n s stoji Frаnjevačkа kаpelа izgraĎena 1875 ). Ostaci stuba mogu da se vide u donjem delu Franjevačke kapele U 28

Hadrijanovo do a ovde su se ukr tali glavni cardo (put u pravcu sever-jug) i decumanus (put u pravcu istozapad) Danas se tu Via Dolorosa ukr ta sa živopisnom Pijačnom ulicom Kon čn sud in smrt) je ovde do il svoj o r z p se ovo mesto n ziv i Kаpijа sudbine. Osmа stаnkа - Isusov se susreće sa po ožnim ženama iz Jerusalima. Osma stanka o eležava dogaĎaj opisan jedino u EvanĎelju po Luki – Isus se susreće na svom putu sa po ožnim ženama zaustavlja se i o raća im se. D n s n tom mestu stoji l tinski krst nа zidu grčkog pravoslavnog mаnаstirа (Manastir Sv. Haralampija). Latinski krst na zidu okružuju reči IC XC NIKA Isus Hristos po eĎuje) Nika je grčka reč za pobedu. A Isus obаzrevši se nа njih reče: Kćeri jerusаlimske! Ne plаčite zа mnom, nego plаčite zа sobom i decom svojom. (Ev. po Luki 23:28)

Devetа stаnkа - Isus p da po treći i poslednji put n putu prem Golgoti

29

Treći pad nije zapravo označen na Via Dolorosa već na ulazu u Etiopijski pravoslavni manastir i Koptski manastir Sv. Antonija, koji zajedno obrazuju krovnu strukturu (apsida i krov) podzemne Kapele Svete Helene u Crkvi Svetog Groba; Koptska i Etiopijska crkva su se podelile 1959. godine, a do te godine manastirske graĎevine su smatrane jednim manastirom Poslednjih pet stanica se nalazi unutar Crkve Svetog Groba. Desetа stаnkа - Deljenje Isusovih h ljin „r zdijeli e h ljine njegove

civ i kocke‖ (Ev. po Mateju 27:35)

D n s je to nekoliko metara desno od glavnog ulаzа u crkvu Svetog Grobа Hr m Gro Gospodnjeg), sa dograĎenom latinskom kapelom ispred čijeg ulaza stoji krst. Na ovom mestu je Hristu skinuta odeća i ponuĎena smirna za olak avanje bolova koju je odbio. Jedаnаestа stаnkа - Isus Hristos je r z pet n krstu I noseći krst svoj iziđe nа mesto koje se zove Kosturnicа а jevrejski Golgotа. (Ev. po Jovanu 19:17) Opkoliše me psi mnogi; četа zlikovаcа ide oko mene, probodoše ruke moje i noge moje. (Psalam 22:16)

D n s je to mesto na kom je Isus razapet ispred njegove M jke u Lаtinskom delu crkve Svetog grobа. Tu se nalazi franjevačka Kapela raspeća na krst (Chapel of the 30

Nailing on the Cross). Veliki mozaik na podu kapele prikazuje raspetog Hrista, njegovu majku u crnini kako stoji iznad njega. U podnožju krsta na kolenima kleči Marija Magdalena. Ovde je Isus prikovan na krst, sa jo dva razbojnika i prenet na Golgotu, samo par metara odavde. Dvаnаestа stаnkа - Isus Hristos umire r z pet n krstu A oko devetog sаtа Isus glаsno govoreći: Ili! Ili! Lаmа sаvаhtаni? To jest: Bože moj! Bože moj! Zаšto si me ostаvio? (Ev. po Mateju 27:46) A Isus opet povikа glаsno i ispusti dušu. (Ev. po Mateju 27:50)

Pored sk le K lv rije Kosturnice) d n s stoji Prаvoslаvni oltаr. Sa desne strane oltara nalazi se stena Golgote pod staklom, koja je pukla u zemljotresu u trenutku smrti. Trinаestа stаnkа - Beživotno telo Isus Hrist je spu teno s krst Dođe Josif iz Arimаteje, pošten sаvetnik, koji i sаm cаrstvo Božje čekаše, i usudi se te uđe k Pilаtu i zаiskа telo Isusovo. (Ev. po Marku 15:43)

D n s je t j kr j odmаh nа ulаzu u crkvu Svetog grobа. Na ovom mestu je Isus ležao kada su ga posle skidanja sa krsta umotali u platno i miropomazali. Ploča miropomazanja je duga oko 2,5 m, napravljena od crvenog poliranog mermera iznad koga je osam belih 31

lampi svih hri ćanskih zajednica. U pozadini ploče, na zidu se nalazi veliki mozaik koji prikazuje Hristovo stradanje. Četrnаestа stаnkа - Isus Hristos je položen u gro nicu I metnu Gа u novi svoj grob što je bio isekаo u kаmenu; i nаvаlivši veliki kаmen nа vrаtа od grobа otide. (Ev. po Mateju 27:60)

N jsvetije mesto hri ć nstv je d n s mesto Svetog gro - u crkvi Svetog gro Crkva u crkvi. To je i mesto Hristovog v skrsenj T j je kr j d n s cent r crkve Svetog gro koju dele sve hri ć nske denominacije. Tačno se zna satnica kad koja zajednica ima svoje ogosluženje Isus je skinut sa krsta kad se Ša at pri ližavao i nije ilo vremena da se za njega pronaĎe odgovarajuća gro nica Čovek po imenu Josif iz Arimateje je ponudio svoju porodičnu pećinu za sahranjivanje koja se nalazila u lizini i tako je lokacija najsvetijeg mesta u hri ćanstvu odlučena Kad se Marija Isusova majka vratila do gro a u nedelju sa Marijom Magdalenom nisu prona le njegovo telo a anĎeo im je ispričao o njegovom čudesnom vaskrsnuću Isusov Gro se nalazi u sredi tu okrugle sale unutar pravougaone graĎevine poznate pod imenom Edikula. Edikulа l t aedicula) je u rimskoj rhitekturi gr Ďevin u vidu minij turnog hr m u koju je post vlj n st tu nekog ož nstv Ov j n ziv se

32

koristi i z ni e u gro nim gr Ďevin m koje su služile d se u njih odlože urne ili post ve iste pokojnik Do Gro a vodi Kapela AnĎela u kojoj se nalazi deo stene koja je postavljena ispred Isusovog Groba i pomerena posle njegovog vaskrsenja; a u unutra njoj prostoriji je Sveti Grob. Svake godine na Veliku su otu dan pre Uskrsa) održava se ceremonija Svete Vatre kad Patrijarh Grčke pravoslavne crkve ulazi u grobnicu i moli se. Sveti Oganj, koja sim olizuje Isusovo vaskrsnuće silazi sa Ne a pali sveću u ruci Patrijarha i plamen se prenosi meĎu vernicima koji ga okružuju Iza gro a se nalazi Koptska kapela, a nasuprot ulazu u kapelu je Rimska pećina za sahranjivanje dokaz da je ovo nekoć ilo mesto za sahranjivanje Nasuprot ulazu u pećinu je Grčki pravoslavni Katolikon koji sadrži okruglu vazu u kojoj se nalazi kugla poznata kao omphalos i označava centar sveta. Iz centra Katolikona može se sići u Jermensku kapelu Svete Jelene i u pećinu u kojoj se nalazi Kapela Časnog krsta gde je Jelena otkrila „pravi krst‖ Isusov, koji je kasnije izgu ljen tokom pada Krsta a i čiji su sveti delovi ra trkani po crkvama irom sveta 33

Crkv je il s gr Ďen već z vreme viz ntijskog c r Konst ntin Velikog i preureĎen z vreme krst gl vni cilj krst kih r tov je io oslo oĎenje Božijeg gro Ispod velike rotunde Crkve Sv. groba, napravljena je mala posebna crkva u kojoj se nalazi Hristov grob. Crkvica je u polutami, spolja neoslikana, sive boje, sa spiralnim stubovima. Ispred ulaza u grob sa obe strane stoje veliki svećnjaci. Kandila i slike svih apostola natkriljuju ulaz u grob. Sa leve strane stoji sveća večni oganj, na kojoj se upale sveće koje se kupuju u crkvi u buntu od 33 komada i koje simbolizuju Isusove godine života na zemlji. Odmah se i ugase u posebnom metalnom zvonu. Tanke su, zakrivljene, prave vo tanice, čuvaju se kao relikvija i pale u posebnim prilikama, poklanjaju se kumovima i prijateljima. U sredi tu kapele AnĎela je oltar prekriven staklom ispod koga je deo kamene stene koja je zatvarala grob. Pod je od mermera u kombinaciji bele, crne i crvene boje. Nekoliko koraka odatle se nalazi lučni otvor visine oko 1 5 m od stilizovane slonovače koji vodi u prostoriju Hristovog groba. Iznad nadgrobne ploče stoji nekoliko srebrnih lampi koje pripadaju grčkim pravoslavcima, katolicima i jermenskim pravoslavcima. Kandila, sveće, cveće, pokrivka sa natpisom Hristos anecth (Hristos vaskrse). Na zidu stoji ikona Bogorodice, koja zapravo predstavlja mala polukružna vratanca koja iza sebe kriju 34

stenu pravog groba. Hristovo vаskrsenje Isus Hristos v skrsne n nedelju Božiji d n) treći d n po r speću I ne nаšаvši telа njegovog dođoše govoreći dа su im se аnđeli jаvili koji su kаzаli dа je On živ. (Ev. po Luki 24:23)

35

Crkva Svetog groba Hr m V skrsenj Hristovog t koĎe pozn t i k o Hr m Gro Gospodnjeg ili Crkv V skrsenj Hristovog Crk v Svetog Gro ) jeste crkv koj se n l zi u St rom gr du u Jerus limu Svetoj zemlji i sm tr se centrom hri ć nskog svet Mesto n kome je crkv V skrsenj Hristovog je n rdu Golgot K lv rij ) n kome je r z pet gde je k snije sahranjen z tim i v skrs o Isus Hristos D n s je Hr m V skrsenj Hristovog sedi te grčkog pr vosl vnog p trij rh jerus limskog kontrol celog o jekt kompleks ) podeljen je izmeĎu nekoliko hri ć nskih crk v gde postoji podel n d upr vom pojedinih delov crkve k pel olt r ; t koĎe postoje pose n pr vil kojih se svi pridrž v ju vekovim

36

Izvor slike: http://www.atlastours.net/holyland/holy_sepulcher.html

37

1.

Ulaz

15. Koptska kapela

2.

Muslimanski čuvari

16. Jakobinska kapela

3.

Kamen pomazanja

17. Grob Josifa iz Arimateje

4.

Adamova kapela

18. Oltar Marije Magdalene

Golgota je 5, 6, and 7

19. Franjevačka crkva

8.

Oltar pribijanja na krst

20. Bogorodičini lukovi

9.

Oltar Stabat Mater

21. Sveti zatvor

10. Oltar raspeda 11.

Katolikon ili Grčka katedrala

22. Longinova kapela 23.

Kapela deljenja Hristovih haljina

12. Mesto oplakivanja

24. Kapela Svete Jelene

13. Rotunda i Hristov Grob

25. Kapela izrugivanja

14. Hristova grobnica

26. Latinska pevnica

38

Golgota - 10-13 stanka Golgota (aramejski=lobanja) ili Kalvarija je rdo izv n Jerus lim gde je prem Bi liji r z pet Isus Hristos Na mestu r speć je podignut Hr m V skrsenj Hristovog Ovo rdo se n l zilo izv n zidin Jerus lim li k ko se gr d irio d n s se n l zi unut r gr d L tinsk reč K lv rij zn či lo nj po to je rdo od k men i u silueti verov tno podseć n lo nju Tu su vr en pogu ljenj u st rom veku Crkva je podeljena na dva dela Levi deo pripada Grčim pravoslavcima, a desni Rimokatolicima. Deseta stanka se o eležava na vrhu stepenica koje vode na Kalvariju gde su Isusu skinuli haljine. Jedanaesta stanka je kod srebrnog oltara gde je Isus pribijen na krst. Dvanaesta stanka je kod Grčkog pravoslavnog oltara o eležava mesto gde je Isus umro na krstu. Krečnjačka stena ispod pokazuje gde je stajao Isusov krst, kao i krstovi dvojice lopova koji su razapeti sa njim. Veliki rascep koji je izazvao zemljotres u trenutku Hristove smrti se takoĎe vidi. Trinaesta stanka je na Rimokatoličkoj strani gde je Isus skinut sa krsta To se o eležava kod Oltara Bogorodičinog bola. Kapela Svetog Adama (ispod Kalvarije). Prema predanju Adam prvi čovek sahranjen je ispod Stene Golgote, a Hristova krv je kapala na Adamovu lobanju, 39

sim olizujući iskupljenje za Adamov Prvi greh u Edenskom vrtu. Deo stene je vidljiv u Adamovoj kapeli, naročito crvene crte za koje se misli da su krv Hristova U pozadini se vidi Hristos na krstu, a iznad njega optuž a „Ovo je Isus, car Jevreja‖ Ispod oltara je mala ni a ispod koje je stajao krst Iskopavanja pokazuju ostatke Krsta ke i Vizantijske crkve pored zidina Irodovog hrama. Ostaci, zajedno sa drugim artefaktima koji su ovde pronaĎeni upućuju na autentičnost ovog mesta kao mesta raspeća

Kamen pomazanja U podnožju Golgote se nalazi kamen pomazanja To je uglačani crveni kamen dug oko est metara i irok oko 1m. Prema predanju, ovde je Isusovo telo bilo pomazano i pripremljeno za sahranu.

Rotunda i Hristov Grob U centru Rotunde stoji prazna Hristova grobnica ili Edikula Sa o e strane Edikule stoje dva reda svećnjaka koji pripadaju Grčkim pravoslavcima, Jermenima i Rimokatolicima Ispred Edikule nalaze se četiri reda lampi. Unutra njost Edikule je oivičena mermerom i ukra ena slikama lampama i kandela erima koji su rojčano

40

podeljeni izmeĎu tri glavne zajednice: Grčke pravoslavne, Jermenske i Rimokatoličke Skoro uvek ljudi čekaju u redu da uĎu u Edikulu Prostor je ograničen i ne može da primi vi e od četvoro ljudi istovremeno Ljudi o ično provedu unutra oko tri minuta.

Katolikon i Grčka katedrala Grci su u periodu od 1808-1810. postavili visoke zidove presecajući centar azilike Kupola pokriva zapadni deo crkve. Ispod kupole je mala mermerna polulopta koja označava takozvani centar sveta U Katolikonu Grci proslavljaju Pranje nogu na Veliki četvrtak i petak pred Uskrs Vrhunac proslave je zakopavanje Hristove ikone. Na Veliku su otu uveče gase se sve lampe i masa ljudi ostaje u potpunom mraku. Pravoslavno sve tenstvo zatim odlazi sa Jermenskim Patrijarhom u Edikulu gde se pali sveća i prenosi ljudima. Ovako se objavljuje Vaskrsenje.

Franjevačka kapela i deambulatorijum (otvoren hodnik oko kojeg se nižu kapele) Kapela Pojavljivanja ili Prikazivanja vaskrslog Hrista Mariji Magdaleni ili Kapela Marije Magdalene. U ovoj kapeli se nalazi Stu ičevanja za koji je Hrist io vezan kad su ga ičevali Rimski vojnici. 41

Kapela Svete Jelene i Krstovdan Kapela Svete Jelene pripada Jermenima. Severni oltar je posvećen raz ojniku koji se pokajao a centralni oltar Svetoj Jeleni. Ali Jermeni tu sad odaju počast svom nacionalnom svecu, Svetom Grigoriju Prosvetitelju. Pored oltara se nalazi stolica Legenda kaže da je tu stolicu koristila Sveta Jelena za vreme iskopavanja krsta. U Krstovdanskoj kapeli ili Kapeli pronalaženja Krsta Franjevački čuvar proslavlja 7 maja Krstovdan noseći jednu od relikvija (ostataka) Krsta i postavljajući je na Oltar. Iza oltara je velika bronzana statua Svete Jelene. Sa desne strane oltara se nalazi mala cisterna ili bunar gde su navodno pronaĎeni Isusov i krstovi dva razbojnika. U ovoj kapeli Franjevci održavaju odreĎene ceremonije, uključujući posete Latinskog patrijarha

Vizаntijski period (početаk grаdnje hrаmа) Konst ntin Veliki Flavius Valerius Constantinus) svojim Mil nskim ediktom 313 godine z ust vio je progon hri ć n Godine 324 Konst ntin po eĎuje Likinij i post je s modrž c Rimskog c rstv Dvadesetog maja 324 godine počinje sa radom Prvi vaseljenski sabor u Nikeji, koji je sazvan radi arijanske jeresi Na ovom sa oru učestvovao je i jerusalimski episkop Makarije u to vreme jo nije ila osnovana 42

jerusalimska patrijar ija) Episkop Makarije je za vreme Sabora nekoliko puta razgovarao sa Konstantinom o stvarima koje su se ticale svetih mesta u Jerusalimu. Tako je jednom prilikom pomenut idolopoklonički hram Afrodite, koji je bio podignut na Golgoti, ka kojoj su, kao mestu stradanja Hristovog hri ćani već činili svoja hodoča ća U to vreme sveta Jelena majka cara Konstantina Velikog, doputovala je u Jerusalim sa namerom da vaspostavi pravu veru u Boga, a da se na onim mestima koja je Bogočovek Hristos Svojim nogama osvetio, podigne crkve. Posebnu brigu sveta Jelena posvetila je oblasti Golgote. Na ovom mestu car Adrijan je postavio nezna ožačke statue sa namerom da spreči hodoča će hri ćana na to sveto mesto Prvi zadatak svete Jelene io je da naĎe Časni Krst Njen trud urodio je plodom po to je u jednoj pećini na Golgoti prona la Časni Krst zajedno sa druga dva krsta na kojima su bili raspeti razbojnici. Kada je Časni Krst položen na jednu upokojenu ženu ona je vaskrsla čime je projavljena sila Časnoga Krsta. Posle ovog divnog čuda čitavo mesto je oči ćeno od idola a potom osvećeno Tako je mesto Raspeća i pogre enja Hristovog postalo svima dostupno. Svi predmeti iz nezna ožačkog hrama su uklonjeni a radovima i ureĎenjem toga mesta postavljen je arheolo ki temelj ponovnog otkrivenja sve tenih mesta u Jerusalimu Uz carsku pomoć tada je prvi put izgraĎena crkva 43

Vaskrsenja na Golgoti O tome nam svedoči Jevsevije Kesarijski navodeći u svojoj Crkvenoj istoriji pismo koje je Konstantin Veliki uputio episkopu jerusalimskom Makariju. Konstantin Veliki je sam dao nacrt za izgradnju crkve, ali je u tome veliku slobodu dao i samome Makariju. Po Teodoritu Kirskom, sveta Jelena je predala Konstantinovo pismo episkopu Makariju. Sokrat u svojoj Crkvenoj istoriji svedoči da je crkva podignuta po planu arhitekte Zinovija. Elementi ovog projekta sačuvani su i u kasnijim rekonstrukcijama kao na primer otvorena kupola (rotunda) iznad Svetog Groba verovalo se da jedino ne o može pokrivati Gro Gospodnji). Za izgradnju crkve Vaskrsenja uložen je veliki trud i podvig jer je čitava o last oko Svetog Gro a morala iti ureĎena i poravnata Pored toga mesto Gro a Gospodnjeg je tako napravljeno da je svuda oko njega moglo iti slo odnog prostora Većina arheologa se slaže da je Golgota ila o uhvaćena i prvom crkvom i to upravo u njenom dana njem o liku To možemo zaključiti i iz mnogih drugih istorijskih spisa kao to su svedočanstva koja je u svojim Katihezama ostavio sveti Kirilo Jerusalimski (gl. 24). Radovi na crkvi Vaskrsenja su zavr eni 325 godine a osvećenje je ilo 13 septem ra 336 godine u vreme Sabora u Tiru. Prva crkva Vaskrsenja poznata je kao „Konstantinova azilika‖ a delimičan opis o njenom

44

nastanku zapisan je u delu Život svetog Konstantina od Jevsevija Kesarijskog.

Persijski i аrаpski period Godine 614. persijski kralj Hozroj Drugi osvojio je Jerusalim Tom prilikom Jerusalim je doživeo stra na razaranja Brojni hri ćani stradali su od Persijanaca i njihovih saradnika Judeja Tada je razru eno vi e od trista manastira u Jerusalimu i okolini. Istu sudbinu doživele su i crkve u gradu kao npr crkva Presvete Bogorodice na svetom Sionu izgraĎena u vreme cara Justinijana u spomen Uspenja Presvete Bogorodice na Maslinskoj gori. Crkva Vaskrsenja Hristovog je takoĎe ila meta mržnje Zorooasta, pa je bila spaljena. Persijanci su iz crkve pokrali sve najvrednije darove starije od trista godina, koje su crkvi Vaskrsenja darovali Konstantin Veliki i carica Jelena a i carica Evdokija IzmeĎu ostalih dragocenosti, tu se na ao i dijamantski krst Teodosija Drugog, koji je bio postavljen na Golgoti; veoma vredan krst carice Teodosije; putir od oniksa (za koji se verovalo da je sam Gospod Hristos na Tajnoj večeri pio iz njega); dijadema etiopske carice Elisvan; svete utvari iz Solomonovog hrama, veliki dar cara Justinijana. Najvrednija ukradena dragocenost io je Časni Krst koji se nalazio na zlatnom postolju na Golgoti i bio zapečaćen patrijara kim pečatom Ovaj dogaĎaj je 45

uzdrmao hri ćanski svet Časni Krst je sa svim drugim dragocenostima, odnesen u glavni grad Persijskog carstva, a jerusalimski patrijarh Zaharija odveden je u ropstvo. U ovo vreme, Modest, iguman manastira svetog Teodosija uz pomoć aleksandrijskog patrijarha Jovana Milostivog činio je sve da pomogne i ute i palestinske hri ćane Sam je mnoge zaro ljenike otkupio iz ropstva i rinuo se da prehrani mno tvo sirotinje a mona tvo da vrati u manastire. Ponovnu izgradnju crkve Vaskrsenja, Modest je počeo sa monahom Antiohom sakupljajući pomoć na čitavom Istoku. U tom velikom podvigu pomagao im je sveti Jovan Milostivi aljući ne samo novac već i mnoge radnike i potre ne materijale za izgradnju crkve Vaskrsenja. Radovi na crkvi Vaskrsenja zavr eni su 626 godine MeĎutim z og velikog siroma tva koje je vladalo u čitavoj o lasti crkva nije o novljena u istom sjaju kao prvi put Predanje kaže da je prvi čovek koji se krstio u obnovljenoj crkvi Vaskrsenja bio jedan persijski vojnik, kasniji velikomučenik Anastasije Persijanac Kada je vizantijski car Iraklije pobedio Persijance, oslobodio je patrijarha jerusalimskog Zahariju a sam je uzeo Časni Krst i doneo ga u Konstantinopolj, a potom ga 630. godine vratio u Jerusalim Taj dogaĎaj se praznuje kao Vozdviženje Časnoga Krsta i od tada se u svim pravoslavnim crkvama 14. septembra praznuje taj 46

jedinstveni dogaĎaj Car Iraklije je dao velike priloge za o novu i ukra avanje crkve Vaskrsenja i drugih svetih mesta u Jerusalimu a osiroma eni narod je oslo odio poreza kako i mu omogućio lak i život Nova crkva Vaskrsenja ila je izgraĎena u vizantijskom stilu a istorijske podatke o njenoj obnovi, u vreme Iraklija, nalazimo u putnim zapisima Arkulfa iz 1680. godine. Kalif Omar je 637. godine zavladao Jerusalimom. Po dogovoru sa patrijarhom jerusalimskim Sofronijem, on izdaje dekret (Actiname), kojim se osigurava vlast Romeja nad svetim mestima i defini e pravo i o aveze hri ćana Ovaj dokument je garantovao sigurnost hri ćanima i svim hodočasnicima kao i svetim mestima Drugi dekreti upućeni potonjim patrijarsima, detaljnije opisuju vlasnička prava vezana za sveta mesta Godine 813. u vreme kalifa Al Mamouna, patrijarh jerusalimski Toma počinje rekunstrukciju i o novu kupole crkve Vaskrsenja Radove je u najvećoj meri platio ogati Egipćanin Vokam Potre na graĎa je dovožena sa Kipra a radovi su zavr eni 814 godine Patrijarh Toma je prilikom ovih radova u sredi njoj kupoli crkve ugradio jednu manju, sa ciljem da crkvu za titi od vremenskih nepogoda MeĎutim to je izazvalo protivljenje jednog moćnog muslimana Obaidvala, koji je, zbog ovih navodnih izmena na hramu, pokrenuo tuž u protiv patrijarha optužujući ga da je crkva Vaskrsenja postala vi a i od Omarove džamije On je 47

svojim uticajem uspeo da okrivi patrijarha i njegove saradnike, koji su potom bili uhap eni Prilikom svoje odbrane, a po savetu drugog dobronamernog muslimana, patrijarh Toma je pitao svoje tužitelje da li znaju koja je visina kupole Po to oni to nisu znali oti li su posramljeni. Tako su patrijarh i njegovi saradnici bili oslo oĎeni a ovaj dobronamerni musliman koji im je svojim savetom pomogao io je ogato nagraĎen Odnosi jerusalimskih hri ćana i muslimanske vlasti zavisili su najvi e od odnosa izmeĎu Kalifata i vizantijskih careva. Godine 969. jedna razjarena grupa muslimana upala je u crkvu Vaskrsenja i potpuno je demolirala izražavajući nezadovoljstvo prema nekim odlukama tada njeg cara Nikifora Drugog Foke. Tom prilikom, jerusalimski patrijarh Jovan Četvrti stradao je mučenički plamenom sažežen Godine 995. Egiptom je zavladao Hakim Ibn Amrilah, čija je majka ila hri ćanka Istorija ga pamti kao jednog nepostojanog i nepredvidivog tiranina. Njegove odluke nikada nisu ile dugotrajne to je imalo velikog uticaja na njegovu politiku, posebno u sferi odnosa prema veri. Progonio je hri ćane sa mnogo većim fanatizmom od njegovih prethodnika želeći time da prikrije svoje hri ćansko poreklo Najveći izraz njegove mržnje prema hri ćanima rezultirao je razorenjem crkve Vaskrsenja 48

1110. godine. Tvrdi se da je neko od njegovih ljudi u noći napada na crkvu Vaskrsenja u acio psa u jerusalimsku džamiju to je izazvalo veliki gnev muslimana usmeren protiv jerusalimskih hri ćana Tada je Hakim naredio potpuno razorenje crkve Vaskrsenja, dok je razjarena masa ru ila druga sveta mesta Kada su ih poru ili muslimani su sakupili drva i sve ru evine spalili U ovim stravičnim razaranjima preostala je samo Golgota, kao znak svetosti ovog mesta. Pre nego su zavr ili svoje divljanje fanatični muslimani su zarobili jerusalimskog patrijarha, oslepili ga i poslali u okovima u Kairo Ovo drugo pusto enje crkve Vaskrsenja ostavilo je gorak utisak na čitav hri ćanski svet Promeniv i kasnije svoje mi ljenje Hakim je dozvolio ponovnu obnovu crkve, ali se niko nije usudio da to učini sve dok je trajala njegova tiranska vlast. Posle Hakimove smrti, nasleĎuje ga njegov sin Dareh U to vreme vizantijski car je io Roman Treći On će u dogovoru sa Darehom dobiti dozvolu za obnovu crkve Vaskrsenja. Tada počinju radovi na crkvi koji će se nastaviti u vreme njegovog naslednika Mihaila i Konstantina Osmog Monomaha. Posle progona kalifa Dareha, dolazi do novog sporazuma sa Konstantinopoljem. Shodno tom sporazumu, Konstantin Monomah oslo aĎa pet hiljada muslimana sa ciljem da pomognu radove na obnovi crkve

49

Vaskrsenja Tako će 1048 godine radovi na crkvi iti zavr eni

Krstaški, Otomanski i kasniji period Godine 1099 dolaze krsta i pred zidove Jerusalima U pregovorima sa muslimanima zaključen je sporazum o za titi hri ćanskih svetinja a 16 jula iste godine Jerusalim pada u ruke Franaka i njihovog voĎe Gotfrida Njihova vlast će trajati osamdeset osam godina Za ovo vreme Latini su pazili na crkvu i uz pomoć vizantijskih careva održavali je i čuvali od promena njenu graĎevinu Oni su se posvetili prvenstveno obnovi latinskog patrijarhata u čemu im je takoĎe pomogao vizantijski car Manuil Komnen. Godine 1187. Saladin progoni krsta e i postaje vladar Jerusalima Zajedno sa konjanicima i latinski klir napu ta sveti grad. Saladin je, u cilju o ez eĎenja crkve zazidao sva vrata osim glavnih i postavio prozore na kupoli crkve. Uz to, Saladin je naredio da se uzme krst sa crkve Vaskrsenja, koji je krasio kupolu i dozvolio da on ude no en ulicama grada Štete na crkvi i ile i veće da nije ilo pravovremene intervencije vizantijske diplomatije. Car Isakije Angel o svemu je obavestio i samog sultana, posle čega Saladin izdaje dekret po kome sve crkve u svetim mestima ponovo postaju vlasni tvo Romeja Ovaj dekret će kasnije biti postavljen na samom ulazu u crkvu. Od tada pa sve do 1229 godine pravoslavni hri ćani su imali vlast nad crkvom Vaskrsenja. Te 1229. godine, 50

nemački car Fridrih Drugi Bar arosa osvaja Palestinu i postaje vladar u Jerusalimu. Ponovo dolazi do povratka latinskog klira a pravoslavnima će sve do 1244 godine iti ukinuta sva prava i oni će za to vreme trpeti velike strahote. Egipatski sultan Saleh Egijup, 1244. godine osvaja Svetu Zemlju i vraća pravoslavnima vlast nad svetim mestima predajući ključ crkve Vaskrsenja grčkom patrijarhu Godine 1390. crkva Vaskrsenja biva potpuno obnovljena i renovirana uz pomoć grčkog cara Jovana Kantakuzina Krajem 14 i početkom 15 veka muslimani su doživeli veliko stradanje od Mongola tako da se održala samo jedna jaka dinastija Mameluka u Egiptu Oni su preživeli zahvaljući suživotu sa Koptima u Egiptu Koptima je pripadao jedan deo u hramu Vaskrsenja, kao i poneka druga sveta mesta Od tada počinje pojava da se i drugim nepravoslavnima daje pone to od svetih mesta. Oni su dobili kapelu gde je razdeljivana riza Gospoda Isusa Hrista i jedno mesto iza Groba Gospodnjeg (Baldahin). Maroniti su do ili kapelu na mestu Ne dotiči me se a Jermeni mesto gde je stajala Presveta Bogorodica i sveti apostol Jovan. Posle pada Konstantinopolja to će dodatno otežati položaj pravoslavnih) monofiziti će se drznuti da traže i sam ključ crkve Vaskrsenja Ovakvo stanje će trajati sve do 1517. godine, do dolaska otomanskog sultana u sveti grad Jerusalim On će svojim hati erifom garantovati prava i vratiti vlast nad crkvama i svetim mestima 51

jerusalimskom patrijarhu Doroteju. I pored toga, godinama su trajale trzavice sa nepravoslavnima oko toga ko tre a da poseduje ključ hrama Sultana Selima nasleĎuje njegov sin Sulejman koji će ključ crkve Vaskrsenja predati na čuvanje muslimanima i ta tradicija je sačuvana do danas Godine 1537 potpisan je mir izmeĎu Evropljana i Otomanske imperije posle čega u Svetu Zemlju stižu franciskanski monasi Oni su malopomalo latinizirali maronite i tako preuzeli njihova sveta mesta Na sličan način franciskanci će se pro iriti i na druga sveta mesta. Crkva Vaskrsenja je ponovo obnovljena 1720. godine, u vreme patrijarha Hrisanta s tim to su predstavnici svake konfesije obnavljali deo crkve koji je pripadao njima, dok je Sveti Gro ostao kao to je i io Crkva Vaskrsenja doživeće novu tragediju 1808 godine kada će nepažnjom jednog jermenskog mornara iz iti požar na ikonostasu jermenske kapele Požar se veoma rzo pro irio a u njegovom ga enju učestvovali su franciskanci i monasi ratstva Svetoga Gro a MeĎutim plamen se toliko pro irio da je uskoro stigao i do kupole Od vatrene stihije u crkvi je sačuvan samo Gro Gospodnji Ovo je ilo očigledno čudo da Gro Gospodnji uop te nije io zahvaćen vatrom velikog požara u crkvi Vaskrsenja U vreme ove tragedije patrijarh jerusalimski Polikarp je bio u Konstantinopolju. Kada je čuo za požar u crkvi o ratio se vaseljenskom patrijarhu Kaliniku za pomoć Tako oni zajedno kreću u 52

obnovu crkve, u koju će se uključiti i drugi patrijarhati Tom prilikom upućen je i dopis sultanu Mahmutu da odo ri o novu crkve Radovi na o novi crkve će početi 1809. godine, pod rukovodstvom carskog arhitekte Komninosa Uprkos te koćama koje su pravili nepravoslavni i nehri ćani crkva je relativno rzo o novljena tako da će njeno ponovno osvećenje iti 13 septembra 1810. godine. Jednim delom radove je pomogla čak i Francuska vlada Delovi crkve koji su pripadali nepravoslavnima ili su im ponovo vraćeni Godine 1834. otvoreni su prozori na kupoli crkve Vaskrsenja, koji su zatvoreni u vreme Saladina. Sredinom 1842 godine crkva Vaskrsenja će doživeti novu o novu koju će izvesti pravoslavni Grci uz dozvolu sultana Medgita. I ovom prilikom u obnovi crkve delimično su učestvovali i Francuzi. Posle Krimskog rata Rusija Francuska i Turska odlučuju da zajedno o nove crkvu zadržavajući status quo po pitanju vlasni tva crkve Ovi radovi su počeli 1867 godine i trajali su ukupno dve godine Time su zaključeni najznačajniji dosada nji radovi na crkvi Vaskrsenja Hristovog u Jerusalimu.

Dаnаšnje stаnje Hr m Hristovog v skrsenj crkv Gro Gospodnjeg) je d n s veliki rhitektonski kompleks pod kupolom n Golgoti i mestu R speć N centr lnom delu ispod kupole hr m n l zi se i crkvic k pel ) Gro 53

Hristovog Tu je i sedi te grčkog Pr vosl vnog P trij rh Jerus limskog Pod velikom kupolom se n l zi vi e crkvic k pel Gro Hristovog k pel Svetog Gro ) druge k pele g lerije prostorije i kripte r zličitih stilov koje su podeljene izmeĎu pr vosl vne kojoj prip d n jveći deo) k toličke jermenske koptske i drugih hri ć nskih z jednic Postoje i pose n pr vil pon nj u crkvi pozn ta po n zivu ―Status quo‖ koje sve z jednice po tuju Ip k se ponek d de v ju nespor zumi i konfliktne situ cije izmeĎu r zličitih konfesij k d jedn od str n prekr i neko od pr vil pon nj In če ključeve hr m V skrsenj Hristovog po tr diciji čuv ju dve muslim nske porodice jo iz vremen S l din ) koje sv ki d n otv r ju vr t hr m Strаžаri Hristovog Grobа Jerus limski P trij rh s svojim r tstvom episkopim sve tenstvom mon sim i drugima, vodi Br tstvo Svetog gro Ovo r tstvo im z d t k d čuv pr vosl vnu veru i svet mest u Svetoj Zemlji i d se z l žu z pr vosl vlje U okviru r tstv postoji i podgrup koji se zovu ―str ž ri‖ odnosno pose n grup mon h iz m n stir Sv Konst ntin i Jelene Ovi mon si im ju z d t k d čuv ju k pelu Gro Hristovog i ost l svet mest i d r ne veru Tu će iti n jm nje jed n ―str ž r‖ kod k pele AnĎel T tr dicij je uspost vljen jo od posete Svete Jelene 326 godin 54

Sveti Ogаnj. Sv ke godine se uoči V skrs n Veliku Su otu kod Hristvovog Gro pr vosl vni p trij rh moli Bogu d po lje Bl god tni og nj n njeg i hodoč snike Sveti Og nj se j vlj s mo pr vosl vnim i nikome vi e Z nimljivo je i to d se u neposrednoj lizini svetog Hr m V skrsenj Hristovog i Grčke p trij r ije i d n s n l zi z duž in kr lj Milutin Srpski m n stir svetih Arh ngel u Jerus limu

Ulаz u crkvu Hristovog grobа Z hri ć ne je Jerus lim sveti gr d jer je to mesto gde je Isus Hristos mučen r z pet i v skrs o Jerus lim se pominje u Novom z vetu vi e od 100 put Po i lijskom verov nju Isus je ovde donesen u rzo posle roĎenj tu je k snije ister o trgovce i menj če novc iz hr m i tu je večer o s postolim Neposredno izv n drevnog Jerus lim verov tno mesto je d n s unut r gr d ) Isus je r spet i s hr njen Hri ć nski hodoč snici i turisti posećuju ulicu kojom je Hristos pro o k d je voĎen n pogu ljenje Njeno ime je Vi Doloros to zn či „Put ol ― U ulici su ozn čen mest n kojim je Isus p d o noseći krst D n s se tu n l zi pij c N rdu Golgot gde je r z pet Hristos d n s se n l zi crkv V skrsenj Hristovog Crkv Svetog Gro ) u rupu u zemlji u koju je io po oden krst posetioci st vlj ju ruke. 55

Maslinova Gora

Ruska Crkva Vaznesenja Ovo je crkva aktivnog Ruskog pravoslavnog manastira izgraĎena u periodu od 1870-1887. Njena kula-zvonik je izgraĎena dovoljno visoko da i hodočasnici koji su suvi e nemoćni da otpe ače do reke Jordana mogli da je vide izdaleka Zvono te ko osam tona su dovukli Ruski hodočasnici sa Jafa kapije Tokom izgradnje crkve pronaĎena su dva jermenska mozaika Iznad lep eg Artavan mozaika, koji je fragmetarno očuvan i potiče iz V veka ne izgraĎen je mali muzej. Mozaik je dobio ime po posveti ispisanoj duž njegove ivice: „Ovo je gro nica lagoslovene Suzane, majke Artavanove ― U sredini mozaika je prikazano jagnje. Oko njega su rasporeĎeni iser grozdovi limun i tri živa ića: koko ka patka i ri a Životinje deluju trodimenzionalno z og načina na koji je povr ina naj liža posetiocu Drugi mozaik koji je čitav ali ne to lo ijeg kvaliteta i potiče iz kasnijeg perioda nalazi se u kapeli Glave Jovana Krstitelja, u samoj crkvi. Gvozdeni kavez na podu označava mesto gde je navodno pronaĎena glava Jovana Krstitelja. Natpis na mozaiku glasi: „Spomenik gospodara Jakova uraĎen po njegovom nalogu ‖ Na mozaiku se smenjuju 56

kvadrati i krugovi na kojima su prikazani fazani, flamingosi i isi golu ice patke papagaji koko ke i jedna usamljena ri a U sredi njem horizontalnom redu pas laje na prestra eno jagnje. Simbolizam je nejasan.

Džamija Vaznesenja Luka je jedini jevanĎelista koji pominje Vaznesenje Hristovo Na kraju svog jevanĎelja kaže: I izvede ih napolje do Vitanije, i podignuvši ruke svoje blagoslovi ih. I kad ih blagosiljaše, odstupi od njih, i uznošaše se na nebo (Ev. po Luki 24:50-51).

Čitanjem celog 24 Poglavlja stiče se utisak da se ovaj dogaĎaj odigrao na Uskr nju Nedelju; mesto nije precizno odreĎeno Prema Lukinom drugom delu Delima apostolskim (1:9), Vaznesenje se odigralo 40 dana nakon Vaskrsenja (Dela 1:3), negde na Maslinovoj Gori, jedan subotnji dan hoda od grada Jerusalima (oko 2000 koraka dugih 76 cm) (Dela apostolska 1:12). Nesaglasnost ova dva izve taja je očigledna ali Luka je to mogao da prihvati jer je io svestan da nije izve tavao o istorijskom dogaĎaju; iz njegovog ugla posmatranja Vaznesenje je vi e literaran način da se podvuče crta izmeĎu zemaljske misije Hristove i misije apostola koja je počela na Duhove (Dela 2:1-4). U periodu pre Konstantinovog o raćenja u hri ćanstvo (312.godine), rani hri ćani su o eležavali Hristovo 57

Vaznesenje u pećini na Maslinovoj Gori, verovatno iz sigurnosnih razloga. Kad je hodočasnica iz Galije Egerija ili Aetheria koja se često naziva Silvija), 384. godine posetila Jerusalim Vaznesenje se već o eležavalo na dana njem lokalitetu pod vedrim ne om uz rdo od pećine. Prvu crkvu je ovde izgradila Poimenia po ožna Rimska plemkinja, pre 390. godine. Crkva je imala tri koncetrična portika trem sa stu ovima) oko nenatkrivenog prostora, gde je pra ina čudesno formirala otiske Hristovih stopala Prvo itnu crkvu su uni tili Persijanci 614. godine, ali je kasnije obnovljena. Hodočasnik Arculf je opisao crkvu kao kružnu graĎevinu ez krova sa tri portika i ulazom sa južne strane Unutra je bila centralna edikula koja je sadržala otiske Hristovih stopala jasno otisnute u pra ini unutar ograde Hodočasnicima je ilo dozvoljeno da ponesu malo pra ine sa sobom. Zapis iz 9-og veka sadrži podatak da je crkva imala 3 sve tenika i duhovnike Krsta i su ponovo izgradili crkvu oktagonalnog o lika oko 1150 godine) i utvrĎenje oko crkve. 58

Nakon pada Krsta kog kraljevstva 1198 godine Saladin je dao crkvu dvojici svojih sledbenika koji su dodali kube i mihrab. Vaznesenje Hristovo se priznaje u Islamu, iako se ne spominje u Kuranu GraĎevina je služila kao džamija vi e od 300 godina Godine 1620 je pored kapele izgraĎena džamija sa minaretom, a ceo lokalitet je i danas u muslimanskom posedu. Džamija iz 17 veka nazvana Zawiyat al-Adawiyya) se danas nalazi desno od ulaza odakle se pruža odličan vidik na Kapelu Vaznesenja i okolinu. Ulaz vodi u dvori te sa popločanom stazom koja vodi u malu kapelu Vaznesenja. Glavna graĎevina kapele je iz Krsta kog perioda a okta onalni tam ur i kamenu kupolu su dodali Muslimani. Spolja nji oktagonalni zidovi su ukra eni sa lukovima i tankim mermernim stu ovima koji podržavaju lepe kapitele iz 12 veka Kapiteli su ukra eni isprepletenim li ćem a dva pose no lepa imaju životinjske motive koji prikazuju krilate četvorono ce sa glavama golu ica Kas se uĎe sa zapada u južnom zidu kapele se nalazi mihra Na podu u asimetrično postavljenom okviru nalazi se kamena ploča u kojoj se nalazi otisak desnog Hristovog stopala. Deo u kom se nalazi levo stopalo je preme ten u Al-Aksa džamiju u srednjem veku 59

Kuke u zidu oko dvori ta se koriste za irenje atora za proslavu Vaznesenja, koja privlači mnogo hodočasnika Pored kapele se nalazi mala kripta za sahranjivanje. Jevreji veruju da je tu sahranjena proročica Olda iz 7 veka pre Hrista jedna od sedam proročica koje se pominju u Bibliji (2. Carevima 22:14-20); Hri ćani veruju da je ovo grobnica svetice Pelagije iz 5. veka, a Muslimani da je tu sahranjena sveta žena Rabi'a alAdawiya po kojoj je džamija do ila ime

Crkva Paternoster (Oče naš) Crkva Pater Noster, koja je dobila ime po molitvi Očena na latinskom: Pater Noster) izdiže se na mestu na kom je, kako se veruje, Isus naučio svoje učenike da mole Očena EvanĎelje po Luki 11:1-4). Car Konstantin je u IV. veku (326. godine) naložio da se ovde izgradi crkva nad pećinom koja je danas delimično restaurirana. Izgradnju crkve je nadgledala careva majka, Jelena, i ta crkva je nazvana Eleona (elaion na grčkom znači „maslinova―).

60

Do Krsta kog perioda crkva je ila tri puta uni tavana i graĎena Dana nja crkva i Karmeličanski manastir su izgraĎeni u 19 veku izmeĎu 1868 i 1872 godine Iskopavanja Vizantijske crkve koja su vr ena 19101911. godine, dovela su do pronalaska mermerne ploče na kojoj je na latinskom jeziku izgraviran Očena Godine 1920. restaurirana je pećina ali planovi za rekonstrukciju crkve iz IV. veka nikada nisu realizovani do kraja zbog nedostatka finansijskih sredstava. Danas su crkva i manastir iz 19 veka poznati po pločama na kojima je ispisan Očena na 62 jezika

Grobnice Proroka Jugozapadnu padinu Maslinove Gore, koja gleda na Kedronsku dolinu, zauzimaju Jevrejska groblja. Na vrhu padine nalazi se neo ična lepezasta katakomba sa kokhim grobnicama (grobnice koje izgledaju kao kru ne peći) Prema hri ćanskoj i jevrejskoj tradiciji ovde se nalaze gro nice proroka poslednje tri knjige Starog Zaveta: Ageja, Zaharije i Malahije.

61

MeĎutim to ne može iti istina po to su kokhim gro nice počele da se upotre ljavaju tek u prvom veku pne. Grobnice proroka su zapravo katakomba koja je bila deo Jevrejskog groblja pre 135 g. pne. Natpisi iznad gro ova pokazuju da su gro nice kori ćene za sahranjivanje hri ćana iz inostranstva u IV i V veku nove ere. Katakom a ima veoma neo ičan plan sa centralnom kružnom odajom i zrakastim lepezastim hodnicima koji vode do grobnica (kokhim).

Crkva Dominus Flevit (Plač Gospodnji) Crkva Dominus Flevit je mala Franjevačka crkva koja se nalazi na gornjem delu zapadne padine Maslinove Gore. Dobri poznavaoci Biblije znaju da je najkraći stih u Bi liji EvanĎelje po Jovanu 11:35, kad „udari e suze Isusu― zbog Lazarove smrti. Ali, Dominus Flevit to znači Plač Gospodnji o eležava jednu drugu priliku kad je Isus bio ganut do suza. Prema EvanĎelju po Luki 19:41: „I kad se pri liži ugleda grad i zaplaka za njim― „Jer će doći dani na tebe, i okružiće te neprijatelji tvoji opkopima, i opkoliće te, i obuzeće te sa sviju strana; I razbiće tebe i decu tvoju u

62

tebi, i neće ostaviti u tebi kamena na kamenu, zato što nisi poznao vreme u kome si pohođen.“ (Luka 19:43-44)

Hri ćani veruju da se ovo ispunilo 70 godine kada su Rimljani razorili Jerusalim. Veruje se da Crkva Dominus Flevit označava mesto gde je Isus oplakivao Jerusalim Dana nju crkvu su podigli Franjevci po projektu Italijanskog arhitekte Antona Barluzina. Crkva u obliku suze je izgraĎena 1954 godine. Podignuta je na ru evinama crkve iz 7 veka Očuvano je nekoliko mozaika iz te crkve. Tokom izgradnje dana nje crkve otkrivena je Jevrejska grobnica koja datira iz prvog veka pne. Posetioci mogu videti gro i nekoliko kosturnica kovčega sa kostima). Sa zapadnog prozora Crkve Dominus Flevit pruža se divan pogled na Hramovu Goru.

Crkva Marije Magdalene Car Aleksandar III je 1885. godine dao da se izgradi crkva Marije Magdalene u znak sećanja na njegovu majku, Mariju Aleksandrovnu. Crkva je izgraĎena u tradicionalnom ruskom stilu. Kupole i drugi arhitektonski i dekorativni elementi su uraĎeni u Moskovskom stilu 16-17. veka. Lako uočljive sa 63

Hramove Gore sedam zlatnih kupola Ruske crkve sveže pozlaćenih lista na suncu U kom inaciji sa tornjevima različite visine i o lika crkva izgleda ajkovito Crkva je osve tena 1888 godine u prisustvu Velikog kneza Sergeja Aleksandroviča carevog rata) i njegove žene Velike Kneginje Jelisavete Fjodorovne. Crkva se nalazi usred tihog vrta a u njoj mno tvo pravoslavnih ikona i fresaka. U kripti se nalaze pogrebni ostaci Velike Kneginje Jelisavete, koja je ubijena u Ruskoj revoluciji 1917.

Getsimanski vrt Getsim nski vrt he Hortvs Gethsemani) je jed n od n jpozn tijih vrtov u istoriji čoveč nstv Stoji ispod M slinove gore odm h do zidin st rog Jerus lim Getsim nski vrt je io mesto Isusovih molitv i t jnog druženj s njegovim sled enicim postolim ) To je i mesto gde je Jud Isk riotski do o s vojnicim i z mito koje mu je d o K jf s polju cem n levu str nu od o Isus Hrist Isus je već un pred zn o d će iti od n i molio se Bogu d g ko je moguće d g po tedi I otišаvši mаlo pаde nа lice svoje moleći se i govoreći: Oče moj! Ako je moguće dа me mimoiđe čаšа ovа; аli opet ne kаko jа hoću nego kаko Ti. (Mt 26:39)

64

Aret ciji je sledilo n glo suĎenje i Isusov Put stradanja gde je io n kr ju r z pet n rdu zv nom K lv rij Golgot ) Jo i d n s u Getsim nskom vrtu r stu m sline Getsim ne ozn č v m slinovo ulje) Neke od njih potiču iz vremen k d je pored njih molio Isus Hristos

Bazilika Agonije ili Crkva svih nacija Bazilika Agonije (ili: Crkva svih nacija) nalazi se u podnožju Maslinove Gore u Jerusalimu pored Getsimanskog vrta. Crkva je nazvana po kamenu u Getsimanskom vrtu na kom se Isus Hrist molio noć pre hap enja Tada dođe Isus s njima u selo koje se zove Getsimanija, i reče učenicima: Sedite tu dok ja idem tamo da se pomolim Bogu. I uzevši Petra i oba sina Zevedejeva zabrinu se i poče tužiti.Tada reče im Isus: Žalosna je duša moja do smrti; počekajte ovde, i stražite sa mnom. I otišavši malo pade na lice svoje moleći se i govoreći: Oče moj! Ako je moguće da me mimoiđe čaša ova; ali opet ne kako ja hoću nego kako Ti (Ev. po Mateju 26: 36-39).

Crkva iz IV veka sagraĎena na ovom mestu izmeĎu 379 i 384 godine uni tena je u zemljotresu 747 godine. Krsta i su izgradili novu drugačije centriranu da i pokrila tri izdanka stene u znak sećanja na tri Hristove

65

molitve tokom noći Crkva je osve tana 1170 godine ali je nakon 1345. prestala da se koristi. Nakon eskavacije lokaliteta početkom 20 veka Antonio Barluzzi je projektovao novu crkvu Crkva je izgraĎena 1924 godine zahvaljujući prilozima 12 nacija - otud potiče drugo ime crkve sa 12 kupola ukra enih nacionalnim grbovima. U centru crkvene laĎe je kamen iz Vizantijske crkve ograĎen gvozdenim vencom od trnja. Mozaik u apsidi prikazuje Hristovu agoniju, a pored njega se nalaze mozaici koji prikazuju njegovo hap enje i Judin polju ac Plan Vizantijske crkve se ocrtava na crnom mermernom podu, a mogu se videti i delovi Vizantijskog podnog mozaika. Spolja pozlaćeni mozaik koji ukra ava za at nadvratak) takoĎe prikazuje Hristovu agoniju Pored crkve se nalazi Getsimanski vrt sa drvećem maslina

Bogorodičin grob (Crkva Bogorodičinog groba) Bogorodičin gro je jed n od pet n jvećih hri ć nskih svetili t To je gro nic u steni gde je prem svedočenju postol , s hr njen Presvet Bogorodic . Ovu pećinsku crkvu krase viseća kandila i uzvi ena atmosfera

66

Sme ten je u crkvi Uspenj Presvete Bogorodice u Getsim niji u podnožju z p dne p dine M slinske gore u dolini Kedron u Jerus limu Izr el Bi lija ne pruža informacije o kraju Marijinog života ili mestu njenog pogreba. Veći roj mesta se navodi kao mesto njene sahrane, uključujući Efes u Turskoj Pojedini katolici veruju da je mesto Bogorodičinog groba u Efesu, gde ju je navodno odveo apostol Jovan posle Isusovog stradanja, a grob je otkriven zahvaljujuci priviĎenju jedne nemačke monahinje. Predanja o Marijinom pogrebu u ovom delu Jerusalima datiraju iz II ili III veka Predanja su ojačala u V veku, kad je snažno osporavana tvrdnja da je Marija sahranjena u Efesu. Oko 455. godine, drevni grob je pronaĎen kad je otkopan kamen koji ga je okruživao. Prvi pisani pomen o crkvi na ovom mestu datira iz VI. veka. IzgraĎena je crkva kružne osnove iznad groba Mauricija Tiberija (582-602.g.), ali su je uni tili Persijanci 614 godine Crkva je ponovo izgraĎena i posetio ju je hodočasnik Arculf Franjevački biskup) 680. godine. On je za eležio da je crkva imala dva nivoa o a kružnog o lika Gornji nivo je imao četiri oltara; donji je imao oltar na istočnom kraju i Marijin grob na desnoj strani. Crkveni zapis iz 9. veka glasi da je tu služilo 13 sve tenika i duhovnika 6 kaluĎera i 15 časnih sestara. 67

Kad su stigli Krsta i prona li su samo ru evine Ponovo su izgradili crkvu 1130 godine i uključili Benediktanski manastir, te tako osnovali Opatijsku crkvu Svete Marije Josafatske. Manastirski kompleks je imao gotske stubove, freske crveno-na-zelenom i tri kule za za titu Kraljica Melisanda Jerusalimska je sahranjena u donjoj crkvi 1161. godine. Kad je 1187 godine palo Krsta ko kraljevstvo Saladin je razorio veći deo gornje crkve i upotre io kamen za popravku gradskih zidina, ali je donja crkva (kripte) ostala gotovo netaknuta. Lokalitet su preuzeli Franjevci nakon odlaska Krsta a i otada ga dele Grci Jermeni Sirijci, Kopti, Abesinjani i Muslimani. Muslimani odaju po tu Bogorodičinom gro u jer je Muhamed na Noćnom putu od Meke do Jerusalima ugledao svetlost iznad Marijinog groba. Pored toga, kalif Omer se molio u Getsimaniji 638. godine. Stepenice sa puta vode u kvatratno dvori te u kom se nalazi gornja crkva. Spoljni izgled crkve, 47 kamenih stepenica koje vode dole u pećinu i kraljevske hri ćanske gro nice u ni ama sa desne i leve strane stepeni ta datiraju iz 12 veka Unutra, sedam stepenica naniže od ulaza, sa desne strane, nalazi se grobnica Kraljice Melisande koja je umrla 1161. godine. Gro nica je nekad ila za tićena 68

gvozdenim ipkama; luk sa motivom ljiljana jo uvek postoji. Preko puta njene gro nice nalazi se porodična kripta njenog sina, Kralja Boldvina II Jerusalimskog. Zidovi koji okružuju stepenice potiču takoĎe iz 12 veka kao i prozori koji su zabarikadirani da bi izdržali izlivanje Kedrona. Melisandino telo je preseljeno u 14. veku na mesto u dnu stepeni ta i njena gro nica se od tog vremena po tuje kao grobnica Marijinih roditelja, Joakima i Ane. Grobovi porodice Kralja Boldvina se poistovećuju sa Josifovim grobom. Donja crkva na dnu stepeni ta je Vizantijska kripta iz 5 veka delimično isklesana u steni prikazuje izvorno Vizantijsko zidarstvo. Mesto je osvetljeno prigu enom svetlo ću a zidovi pocrneli od dima dajući mu izgled du oke starosti Prostorija je rasko no ukra ena ikonama i mno tvom visećih kandila Bogorodičin gro se nalazi u istočnom delu kripte u maloj četvrtastoj kapeli sa apsidama na zapadu izgraĎena) i istoku duža isklesana u kamenu). Veoma je sličan gro u njenog sina u Crkvi Svetog Groba. Oltar u grobnici prekriva ostatke gro nice koja možda datira iz 1. veka. Ni a jugozapadno od grobnice jeste mihrab, koji pokazuje u kom pravcu se nalazi Meka, a koji je postavljen nakon Saladinovog osvajanja. Preko puta, na 69

suprotnom zidu, nalazi se grobnica iz I veka koja predstavlja dokaz o najranijoj upotrebi ovog mesta za sahranjivanje. Grčki i Jermenski oltari dele istočnu apsidu; Etiopijski oltar i cisterna zauzimaju zapadnu apsidu.

Pogreb Bogorodice Prem pred nju Bogorodic M rij je preminul u Jerus limu u Getsim niji su je s hr nili u gro nici u kojoj su prethodno ili s hr njeni njeni roditelji Sveti Jo kim i An i Pr vedni Josif z kog je il z ručen Po to nije io u mogućnosti d prisustvuje s hr ni, Apostol Tom je do o n kon tri d n u Getsim niju i z molio ih d otvore kovčeg k ko i se oprostio od M rije Otvoreni kovčeg je io pr z n K o uspomen n smrt Bogorodice i d n k d se on v znel n ne o i „pred l svoj duh u ruke Sp sitelj ― pr znuje se Uspenje Presvete Bogorodice ili Velik Gospojin 28 vgust odnosno 15 vgust po julij nskom k lend ru k d se z vr v i post koji tr je 14 d n Velik Gospojin je jed n od n jvećih hri ć nskih pr znik Kedronska dolina Kedronsk dolin Kedron) je dolin kroz koju protiče potok Kedron odnosno to je dolin koj r zdv j Jerus lim i Hr m od M slinske gore n istoku Bi lija 70

naziva Kedronsku dolinu Josafatova dolina. Josafatova dolina se pominje u Bibliji samo u jednom odeljku: „Sabraću sve narode, i svešću ih u dolinu Josafatovu, i onde ću se suditi s njima za svoj narod i za nasledstvo svoje Izrailja, kog rasejaše među narode i razdeliše zemlju moju” (Knjiga proroka Joila 3:2).

Mnogi hri ćani veruju prema ovom stihu da će ovde da se održi Stra ni Sud Sudnji Dan) Po biblijskom pred nju D vid je vi e put prel zio ovu dolinu z vreme or i protiv Aves lom Isus Hristos je vi e put i o ovom dolinom n putu u Getsim nski vrt N strmoj str ni Kedronske doline u sred pustinje izmeĎu Vitlejem i Mrtvog mor n l zi se jed n od n jst rijih i n jzn č jnijih pr vosl vni m n stir Svetog S ve Osvećenog Veliki doprinos r zvoju i opst nku ovog pr vosl vnog m n stir su d li srpski mon si koji su njime upr vlj li preko 130 godin

Davidov grad Najstariji deo Jerusalima leži na kamenitom grebenu koji se prostire južno od Hramove Gore (Haram esh-Sharif), pored Kedronske doline. Njegov vrh su nastanjivali Jevuseji, Hananski narod, u 20. veku pre Hrista. David je navodno od Jevuseja uzeo grad za svoju prestonicu oko 1000. godine pne. (2. Samuilova 5: 6–17; 1. Dnevnika 11:4-7). Jerusalim je bio grad-država vi e od jednog 71

milenijuma kad ga je David osvojio i učvrstio svoju poziciju kao vladara ujedinjenih plemena Izrailja i Jude. David je utvrdio i povećao grad i odredio ga za prestonicu svog ujedinjenog kraljevstva nazvav i da vlastitim imenom „grad Davidov‖ Strate ki ovo je io mudar iz or jer je lokalitet io do ro prilagoĎen da od ije napad Politički ovo je takoĎe io do ar iz or jer Jerusalim nije pripadao ni Izrailju ni Judi već je ležao izmeĎu ove dve meĎuso no sumnjičave i lju omorne strane Davidovog sveta Religijski grad je već uživao ugled kao sveto mesto i David se potrudio da ojača ovaj ugled. Podsetio je Izrailjce kako je njihov predak Avram primio blagoslov od Melhisedeka nekada njeg kralja i prvosve tenika Jerusalima i plaćao mu desetak I vi e od toga: Kovčeg Zaveta Kovčeg Saveza) svetinja Izrailjskih plemena i simbol njihovog jedinstva, donet je u Jerusalim i svečano postavljen u atoru-hramu koji je David pripremio za njega. Uspeh ove politike se možda delimično temelji na značaju koju imena kao to su Jerusalim i Sion imaju u hri ćanstvu i danas Davidov naslednik, Solomon, nastavio je očevu politiku tako to je izgradio hram za Kovčeg Zaveta na mestu koje je danas poznato kao Haram esh-Sherif. Iako je ujedinjeno kraljevstvo razjedinjeno nakon Solomonove smrti Jerusalim je i dalje uživao po tovanje kao dom Jehove, Boga Izrailja. Tokom četiri veka rda zapadno od grada Davidovog i područje hrama su nastanjeni i 72

ograĎeni zidom a grad koji su zajedno sa hramom osvojili i uni tili Vavilonci 587 godine pne zauzimao je mnogo veću povr inu od citadele koju je David osvojio Na lokalitetu se nalaze ostaci gradskih graĎevina uključujući zidove iz 13 veka pne koji su pripadali Jevusejskom akropolju (gradu na brdu), fragmente palate koja se pripisuje Davidu i kuća spaljenih u napadu Vavilonaca. Oko 100 metara od ulaza u arheolo ki lokalitet akropolja nalazi se Vorenovo okno, nazvano po Čarlsu Vorenu Charles Warren), njegovom engleskom pronalazaču koji ga je otkrio u 19 veku Strmi tunel, do kog se stiže spiralnim stepenicama vodi do vertikalnog okna na čijem dnu se nalazi azen koji se puni vodom iz Geonskog izvora. Ovaj sistem su izgradili Jevuseji da bi obezbedili vodosnabdevanje tokom opsada. U blizini se nalazi njihov gradski zid iz 18. veka pne, koji se prepoznaje po velikim neo raĎenim kamenim lokovima koji su kori ćeni za njegovu izgradnju U 10. veku pne iskopan je tunel, koji je kasnije pripisan Solomonu, kako bi doveo vodu od Geonskog izvora do polja u Kedronskoj dolini Uoči Asirske invazije oko 700 godina pne., kralj Jezekija je dao da se izgradi novi tunel kako bi doveo vodu pravo u grad, prikrivajući tako izvor snabdevanja. Jezekijin tunel je bio dugačak 533 metra od izvora do novog rezervoara za skladi tenje – Banje Siloamske – u južnom delu grada Nedaleko od zavr etka Siloama jedan natpis koji je isklesao inžinjer 73

opisuje izgradnju tunela. Rezervoar je sada manji nego to je prvo itno bio, ponovno je izgraĎen nakon to su Rimljani opusto ili Jerusalim 70 godine i spalili ga „sve do Siloama‖ kao to je zapisao istoričar iz tog do a Josif Flavije. Banja Siloamska je azen koji se pominje u EvanĎelju po Jovanu u devetoj glavi, kada je Isus izlečio slepog čoveka latom i rekao mu da ide da se umije Nedavna iskopavanja (2004. godine) u Davidovom gradu su dovela do pronalaska bazena ili rezervoara koji bi mogao da ude upravo taj gde je Isus učinio ovo čudo samo 50 metara od tradicionalnog lokaliteta (koji se ponekad naziva iz Vizantijskom banjom). Različite vere jo od davnina drže Banju Siloamsku za svetinju. Hrist je koristio vodu iz banje za ritual oči ćenja za vreme praznika senica a to je verovatno i mesto gde se nalazio paganski Hram četiri nimfe koji je podigao Hadrijan 135 g. pne. Vizantijska banja je uski pravougaoni kanal koji se puni vodom iz Jezekijinog tunela. Pored njega se vide ru evine crkve koju je izgradila Evdokija oko 450. godine pne a koju su poru ili Persijanci 614 godine. Ovde su dolazili rani hodočasnici da veličaju Isusova čuda i prime isceljenje i koje se već dugo poistovećuje sa biblijskom banjom Siloamskom. 74

Nova anja ili Banja Drugog hrama je mnogo veća i monumentalnija; tri stepeni ta sa po 5 stepenica vode do nje Verovatno je izgraĎena početkom prvog veka n e ali je nestala ispod zemlje i ru evina do kraja veka Pola azena ostaje zakopano ispod vrta Grčke pravoslavne crkve koji je lep i plodan voćnjak zahvaljujući o ilju vode koja se sakuplja u bazenu ispod nje.

Crkva Svetog Petra u Gallicantu Ova crkva, koja stoji istočno od Sionske Gore na padinama koje gledaju na Davidov grad i Kedronsku dolinu, o eležava mesto na kom se Sveti Petar tri puta odrekao Hrista čime je ispunjeno Njegovo proro tvo: „Dok petao dvaput ne zapeva odreći će me se triput ‖ Ev po Marku 14:72) Crkva je izgraĎena 1931 i ima moderan izgled MeĎutim u kripti se nalaze drevne pećine gde je Hrist proveo noć pre nego to je izveden pred Pontija Pilata Ispod crkve su pronaĎeni ostaci arhitekture iz Irodovog do a a u vrtu jo uvek postoji deo Hasmonejskog stepeni ta koje je ilo u upotre i u do a Hrista i koje je povezivalo grad sa Kedronskom dolinom TakoĎe su otkriveni i mozaici iz preĎa nje Vizantijske crkve i manastira iz 5.-6. veka. 75

Sionska Gora Sionsk gor Sion) je n ziv z rdo režulj k u jugoistočnom delu i neposrednoj lizini St rog gr d u Jerus limu Brdo je omeĎeno Kedronskom dolinom na istoku, dolinom sina Enomovog (Hinnom Valley) na zapadu, gradskim zidinama na istoku. Ovo mu daje izgled ostrva van granica Starog grada MeĎutim to nije uvek bilo tako. Na mapi u Madabi, delu podnog mozaika Mada a mozaic map) u crkvi Svetog ĐorĎa u Jordanu, Sionsko brdo je prikazano unutar gradskih zidina. Izgleda da je brdo bilo izostavljeno 1542. kada je zid ponovo izgraĎen Postoji ledenda koja kaže da su ga arhitekte Sulejmana Veličanstvenog gre kom izostavile Hri ćani su počeli da se okupljaju ovde posle Hristove smrti da se mole i odaju po tovanje u Sionskoj Gornici i kasnije na kamenu gde je, kako neki tvrde, umrla Devica Marija. N Sionskom rdu se n l zi kuć Sionsk Gornic so n spr tu) u kojoj se z il T jn večer poslednj večer ) koj je nek d il crkv z tim dž mij s d je mesto o il sk svih poklonik Svete zemlje U neposrednoj lizini s le T jne večere je i D vidov gro Ps lmopisc Neposredno pored zidin St rog gr d i Sionske porte k pije) n rdu Sion je i Crkv Uspenj presvete Bogorodice u lizini je i st rohri ć nsk jermensk crkv 76

Biblijski. N rdu Sion je io gr d Jevusej koji je D vid osvojio K d je gr d osvojen n zv n je D vidovim gr dom Sion je im o i drug i lijsk zn čenj k o: Božiji gr d J hvin gr d Sveto rdo Prem Novom z vetu, Isus je održ o govor n Sionskoj gori pozn t k o Besed n gori. Sionsk gor se po Novom z vetu predstvlj i k o mesto iskupljenih ljudi i sim ol novog sp senj Sveti Sаvа nа Sionskoj gori. Sveti S v je prilikom svog prvog hodoč ć u Svetu zemlju sa patrijarhom Atanasijem iz Jerusalimske patrijar ije, bio veliki d rod v c m n stir i crk v p je i kuću gde se z il poslednj Hristov večer Sionsk Gornic gde se z il T jn večer ) kupio od S r cen i pl tio je zl tom i sre rom koje je do io od kr lj R dosl v N Sionu je kupio i zemlji te z srpski m n stir podig o je i Crkvu Svetog Jov n koju će z jedno s kućom m n stirom d riv ti k o metoh L vri Svetog S ve Osvećenog U krst kim r tovim i crkv i kuć m n stir su poru eni N jverov tnije su je z p lili templ ri u poslednjem krst kom r tu O novili su je fr njevci u 14 Veku (1355. godine) To je mesto poslednjeg odmor svetog Stef n

77

Crkvа Uspenjа presvete Bogorodice na Sionskoj Gori Prepoznatljiva po plavoj kupastoj kupoli sa četiri male ugaone kule i visokom kulomzvonikom, neoromanska crkva Uspenj presvete Bogorodice dominira Sionskom Gorom. To je velika nemačka Benediktanska crkva od belog kamena koja označava mesto na kom je Bogorodica „zaspala‖ dormitio) IzgraĎena je na zemlji koju je Turski sultan poklonio nemačkom Kajzeru Vilhelmu II 1898. godine prilikom kajzerove posete Jerusalimu. Kajzer ju je poklonio nemačkom Dru tvu Svete Zemlje. Temelj je postavljen 1900. i gradnja je zavr ena 1910. , kad je i osve tena (10. aprila). Arhitekta je bio Heinrich Renard. Nakon Hristove smrti prema hri ćanskom predanju njegova majka se preselila na Sionsku Goru, gde je živela do svoje smrti Brdo je u rzo postalo sveto mesto a raspoložive informacije nagove tavaju da je na tom mestu možda postojala jo u IV veku nove ere. Izvesno je da je negde u estom veku na ovom mestu izgraĎena velika azilika koja je kasnije postala ru evina Kad su do li Krsta i izgradili su crkvu sa kapelama posvećenim Bogorodičinom Uspenju i Tajnoj večeri 78

Sada nja crkva o uhvata Kapelu Uspenja i Opatiju Uspenja. U glavnom delu crkve nalazi se lepi podni mozaik koji prikazuje horoskopske znake i imena svetaca i proroka. Mozaik u kupoli prikazuje Hrista kako prima Marijinu du u U apsidi se nalazi zlatni mozaik Madone i Deteta u Vizantijskom stilu iz 1939. godine. U kripti se nalazi skulptura „usnule― Marije od slonovače dok su zidovi ukra eni slikama Starozavetnih žena uključujući Evu Juditu, Rutu i Jestiru. U prostorijama na meĎuspratu se nalaze ostaci prethodnih crkava Šest kružnih kapela je ukra eno zlatom

Sionska Gornica (Soba Tajne Večere) Sionska Gornica je prostorija na drugom spratu koja o eležava „veliku sobu‖ gde je Isus jeo Poslednju Večeru sa svojim učenicima Nalazi se direktno iznad Davidovog groba i u blizini Crkve Uspenja presvete Bogorodice na Sionskoj Gori. Autentičnost Lokacija Poslednje Večere nije poznata a Bi lijski izve taji pružaju malo podataka Ne može da ude u sada njoj odaji koja je izgraĎena u 12 veku MeĎutim moguće je da se ova odaja nalazi iznad ili u blizini izvornog mesta Poslednje Večere i/ili Duhova

79

Ispod poda zgrade su Vizantijski i Rimski pločnici a temelji potiču najdalje iz II veka na e ere Moguće je da se „mala crkva Božija‖ koja je postojala na Sionskoj Gori 130 g na e ere spomenuo ju je Epifanije Kiparski) nalazila na ovom mestu. Opasnost i progonstva isključuju da su Hri ćani izmislili novo sveto mesto u II veku n.e., pa ako je aktivna crkva postojala 130. g. mora da je bila važna već neko vreme - možda zato to je so a Tajne večere ila u lizini U to do a to je io imućan kraj i moguće je da je ogati hri ćanin otvorio vrata svog doma i dao da se koristi kao crkva. Istorija. Crkva na Sionskoj Gori je rekonstruisana u IV veku nove ere kad su progonstva hri ćana prestala i tada je bila poznata pod imenom „Gornja Apostolska Crkva‖. Ovaj naziv se meĎutim odnosio na ispunjavanje apostola Svetim Duhom na Duhove, a ne na Poslednju Večeru to se takoĎe odigralo u gornjoj prostoriji Dela apostolska 1:13; 2:1). Prema predanju, gornja soba u kojoj su se apostoli napunili Svetim Duhom nalazila se na Sionskoj Gori, kad ju je pomenuo Kiril Jerusalimski. U V veku crkva se pominjala kao „Sion majka svih crkava‖ i negde u to vreme je počela da se povezuje sa mestom održavanja Tajne večere To se izgleda temeljilo na logičnom zaključku: po to su se Duhovi i Poslednja Večera desili u gornjoj odaji o a dogaĎaja su se odigrala u istoj prostoriji.

80

Vizantijska crkva je uni tena u požaru 614 godine tokom napada Persijanaca i ponovo 965. godine. Bila je u ru evinama kad su stigli Krsta i koji su je izabrali kao jednu od stanica na pokajničkoj litiji koja je prethodila konačnom napadu na grad u julu 1099 godine Sionsku Gornicu koju danas posećuju hodočasnici su izgradili krsta i u 12 veku kao deo Crkve Svete Marije Sionske. Krsta ka crkva je postala jedna od Jerusalimskih dika, ali je ponovo propala nakon poraza Krsta a Od sredine 13 veka ostaci crkve su kradeni za graĎevinski materijal GraĎevinu su zatim ponovo o novili Franjevci u 14 veku i koristili je kao Franjevački manastir sve do 1522 g. Otomani su preo razili prostoriju u džamiju 1524 Njih je manje zanimala hri ćanska tradicija ovog mesta od groba cara Davida („Proroka Davida‖ u muslimanskoj tradiciji) na donjem nivou. Poseta. U Sionsku Gornicu se dolazi sa glavnog puta na Sionskoj gori, kroz ulaz sa iljastim lukom zatim niz stepeni te koje se nalazi odmah levo u dvori tu Dvori te je deo graĎevine koja je jednom ila skloni te za hodo asnike pa turska kuća a sada jevrejska ješiva talmudska kola za mlade Jevreje koju pohaĎaju oso e od najmlaĎe do i do ranih 20-ih). Sionska gornica je privlačna pretežno prazna pravougaona prostorija sa stu ovima i ukr tenim svodom Kapiteli na stu ovima potiču uglavnom iz 12 veka i u gotskom su stilu. Na zidu odmah desno od vrata 81

postoje tragovi oje iz 14 veka Istočni deo je prvo itno imao oltar i pevnicu ali su oni uni teni kad je izgraĎena kupola iznad Davidovog groba na donjem nivou. Odaja je zadržala odlike džamije uključujući o novljene otomanske prozore od obojenog stakla sa arapskim natpisima i ukra eni mihra TakoĎe postoje i dve arapske ukrasne ploče u zidu i levantska kupola Stepeni te u jugozapadnom uglu odaje vodi dole u Davidov gro Kupolu nad stepenicama podržavaju mermerni stu ovi sa upečatljivim kapitelom koji prikazuje pelikana kako kljucka roditeljeve grudi, simbol do ročinstva i žrtve u hri ćanskoj umetnosti Stepenice kraj minareta vode na krov s kog se pruža lep pogled na Maslinovu Goru i dalje.

Davidov Grob Ispod so e Tajne večere na donjem spratu krsta ke graĎevine nalaze se male odaje koje se po tuju kao Davidov grob. Glavna odaja je prazna osim konotafa (praznog groba) prekrivenog tkaninom. Ovo mesto je po prvi put označeno kao Davidov gro u 11 veku a u 15 veku je spojeno sa džamijom po to muslimani smatraju Davida jednim od pravih proroka. Uprkos nedavnim sumnjama u autentičnost gro a ovo je jedno od 82

najpo tovanijih jevrejskih svetih mesta Ovo je naročito važilo od 1948-1967. godine kad je Stari grad bio pod Jordanskom kontrolom. Kako je Zapadni zid bio nepristupačan za Jevreje, dolazili su ovde da se mole. I danas se ulazna sala koristi kao sinagoga. Od IV do XV veka gro se poistovećivao sa Duhovima i Bogorodičinom smrću a prema predanju ovde je Hrist prao noge učenicima nakon poslednje večere EvanĎelje po Jovanu 13:1-17)

Šindlerov grob Pravo nizbrdo od Sionske kapija, put se odvaja levo pored pored Komore Holokausta, malog muzeja koji čuva sećanje na hiljade jevrejskih zajednica koje su nacisti zbrisali s lica zemlje. Preko puta na kraju staze je hri ćansko gro lje Tu se nalazi gro Nemca Oskara Šindlera Šindler je io industrijalac koji je za vreme Drugog svetskog rata, davao sve od sebe da koristi jevrejske zarobljenika kao radnike u svojoj tvornici. Na taj način je spasao preko 1 000 ljudi od logora smrti Postao je simbol borbe protiv Holokausta i pre smrti, 1974 godine tražio je da ude sahranjen u Jerusalimu. Priča o njemu je ispričana u uspe nom filmu Stivena Spil erga Šindlerova lista 1993. godine.

83

Baštenska grobnica Ba tenska gro nica je alternativa za Crkvu Svetog groba kao stvarno mesto Hristovog groba.Otkrivena je 1867. godine i posebno je popularna kod protestanata kao mesto molitve. Istorija. U 19 veku odreĎeni roj učenjaka je osporavao da je Crkva Svetog Groba pravo mesto Isusovog raspeća i sahrane Ba tenska gro nica je otkrivena 1867 godine i u rzo je identifikovana kao mesto na kom je Hrist sahranjen, najvećim delom z og svoje lokacije u tom području koja je identifikovana kao Kalvarija Jo jedan činilac koji je i ao u njenu korist je otkriće gro nice Ďakona Nonnusa (svetac) u blizini crkve Svetog Stefana, koji je pomenuo Svetu grobnicu. Anglikanska crkva je je podržala ovo mesto kao mesto Hristove sahrane i Gordonov grob je postao Ba tenska gro nica Crkva je u meĎuvremenu povukla svoju formalnu podr ku ali veliki deo protestantskog sve tenstva i dalje identifikuje Ba tensku gro nicu kao Hristov grob.

84

Autentičnost Lako je uočiti za to je Ba tenska gro nica popularan lokalitet za protestantsko sve tenstvo - očito je locirana izvan zidina nalazi se pored mesta koje liči na lo anju odgovara onome ta zami ljamo kad čitamo izve taje iz EvanĎelja i mnogo je lak e moliti se ovde nego u prepunoj sveta Crkvi Svetog Groba. Ali da li je Ba tenska gro nica stvarno Hristov gro ? Osnovni razlog za to ljudi misle da jeste je to rani izve taji o sahrani na primer Jevrejima 13:12) opisuju da je Hrist stradao izvan grada A danas se Ba tenska grobnica nalazi izvan grada, dok je Crkva Svetog groba unutar gradskih zidina. MeĎutim Irod Agripa je 41-44 godine pro irio gradske zidine i tek tada obuhvatio mesto na kom se nalazi Sveti Grob, tako da su se oba mesta nalazila izvan grada u Hristovo vreme. MeĎutim naučnici se generalno slažu da Ba tenska grobnica nije pravo mesto Isusove sahrane. Prema Džeromu Marfiju O'Konoru Jerome MurphyO'Connor): „nemoguće je da je ovo stvarno mesto na kom je Hrist sahranjen.‖ Stručnjak za Svetu Zemlju Dr. Karl Rasmusen Dr Carl Rasmussen) ističe: „mislim da je Crkva Svetog Groba verovatnije mesto Hristove sahrane.‖ Jedan pro lem sa Ba tenskom gro nicom je to potiče iz pozno Starozavetnog doba (9-7. vek pne). Prema tome 85

nije ila „novi gro ‖ (Matej 27:60; Jovan 19:41) u vreme raspeća Poseta. Oblik lobanje na Gordonovoj Kalvariji, ili barem velike očne duplje, mogu se razaznati na litici stene. Ba tenska gro nica se nalazi oko 100 metara zapadno od lo anje Gro nica je označena znacima na vi e jezika i drvenim vratima sa rečima na engleskom jeziku: „On nije ovde - vaskrsao je‖. Vrata i prozori na fasadi groba verovatno datiraju iz Vizantijskih ili Krsta kih vremena U gro nici se nalaze dve odaje jedna pored druge. Ovakva konfiguracija je tipična za gro nice iz 9-7. veka pne (gvozdeno doba) na ovim prostorima.

86

Manastir krsta Manastir Krsta je usamljeni Vizantijski manastir koji se nalazi izvan Starog Grada. Njegovo ime se temelji na predanju da manastir stoji na mestu na kom je raslo drvo od koga je napravljen Hristov krst. U petom veku je na ovom mestu stajala crkva, ali su je razorili Persijci 614 godine pne U dana njoj crkvi se vidi deo originalnog podnog mozaika pored glavnog oltara. Dana nji manastir je izgraĎen u 11 veku. Izgradili su ga pravoslavni monasi sa Svete Gore uz finansijsku pomoć Gruzijskog kralja Njegovi visoki zidovi odražavaju njegov neizvestan opasan položaj izvan gradskih zidina Do 14. veka manastir je postao centar Gruzijske zajednice u Jerusalimu MeĎutim Grčka Pravoslavna Patrijar ija je preuzela manastir pre 1685 Jednostavna kupola je jedno od najlep ih o eležja crkve Vredi videti i freske, koje su ponovo oslikane u 17. veku po uzoru na originale iz 13 veka i prikazuju uo ičajenu

87

kom inaciju hri ćanskih paganskih i svetovnih prizora U malom muzeju izložene su manastirske dragocenosti. Manastir je aktivan, ali posetiocima je dozvoljeno da slobodno tumaraju po manastirskom kompleksu i zavire u manastirski život

88

Literatura i izvori 1. "The DK Eyewitness Jerusalem, Israel, Petra & Sinai Travel Guide", Dorling Kindersley Publishers Ltd, 2010. 2. Barry Cunliffe, JeromeMurphy-O’Connor, "The Holy Land", Oxford Archaeological Guides, Fifth Edition, 2008. 3. http://sr wikipedia org/wiki/Јерус лим 4. http://sr wikipedia org/wiki/К тегориј :Јерус лим 5.http://en.wikipedia.org/wiki/Church_of_the_Holy_Sep ulchre 6. http://www.atlastours.net/holyland/jerusalem.html 7.http://www.goisrael.com/Tourism_Eng/Tourist+Infor mation/Discover+Israel/Cities/Jerusalem.htm 8. http://allaboutjerusalem.com/ 9. http://wikitravel.org/en/Jerusalem 10. http://www.sacred-destinations.com/israel/jerusalem 11. http://www.putovanja.info/forum/topic/7959jerusalem/ 12. http://pravoslavlje.spc.rs/broj/1037/tekst/crkvavaskrsenja-u-jerusalimu/print/lat 89

13. http://sr.wikipedia.org/sr-el/Crkva_Svetog_Groba

90