Istorija Za 3 Razred Gimnazije Opsteg i Drustveno Jezickog Smjera - Mikic, Gavrilovic

noplje MI1Kllh - ,!J.apKO f3BpHJJOBHh

MCTOPMJA 33 Ipelm pa3peg r liMIIa3IIje . . onwTer II gpywiBeno-Je3H'IKOI CMJep3

33BOA 33 yi)6eunKe n uacr3nna cpegcrna CpncKo Cap3jeno

2003. J1eKrop: MrmyrnH Byjnh llliaMna:

rPA
3a wra~m3pnjy: Cne1 o1ap EepKeTa Tnpa)lc lOOO npmrjepaKa CIP · KaTa'loru:wunja y ny6'111K
Pcrty6!lm:<: Cpnl'KC Ei<~lb·1 J1yKn

372 X'-J/IN\1(075 3)

Hnopuja: Ja 3. p;upc.'l ru.\lllo:t:mjc onuJTcr 11 JIP)'lUTUCilO·

I Eopf}c MllKI1h llapr:o r anplWOilllh • {I li:J!I ] .. Cp!tCKO CapajcBO: 3nao~ 'J
jc:JIP!KOf C.\ljcpa

lupan.: 100()

ISBN Y9Y.1X-ll<221-2

tviFN=Olll-175 \Vinisis-EuGmto

C1 oapmbe AP>Kase y Ll,pnoj fopu . Kyn rypu11 npenopon cpncKor Hapo)1a . VII. PEBOITYLI,I10HAPHA fPABAHCKA EBPOOA

PeooolYl\llja 1848-1849 y Espomt. Pcsonyi\IIOHapuu noKper y Bojso)1nHn 1848 rognHe.

111 115

(119') h1(

Vl!L CBHTET O)J, CPE)J,l1HE X1XBI1JEKA )J,O 1878 fO)J,l1HE BcmiKe cmie 11 npoMjeHe y npiiBPCAU 11 APYWTBY Eapone 6.:un::aH II nenuKe ct!Jle.

I.\ .JY>KHOCJIOBEHCKI1 HAPO)J,I1 O)J, 50-11X f0)J,I1HA XIX BHJEKA )J,O 5EPITl1HCKOf KOHrPECA Onwre npnrrnKe y OroMaHcKoM uapcrsy n Eocun u XepueroBHHU .. Cp611ja Oil 1858. 110 1878 ro)1UHe . XpoarcKa, Cnosenuja n MaKeAOHnja og1850. go 1878. fO)[UHe. L!pna fopa OA 1858. go 1878 ro)[IIHe.

137 141

X ME GYHAPO)J,Hl1 O)J,HOC11l13MEBY 1878-1914 f1pm1je11e y npnBpCi\1111 APYWIBY ... Etlpt)a 3a nper-.toh y cnnjeTy , .

@_

XI JYiKHOCJIOBEHCKE 3EMJbE l13MEEY 1878. 111914. f0)J,I1HE Goc11a 11 XepueroBima no)[ AycipoyrapcKOM . Cpiiuja 0111878 )[O 1903. ro)111HC Cp611ja Oil 1903. )[0 19I2. rogiiHC . Upua fopa 0)11878. )[O 1912. rD)[IIHe XpBarcKa 113Meljy 1878.111914 rDAIIHe. I;c>p6a 1a ayronoMujy Cp6a y BojBO)[UHII. Crapa Cp611ja, PawKa 11 KocoscKa o6rracr ITOAlypCKOM snawhy y npyroj nonos111111 XIX 11 ua no•ICTKY XX BlljeKa .. 5aJII
144 149

GJ 163 168

172 175 179 183 186 189

CA,IJ;P)KAJ IT pe)lronop l CBHJET OJJ: KP AlA XV JJ:O KPAJA XVll BHJEKA BerrnKa reorpaey)lanrror IIPYlllTBL X)'1!aHU3aM ll perrecarrca .. PepaacycKa ancOIIYTl!Crii'!Ka MOHapxnja .. Pycnja y XVI l! xvn Bl!jeKy .. ' '., ErrrJieCKa y XVI II xvn BltjeKy '

5

7 11

15 19 22 24 27 30

11 ITPOCBHJEnEHOCT Y EBPOITH

ITpocsjernTeJhcrso ... ITpocsnjehenn arrcorryrmaM y Aycrpujnn ITpycKoj. ITpocsnjeheaoci y Pycujn... . .............. ill JY)KHOCJIOBEHCKH HAPOJJ:H H lhHXOBH CYCJEJJ:H ITOJJ: OCMAHITHJCKOM BITAillnY OcMalllmjcKo 11apcrso Paros11 xplllllharrcKr!X erma ca OroMarrcKirM ljapcrBOM 11 y'tell!he cprrcKot u ocrani!X aapo11L .. TypcKa srrac1 y Eocrrn 11 Xep11erosurrn 0/1 fiO'lCTKa XVI )10 Kpaja xvrr BnjeKa' ' Yrrora ITehKe narpnjapll!nje y ucropnjn cprrcKor aapo)la . Ayi'OHOMnja 1Jprre rope . '

33 37 41

45

49 53

57 61

N. JY)KHOCITOBEHCKH HAPOJJ:H Y OKBHPY XAE3EYI11KE MOHAPXHJE 11 MITETA ql(E PEITYEITHKE Ceo6e Cp6a n a,nxoB noJIO)!(aj y YrapcKoj .. . . Cp6n y Bojnoj Kpajnrru, 1Juannrroj XpsarcKoj, Cnaaomrju n JJ:anMaljlljll 011 XVI JIO Kpaja XVII1 anjeKa. JJ:y6poamrK n Mrrera'tKa nrracr y JJ:arrMaljuju

65

V CBHJET OJJ: KPAJA XVII1 JJ:O CPEJJ:HHE XIX BHJEKA I1H)1yCtpujcKa penorrYHuja y EarnecKoj . Craapaa,e Cje)lmheHI!X AMepU'IKI!X JJ:p)!(aBa. . paH!1YCKa rpaljaHcKa peBOIIY!111ja (1789-1794). . Espana rrocmrje paH!1yCKe peaorrYHnje.. Orrmre rrprmnKe y Eapomr rroCJillje Ee'tKor Korrrpeca 110 1848

75 79 83 88

@

VI. CPITCKH HAPOJJ: KP AJEM XVIli H HA rroqETKY XIX BHJEKA CprrcKa peBOJIYHHja (1804-1815).. . Ycraso6pamnelhCKa BJia)laarma Eocaa n XepljerosUHa KpajeM XVII1 una ITO'ICTKY XIX BlljeKa..... .

97 103 107

70

ocTsapen,e ynanpuje11 OApeljenor npoAopa Ha HCTOK Pa1Ha arMoccpepa osnaAarra je H y ApyrnM AIIjenosuMa Espone, TaKo je Kpll3a 1!3 AaHa y 1\BH 6una cne 6e3Hal\elKHHja. Ha HOMOHY je 6no HOBil paT.

fio)lcjenmK. - Mna)lorypcKa penonyunja nacwjana je 11a ocHa)KJI rypcKy IIP>Kany, Honn pe)f{!!M TioKa3ao je Mana nolhe 3a npo6neMe xpmnllana y TypcKoj. )J,p>Kana je y uno npnjeMe 6nna y ncupnlhyjylleM pary ca l1rannjoM. l1cKopncrnn!Iln npennpaH>a y TypcKoj, 6aJIKaHCKC 3CMlbC (Cp6uja, rp'!Ka, EyrapcKa!! QpHa f'opa) cTsopnne cy EanKaHcKn cane3 Kojn je TypcKoj 'o6janno par TaKa je noy Kp!!3e na 13anKany Y raKnoj arMocq,epn necnore EanKaH je AO'IeKao !!O'IeTaK fipnor cnjercKor pa1a.

I1CTOPI1JCKI1 I13BOPI1 JJ:onocuMo l!3Bjewraj o Y'Iewhy JJ:pnHcKe AHB!!3llje na nonpnwry KyManoncKe 6rnKe. 0 TOMe je mrcao Ilenp Ona
192

IIMTAIDA 1. Koje cy cyrrpoTHocrn rra BanKarry AOBene AO BanKarrcKJIX paTona?

2. KaKBIIM HHTepeci!Ma cy 6aJJKarrcKe AP>KaBe Bol)erre y IIpBOM, a KaramM y ,Qpyro'r 6aJIKaHCKOM paTJ?

3. Koje cy rroCJbeAI!ile BaJJKaHCKIIX paToBa?

4. 3aK.lbJ'lll Ha OCHOBJ HpBor HcropnjcKOr H3BOpa KaKBa je 61l!ra yJiora ,QpuHCKC AJIB1!3Hje.

5. 3aKJbyqll rra ocrrosy Apyror ncropnjcKor l!3Bopa KaKo cy BaJIKaHCKI! paTOBHI\iemlBaJI!! Ha XpBaTCKO·cpiTCKC 01\HOCC.

193

IGlmny na!(njy y Jq:qJeny (~!apT 1913 J Osii ycnjecii cane3HIIKa y6p3aJIII cy 3aKJbY'ICH.e Mnpa .TlOit40li<'KliM yronopoM o MIIPYY ~mjy 1913 3anpwen je I1pBII 6aJIKaHCKII par 3. ,[lpyrn Eammnmu pai. - JlongOHCKIIM yronopoM rmcy 6IIJia piijewena cnopna miTaH.a Mel)y 6anKaHCKHM case3HIII\IIMa 36or cyKo6a II3Mel)y ByrapcKe 11 Cp6IIje oKo MaKegonnje. BanKaHCKII cane3 ce ycKopo pacnao. HcronpeMeHo je nocrojao cyK06 II3Mel)y ByrapcKe II fp'!Ke. ByrapcKa je IICTII!(aJia npaso Ha Conyn II HCKC 06JiaCTII y erejCKOM npmwpjy Koje je ocsojiiJia rp'IKa nojcKa. I1oropwane OJIHOCC Mel)y CaBC3HII!(IIMa HaCTOjarra je ga IICKOpHCTII AycrpoyrapcKa. Ona je noCpucKII apT'lr.!bepi{II gplKanarra repiiTopiijanne 3axrjene Byr apeKe y lKCJbii ga pa36IIje BanKaHCKII case3. C gpyre crpane, AHrmna je nacrojana Aa ra ca'Iyna, jep je y H.CMY BII)\jena npenpeKy ayerpoyrapCKOM IIfJOJIOfJY Ha IICIUIC Y TaKBIIM OKOJIHOCTIIMa JIOiliJIO je 1\0 Mel)yco6riOr 06pa'IyHa gocKopamH.IIX cane3HIIKa y KOjii cy ce y~mjemane TypciGl II PyMyHIIja. Kaga je ByrapcKa II3HCIIaJIHIIM mmaAOM y jyny 1913.. na cpncKe noJIOlipaH!lYCKe Morna ga 6yge onacna npenpeKa. 3aTo je AycrpoyrapcKa y He33JIOBOJbCTBY ByrapcKe BH)\jeJia TIOBOJbHY II[JIIIIHKY 3U 1!3a3HBaH.e Hose Kpn3e Ha BammHy. HapaBHO, HH 1-heMa'IKOj ona cnrya!(uja Ha BanKaHy HHje ogronapana jep je ja'Iaiia II03li!(Hje AmanTe Y AC!lCM6py 1913. o6HOBJbCH je Tpojun caue3 u orpoMHH paTHH nureH!(I!jan crajao je cnpeMaH 3a 190

5AnKAHCKE JlPIHABE 1912.H 1913.r

Kapr·a

6a.nKaHCKIIX

JJ.p)Rana

191

no)lcjeJUIIK. - Ha liOAp'ljy Crape Cp611je, Kocosa II Meroxllje, OrmmHCKO l(apcrso je y XIX BlljeKy 11 J1Ulbe 3al\p)!{aJio csoj 3aocramr APYliiTCBHll CIICTCM, c:jJey-

.n.anHor nma. }J,a 6n o}J,p)KaJia csojy nnacr Ha THM npocTopm.m, ITo pTa je pa,ll,nna Ha

3aBaAII Cp6a 11 An6aual(a. Taj nocao je noja'laH y npyroj nononnu11 XIX sujeKa, KaAa je capa.n.rua II3Mel}y Cp6a 11 An6anau;a nocTa.na BlfAJhiiBHjoM floKylllaj Cp6a n An6aHau.a AU noHono yen ocr ane .n.o6pc OJl.Hoce notiCTKOM XX nujeKa je nponao. Pa3nor je 6uno Y'temhe nemrKor 6poja An6amll(a ca Kocosa 11 Meroxuje y rypcKOj nojcl(!l, ann u rrnanonu Cp6nje ,u;a Ha pattyH an6micKnx Hau;ummnHnx mtTepeca II3alje tm Mope

I1CTOPI1JCKI1 I13BOPI1 )J.snje uajno3Hamje 6pnr
ne II3a3IIBa-

jy OH8KBO fHJ'lllllH>C K8KBO /1383IIBajy HeBOJbH/1 J(OK83I/ KOje IIp)')K8 Fb/IXOBO IIOH/13HO llOHaillaFbe, J(OK He HB)"Ie 06Jl'Iaje ROBe 3eM!be L[ec-ro llOC1'8B!b8MO Ill!Tafbe !bYJ(IIMa KOjii 9' ce T
HeKIJ 'I!IBHOB/1 nopOJ(IIl(e

npiijaTe!be /13 MIIaJ(OCT/1

He ~wry J(8 Hanycre pOJ(HO MeCTO IIITII

TaKO/ye, OCIIM aKO He OJ(J' y Cp6njy npe Hero UITO

06.11IIKYiY CBOj Ha'IIIH )[(/1801'8, peTKO Mary J(a J(p)[(e KOpaK Ca paJ(fiiil(IIMa y KHe)f
ce paJ(IIje Bpahajy

y

TypcKy

Yi>IecTo J(a OJ(y, UI8JbY caojy J(el(y

)J.OHOC!IMO jow jegaH OATIOMaK 113 l!OMCHyTe KlhHIC CHrneCKHX CHl!CaTCihiiL\a TeKcT rosopu o fpa'IBH!!L\1!: DJaBfl8 BpeJ(HOCT rpa/)emme je y Olllll1'eM J'TIICK)', KOjii je, 38 BII38HTIIjCK)' apxnTeKTypy, mmiKO rpal(II03aH J(a noJ(ceha Ha HeKe l(pKBe y ceaepHoj Hmnuju I1ram!iaHCKII yml(aj HCCJ'MFbiiBO ce npiwehyje II Ha cjJpecKaMa y yHyrpaUIFbocm Typl(II cy OlliTCTiliiii 11IIK08e C8eT81(8 Ha HeKOJIIIKO cjJpecaKa nyl(ajyhii )' Fb/IX II3 lliiUITO!bil, a IICTO C)' 18KO ITOK)'Ulii!III J(a liM /ICKOlliljy O'III Ii8M je peK80 080

]CJ(iiH CTapii eiTJICKOll

«fOUl cy HaM IIOTpC6HII - Ofiii C)' apXIIBa BeKOBHOJ Yf'Fbe-

1888fba, 8 HaUl HapOJ( He CMe J(8 /IX /13IJ'6II IJ3 BIIJ(il C8e J(OK Ce yrFbeT'il'l fl81183/l H8 cpncKoj 3eM!bii

ITI1TAHJA L Hase)lli KapaKrepncruKe TypcKor c:jJe}')lanuor CI!CTe~m Ha Kocony u MeTDxnju n y PaiiiKoj. 2. Koju cy OCHOBHI! y3pOIIll CYKo6a cprrcKirx u an6aHCKHX HHL\nOHanHIIX l!HTepeca? 3, Ha ocaony ucropnjcKJIX mnopa 3aKJby'm KaKaB je noJIO)!{aj Cp6a 6no Ha Kocony u MeToxnju,

188

BAJIKAHCKII PATOBII 1912. II 1913. fO,IJ)1HE

1. CynpoTIIOCTII. - Jl3HaQ MebyHapogHHX Kpma npeA I1pm1 csjeTcKn par 3aspmanajy Da.JlKancKn paTonn. I1oKymaj nemiKHX cuna Aa cnopa3yMoM 1903 0/lp)l(e MHp y MaKeAOHHjH II npHMOp3jy TypcKy Aa pecpopM3M3 OTKITOIIH He3aAOBOJbcrno xpamha11a y TypcKoj,
JiicronpeMeno caneJHH'IKe nojcKe cy nanpeAonane ca Apyrux crpana. l.(pHoropcKa BOjcKa je CTHT"Jia AO CKaApa, a nanpeAOBana je y npaBQY C3Hl,I3Ka II MeToxuje. ByrapcK3 nojCK3 je nporonuna TypcKy BOjcKy CKOpo /10 [\3purpal\a, ann je JeApeHe ocTano neocnojnno. fp'IK3 nojcK3 je OCTB3piina nemU
189

CTAPA CPEIUA, PAlliKA II KOCOBCKA OEJIACT ITO,U TYPCKOM BJIAllinY Y ,UPYfOJ ITOJIOBIIHII XIX II HA IlOtiETKY XX BIIJEKA

1. KapaKrcpncmKc Typc1mr > 03HH'IaBa !IOBjllliliHY 3CMJbC KOjy 10/II!WibC MQ)KC o6pH/II!Til nap BOflOBa) Cno60)\Hl!X CCJbaKa 6!1110 je Mano. )\OK cy •rmjl'mje npci\CTaBJbarre Tpehrmy cpncrmr cefbaWTBa na Kocosy n Memxnjn. Kao o6pal)nsa•m 3CMJbe 6nnn cy y KMCTOBCKOM noflO)!Wjy npe~ta 'IIITJIJK·CtiXlloiya~m (3CMibosnacHIIL\I!Ma). Kao o6pal)nsa•m 3CMJbe 1\lljemmn cy ce y 1pn rpyne: HCITOJI(H(ie. ajnaT
BJiaCTII,

HaKOH

ocno6ol)elha. cMmparro ce. rpe6ano je npucrymnu ocHJ.IBalby HHL\l!OHHJIHC 1\jl)KHBC Cjl!ICKOf napo11a 36or rora je Cp6uja

no Mar ana cse nm
Ha-

L\IIOHaJIHO ocno6oljetbe xpmu-

harm )'

OKBHpHMa 0IOMaHCKOf

QapcTBa Ose T'C)Kibe Cp6nje H3pmKeHe cy 1844. y nporpaMy Mnnjc fapamamma rmjn HOCII na3ua Ha•Iep1·amye. Cp6nja je norrosJIHOM XIX snjeKa no~m

rcUia

11

an6aHcKe noKpe-re 3a

OCJ1060lJClbC 0)\ OTOMHHCKC snacrH. Tpe6a nMaru Ha YMY )\a cy ce An6am111 6opnnu 3a nneMCHCKY ayTOHOMIIjy, ann II 33 npowupelbe csojnx naQnonarrHHX II llOJlJITI!'IKUX npasa. Y TOj

186

fgj?i~;)~j~

Cp611

DMjewoBI1TO Ap6aHaCI1

BrHWIKlJ nehiiHCKa Kapra yo[m pm·om1

6op611 An6aHI\II cy nawmt capai(HIIKa y Cp6njn . 011 an6aHCKIIX nrreMeHa npsu cy capai\H>Y ca Cp6ujoM ocrsapunu Mwmcopu 11 Mupn)lll111. 011 noJiosuHe XIX sujeKa Cp6uja ocTsapyje capai\H>Y 11 ca TocKaMa. Cs11 OHII cy ycnjcnu npeml3nfill fii!CMCHCKC pa31l!IKC II yje)II!HIITII CC y 6op611 np0111B OTO~IUHCKC BI!RCTII. noce6Ho nJIOAOHocaH nep11011 y cpncKo·arr6aHCKoj capa)1thll 6uo jc y ncptiOAY 113MC!)Y 11546. II 1876. fOAIIHe. Mcl)ymM. osa capagH,a Huje nMana 113rJiega Ha ycnjex 0TOMUHCKO l(R[JCTBO amtu AycrpoyrapCKa y l\PYroj norroBUHII XIX sujeKa soge Ha npocropy Kocosa 11 Meroxuje norriiTIIKY <<3liBll· ftll na nlla,auj», OroMaHCKe snacm cy 1106po 3Harre 11a he cjnmopmosaH>eM Arr6aHaqa Ha Kocosy 11 Meroxujn 11 Hace.JbaBaH)eM an6aHCKor ClRHOBHIIUITBU 113 cjeBCpHe Arr6aHuje npoy3pOKosaru no)ljeny ~tel)y H>HMa 11 Cp6uMa. Ocmt rora. oroMaHcKe srracm cy npeKo nawa Cllfl0BOJ1111!C OTOMHHII3Ul\lljy. To je l!~taJIO 113BjecHe IICTOp!!jCKC f!OCJbCJ1!!l\C. 0He cy ce orrre)1arre y yn11wrasaH>y cpncKIIX KynrypH!!X cnoMeHI!Ka, arru 11 y CI!U6JbeH>y II nagy CpfiCKOf HRfl0/1R y CTHII'IKOM. KOHCjJCCIIOHai!HOM II J1CMOlpacjJCKOM c~mcny. TaKo cy Cp611 noJIOBI!HOM XIX s11jeKa npecran11 11a 6ygy sehmm Ha Kocosy 11 MeroxujtL Cmyal(Hja je noropwaHa 3a spnjeMe Cpnctera gona3n 110 nopacra aHrucpncKor 11 aHT!!Xp!!WfiaHcKor pacnonmKeH>a Meljy Mycni!MllHCKI!M CTaHOBHIIWTBOM Ha Kocosy !! Meroxuj11. To ce HapouHa Ha Kocosy u Meroxnjtr OA ra11a cy noni!TII'IKI! 0)1Hocu 113Meljy Cp6a 11 Arr6aHal(a KpeHymt. HmKarrocr. CTpaHnyrm(OM Je)1t!HI! csjeml!jll rpeHyraK y cpncKo-arr6aHCKI!M OAHOCJ!Ma 6uo je noY y 6op611 npoTI!B Ormtana. Ta capa)1H>a ycnocrasJbeHa je TOKOM arr6aHcKor anrnrypcte He MOlKe )1ohn HaiiMe. f\OK cy ce Marrncopii npiif\P)')KIIIIII l\pnoropcty AaJbe capa)1H>e CMCTaO je II je)1aH 0)1 OCHOBHIIX 1.\!IJbeBa CjJJICKe Cl!OJbHC J!Ofli!T!!Ke. To je J13 Cp6uja nparn Kocoso n Meroxnjy, Koje cy cMarpane ucTopujctmM cpncKIIM 3CMJbaMa, ami II 11a )1o6nje II31!33 Ha Mope, 36or '!era je Cp6nja npo/1pna Kpm AJI6annjy )10 Ja)1paHCKOI MOpa.

187

orno•Iena )!(!!BOT 11 paA Yjel!lllbella OMRU,l(IIIIU cpncKa. 0Ha je BOAima 6op6y Ha KYJJTypHonpocsjeiHOM nnaHy. Oci!M ror-a, IbeHH t.InaHOBH cy fiOMa-

rami ycramrKe y Xepl(eroBa'IKOM If 6ocaHCKOM ycraHKy. OA 1864. y HoBOM Ca11y je H Maml{a cp11cKa CpncKo HapoJ1HO !1030pllUJTC H HCKOJJHKO Cp!1CKilX fl!!CTOBa CBjCI\O'!C 0 1 Hoou Calf I!a II0 Ie1 K}' XX BlljeKa noja•mHoj flienaTHocm Ha nolhy Kynrype Homr Can no6nja cne sehn 3Ha'laj na n Ha3l!B «cpllCKa ATillta>>, )\OK CpeMCKII KapnOBL\H ry6e ynory Kojy cy 110 Tai\B HMaJJIL IIoA MHnernheBIJM noljciBOM ocHOBaHa je 11 L)mcKa uapo!(ml CJIOOO!(OJMIIa crpaElKU. Y lbCHOM nporpaMy jaCHO cy ll3HHjeTH 3aXTjCBH 33 paBH0!1pUB!JOWfiy CBIIX HapoAa y YrapcKoj. Bna)\a y IIeunH, csjecHa onacHocru Kojy joj osa crpaHKa MOlKC CIBOpHTII, rrpCI\Y3HMa 'Uil'aB Hlf3 Mjepa C l'HJbCM Aa yrywn !bCHY UOJIHTll'!KY aKil!BHOCT 0Ha HC npe3a HH 1\U 1876 3arnopn MHJJeTnha 11 ocy)1H r a Ha ner roAnHa po6Hje. Onaj l10TC3 je UOJIHTil'!IUI YHHWTHO MHJJCTIIha KOjH 360r HapyweHor 31\paBJba Harrywra nomJT!f'IKY cneHy 1883. r'O)\HHe. lberony 6op6y Hacranlbajy lberusn HaCJbeAHIIL\H Ma11a y Cno6ol10YMHoj crpaHwr )\ona3n )\O pac[\jena, cpncKo rpaljaHCTBO ce II )\albe cynpoTcrasJba yrapcKoj BJIU)\II. IIoMeHyTH pacujen )\OBOAH AO crnapa!ba J1B!fjy HOBI!X crpaHaKa. IIpHciaJJHL\e yMjepemix 3aXTjena oKymme cy ce OKO M11xajna lloJJIITa ,[l,ecanqnha, lberone Jlnoepanue crpanKe II JJHcra BpamiK, a npHcramrne 6op6emrjnx IIcryna rrpHWne cy Janm To~mhy If o6pa3osane CpncKy piJ!(nKanny crpmmy (rrpey3eJIII cy JII!CI 3acraua).. I1nm<, oso ITOANiuxajJio flonur J(ecawmli sajalbe Hajmrwe je Hmmjeno wrere caMHM Cp6uMa. 0Hu cy Hacrojamr )\a 6op6y 3a Ol\p)!WBalbe npKBCHe ayTOHOM!fje npe)\crase Kao Haj6olbll nyr 11a ce cnpuje'll! OAHapoljasalbe Koje je yrapcKa snaAa cnposo)\nJJa. HauMe, IIemra je OAMax nocnuje AycrpoyrapcKe HaroA6e 113 1867.. no•Iena Maljapll3BL\Iljy, KOpi!CTCfill CC CBe '!ClllfiOM HCCJIOfOM Meljy BOjBoljaHCKl!M Cp6nMa. TaKa Cp6u y BojBOI\l!Hil yna3e y XX B!IjeK nomJTH'IKI! HCCJJO)!(H!L IIocTeneno, yrrpKoc ornopy TOMIIhesux paAHKana, nomiTH'lK!f )!(I!BOT y BojBOAiiHH cse)\eH je na mnalbe npKBeHe caMoyrrpase.

llo11cjemnK.- YKIII\afbeM CpncKor sojBOACIBa Cp6nn3 mx Kpajcsa cy ce Hawmr y OKBnpy YrapcKe To je n3a3nano fbl!XOBO nemiKO He3aiiOBOJbC'IBO. 36or rora onn np!!C1ynajy ocnrmafby CpncKe napOAHC CJJ060IIOJ'MHC crpaHKe Koja ce 6opn 3a

184

ayronoMna npaaa Cp6a HaKon mro ce Caermap Muneruh noayKao 113 nonlii'II'IKor lK!IBOTa, gona3u go nogsajalba ynyrap Cno6ogoyMHe erpaHKe. Cmapajy ce /IBHje crpanKe - T!u6epanna 11 PaguKanna lbuxony nomnu•rKy 6op6y MaljapcKu snagajyhn KpyrOBll ajew TO CBO/IC Ha 6op6y 3a L\PKBCHY caMoynpaay.

I1CTOPI1JCKI1 I13BOPI1 )J,onocuMo ABa reKcTa Cser03apa Mnrrenrha Y npsoM ce II3Hocn eras nojnol)aHCKIIX Cp6a o nuTafby BojBOAIIHC. TeKCT je npey3eT 113 'JJiaHKa o6jasJJ,eHOf y «CpncKOM AHCBHHKY». l'hawao je HCI!OCpCAHO HaKOH OAHYKC l\apa pafbe Jocnna- 27. ACl\CM6pa 1860, Aa ce BojBOAHHa yKHAa u fbC3I!HO nogpy•rje npi!KJbY'lyje Yrapcrmj. )J,pym TCKCT OAHOCI! ce Ha MIIJICll!fteny Haf1l!OHaJJHY MliCaO, KOjaje yjeAHO If nporpaMCKa OCHOBa fbCfOBC CTpaHKC TeKCT je o6jaBJbCH y rriicTy «3acrana>> 1869. rogmre. Bojso.n:CTso je .n:aKne capaFbeiio' TaKa je He )f(aJIIIMO 3a Ea,WBIIM sojso.n:CTBOM Bojso.n:cTBo je capaEbeHo ann MII MY HIICMO O'III 3aKJIOTIIIJIII, II 3JiocpeTaH 611 Lp611H 6110 KOjll 6II HCBepHOM HOf'OM KOB'ICIJ' BojBO!lCTBa IIpiiC7J'IIIIO, Ma II caMo .n:a ra r~emrsa, a KaMOJIII .n:a JIIIKyje. Bojao.n:cTBO -TO 3Ha'III 6nile IIOJIIIT'II'IHO napo.n:a cpncKora c oae C7pane - capaEbeHo JC, anii KOJII cy ra capaHIIJIII, 38}C!lHO C}' II jOIII HCWTO capaHIIJIII, UITO BI/IIJC HIIIW!la Helie B
Mu 6ucMo L\pTe nporpaMa nawer osaKo o6enelKumr:

I Ha no/by napo.n:nocTII, II TO uapo.n:nocnr yonmre A Conii.n:apuo ca .n:pyrrw napo.n:mta y YrapcKoj, ca npaBIIM JacTyJIHIILfiiMa PoMaua, CnosaKa n Pyca, Ha TO IIiln .n:a ce 3aKoH o «paanonpaBHOCTW> .n:onecen II3MCHII II JaMeHII HOBIIM 3aKOHOM y CMIIcny npe.n:nora Cp6a II PoMana na npolllnOM ca6opy -~a ce IIpi!3H8 HapO!lHO-IIOJIIITif'IKO 6IIile II paBHOIIpaBHOC1' CBiljy napo.n:a -~a ce 063IIp Ha HapO!llfOCI )'3MC II IIpii yc1p0jCfb.)' BI/UIIIX C)'!lCKIU ff IIOJIIITff'!KIL~ BJI8C1'ff, -~a ce II na ca6opy npll3Ha paanonpaBHOCT pa3HIIX je3ffKa E Y norne.n:y cpncKe Hapo.n:noCTII. - JJJm ce Kpajrme TII'Ie . .n:a ce seilH cpncKff !liiC1pllK7'If o6pa3yjy ff ff3 llOCTOjCfliiX )f(}'fi8Hffja, !liiCTpiiK1'8 II periiMCH1'8 380Kp}'){(C

IlliTAlbA 1. Karrny je nomiTHKY BOi\IIO oe•IKII ABOP np'eMa CpncKoM sojnogCTay? 2. KaKo je TeKJJo nonHTII'lKO oprannJoBalbe nojnol)aHcKIIX Cpoa y 11pyroj nononnHu XIX nnjeKa? 3. 3aKJby
185

paT CBC 'lClliftC cy CC jaBJbaJill CJIY'lajCBH npH6JIIDKaBa!ba Hpl!TiaAHl!Ka HUll,l!OHaJIHo-peBOJiyll,nOHapl!e OMJiaAliHC H COU,llj aJIIICTa. nollcjcllll!K - y nepuogy 01\ 1878 !10 1914. XpsaTCKa jell )1aJbe 6nna npnnpegHO CJIU6o pC:l3BlljCHU 3CMJba. Kamn an JC yr-nanHOM 6uo CTpann, a Eet.I II De una cy PUAIIJIH I-IH npoAy6Jhtmal-hy HecyrnacmJ,a II3Mel)y XpnaTa u Cp6a. 'TemKH yCJ1onn )KUBOTa no)]. 6aHoM XcJJ,epnapujeM JJ.OBCJIU cy no Hapo)l;ttor noKpe-ra l1:3 !·hera je Hacnw npnu nno.u xpsaTcKo-cpncKe capap;t-bC, XpnarcKo-cpncKa Koamru,uja. EypaH no.riuTntiKll )J{llBOT, y I'CUJKHI\1 YCJlOBIIMa U,CH3ype unar-.me H orpamttiCHUX I!360pH1IX

inpana, npe.u npnn

cnjercKl! par )J.onan-to je 3aKOMnmtKonau aret-nann. ta Koje cy u3npwanamt npe.n;crm.lHIIU.U I-IHql!oHaJIHO-pCBOJIYU.liOHapHC OMJIUAHHC. HC3BJWBOJbHC 110JHITHt!KliM HrpaMa

npeJ].crammKa crpamum

y Ca6opy

I1CTOPI1JCKI1 I13BOPI1 )J,OHOC!IMO ABa '!JiaHKa KOjll IOBope 0 XpsaTCKOj y BpujeMe BJIUAaBnHC 6aHa KyeHa XCACpBapnja H 0 HapOAHOM flOKpery KaO pCai(ll,Hjll HU lbCIOBy BJial\aBIIHy.

0 pelKHMY 6ana KyeHa nncao je xpsaTcKn nonurwrap paHKo DOIO'llbaK y 1~eny <KIIB/1 K80 i(8 je Y. paTHOM CT8fb)' BJiai(a II fJCi(8fJC"rBOje f/CMO/iHO /jaH f/8 il8H IIOil BC'ICfJ Ce fJ83f'8Ibajy lb)'i!II 8 f'fJ8i(CKe YJIIIL(e oncjei(ajy 11 Jaraapaiy Be/i i(Bai(eCeT fDi!IIHa IIBW)je KyeH y i!OMOBIIH/1 HRWO.i Cai( Il8K flOK838JIII CMO Ce CJ/mKH/1 II jaK/1. J13ry61IO je f"J/88)' jep je pa 'IYf/80 i(8 lie II i(81be BJ/8i(8TI/ f/OMOliy Hawe f/CCJ/Ore

III1TAFbA 1. KaKBO je CKOHOMCKO ClUlbC 6UJlO )' XpsaTCKOj 0)\ 1878.1\0 1914. rDI\HHC? 2. Koje cy ocHOBHe KapaKTepHCll!Ke nonnTH'IKor lKIIBOTa y Xpsa:rcKoj y nepnoAy og 1878. go 1914. roAIIHe? 3. KaKo ce pa3snjana capaAIM ll3Mel)y xpnaTCKIIX u epncKHX uomiTII'tapa y XpnaTcKoj? 4. Ou,ujenn na ocHoBy msopa Kmma je Guna BJiaCl Gana Kyena.

182

BOPBA 3A AYTOHOMI1JY CPBA Y BOJBO,I.J:I1HI1

1. Ylm!l,an.e CpnCKOI nojnO!l,Clna. - no aycTpiijCKOM ycTany 011, 40 M3pT3 18490 noTnpi)eHo je CpnCKo nojBO)J,CTBO 11 Ta~nlliiKII ha/Ia1'o ll,3p je y3 cnoj BJl3!1,3pCKII H3CJIOB y3eO II HHCJIOB BeJIIU(Of BOjBO!l,Co BojBO!l,IIH3 je IIOillljeJbCHa Ha rpn nemnm ynpanna oKpyra no HapOi1HOCIUMa Koje nx H3CeJbanajyo To nnje 6nna BojBOiiiiHa KaKny je lKCJIIIO cpncKn napoilo Ham1e. ona unje o6yxn3rana Bojny rpaHIII.\Y II IllajKHWKll 6aT3JbOK ,O:a 6II eTHII'IKII 6UJI3 WTO MH!bC cpncKa, H>CHIIM rp3HIII.\aMa o6yxnahene cy o6nacrn HaceJbeHe npeTe)KHO iiPYriiM HHPOiii!Ma. Mel)yrnM. nopa3 Aycrpuje Oil Hrannje 1859. npnMopaoje Ee•I Ha ycrymeM 1.\0'ICKaJIO osy Oi111YKYO 36or rora 0110 Oil 60-IIx ronnHa XIX nnjeKa o6HaBJba H3nope 33 CTIII.\HH>e ayTOHOMIIje 11 noniiT!l'IKIIX np3B3o Y 10j 6op6I1 cse nehy ynory npey3IIMa cpncK3 nii6epaiiHa 6yp)K033Hja lhoj je nonJiawreHII nonmKaj Hnje~Ial.\3 n Mal)apa, a Iloce6no lhnxona cse neha Moh y npiinpenn. npe!l,cranJbao cne on3CHIIjy npenpeKy 33 concTneun p33Bojo K3o o!l,p33 cpncKor He3ai10BOJbcrna ca3naH je 1861. y CpeMCKIIM K3p110Bf.\IIM3 neJmKn C36op 1.\pKneHIIX II rp3i)aHCKIIX npei1CT3BHIIK3. H3 H>eMy cy ncrmmyrn 33Xrjenii 11,3 ce nouono ycnocTaB!l Bojno!l,IIHa (CpeM, Emr3T. Ea•IKa II ill!O BojHe rp3HHf.\e )0 Jow j3'll! p33JIOf 33 HOja•IaH!I OTI10p Cp63 H3CT30 je K3!1,3 je IIOCJ!Uje HeKOJIIIKO rDJI,IIH3 1.\IIO BojHe rp3HIII.\C l!3i1HjeJbeH Mei)Y Mal)apcKe )KynaHnje, 2. llOJUITII'IKa oopoa Cpoa 3a ayTOIIOMIIjy. YKII!l,3lbe BojBOiiiiHe 3Ha•mno je npeKpeiHIIl\Y y ynyrp3WH>l!M OiiHOCIIM3 Mei)y nojnol)aHCKIIM Cp6mm. ,O:o Taila cy 6op6y 33 cpncKe nHTepece y BojnO!l,I!HII no1.\I!JIII BIIWII 1.\pKBeHI! Kpyronl! Mel)yTIIM. 1Ipi1!13jaH>e BojBO!l,IIHe Yr3pcKoj cxn3heHo je KOil !l,IIjen3 nojnoi)3HCKIIX Cp63 Kao neycnjex nomiTIIKe 1.\pKneHIIX Kpyros3o 011 Taila y nMe MJ13ile cpncKe JIII6ep311He 6yp)K033IIje ncTyn3 CneT03ap MnneTntL OH 1866. OCH!!B3 JIIICT 3aL'7aBJ' II OKO !be OKynJb3 Hanpe11,11e KJbiilKeBHIIKe II TIOJIIIT!l'Iape, !heron H3!\IIOH3JIHII Caem3 ap Munemli nporp3M OKYriJb3 MJiaily cpncKy IIHTeJI!IfCilf.\IIjy II WIIpoKe H3p0i1He CJ!Ojese CpllCKOf H3p0!1,3. 0011, lbefOBIIM HCIIOCpCi1HHM yTIIf.\3jeM iiOWJIO je 18660 1.\0 npnor O~!JiaiiiiHCKOf KOHrpeca y HoBOM C311,y, Ha KOMe je

183

IIPABOCAABHH CPBH Y XPBATCKOJ M CAABOHMJH ITO IIOM1TI-14KI1M OIIWTHHAMA lllltllll

l!lfllllllli

c::J

lh'l I

L~lUI!l , __ . - · 11!1!

'

1111

HHL\IIDHn cy noKpenynH cpncKo-xpna:TcKy capap;rby n 3ano•Iemi 6op6y 3a rpabancKe cno6o).le. AllocTon Honor noKpeTa oMnaAHHe nocrao je •rewKu npo
180

xpsarcKIIM>> Pnje'IKa n 3agapcKa pe30JI.Yl\Hja 6une cy ocHosa 3a o6pa3oBa!he XpsarcKo-cpncKe KOWllll{llje. Koami[\Hjy cy ca
npasa, HanpegHa crpaHKa, CpncKa caMOCianHa CipaHKa, CpncKa pagnKanna crpaHKa n Co[\ujangeMOKparcKa CTpanKa I1HIIl\Hjmup n masHn c1y6 Koanul\Hje 6no je pano Cymmo (1870-1917). Ee'IKH gsop ce Imje MHpuo ca rronnrH'IKHM case3oM Xpsara u Cp6a Hapo'Utro y spnjeMe aHeKcnje EocHe u Xepl\eiosnne, oprami30Bao je Hanage Ha Koamil\lljy. Y ro spujeMe xpsarcKU 6an 6uo je Uauao Payx (1908-1910). Ee
cnna panKa. 3a spujeMe aHeKcnoHe Kpme, y3 noMoh pHI\iynra Ha sol)e Koann[\nje ga cy pagune Ha senei13Aaju. Koamil\Hja je nogurna T)?K6y. UpOl\CC je sol)eu y Eepnl\iyHrose OnT}?K6e IIOKa3aJie cy ce Ha 11p0l\CCY KaO HCIICHIHIITC UpOl\CC je o6yciaBJbCH IIHTCpBCHl\lljOM 6e'IKe snage, nosnapamm Kana je snnuo na osaj CJJY)J{II 6e
Ayc1poyrapcKy AKa OHe par eHepril'IHO crrpe
ITHTAlbA 1. Omuuu KaJW je TeKao pa3noj npnnpe)le y UpHoj fopn 0)11878. ro)IUHe. 2. KaKO ce ancorryTII3aM KHC3a HuKorre O)lpm~mnao ua rrorrnTil'IKll liGIBOT y UpHoj

ropu? 3. KaKo je yCTan j'TIIl\BO Ha pa3noj norruTil'IKor )J(I!BOTa y UpHoj fopn? 4. YnopeAIIHCTojJnjcKe mnope ca TCKCTOM y Klbli3U 11 npoHalju AHjerrone y TCKCTY KOjll

011 CC MOfJIII ynomyiUIT!I l!CTOplljCKIIM li3B0p11Mll.

178

XPBATCKA I13ME'BY 1878. 111914. fO.IJ:I1HE

L EKonoMcim nonollmj. - Y noc.JhegfbHM !1Cf.1eimjaMa XIX 11 na noqe my XX BIIjei>. 2. Ilommi'Hm liUIB(H 0!11878./IO 1903. - Onaj nep!IOA o6nJbelKCH je BJJaiiihy )1Bajy xpnarCKIIX 6anona: Moa11a MalKypannlia u LJ;paryTima Kyeua Xe11epoapnja. MalKypmmh je 6110 6aH 0!11873. 110 1880.. rOAI!He. On je rrpeABOAIIO OHO KpiiJIO Hap0)1HC cipaHKC KOje je HaCTOj3JIO p!IjCUIHTH XpBaTCKO ITHT3fbC y crropa3yMy ca )1nopoM. lberona noJIIIIUK3 rrpe~m Cp6IIMa y XpnarcKoj 6IIJia je HCf3Tl!BH3 (yKII)\30 je CpiTCKe WKOJIC y J'1H!bY CTBapafba jegiiHCIBeHOf WKOJICKOI CllcreMa). To je, y IIHTepecy Ee•ra, BO/IllliO ja•1m;,y necnore II3Mel)y Xpnara 11 Cp63. Y IICTO'IHOj Kp11311 fbCIOBa 8113)\3 Hllje llOMai3l!a YCTaHUKe 3a pa3JIUKY Oil IbCia, ITOMOfi cy 11pylKaJIU MHOfll gpyru XpBaTCKH IIOJIIITII'rapU (lOCUli Jypaj lliTpoc~mjep. palho Pa•IKJI, MIIXOBIIJI IlannHHOBIIh 11 AnTe CTap
179

TaKo ce cse Ja'Ie nocrerro ucnoJbaBaTII uepacnOJIO)!(efbe pelKIIMY

npe~w

KHeli
3. YCTUB II IIOJIIITII'IIW oopoe. -

L!PHA rOPA 1878. rO,QIIIHE ApmaaHa rpaH1-14a 1878. ;1 1880. ro,q. Pa3rpaH~-t4eH:oe 1859/60. roA. Tep~-trop1o1ja npJ.13Hara 6epfi11HCIUIM K0Hfp6COM

AoO•)aHo 1860. roA. AycrpoyrapcKa

)J,a 611 Il36jerao ja'!e He331(0BOJbCTBO y uapo):ly. KHC3 je A03Borruo 1905. l(a ce pacnuwy 11360p!! 33 yCTaBOTBOpHy cKynmmuy Om1 je npiiXBaTHJJa ycnm Koju je KHC3 HaMemyo (oKrpoucao). Yeras je mparyeH no ycrasy Cp6uje II3 1869 IOA!!He. TaKo je U:pua fopa l!OC"Ialla yCTaBHa KHClKCBHHa. WTO HC 3H3'III 1(3 je 6110 33BCI(CH !I ycraBHII pelKIIM. BJJa):la II 'IIIHOBHIIf.\11 3aBIICIIJJII cy OA KHClKCBe BOJbe CKynwnma HIIje ):IOHOCIIJJa Ol(llyKe seh je llp11XB313JI3 KHe)!(eBe cTasose 11 nplljei(JJore . HaKOH wToje ycnocTaBJbeHa 3arwno~an· lla CKJ'llillTlllla 1906, 113 11pBIIM 33Cjel(3fb!IM3 IICl!OJb!IJJC cy ce ):IBIIje CTpyje. J C/(113 je II 1(3Jbe OCiaJJa Y3 KHe3a, !(OK je Apyra ycrana y OA6pauy naprraMeHrap113Ma 113 ose Apyre cTpyje HacTana je Hapol(na cTpamm. lbemr llp!Ili3):1HII[\II l!OCT3JJH cy ll03H3TII l!OI( Ha3IIBOM 1my6amn ITpiiCTamr[\e KHelKese noJJIITIIKC opr aumosaJJe cy

llpany

napo~IIJ'

L'TpaiiKJ (rrpanaiiiii}

ITpoTIIB KHC)!(esor pelKIJMa owrpo je Lipua Iopa 1878 rD/IIIfW 1\ieJJosarra cr:menrcKa oMn~mm. Koja ce WKonosarra y Eeorpal(y u Pycnju Pa3JJor TOMe je 6uo KHelKeB 3aoKpeT y cnoJbuoj nomnH[\H rrpeMa AycTpoyrapCKoj. CrrpeMHa ua 6e3o63npuy 6op6y, ona rpyrra je opraHn3onaJm aTeHTaT Ha KHe3a. lbnxona 3anjepa je 1907. OIKprmeua (»6oM6amKa acpepa>>). Kue3 je OlllYlKIIO Cp6IIjy ):13 je 6nrra 6rrai'OH3J(JIOHa npeMa CTYACHTHMa II ):13 HM je OMOryhima 1(3 Ha6ane 60M6e. To je ):lOBellO ):10 rrpeKH):Ia O):IHOCa H3Meby Cp6uje II U:pue fope. Osa 3aTerHyToCT y OAHOCHMa rrorrycTurra je Ka):la je AycTpoyrapcrm nporJJacnJJa aHeKcHjy Eocue II Xep[\erosaue. MeryyTHM, OBH AOra9ajn y CHOJbHoj ITOJJ!ITH[\ll Hncy YMHp!JJJH ):leWaBafba y 3eMJbiL Eop6e Krry6awa H rrpasawa cy HacTaBJbeHe. ITpOTHBHIII.\11 KHe3a opraun3onarrn cy 1909. jow jeAHY 3aBjepy. H OHa je OTKpiiBeHa, a O):IHOCH ca Cp6njOM cy l!OHOBO 110I'OpWaHII. To je IIWJlO Ha PYKY AycTpoyrapcrwj jep je y TO spujeMe BOAHJJa uajsehy 6op6y 3a pacrmpuBar;,e MplKfhe II3Meryy Cp6a n XpBaTa (Berre113Aajuii'IKIIIIPOliCC y 3arpe6y). ,O:a 6!! CM1Ip110 HapOA y IJ:puoj fopn a II ):Ia 611 BpaT!IO CBOj yrrre):l, KHe3 HHKOJJa je

176

OIVJY'Il!O 11a ce nporrracu 3a Kpalba. HapOi\Ha cKynmruua je nporrr3cuna L(pny ropy 33 Ifpan,enllliY, a KHC3a HHKOJJY 33 Kpalb3 3Brycra 1910. rOAHHe. Mel)yuapOAHC npHJIIIKC Koje cy yCJJHjCAHJJC H3KOH TOf3 OKpeTane cy JJ[J)Kif>Y L\pHOfOpCKC jaBHOC'f II 0/1 ynyrp3WH>IIX Henpl!JJI!Ka. Tip11npeMe 33 63JIK3HCKII paT 33XBaTI!JJC cy H L(pny ropy. Ona je npaa o6jaBIIJia par TypcKoj, cenreM6pa 1912. rDAUHe MeljynrM, y pary, ocuM ycnjexa y Cau,mKy u MeroxujH, L(pua ropa uuje nocTmna 3H3'Iajmmx pe3ynraTa. 3ajeAHH'rKe aKQUje y EanKaHCKJIM paronuMa nouoao cy 36JIIDKJIJie L(puy ropy II Cp6I1jy. TioKpenyro je II nuraH>e crnapaH>a ynuje OBI!X 1\BIIjy 1\p)!(aBa lfnaK, HIIWTa mrje IIpC/1Y3CTO jep ce ;mje MOf'Jia i\OH!IjCTII OAJIYK3 0 BJJa)1ajyfioj /1HH3CllljH. llo)lcjeTIIIIK - L(pna fopa je )lo6una np113Hafbe He3aBIICHOCIIl 1878. rDAI!He HaKOH rora AOJJa3n JIO nonaranor H>enor npnapeAHOf ycnoHa. BeniiKJI ym11aj na CKOHOMCK!I pa3BOj liMa lli3JJHjaHCKII K3fii1TaJJ TIO'ICIKOM XX BHjeKa L(pHa fopa CH[l)Kllllje p33BIIja cao6pahajHJ111e To J10BOAII 11 110 pa3eoja IIHAyerp11je. KHe3 Aaje

ycr-an. lherone KOH3epnanmne o.n.pe,q6e u KHC)Kena caMonoJba yrutty ua CTBapaae

ono3111111je. To J10BOAII AO nomnll'rKIIX 6op6n, ann 11 110 noKymaja aTeHTaia JJ:a 611 yMnpno crafbe y 3CMJhl!, HnKona OAJJY'IYie AB L(pHy ropy npornacn 3a KpalhCBIIHY a ce6e Ja Kpa.!ha. MebyTUM, TCK cTnapaae EariKaHcKor cane3a u BaJIKaHCKII paTonu

CMI!pyjy ClpBCIII y 3CMJhll, Ka)\a L(pllOfOp[\11 uac-rynajy CIIO)!(HO TypcKe

II

6ope ce npOTIIB

I1CfOPI1JCKI1 I13BOPI1 )J,OHOCIIMO )1Ba TCKC1a J1BOjHI.(C l!CTOpll'Iapa, JoBaHa JoBaHOBIIfia II Bna)1l!Mnpa Eopoanha, y KOjnMa omr 11ajy csoje ol\iene npHJil!Ka y L(pnoj ropn. 0 peopranmm.vrju AP)Kasue nnaCTIIll aojcKe y L(pnoj ropn HaKon 3Harnor reprrropujanuor npownpeH>a 1878. roaopn Joaanoauh y 1\ieJJy «CTBapaH>e l1PHOropcKe J1P)!(3BC»: JbeHa TepiiTOpiija je BIILUe Hero ;y ca3Bao CKJITLUTIIHY Hapo;
BJJa)1HMHp T-toposnh y csojoj KH>I!3H «l1cropnja Cp6a>> mrwe o TOMe KaKo je L(pna ropa o6jasnna paT TypcKoj. LI,pua Tapa o6jaBima je rrpna pa1 no 6yrapcKOM npe;
he ra

06jaBa pa1a /
177

MenrapHa Kpa.Themma. llo,n HOBOM ,u.nHacHijoM Cp6uja ce ocno6alja ,ttO'r-agawlher eKoHOMcKor u nomiTWIKor npuTHCKa AyCI-poyrapcKe. To joj ycnujena J-IaKOH I..I,apnHcKor para. O,n -r-aga cpncKa HH,ttycrpuja II 'Ipromma 6uJbe)Ke 3Ha-r-an ycrroH.

l1CTOPI1JCKI1l13BOPI1 ,!J,OHOCIIMO ):IBa TCKCIH 0 Cp6Hjii y spnjeMe MHjCKOf npespaTa II HHKOH tbera. CTaB coQnjan):leMoKpara npe~m 36aQnBmhy Kpalba ArreKCHHApa 06penonnha ll3Hecen je y '!JJHHKY «CoQnjarr):leMoKpamja npeMa pelKnMy AneKcaHApony>> y JIIIery «PaAHll'IKe HOBIIHe>> 0/113. jyna 1903. I'OAI!He: Pe;KIIM AneKcaiiJKJIBOI y 3CMJLIL DjeCHIIK Cmta DaH):Iyposnfi y CBOjml ycnoMCHH~ta «Cehatbe Koje BII/1a« /1HOje 3aHIIMlhiiB oniic BaJLesa: IIena, tfJICTa, KOHQCHTpllcaHa II )f(J!Ba nanaHKa

BIIJIO je nyHo TproBaL{a,

CYJ
6une HllK8,[{ llJ'CT'C

3ClTIIM rrecre 3a6aBe

f'OCTOBai-ba f'.TIJ'Aiatii<.JIX rpyna

LBC mje J'HOCIIJIO JKIIBOCI y OB!(j MaJIII rpa/1

fii1TAHlA 1. Kojn cy cse )loraljajn )10nemi 110 MajcKor npenpam? Y O!jrosopy uacroj 11a KOjJIICI!llll !TpBII IICIOpiijCKl! II3B0p. 2. Ormum KaKo ce ApyrnTneuoeKouoMCKll )!atBOT y Cp6njn ~mjerM y nepiiOAY U3Mel)y

1903. n 1912. ro)1nue. 3. Kmme je eKOHOMCKe npoMjeue y Cp6IIjn n3a3Bao »uap!IHCK!I pan> !13Mel;y Cp6nje n AycrpoyrapcKe? Y O!jiOBOpJ II8CIOj !j!l KOpiiCIIIlll!jpJTII IICIOpiijCKli II3Bop.

174

U:PHA fOP A O.JJ: 1878 . .JJ:O 1912. f0.JJ:I1HE 1. llpnnpC/IIIC

IIPIIJIIIKC.- IJ,pHa ropa je AYfO BpeMeHa liC!lOJbaBaJia KapaKrepHC'!!IKe C'!'O'!apCKO-!lOJbOHp!IBpe)1He 3CMJbe, fbeHO CTaHOBHHillTBO HajB!Iille je CBOje !10Tpe6e Il0)1MHpi!B3JIO )10MaiUIM I1p0!13B0/1l!Ma. JlJro Ce Tll'le rprOBIIHCKe capa)1fbe ca APYrHM AP>KaBaMa, JJ,pua fopa ce, cnwmo Cp6ujn, ocJiafbaJia HajsehnM AnjenoM Ha AyCTpoyrapcKy. )J;yro OAp>KaBaHa rpaAHII!Ija y HaKimora n cna6o pa3nnjena npunpeAa yCJIOBIIJIH cy Aa JJ,pna fopa 6yAe JeMJba celbaKa. fpaAOBII cy u )1albe 6umr Mam1, a Hacelbanann cy HX, ocuM rprona11a. crapjewuncKII Ka)1ap 11 'IUHOBHUlllTBO Mel)ymM, IlO'IeTKOM XX nujeKa JJ,pna fopa ce 6p>KC )'Klb)''Iyje y TOKOBC canpeMeHe I1p0!13B0)1fbC. Y TOMe joj IlOMa>Ke U rpa)1fba cao6pahajnn11a. TaKo AO.IIa3H AO 6p>Ke pa3Mjene rrpOH3BOJ1a. Oc!!M rora, 1901. IJ,pHa fopa )10611ja II CBOj UpBH HOB'IaHH 33B0)1. CBe Befia KOHIICHTp311llj3 cjJIIH3HCHjCKIIX cpe)1CiaBa OMoryfiaBa OTBapa!he UpBIIX I!Hij)'CTpHjCKIIX rrpe)1y3eha. Y XX BUjeKy H3 OCHOB)' po)1611HC!Kanne ne3aBIIcHocru, y JJ,pnoj fopu nacrajy 3Ha'miEn'bapl(a If !(Bop HuKone I ne II3Mjene y ynyrpal!lfbeM ypel)elhy AP>Kane. Tarw ce yKir)1a Ce1IaT' YMjecro !hera u OKpy>KHJLX Ha)1JICli!rana ycnocTaBJba ce Pp»WBIIII canjer, MIIIIIICTapcrsa 11 BeJTIIKII CJ1f. JJ,ujena AP>KaBa rro)1njelbena je na 11ecer naxnja, a one ua rmrreranuje. Y osaKBOM U3M!Ije!henoM CHCTeMy ynyrpal!lfbe ynpaBe cse Hcrmrnyrnje htjecro )1o6nja KHC3. Ynope11o ca OBHM )10Jia3H 110 3Ha'mjnor nanperKa y npocnjern u Kynrypu. Ha >IKI!MOM ICHe3a HHKOJIC. 0BO MllllilbCfbC Ce TIOKJia!l8JIO ca MllllllbCfbCM nojeijl!HI!X crapjellli!Ha KOje je ICHC3 HCT!!CH)'O 1!3 UOJII!T!I'!KOI Bpxa. Mel)y fbUMa uapoqi!T'O cy ce ncTHIIaJiu: MapKo MmLauon, Jone llnnen11i n lleKo llannoonli.

175

CPEMJA O)J, 1903. )J,O 1912. fO)J,MHE

1. MajcKn npcnpai. - YnyTpawfba nena6IIJIHOCT Cp6I1je 3a sna)1asune AJICKCU11)1pU 06pC110Dllfia nojaKannor yAapa, Y11ap je n3a3nao f1CMOHcrpaL(IIje y 3CMJbiL Cse oso je liOCJIY)KllJIO 3aBjepCHlll(IIMU KUO Clll'HaJI 3a KOHatiHII o6patiYH ca KpaJbet-.-L

TaKO cy Hohy II3MCI)y 28, II 29, Maja 3anjcpemfl~II IIJ 1903 . romme 1903. 3UBjepeHIIL(ll li[J0!1[JJ!Il y ABO[J !I Ha 1\.t)'tiKII HaliiJH y6wm Kpalba u KpaJbiiU.Y- 3a Hosor KpaJba npornacnnn cy flcipa Kapal)opl)enulia, 1wjn je CTIIranum Il3 )Keuene o6ehao 11a he ce A[J)[
IXHX

r O,!J,HHe

2. napJiaMCJITapu3aM II rpaljai!Cf{U !IC~IOI{pUIIIja. - OA 1903 Cp6nja je 6nJia ycTamm II napna~1enrapua MOI!apxuja. Hapoi(Ha cKynmnma je up or nacnna ycTaB !13 1Rt;N. C TIIM WTO ra je )\OUYHill!a HCKIIM uanpe/jHII~I II3MjeHa~ta Y Cp6I1jii je. nper-.ta Hattemn.m rpaQaHcKe p;er-.roKparuje. sna)J,ana Jm6epanHa 6yp)KOa3IIja. foroso cue npujeMe OA 1903 AO 1914. y Cp6I1jii je 6nna ua ynpanii paAIIKaJrcKa BJia)(a. Cllr\!a IIJIII )' K03nJlUIIOHIHvl MIIHIICTapcTBII!-.-ta.

Y

HaCTRJIIII\I

ycJIOBIIMa sehux nap;raMeHTapHIIX cno6oga pagrmmmo Hacryna ca r,IIJbCM )(ace 6olbe opraHmyje . Tarw je 1903 OCHOBaHa Cpnma COf\lljUJJI\CMOI{pU'ICI(U napn1ja tbeHe nol)e cy 6nm1 ,[(nMurpnje Ty11onnli 11 Pa)1onan ,Uparosuli. OnaKa opraHmonawr paAHHL\11 cse Birwe Hcnolbanajy csoje He3aAOBOJbCTBO y BHAY w1pajrwna n cyrw6a ca noJIHL(lljOM.Y cTaBHll pe)Kl!M y Cp6ujn Hnje ce Y'IBpcmo 6e3 nurpeca. BojcKa je HaniH,ana ynmiHlfbY y nocnose rparymicKe nnacTIT DpncramrL(e e1ape s.nacTn opraull3onane cy ABnje 3asjepe, ann cy oHe 3aspmune 6e3 ycnjexa. Y cnoJbHoj nmmT!Illll Cp6nja ce noCJinje 1903. najaK-

172

nerap Kapaljopl)eouli

msHnje ammKosana y nsap11 jy>KHocnoseHcKor ocno6ol)ctha YcKopo J10Jia3n AD 36Jl!DIWBatha Cp6nje u EyrapcKe. 0He 1904. nomncyjy ABa yrosopa OA Kojux je jeAaH TajHII 'Iajmt cuopa3yM OAHocn ce Ha ycnocrasy DA6paM6eHor case3a ll3Mel)y OBIIX ABllj)' 3CMaJba, a yuepeH je npBCHCTBCHO npOT!IB aycrpoyr apCKOf npOAOpa HH IICTOK. Mel)yTIIM. raj case3 a HI! Mel)yHapOAHa aKtruja Cp6uje u Pywje. mrcy ycnjemr 3a,!1plKaTu AycrpoyrapcKy Aa l90R. He aHeKmpa EocHy u Xep11erommy Tmre je Cp6njn 3aAar YAapa11 y cnoJhHoj nomrrw~u C Apyre crpaHe. y OToMaHcKoM IjapcTBY II3BpmeHa je MJia)I,OiypcKa pcnOJIYllllja. Ka~ta je pe)!
3. U:apuncrm par. - Y spHjeMe BJia!jaBIIHc 06perwmrha Cp6nja je ~e.no KynHy cnon,Hy IlOJIHTI!K)' Bc3aJia 3a AycrpoyrapcKy. l13B03 Cp6nje y AycrpoyrapcipaH!()'CI Kojn je Tpajao AD Kpaja 1910, fOAl!HC. AycTpoyrapC!W je O'!CKl!BaJia AU he CKOHOMCKHM paTOM noipaH!()'CKa, bCJlfUja II EH!JICCKU, Y CIIOCTUBIIJIU je ca tbl!Ma ITOBOJbHe TpfOBllHCKe yrosope, K[JCAHTC l! na6aBK)' opylKja, YMjCCTO AU CBojy po6y H3B03H npei
173

TopnjaJIHUX rrpoMjena Y ynyrpaw!hoj rromtTlll\H y Cp6ujn je 3a npnjeMe MmmHone BJiaAaBI!He 611110 AOCla He3aAOBOJbCTBa. Y IHMO'IKOM je Kpajy H36!1Jla 6yH3 ce!haKa, a crpaHKe cy BOAHJie lKecroKe 6op6e 33 nehe rpal)aHcKe CJio6oAe. K3o lJJIOA OBUX Harropa. AOHeCeH je 1888. ycran. Y CTaBOM je HapOAHOj CKYIIWTHHH 1\313 nyH3 33KOHCK3 l!HHI.\Hjamna, Jarapanronamr cy CJI060A3 wn~me, 36opa. HClJOCpCAHII H T3jHll li360p!L Y CKOpO lJOCJIIIje AOHOWe!ha onor ycrana Mmmn ce OApeKao rrpecrona y KOpl!Cl Cl!H3 AnexcaHApa. BJJ3A3Bl!H3 AneKcanApa Oopcnomdia (1889-1903) o6HJbelKeHa je nerrpecr3Hl!M yHyipaW!hi!M KpH33Ma II '!CCTI!M 1\plKaBHHM yAapnM3. Cnojy caMOBOihY OB3j Kp3ih je noKa3ao 1894, KaAa je yrmnyo ycTaB !13 1888. f'DAIIHe. YMjecro IbCfU npaTHO je CTapn H KOH3CpBaTUBHHjll yCTaB H3 1869. f'OI\IIHC. Y CIIO.JblhOj IIOJJUTHL\llll AneKCaHAap ce ocna!hao na AycrpoyrapcKy. foArme 1901. AneKcanAneKcan!lap 06penonuli Aap je jow jei\HOM rroKa3ao cnojy caMOBOihy, yKHHynwu ycran 113 1869. n AOHHO nonn Kojn je KapaKrepliCIH'IaH no ynoljelhy cenaTa. Onaj yCTasje nocnylKHO A3 JJII'IHII pelKHM AOl)e jow nnwe AD mpmKaJa.

floAcjemm<. - Y nepuogy DA 1878. AD 1903 KapaKrepucm'IHO je )Ia je Cp6nja n nopeg not.IC"IHe HH,n:ycrpnjamBau,uje u jat.mH>a Tpromme u }:l;albe ocrana arpapHa JCMJba_ Y cnoJbH:.oj nomnm~u n 'IpronnHH Cp6nja ce y u;ujenocTII neJyje Ja

AycrpoyrapcKy. 3a nnaAanuue Mnnaua 06peuonnha Cp6nja je rrocrana Kpaibennua J10JIIfTHqKn )KIJBOT

y 3CM{hli

CC pa3BHO, ami t.ICCTC H3MjeHe ycrana, HapOtUfTO 33 BJia-

AaBl!HC AneKaHApa 06peuosnha, m6HJbHO cy peMemne !herono y'mpwhunmhe.

I1CfOPI1JCKI1l13BOPI1 ITpei\CTan!haMo ABa 113Bopa I
2

Cp611ja He!Je H11KaKO TpiTCTII IIOJIIITII'IK8, BCpCK8 IIIIII fl.PJI'8 CIIJICT-

K8pCI-b8 Koj8 611, IIOH83eh11 c fbeHor 3CMJb11111T'a, 11111JI8 rrpOT'11B AycrpoyrapcKe . IIOfl.p83JMeBajyhn ry 11 Eocrry 11 Xepl.(CrDB11HJ 11 Honoii838pCK11 C8HI,I8K LJJI

7

AKO CTIIL(8jCM fl.OTai}8j8
B11fl.C7'II <.:p611ja 6Jfl.C J CTafbJ fl.a CC I1p011111p11 J IIp8Bl{Y CBOj11XjJ)KHIIX Ip8HIIL(8 ( II3J31IAiajyhn HoBoiia3apcKII C8HI,I8K), AycrpoyrapcK8 ce rre!Je TOMe IIpOT'IIBIITII II 38J3C!Je CC f/.8 11 fl.pyre CIIJIC CKIIOH11 H8 f/.p)Kafbe IIOBOJbHO IIO Cp6njy

170

Y geny <
IIHTAEDA 1. Koja cy OCHOBHa 06HJbC)Kja CKOHOMCKOr JKliBOTa y Cp5njn 0!11878./IO 1903. rO):IIIHe? 2. KaKo ce pa3Bnja crpaHa'IKH lK!IBOT y Cp5njn? 3. HaBC/1!1 OCHOBHe KapaKTCpllCTI!Ke yeyrpallilbe HOHI!THKC }1!IHaCTUje 06pe!!OBHh y nepHOIIY 0!11878./IO 1903. rD):IIIHC. 4. 3aKJbf'III Ha ocHony 113Bopa KaKBa je 61ma cnolb!la nomtTHKa Cp5uje.

171

CPEI1JA 0,[( 1878. ,[(0 1903. f0,[(I1HE

1. EKOIIOMCI{C 11p11JIIIKC. - Y OBOM 11Cp110)\)' Cp611ja je II )\
y ;rpyroj f/Ollonlfmt XIX m~jet..:n

nyHy

eKOHOMCKY

33BliCHOCT.

CpncKII Kpalb MnnaH je IIHCIICIIIpao Ha osoM yrosopy jep je AycrpoyrapcKa o6ehana )\a he noMolm Cp61Ijii )\a 6y11e np113Ham 3a KpaJLesrmy.

2. Uomnn•nw c1parme - Ma11a cy non!ITII'!Ke pa3MIIPIIU:e pa3HIIX APYIUTBCHIIX cnojesa II rpyna joUJ nonosnnoM XIX BIIjeKa AOJJa31IIle AO 1I3pmKaja. TCK 80nx 10)\IIHa CTBapajy CC IJOIIIITII'IKC CTpaHKC Jom npeA CseroaH)\pejcKy CK)'IIUJTIIH)' (I 858). je)\Ha rpyna on031Il\IIOHapa o6pa3osana je Kpyr 11116epana 113 Kojer ce nocreneno pa3snna Jlnoepanna Cipanrm. !hen IICTaKH)'TII sol)a 61Ioje Jooan Pncmll. Osa crpaHKa ce Ma!he 6op1111a 3a UJIIflC rpal)aHCKC CII060)1C, a Bllll!C 3H llflOllillflC!hC Cp611je II yje)\!llhC!hC cpnCKIIX 3CMaJLa fo)\IIHC l88L 011 KOH3epnamsne rpyne nomnii•mpa cllOpMnpana je Hanpe)1na c1pamm. Bol)e cy 61111e Munan Ilnpollanar1 II Mrmyrun faparnamm. Hanpei\H,al\11 cy 6un11 senm
f!OMCHYTIIX CTflHHaiCa, 33 pa3BOj CTflHHH'!KOf )!(liBOTa y Cp6njn smi«tHje n Cnero3ap Map1wmdl (1846-1875). OH je 6IIo npsn no6opHHK COl\!ljamiCTll'IKe MIICJI!I y Cp6njn. BpaTIIBWII ceca cryAIIja y Cp6IIjy, oH nCTyna Kao pesonyt~IIOHap II opraHH3arop pa)\HIIWTBa 3anarao ce 1\H ce y~Ijeew nocTojeher 6npmcparcKor CIICTCMH YBCAC HHflOI\HH CH~JOynpasa . )J,a 6II C!Tpnje'IIIO flfJOIIaAHfbC CIITHOf CCOCKOf flOCjCAH, CMarpao je Aa rpe6a ysecTII 3aApyry (npemapaH,e npunarHor nocjeAa y omurii), Kao Bill\ CO[IIIjanncni'IKOr YAPY)KIIBaH:la OH je Guo Kptuwmp at-.·16m~nja o crsapaiDy sennKe Cp6nje . Hacynpor TOMe nponar npao je cjJOpMnpmhe cjJC)1Cjla[\IIje CJI060)jHIIX II paBHOnpaBHIIX AP)KaBa. riporatbaH OA snacni. a cna6or 3,[J,paaJha, yr-.Ipo Cncnunp Aiapl\onuli je MIIHA y 29. IOAIIHII . !-herose npiiCTHIIII[\C cy CC fl0)1IIjennne . ]CJ\Hfl AIIO je OCHOBaO Pa)1IIKHIIHY CTfXlHKy, a 1\PYIII je OKYf!JbCH OKO MuTe Qcnnlla II Bace llcnarulla HacraBIIO 1\H BOlli! COl\IIjaJIIICTII'lKII nmcper. 3, BmtcT Munana u AJIC!(c!lnl\pa Oopenonnlla,- IVIIIJI3H 06peHosnh (IR6!lIRR9) BOI\IIO je ayCTpocjmncKy nomnnKy. To ce H3flO'I!ITO noKa33JIO HaKOH 13c•IKOf KOHrpeca Onp3B)1afbe 33 10 H3W30 je y ro~Ie ww ce Pyciija snwe noKa3aJia 3atnnepecosaHOM 3a crsapmue se.JUIKe EyrapcKe Hero 3a He3aBIICHOCT II npoumpcfbc Cp6nje 0piijeHI3l\IIja npe~Ia AycrpoyrapcKOj 1\0Benaje 110 cKnanaH>a TajHe KOHBCH[\IIje 11-\81. fO/jiiHC. AycrpoyrapcKa je o6ehana 11a he no~IOhii wiipefbC Cp6uje Ha jyr (ca~IO He y CaHI,IaK), c TUM IP ce Cp6uja Ol\peKHC npereH3IIja npc~Ia 13ocHII II Xept~ero BIIH!l II 113 he no~IOhu 11a Cp6uja A06uje crmyc KjlaJbCBI!He. Beh CJbCAehe. I KK2 rOAIIHC. Cp6uja je npor-Jiaweua Ja KpalheBHHY ca AHHaCTIIjoM 06peHoBuha Ha 'Icny CpncKu Kpalb MunaH je c~Ia rpao 11a WIIpeH>y Cp6uje c~ICT3 yje1\IIH,Cihe Hcro•me PyMemije ca KHC)KCBIIHOM J3yr3pCKOM (1885) Kao HHAOKHHAY Cp6IIj3 je rpmKnna !13 )106IIje BII)\IIH II )1!10 OKO ilupora normo ce Pycnj3 Hl!je Cfl())KIIJia C3 Til~!. TC repmopuje joj HIIC)' ycrynJbeHe, Cp6uja je 13yr3pcKoj 1885. o6jasun3 par Beo~m 6p3o cpncKa sojcKa je nory'ICHa KOA CmmHIIl\C. a noroM npuMopafia 113 ce nonna'III, npenycmBWII 13yrapu~m llupor. Y MeljynpeMeHy, )\OWITO jc )\0 l!HTCflBCHI\!lje BCJ!l!Kl!X CI!fla. iloera Up!I3H3TO je yje)1IIH>CH,e J3yrapcKC II !1CT0'!HC PyMCIIHje. )10K II3Meljy Cp6uje II J3yr3pCKC HIIje 6nno HIIKHKBUX repn-

169

JM!hY EO!ll!haKa 11 3a rrpocsjeTHy n KyrrTypHy ayToHoMnjy. Jln6epamm crpyja XpBUTCKOf rpaljaHCTBa I! HHTCJII!fCHl.\Hje OKymma ce y XpBBTCKOj llli[IO)I,llOj 38• je)I,Illll!ll, •mjn je Mnai)n Hapammj y cae seheM 6pojy np11na3no jyrocnosencKoj Hai.\IIOHarrno-pesonyu;nonapHoj OMna)\lllllL Eop6a OBHX opramnau;nja Hll tn6m!3a nnje 611na 1\0BOlhHa 11a cnpnje•m AycrpoyrapcKy y H,enoj O.I\liYU:H.I\a aHeKrnpa EocHy n Xepu;erosuny. AHeKcnja je rrporrraweHa 7. OKTo6pa 1908. rD.I\HHe. I1pHnaja!he EocHe n Xepu;eroBime 1\0Bp!lleHo je npornawe!heM yC"Iasa 1910, Kojn je rrpe.I\BHijao cjlopMnpa!be EocancKor ca6opa, Ha 'Ieny ca rrpe)\cjeAHilWTBOM Koje je 6npao u;ap . AHeKcnja je caMo pacrrnaMcarra nau;noHarrno-pesonyu;noHapHn rroKpeT. ):\alhn no)lcmu;aj OBOM liOKpeTy nann cy 6anKaHCKH paTOBIL IJptma)\Hlll\H MJitl)I,C Eoc11e, KOja je Hacrarra Kao peaKu;nja Ha Kpyre MCTOAC aycrpoyrapcKux snacrn, 6nn11 cy rro6opHlll\H 6op6e pesonyu;nollapHnM MCTO)IaMa 3a Hau;nonarrHo ocno6olje!he n 3a jyrocnoseHcrso. TaKO je npso 1910. !hllXOB npunaJ1HHK lior)\au JKepajnli nyu;ao Ha reHepana BapemaHI!Ha. Osaj npHMjep 6uo je nyToKa3 1\PYfliM rro6opH!ll\!lMa pesonynuonapHnx MCTO)Ia Aa H3spwe aTeHTaTe y XpsarcKoj Ha IJ;ysaja n IllKpneu;a. ITptlliUAHHU:H osor rroKpeTa ncnrraHupamr cy y6Hcrao npecronoHaClhCAHHKa epnnHaH)Ia umnpwunn ra Ha Bu)\OB)Ian, 28. jyHa 1914. y Capajesy. I1o•nmnou;n areHiara, fanpuno Opuui.(Itn 11 He)\elhKO '-Iaopunonuli cy yxanUJCHII, a ca !hi!Ma n oC"Iarru y•recHl!l\1! aremara. I1punu;Im n '-Ia6pnnom!h cy yMpliH y 3aiBOpy TOKOM IJpsor CBjeTCKOl para. ATCHTaT y CapajeBy AycrpoyrapcKa je HCKopucnma Kao noBOA )Ia o6jaBH par Cp6uju, 28 jyna 1914. ro)IHHe. Oo)\cjeTnnK. - OKyna11nja AycrpoyrapcKe 1878. 113 KopnjeHa je npoMnjeHI!Jla ApymiBCHe 11 eKOHOMCKe O)IHoce y EocHn n Xep11eromum. OA ror rpeHyTKa ja'!a pa1soj npmmpHe IIHAYCtpujcKe npon3BOAine n pyAapcma 16or nOTpe6e ayctpnjcKI!X llH,[I;ycrpHjaJiai.W 3a CIIpOBHHCKIIM HCKOpHlllTUBai·bCM OBIIX 3CMUJba. Aycrpoyr-apCKa

Hacrojn CHmKHO none3a-TII EocHy 3a ce6e 36or -rora ~eHipamnyje nnac1 y fboj. PaAII Ha npOI!Y61hiiBaibY HaljiiOHanHHX cyK06a, a OA no•IeTKa XX sujeKa Hacrojl! Jia 3CMlhY ja•Ie se>Ke "' ce6e CTsapmneM je)JUHcrseHe 6ocaHcKe Haljuje I1epno)J 011 1878. AD 1914 y Eocun II Xept\erosnuu 36or roia npoTH'IC, mro y Mel)yco6HnM cyKo6uMa Tpn uapoAa, mro y IbllXOBIIM noKymajnMa Aa ycnocnse capai!IbY u noseAY 3ajeAHII'IKY nonunrtiKY 6op6y 3a seha Hali,IIOHaJIHa u sjepcKa npana

I1CfOPI1JCKH I13BOPI1 ):\OHOCIIMO Tpll ncropnjcKa msopa Koja rosope o OJIHOCnMa non!lTII'Iapa Il3 Xa636ypmKe MOHapxuje npe~m EocHII II Xepi\Cf'OBHHH. Cnnje)ll! AIIO TeKCTa 113 K!h!lre Bacun11ja Kpecmha «JIIcropuja Cp6a y XpsarcKOj n Cnasomljll», OJiliOMaK m rrncMa BeuHjaMnHa Kanaja aycrpHjcKOM AllllllOMam II 1\PlKaBHHKY AHAp3WIIjy: CIIO[J83YM 113Me})y Lp6a 1/ XpB81'a Hlfje AWiyhe 38MIICJIJ/Tl/, jep lbiiXOBII

rmrepecn H )Kelbe )I,IIjaMerpaRHO

166

cy cynpoTHII

Y Cp6rrjH

calbajy

o

CT'Bapalby

jef{He seJIIIKe Cp6IIje, Koja 6II ocuM caf{aillEbe o6yxsanma BocHy II Xepl{eTOBIIEIJ, a KllCHIIje MO)f(f{a II XpBaTCKY II )J,aJIM8L{ITjy Y XpBaTCKOj T8KOge Caibape 0 jef{HOj BeJIIIKOj XpBaTCKOj, KOja 6II OCIIM caf{8Ill/be 06JXB8TIIJia BOCHJ II Xepr
Csero3ap I1pn6nhesuh, cprrcKnrromiTwmp U3 XpsarcKe, TaKol)e je nucao o Eocn11u XepQeroBUHI!. )J,onocuMo OAJJOMaK H3 lberosor 'IJ!anKa y Cp6o6paHy 011 3. (16) cemeM6pa 1903 . f'OAnne: Karoiiii'IKa IIponaraHf{a no're.naje y Bocmr II Xepl{ef'OBIIIIII Of{Max, KaKo je Ayc1poyrapcKa oKyrmpana ose 3eMJbe Haj6olbii f{OKa3 3aro je otjJIIL{IIjeiiHII opraH K8TOllil'!Ke I
Je)1aH 011 najsehnx xpsaTCKIIX rromnwmpa, CTjenau PaAnli 'IeCToje rrncao u rosopuo o Eocnn11 Xep1~erosunu. ,O:onocnMo 11110 ll3 lberonor 'IIIaHKa «Bocna n XepQeroBIUia>> 113 micJa )J,oM, 6pJ9, 10. arrpuna 1907. rUAIIHe: Hajsehe asrfje HenpiiJIIIKe y BocHII II XepiieroBIIHII jecy ose. KMeTCTBO II Eieypege/be BjepCKIIX C'fBll{JII KOf{ MJXaMef{aEiaiia IIJIII <
miTAlbA L KaKaB je 6no IIP>KasuonpaBIIII norro>Kaj Eocue n XepQerosnue y BpnjeMe aycrpnjcKe ynpase? 2. KaKo cy ce Cp611 II EoiJJ!baQII 6opnnn II 3a Koja npasa rrponm aycrpoyrapcKnx nnacru? 3. 3aKJby•m Ha ocuosy HCTopujcKJIX 113Bopa KaKaa je 6nna ayCTpnjcKa ynpasa n KaKBe cy joj 6nne HaMjepe y Eocuun XepQerosnnll.

167

OA Cp6nje II XpnarcKe, OI
2. Eopoa 3a njepcl
164

BeHJijaMJIH Ka.naj

Mocrapy. Ma11a je OTfiOp CK[JilJCH )' OKT06py 1878, HC3ai\OBOJbHO CTaHOBHllllJTO je Hacrammo 11a ce 6opn y xajA)''!Kl!M OAPC!IIIMa HosH rarrac HC3aAOBOJbCIBa !136IIOje fiOCJJIIje 06jaBJbiiBafba BOjiiOI 3aKOHa 1881 KOjl!M je npCI\BllljCHO perpyTOBafbe CTaHOBHIIIlJTBa 3a aycrpoyrapcKy sojcKy. Op)')KaHu yciaHaKje 3axsarno IICTO'IH)' I! cjesepOI!CTO'IH)' Xepu:erommy. TeK y anpnny 1882. AyerpoyrapCKa je

casrra.o;ana

6ollHba'liKe

n

cpncKe ycTaHIIKe. Bop6a Cp6a n Bomi·ba-

Ka rymel-bet-.1 ycraHKa HJtje 3aspweHa 011 Kpaja XIX BHjeKa fbllXOBH HHfiOpll C)' ycMjepeHu Ha 6op6y 3a sjepCKY n npocsjeTHY ayroHOMlljy. Cp6u cy 'IIIHI!JIII 3HaTaH AI!O craHOBHuwrsa BocHe u Xepu:eromme tbuxos reliWK nonmKaj noll HOBI!M BJiaCTIIMa II3I!CKIIBao je HenpecTaHy 6op6y 3a Hal\HOHaJJHa II sjepcKa npasa. CpncKu nm
165

IIHTAIDA 1. Ha Koje Ha'U!He ce noKa3yjy cynpoTHOCTH II3Me!Jy neJIIIKIIX cnna ua Kpajy XIX n UO'!eTKY XX nnjeKa? 2. Koje cy none nomml'!Ke I!Aeje y Apyroj noJIOBiliUI XIX nujeKa nniTa one npoKJiaM}'jy? 3. 3aK!hY'lll na ocnony 113Bopa Kojn cy cyn3TIIHCKH 3ax'Ijesu pai\IIH'!Ke KJiace.

162

XI. JY)KHOCJIOBEHCKE 3EMJbE H3ME'BY 1878. H 1914. rOJJ;HHE EOCHA 11 XEPI..I;EfOBHHA IIO,lJ; AYCTPOYrAPCKOM

1. ,UpJKaouonpammuonmrmj 11 aycrpu,jcKa ynpaoa. - AycrpoyrapcKe Tpyne cy oKynnp3ne Eocuy n Xepl(erosuuy 011 jyrr3 110 OKro6pa 1878. ro)1nne Y Cap3jeny je o6pa3ooaH3 3eMaJLCim BJia)1a 3a nocnose H3 mcyrmpauoj TepnropnjiL Ha 'Ierry OKYD3l\l!OHHX BJI3CTH H3JI33HO ce 3ynpnjcrm reHep3rr y Capajeny. EocH3 II Xepl\CfOBIIH3 cy Henocpe)1HO BC33He 33 3)1MHHIICTP3l\1Ijy y Ee
163

cyJ6njeH. fberona omipnl\a npeceJbeHa je y CA.D;. TaMo cy KpajeM XIX BHjeKa H361Ija!lll '1CCTI1 WipajKOBH HC3a)10BOJbHHX pa)1Hl!Ka y KOjUMa CC 1mje npe3ano HH orr cyKo6a ca n\)!lHL\HjoM. Je)1aH 011 Hajae!mx nnpajKoaa Ol.\p)KaH j~ • 1886. q"' ....On je 3aapwno KpnonponuheM. Y 3HaK cjehm-r,a nlt'r, · 110ra aJ onaj )1aTyM je KaCHHje npornaweu npa31111KOM _pa)1a. He11yro HaKon onor Aoral)aja, y Eaporm je OCHOBaHa Ilpyra IIIJTep· IIP,IJ,UOII3JI!!J Ha CTOf'OAUlli-

1-bHL\Y panl;ycKe penorryL\l!je (188\ll Mel)yTnM, 1-beun '1JiaHOBH cy ce ycKopo no)1njenum1 y Ml!Wihell>Y na Kojn Ha'li!H 1pe6a HaCTaBHH1 6op6y 3a pa)1HH'1Ka npana . .D;oK cy jC)1HH MHCJ!HJ!l! ).\a 6op6y Tpe6a BO).\HTI! nap!laMCHEop6e pa)lfWUJrna y paUilYCKOj TapHHM nyTeM, APYTH cy 6um1 Ja 6op6y penonyl\njoM . To je )1oseno 110 nol\iene •maucTna I1nTepHal\HOHane H 110 HCiynal-ba l!3 1-bC OHilX KOjH cy 6H.JlH 3a peBOITYL\Hjy. Mel)yTHM, jow npnje OBHX )1ewasarba y EnponH cy ce TOKOM XTX BHjeKa pawHpnnn pa3JIH'li1TH no pa)1Hl!WTBO Hanpc)1Hll !IOJIHTII'1K1l npaBL\li. 0HH cy CC KpeTaJ!li 0)1 JIH6cpaJil!3Ma, llpCKO COL\HjaJ!ll3Ma )10 KOMYHH3Ma. I1 )10K je Jll16epaJIH3aM BlllllC 0).\IOBapao cpC).\1-bCM ~pal)aHCKOM CJiojy, COL\HjaJU!3aM ll KOMYHH3aM npe)1CTaBJhaJI!I cy «o6eliaHa HC!{ocauana» APYWTBa 3a nonmKene pa)1HHKe. Ha•mH Ha Koju je rpe6arro ocrnapHTH ona APYlllTBa y Enponn no)1njem1o je pa)1Hll'1KH !IOKpeT. 0cHOBHC pa3JIHKC H3Mcl)y OBHX, 6y)1yfiHX, Apywrana 6nne 6n CJhe)1ehe: Coqiijami3aM 6H, no 1-bCIOBHM HJ1COJI03UMa, rpe6a.11o )1a 6y)1e TBKBO CKOIJOMCKO II JIOJIIIT'II'IKO J'lCibC II JIOKpeT KOjii 6JI //MaO 38 lj!Ub IIOCTII38IbC !{pJIIITBCHe jeJ1IJ8KOCT/I H8 OCHOBJ 3aje!{HIIL(C !{06apa,

3a pa3JIHKY 0)1 1-bCia, KOMJHII38M CC CBII 6aBe IIpOII3BOJ1HIIM pa!{OM, J3 cKpalieiJo paJ1HO BpiijeMe, c TIIM !{a IIpiiCBajaue cpe)1cTasa 3a noTpOlll!-bY HAC npeMa nnrpe6aMa noje)1HHal\a. Y TOM APYWTBY HCMa HlllGlKBHX 1{Jlaca HH 1.\p)KaBe .D;oK ce JI/l6epaJI/l38M OJ1JIIIKJjC CJI060!{0JMfbCM II 6op60M 38 JIOni/TII'/KC CJI060!{C, a 6opiiO CC J 1'COpiijii II IIpi(jC CBCJ a cpe!{CTBBa 38 IIp0II3BO!{IbJ. je 7 8KBO !{pJIIIT'BCIJO ypei)eue J KOjeM

IIpaKC/l 38 IJC0Ip8HII'ICHC CJI060J1C Tp:>KII/IIT8

no):ICjCIIIIIK -

Harm! pa3BOj HHAYClpHjC y pa3BI!jeHnM 3eMJhaMa Enpone

!I

CA,O: Ha nonpuumy H36auyje h-more nonuuittKe KOM6rmau.uje n O)l(HBJbasa noJIHI'Jil.IKH >KUBO·I KamnanHCTH y cnojy 6op6y 3a cupomme ysna-..w ,qp)Kase Koje ce,

160

Kao !1 Kamnanncm, cyrrporcranJbajy jegHe gpyrmra. ):(a 6!1 naK!llC creKrre 6oraiC"I'Ba n KoJioHnje, semn
cjlpoHmpajy, lllTO he nerrnKnM gnjerroM gonecrn go ITpnor cnjeTcKor pa1a PagH!llllTBO CAL( n Esporre je He3agonoJbHO. 0Ho ce YAPY>Kyje y pagHII'IKC rrap-

ruje Hosa yttefha 1 cou;njaJiu3aM n KOMYHII3llM, cne mnue nocTajy norrynapHa KOA paAHIIKa II oun aoge 6op6y Ja oc-raapuaafba TIIX cnojnx u;ulhena, JaaJba ce II nn6epami3aM OH je ogronop cpeJ1!her rpal)aHcKor crroja He3agosoJbHOM pagHII!llTBY o lll!IaihY 6y11yher gpyminenor ypei)e!ha.

I1CTOPI1JCKI1 I13BOPI1 0 6op611 paJ1HUKa 3a cnoja rrpana ca3HajeMo 113 CJbe}1eha }1Ba ncTopujcKa mnopa. llapllcKa KOMyHa je .Y CBOM «MaH!Hpecry cppaiU\.YCKOM HapOI\Y» 19. arrpurra 1871. o6jamma cnoje nor rre11e u rrporpaM. ,[(oHOCIIMo HeKe 011 lh!IX: IJOJIIITII'IKO je;;IIHCTBO

KaKBO xohe

IIapJI3,

TO je ;;o6poBO!blio

YAPY)[(IIB8Ibe CBIIX JJOKaJIHllX liiiii!jlljaTIIBa, CIIOHTalio 11 cJio6o;;Ho HaTjeIj8Ibe

CBllX

11HJ;IIB11J;,)'8JJH11X

CHBIB

IIpeM8

6JJ8IOCTBibj', CJI060J;11 11 Clll:J'pHOCTII CEIL\

3ajeJ;H11'IKOM

Ij11Jbj'

KOMJ'HBJJH8 peBOJI)'Ijl/ja

03HB'IaB8 IIO'IeTaK HOBOf J;06a, IICKJ'CT'Belie, II0311T11BHe If HBJ"IHe IIOJIJIT'lJKe.

To je

Kpaj C18pOI BJJa;;aJyher II KJJep11K8JJHOI CBIIjeT'8, MIIJJJIT8pii3-

M8 11 611p0Kp8Tll3MB, eKCIIJJOBT8Ijl/je, 6ep38HCKOI 3eJICHBlliT'B8, MOHOIIOJI8, IIp11B11Jlef'l/je, KOjllM8 IIpOJieT8p11j8T J;)'Iyje CBOje pOIICTBO, 0TaiJ611HB CBOje Hecpehe II IIOp83e

Cibe}1ehe ce OJ1HOCII Ha pe30IIYI.IIIjy ,[(pyre IIHTepHaQIIOHal!e H TO 1\110 KOjll o6pal)yje eras rrpeMa rrono>Kajy paiiHIIKa: KoHrpec 38XT'll}eB8 - )J,8 ce 38 MBJIO!beTHe paJ;H11Ke J'1'BpJ;11 pBJ;HII J;BH KO}Il MO)[(e II3HOCIITII H8jB1111Ie

8

CBT11,

- )J,a ce 3a6paHe OHe rpaHe rm;;ycTp11je l/ HB'IIIH pa;;a 3a Koje ce 3Ha J;B Cj' l/ITeTH11 JIG 3J;p8BJbe p8J;H11KB, -

HaJ;30p H8A CBllM p8AJIOH11Ij8M8 11 11Hl{)'CTp11jCK11M IIpel{y3eiliiM8,

j'KJb,Y'Iyjyhii 11 I(_Yhliy IIHJ;j'CTpJijy, II TO OJ; CTp8He ljJ86pii'IKIL\ 11HCIIeKT'Opa Koje he IIJI8hBT'JI J;p)[
je;;HaKy IIJiary 3a je;;HaK pa;; 38 pa;;HllKe ooaJy

IIOJIOBa II 6e3 p83JJJIKe Ii8 Ii8IjiiOH8JIHOCT -

)J,a 6II ce IIOC1'III'JIO IIOTIIJ'HO OCJI06o/)elbe IIpOJICT8p11jara, KOH-

rpec cMaTpa

;;a ce pa;;Hlll(II cBy;;a opraHII3)'}y, IIa crora 3aXTIIjeBa

IieOrpaHII'IeHO IIOTII)'HO

CJI060J;HO IIpaBO

opraHII30B8IbB II y;;py-

)[(lfB8Ib8.

161

IIIIJ ' W'E!s

l!il!l!ll!2-6 I:::::::::::J 3 liS'-"'' :17

!:::{;14 f/4Js

)KaBe Koje cy ce BI!We HIIH Mathe rrpHKIIathane jellHOM 0)1 OBa )IBS CSBC3a. Y npsoj )1CQerrnj11 XX snjeKa CIIOpOBII 113Meljy 3CMSJba OBHX )1Bajy C8BC38 IIOCTajy cae y•recramrjn fheMa•rKa n parrQycKa cnopnne cy ce OKO rrpeMolm y MapoKy. Pycnja 11 AycTpoyrapcKa BO)IHJie cy )KecTOKY )lliiiJIOMaTcKy 6op6y 36or rrpnrrajan,a Eocrre II XepQerosune AycrpoyrapcKoj. Ose Kpn3e so)IIIJIC cy Ka TipsoM csjerCKOM pary. Mel)yTIIM, Espony .ie norpecao n Apyrn npo6JICM - McTO'IIIO mnmLe. _QHO CC O)IHOCHJIO OfiTaHaK TOMSHCKOf !1
KOJromrje y Acjlp11I.fll npeR I caje1'CKJI pa1

rosor Haclbclja. y rrcj:HIOAY 011 XVII 110 rrpmrx )ICQCH!Ija XX snjeKa, 6opHne cy ce BCJIIIKe esporrcKe cHne, anii n 6anKaHCKH Hapo)IJL HaHMC, naKoH BIUliCBjCKOBHIIX rropa3a y 6op6a~Ia ca eaponcKIIM C!IJiaMa, Oro~>JaHCKo QapCTBO 611no je y X1X BlljeKy )IO)IaTHO fiOTpCCCHO HUL\IIOHUJIHHM ITOKpCTII~W. EanKaH jc, HOA yT!IQajeM Eapo!le, nnarvtTIIO o.u Hau,uoHaJIH3Ma n )J(eJbe 6amcaHCKHX Hapo)la )Ia crsope cnoje HSQIIOHanHe AP)J(aBe, HapaBHO, y TOM rrpoQecy 6HJIO je 11 cyKo6a 113Mel)y 6anKaHCKIIX Hapo)I
158

l13 cjJpaHQ)'cKo-eHrnecKor ocnajaJLa ArjlpuKe

ITOKpeT rpaljaHCKe KIJace y !(llJbY 6yljelha Ha!(HonaJIHe cnnjecrn, ocno6olje!ha, yjeAH!her;,a H CTBapa!ha H3L\HOH3JIHC APlKane. Maga je Meljy 6anKaHCKHM napoguMa 6nno cyuapHnwrna (Hrrp. cprrcKo-xpnarcKo, cprr. cKo-6yrapcKo, 6yrapCKo-rp'IKO) OHH cy 1!0'IerKOM XX nnjeKa rrpeBa3HWJIII Te pa3111IKC H ycrrjemr 11a crnope ~.!:!!!·

llill• ~'

Espana yo•w 1 csjercKor para

KancKu cane3 (1912) ()i(ocHHizy onor case;:•mnHJie cy Cp6nja n EyrapcKa, a ycKopo cy HM ce rrpngpylKillle UpHa fopa n fp•rKa: L(nJb cane3a Je bno ga ce OroMaHCKO L\apcrno rrpoTjepa ca EanKana riga EaJIKmi rrpiirragHe 6anKancKHM HapogiiMa. OgHOCHO, Aa one gplKane rrogiijene II3Meljy ce6e npeocrane oroMaHCKe reprrrop1Ije Ha EamTH!hC!he npOL\CCa npOII3BOg!he II CaMHM Tl!M CMa!he!he HagHIIL\a n ornywTa!ha, Kao H jepaHL\YCKOnpycKor para 1871, paHL\YCKH pagnHL\H cy rrognrnn penoiiYL\Hjy. 3ay3ei!H cy Hajnmrmnje gplKanHe ycraaone y ITaprBy n npor nacHmr llapncKy KoMyny., Y !hoj cy pagHIIL\H A06nmr ynpany nag a6pnKaMa, 60JIHIIL\3Ma H WKOJiaMa. MeljyTHM, OBO cTa!he je KpaTKO Tpaja.no. paHL\YCKa BJiaga je Y3 TIOMOI\ I1pycKe ycKopo CIIOMHI!a peBOJI.Yl\HOHape II o6nonnna pamrjn nopegaK. HaKoH onor goraljaja pagHII'IKII noKpe
'-~

159

Y

TOKY nepii0!(8 0!(

1860

!(0

1900

!(IIO CT'8HOBHIIII17'B8 KOjii je )f([[BllO 0!(

IIHfU'CTpiije paC1'80 je AlHOf'O Op)f{e Hero OCT'8HII, 7'8KO !(8 je OliO Beflii Hero 6poj .1Illl{8 381IOCJleHIIX J ll0Jb01IpiiBpe!(II

1870.

Y

f'O!(IIHe Befl

TOKJ '!eTp!(eCeT

rOJ
CBII cy ycefbeiiiil{II H8BIIKJIII ua HJ[)f{II c-rau!(ap!i O!( ouor y

Cje!(mbeHIIM ,l(p)fWBaua. Ouii cy, npeua TOMe, 3a auepwrKe IIOCJI0!(8Bl{e 6rmii II!(eanHa pa!(Ha cHara Kojy cy omr, c je!(He CTpaHe, uornu aeoua II3!(8111HO II3pa6JbiiB87'1I, a C !(pyre CTpaHe, CIIJ)f{llTII Ce lbOMe 38 Bpllleibe IIpiiTIICKa Ha )f{llBOTHII CT8HJl8PJl !(OMafliiX CT'8IiOBHIIKa

IIHTAibA L Ormum narrpe)laK KarrnTamrcrn
156

EOPEA 3A ITPEMOli Y CBI1JETY 1. Jl:o6a 11Mnepujamt3MU. - TOKOM XIX BHjeKa ):\OiliJIO je )10 CHa)KHOr pa3noja l!HAycrpnje, ,O:a 6n ce oMory!umo )1aJbe ynara!he y HH)1ycTpnjanH3aQujy n )10iliJIO AO nelmx 3apa)1a, 6nno je noTpe6Ho Aohu AO mime CHpOBHHa. MeljyTllM, Espana Hllje 6nna y CTalhy ):Ia DOHYAH OHOJIHKO cnpomma KOJIHKO je Tpe6ano 3axyKranoj HHAYCTpHjJL 36or Tara cy HHAYCTpnjaJII.(!! '!eCTO yJia3HJIH y )KeCTOKY Meljyco6Hy 6op6y. ,O:a 6n ):\OiliJIH )10 CHpOB!!Ha ll ):Ia 6n oja
2. Tpojmt cane3 11 Anrauu. - Y 6op6n 3a cTnapa!heM WTO nehnx HMnepuja enponcKe AP)Kane cy no•Iene ):Ia yna3e y Meljyco6He cyKo6e, l13 lbnxonor cynapmlWTBa paljajy ce Ana cane3a. Hajnpnje cy ce YAPY)!(HJie lheMa'IKa II AycTpoyrapcKa. One )1p)!(ane cy ce CMarpane yrpo)!(eHHM 36or ja•m!ha paHQycKe Ha 3ana)1y n PycHje Ha ncroKy, OcnM rora, JbeMa'!Ka je y TO BpnjeMe CHa)!(HO pa3BllJia CBojy HHAYCTpHjy ll 6no joj je Hy)!(aH npo):lop Ha HCTOK. OH 6H joj, no MllWJbelhy ~IKHX cTpy'!lhaKa, o6e36nje)1IIO cHpomme. Ka):la ce onoM cane3yJ18R2j HpHJIPY)KllJia n I1Tannja, crnopeH je f'Tpojnu cane31 I1Majyhn y BHJIY onacuocr 011 onor cane3a, a ll HaMjepy )Ia ce OCBOJeHe KOJIOHHje 3a)1~y CBOjllM pyKaMa, paHQycKa, BennKa EpnTaHnja n P?cnja ciBapaiy~TpojHH cnopa3yM HJIH ~uTa~ TaKa JIOTia3n 110 TIO!IjeJie Enpone Ha )IBa cane3a u Ha AP157

Hamre, 11a 6u ce npon3BOJ1!ha ycanpunma n y6p3ana, noTpe6mr cy HOBII rrpoHarracu:u 3a TO cy l10Tpe6He BCJU!KC KOJI!!'!HHC HOB[\a )10 KOjHX CC MQ)KC )10!U! je)1nHo Yi1PYlKI!Ba!heM mrwe Kamnarra. OcnM Tora, onaKBO Yi1PYlKI!Ba!he I!Ma 3a l10CJbC)1!U\Y ja'!ll !! CIHypHIIjn Hacryn Ha TplKI!WTy, 0Ty)1a CBC Bl!WC )10Jia3H )10 TOr a 11a ce Kamrrarr Yi1PYJKyje u cTnapa KpynHa npeJ1y3eha y KojnMa je npOJ1YKTUBHOCJ pa11a oMoryheHa Ha HajnnweM creneHy. To rrocTeneHo yHnwTana Mana rrpe11y3eha Koja He Mory 11a H3J1plKe yraKMHl\Y ca nennKnMa. TaKo nennKe rpyne npe)1y3eha J10Jia3e 110 MOHonona Ha TplKHWTY Kojn HM oMoryhana 11a, 6e3 npane KOHKypeHU:Uje, )1l!K!Hpajy [\HjeHe l! HCCMCTaHO )10JJa3e )10 BCJll!KOI npoqmra. MoHonomr3aM npowupyje 6op6y KOHKypeHaTa, rrpno yHyrap i1PlKaBHHX rpaHn. ' u:a a Kaga JC rrorrpHM!!O wnpe pa3MJepe, OHJ1a n Ha mmoy KOHTnHeHaTa ll Ha Kpajy Ha HJmoy cnnjera. 2. TexnnqKa ompntia. - MoHonomr3aM je 11ao orpoMaH no)1cruu:aj Hay
@neiapiiL(IITCT8 II 'ICJIJlKll.J Ha TOM noJby 3Ha'mjHu cy npoHarracu:n 1!3 ccj:JeP.e CJ!CKTpl!'lHC eHeprHje. Ty ce Hajmnue HCTHU:aO [H:nKona TeCJia!, Cp6nH n3 XpnarcKe. Me?y MHOIJJM npOHaJiaCL(HMa OBOI l!CTpalKUBa'Ia Haj3Ha
HoOena. 0CIIM OTKpuha y o6naCT!IMa KOje cy KOp!ICTI!J1C I1p0!13BOJ11hll J1Cli!aBajy ce H BCJJJ!Ka OTKpllfia II pa3BOj Hay'IHHX /11IC[\l!l1JJI!Ha KOje Hl!cy J1HpCKTHO IIOBC3aHe ca IIHJ1YCTpHjami3a[\UjOM liiTO ce Tl!'IC pa3Boja Klhl!lKCBHOCTII II yMjeTHOCTII, rpe6a pehn 11a TeMe rrocrajy )1ora9ajn n yTHcu:n H3 crnapHor

154

)!{I!BOTa, a cse 'Iewhe !!3 )KUBOTa cnpo~mumujux c.11ojesa. OcnM rora ~moro rra)Kihe ce rroKJiafba YHYrpawfbeM 110CMilTpafby JII!'IHOCHI, raKo )Ia y po~mHnMa npeosJia)lasa rmrpocneK[\IIja. !1cropii'IaPII ycraHOBJhanajy npasuna Hay
po6e

II I13 lbCHOr IJ3H01UCH>a Ha ygaJhCHa Tp)lClllllta

I1Hp;yc-

IpnjaJII!3aljiija ne3aycrasJhnso narrpeAyje. Ca IhOM Harrpenyjy Hay
I1CTOPI1JCKI1 I13BOPI1 0 HHAYC'JPHjanma[\IIjn CA,O: rosope HaM CJhe)leha )IBa TeKCTa. Ha nopaCT rrpOIBBO)Ifbe )!CHTa (CA,O: cy )laHac )KIITHII11a csHjeTa) n II3B03 y 3Hamoj Mjepu yrH[\aJia je rrpriMjeHa MO)IepHHX rroJborrpnspe)IHIIX MarnnHa. 0 roMe rosopu X.E. JaKo6 y KfbH3H <
155

TPII Xlflba4e JbJ4II, , Ta'IaH 6poj I JTPHOropcKJIX) ry6IITaKa ce He 3Ha curypiio, amr MOpa 6IITII penaTIIBHO 40CTa BlfCOK C 063IIpOM Ha He40BOJbHY JbeKapCKJ Ibery TaKa ce owrrpana rpaxoBcKa 6IITKa, Koja je crracnna II;piiJ ropy 04 1ypcKe IIHB83IIje,

III1TAlbA 1. Koja cy rJiaBHa o6HlbelKja UpHoropcKe YifYTPHiliihe IIOJJHTI!Ke y rrepi!OAY 0)1 1858. AO 1878. roAI!He? 2. HaneAH ocHOBHe 1\lllbeBe upHoropcKe crrolbHe rroJIIITIIKe 0/11858. AO 1878. ro1111He. 3. 3aKJhj"III Ha oCHony HCTOplljcKIIX II3Bopa KaKBo je •IIIIIIlbe!ne AHpll Aenapi!I!Mao o [(pHoj ropu II [(pHoropUI!Ma.

152

3-A

ltCJ1

X. ME'BYHAPO)J;HI1 O)J;HOCI1

I13ME'BY 1878. 111914. rO)J;HHE IIPOMJEHE Y IIPI1BPE,IlJ1 I1 ,Il;PYIIITBY

1. Jln6epaJIHII II MOIIOIIOJIIICTII'IIm K3UIIT3JIII33M. KpajeM XIX BHjeiW Espana je gmKI!Blhasarra gpa~mTU'!He npoMjene, HaQuonanuJaM je rropeMeTHO TpaguQuonanne ognoce Me!)y gp)!(aBaMa, I1MrrepnjamnaM je rrpoumpno csojy nrraganuny III!!pOM CB!Ijera.. Hu jegno Hll gpyro, naK, nnje HMarro raKo gaJieKOCe)!(He liOCJhegHQe KaO pa3BOj y llH/1YCTplljCKOM ll liHieJieKTyaJIUOM )!(JlBOTy. KaKo ce y6p3aBaJia ungycTpujamr3aQnja, nocnosne jeguHirQe cy ce nosehasane, Esporra je ywna y epy Tpycrona, KapTeJia n MononoJIHCTII'IKor KarrnTaJI!I3Ma, Ihena rrorpe6a Ja MaWHHaMa garra je orpoMaH rrogCTUQaj rrponarraJarnrny. ITocJheg!IQe nayqne u TexnonowKe penonyQHje 6nrre cy jow 3Ha'lajHHje no nocJhegnQe ungycTpujcKe peBOJIYQUje. I1o6oJhwa!heM Me!)ynapognor H ynyTpaw!her cao6pahaja oMoryhena je cneQujanH3aQHja HHgycTpuje u rrolborrprmpegne rrpoH3nOg!he. ITp01!3BOgu ce je Cse mrwe ce yo
if

-

153

He BJ!aCIII. Ou je 61!0 IIJ!OI\aH 1111cau, na je noMarao KynrypHnn npocsjeruu pa11 y Qpuoj [opiL 3a BplljeMC KHC)J(CBC B!laAHBIIHC IW 1875. y QpHOj [Opll je OCHOB3HO npeKO 40 WKona. Kao 11 y l:heromeno spujeMe, QpHa fopa npusna
3, 0CJ!OOOI\IIil3'1KII pai'OBII, Y nopCAO ca paronmneM npoum 0ToMaHcKor I'apcma Qpua fopa je Hacrojana Aa ry 6op6y npowupu cKrranau,eM sojHJIX cane3a ca APYfliM 6arrKaucKnM 3CMibaMa y IJ,llibY 3ajCAHll'IKC OCJJ060)1UJia'IKC aKU,Hje. Y TpmKC
150

J{nop Ha I(en!lb.J'

Jie)!{HOCTII CeHara yse)leHe cy rroce6He ynpase 3a yHyrparnfba )1jena, 3a cprmaHcnje 11 3a sojHe noCJiose. uHaHcnje cy npeypeljeue TaKo WTO je 11P)!(asHa 6narajHa O)IBOjeua 011 BJia)laoqese 1111PimeHe. Iloce6ua nU)!(fba je nocneheHa peoprauu3aljnjn sojcKe u ysoljefby caspeMeunjer Haopy)!(afba. MeljyrnM, KHe3 je 3aB0)1l!O ayroKpaTCK!I pel!(IIM 36or
HCfOPI1JCKH H3BOPH I.(pHa fopa je y rrep!!OIIY 0)1 1858. AO 1878. ro)II!He npHBJia'!I!Jia BCJ!HKY nalKfbY esponcKe jaBHOCTIL TaAa je oua omrcaHa y MHoro6pojHI!M nyronncnMa, Me~wapmm n APYfllM JII!TepapHHM )1jemr~m esponcKirx lii!Calja, sojmrx npeAcraBimrm 11 )1I!I!JIOMara. )J;OHOCI!MO ABa 0)1J!OMKa H3 Kfbl!re «I.(pHa fopa>> cppaHijYCKO! )11lliJIOMaTCKO! CJIJ)K6eHnKa AHpnja )J;enapnja, KOjH je rmo ceKpeTap KHe3a )J;am!Jla 6opaBHO y I.(pHoj fopn OA 1856. 1\0 1859. rD)Il!He. CnnjeAH O)IJIOMaK y KojeM ce 11aje anne APYlllTBeHnx II eKOHOMCKnx npunnKa y I.(pHOj fopn: 360J HC/10CT8TK8 K8ITIJTa./Ia M8JIO CC I..(pHOTOpaL(a 6aBII TpTOBIIHOM JbiiXOBO

je

Pa3JMlbiiBO

TJI8BHO 38HIIM8Ibc CT0'18pCTBO, 3CM1b0p8/1Ib8 II BO})clbc paTa

je IIITO

oBaKaB Ha 'IIIH )KJJBOTa He

HOBHIIIIIT'Ba .. Jby;:rii

u;:re Ha pyKy aehoj rycmhii

cTa-

Ca C060M, 38 IIOjaCOM, CT8JIHO HOCc je;:raH IIJIII /188 IIIIIII-

TOiba II jaTaraH, a 'IIIM II38}JJ II3 CBOI' CcJia, 6aL(e Ha paMe ;:ryry IIJIIIKJ ... IJyTc'BI! cy y I..(pHoj ropii HeynoTpe61bii'BII 3a KOJia, 36or Tara

ce y

cao6pahajy yrwTpe·

6JbaBajy KOibii

Y cJbeAeheM O)IJIOMKY rosopu ce o no6je)1n I.(pHoropalja HaA OTOMaHCKOM BOjCKOM KOA fpaXOBa 1858. fOAHHe: Cyrpa;:raH,

13.

Maja

Xyceiiii·IIaiiia

ce cra;:re

IIOBJI8'liiTII IIJTcM IIpeMa

K.ri06JKJ I..(pHOTOpL(II CJ CC, Mc})JTIIM, IIpcKO IIOhii 6Ilnii /10'ICII8JIII CBIIX IlJTC088

IIITO CJ TypL(II BIIIIIc 0!1MIIII;8.HII TO CJ fiX I..(pHOTOpL(Il ja
JioBp8T8KJ JIOrop 6IJO JIM je IIpecje'lcH 3aiiiTIITHIIL(8 II038!1JIHC II 60KOBII BOjCKe

Beli CJ 6IIJIII IIOpeMeheHII ...

Ta;:ra IIO'IC CJIOM

I..(pHOTOpL(II CJ 38IIHIIjcHIIliii OCaM

TOIIOBa, Tpii XIIJb8!1C IIJIII8K8, CBJ MJHIIL(IIjJ II Xp8HJ

TJPL(II CJ Il3TJ6IIJIII OKO

151

Ka n TpL(n pa3opnnii CKOIICKJ IJIKony Ja OTII,l(ox y Be.nec ami aeneiJIKII B11B,l(IIKB AKCCHT'I!je /10C11B ,l(BJI CTpa){(apa ,l(B Mil CBe){(y pyKe If TJf\Yhll ,l(JI Me O,l(Be,l(y ,l(O Be.neca .

TillTAH:.A 1. KaKo je repMaHH3a!11Ija }'TIIT(ana na gpyiiiTBemi n JIOJIHTH'IKlilKIIBOT y XpnaTCKoj II

CJIOBeHHjll? 2. Hane]1H noJIHTII'IKe crpaHKe y XpnaTcKoj n pa3nore lbiiXOBor cpopMIIpalba.

3. Koja je ocnoBHa KapaKTepliCTI!Ka Ha!1liOHaJIHOr 15yl)elba y Cnonemrj11? 4. OmllHH gpymTBemr n noJIHTII'IKII )KHBOT y MaKelloHHjn y gpyroj noJIOBUIIII XIX

nujeKa. 5. 3aKJbY'lll Ha OCHOBY UCTOplljCKIIX 1!3BOpa KOjll cy l!OJIHTII'IKII rrpoi5JieMII 3aOKYl!JbaJIHXpnaTCK)', CnoneHHjy n MaKegol!Irjy.

148

ll,PHA fOP A OJJ: 1858. JJ:O 1878. fOJJ:IIHE

1. BJIU/13811113 KIIC33 )1,31111113. ,IJ;orracKOM ,IJ;anurra ua Brracr, ~pHa rop3 nocraje cseTosua KHC)Kemma. 3a spnjeMe csoje srrallaBime H3crojao je /13 oja
(1860-1878). - KHe3 Hmmrra Ilerponnli (18601918) neh ua rro
KibaJ HnKona IIe1poBnh

u;apcreoM. Hacranno je 11a ce, Kao II u,eronn llpCTXO/IHHL\H, y C!IOJhHOj IIOJIIITHL\Il BC3yje 33 PycHjy . Ka11a je 186L IIOHOBO m6no ycTaHaK y Xepu;erommn no11 eoljCJBOM ITyKe ByKanOBIIha, ~pHa ropa ce OAMax cramma Ha crpaey ycraHnKa. MeljyTIIM, oeor rryra njewTH eojcKOsolja 0Mep-nama Jl3mc narw je nanpe/IOBao no6jeljyjyhH u;pHoropcKy nojcKy. I1pe11 onacHowhy 11a 0Mep-nawa rrpo/lpe 110 ~eTnfba, KHC3 HnKorra je 6no npncnJheH 11a cKrromr HeIIOBOJhHO npl!Milpje. Y nepl!O/IY 011 1860. /10 1878. 1'0/IIIHC KHC3 Hl!KOJia je HaCTaBliO pal\ ceojl!x npeTXO/IHI!Ka Ha Y'IBpwliHaau,y Ap)KaB-

149

cno6oge wn~me a nonHTII'IKII )!{!!BOT mpa nogpebeny ynory. fepMamnaquja je cnponobena y3 nemum npnTncaK 4. Cnonennja nocJmje 6axonor anconym3Ma. - HaKon naga Eaxonor anconyrmMa cTnapajy ce ycnonn. Maga CKY'ICHH, 3a wnpefbe norrnTWIKe MIICJJH n KynTypno-npocnjeTHn pag . U:enTpn Tor >KIIBOTa nocTajy napogne 'I!lTaonnqe. (f)pan JiencmK n rpyna Mnagocrronenaqa 3aronapa ngejy yjegiifbCiba cnnx cnonena'!KIIX noKpajiiHa- jegnyjegunuqy (YjegiifbeHa Crronennja) II Tpa)KC ynobefbe CJJOBCHa'IKOf je3l!Ka y a).IM!lHIICTpaqnjiL IJomiTII'IKa mounnocr Meby CnonenqHMa nocTaje jaw )KI!Blba n CJJO)KeHnja y npnjeMe gyami3Ma. Taga ce y CnonenHjn ngeja jegnncrna npownpyje na napogne Mace rryreM opraHH3onaH,a nemiKHX ca6opa (ra6opii). Onn AO 1871. ja
146

llo11cjermm. - 3a np11jeMe Eaxonor anconymJMa XpanrcKa 11 Cnoneu11ja cy npona3JJne KpD3 TC)KllK nep11011 repMaHJJ3BJ111je. Y XpnareKoj OJ1 1860. J10llll311 AD Q)I\IJBJbaBalba ITOJHHIIttKOf )KUBOTa II c!JopMIIplllba crpaHaKa KOje

he

06IIJbC)l(UI"H

xpnarcKII nomtrnttKII )I(JIBor- cne ,11,0 notiCTKa XX nujeKa. Yrrope}l.o ca pa3nojeM

xpsarcKe HBI111DHanHe 1111eje janlba ce 11 1111eia jyrocrroneucrsa. lbnxona Mebyco6ua 6op6a Hacrannhe ce Kpo3 1111jenn XX n11jeK !1 y enosenae Crroseunje. 3a pa3JIHKY op; XpmliCKe u Cnonennje, noJUITIP-IKH )KHBOT y MaKe,[(OHnju He nocroju. Ocm.t Tara, 11 6yljeJbe HBJ1IIOHarrHIIX ocjehaH>a KOA MaKCAOHCKor napo11a 1111e cnopo. Ha To Hajnuwe yrutty: oToMaHcKa nnacr, rrpunpeJwa 3aocr-anocT, Te 6yrapcKa, cpncKa u rpqKa Hau.uoHaJIHa rrponaraHga Koje n,n:y 3a npollliipei-LCM cnor ynuJ;aja, anu u Ja

repiiTopnjarrHIIM npomllpe!bi!Ma y MaKCJ10!IIIjn.

l1CTOPI1JCKI1l13BOPI1

0 oguocy xpnarcKor nomiT!I'Iapa Aure Crap'rennha npeMa AycTpHjH gouocnMo 3aKJbY'JKe ua ocuony ronopa onor naiiHTII'IaPa y XpnaTCKOM ca6opy 26. jyua 1861. rogHue: rocrro,qo, Aycrpiija, o KOjoj ja onJJ}e ronopmt, aHa je xpna 6e'!KIIX JIJiljOMepa.~ II ynarax KOjii 3aBai)ajy Hamera Kpa!ba c IberoBIIMII Hapo,qii HeKa HaM ce Ayc7piija pyra, Ma HeKa na3II ,qa ce KOljKa He oKpeHe, HeKa na3II ,qa Ha Ib)' pyrJIO He I1B/1HC Hapo,q XpB8TCKII C8'IJ'B80 CII je J' CBIIX HeBOJb8X KOje HenpaBe,qHO 1pi1II 0/1 AycTpiije Y Cnoneunjn cy nemiKn uapoguu cKyuosn nMami 3a 1\llih YKJbY'IHBa!he uapogHnx Maca y rrom!Tli'IKY 6op6y. 0 rrpnnM ra6opnMa nncao je cnoneHll'IKH ncropn>: y CMIICJI)' cp0pMIIp8Ib8 CnoBeH8Q8 K80 Hapo,qa, J' TOM 'IBCJ' H8/10IIIJia je HOBa «MJia,qocnoBeHa'IKB» reHepa!jiija Ha II,qeiy Ta6opoBaiba L8px8 KOjy cy XTjenii IlOCTIIiili TJIM Ta6opOB8IbiiMa OJ1HOCJIJI8 Ce Hajnpiije HB Hapo,q, 38TIIM Ha nna,qy Y norne,qy Ha amr,qy, ;KeJbe.no ce ,qa ce ,qa,qe puje
XPBATCKA, CJIOBEHIUA I1 MAKE,D,OHHJA 0,0, 1850. ,0,0 1878. fO,D,HHE 1. Xpuarc1m OJI 1849. JIO 1878. f'OJIIIIIC. fepMaimJaflnja. - flocibe)lnlle yrywe!ha peB011)'L\IIje y Aycrpuju 6p3o cy ce ocjeru11e y csnM !1Uje1IOBI!Ma Mmrapxnje, rra 11 y XpnarcKoj. Ma11a je 11ap 1849 . npor11acuo CBIIM Hapo!jnMa ycras. OH je neh 1851. 6uo )'KIIHYJ Taga je y lJ,apeBIIHIIliO'Ieo rrepno11 arrco11yTII3Ma, y IICTOplljlllJ03Hai KaO 6axou 3DCOJIYTII3aM. Ha311B je !106!10 llO TOMC WTO je L\CHTp31111CTII'lKII pe)Kl!M Cll[JOBOijeH !10!1 H3!j30p0M MUHIICTpa )'H)'I[J3W!hiiX rrocnona A11ei
2. Caoop, nonnrn•H
144

OHHM3 KOjH cy IlpHna3HJIH Be'IY H fiernTH Beh H OHHM3 KOjH cy p3Clll!p!IB3JIH jyrocnoneHCK3 ocjeh3!h3 KOA Xpn3T3. K3A3 je 1866, H3KOH rropa33 AyCTpnje y pary ca ITpycKOM, goillrro 110 rrogjene 3CMJbe Ha ljBa Anjena - 3,YCTpnjcrm n M31)apcKH (XpB3TCK3 je rrpnrr3n3 M31}3pCKOM AHjeny ), nehHH3 xpaBTCKHX CTp3HaKa BC33JI3 ce 33 IlOJIHTHK,Y Be'Ia njepyjyhii /13 he naKille ~john 110 pjeille!ha AP)KanHorrp3BHor rrono)Kaja XpnarcKe. IToillTO cy yrapcKe BJI3CTH pacrrycriine Ca6op KOjii ce rrpoTIIBno cap3/11hll C3 ITemroM, HOBH xpn3TCKH 63H, Jlemm Payx, oMoryhiio je u360pH!!M CHCTCMOM /13 neh!IHY y C36opy lj06njy YHHOH!!CTH. ,[\eneral.\Hj3 OBOf Ca60p3 cKnomma je , 1868. XpnarcKo-yrapcKy narog6y C3 ljeneral.\HjOM YrapcKor c36op3. fipeMa H3I0/16II XpB3TCK3 je lj06HJra COJIIIljHC OCHOBe 33 IlOilpi!JIII'!H,Y ayroHOMHjy, Mel)yTHM, ,YH!IOHHCTII II XpB3TCKI! 63H, 3ajeljHO Ca yrapCKOM nnaAOM, HerrpecTaHo cy p3/1HJUI Ha Kpille!hy II ogy3MMalhy rrpasa Koje je XpB3TCK3 1106nna y H3I0/16IL fogrme 1873.. H3Bpl11CH3 je peBH31Ij3 H3I'Olj6e. Ha 'reno nomJTII'IKOI )KHBOT3 yMjecro yHHOHIICT3 ljOJI33e caMOCTamjn, ca Ma)KypmmheM H3 MjecTy 6aHa. Yrrope11o C3 OBHM gel113B31hHMa y XpB3TCKoj ce jaBHOC! cne BHille gujenn H3 oHe KOjll rrogp)K3B3jy Cr3p•ren1Iha, OAHOCHO lllrpocMajepa.. I111eje xpnaTCTB3 II jyrocrroneHcrna cne Bl!ille ce cyrrporcraBJb3jy jegH3 gpyroj . .HcraKHYTH rrpnrraAHI!K Crp3HKC npana 61Io je Eyren KnarepimK. OH je 6uo penonyl.\HOH3p. Ono orrpe,ujeJbe!he ogneno ra je K3 ngej11 A3 ce penonyl.\ujoM MO)Ke cpyillHTll AycrpoyrapcKa. Bjepyjyhii A3 he Kp3jHI1lHHI.\II 33A3Tll ogny•raH YA3pal.\ Monapxnjii, OH je rroljurao 6yHy ( «PaKoBII'IKa 6yHa») y BojHoj rpaHIII.\1!, 1871. rOAHHe. Y 6yHH cy ocnM Xpnara Y'Iecronanu u Cp6n rpaHn•raprL Mel)yrnM, 6yHa je ycKopo yryilleHa. YryillnrrH cy je ocjml.\Hpn, Cp6u n Xpn3Tll, 0/13Hll Be•1y. Bol)e 6yHe cy rro6HjeHe. Y npujeMe ycraHaKa y Eocmr !I Xepl.\eronnHII 1875. rorono l.\!ljerra xpnaTCK3 janHocr nogp)KaB3Jra je ycraHnKe n crrana HM rroMoh. XpnaTCK!I Hapog y BoeHl! !I Xepl.\eronuHn HaA30 ce ga he liM ycujex ycTaHKa AOH!Ijenr yjeljH!he!he c3 XpnarcKOM. 36or rora cy oHn 6naroHai
3. Cnonennja y npnjeMe Eaxonor anconym3Ma. Y onoM nepuogy CnoneHHja, Kao cupommcKa 6a3a, HO'III!he cne nuwe 11a npnnJia•w K3ITIIramrcTe. 36or rora Aycrpnja pagl! Ha rrpowHper;,y )KeJbe3HH'IKor cao6pah3ja y Cnonennjn.. OH none3yje PYA3PCKe 6aceHe n HHAYCTPlljcKe l.\CHrpe. Y Cnonemrjn, pyAnnl.\H ll HOB'I3Hll 33BO):\ll HaJia3e Ce y pyKaMa K3Ill!T3JI3, f'OTOBO l!CKJbY'IllBO lfoCM3'lKOI IlOpnjeKJia. ,[\OK CC llHAYCrpnj3 cne ja•re pa3BHja, cnonerm•IKO ceno 3aocraje. Y !hera ce He yna)Ke. K3o a y gpyrHM 3CMJbaMa, y CJionemrjn, 3a npnjeMe Baxonor arrconyTmMa HeMa

145

6ol)e~ne xpmuhaHCKIIX Hapo)la Kojn cy )!mnjemr y rpaHIIuaMa OroMaHacKor uapCTsa OcHM rora, MIIxauno je rrnamrpao )Ia Eocuy II XepueroB!my rrpncaje)IIIH!l Cp6HjH . nowro rarmy l!)lejy mrcy JI03nolhasane npycKa. Aycrpnja n paHuycKa, )lo sojmrx aKuuja HHje )lowno.HnaK. MHxannosa crroJLHa rronnmKa nocTmna je je)laH ycnjex - 1867. Cp6Hja je JI06rma pamrje TpmKeHa rpa)lcKa yrnpljer;,a . Ma11a ilpsn 6anKaHCK!l C3BC3 Hl!je ypo)ll!O !11!0)\0M, OH je l!llaK yT!llj30 Ha O)!G!BJLana~ne pa)la Ha Haul!oHaJIHOj nponaraH)Il! ,O:aJbn pa11 Ha H3ljl!oHammj nponaraHJI!l HacranlbeH je, y ~ra~neM o6l!My. 3a npnjeMe BJia)lanl!He KHeJa MHmma l\Inmw 06peliOBllli 4. OCJJoOOJIIIJJa•um pamnn. - Y roKy ynaHKa xpnruliaHa y Xepuerosnrrn 1875 . a noTOM n y Eocmr ncre WJil!He. HcnolheHo je HeKomrKo TCHJICHunja y O)IHocy Ha 6y)lyhHocr EocHe n Xepueronrme. Aycrpl!ja je r JJe)laJia 11a one 3eMJbe H3KOH ycraHKa rrpncaje)lnH!l ce6rr lbeHoM rr.rraHy cy 6l!JI!l CKJIOHII Xpnam. jep cy y TOMe nn)\jemr MoryllHocr 11a ce cje)IHHe ca cnojoM 6palimr y Xpnarcrmj . C )lpyre crpaHe. Cp6nja n L(pHU fopa cy HacTojarre 11a one Je~Ilhe nprma)IHY Ibl!Ma a nogpmKy roMe }1asa.rrn cy liM Cp6n II3 EocHe n Xepqeromme . ,O:a 6n noMormr cpncKe ycraHnKe. ann n )Ia 6n npncaje)ll!Hllllll EocHy II fepuerommy. Cp6nja n L(prm fopa cy yruJie Ha crpamr Pycnje y par ca TypcKoM, 1876. rogmre. Onaj par je rpajao )lsnje rognHe. Y ~neMy ce noKa3aJio }1a cpncKa BOjCIGl Hllje 6l!na BOjHll'!Kl! crrpeMHa 0Ha je llOTl!CH)'Ta ca Tl!MO!W II )' O)jll)''lHOj 6l!ljll llOTy•reHa KO)I nyHIICa. il0)1 llfll!T!ICKOM BCJlll!aiX Cl!Jla, HapO'll!TO Pycl!je. ilopTa je 6HJia npmropaHa )ja OKT06pa 1876. f'O)Il!He Hajnpnje cK.rromr npnMnpje, a cjJe6pyapa !Sn II Mnp ca Cp6njo~r Mel)yTHM. nowro je Pycnja noHoso yruna y par ca TypcKOM. a!lpl!1!3 1877. II HaTjepana Cp6njy 11a o6jann Typcrmj paT y )1eueM6py ncre rowme. Cp6Hja je noHono no•rena )Ia BOJ1H panre onepauuje npOTl!B TypcKe. noTllCK!lna~ne TypaKa lllllJIO je onaj rryr 3H3THO ycnjewmrje . Fh para Cp6uje 11 T)'pcKe 1876-1878 FOJ!IIlle CpncKa nojcKa je 3ayJena: Huw, nupor, npoKyl!JbC, KypruyM.rrujy, JiecKonau, Bpalbe, KoHaar;y,rro rwjeM ce TypcKa o6ane3a.rra 11a rrp!l3Ha He33Bl!CHOCT Cp6uje ca repnropnjanHIIM rrpoumpe~nuMa Mel)ynrM, nonmKaj EocHe n XepueronuHe 1pe6aJio je OJ1PCJ1l!TH cnopa3yMoM ll3Mel)y Pycuje, AycrpoyrapcKe HTypcKe. nowro OllllYKC CaHCTecj:>aHCKOr yronopa HllCY

142

ogroBapane BenuKnM cunaMa, oue cy nomrwTeHe Kompec BenuKnx cnna y Eepmmy 1878, roguue gouno je KoHa•ruo pjeweu,e, Cp6uju je npn3Hara He3aBucnocT n npownpeu,e. Oua je go6wra •rempn oKpyra: HIIWKI!, nnpoTCKll, ronmi'IKll n BpathcKIL Eocna 11 XepL(eroBnHa uoBjepeua je ua · ynpaBy AycrpoyrapcKOj,. EepJil!HCKII KOHl pee HIIje 3H)10B0Jbi!O HII 6aJIKaHCKe Hapoge HH Pycujy. npaBO AycrpoyrapcKe ga OKYliiipa Eocuy II XepL(Cf'OBIIHY 6IIJIO je OCHOBa 3a HoBe 3a reuyrocru y OBOM giijeny EBpone. no.u;cjeTIIIIJ{. - I1epHOtJ: nnanamJHe KHC3a Mnxmma 06peHOBilha o6HJbC)J{CH je nojatraHoM nponarmrgoM Cp6uje 3a Ha~IIOHaJIHo yje.n:m-helhe Jy)KHHX Cnoaena. Cp6uja OTBopeHo ncno.Jbaaa TC)!{JbY 3a TepnropujaJIHIIM rrporuiipei·bH~m y EocHII II Xepu,ero-

nmm Ona nponaraH.u.a ,qOI-IOCII .nna KOHKperHa mro.f.(a. I1pno. goJia3H no ocmmmua ripnor 6am..::aucKor caae3a Kojn nocr-aje TCMelh 6y,n:yhoj capa.rvuu 6anKaucKHX .n:p)l
umperua Mei)YTHM. re>IObe 11a joj ce np11noje Eocrm 11 Xep11eromma rmcy ocraapeue

I1CTOPHJCKI1 I13BOPI1 0 paTHHM onepar111ja~m cpncKe BojcKe ca3HajeMo 113 gsa 113Bopa, 0 paToBafhy cpncr: JIOJIOBIJL(OM CCIITCM6pa MOpana ce CpiiCKa BOjCKa IIOB.Jlll 'IIITII npCKO Jl:piiHe Ca cpncKOM nojcKOM nosrrwiiiO ce I/3 HeKIIX A!iecra 11 6ocaHCKII uapoA JionpaTaK TypaKa, a sapo•mm JbJHOBII.~ sepeJ
Y «Hcropnjcrwj •mraHL\II 1804-1918,>> MunaH TprmKosnh gonocii gno TCKCra o paroBa!hy gpnHcKe aojcKe 011 CTpaHe rpyne ayropa 113 Pa!JeBime: Y onepaTIIBHOM nnasy npeJ
ITIITAI:bA 1. Yo•nr 3Ha•raj arraAamrne KHe3a Muxarma 06peHomrl\a· 3a )1alby 6op6y j}')KHoCJioBeH-

cKIIX napo11a 3a OCJio5obelhe og OToMaHcKe, a KacHnje n 011 ayCTpoyrapcKe BJiaCTl!. 2. Koje cy npeAHoCTIT a Kojn He)1oCTallfi cnoJbHe n yuyrpai:li!he norrnTriKe Cponje y nepnogy 011 1858. 110 1878. ro;vme? 3. Ha ocuoay HCToplljcKIIX 1!3Bopa )1ouecu3aKJbyqKe o cnpeMHoCTn Cponje 3a paT npoTim TypcKe 1876. roAHHe.

143

naJia3HJia ce y pyKaMa nemiKIIX CI!Jia Y Bepmmy cy neJIIIKe CI!Jie OAJiy•mne ga Aycrpoyr apcKa rpe6a ga oKynupa Bocuy 11 Xep1.1eronrmy KaAa je ana ro Y'fiiHIIJia, Ha JbCTO 1878, cHnbe xpmuhaHcKor ceocKor ClaHOBHHllltBa ce tmje ~mora nonpannno, jep nnacm Hncy xTjene .n;npan1 6erone 1-m MHoro Mujelbatn o.n:noce ua ccny.

I1CI'OPI1JCKI1 I13BOPI1 )];sa ncropnjcKa H3Bopa rosope HaM o coL(ujannoM u o HaL(uouannoM KapaKepy XepL(erona'IKor u 6ocancKor yCTaHKa 1875. rognue . Jlucr <<3acrana» gouocn <> <<0 npeypebelhy Eocne u XepL(erosrme no canpeMeHHM geMoKparcKHM Ha'!eJlllMa>>:

1 BacHa II XepL(eronuHa IIpecmjy 6IITII cacnrBHTI !fii}enonu rypcKe L(apesnHe 2. One ogcaga ca•ur!hanajy jeguy npoB!IHL\Hjy Kao cacraBHH guo cpncKe gp)!(ane .

9 llpocsjery HBpO!f J'3IIMa y p)'KC II OHa je 06aBC3f/8 38 CBaKy sjepOIICITOB/1jecT H
12 C'no6o!faii ronop, cno6o!fHO mica/be, mnJMITBibe, cacm}aibe Il!fOTOBapalbe, paBHOITpBBHOCT CBIIjy sjepOIICITOBIIjCCTII II CJIOOO!fB JIII'IHOCTI/ !fB CC J38KOHli 0 HaL(HoHanHoM 3aHocy rosope HaM H3Bjewraju H3 jeguor ycrauwrKor noropa y Bojuoj rpaH!IL\11, ogar(Jle cy ycraHHL\Il ynagami Ha 6ocaucKy repnropnjy: Typl(II cy Hac sell rrpe TOJ'!l OilJIII OITa3IlJlff, cmra CC CBII J'KpL(aUie y f\YJIY II !fO'IeKame uac nnoryHoM Cn!f TeK c Hame crpaHe ITO!fiirHe ce C1pawHa BIIKa 1-la 6ajOHCTe, jypiilii, 6paho (.p6IJI Koca Mil ITO'IC fiB rJiaB/1 O!f MIIJIIIHC pacTII Ivfll rrpo6IIjeMo KYH!f'JlfiiMa II CIIKIIpaMa npaTa II ITO'IHCMO rrannru Cyrpa je 6Imo ocseherbe Hawe Jacrase II 3aKIICT'Ba L(CJIC 6ocaHcKe sojcKe IIocJie Tara !fp)!(awe rosop Baca lleJiaruh l13Me/jy ocTanor peKao je «!fa oHaj KOjii II3!fp)/m 6op6y na je ITOTOMaK Jvfimowa 06/IJIIIha, OHai KOjii I/3/fJI 4a he MY IIpOKJICTO Oll71I I/MC II KOJICHO>> rosopiiO je !faJbe KBKO ce Cp6IIja OCJIOOO!f/IJlB II !fB je BpeMe na II 6ocaHCKII Hapo!f crpece japaM ca ce6e

III1TAI:bA L Kojn cy ocnoann Y3POI.IH 6yna n ycranaKa y EocHI!l! Xep11eroamm oA 1834.)1o 1858. ro)1nne?

2. Y 'ICMY je pa3Jtl!Ka H3Mel)y rro6yna 6ocancrarx 6erona u xprrmhancKor CT3HOBHHillTBa?

3. Hcraranr Kojrr cy yJPOl.\lf a KOje noCJbC)1I!I1e Xep1.1erona•nwr " 6ocancKor ycram
140

CPEIUA OJ], 1858. ,!],0 1878. fOJ],I1HE

1. Bna)lamma Mnxanna Oopenonnlia. - BJm)lasuna ycTano6pamn en, a y Cp6njn 3asprnena je y IICI.\CM6py !858. rO)Il!He. Ta11a je CseTOilH!fpeicKa cqnIllTIIHa 36ai.\UJJa AneKCHH/Ipa Kapabopbesufia ca snacm !I 3a KKCH je K3)\a je )\OHIIjeT 3aKOH 0 ype/jelby !fp;KaBHC ynpaae. flo TOM 33KOH)' KHC3 je ~10rao 11a 611pa MHHHCTpe no csojoj )KCJbiL 3a sp11jeMe n,erone nna)\anune AOH!Ijer je 11 3aKoH o napO!fHoi aqicl{rr, KOj!IM je yneo Ollll!TY nojny o6ane3y. Tlornro je KHC3 rymHo naii!I'fli'IKll )K!IBOI y Cp611jn, na n,era je rpyna 3anjepeHHKa H3Bprnrma areHiaT. Koju je 6uo CMprnocan. 1 L jyna !K6K IOAHHe.

2. Cpouja 3a nna)lamme Mnnana 06penonnlia 011 1868. 110 1878. ro)llme. HaKoH y6HCTBa Muxmma. 3a cpncKor KHC3a nporrramen je MaiiOJbCTHI! Mnmm Oopeuonnli . .[\o n,erosor rrynolhereTna. y nape11He
HaMjecmiL{II

141

He 6yHe ce ca~m xpuwfiaHH, sell H J10Mafin 6ef'OBII KojnMa Hncy OJ1f'OBapane IIopTr!He pecjJopMe. ):\a 6n IIopTa cnoMHJia H>HXOB OTnop, oHa y EoCHy waJbe 3a sojnor KOMaH)1aHTa 0Mep-narny Jlamca, HeKa)1aWH>er no)1ocjlnqupa y aycrpnjcKOj sojcqn. OH je 6op6y nponm J10Mafier nneMcTBa, Kojy je BOJ1110 ca BeJUIKIIM ycnjeXOM, HCKOpiiCTIIO )1a 6!l Ce J10MOf80 BIIUIC[ ITOJJQ)KUja. 0Mep-Hallia je JJUKO cnaMao caaKn umop. IIpnmrKOM H>erose nnTepBeHqnje no6njeHo je OKo 6 000 6erosa . Mel)y H>HMa je Hacrpa)1ao u '~YBCHII Ann-nama P113BaH6eroanh. On 11M KpsonporrufieM cKpmeHa je ~10!1 6ocaHcKor 6erosara n noABpreyTa je qapcKoj BOJblL TnMe cy y BeJI!IKOj Mjepu J10Kpaj'leHe cpey0Mep nawa Ila'I ac J1UJIHC rpaAlll\Hje y Eocmt BollrH>aqn cy 113ry6nnn B0)1cl\ll APYWTBeHH CJ!Oj. Ilpe)1CTOjao liM je J1)')1e !I KOjll he Bl!J1HO l!CTIOJbl!Tllll eJICMCHIC 6yp)K03CK0-)1CMOKpaTCKl!X 33XTjesa,

3. XcpliClOBU'IKII II ooca!ICKII yc~allaK 1875. f'OJ11111C. - HOBI! ycTaHaK y XepqeiOBl!Hll, KOjll je ITO'!eO y JbCTO [875, HCHOCpeJ1HO je ll3U3BaH H3CilJJHIIM 138

MjepaMa snacTn Aa Hanmne OA cen,aKa nope3 11 cpeyAaJJHe AmK6nHe, !IaKO je JbCTUHa y nperXOAHOj IOAI!Hll rromyHo TIOA6a[\nna. KopnjeHe osor ycTaHKa 1pe6a TpmKHTII y HUCJbel)y npeTXOAHHX IIOKpera !I 6yHa, npnje CBCra OHHX KOje je B0)\110 DyKa ByKanomrh. Y CTaHaK je !136110 IIOA BOijCTBOM Hapo1\HIIX npsaKa: EorAaua 3uMOJLII·

lia, Jla3apa Co>. Y CKOpO ce npomnpno !I Ha jylKHll A!IO Xep[\eromme, r Aje je sol)a ycnHKa 6no KaTOJlll'IKH cnemreniiK AOH Mnau Mycnli HeAyro nocmrje II36njalha ycTanKa y Xep[\erosnHn no•reo je ycTaHaK y BocaHCKoj KpajnHH Xepqerooa•IKII 6jerym.(JT (sol)a lle[\nja I1e1ponnli) n y 3anaAHoj BocHu (sol)a ronyo Ea6uli) BocaHCKIIM ycTaHI!l\UMa ce npiiAPYlKno 11 6yAyhH cpncKu Kpalb I1eTap Kapal)opl)esHh, y3eawn !!Me lleTap MpKOILnli Y cr
no)lcjCTI!IIK. - Hecnoco6HOC1 TiopTe )Ia cnpoBC)IC pecpopMe y bOCHII II Xep~eroBHHII JI3a3nana je ~mran HII3 ycraHaKa n 6yHa o,n;

30-ux ro)J.mm na cne ,n;o 1878 roguHe EocaucKn 6erosn cy ce 6ymmn jep cy IIM pecpopMe OJ1Y3IIMaJie npasa Koja cy npnje nMann, a xpmuhmm cy ce 6ymum jep je npuntcaK 6erona u nJiacui Ha H,ux nocrao TonnKo nemiK ga nncy HMUJlU ;1.pyror U3JiaJa._ Y ToKy Xepu.eronai.JKor II 6ocm-tcKor· ycrm-IKa n3 1875, Koje je noneno neJagonoJbHO xpmuhaHcKo cranonHnlllTBO, y par ca Orm.mncKHM u.apcrnoM yw11e cy Pycnja, Cp6nja 11 L(pua fopa. YC1aHIIL\II cy BOJ1II11!1 6op6e ca uenpiijaTeJbeM y3 AOCia yenjexa 110 Eep11!!HCKor Kourpeca 1878. roguue. MeljyTuM, IbliXOBa )laJba cy)16IIHa

139

4.

3aKJby
136

IX. JY)KHOCITOBEHCKI1 HAPO,O:I1 0,0: 50-HX rO,O:HHA XIX BHJEKA ,0:0 BEPITHHCKOr KOHrPECA OIIIIITE IIPIUUIKE Y OTOMAHCKOM ll,APCTBY M EOCHH M XEPIJ,EfOBHHH

1. Pe1~opMe y OToMancKoM 11apcrny.- Aa 611 lliTO rrp1Ije OTKJIOHIIJia cMenne y OITiliTCM CKOHOMCKOM p33BOjy 0TOM3HCKO! 1.\UpCrBa, TiopTa je 0/1JIY'IHJJU ga y6p3a pecpopMe, TaKo je 1839, mgar Xarnlliepncp og ftmxaHe, ToM rrpunnKOM goHeceHje Hl!3 3armHa KojnMa je rrpegsnljeHo Jasoljefbe sjepcKe cno6oge u uonurwnce panHorrpaBHOCTH cnux rpaljana y OToMaHCKOM 1.\apcruy, Ynegeno je rrogjegHaKo rropecKo onrepehefbe, YKII)1afbe crraxnja n gpyro MeljyrnM, Mjepe na M0/1CpHH30san.y gplKanHor cncTeMa H3HCKIIBane cy nemnca cprmaucnjcKa cpegCTBa, a TepeT je nehnnoM rrao Ha ceJha
2. Eyne

11

ycTalll(ll y Eocmr

11

Xeprrer'omnm 011 1834. 110 1858. ro).lmre. -

Tiopra je Eocny nouono ocTannna ce61I. HaKOH mTo je yrymnna fpagamparr.o JyKnli (1818-1857), Y 6op6n rrponrs ynpane, cppa!beBQH cy O!lplK3BaJJII napoliny nHcMenocT, mrc3JJH QpKneHe u rroy•rHe Kfb!fre. 33rraramr ce 33 cap3gfhy Meljy KaToJJH!1!1Ma 11 rrpanocnaBQI!Ma, npuxBaTajyhn ugejy jylKHOCJJOBencKor jegrmcTBa. Y Eocmr cy OTBOpCHII yciaHQI! 110'1CJJII CCJha'IKHM HCMHpHMa 1834, y OKOJJI1HH !J:epBeHTC

(c
137

H[JH3HBIC cy HC3BBHCHOCTII Cp6njn, I.J:pnoj ropn II PyMyHHjH. AycTpoyrapcKa je TaAB A06nna npaao Aa oKyrmpa Bocny H Xep1.\erommy. ByrapcKa je A06una ayTonoMnjy, a 1885. je noKyli181I8 n 1908. ycnjena A8 ce H3Y~teciiltLfll KDHfpeca y Eepnm~y 1878 romme 6opn 38 HC3BBHCHOCL Os8j nepHOA p8TOB8, no6yna n nomHWIKl!X K[Jll3a 3ose ce «HCTO'IH8 K[Jl!3B>>. 4. Pycnja. - HaKon illTO je pycrm l\8P AneKcaHABP II CM[JTHO norol)eH 60M60M y BTCHTBIY 1881, HaCTOjBlbC Aa ce IIII6epam!3BM npoHll![Jl! y Pycnjn necTaje AOllaCKOM na snacT fberosor erma AneKCUIIApa III (1881-1894).. HoBH 1.\BP je 38rpll)KCHH 8YTOK[J8Ta Il y6Hjel)en je y anconyTHY HITCTHOCT .mr6ep81I113Ma. Pecnyp8l\Ilj8 8YTOK[J8Tnje np8heH8 je ABOCT[JYIG1M H8IIO[JOM CKCHaH3Hje H HHAYCT[JHjBllll3Bl\Hje. U:apcTBO ce y A3Hjn npoillnpyje ocsajafbeM KasKa3a, npoAO[JOM Ha l1CIOK, OCHHBBfbCM BllBAHBOCTOKa H 3ay3HMBfbCM MYCllHMBHCKilX A[J)K8B8 y CpeAruoj A3HjH. H8 BamKnsornu ycnomr ceJbaKa ce noropillasajy, paAHHillTBO nocraje Mnoro6pojno, ann n ne3BAOBOJbHO )K!IBOTHIIM ycnomrMa. TaKo ce y Pycnjn Ha Kpajy XIX Bl!jeKa KOHipaCTII CBe BllliJC HCT!l'IY

Ilo)lcjermrK. - MaAa y npeoj noJroennn XlX snjeKa EaJIKBH )lnjene 1\BIIje cune- Xa636ypu1Ka MOHapxnja 11 OroMaHcKo u,apcTBO, cra6um-IOcT osor ,[J,IIjena

Eepone je cna6a. npo6yljeHI! HBU:IIOHBJIII3BM y Esponn, peeonyu:nje ll3 1848, paTOBU

I1 T anuje

H fbeMat.IKC 3a HC3HBliCHOCT Il CJia6JbCI-bC 0TOMHHCKOf· u,apCTBa,

,[J,OBO,ti;C ,ti;O HOBIIX paTOBa HH EaJIK~my. 0HH ce 3HBprnaBajy CTBapai-bCM HOBliX

A[J)KBBB HB pa'lyH 0TOMBHCKOf u:apcrna: rp'IKC, Cp6nje, EyrapcKe, PyMynnje II U:pne rope Apyre crpaHe, cna6n II Xa636ypii1KO u:apcrso. BliBIIB[JCKa Kyha

c

134

Xa636ypra npucnJbeHa je nognjemnn ra Ha .o,sa JJ;Hjena: aycrpujcKu II ~Ial)apcKIL

MeljyruM, to ue AOHocn Mnp y 1..\apenmm neh caMo pacnnpyje ua!jnouamr3Me CJIOBCHCKIIX Hapo,[I,a. Y ·JOM rrepuop:y Pycnja jat.ta II HaCTOjii ga IICKOpiiCTH Kpii3Y Ha EanKmiy, .n;a 6u Ha H>eMy ojat.mna cnoj noJIO)Kaj u npnuma Cpego3eMJby. MeljyHIM, aeH ycnjex y pa-ry ca 0IoMaHKIIM u;apc-TBOM 3arranHe cune rroHulll-rasajy ognyKaMa Ha EepiiiiHCKOM KoH:rpecy KOjH Pycnjy ygaJbaBa OJl. )J(CJbCI-IOf QHJba.

I1CTOPI1JCKI1 I13BOPI1 ,O:ouocnMo ABa uctopnjcKa H3nopa y3 KeMo Aa aHaJIH3npaMo yHyrpawH,e npnmtKe y AynpoyrapcKoj, OAHOCHO y Pycujn. CpncKH rromnwwp ll3 BojnOAHHe, Caet03ap MHrretnh, y ocapty Ha cactaHaK jy>KHOCJIOBCHCKHX llOJIHTli'Iapa y Jby6JbaHH 1870, yKa3yje Ha nmpe6y pyweH,a AynpoyrapcKe Kao AP>Kane rwja ctojH Ha nyty ocraapetba jyrOCJIOBCHCKe MHCJJH: H una je l(aHac Xa636yp!liKa MOHapxiija? Te l(aHac BII!lle HeMa f{aHaC IIMB !(Be l(p%aBe 01( KOjiiX ce jei(HOj He 3H8 KpCHOI IIA/eHa, a l(pyroj je liMe O!i KpyHe, a He Ol( Hapol(a; Ol( KOJIIX ce jei(Ha pacnal(a, a l(pyra onal(a H3 csera c.nel(yje. !(a MOHapxiija aycrpoyrapcKa HIIje 3eMJbii!liTe ua KOM 6II ce «jei(IIHCTBO Jy%HIIX C.noseHa» Xpsara, C.noseHal(a II Cp6a!ba II3BojesaT'III(a.no 3a jei(IIHCTBO ]y){(HIIX C.noseHa IlOI( liPYI'IIM KOM6IIHBL(IIja~ta IIMaMO II KpBII, II HOBal(a, II Ol()'!lieB!bcffia, II IlO%pT'BOBa&a, 3a liPYK'IJije HCMBMO HII!liTB 0 paC!lOJIO>KcH,y Mel)y pycKHM pa):(HHL\HMa KaO H 0 H>HXOBOM COI(l!ja.JJHOM ctarycy ronopu HaM fLA. MojcejeHKO y cnojHM ycnoMeHaMa: IIpii6mi%asaxy ce 60){(IIflHII upa3HIIL(II I(OiliJIO je I(O ucn.nare, ami pai(HIIL(II I(06JI.nii HIIC,Y HJI!liTa - CBe je OTIJIIJJIO liB rrpexpaHy II Ha HOB'IaHe rno6e JbYliii cy 6rmii rroTII!liTBHII, He3ai(OBO!bHII, rrpoKJIJ!fba.nii cy ){(IIBOT II ce6e II cse . Kal(a cMo ca3Hami !(a he 7 jaHyapa cjJa6piiKa pai(I/T'II To je 38 Hac 6IJJIO I(OBOJbHO llose.niJ CMO anJTal(IIjy Me})y T'KaJIL(I/Ma f{oT'p'Ia.JII/ CMO y 'le!li!baOHIIL(Y II OI(Be.JIJI CBe pai(HI/Ke C rroc.na

III1TAibA L Ommm yuyTpa!llH.e nomiTII'tKO II J1PYIIITBCHO cTaH.e KOJ1 J1Bnjy 6aJTKaHCKl!X erma. 2. KaKo cy ce 3ana)1ue crme, a KaKo Pycnja, OAHOC!IJ!e npeMa «l!CTO'IHoj KpH3tm? 3. KaKne rrpoMjeue ce J1C!llanajy na noJJHTII'tKoj KapTn BaJTKaua naKOH BepmmcKor KoHrpeca?

135

EAllKAH I1 BElll1KE CI1llE

1. Pa36njau,e MIIOrOII3fiii0113JIIIIIX IIMIICpUja. - ,0:eBCTIIaCCT!I BlljCK y Esponu 6Ho je snjeK HHAYCipnjamr3al\uje, am1 u sujeK Hal\nja . Hal\HOHam!3aM TaAa AOJHI3U y Espouu go uajjacmrjer !BpmKaja. Ou pa3Bllja IOJUIKH aHTafOH!I3aM Meljy espO!!CKliM HapOI\HMa /13 HX 6aqa y paTOBC Hal\Hja, HM!Iepuja, H31\UOHaJIHCTli'IKC CTpaCT!I cy TpU CTaHC y KOjHMa CC Kyje u ycKopo he ce OJimpanr cyg6rma BJiagajyhe EspoHe. Y gpyroj nonoBJIHH X1X snjeKa jasJbajy ce TPH nOCJbCA!Il\C Hal\l!OHaiTHHX noKpeTa: o6pa30Ba!he HOBHX /1p)!WBa, ja'IalhC jegiUICTBa Clap!!X H3l\HOHaHHHX 3ajegmrqa n pa36uja!he MHOfOHal\HOHanH!IX HMHepnja . 3a EanKan je najsa)KHnje pa36njarhe MHOroHal\HOHannnx mmepnja Xa636ypwrwr 1.\apcTBa II ~1 0ToMaHcKor 1.\apcrsa - •mje lllllllB 2 Ill:@5 ~8 repriTopuje cy AHjemrne r-'1 =1· - 9 ~3 t:;:;:;:;:J6 ••••••10 Eamwn. 2. Xa636ypnma MO!Iap· xuja. - Y Xa636ypmKoj Monapxuju )KIIBjeno je geceTaK pa3Jill'IIITHX Hal\Hja. HujeMl\H cy 6Hnu nosnamrena HaqHja. 36or Tara je oso U:apcrso 6nno norpecano sume nyra Hal\IIOHaJIHHM !IOKpeTI!Ma 036HJbaH YAapaq 3agane cy MY peaOIIYI.\Hje 1848. rognne. l1naK, najTe)KH ygapal\ y XIX . , BHJCKY 3aga)y MY gsa nopa3a - 011 l1rannje II IlpycKe . HaKOH rnx nopa3a Xa636yp3H cy orjepamr ca AneHIIHa, amr II H3 cjesepHo!hellllllllill11 Ma'IKHX repnropuja To UM 111:1!!11111112 je no.JbyJbaJIO yrneg sennKe l Cp(,uja :tn l!\7!\. fP.111!!c cnne. 36or rora HM je jegnH llCT}TiiJ'CKC wnperb!IMa na EanKaH, OA5 nptlt.:.'t.)"'·lci!U IH7H. nl,1111lc II fp·tKa .w IHHI ro;nmc fo. O:t lH7H. upnt,;:t.y·tctw Pycuju ~~- npm;.1,}'·1CII<> fp·IKllj JHHJ n>.11111C nocno «npogopy 11a UCTOK>>, 7. Kucl~CiliiHa Dyrapn:c nu E<·p.1tiiiC~mt KOjii 6H HM OMoryhno CKO-

.lll1 E:::::;:a4

=-

~l>l!fl!CC)'

132

HOMCKy eKcnaH3njy y A3uju n AcppML\lL MeljyrnM, Aycrpnja 1867 go)J{l!BJbasa jow jeAaH, osaj nyT norrnTH'IKH nopa3 0Ha je npucnJbeHa ga CBOjC [(apCTBO HOAHjCJIH ca Haj6pojHHjOM HCfbCM3'!KOM HaQHjOM y [(apcrny - ca MaljapnMa, TaKa nacraje AyCipo-yrapcKa uaro116a, a gp)J{aBa MlljCfba Ha3HB y AycTpoyrapcKa, ,IJ;p)J{aBaje TOM Harog6oM TIOAM· jeJbeHa Ha ABa AHjerra y KojnMa HnjeMQH ogHOCHO Maljapu ocrsapyjy csoje xereMoHnje Hag ocTaJIHM HapOAUMa [(apcrsa, MeljyrnM, n HI HapOAH (Cp6II, XpsarH, 'Iecn, CrrosaQH, Pycrmn, ITolbaQn, PyMynn, CrroBCHl\H) pa3BIIjajy CBoje HaQHOHaJIHC HOKpCTC KOjH fie HaKOH fipBOf CBjCTCKOf para AOBCCTII go pacnaAa AycrpoyrapcKe,

3. OrMancKo 11apcino. - 0ToMaHCKO qapcrno, Koje je Espana neh 11a noKe110, 6nrro je npHcnJbCIIO Aa npu311a ByrapcKy CancieqJaucrmM MnpoM (3 Mapr 1878.).. MeljyTHM, onaj Mup y Om-C7·ecfwiy 1878 ronlme Mnp je crsopno BemrKY ByrapcKy H AOIIHO llOTHYIIY AOMH113QI-Ijy Pycnjn Ha Ba.JIKaHy, 0AJIYKC CancrecpaiiCKor Mnpa noraljarre cy Marre 6arrKallcKe A[J)J(ase (Cp6njy, rp'IKY n PyMy11ujy).. MeljynrM, o11e cy JaAnparre u y nurepece semrKHX esponcKHX cnrra KojnMa nnje 6nrro y nnrepecy Aa PycHja AOMHHHpa na BarrKaHy . 36or rora cy one IIOHIIHlTHJ!C OAJiyKe H3 Can-CTecpana H o6e36njeAHJie csojy AOMHHaQnjy na BanKany Ha EepmmcKOM Konrpecy KOjH je Tpajao OA 13. jyHa AO 13, jyJia 1878 fOAHHC. Ha OBOM KOHrpecy 133

na yjeAmhel-be, a 3a Kpalba je II3a6paH mrjeMOHTCKI! Bna/lap Bmuop EManyen. MeljyTUM, Ylramrjn cy jow ·neAocrajamr Bene[\nja u PnM. Y Apyroj paHl.\YCKo-rrpycrwr pa-ra 1870. roAnHe Kao uarpagy 3a neyTpanHOCT y pary, l1TaJinja je npncajegmmna PnM.

C gpyre crpmre, IIpyeKaje yenjeJia IOKOM lliC3fiCCCTl!X Yjet{lllbefbe lbeMa~rKe

fOAIIHa

yjep;nHHTll

IUervtat_IKe

fiP)Kane. )J,na paTa cy y TOMe HMaJia npecygny ynory . PaT npoTHB A cr rr'e, 1866. ro nne, y rwjeM je IIpycKa noKa3aJia caojy nojny na):IMO , no6ujegrmwu Aycrpnjan[\e 3a cnera ueKOJil!KO MjCCCl\ll l1 paT rrpOU!B paHf.\YCKC 1870, Ka):la ce BOjHa Ha):IMOfi fipycKe !IOHOBO goKa3aJia. Tarw je cTsopena 1-hCMa'IKa cane3Ha /lplKana,
HacTyna

BpiijCMC BCIIIIKIIX KOJIOHII-

jaJII-IIIX ocaajmha. Y3 BemJKY Epwrmmjy Ha cejeTcKoj cueHn cse eurne jat.ra

11 10

110 1R70. ronnne On re IOA!IHC y Enponn 1-bCH yrm1aj crra6n a jaqa

ynntaj HoeocTnopenc lbel\tat.IKe .up;.Jwee Koja HacTaje oKo ITpycKe Y Eeporm paC'I-e 3Hatwj jow je,nHe I-IOBe p;p)Kane, I1-ranuje I1 aHa yna3H y 1pKy 3a oceajmbe KOJIOHU-

ja Konouujanna eKenaH3nja, rpKa y naopylKmhy AOBernhe KpajeM XIX nnjeKa go senuKor 3aowrpaBal-ba Meby enporrcKIIM CIIJial\.m PagHHilllBO Esporre nocTaje cse

3Ha
130

I1CTOPI1JCKI1 I13BOPI1 0 npsnM AaHnMa ITapnCKe KoMyHe nncao je OmiBje J1ucarape, aKTHBHII Y'IeeHnK pesonyQnonapHnx )1ewasalba. Y csoM MeMoapcKOM )ljeny «I1cropnja IJapiiCKC KOMyHe 1871» OH liiiWC: IIpse cy ce npeHyJie ){(eue pa!(IIIIKB 1cao y !(aHe pesoJiyL(IJje Ose Ofi 18 MapT'a, II[JCKBJbCJiC OIICB!(OM - IbllMB je 011JIB !(Ofii(iC.JbCHB !(BOCT[JJKB liO[JL(Jlia 6IJje!(e - uucy ca
Eop6a 3a yKIIAalbe ponCTsa y CjeAHlbCHIIM ,O:p)KasaMa HaiiJiaJHna je na liOAPlliKY paAHIIKa Espone. 0 TOMe rosop11 aApeca enr necKIIX paAHIIKa, ynyheHa 3L J1CL\CM6pa 1862 . npeAcieAHIIKY A6paxaMy J1nHKOJIHy: J-faMa rpa/jaHIIMB !vfBii'ICCT'C{JB CKJll!bCHllM y «/jBO[JBHII CJIOOO!(IIC 'Iproaune» •wcr je 113[JB31111I BaMa 11 Bawoj 3CMJbii Hama 6paTciGl ocjehalba Bmylw ;p CMo cxaanmJI na lle no6je!(a cJio6o!(Hor Qeaepa y pary II36pucam OHC KOjii OKIIBajJ pOOOBC, Bu CT'C CTCKJIII HBlliJ TOliJI)' II 0301l!bHJ Cl/MliBTIIjy 811 CTC KaO fJIBBHII KOMBH!(BHT BOjCKC Ofi{JC/1/IJIII CJ1pall1Jb/I !(!III, J/{JBJI jaHyap 1863, Kao fiBH 6eJyc;waHe cJio6o;{e Ja po6ose no6ylbCHILY fi{J)[(BBa CpfiB'IHO BaM II Barno) 3eMJbll •wcnnaMo na TOM xyMaHoM unpaBCfiHOM npaBI{J

ITHTAHJA 1. illTa ycnonlhana eKonoMcKo jatralbe enporrcKHX ·erma y .a;pyroj rrononunn XIX nnje~ Ka? 2. Anami3!Ipaj nnponal)n noneJanoCT naQUOHaJIHe 6op5e HujeMa11a n I1Trurnjasa 3a yjC)1I!FbCibC. 3. 3aKJbylm na ocuony uCTopnjcKor II3Bopa KOJIIIKa je 6nna ynora pagmimTna y ITapncKoj KOMynu. 4. YrnpA!I 3Ha'mi OAJJYKC o oCJJo5al)alby po5ona y npnjeMe rpaljaHCKor paTa y CA)J;-y, KaKo na .o;alhn ncropnjcKu paJnoj Te Jer..ube TaKa n rm ocrane 3eMJbe y cnuje-ry.

131

pam.(ycKo~IbeMa1IKll pat- CrpaJJ.aibe cjJpauu,ycKe KOILIIL{e

y jypumy

nmeHTaJIHOj EnpomL DpeKOMopcKa CKCUaH31!ja UOCraje je11aH 011 rnannux QI!Jbena lf,CHC CUOJbHC fJOJUITI!KC. Hanoneorr no~mlKe rraQHOHanrre noKpeTe, yna3u y par ca AycrpnjoM na crparrn UnjeMOHTa KOjll B0/1!1 6op6y 3a yje/ll!lhe!he l1TaJinje, MeljyruM, 011 1867. L(apcrno 3aXBaTa upnnpe11na Kp113a. Te fO/Il!He ¢paHQYCKa janHOCT nocraje cne mrwe 3a6punyra 36or ja
0/lfOBapa paHQYCKC HHOCTaje enponCKa CHJia. 3. Pycnja. - .O:o 1849, y Pycnjn je cne 6uno HO/IIIOlKHO BOJbH Qapa HnKone L Pycuja je 110 KpnMcKor pa1a ylKIIBana yr IIC/1 nennKe ciine y EnpomL MeljynLM, HCKOIIIIKO fO/IHHa KaCHUje, HaKOH I!Opa3a y KpHMCKOM paTy KOjH cy joj 3a/lal!e enponcKe enne, H0/1 nnawhy AneKcan)lpa II Pycnja ce noKpehe. 0AI!R55, rro I 8@ Ha~ryrra 11o6a pe¢opMll .. Ma11a je npornawena rpaljancKa je/IHaKocr, arpapHn npobneMH ocraJy n Aalbe nepnjeweH!l HnaK, llap ycmrjena 1106pnM AHjenoM 11a cnpone11e rrpanr;e, aAMHHncrpamnne n nojne pe¢opMe . Pyc!lja 6ulbelKn n Tprona'IKH ycnoH n TO najmrwe 3axnaJbyjyhu wupelhy lKClbC3HH'IKe Mpe)Ke. L(ap cnpoBOAH pycu¢nKaliHjy. Ona nMa 3a QHJb 11a oja•ra, O/IHOCHo liCHTpamnyje 3CMlby, amr n 11a yrymn HaliHOHaJIHe noKpeTe Hnpana /lpyrux napo11a Kojn lKHBe y Pycujn. fpaljancKe CJio6o11e ce cne mnue cylKanajy. Y TaKBoj aTMoc¢epu npoTHBHHllllllapCKe UOJIIITHKC 0/IJIY'IYiY ce ua repopn3aM. KoHa'IHO, 188L li3P na11a IIOKOWCH 60M60M 4. fpaljancKn pai y CA.O: 1861-1865. - 011 1850. fO/IUHe y CA.[(-y ce cne mrwe 3aolllrpasa mrTa!he poncrna. ,[(oK IIHIIYC'rpujcKn pa3BHjenoM cjesepy ponCTBO uuje norpe6uo, 11P)KaBaMa Jyra ono npe/ICI'3BJba ocuony 3a uurrycmnjy [fiaMyKaj [(pun po6onn cy 6ecrrnaTHH paAHHI(LL YKnAa!he poncma /IOBeJio 6u11o'

128

liOCK.YWbC!ba llfJ0113BOAa, a CaMHM THM 6!! ll naM)'K npecTao 6nm KOHK)'fJCHTaH Ha CipaHI!M I[JlKI!WTHMa, ,[(mrje CipaHKC. pen~6Jil!KaHL\H H ACMOKpam, BOAC )!CecroKy 6nrKy OKo rmra!ba yKnAa!ba poncrsa. ,[\eMoKpam, '"'H"'" I Ill'""''"!"" e~U:te('" ~"''"H")C "·' f> (kEHlj"ll" JH.II>. [<';l!UIC """'1")!'-"·''-'"''·"'(•e~ku.c CIIOH11CT11 3afiO'Ill!b.Y paL Y 11i llpu~:o.; '""" 11>1<>. w;um" C. fll'"""•l "''"' CAi!l7,"~ '"·l"'"' .1 f:\JI:I,Clll<<<;! )011.1 I.11110o pKOC csojoj Marep11janHoj. eKo.1 ll)'""·'·l'""'" !.'•IS. !
5. Yjc)l,lllbCibC l1ram1jc n yjc)l,lllbCibe lheMa•uw. - Ma,11,a cy peBOJI)'I\IIje H3 1848. nponarre y !1-ramrjll II lbeMa 'lKOj. HUflO)I,H II HapoAHC solje osnx 3CMalba mrcy npeCTaJIII AU Ca!bajy 0 yje)I,II!bClb)' Yje)I,II!bC!bC !1ramrje TCKJIO je y suwe cpa3a, Oao ce )1ewasano noA KOMaHAHOM naJU!L\OM TiujeMOHia Y npsoj cjmJII pa-rosa!ba, KaAa je !:hannjn case3HHK 6mm pam:wCKa y paT)' npmus Ayc'lpuje (J 859-1861 ); !1rannja je npornacn-

Y)e~Jmbeine

Jiramt}e

129

I1CTOPI1JCKI1 I13BOPI1 ,IJ,OHOCI!MO HCKe OA 33XTjesa

Cp6a

OKyn.JbCHI!X Ha MajcKoj CKYITWTI!HH

1848,

fOAIIHe:

HapoJ< cp6cKIIj

ITpomaciio je.

2

Cp6cKJij Hii[JOJ< 3il Hii[JOJ< J/OJII/TII'If/0 CJI060J
3

CpeM c FpaHIIQOM, Eapmna, Ea•IKa c Ee•IejcKIIM P,IIIIIT[JIIKTOM II

IIIajKaiiiKJIM 6aTalbOHOM, II Eauar c FpaHIIQOM II P,miiT[JIIKTOM KIIKIIHJ
Cp6cKe c TpojepHoM Kpa!bBIIHOM

)(psaTCKC, CJiaBOHIIje II P,anMaHJijC Hil TCMC!b)' CJio6ope II CaBpiiieHe jepHaKOCTII Il[JII3Haje, C T'IIM J
Cnrn Mai)apcKe BJiape ITpeMa ITOKpe7y y

BojBOJ
y micMy Mmmc1pa yuyrpaiiiibiiX ITOCJiosa CeMepea KOMecapy II
6.

23

Maja

1848.

ropiiue

KapnOBii'IK)' CKYITIIITIIII)' II[JOI'JUICIIflCTC IIC3i1KOHII7'0M, KilO II CBe IIITO je II3

fbC II[JOIICTCIWO 3aCJI)')f(J'iC )'KO[J II K83il)' 7'0 IIITO je 6IIpana 6e3 ITpenOJ
5

Bapyu JeJia'IIIli je o6janiio 1a

IIpomacnr

5

jyiiii TeKyhe rDfiiiiie 3CMilfbCKII ca6op

heTe ra IIC3aKOIIII71IM II )'KOJIIIKO 6II pe•Ieiiii 6apyu xnw pa ra MIIT-

poiTOJIIIT JCTOJill'III 3il 6aua, ITOJ< IIpiijC11bOM KaJIIe 3a6paiiiiT heTe MIIT[JOITOJIIIT)' IIe CiiMO J
TIHTAibA 1. Kojn cy 5nmr ocHoBHII JaXTjenn Cp5a H3 YrapcKe y peBOJJYI\Uju1848. roJ1uHe? 2. Y •reMy je 3Ha•raj'l848. rognne 3a )1aJby ncropnjy J)'JKHIIX CnoneHa? 3. 3aKJby•m na ocHony ncropnjcKirx H3Bopa y 'feMy je 5uo cyKo6 1!3Meljy Cp5a 11 XpnaTa c je)1He 11 Maljapa ca gpyre crpaHe.

126

VIII. CBHJET OJ]; CPEAHHE XIX Bl1JEKA ,IJ;O 1878. rO,IJ;l1HE BEJU1KE Cl1JIE l1 IIPOMJEHE Y IIPI1BPE,O:l1 l1 ,O:PYIIITBY EBPOIIE

1. EKOIIOMCKII ycnon EmJiecKe.- PeBOJIYL\IIOHapHn noKperii cy o6nJbeliGIJIII IIO'IeiaK nepl!Of\U y KOJeM cy nenpCCTUHO f(OMIIHIIpUJIII Haljl!OHaJIHII IIOKpCTII. TpeHyTHO CJIOMJbeHII 1849, IIOKpeT!I y 11IH11lljll II JbeMa'IKOj ycMjepCHI! li!IjeMOHTCKOM l! npycKOM APll aHQycKa je rroHoso rrocrana JJ;apcrso. Ha paHQycKa Ail!IJIOMamja ocrsapyje rrpecriDK y KOH-

127

PEBOJIYIJJ10HAPHI1 IIOKPET Y BOJBOJJ:I1HI11848. fOJJ:I1HE

1. Uo•1emK penoliYIIIIje. - Penol!yl\uja 1848 y Xa636ypwKoj MOHapxujn je noKpeHyl!a, HaKOH naAa Merepnnxa n noKpeTa Kojn je Jaxnarno Mal)ape, ocTal!e napo11e Monapxuje. Jy)KHI! Cllonenn cy npernocmnJLamr HaL\I!OHallHY eMaHL\H· na11ujy ApymrneHoM npeo6pmKajy. Onn I!X Hncy noneJnBaJII!, jep cy nMamr nepa3nHjeny rpal)aHCKY IKe
'----'-'--'--'---"''":::'o:::•:c"--'--;=~-w~e~H"e;je~~~~H-;:aKocTII. 3a nojBO/IY je H3a6paH rpaHH'IapCKll rryKOBHl!K C1enau illyuJLUKUL\, a M!!TpOHOJI·

ur Jocmp Paja•mh npor11awen je 3a cpncKor narpHjapxa . l-'!3a6paH je fllannu 0116op, Kojii je y3 narpHjapxa ynpanlhao BojBO/Il!HOM, npnupe~tajyhu cpucKn napoA na opy)KaHI! omop Mal)apcKoj Bl!aAU Y crmpo je /IOllii!O 110 opy)KaHor cyrm6a ca Mal)apcKoM sojcKOM. Haj)Kewhe 6op6e sol)eHe cy oKo CeHTOMawa, 36or •rera je oso Mjecro npo3BaHo Cp6o6paH. Cp6I!Ma 124

MajcKa CKJ'IIWT'JJHa y L[JeMcKIIM KapJIDBIJ,llMa

1848 rDJ!IIHe

ll3 BojBOAIIHe cy y noMoh AOWJII! u Cp6Hll3 Cp6nje, 11011 BO~CTBOM CresaHa KnnhaHuna Kpsase 6op6e BO~eHe cy H y EaHaTy. Y TOKY paTa C!'aHOBHI!lUTBO BojBOAHHe npeTpnjeno je orpOMHe )KpiBe. Me~y cpncKHM pesonyu,noHapuMa CBOjOM yMjCWHOWhy y so~e!hy 6op6e Hapo'!HTO Ce IICTI![\aO MJia):lll

'Bopl)e CrparnMnpomdl. 36or rora je seoMa 6p3o C'LCK30 Ha3HB «BQ)K):I».

l:.JnM cy Xa636yp3U Bojoona CrerfJau IIIyaJLIIKBil ycnjeJIII Aa CJIOMe pesonyu,njy y Ee•Iy, OHII cy ce OKpeHyJUI rywelhy peBOJIYl\11je y Ma~apCKOj. Y TOMe cy liM TIOMOfJIII no6ylheHJI Cp6u u XpsauL lbux je JIBKO 6nno A06HTII Ha csojy Eoplje Crpannmpos111i crpany jep liM Ma~apu HJICY ):laaann HI!KaKBa npasa. TaKa 1849. cpncKa pesonyl\Hja y BojBOAHHn nonpuMa Apyra•mje o6ulbe)Kje. 0Ha ce ynna y cacTaB aycipnjcKe sojcKe, r)lje Jaje):IHO cpncrcu ca xpsaTCKliM 6opu,nMa rywe Ma~apcKy pesoJJyu,njy. Ka11a je Ma~apcKa pesonyl\IIja yryweHa y3 noMoh pycKe u,apcKe sojcKe (asrycT 1849.), u,ap je 3aseo u,eHTpamnaM Ma11a cy Cp6n A06Hmi csojy Bojno)luHy, aHa je 611Jm cpncKa caMo no n~reHy Cp6e je, Kao n ocTane HapoAe Monapxnje, 6e•IKH ABOp Inmpao. CpncKa BojBOAUHa je HanpaslbeHa TaKa 11a cy Cp6n y tbaj 6mm y HC3Ha moM 6pojy. 36or Tora je noja•IaHo cpncKo He3a)1aBOihCTBO Xa636yp3HMa. 2. 3naqaj peBOJJYIIIIje. - Pesonyu,uja je AOi1UIHO noowrpn11a HaiJ,IIOHaJIHH noKpeT KOA Cp6a. Hau,noHaJJHO 6y~e!he BIJWe Hnje 6nno Moryhe 3aycrasnm Hl!KaKBHM penpecujaMa OA CipaHe BJJUCHL Y peBOJIYl\lljn cy YKIIHYTil cpey):laJJill! OAHOC!I Ha ceJJy. To je OMoryhHJIO 6p)!GI Hanpe):laK KaiU!IaJil!Cill'IKUX 0/IHOCa. ,[(owno je AO noja•mHe capa):l!he Me~y jy)!(HaCJioseHcKHM HapOAHMa, wro je no3HTHBHO YTHU,aJIO Ha )1Bihll TOK 6op6e 3a HaU,HOHBJIHO OCJI06o~elbe llo!lcjeTIIIIK - Y peBOJIYf.\lljll 1848/49. Y'IeCTaoaami cy Cp6n II Xpaam H3 cacraaa Xa636yp!l1Ke Monapxuje. Olli! cy nocraanm1 caoje Ha[\IIOHaJJHe 3llXTjeae. MeljyTnM, Maljapn nx nncy npnxaaTmin. HaKOH npornawelba CprrcKc BojBOAIIHe no•Ieo je par II3Mcljy Cp6a 11 Maljapa Ha my BojBDAIIHC. Ka)la je 6e'IKII gaop KpeHyo y ryiiielbe Mal)apCKC peBOJIYl\Uje y )lpyroj f!OJIOB!!HII 1848, IICKOpHCIIIO je cprrCKII II XpBaCKI! noKper Xa636yp3H cy no JanpwerKy peaonyljuje ajemro ycnjenu murpam rrpaaa Koja cy o6ehann Cp6nMa 11 XpaamMa Ma)la je npornaweHo CpncKo Bojno)lerao, Cp611 y !beMy mrcy 611mr y aehiiHII. HnaK, peaonyt\llja je OAIIfpana Ba>KHY ynory KOA J)"KKIIIX CnoaeHa jep je yCJioanna )lalhl! rrpHBpe)IHII pa3aoj, a TIIMe 11 ja•mibe Hai\UOHaJJHIIX noKpera y 11pyroj nonoanuu XIX nnjeKa

125

HCOAJIY'IHO, TaKO ga cy y6p30 J10)](1!Bjene nopa3 KOA Kycro[\e. HaKOH TOI'3 Kapno je 3aKlhY'IHO npnMnpje C3 AyCipujoM. arm cy r3 noaa He3agoBOJbCTBa wupoM Hranuje H3rjepana ga nouoao 1849. o6jaau AycTplljn paL MeljyT!IM, 11 y TOM p3ry je nop3)](CH, lipBCHCTBCHO 36or HCKOOpJ1IIH!IC3HliX BOjHIIX 3K[\IIja II HCOJ111,Y'IHOCTH BOjCKOBOlja liT3.JllijaHCK!IX J1p)K3Bll[\3. Tiocmrje nop333 K3p110 je nanycrno npecTo n l1T3mrjy. HaKon ueycnjex3 peaonyQuje crapu pe)I
nogcjeTIIIIK - PenonyQnje !13 1848/49 ycrrjene cy 11a ce m6ope 3a yKHAar;,e cpey;wnnnx DAHOca. MeljymM, one nncy ycrrjene J10Becli!AO ocTsaper;,a ocranHx Jaxrjesa esponcKHX napo11a - )1aJbe nu6epanl!3ai!Hje, He33BIICHOCIII, Hal\IIOH3JIHHX 33Xrjes3. PesOJIYI!IIja je CBY/13 y Espomr nperpnjena rrop33 ycJbeA p33je)1nllieHOCTl! pesonyl!llOHapnnx cnara. HrraK, najsa)](HI!jl! nno11 pesonyl!nje 6nna je 'IIIllieHHI!a 11a cy CIBOpeHII YCJIOBI! 33 6pW! p33BOj K3nl!T3nl!Cl'I!'IKI!X 0)1HOC3 y TUM 3CMJba~fa.

l1CfOPHJCKI1l13BOPI1 0 pyWIIJI3'lKOj CHa31! eBpOUCKIIX peBOJIYL\Hja, 0 BCJII!KOM HC3ai10BOJbCTB,Y II 6njecy peBOJIYL\liOHapa I'OBOpe HaM ClhCIIChll O!IJIOM[\!1 ll3 I!CTOplljCKIIX 1!3BOpa.

122

llisaj[japcKI!
BHCKOHTI! BeHocTa 61!o je Y'ICCH!IK ycTam> onncao je 6op6y MnnaHCKHX cTaHOBHHKa npoTnn Xa636ypronal\a: CnyJ{a cy HIII
ITVITAH>A 1. Kojn cy 110rabajn ycrroBHJIIIIIO'leTaK penonyu:noHapHIIX 30I!Bafba 1848. rDAI!He? 2. Koje cy cneu:ucpn'IHOCTII pesonyu:nja 1848. rou:nHe y Enponn? 3. HaBe/11! oml!Te y3poKe nopa3a penonyu:nja 1848 n1849. IOAI!He. 4. Koje cy no3l!TnBHe TeKosrrne penonyu;uja !13 1848/49. IOAI!He? . 5. Ou:njemr Ha ocHony ucropnjcKIIX 113Bopa oupas11aHoCT nocrynarm Koje cy penonyu:rroHapn npe11y3emr.

123

3yc miW!IO je 6npa'IKIIX npasa cse cnojese cppamwcKor ,llpywrsa, ocl!M senenocje)IHHKa n KPYIIHC 6yplKOa3nje. 36or rma cy pesonyl\HOHapnn )loraljajn y paHl\YCKOj 1106umr KapaKTep )laJhe 6op6e 3a J:ICMOKparn3al\njy 1\pymrsa. Ka11a je pesonyl\nja nopaHI,\yCKa peBOJIYl\Hja OBO je llOTllYHO HCTO.>> . CTBapn, 1\0fai)ajll !!3 1848. 6!!m! cy CJII!'!HIIjH OHHMU !!3 1830. 10/ll!HC, Kao n panuje jamma ce uCTa Mjewasnna mr6epannnx n HUl\l!OHaJIHHx re>KH>H, ami Hilla je npsn nyr 6no Ba>KaH n rpehn eJieMeHr y APYlllTBCHOM cyKo6y H3a3BaHOM IIH/IYCTplljaJil!33l\lljOM . PeBOJIYl\Hja je y paHl\YCKOj 3UBplll!!Jia 6p30, a KpaJb je no6jerao y Em JICCKY Y HOBOj BJI3/Ill HaJia3l!JU! cy ce KaKO npC/IC1'3BHIIl\ll mr6eparrHe 6yp>KOa3nje raKo 11 npe):lcrasnnl\11 COl\njamrcTI!'IKIIX Y'IeH>a. Do11 npmncKoM Apyrux H3r nacaHo je orrliJre rrpaso r naca, crro6o11a rnTaMrre n jannor' oKyrr!haH>a. MeljyrnM, na npsnM OIIlllTIIM m6opHMa rro6je11y cy O/IHHjemr npelrnaBHHl\!l yMjepeHe 6yp>KOa3!lje, I{OK cy COI{Hjamrcin rrperprrjemr ueycrrjex. C1pax 011 3ax1jesa cse 6pojmrjer paAHnwrna OI{BO/IH nennKu 6poj rrpnnaAHIIKa yMjcpeHe 6yplK033Hje y pc)IOBC KOH3cpBaiHBHHjl!X CHara. HeOI{JIY'IHa llOJI!!Tl!Ka ! . C Ha __e@HX f'O/I!!Ha BO/Il!Jl!! yMjepCH>3l\l!, Ha BJI3CT je KOH3'!HO !!3631.\I!Jla .__l!IIOJ!eona rnl C!!HOBL(a Harroneorra L Orr je -LR'i2•.J!3Bplll!!O AplKaBH!! YA3P !! p<~I~ (1852-1870). TnMe je pesoJiyl\Irja n3 1848. 3aseo 3aBpllleHa rreycnJCXOM paAHHWTBa, a rrncy ocTBapenu nn 3aXTJCBl! cnrne 6yp)KOa3nje II CCJhUlllTBa.

J"\l!ffi!:uilpcrno}

4. Penony1111ja y Ayc-rpuju. - Y Xa636ypmKoj Monapxujn rrpo6neMn cy 6nmr seo~ta cnOlKCHIL Pesonyl\nja y rrpeCTOHHl\11, Bercoa3nja naijepaJia KpaJba 11a omycrn MerepHnxa, o6pa3yje Jin6cpamry nrra11y n o6eha ycras . Mel;ymM, y6p3o je AOlllJIO 110 Hecrrarafba Meljy pesoJiyunorrapnMa ,0:0K cy CC rrpe/ICT3BHI1l\H KpynHe 6yp>K033/'vfeTepmiXOB rrap ca unacr II uje 3a/IOBOJhHJI!l !IOL'TllfHYTHM, !!pC):ICiaBHIIL(H paAHHKa, cnme 6yp>KOa3uje n cryAcHTH ocramr cy ne3a)IOBOJhH!L Ka11a je nurna sujeCI 11a je 6yKnyJia pesonyl\nja y Maljapermj n 11a Tpe6a nocrran1 1pyrre Koje 6H rpe6ane 11a je yryllle, Meljy pesOJIYl\HOHapmm je /IOlllJIO /10 HCCJ!Ore. PaAHHL(llll CTY/ICHT!l OA6HJII! cy 11a lillY Ha MaljapCKC pCBOJIYl\HOHape. Ty HCCJiory l!CKOpHCTI!JI3 je /IBOpy sjepna BOjCKa I
120

5. Penony11nja y lheMa•!KOj. - lheMa'!Ka je nocmrje Ee•1Kor KOmpeca ocrana UO)IIIjCJbCHa Ha HCKOJ!I!KO JICCCH!Ha JIP)!enocr je ycnopanaJra Kamrr amrcrn•rKH npeo6pa)!(aj lheMa•rKe C Apyre crpaue oMoryhasana je ga ce OAplKe peaKL\HOuapH!! pe)!mMIL 36or rora cy y fbCM3'lKHX penonyl\1!0Hapa AOMIIHIIpana )\Ba 3aXIjena: llflBII yjegnH>eH>e !-beMa 'IKe, Apyrn - yKJrnaH>e j!_evrranunx ocraraKa y npnnpegunM n APYWTBCHIIM OAHOCHMa Y HI!3Y fbCMa'!KIIX Jlp)!(aBa penonyL\l!OHapn cy npmmpamr csoje nrraAe Aa AOHecy ycTane u Aa ca3ony napnaMerne Ca3BaHje n onwreuleMal.fKII uapnnMeHI..Y

Eop6B ua 6apm;a;pM y Eep.nm~y 1848

pauKclJVpry ua MajmL Ou je y3eo y 3a- ro)!lwe AUTaK )Ia BIIjel\a 0 fbCMa~!KOM yjC)IIlfbCH>Y MeljyTUM, peBOITYL\IIOHapHe CHare cy 6I!J!C pa3jC)Il!lbeHC. '-hiM je yrymeH UOKflCl paAHIIKa y paHL\YCIJ!!!APIIXOM BnJLeMoM IV ua •1eny, yryummr pesonyL\HOHapue noKpeTe y cnojnM 3eMJbaMa. lbeMa'!Ka je ocrana pa3jeAnH>eua. ann cy 3aro yrmuym eHa . Behu H>eH guo 6Ho je noA Bnawhy Xa636ypuiKe MOHapxuje (J10M6apguja!! BeHCL\l!ja). Y OCTanUM IITaJ!IIjaHCK!I~~)_It\AE?.f)!eH>e. Y THM 3axrjenrnra BOAHna ux je Hal(nouamra penonyL\HOHapua opraHH33L\Hjall\1naga 11Tani!jz!, •mje cy nolje 6umri'B~ene Mm-1111111 n bV3e!)e apnoan)tu Henocpegmr Y3POK penonywrie y Hranujn nCl!y mr6epanHHX peeH>a, To AOBOAH Kapna An6epra y no3l!L\Hjy Aa Mapa o6janrrrn par Aycrpnj11. MeljyruM, uramrjancKe rpyne cy Boljene seoMa

a

121

110 llc-rpare TypcKe an11 uaiiie Hil11a HeAta Hp8BO HUY KOra 110 y Eora JI y cnoje pyKe, HB.l(albe ce HaLUe 38Korrano H8 Kocono y je!1HY rpo6mrcy Y11o6poM je naKo 1106po 6JITII,H8 A~yn;rr ce rr03Hajy jyual{ll

IIHTAibA 1. Y '!CMY je 3Ha•raj cprrcrmx crnapanaua y eymypn ca rrpocropa Xa635ypUIKe MoHapxuje? 2. Koje cy 3aCJiyre ByKa CTecpanonnha Kapar,mha 3a pa3noj cprrcKe Kymype? 3: KaKo je Termo pa3noj Kymype KOA Cp5a )10 cpe~;mre XIX mrjeKa? 4. KaKBC 3aKJb}"IKe MOlKCUJ Aa 1!3B}"'CUI, Ha OCHOBY l!CTOpl!jCKHX TCKCTOBa, 0 lKHBOT}' Cp5a y rrpnoj nononmrn XIX nnjeKa?

118

VTI. PEBOITYQHOHAPHA fPA'BAHCKA EBPOIIA PEBOllYU:HJA 1848-1849. fO,JJ;HHE

1. Peoony!lnouapua upennpa!ba y Eopoun. - IloJJIITll'IKa ncropnja Espone y nep!IOAY 0)11815, 110 1870. 1106pnM AIIjenoM je ncropnja ueycnjennx noKywaja espmiCKIIX )1IIHacTnja 11a nouoso ycnocrase crapn nope)1aK. Bell OKO 1820. •rysapn crapor nopeTKa MOpann cy )13 ce 6paue 0)1 cse lKeJJJhnx Hana)1a an6ep· ami3Ma 11 ual.\I!OHaJIII3Ma. Pal)au,e Hal.\HOHaJIHIIX ocjehau,a 611JIO je nocJbe)1Hl.\a po)1oJby6nsor 11yxa Kojn cy Hanoneouosa ocsajau,a npo6y)1IIIla y MHOrHx uapo)1a. OcnM Tora ua 6yl)eu,e nn6epaJII!3Ma 11 Hal.\I!OHaJIII3Ma YT!I'Ie nosehau,e n ja•mu,e rpal)aucrsa. Pa3noj WKOIICTBa TaKoi)e je 011 semnwr 3Ha•Iaja, jep KOA MHorux esponcKIIX uapo11a cse sehn 6poj cTaHOBHIIKa noc1aje JIIICMeH, ami II cse csjecu11jn y3pOKa csoj11x nomnll'IKilX 11 eKOHOMCKIIX npo6ne~m. Eyl)eu,e H3l.\llja 11 TelKI-ba cse 6poju11jer II o6ecrrpasJbeuor paAHIIWTBa y npsoj rronosnun XIX BIIjeKa H3a3sann cy semiKH 6poj rro6yua, WTpajKosa n pesOJil.\l!ja. Ou11 cy 1848 AOBenn 110 Tora 11a ce 1.\Hjena Esporra naruna y nnaMeHy pesonyl.\IIOHapunx rrpesnpau,a. 2. fipiiJIIIKC yo•m pCBOIIYlllljC. - Y 3p0l.\ll peBOJIYl.\IIOHapHIIX llOKpeTa y Esporrn 6JIJIII cy pa3JIII'IIITJI y pa3HIIM 3eMJbaMa. Y OCHOBII CBIIX TIIX ITOKpeTa 6nrra je noTpe6a 11a ce ycrrocJasn pasuoTelKa II3Mei)y 6plKer pa3soja KamnarrIICTI!'1KIIX rrpon3BOAHIIX cuara 11 APYlliTBeunx 0)1Hoca Kojn cy 6nrr11 paHl.\YCKOj H I:beMa'!KOj TpHijeCeTI!X I'O)ji!Ha, K30 ll Oll031!l.\IIOHe crpyje y pe)10BHMa 6yplKoa3nje, 6nnii cy rrpe)13HaK seniiKor )1oral)aja 113 184R ua esporrcKoj Cl.\eHn. Mel)yrnM, ueuocpe)1HH y3pOK )1oral)aja 113 1848. 61me cy uepo)1He I'0)1IIHe (1845. n 1846.) Kao n TprosnucKe Kpll3e Koje cy )10sene 110 rrocKyrrJbel-ba n umeKyJial.\Hja. EKOHOMCKa Kpn3a uajTelKe je rrorai)aJJa pa)1Hil!IITBO II CeJbaWTBO KOje je li HajBeftiiM )1lljeJIOM Y'IeCTBOBaJJO y peBOIIYl\ll· ja~m !13 1848. I'OAIIHe. 3. Pesony11nja y cllpaHIIYCKoj. - Ma11a je JyncKa pesonyl.\nja 1830, yKJmyna
119

Kaga je Cp611ja go6mra ayroHOMHjy rrog MlmollleM 06peuonnheM, rro•reo je npena3aK y•rennx Cp6a H3 Xa636yplllKe MorrapxHje y Cp6njy. Orrn 3ay3nMajy IIC'IHKHyra Mjecra y agMI!HHCTpal\HjH II ll!KOJIC'IBY II liOMffiKY y npocsjeTHOM rrogH3a!hy Cp611je. 2. KILJDKennocr. - Mnagoj cprrcKoj 6ypJKoa3njn rrnje ogronapao CJianja- · rrocep6crm je3HK 3a-ro mro r a OHa unje pa3yMjena n 3ai o lllTO ce rr,nMe rrnje MOfJ!a CJ!YJKHTH y CBOjHM liOCJ!OBHMH. 36or TOra je je3HK y Klh!DKCBHOC'lll liOCiajao cne 6JJIDKn uapOJIHOM. KymypHH rrperropog KOA Cp6a pa3snjao ce 6p3o n ogny•mo 3aXBaJbyjyhri ByKy CTeljlanonnliy Kapa· 1,mliy (1787-1864). Orr je yneo rrapOJIHH je3nK y KlhH)Kenrrocr n l!3Bprnno pecpopMy npanorrnca. TnMe je CTBOpeHa OCHOBa 3a 6pJKll pa3BOj lll!CMCHOCT!L Me~yTHM, Klhnre n 3anncn cprrcKnx rrpocnjernTeJba, uay•mnKa, llHCal\a Kojn cy rrncann rra cnanjarrocep6CKOM ocramr cy ygaJbeH!I og rrapoga. Ma11a je ByK HMao rrenpHjareJbe y cnojoj 6op6n 3a pecpopMy je3nKa, HnaK je no6njefll!O. !hera je nogp)KaJia MJiafla rerrepal\nja cprrcKHX mrcal\a n rrjecHnKa, rrpegno~erra IipaiiKOM Paiiii'IennlieM n 'BypoM )l.ann•mlieM. Y TO ByK Crepauonuh Kapalfuh npnjeMe crnapa Hajnehri cpncKJI n 1\pHoropcKII rrjecHHK, nagnKa Ileup II Ile1ponnli lherom. lherona Ajena cy nyrra HaL\HOHanrror 3aHoca n rra6oja. Me~yTHM, OH je njecHnK n cpuno30QJ, a MHore rr,erone rrjecMe ncrryrr,erre cy Mencpn3H'IKHM ocjeharr,nMa 3. YMjeTuocr. - CprrcKJI CJIHKapH cy neh y rrpnoj nononrmH XlX nnjeKa rrarrycmmr crapo BH3arrrnjcKo CJIIU
116

npC)1C'IUBa~Ja, TaKO )1a je II M)'31l'!KO cTsapanaunso 6nno OKpCil)'TO TOM BHA)' )'MjCTHI!'IKOf 1!3pa>Kaj a 5, ApxuTeinypa - ,!J;oK cy cpUCKC 1.\pKBC, ll!KOJIC II a)1MIIHIICTpaTHBHC 3rpa11e y Xa636ypll!Koj MOHapxnjn npanme roKOBe esponcKe apxnTeKrype jolll 011 cpeAIIHe XVIII anjeKa, y Cp6njii je apxHreKIJpa n )1aJbe 3a)1p>KaJia 6aJ!KaHCKI! CTHJI )' KojeM je 6IIJIO II npiiMjece opiiHonu Call ca neiponapa/liiHCKe crpaue jema. TeK 011 11pyre nonosnHe XIX BIIjeKa Cp6nja CHalKHO npmma ra 3axrjese esponcKe apxnrer
llo)1cjenmK. - CpncKu uapOA y Xa636ypunwj MOHapxuju npuxnaruo je enpon-

y npnjeMe npocnujeheHor anconyTH3Ma_ Tipep;GranHn~n -ror nujena uapoAa 6wm cy HOCIIOI\II enponcKe Kynrype u npocajere Mel)y Cp6mta Koju cy )KHBjemr rrop; oToMaHCKOM nnawhy On Kap;a je Cp6uja cTeKJia ay-roHoMujy, oHa nonaKo npey3uMa Mjecro KynrypHor l\CHTpa 011 cpeAUHe XIX nujeKa cpncrm

cKe KynTypHe TOKone

crnapaot~n y KyJnypu cnojiiM pap;oM pannonpanHo KOHKypuwy ocTamrM enponcKnM crnapaoiJ,HMa

I1CTOPI1JCKI1 I13BOPI1 Em necKn nncal\ paHciic Epse rosopn o II3rne)1y OHAall!the cpncKe KynrypHe npecTOHHl\C, HosoM CaAy ,!J;oHocnMo 0)1IIOMaK H3 H,erose Kthure «BopasaK y fp•rKoj n TypCKoj» H3 1837. ro)1rme: Honii La,lf ce MO){(e cMmpani neJIIIKIIM rprona'IKIIM rpa,lloM II npiiJIII'IHo je niijen

Ha je,lfHOM Mjecry Koje JIII'III Ha rpr HaJia3II ce Heo6II'IHO JIIIjen II

){(ffBOIIIICaH Kpcr Y1mqe cy npii!III'IHO IIIIIpoKe

qpKne mwjy HapO'IIITO JIIIjene

TOpibeBe, a apXIITCKTypa JIM je BCOM8 JI8K8 II CJ1Cf'CHTH8 IIpiiAIIIjeTIIJIII ,lf8 cjJpaKOBI/ I1pCOBJI8/))'}J'

Mei)y f'OCUO,lfOM CMO

CpCJIII CMO MH0/'0 ){(CH8 H8 ymm;aMa, O,lf

KOjiiX CJ' HCKC 6ItJIC II3Y3CTHO JIIIjene

,!J;OHOCIIMO 0)1JIOMaK ll3 «fopCKOf BnjeHI\a>> Deipa nerpomrha lherowa. TeMeJb s,eronor cmapallawma 6nna je Hapo)1Ha noe3nja. lherosa cy )1jena
lie ce 6y11e oqpHIITII

6op6II H8IIIOj Kpaja 6II7'IJ Helie

117

y TIIM IIpiiJIIIKaMa 1a6opaae Ha caoje cTa&e Y rrocJbe~&eM paTy rrpoTIIB /v[aXMJ'T BymaTJIIIje, CKa~apCKOf' name, 1Jypo fiOIIII'IIIfl HIIje MOrao ~a HaiiyCTII caoj Kpeaer 36or T'eiiiKe paRe y H03II .. 3a BpiijeMe 6op6e . 'Bypoje JaTpa:>KIIO ~a ra o~Hecy Ha je~HY CTIIjeHy ca Koje 6II Mora a IIJ'IIBT'II Ha HerrprijaTeJba !vfopami cy M)' J'~OBO/biiTII 3a 'IIIT'aBa Tpii CaTa OR je, IIpiiCJIOEbeH Ha CT'IIjeHy, Il)'IIaO Ha HeiipiijaTelba Ka~a cy MY jaBIIJIII ~a cy UpHoropwr rro6IIje~wiii, OH je )'3BIIKHyo «Jia II BpiijeMe je BeJi MII je HeCTaJIO cjJIIIIIeKa CBIICH)'O 6m; 0~ 6Jijeca ~a CBM MOpao O~CT)'IIIITII »

0 lberowy je rmcao qapnc UejMc JleM y CBOM 'IJJaHKY ITO/I HaCJJOBOM «Jlyrmhe no IJ;pHoj fopn»: BIIO je 36IIJba JIIIjeii 'IOBjeK - IIpaBII Cayn Mepy CBOjiiM Hapo~OM _aaa o6II'IHa eaponcKa IIIIIII1'0Jba 3a!(jeHyra Ja rrojac 6IIjaxy cae &eroao Haopy;Kafbe 'TypCKII Meiiii 3BIDK~8JIII C)' CBe BpiijeMe OKO HaC, CTBapajyJiii ~IIBH)' MJ'3IIK)', KaKo pe'Ie Jberoaa rrpey3BIIIIIeHOC1 Haj3a~ ce a.na~IIKa rrpii6nmKII Haj6olbeM T'OII)' . J{yroje fiiiiiiaHIIO, a OH~a OIIaJIIIO, KJIIIKH)'BIIIII 0~ pa~OCT'II Ka~a IpaHaTa y~apii y KaMeHII 3II~ Ha BpXy Kyne 'Typiiii cy O~MBX )'3BpBT'IIHII B.JIII fiX Jberoaa IIpey3BIIIIIeHOCT HIIje HII TOJIIIKO )'~OCTOjiiHa ~a Ce 3aKIIOHII If3a 6e~e M8

IU:ITAIDA 1. Y '!eMy ce ome)1ana nporpecumra ynora l\pHoropcrarx srra)1apa?

2. KaKBH cy 6!!JIIl OJ1HOCH IJ;pHe rope ca BCJll!KllM CIIJ!a~m? 3. IIITa ce MO)I{e 3aJby1-IIITII ua ocnony o,n;rro~-laim H3 II3Bopnnx TCKCTona o MeHTaJIHTe-

TY IJ;puoropa11a?

114

~yJITYPHI1 II-fE:.::.II.:::..:O::..::P:_:O::_::A::c_C~~p::..::rr:..:_C=:K:.::.O=-f::-::.:H==-A=P~O AA

1. YK!by•nmaJbC y enpOIICIW f{yJHypne TOKOBC. - Y 11pnoj IIOJJOBIIHII XIX nujeKa, Ka)\a je 6yp)KOa311ja 110'Iena )\a ce cna)KHO pa3Bnja, Meby cnuM CnoneHIIMa 1\0IIIJIO je 110 narnor Y31\H3a!ha uau;11onanue cnujecru. Ta11a ce 110Ka3ano )\a cy Jy)!cnu Cnoneu11 y KynTypuoM 11omeAy 11pnnu•mo 3aoCianll 3a ociaJJHM uap0/1UMa 3a11a11ue 11 cpe11!he Enpo11e. 3a CnoneHe, a caMnM TUM II 3a Cp6e, KOjll cy )Kf!BjCJJII 11011 OTmtaHCKOM BJJalllfiy, TO je 110CJbCI\IIll;a BHIIICBjCKOBHOf 110T'Il!!hCHOf IIOJJQ)KUja y 11p11BpCI\)1. HO, CKOHOMCKH ll KYJJTypHO 3aoCianoj U:apesmm. 3a Cp6e Kojn cy )f(f!Bjemt y Xa636ypwKoj MOHapxnju, TO je 6nna noc!bC/1Hu;a ymtjahen,a Koje ux je AOBeno 110 3aTnapm;,a npe~w eneMy WTO je I\OJla311JlO 113 En pone llpno6nrua 3f pt1J1a f'IlMJJa3I!je y CpeMCKIIM KapJIOB· Cp6H y Xa636ypwKoj Mo- ~liMa napxHjll OTBapajy npara enponCKHM KYIITYPHIIM TOKOBI!Ma ICK KpajeM XVIH Blljeica, 3a npHjeMe npocnujehe11or a11conyrmMa Maga cy Cp611 113 MonapxHje reK TaAa no'leJJH ga npuxnarajy crpeMJben,a enponcKe Kymype, OHH cy ItnaK IIMaJm neynopeAHBO 6olbe yen one 3a Kymyptm nanpeAaK 011 Cp6a KOjll cy )f(!IBjenu 11011 rypCKoM nnawliy Y Xa636ypwKOj Monapx11ju cpncKJt rpront;II m YrapcKe IIPCI\ClaB!haJJH cy IIMyhan cnoj cTaHOBHimtrna. Onu cy cnamt csojy 1\ieu;y Aa y•te lllKOJJe C E I' 0 C liE C E, P fi C 1\ !-: y BCJliiKIIM eBp011CKIIM ll;CHipiiMU, A'liTOflHCH ;l'BTOITHC!l anu 11 noMarl• KojuM cy n11canu, cnanjanocep6cKJt, HIIje 6!10 6JIU33K HapOAY- l1MyhH!Ijll Cp6u noMormi cy 11a ce ocnyje y ll)',ill!W , MaTIIII3 cpnCKa, 1826. rOAIIIIC. Ona lla
1,.,._.,. r"'~"'' ''""~""nnt•

·"'Ut.t'"•"'~"'-''"'''L_,.,..,.

,

H,....,a,;n....,;;•ll•::"""'•••"~>. I t ' I.

115

36o@
bJTwrer [(QHOropCKOf

112

3a,a.araK .na ~vsa B.rtanm~ OsiL\I jc crnopeua ocHona Ja npernapmhe UpHe rope y MOAepHy /1fJ)Kany De Tap je OCII~J IOfa ITO~Jarao KH)ILiKCBHOCT', mKoncrno, mrawmpcrno Cnojmr 1\ieJII!Ma «F'OpCKI! BJJjeHaJ.<>> II <Kemma ,D,arurno je r-racramro 6op6y npoHIB nneMeHCKor cermpaTII3Ma 36or . . Tor a JC yneo KaneTamne ca Kanenum!'>ta Ha treny YBeo je rrope3, Hapo,a.H~' BOjCKV Koja je 3ar-.mjemma rrJier-.-teHCKY. lleTap !I Flerponuh lberow a crnoprro je rr cnojy rap)1y Tmr Mjepa~ra KHC3 ,D,armno je, ynpKoc no6yHaMa. aseo anconynry nnac- . roA!IHC 1855. )10HCCCH je 3aKOI!I!K 011 JC o6e36lljC)1llO HMOB! CKy !I Jlll'U!Y crrrypHocr Upuoropaf\a Onmr 3arwrmKoM y6p3auo je Janol)erbe npasHor noperKa y l\pHoropcKoM narpujapxamro~r APYlliTBY fio;~cjermm - ivlana CC ll.pua f'opa HOC I a paHO pujenmna rypcKC BJ1JCI II, JWO .np:..Kana cc HIIjc /\!or na nyro cjJopMIIpa I'll 01 nop C! rmpalbY l\.IOJ1Cj)HC Hp:..I.::<-tBC JpBana cy HJ1HoropcKa nnel\.tcrra. Y OopGy npor11n I-bm~ xpaGpo cy yuute rwrmropcKc nnarJ.IIKC Omr cy y noqcrKy HMaJJII ca/'.tO njcpCKI£ ayropl!Icr U.prwropcKII MJirporromn Uctap I rietpomrh npoumpuo jc cnojy nnacr 11 Ha cnjeJOJll-ly. flocc6He 3acnyrc y ja 1 mibY UCHTpam-w BJlaClll II CTnapalLY np)KaBC IIM(JJlll cy ncwp I If nc·Iap II flponraiiJCI-LC/'11 3a cnieronHor KHCJa, KHC3 ,lJ,aHI!no jc H3rpaf{IIO anconynJCII£liKY np:A
VICTOPHJCKl1!13BOPVI Tipe,o, H3t\!a cy .QBH TCKCia crpaHat(a 0 IOI\le KaKO cy OHII BII,UJC.fll! )KHBOT

L(pHO!Op!,a. }J,oHOCI!Mo npnKa3 cjlpa!if\YCKor ocjml\lipa Buana m 1\iena «Hcropujcrw 11 noniiTil'IKo nyroBa!he no Uprmj fopll» (Oapu3 1820): Ouu ce ol{paHa npliBJIKasafy Ha opy)K_je 3aTo ce caar:o 1-m uajMaH)IJ,ti,orai)aj npuxaara oppK/a
113

nocefie y nJIOfiHIIM paBHJIIjaMa YrapcKe II fia ce Bpwre y caojy recHy II y6ory 3CMJby, 6JL!III C)' 03JIOBOJbCHII II KliBfiii Ha CBe WI'O je XpiiwhaHCKO, a y JIC'I'O BpeMe OHII cy JIOBehaaami 6poj yC1a Koja }eJ!y, J!OK je 6poj pyKy KOjii je paJ!IIO ocrajao IICTII C !!pyre crpaHe, 'I'll IIC11I paTOBII XVlll BeKa, Kojii cy TypKe noriiCKIIBaJIII II3 cycefiHJIX xpiiwiJafiCKJIX 3eMalba II upahann nx y Bocfiy, ma3B8111I cy KO!i xpJiwhaHcKe paje cMeJie fiafie II oraapann fiOT'Jle HeCTiyheHe BllfiJIKe, a TO je MOpaJIO J'TIIljaTII II Ha OJ!HOC paje 1IpeMa «IjapcTByjyW'IO} TOCITOJ!JI Typ[j1IM8» ..

Y rrymrrncy «Ilornegy EocHy. nnn KparaK rryr y OHY Kpajrmy. Y'IIIH>eH 183940. ITO jegHOM )J,OMOpO)liW>> npnKa3yje MJiagu XpBaTCKII KH>lDKeBHIIK MaTHja MmKypamrh ITpllJI!!KC y KOjnMa je raga )!{l!Bl!O Hapog y DOCHH:

Y CapajeBCKOM IIOJb)' je, KaKO caM 'l)'O, OJ! CBe BacHe HajropJI C'I'aJIJIW 3a KpC1jafie 0H!i}e KpC1jaH/l HIIJI/'I'a ITOJ! fiC60M fiCJIMajy, fill Kyhe, Hll K)'hllWT'a, fill M>

III1TAH>A 1. Koje cy nocJhe)lHJ.Ie ncnaMll3aJ.IHje y Eocunn Xep1.1eromrnn? 2. 3al!lTO cy ce 6ocancKe are n6eronn cynpoTCTaBJhamr pe
110

CTBAP A:fbE ,O:P:>KABE Y U:PHOJ fOPH

1. QpnoropCI{o Jlpynnno. - Y cnojoj 6op6n 3a ne3aB!lCHOCT [(pna fopa je naJia3HJia ocnona1.1, amr n nemnef Oprann3a!1nja nneMena ITO'IIIBaJia je Ha 06I!'IajHOM IIpany ll CTI!'!KHM HOpMaMa, HajB3)!{11Hje 0)1JiyKe y UJJCMeHy )10HOC!l0 je G60Plcnnx lbY/1H WIHUX 0 .. Y CKJia)1y ca 3aKOHOM ITJICMCHa HOCilO!\H nnacru 6mm cy U3a6pann 'JJaBa I BpeMenoM je rnanapcKa Y Meljy rrneMeHUMa oMoryhasaJJa je ycT'aHoBa,

-

Crapo U.PHO ropa

l!i),ih',iU;\;:J Epga npucajegutt.eHO go f:'zt'$.1,2?;;-#-;J Opowupetba IJ,PHe rope go 1860

XEPU,EfOBHHA

Afl6AHHJA

m:nm

c:::J

AIJCTpUjcko l.lOPC.TbO TypckO UGPCTbO

KneEennHa f4Jna Tapa y npsoj uoJIOBJIHII XIX BIIjeKa

111

~IoHnpxnjn f1po~1jene Koje cy CTII3ane 113 IJ,apmpana nnawnne cy 6ocmicKn 6erosaT .u;a he u3ry6unt HacJmjef)ene nosJiacnn\e Ocu~r rora, 6erosn cy njeponanu na ce pecjJop~mMa KOpncre Oil!! KOjll ;Kene na ce ocno6one rypcKe nnacni 11 .na cy pecjJop:-.Ie JHaK cna6ocru Uapemme Koja He BII.QJI jacHo JHaKe onacaocrn na rpamlll,ll 36or rora ce jas.JLano cne nehe He3a!(OBOJLcrso Koje je ca yKII,JJ;aHJCI'II jarhiP-tapnmx or.raKa u .n;onacKol\r pec}Jop:-.raTopa II3 u.enrpane npe~ pacno y omopemi ornop Y ro spnje~1e y Eocnn n XepljeroniiHII cy ce cnmKimje pa3BIIH!I cJLenelm rpaf{OBII J..::ao :matiajmi rpronalJKli u 3ai-IaTcKII r~eHrpn: TpanmiK, Capajeno, EmnaJiyKa II tvlocrap f1mmo lllii1YCTpiijanmaljiija Imje 3axnamna Oro,\JaHcKo u.apCIBO !!II y rpa~\OBJIMa, rpaf)ai-ICIBO 1-!IIje fiOCHUIO HOCIIJJaU, pa3BIIjCHC npuspe.o.e . TaKo cy KOA Gowi·baKa no.rr.ehy ynory II .u;a!he IIMa.nu 6eronu II are, a KO.IJ; Xpi!Whaua CBCWTCIICTBO

2, f1o.!IOlKUj xpumliaUCI
Ha TOMe .[l,a CTapli

cnaXUJCKII cncre!\.t AOJ(aTHO ynmpc-re To cy pap;II11II raKe WIO cy HacrojaJIII

fHl CflaXIIJij'KC npeTBOpe j' HaCJbC.[I,I-Ia run~!JJ'KC. Paj11 je tiiiT nytreOCJCHIO noropwarro npamm II

llJ\.tai-ba ~ne

CKOHO/I.ICKJI fiOJIO)Kaj. DOJIO>Kaj XpiiW-

paje ce uapotmro rroropwao y spujeMe CpncKe penony11nje Tana cy 6erom1 nonehanami HaMete J6or nonehmmx nojuux II~p;a r-m.::a. I aKo je rn6u.na noJH
yryllll!JIII

3. Gyna Xyccun- Imncrana fpanam•Icnulia.- 3ano'!ete pec!JOpMe y IJ,apcrny crBopiine cy nenllKII 6poj ue3a)IOBOJLIIHKa y EocHu 11 Xepljerommu 36or wra je y npnoj nononiiHII 1827 n.rra11a A6)1ypaxMau- nawe y Eocu11 no611na nm1 nporjepana semiKII 6poj ue3a)10BOJLHIIX Osaj nauJa je y11apuo n sennKe r no6e Koje cy ynponacmne Mnore .IL)'!1C 36or rora cy ce 3a spnje~1e PycKo-rypcKor para nporns nawe no6ymmu Buco•raHn u Capajnnje n ycnjerru ra nporjepam 113 Eocue f1opra je cKymrJJa cuary na IIacranii pecjJop~Ie reK 1831 I0111IHe. Y npoJLehe re rOAIIHe no•1eno je ynol)erhe peJrOBHe sojcKe IIJIII HII3a~ra To je .[l,a.JIO fiOBOAa BCniiKOM j'CTaHI<.y, I1pBOi\I KOjii je J~06IIO jacaH KapaKTCp npaBOf pesoma Ha l[CJIO ycr-aH!W crarmo ce 1\lJW.[I,H Xyccnn-Ocr rpa}J.alUtrCDIIh, Karre·nli-I rpa11a fpa)1a'IL\a, np03BaH «3Maj on GoCHe» Y ro~I ycTaHKY y•Iecrnonana je

108

seluma 6acaHCKUX 6erasa, }1aK cy xep11erasa•rKn 6eramr, 113 Jlll'IHHX pa3nara, acHlJil! yrnaBHOM sjepHn cymauy. Bajcrw XycerrH-KaneTaHa y no•reTKY je l!Mana )jacra ycnjexa. npo}1pJia je cse }10 Kocosa 36or Tara je napw 6nna npncnJbeHa Ha nas.na•rerhe n nperoaope MebymM, HC33J10BaJbcrna n Jby6aMapa 6erasa npe~m MJia}1aM n eHeprii'IHOM XycenH-KaneraHy, amrn!herosa nnaxas!ITacr, )jaBCJIII cy )ja acrma!ha lhCfOBIIX II[JIICTaJililja. Taj TpeHyraK je nopTa crpnlhnna •reKaJia. nomro je y npalbehe 1832. npuKymma nemrKy najcKy ca HosanMerraaarmM 6acaHCKl!M BC3HpaM MaxMyA XaMAU-nawaM Ha •reny, naaena je a}1JlY'IaH 6aj npall!B na6y!hCHI!Ka. Y 6111111 Ka)j XaHa J3 y JIOra, BIIWC Capajesa 11apcKa sojCI
CKOr nopujeKJia_ EocHa n Xepu;eromma cy 6nne U3Y3CTHO nmKHe 3CMJbe, Ib I-LIL\': cy. y no~ICTKY npwemr yrraAII n noi)eHII pa-ronu Ha Teparopnjm..m cycjep;HUX 3CMaJba (Aycipnje, YrapcKe 11 Mnera•rKe peny6II11Ke). Kacrruje je EocHa noCJI)')KII.Jla Kao Ge,n:eM y oH6pami OroMaHcKor Qapci'Ba_ ITop'Ia ce KpajeM XVIII nujeKa o,u;nytiHJia Ha cnposoljerr,e pecpopMII EocaHcrm 6eron11 11 are cy 6uJIII rrpoT!IBHIIL\11 pecjJopMHor noKpera. Omt cy CMarparrn p;a pecpopMe Hapymasajy curypHocr Qapcrsa u 36or rora cy ce 6yHIIJIU. Cse je KYJIMUHIIpano 6yHOM Xycemr-KaneraHa rpan;allllJCBuha, 1832 r-o,n:mie Osa 6yHa 3aspwuna ce HeycnjexoM . PecllOPMI-IH ITOKpe'! y Eocau je HacranJbeH MeljYTIIM. noJimKaj xpumhaHa y Eocrrnu Xepuemnurr11 je nociajao cne re~m 11 OHII cy Ce 6yHJIJIII ,!J;O Kpaja OTOMUHCI..::C BJIUAUBJIHC

MCTOPiiJJCKM I13BOPI1 ,[\aHOCIIMO }1l!jenaae I13 }1Bajy TCKCTOB3 Kaju fODOpe a APYWTDCHI!M II CKOHOMCKI!M H[JilJ!I!KaMa y J3aCIIIl II XepljeraBI!HII. ilaHCK3}1 IICTapHjCICII paMaHII Mary seoMa nnacrwma rrpHKa3aTu craapHe HCTapHjcKe goraryaje. 0 OAHocy 6eraaa 11 xpHwharra y Eocrru !I XepQeroBHHII rosop11 HaM 0}1JiaMaK 113 «TpaBHll'IKC XpOH!IKC» I1se AHA[JIIha: Jam 01'Ki1KO cy ce T}'Plfii noayKnii m !vfa}japcKe, OJ
109

'IOBjeK Morao KJW!(IITII Ha 'IeCTIITOCI oBor Hero oHor •IOBjeKa By•mha Mory cMaTp8TII Bol)oM, 8HII !(8 caM }8 Lp6IIH, p8!lii}e 6ux y IIerpoHIJjeBIIhy BII!(IIO 01(8 H8pO!(a

III1TAEbA 1. Ommm crm;,e y Cp6njn 3a apnjeMe anconyTnCTil'tKe BJiaAaBIIHe KHe3a Munorna. 2. KaKaB je aanpegaK 1\0lKlmjena Cp6nja y apnjeMe ycraao6pamiTelbcKe BJiaAaBnae? 3. 3aKlbY'll1 Ha ocaoay ncropnjcKnx It3Bopa KaKaB cy y-rucaK ua earnecKe nyTomicqe ocramma gnojnu.a ycranoGpaHIITeJba.

106

EOCHA I1 XEPUEfOBI1HA KPAJEM XVIII ------ I1 HA TIO"LIETKY XIX BI1JEKA

1. llpumme y EocaucJWM cjancry.- Ka11a je 3anpweHo O'TOMaHcKo ocnajmne EoCHe II Xep1.1erosmre, y IIIM 3CMJbaMa 3aBe)1eH je cnaxujcKn cucreM Behmry c}Jey,o.anau.a catrnH)asano je ,o.or-.mhe nJieMCTBO, cnoseHcKor nopujeKJia, Koje je npewno Ha ucJra~! llowro je 13oCHa mrana ncrypeH nonmKaj y L(apemum upeMa xpumhmrcKoM CBIIjery, y I-boj je cHmKrmje cnponoljeHa IIcnaMmai.~Hja EouJH,aJ'H (MycmrManii) cy IIManu nonnawrerm nonolKaj y OAHocy Ha Cp6e (npasocnaBI.~e) II Xpnare (r
0

SO

UAPCTBO

lOOk,..

1--.-L-----' Socua no/( 1ypc1..:oM wwwliy y npnnj naJToamm XIX nujc1w

107

Hap0/1113 CKYIIIIITIIII!!;_3a norpe6e pjewasa!ha C)'I\CKIIX, 3/IMIIHIIC1paTIIBHIIX, BjepCKIIX II IIP)'rHX IIOCJIOBa 6IIJIII C)' norpe6nn Jb)'IIH snwer o6pa3oBa!ha. TaKa je 3a 'IIIHOBHII'IKe IIOTpe6e OTBOpena BeJIIIK3 IllKOJ!a (1830), fOAIIHe 1838, OCHOBaH je Jlnljej, a 1863. BeJIIIKa WKOJJa y Eeorpa11y. 6yAylm EeorpaACKII yunsep3IITeT. Orsapa ce II Bojna aKaAeMnj3 1850. Koja je 1pe6ana !13 OMorylm ja•m!he sojHe Molm Cp6nje. Y TO spnjeMe crsapa ce II CllOJbHOIIOIIIITII'IKa KOHijCIIIjUja C IIC' ~ je II3pmKeuo y • •m rauujy 11m!' e fa amamma 13 X·' : fOAIIHC, Y OBOM nporpaMy IICIIOJbeH3 je Te)K!ha 33 yjeAIIIbC!hCM cprrcKor H3POAa. ITomTo cy Cp6u )!(I[Bjenii u y APYHIM 1\P)KaBaMa (AycipoyrapcKoj II OroMaHCKOM 11apcrsy). osaj rrnan je o6yxsarao II ocno6al:Jaibe ocranIIX jy)KHocnoseucKIIX uapo11a 011 ryryiiHCKe srracrn Pallehii ua crrposol:Je!hy nomiTIIKe Koja je IIWJJ3 3a TIIM ga cse Cp6e oKymi y jeAHOj AP)I{3BII, cprrcKa sna11a je no•Iena rrporr3mparii ocno6oAIIJia'IKe IIAeje II crsaparii rajue opraHII33L\IIje, 0He cy IIMane 3aAaTaK 11a pa11e na IIpiiiipe~m uapo11a 3a ocno6oAIIJJa'IKe 6op6e, npseucmeuo nporiiB oroMaHcKe snacTIL CpncKa sna11a je 011 TaAa IIO'IeJia II AIIIIJIOM3TCKIIM IIHICpBCHL\IIj3~Ia !13 rroMmKe cpncKII uapo11 y OroMaHCKOM 11apcmy. CpncKe BJJ3CIII CBC BIIIIIC IIpii~Iajy II36jerJJllljC H3 rypCKIIX Kpaje83, a OHIIM Cp61IM3 KOjii OCTajy y U:apcrsy Ill3Jb)' Klhllf'C II IIpiiMajy lhiiXOBe MJI3/Illhe Ha WKOJIOB3Ibe )' Cp6njy.

Tmm By 1mh IJepuwnli

AapaM IJeJpOimjenuh

Kue3 A!leKcauP.ap Kapai)op/jeBicli

5eorpa,!1 cpeJ1WIOM XIX nujeKa

104

Hmrja Fapawamm

Uo,rJ;cjelHIII! -

Y ayToHOMHoj cpncKoj KHC)KCBIIHII o,u; 1830_ ro,n;uHe not.!CJHI cy

All

ce. ,n;ocTa cnopo. pa3sujajy 6yp)KoacKu gpymrseHu o.n;Hocn n Kamrranucrw!Ka npnnpega. Munowena nnagamma 6una je He,n;eMoKpaTcKa u Kao raKna gocra je rymuna

noMCHYT'II pa1noj Mei)yTHM, HH ana,namma yciaao6pamneJba HHje cc Morna~Ha3BaTII ,!J;CMOKpaTCKOM. I1naK.

y BpiijCMC

l-biiXOBC BJill,Il.llBIIHC npiiBpeAa CBC BHUIC jal!a, pa3Bllja

cc WKOIIL''TBO, a AP)J
o6e36jeljyje caapeMeHuje yHK!\l!OHI!Ca>be

l1CTOPI1JCIG1l13BOPI1 .!J:oHOC!!MO TCKCTOBC 1\BOj!ll\C

EHr J!C3a 0 Cp6!!j!! y Bp!!JCMC BJT3)13B!!HC

ycraso6paH!!TeJha~

0 yrucl(!!Ma Koje cy ocrammu ycraso6pmmren,u Ha cep OcTeH XcHp!! Jlejapga TOKOM 1842~ '!!!T3MO 0)1JTOM3K !!3 IhCfOBC !CH,!!fC «Ayto6uorpacjmja!! ll!!CMa>>, 1903~ !0/\l!HC: Kpat'KO npujeMe npnje Mar ,qo;wcKa y Eeorpa,q y KHe>J(CBIIHII je ,qowno ,qo penonyL(nje Koja je ,qonena ,qo nporoHCIBa Ime3a !vfnnowa 3a Iberonor HaCJbe,qm!Ka ma6paH je AneKcau,qap Kapai)opi)eBllil, CIIH noi)e IWMC Cp6n ,qyryjy cnojy He3aBIICHOCI Y Eeorpa,qy je 6nna OI(.J'HibeHa 3H8TIIa nojcKa, rnaBEIII noi)n noKpera 6nnn cy rpa,q je 6110 y onca,qHoM cTaiby lleTpoHnjennli, By
0 ycrano6paHHTCJh!!Ma nHcao je u UoH Oempejs CnMncoH y CBOM nyronncy «DncMa ea )J,yHaBa» H3 1847~ roguHe: Hai)ocMO CC npe,q By
105

cejow BIIwe noja
Omrpy KpnTnKy rrpumma y KHe)!(eBJ!HII Cp6uju 3a spuje~te snacm KHe3a Mm10rna gao je ByK Crec!mHonnh Kapa\IHh y orrrnupHoM «OrnopeHOM micMy» KOje je yrryn1o KHe3y 1!3 3eMyHa 12. anpmm 1832. rogrme: Ka!( CB8KII 'IOBjeK J uapO!(J 6y!(e cmypaH ca C80jiiM )KI/80TOM, C IIMaibeM II C 'IailiflJ, OH/(8 here C8MO /f 811 61/TI/ CllfJpHII C 88111/IM )K/180TOM, C 88IIl//M IIM8ibeM /f C 881110M 'l8LUftJ . !(OIWe f'O!( 811 IIM8Te BJI8CT CB8KOf'8 ITO CBOjoj BO.Jbii 6e3 IIKaKna J3pOKa nory6IITII, .Y3e1'1I MY cne 1111'0 llMil !(OTJie II Hnpo!( IIMa npano, KaKo MY 6y!(e Moryhe, 'IllllllTll O!( sac u O!( na111e pjeL(e 111TO MJ BOJba

II11TAH>A 1. KaKan je 6no Kapmcrep Ilpnor cprrcKor ycranKa n y 'IeMy ce cacroju Iheron ucropn-

jcKn 3IIaKennHn Cp6uju?

102

YCTABOEPAHHTElliCKABllA~ABHHA

1. Mnnowena Cponja, npnnpe)lun pa3noj. - Mnnowesa C!Iperua cnOJbHa HOJll!Tl!Ka npe~!a l1opTH I! cnpeMHOCT 3a KOMHpOMUC ClbOM, CIBOpHJIII cy CpncKy HaQHOH3JIHY 1\plKasy Kao OCHOBHY npernOCTUBKY 3a gaJb y 6op6y pagu ocno6obelba H yjegm;,elba Cp6a. MebyTHM, 6HTH C 6nH y Munowesoj Cp6HjH HHje 6nno HHMano JiaKo. YCp6nju HJC 6HJIO rrncaunx 33KOH , WTO je rrpj')KaJio Mnnowy Heorpami'Ieue Mory!moc:m 3a caMoBoJby. Tmco je 011 rrocrao rnasua JII!'IHocr y 3eMJbH n uaj6orarujH 'IOBjeK HrraK, on je ypagHo J10cra 3a rro6oJbwm;,e )KI!BOia ceJbaKa, jep je ceJbaK nocrao snacH!IK 3eMJbe. TnMe cy y Cp6njn cmopenn yCJJOBII 3a sehy Hpon3BOJ11bY n 6p)K!! pa3BOj np01!3BOJ1HI1X cnara y ceny II rpagy. ITowro je n gaJbe ocno ua cua3n crapjeiiiiiHCKII Ky.nyyK (cne go 1835.), ceJbaK je Mopao 6ecnnaTHo ga o6pabyje lbHBe cipjew!IHa uax!Ija. To je goseno 1\0 CKOllOMCI(o-r ja
c-

103

06peHOBilfi, jCA3H OA BOjBOAa 113 fipBOf yCTaHKa fiOWTO CC HHCI!JhC BJlHCl'H HHCTaBI!BO, Cp61! cy OAJJY'IliJIII AH OTITO'IHY HOBII YCTHHHK Ha 'ICJJ,Y HOBOI, )J:pyror cpnCKOI yCTaHKa, Hawao ce MuJJoiJJ 06penonnlt Ma11a ce on 6yrmo npOTHB 3aHO'IIIIbaina ycram
18!_~.

)J:o cpCfi!IHC lhCTH ., .. _.,, ocJJo6ol)erm cy nehn AIIjenonu riamarryKa, a Murrow JC HHKOH HCKOJIHKO uo6je11a npuwao nperonopnMa. Mrmom jenperonope BOAI!O ca MapaiiiJJJIjQM._ Koju je ycKopo nocranlheH Ja 6eorpaf1CKQ.f ne3npa. Onn cy HOCTHrmr cnopa3yM AH AHHaK npnKynlhajy cpaCKe cTaP.ieA w~ Aa y cnaKoj naxnjii y3 IypcKor MycemrMa -Q:; JJ,pyru cpm:Kil J'C7 aimK ll!L Cp6nMa 11 uo jeijaH cpncrw KHq, Aa ce y BeorpHAY o6pa3yje HapG/IH'I KaHuenapiija Oil 12 CQl!CKI!X KHC30Ba KaO HHjBI!WC AOMahe HAMIIHncrpaTI!TBHO 11 CYACKO nrjeJJo. MaAa nonJJaCl!IL\C Hncy 6uJJe neJJnKe, IH1HK cy 6rme OCHOBH 3H nyny ayTOHOMHjy. HaKOH TOia - ---ycmrjCAllO je nepnoA ja'Iaiba MHJJowene BJJacTn na pH'IYH OCTHJIILX Cpl!CKllX C'IapjeWI!Ha. 0H I!X je 6e3 MI!JJOCIII yKJJafbao. MIIJJOW 3al!O'II!It.e n Alll!JlOMaTcKy aKTIIBHOCT y I\lllhY A06njafba ayronoMnje . Y Toj 6op6n Mrmowy je noMorJJa Pycnja. rirroA MnJJowene cnolhHC noJJI!TIIKe, aJJn n pa11a na A06Hjafby ayTonoMnje jecy ABH xanrwepmj]O XaTmuepm:!J U3 JS"l(!c_ np1!3Hao je Cp6njy 3a na3aJJHY KHClKCBllliJ. IbnMe je Cp6njn rapauTOBaHa CJI060AH Tpronuue, ITOAH3ait.e WKOJJa, 6oJJHUL\a, MaHHCTI!pa, opraHil30BafbC COl!CIBCHIIX SAMIIHI!CipaTI!BHI!X n CYACKIIX opraHa. Here ro!jnHe cynran je MnfvfilllOlll 06peHOBiffl nowa noce6HI!M 6epaTOM l!OTBp!jl!O 3a HSCJhCllHOf· K!IC3H. riomro je QapcTBO Tpe6ano Cp6HMa Aa npaTn n weCT OAY3CTlll'___!:I____SXIIja, Mrmow je nacranno nomrni'IKY aKTHBHOCT 11 1136opno ce 3a jow___j~il xanrmepu
100

nu\lej
Kue}l{enmm Cp611)<1 y npnoj nononifllll XIX oujeKn

lloJJ;cjetnnH - CpncKa

penony~uja je 6una jegaH

o.u.

H<:lj3Hal!ajl-mjllx .u.ora~aja y

ucropuju cpncKor Hapo11a y XIX sujeKy fhoMe je no•reJJa ycnjewua 6op6a cpncKor Hapo.u.a 3a ocno6ol)eH,e II cr napmbe He3anncne Hp)!mBe. Penonyu_uja je Hauuma lfa ottjeK KOA cm1x .Jy:>KHIIX CIIoneHa, a noce6Ho KO.U. Cp6a Kojn cy )f(IIBjeml II3BaH rpaHIIU.a Beorpa.u.cKor nawanyKa Ona penonyu;uja je ynru;ana n Ha jatJmhe Hat\IIOHanHoocno6o.u.xma1.IKIIX noKpeTa ocranux napo.u.a y OcMaHmljCKOM IWpcrny

l1CTOPI1JCKI1l13BOPI1 Maga je CpncKa peBoJJyqnja 6nna og nemiKOr 3Ha'Iaja 3a ucmpujy cpncKor Hapoija, lbOMC cy ce BCJIHKIIM )11ljCJIOM KOp!ICIIIJlC CpUCKC C11Ipjeunme 3a Jll!'IHO 6orahelbe. )J,ouocnMo ncropnjcKe II3sope o TOM npo6neMy yuyrap fipBor II ,IJ,pyror cpncKor ycraHKa 0 TOMe nuwe JonaH raapnrrosuh y )\jeJJy <
101

}

,-

J / .,

so rrocraHy srracHMI\1! paHHjHx MMa!ha. Ou;HjeHMBUJM oso Kao cna6oe< IIopTe, OHH cy rroTnyHo rrpey3erru arracr y IlaUJarryKy. Ha lhHXOBOM oKCH!IM rrpaBI!Ma, yCTaHaK ce HaCJaBI!O n yCTaHuu;n cy ce oKpeHymr rrpoTHB U:apcrua. KapaKTepHCIII'IHO je )la cy ce ycTaHMI\H 6e~__wmje BOjHe llOMOiil! 6opi!JII! rrpoTI!B TypaK~ siiAo 1807. fO)li!HC, 011 Ka)la liMy paTOBa!hy llOMa:lKelfPycuja. ,[(o 1807. rO)lHHC yCTaHI!I\H cy BI!UJC rryra ll06MjC)1l!Jll! TypKe. Me~y4 ,r~~i,~~aMa MC'Ill'JY 1 ~5:, cuojnM 3Ha
i

,, ,,

Cp611je je npe6jer no y CpeM n Banar> Kapal)oplje je y jecen 1813. npewao y Ayc1p11jy> 3eMlba je npenymrena TypL\IIMa Kojn cy nonono liOCTaJIII !OC!I0}1apn y Beorpa}1CKOM nawanyKy>

4. OpraliiiJU!IIIja nnacru. - Y nope11o ca paTHllM ycnjecnMa y Cp6njn cy nacrane JHa•rajHe npoMjene 3eMlhl!WHn nocje}1u cy OAyJerri TypL\IIMa 11 lhl!Ma cy pacnonarann Cp6u> OAIIO'ICTKa ycraHKa ce rroKa3aJio

Ilpnu cprrcKJI ycrauaK

All crapjC!IIIIHCKII CJIOj BOAH IJIUBHY pnje'l y IIOJIHTH'IIUIM II 11p11BpCAHHM lll!Ta!hUMa y 3CMJhH> fhiiXOBa caMOBOJha 11 6orahe!he orynnmr cy c speMeHOM owrpHL\Y ycranKa raKo AU cy onn 6111!1! je11aH 011 rnannux pa3nora Ja nponaCI ilpsor ycranKa 1813> ro}1une> CpncKe crapjew11He cy 1805> o6pa3ouane UpauureJLCTnyjylii•m conjeT, upxoBHI! opran BJiaCIIL On je ycKopo npeypel)en raKo wro cy crnopena rrorre•ruTelbCT£!! ca l!lecT none•mTeJha (i:lriin!cra.Q>aJ KOjll cy BOAIIJIII no jeAHY rpany AP)Kaune ynpane, J10K cy ocranu •manon11 Conjera 'IHHI!liii Bpxonuu JeMlLlbCKII C.l'!l Opraml3a!111ja APlKane AOUY!h~\Bmra je HOBIIM ycranonaMa TaKo cy no naxnja~m ocnnnann MarncrpaTII. Ocmrnajy ce wKone, Mel)y lhi!Ma n BeJIIIKa IIIKOJia u BoroCJIOBIIja y BeorpaAy. ., H, ,_ ,_ , , >,,,,_, 1 5. BenuKe cu11e u ycramm. - Jow 011 npnnx 11ana ycranKa Cp6n cy no•remr Aa ce oCJiarhajy na Aycrpnjy 11 Pycujy> Y cKopo je 36or Tora AOlliJIO AO cnalje Mel)y ycraiDI'IKIIM nojBOAaMa. TaKo cy crnopene npoaycrpnjcKa n npopycKa crpyja. One cy ce Qnjerro npujeMe ycranKa uarjer~arre y nrracm u Bpmurre yru11aj na Kapaljoplja. Ha TOK ycraHKa ynrQarra je H paHQycKa. I1 OA !he cy ycraHHL\11 -rpilK:H.llll noMoh. MeljyrnM, Hanorreony je crpaTelliKII BUlKIUrja 6Hrra noMoh OroMaHcKor Qapcrna Hero noMoh ycraHHL\IIMa Uowro cy ycraHIIL\11 Ha Kpajy OAJIY'IHJIH A3 CBOjy CIIOJhHY IIOliiiTHKY rrpeAajy y pyKe Pycuju, O'ICKI!BaHa IIOMOfi 36or HarroneoHonor HarraAa Ha Pycnjy je H3ocrana. TaKo cy ce nol)e ycrauKa IIOKa3aJIC jow HCAOBOJhHO cnpeMHJIM /13 BOAC 036HJhHHjy Cl!OlhHY l!OJIHTIIKY KOja 611 llM OMOryfiHJI3 '!Bpwhy BC3Y ca BC1Il!KIIM C!IJiaMa, .

6. )J;pyru cpncKu ycramm, uperonopu, xammepmjm. - ilowro cy Typ1111 noHoBO 3UBJIUAMH Cp6njoM, no•rerre cy nlha'IKa 11 ocueTa. 36or iora ce noHoBo nojaBJbyjy xaiAY'IKe 'I ere. YcKopo 1!36nja ycraHaKj&!@:Dpouana I JJuroptnldt~ 1 ' Mel)yTHM, TypQII ra 6p3o CJiaMajy. Y CJiaMalhy ycrauKa noMarao nM je n morii'

99

Y'Ielba Meljy KojnMa je HajpaAnKarrHnje 6m10 y<~e!he MapKca H EHrenca.. lhHXoB Mamupecr KoMyHncrwrKe napnrje OJ1mpao je 3Ha'!ajey ynory y KacmrjeM pa3Bojy CO.qtija.JIHCTiftiKOr- II pagHU1.£KOf- llOKpeTa

HCfOPHJCKl1 H3BOPH }J,OHOCI!MO Tpll TCKCTa KOjll fOBOpe 0 11PYIIITBCHOj H CKOHOMCKOj C!!TY3QIIjH y Espom1 y nepnogy 0}11815.J10 1848. f'OJ1I!He. )J,asa!he OJ11I1Tere cjlpaHQYCKl!M nheMnhuMa 3a o}1y3ere uocje11e 6uo je je}1aH 011 y3poKa JyrrcKe peaonyQuje 1830. rognne: f.JQ MIIJIIIOH8 pp8HBKB peHTC 0)1 K8JIIITaJIB J MllniJjap)1e ppaHBKB )10l{je.Jbyje ce 38 HBKHBJ(Y WTeTe
rrpo-

TjepBHliM II OC,YgeHIIM 0)1 crpaHe peBOJTYII;IIOHapHIIX BJTBCTII AKO cy 6IIBWII BJTBCHIII{Il IIOHOBO )106Ilflll KOHtjJJICKOB8H,Y caojy IIMOBJIH,Y K,YIIIIBWII je 0)1 ,l1p)[(8Be, H8)10KHB})yje JIM Ce IIO peaJIHOj IJIIjeHII HOB8L( KOjJI C,Y J(F!KBBII )1B.nii

Cen C!rMOH je y cnoM 1\ieny «Karexll3aM nngycrpujanaQa» H3HUO norrre}1e o yno3!! Kojy je rrawrjenuo ungycrpujaniiiiMa y COQlljaJinoj pecjlopMu: HacimHa cpe)1craa cy 1106pa )18 ce o6ap8 If pa38pa, aJIII ona cy )1o6p8 C8AIO 38 TO Mnpolby6IIBa cy cpe,l1CTB8 je)1IIHa Koja ce Awry yrrorpiJje6IITII )18 6II ce 3II)1a.Jio, Ip8)1Il!IO, je)1HOM puje
pliAPHX Enrenc y KoMyHHCTH'IKOM MaH!!cjlecry ncrn
Ca)1a je Mamrpecr HCCJMlbllBO HajpaiiiiipeHIJjii, HBjiiHTep-

H8I{IIOHB.IIHJrjii rrpOII3B0)1 IJje.JIOKJIIHe COL(IrjB.niiCili'fKe JIIITepaType, 38jC)1Hif'IKII rrporpaM MHOf'ILY MilniiOHa pa,l1HifKa CBIIX 3eMaJba 011 0I6npa 110 KamftjJopmrje .

IIHTAl:bA 1. Koje cy OCHOBHe Kapmcrepi!CTIIKC pa3BOja eBpOilCKHX 3CM3Jba 01\ 1815. go 1848. rDJ1IIHe?

2. Y '!CMY je 3Ha'laj JyncKe penonyQl!je 1830. y
96

VI. CPI1CKI1 HAPO)J; KPAJEM XVIII I1 HA ITOli:ETKY XIX BI1JEKA CPITCKA PEBOJIYIJJ1JA (1804-1815)

1. Kpn3a ocMancl{e Macrn. - ITpsu 11 ,IJ;pyrn cprrcrm ycraHaK caeM ayTonoMuje APYliiTBeHn ognocu y BeorpagcKoM nalllaJiyKy upo~mjenwm. Taga cy )'KIIH)'Tll cpemaJiuJJ ogHOCHI! CTBOpemr cy ycnosn 3a pa3BOj rpal)ancKor APYIIlTBa_ i; -:_ ,,, ~ - ·---·-og rroeno HaMemMa. jom ysnjeK je ncTa cpeyganna opraiiii3aljnja crajahe sojcKe- JaH>wmpn nMenyjy II CMjeH>yjy cyJITaHC- Be3Hpn neMajy cTsapnor ayTopuTeTa, ITallle y yga!heHI!M o6nacrnMa OTKa3yjy rrocrrymnocT AycTpuja n Pycuja npujere ga pacrrape ayropureTa Ijenrpanne BJiaCTIIU3ayCian!haH>e 1!3JbH>er rrporragaH>a TypcKe n H>ene Molm . .!Derosa naCI-ojaH>a nauna3e na cnalKan oTrrop jaH>n'rap·a:KpyrrCeJIIIM Ill nux 6erosa u nama y pa3Hl!M gujeJIOBIIMa IJ;apcrsa_ To, )'3 Ol!ll!TC Mel)ynapogne 11p!IJII!Ke, rrpe)101!pC!jyje KOH3'!Hll I!CXOI\ TUX TClKH>H II KoHa'IHY 6ygylmocr IJ;apcma - H>erosy rrporracT. 2. Iieorpagc"n na111arryi! yoqn penorrynnje - HaKon Aycipo-TypcKor paTa, Cp6uMa cy cjJepMaHIIMa !!3 1793, 1794. II 1796. fOI!IIHe TypcKe BJiaC1u rrpii3HaJie _neKa ca~myrrpasna rrpana_ Ona cy OMoryhrma Cp6mm II3Bjecran narrpegaK. JaH>II'IaPII cy YKJIOH>eHn ll3 nawaJiyKa. rapaHTOBana je ero6og~rproBI!H~ ll njepoucrronnjecru_. Cse selm 6poj Cp6a rro'IIIH>e ga ce 6anu TprommoM n ga CTII'IC 3HaTHY IIMOBIIHy. Mel)yrnM, narropn ITopre ga OAPlKII peA y EeorpagcKoM rramarryKy nncy ypognnn IlJIOAO~L HerrpeK!II!HII neMnpn n pa3noj goraljaja y BC3II -ca HarroneonoBIIM paTOBiii:iii npnMopann cy ITopTy ga 1799_ npoMujenn csoj craB ripeMa jaH>H'lapn~m- TiopTa IIM je~3BOJII!lli!Jla ce spaTe y ITalllaJiyK~_u l!::lrrono-

---

-

'

\i

_

I

---

.

-

.

97

Pagmru:u, Koje je Kpyrma 6yp;Koa3IIja KOpiicmna y cnojoj 6op6n, oc1ann cy n gaJbe o6ecnpanJbCHII. EHr JICCKa CKOHOMIIja. KOja je npmKIIBJhaBana TCWKC AaHC !10CJ!lije 1-IaTIOJieOHOBIIX paroaa, KOHatlHQ je

WIIBHyua J

X30.

f'O,UIU~C~ a6piitiiGl pap;HHOCT je

numyrw npeonnagana. EHmecKa fe y IIHf{)'CTpllicKoi rrpo113BOJllbll 11 IproBIIHII fiOCTllJIJ flfJBil )' CBIIjeiy Y6p3aH IIHA)'CTpnjCIGI pa3BOj AOBCO je AO 1!3fJ!Of npiiiTIIBa craHOBHIIKa y rpagose. Tarw ce. Ha upnMjep. IOKOM upne noJIOBIIHe mrjeKa EnpMnHreM yTpocrpy'IIIO a Mawrecrep Y'ICTBopocTp)''IIIO. 2. PecTaypa!ln,ja y pan!lycrwj 11 JyJJcrm penoJIYIII\ja 1830. - Tiocnnje 1-IaiJOJfCOIIOBOf IlHAa )' paH[\)'CKOj je IlOHOBO )'CllOCTaDJbCHa MOII3JlXIIja ca KpalbeM J!&.ieM XVI~_\yfHMe je Jano•reo uepiiOA f>, OJ1HOCHO nepuOA y KOJCM JC n.ncMCTBf\ noKywano ga crarbe y 3CMJbll npaTuua BJliiJCMe OA npnJe penonyu:nje. 1-la no'leTKY ror nepnoAa no u:njenoj 3CMibH cy ce cneTIIJIII pojaJI. . ncm 'IIIJC cy nopoAnu:e. a II OHII caMII. rpn]CJIII y nporoucmy gym H!l3 rognHa. TaKBO crmLe HIIje MOIJIO 11)'10 rpajam Kpalb je ycnno ga IIX ce piijewu, aHa C[\CH)' C)' CT)'fll!Jl!I MOHapXIICTII. Y lb!IXOB!IM JlCAOBIIMa BChiiHOM C)' 6IIJIII Ollll KOjll cy rpmKIIJIII ga ce nneMnhnMa spare OA)'3CTa n~ralba. Kpalb HlllbiiMa Hnje Morao y J1IIjenocTn l!3ahu y cycper jep je caga y 3CMJhiiHMao jaKy 6yp)Immna OpueanCI{OI, Koju je ogronapao ~~~~ lbiiXOBHM HHrepecuMa. Orm penOJryu:nja 1!3a3nana je HII3 Apymx pesonyu:uja y Enpomr. rwje HIIcy HMane caMo rm6epaJIH0/1CMOKparcrm CMjep neil II HUJ1HOHan- 1,;: HOOCJI060AIIJI3'Um JyacKa peBOJIV!liija je IIpOI'C!(Jl3 6e3 HHTCJlBCH[\Uje BCJIIIKUX erma, IIITO je 3Ha'mrro Aa je spujeMe Cnere amrjauce npO!IIJIO. 3Ha'Iai JyncKe pes- i OJI)'ljiije je .Y TOMC WTO je 33 CBa BpC~ICHa )'HlllllTUJia BJI3CT cpeygaJIHO-af!COB.YTIIClll'!C peaK[\IIje, 3. lbe~m·mn cane1 1815-1848. ro)1IIIIe. - TiomiTll'IKa pacnap•wHocr fbCM3'1KC II f!OCrojalbe BCJII!KOf 6poja U:UJliiHa 6IIJ!ll cy BCJII!Ka CMCT!ba lbCHOM llJlHBJlCAHOM H APYWTBCHOM pa3BOjy. Mel)yTIIM, OA 1830. pa3BOj IIHA)'CTpiije CBe CHa)KHnje ll.ienyje Ha ja'Iau,e rmgyc1pnjcKe 6yplKOa3IIje II nojasy nponeTapujaTa. 36or TCWKOha )' !IpOMCI)' po6e II HOB[\a HHA)'C1JlHjCKa 6yplK033Hja !lO'IIllbC pa3MIIIIIJbUTII 0 CTBapa!by jegiiHCTBCHC 3CMJbC. Tar
1

]f

94

case3a 3HaTHO je ynrQano Ha japauQycKa). TelKaK nonmKaj y APYWTBY npuculbasao je paAHIIKe Ha pa3Jlll'IIITC 811)\0BC rpaljaHCKC HCITOCJI)'WHOClll - )1CMOHClpat(IIjC, Mll1IIH31111 CJ!II'IHO TelllKil )'CJ!OBII )' I
tiapT1ICTJir_g£[f

u.g-

KpeT YcTaHl.\11 II ITOKpCTH ITOKa3yjy )\ace 0!1 Tflii)1CCC-

Tnx roirrma XIX nujeKa nojanlhyje pa)1HHW1BO KOje je cnpe~mo

,r1,a ce caMocTaJIHO 6opu 3a csoja noJIHTIItiiG:l

n cor~uJaiiHa npasa . Yrrope11o ca TIIM. y peAOBIIMa cpe)1n,e 11 CllTHe 6yplKOa3nje janlhajy ce npsa coQnjanucll!'IKa y'ren,a. 1-bHX )10HOCC MHOfll CBflOUCKII MIICJII!Ol.\ll. Mcljy KOjllMa ce IICII!'IY Pooe1n Onen11 Cen CuMon. Csa ra Y'IC!ba 3arosapaj~oor APYillTna ncKlhY'IliBo nporraraH)\OM n npocsjelmnmheM. Hacyrrpur onaKBOM crasy nana3e ce OHll Kojn CMaipajy )\a je 3a onnapnsan,e npane)\rmjer 1\PYWTBa rroTpe6Ha pesonyQnja. 36or TOfU ITflOURf_pnl\pllxa Enrenca; Y cnojiiM 3aje)\HII'IK!IM paAOBnMa OHII cy omTpo KflHT!IKOBamr Y'ICH>a pa3H!IX reopernI!Ma ga BOA!! COL\!IjamrcT!I'IKY peBOJIYl.\Hjy Koja 6nnMana 3a 1.\lllb .)'Kll!IRH>C KrracHe pa3miKe n csaKy spcT eKcrrnoaTRJ.\IIje. MapKc !I Emenc cy 6nmr '111RHOBU Ome3a npanerumx, rajHe opraHU3Rl\llje Koja je oKynlhana pai\HI!Ke MHomx 3eMalba .fhnx gsojnlla c)1...l.&lli.. Hamrcana MaHmpecr osor case3a KojiJ je wTaMnaH no)\ Ha3HBOM Manmjlen KoM:vnnctii'II
noi\CjCTfll!l{. - Depl!OJI 0)\ 1815. 1\0 1848. KapaKTepuwe BJiaAaBIIHa KOH3epnaTl!BH!IX pelKIIMa y CBIIM neJIIIKJIM enponcKJIM AP>KanaMa DoCJiuje JyncKe penonynuje y paHeycKoj, 1830. f'OI\l!He, ru pe>KUMII cy npuHyl)emr aa ycTynKe YnpKoc ycrynnu~m paAHIIt.IKa KJiaca II AaJbe ocTaje o6ecnpaBJbCHa.

To H3a3HBa rrojany COI\IIjanncrntiKilX

95

Iloxog y pycrw npocrpaHcrso goseo je Hanoneo;rosy sojcKy go nponacnr. Belin gno sojHnKa ocrasno je csoje )!
6

HOBCM6ap

Bel; IIpBOI )T8H8 lllTO je II8)T80 CHIIjer, MHOFII CJ IIO)TJICFJIII

IICL(piilbCHOCTII II HIICJ ce BIIllle IIpii)TIIrJIII .

J1cnpsa je CHIIjCJKHil 6pe)l{}'Jb8K

03Ha
28

HOBCM6ap

TOIIOBCKC KJrJIC II rpaH8TC Il8)T8JIC CJ Ha MHOlllTBO KOje je

H8XpJIIIIJIO, jayL(II JHCCpe/;CHIIX Ha/{ja 'Ia88JIII CJ TOIIOBCKJ TJTib8BJ

Be/;rma CC

6aL(ana y prijeKy F!IJe IIX je J'HIIlllTaaana BO)TeHa 6yjiin,a

6

)TCL(CM6ap, HaiiOJICOH je H8II)'CTIIO CBojy J'IilllllTCH)' BOjCKJ' II OTIIJ'TOB80

6e3 3a)Tp)[(aBalba y IIapm. Oaa II3HeHa)THa BIIjeCT maJaana je 4y6oK II My
ITHTAIDA 1. Koja je npoMjeHa Hacrrura y parl!1ycKoj HaKon na11a jaKo5nHal\a? 2. Y qeMy ce cacrojn 1\plKaBIIll'IKII a y '!CMJ ocsajaqn KapaKTep Hanoneoiione nnall:aBime?

3. Koje cy Haj3Ha'rajrmje o)\nyKe Ee'!Kor KOHrpeca n KaKna je ynora HaMujer;,ena CneTOj rurnjaHcn? 4. 3aK!bY'lll, Ha OCHOBY aHaJI!I3C l!CTOpHjCK!lX 1!3BOpa Kai
92

3A Tt:JT OIIIIITE IIPI1JII1KE Y EBPOIII1 IIOCJII1JE BEt-IKOr KOHrPECA )J,O 1848. rO)J,I1HE

L EnwecKa 011 1815. 110 1848. ro):llllle. EmnecKa je 1815. cnasno OKOH'Iana par y KOjH je 6UJia YMHjewaHa BI!WC 0)1)1B3)1CCCT f'0)1HHa. Mel)yTIIM, )1yrorpajnu par je 3a co6oM oc1aB11o rewKe nocJhC/1Hl\C. Hapacmr cy AYI'OBH, nprmpe11a je nocpnyna, a Kone6afbe l\Hjeua po6e nocTano je orpoMHO. PaAHHl\HMa cy ycKpalnmane MHore cno6o11e 11 cMaHormane rmare. Ha neKu Ha'!HH, nocmrjeparne rewKohe 11 ne)1ahe 611ne cy rope 011 onux y TOKY para. I1 nope/1 IIHAycrpnjcKe pesonyl\Hje cna snacr y 3CMJbH je 6nna y pyKaMJ! JIOKaJTHOT IlJTCMCIBa. I1H)1yC'rpnjCKa 6yplKOa3uja 6l!JI3 je JII!WCI!a MoryfiHOCTH )13 y napnaMCHIY BOgn IIOJIIIT!!KY KOja 0)1fOBapa lbCHIIM liHTCpCCl!Ma. Y T3KBOj CI!TY3l\l!jii, npe)1CTaBHifl\l! Kpynne 6yplK033Hje KOpiiCTHJil! cy ce HC3a)10BOJhCTBOM CHTHC 6yp)K033Uje l! pa)1Hl!WTBa KOje CC !I3pa)KaBaJIO MaCOBH!fM MHTI!H3l!Ma 11/1CM011C1pal\njaMa. Ibnxosa 6op6a ypo)1nna je /iienOMII'IHO nno)10M. 011 1832. npoumpeH je Kpyr 6upa
Enpona aocmrje Eeru:.or

KOIIrpeca

93

Bopo;riiHCJ.:a 6m"Ka

'laO" HanoneoHosa sojcKa je nocrena ga noKa3yje 3HaKe panpojcrsa" HanoneoHy Hl!je HliWTa gpyro npeocrano Hero Aa HanycTII Pycujy" PycKu sojcKono\)a , K~ra je y crony npar11o 3agajyhu MY rewKe ry6HTKe" Kaga ce HanoneoH BpaTIIO Ca IIOX0)13, pe3)'J1T3T je 6IIO K3TaCTpOpaHqycKy je 3a Kpa!ha gosegeH ~HanoneoH HIIje Mupoilao sell Jerogrmy gaHa KaCHIIje opraHII30Bao nospanK Ha nnacr, !lepuog snagasuHe 011 nospaTKa Ha snacr 110 !herosor KOHa'IHOr nopa3a y 6IIQII Ha BaTepJIOY 30BCMO/f~} IlopmKeH ll nOHIDKCH, npoTjepaH je H3 OCTpBO CneTa.JeJremr.rroe-J~~"

3. lieqKnrwnrpec. - Maga je HanoneoH cpyweH 1815" II Maga cy ce rme~mhn II Kpa!b BpaTIIJlll )' paHQ)'CK)', 6yp)l(03Cl(l! IIOpC)13K Hlije YHIIWTeH, Beh je CBC BII!Ile jacrao. eyAanna apHcroKparnja, csjecHa ga ce Ha snaem Helle Mohu OI\IJ)K3TII CaMa, 01\JlY'IHna je 360r TOI3 )13 BJ13CT II0)1Hjemr ca KpynHOM 6yp)K033IIjOM. illTO ce TII'IC 0CT3JII!X CBpOnCKilX 3CM3Jh3 IWje cy CC H3JI33!1JlC )10 1814. II0)1
90

MOryhe. Bparl!Tll BJJa)1apmta TCp!ITOpllje KOjC ey liM OJIY3CTC 0)1 flO'ICIKa PesonyliHje . Tl!Me je
Henowrosafhe Hat(IIOHaJJHor caMoonpe)\jeJbeJ.ba y6p3o je ll3a3sano Hal(llOHamre noKpere. a noHOBHo spahaJ.be crapnx BJta,11apa. HOBe norpece. ,O:a 6n semrKe cune OOC36UjC)11IJJC HOBOycnOCTaBJbCHO CTaJ.be. OHC C)C~Ha llplljC)1JJOl pyCKOf l(apa AneKcaHApa I. CKJJOmiJ!e CJ!!!TV anujancy (Pvcl!ja. ITpycKa..__A)Ccr~). Y crmpo cy joj npucryrmmr CKOpO CBH CBpOl!CKll Blla)1ap!1. OC!IM TypCKC. EHfJICCKe II nane. Csera anujaHca je pa,11IIJJa Ha ryweJ.by CB!IX mr6epammx noKpera y EspomL YnpKOC TOMe, pCBOJ!Yl(IIOHapHI!X AOlaljaJua OI!JJO je CBC BIIWC ll OHa cy CJJaOIIJ!a AmrjaHcy Kao case3. KoHa'raH yAapall 3a)1ana joj je JyncKa pesony[\Hja y
I1CTOPI1JCKI1 I13BOPI1 0

HanoneoHOBl!M paTosuMa, o ycnjexy semnmr sojcKosolje. arm II o J.beroBOM na11y. lOBOpe HaM CJbC)1ehu 0)1JJOMl(II. . ITHcMo HanoneoHa l(apHl\II Jo3ecjmH!I nocmrje 6IJTKe rpiJjy l.[apesa KOA Ocrepmrl(a 2. )1Cl\CM6pa 1805. ro)1uHe:

3 Jiel.[eM6ap llOTyKao caM pycKy 11 ayCTp11jcKy aojcKy Koje cy BOt(Ima o6a L[apa lloHemro caM y~wpaH, ocaM t~aHa caM .noroposao Ha OTsopeHOM IIOJby 3a apno x.nat(HIIX Holm PycKa apM11ja H11je ca~w IIDTY'IeHa Hero 11 pacrerraHa 5 t(el.[eM6ap CKJIOIIIIO caM rrpiiMIIpje. Pyc11 Ot(.JJaJe Kyiw EmKa KOJi OcrepmiL[a je Haj!berrma Kojy caM 11Ka4a 113Bojesao. 45 3acrasa, rrpeKo 150 wrrosa, 6apjal.[11 pycKe rapt(e, 20 reHepana, 30 000 3apo6JbeH11X, rrpeKo 20 000 MpTB11X - CTp8XOB11T8 rrpet(CT'8Bal HajJat(je ~lllp KOHT'11HCHT'8, MO.>Kt(a, H8t(8M ce 11 CB11jeTa, ycrrocras!beH EHr.neJII HaM ce BIJII1e He ~wry ot(yiip11jeTII

91

EBPOITA ITOCJUIJE PAHIJYCKE PEBOJIYIJ;I1JE 1789. f0,!];I1HE

1. ,lJ,ooa HanoJieouone nJiaAamme. BJiaAamma ,lJ,upeKTopujyMa. - TepMuAOpcKa peaKQHja KOja je YCJIHjegurra HUKOH jaK0611HCKe AHKTaType 1794. fOAHHe, nojanurra ce Kao peny6JIIIKa BJiacuuKa. Oguocuo, oua je npegcTaBJharra no6jegy liHTepeca Kpyrrue 6yplKOa311je. Me\)yTHM, ycrmpo AOJIU3H go BeJIIIKOI CKOKa Qlljeua 11 ue3anoCJieHOCTH. CupoTulba ce 6yuu 11 3aXTHjesa rrouoso yno\Jelbe jaKo611HCKHX Mjepa COQ!Ijarrue rrpasge. Csa uaCTojalba cupoMarnuux cy y3arrygna, noaa enaCT ce lKeCTOKO pa3pa'ryuasa ca cnoj11M ueuCTOMHllilheniiQHMa. ( Q.~
IIlf'!HOCnr, rcoja 6n joj oMorylmrra rrorrnTn3J£JUI~ac::tl!__HecMeTaHo 6oraQS'!-he. H11earrua rrn'!Hocr 3a Taj rrocyxnar 6uo je/Hanoneon liouil!!lli!Ta (1769-18lli] Ou je KOA uapo)la 6uo OMHJbeHH reuepan, y pe)IOBUMa Kpyrrue 6yplKOa3uje nMao je jarce Be3e a !-herona aM6nu;uja uuje UMarra rpauuu;a. Ou je 9. noneM6pa 1/99. 6e3 MHoro Ternrcoha H3Bprnuo rrpespar. ,[\HpeKTOpHjyM je rrpe)lao frracr ~ ~ml, Mei)y rcojHMa je OH 6no rrpnn. OA Tor )IaHa noqnrbe rrepnciA !-herone AHKrar~ojn je rpajao cse AO cmifa 1804, Ka)la Ia je CeuaT rrpornacno 3a ~ c~;::; Ma)la I a Je HapOA ca o enJbe!-heM rrpnxsamo, Harrorreou MY Hnje Y3BpaTno liCIOM MjepoM, jep cy 3aKOHH L(apcrsa lllliJIII IICKJbypauu;ycrca je paronarra ua cnHM pauu;ycrpaH- i:r 250000 200000 : 0 150000 : 37,000 u;ycrce II Pycnje n ycrcopo AO 100000 ; -....,:ooo sooog i tf'1uli0l~COUOBOF11~ 610,000 "-!l'cujy, 18~_:. r~iJII!Ie:i)Harro BIIT00CK 6opO,CIIIH MOCKOII CMOilOHCK tbOMOH neonona BOJCKa Je He3aAplKllUynH) (conT,) (14 ConT) (9 . Hou.) (10. AOL.I.) so rcpeuyna, ocnajajyh11 rpa11 3a rpaAOM. Mei')YTIII,I, Pycu cy rro'!eJIH )Ia npnMjel-hyjy TaKTHKy Hcrrprrihnna!-ha rrpoTnBHHKa, TnMe liiTO cy, rrosna'!ehn ce, cse 3a co6oM crraJbnBann. Bemrrca 11 H3I'JI3/I!-hena Harroneouosa aojcKa cse je Mal-be HMana cuare u xpaue, a KaAa ce KOHa'IHO AO'!errana MocKBe, AOmna je oiiiTpa pycrca 3nMa. Omop Pyca ce rroja!1:

1;:1

89

spnjeMe 1-bCHor rpajm;,a jaKo6HHL\II cy narropno paAumr na TOMe Aa HajcupoMammrjlrMa o6c36UjcAC no60Jb!Hal-be JK!IBOTHIIX )'C!IOBa II Belia rrpasa. fJJaBH)' pnje'l y ynyrpaml-hoj rromiTlll.\11, arru n y C!IOJbl-bHOj, Koja ce OAHOC!IJJa na solje1-be para nponm Koannlj!lje, BOA!IO je KoMnrer jannor cnaca ca Po6ecnjepo~r Ha 'lcny. Pm ca KoamrljlljOM ycrwpo ce npecemro san repuropnja paHL\)'CKe !I TO llflBCHCTBCHO 3aXBUJb)'jylin peBOJl)'lj!IOHapHOM OA)'lHCBJbC!-b)' HapOAU YCKOpO CC paHlj)'CKa HaUIJla )' pary ca CKOflO CBIIM CBflOIICK!IM C!IJJUMa, ll3)'3CB !llsaj[japcKe H CKaHAHHasnje - ca CBIIM TllpaHI/Ma Eapolle, KaKo je peKao jeAaH OA solja peso.nyljnje Epnco. Ho, 'IHM je OTKJJO!-bcHa onacnocT OA cnOJbHor nenpnjme.lba, Kpynna 6yp)KOa3uja je no'le.na Aa npey3nMa C!IT)'al\Hjy y csoje pyKe 11 y jaKo6l!HCKOM ra6opy no'le.ne cy Aa ce janlbajy ono3!1L\!IOHe rpyne. KaAa je Po6ecnjep Aao nory6nrH najpaAlll«lJlHHje jaKo6nHlje, najumpe napoAne Mace cy cc, rnry611BW!I csoje npeAcTaBHHKe y s.nacrn, yAalhnne 011 jarm6nHa[\a Po6ecnjep je nacTojao 3asecm jour sehy AHKrarypy, amr je HaJimao KO· Ha'!HO Ha OTnOp. Y KOHBCHT)' je CTBOpeHa 3asjepa llflOT!IB jar<06l!Ha[\a ll3UBjepCHHljll cy/,27. jv.na repMHAopa) 1794. yxancUJm Po6ecnjepa n 1-bcrose APYrose. CyrpaAan cy Po6ecnjep 11 r;,erosn capaAHllllll rnJborunnpaHIL TaKo ce 3anpunma jaKo6HHCI«l AHKTarypa EypJKoacKoM pesony[\HjOM ynnwreH je c!JeYAanun nopeAaK y paH[\)'CKOj H ycnocraBJbeHn cy KamnamrcrwrKH APYWTBC· Hll OAHOC!I Me~yTHM, 3a palllj)'CK)' je rnasna TCKOBHHa PcBOJJ)'ljllje 6HJJa llHrerpaliHja cppa!H.\)'CKC Halj!lje. fbeH i!flllMjep )' 6y~Cl-b)' MOACfJHOf Ha[\llOHaJJJI3Ma cmrjeAnlie n ocramr esponcrm rmpOAH TOKOM XIX BlljeKa. paH[\)'CKa pesonyllnja lie csoje reKosnne npemrjeTH TOKOM CJbCAelier snjeKa n na pesonyliHje y ocTaJI!IM AHjerrosuMa Espone.

·w

je HajBei\llM 1\lljCJIOM rO/Il!He PesoJiyf\nja je 1\0BeJia AO cKopor cJioMa c)leyl\aJIII3Ma n

noiiCjCTIIIII< -, EKOHOMCKa Kpll3a y paHIWCKOj ycJIOBl!Jia

PenoJiyf\njy 1!3

1789.

oJlaKillaJia rro6jep;y Karnn ami3t-.m y
I1CTOPI1JCKI1 I13BOPI1 0 curyal\Hju y paH[\)'CKoj 3a spujeMe jarw6uncKe AIIKTarype rosopu neKOJIIIKO CJbCACiillX OA.JJOMaKa. 0AJIOMaK ll3 ,lJ;eKpeTa KonoenTa 011 23. asrycra o onwroj Mo6uml3a[\nju llflOTIIB nenpnjareJba: - 0,1( oaor '!aca na cae .l(OK uenpnjare.Jbii ue 6y.l(y ucrjepaHII c Tepuropuja Peny6JIIIKe, CBll paHqpii cy CTBJIHO M06IIJII/3IIp8Hff 38 BOjHe ll0Tpe6e MJia.l(IIhii he nhn y 6oj, oJKefbeHll he JbY.l!ll KOB8T'll opy)f(je n npeB031ITII xpauy, JKene II3pa}'jiiBaT'll maTOpe n O.l(lljeJia ,l(jeL(a he O,l( c1apor aema npaaiiTII 3aaoje CTapL[II he ce 1I3HOCII1'II na jaana Mjecra na noncnrqy xpa6pocr pa1'HliK8

86

TIHcMo jegHor HapegHuKa go6poBOib[\a !13 je 6Hna npol!WTa
17940 ronopll HaM o gyxy KojHM

T!I flOHOCHII £Hr:JIC311, X8HOBep8HI.(II, Til Jipycii KOjii Ce XB8J/e ,[(8 CJ H8j6o6jex
o

KII J nporaibalbJ II /(8 liM HC ,[(8MO HIIM8JIO npe/(8.~8

Ka,[( 'IOBjeK 80,[(11 paT Ka-

KO 1pe6a, He CMIIje HIIWT8 WTC/(jCTII II Tpe6a ,[(8 JBIIjeK H8,[(BIICI/ C8AIOT'8 ce6e

TIOWTO cy ce jaK06UH[\ll pujeilll!illl OHUX Hajpa)IUKaJIHUjUX y CBOjUM pegoBl!Ma, cTaB wupoKHX cnojeBa Koje cy HapagHKaJIHnjn npegcTaBibann, oxnaguo je npe~m llil!Ma u peBOJIYl\Hju. 0 -roMe cBjego•Ie Me~wapn P. JieBacepa, JbeKa-

pa n l.IJJaHa KoHneHra: Ocjeliaj 3HOBOJbe II or8i)eHOCTII KOjii je

je ,[(8 ce wupu y

H8pOi(Y

seli Oi(8BHO MJ'IIIO KoHBeHT no•reo

,[(oT8,[(8 je 68p rJiacj8BHOCTII ,[(IIKTIIp8o Hawe 38KO-

He II caHKL.(IIOHIIC80 CII!IHY Mali KoHBeHT'a AJIII oxna,[(I/0 je OIIWTII 38HOC, peBOJI)'L(IIj8 je 113TJ6II!I8 Mali MJ/8,[(0C7'II ,

PeBOJ/)'L(I/OH8pHa BJ/8/(8 Ce ,[(8KHC jaw

OJTPJf<8B8JI8 C8MO HecnoroM csojn~ nenpujaTe!ba

IUITAH>A L Hanel(!! cTaJie)!(e n o6jacHn KaKaB cy norrmKaj HMami y cppaHliYCKOM APYIIITBY rrpnje Peeorryli!Ije. · 2, Y •reMy je JHa•raj L(eKJiapal\nje rrpana •ronjeKa 11 rpa~amma? 3. Koj11 je JHa•raj jaKo6nHcKe I(IIKTaType? 4. AHarrmnpaj CTarne y cppaHf1YCKOM APYIIITBY Ja BpnjeMe jaK06!1HCKC AHKTaType na OCI!OBY IICTOplljCKIIX 113BOpa. 5. Y '!CMY je csjeTCKOI!CTOplljCKli3Ha
87

331\0BOJbHH cnojuM nonmKajeM H6unH cy BO)\eha CHara y 6op6H 3a pywe!he cpeYI\anHor 1\PYillTBa l13 lhCHHX pe)\ona je rwreKna penonyL\HOHap]!a H)\eonorHja. HajcTaplljH Meljy H)\eono3uMa paHL\YCKe pesonyL\Hje je MmiTecKje (188Q~ KOjll y CBOM ll.ieny )J,yx 3JIKOHpaHL\YCKe. Ha janHO Mthe!he ym•re n Bomep (1694-1778). Ou ce 6opHo npoTHB sennKor YTHL\aja L\pKBe. EecrrornTCI\HO uarra)\a rronHHI'!KO ypelje!he H 3aXTHjena ycrrocTanJba!he 1\pywrsa «cane30M cpiW03ocpa H Kpalhena». I1craKnyro Mjecro rrpnrra)\a JKan JKaKy Pyco): (1712-1778), paHL\YCKe 6yplKOaCKe peBOllYL\llje. 3. Penony1111ja 1789-1791. l136Hja!he paHIWCKe pesonyt~nje y6p3ana je cpuuaHcujcKa Kpn3a Koja je 3axsarnna L\Hjeny 1\P , y. JJ:a 6n o6e36nje)\no seha HOB'Jalla cpe)\ersa, Kpalh je caJsao CK rrmrH lKanunx cranelKa, Koja ce unje caerajana snwe OJ\ 150 rDJ\HHa. MeljyTHM, Kpalh unje I\06uo 1101\PWKY rpeher cranelKa. Osaj cTa~e ce6e rrpor nacuo HapoguoM cKyrrwTnHoM seh fil Maja 1789-:ilhHMa ce npHI\PYlKUno 11 Hl!lKe csemreHCTBO. ITocnaullt~n cy O)\ny'llllllllia 113pa)ie ycras.. Kpalh n !herose rrpHcramiL\e cy ce cupeMaJIHI\a ux y roMe ocyjere. I1apu30M ce rrpouujena BHjecr )ia Kpalh oKynlha sojcKy c HaMjepoM )ia pacrrycru HapOI\HY cKyrrwrnuy. 36or rora je neh 12. jyna )iOwno 1\0 rrpsnx cyKo6a rpaljaua ca sojcKOM. JJ:na )iaua Kacunje Hapo!i ce oKymw OKO BaCTIIJbe, ysjepeu )ia ce ry uana3n oppKje 11 )ia he o)\arne KpeHyTn KpalheBa nojcKa ua lhi!X. Y rrai!HI\li Manu rapHH30H je OTBOpliO BaTpy . Pa3japeua Maca rrpnMopana je sojunKe )ia ce rrpe)iajy. To je no6yHa, peKao je Kpalh. He, CIIpe, 01\I'OBOpiiO je )iBOpjaHIIH, TO HIIje II06yHa, TO je peBOJIYI(I:ia.?{flMoM EacrnJbJLC:i.Y!:g OTIIO'Iena je paHI\,YCKa rpaljaucKa pesonyt~nja . ITpnMjepoM I1apn3a rrownH cy 11 liPYni cppaHL\YCKH rpaijOBII. PesoHYL\Hja je 3aXBJ1TilllJ1 CCJba'IKC Mace Koje cy rro
Heral.lnjy goragaw!her caMOBOJbHOf ynpanJba!ha. ITprmarHa cnojrma ce !hOMe npornawana HenpHKOCHOBCHOM. Me~yTI!M, Kpa!b Huje xrao ga npl!3Ha geKnapal.\njy. 36or rora cy Mace 5. n 6. OKro6pa onKomme gnop n HaTjepane Kpa!ba ga npnje~e y ITaprn. Y ITapm je npewrra n CKynwrrma. Og raga penoJIYL\IIOHapHn ITapn3 nMa KOHTpon Ha CKyf!WTI!HOM. ITog !heronnM ripiiTIICKOM CKyriwrnHa /10HOCI! Ycr I!3 1791.~rognHe. Ha ocHony !hera paHL\YCKa je nocrarrafyCTaBHa MOHapxnj~c THM ga Kpa!b liMa ripano cycneH3Hje (ogroge) ognyKa CKynwTJIHe. l13BpweHa je L\eiHpaml3al.\nja 3CMJbe y nHTepecy KpynHe 6yp}KOa3nje, a pagn f!OKpnha /1YfOBa, KOHcpliCKOBaHa cy 1.\pKBeHa HMa!ha. 0CHM TOra, Penorryl.\nja je pa36ygnna nomnn'IKH }!(l!BOT y 3eMJbiL Je3rpo nonHHI'IKe 3Kli!BHOCIII 6I!JIII C,Y f!OJIHTI!'!Kll KJiy60BII, Me~y KOjHMa cy Hajn03HaTI!jll 6HJUI jaKoonuun (npegcraBHI!L\H Kpynue n cpeg!he 6yp}KOa3nje 'lllje je3rpo ce Mnje!ha n riocraje 3awrnrHIIK cnpoTn!he go;mcKoM MaKcnMnnnjaHa Po6ecrijepa) n rwp!!e!bepn (ripegnanHI!L\H c11me 6yp}!Wa3uje u rpagcKe cHpo·ru!he ). 4. Penonyunja 1791-1794.- Og jeceHII 179L go jeceHu CJhe)1ehe ro)1l!He y 3aKOHOI\3BHOj CKYf!WTIIHII HaCTpaHL\YCKoj npnjernn CIIOJhHa onacHOCT Koja AOJW3ll OI1\!0aJIHL\lli9enporiCKIIX cpeygaJIHIIX gp}!Wna. HmiMe, cpeyganHe 1\P}Kane - ITpycKa. Avcrpllja, a KaCHI!je II EHrJJCCKa, o6jaBJbyjy paHL\YCKOj paT c 1.\l!JbeM ga spare ariconyTII3aM II Kpa!bCBY BJiaCT, arrii n ga TIIMe cnpnje
85

- Orr,1.1a

rrpenwcraBJbaM ,1.1a ere 'IIJT'anii XapiiHfTOIJa, Lfif.(Heja IIHII .TloKa,

II 0 sje
m1a

ce OHf.la f.(ecuno II mra cTe MIICJIIIJIII Kaf.l cTe Kperrynii

y

6op6y? - fvfJiaf.(IIliy, Kaf.( CMO ITOll1fiii Ha Te L(pBeHe M)'Ii,I.IIIpe, MIICJIJI!III CMO OBaKO. JBIIjeK CMO ynpaB!baJIII C8MIJ C060M II JBIIjeK CMO 1BKO MIICJIIIJIII 0HIJ HIICJ' CXBaTIJJIII /.18 Mil T'O Mo;KeMO

ITJiiTAH>A 1. 3alllTO je EHrnecKa crryTanana pa3BOJ cnojux .~MepittrKnx KOJIOHnja? 2. Y •reMy je Meljynapo)IHH 3Ha•raj aMeprr•rKe penorryl(uje? 3. AMeprr•rKa rrcroprrorpacjmja TBp/IH )Ia cy Uecpepconon yno11 )J;eKrrapal(uje. Kojrr cMo )ljemrMn•mo )lamr y TCKCTY u pa3ronop gnojul(e aMeprr
82

PAHIJYCKA fPABAHCKA PEBOITYIJ}IJA (1789-1794)

1. pmw:ycrw auconyTJICIII'IKa Mouapxuja y_ xvm nujeKy 03H3'IaBa npxyual( KpalbCBCKC BJIRCllL Ouu KOjll cy ce cyuporCiaBIIJIII u,eronoj Mollll npnMopauu cy TOKOM XVII nujeKa ua noKopuocr Mel)yrnM. y gpyroj uononuuu XVIll mrjeKa ocjeha ce nag yrnllaja nnagapa 113 6yp6oHcKe Kyhe. Ha npecro gona3n Jlyj XVI (1774-1792), BJJagap cna6e JJII'IHocru. 'llljll C)' MIIHIICTpi! UOK)'WaJlJIII3BCClll pecpopMe, ami C)' OHC 3aBpW1111C HC)'CUjCXOM !1ocrojau,e cjJeygammx npana Ha 3CMJb)' cuyrana pa3BOj 3CM1bOpagrbe 11 IIHA)'CTpUjC. paHli)'CKC cjmHaHCIIje, a TIIMC II ujeJJOK)'UHa gpyWTBCHa II CI
2. Apymrneun uopegm(. C'TaJie)Ka: CBCIU'f'CHCTBQ

Q

~ce

y paullycrmj gujemwo

ua_r]~_II

ae~fCTBD H Tpehn CT3JIC)_!S. CBClliTCHClBO je JIMano Be-

Jli!KC npiiBIIJieruje 11 y6npaJio je 3Harue rrpuxoge ca liPKBCHIIX HMarha, aJIII je 6rwo uognjeJbCHO. Bmue caemreucrno je )')IWBaJio y noMCH)'TIIM upunuJierHjaMa, /lOK je HIDKC )!(JIBjCJIO CKpOMHO !I 6HJIO 6JIJDKC rpefieM CTaJIC)K)'. !1JICMCTBO je 611JIO UpiiB!IJICIOBaHO KaO If CBCWTCHCTBO. Cnojy Mofi je 33CHI!B3110 Ha BCITl!KllM f!OcjeguMa. Me!jyTIIM, H OHO CC Kao If CBCWTCHCTBO AHjCJIIInO Ha 811WC II HmKC. HIDKC je HO )'! JICA)' II CKOHOMCKOj MOfiH 611JIO ganCKO IICITOA B!ICOKO! HneMcrna. ann je 11 oHo Jby6oMopHo 'Iynano cnoj uono)l(aj y gpywrny. Tpelw CTBITCJK 6110 je HC11pllBI!JIC['QBaHI! AIIO gpymTBa. 0H je l!O CKOHOMCKOM caCTaBy 6uo pa3Hopogau. Hajnehn u,eros guo caa, cefbal(II II pal(HIIL(II. CeJballn cy 6nmr onrepeheH116pojHHM cpeygaJIHIIM o6aae3aMa n re)K!IJIH cy cTora yKngau,y cjleygammx oguoca PaAH!IL(I!ll3 MauycjJaKTypa, nporrann cnruu 6yp)Kyju, rrpegcTaBJbaJIH cy rpagcKy cupomu,y Koja je 6una uajpagnKaJJHllja H Haj6op6euuje Kp!IJIO peBOJIYllllje. Y IIOBOJbHI!jeM IIOJIO)I(ajy HaJia3llllll cy ce npegcTaBHHL(ll cnme ll cpegu,e 6yp)KOa3nje - rproBllll ll 6pojHe cnme 3auarmrje. !1aKo je Kpyuua 6yp)KOa3Hja 6una y uajrronOJbHHjeM rroJIO)IWjy yuy1ap rpeher craJIC)I(a, HnaK je 6una HC3agoBoJbua 3601 craJiuor nonehanau,a rrope3a u cnor HenoBoJbuor nonnTll'IKor nono)l(aja. I1oce6aH cnoj 6yp)KOa3uje rrpegcraBJbaJia je !lHTCJI!IICHllllja 113 pegona rpeher CTaJIC)Ka: Kll>lDKCBHIIllll, Hay
83

CT
rrpeyJJIMa

KOM8HJU'

CTH, BOjCKOBOlja 3MepUtiKHX

rpyrra, l,lopl) BanmnrTO!I (1732-1799) !!Mao je AOBOJbHO speMeHa 11a ysjelK6a csoje rpyrre u 11a npuMujeHII CIICTeM cy6opAHHa[\IIje II AHCL\I!IlJJIIHe. Ca TaKo peopr aHU3onanoM nojcKOM OH je ycrruo ):Ia !I06Uje)1!1 y B!IWC 6!!HlKa H )\a KOHa'IHO 0)\Hece OAJJY'Iyjyhy !106je)1y y 6uuu Korr JoP.Kiayna, 1781. IOAUHe, nocmrje 'Iera cy rroKpeuyrii rrperosopu o Mupy. M.up_je 33K!b)''!eH y Bepcajy 1783. rogriHe. l:buMe je EHrnecKa csojuM 6IIBl!lllM KonomrjaMa y AMepiiL\H rrpH3nana ne3aBIICHOCT. 3. JJ:eKnapalluja o ue3aoucuoc1u. - Jow jyna 1775. Kompec aMepU'IKIIX Korrouuja je o6jaBIIO JJ:ermapagiijv o V3POLfiJMa IIOJ(II3aiba opv2K[a. Y lhOj je HcT3KHYTO )13 he AMepuKaHQH rrpuje yMpnjeTU Hero WTO he 6UT!I !10p06JbeHII, 3JIU 11a He3aBHCHOCT mrje I\l!Jb. Mel)yTIIM, jyn3 1776. cyM!he cy OTKJJO!hene. [Jopl) B3IU!IHrTOH je re rOAIIHe 6IIo neh )ljeJJUMli'IHO npuAo6ujeu rromTo je rrpo
80

rpaMO /{a q OBe I!CrJIHe O'fiii'Jie,l{He If /{a CJ CBif lbJ,l{If crBopeHIIje,l{HaKif, IblfXOB llX je rBOpaiJ, 06,l{apll0 If3BjeCHI!M HeOTJgl!BlfM rrpaBllMa, Megy Ibl!Ma CCY :JKIIBor, CJio6o,l{a If reJKiba Ka cpehH. JI:a 611 ce o6e36Jijei{IIJia oBa rrpaBa, lbJ,l{lf cy CrBOpliJIII BJia,l{e 'firje IIpaBe,l{He CHare IIpOIJCTII[~y 113 C8I'J18CHOCTII T.fnaHOBif Konrpeca rnacajy 38 ne3aBJICHOCT OHIIX KOjlfMa ce JIIpaBJba, Ka,l{ I'O,l{ 6IIJIO KaKaB 06IIK BJia,l{aBI!He IlOCTaHe ,l{eCTpJKTl!BaH, HapOI{ liMa IIpaBa /{a ra 3aMJrjeHit I!JIJ! JKl!He If /{a JCIIOCraBJI HOBJ BJial{y KOja he ce 3aCHI!Barii Ha raKBIIM IIpliHIJ,I!Ill!Ma KOjlf he 6Hrlf Hajrrp!lKJfa,l{HJijif 38 llOCTil381be Ibl!XOBe CifrypHOCTII 1! cpehe >> AMepwrKa penonyu;uja je Ha)1axHyna cnojnM npnMjepoM MHore penonyu;uje y caujery. Y IIInaHCKHM aMepn'IKHM KOJIOHnjaMa noKpeHyTe cy peaonyu;uje Koje cy 3a IJ;Iflb HMane ocno6al)afbe 0/1 UIITaHcKe nnacTu. Y paHu;ycKoj je aMepuqKa penonyu;uja TaKol)e npe)1cTaa1haJia n)1earr, a .[(eKnapau;uja He3aBHCHOcru npHMjep Honor 11PYIIITBenor u )1p)!{aanor ypel)efba.

llo)lcjeTIIIIK. - Hajaelin guo cjenepnoaMep!!'IKIIX KOJiounja y caoM nocjegy !!Mana je EHrnecKa. H:.nxoa np11apegHH ycnmr goneo !IX je y cyKo6 ca EHmecKoM Koja IIX je xrjena 3agplKaru ua Hl!aoy cuponnHcKe 6a3e. To je goaeno go AMepuqKe peaoJIYlll!je (1775-1783). Oua je 3aaprneHa no6jegoM aMepll'lK!IX KOJIOI!l!ja Koje cy CTnopnne He3aancHe CA)J,, y KOji!Ma ce pa3BI!Jia curuKHa Kamn anucm•rKa rrpnapega Par 3a aMepll'lKy HC3UBl!CHOCl l!MUO je BCJli!Kl! YTH!Iaj Ha 0CJI060)1HJiapmrcycKy 6yp>KoacKy peBOJIY!II!jy

I1CfOPI1JCKM I13BOPI1 }J,OHOCIIMO pa3ronop I,Iona AgaMca, je)1HOr og nol)a penorry!IHje II crapor BOjHI!Ka, npey3eT !13 Kfhl!fe <>: - KarreraHe IIpecroH, 3a!1ITO ere J'feCTBOBam! y 6op6u KO,l{ KoHKOpl{a, 19. arrpHna 1775? CrapaiJ., npiiTifCHJT repe1'0M ro,l{IJHa, I{JDKe ce II OKpeHJBiliJI ce Ka MeHII pe
81

flOI-\CjCTflllf( -

l1H)IycrplljCKa peBOJIY!11Ija KOja je 01\ CB!!X CBpOITCKI!X 3CMaJLa np-

80 3axsa num Eur necKy 6una je og BCJIIIKor 3Hattaja 3a .o;a.lhn pa3noj cnjeTCKe rrpuspe.ne 0Ha je no,qciaKJia Ha nemtKe H3Y?>.Ie u npoHanacKe Kojn cy yHanpuje.o;unn tnnas )l(II-

sor 'IOBje
HCTOPHJCKH I13BOPI1 0

nonolKajy emnecKJIX paAHIIKa nncao je p!!)1pnx Emenc y cBojoj Klbl!3!! «Tionmr>: CBaKII Ipa,ll IIMa je,llaH II!!II BIIIIIC JIOIIIILY KBapTOBa y KOjiiMa ce IYIIIII II rypa pa,llHII'IKa KJiaca HcniHa, cupoTIIIba '!ecro craHJJC y 38TBopemiM yJIII'liiL(aMa, )'3 caMe

rraJiare 6oraraiiia,

aJIII o6I!'IHO

ce Iboj aoJJ,jelb;je rroce6aH Kpaj rJJ,je oHa, aa-

JieKo O,lj JIOrJIC,lj8 cpeiJHIIjiiX MOpa )KJIBjCTII CaMa

YJIIIL(C cy 06II'!HO HCJIOJIJIO-

'!aHC, HepaBHC, IIplbaBe, II)'He 6IIJb/UIX II )KJfBOTIIIbCKIIX OTJI8,lj8Ka, KaHaJia II OJI)'Ka

6e3 O,ljBO,ljHILY

KyiJe cy HaCelbeHe O,lj JIO,llpyMa ,ljO KpOBa, IIplbaBe II3B8H8 II II3-

Hyrpa II II3r:JIC,lj8 if8 )' IbiiM8 HIIje,llaH 'IOBjeK HC 6II X11IO CT8HOB8TII

Hu ll!JieCKJI TKU'II! mrcy )JGIBjemr y 6oJLHM ycnOBIIMa 011 cBojux eHIJieCKIIX KOnerac 0 TOMC f10l!OCUMO 1!3BjemTaj je)1l!OI KOMI!TCTU 3U IlOMOfi II!JICCKI!M TKU'II!MU ll3 1844c rOlj!IHe: 0HO IIITO Ce )' 38TBOpiiM8 IIp)')K8 38TBOpCHIIL(IIM8 )' TOM CMIICJI)', MOpaJIO 6II

ce,

6e3 IIperjepaHIIX 38XTjeBa CM8Tp8TII 1'8KBIIM MIIHIIMYMOM, Mei))'TIIM, He MaJIII

6poj CT8HOBHIIK8 JIOKpajiiHC KOjy H83IIBajy 6IICepOM rrpycKe Kp)'He )KJfBII M8TepiijaJIHO AfHOro CJia6IIje Hero JarsopeHIIL(II y 38TBOpiiMa

c

He3HBTHa JIJiaTa rrpiiCII-

IbaBa poaurelbe

aa yrro7piije6e CJia6e cHare cBoje JJ,jei(e seh ca 'lCTIIpii I'OifiiHe 1a

JIBKIIIC IIOCJIOBC

IIoclbC,ljfbiiX CC,lj8M TO,ljiiHa HecpehHIIL(II HIICY BIIIIIC MOT.III! aa

Ha6ase KaKaB KOMaif

oJJ,jehe, FbiiXOB IIOKpiiBa '1 ce cacroju Oif apoFbaKa,

CT8HOBII p)'IIIe, jep HC MOIY IIpOHaiJII cpe,[jCT8B8 38 IIOIIpaBKC

FbiiXOBII ce

c

mrrAH>A l. 111Ta je ycJIOBIIJIO IIMYCTIIjCKY pesorrynnjy y EHrJICCKOj?

2.. Koje 9Y CKO!lOMCKe, a Koje IIPYlliTBeHe HOCJbC}:Ilfl1e liliJIYCTpnjcKe peBoitynnje? Ha ocnoay ucropnjcKI!X l!3Bopa 3aKlby
78

CTBAP AIDE CJE)J,HlhEHI1:X AMEPHLJ:Kl1:X )J,P)KABA 'Of\

Tfc/

LYPaT 3a ue3anncuocT cjenepuoaMepn•IKIIX KOJIOilllja 11 npornarnerLe CjeAIIILCimx AMepii'IKIIX ,Up:lKana. - ,O:pyra IIOJlOBHHa XVIIJ Bl!jeiW IIpeACTaBJba KJJacu•my eiioxy penonyQnja. Y TO npujeMe IIBHje penonyQnje, aMepn•rKa 11 cppaHQYCKa, 3aAaJJe cy OAJJY'JYjy!m YAapaQ cpeyABJl!BMY II OMorylume cnjercKy II06jeAy KamnaJJH3Ma. I1Aeje onux penonyQnja HallaXHyne cy cne nu6epanHe II AeMOKpBTCKe IIOKpere OHOfB 1106a. 06je peBOJJYQHje IIOA!IrJJe cy HIIBO HB!j!IOHaJJHe CB!!jeCTII. 0 HOCHO OC •efialha II !Ilia HOCTII, o6aBe3e II eM a OIIUITO. 06po61! 3eMJbe. fJJBBHY KOpHCT OA o6je peBOJJYQllje !13BYKJJB je cpell!hB KJJaca·~a, AOK PBIIHIII.\!1 II KJJBCa 3BHaTJJllja HI!Cy II06HJJ!! TpajHy HI! MaTepujaJJHY KOp!!CT. Y XVI1J nujeKy CjenepHa AMepnKa je 6uJJa IIOIIl!jelbeHa Ha KOJJOHHje EHmecKe, paHQYCKe 11 IliiiaHnje. HajnelinM IIpOcTpBHCTBI!Ma CjenepHe AMepuKe AOMI!HHpana je EHrnecKa. 0Ha je cnojy aMepwrKy l!MIIepujy cMaTpana IIOMopcKoM quja je cnpxa- rpromma. CuponnHe 113 AMepnKe - wehep, II!!pnHa'!, _]!Y.BaH, ApBeHa rpa~a, KOlKB - yiipBBO 3BTO lllTO ce HHCY MOf'Jle JlBKO 1Ip0!13BO· AHTII y EHrnecKoj, 1IpeACTaBJhaJJe cy OIIpBBIIa!he 3a IIOCTOja!he KOJIOHHja. Y 3BMjeHy 3a Te KOJlOHHje 1Ipy)KBHa je BOjHa !I IIOMOpCKa 3Billi!Ha, a llpOIIBBaHll cy liM IIOrpe6Hu HHIIYCTpnjcKn 1Ip01I3BOIIH. Me~yrnM, KaKo cy aMepn•rKe KOJJOHl!je cne Bl!We eKOHOMCKl! jaqane, IIOjanana ce noTpe6a 3a noKpeTa!heM HHAYCTpl!je. To ce Hl!je cnnl\ieno eHrJJeCKl!M l!HIIYCTpajaJJQl!Ma, 3acrynlheHl!M y eHrnecKOM TiapnaMeHTy, jep cy liM aMepn'!Ke Konere 6nne KOHKypeHQl!ja. 36or TOIB eHrJJeCKl! TiapJJaMeHT OA 11pyre llOJlOBl!He XVIlJ Bl!jeKa CBe Bl!llle HBCTOjH liB ycnopu pa3BOj BMepH'!Kl!X KOJJOHHja. 3aowTpeHocT je nopacna ~~~ Ce1l_MOf'OIIl!Wlher para EHrnecKe ca pBHL\YCKOM (1756-1763). ,O:a 6!1 EHrJJeCKB HBAOKHBAl!JJB TpOWKOBe Koje je Taj paT CTBOpl!O, OIIJJY'Il!Jla je liB CBOjl!M KOJJOHl!jaMa HBMeTHe Belie nope3e. KOJJOHl!CTil cy cMaTparru AB ce TnMe Kpwe lhl!XOBa TPBAIIL\l!OHaJJHa caMoynpanHa npana. ,O:a 6nucTaKna cnojy Moli, EHrnecKa je, yKl!Hynwn nope3e Ha HeKe apTl!KJJe, yneJJa Ml!HilMBJJHl! 110pe3 Ha •raj. KoJJOHIICTII cy, KBO OAfOBOp HB TY Mjepy, npecTaJJIIIIB Kynyjy •raj, a je1111a rpyna HajeKcTpeMHIIjllx 6al.\l!JJB je qaj ca eHrnecKor 6poAa y Mope y nyQn y ~CTOHY (« 6ocTOHCKa 'laiaHKa!' ). OA Tor TpeHyTKB OIIHOCI! KOJJOHI!CTB II EHrJJecKe IIOCTBITII cy 3BOWTpeHlljl!. KoJJOHIIja MacaqyceT_sje CB3Barra CBojy CKYIIWT!!Hy, a EHrnecKa je KBO 1IpOTl!BMjepy IIO· crrana cnojy nojcKy AB je pacnycTII. To je y6p3aJJo CB311BB!he KoHrpeca CBIIX KOJIOHI!ja. QH je OllplKaH 1774. V !!!lBIJeJJ4?jljll. TIOWTO cy yqecHIIL\Il KOHrpeca 3aTpalKilJJII OA eHrrrecKor Kpalha AB liM y6yAylie He HBMelie nope3e 6e3 lhl!XOBe carnacHOCTI!, a Kpalh Ha TO peKao 11a ce «BJia!fe Hone EHrJiecKe HaJia3e y

79

. .... '""- .......

• cc::::J ''""' ''"

•c::J"'' .. "!o''" •r::::::llo,.,.,.,,,

""'~'

•C!':J ...... -""'•

•c:::l--····-- ..... i. Oc::::J""'"''' 'Mj·o

lc:::::J ..... '""' ....... t(!!IJl]l

""''I"' •u••

•c:;:::::) .....

"~.;·

'""{ ~~·.::.~.·:!~:::.""'.. """' c::_::.; ~:.'i.~-: ..".".:'1~....... .,..,.;.

Kapw cnujera KpajeM XVIII II f10tJe1KOM XIX n11jeKa

nocran11 jeqnrmnju n gocrynmrju wnpiiM Maca~ra. uno je gowno go nn6epamr3ai\IIje MIICJll!, WTO je ycJbell sef\e KOllii'll!He nosna y onrunajy gomno go ycaspwasmna cao6pahaja II -rpaHcnopTa u KOHal-JHO, ru-ro cy TeXHHl-rua oxupu:Qa u pa3HII nponanacnu oJmKwarru lKIIBOT JhY/IIIMa C gpyre c-rpaHe, IIHI\YCTpnjcKa pesonyrvrja je II3a3Bana ocupoMawe!he semrKor 6poja ceJbaKa, TioKpenyna je n,uxoso npeMjewra!he !!3 cena y rpai\OBe r1qe noCTajy jeqnrma pagna cnara. Tl!MC je CTBOpiilla BCJI!!KH 6poj HC3HI\OBOJbHIIX pa)(HI!Ka, KOjii CC OpfHHII3yjy ll nocrajy 6op6ena Knaca TipmrjeHa Maumna y npon3BO/Ilhll oMoryhasa KaniiraJIIICT!!Ma ga 3Hl!Oll!JhaBajy lKCHC II IQe1\Y, 'mje cy Hai\HIIne seo~ra Mane KamrIanncrn, )IUKJIC, 1\HKIIIpajy YCJJOBC KOjii HM 1\0HOCC MUKCIIMYM npocjmTa. TaKo je EHnrecKa, y spujeMe )I OK cy ocTane esponcKe IIPlKase n gaJbe lKllsjene y OKBnpnMa cpeygaJIHllX OJ\HOca, gmrpannycKa u lbe~Ia'IKa, nomne cTonaMa EHfllC3a II TO seh 0!11815, Y'IBpmhyjyhn TaKo npoMjene Koje cy seh Jano>rene y gpywrseHHM OI\HOCI!Ma Espone n CjesepHe AMepnKe. TproBLcu aKII,Ifja!lta

76

2. Texmi'!Ka ompnlia 11 nponanacf.lll. - CacnuM O'ICKHBHHO, ca HHIJIHM pa3BOjCM JCKCTl!JIHC IUI)Iycrpuje y EHIJICCKOj, jHBllJIH cy Ce II rrpna TCXHli'IKH orKpuha y roj HHAYCipiiju. TaKo je 1733. rrpouabeH «JJeTeliii» 'IVHBK.
Cne WHO onwpmne )f\.CJbC3Hil II\e npyre y Iloneha!he 6poja cpa6puKa II EurJiec11.o) 6p)Kl! 11p0l\CC rrp0113B0)1!hC !1311CKUBaJill cy nuwe cnponiiHa, rroce6Ho Merarra. ,0:oJia3n AO ycanpwana!ha ~~.ll!. nypruje, I
1

Ilmpe6a 3a KBHJ!l!TCIHHM ropHBOM y6p3aJia je OTBapa!he PYAHUKa KUMCHO! yr Jba, IB03ACHC II Apyre PYAC Ilorpe6a AU ce pyAa WTO 6p)KC !I KBHJI!IICrHIIje AOBC3C AO cpa6piiKa ycnonuJia je ycanpwanarue cao6pahaja u rpaHcnopTa Ty je napHII noroH IIMao penorrQyuoHapHu 3Ha
77

y KOjll~Ja H3M fOBOpll 0 Cl!OJbfbOj ll yHyTpaW!hOj l!OJII1TH[\H OBOf rpa)13-)1p)l{aBe: 8JI8,l(8 je TJ f'OTOBO je,l{IWK8 MJICT8'IKOj, 381'0 'J)'p[jii II Ha3IIBajy rpa,l{ ,l{06piiA! !vfJIC[jiiMa Pa3JIIIK8 je Mel)y ibllM8 J TOMC ,1{8 - IIOIIITO )Jy6pOBHIIK HIIje uero spno Mana ,l{p)[(aBa, oKpy;;.:emr J3 TO CIIJiaMa Koje 6uje apno pa,l{o ocaojune- oua je rrpiiCII!bemr ,!{a 6y,l{e o6a3pi1BIIja. To je II y3pOKOM. ,!{ace O,l{ CTpaxa O!/ KaKae 3aajepe aol)a ( KHC3) Mapa MII}eibaT'II cnaKor Mjecelja II ,!{a ce sojHII'IKII 3allOBjC,l{Hilljll ,l{p)KC 3aTBOpCHil J ibllXOBIIM CTaHII[j8Ma I'JHIIX illCCT' HC!i}e!ba ,!{a cy crpaH[j/1 a Hapo'IIITO Typu,u upeKo HOilii upuTBopeHII

ITHTAfbA l. KaKo je TCKJIO u Koju cy pa3JJ0311 nacelbanarr,a Cp6a y XpaaTcKy? 2. Y •reMy je 3na•raj Bojne Kpajune? 3. KaKaa je Guo pa3aoj ,[\y6pommKa y rrepnogy 011 XVI 110 XVIII anjeKa? 4. Kojy cy ynory Cp6n. uacelbenn y JJ;anMarjnjn, IIMann y paTOBHMa !l3Mel)y MneTaKa H 0TOMCUICKOr u;apCTBa?

5. AuamBnpaj ua ocuony ncTopnjcKor II3Bopa KOJII!Ka cy rrpana .u;o6mm Cp6u BnaWKIIM CTllTJ'TOM.

6. 3aKJbY'lll Ha OCHOBJ l!CTOpHjCKOr H3BOpa 3an;TO cy ,[\y6pOB'laHH y Cl!OJblhOj II ynyTpUIIHbOj ITOJIIITIIQII 6HJIU cy~HMP:mBIJ.

74

V. CBI1JET OLJ: KPAJA XVIII LJ:O CPELJ:I1HE XIX BI1JEKA ?>A

-n: cr

l1H,O:YCTPI1JCKA PEBOJIYIJ,l1JA Y EHfJIECKOJ

@pymioenoeKonoMCKH ycnoon - npoMjene y npon3DOIIILII 11 IIPYIUioy. -

Jow y XVII snjeKy y EnrJJeCKOj je Ha s.nacT, peBOJIYl\lljOM, /IOUJ.nO L6oraTO rea/)aHC1'BO II «HOBO I1JICMCTBO>j KOje je llfJCUI.nO Ha KaOHTamiCTH'IKll Ha'IIIH llflll· spei)IIBafba . 36or TOra je EnrJJcCKa BO/III.na CliOJbHY l!OJJIITIIKY IY'lll· so IIWJJa 3a nnrepecnMa em.necKor KafiiiTana. Em .necKa wnpu csoje Ko.nonHjmme nocje11e y Cjesepuoj AMeplll\11, a noKine fiOJbonpnspegnux npo113Boga. l1crpa)lKfba TCKCT!IJJHC po6e y CBHjeTY mwryhasa KamnamiCTHMa ga pagn npocpma yeaspwasajy npou3BOI\Iny, WTO, napaBHO, ja
75

cy Xa636yproBQH BOAIIJJH Ha 3anaAy nponm
3. Mnera•IKa unacT y Ll:anM3l\lljn. - Cnmm oja•marnl! y rproB!IHII !! noMopCTay, Mne
Ko-aycrpujcKor para npmrm OToMaHcKor l(apcTBa og 1714. go 1718. ro)lnHe. Cp6u y )J:aJJMal(ujy nncy ca~10 goJra3HIIIl 6je>Kelm npeg OroMaHnMa, seh cy jegaH guo lhHX n OroMaHn gocelbasamr. TaKo cy HaceJbeHn Kpajemr EyKoBnl(e, KHmm n Ko1apa y )J:aJJMat\1!jn, re EoKa KOTopcKa, y Kojy ce CJJIIBaJJO ClaHOBHI1WTBO Y11Jpfjemr rpa~ CeEb L\pHe rope II Xepl(CfOBHHe. )J:o6ap guo Cp6a Koje cy gocemrJJn Oc~rarwnje, 6je)lKelm npe11 OcMaHmrjaMa, nacelbananu XpnarcKy, Koja ce HaKoH 6mKe KOII Moxa•ra 1526. Hauma no11 >KC3JIOM xa636ypwKc BJranapcKc Kyhc AycrpnjcKc nnacm cy na rpanwmnM nonpy•rjnMa XpnarcKe ca OroMaHCKHM u:apciBOM cjJOpMupane BojHy KpajuHy y Kojoj cy Kao sojmru:u npere>Kllo cnywmu nocclbeHH Cp6n Onn cy 3a csoje aojmtttKe ycnyre ,a,o6ujam1 npnmmernje xa636ypwKnx Qapena, TeK HaKoH 3anpweHor EetrKor pa-ra neJIHKH .n:no xpaaTCKHX 3CMaJhaje spaheH 1 ami ,Il,anMm~uja u p;albe nnje 6una y cacTany XpBaTcKe. 01-m ce cne p;o 1806. Hana3II11a y cacrany MneTatiKe peny6mrKe. MnetmHH cy paJ:vum Ha npnnpep;HoM yHa3ai)ImaJ.Ly ,a,aJIMRTIIHCKIIX rpap;oaa. Y 3aJiel;y rux rpanona 011 XVI 110 XVIII nnjeKa y sehnM r pymrMa je J10Celbanano cpncKo craHOBHHWIBO Koje je ry AOJH13HJIO, 6mm 6je)Kehu npep; Ocr-.mHmijar-.m 6uno p;ona3ehu c JhHMa p;a HM cJiy)Ku JenaH p;uo Cp6a 6je>Kao je Ha MJieTatiKY crpaHy u npnKJbytmaao ce ycKO~liMH KOjii cy urpallH 3HatiajHy y11ory y MJieTatJKO~-rypCKIIM paTOBHMa Jep;HHO je )J.y6poaatiKa perry6JmKa ocTaJia cno6op;na repl!Topuja Qua ce cna>KHO Tpr-onat~KII II KyJnypHO pa3Bnjana cae go 3eMJbO'Ipeca 1667~ Kap;a joj npur-.mr y rprommu Ha BaJIKaHY noJiaKo rrpey3uMajy ·Ipros~n II3 yHyrpaunbocrH 0-roMaHcKor-t\apcrsa.

I1CTOPI1JCKI1 I13BOPI1 AycrpnjcKH sna11ap
C'BaKa 3ajc!(Hlll(a Bnaxa .

HCKa

6IIpa II IIOCTBBJba IIO je!(HOI CY!fii}j' 60/(HO II !(Oilj'UJTCHO !(8

y

CB8KOJ IIOje!(IIHOj KaJieTaHIIjii H8IIOCC

HeKa 6IfJTO KOMC 0/( Bnaxa

6j'!(C CJI0-

IIOBOJbll IIpO!(aje II K)'II)'jC

0

)J:y6pOBHHKY cy lll!C3JJ!I MHOrH m!CU:H, a MH 1\0HOCHMO 01\IIOMaK cppaHl(YCKOr nyTHHKa ITA. IIyJJea y «HOBIIM o6asjewTe!hnMa o J1enaHTy>> m 1667,

73

CPEH Y BOJHOJ KP AJHHH, IJ,HBHllHOJ XPBATCKOJ, CllABOHHJH I1 ,I.l;AllMAIJ,HJH 0,!1; XVI ,!1;0 KPAJA XVIII BHJEKA. ,I.l;YEPOBHHK I1 MllET A l.JKA BllACT Y ,I.l;AllMAIJ,HJH

1. llonmKaj Xpoarc1w y Xa636ypumoj Mouapxujuu Bojna Kpajnna.- XpsaTcKa je 011 1102. 'IHHI!!la !lf))!epA!!HaHAa Xa636ypwKor 3a csora Kpaiba, KOjer je 11a yrapcKI! npecro 1\0Beo 1\HO yrapCKor rmeMcma. llo11 )Ke3JJOM Xa636ypra, XpsarcKa je O'Iysana csojy ayTOHOMHjy . MebyrHM, ra ayronoMHja je c speMenoM cse Bl!We cna6mra, jep cy Xa636yp3H )l(eJbemr 11a 3aBeAy anconyTncrwrKy 11 l\CHTpamrcTH'H
.-_ ~ggj~~~~ jg~~~g T_!l~cku.> [;SSS'J Ty~cku

oc:baja~a

....

ry.&uuu noutko,. n b•ko {15061'

~ ~mf~ 1 1~0 b~e~i:te·~~5ri9J

fr!:H;ftl HnmNka nPou..oU!> ..bll (k~ah>~ 17b•kngo 1700.) -.._,....- e~gu~J;lct~b~~~9(f6 t5 .~r~~)'·IHO )lliJlHll HPUT~pu)!l

f3---:-!!!i! ~g>~a.,r~~biJ.:'~y~~J~~~JJl~D.0 ;Yff1k8u 1~90-11\&

tz::Z:ZllopuTcpuja Btnuh toeS. Cp5a nog ~pce"ujo,. ill. 4t.;l!Oo)tbuh~,. 1&90

IZGIIJ Ayotpu)cko ~

opc!Uu~ot.o 171& u npubpto.t•Ha okynauu]n 111~ -1ns

Ml1tl!:l4kQ npOOJUPIHoO 11\8

1:0\:<_s::::+;;! Mnna~h npu •opujo

Jy)laiOcJJoneucxe JeMJbe 011 XVIIJ{o XVIII nujeKa

70

norol)ena paronnMa y XVI II XVII BIIjeKy Koje cy Ha lbenoj Tepnropujn BO)Inmr Xa636yp3II II Oc~mH.rriije. Hajnehii )IHO XpsaTcKe je 110 Kpaja XVI sujeKa nao IIOA ocManujcKy snacr. ,O:a 6n 3allliiiTnnu cnojy rpamm:y, Xa636yp3ll cy )IIIO xpnarcKIIX 3eMalba nojHu
71

6poj Cp6a y YrapcKoj. Docnnje ocno6oryeH,3 YrapcKe L\3p ITeononA je narpnjapxy Apceunjy n cpncKIIM crapjewmt31ta 1690 )1ao npaBa ll npnsnJJeiHje . Oun cy raKo A06nmt norap11y npana n nosn3CT!!L\a CpncKe npaBOC!l3BHe L\PKBe, 'll!Me cy Cp6n craBibCHII 11011 L\apcKy Jawrur.y Dponm onnx npnsuner nja 611!1!! cy yrapCKII II XpB3TCKII CjlCYAUHL\11 jep cy y tbtn!a Blll\iCH!I HapymaBiHbC 3aKoHa Kpan,enuHe YrapcKe Omt cy !IX 36or rora uacrojamt noKMeruHI C 11pyre crpane, K3TOJTII'1Ka L\PKB3 ce ocjernna noroljeHoM 36or npiiBHnemj3 )pmx CpncKoj L\PKB!l Mel)ymM, Cp6e cy y 33Wrnry y3nMarrH xa636ypmKH BJ13)13pll jep cy mt OI!Jlll )100p11H jecjJTIIHII BOjHIIL\1!. Ha OCHOBY I(apCKl!X npnmmernj3 !13pacn3 je sjepCKa n npocnjema aytotroMnja Cp6a y Xa636ypwKoj MOHapxnjn Koja je nocroj3JI3 110 1912. roAnHe Dpnmmeruje cy OMoryhHne Cp6!!MU )13 O'IYBajy CBojy HUL\IIOHallHY noce6HOCT y X3636ypWK!!M 3C~Iiba~m OcuM tora, Cp6u cy OBJ1je 3aJ1plK3ml cse eneMeure csoje Hlll\l!Onanue Kymype, KOj3 ce, ca no6oM npocsHjeheuor anconyrn3M3, yKJby'lyje y eaponcKe Kynrypue roKone 33n3)1HoeaponcK!l yrul\aj no•teo je uajpaHHje y yMjentocrn, jep ce seh y npnoj nonoBHHH XVIII sujeKa rpa11e npanocnaBHe 1\pKne y 6apoKHmt cmny Y JabmKennocm cy 331131\HII yml\aju cnopujn 36or ornopa cpncKe L\fJKBeHe xnjepapxnje npeMa reJKtbll xa636ypwKnx B.nacm !13 Cp6nMa cMarbe nosnaCTHL\e 3aro cy njepcKe u cnjeronue KH,me AYIO !10uoweue II3 Pycuje HajBehn noJteT y Kynrypn ocjeha ce y spnjeMe npocnnjeheuor ancony1 H3~vta, noce6uo 3a nnap;amme Jocn-

!jJa II Y ro npnjeMe crnapaJy ABOJIIL\a 3HaMCHIITliX Cp6a, ncTOpll'lap Jonan Pajnh 1726-1801) Kojn je uarrncao o6HMHo 11jeno Jonau Pajnh Hcropuja pa3mrx cnoneuJJ:oc/ITej 06pa/[OBIIh CKIIX uapona. rrpe cnen.1 Eyrapa. Xpaara 11 Cp6a, II ,!J,ocnTcj Oopa)lonnli (1742-1811) Koju je 3a cnoje npocnjemreJbci
ce6uocru u Hai\IIOHanue Kynrype Koja ce 011 Kpaja XVIII mrjeKa yKlhY'Iyje y TOKoae eaponcKe Kymype

I1CTOPI1JCKI1 I13BOPI1 0 Bemnwj ceo6H Cp6a 113 1690. i\OHOCHMO TCKCT H3 CpnCKHX pOi\OCJIOBa Koju rosopn o OAJiacKy narpnjapxa Apcenuja qapnojesnha y CenraHApejy: Tora nponelia na1pujapx Apceuuje LI;puojeauli II3 lleliJI ;ra;re ce 6ery J'3 /(JH8B 38 HeMl{CM, C HCKOJJIIKO BJJ8/{IIK8 3CMJbC cpiiCKC II KaJJy})epii MHOrJI II3 OBI/X IIpe;reJJa, a Hapo;r CpiiCKII MHOI, MJIIlKOI II ){(CfiCKOI po;ra, ;ra;re CC 6ery C rra1pujapxoM

M 6u HaM IIJT xo;ra

'Ierp;receT ;raua, II ;roi)ocMo rpa;ry By;rmiy,

II BIIIIJe By;riiMa ce JCCJIJICMO J MCC1'0 3BaHO <.:eHTaH;rpeja .

TaMO II MOiiii CBC-

TOT KHC38 Jla3apa /{OHCCOCMO C060M II MaJJy l{pKBJ /{IIFOCMO, 0/{ /rpBeTa, 6.JIII3J 6pera l{JHaBCKOI II T8MO OCTa/{OIIJC frO M!Ipa JTBp})eHOI Me})y hecapOM II Me})y Typl{IIMa

HaBOAUMO OAJJOMaK H3 rrpnsunernja Koje je aycTpnjcKn L\ap JieorroJJA 11ao Cp6uMa 1690. IOAIIHe: O
A H8IIp01'IIB, /{8 6IICTC BII ocjeTIIJIII Bcli H8 CaMOM IIO'ICTKJ 6JJ8IOCT II

CJJaCT HaiiJe BJJa/{e

3aKlbJ'IIIJ!Il CMO MIIJJOCTIIBO. /{8 ce I/0 cpiiCKOM o61I'IajJ

CJJ060JrHO JrP)f(IITC IICTO'IHC l{pKBC .

JrC

II /{8 BaM He A!OIJ 'IIIHIITJI HJIKaKBC JrOC8-

HII l{pKBCHil HI/ CBjCT'OBHJI C"IaJ!C)f(JI HeKa BaM

6y;re

CJJ060/{HO IIO CBOjoj

HJ!aCTII II3Me})y ce6e II CBOI'a HapOJr!l II je3JIK8 IIOCTaB.JbaTJI ce6II apXIICIIIICKOIIa Kojera he 6upam II3Mei)y ce6e l{pKOHHII II cajerOBHII ca6op

III1TAH.A 1. IIITa je ycrrommo ceo6e Cp6a y YrapcKy II XpnaTcKy 011 XN 110 npe11 Kpaj XVII BHjeKa? 2. 36or qera je IIOUIJIO 110 ITpae OAHOCHO iJ:PYTC ceo6e Cp6a 1690, 01\HOCIIO 1739.

ro,n;nne? 3. Y
69

6YPrEHnAHa (rPAaHWfiEJ

0

CtHTQ H9 ptja

wonpo11>

Murpaquje jy)KHOCJIOBel!CKJIX uapona XIV~ XVIll nujeKa

cKor cTaHOBHIIWTBa Ba
66

Hli'IKe cnpxe. TaKo cy cpncKa naceJba )1omrpaJJa cne 110 H3a ByAI!Ma Ha cjenepy, AO Jlrmose n Ap3A3 Ha I!CTOKy, )!(yM6epKa II KHIIH3 Ha 33113/IY Ona nncy 6n.rra y CTHII'!KOM KOHTIIHYHTcTy, pacnmmyrra cy ce u cror a cy ~mora npeMeHOM l!W'Ie3!13. Cp6c Kojn cy onamr na rpanmw ca OroM3HCKIIM QapcTBOM AycrpHj3 je nojHo oprann3osaJJ3. Onn cy 'IIIHIIJJll najselm 6poj nojnnKa Bojne Kpajune, KOja je KOHa'IHO Opi3Hli30BaHa OCHI!B31hCM KapJJOBQa 1579 IOAI!He. McronpeMeno cy OCMaHJJIIjCKC BJJ3CIII H3CCJbaBaJJe CTaHOBHIImiBO, yrJJaBHOM cpncKo, 113 Al!Hapcrcnx Kpajena, y csoja uorpanwma IIOAPY'~ia KaKna cy 6nrra BocancKa Kpajnna, KnHHCKa Kpajnna n mrjeJJonn CpncKII nojmtK 113 C'pet.ta

ocnojene JlnKe. Crs3p31be OB3KBHX BOjHIIX Ip3HI!Qa go6pHM gujeJJoM je 6Ho pe3YJJT3T Kpaja OTOM3HCKC H3je3ge H3 3aTI3J\. ITa nnaK, OTOM3Hcrm CH3Ia ce jow je)\HOM p336y)1IIJJa Ha Kp3jy XVII nnjeKa, y npnjeMe Ee
L{JeMCKit KapJIOBU.II- Ca6opHa LT,pKna

n.1ja .IonaHOBIIIl - Ceo6a Cp6a

Ke ceo6a, T3B. ITpna umr BemiKa ceooa Cpoa, !10)1 BOijCTBOM Apcennj3 1I3pHojenuha. Y jecen 1690. OKO Beorp3)1a ce npHKYTIIIJJO HCKOJIIIKO ACCCTJIHa XIIJb3Aa cpncKI!X nopOAUQa Koje je aycTpnjcKn Qap JieonOJJA I nacem10 H3 wnpoK!lM npocTopnM3 YrapcKe. 4. lloJJollmj Cpoa y XVIII nujeKy. - ):(pyr3 ceo63 Cp63 noKpenyra je 1739. no11 ApcennjeM IV JonanonnheM, H3KOH neycnjex3 AycTpnje y pary npoTHB TypcKe m 1737-1739. OnnM ceo6a~m 3HaTHO je nonehan

67

IIHTAll)A 1. Omnnu HOJIO)Kaj QpHe rope 0)\ Kpaja XV )\0 l10'IeTKH XVII BnjeKa. 2. KaKBa je ynora BJIH)\IIKe )J;aniiJia y oop6n Upnoropa[\a 38 caMOCTHJIHOCT? 3. AHHJIII3Hpaj yHyTpHIII!bY CIITYH!IHjy y QpHOj ropn Ha OCHOBY HCTOpHjCKHX H3BOpa.

64

IV. JY)KHOCJIOBEHCKI1 HAPO,!J;I1 Y OKBI1PY XAE3EYPIIIKE MOHAPXI1JE I1 MJIET A LIKE PEIIYEJII1KE CEO BE CPBA 11 IbMXOB IIOJIO)KAJ Y YrAPCKOJ

1. CTnapan.e AycrpnjcKe Monapxnje.- Xa636ypu1Ky Monapxiijy l!IIH Aycrpnjy liBO BCOMa BliCOK. 36or npeTC)KHO cpn-

65

13op6e cy nMarre ncKJhYt.IHBO

l-JeTHJP-IKH

KapaKTep. ITiba'!Kaine je y TUM y6ontM KpajeBHMa llOCTBJIO je)1HOM rpaHoM npHBpe)1e. 13op6a L(pHe rope 33 e~IaHL(Hilat(Hjy )10HHjena je CBCBHM BH)1Jbi!Be nno)1ose KpajeM XV!I BHjeKa, y TpeHyl(IIMB K3)13 je 0TOM3HCKO l(apnuo Tpnjeno nopa3e y 6op6u npoTHB xpnwhaHCKHX CHJ!a. JJ,eTJm,cKu M11m.Jc'Iup Ta.n;a je 3a s.na,n;nKy L(pHe rope )10W30 J):a1111!10 Wlienauonuli, 3BaHn ITeT(Jonuli ( 1697-1735 ). BrraAHKa JJ:aHHJJO je nocrao y·teMeJbHTeJb reoKparcKe snacru y L(pHoj fopu. To je nocTao 3axuaJbyjyhn CBOjiiM JIII'IHHM CllOC06HOCTHMa )13 ce HBMCTHC HapOAY p33)111jeJbeHOM Ha llJICMeHa. 3aT!IM ll0Tpe6H L(pHe fope, KOja je )106Hjana KOHrype APlKane u 6nna no11 cTaJJHIIM npurncKoM HellpHjareJba, 11a ce nocrojatbe~I C[JC)1llill'bC BJI3CTII npena3l!Jl33H llJICMeHCKll H J!OK3JIHH cenap3Tli33M, TC Beh CT BO[JCHIIM rpal\lll\l!Ja~ta reoKpa rCKe BJI3CTI1 y Cfll!CKO~l HHpOAY ~CJIOBa~eM ITehKe na·rpnjapw11je. Ouaj nna)(l!Ka 6no je cyo'leH ca nneMeHcIWM IlOJi)e.TiaMa KOje cy wrernne 6op6n npoIHB OroMaHa, jep ce ,11.ewaaano JJ;a Janal)erm nneMeHa mtcy xrjena nhn 3aje)1HO y 6oj rrpornu HenpnjaTeJba. MolKeMo pehn 11a cy 110 )13H3C y L(pHOj fop11 J<.:yiw y Jberywmw OCT3JIH TpaTOBll llJICMCHCKIIX ll0)1jena. 3aje)1HHWTBY L(pHe fope CMeTane cy H KpBHC OCBCTC, ann ce BJiai\HKa JJ;aHnno HIIje yermo n36opnrn ca ~liMa. ToKOM X VIII unjeKa )10WJIO je 1\0 jow jei\HOf 'lflHI!Olja KOjH je )101lpHHIIO H3)1Baj
62

He rope 11 Y3JieTy fbCHl!X ocno6ogMJ1a'IKHX cTpeMJbefba. To je 6uo ocJioHaQ Ha Pycnjy, uno je nogmno sjepy y oncTaHaK u no6jegy Kog I.J;pHoropaQa. Ha gaJby 6op6y ynm;a.rra cy H QpHoropcKa ocsajafba nnogHHjHx gamma y KojnMa ce naKwe gona3I!JIO go xpaHe. EOJbll ycrroBH )!(!IBora ynn-1amr cy na geMorpa¢cKn pac1na oja
llaHIIJia,

OCBOjeHe flJIO,ll;HC AOJIUHC, ACMOfpacjJ-

Pycnjy

I1CTOPI1JCKI1 I13BOPI1 0 Kpsnoj ocserH, Koja je BJia)lana y I.J;pnoj fopn, rrncao je ByK Cre¢anosnh Kapar~nh y )1jeny Ha fbeMa'IKOM je3JIKY «I.l;pHa fopa n I.J;pHoropQJI» Kpsna ocsera je > TaKaB nyr MOpa CC IIJI8T'II'Ilf ( IJI8BOM IJJIII HOBQeM) M8Kap IJOCJIIIje CTO roniiH8 Poi)aQII mmjy o6II'I~j na Kpsase xalbiiHC y6njcuora
0 6op6n npoTIIB OHJIX Kojn cy npnxsaTami ncnaM y I.J;pHoj fopn rosopn HaM Jannc snagnKe ,O:aHnJia (1697-1735), y KojeM H3Hocn KaKo je cnposegeHa !herosa ngeja ga ce H3Bpwu Hanag n erHH'IKO •mmhe!be Hag «fl01'J'pl11{8M8»

J1 jOIII7 Ce IlO'ICIIIe MH03IIH8 1)'p'IIIrii, jepe /IX MIIflaiiie IIaiiia Il3 IIowopiiQe 0Hna ja A03oBeM By•IKa I-beryma, CraHIIIIIY Bc.JiecrosQa II Mapga J{ymiJb8HIIHa II pe•JeM fbiiMa 4a OHII rroi)y c IbiiMa II !ja OHII rrpBII IIO'IHY 6IITII TypKe. I1TaKo rroi)omc Ha Eo)Jm/i rrpei)c 3ope II II06JIIIIe TypKC QCTII!bCKe II /ieKJI/IflKe KO}II HC K/ieiiie noli na CC IIOKpcre K04 MeHe J1 6ynii CJiaBa Hi! B}CK Eory KOjii H8C 'lYBa on IIacje Bjepe AMIIH

63

I1CI'OPI1JCKI1 I13BOPI1 0 nono)f(ajy xpnwhana y OroMaHCKOM Qapcrsy y XVII snjeKy n o nonolKajy llpaBOCJ!aBHC QpKBC y XVI BHjei
IlliTAIDA 1. Y '!CMY je 3Ha
2. 3amro cy ocMaHrrnjcKe srracrn yKrmyrre DeliKy rrarpnjapmnjy? 3. 3amTO ce ITOKOpeHO CTaHOBHlllliTBO OID!pe OCMaHJII!jCKOj BJ!aCTI!? 4. Kojnni
60

AYTOHOMI1JA QPHE fOPE

1. Qpna ropa y XV II XVI BlljeKy. - TypL\H cy .Qpny ropy 3ay3eJIH 1499 . H y fhOj AOBCJI!i na BJiacr CTenana Qpnojen111ia, Kojn je nperracKOM y HCJiaM !106no HMC CKCII!1Cp. KpajeM XV nnjeKa .Qpna ropa je 6urra npn11PY)!(CHa CKaAapcKOM caH!)aKy. Beh 0!11513 f0!1HHe, ca AOJiaCKOM CKeH!1Cp-6era .Qpnojennha, .Qpna ropa je H3!1BOjena y noce6an can!)arc YKnHYTll cy 11/Mapu, a cTaHOBHl!L\l! npor nawenn CJI060!1HHMa KaO BJ!aC!l (croqapn). Kp03 L\l!jemr XVI nnjeK .QpnoropL\!i ce HllCY HCTHL\3Jill HnrAje KaO HapO'lHTif ycTaHHI\H H 6opL\H npornn TypaKa. KaMeHH Kpw KaTyHcKe naxnje mrje npHBJra
ljy Cp6mm, II rpaHI!l\e rypcKe APKase. 3a cpncKo HaPDAHO yjeAHfhCfbC 06HOBJbCHU TiehKa HarpHjapumja je Y'IIIHIIJJa HajBIIWe 0Ha je npiiXBaTIIJia BOijCTBO y Hapony KaA npyror soljcrna HIIje 6HJJO. Tiarp1Ijapw1Ija je HUCTUBIIJJa paA y AYXY cpCI\fbOBjCKOBHC cpHCKC Kfb!DKCBHOCTII II yMjCTHOCl'lL Y TOKY XVI snjeKa paAl!JJe cy MHOIC WTa~mapHje c::::J "·'·'~"''-'• '-'"'"'·' KOjc cy WTa~maJJe l\PKBCHC !=::J c:!:!) n:w."' '"'·'"' c=::J ~'·"·"""'' Kfhm e. Tpe6a HanoMeHyrn Aa OToMaHcKo l(apcrso y l ~::;: ~:~~·~;;-;;"::; ~;.-,:::.::::;""·'-'·-· nO'ICTKY HIIje HI!Marro OMC! TaJIO opramrJonatbe Cp6a. MeljyTHM, o6Hosa TiaTpn06uona I1ehJ.:.e mnpujapwuje JapwriJe ce OAmpaJJa y rpeHYTKY KOjii je npeiXOAIIO npnoj AY6JhOj Kpl!31I OTOMUHCKOf pC)KI!Ma II npBl!M nehi!M ocno60)11!JJa'IKHM noKpeTmta Ha EarrKaHy Y TO npHjeMe fbCH!I sjepHnl\l! n jepapcn y•recrsosaJJII cy y 6ym1Ma n ycraHL\l!Ma, raKo na je noJJmr
•

58

ll
'!CMY CBjCAO'IC ~IHOIC CIJCKC njeC~IC cnpcraue y xai!lY'IKil I(I/K!IJ'C Do3Ham xaiAY!lll cy 611n11 Crap!!Ha HonaK u Crap11 Byja111IH Mel)ym~t, y3 xajgyKe, 6opqe npown HaCI!Jba Koje je cne Bllu.te Y311Maiio r-.~axa ca Jayc-r-aBJbaineM oror-.taHCKIIX ocaajatba Ha nolJe·rKy XVII BlljCKa, !111!/111 cy '!CCTO II 0611'1HII nib a lJKawu, raKo ,o.a je TewKo OABOjiiTII jeAHC OA APYIIIX, 3a tadiJ pa3JIIIKY OA xajgyKa Koj11 cy )!(!1njenll yHyrap rpaH!I!!H OrmtaHcKor u.apcraa, J'CKOI.{JI cy 6unu Bjcponanm rryr npumtKoM BcmtJ..:t1 ct..•o6c Xpnar11, Cp611 11 U:pHorOp!!ll Koju cy l!36jermt ca ocMaHIIHjcKe repmop11je y norpaHli'!He Kpajene Aycrp11je oKo Ce1na II MnetatiKe peny6;mKe- PaaHn Korapu. MaKapcKa Kpajuua II I3oKa KoropcKa, OHit cy HanaAan!! norpaHII'IHe Kpajene OroMaHcKor !!apcrna, n.n,a'tKajyl\!1 11 pa3apajyhH theron OA6paM6eHl! rpatHI'tHII Cl!CTCM 011 aycrpHjCKl!X ycKOKa Hajno3Hamjll cy 6111111 cetbCKII ycKOL\IL KorapcKH ycKO!lii, ycKO!!ll MaKapcKe Kpajmte 11 EoKe KoropcKe CHOCIIflll cy rl!aBHll reper paroBmba Mne'tmta ca TypquMa noce6Ho cy nmtmy y.nory uMamt y KanAn,jcKoM pary 1645-1669, IOAIIHC 3axnal!,yjyhu ycKoquMa, Mne'!aHl! cy y OBOM pary npowupunu cnoje nocje11e y )J,anMa!!uju, fiOACjCHIUK. - y 3WlK cpncKe JiojaJIHOCTll C)'JI HUI je o6HOBJIO Cp6m.m na rpnjap~ Ullljy 1557. f'O.l:tiiHC. nolllTO je .z:tiiO CBCWT'CHCTBa ytJCCTBOBao )' 6yJ-H1f\.!a npO'IliB BRUC'Ill a cue nehu 6poj Cp6a ylJCCTBonao y pa-romJMa TypaKa nporus xpmuhancKIIX cuna ua cTpaml EaponJbaua, CpncKa naipnjapumja je yKnuyra 1766. n npuKn,y
59

I1CfOPI1JCKI1 I13BOPI1 ):\OHOC!IMO )1!10 TeKCTa Xpaara EapTOJJOMeja reoprujeauha 0 TprOBI!Hil po61heM y TypcKoj, Kojy je onncao y caoM nyron11cy <
Cynr8H C8 cnojlfM po6oB1IM8 onaKa nocryn8 cra-

p1Ije 1Ip0jj8 38 o6p8i)IIB8FDC 3CM!bC, MJiai)e IIOll18JbC H8 HCKO MjeCTO Jj8 T8MO H8 J'IC HCKC BjCIIJTIIHC K8KO 6II IIX K8CH1fje

IIJTO

KOpiiCHIIje Jll0Tp1Ije61IIIII, HC-

KC 0/j FbllX IIOJ'IaBajy KJIKO 6IJIIX Olja6pa!III 38 j8FDII'Iape Typqn

CBOje po6one

npo4ajy OHif II3BO!je Ha rpr po6one 38 npojj8jy Kao cTalja osaq8 IIJIII K03a TaMo

ce cacrajy TproBL(If II Ojjpejjii ce qnjeH8

O!jBCJjJ f'8 J TCIIJKO po60B8FDC . .

Ty IIM8

AKa Jill

ce HeKoMe po6 CBif!jiiO

TCIIJKIIX npiiMjep8 HCBOJbe

HI1TAHJA 1. KaKo cy paronu OToMaHCKor 1.\apcTBa rrpoTIIB XplllllhancKnx cnna YTIIJ.\aJIII na

yHyrpamThn JKIIBOT y Eocnu u Xepr(eronmm? 2. 3aWTo je Ba)l(aH Xepr(eroaa•rl(ll yCTaHaK 1597. rO)IIrne? 3. KaKo cy ceo6e cprrcKor cranoannmTBa YTIII.\aJie Ha )I(I!BOT Cp6a?

56

YJIOrA IIE'liKE IIATPI1JAPIIII1JE Y I1CTOPI1JI1 CPIICKOr HAPO)J;A

1. CpncKa upKoa 11 o6naBJb31bC lleliKe naTpnjapmnje.- Ka)la je nana /I,ecnoTOBIIHa 1459. CpncKa l\pKBa ce O)lpJKaJJa !10)1 TypcKOM Bnarnliy KOja je Ta)13 npu3nana naTpujapxa Apcennja II n IIaTpujapwuju cy naMernymr )lanaK CpiTcKa LIPKBa ce HHKaA nuje ITOMHpHna ca raKBHM cTarycoM jep je y napoj cpncKoj )lpJKaBII UMana rny3ema npana n acoMa senuKu YTHL\aj. CTora cKopo CBH npanocnaBHII cnewrenull!! Y3HMajy uenpujareJbCKH CTaB npeMa TypcKoM ocnaja
CyJiejMan Bemi'IancTnem• 1557. oononno lleliKy narpnjapmnjy H Tl!MC CpHCKOj LIPKBH )laO nosH norreT. Ta)la je H3a6pan u HOBII cpnCKH ITaTpHjapx, MaKapnje CoKoJionnli, pobaK MexMeAa ITawe CoKononuha. IIehKa ITaTplljapwnja je o6yxnaTana cjenepuy MaKe)louujy, AHO ByrapcKe, Cp6njy, IJ;pny fopy, Eocny H IIehKa rra7piijapwuja Xep[jeronuuy, ocsojene )Ill· jenone YrapcKe, XpnaTcKe 11 ,[(aJJMal\Hje, r)lje cy )KI!Bjenn Cp611. TaKo je ITOA nnawhy IIehKe ITaTpHjapwnje ITpBn ITYT yje)IHfbeH cpiTcKn napoli na l\HjenoM eTHH'IKOM ITOJ1pyqjy, jep je fbe3HH3 BnaCT J10ITHpaJia CBYI\3 )\OKne cy nrnne, Me-

57

JbyJbaHu MopaJL Cse oso cmypHo je BCJIHK11M 1111jeJioM uMaJio yru[\aja 11 Ha •mfbCH11L\Y 11a je y IJOCH11, OA CB11X CJIOBCHCK!!X 3CMaJba, y HajBel\oj MjCp11 B[JWCHa HcnaM!I3aiIIXOBC BOjHe ycnyre. 36or TOr a CC HC rpe6a 'IY!\11111 TB[l!\lbll BnaAmmpa Eopos11l\a Aa cy Cp611 <
npeTBapajy ce y

fJ8THIIKe OJJ 3Elfia'TB,

KOjii,

H8Jl}'C1'JIBI11II pe,l{OBHR

3;JHIIMmva, )J·.:JIBe oft HnjaMHiflJJ
Ho cpnCKO CTHII'IKO f!OAPY'IJC. 3a pa3J1IIKY OA rpa!IIIL\C, y yHyrpaWH,OCTII TYfJCKe ·repmopuje y IJOCHII II Xep[\erOBIIHH A0/1331!110 je 110 nosehaHor npiiTIICKa rypcKUX c!JeyAana[\a Ha cpnCKO cnrHOBHUll!TBO Cp611 cy H3 ro pearosanu OAMCTalbeM 011 33KOHa u OAnac[\uMa y X3j!\YKC 0A Kpaja XVI Bl!jeKa Cp611 cy, y CBIIM JCMJbUMa f!OA TypcKmi B/13lllhy, nosehaJIII mmope 3a A06ujalbeM seller ayroHOMHOr nonmKaja. 36or rora cy OHII UTIIJlOKO II33WJ!II Ha IICTO[JIIjCKY fi030[JHIIIlY TOKOM para 113Meljy Aycrp11je u TypcKe, KOjll je no'!eo nopa1oM TypaKa y 6uu11 KOA CucKa, a 3aspmuo MllpoBHIIM j'rGBOpOM y )J(/ITBa-TopOK)' !606 . Y TO BplljCMC, U3611J13 cy ABU BCJ111Ka ycraHKa, jeAaH y 13aiiaTY !594, a AfJYfll y Xepl(CrOBI!tlll !597. IOAIIHC. 2. YcranaK y Xepueromnm.- Osaj ycraH3K je 3UH!IMihiiBIIjn no umpuHu npeAy3eTe f!OJIIIHI'IKC aK[\IIje HC!O 110 CaMoj 6op6u . flOK[JCTOM je pyKOBOAIIO, f!OA 3UWTIITOM narpujapxa JosaHa, HIIKWIIhKII BOjBOAa fp}.lall, KOjll je npCKO CBOjHX JbYAll, MUXOM KaJiyljepa ll CTpaHllX areHaTa, Guo fiOBCJaH ca CB[lOilCKIIM )1BO[lOBIIMa, f!OCC6HO ca CaBOjCKIIM BOjBOAOM, KOMC je HyljeHa C[JfiCKa KpyHa. YcTaHaK je 33XBaT!IO OCl!M XepL\CfOBIIHC ll upHoropcKa EpAa II Al!O Ap6aHa-

54

ca, amr je 6p3o yrywen Oocn11je cKnonlbenor aynpo-rypcKor Mllpa 1606. noKpeT je nocreneno cna611o. 3. CTm~e y Eocnn n Xep11eromnm y XVII nujeKy. - Y EocmrH XepQef'OBIIHII ce Hiley npoTJm ''apCKe snacTH6ynwm caMo Cp61L TaKo ce, Ha npnMjep, 1603. O)\Memyo l)en:um Xacannawa. MeljyruM, n,eron o·rnop je QapcKa sojcKa CJJOMIIna 1604. np11c11mmw11 ra 11a ce npno nosy•re 113 EmnanyKe, a nor'OM 11113 Capajena. Ha Kpajy je no6yna yrywe11a y KpBII. OroMaHcKo Qapcmo je HaKOH Tora nacTaBIIJIO 11a np116jerasa najKOMOTHIIjeM cpeAcmy np116aslban,a npiiXOI\a TI!Me WTO je uapcKa BJJa)\a IIOBIICIIBana cTape II y11apana HOse nope3e. Cse oso je nosehasaJIO HC33)\0BOJJ,ClBO Xpllwfiana. 3aro je 0ToMaHCKO uapcTso 1645, •mM je 3apaTIIno ca Mne•raH!IMa y Ayroro)\IIWlheM Kan)\lfjCI{OM pa· IY 36or Kprrra. ca TIOI\03peJheM no1.-Jeno )J.a rne.o.a Ha

XpllwliaHCKO CTaHOBHIIWTBO EoCHe II XepQeroBIIHe . YTonnKo snwe uno cy 0l{no/)elbe po6Jba y cJllii,IIIpm.m Mne•ramr rrpoT!IB lh!IX paA!IJUI na cse cTpane. TaKo je sojcKa KojoM je 3lliTOBIIjeAao An11-nawa '-!enr11h npw11na 3YJIYM (HaCHJbe, yrn,eTanan,e) flail xpllwhanCK!IM CTaHOBH!IWTBOM XepQeromme. C Apyre cTpane, y ro spnjeMe noseharra ce xaiAY'IKa aKTHBHOCT rwja je o6yxsmana Q!ljeny Xepr,eronnny 110 Mocrapa 11 AOH!!pana 110 rpaBHli'IKe o6naCTIL XajAy•mja je nacTaBibCHa 11 y np11jeMe lie'IKOr paTa. a noA03pC!bC Typmca npeMa xp!!whaH!IMa y Eocnn 11 XepQCIOBIIHII je nonehano. 36or rora ce rypcrm npmncaK cne snwe ocjehao 11 y npanocnasrmj upKBIL Typun cy omy)I{IIBanll Cp6e 11a rpmKe no~10h 3ana)\a. C 1\pyre cTpmre, Cp611 cy ce 3a11c1a o6pahan11 3arraAy, a npanoCJJaBHll csewTCH!IQII cy ~moro Ha)\a rroJmrarrllll y nammy noMoh. nana je oneT ca csoje CTpane rne)\ao 11a npasocnanue noKaroJJH'IIL Cp6u cy ce TOKOM XVII BlljeKa •recro HaJJa311JUI y nesoihliii3Mel;y 1\Blljy crpana. npm{Jian,ajyhll ce •rae je)\Hl!Ma •mc APYrHMa. TaKo ce n,nxos OAnoc Janmnao 6e3 113! rre11a na pjewen,e Koje 611 1\0HUjeno 6ap rrp!16JJIDKHO ono 3a '111M cy TC)KUJI!I fio~cjetUifll - Opo~ec HCJHlM113UU,llje og CBUX jy)KHOCJIOBCHCKUX 3CMUJb3 Hajjaqe je 3axsa mo Eoeny 11 Xep!lemmmy. Cna6n,efbeM OroMaHCKOI !lapcraa OA Kpaja XV[ nnjeKa y n1M 3CMJba~ra JJ.OJia3H no 6yHa n ycTaHaKa lhux yr-naBHOM ,o;mK)' xpumhmm 3a~ ro jep cy 6wm He3a.QOBOJhHH cnojiiM noJIO)!{ajeM y U:apcr-sy. am1 u MycmiMaHcKo era~ Hosuuunno. Kao wro je. Ha npm.tjep, 6uJio o.n;Menuue I)enann XacaHnmue, EyHe xpu~ mli.aHa rro1HDKY eoporrcKHM cunaMa y 6op6u npo'HIB Orm.mncKor u;apcrna na ux 3aro

oHe nogp)Kanajy

55

TYHCKe, Pnje•tKe, U:pMHli'IKe 11 JbewancKe nax11je cy AHrJlll ycra!laK ll 36au;Hnll TypcKy BllUCT, Koja ce B!lllie Hllje MOI'JIU ycliOCTaBll'lll ynpKOC '!eCll!M li0X0/111MU OKOllHIIX OCMaHJIIIjCKIIX nawa y TOKY XVII! BHjeKa, 0 ycraHKY MaKC/10Ha[\a y BplljeMe para 1131683-1699, sell je 6nno ronopa, a AienoBatbe lbl!XOBIIX xajAyKa nacraBl!JlO ce II y ClbCACtli!M BlljeKOBIIMU. flo):lcjenmK.- Paronn xpnwhaHCK!IX cuna npomn OroMaHcKor 11apcrna anra>Konann cy n xpnwhane YHY'J'ap Uapcma Ha 6op6y npDTIIB 0ToMaHa. XpnwhaHI! mtcy caMO yqecrsonanu y pamBI!Ma sell cy IIH3UJll! 6yne 11 ycraHKe. ,[l,no xpnwhana npnKJlonno ce 0TOMaHI!Ma sjepyjyhn 11a hey capal\lbll c lbl!Ma crehu nella npasa. TaKa cy, Ha npiiMjep, Cp6n y XV II XV1 snjeKy •recro paronamt jeAHII nponm IIPYIIIX

VICTOPI1JCKM I13BOPVI 0 cTa!bY Ha ABopy nOclbeA!bei yrapCKOI Kpalba JlyABHfa I! (1516-1526) npe11 caMy 6!!TKY Yrapa ca Typu;uMa Ha Moxa
.IIHTAJbA 1. Kojn cy neJtliK!I paTonn nol)enn 1!3MeJ:jy 0TOMaHcKor 11apcrsa n xpnwhaHCK!IX cn-

na? 2. KorrnKo n KUKBO je y•rewhe 6nno jylK!locrroneHcKI!X uapo11a y TIIM paTOBuMa? 3, IIITa ce MOlKe 3aKlb}"lllTII o cHa311 TypaKa !llbnxomrx npoTnnnnKa ua ocuony liB a IIC'l'OpHjCKa ll3BOpa? 52

TYPCKA BJIACT Y BOCHH I1 XEPQErOBHHH 0,0: rroqETKA XVI ,0:0 XVII BHJEKA

1. CTUibe y I>ocnn 11 Xep11e1'omnm y XVI nnje"Y· - Eocna je nana 1463.. TIOA snacT OToMancKor 11apcTBa. lbena rrporracr nnje ce 6arn )ICCI!Ila manaTOM, KaKo ce nocmrje qmrypanmno ronopi!IIO, an11 je npoTeKJia 6e3 lljef1He 6op6e fiOCTOjHC TIOMCHa y HapO)IHOj rpa)ll![\lljll. Y3pOKa l! TIOBOf13 !aKBOM naliY 61!110 je BI!We: BjepcKa 3aBafla, HC)IOBOJbHO '!BpCTO njepCKH opraH1!30BaHO 6oryMili!CKO CT3HOBHl!lilTBO, II!!l!JCHOCT ocjel\m;,a npaBe )lp)KaBHC HC3aB!lCHOCTl! 36or c-rannor yrapcrwr npnTIJCKa u yrpo)!(anm;,a, 3aTponanocT ynyTpalillb!JM pamnalbeM KojeM je ca~w 6Ho I~I!Jb rpa6e)!( 11 OTI!Malhe 3a nnac-r ll noA

>·

~

EJAnET JErAP

,,

+

•

-·--

r~tlHuu,n Oci'
-~·-·• rpg11u~• .-jnnt•c (lyvcl
------ r~~~~~~~· nol
i~tilii!i!itd I!Qwt

Cillii1illlill

UO
nog "nflQY~O" bnaw~~

A
1QC k"

'

/y)l{HOCJIOBencKe

Jellube

y XVI

If

XVII sujeKy

53

par, MopejcKn par (Ee•rKn par, (1683-1699) Y ro~r pary OchtaHJmje paryjy npoIIIB «Cnere JIII!C>> KOjy 'IllHe: AyCipuja, M.rreTa'rKa peny6nnKa, I1oJbcKa 11 Pycnja. '-lrraHIJQe ose nme no6jeljyjy Oro~taHCKO Qapcrso n .1106njajy )1!10 lberoBUX reprnopnja. Aycrpnja rOM llp!!JIIIKOM ITOHOBO )10raJII y !10CJC)1 BCJII!KC TC]J!lEmKa KOJ! TienaH 1a ropnje rra rwjnMa )Kl!Be jy)J(HOCJIOBCHCK!l Hap0,!1ll, Jlm~y. Kp6any, a no roM Crranowrjy, Eapmby, 6a
EiTITI\.1 1\0}1 ncrpouap
50

rgje je CKHOnJbCH) KOjiiM Aycrpnja A06nja
HAC 1\0nl!HOM Cane II YHe Onaj par npoMOBHWC Aycrpujy Kao jeAHY 011 BOAC!1cronpe~JeHO, TO je nornp11a A31bfber cna6Jbcfba OcMarmuja u fbuxose Mohrr. !1naK, y cJbegeheM pary nporus AyCTpnje, Ay· npo-r'Ypcrm par 1!3 1737-1739, Oro~taHCKO l\apcrso npuspeMeHo npaha yrneA BCniiKC CI!J!C . Ha!IMC, CBC wro je Aycrpuja ):10611Jl3 MHpOM 1718, caga je 113f)'6UJJa (ocnM rpa11a Te~mwsapa) . YnpKoc TOMe, seh y CJhCAelurM paromrMa, par 0)1 1768. ):10 1774. KOjHM je H3ry6JbCH KpnM II par Oil 1787. ):10 1792. )' 1!011!)'HOCTII cy noKa3amr oroMaHcKy cna6ocr. 011 raga Pycuja je nocTana r JJaBHII Henpnjarelb OroMaHCKOr [\apcrna 11, 3a)'3CBW!I cjenepny o6any U:pHor Mopa, cnpeMaJra ce 11a npo11pe Ha EaJrKaH. Tpe6a;ro je caMo ga 6yKHY ycraH[\11 Ha Eam
ill IX espoucKux APlKana

51

BCfiH peBOJIT KO,!I xpnwfiaHa, I!OH3KO HC33,!10BOibHIIX ,!1pyropa3pC,!IHI!M UOJIO· liHX Kpn3a y IJ;apcrsy nocrajy cse IIYlKH, a ca H>I!Ma ce noja
XVI nnjeh.)', HaKOH 1.1era ,IJ,OJia3n ,IJ.O cna6Jbelha.

l1Cf0Pl1JCKI1l13BOPI1 Onnc capajescKIIX paAH>II II yn!I'IHC ryJKBe .r~ao je emJiecKn niiCaQ Po6epT Cremjlonc npe~m npn'laH>y Bl!Te3a Xenpuja ErrynTa, Kojn je nocjeTIIO CapajeBO 1634. fO,!IIIHC: Ha I'H8BHOM 1pry II)' CJDTIIHa paf.(fbii

c po6oM

50

)'HIIL(8 )'OKpyr 1pra IIMa B81bf.(a LUCCI IIHII ce,l(aM

csaKe spcru

Hef.(afleKo cy rproBIIHe csaKojaKora

Kp3H8 Of.( LUJ'MCKIIX 3BIIjepi1 fv[eljy fbiiM8 /lAta 18KO JIIIjeiiOI ,[.(8 6II JIOH,l(OHCKC )KCHC ,l(8Jie He M8JIO f"Of.(IIH8 )KIIB01"8 38 jef.(8H orpTa '1 Of.( fbera

Y jef.(HOj IIO,l(y-

lbOj )'J/IIL(II BII,l(IIO CaM p8f.(fbC IIpCII)'HC 3JI8THOf HaiG/1'8, JbCIIOTC K80 .)' XapeMCKIIX JbeiiOTIIL(8 II3 apaiiCKI/X II IIHf.(IIjCKIIX 6ajKII

flo 'IapLUIIjii AIHOf'O CeOCKOf

CBII}era, T)'paKa II I>pLUTCHI/X TeLUKO CaM IIX pa3JIIIKOB80, jep je )' KpLUTCHIIX setw ryp6aH Ha manii Hero y Typm;a II rrorHef.(a cy MpKa Kao jafbii'Iapii

KoncTaurun MIIxajJioBnli ll3 0cTpOBII!1C, Kora cy 3apo6mm TypQn y HoBOM EPAY na ce qcJio60AIIO, onucao je y CBOM )ljeJiy <l!'mpese ycnoMeHe» KaKo cy TypQn y3nMaJIII «AaHaK y KpBII>>: Kaf.( JO,l( )'IIB,l(H)' .)' KOj)' 3CMJb)' II Hapof.( IIOKOpe, TD,l(a L(apCKII IIIICap Of.(M8X 38 fb//Ma Ilf.(C II LUTO f'Of.(je f.(}e'IaKil, CBC )' jafbii'Iape )'3//Ma

A

8KO Of.( HCIIpii·

jai'ClbCKIIX lb.)'f.(II He 6II HIILUTa ,l(06IIO, OH,l(8 )' fberOBOj 3CMJbii KO}II f"Of.( C)' XpiiLUilllHII II IIMajy f.(}e'JaKC, Of.( fbiiX )'3IIAWjy )' CBIJIWM CCH)', Of.(pCf.(IIBLU/I KO.J/IIKO KOje CCJIO MQ)J(C ,l(8T'II HajBIILUe, ,[.(8 6II IIIIIJK 6poj 6IIO )'BIIjeK IIOT'II)'H

0,l(llTJle

L(ap 6IIpa 38 CBOj ,!(Bop OHC KOjii C)' II3BjC)J(6JIHII II IIJ/81)' liM IIOBCilasa. M11a}jii crapnjer Mapa CH)'LU8T'II, a KOjii IIOOf.(paCT)' II f.(oljy f.(O MY)J(CBHOf )'3p8CTa, Te f.(aje Ha rpaf.(ose ( Ja C1paJK)'), KllKO je sell mrcaHo

III1TAl:bA 1. KaKBO je 6nno AP)!{flBHO II APYWTBeHo ypel)eH>e OcMaHnujcKor JJ,apcrna?

2. KaKo je 1!3rJIC)1ana noi\ieJia y nojc!1llll noi\iena na nojnoa)1MIIHIICTpaTI!BHe o15naCT!I?

3. Jllm je ycnoBI!JJO orra)1aH>e OcMaHJJnjcKor JJ,apcrna? 4. AnaJI1!3Upaj Ha ocHoBy ncropnjcKIIX TeKCTOBn KaKaB je 6no )!{l!BOT y OcMaHIInjcKoM 11apcrny.

48

PATOBH XPHillliAHCKHX CHJIA CA OTOMAHCKHM U:APCTBOM l1 YLIEillliE CPIICKOf l1 OCTAJIHX HAPO,D;A

1. Typc1m ocnajau,a. OcMaHmijcKa ocnajatba y XV u XVI nujeKy yrpo3IIna cy enpo11cKe 3CMJbe a najmnne: AycTpnjy, BeHCL\Hjy, Kacm1je TiolbcKy u Pycujy. Og XVI go XVIII nHjeKa one 3CMJbe cy nogune rrojegHna•me u cane3Hil'IKe paTone ca 0TOMaHCKIIM L\apcTBOM. ,O:o cpegune XVII nujeKa OcMaHmije cy yr naBHOM 1106jeljunane y TUM paTOBIIMa CynejMaH BeJIH'IaHCTBCHII ocnojuo je 152L Eeorpag, a uoroM YrapcKy II EygHM 154L TypcKe cpnore rrlha'IKajy a
49

sojHOM f!OJby. TaKOQC, jeAaH OA OCHOBHIIX y3pOKa Kp113C 6110 je cpeyAaRHO-cnaXIIjCKO-H!Ma[JCKII CIICTCM, Ca HarypanHOM np!!BpCI\OM II orpaH!I'ICHOM CBOjllHOM cnax11je, Koju Huje Morao csoj nocje11 orybum. TaKO ce seli11na nocje11a namna saH po6Hor npo~rera, KOjll je y Esporm 6110 ocHosa )1aJber pa3soja. 2.
JbaKa, nonehano HaMeTe 11 BeJano r a Ja

3CMJby"

,IJ,o -raJ]. a cy ce ocMaHnujcKe

ycraHOBC 0A.Ili!KOB3RC jCI\HOCTaBHOIHiiy II eqll!KllCHOIHiiy, jep cy MIIHI!CTp!! ll HaMjCCHI!l\11 npOBIIHL\IIja, YBIIjCK y CTpaxy 01\ Ofi031!Ba !In! I nory6JbCH>ll, Ha CBOji!M AYll(HOCTl!Ma 6!!J111 HCfiOA~IIITJbi!BII H nocnyWHIL no OCMaHnlljCKOM cpeyAaJ!HOM CIICTC~Iy, CBa 3CMJba je 611na BflaCHIIWTBO cy.nTaHa (L\apa), Cfi
ca 6ernep6eromtMa, a ami Ha caHJ,HlKe, Ha l!eny ca cam;aK-6eroBli?\.m. Ocf\.taHnHjcKy Bfl3AY - J1opry- 'IIIHI!Jlll cy 1\0CTOjaHC!BCHHL\11 - 8C31Ip1I, Ha 'leny ca BCRIIKIIM BC311[JO~I. OocjCI\11 cymaHa II BI!COKIIX 'IIIHOBHI!Ka Hll311BllJ11! cy CC XaCOBJI. CsojiiM cnax11ja~w cynntH je 1\0A_jcJh!IBao nocjeAe y 3aMjeHy 3a cnyJIe y sojc1111. Mart.!! cnax11jCKII nocje1111 Ha31!BaHu cy TIIMapu, a seliu 3lljaMeru. BenuKI!I\110 3CMn,e 6110 je y pyKaMa Mycnmv.aHcKe sjepcKe 3ajei\HIIL\C To cy 611ne 3al\yl!(6!1He no60JKHHX MycmrMaua- BaKycjm. Ha CBIIM noMeHyrnM nocjegi!Ma paAIIJIII cy KMCTOBI!- paja. Paja je 1\~lBana pa3HC llaJK611HC csojmr !OCliOAapnMa, a nope3e 1\[JllKI!Bajy 01\pCljCHl! CTC!ICH ayTOHOMHje, JIOKaJIHC IIJIH per IIOHaJIHe. XpumliaHcKa paja !!Malia je Belie o6ase3e 011 MycmrMaHcKe 3. BojCI{a. BojcraHuKa n OA pei\OBHHX Tpyna -jaH,wrapa. JaH>H•rapn cy 6umrrrnaliemr sojHI!L\11, uaj•rewlie perpyTosaHn OA nprmai\HI!Ka noKopeHux Hapoga, TaK03BaHnM ;;aiiKOM y KpBn Hal!MC, OHII cy jow Kao l\ie11a OABoljerm 011 pOI\!ITCiba, npesoljeHn y HCJiaM !I sacrrurasamr y noce6Hl!M wKonaMa. HaKOH JaspmeHnx WI
46

i

I

pa3pe)1He rrjewa)1nje nocrerreHo rrpersaparrn y !IpiiBIIJIC['OBaHy BOjCKY Koja je ce6n )1aJI3 3a rrpaao 11a rrocranJba II cMjefbyje cymaHe r~a 61I )1o6nna HOB'IaHe r~apone. Cne ono J10BOAII AO CJI36JbC!b3 l\CHipaJIHC BJI3C1'11 Koja BO):(II y ~lHap XIIjy II Kopyrrliiijy. OcnM cnaxnja II jafbl!'Iapa y BOjCl\11 cy 6l!Jlll II IIYCTOJ!OBII, npiiBY'ICHI! BIICOKOM rrnaroM, ann n rrojef(HHII parmi 3apo6JbeHIIL\ll, crpy'IfhaliH KaKBII ce nncy Mornn nahn y ayroxronoj OTOMancKoj cpeJ111HIL

4, Uonm1mj noKopenor xpnwtmncKor emnonnuwrna. - )KnnoT cpncKor C'ranosnnwrna y CpC)1fbCM BIIjCKy 6110 je f(OCTa TC)I
47

Ma paTJ

Be

II BOjHIIWTB}', ywao je CaM, ,lj3 ,lj8,ljHC ,Ij06ap IlfJIIMjep, y HajHIDKC 'lllHO· je CBojy ll}'WK}', IlOC1'30 je

BOjHII'lKOI CTBJieX
K8llfl8fJ, IIO,ljOrj)l[l{llfJ II TaKO ,lj8!be J1c1'0 je ypa,[jiiO II

J

MOpHapiiL{ll 'filM CJ TO

BIJJl,je.Jlli AW8,ljll 1/!leMIIiill, ,ljO!Ia3llflll C}' )' BeJIIIKOM 6pojy

0 CTatbY CeJbaKa y apujeMe Karap!IIIIIIIC BJiagamme !UJWe rrerap Pagnlli'ICB y Ktbll311 <>. 36or ose Ktbure ayropa je [\UfJIIL\ll nocnana Ha gecer roguHa po6uje y Cu6up. HajaMHIIK rnana ,[jepe Kmi(Y ca ce!baKa, 'JaK HII npocTo npujeMe HaM He OCTaB!ba 311Mll HaC He TIJW1a J rpa,[j Hll H3 KIIpiijJ Hll HB IlOCaO, CBe pa,[jll

33

fbefa, II TO 3aTO lliTO OH llflBDB 38 HBC JIO ,IjJWaMB 'Ta TO je JIIfJBBO g8BOilCKII myM - ,ljaBaTll ce!baKe cnoje TygiiHY Ha pa6ory

IIHTAlbA L YrropeAH pecpopMe ITeTpa BeJIHKor ca pecjJOpMaMa Koje je H3Bprrnma KaTapHua IL 2. IIITa ce MO)IW JaKJbYliiiTII o IleTponoj mttiHOCTU 1-m ocaony Hane:Q:CHHX u3nopa?

3. Koja je rrpoumpe!M Pycnja A06una 3a spnjeMe ITeTpose n KaTapumme snagasune?

44

IlL JY)KH0CflOBEHCKI1 HAPO,O:I1 I1 Ibi1XOBI1 CYCJE,O:I1 ITO,O: OCMAHJII1JCKOM BflAIIIT1.Y OCMAHJII1JCKO QAPCTBO

1. ,Lipirumno n iiPYIIIIBCIIO ypcljcrbc Oc~mn.~njCKor 11apcrna. - Y rrepiiOAY 011 r;paja XV 110 XVIII nnjer;a, r;ojn ce na3nna )lo6a l!03nor rjJey)lammra. y noje.u;m-mt.r Jet.trha1ta Esporre pa3nnjana ce KamnanucrHtiKa npnapep;a II Hosa rpa!jaucKa Kymypa. Y nero !lpnjeMe, jylKHOcrroneHcKe 3CMibe cy uajnehuM giijerroM ocrane 113BaH ror pa3noja,jep Cp6nja, !VlaKe)lomrja, BacHa n Xeplleromrna, a 110 r;paja XVIII nnjer;a 11 U:pua fopa, 6rrrre cy l!OJ1 BJiamhy OroMaHCKOr uapcma JJ:o Kpaja XVII mrjeKa 1.111jeJio rronpy'rje YrapCKe y Koje~t cy Cp611 lKilsjenu y nehu:-.1 MacaMa 6uno je no.o; rypcKOM snacnr. OJ! cnor npenacKa Ha BanKaH, 011 cpeAIIHe XIV BIIjeKa, Typun cy cram1o uanpeAona~n. nope11 cmrx rrospeMemrx Kpn3a Koje cy Il36njarre KOJi r&nx Orm cy cpywunu peJio~r cse 6anKaHcKe APJKaBe: ByrapcKy, BII3arnujy, Cp6ujy, Bocuy, An6mmjy, XepueroniiH)' II 3ery KpajeM XV mrjer;a JlplKanu cy uiijeny AYHancKy JliiHIIj)' Oil Beorpf\Ail )iO ~10pa, IJOl!IIpami IJO Bp6aca II IJ:e IIIHC II f OCl!OAapiinii AOOpii~I AIIjeno~r jagpmrcKe o6ane. Cuoj upxyuau Oc~ranmrjcrw 1.1apcr no )IO)KI!Bje no je Ja spuje~1e sna.o;amme Cy.rtejMana BcJin•mncTneHor Ha 3ana):(y, a 3a~ rwno)lamra y CBOM U:apcmy (1520-1566) Taga ce uapcruo rrpocriipano na rpii KOtiTIIHerna - A3IIjii, Atjlpiiuii II Enponii H3uaupe)1rra ocnajafba nonehanajy t\ta-repujam-Io 6ora1crso Bume Hero ocnu111 rpaAOBII L(apcma L(apurpa,~je semrKII rwpiiCHIIK ror 6oraherba, Koje OJ.l l-hera, Kao npecTOHift~e Uapcraa, CIBapa BCJIIIKO cpe.IJ;IIlliTe IIC.Jial\tCKC yMjCHIOCTll II

KfLmKenrwcrn ITepcnjcr.:e njecMe 11 apann:e pacnpaue o reonorujrr 11 npaay npeno)le ce na rypcKII je3IIK, a y U:apmpaAy ce apwe aemrKII rpai)emrHCKII 3axuaTII, 1\leby Kojm.. ta cy Hajno3Haruje I,Ial\mje llles3a,ae II

C,y.r1cj.Ha 11 Be 11 wrancn1c::uu

CynejMaHuja

tvle!jymM, nocm1je 1700 pacnagafbe OcMaHmijcrwr 1.1apcraa mrne)1ano je rrem6je)KHO Hecra6mma B,~acr y cpe)ll!llliY n cnnerKe, IIOJ1CTHuane cy a~r6II llllje lljJOBIIHl!IIjCKIIX f)'Bepuepa II fl0K3JIHIIX BOjCI
Tr:puropnje j'Jen: Olf IllneJiCKe Tdptrropujr: pen: OJ! na.n.cKe Tepwropuje perc OJf TypcKe

42

'!CO nep11011 penaTIIBHe cra611JIHOCTll ITa umrK, y O'll!Ma nocMarpa'Ia ca 3anaga, HaBIIKHYIIIX Ha na6HJIHOCT AHHacmje 11 6npoKparcKn anconyTII3aM, Pycllja je, 33XBU!hyjyhn CllJICTKaMa II HCAOCJbC!IHIIM pe
2. Karapnna II.- ITer pose pe
c

n

lio)1cjemuK - Pe
HCTOPHJCKH I13BOPI1 Y spnjeMe Kaga je Mnagu I1erap, 6ygyhn pycKH nap, nyrosao no 3anagy, o IhCMY je, y csojuM «MeMoapnMa», micao sojsoga 011 CeH-C!IMOHa: fleTilp je 6IIO BCOMa BCJ/JJK, CTaCIIT, HOHCWTO MpWaB 'IOBjCK

lJ,IIje.na HO-

Ji1B8 fbCfOBil 0,1l8B8WC fbCfOB.Y /l.YXOBIITOCI, fbCfOBJ' HpOHilililBOCT II fbCfOBJ' BCJlii'IIIHy, a ne 61Ijawe 6eJ oco6mor •mpa

ll,ap je ,1lo6po p<13J'MIIO cfJpaHilJ'CKII,

il MIICnJJM OH 6II II rOBOpiiO ,llil je -HHO, 1/JIII 360f ,1lOC7DiilHCTBil IlhlilO ie J'BIIieK

ryMa•m fiilTIIHCKIJII BIIwe ,llpyrnx jeJIIKil roBopno je Bpno ,1l06po

0 I1erpy je nucao y «HcTOpujn I1erpa BemiKOI» lllKoTmml)aH!IH AneKcaugap r opAOH (1669-1752), reuepan-Majop y pycKoj sojcn11:

Meljy llPYIIIM ,llOKaJIIMa

Ja cnoco6Hocr

llerpa

BeniiKor Ipe6a uauecru 11

TO KaKO je CBOiiiM fl0,1liJHIIIliiM8 31iil0 ,1l8 ynnje pllTHII'IKII /i)'X IIC ynorpe6JbaBajy/Hi npii TOM Cllfl.J' By,llj'HII ,llil je JHI/0 KOflliKil je 6una O,ll60jHOCT Hillill}e npe-

43

Lfn

2.

Ko

rrpnrra;:ra

celba'IKOM craJie)Jq, He MO)J(e ce 6e3 o;:ro6peiba ;:rp)J(a-

Be 6aBIITII rpllJTCKIIM 38H8TOM HI! JT8B8TII Hll 38H81 CBOjy ;:rjeJI,y Lfn.

90

Jio;:raHIIII,II He MOTJ 6e3 JT03BOJie TOCIIOJTapa

rrocje;:ra

HlliiYCT'IITII

rrapii,ene 38 Koje cy Be3aHII Lfn.

93

Jijeii,a IIOJT8HIIK8 cy IIOJTllHIIII,II f'OCIIO)Te KOjiiM8 CJ 6JIJIII IIOT'IIIIbe-

HII IbiiXOBII pOJTIJTe!biJ

y

MOMeHTJ IbiiXOBa po}jeiba

IIHTAibA 1. KaKBe cy pecjlopMe H3Berrn Mapnja Tepe3nja n Jocmp TI? 2. Y 'ICMY JIClKll CHara TipycKe KaO gplKase? 3. Ynopegu aycTpnjcKe pecjlopMe ca npycKIIM pecjlopMaMa 11 ncTaKHll CJiuqHOCT!l u pa3niiKC,

40

TIPOCBHJEnEHOCT Y PYCHJH

1. PetjJOpMe 11 paroun llerpa Bemmor. - Y XVU snjeKy y Pycnjn ce L\apCKII ancorryimaM ocrrmnao na pycKo nrreMcTBO 11 na npasocJiaBHY qprmy. 3eMJba je 11 AaJbe 611rra H3BaH npnspeAHIIX 11 KyrrrypHIIX TOKosa 3ana)1He Espone TypcKa je 3RIBOp11rra Pyciijn nyT Ka l(pHOM Mopy, a lllsel)aHH Ka EarrTnKy. 36or Tor a Pycnja nnje IIMana 113Jia3 na MopcKy o6arry, cno60AHY 011 rre11a npeKO L\lljeJie fOJ1IIHe, y BpnjeMe BJIUJ13BIIHe nerpa BeiTIIKOI (l6821725) Pycnja je HO'Ierra AU 113JJa311 II3 IIOJIYIICTO'IH.a'IKe ycaMJbeHOClll npeTXOJ1HIIX BIIjeKOBa. )J,o6p11M J111jeiTOM 3a TO cy 3aCJJY)KHa 0e'Iposa nyTOBaH.a no Espomr, rpje je yn03Hao csiijer cacsnM APYra•mjii 011 rexHII'IKll Ha3a)1He Pyc11je Yno3113jylm ce ca 3ana)1HOM EsponoM, De-rap je yseo 3an3J1H.a•rKY TeXHOJIOIHjy II pa3BIIO l!HJ1YClplljy, CTBOpiiO BCJlHKy II CHmie yneo je L\eHrp3JIII3aM no y3opy H3 p3HL\YcKy Eo1b3pcKy P,y~v~y (CasjeT) 3aMIIjemm je HajBIIWOM 6upoKparcKOM yc-ranoBOM - CenaroM. Hosn 6upoKpaTCKH 3IIapar nocTaoje rrraBHH ocnoHaL\ L\apese srracnL De1ap je paAIIO 11 Ha ynanpel)eH>y pycKe npnspeJ1e. lliniTeliii goMalie npoii3BOJ1C yseo je sucoKe nope3e Ha cTpany po6y, WTO je 6m10 y gyxy esponcKe MepK3HTHJIIICTH'!Ke nomiTIIKe. OcuM Tor3, nacroj3o je ga PycHjy II H3IJie)10M WTO Bllll!C np116JIIDKII EBpOllll, na je TalCO, 113 npuMjep, CBOjiiM nogaHIIL\IIMa 3a6pmmo ga noce Ayre Koce, 6page II 11a o6rra•re Ayra•rKe IICTO'IIn3'1Ke X3Jbi1HC. C1y6 H>erose srraJ1aBHHe nocrarra je peopraHII30B3H3 H Molum sojcKa, Koj3 ce, no noTpe6u, nonyH>aB3rra perpyrosaH.eM, WTO je 6JIJia HOBHH3 H y enponCKIIM sojcKaMa. BojcKy je n0)11IjemiO Ha njema)1Hjy, KOlliiiL\Y II apTIIJbepnjy, C3 TaKo MOiiHOM sojcKOM npso je nop33HO TypcKy, 3ay3eBwH A30B 1696, 'II!Me je Pycnja go6JIJI3 H3rra3 113 A30BCKO H l(pno Mope. DoTOM je ycmro 1709. IOJ11!He KOJ1 00JJTaBe J13 no6njeJ1II lllsel)3He, a KOH3'13H YJ1apal\ liM je 3agm KaJ13 je wsegcKH Kp3Jb Kaprro XII 1718. roAHHe nonmyo y p3IY ca iJ,3HCKOM. TilMe je CjesepHII par II3Mel)y Pycuje II lllsegcKe 3aspmen no6jegoM Pyciije KOj3 je J106Hrra 6aJITII'IKe 3eMJbC, EcTOHHjy II lleTOHIIjy. 36or CBHX OB!IX 3acrryra DeTp3 cy jom H>erosn canpeMeHIIL\ll rrpo3sarrH 0L(eM ora1)6JIHe If BenuKJIM. Mel)yTHM, H>erosu nacJbeAHllL\H nncy 6IIJIH 1111 crroco6mr HIJ OIIITY'IHIL TeK Kalla je na srrac-r J10mrra fberosa Kliep Jemrcase1a (1741-1761) , y Pycuju je Jano-

41

njepcK3 rpneJbHBOCL CeJb3L\I! cy go61!JHI JIII'IHY cno6ogy u cnrypuocr 33KYH3 3a ce6e II CBOje HOTOMKC . MeljyTHM, !bCfOB3 HOTpC63 33 L\CHTp311II33L\HjOM, KOp!!UlTIC!i>C T3jHe !IOJII!L\Hje, H3MCTa!i>C !bCM3'1KOf K30 3B3HH'IH0f jC31!K3 X3636ypWKHX nocjega, 3Jill II HC!IOUJTOB3!bC HCKI!X JIOKaJIHIIX npasa, AOBCJIII cy go He3agonoJbcina. Cse je KYJIMI!HHpano KmacrpocjJammM paroM npoTHB TypcKe 1788. rognHe, y Koju ra je ynyKna pycKa !1apu11a KanpuHa. Taj paT ra je Kowrao ynponamreunx aycrpl!jCKI!X cjJI!HaHcnja, ge3opl!jerucaue rprosnHe I! Honux nope3a. Pa30'IapaH, Jocncj:> je npeg cMpT o6ecHa)KI!O nehHHY csojllx pe(!JOpMI! II OCT3BHO MOHapxnjy y KpH31L Tpe6a HUflOMCHylll 11a je onaj BJ1a11ap 6uo seoMa OMI!JbeH KOII Cp6a, noce6Ho cpncKor rprona'!Kor cnoja, KojeM cy !her one pecj:>opMe noro11oBane. 2. llpycKa y npujeMe piiJWIIXa BnJbe~ta II piiiiPIIXa IL - y npycKoj je Ha nnacn1 6una IIOPOIIHL\a XoeuqonepH Koja je TC)Kl!Jla yjeiiH!haBalby csojnx pa311BOjeuux nocje11a 011 PajHe u Jia6e 1m 3ana11y 110 Bucne, Ha ncToKy. Ta HaMjepa ce jCIIIIHO MOf rra CllpOBCCHI Y3 nOMOI\ jaKe BOjCKC H L\CHTpaJIUCTl!'!KOf ypelje!ba, ca 6pojHOM II f!OCJIYUJHOM 6!!pOKpaTUjOM. Ja'la!hy npycKe IIOHpiiHI!O je piiJIPIIX BIIJbCM (1640-1688). OH je yseo CTaJIHC HOpe3e II CTaJIHY BOjcKy . )J,o6HBUJI! BOjHIIKC 113 peJIOBa CCJbaUJIBU, KaHTOHaJIHII Cl!CICM je y6p3aO npeo6pa)Kaj KJIUCC jyHKepa y BOjHll'!KO ITJICMCTBO. KpaJb je y TOMe }lasao npiiMjep, crarruo uocel\n yuucj:>opMy. )J,pyra o6uJbe)Kja li>CfOBC BilaAaBIIHC 6nrra cy BJiaCT 611pOKpaTnje Hal\1\p)KaBOM II KpaJbCBa BJiaCI HaA 6upoKpaTnjoM. Brran 6npoKpaTI!je, Koj3 je H3CT3Jia 113 norpe6e 11a ce npiiKynJbajy nerrnKe cyMe HOBL\a 3a 1131\p)Kana!he nojcKe, npOlll!!pnrr3 ce Ha cne n cnaKora. Tprosnua u I!H!IYCTpnja 11!13JbC cy 6nrre c1poro peryrrncaHe, a CBIIM MOf yi\HM CpCIICTBl!Ma . IIOI\CTIIL\3HO je yceJb3BUfbC. l.JU!bCHIIL\3 113 je OpycKa UMana 'Iernpry nojcKy no nenwmHH y Enponn AOHnjerra je MUJIO KOpl!CTII, jep BnJbeM je 6uo crra6 AIIITJIOMRr3, n3 je YTIIL\aj OpycKe y Enpon11 II llaJbe 6no M3Jlll. !-heron HaCJbC!IHIIK, pnJipllx II (1740-1786), noK333o je Enponl! npyCKY MOl\. Y3 TO UJTO je 6no '!BpCT II OAJIY'IaH BJI3Aap y yHyipalllfbOj ll CIIOJb!bOj ITOJil!Tlll.\ll, OH je 61!0 BpCTUH KOMIT03l!l0p II !Il!Cal.\. BOAIIO je BCO~Ia )ICHny npem1cKy c3 BomepoM. 03 unaK, 'lllfhCH!ll.\a 11a je HMao KYJITypue uani!Ke Hnje YTI!L\arra Ha TO 11a BOlli! ycnje
38

cKy (1740-1742 n 1744-174.5), I1pycKe no6je11e H3HeHaAIIJie cy Enpony 11 noKa3aJie AH I1pycKa cryna y peA enponcKIIX CIIJia, Jjo6IIBUIII y uocje!f lliiieCKJ, 3eMJbY ca pa3BIIjenoM HHAYCTpujoM nyne u JIClKI!IUTHMa rB03J1CHe PYAC, yrJba u OJIOBa, I1pycKa je 3HHTHO ojapHA[JHX je ycrruo AH 3HJ1[JlKil CaKCOHIIjy H JllneCKy, KOje cy IIMHJlC BCJIIIKII ll[JHB[JCAHII I! CTpaTCWKII 3HH'Iaj. Ha ynyrpailllbCM rrnaHy pnApHx je YKIIHYO rrpano MY'Iefba y CYACKOj ucrpa311, a npornacuo je njepcKy Ionepanu;ujy. Jl,ocra je y•muuo 3a pa3noj WKOJICTBa, HayKe 11 yMjeiHOCTIL MeljyrnM, 36or fberonor Y311[J)!WHOI crasa npeMa 6yp)KOH3Hju, IIHAYCipHjCKH pa3BOj I1pycKe OCTHO je perraTI!BHO CK[JOMaH. Y pecpopMaMa CC HH llOJlOlKaj CC.JbHKH Hllje 6HTHO H[JOMHjCHIIO. 0 TOMC HaM Haj60JbC 10BOpll fbCIOBa pe
ITo11cjenmK - Bna11apu Xa6J6ypwKe Monapxuje nacrojanu cy Aa anconymcTII'IKOM nommiKOM none~ pa3HopoAHe JeMJbe go Kojnx cy AOIIIJIII y paromrMa ca OroMaHCKH~I I.:(apcr"BOM. PecpopMaMa rrpocnnjeheHor arrconyTH3Ma noce6Ho ce ncJaKao Jocmp II CJIH'IaH npouec ocraapeH je u y ITpycKoj, rl\ie je BJlaAapcKa Kyha Xoenuo11epna rmwl)e cnpoBOAHJla pecj:JopMe y AYXY npocaujehenor ancoJIYTH3Ma. 11naK je ITpycKa, Kao II u;ujena lbeMal.JKa, 3HmHo 3aocr-ajaJia y rrpunpe,n:HoM pa3nojy y op;Hocy Ha HeKe gpyre 3allH)\HOCBpOllCKC 3CMJbC

I1CfOPI1JCKI1 I13BOPI1 OsJ1ie AOHOCIIMO npuMjepe KaKo npocaujehenu ancorryrmaM y Aycrpuju 11 I1pycKoj nuje y CBIIM ccpepaMa )KUBOTa AaBao nanpei\HC pe3yJITaie. TaKo, na npnMjep, norrmKaj YrapcKe y11yrap Mo11apxuje 6uo je nenosoJbaH. 0 TOMe HaM ronopn TCKCT 113 J1ierra IT. Mnrpoc!Janosa «I1orrmwiKa J1ienaTHOCT JoCHcpa II»: Ee•IKII !fBOp CM81pa YrapcKy BCI11IKIIM II3BOpOM 38 IIOIIJ'HJ' CBOjiiX pe3epBII J 6y,llyilHOCTII II C18JIHO Te)KII ,ll8 CTBapa CBOj IIJiaH II01''11Ilb8B8lba YrapcKe ll JbeHOT ,llerpa,llupa!ba Ha CTeiieH OC1JIIIIIX CBOJIIX H8CJbe!fHIIX 3e~Ja.Jba . /jBOp, C Bpe~reHa Ha BpiijeMe, H8HOCII liM J TOM CMIIC!IJ' OCjCTHY illTC7:J' a K8!f 1'0 ll383IIB8 )K8JI6e II HeJ'O!fOBalba, yJia)[{e 036IIJbHe H8IIOpe !f8 6II IIX J~IIIpiiO, UIIIpeilii BIIjecT 0 C83IIBY ca6opa

3a pa3JIIIKY 011 Aynpnje Koja je 113BCJia pectJopMe y U:IIJhY rro6olbruafba lKIIBOla CCOCKOf CTaHOBHIIWTBa, y I1pycKoj je MaJIO TOia Y'IlllbCHO. 0 TOMC HHM !OBO[JH 3aKOHHK ll3 1796. IOJ1HHC, 113 KOjer J10HOCIIMO HCKC OJ1[JC)16C KOje ce 01\HOCC Ha CCihaWTBO:

39

)J,OHOCIIMO J1l!O H3 llleKCI!IipOBe ApaMe «XaMJJCT» . y lheMy xa~meT ll3f0Bapa Mouorror ua11 JJo6a!ho~L To je MeJraHXOJJII'IHO pa3MIHHJbalhe o 6ecMHCJJeuocnr lhYACKe 6op6e 3a MarepnjaJJua 1106pa, jep cMpT je, Ha Kpajy, ueMuuonua:

Ta je Ho6afba HeKa,[(a uua.na jeJIIK II Morna njesam

KaKo jy je Taj HIITKOB

TpeCH)'O 0 3eM!b)', K80 ,[(8 je
. a C8,[(8 CJJ)'.!KII TOCI/O,[(II L(pBIIM8 HeMa

BIIIIIe Ha6p,[(a, a rpo6aposa .nonaTa nyna ra IIO TIIKBII To

m

je ~jajuo

IIMTAibA L Kojn cy 6nmr ocuonHHIIPYlilTBCHll npe/IYCJIOBH 3a pa3aoj ·uayKe n KYJIType y XVII 11 A.'Vlll.mrjeKy?

2. Ynope11n pa3aoj
36

IIPOCBJiiJEnEHJii AIICOJIYTJii3AM Y AYCTPJiiJJii Jii IIPYCKOJ

1. Upocuu,jelienn ancoJiyTu3aM Mapuje Tepe3uje 11 Jocmjm II. - ToKOM XVUI sujeKa MOHapcn cpeAH>e, jy)!{He u ucTO'!He Espone ononawam1 cy cppaHliYCKll 3UCOJIYT!I33M, BOAelH! 6pmy 0 pal(HOH3Jill33l(lljH CJIYlK6e, l(CHTpaJU!33l(Hjll H yKnAafhy KJiaCI!'!HHX pemoHarrHnx u KJiepnKa11HHx rrosJiacTnl(a. Ysjepefbe y XVUl BnjeKy A3 je '!BpCnl MOIIapxuja Haj60JbH 06JII!K Ap)!{aBe 6u110 je noTKpujen.JbeHo ucKyciBOM: peny6m1Ke Xo11aHAHja H Be11e1wja 6u11e cy y nponal(aihy, a !!36opHe MOHapxnje llapcma n lloJbcKe necnoco6He l(a caMe ynpasJbajy; caMo je ycTaBHa Monapxnja Epmannje !10HCK11e 6n11a H3y3eTaK. 36or TOra y APlKasnoj nomrrnl(n selmne enponcKHX 3eMaJba s11a11a MHWJbefbe 11a B11aAap MOpa B11aA3Tll anC011YTHCTil'lKH, a11u II y AYXY HAeja npocsnjelieHOCTIL TaKas !lpllmBHn nopeAai< ncTopn'mpu cy Ha3Bami rrpocsujeheHII arrcony1'II3aM On ce pa3sno y CBHM esponcKnM 3CMJbaMa, a11H je najsuwe !IOWao AD !!3pa)!{aja y Hepa3snjeHnMa: AycTpnju, ITpycKoj n Pycujn, 'IHjn cy B11al(apn Te)!{!I11H pecpopMaMa KOje 6n OMoryliH11C UpHBpCAHll H KymypHH H3llpCA3K fhHXOBHX 3CM3Jba AycTplljcKu l(ap J(apJio VI (1711-1714) BOAHO je MepKaHTIIJlllCIH'IKY no11HT!IKY Kojy je OCT3Bl!O y H3CJbelje CBOjoj Kliepn !I H3CJbC!IHHllll Mapnju Tepe311j11 (1740-1780) . Orm je HacTaBJ!Jla O'lCB paA Ha ynyTpawfbeM npeypeljefhy AP)!{ase. l13Be!lene cy pecpopMe AP)!{asne ynpase ll CYAC'IBa. ArpapHa pecpopMa je CBCACHa na orpaHU'IaBalbe KY 11yKa Ha Ipll AaHa y HCJ\iCJbll II Ha /(OHOWClhC yp6apa, y KOjllMa cy yispljeHe o6ase3e ceJbaKa npeMa 3CMJbOUOCjCAHill(I!Ma H liP)!{3Bll. Y cnje11a je A3 CM3lbll YTlll(aj liPKBC !I CBCWICHCTBa na upocsje1y 11 11pyre AP)!{aBHe noC110Be. l13Be11a je pecjJopMy nojcKe no npycKOM Y3Dpy ll TllMC CTU6l!J11!30B3113 TCWKy CIITyal(Hjy y BOjCl(U H3KOH Heycnjeumor paTosalba Aycrpnje ca TypCKOM Oil 1737. AD 1739. fDAilHC. Mapujl!H CllH II H3CJbC!IHHK Joculjl II (1780-1790) npoumpuo je nporpaM pecjJopMrL ITpsux roi(HHa lberose B11aA3BUHe o3aKOlbeHH cy je!IHaKOcT u Mapuja Tepe3IIja ca nopopm.fOM

37

)!(Hocru pa3yMa 6pmue crapa cxnaTalba o 110pnjeKny, Ha KojnMa cy nne~m!m rpagi!JIII CBOj ayropmeT. CTBO. - 011pa3 pai.\IIOHaJIII3Ma )' Klb!DKCBHOCTII je rrpocBjeTJJTC!bCTBO fipOCBjCTIITCJbii cy CC 3aJJUIUJIII 3a jC/IHUKOCT Mel)y Jb)'/IIIMa II HUUU/IaJIII UUCOJI)'TII3aM BJIU/Iapa. 011 Klbii)!(CBHOCTII rpa)!(C npaKTI!'IH)' KOpHCT I! noyKy IbeH 1.\IIJb 1pe6a 11a 6y11e )'3/11I3albe KynrypHor Himoa Maca II nponarHpa!be npocsjeTe llpocsHjeheHOCT cmapa KJIIIMY MHIIIJbelba y Kojoj cy <
xvm

nan Pajnh. 4. fipnpogne nayKe. - 3aMaja].\ KOjl! C)' I1p1Ip0/IHC Ha)'KC /I061IJIC )' CIIOXII xyMaHn3Ma ll petrecatrce nocraje jo111 CHU)KHnju y BIIjeKy npocsnjeheHocrrr. 0oce6Ha 3aCJI)'Ia IIpHHa/la BCJIHKOM Ha)''IH!IK)' XVll BIIjCKa, lhamrjaH)' faJJII• nejy (1564-1642) I! Emne3y Mcm{y lhyTny (1643-1727). fammej je oTKpiio 11a nnaHeTe A06Hjajy cnjeTJIOCT 011 CyH].\a, ga l!Majy cnoje caTe.nnre 11 ga Mopajy 61!1H C.JIII'IHC rpal)e ICaO 3eMJba ffi)'TH je CBOjHM 3aKOHIIMa MCX3HHKC o6jaCHUO Kperalba Ha 3eMJbii n y cseMHpy, npnsrra•relbe rnjena, rpannTa].\njy Koja Aienyje )' 'IHTaBOj BUCIIOHIL HHa•Ie, jegHo 011 rnaBHIIX o6nJbelKja AienaTHOCTII Hay•IHHKa BHjeKa npoCBHjehenocnr 6u.ne cy aHamna II KJiacnpaHI.\)'3 Peo~mp n HHjeMal.\ apenxajr. 5. YMjeTHOCT oapOKU II pOKOKOa. - Y HCTO BplljCMC Kaga C)' CTBapami IIpBII BCJIIIKIIX
34

cru Koja npunaga 6apoKy, Kao 11 y ona~ JIIIM f paHa~Ia yMjCTHOCTII, jaBJba ce 3Ha~ ttajHa KOMnOHCHTa penur-H03HOCTII, K30

ogpa3 1106a KaTOliii'IKe peaKt~nje. JegHa 0)1 OCHOBHIIX t~pTa 6ap01
jn npegcTaBHIIK je Monnjep. 3aBpWH!I 06JIIIK yMjCTHOCHI 6apo~ Ka, Kojn ce Hajnpnje pa3BIIO y paHtly~ cKOj y XVIII nujeKy, Ha311Ba ce poKoKo. KnheHocr 6apoKa y poKoKoy gocrmKe cnoj npxyHat~. Ono je TIIIIII'IHa nne~mh~ KU yMjCTHOCT cJ)eyp,aJIHOf C'T'UJIC>KU Ha yMopy. Y onoj yMjerHocm He~ra Ay6rme JbOMC BJJagajy naTCT II'!Ha OT MjCHOCT II cjmHoha noMohy KOjllx ce lKenn 113rpa~ ,[l,IITII

nOTnyHO Jlll>KHa

PeM6paHr-AymnoprpeT nope!f npo1opa

CJII!Ka CBHjera

Onaj yMjCTHII'IKII npasat~ HajCHU)KHIIja OCTBU[lCfba gao je y apXIITCKTypn, rA,je ce cnojoM Jbenoro~r no naHaWlhiiX naHa Hcrwry Manu TpujaHOH y paHt~YCKoj 11 ABOpat~ CaH~Cycn y DpycKOj flo}l.cjcnniK- Kynryp1-111 npenopo1~ Koju je not!CO xyMaltii3MOM II pcuecm!COM HaCHIBJbCH je y XVI 11 XVII sujeKy BpxyHarr one Kymype ey f\iena pauu,ycKe 6yp>KoacKe penonyu,ujc. Hapot.mro CC pa3BIIjajy npupop;He 1-!aYKC

Y yMjCTHOCTII ll

Kl-blt)KCBHOCHf

jaBJha CC HOBH CIHJI-

6apoK fbera nm.. ta}!{e KalOfllltJKa I~pKBa

I1CTOPI1JCKI1 I13BOPI1 3HapaH!w~ CKOj y XVIII BlljeKy n3B[lillll0 je )i(aH )i(aK Pyco MHCJI!!Ma Koje je li3HHO y A,je~ ny «JJ:pymrneHH yronop» HJ Kojer JIOHOC!IMO jenaH nuo: lJOBjeK ce pa/ja CJI060,li8H, a CBY/i8 je )' OKOBIIM8. 0Haj KOjii Bjepyje ,li8 je fOCJlO,liap ,lipymx, )'11CTIIHY je BIIIIlC po6 O,li fbii:\

)J,oK je HapO,li npiiH)'/jeH ,li8

CC IIOKOpaBa, OH ,li06po '111HII; a '111M MO)J
jOW 60ibe. jep Bp8TIIB111JI CBOjy CJI060,li)' H8 OCHOBY 11C1'0J OHOf IIpaBa H8 OCHO~ BY I
35

3eMJba 6uJbe)!{!l nopacr rproBHHe, oja•rasa ce npormrpusmneM nocjega y CjenepHoj AMepHI-\1! n go6nja flr6panrap, 'IHMe o6e36jeljyje KOHrpony nyra H3Meljy Cpeg03CMJba u AwaHTmKOa3nja JasegeH je napnaMeHrapu3aM

CnmKHH MOpHapm~a H KOJIOHUje

OMOryhUJIC

cy joj .QCJ.

OCTBapH CKOHOMCKY npeBJiaCI

y

Eaponu y XVIII nujeKy.

I1CTOPI1JCKI1 I13BOPI1 Y rosopy _npeA IIapnaMCHTOM 17. cenreM6pa 1656. KpoMnen je 6paHuo 011 Hafla)ja CBOJY BJCpCKy fiOJ!l!TUKy: AKo ce npimai(HJIK jei(HOI Y'Ielba pyra !(pyroMe, aKa Hllp jei(aH I£Hi(eueHi(eHT upe3upe ueKor aHa6anmcry, 'IIIHI£ MY JJIO I£ jai(mi ra -ja TO ueliy rpnjeTII Hnn c !(pyre crpaHe aKa ce aHa6am·ncTII pyrajy npe3BIITepnjaHIJ,IIMa II p}Jano ronope o lbiiMa, nehy ja- . rpnjeTII i(a ce npe3BirrepnjaHCTBo II3Bprana pyrny To je, Mary nac ynjepuru, 6nna Moja T'e){(lba fa caM upmtao Hauai(e nmapL(e ca cnnx crpaHa HeKI£ C)' Me OKpi£BJb888.JIII 360I npe3BIITepnjaHCTBB, a ilPYrii i(B OTBapaM EpaTil CBIIM CeKT'8M8 II Kp1IBOBjepCTBI£Ma fa CaM fiOi(HOCliO 1IpeKOpe, MOpaJJO Mll je Eo){(jOM MIIJIOCTII ycujeTII cnpiije•mTII i(a ce jei(Ha njepa )'3iliirHe Hail ocr·ane

Em necKn IIapnaMeHT je 1689. ycsojuo ,O:eKJiapaL\ujy npasa. ,O:oHoCIIMO je)1aH 0)1JIOMaK: He3aKOHI£TO je 6e3 i(03Bone IIapnaMeHm upncnojuru ce6u nnacT i(a ce )'KIIi(ajy JaKOIII£ unu Kpa!beBCKOM Moliu cupnje•IIIT1I npiiielbe JaKOHa HeJaKOHIITO je 6e3 i(03BOJie IIapnaMenra perpyronaTII u !(p)f(aTIJ cmjahy Bo}cKy y Kpa!beBcrny Ja BpnjeMe MIIpa H36opn Ja IIapJiaMeHT 1pe6a !(a cy CJI060i!HII . . (.1w6oi(a ronopa II pacnpan!balba y IJ;rpnaMeHT)' He CMIIje ce cnpe•wnaTII HIITII i(OBOi(IITII npei( KOjii CJ'i(IIJIII KOje MjeCTO II3BaH IJapJiaMeHTB

IlliTAlbA 1. KaKO je nJnegeHa pecpopMaL\nja y EHmecKoj? 2. Ynopegn KpoMBeJiosy U).\ejy o sjepCKIIM npaBnMa y EHI'necKoj ca njepcKIIM npanl!Ma 1,\pyrnx njepcKIIX 3ajegmiL\a y Harnoj 3CMlhll, gauac. 3. KaKO je TeKJia peBOITYL\Hja y EI!I'necKoj? 4. Kojn cy pe3ynTarn CnaBHe peBOJIYL\IIje? 5. Y
32

II. IIPOCBHJEliEHOCT Y EBPOIIH ITPOCBJETHTEJbCTBO

1. KynTypa npocnjemreJLCKC Enpone y XVII 11 XVIII nnjercy. - l13pa3 BIIjeK pa3yMa IIJIII llpOCBUjeheHOCTII 01\HOCII Ce Ha nepH0/1 01\ OKO 1715. 1\0 ll36njaiha pencnc lieKon, TaKo\je je 1\0TipiiHIIO pa3nojy cp1Irrmocp1Ije. 06ojnl\a cy ce 3arrararra 3a npnMjeHy HayKe, a lhiixono y•re!he o MeTOI\aMa noMohy rwjux ce MmKe 110h1I 110 nay
EHrJIECKA Y XVI 11 XVII BI1JEKY

1. ,Umracrnja Tjy)lopa -ITo 3anpwer KY para ,O:snjy py)!(a Ha npecro je )lowao XeupnK VII (1485-1509). ocnuna
2. fpal)aucrm paT 11 pcny6mrIm. - AncorryTn3aM TjyAopa HaCiojanu cy ,II.H H3CTaBe II lbHXOBII

HaCJbCAHII[\II II3 BJia/I,apCKC Kylie CTjyapT-a, KOjii cy BJJ3!13flll OA 1603. AO l688. roAIIHe E yplKOa3Hja II HOBO llllCMCTBO cy HHCTOjaJJH EJIIIJa6er a oKpyEem1 m1er.mlwt.ta

.IW ce cynpo1 er-ase TaKBOj nnaAa-

BIIHII. jep cy )!(eJbenii Aa KfJ03 f1apJJaMeHI o6eJ6nje)(e cnoja CKOHOMCKa II noniiTH
30

Ommep KpoMneJI ITapJiaMeHI je seh 1645. nopa3IIO Kpalbesy sojcKy, a 1649. H3Beo je Kpalba IIpeA cyJI, Kojii ra je OCYAHO ua cMpT. EHr.llecKaje rrpomameHa 38 perry6JIIIK)'. Kpo~IBCII je yCKOpO OCTBapiiO ITOTITYHY BJiacr y 3CMJbiL JJ:o 1654. OH je ITOI'Il!HIIO lliKOTCKY II I1pcKy II II[JOIJiaCJlO 3aKOH o cnajmhy Eur necKe, lllKoTcKe n I1pcKe. KpoMuenosa BllaAa BOJIIll!a je ITOJIIITIIKY y IIHTCpecy 6yp)f(Oa3Hje, JIOK je IIOIIQ)Kaj lliH[JOKHX CI!Ojesa II A
3. Kpaj penyomme n pecraypaunja. ITocJbeAIbe ApaHu:ycKOM, BCJIIIKIIM rproBa'IKHM KOHKypeHTOM H II[JOfOHIITCJbiiU:OM ll[JOTCCTaHaTa. 36or rora 1688. Ha 3aCTaBaMa emnecKux no6ylbeHIIKa mrwe <<3a cno6oAaH napnaMeHT, Ja npoTecraHTCKY sjepy>>. 4. Cnaoua peooJiyu:n,ja, - Pesonyu:Hja ACjciByje 6e3 BCJII!Kor HaCI!Jba . lllecjJoBI! ono3UU:nje 3axmjesajy 011 BumrjeMa OpaHcKor (reHepanHII HaMjecrmK XoJiaHAIIje, O)f(elbeH MapnjoM, hepKOM UejMca II) 11a IIHTepaemrrne. OH ce ucKpu:asa y EmJiecKoj II 6e3 omopa 3ay3HMa JlOHJIOlL 3a ro spnjeMe UejMc je seh no6jerao y paHu:ycKy TaKo ce 6e3 Kpaonpomrha 3aspwrwa CnaBHa peso.rryu:Hja II3 1688, 3BaHa jorn H peBOJIYU:Hja 6e3 KpBIL [OJIIIHC 1689 II3IJiaCaHa je JJ:errnapau:IIja npasa, Kojy je HOBH KpalbeBCKJI nap IIpiiXBanro y3 o6ase3y Aa he peJIOBHO ca3IIBaTII ITaprraMeHI II nornTOB
31

npownpuna csoje rpaHHl\C cse go )J;aneKor ncroKa H raKo nocrarra repmopujanno najsella gplKaBa CBli)CTa,

3.

UoMjCCHIJI CIICTCM. -

Py·

cKn cpeygannn cncreM 113 XVI 11 XVII snjeKa 6uo je CJill'IaH esponcKOM cpeygaJIHOM cncreMy. )J;o6Ho je na3HB no pHje
nor~cjeiJIIIK - y X VI lllljCKY Pycnja AOBpmana o6jCJI!IfbaBafbe PYCK!IX KHCJKC· BHHa Ca ocnajmbHMa Ha HcToKy noCiaje HajpacnpoC'Tpaihemija JeMJba Ha csujeTy Ilone3yjyhu ce ca 3ana)(HOM EnponoM no
jeKy.

I1CTOPI1JCKI1 I13BOPI1 J\OHOC!IMO 0)1JJOMKC !13 je)1HOI TIIICMa 11sana fp03H0[ pyCKOM BOjCKOB01)!1 AH)1pnjn Kyp6cKOM, y KojeM nana)1a 6olbape:

H

IIITa cy CI'Bopmm'

~uopoue, ce.na II IIMBiba ll}epoua HBilliiX npiiCBO-

jiiille ce6u Te ce y fb/IMB ypoMIIIlle TaKa ce caMII 3BL(Bp1II11e Ko ija noijnece raKaB 6e3o6pa3.JIJK?

Cae cy c npoMIIIll!bCHIIM nyKaBCI'BOM yrpa6mm IIo-

c.Jiuje Tara HBBBJI//IllC HB rpapOBC II CCJJB TC C)' C rp03f//IM MJKBMB II pB3H//M HCBO!bBMB HCMIIJIOCp!{HO rpa6II.JJ/I IIM8fb8 CiaHOBHIIKB Ko )18 II36pOjii

HC/l)e-

.JIB fbiiXOBB 1111'0 C)' IIX KOMilliijBMB J'liiH//JJII?

Y CBOM npornacy 1613. IOJIIIHe MHfhHH rpal)aHJ!Ma Hosropo)1a nopy'IYje, li3Mel)y OCT3JIOI, Clbegehe:

28

BII BII/!IITe IIO!II611jy pJCKI/X !bJ/!11 Bu BII/!IITe K8KBJ cpa MOT)' H!ll!OCe pyCKOM Hapo/!y JiolbaL(II .. HerrpujaTelbu ue urre!le HI/ opoHyne O!l crapocTu II He IIOK83.JjJ C8MI/CHOCT IIpeMa HeBI/HOj /l}eL(II /l,a sac He 611 1/0CTJ/l:na JKeCT'OKa CMpT, IIO'IHI/Te ca 110/!BII!OM .J OBOM CTp8/!aibJ II yje/!1/HI/MO L(IIjeJI/1 Haiii Hap0/1 Ee3 csaKor oKnujesalba rpe6a !Ia KpeHe~IO Ha MocKsy

fUITAlbA 1. Kojn cy ycnjecn Pycnje y XVI nnjeKy? 2. KaKBll cy pe3yJJTaTn npeMeHa CMYTH>ll y Pycnjn? 3. Illn ce MO)!{e 3aKlh}"lllTll o >KllBOTY o6n
29

V!CTOPV!JCKV! V!3BOPV! HanoAIIMO AHO 113 P11weJbeosor recraMerrra y KojeM rosop11 KaKo je paAHO rra caBJiaAaBa!hY !lllCMIIftKe aHapxHje y paHL\YCKOj: Jl.a 611 ce 1'0 3110 IICKOpiijeHIIJ10, ){(C!IIIO CaM Jla flyj 6)'/lC BOJbCH, aJlii II Jla ce crpaxyje OJl fberose npaBCJlHOCT'Il Tpe6a11o je Jla anacr 6y!le KO!l jeJlHOT, a llOCllJiliHOCT KO/l CBIIX fa CaM .U'IIO Jla 3llaTO 6)'/lC Harpa/la 3a B[Jl111H)', a HC IIpeCT.Jll lvfiiCJlliO CaM Jla BjepHOC7 MOpa Jla 6)'/lC 6C3)'Cl10BHa, a HC Jl06pOBOJbHa JlpOJIOBII}eJlaO CaM ClliijCJI)' IIOCll.)'Il/HOCT II ){(ClliiO CaM JlB je paHL()'3II JJ[JII·

XBaTe ):\nOpCKII KapaKTep Kymype y 1106a Jlyja XlV Olli!Cao je cjJpaHL\YCKII JICTO· [J!I'Iap H!lOJli!T TeH y roeny «IIJ1030cjl!lja II yMjeniOCI» (1865): EJJl)'iill Jla je KpalbCB CaJlOH Jl[JBII )' 3CMJbii, .)' fbCM)' CC OK)'JJJba Ha}OJla6paHIIje ,~p.)'UlTBO, npeMa TOMC, HII'IHOCI KOjoj ce CBII HiljBIIUJC li,IIBC, CBB[JUJCHII 'lOBjeK ua gora ce CBII ymel(ajy, jeer rpacelbep ( BCllMmKa), KOjii je c aHal(apeM IIHTIIMaH o6aBe3yje

0H je yajepeH li,B JJ[JIIIlal(ajel(HOj BIIIliOj paC!I II CMaTpa l(a IlllCMCIBO Allii C ;
II[JCMa TOMe Jb)'f
Xfll CKII;
Fl3 IICTIIX pa311ora ;
IIHTAH>A l. IllTa je ycJTOBHJIO jalJUfbC arrconyTH3l\'fa y xvrr BHjeKy? 2. Kojn cy rnamm pe3yJITaTII Pnmelbeose noJIHTIIKe? 3. IIITa ce MmKe 3aKJbYI:IIITH Ha oct-IODY ncTopnjcKnx JIJnopa o pauljycKoj y npnjeMe PHm_elbea n Jiyja XIV? 4. lilT a je ycnonuno CJTa6Jbeihe paHJ1YCKe y XVIII snjeKy?

26

PYCHJA Y XVI l1 XVII BHJEKY

1. Crnapm~>e pymor llapcrna. - Y XVI sujeKy Pycuja je 1\0BpWaBaJJa o6je/11Hbanafhe pycKHX KHC)KCBIIHa 11 npw11na je ocsajafba Ha HCioKy 'IIIMe je nocrarra MHOIOHaJjllOHaJJHO cpey)laJJHO anconyTHCTil'!KO l(apCTBO . 3a BplljCMC nrra)laBl!HC Bacnrrnja III (1505-1533) 3asprueuo je «Ca6Hpmbe» pycKHX 3e~ra lha, a 3a npHjeMe fberosor HaclbCJ1Hl!Ka Msana IV (1533-1584) CMafbeHa je MOB Kpynuor nrreMCTBa- 6olbapa, ll3spweue cy pecjJOpMe y APll
srracru. ue npe)Ky1m HI! 011 y6ncrana HII 011 OAY3l!Mafba nocje11a. HaKoH Hnauose CMpT!! ua npecro ce noneo u,eron CIIH j0)10p I, IjoAoponn•r PoManon. Tmte je ycTOflii'ICHa AIIHacmja PoManos Koja je s.naAaJJa Pyciijmr 110 1917. rol\IIHe. y Pycnjii y XVI II xvn BIIjeKy 6IIO je ua CH33ll cpeyAaJJHII CIICTCM Cnii'IaH OHOM y Espomr Tor speMeHa. Me~yTUM, pycKII rpaAOBll cy 6l!Jiii HCpa3BIIjCHll, a rpa~aHCKll cTaJJC)K HIIje uMao HUKaKsor nomrTII'IKor yruljaja . TeK pecpop~ra Ma ne-rpa Be.nuKor. KpajeM XVII u IIO'ICTKOM XVIII sujeKa. 6nmr cy crnopeHII OCHOBHII ycJJOB!T 3a pa3BOj rpaACKC npHBIJCAC, na Tl!MC ll 3a APYWTBCH!I npeo6pa)!(aj rpa~aucrsa, Y spujeMe srraAaBIIHe npse ABOjm(e ljapesa Il3 AIIHacriije PoMauos, Mnxaiirra !I ArreKceja (1613-1676). Pycuja je 3Harno oja
cp PAHIJ;YCKA AIICOITYTI1CTI1qKA MOHAPXHJA

1. Aupu IV ocuunaq liypooucKe r~•macTuje. - HaKon 3aspwenor CrorollHWiner para, Kojn je Kana Enpone. Y Toj nelll!Koj ilpll
OCH//88 'I 6yp60HCKe ,I(IIH8-

nnapaH~y3a . 3ay3npar, xyrenoTHMa je o6e36njeljena cno6olla 11 pasnonpasnocL TaKo je sjepcKn Ean na paopy Anpnja IV par Y Kane 6nrra neonXOilHa. To je jow 1617. fOilHHe nperropy'umao MJiallH 6ncKyn ITncona, Pnwelhe, arrn ra11a MY je TO AOHIIjerro caMo nenpHmiKe. MeljynrM, neT !Oill!Ha KaCHHje, on npnMa KapllHHaJJCKH wewnp , yJJa3H y CasjeT II TY OilMaX 3ay3nMa npBO MjeCTO, KOpHCTellH ce CBOjHM CBewreHII'lKHM ilOCTOjaHCTBOM. fberosa 6pma 3a Ha~HOHaJJHY BeJIH'IHHY paH~ycKe 6HJJa je neocnopna. On je cse pall!IO lla ojaqa
24

KO 11 JaKyiTnCHUM JIBO[JCK!IM uHrpnra~ta Osy IIOJil!TllKY ycnjeWHO je BOJIHO !I PnweJbeOB HaClbe)1HHK, KapAHHa!l Ma3apeR 3. JIYJ XIV. - I1yH cjaj anconyrucTI!'IKa MOHapXHja y paHI-\YCKOj )1Q)KHBjeJJa je 3a spujeMe nna)1aBnHe Jlyja XIV (1643-1715). lheMy ce npmmcyje H3peKa <<,!J,pJKaaa, TO caM ja.>> BacnuraH y AYXY anconyru3Ma, no KojeM ce cMa rpano Aa je snaAap HaMjecHIIK EmKuju Ha JeMJbH u Aa Ja csoje snaAafhe 0)1ronapa caMo Eory, Jlyj XIV je CMarpao Aa MY IIOJ1aHIII.1ll )1yryjy IIOKO[JHOCL E110 je OK[JY)!(CH cjaPuweJbe jeM !I CBe je y fbefOBOM )!(!IBOTY TeK!IO IIO pacKOWHOM QCpeMOHIIjaJiy . I1paBa Be.IIII'IUHa fbCIOBe BJJaf1aB!IHC Of JJe)1a Ce y II[JOL\BaTy yMjeTHOCTH H KfbiDKeBHOCTII TO! JI06a. 3a B[J!IjeMe fbCIOBe BJJaAaBl!He l!OJI!I[HYT je BC!leJbeiiHII Bepcaj, ami II MHOIC Apyre rpaljeBIII!C KojnMa ce 110 AaHac AUBe MHorn nocjemoQIL BpxonHy snacr y3 Kpalba 'IIIH!IJJO je HeKO.IIHKO casjeia. ITapnaMeHTII Kao suwn CYAOBII u3ry6nm1 cy uonuni'IKII 3Ha•mj . IToKpajHHCKe cKynwruHe cy yKIIJiaHe. IhspwHn opraH- snaAa- cacrojana ce OA •1erupnjy ceKperapa, Meljy KojnMa je ynory npsor Ml!Hncrpa 1106uo )Kau 6aTncT Ko6nep . OH je csojmi paJIOM 3Ha•wjHo yHanpnje):1uo cppaHIIYCKY T[JfOBIIHy, IIHAYCTp!!jy H cao6pahaj TaKBa CKOHOMCKa IIOJIIIHIKa, KOja je cpasopii30Ba.na Ip!OBIIHY ll CMarpana je jeJIIIII!!M 113BO[JOM Hap0)1110f 6.narocralba, HaJBaHa je MepKaHT'IInll3aM. JaKa A[J)!(aBHa B!lacr crannna je IIOJI Ha)130p 'IIITaB jaBHll )Kl!BOT. MeljyTHM, CBe TO HUje ycnjeno ):1a yMafbll MyKe cppaHIIYCKIIX CCJbaipaHIIYCKe y Esponu, wro je II3a3usano BellliKe ry6IITKC y IhYACIBy, ann II HeBOJbC y eKOHOMIIjii, TUKO J13 cy ll36ujann ycraHL\II KOjii cy rymeHII semiKOM cyposomhy. Beh Ja s.na)1asnHe fberosor H3CJbe):1HHKa, Jlyja XV, cppaHIIYCKa anconyiiiClll'IKa MOHapxuja IICIIOJb!l.!la je cse 3HaKe Ay6oKe Kpu3e, jep je Teper npuspeAHOr cupoMawrsa naAao Ha 6yp)!(Oa3ujy H CeJbaKe, a JIBO[J ll li.IICMCIBO cy II JIUihC Y)K!IBa!IH y pacKOWII H T[JOWIIliH Be!IIIKe cyMe HOBL\a no)1cjeiUIIK - Kpn3y pmruycKe I!Manu cy aemrKn AP)!(BBHI!flll TaKO je paHIIYCKa y XVII snjeKy nocrana HajMohmrja cnna Espone. Me~ymM, paCKOUJ II JIO!Ua CKOHOMCKa llOJll!IIIKB ocna6nm1 cy IOJlliKO paHliYCKY y XVIll mrjeKy Aa je 1789. 1!36UJ1a pai!liYCKa pesonyrr!lja.

25

AIICOITYTHCTWIKE
1. lllnannja nocmrje nemnmx reorpmpcrmx oTt{pnlia.- r1ep11011 011 nonosnHe XVI 110 norroBIIHe XVII niijeinmma II ( 1556-1598) lllnaHIIja je nocrana npsa esponcKa cnna Inmm 6no n Kpalb r1opryrana, Kpalb Harry.lba 11 CIIL(Umrje, BOjBO):Ia 0):1 MHilaHa II f'OCIIO):Iap XomlH):IUje . Euo je HCIIOKOJIC61bl!Bll 6paH!IIlan Karomt'IIeHoj 6op6n npoTnB cnna HOBIIX npoTecTaHTCK!IX APliaT!I HYKOTl!HC y ynpaBibaH>y I11mm je npeKo cnaKe Mjepe np11cnajao 6orarcma 3CMJbe, O/IY3HMao IIOBJiaCT!IL(C, CYlKaBaO Bl!aCT lii!CMCTBa, a KaO lljJlljJO)jHa 01103!1L(llja TaKBOj BJJaC'lH y XomlHA!IjH ce nojasmra pec!JopMal(Hja, Ha Kojy ce Hmm o6pywHo CBOM )J(CCT!IHOM. Cse TO ):IOBCI!O je /10 C!lllaH):IplljCKOr ycraHKa 2, Y CIUIIUIC y JJaH):IjJ!Ijll ():1!10 Ta):lallllhC XonaH):Iltje) pacrao IeH!IKC cy DO Mar ami CHIJICCK!I !I cppaHIWCKll CBaHICJI!ICTII, a B0/1!10 !IX je BnJI>CM OpancKn. I1 nope11 ycnjeWHIIX aKL(Hja, yCTaH!IL\11 HI ICY I!MaJJH BCJIIIKOI ycnjexa, jep cy jylKHC lljJOBIIH[jHje (BaJIOHCKC) 6HJJC Karomr•rtce u Hiley npylr
22

APJI
~~e~yco6HHM

o6ane3aMa BJia.[];apa II Hapo,11a u ,11a

snaAapH nocroje paAH HapoAa. XonaHAnja je BecHjJaJICKliM MllpoM npmHaTa 3a caMOCiaJIHY APJKasy TCK 1548 !OA!IHC. HaKOH Tor-a OHa 6II.JhC)KH CHmKaH pa3BOj,

Hajsmue 3axsaJbyjyhn semnKana Enpone. Mel)yliiM. ono uucy 3Hamt ucKopncrHTI!lllTiaHcKu cpeygaJIU,II TaKa .n.aje og Mohu lllmmuje uajmtme Kopucrn IIMa.na XonaH,n:nja Koja ce ycnjena ocno6oAIITII lllnm-mje II ITOC'lalit npHBpC.[\1"!0 Hajpa3BHjCHIIja 3CMJha Enporre y XVTI BIIjeKy.

I1Cf0Pl1JCKI1l13BOPI1 npeACTaBHII[\11 CCAaM cjesepHIIX llpOBIIH[j!lja nporJiaC!IJIII cy HC3aB!ICHOCT 1581 HaBOAliMO OAJIOMaK 113 XawrIIJIIIfiJ' If

ITI1TAlbA L KaKo ce pa3nnjana llinaunja y XVI mrjeKy? 2. IIITa je ll3a3narro ycraHaK y rran)1pnjn? 3. Kojn je 3Ha'laj onor ycTaHKa?

23

)I06pHM )IHjenoM OKpeHyr npOHIB cpey)laJJHOf IIPYWTBCHOf ypel)efba KOjeM je l\pKna 11anaJJa opraHn3al\HOHY cHary. Ka11a je pecpopMa1111ja )IOBeJJa 110 ceJba'IKor para nporHB cjley)laJlli3Ma, J.ii25. f'O)I11He, J1yrep je O!IJJY'IHO )Ia TaKas pa3noj c11rya1.1nje ocyjern, jep OH ca~1~HI!Ka)la Huje uwao 3a 611JJo KaKBOM pecjlopMOM OCHM l\pKnene, re je Y'IHHIIO cne )Ia ce noKper ceJbaKa yrywri, 'IHMe je )lyra 6HJJa 3aycranJbena 11 anTHcjley)laJJHa penony1.1uja y IheMa'IKOj. PecjlopMaropcKH njepcKII noKper 3axnaTHO je n Illnajl\apcKy, XoJJaH)IHjy, EHrnecKy n cKaH)II!HancKe 3eMJbe. Mel)yrnM, Hajja•m je 6no y Illnajl\apcKoj. TaMo cy ra BO)IHJJH Ypmtx IJ,nnmmt 11 JKau KaJmnu. lJ,Bimum je cnposeo TeMeJbHY pecpopMy liPKBe y U11pHxy. 3aronapao je Mopan IhYIIH Ha ocHoBaMa Cneror TIHCMa. YCKOpO je TIOfiiHYO 0)1 pyKe CBOjiiX HenpujaTeJba y 6Hl\ll KO)I KaneJJa. fiocmrje fberone CMpru np11cTaJllil\e cy npnwJJe )KaHy KaJJmmy, IIHa•re paHl\Y3Y KOjH ce )IOCCJllfO y Illsajl\apcKy ll ca fhefOBHM KaJJBHHUCTUMa o6pa30BUJJe PeqJOpMHCTH'IKY 11PKBY 1549 . fO/IHHe .. 4. KonTpapeljlopMal\llja. - ,O:a 6n ce 0/16pamwa 011 pecjlopM
no!ICjCTIIIIf{ - Pec!lOpMa[\Uja je BCJ!l!Kil njepCKII IIIIPYWIBCHI! llOKper 3a pecpopMY KaroJ!II'IKe upKne PeqJOpMal\lljoM je Karonu•rKa l\pKBa rmy61111a nemiKll 6poj njeprmKa y Esporm Ja•rafbe pecpopMauuje je ym11aJIO Ha aKl\lljy KaroJIU'!Ke upKne 11a cy3611je lbCHO y•refbe 11 sparu cnoj parruju ynrt(aj Ta aKt(uja 30Be ce KompapecpopMaI.(IIja. 1-boM je spaherr semrKu 6poj njeprruKa y Kpuno Karomr'!Ke upKne

I1CTOPI1JCKI1 I13BOPI1 ,0:0HOC11MO JIHO J1yrepOBHX TC33 npOT!!B OnpOCTa rpujexa !13 1517. fO)II!He: 2 7 Ko Ka)!(e ,qa lie ,qyma oHaj •we ceJIIITII Il3 'lliCT'IlJIIIUJT'a 'IIIM rpom na,qHe y KOB'Ie)Jm/i II 383Be'III. 1aj rrponoBIIje,qa TPIIJ:
20

Y 6op6n nporns pecpopMal\nje nana Tiasne III seh je 1540 . noTBp)1uo peA ,D,py)!{6e Hcycose, ocnosan na npl!HL\Imy cnujene nocnywnocTn crapjewuHaMa n nanu.. 0 roj spmmn je3yura nucao je HrHal\Uje Jiojona 1553. ,D,onocnMo JeAaH J1IIO: Mn lieMo pa,qo ,qonycmm ,qa Hac ,qpym pemmi03HII pe,qaB/1 HaTKpnlbyjy liOCT'OM, 6,qnjelbeM, MpillaBOM XpaHOM II CIIpOMaillHIIM O!{IIjeB8IbCM AliII J npasoj II nomynoj uocnyillHOCT'II. Te y o,qpm.(alby o,q csoje BO!be II cy,qa, npe,qpara 6pafio, Haj)l{ap
IIHTAlbA L Kojn cy ocuosun Y3PO!Ill nojase pe
21

MIIKCJiaH/)CJIO je 6110 HC06JI'IHO CKJJOH JM}CTHII'IKOM pil!JJ jep je BII!JIIO !J8 MY IIOJia3II 3a pyKoM cse, Ma KOJIIIKD 611no T'CIIIKO, jep je 110 11pnpoau //Mao JM npiiMJbiiB II CKIIOH T'Oj II3B8HpC!JHOj )'MjCT'HOCT'JI l/pTafba

,[(a ce liOT'llJHO

.JC8Bp1IIII, 6e36poj ll)'Til je Hil'liiH//0 ilH8TOMCKJ CCKl/IIjy, pC)K.Jflii IbJ!JC K8KO 6II caM BII!JIIO C1pJKTypy II JJIIf'aMCHTC KOCTJijy, MIIIII11!Ja, HepaBa, IIOKpCT'C II !JPJ'f'C CTBBOBC IbJ!JCKOf T'11je.na csojmi CJJIIKaMa

CTora

CXBaT'JJO

Ilil je OH!J8 TO IlpiiMjCibi/BaO IIa

ce lberosa ajena II 'ICTKIIl/OM II fJJJIIjeTOM roTOBO 11

HC MOf')' OIJOHall/a Ill, CBOjiiM pa!JOBIIMil fJaO je T'OJJIIKJ ,)'MjCT'HOCT

!J8 je

npeTeKaO II H8,[1M8WIJO C1HT/ItJKe A!RJCTOpe

CnnjeAII anne JieoHapAoBe CJIIIKe «MoHa Jlll3a»: !Ieouapao je npu6jerao OBOM ua•muy paaa KaKo je Moua !Ill3a 611na Bpno JJIIjena,

Oil jy je 3a

BpiijeMC CJJ//Kill£8 0Kp.YJKIIB80 pa3HIIM CBllpil'lllMil,

njesa 'IIIMa, .JJaKp/l,IIjal1JIIMa KOjii cy je ysecc!baBanu /I, a 6u ce m6jerao oHaj McJJ8HXOJJII'IH11 II3pa3, 0611'/IIO HC1136jc)KilH Hil I10p1pCTJIMil, Iiil JieoHap!JOBOj CJJIIl/ll}c OCMJijex 1'01111KO lip11j8T'aH !J8 113f'11C!Ja llplljC 60)K8HCKJJ IiCf'O lbJ!JCKll, 11 360I T'OI'il je liOpTpeT OBC )f{CIIC CMaTpaH 113BaHpC/l,HOM T'BOpeBJIHOM, jep OH8 Hll y )]{11801')' HJije 113fJJefJaJJa !Jp)'K'lllje

IIMTA.IhA 1. 3auno cy ce xyMaHU3aM n peuecauca pa3BIIJIII y I1Tannjn? 2. Hane,qu ocHOBHe Kapat
4. KaKBII cy 6IIJIII peJyJITaTII HOBe K)'JIType y ocTaJIIIM AHjerroBI!Ma Enpone?

18

PEOPMAI.IJUA I1 KOHTPAPEOPMAIJ:I1JA

I. ,lJ,pyunne1m npe):lyCJJonn peljlOpMaunje - ,lJ,ocmmyha y CBHM o6nacTHMa lhYiiCKor il.ienonm;,a y nehuuu enporrcKux 3CMaJba y XV u XVI nujeKy gorrpmmjena cy ga ce pa3nuje KpHTil'IKH gyx rrpeMa cpeygannoM ua•umy JKIIaora . OcnmKene 3anaguoeaponcKe 1\P)I
3. PeljlOpMaunja y lheMa•nwj u lllnajuapcKoj. Tio•reTKOM pecjJopMaquje y llieMa'IKoj cMarpa ce ncTyn Mapnma Jlyrepa, rrpocjlecopa reonorHje y BureM6epry, 1517" rDAIIHe On je yc1ao HpOTHB rrpoganau,a OIIpOllllajHIIL\H rpujeXOBa (HHAYJlfCHL\Hja) II IlOCTaBIIO CBOjiiX 95 'IYBCHIIX TC3a Ha Bpara L\pKBC 33MKa y Bmen6epry. llieroso Y'Ieu,e cy rroAplKarru ~mom xyManncru II HCKII u,eMa'IKII KHC30BIL OcjeTIIBlllii y JiyreposoM y•reu,y orracuocr no ce6e, KaroJIWIKa Mapnm flyrep !1pKna r a je ycKopo omrpo nanana, a JaruM ra IICKJbY'IHJia m I1PKBe II crruce MY cnamiJia. Ha TO je Jly1ep 01\fOBOpHO TIIMC lllTOje C!IaJIIIO TiancKy 6yny 152(t fOI\IIHC II rrpogy)KHO ga llliipii rmsy sjepy. Y CTBapu, IIOKper Koju je on Jano•reo 6uo je rroKpeT

19

! ~mjcropn peHecance cy MnjelbaJJn AOTaAailllhH cpeAibOnjeKOBHll H3'Il!H p33MH!lllba!h3, rpmKehn 11a ce eneMy npncrynn o6jeKTIIBHO II H3Y'IHO. c~mrparro ce 11a npoy•Janalbe cTapnx IIIJCal\3 n ycn3j31be lbiiXOBIIX MIICJJH yc3Bpwana II onrreMelbyje
2.11Tamtja. - XyMaHu3aM II penecanca najrrpuje cy 33XB3TliJJlll!TaJIHj3HCKe rpaAOBe npenl1y, PIIM, Harrylh, MnJJaHo, arrn cy ce ycKopo npowiipl!mi na L\l!je.rry I1ram1jy, IT3 OH/13 II Aa!be y Enpony: paHL\YCKy, l-beM3'1Ky, XoJJaH)1IIjy, ,0:y6pOBHIIK II /\pyre 3CMJbC. Y KlblllKCBHOCTII rrpe)1BOAHlll\II cy 6Hml lleipapKa H Emm'lo KOjll cy rrucarru o CBjCTOBHIIM TCMa~Ia, 3Jill II !13Bp!aBaJIII CBCWTCH!IKC pyrJJy (EOK3'J0 y 36Up!j11 HOBCJJ3 «,0:eKaMepOH>>). Y apxmeKrypu yMjeTHIIL\11 (najiiCTaKHYTHju EpyuerrecKn II EpaM311Te) cy nacrojarrn 11a ce pujewe cjlpaHl1YCKor CTJIJIH KOjll cy rrpe3p!!BO H3311BaJJH fOTCKJIM. 360! TOra cy 113H3A l1PK3B3 fiO'lCJJll 11a ll0)1IDKY BIICOKe Kynorre fiO y3opy na piiMCKJI l13HTeoH. ,O:pl!(ehn ce aHTH'IKHX y3opa, JITaJJIIj3HCK!I rp3/1HTCJbll cy HOJ1II33JIJI CBHjerJJe II rrpocrp3HC r pa~eBJIHe, HOIOJ1HC 33 rp3J1CKJI lKJIBOT, yKpaweHe J10pCK!IM, jOHCKIIM !I KOpliHICKJIM CTy60BHMa. Y yMjCTHOCTII, Baj3p!! cy OKpeHyTII !bYJ1CKOM TIIjeJJy, JieoHapno, cKyJJnryp3M3 YAaxlbyjy lKIIBOT, rpmKe H)1earrne rrporropAyronoprper 16

1.111je 11 IIOCMarpajy npupo)1y, Cmi'IHO n,HMa uac1ynajy 11 cmiKaplL HajBalKuujn yMjeTHl!!1!! peuecauce cy: M11Kenan~e11o, .Jieo11api10 11a Bml'lll, Pmjme11o CanTil

11 nu111jau Betie1111. 3. ill11peu,e peuecauce y Enpouy. - Penecancna l-harruja 6nn3 je nose3aua ca ocramiM !1HjerrosnMa Espone, PuM je 6uo cpe!1HWTe KaTOJII!'IKe l1PKBe, a ymmep3IITCTH y I1a)1osu, Eonolhu u Carrepny 6urru cy na r113cy no CTY!1Hj3Ma npasa u MC!111!111He. Tiocrojano je cTarrno c3o6pah3lhe csewremiKa, rprOB3lj3, cry!1eHar3 !!3Meljy Hrarruje n 11pyrnx 3CM31ba, raKo !13 ce Kyllrypa penecance nocreneuo WHpnna H3BaH Hrarrnje, JJ:o11ywe, y csaKoj 3CMibH 6!!11a je o6ojena ljOMaftl!M CIICMCHTIIMa. ]eljHa 0!1 Hajf!03H3THj!!X TCKOBl!Ha penecance y paH!1YCKoj je Jiysp y Tiapmy, Kojn je cjJpaH!1YCK!I Kp31b pancoa Tipnn J130 u3rpa)1UTU npeMa nn3HOBmta I1jep3 .JiecKa,. Cml'IHO EoKa'Iy, y cppanl1YCKoj Klh!DKennocm Pa611e U3Bprana pyr.11y Monaxe n nrreMnhe. Y l:beMa'IKoj yMjernocT penecance je ljOwrra HCWTO KaCHUje H Hnje CC 01jpa3!!11U HU !jpKBCHHM rpa!jesmmMa seh caMo na cnjeroBHHM, ami je 3aro najsuwe nrro11a 11ana y cmiKapcrsy ,0:11pepa, Xo116ajua n Kpauaxa. 3a pU3JI!!KY OijlhCMU'IKOf CJllJKapcTBa, KOje je Hewro KacHnno, y Xon3H!1Hjn je peHecaHcno CJJHK3pcrBO HWJJO ynopeijO ca l!T3Jl!!j3HCK!!M . Pa3Jll!KU !!3Me!jy lhHX je 6u11a y TOMe WTO cy Hranuj3H!! suwe f!UlKit.e noEpa3Mo Porep/laMcKII csehusami Jbenoru 1bY!1CKor rnjena, a XaJI3Hljami nuwe Jbenoru npnpo11e n rpa!jancKor lKHBOTa, 113 XollaH!1Hje je 6uo u H3jsehu npe!1cranHHK peHecance H3B3H l1T3niije, Epa3MO Porep!1UMCKII (1466-1536). Ma KOJJHKO xyMaHn3aM n penecanca 6nnn 3Ha•IajHu 3a raljaW!hH )!GIBOT Espone, nnaK rpe6a narn3CIIT!l !13 cy OHH Mano ror3 ImH r orono nuwra npoMHjemurn y lKHBOTY celbaKa n rp3/1CKe cnpoTnlhe. ,O:o lhl!X osa HOB3 Y'Ie!ha yorrwre HHCY ijOHUpana, OCTUBJbajyhn liM je)1UHO ija OCTHHY HlljCM!! npe11 JbCHOTOM rpai)ennH3 Koje cy Hllljane y roM rrepuo11y,

lloJicjeTIIIIK - Ca pa3nojeM rparyancKOr Apywraa jaoJba ce 11 rparyaHcKa KYJJTypa y nepHogy og XIV go XVI BHjeKa Ta Kymypa Ha3BaHa xyMaHH3aM- peHecaHca. Hacrana je na Tpa,n;uu;nju aHTifliKe KynType. Ona Huje gana ca~to cjajHe pe3y1na-re y KlhJDKesnocur. yMjerHOClii, cpmio3ocpnjH u nayuu. seh je ynm;ana u Ha njepcKH nor-neg Ha CBirjeT II THMC 0CJia6JIJIU y I IHJ,aj Ka I'OJHiliKC UpKBC KaO OCHOBHC Cl!JIC cfJeygaJIHOf gpywroa y 3ana)1Hoj Enpon11.

I1CfOPI1JCKI1 I13BOPI1 nopl)o Ba33pH (1511-1574) y ):\jeny c.:>KnnoTH cnaBHHX cnuKapa, sajapa n apxmeKaTU>> 11aje l!3Meljy ocranux 6uorp3cpnje MnKenanl)ena u Jieonap11a 11a BllH'IHja, HaB0!1HMO 0)1JJOMaK ll3 onuca MnKenanljena:

17

)KJ!BO'Ja, 6p3HC CC CBOjHM TajHIIM 6paTCTBHM3, lllTpajKOBHMa H H06yH3M3. ,[Ia 611 ce OB3KBOj CIITY3l\lljl! CT3JJO HaKpaj, BJJ3/iapu CBC BIIIIIC ilO'IlllhY 1\3 6p!!HY 0 npnnpeiiii cnoj11x 1\p)Kana 11 lia ce Mnjewajy y TY o6JJ3CT. To je IIO'ICT3K MepKaHTIIJIII3Ma, KOjl! Ha Tpi'OB3'1Kl! 6!!JJ3HC f'JJC/ia K30 H3 6HTHII HOK33aTCJb HpO[\BaTa 1\p)Kane. BJJ31i3P ce He 3a1iOBOJbana caMo 3a6paHoM 1!3B033 1\parol\iemrx McT3JJa (IIJJH KOB3HOI' HOB!.(a), nefi IIOI\CTI!'IC I\OM3tlY HpOH3BO/ilhY, KOja OMOryhyje 1\3 CC HC Kyuyje y llHOCipaHCrBy II Haj33/i, pa3BHj3 l\3pl!HCKY HOJ!l!TIIKY, Oo,n:cjeHmK. - Ca nenuKJIM OTKpulurMa n KoJioHn3au,ujoM Hosof' cnnje-ya notmlhe

ce pa3nujam cnjercKo rplKirmre y KOMe BOAehy ynory A06njajy 3CMJbC JanaAHe Eapone Y raKBUM yCJJonuMa rpaljaHCIBO nocraje nocunall npunpeAe I! !heron cpnnancl!jcKu ja•m AIIO nocraje nona Knaca - 6yp)KoaJuja BoAeliii o6mrK rpaACKC nprmpeAe nocraje MaHycpaKrypa, Koja je npHnpeMuna nyT I!HAycrpuju XIX nujeKa.

I1CTOPI1JCKI1 I13BOPI1 YI!l[\a!he MaHycpaKrype Ha l!OBcha!bc IIpOII3BO/ilhC Blii\IIMO li3 OAJJOMKa pjena AiiaMa CMma, «HerpiVKIIBa/be o rrpiipOJTII II J3pOL[IIMa 6orarc!'Ba Hapo)Ta>>: Y3MIIMO IIpiiMjep II3 BCOM8 6e3Ha 'I8jHe MaHypaKType, aJIII II3 M8HJp8KT_ype y Kojoj cy !bJJTII BcOMa
. Taj

Behii JTIIO IICTO

T8KO uoce6HII 3aH8TII ]e)TaH 'lOBjeK II3BJI8 'III )[(JfL(J, iTPJrii je paBHa, rpeJiii pe)l(e, 'lCTBpTII IIIIIJbii, IICTII 6pycii BpX, I/8 KOjii he )TO/lJI maBIIL[a

J1

Ha Taj H8'1IIH

B8)1(8H je IIOC80 II3p8JTC IIpii6a)Ta 'Ia IIO)TIIjelbeH Ha OKO OCaMHaeCT OJTBOjcHIIX pa)T/bii KOjc J HCKIIM MaHypaKTJPHIIM pa)TIIOHIIL[8M8 068BJbajy IIOCC6HII pa)THIIL[II, )TOK J iTPJI1IMa je)TaH 'IOBjeK IIOHeKa)T Bpiiiii )TBirje IIIIII 7pii pa)Tlbe .

jl,a je CB8KII

OJT /b!IX paJTIIO OJTBOjCHO II He3aBIICHO, )Ta HirjC)T8H OJT /b!IX mrje 6IIO II3J'ICH J TOM IIOCC6HOM IIOCJiy, OHII CilrypHO HC 6II MOrJIII CBaKII HarrpaBIITII JTB8JTCCCT, a MOJR;l(a HIIjc)THJ IIpii6a)T8'IJ Ha )TaH

Tprommy po6JbeM onncao je lhcMa'JKII cKOHOMHCI BepHep 3oM6apT (1863-

1941) y Klbii3H <
ce

je po6JbeM MOpaJia

6IITII penra6wma Beh c je)THOr pa3nora L[Irje-

!bJJTCKOj p06II ,}'TBpgiiBaJia

6e3

063IIpa Ha IIpOII3BOJTHC 7pOIIIKOBC

Benii'liiHa upocjJura MOpaJia Je 6um roneMa 3a Be)Tpo paKirje Morao

ce y

Fmmejii

KYIIIITII 3JTPaB II O)TpaCTao MJIIIKapaL[, a 3a je)THOT KO/ba IIpO)TaBaJIII cy L[pH8'IKII KpalbeBII

I 0 JTO 15 JbJ!Tll

IIHTAEhA 1•. lliTa je yop3arr6 paJiloj cnjei'cKor Tp)J{!!J[ITa? 2.Y'lcM}'je JHa•raj MaJI)'
14

XYMAHI13AM I1 PEHECAHCA

1. )J.pyWTBCIIOCKOIIOMCKC OCIIOBC IIOBC Kymype. - Y qacy Ka)la BeJJI!Ka OTKpnlia AOnpnHoce npoMjeHn eKOHOMCKe n APYillTBene pasnoTe)Ke y Esponu, ona je 3axoaliena MHOro crapnjuM n MHoro AY6Jb!!M ml'reJieKTyaJIHHM nmpecoM. "':osjeK nocraje npe)IMeT ThYACKor npoy
)

I

0

O' 0

®

XyMmmCT11'·1Kil 4!l11Tp11

{E:!

LteHrptl ajepcKHX naKpera

~ W~o~pefhe xyMaHtiJMa H peHecaHce

n

WHpOtbO peq>opM!ll.\11)0

KjJnypHII II BjepcKJI noKpenr y Esponu

15

6poj CTaHOBHMK8 y EHrnecKoj OA 1500, AO 1600. rOA1-1He

Eipoj CTBHOaH.,KB y CaeTOM pi1MCKOM ~apCTay OA 1500. jto ,1600. roAI1He

0

m

~

•• 0

• i3 1500 r.

1600 r.

'---------'-ro2Ac:":::":.a_ _ _ __ j

rOA11Ha

HaCTafbCI!ac Y EHr JJCCKOj 6poj CTa!IOBHIIKa, KOjll je 1500.. fO/IIIHC )10CTU3aO 3 500 noneo ce Ha 5 000 000 110 1600. LOJ111HCc Bpoj craHOBHIIKa Cneror p11MCKor ljapcTBa 011 l1 MllllllOHa noneo ce Ha 20 MIIJJIIOHa. ,0:aKJIC, 1111je I CWKO 33fi3311TII K3KO je nopaCT 6poj3 CT3HOBHIIKa )'HI1(30 Ha L\HjeHe. 2. ManyLIJaKiype. - MaHycjJ3Krypa (mmJU facere- pyKoM pa)111TH) nMaJia je cnoje KOplljeHe y l'IraJinjH jow y cpeJ1fbCM BlljeKy, a HacTaJJ3 je TaKO wro 611 je)1aH npC)1)'3HM3'1 CK)'fiiiO )10BOJbHO HOB(\a )1a OK)'flll BC!'ill 6poj pa)1HHKa Ha je)1HOM Mjecry A3 liM oprmlll3)'je paA fiOA KOHTpOJJOM. 0Ha je OfiCT3Jia CBC AO npeA Kp3j XVIII BlljeiGl, Ka/13 je PY'IHY Cimry 33 noKperafbe ~IaWIIHa 3aMIIjeriiiJI3

000,

BOAeHa cHar a, 3aTIIM napa II Haj3aA eneKTpl.P·IHa eHeprnja, l.IJIIvre je HacTana cjJa6p!I'IK3 np0113BOAfb3c Y XVI BIIjeKy, AOK enponcKa noJI,onpuspega Huje ycn11jesaJia Aa HAC y KOpaK ca CBC BCftliM 110Tpe6aMa 33 XfJRHOM, MaH)'CjJaKT)'pHa CC !IH/I)'CTpllja ~moro 60Jhe npnriarol)asana HOBOHacramiM npumiKaMa. 0Ha Huje 11311CKimana BCJIHKII CjlllKCHII KRfliiTaJJ H MOl Jia je AR )'fiOTpC6JbaBa paAH)' CHary KOje je 611JIO CBC BHWCc Je)\liHO C)' CCHarjJII CBOjliM 0ApCA63M3 KOje C)' orpaHll'JaB3JJC 6poj werp-ra 11 IGlJicjm, cnjanu H3 nyry sehoj npogyKTliBHocnt I1peA)'3HMR'IH cy ce li TOMe AOCjCT!Inll, na cy OAJI3311JJII y CCJia IIJlll B3fJOlllllljC r)lje cy Jb)'AII JKCJbCJlll A3 AOI:)y AO AOJ13THC 3apaAC TliMC UJTO fie npecrH IIJIII TKaTH KOA K)'ftC. I10WTO je M3H)'CjJaKI)'pHa I!pOH3BOAfb3 MOrna )1a HAC )' KOpaK ca CTanHllM 33XTjCBl!Ma, ljlljCHC fbCHllX npOH3BOA3 H!IC)' fO.JIHKO l!OpacJie KaO l(lljCHC )!(IIT3fJHlja, a H !beHa po6a je 6u.na jecjnuHuja OA xpaHe 3. UpowuperLe TP)!(IfWra, aKyMyJral(nja Kamnana. - CnrypHo Aa cy orKpnha HOBIIX KOHIIIHCH3Ia AOBC.JJa AO I!pOWllpHB31ha T[J)!(HWTa. I1pOWHfJCHO Tp)Kl!UJTC je IIOI\pa3)'MIIjeBaJIO HCCJI)'ftCHC MOryl\HOCTll 3a BCJII!K)' TfJfOBHH)', Koja ce cal(a pa3BIIJia 110 rpmBnHe cnjeTCKHX pa3Mjepa. To je )1aaano jow nehe waHce )106po nprmpeMJbeHoj MaHycjJaKTypHoj npon3BOAfLIL OcnM Tora, rproBHHa po6JbCM !13 AMCpHKe li AcppllKC, KOja je ):\aJra jecpTIIH)' paAHY CHary y KOJIOHHja~m, ann 11 y Esponn, raKol)e je AOBena AO C!ia)!(Hlljer npoToKa HOBlja, a TliMC ll AO HCKOHTfJOJll!CaHOf 6orafiefba rproBalja po6JbCM KOjH C)' CBOj JiaKO CTC'lCHll HOBalj Mor m1 npe6a!1l!Barn y cmypHHje nocnoae. Cae oao AOBeno je 1\0

12

HaroMHJiaBalba Kamnana Ep)Ka pa3Mjeua np0!13BOAa y csjeTCKUM OKBllpHMa pjerrosarra je cse ja> (1516) ToMaca Mopa: Baille oal{e, o6JI'JHO KpOrKe 11 MaJIJIM 38JiOBO.JbHe, IIOCT!Ine CJ T'BKO IIpmKJ(p!biJBC II HC38CIJT'C J(ll JCJ(J Jl IbYJiC, !(8 IIJCTOillC 'IIIT8Ba IIO!ba, cena 11 rpaJ(oae OsuM je Mop onucao ue caMo ceocKy sell n rpagcKy

CllpOTII!bY KOja CC CBC BHWC YMHQ)KaBaJ!a 3601 CJ1360 UJ!afiCH!IX 110CJIOB3 y MaHycpaKTypaMa, 6pogorpagurruwruMa u PYAHHl\UMa. 4. ,Upywincne npoMjene.- rnasHe Apywruene npoMjeHe cy 6nne: crsapm;,e Honor cnoja 6orarawa, nponagarne CIITHor nneMcna 11 ceJbaWTBa 11 611jega paAHIIKa. Hos11 6oraraw11 AOJ!a3e !13 Kpyrosa seJIIIK!IX cprmaHclljepa, rprosaqa !I rmgycrpnjarral\a. 3uajyhll go6po 3a pH311Ke esora nocna, a csjecmr ga snacr UMajy flJieMCTBO II l\pKBa, OHII CBOje 6oraTCTBO 6p30 npeTBapajy y 3eMJbi!WHe nocjege Kojmm go6po ynpas!bajy jep 3Hajy wra rp)K!IWie rpmrm ga ce Hp0113BOAH )J:OJ!a3Cfill l\0 BC.JII!KIIX nocjega, OHII 3Hajy ga fie liM HJ!eMIIfiKC Tl!TYJIC Ha OCHOBy rora c speMeHoM npllnacT!I, yKomrKo He )!(Crre ga ux ogMax Kyne og srragapa KOjH cy r11ryna~ta 1prosan11 6e3 ~moro o63Hpa. BenuKa HOB'JaHa Moll, nocjegosalbe 3CM.Jbe !I rmyna OMoryhasajy osoM crrojy !bYAII ga gol)y go snacnL Harrpegosalbe osor cnoja spwu ce Hajsehmr gujenoM Ha wre1y cumor rrneMcrsa, yrrporrawheHor CKOKOM qujeHa. Ilne~mhKa Knaca, Koja BI!We He MQ)Ke ga CHOC!I paT!Ie TpOWKOBe, noKywasa ga ce ogyrrpe rrponagarny, Maga Hajsehmr gujenoM 6e3 ycnjexa. TaKO cy, Ha npuMjep, Kacm!haHL\ll ogna3umr y rrurpary 3a 6naroM u 6orarcTBOM y AMepHKy, rneMa'IKH BUTC30BU cy noKywamr ga uporpecy U:apcrso, a cj:JpaHqycKu nrreMuhu cy ce yrrycrumr y sjepcKe parose. Cyg6uHa ceJbawrsa je 6una 3HaTHO TC)Ka II pa3JI!IKOBana ce 01\ jegHe 3eMJbC AO gpyre "lulbeHmja je ga je Har.no nosehaH 6poj ceoCKe cupumrne Koja je 6una npucuJbeHa ga Hanycru 3eMibY 11 upenycm je rocrrogapy. CeocKa c11pomlba je TaKo no
13

r I !

eaponcKe rpne3e. l13Bprnerra Hcrpa)KlfBaina H3a3BaJia cy CHffiKaH noneT y rrayqH, y mra ce 3aTHM YKJbY'IIlO H HHTCJICKTyaJIHH H BjepcKH ITOKpeT 3a npellCJII!'HIBa!be cTc'IcHHX 3Haaa To npeHCHHTI!Baae, noKpesyro jow y XV anjeKy, MOpaJIO je ).IOBcCTH ).10 ).IBOCTpyKe peBOJIYl\Hje, peHecasce H pe>. TaKo

cy oTKpuha yru~ana Ha ,n,aJblhH pa3Boj eneMeHa-ra Karun-aJIHCIUt.rKe npuspe.n.e y mcnnpl!Ma
l1CfOPI1JCKl1 I13BOPl1 Y ).lje.ny Jiac Ka3aca yuecenrr cy nogaqH o gonacKy KonyM6a go aMepwiKOI KOITHa 3a Koje je MHCJIHO Aa je l1HAHja. Karma je rrpsn oiia3no MOpH8p rro IIMeHy Po!(puro !(c Tpujarra. Ann aeh y 10 earn orra3uoje a!(MIIpaJI ca caora 6pofi8 rreKo cajeTJiyl.jaae. Y fiB8 rro rrohn rrojasiino ce KOITHO H8 .Y!i8!bclby Ofi 2 MH!be. (.sa je!(pa cy crrymreH8 ... II fiO 3ope .Y 1IC1'8K !(OcrrjcJIO CC !(Ojc!(HOI' 0!( JJyKajCKIIX OCTpB8, KOje ce H8 jc3IIK.Y !(OMOp0!(8Lj8 3B8JIO raarrax8HII II H8 'IIJjoj o6a.mi cy IIpmnJjeheHII roJIII lb.Yfiii A!iMIEpan If KOMBH!(BHTII !(88 !(pyra 6p0!(8 0171JIOBIJJIII cy

.Y

H80pJ)K8HOM 'IBML(J

A!(Milpan je II03B80 o6a K8/1CT8H8 If OC7'8Jlc KOjii C.J C lbllM C'I.JI1IIJIII H8 KOIIHO . !(8 6y,lly caje!(Ol.jlf !(8 rrpefi CBIIM8 38IIOcje!(a ocrpao 3a Kp81ba II Kpalbiil(Y

ITpno nyromiae OKo cnnjera onHcao je AHTOHHO ITma> )J,OHOCHMO 01\JIOMaK y KOjeM OJIIIcyje ITJIOBHA6y THXUM OKCaHOM (1520-1521): Jlo TOM Mopy je!(pllJIII CAW Tpll AJjecel.ja II !(BB!(CCCT !(BHa, HCAtajyhn HII HBjM8lbC csjc){(e .~pane .

BD!i8 Kojy CAIO uopann 11IITJI 6JLJI8 je rpyJI8 II cMpa!(Ha

!{a HC JMpeMO 0!( TJI8!(II, 6HJIIf CA/0 IIpllCiflbCHII !(8 je!(CMO If roae!Je KO){(C KOjJIM8 je 6IJO JMOT8H BCJIIJKII KpC7 HB j8p60JIJ 38 38UJTIITJ ,Y){(eT'8 !(O.JI83IIJIII .Y IIOJIO){(aj !(8 CMO MOp81III jeCTII /1IllbCBilHJ

'feCTO CAW

. YajepeH C8M !(8 BIJJIJe

HilKO Hehe npe!(y3eTII TBKBO 11JTOB8lbC.

IIHTAlbA

1. 2. 3.

10

Kojn cy rrpnnpcJ1IIIIlliiPYillTBeHit 'IHHHOL\II yCJionnnn reorpa
3Al!EI.l,I1 KAIII1TAJII1CTI11IKE IIPHBPE,II,E Y OKBI1PI1MA EY,II,AJIHOr ,II,PYIIITBA

1. Pa3noj np0113BO)I,lbe 11 Tpromme y XV 11 XVI n11jeKy. - BemiKa rrpeKoMopcKa OTKpnha y XV HXVI BnjeKy, y3 TO wro cy caMano ce6nrrpegcTaBJbana BennKa goCTifrHyha, UMana cy ganeKOCCl!H rpagosn pa3mrjanu cy ce y TOni!Koj Mjepl! ga cy
11

XV snjeKa. 36or rora je «nnjeK OTKpiiha» yjeguo n snjeK OTnapau,a uosnx noMopCKIIX rprosa•IKHX nyresa, uanperKa Tpromrue ll3auara. To cne yCJiosJbasa sehn npor OK HOBIIa, a rnMe n nehe MoryhuocT!l Ja gaJbu,a ncTpalKrmau,a Koja 6!! Morna 6mu OJ\ KopncTn W!!perby n ja•rau,y Mohn enponcrmx snagapa, ann !! esc cnmia !! Hcrpa>KHBa•ra 6mnna ce ynopego ca llHTeneKryanHOM peuecaucoM Espone y XV BlljeKy. Cse oso rrogcraKno je Ha Hone nycronomme. ITpna ycrrjewna rryTosatba J\Y)K o6ana Acj:>pnKe 6nna cy pe3)'JlT3T CHCpfll'!HC IJOili!THKC llOpryrallCKOf npHHIIa Enp1mea MopenJtolll]a. I1CK)'CTBa ca OB!!X IJ)'TOBatba gmmjeJJa cy 3Ha•rajHa no6oJbWatba y KOHCip)'KIIlljH 6pogosa . f10pTyraJJCK!l MopennOBIIII gomnn cy go Pra JI06pe H3):\C np!!je Hero WTO je rbl!XOB KOHKypeHT llinaH!lja 3ano•rena npeKOaTJl3HTCKa nyrosarua II ro uajnpnKoJTyMOo 11 rwca;p ce onpnw1 afy OJ! nopomuw je 3aXBalb)'jyhn TOMe WTO f1opT)'f31l tmje 6Ho omepeheu paroM rrpol!IB Mana peKe fpanage KOjll je ogy3eo 3Hama Howraua l! lb)'JICKa cpegcTsa IllnanHjn. I1cre rognHe Kaga je nana fpauaga y wnaHcKe pyKe, ljeHOBCKll Mopennonar~ KpncnuJtop KoJryMoo KpeHyo je H3 ITanoca Ha nyronatbe Koje je cj:>HHaHcnpaJJa umancKa KpalbHIIa ITowro cy ITopTyraniiH csoja nyrosatba npeMa I!CTO'IHIIM o6anaMa A3nje ycMjepasamr HllOBehii npeMa HCTOK)', ngyhll OKO AcjlpHKe, KonyM6o je 0):\ll)''ll!O J\3 nyT npoHalje ngyh11 ua 3arra11, ajepyjyhn11a je TO 6mDKll nyT, 3anrroBIJBW!l na 3anag y npo!behe 1492_ rognHe, KorryM6o ce, nocmrje gyre n MY'IHe rrnosng6e, TCK 12. oKro6pa l!CTe rogl!He l!CKpllao Ha ocrpso fsaHaxaHa (AaHac Can Carrsagop). OH je go Kpaja )!>, seh no

8

erosnx np!I'Ia, H>eMa'IKll Kaprorpac!J Ban113e~mrrep 11ao je 6pa3I!IICKoj o6ann, Kojy je AMepmo nocjer11o, nMe AMepiiKa, Koje ce 3UTIIM npeuoc11 11 Ha cue 3eMihe orKpnseHe 3ana)\HO 011 Crapor cs11jera. ITer ro)\I!Ha HaKOH KonyM6osor nyronaH,a ITopryranl.\11 cy npel\y3eJm semucy eKcne)\11!111jy HOI\ BOijCTBOM BacKa )\3 faMe, Kflja,je ycnjena OIIJ10BHTII PT )\06pe Ha)\e II CTIII\11, llpBll nyT, y ~y, IJ'b'!nttly )\aHa KaCHIIje. f1oJia3el\ll KaCHIIje 113 HHAIIje, Apyrn ITopryran11ll OTKpllnH ocram1 11110 A311je. Ha cnoj11M nyTosaH>IIMa OHII cy, KaO CBII )\06pn T[lfOBl\l!, 3aHCMUpi!BUJ111 30HC HaC'TalbeHe ,ll,HBJhaU,l!Ma, a nocsehnsann na)IKHoj AMepl!l.\11, lllnaHL\11 cy l!X C BpCMCHOM HUCCJ1!1J111, HaMCTHYJJll wnaHCKII JC311K I! TUKO CTBOpHnll )'CJlOBC 3U Wll[lCI-bC WHHHCKC K)'JlT)'pC, 1\)'IOl[lH)H)' BJla1\HBIIH)' 11 eKcnnoaraq11jy.. HapeAHa noMopcKa nyroBal-ha jow snwe cy npow11pmm ca3Hal-ha o 3eMJbii, o 1-bCHOM o6mncy 11 semi'IliHIL Bem11cy 3acrryry 3a HOBa OTKpllha mta 11 ((>epnan!IO Marenan, ITopryranal\ y wnaHcKoj crry)!(611, Koju je HaMjepasao 11a orsopu 3ana)\HII nyr npeMa Mony'IKIIM ocrpBIIM
cy

3alnma, 3nara u pa3He po6e, orvlOryhuna )J,3JbiUa OTKpnha" OcuM

lllna~mu,a

u

ITopryranal\a n Emne311 cy ycKopo npe11y3enu noMopcKa ucTppaHl(YCKOM, KOja CC TaJCOije, HCll!TO KUCtntje, )'KJbY'IIIJIU )' IICipmKIIBllrbC II 3a)'311Maibe CjesepHe AMepuKe.

3. 3napnlla. - 0TKpuha, npnje csera nopTyrancKl!X 11 LllnaHCKIIX MOflC!IJ!OBUl\a, aJIIIII EHr.JIC3a II paHl()'3a, )101l[ll!HlljeJta C)' li3MjCHII eKOHOMCKC H nomnn
9

say'IHHM KpyroBI1Ma seh 11 y KfhllfaMa 11 rrpHpy
6

I. CBHJET O)J; KPAJA XV )J;O KPAJA XVII BHJEKA

BEJIHKA fEOfPA
1. llpeJcyCJJOBII 01Kpulia. - EnponihaHH cy y OBOM HCTOpHjCKOM nepHO/IY ycnjenH 11a npoumpe rpamm;e CBHjeTa 110 pa3Mjepa 3eMa!hcKe Kyrne. llo11 npHTHCKOM IprDBIIHCKIIX 3aXIjena, ynyCTHIIH cy ce y ll3BaHpe/IHY nyCTOIIOBHHY KOja je /IOBerra /10 Bei!HKI!X OTKpnha II y eKyMeHy (HaCTaJbeHy 3eM!hy) yBpCTHJia aMepU'IKH KOHTI!HeRI H BO/IeHa npocrpaHCTBa ArnaHTHKa, l1H/IIljCKOI" OKeana n ITau;mj:mKa. To je H3a3Barro CHmKHY Cipyjy naypanuycKa, np11je csera 3axsa!hyjyhn cna>KHoj rproBI!HII n cpel]ennM /IP)KaBHilM cpHHaHCIIjaMa, ann II nHTeJieKTyaJlHHM ll yMjeTHH'IKI!M KpeTalbiiMa. Y HCTOpHjll eBpOIICK!IX nap011a XV BHjeK HOCH liMe «BirjeK OTKpiilia>>. Y pacnony KOjH o6yxsaTa IIPYTY IIOIIOBIIHY XV II npsy ITOIIOBIIHY XVI BlljeKa, Espon!hann cy, na ocnosy IICKycrasa 11 113BjeuJTaja 1!3 npne pyKe, Y'IIIIIH 11a pa3MIIl!lihajy o CBIIjery Kao [\jemmu. Taj nepno11 je rpaHHua II3Meljy cpe/llber H nosor sujeKa, H3Meljy cjJeyllaiiii3Ma II IIOBIIX IIPYIIITBeHIIX OIIHOca, 3acnosan11x 11a pa3sojy npnspe11e, na no.rreTy nayKe H reXHHKe, na MarepHjaJIHOM jaKalba 3a ynoTpe6y Ha Mopy, llO'IlllbY 11a 06HJhe)KaBajy /lpyry UOIIOBHHY

7

IIPE,JJ;rOBOP

BpiijeMe o KOMe ce roaopii y OBOM yi.I6CHIIKY jecre BpiijeMe cpenH>oBjeKOBHor ca3p1IjesaH.a c1apor esponcKor csujera II H,eroaor orKpusaH>a noran Heno3uaTIIX 3CM3Jha II KOHTIIHCHara . To je CBIIjeT cpeynaJ11I3Ma II H,erosor yJlacKa y K31IIIT3Jili33M II IIMnepujaJIII33~L Y TOMe BpeMeHy II crapii eBpOfiCKH II HOBOOTKpiiBCHII BaHeBpOHCKII CBIIjeT, CB3KII ca CBOjOM [\IIBliJIII33QIIjOM ll KYJIrypm!. Kperao ce II ocJ1o6al)ao cpeygami3Ma 11 Kamirami3Ma, pesoJlyU:IIja~m II KOHTpapeBOJlYQIIjaMa, 6op60M !I paTOBIIMa 33 HapOI\HO II l\p)K3BHO yjCI\IIJ.bCJ.bC, ami 11 3a Ko.noHujanHo fiOTm 61Im1 MJleTa'IKa peny6miKa, Aycrp1Ija 11 Mal;iapcKa, Koje cy ce npegcrasJhane Kao xpumhaHCKII ocJ1o6ogiiOQII, a ca !ICTOKa Typu:11 Oc~IaHJ11Ije. Toje gasano jy)I(HocnoseHCKIIM HapOI\II~Ia, Hoce6Ho cpHCKOM HOI\ 0CM3HJ11Ija~Ia, IICTOplljCKY fiOCe6HOCT, 3HaTH0 gpyra
5

Peu:err3emu: rrpocp AP 3ApaBKO AHTOHI11i, nnmocpcKn cpaKynrer Emna JlyKa HnKOJia HACTAC!11i, rrpocjJecop fnMHa3nje MoApWia

,0:upera op H rnaBHll H 0)\fOBOpHH ype)IHUK: PanKo EAI!1Hl1T,

YpeAHUK: Mnnynrrr BYJI1f,

MnrrncTapcuo

rrpocBjere

Perry6nnKe

CprrcKe,

pjewe!heM

6poj

6-01-2995-9/03 0)\ 13 08.2003 IO)\l!He, OA06p!!JIO je OBaj yr,r6eHl!K 3a

H3)\aBa!he n yrroTpe6y y TpeheM pa3peAy IHMHa3nje.

'BOP'BE MHKHn - L(APKO r ABPHJIOBHn

HCTOPHJA 3A TPEliH PA3PE.IJ: rHMHA3HJE OllffiTEr II .IJ:PYffiTBEHO-JE3HqKor CMJEPA

3ABO.O: 3A YUBEHI1KE I1 HAC! ABHA CPE,O:CTBA PEIIYBJII1KE CPIICKE CPIICKO CAPAJEBO 20020

/i..AE i(C.JlffAAP

.81!.fttHD&"tn

Jtlg

oOPTIE Ml1KI1n - JJ:APKO f ABPI1llOBI1n

MCTOPMJA 3A TPER.I1 P A3PEJJ: fl1MHA3I1JE OITIIITEf l1JJ:PYIIITBEHO-JE3W-IKOf CMJEPA

Istorija Za 3 Razred Gimnazije Opsteg i Drustveno Jezickog Smjera - Mikic, Gavrilovic

Recommend Documents