Internacia Krestomatio

E

%

kolekto ˆ oj verdaj pagoj g

)

Kazimierz Bein

)

)

) )

) ) ) ) ) ) ) ) ) )

Internacia Krestomatio

Kazimierz Bein (Kabe) Internacia Krestomatio

Ara ran nˆgis : Einstein G. dos Santos (Tekstaˆo o eltirita eltir ita el la Interreto)

NATAL - BRAZILO Oktobro 2007

[email protected]

Kazimierz Bein (Kabe)

(1872 — la 15-a de Junio 1959)

Lazaro Ludoviko Zamenhof

(la 15-a de Decembro 1859 — la 14-a de Aprilo 1917)

Enhavo (Vol. ol. I, ˆ cap. V) cap. V),, A. Dumas 1 Tri Mus Muske keter teroj oj (V

1

ˆ ôv 2 Patr tro, o, A. Ceh

5

3 Bolˆ cjo, M. Gorkij cjo,

11

4 La Mir Mirak aklo lo de Puru Purun n Bhaga Bhagat, t, R. Kipling

15

5 En Kvi Kvieta eta Vespe espero, ro, A. Niemojewski

25

6 Ne Neni niam am Pl Plu! u!,, M. Serao

31

(Vol. ol. III, ˆ cap. XXII cap. XXIII) I),, H. Sienkiewicz 7 Qu Quo o Vad adis is? ? (V

42

8 Ra Rak kon onto to pri pri Spir Spirit itoj oj

47

A ?

?

1

INTERNACIA KRESTOMATIO

1

Tri Musk Musket eter eroj oj

(Vol. (Vol. I, ˆ cap. cap. V),

A. Dumas

Sinjoro de Séguier eguier serˆcas cas pli ol unu fo jon la sonorilon, kiel li faris anta˘ ue. Malfer Malfermi mint ntee la pordon, pordon, Lu Ludo dovi vik ko XIII ekir ekiris is tra la koridor oridoroo al An Anno no A˘ustria. ustria. La reˆ gino gin o estis est is ˆcirka˘ cir ka˘ uita de siaj korteganinoj, sinjorinoj de Guemence, de uita Sablé, e, de Montbazon kaj de Guilot. En angulo de l’ ˆcambro cambro sidis la hispana servanti servantino, no, dona Estefana, kiu venis kun ˆsi si el Madrido. Madrido. Sinjorino Sinjorino de Gueˆ intence petis, menc me ncee legi le giss voˆce; ce ; ˆciuj ci uj a˘uskultis uskultis ˆsin atente, ekster la reˆ gino. gino. Si ˆ ke oni legu, por povi mediti proprajn propra jn penso jn, ˆsajnigante, sajn igante, ke ˆsi a˘ auskultas. ˘ Ci tiuj pensoj, kvankam oritaj per lasta rebrilo de l’ amo, estis tamen tristaj. Anno A˘ ustria, perdinte la konfidon de sia edzo, persekutata per la malamo ustria, de l’ kardinalo, kiu ne povis al ˆsi si pardoni, pardo ni, ke ˆsi si forpuˆ forp uˆsis sis pli dolˆcan can senton, vidis, kiel falis ˆcirka˘ cirka˘u ˆsi si ˆsiaj siaj plej fidelaj fidela j servanto servantoj, j, plej intimaj amikoj, plej karaj favoratoj. favoratoj. Oni povi p oviss supozi, ke ˆsi si posedas econ plorindan plorindan — alportadi malfel mal feliˆ iˆcon con al ˆcio, cio , kion kio n ˆsi si tuˆsis; sis; ˆsia sia amikeco amike co estis est is fatala fat ala signo, sig no, kiun kiu n sekvis sek vis perpe rsekutado. Sinjorinoj de Chevreuse kaj de Vernet estis ekzilitaj; La Porte ne kaˆ kaˆsis sis al sia sinjorino, sinjo rino, ke en ˆciu ciu minuto li atendis aten dis areston. arest on. ˆ Guste en la momento, kiam la reˆgino gino meditis plej malgajajn kaj malfacilajn siajn pensojn, malfermiˆgis gis la pordo kaj la reˆgo go eniris. La legantino eksilentis, la korteganinoj ekstaris: regis profunda silento. La reˆ go, g o, sen ia signo de l’ gentileco ˆgentileco haltis anta˘ u la reˆgino gino kaj diris per aliig al iigit itaa voˆco: co : — Sinjorino, vi ricevos viziton de l’ sinjoro kanceliero, kiu komunikos al vi aferojn, kiujn mi komisiis al li. La malfel mal feliˆ iˆca ca reˆgino, gino, kiun oni senˆcese cese minacis minac is per p er eksedzigo, eksed zigo, ekzilo, ekzilo , eˆc per p er juˆgo, go, paliˆgis gis sub la ruˆgo go kaj ne povis sin deteni de l’ demando: — Por kio ˆci ci tiu vizito, vizito, sinjoro? Kion diros al mi la kanceliero, anceliero, kion ne povus al mi diri Via Reˆga ga Moˆsto st o mem? me m? La reˆgo, go, respondante nenion, sin turnis sur la kalkanumoj, kaj en la sama momento la gvardia kapitano, de Guitaut, anoncis la viziton de l’ sinjoro kanceliero. Kiam li aperis, la reˆgo go jam forlasis la ˆcambron cambron tra alia pordo. ˆ ni retrovos lin La kanceliero eniris duone ridetante, duone ruˆ giˆ giˆgante. gante. Car en nia rakonto, ne estas superflue, ke niaj legantoj jam nun koniˆ gu gu kun li. La kanceliero anceliero estis plaˆ ca ca homo. Des Roches le Masles, la kanoniko kanoniko de Notre-Dame, ekslakeo de l’ kardinalo, rekomendis lin al Lia Kardinala Moˆsto, sto, kiel homon fidelan. Richelieu konfidis al li kaj neniam tion beda˘uris. uris. Oni rakontis pri li diversajn historiojn, inter aliaj la jenan: Post uragana juneco, li rifuˆ gis gis en monah êjon, êjon, por pentofari tie pro la junulaj pekoj. Sed enirante en irante en la sanktan lokon, la kompatinda pentanto p entanto ne povis sufiˆce ce

* Tri

Musketeroj *

2

rapide fermi la pordon, por ke la pasioj, de kiuj li forkuris, ne eniru kun li. Senˆcese cese li estis atakata de ili, kaj la monah êstro, êstro, al kiu li rakontis rakontis sian malfeliˆ malfeliˆcon, con, donis al li sekvantan sekvantan konsilon konsilon por gardi lin la˘ u eblo eblo:: kuri kuri al la ˆsnuro snuro de l’ sonorilo sonorilo kaj sonorigi sonorigi per ˆciuj ciuj fortoj por forpeli la demonon tentanton. A˘ udinte udinte la bruon, la monah mon ahôj ô j komprenos, ke la tentoj sieˆ gas gas iun fraton, kaj ˆciuj ciuj kune iros preˆ gi. gi. La konsilo plaˆcis cis al la estonta esto nta kanceliero. Li komencis forpeli la demonon per la preˆgoj g oj de l’ fratoj. fratoj. Sed la diablo diablon n ne facile facile estas estas fori forigi gi de la loko, loko, kiun li okupis; ju pli fervoraj estis la ekzorcismoj, des pli obstine li tentis la malfeliˆculon; culon; la sonorilo estis skuata tage t age kaj nokte, anoncante ano ncante la deziregon pentofari, kiun sentis la pia frato. Eˆc unu minuton da ripozo ne havis havis plu la fratoj. Tage ili senˆcese cese iris supren kaj malsupren malsupre n sur la ˆstuparo, stuparo, kondukanta kondukanta al la kapelo; nokte ili estis devigataj dudek fojojn salti de la litoj kaj preˆ ge ge tere te renk nkuˆ uˆsiˆ siˆgi gi sur la planko de sia j ˆcambret camb retoo j. Oni ne scias, scias, ˆcu cu la diablo diablo forlasi forlasiss la persekuta persekutaton, ton, a˘ u ˆcu cu la mona mo nah hô ô j laciˆgis, gis, sed post tri monatoj la pentanto pentanto eliris el la monah êjo êjo kaj reaperis en la mondon pli posedata de la demono, ol iu ajn. Forlasinte la monahêjon, êjon, li fariˆ gis gis magistra magistrato, to, aliˆ aligis gîs al la partio de l’ kardinalo, kio pruvas lian sagacecon, kaj fariˆ gis kanceliero; li fervore servis gis Lian Kardinalan Moˆston ston en lia malamo ma lamo al a l la reˆ gino patrino kaj en lia venˆ gino go go al Anno A˘ ustria, ustria, li stimulis la juˆgistojn gistojn en la afero de Chalais; fine ˆguante guante plenan plenan konfido konfidon n de l’ kardinal ardinalo, o, konfido konfidon n tiel prave prave akirita akiritan, n, li ricevi riceviss la delikatan komision kaj por plenumi ˆgin gin li venis al la reˆgino. gino. Anno A˘ ustria ustria staris ankora˘ u, kiam li eniris, sed rimarkinte lin, tuj eksidis, u, donis signon al la aliaj reokupi la seˆgetojn getojn kaj kusenojn kaj demandis per fiera tono: — Kion vi deziras, sinjoro, kaj kia estas la celo de via vizito? — En la nomo de l’ reˆgo, g o, kun tuta respekto al Via Reˆ gina gin a Moˆsto, sto , mi venas por p or traserˆci ci viajn papero jn. — Traserˆ raserˆci ci miajn mia jn paperojn? miajn? Tio estas malnobla malnobla ago! — Volu pardoni min, sed en ˆci ci tiu afero mi estas nur instrumento, instrumento, kiun uzas la reˆgo. go. Li ja estis tie ˆci ci anta˘ a nta˘ u momento kaj petis vin prepariˆ gi gi al ˆci ci tiu ti u vizito. — Traserˆ raserˆcu cu do, sinjoro; sinjoro; mi estas krimulino, krimulino, ˆsajnas: sajnas: Estefana, donu la ˆslosilojn slosilojn de mia j tablo j kaj tirkestoj. La kanceliero kancelier o traserˆ trase rˆcis cis la meblo jn nur por formala forma laˆˆo, ˆcar car li bon bonee sciis, ke ne tie la reˆgino gino kaˆ kaˆsis sis la gravan leteron, leter on, skribitan skribi tan en ˆci ci tiu tago. tago . Kiam la kanceliero jam dudek fojojn malfermis kaj fermis la tirkestojn, li fine devis, malgra˘u facile komprenebla ˆsanceliˆ sanceliˆ go, plenumi la plej gravan go, taskon, traserˆ trase rˆci ci la reˆginon ginon mem. La kanceliero do embarasite proksimiˆ gis gis al la reˆgino gino kaj diris per malcerta voˆ co: co:

* Tri

Musketeroj *

3

— Nun restis la ˆcefa cefa afero. — Kia? — demandi demandiss la reˆ gino, kiu ne komprenis a˘u, gino, u , pli ˆguste, guste, ne volis kompreni. — Lia Reˆga ga Moˆ Moˆsto sto estas certa, ke letero estis skribita de vi hodia˘ ho dia˘ u; li scias, ke ˆgi gi ne estis sendita la˘ u la adreso. La letero estas nek en la skribtablo nek aliloke, kaj tamen ˆci ci tiu letero devas ie esti. ˆ — Cu vi kuraˆgus gus levi la manon kontra˘ kontra˘ u via reˆgino? gino? — diris Anno A˘ustria ustria fiere ekstarante kaj fiksante sur la kanceliero minacan rigardon. — Sinjorino, mi estas fidela servanto de l’ reˆ go go kaj mi faros ˆcion, cion, kion li ordonos. — La spionoj spionoj de l’ kardina kardinalo lo bone plenu plenumis mis sian devon. devon. Jes, Jes, mi skribis skribis hodia˘ u leteron, leteron, kiu ne estis estis forsendi forsendita. ta. La letero letero estas ˆci ci tie, tie, — la reˆ gino gino levis sian belan manon al la korsaˆ korsaˆo. — Donu do al mi, sinjorino la leteron — diris la kanceliero. — Mi donos gin ˆgin nur al la reˆgo. go. — Sinjorino, se la reˆgo g o dezirus, ke la letero estu donita al li, li mem postulus gin. gîn. Sed li al mi ordonis ordonis ˆci ci tion, mi ripetas, ripetas, kaj se vi ne redonos redonos gin... ˆg in... — Tiam? — Li ordonis, ke mi ˆgin gin prenu. — Kion vi diras? — Ke la ordonoj, donitaj al mi, estas vastaj, kaj ke mi estas rajtigita serˆci ci la leteron leter on eˆc sur la persono per sono de Via Reˆ gina gin a Moˆsto sto mem. mem . — Kia malnoblaˆ malnoblaˆo! — ekkriis e kkriis la reˆgino. gino. — Volu do faciligi mian taskon. ˆ tiu ago estas — Ci est as malhonesta malhon esta superforto, su perforto, ˆcu cu vi komprenas, sinjoro? — La reˆ go ordonas, sinjorino, pardonu min. go — Mi tion ne toleros; ne, prefere morti — ekkriis la reˆ gino, gino, en kiu ekbolis la imperia hispana kaj a˘ ustria ustria sango. La kanceliero respekte riverencis la reˆ ginon kaj kun videbla intenco plenginon umi um i senˆ s enˆsanc sa ncel eliˆ iˆge ge la komision, proksimi ˆgis gis kun mieno de ekzekutista servisto al Anno A˘ustria, ustria, el e l kies okuloj okulo j ekˆsprucis sprucis larmoj lar moj de l’ kolerego. La reˆgino, gino, ni jam tion diris, estis tre belega. b elega. La komisio komisio do de l’ kancelier kancelieroo estis tre delikata, sed la reˆ go, go, treege tree ge ˆaluzanta aluz anta Buckingam’on, Buckinga m’on, ne ˆaluzis aluz is plu iun ajn. Sendube Sendu be la kanceliero kancel iero Séguier eguie r serˆcis cis en e n tiu momento per la okulo ok ulojj la faman sonorilon; sed ne trovante gin, gîn, li vole nevole etendis la manon al la loko, kie la˘u la vortoj de l’ reˆgino gino estis la letero. Anno A˘ ustria ustria faris unu paˆson son posten tiel pala, p ala, kvaza˘ u ˆsi estus mortonta; morto nta; por ne fali fa li ˆsi si apogis ap ogis sin per la maldekstra ma ldekstra mano al tablo, ta blo, kiu staris star is post p ost ˆsi, si, kaj ka j per la dekstra ˆsi si eltiris la leteron, kiu estis kaˆ kaˆsita sita sur ˆsia brusto, kaj etendis gin ˆgin al la kanceliestro.

* Tri

Musketeroj *

4

— Jen estas la letero — diris la reˆgino gino per interrompata kaj tremanta voˆco, co, — prenu pre nu gin gîn kaj liberigu min de via abomena persono.


2

5

ˆ ôv Patro, A. Ceh

Mi estas ebria, mi tion tion konfes konfesas. as. . . Pa Pardon rdonu, u, survoje survoje mi eniris en drink drinkejo ejon n kaj trinkis pro la varmego du boteletojn da biero. Varmege estas, filo! Maljun Mal junaa Musa M usatov tov eltir e ltiris is el e l la poˆso so ˆcifono cif onon n kaj ka j viˆsis sis sian sia n razit ra zitan an ruˆ ge-bluan ge-bluan vizaˆgon. gon. — Mi venis al vi, Borenka, anˆgelo gelo mia, nur por unu minuto, — da˘ urigis urigis li, ne rigardante la filon, pro tre grava grava afero. Pardonu, Pardonu, eble mi malhelpas vin. ˆ vi ne havas, mia animo, ˆgis Cu gis mardo dek rublojn? Hiera˘ u mi devis pagi por la loˆgejo, gejo, kaj la mono. . . vi komprenas, eˆc se oni mortigus min!. . . Juna Musatov silente eliris kaj post la pordo komencis murmureti kun la mastrino de l’ somerloˆgejo gejo kaj kun la kolegoj, kiuj kun li komune gin ˆgin luis. Post tri minutoj li revenis kaj silente donis al la patro dekrublan paperon. La maljunulo, ne rigardinte gin, gîn, malzorge malzo rge ˆsovis sovis gin gîn en la poˆson son kaj diris: — Mersi. Kiel vi fartas? Jam de longe ni ne vidis unu la alian. — Jes, de longe. De Pasko. — Kvin fojo jn mi intenc intencis is veni, veni, sed neniam neniam mi havis havis tempon. tempon. Jen unu afero, afero, jen alia. . . tute ne eble estis! estis! Cetere, Cetere, mi mensogas. mensogas. . . ˆcion cion mi mensomensogis. gis. Ne kredu kredu,, Bore Borenk nka, a, al mi. mi. Mi diri diris: s: mard mardee mi redo redono noss al vi la dek dek rublojn; rublojn; anka˘ anka˘ u tion tion ne kred kredu. u. Kred Kredu u neni neniun un mian mian vorto orton. n. Mi fara farass nenenion. nion. . . Maldil Maldilige igent nteco, eco, drinkado drinkado kaj hon honto to iris iris sur la strato strato en tia kostumo kostumo,, jen estas ˆcio. cio. . . Pa Pardon rdonu u al mi, Borenka. Borenka. Mi trifoje trifoje sendis sendis al vi knabin knabineton eton peti monon monon kaj mi skri skribi biss plend plendajn ajn leter leterojn. ojn. Mi dank dankas as vin vin pro la mono, mono, sed sed ne kredu kredu al la leter leteroj: oj: mi menso mensogi gis. s. Mi hontas hontas vin vin rabi, rabi, mia anˆ gelo; gelo; mi scias, ke vi havas apena˘ u sufiˆ ce ce por vi, ke vi mizere vin nutras, nutras, sed tia estas estas mia senhont senhonteco, eco, ke oni povus povus montradi montradi min por mono!. mono!. . . Pa Pardon rdonu u al mi, Borenka. Mi diras al vi puran veron, ˆcar mi ne pov p ovas as indiferente rigardi vian anˆgelan gelan vizaˆgon... g on... Pasis minuto en silento. La maljunulo profunde ekˆ gemis gemis kaj diris: — Regal Regalu u min, min, mi petas, petas, per glaso glaso da biero. biero. . . La filo sile silent ntee elir eliris is,, kaj ree eksonis eksonis murm murmuret uretoo post la pordo. pordo. Po Post st momen momento to oni alportis alportis bieron, bieron, la maljunulo vidante la botelojn viviˆgis gis kaj subite ˆsanˆ sanˆgis gis la tonon. — Anta˘ u kelk kelkaj tagoj mi ˆceestis ceestis vetkurojn, rakontis rakontis li, farante farante timajn okulojn. — Ni estis tri kaj ni vetis en la totalizatoro tri rublo jn. Nia ˆcevalo cevalo venis venis unua, unua, ni ricevis ricevis po tridek tridek tri rubloj. Mi ne povas povas vivi sen vetkuroj. vetkuroj. Nobla plezuro! Mia maljunulino ˆciam ciam riproˆcas cas min pro la vetkuroj, sed mi iras. Mi amas ilin, faru kion vi volas! Boris, juna blondulo kun melankolia senmova vizaˆ go, go, paˆsis sis malrapide malra pide el angulo en angulon kaj a˘ uskultis silente. Kiam la maljunulo interrompis sian uskultis rakonton por tusi, li proksimiˆ gis gis al la patro kaj diris: — Anta˘ u kelke da tagoj tago j mi aˆcetis cetis ˆsuojn, suoj n, sed ili estas tro mallarˆ gaj g aj por ˆ mi. Cu vi ne prenus ilin? por pli malkara prezo?

* Patro *

6

— Bone — konsentis la maljunulo, farante grimacon, — sed por la sama prezo. — Jes. La monon vi poste pagos al mi. La filo filo rampi rampiss sub sub la liton liton kaj elti eltiri riss de tie paron paron da nov novaj ˆsuoj. s uoj. La patro demetis siajn sia jn maldelik maldelikatajn, brunajn, sendube malproprajn malproprajn ˆsuojn suojn kaj komencis provi la novajn. — Kvaza˘ u miaj propraj! — diris li. — Bone, mi prenas ilin. Kaj marde, kiam mi ricevos la pension, mi sendos al vi la monon por ili. Cetere mi mensogas, — da˘ urigis li, subite ree per plorema tono. — Mi mensogis pri la tourigis talizatoro, mi mensogas pri la pensio. Anka˘ u vi trompa trompass min, min, Borenk Borenka. a. . . Mi ja divenas divenas vian noblan noblan politik politikon. on. Mi trae kompr komprenas enas vin! La ˆsuoj suoj estas estas ˆ tro mallarˆgaj gaj por vi, ˆcar car via animo estas larˆ ga. ga. Ahˆ, ˆ, Boris, Boris! Cion mi komprenas, kompren as, ˆcion cion mi sentas! — Vi transloˆgiˆ giˆgis? gis? — interrompis lin la filo por p or ˆsanˆ sanˆ gi gi la temon. ˆ monete — Jes, mi transloˆgiˆ giˆgis. gis. Ciumon Ciu ete mi tion faras. faras. Mia maljuna maljuna kun sia karaktero ne povas longe vivi sur la sama loko. — Mi vizitis vin en la anta˘ua u a loˆgejo gejo por inviti inviti vin kamparo kamparon. n. Pro via sano estus e stus bone b one por vi vivi iom en freˆsa sa aero. aer o. — Ne! — eksvingis la manon la maljunulo. — Mia edzino ne konsentos, kaj mi mem ne volas. Jam centfoje centfo je vi provis eltiri min en la marˆco, co, anka˘ u mi mem provis, sed sen rezultato. rezultato. Forlasu tion. Lasu min morti en la marˆ co. co. Jen mi sidas sid as ˆce ce vi, v i, vidas vi das vian v ian anˆgelan gelan vizaˆgon, gon, kaj tamen io tiras min hejmen en la marˆ con. con. Tia estas mia sorto. Ne metu sterko-sk sterko-skarabon arabon sur rozon. Ne. Jam tempo estas, filo, por mi; mallumiˆgas. gas. — Atendu momenton, momenton, mi akompanos vin. Anka˘ Anka˘ u mi devas esti hodia˘ u en la urbo. La maljunulo, kaj la filo surmetis la paltojn kaj eliris. Kiam ili post kelke da minutoj sidis en fiakro, estis jam mallume kaj kaj en la fenestroj ekbrilis lumo. — Mi rabis vin, Borenka! Borenka! — murmuretis murmuretis la maljunulo. maljunulo. — Malfeliˆ caj, caj, malfeliˆ malfeliˆcaj caj infanoj! Granda estas la ˆcagreno cagreno havi tian patron!. . . Boris, mia anˆgelo, gelo, mi ne povas mensogi, kiam mi vidas vian vizaˆgon. g on. Pardo ardon nu. . . Kia Kia estas estas mia senho senhont ntec eco! o! Mia Mia Dio! Dio! Mi ˆus  us rabis rabis vin, vin, hon honti tigas gas vin per mia mia drinkula vizaˆgo, go, morga˘ u mi hon honti tigo goss same same viajn fratojn fratojn!. !. . . Kaj se vi vidus vidus min hiera˘ u! u ! Mi ˆgin gin ne kaˆ kaˆsos, sos, Borenka! Boren ka! Hiera˘ Hierau˘ venis al mia edzino najbaroj, ˆciaspeca ciaspeca j mallaboremuloj, mallab oremuloj, mi drinkis kun ili kaj komencis kalumnii vin, miajn mia jn infanojn. Mi insultis insultis vin, plendis, ke vi min forlasis. forlasis. Mi volis volis plorigi la ebriajn ˆ virinojn kaj kaj ludi rolon de l’ malfeliˆ malfeliˆ ca ca patro. Ciam mi faras tiamaniere: kiam mi volas kaˆsi si miajn malvirtojn, malvirto jn, mi kulpigas pri ˆcio cio miajn senkulpajn senkulpa jn infanojn. infano jn. Mi ne povas mensogi al vi, Borenka, ka ka j kaˆ kaˆsi si la veron. Mi iris al vi fanfaronante, sed kiam mi vidis vian delikatecon kaj kompatemon, la lango gluiˆgis gis al la palato kaj en mia konscienco la supro venis suben. ˆ — Cesu, paˆcjo, cjo, ni parolu p arolu pri aliaj aferoj. afero j.

* Patro *

7

— Dipatrino, Dipatrino, kiajn infanojn mi havas! havas! — da˘ urigis urigis la patro, ne a˘ uskultante uskultante la filon. — Kian donacon mi ricevis de Dio!. . . Ne ˆcifono, cifono, kiel kiel mi devus havi tiajn infanojn, sed vera homo kun animo kaj koro! Mi tion ne indas. La maljunulo demetis sian malgrandan ˆcapon capon kaj kelkfoje kelkfo je faris far is la signon de l’ kruco. — Gloro estu estu al vi, Dio! Dio! — gemis ˆgemis li, rigard r igardante ante ˆcirka˘ cirka˘ ue ue kaj kvaza˘ u ser s erˆˆcante an te sanktan pentraˆ pentraˆon. on. Rimarkindaj, Rimarkindaj, maloftaj maloftaj infanoj! Tri filojn filo jn mi havas havas kaj ˆciuj ciuj estas estas samaj. Sobraj, Sobraj, seriozaj, seriozaj, agemaj agemaj kaj kiel kiel saˆ gaj! Veturigi eturigisto, sto, kiel saˆgaj! gaj! Gregorio sola havas saˆgon gon por dek. Li scias francan, li scias germanan lingv lingvon on kaj parolas. parolas. . . kion kion valoras valoras viaj advok advokatoj atoj kompare kompare kun li!. li!. . . eterne eterne vi dezirus lin a˘uskult uskulti. i. . . Infanoj Infanoj miaj, infanoj, infanoj, mi ne kredas, ke ke vi estas miaj! Mi ne kreda kredas. s. Vi Borenk Borenkaa estas estas martir martiro. o. . . Mi ruinig ruinigas as vin kaj mi ruinig ruinigos os vin. vin. . . Sen fino vi donas al mi, kvank kvankam am vi scias, scias, por kio mi elspezas elspezas la monon.... Anta˘ u kelke da tagoj mi sendis al vi plendan leteron, priskribis mian malsan malsanon, on, kaj ˆcio cio estis mensogo: mensogo: mi petis de vi monon por rumo. rumo. Kaj vi ˆ donas donas al mi, ˆcar car vi timas timas ofendi ofendi min per la rifuzo. rifuzo. Cion ˆci ci mi komprenas kompren as kaj sentas. sentas. . . Griˆ Griˆsa sa anka˘ anka˘ u estas marti martiro. ro. Ja˘ ude mi venis al li en la oficejon, ude ebria, malpura, malpura, en ˆcifonoj. cifonoj. . . odoranta brandon kiel drinkejo drinkejo.. Rekte al li mi venas, venas, tia figuro!. . . Mi parolas al li maldelikate, maldelikate, kaj ˆcirka˘ cirka˘ ue ue staras liaj estroj, kolegoj olegoj,, petan petantoj. toj. . . kia kia honto! honto! Sed li tute tute ne konf konfuzi uziˆ gis, gîs, nur iom paliˆgis, gis, ekridetis, venis al mi, kvaza˘u nenio okazis, okazis, eˆc prezentis prezentis min al la kolegoj. kolegoj. Poste li akompanis min gis gîs mia hejmo, hejmo , eˆc per p er unu vorto vor to ne riproˆcis cis min! Via frato Saˆsa, sa, li ja anka˘ u estas estas martir martiro! o! Li edziˆ edziˆ g is, vi scias, kun la filino de gis, regimen regimentest testro ro el aristokrat aristokrataa rondo, rondo, ricevis ricevis doton. . . Oni povus supozi, ke mi estas estas indiferen indiferenta ta por li. Ne, tute ne! Tuj post la edziˆ go min unuan li vizitis kun kun sia juna juna edzino edzino.. . . En mia mia kav kaverno. erno. . . La maljunulo ekploris, sed tuj ridante da˘ urigis: urigis: — Kaj guste ˆguste tiam mi manˆgis gis rafanon kun kvas kvas kaj rostitajn fiˆsojn, sojn, kaj en la ˆcambro cambro tia malbonodoro malbono doro estis, ke gi gî na˘ uzus uzus la diablon. Mi kuˆsis sis ebria, mia maljuna saltis al la juna paro, kun sia ruˆ ga ga vizaˆgo. go. . . abomeno, abomeno, un unuv uvorte orte.. Sed Se d Saˆsa sa ˆcion ci on tole to leri ris. s. — Jes, nia Saˆ S aˆsa sa estas est as bona b ona homo, — diris Boris. — Bonega! Vi ˆciuj ciuj estas oraj ora j infanoj: infano j: vi kaj ka j Griˆsa sa kaj Saˆsa sa kaj Sonja. Mi vin turmentas, hontigas, rabas, kaj dum mia tuto vivo mi a˘udis u dis de vi neniun riproˆcan can vorton, vorton, mi vidis neniun straban rigardon. Se mi estus bona b ona patro, sed tiel — fi! Nur malbonon vi vidis de mi. Mi estas malbona, diboˆca ca homo. homo. . . Nu Nun, n, dank’ dank’ al Dio, mi kvietiˆ kvietiˆ gis, mi ne havas plu fortan karakteron; gis, sed anta˘ ue, kiam vi estis ankora˘u malgrandaj, ue, malgrandaj, firma volo estis estis en mi. Kion Kion ajn mi faris a˘ u diris, ˆciam ciam ˆsajnis sajnis al mi, ke tiel devas devas esti. Ofte el la klubo mi revenis ebria, kolera kaj riproˆcis cis vian mortintan patrinon patrino n pro la elspezo elsp ezoj. j. La tutan nokton mi turmentegis ˆsin sin kaj pensis, ke tiel devas esti. Ofte, kiam vi leviˆgis gis matene kaj iris gimnazion, mi da˘urigis urigis ludi la sinjoron sinjoron.. Dio mia, mia,

* Patro *

8

turmentegis mi la malfeliˆculinon! culinon! Se vi revenis hejmen kaj mi ankora˘ u dormis, vi ne kuraˆgis gis tagmanˆgi gi anta˘ u mia vekiˆgo. g o. Du Dum m la tagma tagmanˆ nˆ go g o — la sama muziko! Vi sendube memoras. Al neniu donu Dio tian patron! Por vin provi Dio sendis min al vi. Vere, por provi. Suferu, infanetoj, ˆgis gis la fino. Respektu vian patron, kaj vi longe vivos. Pro viaj virtoj Dio donos al vi longan vivon. Veturigisto, haltu! La maljun maljunulo ulo desaltis desaltis kaj kuris kuris en drink drinkejo ejon. n. Post Post duon duonhoro horo li revenis revenis ebria kaj eksidis apud la filo. ˆ ˆsi — Kie estas nun Sonja? — demandis li. — Cu si lernas lerna s ankora˘ ankorau? u˘? — Ne, en majo ˆsi finis la kursojn kurso jn kaj nun loˆ gas gas ˆce ce la bopat bo patrin rinoo de Saˆsa. sa. — Ho, ho! — miris la maljunulo. — Brava knabino, ˆsi si similas la fratojn. frato jn. Ne gisvivis, gîsvivis, Borenka, Borenka, via patrino. A˘ uskultu, uskult u, Boris, ˆcu cu ˆsi. si. . . ˆsi si scias, scias , kiel mi vivas? Boris Boris ne respondis. respondis. Silen Silente te pasis kvin minutoj. minutoj. La maljunulo maljunulo ekploris ekploris,, viˆsis si s la viza vi zaˆˆgon gon per sia ˆcifono cifono kaj diris: ˆ ja estas mia sola filino, kaj por la maljunulo — Mi amas ˆsin, sin, Borenka! Boren ka! Si ˆ mi povus, ne ekzistas pli bona konsolo, konsolo, ol filineto . . . Mi dezirus vidi ˆsin. sin. Cu Borenka? — Kompren Ko mpreneble, eble, ˆciam ciam kiam vi volas. vola s. ˆ efektive?. — Cu efektive?. . . Kaj ˆsi? si? ˆ — Si mem serˆcis cis vin por vin vidi. — Jen estas e stas infano j! Veturigisto, ˆcu cu ne vere? Aranˆ gu gu tion, Borenka, mia ˆ kolombeto! Si estas nun délicatesse, elicat esse, consomm´ conso mmé kaj ˆcio cio simila, nob nobela, ela, kaj mi ne dezirus viziti ˆsin sin en miaj abomenaj vestoj. vestoj. Jen kion ni faros, Borenka: Borenka: tri tagojn mi ne drinkos, por ke mia ruˆgeblua geblua vizaˆgo go reordiˆ gu, gu, poste mi venos al vi kaj vi pruntos al mi kostumon; mi min razos, tondigos miajn harojn, poste vi veturos al ˆsi si kaj ˆsin sin venigos en vian hejmon. Konsentite? — Bone. — Veturigisto, haltu! ˆ Boris atingis kun La maljunulo ree desaltis kaj kuris en drinkejon. Gis la patro lian loˆgejon, gejon, la maljunulo dufoje ankora˘ u desaltis, kaj la filo ˆciun ciun fojon silente kaj pacience atendis. Kiam ili, forlasinte la veturilon, iris tra la longa, malpura korto al la loˆgejo, gejo, konfuzita ka j embarasita fariˆgis gis lia mieno. Li time kraˆcotusis cotu sis kaj ˆsmacis per la lipo j. — Borenka, — diris li per flata tono, — se mia edzino diros al vi ion, vi ne ˆ estas maldelikata kaj malrespekta, atent atentu u kaj. kaj. . . estu estu des pli pli ˆgenti ge ntila la p or ˆsi. si . Si tamen bona b ona virino. En ˆsia sia brusto batas bona, b ona, varma koro! La longa korto finiˆgis, gis, kaj Boris eniris en longan vestiblon. La pordaj hokoj ekkrakis, la venintoj eksentis la kuirejan odoron, la samovaran haladzon kaj eka˘ udis udis la˘ utajn uta jn voˆcojn. co jn. Trapasante la kuirejon Boris vidis nur la fumon, ˆsnuron, snuron, sur kiu pendis la tolaˆ tolaˆo o kaj la tubon de l’ samov sa movaro, aro, el kiu supreniris oraj fajreroj.

* Patro *

9

— Jen estas mia kaverno, — diris la maljunulo, kliniˆgante gante kaj enirante en malgrandan malgrandan ˆcambreton cambreton kun malalta plafono. plafono. La atmosfero atmosfero pro la apuda ˆ kuirejo estis terure sufoka. Ce la tablo sidis tri virinoj kaj regalis sin reciproke. Vidinte la gaston, ili ekrigardis ekrigar dis unu u nu alian kaj ˆcesis cesis manˆ gi. gi. — Vi ricevis? — demandis severe severe unu el ili, supozeble la “maljuna” “maljuna” mem. — Mi ricevis, mi ricevis, — murmuris la maljunulo. — Nun, Boris, sidiˆgu, gu, mi petas. p etas. Simple estas ˆce ce ni, ni amas la simplecon. Li senbezone senbezone mastrumis mastrumis en la ˆcambro. cambro. Li hontis hontis la filon kaj samtempe samtempe li volis kiel ˆciam ciam sin montri senˆgena gena kaj ludi rolon de malfeliˆca, ca, forlasita patro. — Jes, Jes, juna juna homo, homo, ni viv vivas simpl simple, e, sen lukso lukso — murm murmuri uriss li. li. — Ni ˆ vi ne estas estas simplaj simplaj homoj, junulo junulo.. . . Ni ne amas, amas, kiel kiel vi, fanf fanfaron aroni. i. . . Jes! Jes! Cu trinkus brandon? Unu el la virinoj (ˆsi si hontis trinki tr inki en la ˆceesto ceesto de fremdulo) ekˆ gemis gemis kaj diris: ˆ oni volas, a˘u ne, oni devas — Post la fungoj mi ankora˘ u trin trink kos. os. . . Cu trinki post ili. . . Ivan Ivan Gerasimiˆ Gerasimiˆ c, c, invitu invitu la sinjoron, sinjoron, eble anka˘ anka˘ u li trinkos! — Trinku, juna homo! — diris la maljunulo, ne rigardante la filon. — Ni havas nek vinon, nek likvoron. Ni amas la simplecon. — Ne plaˆcas cas al li ˆce ce ni! — ekˆgemis gem is la mastri mas trino. no. — Ne grava, ne grava! li trinkos. Por ne ofendi la patron per sia rifuzo, Boris akceptis akceptis la glaseton kaj silente trinkis trinkis.. Kiam Kiam oni alportis alportis la samov samovaron aron,, li anka˘ anka˘ u silente, kun melankolia vizaˆgo g o trinki trinkiss du glasojn glasojn da abomena abomena teo. teo. Sile Silent ntee a˘ uskultis li la aludojn de la duonpatrino pri kruelaj kaj senkompataj infanoj, kiuj forlasas siajn gepatrojn. — Mi scias, kion vi nun pensas, — diris la maljunulo, ree ekscitita per la brando. — Vi pensas: p ensas: “li falis en marˆcon, con, malfeliˆculo!”, culo!”, sed la˘ u mia opinio, mia mia vivo vivo estas estas pli norma normala la,, ol via. via. Mi bezonas bezonas neniun. neniun... mi ne intenc intencas as humiliˆ gi. gi. . . Mi ne toleras, toleras, se knabo kompate kompate min rigarda rigardas. s. Post la teo te o li preparis p reparis haringon har ingon kun cepo tiel senteme, ke larmoj larmo j de kortuˆso so ekbril ekbrilis is en liaj okuloj. Li ree parolis parolis pri la totalizat totalizatoro, oro, pri la ga jno kaj pri ˆcapelo cap elo “panama”, “pana ma”, kiun li aˆcetis cetis hiera˘ hierau˘ por 16 rubloj. Li mensogis kun sama apetito, kun kiu li manˆgis gis la haringon haringon kaj kaj trinkis trinkis.. La ilo sidis sidis silente silente unu horon kaj komencis adia˘ ui. ui. — Mi ne kuraˆgas gas peti, ke vi restu — diris fiere la maljunulo. — Pardonu, juna juna homo, ke mi ne vivas, vivas, kiel vi volas! volas! Adia˘ Adia˘ u, u , juna homo, — da˘ urigis urigis li per la sama tono, akompanante la filon al la vestiblo. — Atande! Sed en la malluma vestiblo, li subite premis la vizaˆ gon gon al la maniko de l’ filo kaj ekploris. — Se mi povus vidi Sonjan! — murmuretis li. — Aranˆgu gu tion, Borenka, mia anˆgelo! g elo!.. . . Mi min min razos, razos, metos metos vian vian kost kostum umon. on. . . estos estos serio serioza. za. . . Mi sisi-

* Patro *

10

lentos lent os en ˆsia sia ˆceesto cee sto.. Vere mi silentos sile ntos!! Li time rigardis al la pordo, post kiu estis a˘udeblaj udebla j la voˆ coj co j de la virinoj, ˆcesis cesis plori kaj diris la˘ute: ute: — Adia˘ u, u, juna homo. Atande!


3

11

Bolˆ cjo, cjo, M. Gorkij

Foje konato rakontis al mi jenon: “Kiam mi estis studento en Moskvo, mi loˆgis g is apud unu el “tiuj”...vi ˆ estis Polino, ˆsia scias. Si sia nomo estis Tereso. Altkreska, nigrahara, kun nigra j kunkreskintaj brovoj kaj kun granda, maldelikata vizaˆ go, go, kvaza˘ u elhakita per hakilo, hakilo, ˆsi si timigi timigiss min per la besta brilo de siaj malpal malpalaj aj okuloj, okuloj, per sia profunda baso, per siaj manieroj de veturigisto, per sia tuta grandega figuro figu ro de bazara bazara vendi vendist stin ino. o. . . Mi loˆ gis gis en subtegmenta subte gmenta ˆcambro, cambro , ˆsia sia pordo por do estis kontra˘ u mia. mia. Mi neniam malfermis malfermis la pordon, pordon, se mi sciis, ke ˆsi si estas hejme. hejme. Sed tio, tio, kompre komprenebl neble, e, okazis okazis malofte. malofte. Iafoje mi renkon renkontis tis ˆsin sin sur la ˆstuparo, sur la korto, korto, kaj ˆsi si sendis al mi rideton, kiun mi trovis trovis rabema kaj cinika. cinika. Ne malofte mi vidis ˆsin sin ebria, kun malbrilaj okuloj kaj senordaj haroj, haro j, malplaˆce ce ridetanta. rideta nta. . . En tia j okazoj ˆsi ordinare diris al mi: — Bonan tagon, sinjoro studento! studento! — kaj ˆsi si ridis malsaˆ ge, plifortigante mian abomenon. ab omenon. Mi ˆsanˆ sanˆ gus g us la loˆgejon g ejon por liberigi min de tiaj renkontoj kaj salutoj, sed mi havis havis tiel beletan b eletan ˆcambron cambron kun vasta perspektiv p erspektivoo el la ˆcambro. cambro. . . Mi toleris. Foje, kiam kiam kuˆ kuˆsante sante sur la lito lito mi penis trovi motivojn motivojn por ne iri en la universitaton, subite malfermiˆ gis la pordo kaj la abomena Tereso base salutis gis ˆce ce la pordo po rdo:: — Bonan tagon, sinjoro studento! — Kion vi deziras? — respondis mi. Mi vidas, ke ˆsia sia vizaˆ go go estas konfuzita, petema. . . Neordinara Neordinara por p or ˆsi si vizaˆ go. go. — Sinjoro, Sinjoro, mi volus volus peti vin vin pri io. . . Ne rifuzu! rifuzu! Mi kuˆsas, sas, silentas kaj pensas: pen sas: — Ruzo! Atenco kontra˘ u mia ˆcasteco, casteco, nenio alia! a lia! Gardu vin, Jegor. — Mi devas sendi leteron en mian hejmlandon, hej mlandon, — diras d iras ˆsi si petege, pete ge, malla˘ mallaute ˘ kaj timeme. — Diablo vin prenu, pensas mi, mi skribos! Mi leviˆgis, gis, eksidis eksidi s ˆce ce la tablo, tablo , prenis paperon kaj diris: — Venu ci cî tien, t ien, eksidu kaj diktu. . . ˆ venas, singarde eksidas kaj rigardas min per okuloj de kulpulo. Si — Al kiu la letero? — Al sinjoro Boleslavo Kaˆsput, sput, Svencany, Svencany, Varsovia fervojo. fervo jo. . . — Kion skribi...Diru... — Kara mia Bolˆ Bolˆ cjo. cjo. . . koro koro mia. . . Mia fidela fidela amanto. amanto. . . Gardu Gardu vin DipaDipatrino! trino! Ora mia koro, koro, kial vi tiel tiel longe longe ne skribi skribiss al via sopiran sopiranta ta kolom kolombin binoo Tereso ereso.. . . Malfacile Malfacile mi detenis la ridon. “La sopiranta kolombi kolombino” no” alta kiel grenadisto, kun grandega pugno kaj kun tiel nigra vizaˆ go, go, kvaza˘ u la kolombino

cjo * * Bolˆ

12

estus kamentubisto, kiu neniam sin lavis! Mi penis serioze demandi: — Kiu li esta es tas, s, ˆci ci tiu ti u Do Dolo lorˆ rˆcjo? cj o? — Bolˆcjo, cjo, sinjoro sinjor o studento, stude nto, — ˆsi si sentis sin, ˆsajnas sa jnas al mi, ofendita, ofend ita, ke mi mi moke mo ke ˆsanˆ sa nˆgis gis la nomon. Bolˆcjo cjo estas mia fianˆco. co. . . — Fian Fi anˆˆco?! co ?!?? — Kial vi tiel miras, sinjoro? Kial mi, fra˘ulino, ulino, ne povas havi fianˆcon? con? ˆ Si fra˘ ulino! ulino! Kiel tio plaˆcas cas al vi? ˆ o okaza ˆ de longe li estas via fianˆco? — Kial ne! Cio Ci okazas. s. . . Cu co? . . . — Sesan Sesan jaro jaron. n. . . Ho, ho! — pensas mi. Ni skribis la leteron. Mi diras al vi, tiel, amplenan kaj delik de likatan atan leteron, ke mi mem, eble, e ble, volus esti Bolˆcjo, cjo, se la korespondantino estus ne Tereso, sed io alia, malpli granda. — Koran Koran dankon dankon al vi, sinjoro sinjoro,, pro la kompl komplezo! ezo! — diras diras al mi Teres Teresoo kun saluto. — Eble anka˘ u mi povus fari ion por vi? — Ne, mi dankas vin. — Eble vi havas havas ˆcemizojn cemizo jn a˘ u pantolonojn pantolonojn por fliki? Mi sentas, ke ˆci ci tiu mastodonto en jupo konfuzas min, ke mi ruˆ giˆ giˆgas, gas, kaj mi respondas resp ondas malˆgengentile, ke mi bezonas nenion. ˆ foriris. Si Pasis Pasis du semajnoj. . . Foje vespere mi sidas ˆce ce la fenestro kaj kaj fajfas pensp ensante, kiel mi povus liberiˆgi gi de mi mem? Enue estas, la vetero estas malbona, ˆ oni povas iri nenien, kaj de la enuo mi okupis min per la memanalizo. Gi anka˘ u estas estas sufiˆ sufiˆce ce enuiga enuiga,, sed kiam mankas mankas aliaj aliaj okupoj. . . Subite Subite la pordo malfermiˆgas g as — dank’ dank’ al Dio! Dio! iu veni venis. s. . . ˆ — Cu vi ne estas tre okupata, sinjoro studento? Tereso ereso!! Hm. Hm. . . — Ne. . . kion kion vi dezi deziras ras?? — Mi volus peti vin, ke vi skribu ankora˘u unu unu letero leteron. n. . . — Mi estas preta. . . Al Bolˆcjo. cjo. — Ne, nun nun jam jam de li.. . — Kion? — Ho mi malsaˆga ga virino! virino! Pa Pardon rdonu, u, sinjoro, sinjoro, mi ne guste gûste esprimis tion. Nun Nu n la leter leteroo estas estas ne por mi, mi, sed sed por amiki amikino no.. . . t. e. ne por amik amikin ino, o, sed. . . por amiko amiko.. . . Li ne scias scias skribi. skribi. . . li hav havas fian fianˆˆcinon, cinon, ˆsia sia nomo estas, estas, kiel kiel mia, Tereso Tereso.. . . Eble Eble vi skribos skribos leteron al tiu Tereso? ereso? Mi riga ri gard rdas as ˆsin si n — ˆsia sia vizaˆ viz aˆgo go estas konfuzita, la fingroj fingro j tremas, tr emas, ˆsi si balbutas ba lbutas kaj. . . mi div divenas! enas! — Sinjorino, ˆcion cion vi mensogis. Ekzistas neniu Bolˆcjo, cjo, neniu Tereso. De ˆ vi komprenis? mi vi profitos nenion nenion kaj kaj mi ne deziras konatecon konatecon kun vi. . . Cu ˆ strange ektimis, konfuziˆ Si gis, ekmovis ridinde la lipojn por diri ion, sed gis, silen silentis. tis. Mi atendas atendas,, kio okazos, okazos, kaj mi sentas, sentas, ke mi, ˆsajnas, sajnas, eraris eraris sussus-

cjo * * Bolˆ

13

ˆ tie estas io pektante, ke ˆsi si intencas delogi min de la vojo de l’ ˆcasteco. casteco. Ci alia. — Sinjoro studento, studento, — komencis komencis ˆsi, kaj subite, svinginte svinginte la manon, ˆsi turnis sin al la pordo kaj foriris. Mi restis kun malagrabla sento en la koro: mi a˘ udas, udas, ˆsi si brufermas brufe rmas sian pordon, por don, sendube sendu be ˆsi ofendiˆ ofen diˆ gis. gis. . . Mi iom konsi konsideri deriss kaj decidis dec idis iri al ˆsi, revoki revo ki ˆsin kaj skribi skr ibi ˆcion, cio n, kion kio n ˆsi si dezira dez iras. s. Mi enpaˆ enp aˆsas sas en ˆsian sia n ˆcambron camb ron — mi vidas, vida s, ˆsi si sidas sid as ˆce ce la tablo, tab lo, apoga ap ogass sin sur gi gî kaj premas la kapon per la manoj. — A˘uskult uskultu, u, diras diras mi. mi. . . ˆ . . . Ciufo je, kiam mi rakontas ra kontas ˆci ci tiun t iun histor h istorion ion kaj ka j venas vena s al ˆci ci tiu t iu momeuto mo meuto,, mi senta sentass ion strang strangan. an. . . .. tia malsa malsaˆ geco! gêco! Je-e Je-es. s. . . — A˘uskult uskultu, u, mi diras diras.. . . ˆ desaltas de sia seˆgo, Si g o, iras al mi kun brilantaj okuloj kaj metinte la manojn sur miajn mia jn ˆsultrojn, sultrojn, komencas murmureti. murmureti. . . pli guste, gûste, tondri per sia basa voˆco. co. . . — Nu, jes! Neniu Bolˆ cjo cjo ekzistas. . . Anka˘ u neniu ne niu Tereso! Tereso ! Sed ˆcu cu malfacile ma lfacile estas estas por vi konduki konduki la plumon plumon sur la papero, papero, jes? Ah, vi! vi! Vi. . . tiel delik delikata! ata! Ekzistas neniu, nek Bolˆcjo, cjo, nek Tereso, mi sola estas! est as! Kio do? — Permesu, — diras mi konfuzita per la akcepto, — mi ne komprenas. Bolˆcjo cjo ne ekzist ekz istas? as? — Ne ekzistas. — Nek Tereso? — Nek Tereso! Mi estas Tereso! Nenion komprenan komprenante, te, mi rigardas ˆsin sin per larˆ ge malfermitaj okuloj kaj ge ˆ penas konstati, kiu freneziˆgis, g is, mi a˘u ˆsi? Si reiris al la tablo, serˆ cis cis ion tie, revenas kaj diras ofendite: — Se tiel malfacile estis e stis por po r vi skribi al Bolˆcjo, cjo, jen je n estas via letero, reprenu gin! ˆg in! Aliaj Aliaj skribo skriboss por mi. . . Mi vidas — en mia mano estas la letero lete ro al Bolˆcjo! cjo! — A˘uskultu, uskultu, Tereso! Kion signifas ˆcio cio tio? Por kio vi bezonas, ke skribu aliaj personoj? Mi ja skribis kaj vi ne sendis la leteron? — Kien? — Al ˆci ci tiu. . . al Bolˆcjo? cjo? — Li ja ne ekzistas! Mi absolu absolute te nenion nenion kompre komprenas nas!! Kion Kion fari? fari? Ekfajfi Ekfajfi kaj foriri foriri.. Sed ˆsi si ekparolis: — Vi ne kompre omprenas nas?? — diri diriss ˆsi s i ofendi ofendite. te. — Li ne ekzi ekzista stas, s, li do ne ekzistas! ekzistas! — Kaj ˆsi si disetendis disetendis la manojn, kvaza˘ kvaza˘ u ne komprenante, kial li ne ekzistas. ˆ mi ne estas homo, kiel ˆciuj — Sed mi deziras deziras,, ke li ekzis ekzistu tu.. . . Cu ciuj aliaj? Certe, Certe, mi. . . mi scias. scias. Sed maluti malutilas las neniun neniun,, ke mi skriba skribass al li. . . — Permesu — al kiu?

cjo * * Bolˆ

14

— Al Bolˆcjo, cjo, mi ripetas! rip etas! — Li ja ne ekzistas. — Ah, JesuoJesuo-Mari Mario! o! Li ne ekzist ekzistas, as, sed ˆsajnas sajnas al mi ke li estas!. estas!. . . Mi skribas al li kaj li kvaza˘u estas. . . Tereso ereso — estas estas mi, li respondas respondas al mi, kaj kaj mi ree ree al li!. li!. . . Mi komprenis komprenis.. . . Mi sentis sentis doloron, doloron, honton! honton! Najbare, apud mi mi loˆ gas gas homo, hav havanta anta neniun, neniun, kiu ame, kore kore rilatas rilatas al li, kaj ˆci ci tiu homo elpensas al si amikon! — Vi skribis skribis por p or mi leteron al Bolˆcjo. cjo. Alia persono legas gin gîn al mi, mi a˘uskultas uskultas kaj pensas, p ensas, ke Bolˆcjo cjo ekzistas! Tiam mi petas, p etas, ke oni skribu skr ibu leteron de Bolˆcjo cjo al Tereso. Tereso. . . al mi. Kiam oni legas al mi tian leteron, mi estas tute konvinkita, ke Bolˆcjo cjo ekzistas. . . mia vivo fariˆgas g as pli pli facila facila.. . . Jes. Jes. . . Diab Diablo lo prenu prenu!. !. . . De tiu tempo tempo mi skri skribi biss akurate akurate du fojojn en la sema jno letero le tero jn al Bolˆ B olˆcjo cjo kaj ka j respondon resp ondon de Bolˆcjo cjo al Tereso. ereso . Bone mi m i skribis skrib is ˆ a˘ la resp respond ondojn. ojn. . . Si uskulti uskultiss ilin kaj kaj ploregi ploregis. s. . . base ploreg ploregis. is. Kaj pro tio, ke per pe r la letero let ero j al ˆsi si de elpens elp ensita ita Bolˆcjo cjo mi ˆsin sin plorig plo rigis, is, ˆsi flikis fliki s al mi la ˆstrumstr umpetojn, ˆcemizojn cemizojn k. t. p. . . Post tri monatoj oni metis sin sîn en malliberejon. Kaj nun sendube ˆsi si ne vivas vivas plu. . . . Mia konato forblovis de la cigaredo la cindron; medite rigardis la ˆcielon cielon kaj diris: Je-es. . . Ju pli la homo gustumis gustumis da maldolˆ maldolˆco, co, des pli deziras li dolˆ con. con. Sed ni tion ne komprenas, vestitaj per niaj antikvaj virtoj kaj rigardante unu alian alian tra la vualo de l’ konv konvink inkoo pri nia senpekeco. senpekeco. . . Tio estas malsaˆga g a kaj. kaj. . . tre tre krue kruela la.. Falin alintaj taj homoj, homoj, ni dira diras. s. . . Sed Sed kio kio ili estas? estas? An Anta˘ ta˘ u ˆcio cio — homoj, ili havas havas samajn ostojn, sangon, karnon kaj nervojn, kiel ni. Oni diras tion al ni jam de jarcentoj, jarcentoj, ˆciutage. ciutage. Ni a˘ uskultas uskultas ˆ kaj. . . la diablo diablo scias scias,, kiel malsa malsaˆˆga ga estas est as ˆcio cio tio! tio ! Cu ni tute surdiˆ gis gis de la la˘uta uta predik predikoo pri la hu humani manismo? smo? En realeco, realeco, ni mem anka˘ anka˘ u estas falintaj homoj, eˆc tre profunden falintaj en senfundaˆ senfundaˆon de la konvinko konvinko pri la supereco de niaj nervoj kaj cerbo super la cerbo kaj nervoj de l’ homoj, kiuj estas nur malpli ruza j, ol ni, kiuj malpli lerte ol ni ˆsajnigas sa jnigas bonecon. b onecon. Cetere, sufiˆce ce mi ˆ diris pri tio. Cio tio estas tiel malnov malnova, a, ke oni devus honti honti pri tio paroli. . . Tre maln malnov ova. a. . . jes” jes”..


4

15

La Mira Mirakl klo o de de Pur Purun un Bhag Bhagat at,, R. Kipling

Vivis iam en Hindujo viro, kiu estis unua ministro de duone senpenda regno en la nord-okcidenta parto de la lando. Li estis brameno de tiel alta kasto ke la vorto “kasto” havis por li neniun signifon; lia patro estis grava oficisto inter la hele vestitaj vestitaj korteg korteganoj anoj de malnovmoda malnovmoda hinda hinda regno. regno. Sed Purun Dass, fariˆginte ginte plenaˆ ga, komprenis, ke la anta˘ ga, ua ua stato de l’ aferoj tute ˆsanˆ sanˆ giˆgis, gis, ke ˆciu ciu celanta celanta pli altan rangon devas devas amike amike rilati al Angloj kaj imiti ˆcion, cion, kion ili trovas bona. Samtempe la enlanda oficisto devas konservi la favoron de l’ propra estro, malfacila do estis la afero, sed la singarda juna brameno, edukita en la universitat universitatoo de Bombajo, Bombajo, prudente prudente ludis sian rolon kaj ˆstupo stupo post ˆstupo stupo atingis la rangon de unua ministro de la regno, t. e. ke li posedis pli da povo, ol lia estro Maharaˆga. ga. Post la morto de l’ maljuna reˆ go, kiu malfidis al Angloj, al aliaj fervogo, joj kaj telegrafoj, Purun Daas akiris plenan konfidon de la juna heredinto, edukita edukita de angla guverni guvernisto. sto. Amba˘ Amba˘ u kune, sed tiamaniere ke la ministro ˆciam ciam zorgeme lasis la meriton al la reˆ go, ili fondis lernejojn por knabinoj, go, konstruis vojojn, apotekojn, aranˆ gis ekspoziciojn de terkulturaj iloj, eldonis gis ˆciujare ciujare “bluan libron” pri la “Morala kaj materiala mat eriala progreso de l’ regno”. La angla ministrejo de eksteraj aferoj kaj la hinda registaro estis ravitaj. Tre malmultaj enlandaj enlanda j ˆstatoj stato j akceptas senkondiˆce ce la anglan progreson, ˆcar car ili ne volas kredi, kiel kredis Purun Dass, ke tio, kio estas bona b ona por p or Anglo, devas esti trioble bona por Aziano. La unua ministro fariˆ gis tre honorata amiko de Vicreˆ gis goj g oj kaj Estroj, de misiistoj-kuracistoj kaj ordinaraj misiistoj, de sentimaj anglaj oficiroj-rajdistoj, disto j, kiuj venas ˆcasi casi en la reˆ gaj bestejoj, de la grandaj amasoj da turistoj, gaj kiuj travojaˆgas gas Hindujon de l’ nordo al sudo dum la malvarma sezono kaj malˆspare spare donas al ˆciuj ciuj konsilojn, konsilo jn, kiamaniere kiaman iere oni devas administri admini stri la ˆstaton. stato n. Dum libera tempo li fondis kuracistajn kaj industriajn lernejojn la˘ u angla modelo, skribis korespondaˆ korespondaˆojn por “Pioneer”, la plej granda ˆciutaga ciutaga gazeto de Hindujo, klarigante la celojn kaj intencojn de la reˆgo. go. Fine li vizitis Anglujon, kaj reveninte devis pagi al la pastroj grandegajn sumojn, sumojn , ˆcar car brameno eˆc de tiel alta kasto, kiel Purun Dass, perdas la kaston, se li traveturis la maron. En Londono li renkontis ˆciujn ciujn kaj parolis kun ˆciuj, ciuj, kiuj indis koniˆgon gon — kun viroj, kies nomoj estas famaj en la tuta mondo — kaj vidis ankora˘ u pli multe, multe, ol li rakon rakontis tis.. Li ricevis ricevis honorajn honorajn atestojn atestojn de universitatoj, parolis pri reformoj en Hindujo kun anglinoj en vizitaj kostumoj, ˆgis gis fine tuta Londono Lond ono proklamis lin “plej ˆcarma carma homo, kiu iam a jn estis invitata al tagmanˆgoj”. goj”. Kiam li revenis Hindujon li atingis la supron de l’ gloro: la Vicreˆ go go mem vizitis vizitis lin por p or donaci al li la Grandan Krucon de la Hinda Stelo, riˆ ce ce ornamitan per diamantoj, rubandoj kaj emajloj; dum la sama ceremonio, kiam

* La

Miraklo de Purun Bhagat *

16

tondris la pafilegoj, li ricevis la Komandoran Ordenon de Hinda Imperio, — lia nomo fariˆgis: gis: Sir Purun Dass K. O. H. I. Vespere, dum la festeno en la granda tendo de la Vicre go, gô, li ekstaris kun la ordeno sur la brusto kaj respondante la toaston por sia reˆ go, go, li diris paroladon, kiun multaj Angloj envius al li. En la sekvinta monato, kiam la urbo ree dronis en la sveniganta varmego, li faris tion, kion sendube sonˆgus gus fari neniu Anglo: koncerne la aferojn de tiu ˆci ci mondo, li mortis. Lia multekos multekosta ta ordeno revenis al la Hinda Registaro, la administrado de l’ aferoj estis komisiita al nova unua ministro kaj komenciˆgis gis granda ˆcasado casado al registara re gistarajj oficoj. ofico j. La pastro j sciis, kio ok o kazis, anka˘ u la popolo divenis; sed Hindujo estas la sola lando de l’ mondo, kie ˆciu ciu pov p ovas as fari, kion li volas, kaj neniu demandas, kial la fakto, ke Sir Purun Dass K. O. H. I. forlasis la postenon, palacon kaj povon por la telereto de l’ almozulo kaj la okreflavaj vestoj vestoj de Sunnyasi, Sunnyasi, t. e. de sankta homo, ˆsajnis sajnis al neniu eksterordinara. eksterordinara. Konforme al la Antikva Leˆgo go li estis dudek jarojn junulo, dudek jarojn militisto — kvankam li neniam portis armilojn — kaj dudek jarojn estro de la fami famili lio. o. Li ˆguis guis la riˆ cecon cecon kaj povon en la grado, kian ili meritis la˘ u lia opinio; li ne forpuˆsis sis honoro jn, se li renkontis ilin sur sia vojo; voj o; li vidis homojn homo jn kaj landojn de proksime kaj de malproksime; kaj la homoj kaj landoj leviˆ gis gis anta˘ u li por p or lin honori. hono ri. Nun li forlasis forla sis ˆcion cion ˆci, ci, kiel oni deˆ deˆetas mantelon, mantelo n, kiun oni ne bezonas plu. Kiam li trapasis la urban pordegon vestita per antilopa felo, tenante sub la brako bastonon kun kupra tenilo kaj en la mano brunan almozan telereton el polurita coco-de-mer, nudpieda, sola, kun okuloj mallevitaj teren — post li eksonis eksonis de la bastion bastionoj oj pafoj por honori honori lian lian feliˆ feliˆ can can posteulo posteulon. n. Purun Purun ˆ ˆci Dass balancis la kapon. Cio ci jam estis finita por li; la pasintan pasintan vivon vivon li rememoris sen sopiro kaj beda˘ uro, kiel oni rememoras la nebulajn sonˆgojn. uro, gojn. Nun li estis Sunnyasi, migranta almozulo, sen hejmo, ricevanta panon de kompatemaj proksimuloj; sed dum ekzistos en Hindujo unu peco da pano por divido, neniu pastro a˘ u almozulo suferos malsaton. Purun Dass neniam gustumis gustumis viandon, viandon, tre malofte fiˆson. son. Kvin sterlingoj sterlingoj tute sufiˆ cis cis por liaj elspezoj elspezoj en la tempo, kiam kiam li disponis disponis milion milionojn. ojn. Eˆ c en Londono, Londono, dum la luksaj luksaj festenoj, festenoj, li neniam neniam forgesi forgesiss sian sian revon revon pri la ripozo kaj trankvi trankvilo: lo: la longajn sablajn vojojn de Hindujo, kovritajn de postsignoj de nudpieduloj, la senˆ cesan cesan malrapidan malrapidan movadon, movadon, la akran odoron de l’ fumo leviˆ ganta kiel ˆcifitaj cifita j rubando rub andojj de la fa jrujoj jrujo j sub la figarbo figa rboj, j, ˆce ce kiuj la vojaˆ vo jaˆ gantoj sidiˆgas gas al la vespermanˆgo. go. Kiam venis la tempo por realigi ˆci ci tiun revon, la unua ministro preparis ˆcion cion necesan kaj post tri tagoj pli facile estus trovi aerveziketon aerveziketon en la senfundaˆo o de Atlantiko, ol o l Purun Pur un Dass’on Da ss’on inter la l a hinda hind a j migrulo migr uloj, j, kiuj kiu j senˆcese cese kuniˆgas gas kaj disiˆgas gas sur la ebenaˆoj oj de Hindujo. ˆ Ciuvespere li sternis sian antilopan felon en la loko, kie renkontis lin la

* La


17

krepusko, jen en apudvoja monahêjo êjo de l’ migruloj, migru loj, jen ˆce ce la argilaj argila j kolono j de altaro de Kala Pir, kie la ogis’oj, nebula sekto de sanktuloj, akceptis lin kiel homon, kiu respektas la kastojn kaj sektojn; jen proksime de malgrandaj hindaj vilaˆgoj, goj, kie la infanoj alportis al li nutraˆ nutraˆon, preparitan preparitan de iliaj gepatroj; a˘ u sur la deklivoj de la paˆstejoj, stejoj, kie la flamoj de lia fajrujo vekis la dormantajn kamelojn. Tio estis indiferenta por Purun Dass, a˘ u pli ˆguste guste por Purun Bhagat, Bhagat, kiel li nun nomis sin mem. Kia estis estis la lando, lando, popolo, nutraˆ nutraˆo, o, estis indiferente indiferente por li; sed senkonscie senkonscie liaj piedoj portis lin al nordorient oriento: o: de sudo al Rohtak, Rohtak, de Rohtak Rohtak al Karnool, Karnool, de Karnool Karnool al la ruinoj de Samanah; poste li iris la˘ ulonge ulonge de la sekiˆginta ginta fluejo de rivero Eugger, kiu pleniˆgas gas nur kiam pluvas en la montoj, gis gîs fine li ekvidis malproksime la linion de Himalajaj montoj. Purun Dass ekridetis: li rememoris, ke lia patrino estis raˆputa puta bramenino el la ˆcirka ci rka˘ uaˆ u ˘aˆo de Kulu, montanino montanin o ˆciam ciam sopiranta sopira nta al la neˆ goj, goj, kaj ekpensis, ke plej malgranda guto da montana sango en la vejnoj de homo rekondukas lin ˆciam ciam al la hejma regiono. — Tie, tie — diris Purun Bhagat surirante la deklivon de Sevalik, sur kiuj la kaktoj staras rekte kiel sepobrakaj kandelingoj — tie mi ripozos kaj dediˆcos cos mian vivon al la saˆgo. go. Kaj la malvarma sento de Himalajaj montoj siblis al liaj oreloj, kiam li ekiris la vojon al Simla. La lastan fojon, fo jon, kiam li estis ˆci ci tie, li veturis veturis kun luksa eskorto por viziti la plej afablan kaj gentilan gêntilan vicreˆ gon; ili parolis unu horon pri la komunaj gon; amikoj en Londono kaj pri la opinio de la hinda popolo pri la nuna stato de l’ aferoj. Nun Purun Bhagat vizitis neniun; sin apogante al la balustrado de la promenejo promene jo li rigardis la belegan panoramon — kvardek mejlo jn da valoj ˆce ce siaj piedoj, ˆgis gis mahometana policisto diris al li, ke li malhelpas la pasantojn. Purun Bhagat kliniˆ gis gis respekte anta˘ u la leˆgo, go, ˆcar car li konis gian gîan valoron kaj ˆciam serˆcis leˆ le gon gôn por si mem. Li do da˘ urigis la vojon kaj pasigis la nokton en urigis terdometo en anta˘ uurbo uurbo de Simla Chota, kiu povus ˆsajni sajni la fino de la tero, sed por li ˆgi gi estis la komenco de lia vojaˆgo. go. ˆ estis En la sekvinta tago li ekiris la vojon tra Himalajoj al Tibeto. Gi mallarˆga ga vojeto, trahakita en la ˆstonegoj, stonego j, a˘ au˘ pendant pendantaa sur traboj super senfundaˆ fundaˆoj, o j, kiu jen kuras sur varmaj, malsekaj valoj, ˆciuflanke ciuflanke ˆcirka˘ cirka˘ uitaj de montoj, jen rampas sur la senarbajn suprojn, kie la suno bruligas kvaza˘ u la radioj de l’ lento; lento; jen ˆgi gi profundiˆ profundigas gâs en mallumajn arbarojn, kie la filikoj kovras la arbojn de l’ radikoj gis gîs la pintoj, kie la fazano alvokas printempe sian inon. inon . Li renkontis re nkontis tibeta jn paˆstistojn stisto jn kun iliaj hundoj kaj brutaro b rutarojj (ˆciu ciu ˆsafo safo portis por tis sur la dorso sakon da borakso), bora kso), migrantajn migranta jn arbohakisto arb ohakistojn, jn, lamojn lamo jn vestitajn per manteloj kaj kovriloj pilgrimantajn el Tibeto Hindujon; kurierojn de malgrandaj malgrandaj ˆstatoj, izolitaj izolitaj inter inter la montoj, galopantajn galopantajn sur striataj a˘u multkolora j ˆcevaleto cevaleto j; a˘ u kaj alkadojn de raˆ goj, goj, rajdantaj rajdantaj iun viziti viziti.. Ia-

* La


18

foje dum la tuta tago li vidis nur brunan urson, kiu murmuris elterigante radikojn, ie malsupre, profunde sur la valo. En la un unuaj uaj moment momentoj oj de l’ vojaˆ go, la murmuro de l’ mondo, kiun li lasis go, post si, sonis ankora˘ u en liaj oreloj, kiel en la tunelo oni a˘ udas udas la bruon de ˆus trapasinta vagonaro; sed kiam li pasis Mutenian intermonton, ˆcio cio finiˆ gis kaj Purun Bhagat restis sola kun si mem, irante, admirante kaj revante. Liaj okuloj fikse rigardis la teron, liaj pensoj flugis super la nubojn. Foje vespere post du tagoj de surirado li atingis la plej altan trairejon kaj ekvidis anta˘ u si vicon da neˆgaj gaj suproj, suproj, zonant zonantaj aj la horizont horizonton: on: montoj montoj dek kvin, dudek mil futoj futo j da alto, kiuj ˆsajnis sajnis tiel proksimaj, ke ilin povus atingi ˆstonˆ stonˆeto, eto, kvankam en realeco re aleco la interspac inte rspacoo estis est is tre tr e granda gr anda — kvindek kvin dek a˘ au˘ sesdek mejloj. mejloj. La vojeton kronis kronis mallum malluma, a, densa arbaro: arbaro: deodaroj, deodaroj, nuksujoj, nuksujoj, sovaˆgaj gaj prunoj, oliv olivaj kaj piraj arboj, sed precipe precipe deodaroj t. e. himalajaj himalajaj cedroj. cedroj. En ilia ilia ombro ombro staris forlasit forlasitaa sanktejo sanktejo de Kali Kali (Purga, (Purga, Sitala), Sitala), dio, dio, kies helpon oni iafoje petegas kontra˘ u la variolo. Purun Bhagat balais la ˆstonan plankon, ekridetis al la grimacanta statuo, st atuo, konstruis post la altaro malgrandan argilan fajrujon, sternis la antilopan felon sur lito de freˆsaj saj pinaj pina j pingloj, pinglo j, metis sub la brakon br akon sian buiragibastonon buiragibast onon kun kupra tenilo, kaj eksidis por ripozi. Tuj sub li la flanko de l’ monto estis tute krutega kaj mil kvincent futojn malsupre estis videbla valo, kie malgranda vilaˆgo go kroˆ kr oˆciˆ cigis gîs al la deklivo de l’ monto. monto. La muroj muroj de l’ domoj estis estis el ˆstonoj, stonoj, la tegmen tegmentoj toj el batpremi batpremite te ˆ tero. Cirka˘ ue ue malgrandaj malgrandaj kampoj kuˆ kuˆsis sis terase, kvaza˘ kvaza˘ u flikita anta˘ utuko, utuko, ˆetita sur la genuojn de l’ monto. Inter la ˆstonoj, stono j, ˆcirka˘ cirka˘ uantaj uanta j la draˆsejo sejo jn, sin paˆstis stis bovinoj, ne pli grandaj ol skaraboj. Rigardante Rigardante trans la valon, la okulo erare mezuris la grandon de l’ objekto ob jektojj kaj ne rimarkis ke tio, kio ˆsajnis sa jnis malalta arbetaro sur la kontra˘ ua deklivo de l’ monto, estis en realeco arbaro ua de grandegaj pinoj. Purun Bhagat vidis aglon falantan tra la senfundaˆ senfundaˆo, sed la grandega birdo jam en la mezo de l’ vojo fariˆ gis gis nigra punkteto. Aroj da malgrandaj, malgran daj, disblovata disblovatajj nubetoj nubet oj flugis super sup er la valo, jen kaˆ kaˆsante sante sin post ˆstoneg sto negoo j, jen j en leviˆ le viˆgante gante supren kaj malaperante tute, kiam ili atingis atingis la supron ˆ tie mi de l’ monto. Rigardante ˆcion cion ˆci, ci, Purun Bhagat diris al si mem: “Ci trovos trankvilon!” Sed por montano estas bagatelo iri supren a˘ u malsupren kelkcenton da paˆ paˆsoj. soj. Kiam do la vilaˆganoj ganoj rimarkis la fumon leviˆgantan gantan de la forlasita sanktejo, ilia pastro tuj suriris la terasan flankon de l’ monto por saluti la pilgrimanton. Rigardinte la okulojn de Purun Bhagat — okulojn de homo, kiu kutimis estri milionojn, la pastro kliniˆgis gis ˆgis gis la tero, prenis, sen vorto, la almozulan pladeton kaj revenis vilaˆgon. gon. — Fine ni havas havas sankton homon; neniam mi vidis tian. Li estas valano, valano, sed lia vizaˆgo go estas pala, li estas vera brameno.

* La


19

ˆ mastrinoj ekkriis: Ciuj ˆ li restos inter ni? — Cu Kaj ˆciu ciu komencis fervore prepari por p or Purun Bhagat plej bongusta jn mangaˆ ˆgaˆojn. La nutraˆ nutraˆo o en montaj regionoj regiono j estas tre simpla, tamen pia montanino scias kuiri frandaˆ frandaˆojn, o jn, uzante poligonon kaj maizon, rizon ka j ruˆ gan gan pipron, malgrandajn malgranda jn fiˆsojn, sojn, kaptitajn en la valaj ala j torentoj, torento j, mielon el tuboforma tub oformajj abelujoj, faritaj farita j en la ˆstonaj stona j muroj, muro j, abrikotojn, abrikoto jn, safranon, sovaˆ sovaˆ gan gan zingibron kaj avenan farunon. La pastro reportis al Purun Bhagat plenan pladeton. ˆ li intencas loˆgi ˆ li bezonas chela’n, lernanton kiu kolektos — Cu gi tie ti e ˆci! ci ! Cu ˆ li havas kovrilon kontra˘ ˆ la nutraˆ por li almozon? Cu u la malvarmo? Cu nut raˆo o estas bona? — jen estis la demandoj de l’ vilaˆgana gana pastro. Purun Bhagat manˆ gis, gis, dankis la doninton. — Jes, mi intencas resti ˆci ci tie. — Tio sufiˆcas cas — respondis r espondis la pastro. pa stro. — Li lasu ˆciam ciam la telereton ekstere, inter la du kunplektitaj kunplektita j radikoj, kaj ˆciutage ciutage Bhagat ricevos sian nutraˆ nutraˆon, on, ˆcar car por po r la vilaˆ vila go gô estas honoro, ke tia homo — li rigardis nekuraˆ ge ge la vizaˆgon gon de Bhagat — volas esti ilia najbaro. En tiu tago do finiˆ gis g is la migrado migrado de Purun Purun Bhagat Bhagat.. Li trovis trovis lokon, lokon, kiun elektis por li la sorto, en silento kaj senlima spaco. De tiu momento la tempo haltis por li, kaj la izolulo izolulo ne sciis plu, ˆcu cu li vivas a˘u jam mortis mor tis,, ˆcu cu li estas homo, estro de siaj membroj, a˘u parto de la monto a˘ u de l’ nuboj, de la kaprica pluvo a˘ u de l’ sunaj radioj. Malla˘ ute li ripetadis multfoje unu ute Nomon kaj post ˆciu ciu ripeto li sentis, ke li pli kaj pli liberiˆ gas gas el sia korpo kaj ke lia animo leviˆgas gas senˆcese cese al la pordo p ordo de ia terura mistero; sed guste ˆ en la momento, kiam malfermiˆgis gis la pordo, lia korpo retiris lin teron kaj ree li kun malespero sentis sin malliberigita en la korpo kaj ostoj de Purun Bhagat. ˆ Ciumatene oni metis silente la plenan pladeton anta˘ u la sanktejo, inter la kunplektitaj radikoj. Iafoje alportis lin la pastro; iafoje komercisto Ladakki, loˆganta ganta en la vilaˆgo go kaj deziranta montri sindonemon, suriris malfacile la kruta krutan n vojeton; ojeton; sed sed plej plej ofte ofte faris faris tion tion la viri virino, no, kiu kiu nokte nokte prepar preparis is la manˆgaˆ gaˆon. o n. Kort Ko rtuˆ uˆsita si ta ˆsi si murmur mur muret etis is:: “P “Pre reˆ gû por mi al la dioj, Bhagat, preˆ gu gu gu por tiu, edzino de tiu!” De tempo al tempo oni komisiis komisiis ˆci ci tiun honoron al iu kuraˆga ga knabo, kiu ˆetinte etinte la pladeton, pladeton, forkuradis forkuradis plej rapide sur siaj malgrandaj grandaj piedetoj. piedetoj. Sed Purun Bhagat neniam neniam malsup malsupreni reniris ris al la vilaˆ go, kiu kuˆsis sis sub s ub liaj lia j piedo pi edojj kvaza˘ kvazau˘ geografia karto. Vespere li rigardis rigardis la kunvenojn, kunvenojn, kiuj okazis sur la draˆsejo, sejo, la sola ebena eb ena loko; li rigardis la mirindan verdon de la juna rizo, la bluon de l’ maizo, la kvadratojn de la poligono, similantajn akvujojn, la ruˆgajn gajn florojn de l’ amaranto, kies etajn semojn, kiuj estas nek greneroj nek legomoj, ˆciu ciu Hindo pov p ovas as senpeke manˆ gi g i dum dum la fasto. fasto. En la fino de l’ jaro la tegmentoj de l’ domoj fariˆ gis gis kvadratoj de pura oro, ˆcar car sur ili oni sekigis la grenon. La rikolto de la mielo kaj greno, la semado de l’ rizo kaj ˆgia gi a senˆ s enˆselig se ligad adoo

* La


20

pasis anta˘ u liaj okuloj kvaza˘ u brodaˆ brodaˆo sur la kanvaso anvaso de la kampoj kaj li meditis, meditis, demandante sin mem pri la celo de ˆcio cio tio, en la fino de l’ finoj. fino j. Eˆc en multhoma multhoma Hindujo ne eble estas por iu ajn sidi senmove senmove sen tio, ke la sovaˆgaj gaj bestoj kuras sur lia korpo kvaza˘ u sur ˆstonego. La besto b estoj, j, kiuj bone konis la sanktejon sanktejon de Kali, venis rigardi rigardi la uzurpulon. uzurpulon. Languroj, grandaj grizaj himalajaj simioj, plej scivolaj, venis la unuaj. Renversinte la pladeton ili rulis ˆgin gin sur la planko. Ili esploris per siaj dentoj la bastonon, grimacis al la antilopa felo kaj fine konkludis, ke oni ne bezonas timi la kvietan homan ˆ est es taˆon. o n. Ciuvespere ili venis desaltante de la suproj de l’ pinoj kaj etendante la manojn petis manˆgaˆ gaˆon; on; poste ili forkuris fo rkuris lerte kaj gracie. Ili tiel ekamis ekamis la varmegon de l’ fajro, ke ili ˆcirka˘ cirka˘ uis u is ˆgin gin de ˆciuj ciuj flankoj, flanko j, kaj Purun Purun Bhagat Bhagat estis estis deviga devigata ta forpeli forpeli ilin ilin por ˆeti lignon en la fajrujon. fajrujon. Preska˘ u ˆciumate ciumatene ne li trovis trovis grizfela grizfelan n simion simion sub sia kovri kovrilo, lo, kaj la tutan tutan tagon unu el membroj membroj de la gento sidis ˆce ce lia flanko, fikse rigardis rigardis la neˆ gajn suprojn, kun neesprimeble saˆ ga kaj melankolia mieno. ga Post la simioj venis la barasingh, granda cervo, similanta nian ruˆgan, gan, sed pli forta. Li volis volis defroti defroti sur la malv malvarmaj ˆstonoj stonoj de la statuo statuo de Kali Kali la velur veluron on de siaj kornoj; kornoj; ekvidi ekvidint ntee homon homon sur la sojlo, li haltis haltis senmov senmova. Sed Purun Bhagat restis kvieta kaj trankvila; la reˆga ga besto b esto malrapide proksimiˆ proksimigis gîs kaj tuˆsetis setis lian ˆsultron sultro n per la buˆsego, sego, Purun Bhagat Bhaga t karesis per malvarmeta mano la kornetojn kornetojn de l’ besto. b esto. La tuˆ tuˆso so trankviligis trankviligis la tremantan tremantan cervon, cervon, kiu mallevis la kapon, kaj Purun Bhagat komencis delikate purigi la kornojn. Poste la barasingh alkondukis sian inon kaj idon — kvietajn bestojn, kiuj remaˆcis cis la nutra nut raˆˆon on sur la kovrilo de l’ sanktulo; sankt ulo; nokte la cervo ce rvo venis sola por ricevi sian porcion p orcion da freˆsaj saj nuksoj; liaj okuloj okulo j fariˆ gis verdaj de la rebrilo de l’ gis fajrujo. fajr ujo. Fine aperis eˆc la damcervo, la plej p lej timema kaj malgranda malgr anda de l’ gento, kun rekte starantaj, longaj, kvaza˘ u kunikl kuniklaj aj oreloj; oreloj; la silen silentema tema mushi mushick ck-nabha, en sia punktata vesto, anka˘ u volis ekscii, kion signifas la lumo en la sanktejo sanktejo kaj gi gî enˆsovis sovis sian musan nazeton inter la genuojn de Purun P urun Bhagat, Bh agat, proksimiˆgante gante kaj kaj forkurante forkurante kune kun la ombroj de la fajrujo. fa jrujo. Purun Bhagat nomis ilin ˆciujn ciujn “miaj “mia j fratoj” kaj per malla˘ uta “Bhai! Bhai!” elvokis ilin el uta la arbaro, se ili povis a˘udi udi lian lia n voˆcon. con . Anka˘u la nigra himalaja urso, malgaja kaj suspektema Sona, kiu portas sur la mentono blankan signon, ofte pasis ˆ Bhagat ne montris timon, Sona ne montris koleron, sed rigardis lin, tie. Car pli kaj pli proksimiˆgis gis kaj fine anka˘ u gi gî petis karesojn kaj regalon de pano a˘u beroj. beroj. Ofte Ofte kiam kiam anta˘ anta˘ u la tagiˆgo go Bhagat suriris la dentan pinton por vidi, kiel sur la neˆgaj gaj suproj eklumiˆgas gas la matenruˆ go, go, li renkontis Sonan, kiu murmuran murmurante te marˆ marˆsis sis sur la postaj piedoj, ˆsovis sovis scivole scivole la anta˘ uan sub renversitan arbon kaj eltiris gin gîn kun malpacienca bleko; alifoje alifo je la fruaj frua j paˆsoj so j de l’ saˆgulo gulo vekis Sonan, kiu dormis kuˆsante sante kvaza˘ u volvaˆ volvaˆo o sur la tero, tero , kaj tiam la potenca besto stariˆ gis gis por batalo, sed a˘udinte udinte la voˆcon con de Bhagat, Bhaga t, gi gî rekonis sian plej bonan amikon.

* La


21

Preska˘ u ˆciuj ciuj ermitoj kaj sanktuloj, sanktuloj, kiuj vivas malproksime malproksime de l’ grandaj centroj, posedas famon de sorˆ cistoj; cistoj; la˘ u popola kredo ili mirakle regas la sovaˆgajn gajn bestojn, sed la tuta mirakl miraklaa arto estas: estas: esti trankvi trankvila, la, fari nenian rapidan movon kaj en la komenco ne rigardi la okulojn de l’ vizitantoj. La vilaˆganoj ganoj balda˘ u rimark rimarkis is la silueto silueton n de l’ barasin barasingh, gh, proksim proksimiˆ iˆ gantan gantan kvaza˘ u ombro el la arbaro post la sanktejo; sanktejo; ili ekvidis ekvidis la minaul’on, minaul’on, himalajan fazanon, kies belegaj koloroj brilis anta˘ u la statuo de Kali, kaj la langurojn, kiuj kiuj sidis sidis en la sanktej sanktejoo sur la postaj piedoj piedoj kaj ludis ludis per la nu nuksaj ksaj ˆseloj. seloj. Kiam Kia m krom kro m ˆcio cio ˆci ci infano inf ano j a˘udis udis Sonan kantantan kantantan post la ˆstonegoj stonego j ursan kanton, la famo pri la mirakla povo de Bhagat firmiˆgis gis fortike. fortike. Tamen nenio estis pli fremda por li, ol la deziro fari miraklojn. Li kredis, ke la tuta mondo estas unu granda miraklo, kaj se iu tion scias, li estas sur gusta ˆgusta vojo. Li sciis, ke en nia mondo ekzistas ekzistas nenio granda, nenio malgranda; malgranda; nokte kaj tage li penis trovi la vojon penetrantan gis gîs la mistera miste ra kerno de ˆciuj ciuj aferoj, la vojon, kiu kondukus lin tien, de kie venis lia animo. Li do meditis, meditis, kaj dume liaj netondataj haro j jam kovris liajn ˆsultrojn; apud la antilopa felo la bastono elboris malgrandan truon t ruon en la ˆstonplato; stonplato; la loko loko inter inter la kunplektitaj kunplektitaj radikoj, radikoj, kie ˆciutage ciutage li metis la pladeton, pladeton, profundi gis ˆgis kaj poluriˆgis, g is, ˆgis g is fine gi gî fariˆgis gis same glata kaj kava, ava, kiel la vazo; ˆciu ciu besto jam konis konis sian ˆciaman ciaman lokon ˆce ce la fajrujo. La kampoj aliigis aliigis siajn kolorojn la˘ u la sezonoj, la garbujoj pleniˆgis gis kaj malpleniˆgis; gis; ˆce ce l’ reveno de l’ vintro vintro la languroj languroj ree petolis petolis inter inter la branˆ branˆcoj, coj, lanugaj lanugaj de l’ neˆ go, gis gîs la momento kiam printempe la simioj patrinoj alportis de la varmegaj valoj siajn etajn idojn kun malˆ gojaj gojaj mienoj. mienoj. Malgrand Malgrandaj aj estis estis la ˆsanˆ sanˆ goj en la vilaˆgo: go: la pastro maljuniˆgis; gis; multaj multa j el la knaboj, knab oj, kiuj iam alportis alpor tis la pladeton al Purun Bhagat, nun sendis kun gi gî siajn filojn; kaj kiam oni demandis la vilaˆganojn, ganojn, de kiam la sanktulo loˆgas gas en la sanktejo de Kali, ili respondis: de ˆciam. ia m. Foje somere somere falis falis tiel tiel grandaj grandaj pluvoj, pluvoj, kiajn neniam neniam vidis vidis tie eˆ c la plej maljunaj homoj. Dum tri monatoj la valon valon kovris kovris nubo nubojj kaj gutantaj gutantaj nebuloj, pluvegoj kaj fulmotondroj ne forlasis la regionon. La sanktejo de Kali estis preska˘ u ˆciam ciam super la nuboj kaj dum tuta moˆ kovris blanka maro nato Bhagat eˆc unu momenton ne vidis la vilaˆ gon. gon. Gin de nuboj, kiuj volvi ˆgis, gis, ruliˆgis, gis, leviˆgis gis al la ˆcielo, cielo, sed neniam transpasis la barojn, kiujn formis por ili la montoj. La tutan tempon Bhagat a˘ udis nur la murmureton de l’ akvo: ˆgi udis gi gutis gûtis de la branˆ br anˆcoj, co j, de la pina pin a j pinglo pin gloj, j, de la disˆ di sˆsirita sirit a j filiko j, gi gî fluis en kotaj kanaloj, kiujn ˆgi gi kavigis sur la deklivo de l’ monto. Poste aperis la suno kaj vekis la bonodorojn de l’ deodaroj kaj rododendroj kaj la puran malproksiman odoron, kiun la montanoj nomas “la odoro de l’ neˆgoj”. g oj”. La suno suno varmi varmigi giss la teron dum unu semajno, semajno, venis enis la lasta lasta pluvego pluvego kaj la amase falanta akvo forˆsiris siris la supran tavolon de l’ tero kaj

* La


22

forportis gin gîn en kota fluo. En tiu nokto Purun Bhagat ekbruligis grandegan fajrujon, ˆcar car li estis certa, ke gin ˆgin bezonos liaj amikoj. amikoj. Sed vane vane li alvokis alvokis ilin, ilin, neniu besto venis venis kaj fine la ermito laca ekdormis, ne povante kompreni, kio okazis en la arbaro. Estis malluma nokto, la pluvo sonis kiel mil tamburoj, kiam subite oni vekis vekis lin tirante tirante la kovri kovrilon lon.. Etendin Etendinte te la manon, manon, li tuˆ tuˆsis sis la malgran malgrandan dan maneton de languro. ˆ tie estas pli oportune, ol inter la arboj, — diris li dormentante — Ci ankora˘ u, kaj levante la kovrilon li aldonis: — kovru kaj varmigu vin. u, La simio prenis lian manon kaj forte ˆgin gin tiris. — Eble vi volas manˆgi? gi? — diris Purun Purun Bhagat. Bhagat. — Atendu Atendu momenton, momenton, mi tuj preparos ion. Li ekgenuis, por ˆeti lignon en la fa jrujon, la languro kuris al la pordo, p ordo, ekblekis kaj reveninte tiris liajn genuojn. — Kio okazis? Kio maltrankviligas vin, mia frato? — diris Purun Bhagat, ˆ iu de vidante ke la languro penis ion konigi, sed ne povis esprimi sin. — Cu via gento falis en kaptilon? aptilon? Sed ˆci ci tie neniu aranˆ gas g as kapt kaptil ilojn. ojn. . . mi nur nur en tiu okazo irus eksteren dum tia vetero. Rigardu, frato, eˆc la barasingh serˆcas cas ˆci ci tie ti e rifu ri fuˆ gejon. gêjon. La cervo enkuris en la sanktejon, sanktejon, tuˆ tuˆsegis segis per p er la kornoj la grimacantan grimacantan statuon de Kali, mallevis ilin al Purun Bhagat kaj komencis frapi malpacience per la piedo, spiregante per siaj kuntiritaj naztruoj. ˆ — Hai! hai! hai!. — ekkriis Bhagat, etendante etendante riproˆce ce la manojn. — Cu tio estas danko por la loˆgejo? gejo? Sed la cervo puˆsis sis lin al la pordo. Purun Bhagat Bha gat eka˘ udis, udis, ke io kvaza˘u malfermiˆgas g as kun gemo: gêmo: du ˆstonplatoj stonplatoj de l’ planko planko disiˆ gis, gis, kaj la malseka tero sub ili eksonis, kvaza˘u ˆsmac sm acoo. — Nun mi komprenas komprenas — diris Purun Bhagat. — Oni ne povas povas riproˆci ci miajn fratojn, ke ili ne venis por sidiˆgi gi ˆce ce la fajrujo. fajrujo. La monto monto disfal disfalas. as. Tamen, kial foriri? Lia rigardo renkontis la malplenan pladeton, kaj lia vizaˆgo ˆsangiˆ gîˆgis: gis: — Ili liveris al mi ˆciutage ciutage bonan b onan nutraˆon on de. . . de la tago de mia alveno, kaj se mi ne rapidos, ˆgis gis morga˘ u neniu restos viva viva en la valo. valo. Mi devas devas iri averti averti ilin ilin tie, tie, malsupre malsupre . . . Lasu min, frato, frato, proksimiˆ proksimiˆ gi gi al la fajro. La barasingh ba rasingh nevolonte n evolonte foriris, ka j Purun Puru n Bhagat enigis profunde pro funde torˆ t orˆcon con en la flamon kaj turnis gin, gîn, ˆgis gis gi ˆgi estis bone eklumigita. — Vi venis por savi min, — diris li leviˆgante, gante, sed ni faros ion pli bonan, multe pli bonan. Anta˘uen uen do, d o, vian kolon, frato, ˆcar car mi havas nur du piedo jn! Li ˆcirka ci rka˘ uprenis u ˘ prenis per la dekstra dekstra mano la ˆsultrojn sultrojn de l’ barasin barasingh, gh, per la maldekstra li levis la torˆcon con kaj eliris el la sanktejo en la malesperan nokton. La vento ne blovis, sed la pluvo preska˘ u dronigis la torˆcon, con, kiam la granda cervo cervo rapidis rapidis malsupre malsupren, n, glitan glitante te sur la postaj piedoj. piedoj. Kiam Kiam ili forlasi forlasiss la

* La


23

arbarojn, aliaj fratoj de Bhagat kuniˆ gis g is kun ili ili.. Li a˘ udis, udis, ne povante vidi, la languro langu rojn jn ˆcirka˘ cirka˘ u si kaj kaj post post il ilii la spire spirego gon n de Sona. Sona. La pluv pluvo glui gluiss la buklojn buklojn de liaj longaj longaj haroj en ˆsnurojn; snurojn; la akvo akvo ˆsprucis sprucis el sub liaj nu nudaj daj piedoj, la flava vesto gluiˆgis gis al lia maljuna malgrasa korpo, sed li rapidis obstine malsupren malsupren per p er grandaj granda j paˆsoj, soj, sin apogante sur la barasinghon. Li ne estis plu sanktulo, sed Sir Purun Dass K. O. H. I., la unua ministro de l’ grava grava ˆstato, stato, homo kutiminta ordoni, iranta savi vivojn. vivo jn. Tiamaniere Tiamaniere ili galopis sur la kruta kaj ˆslima slima vojeto malsupren, malsupren, fine la cervo faletis, faletis, ektuˆ ektuˆseginte seginte la muron de l’ draˆ draˆsejo sejo kaj ekronkis, ekronkis, sentante sentante la homan homan odoron: odoron: ili ili venis enis al la enir eniroo de la sola, sola, torda torda strato strato de l’ vila vilaˆ go. gô. Bhagat komencis frapi per la bastono la barikaditan fenestron de la domo de l’ forˆgisto. gisto . La torˆco, co, ˆsirmata sirma ta de l’ tegmento t egmento hele eklumis. eklumi s. — Leviˆgu gu kaj eliru! eliru! — kriis Purun Purun Bhagat. Bhagat. Kaj li mem ne rekoni rekoniss sian propran voˆ con, con, ˆcar car jam de multaj jaroj jaro j li ne parolis la˘ ute u te al homoj. homoj. — La monto disfalas! La monto disfalas! Leviˆgu gu ˆciuj ciuj kaj forkuru! forku ru! — Nia Bhagat! Bhagat! — ekkriis ekkriis la edzino de l’ forˆ gisto. gisto. — Li staras ˆcirka˘ cirka˘ uita uita de siaj bestoj. Prenu la infanojn kaj voku la najbarojn. La alvokoj kuris de domo al domo. La bestoj, amasi gintaj gîntaj en la mallarˆga ga strato, konfuze moviˆgis gi s ˆcirka ci rka˘ u˘ Bhagat kaj puˆsis sis unu alian, Sona malpacience spiregis. La vilaˆganoj g anoj elkuris sur la straton — ili estis sepdek, ne pli multe — kaj en la lumo de l’ torˆ co co ekvidis ekvidis sian Bhagaton, haltigantan haltigantan la teruritan teruritan barasingh’on; la simioj time kroˆciˆ ciˆ gis al la baskoj de lia vesto; Sona blekis gis sidante sur la postaj piedoj. — Trans la valon, sur la kontra˘ uan uan monton! monton! — kriis kriis Purun Bhagat. Bhagat. — Lasu neniun! Ni iros post vi! La vilaˆganoj ganoj ekkuris tiel rapide, kiel kuras nur la montanoj, montanoj, ˆcar car ili sciis, ke kiam la monto disfalas, oni devas rifuˆgi gi kiel eble pli alten trans la valo. Ili trakuris galope la rivereton, fluantan en la valo kaj komencis rampi sur la terasajn kampojn de la kontra˘ ua monto. Bhagat kun la fratoj sekvis ilin. ua Pli kaj pli alten ili rampis, alvokis unu alian forgesante neniun el la nomaro de la vilaˆganoj, gano j, kaj tuj post ili spiregis la granda barasingh, ˆsarˆ gita g ita per la korpo de l’ senfortiˆ ganta ganta Bhagat. Fine, la cervo haltis en la ombro de densa pina arbaro, kvincent futojn super la malsupro de l’ monto. Lia instinkto, kiu avertis lin pri la katastrofo, diris al li nun, ke ˆci ci tie neniu danˆ gero gero lin minacas. Purun Bhagat falis senforta, ˆcar la malvarma malvarma pluvo pluvo kaj la furioza grimpado estis por li mortigaj; tamen anta˘ u ˆcio cio li kriis, sin turninte turn inte al la torˆcoj, co j, lumantaj pli alte: — Haltu kaj kalkulu vin! Poste li murmuretis al la cervo, kiam la lumoj grupiˆgis gis en unu loko: — Restu kun mi, frato, ˆgis g is mi. mi. . . forir foriros. os.

* La


24

En la aero eksonis ˆgemo, gemo, kiu fariˆgis gis murmuro, kriego, fine terura surdiganta bruego; la deklivo de l’ monto, sur kiu staris la vilaˆganoj, ganoj, ektremis kvaza˘ u de potenca potenca bato. bato. Du Dum m kelk kelkee da minu minutoj toj longa longa tono, tono, profu profunda nda kaj pura kiel basa C de l’ orgeno kovris kovris ˆciujn ciujn aliajn sonojn; la pinoj pino j ektremis de la radikoj ˆgis gis la pintoj; fine gi ˆgi eksilentis. Anstata˘u bruado de l’ pluvo falanta sur vastajn spacojn de malmola tero kaj de herboj, oni a˘ udis udis nun delikatan sonon de l’ akvo, falanta sur molan teron. Tio klarigis ˆcion. cion. Neniu vilaˆgano, gano , eˆc la pastro pastr o n nee kuraˆ k uraˆ gis ekparoli al Bhagat, kiu savis ilian gis vivon. Rifuˆginte ginte sub la pinojn, ili atendis la tagiˆgon. gon. Kiam leviˆgis gis la suno, suno, ili ekrigard ekrigardis is la valon: alon: la arbaro, la terasaj terasaj kampoj, po j, la paˆstejo stejo j tranˆ t ranˆcata cata j de vojeto voje tojj ne n e ekzistis ekzist is plu, ˆcion cion kovris ruˆ ga ga marˆ ma rˆco, co , kvaza˘ u grandega ventumilo; nur sur giaj gîaj bordoj kuˆ kuˆsis sis kelke kelke da renversitaj renversitaj arboj. La ruˆ ga ga koto leviˆgis gis tre alte al la monto, kie rifuˆgis gis la vilaˆganoj, ganoj, kaj baris la rivereton, kiu disfluante disfluante komencis formi brikokoloran brikokoloran lagon. Nenio restis de la vilaˆgo, g o, de la vojo al la sanktejo, de la sanktejo mem kaj de la arbaro post gi. gî. La deklivo de l’ monto, unu mejlo da supraˆo o kaj du mil futoj futo j da alto, defalis en unu peco kvaza˘ u fortr f ortranˆ anˆcita cita de la pinto gis gîs la malsupro. La vilaˆganoj, ganoj, unu post alia, ekrampis el la arbaro por esprimi sian adoron al Bhagat. Bhagat. Ili Ili vidi vidiss apud apud li la baras barasin ingh’ gh’on, on, kiu tuj forkur forkuris is;; ili ili a˘ udis udis la langurojn, kiuj ploris inter inter la branˆ coj, coj, kaj Sonan, kiu gemis gêmis ie sur la supro. Bhagat sidis malviva, apogita al la trunko de arbo, la piedoj krucitaj, la bastono sub la brako, la vizaˆ go turnita al la nord-okcidento. La pastro diris: go ˆ — Rigardu, miraklo post miraklo! Guste tiel devas esti entombigita ˆciu ciu ˆ tie do ni konstruos tombon por nia sanktulo. Sunnyasi! Ci Ne pasis ankora˘ u un unu u jaro, jaro, kiam kiam la tombo tombo jam estis preta: preta: malgran malgranda da sanktejo sanktejo el ˆstonoj stonoj kaj argilo. Ili nomis la monton monton “Monto “Monto de Bhagat” kaj tien hodia˘ u ankora˘ u la vilaˆganoj ganoj venas adori lin, lumigas fajrojn, alportas florojn kaj oferojn. Sed ili ne scias, ke la adorata sanktulo estas la mortinta Sir Purun Purun Dass K. O. H. I., I., Dr. F. k. t. p., kiu iam iam estis unua unua ministro ministro de la progresema, klera ˆstato stato Mohiniwala, membro honora a˘ u korespondanto de diversaj diversaj kleraj kaj sciencaj societoj, societo j, kiuj zorgas pri la bono de l’ homoj en ˆci ci tiu a˘ u en la estonta vivo.


5

25

En Kvie Kvieta ta Vespe espero ro,, A. Niemojewski

Super Betanio pendis p endis la virga bluo de la ˆcielo. cielo. La suno lumis okcidente sur la deklivo de Oliva Monto, plenigante la aeron per ora polvo kaj blindigante la okulojn tien rigardantajn. La montojn, dronantajn en 1a ombro, kovris blua nebulo, kaj silento estis en la aero kvaza˘ u la feliˆ feliˆco, co, destinita destinita por la homoj, jam atingis ˆciujn ciujn angulojn angulo jn de l’ tero, ˆciujn ciujn dometojn dometo jn kaj tendojn. tendo jn. De tempo al tempo flugis supren perlaj kolomboj, flirtis en la aero kaj are falis sur la montojn. De tempo al tempo eksonis sur la paˆstejo stejo plenda kanto kanto de paˆstisto, stisto, disˆ flugis en la aero kaj eksilentis. Post momento la ehô ô ripetis rip etis la kanton. kanton. Sajnis ke la plendo plend o trafis la ˆcielan cielan firmamenton firma menton kaj resaltinte eksonis sur la tero. En la fino de l’ urbeto staris malgranda domo, tute kaˆsita sita en hederoj. La domo dom o estis est is ˆcirka˘ cir ka˘ uita per muro, trans kiu kreskis cipresoj. Interne estis olivaj, uita figaj, granataj granataj arboj kaj kaktoj. kaktoj. Sur la vojo post la ligna ligna pordeto leviˆ levigis ˆ la polvo, brilante brilante en la sunaj radioj. Areto da nudpiedaj nudpiedaj homoj homo j iris tie, sekvante sekvante maljunulon kun granda, senhara kapo, nur ˆce ce la tempioj tempio j kovrita de arˆ gentaj bukloj. bukloj. La areto areto ˆus us foriris foriris de la pordeto al la urbo kaj balda˘ balda˘ u malaperis post la arboj. La polvo iom post iom falis falis sur la vojon, kaj post momento momento en la pura aero tremis nur la sunaj briloj. Anta˘ u la domo, sub branˆ coriˆ coriˆ ca ca cedro estis pumpilo, pumpilo, sur kiu sidis viro en blanka blanka vesto. vesto. Pa Palaj laj haroj, disigitaj disigitaj sur la kapo, kapo, kovri kovriss la flankojn flankojn de l’ malgrasa vizaˆgo g o kaj kuniˆgis gis sur la ˆsultroj. sultroj. Malgran Malgranda da barbo, barbo, same pala, plilongigis liajn trajtojn. Liaj bluaj okuloj rigardis la sunan brilon kaj sorbis la radiojn de la blindiganta blindiganta lumo. Stranga kvieto ornamis ornamis lian palan vizaˆ gon, gon, nur ˆce ce la buˆso so vagis vagi s ia malˆ ma lˆ gojo. De la alta frunto brilis kvaza˘ gojo. u triumfa ˆgojo; gojo; la vizaˆgo go esprimi e sprimiss kvieton, kvie ton, kaj la buˆso so malˆ ma lˆ gojon. go jon. Oni volus senfine rigardi ˆci ci tiun vizaˆgon. gon. La viro, fiksante la rigardon sur la subiranta suno silentis. En la mano li tenis floron de l’ rozo. ˆ liaj piedoj sidis juna virino, rigardanta lian belan vizaˆgon. Ce gon. La trajtoj de l’ virino esprimis senliman bonecon, la blankeco de l’ vizaˆgo go egalis alabaˆ malpalaj strojn. Siaj malpalaj haroj kun kupra brilo, falis sur la dorson, ˆsultrojn sultrojn kaj manojn, mano jn, sur kiuj ˆsi si apogis la kapon. Sur la sojlo de l’ domo, en la duone malfermita pordo staris alia virino ˆ kun punktata pladeto en la mano kaj kun brikokol brikokolora ora kruˆ co co sur la kapo. Si anka˘ u estis juna kaj bela, sed diferencis de la alia per la bruneco de l’ vizaˆ go go ˆ kaj per la korve nigraj haroj, kiuj brilis kvaza˘ u ekbrulante de la suna fajro. Si turnis la nigrajn okulojn al la viro ˆce ce la pumpilo, pumpilo, rigardante rigardante kun sindonemo kaj admiro de virino, kiu eble ne komprenis lin kiel la viroj, sed kiu sekvus lin plej malproksimen, por forigi anta˘ u li la pikilojn pikilojn de l’ arbetoj, arb etoj, ˆcerpi cerpi por p or li akvon el rivereto kaj prepari al li manˆgaˆ gaˆon, on, kiam vespere li ripozas post

* En

Kvieta Vespero *

26

la migrado dum la tuta tago. Anka˘u nun ˆsi si pensis p ensis pri tio, enirante en la vestiblon vestiblon de l’ domo, en kiu ˆ Marto kaj regis granda gojo, gôjo, ˆcar car la amata ilia frato, Lazaro, resaniˆ gis. Si, sidanta sidanta ˆce ce la pumpilo pumpilo Mario jam tute perdis esperon, ˆcar car la malsano estis terura, da˘ uris jam kelke da jaroj kaj senhalte progresis. Foje post la tagmezo uris la malsanulo malsanulo fermetis fermetis la okulojn, ˆcia cia spiro forkuris forkuris el lia brusto kaj morta ˆ bluo kovris lian vizaˆgon. gon. Guste tiam la juna rabbi, sidanta tie ˆce ce la pumpilo, venis venis Betanion. La senesperaj fratinoj serˆcis cis lin en la tuta urbo, gis gîs fine ili trovis trovis lin en la domo de pia impostis impostisto. to. Li ne povis povis tuj veni, veni, atendant atendantee do ˆce ce la pordo p ordo,, ili malespere malesp ere etendis etend is la l a mano m anojn, jn, ˆcar car ˆciu ciu minuto estis kara. Post longa atendado ili tute perdis la esperon kaj pensis, ke ˆciu ciu helpo estos vana. Sed li leviˆgis gis de l’ tablo, sekvis sekvis ilin kaj trapaˆ trapaˆsis sis la sojlon de ilia domo. Longe Longe li rigardis rigardis Lazaron, Lazaron, kuˆ kuˆsantan santan senmov senmove. e. La fratinoj fratinoj staris staris en la pordo kaj ploris. ploris. Li medite turnis sin al ili kaj diris, montrante montrante la kuˆ kuˆsantan: santan: — Kiel kviete kviete li dormas dormas!. !. . . Kaj poste li aldonis, kvaza˘ u parolante al si mem: ˆ interrom — Cu interrompi pi lian dormon? dormon?.. . . Sed vekis lin el la meditado la la˘uta uta ploro de l’ fratinoj, kiuj, a˘udinte udinte liajn vorto vort o jn, ˆcirka˘ cir ka˘ uprenis unu la alian kaj ploregis: uprenis — Ni perdis la amatan! Tiom da malespero estis en ilia plendo kaj kaj tiom da doloro sur iliaj vizaˆ goj, goj, ke kompato ekregis lin. Li ordonis al ili eliri, eksidis eksidis ˆce ce la lito de Lazaro kaj prenis lian malvarman manon, senmove pezan. Ekregis silento. La fratinoj fratinoj ekgenu ekgenuis is en la alia alia ˆcambro, cambro, apogis apogis la viza viza gojn gôjn al la muro kaj plor ploris is.. Po Post stee ilia ilia plorego plorego fariˆ fariˆ gis g is malespera ˆgemo g emo,, kiu kiu iom iom post post iom iom malla˘utiˆ utiˆgis. gis. Longe da˘ uris uris la silento, ˆgis gis fine eksonis ekson is ˆce ce la lito forta voˆco: co: — Mi ordonas al vi, Lazaro, leviˆgu! gu! Oni eka˘ udis udis gemeton, ˆgemeton, poste ekpaˆson son kaj post momento aperis ape ris sur la so jlo rabbi kondukanta Lazaron. La fratino frati nojj sin s in ˆetis etis kun ploro al la frato, frat o, ˆcirka˘ cirka˘ uprenis kaj karesis lin, kaj uprenis poste kisis la piedojn de l’ rabbi, verˆ verˆsis sis sur ilin larmojn de l’ dankemo dankemo kaj feliˆ liˆco. La rabbi ekamis ˆci ci tiujn t iujn homojn ho mojn kaj dum sia loˆ gado gado en Betanio Betan io ˆciuvespere ciuvesp ere vizitis ilin. Ofte li longe paroladis kun Lazaro. Tiam Mario sidis ˆce ce liaj piedo j, kaj Marto preparis la vespermanˆ gon. gon. Lazaro zorgis, ke nenio manku al la kolegoj de l’ rabbi, kiuj restis en la urbeto. Kiam li forestis, la rabbi parolis anka˘u kun Mario. Ili interparolis ˆce ce la pumpilo pri la montoj, monto j, super sup er kiuj lumis la suna polvo p olvo de l’ okcide okcident nto; o; pri la virga virga bluo bluo de l’ ˆcielo, cielo, pendanta pendanta super Betanio Betanio;; pri

* En

Kvieta Vespero *

27

diversaj floroj, kies bonodoro plenigis la aeron; pri la homaj kaj proksimaj okazoj. Kiam la rabbi parolis, Mario fiksis siajn okulojn sur lia buˆso so kaj kaptis ˆciun ciun vorton. vort on. Kaj Ka j li ne nur meditis, me ditis, sed anka˘ an ka˘ u kvaza˘ u la˘ ute ute mediti med itis, s, ne kaˆsante sant e ˆ de ˆsi si siajn penso jn. Car ˆsi si estis al li fidela kaj sekvus lin, kiel Marto. Sed irante, ˆsi si ne zorgus zorgu s pri p ri la akvo kaj nutraˆo: o: ˆsi si nur klinus la orelon orelo n al a l tio, t io, kion li dirus. Kaj se duboj vizitus vizitus lin, ˆsi si lin subtenus per p er dolˆ ca ca vorto vorto kaj fidela rigardo. Nun, kiam li venis Betanion, kiam li estis apud la sojlo de Jeruzalemo, kies turoj blue brilis post la intermontoj, kiam li estis forlasonta simplajn sindonemajn sindonemajn provincanojn provincanojn por iri en la bruan ˆcefurbon cefurbon de la lando, nun li sentis, ke tian fidelan koron li pli bezonos, ol iam ajn; ke eble venos momentoj, kiam la plej fidelaj ektremos, forkuros teruritaj kaj lasos lin sola en malfacila horo. Kaj li deziris havi tian koron ˆce ce sia flanko, se tia horo venos. venos. Li rigardis rigardis maltrankv maltrankvile ile la brilant brilantajn ajn turojn. Li sentis, sentis, ke tie finiˆ gos gos la dramo de lia sorto. Post la pordeto ˆus malaperis liaj kunuloj, kunuloj, kiujn li sendis ˆ tiu vespero estis en la urbeton, por ke ili prepariˆ gu gu por morga˘ ua ua foriro. Ci eble eble la lasta de la plej bela periodo periodo de lia vivo. vivo. . . Pasas jam la tria jaro de l’ tago, kiam li ˆcesis cesis vivi izolita kaj aperis inter la homoj, kiam li komencis iradi de urbo al urbo, de urbeto al urbeto, instrua instruante nte en la sinagog sinagogoj. oj. La tri jaroj pasis, kiel kiel tri tagoj, kiel unu sonˆ go! Amaso j homa j ˆcirka˘ cirka˘ uis uis lin kaj li sidiˆgis gis kun ili sur la montoj kaj paroladis. A˘u, u, veturante veturante sur lago, li ordonis direkti la ˆsipeton al la bordo, kie atendis multego da homoj. Proksimiˆginte ginte tiamaniere, ke oni povu lin a˘ udi, udi, li instruis per komparoj. Oni kondukis al li infanojn, petante lian benon. La suferantoj deziris deziris,, ke li rigardu rigardu ilin kaj metu la manojn sur iliajn kapojn. kapojn. Aliaj Aliaj penis almena˘ u tuˆ tuˆseti seti la randon randon de lia vesto. vesto. Jam tri jarojn li viziti vizitiss la grizajn montojn, veturis sur la bluaj blua j lagoj kun la fiˆskaptistoj, skaptistoj, kiuj lin amis kaj respektis, sidis post varmegaj tagoj ˆce ce la pumpilo pumpilo kaj rigardis la subirantan subirantan sunon, levante iafoje bonodoran floron al la vizaˆ go. go. ˆ Cirka˘ uis uis lin amantaj amantaj koroj koroj kaj simplaj simplaj animoj, kiuj lin kredis. kredis. Li amis ilin kaj estis kara por ili. Se do lia devo estis montri al la homoj la serenecon kaj belecon de l’ vivo, trankviligi trankviligi la korojn kaj pruvi, ke oni pov p ovas as vivi sur la tero noble kaj feliˆ feliˆce, ce, li jam plenumis ˆgin... g in... Se lia devo estis doni ekzemplon, kiamaniere oni povas altiri al sia kredo homajn amasojn, kiel konduki ilin kaj forigi ilian malˆgojon, gojon, li jam plenumis gin... ˆg in... Sed nun oni devis fari pli multe. ˆ hodia˘ Gis u li renkontis sur sia vojo korojn, kiuj memvole malfermiˆgis gis anta˘ u li; sur ˆci ci tiuj montoj, montoj, valoj kaj lagoj oni atendis tian homon. Kiam do li aperis, oni rekonis kaj ekhonoris lin.

* En

Kvieta Vespero *

28

Sed li sentis, ke tie inter la blue brilanta j turo j ˆcio cio aliiˆ gos; gos; ke tie lia tasko estos pli malfacila, ke li devos d evos ataki korojn koro jn malmolajn malmola jn kiel ˆstono stono kaj spiritojn glitigajn glitigajn kiel serpenta korpo. korpo. Farinte arinte jam tiel multe, li ne povi p oviss halti. Li devis tien iri, kiel la suno devas ne nur lumigi la liberajn suprojn, sed anka˘u atingi la kreskaˆ kreskaˆojn o jn sin kaˆ kaˆsantajn santajn post muro kaj akceli ilian vivon. Li anta˘ usentis, usentis, ke tie oni akceptos lin per aliaj rigardoj kaj alie efikos liaj vortoj, kiuj devos esti bruligaj; ke tie li renkontos animojn malgajajn kiel la nokto kaj pensojn pli obstinajn obstina jn ol la ˆstonegoj. stonego j. Kaj domaˆge ge estis foriri de ˆci ci tiuj homoj puraj, simplaj kaj fidelaj; forlasi ˆci ci tiujn t iujn monto jn, sunan polvon, virgajn virga jn bluaˆ bluaˆojn, oj n, bonodora bono dorajn jn florojn; floro jn; ne vidi plu ˆci ci tiujn belajn b elajn tagojn kaj kvietajn vesperojn, plenajn de revoj, de noblaj pensoj kaj pasigitajn en interparoladoj anta˘ u la domo de ˆci ci tiuj homoj. homo j. Li deturnis la okulojn de l’ suno, por momento fermetis ilin, kaj poste mallevis ilin al Mario, kiu apoginte la kapon sur la manplato rigardis lin kun senlima amo kaj sindonemo. Longe li silentis kaj rigardis ˆsin, gis gîs fine li malfermetis la lipojn kaj demandis: ˆ vi amas — Cu amas min? min?.. . . ˆ ekgenuis anta˘ Si u li, almetis la vizaˆgon g on al liaj genuoj kaj levinte siajn okulojn al liaj, respondis per larmoplena rigardo. Li ree silentis kaj rigardis; fine li demandis: — Vi ne forla forlaso soss min?. min?. . . Tiam ˆsi si ekploris kaj metinte la okulojn sur lia jn genuojn, genuo jn, ne povis trankviliˆgi. gi. Li da˘ urigis: urigis: — Vi ne forlasos fo rlasos min, kiam ˆciuj ciuj timigite forkuros?. . . Kiam ˆciu, ciu, tremante t remante pro si mem, diros, ke li ne konas konas min?.. Kiam mi restos sola kun maltrankvilo maltrankvilo kaj doloro? doloro?.. . . ˆ ploris kaj larmis, ne povante diri vorton. Si ˆ nur ˆcirka˘ Si cir ka˘ uprenis uprenis liajn piedojn kaj kisis liajn genuojn. Li demandis: — Vi ne forlasos min, kiam la malbenoj falos sur mian kapon, kiam la homoj homo j indigninte disˆsiros siros sia jn vestojn, vesto jn, kiam ili levos kontra˘u min ˆstono sto nojn? jn? ˆ Kiam oni sendos gardistojn, kaptos min, ligos kaj kondukos al la juˆgo?... g o?... Cu vi ne forlas forlasos os min tiam? tiam?.. . . ˆ Si levis la kapon kun teruro kaj kunmetis kunmetis la manojn; paleco kovris kovris ˆsian sian vizaˆgon. gon. Li da˘ urigis: urigis: — Kiam oni forˆ forˆsiros siros mian veston veston por min vipi?. vipi?. . . Kiam oni kraˆ cos cos sur mian vizaˆgon, gon, nomante nomante min mensogul mensoguloo kaj blasfem blasfemulo ulo?. ?. . . Kiam Kiam mia nomo estos estos moko? Kiam Kiam tiuj, kiuj kredos kredos min, riskos riskos sian vivon? vivon?.. . . Kiam Kiam vi vidos vidos ˆ vi ne forla min malhonorit malhonoritan, an, sangan sangantan. tan. . . Cu forlasos sos min min tiam tiam?. ?. . .

* En

Kvieta Vespero *

29

ˆ ˆ okuloj estis kvaza˘u senGemo eliˆgis gis el la brusto de la juna virino. Siaj konsciaj, la lipoj tremis. Li ankora˘ u pli kliniˆgis gis super sup er ˆsi si kaj fine murmuretis murmureti s per p er interrompata interro mpata voˆco. co. — Kiam oni eble trenos min ekster la murojn de tiu ˆci ci postmon p ostmonta ta urbo kaj krucu krucumi mint ntee laso lasoss al la grak grakantaj antaj bird birdoj? oj? . . . Kiam Kiam venos venos la timo timo kaj la agonio agonio kaj la plej malfaci malfacila la momento?. momento?. . . Kiam Kiam nokte nokte oni devos devos demeti, demeti, lavi, lavi, ˆ envolvi, entombigi, entombigi , alˆsovi sovi la ˆstonon. stono n. . . Cu vi ne forla forlaso soss min min tiam?. tiam?. . . Mario Mario falis falis al liaj piedoj piedoj kun plorego. plorego. La doloro doloro premis premis ˆsian sian koron, koron, la ˆ almetis pensoj implikiˆgis gis kaj konfuziˆgis. gis. Si almetis la bu buˆˆson son al liaj piedoj, kaj per la mano premis la brulantan tempion, en kiu, kvaza˘u martelo, batis timo, doloro kaj malespero. Li silentis kaj ne leviˆgis, gis, atendante respondon. Tiam ˆsi si mem iom leviˆgis, gis, sed kvaza˘u senkonscia; ˆsi frotis la frunton kaj rigardis per malklaraj okuloj la ˆcielon cielon kvaza˘ u demanda de mandante: nte: ˆcu cu povas realiˆ re aliˆ gi, gi, kion ki on ˆsi si audis? u ˘ dis? . . . Poste Poste ˆsi si rigardis la montojn kvaza˘ u kun ku n demand d emando: o: ˆcu cu eble ˆ estas estas,, ke oni faros faros tion tion al li?. li?. . . Si rigardis la olivajn, granatajn arbojn, la hederojn de l’ domo, la belan, kvietan vesperon fine lian blankan veston, helan ˆ rigardis kvaza˘ frunton kaj veron, brilantan en liaj okuloj. Si u senkonscie kaj ne povis kompreni. ˆ do sidis mutiˆginte. Si ginte. Ekregis longa silento. ˆ bruna vizaˆgo Tiam Marto aperis sur la sojlo. Sia g o ruˆgiˆ giˆgis, g is, en la okuloj ˆ tenis brilis vivo. Si tenis en la mano mano kruˆ kruˆcon con kaj staran starante te en la pordo diris al la fratino. ˆ vi ne helpos min prepari la vespermanˆ — Cu gon? gon? La frato balda˘ u revenos el la urbeto urbeto kaj invit invitos os la gaston gaston al la tablo. tablo. Kaj kiamani kiamaniere ere ni montros montros al la gasto nian sindonemon, se ni ne zorgos por kontentigi lin? Mario ree ekpremis la tempiojn t empiojn;; ˆsi si a˘ udis udis nenion, ˆsiaj siaj penso j forkuris fo rkuris malproksimen. La rabbi malˆgoje goje ekridetis, rigardis Marton kaj diris: — Ne riproˆcu cu ˆsin. Eble ˆsi si zorgas zorga s nun pli multe ol la aliaj. alia j. Marto aliris al la pumpilo, pumpilo, metis la kruˆ con con sur la tero kaj demandis: demandis: — Kiel vi komprenas tion, rabbi? Mario uzis la okazon por foriri kaj malaperis post la pordo de l’ domo. Marto ankora˘ u ne finis finis la inter interpa parol rolad adon on kun kun la juna juna rabbi rabbi,, kiam kiam Mari Marioo reaperis, portante kupran vazon kaj proksimiˆ ginte ginte al la rabbi, ekgenuis ˆce ce ˆ ˆ liaj piedoj. Si estis estis tre pala. Sur la rigida rigida vizaˆ vizago gô fluis larmoj. Siaj manoj tremis. ˆ lasis la piedojn de l’ rabbi kaj viˆ Si viˆsis sis per la bukloj de siaj haroj. Poste Poste ˆsi si larmis sur ilin kaj ree viˆ viˆsis sis per siaj longaj haroj. Fine ˆsi si oleis ilin per multekostaj oleoj. La rabbi rabbi metis metis un unu u manon manon sur ˆsian sian kapon kaj per la dua kovri kovriss sian sian vizaˆgon. gon.

* En

Kvieta Vespero *

30

Marto rigardis lin kaj la fratinon, ne komprenante. En la sama momento estingiˆ gis okcidente la lasta radio de la plej bela gis tago sur la tero.


6

31

Neniam Plu!, M. Serao I.

La bazara placo estis plenega de homoj. La hom-amaso plenigis ne nur gian gîan kvadraton, sed disfluis anka˘ u en la aleon de Garibaldi, al la amfiteatro kaj juˆgejo, gejo, aperis sur ˆciuj ciuj balkonoj ba lkonoj kaj teraso t erasoj. j. Ne nur la loˆgantoj gantoj de Santa Maria forlasis la domojn en ˆci ci tiu a˘ ugusta tago, por partopreni la grandan feston de l’ artaj fajroj por la honoro de ˆ liroo de Dipatri Cielir Cie Dipatrino. no. De ˆciuj ciuj najba na jbaraj raj vilaˆ vilaˆ g oj kaj urboj venis multe da goj scivolaj a˘ u piaj. Su Surr la stratoj stratoj promen promenis is la simpl simplul uloj. oj. Su Surr la ilumin iluminit itaj aj balkonoj la aristokratoj kaj burˆgoj goj akceptis la venintojn. Sur la teraso de la militista klubo, sub vico da hînaj înaj lanternoj, lanternoj, Georgo Lamarra, bela, helhara le˘ utenanto utenanto de l’ artilerio, objekto obj ekto de l’ sopiro j de ˆciuj ciuj amemaj fra˘ ulinoj, parolis kun aro da kolegoj el Nico. ulinoj, Sur la balkono de lia onklino Klementino Riccio, melankolia nigraharulino seninterrompe seninterrompe rigardis lin. Sur la balkono de lia bofratino, Pa˘ ulino Gasbarra, vivplena vivplena kaj gaja personeto, ridis plenvoˆ plenvoˆce, ce, por ke li a˘ udu udu ˆsin. sin. Sur unu el la kvin balkonoj de juna edzino, Rozino Sticco, Grazia Orlando, la plej bela fra˘ ulino ulino de l’ urbo, u rbo, ˆsajnigis, ke ˆsi si parolas kun la kuzino el Neapolo, Katerino Borrelli, sed en realeco realec o ˆsiaj siaj rigardoj rigardo j ne forlasis Georgon. Georgo n. Sur granda balkono la filinoj de l’ sindiko, fra˘ulinoj ulinoj Roccatagliata parolis kun tri fra˘ ulinoj Capitella, filinoj de l’ sindiko de Caserta, kiuj venis kun ulinoj ˆ tiu geedziˆgo la patro kaj frato, fianˆ co co de Kristino Kristino Roccatagliata. Roccatagliata. Ci go ˆsa sa jnis jn is tre prudenta prude nta al ˆciuj ciuj ˆsiaj sia j samaˆ gulinoj; sed la pli maljunaj fra˘ gulinoj; ulinoj, ulinoj, inter ili Emma Demartino, diris, ke ˆgi gi estas sensenca, ˆcar car Kristino estas tro juna. ˆ Ciuj Ci uj ˆci ci fra fr aulinoj, u˘linoj, anka˘ u Clelia Mesolella kaj Felicetta de Clemente, havis grandajn dotojn. La balkono de l’ sindiko estis objekto de multaj revoj de l’ viroj kaj virinoj. Anka˘u la balkono de margrafo Tarcagnota prezentis tri grandajn sumojn da mono: tri liajn filinojn filinojn edukatajn edukatajn en boneg b onegaa lernejo lernejo en Neapolo. Neapolo. Sed ili estis tiel grasaj, grasa j, senhalte pli kaj pli dikaj, ke ˆciuj ciuj ridis ilin. Hodia˘ u vespere ili estis fieraj fiera j de la ˆceesto ceesto de princino di San Sa n Demetrio. Ilia balkono estis hele iluminita kaj en ˆci ci tiu lumo aperis ap eris jen granda, kvaza˘ u ˆsvelinta vango, jen grandega brako, jen monstra talio. Sed plej granda movado movado estis sur kvin balkonoj de la juna edzino. Rozino, la plej maljuna el la sep fratinoj Astianese, edziniˆ gis gis kun Vincento Sticco, unu el la plej riˆ caj caj fra˘ uloj ulo j de l’ ˆcirka˘ cirka˘uaˆ uaˆo. o. Kun prava fiero ˆsi si akceptis akcepti s hoˆ portis grandajn briliantojn, donacon de l’ edzo, dia˘ u unuafoje gastojn. Si sonori son origis gis dek ˆcirka˘ cir ka˘ umanojn kaj estis kontenta de si mem, de la ore ruˆga umanojn ga saˆ montris al ˆciuj lono, de la blanke blua dormoˆcambro. cambro. Si ciuj tiun ˆci ci lukson, lukson , ne kaˆsant sa ntee sian si an feliˆ fe liˆcon. co n.

* Neniam

Plu! *

32

La balkono estis plena de virinoj. Unue ses fratinoj de l’ mastrino. Blondaj, brunaj, flavruˆ gaj, gaj, por ˆciuj ciuj gustoj, kuris kvaza˘ kvaza˘ u ili estus dek du, kaj ˆ okulpafis. Ciu havis adoranton sur la placo a˘ u sur iu balkono. balkono. Po Poste ste Grazia kaj Mario Mario Orlando Orlando kun Katarin Katarinoo Borrell Borrelli; i; Lukreci Lukrecioo Ciecarel Ciecarelli, li, la plej malbela en la urbo, fra˘ ulino ulino malsaniˆginta ginta de sia malbeleco malb eleco,, kun buˆso so ˆciam ciam duone malfermita; malfermita; Carmela Barbaro de Kalabrio, Kalabrio, bruna, fumanta fumanta cigaredojn kaj ne parolem parolema; a; fine la plej plej kora kora amikin amikinoo de Rozino, Rozino, Emma Emma Demarti Demartino, no, aminda knabino kun sopiraj okuloj. Rozino per dolˆca ca voˆ co co alvokis al a l la gastoj gasto j la junan edzon. — Vincenˆ Vin cenˆcjo, cjo , Vinˆcjo!. cjo !. . . La knabinoj scivole rigardis la tutan loˆ gejon, kun delikataj ridetoj, iom gejon, ˆgenataj genataj de la geedza atmosfero, kiu estis la realiˆ go go de iliaj revoj. Ne ekzistas ekzistas ses junuloj tiaj, kiel Vincento, sed la fratinoj ne perdis la esperon, ke ili edziniˆgos gos ankora˘ u pli bone. ˆ Grazia Orlando pensis pri sia oficiro, centfoje pli bela, ol Vincento. Sia fratino, ne tiel revema, revema, konsideris, konsideris, ke Cicillo Cicillo Mosca, kiu ˆciutage ciutage promenis sub ˆsia sia fenestro fenestro,, estus estus tre dezirind dezirindaa edzo. edzo. Katerin Katerinoo Borrell Borrelli, i, ankora˘ ankora˘ u tro juna, faris indiferentan kaj tromemfidan mienon, karakterizantan neapolajn knabinojn, knabino jn, kiuj ˆsajnigas sajniga s malrespekton malresp ekton al la edziniˆ go. go. Ludovikino Ludoviki no Ciccarelli Cicca relli esploris esplo ris la ˆstofon, stofo n, ˆcu cu gi gî estas silka; rigardis la puntojn, por poste imiti ilin per brodilo, kaj legis la vizitkartojn. Emma Demartino iris ˆcie cie post Rozino kaj ˆciufoje ciufo je kiam la lasta demandis per dolˆca ca kaj harmonia voˆ co: co: — Kie estas Vinˆcjo? cjo? Emma sentis strangan kort ko rtuˆ uˆson so n. Subite granda helo surverˆ surverˆsis sis la militistan militistan klubon. Oni eklumigis la artajn fajrojn fajrojn.. La ruˆ ruga gâ lumo a˘ ureolis ureolis Georgon Georgon Lamarra. Klementino Klementino svingis de l’ balkono balkono tukon; tukon; Pa˘ ulino ulino Gasbarra Gasbarra kriis kriis “bravo “bravo!! bravo bravo!” !” ne povan povante te trankvili ˆgi, gi, kaj Grazia Orlando tremis vidante sian idealon en ruˆ ga ga brilo, kvaza˘ u Fa˘ uston uston a˘ u Mefistofelon. Kiam aperis la lumoj, malfermiˆgis gis la fenestroj de l’ domo de Crocco. Du fratinoj Crocco montris siajn vizaˆ gojn g ojn de maljunaj fra˘ ulino ulino j, kiuj senˆcese cese serˆ cas cas edzojn. edzo jn. Apud ili du Caputo, fidelaj amikinoj, amikinoj, vestitaj vestitaj la˘ u la modo, kiu pasis anta˘ u dek kvin jaroj, ridis serene malgra˘ u sia kvardeko. Fine venis donna Ireno Moscarella, anta˘ uhistoria uhistoria fra˘ ulino, ulino, nek malbona, nek gaja, ga ja, ˆstoniˆ sto niˆginta ginta en la apatio de sia vivo. Emma Emma Demarti Demartino no meditis meditis sur la balko balkono. no. De du flankoj flankoj ludis ludis du orkeorkeˆ pensis. Si ˆ estis stroj; stro j; jen la marˆson son reˆ gan, jen la himnon de Garibaldi. Si gan, tre kontenta kontenta de la feliˆ feliˆco co de Rozino, sed se Karlo Scoppa, studento studento juristo en Neapolo Neapolo ne estus estus malsuk malsukcesi cesinta nta en du ekzamen ekzamenoj, oj, ˆsi si estus estus edziniˆ edziniˆ ginta anta˘ u Rozino. Nun Karlˆ Karlˆcjo cjo estis en Neapolo prepariˆ gante al rea ekzameno. Eble la venonta a˘ ugusto ugusto vidos ilin ilin jam geedzojn. geedzojn. Kia domaˆ domago gô perdi tutan ˆ jam estas dudek kvin-jara. jaron! Si kvin-jara. Tio faris ˆsin sin meditema kaj malkonmalkon-

* Neniam

Plu! *

33

ˆ estis pala, velkinta, tenta. Si velkinta, kaj Rozino, ˆsia samaˆ gulino, radiis belecon kaj gulino, gojon, ˆgojon, ˆcarme carme regalis la gastojn per vino kaj kukoj, kukoj, metante metante kun fiero la beˆ lan arˆgenton, genton, la maldikan vitron. Cion ˆsi si ricevis ricev is de Vinˆcjo! cjo! Se ˆsia sia Karolo estus sukcesinta, sukcesinta, ˆsi si nun regalus per bombonoj . . . Kaj ˆsi si ne povis manˆ gi g i la dolˆcaˆ caˆojn, o jn, kiujn kiu jn Rozino Roz ino alport alp ortis is al ˆsi. si. Granda Gra nda melanko mel ankolio lio premis pre mis ˆsian sia n koron ko ron.. La spektaklo fine komenciˆgis. gis. Ekbril Ekbrilis is triko trikoloraj loraj fajroj, raketoj. raketoj. La popolamaso brubatis la manojn. La homaj ondoj disfluis sur la placo. Emma levis la ˆsultrojn sultrojn kaj penis forskui de si la malˆ gojon. gojon. ˆ ja ne estas la plej malfeliˆca. Si ca. Fra˘ ulinoj ulinoj Astian Astianese ese havas havas doton, doton, jes, ili estas ses: la knaboj timas timas tion. Tri amas Georgon, Georgon, anseroj: anseroj: li edziˆ gos kun neniu el ili, li havas, oni diras, gos fianˆcinonen cinonen Florencio; li nur amindumas. Fra˘ ulinoj ulinoj Capitella estas tre riˆcaj, ca j, sed guste gûste tial neniu kuraˆgas gas celi ilin. ilin. La plej juna Roccataglia Roccatagliata ta edziniˆ edzinigas gâs anta˘ u la fratinoj; fratino j; ˆsi si faras malbone, tio ne plaˆcas cas en la provinco. Taccagnota estas tro grasaj, Ludovikino Ciccarelli tro malbela kaj tro malsaˆga. ga. La raketoj flugis al la ˆcielo, cielo, disvolviˆ gis gis kvaza˘ u floroj kaj falis teren, kiel pluvo de diverskoloraj steloj. Malgra˘ u la varma vespero, malgra˘ u la krioj de l’ ravita amaso kaj la ˆgojo gojo pleniganta la korojn de l’ junularo sur la balkonoj, ˆ vivo Emma dronis en maro de maldolˆco. co. Sia vivo kaj la vivo vivo de similaj similaj estaˆ estaˆoj oj ˆsajnis sa jnis al ˆsi si vojo sen allogo allog o kaj celo. En la ora lumo de l’ artaj fajroj du fenestroj de l’ domo de Crocco prezentis tutan ekspozicion de maljunaj fra˘ ulinoj. ulinoj. La mastrinoj mastrinoj etendis etendis la pomaditajn pomaditajn kapojn, por vidi, vidi, ˆcu cu efektiv efektivee en la manˆgoˆ goˆcambro cambro de Tarcagno oni metas la manˆ gilaron por la luksa vespermanˆgo. go. Du fra˘ ulinoj ulinoj Caputo, longaj, plataj, velkintaj, velkintaj, rigardis rigardis almena˘ u kvarˆ dekan fojon la feston de Cieliro. Donna Ireno Moscarella, kun maldensaj haroj, platigitaj sur la tempioj, kun indiferenta mieno, ˆsajnis sajn is persono mortinta por ˆciuj ciuj teraj tera j aferoj. afero j. Emma rigardis ˆci ci tiujn virinojn tra la ora pluvo pluvo kvaza˘ kvaza˘ u anta˘ udiron udiron de l’ estonteco. Eble sama sorto sort o atendas atend as ˆciujn ciujn ˆsiajn sia jn amikino amikin o jn. Unu eble perdos p erdos la fianˆcon, con, kiel Klaro Caputo, Caput o, du tagojn tago jn anta˘ u la edziˆgo. go. Alia estos trompita, trompita, kiel Marietta Caputo. Alia restos maljuna maljuna fra˘ ulino ulino pro la avarec avarecoo de l’ patro, patro, kiel kiel Margareto Margareto Croces. Ankora˘ Ankora˘ u alia ne edziniˆgos gos pro subita eksplodo eksplodo de mistik mistikism ismo, o, kiel kiel Vincenz Vincenzell ellaa Crocco. Crocco. Fine Fine un unu, u, kiu scias, eble ˆsi si Emma, maljuniˆgos gos senedza pro kaprico de l’ sorto, kiel Ireno Moscarella. Kaj ˆsi jam vidis sin maljunan, kun maldensaj maldensaj haroj sur la tempioj; kun rigida vizaˆgo, go, egoista egois ta kaj mortinta morti nta por ˆcio cio tera. tera . Post la˘ utaj u taj apla˘ udoj la placo eksilentis, proksimiˆ udoj gis g is la fino de l’ festo. Raketoj kaj lucernoj lumigis la grandan triumfan arkon ornamitan per floroj, kun kolora surskribo “Viva Maria”. Malrapide leviˆ gis gis de l’ tero la statuo

* Neniam

34

Plu! *

ˆ estis de Dipatrino. Si estis vesti vestita ta per roza tuniko, tuniko, blua blua mantelo mantelo,, kaj ridetis ridetis,, adia˘ uante uante la teron. Oni sonorigis so norigis en e n ˆciuj ciuj preˆ p reˆ gejoj. La popolo genuis, honorgejoj. ˆ ante Cielirantan per la˘ utaj utaj krioj. — Gard Gardu u nin, nin, Dipa Dipatr trin ino. o. . . — murm urmuret uretis is Emma Emma sur sur la balk balkono. ono. — Gardu Gardu.. . . min min kaj kaj la aliajn. aliajn. II.

La malsan malsanuli ulino no levis levis la kapon kaj sin apogis apogis sur la pirami piramidon don de riˆ riˆce ce broditaj kusenoj. ˆ havis Du blankaj, sensangaj sensanga j manoj ˆsiaj siaj kuˆsis sis sur safira silka silka kovrilo. Si batistan ˆcemizon cemizon kun puntoj; sur la brunaj, ondantaj ondantaj haroj belan kufeton; sur la fing fingroj, roj, sur la kolo kolo kaj en la oreloj oreloj grandajn grandajn perlojn. Malmu Malmulte lte ˆsi si parolis, pala sed se d dolˆ do lˆce ce ridetanta. De tempo t empo al tempo t empo ˆsi si fermetis fer metis la okulojn, okulo jn, kiel por dormo. De l’ mateno la domo domo estis plena de gastoj. gastoj. La vizitoj, gratuloj, demandoj kaj respondoj duone svenigis svenigis ˆsin. sin. En la dua horo ˆsi si fine kisis la baptotan etulon etu lon,, kaj ˆciuj ciu j foriri for iriss en e n la ˆcefpre cef preˆ gejon. gêjon . Nun ˆsi si ripo r ipozis. zis. Apud ˆsi si sidis s idis Emma, ˆ kiu ne volis iri en la preˆgejon. gejon. Si paroli par oliss duo duonvoˆ nvoˆce. ce. — Rosi, kial vi nomis lin Kajetano? — Viˆcjo cjo tion t ion deziris dez iris — respondis la malsanulino kun gesto gest o montranta, ke ne indas plu paroli pri ˆgi. gi. — Malbela nomo. — Malbela, sed la infano estas bela. ˆ — Ciuj viaj infanoj estas belaj — murmuretis Emma. ˆ tiu estas plej bela — diris la patrino kun radianta rideto. — Ci — Kiam vi havos kvinan, vi diros, ke ˆgi gi estas plej bela. — Jes J es — volonte volo nte — konsentis kon sentis ˆsi. ˆ pala vizaˆgo Ili eksilentis. Sopiro malheligis la okulojn de Emma. Sia go jam komencis flaviˆgi. gi. ˆ via fratino Johanino — Cu Johan ino ne venis? — demandis ˆsi si post p ost momento. — Ne; kompat kompatind inda, a, ˆsia bopatrino bopatrino estas estas malsana malsana.. Mario Mario sendis sendis al mi telegramon; telegramon; Konstantino Konstantino leteron. ˆ — Si havas du infanojn? — Du. — Kaj Mario? — Unu. Johanino anka˘ u unu. — Kaj vi kvar. Via patrino estas jam okfoje avino. — Sed restas ankora˘ u tri filinoj fra˘ ulinoj. Mi ne pensas pri Olimpio kaj ulinoj. ˆ jam estas dudek ok-jara. Tereso, sed Assunta maltrankviligas min. Si Delikata ruˆgo go kovris la vizaˆgon gon de Emma. ˆ nepre oni devas edzini gi? — Kio do? — murmuretis ˆsi. si. — Cu gî?

* Neniam

Plu! *

35

— Ne parolu tiel, kara. Plej malbona edziniˆ go estas pli bona ol neniu. go — Kial? — Pro la infanoj — respondis serioze kaj dolˆce ce la feliˆca ca patrino. En la okuloj de Emma ekbrilis larmoj. — Infan Infanoj. oj. . . infa infanoj. noj. . . Kion Kion vi vi faros faros el el ili? ili? — Mi ne scias, scias, mi amas ilin. ilin. . . ili estas estas tiel tiel etaj. Sed Vinˆ Vinˆcjo cjo havas havas tre fierajn projektojn. projektojn. — Vi ˆciam ciam parolas pri la infanoj? infano j? ˆ — Ciam. ˆ la estonteco havas — Cu havas ˆcarmon carmon por vi? — Mi ne pensas pri mia estonteco, mi pensas pri ilia. — Tio estas vera — aldonis Emma. Ili ree eksilentis. — Kial ili malfruas — nurmuretis Rozino. — Grazia estas baptopatrino? — Jes, Grazia kun la edzo. — Mi memoras me moras,, kiel kie l freneze fren eze ˆsi si amis Georgon Georg on Lamarr La marra. a. Subite Subit e ˆsi si resaniˆ res aniˆ gis gis kaj edziniˆgis gis kun advokato Santangelo. ˆ — Si bone faris. Por kio ami tian koketulon. — Anka˘ u Klementino Ricco konsoliˆ gis. g is. . . edzi edzini niˆˆgis gis kun kun kuzo. Bela Bela konkonstanteco! — La longaj amoj kondukas al nenio. — Se oni amas, oni ne atentas la tempon. — Vinˆcjo cjo kaj mi geedziˆ geedz iˆgis gis post ses monatoj de amo. — Sed Vinˆ Vinˆcjo cjo estis nur unu, via. . . Granda Granda kompa kompato to plenigi plenigiss la koron koron de l’ malsan malsanuli ulino. no. Sed ˆsi si diris diris ankora˘ u neniun varman vorton al Emma, kiam eniris Katerino Tarcagnota, ˆ ekkriis kun ˆgemo: nun edzino de Savarese, grandega en nigra silka vesto. Si gemo: — Ah, kara sinjorino Sticco, por unu tro multe, por alia nenio! — Vi havas ankora˘u tempon, kara baronino. ˆ dependas de l’ struk— Se tio estus vera! Sed mi perdis la esperon. Cio turo. — Oni diras tion, sed kiu povas scii? Roccatagliata tiel malgrasa, anka˘u ne havas infanojn. Dum la interparolad interparoladoo venis venis aliaj sinjorinoj. sinjorinoj. Ili eksidis eksidis ˆcirka˘ cirka˘ u la lito kaj malla˘ute ute parolis pri infanoj, pri okazoj strangaj kaj malfacilaj, malfacilaj, pri hîrurgoj îrurgoj ˆ ˆ kaj nutristinoj. Ciuj demandis scivole, kiel ˆgi gi okazis ˆce ce Rozino. Rozin o. Si rakontis per mallongaj frazoj, la a˘ uskultantinoj balancis la kapojn kaj unu post alia uskultantinoj aldonis okazon de l’ propra vivo. La sola fra˘ ulino inter ili, Emma, a˘uskultis ulino uskultis silente. ˆ tiu patrine Ci patrineco co videbl videblaa en la vortoj, vortoj, ridetoj, ridetoj, rigardoj, rigardoj, ˆci ci tiu ondo de ˆ senlima amo penetris gis gîs la fundo de ˆsia sia animo. Sia vizaˆgo go fariˆgis gi s vaks va ksa, a, ˆsia j okuloj pli kaj pli malˆgojaj. gojaj.

* Neniam

36

Plu! *

De l’ strato flugis en la ˆcambron cambron la bruo de l’ kaleˆ aleˆsoj. soj. Subite eksonis sonorileto. La vizaˆgo go de l’ malsanulino aliiˆgis. gis. En la anta˘ uˆ uˆcambro camb ro la servanto ser vantojj salutis la etulon: — Li revenis! Li revenis! Benu vin Sankta Patrino! Kresku sane! La malgranda hometo proksimiˆ gis, solene portata de Grazia Santangello gis, Orlanda Orlanda.. Pendis Pendis lia lia longa vesto, vesto, brodita brodita kaj ornamita ornamita per puntoj. puntoj. Sur la kuseno kuˆsis sis la kapeto en eleganta kufeto. La malfermitaj malfermitaj okuloj havis havis la seriozan rigardon de l’ novenaskitoj. La malgranda maneto delikate movis la fingrojn. Grazia en luksa vesto, speciale venigita el Neapolo, paˆ paˆsis sis solene, fiere. Post ˆsi si iris la feliˆ feliˆca ca patro, lia edzo kaj tuta procesio de maljunaj maljunaj onklinoj, onklinoj, sinjorino Astianese kun tri filinoj fra˘ulinoj, ulinoj, fine la pli aˆgaj gaj infanoj de Rozino: Emma, Ferdinando kaj Karlo. Grazia donis la infanon al la patrino, parolante pa rolante per pe r iom tremanta voˆco: co: — Baptanino, mi alportas al vi malgrandan kristanon. La malsanulino premis la malgrandan kristanon al la brusto kaj longe lin kisis. kisis. Silen Silento to festa festa kaj solena solena regis en la ˆcambro. cambro. Grazia Grazia donis al sia ˆ edzo metis baptanino donacon: ˆcirka˘ cirka˘ umanon el perloj kaj smeraldoj. Sia umanon sur la lito keston el ruˆga ga ledo, kiu enhavis manˆgilaron gilaron kaj arˆ gentan gentan pokalon, donacon de l’ baptopatro al la infano. Amba˘ u virinoj kisis unu la alian, poste Grazia prenis la baptofilon kaj montris al a l ˆciuj. ciuj. Anta˘ u ˆcio cio ˆsi portis por tis lin al la patro, patr o, kiu apena˘ ape na˘ u tuˆsetis setis liajn lia jn vango jn, timante ekgrati lin per la lipharoj. Poste al la avino, onklinoj, ˆciuj sinjorinoj. Oni kisis lin singarde, delikate, delikate, por ke li ne ploru; oni nomis lin per dolˆ dolˆcaj caj nomoj, kiujn povas elpensi la virina koro. La patrino observis la infanon per la okulo j, danke akceptante ˆciun ciun esprimon e sprimon de d e l’ amo por li. Tomaso, omaso , la servanto, disportis disp ortis vinon kaj dolˆcaˆ caˆojn. o jn. Oni ˆserce serce donis bombom bonojn al la infano, kiu konservis sian seriozan mienon. La baptopatro volis nepre doni al li iom da vino, por ke li kutimu gustatempe. gûstatempe. Fine Fine enkuris enkuris la infanoj. infanoj. Grazia Grazia eksidi eksidiss kun la etulo, etulo, kaj ili ˆcirka˘ cirka˘ uis uis la frateton kaj stariˆginte ginte sur la fingroj, silente lin rigardis. Koketa Emma kisis lin, Ferdinando metis la manojn apud li sur la kuseno, Karlo donis al li sian fingron kaj la malgranda maneto premis gin. gîn. B

La vespera krepusko krepusko falis sur la ˆcambron. cambron. Restis neniu el la gastoj. La malsanulino, malsanulino, laca, kuˆ kuˆsis sis kun fermetitaj fermetitaj okuloj. Subite ˆsi si turnis sin, serˆ se rˆcis ci s p er la mano ma no ˆcirka ci rka˘ u˘ si kaj ekkriis ekkrii s per malforta, malfor ta, dolˆca ca voˆco: co: — Ka jeta je tanˆ nˆcjo, cj o, Kajˆ Ka jˆcjo. cj o. La etulo rigardis rigardis la patrinon patrinon per vivaj vivaj okuloj. okuloj. Po Post st la kurteno kurteno eksonis eksonis haltigata plorego. Emma Demartino ploris.

* Neniam

37

Plu! *

III.

ˆ mezuris Si mezuris per p er sia aperta okulo okulo la ˆstrumpon. strumpon. Vidan Vidante, te, ke gi gî estas jam sufiˆce ce longa, ˆsi si komencis kalkuli la maˆsojn sojn kaj preterlasadi ilin, por ke la ˆstrumpo strum po pli mallarˆ mallar giˆ gîˆgu. gu. Subite en la kvieta silento de l’ varma somera tagmezo eksonis delikata fajfo, Emma levis la okulojn kaj tra la vergoj de l’ verda rulkurteno ekvidis Frederikon Mastrocola en lia ordinara pozo, tordantan malpacience la nigrajn lipharetojn. ˆ mallev Si mallevis is la kapon kaj ree eklabori eklaboris. s. Sur ˆsia sia pala vizaˆ vizaˆ go g o la tempo elgravuris elgravu ris granda gran dajn jn ˆsanˆ sanˆgojn. gojn. La okuloj perdis la brilon brilon kaj kaj la sopiron, sopiron, kiu estis tiel ˆcarma. carma. Sub la palpebroj pendis flavaj flavaj sakoj. La ruˆ gaj gaj lipoj fariˆgis gis rozaj, bluaj. La lerta kombado ne povi p oviss kaˆ kaˆsi si la maldensecon maldensecon de l’ haroj. La manoj estis ankora˘ u belaj, sed jam sulkiˆgantaj; gantaj; la talio gracia, sed signoj de l’ maljuneco estis jam videblaj en la kurbiˆgo, go, en la tuta teniˆ go. go. Tion montris eˆc ˆsiaj sia j pantoflo j, nigra j kaj mola j, kiuj paˆsis sis sen murmureto. murmuret o. La fajfo de Frederiko ree eksonis malla˘ ute. ute. Respondis al gi ˆgi gruntado kaj sur la balkono de Chiarina Oliver aperis helhara personeto kun safiraj okuloj, dronant dronantaa en la sunaj radioj. Tio estis estis Emma Sticco Sticco generale gênerale nomata Mimi pro sia amindeco. Pli malproksime malpro ksime sidis sidi s Chiarina broda br odante nte kaj ˆsajniga sa jnigante, nte, ke ˆsi si nenion vidas, vida s, nenion a˘ udas, udas, kion faras ˆsia sia amikino. Najbare estis la gardeno gârdeno de fratinoj Tarcagnote, arcagnote, sed amba˘ u grasulinoj edziniˆgis gis en Neapolo kaj la fenestroj estis firme firme fermi fermitaj. taj. Sur la balk balkono de Emma Emma Demar Demartin tinoo la verda verda rulkurt rulkurten enoo neniam leviˆgis g is kaj oni neniam neniam vidi vidiss tie tie la posedan posedanti tinon non.. La enami enamiˆ gintaj, gîntaj, kuraˆgigataj gigataj de la silento de l’ tagmezo incitetis unu la alian pli kaj pli senˆgene. gene. — Kial Ki al vi v i ne ˆceestis ceest is hodi h odia˘ a˘u matene la meson? demandis la blondulineto, penante fari severan severan mienon, dum la amo brilis brilis en ˆsiaj siaj okuloj. — Mi devis konduki en la stacidomon onklinojn Caputo. — Ili forveturis? — Jes, ili jam estas en la monahêjo. êjo. — Mi anka˘ u faros tion — ekkriis ˆsi si ridante. — Atendu, Mimi, ˆgis gis vi estos sesdekjara kaj kiam eˆc hundo ne zorgos zo rgos pri p ri vi. La manoj mano j de Emma Demartino ekpendis ekp endis senmove super la labora labor aˆo. Poste per la malvarma mano ˆsi frotis f rotis la malvarman frunton, kvaza˘ u volante forpeli nubon... — Reveninte Reveninte el la stacidomo, stacidomo, kie vi estis? rekomencis rekomencis la terura inkviziinkvizitoro. — Mi serˆcis cis vin sur la placo. — Ne vere. — Mi vin certigas.

* Neniam

Plu! *

38

— Vi mensogas. — Demandu Ludovikinon Ciccarelli kaj ˆsian sian edzon. edzo n. Mi estis kun ili. — Mi demandos. Mi vidis Ludovikon en la preˆgejo, gejo , ˆsi si havis ruˆgan gan ˆcapelo cap elon, n, ˆsi si estis est is en ˆgi gi flava, abome ab omena! na! — Abomena, sed la ˆcapelo capelo estis verda, kaj ˆsia sia vizaˆ go go bronza! bronza! — ekkriis ekkriis triumfe la junulo kompreninta la embuskon. Mimi ekridis. ekrid is. Ridis duonvoˆce ce anka˘ a nka˘ u Chiarina Oliver. Sed post la verda rulkurteno neniu rideto ekfloris sur la violaj lipoj de ˆ senˆcese Emma. Si ces e kalkulis kalkul is la maˆsojn, so jn, a˘uskultante uskultante la interparoladon hodia˘ u, u, kiel kie l ˆsi si auskultis u ˘ skultis ˆgin gin ˆciutage, ciutage, de du monatoj monato j sub la florantaj florantaj granatujoj de l’ gardeno. ˆgardeno. — Mimi, kun kiu vi estis en la preˆgejo. gejo. — Kun panjo kaj la onklino Lukrecio. ˆ tio estas vera, ke oni volas, ke vi edziniˆgu — Cu gu kun Antonio Piccirillo? — Mi preˆgis gis al a l Sankta Sa nkta Emma, ke ˆsi si ne n e permesu tion. ˆ — Cu ˆsi si plenumos plenumo s vian peton? pet on? — Ni esperu — murmuretis la blondulino, kunmetante la manetojn. — Ni esperu — ripetis Frederiko, subite ekmeditinte. Post la kurteno la maljuna fra˘ ulino ulino rigardis r igardis la maˆsojn, so jn, sed se d ne n e vidis ilin. La trikilo trikil o ekgratis ekgra tis ˆsian sian vizaˆgon, gon, farante fa rante strion, sed eˆc unu guto da sango sa ngo ne aperis sur la anemia ha˘ uto. uto. A˘uskultante uskultante la geamantojn, geamantojn, ˆsi si mallevis mallevis la kapon sub la premo de amaso da rememoroj kaj entombigitaj esperoj. — Sed ˆcu cu ekzistas ekzistas Sankta Emma? — demandis demandis Frederiko, rederiko, fierante fierante pro sia senkredemo. senkredemo. — Vi estas herezulo — diris serioze Mimi. — En la kalendaro ˆsi si ne estas. — Serˆ cu cu en la franca kalendaro, kalendaro, legu la historion historion de l’ martirinoj. martirinoj. — Se la sanktulino ne ekzistas, ni sanktigos vin, Mimi. — Certe, pro mia pacienco por vi. La idilio fariˆgis gis dramo. dramo. La blondul blondulino ino ekkoler ekkoleris, is, ke Freder Frederik ikoo ne havas havas eˆc unu guton da seriozeco, mokas ˆcion, cion, ne eble estas paroli kun li. Frederiko rede riko kolere deˆsiris siris la kalka kalkaˆon on de l’ muro kaj ˆetis sur la lacerto lacer tojn jn en la ˆgard ga rden eno. o. Chiarina devis, kiel ˆciutage ciutage en e n la sama horo, horo , pacigi la geamanto jn. — Kion kulpis kontra˘u vi la lacertoj lacer toj?? — demandis demand is ˆsi si ridante. — Nenion; Mimi estas demono! — murmuretis li. — Bone, kara Frederiko, forlasu min! — Mi forlasos. — Serˆ Se rˆcu cu alia al ian. n. — Mi serˆ se rˆcos. co s.

* Neniam

Plu! *

39

— Kia domaˆgo, go, ke onklino Assunta edziniˆ gis en la pasinta jaro kun malgis ˆ estis konvena edzino por vi! juna skribisto. skribisto. Si — Vi estas prava. Sed mi skribos al fra˘ ulino Margareto Crocco. ulino — Venigu ilin amba˘ u, Margareton kaj Vincentinon. Ili havas kune dekku, vin mil dukatojn kaj cent kvindek jarojn! ˆ — Guste tio plaˆcas cas al mi! Ili sin deturnis unu de la alia. La knabo ekfumis. ˆ ne same, Emma Demartino rigardis tra la vergoj de l’ rulkurteno. Cu ˆ manoj malleviˆgis, iam, ˆsi malpacis malpac is kun Karlo? Karlo ? Siaj gis, la labor la boraaˆo o falis f alis teren, tere n, la volvaˆ volvaˆo o ruli ru liˆgis gîs sur la planko. planko. Granda, grasa kato kato dormis trankvile, trankvile, ne volante volante ludi lud i kun la volvaˆ volvaˆo. o. — Mimi! — ekkriis Frederiko. Neniu respondo. — Mimi, ne kapricu, vi ja scias, ke mi vin amas. — Pst! — diris ˆsi, si, metante la fingreton sur la buˆson. son. — Kial? — Iu povus a˘udi. udi. — Neniu! Nen iu! Nun ˆciuj ciuj dormetas. dorme tas. — Se panjo ekscios, ekscio s, ke mi m i ˆciutage ciuta ge renkontas renkonta s vin ˆci ci tie, ˆsi ne permeso pe rmesoss al mi iri al Chiarina Chiar ina kaj ˆslosos sloso s min en la ˆcambro. cambro . — Ho Dio, kion ni faros! — Ni mortos — respondis tragedie la knabino. — Kion vi diras! — Certe. Vi vidos, ke mi mortos mortos de ftizo, se oni ne permesos p ermesos al ni geedziˆ geedzigi. gî. — Ne parolu tiel, tio ˆcagrenas cagrenas min. Ili malˆgoje goje rigardis unu la alian, sed estis tiel junaj, sanaj kaj belaj, ke Chiarina Oliver komencis ridi kvaza˘ u freneza. — Kial via panjo estas tiel malbona. — Pa Panjo njo estas bona, b ona, sed ˆsi si diras, ke ni estas estas tro junaj, ke vi ne estas estas sufiˆce ce serioza, serio za, ke oni on i devas de vas atendi. ate ndi. — Mi jam estas dudek kvar-jara. Ni maljuniˆgos gos atendante. atendante. — Kaj mi estas dekses-ja dekses-jara. ra. Kredebl Kredeblee panjo panjo volas volas,, ke mi restu restu maljun maljunaa fra˘ ulino. ulino. ˆ anka˘ Cu anka˘ u ˆsi si ne estis estis iam deksesj deksesjara, ara, ˆsi, si, la pala pala virino virino post la fenefeneˆ anka˘ stro?... Cu u ˆsi si ne kredis tiam, ke la juneco neniam finiˆ gos? gos? ˆ — Cu vi ˆceestos ceest os la edziniˆ edzin iˆ gon de Mario Orlando? — demandis Mimi. gon — Kiel vi ordonos. — Venu, ni anka˘ u ˆceestos. ceestos. Onklino Onklino Grazia prezentos vin al panjo, penu p enu plaˆci ci al ˆsi, sed ne arlekenu, estu serioza. serio za. ˆ mi povas amindumi onklinon Grazian? — Cu — Oh ne, mia sinjoro, ne, ne! ˆ estas tiel simpatia. — Kaj onklinon Olimpion? Si

* Neniam

Plu! *

40

— Anka˘ u ne, sinjoro senta˘ ugulo! ugulo! — Kion Kion do mi faros? faros? Kun kiu mi parolos parolos,, por ke vi ne estu ˆaluza? aluza? Mi ˆ eksidos apud via baptopatrino. Si estas sufiˆce ce maljuna! maljun a! — Malla˘ ute! — diris la blondulino rigardante la fenestron. ute! Sed la baptopatrino ne moviˆgis, gis, donis neniun signon de l’ vivo, de l’ sento ˆ ˆsi ke ˆsin dolori dol ori,, gis gîs la krueleco de l’ geamantoj. Cu si mem me m ne estis kruela tiam en la tempo temp o j de d e l’ feliˆ f eliˆco, co, pasinta j por ˆciam. ciam. — Kion mi devas devas paroli al panjo, por p or fari al ˆsi si plezuron? plezuron? — Parolu Parolu pri la infanoj, pri io alia ˆsi si ne a˘ uskultos. uskultos. — Mi parolos pri vi. Mi diros, ke mi vin amas. — Ne faru malsaˆgaˆ gaˆojn. o jn. Parolu pri la knabo kna boj. j. — Kiun ˆsi plej multe amas? ˆ — Ciujn. — Ne Kajetanon? — Ne, ne, ˆciujn ciujn egale. Parolu Parolu pri Ferdinando, Ferdinando, kiu estas en la militista lernejo en Neapolo kaj ricevis la reˆ gan premion, pri Karlo, kiu estas plej bela gan el ˆciuj. ciuj. . . — Vi estas estas plej plej bela. bela. . . — Ne interrompu. Gratulu, ke Kajetano tiel mirakle resaniˆgis gis de la variolo, diru, ke Peˆcjo cjo kaj Pa˘ ulˆ ulˆcjo cjo estas est as tre aminda ami nda j. Memoru Mem oru ˆciam, cia m, ke ˆsi si pensa pe nsass nur pri ni, amas nur nin. — Kaj la patron? — La virinoj, kiuj havas infanojn, ne amas la edzojn — respondis solene la knabino. — Vi estos tia sama? — Tia sama. — Mi do preferas ne havi infanojn. — Ne diru tion al panjo. Emma Demartino Demartino meh ânike ânike eltiris eltiris rozarion kaj komencis komencis preˆ gi g i por ne a˘udi udi la interp interparol aroladon adon.. Tio estis estis preˆ go sen fervo fervoro ro kaj sen sen animo animo.. Pri Pri kio kio peti por si kaj por aliaj? Pro malnova malnova kutimo al ˆciu ciu “Patro nia” ˆsi si aldonadis aldona dis ˆ tiu “Eternan ripozon”, de kiam Karlo Ka rlo Scopa mortis de hôlero ôlero en Neapolo. Ci preˆgo, go, petanta pri paco por la mortinto, kiun oni enterigis en sennoma tombo, sen floroj, floro j, sen tomba ˆstono, stono, plenigis ˆsian sian animon per senlima malˆ gojo. g ojo. Li ne amis ˆsin, sin, ne, n e, li restis re stis en Neapolo, edziˆgis gis kun alia. Emma restis senedza; kiel ˆ kaj kial, oni ne scias. Si ne plendis, sed estis plena de malˆ gojo, gojo, kvaza˘ u ˆcio forl fo rlas asus us ˆsin. sin . En ˆci ci tiu momento momento eksonis eksonis funebraj sonoriloj sonoriloj de l’ proksima proksima preˆ gejo. — Kiu mortis? — demandis Mimi. Emma eka˘ uskultis. uskultis. ˆ estis na˘ — Don Donna na Irena Irena Moscarel Moscarella la — respondi respondiss Frederik rederiko. o. Si udekudeka˘u cent dudek-jara. dud ek-jara. Kiu nun okupos ˆsian lokon?

* Neniam

Plu! *

41

Malice, Malice, parolan parolante te nenion, nenion, Mimi Mimi montris montris kun rideto rideto la balko balkonon non de la baptopatrino. Emma vidis ˆcion: cion: la rigardon, rigardon, geston, rideton. Ili ekbatis ˆsian koron, ˆ animo rigidiˆgis. ne vundante. Sia gis. Nenia Nenia homa afero povis povis penetri gin, gîn, nek espero, nek doloro.


7

Quo Vadis?

(Vol. (Vol. III, II I, cap. c âp. XXIII) XXII I),

42

H. Sienkiewicz

Preska˘ u en la sama sama momen momento to la prefekt prefektoo de l’ urbo ˆetis etis anta˘ anta˘ u sin ruˆgan gan tukon, kaj ˆce ce tiu ˆci ci signo la porda j kroˆciloj ciloj anta˘ u la imperiestra podium ekgrincis kaj el la malluma kavo eliris sur la helan arenon Ursus. La grandegulo palpebrumis blindigita blindigita de la lumo; post p ost momento li iris sur la mezon de l’ areno kaj rigardis ˆcirka˘ ue, kvaza˘ u volante ekscii, kontra˘ u kio ˆ li devos batali. Ciuj a˘ ugustanoj kaj la plimulto da publiko sciis, ke li estas ugustanoj la viro, kiu sufokis Krotonon. Murmuro Murmuro eksonis sur ˆciuj ciuj benkoj. En Romo ne mankis gladiatoroj, kies kresko kresko multe multe superis la ordinaran homan altecon, sed tian koloson neniam ankora˘ u vidis la okuloj okuloj de l’ kviritoj. kviritoj. Cassiu Cassius, s, kiu staris staris sur la podium post Cezaro, Cezaro, ˆsajnis sajnis kompar komparee kun la Ligo Ligo malgran malgranda da hometo. hometo. La senatoroj, senatoroj, vestaloj, vestaloj, Cezaro, Cezaro, a˘ ugustanoj kaj la popolo rigardis ugustanoj kun admiro de kompetentuloj kaj amantoj liajn potencajn femurojn, dikajn kiel branˆcegoj, cego j, lian bruston, similantan du kunigitajn kunigita jn ˆsildojn, sildojn, liajn herkulesajn lesajn brakojn. brakojn. La murm murmuro pli kaj pli la˘ utiˆgis. gis. Por ˆci ci tiu hom-amaso hom-amaso ne povis ekzisti pli granda guo, gûo, ol vidi tiajn tia jn muskolojn streˆcitajn cita jn en batalo. La ˆ murmuro fariˆ gis gis krio. Ciuj demandis, kie loˆgas gas la popolo, kiu naskas tiajn grandegu grandegulojn. lojn. Ursus Ursus staris staris en la mezo de l’ amfiteatro amfiteatro,, nu nuda, da, pli simila simila al ˆstona stona koloso, koloso, ol al homo, kun atentema atentema kaj samtempe samtempe malˆ goja mieno de barbaro. Vidante, ke la areno estas malplena, li mire rigardis per siaj bluaj okuloj de infano jen la publikon, jen Cezaron, jen la kradojn de l’ cunicula, de kie li atendis siajn ekzekutistojn. En la momento kiam li iris sur la arenon, lia simpla koro lastfoje pli forte batis de l’ espero, ke la kruco lin atendas, sed kiam li ekvidis nek krucon, nek pretan kavon, kavon, li pensis, ke li ne indas ˆci ci tiun favoron kaj ke li estas est as mortonta mort onta alie, kredeble inter la dentoj de sovaˆ gaj bestoj. Li estis sendefenda kaj decidis gaj ˆ morti, kiel konvenas al la adoranto de “Safido”, trankvile trankvile kaj kaj pacience. pacience. Dume li volis preˆgi gi al Savinto, li do ekgenuis sur la areno, kunmetis la manojn kaj levis la rigardon al la steloj, kiuj briletis tra la supra malfermo de l’ cirko. Lia konduto ne plaˆcis cis al la rigardantoj. Oni vidis jam ja m sufiˆce ce da kristanoj, kristano j, kiuj mortis kiel ˆsafoj. safoj. Oni komprenis, komprenis, ke se la grandegulo sin ne defendos, la spektaklo malsukcesos. malsukcesos. Tie ˆci ci kaj tie eksonis sibloj. Oni komencis komencis voki la mastigoforojn, kies devo estis vipi la malkuraˆ gajn gajn batalan batalantojn. tojn. Sed post momento momento ˆcio cio eksilenti eksilentis, s, ˆcar car neniu sciis, kion faros la grandegulo, grandegulo, kiam li renkontos la morton, okulo kontra˘ u okulo. Oni ne longe longe atendis atendis.. Sub Subite ite eksonis eksonis la˘ utege kupraj trumpetoj kaj post utege ˆci ci tiu signo malfermiˆ malfer miˆgis gis la kradoj kontra˘ u la imperiestra podium kaj sur la arenon sin ˆetis kolosa germana uro, portanta sur la kornoj nudan virinan korpon. — Ligio! Ligio! — kriis Vinicius. Li ˆsiris siris la harojn sur la tempioj, kurbiˆ gis kiel homo, kiu eksentis en sia gis

* Quo

Vadis? *

43

brusto la pinton de lanco kaj komencis ripeti per ra˘ uka, uka, neho ne homa ma voˆco: co : — Mi kredas, mi kredas! Kristo, miraklon! ˆ Kaj li ne sentis, ke Petronius kovris lian kapon per la togo. Sajnis al li, ke la morto a˘ u doloro doloro blindig blindigas as liajn okulojn. okulojn. Li ne rigardi rigardis, s, li ne vidis. vidis. Sento Sento de terura teru ra malpleno malple no ˆcirka˘ cirka˘ uis lian animon, en lia kapo restis neniu penso, nur uis lia buˆso so ripetis, ripe tis, kvaza˘u freneze: — Mi kredas! Mi kredas! Mi kredas! Subite eksilentis la amfiteatro. Kvaza˘ u unu homo ekstaris la a˘ ugustanoj, ugustanoj, ˆcar car io eksterordinara okazis sur la areno. La humila kaj preta morti Ligo, ekvidinte sian reˆgidinon gidinon sur la kornoj de l’ sovaˆ ga besto, eksaltis kiel brulvundita ga kaj kurbiˆginte ginte komencis kuri sub angulo al la furiozanta uro. El ˆciuj ci uj brus br usto to j elˆsiriˆ sir iˆgis gis mallonga krio de l’ mirego, post kiu eksilentis la cirko. La Ligo dume atingis la ˆsa˘ sa˘ umantan beston kaj kaptis liajn kornojn. umantan — Rigardu! — ekkriis Petronius, kaj forˆsiris siris la togon de l’ kapo de Vinicius. Tiu Ti u ˆci ci leviˆ le viˆgis, gis, klinis posten sian vizaˆgon, gon, palan pa lan kiel tolo, kaj ekrigardis la arenon per vitraj, senkonsciaj okuloj. ˆ brusto j ˆcesis Ciuj cesis spiri. En la amfiteatro a mfiteatro oni povis a˘ udi udi flug fluganta antan n muˆson. son . Oni ne kredis kredis al la propraj propraj okuloj. okuloj. De l’ tempo, de kiu ekzistis ekzistis Romo, Romo, oni vidis nenion similan. La Ligo tenis tenis la beston beston per la kornoj. ornoj. Liaj Liaj piedoj piedoj penetri penetriss gis ˆ super la maleoloj en la sablon, lia dorso kurbiˆgis, gis, kiel kie l streˆ str eˆcita cit a pafarko paf arko,, la kapo kaˆ kaˆsiˆ siˆgis gis inter la ˆsultro sultr o j, sur la brako b rakojj la muskoloj muskolo j tiel ti el ˆsvelis, svelis, ke la ha˘ uto uto preska˘ u krevis de ilia premo, sed li haltigis haltigis la uron. uron. La besto kaj la homo restis senmov senmovaj, aj, al la rigardanto rigar dantojj ˆsajnis, sa jnis, ke ili vidas pentra pentr aˆon, prezentantan preze ntantan la heroa hero aˆoˆ oˆn de Herkuleso a˘ u Tezeo, a˘ u ˆstonan stonan grupon. Sed en la ˆsajna sajn a senmoveco oni povis rimarki rimarki la teruran penegon penegon de la batalan batalantaj taj fortoj. fortoj. Anka˘ Anka˘ u la uro, same kiel la homo eniˆgis gis en la sablon, kaj lia malpala, vila korpo tiel kuntiriˆgis, gis, ke li ˆsajnis sajnis simila simila al grandega globo. Kiu malfortiˆ gos gos unua, unua, kiu falos unua? unua? Jen estis la demando, kiu en tiu momento estis pli grava grava por ˆci ci tiuj amantoj de l’ cirkaj bataloj, ol tuta Romo kaj gia gîa mondoreg mondoregado. ado. La Ligo estis nun por ili duondio, kiu indas adoradon kaj skulptaˆ skulptaˆojn. ojn. Anka˘ Anka˘ u Cezaro leviˆgis. g is. Li kaj Tigellinus a˘ udis udis pri pr i la forto de ˆci ci tiu viro, intence aranˆ gis gis la batalon kaj diris moke: “Venku “Venku ˆci ci tiu krotonmortiginto la bovon, kiun ni elektos por li”. Sed nun kun mirego ili rigardis la arenon, kvaza˘ u ne kredante, ke ili vidas realaˆ realaˆon. on. En la amfiteatro oni vidis homojn, kiuj, levinte la manojn, restis tiel senmovaj; senmovaj; ˆsvito svito aperis ap eris sur la fruntoj fruntoj de aliaj, kvaza˘ kvaza˘ u ili mem batalus kontra˘ u la besto besto.. En la cirk cirko oni oni a˘ u dis nur la sibladon de la flamoj en la udis lampoj lampoj kaj la murm murmuret ureton on de l’ karboj, defalan defalantaj taj de l’ torˆ torˆcoj. coj. La voˆ voˆco co ekmortis ekmortis en la bu buˆˆsoj soj de l’ rigardantoj, rigardantoj, la koroj batis, kvaza˘ kvaza˘ u volante krevigi la bruetojn. brueto jn. Al ˆciuj ciuj ˆsajnis, ke la batalo da˘ uras uras jam jarcentojn. Same staris sur la areno la homo kaj la besto ˆsajne sajne senmov senmovaj.

* Quo

Vadis? *

44

Subite eksonis bleko, simila al ˆgemo, gemo, post kiu ˆciuj ciuj ekkriis kaj ree ekregis silento. Al la homoj ˆsajnis, sajn is, ke ili sonˆgas: gas: la grandega kapo de l’ bovo turniˆ gis gis malrapide en la feraj manoj de l’ barbaro. La vizaˆgo go de la Ligo, la nuko kaj la brakoj ruˆgiˆ giˆgis gis purpure, la dorso pli forte kurbiˆgis. g is. Oni povis povis rimark rimarki, i, ke li uzas la reston reston de siaj siaj superh superhom omaj aj fortoj, forto j, sed ke ili sufiˆcos cos jam por nelonge. La blekado pli kaj pli ra˘ uka kaj dolora de l’ uro miksi gis uka ˆgis kun la siblanta spirado de la brusto de l’ grandegulo. La kapo de l’ besto turniˆ gis gis pli kaj pli, el la buˆso so eliˆgis gis la longa lango kovrita de ˆsa˘ sa˘ umo. umo. Ankora˘ u unu momento, kaj la orelojn de pli proksimaj rigardantoj atingis kvaza˘ u krakado krakado de rompataj rompataj ostoj. La besto falis teren kun la nuko morte morte turnita. La grandegulo grandegulo forigis forigis la ˆsnurojn snurojn de la kornoj, kornoj, prenis la virgulinon virgulinon sur la brakojn kaj komencis rapide spiri. Lia vizaˆgo go paliˆgis, gis, la haroj gluiˆgis gis de l’ ˆsvito, la ˆsultroj sultro j kaj brakoj estis kvaza˘ u surverˆ surverˆsitaj sitaj de l’ akvo. akvo. Unu momenton li staris kvaza˘ u duonkonscia, poste li levis la okulojn kaj komencis rigardi la publikon. La amfiteatro freneziˆ gis. gis. La muroj de l’ konstruaˆ konstruaˆo komencis komencis tremi de l’ bruego de kelkdek kelkdekoj oj da miloj miloj da homoj. De la komenco komenco de l’ bataloj oni ne vidis vidis tian ekscitec ekscitecon. on. La publiko forlasis la suprajn supra jn benkojn b enkojn kaj iris malsupren, puˆsante sante unuj aliajn alia jn en la trairo j inter la benkoj, b enkoj, por pli bone b one vidi la fortegulon. fortegu lon. De ˆcie cie eksonis voˆ coj, co j, kiuj pasie, obstine petis pardonon kaj balda˘ u fariˆgis gis unu, general gêneralaa krio. Al ˆci ci tiu popolo, adoranta adoranta la fizikan fizikan forton, ti˘ u ˆci ci grandegul gran deguloo fariˆgis gis nun kara kaj unua persono en Romo. Li komprenis, ke la popolo postulas, ke oni donacu al li la vivon kaj libereco liberecon, n, sed li zorgis zorgis ne nu nurr por si mem. mem. Momen Momenton ton li rigardi rigardiss ˆcirk cirka˘ ue, poste li proksimiˆgis gis al la imperiestra podium kaj, balancante la korpon de l’ knabino sur la etenditaj brakoj, li levis la okulojn petege, kvaza˘u li volus diri: ˆ kompatu! — Sin kompatu ! ˆsin sin savu! Por ˆsi si mi faris ˆci ci tion!. . . La rigardantoj komprenis bone, kion li deziris. La sveninta knabino, kiu kompare kun la grand g randega ega korpo korp o de la Ligo L igo ˆsajnis sa jnis malgran ma lgranda da infano, inf ano, kortuˆsis sis la ˆ popolamason, la kavalirojn. Sia eta, alabastre blanka korpo, ˆsia sveno, la terura danˆ gero, gero, de kiu ki u liberigis lib erigis ˆsin sin la l a grandeg gr andegulo, ulo, fine ˆsia sia beleco b eleco kaj sindon s indonemo emo tremigis la koro jn. Kelkaj pensis, ke li estas ˆsia sia patro kaj petas kompaton kaj pardonon pardonon por sia infano. infano. La kompa kompato to subite subite ekflami ekflamis, s, kvaza˘ kvaza˘ u fa f a jro. Sufiˆce ce da sango, morto kaj turmentego! Sufokiˆ gantaj gantaj de larmoj, ra˘ ukaj uka j voˆcoj co j kriis kri is pardonon por la amba˘ u. u. Dume Dum e Ursu U rsuss iris i ris ˆcirka˘ cir ka˘ u la areno kaj lulante la knabinon sur la brakoj per la movoj kaj okuloj petis por ˆsi si pri la vivo. Nun Vinicius leviˆ gis gis de sia seˆgo, go, transs tra nssalt altis is la ˆcirka˘ cir ka˘ ubaron, kiu apartigis de l’ areno la unuajn benkojn, kuris ubaron,

* Quo

Vadis? *

45

al Ligio L igio kaj ka j kovris per la togo ˆsian sian nudan korpon. korpon . Poste li disˆsiris siris la tunikon sur la brusto, brust o, malkovris la cikatrojn, kiuj restis post la vundoj, ricevitaj en la armenia milito, kaj etendis la manojn al la popolo. La eksciteco de la pukliko superis ˆcion, cion, viditan iam ajn a jn en la amfiteatroj. amfiteatr oj. La popolamaso komencis komencis piedfrapi kaj kriegi. kriegi. La voˆ voˆcoj coj fariˆ gis gis minacaj. minacaj. La popolo petis nun ne nur por la atleto, sed defendis anka˘ u la virgulinon, la militiston kaj ilian amon. Miloj da viroj sin turnis al Cezaro kun kolera brilo en la okulo j kaj kun kunpremitaj kunpremita j pugnoj. pugno j. Sed li malrapidis kaj ˆsanceliˆ sanceliˆ gis. gis. Li sentis nenian malamon kontra˘ u Vinicius kaj la vivo a˘u morto de Ligio estis por li indiferentaj, indiferenta j, tamen li preferus vidi la korpon korp on de l’ knabino disˆsiritan siritan per p er la kornoj de l’ bovo a˘ u per la dentoj de l’ sovaˆgaj gaj bestoj. Lia kruele krueleco, co, liaj liaj degenerintaj instinktoj kaj fantazio guis gûis tiajn vidaˆ vidaˆojn. Kaj jen la popolo ˆ volis forpreni ilin de li. Ce tiu penso kolero ekbrilis sur lia grasa vizaˆgo. go. Anka˘u la ambicio ne permesis al li cedi al la volo de l’ homamasoj, kaj samtempe pro malkuraˆ geco geco li ne riskis kontra˘ustari. ustari. Li do komencis ˆcirka˘ cirka˘ urigardi, uriga rdi, ˆcu cu almena˘ almen a˘ u iuj de la a˘ ugustanoj ugustanoj turnis la fingrojn fingrojn malsup malsupren, ren, kiel signon signon de l’ morto. morto. Sed Petroni Petronius us levis la manon manon supren kaj rigardis preska˘ u minace lian vizaˆgon. gon. Sup Superstiˆ erstiˆca, ca, sed se d eksciti eksci ti gema gêma Vestinus, kiu timis la spiritojn, sed ne timis la homojn, donis la signon de l’ pardono. pardono. La samon samon faris faris senatoro senatoro Scevinus Scevinus,, la samon samon Nerva, Nerva, kaj Tullius ullius Senecio, la samon la maljuna, glora militestro Ostorius Scapula kaj Piso kaj Vetus kaj Crispinus kaj Minucius Thermus kaj Portius Telesinus kaj respektata, ˆsatata satata de l’ pop popolo olo Thraseas. Vidante tion Cezaro mallevis la smeraldon, kiun li tenis anta˘ u sia okulo kun la esprimo esp rimo de malˆsato sato ka j malkontento, sed Tigellinus, kiu volis kolerigi Petronius’on, kliniˆgis gis al Nero kaj murmuretis: — Ne cedu, dia: ni havas la pretorianojn. Nero turnis la okulojn al la loko, kie staris la komandanto de la pretorianoj, severa kaj tutkore al li fidela Subius Flavius, kaj ekvidis ion eksterordinara ordinaran. n. La vizaˆ vizaˆ go go de la maljuna tribuno estis severa, severa, sed surver surverˆˆsita sita de larmoj, kaj la manon li etendis supren. Dume rabio ekokupis la korojn de l’ homamasoj. Polva nebulo leviˆ gis gis de l’ piedfrapado kaj kovris la amfiteatron. Estis a˘udeblaj udeblaj krioj: Ahenobarbus! patrinmortiginto, brulkrimulo! Nero ektimis. ektimis. En la cirko cirko la popolo estis la sola estro. estro. La anta˘ uaj Cezaroj, precipe Caligula, kuraˆ gis gis iafoje kontra˘ ustari ustari gian gîan volon, sed tio ka˘ uzis uz is ˆciam ci am ribelojn, eˆc sangver sangverˆˆson. son. Sed alia estis la pozicio de Nero. Unu Unuee li bezonis b ezonis la popolon, kiel komedianto kaj kantanto, due li volis havi gin gîn sia partiano kontra˘ u la senato kaj patricioj, fine post p ost la brulo de Romo li penis per p er ˆciuj ciuj rimedoj reakiri gian gîan favoron kaj turni gian gîan koleron kontra˘ u la kristanoj. kristanoj. Nun li komprenis, ke danˆgere gere estus pli longe malcedi. Ribelo, komenciˆ ginta ginta en la cirko, povus malobeigi la tutan urbon kaj havi ne anta˘ uvideblajn uvideblajn konsekven-

* Quo

Vadis? *

46

cojn. Li do ekrigardis ankora˘ u unu fojon Sobrius Flavius’on, centurion Scevinus, la parencon p arencon de l’ senatoro sena toro kaj, vidante ˆcie cie sulkiˆ gintajn ginta jn brovojn, brovo jn, kortuˆsitajn sita jn vizaˆgojn gojn kaj fiksitajn sur si rigardojn, li donis la signon de l’ pardono. Fulmotondraj apla˘ udo j eksonis sur ˆciuj udoj ciuj benkoj. benko j. La popolo pop olo jam estis certa cer ta pri la vivo vivo de l’ kondamnitoj, kondamnitoj, ˆcar car nun ˆgi gi fariˆgis gis ilia zorganto kaj eˆc Cezaro ne kuraˆgus gus plu persekuti ilin per sia venˆgo. go.


8

47

Rak Rakonto onto pri pri Spir Spirit itoj oj

La societo soc ieto ˆus vespermanˆ vespe rmanˆgis g is en la gardeno. gârdeno. Sur la tablo tablo staris staris ankora˘ ankora˘ u senorde la glasoj kaj boteloj, la duone malplenigitaj fruktujoj, inter ili kelke da kandeloj andelo j jam forte forbrulintaj en vitraj kloˆsoj, so j, ˆcirka˘ cirka˘ uitaj de lumavidaj muˆ muˆso j. Sonoris la deka horo. — Eble ni revenos revenos en la ˆcambrojn? cambrojn? — demandis la mastrino. — Estas jam jam malvarm malvarmete. ete. . . — Malvarmete? Malvarmete? En ˆci ci tiu belega julia nokto? Nun, kiam komencas pasi la varme varmego. go. . . Jen Jen levi leviˆgas gˆ as la luno, luno, super la lago: lago: estas estas tro tro bele. . . Ne, Ne, ne, ni restu ankora˘ u — kriis la aliaj. Sinjorino Sinjo rino de Daller ˆcirka˘ cirka˘ uvolvis sin iom pli forte per la tuko, ordonis al uvolvis sia filino Gizelo anka˘ u surmeti ion kaj cedis al la generala ˆgenerala deziro. — Bone — diris ˆsi, si, apogante ap ogante sin al la dorso de sia kana seˆ go, go, — ni restu. Oni babilas ˆci ci tie pli p li libere, ol en la salono, kie la muzikemaj muzikema j membroj membro j de nia familio ˆguas guas la bruan kulton de Wagner. La najbaro de Gizelo, le˘ utenanto Kronstedt, metis la molan tukon, kiu utenanto kuˆsis sis sur la seˆga ga dorso, dorso , sur la ˆsultro sultr o jn de l’ knabino knabi no kaj ˆce ce tiu ˆci ci okazo iom ankora˘ u proksimiˆgis gi s al ˆsi. si . — Ne estas ja malvarme al vi, fra˘ulino? ulino? — demandis demandis li per karese karesema ma voˆco. Afable ridanta ekrigardo dankis pro la zorgemo. — Ne, kontra˘ ue. u e. . . tre tre agra agrabl ble. e. — Vi estas prava, sinjorino, — diris registara konsilisto Strom — la proksimeco de du fortepianoj, sur kiuj, per ok manoj oni ludas la uverturon de ˆ tie kien penetras al ni nur Tanhaser, anhas er, ne akcelas la interˆsanˆ sanˆ gon gon de l’ ideoj. Ci malmultaj nela˘ utaj utaj tonoj, la fortepi fortepianaj anaj tondroj tondroj ne malhel malhelpos pos nian nian interp interpaaroladon. Kie ni haltis — pri kio ni parolis? — Pri kio ni ne parol parolis is,, kara Strom? Strom? La polit politik iko, o, liter literatu aturo, ro, famil familiaj iaj okazoj, societaj malicoj, konsideroj pri la vetero kaj pri la jarcento: mallonge ˆciuj ciu j temo tem o j estas est as elˆcerpit cer pitaa j. — Tute ne — rimarkigis sinjoro de Klettendorf, najbara bienhavanto, — oni ankora˘ u nenion rakontis rakontis ekzemple pri spiritoj, kaj ˆci ci tiu temo. . . — En nia rondo, kie neniu kredas spiritojn kaj neniu iam vidis fantomon... — Oni devas distingi, doktoro Elke — sin turnis vive Klettendorf al la interrompanto, — ni ne kredas, kompreneble, vagantajn noktomezajn fantomojn, mojn , sed spirito j — estaˆoj oj devigataj devigata j per mediumismo sin konigi — ili certe cer te ekzistas, ekzist as, mi hav h avas as sufiˆce ce da pruvoj. pruvo j. — Vi sinjoro de Klettendorf, vi okupiˆgas gas pri spirit spiritism ismo? o? — demandis demandis ˆ tiu moderna mirigita la doktoro. — Ci moderna frenezo, frenezo, malsano. malsano. . .

* Rakonto

pri Spiritoj *

48

— Nek frenezo, frenezo, nek malsano. malsano. Sed, kompren komprenebl eble, e, kun dubuloj dubuloj kaj kun homoj, kiuj jam anta˘ ue ue ˆcion cion neas, ne eble estas paroli pri tiaj aferoj. — Rakontu al ni iun vian spiritistan observon, kara Klettendorf — proˆ tie estas ne sole sekaj dubuloj, kiel nia estimata ponis pon is la mastri mastrino. no. — Ci famili familiaa kuracis kuracisto to kaj amiko amiko,, Elke. Elke. Mi, ekzemple, ekzemple, tute ne estas estas malink malinklin linaa ekscii ion de la misteroj de supera mondo. Mi dezirus tion, kiel pruvon de la senmorteco, eˆc tre dezirus. . . — Tiam rakontu sentime — diris la doktoro al Klettendorf. — La deziro plej bone preparas la vojon. Kion oni opinias ebla kaj kion oni deziras kredi, tio estas jam trikvarone kredata. — Kaj kiam oni decidis ion ne kredi, tiam helpas neniuj faktoj kaj pruvoj. Tial Tial mi preferas preferas,, sinjoro sinjoro doktoro, doktoro, ne paroli kun vi pri spiriti spiritistaj staj aferoj. — La bienposedanto bienp osedanto parolis p er la incitita inc itita voˆco co de l’ homo, kiu disputas pri siaj plej karaj politikaj a˘ u filozofiaj filozofiaj principoj. principoj. — Faktoj kaj pruvoj! — respondis Elke, anka˘u iom incitita. — El okazaj faktoj, tute sendependaj unu de alia, oni faras konkludojn kaj kiam ni volas esplori la pruvo jn, kiam ni, dum ˆciuj ciuj fontoj fonto j de l’ eraro er arojj ne estas forigitaj, forigita j, rifuzas akcepti la supozatajn pruvojn, tiam oni diras, ke ni jam anta˘ ue ue decidiˆgis gis ne kredi. La disputo estas ne ebla. ˆ tiu ˆci — Ce ci tablo ne estas permesit p ermesitee malpace disputi, — diris sinjorino ˆ de Daller. — Ciu konservu sian opinion kaj respektu la opinion de la aliaj. — Paco devas reˆgi gi eˆc post plej varmega diskutado. Sed respekti eraran opinion mi ne konsentas: respekti oni devas nur la veron. ˆ vi volas — Cu volas diri, sinjoro sinjoro doktoro doktoro Elke, Elke, — interr interromp ompis is la kolere kolerema ma spiritisto — ke mi kaj kun mi la tuta aro da samkredanoj — en Ameriko ekzistaj milionoj — estas nur mensoguloj kaj trompuloj? — La plimult plimultoo trompitaj. trompitaj. . . — Sekve — ankora˘ u malpli flate — nur malsaˆguloj guloj kaj sensenculoj? Do ˆ tiuj, kiuj kiel vi neas na˘u dekonoj da homoj estas frenezaj. Car ne as ˆcion cion supernaturan, naturan, estas malgran malgranda da grupo. Nia societo societo konsist konsistas as de 10 personoj; mi vetas, ke preska˘ u ˆciuj ciuj kredas, ke ekzistas ekzistas supertera, misteroplena, misteroplena, alivorte, alivorte, spiritmondo, de kiu iafoje penetras al ni radioj. — Prave, — jesis iu, — mi konfesas, ke mi kredas anta˘usent usentojn. ojn. — Kaj mi povus rakonti rimarkindajn faktojn pri mortantoj, kiuj aperis malproksime ˆce ce amata j person p ersonoo j. — Ekzistas anka˘ u strangaj sonˆ goj, goj, kiuj realiˆgas. g as. — Kaj oni ne pov povas nei la somnambulis somnambulismon. mon. . . Mi devas devas konfesii, konfesii, ke noktomeze noktomeze mi ne irus tombejon. — Ke en nia najbara senhoma kastelo aperas fantomoj, ekzistas multaj kredindaj atestantoj — diris la gastoj unu post alia. — Ekzistas anka˘ u strangaj simpatioj — diris la le˘ utenanto, utenanto, kiu dank’ al la duonmallumo sukcesis meti la manon sur la apogilon de la seˆgo go de Gizelo kaj samtempe delikate premi ˆsian sian ˆsultron. sultron. — Kaj — aldonis li murmurete,

* Rakonto

pri Spiritoj *

49

nur por po r ˆsi a˘udeble, udeble, — mirinda, dolˆca, ca, de supera j ˆcieloj cieloj devenanta ravo. . . — Kvankam mi ne kredas spiritojn — diris nun la registara konsilisto, — nek la vagantajn, nek la tablofrapantajn, tamen mi ne povas nei, ke multaj okazoj de l’ anima vivo ne povas esti klarigitaj per la naturaj leˆ goj, goj, mallonge, ke ekzis ekzista tass aferoj. aferoj. . . — Sur la ˆcielo cielo kaj tero — interrompis lin doktoro Elke per p er tondra voˆ co, co, — pri kiuj eˆc la filozofoj ne sonˆ gis. gis. Mi tion tion atendis atendis.. Ekzist Ekzistas as frazoj, frazoj, kiuj nepre aperas dum la diskutado, kiel la fulmo en iaj statoj de la aero. Neniu povas enpaˆsi si en la mistikan regionon, ne citante ˆci ci tiujn vortojn de l’ poeto: p oeto: li montras tiamaniere sian instruitecon kaj pruvas, ke lia opinio estas same supera, kiel la pensoj de Shakespeare. Ah, kiom da malutilo malutilo alportis alportis la poeto j per siaj saˆgaj gaj frazoj! — Ne nur la poetojn poeto jn — ˆci ci tiujn profetojn — ni pov p ovas as citi por senkulpigi senkulpigi la kredon al mistika mondo, sed anka˘ u la plej glorajn filozofojn, komencante ante de Aris Aristot totel eles es kaj Plato Plato.. Kion Kion ekzem ekzempl plee dira dirass pri gi gî Schopenhauer? Anka˘u Humboldt opiniis, ke en la naturo ekzistas nekalkuleblaj nekonataj fortoj. Kaj la atestoj, kiuj venas al ni de ˆciuj ciuj tempoj tempo j kaj landoj? — Jes, anka˘ u ˆci ci tio estas neevitebla: neevitebla: post la vortoj de Shakespeare oni citas cit as ˆciam cia m ˆciujn ciu jn mistika mis tikajn jn a˘utorojn, utorojn, profetojn de la biblio, aldeojn kaj Egiptojn, skotajn somnambulistojn kaj hindajn fakirojn. Sed nek la antikveco, ˆ fabelo estas des nek la disvastiˆgo go de iu ajn opinio pruvas gian gîan pravecon. Cu pli vera, ju pli frue en nia infaneco ni ˆgin g in a˘ u dis, kaj ju pli multe da aliaj udis, infanoj kredis ˆgin? gin? — Fabelo Fabelojj — legendoj legendo j — superstiˆ super stiˆcoj! co j! — ekkriis Klettendorf ofendite. o fendite. — Tiamaniere vi ˆciam ciam volas refuti tion, kion vi ne povas klarigi. — Ne la neklarigeblan nomas ni tiel, sed la nepruveblajn kaj senbazajn klarigojn, klarigojn, kiun vi donas ˆciam. ciam. Se vi rakontas rakontas al mi, ke la tablo frapis a˘ u ke oni vidis, a˘ udis udis a˘ u sonˆgis gis ion, tio povas ne esti fabelo, sed la konkludo, ke tie agis agis spir spirit ito. o. . . — Estas la sola konsentebla. Se oni konstatas ie supernaturan efikon, oni devas trovi tie supernaturan ka˘ uzon. Kiel partiano de la teorio pri la efikoj uzon. kaj ka˘ uzoj, uzoj, vi ne povas povas tion nei. Ekzist Ekzistas as miloj da faktoj kaj ekzemploj. ekzemploj. . . — Rakontitaj faktoj — oni scias neniam, kion oni aldonis kaj deprenis — ne prezentas prezentas sufiˆ can can bazon por seneraraj konkludoj, konkludoj, — mil rakontoj, cetere, ne pli multe multe ol unu. Se al esploranto esploranto iu atesto ˆsajnas sajnas nulo, nulo, mil nuloj ne estos pli konvinkaj. — Miaj opinioj estas bazitaj ne nur sur tio, kion mi a˘udis, udis, sed sur tio, kion mi travivis. ˆ oni povas esti trompata j. Rigardante ˆonglistojn, — Cie onglisto jn, oni anka˘ u vidas ion ˆsajne sajne neklarigeblan. neklarigeblan. Ne sciante sciante ˆciujn ciujn detalojn, oni ne povas povas juˆ gi. La kaˆ kaˆsita sita nekredemo, kiun vi riproˆcas cas al ni, kiam vi rakontas al ni viajn mirindaˆ indaˆojn, o jn, estas bazita sur logika rezonado. Dum oni pov p ovas as ankora˘ u supozi ion

* Rakonto

pri Spiritoj *

50

verˆsajnan, sa jnan, oni puˆsas sas for neverˆsajnan, sa jnan, same kiel oni prunteprena prunte prenass nur tiam, kiam ˆciuj ciuj fontoj de l’ propra havo estas elˆcerpitaj. cerpita j. Kiam mi a˘ uda s eˆc de tre udas konfidinda persono pri malklara okazo, kiam mi legas pri ˆgi, gi, a˘ u mem vidas, ˆciam ciam ˆsajnas sa jnas al mi pli kredebla krede bla la supozo, sup ozo, ke ˆgin gin klarigos la naturaj kaj logikaj leˆgoj, go j, tuj kiam estos konataj konata j ˆciuj ciuj detalo j. Profesoro Wolf — sin turnis la doktoro al sidanta kontra˘ u li blankbarba sinjoro, — kial vi diras nenion? Helpu min. min. . . Vi, kiel kiel universi universitata tata profesor profesoro, o, kiel a˘utoro utoro de l’ bonegaj natursciencaj verkoj, verkoj, vi estas, certe, en ˆci ci tiu problemo problemo mia sampartiano . . . La maljunulo iom proksimigis sian seˆgon gon kaj apogis la mentonon sur la manojn. — Ne — diris li. — Mi beda˘uras, uras, estimata sinjoro Elke, sed mi ne estas via sampartiano, mi estas partiano de la spiritoj. Multvoˆ ca ca “Ah” eksonis en e n la societo: seniluziiˆ go go de unuj, kontentiˆgo g o de aliaj, alia j, mirego mireg o de ˆciuj. ciuj. Anka˘u el la brusto de Gizelo eliˆ gis en la sama momento delikata Ah!, gis kvankam nek ne k ˆsi, si, nek la le˘utenanto utenanto atentis la generalan gêneralan interparoladon. interparoladon. Kial do “Ah”. Anka˘ u neklarigebla fakto. . . Ni esperu, ke “kiam estos konataj konataj ˆciuj ciuj detaloj, la ˆgemeton gemeton klarigos la naturaj leˆgoj”. goj”. Profesoro Wolf da˘ urigis urigis:: — Jes, mi devas devas rifuzi al vi mian mian helpon, helpon, kara kara doktoro. Kion utilus, se mi defendus viajn opiniojn? La rezonado kaj logika klarigado klarigado resaltas de la mistik mistikaj animoj. Nur la faktoj pruvas. pruvas. Al ili anka˘ anka˘ u mi devas konfirmiˆgi. gi. . . Mi travivi traviviss faktojn, kiuj tremigis tremigis mian tutan tutan animon animon kaj kaj ˆ lasis al ˆgi gi nesolveblajn problemojn. Gis nun mi ˆciam ciam silentis pri ili, ˆcar car mi timis fosi en ˆci ci tiu kaˆ kaˆsita sita angulo de mia memoro. . . Sed se vi deziras kaj por defendi la opiniojn, tiel senkompate senkompate atakatajn ˆci ci tie. . . — Ah, rakontu, rakontu, rakontu! rakontu! — ekkriis vive vive la aliaj, alia j, plej vive la bienposedanto, kies vizaˆgo go ekbrilis de gojo gôjo kaj scivolo. — Mi anka˘ u atendas malpacience — diris doktoro Elke — ˆcar car — ˆcar car el via buˆso so spiritrakonto spirit rakonto ˆsajnos sa jnos al mi des pli mirinda. mirind a. — Jes, vere, vere mirinda estas, kion mi nun rakontos. rakontos. Eˆc la le˘ utenanto utenanto kaj Gizelo interrompis la murmuretadon kaj prepariˆ gis g is al a˘ uskulta uskultado. do. Sed iliaj iliaj manoj restis restis unuj en la aliaj. aliaj. La varma fluo de l’ feliˆ feliˆ co, co, kiu leviˆ gis de iliaj fingroj gis gîs iliaj koroj, estis ja mirinda, ili do volonte a˘uskultos uskultos pri aliaj miri mi rind ndaˆ aˆoj. o j. — Pardonu, se mia raporto estos iom senorda; mi ne preparis gin gîn anta˘ ue, ue, kaj la vekitaj rememoroj aperas tiel rapide, ke miaj vortoj povos malfacile sekvi ilin. — Li frotis la frunton per la mano kaj komencis: — Kiam mi anta˘ u tridek jaroj jaro j entombigis entombigis mian edzinon, mi iom da tempo vivis tute izolita. Ne eble estis por mi dum la unua jaro de l’ doloro plenumi miajn profesiajn devojn, vivi inter la homoj: mi forlasis la urbon kaj ekloˆ gis gis en ˆcasista casista dometo dome to profunde profun de en la arbaro, arbaro , kvankam kvankam jam estis vintro. Maljuna servistino, servistino, blanka blanka pudelo, portreto p ortreto de mia mortinta mortinta edzino, ˆsia sia plej amata

* Rakonto

pri Spiritoj *

51

kanari anario, o, — jen jen estis estis la tuta tuta mia mia socie societo. to. Mi prenis prenis ank anka˘ u librojn, libro jn, ˆcar car mi volis ne nur funebri, sed anka˘ u labori, kaj harmoniumon, la saman sur kiu mi akompanadis la edzinon, kiam ˆsi si kantis kantis per sia bela alda voˆ co co pian “Ave Maria”. Johanino estis tre t re pia — mi ne; ne ; tion solan ˆsi si riproˆ ripr oˆcis cis al mi. “Oh, la tempo te mpo venos ankora˘ u, u, ofte diris ˆsi, si, — kiam signo el alia mondo montros al vi, ke viaj duboj estis pekaj”. — “Sed tiaj signoj ne ekzistas. Neniam venis sciigo el la alia mondo”. “Silentu — diris ˆsi si metante met ante sian manon sur mian buˆson, son, — vi ˆcagrenas cagrenas min. Kiam mi a˘ udas tiajn viajn vortojn, mi volus morti por udas aperi anta˘ u vi, kiel spir spirito ito.. . . kaj mi faros faros tion”. tion”. Kiam Kiam post apena˘ apena˘ u unujara ˆ vi scias, kial oni geedza geedz a feliˆco co ˆsi si kuˆsis sis sur la mortlito, mort lito, ˆsi si diris al mi: “Cu revok revokas as min?. min?. . . Mi devas devas fariˆ gi g i sendi sendito to el la alia alia mondo mondo.. . . Kaj mi venos venos al vi!” — Terure! — murmuretis sinjorino de Daller. Doktoro Elke levis la ˆsultrojn. sultrojn. — Se nun aperos ia ˆsajna sajna fantomo, fantomo, gi gî estas facile klarigebla. Vin emociis la vortoj de via edzino sur la mortlito, la izolita vivo, la rigida vintra pejzaˆgo: go: sentotrompo en tiaj cirkonstancoj estus io tute natura. — Jes, certe — diris sinjoro de Klettendorf — sentotrompo, frenezo, tio estas tre facila klarigo de ˆciuj ciuj neklarigeblaj neklarigeblaj fenomenoj. . . vi, sinjoroj skeptiskeptikuloj, kulo j, ˆciam ciam havas gin gîn pretan. pretan. Oni ankora˘ ankora˘ u ne finis la rakonton, kaj vi jam proklamis gin ˆgin malsana okazo. ˆ — Car tia estas nia metodo de l’ pensado kaj konkludado: konkludado: kiam oni donas al ni pruvojn, ni anta˘u ˆcio. cio. . . — Ah, lasu la dubulojn dubulojn — diris la mastrino. — Da˘ urigu, urigu, sinjoro profesoro, via rakont rakontoo estas estas tro interesa interesanta nta.. . . — Jes, jes, rakontojn — murmuris la doktoro, — centfoje ripetitajn apartajn okazojn, jes, ilin oni volonte akceptas; sed pensi, detale esplori, t. e. uzi la solajn raciajn rimedojn, oni ne volas. Da˘ urigu, urigu, profesoro Wolf. — Volonte; sed mi petas vin, kara Elke, permesu al mi fini la rakonton. Multaj duboj aperos ˆce ce vi dum mia rakontado, rakontado, kaj se pri ˆciu ciu vi tuj volos volos disputi, ni neniam finos. Mi promesas, ke la tuto kontentigos vin. — Vi supozas, ke mi ˆsanˆ sanˆgos g os miajn miajn opin opiniojn iojn?? Vi erara eraras. s. . . Sed tio tio estas estas mia lasta protesto; mi promesas ne interrompi vin plu. — Mi do da˘ urigas. urigas. Mi ˆcesis cesis pensi p ensi pri la promeso de mia kara Johanino, Johanino, ˆcar car mi ne dubis, ke ne ekzistas rilatoj rilato j inter “ˆci ci tie” kaj “tie”; mi rememoris pri gi, gî, kiam okazis okazis faktoj, sendube pruvantaj, pruvantaj, ke la mortintino. mortintino. . . plenumis plenumis la prome promeson son.. . . — Pardonu Pardonu — ekkriis ekkriis sinjorino sinjorino de Daller — la kandeloj forbrulis, forbrulis, ˆcu cu ne plibone plibone estus estus en la domon. domon. . . — Ne, ne — petis la le˘utenanto, utenanto, — ni ne bezonas lumon; brilas la luno, kaj rakontoj pri fantomoj impresas des pli forte en la duonlumo.

* Rakonto

pri Spiritoj *

52

La profesoro da˘ urigis: urigis: — Foje vespere, vespere, post kelkhora kelkhora sidado ˆce ce miaj libroj mi estis timigita timigita de malla˘uta, uta, stranga stranga murmuret murmureto. o. Mi ne povas povas gin gîn priskribi, ˆgi gi estis nek frapado, nek ˆgemoj, gemoj, nek besta voˆ voˆco, co, nek siblado siblado de vento vento.. La sono sono guste gûste tial estis terura, ke gi ˆgi similis nenian konatan. konatan. Mi ne povis sidi trankvile, trankvile, mi devis ekscii, kio ka˘uzis uzis la misterajn sonojn. Ne eble estis difini, de kie ili venis, ili estis kvaza˘ u en la tuta ˆcambro; cambro; malla˘ utaj, utaj, sed ˆcie cie kaj seninterrompaj. seninterrompaj. Mi ekstaris kaj esploris la ˆcambron cambron en ˆciuj ciuj anguloj. angulo j. Bianko, la pudelo, dormis, kviete spirante post la kameno; Pieps, la birdo, sidis, kovrinte la kapeton per la flugiloj, globosimila en la kaˆgo. go. Nenie la sono estis pli proksima, nenie pli ˆ malproksima. Sajnis, ke mi portis ˆgin gin kun mi mem en la ˆcambro. cambro. Por konvinkiˆgi, gi, mi iris ir is ekster ek steren en — ˆcio cio estis silenta, silenta , mi revenis en la ˆcambron cambro n — gi gî ree ˆ venis rapide. “A˘ estis tie. Mi sonorigis al la servistino. Si uskultu, uskultu, Brigido”, Brigido”, mi komencis, sed tuj ˆgi gi ˆcesis. cesis. “Atendu “Atendu momenton”. momenton”. . . Sed vane, ni a˘udis udis nenion. nion. — “Nenio “Nenio.. . . vi povas povas forir foriri” i”.. Apena˘ Apena˘ u ˆsi si pasis la sojlon, soj lon, la murmureto rekomenciˆ gis. gis. Kelkfoje ripetiˆgis gis la sama fenomeno, fine mi forsendis la mal junu junulin linon on dormi kaj restis restis sola kun mia tonanta tonanta gasto. Ankora˘ Ankora˘ u kelke da momento mom ento j ˆcirka˘ cir ka˘ uis min la delikataj tonaj ondoj, kaj mi a˘ uis uskultis uskultis kaj a˘ uskuluskultis tis . . . La murm murmure ureto to fariˆ fariˆ gis gis pli kaj pli malla˘ uta uta kaj fine tute eksilen eksilentis tis.. En ˆci ci tiu vespero vespero mi ne povis plu labori kaj mi iris dormi. . . Pasis ok tagoj, kaj mi preska˘u forgesis la misteran aperon. Subite, en la sama vespera horo gi gî revenis. revenis. Mi ree alvoki alvokiss mian mian maljun maljunan an Brigid Brigidon on — la rezultato rezu ltato estis sama: tuj kiam ˆsi si aperis ape ris en la ˆcambro, cambro, ˆcio cio eksilentis; eksile ntis; kiam ˆsi si foriris foriris,, ˆcio cio tonis. La mistero mistero plenigis plenigis min per mirego mirego kaj timo, timo, per deziro deziro klarigi ˆgin, gin, sed anka˘ u per espero, ke gi ˆgi restos restos neklarige neklarigebla bla.. . . De nun ˆgi gi revenadis revenadis regule post ˆciuj ciuj kelke da tagoj; mi atendis gin, gîn, kiel amatan, amatan, honorant honorantan an viziton. viziton. Mi ne provis provis plu esplori esplori la ka˘ uzon, uzo n, ˆcar car estus est us ˆ por mi seniluziiˆgo go trovi naturan solvon por p or ˆci ci tiu kortuˆ kortuˆsanta santa enigmo. “Cu gi ˆgi venos hodia˘ u?” u?” estis estis demando, demando, kiun kiun mi ripetadis ripetadis la tutan tagon. tagon. Kvin Kvin ˆ estis por minutojn anta˘ u gia gîa alveno, ia ekscito plenigis mian animon. Gi ˆ — ne, mi ne volis mi kara gasto. Gi volis plu nomi ˆci ci tiun amikon amikon per tiu ˆci ci senpersona pronomo. . . sed kiel? Mi serˆcis cis nomon — mi trovis la plej karan karan kaj mi ekkriis: ekkriis: “Johani “Johanino, no, venu!” venu!” En la sama moment momentoo eksonis eksonis la konata konata murm murmuret ureto, o, sed duoble duoble forta. forta. Mi ree ekkriis ekkriis:: “Johani “Johanino, no, Johanino” Johanino” — kaj ju pli ofte mi ripetis la nomon, des pli proksime venis la sonondoj al mi, kvaza˘ u ili volis min ˆcirka˘ cirka˘upreni, upreni, sufoki. Trompo de la sentoj, ˆcu cu ne vere? Trompo de l’ a˘ udado? udado? Mi vidas jam la vorton sur via j lipo j, doktoro Elke, sed vi ˆuris ne interrompi min, kaj la ˆuro vin haltigis. haltigis. Mi mem anka˘ anka˘ u tion tion supozis supozis,, mi ja ne kredis kredis spiri spiritojn tojn.. . . tamen tamen ˆ en tiu momento mi devis rememori la lastajn vortojn de mia edzino. Cu efektiv efektive?. e?. . . Sensenca Sensencaˆˆo! o! Mi skuis skuis la kapon, alvoki alvokiss Brigido Brigidon n por forpeli forpeli la sorˆcon con kaj prenis pren is anta˘ u la dormo sodan pulvoron.

* Rakonto

pri Spiritoj *

53

En sekvin sekvinta ta vespero vespero,, en la sama horo revenis revenis la ordinara ordinara ekscito. ekscito. Aha, Aha, pensis mi, mia febra paroksismo kun tintado en la oreloj proksimiˆgas gas (vi vidas, doktoro, doktoro, ke mi opiniis opiniis same, kiel vi). Por min gardi kontra˘ kontra˘ u la tonanta fantomo mi iris eksteren, mi ja estis tie sendanˆ gera. gera. ˆ Estis luna vintra nokto. Ciuj branˆ coj coj estis dike dike kovritaj kovritaj de neˆ go. Mi iris iris per rapidaj rapidaj paˆ paˆsoj soj sur la glacia glacia tavolo, tavolo, krakan krakanta ta sub miaj plandoj. plandoj. Mi rapidis al monteto, de kiu estis bela panoramo de l’ pentrinda ˆcirka˘ cirka˘ uaˆo. o . Sed Se d kiam mi atingis atingis la celon, mi seniluziiˆ seniluziiˆ gis; gis; nigraj nuboj kovris kovris la lunon, kaj la tuta pejzaˆgo go dronis en mallumo; nur la muroj de kapelo, staranta sur la monteto monteto,, lumis lumis en malbri malbrila la blank blanko. o. Subite Subite venis venis la konata konata ekscito, ekscito, kiu ordinare anta˘ uiris uiris la misteran misteran murmureton. murmureton. . . ˆcu cu anka˘ anka˘ u ˆci ci tie?. tie?. . . Mi a˘ a uskultis u ˘skultis kun batanta batanta koro koro — sed minutoj minutoj pasis, pasis, ˆcio cio silentis silentis.. Mi ekkris: ekkris: “Johan“Johanino!” ino!” Neniu Neniu sono. . . Sed ekrigard ekrigardin inte, te, mi rimarkis rimarkis lumeton, lumeton, anta˘ anta˘ ue ue sendube ne ekzistan ekzistantan, tan, kiu falis de la kapela kapela fenestr fenestroo sur la planko plankon. n. Mi ne povis povis kontra˘ ubatali la altiron, kvankam timo tremigis min, kaj mi iris al la kapelo, ubatali malfermis malfer mis la l a pordo p ordon n kaj ka j enpaˆ en paˆsis. sis. La profesoro faris pa˘ uzon. En la sama momento, kiel en la rakonto, nubo uzon. kovri kovriss la lunon, kaj la societo societo sidis en mallum mallumo. o. Kuniˆ Kuniˆ gis gi s ˆciuj ci uj kondiˆ kon diˆco co j p or tremiga tremiga sento, sento, kiu ekregis ekregis la plimu plimulto lton n da a˘ uskul u skultan tanoj. oj. La plim plimulton ulton — ne ˆciujn. ciujn. Doktoron Elke sendube ne. Anka˘ Anka˘ u eble ne la geama geamant ntojn. ojn. . . Eble Eble anka˘ u ili pli bone uzis uzis la mallumon mallumon.. . . — Mi eniris — ripetis profesoro Wolf per malla˘ utigita utigita voˆ co. co. — La tuta intern internoo estis estis hele lumigita lumigita,, kvank kvankam am brulis brulis nek lucernoj lucernoj nek kandeloj. kandeloj. La lumo same ne similis similis ˆciujn ciujn konatajn lumojn, kiel la murmureto, murmureto, de kiu mi ˆ hodia˘ u forkuris, similis neniun alian. Gi estis lumanta kuriero el nekonata lando. lando. “Johani “Johanino!” no!” — ekkris ekkris mi kaj la forto forto de l’ radioj radioj duob duobliˆ liˆ gis. gis. Ju pli pli ofte mi vokis, des pli hele, h ele, blindige, proksime ˆcirka˘ cirka˘ uis uis min la lumo, kvaza˘u gi gî volis volis sufoki sufoki min. . . Mi fermis fermis la okulojn kaj falis senkons senkonscia cia sur la plank plankon. on. Kiam mi rekonsciiˆgis, gis, estis jam tago. Mi rapidis hejmen kaj prenis grandan dozon dozo n da hînino. înino . — Mi anka˘ u rekomendus gin gîn — diris di ris la doktoro dokto ro duonvoˆce. ce. ˆ — Cion, kion mi rakontos, dubulo povus klarigi per ia mia malsana stato, sed tio, t io, kion mi nun rakontos, refutas ˆci ci tiun supozon. La luma fenomeno en la kapelo revenis multfoje, krom tio okazis anka˘ u mirindaˆ rindaˆo: la hormoniumo ludis la plej amatan “Ave Maria” de Johanino ka j mi vidis, kiel la klavoj malleviˆgas gas kaj leviˆgas. gas. Fine mi decidis forlasi la izolecon, timante freneziˆ gi. gi. Mi senprokraste pakis miajn kofrojn, adia˘ uis Brigidon kaj reveturis kun uis Bianko kaj Pieps en mian urban loˆgejon. gejon. Tie mi rekomencis mian profesian laboro, vizitadis plej ofte societajn kunvenojn kaj efektive restis libera de la misteraj tonaj kaj lumaj gastoj. Pasis Pa sis unu jaro. Mi estis vespere vespere en societo, societo, kie oni rakon rakontis tis pri spiritoj, spiritoj,

* Rakonto

54

pri Spiritoj *

en mallumo kiel ˆci ci tie. Demandite Demandite pri mia opinio, mi respondis: “Mi ne kredas”. La respondo estis sincera: jam de longe mi estis certa, ke la fenomenoj en la ˆcasista casis ta dometo domet o estis e stis ka˘ uzitaj de l’ troa cerba ekscito. Sed apena˘ uzitaj u tute trankvile mi diris la vorton, la mistera murmureto eksonis kaj la lumo ekbrilis. lis. La fenomeno fenomeno da˘ uris uris tri sekundojn. sekundojn. “Kio “Kio estis?” estis?” ekkrii ekkriiss la tuta societo societo ˆ kvaza˘ u unu persono. Ciuj ili vidis kaj a˘udis. udis. De tiu momento momento mi kredis. kredis. Kaj de kiam mi kredas — finis finis la profesor profesoroo la rakonton — nenio simila okazis: Johanino atingis la celon. B

ˆ La luno reaperis kaj lumigis lumigis la ekscititajn ekscititajn mienojn de l’ ˆceestanoj. ceestanoj. Ciuj silentis, impresitaj impresita j de l’ rakonto. Poste ˆciu, ciu, ekster doktoro Elke, esprimis sian opinio opinion. n. La tuta historio historio estis ekzameni ekzamenita. ta. Precipe Precipe Kletten Klettendorf dorf insisti insistiss pri la pruvoj, liverataj de la fenomenoj fenomenoj kaj venke venke refutis ˆciujn ciujn eblajn ebla jn kritikojn. kritikojn. ˆ vi permesos al mi — sin turnis li al profesoro Wolf — sendi la — Cu rakonton al iu gazeto? — Tiam la rakonto estos esto s represita en ˆciuj ciuj ˆurnaloj urnalo j — interrompis la doktoro — eldonita en diversaj kolektoj pri fantomoj, kiujn oni vidas en librejoj sub sub la titol titoloo “La mondo mondo de l’ spirit spiritoj. oj. . . ” — Tio estas estas malagrabla malagrabla al vi, sinjoro sinjoro doktoro? doktoro? Sed guste gûste tiaj historioj devas devas esti publikigaj, publikigaj, liverataj liverataj al senpartiaj esplorantoj, esplorantoj, kiel pruva pruva materialo. La respekto al la vero! — La respekto respekto al la vero! ero! — ripeti ripetiss la profeso profesoro ro leviˆ levigan gânte. te. A˘ uskultu uskultu do, kion mi devas ankora˘ u aldoni. aldoni. Doktoro Doktoro Elke Elke peti p etiss mian helpon kaj kaj mi helpis lin la˘ u mia eblo. Ne per p er rezonado, rez onado, ˆcar car gi gî estas ordinare senefika — sed per fakto. Mi liveris liveris pruvon, pruvon, ke al atestan atestantoj toj por ni agrablaj agrablaj ni kredas kredas ne kontrolan kontrolante te ilian konfidindecon; konfidindecon; ke oni zorge esploras, esploras, ˆcu cu la atestataj faktoj liveras liveras pruvojn, sed oni tute ne demandas, demandas, ˆcu cu la faktoj fakto j efektive efektive okazis. okazis. Mi senmask senmaskigi igis, s, doktoro doktoro Elke, Elke, vian vian plej plej danˆ geran geran kontra˘ uulon, uulon, plej timindan timindan malamikon — la kredemon. La historio, kiun mi ˆus us rakontis, povus p ovus eble ion pruvi, kvankam ˆgi gi ne estas sen mankoj, sed gi gî estas estas malve malvera. ra. . . Murmu Murmuro ro ekso eksoni niss en la societo societo.. Nu Nurr doktor doktoroo Elke Elke ekstari ekstariss kaj dan dank ke premis la manon de l’ profesoro. Sinjorino de Daller skuis la kapon. — Ne, ne, sinjoro profesoro, mi ne kredas. Vi reprenos vian konfeson. Mi estas estas certa, ke tio estis la spirito spirito de via edzino, edzino, kiu. . . — Mi neniam havis edzinon. ˆ estis malvera? — Kiel? K iel? Vi do ˆsercis? serci s? Cio — La supozo, ke vi mensogas, sinjoro profesoro Wolf — diris kolere la bienposedanto, estas tiel ofenda por vi, ke gi gî estis ne akceptebla. — Kaj tial vi preferas akcepti ˆciujn ciujn kontra˘ kontra˘ udirojn udirojn kontra˘ u la naturaj ˆ vi ne timas ofendi tiamaniere ion leˆgoj, goj, ol la supozon, ke iu mensogas. Cu

* Rakonto

pri Spiritoj *

55

pli altan, altan, ol la honoron honoron de atestanto atestanto — la prudenton? prudenton? Mi ne bezonas bezonas honti mian mian jam konfesi konfesitan tan mensogon. mensogon. Mi helpis mian amikon amikon Elke Elke kaj al la aliaj aliaj liveris ne pli a˘u malpli interesantan anekdoton, sed utilan dogmon: kiam oni a˘udas udas supernaturan rakonton, oni anta˘ u ˆcio ci o prip pr ipen ensu su,, ˆcu cu gi gî ne devenas de trompo, de nevola aliigo per ofta ripetado, a˘ u simple de intenca mensogo. La mensogo, obstine o bstine ripetata, rip etata, ne konfesita ˆgustatempe gustatempe kiel la mia, — la mensogo men sogo en la homa buˆso so kontra˘ udiras nenian naturan leˆ udiras gon. gon. — Ni iru, ni iru, jam estas tempo — diris la mastrino leviˆgante. gante. ˆ sekvis ˆsin Ciuj sin en la domon. El la malfermitaj malfermitaj fenestroj penetris p enetris nun tra la rozluma nokto anstata˘ u la uverturo de Tanhaser alia melodio de Wagner: la edziˆga ga kanto de Elzo. Iom pli malproksime malproksime ol la aliaj paˆ paˆsis sis la le˘ utenan utenanto to kaj Gizelo. Gizelo. Kaj ankora˘ u unu fojon malaperis la luno.

A ?

?

Internacia Krestomatio

Recommend Documents