Hi̇droli̇k Asansörler Ve Tasarimi

T.C. SAKARYA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLER İ ENSTİTÜSÜ

HİDROLİK ASANSÖRLER VE TASARIMI

YÜKSEK LİSANS TEZİ Makine Müh. Halid DO ĞAN

Enstitü Anabilim Dalı 

: MAKİ NA MÜH.

Enstitü Bilim Dalı 

: ENERJİ

Tez Danışmanı

: Pr Prof of.. Dr. Dr. Mesu Mesutt GÜR GÜR

Eylül 2006

T.C. SAKARYA ÜNİ ÜNİVERSİ VERSİTESİ TESİ

FEN Bİ BİLİMLER İ ENSTİ  ENSTİTÜSÜ

HİDROLİK ASANSÖRLER VE TASARIMI

YÜKSEK Lİ LİSANS TEZİ TEZİ Makine Müh. Halid DO ĞAN

Enstitü Anabilim Dalı 

: MAKİ NA MÜH.

Enstitü Bilim Dalı 

: ENERJİ

Bu tez 14 / 09 /2006 tarihinde aş a şağıdaki jüri taraf ından Oybirliğ Oybirliği ile kabul edilmiş edilmiştir.

Jüri Başkanı  Prof.Dr. Mesut GÜR

Üye Prof.Dr. Osman ÇEREZCI

Üye Yrd.Doç. Yavuz SOYDAN

T.C. SAKARYA ÜNİ ÜNİVERSİ VERSİTESİ TESİ

FEN Bİ BİLİMLER İ ENSTİ  ENSTİTÜSÜ

HİDROLİK ASANSÖRLER VE TASARIMI

YÜKSEK Lİ LİSANS TEZİ TEZİ Makine Müh. Halid DO ĞAN

Enstitü Anabilim Dalı 

: MAKİ NA MÜH.

Enstitü Bilim Dalı 

: ENERJİ

Bu tez 14 / 09 /2006 tarihinde aş a şağıdaki jüri taraf ından Oybirliğ Oybirliği ile kabul edilmiş edilmiştir.

Jüri Başkanı  Prof.Dr. Mesut GÜR

Üye Prof.Dr. Osman ÇEREZCI

Üye Yrd.Doç. Yavuz SOYDAN

TEŞEKKÜR

Tez konumun belirlenmesinden itibaren tezimin her a şamasında her türlü desteğ deste ği veren danışman hocam say ın Prof. Dr. Mesut GÜR’E, teknik desteklerinden desteklerinden ve önerilerinden önerilerinden dolayı  tezime katk ıda bulunan Yüksek Elektrik Elektronik mühendisi Muhammed KAYA beye ve KULE ASANSÖR genel müdürü Şeref ÇELİ ÇELİK beye, araş ara ştırmalar ımda yardımlar ını esirgemeyen çal ışma arkadaş arkadaşlar ıma teş teşekkür ederim.

ii

İÇİNDEK İLER

TEŞEKKÜR......................................................................................................................ii İÇİ NDEK İLER ................................................................................................................iii SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ .................................................................vii ŞEK İLLER TABLOSU ...................................................................................................ix TABLOLAR LİSTESİ .....................................................................................................xi ÖZET ..............................................................................................................................xii SUMMARY ...................................................................................................................xiv

BÖLÜM 1. GİR İŞ ................................................................................................................................1 BÖLÜM 2. ASANSÖRLER İ N SINIFLANDIRILMASI ....................................................................4 2.1. Çalışma Prensibine Göre Asansörler ..........................................................4 2.1.1. Paternoster asansörler .......................................................................4 2.1.2. Kremayerli ve vidal ı asansörler........................................................4 2.1.3. Eğimli asansörler ..............................................................................4 2.1.4. Özel amaçl ı asansörler......................................................................4 2.1.5. Hidrolik Asansörler ..........................................................................5 2.1.6. Tahrik Kasnakl ı Asansörler..............................................................5 2.2. Kullanım Amaçlar ına Göre Asansörler.......................................................5 2.2.1 İnsan asansörleri ................................................................................5 2.2.1.1 Sınıf I asansörleri...................................................................5 2.2.1.2 Sınıf II asansörleri .................................................................6 2.2.1.3 Sınıf III asansörleri ................................................................6 2.2.2. Yük ve Araç Asansörleri ..................................................................6 2.2.3. Servis asansörleri..............................................................................6 iii

2.3. Kumanda Sistemine Göre Asansörler.........................................................6 2.3.1. Basit kumandal ı asansörler...............................................................7 2.3.2. Toplamal ı kumandalı (kolektif) asansörler.......................................7 2.3.3. Seçmeli kumandal ı (selektif) asansörler...........................................7 2.4. Hızlar ına Göre Asansörler...........................................................................7 2.4.1. 0,63 m/sn ve alt ındaki hızlardaki asansörler ....................................7 2.4.2. 1,00 m/sn h ızdaki asansörler ............................................................8 2.4.3. 1,60 m/sn ve üzeri h ızlardaki asansörler ..........................................8 BÖLÜM 3. ASANSÖRÜN MEKANİK DONANIMI VE SAHASI...................................................9 3.1. Asansör Kuyusu (Boşluğu) .........................................................................9 3.1.1. CE kapsam ında asansör kuyusunun incelenmesi ...........................10 3.2. Makine Dairesi..........................................................................................12 3.2.1. CE kapsam ında makine dairesinin incelenmesi .............................13 3.3. K ılavuz Raylar ..........................................................................................14 3.4. Asansör Kabini..........................................................................................14 3.5. Patenler......................................................................................................15 3.6. Kat Kap ılar ı ...............................................................................................16 3.6.1. CE kapsam ında asansör kap ılar ının incelenmesi............................18 3.7. Tamponlar .................................................................................................18 3.8. Asansör Kumanda Panosu ........................................................................19 3.9. Mekanik Fren (Paraşüt Sistemi)................................................................21 3.10. Ask ı Elemanı ...........................................................................................23 3.11. Sınır Kesiciler .........................................................................................24 3.13. Hız Regülâtörü ........................................................................................24 3.14. Asansör Makine – Motor Grubu .............................................................25 BÖLÜM 4. HİDROLİK ASANSÖRLER, HİDROLİK ÜNİTE VE AKSAMI.................................27 4.1. Hidrolik Asansörler...................................................................................27 4.2. Hidrolik Asansörlerin S ınıflandır ılması ....................................................28 4.3. Hidrolik Asansörlerin Elemanlar ı .............................................................32 4.4. Hidrolik Güç Ünitesi .................................................................................33 iv

4.5. Yağ Deposunun Görevi.............................................................................33 4.6. Hidrolik Yağ Deposunun Yap ılmasında Dikkat Edilecek Noktalar .........34 4.7. Hidrolik Pompa .........................................................................................34 4.8. Hidrolik Borular .......................................................................................36 4.8. 1 Borularla ilgili tavsiyeler ...............................................................37 4.8. 2 Hidrolik borularda çap hesab ı.........................................................37 4.8. 3 Borulardaki bas ınç kayı plar ı...........................................................38 4.9. Silindirler ..................................................................................................38 4.10. Valfler .....................................................................................................40 4.11. Hidrolik Yağ ...........................................................................................41 4.11.1 Hidrolik yağdan istenen özellikler ...............................................41 4.12. Isı Değiştiricisi ........................................................................................42 4.13. Seviyeleme Cihaz ı...................................................................................43 4.14. Kumanda Tablosu ...................................................................................43 4.15. Hidrolik Asansörlerde Emniyet Organlar ı ..............................................44 4.16. Sızdırmazlık Elemanlar ı .........................................................................46 4.17. Hidrolik Asansörlerin Avantajlar ı ...........................................................46 4.18. Hidrolik Asansörlerde Enerji Miktar ı .....................................................49 4.19. Pistona Etki Eden Kuvvet .......................................................................49 4.20. Asansörün H ızı, Seyir Mesafesi..............................................................50 4.21. Pistonun Ve Motor Gücünün Belirlenmesi.............................................50 BÖLÜM 5. HİDROLİK ASANSÖR PROJELENDİRMESİ.............................................................52 5.1. Hidrolik Asansöre Ait Konstrüktif Veriler ...............................................52 5.2. Halat Seçimi..............................................................................................53 5.2.1 Bir halata gelen maksimum çekme yükü hesab ı .............................53 5.2.2 Halat ın Ağırlığı ................................................................................55 5.2.2.1 Halat ın Toplam uzunluğu ....................................................55 5.2.3 Gerçek Çekme Kuvveti Ve Emniyet Katsay ısı  ..............................55 5.3. Hidrolik Silindir Seçimi ............................................................................56 5.3.1 Yüke göre silindir seçimi.................................................................56 5.4. Basınç Hesab ı ............................................................................................59 5.5. Tank Ve Motor Seçimi..............................................................................62 v

5.6. Termal Balans Hesab ıank Ve Motor Seçimi.............................................62 5.7. Kasnak Seçimi...........................................................................................64 5. 7.1. Kasnak çap ının Tayini ...................................................................64 5. 7.2. Tel ile halat aras ındaki basınç kontrolü.........................................64 5. 7.2.1 Yar ım daire yiv için halat bas ıncı ....................................65 5. 7.2.2 Kasnak milinin mukavemet kontrolü ..............................65 5. 7.2.3 Seçilen kasnak miline göre e ğilme moment....................65 5. 8. Kabin İskeleti Mukavemet Hesab ı ...........................................................66 5. 8.1. Sehim hesab ı ................................................................................66 5. 8.2. Narinlik derecesi ..........................................................................66 5. 9.K ılavuz Raylar ının Hesaplanmas ı .............................................................67 5.10. Güvenlik Tertibat ı Çalışması ..................................................................68 5.11. Bükülme..................................................................................................68 5.12. Ray Boynu Eğilmesi ...............................................................................70 BÖLÜM 6 SONUÇ VE ÖNER İLER ................................................................................................71 KAYNAKLAR ...............................................................................................................74 EK ...................................................................................................................................75 ÖZGEÇMİŞ ....................................................................................................................76

vi

SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ

CE

: Conformite Europeenne Avrupa Normlar ına Uygunluk

H

: Ortalama en yüksek dönüş katı

h

: Ortalama kat yüksekliği (m)

Smax

: Maksimum halat çekme yükü (kg)

P

: Kabin ağırlığı

Q

: Beyan yükü

Gr

: K ılavuz ray ağırlığı

Gh

: Halat kütlesi

Vk 

: Kabin hızı

V p

: Silindir hızı

Eüst

: Kabin yukar ı ekstra mesafesi

Ealt

: Kabin alt ekstra mesafesi

η

: Makine motorun verimlilik oranı

D

: Silindir dış çapı (mm)

gn

: Standart yerçekimi ivmesi

 N

: Güç (Watt)

U

: İşletme gerilimi (Volt)

δ

: Özgül iletkenlik katsayısı

M

: Makine ağırlığı

K

: Makine kaidesi ağırlığı

L

: Rod stroku

L p

: Toplam silindir stroku

L0

: Silindir burkulma mesafesi

Lc

: Kabin seyehati

Pr

: Silindirin kütlesi

Q

: Birim halat ağırlığı

Qh

: Tahmini halat Ağırlığı vii

Dt

: Kasnak çapı (mm)

 NT

: Tahrik kasnaklar ının eşdeğer sayısı

 NS

: Saptırma kasnaklar ının eşdeğer sayısı

K P

: Tahrik kasnağı çapının saptırma kasnaklar ı çapına oranı

n

: Halat sayısı

Lh

: Halat toplam uzunluğu

i

: Ask ı oranı

α

: Halatlar ın tahrik kasnağına sar ılma açısı (radyan)

β

: Alt kesilme açısı

γ

: Kanal açısı

µ

: Sürtünme katsayısı

 b

: Asansörün ivmesi

Fk 

: Bükülme kuvveti

ω

: Omega bükülme katsayısı

λ 

: Narinlik derecesi

K 1

: Darbe katsayısı (ani frenlemede)

K 2

: Darbe katsayısı (harekette)

K 3

: Darbe katsayısı (yardımcı donanımda)

σf 

: Ray boynu eğilmesi (N)

σem

: İzin verilen emniyet gerilmesi (N/mm 2)

viii

ŞEK İLLER TABLOSU

Şekil 1.1. Kullan ım amacına göre asansörler............................................................... 2 Şekil 1.2. Konstrüksiyon ve tahrik yöntemine göre..................................................... 3 Şekil 3.1.Asansör kuyusu ve aksam ı .......................................................................... 10 Şekil 3.2. Üst emniyet mesafeleri .............................................................................. 11 Şekil 3.3. Üst emniyet mesafeleri1 ............................................................................ 12 Şekil 3.4. Kuyu ve makine dairesi kesiti.................................................................... 13 Şekil 3.5. Ray, t ırnak ve konsol ................................................................................. 14 Şekil 3.6. Kabin ve aksamı......................................................................................... 15 Şekil 3.7. Plastik paten teknik çizimi ......................................................................... 16 Şekil 3.8. Tam otomatik merkezi 6 panel kap ı teknik çizimi..................................... 17 Şekil 3.9. Tam otomatik teleskopik 2 panel kap ı ....................................................... 17 Şekil 3.10. Yayl ı ve hidrolik tamponlar..................................................................... 19 Şekil 3.11. Kumanda tablosu ..................................................................................... 20 Şekil 3.12. Paraşüt sistemi frenler.............................................................................. 22 Şekil 3.13. Halat bağlantılar ı...................................................................................... 23 Şekil 3.14. Regülatör sistemi ............................................................................... …..25 Şekil 4.1. Hdrolik asansör kesiti .......................................................................... …..28 Şekil 4.2. Merkezden tahrikli hidrolik asansör ........................................................ ..29 Şekil 4.3. Yandan tahrikli hidrolik asansör.......................................................... …..30 Şekil 4.4. Yandan indirekt tahrikli hidrolik asansör .................................................. 31 Şekil 4.5. Yandan çift pistonlu hidrolik asansör ........................................................ 32 Şekil 4.6. Tek kademe piston .................................................................................... 39 Şekil 4.7. Teleskopik piston ...................................................................................... 40 Şekil 4.8. Hidrolik valf .............................................................................................. 40 Şekil 4.9. Halatl ı asansörlerde binan ın sallanmas ı ..................................................... 47 Şekil 4.10. Hidrolik asansörlerde binan ın sallanmas ı ................................................ 47 Şekil 4.11. Halatlı asansörlerde yang ın durumu ........................................................ 47

ix

Şekil 4.12 Hidrolik asansörlerde yang ın durumu....................................................... 48 Şekil 5.1

60 − 70 − 80  için Burkulma mukavemeti ...................................................... 56

Şekil 5.2. Direkt asansör silindiri için burkulma mukavemeti................................... 58 Şekil 5.3. İndirekt asansör silindiri için burkulma mukavemeti ................................ 58 Şekil 5.4. Kuyu Ölçüleri ............................................................................................ 59 Şekil 6.1. Asansör firmalar ının faaliyet alanlar ı ........................................................ 71

x

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 5.1. 6 x 19 Seale tipi halat özellikleri ............................................................. 54 Tablo 5.2. Silindir genel ölçüleri ............................................................................... 60 Tablo 5.3. Tank ve motor seçim karakteristikleri ...................................................... 60 Tablo 5.4. Silindir çap ına ve hızına göre pompa ve motor seçimi............................. 63 Tablo 5.5. Isı değişim katsayılar ı ............................................................................... 64 Tablo 5.6. K ılavuz raylar için güvenlik katsayılar ı .................................................... 64 Tablo 5.7. İzin verilen gerilmeler ................................................................................ 64 Tablo 5.8. Darbe tipine göre belirlenen darbe katsay ılar ı .......................................... 64

xi

ÖZET

Anahtar Kelimeler: Asansör, Hidrolik Asansör, Elektrikli Asansör, Asansör Malzemeleri, Asansör Aksam ı, Asansörle Alakal ı  Standartlar, Hidrolik asansör Hesaplar ı, Mekanik ve Trafik Hesaplamalar ı. Asansörlerin Avrupa Standartlar ı  kapsamında, hesaplar ı  ve CE işaretlemesinin detaylı  olarak incelenmesi bu tezin konusu ve amac ını teşkil eder. Öncelikle asansörlerin sınıflandır ılması, aksamı  ve hesaplar ı; asansörlerde CE standard ı ve uygulamalar ı hakk ında bilgiler içerir. Bu kapsamda gerek İlimizde gerekse Türkiye çap ında asansörler genel olarak incelenmiş  ve ilgili standartlara tam uyulmad ığı  ve bilinmediği tespit edilmiştir. Asansörlerle ilgili CE uygulamas ının Ülkemizde uygulanmas ı şarttır ve gerek asansör firmas ı gerekse birey olarak bu konuda bizlerin bu standartlar ı daha iyi hale getirmek her konuda olduğu gibi asansörler konusunda en iyi olma gayreti içinde olmak vazifemiz olmal ıdır.

xii

HYDROLİC LİFTS AND CALCULATIONS

SUMMARY

Key words: Elevators, Lifts, Hydrolic lifts, Electric lifts, Equipments of lifts, Parts of lifts, Standardized about lifts, , Hydrolic calculations of lifts, How we get CE sign in elevators, Which kind of method we use, Methods about CE sign. The CE Marking is a symbol that indicates a product complies with the "essential requirements" of the European laws or Directives (directives are the mechanism by which European-wide legislation is enacted). It indicates conformity to the legal requirements of the European Union (EU) Directive with respect to safety, health, environment, and consumer protection. According to the Europe Normalizations, calculations and researcing of lifts which this thesis’ subject. In thesis, includes the informations about calculations, parts of the lifts and CE marking in lifts. Whether our city or our county, generally elevators do not be good norms and our lift firms do not know this standarts completely. And we must do CE norms and we do  better works because of the better county.

xiii

1

BÖLÜM 1. GİR İŞ

Düşey transport sistemleri, asansörler ve yürüyen merdivenler olmak üzere iki ana grupta toplanabilir. Asansör, yolcular ın ve yüklerin bir düzeyden başka bir düzeye taşıyan sistemdir. Asansörleri, ağır yük asansörlerinden ve vinçlerden ay ırmak gerekir. Asansörler, bir kabin veya platformdan olu şan, k ılavuz raylar aras ında hareket eden, iki veya daha fazla durak aras ında insan ve yolcu taşıyan sistemdir. Bu genel tanım etraf ında 20 den fazla asansör çeşidi bulunmaktadır. Asansörler 100 yıldan daha uzun bir zaman diliminde insanlara yüksek katl ı  binalarda hizmet vermektedir. Yüksek katl ı  binalar var olduklar ı  sürece, tesis edilmiş  bulunan asansörler de baz ı yenilemelerle varl ıklar ını devam ettireceklerdir. Çok eski çağlardan orta çağa 13 yüzy ılın başlar ına kadar kald ırma araçlar ının arkasındaki güç İnsan ve Hayvan gücüydü. Eski Roma İmparatorluğu saraylar ında katlar arasında inip çıkan dolaplar ın bulunduğu yazıtlarda görülmüştür. Romalı Mimar VİTARÜS. M.S. 26 y ılında yazmış  olduğu eserde Roma’da M.Ö. 236 y ıl önce dahi yük kald ırmak ve indirmek için bir tak ım araçlar ından söz etmiştir. Daha sonra bu dolaplar ın ilkel bir asansör olduğuna o zamanki bilim adamlar ı  karar vermişlerdir. Orta çağ dönemlerinde buna benzer dolaplar ın (asansör) manast ırlar ın duvarlar ında dışar ıdan faaliyet gösteren asansörlerin oldu ğu bilinmektedir bu tür asansörlerin daha çok savunma ve korunma amaçla yap ıldığı düşmanlar ın gece bask ınlar ı  yaparak içeriye girmesinin önlenmesi için yap ıldığı düşünülmektedir. 17. Yüz yılın başlar ında VELAYER adındaki bir Frans ız mimar bu ilkel aleti biraz daha geliştirerek kar şı ağırlık ile daha iyi dengede çal ışmasını sağladı ve bu alet elle çevrilerek hareket ettiriliyordu bunun ad ına ise uçan sandalye ad ını vermiştir. 15 yıl sonra Amerikalı  mimar HENRY WATERMAN daha büyük bir dolap yapt ı  ve iki

2

katlı bir binada kulland ı bu aleti basınçlı hava ile çal ıştırarak. İnsan gücüne ihtiyaç kalmadığını gösterdi. Yeni Çağ' da ise 1830'larda İngiltere' de hidrolik tahrikli asansörler, fabrikalarda kullanılmaya başlanmıştı. Kullanılan tip, fabrikalardaki mevcut ortak tahrik milinden, kayış  ile alınan hareketle çal ışmaktaydı. 1854 yılında Elisha Graves Otis taraf ından insan taşıma maksatlı ilk asansör imal edildi. 1853'te Amerika' da buhar gücü ile çal ışan yük asansörleri boy göstermeye başlamıştı. 1867 yılında EDOUX adında Fransız mühendis uluslar aras ı Paris sergisi münasebetiyle yeni bir kald ırma makinesi yapt ı  ve ad ını  ASANSÖR (Asseneeur) koydu bu makine ziyarete gelen misafirleri en yüksek noktaya kadar ç ıkartı p indiriyordu. 1878 yılında yine Paris sergisinde EDOUX Asansör ile 62,5 metreye yüksekli ğe çıkarmayı başardı. 1880 yılında bu kez Alman fizikçi ERNER VAN S İEMENS yeni bir buluş ortaya çıkardı. MANNHEİM sergisinde Elektrikten faydaland ı. 1889 yılında Paris’te açılan bir sergide ünlü Frans ız Mühendis EİFFEL adını ölümsüzleştirdiği birde asansör kurdu ve insanlar zahmetsiz bu kuleye ç ıkararak Paris’i seyrettirmiştir. Düşey transport sistemleri olarak asansörleri s ınıflandıracak olursak kullan ım amacı, konstrüksiyon ve tahrik yöntemi gibi farkl ı  özellikleri göz önünde bulundurmam ız gerekir 

Şekil 1. 1 Kullanım amacına göre asansörler

3

Şekil 1. 2. Konstrüksiyon ve tahrik yöntemine göre [16]

Tezimde kullan ım amacına göre olan asansörlerden insan asansörünü, konstrüksiyon ve tahrik yöntemine göre olan asansörlerden de hidrolik asansörleri ele alaca ğım.

4

BÖLÜM 2. ASANSÖRLER İN SINIFLANDIRILMASI

2.1. Konstrüksiyon ve Tahrik yöntemine Göre Asansörler 2.1.1. Paternoster asansörler Birbirine sırayla bağlı kabinlerin sürekli hareket halinde oldu ğu bir taraf ın iniş, diğer taraf ın çıkma için kullan ıldığı, kabin durmadan binilip inilerek kullan ılan asansör tesisleridir. Hızlar ı  0,30 m den fazla de ğildir ve maliyetleri ve taşıma kapasiteleri yüksektir.

2.1.2. Kremayerli ve vidal ı asansörler Bir vidalı  milin bir yatak içerisinde dönmesi ile çal ışan, vidalı  milin yatağa bağlı kabini kaldır ı p indirmesine bağlı  asansör çe şididir. Mil yatağa bağlı çalıştığı  için asansörün dü şme tehlikesi yoktur. Küçük kald ırma gücü ve yava ş  seyrine rağmen montaj kolaylığı  ve yükseklik ilavelerinin kolay yap ılması  sebebiyle şantiye ve geçici tesislerde tercih edilir.

2.1.3. Eğimli asansörler Diklik açısı 15 dereceden fazla olan asansörlerdir. Yolcular ın etkilenmesinden dolay ı düşük hızda çalışırlar. Otomatik insan taşıma (APM) olarak bilinirler.

2.1.4. Özel amaçlı asansörler Maden kuyular ı, petrol rampalar ı, savaş  ve uçak gemileri, füze rampalar ı, tiyatro asansörleri gibi çok özel amaçlar için tasarlanm ış  olan ve kendi amaçlar ına uygun mekanik sistemleri bulunan asansörlerdir.

5

2.1.5. Hidrolik Asansörler Tahrik gücü olarak hidrolik sistemlerin kullan ıldığı  asansörlerdir. Direkt olarak hidrolik tahrikli olabileceği gibi endirekt olarak hidrolik gücün kullan ıldığı palangal ı sistemlerde de tahrik edilen çe şitleri kullanılmaktadır. Bu konudaki geli şmeler hidrolik asansörlerdeki maliyetleri dü şürmüş  ve gerek yolcu, gerekse yük taşımacılığında daha geni ş  bir alanda kullan ılmaya başlanmıştır. Yatır ım maliyeti yüksek olmas ına kar şılık bak ım maliyetlerinin düşük olması, daha az ar ıza yapmas ı, makine dairesi gereksinimlerinin esnek olmas ı  gibi nedenlerle birçok tesiste tercih sebebidir. Kullanım mesafesi 35 m ile s ınırlıdır.

2.1.6. Tahrik Kasnakl ı Asansörler Tahrik kasnakl ı asansörler ise asansör çe şitleri içinde en çok rastlanan ve en yayg ın asansör çe şididir. Kullanım mesafesi sınırsızdır. Dengeleme sistemi ile daha az güç kullanır. Kurulum maliyeti dü şüktür.

2.2. Kullanım Amaçlarına Göre Asansörler Asansörler kullanım amaçlar ına göre ise insan, yük ve servis asansörü olarak da 3’e ayr ılabilir.

2.2.1 İnsan asansörleri Asıl amaç olarak insan ta şımasını amaçlayan, konfor ve kullan ım rahatlığı öncelikle istenen ve ön planda tutulmu ş asansörlerdir. Kendi aras ında 3 k ısıma ayr ılır:

2.2.1.1 Sınıf I asansörleri Özellikle insan ta şımak için tasarlanmıştır. 320 ve 450 kg beyan yüklü küçük kabinler sadece insan ta şımak için kullanılır. 630 kg beyan yüklü kabinler insan taşımaya ek olarak özürlü ki şiler için normal tekerlekli sandalye ve çocuk

6

arabalar ının taşınması için kullan ılır. 1000 kg beyan yüklü büyük boy kabinler, orta  boy kabinlerin ta şıyabileceği yüklerin yanı sıra tutamaklar ı  sökülebilen sedyelerin, tabutlar ın ve mobilyalar ın taşınması için kullanılabilir.

2.2.1.2. Sınıf II asansörleri Sınıf I ve sınıf III özelliklerini birlikte taşıyabilen, beyan yüküne göre konut d ışı yerlerde ve sa ğlık tesislerinde de kullan ılabilen asansörlerdir.

2.2.1.3. Sınıf III asansörleri Özel olarak hasta ta şımak amacıyla kullanılan asansörlerdir. 1600–2000 kg sedye asansörleri genel olarak uygundur.

2.2.2. Yük ve araç asansörleri Genellikle insan refakatinde yük ta şınması  için kullanılan asansörlerdir. Konfordan ziyade ihtiyaçlara cevap vermesi ve kald ırma kapasitesi ön planda tutulmu ştur. Bu tip asansörlerde genellikle palanga sistemi kullan ılır.

2.2.3. Servis asansörleri Servis asansörleri boyutlar ı ve yapım şekli itibariyle insanlar ın giremeyece ği, yemek, ufak eşya vb. taşımak için kullan ılan asansörlerdir.

2.3. Kumanda Sistemine Göre Asansörler Asansör seçimleri yap ılırken trafiğin yoğunluğuna ve servis hizmet süresine göre kumanda sistemleri de belirlenir. Trafik ak ışının yo ğunluğu ve kullan ılması gereken asansör miktar ı kumanda sisteminin seçilmesinde etkendir. Her üst kumanda sistemi ek maliyet getirece ğinden seçim, yararl ılık ve uygunluk esas ına göre yapılır.

7

2.3.1. Basit kumandalı asansörler

Asansörün sadece tek bir çağr ıya cevap verdiği sistemlerdir. Sistem ilk aldığı çağr ıya cevap verir. Diğer çağr ıya cevap vermesi için ilk aldığı çağr ıdaki görevini tamamlaması  gerekmektedir. İnsan trafiğinin düşük olduğu yerlerde genelde kullanılan kumanda sistemidir. Genelde eski sistemlerde sık rastlanır.

2.3.2. Toplamalı kumandalı (kolektif) asansörler

Aldığı tüm çağr ılar ı belleğinde tutarak gittiği yön do ğrultusunda cevap veren kumada sistemidir. İniş – çık ış  emirlerini ayırt etmez. Orta yoğunluktaki trafikte kullanılabilir. İniş ve çık ış  isteklerinde çak ışmaya yol açtığı  için zaman kayı plar ına neden olmakla beraber en s ık kullanılan kumanda çeşididir.

2.3.3. Seçmeli kumandalı (selektif) asansörler

Aldığı çağr ılara iniş ve çık ış ayır ımı  yaparak cevap veren kumanda sistemleridir. Trafik ak ışının yoğun oldu ğu yerlerde kullanılır. Bu tür kumanda sistemleri çoklu asansör kumandalar ında da tek bir merkezden birçok asansörü kumanda etmek için kullanılır. İkili asansörlere dubleks, üçlü olan asansör guruplar ına tripleks denilir.

2.4. Hızlarına Göre Asansörler

Asansörlerde hız ve konfor arttıkça güvenliğin de arttır ılması  gereklidir. Servis mesafesi, servis hizmet süreleri ve maliyetler dikkate alınarak asansör hız seçimleri yapılır.

2.4.1. 0,63 m/sn ve alt ındaki hızlardaki asansörler

K ısa mesafeler altında kullanılan, tahrik sisteminin tek bir h ız içinde kaldığı  ya da  palanga sistemleri kullanılarak hızı yavaşlatılmış buna mukabil yük ta şıma kapasitesi arttır ılmış  asansörlerdir. Hız yavaş  olduğu için mekanik fren sistemi olarak ani

8

frenlemeli güvenlik sistemleri ve enerji depolayan tipte tamponlar ın kullanılır. Bu tipteki asansörler trafiğin düşük olduğu yerlerde veya yük taşıma amaçlı  olarak kullanılırlar. Asansör hızı dü şük olduğu için ani duruşlar kabin içindekileri çok fazla rahatsız etmez.

2.4.2. 1,00 m/sn h ızdaki asansörler

Asansörlerde duruş ve kalk ışlarda insanın rahatsız olmaması için 1,5 m/sn 2 üstündeki ivmelenmeye müsaade edilmez. Buna ba ğlı  olarak ya çift hızlı  asansör motorlar ı kullanılmış  veya motor kontrol teknikleri ile (frekans kontrolörleri) duru ş  ivmeleri düşürülmüştür. İkinci hızda veya durmaya yak ın hız yavaşlatıldığı  için bu tip asansörlerde de mekanik frenleme sistemi ani frenlemelidir.

2.4.3. 1,60 m/sn ve üzeri h ızlardaki asansörler

Yüksek binalarda ve trafik ak ışının yoğun oldu ğu yerlerde kullanılırlar. Motor duruşlar ında frekans kontrol teknikleri kullan ılır. Mekanik fren sistemleri kayma etkili fren sistemi, tamponlar ı  enerji harcayan tipte tamponlardır. Güvenlik freni çalışma mesafesi uzun olup tamponlara çarpma ve limit şalterlerin devreye girmeleri ayr ıca yavaşlatma şalterleri ile desteklenir. Asansör sıçrama mesafeleri toleranslı olarak alınır. Kuyu içinde mekanik kesicilerin yan ında hız yavaşlatıcı  elektrik kesicileri de kullanılmalıdır. Yüksek hızlı  asansörlerde kuyu ölçüleri asansörün yapısına göre yeterli güvenlik mesafelerini bırakacak şekilde seçilir.

9

BÖLÜM 3. ASANSÖRÜN MEKANİK DONANIMI VE SAHASI

Hem elektrik tahrikli hem hidrolik tip asansörde kullan ılan ortak aksam şunlardır:

3.1. Asansör Kuyusu (Boşluğu) Asansör kuyusu (Şekil 3,1) asansör h ızı ve kabin boyutlar ına göre dizayn edilen ve kabin ile kar şı ağırlığın veya pistonun düşey doğrultu boyunca içinde hareket ettiği, etraf ı  yanmaya kar şı  dayanıklı duvarlarla çevrilmiş  olan boşluktur. Kabinin en son duraklarda bulunma durumuna göre, üstte ve altta belirli miktarlarda emniyet  boşluklar ı vardır. Bu mesafeler, asansör h ızı arttıkça hıza bağlı olarak artar. Burada amaç olağan dışı bir durumda asansörün durmas ını güvenli bir şekilde sağlayacak ve asansörün içinde, üzerinde veya alt ında bulunabilecek bir insan ı koruyacak mesafeyi sağlamaktır. 1. Asansör boşluğu duvarlar ı tabandan tavana kadar tuğla, beton perde, çelik yap ı ile yapılmış olmalıdır. Yanıcı madde olmamal ıdır. 2. Kuyunun alt k ısmında, tampon, k ılavuz ray kaideleri ve drenaj tertibat ı dışında düzgün ve mümkün olduğu kadar yatay taban ı  olan bir kuyu alt boşluğu  bulunmalıdır. Kuyuda su s ızıntısı olmamalıdır. 3. Kuyu duvarlar ı, tabanı ve tavan ı raylar, dengesiz yükler, tamponlar vb. kaynakl ı yüklere dayanabilecek yap ıda olmalıdır. 4. Durak kapısı dışında kuyuya giriş kapısı  varsa, bu kap ı açıldığında sistem çalışması kesilecek şekilde dizayn edilmelidir. 5. Asansör boşluğu sadece asansör için kullan ılmalıdır.

10

Şekil 3. 1. Asansör kuyusu ve aksamı

3.1.1. CE kapsam ında asansör kuyusunun incelenmesi Kuyu tavanı aşağıdaki özellik ve şartlarda olmalıdır (Şekil 3.2 - Kar şı ağırlık tamponu tam kapal ı vaziyette iken) : 1. Ray uzunluğu en az (0,1+ h) m daha hareket mesafesine izin vermelidir. (TS EN 81–1/81–2 Madde 5.7.1.1a) (i) 2. Kabin üstündeki durma alan ından kuyu tavan ının en alt k ısımlar ına olan boyut en az (1,0+ h) m olmal ıdır. (TS EN 81–1/81–2 Madde 5.7.1.1.b) (ii) 3. Tavanın en alt k ısımlar ı (aşağıdaki (iv) de belirtilenler hariç) ile kabin üstündeki en yüksek teçhizat parças ına olan serbest düşey mesafe en az (0,3 + h) m olmalıdır. (TS EN 81–1/81–2 Madde 5.7.1.1.c.1) (iii) 4. Kuyu tavan ının en alçak k ısmı ve k ılavuz paten veya makaralar ın, halat  bağlantılar ının veya kabin üstü siperinin veya dü şey hareket eden sürmeli kap ı  parçalar ının en yüksek k ısmına olan serbest düşey mesafe en az (0,1+ h) m olmalıdır. (TS EN 81–1/81–2 Madde 5.7.1.1.c.2) (iv) 5. Kabin üzerinde 0,5m x 0,6m x 0,8m’lik bir dikdörtgen blo ğu alabilecek yeterli  boşluk bulunmalıdır. (TS EN 81–1/81–2 Madde 5.7.1.1.d)

11

EN ÜST DURAK SEVİYESİ KLAVUZ RAY Şekil 3.2. Üst emniyet mesafeleri

Kutu zemini kabin tampona tam oturmuş  ve tampon kapal ı  vaziyette aşağıdaki özellik ve şartlar ı sağlamalıdır (Şekil 3.3) : i.

Kabin tam kapal ı tampon üstünde otururken a ğırlık rayı uzunluğunun en az (0,1 + h) m hareket mesafesine izin vermelidir. (TS EN 81–1/81–2 Madde 5.7.1.2)

ii.

Kabinin altında, yüzeylerinden biri üstünde duran 0,5 m x 0,6 m x 1,0 m ’lik dikdörtgen bloğu alacak yeterli boşluk bulunmal ıdır. (TS EN 81–1/81–2 Madde 5.7.3.3.a) (i)

iii.

Kuyu tabanı ve kabinin en alçak k ısmı arasında (aşağıda (iii) deki alan hariç) en az 0,5 m bir serbest dü şey mesafe olmal ıdır. (TS EN 81–1/81–2 Madde 5.7.3.3.b) (ii)

iv.

(1) Kabin eteği veya düşey hareket eden sürmeli kap ı  ve bitişik duvarlar, (2) kabinin en alt k ısmı ve k ılavuz raylar aras ında 0,15 m yatay mesafede 0,1 m ’den az olmayan bir serbest düşey mesafe olmal ıdır. (TS EN 81–1/81–2 Madde 5.7.3.3.b) (iii) 1. Yukar ıda (iii)’de belirtilenler haricinde, kuyu dibindeki en yüksek parçalar ile kabinin en alt k ısmı arasında en az 0,3m serbest düşey mesafe olmal ıdır. (TS EN 81–1/81–2 Madde 5.7.3.3.c) (iv)

12

Şekil 3. 3. Üst emniyet mesafeleri1

3.2. Makine Dairesi Asansör makinesi ve kumanda tablosunun, ana şalter, hız regülâtörü ve sapt ırma makarasının da bulunduğu kapal ı mekâna makine dairesi denir. Makine dairesi, çok kez asansör boşluğu üstünde olduğu gibi, altta veya yanda da yap ılabilir. Makine dairesi dış etkenlerden korunmuş, rutubetsiz, yeteri ayd ınlıkta (en az 200 lüks), iyice havalandır ılmış, ortam sıcakl ığı  5°C ila 40°C olmal ı ve aşmayan kapal ı  mekân titreşimleri absorbe edici şekilde tasarlanmal ıdır. Panolar önünde en az 70 cm bo şluk  bulunmalı, hareketli cihazlara kolayca erişilebilmeli ve bunlara erişmek için en az 50 cm geçiş yolu olmalıdır. (Şekil 3.4)

13

Şekil 3. 4. Kuyu ve makine dairesi kesiti

3.2.1. CE kapsam ında makine dairesinin incelenmesi Yukar ıdaki şart ve özelliklere ilave olarak aşağıdaki maddeler CE kapsam ındadır: a) Ana anahtar kumanda mekanizmas ının kolay ay ırt edilebilir ve makine dairesi girişinden erişilebilir olmalıdır. (TS EN 81–1 Madde 13.4.2)  b) Makine dairelerinin boyutlar ı, cihazlarda ve özellikle elektrik aksam ında kolay ve güvenlik içinde çal ışılmasına imkân verecek yeterlilikte olmal ıdır. Özellikle çalışma alanlar ı üstünde en az 2 m serbest yükseklik olmal ı ve Kumanda panolar ı ve tablolar ının önünde, aşağıdaki özellikleri taşıyan serbest bir yatay alan  bulunmalıdır: Derinlik: Muhafazalar ın dış yüzeyinden en az 0,7 m olmal ıdır; Genişlik: En az şu değerlerden büyük olan ına eşit olmalıdır: 0,5 m veya kumanda  panolar ı veya tablolar ının toplam genişliği; 1. Gerekli olan yerlerde hareketli parçalar ın bak ım ve kontrolü için bak ımın yapılacağı tarafta ve varsa elle kata getirme tertibat ı için en az 0,5 m x 0,6 m ’lik  bir serbest yatay alan bulunmal ıdır. (TS EN 81–1 Madde 6.3.2.1)

14

3.3. K ılavuz Raylar Asansör k ılavuz raylar ının iki ana görevi vard ır: 1. Kuyu içinde kabini ve kar şı ağırlığı  seyir süresince k ılavuzlamak ve yatay hareketlerini en aza indirmek, 2. İstenmeyen bir durum kar şısında güvenlik tertibat ının çalışmasıyla kabini ve kar şı ağırlığı durdurmaktır. Raylar ın kabin ve kar şı ağırlığın düşey doğrultular ını  koruması, dönmelerini engellemesi, kap ı ile kabin, kabin ile kar şı ağırlık ya da kabin ile piston aras ındaki mesafeyi devaml ı olarak sabit tutarak korumas ı gerekir. K ılavuz ray en alt uçta kuyu içinde desteklenmeli ve bütün bir ray boyunca destekler  belli aralıklarla yerleştirilmelidir. Destekler bağlantılar ı  ve destek duvarlar ı  yatay kuvvetleri dengeleyecek düzeyde olmal ıdır. Ray, sabitlemesi Şekil 3.5’te gösterilmiştir.

Şekil 3. 5. Ray, t ırnak ve konsol

3.4. Asansör Kabini Asansör kabini yük ve insanlar ın katlar arasında taşınmasında kullanılan çelik profil iskeleti

ile

ask ı  halatlar ına

bağlı,

kapılı  veya

kapısız

olabilen

çelik

konstrüksiyonlardır. Kabinler çelik bir zemin ve taşıyıcı  bir iskeletten meydana

15

getirilir. Kabin iskeleti yan duvarlar ve tavanla kaplanarak kapal ı bir hacim yarat ılır. Kabin, duvar ve tavan kal ınlığı en az 2 mm saçtan olmal ı eni ve boyu aras ında en az 0,5 oran bulunmal ıdır. Asansör kabinleri kap ılı  ve kapısız olmak üzere iki tarzda bulunabilir. Otomatik kumandal ı  asansörlerde, kabin içinde kat kumanda, alarm ve durdurma dü ğmeleri tak ımı, ya da vatmanl ı asansörlerde kumanda kolu vard ır. Otomatik kapılılarda kabin içinde kat göstergesi de bulunur. K ılavuz raylara 4 noktada dayanan kay ıcı elemanlar, ya da lastik rulolar kabinin d ıştan alt ve üst bölümlerine konulur.

Şekil 3. 6. Kabin ve aksam ı

3.5. Patenler Kabin ve kar şı ağırlık ya da süspansiyon kasna ğı ayr ı ayr ı k ılavuz rayına patenler ile alt ve üst k ısımlar ından k ılavuzlanmaktadır. K ılavuzlama yapan patenler; a) Kayan paten  b) Döner paten c) Tekerlekli patenler olmak üzere 3 ayr ı tiptedir. Kayan patenler, 2 m/s alt ındaki orta ve düşük hızda çalışan asansörlerde kullanılmaktadır. Kayma süresi, kabin hareketine ilave bir kuvvet yaratabilmekte ve k ılavuz raylara sabit bas ınç uygulamaktad ır.

16

Döner patenler, yüksek h ızlı  asansörlerde tercih edilmektedir. ancak yumu şak bir kullanım ve sürtünme kay ı plar ının azaltılması  nedeniyle güçten kazanç sa ğlaması nedeniyle orta hızlı asansörlerde de kullan ılmaktadır. Tekerlekli patenler, k ılavuz raylara sürekli temas halinde bulunan üç adet kendi etraf ında dönebilen ve rulmanl ı yataklı tekerlekten oluşmaktadır.

Şekil 3. 7. Plastik paten teknik çizimi

3.6. Kat Kapıları Asansör duraklar ındaki kap ılar basit, yar ı  otomatik (çarpma kap ı), ya da tam otomatik olabilir (Şekil 3.8; 3.9; 3.10). Her türlü halde, güvenlik için, kap ı  tam kapanmadan ve sürgülü emniyet sağlanmadan kabin hareket etmemeli, ayn ı zamanda, kabinin bulunmad ığı durakta kat kap ısı açılmamalıdır. Kat kapılar ı açılma  biçimlerine göre sınıflandır ılabilir. a) Tek ve çift kanatl ı çarpma kapı  b) Katlanabilir veya yana toplamal ı kapı c) Ortadan açılan kapı d) Yukar ı kaymalı kapı e) Özel kapılar

17

Şekil 3. 8. Tam otomatik merkezi 6 panel kap ı teknik çizimi

Şekil 3. 9. Tam otomatik teleskopik 2 panel kap ı

Asansörün kullan ım şekline ve taşıma kapasitesine uygun kap ı seçilmelidir. Kap ılar en k ısa zamanda aç ılı p kapanabilmeli ve insanlar ın aynı  anda giriş-çık ış yapabilmesine imkân vermelidir.

18

3.6.1. CE kapsam ında asansör kap ılarının incelenmesi Kapı kanatlar ı veya kanat ve kasa, kasa üstü veya e şik arasındaki sürekli aç ıklığın 6 mm veya daha az olmas ı gereklidir. (TS EN 81–1 Madde 7.1) Makine gücü ile çal ışan otomatik sürmeli kap ı kanatlar ının yüzeyinde 3 mm ’yi aşan girinti veya ç ık ıntı olmamalıdır. (TS EN 81–1 Madde 7.5.1) Bütün kapı kilitlerinin CE işaretine sahip olmas ı gereklidir. Her durak kap ısındaki kontaklar ın, kilit açılma bölgesi dışında açıldıklar ında kabini durdurduğunun ve harekete devam ının engellenmiş  olması  gerekmektedir. (TS EN 81–1 Madde 7.7.4)

3.7. Tamponlar Sistemde oluşan bir ar ıza sonucunda seyir mesafesi s ınırlar ı dışında asansörün yoluna devam etmesi; kabinin ya da kar şı ağırlığın kuyu dibine çarpmas ı  ile sonuçlanır. En alt durakta durmay ı p yoluna devam eden kabin ve kar şı ağırlığın zemine çarp ışını  yumuşatmak üzere, asansör h ızına göre, elastik, yay veya hidrolik elemanlar kullanılır. Asansör tesislerinde kabinin ve kar şı ağırlığın altına ayr ı ayr ı yerleştirilen tamponlar üç s ınıfta ele alınmaktadır; A. Elastik tampon B. Yaylı tampon C. Hidrolik tampon Elastik tamponlar, elastik dayanak olarak lastik yayl ı  tamponlar gibi tasar ımlar standartlarda belirtilmiştir. Bu dayanaklar doğrudan sabit kaideye, temele veya kabin ve kar şı ağırlığa monte edilebilir. Yaylı  tamponlar, kabin h ızlar ı 1.25 m/s den az olan asansör tesislerinde kullan ılan yayl ı tamponlar, gelen enerji yükünün yaylar ın yüksek elastikliği sayesinde absorbe ederler. Hidrolik tamponlar, 1,6 m/s den daha yüksek h ızlarda çal ışan asansör tesislerinde hareket yolunun s ınırlandır ılması için kullanılmaktadır. Hidrolik tampon tasar ımında

19

genelde asansörlerin hem kabinleri hem de kar ş kar şı ağ  ağırlıklar ı için aynı konstrüksiyonlar uygulanmaktadır. Tamponlar bir güvenlik eleman ıdır ve tip kontrol belgesi (CE Belgesi) olmas ı gereklidir.

Şekil 3. 10. Yaylı ve hidrolik tamponlar

3.8. Asansör Kumanda Panosu Asansörlerin kolay, rahat, düzenli ve güvenli bir şekilde kullanılmalar ı için kumanda sistemleri gerçekleş gerçekle ştirir. Basma düğ düğmeli kumanda, röleler ve şalterler aracılığı  ile istenen hareketi yerine getirir. Basma yerine, manyetik veya elektronik yoldan dokunma ile görev yapan düğ düğmeler de vard ır. Asansör fonksiyonlar ına etkisi yönünden, düğ dü ğmeli kumanda çeş çe şitleri: “basit kumanda”, “toplamal ı kumanda”, “grup kumanda”d ır. Basit kumanda, bir asansörün aldığı  hareket kumandalar ını  tek tek ve arka arkaya yerine getirilmesini gerçekleş gerçekleştiren düzendir. Toplamal ı  kumanda, iç ve d ış  kumandalar ı  kaydedip toplayan; asansör gidiş gidi ş yönüne ve s ırasına göre yerine getiren düzendir. Bu sistem,  basit kumandaya göre, bir asansörün çal ışmasında zaman kazanmak, boş bo ş hareketleri

20

azaltmak, daha az elektrik enerjisi sarf ı  ve trafik ak ımını artırmak gibi üstünlükler gösterir. Grup kumanda, “toplamal ı  kumanda” özelliğ özelli ğindeki birçok asansörün, bir arada, ayn ı dış kumandalarla, en uygun ve ekonomik şekilde çal ıştır ılmasını sağ  sağlayan düzendir.

Şekil 3. 11. Kumanda tablosu

Günümüz teknolojisi ile yeni nesil kumanda sistemleri yap ılabilmektedir. Panoya telefon hattı  üzerinden uzaktan eriş eri şim mümkün olmakla birlikte bir yaz ılım ile  bilgisayar üzerinden kontrolü ve takibi yap ılabilmektedir. 8 ayr ı asansöre ayn ı anda müdahale imkân ı sağ sağlayan program, tüm kay ıtlar ı saklamaktad ır. Ayr ıca asansörün ar ızası an ında ilgili veya yetkili kiş ki şinin cep telefonuna hata kayd ı mesajı göndererek  bilgilendirmektedir. Tüm bunlara ek olarak standart özellikleri şöyledir:

21

Son 128 hatay ı  tarih, saat, kat ve asansörün o anki hareket konumu ile birlikte haf ızada saklama RS232 üzerinden bilgisayar ile bağ ba ğlantı Bilgisayar ve modem üzerinden uzaktaki asansörlere ba ğlanı p  p ayar yapabilme imkânı Tüm hatalar ın bilgisayarda incelenmesi ve istenilen, kritere göre (zaman, hata, kat, konum) sıralanarak geçmiş geçmi ş ar ızalar ın analizinin PC ortam ında yapılması Tüm zamanlar ın ve mikroiş mikroişlemci içinde değ de ğişkenlerin çal ışma anında izlenebilmesi Programlanabilir giriş giriş uçlar ı Programlanabilir ç ık ış uçlar ı ASCII kodlarla programlanabilir dijital display Sistem parametrelerinden ayarlanabilir çift kap ı desteğ  desteği Servis bak ım şifre koruması Bak ım zamanı geçince sistemi kilitleme Programla istenilen katlara ulaş ula şımı iptal etme Kuyu kat bilgisi için say ıcı veya enkoder sistemlerinden herhangi birini seçebilme özgürlüğ özgürlüğü Her tür asansör sistemi ve her tür trafik sistemi için kolay anla şılır parametreler ile ayar imkânı…

3.9. Mekanik Fren (Paraş (Para şüt Sistemi) Halat kopması  veya iniş ini ş hızının aşır ı  derecede artmas ı  halinde, asansörü k ılavuz raylar üzerinde frenleyerek durdurur. Kabinin üst veya alt kiri şlerine yerleş yerleştirilir. Elektrikli, hidrolik veya pnömatik sistemler güvenli olmad ığından mekanik olarak çalışırlar (Ş (Şekil 3.13). Bunlardan, tutma mesafesi 1–2 cm olan para şüt düzeni sak ıncalar ından dolay ı önemini yitirmiş yitirmiştir. Tüm asansör kabin ve platformlar ı için regülatör yard ımcılığı ile  birlikte konulması  zorunlu olan paraş para şüt düzeni, kar şı ağırlık için de özel bir halde gereklidir.

22

Kabinin aş aşağı  yönde hareketi s ırasında normal hızının 1,4 kat ını aşması, halatlar ın kopmas ı  veya halatlardan birinin fazla uzamas ı  halinde, kabin paraş para şüt tertibatı vasıtasıyla k ılavuz raylara tespit edilir. Bu tertibat kabinin alt ına veya üstüne yerleş yerleştirilir. Paraş Paraşüt tertibatının kabin h ızına bağ bağlı olarak kullan ılan baş başlıca iki türü vardır: a. Ani Olarak Etki Eden paraş para şüt Tertibatı  b. Kademeli Olarak Etki Eden paraş para şüt Tertibatı (Mekanizması) Hidrolik Sistemlerde de ayn ı şekilde raylara tutunan ve süspansiyonun alt ında  bulunan mekanik frenleme frenleme mevcuttur.

Şekil 3. 12. Paraş Paraşüt sistemi frenler

3.10. Ask ı Elemanı Asansörlerde genellikle yük taş ta şıyıcı elemanlar çelik tel halatlard ır (Ş (Şekil 3.14). Çelik tel halatlar, zamanla eskimekle beraber, ani olarak kopmaya, kar ş kar şı  güvenli elemanlardır. Periyodik muayenelerle, kullan ılamayacak duruma gelip gelmedikleri test uygulanarak anlaş anla şılır. İşletme İşletme ömürleri, asansörlerde şartlara göre değ değişik olarak 5–15 yıl kadardır. Hidrolik sistemlerde de, tahrikli sistemlerde de halat kullan ılır.

23

Halat bağ bağlantılar ı  da özel bir önem taş ta şır. Asansörlerde halat uçlar ı  çok değ değişik türlerde bağ bağlanabilir. Şişeli, tijli, kurt gözü şeklinde isimlendirilebilecek bağ ba ğlantı şekilleri ve klemenslerin bağ ba ğlantı şekli şekilde gösterilmiş gösterilmiştir. Güvenlik sırasına göre sıralamak istersek, kurt gözü, mekikli ve kur şunlu olarak s ıralamak mümkündür. Kur şunluda halat ın bir ucu ile bağ ba ğlantı ucu aras ında eriyik halde kur şun dökülür. Halatlar ın klemens bağ bağlantılar ı  da klemensin s ıkan taraf ı, ana halat k ısmını değ değil, halatın diğ diğer k ısmını sıkmalıdır.

Şekil 3. 13. Halat bağ ba ğlantılar ı

3.11. Sınır Kesiciler Asansörde hem elektrikli hem mekanik s ınır kesicileri bulunmal ıdır. Bu kesiciler durak seviyelerinin aş a şılması  durumunda mümkün olduğ oldu ğunca çabuk çal ışacak bir şekilde yerleş yerleştirilmeli, ancak normal iş işletmeyi aksatmamal ıdır. Bunlar kabin ve kar şı ağırlık tamponlara değ de ğmeden çal ışmalı ve asansörün tahrik tertibat ını durdurmalıdır. Elektrikli sınır kesici mekanik s ınır kesiciden önce çal ışmalıdır.

24

3.12. Karşı Ağırlık Hidrolik asansörlerde bulunmaz. Kabin ağırlığını ve tam yükün de 0,4 ya da 0,5’ini kar şılayacak değerde seçilir. Kolay taşınabilmesi ve miktar ayarlanmas ı bak ımından  birbiriyle bağlanabilecek dökme demir parçalar halinde veya pik döküm olarak yapılır. Kar şı ağırlık çelik bir çerçeve yard ımcı ağırlıklar ve çelik çerçeveye tutturulmuş yönlendirme elemanlar ından oluşmaktadır.

3.13. Hız Regülâtörü Hız regülâtörü bir güvenlik eleman ıdır ve tip kontrol belgesi ( CE Belgesi) olmas ı gereklidir. Her iki yönde çal ışabilir olmalıdır. Hız regülatörü, asansör iniş hızı, nominal değerini % 25 kadar aştığı  takdirde,  paraşüt tertibatını  harekete geçirerek, paraşüt frenini etkiler ve motor cereyan ını keser. Hız regülâtörü asansör boşluğunun üst taraf ında, makine dairesinde bulunur. Regülatör halatı  kabinin hareketini, regülatör kasna ğına iletir. Aşır ı hız halinde sık ıştır ılan bu halat paraşüt mekanizmas ını  harekete geçirir. H ız regülâtörleri genellikle “hız sınırlayıcı” olarak görev yaparlar.

Şekil 3. 14. Regülatör sistemi

25

3.14. Asansör Makine – Motor Grubu Hidrolik asansörlerde bulunmaz. Tahrik kasnağı  ve halatlardan sonra, tahrik kasnağına hareket veren motor makine grubuna de ğinmek gerekir. Genelde 2,5 m/s hızın altındaki motor gruplar ı  içinde sonsuz vida sistemi olan makine gruplar ı kullanılır. Asansörün h ız ve yük durumuna göre redüksiyon oran ı ayarlanan makine gruplar ı  yaygın olarak 1/25 ile 1/50 aras ında bir redüksiyon oran ına sahiptirler. Bu tip makinelerde yayg ın olarak kullan ılan sonsuz vida sisteminin özelliği sessiz ve küçük boyutlu olmalar ının yanı sıra, hareketi motordan kasnağa kolayca iletmesine rağmen, ters yönde gelen hareketlerde kilitleme özelli ği göstermesidir. Böylece asansörün hareketsiz kald ığı durumlarda asansör kendi kendine bir frenleme sistemi uygulamış olur. Sonsuz vida mekanizmalar ı, diğer sistemlere nazaran daha küçük boyutlarda ve ağırlıkta olmalar ına rağmen yüksek transfer imkânlar ı tanırlar. Genel olarak normal evolvent dişli (sar ı dişli) ve silindirik sonsuz vidadan meydana gelmektedir. Sonsuz vida, bute denen bir rulman ile sar ı dişli üzerine bast ır ılır. Makinede zamanla dişliler arasında oluşan boşluklar bu rulmanın ayarlanması ile giderilebilir. Makine gruplar ı hareket almak için mono blok olarak veya bir kaplin vas ıtası ile bir elektrik motoruna bağlanırlar. Kaplinler, kavrama kasnaklar ından, saplama, somun ve kamalardan oluşan bir teçhizatla makine ile motoru birbirine bağlarlar. Her grup kendine göre çeşitlilik göstermesine rağmen bağlantılar ın şartnamelere uygun yapılmış olması gerekir. Bu makine gruplar ında kullanılan elektrik motorlar ının, k ısa zaman aral ıklar ında çok fazla duruş  ve kalk ışa dayanıklı, az ısınan tipte olmas ı  istenir. Bu yüzden genel olarak sincap kafesli, özel sar ılmış  asansör motorlar ı  kullanılır. Küçük güç ve orta hızlarda bu motorlar sessiz çal ışma için kayma yataklara sahiptirler. Beslemenin doğrudan yap ıldığı ve frekans kontrolünün yap ılmadığı motorlar, durma  periyodunda dışar ıdan bir frenleme isterler. Duruş hızı doğrudan dış  etkiyle

26

düşürülen motor gruplar ında kuvvetli elektromanyetik frenler kullan ılır. Yüksek hızlarda ise duruş mesafesini ve ivmesini ayarlamak için çift h ızlı motorlar kullanılır. Motorlar seçilirken asansörün yük, kalk ış  momenti ve hız ihtiyacı  dikkate alınır. Düşük güçte seçilecek motor, asansörü ivmelendiremeyece ği gibi, yüksek güçte seçilecek bir motor da asansörde kabul edilen en yüksek ivme kuvveti olan 1,5 m/s ivmenin üstüne ç ıkarak rahatsızlık veya sars ıntı  yaratır. Motor ve makine seçimi asansör dizayn ının önemli k ısımlar ından biridir. 2,5 m/s üstündeki h ızlarda genelde makine dişli grubu kullanılmaz. Bu asansörlerde doğru ak ım motorlar ı veya frekans ve voltajlar ı haricen kontrol edilen alternatif ak ım motorlar ı redüktörsüz olarak tahrik kasnağına bağlanırlar. Bu tip motorlarda hız artışı ve düşüşü kontrol alt ında olduğu için daha az güce sahip elektromanyetik frenler güvenlik amac ına yönelik olarak kullanılırlar.

27

BÖLÜM 4. HİDROLİK ASANSÖRLER VE AKSAMI

4.1 Hidrolik asansörler Hidrolik asansörler modern bir icat olmay ı p prensip olarak çok eskidir. S ıvı olarak ilk önceleri su, daha sonra ya ğ kullanılmıştır. Önceleri yalnızca ağır yükler ve k ısa mesafelerde kullan ılmışlardır. Temel kullanma alan ını  endüstri ve depo işletmeleri oluşturmuş. 1950’ler de hidrolik asansörün Avrupa’ya gelmesiyle uygulama alan ı sürekli genişlemeye başlamıştır. Böylelikle giderek daha fazla insan asansörü olarak kullanılmaya ve son 20 senede de halatl ı asansörlerin yerini almaya başlamıştır. Bu gelişmeyi sağlayan etkenlerin başında, son y ıllarda hidrolik asansörlerde ulaşılan gelişmeler ve düzenlemeler yer almaktad ır. Bu gün hidrolik asansörün Avrupa’da elde e ettiği Pazar pay ı  % 55 ve Amerika’da %60 ‘ ın üzerindedir.  Genel olarak hidrolik asansörler, imalatlar ı  kurulumlar ı  ve servislerinin ucuz olmas ı  ve diğer tiplere göre kesin olarak daha iyi emniyet istatistiklerine sahip olmalar ı nedenleriyle düşük katlı asansör pazar ına hâkimdirler. Hidrolik asansörlerin Türkiye’de uygulanmas ı  ise henüz yüzdelerle ifade edilemeyecek düzeydedir. Bu gün için sadece k ısa irtifalarda, büyük yüklerin taşınması  gereken ve çat ı  problemleri olan yerlerde akla gelen hidrolik asansörler aslında Türkiye’de de çok eski zamanlarda tatbik edilmi ştir. Hidrolik asansörler, tahrik yeteneğinin hidrolik pompa ünitesi taraf ından sağlandığı asansör dizayn ıdır. Hidrolik yağın bir pompa ile kald ırma pistonlar ına iletildiği ve kabinin direkt veya indirekt olarak pistonlar ile hareket ettirildiği sistemdir. Kaldırma yüksekliğini artırmak için palangal ı  donanımda uygulanmaktad ır. Yüksek taşıma mesafelerinde sadece indirekt sistemler kullan ılabilir. İndirekt sistemlerde kabin h ızı silindir hızının iki katı  olduğu için yüksek h ızlarda indirekt sistemler daha avantajlıdır.

28

Şekil 4. 1. Hidrolik asansör kesiti

4.2. Hidrolik asansörlerin s ınıflandırılması Hidrolik asansörler kald ırma kapasitesine, tesis edilecekleri binalar ın yüksekliğine ve  bina fonksiyonuna göre dizayn edilirler. En uygun hidrolik asansörün seçimi için kabinin tahrik edilme yöntemine göre direkt tahrikli ve indirekt tahrikli hidrolik asansör şeklinde iki temel sistem değerlendirilir.

29

Direkt tahrikli hidrolik asansörlerde silindir direkt olarak kabin süspansiyonuna  bağlanmıştır ve silindirin çık ış-iniş h ızı kabin hızına eşittir. Direkt tahrikli sistemler, merkezden tahrikli ve yandan tahrikli olmak üzere iki k ısımdır. Merkezden direkt tahrikli hidrolik asansörlerin seyir mesafesi 30 metre ta şıma kapasitesi 20000 kg.d ır. (Şekil 4.2). Yandan direkt tahrikli hidrolik asansörlerin seyir mesafesi tek kademe ile 3,5 metre, çift kademe ile7 metre, üç kademe ile 10 metre dir. Taşıma kapasitesi ise 2000 kg.d ır. Yandan çift pistonlu direkt tahrikli hidrolik asansörlerin seyir mesafesi tek kademe ile 3,5 metre çift kademele 7 metre, üç kademe ile 10 metre dir. Taşıma kapasitesi de 10000 kg.’d ır. (Şekil 4.3 )

Şekil 4. 2. Merkezden tahrikli hidrolik asansör

30

Şekil 4. 3. Yandan tahrikli hidrolik asansör

İndirekt tahrikli hidrolik asansörlerde 1:2 palanga sistemiyle çal ışma sonucu seyir mesafesi silindir strokunun iki kat ıdır. Seyir mesafesi 35 metre taşıma kapasitesi 2000 kg.dır. Yandan çift pistonlu indirekt tahrikli (1:2) seyir mesafesi 35 metre taşıma kapasitesi 8000 kg.d ır. Kabin hızı  da silindir ç ık ış-iniş hızının iki katıdır. Yüksek seyir mesafelerinde ve h ızlarda indirekt tahrikli sistemler tercih edilir. Silindir kabin süspansiyonuna yandan indirekt olarak ba ğlanır. Kabini tahrik etmek

31

için 1 veya 2 silindir kullan ılabilir. İndirekt hidrolik asansörler üç tarzda tek pistonlu (Şekil 4.4) iki pistonlu (Şekil 4.5) ve kar şı ağırlıktan tahrikli olabilir.

Şekil 4. 4. Yandan-indirekt tahrikli hidrolik asansör

32

Şekil 4. 5. Yandan-çift pistonlu hidrolik asansör

4.3. Hidrolik asansörlerin elemanlar ı Hidrolik asansörlerde, halatl ı  asansörlerde de kullan ılan ortak elemanlardan farkl ı olarak, hidrolik güç ünitesi, hidrolik silindir (direkt veya indirekt tahrikli), valfler, ısı değiştiricisi, seviyeleme cihaz ı kullanılmaktadır.

33

4.4 Hidrolik Güç Ünitesi Hidrolik asansörlerde kabinlerin istenen h ızlarda ve kapasitelerde çal ışmasında etkin olan eleman güç üniteleridir. Kapal ı bir tank içinde bulunan hidrolik yağını bir dalgıç motor ve ona bağlı çelik filtreli pompa ile dağıtım ve kontrol valflerinden geçtikten sonra silindirlere ileten ve bir k ısım ölçme cihazlar ının bulunduğu birimdir. Hidrolik asansörler için özel olarak geliştirilmişlerdir. Yağ seviyesinin alt ında çalışan motor pompa grubuna sahiptirler. Bileşik konstrüksiyon geniş  bir alana gereksinim duyulmadan optimum etkenlikle çal ışan küçük pompa ve motor kullan ımı sağlar. Güç ünitesinde ayr ıca titreşim absorberleri ve bir el pompas ı  da bulunabilir. Tank genellikle zeminden belli bir yükseklikte bulunur. Sistemde dola şan yağın hacmine uygun ve yağın ısısını kolayca d ış ortama atabilecek kapasitede yap ılırlar. Hidrolik asansör sistemlerinin nerdeyse tamam ına yak ın bölümünde hareket mekanizması olarak vidalı pompa kullan ılmaktadır. Bu tür bir pompa ile çok büyük miktarda debi, sessiz ve titreşimsiz olarak basılabilmektedir. Ayr ıca, bu pompalar sıcaklık ve viskozite değişimlerinden etkilenmezler, yağ  seviyesinin alt ında çalıştıklar ından bak ım gerektirmezler ve iyi bir verime sahiptirler. Güç ünitesindeki yağ  miktar ı havaland ırma filtresinde bağlı olan ölçme çubuğu ile kontrol edilebilmektedir. Minimum yağ miktar ı asansöre en üst katta iken bile motor ve pompanın tamamen yağ içinde bulunmas ını sağlayacak durumda olmal ıdır.

4.5.Yağ deposunun görevi 1. Hidrolik yağın bir yerde toplanmas ını sağlar. Tüm devre yağını  alabilecek hacimde olmalıdır. 2. Dönen yağın içindeki havay ı yağdan ayr ıştır ır: madensel yağlarda basınç ve sıcakl ığa bağlı olarak çözünmüş hava bulunur. Küçük kabarc ıklar Halide bu hav yağla birlikte devreye taşınır. Bu nedenle havan ın depoda ayr ılması  gerekir. Bunu sağlamak içinde yağın üst yüzey alan ı imkanlar nöbetinde geniş tutulur. 3. Yağın sistemden dönerken getirdiği pisliklerin metal parçac ıklar ının dibine çökertilerek yağdan ayr ıştır ılmasını sağlar.

34

4. Sistemden dönen ve tedirgin olan ak ışkanın dinlenmesini sağlar. 5.

kabine ve binaya gelecek titre şimleri engeller.

6.  pompa ve motorun soğutulmasını  ve yağlanmasını sağlar. Böylece sistem güvenilir ve uzun ömürlü olur. 7. Yağın ısısının d ışa at ılmasını sağlar. Yağa geçen ısının bir k ısmı borular valf ve depo taraf ından çevreye at ılır. Geri kalan ısı oluşan ısı  ve dağıtılan ısı  denge haline gelene kadar yap ı ve denge elemanlar ını ısıtır.

4.6. Hidrolik yağ deposunun yap ılmasında dikkat edilecek noktalar 1. Yağ deposunun saçlar ı kaynakla birleştirilmelidir. 2. Depo yağ seviyesi kolay kontrol edilebilsin diye uygun bir yerde olmal ıdır. 3. Yağ deposunun kapağı kolaylıkla dışar ı alınabilmeli, açılabilmelidir. 4. Depo, içindeki yağın sıcaklığını ve seviyesini gösterecek şekilde hazırlanmalıdır. 5. Depo üzerindeki atmosfer bas ıncının yağ  üzerine etki etmesi için hava süzgeci  bulunmalıdır. 6. Depo içinde dönen yağla pompanın emeceği yağın birbirinden ayr ılmasını sağlamak için perde bulunmal ıdır. 7. Deponun hacmi yağın üzerindeki ısıyı dış ortama atabilecek kapasitede olmal ıdır. 8. Deponun alt k ısmında toplanan metal parçac ıklar ı ayırabilmek için manyetik bir ayır ıcı konmalıdır. 9. Dönüş borusu ile depo taban ı  arasındaki mesafe boru çap ının 2- 2,5 kat ı  kadar olmalıdır. 10. Yağın depo içerisinde h ızla soğumasını sağlamak için, depo yerden 12 – 20 cm yukarda olmal ıdır. 11. Havalandırma filtresinde monte edilecek yağ ölçme çubuğu ile mi. Ve max. Yağ miktarlar ı ölçülebilmelidir.

4.7. Hidrolik pompa Hidrolik pompalar, kendilerini tahrik eden motor vas ıtasıyla, yağ  deposunda statik halde duran yağı  harekete geçiren, sisteme belirli bas ınçta ve debide basan elemanlardır. Hidrolik pompalar mekanik enerjiyi alarak hidrolik enerji verirler.

35

Pompalama hareketi tüm pompalar için ayn ıdır. Emiş hattından çektikleri yağı basınç hattına hacimsel bir küçülme sonucunda basarlar. Pompan ın seçilmesine etki eden önemli faktörler çal ışma basıncı  ve sisteme bas ılacak yağın debisidir. Üretici firmanın tavsiyelerine göre seçilmeyen ya ğlar pompanın verimine etki eder,  pompanın emişini güçlendirir. Hidrolik asansör sistemlerinin nerdeyse tamam ına yak ını  bölümünde vidal ı  pompa kullanılmaktadır. Bu tür bir pompa ile çok büyük miktarda debi sessiz ve titre şimsiz olarak basılabilmektedir. Ayr ıca, bu pompalar s ıcaklık ve viskozite değişimlerinden etkilenmezler, yağ  seviyesinin alt ında çal ıştıklar ından bak ım gerektiremezler. Asansörlerde kullan ılacak pompalar 2 veya 3 vidal ı olarak imal edilirler. Bir tanesi vidalı tahrik mili diğerleri döndürülen vidal ı millerdir. Debisi 1250 1/dak. Veya daha fazla gerektiren sistemlerde vidal ı pompa deponun üzerine monte edilir. Pompa seçiminde dikkat edilecek noktalar: 1. Çalışma basıncı (sistem bas ıncı) 2. Pompanın gücü 3. Gerekli, debi 4. Devir sayısı 5. dönüş yönü 6. Çalışma sıcaklığı 7. Ekonomik olmas ı 8. Gürültü ve titreşim 9. Montaj kolaylığı 10. Bak ım ev onar ım kolaylığı 11. Pompa boyutlar ının sisteme uygunluğu Vidalı pompanın özellikleri 1. Eşzaman hızlarda çalışabilme: motor ile bağlantıda dişli kutusuna gerek yoktur. 2. Küçük pompa ile yüksek debi sa ğlanabilir. 3. Dış gömlekle vidalar aras ında kuru sürtünme yoktur. Arada her zaman ya ğ filmi  bulunduğundan aşınması azdır. En zor koşullarda bile uzun ömürlüdür.

36

4. Ak ış  devamlıdır. Basınç darbecikleri yoktur. Dolay ısıyla asansörün hareket devamlıdır. Mesela dişli pompalarda diş  atarken oluşan düzgünsüzlükler ve darbecikler vidal ı pompada görülmez. 5. Minimum köpüklüme sağlar. 6. Değişik pompa ve vida hatveleri sayesinde geniş debi ve bas ınç aralığına sahiptir. 7. Gövde özel alüminyum alaşımından yapıldığından titreşim hissedilmeyecek kadar azalt ılmıştır. 8. Emiş ağzına tak ılan düşük emme dirençli süzgeç sayesinde pompa iri taneli kir  parçacıklar ından korunur. 9. Vidalar ı  nitratlıdır. Sertleştirilmiş  ve sivrileştirilmiştir. Bu yüzden uzun ömürlüdür. 10. Yağ  sevk eden elemanlara verilen uygun şekiller, zaten düşük olan bas ınç darbeciklerini iyice azalt ır. 11. Yağ içi montajı sayesinde özellikle sessiz ak ış sağlanır. 12. Vidalı tahrik milinin eksenel tespiti için bilyal ı rulman kullanılır. Böylece düşük gürültü ve uzun ömür sağlanır. 13. Çok iyi işlenmiş yüzeylerle vidalar ın eksenel kuvvetleri dengelenmiştir. Hidrolik pompanın tahriki için gerekli motor gücünün bulunması  Nm = Q*P / 450*δt [HP]  Nm = Q*P / 600* δt [kW] P: pompadan elde edilecek bas ınç  Nm: pompayı döndürecek elektrik motorunun gücü [HP] [kW] Q: pompanın debisi [lt / dk] δt: hidrolik pompanın toplam verimi ( 0,8 ÷ 0,85 )

4.8. Hidrolik borular Hidrolik asansör sistemlerinde hidroliğin pompadan al ını p kumanda valfi üzerinden silindire iletilmesinde boru ve hortum kullan ılmaktadır. Sistem tamamen hortumdan yapılabileceği gibi, boru kullan ılan sistemlerde de boruyla silindir aras ına ve boruyla silindir arasına ve boruyla güç ünitesi aras ına(hortumlar ın şok sönümleme

37

özelliğinden dolay ı ) 500 mm. iki hortum tak ılması tavsiye edilmektedir. Borular k ısa olduğu takdirde, yalnız silindir ve boru aras ına hortum tak ılması yeterlidir. Hortum bünyesinde bulunan elastikiyetten dolay ı  kabinde titreşimler oluşmaktadır. Hortumlar üzerine yük geldiği zaman genişleyip, yük kalkt ığı zaman eski şekline ve çapına kavuşurlar. Uzun yıllar sonucu elde edilen tecrübelere göre hortumun çap ında meydana gelebilecek milimetrenin onda biri kadarl ık bir farklılık bile, kabinin çalışması sırasında titreşimlere ve ilk hareket aksakl ıklar ına neden olmaktad ır. Bu nedenle sadece yüksek kaliteli hortum kullan ılması gerekmektedir.

4.8. 1. Borularla ilgili tavsiyeler a) Borular ın iç yüzeyleri temiz ve pürüzsüz olmal ıdır.  b) Silindir ve kumanda valfi aras ındaki mesafe k ısa olmalıdır. c) Boru hatlar ında k ıvr ımlar ın sayısı  az olmalı, kavisleri uygun olmal ı ve dönüşlerde keskin köşelerden kaçınılmalıdır. d) Boru bağlantılar ında sızdırmazlık sağlanmalıdır. e) Borunun cinsi ve kalitesi çal ışma basıncına uygun olmal ıdır. f) Titreşimleri ve gürültüleri önlemek için uygun aral ıklarla dayama, kelepçe ve destekler kullanılmaktadır. Destek aralılar ı basınca, boru çaplar ına ve cinslerine göre tayin edilmektedir. g) Ak ış  hatlar ında mümkün olduğu kadar borular tek parça olarak kullan ılmalı, gereksiz eklerden kaç ınılmalıdır. h) Basınç hatlar ında kesit dar ıltılmamalıdır. i) Boru çaplar ı debi ve hız dikkate al ınarak hesaplanmal ıdır.

4.8. 2. Hidrolik sistemde boru çap ı hesabı Hidrolik asansör tasar ımında, sistemin verimli çal ışması açısından seçilecek boru çapının uygun olmas ı gereklidir. Basınç hattında ortalama h ız ( 0,5 – 10 bar’da ) V basma = 3 m/s Basınç hattında ortalama h ız ( 10 – 25 bar’da ) V basma = 4 m/s Basınç hattında ortalama h ız ( 25 – 40 bar’da ) V basma = 4 m/s

38

Basınç hattında ortalama h ız ( 40 – 63 bar’da ) V basma = 4,5 m/s Basınç hattında ortalama h ız ( 63 – 100 bar’da ) V basma = 5 m/s Basınç hattında ortalama h ız ( 160 – 200 bar’da )V basma = 5,5 m/s Basınç hattında ortalama h ız ( 200 – 315 bar’da )V basma = 6 m/s Dönüş hattında ortalama h ız ( 3 – 20 bar’da )

V dönüş

= 2 m/s

Q = ( V . d2 ) / 21 Q: debi V: ortalama ak ış hızı [ m/s ] .d: boru iç çap ı [mm]

4.8.3. Borulardaki bas ınç kayıpları V = ( 200 . Q ) / (3. π d2 ) Re = ( V . d . 100 ) / η P / m = ( λ . τ . V2 . 100 ) / ( d . 2 . g ) λ laminer = 64 / Re λ türbülans = 0,316 / Re1/4 V : Ak ış hattındaki hız [ m / s ] Q : Ak ış hattındaki debi [ lt/ dk ] d : Ak ış hattındaki borunun iç çap ı [ mm ] Re : reynold say ısı η kinematik viskozite [cSt ] P / m : bir metrelik ak ış hattında meydana gelen bas ınç kayı plar ı [ bar/m] λ : sürtünme kayı plar ı τ özgül ağırlık [ 0,8 ÷ 0,9] g: yerçekimi ivmesi [ m/ sn 2]

4.9. Silindirler Hidrolik asansörlerde kabin doğrudan veya halat donan ımıyla, pompa taraf ından enerji kazand ır ılmış hidrolik yağının silindirlere etkimesiyle hareket ettirilir.

39

Genellikle kullanılan silindirler : 1. Tek kademeli silindirler: Endirekt tahrik sistemlerinde (1=2) kullan ılan silindirler  plunger (dalgıç) tipindedir. Bu silindirlerde yaln ızca boğaz k ısmında sızdırmazlık tak ımı  bulunmaktadır ve de yaln ızca bu k ısımda keçeler ile piston kolunun honlanmış d ış yüzeyi temas halindedir. Basit yap ısı nedeniyle bu silindirlerde bak ım son derece kolay ve ucuzdur. Seyir mesafesi yüksek olan yerlerde nakliye ve montaj  problemine kar şı iki veya çok parçal ı olarak imal edilebilirler. 2. Çok kademeli (teleskobik) silindirler: Direkt tahrikli sistemlerde (1=) ise seyir mesafesine bağlı  olarak 2 veya 3 kademeli teleskopik silindirler kullan ılmaktadır. Asansörlerde kullan ılan teleskopik silindirlerin kademeleri sanayide kullan ılan silindirlerin aksine senkron çal ışmak mecburiyetindedirler. Kademeler ayn ı anda ve eşit ölçülerde çıkar ve iner. 3. Çekme silindirler :  Çekme silindirler yüksek seyir mesafeli asansörlerde kullanılmaktadırlar. Çekme yönünde çal ıştıklar ından dolayı  flambaj sorunu  bulunmamaktadır. Bu silindirler de nakliye ve montaj problemine kar şı iki veya çok  parçalı olarak imal edilebilirler.

Şekil 4. 6. Tek kademe piston

40

Şekil 4. 7. Teleskopik piston

4.10. Valfler Hidrolik güç ünitesi üzerinde bulunan valflar a şağı  ve yukar ı  yönlerde asansörün  bütün hareketlerini kontrol etmektedirler. Boru kapatma valf ı silindirden tanka dönen yağın ak ışını aşağı  yönde hızın çok fazla olmas ı  veya boruda kaçak olmas ı durumunda durdurmaktad ır. Valf basınç fark ı ile çalıştığı için elektrik bağlantılar ına ihtiyaç duymamaktad ır.

41

Şekil 4. 8. Hidrolik valfler

4.11. Hidrolik yağ Bir hidrolik sistemden iyi bir çal ışma ve uzun bir ömür elde edebilmenin en önemli şartlar ından biri devreye uygun yağın seçilmesi ve bak ımının yapılmasıdır. Hidrolik sistemde kullanılan yağ bir güç iletim arac ıdır. Pompa taraf ından üretilen ve iş  yapabilme özelliği kazanan yağ, hidrolik silindirlerde mekanik enerji elde edilmesini sağlar. Bu gün hidrolikte kullan ılan yağlar iki ana sınıfa ayr ılır. 1. Standart madeni (mineral) yağlar 2. Ateşe dayanıklı yağlar Petrol kökenli standart madeni yağlar, en çok kullan ılan yağlardır. Madeni yağlar ın özellikleri üç faktöre bağlıdır. 1. Ham petrolün kalitesi 2. Rafineri metodu ve derecesi 3. Kullanılan katk ılar Madeni yağlar ın bir sak ıncası yanabilmeleridir. Fakat hidrolik asansör sistemlerinde yağ sıcakl ığının 700  C’nin üzerine ç ıkması  engellendiğinden bu sak ıncada ortadan kalkmıştır.

4.11.1. Hidrolik Yağdan İstenen Özellikler Hidrolik asansörlerde çal ışan yağ  devamlı  olarak değişen mekanik ve termik zorlamalara maruz kal ır. Bu sebepten hidrolik yağ mükemmel çalışma özelliklerine sahip olmalıdır. Bu istenen özellikler yaln ızca ilk dolum yağında değil, kullanım ömrü boyunca uygulanacak bütün ya ğlarda bulunmalıdır. 1. Güç iletebilmeli: hidrolik sitemde kullan ılacak olan yağın, güç iletebilmesi için uygun viskozitede seçilmesi ve sitemin özelli ğine uygun olmas ı gerekir. Ak ıcılığı

42

olmayan kat ılaşmış yağlarla güç iletilemez. Böyle viskozitesi yüksek ya ğlar ın kullanılması büyük sürtünmelere ve önemli güç kay ı plar ına yol açar. 2. Yağlayıcılık özelliği bulunmalı: yapışkanlık ve moleküller aras ı  çekim sonucu metal yüzeylere yap ışan yağ  birkaç molekül kal ınlığında bir katman oluşturur. Böylece hareket eden parçalar ın mekanik sürtünmesi ve aşınma sorunlar ı en aza indirilir. 3. Soğutmayı sağlayabilmeli: hidrolik sistemde çal ışma sırasında giriş güncün % 20 si ısıya dönüşeceğine göre bu ısının dış ortama at ılması önemli bir konudur. 4. Pası ve korozyonu önlemeli: Hidrolik sistemde pas, demir ve oksijenin birle şmesi sonucu meydana gelirken korozyonda metalin bir kimyasal bile şikler, genellikle  bir asitle teması  sonucu meydana gelir. Bu nedenle kullan ılacak olan yağlar ın  pası ve korozyonu önleyici kimyasal maddelerle takviye edilmi ş olması gerekir. 5. Oksidasyona kar şı  direnç göstermeli: yağın bileşiminde bol miktarda bulunan karbon ve hidrojenin oksijenle tepkimeye girerek, baz ılar ı  erimeyen türden kimyasal bileşikler oluşturması  olayına oksidasyo ın denir. Oksidasyon sonucu oluşan çamur veya tortu yap ısındaki bileşikler yapışkanlığı  arttır ı p pompa ve valflerdeki küçük delikleri t ıkayarak kesikli çal ışmaya neden olurlar. Aç ığa çıkan asidik maddeler s ızdırmazlık elemanlar ının bozulmasına ve metal yüzeylerde korozyona neden olurlar. 6. Yağlar ın uzun süre kararl ılıklar ını  koruyabilmesi: çal ışma şartlar ında meydan gelecek değişmeler yüzünden s ık sık yağ değiştirilmesine gerek kalmamal ıdır. 7. Yağın içerisinde % 1 oran ında suya tolerans gösterilebilir. Bu miktar ya ğlama yeteneğini bozmaz. İlave edilecek katk ılar nedeniyle su ile yağ  çözelti oluşturamayacaklar ından, yağdan ağır olan su dibe çöker. Belirli zamanlarda deponun alt ındaki musluğu açarak suyu boşaltmak gerekir. 8. Köpüğü azaltma ve bast ırabilme özelliği bulunmalı: köpüklenme kesinlikle istenmeyen bir durumdur. Kavitasyon olay ına yol açar. Yağın ısınmasına şok ve gürültü oluşmasına ve bas ıncın düşmesine yol açar. 9. Kullanılan sızdırmazlık elemanlar ıyla uyumlu olmalı  ve onlar ın özelliklerini  bozmamalıdır.

4.12. Is ı değiştiricisi

43

Hidrolik asansör sistemlerinde kullan ılan ısı değiştiricileri yoğun trafiğe sahip  binalarda kullanılan yağın aşır ı ısınmasını  önlemek amac ı  ile kullanılmaktadır. Kompakt dizaynı ve az gürültüye sahip olmas ı ısı değiştiricilerinin makine dairesine monte edilmelerine olanak sağlamaktadır. Asansörün kullan ılmadığı  hallerde yağ sıcaklığının istenen s ıcakl ığın altına düşmesi söz konusu ise rezistansl ı ısıtıcılar yağın istenen s ıcakl ığa yükseltilmesi amac ı ile kullanılmaktadır.

4.13. Seviyeleme Cihazı Hidrolik asansörde seviyeleme cihaz ının kullanılmasının sağladığı  avantajlar, seviyeleme çubuğunun temas tablas ına değmesi sonucunda kat hizas ında iyi bir tolerans ile durabilmesini sağlaması ve asansörün mevcut kat konumundan a şağıya kaymas ı halinde seviyeleme çubuğu tablanın alçak k ısmı ile temas ederek, pompaya çalışma sinyali olarak aktarmas ıyla asansör tekrar yukar ı çıkarak yeniden kat seviyesine yükselmesini sağlamakt ır. Hidrolik asansör standartlar ına göre kat seviyelerinde yükleme ve bo şaltma esnasında ve olas ı yağ  kaçağında meydana gelebilecek sapmalar otomatik olarak kompanze edilmelidir. Otomatik seviyeleme esnas ında kabin hızı maksimum 0,3 m/s olmalıdır ve bu hız kontrol altında tutulmalıdır.

4.14. Kumanda tablosu Kumanda sistemi Hidrolik asansör standartlar ında talep edilen şartlar ı  yerine getirmekte ve asansörün işletme şartlar ına göre programlanabilmektedir. Genel özellikleri 1. Mikroprozessor tekniği, kontaksız (rölesiz ) kumanda, 2. Asansörde olas ı  bir ar ıza halinde (enerji kesilmesi, fazlardan birinin gitmesi, motorun aşır ı ısınması  vs. ) otomatik olarak bir alt durağa gelmesi ve kap ısını açması, 3. Kabinin katta durma hassasiyeti ±3mm, 4. Faz eksilmesi, aşır ı ısınma ve yüklemeye kar şı önlemler, 5. Her iki yönde sürekli otomatik seviyeleme, 6. Park seferi,

44

7. Hareket kontrolü

4.15. Hidrolik asansörlerde emniyet organlar ı Asansörlerle ilgili emniyet düzenlerinin izah ına geçmeden önce emniyet sorununu, gerek uygulanan prensipler aç ısından gerekse kullan ılan malzemelerin kaliteleri ve  boyutlar ı bak ımından, mevcut tekmil konstrüktif düzenlere ba ğlı olduğu hatırlanmalıdır. Emniyet kurallar ına cevap verecek şekilde tesis edilen bir asansör işletmeye geçirildiği zaman, başlangıçta emniyetinin gitgide zay ıflaması dikkatle kontrol edilmelidir. Bu bölümde iki cins emniyet organ ı incelenecektir. İnsanlar ın emniyetini doğrudan doğruya ilgilendiren düzenler(kap ılarda öngörülen otomatik kilitleme ve sürgüleme gibi): Aşağıdaki iki şartın gerçekleşmesi zorunludur. 1. Asansör, ancak kabin ve kat kap ılar ı kapalı olduğu zaman çal ışabilmeli veya çalışmaya devam edebilmelidir. 2. Kabin kat seviyesinde durmad ıkça kat kap ısının açılması mümkün olmamalıdır. Birinci şart, elektriksel bir kilitleme aracılığı ile gerçekleşir. Kabin kapısı veya kat kapılar ından birisi aç ık olduğu zaman, bu elektriksel sistem, asansör çal ışma rölelerini besleyen devre üzerindeki elektrik ak ımını keser. Bu otomatik kilitleme sistemi yaygın olarak kullanıldığı halde şu sak ıncalar ı da bulunmaktad ır. Sürgünün yabanc ı bir cismin etkisi ile s ık ışı p kalması, kabinin kat hizas ında olmaması halinde bile kat kap ısının açılmasına imkan verebilir. Elektriksel kilitleme düzeni bask ı yayının çalışmaması sonucunda, asansörü kullanan kimse kabine girdiği an, kabin beklenmedik bir şekilde harekete geçebilir. Kabin tam kat hizas ından geçerken, kat kap ısı açılmaya çalışırsa, kabinin durdurulması mümkün olur. Kabin genellikle normal duruş konumundan bir hayli uzakta durabilir.

45

Sonuncu mahzur, eşzamanlı kamdan yararlan ılmak suretiyle önlenebilir. Fakat insanlar ın emniyetleri bak ımından çok daha önemli olan ilk iki mahzur, ancak, sürgü kontrollü kilitler kullanarak giderilmiştir. İkinci şartın sağlanması için, kat kapısının açılması ve kapanmas ı amacıyla asansöre  binen insan taraf ından elle kumanda edilen ve genellikle gag tertibatl ı olan kilitleme düzenine, otomatik kilitleme düzeni ad ı verilen ikinci bir sistem daha eklenir. Bu ikinci sistem, genellikle kat kap ısının sabit olan k ısmına tespit edilir. Dil veya sürgü yuvasına sahip olan metal parça ise bizzat kap ının üzerinde bulunur. Bir yay ın etkisiyle, normal olarak kapal ı konumda olan sürgü veya dil, bir manevra lövyesiyle kumanda altına alınır. Kabinin bir kat seviyesinde durmas ı halinde, kabinden kumanda alan bir kam, lövye üzerine etkide bulunarak sürgü veya dilin aç ılmasını sağlar. Asansörün çal ışmasını emniyet altına almak suretiyle insanlar ın emniyetini sağlamayı amaç edinen düzenler: (paraşüt tertibatı, patlak boru valfi gibi): a) Paraşüt tertibatı: indirekt tahrikli hidrolik asansörlerde (1:2) kullan ılması zorunlu olan organlardır. Kabin veya şasenin alt k ısmına monte edilen bu düzenler, faydal ı yükü taşıyan kabini, ask ı halatının kopması halinde durdurmakla görevlidirler. Kabin paraşütleri bir hız regülâtörü arac ılı ile kumanda alt ına alınmalıdır. Bu hız regülatörü, hızı rejim hızından % 125 oran ında daha büyük bir h ıza eriştiği zaman,  paraşüt düzeninin kavramas ını sağlar.  b) Patlak boru valfi: bu valf 1:1 sistemlerde kullan ılmak zorundad ır. Silindir hattında  boru veya hortumun patlaması sonucunda, kabinin kontrolsüz olarak a şağıya inmesini engellemektedir, bu yüzden direkt olarak silindire ba ğlanmalıdır, önceden ayarlanmış olan debi değerinin veya izin verilebilir max. İniş hızının aşılması durumunda, valf kendiliğinden kapanarak kabini durdurmaktad ır. Kapatma hareketi ilk önce h ızlı olarak başlamakta, belli bir kesite ulaştıktan sonra yavaşlamaktadır. Pompa bağlantısındaki basınç silindir bağlantısındaki basınçtan  büyük olduğundan patlak boru valfi tekrar kendiliğinden açılmaktadır.

46

4.16. Sızdırmazlık elemanları Sızdırmazlık elemanlar ı yağ kaçaklar ını önlemek ve hidrolik elamanlar ın verimini yükseltmek amac ıyla kullanılır. Hidrolik sistemde yüksek bas ınçta ak ışkan kullanıldığı için uygun özellikte ve ölçüde s ızdırmazlık elemanlar ı kullanarak yağ sızıntılar ı önlenmelidir. Silindirin bir yan ına gönderilen yüksek bas ınçtaki yağın diğer kesite geçmemesi için s ızdırmazlık elemanlar ı kullanılır. Seçim yapılırken imalatçı firmalar ın tavsiyeleri ile çal ışma sıcaklığı, çevre şartlar ı ve çal ışma basıncı göz önüne al ınmalıdır.

4.17. Hidrolik asansörlerin avantajlar ı Hidrolik Asansör, 28 – 30 m ye kadar kullan ılabilir. Hızlar ının düşük olması ve  piston boyu gibi sebeplerden dolay ı 30 m den fazla yüksekliklerde ve h ızın önemli olduğu yerlerde kullan ılmazlar. Ancak bu mesafeye kadar hidrolik asansör tahrik kasnaklı asansöre göre avantajlar ı şunlardır: 1. Kar şı ağırlık olmadığından asansör kuyusu daha küçük olabilir. 2. Pompalama ünitesi bina içinde herhangi bir yere konabilir. Yine de mümkünse aralar ındaki mesafenin 30 metreyi aşmamasına dikkat edilmelidir. 3. Elektrikli asansörlere göre makine odas ı rahatlıkla giriş veya birinci katta, servis veya kurtarma amaçl ı olarak oluşturulabilir. 4. Kurtarma operasyonu normal olarak bilgilendirilmiş  bina fertleri taraf ından bir kaç dakika içinde yap ılabilir  5. Hidrolik asansörler, felaketler s ırasında hayat ı  tehtid eden kar şı ağırlığa sahip değildirler. 6. Bütün yük kuyunun dibindedir. Kuyu duvarlar ın herhangi bir statik yük gelmez. Asansör yükü bina taban ı taraf ından taşınmakta iken halatl ı asansörlerde binan ın kendisi taraf ından taşınır 

47

7. Özellikle deprem tehlikesi alt ındaki bölgelerde, hidrolik asansörler daha emniyetli bir seçenek olduklar ını ispatlamışlardır. Şubat 2001 de meydana gelen Seattle depreminde halatl ı asansörlerin %11’i değişen oranlarda hasara uğrarken hidrolik asansörlerin sadece %1 hasar görmü ştür.

Şekil 4. 9. Halatlı asansörlerde binanın sallanması,

Şekil 4. 10. Hidrolik asansörlerde binanın sallanması,

Binanın sallanması nedeniyle tahrik sistemi kabin ve kar şı ağırlıktan kaynaklanan  büyük atalet yüklerinin oluşumu şekil 4,9’da görülmektedir. Hidrolik asansörde ise, asansör yükünün bina temeli taraf ından taşınmasından dolayı atalet yükleri azal ır. Hasar ve yaralanma olas ılığı %90 oranında azal ır.

48

Şekil 4.11. Halatlı asansörlerde yangın durumu

Şekil 4.12 Hidrolik asansörlerde yangın durumu

Yangın durumunda bina üzerindeki üniteye ula şmak zor olabilir. Frenlerin  bırak ılmasıyla, kabin aşağı  yerine yukar ı  hareket edebilir. Bina girişinde bulunan üniteye ulaşım kolaydır. Manüel alçaltma vanas ıyla kabin her zaman aşağı  yönde hareket eder. Kabin, istenirse el pompas ı  yardımıyla yukar ı  yönde de hareket ettirilebilir. 8. Üst katta makine dairesine gerek yoktur. Teras kat ına asansörle ulaşım mümkündür. 9. Bina dışından da yap ılabilirler. 10. Minimum bak ım gerektirir, yüksek çal ışma emniyeti sağlarlar. 11. Yükten bağımsız durma sistemi sessiz ve titreşimsiz hareket hassas duruş ve kalk ış. 12. Olası ar ızalarda (enerji kesilmesi, bir faz ın gitmesi, sigortanın atması), kattan kayma durumunda, asansör otomatik olarak kata gelir. 13. Tahrik motoru yaln ız asansörün yukar ı çık ışında çal ışır.

49

14. Hareket konforu, elektronik kontrollü valf bloğu sayesinde frekans kontrollü sistemlerle eşdeğerdedir. 15. Asansör sessiz çal ışır. 16. Motor ve pompa gurubu yağ içinde çalıştığından ek bak ım gerektirmez. 17. Sonsuz vida, dişli vb. olmamas ı  nedeniyle aşınma yok denecek kadar azd ır ve daha uzun ömürlüdür. 18. Kat hassasiyeti daha yüksektir. 19. Montajı daha kolayd ır.

4.18. Hidrolik Asansörlerde Enerji Miktarı Hidrolik asansör tahrik sistemi hesaplar ı için aşağıdaki sıra izlenmelidir. 1. Pistona etki edecek kuvvet güvenlik katsay ısı  ve ask ı  tipi dikkate alınarak hesaplanmalıdır. 2. Asansörün h ızı ve seyir mesafesi (alt ve üst bo şluklar dikkate alınarak) ask ı tipine  bağlı olarak tespit edilmelidir. 3. Yukar ıdaki hesaplara bağlı olarak piston ölçüleri bulunmal ıdır. Piston ölçüleri ve en büyük ve küçük bas ınç değerleri Tablolar ı kullanma yöntemi ile bulunabilir. 4. İstenilen hıza göre yağ debisi ve bunu sağlayacak motor gücü hesaplanmal ıdır.

4.19. Pistona etki eden kuvvet Pistona etki eden kuvvet ask ı  tipi ve güvenlik katsay ısı  dikkate al ınarak aşağıdaki gibi hesaplan ır. F= k 1.gn.[Cm.(P+Q)+0,64 Pr +Prh+Prt] F

: Pistona etki eden kuvvet

k 1

: 1,4 (basınç güvenlik katsay ısı)

gn

: Standart yerçekimi ivmesi

cm

: Ask ı tipi katsayısı (Doğrudan ask ılarda cm = l al ını p, endirekt ask ılarda ask ı

sayısına bağlı olarak artar. Örnek olarak tek kasnakl ı endirekt bağlantı için cm = 2 al ınmalıdır.

50

(P+Q) : Kabine etki eden tertibatlar dâhil (Kontrol kablosu gibi)kabin ve beyan yükü toplamı Pr 

: Hesaplanacak pistonun kütlesi (kg) (Avan projelerde yaklaşık değer olarak

80 lik pistonlara kadar 15kg/m, 120 lik pistonlara kadar 20 kg/m, üstünde ise 35 kg/m alınabilir) Prh

: Piston başı donanımının kütlesi (kg)

Prt

: Teleskopik kaldır ıcılarda hesaplanacak pistona etki eden pistonlar ın kütlesi

(kg)

4.20. Asansörün h ızı, seyir mesafesi Asansörün hızı, doğrudan bağlantılarda piston hızı  ile aynıdır. Ancak endirekt  bağlantıda bağlantı tipine göre piston h ızı asansör h ızına orantılı olarak azal ır. Tek kasnaklı endirekt bağlantıda piston hızı = ½ V  olacakt ır. Doğrudan tahrikli asansörlerde asansörün seyir mesafesine alt güvenlik mesafesi (0,30 m) ve üst güvenlik mesafesi (kuyu yap ısına bağlı kaçma mesafesi) eklenerek  piston boyu bulunur. Endirekt bağlantıda bağlantı  tipine göre piston boyu asansör seyir mesafesine orant ılı olarak azal ır. Tek kasnakl ı endirekt bağlantıda piston boyu ½ h + (0,30 + üst güvenlik pay ı - piston başı kasnak çap ı) olacaktır.

4.21. Pistonun ve motor gücünün belirlenmesi A. Pistonun belirlenmesi için aşağıda verilen maksimum kuvvet ve piston boyu için uygun piston çap ını  veren tablo kullan ılabilir. Etki eden kuvvet ve piston boyu kar şılığı olan eğrideki değer piston çap ını verecektir. B. Piston çap ı  belirlendikten sonra diğer tablo kullanılarak motor gücü hesaplanabilir. Bulunan piston çap ı  ve asansörün istenen h ızma kar şılık tablodan  piston yağ  debisinin miktar ı  bulunacakt ır. Bu debinin kar şılığı  olan motor gücü, tablonun altında verilmiştir. Bulunan motor gücü kar şılığı, motor gücü k ısmının üstünde bulunan bas ınç tablosundan, pistona etki eden kuvvetle kar şılaştır ılmalı ve ondan büyük olmad ığı kontrol edilmelidir. C. Bulunan motor gücü ayn ı  elektrikli asansörlerde olduğu gibi bir çarpan k= l,6 katsayısı  ile çarpılmalıdır. Bu katsay ı  ile çarpılmış  toplam güç gerilim düşümü

51

hesaplar ında kullanılmalıdır. Bu yaklaşım, asansörün gerekli diğer enerji ihtiyaçlar ını kar şılaması veya uygulamada daha büyük bir asansör tipi kullan ılabilmesine imkân tanıyacakt ır. Elektrikli ve hidrolik asansörlerde motor gücü ve toplam güç bulunduktan sonra kolon hattı ve gerilim düşümü hesaplar ı yapılmalıdır.

52

BÖLÜM 5. HİDROLİK ASANSÖR PROJELENDİRMESİ

Örnek projemiz 3 durakl ı bir bina olup, 4 ki şilik kabini ve 0,63 m/s h ızla çalışacak indirekt tahrikli bir hidrolik asansör hesab ıdır. Asansör tasar ımı için gerekli bilgiler aşağıda belirtilmiştir.

5.1 Hidrolik asansöre ait konstrüktif veriler

Beyan yükü,

: P = 320 kg

Kabin ve Yard ımcı Donanım kütlesi

: Q = 680 kg

K ılavuz ray a ğırlığı

: Gr = 13,55 kg

Halat kütlesi

: Gh = 24 kg

Kabin hızı

: Vk  = 1,2 m / s

Tahrik tipi

: Hidrolik / indirekt

Tahrik yeri

: Yandan

Tahrik oranı (Kabin hızı / silindir hızı )

: 2:1

Silindir adedi

:1

Silindir dış çapı

: D = 114,3

Silindir hızı

: V p = 0,63 m/s

Rod stroku

: L = 3150 mm

Rod ölçüsü (çap x cidar kal ınlığı)

: φ  80 x 5

Kabin seyahat mesafesi

: L c = 6300 mm

Kabin alt ekstra mesafesi

: E alt = 455 mm

53

Kabin yukar ı ekstra mesafesi

: Eüst = 1025 mm

Kasnak ağırlığı

: Pkas =75 kg

Kasnak ekseni ile silindir üstü mesafesi

:L 1 =575 mm

Kasnak çap ı

: D = 550 mm

K ılavuz ray çeşidi

: T 90 – B

K ılavuz ray adedi

: n r  = 2

K ılavuz raylar ın tespit şekli

: Tabana oturan

Çelik halat çap ı

: d = φ  10 mm

Çelik halat say ısı

:6

Çelik halat tipi

: 6 x 19 SEALE

Çelik halatın kopma yükü

: 5960 daN

Hortum

: 1,5”

Çalışma basıncı

: 42,24 bar

Pompa

: 180 lt/dak

Kullanılan yağ

:Shell tellus 46

Asansör makine dairesinin yeri

: A şağıda

5.2 Halat seçimi 5.2.1 Bir halata gelen maksimum çekme yükü

(∑ S max ) hesab

ı

P + Q =1000 kg

: Beyan yükü ve yard ımcı donanım kütlesi

Qh

: Tahmini halat a ğırlığı

⎛ b + g n  ⎞ ⎜⎜ ⎟⎟ g ⎝  n  ⎠

: Dinamik kuvvet çarpan ı

b

: Asansörün kalk ış ivme de ğeri

54

∑ S 

max

⎛  b  ⎞ = (P + Q H  ).⎜⎜1 + ⎟⎟ ⎝  g n  ⎠ 2

b = 0,67.V k 

∑

S max

[2]

+ 0,13.V k  = 0,67.1,2 2 + 0,13.1,2 = 1,152

⎛  b  ⎞ = (1000 + 50).⎜⎜1 + ⎟⎟ = 1050.1,117 = 1173,302  daN ⎝  g n  ⎠

Kasnaktan geçen toplam halat say ısı : n = 6 Bir halata gelen maksimum çekme kuvveti

∑ S 

max

n

=

1173,302 = 190,17 daN  6

Emniyet faktörü v = 1,2 m/s için 15 seçildi ğinde,

[2]

SB = ν b .Smax ν b = Halat kopma emniyet katsayısı

Smax = Bir halata gelen maksimum kuvvet SB = ν b ..Smax =15.456,04 = 5590,50 daN TS 1918/7 normunda (halat standartlar ı) verilen 6 x 19 SEALE tipi halat tablosundan lift özlü çelik telli 1770 N/mm2 için Ft = 6930 daN olan halat seçilir. Halat 10 TS 1918/7 – LÖ ÇT 1770 s/Z Birim kütle ağırlığı φ   d (mm)

(kg/m)

10

0,373

Tablo 5. 1. 6 x 19 Seale tipi halat özellikleri

Minimum kopma kuvveti (daN) 5960 [6]

Lif özlü

55

5.2.2 Halat ağırlığı 5.2.2.1 Halatın toplam uzunluğu

6 adet halat ın toplam uzunlu ğu Lh = 6 x 10,4 = 62,4 m Toplam halat a ğırlığı: Gh = Lh .q = 62,4 . 0,373 = 24 kg

5.2.3 Gerçek çekme kuvveti ve emniyet katsayısı

∑ S 

max

⎛  b  ⎞ = (1000 + 24).⎜⎜1 + ⎟⎟ 6 = 1024.1,117 = 190,17 daN ⎝  g n  ⎠

SB = ν b .Smax

→

ν b  = 5590,50 / 190,17 = 29,4 daN

ν b  = 29,4 defa daha emniyetli olarak tel halat seçilmi ştir.

Halat uzamas ı ise,  x =

∆ Lh =

S max . Lh  E . A

⇒  A =

 Halat metalik kesiti  Halat  Anma Çapı π .d 2

4

= 0,45 ≈ 0,55  

. x  

[3]

[3]

E = 6300 daN/mm 2 6 x 19 SEALE halat için  x = 0,49 olduğuna göre ;  A =

π .d 2

4

. x =

π .10 2

4

.0,49 = 38,48mm 2

190,17.10,4.10 3 ∆ Lh = = = 81,58  E . A 6300.38,48 S max  L . h

Bu değer standart sınırlar ın altında kalmıştır.

∆ L  L

=

81,58 = %0,07 10400

56

5.3 Hidrolik silindir seçimi

5.3.1 Yüke göre silindir seçimi

Burkulma mesafesi direkt veya indirekt tahrikli pistonun kullan ılması durumuna göre ayr ı ayr ı hesaplanmaktad ır. Direkt tahrikli piston durumunda: T=

(Q + P3 ) g ⋅ n r  10  

T = 1024 . 9,81 / 10 T = 1004,54 daN 

Şekil 5. 1. φ 60 − 70 − 80  için Burkulma mukavemeti [18]

[16]

57

Toplam silindir stroku : L p = 6300 mm Silindir burkulma mesafesi; kabinin tam yüklü halde kabin alt ekstra mesafesi, kabin tamponunun çökmesiyle hesaplan ır. : Lo = L p = 6300 mm Silindirin atalet momenti  J  = 83,20 cm 4  Tablo 5,2 den al ınmıştır. P

=

π  2 . E . J  2

 I 

=

π  2 2,1 x10 4.832000

6300 2

= 4340 daN 

İndirekt tahrikli piston durumunda: P3 = P + G h = 1000 + 24 = 1024 (kabin + halat)

İndirekt tesirli silindirli 2:1 için c m = 2 al ınarak, silindir üzerindeki toplam yük: T  =

[(P3 ).cm + Pkas ].g n 10

.=

((1024 ).2 + 75).9,81 10

. = 2082,66 daN 

Toplam silindir stroku : L p = 3150 mm Silindir burkulma mesafesi: L o = L p + L1 = 3150 + 575 = 3725 mm Bulunan toplam kuvvet ve burkulma mesafesine ba ğlı  olarak grafikten ( Şekil 5.1) φ  80x5 (tam yükte statik bas ıncı 31 bar) ve φ  80x5 (tam yükte statik bas ıncı 37 bar)

okunur. φ  80x5 hidrolik silindirin statik bas ıncı 35 bar değerinden fazladır. Bulunan toplam kuvvet ve burkulma mesafesine ba ğlı olarak grafikten

P

=

π  2 . E . J  2

 I 

=

π  2 2,1 x10 4.832000

3725 2

= 1236 daN 

58

Şekil 5. 2. Direkt asansör silindiri için burkulma mukavemeti

Şekil 5. 3. İndirekt asansör silindiri için burkulma mukavemeti

59

Eüstp

   h    +

  c   s

  p   s

   E

   E    +   p    i

   E   =   p    L

   t    l   a

   E

   h

  c    i

   E

Şekil 5. 4. Kuyu ölçüleri [18]

5.4 Basınç hesabı Tablo 5.2 kullan ılarak φ 80   silindirin birim mesafesine dü şen kütle q = 9,25 kg/m alındığında, silindirin kütlesi, Q r : Qr  = q . L p = 9,25 . 3,15 = 29,13 kg indirekt Qr  = q . L p = 9,25 . 6,30 = 58,27 kg direkt

[18]

60

PİSTON TİPİ

   F   –    E   –    D

   H   –    G   –    C   –    B   –    A

60x5 70x5 70x7 ,5 80x5 80x7 ,5 80x1 2 90x5 90x7 ,5 90x1 2 100x 5 100x 7,5 100x 12 110x 5 110x 7,5 110x 12 60x5 70x5 70x7 ,5 80x5 80x7 ,5 80x1 2 90x5 90x7 ,5 90x1 2 100x 5 100x 7,5 100x 12,5 110x 5 110x 7,5 110x 12

PİSTON ød

ød1

es

[mm]

[mm ]

[mm]

50 60

5 5

55

7,5

70

5

65

7,5

56

60 70

80

90

100

110

60 70

80

90

100

110

A

F

SİLİ NDİR J

i

[cm4]

[cm]

8,63 10,21

32,93 54,24

1,95 2,3

6,77 8,01

1472

72,94

2,22

11,56

11,78

83,2

2,65

9,25

17,08 113,43 2,57

13,41

12

25,63 152,78 2,44

20,12

80

5

13,35

3,01

0,48

75

7,5

19,43 166,74 2,92

15,25

66

12

29,4

2,79

23,08

90

5

14,92 168,81 3,36

11,71

85

7,5

21,79 234,63 3,28

17,11

76

12

33,17

3,14

26,04

80

5

16,49 227,81 3,71

12,94

75

7,5

24,15 318,86 3,63

18,96

66

12

36,94 450,17 3,49

28,98

50 60

5 5

8,63 10,21

32,93 54,24

1,95 2,3

6,77 8,01

55

7,5

14,72

72,94

2,22

11,56

70

5

11,78

83,2

2,65

9,25

65

7,5

17,08 113,34 2,57

13,41

56

12

25,63 152,78 2,44

20,12

80

5

13,35

3,01

10,48

75

7,5

19,43 166,74 2,92

15,25

66

12

29,4

2,79

23,08

90

5

14,92 168,81 3,36

11,71

85

7,5

21,79 234,63 3,28

17,11

76

12

33,17

3,14

26,04

100

5

16,49 227,81 3,71

12,94

95

7,5

24,15 318,86 3,63

18,96

86

12

36,94 450,17 3,49

28,98

[cm2]

28,27 38,48

50,27

63,62

78,54

95,03

28,27 38,48

50,27

63,62

78,54

95,03

Tablo 5. 2. Silindir genel ölçüleri [18]

121

228,92

327,1

121

228,92

327,1

q

Pgs

D

ecyl

Pgc

YAĞ HACMİ Qc Qr 

[d [kg/m] [kg] [mm] [mm] [kg] [dm3/m] m3/ m]

7

88.9

3,6

4,5

2,8

4,2

9

102

3,6

4,5

3,9

3,1

12

102

3,6

4,5

5

2

16

114

4

5

6,4

2,5

20

127

4,5

5,3

7,9

3,1

25

146

5

6,5

9,5

5

7

102

3,6

3,5

2,8

4,2

9

114

4

4,5

3,8

5

12

114

4

4,5

5

3,8

16

133

4,5

5

6,4

5,7

20

140

4,5

5,3

7,9

5,6

25

159

5

7

9,5

7,9

61

Silindirler için tam yükte meydana gelen statik bas ınç hesaplanmas ı  gereken ilk  basınç değeridir. Asansörlerin de ğişik çalışma koşullar ında tavsiye edilen minimum  basınç 20 bar ve maksimum bas ınç değerleri apartmanlardaki asansörler için Pst £ 35  bar ve endüstriyel tesislerdeki asansörler için Pst £ 45 bar al ınmaktadır. Tam yükte statik basınç değeri, Tablo 1'den bulunan piston kesit alan ı A [cm2] kullan ılarak, Tablo 5,2’den φ 80 x5  silindirin alanı A = 50,27 cm 2 al ındığında, kabin bo şken statik  basınç, Pv

=

[P3 .c m + Qr  + Pkas ]  A

.

gn

10

=

[704.2 + 29,13 + 75] 9,81 .

50,27

10

= 29,50 bar  

[18]

Tablo 5.2’den φ 80 x5   silindirin alanı  A = 50,27 cm 2 alındığında, sistem minimum yükte ( 680 kg ) iken statik bas ınç (direkt) Pv

=

[P3 .C m + Qr  ]  A

.

gn

10

=

[704.1 + 58,27] 9,81 .

50,27

10

= 14,875 bar  

[18]

Tam yükte (1000) iken statik bas ınç(indirekt), Pst; Pv

=

[P3 .C m + Qr  + Pkas ]  A

.

gn

10

=

[1024.2 + 29,13 + 75] 9,81 .

50,27

10

= 41,99 bar  

[18]

Tam yükte (2000) iken statik bas ınç(direkt), Pst; Pv

=

[P3 .C m + Qr  ]  A

.

gn

10

=

[1024.1 + 58,27] 9,81 50,27

.

10

= 21,12 bar  

[18]

Maksimum çalışma basıncı = 47,60 bar Pst =41,99 bar ve P st = 41,99 bar 〈 47,60 bar

UYGUNDUR

Pst =21,22 bar ve P st = 21,22ar 〈 47,60 bar

UYGUNDUR

Pv 〉  10 bar olmal ıdır. Pv = 14,875 ve

P v = 14,875 bar 〉 10 bar UYGUNDUR

Pv 〉  10 bar olmal ıdır. Pv = 21,12 bar ve Pv = 21,12 bar 〉 10 bar UYGUNDUR

62

5.5 Tank ve motor seçimi Pompa-motor grubunun karakteristikleri, tablolar yard ımıyla tam yük statik  basıncına, kabin hızına, 50 veya 60 Hz frekans ına ve 2 veya 4 kutuplu motorun devir sayısına göre seçilir. Tablo 5.3'de güç ünitesi teknik özellikleri görülmektedir. Pompa ak ışı, kabin hızına ve piston tipine göre belirlenir. A şağıdaki karakteristikler göz önüne al ınarak uygun tank ve motor seçilir.

Q + P = 1000 kg

Pst = 41,99 bar

Vk  = 1,2 m/s kabin h ızı

Pkas = 75 kg

Pv = 21,22 bar

V p = 0,6 m/s ram h ızı

T = 1041,33 daN

L p = 3150 mm

Tablo 5. 3. Tank ve motor seçim karakteristikleri [18]

Güç kayna ğı = Trifaze / 50 Hz Yağ girişi

= Üstten

Tablo 5.3 kullan ılarak, silindir çap ı  80 mm ve silindir h ızı  0,6 m/s için pompa kapasitesi 180 lt / dak bulunur ve pompa gücü olarak 14.7 kW de ğeri elde edilir.

5.6 Termal balans hesabı

Hidrolik asansörün termal balans hesab ı, asansörün ortalama çal ışma şartında ve makina dairesinin ortalama havaland ırma durumunda ve ortam s ıcaklığının 30°C aşmadığı hallerde yap ılmaktadır. Güç ünitesindeki motorun çal ışma s ıklığı bir saatte asansörün toplam yukar ı/aşağı sefer sayısının yar ısı olarak hesaplan ır. Makina dairesi sıcaklığı TA, d Tablo 5.4'de verilen güç ünitesi tipine ba ğlı ısı de ğişim katsayısı A1, tek silindir için ısı değişim katsayısı  A2, boru hatlar ı  için ısı değişim katsayısı A3 olmak üzere asansör sefer say ısı bulunur.

Asansörün maksimum seyahat say ısı _(termal balans şartlar ında) aşağıdaki karakteristikler yardımı ile bulunur.

63

Kabin seyahati Lc Kabin, taşıyaca ğı  yük, P + Gy süspansiyon ve aksesuarlar ı Güç ünitesi Toplam strok Çelik boru Esnek hortum

= 6,300 m = 1099 kg = Tip 1 = 3,935 m = 035-12 m 1”1/2 – 4 m =

 NOMİ NAL POMPA KAPAS İTESİ [lt/dak] 30    ] 60   m   m 70    [    I    P 80    A    Ç 90    M    A 100    R 110 120

25

30

35

43

55

75

100

125

150

180

210

250

300

360

0,2 0,14 0,1 0,08 0,06 0,05

0,26 0,17 0,13 0,1 0,08 0,06 0,05

0,3 0,2 0,15 0,11 0,09 0,07 0,06 0,05

0,36 0,25 0,18 0,14 0,1 0,09 0,07 0,06

0,45 0,3 0,22 0,17 0,13 0,1 0,09 0,08

0,61 0,42 0,31 0,25 0,18 0,15 0,12 0,1

0,85 0,6 0,42 0,31 0,26 0,2 0,17 0,15

1 0,7 0,52 0,4 0,31 0,26 0,2 0,18

1,2 0,85 0,61 0,47 0,37 0,31 0,25 0,2

1,5 1 0,73 0,58 0,44 0,37 0,31 0,25

1,7 1,2 0,9 0,67 0,52 0,43 0,36 0,31

2 1,4 1 0,8 0,6 0,52 0,43 0,36

1,7 1,3 1 0,75 0,62 0,51 0,43

2 1,5 1,2 0,9 0,73 0,62 0,52

20

   ]   r   a    b    [    Ç    N    I    S    A    B    K    T    A    T    S    M    U    M    S    K    A    M

               İ

               İ

21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45

   3    /    2  ,    2    3    /    2  ,    2    3    /    2  ,    2

   7

   4    /    9  ,    2    5  ,    6    /    7  ,    4

   4    /    9  ,    2

   /    7  ,    4

   8    /    8  ,    5

   3    /    2  ,    2

   5  ,    6    /    7  ,    4

   4    /    9  ,    2    4    /    9  ,    2

   4    /    9  ,    2

25

   5  ,    6    /    7  ,    4

30

   8    /    6  ,    5

   5  ,    0    1    /    7  ,    7

   5  ,    6    /    7  ,    4

   5  ,    6    /    7  ,    4

35

   8    /    6  ,    5

43

55

   5  ,    0    1    /    7  ,    7

   3    1    /    5  ,    9

75

100

   8    /    6  ,    5

   5  ,    0    1    /    7  ,    7

   3    1    /    5  ,    9

   5    1  .   s   a    K

   7    1    /    5  ,    2    1

125

   5  ,    0    1    /    7  ,    7

   3    1    /    5  ,    9

   3    1    /    5  ,    9

   5    1  .   s   a    K

   7    1    /    5  ,    2    1

   0    2    /    7  ,    4    1

   5    1  .

   7    1    /    5  ,    2    1    0    2    /    7  ,    4    1

   0    2    /    7  ,    4    1

   5    2    /    4  ,    8    1

   5    2    /    4  ,    8    1

   0    3    /    2    2

   5    1  .

   7    1    /    5  ,    2    1

   0    2    /    7  ,    4    1

150

   0    2    /    7  ,    4    1

   5    2    /    4  ,    8    1

   5    2    /    4  ,    8    1

   0    3    /    2    2

   0    4    /    4  ,    9    2

180

210

250

Tablo 5. 4. Silindir çap ına ve hızına göre pompa ve motor seçimi [18]

   5    2    /    4  ,    8    1

   0    3    /    2    2

   0    4    /    4  ,    9    2

   0    3    /    2    2    0    4    /    4  ,    9    2

300

   ]   s    /   m    [    I    Z    I    H    M    A    R

   0    5    /    8  ,    6    3

360

   ]    P    H    /    W    k    [     Ü    C     Ü    G    R    O    T    O    M

64

Debi

55 lt/dak

A1

5,7

Ød A2 Boru hattı  boyutu A3 

60 4,8

70 5

Ø28 1,31

Güç ünitesi tipine göre 75 lt/dak 150 lt/dak 216 lt/dak

432 lt/dak

600 lt/dak 52

7,5 16 24 32 Silindir içindeki yağın birim metresi için 80 90 100 110 120 130 150 180 200 230 5,4 6 6,6 7,5 7,5 8,4 9,15 12 15.30 16.34 Boru hattı tipine göre Çelik boru Hortum Ø30 Ø35 Ø38 Ø42 Tüm çaplar 1,41 1,65 1,79 1,98 0,52

Tablo 5. 5. Isı değişim katsayılar ı [18]

Maksimum seyahat say ısı:

n=

( A1 +  A2 + A3 +  A4 ).23025 (16 + 19,2 + 20 + 2,1).23025 = = 200 adet/saat (P + Q ) L (1000).6,300 .  p

5.7 Kasnak seçimi 5.7.1 Kasnak çap ının tayini Kasnak çap ı üç ayr ı yöntemle elde edilmekte ve birbirleri ile kar şılaştınlı p en büyük çap esas al ınmaktadır. I.Yöntem: Kasnak çap ı, seçilen halat çap ına ve i şletme hızına bağlı olarak hesaplanmaktad ır.  DT 

= d .(37 + 0,27.V k  ) = d .(37 + 0,27.1,2) = 373,24 mm

II. Yöntem: Kasnak çap ı, çelik tel halat ile kasnak yivi aras ında meydana gelen ezilme bas ıncı esas alınarak hesaplanmaktad ır. Yar ım daire yiv için:  DT  =

S max d . p em

Pem = 2,5 N/mm2 Emniyet bas ıncı

.

8

190,17 8 . 19,36 mm π  10.2,5 π 

=

65

III. Yöntem: Kasnak çap ı, halat çap ı ile hesaplanmaktad ır.  DT 

≥ 40.d = 40.10 = 400 mm

Kasnak çap ı DT = 550mm olarak seçilerek tasarlanan sistemde kasnak çap ı UYGUNDUR

5.7.2 Tel halat ile kasnak arasındaki basınç kontrolü

5.7.2.1 Yar ım daire yiv için halat bas ıncı

Pmax

=

190,17 8 . = 0,088 N / mm 2 ≤ Pem [18]  DT  .d π  π  550.10π  π  S max

.

8

=

UYGUNDUR 

5.7.2.2. Kasnak milinin mukavemet kontrolü

6 adet φ  10 halat ın üzerinde çal ıştığı  kasnağın mukavemet kontrolü e ğilme gerilmesine göre yap ılmaktadır. Tı = T2 = P + Q + Gh + P kas Trod = 2.T1 = 2.(l000 + 24 + 75 ) = 2198 kg = 2156,24 daN

5.7.2.3. Seçilen kasnak miline göre eğilme momenti hesabı

D= φ  80x5 mm L=125mm  M e

=

T rod  L .

4

=

2156,24.12,5 = 3850,43 daNcm 4

66

Mukavemet momenti, W e

=

π .d 3

32

=

π .63

32

= 66,7 cm3

Eğilme gerilmesi ise, σ e

=

 M e W e

=

3850,43 = 57,75 daN / cm 2 66,7

St 50'den imal edilmi ş mil için σ e  = 240 daN/cm 2 alındığına göre emniyetlidir.

5.8 Kabin iskeleti mukavemet hesabı Kabin iskeletinde ta şıyıcı k ısım yapısında haddelenmi ş  U 120 çelik profil kullanılmıştır. Kabin iskeletinde kullan ılan malzemede olu şan gerilmeler TS 1812 Çizelge 3 'te verilen de ğerler esas al ınarak hesap edilmi ştir. Kabin en üst katta iken en büyük statik yük alt ında kabin iskeletinin e ğilmesi sonucu ortaya çıkan sehim, destekler aras ı açıklığın 0,002 kat ından büyük olmamal ıdır. F 

= F 1 = F 2 = F 3 = F 4 =

Q+P

4

=

1000 = 250 kg 4

5.8.1 Sehim hesabı F .g n .l 3

250.9,81.1960 3 e= = = 0,503 mm 48. E  I  . 48.2,1 x10 5.3,64 x10 6 Kabin iskeletinin yap ısına göre hesaplanm ış atalet momenti: J = 3,64 x 10 6 mm4 Emniyetli sehim değeri : 1960.0,002 = 3,92 mm al ındığında kabin iskeleti emniyetlidir.

5.8.2 Narinlik  Dikine kirişin narinlik derecesi λ  =

14 i

≤ 120 olmalıdır.

Kirişin serbest uzunlu ğu :  I   = 1960 mm

67

3,64 x10 6 Kirişin en küçük eylemsizlik yar ıçapı: i = = = 46,27 S  1700  J 

λ  =

 I  i

=

1960 = 42,36 ≤ 120   UYGUNDUR 46,27

5.9 K ılavuz rayların hesaplanması İzin verilen gerilmeler ve e ğilmeler: îzin verilen gerilmeler a şağıdaki değerlerle sınırlandır ılmıştır: σ em

=

 Rem S t 

Burada; σ em : izin verilen gerilme

R em: uzama sınır ı St : güvenlik katsayısı'dır. Güvenlik katsayısı Tablo 5,6’dan al ınmıştır. Yük durumlar ı

Kopma uzaması

Güvenlik katsayılar ı

 Normal kullanma

 A5

〉 %12

2,25

yüklenmesi

% 8 ≤ A5 ≤ %12

3,75

Güvenlik tertibatının

 A5

〉 %12

1,8

çalışması

% 8 ≤ A5 ≤ %12

3,0

Tablo 5. 6. K ılavuz raylar için güvenlik katsayılar ı [18]

ISO 7465'e uygun k ılavuz ray için Tablo 5.9’da verilen σ em değerleri kullanılır.

σ em

=

 Rem S t 

=

520 = 290 N / mm 2 1,8

68

Yük durumlar ı

R m

R m 440

370 N/mm2

 N/mm2

 Normal

520 N/mm2

195

kullanma

165 N/mm2

 N/mm2

230 N/mm2

205 N/mm2 

244

290 N/mm2

yüklemesi Güvenlik tertibatının

 N/mm2

çalışması Tablo 5. 7. İzin verilen gerilmeler [18]

5.10 Güvenlik tertibatı çalışması K ılavuz rayın x ve y eksenlerindeki k ılavuz kuvvetlerinden kaynaklanan e ğilme gerilmeleri: Kabin iskeletindeki sehim (e = 0,201 mm), emniyet de ğeri minimum (3,92 mm) altında bir değer olduğundan k ılavuzlarda önemsenmeyecek derecede e ğilme gerilmeleri oluşmaktad ır.

5.11 Bükülme Bükülme kuvveti F k  olmak üzere; F k 

=

k 1 .g n .(P + Q ) n

=

3.9,81.(1000 ) = 14715 N  2

Burada darbe katsay ısı (k ı) Tablo 5.10'da verilmi ştir. Bükülme gerilmesinin hesaplanmas ı için "omega" metodu a şağıdaki formülle kullanılır: σ k 

=

F k .  A

Burkulma faktörü ω   , narinlik derecesi λ   değerine göre St 52 çeli ği için tablodan seçilir.

69

i

 J 

=

S 

λ  =

 I k  i

1020000 = 24,31 mm 1725

=

=

5000 = 205,68 24,31

TS EN 81-2 numaral ı Türk Standard ı 520 N/mm2 çekme dayan ımlı k ılavuz ray için X'nm fonksiyonu olarak "omega"

de ğerini veren Çizelge G.4ten λ   = 205,68 için

= 10,72bulunur.

σ k 

=

F k .  A

=

14715.10,72 = 91,45 mm 2 ≤ σ em UYGUNDUR. 1725

Darbe

Darbe katsayısı

Ani frenlemeli güvenlik tertibat ı  veya ani frenlemeli

makaralı  kenetleme

Değer 5

tertibat ının

(makaralı tip hariç) çalışmasıyla meydana gelen Ani frenlemeli güvenlik tertibat ı  veya ani frenlemeli

makaralı  kenetleme

tertibat ının

çalışmasıyla veya enerji depolayan tipteki

K 1

3

oturma tertibatında veya enerji depolayan tipteki tamponda meydana gelen Kaymalı  güvenlik

tertibat ı  veya

kaymal ı

kenetleme tertibatının çalışmasıyla veya enerji harcayan tipteki oturma tertibat ında veya enerji

2

harcayan tipteki tamponda meydana gelen Boru k ır ılma valf ının çalışmasıyla meydana gelen

2

Hareket ederken meydana gelen

K 2

Yardımcı donanımda meydana gelen

K 3

1) tesisin şartlar ına göre imalatç ı  taraf ından  belirlenmelidir. Tablo 5.8. Darbe tipine göre belirlenen darbe katsay ılar ı [18]

1,2

70

5.12 Ray boynu eğilmesi

σ F 

=

1,85.F  x

≤ σ em

c2

Burada, Fx k ılavuz patenin ray boynundaki kuvveti [N] c k ılavuz ray profil aya ğı ile başı arasındaki boynu geni şliği [mm] F  x

=

σ F 

=

k 1 .g n . P. x p n.h

1,85.F  x c2

=

=

3.9,81.(1000.1050 ) = 7357,5 N  2.2100

1,85.7357,5 = 136,11 N / mm 2 ≤ σ em UYGUNDUR. 2 10

71

BÖLÜM 6 SONUÇ VE ÖNER İLER

İstanbul, Ankara ve Antalya gibi büyük şehirlerde arsa fiyatlar ının artmasıyla yüksek katlı apartmanlar ın çoğalmasına ve ülkemizde h ızla gelişen inşaat sektörüne paralel olarak asansör imalat ı ve kullanımı artmıştır. Bu artışı kar şılamak üzere günümüzde küçük ve büyük ölçekli birçok asansör firmas ı  kurulmuş  ve faaliyetlerine devam etmektedir. Kurulan firmalar insan, yük, hastane asansörleri ile hidrolik asansörler üzerine çal ışmaktadır. Asansör firmalar ı  imalat, montaj ve bak ı işlerini yürütmektedir. Özellikle İstanbul’da bulunan Capitol, Akmerkez gibi al ışveriş merkezlerinin hızla çoğalmasıyla yürüyen merdivenlerin kullan ılması kaçınılmaz olmuştur. Ülkemizde asansörlere nazaran yeni kullan ım alanı  bulan yürüyen merdivenler büyük otellerin ve al ışveriş  merkezlerinin artmas ıyla daha fazla kullanım alanı  bulacakt ır. İstanbul ve çevresinde bulunan asansör firmalar ının faaliyet alanlar ını  gösteren şekil 6.1 'de AYSAD (Asansör ve Yürüyen Merdiven Sanayicileri Derneği) dan alınan veriler kullan ılmıştır.

Şekil 6. 1. Asansör firmalar ının faaliyet alanlar ı

72

Hidrolik asansörler, düşük malzeme maliyetleri ve bak ım ücretleri, statik hesaplar ında kolaylık, yüksek taşıma kapasitesi ihtiyaçlar ını kar şılayabilme, sessiz çalışma, hassas kat ayar ı ve otomatik seviyeleme, darbesiz kalk ış ve duruş gibi sahip olduklar ı avantajlar nedeniyle binalarda ve tesislerde kullan ım imkânı bulmuşlardır. Türkiye'de hidrolik asansörlerin sanayileşmiş ülkelerin düzeyinde olmasa bile yak ın  bir gelecekte belli pazar pay ına ulaşacağı aşikârdır. Hammadde, işgücü ve enerji gibi ürünlerin girdileri olan, ana kaynaklar en iyi şekilde kullanılması gerekmektedir. Kay ı plar ı minimum seviyeye indirerek maliyeti düşürme, kalite seviyesini yükseltilme ve bunlar ın sonucu standardizasyona yönelme zorunluluğu ortaya ç ıkmıştır. Üreticilere, tüketicilere ve bütün bunlar ın sonucunda Ekonomiye

sağladığı 

faydalar

nedeniyle

standardizasyon

önemlidir.

Standardizasyonun kazand ırdıklar ı üretimde hammadde, malzeme, enerji, işgücü gibi ana girdilerde maksimum tasarrufun elde edilmesiyle maliyeti dü şürmek; kalitesi yüksek mallar ın ve hizmetlerin üretimiyle tüketiciyi korumak; ilgililerin birbiriyle olan bilgi alışverişini ve anlaşmalar ını kolaylaştırmak; kullanıcı konforunu, insan ve çevre güvenliğini sağlamaktır. Asansörler konusunda inceleme yaparsak, standartlara uygun olmayan asansörler pek çok zarar ı beraberinde getirmektedirler. Asansörler için olan EN 81–1 ve EN 81–2 standartlar ı  asansör firmalar ımızın uymalar ında mutlak fayda olan standartlard ır. Ülke olarak vazifemiz, yeni şeyler bulmaktan ziyade, var olan teknolojiyi daha da iyileştirmek, ileriye götürmek olmal ıdır. Şu anki mevcut standartlar tamamen insan sağlığı ve güvenliği ön planda tutularak haz ırlanmıştır. Bu nedenle CE uygulamas ı Ülkemizde yürürlüğe girmeli ve kontrollü bir şekilde uygulanmal ıdır. Üzerinde tartışılması  gereken bir diğer konu da Onaylanm ış  Kuruluşlardır. Türkiye’de maalesef baz ı onaylanmış  kuruluşlar denetimlerini tam yapmadan veya standartlar ın dışında belgelendirme yapmaktad ırlar. Burada da devreye Sanayi Bakanl ığının, denetçi ve kontrolör olarak girmesi şarttır. Şu anda denetimlerine  birçok şehirde başlamışlardır. Türkiye sadece asansör alan ında değil, diğer tüm alanlarda kontrol ve denetim mekanizmalar ı  dürüst olarak vazifelerini yapmal ı;

73

üreticiler, firmalar da tam ve güvenli işçiliği ile dünyada en iyi yerlere gelmeli, en  büyük işlere imza atmalıdır.

KAYNAKLAR

[1]

İMRAK, C.E., Gerdemeli, İ., 2000. Asansörler ve Yürüyen Merdivenler, Birsen Yayınevi, İstanbul.

[2]

Asansör Avan ve Uyg. Projeleri, TMMOB Makine Mühendisleri odas ı.

[3]

Prof.Dr. İsmail CÜRGÜL, Transport tekni ği, Kocaeli Üniv. Yay ınlar ı.

[4]

TS 10922 EN 81–1 Elektrikli Asansörler, Türk Standart. Enst., Nisan 2001

[5]

TS EN 81–2 Hidrolik Asansörler, Türk Standartlar ı Enstitüsü, Mart 2002

[6]

TS 1918/7 normunda halat standartlar ı

[7]

TAVASLIOĞLU, S., Asansörde Pratik Bilgiler, İzmir Nisan 2003

[8]

MMO Asansör Avan ve Uygulama Projeleri Haz ırlama Teknik Esaslar ı İzmir Mart 2005

[9]

ELEVATOR WORLD – Asansör Dünyası Dergileri.

[10]

İMRAK, C.E., 2000 “Hidrolik asansörler”, Asansör dünyas ı, Sayı: 37

[11]

TEXIER, G. 1972. Asansör tesisleri, Çev. U.köktürk, Birsen kitabevi, İst.

[12]

HİDROLİK ASANSÖR – TRANSPORT TEKN İĞİ – M.Ali BOLU – 1990

[13]

Tolga Fuat HAK İM, "Hidrolik Asansör Seviyeleme Kontrolü Deney Düzene ği", İTÜ. Fen Bilimleri Enstitüsü, 2005.

[14]

www.GTS ASANSÖR.com, Asansör Firmas ı Sitesi.

[15]

MÜHENDİS ve MAK İ NA, Şubat 2004 - Say ı 529.

[16]

İMRAK, C.E., Düşey Transport Sistemleri, Ders notlar ı.

[17]

Hidrolik asansörlerde güvenlik ve servis, Roy Blain, Blain Hydraulics

[18]

İMRAK, C.E., Hidrolik asansörlerde kullan ılan hidrolik ünitenin seçim ve dizayn hesaplar ı, Hidrolik Asansörler, Ders notlar ı.