Harold Bloom Πως και γιατι διαβαζουμε ΤΥΠΩΘΕΙΤΩ.pdf

I-Iaro1d B]oom

ΠωS' κα'ι Γιατί Διαβάζουμε Εισαγωγ~: Οvίλλιαμ Σούλτς ΜετάφρασΎJ: Κατερίνα Ταβαρτ ζ όγλου

'Α θ~ ν α

2 Ο Ο

4

παραφερνάλια - τvπωθήτω

11

\ΙωΙ . ΙJ

HI.00\1

Θα επιχειρ~σω εοω να αφαιρέσω λίγο απο τοuτο το βερνίκι .. . Διάλεξα. για οεύτερο έργο την Έντα Γκάμπλερ για.τ1. ό 'Ίψεν εΤνα.ι (μα.ζ1. μΕ: τον Μολιέρο, τον Γάλλο Οάσχα.λο τΎjς χωμωοία.ς τοu οέχα.του ~βοομου α.ίώνα.) ό σημαντικότερος Εuρωπα.'iΌς ορα. ­ μα.τουργος μετα τον Σαίξπηρ. Ό Μ ολιέρος, &:ν χα.1. οεινος ερευ­ νητης τΎjς ψυχολογίας, έμεινε πιστος στην χωμωοία., μΕ: εξαί ­

ΘΕΛΤρ ΙΙ<Α

Ι':ΙΨ Α

χα.1. Σάλλιβα.ν χα.1. μiiς οίνουν ~να. έργο χα.θα.ρΎjς ψυχαγωγίας, μΕ: ύπόγειες αποχρώσεις τΎjς επικείμενης προσωπιχΎjς τρα.γωοία.ς

τοu Ουάιλντ.

ΟuίλλLαμ ΣαίξπΥJp: 'Αμλετ

ρεση τον Δ ον Ζου άν του . ·Αν χα.1. ό 'Ίψεν συχνα λογίζεται ώς

συγγραφέας χοινωνιχοu ρεα.λισμοu, ~να.ς πρόορομος τοu 'Άρθουρ Μίλερ, ή &.ποψη α.uτη οΕ:ν εΤνα.ι σωστ~ . Ό 'Ίψεν έχει οια.ποτι -

'

I

στει α.πο \

I

τον

!

Σ

'ζ

,,

α.ι ι,πηρ,

ειτε

~~

'

στην ηρωιχη χωμωοια. του

I

στην

Π'

εερ

~I

τρα.γωοια. Γ

I

κ υν τ,

του

,,

'

η στο

τπάρχουν σπουοα.f:οι συγγρα.φεf:ς ποu οια.πνέοντα.ι απ ο τοuς ύψη-

πραντ,

ειτε

I I I ' λο/ τερους πνευμα.τιχους στοχους: ο' Δ α.ντης, ο' .Μ ιλτον, ο' Μ πλέιχ.

\

ρο -

Ό Σαίξπηρ χα.t &.λλοι συγγρα.φεf:ς, οπως ό Τσωσερ χα.1. ό Θερ-

Μ

I

(

,,

ορα.μα.τιχο

, ''λλους β α.ντες, ε'' θ εσα.ν α.

μάντζο 'Όταν ξυπνήσουμε εμε ίς οί νεκροί. 'Η "Εντα. Γχάμπλερ

I I I > σχοπους πρωτιστως: την α.πειχό-

εΤνα.ι ~να.ς θαυμάσιος συγχερα.σμος τΎjς σα.ιξπηριχΎjς Κλεοπάτρας χα.1. τοu Ίάγου, χα.1. ή ίλα.ροτρα.γιχ~ της κατάσταση συνιστii εu-

[ 1]

... rωγο

φων, εΤνα.ι πιστεύω ό μόνος πιθα.νος αντίπα.λος τΎjς Βίβλου Όσον αφορii τη λογοτεχνιχη Ούνα.μη τοu έργου του. ΕΤνα.ι πρα.γμα.τι­ χα &.ξιο θα.υμα.σμοu χα.1. απορίας, &:ν το χα.λοσχεφτεr: κανείς, πως α.uτος ό μέγιστος ψυχα.γωγος μπορεf: παράλληλα. να μiiς προσ­ φέρει ~να. οια.φορετιχο ορα.μα. (έστω χα.1. αθέλητα.) για τη φύση χα.1. τη μοίρα. τοu ανθρώπου, ~να. &.λλο ορα.μα. έναντι των θεωρ~­

>

'λ

επι

ογο

"'

του

~~

οεχα.του

)/

ενα.του

)

I

α.ιωνα.,

\

που

)

I

εχπνεει

)

I

α.νησυχα.

πάνω στον α.uτοσα.ρχα.σμο τοu γέλιου της. Κάπου εχεf: τερμα.,.,

τι ~.,ετα.ι

Ι

και

<

>

η α.ισ

θ

Ι

I

-

ητιχη περιπετεια. χριτιχων

I

I

σαν τον

ο

>

- λ

υω

τερ

Πέιτερ, ποιητων σαν τον 'Άλτζερνον Σουίνμπορν, ~ως χα.1. τοu

σπουοα.ίου μυθιστοριογράφου Χένρυ Τζέιμς. Για τοuς Αίσθητι ­ στές, ζωη χα.1. λογοτεχνία. ~ταν όμοίως ζητ~μα.τα. αντίληψης, α.ϊ­ σθησης χα.1. συνείοησης. 'Όλα. α.uτα απέβησαν ολέθρια. για την 'Έντα. Γχάμπλερ χα.1. ό ύστεριχος ψυχισμός της προαγγέλλει

' θ ρωπινης I I .Ά ~\ θ'α. έπρεI ν ισ Ύ1·ι τ Υ, . 1 ς αν χα.τα.στα.σης. . ν χα.ιI οεν

' '

'

~' 'ί;:' ' ( I πε να. α.ποσωσουμε στον Σ α.ιι,πηρ την ιεροτητα. των Γρα. -

σεων τΎjς έβρα.·r:χΎjς Βίβλου, τΎjς Κα.ινΎjς Δια.θ~χης χα.1. τοu Κορα­

νίου. Ό Γιαχβέ, ό 'Ι ησοuς, ό Άλλ<Χχ μιλοuν μΕ: το κύρος τΎjς α.u-

τ1.ς πάσχουσες εuα.ισθησίες γυνα.ιχων χα.1. ανορων όλόχληρης τΎjς

I \ \ \ ''λλ t/ \ tl~ β I \ \ Ι θ εντια.ς, χα.ι με μια. α. η εννοια. το ωω σ υμ α.ινει με τον 'Άμ λετ,

μετα.-ίψενιχΎjς ορα.μα.τουργία.ς τοu είχοστοu α.ίώνα..

τ~ν Ίάγο.:. τον Λ~ χ~1. την Κλεοπάτρα.. Στον Σαίξπηρ ομως ή ουνα.μη της πειθους εινα.ι μεγαλύτερη, για.τ1. χα.1. ό πλοuτος εΤνα.ι

Το θαυμάσω έργο τοu 'Ό σκαρ Ουάιλντ Ή Σημασία τού νa εlσαι σοβαρος εlνα.ι ~να. πρα.γμα.τιχο αντίοοτο στην Έντα Γκάμ ­ πλερ. ΣΕ: α.uτη την καλύτερη ϊσως χωμωοία. τΎjς αγγλιχΎjς σχη­ νΎjς απο την εποχη τοu Οuίλλια.μ Κονγχρ~β , &:ν οχι απο τον Σαίξπηρ, ό Ουάιλντ μiiς μεταφέρει μέσα. απο τον καθρέφτη τοu Λούις Κάρολ χα.1. μiiς εγχα.θιστii στον ύπέροχο κόσμο των σάντουιτς αγγουρωu χα.1. τΎjς λα.ίοης Μπράχνελ, ποu συνουάζει την &.χρα.τη μεγαλορρημοσύνη τοu σΕ:ρ Τζwν Φάλστα.φ μΕ: τ1.ς χειμα.ρρώοεις αγορεύσεις τοu Δρ Σάμιουελ Τζόνσον. Ό Ουάιλντ, πολu καλοπροαίρετος για να στοχεύσει στη σάτιρα. , πα.ρωοεr: τον

μεγαλύτερος οί ρητοριχο1. χα.1. φα.ντα.σια.χο1. πόροι τοu Σαίξπηρ ύπερβα.ίνουν α.uτοuς τοu Γιαχβέ, τοu 'Ι ησοu χα.1. τοu Άλλά χ, χά\ ) ~ I \ ) I \ βλ' ) ) Ι τι που ενοεχομενως να. α.χουγετα.ι πω α.σφημο α.π ό,τι εινα.ι. ......

' Η. συνεωηση I~ 'Ά μ λ ετ, χα.ιI η' γλωσσα. I ~ θ ετει I του πουI οια. γ ια να

εuρύνει α.uτη τη συνείοηση, εΤνα.ι πιο πλα.τια χα.1. εuλύγιστη απ' ο, τι έχει εμ:pα.νίσει ό θεολογιχος λόγος μέχρι σ~μερα. . Πολλ<Χ εινα.ι τα α.ίνίγμα.τα. τοu 'Άμλετ · α.uτα θα συνεχίσουν Ι

'

λ'

rι

ι: θ

να. α.ποχα. υπτοντα.ι, οπω ς οι

ι

,

'-

εολογοι χι οι μυστιχιστΕ:ς Θα σ υν-

χα.1. ή ύπέροχη ασυναρτησία. των βιβλίων τΎjς Άλίχης τοu Λούις

εχίσουν να έρμηνεύουν τα μυστ~ρια. τοu Θεοu. Στ1.ς σκέψεις μα.ς για τον 'Άμλετ πάντα. ενέχεται λιγότερη σπουοη απ' Ό,τι στις σχε'Ψ εις μα.ς για. τον Θ " εο, εντουτοι ς θ'α. τολμη σω να ισχυριστω για τον 'Άμλετ α.uτο ποu οί αρχα.f:οι Γνωστιχο1. βεβα.ίω-

Κάρολ αναμιγνύονται μΕ: τον ~πω πα.ρα.λογισμο των Γκίλμπερτ

' I χ ριστο: I > 'θ ηχε χι υCl στερα πέ θ α.νε. Ό να.ν για. τον πρωτα α.να.στη

Ι

χοσμο

,...,.

της

)

Ι

α.ριστοχρα.τια.ς,

\

και

\

τα.

'λ

με

η

της

I

γιν οντα.ι

~

\

πα.ωια.

'

εν

wρα. πα.ιχνιοωu. Ή σπφτάοα., ή χάρη, ή γλύκα. των απολαύσεων

I

I

I

I

'

I

I

'

IIΛHOI . IJ

111.00\1

θi';Aτi ' II\A

να,

'Άμλετ τΎ)ς πέμπτης πράξης αναδύθηκε απο τον πεθαμένο έαυ­ το τοu προηγούμενου 'Άμλετ. Είναι ό αναστημένος 'Άμλετ ποu λέει «'Άς γίνει» αντl. << α ζει χανεl.ς ~ να μ~ ζε'Lη. ΚαΙ. αλλες '

I

αναστασεις,

λ

I

'

ιγοτερο εχ

λ

I

'ζ

'

επτυσμενες, εμφανι ονται

Ι

α

οπω ς

ρομάντζα τοu Σαίξπηρ, δμως δΕ:ν ξέρω χεφισμοuς πιο λεπτοuς στ~ λογοτεχνία απο τ~ μεταμόρφωση χαl. τ~ν αποθέωση τοu

ClobP),

ό φυσιχος τρόπος εχφρασ~ς του είναι Εξαφετιχα αμφίσημος. ~Αν

ΕχτψiΧς κάποιον ~ κάτι, τότε ~ αποτίμησ~ σου θα πρέπει να συνθέτει τ~ν Εκτίμηση αuτ~. Σ' ΕμiΧς ό 'Οράτιος φαντάζει ενας πιστος ακέραιος ανθρωπος για τον 'Άμλετ είναι ό καλύτερος ανθρωπος τοu κόσμου. ΜiΧς έ:ρχεται δύσκολο να μ~ν αναρωτη ­ θοuμε για τ~ν Εγκυρότητα των Επαίνων τοu 'Άμλετ για τον 'Ο

I

'λλl

ρατιο, α

I

α νιω

θ

I

I

I

I

c 'Ά

ουμε χατα χαπαο τροπο πως ο

μ

λ

,

ετ απευ-

θύνει τl.ς φιλοφρον~σεις του σ ' ΕμiΧς, το κανό του, χι ετσι μiΧς είναι δύσκολο να τl.ς αρνηθοuμε:

Θ ε' λ ει. . Δ ωσε "ν αρωπο (J μο υ το' ν α

σκ λ α β' ωνε ται. στο πα' Θ- α ς, ν α το ν βάλω

'

'

'

~

Ι

ε σε να .

I

'

( 3 η πρ., σκ. β', σελ. 99) Β β

I

νος, ανθρωπος τοu βιβλίου χαl. τοu θεάτρου (ιδιαίτερα τοu

δ ε'

μ ες στην καρδιά μου , στή ς καρδιii ς μο υ την καρδιά


Ό 'Άμλετ μιλάει σΕ: χίλιους πεντακόσιους στίχους περίπου, ενας ασυν~θιστα μεγάλος ρόλος, ποu ισοδυναμε'L μΕ: το 40 το'Lς έχατο όλόχληρου τοu εργου . Καθwς ό 'Άμλετ είναι διανοούμε­

παι'ζσ υ ν ο" , τι

'

που

στα υστερα

'Άμλετ.

ΕΓΨ Α

'0-

c 'Ά

ε ~ιως ε ω 0 I

λ

'I>

μ ετ, για μοναοιχη φορα, δεν αποσχοπε'L I

I

I

I

,

στην ειρωνεία· συν~θως είναι Εξίσου σχωπτιχος μΕ: τον Φάλ ­ σταφ. Ό Ενθουσιασμος τοu χα νοu μΕ: τον 'Άμλετ, δπως χα Ι. μΕ:

τ~ν Φάλσταφ, εχει κάποια σχέση μΕ: τ~ σαγ~νη τΎ)ς δραματι­ χη~ ειlρων~ίας: εtρωνες αμφότεροι, μΕ: σκέψη τόσο διεισδυτιχ~ π~υ δlεν εLν~ι πάντα προς οφελός τους, αλλα είναι εuεργετιχ~ χια το , καν~ τους ... Ή εiρωνεία τοu 'Άμλετ είναι τραγιχ~ χαl. ~ ει~ωνει~ ,;ου Φάλσταφ _εLν,αι ~ωμιχ~, μόνο ΠΟU ~ αιχμηρ~ ειρω­

νεια τ~υ Άμλετ μπορει να εLναι ξεχαρδιστιχ~ χαl. ~ φαιδρότη­ τα του Φάλσταφ να αποβε'L τραγιχ~. 'Ωστόσο ό 'Άμλετ είναι α'!:όλυ;α ειλιχριν~ς δταν Επαινε'L τον 'Οράτιο, αφοu αλλωστε εLναι ο μοναδιχος ανθρωπος στ~ βασιλιχ~ Αuλ~ τΎ)ς Έλσινόρης ΠΟU οΕ:ν χεφαγωγε'Lται απο τον Κλαύοιο. 'Όταν ό 'Άμλετ λέει πwς ό 'Οράτιος είναι «ό ανθρωπος ποu Ενw τα πάντα πάσχει I

~\

I

'

τιποτα οεν πασχεω, προφανwς ύπαινίσσεται δτι ό 'Οράτιος ύπο -

χαθιστiΧ το κοινό. Έμε'Lς, ώς χανο τοu Σαίξπηρ, πράγματι πά­ σχου~ε μΕ: αuτα ποu μiΧς παρουσιάζει ό Σαίξπηρ, χαθwς δμως γνωpιζουμε πwς πρόκειται περl. εργου, δΕ:ν πάσχουμε για τίπο I \ 'Ο I c ,, θ I '/>1 τα . Ε παινωντας τον ρατ ιο ως αν ρωπο «που σε σκλαβώνεται σ τ ο πα'θ οςη, ο' Σ αι~πηρ 't= ζ:ητα - απο ' ' το χοινοι του να' γινει , χι

'Όχ ι , μη λ ες πιV ς κολακεύ ω· γιατi ε γω

τί liχω aπο σε νa π ε ριμένω , ΠΟV δλη ή περιουσία σο υ ε ίναι ή καλή σο υ κρίση , πο v αύ τη σε τρ έφει καi σε ντύνει ; Έναν φτωχο

1

πώς νa τον κολακέφει ς; 'Όχι , a ς γλ είφει ή γλώσσα

αuτο πιο στωιχο χαl. πιο σοφό.

ή μελιστάλαχτη την κούφια επίδειξη , κι a ς σκύβουν οί εϋκολοι ρε ζέ δες των γονάτων ε κε ί πο υ φέρνει aπολαβη το χαμωσούρσψο.

Το λ έω, μ' aκοvς; aφότου ή aκριβη ψυχή μου στην ε κλο γή της liγινε αύ τεξο ύ σια κι liμαθε

νa ξεχωρίζει τοv ς aνθρώπο υς' σε ξεδιάλ εξε ' σε σφρά γισε δικό της· γιατi ε ίσαι σaν τον aνθρωπο εν ω τa πάντα πάσχει. , τίποτα δεν πάσχει:

'

που

ΣχολιαστΕ:ς τοu έ:ργου μου εχουν Επικρίνει τ~ν αποψ~ μου πwς ό Σαίξπηρ «Επινόησε το ανθρώπινο» δπως το γνωρίζουμε . Ό Δρ Τζόνσον ισχυριζόταν πwς ~ Επινόηση είναι ~ πεμπτου­ σία τΎ)ς ποίησης, χαl. δΕ:ν θα έ:πρεπε να μiΧς Εχπλ~σσει το γε ­ γονος δτι ~ ισχυρότερη δραματιχ~ ποίηση τοu κόσμου εχει τό­ σο βαθια αναπεριγράψει το ανθρώπινο ποu πραγματιχα είναι σαν να το εχει Επινο~σει ΕΧ νέου. Ί-Ι σαιξπηριχ~ αποστασιοποίηση,

ποv δέ χε ται aπ' την τύχη χτυπήματα καi χάδια αίμα και νού τόσο καλa συνταιριασμένα ποv

_ 1. 'Όλα τcΧ άποσπάσματα τοu 'ί1μ λετ προέρχονται άπο τ -Υ) μετάφραση ~ou ~ασί~η Ρώτα, μΕ: κάποιες μικρΕ:ς άλ λαγές. Ούίλλιαμ Σαίξπηρ , 'ί1μλετ

δ ε γίνονται στa δάχτυλα τή ς τύ χης πίπι ζες

(Άθηνα : Επικαιρότητα , 1997) .

με τa [δια εύχαριστω. μακάριοι δ σοι liχο υνε

IIΛHOI . I)

1!1 .00\1

εtτε στα Σονέτα εtτε στον πρίγκιπα 'Άμλετ, συνιστii Ε.ναν μiiλλον νεοχοπο λογοτεχνιχο χεφισμο. '

\

I

ι!ο

t:'

πως τοσες και τοσες σαι~I

\

I

πηριχες επινο~σεις, εχει τlς καταβολές της στον Τσωσερ, &.λλα uπερβαίνει τlς εtρωνιχες &.ποχρώσεις τοu Τσωσερ. Ό Γχ. Κ. Τσέστερτον, Ε.νας &.λλος &.πο τοuς χριτιχοuς ποu θαυμάζω, επε­ σ~μανε πως το χιούμορ τοu τσωσερ εχει μια πανουργία, &.λ λα τοu λείπει -ή «παράφορη φαντασία)) τοu 'Άμλετ. Ή πανουργία

τοu Τσωσερ, λέει ό Τσέστερτον, &.ποτελει τελιχως μια μορφ~ σύνεσης κάτι πολu διαφορετιχο &.πο τον σαιξπηραο οίστρο. Τούτη -ή διάκριση δείχνει πολu χρ~σιμη · -ή παράφορη &.πόστα­ ση τοu 'Άμλετ είναι &.λλη μία μορφ~ &.ναζ~τησης ελευθερίας: &.πο τ~ν Έλσινόρη χαl τον κόσμο. Άχόμη χαl -ή &.συγχράτητη χαl ιδιόρρυθμη Σύζυγος ΕΚ Μπαθ 2 τοu τσωσερ δεν &.ναζητάει

\

'

'λληπτη ασυ

την

'λ ευ θ ερια I ε

του

'Ά μ λ ετ .

' σε' επτα , ' μονο λ'ογους οι, αποοεχτες ' <::-' <::-ι Ό 'Άμλετ μιλαει ε-ιναι ουο,

'

-

' ο'

εμεις και

'Ά μ λ ετ,

'

<::' σταοιαχα

και

μα θ αινουμε να τον μιμ ου'με

'

'

'

-

θα χαl δεν &.χοuμε άπλως &.λλα &.φουγχραζόμαστε. 'Όλοι &.φουγ­ χραζόμαστε, &.σχέτως &ν εtμαστε η δεν ε'{μαστε ό 'Άμλετ, &.χοuμε χαl αuτο ποu δεν βρίσκεται στ~ν &.μεση &.ντιληψη τοu όμιλητΎj, rσω ς χι εχεινο ποu δεν είναι χ&ν στlς προθέσεις του. Το να &.φουγχραστε'lς τον Γιαχβέ, τον Χριστο η τον Άλλαχ δεν είναι εντελως &.δύνατο, &.λλα είναι μiiλλον δύσκολο , &.φοu δεν μπορεις να γίνεις Θεός . Τον 'Άμλετ μπορε'lς να τον &.φουγχρα­ στεις &ν γίνεις χι εσu 'Άμλετ· αuτ~ είναι -ή τέχνη τοu Σαίξπηρ \

\

στο πιο

I

'

\

πρωτοτυπο απο

ι

\

\

ταυτιση με τον

rΆ

\ ''

r/λ ο α τα εργα του. 'ζ

λ'

Ι

\

\ '

Τ' θο να αρνη εις την

μλετ φαντα ει π εον χαπως αφυσιχο, ισιαιΙ )

Ι

'\..'

τερα μάλιστα &ν είσαι τύπος διανοουμένου. Άρχετες γυνα'lχες 'θ οποιοι εχουν παι~ει 't:' ' η τον

' ''

'Ά μ λ ετ

και πο λ'υ

'

θ'α η''θ ε λ α

'

' '

να το επι-

χεφοuσαν χαl &.λλες. Ή αναπαράσταση τοu 'Άμλετ uπερβαίνει το &.ρρεν . Ό 'Άμλετ είναι ό μέγιστος ωταχουστ~ς χαl αuτο uπερ I \ 'λ το φυ ο . β αινει Συνηθίζουμε να όρίζοuμε τ~ν «tδωφυία)) ώς εξαφετιχ~ πνευ ­ ματιχ~ δύναμη. 'Ενίοτε προσθέτουμε χαl τ~ μεταφορα τΎjς «δη­ μιουργαΎjς )) δύναμης στον όρισμό. Άπο ολα τα μυθοπλαστιχα

2. Χαραχτήρας προερχόμενος ά.πο τlς 'Ιστορίες το ϋ Κάντερμπερυ [ Crιπ ­ f ιη·/ι ιιι~\' Talι-.s ] τοu Τσώ σερ .

πρόσωπα, ό 'f.\.μλετ ξεχωρίζει με τ~ν tδωφυία του . 'Ο Σαίξπηρ μiiς δίνει πολυάριθμες Ενδείξεις για τlς πνευματιχες δυνάμεις τ?u πρίγκιπα. Για τ~ δημιουργιχ~ του δύναμη, μiiς δίνονται χυ -

<::I > \ > \ \ ( Ι Ι ρι ω ς ωφορουμενα στοιχεια, εχτος απο τον υπεροχο λογο τοu I Β λ \ \ λ\ I \ ' I Θε Ν v..τρινου- ασι ια Και τα τρε α στιχαχια ΠΟυ απαγγελλει στο

νεχροταφε ιο.

, 'Άποt~ μου είναι πως το εργο 'Αμλετ είναι μια μελέτη στ~ν αχυρωμενη δημιουργικότητα τοu πρωταγωνιστΎj του, τ~ν &.νεχ­

πλ~ρωτη _κατακύρωση τοu πρίγκιπα ώς ποιητΎj. 'Η πρότασ~ μου δεν είναι βεβαίως καθόλου πρωτότυπη· τ~ν uπαινίσσεται ό

?uιλλι~μ Χάζλιτ χαl εΙναι . κεφαλαιώδης για τ~ν έρμηνεία τοu

εργου απο τον Ll <ιι-ol d Goι1d<ιι·cl. Θέλω, ομως , να εΙμαι οσο πιο

ξεκάθαρος γίνεται· δεν εννοω πως ό 'Άμλετ ~ταν Ε.νας &.ποτυ­ χημένος ποιητ~ς: αuτ~ εΙναι -ή εχδοχ~ τοu Γάλλου 'Άμλετ τοu Τ. Σ. 'Έλιοτ. Ό 'Άμλετ των τεσσάρων πρώτων πράξεων εμπο­ δίζεται &.πο το Φάντασμα τοu πατέρα του, δηλαδ~ &.πο τ~ με ' \ β \ ' Ι ραη και ασανιστιχη εσωτεριχευση του πνευματος τοu πατέI

...,.

ρα το~. Στ~ν 5η πράξη, το Φάντασμα εχει πια εξορκιστεΊ', μέ­

σω μιας τεράστιας δημωυργιχΎjς προσπάθειας τ~ν όποία ό Σαίξ­

πηρ άπλως uπαινίσσεται. Ό εξορχισμος γίνεται στο πέλαγος, στο ενδιάμεσο 4ης χαl 5ης πράξης. Ό Σαίξπηρ, ΠΟU γενιχα φαν­

τά5ει ό πιο-ά~λό~ερα &.ποχαλυπτιχος &.πο ολους τοuς συγγρα­ φεις, μπορει να είναι ό πιο Ελλειπτικός. Tou &.ρέσει να δίνει τα

πράγματα με μεγάλη άπλοχεριά, &.λλα πλαγίως μiiς διδάσκει παράλληλα τ~ν τέχνη τΎjς &.ποσιώπησης. 'Ο 'Άμλετ εΙναι Ε.να εργο μεγάλης ΕΧτασης, &.λλα φαντάζει σαν Ενας τεράστιος χορ/

\

μος, που πο

λλ'

'λ

λ

α με η του

ειπουν και σχοπιμως παραλείπονται . I

\

I

Το πως να διαβάσουμε τον Άμλετ εΙναι μια πρόκληση ποu χο' , \ την \ ρυφωνεται στη\ μετα'β αση απο

4η

\ 5 η πράξη. "Αν &.να στην

ρωτηθοuμε γιατί θα πρέπει να διαβάσουμε τον 'Αμλετ, θα ελεγα πως τωρα το εργο αυτο μας προσφερει χατι που δεν μπο'

I

\

''

'

\

""'

I

I

\

ροuμε να το &.ρνηθοuμε. "Εχει γίνει -ή παράδοσ~ μας, χαl -ή λέ­

ξη «μας)) περιλαμβάνει πάρα πολλούς. 'Ο πρίγκιπας 'Άμλετ εΙ­ ν~ι ό διαν~ούμενος των διανοουμένων: -η εuγένεια, χαl ό ολεθρος, της δυτιχης συνείδησης. Ό 'Άμλετ εχει γίνει πλέον -ή &.πειχόνι ­ ση τΎjς διάνοιας χαθαυτ~ν, χαl δεν εΙναι οuτε τοu δυτιχοu οuτε τοu &.νατολιχοu πολιτισμοu, δεν εΙναι &.ντριχ~ η γυναικεία, μαύ ­ ρη η λευχ~, &λλα άπλως -ή &νθρώπινη διάνοια στ~ν καλύτερη

11 \IHJI ,IJ 11 1.00\1

στιγμή τ-ης, γιατt ό Σαίξπηρ εΙναι ό πρωτος &.ληθινα πολυπολ ιτισμιχος I

I

συγγραφεας.

ΘΕΑ"ΙΊ ' ΙΙ\Α ΕΙ' Ι 'Λ

\

\

λ '

\

(

πο λ υ πιο ανε εητος, με τον εαυτο του χαt τοuς &λλους. ΔΕ:ν Θα λέ γαμε πως I I ' I I 'Μ. ονταιν I ο'Μ 1 ονταιν, αχομη και ο τοu σπουδαίου >

I

I

-

δοκιμίου «Περt 'Εμπειρίας», εΙναι πιο σοφος &.πο τον πρίγκιπα

μονολόγου εΙναι να &.χούσεις τον ϊοιο σου τον έαυτό. Ό 'Άμλετ,

τΊjς 5ης πράξης, &.λλα εΙναι πιο γενναιόδωρος μΕ: τη σοφία ποu κομίζει &.π' ο,τι εΙναι ό 'Άμλετ. Στην 5 η πράξη νιώθει χανεtς

Ά ποI I

στους

Σ

I

τον

<

I

επτα

't:"

αιι.,πηρ

μονο

μα

λ'

ογους

θ

I

I

αινουμε

του,

-

μας

'λ ρο ος

I

πως

πρωταρχιχος

~ ~ I

Ι

>

οιοασχει

Ι

αυτο

λ

<

που

η

του

ογοτε-

χνία τΊjς οημιουργιχΊjς φαντασίας μπορε "ί να μiΧς διδάξει, ποu εΙναι πως να μιλiΧς στον έαυτό σου χαt οχι πως να μιλiΧς στοuς

' ~ ενοιαφερεται

"λλ ους. 'Ο 'Ά μ λ ετ οεν ~' α

I

να

αχουσει

I

'

χανεναν,

I

παρε-

I

χτος ϊσως το Φάντασμα. Ό Σαίξπηρ, μέσω τοu 'Άμλετ, μiΧς οεί'

χνει

<

πως

~\ οεν

I

η

ποιηση

>Ι εχει

\

"λλ α η

λ

κοινωνικη

I

I

ειτουργια

περαν

τΊjς ψυχαγωγίας . Άλλα εχει μια κρίσιμη λειτουργία για τον (

I

fΆ

.. μ λ ετ

(

εαυτο·

ο

tl

'ζ

)

υστερα αγγι

~'

σχεοον rl

ει

θ

f

ενα

I

,,~

\

εραπευει

rl

τον

.....,

ιοιο

Ι

C:

οριο περαν του

'

του

I

(

τον

Ι

)

'

εαυτο, \

C:

οποιου αχομη και

\

ο πιο

μα

~\

Ι

I

\

πιστευει

σε

χανενα

'ζ I φαντα ομαι πως χι ,,

I

η

φροντι

ζ

I

ε

να

'β

χρυ

Σ

(

ο

εται

~I

\

οογμα,

'ζ αιι.,πηρ

,,

(

ετεινε

I

θ

,,

χοινωνιχο

η

ευ-

κ

I

ρησχευτιχο.

'

'

I

αι I

ομοιως στον σχεπτιχισμο,

'

Α'

I

στην αμφισημια.

I

~

I

υτο

που

οια

'

θ'

ετει

ο

'Άμλετ εΙναι μια τεράστια α'ίσθηση &.τέρμονης οιαστολΊjς τοu εν­ δότερου έαυτοu, ποu ύποψιάζεται πως μπορετ να εΙναι χαt &βυσι π ιστευω

σο ς . και\

' πως

""' επτα ( ' των

' ' αυτη

c: η

'

c: ψιια υπο

'

ειναι

-

μονο λ' ογων του 'Ά μ λ ετ,

το

'

πραγματιχο

I

χανενας

'

'

απο

'

τους

θ'εμα (

I

οποι-

ους οΕ:ν εμφανίζεται στην 5η πράξη. Ό &.ναγνώστης μπορετ να &.ντιληφθετ εuχολότερα &.πο το θεατη οτι ό 'Αμλε τ εΙναι σχεοον δύο ξεχωριστα εργα, το εργο των πράξεων 1-4 χαt το εργο τΊjς 5 ης πράξης , &.φοu ό πρίγκιπας τΊjς 5ης πράξης μοιάζει μια οεΙ χαετια

του

λ' αχιστον

μεγα

λ' υτερος

>

I

~\ χοπανατ...,η

I

απο

τον

I

φοιτητη

ΕΙναι δύσκολο να συγχρίνεις τον Άμλετ μΕ: όποιοοήποτε &λλο λογοτεχνιχο εργο, ε'ίτε μΕ: &λλα εργα τοu Σαίξπηρ εϊτε μΕ: εργα ισάξια, συγγραφέων οπω ς ό Δάντης χι ό Τσωσερ, ό Θερ­ βάντες χι ό Μολιέρος , ό Γχαττε χι ό Τολστόι, ό Τσέχοφ χι ό 'Ίψεν, ό Τζόυς χι ό Ωρούστ. Ό Άμλετ ΟΕ:ν εΙναι ενα εργο ταυ'

\

'

με

τον

(_

I

εαυτο

του

'

και

(

ο

I

πριγχιπας

fΆ

μ

λ

'

ετ,

I

αχομη

I

και

I 'λ λ' I 'ζ I ' \ r/ ....., ) I στο τε ο ς , εει πω ς γ νωρι ει περισσοτερα απο οσα του επιτρε -

πει ό χρόνος να μiΧς πετ. Ό Μονταίν, τον όποιον ό πρίγκιπας I

φαινεται

'

ανα

λ

I

ογ ια.

\

)/

να

εχει

Σ'

ε

I

)

I

...,

αφομοιωσει, I

συνιστα -

Μιλώντας για τη θεία χάρη, μΕ: τη βιβλιχη εννοια, εννοω:

« Περ ' , ,;σσοτερη

~ I

μια συγχριση των ουο,

'

ο

\

I

τη

μονη I

I

χρησιμη

πριγχιπας

'Ά

μ

λ

''

ισως

.,

ετ ειναι

'

ζ

, "

,

,,

~~

ωη, σε εναν χρονο οιχως ορια». Κάτι πεθαίνει

στον Άμλετ στο διάστημα ποu βρίσκεται &.νοιχτα στη Θάλασσα. ε' π ' ' Δ ανια ' απε , λ ευ Θ ερωμενος ' , ' το' Φάντασμα ι ιστρεφει στη απο

τοu πατέρα του, &.λλα χατα κάποιον τρόπο σαν ενας &νθρωπος "~

,,

θ '

ΠΟυ εχει ηοη Πε ανει.

Σ

I

~

I

τη οιαρχεια τΊjς 5 ης πράξης, ή οπτική

;ου φ_::-ντ,άζε,ι &.πόχ,οσμη' χαt λ?ίσθια, κάτι ποu ενδεχομένως να εξηγει την επιθανατια εμμονη του μήπως ή ύστεροφημία του tπιβαρυνΘετ μΕ: <<Ενα μισερο ονομα» . Ό &.ναγνώστης ή ό Θεα­ της τοu Άμλετ ϊσως παραξενευτετ οταν ό πρίγκιπας &.ποτρέ­ πει τ~ν &.παρηγόρητο 'Οράτιο &.πο την αuτοχτονία, προχειμέ­ ν~υ,,να οιηγ~θετ ,την ίστορία, τοu 'Άμλετ χαt να αποκαταστήσει το ονομα του πριγχιπα. Πραγματι, πολλΕ:ς εΙναι ο[ κηλίδες ποu

&.μαυρώνουν τον 'Άμλετ, &.κόμη χαt &ν οεχτοuμε τη στιγμιαία tχοήλωση τΊjς &.ρχετα &.μφίβολης τρέλας του . ΕΙναι σαοιστιχα λ

σχ ηρος με την I

I

I

'Ο

λ' 't:" θ I I I φη ια, . ει.,ω ωντας την στην τρελα χαt την αu-

τοχτονία. Σκοτώνει τον Πολώνιο, χώνοντας το ξίφος του σΕ: μια I

\

) ~

Ι

χουρτινα και αοιαφορωντας ποιόν μπορετ να σκοτώσει, uστερα ~I μονο I I ~ I 'Ο Ρ ο'ζ ενχραντζ χαt ό Γχί λντεσε _ 'ικανοποιηση οειχνει.

' I \ στερ ν ειναι χαιροσχοποι και μαί νει

των τεσσάρων πρώτων πράξεων.

τοσημο

τιχος χι αν συνεχιζει να εLναι.

I

)

φυης λογοτεχνιχος χαραχτήρας οΕ:ν μπορετ να πάει. ΔΕ:ν νομίζω πως θα ύπερβάλλαμε &ν λέγαμε πως ό 'Άμλετ οεν

πω~ ή Θ~~α χάρη ,εχει ~γχ_αταλείψει τον 'Άμλετ, οσο χαρισμα­

ψ

I

Ι

>

ευτιχοι φιλοι, αλλα αuτο οΕ:ν ση-

' πρεπει , ' τους ' στει'λ ει στο'Θ ανατο, ' ' πως να και' χατοπιν να

~ποποι~θετ _την εuθύνη. Ό Φρόυντ ήταν πεπεισμένος πως ή 1 ερτρουοη εLχε το ρόλο τΊjς 'Ιοκάστης στον Οtοίποοα τοu 'Άμλετ· εγω οΕ:ν εχω διόλου πεισΘετ για κάτι τέτοιο ιδιαίτερα μάλιστα

ο_:αν ό uστατος χαιρετισμος τοu 'Άμλετ στ~ νεχρη μητέρα του

εLναι το &.διάφορο <<Στο καλό, δόλια βασίλισσα!» Ό 'Άμλετ I Θ' I I σπ έ ρνει τ_η συμφορα και υπ ο θ' ε τω πως - α μπορουσαμε να ποu -

'

'

'

'

rι

'

' (

\

\

ζ

\

Ι

με πω ς ειναι ενας απο τους σαιι.,πηριχους Ύ)ρωε ς ποu συναιροuν ' ( ' ' ' I ' \ 'Ι I I I

το I ηρωιχο με το χαχο, σαν τον

αγο, τον ' Εντμοντ χαt τον

Μαχβεθ, &.λλα θα ήταν λάθος να τοu &.ποοώσουμε εναν τέτοιο χαρακτηρισμό. Tou &.ξίζει ενα ονομα τραυματισμένο, &.λλα οΕ:ν

ΘΕΑ ΊΊ)ΙΙ\Α

11 \HOI .IJ HI .00 \1

' εχει, ,,

' οχ ,, ι

το

'

και

μονο

\ ο( επι ' ζων '

'Ο

γ ιατι

I

ρατιος

θ' I - α σ υνεχισει

1 1 1 "rιμ Λ λε τ . κ .. αι πολ'u χα λη·' με πο λλα' περιτειχισματα, χωρισματα και1 1

\

να

I fl I ' ' I ';' ' ' μποuντροuμια, χι ενα τετοιο απ τα' χειροτερα ειν η(Δ ανια.

επαναλαμβάνει τ~ν ίστορία &.πο τ~ σχοπια ένος &.νθρώπου ποu '

I

'

αγαπΥ)σε

τον

fΆ

μ

λ

I

'

ετ περισσοτερο

,,λ

'

απο

ο

/,; Ι'ΓΛ

Ρόζε1ικραντζ. Δεν εχοuμε αuτη τη γνώμη, &φέντη μοu. 1 '' Ε ι ~' ; '' \ ' ....., ' ι ~, ημ Λε τ. ', τοτε οεν ειναι ετσι για εσας γιατι τιποτα οεν εlναι χαλΟ η κακό, παρα ό νοuς το χάνει τέτοιο· για μένα εlναι φυ­

ους .

rι Λ

λακή.

Μποροuμε να uποθέσουμε πως ό 'Άμλετ, &ν 3Ε:ν ~ταν ενας τρα­ γικΌς πρωταγωνιστής, θα μποροuσε να εΤχε γίνει ενας ΠGιΥ) ~

\

I

\

τΥ) ς- οραματουργος, με χ

\

λ'

~I

\

[>ό ζενκραντζ. Τότε ή φιλοδοξία σοu την χάνει τέτοια· εlναι πολu στενόχωρη για τtς tόέες σοu.

\

ισΥ) στψ χωμωσια παρα στψ

Άμλετ. 'Ώ Θεέ μοu, θα μποροuσα νά 'μοuν όεμένος σ ' Ενα χα ­ ρuόότσοuφλο και να νομίζω πως εlμαι βασιλιας σε χiiψο &πέ ­

τραγω3ία. Αuτ~ ~ uπόθεσΥJ 3Ε:ν εΤναι τΎjς μό3ας στtς

[ 2]

μέρες μας , &.λλα οί σΥ)μεpινΕ:ς μό3ες θα σβήσουν, σΕ: μια γενιά, το πολύ, ενω ~ t3ιοφυία τοu 'Άμλετ θα μείνει. 'Όπως χι

ραντο, φτάνει να μην εlχα χαχα ονε ιρα.

ό i:3ιος ό ΣαίξπΥ)ρ, ό πρίγκιπας 'Άμλετ εΤναι 3εινος &.ναλυτ~ς

{2"1) πρ ., σχ . β', σελ. 73- 74)

χαραχτήρων- μΕ: οσους μιλiΧ στο έργο (μΕ: εξαίρεσΥJ το Φάντασμα) ' ' τις ' ερωτΥ)σεις ) I "' fΆ μ λ ετ και\ γινονται I ολοι φωτι'ζονται απο του πιο\ 3ιαυγεΊ:ς στα μάτια μας , έστω χι &ν οί i:3ιοι 3Ε:ν μποροuν να ,

~

-

αποοεχτουν

\

τΥ)ν

,

~

Γ

I

αυτο-οιαυγασΥ).

\

I

ια

ποιο

λ'

ογο

\

~

να

οια

β I

ασουμε

τον 'Αμλε τ ; Γιατt θα φωτίσει τ~ν προσωπιχότΥJτα τοu &.ναγνώ στΥ),

"'

αν

(

ο

)

Ι

αναγνωστΥ)ς

~

......

)

\

\

I

οεχτει αυτΥ) τΥ)ν

προοπτιχΥ).

ΦανταστεΊ:τε πως ε1στε ενας &.πο αuτοuς τοuς ωΧρχοντες τΎjς ΑuλΎjς» μΕ: τοuς όποίους ταυτίζεται ό Τζ. 'Άλφρεντ Προuφροχ

τοu ΤΣ. 'Έλιοτ, «&.π' αuτοuς ποu &.ρχοuν Ι για να φουσκώσουν τ~ν πλοκή, ν ' &.ρχινήσουν μια- 3υο σχψές». Πwς θα νιώθατε &ν συν -

' \ αντουσατε τον

'Ά μλετ ; 'Ο 'Ι' αγος,

' I ,, ζει τους παντες στο\ εργο το υ ,

'

\

I ,, '1:: I που με τοσΥ) ανεσΥ) εφυσια-

ζ ζ' , \ τον \ α c.,εσχεπα οταν απο

θ\

'Ά

μ λ ετ

στοuς δέκα στίχους ~ ενωρίτερα, χαt μΕ: τον 'Έντμοντ τοu Βα -

\ παλι I σιλιa Λ ηρ το\ ,,~ ιοιο

θ\

I α γινοταν.

'Ο

Κλ

I ~ I ''ζ λ αυοιος γινεται εc.,α -

, I \ που\ τον \ οοχιμα ~ 'ζ λος ηI ασυναρτητος χα' θ ε φορα ει ο'

'Ά

μ λ ετ, και\

οί χαχ~ν χαχwς εχδιωχθέντες Ρόζενχραντζ χαt Γχίλντεστερν

μετα δυσκολίας συνεχίζουν το διάλογο μαζί του. 'Αμλ ε τ . τί νέα ; Ρό ζενκραντζ. Το μόνο, &φέντη μοu, πως ό κόσμος γίνεται τίμιος. ι - χοσμοu ' '' ι ~,). Άμλετ. ψ Jοτε πλησια'ζ ει το' τε' λος τοu · ομως ταΙ νεα σας ο--ν

εlναι σωστά . Γιά να σίiς ρωτήσω πιο καθαρά · τί τ~ς κάματε,

Μέχρι να τελειώσει αuτ~ ~ πρώτΥJ συνάντΥJσΥJ &.νάμεσα στον

'Ά μ λ ετ

\ I καιI τους πα λ ιους του φι'λ ους, ο'

Ρ'ο ζ ενχρατ ζ

Γ χιλI

και\ ο'

ντεστερν έχουν μπεΊ: στο δρόμο τοu θανάτου. Πρέπει να νιώ­ σουμε πόσο φριχτο χαt &.νελέΥ)το εΤναι το σπφτόζιχο παιχνίδι τοu 'Άμλετ. Θα μπορούσαμε να το δοuμε &.πο τ~ σχοπια ένος

σύγχρονου διαδόχου τΎjς βασιλείας, &ς ποuμε τΎjς 'Ιορδανίας, ποu I \ Ά I I ~I λI 'λ , I \ β ρισχει στο μμαν τους ουο χα υτερους φι ους του απο το Γει Ι λ , οπου " ~ ' ζ I ' 'Ο β I " θ I σπουοα ουν και οι τρεις. ασιλιας εχει πε ανει,

I θ ε' λ ει να\ επιστρε ' 'Ψ ει στοI Γ'ει λ αλλα , I οι' χαταστασεις I ο' πριγχιπας

I

\

lζ

>

Ι

\

λ'

\

ζ

\

)

τον αναγχα ουν να παραμεινει στο πα ατι, και c.,αφνιχα εμφα I ~ I κο λ λΥ)τοιI του απο , I - χ ειβεν, I νι'ζ ονται στοI Ά μμαν οι' ουο τοI Ν ιου

, ~\ ,, I I I 'Ο 'Ο I ενω οεν εχει χαταφερει να\ παρει τΥ)\ β ασι λ εια. ρατιος, πουI

μέχρι πρότινος στο Γέιλ ~ταν τΎjς προσκολλήσεως , έχει πάρει τώρα τ~ θέσΥJ τοu καλύτερου φίλου. Ό 'Άμλετ &.μέσως χατα-

I ι! ( ~/ 'λ ( ... , \ \ \ \ λ α β αινει οτι οι ουο φι οι του υποχινουνται απο τον βασιλια και

τ~ βασίλισσα, ενω ό 'Οράτιος οuτε uποχινεΊ:ται &.πο κανένα οuτε ποτΕ: θα μποροuσε. Σοφότερος &.πο ολους τοuς τρελούς, ό 'Άμλετ εΤναι ενας πολu επικίνδυνος πρίγκιπας, χαθως ό i:διος προειδο ­ ποιεΊ: τον ΛαέρτΥJ, ενα φοιτητ~ τοu Χάρβαρντ χαt παλιό του γνώριμο στο παλάτι, οπου για ενα διάσημα μάλιστα ~ταν ό >

λ

I

>

~

Ι~

εκ εχτος του ανοραοελφος:

καλοί μοu φίλοι, τ~ς Τύχης ποu σίiς στέλνει έόω στη φuλαχή ;

Άμλ ε τ. [Προβαίνο·ιιτα ς ]

Γκίλντε στερν. Φuλαχή, &φέντη μοu ; Άμλ ε τ . Ή Δανία. εlνα.ι φuλα.χή.

Ποιός εlναι α.uτος ποu ό πόνος τοu εχει τέτοιο στόμφο;

Ρό ζενκρατ ζ. Τότε εtν' ολος ό κόσμος.

ποu ή ρητορεία. τ~ς λύπης τοu ξορκίζει

17

Πώς καi γι.ατί διαβάζουμε

11 \1{() 1,1) 111 .00 \1

π λ ανΎ)τες,

'

-

τους

'

'

χαι

να

-

'

στα θ ουν

β α'ζ ει

τους

ΘΕΛΠ' Ιi\Λ

Ε Ι ΨΛ

>

\

\

\λ'

Α υτο

σω του.

2 59 το

\

\

I

\

I

"'

εει σε μια σχΎ)νΎJ σπα ρμε νΎ) με πτωμα~α: τ ΎJ ς

[Ό Λαέρτης πηδά ει l!ξω aπο τον τά φο ]

μψέρας του, τοu Κλαύδιου, τοu ΛαέρτΎJ, ενω χι ό 'ίδιος πεθαί­ νει. Άφοu εχει ΊJδΎJ σκοτώ σει τον Πολώνιο , εχει όδΎJγήσει την 'ΟφΎ)λία στην τρέλα χαl την αuτοχτονία, εχει εξοντώσει δίχως

Λα έρτης. Να πάρει ό διάβολος την ψυχ~ σου! [Το υ ρίχνεται]

Ιψ Ι \ τυ εις τον χαΎ)μενο τον

σαν άπο θαυμασμο χατάπλΎ)χτοι άχροατές;

'Εγώ 'μαι αuτός, ό 'Άμλετ τΎ)ς Δανίας.

\

τα δάχτυλά σου άπ' τον λαιμό μου, τt χι &ν όΕ:ν εtμαι

' )

'Ψ'

υς

χαι

'θ

αρα

,,

υμος,

(

εχω

,

ωστοσο

I

μεσα

'

'

φο βασαι

το

·

'β α τρα

λ'εω

'

το

I

I χερι.

πp., σχ. α', σελ.

(57) οι <

\θ

'

«απο

167-168)

I λοιπον,

τα,

'

\

I

)

λ

Ι

\

που στο γραμμα τ ου στον

\

co

''

I

\

Ι

λ'εει στε γ να: I ' τΎ)ν

I π λ εουν

' για

I

)

' [-, χι'λντεστερν και' ο

\

Ά . γγ λ'ιαJJ.

« 'Ο Ρ'ζ ο ενχραντ ζ 1'ους ' εστει ,, λ ε να '

βροuν το θάνατο, δίχω ς καμία αιτία . Κι ό 'Οράτιος &παντα. μΕ:

,,

' ο' « Λοιπον

' Ρ. ο ζ ενχραντ ζ

Ι-, χι'λντεστερν χι

ο

I

'

τΎ)ν

I πα-

θανJJ. ΚαλΟ είναι να θυμόμαστε πως ~ταν φίλοι του &πο το Γέιλ, οταν &χοuμε την αδιαφορία τοu 'Άμλετ: «Μα φίλε αuτοl είχαν ερωτα μΕ: αuτο το ύπούργΎJμαJJ. 'Όχι, δΕ:ν εrμαστε ό πρίγ­

' '

και ο

'Ι αγος, I

' ) ' μετα απ

' I αυτον,

( ο

fΆ μ λ ετ

"

I εχει τα λ εντο

στη συγγραφιχ.η τέχνΎJ ποu χρΎ)σψοποιετ τη ζωη των &.λλων I χαραχτΎ)ρων.

κ' αι

' χανενα

Είναι καλύτερο να απορρίψουμε εζαρχΎ) ς την ιδέα πως ό πρίγ­ κιπας χαθυστεpετ την εχ.δίχΎJσή του ~ μα.λλον την εχ.δίχΎJσΎJ

'

τοu πατέρα του. Γιατl πως είναι τάχα δυνατ ον ενας εr-

[3]

'

I

~/

)

'β

pωνας να παρει εχσιχΎ)σΎJ πετσοχο

'

I ' ' \ αναρωτιεμαι γιατιI αυτο το τα λ' εντο στον

Ι

Ι

πω ς,

Ι

συνετα

σχεπτομενος,

''λλ α ζ ε

~

α

'Ι' α-

για

\

το

\

«μισερο

''

ονομαJJ

\

που

)

fl

ενα

'λ ι ς

I

παραυτα

ζ

μο

ι,ε-

σποu σε ~ βία. Μετα τον 'Α.μλετ δΕ:ν εγραψε &.λλο εργο εχ.δίχΎJ­ σΎJ ς χαl το πιθανότερο είναι πω ς &ντιπαθοuσε το είδος. Ό 'Α.μλετ είναι ενα εργο περl θεατριχότψας, χι οχι εργο εχ.δίχΎJ­ \ ι:ι Λ 1 \ \ '' τον ημ Λ ε τ, που να εχει

χοινο στο θέατρο

ι

ι θ

τετοιο πα

Glob(> εφτανε

> Ι αφΎ)νει

I

πι-

Ι

ρα εργα σε ενα. 'Υπάρχει το εργο τΎ)ς l ζ

I

I

σχΎ)νΎJ α,

I

που

~.

'

Ι

'

ποιοι,

I

I

μεχρι

2YJ

τΎ)ν

lζ

πραι,ΎJ,

3 YJ

I

ζ

ι

εατριχΟτΎJτα.

~~

>

μια τραγωσ ια εχσιχΎ)σΎ)ς,

-

Ι

,

τΎ)τας, απο τΎJ

θ

Ι

σχΎ)νΎJ

πραι,ΎJ,

Τ'

ο

1ΎJς πράζΎJς μέχρι τη 2Ύ) ~~

I

ε ναι

Ι

ος με τΎJ

να παραχολουθετ τελιχ.α τέσσε­

I I ποιον τροπο. Ά χο λ ου θ ουν τα φο β ερα

περίπλοκου &πο κάθε &.λλο, είναι ~ σαγήνΎJ ποu &σχ.ετ πάνω μας. ΜΕ: εζαίρεσΎJ τοuς ζΎJλωτΕ:ς ιδεολογιων ~ τοuς πουριτανοuς Υjθιχιστές, το πιθανότερο είναι να ερωτευτετς τον 'Άμλετ, μια παγκόσμια ασθένεια εδω χαl δυο αιωνες σχεδόν. Ό 'Άμλετ δΕ:ν σα.ς &γαπα. ~ δΕ:ν σα.ς χρειάζεται, παρα μόνο στο τέλος, οταν \

I

σρομο

πολλα μυστήρ ια αuτοu τοu μυθοπλαστιχοu προσώπου, τοu πιο

> I μια αγωνια

I

ον τας χαποιον μ

σπαθί ; ΧάρΎ)χα το χινΎ)ματογραφιχο εργο Ερωτευμένος Σαίξπηρ, &λλα ζαφνιάστΎJχα βλέποντας τον ΣαίξπΎJρ τοu εργου να μάχεται μΕ: ενα ξίφος. ' Η tδέα ποu εχω για τον ΣαίζπΎJρ είναι

πραι,ΎJ,

\

-

''λλ ο μυ θ οπ λ αστιχο I I ~\ I I I α προσωπο σεν χαταφ ερε με το-

γο μα.ς φοβίζει, ενω στον 'Άμλετ μα.ς γοΎJτεύει. 'Ένα &πο τα

> ~ λ I εχοΎJ ωνει

'λ χι

σΎ)ζ" δΕ:ν νομίζω να ύπάρχε ι εργο τΎ)ς δυτιχ.Ύ)ς παράδοσΎ)ς, πρlν

κιπας 'Άμλετ, χαl ούτε μα.ς ζψήθΎJχε κάτι τέτοιο. ''Ο πως

[ -,

YJ(

ρατιο, αναχοινωνοντας τΎJν

, I , ' ' επιστροφΎ) του απο τα πε λ' αγΎJ,

~ εχπ λΎJζΎJ:

.

Σ' I ' ' ' λ I I ε σχεσΎJ με τα εχπ :ηχτιχα του χαρισμα-

,,

τα εργα του;

ειρωνική, ποu &χολουθετ μα.ς ύπενθυμίζει πως αuτος είναι ό &.ν-

\

I

σΥ) εuχολία να τα σκορπίσει ολα.

\

αυμασμο χαταπ :ηχτοι αχροατεςJJ εχει γινει πια

μόνψΎJ φράσΎJ ποu δΎJλώνει το χοινο τοu ΣαίζπΎJρ, χαl ριγοuμε στην πφήφανΎJ επιθετιχότψα τοu «'Εγώ ' μαι αuτός, ό 'Άμλετ τΎ)ς ΔανίαςJJ. 'Εντούτοις, ~ συγ χρατΎJμένΎJ &πειλή, οχι εντελω ς

θ ρωπος

I

χα ι τον χαΎ)μενο τ ον

θανάτους , χαl τοu διχοu του συμπεριλαμ βαν ομέ νου. Είναι «ό 'Άμλετ τΎ)ς Δανίας JJ, ό γιος χι οχι ό πατέρας, χαl φοβα.ται πως το ονομά του δΕ:ν Θα μα.ς καταπλήξει μΕ: θαυμασμό. Ποιά είναι ,

μου

κάτι έπιχίνόυνο, ποu φρόνιμα Θα κάμεις να

I

ντεστερν, το ονομά του Θα πρέπει να εχει κάπως τραυματιστετ! ~\ 'ζ \ θ ρΎ]νει- για\ χανεναν I > \ > \ \ > I Άλλα\ σεν νομι ω πω ς απο αυτους τους οχτω

Άμλετ . Καχη βλαστ~μια λές. Παρακαλώ, γιά πάρε α

\ \

..IJ ο ζ ενχραντ ζ

β'

,

Ι

Ι

χατα χα-

'~ I ιντερ λουσια περιI θ εατριχο-

,

YJ'θ ο-

11 I < οταν χαταφτανουν οι

,, ' , οταν ο

' β' σχΎ)νΎJ

'

Κλ αυσιος ~~ αποχω-

ρετ &πο την παράστασΎJ τΎ)ς Ποντικοπαγίδας, γιατl «τρόμαζε &π' την ψεύτιχΎJ πυρκαγιά>>. 'Ένα τρίτο εργο συνεχίζει μέχρι χαl I

τΎJν

{,

lYJ

'ξ

πρα

YJ,

I

>

~\

'~I

Ι

Ι

Ι

χαι ειναι σχεσον αουνατον να το ταυτοποιΎ)σεις:

'ζ Ι λ ~ I I >I I I I θ ' ψlλ μοια ει με χα εωοσχοπιο που εχει χατι για τον χα - ενα. 1 ε ος,

26 0

11 \IHJI .IJ HI .(HJ\ 1

στ-Υ)ν 5η πράξη, ό 'Άμλετ εlναι μια οεχαετ[α περ[που μεγαλύ­ τερος, ένω έχουν μεσολαβ~σει μ6νο μεριχΕ:ς βδομάδες, χαt το Φάντασμα οΕ:ν εlναι οuτε χ&ν μν~μη πιά, ό οε πατέρας φαντά­ ζει σαν μαχριν-Υ) ένθύμηση χαt μ6νο. 'Άς ποuμε λοιπον πwς ό

'Α μλ ε τ εlχε ώς αφετηρ[α μια τραγωο[α έχο[χησης, έξαφνα έγι ­ νε ενας αχαλ[νωτος στοχασμος στο θέμα τΎjς θεατριχΎjς πράξης χαt τΎjς uποχριτιχΎjς τέχνης, χαt οιΎjλθε απο τη ο[νη τοu οημι­

ουργιχοu μυαλοu τοu Σα[ξπηρ, για να αναδυθεΊ' ώς μια uπερ-

β ατιχη

~~

I

I

τραγωσια στην ~

<

I


I

οποια ενα νεο

) \ απο

ζ'

·~

~

I

)

ειοο ς σπουσαιου αν

\ ) 'λ ) Ι την απο υτη επιγνωση

θ

ιl

I

ρωπου θ Ι

οτι ο αθ αινει, οοχιμα ομενο νατος μiΧς χλευάζει χαt χλευάζεται συνάμα. Αuτο εlναι χαt το tσχυρ6τερο απο τ-Υ)ν άλυσ[οα των έργων, χαt παραμένει rσως το πιο περ[πλοχο, tο[ως γιατt λ[γοι μποροuμε να το αγνο~σουμε. I

πε

(

"Ε χω ισχυριστεΊ' αλλοu (σε ενα έχτενΕ:ς βιβλ[ο, με τ[τλο

8/ιαkΡ.ψrJαπ>: 7'/ι e Ι ιι υeπtίοιι

1/ ιι ιηcιιι [Σαίξπηρ:

of tl1 e

'{[ 'Επι ­

νόηση τού aνθρώπινου]) οτι ό προηγούμενος Άμλετ, τον όποιο ό Σα[ξπηρ ξανάγραψε με το έργο του, ήταν αρχιχα μια χαχ6τε­

χνη προσπάθεια τοu tοιου τοu Σα[ξπηρ. Άλλα τοuτο οΕ:ν μπο ­

ρεΊ' να αποδειχθεΊ' ~ να απορριφθεΊ', χαt θεωρω πw ς ό Άμλ ε τ
I

οπως

τον

1:"1

ι,ερουμε

θ' α

I

τινα

ζ

ε

I

'I

στον αερα

'θ χα ε

θ

Ι εατριχη

ψ

~ Ι ευσαι-

σθηση αχ6μα χι &ν το φάντασμα ένος προηγούμενου έργου δεν I

I

το στοιχειωνε.

\

'

Θ' I ' I ' β' I' ...... "α πρεπει να γινω αχρι ης γ ια το τι εννοω μι-

λώντας για χαταστροφ-Υ) τΎjς θεατριχΎjς ψευοα[σθησης . Το χοινο

\

στο

θ

I

εατρο

Cl ο be,

I

\

\

I

χαι το χοινο που παραχο

-

λ θ I ( ~ I ου ει μια οποιαοη-

ποτε πλ~ρη έχοοχ-Υ) τοu Άμλετ σ~μερα, οΕ:ν βλέπει άπλως ενα έργο μέσα σε ενα &.λλο έργο, αλλιΧ πρέπει να τα βγάλει πέρα μΕ: μια πλημμυρ[οα θεατριχοu χουτσομπολιοu, με διάφορα πει­ ράγματα περt uποχριτιχΎjς τέχνης, χαt στ-Υ)ν οuσια με δύο έργα μέσα σε ενα έργο, χαθwς ~ έξωφρενιχ~, ανώνυμη τραγωο[α τΎjς σφαγΎjς τοu Πριάμου προηγε"i'ται τοu έπ[σης έξωφρενιχοu Φό ­ νου τού Γκον ζάγο, χαt αμφ6τερα τα έργα τα χλε[νει έξαλλος

ό 'Άμλετ με μια οιχ~ του έχοοχ~, με τ[τλο Ή Ποντικοπαγίδα. 'Έχουμε μια συσσώρευση θεατριχοu uλιχοu, λΕ:ς χαt ό Σα[ξπηρ

~θελε να πν[ξει το χοινο στ-Υ) θεατριχ6τητα. Καθwς προχωροuμε απο τ-Υ) 2η πράξη, σχην-Υ) β', χαt περνiΧμε στ-Υ)ν 3η πράξη, σχην-Υ)

β', οεν μποροuμε να οιατηρ~σουμε τ-Υ)ν ψευοα[σθηση πwς παρα­ χολουθοuμε τ-Υ)ν τραγωοια τοu Άμλετ , Πρίγκιπα τή ς Δανίας. Αuτο ποu νιώθουμε εlναι χάτι &.λλο · ό Σα[ξπηρ, έχοντας πα[ξει

το\ ρο' λο του

φ

.

I αντασματος,

β

I ' I γαινει εχτος σχηνΎjς, αλλα γ ια χ[ -

λιους σχεοον στ[χους ό Ri c hαιτl Buτlxι gc, ό Ύ)θοποιος ποu πρω­ τος έπαιξε τον πρ[γ χιπα τΎjς Δαν[ας, μπα[νει χαt βγα[νει απο τον ρ6λο τοu 'Άμλετ, χαt σε μεριχα κομμάτια πα[ζει το ρ6λο τοu Σα[ξπηρ. ' I Α υτο

θ'

''

\

lζ

(λ/

\ ''

λ

\

'I

)

α επρεπε να τιναι,ει ο οχ ηρο το εpγο στον αερα, αλ -

λα τ[ποτα οΕ:ν μπορεΊ' να καταστρέψει τον Άμλ ε τ, χαt ~ φρά­ ση «όλ6χληρο το έργο» οεν tσχύει, οπως προσπάθησα να οε[ξω.

Μετα απο τέσσερις αtωνες , ό 'Άμλετ παραμένει το πιο πει '

)/

\

)/

""'

\

)

\

"'

'

I

ραματιχο εργο που εχει παιχτει ποτε επι σχηνη ς , αχομη χαt

στ~uς χαιροuς τοu Μπέχετ, τοu Πιραντέλο χαt των συγγραφέων του Παραλ6γου. ΔΕ:ν μοu εlναι πολu ξεκάθαρο γ ιατι πρέπει να θεωροuμε τον 'Αμλετ τραγωο[α. χαt βέβαια οχι με τ-Υ)ν έννοια τΎjς τραγωο[ας ποu χρησιμοποιοuμε για τον Όθέ λλο, τον Βασιλιa I Λη , . \ ρ χαιI τον

"

Μακ ' β ε θ ''Ο σο για I I I I \ τα τpαγιχα λα' Ο η, η τις τραγιχες

.

.

αρετές, χαt βέβαια ό 'Αμλετ τής Δανίας έχει ο, τι μπορε"i'τε να βάλετε με το νοu σας, χι αχ6μα παραπάνω. Ό '' Εμερσον έβλε­ πε τ-Υ)ν έλευθερ[α σαν μια απεραντοσύνη χωptς περιορισμοuς χαt ό Ά μλ ε τ εlναι το πιο απερι6ριστο χαt έλεύθερο απο ολα τα έργα . Ό Σα[ξπηρ θα μποροuσε να εlχε μεταφέρει έοω τον uπ6τιτλο τΎjς Δω δέ κατης Νύχτας: 'Αμλ ε τ , η 'Ό, τι Θ έ λετε. 'Άς αναρωτηθοuμε τώρα &ν συμβα[νει τ[ποτα σε τοuτο το

,, Μ ' ' να' φαντα'ζ ει γελοιο, . . . . τη' στιγμη\ που' υπαρ( I εργο. πορει. . . αυτο

χουν οχτw θάνατοι, συμπεριλαμβανομένου χαt τοu θανάτου τοu

,, 't:" ... ' ' την \ ' ' που ' έχεις. , ηρωα, α'λλ'α ο"λ α ει,αρτωνται απο οπτιχη Άπο τη σχοπια του I

I

Ι

-

\

'λ

φ

.

Ι

Ι

~\

αντασματος, τιποτα οεν συμβιχ[νει παρα μ6νο ~

~~ψ

στο τε ος, χαι τοτε πια αχομη χι η οιχη του σι α να εχοιχηI

\

'

I

(

I

I

)

θε"i' τοuς ζωντανοuς θα πρέπει να έχει χορεσθει. Άλλα ~ σχο ­ πια τοu Φαντάσματος οΕ:ν εlναι οιχ~ μας, χαt μια απο τtς πολ ­ λΕ:ς εtρωνε"i'ες τοu Σα[ξπηρ εlναι πwς έπαιξε ό tοιος το ρ6λο αuτ6 . Το μ6νο ποu έχει σημασια στο έργο εlναι ~ αέναα οιευ­ ρυν6μενη περιφέρεια τΎjς συνε[οηση ς τοu 'Άμλετ. 'Άν μια μεμο­ νωμένη συνε[οηση έχει &.πειρη έμβέλεια, τ6τε π6ση σημασ[α μπορεΊ' να έχουν τα συμβάντα ; ' Η αναθεώρηση τοu έαυτοu ποτ€: οΕ:ν σταματiΧ για τον 'Άμλετ. Κάθε φορα ποu μιλiΧ εlναι ενας lί..λλος. ΕΙναι ουνατον αvτο να αναπαρασταθεΊ' πλ~ρως στ-Υ) σχη ­

ν~ ; Το μυαλΟ τοu 'Άμλετ εlναι ενα θέατρο, χι έτσι το έργο έχει ~

λ

'ζ

\

\

\

'

ουο π οχες, την ει,ωτεριχη χαι την εσωτεριχη. I

\

I

Η εξωτεριχ-Υ)

( -

'

(-)EA'ΓI ' II\r\

11 \HO I .I) 1\I ,O
~~ ΙΨΑ

πλοκή, μ€: δλη της τΊjν πολυπλοκότητα, εΙναι άπαραίτητη για

1 > ι 1 1 ξ ει)) ) χα Θ ως απομαχρυνουν τον νεχρο

να πιστέψουμε πως ό 'Άμλετ εΙναι ενας ιΧνόρας, χι οχι Θεος ~ τέρας. 'Ωστόσο, ό Σαιξπηρ ~ ό€:ν μποροuσε ~ ό€:ν ~Θελε να άμ \ ) \ I \ I fl \ ) βλυνει την εσωτεριχη π οχη, στην οποια ενας ποιητης απο τυγχάνει να εΙναι σταθερα χαt άμετάβλητα ποιητής.

τιχΊj χηόεια. Ό ρόλος τΊjς 'Οφηλ[ας εχει πάθος, άλλα. εΙναι άπλwς

,,

\

Θ'

ενα

υμα

I

που

~"'Θ

I

σπρωχνεται

'Ά

περα-οω ε

1

1

μλετ για τη στρατιω-

)

I

'

αναμεσα

στον

I

πατερα

Θάλασσα ; Θα μποροuσε να εΙχε πάει στΊj Βιτεμβέργη, το Παρι­ σι, το Λονόίνο . ~Αν εΙσαι ό 'Άμλετ τΊjς Δανίας, άσφαλwς νιώθεις

της χαt τον οχι ίόιαιτερα στοργιχο έραστή της. Ό Πολώνιος εΙ­ ναι άνόητος, ό Ρόζενχραντζ χαt ό Γχίλντεστερν εΙναι καιρο­ σκόποι όεύτερης όιαλογΊjς, χαt ό Θαυμαστος 'Οράτιος ό€:ν εχει όιχή του προσωπικότητα, παρα μόνο αuτΊj τοu πιστοu φίλου του 'Άμλετ. ' Η βασίλισσα Γερτpούόη εΙναι ενας έρωτιχος μαγνήτης,

πως εΙναι άπαραίτητο να εΙσαι δπως οί Δανοt στΊj Δαν ία, εστω

I I I Μ οναχα I I μα τιποτα περισσοτερο. ο' νεχρο Θ' αφτης-χλοουν μπορει-

χι &.ν ~ Δαν[α εΙναι φυλακή . Ί-1. έρώτησή μου εΙνα ι χατα κά­ ποιον τρόπο έντελwς ύποθετιχή, άφοu ό 'Άμλετ όεν μπορεΊ' να

να συντροφέψει τον 'Άμλετ στΊj σπφτάόα τοu πνεύματος . Το εργο εΙναι άτελεύτητα όιαφορετιχο γιατt ό 'Άμλετ όιαρχwς με­

γίνει πάλι φοιτητΊjς στΊj Βι-εμβέργη· ό πρ[γχιπας τΊjς 5ης πρά-

ταλλάσσεται -

,

λ

Ι-, ιαI

ι:. ~ης

I

ποιο

~\ οεν

,,

εχει

λ' ογο

'

ο

'' λλ α α

ι::

'

'Ά μ λ ετ επιστρεφει I ' I I ξ'~ I απο το τα ιοι του στη

'Θ μα Έι.

I

να

<

ξ

I

''λλ

υπαρ ει α

χαt δταν βρίσκεται έπt σχηνΊjς όεν μπορεΊ' να I

ο χεντρο

>

~

I

ενοιαφεροντος,

>

I

εχτος

(

I

I

I

μα για λιγο

>

)

I

απο

το όιφορούμενο Φάν τασμα τοu πολεμιστΊj-έραστΊj-μΊj - πατέρα Βασιλια 'Άμλετ. Μολαταuτα, ώς άναγνwστες, ό€:ν εrμαστε ποτ€: σίγουροι πwς πρέπει να όιαβάσουμε το εργο του. Κάθε άναγνώστρια νιώθει I

'ζ

'

πως αντιμετωπι

[ l.ι ]

ει

~

!f

'

χι ενα οιαφορετιχο

,,

εργο

'Θ

χα

ε

I

φορα

ι

>

~Ά

~

ν σια

β ι

>Ι

1

1

1

ασετε το εργο σωστα και

μεγάλη σας εχπληξη μεριχ€:ς φορές . Αuτο ποu εχει βαρύνουσα ' στον ' 'Ά. μετ λ ~' τ , σεινη ~ ' του Θ' , ' τα' χασημασια οεν ε~ναι η · εση, αλλα

>

·

Ι

<

τοu 'Άμλετ, κάθε ιΧλλο παρα μέγας εΙναι · όά.σχαλος I

λ

~I

>I

ευχεται, ανωφε

ετσι

Ι

ποu το ξαναόιαβάζε ι . Ό Κλαύόιος, ό «μέγας άντίπαλος))

ύπεχφυγwν χαt τεχνασμάτων: εΙναι χαt τίποτ' ιΧλλο. 'Όταν προσ'

τα βλητος, υπερογχα ευφυης.

~\ ,, ''λλη επι ' λογη: I Θ'α γινετε I I β α Θ. ια, τοτε οεν εχετε α ο' 'Ά . μλετ, προς

3

>I

Ό Σαίξπηρ, είpωνιχος δσο ό€:ν μποροuμε να όιανοηθοuμε, μας εόωσε ενα εργο ποu έόράζεται στον 'Άμλετ: λεπταίσθητος, με-

> εχει

οεν

α,

\

λ'

\

εει για I

εχει

να

ξ

τον

'

I

ουρανο,

I

εφυγεις>>,

1 \ ' ...., ~\ ,. ) «μα εχει πανω οεν ειν

> λλ I > I α α αυτο

~I

> ~ /ζ οεν τον εμποοι ει I

I

I

,

Θ' ~ I ' "' \ ' ..... ' ~' α οιευρυνει τον νου και το πνευμα σας, γιατι οεν

I

ρισματα του:

''λ λος τροπος I I I I I ~I υπαρχει α να τον χατα λ αI β ετε. Ά λλα τιποτα οεν χερ'

I

φαρμακωμένη λεπίόα. Ό 'Άμλετ πάλι λαχταράει να «πετάξει

όίζεται άνέξοόα χαt Θα σας παρασύρει στΊjν ιΧβυσσο τΊjς συνεί ­ όησής του, δπου ένεόρεύουν στοιχε'i'α μηόενισμοu ποu ξεπερνοuν το μηόενισμο τοu Ίάγου, ~ τοu "Εντμοντ στο Βασιλιa Λ ή ρ, ~

τοuτο το σαρχοχούβαρο))· το λογοπαίγνιο με τΊjν έπανάληψη τΊjς

τοu ΛεοντΊj στο Χειμωνιάτικο ΠαραμύΟι.

λέξης s\111 lf'\ j Πt; UΠοόηλώνει τΊjν τεράστια ιΧβυσσΟ ΠΟU χωρίζει

Ό Σαίξπηρ εΙναι, έξ όρισμοu, πιο εuρuς χαt πολύτροπος άπ' δ,τι μπορεΊ' να εΙναι ό 'Άμλετ, άλλα &.ν Θελήσουμε να προσωπο-

προτρε'Ψ ει

I να I

τροπο

'

I τον I

Λ αερτη I I ~ λ'ξ I 'λλη λο ξ'ιφος να οια ε ει το χατα

. '

αναχατευοντας

τα))

'

και

'

να

I

χτυπησει

'Ά μ λ ετ τον \

I «με

I

με

I

τη

τον 'Άμλετ χαt τον Κλαύόιο.

Οί ιΧλλοι χαραχτΊjρες ό€:ν μποροuν οuσιαστιχα να άντιπαρα­ τεθοuν στον 'Άμλετ. Ό Λαέρτης -έλαφρόμυαλος, συμβατικός, εuχολο ύποχείριο- Θα μποροuσε να ήταν ό όποιοσόήποτε έχόι­ χητής. Ό Φόρτενμπρας εΙναι ενας άχόμη ενοπλος παλικαράς, ποu είρωνιχα τοu όίνεται ό τελευτα'i'ος λόγος

(«ό

στρατος να ρι-

' ' ~ ' ' ' ' I \ ποιησουμε τον μηοενιστη ποιητη που ενυπαρχει στον

σε μία μόνο φιγούρα, τότε αuτος Θα ήταν ό 'Άμλετ, μια χαt ό 'Ιάγος «γράφει)) μ€: τΊj ζωΊj ιΧλλων χαραχτήρων, ένw ό 'Άμλετ γράφει φρέσκα κείμενα για να παιχτοuν άπο τοuς Υjθοποιοuς χαt σκαρώνει άλλόχοτα στιχάκια. 'Εντούτοις, ό 'Άμλετ εΙναι Ενας μη-

'

~

'

\

\

~

λ'

,,

'

~

' Θ- εμα I

οενιστης ποιητης με μια οι π η εννοια : ως προς το

3. ' 11

έλλψιχ-Ιj άπόόοσΎ) όi:ν μπορεί να όιατΎ)p~σει τ~ pΎ)ματιχ~ έπα ­

νά.λΎ)ψΎ) τ~ ς άγγλιχ~ ς σi: ολα αuτα τα σΎ) μεία χαl άΨ:λεί άπο τ lς π ολλi:ς σΎ)μασ ίες τοu s l ιιι l lliιιl!:.

Σ αι'ξ πηρ

\ ''

I

I

και τη

\

\

ι Σ ε' ενα r/ '' \ λ ' Ι Θ εατριχα εργα, σε μια σταση του. εργο που μι αει για

γ λ ωσσα που οια ογι εται τον εαυτο της, ο I

\

I

I

~

,,

λ

'ζ '

I

λ'

σε τιποτα, ουτε στη γ ωσσα

<

~\ I f μλετ σεν πιστευει

< " \

I

,, ουτε

' στον

ι:

I

εαυτο.

Ο'

I

ι χριστιανοι

11 \ HOI ,I) 111 .00\1

'' ' ε~να.ι τ ' λ α.χ.τιχ.οι' με' τον ' fΆ. μλετ χριτιχ.οι' θ'α. επρεπε να. πιο' επιφυ ' 'tl απ οσο

συνΎJ θ'ζ ι ουν·

''Ά_ μ λ ετ ο

' I α.χ.ομΎJ

χ.α.ι'

' σε

\ μια.

μετα.-χριστια.-

νιχ.~ εποχ.~ εΤνα.ι πολu πιο μπροστα άπο μεγάλο μέρος τοu χοι ­ νοu του. ΚαΙ. οχι με τ~ν εννοια. ένος άπλοu σχ.επτιχ.ισμοu ποu Θα μπορούσαμε να χρεώσουμε στον 'Άμλετ· μποροuμε &λλωστε \ ζ I να. ~ερουμε πας;

'0

I

~/

(

ποτε

υποουετα.ι

'Ά _ μ λ ετ, π ο λλ'ε ς

tl

ενα.

/ λ

ρο

I στιγμες,

ο

\

χ.α.ι

,, εχει

I

ποτε

' τψ

..,

εινα.ι

(

ο

I

πριγχ.ι -

, ' α.νΎJσυχΎ)τιχ.ΎJ

' α.πο-

στα.σιοποίΎ)σΎJ ποu εμφανίζει ό Σα.ίξπΎJρ στα Σονέτα.. ΚαΙ. οί δύο μιλοuν για εχ.ε'i:νο ποu εχει πια πεθάνει μέσα. τους, ομως μόνο ό 'Άμλετ εκφράζει ~να. εΤδος περιφρόνΎJσΎJς για τ~ν πράξΎJ -Ύjς ομι λ'ια.ς.

'

'Ω στοσο, I

' 'ζ ει εχ.φρα.

ει'λ ιχ.ρινα.

\

'

'

το

>

του

\

' για.

\

' το

\

I~

Ι

\

>θ

Ι

~~~

I

Ε Ι'Γ Λ

ζει Χ.α.νεl.ς τον 'Α_μλετ πρέπει να εχει τον νοu του στον ΠΟιΎJτ~ 'θ εα.τρινο I 'Ά μ λ ετ τα.υτοχρονα.. I κ ι ετσι )! I I ' τωρα. στρεφομα.ι στον

χ.α.ι

χ.ορυφα.'i:ο μονόλογο ολων. Β ρισχ.ομα.στε I

3ΎJ

' στΎ)ν

I~ ' πρα.~ΎJ, στΎ)ν α.

I σχ.Ύ)νΎJ, χα. 'ι πλΎ)σια.I -

ζουμε στο τέλος α.uτοu τοu μεγάλου ρήγματος ποu δΎJμιουργει ό Σα.ίξπΎJρ στ~ν οποια. δρα.μα.τιχ.~ ψευδα.ίσθΎJσΎJ οα μποροuσε να εχει ~να. δράμα. ποu στΎJρίζετα.ι στον 'Άμλετ. '' Εχουμε μπροστά μας τl.ς όδΎJγίες τοu 'Άμλετ στοuς Υjθοποιοuς χ.α.Ι. τ~ν πα.ρα.γωγ~ -ιου - εργου " ττ0ντικοπαγι' δ α. Σ τον ' "Γ1.μ Λ λ ε τ οεν ~' 11

ι γινετα. ι

' ι υπα.ρ-

' να.

χει ~να. χ.εντριχ.ο άπόσπα.σμα. · το εργο εΤνα.ι uπερβολιχ.α εχ.χ.εν ,

θ α.υμα.σμοI

λο πα.ι~ιμο , για. τους ΎJ οποιους που α.ποοιοουν σωστα. το χ.ειμενο τοu Σα.ίξπΎJρ. Κι ό ϊδιος εΤνα.ι ό καλύτερος Υjθοποιος ολων. ι rl \ rf \ > λ 'ζ \ Ι Ά I ενα. χ.οινο χι υστερα. το α.ιχμα. ωτι ει για. πα.ντα. . λλα. Ι-, υρευει

χα.

Θ Ι~ ΛΤ Ι 'ΙΙ\Λ

I

I

'

(

\

τρο για. χ.α.τι τετοιο χ.α.ι ο πρωτα.γωνιστΎJς πο

λ'

I

υ

ρευστος.

'Ω

I

στο-

σο, πάνω άπο δυο α.tωνες, ό μονόλογος τοu «Να ζει χ.α.νεl.ς ~

να μ~ ζε'i:η εΤνα.ι τόσο δΎJμοφιλ~ς ποu άπο τ~ν επα.νάλΎJΨΎJ μοιά-

' ,, (', h·ct I · Ι es' I ι Η lll I1

ζ ει

π

, λ εον

να. εχει στερε'Ψ ει.

Θ 'ζω "α.υμα.

ΠΟυ ΠΟ λ'υ πριν α.πο

'

πο λ'υ τον

, ' α.να.' I τΎ)ν

ρομα.ντιχ.ο χ.ριτι-

τί εΤνα.ι πιο πολύ, Υjθοποιος ~ ποιψής; Ό Σα.ίξπΎJρ uποθέτουμε πwς ήταν α.uτο ποu σήμερα. άποχ.α.-

χ.ο'

I >θ I >~ I λ' \ Ι «χ.α.ρα.τεριστα.ςη ΎJ · οποιος, ιοια.ιτερα. χα. ος στους ρολους λουμε

γνωσΎJ τοu Σα.ίξπΎJρ άντl. τΎj ς πα.ρα.χ.ολούθΎJσΎJ ς άτυχων παρα­ στάσεων, άλλα δεν θέλω οί άνα.γνωστες να πα.ρα.συρθοuν άπο

γερόντων χ.α.Ι. 'Άγγλων βασιλιάδων. Οί ρόλοι των ~ρώων, των χα. χ. ων χα. Ι. των κλόουν δεν τοu ταίριαζαν . Με ξαφνιάζει (ενω δε

' α.πε ' λπισια. I τΎJν του

άντιμετώπισΎJς α.uτοu τοu uπέροχου μονολόγου:

'

'

I-cιπ1 LιJ

, '

I μενα.

' γχ.ωμια. I ζε ε

' ' ' I ως προς τψ προοπτιχ.ΎJ' μιiΧς φρεσχ.ια.ς

\

> ) r/ \ I I \ \ \ 'ζ Ι θ α. πρεπε οτα.ν τον σχ.εφτομα.ι πα.νω στΎJ σχ.Ύ)νΎJ να. πα.ι ει το ροI

'Q μο λογω -

- φ I ' , θ'υνετα.ι στο ' γιοI του τον ' 'Ά μ λ ετ. _ α.ντα.σμα.τος χα. 'ι να. α.πευ λο του Ό χ.α.Ύ)μένος ό Σα.ίξπΎJρ Θα φοροuσε πανοπλία., χι άχ.όμα. χι ~ θεα.τριχ.~ πανοπλία. εΤνα.ι βα.ρu πράγμα.. Δεν εχουμε χ.α.μια διά1 ~ ' 'Ά ~' τον ' β λεπουμε I ' τον _ μ λ ετ με' πα.νοπ λ'ια. χ.α.ι' οεν α.λθ εσΎ) να.' οουμε

' '

,,

,,

ρίφημο λόγο

>

'

' « 'Ε μπρος

'

στο

ρΎjγμα., φίλοι μου, γι' &λλΎJ μια φορά, Ι άλλιως τον το'i:χο χλε'i:-

,

'

στε με τους

Δ

'

I

α.νους νεχ.ρους μα.ςη.

'Ο

I

πριγχ.ιπα.ς

χ

I

α.

λ

,

'

,~, ιοιως στον

'Ερρίκο ', Μέρος io, εχει μια στάλα. άπο τον πρίγκιπα. 'Άμλετ, άλλα οτα.ν γίνεται Έρρίχ.ος ό Ε' μοιάζει πιο πολu με τον Φόρτεν­ μπρα.ς, ~να.ν άπίθα.νο Φόρτενμπρα.ς ομως ποu μαθήτευσε χ.οντα στον σερ Τζwν Φάλστα.φ, τον Σωχ.ράτΎJ τοu ''Ησττσιπ. Ό Σα.ίξπΎ)ρ, uπέροχα. μεν άλλα λυπΎ)ρά, άφοu περl. τρα.γω~1 I I ' οια.ς προχ.ειτα.ι, χ.α.νει τον

'

'

'Ά I 'θ . μ λ ετ περισσοτερο ΎJ · οποιο πα.ρα. ποιΎJ -

τή. ~Η μiΧλλον, ό άνα.γνώστΎJς, &ν χ.α.Ι. θαμπωμένος άπο τ~ν ποίΎJσΎJ τοu 'Άμλετ, ψάχνει εχ. των πραγμάτων να ξεδιαλύνει I

ποτε

'

ο

'

'

'Ά λ ~I ,, 'λ I ,, ''Ο ταν οια. ~ β α.I _ μ ετ υποουετα.ι ενα. ρο ο χ.α.ι ποτε οχι.

[ ... ]

1

ή να πώ &ν είναι καλός, χαχος ή &διάφορος

I

I

ζ

I

.....,

\

\

(

Ι

\

\

1

ωτιχο του χωρο και τους αρμους συνεχειας στο Ε:ργο,

ποu για έμένα έχει καταντήσει f.να έντελώς νεχρο σκέλος.

~ θ'α. τΎJ χλ ευα. I ζ ε . Θ' τΎJν πα.νοπ λ'ια., χ.α.ι ως ειρωνα.ς ΎJ μΎ)οενιστΎJς "α. I .,, ' I ' fΆ μ λ ετ να. χ.ρα.υγα. 'ζ ει: ριγουσα.με αν α.χ.ουγα.με τον

1

δεις νεαροuς χαt cΧντρες, χα!. έχει τόσο άπάνΟρωπα άποχοπε'i.' απο τον

'

'

1

έχει τόσο πολu χρησιμοποιηθεΊ.' χαt χαχοποιηΟε'i.' άπο στομφώ­

λωστε. Ή θεα.τριχ.ότΎJτα. τοu πρίγκιπα. εΤνα.ι uπερα.ρχ.ετ~ χωρl.ς

'

' ' ' ' ' '~ την π λ' ηρη αουναμια μου να εχ.τιμησω αυτο τον πε -

Ό μονόλογος, τρίτος άπο έπτα συνολικά, διερευνiΧ τ~ν άπο ­ φα.τιχ.~ σχέσΎJ άνάμεσα. στ~ γ νώσΎJ χ.α.Ι. τ~ν πράξΎJ, χι ετσι εΤνα.ι το φυτώριο τοu σπουδαίου ποιήματος ποu Θα γράψει ό 'Άμλετ

'

για.

'

τον

Θ I Β α.σι λ ια., I ' ( ,..., I ' "εα.τρινο το οποιο χ.ορυφωνετα.ι στους παρα-

κάτω στίχους: 'Όμως, -με τάξη οπου cΧρχισα, έχε'!.' χα!. να τελειώσω,­ μο'i.'ρες χα!. θέλησές μας πiiν άντίθετά τους τόσο ποu ολα μας τα σχέδια πiiνε χατα διαβόλου·

δικές μας εlναι οί σκέψεις μας , τα τέλη τους χαΟόλου· (3ΊJ πp., σχ. β', σελ

106)

266

ll,\1101 ,1) 1\1 ,()()\1

ΘΙ ~ ΑΊΊ'ΙΙ\Λ

'Έτσι ή συνείδηση μιΧς χάνει ολους δειλοuς

Ή άρχη α.uτοu του κορυφαίου μονολόγου εΙναι τόσο γνωστη πλέον, ποu χα.λο εΙνα.ι να άχούσουμε λέξη προς λέξη α.uτα ποu ' λ εει

' ο

\

Ι~ ΙΨΛ

χι i!.τσι το φυσιχο το χρ&'ψα τΎjς άπόφασης

ξασπρίζει μΕ: τ' ώχρο φκιασίδωμα τΎjς σκέψης

(

'Ά μ λ ετ στον εα.υτοI του χα.ι' σε' εμα.ς: ' "'

χι εΤναι προσπάθειες πνοΎjς μεγάλης χι εuχαφίας Να ζει χανεl.ς η να μη ζει,

\

αuτο εΤναι το ζήτημα·

-

\

που

με

\

Jl

την

'

εγνοια

ζ

\

αυτη

' β

c,εχο

<

εται

η

πετριΕ:ς χα!. σαίτιΕ:ς &χρείας τύχης, η

(3YJ

να παίρνεις τα ο π λα ενάντια σ' i!.να πέλαο βάσανα χι άντιχτυπώντας να τοuς δίνεις τέλος ; πp., σχ. α', σελ.

91)

'Αχόμτι χι εοω ό 'Άμλετ εΙνα.ι ειρωνικός, &.ν προσέξουμε τη ..._.

I

\

\ την

θ'λ

\

μετα.φορα. της μα.χης με τη

α. α.σσα.,

ι::

ι::

I

ι::

I

οποια. χι ολοχληρΎ) η

στρα.τιωτιχ~ σου άνορεία. οΕ:ν μπορεΊ: να εuελπιστε'i: πως Θα οα.-

,

'Η. θ α.'λ α.σσα. θ'α. οωσει <::;

rι ι: ι οπως υπα.ινισσετα.ι

να.,

τε'λος στα.

1

μα.σει.

β α.σα.να.

1

1

1

ι ' ' σου, χα.ι σε εσε1

ι: rΆ λ 'Ο' ι θ' ι 1 ο . μ ετ. α.να.γνωστrις α. πρεπει να.

προσέξει να μη θεωρ~σει πως το ερώτημα. τοu να ύπάρχεις -η \ να.

\ μΎ)ν

ι:

I

'

υπα.ρχεις

I

'

α.να.φερετα.ι

α. π οχ

λ

\ ειστιχα.

\ στην

) Ι α.υτοχτονια. ·

ι:

ο

'

'Ά μ λ ετ οεν <:;Ι ι ' να. ' α.υτοχτονησει. ' ι 'Η υ'ψ ηλη σχεφτετα.ι πρα.γ μα.τιχα. '

I

ειρωνεια.

,,

τοτε ενα.

του, β

rl

'

οπως

\ '

θ

χα.ι

Σ

.......

του

I

'

Ιζ

α.ιc,πηρ \

\

'

στα. I

Σ

' ' ονετα., ενεχει I

\

~

I

πανI

α. μο α.ποστα.σΎ)ς α.πο τα. πρα.γμα.τα. που εLνα.ι χα.πως

'

' α.πο ' ' εμα.ς. ' - 'Ο 'Ά μ λ ετ χυριως ' περα. στοχα.'ζ ετα.ι με' θ- λι'Ψ η το ζ' ητημα. τ~ς βούλτιστις, οπως τόσο συχνα χάνει χα.!. ό Σα.ίξπτιρ στα Σονέτα.. "Εχει χα.νεl.ς τ ·lj βούληση να πράξει, fι άπλως σέρνεται στην πράξη, χα.!. ποιά εΙνα.ι τα ορια. τ~ς βούλησης; Πως μπορεΊ: \ I~ '' ~\ \ I I t! ι: !~ "' μια. συνειοηση, εστω σε χα.ι τοσο τερα.στια. οσο η συνειοηση του

'Άμλετ, να έ:χει επίγνωστι ολων των σχετιχων οεοομένων, wστε

'

να.

β ου'λ ετα.ι

'

τον

''

'

οποιο τε λ ιχο

ι σχοπο,

τους

πp. , σκ. α', σ ελ.

92)

Άς διαβάσουμε α.uτοuς τοuς στίχους επιμελως. 'Η μετα.φορα μιiΧς θάλασσας άπο βάσανα. συνεχίζει να άντηχε'i: στην «όρμ~ τους»,

\

I

χα!. χάνουν το ονομα τΎjς πράξη ς ,

τί 'ναι στο πνεuμα άνώτερο, να uποφέρεις

(3YJ

<

ορμη

π

λοχης

\

που

'

I

α.φομοιωνει

\

'

το

I

I

~I

'

εγχεψημα.

I

α.ντεχοικηση ς '

\

πρα.γμα.τιχοτητα.ς χα.μωμενης α.πο

«

""

της

Ι

περι -

\ '

β' α.σα.να.» χα.ι εγχα.-

θιστiΧ την ειρωνεία. στl.ς προσπάθειες «πνο~ς μεγάλη ς χι εuχα.ι ­ ρία.ςn, έ:τσι ποu άχοuμε την χίντιστι τ~ς θάλασσας στοuς Ύ)χους τ~ς γλώσσας. Ό 'Άμλετ, δπως χα.!. κάποιοι σα.ιξπτιριχοl. επίγο ­ νοι, ό Μίλτον χα.!. οί Ρομαντικοί, θέλει να επιβεβαιώσει τη 06να.μη τοu νοu πάνω στο σύμπαν τοu θανάτου -η τη θάλασσα. των I 'λλ' ~\ - \ \ I > ~ \ I \ α. α. οεν μπορει να. το χα.νει, επειοη σχεφτετα.ι με β α.σα.νων, ύπερβολιχη οια.ύγεια.. Ό πρίγκιπας προαγ γέλλει τα οιχά μας ορια. τέσσερις α.ιωνες άργότερα., οτα.ν ό χα.θένα.ς άπο εμας δια ­

πιστώνει πως άχόμη χα.!. -ή τεράστια. γνώση τ~ς συνείοησ~ς μας οΕ:ν μiΧς βοηθiΧ να μάθουμε εχε'i:νο ποu οΕ:ν εΙνα.ι συνειοψό, το I

<::;

\

Ι

β

\

μυστrιριο που μπεροευει τη

' \ τη\ σφα.γΎ)\ που\ χ rl ριν\ α.πο

λ

Ι

ουληση.

Ι

\

ι:

''

ι

rl \

\

εινει το εργο , ο 1 μλετ λεει σ τον

'Ο ρα.τιο. ι . «"α. Θ' χεροισω. ~~ " Ο μως, σε ~~ φα.ντα.'ζ εσα.ι τιι στενοχωρια. ι '' εχω

' στιγμη ' που ' οεν <:;Ι τΎ) μπορει

εοω στην χα.ροιά μου» . Πρόκειται γ ια ενα. χα.χο προ­

να γνωρίζει τl.ς έ:σχα.τες άπολ~ξεις τ~ς σχέψτις της; 1 1 'Ά μ λ ετ, οπως '' ' ' ~~ 1~ο β α.σα.νο του επεσημα.νε ο' Ν ιτσε, οεν εLνα.ι

[5]

πως σχεφτετα.ι πο λ'υ α.' λ λ α. πως σχεφτετα.ι πο λ'υ χα.λα..

'Άμλετ, στο κλείσιμο, οΕ:ν επιθ υμεΊ: &λλο πα.ρα την χα.λ~ μας

αίσθημα., άλλα πα.ράλλτιλα. σχετίζεται μΕ: το φόβο μ~ -

1

1

1

1

1

1

1

1

'f].. α.λη'

θεια. θα τον συντρίψει, εχτος χι &.ν στραφεΊ: στην τέχνη

-

άλ ­

πως

χι

Ι

'

α.φησει

I

πισω

του

rt

ενα.

1

τρα.υμα.τισμεν ο

,,

ονομα..

γνώμη:

λα εΙνα.ι βα.σιλιχ~ς χι εuγενιχ~ς γενιiΧς, χα.!. -ή νοσταλγία. για την ' ζ. ' ι πρα.c,η τον στοιχειωνει, )

I

α.πενα.ντι

\

lζ,

στην πρα.c,Ύ):

μο

λ

1 ι ι ιι β θ' ονοτι τρεφει ενα.ν α. υ σχεπτιχισμο

Άν εΤναι για τώρα, δΕ:ν εΤναι για &.λλοτε· άν δΕ:ν εΤναι γ ια &.λ \

λ οτε, θ α

I

γινει

I

τωρα·

,,

αν

~ \

σε

Ι

γινει

Το πιΧν εΤναι να εΤσαι i!.τοιμος .

I

τωρα,

θ \

-α

,ι

ερ

ο

ει

< η

ι1

ω ρα

το υ.

ι:ο

11 \HOI .IJ

IΙI.O(J\1

Το πνεuμα του εΤναι ετοιμο ( πρόθuμο) χαl. ~ σάρκα του δΕ:ν εΤναι &δύναμη. Πεθαίνει μεγαλοπρεπως, στΎ) μουσιχΎ) τοu διχοu ' ' ς α''λλο ς Θ ανατο ' ' χοσμιχη' παραοο '~ του «~Ά . ς γ ινει)) . ·κανενα ς στην ση τ~ς λογοτεχνίας δΕ:ν μiiς στοιχειώνει τόσο πολu οσο αuτός. Γιατί &ραγε ; Οί τελευτα!:ες λέξεις τοu 'Άμλετ -«τα &λλα εΤ­ ναι σιωπ~)) - εχουν μια μεταφυσιχΎ) αμφισημία, εγω ομως τl.ς Ι

)

\

'ζ

\

ανε γ νωσα σαν να προειχα ουν

\ ) \ τον αφανισμο

,ι

\

)

I

χι οχ ι την αναστα -

ση. ΣΕ: τοuτο 'ίσως να βρίσκεται χαl. ~ καλύτερη &πάντηση στο ' ' ~ β ασουμε ' ' 'Ά μ λ ετ ; )) Δ εν ' πε Θ αινει ' ερωτημα: « Γ ιατι' να' σια τον με' \

,,

-

, ζ λ'

την ε γ νοια της ε <., ι εωσης ,

, λ λ\α α

\ με

\ τη

\ , ' μοναοιχη αγωνια ~

' μηπω ς

χι &φ~σει πίσω του ενα ονομα τραυματισμένο . Εtτε αναμένου ­ με τον &φανισμο εtτε τΎ)ν &νάσταση, Θα τελειώσουμε μiiλλον τΎ)

ζωη' οι

~ μας ενοιαφ ερομενοι γ ια την υστεροφημια μας .

'

πω'

'ς χου

'

' χαρισματιχος

- , χαραχτηρες

'

χαι'

'

'~ ' ωιοφυης

'

' ' απο

'

t/ λους ο

' τους

'Ο 'Ά μ λ ετ,

μυ Θ οπ λ αστι-

' ε'λπωα ις:. γ ια ' χουραγω ι ' ι προειχονι'ζ ει την ενωπων

τοu χοινοu μας τέλους .

λ ων

'

-

εχχεντριχων π

- ο'υαι ' λν τ. Άλλ . α'

Θ'

του

''Έντα

χα · ως η

' αχομη ' '

~ 'I:: ' ποιο' επι λ' εγω επισης για να σει<.,ω σε

'

' '

'

β α Θ μο

'

χι

'

ο

''Ι ψ εν,

ενας εξαφετιχα πρωτότυπος συγγραφέας , επρεπε να εΤναι με ­ τα-σαιξπηριχός, σΕ: ολους τοuς τρόπους τ~ς τέχνης του. 'Η ανά­ γνωση τ~ς Έντα Γκάμπλ ε ρ εΤναι επιπλέον μια χαλΊ) &σχηση στο πως να διαβάσουμε το μεγαλύτερο μέρος τ~ ς μετα - ίψενι ­ χ~ς δραματουργίας. Ό 'Όσκαρ Ουάιλντ, μετα &πο μια παράσταση τ~ς Έντα Γκάμπλ ερ, εγραψε: «'' Ενιωσα ελεος χαl. τρόμο, λΕ:ς χαl. το εργο

ήταν έλληνιχό)). Ό Ουάιλντ, το 1891, δΕ:ν πρόσθεσε πω ς το ελεος χαl. ό τρόμος στόχευαν στον tδιο, χαΘως ήταν πολu οξυ­ δερχΎ)ς για να μΎ)ν αναγνωρίσει στΎ)ν αuτοχαταστροφιχΎ) ''Εντα χάη &πο τl.ς δικές του παράτολμες &χροβασίες. Άλλα ό Ουάιλντ δΕ:ν ήταν Ίάγος δΕ:ν κατέστρεψε τοuς &λλους . Ή ''Εντα Γχάμ ­ πλερ εΤναι ενας Θαυμάσιος συγχερασμος τοu 'Ιάγοu χαl. τ~ς σαιξ ­

πηριχ~ ς Κλεοπάτρας, μια μεγαλοφυία ποu ξαναγράφει τl.ς ζωΕ:ς των &λλων χαl. παράλληλα μια ~ρωιχα μοφαία γυναίκα . Λόγω εν μέρει τ~ς μεγάλης επίδρασης τοu 'Ίψεν στον 'Άρ­ Θουρ Μίλλερ, πολλοl. &ναγνωστες χαl. ΘεατΕ:ς Θεωροuν τον ποιη ­ τΎ) τοu Μπρaντ χαl. τοu Πέ ερ Γκvντ ενα δραματουργο χοινω­

'Ε ~ ρριχ.ος ' ''Ιψ εν :

Έντα Γκάμπλ ερ

νιχοu προβληματισμοu. Ό 'Ίψεν εΤχε χοινωνιχΕ:ς &νησυχίες, &λ­

Πρέπε ι να ύπάρχει κάτι δαιμον ικο σ ' αύτα ποu γράφω. I Ψ I~ "J

λα ήταν δευτερεύουσες σε σύγκριση μΕ: τΎ)ν ασίγαστη εμμον~ του

Θα πρέπει να άρνηθω την τιμη πως Ιiχω σuνειδητα έργαστει γ ια τα δικαιώματα των γ uναικων. ΔΕ:ν ε1μαι κ&ν άπολύτως βέβαιος ποιά ε1ναι πράγ ματι τα δικαιώματα των γuναικων.

\

Θ εματα '

σε

I χαραχτηρα

χα 'ι

I προσωπιχοτητας,

I χα τι

Θ' · α

' που

πρέπει να ονομάσω δαιμονισμό . Ό 'Ίψεν, όριαχος δαίμονας η τρολ

\ \

σαν

τον

π

'

Ι'

εερ

I

χυντ,

'

'

ουσιαστιχα

'

I

,, ~

'

απειχονισε

τον

ωιο

του

'

τον

έαυτο στΎ) μορφΎ) τοu κορυφαίου Θηλυχοu τρολ η !ιιι.Ιrlι·e, στΎ)ν

IΨΕ Ν

"Εντα Γχάμπλερ. Στη νορβηγιχΎ) μυθολογία, ~ δαιμονιχΎ) 17Ll lrlΓe

Τ Ζ ΕΤ~ΙΣ Τ ΖΟΎ"Σ

φώνησαν ώς προς τΎ)ν πρέπουσα Θέση των εραστων χατα τΎ)ν

Άν ό "Ι ψεν ~ταν φεμινιστής , τότε έγω ε1μαι δεσπόης.

εΤναι Θυγατέρα τ~ς Λίλιθ, τ~ς πρώτης γ υναίκας τοu ΆΟάμ, ~ όποία τον εγκατέλειψε, σύμφωνα μΕ: τΎ)ν Καββάλα, γιατl. δια ­

'

\

ερωτιχη

ΆΙ-:Ι Έντα Γκάμπλ ε ρ

λασματων '

Γκάμπλερ εΤναι, βαΘια χαl. &διόρατα, ενα σαιξπηριχο εργο, το

( 1890) εΤναι ενα σπουδα!:ο χωμιχοτραγι­

χο δράμα , χαl. το χορυφαιο εργο τοu Αίσθητισμοu . Το συζητω εδω &νάμεσα στον 'Α.μλετ ( 1600) χαl. στο Ί-J Σημασία τού νa ε lσαι σοβαρό ς (1895 ), εν μέρει λόγω τ~ς ενδιάμεσης Θέσης ποu κατέχει μεταξu τ~ς είρωνιχ~ς τραγωδίας τοu 'Α.μλετ χαl. τ~ς uπέ ­ ροχα παράδοξης κωμωδίας τ~ς λαίδης Μπράχνελ χαl. των &λ-

'

συνευρεση.

Ίη α

'λ

τρο

'

I

'

ενσαρχωνουν

'

τις

,,

πιο

αγριες

'

εχ-

δοχΕ:ς των ερωτιχων χαl. χαταστροφιχων μας ενορμ~σεων χαί,

μολονότι εΤναι δαίμονες η ξωτικά, μποροuν να πάρουν ανθρώπι­

νη μορφ~. Ή νορβηγιχΎ) φολχλοριχΎ) παράδοση βρίθει &πο ίστορίες &ν ~- που' παντρευονται ' ορων

'

χτιχα

Θ η λυχα '

lιιι lcl Γe,

'

' λ . Ψυχρες

τρο

χα

' πιο' παραπλανητιχα' χα 'Θ τα ι ελλλονε' ς

-

των

'

'

οποιων

'

η

~

'

οαψονιχη