OINARRI BIOLOGIKOAK
2. Giza gorputzaren oina oi narr rriz izko ko an anto tola lake keta ta
TAFYD 1. Maila 09/10 Ikasturtea
Juan Arbulu
Oinarrizko antolaketa Hiru multzo landuko ditugu:
1. 2. 3.
Giza zelula Oinarrizko ehunak Organoak, sistemak eta aparatuak
2
a t e k a l o t n a o k z i r r a n i O
3
Giza zelula
Bizidun unitate txikiena da. Izaki unizelularrak eta plurizelularrak. Giza-zelulak 5-200µm (1µm = 10 -6m). Zelulen egiturak betetzen duten funtzioarekin zerikusia dute.
4
k a l i a a l u m l e t a z e a k z a i l G o t n A 5
Giza zelula Zelula eukariotoa
Nukleoa
Nukleoplasma
Kromosoma
Zitoplasma
Organuloak
Egiturak
6
Giza zelula
7
Giza zelula A. ZITOPLASMA Mintz zelularra eta mintz nuklearraren artean dagoen tartea da. Bertan, hainbat egitura eta organulo bereizten dira
8
Giza zelula ZITOPLASMA 5.Erretikulu Endoplasmatiko Zimurra (EEZ) 3.Erribosomak 8.Erretikulu Endoplasmatiko Leunak (EEL) 6.Golgiren aparatua 10.Lisosomak 4.Peroxisomak 9.Mitokondriak 13.Zentrioloak 9
Giza zelula 5.
ERRETIKUL ERRETI KULU U END ENDOPL OPLASM ASMATI ATIKO KO ZIMU ZIMURRA RRA (EE (EEZ) Z) Mintzez inguraturiko pasabideak dira. Kanpokaldean erribosomak dituzte itsatsita. Proteinen sintesia, garraioa eta bilketaz arduratzen dira. Proteinen sintesi eta jariaketan espezializatuta dauden zeluletan ageri da.
10
Giza zelula 3.
ERR RRIB IBOS OSOM OMA AK Zelula guztietan dauden organuloak dira. Proteinen sisntesiaz arduratzen dira polisoma eran daudenean. Aske egon daitezke eta baita erretikulu endoplasmatiko zimurtsuari erantsita ere.
11
Giza zelula 8.
ERRETI ERR ETIKUL KULU U END ENDOPL OPLASM ASMATI ATIKO KO LEU LEUNA NA (EE (EEL) L)
Bilketa eta garraio lanetan parte hartzeaz gain, lipidoen sintesi lanak ere egiten ditu. Bertan lipido batzuk (hormona esteroideak) esteroideak) sintetizatzen dira. EEZkin batera Golgi aparatuarekin lotura duten organuloak dira. Lipidoen sintesiaz espezializatuta dauden zeluletan dira ugariak (gibela, gonadak eta guruin adrenaletan). adrenaletan).
12
Giza zelula 6. GO GOLGI LGIREN REN APA APARAT RATUA UA
Sakulu multzo batez osatutako egitura da. Sakulu hauek mintz bakar bateaz inguratuta daude eta taldeka metatzen dira diktiosomak eratuz. Diktiosomen inguruan besikulak daude. EEZan sisntetizatutako proteinak besikulen bidez gordetzea eta erreserba-organuluak eratzea da bere ginkizun bat. Baita ere, gai batzuen (gluzidoak) sintesia ere egin dezake (gluko proteinak, mukopolisakaridoak,…)
13
Giza zelula 10.LISOSOMAK
Mintz bakar batez mugatutako egiturak dira. Bertan hidrolasa erako entzimak daude. Jatorria Golgin dute, eta hidrolasak EEZn. Funtzioa zelula barneko digestioa egitea da.
14
Giza zelula 4. PE PERO ROXI XISO SOMA MAK K
Mintzez inguraturiko organulo txikiak eta esferikoak dira. Funtzioa zelularen metabolismoan sortutako hidrogeno peroxidoak apurtzea da, horretarako katalasa izeneko entzimaz baliatzen da.
15
Giza zelula 9. MI MITO TOKO KOND NDRI RIAK AK
Mintz bikoitzez inguraturiko organuloak dira. Funtzioa zelulak behar duten energia lortzea da. Energia kontsumo handia dagoen zeluletan oso ugariak dira (gibela, muskuluak,…)
16
Giza zelula 13.ZENTRIOLOAK
Bikote moduan ageri dira diplosomak eratuz. Nukleoaren inguruan kokatzen dira. Zelularen zatiketak kromosomen mugimendua kontrolatzen dute.
17
Giza zelula B. NUKLEOA
Mintz nuklearrez inguraturik dago. Nukleoan sustantzia ugari daude: proteinak, entzimak, ARN, lipidoak, ura, Fe, Co, ADN, … ADNak proteina basikoekin batera kromosomak eratzen ditu, giza material genetikoa eratuz. Gizakiaren zelula somatikoak 46 kromosoma ditu (bi sexualak X eta Y) Gizakiaren zelula sexualak 23 kromosoma dituzte. Nukleoloak ere bertan daude. Egitura esferikoak ARNaren metaketa helburu dutela. 18
Giza zelula
19
Oinarrizko ehunak
Organismo batean antzeko funtzioa betetzen duten zelulen multzoari ehuna deritzo. Ehunak biltzen direnean organoak sortzen dira. 5 ehun mota daude:
Epitelio ehuna Konektiboa Muskulua Nerbio-ehuna
20
Oinarrizko ehunak 1.EPITELIO EHUNA A.
Estaldura epitelioa: Gorputzaren Gorputzaren kanpoko eta barnealdeko estaldura 1.
2.
Ezau Ezauga garr rria iak: k: 1.
Zelul Zelulak ak estuki estuki lotut lotuta a
2.
Zelulen Zelulen etengabeko etengabeko berritze berritzea a
3.
Ez dute dute odol odol basor basorik ik
Funt Funtzi zioa oak: k: 1.
3.
Isolatzaile eta elkartrukeak (babesa, xurgaketa eta iraizketa
Motak: Motak: Zelularen Zelularen formaren formaren araberak araberakoa. oa. 1.
Laua: sinplea sinplea (endotel (endotelioa) ioa) eta estratif estratifikat ikatua ua
2.
Kubik ubiko oa
3.
Zilindriko Zilindrikoa: a: sinplea sinplea eta pseudoestr pseudoestratif atifikat ikatua ua 21
Oinarrizko ehunak 1. EP EPIT ITEL ELIO IO EH EHUN UNA A
Laua sinplea Geruza bakarra Kapilarretan Birika albeoloetan
Laua estratifikatua
Geruza bat baino gehiago Larruazalean, baginan, esofagoan, mingainan. 22
Oinarrizko ehunak 1. EP EPIT ITEL ELIO IO EH EHUN UNA A Epitelio kubikoa Zelula kubikoak dira eta jariatzaile, absorzio edo sekrezio funtzio duten hodietan agertzen dira: Giltzurrun tubuluetan Pankreasaren hodietan Obulotegiaren azalean
23
Oinarrizko ehunak 1. EP EPIT ITEL ELIO IO EH EHUN UNA A
Epitelio zilindrikoa Epitelio zilindriko sinplea Geruza sinple bat, mikrobiloskak ager daitezke. Urdaila Umetokia Hestemehar Hestemeharra ra ( mikrobi mikrobiloskak loskak )
Epit. zilindriko pseudoestratifikatua pseudoestratifikatua Geruza bakarra, zilioak ager daitezke mukia edo gametoak mugiarazteko. Bronkioak Trakea Epididimoa Obiduktoak
24
Oinarrizko ehunak 1. EPI EPITEL TELIO IO EHUN EHUNA A
Epit Epitel elio io zili zilind ndri riko ko sinp sinple lea a
Epit Epit.. zilin ilindr drik iko o pseu pseudo does estr trat atif ifik ikat atua ua 25
Oinarrizko ehunak 1. EPITE TELI LIO O EHU HUN NA B. Guruin epitelioa
•
Zelula Zelula jariatzail jariatzaileak eak dira. dira. Isolatuta Isolatutak k edo multzoka multzoka agert agert daitezke guruinak eratuz.
•
Motak: Motak: erabilita erabilitako ko erizpidea erizpidea jariakinen jariakinen kanporak kanporaketar etaren en arabera.
EXOKRINOAK ENDOKRINOAK MISTOAK 26
Oinarrizko ehunak Zelula bakarrak: bakarrak: zelula kaliziformeak hestemeharrean mukia jariatzen dute
Zelula multzoa: multzoa: guruinak pankreasa
27
Oinarrizko ehunak 2. EH EHUN UN KO KONE NEKTI KTIBO BOA A Gorputzaren beste ehun eta organo batzuei finkapen metaboliko eta estrukturala ematen die. Odol-hodi eta ehunen artean ematen den trukea ehun kenktiboak kontrolatzen du. Ehun honetako zelulak beraiek ekoizturiko substantzia batean murgildurik agertzen dira. Substantzia matrizea deitzen da.
Matrizea:: Matrizea
Oinarrizko substantzia: ura, polisakaridoak, proteinak, Zuntzak: proteikoak dira 2 motakoak:
1. 2. a. b.
ez elastikoak ( kolagenoa) elastikoak (erretikulina eta elastina)
28
Oinarrizko ehunak 2. EHUN KONEKTIBOA
Zelulak : Egonkorrak : ehun berean sortzen dira eta matrizea sintetizatzen dute.
1.
zelula gazteak: fibroblasto, fibroblasto, osteoblasto,.. helduak: fibrozito, osteozito, …
igratzaileak : M igratzaileak
organismoaren beste lekuetan sortuak eta konektibo ehunetan kokatzen dira funtzio espezifikoak burutzeko.
2.
Mastozitoak, makrofagoak, makrofagoak, linfozitoak, .. 29
Oinarrizko ehunak 2. EH EHUN UN KO KONE NEKTI KTIBO BOA A
Funtzioak :
Organismoaren Organismoaren ehunak elkarturik mantendu Organoen azpiegitura osatu Defentsa lanetan jardutzen duten zelulen kokalekua osatu Gantzak metatu Erresistentzia Erresistentzia handiko h andiko egiturak sortu Euste-egiturak osatu Substantzien Substantzien garraioa eta homeostasia burutu 30
Oinarrizko ehunak 2. EH EHUN UN KO KONE NEKTI KTIBO BOA A
Motak :
KONJUNTIBOA ( LAXOA , TRINKOA, ELASTIKOA ) ADIPOSOA KARTILAGO-EHUNA HEZUR-EHUNA ODOL-EHUNA
31
Oinarrizko ehunak
32
Oinarrizko ehunak a. Ehun konjuntibo laxoa Non daude: daude: Muskuluen artean, odol hodietan eta organoen arteko hutsuneetan. h utsuneetan. Betebeharrak: Epitelioaren oinarria, babes mekanikoa, nutrienteen difusioa eta defentsa (makrofagoak).
Zuntz elastikoa Matrizea Kolageno zuntzak Fibroblastoak
33
Oinarrizko ehunak b.
Ehun konjuntibo trinkoa
Non daude: Larruazaleko sakoneko dermisean, kornean eta tendoietan. Betebeharrak: Babes mekanikoa eta trakziorako trakziorako erresistentzia erresistentzia (tendoiak)
Kolageno zuntzak
Fibroblastoak 34
Oinarrizko ehunak c.
Ehun konjuntibo elastikoa Elastikotasun handia (elastina)
Non daude: forma aldatzen edota deformatzen diren organoetan (birikak).. Betebeharrak: malgutasuna (lotailuak) eta organoen mugimenduak.
35
Oinarrizko ehunak d.
Ehun konjuntibo erretikularra
Non daude: organoen artean. Betebeharrak: organoen eustea.
36
Oinarrizko ehunak B. Ehu Ehun n ad adipo iposo soa a
Adipozitoz osaturik Funtzioak: Lipidoen metaketa Babes mekanikoa Tenperaturarekiko babesa Nukleoak
Lipido tantak 37
Oinarrizko ehunak C. Kartilago ehuna Oso elastiko eta malgua da. Kondrozitoz, Kondrozitoz, kolageno eta elastinaz osaturik dago. Odol-kapilarrik eta nerbio zuntzik ez. Motak :
HIALINOA: enbrioiaren hezurdura, hezurretakoa. ELASTIKOA: bellarrian. EZ ELASTIKOA: sudurrean ARTIKULARRA: giltzarrietan
38
Oinarrizko ehunak D. Hezur ehuna
Ornodunetan Osaketa: Gai inorganikoak: gatz mineralak (%65) Gai organikoak: kolageno zuntzak (%35) Zelulak:
Osteoblastoak Osteozitoak Osteoklastoak
39
Oinarrizko ehunak Havers hodiak Hodi kalkoforak
Arteria, bena eta nerbioa
Osteozitoak 40
Oinarrizko ehunak Havers hodiak
Osteozitoak
41
Oinarrizko ehunak E. Odola
ODOLA
Plasma
Odol zelulak Eritrozitoak
Sueroa
Koagulatzeko faktoreak
Albumina Globulina Ur-soluzioa
Fibrinogenoa
O2 garraioa Leukozitoak Inmunitatea Tronbozitoak Koagulazioa
Gasak, elikagaiak, metabolismoaren produktuak, zelulak eta hormonak garraiatu. 42
Oinarrizko ehunak Eritrozitoak
Leukozitoak
Plaketak
43
Oinarrizko ehunak 3. Muskulu ehuna
Uzkurtzeko gaitasuna duten zuntzez osaturik dago (aktina eta miosina). Motak:
Ildaskatua: o o o
Kardiakoa: o
Nukleoa zelularen erdian.
o
Mitokondria ugari. Nerbio sistema autonomoak kontrolatzen du bere uzkurketa.
o
Zelula luzeak eta paraleloki jarrita. Nahitazko mugimenduak sortzen dituzte. Mitokondria ugari
Leuna: o o
Nukleoak zelularen erdian eta zuntzak ez daude paraleloki jarrita. Nahigabeko mugimenduak sortzen dituzte ( erantzun autonomoak: jariaketa, eiakulazioa, umetokiaren uzkurdura, mugimendu peristaltikoak, odol hodien uzkurdurak, ... 44
Oinarrizko ehunak
45
Oinarrizko ehunak
Muskulu ildaskatua
46
Oinarrizko ehunak
Muskulu Leuna
47
Oinarrizko ehunak
Muskulu Kardiakoa
48
Oinarrizko ehunak 4. Nerbio ehuna
Barruko eta kanpoko ingurunetik etorritako estimuluak jaso eta aztertu ondoren organo eragile ezberdinetan erantzun egokia eta korrdinatua sortzea da bere eginkizuna. Zelula motak: Neuronak: 1) Kinada elektrikoak garraiatzen dute. NS-ko unitate funtzionala Gorputz zelularra, adar labur ugari (dendritak) eta adar luze batez (axoia) osatua.
49
Oinarrizko ehunak 2)
Gliako zelulak:
Astrozitoak: neuronaren nutrizioaz arduratzen da, odol kapilareekin kontaktuan daude. Oligodendrozitoak: Oligodendrozitoak: neuronaren axoiaren mielinazko estaldura sortzen du N.S.zentralean N.S.zentralean Schawnn zelulak: neuronaren axoiaren mielinazko estaldura sortzen du N.S.periferikoan N.S.periferikoan
50
Oinarrizko ehunak
51
k a n u h e o k z i r r a n i O
52
ANATOMIA OROKORRA
53
