1
ŞEVKÎ İBRAHİM EFENDİ DİVÂNI (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin) Esma TEZCAN Yüksek Lisans Tezi Kütahya - 2007
i
T.C. DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı
Yüksek Lisans Tezi
ŞEVKÎ İBRAHİM EFENDİ DİVÂNI (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin)
Danışman: PROF. DR. ALİ TORUN
Hazırlayan Esma TEZCAN 200492040122
KÜTAHYA-2007
ii
Kabul Onay Esma TEZCAN’ın hazırladığı, “ŞEVKÎ İBRAHİM EFENDİ DİVÂNI (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin)” başlıklı Yüksek Lisans tez çalışması, jüri tarafından lisansüstü yönetmeliğinin ilgili maddelerine göre değerlendirilip kabul edilmiştir. ......./……/2007
Tez Jürisi Prof. Dr. Ali TORUN
Yrd. Doç. Dr. Gökhan Tarıman CENİKOĞLU
Yrd. Doç. Dr. Kadir GÜLER
Prof. Dr. Ahmet KARAASLAN Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü
iii
Yemin Metni:
Yüksek lisans tezi olarak sunduğun “ŞEVKÎ İBRAHİM EFENDİ DİVÂNI (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin)” adlı çalışmamın, tarafımdan bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazıldığını ve yararlandığım kaynakların
kaynakçada
gösterilenlerden
oluştuğunu,
bunlara
atıf
yapılarak
yararlanılmış olduğunu belirtir ve bunu onurumla doğrularım. Esma TEZCAN
iv
ÖZGEÇMİŞ 1980 yılının Kasım ayında Konya’da doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimini Isparta’da ve Kütahya’da tamamladıktan sonra 1999 yılında Süleyman Demirel Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünü kazandı ve 2003 yılında mezun oldu. 2004 yılında Dumlupınar Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesinin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nün Yüksek Lisans Programını kazandı.
v
ÖZET Şevkî İbrahim Efendi, XIX. yüzyılda yaşamıştır. Bolu’da doğmuştur; ancak hayatının büyük kısmını Kastamonu ve çevresinde geçirmiştir. Halveti tarikatına mensuptur ve Şeyh Şaban-ı Veli’nin 16. halifesidir. Hayatı hakkında yeterli bilgiye sahip değiliz. Uzun yıllar Halveti tarikatına hizmette bulunmuştur. Sanatçının tek eseri şimdiye kadar basılmamış Divânı’dır. Divân’da 230 şiir bulunmaktadır. Şiirler, DinîTasavvufî Türk Edebiyatı ölçülerine göre değerlendirmek gerekir; çünkü Şevkî İbrahim Efendi şiirlerinde tasavvufî dünya görüşü, Halveti tarikatının özellikleri ve tasavvufun insan üzerindeki etkilerini yansıtır. Çalışmamızda Divân’ın transkripsiyonlu metnini sunduk. Bununla birlikte Halveti tarikatının ve tasavvufî dünya görüşünün Divân üzerindeki etkilerini tespit etmeye çalıştık.
vi
ABSTRACT
Hodja Şevki İbrahim lived in XIX.th centruy. He was born in Bolu; but spent most of his life in around Kastamonu. He is a member of Halveti tariqat and Sheik Şaban-ı Veli’s 16th caliph. There is not plenty of information about his life. Hadja Şevki İbrahim was assigned to sheik position for Halveti dervish convert for years. He has also his disciples educated by himself. The unique master price of the artist is his Divan, which is unprinted until today. There are 230 poems in the Divan. The poems should be evaluated in religious-sufistic Turkish Literature. Because Hodja Şevki İbrahim wrote his poems in order to state sufistic philosophy of life, specifications of Halveti tariqat and importance of sufistic philosophy in human life. The artist who is faithful to Divan Literature in respect of formation also used versification forms of Folk Literature in places. In our study, there are study of Divan in respect of formation and topic and also transcription of the poems. Furthermore it has been tried to be evaluated the specifications of Haveti tariqat and sufistic philosopy elements in the Divan.
vii
İÇİNDEKİLER ÖZET ............................................................................................................................v ABSTRACT..................................................................................................................vi KISALTMALAR..........................................................................................................xi TRANSKRİPSİYON ALFABESİ................................................................................xii TEZ HAKKINDA.........................................................................................................xiii GİRİŞ ...........................................................................................................................1 XIX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ’NİN SOSYAL, SİYASİ VE KÜLTÜREL DURUMUNA GENEL BİR BAKIŞ A) SOSYAL DURUM.................................................................................................1 B) SİYASİ DURUM.....................................................................................................2 C) KÜLTÜREL DURUM.............................................................................................4 BİRİNCİ BÖLÜM ŞEVKÎ İBRAHİM EFENDİ’NİN HAYATI, HAYATI, MAHLASI, TARİKATI VE DİVÂNI 1.1. ŞEVKÎ İBRAHİM EFENDİ’NİN HAYATI .........................................................8 1.2. ŞEVKÎ İBRAHİM EFENDİ’NİN MAHLASI.......................................................9 1.3. ŞEVKÎ İBRAHİM EFENDİ’NİN TARİKATI......................................................9 1.4. ŞEVKÎ İBRAHİM EFENDİ’NİN DİVÂNI...........................................................13 1.4.1. Şevkî İbrahim Efendi’nin Divânı’nın Nüshaları .......................................13 1.4.2. Millî Kütüphane Raşid Bin Mustafa Nüshası İçeriği.................................15 İKİNCİ BÖLÜM ŞEVKÎ İBRAHİM DİVÂNI’NIN ŞEKİL BAKIMINDAN İNCELENMESİ 2.1.VEZİN.....................................................................................................................17 2.2. KAFİYE.................................................................................................................21 2.3. NAZIM ŞEKİLLERİ VE NAZIM TÜRLERİ.......................................................23 2.3.1 Nazım Şekilleri...........................................................................................23 2.3.1.1. Gazel ..................................................................................................23 2.3.1.2. Kasîde ................................................................................................24 2.3.1.3. Müfred ...............................................................................................25 2.3.1.4. Murabba’............................................................................................26 2.3.2. Nazım Türleri ............................................................................................26
viii
2.3.2.1. Tevhid ................................................................................................26 2.3.2.2. Münâcat .............................................................................................27 2.3.2.3. Na‘t ....................................................................................................27 2.3.2.4. Mîraciye.............................................................................................28 2.3.2.5. Medhiye .............................................................................................28 2.3.2.6. Mersiye ..............................................................................................30 2.3.2.7. Maktel-i Hüseyn ................................................................................30 2.3.2.8. İlâhi ....................................................................................................32 2.3.2.9. Tarikatnâme .......................................................................................32 2.3.2.10. Nasihatnâme ....................................................................................33 2.4. DİL VE ÜSLÛP.....................................................................................................34 2.4.1. Gramer Şekilleri ve Kelime Hazinesi.......................................................34 2.4.1.1. Gramer Şekilleri.................................................................................34 2.4.1.2. Şevkî İbrahim Efendi’nin Kelime Hazinesine Umûmî Bakış............36 2.4.2. Anlatım Şekilleri .......................................................................................36 2.4.2.1. Nasihat ve Hitap Yoluyla Anlatma....................................................36 2.4.2.2. Doğrudan Doğruya Anlatma..............................................................37 2.4.2.3. Mukaleme ve Soru Yoluyla Anlatma ................................................38 2.4.2.4. Delil ve İspat Yoluyla Anlatma .........................................................39 2.4.2.5. Tahkiye ..............................................................................................39 2.4.3. Diğer Üslûp Özellikleri .............................................................................40 2.4.3.1. Tekrir .................................................................................................40 2.4.3.2. Teşbih ................................................................................................41 2.4.3.3. Telmih................................................................................................41 2.4.3.4. İstiare .................................................................................................42 2.4.3.5. Atasözleri ve Deyimler, Halk Söyleyişleri ........................................42
ix
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ŞEVKÎ İBRAHİM EFENDİ DİVÂNI’NDA DİN VE TASAVVUF 3.1. DİN ........................................................................................................................45 3.1.1. İtikat..........................................................................................................45 3.1.1.1. Allah ..................................................................................................45 3.1.1.2. Peygamberler .....................................................................................47 3.1.1.3. Melekler ve Şeytan ............................................................................51 3.1.1.4. Kitaplar ..............................................................................................53 3.1.1.5. Ahiret .................................................................................................55 3.1.1.6. Kaza ve Kader, Hayır ve Şer .............................................................56 3.1.2. İbâdet .........................................................................................................58 3.1.2.1. Kelime-i Şehâdet ...............................................................................59 3.1.2.2. Namaz ................................................................................................60 3.1.2.3. Oruç, Zekat, Hac................................................................................61 3.1.3. Ahlâk .........................................................................................................63 3.1.3.1. Kibir ve Riyâ – Tevâzu ve Saflık ......................................................63 3.1.3.2. Edep ...................................................................................................65 3.1.4. Diğer Dinî Unsurlar...................................................................................66 3.1.4.1. Sûreler................................................................................................66 3.1.4.2. Âyetler ...............................................................................................67 3.2. TASAVVUF ..........................................................................................................71 3.2.1. Vahdet-i Vücûd .........................................................................................71 3.2.1.1. Ezelde Vahdet-i Vücûd......................................................................72 3.2.1.2. Halde Vahdet-i Vücûd .......................................................................73 3.2.1.2.1. Gayr-ı Hak..................................................................................74 3.2.1.2.2. Ene’l Hak ...................................................................................75 3.2.1.2.3. Kendini Bilmek ..........................................................................77 3.2.1.2.4. Tecellî.........................................................................................81 3.2.1.2.5. Vahdet- Kesret ...........................................................................82 3.2.1.2.6. Tevhîd ........................................................................................82 3.2.1.2.7. Bî – Nişân, Lâ- Mekân ..............................................................84 3.2.1.2.8. Cisim – Ten – Vücûd – Can.......................................................85
x
3.2.1.2.9. Gönül – Pinhân...........................................................................86 3.2.1.2.10. Sır – Esrâr.................................................................................87 3.2.1.3. Ebedde Vahdet-i Vücûd.....................................................................88 3.2.2. Elest Meclisi .............................................................................................89 3.2.2.1. Adem Donu ..........................................................................................90 3.2.2.2. Vatan-ı Aslî, Firkat (Hicrân) – Vuslat..................................................91 3.2.3. Allah’ın Dîdârını Görme ...........................................................................94 SONUÇ .........................................................................................................................88 EKLER..........................................................................................................................97 EK 1. TRANSKRİPSİYONLU METİN..............................................................98 EK 2. ŞİİR İNDEKSİ..........................................................................................292 EK 3. SÖZLÜK ..................................................................................................300 EK 4. OSMANLICA METİNDEN ÖRNEKLER ..............................................310 KAYNAKÇA...............................................................................................................313 DİZİN...........................................................................................................................316
xi
KISALTMALAR a.
:Ayet
Ş.İ.D.
: Şevkî İbrahim Divânı
a.g.e.
: Adı geçen eser
a.g.m.
: Adı geçen mecua
Ank.
: Ankara
Bkz.
: Bakınız
Böl.
: Bölüm
C.
: Cilt
Edb.
: Edebiyat
g.
: Gazel
Gnl.
: Genel
Hzr.
: Hazırlayan
İ.A.
: İslâm Ansiklopedisi
İst.
: İstanbul
Ktp.
: Kütüphane
M.
: Milâdî
Nu.
:Numara
s.
:Sayfa
ss.
:Sayısırası
T.D.K.
: Türk Dil Kurumu
T.T.K.
:Türk Tarih Kurumu
Terc.
: Tercüme
Ü.
: Üniversite
Yay.
: Yayınları
xii
TRANSKRİPSİYON ALFABESİ a
ا
ś
y
ى
â
żđ
ض
î
اي
b
ب
ŧ
ط
u
او
p
ب
ž
ظ
’
ً
t
ت
‘
ع
ŝ
ت
ġ
غ
c
ج
f
ف
ç
ج
ķ
ق
ĥ
ح
k
ك
ħ
خ
g
ك
d
د
ñ
ك
ź
ز
l
ل
r
ر
m
خ
z
ذ
n
ن
j
ز
v
و
s
س
h
س
xiii
TEZ HAKKINDA
xiv
ARAŞTIRMANIN PROBLEMİ Araştırmanın amacı şu ilişkileri ortaya çıkarmaktadır: Şevkî İbrahim Efendi’nin Divân’ındaki şiirler Dinî-Tasavvufî edebiyata ait unsurlar içermekte midir? Şâir, mutasavvuf kimliğini şiirlerine hangi amaçla yansıtır? Tasavvufî dünya görüşünün şiirlere etkisi ne ölçüdedir? Hangi tasavvufî konular ağırlıklı olarak ele alınmıştır? Şâir, Divân ve Halk edebiyatı nazım şekillerinden ne ölçüde faydalanmıştır? Şevkî İbrahim Efendinin şiirlerinden konu başlığıyla ilgili beyit ve dörtlükler alınarak şiirleriyle DinîTasavvufî edebiyat ve Divân edebiyatı ile ilişkisi belirlenmeye çalışıldı. ARAŞTIRMANIN AMACI Araştırmada Şevkî İbrahim Efendinin Divân’ı esas alınmıştır. Divân’da yer alan şiirlerden yola çıkarak tasavvufî dünya görüşü ve inanç sisteminin şiirlerdeki etkileri belirlenmeye çalışıldı. Böylece XIX. yüzyılda Dinî-Tasavvufî edebiyatın durumu ve etkileri ortaya çıkmıştır. Ayrıca Şâ‘bân-ı Velî’ye bağlı olan şâirin Halvetiye tarikatının
inanç sistemini ne derecede şiirlerine yansıttığı belirlenmiştir. XIX.
yüzyılda yaşayan mutasavvuf bir şâirin Divân edebiyatı nazım şekillerinden ve türlerinden de faydalanabileceği ve bu konuda Divân şâirleri kadar başarılı olabileceği tesbit edilmiştir. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ Şevkî İbrahim Efendi Divân’ının Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatına kazandırılması açısından araştırma önem taşımaktadır. Ankara Milli Kütüphane’de ‘‘Elyazması Eserler’’ bölümünde kayıtlı olan Divân, edebiyat dünyamızda şimdiye kadar yer almamıştır. Çalışmamız eserin transkripsiyonlu metnini ve dinî-tasavvufî unsurların
araştırılmasını
kapsamaktadır.
Böylece
eserin
bilim
dünyasına
kazandırılması ve edebiyat tarihindeki yerinin tespiti sağlanmıştır. Bununla birlikte araştırma, XIX. yüzyılda giderek etkisi azalan tasavvufî dünya görüşü ve Divân şiiri özelliklerinin gelişimini göstermesi bakımından dikkat çekicidir.
xv
ARAŞTIRMADA HİPOTEZ Şevkî İbrahim Efendi Divân’ının Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı ölçülerine göre değerlendirilmesi ve bu edebiyatın ürünü sayılması gerektiğidir. Eserin kaleme alınış amacının tasavvufî dünya görüşü ve Halveti tarikatının özelliklerini açıklamaktan ibaret olduğudur. ARAŞTIRMADA VARSAYIM Şevkî İbrahim Efendi Divân’ının, kendi şiirlerinden yapılan alıntılar göz önünde tutularak dinî-tasavvufî edebiyata dahil edilebileceği anlaşılmıştır; ancak şâir tasavvufî unsurları kendine has üslûbuyla kullandığı için taklide düşmemiş ve orjinalliği yakalayabilmiştir. Nefis, edep, vahdet-i vücûd, Allah’ın dîdârını görme, elest meclisi
gibi tasavvufî konuları işlerken Halveti tarikatının görüşlerinden etkilenir.
Bununla birlikte Divân edebiyatında ait söz ve anlam sanatlarına başvurarak anlatımını güçlendirmeyi amaçlar: Telmih, istiâre, teşbih gibi edebî sanatları ustalıkla kullanan sanatçı, Divân edebiyatı mazmunlarından da faydalanır. Tasavvufî konuları işlerken Arapça ve Farsça kelime tamlamalara başvurmuş, bunun dışında ise daha sade ve anlaşılır bir dil kullanmayı tercih etmiştir. ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLARI Araştırma, Şevkî İbrahim Efendi Divân’ının dinî-tasavvufî edebiyata ait unsurların belirlenmesiyle sınırlıdır. Çalışmanın birinci bölümünde şâirin hayatı, mahlası, tarikatı ve Divân’ı hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde Divân’da kullanılan nazım şekilleri ve türleri incelenmiştir. Üçüncü bölüm Din ve Tasavvuf başlığını taşımaktadır. Bu bölümde Divân’ın dinî-tasavvufî edebiyat içindeki yeri belirlenmeye
ve
şiirlerdeki
tasavvufî
etkiler
tespit
edilmeye
çalışılmıştır.
‘‘Transkripsiyonlu Metin’’ bölümünde ise Divân’ın günümüz alfabesiyle verilmiş, böylece okuyucuya eserle tanışma olanağı sunulmuştur.
xvi
ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ Araştırmada yöntem olarak klâsik şiir tahlil yöntemi uygulanmaya çalışıldı. Şevkî İbrahim Efendinin şiirleri fişleme yöntemiyle din ve tasavvuf alt başlıkları altında tasnif edildi. Tasnif edilen unsurlar, Dinî-Tasavvufî edebiyat ölçüleri içinde değerlendirilerek, şiirlerdeki tasavvuf etkileri tespit edilmeye çalışıldı. Oldukça geniş bir alan olan tasavvuftan şâirin ne ölçüde faydalandığı araştırıldı. Eserde kullanılan mazmun ve mefhumları açıklamak amacıyla Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Divân Şiiri ve Mazmunları Sözlüğü ile Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûğât’ten faydalanıldı. Bu çalışmalarla anlamları öğrenilen terim ve mazmunların Şevkî İbrahim Efendi’nin şiirlerine yansıma biçimi incelendi. Tahlil çalışmasında yol göstermesi için Âdile Sultan Divân’ının tahlili incelendi. Metin bölümündeki açıklamalarla Divân’daki şiirler arasında ilişki kurulmaya çalışıldı. İlgili konuya örneklik teşkil edecek beyit ve dörtlüklerin meseleye en iyi açıklık getirenleri konuyla beraber verildi. Elde edilen veriler dikkate alınarak Divân ön okumaya tâbi tutuldu. Bu okumalardan yola çıkılarak şâirin dinî-tasavvufî edebiyata ait unsurları ne derecede ve hangi anlamlarda kullandığı açıklanmaya çalışıldı.
xvii
TEZ METNİ
1
GİRİŞ XIX. YÜZYILDA YÜZYILDA OSMANLI DELETİ’NİN SOSYAL, SİYASİ VE KÜLTÜREL DURUMUNA GENEL BAKIŞ A) SOSYAL DURUM: II. Mahmut döneminde “Kıyafet Kanunu” yayınlandı.
Bununla bütün
devlet memurları (ilmiye sınıfı hariç) fes, pantolon ve ceket giyeceklerdi. Bu uygulama ciddi bir hadiseye neden olmadı. Bundan başka devlet erkânının evlerine masa, iskemle girdi; sofralarda çatal ve bıçak kullanıldı. Mehter takımının yerini “Bando” aldı ve sarayda Avrupa piyesleri oynayan tiyatro kuruldu. Sultan
Abdülmecid
döneminde,1840
yılında
“Ceza
Kanunnamesi”
çıkartıldı. Kısmen Fransız hukukundan esinlenen bu kanunnamede, bütün Osmanlı uyruklarının yasa önünde eşit olduğu vurgulandı. 28 Şubat 1856’da ilân edilen Islahat Fermanı, o zamana kadar “millet-i hakime” olan Müslümanlardan bu imtiyazlı durumu alıyor, din farkı gözetmeksizin bir “Osmanlı vatandaşlığı mefhumu” oluşturmaya çalışıyordu. 11 Dönemin en önemli yeniliklerinden biri ise; İslam hukukuna bağlı kalınmak suretiyle Ahmet Cevdet Paşa’nın başkanlığında Mecelle Cemiyetinin on yıllık bir çalışması sonucu, 16 kitap halinde hazırlanan “Mecelle-i Ahkam-ı Adliye” ilk medeni kanun olmuştur. Osmanlı mutlâkıyetine karşı hürriyet ve meşrutiyeti savunan ilk büyük hareket olan Jön Türkler hareketi bu dönemde başlamıştır. Yurt dışında çıkardıkları dergi ve gazeteler ile Osmanlı aleyhinde yayınlar yapmışlardır. Bunların fikirleri II. Abdülhamid’in meşrûtî bir idare kurma düşüncesinde etkili olmuştur. 12
11
Zeki ARSLANTÜRK, Naima’ya Göre XVIII. Yüzyılda Osmanlı Toplum Yapısı, Yapısı Ayışığı Kitapları,
İstanbul, 1997., ss. 95-195 12
Nuri YÜCE, Nuri, Osmanlı Medeniyeti Tarihi, Tarihi C.I, Feza Gazetecilik A.Ş., İst., 1999., ss. 1-19
2
Bu dönemde doğu-batı giyim tarzı karışımı olan “Aziziye” denilen giyim kuşam ağırlıklı moda tarzı başladı. Yine bu dönemde Sultan Ahmet Meydanı’nda Sergi-i Umûmi-i Osmanî açıldı. Bu ilk Türk fuarı olarak kabul edilir. Bu fuarı görmek için gelen ziyaretçiler ise ilk turist topluluğu kabul edilir. Sultan Abdülaziz döneminde önemli mimari eserler yapılmıştır: Çırağan Sarayı, Beylerbeyi Sarayı vb. II. Abdülhamid,1869’da çıkarılan bir anlaşma ile halka yol yapımı inşaatında çalışma mecburiyeti getirtilmiştir. Buna göre 16-60 yaş arasında bulunan erkek nüfus beş yılda 20 gün yol inşaatında çalışacak, çalışmak istemeyenler bedel ödeyeceklerdi. Bu dönemde ülkenin birçok yerinde karayolları halkın gayreti sayesinde inşa edilmiştir. B) SİYASİ DURUM II. Mahmut, 1808 yılında sıkıntılı bir durumda tahtına oturdu. Ordusuyla İstanbul’a gelerek kendisinin tahta oturmasını sağlayan Rusçuk Âyânı Alemder Mustafa Paşa’yı sadrazam tayin etmek zorunda kaldı. Alemdar Mustafa Paşa, göreve başlar başlamaz III. Selim’in katillerini cezalandırdı. Asayişi sağlamaya çalıştı. Eyaletlerdeki otoriteyi eline alan derebeyler ve ayanlarını devlet otoritesi altına almaya çalıştı. Ülkenin bütün valilerini ve ayanlarını payitahtta, “Meşveret-i Amme”’ye çağırdı. Bu meşveretten, “Sened-i İttifak” denen meşhur vesika doğdu. Ancak kısa sürede Alemdar Paşa’nın ayan hakimiyetini ortadan kaldırması ile bu vesika unutulup gitmiştir. Buna karşın bazı ilim adamları, Sened-i İttifakı meşrutiyet sistemine hatta hukuk devletine geçişin ilk adımı sayarlar. 13 II. Mahmud, saltanatının 17. yılında Yeniçeri Ocağını kaldırarak Türkiye’nin yenileşme ve terakki yollarını açmış oldu. Artık yeni bir ordunun kurulması için hiçbir sebep yoktu. Nizam-ı Cedid ve Sekban-ı Cedid Ocaklarına mensup subay ve askerlerle “Asakir-i Mansure-i Muhammediyye” adlı yeni bir ordu 13
İsmail Hakkı UZUNÇARŞILI, Büyük Osmanlı Tarihi, Tarihi C.VI, XVIII.Yüzyıl, Türk Tarihi Kurumu Yay.,
7.baskı, ss. 513-551
3
kuruldu. Bu ordunun başkumandanlığını ifa etmek için “Seraskerlik” makamı kuruldu. Bu ordu yükümlülüğe dayalıydı. Milli orduya yönelik çok önemli bir adım atılmış oldu. Abdülmecit döneminin en önemli gelişmesi Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlanan Tanzimat Fermanı’nın, 3 Kasım 1839’da “Gülhane Parkında” herkesimin katıldığı büyük bir kalabalık önünde okunarak ilan edilmesidir. Bu ferman ile din farkı gözetilmeden bütün Osmanlı tebaasının can, mal, ırz ve namusunun korunacağı, vergilerin adaletli toplanacağı, askerlik müddetinin belirli müddet süreceği, yeni mahkemelerin kurulacağı ve mülki idarede ıslahat yapılacağı beyan edilmiştir. 14 Islahat Fermanı ile, gayrimüslim cemaatlerin yönetimi, her bir cemaatin ileri gelen din adamlarından oluşan bir meclise bırakılmaktadır. Irk, din ve dil farklılığı yüzünden tebaadan herhangi bir sınıfın diğer bir sınıftan aşağı tutulmasını ifade eden bütün deyimler ve sözlerin resmi yazışmalardan kaldırılacağı belirtilmektedir. Kimseye din ve mezhep değiştirme konusunda zorlama yapılmayacağı da taahhüt edilmiştir. Bâbıâlî’nin
nezaretinde
olmak
üzere
gayrimüslim
cemaatlerin
özel
okullar
açabilecekleri ifade edilmiştir. Bütün davalar karma divanlara bırakılacak ve mahkemelerde şahitler kendi dinlerine göre yemin edeceklerdi. Hıristiyanlar, kendi aralarındaki davaları isterlerse kendi patriklerinde yapabileceklerdi. Islahat Fermanı ayrıca “temsil ilkesi”ni de ifade ediyordu. Sultan Abdülaziz döneminde kabul edilen Kanun-ı Esasi (1876 Anayasası) toplam 12 bölümden ve 119 maddeden oluşmaktadır. Kanun-ı Esasi’nin en başta gelen özelliği, halk arasından gelmiş bir kurucu meclisin çalışmalarıyla yapılarak tekrar halk iradesine sunulan bir anayasa değil, hükümdar tarafından verilen bir senet olmasıdır.
14
Rifat UÇAROL, ‘‘Küçük İmp’’., Doğuştan ‘Küçük Kaynarca Antlaşmasından 1839’a Kadar Osmanlı İmp’’
Günümüze Büyük İslam Tarihi, Çağ Yay., C.XI, İst., 1993, ss.246-350.
4
II. Abdülhamid’in batıcılık anlayışı; “batının tekniğini, idarî sistemini ve özellikle askeri teşkilatını almak” şeklinde anlaşılmıştır. 15 C) KÜLTÜREL DURUM II. Mahmut,1824 yılında bir ferman çıkartarak “ilköğretimin her yurttaş için zorunlu hale getirildiğini, okuma ve yazma öğrenimiyle birlikte dini bilgilerin de öğretilmesi gerektiğini” halka ilan etti. Yüksek okullara öğrenci yetiştirmek amacıyla İstanbul’un bazı semtlerinde “Rüşdiye” adıyla okullar açtı. Ayrıca devlet memuru yetiştirmek için “Mekteb-i Ulûm-ı Edebiye” ve “ Mekteb-i Maarif-i Adliye” açıldı. Tabip ve cerrah ihtiyacını karşılamak amacıyla Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi’nin önderliğinde “Tıphâne-i Âmire” açıldı. Bunu “Cerrahâne” takip etti. 1838 yılında bu iki mektep birleştirildi. Başına Avusturyalı Doktor C.Ambroise Bernard getirildi. İsmi de “Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şahane” olarak değiştirildi. Askerlerin daha iyi yetişmesi için “Mekteb-i Harbiye” kuruldu. “Mızıka-ı Hümayun” kuruldu. İlk resmi gazete “Takvim-i Vekâyi” çıkarıldı. Bab-ı Âli’de bir tercüme odası açıldı. 16 Islahat Fermanı’nın yayınlanmasından sonra hükümdarın diğer bir emriyle milli eğitim işlerinin yürütülmesi ve kontrolünü takip etmek maksadıyla 1845’te “Meclis-i Maarif-i Umûmiye”, ilk ve ortaöğretim işlerini yürütmek üzere 1847’de “Mekâtib-i Umumiye Nezareti” kuruldu. Osmanlı Devletinde medreselerin dışında çağdaş ilimleri okutan bir üniversite kurulması fikri 1845 yılında Sultan Abdülaziz döneminde kararlaştırılmıştır. 1846 yılında da Darülfünun binasının temeli atılmıştır. 1851 yılında Darülfünun açılıncaya kadar, okutulacak dersler için eserler hazırlamak üzere Encümen-i Dâniş adı ile ilk Osmanlı ilimler akademisi kurulmuştur. Hariciye müsteşarı Fuat Efendi ile Cevdet Efendinin müşterek olarak yazdıkları “Kavâid-i Türkiye” adlı kitap bu encümen tarafından kabul edilen ilk eser olmuştur.
15
Bayram KODAMAN, ‘‘1876 18761876-1912 Arası Osmanlı Siyasi Tarihi’’, Tarihi’’ Doğuştan Günümüze Büyük İslam
Tarihi, Çağ Yay., C.XII, İst.,1993, ss.19-62. 16
Mehmet ARSLAN,, Osmanlı EdebiyatEdebiyat-TarihTarih-Kültür Makaleleri, Makaleleri Kitabevi Yay., İst., 2000, ss.431-629.
5
1868 yılında Fransızların ısrarıyla Fransızca beş yıllık eğitim yapan Galatasaray Sultânîsi kurulmuştur. Müslüman ve gayr-i müslim öğrencilerin yer alacağı okulun yönetimi Fransızların elinde olmuştur. 1867 yılında kazaların doktor ihtiyacını karşılamak amacıyla, sivil nitelikte tıp okulları olan “Mekteb-i Mülkiye-i Tıbbiye” kuruldu. Abdülaziz devrinde teknik ve mesleki okullara da ağırlık verildi. Mithad Paşa’nın gayretleriyle ilk sanat okulu açıldı. Kimsesiz ve yetim çocukların alındığı bu okula, daha sonra “Islahhâne” adı verildi. 1864’te sanayi mektebi açıldı. Bunu takiben 1869’da kız sanayi mektebi açıldı.1867 yılında Tıp ve eczacılığın ayrı şekilde teşkilatlanması için Eczacılık okulu açıldı. Yabancı okulların sayıları giderek artmıştır. 1863’te Robert Koleji, Merzifon Amerikan Koleji, 1864’te Fransızların Saint Joseph Kolejleri açılmıştır. Abdülaziz döneminde İstanbul’da birçok gazete ve dergi çıkarılmıştır. Bu dönemde Türkçe ve başka dillerde çıkarılan gazetelerin sayısı 43’e çıkmıştır. Eğitim sisteminin tüm ülkeyi kapsaması yönünde de uygulamalara girişilmiş, 1881’den itibaren Vilayet Maârif İdareleri kurulmaya başlanmıştır. 1898 yılına gelindiğinde Hicaz hariç bütün vilayetlerde maarif idaresi kurulmuştur. 1863’ten itibaren üç kez açılmış ve her defasında kesintiye uğramış olan Dârulfünun, tekrar 1 Eylül 1900 tarihinde açılmış ve “İstanbul Dârulfünunu” adını almıştır. Dârulfünun’a Tıbbiye ve Hukuk mekteplerine ek olarak İlahiyat, Fen ve Edebiyat kısımları açılmıştır. 17 Edebiyat dünyasına baktığımızda Klâsik edebiyat, II. Mahmud’la birlikte başlayan yeniden yapılanma sürecinde çözülüşün kendisini daha fazla hissettirdiği bir döneme girmiştir. Yüzyıllardır süregelen gelenek bu asırda da birçok temsilci yetiştirmiştir. Sadece İstanbul kütüphanelerinde divanı olan şairlerin sayısı 114’ü geçmiştir. Ancak bu yüzyılın şairleri genellikle üstad şairlerin yolunda giden taklit ve tekit seviyesinde kalan nazire şairleridir. Enderunî Vasıf (ö. 1824), Keçecizade İzzet Molla (ö. 1829), Şeyhülislâm Arif Hikmet (1786–1859), Şeref Hanım (1809-1861),
17
İsmet BOZDAĞ, Osmanlı Devlet ve Toplum Yapısı, Yapısı Boğaziçi Yay., İst., 1990, ss.1-40.
6
Leskofçalı Galib (ö.1867), Yenişehirli Avnî (ö.1827-1884), Hersekli Arif Hikmet (1839-1903) ve nesir sahasında Akif Paşa bu yüzyılın belli başlı şahsiyetleridir.18 XIX. yüzyılda Dinî-Tasavvufî edebiyatta büyük şahsiyetler yetişememiştir. Bu yüzyılda da mutasavvıf şairler eskiyi tekrarlamaktan öteye geçememiştir. Kuddusî, Turâbî, Mihrâbî, Bitlisli Müştak Baba, Âdile Sultan, Vasıf-ı Melâmî, Aynî Baba gibi mutasavvıflar bu yüzyılın belli başlı şahsiyetlerini oluştururken Dertli, Seyrânî gibi âşıklar da verdikleri eserlerle bu zümreye dâhil oluyorlardı.19 XIX. yüzyılda birçok sahada başlayan batılılaşma, edebiyat dünyasında da etkisini gösterir. Edebiyatta batılılaşmayı savunanlar yanında dinî ve tasavvufî edebiyat geleneğini sürdürmeye çalışanlara da rastlamak mümkündür. Bunların arasında Encümen-i Şuarâ topluluğunu meydana getiren şairlerden Leskofçalı Galib’i, Hersekli Ârif Hikmet Bey’i, Mevlevî şairi Yenişehirli Avnî Bey’i ve Osman Şems Efendi’yi sayabiliriz. Yine bu yüzyılın dinî-tasavvufî vadide şiirler yazan diğer şahsiyetleri arasında Keçecizâde İzzet Molla, Mevlevî şeyhi Nazif Dede, Kâzım Paşa, Eşref Paşa, Kuddûsî… gibi sanatçıları görürüz. Ayrıca batı edebiyatı tesiri altındaki eserleri yanında dinî muhtevalı şiirler yazan sanatçılar da yetişmiştir. Divân’ı ile Ziya Paşa, eski edebiyat savunucularından Muallim Naci, Servet-i Fünûn şairlerinden İsmail Safâ, rind ve kalender şair Neyzen Tevfik bunların başlıcalarıdır. Cumhuriyet döneminde, daha önceki dönemlerde olduğu şekilde bir dinîtasavvufî edebiyat cereyanından bahsedilemez; ancak mistik tavırda bazı şair ve yazarlara rastlanır: Rıza Tefik (Bölükbaşı), Mehmed Âkif (Ersoy) ve Yahya Kemal (Beyatlı).20 Divân’ını incelediğimiz Şevkî İbrahim Efendi, XIX. yüzyılda anlatmaya çalıştığımız bu ortamda doğmuş, yaşamış ve Divân’ını kaleme almıştır.
Osman HORATA, Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, Kitabı, Grafiker Yayınları, Ankara, 2003, s.153 Abdurrahman GÜZEL, Ali TORUN, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Akçağ Yayınları, Ankara, 2004, s. 442. 20 Büyük Türk Klâsikleri, Ötüken Neşriyat, C.IX, İst., 1989, ss.195-196
18
19,
7
BİRİNCİ BÖLÜM ŞEVKÎ İBRAHİM EFENDİ’NİN HAYATI, HAYATI, MAHLASI, TARİKATI VE DİVÂNI DİVÂNI
8
1.1. 1.1. ŞEVKÎ İBRAHİM EFENDİ’NİN HAYATI Şevkî İbrahim Efendi’nin hayatı hakkında yeterli bilgi yazılı kaynaklarda mevcut değildir. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Şevkî İbrahim Efendi; ‘‘Şaban-ı Veli (Tarikat-i Aliyye-i Nakşibendiye) ye mensup idi. Tarikat-i Aliyye-i Halvetiyyede tesis buyurduğu şubeden (Kara başiye) şubesi ki bundan da zirde yazılacak diğer şüabat inşiab eylemiştir. Pir-i müşar-u İleyhden sonra âsitane-i Şabaniyyede seccade nişin olan zivat: ………… 16. El-Şeyh İbrahim efendi (Bolulu) niyabeten’’21 ‘‘16. Şeyhi İbrahim Şevkî Efendi, aslen Bolulu olup Divân sahibi bir şeyhtir. 1897 yılılnda dünyasını değiştirmiştir. Türbede medfundur. Kastamonuda Şabani Veli türbesinde gömülmüştür.’’22 ‘‘Şabaniyye Halifeleri konusuna Kastamonu yakın çevresi açısından ve merkezin dışında ikinci kademede baktığımızda: Bolulu İbrahim Şevkî Efendinin halifeleri olarak Çerkeşli Mustafa ve Hacı Halil Efendileri, Geredeli Seyyid Ahmed Efendiyi, Bolulu Kâmil ve Mustafa Efendileri; Çerkeşli Şeyh Mustafa Efendinin halifeleri olarak Devrekânili Mehmed Lütfi Efendiyi, Mudurnulu Şeyh Mustafa Efendiyi ve Kastamonulu Şeyh Mehmed Âgâh Efendiyi; Şeyh Mehmed Lütfi Efendinin halifesi olarak da Çerkeşli Hasan Efendiyi görüyoruz.’’ 23
Mehmet ARICAN, Sadık Vicdani Hayatı, Eserleri Üzerine Araştırmalar ve TomarTomar-ı TulukTuluk-i Aliyyeden Halvetiyye Silsilenamesinin Transkripsiyonu, Transkripsiyonu AÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi) , Ankara, 1986 , s.94. 22 Abdülkerim ABDULKADİROĞLU, Halvetilik’in Şabaniyye Kolu Şeyh ŞabanŞaban-ı Veli ve Külliyesi, Külliyesi Türk Hava Kurumu Basımevi, Ankara, Mart 1991, s.65. 23 ABDULKADİROĞLU, a.g.e., s.6.
21
9
1.2. 1.2. ŞEVKÎ İBRAHİM EFENDİ’NİN MAHLASI Şevkî İbrahim Efendi, kendi ismini mahlas olarak kullanmıştır. Divân’da yer alan bütün manzumelerin son beytinde veya dörtlüğünde şâirin mahlası yer almaktadır. Şevķîyâ mülk-i vücûdundan ferâmûş olalı Ķulluķ için el açıp sulŧânıñı bekler (43/6) Râżı ol ĥâline şükr it Mevlâ’ya Erişesiñ sen de sırr-ı a‘lâya Mažhar ol Şevķîyâ ‘ilm-i esmâya Dürr-i le’âlîi idegör menşûr (55/5) 1.3. 1.3. ŞEVKÎ İBRAHİM EFENDİ’NİN TARİKATI Şevkî İbrahim Efendi, Halveti tarikatının Şâbâniyye koluna mensuptur. Halvet, kelime olarak ‘‘yalnız, tenha kalma, tenhaya çekilme, tenhalık; tenha yer’’ gibi anlamlara gelmektedir.24 Tasavvufî ıstılah olarak ‘‘Ne bir meleğin ne de herhangi bir kimsenin bulunmadığı bir halde ve yerde Hak ile sırren (manen) konuşmak, ruhen sohbet etmek; mâsivâdan ilgiyi kesip tamamen Allah’a yönelmek ve kendini ibadete vermek’’anlamındadır.25 Halvet, diğer tarikatlarda da vardır ve nefis terbiyesi için yapılır. Halvette olan kimsenin gayesi halkın içine arzu isteklerden arınmış bir şekilde dönmektir. Halvetten sonra halkın içine dönmeye ‘‘celvet’’ denir. Mutasavvıflara göre halktan ayrı yaşamaktan maksat, insanların şerrinden kurtulmak değil, insanları kendi şerrinden kurtarmaktır. Bunun zıddı tasavvuf ahlâkına aykırı olduğu gibi aynı zamanda kibirdir. Halvetin faydalı olabilmesi için, iman duygusunu sağlamlaştırmak, ilim tahsil etmek, farzları eda etmek gerekir. Halvetin belli esaslar dahilinde yapılanına ‘‘çile’’ denir. 24 25
Halvette aynı manada kullanılır. Belli esasları olan halvetin şekli,
Ferit DEVELLİOĞLU, OsmanlıcaOsmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara, 1999, s.380. Süleyman ULUDAĞ, Tasavvuf Terimleri Sölüğü, Kabalcı Yayınevi, İst., 2001, s.156.
10
müddeti tarikatlar arasında değişiklik gösterir. Meselâ, Mevlevîlikte çile müddeti binbir gün olarak Kabul edilmiştir. ‘‘Halvete çekilmek’’, tenha bir yerde yalnız başına oturmak manasında kullanılır. Halvete çekilen veya halvete giren kişi vaktini ibadet ile geçirir. ‘‘Halvethâne’’ ve ‘‘halvetgâh’’ tabirleri de aynı manada kullanılır.26 Halvetiyye, Ömer el-Halvetî’ye (ö.800/1397 – 98) nisbet edilen İslâm dünyasının en yaygın tarikatıdır. Hazar denizinin güneybatısında bulunan Geylân bölgesinde Lâhîcân’da doğup büyüyen Ömer el-Halvetî, İbrâhim Zâhid-i Geylânî’nin halifesi olarak Hârizm’de irşad faaliyetinde bulunan amcası Ahî Muhammed Halvetî’ye (ö. 780/1378-79) intisap etmiş, onun ölümünden sonra da irşad makamına geçmiştir. Ömer el- Halvetî, daha sonra Tebriz’e giderek irşad faaliyetlerini burada sürdürmüştür. Ömer el-Halvetî’nin vefatından sonra tarikatın silsilesi Ahî Mîrem (Emre, ö. 812/1409), Hacı İzzettin ö. 828/ 1425), Sadreddîn-i Hivâyî (ö. 860/1455) şeklinde devam ederek tarikatın ikinci pîri, bir bakıma gerçek kurucusu olan Seyyid Yahyâ-yı Şirvânî’ye ulaşmıştır. Halvetiyye tarikatı Azerbaycan’da kurulmuş, gelişmiş ve buradan Anadolu’ya, Anadolu’dan da Balkanlar, Suriye, Mısır, Kuzey Afrika, Sudan Habeşistan ve Güney Asya’ya yayılmıştır. Halvetiyye tarikatı Rûşeniyye (kurucusu Dede Ömer Rûşenî, ö. 892/1487), Cemâliyye (kurucusu Cemâl-i Halvetî, ö. 899/1494), Ahmediyye ( kurucusu Yiğitbaşı Ahmed Şemseddin, ö. 910/1504) ve Şemsiyye (kurucusu Sivâsî, ö. 1006/1597) şeklinde dört ana kola ayrılmış, bu kollardan çeşitli şubeler meydana gelmiştir. Halvetiyye tarikatında müridin her gün tek başına okuduğu zikirler, dualar ve virdler vardır. Bunlar haftanın günlerine göre değişir. Yahyâ-yı Şirvânî’nin Virdü’ssettâr’ının okunmasına önem verilir. Ayrıca haftanın belli günlerinde tekkelerde cehrî olarak topluca icra edilen zikre ‘‘darb-ı esmâ, devrân, hadrâ’’ gibi isimler verilir. Devranda ilâhiler okunur. Oturarak halka oluşturan müridler zikre ayakta devam eder, daha sonra da devrana başlarlar. Zikir yapılırken mûsikiye önem verilir ve başta ney, kudüm ve def olmak üzere çeşitli mûsiki aletleri kullanılır. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (Devirler/ İsimler/Eserler/Terimler), Dergâh Yayınları, C.IV, İstanbul, 1981, s.77. 26
11
Halvetiyye’de nefsin kötülükten ve günahlardan arındırılması esastır. Bunun yolu da dille, kalple, ruhla ve sırla yapılan zikirdir. Genellikle tasavvufta önem verilen az yeme, az konuşma, az uyuma, inzivâ, zikir, fikir, şeyhe gönülden bağlı olma ilkelerine Halvetîlik’te hassasiyetle uyulur. Müşâhede mertebesine ulaşmak için mücâhede şarttır. Halveti tekkelri 1925’te Türkiye’de tekkelerin kapatılmasıyla faaliyetlerine resmen son vermişlerse de bazan gizli, bazan açıktan zikir ve âyinlerini icrâ etmeye devam etmişlerdir. Bu tarikatın birçok kolu bugün Türkiye, Suriye, Mısır, Balkanlar ve Kuzey Afrika ülkelerinde faaliyetlerini sürdürmektedir.27 Şevkî İbrahim Efendi, Halveti tarikatının Şâbâniyye koluna bağlıdır. Divân’da yer alan manzumelerde Şeyh Şa‘ban-ı Veli’den ‘‘pîrim, şeyhim’’ şeklinde bahsetmesi bu kanaati oluşturmuştur. Her kim olursa bendesi olur Ĥaķķ’ın efgendesi Şeyħ-i Şa‘bân’ın ħaś bendesi şeyħim ‘azîzim efendim (136/6) Şâbâniyye, Halveti tarikatının şubelerinden birisinin adıdır. Bu şube, başında bulunan Şeyh Şâ‘ban-ı Veli’ye nisbet edildiği için bu ismi almıştır. Kendisine Havetiyye’nin ikinci ‘‘Pîrî’’ diyenler vardır. Kastamonu’nun Taşköprü kazasının Harmancık mahallesinin Çifte Hacılar sokağında babasının evinde dünyaya gelen Şa‘ban-ı Veli genç yaşta ilim tahsil ederek Hayreddin Tokadî hazretlerinin dergâhında on iki sene müddetle hizmet etmiştir. Nihâyet on iki senelik hizmet müddeti sonunda mürşidi kendisine hilâfet verip, irşâd hizmetinde bulunmak üzere memleketi olan Kastamonu’ya göndermiştir. Bundan sonra devam edecek irşad hizmetine burada başlamış oldu. Baka âlemine göçünceye kadar buradaki irşad hizmetinden bir an bile ayrılmamıştır. Dergâhında birçok gayri müslim imana gelmiş ve üç yüz altmış kişinin ‘‘Seyri sülük’’ünü tamalamıştır.
27
Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. XV, İstanbul, 1997, ss.393-395.
12
Bizzat kendisinin yetiştirdiği ve sırası ile kendi irşad postuna oturmalarını sağladığı büyük halifeleri dörttür. Bunlar: 1. Şeyh Osman Efendi Hazretleri, 2. Şeyh Hayreddin Efendi Hazretleri, 3. Şeyh Abdülbakî Efendi Hazretleri, 4. Şeyh Muhiddin Efendi Hazretleri. Pir hazretlerinin doğum tarihi hakkında kesinlik yoktur. Vefatları 976 (1568-1569) yılına rastlar. Türbeleri dergâhlarının bulunduğu yerdedir. Halvetiye içerisinde geliştrdiği ve pîri bulunduğu Şa‘bâniye tarikatı, halifelerinden Mustafa Bekrî vasıtasıyla Fas’a ve hatta Hicaz’a kadar yayılmıştır. Halvetiyye-i Şa‘baniyye daha sonra şu kollara ayrılmıştır: 1. Halvetiyye-i Şa‘baniyye-i Karabaşiyye 2. Halvetiyye-i Şa‘baniyye-i Nasûhiyye 3. Halvetiyye-i Şa‘baniyye-i Çerkeşiyye 4. Halvetiyye-i Şa‘baniyye-i Bekriyye28
28
Serin Rahmi, İslâm Tasavvufunda Halvetilik ve Halvetiler, Petek Yayınları, İstanbul, 1984, ss.116-121.
13
1.4. 1.4. ŞEVKÎ İBRAHİM EFENDİ’NİN DİVÂNI Şevkî İbrahim Efendinin bilinen tek eseri incelemeye çalıştığımız Divân’ıdır. Divân’da 230 tasavvufî manzume yer almaktadır. Eserin bilinen üç nüshası Ankara Milli Kütüphane’de Yazmalar Koleksiyonunda kayıtlıdır. 1.4.1. Şevkî İbrahim Efendi Divânı’nın Nüshaların Tavsifleri Şevkî İbrahim Efendi Divânı’nın Millî Kütüphanede 3 nüshası vardır. Bu nüshaların tavsifleri şu şekildedir: A NÜSHASI Başı: ‘Aşķıñı rehber ķılıp geldim saña Yâ Rabbenâ Cümle maķśûdumdan evvel ‘afvıñı eyle ‘aŧâ Sonu: Âh ne çâre gitdi elden böyle bir ‘âşıķ-ı edîb Şevķîyâ ħatm it kelâmıñ kâmil-i insân idi Varak numaraları 1b-59a arasındadır. 248x165 – 195x 96 mm ebadında, harekeli nesih yazı türündedir. Konu başlıkları, kenar cetvelleri, mahlaslar kırmızı mürekkeplidir. Sırtı vişne rengi meşinle tamir görmüş, kapakları yıpranmış siyah meşin kaplı bir cilt içerisindedir. 59b-60b varakları arasında Çörekçi-zâde Lütfi Efendiden ilâhîler vardır. 203 adet tasavvufî manzume, 27 müfred vardır. Millî Kütüphane’de Yazmalar Koleksiyonu bölümünde A 5690 numarada kayıtlıdır. Müstensihi Mehmed Kamil Kastamonî’dir. İstinsah tarihi Hicri 1320, Miladi 1891’dir. Kastamonu’da istinsah edilmiştir. Her yaprak 19 satırdan oluşmaktadır. Sarı cedid kağıt kullanılmıştır.
14
B NÜSHASI Başı: ‘Aşķıñı rehber ķılıp geldim saña Yâ Rabbenâ Cümle maķśûdumdan evvel ‘afvıñı eyle ‘aŧâ Sonu: Âh ne çâre gitdi elden böyle bir ‘âşıķ-ı edîb Şevķîyâ ħatm it kelâmıñ kâmil-i insân idi 84 yaprak, 220x170 – 155x120 mm ebadındadır. Harekeli nesih yazı türündedir. Ankara Millî Kütüphane’de A 5699 arşiv numarasında kayıtlıdır. Millî Kütüphane
Yazmalar
Koleksiyonunda
bulunmaktadır.
Müstensihi
Raşid
bin
Mustafa’dır. İstinsah tarihi Hicri 1340, Miladi 1920’dir. Her varak 15 satırdan oluşmaktadır, cedid kağıt kullanılmıştır. Serlevha ve kenar cetvelleri kırmızı mürekkeplidir. Sırtı ve sertabı kahverengi meşin, kapakları nohudî kâğıt kaplı, miklepli bir cilt içerisindedir. 1a’da Mehmed Raşid b. Mustafa tarafından Divân’ı yazan hakkında kısa bir biyoğrafik bilgi vardır. Sonda Hatipoğlu Mehmed Agâh Efendiye ait mühür vardır. 203 tasavvufî manzume, 27 müfred vardır. Çalışmamızın esasını teşkil etmektedir. C NÜSHASI Başı: ‘Aşķıñı rehber ķılıp geldim saña Yâ Rabbenâ Cümle maķśûdumdan evvel ‘afvıñı eyle ‘aŧâ Sonu: Âh ne çâre gitdi elden böyle bir ‘âşıķ-ı edîb Şevķîyâ ħatm it kelâmıñ kâmil-i insân idi
15
124 yaprak, 247x157 – 185x120 mm ebadındadır. Müstensihi Hacı Mehmed Rasim’dir. Hicri 1350, Miladi 1930 tarihinde istinsah edilmiştir. Ankara Millî Kütüphane’de Yazmalar Koleksiyonu’nunda bulunmaktadır. Her yaprak 20 satırdan oluşmaktadır ve harekeli nesih yazı türü kullanılmıştır. Kağıt türü ise çizgili defterdir. Divân’da 224 adet tasavvufî manzume vardır. Fahri Bilge varislerinden satın alınmıştır. 1.4.2. Millî Kütüphane Raşid Bin Mustafa Nüshası İçeriği 1. Bismil-lahir-rahmani’r-Rahim – 1b
18. Ĥarfü’ŧ – Ŧâ’ – 34b
2. Mi‘râciyye – 2a
19. Ĥarfü’ž – Žâ’ – 34b
3. Ĥarfü’l - Bâ’ – 7b
20. Ĥarfü’l – ‘Ayın – 35b
4. Ĥarfü’t - Tâ’ – 9b
21. Ĥarfü’l – Ġayın – 36a
5. Ĥarfü’ŝ - Ŝâ’ – 10b
22. Ĥarfü’l – Fâ’ – 36b
6. Ĥarfü’l - Cîm – 11b
23. Ĥarfü’l – Ķâf – 37a
7. Ĥarfü’l - Ħâ’ – 13b
24. Ĥarfü’l – Lâm – 42
8. Ĥarfü’d - Dâl – 14a
25. Ĥarfü’l – Mîm – 47a
9. Ĥarfü’ź - Źel – 16b
26. Ĥarfü’n – Nûn – 57a
10. Ĥarfü’r – Râ’ – 16b
27. Fî Medĥ-i Ĥażret-i Ĥüseyin Rażıya’llâhü
11. Sünûĥât-ı Diğer – 23a
‘Anh – 58a
12. Diğer – 23b
28. Ĥarfü’l – Vâv – 62a
13. Ĥarfü’z – Zâ’ – 29b
29. Ĥarfü’l – Hâ’ – 64b
14. Ĥarfü’s – Sîn – 31a
30. Ķuŧbü’l- ‘Ârifîn Ĥażret-i Pîr-i Şa‘bân-ı
15. Ĥarfü’ş – Şîn – 32b
Velî
16. Ĥarfü’ś – Śâd – 33b
Sünûħâtıdır – 68b
17. Ĥarfü’ż – Żâd - 34a
31. Medĥ-i Şerîf – 69b
Ķuddise
Sirruhû
32. Ĥarfü’l – Yâ’ – 72b 33. Müfredât – 82a 34. Merŝiye – 84
Efendimiziñ
16
İKİNCİ BÖLÜM ŞEVKÎ İBRAHİM EFENDİ DİVÂNI’NIN ŞEKİL BAKIMINDAN İNCELENMESİ
17
2.1. 2.1. VEZİN Dinî – Tasavvufî inançların açıklandığı, telkin edildiği eserlerde manzumeler hem aruz hem de hece vezniyle yazılır. Çünkü Dinî-Tasavvufî edebiyat, hem aydın kitlesine hem de okuma yazma bilmeyen geniş halk kitlelerine hitap eder. Ancak Divân’da aruz vezniyle kaleme alınan manzumelerin sayısı daha fazladır. Şevkî İbrahim Efendi; manzumelerini aruz ve hece vezniyle yazmıştır. Ancak şâir; divan şiiri kültürüyle yetişmediği için aruzu kullanmada hatalara düşmüştür. Bu durum, bu tür eserlerde tabiî bir unsurdur.. Zirâ, konunun ön plâna çıktığı bu tür eserlerde ritm unsuru ikinci plâna itilebilir.29 Şevkî İbrahim Efendi, Divânı’nda yer alan manzumelerinin 33 tanesinde ve 40 gazelinde bahr-i remel’den ‘‘ 3 fâ‘ilâtün + 1 fâ‘ilün’’ veznini kullanmıştır. Diğer gazellerinin
20’si
ve
manzumelerinin
13’ünde
ise
bahr-i
hezec’ten
‘‘4
Mefâilün’’vezniyle yazılmıştır Şevkî İbrahim’in en çok kullandığı bu vezinlerden başka tercih ettiği bir diğer vezin de ‘‘2 fâ‘ilâtün + 1 fâ‘ilün’’ dür. 40 manzumesinde bu vezni kullanan Şevkî İbrahim, ‘‘ 2 Me‘fâilün + 1 Fâ‘ûlün’’ veznini de 36 manzumesinde kullanmıştır. Karışık kalıpları daha az tercih eden Şevkî İbrahim, 2 gazelinde ‘‘ Mef‘ûlü + me‘fâilün +mef‘ûlü + me‘fâilün’’ kalıbını kullanmıştır. Şevkî İbrahim Efendinin tercih ettiği vezinler ve bunlara örnekler şunlardır: Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün /Fâ‘ilün ‘Aşķıñı rehber ķılıp geldim saña Yâ Rabbenâ Cümle maķśûdumdan evvel ‘afvıñı eyle ‘aŧâ (1/1) Mürşid-i ķâmile teslîm olanlar çekmez te‘ab Sîne-i levĥinde Ĥaķķ’ı fehm iden görmez te‘ab (15/1)
29
GÜZEL, DinîDinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı, Edebiyatı Akçağ Yay., Ank., 2002, s.490.
18
Çün ezelden vaż‘ olmuştur kerîmiñ kânına Mekteb-i dilde hüveydâ feyż-i raĥmândır edep (16/2) Şol (seķâhüm Rabbühüm) ħamrîn lebinden nûş iden Merci‘i dârü’l-emândır görmez anda hiç ‘aźâb (18/5) Duymaz imiş mevt acısın meyħâne-i ‘aşķa giren Kim ki nûş itti bu gün pîr-i muġândan bir şarâb (19/3) Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘lün/ Mefâ‘îlün Bu şeb ‘arż-ı viśâl itdü Ĥabîbi’ñe o Kibriyâ Ki mi‘râc oldu dillerde recep şehrindeki yevmâ (2/1) Mü’eyyed dest-i ķudretle ‘atâ baħş-ı ilâhîdir Ħıl‘at-i ‘ayn-i ħılâfet ü sulŧânı Ĥamîd Ħâna (7/5) Gevher-i yektâ-yı ‘âlem Ĥüseyn ferd-i mu‘allâdır Cevher-i hem-nâ-yı ‘âlem Ĥüseyn merd-i mücellâdır (62/1) Dû-cihânda dest-gîrim hemân sensin Yâ Ĥafîž Her nefesde źikr u fikrim hemân sensin Yâ Ĥafîž (99/1) Bişir nâr-ı muĥabbetle derûnuñ özge kebâb eyle Derd-i Ĥaķķ’a mübtelâ ol yüregiñe urup bir dâġ (102/3) Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/Fâ‘ilün Aldanma dünyâya ey ġâfil insân Ölümü kendine yol itdü Mevlâ dünyâ
19
Azdırıp çoķları yoldan çıķardı Meyl idüp kendine ķul itdü dünyâ (9/1) Teslîm ol mürşîde tevĥîdiñi śor Ħiźmet it śıdķile alagör himmet Uyanıp ġafletten tedâriġiñ gör Źikr eyle Rabbiñi bulagör ĥurmet (21/1) Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fâ‘ûlün ‘Afv ķıl ‘isyânımızı Yâ Ġıyâŝ Ĥurmetine ol ĥabîbiñ Yâ Ġıyâŝ Ĥusnü ĥâle ķıl mübeddel ĥâlimiz Eyle luŧfuñla ‘aŧâmız Yâ Ġıyâŝ (24/1) Ħayırsızca eser bir bâd-ı semûm Süründürür şem‘üñ žulmet-i ġumûm Ķaranlıķta ķalır a‘żâlar ‘umûm Envârı rûĥuña viregör revâc (26/2) Lâhût iķlîmini seyrân iderler Ŧavâf-ı Mevlâ’yı her ân iderler İçip ‘aşķıñ meyin cevlân iderler Cevlânda Mevlâ’yı seyrâna baķıñ (115/2) Ķarışıp ‘aşķ odu âh ü zârıma Cemâliñ şem‘ine pervâne geldim (151/2)
20
Nedir señdeki bu ķadd-i Ŧûbâ Görmedim nażîriñ ey vech-i a‘lâ Her gördükçe señi ey śaç-ı Leylâ Mecnûn-ı dil olup dîvânesiyem (160/2) Mefâ‘îlün/Mefâ‘îlün/Mefâ‘îlün Ĥaķîķat mülkünüñ taħt-ı beķâsı şâh-ı yoķluķtur Sarây-ı ŧâķ-ı eyvân-ı śafâsı râh-ı yoķluķtur (42/1) Mef’ûlü/ Fâ‘ilâtün/ Mef’ûlü/ Fâ‘ilâtün Derdiñle benim ķalbimi tîmâr eyleme ‘Aşķıñla kerem it beni bîmâr eyleme Her ânda benim evrâdımı eźkâr eyleme Şevķî ķuluñ şevķini eyle müzdâd (35/3) Mef‘ûlü/ Mefâ‘îlün/Mef‘ûlü/ Mefâ‘îlün Mefâ‘îlün Ey zâhid-i bî- śımâħ gel ŧut sözüme ķulaħ Źiķre eyle ġayreti śaķın olma sen ırâħ (34/1) Nefsiñ dâmına uyma özüñü âteşe yaķma Zühd ü taķvâya baķma ‘aşķıñ dersini oķu (181/5) Mef‘ûlü/ Mefâ‘îlü/ Mefâ‘îlü/ Fa‘ûlün ‘Âşıķ geceler ‘aşķıle cânânı beķler Feryâd ile bülbü gül için gülşeniñi bekler (43/1)
21
2.2. 2.2. KAFIYE Dinî-Tasavvufî Türk edebiyatında ‘‘kafiye’’ konusunda çeşitlilik görülür. Halk edebiyatında çokça tercih edilen yarım ve tam kafiye ile Divân edebiyatında daha çok karşılaştığımız zengin kafiye çeşitleri bir arada yer alır. Şevkî İbrahim Efendi Divânı’nda en çok redif ve zengin kafiye kullanılmıştır. Kafiyeyi oluşturan kelimeler isim, edat v.b. kelimelerdir. Redifler ise daha çok tekrar edilen kelimelerle sağlanmıştır. Divân’da musammat kafiyeye rastlanmaz; dinî-tasavvufî şiirler yazan Şevkî İbrahim Efendi için birinci derecede önemli olan muhtevadır. Bu tür eserlerde ritm unsurları ikinci plâna itilebilir.30 Divân’da bir uzun ünlü, bir ünsüz ses benzerliğine dayalı kafiyeler çok kullanılmıştır: ‘Âlim olanlar bulurlar kân ü mekânda rusûħ ‘Ârif olanlar bulurlar cân u cânânda rusûħ (33/1) Ey zâhid-i bî- śımâħ gel ŧut sözüme ķulaħ Źiķre eyle ġayreti śaķın olma sen ırâħ (34/1) ‘Âşıķ geceler ‘aşķile cânânı beķler Feryâd ile bülbü gül için gülşeniñi bekler Derd ehli olup derdine bir çare için Oturup kûşe-ı ġam-ħânede dermânını bekler Mir’ât-ı beşer aśl-ı melek vaśf-ı melek Luŧfu çoķ ehl-i diliñ iĥsânını bekler (43/ 1,2,3)
30
GÜZEL, a.g.e., s.490.
22
Kimi manzumelerde tek uzun ünlü ses benzerliğinden oluşan tam kafiyelere de rastlanmaktadır: ‘Aşķ-ı yâre düşüp aġlayanlar Erenler bezminde şeydâ didiler ‘Aşķ ucundan ciġer đaġlayanlara Mecnûn-ı ‘aşķıle Leylâ didiler (82/1) Şiirin devamında ‘‘sevdâ, illâ, Mevlâ, bekâ’’ kelimeleriyle kafiye yapılmıştır. İçen ‘aşķıñ meyin bezm-i ezelde Teşne olup câm-ı śuĥbâyı neyler Ledünnî oķuyan mekteb-i dilde Müsemmâyı bulur esmâyı neyler (84/1) Şiirin devamında ‘‘sivâ, kimyâ, ma‘nâ, sahrâ’’ kelmeleriyle kafiye yapılmıştır. Divân’da yer alan manzumelerde redife çok sık başvurulmuştur. ‘‘rusûh, iltizâz, gönül, var, edep, dağlar, bu, hû, nây’’ kelimelerinin yanı sıra ‘‘olur, gel, gör, ah ider, ister, yazar, sevdiğim, diyelim, bakageldim, eyledim’’ gibi fiillerle de redif yapılmıştır. Şevkî İbrahim Efendi Divânı’nında kafiyesi nakarattan oluşan bölümler de bulunmaktadır: Kerem ķıl fażlı çoķ Mevlâ (3) Yâ Rabbenâ Yâ Rabbenâ ‘aşķıñ bize ķıl âşinâ (12) Tevĥîd idelim tevĥîd (40) Manzumelerin büyük kısmı zengin kafiye ve rediften oluşur:
23
‘Âşıķ-ı śâdıķlaruñ göñlünde dâim yâr olur Varlıġından dûr olur dost vârlıġîle vâr olur Maŧla-‘ı şems ü ķamer ve’n-necm-i esrârı daħi Ķabe-ķavseyn sırrıña hem-maĥrem-i esrâr olur Dîde-i hûdan görür hep mekânıñ ellerin Ķande baķsa gözleri hem nâžıru dil-dâr olur (45/1,2,3) 2.3. 2.3. NAZIM ŞEKILLERI VE NAZIMTÜRLERI: 2.3.1. Nazım Şekilleri: Şekilleri: Şevkî İbrahim Efendi bütün şiirlerinde Divân edebiyatına âit nazım şekillerini kullanmıştır. Halk edebiyatı nazım şekillerini ise hiçbir şiirinde tercih etmemiştir. Divân’da arap alfabesinin her harfinden kafiye olacak şekillde gazeller ve kaside, müfred, murabba’ nazım şekilleri yer almaktadır. 2.3.1.1. 2.3.1.1. Gazel Şevkî İbrahim Efendi’nin en çok kullandığı nazım şekli gazeldir. Divân’da 74 gazel vardır. Gazellerdeki beyit sayısı 5-12 arasında değişmektedir. Gazellerin 48’i bahr-i remel’den ‘‘3 fâ‘ilâtün+1 fâ‘ilün’’ kalıbıyla yazılmıştır. 20 gazelinde ise ‘‘4 Mefâ‘îlün’’ kalıbı tercih edilmiştir. Divân’daki gazeller kafiyelerinin son harfine göre sıralanmıştır. Arap alfabesi esas alınarak yapılan bu tasnif incelendiğinde Harfü’r-Râ’ bölümünde 44 gazelle en fazla gazelin bulunduğu görülür. Gazellerin tamamının makta‘ beytinde şâirin mahlası ‘‘Şevkîyâ’’ ve ‘‘Şevkî’’ yer almaktadır ‘Âşıķ-ı śâdıķlarıñ göñlünde dâim yâr olur Varlıġından dûr olur dost vârlıġîle vâr olur Maŧla-‘ı şems ü ķamer ve’n-necm-i esrârı daħi Ķabe-ķavseyn sırrıña hem-maĥrem-i esrâr olur
24
Dîde-i hûdan görür hep mekânıñ ellerin Ķande baķsa gözleri hem nâžıru dil-dâr olur Gözleri Ĥaķķ’ı göreniñ sözü daħi Ĥaķ olur Şol ene’l-Ĥaķ na‘rası kendinde kim ižhâr olur İsm-i resmiñ maĥv edip deryâ-yı ‘aşķa cân atar Şevķîyâ kim ‘âşıķ olan cânından bî-zâr olur (45/1,2,3,4,5) Vücûduñ ka‘be-i ‘ulyâ yüzüñ miĥrâb-ı ekberdir Kelâmıñ gevher-i yeknâ hemân kibrît-i aĥmerdir Bûyuñ bûy-ı ĥaķîķatle şerî‘atle mu‘aŧŧârdır Bilenler ķadr-i a‘lâñı didiler misk-i ezferdir Ki sensiñ nüsħa-i kübrâ ki sensiñ ‘alleme’l-esmâ’ Ki sensiñ mescid-i aķśâ ‘urûcuñ ‘ayn-i enverdir Ķudûm-i Ħak-i pâkiñ eyledü tezyîn semâvâtı Mükemmel nûr-ı işrâķıñ levĥa-i kübrâdan ažhardır Bu ‘abdimi kemter-i mažhar buyurmaz mı viśâliñe Ķapıñda pür-ķuśûr ancak Şevķîyâ ‘abd-i aĥķardır (56/1,2,3,4,5) 2.3.1.2. 2.3.1.2. Kasîde Şevkî İbrahim’in en çok tercih ettiği bir diğer nazım şekli de kasîdedir. Şevkî İbrahim Efendi, kasîdelerinin yazarken tam bir sıra gözetmemiş, kasîdeleri Divân’ın çeşitli yerlerine serpiştirmiştir. Ancak Divân’da Allah, Hz. Muhammed, dört büyük halife ve diğer din büyükleri için yazılan kasîdeler birbirini takip eder. Kasîdelerin 2 tanesi II. Abdülhamid Han için; 11 tanesi ise şeyhi Şeyh Şa‘bân-ı Velî için kaleme alınmıştır.
25
‘Aşķıñı rehber ķılıp geldim saña Yâ Rabbenâ Cümle maķśûdumdan evvel ‘afvıñı eyle ‘aŧâ Cürmümü bildim çoġaldı el açıp geldim saña Bâb-ı hayâtıñ açıķtır bilirim öñden śoña Raĥmetiñ deryâsına müstaġraķ it ben mücrimi Raĥmetiñ deryâsına yoķtur seniñ hiç intihâ (1/1,2,3)
2.3.1.3. 2.3.1.3. Müfred Müfredler kafiyesiz şiirlerdir. Divân’da 27 müfred vardır ve Divân’ın sonunda yer alırlar. Divân’ın sonunda da ‘‘Müfredât’’ başlığında bir manzume yer almaktadır. Her yaña baķ vech-i Ĥaķ žâhirdirir Sen saña baķ sende Ĥaķ bâhirdirir Sen seni śanma śaķın bîgânesin Sen seni terk it göresün yânesin Ĥusniniñ eşrâfı nûrunda celî Şânına lâyıķdırır dinse ‘Alî rażıyallâhü ‘anh Şevķî feyżinden dû-‘âlem mübħâli Şâh-ı iķlîm-i beķâdır pîr-i Şa‘bân-ı velî ķuddise-sirruhû Sen saña baķ iste sen de terkibi Sen seni bulmaķ dilersen çıķar dilden ġayriyi (230/ 1,2,3,4,5)
26
2.3.1.4. 2.3.1.4. Murabba’ Murabba’ Edebiyatta da aynı vezinde dörder mısralık bendlerin birleşmesinden oluşan nazım şeklidir. Murabba’lar farklı kafiye örgüsüne sahip olabilirler. Divân’da da aBaB cccB dddB şeklinde kafiyelenen murabba’lar yer almaktadır. Emrâż-ı ķalbiñde devâ ister iseñ Nefy-i iŝbâtîle edegör ‘ilâc Ĥakîm-i ĥâziķtan şifâ isterseñ Nefsiñ hevâsına aldanmayıp ķaç ‘Aşķıñ metâ‘ına olan müşterî Sermâye ediptir ‘ömr-i gevherî Śaķın yabanlarda gezme serserî Sermâye-i ‘ömre viregör revâc (27/1,2) 2.3.2. Nazım Türleri: 2.3.2.1. 2.3.2.1. Tevhîd: Tevhîd, sözlük anlamıyla ‘‘birlemektir.’’ Divân ve Dinî-Tasavvufî Türk edebiyatında ‘‘Allah’ın varlığına ve birliğine’’ dair yazılan manzum ve mensur eserlere verilen isimdir.’’31 Tevhîd nazım türüne Şevkî İbrahim Efendi Divânı’nda da rastlıyoruz. Tevhîdler, Divân’ın çeşitli yerlerinde karşımıza çıkar; toplu olarak yer almazlar. Ey ŧâlib-i Ĥaķ olan tevĥîd idelim tevĥîd Ey lâyıķ-ı ‘aşķ olan tevĥîd idelim tevĥîd Hep ĥicâbı geçelim nûr-ı Ĥaķķ’ı seçelim Ĥaķ ķapısıñ açalım tevĥîd idelim tevĥîd
31GÜZEL,
a.g.e., s.522.
27
Gir meydâna ‘aşķıle sür cevlânı şevķîle Allâh deyüp śıdķıle tevĥîd idelim tevĥîd (40/1,2,3) 2.3.2.2.Münâ 2.3.2.2.Münâcaat 2.Münâcaat : Münâcaat, ‘‘Allah’a dua etme, yalvarma, Allah’a dua mevzulu manzume, şiir’’ manalarına gelir.32 Şevkî İbrahim Efendi Divânı’nda 18 münacaat yer almaktadır. Ayrıca ‘‘Münacaat’’ başlıklı 15 beyitlik bir manzume Divân’ın ilk manzumesini oluşturmaktadır. ‘Aşķıñı rehber ķılıp geldim saña Yâ Rabbenâ Cümle maķśûdumdan evvel ‘afvıñı eyle ‘aŧâ (1/1) Beni benden ħaber-dâr it kerem ķıl fażlı çoķ Mevlâ Cemâliñe sezâ-vâr it kerem ķıl fażlı çoķ Mevlâ (3/1) ‘Afv ķıl ‘isyânımızı Yâ Ġıyâŝ Ĥurmetine ol ĥabîbiñ Yâ Ġıyâŝ Ĥusnü ĥâle ķıl mübeddel ĥâlimiz Eyle luŧfuñla ‘aŧâmız Yâ Ġıyâŝ (24/1) 2.3.2.3. 2.3.2.3. Na‘t:: Na‘t:: Şevkî İbrahim Efendi Divânı’nda 6 na‘t yer almaktadır. Na‘tlarda Hz.Muhammed’e duyulan sevgi ve saygı dile getirilir. Şevkî İbrahim na‘tlarında Hz. Muhammed’den af edilmek için şefaat ister, O’nun âlemlere rahmet olarak gönderildiğini ve O’na duyduğu özlemi dile getirir: Vücûduñ ka‘be-i ‘ulyâ yüzüñ miĥrâb-ı ekberdir Kelâmıñ gevher-i yeknâ hemân kibrît-i aĥmerdir (56/1) Pâdişâh-ı mülk-i ‘âlem pertev-i nûr-ı ilâh Yâ Rasûlallâh meded señden meded señsin amân
32
GÜZEL, a.g.e., s.531.
28
Şeh-süvâr-ı ‘âlem-i ġaybe’l-ġuyûbsun ey penâh Yâ Ĥabîballâh meded señden meded señsin amân (175/1) 2.3.2.4. 2.3.2.4. Mîraci Mîraciye: raciye: ‘‘Hz. Muhammed’in miracından bahseden veya bu münasebetle yazılan manzum ve mensur eserlerdir.’’33 Şevkî İbrahim Efendi Divânı’nda yer alan ‘‘Miraciye’’ başlıklı manzume 20 beyitten oluşur ve kaside nazım şekliyle nazmedilmiştir: Bu şeb ‘arż-ı viśâl itdü Ĥabîbi’ñe o Kibriyâ Ki mi‘râc oldu dillerde recep şehrindeki yevmâ Tecellî-ħâmine da‘vet idüp ol nûr-ı ekvânı Ki ‘aklı cevheri ferdîn idüp kendine Cibrîlâ Behişt-i ‘aşķı Mevlâ’dan alıp bir ceźîru aķdes İdip ķalbi tenvîr-i pâkiñe ol ceźbe ilķâ ‘Anâśır esbine râkib olup ol mebde-i ‘âlem Ki emr-i da‘vete itdü icâbet lutfıla esrâ Muķaddes beyti ķalbiñde görüp ervâh-ı źî-şânı Ki mercî-‘i me’âb budur deyüp itdiler iķtidâ (2/1,2,3,4,5) 2.3.2.5. 2.3.2.5. Medhiye: Şevkî İbrahim Efendi Divânı’ında medhiyelere geniş yer verilmiştir. Divân’da 16 medhiye yer alır ve bu manzumeler Divân’ın çeşitli yerlerinde karşımıza çıkar. II.Abdülhamîd Hân için yazılan 2 medhiye bulunmaktadır:
33
GÜZEL, a.g.e., s.554.
29
Du‘âdır bezl-i efkârım Ġâzi Sulŧân ‘Abdülĥamîd Ħân Ŧura ‘ahdiñde emânet pâdişâhım çoķ yaşa (6/10) Pâdişâhî heft-i kişver şüphesiz evlâd-ı Ĥaydar Eyler âh miskin ezfer Şevķî ‘Abdülĥamîd Ħâna (7/7) Divân’da sırasıyla Hz. Ebubekir, Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz.Ali için yazılan birer mehdiye de yer almaktadır. Menba-‘ı bâġ-ı bahârıñ maĥzen-i śıddîķ-ı a‘žamdır Maĥzen-i esrâr-ı ‘aşķıñ menba-‘ı śıddîķ-ı a‘žamdır (57/1) ‘Adâlet baĥriniñ dür-dânesi fârûķ-ı ekberdir Vilâyet kenziniñ yek-dânesi fârûk-ı ekberdir (58/1) Şehâdet cündünüñ ser-‘askeri ‘Oŝmân-ı ekremdir Seĥâvet mülkünüñ ser-cevheri ‘Oŝmân-ı ekremdir (59/1) Ĥaķîķat pehlivânı ‘Alî Ĥaydâr-ı enverdir Ma‘rifet merd-i meydânı ‘Ali Ĥaydâr-ı enverdir (60/1) Şevkî İbrahim Efendi, şeyhi Şeyh Şa‘bân-ı Veli için de medhiyeler yazmıştır. Divân’da şeyhi için yazılan 8 medhiye yer almaktadır: On iki aślıñ esâsı pîr-i Şa‘bân-ı velîdir Hep pîrlerin müctebâsı pîr-i Şa‘bân-ı velîdir (63/1) Her kim olursa bendesi olur Ĥaķķ’ın efgendesi Şeyħ-i Şa‘bân’ın ħaś bendesi şeyħim ‘azîzim efendim (136/6) Divân’da Ümmî Kemâl ve Şeyh Mustafa için de birer medhiye bulunmaktadır: ‘Arş-ı Haķķ’ı dem-be-dem cevlân iden ümmî kemâl Ĥaķķ’ı Ĥaķ’tan Ĥaķķ’ıle seyrân iden ümmî kemâl (123/1)
30
Ķuŧb-i ‘âlem ġavŝ-i a‘žam Şeyħ-i Muśŧafâ şöhreti Şâh olup mülk-i ‘ademe dîvân idendir çer keşi (208/9) 2.3.2.6. 2.3.2.6. Mersiye: Mersiye, Divân edebiyatı nazım türlerinden biridir ve ölen din ve devlet büyükleri adına yazılan şiirlerin genel adıdır. Şevkî İbrahim Efendi Divânı’nda da mersiye türüne yer verilmiştir. Şevkî İbrahim Efendi, Rahmî mahlaslı bir şâirin ve şeyhi Şeyh Şa‘bân-ı Veli’nin ölümü üzerine mersiyeler yazmıştır: Sâl-i seksen dört muĥarrem yigirmi bir yevm-i sebt Eyledi devletlü sulŧân irtiĥâl-i dârü’l-emân Ġavŝ-i a‘žam rûh-ı a‘žam Raĥmi idi maħlaśı Şevķî ednâ beñdesidir ķapısında bî-gümân (165/ 7,8) ……………………………………………… Ħalķa-i źikre virirdi neş’eyi leyl ü nehâr Bezm-i ehl-i Ĥaķ’da đoġru merd-i bir meydân Âh ne çâre gitdi elden böyle bir ‘âşıķ-ı edîb Şevķîyâ ħatm it kelâmıñ kâmil-i insân idi (231/ 6,7) 2.3.2. 2.3.2.7. MaktelMaktel-i Hüseyn: Hüseyn: Maktel, kelime manası itibariyle; ‘‘katledilen, öldürülen yer’’ demektir. Istılahî manada ise; ‘‘ Hz. Muhammed’in torunlarından Hz. Hüseyin’in Kerbelâ’da şehit edilmesiyle ilgili olarak yazılan manzum veya mensur eserler’’ anlaşılmaktadır.34
34
GÜZEL, TORUN, a.g.e., s. 349.
31
Divân’daki manzumelerden 2’si Hz. Hüseyin’in Kerbelâ’da şehit edilmesiyle ilgilidir: FÎ MEDHMEDH-İ ĤAŻRET ĤAŻRETİ ŻRETİ ĤÜSEYİN ĤÜSEYİN RAŻIYA’LLÂHÜ RAŻIYA’LLÂHÜ ‘ANH ‘ANH Nûr-ı ‘ıśmet cevher-i pâk-i Ĥüseyn-i Kerbelâ’ Vaķ‘a-i dehşet-fezâ ‘aşr-i muĥarremdir bu gün Dâġ-ı miĥnet dâġ-ı derdile olanlar mübtelâ Mâtem-i yevm-i fezâ ‘aşr-i muĥarremdir bu gün Ķurratü’l-‘ayn-i rasûl-i şâh-ı şeh-bâz-ı Ħudâ Nuśb-i ‘ayn-i hażret-i şâh-ı veliyyü’l-murtażâ Eyledi cür’it bu gün ma‘śûm-ı pâke eşķıyâ Ehl-i îmâna cezâ ‘aşr-i muĥarremdir bu gün (164/1,2) ‘‘Medh-i Şerîf’’ başlıklı manzumede Kerbelâ olayı ikinci kez dile getirilir: Lerźe-dâr oldu yıķıldı beyt-i ma‘mûr-ı felek Allâh Allâh na‘rasın urdı semâdan her melek Kerbelâ’ iķlîmi geydi serħ-ı dîbâdan yelek Cân u dilden aġlamaġa śıdķile mü’min gerek Ġınâ gelmez dû-çeşmim rûz u şeb ķanlı bükâ etse Amân Yâ Rab nedir bu ĥâl muĥarrem geldi mi yoķsa Bu gün ķâdûre-i ‘âlem görür đopŧolu semdir Bu gün ervâh-ı a‘lânıñ ķaralar giydigi demdir (198/ 7,8,9)
32
2.3.2.8 2.3.2.8. İlâhi: İlâhiler Allâh’a duyulan sevgi ve özlemin bir çeşit ifadesidir ve tekkelerde makamla okunan manzumelerdir. Aruz ve hece vezniyle yazılabilirler.35 Şevkî İbrahim Efendi Divânı’nında 20 ilâhi yer almaktadır. Var derdiñi yâr eyle Dermâna erişince Źâtıñı mir‘ât eyle Bürhâna erişince (197/1) Ķarışalım erenlere Ĥaķ cemâliñ görenlere Bu erkânı sürenlere Hû diyelim dost diyelim (147/2) 2.3.2.9 2.3.2.9.Tarikatnâme: Şevkî İbrahim Efendi, Divânı’nında Halveti tarikatının özelliklerinden bahseden manzumelere yer vermiştir. Bu manzumelerde Halveti dervişlerinin özellikleri, nasıl ibâdet etmek gerektiği ve mürşide bağlılığın önemi üzerinde durulmuştur: Şevķî yandıragör Şevķî cânıñı Mir’ât-ı ķalbiñde bul cânânıñı Men-‘araf sırrından gör sübĥânını Câm-ı muĥabbetle ħoş-ħalvet yazar (72/3) Ħalvetî dervîşi ismim Şevķîyem İşte pîrim Şeyħ-i Şa‘bâna geldim (151/9)
35
Faruk Kadri TİMURTAŞ, Tarih İçinde Türk Edebiyatı, Boğaziçi Yay., İstanbul, 1999, s.158.
33
Ölülere cân virir Erenleriñ ħalveti Dirilere şân virir Erenleriñ ħalveti (221/1) Ĥaķķ’a pervâz iderler Ħalvetî dervîşleri Sırrı hem zâr iderler Ħalvetî dervîşleri Ħalvetlerde đururlar Ders-i Ĥaķ’dan oķurlar Źât-ı Ĥaķķ’ı bulurlar Ħalvetî dervîşleri (225/1,2) 2.3.2.10 2.3.2.10. 10. Nasihatnâme: İslâm ahlâkını telkin maksadıyla yazılmış nasihatları içine alan eserlere nasihatnâme denir.36 Divân’da 40 manzume bu amaçla nazmedilmiştir. Şevkî İbrahim Efendi manzumelerinde ibâdetin önemi, mürşide uymanın gerekliliği, tasavvufun etkileri, zikr, nefs, edep v.b. konular üzerinde durmuştur: Men-‘arafden nûş idüp bir kâse-i ‘ayn-i hayât Kim Ene’l-Ĥaķķ’dan bu gün ‘irfânı bulmazsa ne güç (28/6) Mürşidiñ dâmeniñ ele al evvel Tâ bulasıñ anda ħoş fevz ü felâh İnâyet ħırķasıñ giyip yola gel Himmetle ŧaķın bir ‘âlî cenâĥ (32/1)
36
TİMURTAŞ, a.g.e., s.159.
34
Źikr eyle Mevlâ’yı ķalbiñi đaġla Mürşid-i kâmile eliñi baġla Fikr it günâhıñı derdiñe aġla Urmasın yolunu hevâ-yı heves (91/2) Râżı ķılıp nefsiñ râżı olagör Küllü men’den fânî olup ölegör Deryâ-yı vaĥdetten cevher bulagör Ölmezden muķaddem ölsene göñül (124/4) 2.4. 2.4. DİL VE ÜSLÛP ÜSLÛP 2.4.1. Gramer Şekilleri ve Kelime Hazinesi 2.4.1.1. 2.4.1.1. Gramer Şekilleri Şevkî İbrahim Efendi, XIX. Yüzyda yaşamış bir şahsiyettir. Şevkî İbrahim Efendi’de Yenileşme Devri Osmanlı Türkçesi’nin başlangıç özelliklerine rastlamak mümkündür. Batı Türkçesi, Batı Oğuzca olarak da bilinir. Temeli Göktürkçe’ye dayanır. Batı Türkçesi kendi içinde Eski Anadolu Türkçesi, Osmanlı Türkçesi ve Türkiye Türkçesi (Modern Türkçe) şeklinde devrelere ayrılır. Osmanlı Türkçesi, XV-XX. yüzyıllar arasında görülen yazı dilidir. Bu devrede Arapça ve Farsça kelimeler ile gramer şekillerine sık rastlanır. Türkiye Türkçesi XX. yüzyılın başından günümüze dek devam eden ve bugün de kullandığımız yazı dilidir. Osmanlı Türkçesi üç devrede incelenir. XV.-XVI. Yüzyıllardaki I. devrede Arapça ve Farsça kelime ve gramer şekilleri dilimize girmeye başladığı dönemdir. II. Devre yabancı unsurların yoğunlaştığı dönemdir ve Klasik Devre olarak adlandırılır. Yenileşme Devre Osmanlı Türkçesi ise, Tanzimat’tan II.Meşrutiyet’e kadar devam
35
eder. Bu dönem, 1839 Tanzimat hareketinden sonra ortaya çıkan Türk yenileşme edebiyatının dilidir.37 Şevkî İbrahim Efendi’nin yaşadığı dönemin Türkçesini şu örneklerle göstermek mümkündür: ‘aşk (1/1) anıñ için (37/3) iregör (45/4) itme (46/1) olagör (47/1) olasın (34/6) iden (47/7) gey (8/5) içün (10/1) gülşenîle (10/1) bülbülveş (11/1) viregör (11/3) eyleyüp (12/5) uragör (12/1) râh (13/2) ider (13/5) ırâh (14/1) eylegil (14/1) idüp (15/5) virgil (36/2)
Daha geniş bilgi için bkz. Mustafa ÖZKAN, Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, Filiz Kitabevi, İst.,1995, ss. 36-39.
37
36
2.4.1.2. 2.4.1.2. Şevkî İbrahim Efendi’nin Efendi’nin Kelime Kelime Hazinesine Umûmî Umûmî Bakış Şevkî İbrahim Efendi’nin kelime hazinesinin büyük kısmını dinî ve tasavvufî kaynaklı kelimeler oluşturmaktadır. Günlük yaşam ve tabiatla ilgili kelimeler ise daha çok teşbih unsuru olarak kullanılmaktadır. Allâh, Ya Râb, Mevlâ, Hâlık, Hak, vahdet, nübüvvet, tevhîd, ‘aşk, tecellî, üreg, hicrân, gönül, sır, esrâr, cemâl, irşâd, mürşid, derd, devâ, zikr, zâhid, erenler, halvetî dervişleri, ağyar, gayr, edep v.b. Meyhâne-i dil, merdân-ı tarikat, câm u cem, kalb-i ‘ârif, kâşâne-i kalp, kazâ-yı hayret, sahâ-i uşşâk, deryâ-yı ‘aşk, vech-i a‘lâ v.b. tasavvufî remizler içeren tamlamalar da sıkça kullanılmıştır. 2.4.2. Anlatım Şekilleri: Şevkî İbrahim Efendi, dinî ve tasavvufî duygularını, düşüncelerini anlatırken bütün anlatım tekniklerini kullanmış; yer yer benzetmelerden, tasavvufî kavramlardan, peygamber kıssaları ve evliyâ menkıbelerinden faydalanmıştır. O, duygularını dile getirirken ve telkinde bulunurken içli bir âşık edâsıyla davranır. Anlatım tekniklerinden nasihat ve hitâp yoluyla anlatımların daha çok tercih edildiğini görürüz. Manzumelerde kullanılan anlatım şekillerini ve bunlarla ilgili örnekleri şu şekilde sıralayabiliriz: 2.4.2.1. 2.4.2.1. Nasihat ve Hitap Yoluyla Anlatma: Dinî ve tasavvufî eserlerde ‘‘nasihat verme’’ usulüne sıkça başvurulur; çünkü asıl amaç dinin emir ve yasaklarından okuyucuları haberdar etmektir. Şevkî İbrahim Efendi’nin de din ve tarikat adâbıyla ilgili mevzularda bu anlatım tarzını tercih ettiğini
görmekteyiz.
faydalanılmaktadır:
Nasihat
ve
hitap
yoluyla
anlatımda
emir
kipinden
37
Teslîm ol mürşîde tevĥîdiñi śor Ħiźmet it śıdķile alagör himmet Uyanıp ġafletten tedâriġiñ gör Źikr eyle Rabbiñi bulagör ĥurmet (21/1) Devam it Mevlâ’nıñ ‘alâmetine Terk it mâ-sivâyı muĥabbeti kes Ķarış erenleriñ cem‘iyyetine Gitmekte ķâfile çalındı ceres (91/1) Sözüñ ŧutsâñ n’ola ey yâr bu Şevķî gibi ednânıñ Eliñ aç đurma ey cânım bu dem iĥsâna gelmektir (48/8) 2.4.2.2. 2.4.2.2. Doğrudan Doğruya Anlatma: Tasavvufî terimlerin, tasavvuf mertebelerinin ve dinî meselelerin, tarikat yaşamının, âşıkların özelliklerinin anlatıldığı manzumelerde doğrudan doğruya anlatma tekniği tercih edilir. Şevkî İbrahim Efendi de bazı manzumelerinde bu tekniği kullandığı görülür. Şarâb-ı śaĥbâyı nûş iden ‘âşıķ Mest olur ezelden mestâne gelir Ĥaķîķat kelâmın nûş iden śâdıķ Merd-i meydân olur meydâne gelir (71/1) Çoķ ‘âşıķ mest oldu bu muĥabbetle Nažar ķıl eşyâya baķ baśîretle Baķanlar ‘âleme ‘ayn-i vaĥdetle Ħâne-i ķalbiñde bir vaĥdet yazar (72/2)
38
Źikr-i Ĥaķķ’tan ġâfil olma bir nefes Ĥaķķ’a ķul ol ġayrîye itme heves Aldanma dünyânıñ kem zîbâsına Mâ-sivâ ķaydından te‘alluķu kes (90/1) 2.4.2.3. 2.4.2.3. Mukaleme Mukaleme ve Soru Yoluyla Anlatma: Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı mensubu şâirler; tasavvufî bilgi ve motifleri zaman zaman karşılıklı ‘‘soru-cevap’’ şeklinde de anlatmaktadırlar.38 Şevkî İbrahim Efendi de tasavvufî unsurları ve nefsiyle hesaplaşmasını anlatırken sorular sorar: Nefse uyma ġafil olma Dimedim mi ey derd-i ķoyuķ Günâh deryâsına đalma Dimedim mi ey derd-i ķoyuķ Vücûduñu benim śanırsıñ Baķıp aña aldanırsıñ Soñra ġurbette ķalırsıñ Dimedim mi ey derd-i koyuķ (113/1,2) Nedir señdeki bu ķadd-i Ŧûbâ Görmedim nażîriñ ey vech-i a‘lâ Her gördükçe señi ey śaç-ı Leylâ Mecnûn-ı dil olup dîvânesiyem (160/2) Niçin baħtım siyâh oldu geri ķaldım viśâliñden Ġarîb oldım şaşırdım râhımı özge ħayâlimden (168/1)
38
GÜZEL, a.g.e., s.661.
39
2.4.2.4. 2.4.2.4. Delil Delil ve İspat Yoluyla Anlatma: Şevkî İbrahim Efendi dinî ve tasavvufî fikirlerinin inandırıcılığını artırmak amacıyla
âyetlerden,
hadislerden
veya
peygamber
kıssalarından,
evliyâ
menkıbelerinden delil getirir. Özellikle ‘‘elest meclisi’’nden sıkça söz edilir: Na‘râ-i innî ene’l-Ĥaķ’tır žuhûr-ı ‘ârifiñ ‘Âşıķıñ şeydâ olup müştâķa itdü irtibâŧ (98/4) Ķurbân oldum bir zamân İsmâ‘îl’e virdüm cân İbrâhîmle âteşte Berd-i selâma geldim (138/8) ‘Îsâ’ya rûĥum virip Śıfâtımı bildirip Ölüleri diri görüp Çıķtım hevâya geldim(138/10) 2.4.2.5.Tahkiye: 2.4.2.5.Tahkiye: Tekke şairleri bilhassa dünyanın yaratılışı ve peygamberlere ait kıssaların anlatışında veya din uluları etrafında teşekkül eden mistik, tasavvufî hikâyeleri de manzum ve mensur şekillerde anlatırlar.39 Bu gice seyrimde bir şehre vardım Ŧolaşdım eŧrâfını ħoş seyrânı var Lâle sünbül baġçesiñde gülleri Menefşe şaķâyıķ çoķ reyĥânı var (51/1)
39
GÜZEL, a.g.e., s. 666.
40
Yaz gelince yeşil ķaftânın giyer Ķuşları ötüşür gülistanlı đaġlar Śular laŧîf aķar insânı inler Bahârı yetişir bostanlı đaġlar (77/1) Nûĥ ile śuya girdim Gemiye dûzân virdüm Sürüp bir đaġa erdim Çıķtım ħalâśa geldim (141/7) Ķurbân oldum bir zamân İsmâ‘îl’e virdüm cân İbrâhîmle âteşte Berd-i selâma geldim (141/8) 2.4.3. Diğer Üslûp Özellikleri: 2.4.3.1.Tekrir: 2.4.3.1.Tekrir: Şevkî İbrahim Efendi, üzerinde ısrarla durmak istediği meseleleri vurgulamak için tekrir sanatından faydalanmıştır. Özellikle nakarat şeklinde tekrir kullanılmıştır. Bununla birlikte bazı kelimeler tekrarlanarak bazı dinî terimlere dikkat çekilmiştir. Ġınâ gelmez dü çeşmim rûz u şeb ķanlı bükâ etse Aman Yâ Rab nedir bu ĥâl muĥarrem geldi mi yoķsa(198/1) Ŧut emrini Mevlâ’nıñ tevĥîde gel tevĥîde Et źikrini sübĥânıñ tevĥîde gel tevĥîde İster iseñ viśâli görmek için cemâli Budur źikriñ efżâli tevĥîde gel tevĥîde ‘Âşıķlarıñ seyrânı dertlileriñ dermânı Esmâlarıñ sulŧânı tevĥîde gel tevĥîde (199/1,2,3)
41
2.4.3.2.Teşbih: 2.4.3.2.Teşbih: Divân’da anlatıma çekicilik kazandırmak için kimi benzetmelerden faydanılmıştır.
Şevkî
İbrahim
Efendi,
daha
çok
tasavvufî
benzetmelerden
yararlanmıştır. ……………………………….. Bülbül-veş öteli cemâl-i gülde Ġayra yoķtur bâğ-ı gülistâna minnet (23/1) …………………………………. Vücûd iķlîmine ermeden kesâd Bâzâr-ı ķalbüñe viregör revâc (26/1) ……………………………………….. Her seĥer vaķtinde śu gibi çaġla Eźkâr-ı fikriñe viregör revâc (26/3) 2.4.3.3. 2.4.3.3. Telmih: Söz arasında herkesçe bilinen gemişteki bir olaya, ünlü bir kişiye ya da bir inanca işaret etmk, onu hatırlatmaktır.40 Divân’da peygamberlerin mucizelerinden ve evliya kıssalarından telmihen bahsedilmiştir. Bununla birlikte Leylâ ile Mecnûn, Ferhâd ile Şirin gibi ünlü aşk kahramanlarına da değinilmiştir. Mecnûn gibi ķaldım gûh-ı ĥayrette ‘Aķl u fikrim aldı bir saç-ı Leylâ (11/1) ………………………………………… …………………………………………. Varlıķ đaġın delip Ferhâd olanlar İderler mi Şîrîn-zebâna minnet (23/2)
40
Cem DİLÇİN, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ank., 2000, s.461.
42
Şevķîyâ beytü’l-ĥuzünde aġlarım Ya‘ķûp gibi Her vücûdum şerĥa şerĥa yâredir Eyyûb gibi (86/10)
Süleymân’a mûr olur İsrâfîl’e śûr olurlar Her biri Manśûr olur Ħalvetî dervîşleri (225/4) 2.4.3.4. 2.4.3.4. İstiare: Teşbihin değişik bir şekli olan istiare sanatı; benzeyen veya kendisine benzetilen unsurlardan yalnızca birinin bulunmasından oluşur. Divân’da gönül ve can kavramlarının kuşa benzetildiği dikkat çekmektedir: Ĥaķîķat pehlivânı ‘Alî Ĥaydâr-ı enverdir Ma‘rifet merd-i meydânı ‘Ali Ĥaydâr-ı enverdir (60/1) Cân ķafesden uçunca lâ-mekânı geçince Ķatre baĥre ķaçınca ‘ummân ķandedir bilmez (87/2) Göñül ķuşu pervâz idüp uçalı Śordum bir śaĥrâya uġramış gelmiş (94/1) 2.4.3.5. 2.4.3.5. Atasözleri Ve Deyimler; Halk Söyleyişleri: Şevkî İbrahim Efendi, duygu ve düşüncelerini ortaya koyarken halkın sözlü geleneğinde önemli bir yere sahip olan atasözleri ve deyimlerden de faydalanmıştır. Deyimler genellikle tasavvufî anlamlar içerir; âh etmek, el almak, mürşidin eteğini tutmak, ders almak …gibi. Bununla ilgili örnekler şu şekilde sıralayabiliriz: Mürşidiñ dâmeniñ ele al evvel Tâ bulasıñ anda ħoş fevz ü felâh İnâyet ħırķasıñ giyip yola gel Himmetle ŧaķın bir ‘âlî cenâĥ (32/1)
43
Ey zâhid-i bî- śımâħ gel ŧut sözüme ķulaħ Źiķre eyle ġayreti śaķın olma sen ırâħ (34/1) Âteşlere yanıp sîne-çâk eyler Dostuñ cemâline ‘âşıķ olanlar Naķd-i cânıñ virip terk-i terk eyler Dostuñ cemâline ‘âşıķ olanlar (54/1)
44
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ŞEVKÎ İBRAHİM EFENDİ DİVÂNI’NDA DİVÂNI’NDA DİN VE TASAVVUF
45
3.1. 3.1. DİN İbrâhim Şevkî Efendi mutasavvuf bir şair olduğu için Divânı’ndaki şiirlerin hemen hepsi tasavvufla ilgilidir. Dinî düşünce ve inanç sistemi, ibadet merkezli değil de, tasavvufta olduğu gibi
ilâhî âşk merkezli değerlendirilmiştir. İnsana, Allah
inancının vermiş olduğu ‘‘kul’’ bilinciyle yaklaşılmıştır. Hz. Mevlanâ’nın ‘‘Ne olursan ol gel.’’ diyerek yapmış olduğu evrensel çağrı, şiirlerin hepsinde hissettirilmiştir. Ubûdiyet konusunda Allah’ın rızasını kazanmak gayesi göze çarpmaktadır. Bu gaye, bir mürşid-i kâmile bağlanmak gerektiği düşüncesiyle de pekiştirilmiştir. Bu eserin önemi de işte bu noktada ortaya çıkmaktadır. İbrâhim Şevkî efendi, dinî yaşantının tasavvufî düşünce sistemiyle gerçekleşeceği görüşündedir. Kur’anda yer alan bazı peygamberlerin kıssalarına yapılan telmihler, itikadî konular ve dört halifenin insanlara örneklik teşkîl eden yönleri, bu eserdeki dinî düşüncenin bazı delilleridir. Dinin insanlara ahlâkî anlamda öngördüğü bazı hasletler ise yine tasavvufî terbiyeden geçmiş bir insan tipi çizilerek ifade edilmiştir. Bu insan tipi, genellikle Şevkî Efendi olarak karşımıza çıkar. Bazen de tasavvufî terbiyeden yoksun bir insanın halleri Şevkî Efendi’nin öz eleştirisiyle okura sunulmaktadır. Bu şiirlerde tasavvufun insanın olgunlaşmasında en önemli kaynak olduğu vurgulanmış, tasavvuf dışı bir yaşantı ise tenkit edilmiştir. Eserde, dinî kavramları içine alan şiirleri şu şekilde tasnif edebiliriz: 3.1.1. İtikat 3.1.1.1. 3.1.1.1. Allah İbrahim Şevkî Efendi, ‘‘Allah’’ kavramını; ‘‘Allah, Hak, İlâh, Mevlâ, Huda, Rab’’ kelimeleriyle ifade etmiştir. Allah’ın ‘‘Rahmân, Kahhâr, Rahîm, Kayyûm, Hakîm, Kâdir, Hâlık’’ gibi isimleri ile ‘‘Hayy, Lâ-yezâl, Bâkî, Alîm, Semî’, Basîr, Kudret’’ sıfatları da kullanılmıştır. ‘‘Mâh, Maşûk, Sultan, Şah, Padişah, Yar, Dost, Cânân’’ kelimeleri de mecâzen Allah için kullanılan kelimelerdir.
46
‘Aşķıñı rehber ķılıp geldim saña Yâ Rabbenâ Cümle maķśûdumdan evvel ‘afvıñı eyle ‘aŧâ(1/1) Sad hezâr ni‘metleriñ gördüm ilâhî bî-ġaraż ‘Âcizim ĥamd ü ŝenâda idemem şükre vefâ (1/7) Ķudret ü ķuvvet seniñdir tâ ezelden tâ ebed Bulmadılar seniñ için intihâ vü ibtidâ(1/8) Maĥż-ı luŧfuñdan ‘aŧâ oldu bize iş bu ni‘am Ey Cenâb-ı Ķâdir ü Ķayyûm źât-ı Kibriyâ(1/25) Śalli Yâ Rab ve sellim ol Ĥabîb’e bî- ‘aded Âl ü aśĥâbıña dahi viresin ‘ayn-ı rıżâ(1/26) Behişt-i ışķı Mevlâ’dan alıp bir ceźîru aķdes İdip ķalbi tenvîr-i pâkiñe ol ceźbe ilķâ(2/3) Žuhûr itdü ene’llâh vaĥdet-i vaśfiyyesi bunda Vücûd-ı nûr-ı maħżıñ bu vaĥdet eyledü iķnâ (2/11) Tecellî źâtını itmâm idüp ol cami-‘i muŧlaķ Gelip cem‘u’l-cem-‘i ilbâsını örtündü bî-hemtâ (2/22) Fikr eyleyip günâhıñı Ġaffâr’a yalvarmalıdır Źikr eyleyip penâhıñı tekrâra yalvarmalıdır (80/1) Dû-cihânda dest-gîrim hemân sensin Yâ Ĥafîž Her nefesde źikr u fikrim hemân sensin Yâ Ĥafîž (99/1)
47
Âteşlere yanıp sîne-çâk eyler Dostuñ cemâline ‘âşıķ olanlar Naķd-i cânıñ virip terk-i terk eyler Dostuñ cemâline ‘âşıķ olanlar (54/1) 3.1.1. 2. Peygamberler Bu Divân’da peygamber kavramı ‘‘nebî, enbiyâ, peygamber, rasûl’’ kelimeleriyle ifade edilmiştir. Adı geçen ve kendisi ile ilgili âyetlerle telmih yapılan peygamberler Âdem, Nuh, İbrahim, İsmail,Yakup, Yusuf, İsa, İlyas, Şuayb, Eyyup, Musa, Süleyman ve Hz. Muhammed’dir. Divân’da kendisinden en çok söz edilen peygamber, Hz.Muhammed’dir. ‘‘Ahmed, Mustafa ve Muhammed’’ isimleriyle bahsedilen Hz.Muhammed için şu sıfatlar da kullanılmıştır: ‘‘imâmü’l enbiyâ, müctebâ, habîb-i kibriyâ, fahre’r-rasûl’’ Cümleden aķdem yarattıñ nûr-ı źât-ı Aĥmed’i Nûr-ı źâtıñ Muśŧafâ’dır Muśŧafâ(1/10) Śalli Yâ Rab ve sellim ol Ĥabîb’e bî- ‘aded Âl ü aśĥâbıña dahi viresün ‘ayn-ı rıżâ (1/14) Rûz-ı maĥşer ķıl şefâ‘at Yâ Rasûlallâh baña Cümleden aĥķar kemîne ümmetiñden Şevķîyâ (1/15) Nedir maķśat imâmü’l-enbiyâ olmaķ o mevķî‘de Ulaştırmaķ için Ĥaķķ’a bu maŧlab maŧlab-i a‘lâ (2/6) İsm-i ĥaķtır her umûrda ibtidâ Ĥamd ü şükr ile olur Ĥaķķ’a ŝenâ Śalâtîle selâm ol müctebâya Ki oldur bizlere dâim reh-nümâ (14/1)
48
Nûr-ı vech-i Muśŧafâ’yı gördügü anda hemân Küfr-i îmâna mübeddel ķıldı çün ma‘di kereb (15/3) Çerâġ-ı emced-i nûr-ı Muĥammed’dir bu şeh-bâzlar Şevķîyâ nûr-ı ilâhî Ĥüseyn hem nezd-i mevlâdır (62/5) Pâdişâh-ı mülk-i ‘âlem pertev-i nûr-ı ilâh Yâ Rasûlallâh meded señden meded señsin amân Şeh-süvâr-ı ‘âlem-i ġaybe’l-ġuyûbsun ey penâh Yâ Ĥabîballâh meded señden meded señsin amân (175/1) İlk insan ve ilk peygamber olan Hz. Adem’den söz eden manzumeler şunlardır: Âdem oldum cennette Ĥavvâ oldum ĥayrette Buġday yedim keŝrette Vaĥdetten çıķageldim (141/5) Seniñ nûruñla baħş oldu vücûd-ı Âdem’e ħıl‘at Virildi nûr-ı źâtıñdan meziyet Yâ Rasûlallâh (202/9) Śûret-i Âdem’de açıldı ķapı Cennet-i vaĥdetde virildi ŧapu Cem‘ oldu Âdem’de her ervâh ķamu Mažhar-i mücellâ insâna geldi (210/9) Hz.Nuh’tan bahsedilen ve tufan vakasına telmih yapılan manzumeler şunlardır: Nûĥ ile śuya girdim Gemiye dûzân virdüm Sürüp bir đaġa irdim Çıķtım ħalâśa geldim (141/7)
49
Eşk-i çeşmimle bu gün meydâne geldim der isen Fülk-i cûd-i Nûĥ ile ŧufân olan añlar bizi (221/5) Hz. Yakup’un oğlu Hz. Yusuf için döktüğü göz yaşı, İbrahim Şevkî’ye ilâhi âşk yolunda hüznün ve çilenin sembolü olmuş ve bu konuyla ilgili mâlûm kıssaya telmihler yapılmıştır: Döküp göz yaşını ceyĥûn miŝâli firķat-i yâre Bu gün Ya‘ķûb olup Yûsûf için Ken‘ân’a gelmektir (48/4) Şevķîyâ beytü’l-ĥuzünde aġlarım Ya‘ķûp gibi Her vücûdum şerĥa şerĥa yâredir Eyyûb gibi (86/10) Derd-i ĥasret câna erdi yandı ‘aşķıle cihân Aġlayıp Ya‘ķûp miŝâli beytü’l-ĥazân eylediñ (118/2) Aġlayıp Ken‘an elinde Ya‘kûb-ı veş ħun döküp Mıśr-ı Yûsuf’tan bu gün bir tûtiyâ ister göñül (121/2) Divân’da Hz.Musa’nın Allah ile Tûr dağında konuşması ve Allah’ın cemâlinin bu dağa tecelli etmesi sık sık konu edilmiştir. Hz.Musa’nın Firavun’u imâna getirmek için yaptığı mücadeleye de telmihler yapılmıştır: Seĥerde tecellî olundu Mûsâ Ķudretten virildi eline ‘aśâ (142/6) …………………………………… Vâdî-i eymen-śıfattır nûr-ı źâtından śudûr Kâbil-i sırr-ı tecellî dükke-ĥikmetlikten Ŧûr (120/2) Hz. İbrahim’in oğlu İsmail’i gördüğü bir rüya neticesinde Allah’a kurban etme teşebbüsü ve Hz. İsmail’in teslimiyetinden bahseden beyitler şunlardır: Bir zamân düştüm visâliñ derdine Eyyûb gibi Bir zamân İsmâ‘îl oldum cânı ķurbân eyledim (150/6) Erenlerden sebaķ aldım girdim cânımı virdüm Rıżâ-yı seyf-i İbrâhîm yatırdı beni ķurbâna (194/3)
50
Hz. İbrahim’in insanları İslamiyyette daveti neticesinde Nemrud tarafından ateşe atılmasına telmihen söylenmiş dörtlük ise şudur: Ķurbân oldum bir zamân İsmâ‘îl’e virdüm cân İbrâhîmle âteşte Berd-i selâma geldim (141/8) Kur’ân-ı Kerîm’de birçok âyette bahsedilen ve bir sûreye ismiyle konu olan Hz.Meryem, İbrahim Şevkî Efendi’nin bazı beyitlerinde de yer almıştır. Bununla birlikte Hz. Meryem’in peygamber olan oğlu Hz.İsa’dan ve onun bazı mucizelerinden de bahsedilmiştir: Gir esenler meclisiñde bir ķadeĥ iç câm-u-Cem Rûĥ-ı Ĥaķķ ŧıfl-ı mesîħâ nefħ ide baŧn-ı Meryem(68/5) Göründü ķalbimde özge ‘alâmet Mesîħâ miŝâli ŧıfl-i Meryem var( 68/4) ‘Îsâ’ya rûĥum virip Śıfâtımı bildirip Ölüleri diri görüp Çıķtım hevâya geldim(141/10) Hz.Şuayb,
Hz.
İlyas
ve
Hz.Süleyman
peygamberlerdir: Ol şehre İlyâs varmadı Ĥıżır añları hiç görmedi Mûsâ’ya ta‘lîm itdirir Ahâlîsi her ân ķamu (178/5)
da
Divân’da
adı
geçen
51
Bu pegamberler dışında, Kur’ân’da kendisine Allah tarafından hikmet verildiği
41
ifade edilen ve oğluna yaptığı nasihatleri yine aynı ayetlere konu olan
Lokman isimli yüce zât, eserde bazı beyitlerde yer almıştır: Derdimiñ Loķmân-ı yoķtur bir devâ bilmem nedir Ħalķ-ı ‘âlemden cüdâyım źilletde bekler göñlümüz (86/3) Çâr ‘anâśırla muŧalsemdir vücûd-ı kâinât Olmadı sırrına vâķıf ĥayret-i Loķmân’a baķ(108/4)
Dertliyim dermâna geldim Amân Yâ Rabbi Yâ Rabbi Ħastayım Loķmân’a geldim Meded Yâ Rabbi Yâ Rabbi (224/1) 3.1.1. 3. Melekler ve Şeytan İbrahim Şevkî Efendi’nin Divânı’nda dört büyük melekten Cebrâil ve İsrafil’e yer verilmiştir. Bu şiirlerde Cebrâil, bazen ‘‘Cibril’’ şeklinde karşımıza çıkar. Bunlar kimi şiirlerde akâide ilişkin konular içerisinde, kimi şiirlerde ise ilâhi aşkın çoşkulu ifadelerinde karşımıza çıkar: Nefħ olup Cibrîl’den bir dem-i ĥayât Vücûdumdan žâhir oldu beyyinât (69/2) Hem-dem olup ‘aşķıñ bezmine her dem Nefħa-i Cibrîl’e olmışlar Meryem İçtikleri kevŝer bâ-şarâb-ı Cem Ma’mûr olup ķalbi kâşânelerdir (75/4)
41
Sûre-i Lokman, a.12, ‘‘Doğrusu Lokman’a ‘Allah’a şükret.’ diye ilim ve anlayış verdik.’’
52
Şevķîyâ içeli bu câm-u-Cem’den Đoldurdu özünü Cibrîl deminden Lâ-mekâna gitti baĥr-i ‘ademden Cem ‘oldu fenâda beķâ didiler (82/5) Cebrâil’i fikrine ķoysun maķâmında hemîn Lî-ma‘Allâh meclisine şöyle cevlân eylesün (161/4) Cebrâîlem refrefim olmuş idi bir zamân Uġrayıp ġaybe’l-ġuyûba ķalmadı kevn ü mekân (163/5) Câ-be-câ eyler ziyâret hep melâ’ik ins ü cân Muŧâf-ı cünd-i a‘lâya ķudsiyândır bu maķâm (137/2) Lerźe-dâr oldu yıķıldı beyt-i ma‘mûr-ı felek Allâh Allâh na‘rasın urdı semâdan her melek (198/7) Süleymân’a mûr olur İsrâfîl’e śûr olurlar Her biri Manśûr olur Ħalvetî dervîşleri (226/4) Divân’da şeytan, insanı hevâ ve heveslerine göre hareket ettiren nefsânî bir varlık olarak yer almıştır. Şeytanın varlığından ziyâde, ona ait özelliklerden ve bu özellikleri taşıyan insanlardan söz edilmiştir: Musallaŧ olmasın şeyŧân-ı gümrâh Hidâyet śâĥibi señsin Yâ Ġıyâŝ (24/4) Hevâ-yı nefs-i şeyŧândan bulmaķ isterseñ ‘ilâc Nefy-i iŝbât cevherinden ŧaķınasuñ ħoş-cenâh (30/1)
53
Ġurbetten ġurbete kendiñi śaldıñ Ġaflet deryâsına nice bir đaldın Ĥaķîķat yolunda geriye ķaldıñ Uyma şeyŧânlara gel Allâh’a gel (126/2) 3.1.1. 4. Kitaplar İbrahim Şevkî Efendi, Allah tarafından Hz. Musa, Hz. Davud, Hz. İsa ve Hz. Muhamme’de indirilen Tevrat, Zebur, İncil ve Kur’ân-ı Kerîm için ‘‘dört kitap’’ ifadesini kullanmıştır: Oķu ebced sûresin dört kitâbın aślıdır Vech-i insânda yazılmıştır ķamu-yı irtibâb (18/6) Dört kitâbıñ cevheri ‘Âşıķlarıñ rehberi Budur ‘aşķıñ kevŝeri Teĥîde gel tevĥîde (187/6) Kur’ân-ı Kerîm’in yer aldığı şiirlerde ise İbrahim Şevkî’nin ‘‘Allah’ın zikri’’ şeklindeki ifadesi ile tasavvufta bahsi geçen zikir hakkında bilgi verdiği görülmektedir. İbrahim Şevkî, herkesi Kur’ân okumaya ve Kur’ân’ı bir hayat rehberi olarak görmeye davet etmektedir. Bazı şiirlerinde ise Hz.Osman’ın Kur’ân’a bakış açısı ve kendi hilâfet döneminde Kur’ân’ın sahifelerini toplatıp bir araya getirmesine telmih vardır: Aldanma dünyâya bu dünyâ fânî Diñle Ķur’ân’daki emr ü fermânı Tevĥîd ile ķandır rûĥ-ı sulŧânı Ġıdâ vir rûĥuña śaķın ķoyma aç (27/3)
54
Ĥaķ źikr ideni sevdi Ķur’ân’da beyân itdü Bizlere ta’lim itdü Tevĥîd idelim tevĥîd (36/2) Nažar bir dûş-ı ‘arş anda mükemmel câmi‘u’l-Ķur’ân Celâlet ĥıfžınıñ serâzîri ‘Oŝmân-ı ekremdir (59/4) Źât-ı Ĥaķ’dan baħş olundu kâmil-i insâna ‘aşķ Vaśf-ı Ĥaķ’dan tevŝem oldu muśĥaf-ı Ķur’ân-ı ışķ (109/1) Śalâtile selâmıñı idüp çeşm-i hüviyyetden Bu esrârıñ ŝübûtini ħaber virdü bize Ķur’ân (166/2) Budur ser-noķŧa-i Ķur’ân budur ser-çeşme-i pîrân Budur ol fâtiĥ-i vicdân kemâlde ulu sulŧândır bu (177/9) Vahdetiñ râzı açılır Envâr-ı źikrullâh ile İsm-i müsemmâ śaçılır İkŝâr-ı źikrullâh ile (189/1) Seniñ śadrıñdır ‘arşdan mürârî Ĥaķ Te‘âlâ’nıñ Beyân eyledü Kur’ân’da istivâ Yâ Rasûlallâh (202/3) Üftâde olalı ĥusnin bâġına Ĥarâm oldu baña cennet-i Firdevs Sîne-dâr olalı tîġıñ daġına Kesildi ŧâķatim ķalmadı nefes (89/1)
55
3.1.1.5. 3.1.1.5. Ahiret İbrahim Şevkî’nin Divânı’nda âhiret gününden söz edilmiştir. Daha çok âhiret hayatına yapılacak manevî hazırlıklar üzerinde durulmuştur. Âhiret günü ‘‘rûz-ı mahşer, haşr, kıyamet’’ kelimeleriyle ifade edilmiştir. Divân’da ahiretle ilgili olarak ‘‘ukbâ, cennet, cehnnem, hesap, behişt, haşr, nâr-ı cahîm’’ kavramları da kullanılmıştır: Rûz-ı maĥşer ķıl şefâ‘at Yâ Rasûlallâh baña Cümleden aĥķar kemîne ümmetiñden Şevķîyâ (1/15) Mürşid-i kâmili ide gör rehber Men-‘araf sırrını eyleyip ezber Esfelden a‘lâya eyleyip güźer Yazılsın ķalbüñde bir faśl-ı ħitâb (20/6) Cennet-i Firdevs’e eyleme raġbet ‘Âşıķ-ı śâdıķıñ göñlüdür cennet Çekme dûzaħ için beyhûde zaĥmet ‘Ârif-i śâdıķıñ göñlüdür cennet (22/1) Śafâsı ehl-i vicdânıñ bulunmaz özge insânda Edâsı ehl-i ‘irfânıñ bulunmaz ĥûr-i ġılmânda Böyle bir zengîn fekîhe bulunmaz belki rıżvânda Ravża-i cennette yoķtur böyle bir ‘âlî tüffâĥ (31/3) Ķabul nâr-ı caĥîme ger ‘inâyet eylemez iseñ Penâhım dest-girîm var benim güzel Allâh’ım var (50/6) Râh-ı ‘aşķta ‘âşıkıñ kârı müdâm feryâd olur Tâ ķıyâmet-ĥaşre dek dillerde nâmı yâd olur (68/1) Fed’ħulûhâ sırr-ı fâtiĥtir ķamu iĥsânıñı Hem behişt ü vaślıñı ĥużûr-ı dîvânıñı (149/5)
56
Nedir ey Şevķîyâ bu medh-i zîbâ Cennetde bulunmaz böyle bir Ŧûbâ Đurur ‘âşķılar şöyle bir ser-â-pâ Gezerler eŧrâfın seyrâna ķarşı (182/5) İbrahim Şevkî, ilâhi âşkın ateşiyle yandığını ve bu ateşin cehennem ateşinden daha kuvvetli olduğunu şu dörtlükte ifade etmiştir: Cehennem görmemiş böyle ateşi Bulunmaz ben gibi yanan bir kişi Öldürip maĥv itdü hep belâ kişi Çâresiz bir derd-i nihâna düşdüm (158/6) 3.1.1. 6. Kaza ve Kader, Hayır ve Şer İbrahim Şevkî Divânı’nda kaza ve kadere yer verilmiştir. Kader; ‘‘tali‘, levha-i tali‘, baht,’’ gibi kelimelerle ilişkili olarak kullanılmıştır. Eserde daha çok kadere rıza gösterilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Kaderin levha-i mahfuzda42 yazılı olduğu Kur’an’da geçmektedir. İbrahim Şevkî ‘‘leha-i dil’’ ve ‘‘levha-i tâli’’ ifadeleri ile adı geçen âyete telmih yapmaktadır. ‘‘Kudret eli’’ ifadesi ile de kaderin Allah’ın elinde olduğuna ve takdir edilen her şeyin Allah tarafından geldiğine dikkat çekmektedir. Bu durumda da insanın haline şükretmesi, tevekkül ederek kaderine razı olması gerektiğini nasihat etmektedir: Mü’eyyed dest-i ķudretle ‘atâ baħş-ı ilâhîdir Ħıl‘at-i ‘ayn-i ħılâfet ü sulŧânı Ĥamîd Ħâna (7/5) Şevķîyâ gir râh-ı Ĥaķķ’a giy tevekkül ħırķasıñ Śıdķile ŝâbit-i ķadem ol görüne ni‘me’l-meâb (19/5)
42
Sûre-i Burûc, a.22, ‘‘ (O Kur’ân) levh-i mahfûzdadır.’’
57
Zâhid bî-idrâke fetĥ olmaz bu bâb Bilmez anlar nedir merci-‘i me’âb Nefsi iŧmînân olanıñdır ħıtâb Râżı olġıl saña virile mî‘âd (37/4) Râżı ol ĥâline şükr it Mevlâ’ya Erişesiñ sen de sırr-ı a‘lâya Mažhar ol Şevķîyâ ‘ilm-i esmâya Dürr-i le’âlîi idegör menşûr (55/5) Śabr eyle ĥâliñden itme iştikâ Levĥa-i ŧâli‘iñ olsun mücellâ Nâmıñ olsun ‘âlem içre mu‘allâ Śabr eyleyip kâmil olan ferd olur (79/2) Bulmadım dünyâda derdime çâre Ŧâli‘im yâr degil baħtım da ķara ‘Arżu ĥâlim virdüm bî-vefâ yâre Virmediñ çâreme fermân sevdiğim (157/3) Feyż-i cennet baġ-ı rıżvân isteyenler dû-cihân Burc-i eflâki vücûd-ı semâda cevlân eylesün (167/1) Niçün baħtım siyâh oldu geri ķaldım viśâliñden Ġarîb oldım şaşırdım râhımı özge ħayâlimden Bıraķma ey kerem-kânı beni eyyâm-ı mâtemde Uyandır şem-‘i vicdânım münevver ķıl cemâliñden (168/1) Kaderin hayata aksetmesi ve bi’l-fil hâlde yaşanması şeklinde tanımlanan kaza ise İbrahim Şevkî’nin beyitlerinde ‘‘kazâ-yı hayret, kazâ-yı rahmet ve kazâ oku’’ gibi özgün ifadelerle yer almıştır. ‘‘Kazâ oku’’ ifadesi aynı zamanda Allah’ın ikazı anlamına da gelmektedir:
58
Düşmeyen bilmez ķażâ-yı ĥayrete Mecnûn nedir Sâĥa-i ‘uşşâķa girmektir o Leylâ’dan ġaraż (97/4) Yüzüm ķara günâhım çoķ dû-‘âlemde hiç yerim yoķ Melâ-‘i melce’im dâim hemân señsin Yâ Ĥafîž (99/6) Atılan ŧîr-i ķażâyı śanma aġyârden śaķın Seni senden maĥv bulursuñ diñle cândan bu sözüm (227/10) 3.1.2. İbâdet İbrahim Şevkî, ibadet kavramı için ‘‘ibâdet, ubûdiyyet, tâ‘at ve zühd’’ kelimelerini kullanmıştır. Şiirlerinde ‘‘Ben insanları ve cinleri ancak kulluk etsinler diye yarattım.’’43 şeklindeki âyet-i kerîmenin yansımaları göze çarpmaktadır.Yaratılışın gayesi kulluktur. Kuluk; kelime-i şehâdet, namaz, oruç, zekât ve hac gibi ibâdetleri de içermektedir. Divân’da oruç ve zekat dışında bu ibadetlere değinilmiştir. ‘‘Tâ‘at’’ kelimesi bazı şiirlerde ibâdet, bazı şiirlerde ise namaz için kullanılmıştır: Śoĥbet-i ehl-i śafâdan ola göñlüñ inşirâĥ İdegör Allâh’a ķulluķ bi’l-fedâti ve’r-riyâĥ Ħalâyıķ iħtilâŧından śaķın ‘uzlette ķıl nefsiñ ‘Âlem-i vaĥdetde bekle tâ ki rûĥuñ bula râĥ (31/1) Gel göñül ka‘besiñ ķıl ħoş ziyâret ‘İbâdetdir ‘ibâdetten ‘ibâdet Ene’l-Ĥaķ sırrına eyle şehâdet Ķuru da‘vâyı terk it eyle ib‘âd (37/3) Gel ey Şevķî sükût eyle bu esrâr-ı ĥaķâyıķdan Murâdım bir ‘ubûdiyyet o ŧıflıñ ceddine el-â (166/10)
43
Sûre-i Zâriyat, a.56.
59
İbâdetin, ef‘âl-i mükellefîn kısımlarından sadece farz ve sünnetten söz edilmiştir. ‘İbâdet itmedim aśla Ķabâĥatden geydim ‘abâ Hiç itmedim saña vefâ Yazık oldu saña ‘ömrüm (146/3) 3.1.2.1. 3.1.2.1. KelimeKelime-i Şehâdet: Şehâdet: Allah’tan başka ilâh olmadığına, Hz.Muhammed’in de O’nun kulu ve elçisi olduğuna şahitlik etmek, dinî terminolojide ‘‘kelime-i şehâdet’’ olarak adlandırılır. İslâm’ın beş şartından biri olan kelime-i tevhîd ise yine aynı muhteviyyata sahip olmakla birlikte, kelime-i şehâdetten biraz daha kısa ve özlü bir ifadedir. İbrahim Şevkî, Divânı’nda ‘‘tevhîd idelim’’ şeklindeki çağrılarında kelimei tevhîde telmihte bulunur. ‘‘Zikrulâh’’ ifadesiyle de bazen Kur’ân’ın tamamı, bazen de imanın özü olan kelime-i tevhîd kastedilmiştir. Kelime-i tevhîdin ilk bölümünde geçen ‘‘lâ’’ ve ‘‘illâ’’ sözcükleri, İbrahim Şevkî’nin bazı şiirlerinde tasavvufî anlam kazanır: Zâhidiñ ‘ilmine śıġmaz bu ma‘nâ İķrârî îmânı bilmedi ĥâlâ Lâ deyüp âdeme demedi illâ İtmedi ‘ömrüñde insândan baĥiŝ (25/4) Gel Şevķî’den oķu işbu ma‘nâyı Śûret-i âdemde bul bu mu‘ammâyı Öğredeyim saña lâyı illâyı Ķaŧrede olup eyle ‘ummândan baĥiŝ (25/5) Küfr-i îmân baħŝini terk eylemişim bilmiş ol Serây-ı lâ ve illâyı yıķan śarf-ı inħırâbımdır (52/2)
60
Pervâz ider ‘aşķıñ tâ hevâsına Mâlik olur kâfıñ her ‘anķâsına Baķmaz olur Ĥaķķ’ıñ lâ illâsına Mažhar-ı źât olup ma‘nâyı neyler (84/4) Nakarat mısrası ‘‘Tevhîd idelim tevhîd’’ olan şiirde kelime-i tevhîd akla gelmektedir. Gel ey dervîş-i śâdıķ tevĥîd idelim tevĥîd Gel ey Allâh’a ‘âşıķ tevĥîd idelim tevĥîd Ĥaķ źikr edeni sevdi Ķur’ân’da beyân itdü Bizlere ta’lim itdü tevĥîd idelim tevĥîd Göñül gözü açılır Ĥaķ’tan raĥmet śaçılır Yüz biñ ĥıcâb geçilir tevhîd idelim tevĥîd (36/1,2,3) 3.1.2.2. 3.1.2.2. Namaz Namaz İslâm’ın şartlarından biri olan namaz, İbrahim Şevkî Divânı’nda ‘‘tâ‘at, zühd ve namaz’’ gibi kelimelerle yer almıştır. Şiirlerde namazla ilgili olarak;‘‘tekbir, cemaât, kıble-nümâ, secde-gâh, kıble, kıble-gâh, kıyam, secde’’ kelimeleri de kullanılmıştır: Secde-gâhı ‘ârifândır ķıble-gâhı ‘âşıķân Öyle bir menzildir ol kim ‘âli olmuş inficâc (29/4) Gerçi ŧâ‘at de güzeldir Ħâlıķ’a her śubĥ u şâm Źikr-i Ĥaķķ’ta bulunur ey Şevķîyâ özge śalâĥ (30/5) Âdemiyyet noķŧasıdır ķıble-gâhı ins ü cân Şevķîyâ’nıñ şevķi buldu ķalb-i insânda rusûħ (33/7)
61
Ĥużur-ı Mevlâ’da eylemiş ķıyâm Çoķ erenler señde ŧuŧmuşlar maķam Geçmekdedir ‘ömrü âh ile müdâm Özü aġlar gözü giryânlı đaġlar (77/14) Şarķtan ġarbe feyż aķar çeşm-i ĥaķîķatle baķar ‘Âşıķlar ķıble-nümâsı pîr-i Şa‘bân-ı velîdir (63/5) Gâh nice deryâ-yı ‘aşķa ‘azm idüp eyler ķıyâm Maĥv olup baĥr-i ‘ademde bî-mekândır bu göñül (129/4) Ĥaķķ’a yarar olup ŧâ‘at ķılmadıñ ‘Aşkıñ deryâsına girüp đalmadıñ Ey Şevķıyâ sen de ceddiñ bilmediñ Meftûn olduñ ķadd-i bâlâya göñül (130/7) Mey-i ‘aşķı içen mest olup ķaldı Ġarķ olup bu ‘aşķıñ baĥrine ŧaldı Miĥrâb-ı cemâle tekbîrin aldı Bu Şevķî’niñ ķıble-gâhına göñül (135/6) Medfen-i muķtedâ olmuş yaŧır nûr-ı vilâyetle Śaĥîĥan beyt-i a‘lâ secde-gâh-ı ins ü cândır (177/6) Olursuñ sırrıña ‘ârif bu Şevķî’ye muĥabbetle Budur kâmiller namâzı hemân đurma edâ eyle (187/4) 3.1.2.3. 3.1.2.3. Oruç, Zekat, Hac İbrahim Şevkî Efendi Divânı’nda oruç ve zekatla ilgili bir konuya rastlanmamıştır. Fakat hac ibadeti, hac kavramları ve bazı tasavvufi düşünce sistemi içerisinde ele alınmıştır. ‘‘Kâbe, tavaf, hacc-i manâ, hacc-i mebrûr, umre, mina’’ bu kavramlardan bazılarıdır.
62
İbrahim Şevkî, kimi mısralarında tavaf etmek istediğinden söz eder. Bu isteğin özünde gönlün ‘‘Allah’ın evi’’ olması hükmü vardır. Aynı inanışı tasavvufî açıdan da ele alan İbrahim Şevkî, gönlü de tavaf etmek gerektiğini vurgulamıştır. ‘‘Mürşidi tavaf, gönül kâbesini tavaf, dostu tavaf’’ şeklindeki mecâzi ifadelerinde de hac ile ilgili kavramların tasavvufî boyutunu görmekteyiz: Ka’be-i ehli ŧavâf edip ziyâret isteyen Şevķîyâ’nıñ şevķine yandır özüñü rûz u şeb(15/7) Gel göñül ka‘besiñ ķıl ħoş ziyâret ‘İbâditdir ‘ibâdetten ‘ibâdet Ene’l-Ĥaķ sırrına eyle şehâdet Ķuru da‘vâyı terk it eyle ib‘âd (37/3) Ka‘be-i vuślatda giyerler iĥrâm ‘Arafât-ı Ĥaķ’da iderler ķıyâm Mest olurlar ‘ınde’l-meş‘ari’l-ĥarâm Dostuñ cemâline ‘aşıķ olanlar (54/3) Vücûduñ ka‘be-i ‘ulyâ yüzüñ miĥrâb-ı ekberdir Kelâmıñ gevher-i yeknâ hemân kibrît-i aĥmerdir (56/1) Lâhût iķlîmini seyrân iderler Ŧavâf-ı Mevlâ’yı her ân iderler İçip ‘aşķıñ meyin cevlân iderler Cevlânda Mevlâ’yı seyrâna baķıñ (115/2) Göñül gözünü śâf idüp Cân u dilden ‘avâf idüp Ka‘be gibi ŧavâf idüp Hû diyelim dost diyelim (147/6)
63
Ŧavâf it ka‘be-i dilde dil-ârâ-yı śadâķatle Alagör feyż-i iĥsânıñ leŧâfetle sa‘âdetle (184/4) ………………………………………………… İbrahim Şevkî, haccın en makbülü olan hacc-i mebrûra bir beyitinde yer vermiştir: Ĥacc-i ma‘nâ ‘umre-i dîdâr ider Ĥaķ ‘âşıķı Ka‘be-i bünyâd-ı ‘ömre inşâd ĥacc-i mebrûr olmadan (169/6) 3.1.3. Ahlâk İbrahim Şevkî’ nin Divânı’nda ahlâk, özel bir mevzû olarak yer almamıştır. Ancak ahlâk başlığı altında incelenebilecek bazı hususlar vardır ki; İbrahim Şevkî bunları kendi gönlüne seslenerek şu şekilde aktarmıştır: Gel bu dertten yâre şikâyet itme Bu dertler derdiñe dermândır göñül Söyleyip ‘âleme ĥıkâyet itme Aġyâre söylemek destândır göñül (134/1) İbrahim Şevkî, dünyanın fitne- fesat çıkaran, sözü ve fiili birbirine uymayan insanlarla dolu olduğunu ifade eder: Cevr odîle yaķdı beni nâgehân Bişirdi ateşde ciger de büryân Kirpiği kâfirdir sözü müslümân Cevri çoķ fitne-i cihâna düşdüm (155/4) 3.1.3.1. 3.1.3.1. Kibir ve RiyâRiyâ- Tevâzu ve Saflık İbrahim Şevkî, kibir ve riyâ konusuna yer verdiği beyitlerinde zâhidin zühdünü, vâizin vaazını eleştirmiştir. Ona göre zâhid, ibadeti gösteriş için yapmaktadır ve onun ibâdeti takvadan uzaktır. Vâiz de aynı şekilde riyâ ehlidir ve onu dinlemek büyük
hatadır.
‘‘Ki
onlar,
namazlarında
yanılgıdadırlar.
Onlar
gösteriş
64
yapmaktadırlar.’’ anarlar.’’
45
44
âyeti ve ‘‘Münafıklar, insanlara gösteriş yapar. Allah’ı da çok az
âyeti riyâ konusuna açıklık getirmektedir. İbrahim Şevkî de riyânın
dinimizde hoş görülmeyen, çirkin bir davranış olduğundan söz eder. Zâhidiñ zühd-i riyâsı ‘aşķa mu‘âdil olmadı Ķîl ü ķâlden gelmez imiş kâne-i mekâna ‘aşķ (109/4) Meclis-i va‘ža varıp dinleme vâ‘iz-i bed-ħâhı Śohbet-i ehl-i riyâdan çekilip ‘uzlet bul (125/4) Öğrenme zâhitten tesbîĥ-i riyâ Olursuñ bir cây-ı şirke mübtelâ Dinleme pendini varma ol yaña Düşmeyesiñ varlıķ câhına göñül (135/2) İbrahim Şevkî, kalbin mâsivâdan temizlenmesi gerektiğini ve tarikat için saflığın önemli olduğunu söylemektedir. Aşığın kalbinin saf olduğundan söz etmekte ve bu saflığı suya benzetmektedir. Tevâzu konusunda ise; canâna ulaşmak için yüzün yere sürülmesi gerektiğini ifade eder. Bu ifade, kulun Allah’a en yakın olduğu anı; yani secdeyi hatırlatmaktadır. Vücudun kendine ait olduğunu sanmak da tevâzuya uyan bir davranış değildir: Yere ur ħâk it yüzüñ ger maķśadıñ cânân ise Râh-ı Ĥaķķ’a tâ ezelden böyle girdiler selef (104/4)
Vücûduñu benim śanırsıñ Baķıp aña aldanırsıñ Soñra ġurbette ķalırsıñ Demedim mi ey derd-i koyuķ (113/2)
44 45
Sûre-i Mâûn, a. 56. Sûre-i Nisâ, a. 142.
65
Ħalvetde ķalbiñi śâf eyle Mürşidiñi ŧavâf eyle Ĥużûruñda ‘avâf eyle Geliñ mürşide gidelim (142/4) Göñül gözünü śâf idüp Cân u dilden ‘avâf idüp Ka‘be gibi ŧavâf idüp Hû diyelim dost diyelim (147/6) Śu gibi śâfî ol ‘ummâna uġra ‘Aşıķıñ ĥançerîle cigerin đoġra Ġâfil olma nâdim olursuñ soñra Gel ey cân bülbülü dosta gidelim (148/2) 3.1.3.2. 3.1.3.2. Edep İbrahim Şevkî, Divânı’nda edep kavramına geniş yer vermiş ve bu melekenin Allah tarafından verilen bir feyz olduğunu söylemiştir. Beyitlerde kalbi kötülüklerden arındıran, Hakk’ı bâtıldan ayıran ve yüce bir irfân olarak değerlendirilen edep, bir başka şiirde Hz.Osman ile bütünleştirilmiştir. Ayrıca konu ile ilgili ‘‘edep’’ redifli bir gazel de Divân’da mevcuttur: Źat-ı ‘izzetden virilmiş bir ulu ħândır edep Maŧla‘ı şems-i ĥaķîķat ‘âlî sulŧândır edep Çün ezelden vaż‘ olmuştur kerîmiñ kânına Mekteb-i dilde hüveydâ feyż-i raĥmândır edep (16/1,2) Ĥayâ iķlîminiñ sâlârı olmuştur bilâ-şübhe ‘Arâfat cenginiñ ser-gevheri ‘Oŝmân-ı ekremdir (59/3) Tasavvufta da çok önemli bir yere sahip olan edep, bir beyitte şu şekilde yer almıştır:
66
Te’eddüb eyle ey Şevķî ĥużûr-ı ĥażreti pîrde Ħatânıñ ‘afvını şâyed iĥsân edendir çer keşi (208/10) 3.1.4. Diğer Dinî Unsurlar Unsurlar 3.1.4.1. 3.1.4.1. Sûreler İbrahim Şevkî Divânı’nda İsrâ, Tâhâ, A‘lâ, Yâsin, Kâf sûrelerinin adları geçmektedir. Fâtihâ sûresinden ‘‘ümmü’l-kitâb’’ ve ‘‘seb’u’l-mesâni’’ isimleriyle de bahsedildiği görülmektedir.‘‘Ümmü’l-kitâb’’; ‘‘kitabın anası’’ anlamına gelmektedir. Fatiha sûresi bazı müfessirlere göre Kur’ân’ın özeti konumundadır. Allâme Kurtubî’ye göre Fatiha sûresinin on iki ismi vardır. Bu isimleri tefsirine almıştır. ‘‘Andolsun ki, biz sana tekrarlanan yedi (âyeti) ve bu yüce Kur’ân’ı verdik.’’46 meâlindeki âyette ‘‘tekrarlanan yedi’’ ifadesiyle Fatiha sûresi kasdedilmiştir. İbrahim Şevkî Divânı’nda sûre isimlerinin geçtiği beyit ve dörtlükler şunlardır: Çekip gülpenin hüviyyet oķunsun sûre-i esrâ Śaçıp evrengi ĥaķîķat bilsün ‘alleme’l-esmâ’ (7/1) Naķş olunmuş cebhesinde hel-etâ Cemâliñde yazılmış sûre-i Ŧâ-hâ Oķunur vechiñde ‘alleme’l-esmâ’ Remz eder ma‘nâyı sûre-i A‘lâ (11/2) Gir ‘avârif mektebinde oķu ‘aşķıñ dersini Śadr-i âşıķta münaķķaş muśĥaf-ı ümmü’l-kitâb (19/2) Cemâliñ nûruna olalı şeydâ Virildi anlara bu ‘aşķ-ı sevdâ Oķundu zülfüñde sûre-i esrâ İtmediler śûr-ı ‘irfândan baĥiŝ (25/2) 46
Sûre-i Hicr , a.87.
67
‘Ayn-i vaĥdetdir vücûduñ vaĥdeti eyler beyân Pertev-i nûr-i cemâliñ oldu yerde ‘ayân Muśĥaf-ı seb‘u’l-meŝânîdir vücûduñ bî-gümân Yâ Rasûlallâh meded señden meded señsin amân (175/4) Sûre başlarında bazı harflerin zikr edilmesi, Kur’ân’ın i‘câzını açıklamak ve insanların kendi konuşmalarında kulandıkları harf ve kelimelerden meydana geldiği halde onun bir benzerini getirmekten âciz olduklarını göstermek içindir. İbrahim Şevkî, hurûf-ı mukatta‘a denen bu hallerin Kur’ân’da bir hikmet üzre geçtiğini düşünmektedir. Sûre başlarında yer alan bu harflere şiirlerinde yer verilmiştir: Eger ‘ârif iseñ cânâ ħaber vir âl-i Yâ-sîn’den Ne ĥıkmet eylediñ ižhâr beyân it‘ilm-i Tâ-sîn’den Elif-lâm-mîm’in esrârın alıp uş ma‘z-i Ķur’ân’dan Elif-lâm-râ hâ-mîm’le daħi nûn kâf ile sinden Elif iŝbât eder źâtı ķalanı hep śıfâtıdır Veli ef ‘âlini söyler ķamu eşyâ ‘aŧâsından Ĥaķîķat ma‘z-i Ķur’ân’dır ĥurûfât remzini söyler Yüz on dört sûreniñ nâmı virilmişdir beķâsından (168/1,2,3,4) 3.1.4.2. 3.1.4.2. Âyetler İbrahim Şevkî Efendi Divânı’nda âyetler ve âyetlerin Türkçe meâlleri yer almıştır. Bu âyetlerden bazıları tasavvufta remiz olarak sıkça kullanılmaktadır. Şiirlerin içinde yer alan âyetler ‘‘ ’’ işareti konularak şu şekilde sıralanabilir: ‘‘Raĥmeten lil-‘âlemîn’’47 ba‘ŝ eylediñ bildim añı Anıñ için ĥażretiñe ķıldım andan ilticâ (1/5)
47
Sûre-i Enbiyâ, a.107, ‘‘Seni de (Ey Resûlüm), ancak âlemlere rahmet olarak gönderdik.’’
68
Gün-be-gün ‘‘naśrun mina’llâh’’48 şu‘le-efzûn olmadan Celîsiñ olsun beşâret pâdişâhım çoķ yaşa (6/8) Naķş olunmuş cebhesinde ‘‘hel-etâ’’ 49 Cemâliñde yazılmış sûre-i Ŧâ-hâ Oķunur vechiñde ‘‘alleme’l-esmâ’’ 50 Remz eder ma‘nâyı sûre-i A‘lâ (11/2) ‘‘Ŝemme vechü’llâh’’ 51 gözleri ‘Aşķıle đolmuş özleri Cânân olmuş hep sözleri Ķaŧreleri ‘ummânda hep (17/4) Şol (seķâhüm Rabbühüm) 52 ħamrîn lebinden nûş iden Merci‘i dârü’l-emândır görmez anda hiç ‘aźâb (18/5) Şevķîyâ gir râh-ı Ĥaķķ’a giy tevekkül ħırķasıñ Śıdķile ‘‘ŝâbit-i ķadem’’ 53 ol görüne ni‘me’l-meâb (19/5) Görünsün iķlîm-i muŧlaķ fenâ ķıl nefsiñi sâlik Erişenler bu iķlîme didiler ‘‘küllü şey’in Hâlik’’54 Gel ey Şevķî beķâ andan beķâya olasın mâlik Bu bir ĥuccitdir saña buña da uralar bir saĥ (31/6) Sûre-i Saf, a.13, ‘‘Başka bir kazanç daha ki, onu seveceksiniz: Allah’tan bir zaferdir ve yakın bir fetihtir. (Ey Resûlüm), müminleri dünyada zaferle, ahirette cennetle müjdele. ’’ 49 Sûre-i İnsân, a.1, ‘‘ Gerçekten insan üzerine dehirden öyle bir zaman geçti ki, o vakit insan anılır bir şey değildi.’’ 50 Sûre-i Bakara, a.31, ‘‘Allah, Hz. Âdem aleyhisselâma isimleri öğretti. Sonra eşyayı meleklere gösterip: ‘Eğer sadıklardansanız bunların isimlerini bana haber verin.’ buyurdu.’’ 51 Sûre-i Bakara, a.115, ‘‘ Doğu ve batı, her yer Cenabı Allah’ındır, hangi tarafa yönelirseniz orası Allah’a ibadet yönüdür. Şüphesiz ki Allah’ın mağrifeti geniştir, O her şeyi bilir.’’ 52 Sûre-i İnsân, a. 21, ‘‘Ve ahreti bırakıyorsunuz.’’ 53 Sûre-i Bakara, a.250, ‘‘ Ey Rabbimiz, üzerimize bol bol sabır dök, ayaklarımıza kuvvet ve sebat ver ve bizi kâfirler kavmi üzerine muzaffer kıl.’’ 54 Sûre-i Kasas, a.88, ‘‘Allah ile beraber başka bir İlâh’a ibadet etme. Ondan başka hiçbir İlâh yoktur. O’nun zatından başka her şey yokluğa mahkümdur. Hüküm ancak O’nundur; ve (öldükten sonra) hep O’na döndürüleceksiniz.’’ 48
69
Vaśfa kim ķâdir olup şânıñda evvel levlâk iken Nuŧķ-ı Ķur’ân-ı Ħudâ ĥaķķıñda ‘‘erselnâk’’ 55 iken Me’aħź-ı şems ü ķamer devrinde ger eflâk iken Ķudret ižhâr eyleyenler ‘ömrün imrâr itdiler (44/2) Maŧla-‘ı şems ü ķamer ‘‘ve’n-necm-i’’ 56 esrârı daħi Ķabe-ķavseyn sırrıña hem-maĥrem-i esrâr olur (45/2) Ħıŧâb-ı ‘‘len-terânîden’’ 57 bu vâdî-‘i muķaddesde Vücûduñ vâlıġıñ atup ‘ayân îmâna gelmektir (48/5) Ħıtâb-ı ‘‘irci‘î’’ 58 gelse n’ola sırrıña ey sâlik Ki râżı ol bu ma‘nâdan hemân cânâna gelmektir (48/6) ‘‘Muŧme’inneden râżıyyeye’’ 59 Râżıyyeden merżıyyeye Ey Şevķîyâ śâfiyeye Ķaŧrân düşer ‘ummân olur (53/8) Ka‘be-i vuślatda giyerler iĥrâm ‘Arafât-ı Ĥaķ’da ederler ķıyâm Mest olurlar ‘‘ınde’l-meş‘ari’l-ĥarâm’’ 60 Dostuñ cemâline ‘aşıķ olanlar (54/3)
Sûre- Enbiyâ, a.107, ‘‘Seni de (Ey Resûlüm), ancak âlemlere rahmet olarak gönderdik.’’ Sûre-i Necm, a.1, ‘‘Yıldıza (Süreyya’ya), baktığı zaman kasem olsun ki…’’ 57 Sûre-i Â’râf, a.143, ‘‘Mûsa, kendisiyle konuşacağımızı vaat ettiğimiz vakitte gelince, Rabbi ona kelâmını söyledi. Şöyle dedi: ‘‘Rabbim! Cemâlini bana göster, sana bakayım.’’ Allah: ‘‘ Beni hiçbir zaman göremezsin; fakat şu dağa bak. Eğer o yerinde durursa sen de beni görürsün.’’ buyurdu. Nihayet Rabbi, o dağa tecelli edince, onu yer ile bir etti. Mûsa da bayılarak yere düştü. Sonra ayılarak şöyle dedi: ‘‘Allah’ım! Seni tenzih ederim, tevbe ettim ve ben, mü’minlerin ilkiyim.’’ 58 Sûre-i Fecr, a.28, ‘‘ Dön Rabbine..’’ 59 Sûre-i Fecr, a.28, ‘‘ ..O da senden razı olarak.’’ 60 Sûre-i Bakara, a.198, ‘‘ Hac mevsiminde Rabbinizin fazlından ticaret istemeniz (alış-veriş etmeniz) size günah değildir. Arafat’tan dönüşünüzde Meş’ari Haram namındaki yerde Allah’ı zikredin. O, size nasıl hidayet etti ise, siz de onu öylece anın. Doğrusu siz bundan önce cidden sapıklardandınız.’’ 55 56
70
Küĥlü ‘‘mâ-zâġa’l-baśardan’’ 61 Ĥasan sulŧân-ı a‘žamdır Mihr-i mâ-dâme’n-nažardan Ĥasan burhân-ı a‘žamdır (61/1) Maķâm-ı sidre a‘lâ ‘‘ķâbe-kavseyni ev-ednâ’’ 62 Nuśb-i ‘ayn-i Ĥażreti Zehrâ Ĥüseyn rüşd-i mevlâdır (62/4) ‘‘Aĥsen-i taķvîm’’ 63 ile terkîm idüp çün Âdem-i Vaśf-ı źât-ı kibriyâdır śan‘at-i yezdâna baķ (108/2) Lâ-mekân-ı bî-nişândan dem urur hem demlenir ‘‘Ĥamdü-lillâh’’ 64 Şevķîyâ’ya Ĥaķ’dan iĥsân oldu ‘aşķ (110/6) On iki baĥre ‘‘merace’l-baĥreyn’’ 65 diye nâm virdü Ĥaķ Berzaħ-ı îşânı ‘‘lü’lü-’i mercân’’ 66 iden ümmî kemâl (123/5) Râżı ķılıp nefsiñ râżı olagör ‘‘Küllü men’’ 67 den fânî olup ölegör (124/4) ………………………………………. Pertev-i nûrıña mir’ât eylemişdir ‘âlemi ‘Âķıl iseñ ķıl tefekkür bilegör ‘‘ilme’l-yaķîn’’ 68 (162/2) Na‘ra-i innî ene’llâh cümlede belli beyân Señ de gûş it ol śadâyı señdedir ‘‘ayne’l-yaķîn’’ 69 (162/4)
61 Sûre-i Necm, a.17, ‘‘ (Hz. Peygamber Aleyhisselâm gördüğü ahvali tam gördü de) göz ne kaydı ne şaştı.’’ 62 Sûre-i Necm, a.9, ‘‘ (Böylece peygambere olan mesafesi) iki yay aralığı kadar, yahud daha az oldu.’’ 63 Sûre-i Tîn, a.4, ‘‘ Biz, gerçekten insanı en güzel bir biçimde yarattık.’’ 64 Sûre-i Fâtiha, a.1, ‘‘ (Ezelden ebede kadar) bütün olmuş ve olacak hamd ve sena, tam ve kemaliyle (övgü) âlemlerin yaratıcısı, besleyip kemale erdiricisi olan Allah’tır.’’ 65 Sûre-i Rahmân, a.19, ‘‘ (Suları acı ve tatlı olan) iki denizi salıvermiş, birbirlerine kavuşuyorlar.’’ 66 Sûre-i Rahmân, a.22, ‘‘ O (tuzlu) denizlerden inci ve mercan çıkar.’’ 67 Sûre-i Rahmân, a.26, ‘‘Yer yüzünda olan her canlı fânidir.’’ 68 Sûre-i Tekâsür, a.5, ‘‘Sakının; eğer ( kıyamet günü size ne yapılacağını ) kesin bir bilgiyle bilseydiniz, (dünyada öğünüp durmazdınız).’’ 69 Sûre-i Tekâsür, a.7, ‘‘ Yine and olsun, onu, muhakkak kesin bir görüşle göreceksiniz.’’
71
Śarâĥatle buyurmuşdur Ħudâ Ķur’ân’da ‘‘elĥaķnâ’’ 70 Bu tebşîr âl ü evlâda olupdur naķlile bürhân (166/4) Ni‘met-i ‘‘śafĥa’l-cemîl’’ 71 i ħoş bilip şükr itdiler Na‘t-i Mevlâ bir lisânda henüz meşkûr olmadan (166/4) Virdi ‘‘Hüvallâh’’ 72 olursam göñülde Virdi śaĥra olur her dâim günde (195/1) Seniñ sâyeñdedir elbet ķamu eşyânıñ idrâki Livâ-’i rıf‘atiñ ‘‘innâ-fetaĥnâ’’ 73 Yâ Rasûlallâh (202/2) Źâtını ‘arż itdü hep śıfâtına ‘‘Elestü bi Rabbiküm’’ 74 beyyinâtına Śıfâtıdır belâ diyen źâtına Birligin vaśfını bürhâna geldi (210/14) ‘Âşıķıñ çekdigi dâim belâ sevdâsıdır Şimdi žan itme gözüm ‘‘ķâlû belâ’’ 75 sevdâsıdır (2230/19) 3.2. 3.2. TASAV TASAVVUF 3.2.1. VahdetVahdet-İ Vücûd İbrahim Şevkî Divânı’nda tasavvufî görüşün temeli niteliğinde olan vahdeti vücûd nazariyesinin tesirini görmek mümkündür. Vahdet-i vücûd; bir bilme, Allah’tan başka varlık olmadığının idrak ve şuuruna sahip olmaktır. Sâlik, Hak ve O’nun 70 Sûre-i Tûr, a.21, ‘‘ (Dünyada ) iman edenlere ve zürriyetleri de iman edip kendilerine uyanlara (ahirette ) zürriyetlerini kavuştururuz. Bununla beraber (baba ve dedelerinin) amellerinden hiçbir şey eksiltmeyiz. Herkes kazancına bağlıdır. ’’ 71 Sûre-i Hicr, a.85, ‘‘ Biz göklerle arzı ve aralarındaki şeyleri ancak hak ve hikmetle yarattık, (boşuna değil)… Elbetteki kıyamet gelecektir. Şimdi sen onlardan yüz çevir veya güzel muamelede bulun.’’ 72 Sûre-i İhlâs, a.1, ‘‘ De ki: O, Allah’tır, birdir.’’ 73 Sûre-i Fetih, a.1, ‘‘ Biz sana gerçekten açık bir zafer verdik.’’ 74 Sure-i Ârâf, a. 172, ‘‘Hatırla ki, Rabbin, Âdem Oğullarının sulblerinden zürriyetlerini çıkarıp da onları nefislerine karşı şâhid tutarak: ‘ Ben sizin Rabbiniz değil miyim ?’ diye buyurduğu vakit …’’ 75 Sure-i Ârâf, a. 172, ‘‘ .. onlar da‘ Evet, Rabbimizsin, şâhid olduk.’ demişlerdi. Bu şâhid tutuşumuzun sebebi, kıyamet günü, bizim bundan haberimiz yoktu, dersiniz diyedir.’’
72
tecellilerinden başka hiçbir şeyin hakikik bir varlığı olmadığını bilir.76 Her şeyin Allah’ın değişik tecellîleri, zuhûrları, teayyünleri ve görünüşleri olduğu kanaatinde olan tasavvufî meslek de aynı ismi taşır. Tek ve mutlak varlık olan Allah’tan gayrı bir şey yoktur. Divân’da vahdet-i vücûd konusuyla ilgili şiirleri ‘‘ezelde’’, ‘‘halde’’ ve ‘‘ebedde’’ olmak üzere üç kısımda değerlendirebiliriz: 3.2.1.1. 3.2.1.1. Ezelde VahdetVahdet-i Vücûd Ezel’de, mutlak varlık olan Allah’tan başka hiçbir şey yoktu. Allah’ın zatında gizli olan kâinat, âlemler, cennet-cehennem, dünya-ahiret, yer-gök, gecegündüz, hayır-şer, sıfatlar ve sûreler henüz halk edilmemişti. Allah, kendi varlığını bilmek, nûrunu temâşâ etmek, ubûdiyet ve tâate muhâtap olmak gibi sebeplerle bütün bunları yaratmayı dilemiştir. İnsanın yaratılmasında ise birçok ilâhî maksat bulunmaktadır. Allah’ın hilkat, sanat ve güzelliğine delîl olabilecek bir zirve vücûda getirmek istemesi, mârifetullâh ve kulluk dilemesi bu gayelerden bazılarıdır. İşte Cenâb-ı Hak, bu esrarlı ve idrâk ötesi güzelliğin gizli kalmasını arzu etmedi ve kâinatı yarattı. Bütün mahlûkâtın yaratılışına aşk ve muhabbet vesîle oldu. Bu aşkın kâmil bir tezâhürü de, Allah’ın sanat ve kemâline delîl olan insan oldu. Bu seeple insanın mükerremliği, yaratılış gayesini koruyabildiği nisbettedir. Kur’ân-ı Kerîm’de de bu gaye ‘‘Ben insanları ve cinleri ancak bana kulluk etsinler diye yarattım.’’ 77 şeklinde de ifade edilmiştir. Söz konusu yaratılış temâyülünde, Hz. Muhammed’in nûru kâinatın yaratılmasına bir başka sebeptir. ‘‘Levlâke levlâk lemâ halaktü’l-eflâk’’ hadîs-i kudsîsi bunun bir delilidir. İbrahim Şevkî, konuyu şu şekilde işlemiştir: Ka‘bını bilmez kimse ol źât-ı vâlâ ķadriñ Şânıñı levlâk ile tekrîm edip itdiñ ŝenâ (1/11) 76 77
ULUDAĞ, a.g.e., s.364. S ûre-i Zâriyât, a. 56.
73
Vaśfa kim ķâdir olup şânıñda evvel levlâk iken Nuŧķ-ı Ķur’ân-ı Ħudâ ĥaķķıñda erselnâk iken Me’aħź-ı şems ü ķamer devrinde ger eflâk iken Ķudret ižhâr eyleyenler ‘ömrün imrâr itdiler (44/2) Zâhidiñ zühdine śıġmaz bu ma‘nâ Bu kenziñ miftâĥı olmaz zîrâ Bu remziñi zâhid bilse Şevķîyâ Terk iderinkârı îmâna gelir (71/5) Küntü kenziñ sırrıdır bu ħalķ-ı eşyâdan ġaraż Men-‘arafden âşinâlıķdır o ma‘nâdan ġaraż (97/1) ‘Ayân itdiñ cemâliñi yaradıp cümle eşyâyı Baķupsuñ ĥusniñe her ân düşürdün ħalķı ġavġaya (184/7) Gelip ol kenz-i aħfâdan mu‘îd ismine râkiben Te‘ayyün gâh lâ-te‘ayyün her ân edendir çer keşi (208/7) 3.2.1. 3.2.1.2. Halde VahdetVahdet-i Vücûd Cenâb-ı Hak, zâtında gizli olan bütün mevcûdâtı yarattıktan sonra kendisi ‘‘sır’’ olmuştur. Yaratılan her şey bir ‘‘kesret’’ meydana getirmiştir. Bu ‘‘kesret’’, Cenâb-ı Kibriyâ’nın bir tecellîsidir. Her şey o ilâhî nûrun bir tezâhürüdür: Geç bu keŝret ‘âleminden ir sarây-ı vaĥdete Ķaŧreler bu ‘aşķ yüzünden buldu ‘ummânda rusûħ (33/4) Cemâl-i ĥüsnüñe ķılmaġa mir’ât Cûduñla ‘âlemi eylediñ îcâd Elestü ħıtâbını buyurduñ bi’ź-źât Belâ iķrârîle eyledüñ hep şâd ( 39/1)
74
Vech-i insânda hüveydâ ŧal‘at-i Raĥmân’a baķ Aśl-ı mir’ât-ı Ħudâ’dır śûret-i insâna baķ (108/1) Gehî vaĥdet gehî keŝret elini eyleyüp seyrân Uçurur murġ-ı sırrını yine gelir âşiyâna (188/6) Birlik lisânından elestü didi Keŝret ile belâ iķrârın virdü Yaradıp eşyâyı kemâle irdi Her biri bu yüzden cihâna geldi (209/15) Şevķîyâ olmuşdur hep mažhar-i źât Źâtında fânîdir cümle mümkinât Cemâline ķıldı insân-ı mir’ât Cemâlin görmege seyrâna geldi (209/17) Ef‘âl ü evśâfın yaġmaya virdü Lâ-mekâna gitdi źâtına irdi Perde-i ‘izzetden içeri girdi Ķâbe-ķavseyn yâħud ednâya ķondu (227/2) Lisân-ı vaĥdetle elestü didi Keŝret ile belâ iķrârını virdü Yaradıp eşyâyı kemâle irdi Mücellâ mir’âtı bizlerden aldı (228/5) 3.2.1.2.1. GayrGayr-ı Hak Kainattaki bütün unsurlar, tek ve mutlak varlık olan Cenâb-ı Hak’ın zâtına perde olmuştur. İbrahim Şevkî bu unsurları ‘‘gayr’’, ‘‘ağyar’’, ‘‘gayr-ı Hak’’ olarak şiirlerinde ele almıştır. Gayriye bağlanmak ve Allah’tan başka dost edinmek, O’ndan uzaklaşmak anlamına gelir. Tasavvufî hayattan bîgane olmak, o manevî iklime âşina olmamak da gayriye bağlanmaktır. İbrahim Şevkî, bu konudaki düşüncelerini şöyle dile getirir:
75
Men-‘arafe esrârını bilmek dilerseñ ey gözüm Źâtıña baķ ġayra baķma ġayrîden eyle hereb (15/6) Źikr-i Ĥaķķ’tan ġâfil olma bir nefes Ĥaķķ’a ķul ol ġayrîye itme heves (90/1)
Bezm-i vaślıña sezâ ķıl işbu Şevķî bendeñi Var iken ķapıñda ġayra itme iĥsânıñ telef (105/7) Dûr ol mâ-sivâdan Ĥaķķ’ı tevĥîd it Kes ülfeti nefs-i žâlimden göñül Sür çıķar aġyârı Ĥaķķ’ı tefrîd it Ķaŧ‘ it ünsiyeti câhilden göñül (128/1) Ĥıfž it vücûduñda ‘ilm-i esmâyı ‘Alleme’l-esmâyı đuyagör göñül Men ‘araf dersinden oķu ma‘nâyı Ene’l-Ĥaķ na‘rasın uragör göñül (129/1) Terk it mâ-sivâyı bıraķ aġyârı Göñül Ĥaķķ’a ķul ol śaĥîĥ âdem ol ‘Aşķıñ şarâbını nûş it bir ķadeĥ Ķarış erenlere yürü hem-dem ol (130/1) 3.2.1.2.2. Ene’lEne’l-Hak Allah, kâinattaki her şeyin vücûdudur. Bütün mahlûkât, Vahdet-i Vücûd’un nakış ve sûreti gibidir. İnsan da ‘‘Hak’tan gayrı’’ değildir. Bu inancın bir neticesi olarak ‘‘ene’l-Hak’’ kavramı ortaya çıkmaktadır. İnsan, vahdet-i vücûd düşüncesine binâen ‘‘ene’l-Hak’’ kavramıyla nitelenir. İbrahim Şevkî bu konuyu işlerken Hallâc-ı Mansur’dan da söz eder. Bazı şiirlerde de onun dara çekilmesine telmih vardır. Hallâc-ı Mansur’un da söylediği ‘‘ene’l-Hak’’ lafzı mecâzî bir idraktir. Kulun kendi fiil ve
76
daranışlarını göremez olup, kendisinde olan fiillerin Allah’a ait olduğunu idrâk etmesidir. İşte bu dikkatle şiirlerde yer alan ‘‘ene’l-Hak’’ ifadesini inceleyelim: Noķŧa-i vaĥdeti cânda bulanıñ Ene’l Ĥaķķ sırrından naśîb alanıñ Şarâb-ı ‘aşķıle özü đolanıñ Sînesi pür-nârdır cigeri kebâb (20/3)
Ĥaķ ile ĥaķ olup ĥaķ ismini sür Ene’l-Ĥaķķ şarâbını içip Ĥaķķ’ı gör Vâķıf ol sırrıña mâsivâyı sür Bulasıñ sırrıñda dost ile ħalvet (21/5)
Gel göñül ka‘besiñ ķıl ħoş ziyâret ‘İbâditdir ‘ibâdetten ‘ibâdet Ene’l-Ĥaķ sırrına eyle şehâdet Ķuru da‘vâyı terk it eyle ib‘âd (37/3) Gel ey zâhid ķabûl itmez seniñ ‘aķlıñ bu esrârı Küfr-i îmândan geçip kesmediñ destârı zünnârı Ene’l-Ĥaķ sırrını cândan đuyan bildi bu eŧvârı Fenâya uġrayan andan fenâda buldu iltiźâź (41/2) Gözleri Ĥaķķ’ı göreniñ sözü daħi Ĥaķ olur Şol ene’l-Ĥaķ na‘rası kendinde kim ižhâr olur (45/4) Devâ-yı ‘uşşâķı Eflâtûn’a śor Ne ħaŧŧ-ı ĥukemâ ne ĥikmet yazar Na‘ra-i Ĥaķ ile olanlar manśûr Dâr-ı ene’l-Ĥaķķ’ta çoķ ‘ibret yazar (72/1)
77
Boş eyle dâmenin bir pîr-i râhıñ Yandırsan vücûduñ enîn-i âhıñ ‘Alleme’l-esmâya olagör âhıñ Ene’l-Ĥaķ na‘rasın đuysana göñül (124/2) Cân vir cânâna señ çıķ aradan Manśûr-ı veş vücûduñ geçir dâreden Şâh-ı Ethem gibi ķurtul aradan Ehl-i tecrîd olup đursana göñül (121/3) Şeyħimiñ nûrına pervâne döndüm Cân atıp cemâl-i şem‘ine yandım Ene’l-Ĥaķ la‘liniñ meyine ķandım Manśûr oldum şimdi dâre eriştim (140/2) Dem-be-dem yâr ile hem-yâr olanlar İçip ‘aşķıñ meyin mestâne geldi Źülfünüñ teline berdâr olanlar Manśûr olup dâr-ı meydâna geldi (211/1) Virdigi dem aldıġı dem demdirir demlendirir Nice Manśur’ı bu demden uġradır berdâra nây (224/3) 3.2.1.2.3. Kendini Bilmek Şevkî İbrahim Efendi Divânı’nda. ‘‘Nefsini tanıyan insan Rabb’ini de bilir.’’ ‘‘Nefse ve ona birtakım kabiliyetler verip de iyilik ve kötülüklerini ilhâm edene yemin ederim ki, nefsini kötülüklerden arındıran kurtuluşa ermiş, onu günah ve isyanlarla kirleten de elbette ziyan etmiştir.’’78 Bu âyetten yola çıkarak, insanın nefis tezkiyesi ve terbiyesinde tekâmüle ulaşmasının ne kadar önemli olduğunu anlamak mümkündür. Nefis engelini aşmak, kendini bilmek demektir. Kendini bilen insan, kâmil insan vasfına erişir.
78
Sûre-i Şems, a. 8,9,10.
78
Nefsin manevî yükselişte bazı mertebeleri bulunmaktadır: emmâre, levvâme, mülheme, mutmeinne, râzıye, merzıyye ve kâmile… gibi. NefsNefs-i Emmâre: Günaha teşvik eden nefistir. Kur’ân’da ‘‘Çünkü nefis, kötülüğü şiddetle emreder.’’79 Âyet-i kerîmesi nefsin bu makâmına işaret eder. NefsNefs-i Levvâme: Yaptığı kötülükten zaman zaman pişmanlık duyan ve tevbeye temâyül göstern nefistir. Adını Kur’ân’daki ‘‘Levvâme nefse andolsun.’’80 âyetinden alır. NefsNefs-i Mülheme: İlhâm ve keşfe mazhar olmaya başlayan, hayır ve şerri idrâk edebilen, şehevî isteklere direnebilen nefistir. Adını ‘‘Andolsun nefse isyânını ve itaatini ilhâm edene.’’81 âyetinden alır. NefsNefs-i Mutmeinne: Kötülüklerden kurtulup, güzel ahlâk ile hemhâl olan nefistir. Bu makâmdaki nefis, ilâhî hitâba mazhar olur: ‘‘Ey itmi‘nâna ermiş itaatkâr nefis!’’82 Nefshakkında hükmolunan kaza tecellîlerine razı olan Nefs-i Râzıye:Kendisi Râzıye: nefistir. Kur’an’daki ‘‘Dön Rabb’ine, sen ondan razı olarak.’’83 âyeti bu makama işaret eder. NefsNefs-i Merzıyye: Allah ile kulun müşterek rızasından söz edilen nefistir. Kul Allah’tan, Allah da kulundan razıdır. ‘‘Rabb’in de senden râzı olarak…’’ şeklinde yukarıdaki âyetin devâmı nefsin bu makâmına işaret etmektedir. NefsNefs-i Kâmile: Bu makâmda kişi, bütün marifet makâmlarını kazanmış ve irşâd mevkiine yükselmiştir. İbrahim Şevkî, kendini bilmekten, nefsin kötülüklerinden sakınmaktan ve nefsin mertebelerinden şu şekilde söz eder:
Sûre-i Yûsuf, a.53. Sûre-i Kıyâme, a.2. 81 Sûre-i Şems, a.8. 82 Sûre-i Fecr , a.27. 83 Sûre-iŞems, a.28. 79 80
79
Men-‘arafe esrârını bilmek dilerseñ ey gözüm Źâtıña baķ ġayra baķma ġayrîden eyle hereb (15/6) Mürşid-i kâmili ide gör rehber Men-‘araf sırrını eyleyip ezber Esfelden a‘lâya eyleyip güźer Yazılsın ķalbüñde bir faśl-ı ħitâb (20/6) Men-‘arafden nûş edip bir kâse-i ‘ayn-i hayât Kim Ene’l-Ĥaķķ’dan bu gün ‘irfânı bulmazsa ne güç (28/6) Muŧme’inneden râżıyyeye Râżıyyeden merżıyyeye Ey Şevķîyâ śâfiyeye Ķaŧrân düşer ‘ummân olur (53/8) Süregör tevĥîdi tâ rûĥuñ ķansuñ Emmâreniñ evi köyi hep yansuñ Geçüp levvâme ķalbiñ uyansuñ Vicdâna iresiñ ey derd-i ķoyuķ(111/3)
Baķtıñ bu aġı ķaraya Esîr olduñ emâreye Ĥasret ķaldıñ dil-dâreye Demedim mi derd-i ķoyuķ (113/5) ‘Aşķa uyup nefsiñi bil Yansın ‘aşķa bu cân u dil Mâ-sivâyı göñülden sil Demedim mi derd-i ķoyuķ (113/6)
80
Nefsini maĥv edip birlige uġrar Tîġ-i tecrîd ile özünü đoġrar Şevķî’niñ ‘aşķîle mest olup aġlar Ulu ulu a‘lâyı seyrâna baķıñ (115/3) Ey Şevķîyâ derdim derde beñzemez Hicrân-ı derûnum lisâna gelmez Nefsi bilmeyen Ĥaķķ’ı hiç bilmez Nefsim niçin Ĥaķķ’a ‘ârif olmazsıñ (117/5) Men-‘arafdan ķâbe-ķavseynîi idrâk eylemiş Pençe-i mûtûde kendin maĥv-i ihlâk eylemiş Hep ķuyûd-ı mümkinâtıñ dâmenin çâk eylemiş Şâh-ı ev-ednâ maķâmıñ ķahramândır göñül (120/3) Bir mürşidiñ ŧut elinden Al feyżiñ nefs-i deminden Ķurtul nefsiñ eleminden Źât-ı aślıñ ‘izzetde bul (122/3) Râżı ķılıp nefsiñ râżı olagör Küllü men’den fânî olup ölegör Deryâ-yı vaĥdetten cevher bulagör Ölmezden muķaddem ölsene göñül (124/4) Dûr ol mâ-sivâdan Ĥaķķ’ı tevĥîd it Kes ülfeti nefs-i žâlimden göñül Sür çıķar aġyârı Ĥaķķ’ı tefrîd it Ķaŧ‘ it ünsiyeti câhilden göñül (128/1)
81
Yeter nefsim baña eylediñ çok al Râh-ı müstaķîme girmediñ nefsim Bıraķtıñ ġurbette eylediñ iġfâl Maŧlab-i a‘lâya ermediñ nefsim(139/1) 3.2.1.2.4. Tecellî Allah, bütün mevcûdât içinde ‘‘sır’’ olduktan sonra, her nesnede tecellî eder. Cenâb-ı Hak, Kur’ân-ı Kerîm’de ‘‘len terânî’’ ifadesiyle Hz.Mûsâ’nın şahsında bütün âleme kendisinin görülemeyeceğini ifade etmektedir. Allah’ın zatını görmek mümkün değildir. Ancak O’nun tecellîsine mazhar olunabilir. Hz. Mûsâ Tûr-ı Sînâ’da Cenâb-ı Hak’ın ezeldeki ‘‘kelâm’’ sıfatına muhâtab olmuştur. Rabbiyle beşer idrâkinin ötesinde harfsiz, kelimesiz, değişik bir hâl ile konuşmasının mânevî cezbesi içinde büyük bir aşk ve muhabbetle kendini kaybetmiştir. Mutlak güzellik, Allah’ın güzelliğidir. Büyük bir hayranlıkla seyrettiğimiz bütün güzellikler de ancak cemâl-i ilâhîden akseden zerrelerdir. İbrahim Şevkî, işte bu zerreleri tecellîye de yer vermiştir: Cümle eşyâya tecellî eyleyen Mevlâ-yı ‘aşķ ‘Alleme’l-esmâı ižhâr eyleyen imlâ-yı ‘aşķ (106/1)
Ħâne-i ķalbimde câñâ Ĥaķ tecellî eyledü Her nere baķdım ise cümle ene’l-Ĥaķ söyledi Varlıġım yaġma olup fetĥ oldu vaĥdet elleri Murġ-ı sırrım ġayb-i muŧlaķ ‘âlemini boyladı (214/1) Her yaña baķ vech-i Ĥaķ žâhirdirir Sen saña baķ sende Ĥaķ bâhirdirir (229/1) Nûr-ı źâtdır cümle eşyâ nûr-ı źâtdır nûr-ı źât Nûr-ı źâtdan feyż alupdur cümle ef‘âl ü śıfât (229/27)
82
3.2.1.2.5. VahdetVahdet-Kesret Bir olan Hakk’ın isim ve sıfatlarıyla tecelli edip çokluk halinde görünmesi ‘‘kesret’’, bu çokluğun hakiki bir varlığı olmadığını kavrayıp var olarak yalnızca Hakk’ı görmeye ‘‘vahdet’’ denir.84 Bütün mevcudât, ayrı ayrı unsurlardan oluşmuş intibâı veren bir kesret âlemidir. Kesret; vahdetin parçalarıdır. Divân’da kesret ve vahdet kavramından sık sık söz edilir: Baĥr-ı vaĥdette vücûd-ı kâmilân oldu ĥubâb Noķŧa ender noķŧada ol baĥri ķıl diger lübâb (19/1) Noķŧa-i vaĥdeti cânda bulanıñ Ene’l Ĥaķķ sırrından naśîb alanıñ Şarâb-ı ‘aşķıle özü đolanıñ Sînesi pür-nârdır cigeri kebâb (20/3) Bâġ-ı vaĥdetdir begim dil şehriniñ seyrân-geh Ol sarâya lî-ma‘Allâh sırrı virmişdir revâc (29/3) Geç bu keŝret ‘âleminden ir sarây-ı vaĥdete Ķaŧreler bu ‘aşķ yüzünden buldu ‘ummânda rusûħ (33/4) Mülke bâķîden geldim ise bu ‘âleme Ẕât-ı vaĥdetle libâsım ħânümânım añdadır (64/1) Çeşm-i keŝretle baķıp ŧa‘n itme bu aĥvâlime Baĥr-i vaĥditdir enîsim bî-mekânım añdadır (64/2) 3.2.1.2.6. Tevhîd Allah’ın varlığını ve birliğini ifade etme anlamına gelen tevhîd, İbrahim Şevkî’de bazen zikir ile aynı anlamında kullanılmıştır. Aslında ‘‘zikir’’ kavramı da,
84ULUDAĞ,
a.g.e., s.210.
83
hatırlatmak ve anmak anlamında kullanılan Kur’ân-ı Kerîm kaynaklı bir tasavvuf kavramıdır. Zikir, çeşitli türevleriyle Kur’ân-ı Kerîm’de iki yüzden fazla yerde geçmektedir. Sûfîler zikri, ‘‘elest bezmini’’ ve orada verilen sözü hatırlamak şeklinde anlamaktadır. Kur’ân’ın kendisi ve emirleri de bu ilâhi mukâveleyi hatırlatan birer zikirdir. Tasavvufta da sâliğin durumuna göre mürşid tarafından tayin edilen zikir çeşitleri vardır. Bunlardan tevhid zikri, kalbi mâsîvâdan temizlemede ayrı bir önem taşımaktadır. Divân’da ‘‘tevhîd’’ kavramı; hem zikir, hem de imanın şartı olarak ele alınmıştır: Dûr ol mâ-sivâdan Ĥaķķ’ı tevĥîd it Kes ülfeti nefs-i žâlimden göñül Sür çıķar aġyârı Ĥaķķ’ı tefrîd it Ķaŧ‘ it ünsiyeti câhilden göñül (128/1) Ġarķ edip tevĥîd-i baĥre yoķlıġîle vâr iden Śon deminde getirip bu iķlîme mihmân iden (172/5) Ŧut emrini Mevlâ’nıñ tevĥîde gel tevĥîde Et źikrini sübĥânıñ tevĥîde gel tevĥîde İster iseñ viśâli görmek için cemâli Budur źikriñ efżâli tevĥîde gel tevĥîde ‘Âşıķlarıñ seyrânı dertlileriñ dermânı Esmâlarıñ sulŧânı tevĥîde gel tevĥîde (199/1,2,3) Tevĥîdiñi bizlere iĥsân eyle Yâ İlâh Źikriñle ķalbimizi şâdân eyle Yâ İlâh (201/1)
84
3.2.1.2.7. BîBî-Nişân, LâLâ-mekân Vücûd-ı Mutlak olan Cenâb-ı Hak, âleme bütün varını saçtıktan sonra ‘‘sır’’ olmuştur. Bir başka deyişle Vahdet’in nişanı ve mekânı ‘‘sır’’ haline gelmiştir. Bu sebeple O’nun kutsal ve bütün noksanlıklardan münezzeh zâtı, bî-nişân ve lâ-mekandır. Tecellî hadisesinin bir neticesi olarak da insan bî-nişânın nişanı durumundadır. İbrahim Şevkî, bî-nişân ve lâ-mekân kavramlarını şu şekilde işler: Śıdķıle gir Ĥaķķ’a ķul ol Cândan geç cânâna bul yol Señ señden geç Ĥaķķ’ıle ol Benliġiñden ‘uzletde bul (122/2) Gâhî ‘aşķın neş’esîle śavrulup pinhân olur Şevķıyâ gelmiş ‘ademden bî-nişândır bu göñül (132/5) Geç bu keŝret ‘âleminden ir ferîd-i vaĥdete Maĥv idüp nâm u nişânıñ gir serây-ı ħalvete (162/5) ………………………………………….. Şevķîyâ nâm u nişânıñ virdü oldu bî-nişân Ķandedir farķ-ı ma‘iyyet ey ‘azîzim ķandesin (160/5) ‘Adem śaĥrâsına ķurmuş ĥaķîķat ħaymesin şöyle Nişânı yoķ hüvviyyetde vallâhi bî-nişândır bu (177/12) Cümle ħalķıñ mir’âtı çoķdur bir kemâlâtı Hep vücûduñ ĥâlâtı gel Şa‘bân-ı Velîye (196/2) Varıp iķlîm-i ‘amâya nişânın bî-nişân itdü ‘Amâ ender ‘amâsın bî-şân edendir çer keşi (207/6)
85
3.2.1.2.8. CisimCisim-TenTen-VücûdVücûd-Can İnsan, diğer mahlûklardan farklı olarak iki rûhtan ibârettir. Biri, bütün mahlûkâtta mevcûd olan ‘‘cân’’dır ki, cesetle beraber son bulur. Diğeri ise: ‘‘O’na ruhumdan üfürdüm.’’85 âyet-i kerîmesinde buyrulduğu üzere Cenâb-ı Hak’tan gönderilen keyfiyetli ruhtur. İmam-ı Gazâlî hazretleri, rûh ve beden münâsebetindeki ölçüyü şu şekilde belirler: ‘‘Rûh bir süvârî, beden bir at gibidir. Süvârînin mâhir; atın da zinde ve sıhhatli olması gerekir. Eğer süvârî mâhirse, atı
istediği tarafa yönlendirir. Şâyet âciz ve
bilgisiz ise, an gelir sâkin gibi gözüken at, onu kendisiyle beraber uçurumdan aşağıya yuvarlar.’’86 İnsanın yaratılışıyla ilgili olan ‘‘vücûd’’ kavramı, tasavvufta da fenâ makâmlarının ilki olan varoluş için kullanılmaktadır. Divân’da ‘‘vücûd’’, ‘‘cân’’, ‘‘cisim’’ ve ‘‘ten’’ kavramları şu şekilde yer almaktadır: Bu derdiñ rengine ‘âşıķ boyandı İçüp ‘aşķıñ meyin derdîle yandı Cism ü cânı derdiñ oduna yandı ‘Âşıķlarıñ yeri kül-ħândır göñül (134/3) Yandırıp ĥasret oduna ciğerim büryân iden Nâr-ı ‘aşķa daġlayıp bu cismimi suzân iden (172/1) Vücûdum lerźeler ķaplar ħânedân ismi yâd olsa Bu deñli eylemez te’ŝîr semâdan şu‘leler yaġsa Gözlerime almazem billâhi bu dünyâ ser-te-ser yansa Süyünmez âteş-i hicrân bütün deryâ baña aķsa (198/1)
85 86
Sûre-i Tîn, a.4. İmâm Gazâlî,, İhyâu Ulûmi’dUlûmi’d-Dîn Tercümesi, Tercümesi C.I, Bedir Yayınevi, İst., ?, s.25.
86
Vücûduñ ‘arş-i a‘žamdır mu‘allâ Yâ Rasûlallâh Cemâl-i sûret-i Ĥak’dan mücellâ Yâ Rasûallâh (201/1) 3.2.1.2.9. GönülGönül- Pinhân Tasavvufta gönül, Allah’ın tecellî-gâhı olarak görülmektedir. Aynı zamanda Allah’ın evi ve O’nun imâreti hükmündedir. Hatır yıkan Kâbe’yi yıkmış gibi olur. Bu sebeple gönül, kudsî bir özelliğe sahiptir. Konuyla ilgili olarak şu örnekleri verebiliriz: Gittikçe ey göñül ħarâbe gittiñ Şâh-ı ‘imâreti bulsana göñül Bu benlik ķaydından ķaldıñ çâresiz Âzâd olup ħalâs olsana göñül (124/1) Ey göñül sa‘y eyle vaĥdet elinde Gezme yabanlarda gel Allâ’a gel ‘Ömrüñ żâyi‘ itme keŝret elinde Ķalma eyvânlarda gel Allâh’a gel (126/1) Dûr ol mâ-sivâdan Ĥaķķ’ı tevĥîd it Kes ülfeti nefs-i žâlimden göñül Sür çıķar aġyârı Ĥaķķ’ı tefrîd it Ķaŧ‘ it ünsiyeti câhilden göñül (128/1) Fânî yolu ŧuttuñ fenâya uyduñ Yıķtıñ göñül mülkün ħarâbı bulduñ Dost eline beni ĥasrette ķoduñ Varıp ol elleri görmediñ nefsim (139/2) Gönül soyut bir mekân olduğundan , gizlilik onun en önemli özelliği olmuştur. Aşk, muhabbet ve tasavvufta sözü edilen bir çok sır gönülde gizlidir. İbrahim Şevkî bu gizliliği ‘‘pinhân’’ kavramıyla ifade eder:
87
Fi‘lini evśâfını źâtında pinhân itmege Baĥr-i ‘aşķıñ ceźbesinden Şevķîyâ ister göñül (121/5) Derd ucundan yandır göñülede çırâġ Geçer žulmet vaķti gelir śubĥ-ı aġ Çürükleriñ ola dert içinde śaġ Derd içinde dermân pinhândır göñül (134/2) Bir zamân pervâne oldum şem‘a-i cemâliñe Bir zamân sevdâ-yı ‘aşķıñ cânda pinhân eyledim (150/4) Refref-i ‘aşķa binip gelsün ene’llâh bezmine Keŝreti terk eyleyip vaĥdetde pinhân eylesün (161/3) 3.2.1.2.10. SırSır- Esrâr Akıl
ve
idrâkin
kavrama
sahası
dışında
kalan
hikmetli
şeyler,
mutasavvıflara göre ‘‘sır’’ bir müşâhade mahalli olup tasavvuf ıstılâhında yedi rûhâni latîfeden biridir. Abdülkâdir Geylânî hazretlerinin Hak katından mânen işittiği ‘‘Ben insanın sırrıyım.’’ ifâdesi, ilâhi hazînelerin ve sırların insanda toplandığına işaret eden bir beyândır. Şâyet bu ulvî müjde, mü’mini âşk ve muhabbetle kemâle eriştirirse o zaman kalp, ilâhî esrâr âlemine doğru yol almaya başlar. İlâhî âlemin esrârı, eşyânın hakîkati, insan ve kâinat denen sır ortaya çıkar. Bir başka deyişle kul, kalbindeki tecellîlere mazhar olur: Sırr-ı vaĥdetten bir ķapı Açıp geldik bu iķlîme Şâh olduk Mısr-ı vücûda Biz taħt-i gâhı neyleriz (85/2)
88
Ĥâmil-i esrâr-ı Ĥaķ ol geç sivâdan ey gözüm Ĥaķ’da ħalķı maĥv iden Ħallâķ’a itdü irtibâŧ (98/3)
Sırımda göreli şeyħiñ cemâliñ Yanıp eşiġine mihmâna geldim (151/5) Sırrıñ Ĥaķķ’a erişir rûhıñ aśla ķarışır Ķaŧreñ baĥre ulaşır ‘aşķıñ dersini oķu (181/2) Sırr-ı źâta maĥrem-i esrâr olan gelsün bize Źâti źâtda maĥv edip bî-cân olan añlar bizi (220/3) 3.2.1.3. Ebed Ebedde VahdetVahdet-i Vücûd Ezelde Cenâb-ı Hak ve mahlûkât arasında oluşan sır perdesi, ebede âşıkmâşûk münâsebeti neticesinde açılmaya başlar. Kesret vahdete erer; âşık mâşûka kavuşur. Bu vuslat hâlini İbrahim Şevkî şu şekilde anlatır: Bu ‘abdimi kemter-i mažhar buyurmaz mı viśâliñe Ķapıñda pür-ķuśûr ancak Şevķıyâ ‘abd-i aĥķardır (56/5)
Yâr elinden içip đolu piyâle Yandır vücûduñu şem-‘ı cemâle Erersiñ Şevķîyâ bezm-i viśâle Ķaŧreñde bulursuñ ‘ummânlı đaġlar (77/9) Ĥaķķ’a vuślat pek ķolaydır ey zâhid bî-ħaber Düşüp mürşidiñ râhına çâre yalvarmalıdır (80/4)
Ķoyma bizi ġurbete firâķıñla miĥnetde Viśâliñle cennetde ħandân eyle Yâ İlâh (202/2)
89
Muĥabbet bezm-i ‘uşşâķı gül gülistân eyledü Visâl-i yâr ile tenhâ baġı bostân eyledü (208/1) 3.2.2. Elest Meclisi Allah, ezelde insanoğlunu kendi nefsine karşı şahit tutarak: ‘‘Elestü bi Rabbiküm?’’ ( Ben sizin Rabbiniz değil miyim?) diye sorduğunda onlar da: ‘Kâlû belâ şehidnâ’ (Evet, Rabbimizsin, şahit olduk.)’’
87
demişlerdir. İbrahim Şevkî’nin
beyitlerinde bu olay ‘‘elest’’, ‘‘elest bezmi’’, ‘‘elest meclisi’’, ‘‘ahd’’ ve ‘‘misâk’’ olarak yer almıştır: Cemâl-i ĥüsnüñe ķılmaġa mir’ât Cûduñla ‘âlemi eylediñ îcâd Elestü ħıtâbını buyurduñ bi’ź-źât Belâ iķrârîle eyledüñ hep şâd (39/1) Bunda aħź olundıu hep ‘ahd ü mîŝâķ Kimlere keşf oldu bu vech-i muŧlaķ Śıfâtından źâtı göründü el-Ĥaķ Śıfâtında źâtın beyâna geldi (209/13) Źâtını ‘arż itdü hep śıfâtına Elestü bi Rabbiküm beyyinâtına Śıfâtıdır belâ diyen źâtına Birligin vaśfını bürhâna geldi (209/14) ‘Âşıķıñ çekdigi dâim belâ sevdâsıdır Şimdi žan itme gözüm ķâlû belâ sevdâsıdır (229/19) Cem‘ olduķda ervâĥ miŝâli zenbûr Elestü ħıŧâbı eyledü žuhûr Lisân-ı ĥıkmetle virildi destûr Belâ iķrârını kimlerden aldı (228/4) 87
Sûre-i Ârâf, a.172.
90
Lisân-ı vaĥdetle elestü didi Keŝret ile belâ iķrârını virdü Yaradıp eşyâyı kemâle irdi Mücellâ mir’âtı bizlerden aldı (228/5) 3.2.2.1. 3.2.2.1. Adem Donu ‘‘Ey insanlar! Sizi tek bir neftsen (Âdem’den) yaratan, ondan da eşini (Havva’yı) yaratarak (yeryüzünde) ikisinden birçok erkek ve kadın var eden Rabbinizden sakının!’’ 88 Hz. Adem’in Cennet’ten yeryüzüne gönderilişi ile başlayan kulluk sürecini ve insanoğlunun Hz. Âdem’in zürriyetinden gelişini anlatan bazı örnekler şunlardır: Seniñ nûruñla baħş oldu vücûd-ı Âdem’e ħıl‘at Virildi nûr-ı źâtıñdan meziyet Yâ Rasûlallâh (201/9) Śûret-i Âdem’de açıldı ķapı Cennet-i vaĥdetde virildi ŧapu Cem‘ oldu Âdem’de her ervâh ķamu Mažhar-i mücellâ insâna geldi (210/ 9)
‘Aşķ ucundan śatdı Âdem cenneti Ĥabbeye degişdi buldı ülfeti Śafâ ile geydi ‘âlî ħıl‘ati Žan itdü bilmeyen ‘iśyâna geldi (210/10) Žâhir oldu ervâĥ žahr-i Âdem’den Geldiler meydâne cilve-i demden Aldılar naśîbin ol câm-ı-cemden Cümlesi ĥużur-ı Raĥmân’a geldi (209/12)
88
Sûre-i Nisâ, a.1.
91
3.2.2.2. 3.2.2.2. VatanVatan-ı Aslî, Firkat (Hicrân) - Vuslat Elest meclisinden sonra vücut elbisesi giydirilen ruhlar, asıl yurtlarından ayrılmışlar; gurbete düşmüşlerdir. Bu sebeple hasret çekmektedirler. Gönülleri hicrân ateşiyle yanıp tutuşmaktadır. Artık tek gayeleri vuslattır. İbrahim Şevkî vuslata duyulan bu özlemi ‘‘hicrân’’, ‘‘firâk’’ gibi kelimelerle şu şekilde dile getirmektedir: Âteş-i hicrâna yandıñ ‘âķıbet Ķalmadı cismiñde źerrece râĥat Açılmadı gitdi bâb-ı selâmet Yandıķça yanasıñ sûzâna göñlüm (155/3) Firâķıñla ħayli zamândır yârim Geyindim ekmine ķara sevdigim Sitemleriñ tîġ-ı hicrândır yârim Şerĥa şerĥa cismim yara sevdigim (156/1) Cefâ ķurtlarına Eyyûb olup hicrân yataġında Dimeyip derdîle bir âh đuran gelsün bu meydâne (192/4) 3.2.3. Allâh’ın Allâh’ın Dîdârını Görme (Ru’yetullâh) Varlığın bir olduğunu bilmek ve O’ndan başka varlık olmadığına itikad etmek ‘‘ilme’l-yakîn’’ mertebesidir. ‘‘Ayne’l-yakîn’’ makâmının gereği de ‘‘vahdet-i şühûd’’ ifadesiyle açıklanır. Bu mertebe fenâfillâh ile gerçekleşir. Allâh’ı görür gibi kulluk ise ‘‘hakka’l-yakîn’’ denen son mertebedir. Burada görmekten kasıt ‘‘basar’’ gözüyle Allâh’ın zâtını görmek değildir. Bu görme, basîretle Allâh’ın kudretini, yüceliğini, sıfat ve isimlerinin tecellîlerini görmektir. Sıfattan mevsûfa geçip, Hakk’ı idrâk etmektedir. Elest meclisinde ruhların Allâh’ın dîdârını görmesinde yine aynı basîret ve idrâk vardır. İnsan kisvetini giymiş olsa da ruh, Cemâlullâh’a özlem duyar: Âteşlere yanıp sîne-çâk eyler Dostuñ cemâline ‘âşıķ olanlar Naķd-i cânıñ virip terk-i terk eyler Dostuñ cemâline ‘âşıķ olanlar (53/1)
92
‘Adem śaĥrâsına ķur sen de ħaymen-i Şevķî Ķuyûd-ı mâsivâdan geç bulup ol bezm-i iŧlâkı Ĥicâb olmaz saña ġayri görürsüñ ħalķtan ġayri Bu bir ĥayret maķâmıdır budur bir başka iltiźâź (41/5) Ezelden cemâl-i Ĥaķķ’ı görenler Sürüp ‘aşķ atını Ĥaķķ’a irenler Birligine Ĥaķķ’ıñ iķrâr virenler Ķaldırıp ĥicâbı ‘ayâna gelir (71/2) Źülfüñün teline berdâr olalı Ħayâl-i yâr ile göñül sersemdir Cemâl-I bâġına gül-zâr olalı Ciger-ġıdâ oldu içtiġim semdir (81/1) Edeli cemâliñ ħaŧŧını ezber Mecnûn oldu gönül Leylâ’yı gözler İçtigim şarâbı śorarsâñ dilber Erenler virdüler bir câm-u-Cemdir (81/4) Vecĥ-i Ĥaķķ’ı her yakadan görmeği cân arzular Küĥl-i mâ-zâġa’l-baśardan rûşinâ ister göñül (121/3) Şu’le-i cemâliñ câna ŧutalı Şem‘a-i cemâle pervâne geldim (144/1) ‘Aşķıle ŧabî ‘at mevzûn olalı Bir saç-ı Leylâ’yı Mecnûn olalı Cemâl-i Mevlâ’ya meftûn olalı Yaķmaz oldu ġayri Leylâ’mız bizim (159/2)
93
Na‘ra-i innî ene’llâh cümlede belli beyân Señ de gûş it ol śadâyı señdedir ‘ayne’l-yaķîn (162/4) Gel ‘adem ‘ummânına irgör şühûduñ celvete Şevķıyâ cem‘u’l-cemî‘ sırrıñ ola Ĥaķķ’al-yaķîn (162/6) Cenneti seyrimde cemâliñ gördüm Âh ider ‘andelîb efġâna ķarşı Serây-ı cemâliñ śaĥnına girdim Ötüşür bübüller gülşene ķarşı (182/1)
94
SONUÇ XIX.
yüzyılda
yaşayan
Şevkî
İbrahim
Efendi’nin
doğum
tarihi
bilinmemektedir; Divânı’nda 1897’de vefat etdiği kayıtlıdır. Aslen Bolulu olan Şevkî İbrahim Efendi, ömrünün büyük kısmını Kastamonu ve çevresinde geçirmiştir. Mezarı da Kastamonu’da, şeyhi Şeyh Şa‘bân-ı Velî’nin türbesinin yanındadır. Şeyh Şa‘bân-ı Velî, Halveti tarikatının Şâbâniyye kolunun kurucusudur ve Şevkî İbrahim Efendi onun 16. halifesidir. Halvetiyye, Ömer el-Halvetî’ye (ö.800/1397 – 98) nisbet edilen İslâm dünyasının en yaygın tarikatıdır. Hazar denizinin güneybatısında bulunan Geylân bölgesinde Lâhîcân’da doğup büyüyen Ömer el-Halvetî, İbrâhim Zâhid-i Geylânî’nin halifesi olarak Hârizm’de irşad faaliyetinde bulunan amcası Ahî Muhammed Halvetî’ye (ö. 780/1378-79) intisap etmiş, onun ölümünden sonra da irşad makamına geçmiştir. Ömer el- Halvetî, daha sonra Tebriz’e giderek irşad faaliyetlerini burada sürdürmüştür. Ömer el-Halvetî’nin vefatından sonra tarikatın silsilesi Ahî Mîrem (Emre, ö. 812/1409), Hacı İzzettin ö. 828/ 1425), Sadreddîn-i Hivâyî (ö. 860/1455) şeklinde devam ederek tarikatın ikinci pîri, bir bakıma gerçek kurucusu olan Seyyid Yahyâ-yı Şirvânî’ye ulaşmıştır. Halvetiyye tarikatı Azerbaycan’da kurulmuş, gelişmiş ve buradan Anadolu’ya, Anadolu’dan da Balkanlar, Suriye, Mısır, Kuzey Afrika, Sudan Habeşistan ve Güney Asya’ya yayılmıştır. Şâbâniyye, Halveti tarikatının şubelerinden birisinin adıdır. Bu şube, başında bulunan Şeyh Şâ‘ban-ı Veli’ye nisbet edildiği için bu ismi almıştır. Kendisine Havetiyye’nin ikinci ‘‘Pîrî’’ diyenler vardır. Kastamonu’nun Taşköprü kazasının Harmancık mahallesinin Çifte Hacılar sokağında babasının evinde dünyaya gelen Şa‘ban-ı Veli genç yaşta ilim tahsil ederek Hayreddin Tokadî hazretlerinin dergâhında on iki sene müddetle hizmet etmiştir. Nihâyet on iki senelik hizmet müddeti sonunda mürşidi kendisine hilâfet verip, irşâd hizmetinde bulunmak üzere memleketi olan Kastamonu’ya göndermiştir. Bundan sonra devam edecek irşad hizmetine burada başlamış oldu. Baka âlemine göçünceye kadar buradaki irşad hizmetinden bir an bile ayrılmamıştır.
95
Sanatçının tek eseri Divânı’dır. Divân’da münacaat, medh-i şerif, mersiye başlıklı kısımlarda klâsik geleneğe uygun olarak Allah’a, Hz. Peygambere ve sırasıyla dört büyük halifeye hitap görülür. Daha sonra Şeyh Şa‘bân-ı Velî’ye ve diğer mutasavvuflara ithaf edilen manzumeler yer alır. Divân, ‘‘müretteb divân’’ kabul edilebilir; çünkü eserde Arap alfabesine göre sıralanmış 230 manzume vardır. Çalışmamızın ikinci bölümünde şiirleri şekil bakımından inceledik. Şiirlerin tamamı aruz vezniyle yazılmıştır; aruz vezninde en çok ‘‘3 fâilatün + 1 fâilün’’ ile ‘‘4 mefâilün’’ ve 2 Mefâ‘îlün + 1 Fâ‘ilün kalıbı tercih edilmiştir. Bununla birlikte Divân’ın sonunda yer alan manzumelerde aruzun kısa kalıplarını görmek mümkündür. Divân’da yer yer karışık vezinler bulunmasına rağmen bunların sayıları azdır; ancak imâle ve zihaf çoktur. Gazel, kaside, müfred ve murabba’ nazım şekillerini kullanan Şevkî İbrahim Efendi, halk edbiyatı nazım şekillerini tercih etmemiştir. Divân’da ağırlıklı olarak müfred ve murabba’ nazım şekilleri bulunmaktadır. Murabba’ların bir kısmı bendlerinin yalnızca son mısraları yalnız kafiye ile bağlandığı için murabba’-ı müzdevic, bir kısmı ise bendlerininsonlarındaki mısralar aynen tekrar edildiği için murabba’-ı mütekerrir Kafiye ve redif konusunda da vezinde olduğu gibi ihmalkârlık görülmektedir. Tam ve zengin kafiyeleri tercih eden sanatçının redifleri ise tekrarlanan kelime ve mısralardan oluşur. Divân’da gazel nazım şekli ağırlıktadır. Bununla birlikte kaside, müfred ve murabba gibi şekiller de kullanılmıştır. Şevkî İbrahim Efendi’nin üslûbu hareketli ve çeşitlidir. Divânı’nında bütün anlatım tarzlarını ustalıkla kullanmıştır. Manzumelerde âyet ve hadislerden yararlanarak görüşlerine delil ve ispat getirmeye çalışmıştır. Nasihat yoluyla analatımla ise tarikat yoluna giren dervişlerin özelliklerini açıklar. Divân’da yer alan şiirlerin dinî ve tasavvufî unsurlarının tahliline çalışmamızın üçüncü bölümünde yer verdik. Din ve Tasavvuf başlıklarılarıyla Şevkî İbrahim Efendi’nin şiirlerinin temelini oluşturan meseleleri açıklamaya çalıştık. Din bahsinde araştırdığımız itikad, ibadet ve ahlâk unurlarının eserde işleniş biçimini tesbit
96
ettik. Tasavvuf, Divân’da çok önemli bir yere sahiptir. Kendisi de bir mutasavvuf olan Şevkî İbrahim Efendi’nin tasavvufî görüşleri ve tasavvufun insan hayatı üzerindeki etkileri Divân’ın temelini oluşturur. ‘‘Vahdet-i Vücûd’’ meselesi tasavvuf bölümünde üzerinde ağırlıkla durulan konudur. Şevkî İbrahim Efendi, şiirlerini XIX. Yüzyılda, Osmanlı Devleti’nin yönünü batıya çevirdiği bir dönemde Divân edebiyatı kalıpları içinde kaleme almıştır. Ancak şiirlerdeki dinî-tasavvufî muhteva onu ‘‘Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı’’ içinde değerlendirmemiz gerektiğini ortaya koymaktadır.
97
EKLER
98
EK 1. TRANSKRİPSİYONLU METİN İşbu Eser Mü’ellifi ve te’lîfi Ķasŧamonu
vilâyet-i
celîlesiñde
defîn-ħâk-i
ıtır-nâk
olan
ŧarîķat-i
Ĥalvetiyye’den Ķuŧbü’l-‘ârifîn Ġavsi’l-vâśılîn Ĥażreti Mevlânâ pîri’ş-şeyħ Şa‘bân Veli ķuddise sirruhû Ķasŧamonu şarķıñda Vekîl Yolu sancaġıñdan merĥûm eş-şeyħu’sseyyid İbrahim Şevķî Efendi Ĥażretleriniñ sünûĥâtıdır. Meĥmed Râşid bin Muśŧafa 1220 9 Mürşid-i ŧarîķat-i Ĥalvetiyye ħulefâtından raşâdetli Mevlânâ eş-şeyħu’sseyyid İbrahim Şevķî Efendi ĥażretleriniñ dîvânıdır.
99
(BİSMİL(BİSMİL-LÂHİRLÂHİR-RAĤMÂN RAĤMÂNİ’R ĤMÂNİ’Rİ’R-RAĤÎM RAĤÎM) ĤÎM) 1 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün /Fâ‘ilün 1b
1
‘Aşķıñı rehber ķılıp geldim saña Yâ Rabbenâ Cümle maķśûdumdan evvel ‘afvıñı eyle ‘aŧâ Cürmümü bildim çoġaldı el açıp geldim saña Bâb-ı hayâtıñ açıķtır bilirim öñden śoña Raĥmetiñ deryâsına müstaġraķ it ben mücrimi Raĥmetiñ deryâsına yoķtur seniñ hiç intihâ İltimâs itdüm racâmı ol güzîdeñden seniñ Evvel ü âħir odur dînü ve hem îmân-ı bekâ
5
‘ Raĥmeten lil-‘âlemîn’ ba‘ŝ eylediñ bildim añı Anıñ için ĥażretiñe ķıldım andan ilticâ Besmeleyle ismiñi yâd eyleyip girdim yola Zîrâ ismiñdir seniñ ibni’s sebîle reh-nümâ Śad hezâr ni‘metleriñ gördüm ilâhî bî-ġaraż ‘Âcizim ĥamd ü ŝenâda edemem şükre vefâ
2a
Ķudret ü ķuvvet seniñdir tâ ezelden tâ ebed Bulmadılar seniñ için intihâ vü ibtidâ Kimseler bilmez iken źât ü śıfât ü fi‘liñi Ol Ĥabîb’iñ sâyesinde oldu herkes âşinâ
100
10
Cümleden aķdem yarattıñ nûr-ı źât-ı Aĥmed’i Nûr-ı źâtıñ Muśŧafâ’dır Muśŧafâ Ka‘bını bilmez kimse ol źât-ı vâlâ ķadriñ Şânıñı levlâk ile tekrîm edip itdiñ ŝenâ Cümle eslâf-ı ümem yalvardılar dergâhıña İstediler ümmet olmaķ ol Ĥabîb’e dâimâ Maĥż-ı luŧfuñdan ‘aŧâ oldu bize iş bu ni‘am Ey Cenâb-ı Ķâdir ü Ķayyûm źât-ı Kibriyâ Śalli Yâ Rab ve sellim ol Ĥabîb’e bî- ‘aded Âl ü aśĥâbıña dahi viresün ‘ayn-ı rıżâ
15
Rûz-ı maĥşer ķıl şefâ‘at Yâ Rasûlallâh baña Cümleden aĥķar kemîne ümmetiñden Şevķîyâ 2 Mİ‘RÂCİYYE Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘lün/ Mefâ‘îlün
2a
1
Bu şeb ‘arż-ı viśâl itdü Ĥabîbi’ñe o Kibriyâ Ki mi‘râc oldu dillerde recep şehrindeki yevmâ Tecellî-ħâmine da‘vet edip ol nûr-ı ekvânı Ki ‘aklı cevheri ferdîn edip kendine Cibrîlâ Behişt-i ‘aşķı Mevlâ’dan alıp bir ceźîru aķdes Edip ķalbi tenvîr-i pâkiñe ol ceźbe ilķâ ‘Anâśır esbine râkib olup ol mebde-i ‘âlem Ki emr-i da‘vete itdü icâbet lutfıla esrâ
101
5
Muķaddes beyti ķalbiñde görüp ervâh-ı źî-şânı Ki mercî-‘i me’âb budur deyüp itdiler iķtidâ
2b
Nedir maķśat imâmü’l-enbiyâ olmaķ o mevķî‘de Ulaştırmaķ için Ĥaķķ’a bu maŧlab maŧlab-i a‘lâ Bile añdan ‘urûc itdü semâvât vücûduña Birer sırr-ı nübüvvetle edip eflâki tezyînâ Ķudûmi pâkile teşrif edip śâĥib-i semâvâtı Edip her birisin irşâd-ı temâmet itdü tekmîlâ Ki ef‘âlî tecellîsin edip seyrân bu menzile Maķâm-ı Ķâbe ķavseyne erişip buldu iŧmînâ 10
Bulup bunda nihâyet cibrîli derk-i nûrânı Ki nezd-i ehl-i vuślatta bu sidre oldu müntehâ Žuhûr itdü ene’llâh vaĥdet-i vaśfiyyesi bunda Vücûd-ı nûr-ı maħżıñ bu vaĥdet eyledü iķnâ Ki sırr-ı refrefi tedrîc ile gitti o menzilden Erişti ‘âlem-i ķurba temâşâ itdü menzîlâ Erişti ‘âlem-i ġayba göründü vaĥdet-i muŧlaķ Bu lâhût ‘âlemi içre makâm-ı źât ı ev-ednâ Ħafâya añdan aħfaya erip vâsıl-ı büht oldu Ki cem‘i sırr-ı câmi‘den ala esrârı la-yuĥśâ
102
15
Bu iķlîmi mecâmi‘dir śalâtın asl-ı ma‘nâsı Bu pâzâr-ı muĥabbetten geliptir birlere ihdâ Bu ħalvet oldu maħśûś ĥażreti sulŧân-ı kevnine Ki sıġmaz buna bir mürsel velî a‘lâ velî ednâ Tecellî źâtını itmâm edip ol cami-‘i muŧlaķ Gelip cem‘u’l-cem-‘i ilbâsını örtündü bî-hemtâ Şehûdine Ĥaķķ’ıñ olmaz bu ħalķıñ ülfeti ĥâil Bu sırr-ı da‘veti taśdîķ śıddîķu śıddîķâ Bu sırrı eyledü iĥsân-ı vedî‘a ümmete ħâśśa Ki sen de çeşm-i cânıñ aç bu sırra olasın ehlâ
20 3a
Ne ĥaddiñdir seniñ Şevķî bu esrâra dîhân açmaķ Hemân bir yâdigâr olmaķ ümîdin eyledim imlâ 3 Mefâ‘ilün/ Mefâ‘ilün/Mefâ‘ilün/ Mefâ‘ilün
3a
1
Beni benden ħaber-dâr it kerem ķıl fażlı çoķ Mevlâ Cemâliñe sezâ-vâr it kerem ķıl fażlı çoķ Mevlâ Esîr itdü beni nefsim hevâ ile heves Yâ Rab N’ola olsan dest-gîrim kerem ķıl fażlı çoķ Mevlâ Cemâliñden niķâbıñ aç tecellî ķıl viśâliñi Ķoma birini bu ĥasrette kerem ķıl fażlı çoķ Mevlâ Uyandır cân gözüñ cândan seni görsün bu ‘âşıķlar Görüp vaślıña şâyeste kerem ķıl fażlı çoķ Mevlâ
103
5
Geçir benlik ĥıcâbından koma gitsün bu aġyârlıķ İçir vaĥdet şarâbından kerem ķıl fażlı çoķ Mevlâ Cemâliñe bu ‘âşıķlar ezelden ‘âşıķ oldular Ulaşsın saña ‘âşıķlar kerem ķıl fażlı çoķ Mevlâ
7
Ķulun Şevķî seni ister her nefes đurmayıp Yâ Rab 4 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün
3b
1
Ĥamden leke Yâ Rabbenâ Aĥmedüke ĥamde’l-‘ulâ Bârik lenâ fî ĥâlinâ vaġfir lenâ Yâ Rabbenâ Śalli Yâ Rab dâimen ‘ale’n-nebiyyi ħayra’l-verâ Ve âlihî ħayri’r-rıžâ vaġfir lenâ Yâ Rabbenâ Ķad eteynâ lâhûtî bi-nûri’l-Ĥaķķ’ı nûrânî Rûĥânî kürûbî vaġfir bihî źünûbenâ Tâ’iti fî baĥri’l-‘adem mevlûdi fî beyti’l-ĥarâm Sâkinü fî mehdi’l-kerem vaġfir bihî źünûbenâ
5
Erseltenâ luŧfen raĥmeten li’l-‘âlemîn İşfâ‘ lenâ yâ Mevlânâ vaġfir bihi źünûbenâ Hâźe’n-nebiyyi źü’l-kerem baĥrun ‘ažîmün fi’l-ĥıkem Cez züĥâriyyün fi’l-ümemi vaġfir bihî źünûbenâ Śıddîķuhû Ebû Bekriñ rafîķuhû ŝümme ‘Umar (Ömer) Ŝümme ‘Uŝmân (Osman) ŝümme ‘Alî vaġfir bihî źünûbenâ
104
8
‘Abdühüm Şevķî nâ’il hâ-‘ülâ-’i lenâ vekîl Ehl-i beyti śafĥa’l-cemîl vaġfir bihim źünûbenâ 5 Müstef ‘ilün/ Müstef ‘ilün/Müstef ‘ilün/ Müstef ‘ilün
3b
1
Ĥabbe’ż-żıyâ min cânibin fîhi’n-nebiyyi’l-Muśŧafâ Kenzün ‘aŧâ min cânibin fîhi’n-nebiyyi’l-Muśŧafâ Ķad câ’enâ min berrinâ ehlen ve sehlen merĥabâ Ķad âmennâ ve śadaķanâ hâźe’n-nebiyyi’l-Muśŧafâ Mâ yenŧıķu ‘ani’l-hevâ lem yemli aślen fi’ş-şivâ Ķad semâ nûru’l-verâ nûru’n-nebiyyi’l-Muśŧafâ
4a
Ķad incilâ min nûrihî śadru’l-‘uşşâķı fî žuhûrihî Dâru’s-semâ’i min devrihî ‘aşķu’n-nebiyyi’l-Muśŧafâ 5
Bi žuhûri ile’l-ümemi intebihü baĥre’l- ‘ademi Fe behet ħaŧŧa’l-ķalem vâśıfu’n-nebiyyi’l-Muśŧafâ Ķad nevvera külle’s-semâ’i fi mi‘râci fevķa’l-‘ulâ Şehra’l-medîneti menzilen fîhi’r-rusüli’l-Muśŧafâ
7
Kâle levlâke levlâke lemâ ħalaķtü’l-eflâķ Şevķî aĥriķ fü’âdeke haźe’n-nebiyyi’l-Muśŧafâ 6 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/Fâ‘ilâtün/Fâ‘ilün
4a
1
Câlisî taħt-i ħılâfet ħâlisî evrat gehî Şîr-i şeh-bâzî şecâ‘at pâdişâhım çoķ yaşa Ĥâ‘izî taĥt-i risâlet ķâ’ir devrat gehî Mehr-i mihrân u mehâbet pâdişâhım çoķ yaşa
105
Saŧvet-i seyf-i celâlüñ ķıldı aġyârı ‘alîl ‘Ayn-ı ‘arķâtuñ ‘adâlet pâdişâhım çoķ yaşa Ĥâmili esrâr-ı muŧlaķ ĥâme-i dîn-i mübîn ‘Ârifî ‘ayn-i ‘inâyet pâdişâhım çoķ yaşa 5
Devr-i dâim eyle devr itdikçe eflâk nev-be-nev Bula cûduñla ‘inâyet pâdişâhım çoķ yaşa Bahâr-ı feyż-i vicdânıñ mezîd olsun eyâ şâhım Refîķiñ olsun metânet pâdişâhım çoķ yaşa
4b
Ķaśr-ı ‘irfânıñ ŝüretâ baħt-i eflâkinle hep Ĥażrıña virdü celâlet pâdişâhım çoķ yaşa Gün-be-gün naśrun mina’llâh şu‘le-efzûn olmadan Celîsiñ olsun beşâret pâdişâhım çoķ yaşa Nâm-ı nâmı ķahramânıñ oķunduķça menâbirde Ŝenâ-ħân olsun cemâ‘at pâdişâhım çoķ yaşa 10
Du‘âdır bezl-i efkârım Ġâzi Sulŧân ‘Abdülĥamîd Ħân Ŧura ‘ahdiñde emânet pâdişâhım çoķ yaşa
11
Şevķî bir pîr-i gedâdır du‘â-gûyluġa setâdır Âtîsiñ olsun hidâyet pâdişâhım çoķ yaşa
106
7 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/Mefâ‘îlün 4b
1
Çekip gülpenin hüviyyet oķunsun sûre-i esrâ Śaçıp evrengi ĥaķîķat bilsün ‘‘alleme’l-esmâ’’ Cenâb-ı ĥufr-i a‘lâdan getir sâķî dolu śuĥbâ Yetiştir nûş ide yâhû Ĥażreti ‘Abdülĥamîd Ħâna Bu peymâ-yı ĥaķîķattir bu eyvâ-yı hüviyyitdir Muvâfıķ gördü ehlü’llâh ġârını ‘Abdülĥamîd Ħâna Bu tesnîm-i muĥabbitdir buna ķuru mevedditdir Bu tekevvür-i Muĥammed’tir ‘aŧâ ‘Abdülĥamîd Ħâna
5
Mü’eyyed dest-i ķudretle ‘atâ baħş-ı ilâhîdir Ħıl‘at-i ‘ayn-i ħılâfet ü sulŧânı Ĥamîd Ħâna Civân-ı merdân-ı şâh-zârân-ı vezîrânı hep müşîrân Nedîmân-ı raźîmâtıdır Ġâzi Sulŧân Ĥamîd Ħâna
7
Pâdişâhî heft-i kişver şüphesiz evlâd-ı Ĥaydar Eyler âh miskin ezfer Şevķî ‘Abdülĥamîd Ħâna 8 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
4b
1
‘Âşıķıñ ‘aşıķ bilür ĥâlini dâimâ Śâdıķıñ śâdıķ bilür śıdķı śafâsı dâimâ
5a
Ey gözüm baķma cihânıñ tertîb-i zîbâsına Sür yüzüñ dergâh-ı dosta bul rıżâsı dâimâ
107
Cânı terk itmek gerektir dost yolunda ey gözüm ‘Âşıķâne aç ķulaġıñ diñle cânım bu sözüm Âh didikçe âteş-i feşân ile yandı özüm Âh u vâhla çıķ yola iste viśâliñ dâimâ ‘Aşķıle yandır üregi ‘aşķa hem-râh ola göz Şems-i Ĥaķ’tan tîriñi al cânda bir cân bula göz Bezm-i ‘uşşâķa gelip sırrıñdan âgâh ola göz Atma fırśâtın yabana ‘aşķa uyasıñ dâimâ 4
Cânı cânâna ķadd it ŧut bu Şevķî’niñ sözüñ Sür gözüm meydân-ı ‘aşķa ‘aşkîle açtır gözüm Ķalsın ġurbette yâhû ‘aşķa vâķıf ķıl üregin Bülbülî sırrıñ śadâsın sırdan ŧutasıñ dâimâ 9 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/Fâ‘ilün
5a
1
Aldanma dünyâya ey ġâfil insân Ölümü kendine yol itdü Mevlâ dünyâ Azdırıp çoķları yoldan çıķardı Meyl edip kendine ķul itdü dünyâ Zînet-i naķşına baķıp aldanma Aślı yoķtur beķâsına đayanma Her ĥâli yalandır śaķın inanma Çoķ aŧlas-ı dîbâyı çöl itdü dünyâ Çıķarır egnüñden nice đonları ‘Âķıl ĥesâb itmez misüñ bunları Hicrânda bıraķtı çoķ ħâtunları Aldı ‘ayâlini dul itdü dünyâ
108
Görmez itdü âħir baķan gözleri Fermânını aldı kesti dizleri 5b
Aldı nice oġulları ķızları Ananuñ baġrını kül itdü dünyâ 5
‘Âşıķ Şevķî baķma dünyâ âline Meyl eyleme ķaŧ‘â anıñ malına ‘İbretle nažar ķıl baķıp ĥâline Nice sîm ü zeri pul itdü dünyâ 10 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/Fâ‘ilün
5b
1
Düşüp nâr-ı ‘aşķa ola şeydâ Virmedi ŧabîbâ bir raśân baña Bu ‘aşķıñ ucundan çekeli sevdâ Dünyâ ve mâ-fîhâ hep zindân baña Hiç gelir mi ‘aşķıñ ta‘rîfi dile Maĥv edip adamı śavurur yele ‘Aşķ ile ŧâmûde olursam bile Hep âteşler olur gülistân baña Bineli bu ‘aşķıñ sefînesine Baķmaz oldu nazlım dil teşnesine Nažar ķılsam cemâl âyînesine Ĥicâb olur göñül perîşân baña İçeli bu ‘aşķıñ meyini ben de Küllü vârım gitti maĥv oldu tende Çok fütûĥât oldu burc-ı bedende Göründü sırrımda bir seyrân baña
109
5
Miĥnetile Şevķî ezelden yanıķ Gözleriniñ yaşı ķanar boyanıķ Allâh’ı seversen ey derdi ķoyuķ Eyleme bu cevri her zamân baña 11 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün
6a
1
Mecnûn gibi ķaldım gûh-ı ĥayrette ‘Aķl u fikrim aldı bir saç-ı Leylâ Ĥayrân olup ķaldım dest-i miĥnette Beni Mecnûn itdü bıraķtı bâlâ Naķş olunmuş cebhesinde hel-etâ Cemâliñde yazılmış sûre-i Ŧâ-hâ Oķunur vechiñde ‘alleme’l-esmâ’ Remz eder ma‘nâyı sûre-i A‘lâ Ezelden içenler ‘aşķıñ şarâbın Ferĥâd olup deldi varlıķ ĥicâbın Ħatm eyledü dilde ‘aşķıñ kitâbın Olalı bu yolda ‘aşķa mübtelâ Cemâlini görüp düşen ĥayrete Nažar ķılmaz olur bâġ-ı cennete Bülbül olur lâ-mekânda ĥayrete Ħaŧŧ-ı ħâteminde naķş olur imlâ
5
Olmaķ isteyenler ‘âşıķ-ı şeydâ Mürşidiñ dâmenin ŧutar evvelâ Ererseñ maķśûda ‘âşıķ Şevķîyâ Ger olursa saña tevfîķ-ı Mevlâ
110
12 Müstef‘ilün/Müstef‘ilün 6a
1
Yâ Rabbenâ Yâ Rabbenâ ‘aşķıñ bize ķıl âşinâ Şâd it bizi öñden śoña Yâ Rabbenâ Yâ Rabbenâ ‘aşķıñ bize ķıl âşinâ Derde devâ senden ola Derdi dile virseñ devâ Eyle bizi vaśla sezâ Yâ Rabbenâ Yâ Rabbenâ ‘aşķıñ bize ķıl âşinâ
6b
Seni bulan ‘âşıķlarıñ Vaśla eren śâdıķlarıñ Ķoyma ġarîb ŧanıķlarıñ Yâ Rabbenâ Yâ Rabbenâ ‘aşķıñ bize ķıl âşinâ Hicrân odu yaķtı beni Göñlüm đurmaz ister seni ‘Aşķıñ yaķtı cân u teni Yâ Rabbenâ Yâ Rabbenâ ‘aşķıñ bize ķıl âşinâ 5
‘Âşıķ Şevķî benim adım Ezelden oldu bünyâdım ‘Aşķıñla eyle irşâdım Yâ Rabbenâ Yâ Rabbenâ ‘aşķın bize ķıl âşinâ 13 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
6b
1
‘Arśa-i şecâ‘at pehlivânım Vireli bu ‘aşķı çöl ĥayder baña Maśari-‘i mıśrıñ ki keşânım Źü’l-fiķâr virildi hem teber baña
111
Heft ü deryâ eşk-i bârımdan çıķar Âhım gûh-ı ķâf-ı ‘anķâyı yaķar Neķra-i dil-sûzım dünyâyı yıķar Dûd-ı âhım tîġ-ı mücevher baña Sevâd-ı a‘žamuñ ħânümânım Eķâlîm-i seb‘üñ şehrümânım Ķâf-ı ĥaķîķatüñ ķahramânım Hep dîvler perîler musaħħar baña Ezelde źikr itdüm ism-i ĥayderi Almış yanıma gözüm ķamberi Fetĥ itdüm işte gözüm bâb ü Ħayber’i Mübâriz olamaz bir ‘anter baña 7a
5
Żarbıma đayanmaz śad-hezâr Rüstem Nûş eder elimden bir şimşîr-i sem Gelsün meydânıma pehlivân-ı Behrem Er ise göstersün bir hüner baña Gelirse meydâna ħaśm-ı ħarîfim Tâ yerlere geçer bir żarb-ı seyfim ‘Uryân ĥarb ederim hiç yoķtur ħavfim Gerekmez bir ķalķan bir miġfer baña
7
Lâf ü güźâf itme ey zâhid ħas ‘Aşķ atına bindim cevâbıñı kes Erenler virdüler bu himmeti pes Şevķî nâmım heft-i sirâcdır baña
112
14 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün 7a
1
İsm-i ĥaķtır her umûrda ibtidâ Ĥamd ü şükr ile olur Ĥaķķ’a ŝenâ Śalâtîle selâm ol müctebâya Ki oldur bizlere dâim reh-nümâ Vezîr-i a‘žamı śıddîķ-ı erĥam Birisi de ‘Umar (Ömer) Fârûkî a‘žam Ĥayâ bâbında ‘Uŝmân (Osman)-ı Nûr-ı Ekrem ‘Aliyyü’l-murtażâ ol Şîr-i Mevlâ Cenâb-ı Fâŧıma ol bint-i Rasûl Kuĥl-i ‘ayn-i Muśŧafâ zevcü’l Betûl On iki aśluñ esâsı pür-uśûl Ol Hüseyn ile Ĥasan‘dır bî-merâ
4
Sellimû śallû ‘aleyhim dâimâ Âl-i evlâdı kirâmı ħoş-rıżâ ‘Andelîb-i gülşen-i bâġ-ı Ħudâ Bûy-ı vaĥditdir bular ey Şevķîyâ 15 ĤARFÜ’LĤARFÜ’L-BÂ’ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
7b
1
Mürşid-i ķâmile teslîm olanlar çekmez te‘ab Sîne-i levĥinde Ĥaķķ’ı fehm iden görmez te‘ab Zâhidiñ śattıġı zühde aldanıp virme göñül ‘Aşķıle kesb-i śafâ it bulasıñ anda ‘aceb
113
Nûr-ı vech-i Muśŧafâ’yı gördügü anda hemân Küfr-i îmâna mübeddel ķıldı çün ma‘di kereb Ta‘rîf etsem ehl-i Ĥaķķ’ıñ ķadrini bilmek için Söz budur dinle kelâmı bin nüĥâsa bir źeheb 5
Śarf-ı enfâs it bu yolda źikr ile ġayreti Sür çıķar aġyârı dilden Rabbiñi eyle ŧaleb Men-‘arafe esrârını bilmek dilerseñ ey gözüm Źâtıña baķ ġayra baķma ġayrîden eyle hereb
7
Ka’be-i ehli ŧavâf edip ziyâret isteyen Şevķîyâ’nıñ şevķine yandır özüñü rûz u şeb
16 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün 7b
1
Źat-ı ‘izzetden virilmiş bir ulu ħândır edep Maŧla‘ı şems-i ĥaķîķat ‘âlî sulŧândır edep Çün ezelden vaż‘ olmuştur kerîmiñ kânına Mekteb-i dilde hüveydâ feyż-i raĥmândır edep ‘Ahde mîŝâķîle ‘âşıķlar añı aldı ele Hem belâ iķrârına hem bezme çûyândır edep Bil Cenâb-ı Kibriyâ’dan bir emânitdir bu ĥâl Defter-i ‘uşşâķa yazmış ħaŧŧ-ı fermândır edep
5
Ķaŧreler baĥre ulaşır bu edeple ey gözüm Aç gözüñ baķ ‘ibretâne baĥr-i ummândır edep
114
Her kişinin śorma aślıñ baķ uśûl-i źâtına Farķ eder bâtılı ĥaķtan nice mîzândır edep 8a
Cevdet-i ‘aķl-ı firâset gerçi ħoştur ‘âķıle Bir ‘acep kenz-i ma‘ârif ‘ayn-i ‘irfândır edep Meslek-i âdâbı öğren gir erenler bezmine Hep erenler ŧînetinde şöyle mihmândır edep 9
Şevķîyâ maĥv it bu yolda cümle vârını tamâm Gel ķarış kâmillere baķ gör ne insândır edep 17 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün
8a
1
Bu gün ben bir şehre vardım binâları gülşende hep Temâşâ eyledim đurdum ahâlîsi seyrânda hep Çarşısı pâzârı çoķtur ikilikden nişân yoķtur Her birinin ĥâli ħoştur cümle ĥâli yeksânda hep Çocuķları ‘irfân oķur hep ķuşları Ķur’ân oķur Bu esrârı her ân oķur maŧlabları burhânda hep Ŝemme vechü’llâh gözleri ‘aşķıle đolmuş özleri Cânân olmuş hep sözleri ķaŧreleri ‘ummânda hep
5
Bu didiğim ĥaķ şehridir Ĥaķ ķatında şöhretlidir Giren aña ĥürmetlidir śulŧânları mihmânda hep Gel gir ķalbiñiñ śaĥnına ir lâ-mekân śaĥrâsına
8b
Đal vaĥdetiñ deryâsına ķalsın sivâ a‘yânda hep
115
7
Râm ol Ĥaķķ’ıñ fermânına aç elini iĥsânına Gel Şevķî’niñ erķânına bil Ĥaķ yüzü meydânda hep
18 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün 8b
1
‘Ârifiñ śadrıñda şöyle cem‘ olundu dürr-i kitâb Muśĥafı ķalbimde mesŧûr nice faślı nice yâb Levĥa-i dilde yazılmış cümle âyât-ı muĥkemât Hem ledünnî hem ĥaķâyıķtan olunmuş fetĥ-i bâb ‘İlm-i evvel ‘ilm-i âħir mekteb-i dilde olur Sen de gir ol mektebe eyle kemâl-i iktisâb Cümle söz cümle kelâm cümle śavt cümle merâm Ŧut ķulaġıñ şeş cihetten ‘ârifedir bu ħitâb
5
Şol (seķâhüm Rabbühüm) ħamrîn lebinden nûş iden Merci‘i dârü’l-emândır görmez anda hiç ‘aźâb Oķu ebced sûresin dört kitâbın aślıdır Vech-i insânda yazılmıştır ķamu-yı irtibâb Ŝemme vechü’llâha nâžırdır Ĥaķķ’ıñ ‘âşıķları Ânıñ için defter-i ‘uşşâķa yazılmaz ŝevâb Ķalb-i ‘ârif bil nažar-gâhı Ĥudâ’dır ey gözüm Bu sebepten def ‘ olundu çeşm-i ‘âriften niķâb
9
Cümle eşyâda muĥaķķaķ gel cemâl-i yâre baķ Şevķîyâ çün gitti aġyâr ķalmadı aśla ĥicâb
116
19 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/Fâ‘ilâtün/Fâ‘ilün 8b
1
Baĥr-ı vaĥdette vücûd-ı kâmilân oldu ĥubâb Noķŧa ender noķŧada ol baĥri ķıl diger lübâb
9a
Gir ‘avârif mektebinde oķu ‘aşķıñ dersini Śadr-i ‘âşıķta münaķķaş muśĥaf-ı ümmü’l-kitâb Duymaz imiş mevt acısın meyħâne-i ‘aşķa giren Kim ki nûş itdü bu gün pîr-i muġândan bir şarâb Köhne-i źendir bu dünyâ itme raġbet malına Çarħ-ı ġaddârıñ elinden nice döner âsi-yâb 5
Şevķîyâ gir râh-ı Ĥaķķ’a giy tevekkül ħırķasıñ Śıdķile ŝâbit-i ķadem ol görüne ni‘me’l-meâb
20 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/Fâ‘ilün 9a
1
Gencîne-i ‘aşķa maĥrem olanlar Maĥfûž-ı Ĥaķ olup görmez ‘itâb Vücûdunda âb-ı ĥayât bulanlar Nûş eylemez olur bir özge şarâb ‘Âşıķ nâr-ı ‘aşķa ezelden yanmış ‘Uryân olup reng-i ‘aşķa boyanmış Nûş eylemiş ‘aşķıñ meyine ķanmış Çeşm-i ‘âşıķâna görünmez serâb Noķŧa-i vaĥdeti cânda bulanıñ Ene’l Ĥaķķ sırrından naśîb alanıñ Şarâb-ı ‘aşķıle özü đolanıñ Sînesi pür-nârdır cigeri kebâb
117
Gir mekteb-i dile oķu ma‘nâyı Ķalem-i ĥikmetle yaz mu‘ammâyı Naķş eyle sîneñde ‘ilm-i esmâyı Saña da bir yüzden fetĥ ola ebvâb 5
Sahîfe-i a‘mâliñi al ele Fiķr eyleyip aĥvâliñi sen hele Virmeyesiñ ömr-i cevheriñ yele Yazılmaz deftere ĥasebü ensâb
9b
Mürşid-i kâmili ede gör rehber Men-‘araf sırrını eyleyip ezber Esfelden a‘lâya eyleyip güźer Yazılsın ķalbüñde bir faśl-ı ħitâb 7
Erenler bezminde baśıp bir ķadem Nûş eyle añlardan bir ħoş câm-u-cem Geçirme ömrüñü işte dem bu dem Şevķî’niñ şevķîle ref‘ olur ĥicâb 21 ĤARFÜ’TĤARFÜ’T-TÂ’ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
9b
1
Teslîm ol mürşîde tevĥîdiñi śor Ħiźmet it śıdķile alagör himmet Uyanıp ġafletten tedâriġiñ gör Źikr eyle Rabbiñi bulagör ĥurmet Tevĥîd ile Ĥaķķ’a edegör firâr Nefs-i emmâreyi eyle târ-u-mâr Żarb-ı tevĥîd ile cânıñı uyar Silinsün ķalbiñden ĥicâb-ı ġaflet
118
İkinci esmâya mažhar olasıñ Uyarıp ķalbiñi Ĥaķķ’ı bulâsıñ Levvâmeden mülhimeye varasıñ Devâm it źikrüñe eyleyip ‘uzlet Geceyi gündüz it uyuma yâhû Śafâlansın rûĥuñ urup żarb-ı hû Ĥicâblar ķalķacaķ bir maķamdır bu ‘Ayân olsun saña vech-i hüviyyet 5
Ĥaķ ile ĥaķ olup ĥaķ ismini sür Ene’l-Ĥaķķ şarâbını içip Ĥaķķ’ı gör
10a
Vâķıf ol sırrıña mâsivâyı sür Bulasıñ sırrıñda dost ile ħalvet Alıp Ĥayy ismini Ĥaķ ile ĥayy ol Ķarış evliyâya vilâyeti bul Lâ-mekân şehrine bulup özge yol Ħafâdan aħfâya eyleyip hicret ‘Acep śafâlıdır maķâm-ı ķayyûm Çoķ ĥikmet gösterir devâm-ı ķayyûm Bir mecr-i a‘žamdır ĥıtâm-ı ķayyûm Bunda cem‘ olupdur farżıla sünnet Yedinci maķâmdır maķâm-ı Ķahhâr Ne yâr vardır bunda ve ne de ağyâr Bundan öte vardır nice biñ esrâr Her biri bir yüzden gösterir ĥikmet
119
9
Cem‘u’l-cemî‘ ‘âlemüñde olasıñ Rıżâ-yı Mevlâ’yı anda bulasıñ Gâh cem‘a gâh farķa gelesiñ Şevķîyâ işte böyledir vaĥdet 22 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
10a
1
Cennet-i Firdevs’e eyleme raġbet ‘Âşıķ-ı śâdıķıñ göñlüdür cennet Çekme dûzaħ için beyhûde zaĥmet ‘Ârif-i śâdıķıñ göñlüdür cennet Ehl-i ‘âşıķ olanlar cenneti neyler Ĥûrî ġılmânîler ülfeti neyler Keŝrette eylenip ‘uzleti neyler ‘Âşıķ-ı śâdıķıñ göñlüdür cennet
3
‘Ârif ol nefsüñü Ĥaķķ’ı bul sen de Bulagör cenneti burc-ı bedende
10b
İsteyen Mevlâ’yı bulsun bende Bu ġarîb Şevķî’niñ göñlüdür cennet 23 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
10b
1
Şem‘a-i Mevlâ’yı yaķalı dilde Lâzım değil şems-i tâbâna minnet Bülbül-veş öteli cemâl-i gülde Ġayra yoķtur bâğ-ı gülistâna minnet Ĥaķ râhına girüp irşâd olanlar ‘Aşķıñ neş’esîle âbâd olanlar Varlıķ đaġın delip Ferhâd olanlar Ederler mi Şîrîn-zebâna minnet
120
Đoġalı bu ‘aşķıñ şu‘lesi dile Maĥv itdü vücûdu döndürdü küle ‘Aşķıle ŧâmûde olsalar bile Eylemezler bâġ-ı rıżvâna minnet Ŧâlib-i Ĥaķ olan Ĥaķķ’a ķul oldu Yanıp nâr-ı ‘aşķa Mevlâ’yı buldu İçip ‘aşķıñ meyin derûnu đoldu Eylemezler mey-i mestâne minnet 5
‘Aşķıle ķuruldu bir ulu pâzâr ‘Âşıķlara ezelden virildi bu kâr Olalı bu derd-i ‘aşķa giriftâr Eylemez Şevķiyâ dermâna minnet 24 ĤARFÜ’ŜĤARFÜ’Ŝ-ŜÂ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fâ‘ûlün
10b
1
‘Afv ķıl ‘isyânımızı Yâ Ġıyâŝ Ĥurmetine ol ĥabîbiñ Yâ Ġıyâŝ
11a
Ĥusnü ĥâle ķıl mübeddel ĥâlimiz Eyle luŧfuñla ‘aŧâmız Yâ Ġıyâŝ Celâliñ şiddetinden eyle maĥfûž Cemâliñ gülşenîle eyle maĥfûž Ki sensiñ dâimâ dillerde melfûž Ey ‘atâsı çoķ Kerîm Yâ Ġıyâŝ Cenâbıñdan budur maŧlûb-ı a‘lâ ‘Aşķıle şevķiñi eyle reh-nümâ Budur her bendeki maķśûd-ı aķśa Ey raĥîm-i raĥmet ismi Yâ Ġıyâŝ
121
‘Ömürler intihâ bulduķta ey şâh Envâr-ı źâtıñla eyle intibâh Musallaŧ olmasın şeyŧân-ı gümrâh Hidâyet śâĥibi señsin Yâ Ġıyâŝ 5
Ĥaķîķatle bekâm it ĥâlimizi Tevĥidiñle ħıtâm it ķâlimizi Ulaştır źâtıña hem źâtımızı Şevķî nûruñ ĥurmetine Yâ Ġıyâŝ 25 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilatün/Fâ‘ilün
11a
1
‘Aşķıñla ‘âşıķlar yanalı nâra İtmediler nâr-ı sûzândan baĥiŝ Bülbül-veş düşeli gülşende zâra İtmediler bâġ-ı rıżvândan baĥiŝ Cemâliñ nûruna olalı şeydâ Virildi anlara bu ‘aşķ-ı sevdâ Oķundu zülfüñde sûre-i esrâ İtmediler śûr-ı ‘irfândan baĥiŝ Refref-i ‘aşķıle birlige düşüp Pervâne-veş cemâl-i nârına pişip
11b
Maĥv iŝbâtîle Ĥaķķ’a yetişip İtmediler ġayri îmândan baĥiŝ Zâhidiñ ‘ilmine śıġmaz bu ma‘nâ İķrârî îmânı bilmedi ĥâlâ Lâ deyüp âdeme demedi illâ İtmedi ‘ömrüñde insândan baĥiŝ
122
5
Gel Şevķî’den oķu işbu ma‘nâyı Śûret-i âdemde bul bu mu‘ammâyı Öğredeyim saña lâyı illâyı Ķaŧrede olup eyle ‘ummândan baĥiŝ 26 ĤARFÜ’LĤARFÜ’L-CÎM Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fâ‘ûlün
11b
1
Vücûd iķlîmine ermeden kesâd Bâzâr-ı ķalbüñe viregör revâc Mevtiñ rûzigârı itmeden berbâd Gülzârı sîneñe viregör revâc Ħayırsızca eser bir bâd-ı semûm Süründürür şem‘üñ žulmet-i ġumûm Ķaranlıķta ķalır a‘żâlar ‘umûm Envârı rûĥuña viregör revâc Teslîm ol mürşide özüñü baġla Cürm-i ‘isyânuña đurmayıp aġla Her seĥer vaķtinde śu gibi çaġla Eźkâr-ı fikriñe viregör revâc Ulaştır rûĥuñu ‘âlem-i aśla Bülbül-i sırrıñla nâlâna başla Ĥıfž eyle zârıñı aġyâra śaķla Esrâr-ı rûhuña viregör revâc
12a
5
Karış erenlere yürü hem-dem ol ‘Aşķ ile cûş edip gel ‘aynim ol Şevķî’niñ şevķîle yürü hem-dem ol Tekrâr-ı şevķiñe viregör revâc
123
27 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/Fâ‘ilün 12a
1
Emrâż-ı ķalbiñde devâ ister iseñ Nefy-i iŝbâtîle edegör ‘ilâc Ĥakîm-i ĥâziķtan şifâ isterseñ Nefsiñ hevâsına aldanmayıp ķaç ‘Aşķıñ metâ‘ına olan müşterî Sermâye ediptir ‘ömr-i gevherî Śaķın yabanlarda gezme serserî Sermâye-i ‘ömre viregör revâc Aldanma dünyâya bu dünyâ fânî Diñle Ķur’ân’daki emr ü fermânı Tevĥîd ile ķandır rûĥ-ı sulŧânı Ġıdâ vir rûĥuña śaķın ķoyma aç Nažar eyle ķalbüñdeki eflâke Na‘ra-i Ene’l-Ĥaķķ śıġmaz idrâke Seferüñ uzaķtır baķ tedârike Çıķmayasuñ yola aç bî-‘ilâc
5
Śaĥîfe-i kalbi oķu it ezber ‘Arśa-i tevĥîdde ħoş hüner göster Ŧut elüñ Şevķî’niñ eyleyip rehber Gerekmez ‘âşıķa bunda taħt ü tâc
124
28 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün 12a
1
Sevdiğiñ ile yâr olup yârânı bulmazsa ne güç Derd-i Ĥaķķ’a dûş olup dermânı bulmazsa ne güç
12b
Fakr-ı faħriñ sırrını gel śor faķîr dervişe Añlayıp ol kenzini pâyânı bulmazsa ne güç Baġçe-i reyĥân-ı ‘aşķa girmeyen insân degil Bülbülü gül gülde kim rıżvânı bulmazsa ne güç Âsitân-ı yâre girüp ħakine yüz sürmeyen Taħt-i gâh-ı ‘âlîde sultânı bulmazsa ne güç 5
Evîc-i iķlîmi beķâda dost ile bâķi olup Ķaŧresiñ maĥv eyleyip ‘ummânı bulmazsa ne güç Men-‘arafden nûş edip bir kâse-i ‘ayn-i hayât Kim Ene’l-Ĥaķķ’dan bu gün ‘irfânı bulmazsa ne güç
7
Nûr-ı źât-ı kibriyâdan muķtebestir mümkinât Şevķîyâ bu remz-i bilmiş insâna bulmazsa ne güç 29 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
12b
1
Ķalb-i ‘ârif vech-i vaĥdetde bulurmuş ibtihâc Ŝemme vechü’l-Ĥaķķ’ıle eyler ķamudan ihticâc Śaĥn-ı bâġ-ı lâ-mekânîde olur ħoş ‘andelîb Genc-i iķlîm-i beķâda görmez imiş i‘vicâc
125
Bâġ-ı vaĥdetdir begim dil şehriniñ seyrân-gehi Ol sarâya lî-ma‘Allâh sırrı virmişdir revâc Secde-gâhı ‘ârifândır ķıble-gâhı ‘âşıķân Öyle bir menzildir ol kim ‘âli olmuş inficâc 5
Şevķîyâ dârü’l-emândır ħâne-i dil dâimâ Terk-i terk eyle bu yolda eyle anda indimâc 30 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
12b
1
Hevâ-yı nefs-i şeyŧândan bulmaķ isterseñ ‘ilâc Nefy-i iŝbât cevherinden ŧaķınasuñ ħoş-cenâh Muķâbil olmaķ isterseñ demâ-dem düşmâna ey yâr Żarb-ı źikrîle uragör ķalbiñe özge silâh
13a
Aķdem-i âmâliñi śarf it bu źikre ey gözüm Münevver ola ķalbiñde ĥaķîkatten bir śabâĥ Gözet Ĥaķ emriñi her ân edegör şer‘a iķtidâ Ĥelâl-i Ŧayyibe it iķdâm ne ĥâcet iste mübâh 5
Gerçi ŧâ‘at de güzeldir Ħâlıķ’a her śubĥ u şâm Źikr-i Ĥaķķ’ta bulunur ey Şevķîyâ özge śalâĥ
126
31 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fâ‘ûlün 13a
1
Śoĥbet-i ehl-i śafâdan ola göñlüñ inşirâĥ Edegör Allâh’a ķulluķ bi’l-fedâti ve’r-riyâĥ Ħalâyıķ iħtilâŧından śaķın ‘uzlette ķıl nefsiñ ‘Âlem-i vaĥdetde bekle tâ ki rûĥuñ bula râĥ Şerî‘atten eline al bir ‘asâ-yı muvâfıķ Ĥaķîķat râhına sâlik ola gör ķavl-i śâdıķ Ma‘rifet nûrîle yandır şem‘a-i ķalbiñi ‘âşıķ Her eyyâm-ı sülûküñde ŧarîķat ola râh-râh Śafâsı ehl-i vicdânıñ bulunmaz özge insânda Edâsı ehl-i ‘irfânıñ bulunmaz ĥûr-i ġılmânda Böyle bir zengîn fekîhe bulunmaz belki rıżvânda Ravża-i cennette yoķtur böyle bir ‘âlî tüffâĥ Źikr ile tevĥîdi żarbe eyle gör ġayreti Cümle eşyâya nažar ķıl alasıñ çoķ ‘ibreti Ehl-i tevĥîdiñ bu yolda böyledir hep ‘âdeti Ŝemme vechü’llâh žuhûr edip ola göñlüñ ferâĥ
5
Gel erenler mektebine alasıñ andan sebâķ Žulmet-i tende firâġ ol tâ tecellî ede Ĥaķ Ĥaķîkat güneşi đoġsun śubĥ-ı śâdıķtan şafâķ Açılsın lâ-mekân ili bulup her yüzden merâĥ
6
Görünsün iķlîm-i muŧlaķ fenâ ķıl nefsiñi sâlik Erişenler bu iķlîme didiler küllü şey’in Hâlik
13b
Gel ey Şevķî beķâ andan beķâya olasın mâlik Bu bir ĥuccitdir saña buña da uralar bir saĥ
127
32 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün 13b
1
Mürşidiñ dâmeniñ ele al evvel Tâ bulasıñ anda ħoş fevz ü felâh İnâyet ħırķasıñ giyip yola gel Himmetle ŧaķın bir ‘âlî cenâĥ Cemâl-i mürşîde dikip gözüñü Nûr-ı tevĥîd ile đoldur özüñü Źikre maĥśûr eyle her dem sözüñü Bulursuñ göñlüñde bir ulu raĥ-râĥ Śafâ ile śorup erkân-ı źikri Edegör ķalbiñde cilve-i fikri Devâm ile olur bu sırrıñ şükrü Źikr ile rûĥuña viregör merâĥ Ezelden içenler ‘aşķıñ meyini Âteşlere yaķar varlıķ demini ‘Aşķ ile đolduran câmuñ cemini Ĥaķîķat mülküne bulur özge râĥ
5
Erenleriñ meclisine girenler O meclisiñ esrârına erenler Men-‘araf dersini bulup bilenler Şevķî yardım eder anlara ervâĥ
128
33 ĤARFÜ’LĤARFÜ’L-ĦÂ’ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün 13b
1
‘Âlim olanlar bulurlar kân ü mekânda rusûħ ‘Ârif olanlar bulurlar cân u cânânda rusûħ
14a
Śarf ü naĥviñ aśl ü fer‘iñ şive-ħoştur velî Lebk-i esrârı erenler bulmuş ‘irfânda rusûħ ‘Aşķıle gel nâr-ı ‘aşķa yaķ özüñü rûz u şeb Bula gör pervâne miŝli nâr-ı sûzânda rusûħ Geç bu keŝret ‘âleminden ir sarây-ı vaĥdete Ķaŧreler bu ‘aşķ yüzünden buldu ‘ummânda rusûħ 5
Ķıl devâm źikr-i Ħudâ’ya vir śafâlar rûhuña Top edip başıñı şöyle eyle cevgânda rusûħ Bilmediñ sen zâhidâ bu ĥâlet-i ‘âşķı meger Ânıñ için bulmadıñ sen ‘ayn-ı îmânda rusûħ
7
Âdemiyyet noķŧasıdır ķıble-gâhı ins ü cân Şevķîyâ’nıñ şevķi buldu ķalb-i insânda rusûħ 34 Mef ‘ûlü/ Mefâ ‘îlün/Mef ‘ûlü/ Mefâ ‘îlün
14a
1
Ey zâhid-i bî- śımâħ gel ŧut sözüme ķulaħ Źiķre eyle ġayreti śaķın olma sen ırâħ Gel bu ‘aşķıñ meyinden bir ķadeĥ nûş edegör Seniñ de şem-‘i diliñ bula dâim irtisâħ
129
Gel mûtûnüñ emrine ‘ahdiñ gelsiñ yerine Her giz ermeye seniñ sîretiñe infisâħ Sen de esîr ol ‘aşķa ulaşır özüñ Ĥaķķ’a Vaĥdet bulup Ĥaķ ile gelir saña insilâħ 5
Şevķî’niñ şevķine yan ‘aşķıñ rengine boyan Olur derdine dermân her kim iderse śarâħ 35 ĤARFÜ’DĤARFÜ’D-DÂL Mef’ûlü/ Fâ‘ilâtün/ Mef’ûlü/ Fâ‘ilâtün
14a
1
Yâ Rab beni it źâtıña irşâd ‘Aşķıñla bu vîrân göñlüm eyle âbâd
14b
Bir laĥža beni yaķma aġyârlıķ hicrânına Luŧf it beni benden eylegil âzâd Nefsim ile eyleme beni terbiye Yâ Rabbî Dûr eyleme vaślıñda hicrânıña yaķma ilâhî Dest-gîr itdüm efendim her ĥâlime sen şâhî Âteş-i hicrânıñla eyleme ben ķuluñu berbâd 3
Derdiñle benim ķalbimi tîmâr eyleme ‘Aşķıñla kerem it beni bîmâr eyleme Her ânda benim evrâdımı eźkâr eyleme Şevķî ķuluñ şevķini eyle müzdâd
130
36 Mef‘ûlü/ Mefâ‘îlün/ Mef‘ûlü/ Mefâ‘îlün 14b
1
Gel ey dervîş-i śâdıķ tevĥîd idelim tevĥîd Gel ey Allâh’a ‘âşıķ tevĥîd idelim tevĥîd Ĥaķ źikr edeni sevdi Ķur’ân’da beyân itdü Bizlere ta’lim itdü tevĥîd idelim tevĥîd Göñül gözü açılır Ĥaķ’tan raĥmet śaçılır Yüz biñ ĥıcâb geçilir tevhîd idelim tevĥîd Seĥerlerde ķalķalım nefsiñ eviñ yıķalım Tevĥîd ile yaķalım tevĥîd idelim tevĥîd
5 15a
Şeyħimizi görelim tevħîdimizi sürelim Ĥaķ-ĥażrete irelim tevhîd idelim tevĥîd Hep ķardaşlar dervişler tevĥîd sırrıñ bilmişler Ĥaķ cemâliñ görmüşler tevĥîd idelim tevĥîd
7
Gel ey Şevķî fikr eyle tevĥîd ile źikr eyle Gece gündüz şükr eyle tevĥîd idelim tevĥîd 37 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
15a
1
Gel śorar iseñ nedir evel ü âħir Cevâb budur var ise sende isti‘dâd Gir göñül mülküne eyleyüp ŧâhir Ne esrâr bilesiñ mebde-‘i me‘âd
131
Mesâfe olmadı iķlîm-i vicdân Görünüptür o yüzde vech-i Raĥmân Hep ĥaķîķat erleri itdü seyrân Bu ni‘met añlara oldu Ħudâ’dan Gel göñül ka‘besiñ ķıl ħoş ziyâret ‘İbâditdir ‘ibâdetten ‘ibâdet Ene’l-Ĥaķ sırrına eyle şehâdet Ķuru da‘vâyı terk it eyle ib‘âd Zâhid bî-idrâke fetĥ olmaz bu bâb Bilmez anlar nedir merci-‘i me’âb Nefsi iŧmînân olanıñdır ħıtâb Râżı olġıl saña virile mî‘âd 5
Edip Ĥaķ derdini derdiñe merhem Ĥaķ elinden nûş edip bir câm-ü-Cem
15b
Eliñ ŧut Şevķî’niñ her dem be-her-dem Señi de eyleye bu yolda irşâd 38 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
15b
1
Vech-i bâķî olmaķ isterseñ göñül Bir pîr-i kâmilden eyle istirşâd Göñül baġçesinde açılsın bir gül Bülbüller uyanıp eylesün feryâd Gir göñül şehrine ne seyrândır Temâşâ eyleyip gören ĥayrândır Cenâb-ı kibriyânıñ kendi mihmândır Ħas-ı bârigâh için eylemiş bünyâd
132
Tevĥîd ile śula göñül bâġını Ķaldırıp aradan vârlıķ đaġını Urup sîneñ üzre ĥasret đaġını Şîrîn ‘aşķîle olagör Ferhâd Göñül ‘ilmin oķu eyleyip devâm Burâķ sen de beķâ içinde bir nâm Gecelerde źikr edegör ķıyâm Ķalbiñi edegör źikr ile âbâd 5
Şevķî ķuluñ pendin diñle muĥaķķaķ Saña da görünsün ŝeme vechü’l-Ĥaķ Žuhûra irdikte ‘âlem-i muŧlaķ Mâsivâ ķaydından olursuñ âzâd 39 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
15b
1
Cemâl-i ĥüsnüñe ķılmaġa mir’ât Cûduñla ‘âlemi eylediñ îcâd Elestü ħıtâbını buyurduñ bi’ź-źât Belâ iķrârîle eyledüñ hep şâd
16a
Baķ śan‘at-ı Ĥaķķ’a ne işler ķurdu Ervâĥa ‘anâśır gömlegiñ hep şâd Çün evvelki śâfda enbiyâ đurdu İkinci śâfdadır ebrâr ü evtâd 3
Ol günde farķ oldu mü’min münâfıķ ‘Ahd-i mîŝâķîle itdiler ŧâliķ Şevķî ĥasretiñle ol günden yanıķ İsm-i pâkiñ eder dâ’im dilde yâd
133
40 Mef‘ûlü/ Mefâ‘îlün/ Mef‘ûlü/ Mefâ‘îlün 16a
1
Ey ŧâlib-i Ĥaķ olan tevĥîd idelim tevĥîd Ey lâyıķ-ı ‘aşķ olan tevĥîd idelim tevĥîd Hep ĥicâbı geçelim nûr-ı Ĥaķķ’ı seçelim Ĥaķ ķapısıñ açalım tevĥîd idelim tevĥîd Gir meydâna ‘aşķıle sür cevlânı şevķîle Allâh deyüp śıdķıle tevĥîd idelim tevĥîd Cân u başı virelim dost râhına girelim Tâ menzile irelim tevĥîd idelim tevĥîd
5
Terk idelim aġyarı tâ bulalım ol yârı Şevķîyâ’nıñ efķârı tevĥîd idelim tevĥîd 41 ĤARFÜ’Ź ĤARFÜ’Ź-ŹEL Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün
16b
1
Tecelli ‘aşķıle buldum bu gün başka bir iltiźâz Śafâ-yı rûhuma ĥaśıl oldu bir özge iltiźâź Hümâ-yı vuślatım perâz edip ‘arş üstüne nâgâh Bülbül-i sırrımda ĥâśıl oldu başķa iltiźâź Gel ey zâhid ķabûl itmez seniñ ‘aķlıñ bu esrârı Küfr-i îmândan geçip kesmediñ destârı zünnârı Ene’l-Ĥaķ sırrını cândan đuyan bildi bu eŧvârı Fenâya uġrayan andan fenâda buldu iltiźâź
134
Sülûk it menzil-i Ĥaķķ’a bulup bir śâhib-i vicdân Żiyâfet eyle ķalbiñde edegör Rabbiñi mihmân Bu bir ‘âlemdir ancaķ olur bir ânada bin seyrân Fedâ ķıl başile cânı bulup başķa bir iltiźâź Bıraķ bir ķaŧreyi elden đalagör baĥr-i ‘ummâna Fenâ-ender-fenâdan geç beķâ-yı vech-i Raĥmân’a Bi-küllî maĥv edip nâm u nişânıñ ir bî-nişâna Yetegör menzil-i aśla bulup bir başka iltiźâź 5 ‘Adem śaĥrâsına ķur sen de ħaymen-i Şevķî Ķuyûd-ı mâsivâdan geç bulup ol bezm-i iŧlâkı Ĥicâb olmaz saña ġayri görürsüñ ħalķtan ġayri Bu bir ĥayret maķâmıdır budur bir başka iltiźâź 42 ĤARFÜ’RĤARFÜ’R-RÂ’ Mefâ‘îlün/Mefâ‘îlün/Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün 16b
1
Ĥaķîķat mülkünüñ taħt-ı beķâsı şâh-ı yoķluķtur Sarây-ı ŧâķ-ı eyvân-ı śafâsı râh-ı yoķluķtur O şems-i ma‘rifet şânıñ żiyâsı mâh-ı yoķluķtur Gerektir ehl-i ‘irfâna gâh varlıķ gâh yoķluķtur Sarây-ı ma‘Allâh’a yetiştir nefsiñi ‘ârif Vücûduñ maĥv-ı fenâ it o me’vâ ġayri yoķluķtur
17a
Śoyun varlıķ libâsından görünsün lâ-mekân şehri Ki nefsiñ anda ġarķ eyle budur ol yoķluġun baĥri 5
Vücûduñ eyleyip ‘uryân olagör Şevķîyâ teslîm Ġâfil olma bu ma‘nâdan bu ma‘nâ belki yoķluķtur
135
43 Mef‘ûlü/ Mefâ‘îlü/ Mefâ‘îlü/ Fa‘ûlün 17a
1
‘Âşıķ geceler ‘aşķıle cânânı beķler Feryâd ile bülbü gül için gülşeniñi bekler Derd ehli olup derdine bir çare için Oturup kûşe-ı ġam-ħânede dermânını bekler Mir’ât-ı beşer aśl-ı melek vaśf-ı melek Luŧfu çoķ ehl-i diliñ iĥsânını bekler Düşüben vaśl-ı ümîde geceler tâ be-seher Bir ĥakîm-i ħâźiķuñ dükkânını bekler
5
Śoldurup enver cemâlin firķat-i cânâ ile Hemân ķurbân-ı cân itmek için bayrâmını bekler
6
Şevķîyâ mülk-i vücûdundan ferâmûş olalı Ķulluķ için el açıp sulŧânıñı bekler 44 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
17a
1
‘Âciz oldu vaśf-ı ĥüsnüñden nice vaśśâf senin İ‘tirâf-ı ‘acz edip hem ‘acze ıśrâr itdiler Şânıñı tefhîm için teftîş eder vaśśâf senin Ĥaķîķatiñ fehm edip cümle iķrâr itdiler Vaśfa kim ķâdir olup şânıñda evvel levlâk iken Nuŧķ-ı Ķur’ân-ı Ħudâ ĥaķķıñda erselnâk iken Me’aħź-ı şems ü ķamer devrinde ger eflâk iken Ķudret ižhâr eyleyenler ‘ömrün imrâr itdiler
136
Nûr-ı vechüñden ġarîķ-ı envâr oldu dû-cihân Feyż-i ĥüsnüñden aluptur irtifâ-‘ı âsumân 17b
Kabe-kavseyn erişip oldu ev-ednâ mekân Bu esrârı fehm edenler bir yol i‘mâr itdiler 4
Leyŝ-i Mevlâ sırrıyla itdü ŧarîķa ibtidâ Śâd-hezâr erbâb-ı diller eylediler iķtidâ Ķuŧb-ı ‘âlem mürşidim ol raĥîme cânlar fedâ Şevķî bu ‘ilm-i ledünnî cümle esrâr itdiler 45 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
17b
1
‘Âşıķ-ı śâdıķlaruñ göñlünde dâim yâr olur Varlıġından dûr olur dost vârlıġîle vâr olur Maŧla-‘ı şems ü ķamer ve’n-necm-i esrârı daħi Ķabe-ķavseyn sırrıña hem-maĥrem-i esrâr olur Dîde-i hûdan görür hep mekânıñ ellerin Ķande baķsa gözleri hem nâžıru dil-dâr olur Gözleri Ĥaķķ’ı göreniñ sözü daħi Ĥaķ olur Şol ene’l-Ĥaķ na‘rası kendinde kim ižhâr olur
5
İsm-i resmiñ maĥv edip deryâ-yı ‘aşķa cân atar Şevķîyâ kim ‘âşıķ olan cânından bî-zâr olur 46 Müstef ‘ilün/ Müstef ‘ilün/ Müstef Müstef ‘ilün/ Müstef ‘ilün
17b
1
Seniñ ‘aşķıñ ile yanmaķ ‘âşıķa armaġanıñdır ‘Aşķıle źikr ile dönmek śâdıķlara iĥsânıñdır
137
Śun bize ‘aşķıñ cür‘asıñ tâ içelim ķana ķana ‘Aşķıñla mest eyle bizi her ne ķılsañ cenânıñdır Kerem-i fażl-ı luŧfuñdan ‘aşķıñla bizi ĥayy eyle 18a
‘Aşķıñla ‘âşıķı iĥyâ eylemek seniñ şânıñdır ‘Aşķıñ bize mürşid eyle ‘aşķıñla varalım saña ‘Aşķıñ ile saña varmaķ ‘âşıķlara beyânıñdır 5
Tecellî yellerin estir ‘âşıķlara śâdıķlara Tecellîne bu ‘âşıķlar dâimâ sâ’ilânıñdır ‘Aşķıñla ‘âşıķlar geçer nice yüz biñ ĥicâbâtı Her nefesde senüñ ‘aşķıñ ‘âşıķa sâye-bânıñdır Şevķî ĥusnüñ cemâline sezâ eyle bizi şâhım Luŧf eylemek ‘âşıķlara dergâhıñdan fermânıñdır 47 Müstef ‘ilün/ Müstef ‘ilün/ Müstef ‘ilün/ Müstef ‘ilün
18a
1
Źikr ile gir bu meydâna bu meydânda ħoş ĥâl olur Fikriñi eyle sermâye sırrıñ özge nihâl olur Bâb-ı serây-ı vaĥdeti fetĥ eylemek ister iseñ Hep ‘ilmiñi cehle ergör bildikleriñ vebâl olur
3 18b
Şevķîyâ oķu dersiñi dâimâ eyle źikriñi Lâ-mekânda kıl nefsiñi Ĥaķķ’a cândan viśâl olur
138
48 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün 18b
1
Murâd bu silk-i tevĥîdi sürüp şâzâne gelmektir Bu ĥayvânî vücûduñ maĥv edip insâna gelmektir Vücûduñdan şu deñli sırr-ı esmâ źâhir oldîse Đuyup sırrı men-‘arafdan gözüm ‘irfâna gelmektir Ezel şems-i vücûduñdan žuhûr eyler seĥer-âsâ Münevver eyler âfâķ-ı hüner vicdâna gelmektir Döküp göz yaşını ceyĥûn miŝâli firķat-i yâre Bu gün Ya‘ķûb olup Yûsûf için Ken‘ân’a gelmektir
5
Ħıŧâb-ı len-terânîden bu vâdî-‘i muķaddesde Vücûduñ vâlıġıñ atup ‘ayân îmâna gelmektir Ħıtâb-ı irci‘î gelse n’ola sırrıña ey sâlik Ki râżı ol bu ma‘nâdan hemân cânâna gelmektir Ŧutup bir mürşidiñ destin umagör himmet-i feyžîn Yuyup himmet puñârından yüzüñ meydâna gelmektir
8
Sözüñ ŧutsâñ n’ola ey yâr bu Şevķî gibi ednânıñ Eliñ aç đurma ey cânım bu dem iĥsâna gelmektir 49 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün
18b
1
Muĥabbet bezm-i ‘uşşâķa begim merdâne gelmektir Virip cân tîġ-i müjgâne gözüm kurbâna gelmektir Girip mey-ħâne-i dilden içip vaĥdet şarâbını Esîr-i ‘aşķ olup yâ hû hemân mestâne gelmektir
139
Başıñı ur belâ ŧaşlarıña yâ hû sular âsâ Ķarıştırmaķ için bu ķatreñi ‘ummâna gelmektir Bu cevgân-ı muĥabbette başıñı ŧop edip şöyle Amân cânım dime ķardeş boyan al ķana gelmektir 19a
5
Bu vârlıķ kisvesinden çıķ fenâ-fi’llâh olup sen de Đolaşıp şem-‘i dil-dâre yanıp pervâne gelmektir Eriştir cânıñı Ĥaķķ’a bu pâzâr-ı muĥabbette Śoyunup ħırķa-i ‘âri bu dem ‘uryâne gelmektir
7
Eger sen de diler iseñ bu sırrıñ aślına irmek Ŧutup bu Şevķî’niñ destin pîr-i Şa‘bân’a gelmektir 50 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ’îlün/ Mefâ‘îlün
19a
1
Śuçum ‘afv itmege ancaķ benim ķâdir ilâhım var Ħaŧâlar ‘afv eder ķâdir kemâlîle penâhım var ‘Aŧâlar śâĥibi ancaķ ķadîm-i pâdişâhım var Penâhım dest-gîrim var benim güzel Allâh’ım var Ħaŧâ itdüm amân Yâ Rab ‘atâña eylegil mažhar Celâl-i ķahrıña virme celâliñ eylegil ižhâr Elim açıp saña geldim bir ismiñdir senin ġaffâr Penâhım dest-gîrim var benim güzel Allâh’ım var
3
Ġarîb bu Şevķî’niñ ĥâli n’olur ‘afv eylemez iseñ Ķabûl-i tevbeyle Yâ Rab muvaffaķ eylemez iseñ Ķalır nâr-ı caĥîme ger ‘inâyet eylemez iseñ Penâhım dest-girîm var benim güzel Allâh’ım var
140
51 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün 19a
1
Bu gice seyrimde bir şehre vardım Ŧolaşdım eŧrâfını ħoş seyrânı var Lâle sünbül baġçesiñde gülleri Menefşe şaķâyıķ çoķ reyĥânı var Çoķ temâşâ itdim ħoş śafâsı var Bülbüller çaġrışur ħub śadâsı var ‘Âşıķın ma ‘şûķa âşinâsı var Âşufte ĥâl olmuş çoķ insânı var
19b
Ķudretten çekilmiş şehriñ dîvârı Ĥikmet deryâsında aķar pınârı Ķudretîle kendi olmış mi ‘mârı Naķş-ı śûret śan ‘at-ı ħûb nişânı var Şehirde kendini bî-nişân itmiş Bulmaġa kendini çün fermân itmiş Herkesiñ ‘aķlını perîşân itmiş Ol şehirde ‘âlî lâ-mekânı var 5 Dûş olursa seniñ ol şehre göziñ Bul Ĥaķķ’ı kendiñde şehirde öziñ Meger kimse bilmez Şevķî bu söziñ Erenler bezminde ħoş meydânı var 52 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün
19b
1
Mufaśśal devr dertler başımda intiħâbımdır Añı virmem saña zâhid ki dest-i iktisâbımdır Küfr-i îmân baħŝini terk eylemişim bilmiş ol Serây-ı lâ ve illâyı yıķan śarf-ı inħırâbımdır
141
Beni sen bilmediñ zâhid benem ol lâ-mekân murġu Nîçin ‘ibret gözüyle baķmayıp farķ itmediñ âġı Bu gün kürsîde urduñ ehl-i diller ķalbine dâġı Saña bildirmeyen ancaķ benim özge niķâbımdır 3
Bu Şevķî’niñ ķıyâs itme şevķıni ġayri eşvaķa Đolandırma özüñü cehd edip her bir esvâķa Leb-i deryâda đurma zâhidâne uġra a‘mâķa Bu iĥsânı viren baña muĥaķķaķ Ĥaķ celâyımdır 53 Müstef ‘ilün/ Müstef ‘ilün/ Müstef ‘ilün/ Müstef ‘ilün
19b
1
20a
Hû ismini süren dervîş Ĥaķķ’a yaķın insân olur Âh edip aġlayan dervîş eylencesi cânân olur ‘Aşķıle perdeler çeker siyâhdan aġları seçer Ĥaķdan yaña ķapı açar cümle cihet seyrân olur Hû isminiñ hep śafâsı olur ķalbiñ iśtifâsı Görünür nûr-ı Muśŧafâ’sı hep śâhib-i vicdân olur Görünür iķlîm-i lâ-mekân dostuñ vechi olur ‘ayân Sözüm Ĥaķ’dır śaĥîh inan Ĥaķ ķalbiñe mihmân olur
5
Ġâyet şedîddir żarb-ı hû hep ĥicâbı açandır bu Bundan öte aġyâr ķamu hep yâr olur yârân olur Cennet olur cümle cihân envâr olur kevn ü mekân Farķ olunmaz ins ile cân đaġ üstü hep bostân olur Keŝret gider vaĥdet olur hem dost ile ħalvet olur Ħalvetde ħoş ĥayret olur źâtında bir sulŧân olur
142
8
Muŧme’inneden râżıyyeye âżıyyeden merżıyyeye Ey Şevķîyâ śâfiyeye ķaŧrân düşer ‘ummân olur 54 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilatün/Fâ‘ilün
20b
1
Âteşlere yanıp sîne-çâk eyler Dostuñ cemâline ‘âşıķ olanlar Naķd-i cânıñ virip terk-i terk eyler Dostuñ cemâline ‘âşıķ olanlar Ferhâd olup vârlıķ đâġların deler Bir âh ile biñ bir cibâli geçer Ĥaķ elinden ‘aşķıñ şarâbın içer Dostuñ cemâline ‘âşıķ olanlar Ka‘be-i vuślatda giyerler iĥrâm ‘Arafât-ı Ĥaķ’da ederler ķıyâm Mest olurlar ‘ınde’l-meş‘ari’l-ĥarâm Dostuñ cemâline ‘aşıķ olanlar Mina’da ederler nefsini ķurbân Bıraķmazlar aśla hiç nâm u nişân Ķaŧreyi maĥv edip bulurlar ‘ummân Dostuñ cemâline ‘âşıķ olanlar
5
Ŧavâf iderler dil-ârâyı gâh-gâh Her nefesde alur bir özge nigâh Şevķîyâ ‘aşķıle olurlar seyyâh Dostuñ cemâline ‘âşıķ olanlar 55 Mefâ ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün
20b
1
Esmeden başıña bir bâd-ı fenâ Medîne-i ķalbi edegör ma‘mûr Devâm it źikriñe her śubĥ u meśâ Dil-i maĥzûnuñu edegör mesrûr
143
Žulmet-i bedende olagör âzâd Śaĥîfe-i ķalbi edegör âbâd Mevlâyı edegör her nefesde yâd Śafâ-yı ĥâl ile olagör me’cûr 21a
Varlıġıñ terk eyle ulaşıp Ĥaķķ’a Özüñü erişdir kemâl-i ‘aşķa ‘Ayn-i basîretle baķagör ħalķa Ene’l-Ĥaķ dârına olagör menfûr Mevlâyı sevenler ‘aşķa ķul oldu Sürüp ‘aşķ atını Mevlâyı buldu Cevher-i ‘aşķıle derûnı đoldu Ĥaķîkatiñ meyi olmadan engû 5
Râżı ol ĥâline şükr it Mevlâ’ya Erişesiñ sen de sırr-ı a‘lâya Mažhar ol Şevķîyâ ‘ilm-i esmâya Dürr-i le’âlîi idegör menşûr 56 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün
21a
1
Vücûduñ ka‘be-i ‘ulyâ yüzüñ miĥrâb-ı ekberdir Kelâmıñ gevher-i yeknâ hemân kibrît-i aĥmerdir Bûyuñ bûy-ı ĥaķîķatle şerî‘atle mu‘aŧŧârdır Bilenler ķadr-i a‘lâñı didiler misk-i ezferdir Ki sensiñ nüsħa-i kübrâ ki sensiñ ‘alleme’l-esmâ’ Ki sensiñ mescid-i aķśâ ‘urûcuñ ‘ayn-i enverdir
144
Ķudûm-i Ħak-i pâkiñ eyledü tezyîn semâvâtı Mükemmel nûr-ı işrâķıñ levĥa-i kübrâdan ažhardır 5
Bu ‘abdimi kemter-i mažhar buyurmaz mı viśâliñe Ķapıñda pür-ķuśûr ancak Şevķıyâ ‘abd-i aĥķardır 57 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
21a
1
Menba-‘ı bâġ-ı bahârıñ maĥzen-i śıddîķ-ı a‘žamdır Maĥzen-i esrâr-ı ‘aşķıñ menba-‘ı śıddîķ-ı a‘žamdır Bâr-i ġâr-ı hem-demi faħra’r-rusüldür bil ‘ayân Hicretiñ esrâr-ı feyżi ma‘den-i śıddîķ-ı a‘źamdır
21b
Noķta-i aķdem oluptur çâr-yâreyi nažîr Bâb-ı śıdķıñ fâtiĥi hem menşî-‘i śıddîķ-ı a‘žamdır Beźl-i ĥâl-i cânile ħiźmet eder peyġambere Ħandân-ı bî-medân-ı merkeri śıddîķ-ı a‘žamdır 5
Zümre -i ‘uşşâķa ser-defterdir śafĥa’l-cemîl İşbu kemter Şevķîyâ’nıñ melce’i śıddîķ-ı a‘žamdır 58 Mefâ’îlün/ Mefâ’îlün/ Mefâ’îlün/ Mefâ’îlün
21b
1
‘Adâlet baĥriniñ dür-dânesi fârûķ-ı ekberdir Vilâyet kenziniñ yek-dânesi fârûk-ı ekberdir Śadâ-yı seyf-i İslâm’ı erişti şarķıle ġarbe Şecâ’at mülkünüñ her dânesi fârûķ-ı ekberdir Seyf-i Ĥaķ’tır ĥaķķile nâŧıķ oluptur dâimâ Celâlet ķaśrınıñ merdânesi fârûķ-ı ekberdir
145
Celâl-i cevdetiñ tavśîf edemez ħâne-i cevdet Mehâbet ŧarzınıñ ferdânesi fârûķ-ı ekberdir 5
Ķubâr-ı pâyınıñ ‘aşķı saña kâfîdir ey Şevķî Şehâdet bezminiñ bir dânesi fârûķ-ı ekberdir 59 Mefâ’îlün/ Mefâ’îlün/ Mefâ’îlün/ Mefâ’îlün
21b
1
Şehâdet cündünüñ ser-‘askeri ‘Oŝmân-ı ekremdir Seĥâvet mülkünüñ ser-cevheri ‘Oŝmân-ı ekremdir Ĥaķîķat levh-i ķudretden virildi nâm-ı źi’n-nûreyn Kemâlet bezminiñ ser-defteri ‘Oŝmân-ı ekremdir Ĥayâ iķlîminiñ sâlârı olmıştur bilâ-şübhe ‘Arâfat cenginiñ ser-gevheri ‘Oŝmân-ı ekremdir Nažar bir dûş-ı ‘arş anda mükemmel câmi‘u’l-Ķur’ân Celâlet ĥıfžınıñ serâzîri ‘Oŝmân-ı ekremdir
5
Bunuñ nûr-ı żıyâsından iķtibâs eyle ey Şevķî Mekânet künhünüñ ser- envârı ‘Oŝmân-ı ekremdir 60 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün
22a
1
Ĥaķîķat pehlivânı ‘Alî Ĥaydâr-ı enverdir Ma‘rifet merd-i meydânı ‘Ali Ĥaydâr-ı enverdir Enîs-i vaĥdet-i muŧlaķ ŧarîķat taħtınıñ şâhı Şerî ‘at dürrünüñ kânı ‘Alî Ĥaydâr-ı enverdir Nice ‘ilm ü kemâle vâriŝ-ı sulŧân-ı ‘âlemdir Vilâyet baĥr-i ‘ummânı ‘Alî Ĥaydâr-ı enverdir
146
Ledünnî ‘ilminiñ bâbı ‘avârif sırrınıñ mâhı Şecâ‘at sırr-ı sübĥânı ‘Alî Ĥaydâr-ı enverdir 5
‘Ummâna sâkî-i kevŝer velî dâmâd-ı peyġamberdir Nihâyet Şevķî vicdânı ‘Alî Ĥaydâr-ı enverdir 61 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün
22a
1
Küĥlü mâ-zâġa’l-baśardan Ĥasan sulŧân-ı a‘žamdır Mihr-i mâ-dâme’n-nažardan Ĥasan burhân-ı a‘žamdır Künûz-i sırr-ı esmâdan virilmiş gevher-i muŧlaķ Ŧıfl-ı mâ-zâle’l-eŝerden Ĥasan ħâķan-i a‘žamdır Ĥasan şâh-ı ĥaķîkattir Ĥasan mâh-ı hüviyyetdir Ĥasan şems-i vilâyitdir Ĥasan ‘irfân-ı a‘žamdır Taĥt-ı iķlîm-i beķâda şehin-şâh-ı mu‘allâdır Ma‘ârif kenz-i lâhûtta Ĥasan ‘ummân-ı a‘žamdır
5
Lâ-mekân-ı bî-nişânda kulûbedir ‘âlî mülkü İstinâd eyle ey Şevķî Ĥasan insân-ı a‘žamdır 62 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün Mefâ‘îlün
22a
1
Gevher-i yektâ-yı ‘âlem Ĥüseyn ferd-i mu‘allâdır Cevher-i hem-nâ-yı ‘âlem Ĥüseyn merd-i mücellâdır Fedâ-yı cân edip ümmet yoluna ey ol kerem-kânı Edip gerdânını ihdâ Ĥüseyn derd-i Kerbelâ’dır Ĥüseyn murġ-ı lâ-mekândır bûy-ı bî-nişândır Ĥüseyn ‘anķâ-yı Rahmândır Ĥüseyn vaķd-i mübtelâdır
147
22b
Maķâm-ı sidre a‘lâ ķâbe-kavseyni ev-ednâ Nuśb-i ‘ayn-i Ĥażreti Zehrâ Ĥüseyn rüşd-i mevlâdır 5
Çerâġ-ı emced-i nûr-ı Muĥammed’dir bu şeh-bâzlar Şevķîyâ nûr-ı ilâhî Ĥüseyn hem nezd-i mevlâdır 63 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün
22b
1
On iki aślıñ esâsı pîr-i Şa‘bân-ı velîdir Hep pîrlerin müctebâsı pîr-i Şa‘bân-ı velîdir Ķuŧb-i aķŧâb-i cihândır cân u cihân sermâyesi Hep velîler reh-nümâsı pîr-i Şa‘bân-ı velîdir Ķâbe-ķavseyn-i ev-ednâ o sultânıñ menzil-gehi Kân ü mekân temennâsı pîr-i Şa‘bân-ı velîdir Her cihet feyż-i cârîdir te‘alluķtan hep ‘ârîdir Kâmildir dervîşânesi pîr-i Şa‘bân-ı velîdir
5
Şarķtan ġarbe feyż aķar çeşm-i ĥaķîķatle baķar ‘Âşıķlar ķıble-nümâsı pîr-i Şa‘bân-ı velîdir
6
Şevķîyâ bendesi olmaķ feyż-i Ĥaķ’la đolmak Her vefânıñ anası pîr-i Şa‘bân-ı velîdir 64 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
22b
1
Mülke bâķîden geldim ise bu ‘âleme Ẕât-ı vaĥdetle libâsım ħânümânım añdadır Çeşm-i keŝretle baķıp ŧa‘n itme bu aĥvâlime Baĥr-i vaĥditdir enîsim bî-mekânım añdadır
148
Ħâlıķa vaĥdet bıraķtı gerçi beni ġurbete Yine ol deryâ içinde bî-nişânım añdadır Śuretâ insân içinde ünse hem-dem olmışsam Ma‘nîde ma‘nâ yüzünde cân-ı cânım añdadır 23a
5
Ħâne-i dil dâima vaĥdetlenir keŝretlenir Sırr-ı serânım bilen ol tercümânım añdadır Lî-ma‘Allâh’tır enîsim rehberim seyrân-gehim Ĥâme-i ķudret beyân eyler zebânım añdadır
7
Bunda Şevķî nâmı ile söylediler nâmımı Ehl-i Ĥaķķ’ıñ bildiġi şol âdûsânım añdadır 65 SÜNÛĤÂT SÜNÛĤÂTĤÂT-I DİĞER Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün
23a
1
Enîs ol enîs ol sırr-ı Ĥaķķ’a Bu azlıķlar bu çoķluķlar nedendir Celîs ol gel celîs ol bezm-i ‘aşķa Bu vârlıķlar bu yoķluķlar nedendir Nedir bu görünen şol žıll-ı seyrân Nedir bu söyleyen ecretile ‘ıtâb Ħaber vir gel nedir merci‘le me’âb Temâşâ ķıl bu yoķluķlar nedendir
3
Śafâ- ‘ı vaĥdetiñ hengâmisidir Celâ-‘i keŝretiñ kâşânesidir Ĥaķîķat baĥriniñ dür-dânesidir Söyle Şevķî bu ufuķlar nedendir
149
66 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilatün/Fâ‘ilün Fâ‘ilatün/Fâ‘ilün 23a
1
‘Uryân olmuş ‘aşķıñ tîġ-ı cevheri Çoķ cânları tîġdan geçirip gider Ħâke döktü nice ħûn sırları Ĥâlâ ol ķanları içirip gider Çoķ ‘âşıķları sînesine baķıtdı Ciger ķanıñ seyelân idüp aķıttı
23b
Hicrân kendini câna ŧaķındı Âteş-i sûzâna düşürüp gider 3
Gördüm ‘âşıķlarıñ nev-destesini Đoldurmuş kânile cân destîsini Yeksân etmiş ħâke ser-peştesini Şevķî ķanlar içre düşürüp gider 67 DİĞER Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün
23b
1
Uśandı bu göñlüm žulmet-i ġamdan Ħalâs olup ġayri selâmet ister Çoķ miĥnetler çekildi ol câm-u-Cem’den Anıp o śuĥbâyı ferâġat ister Dûr eyledü göñlüm ülfet-i ħalķı Bulalı kendimde śafâ-yı Ĥaķķ’ı Vâĥid istersem yüzim ‘aşķı İtdiği ķanâ‘atte bulagör śafâ
3
Nâ-merde iĥtiyâç güçtür dâimâ Genc-i ķanâ‘atte bulagör safâ Söyle murâdıñı ‘âşıķ Şeķîyâ Tüccâre vaķt-i ĥâl-i ticâret ister
150
68 Fâ’ilâtün/ Fâ’ilâtün/ Fâ’ilâtün/Fâ’ilün 23b
1
Râh-ı ‘aşķta ‘âşıkıñ kârı müdâm feryâd olur Tâ ķıyâmet-ĥaşre dek dillerde nâmı yâd olur Gülşen-i şîrîn-i Mevlâ’ya baśıp bir kez ķadem Kim ki vârlıķ đaġlarını deldi adı Ferhâd olur Gel ledünnî dersine al sen de ol Ĥaķ’dan sebâk Maĥv edip evśâfı gel ŝemme-vechü’llâh’a baķ ‘Alleme’l-esmâ vücûduñ ola Ĥaķķ’tan bir varaķ Mekteb-i ‘irfân içinde oķuyan üstâd olur
24a
5
Gir esenler meclisiñde bir ķadeĥ iç câm-u-Cem Rûĥ-ı Ĥaķķ ŧıfl-ı mesîħâ nefħ ede baŧn-ı Meryem Râh-ı Ĥaķķ’a vârlıġın ifnâ edip mümtâz olan Ehl-i diller meclisiñde sırrına hem-râz olan Ol ‘adem iķlîmine pervâz edip şeh-bâz olan Ol ķażâda lâ-mekânıñ murġına śayyâd olur Mürşid-i kâmilleriñ nefesinden alsan himmeti Gece gündüz bezm-i ehl-i ‘aşķa eyle raġbeti
9
Geç bu ‘âlem keŝretinden iħtiyâr it ħalveti Şevķî’niñ destin ŧutulanlar ‘âķıbet-irşâd olur 69 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fe’ ilün
24a
1
Ħum-ħâne-i göñle girüp Ĥaķķ’ı bul Gel gör o ‘âlemde ne câm-ı Cem var İçip ‘aşķıñ meyiñ mest-i müdâm ol Âb-ı engûr olmuş özge bir dem var
151
Nefħ olup Cibrîl’den bir dem-i ĥayât Vücûdumdan žâhir oldu beyyinât Göründü ķalbimde özge ‘alâmet Mesîħâ miŝâli ŧıfl-i Meryem var 3
Ķahramân olanlar bu râh-ı ‘aşķta Beźl-i cân ederler ŧarîķ-ı Ĥaķķ’ta Ararsan Şevķîyâ vech-i muŧlaķta Şimşîr-i ‘aşķıle nice Rüstem var 70 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa’ûlün
24a
1
Ħum-hâne-i diliñ mestânesiyem Zâhidâ içdigim özge şarâbdır Şarâb-ı la‘liniñ mey-ħânesiyem Câme-i engûrim başķa ĥubândır
24b
Pervâne oldu cemâl-i yâre Bülbül-veş düşmüşem gülşende zâre Firâķ-ı yârile düşeli nâre Âteş-i ‘aşķıle ciger kebâbdır 3
Şevķîyâ źikr eder Ĥaķķ’ı diliñde Âsiyâblar döner çeşm-i selinde Hicrân ocaġında ġurbet elinde Firâķ-ı yâr ile gönül ħarâbdır 71 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
24b
1
Şarâb-ı śaĥbâyı nûş iden ‘âşıķ Mest olur ezelden mestâne gelir Ĥaķîķat kelâmın nûş iden śâdıķ Merd-i meydân olur meydâne gelir
152
Ezelden cemâl-i Ĥaķķ’ı görenler Sürüp ‘aşķ atını Ĥaķķ’a erenler Birligine Ĥaķķ’ıñ iķrâr virenler Ķaldırıp ĥicâbı ‘ayâna gelir ‘Alî’niñ elinden đolu alanlar Sırr-ı Muśŧafâ’ya nâ’il olanlar Vücûduñda Ĥaķķ’ı bilip bulanlar Ķatresin maĥv edip ‘ummâna gelir Maĥrem-i Ĥaķ olur ġayrîden ķaçar Ĥaķ elinden birlik şarabıñ içer Keŝretden ķurtulup vaĥdete geçer Yine bu iķlîme şâźâne gelir 5
Zâhidiñ zühdine śıġmaz bu ma‘nâ Bu kenziñ miftâĥı olmaz zîrâ Bu remziñi zâhid bilse Şevķîyâ Terk eder inkârı îmâna gelir 72 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
25a
1
Devâ-yı ‘uşşâķı Eflâtûn’a śor Ne ħaŧŧ-ı ĥukemâ ne ĥikmet yazar Na‘ra-i Ĥaķ ile olanlar manśûr Dâr-ı ene’l-Ĥaķķ’ta çoķ ‘ibret yazar Çoķ ‘âşıķ mest oldu bu muĥabbetle Nažar ķıl eşyâya baķ baśîretle Baķanlar ‘âleme ‘ayn-i vaĥdetle Ħâne-i ķalbiñde bir vaĥdet yazar
153
3
Şevķî yandıragör Şevķî cânıñı Mir’ât-ı ķalbiñde bul cânânıñı Men-‘araf sırrından gör sübĥânını Câm-ı muĥabbetle ħoş-ħalvet yazar 73 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün
25a
1
Bulunca dilde sevdâyı hep ‘âşıķân âh eder Görünce câm-ı śuĥbâyı hep ĥayevân âh eder Özüñü ġayriden śaķla yetiştir sırrını Ĥaķķ’a Yanınca âteş-i ‘aşķa nâr-ı sûzân âh eder Đoġunca ma‘rifet mâhı görünür ĥažretiñ râhı Gelince ķalbiniñ şâhı dilde mihmân eder Budur ‘âşıķlarıñ sırrı ķaŧresinde bulur baĥrı Görünse lâ-mekân şehri sırda sulŧân âh eder
25b
5
Rûĥlar śafâ bulmazsa ‘aşķ baĥrına đalmazsa Sırda Ĥaķķ’ı bulmazsa cümle insân âh eder 74
25b
1
Ŧâli‘im nâşâd iden ‘aşķıñ ‘alâmetidir Göñlümü berbâd iden cevriñ melâletidir Ĥâlimi mehcûr iden aĥvâlimi şevr iden Beni aślımdan dûr iden nefsiñ ķabâĥatidir ‘Aşķa olan müşterî virir cân-ı cevheri Beni iden serserî dostuñ işâretidir
154
‘Aşķıñ gelmez beyâna ĥacet yoķtur burhâna Ĥikmet đolar vicdâna ķalbiñ şehâdetidir 5
Şevķî’ye şevķın viren Şevķîle dosta eren Hep bu görülen gören ‘aşķıñ leŧâfetidir 75 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
25b
1
‘Âşıķlar bu ‘aşķa yanalıdan berü Düşüp dilden dile efşânelerdir
26a
Muĥabbet câmını içeliden berü Ayrılmayıp ĥâlâ mestânelerdir Firâķ-ı yârile özü aġlayıp Miĥnet kemendini bele baġlayıp ‘Aşķ odîle cigerlerini đaġlayıp İfnâ edip kendin vîrânelerdir Bâd-ı śabâ gibi ‘aşķa yâr olup ‘Sûziş-i ‘aşķıle gülleri śolup Şarâb-ı la‘lile derûnı đolup İçen gelsün içsün mey-ħânelerdir Hem-dem olup ‘aşķıñ bezmine her dem Nefħa-i Cibrîl’e olmışlar Meryem İçtikleri kevŝer bâ-şarâb-ı Cem Ma’mûr olup ķalbi kâşânelerdir 5
Yapışıp mürşidiñ ħâk-i pâyine Girerler bu ‘aşķıñ iç sarâyına Ey Şevķîyâ śarıl ‘aşķıñ yayına Ħalveti dervîşi şâhânelerdir
155
76 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa’ûlün 26a
1
Mecnûn olup düştüm śaĥrâ-yı ‘aşķa Ķuşlar gelip başıma ķonar oldular Vicdânımda yanan şem‘a-i ‘aşķa Pervâneler gelip yanar oldular ‘Âşıķlar ezelden aldı sevdâyı Mecnûn olup gitti buldu Leylâ’yı Yanan nâr-ı ‘aşķa bulur Mevlâ’yı İçip ciger ķanın ķanar oldular Mey-ħâne-i dilde ‘aşķ metin içen Vârlıķ đaġlarıñ maħv edip geçen
26b
Urup żarb-ı hûyı ĥicâblar açan Cemâl-i Mevlâ’ya baķar oldular ‘Âşıķ olup bu iķlîme gelenler Vücûdunda Ĥaķķ’ı bulup bilenler ‘Aşķıle bir kez Allâh diyenler Yetmiş biñ ĥıcâbı geçer oldular 5
Ey Şevķîyâ maĥrem olan esrâra Manśûr-veş çekildi ‘aşķıle dâra Pervâne olanlar cemâl-i yâre Vücûdun maĥv edip yaķar oldular
156
77 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün 26b
1
Yaz gelince yeşil ķaftânın giyer Ķuşları ötüşür gülistanlı đaġlar Śular laŧîf aķar insânı inler Bahârı yetişir bostanlı đaġlar Śafa virir göñle âb u havâsı Ķudretten yapılmış źât-ı binâsı Feryâd eder ķuşlar ħubdur śadâsı Cennet-i firdevse ħoş şanlı đaġlar Türlü çiçekle olur śafâsı Eyyâm-ı bahârda gelir âh-âsı Nicesi maĥbûbe var âşinâsı Hep pâyü gedâya mihmânlı đaġlar Otlarını otlar çoķ ķoyun ķuzu Çoban ķaval öter âh eder özü Sen de farķ edersiñ ķış ile yazı ‘Alâmetiñ vardır đumanlı đaġlar
5
Ķış gelince çıķar şol yeşil đonu Felek-i gerdûnuñ çoķtur oyunu
27a
Çoķ kimse ŧanıdı señde bûyuñu Kâmıñı elimden aldı boranlı đaġlar Đaġdan büyük ķalbdir diñle sözüm Ķalbe it ihtimâm ey iki gözüm Vâśıl olsun dirseñ Mevlâ’ya özüm Kendinde bulursuñ ‘irfânlı đaġlar
157
Binip ‘aşķ atına Ĥaķķ’a firâr it Girip kâşâne-i ķalbe ķarâr it Ref’ it ĥıcâbları añdan güźâr it Görürsüñ ķalbiñde seyrânlı đaġları Erenler bezminde ķıyâm it sen de Olayım derseñ Mevlâ’ya bende Vâr iken fırśâtıñ rûhıñ bedende ‘Aşķıle geçersiñ âsânlı đaġlar Yâr elinden içip đolu piyâle Yandır vücûduñu şem-‘ı cemâle Erersiñ Şevķîyâ bezm-i viśâle Ķaŧreñde bulursuñ ‘ummânlı đaġlar 10
Gel sor İbrâhîm’den bu sırrıñ aślın Erenler eylesün da‘vânıñ faślın Âdem’den gösterdi mir’ât-i vaślın Didiler kâmildir âsânlı đaġlar Derdi ķoyuķ đurma derdiñe aġla Śıdķıle mürşide göñlüñü baġla Âteş-i’aşķıle cigeriñ daġla Bulursuñ derdine dermânı đaġlar
27b
‘Aşķıñ şarâbını içsem ķanılmaz Merdâne-i ‘aşķı śatsam śatılmaz Bir ķaŧre nûş iden aślâ ayılmaz Ħum-ħâne-i dilde mismânlı đaġlar
158
Seyyâh olup gerdim çarh-ı dünyâyı Mecnûn gibi gördüm nice Leylâ’yı Bıraķtım sivâyı buldım Mevlâ’yı Gördüm sen gibi ħûbânlı đaġlar Ĥużur-ı Mevlâ’da eylemiş ķıyâm Çoķ erenler señde ŧuŧmuşlar maķam Geçmekdedir ‘ömrü âh ile müdâm Özü aġlar gözü giryânlı đaġlar 15
Tekrâr itdiñ Şevķî sözüñü bunda Ħatm eyle kelâmıñ nihâyet şunda Çoķ ġayret görünür baķınca sende Birligine Ĥaķķ’ıñ burhânlı đaġlar 78 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/Fâ‘ilün
27b
1
Lâle-i vaĥdette murġ-ı dil hemân yek-dânedir Râh-ı ‘aşķ içre aña ŧâlib velî yek-dânedir Ķuvve-i ķâf-ı ķaderdir yâver-i tevfîķ iden Yâver-i tefîķ iden biñ dânede bir dânedir Noķŧa añdan noķŧada ‘ummân olursa bir kişi Sâhil-i śaĥrâ-yı ‘aşķa attığı dür-dânedir Belki iķlîm-i vücûdda şâh olup ĥükm eyleyen Ol ķaża-yı ferdânîde hemân bir dânedir
5
Şevķîyâ śarrâf olanlar dürr-i cevher kânına Cânu ķurbân tîġ-ı ‘aşķa virdügi gerdânedir
159
79 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün 28a
1
‘Aşķa düşüp derde dermân arama Aradıġıñ dermân saña derd olur Râzıñı açmaġa insân arama Sırrıñı śaķlayan insân-ı merd olur Śabr eyle ĥâliñden itme iştikâ Levĥa-i ŧâli‘iñ olsun mücellâ Nâmıñ olsun ‘âlem içre mu‘allâ Śabr eyleyip kâmil olan ferd olur
3
Şevķî pervânedir cemâl-i yâre Yananlar nârına baķmaz aġyâre Dil teşne olmuştur vech-i dil-dâre Bu da‘vâya nice bürhân merd olur 80 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/Fâ‘ilün
28a
1
Fikr eyleyip günâhıñı Ġaffâr’a yalvarmalıdır Źikr eyleyip penâhıñı tekrâra yalvarmalıdır Geç bu varlıķ ħıl‘atinden Ĥaķķ’a eyle ‘azm-i râh Manśûr olup dost yolunda dâra yalvarmalıdır Cünbûş it efġa ile her gece tâ be-seĥer Bülbül olup her seĥerde zâre yalvarmalıdır Ĥaķķ’a vuślat pek ķolaydır ey zâhid bî-ħaber Düşüp mürşidiñ râhına çâre yalvarmalıdır
5
Yârı bil aġyâre el açma śaķın ey Şevķîyâ ‘Arżu-ĥâliñ ‘arż edip ĥünkâra yalvarmalıdır
160
81 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün 28a
1
Źülfüñün teline berdâr olalı Ħayâl-i yâr ile göñül sersemdir Cemâl-I bâġına gül-zâr olalı Ciger-ġıdâ oldu içtiġim semdir
28b
Âteş-i miĥnetle ciġerim pişti Mecnûn-ı dil vardı śaĥrâya düştü Deryâ-yı hicrânım boynumdan aştı Özüm giryân oldu gözlerim nemdir Teşneyim śu virmez bize sâķîmiz Pençe-i miĥnetle ķaldı yaķamız Đalġa-i ibtilâ sürdü arķamız Ħarâbdır sefîne deryâsı yemdir Edeli cemâliñ ħaŧŧını ezber Mecnûn oldu gönül Leylâ’yı gözler İçtigim şarâbı śorarsâñ dilber Erenler virdüler bir câm-u-Cemdir 5
Şevķî hicrânıñla odlara yandı Göñül sefînesi engine đaldı Derd-i ķoyuķ âħir ġurbetde ķaldı Aġlamaķ iñlemek derdime emdir
161
82 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün 28b 1 ‘Aşķ-ı yâre düşüp aġlayanlar Erenler bezminde şeydâ didiler ‘Aşķ ucundan ciġer đaġlayanlara Mecnûn-ı ‘aşķıle Leylâ didiler Sermâye ‘âşıķa ‘aşķıñ cevheri Ezelden oldular ‘aşķa müşterî ‘Âşıķlar neylesün sîm ile źeri Añlara sermâye sevdâ didiler ‘Ahd-i mîŝâk ile itdiler îmân Elest bezminde hem ‘ahd ü peymân Birligine Ĥaķķ’ıñ virdüler bürhân Lâ diyen münkire illâ didiler 29a
Bir hû deyüp bu iķlîme geldiler Gözleyip eşyâda Ĥaķķ’ı bildiler Bu ‘aşķıle varlıķ đaġın deldiler Ķaldırıp Leylâ’yı Mevlâ didiler 5
Şevķîyâ içeli bu câm-u-Cem’den Đoldurdu özünü Cibrîl deminden Lâ-mekâna gitti baĥr-i ‘ademden Cem ‘oldu fenâda beķâ didiler
162
83 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün 29a
1
Melûl olma göñlüm bu derd-i ġamdan ‘Âşıķlar bu dertten dermâna gelir Alagör naśîbiñ bu câm-u-Cem’den Devr edip sâķıyâ peymâna gelir Bir ķaŧre nûş iden ‘aşķıñ şarâbın Ķaldırır aradan varlıķ niķâbın Dû-cihânda görmez beñlik ‘aźâbın Ķatresin maĥv edip îmâna gelir Mürşidiñ dâmenin bıraķma elden ‘İlm-i esmâ oķu mekteb-i dilden Bülbül sırrıñı ayırma gülden Nažar ķıl sevdigiñ mihmâna gelir Bilmedi zâhidler bu mu‘ammâyı Oķuyup yazmadı böyle ma‘nâyı Farķ itmedi Mecnûn ile Leylâ’yı Bilse zâhid bunu îmâna gelir
5
‘Âşıķ Şevķî söyler ‘aşķ me’âlini Söylemez nâdâne ‘aşķ aĥvâlini Bir ednâ dervîşiñ desem ĥâlini Dünyâ ve-mâ-fîhâ mîzâna gelir
163
84 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün 29b
1
İçen ‘aşķıñ meyin bezm-i ezelde Teşne olup câm-ı śuĥbâyı neyler Ledünnî oķuyan mekteb-i dilde Müsemmâyı bulur esmâyı neyler Mürşid-i ‘aşķ olup Ĥaķķ’a ulaşır Lâ-mekânıñ yaylasına erişir ‘Adem ‘ummânına girer ķarışır Terk-i tecrîd eder sivâyı neyler Yanar şem-‘i ĥusne pervâne gibi Vücûdun maĥv eder hep yâne gibi Uġrayıp fenâya vîrâne gibi Ħulâśa źer olup kimyâyı neyler Pervâz eder ‘aşķıñ tâ hevâsına Mâlik olur kâfıñ her ‘anķâsına Baķmaz olur Ĥaķķ’ıñ lâ illâsına Mažhar-ı źât olup ma‘nâyı neyler
5
Nûr-ı źâta varup źâtını bulur Ķatresiñden çıķup ‘ummânı bulur İķlîm-i ‘ademde özge ĥâl olur Lâ-mekâna baķup śaĥrâyı neyler
6
Bekâ niķâbîle gelür bu mülke Baĥre girer binüp vücûd-ı fülke Sâlik ol Şevkîyâ sen de bu silke Farķ-ı cem ‘i bilen esrârı neyler
164
85 ĤARFÜ’ZĤARFÜ’Z-ZÂ’ Müstef ‘ilün/ Müstef ‘ilün/ Müstef ‘ilün/ Müstef ‘ilün 29b
1
30a
Mülk-i ‘adem meskenimiz biz mâ-sivâyı neyleriz Vech-i muŧlaķ manžararmız ġayri dîdârı neyleriz Sırr-ı vaĥdetten bir ķapı açıp geldik bu iķlîme Şâh olduk Mısr-ı vücûda biz taħt-i gâhı neyleriz Ķâbe-kavseyn-i mu‘allâ Hünkâr-ı taħt-i ev-ednâ Ħâne-i dilde istivâ ‘arş-i a‘lâyı neyleriz Źâtımız pünhân vaśfımız ef‘âlimiz bî-nişân ‘Adem iķlîminde her ân kevn-i ekvânı neyleriz
5
‘Âlem-i kevniñ versa cânânıñ elidir ‘ayân Cân gözün açtıķ cânândan çeşm-i a‘yânı neyleriz Maĥrem-i genc-i ‘aşķ olup ser-be-ser seyrândayız Ġarîķ-ı baĥr-i tevhîdiz câmu śuĥbâyı neyleriz
7
Sırr-ı vaĥdet meydânımız ġayb-i muŧlaķ ‘unvânımız Şevķî siyâh tâbânımız mâh-ı żıyayı neyleriz 86 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
30a
1
Dem-be-dem ġam-ħâne-i firķatle bekler göñlümüz Âh ü zâr yârile ĥasretde bekler göñlümüz
30b
Çâr ŧaraftan ķapladı eŧrâfımı a‘dâ benim Çâre yok âzârıma miĥnetde bekler göñlümüz
165
Derdimiñ Loķmân-ı yoķtur bir devâ bilmem nedir Ħalķ-ı ‘âlemden cüdâyım źilletde bekler göñlümüz Esmedi bâb-ı cemâliñden letâ’if rûzgeri Gitmedi semt-i zevâle burc-ı iķbâl rûzgeri 5
Đoġmadı śubĥ u seĥerde ŧâli‘imiñ peykeri Yanmadı ķandîl-i baĥtım žulmetde bekler göñlümüz Bulmadım bir yâr-ı śâdıķ bir tesellî almaġa Ķalmadı aśla mecâlim semt-i yâre varmaġa Virmedi merhem ŧabîbâ yârelere urmaġa Yıķıldı ħâne-i ķalbim keŝretde bekler göñlümüz Ol Rasûl-i pür-kemâl-i nûr-ı vaĥdet ĥaķķîçün ‘Âşıķânıñ ‘aşķ-ı Ĥaķķ’ı sırr-ı vuślat ĥaķķîçün Amân Allâh sen bilirsiñ źât-ı pâkiñ ĥaķķîçün Vir devâlar derdime minnetde bekler göñlümüz
10
Şevķîyâ beytü’l-ĥuzünde aġlarım Ya‘ķûp gibi Her vücûdum şerĥa şerĥa yâredir Eyyûb gibi
11
Dest-i cevrinle büküldü ķâmetim mektûb gibi Yûsuf-i baħtim yitirdim ġurbetde bekler göñlümüz 87 Fâ’ilâtün/ Fâ’ilâtün/ Fâ’ilâtün/Fâ’ilün
30b
1
Derd ehline śordular dermân ķandedir bilmez ‘Aşķ ehline śordular cânân ķandedir bilmez
166
Cân ķafesden uçunca lâ-mekânı geçince Ķatre baĥre ķaçınca ‘ummân ķandedir bilmez ‘Âşıķ ‘aşķa uyalı cânı cânâna ķoyalı Dost śadasıñ duyalı îmân ķandedir bilmez 31a
Şu’le viren cânına gevher olan kânına Ŧop olan cevgânına meydân ķandedir bilmez 5
‘Âşıķ ol ey Şevķıyâ ‘aşķıle bulup śafâ ‘Aşķa olan âşinâ ‘irfân ķandedir bilmez 88 Fâ’ilâtün/ Fâ’ilâtün/ Fâ’ilâtün/Fâ’ilün
31a
1
Firķat-i yâr ile şeb u rûz hicrândadır göñlümüz Âsiyâ-yı çarħ-ı âsâ devrândadır göñlümüz Söyle imdi men-‘arafe sırrın bilen ‘âşıķlar Da‘vet-i dosta bu gün bil mihmân ķandedir bilmez Şems-i muŧlaķ çün žuhûr itdü bu gün cânımız Nûr-ı vaĥdet ile dâim tâbândadır göñlümüz Ġarķ edip nâm u nişânı çün ‘adem deryâsına Ķatre-i baĥre virip gör ‘ummân ķandedir bilmez
5
Gâhı sâĥil gâhı deryâ çün bezm-i seyrânımız Şevķî nâmîle bu gün bil seyrândadır göñlümüz
167
89 ĤARFÜ’SÎN Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün 31a
1
Üftâde olalı ĥusnin bâġına Ĥarâm oldu baña cennet-i Firdevs Sîne-dâr olalı tîġıñ daġına Kesildi ŧâķatim ķalmadı nefes ‘Andelip olalı cemâl-i yâre ‘Uķde-i ‘anâśır oldı śad-pâre Hicrânım ziyâde ögülmez yâre Feryâd olmadı aña aślâ dâr-ı res Nefsim ‘âśî olup eyledü ŧuġyân Başımdan aşmıştır deryâ-yı ‘isyân
31b
Sermâye-i ‘ömri eyledim ħusrân İfnâ itdü gitti hevâ-yı heves Günâhımla đoldu a‘mâl defteri ‘İbâdet yoķ aślâ gezdim seserî İşte çıķtı elden ‘ömür cevheri İtmedim maķbûl-i a‘mâl dest-i res 5
Mâ-sivâ oldıķça göñülde ey cân Ķabul itmez ‘ibâdeti âsumân Şevķîyâ bulagör śafâ-yı vicdân Bilegör Allâh’ı pes bâkî heves
168
90 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün 31b
1
Źikr-i Ĥaķķ’tan ġâfil olma bir nefes Ĥaķķ’a ķul ol ġayrîye itme heves Aldanma dünyânıñ kem zîbâsına Mâ-sivâ ķaydından te‘alluķu kes Bu dünyâ ķanıdır baķma eline Ŧama‘ itme zînetine malına Nažar ķıl ‘ibretle baķanıñ ĥaline Kamın almadı zevķınden bir kes Çeşm-i ĥaķiķatle baķıp eşyâya Her biri mużâfdır źât-ı Mevlâ’ya Her şey mažhar düşmüş birer esmâya Olupturur nûr-ı Ĥaķķ’tan muķtebes Źikr ile uyandır cân bülbülünü Temâşâ eylesün visâl gülünü Cânda bulasıñ cânân elini Śadâ-yı bülbül ile ma‘mûrdur ķafes
5
Đuymadı zâhidler bu yüzden ħaber Yoķdırır ķalbinde ‘aşķtan bir eŝer
32a
İnince râh-ı Ĥaķķ’a terk-i ser Nice olur ‘irfân-ı Ĥaķ mültemes Feryâd-ı ‘aşķ alıp ele el sütûn Varlıķ đaġlarıñ eyle ser-nigûn Leylâ’nıñ ‘aşķîle olagör Mecnûn Visâl ile Mevlâ ede dâr-ı res
169
7
Gelip bu Şevķî’den alagör sebâķ Ledünnî ‘ilminden oķu bir varaķ Maĥv it vücûduñu ‘ayân olur Ĥaķ Desinler saña da hep erenler pes 91 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün
32a
1
Devam it Mevlâ’nıñ ‘alâmetine Terk it mâ-sivâyı muĥabbeti kes Ķarış erenleriñ cem‘iyyetine Gitmekte ķâfile çalındı ceres Źikr eyle Mevlâ’yı ķalbiñi đaġla Mürşid-i kâmile eliñi baġla Fikr it günâhıñı derdiñe aġla Urmasın yolunu hevâ-yı heves Derya gibi ķayna ‘aşķıle cûş it Açıp ķulaġıñı Ĥaķ sözü gûş it ‘Aşķıñ şarâbını đoldurup nûş it Bir şeyħ-i kâmilden alagör nefes Ĥaķîķat râhına gir sen de ey cân ‘Aşķıñ meydânında olup pehlivân Ġaybe’l-ġuyûb ‘âlemine ol revân Baķıp eŧrâfıña virmeyesiñ ses
5
Derd-i derûnıña bulagör dermân Taħt-i dilde olup bir ulu sulŧân
32b
10
Lâ-mekân şehrini edersiñ seyrân Saña da desünler ey Şevķîyâ pes
170
92 ĤARFÜ’Ş ĤARFÜ’Ş-ŞÎN Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün 32b
1
Gel ey sâlik ĥaķîķat cür‘asın nûş it Śafâsîle o dil-dârıñ olagör medhûş İçenler bezm-i elestiñ şerbetini ayılmaz Ayılmaz śaĥve gelmez demâ-dem ola serħoş Ķoyup bu ‘âlem-i mülki yürü var vech-i iŧlâķ Eriş ervâh-ı a‘lâya ķarış deryâ-yı eşvâķa Ĥaķîķat incisün bulmaķ dilerseñ gel gir a‘mâķa Fenâ ķıl varlıġıñ maĥv it mücerred olasıñ menbûş
5
Gel ŧarîķat poŧasında ķâl olup ‘ayn-i zer ol Fedâ-yı baş u cân ile fenâda terk-i ser ol
6
Ŧâlib-i vech-i Raĥmâna gel ey Şevķîyâ rehber ol Ĥaķîķatte ħulâśa zer olup olma ma‘şû 93 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/Fâ‘ilün
32b
1
Gel nažar ķıl vech-i âdem śûret-i Mevlâ imiş Cephesiñde naķş olunan ‘alleme’l-esmâ imiş Aśl mir’ât Ĥudâ’dır bu vücûd-ı kâinât Lebk-i insânıñ vücûdu nüsħa-i kübrâ imiş Muśĥaf-i Mevlâ’dır eşyâ oķu añdan bir varaķ Görünür mir’ât-ı mâ-zâġa’l-baśardan vech-i Ĥaķ
171
Birligîle bir oluptur cümle hep yaķın ıraķ ‘Âleme vaĥdet gözîle baķmayan a‘mâ imiş 5
(Mûtû en temûtû) sırrı eylerse žuhur Fehm edersiñ sen seni beni eylersiñ mürûr
33a
İkilikten ķurtulanlar birligîle bir olur Bu ikilikten geçenler merdüm-i binâ imiş Noķŧadır hep ‘ilmiñ aślı baķma zâhid keŝrete Döşedirsiñ özüñü elbette cây-ı firķate Başı eyip bir âdem gel gir viśâl-i ĥayrete Bilmediler âdemiyyet başķa bir ma‘nâ imiş Dest-i kâmilden inâyet eyle Ĥaķķ’ı bulasıñ Her nefesde bir nažar-gâh-ı Ħudâ’da olasıñ 10
Nây gibi özden śadâ vir hû demîle đolasıñ Destiñi her kim ŧutarsa Şevķîyâ kimyâ imiş 94 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
33a
1
Göñül ķuşu pervâz edip uçalı Śordum bir śaĥrâya uġramış gelmiş Beñlik ĥıcâbını delip geçeli ‘Alleme’l-esmâ’ya uġramış gelmiş Firķat-i âteşle ķaynamış ŧaşmış Sûzeş-i âh ile cigeri bişmiş Mecnûn gibi varmış đaġlara düşmüş Âteş-i Leylâ’ya uġramış gelmiş
172
Temâşâ eyleyip bâġ u bostânı Gezmiş bülbül gibi gül gülistânı Pervâne-veş yaķmış nâm u nişânı Cemâl-i Mevlâ’ya uġramış gelmiş Ef ‘âl-i evsâfın yaġmaya virmiş Lâ-mekân şehrine ‘azm-i râh etmiş Ķubbe-i ‘izzetden içeri girmiş Ĥužûr-ı a‘lâya uġramış gelmiş 5
Lâhûta uġramış ķalmış bir zamân Celle ŝenâ’üke sırrında pinhân
33b
Gelmiş cem‘u’l-cem‘â olup lâ-mekân Fenâda beķâya uġramış gelmiş 6
Kerem de kimyâyı seyrân eylemiş Dürr ü le’âlî-i ħayrân eylemiş Mevlâ’sı ķuluna iĥsân eylemiş Bu Şevkî ednâya uġramış gelmiş 95 ĤARFÜ’Ś ĤARFÜ’Ś-ŚÂD Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün
33b
1
İçenler bir ķadeĥ ‘aşķıñ şarâbıñ Alırlar câm-ı vaĥdetden iħtiśâś Açanlar kisve-i varlıķ ĥıcâbın Bulurlar dâr-ı vaĥdetden iħtiśâś Hüviyyet mažharıdır cümle ‘âlem Ĥaķîķat murġ-ı bâzıdır demâ-dem İçenler çün ene’l-Ĥaķ’dan câm-u-Cem Alırlar źevķ-i vaĥdetden iħtiśâś
173
Bu ‘anâśır žulmetinden ħurûc it Müźâk-ı ehl-i ‘irfâna ‘urûc it Śafâ vir rûĥuña her dem fülûc it Alagör şevķ-i vaĥdetden iħtiśâś Śafâsına ererse lâ-mekânıñ Şehin-şâhı olur dû-cihânıñ Taśarrufânesidir cümle anıñ Alır dîdâr-ı vaĥdetden iħtiśâś 5
Çıķıp Mûsâ gibi deryâ-yı yemden Alagör feyżiñi baĥr-i ‘ademden İçersen Şevķîyâ ol câm-u-Cem’den Bulursuñ şevķ-i vaĥdetden iħtiśâś 96 ĤARFÜ’Ż ĤARFÜ’Ż-ŻÂD Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/Fâ‘ilün Fâ‘ilâtün/Fâ‘ilün
34a
1
Ol vilâyet şehriniñ bâbı ‘Alî’dendir feyż Şol vilâyet merkez-i şâhı ‘Alî’dendir feyż Nesl-i pak-i Muśŧafâ’ya noķŧa-i aķdem olup On iki aślıñ esâsı hem Alî’dendir feyż Maĥzen-i esrâr-ı Ĥaķ olmuş vücûdu ser-te-ser Baĥr-i vaĥdet menba‘ı źât-ı ‘Alî’dendir feyż Śaĥn-ı dâr-ı Ķâbe-kaseyndir anıñ menzil-gehi Vaķıf-ı esrâr-ı ev-ednâ ‘Alî’dendir feyż
5
Ķatresinde cem‘ ediptir vaĥdetiñ ‘ummânını Bil ene’n-noķŧa süħan-dârı ‘Alî’dendir feyż
174
Mažhar-ı sırr-ı hüviyyet vâriŝ-i peyġamberi Maśdar-ı cevdi seħâvetle ‘Alî’dendir feyż 7
Ol cenâb-ı Fâŧıme evlâdıyem ben Şevķîyâ Cedd-i ‘âlem-i şâh-ı merdânı ‘Alî’dendir feyż 97 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
34a
1
Küntü kenziñ sırrıdır bu ħalķ-ı eşyâdan ġaraż Men-‘arafden âşinâlıķdır o ma‘nâdan ġaraż Girip mey-ħâne-i dilde nûş iden bir câm-u-Cem Mâ-sivâ ķaydından teberrâdır o śuĥbâdan ġaraż Seyr edip kâşâne-i ķalbi temâşâ eyleyen ‘Âlem-i lâhût-ı vaĥdetdir bu esrârdan ġaraż Düşmeyen bilmez ķażâ-yı ĥayrete Mecnûn nedir Sâĥa-i ‘uşşâķa girmektir o Leylâ’dan ġaraż
5
İsm-i resmin maħv edip deryâ-yı ‘aşķa girmege Şevķîyâ vaĥdetdir ancaķ vech-i a ‘lâdan ġaraż 98 ĤARFÜ’ŦĤARFÜ’Ŧ-ŦÂ’ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
34b
1
Tâ ezelden ķalb-i ‘ârif Ĥaķķ’a itdü irtibâŧ Lâ mekânıñ vaĥdet-i iŧlâķa itdü irtibâŧ Bir zamân vaĥdetlenir vaĥdet elinde yâr ile Bir zamân keŝret içinde âfâķa irtibâŧ Ĥâmil-i esrâr-ı Ĥaķ ol geç sivâdan ey gözüm Ĥaķ’da ħalķı maĥv iden Ħallâķ’a itdü irtibâŧ
175
Na‘râ-i innî ene’l-Ĥaķ’tır žuhûr-ı ‘ârifiñ ‘Âşıķıñ şeydâ olup müştâķa itdü irtibâŧ 5
‘İlm-i esmâ sırr-ı esrârımız mı fehm eyleyen Hep semâvâtı geçip ne ŧâķa itdü irtibâŧ Yaķdı ‘âşıķ ‘aşķile hep mâ-sivânıñ perdesiñ Kevn ü mekân titreyip ‘uşşâķa itdü irtibâŧ
7
Ħalķı Ĥaķķ’a da‘vete me’mûr olalı Şevķîyâ Cümle merdân-ı ŧarîķaŧ şevķe itdü irtibâŧ 99 ĤARFÜ’Ž ĤARFÜ’Ž-ŽÂ’ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün
34b
1
Dû-cihânda dest-gîrim hemân sensin Yâ Ĥafîž Her nefesde źikr u fikrim hemân sensin Yâ Ĥafîž ‘Âśım-ı ‘isyânda ķaldım çâre yoķ halâsıma Necât ü fevz ü felâĥım hemân sensin Yâ Ĥafîž Göñül ise señi özler temennâ-yı viśâl eyler Hemîşe fikr u ħayâlim hemân señsin Yâ Ĥafîž Lisânım źikriñi söyler göñülde fikriñi eyler Sükût u śabr u ķarârım hemân señsin Yâ Ĥafîž
5
Ķażâ-yı raĥmetiñ evsa’ olupdur ‘arş-i kürsîden Budur evrâd-ı ezkârım hemân señsin Yâ Ĥafîž
35a
Yüzüm ķara günâhım çoķ dû-‘âlemde hiç yerim yoķ Melâ-‘i melce’im dâim hemân señsin Yâ Ĥafîž
176
Vezîr-i çâr-ı yârıdır o maĥbûb-ı güher-źâtıñ O sulŧândır niyâz-gâhım hemân señsin Yâ Ĥafîž Biri Śıddîķ-ı A‘žamdır biri Fârûķ-ı ekberdir Ĥayâda baĥr-i ‘Oŝmân’ım hemân señsin Yâ Ĥafîž 9
Ma‘den-i ‘ilm ü ‘irfânıñ şecâ‘atde biri Ĥaydar Şevķî evlâd-ı ‘Alî’yem hemân señsin Yâ Ĥafîž 100 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün Mefâ‘îlün
35a
1
Bu gün bir mescide vardım didim bir ders açar vâ‘iž Ma‘ânî ĥıkmet-i ma‘nâ idim bir bir geçer vâ‘iž Hemân-dem kürsîye çıķdı ķaśâĥatden dihân açdı Şem‘-veş şu‘leler śaçar âteş gibi yanar vâ‘iž Oķudu bir saŧır âyât itdü tefsîrin temâmet Bir elinde bâb-ı cennet bir elinde seķar vâ‘iž İki buldu cümle nâsı dervîşler en ednâsı Didi bunlardır ‘âśî deyip böyle keser vâ‘iž
5
Celâl ü ķahr-ı sevdâsı farķ eyledü ‘âm ü ħâsı Temâm oldu temennâsı ĥükm idüp se-te-ser vâ‘iž
35b
Ŧutdu cümle dervîşleri nâr-ı Ĥaķķ’a yanmışları Girip nâra çıķmışları hep yeniden atar vâ‘iž Dervîş Ĥaķ’dan fâriġ olmaz cehennem nârına yanmaz Allâh diyen maĥrum olmaz bilmez bunu meger vâ‘iž
177
Ĥaķķ’ıñ raĥmeti çoķdurur ‘aźâbıñdan evsa‘dırır Ķullarına erĥamdırır ‘acep kelâmı söyler vâ‘iž 9
Ey Şevķîyâ dervîş olan dâim Ĥaķķ’a dil-rîş olan ‘Âķıbetiñ endîş olan ķalır bunda gider vâ‘iž 101 ĤARFÜ’LĤARFÜ’L-‘AYIN Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
35b
1
Cân bülbüli Ĥaķķ’a pervâz iderse Ķafes-i nâsûte eyler el-vedâ‘ Pervâne-veş ‘aşķ oduna yanarsa Âşiyân-ı dile eyler el-vedâ‘ Hû ismîle sırrıñ bâbını açar Śafâ ile ilhâm elleriñ geçer Ĥaķ eliñden vaĥdet şarabıñ içer Vaĥdetde keŝrete eyler el-vedâ‘ Ĥaķ ismîle âb u ĥayâta erer Varır erenleriñ sırrına girer
36a
Lâ-mekânda ķayyûm ismîle gezer Künh-i te‘ayyüde eyler el-vedâ‘ Ķahhâr yandırır nâm ı nişânı Budur irci‘îniñ emr u fermânı Ķatresinde bulur baĥr-i ‘ummânı Beķâda fenâya eyler el-vedâ‘ 5
Yine gelir bu iķlîme ferdâne Olur ħalķ içinde merd ü merdâne Ey Şevķîyâ baĥr içinde dür-dâne Gâh cem‘a gâh farķa el-vedâ‘
178
102 ĤARFÜ’LĤARFÜ’L-ĠAYIN Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün 36a
1
Ĥaķîķat şehrine gel gir añda yoķdur hiç yasaħ O şehrin mektebine gir oķuyup sebĥ ķaradan aġ Cesâmetde görseñ cümle eşyâyı velî ammâ Tefekkür eylerseñ yoķdur göñülden özge ‘âli đaġ Bişir nâr-ı muĥabbetle derûnuñ özge kebâb eyle Derd-i Ĥaķķ’a mübtelâ ol yüregiñe urup bir dâġ Göñül iķlîmini teslîm idüp rûĥa śafâlar vir Taśarruf itmesün ġayri vücûduña nefs-i źâġ
5
Baķıp ‘ayn-i ĥaķîķatle ķamu eşyâya ey sâlik Görüp cânânı her yüzden olur her đaġ üstü baġ Erenler bezmine girüp fedâ-yı baş u cân eyle O bezm-i ħaśśa dâhil ol śaķınıp olma ıraġ
7
Tımâr it ķalbiñi ehl-i ŧarîķa eyleyip ħiźmet Elin ŧut Şevķî’niñ señ de yaķagör Ĥaķ’dan çırâġ 103 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
36b
1
Muĥabbetle yandır ķalbiñde ocaġ Çürükleriñ yanıp ola cümle śaġ Ķalibiñi uyandır devâm it źikre Źikr ile mu‘aŧŧar olur her dimâġ
179
Deryâ-yı vaĥdete ulaşdır öziñ Lâ-mekân şehrine dûş olsun göziñ Źikr-i cânân olsun dem-be-dem söziñ Mâ-sivâ ķaydından eyleyüp ferâġ Zühd ü taķvâdan geçip ‘aşķa ulaş Mürşid-i kâmile ĥiźmet it ķardaş Erenler deminde uyanıp cân u baş Vücûduñ aślına idegör ifrâġ Olmazsa göñülde źerre ma‘rifet Ħusrâna ķalupdur âħir- ‘âķıbet Diñleyene cândan budur naśîĥat Gûş idenler didi ħuź hâźâ belâġ 5
Aç gözüñ ġafletden bî-çâre Şevķî Bulagör kendiñde cenâb-ı Ĥaķķ’ı Delîl it kendiñe sulŧân-ı ‘aşķı Ĥaķîķatde saña açılsın o đaġ 104 ĤARFÜ’LĤARFÜ’L-FÂ’ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
36b
1
Aç göziñ cânıñ uyandır ‘ömrüñü itme telef Sen seni bil ‘ayn-i Ĥaķ’la señ señi itme telef Dûşinâ ķıl cân göziñ Ĥaķ’dan uyansın ey gözüm Ĥaķķ’a döndür bu vücûduñ rûĥuna virgil şeref ‘Ârif olġıl nefsiñi pes mâ-sivâdan meyli kes ‘Ârifiñ ‘indinde birdir sîm ü zer tîn ü ħazef
180
37a
Yere ur ħâk it yüzüñ ger maķśadıñ cânân ise Râh-ı Ĥaķķ’a tâ ezelden böyle girdiler selef 5
Şevķîyâ yandır vücûdıñ nâr-ı ‘aşķa dem-be-dem Olagör sâdât-ı ‘aşķa señ de bir ednâ ħalef 105 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
37a
1
Naķd-i cânıñ śarf idüp gel itme iź‘ânıñ telef Baśma ħâk üzre ķadem gel itme ħûbânıñ telef Pertev-i ĥusn-i cemâliñ sâye śalmış ‘âleme Çek niķâbıñ olmasın gel mâh-ı tâbânıñ telef Bezm-i ‘aşķa şem‘a-i vechiñ yanar fânûs gibi Yaķma pervâne miŝâli itme mihmânıñ telef Âteş-i ‘aşkıñla yanmaķda cihân baştan başa Yandırıp âhıñ odîle itme cûyânıñ telef
5
Gözleri baġlı ĥużûra geldi hep ‘âşıķlarıñ Virme ġayrıñ tîġına gel itme ķurbânıñ telef Çeşme-i âb u ĥayâtıñdan içir ‘âşıķlara Yandırıp la‘l-i lebiñden ķılma mestânıñ telef
7
Bezm-i vaślıña sezâ ķıl işbu Şevķî bendeñi Var iken ķapıñda ġayra itme iĥsânıñ telef 106 ĤARFÜ’LĤARFÜ’L-ĶÂF Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
37a
1
Cümle eşyâya tecellî eyleyen Mevlâ-yı ‘aşķ ‘Alleme’l-esmâı ižhâr eyleyen imlâ-yı ‘aşķ
181
Kenz-i maħfî ‘âleminden ķanmaġa kevn ü mekân Feyż-i lâhût cür‘asından içdiler śuĥbâ-yı ‘aşķ Nice zincîr-i kemendi ķırdırıp Mecnûn-ı veş Śad-hezâr Manśûr’ları ber-dâr iden Leylâ-yı ‘aşķ 37b
Vech-i Ĥaķ’da cümle eşyâ maĥv-i ifnâsı için Ŧıfl-ı mâ-zâġa’l-baśardan aldılar fetvâ-yı ‘aşķ 5
Çün şikârı vaśl-ı dil-dâr itmek için Şevķîyâ Lâ-mekân śaĥrâsını seyrân ider ‘anķâ-yı ‘aşķ 107 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
37b
1
Şu‘le-i envâr-ı vaĥdetdir cemâl-i câna şevķ Şem‘a-’i ķandîl-i ĥikmetdir gözü vicdâna şevķ
Şeş-cihet ķaydın teberrâ eylemiş cânân için Bî-cihet keşf-i cemâl itmiş bu gün eydâna şevķ Śad-hezâr pervâneler ĥayrân olurlar nûruna Yanmaķ için cân atanlar her biri mestâne şevķ Çoķ Felâŧûn-ı feylesof düşmüş bu şevķıñ izine Şerh-i remzin farķ idüp çün geldi a‘yâna şevķ 5
Nice yüz biñ źerrei almış derûna bi’l-muĥîŧ İltifât itmez anıñçün ol mâh-ı tâbâna şevķ Śad-hezâr dürr-i şe’âlî ŧurmayıp tevlîd ider Ġâlibâ gelmiş ‘ademden benziyor ‘ummâna şevķ
182
7
Şevķîyâ bu şevķı bilmekdir hemîşe maķśadım Nûr-ı źâtdan baħş olupdır kâmil-i insâna şevķ 108 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
37b
1
Vech-i insânda hüveydâ ŧal‘at-i Raĥmân’a baķ Aśl-ı mir’ât-ı Ħudâ’dır śûret-i insâna baķ Aĥsen-i taķvîm ile terkîm idüp çün Âdem-i Vaśf-ı źât-ı kibriyâdır śan‘at-i yezdâna baķ ‘Aķl ü fehm ile bulunmaz zâhidâ bu ma‘rifet Mekteb-i ‘irfâna girmiş śafvet-i vicdâna baķ Çâr ‘anâśırla muŧalsemdir vücûd-ı kâinât Olmadı sırrına vâķıf ĥayret-i Loķmân’a baķ
38a
5
Sa‘y ile taĥśîl-i fen itmekde vardır fâide Lebk-i idrâk-i ma‘ârif cevdet-i eźħâna baķ Tâ ezel bezminde ‘âşıķ âşiyândır źâtına Nüsħâ-i kübrâya ķonmuş fıŧrat-i îmâna baķ
7
Baĥr-i vaĥdetden birer ķaŧre olupdur mümkinât Şevķîyâ selb-i vücûd it ķudret-i ‘ummâna baķ 109 Fâ‘ilâtün/Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
38a
1
Źât-ı Ĥaķ’dan baħş olundu kâmil-i insâna ‘aşķ Vaśf-ı Ĥaķ’dan tevŝem oldu muśĥaf-ı Ķur’ân-ı aşķ Deyme kimse fehm idüp ‘aşķdan ħaber-dâr olmadı Mažhar-ı sırr-ı ezelden gelmedi a‘yâna ‘aşķ
183
Ķaŧreler bu ‘aşķ ucundan şöyle ķaldılar ġarîb Her biri bir kâr-ı zârla ceźb ider ‘ummâna ‘aşķ Zâhidiñ zühd-i riyâsı ‘aşķa mu‘âdil olmadı Ķîl ü ķâlden gelmez imiş kâne-i mekâna ‘aşķ 5
Bülbülüñ nâlânı gülden bülbülü eyler cüdâ Gelmedi śît ü śadâ-yı teşne-i nâlâna ‘aşķ Dem-be-dem mest-i müdâm ol câm-ı ‘aşķı nûş idüp Gör bu ĥâletle demâ-dem yanmada pervâne ‘aşķ Bir kere ‘âşıķ âh itse gûh-ı ķâfı maĥv ider Sîne-i śadrında ķaldı şöyledir pinĥân-ı ‘aşķ Ŧînetinde her kimiñ ķonsa bu ‘aşķıñ źerresi Mâye-i feyż-i ilâhîden virilmiş câna ‘aşķ Bilse zâhid cennet-i firdesi hep yaġma ider Değişilmez đoġrusu bir iķrâr ile îmâna ‘aşķ
10
Zümre-i ‘uşşâķıñ en ednâ biridir Şevķîyâ Eś-śalâ var ise gelsün kim bu gün meydân-ı ‘aşķ 110 Fâ‘ilâtün/Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
38b
1
Baĥr-i ĥikmet menba‘ı bir ‘âlî sulŧân oldu ‘aşķ Melce-‘i cümhûr-i ehl-i Ĥaķķ’a eyvân oldu ‘aşķ Teşne-i bâd-ı tecellîden temevvüc eylese Hep ider mümkinât-ı şöyle ‘ummân oldu ‘aşķ
184
Bir ġarîb devrîş-i faķîre śor anıñ ķıymetin ‘Âşıķ-ı śâdıķlarıñ śadrında pinhân oldu ‘aşķ Neş’elendi śarśar-ı ĥubb-i cilâsından anıñ Ġulġule śaldı cihâna merd-i meydân oldu ‘aşķ 5
Śıġmayıp menzil-geh-i dünyâ ve ‘uķbâ çarħına Ehl-i Ĥaķķ’ıñ şöyle kim göñlünde mihmân oldu ‘aşķ
6
Lâ-mekân-ı bî-nişândan dem urur hem demlenir Ĥamdü-lillâh Şevķıyâ’ya Ĥaķ’dan iĥsân oldu ‘aşķ 111 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün
38b
1
Ġamdan âzâd olup ħalâś olasıñ Âsâna iresiñ ey derd-i ķoyuķ Ĥaķķ’ıle Ĥaķ olup kâmil olasıñ ‘İrfâna iresün ey derd-i ķoyuķ Ħalâs ol vücûduñ ķaranlıġından Ķurtulup nefsiniñ bu varlıġından Nasîbiñ al Ĥaķķ’ıñ pazarlıġından Meydâna giresiñ ey derd-i ķoyuķ Süregör tevĥîdi tâ rûĥuñ ķansın Emmâreniñ evi köyi hep yansun Geçüp levvâme ķalbiñ uyansın Vicdâna iresiñ ey derd-i ķoyuķ
185
İlhâmile ġâ’ibleri bulagör Uyarıp ķalbiñi Ĥaķķ’ı bilegör 39a
Urup żarb-ı hûyı naśîb alagör Mihmâna iresiñ ey derd-i ķoyuķ 5
Ĥaķ ile Ĥaķ olup iriş râĥata Açılsın bir ķapı ķarış vaĥdete Eyüce baķ cemâl-i vech-i ĥażrete Raĥmâna iresiñ ey derd-i ķoyuķ Ķarış evliyâya bulup ĥayatı Sırrıñda bulasıñ özge ĥâlâtı Yüz gösterir ġayri tevĥîd-i źâtı Seyrâna iresiñ ey derd-i ķoyuķ Ref‘ ider evśâf-ı esmâ-‘i ķayyûm Gösterir ĥikmeti her yüzden ķayyûm Cem‘ ider farż ile sünneti ķayyûm ‘Ummâna iresiñ ey derd-i ķoyuķ Maĥv it cân u dili Ķahhar’a irip Gir śaĥrâ-yı vaśla settâre irip Yoķluķ ile źât-ı envâre irip Cânâna iresiñ ey derd-i ķoyuķ Refîķ olsun sâna ceźbe-i muŧlaķ Gâhı farķ gâhı cem‘ile el-Ĥaķ
186
Kemâliñ artırsın ol cenâb-ı Ĥaķ İĥsâna iresiñ ey derd-i ķoyuķ 10
Çoķ ĥikmet göresiñ nûr-ı Ĥaķ’la İstiķâmetde kâ’im ol śıdķıle Ġarîb Şevķıyâ’nıñ ‘aşķ-ı şevķîle İnsâna iresiñ ey derd-i ķoyuķ 112 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün
39a
1
Vücûd didikleri bir ulu şehirdir Ķandedir ķapısı ey derd-i ķoyuķ
39b
Yapılmış binâsı mi‘mârı vardır Naśıldır yapısı ey derd-i ķoyuķ Üç yüz altmış ķadar müşterîsi var Ķırķ sekiz dükkânı açılmış ey yâr On iki metâ‘ı iki ħanı var Kimlerdir ŧapısı ey derd-i ķoyuķ 3
Otuz iki arslan iki de ķaplan Her birisi şeh-bâzlıķta ķahramân Añlar da bulmadı ecelden amân Gitmekte hepsi ey derd-i ķoyuķ 113 Müstef ‘ilün/ Müstef ‘ilün
39b
1
Nefse uyma ġafil olma Dimedim mi ey derd-i ķoyuķ Günâh deryâsına đalma Dimedim mi ey derd-i ķoyuķ
187
Vücûduñu benim śanırsıñ Baķıp aña aldanırsıñ Soñra ġurbette ķalırsıñ Dimedim mi ey derd-i koyuķ Niçin fırsadıñı ķaçırdıñ Ķoluñdan bâzı uçurduñ Meyiñ aġyâre içirdiñ Demedim mi ey derd-i ķoyuķ Hevâ ile geçti ‘ömrüñ Tükenmedi ûş menziliñ Gülden cüdâdır bülbülüñ Demedim mi derd-i ķoyuķ 5
Baķtıñ bu aġı ķaraya Esîr olduñ emmâreye
40a
Ĥasret ķaldıñ dil-dâreye Demedim mi derd-i ķoyuķ ‘Aşķa uyup nefsiñi bil Yansın ‘aşķa bu cân u dil Mâ-sivâyı göñülden sil Demedim mi derd-i ķoyuķ 7
Bu Şevķî’den al dersiñi Dilde tekrâr it virdiñi Dermân eyle hem derdiñi Demedim mi derd-i ķoyuķ
188
114 ĤARFÜ’LĤARFÜ’L-ĶÂF Mef ‘ûlü/ Mefâ ‘îlün/ Mef ‘ûlü/ Mefâ ‘îlün 40a
1
Yaķdıñ göñül şehrini virâneye döndürdüñ Firķat nârına yaķdıñ ġurbet ele bıraķtıñ Adımı Mecnûn ŧaķtıñ divâneye döndürdüñ Aġu itdin balımı yay eylediñ dalımı Nâs içinde ĥâlimi bîgâneye döndürdüñ ‘Aşķ oduna pişirdiñ vaĥdet meyiñ içirdiñ
40b
Özge hevâya urduñ kayd-ı sîvâyı ķurduñ Śûret naķşında ķoyduñ put-ħâneye döndürdün 5
Dil-dâr itdiñ fikrimi tekrâr itdiñ źikrimi Ħarâb olmuş ķalbimi kaşâneye döndürdüñ
6
La‘l-i lebiñ aldırıp şerbetiñle ķandırıp İbrâhîm’i đoldurup ħum-ħâneye döndürdüñ 115 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün
40b
1
Lâ-mekâna gider cümle ‘âşıķlar Gidüp yaylayı seyrâna baķıñ Śaĥrâlara düşer Mecnûn olanlar Śaĥrâda Leylâ’yı seyrâna baķıñ Lâhût iķlîmini seyrân iderler Ŧavâf-ı Mevlâ’yı her ân iderler İçip ‘aşķıñ meyin cevlân iderler Cevlânda Mevlâ’yı seyrâna baķıñ
189
3
Nefsini maĥv idüp birlige uġrar Tîġ-i tecrîd ile özünü đoġrar Şevķî’niñ ‘aşķîle mest olup aġlar Ulu ulu a‘lâyı seyrâna baķıñ 116 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün
40b
1
Şu‘le-i cemâliñ cihânı yaķar Ger ĥıcâb olmasa zülf-i siyâhıñ
41a
Bütün dünyâ vemâ-fîhâyı yıķar Tecellî iderse ol yüz-i mâhıñ Cigerleri ‘aşķ oduna bişirdi Teşnelikten ciger ķanıñ içirdi Bütün ‘âşıķları ħâke düşürdü Postaların kesdi ħun-rîz-i âhın Âteş-i ‘aşķıñla yandı hep cihân Ne ‘imâret ķaldı ne de ħânümân ‘Aşķıñla ķızardı vech-i âsumân Yandırdı eflâki bir nîm nigâhıñ Gelmemiş cihâna böyle emîr Nice ‘âşıķları eylemiş esîr Emriñe fermân bir olmuş nicemiz Sen bir pâdişâhsın yoķtur penâhıñ 5
Saŧvet-i celâlin seyf-i helâhil Cemâliñdir ħalķa fevz-i delâ’il Eyle bu kemteri vaślıña nâ’il Şevķî bendesidir sen pâdişâhıñ
190
117 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün 41a
1
Bunca dem ġaflette yatırsıñ ey dil Göñül niçin Ĥaķķ’a âgâh olmazsıñ Bend eylemiş señi nefsiñ ķaydı bil Özüm niçin Ĥaķķ’a mâ’il olmazsıñ Bir dem ıślâĥ olup Ĥaķķ’ı bulmadıñ Şâhin olup dost baġına ķonmadıñ Cânân ellerine đoġru varmadıñ Ey dil niçin Ĥaķķ’a ‘âzim olmazsıñ Beķâya baķmayıp fenâyı ŧuttuñ Nefse esîr olup Ĥaķķ’ı unuttuñ
41b
Mâ-sivâ câmınıñ zehrini yuttuñ Göñlüm niçin Ĥaķķ’a vâķıf olmazsıñ Dersiñi almadıñ mekteb-i dilden Şâhin-i şeh-bâzı uçurduñ elden Ĥaķîķat naķşını sildiñ göñülden Sırrım niçin Ĥaķķ’a âgâh olmazsıñ 5
Ey Şevķîyâ derdim derde beñzemez Hicrân-ı derûnum lisâna gelmez Nefsi bilmeyen Ĥaķķ’ı hiç bilmez Nefsim niçin Ĥaķķ’a ‘ârif olmazsıñ
191
118 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fa‘ilâtün/ Fâ‘ilün 41b
1
Ĥasretiñle sevdiğim ‘aķlım perîşân eylediñ Firķatiñle bu dili yaķtıķça sûzân eylediñ Derd-i ĥasret câna erdi yandı ‘aşķıle cihân Aġlayıp Ya‘ķûp miŝâli beytü’l-ĥazân eylediñ Sîne-sâf olmaķ recâsı vaślıdır ‘âşıķlarıñ Bülbülüñ gülde bahâr-ı faślıdır ‘âşıķlarıñ ‘Aşķîle yanmaķ yaķılmaķ aślıdır ‘âşıķlarıñ Âh odîle sînemi yaķtıķça kül-ĥân eylediñ
5
Câna minnet bildim ise ‘aşķıñ ben ey güzel ‘Aşķıle yanmaķ yazılmış levĥa-i dilde ezel Ķan śuyîle naķş olunmuş kâġıda işbu ġazel Ten kebâb ĥâlim ħarâb çeşmim al ķan eylediñ Va‘diñe śâdıķ iseñ eyle śadâķat dâimâ Hem-dem ol śıdķîle ‘aşķa ‘aşķ ile râh-nümâ
8
Âteş-i ‘aşķîle yandı işte ħânım Şevķîyâ Rahm idüp âh u gözüñle yine iĥsân eylediñ 119 Mef ‘ûlü/ Mefâ ‘îlün/ Mef ‘ûlü/ Mefâ ‘îlün
42a
1
Vaĥdet elinden mi uçduñ bülbül niçin iñlersiñ Ġurbet eline mi düştüñ bülbül niçin iñlersiñ
192
Bezm-i. ħaśśa girmediñ mi dostuñ yüzün görmediñ mi Vuślat gülün dermediñ mi bülbül niçin iñlersiñ Âhıñla beñi yandırdıñ Yaķûp cândan uśandırdıñ Yoķsa yavruñ mu aldırdıñ bülbül niçin iñlersiñ Ķoluñ ķanadıñ büktüler ķanıñ yere mi döktüler Eşiñden mi ayırdılar bülbül niçin iñlersiñ 5
Şevķî bülbül cân bülbülü cânda ara her bülbülü İşte göründü dost eli bülbül niçin iñlersiñ 120 ĤARFÜ’LĤARFÜ’L-LÂM Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/Fâ‘ilün
42a
1
Baĥr-i imkân-ı vücûduñ dürr-i kânidir göñül Ħılķat-i nûr-ı bedeniñ bir nişânıdır göñül Śor tâ iķlîm-i nâsûtden ‘alâmet gösterir Kevkeb-i nûr-ı ĥaķîķat âsumânıdır göñül Vâdî-i eymen-śıfattır nûr-ı źâtından śudûr Kâbil-i sırr-ı tecellî dükke-ĥikmetlikten Ŧûr
42b
Na‘re-i innî ene’llâh sırrı itmekte žuhûr Mazhar-i mir’ât-i ‘aks-i len-terânîden göñül Men-‘arafdan ķâbe-ķavseynîi idrâk eylemiş Pençe-i mûtûde kendin maĥv-i ihlâk eylemiş Hep ķuyûd-ı mümkinâtıñ dâmenin çâk eylemiş Şâh-ı ev-ednâ maķâmıñ ķahramândır göñül
193
Ġarķ olup baĥr-i ‘ademde ŧâ’ir-i ‘uşşâk-miŝâl Ĥâle-i lâ-mevcûde illâ-hûda olmuş ħoş ħıśâl Taħt-i iķlîm-ı ‘amâda câmi‘u’l-cem-‘i cemâl Ol ĥarem ħâs-ı Ħudâ’dan bir ma‘ânîdir göñül 5
Ol füyûż-ı bezm-i ‘aşķtan içti cümle kâinât Mâye-i feyż-i Muĥammed birle buldular ĥayât Murġ-ı vaĥdet Şevķıyâ olsa ‘acep mi bu śıfât Ol ŧuyûr-ı lâ-mekânıñ âşinâsıdır göñül 121 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
42b
1
Her nefesde bir tecellî dâimâ ister göñül Bezm-i ‘uşşâķ-ı śoĥbet yâre likâ ister göñül Aġlayıp Ken‘an elinde Ya‘kûb-ı veş ħun döküp Mıśr-ı Yûsuf’tan bu gün bir tûtiyâ ister göñül Vecĥ-i Ĥaķķ’ı her yakadan görmeği cân arzular Küĥl-i mâ-zâġa’l-baśardan rûşinâ ister göñül Semt-i dil-dârîden tecellî estirir bâd-ı śabâ Anıñ için bu nihâli dâimâ ister göñül
5
Fi‘lini evśâfını źâtında pinhân itmege Baĥr-i ‘aşķıñ ceźbesinden Şevķîyâ ister göñül 122 Müstef ‘ilün/ Müstef ‘ilün/ Müstef ‘ilün/ Müstef ‘ilün
42b 43a
1
Ey ŧâlib-i źât-ı Ħudâ gel Ĥaķķ’ı sen vaĥdette bul İster iseñ kenz-i aħfâ semt-i Ĥaķķ’a raġbette bul Śıdķıle gir Ĥaķķ’a ķul ol cândan geç cânâna bul yol Sen senden geç Ĥaķķ’ıle ol benliġiñden ‘uzletde bul
194
Bir mürşidiñ ŧut elinden al feyżiñ nefs-i deminden Ķurtul nefsiñ eleminden źât-ı aślıñ ‘izzetde bul 4
Şevķî ķulıñ pendiñ diñle señden saña sefer eyle Ĥaķ ol dâim Ĥaķ’tan söyle bu güftârı ħalvette bul 123 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
43a
1
‘Arş-ı Haķķ’ı dem-be-dem cevlân iden Ümmî Kemâl Ĥaķķ’ı Ĥaķ’tan Ĥaķķ’ıle seyrân iden Ümmî kemâl Ĥaķ için Ĥaķķ’a virip yol Ĥakķ’ıle Ĥaķ’tan gelip Teşne-kân feyż-i âb u iĥsân iden Ümmî Kemâl Ķuds-i Ŧâhir oluben girmiş fenâ śaĥrâsına Źât-ı ‘aşķı źâtına burhân iden Ümmî Kemâl Aşķile ġavvâś olup đalmış ‘adem deryâsına On sekiz biñ ‘âlemi yeksân iden Ümmî Kemâl
5
On iki baĥre mevcü’l-baĥreyn diye nâm virdü Ĥaķ Berzaħ-ı îşânı lü’lü-’i mercân iden Ümmî Kemâl Dest-i feyżine düşüp iķrâr viren ‘âşıķları Bir nažarda śâĥib-i ‘irfân iden Ümmî Kemâl Ķuŧb-i ‘âlem pîr-i Şa‘bân-ı Velî ġavsindedir Hep ricâli fâyine meydân iden Ümmî Kemâl
43b
Hep ŧârîk-i ehl-i kemâlin señde tekmîl etmiş Ħudâ İntisâbıñ ĥażret-i Şa‘bân iden Ümmî Üemâl
195
Lâ-te‘ayyen künhine derc eylemiş hep ‘âlemi Cümle anıñ bir nefes ‘ummân iden Ümmî Kemâl 10
Gel bu sûret ‘âleminde olma sen de Şevķîyâ Ĥaķķ’ı ħalķta dâimâ a‘yân iden Ümmî Kemâl 124 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün
43b
1
Gittikçe ey göñül ħarâbe gittiñ Şâh-ı ‘imâreti bulsana göñül Bu benlik ķaydından ķaldıñ çâresiz Âzâd olup ħalâs olsana göñül Boş eyle dâmenin bir pîr-i râhıñ Yandırsan vücûduñ enîn-i âhıñ ‘Alleme’l-esmâya olagör âhıñ Ene’l-Ĥaķ na‘rasın đuysana göñül Cân vir cânâna señ çıķ aradan Manśûr-ı veş vücûduñ geçir dâreden Şâh-ı Ethem gibi ķurtul aradan Ehl-i tecrîd olup đursana göñül Râżı ķılıp nefsiñ râżı olagör Küllü men’den fânî olup ölegör Deryâ-yı vaĥdetten cevher bulagör Ölmezden muķaddem ölsene göñül
5
Şevķî dükkân açmış pâzâr-ı ‘aşķta ‘Arż etmiş metâ‘ın dîzâr-ı ‘aşķta Derd-i ķoyuķ gibi nažâr-ı ‘aşķta Bu pâzâr-ı ‘aşķa girsene göñül
196
125 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün 44a
1
Gezme âsûde cihânda yürü var bir dert bul Terk-i râĥatla güźâr eyle biraz miĥnet bul Mâ-sivâ ķaydını at bir ŧarafa yürü zâhid ‘Âlem-i ‘ulvâ yetiştir özüñü ‘izzet bul Yürü mey-ħâne-i ‘aşķıñ meyini nûş eyle Ehl-i ‘aşķ içre ķarıştır sırrıñı ĥurmet bul Meclis-i va‘ža varıp dinleme vâ‘iz-i bed-ħâhı Śohbet-i ehl-i riyâdan çekilip ‘uzlet bul
5
Ĥaķķ’a teslîm idegör vârıñı varlıķ yoķtur ‘Âlem-i tecrîde girüp bir ulu devlet bul Ŝemme vechü’llâhı gör gör dinle mir’ât idüp Âşinâ ol sırrıña sırrıñda bir ħalvet bul
7
Şevķîyâ ġavvâś olup gir baĥr-i ‘aşķa señ hemân ‘Âlem-i keŝrette đurma var yürü vaĥdet bul 126 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
44a
1
Ey göñül sa‘y eyle vaĥdet elinde Gezme yabanlarda gel Allâ’a gel ‘Ömrüñ żâyi‘ itme keŝret elinde Ķalma eyvânlarda gel Allâh’a gel
197
Ġurbetten ġurbete kendiñi śaldıñ Ġaflet deryâsına nice bir đaldın Ĥaķîķat yolunda geriye ķaldıñ Uyma şeyŧânlara gel Allâh’a gel Nefs-i mâ-sivâyı silmediñ dilden Vakt-i fırśatıñı ķaçırdıñ elden Bülübül rûĥuñu ayırdıñ gülden Đurma ol kânlara gel Allâh’a gel 4
Şevķî cemâlîle cânıñı yandır Şarâb-ı vaĥdetten nefsiñi ķandır
44b
Vaĥdetiñ ķapısı ‘alem-i fândır Eylenme fânlarda gel Allâh’a gel 127 Müstef ‘ilün/ Müstef ‘ilün
44b
1
Ŧâlib-i vaĥdet olmadıñ Keŝrette ķaldıñ ey göñül Râġıb-i vuślat olmadıñ Firķatte ķaldıñ ey göñül Maĥrem olmadıñ esrâra Nažar ķılmadıñ dil-dâra Gezdiñ demâ-dem âvâre Ġurette ķaldıñ ey göñül Śayd-i şeh-bâzı uçurduñ Fırśañdı elden ķaçırdıñ Cevher-i ‘ömrü geçirdiñ Miĥnette ķaldıñ ey göñül
198
Vücûduñ yaya döndürdüñ Semt-i hicrâna gönderdiñ ‘Aşķıñ nûrın süyündürdüñ Žulmette ķaldıñ ey göñül 5
Cümle ‘âlem Ĥaķķ’ı buldu Şevķî’ye bu hicrân oldu Ne oldîse saña oldu Ĥasrette ķaldıñ ey göñül 128 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
44b
1
Dûr ol mâ-sivâdan Ĥaķķ’ı tevĥîd it Kes ülfeti nefs-i žâlimden göñül Sür çıķar aġyârı Ĥaķķ’ı tefrîd it Ķaŧ‘ it ünsiyeti câhilden göñül
45a
‘İlm-i ĥâliñ oķu mekteb-i dilden Bülbül sırrıñı ayırma gülden Źikr u tesbîĥ öğren ġarîb bülbülden Alagör dersiñi ‘âlimden göñül Şem‘a-i vücûduñ yaķagör Ĥaķ’tan Bir ķaŧre nûş idüp şarâb-ı ‘aşķtan Ĥâliñi žikr eyle ‘ahd ü mîŝâķtan Olagör pendimle ‘âmilden göñül 4
Vaktiñi śarf eyle źikr-i Mevlâ’ya Ķayd olma dâmen-i bend-i Leylâ’ya Erişirsün ey Şevķîyâ a‘lâya Ayrılma mürşid-i kâmilden göñül
199
129 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün 45a
1
Ĥıfž it vücûduñda ‘ilm-i esmâyı ‘Alleme’l-esmâyı đuyagör göñül Men ‘araf dersinden oķu ma‘nâyı Ene’l-Ĥaķ na‘rasın uragör göñül Bu esrârı fikr it ġayra baķma Kemend-i fikriñi aġyâra ŧaķma Vücûduñu varlıķ oduna yaķma Pendimi köşene ķoyagör göñül
3
Śıdķıle binegör ‘aşķıñ atına Sürüp menziliñi nihâyetine Ey Şevķıyâ Ĥaķķ’ın cemâ‘atine Tekbîr idüp hemân uyagör göñül 130 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
45a
1
Terk it mâ-sivâyı bıraķ aġyârı Göñül Ĥaķķ’a ķul ol śaĥîĥ âdem ol
45 b
‘Aşķıñ şarâbını nûş it bir ķadeĥ Ķarış erenlere yürü hem-dem Bezm-i ma‘ârifden dûr olup ķaçma Cevher-i kelâmıñ aġyâre śaçma Nâ-merd ķapısına eliñi açma Yedu’llâh’a yapış ŝâbit-ķadem ol Ey Şevķîyâ baķıp vech-i âdeme Mûsâ olup ķarış deryâ-yı yeme Nefħa ile girüp baŧn-ı Meryem’e Rûĥ olup ‘Îsâ’ya ‘aşķile dem ol
200
Fikr it ey göñül günâhıña aġla Yalvaragör ulu Mevlâ‘ya göñül Seĥer vaķti ķalķıp śu gibi çaġla İregör menzil-i a‘lâya göñül 5
Geceli gündüzlü źikr eyleyigör Her nefesde Ĥaķķ’ı fikr eyleyigör Görüp ni‘metlerin şükr eyleyigör Bend eyle keñdini imlâya göñül ‘Aşķile ŧab‘ını idegör mevzûn Şeydâ bülbül gibi güllere meftûn İķlîm-i ĥayrette olursuñ Mecnûn Ulaşırsıñ âħir Leylâ ‘ya göñül
7
Ĥaķķ’a yarar olup ŧâ‘at ķılmadıñ ‘Aşkıñ deryâsına girüp đalmadıñ Ey Şevķîyâ sen de ceddiñ bilmediñ Meftûn olduñ ķadd-i bâlâya göñül 131 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
45b
1
Ħalâś ol varlıķtan gir râh-ı Ĥaķķ’a İregör menzil-i maķśuda göñül
46a
Ulaştır özüñü deryâ-yı ‘aşķa Tâ varasıñ bezm-i mes‘ûda göñül Mürşidiñ dâmenin pek ŧut eliñde Na‘ra-i ene’l-Ĥaķ söyle diliñde Bülbül rûĥuñu ŧopla gülüñde Ur ‘aşķıñ nîşesin vücûda göñül
201
3
Oķu Şevķıyâ’dan sen bu ma‘nâyı Sırrıñda bulagör sırr-ı a‘lâyı Hel-etâ dersinden bul mu‘ammâyı Hep ‘ademden geldi mevcûda göñül 132 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
46a
1
Derd-i ġamdan ħâlî olmaz çoķ zamândır bu göñül Âteş-i ‘aşķile yandı ħayli demdir bu göñül Gâhî bu iķlîm içinde ĥükm ider ķafdan ķâfa Ĥukme râm eyler cihânı ‘âlî-ħândır bu göñül Gâhî pervâz eyleyip seyrân ider hep ‘âlî Gâhî murġ-ı lâ-mekâna âşiyândır bu göñül Gâh nice deryâ-yı ‘aşķa ‘azm idüp eyler ķıyâm Maĥv olup baĥr-i ‘ademde bî-mekândır bu göñül
5
Gâhî ‘aşķın neş’esîle śavrulup pinhân olur Şevķıyâ gelmiş ‘ademden bî-nişândır bu göñül 133 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
46a
1
Gece gündüz aġlamaķta çeşmim alķan oldu gel Ķalmadı aśla taĥammül ĥâlim perîşân oldu gel Tîġ-ı hicrânile şerĥa şerĥa itdiler beni Miĥnetile geçti ‘ömrüm işim efġân oldu gel Aśla inśâf itmeyip ķıydılar âħir cânıma Yüregim śaġ ķalmayıp boyandı ķızıl ķanıma
46b
El-vedâ‘ şimdengîr ü aĥbâbıma yârânıma Yana yana cism-i cânım sînem sûzân oldu gel
202
Şem-‘i baħtım yanmadı žulmette ķaldım ben bu gün Yüregimde yârelerim sızladı açtı düğün Mâ-cerâyı hiç ne mümkün deftere itmek yekûn Ĥucre-i vaĥdet-nişînim beytü’l-aĥzân oldu gel 4
Şevķîyâ kesdim ümîdi naķd-i ‘ömrümden hele Yâk-i dem cânibe dimeyik şâyet gele Diñleyip derd-i derûnum alasıñ teslîm ele Burc-ı ‘akreb ŧali‘imden ‘aks-i devrân oldu gel 134 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
46b
1
Gel bu dertten yâre şikâyet itme Bu dertler derdiñe dermândır göñül Söyleyip ‘âleme ĥıkâyet itme Aġyâre söylemek destândır göñül Derd ucundan yandır göñülede çırâġ Geçer žulmet vaķti gelir śubĥ-ı aġ Çürükleriñ ola dert içinde śaġ Derd içinde dermân pinhândır göñül Bu derdiñ rengine ‘âşıķ boyandı İçüp ‘aşķıñ meyin derdîle yandı Cism ü cânı derdiñ oduna yandı ‘Âşıķlarıñ yeri kül-ħândır göñül Ezelden çektiler ‘aşķıñ yayını Bu ‘aşķile bend itdiler pâyını Dert ile yaptılar ķalp serâyını Ķalplerinde Mevlâ mihmândır göñül
203
5
Dertli Şevķî oldu derde âşinâ Görünmez gözüne cennet-i me’vâ
47a
Derdîle dûzaħta olursam ĥâlâ Âteş-i cehennem gülşendir göñül 135 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün Fa‘ûlün
47a
1
Ħarâbât ehline hem-râh olagör Ger gir erenler râhına göñül ‘Âşıķlar ĥâline âgâh olagör Gel erenler nažar-gâhına göñül Öğrenme zâhitten tesbîĥ-i riyâ Olursuñ bir cây-ı şirke mübtelâ Dinleme pendini varma ol yaña Düşmeyesiñ varlıķ câhına göñül Girip mey-ħâneye đolu bâde iç Farķ eyleyip Ĥaķ’tan bâŧılını sebħ Neş’elensün ķalbiñ varlıġından geç Şu‘le vir ķalbiñin mâhına göñül Erenler sırrına sen de ol maĥrem Derd-i derûnıña uragör merhem Niķâbıñı ķaldır olma nâ-maĥrem Yanıp ‘âşıķlarıñ âhına göñül
5
Derd-i ķoyuķ içti işbu kevŝerden Mest olup da geçti bu cânı serden Oķuyup ledünnik ‘ilmin ezberden Ķul olasıñ ‘aşķıñ şâhına göñül
204
6
Mey-i ‘aşķı içen mest olup ķaldı Ġarķ olup bu ‘aşķıñ baĥrine ŧaldı Miĥrâb-ı cemâle tekbîrin aldı Bu Şevķî’niñ ķıble-gâhına göñül 136 ĤARFÜ’LĤARFÜ’L-MÎM Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün
47b
1
Maĥzen-i feyż-i ilâhî şeyħim ‘azîzim efendim Fakîrleriñ niyâz-gâhı şeyħim ‘azîzim efendim Gözüm göñlüm cilâsıdır genc-i vaĥdet hümâsıdır Ĥaķķ’ıñ ĥarem-i ħaśśıdır şeyħim ‘azîzim efendim Dil derdimiñ dermânıdır feyż-i kerem ħâkânıdır Mürşitleriñ sulŧânıdır şeyħim ‘azîzim efendim Cân u dili âbâd iden düşmüşleri âzâd iden Dâim Ĥaķķ’a irşâd iden şeyħim ‘azîzim efendim
5
Destin ŧutan olmaz ĥaķîr dervîşlere luŧf-ı keŝîr Ĥaķ’tan bize ol dest-gîr şeyħîm ‘azîzim efendim Her kim olursa bendesi olur Ĥaķķ’ın efgendesi Şeyħ-i Şa‘bân’ın ħaś bendesi şeyħim ‘azîzim efendim Vaĥdet elüñ seyrân iden derd-i dile dermân iden Feyż u śafâ iĥsân iden şeyħim ‘azîzim efendim Dost baġınıñ baġ-bânesi seyr-i śıfât kâşânesi Müdrîn-i âsitânesi şeyħim ‘azîzim efendim
205
Olmuş maĥrem sırr-ı źât-ı envâr olmuş cümle cihât Eyler ‘aŧâ âb u ĥayât şeyhim ‘azîzim efendim 10
Var Şevķîyâ dermânıñı sulŧâna ‘arż it ĥâliñi Şâyet śorar aĥvâliñi şeyħim ‘azîzim efendim 137 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
47b
1
Ķutb-ı aķŧâb-ı cihâna âsitândır bu maķâm Pîr-i Şâ‘bân-ı velîye âşiyândır bu maķâm Câ-be-câ eyler ziyâret hep melâ’ik ins ü cân Muŧâf-ı cünd-i a‘lâya ķudsiyândır bu maķâm Śayd-i gâh-ı murġ-ı ‘anķâ-’i ĥaķîķattir ezel ‘Andelîb-i bûy-ı ‘aşķa gülistândır bu maķâm Feyż-i fânûs-ı ilâhî yanar bunda ĥaşre dek Ol sebepten ķarâr-gâhı dervîşândır bu maķâm
48a
5
Bâb-ı ĥâcâtı açıķtır ‘aşķile gelsün gelen Şevķîyâ ĥâcât-ı revâ dârü’l-emândır bu maķâm 138 Mef ‘ûlü/ Mefâ ‘îlün/ Mef ‘ûlü/ Mefâ ‘îlün
48a
1
Źikriñ bize yâr eyle luŧf it meded Allâh’ım Fikriñle tımâr eyle luŧf it meded Allâh’ım Sâlik źikr ile seni bulmasın mı baġını Luŧfuñ ile erzânı luŧf it meded Allâh’ım Źikriñ dilde kim sürer viśâle lâ-yed erer Şeksiz cemâliñ görür luŧf it meded Allâh’ım
206
‘Aşķıñla bizi dirgör vuślat eline ergör Luŧf eyle bizi güldür luŧf it meded Allâh’ım 5
Źikriñ söyleyen dilde ‘aşķıñla olan ķande Aman bu ġurbet elde luŧf it meded Allâh’ım Emriñle ‘âmil eyle ‘irfânda kâmil eyle Sırrıña vâsıl eyle luŧf it meded Allâh’ım
7 48b
Luŧfuñla bizi şâd it vîrân dili âbâd it Şevķî ķuluñ irşât it luŧf it meded Allâh’ım 139 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün
48b
1
Yeter nefsim baña eylediñ çok al Râh-ı müstaķîme girmediñ nefsim Bıraķtıñ ġurbette eylediñ iġfâl Maŧlab-i a‘lâya ermediñ nefsim Fânî yolu ŧuttuñ fenâya uyduñ Yıķtıñ göñül mülkün ħarâbı bulduñ Dost eline beni ĥasrette ķoduñ Varıp ol elleri görmediñ nefsim
3
Şevķîyâ derdini kimlere śorsun Firâķ-ı yâr ile śararsın śolsun Ararsa yârini kendiñde bulsun Arayıp ŧarayıp śormadıñ nefsim
207
140 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün 48b
1
Yâr ile yâr olup yâre eriştim Bülbül olup gülde zâre eriştim Derd ehline śordum derdime dermân Derdimiñ ucundan çâre eriştim Şeyħimiñ nûrına pervâne döndüm Cân atıp cemâl-i şem‘ine yandım Ene’l-Ĥaķ la‘liniñ meyine ķandım Manśûr oldum şimdi dâre eriştim
3
Pervâz idüp uçtum buldum hevâyı Terk eyledim ġayrı śît ü śadâyı Fenâ içre buldum mülk-i beķâyı Şevķîyâ ĥamd olsun kâra eriştim 141 Mef ‘ûlü/ Mefâ ‘îlün/ Mef ‘ûlü/ Mefâ ‘îlün
49a
1
Dersim ezelden aldım Ĥaķķ’a âşinâ geldim Ebced dersini bildim Hüvvezden baķageldim Ķudretten yazı yazdım Kelâmım gevher dizdim ‘İlmi sa‘faśa virdüm Oķuyup molla geldim Ķaruşet üstâźımdır Ŝeħaźde mümtâźımdır Żâliġde ħıtâmımdır Ħalķa reh-nümâ geldim
208
Hep oķunan ‘ilimdir Söyleyen dilimdir Bilseler ben kimimdir Cânândan câna geldim 5
Âdem oldum cennette Ĥavvâ oldum ĥayrette Buġday yedim keŝrette Vaĥdetten çıķageldim ‘Anâśırdan bir ħırķa Giydim göründüm ħalķa Rûzân virdüm bu çarħa Kurup devrâna geldim Nûĥ ile śuya girdim Gemiye dûzân virdüm Sürüp bir đaġa erdim Çıķtım ħalâśa geldim Ķurbân oldum bir zamân İsmâ‘îl’e virdüm cân
49b
İbrâhîmle âteşte Berd-i selâma geldim Şu‘ayb’den aldım ‘asâyı Nebî itdüm Mûsâ’yı Bir baķışta Sînâ’yı Đaġıtıp yaķageldim
209
10
‘Îsâ’ya rûĥum virip Śıfâtımı bildirip Ölüleri diri görüp Çıķtım hevâya geldim Muĥammet’tir ĥabîbim Her dertlere ŧabîbim ‘Âśîlere şefî‘im Deyip îmâna geldim Sırrı virdüm ‘Alî’ye Gerçeklikte velîye Mîrâŝ oldum ölüye Ser-te-ser böyle geldim Manśûr oldum Ĥaķ didim Deyân kimdir baķ didim Baķıp kendimi gördüm Śıçrayıp dâra geldim ‘Âśîlere raĥmetim Mü’minlere maġrifet Biliñ böyle ĥaķîķat Size beyâna geldim
15
Bulut oldum gürledim Yaġmur oldum fırladım Deñiz oldum ķaynadım Mevc urup cûşa geldim
210
50a
Ot oldum yerde bitdüm Herkesiñ rızķın virdüm Süflîden ‘ulve yitdim Kâmil insâna geldim 17
‘Âşıķlarıñ ‘aşķıyem Śadıķlarıñ śıdķıyem Sorarlarsa Şevķîyem Özge bir ĥâle geldim 142 Müfte‘ilün/ Müfte‘ilün/ Fâ‘ilün
50a
1
Seĥerde âh ider Ĥaķķ’ıñ ‘âşıķları Vaķt-i seĥer oldu uyan gözlerim Seherde zâr ider ‘aşķıñ śâdıķı Vaķt-i seĥer oldu uyan gözlerim Seĥer vaķti eyle derdine tımâr Seĥer vaķti ķalbiñ şem‘ası yanar Seĥer vaķti ‘âşıķ ma‘şûķun arar Vaķt-i seĥer oldu uyan gözlerim Seĥer vaķti olur ‘âşıķa ĥâl-dâş Seĥerde uyuma ey mü’min kardeş Seĥer vaķti olur ‘âşıķa yoldaş Seĥer vaķti oldu uyan gözlerim Seĥerde giz ider Ĥaķķ’ıñ esrârı Seĥerde sürülür Ĥaķķ’ıñ eźkârı Seĥerde açılır Ĥaķķ’ıñ envârı Vaķt-i seĥer oldu uyan gözlerim
211
5
Seĥerde münever olur her eşyâ Tesbîĥ ider Ĥaķķ’a tâ baştan başa Seĥerde olunur her şey temâşâ Vaķt-i seĥer oldu uyan gözlerim
50b
Seĥerde tecellî olundu Mûsâ Ķudretten virildi eline ‘aśâ Seĥerde semâya gitti hem ‘Îsâ Vaķt-i seĥer oldu uyan gözlerim 7
Seĥerde virgör źikriñe Şevķî Seĥerde arayan bulur Ĥaķķ’ı Seĥerde virilir ‘âşıķıñ ‘aşķı Vaķt-i seĥer oldu uyan gözlerim 143 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
50b
1
‘Âlem-i ġaybıñ lisân-ı tercümândır kalem ‘Alleme’l-esmâ’ rumûzunuñ merdimânıdır ķalem Ħaŧŧ-ı a‘lâyı keşîde eyledikçe nev-be-nev Sâĥa-i küllî ĥaķîķat şehrimânıdır ķalem ‘Âşıķâne sâĥa-i ‘uşşâķa girse ķan döker Saŧvet-i seyf-i celâliñ ķahramânıdır ķalem Şevket-i dârân ‘aşķıñ emrine fermân ider Kişver-i iķlîm-i ħaŧŧıñ ħânümânıdır ķalem
5
Güfte ĥikmet için gelmiş ‘ademden bî-neyler Şevķîyâ esrâr-ı vâķıf maĥremânıdır ķalem
212
144 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün 50b
1
Şu’le-i cemâliñ câna ŧutalı Şem‘a-i cemâle pervâne geldim Hicrânıñla günüm güne ķatalı Bülübül-veş gülüñde nâlâna geldim Şîşe-i ‘ârimi ‘aşķıña śattım Śoyunup ħırķa-i ‘uryâna geldim Şevķî cemâliñ nûruna yandım Viśâliñ şarâbıñ câmına ķandım
51a
5
Bu gün yâ hû ‘îd-i visâliñ śandım Baġlayıp gözümü ķurbâna geldim 145 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün
51a
1
Cânımı fedâ idüp geliñ mürşide gidelim Her aĥbâba nidâ idelim geliñ mürşide gidelim Çaylar đaġlarda yetişir menzil almaġa çalışır Varır ‘ummâna ķarışır geliñ mürşide gidelim Bütün vücûduñ nûr olur a‘żâlarıñ mesrûr olur Dervîş dâim dil-cûr olur geliñ mürşide gidelim Ħalvetde ķalbiñi śâf eyle mürşidiñi ŧavâf eyle Ĥużûruñda ‘avâf eyle geliñ mürşide gidelim
5
Mürşidiñ göñlüdür ‘ummân ‘ummâna girelim ‘amân Yalvarıp diyelim emân geliñ mürşide gidelim
213
6
Şevķî’niñ pendini diñle derdiñ ile hûmı diñle aġla Ķalķ gidelim seniñ ile geliñ mürşide gidelim 146 Mefâ‘îlün /Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün
51b
1
Geçirdim ġaflette seni yazıķ oldu saña ‘ömrüm Bıraķtım ġurbette seni ħayf oldu saña ‘ömrüm Eŧrâfımı ‘isyân aldı şaştım ‘aķlım fikre đaldı ‘Arśa-i maĥşerde ķaldı yazıķ oldu saña ‘ömrüm ‘İbâdet itmedim aśla ķabâĥatden geydim ‘abâ Hiç itmedim saña vefâ yazık oldu saña ‘ömrüm Ħayra dâir bir ‘amel yoķ günâh deryâsı ĥadden çoķ Hiç demedim śıcaķ śoġuķ yazıķ oldu saña ‘ömrüm
5
Ĥaķķ’a yol virmedim saña ķoyuvirmedim Ĥaķ’tan yana Hicrân oldu âħir saña ħayf oldu saña ‘ömrüm Ayrılınca rûhum tenden vedâ‘ idüp saña senden Şikâyet eyleme benden yazıķ oldu saña ‘ömrüm
7
Şevķî der ki ĥâlim yamân olmuşum Ħâk’ile yeksân Bulunmadı derde dermân yazıķ oldu saña ‘ömrüm 147 Müfte‘ilün/ Müfte‘ilün
52a
1
İçip ‘aşķıñ şarâbını Hû diyelim dost diyelim Atıp varlıķ ĥıcâbını Hû diyelim dost diyelim
214
Ķarışalım erenlere Ĥaķ cemâliñ görenlere Bu erkânı sürenlere Hû diyelim dost diyelim Seĥer vaķti uyanalım Reng-i ‘aşķa boyanalım Ĥaķķ’ıñ derdine yanalım Hû diyelim dost diyelim Eger çeker iseñ zaĥmet Ĥaķ’tan olur bize raĥmet Şâyet ider Ĥaķ maġfiret Hû diyelim dost diyelim 5
Esmâ ile seyrân idüp Ķıyâmile cevlân idüp Hû ismîle devrân idüp Hû diyelim dost diyelim Göñül gözünü śâf idüp Cân u dilden ‘avâf idüp Ka‘be gibi ŧavâf idüp Hû diyelim dost diyelim
7
Şeyħ İbrâhîm-i Ħalvetî Terk eyle ġayri ġafleti Fetĥ it serây-ı vaĥdeti Hû diyelim dost diyelim
215
148 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün 52b
1
Bu fenâ baġında eyleme nâlân Gel ey cân bülbülü Ĥaķķ’a gidelim Yeter bu ĥasretle eyleme efġân Gel ey cân bûlbûli Ĥaķķ’a gidelim Śu gibi śâfî ol ‘ummâna uġra ‘Aşıķıñ ĥançerîle cigerin đoġra Ġâfil olma nâdim olursuñ soñra Gel ey cân bülbülü dosta gidelim ‘Aşķıñ şarâbını bir dem nûş eyle Ķaynayıp ‘aşķile bir dem cûş eyle İrci‘î emrini Ĥaķ’tan gûş eyle Gel ey cân bûlbûlü Ĥaķķ’a gidelim Mâ-sivâ naķşını göñülden yuyup Gir meclis-i ħâśśa varlıġıñ ķoyup Gel gidelim Ĥaķķ’a mürşide uyup Gel ey cân bülbülü dosta gidelim
5
Śâf-i dil ol sen de śu gibi çaġla Fikr it günâhıñı derdiñe aġla Şevķî’niñ şevķine özüñü baġla Gel ey cân bûlbûlü Ĥaķķ’a gidelim
216
149 Mefâ‘îlün /Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün /Mefâ‘îlün 52b
1
Ħudâya der ki luŧfuñda bî-ĥad çoķ ķuśûr itdüm Ki râh olmadım semt-i temâme âh küsûr itdüm Bütün eyyâm-ı ‘ömrümü ki žulîme mürûr itdüm Ve lâkin bâb-ı ‘afvıñ ilticâsîle sürûr itdüm Güşâd-ı destile dergâh-ı feyżine ‘uyûr itdüm Açıķtır bâb-ı iĥsânıñ deyüp ‘azm-i ġafûr itdüm Hemîşe luŧfuña erzân idüpsiñ bende-kânını Ki tebşîr eylediñ lâ-teķnatû emrîle şânıñı
53a
5
Fed’ħulûhâ sırr-ı fâtiĥtir ķamu iĥsânıñı Hem behişt ü vaślıñı ĥużûr-ı dîvânıñı Dilâ te’ŝîr-i ġayretle ‘azm-i semt-i ġuyûr itdüm ‘Aks-i mir’ât-ı tecellî sünûĥîle žuhûr itdüm Bu gün öz başımı ŧop eyledim meydân-ı ‘uşşâķa Ki cegân-ı muĥabbetle süründüm şöyle âfâķda Žuhûrum enfüsîdir bulunmaz çarħ-ı ne ŧâķda Vedî‘a sırrımı ķoydum demâ-dem nezd-i Ħallâķ’da Delîlim nuŧķuñu yâ hû hemân ‘aşķ-ı śudûr itdüm Kalem lîkiñ ĥaķîķatle yazıp ŝebt-i śudûr itdüm
10
Teĥassür dîde-i sevdâ beni dûr itdü raĥmetten Ķoyup genc-i melâmetde cüdâ ķılma şefâ‘atten
217
Günâhkâr mücrimim Şevķî dilim kesmem şehâdetten Velî śâhib-kerem Ĥaķķ’ı ĥıśśe-dâr eyle raĥmetten 12
Bu iķlîm-i vücûdımda bu esrârı sütûr itdüm Ki varlıġımı maĥv idüp bu yolda cânı mûr itdüm 150 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
53a
1
Bir zamân gülşen-i vaślıñ içre nâlân eyledim Bir zamân ĥasret odîle sîne-sûzân eyledim Bir zamân ĥusnüñ serây-ı taħtına Yûsuf olup Bir zamân Ya‘ķûb miŝâli yerm-i Ken‘ân eyledim Bir zamân gülşen-serây-ı vaĥdete sulŧân olup Bir zamân sulŧân elinde kendim derîbân eyledim Bir zamân pervâne oldum şem‘a-i cemâliñe Bir zamân sevdâ-yı ‘aşķıñ cânda pinhân eyledim
5
Bir zamân Mecnûn olup düştüm cünûn-ı ĥayrete Bir zamân derd-i ķoyuķ-veş ‘aķlım perîşân eyledim Bir zamân düştüm visâliñ derdine Eyyûb gibi Bir zamân İsmâ‘îl oldum cânı ķurbân eyledim
53b
7
Bir zamân Şevķî cemâliñ bezmine baśtım ķadem Bir zamân bu varlıġımdan kendim ‘uryân eyledim
218
151 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün 53b
1
Ķoñ beni yanayım kendi ĥâlime Ezelden bu ‘aşķa ben yana geldim Ķarışıp ‘aşķ odı âh ü zârıma Cemâliñ şem‘ine pervâne geldim Alıp tevĥîdimi şeyħim dilinden Anıñ ķulluġına merdâne geldim Ħırķa-i tevĥîde girüp şevķile İçip ‘aşķıñ meyin mestâne geldim
5
Sırımda göreli şeyħiñ cemâliñ Yanıp eşiġine mihmâna geldim Şeyħimiñ viśâli gülün dereli Virip bu cânımı ķurbâna geldim Yitirdim Yûsuf‘ı Ya‘ķûb elinde Arayu arayu Ken‘âna geldim ‘Aşķıñ pâzârına girüp gezeli Bir cevâhir đolu dükkâna geldim
9
Ħalvetî dervîşi ismim Şevķîyem İşte pîrim Şeyħ-i Şa‘bâna geldim
219
152 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün 53b
1
Göreli vechiñi yâriñ süyünmez dilde sûzânım Firâķ-ı yârile eyvâh yıķıldı beytü’l-aĥzânım Giriftâr olalı ‘aşķa śabâvetden berü şâhım Yanar fânûs gibi dâim süyünmez şem-‘i vicdânım Seyâĥat vaķtidir yâ hû cünûn iķlîmine şimdi İşâret eyle taĥrîre eliñde ħaŧŧ-ı fermânım
54a
Derîbân-ı serây-I ĥusniñe şâyeste ķıl ‘afv eyleyüp cürmim Yeter gel merĥamet eyle benim devletlü sulŧânım 5
Sezâ-vâr eyle vaślıña begim ‘uşşâķıñı luŧf it Bıraķma kûşe-i ġamda kesilsün ġayri hicrânım Murâd bir cân ise ancaķ getirdim işte ķurbânım Süregör tîġ-i müjgânıñ açıķdır işte gerdânım
7
Bulundım mekteb-i dilde erenlerden sebaķ aldım Girip şerh-i lâ-mekâna Şevķîyâ ħâk-i yeksânım 153 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
54a
1
Bu dergâha denildi Ħum-ħâne-ı câm-u-cem ‘Aşķıle gelsün gelen Bunda görmez hiç elem
220
Cân u başı terk eyle Zühd-i taķvâya baķma ‘Aşķıle tâ olasıñ Sen de bir śâĥib- kerem Ķadeĥ olunca esmâ Sâķî olursa Mevlâ Bu ene’l-Ĥaķ şerbetiñ İçen görmez źerre ġam Dost râhına girenler ‘Aşķ atına binenler ‘Aşķıle đurmaz gezer Nice deryâ nice yem 5
Ĥaķķ’a vâśıl olur öz Hep a‘żâlar olur göz Bundan öte çoķdur söz Şevķî ġayri deyemem
6
Ĥaķķ’a vâśıl olur öz Hep a‘zâlar olur göz Bundan öte çoķdur söz Şevķî ġayri deyemem 154 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün
54b
1
Ey mürşidler şâhı şeyħim efendim Ķabûl eyle beni iĥsânına geldim Ey iklîmiñ mâhı ey müstemendim Ķabûl eyle ķapıñda mihmâna geldim
221
Faķîrim bî-vâye dermâna muĥtâc Vücûduñdur benim derdime ‘ilâc Luŧf eyle efendim sır bâbımı aç Merhem vir derdime Loķmân’a geldim Günâhım çoķ yüzüm ziyâde ķara Ħâķ-i pâye geldim señden bir çare Luŧfuñla Maśûr-ı veş çeksünler dâre Ŧop idüp başımı cevgâna geldim Esîr itme nefse ey dil- pesendim Rûĥuma śafâ vir cânım efendim İşte ŧaķdım gerdânıma kemendim Cânımı virmege meydâna geldim 5
Ķarışayım ķaŧârına ‘aşķıle Çalışayım dergâhıñda şevķıle Himetiñde Ĥaķ olayım Ĥaķ ile Yetirip nefsime ‘irfâna geldim Śu gibi çaġlayıp aķıp gideyim Cemâl-i pâkiñe baķıp gideyim Pervâne-veş kendim yaķıp gideyim Ķaŧreyi bıraķıp ‘ummâna geldim Derd-i ķoyuķ ķuldur ķapıñda ey şâh Señsin baña ancaķ melce’i penâh Luŧfuñla ‘azîzim eylegil âgâh Señ gibi bir ulu sulŧâna geldim
222
8
Refiķ eyle baña suŧân-ı ‘aşķı Bulayım ķalbimde cenâb-ı Ĥaķķ’ı
55a
Cânım ķurbân saña ey şeyħim Şevķî Vaĥdetiñ elini seyrâna geldim 155 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün
55a
1
Gezdiñ yabanlarda böyle serserî Ġarîb olduñ işte bîgâne göñlüm İsrâf itdiñ âħir-girân gevherî Muĥtâc olduñ şimdi iĥsâna göñlüm Her dürlü dertlere olduñ mübtelâ Bulunmadı gitti derde âşinâ Yazıķ oldu saña tâ öñden śoña Bir çâre bulmadıñ dermâna göñlüm Âteş-i hicrâna yandıñ ‘âķıbet Ķalmadı cismiñde źerrece râĥat Açılmadı gitdi bâb-ı selâmet Yandıķça yanasıñ sûzâna göñlüm Derdiñi śormadıñ yâr-ı ŧabîbe Ulaşmadıñ dost-ı ĥabîbe Virme fırśandıñı dest-i raķîbe Yanıp nâr-ı ‘aşķa pervâne göñlüm
5
Bu Şevķîyâ ķaldı ġurbetde ġarîb Ötme oldu ķafesiñde ‘andelîb Bend olup mürşide alagör naśîb Yalvar bir kâmil insâna göñlüm
223
156 15 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün /Fe‘ilün /Fe‘ilün 55a
1
Firâķıñla ħayli zamândır yârim Geyindim ekmine ķara sevdigim Sitemleriñ tîġ-ı hicrândır yârim Şerĥa şerĥa cismim yara sevdigim
55b
Ķanı şol itdigiñ ‘ahdile peymân Bulunmadı vefâ eyyâmı el-ân Ķul oldum ķapıñda ey ‘âlî sulŧân Virmediñ derdime çâre sevdigim 3
Şevķî ħâlî olmaz ciger yanıķdır Hiç görmedim cemâline ķanıķdır Didiñ vefâ yoķdur derd-i ķoyuķdan Var derdiñe dermân ara sevdigim 157 15 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün /Fâ‘ilün
55b
1
Bu derde düşeli ħayli zamândır Bulmadıñ derdime dermân sevdigim Yanalı bu ‘aşķa yerim kül-ħândır Virmediñ bir nefes emân sevdigim ‘Aşķıñ ile düşdü cânıma sevdâ ‘Âşıķlar içinde eylediñ şeydâ Luŧf idüp virmediñ derdime devâ Yârelerim sızlar el-ân sevdigim Bulmadım dünyâda derdime çâre Ŧâli‘im yâr degil baħtım da ķara ‘Arżu ĥâlim virdüm bî-vefâ yâre Virmediñ çâreme fermân sevdiğim
224
‘Aşķıñla ‘aklı târ-u-mâr itdin Hicrânıñla ‘ömrüm âh u zâr itdin Uśandırdıñ cândan hep bîzâr itdin Bulmadıñ bu derde imkân sevdiğim 5
Şevķî’yi yandırdıñ ĥasret-i nâre Düşürdüñ ‘âķıbet müĥnet dârına Bıraķma ey nazlım bu gün yârına Keremiñden eyle iĥsan sevdiğim 158 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün /Fâ‘ilün
56a
1
Miĥnet kül-ħânında yandım yaķıldım Âteş-i ‘aşķıñla hicrâna düşdüm Bend olup dâmen-i zülfe ŧaķıldım ‘Arż itdüm ĥâlimi emâna düşdüm Śayd itdü zülfiñe bir žâlim sayyâd Mümkün olmaz dest-i cevriñden âzâd Pâreledim đaġları olalı Ferhâd Merĥametsiz Şîrîn-zebâna düşdüm Geldikçe biñ naz şiyem yanıma Müjgân oķlarını urur cânıma Girmek ister merĥametsiz ķanıma Böyle bir žâlim-zebâna düşdüm Cevr odîle yaķdı beni nâgehân Bişirdi ateşde ciger de büryân Kirpiği kâfirdir sözü müslümân Cevri çoķ fitne-i cihâna düşdüm
225
5
Bütün yaķdı dünyâ vemâ-fî hâyı Ħarâb itdü nice ķadd ü bâlâyı Unutdurdu Mecnûn ile Leylâ’yı Bütün gün âteş-i sûzâna düşdüm Cehennem görmemiş böyle ateşi Bulunmaz ben gibi yanan bir kişi Öldirüp maĥv itdü hep belâ kişi Çâresiz bir derd-i nihâna düşdüm
7
Ħudâ var eyledü cümleyi yoķdan Giriftâr olmışem bu derde çoķdan Didi vefâ yoķdur derd-i ķoyuķdan Şevķîyâ ĥamd olsun dermâna düşdüm 159 15 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün /Fâ‘ilün
56b
1
Gireli bu ‘aşķıñ pazarlıġına Yazmaz oldu ķalem sevdâmız bizim Düşeli ezelden ‘aşķ varlıġına Gelmez oldu naķşa imlâmız bizim ‘Aşķîle ŧabî ‘at mevzûn olalı Bir saç-ı Leylâ’yı Mecnûn olalı Cemâl-i Mevlâ’ya meftûn olalı Yaķmaz oldu ġayri Leylâ’mız bizim ‘Aşķ ķuşaġın ķuşan olagör câhid Derdîle Mevlâ’ya olagör ‘âbid Oķuduġum ‘ilmi śorarsa zâhid ‘İlm-i ĥikmet oķur monlâmız bizim
226
4
La‘l-i lebiñ içdim bezm-i ezelden Eylemeyiz ġayri biz lâ-yezelden Oķuruķ cemâl-i ħaŧŧı güzelden Vireli bu Şevķî Mevlâ’mız bizim 160 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün
56b
1
İçeli şarâb-ı ‘aşķıñı dilber Ayılmadım ĥâlâ mestânesiyem Cemâliñ şem‘ine ey vech-i enver Gece gündüz yanan pervânesiyem Nedir señdeki bu ķadd-i Ŧûbâ Görmedim nażîriñ ey vech-i a‘lâ Her gördükçe señi ey śaç-ı Leylâ Mecnûn-ı dil olup dîvânesiyem İçmişem destiñden bir şarâb-ı cem Yaġma itdü ‘aķl u fikrimi her dem Dem-i ‘Îsâ đolup olalı Meryem Şarâb-ı la‘liniñ mey-ħânesiyem
57a
Ezelden derûnuma düşdü bu sevdâ ‘aşķıñ ile oldum ‘âlemde iĥyâ Olalı cemâliñ şem‘i hüveydâ Yanıp nâr-ı ‘aşķa sûzânesiyem 5
Miŝâl olmaz saña cennetde ĥûrî ‘Âşıķ Şevķî bunu söyler żarûrî Yaķdı ħarâb itdü cemâliñ nûru Ta‘mîr ķabûl itmez vîrânesiyem
227
161 ĤARFÜ’NĤARFÜ’N-NÛN Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün 57a
1
Kisve-i nûr-ı ilâhî Muśŧafâ’yı isteyen Ħanedânıñ ‘aşķıña cânını ķurbân eylesün Len-terânî sırrını sırrıñda bâķî isteyen Ħırķa-i ŧûr-ı vücûddan kendini ‘uryân eylesün Refref-i ‘aşķa binip gelsün ene’llâh bezmine Keŝreti terk eyleyip vaĥdetde pinhân eylesün Cebrâil’i fikrine ķoysun maķâmında hemîn Lî-ma‘Allâh meclisine şöyle cevlân eylesün
5
Hem serây-ı ħaśśa gelsün ħâś olup ħâślar ile Nûş idüp vaĥdet şarâbını sırrın nâlân eylesün
6
Gâh-ı vaĥdet gâh-ı keŝret gâh yoķluķ gâh var Şevķîyâ iķlîm-i ‘aşķda nefsini sultân eylesün 162 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
57a
1
‘Ayn-i ‘ibretle nažar ķılsâñ egerçi ‘âleme Hep hüviyet mažharıdır ŧut kelâmım bi’l-yaķîn Pertev-i nûrıña mir’ât eylemişdir ‘âlemi ‘Âķıl iseñ ķıl tefekkür bilegör ‘ilme’l-yaķîn Bu görünen cümle eşyâ vech-i Haķķ’dır bil ‘ayân Nûr-ı vaśf-ı kibriyâdır cümle maħlûk-ı cihân
228
57b
Na‘ra-i innî ene’llâh cümlede belli beyân Señ de gûş it ol śadâyı señdedir ‘ayne’l-yaķîn 5
Geç bu keŝret ‘âleminden ir ferîd-i vaĥdete Maĥv idüp nâm u nişânıñ gir serây-ı ħalvete
6
Gel ‘adem ‘ummânına irgör şühûduñ celvete Şevķîyâ cem‘u’l-cemî‘ sırrıñ ola Ĥaķķa’l-yaķîn 163 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
57b
1
Vâķıf-ı kenz-i hüviyet ey ‘azîzim kandesin Vâriŝ-i ‘ilm-i nübüvvet ey ‘azîzim ķandesin Heykel-i cism-i muķaddes źâtıña olmuş rehîn Câmi-i-‘i ŧûr-ı celiyyet ey ‘azîzim ķandesin Bunca dem mesken idindim ġurbet-i hicrân ile Firķatiñle âh idüp yaķdım dil-i sûzân ile İşte geldim ħâk-i pâye śad-hezâr ‘isyân ile Geldi hengâm-ı mürüvvet ey ‘azîzim ķandesin ‘Afvıña şâyeste eyle yaķma cürmüm nârına Luŧfuñu erzânî ile śalma bu gün yârına Ķıl kerem eyle sezâ feyżiniñ envârına Ma‘den-i sırr-ı sevâhet ey ‘azîzim ķandesin Düşdüm bir ĥâlet derûna aldılar beñden beñi Âfitâbıñ źerresi maĥv eyledü cân u dili Maĥrem etmiş lî- ma‘Allâh sırrına źâtıñ seni Himmet-i feyż-i ra‘iyyet ey ‘azîzim ķandesin
229
5
Cebrâîlem refrefim olmuş idi bir zamân Uġrayıp ġaybe’l-ġuyûba ķalmadı kevn ü mekân Şevķîyâ nâm u nişânıñ virdü oldu bî-nişân Ķandedir farķ-ı ma‘iyyet ey ‘azîzim ķandesin 164
FÎ MEDHMEDH-İ ĤAŻRET ĤAŻRETİ ŻRETİ ĤÜSEYİN ĤÜSEYİN RAŻIYA’LLÂHÜ RAŻIYA’LLÂHÜ ‘ANH Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün 58a
1
Nûr-ı ‘ıśmet cevher-i pâk-i Ĥüseyn-i Kerbelâ’ Vaķ‘a-i dehşet-fezâ ‘aşr-i muĥarremdir bu gün Dâġ-ı miĥnet dâġ-ı derdile olanlar mübtelâ Mâtem-i yevm-i fezâ ‘aşr-i muĥarremdir bu gün Ķurratü’l-‘ayn-i rasûl-i şâh-ı şeh-bâz-ı Ħudâ Nuśb-i ‘ayn-i hażret-i şâh-ı veliyyü’l-murtażâ Eyledi cür’it bu gün ma‘śûm-ı pâke eşķıyâ Ehl-i îmâna cezâ ‘aşr-i muĥarremdir bu gün Yana yana idelim sebb-i Yezîd’e la‘neti Yıķdıġîçün tâk-ı eyvân-ı semâ-yı künbeti Tâ be maĥşer böyledir kim eşķıyânıñ ‘âdeti Ehl-i derde nev-fezâ ‘aşr-i muĥarremdir bu gün Hep Necef vâdileri düşdü bu gün bir dehşete Cümle ehl-i miĥnet irdiler hep ĥayrete Yâ niçün irmez ħalel edvâr-ı çarħ-ı künbete Yanmaġa oldu sezâ ‘aśr-i muĥarremdir bu gün
5
Hep vücûd-ı ‘âşıķânda ķalmadı aślâ mecâl Ħânedânıñ ĥasreti virdü derûna özge ĥâl Dem-be-dem geldikçe Sûzân ile muĥarrem sâl-be-sâl Aġla ey Şevķî keźâ ‘aşr-i muĥarremdir bu gün
230
165 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün 58a
1
Ħoş śafâlar kesb iderdi sâlikân Feyż-i vechin gördügü dem ‘âşıķân Bendesin mesrûr iderdi rûz u şeb Himmetinde âb-ı feyżi nûş iderdi beñde-gân Şöyle pür-envâr idi sırr-ı Ħudâ’ya yâr idi Sâyesinde ol ene’l-Ĥaķ sırrı olmazdı nihân
58b
Bâķî bildi sâlikân bu devleti fânî imiş Vak‘a-i dehşet-fezâdır almaz bir zamân 5
Mürşid-i ‘âlem olup emŝâli yoķ bir cân idi İrci‘î emrine gerdân virdü ol ķuŧb-i cihân Mâteminden ey güneş çekdi yüzüne ħoş niķâb Dökdü ķaŧre ķaŧre nemler bu fezâya âsumân Sâl-i seksen dört muĥarrem yigirmi bir yevm-i sebt Eyledi devletlü sulŧân irtiĥâl-i dârü’l-emân
8
Ġavŝ-i a‘žam rûh-ı a‘žam Raĥmi idi maħlaśı Şevķî ednâ beñdesidir ķapısında bî-gümân 166 Mefâ îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün Mefâ‘îlün
58b
1
Ħudâ’ya ĥamd ile eŝña saña maħśûśdur her ân Bilâ-vech idüpsün feyżiñi ‘âlemlere erzân
231
Śalâtile selâmıñı idüp çeşm-i hüviyyetden Bu esrârıñ ŝübûtini ħaber virdü bize Ķur’ân Demâ-dem Ĥaķķ’a dâr olmaķ için nûr-ı Muĥammed’den Te‘alluķ eyledü bize ki śallû emrîle fermân Śarâĥatle buyurmuşdur Ħudâ Ķur’ân’da elĥaķnâ Bu tebşîr âl ü evlâda olupdur naķlile bürhân 5
Ĥaķîķat ma‘deni birdir hüviyyetden nažar eyle Tenâsül ķaydı hep feyż-i Muĥammed’den olur a‘yân Mübâhât eyledü çoķlıġuna bu ümmetiñ her hâl Bu ümmetle zeyn olupdur bu eflâk ü kevn ü mekân Bi-ĥamdi’llâh Ferîdü’d-dehri olan bir a‘žam-ı ‘aśrıñ Cevher-i ferzend-i cümendi olup bu ni‘mete şâyân O cevher cevher-i Nevzâd viripdir sırr-ı Yâsinden Ŧulû-‘ı ‘âlem-i hûdan o ŧıflın baħşile iĥsân Nezâketle nažar ķılsañ düşer târiħ bu Nevzâd’a Necâtî maħlaśı düşdü tevellüd sâline ey cân
59a
10
Gel ey Şevķî sükût eyle bu esrâr-ı ĥaķâyıķdan Murâdım bir ‘ubûdiyyet o ŧıflıñ ceddine el-â 167 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
59a
1
Feyż-i cennet baġ-ı rıżvân isteyenler dû-cihân Burc-i eflâki vücûd-ı semâda cevlân eylesün
232
Dâmen-i feyż-i ‘azîze yapışıp teslîm olan Rabŧ-ı ķalb etsün derûnda źikri her ân eylesün Feŧh-i bâb olsun o yüzden görünür iķlîm-i hû Bülbül-i rûĥu o dem ‘arş üzre ŧayrân eylesün Cümle eşyâda baķıp görsün cemâl-i Mevlâ’yı Murġ-ı sırrı ol gülistân içre nâlân eylesün 5
Sırrı-ı vaĥdet gösterip yüz źerreden ķalmaz eŝer Ķaŧre maĥv eylesün sırrını ‘ummân eylesün Vâśıl olsun źât-ı Ĥaķķ’a źâtını maĥv eylesün Ķaldırıp nâm u nişânın cümleyi şân eylesün
7
Yana gelsün bu gülşene beķâ bi’llâh olup Şevķî Ki farķ-ı cem‘i farķ eylesün cümle seyrân eylesün 168 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün
59a
1
Niçin baħtım siyâh oldu geri ķaldım viśâliñden Ġarîb oldım şaşırdım râhımı özge ħayâlimden Bıraķma ey kerem-kânı beni eyyâm-ı mâtemde Uyandır şem-‘i vicdânım münevver ķıl cemâliñden Ġarîķ-ı baĥr-i ‘isyânım günâhım çoķ ĥıcâb oldu Ki râhımdan gerü ķaldım amân dostlar baña n’oldu Śabâvetden berü bildim emekler hep hebâ oldu Esîr-geh ķıl kerem Yâ Rab beni özge celâliñden
233
Ĥasbüna’llâhü ve ni ‘me’l-vekîl zebânım eyledü evrâd Amân didim saña geldim eyle Mevlâ baña imdâd 59b
Beñligim maĥv ķıl Yâ Rab eylegil źâtıña irşâd Ne olur nebzecik virseñ ķuluña özge kemâliñden Ŧaķındım miĥnet kemendin firâķıñla seniñ dilber Oķudum ĥusniñ ħaŧŧın cüz-be-cüz eyledim ezber Ķarârım yoķ gece gündüz cânım cemâliñi özler Yanayım ħoş n’ola Yâ Rab teraĥĥum ķıl nevâliñden 5
Özüm aġlar gözüm aġlar bu ĥasret yüregim đaġlar Kimi güler bu ĥâlime kimi eyvâh deyüp aġlar Derûnım ‘aşķıle đoldu đayanmaz âhıma đaġlar Amân ey Şevķîyâ śabr it teşekkî itme ĥâliñden 169 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
59b
1
Dâħil olmaz bezm-i ‘aşķa kişi maġfûr olmadan Feth-i bâb olmaz göñülde ķalb-i mesrûr olmadan Pâdişâh-ı mülk-i Mıśr’a olmaz tez elden bir kişi ‘Aķd-i devlet şâd-ı bî ‘at bir ‘ažîm sûr olmadan ‘Âlem-i ma‘nâda Ĥaķķ’ıñ źikrine âgâh olan İtdiler źikrin Ħudâ’nıñ Ħudâ meźkûr olmadan Ni‘met-i śafĥa’l-cemîli ħoş bilip şükr itdiler Na‘t-i Mevlâ bir lisânda henüz meşkûr olmadan
5
Len-terânî perdesini yetirdi ‘âşıķlar ezel Ĥażreti Mûsâ kelîme-cilve-i Ŧûr olmadan
234
Ĥacc-i ma‘nâ ‘umre-i dîdâr ider Ĥaķ ‘âşıķı Ka‘be-i bünyâd-ı ‘ömre inşâd ĥacc-i mebrûr olmadan 7
Şevķîyâ ķayd-ı sivâdan küllî teberî ķılmayan Ĥaķķ’a vâśıl olmaķ ister ħalķa mehcûr olmadan 170 Müstef‘ilün/ Müstef‘ilün
59b
1
Vâśıl-ı cânân olmadı Bîçâre göñlüm neylesün
60a
Derdine dermân bulmadı Âvâre göñlüm neylesün Yandı âteş-i miĥnetde Yaķıldı nâr-ı ĥasretde Ĥayıflar ķaldı ġurbetde Bîgâne göñlüm neylesün ‘İsyânıñ baĥrine đaldım Nefsiñ kâmına aldandım Çâresiz ġurbetde ķaldı Üftâde göñlüm neylesün Âteş-i ĥasretle yandı Cân u dilden hep uśandı İķrârını śâdıķ śandı Hep yâne göñlüm neylesün 5
Feryâdına dâd olmadı Hicrândan âzâd olmadı Kimseden imdâd olmadı Bî-vâye göñlüm neylesün
235
Yandı nârına firķatiñ Düşdü dâmına zaħmetiñ Olmazsa ger ‘inâyetiñ Śad-pâre göñlüm neylesün Yâre itdü ĥasret Merhem olmaz müşkildir dert Ölmekdir çâre ‘âķıbet Hep yâre göñlüm neylesün 8
Bulunmadı derde devâ Bâri idem cânı fedâ Esîr oldu ey Şevķîyâ Dil-dâre göñlüm neylesün 171 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün
60b
1
Eger ‘ârif iseñ cânâ ħaber vir âl-i Yâ-sîn’den Ne ĥıkmet eylediñ ižhâr beyân it‘ilm-i Tâ-sîn’den Elif-lâm-mîm’in esrârın alıp uş ma‘z-i Ķur’ân’dan Elif-lâm-râ hâ-mîm’le daħi nûn kâf ile sinden Elif iŝbât ider źâtı ķalanı hep śıfâtıdır Veli ef ‘âlini söyler ķamu eşyâ ‘aŧâsından Ĥaķîķat ma‘z-i Ķur’ân’dır ĥurûfât remzini söyler Yüz on dört sûreniñ nâmı virilmişdir beķâsından
5
Baķıp vaĥdet gözîle ‘âleme geç bu a‘mâlıķdan Bu Şevķî mest-i medĥûşdur o dostuñ ħoş śafâsından
236
172 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün 60b
1
Yandırıp ĥasret oduna ciğerim büryân iden Nâr-ı ‘aşķa daġlayıp bu cismimi suzân iden Aġlayıp Ya‘ķûb miŝâli beytü’l-aĥzândır yerim Yûsuf-ı sırrım yetirdim menzilim Ken‘âñ iden Şu‘le-i şems-i cemâliñ bezm-i câna đoġalı Eyleyip ķalbim gülistân bülbülüm nâlân iden Na‘re-i innî ene’l-Ĥaķķ’ı đuyup ŧûr-ı vücûd Maĥv idüp nâm u nişânım kendinde pinhân iden
5
Ġarķ idüp tevĥîd-i baĥre yoķlıġîle vâr iden Śon deminde getirip bu iķlîme mihmân iden Gâh varlıķ gâh yoķluķ kisvesin ķılıp ‘aŧâ Bu śıfatla gâhîce ķul gâhîce sulŧân iden
7
Râżı olġıl derd-i Ĥaķķ’a gel şikâyet eyleme Vâr iken Ĥaķ Şevķîyâ’nıñ derdine dermân iden 173 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün
60b
1
Nažar-gâh-ı risâlâtıñ mu‘allâdır mücellâdan Münevver-gâh-ı âyâtıñ mücellâdır mu‘allâdan
61a
Śadr-i pâkiñde Raĥmâ’ıñ istivâsı beyân itdü Genişdir śadr-ı âyâtın śad-hezâr ‘arş-i a‘lâdan
237
Cemî -‘i enbiyâlardan velî teşrîfin âħirdir Nübüvvet tâcını geydiñ ĥaķîķat bezm-i ûlâdan Te‘ayyün bulmaġa kühn-i lâ-te‘ayyünden sebeb señsin Bilindi maźhar-ı źâtıñ ĥadiŝ-i ķuds-i Mevlâ’dan 5
Ne yazsın çoķ beñî-âdem seniñ vaśfında ey sulŧân Ķalem ‘âciz iken her gâh nuķûş-ı saŧr-ı imlâdan Güşâd olduķda çün maĥşer nebîler deyeler nefsî Seniñdir tâc-ı şefâ‘at virilmiş źât-ı Mevlâ’dan
7
Vücûduñ menba’i feyż-i ilâhî ‘ayn-i vaĥditdir Señi farķ eylemez Şevķî Cenâb-ı Ĥaķ te‘âlâdan 174 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
61a
1
Çeşm-i girdâb-ı elemden eşk-i bâr-ımdan śaķın Ķalb-i maĥzûn-ı sitemdir ġam-kisârımdan śaķın ‘Âteş-i ‘aşķıle yanmış şöyle bir pervâneyim Şu‘le yanmış âteşim ķurb-ı civârımdan śaķın Dûd-ı âhımdan ŧutuşdu ne felek tâ ‘arşa dek Rub-‘ı meskûn âteş-i iķlîm-i dârımdan śaķın Cümle dünya hep vemâ-fîhâyı eyler zîr u zeber Na‘ra-i ra‘dîle her ân seyf-i śârımdan śaķın
5
Śarf-ı efkâr eyledim cân-ı cihândan bilmiş ol Eylemem gülzâra minnet âh u zârımdan śaķın
238
Poŧa-’i miĥnetde yanmış ķâl olan bir ‘âşıķım Alma âhım sırr u nâzım inkisârımdan śaķın 7
Cân u dilden ben muĥıbb-i ħânedânım Şevķîyâ Murtażâ’nıñ bendesiyem źü’l-fiķârımdan śaķın 175 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
61b
1
Pâdişâh-ı mülk-i ‘âlem pertev-i nûr-ı ilâh Yâ Rasûlallâh meded señden meded señsin amân Şeh-süvâr-ı ‘âlem-i ġaybe’l-ġuyûbsun ey penâh Yâ Ĥabîballâh meded señden meded señsin amân Nûr-ı vechinden žuhûra erdi eşyâ lâ-cerem Baĥr-i ‘ilmiñden muśavver oldu çün levĥ u ķalem Señde ħatm oldu kemâl-i cûd-ı iĥsân ü kerem Yâ Rasûlallâh meded señden meded señsin amân Baĥr-i ĥikmet ma‘deni hem nûr-ı ķandîl-i Ħudâ Nûr-ı vechiñden virildi cümle âfâta cilâ Lî-ma‘Allâh sırrıdır bu señdeki ĥusn ü edâ Yâ Rasûlallâh meded señden meded señsin amân ‘Ayn-i vaĥdetdir vücûduñ vaĥdeti eyler beyân Pertev-i nûr-i cemâliñ oldu yerde ‘ayân Muśĥaf-ı seb‘u’l-meŝânîdir vücûduñ bî-gümân Yâ Rasûlallâh meded señden meded señsin amân
5
Hem vezîr-i a‘žamıñ śıddîķ-ı ekberdir velî Murġ-ı ‘anķâ-yı ĥaķîķatdir ‘Ömer ‘Oŝmân ‘Alî Şevķîyâ maĥv it bu yolda baş u cân ile dili Yâ Ĥabîballâh meded señden meded señsin amân
239
176 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün 61b
1
Cemâliñ niķâbın ķaldır ey güzel ‘Âşıķlar nûş idüp mest olup ķansın Şarâb-ı la‘liñden ey çeşm-i ġazel ‘Âşıķlar nûş idüp mest olup ķansın Bir pîr-i muġâna olagör bende Tâze ĥayât bulsun rûĥuñ bedende Mey-ħâne-i ‘aşķa devâm it sen de Nûş eyle bir ķadeĥ göñlüñ uyansın
62a
Vâ‘ižler kürsîde âteş śaçarlar Ħalķı birbirine urup seçerler Hep cennetiñ ķapılarıñ açarlar Mey-ħâne ķapısı niçin ķapansın Dinlemez ‘âşıķlar vâ‘ižiñ sözüñ Baġlamışlar mı gül-fâma özün Mey-ħâne-i dilde açıp kalp gözün Hep vücûdıñ reng-i ‘aşķa boyansın 5
Nikâĥ it ķızını pîr-i muġanıñ Çekip âgûşunâ yansın figânıñ Olsun ‘âşıķlara ħoş armaġan Dertli Şevķî deyüp ‘âlem inansın
240
177 ĤARFÜ’LĤARFÜ’L-VÂV Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün 62a
1
Maķâm-ı muķaddes-i ‘âlî efendim Şeyħ Şa‘bândır bu Penâh-ı melce’i yâ hû gürûh-ı ‘âşıķândır bu Ŧavâf eyler mübârek ravża-i pâk-i mücellâsın Cünûd-ı ins ü cin ŧayr u melâ’ik âsumândır bu Rasîd-i tâ be ‘arş olmuş binâsı ŧâķ-ı eyvânı Vilâyet nemcile tezyîn burûc-ı gâh-ı gülşendir bu Gözine ŧûtiyâ içün ġubâr-ı feyż-i ħâkinden Ziyâret-gâh-ı ‘âlemdir ka‘be-i dervîşândır bu
5
Vücûd-ı kâmilânîle münevver śaĥn-ı firdevsi Đuyûr-ı lâ-mekâniyye ĥaķîķat âşiyândır bu Medfen-i muķtedâ olmuş yaŧır nûr-ı vilâyetle Śaĥîĥan beyt-i a‘lâ secde-gâh-ı ins ü cândır bu Libâs-ı ħâtemiyyetle oķunsa âyet-i mâ-kân Sezâdır źâtına ancaķ Cenâb-ı pîr-i Şa‘bândır bu Vilâyetde hüviyetle temâmet burc-ı eflâkdir ‘Avâlim sırrına mažhar mülûk-i lâ-mekândır bu
62b
Budur ser-noķŧa-i Ķur’ân budur ser-çeşme-i pîrân Budur ol fâtiĥ-i vicdân kemâlde ulu sulŧândır bu
241
10
Nažîri gelmemiş gelmez bu ümmetde śaķın zinhâr Libâs-ı ġavŝ ile yektâ ķuŧb-i aķŧâb-i cihândır bu Baĥr-i imkân-ı vücûduñ ferîd-i pür-cilâsıdır Şems-i iķlîm-i ĥaķîķat nücûm-ı âsumândır bu ‘Adem śaĥrâsına ķurmuş ĥaķîķat ħaymesin şöyle Nişânı yoķ hüvviyyetde vallâhi bî-nişândır bu Verâŝetde nice kâmil ġubâr-ı ħak-i pâyidir Devâm itmektedir bu vâriŝ-i mûriŝ kâmilândır bu Vekîl-i post-nişîndir cenâb-ı şeyħ-i Sa‘îd sulŧân Cenâb-ı Rıf‘atî elbet ‘umûma sâye-bândır bu
15
Var ey Şevķî ĥużûruna ħatânıñ ‘afvını iste Elin aç iste maŧlûbuñ muĥaķķak bâb-ı iĥsândır bu 178 Müstef‘ilün/ Müstef‘ilün
62a
1
Bu gün ben bir şehre vardım Ahâlîsi sulŧân ķamu Selâm virdüm selâm aldı A‘żâları sulŧân ķamu Hep ĥâllerin seyr eyledim Cân u dili mühr eyledim Bie dem đurup śabr eyledim İdüp da‘vet her cân ķamu
242
Da‘vetleri śıdķ-ı śavâf Leyl ü Nehâr dostu ŧavâf Her işleri Ĥaķķ’a mużâf Âyetleri Ķur’ân ķamu Mi‘râc olur esrârları Esrâr olur esmâları 63a
Ĥaķ arzusu da‘vâları Śoĥbetleri bürhân ķamu 5
Ol şehre İlyâs varmadı Ĥıżır añları hiç görmedi Mûsâ’ya ta‘lîm itdirir Ahâlîsi her ân ķamu Ol şehri bilmez hem melek İns ü cin hem felek Añlarda yoķ señ ben dilek Her ĥâlleri yeksân ķamu
7
Ol şehre Şevķî varmaġa Envâr-ı źâtı bilmek gerek Cân u vücûduñ maĥv ķıl Ķaŧreñ ola ‘ummân ķamu 179 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün
63a
1
Evveli yoķdur bilinmez Yaradan hû vâr iden hû Ĥikmet çoķdur śorulmaz Yaradan hû vâr iden hû
243
Ĥabîbiñ nûru ķalenderîde Devri der Ĥaķķ’ın elinde Yürü derd-i ĥâl-i dilinde Yaradan hû vâr iden hû Peyk-i âdem geldi dünyâya Baķdılar cümle eşyâya Tesbîĥ itdiler Mevlâ’ya Yaradan hû vâr iden hû Ħalķ eyledü kâinâtı Îcâd eyledü tebyînâtı 63b
Enbiyâda mu‘cizâtı Yaradan hû vâr iden hû 5
Şerîki yoķdur bî-nažîr Evśâfda ĥayy u ķadîr Kün emrîle derdi taķdîr Yaradan hû vâr iden hû Şems ü ķamer devrân ider Semâvâtı seyrân ider Böyle deyüp cevlân ider Yaradan hû vâr iden hû
7
Şevķî źikri ider şevķîle Ezelden ‘ahd itti Ĥaķķ’ıle Señ de źikr it gel śıdķıle Yaradan hû vâr iden hû
244
180 63b
1
Gel bu ‘aşķıñ demine gir deryânın yemine İr ‘aşķıñ cevherine gel hû deyelim yâ hû Secde eyle Âdem’e ulaş bir ulu deme Ķırdâ yabanda gezme gel hû deyelim yâ hû
3
Şevķîle tecellîye ir bâb-ı tesellîye gir Gel mürşid-i ‘âliye gel hû diyelim yâ hû 181 Mef‘ûlü/ Mefâ‘îlün/ Mef’‘ûlü/ Mefâ‘îlün
63b
1
Gir mektb-i ‘irfâna ‘aşķıñ dersiñi oķu Baġla özüñ insâna ‘aşķıñ dersini oķu Sırrıñ Ĥaķķ’a erişir rûhıñ aśla ķarışır Ķaŧreñ baĥre ulaşır ‘aşķıñ dersini oķu Ledünnîden bir varaķ oķu al Ĥaķ sebâķ Đoğa ķakbiñde şafâķ ‘aşķıñ dersiñi oķu
64a
Uyanır Ĥaķ’dan özü žâhir olur Ĥaķ yüzü Diñle cândan bu sözü ‘aşķıñ dersini oķu 5
Nefsiñ dâmına uyma özüñü âteşe yaķma Zühd ü taķvâya baķma ‘aşķıñ dersini oķu Mürşide ħiźmet eyle râzıñı añda söyle Ĥaķķ’ıñ rıżâsın gözle ‘aşķıñ dersini oķu
7
Ŧut pendimi ey oġul Ĥaķķ’a gider budur yol Gel Şevķî’ye bend ol ‘aşķıñ dersini oķu
245
182 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün 64a
1
Cenneti seyrimde cemâliñ gördüm Âh ider ‘andelîb efġâna ķarşı Serây-ı cemâliñ śaĥnına girdim Ötüşür bübüller gülşene ķarşı Her yanına baķdım baġile bostân Açılmış çiçekler hep gül gülistân Açmış bîkârlar eŧrâfa revân Aķıp gider varır ‘ummâna ķarşı Ötüşür ķuşları bin śadâ ile Śalınır dilberi ħoş edâ ile Girilir ol ile cân fedâ ile Muķîm olur añda mihmâna ķarşı Żıyâfete gelir ‘âşıķân Her birisi olur bir yerde mihmân Olurlar her yüzden iĥsâna şâyân Keşf-i cemâl olur iĥsâna ķarşı
5
Nedir ey Şevķîyâ bu medh-i zîbâ Cennetde bulunmaz böyle bir Ŧûbâ Đurur ‘âşķılar şöyle bir ser-â-pâ Gezerler eŧrâfın seyrâna ķarşı
246
183 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün 64b
1
‘Âlem-i aśla irersiñ lâ-cerem Gel diyelim her seĥer vaķtinde hû Fetĥ-i bâb eyler saña ol źü’l-kerem Gel diyelim her seĥer vaķtinde hû Ķaŧreñi ‘ummâna ergör her śeĥer Seyr-i mi‘râca bulup özge sefer Gel bu beñlik perdesinden it güźer Gel diyelim her seĥer vaķtinde hû Câm-ı ‘aşķıñ đoldur ‘aşķıle nûş it Ķaynayup cigerden ‘aşķıle cûş it Aç ķulaġıñ Ĥaķķ’ıñ kelâmın gûş it Gel diyelim her seĥer vaķtinde hû Özüñ Ĥaķķ’a ŧâbşır Ĥaķķ’a ‘azm eyle İrci‘î emrini Ĥaķ’dan cezm eyle Da‘vet it Mevlâ’yı hem-dem bezm eyle Gel diyelim her seĥer vaķtinde hû
5
Şevķîyâ uyandır nûr-ı vicdânı Her cihetde bulup vech-i nûrânı ‘aşķıle bulagör kâmil insânı Gel diyelim her seĥer vaķtinde hû
247
184 ĤARFÜ’LĤARFÜ’L-HÂ’ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün 64b
1
Niķâbıñ ref‘ idüp göster tecellî vechiñi Yâ Rab Cemâliñ ‘arż it ‘uşşâka mužâhir ķıl mücellâya Geçir benlik ĥicâbından içir vaĥdet şarâbından Girip vaĥdet sarâyına ereler dür ü lâleye Señi señsiñ gören ancaķ señi sensiñ bilen ancaķ Arada kimse yoķ el-Ĥaķ nažar ķıl gel bu ma‘nâya
65a
Seķâhüm –rabbühüm ħamrın içen bildi bu esrârı Oķuyup vechiniñ ħaŧŧın işâret ķıldı ŧurġâya 5
Yananlar nârına ancaķ olur şem‘iñe pervâne Saña Mecnûn olan ‘âşıķ baķar mı ġayri Leylâ’ya Gören ancaķ bilen ancaķ seniñ vaśfıñdır el-Ĥaķ Erişenler bu ma‘nâya ulaştı ulu a‘lâya ‘Ayân itdin cemâliñi yaradıp cümle eşyâyı Baķupsuñ ĥusniñe her ân düşürdün ħalķı ġavġaya
8
Bu Şevķî’niñ şühûdini erişdir ķâbe-ķavseyne Fenâ ķıl beñligim maĥv it olaşdır sırr-ı ednâya
248
185 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün 65a
1
Bunda señ derdiñe dermân ararsıñ Derdiniñ içinde dermânıñ ara ‘İrfan baġçesine girdiñse eger Çiçekler içinde reyĥânıñ ara Ķamudan sâķıŧ ol tevĥîdi gözle Pûs eyle dâmenin mürşidi izle Mâ-sivâ kaydından śoyun hem tezle Tecerrüd içinde sübĥânıñ ara Bülbül gibi ara dâim gülüñü Ķaŧreñ içinde ‘ummânı ara
4
Şevķî yandır pervâneñi nârına Taĥamülden berî olsun zârıña Ħıŧâb-ı irci‘î gelsün sırrıña Bu esrâr içinde meydânıñ ara 186 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün
65a
1
Ne eylersiñ fenâ baġına nâlân Yürü cân bülbülü dost ellerine
65b
Nice ġurbet nice bu zâr-ı giryân Yürü cân bülbülü dost ellerine İşitdiñse ħaber bâd-ı śabâdan Ķadîm-i yâre vâķıf âşinâdan Seher eyle bu gülzâr-ı fenâdan Yürü cân bülbülü dost ellerine
249
Yür vaĥdet baġına eyle nâlân O gülzâr-ı beķâyı eyle seyrân Miĥnet güllerîle eyle seyrân Yürü cân bülbülü dost ellerine Śafâsına o gülzârıñ esîr ol O gülzârıñ güllerine emîr ol Varıp ol baġ-ı vaĥdetde müşîr ol Yürü cân bülbülü dost ellerine 5
Ķuru ġavġasın terk it burânıñ Tedârikin ĥażırla var oranıñ Açıķdır yolu ili śoranıñ Yürü cân bülbülü dost ellerine Bu baġ-ı bî-vefâya mâ’il olma Ki señ saña baķuben ĥâ’il olma Ki aldanma güle hiç sâ’il olma Yürü cân bülbülü dost ellerine
7
Yürü Şevķî viśâl-i yâre ‘azm it Serây-ı vuślat-ı yâr ile bezm it Vücûduñda ĥaķîķat ĥâli cezm it Yürü cân bülbülü dost ellerine 187 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün
65b
1
Gel ‘âşıķ gel bu yolda cân fedâ eyle Bu ĥayvân-ı vücûdundan geçip ‘azm-i Ħudâ eyle
66a
Mülâķî ol o Mevlâ’nıñ tecellîle viśâline Ergör ‘âlem-i aśla señden cüdâ eyle
250
Girip bezm-i erenlere śalâda baş u cânıñ vir İdip ķurbân cânıñı ĥayât-ı câvidâna ir Bu ķurbiyyet maķâmıdır bulagör kendiñe bir yere Bu iķlîm-i muķaddesden her ervâĥa nidâ eyle Oķuyup ders-i Mevlâ’dan bu ĥâlât içre ey śıddîķ Erip esrâr-ı śıddîķa iderler señi de taśdîķ Ķuyûd-ı mâ-sivâdan geç eresiñ aślıña taĥķîķ Derûnuñ ‘aşķıle đoldur bu dem nâydan śadâ eyle 4
Ŧavâf it ka‘be-i dilde dil-ârâ-yı śadâķatle Alagör feyż-i iĥsânıñ leŧâfetle sa‘âdetle Olursuñ sırrıña ‘ârif bu Şevķî’ye muĥabbetle Budur kâmiller namâzı hemân đurma edâ eyle 188 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün
66a
1
İçenler bir ķadeĥ ‘aşķıñ şarâbın bezm-i evvelde Olurlar vâķıf-ı esrâr gelirler buñda mestâne Đalanlar baĥr-i ‘irfâna bulurlar dürr-i meknûnu Vücûduñ maĥv idüp vâśıl olurlar ulu sübĥâne Atar varlıķ libâsını giyer Ĥaķ varlıġın Ĥaķķ’dan Ulaşır źâtı źâtına girer meydân-ı ‘irfâna Ĥaķîķat şemsiniñ nûru ŧulû‘ eyler vücûdundan Gecesi gündüzü birdir baķılmaz añda bir âna
5
İçip vaĥdet şarâbını gelir bu ‘âlem-i mülke Beĥâya uġrayıp sırrı ķalır anda ŧarîķâne
251
Gehî vaĥdet gehî keŝret elini eyleyüp seyrân Uçurur murġ-ı sırrını yine gelir âşiyâna 7
Nişânın bî-nişân etse ‘aceb mi Şevķîyâ miskîn Bıraķıp cümle eŧvârın varır baĥr-i bî-nişâna 189 Müstef‘ilün/ Müstef‘ilün
66b
1
Vahdetiñ râzı açılır Envâr-ı źikrullâh ile İsm-i müsemmâ śaçılır İkŝâr-ı źikrullâh ile Dâr-ı Ĥaķ’da Manśûr olur Źâkir-i hem meźkûr olur Hep vîrâne ma‘mûr olur Mi‘mâr-ı źikrullâh ile Ölmezden evvel ölünür Men-‘araf sırrı bilinür Ĥaķ olup Ĥaķ’da söylenür Tekrâr-ı źikrullâh ile Te‘ayyünden eŝer ķalmaz Fânî olur nefsin bilmez Cüz’î küllî idrâk olmaz Esrâr-ı źikrullâh ile
5
Lâhût-ı ‘âlemi geçer Ġaybe’l-ġuyûb sırrın açar Mülk-i ‘adem źât-ı nâçâr Ebĥâr-i źikrullâh ile
252
6
Şevķî nûr-ı kevne gelir Farķ-ı cem‘î anda bilür Cem‘u’l-cemî‘ bunda görür Eŧvâr-ı źikrulâh ile 190
66b
1
Ĥaķķ’ı bulalım ‘Ârifâncasına Emrin ŧutalım Müslimâncasına
67a
Şeyħe varalım Yüzün görelim Tevĥîd sürelim Dervîşâncasına Śâ’im olalım Ķâ’im olalım Nefsi ķıralım Ķahramâncasına ‘Aşķa uyalım Ĥaķķ’ı bulalım Cânı virelim ‘Âşıķâncasına 5
Şevķî şevķîle Ĥaķ ol ĥaķķıle Oŧurup śıdķıle Kâmilâncasına
253
191 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün 67a
1
Gel göñül kerem ķıl olma mestâne Serserî olursuñ pâzâr-ı ‘aşķda Bir ķatre nûş iden olur dîvâne Sîneler çâk ider dîdâr-ı ‘aşķda Esîr olur âh u vâh-ı dil-dâre Bülbül olur gülistânda gülzâra Vâŝıl olmaķ için nigâh-ı yâre Dem-be-dem gezinir nažâr-ı ‘aşķda Cândan fâriġ olur cânân yolunda Sîne-sûzân ider dostuñ yolunda Yâriñ ismin tekrâr ider dilinde Ŝâbit olur ķalır iķrâr-ı ‘aşķda
67b
4
Şevķîyâ bir derde oldu giriftâr Bu pâzâr-ı ‘aşķa uġradı nâçâr Ķapladı eŧrâfın cümle aġyâr Anıñçün bekliyor hünkâr-ı ‘aşķda 192 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün
67b
1
Devâ-yı derd-i ‘uşşâķ-ı vîrân gelsün bu meydâne Ĥaķîķat ellerin bir bir śoran gelsün bu meydâne Başını ŧop idüp şöyle muĥabbet bezm-i ‘uşşâķda Ki cevgân-ı ĥaķîķatle uran gelsün bu meydâne Ŧutup nefsin idüp ķurbân bu meydân-ı ĥaķîķatde Belâ-yı tîġ-ı boyuna süren gelsün bu meydâne
254
Cefâ ķurtlarına Eyyûb olup hicrân yataġında Dimeyip derdîle bir âh đuran gelsün bu meydâne 5
Ķul olsun Yûsuf-ı âsâ śatılsın ĥüsniniñ şânı Bu gün Ya‘ķûb-ı Ken‘ân’ı gören gelsün bu meydâne Çıķıp Ferhâd-ı veş ursun göñlüñü ‘aşķıle câna Ki varlıķ đaġların bir bir ķıran gelsün bu meydâne
7
Nedir ey Şevķîyâ derdiñ deyüp śoranlara söyle Vücûduñ tîġ-ı miĥnetle dilen gelsün bu meydâne 193 Mefâ‘îlün /Mefâ‘îlün
67b
1
Beķâ-yı devlete sâlik Olanlar gelsün bu meydâne Tükenmez ŝervete mâlik Olanlar gelsün bu meydâne Fenâyı bâķiye virsün Ĥayât-ı câvide irsün Śafâ-yı dâimi bulsun Bulan gelsün bu meydâne
68a
Lâ-mekânıñ elleriñi Görmegi arzu ideñ Żarb-ı hû ile vücûduñ Dilen gelsün bu meydâne Nefsiñe uyma ey gözüm Aç gözüñ diñle sözüm Vâķıf olsun Ĥaķķ’a özüm Duyan gelsün bu meydâne
255
5
Teslîm olsun bir mürşide Ĥaķķ’ı süren Ĥaķķa’l-yaķîn Mürşidiñle ara dîġın Bulan gelsün bu meydâne
6
Mürşiddir Ĥaķķ’a ergören Mürşiddir nefsi dirgören Her eşyâda Ĥaķķ’ı gören Bilen gelsün bu meydâne 194 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün
68a
1
Ezel ķasâmsına virdüm boyun bu mevķi‘i ‘aşķda Hemân bir hû deyüp geldim gözüm açdım bu eyvâna Baķındım śaġ u śoluma görünmez ġayri dil-dâre Ene’l-Ĥaķ na‘rası śıġmaz ey zâhid bu keyvâne Erenlerden sebaķ aldım girdim cânımı virdüm Rıżâ-yı seyf-i İbrâhîm yatırdı beni ķurbâna Açıp gerdânımı teslîm olup ol dem dil-ârâya Kesen de ben kesilen de gözüñ aç baķ bu seyrâna
5
Żuhûr itdü Cebrâîlem elinde ķoç gelip nâgâh Bülend âvâzîle tekbîr idüp đurdu o meydâne Bu varlıķ ķurbânıñ kesdim o vâdî-i muķaddesde Yanıp şem-‘i cemâline ŧoplanıp miŝl-i pervâne Görünüp vaĥdet-i muŧlaķ erişdim ķâbe-ķavseyne Sürüp refref atın atın gitdim o ednâya ‘âşıķâne
256
68b
Đalıp deryâ-yı tevĥîde viśâl-i dürlerin derdim Râżı ķıldım dil-ârâyı girüp meydân-ı ‘irfâna Yine geldim bu iķlîme râżı oldum dil-ârâdan Muŧâbıķdır sözüm cümle śorasıñ kavl-i Ķur’ân’a 10
Gel ey Şevķî bu ġafletde geçirme ‘ömrüñü zinhâr Özüñü eylegil teslîm varıp bir kâmil insâna 195 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün
68b
1
Virdi Hüvallâh olursam göñülde Virdi śaĥra olur her dâim günde Ĥâllerde hümâlar gül olurlar Melekler demâ-dem gül olurlar Merâmım gül değildir Hüvallâh ‘Ademdir hem demem śaĥrâdır Allâh Derd-i sevdâ devr-i âhım olur Allâh Ehl-i diller kim görürler mülke mâ’ide
5
Melekdir aślı ol ‘âdil-ârâda Elimde valśım dilimde hem seddâre
6
Şevķî dâim her ĥâl eyle du‘âda Ĥukm-i ‘adli görenler muĥkem-i ‘adilde
257
196 68b
ĶUŦBÜ’LĶUŦBÜ’L-‘ÂRİFÎN ĤAŻRET ĤAŻRETİ ŻRETİ PÎRPÎR-İ ŞA‘BÂNŞA‘BÂN-I VELÎ ĶUDDİSE ĶUDDİSE SİRRUHÛ EFENDİMİZİ SÜNÛĤÂTIDIR SÜNÛĤÂTIDIR Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fa‘lün
68b
1
Ey muĥibbî bâ śafâ gel Şa‘bân-ı Velîye Ey maĥbûb-ı aśfâ gel Şa‘bân-ı Velîye Cümle ħalķıñ mir’âtı çoķdur bir kemâlâtı Hep vücûduñ ĥâlâtı gel Şa‘bân-ı Velîye
69a
Her kim intisâb ider Ĥaķ râhına đoġru gider Ĥaķîķati seyrân ider gel Şa‘bân-ı Velîye Ŧarîķat esrârını ĥaķîķat eŧvârını Al cevheriñ dâdını gel Şa‘bân-ı Velîye 5
Bu görünen Ĥaķ yüzü uyar sırrıñda özü Diñler iseñ bu sözü gel Şa‘bân-ı Velîye Ġâfil olma çek âhı bulagör dilde mâhı Cümle sulŧânlar şâhı gel Şa‘ban-ı velîye
7
Gel ey kemter Şevķîyâ olma ĥużurdan cüdâ İster iseñ reh-nümâ gel Şa‘bân-ı Velîye 197
69a
1
Var derdiñi yâr eyle dermâna erişince Źâtıñı mir‘ât eyle bürhâna erişince Terk it aġyâre baķma her bir źerreye aķma Gel ķatreñi maĥv eyle ‘ummâna erişince
258
Hep gördüñ Ĥaķ yüzü nâdâna virme sözü Lâ-mekânı görürsüñ seyrâna erişince Señden saña baķasıñ öziñ ‘aşķa yaķasıñ Sırrıñ özüñe ĥâl olur mihmâna erişince 5 69b
Ŧut Şevķi’niñ elinden al feyżiñi dilinden Aślıña erişirsiñ insâna erişince 198 MEDĤ MEDĤ-İ ŞERÎF ŞERÎF Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün
69b
1
Vücûdum lerźeler ķaplar ħânedân ismi yâd olsa Bu deñli eylemez te’ŝîr semâdan şu‘leler yaġsa Gözlerime almazem billâhi bu dünyâ ser-te-ser yansa Süyünmez âteş-i hicrân bütün deryâ baña aķsa Ġınâ gelmez dû-çeşmim rûz u şeb ķanlı bükâ etse Amân Yâ Rab nedir bu ĥâl muĥarrem geldi mi yoķsa Ne ĥıkmetdir bu gün âteşe düşdü ķamu ‘âlem Ķaralar pûş idüp oldu mükedder çün benî-Âdem Bu dünyâ hep vemâ-fîhâ giyindi ħırķa-i mâtem Ķalupdur bây-ı ĥayretde ‘acâ’ib özge bir ĥâlim Ġınâ gelmez dû-çeşmim rûz u şeb ķanlı bükâ etse Amân Yâ Rab nedir bu ĥâl muĥarrem geldi mi yoķsa
5
Lerźe-dâr oldu yıķıldı beyt-i ma‘mûr-ı felek Allâh Allâh na‘rasın urdı semâdan her melek Kerbelâ’ iķlîmi geydi serħ-ı dîbâdan yelek Cân u dilden aġlamaġa śıdķile mü’min gerek
259
Ġınâ gelmez dû-çeşmim rûz u şeb ķanlı bükâ etse Amân Yâ Rab nedir bu ĥâl muĥarrem geldi mi yoķsa 70a
Bu gün ķâdûre-i ‘âlem görür đopŧolu semdir Bu gün ervâh-ı a‘lânıñ ķaralar giydigi demdir Cünûd-ı ehl-i îmânıñ ķulûbi ĥuznile ġamdır Bu gün derd ehline yâ hû aġlamaķ iñlemek emdir Ġınâ gelmez dû-çeşmim rûz u şeb ķanlı bükâ etse Amân Yâ Rab nedir bu ĥâl muĥarrem geldi mi yoķsa Nice ķıydıñ o mažluma be hey mel‘ûn Yezîd nâdân Śorulmaz mı bu ĥâl senden yürü kâfir yürü Mervân Saña kâfir desem azdır seni Mervân seni şeyŧân Bulunmaz nev-‘i insânda seniñ bu itdiğiñ ħaźlân 10
Ġınâ gelmez dû-çeşmim rûz u şeb ķanlı bükâ etse Amân Yâ Rab nedir bu ĥâl muĥarrem geldi mi yoķsa Ħalâś olmaz seniñ cânıñ ĥużûr-ı peyk-i a‘lâdan Ne mümkündür ħalâś olmaķ źü’l-fiķâr-ı şâh-ı Mevlâ’dan Ĥaźer itmez misiñ bir kez Cenâb-ı vech-i źehrâdan Saña ħaśm oldu hep ümmet durulmaz hiç bu da‘vâdan Ġınâ gelmez dü çeşmim rûz u şeb ķanlı bükâ etse Aman Yâ Rab nedir bu ĥâl muĥarrem geldi mi yoķsa Bütün gün aġlasam Şevķî bu hicrâna devâdır hep Gözüñ yaşı döküldükçe derûnuña devâdır hep Daġlayıp cañ u cigerler âh u vâha sezâdır hep Doķunmaķ ‘arśa-i kübrâya ķalmasın mâ-cerâdır hep
260
14
Ġınâ gelmez dü çeşmim rûz u şeb ķanlı bükâ etse Aman Yâ Rab nedir bu ĥâl muĥarrem geldi mi yoķsa 199 Mef ‘ûlü/ Mefâ ‘îlün /Mef ‘ûlü/ Mefâ ‘îlün
70b
1
Ŧut emrini Mevlâ’nıñ tevĥîde gel tevĥîde Et źikrini sübĥânıñ tevĥîde gel tevĥîde İster iseñ viśâli görmek için cemâli Budur źikriñ efżâli tevĥîde gel tevĥîde ‘Âşıķlarıñ seyrânı dertlileriñ dermânı Esmâlarıñ sulŧânı tevĥîde gel tevĥîde Gel sen de gir meydâne başıñı ķoy cevgâne Ulaşırsıñ Raĥmân’a tevĥîde gel tevĥîde
5
Budur Ĥaķķ’ıñ fermânı mü’minleriñ iĥsânı ‘Âşıķlarıñ îmânı tevĥîde gel tevĥîde Dört kitâbıñ cevheri ‘âşıķlarıñ rehberi Budur ‘aşķıñ kevŝeri tevĥîde gel tevĥîde
7
Bilmek için esrârı girmek için dîdârı Bu Şevķî’niñ eźkârı tevĥîde gel tevĥîde 200 Mefâ ‘îlün/ Mefâ ‘îlün
71a
1
Açıldı Ĥaķķ’ıñ ķapısı Uyan yâ hû seĥerlerde Girdi erenler ķamusu Uyan yâ hû seĥerlerde
261
Śafâ eyle sürüp erkân İdegör ķalbiñi seyrân Olursuñ vâśıl-ı sübĥân Uyan yâ hû seĥerlerde Seĥerde ķondu bülbüler Seĥerde açdı ħoş güller Seĥerlerde źikr ider diller Uyan yâ hû seĥerlerde Seĥerlerde gözleriñi aç İdegör derdiñe ‘ilâc Seĥerdir dervişe mi‘râc Uyan yâ hû seĥerlerde 5
Cümle ervâĥ uyanıķdır Reng-i ‘aşķa boyanıķdır Her biri ‘aşķa yanıķdır Uyan yâ hû seĥerlerde Seĥerde uyumaz ‘âşıķ Eger ‘âşıķ ise śâdıķ Uyan sen de ķalbi yanıķ Uyan yâ hû seĥerlerde
7
Gel ey Şevķî sen de uyan Uyanıp Allâh’a đayan Bulur Ĥaķķ’ı uyumayan Uyan yâ hû seĥerlerde
262
201 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün 71a
1
Vücûduñ ‘arş-i a‘žamdır mu‘allâ Yâ Rasûlallâh Cemâl-i sûret-i Ĥak’dan mücellâ Yâ Rasûallâh
71b
Seniñ sâyeñdedir elbet ķamu eşyânıñ idrâki Livâ-’i rıf‘atiñ innâ-fetaĥnâ Yâ Rasûlallâh Seniñ śadrıñdır ‘arşdan mürârî Ĥaķ Te‘âlâ’nıñ Beyân eyledü Kur’ân’da istivâ Yâ Rasûlallâh Cenâb-ı devletiñ câmi‘ olupdur cümle esmâyı Muśĥaf-i ĥusniñde olmuş hüveydâ Yâ Rasûlallâh 5
Bir ednâ bende kim ey şâh beni luŧfuñla şâd eyle Ķapıñda pür-ķuśûr kemter Şevķîyâ Yâ Rasûlallâh Vücûduñ mâye-i mülk-i ĥaķîķat Yâ Rasûlallâh Cemâliñ pertev-i nûr-ı hüviyet Yâ Rasûlallâh Cemâliñden ŧulû‘ itdü ķamu eşyâya Feyżullâh Ki sensiñ ‘âlem-i mülke hidâyet Yâ Rasûlallâh Ķalır idi ‘adem içre ķamu ecrâm-ı kevniyyât Seniñ sâyeñdedir cümle bu zînet Ya Rasûlallâh Seniñ nûruñla baħş oldu vücûd-ı Âdem’e ħıl‘at Virildi nûr-ı źâtıñdan meziyet Yâ Rasûlallâh
10
Şefâ‘at eyler iken ‘arśa-i kübrâda ey sulŧân Bu Şevķî bendeñi eyle ‘inâyet Yâ Rasûlallâh
263
202 Mef‘ûlü/ Mefâ‘îlün/ Mef‘ûlü/ Mefâ‘îlün 71b
1
Tevĥîdiñi bizlere iĥsân eyle Yâ İlâh Źikriñle ķalbimizi şâdân eyle Yâ İlâh Ķoyma bizi ġurbete firâķıñla miĥnetde Viśâliñle cennetde ħandân eyle Yâ İlâh Mürşid dâmeniñ ŧutup tevĥîdiñ ele alıp Mâ-sivâyı bıraġıp gülşen eyle Yâ İlâh Varlıķ đaġın ķoparıp ġaflet ĥıcâbıñ ķoyup Ķalbimizi uyarıp ‘irfân eyle Yâ İlâh
72a
5
‘Aşkıñla ‘âşıķ olam kendimde Ĥaķķ’ı bulam Her ân seniñle olan ‘ummân eyle Yâ İlâh ‘Aşķıñ ile dirgörüp her gördügüm bir görüp Lâ-mekâna irgörüp sulŧân eyle Yâ İlâh
7
‘Aşķıñ vir Şevķîyâ’ya irgörüp Muśŧafâ’ya Ķamber it murŧażâya iĥsân eyle Yâ İlâh 203 Mef‘ûlü/ Mefâ‘îlün
72a
1
‘Âşıķıñ ‘aşķı artar Sulŧâna irişince Vücûdun ‘aşķa yaķar Sübĥâna irişince
264
‘Âşıķlar viśâldedir Şühûd-i cemâldidir Özge bir aĥvâldedir ‘İrfâna irişince 3
Şevķî cemâle baķar Özünü ‘aşķa yaķar Ķatreler baĥre aķar ‘Ummâna irişince 204 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün Fâ‘ilün
72a
1
Göñül ne yatırsıñ bu baĥr-i ġamda Varıp irişegör kalb-i âgâha Śıdķıle ħiźmet it hem de-be-demde Râżı olup bekle bir nîm nigâha Nâr-ı ‘aşķa Yaķup şem‘a-i dili Ruĥuñ śafâlansın ötsün bülbüli Görünsün göziñe lâ-mekân ili Żıyâ vir ey gözüm kalbiñde mâha
72b
3
Bâd-ı sabâ gibi beşâret eyle Aĥvâlimi bir bir ĥıkâyet eyle Bâb-ı iĥsânıñdan ‘inâyet eyle Bu Şevķîyâ geldi sen pâdişâha 205 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün
72b
1
Gel ey mü‘min ķardeş Ĥaķķ’ı añalım Ĥaķ bizleri añdı Kur’ân içinde Źikr idelim günâhları yuyalım Ħulâsa olalım iħvân içinde
265
Źâkirleriñ źikri semâya çıķar Felekler raķs idüp semâya ķalķar Yıldızlarıñ nûru źikr ile yanar Şu‘le virir döner devrân içinde Göñül mektebide źikriñi oķu Mâ-sivâ efkârını bir ŧarafa ķo Uyansın vücûduñ źikrîle ķamu Bülbülleriñ ötsün gülşen içinde 4
Günâhıñ deryâsı ĥaddini aşmış Ġâlib olup nefis bizleri yaķmış ‘Aceb bulunur mu yolunu şaşmış Bu Şevķîyâ gibi insân içinde 206 ĤARFÜ’LĤARFÜ’L- YÂ’ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün
72b
1
Ĥayât-ı ķalbile olanlar iĥyâ Değişmez göñlüne bet-i ma‘mûrı Ŧînet-i ‘aşķıle olanlar binâ Bir pula almazlar Çin-i faġfûrı
73a
Vücûdunda Ĥaķķ’ı bilip bulanlar Bu ‘aşķıle mest-i müdâm olanlar Ene’l-Ĥaķ na‘rasın cânda đuyanlar Farķ eylemez olur dârda Manśûr’ı ‘Ârifiñ mâyesi ezelden gelmiş Ĥaķ Te‘âlâ anı yaratmış sevmiş Kemâl-i ĥusnini ‘ârife virmiş Ezelden içmişler âb-ı engûrı
266
4
‘Aşķa uyup Ĥaķķ’a özüñü baġla İçip ‘aşķıñ meyin đurmayıp çaġla ‘Aşķıñ özi ile baġrıñı daġla Bulunsun ķalbiñde Şevķî’niñ nûrı 207 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
73a
1
Śaĥn-ı lâhût-ı fenâyı seyrân idendir çer keşi Genc-i iķlîm-i beķâyı cevlân idendir çer keşi Ol serây-ı lî-ma‘allâha baśıp bir kez ķadem Bu şühûdla ķaŧresün ‘ummân idendir çer keşi Refref-i ‘aşķıle ķavseynden güźer eyledigi Cebrâil-i fikrini nâlân idendir çer keşi Sırr-ı ev-ednâda nefsin maĥv ifnâ eyleyip Baĥr-i vaĥdetde vücûdun pünhân idendir çer keşi
5
Per urup ġaybe’l-ġuyûba özge ĥâlât kesb idüp Manžar-i meni’rtažâsın Mennân idendir çer keşi Varıp iķlîm-i ‘amâya nişânın bî-nişân itdü ‘Amâ ender ‘amâsın bî-şân idendir çer keşi Gelip ol kenz-i aħfâdan mu‘îd ismine râkiben Te‘ayyün gâh lâ-te‘ayyün her ân idendir çer keşi Žuhûr-ı nûr-ı kevneye bu ħalķı Ĥaķķ’a çekmekdir Bu da‘vete vücûdın bürhân idendir çer keşi
73b
Ķuŧb-i ‘âlem ġavŝ-i a‘žam Şeyħ-i Muśŧafâ şöhreti Şâh olup mülk-i ‘ademe dîvân idendir çer keşi
267
10
Te’eddüb eyle ey Şevķî ĥużûr-ı ĥażreti pîrde Ħatânıñ ‘afvını şâyed iĥsân idendir çer keşi 208 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün
73a
1
Muĥabbet bezm-i ‘uşşâķı gül gülistân eyledü Visâl-i yâr ile tenhâ baġı bostân eyledü Hümâ-yı ŧâli‘im baśdı ķadem ol bezm-i ‘uşşâķa Aşındı eś-śalâ śavtin ‘azm-i meydân eyledü Đolanıp Şu‘le-i ĥusni ŧavâf itdü dil-ârâyı Yanıp ol şem -‘i dil-dâre sîne-sûzân eyledü Girip ol ‘arśa-i ‘aşķa ŧaķınıp seyf-i merdânı Sürüp at gezdi şâhâna şöyle cevlân eyledü
5
Tîġ-ı müjgânın çekip ‘uşşâkı itdü ŧâru-mâr Düşürdü başların bir bir cümle al ķan eyledü Oŧaġıñ eyledü ħâlî źimâm-ı dest-i aġyâre Ki bî-hemtâ vücûdunu anda pinhân eyledü
7
Ĥayât-ı câvidânından virip bir ķatre Şevķî’ye İŧâ‘at it deyüp emre böyle fermân eyledü 209 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün
73b
1
Ħaber virdüm saña ‘ahd ü mîŝâķı Bunca eşyâ naśıl meydâna geldi Ħoşça fikr it gözüm cilve-i Ĥaķķ’ı Nice bu mümkinât a‘yâna geldi
268
Ezel bâŧın idi cie-i Raĥmân ‘İlmullâh’da idi ‘alleme’l-esmâ Śıfatını ķıldı źâtıda pinhân Hep esmâ-’i ĥusnâ ‘ummâna geldi 74a
‘Ummânda cem‘ oldu esmâ-’i ĥunsâ Her biri birine ‘âşıķ-ı şeydâ Źâtında virildi cilve-i sevdâ Ħoş itdü muĥabbet bir âna geldi ‘Âlim-i ismi bildi bu mu‘ammâyı Semâya bildirdi işbu ma‘nâyı Allâh ismi fażl itdü da‘vâyı Te‘ayyün bulaġa fermâna geldi 5
Nûr-ı Muĥammedî eyledü žuhûr Te‘ayyün bulmaġa virildi destûr Cümle esmâlarla olundu cumhûr Kün emr-i ħıtâbı şâyâna geldi Temevvüc eyledü deryâ-yı ‘amâ Žâhir oldu esmâlardan müsemmâ Nûr-ı Aĥmed žâhir oldu ibtidâ Ĥıkmet ķandîlinde merdâna geldi Mužâhir esmâ oldu hep o eşyâ Mir’ât oldu her ervâĥa müsemmâ Nûr-ı Mevlâ her biribirne hüveydâ Ķandîldeki nûra âşinâ geldi
269
Temâşâ itdiler nûr-ı ķandîli Anda farķ olundu nebiyy ü velî Duydular śadâ-yı źikr-i teĥlîli ‘Âşıķlar bu yüzden mestâne geldi 74a
Śûret-i Âdem’de açıldı ķapı Cennet-i vaĥdetde virildi ŧapu Cem‘ oldu Âdem’de her ervâh ķamu Mažhar-i mücellâ insâna geldi 10
‘Aşķ ucundan śatdı Âdem cenneti Ĥabbeye degişdi buldı ülfeti
74b
Śafâ ile geydi ‘âlî ħıl‘ati Žan itdü bilmeyen ‘iśyâna geldi Ceźb itdü te‘ayyün aldı vaĥdetden Nûş itdü bir ķatre câm-ı keŝretden Oķudu ma‘nâyı baĥr-i ĥikmetden Çıķıp o deryâdan dürdâne geldi Žâhir oldu ervâĥ žahr-i Âdem’den Geldiler meydâne cilve-i demden Aldılar naśîbin ol câm-ı-cemden Cümlesi ĥużur-ı Raĥmân’a geldi Bunda aħź olundıu hep ‘ahd ü mîŝâķ Kimlere keşf oldu bu vech-i muŧlaķ Śıfâtından źâtı göründü el-Ĥaķ Śıfâtında źâtın beyâna geldi
270
Źâtını ‘arż itdü hep śıfâtına Elestü bi Rabbiküm beyyinâtına Śıfâtıdır belâ diyen źâtına Birligin vaśfını bürhâna geldi 15
Birlik lisânından elestü didi Keŝret ile belâ iķrârın virdü Yaradıp eşyâyı kemâle irdi Her biri bu yüzden cihâna geldi Her biri bu yüzden aldılar naśîb Kimi dertli oldu kimisi ŧabîb Kiminiñ derdi ķoyuķ kimisi Ĥabîb Kimi bülbül gibi nâlâna geldi
17
Şevķîyâ olmuşdur hep mažhar-i źât Źâtında fânîdir cümle mümkinât Cemâline ķıldı insân-ı mir’ât Cemâlin görmege seyrâna geldi 210 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün
75a
1
Şol câm-ı şarâbı içen ‘âşıķlar Gemâl-i Mevlâ’ya pervâne oldu Şol âteş-i ‘aşķa yanan śâdıķlar Yaġma idüp ‘aķlın dîvâne oldu Ezelden oldular ‘aşķıle şeydâ Virildi anlara bu ‘aşķ-ı sevdâ Söylenen dillerde ĥâlâ o da‘vâ Her biri bir yüzde efsâne oldu
271
Kimi Leylâ oldu kimisi Mecnûn Kimi Şîrîn olmuş Ferhâd-ı mevzûn Kimi derd-i ķoyuķ cigeri pür-ħûn İçip ‘aşķıñ meyin mestâne oldu Bu ‘aşķıñ şarâbın içmeyen bilmez Bu bir mu‘ammâdır ta‘rîfe gelmez Ķalem yazmaz bunu kitâba girmez ‘Âşıķlar beyninde pinhâne oldu 5
Bu bir emânetdir ķondu meydâna ‘Arż oldu eşyâya hem ins ü câna Boyun virdü ol dem emr u fermâna Şevķî bu ‘inâyet insâna oldu 211 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün
75a
1
Dem-be-dem yâr ile hem-yâr olanlar İçip ‘aşķıñ meyin mestâne geldi Źülfünüñ teline berdâr olanlar Manśûr olup dâr-ı meydâna geldi Varlıġından geçip Ĥaķķ’a ulaşıp Sürüp ‘aşķıñ atın Ĥaķķ’a yanaşıp Şem‘a-i cemâl-i dolaşıp Yaķıp vücûdunu pervâne geldi
75b
Ġarķ oldu tevĥîd-i śarf-ı lâhûta Ulaşdı ĥażreti sırr-ı mebhûte Ķarışdı ceźbe-i źât-ı bühûte Maĥv idüp ķaŧreyi ‘ummâna geldi
272
Cânânda cân idi hep cümle eşyâ Birligîle Ĥaķķ’ıñ olupdu şeydâ Yaradıp eşyâyı oldu hüveydâ Degişip śûretin insâna geldi 5
Ne ĥıkmet gösterdi ol kerem-kânı Şevķî birligîle döndü cihânı Mir’ât itdü cemâline insânı Kemâl-i ĥusnini seyrâna geldi 212 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün
75b
1
Dil-teşne olalı bir dil-rubâya Dîdelerim iki ķaşına düşdü Giriftâr olalı ‘aşķ-ı Leylâ’ya Mecnûn-ı dil đaġlar başına düşdü Hicrânıñ eyledü dünyâyı ħarâb Ŧutuldu žulmetde ķaldı âfitâb ‘Aşķıñla cûş itdü ķaynadı girdâb Yedi deryâ gözüm yaşına düşdü
3
Gitdikçe çoġaldı bu bâr-ı miĥnet Günâh itdü ‘ömrüm virmedi râĥat Derd ucundan çekdi çoķ ‘âşıķ zaĥmet Bu Şevķî’niñ mezâr ŧaşına düşdü 213 Müstef‘ilâtün /Müstef‘ilâtün
75b 76a
1
Bu şeb viśâle efendim geldi Baķıp cemâle efendim geldi
273
Derdime dermân yara Loķmân Cânıma cânân efendim geldi Aġyâr bir yana oldum âşinâ Bu gece tenhâ efendim geldi Dîdâra baķdım cismimi yaķdım ‘Aşķa bıraķdım efendim geldi 5
Dilde destânım cânda cânânım Tende pinhânım efendim geldi Pâyine düşdüm ‘aşķına bişdim Valśa irişdim efendim geldi Didim ey sulŧânım didi ‘aşķa yan Didim el-amân efendim geldi Ķıl beni ‘âşıķ vaślıña lâyıķ Sözünde śâdıķ efendim geldi
76b
9
Ey Şevķî yanıķ derde đayanıķ Ey derd-i ķoyuķ efendim geldi 214 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün
76b
1
Ħâne-i ķalbimde câñâ Ĥaķ tecellî eyledü Her nere baķdım ise cümle ene’l-Ĥaķ söyledi Varlıġım yaġma olup fetĥ oldu vaĥdet elleri Murġ-ı sırrım ġayb-i muŧlaķ ‘âlemini boyladı
274
İrip vuślat sarâyına yetirdim kendimi fi’l-ĥâl Fenâ ender fenâ buldum eyledim ĥâlimi hem-ĥâl Beķâ iķlîmine geldim ķadîm oldum beķâsîle Beķâ-yı ‘izz ü iĥsânı murġ-ı rûhım ŧoyladı 3
Gelip bu nûr-ı ekvâna temâşâ eyledim ħalķı Bütün vaĥdet hümâsıdır görürüm cümleden Ĥaķķ’ı Yürü Şevķî nihân eyle bu esrârı-ı źât-ı Ĥaķķ’ı İçen vaĥdet şarâbını hep bu ĥâli neyledi 215 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
76b
1
Lî-ma ‘allâh sırrınıñ sulŧânı Şa‘bân-ı velî Ŝeme vechiñ gevher-i bürhânı Şa‘bân-ı velî Lâ-mekân-ı bî-nişânıñ râhınıñ hem rehberi Baĥr-i lâhûta bekâ ‘ummânı Şa‘bân-ı velî Levĥa-i dilde mücellâ nûr-ı irşâdı bu gün Mekteb-i kenz-i ma‘ârif ‘irfânı Şa‘bân-ı velî ‘Âlem-i ķuds-i ĥaķîkat râhınıñ seyrân-gehi ‘Arş ü ferş-i kürsîniñ seyrânı Şa‘bân-ı velî
5
Menba-‘ı nûr-ı hüviyyet maĥzen-i esrârı hû Melce-’i erbâb-ı ‘aşķıñ cânı Şa‘bân-ı velî
77a
Meşhed-i nûr-ı vilâyet medh-i Ĥaķ’dır bi’l-yaķîn Baĥr-i imkân-ı vücûduñ devrânı Şa‘bân-ı velî 7
Şevķîyâ vaĥdet-nişîn baķma žâhir keŝrete Evliyâ-i kemlik insânı Şa‘bân-ı velî
275
216 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün 77a
1
Bu ‘aşķıñ şâhına olalı esîr Fermân itdü yerim zindân eyledü ‘Aķlım ġam içre olalı esîr Yakıp âteşlere hicrân eyledü Dil derdine dermân buldu âħir Vücûdumda derdiñ olalı žâhir Dertliler içinde olmışam mâhir Derd-i ‘aşķa Yaķup biryân eyledü Nedir temâşa nedir bu sevdâ ‘Aşķıñ ucundan oldum ‘âşıķ şeydâ Mecnûn itdü beni bir śaç-ı Leylâ Başımda ķuşları mihmân eyledü Müşkildir çekilmez bu ‘aşķıñ yayı Farķ eylemez herkes bu ĥisli pâyi Ħarâb oldu gitdi göñlü serâyı Yaķıp yıķıp beni ħarâb eyledü
5
Şevķî ĥasretiñle dâimâ yanıķ Gözlerimiñ yaşı ķana boyanıķ Şarâb-ı ‘aşķıñla dâimâ yanıķ Virip derdime baña iĥsân eyle
276
217 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün 77a
1
İrişmek için şerh-i visâle Rûĥ-ı Ĥaķ ider cûş-ı ħurûşu
77b
Bir ķadeĥ nûş idüp ŧolu piyâle Ânıñçün seyr-ider lâ-mekân ķuşu Ŧutulup ŧarîķda dest-i kerâmet İĥsân olur Ĥaķ’dan ceźbe-i kerâmet Pîrler yâdigârı olmuşdur himmet Seyr eyle dervîşde zevķ-i cünbüşü 3
Şevķî vicdânında baķarsa sâlik Olur lâ-mekân śaĥnına mâlik Görümekde dâim külli şey’in hâlik Eyle bu kelâm-ı gûş-ı mengûşu 218 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün
77b
1
Nîşe-i ‘aşķıñ uralı cân Cânânıñ elinden câna đoķundu Şu‘le-i cemâliñ đoġdu vicdâna Yaķdı beni ħânümâna đoķundu Sızlıyor yaralar ĥasret daġından Al ķanlar aķıyor ciger yaġından Yidürgi ġıdâ-yı cevriñ baġından Urdı ciger câma ķana đoķundu Ķan içiyordu śu yerine câm-be-câm Virmedi göñlüme sürûr-i fercâm Virilmez bu derde ħıtâm-i encâm Ecel peymânesi kâna doķundu
277
Câna ġıdâ oldu ĥasretiñ odu Ħâne-i kalbime nişâne ķoydu Muĥabbet baġınıñ gülleri śoldu Bülbülleriñ nâlâna đoķundu 5
Bu ‘aşķa olalı enîs-i hem-dem Açdıġı yaraya urulmaz merhem
78a
Aġladı ĥâlime hep benî-Âdem Arż u semâ farķa dâne đoķundu Hicrân-ı ĥasretle yandı dû-cihân Ķızıl gömlek geydi cism-i âsumân Taĥammül itmege ķalmadı imkân Âhı odu âsumâna đoķundu 7
Ķan ile yazayım ‘arż u ĥâlimi Ĥunkârıma ‘arż ideyim ĥâlimi Şevķî ĥasretiñle pür-melâlimi Raĥm eyledü o sulŧâna đoķundu 219 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün
78a
1
Beni cândan uśandırdı cefâdan yâr uśanmaz mı Felekler yandı âhıdan murâdım şem‘i yanmaz mı Açıp başım döküp yaşım demâ-dem eylesem giryân Bu Sûzân içre âhımı đuyup yârim inanmaz mı Sırrı eyledim teslîm bu cellâd-ı ferîdûna Üfürsem ķanımı ‘arşa elekler hep boyanmz mı Ġubâr-ı baħtımı taŧhîr için bu heft-i deryâyı Dökünsem başıma bir bir ķara baħtım yıķanmaz mı
278
5
Đurup meydân-ı ‘uşşâķda derûnî eylesem feryâd Ki burc-ı ŧâli‘im yâ hû o feryâttan uyânmaz mı Ŧutuşdurdu gûh-ı ķâf-ı derûnum âteş-i şöyle Bütün dünyâ vemâ-fîhâ ki başdan aşa yanmaz mı
7
Ŧutup sînem belâ yârânına durdum śadâķatle Demesünler bu hicrâna aceb Şevķî dayanmaz mı 220 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
78a
1
Ķaŧre ender ķaŧrede ummân olan añlar bizi Mecma‘u’l-ân baĥrî-yi pâyân olan añlar bizi
78b
Śûreta da‘vâ-yı ‘irfân eyleyenler añlamaz Ħâne-i vaĥdetde tâ mihmân olan añlar bizi Sırr-ı źâta maĥrem-i esrâr olan gelsün bize Źâti źâtda maĥv idüp bî-cân olan añlar bizi Hem sadâya ŧâlib olma bülbülün nâlân-ı veş Gülde bülbül ravżada rabbân olan añlar bizi 5
Eşk-i çeşmimle bu gün meydâne geldim der isen Fülk-i cûd-i Nûĥ ile ŧufân olan añlar bizi
6
Şevķîyâ śanma bu yolda ehl-i ‘aşķ sensin hemân ‘Arş-i ‘aşķa ŧaş dikip insân olan añlar bizi
279
221 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün 78b
1
Ölülere cân virir Erenleriñ ħalveti Dirilere şân virir Erenleriñ ħalveti ‘Âşıķı meftûn ider ‘Âķıli Mecnûn ider Ŧab‘ıñı mevzûn ider Erenleriñ ħalveti Cân elüñ seyrân ider Sırrıñı ‘irfân ider Vâśıl-ı sübĥân ider Erenleriñ ħalveti Vaķtiñi eźkâr ider Dertliye tımâr ider Yâr ile hem-yâr ider Erenleriñ ħalveti
5
Vaķt-i seĥer cilvesi Ne ħoş olur girmesi
79b
5
Ĥaķîķatiñ ĥalvesi Erenleriñ ħalveti Śıdķıle girenlere Śâf-i dil olanlara Śafâdır erenlere Erenleriñ ħalveti
280
7
Gel Şevķîyâ cânın Teslîm it sulŧânıña Ararsan dermânıñı Erenleriñ ħalveti 222 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
79a
1
Beñi yaķdıñ yandırdıñ Yeter ey cân bülbülü Źevķıñden uśandırdıñ Yeter ey cân bülbülü Yaķdıñ beni miĥnetde Bıraķdıñ hem ġurbetde Râĥat ķalmadı tende Yeter ey cân bülbülü Miĥnet kemendin ŧaķındıñ Nâr-ı sûzâna atdın Müşkil derde bıraķdıñ Yeter ey cân bülbülü Çün düşürdüñ keŝrete Ĥasret ķaldım vaĥdete Râżı oldum hicrete Yeter ey cân bülbülü
5
‘Aşķa düş ey Şevķîyâ ‘Aşķıñı itme hebâ
79b
Şimden śoñra el-vedâ‘ Yeter ey cân bülbülü
281
Şaşdım đoġru râhımı Alma benim âhımı Yaķdıñ bu İbrâhîm’i Yeter ey cân bülbülü 223 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün 79b
1
Dertliyim dermâna geldim Amân Yâ Rabbi Yâ Rabbi Ħastayım Loķmân’a geldim Meded Yâ Rabbi Yâ Rabbî Hep ‘ömrümü hebâ itdim Ġaflet ile fenâ itdim Bildim ki çoķ ħaŧâ itdim Amân Yâ Rabbi Yâ Rabbî ‘İśyânıñ baĥrine đaldım Elim boş ĥayretde ķaldım Seni ġaffâr bilip geldim Amân Yâ Rabbi Yâ Rabbi Hep ĥużûr-ı enbiyâda Rüsvây itme beni añda Uġradım bir müşkil derde Amân Yâ Rabbi Yâ Rabbi
5
Cibiñe çekiştirme Śûretimi degişdirme Kâfirlere ķarışdırma Amân Yâ Rabbi Yâ Rabbi
282
Yüzüm ķarasına baķma Cehennem nârına yaķma 80a
Boynuma lâleler ŧaķma Amân Yâ Rabbi Yâ Rabbi Ĥabîbiñ ĥurmeti Yâ Ĥaķ Beni ķıl ‘afvine elyâķ Ki sensin ķâdir-i muŧlaķ Amân Yâ Rabbi Yâ Rabbi Ħaŧâ a‘mâliñi maĥv it ‘Aŧâ ķıl luŧf-I iĥsân it İbrâhîm ķulıñı ‘afv it Amân Yâ Rabbi Yâ Rabbi 9
Ħaŧâdır ķullarıñ ĥâli ‘Aŧâdır Rabbimin şânı Şevķî ķuluñ ister añı Amân Yâ Rabbi YâRabbi 224 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
80a
Yandırıp ‘aşķa vücûduñ çaġırır ol yâre nây İltifât irmez ânıñçün bir nefes aġyâre nây Her nefesde ĥayķırıp esrâr-ı ‘aşķı nuŧķ ider Mâ-sivâ naķşın bıraķmış uġramış esrâra nây Virdigi dem aldıġı dem demdirir demlendirir Nice Manśur’ı bu demden uġradır berdâra nây Çoķ ene’l-Ĥaķ söylemiş geçmiş maķâm-ı vaĥdete Ķaŧresün maĥv eylemiş girmiş ulu ebĥâra nây
283
5
Bir ‘alâmetdir vücûdu kâinata bilseler Sırr ı pâk-i Muśŧafâ’yı çekdirir fkâra nây Gâh cem‘iñ ĥayretîle terk-i śadâyı śît ider Gâh farķıñ firķatîle cân atar envâra nây
7
Şevķîyâ bilmek dilerseñ bu kemâl-i nâyı sen İntisâb etmiş ezelden ol ġanî settâra nây 225 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
80b
1
Ĥaķķ’a pervâz iderler Ħalvetî dervîşleri Sırrı hem zâr iderler Ħalvetî dervîşleri Ħalvetlerde đururlar Ders-i Ĥaķ’dan oķurlar Źât-ı Ĥaķķ’ı bulurlar Ħalvetî dervîşleri İkilikden geçerler Vaĥdet meyin içerler Dost eline düşerler Ħalvetî dervîşleri Süleymân’a mûr olur İsrâfîl’e śûr olurlar Her biri Manśûr olur Ħalvetî dervîşleri
284
5
Dâim eźkâr iderler Śarf-i efkâr iderler Dilde tekrâr iderler Ħalvetî dervîşleri ‘Ârif olur ednâsı Ednâsıdır a‘lâsı ‘Âşıķlarıñ intihâsı Ħalvetî dervîşleri
7
Seĥerlerde ķalķarlar Şevķî źikre ķatarlar Bülbül olup öterler Ħalvetî dervîşleri 226 Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
81a
1
Rûĥ-ı a‘lâya hemîşe âsitândır müdrini Nücûm-ı ma‘rifet-baħşe âsumândır müdrini Muħaśśaś çevresi ehl-i fenâ ve ehl-i ĥıkmetdir Muķarrerdir bu ĥâl üzre çoķ zamândır müdrini Fenâ ü faķr ile her dem ahâlî iftiħâr eyler Sülûl-i sîret-i aśla râh-ı revâdır müdrini ‘Acâ’ib vâdi-i ‘ibret-nümâdır ehl-i ĥâlâta Lâ-ceram śun-‘ı Ħudâ’ya bir nişândır müdrini
5
Nice şems ü ķamer gelmiş o vâdîde ķarâr etmiş Nicesi neşr-i feyż etmiş sâyebândır müdrini
285
Mecma-‘ı cünd-i ervâĥ-ı ‘inâyetdir şübhesiz Ķaŧârın ĥażrete çekmiş kârubândır müdrini 7
Varan ‘uşşâķ tehî ķalmaz varır maŧlûbuna elbet Şevķîyâ ĥâcet-revâ dârü’l-emândır müdrini 227 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün
81a
1
Uçdu ķafesiñden göñlümüñ ķuşu Vardı lâ-mekânda śaĥrâya ķondu Seyr eyle esmâda olan cünbüşü Mažhar-i müsemmâ esmâya ķondu Ef‘âl ü evśâfın yaġmaya virdü Lâ-mekâna gitdi źâtına irdi Perde-i ‘izzetden içeri girdi Ķâbe-ķavseyn yâħud ednâya ķondu İltifât itmedi baġ-ı rıżvâna Baķdı cennetde ĥûri ġılmâna Vâśıl oldu gitdi ulu yezdâna Ġâlibâ ĥużur-ı Mevlâ’ya ķondu Te‘ayyünden geçdi lâ-te‘ayyüne Pervâne-veş yandı cemâl nûruna
81b
Lâhûtda uġradı tevĥîd śarfına Menzil-i ‘âlem-i ‘amâya ķondu 5
‘Adem ‘ummânına ġarķ oldu gitdi Râżıyye merżıyye ĥâline yetdi Cem‘u’l-cemî‘ farķ-ı ŝânîde bitdi Geldi bu Şevķî’ye bî-vâye ķond
286
228 Mefâ‘îlün/ Mefâ‘îlün/ Fa‘ûlün 81b
Seyr eyle cile-i sırr-ı ezeli Muĥabbet câmını cemlerden aldı Esmâ müsemmânıñ olmuş güzeli Bûy-ı muĥabbeti şemlerden aldı ‘Amâ deryâsına đurdu her esmâ Her biri źâtında ‘aşķıle şeydâ Te‘ayyün bulmaġa oldu âşinâ Bu ‘ilm-i ĥıkmeti demlerden aldı Nûr-ı Muĥammedî nûrun ‘alâ nûr ‘Unśur-i beyżâya virdü destûr Kün emrîle eşyâ eyledü žuhûr Bu ‘ayn-i vaĥdeti yemlerden aldı Cem‘ olduķda ervâĥ miŝâli zenbûr Elestü ħıŧâbı eyledü žuhûr Lisân-ı ĥıkmetle virildi destûr Belâ iķrârını kimlerden aldı 5
Lisân-ı vaĥdetle elestü didi Keŝret ile belâ iķrârını virdü Yaradıp eşyâyı kemâle irdi Mücellâ mir’âtı bizlerden aldı Eşyâda eyleyip kendine nažar Śun-‘ı te’sîrine eyleyip eŝer Her birin bir isme eyleyip mažhar Birlige bürhânı anlardan aldı
287
82a
7
Seyr eyle Şevķîyâ ķudret-i Ĥaķķ’ı Göregör nefsiñde śan ‘at-i Ĥaķķ’ı Söyleme nâdâna ĥıkmet-i Ĥaķķ’ı Bilen bu esrârı cânlardan aldı 229 MÜFREDÂT Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
82a
1
Her yaña baķ vech-i Ĥaķ žâhirdirir Sen saña baķ sende Ĥaķ bâhirdirir Sen seni śanma śaķın bîgânesin Sen seni terk it göresün yânesin Ĥusniniñ eşrâfı nûrunda celî Şânına lâyıķdırır dinse ‘Alî rażıyallâhü ‘anh Şevķî feyżinden dû-‘âlem mübħâli Şâh-ı iķlîm-i beķâdır pîr-i Şa‘bân-ı velî ķuddise-sirruhû
5
Sen saña baķ iste sen de terkibi Sen seni bulmaķ dilersen çıķar dilden ġayriyi Sen murâd etseñ bu yolda źât-ı Ĥaķķ’ı bulmaġı Ĥaķ murâd eyler daħi kendin saña buldurmaġı
82b
Aç gözüñ penceresin baķ hemân Ĥaķ’dan yaña Yâr-i ġârıñ her nefesde dâim Ĥaķ olsun saña Keŝret içre vaĥdetiñ âlâyiş-i hengâmı çoķ İrmek için vaĥdete ur kendiñe temrenli oķ
288
Söyleyen oldur ķamu dillerde söyleyen daħi Aç ķulaġıñ diñle pendim bunda aślâ şübhe yoķ 10
Atılan ŧîr-i ķażâyı śanma aġyârden śaķın Seni senden maĥv için Ĥaķ’dan gelir añla hemîn Cânıñı teślîm iderseñ cellâd-ı ‘aşķa ey gözüm Şüphesiz Ĥaķķ’ı bulursuñ diñle cândan bu sözüm Söz seniñ śanma śaķın senden gelen yoķ bî-gümân Göz seniñ śanma śaķın senden gören oldu cânân Çek eliñ ķayd-i sîvâdan žıll-i ħayâldir aślı yoķ Hep görünen Ĥaķ yüzüdür diñle ey derd-i ķoyuķ Şâh-ı ‘aşķa ol esîr vir başıñı ķurbân ‘amân Gösterir her źerreden gör ŝeme-vechüllâh saña
83a
15
Żarb-i hû ile vücûduñ şerĥa şerĥa idegör Ķoy açılsın mekân elleriniñ penceresi Źikrile eyle münevver cân ü tâbân ü dili Dest-gîr olsun bu yolda pîr-i Şa‘bân-ı velî ķuddise sirruhû Terk-i dünyâ terk-i ‘uķbâ ķıl hemân Terk-i terkde bul śafâ cân ü cân Vech-i dildâre düşen pervânedir Derd-i yâre dûş olan dîvânedir
289
‘Âşıķıñ çekdigi dâim belâ sevdâsıdır Şimdi žan itme gözüm ķâlû belâ sevdâsıdır 20
Ġam yükü sermâye oldu ‘âşıķâna rûz-ı ezel Nice ‘âşıķ ķan ķuśar bu ‘aşk ucundan ey gözüm ‘Aşķ-ı Şirîn ile deldi śanma Ferhâd đaġları ‘Aşķ-ı cânân ile urdu sînesine đaġları ‘Aşķdurur rehber bu yolda ‘âşıķa derd-i ķoyuķ ‘Âşıķıñ derdine ‘aşķdan ġayri aślâ çâre yoķ
83b
Geçip farķ ‘âleminden ‘ayn-i cem ol Ki kendi kendiñe dermân-ı em ol Uyup bu Şevķî’ye dâim hem-dem ol Maĥv idüp źerreñi tâbân ola Ĥaķ 25
Muĥammed’den görüdü ħalķ-ı ‘âlem Aĥad vaśfın beyân itdü gerek öyle gerek böyle ‘Ayândır źâtıña ancaķ rabbü’ş-şafaķ rabbü’l-felaķ Ħoşça baķ ey gözüm gördügüñdür vallâhi Ĥaķ Nûr-ı źâtdır cümle eşyâ nûr-ı źâtdır nûr-ı źât Nûr-ı źâtdan feyż alupdur cümle ef‘âl ü śıfât Gümânsız lâ-mekân murġ-ı olupdur cümle eşyâ Žuhûrâta nažar eyle lâ-mekânda olur peydâ
290
29
Gûş-ı ħoş it diñle nuŧķum söz budur budur kelâm Aç gözüñ baķ ‘ibretâne cümle Ĥaķ’dır ve’s-selâm Temettü temâm bi ‘avnillâh El-meliki’l- ‘allâm 230 MERŜ MERŜİYYE Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilâtün/ Fâ‘ilün
84a
1
Sâlik-i râh-ı Ħudâ’ya çavuş bir bürhân idi ‘Âşıķ-ı śâdıķ olanıñ derdine Loķmân idi Ŧâlib-i vuślat idi merd-I Ħudâ’ya yâr idi Virmiş iķrârı ezelden ‘âşıķ-ı yezdân idi Çoķ zamân Ĥaķķ’ıñ yoluñda źikre itdü ġayreti Ceźbe-i ‘aşķ-ı ilâhîden velî ĥayrân idi Her seĥer vaķtinde âh itdikçe ol merd-i ŧarîķ ‘Aşķile đolmuş özü kim nây gibi nâlân idi
5
Ħâne-i ķalbiñde naķş olmuş dîvân-ı evliyâ’ Âh didikçe âteş-i ‘aşķdan dil-i sûzân idi Ħalķa-i źikre virirdi neş’eyi leyl ü nehâr Bezm-i ehl-i Ĥaķ’da đoġru merd-i bir meydân
7
Âh ne çâre gitdi elden böyle bir ‘âşıķ-ı idîb Şevķîyâ ħatm it kelâmıñ kâmil-i insân idi Temettü’l-kitâbü’d-dîvân cem’an Yekûn
291
84a
280 Bi ĥamdillâhi te‘âlâ ķad ħatemtü taĥrîri hâźâ’d-dîvânü’l- müsemmâ
ketebehû es-seyyid Muĥammed Râşid ibn-i Muśŧafa ibn-i ‘Oŝmâni’l-ma‘rûf ba‘den źâde ġaferallâhü lehû velevü’d-dîn ve aĥsenü’l-muĥsin ve’z-ziyâdeh
1902
1218
Sene
Sene
Temmuz
Temmuz
14
Rabî‘u’l-âħir
1320
8
Sene Ķameriyye
292
EK 2. ŞİİR İNDEKSİ Günümüz Türk alfabesini göz önünde bulundurarak yapılan bu sıralamada şiirlerin ilk beyitlerinin veya ilk dörtlüklerinin son mısralarının son harfleri esas alınmıştır. Şiirlere Divân’daki şiir sırasına göre numara verilmiştir; ayrıca her bir şiirin sayfa numarası belirtilmiştir. ŞİİR NO
Sayfa
(101) Âşiyân-ı dile eyler el-vedâ‘ ..............................................................................177 (191) Sîneler çâk ider dîdâr-ı ‘aşķda..........................................................................253 (5)
Fîhi’n-nebiyyi’l-Muśŧafâ..................................................................................104
(204) Râżı olup bekle bir nîm nigâha .........................................................................264 (11) Beni Mecnûn itdü bıraķtı bâlâ............................................................................109 (3) Kerem ķıl fażlı çoķ Mevlâ.....................................................................................102 (8) Sür yüzüñ dergâh-ı dosta bul rıżâsı dâimâ ............................................................106 (7) Śaçıp evrengi ĥaķîķat bilsün ‘alleme’l-esmâ’ .......................................................106 (14) Ki oldur bizlere dâim reh-nümâ ...........................................................................112 (2) Ki mi‘râc oldu dillerde recep şehrindeki yevmâ ..................................................100 (10) Dünyâ ve mâ-fîhâ hep zindân baña ......................................................................108 (13) Źü’l-fiķâr virildi hem teber baña..........................................................................110 (194) Hemân bir hû deyüp geldim gözüm açdım bu eyvâna .......................................255 (4) Bârik lenâ fî ĥâlinâ vaġfir lenâ Yâ Rabbenâ ........................................................103 (190) Müslimâncasına..................................................................................................252 (12) Yâ Rabbenâ Yâ Rabbenâ ‘aşķıñ bize ķıl âşinâ....................................................110 (185) Çiçekler içinde reyĥânıñ ara..............................................................................258 (198) Süyünmez âteş-i hicrân bütün deryâ baña aķsa.................................................258 (6) Şîr-i şeh-bâzî şecâ‘at pâdişâhım çoķ yaşa .............................................................104 (1) Cümle maķśûdumdan evvel ‘afvıñı eyle ‘aŧâ........................................................99 (184) Cemâliñ ‘arż it ‘uşşâka mužâhir ķıl mücellâya .................................................247 (9) Meyl idüp kendine ķul itdü dünyâ.........................................................................107 (19) Noķŧa ender noķŧada ol baĥri ķıl diger lübâb.......................................................116 (15) Sîne-i levĥinde Ĥaķķ’ı fehm iden görmez te‘ab ..................................................112 (20) Nûş eylemez olur bir özge şarâb ..........................................................................116
293
(18) Muśĥafı ķalbimde mesŧûr nice faślı nice yâb.......................................................115 (29) Ŝemme vechü’l-Ĥaķķ’ıle eyler ķamudan ihticâc .................................................124 (26) Gülzârı sîneñe viregör revâc ................................................................................122 (27) Nefsiñ hevâsına aldanmayıp ķaç ..........................................................................123 (28) Derd-i Ĥaķķ’a dûş olup dermânı bulmazsa ne güç ............................................124 (37) Ne esrâr bilesiñ mebde-‘i me‘âd ..........................................................................130 (39) Belâ iķrârîle eyledüñ hep şâd ...............................................................................132 (38) Bülbüller uyanıp eylesün feryâd .........................................................................131 (35) Luŧf it beni benden eylegil âzâd ..........................................................................129 (36) Gel ey Allâh’a ‘âşıķ tevĥîd idelim tevĥîd ............................................................130 ( 40)Ey lâyıķ-ı ‘aşķ olan tevĥîd idelim tevĥîd .............................................................133 (203) Sübĥâna irişince ...............................................................................................263 (197) Bürhâna irişince.................................................................................................257 (199) Et źikrini sübĥânıñ tevĥîde gel tevĥîde ..............................................................260 (205) Ħulâsa olalım iħvân içinde...............................................................................264 (195) Virdi śaĥra olur her dâim günde........................................................................256 (200) Uyan yâ hû seĥerlerde ........................................................................................260 (189) İkŝâr-ı źikrullâh ile ............................................................................................251 (187) İrgör ‘âlem-i aśla señden cüdâ eyle...................................................................249 (192) Ĥaķîķat ellerin bir bir śoran gelsün bu meydâne...............................................253 (193) Olanlar gelsün bu meydâne ...............................................................................254 (188) Olurlar vâķıf-ı esrâr gelirler buñda mestâne .....................................................250 (186) Yürü cân bülbülü dost ellerine ..........................................................................248 (104) Sen seni bil ‘ayn-i Ĥaķ’la señ señi itme telef....................................................179 (105) Baśma ħâk üzre ķadem gel itme ħûbânıñ telef...................................................180 (103) Źikr ile mu‘aŧŧar olur her dimâġ.......................................................................178 (102) O şehrin mektebine gir oķuyup sebĥ ķaradan aġ ...............................................178 (202) Źikriñle ķalbimizi şâdân eyle Yâ İlâh ...............................................................263 (201) Cemâl-i sûret-i Ĥak’dan mücellâ Yâ Rasûallâh................................................262 (32) Himmetle ŧaķın bir ‘âlî cenâh..............................................................................127 (30) Nefy-i iŝbât cevherinden ŧaķınasuñ ħoş-cenâh....................................................125 (31) ‘Âlem-i vaĥdetde bekle tâ ki rûĥuñ bula râĥ.......................................................126
294
(34) Źiķre eyle ġayreti śaķın olma sen ırâħ ................................................................128 (33) ‘Ârif olanlar bulurlar cân u cânânda rusûħ..........................................................128 (214) Murġ-ı sırrım ġayb-i muŧlaķ ‘âlemini boyladı ..................................................273 (228) Bûy-ı muĥabbeti şemlerden aldı ........................................................................286 (219) Felekler yandı âhıdan murâdım şem‘i yanmaz mı ............................................277 (206) Bir pula almazlar Çin-i faġfûrı ..........................................................................265 (182) Ötüşür bübüller gülşene ķarşı.............................................................................245 (223) Meded Yâ Rabbi Yâ Rabbî ...............................................................................281 (230) ‘Âşıķ-ı śâdıķ olanıñ derdine Loķmân idi...........................................................290 (211) Manśûr olup dâr-ı meydâna geldi......................................................................271 (209) Nice bu mümkinât a‘yâna geldi ........................................................................267 (213) Efendim geldi ....................................................................................................272 (215) Ŝeme vechiñ gevher-i bürhânı Şa‘bân-ı velî .....................................................274 (226) Nücûm-ı ma‘rifet-baħşe âsumândır müdrini ......................................................284 (225) Ħalvetî dervîşleri ...............................................................................................283 (207) Genc-i iķlîm-i beķâyı cevlân idendir çer keşi ...................................................266 (221) Erenleriñ ħalveti ................................................................................................279 (220) Mecma‘u’l-ân baĥrî-yi pâyân olan añlar bizi....................................................278 (108) Aśl-ı mir’ât-ı Ħudâ’dır śûret-i insâna baķ .........................................................182 (109) Vaśf-ı Ĥaķ’dan tevŝem oldu muśĥaf-ı Ķur’ân-ı aşķ ..........................................182 (106) ‘Alleme’l-esmâı ižhâr eyleyen imlâ-yı ‘aşķ ......................................................180 (110) Melce-‘i cümhûr-i ehl-i Ĥaķķ’a eyvân oldu ‘aşķ ..............................................183 (112) Naśıldır yapısı ey derd-i ķoyuķ .........................................................................186 (113) Dimedim mi ey derd-i ķoyuķ ............................................................................186 (111) ‘İrfâna iresün ey derd-i ķoyuķ...........................................................................184 (107) Şem‘a-’i ķandîl-i ĥikmetdir gözü vicdâna şevķ ................................................181 (123) Ĥaķķ’ı Ĥaķ’tan Ĥaķķ’ıle seyrân iden ümmî kemâl ..........................................194 (126) Ķalma eyvânlarda gel Allâh’a gel .....................................................................196 (133) Miĥnetile geçti ‘ömrüm işim efġân oldu gel.....................................................201 (130) Ķarış erenlere yürü hem-dem ol.........................................................................199 (122) Semt-i Ĥaķķ’a raġbette bul ...............................................................................193 (125) Terk-i râĥatla güźâr eyle biraz miĥnet bul ........................................................196
295
(131) Tâ varasıñ bezm-i mes‘ûda göñül .....................................................................200 (124) Âzâd olup ħalâs olsana göñül............................................................................195 (135) Gel erenler nažar-gâhına göñül .........................................................................203 (132) Âteş-i ‘aşķıle yandı ħayli demdir bu göñül .......................................................201 (128) Ķaŧ‘ it ünsiyeti câhilden göñül ..........................................................................198 (121) Bezm-i ‘uşşâķ-ı śoĥbet yâre likâ ister göñül .....................................................193 (120) Kevkeb-i nûr-ı ĥaķîķat âsumânıdır göñül..........................................................192 (129) Ene’l-Ĥaķ na‘rasın uragör göñül.......................................................................199 (127) Firķatte ķaldıñ ey göñül.....................................................................................197 (137) Pîr-i Şâ‘bân-ı velîye âşiyândır bu maķâm ..........................................................205 (143) ‘Alleme’l-esmâ’ rumûzunuñ merdimânıdır ķalem.............................................211 (153) Bunda görmez hiç elem......................................................................................219 (160) Gece gündüz yanan pervânesiyem .....................................................................226 (138) Luŧf it meded Allâh’ım.......................................................................................205 (152) Firâķ-ı yârile eyvâh yıķıldı beytü’l-aĥzânım......................................................219 (150) Bir zamân ĥasret odîle sîne-sûzân eyledim ........................................................217 (141) Hüvvezden baķageldim .....................................................................................207 (144)Bülübül-veş gülüñde nâlâna geldim....................................................................212 (154) Ķabûl eyle ķapıñda mihmâna geldim.................................................................220 (136) Fakîrleriñ niyâz-gâhı şeyħim ‘azîzim efendim...................................................204 (148) Gel ey cân bûlbûli Ĥaķķ’a gidelim ....................................................................215 (145) Geliñ mürşide gidelim........................................................................................212 (156) Şerĥa şerĥa cismim yara sevdigim .....................................................................223 (157) Virmediñ bir nefes emân sevdigim ....................................................................223 (147) Hû diyelim dost diyelim.....................................................................................213 (142) Vaķt-i seĥer oldu uyan gözlerim ........................................................................210 (140) Derdimiñ ucundan çâre iriştim...........................................................................207 (149) Ki râh olmadım semt-i temâme âh küsûr ittim...................................................216 (139) Maŧlab-i a‘lâya irmediñ nefsim ..........................................................................206 (159) Gelmez oldu naķşa imlâmız bizim .....................................................................225 (158) ‘Arż itdüm ĥâlimi emâna düşdüm......................................................................224 (155) Muĥtâc olduñ şimdi iĥsâna göñlüm ...................................................................222
296
(146) Ħayf oldu saña ‘ömrüm......................................................................................213 (173) Münevver-gâh-ı âyâtıñ mücellâdır mu‘allâdan ..................................................236 (169) Feth-i bâb olmaz göñülde ķalb-i mesrûr olmadan..............................................233 (165) Feyż-i vechin gördügü dem ‘âşıķân ...................................................................230 (175) Yâ Ĥabîballâh meded señden meded señsin amân.............................................238 (166) Bilâ-vech idüpsün feyżiñi ‘âlemlere erzân.........................................................230 (172) Nâr-ı ‘aşķa daġlayıp bu cismimi suzân iden ......................................................236 (168) Uyandır şem-‘i vicdânım münevver ķıl cemâliñden ..........................................232 (171) Ne ĥıkmet eylediñ ižhâr beyân it‘ilm-i Tâ-sîn’den ............................................235 (116) Tecellî iderse ol yüz-i mâhıñ.............................................................................189 (115) Śaĥrâda Leylâ’yı seyrâna baķıñ .........................................................................115 (174) Ķalb-i maĥzûn-ı sitemdir ġam-kisârımdan śaķın ...............................................237 (162) Hep hüviyet mažharıdır ŧut kelâmım bi’l-yaķın.................................................227 (176) ‘Âşıķlar nûş idüp mest olup ķansın ....................................................................239 (117) Özüm niçin Ĥaķķ’a mâ’il olmazsıñ ...................................................................190 (118) Firķatiñle bu dili yaķtıķça sûzân eylediñ............................................................191 (163) Câmi-i-‘i ŧûr-ı celiyyet ey ‘azîzim ķandesin ......................................................228 (119) Bülbül niçin iñlersiñ ...........................................................................................191 (164) Mâtem-i yevm-i fezâ ‘aşr-i muĥarremdir bu gün..............................................229 (161) Ħanedânıñ ‘aşķıña cânını ķurbân eylesün.........................................................227 (167) Burc-i eflâki vücûd-ı semâda cevlân eylesün....................................................231 (170) Âvâre göñlüm neylesün......................................................................................234 (16) Maŧla‘ı şems-i ĥaķîķat ‘âlî sulŧândır edep ............................................................113 (17) Ahâlîsi seyrânda hep ............................................................................................114 (77) Bahârı yetişir bostanlı đaġlar................................................................................156 (54) Dostuñ cemâline ‘âşıķ olanlar ..............................................................................142 (76) Pervâneler gelip yanar oldular..............................................................................155 (51)Menefşe şaķâyıķ çoķ reyĥânı var ..........................................................................140 (69) Âb-ı engûr olmuş özge bir dem var......................................................................150 (50) Ħaŧâlar ‘afv ider ķâdir kemâlîle penâhım var.......................................................139 (72) Dâr-ı ene’l-Ĥaķķ’ta çoķ ‘ibret yazar ....................................................................152 (73) Hep ĥayevân âh ider.............................................................................................153
297
(66) Ĥâlâ ol ķanları içirip gider ...................................................................................149 (82) Mecnûn-ı ‘aşķıle Leylâ didiler .............................................................................161 (44) Ĥaķîķatiñ fehm idüp cümle iķrâr itdiler...............................................................135 (43) Feryâd ile bülbü gül için gülşeniñi bekler...........................................................135 (84) Müsemmâyı bulur esmâyı neyler .........................................................................163 (67) Anıp o śuĥbâyı ferâġat ister .................................................................................149 (64) Ẕât-ı vaĥdetle libâsım ħânümânım añdadır ..........................................................147 (62) Cevher-i hem-nâ-yı ‘âlem Ĥüseyn merd-i mücellâdır .........................................146 (80) Źikr eyleyip penâhıñı tekrâra yalvarmalıdır.........................................................159 (57) Maĥzen-i esrâr-ı ‘aşķıñ menba-‘ı śıddîķ-ı a‘žamdır.............................................144 (61) Mihr-i mâ-dâme’n-nažardan Ĥasan burhân-ı a‘žamdır........................................146 (52) Serây-ı lâ ve illâyı yıķan śarf-ı inħırâbımdır ........................................................140 (70) Câme-i engûrim başķa ĥubândır .........................................................................151 (46) Śâdıķlara iĥsânıñdır..............................................................................................136 (78) Râh-ı ‘aşķ içre aña ŧâlib velî yek-dânedir............................................................158 (63) Hep pîrlerin müctebâsı pîr-i Şa‘bân-ı velîdir ......................................................147 (74) Göñlümü berbâd iden cevriñ melâletidir..............................................................153 (48) Bu ĥayvânî vücûduñ maĥv idüp insâna gelmektir ..............................................138 (59) Seĥâvet mülkünüñ ser-cevheri ‘Oŝmân-ı ekremdir..............................................145 (81) Ciger-ġıdâ oldu içtiġim semdir ............................................................................160 (65) Bu vârlıķlar bu yoķluķlar nedendir ......................................................................148 (58) Vilâyet kenziniñ yek-dânesi fârûk-ı ekberdir.......................................................144 (75) Ayrılmayıp ĥâlâ mestânelerdir .............................................................................154 (56) Kelâmıñ gevher-i yeknâ hemân kibrît-i aĥmerdir ................................................143 (60) Ma‘rifet merd-i meydânı ‘Ali Ĥaydâr-ı enverdir .................................................60 (83) Devr idüp sâķıyâ peymâna gelir...........................................................................162 (71) Merd-i meydân olur meydâne gelir......................................................................151 (229) Sen saña baķ sende Ĥaķ bâhirdirir .....................................................................287 (68) Tâ ķıyâmet-ĥaşre dek dillerde nâmı yâd olur.......................................................150 (47) Sırrıñ özge nihâl olur............................................................................................137 (53) Eylencesi cânân olur.............................................................................................141 (79) Sırrıñı śaķlayan insân-ı merd olur ........................................................................159
298
(55) Dil-i maĥzûnuñu idegör mesrûr ..........................................................................142 (42) Sarây-ı ŧâķ-ı eyvân-ı śafâsı râh-ı yoķluķtur..........................................................134 (95) Bulurlar dâr-ı vaĥdetden iħtiśâś ...........................................................................172 (24) Eyle luŧfuñla ‘aŧâmız Yâ Ġıyâŝ ............................................................................120 (89) Kesildi ŧâķatim ķalmadı nefes ..............................................................................167 (90) Mâ-sivâ ķaydından te‘alluķu kes..........................................................................168 (91) Gitmekte ķâfile çalındı ceres................................................................................169 (25) İtmediler bâġ-ı rıżvândan baĥiŝ............................................................................121 (93) Cephesiñde naķş olunan ‘alleme’l-esmâ imiş ......................................................170 (94) ‘Alleme’l-esmâ’ya uġramış gelmiş ......................................................................171 (92) Śafâsîle o dil-dârıñ olagör medhûş......................................................................170 (98) Lâ mekânıñ vaĥdet-i iŧlâķa itdü irtibât .................................................................174 (21) Źikr eyle Rabbiñi bulagör ĥurmet ........................................................................117 (22) ‘Ârif-i śâdıķıñ göñlüdür cennet ............................................................................119 (23) Ġayra yoķtur bâğ-ı gülistâna minnet...................................................................119 (177) Penâh-ı melce’i yâ hû gürûh-ı ‘âşıķândır bu ......................................................240 (227) Mažhar-i müsemmâ esmâya ķondu...................................................................285 (180) İr ‘aşķıñ cevherine gel hû deyelim yâ hû ...........................................................244 (183) Gel diyelim her seĥer vaķtinde hû......................................................................246 (179) Yaradan hû vâr iden hû ......................................................................................242 (181) Baġla özüñ insâna ‘aşķıñ dersini oķu.................................................................244 (178) A‘żâları sulŧân ķamu ..........................................................................................241 (217) Ânıñçün seyr-ider lâ-mekân ķuşu ......................................................................276 (216) Yakıp âteşlere hicrân eyledü .............................................................................275 (208) Visâl-i yâr ile tenhâ baġı bostân eyledü ............................................................267 (212) Mecnûn-ı dil ŧaġlar başına düşdü .......................................................................272 (222) Yeter ey cân bülbülü .........................................................................................280 (224)İltifât irmez ânıñçün bir nefes aġyâre nây ...........................................................282 (97) Men-‘arafden âşinâlıķdır o ma‘nâdan ġaraż.........................................................174 (41 )Bülbül-i sırrımda ĥâśıl oldu başķa iltiźâź.............................................................133 (87) ‘aşķ ehline śordular cânân ķandedir bilmez .........................................................165 (100) Ma‘ânî ĥıkmet-i ma‘nâ idim bir bir geçer vâ‘iž.................................................176
299
(99) Her nefesde źikr u fikrim hemân sensin Yâ Ĥafîž .............................................175 (85) Ġayri dîdârı neyleriz............................................................................................164 (86) Âh ü zâr yârile ĥasretde bekler göñlümüz............................................................164 (88) Âsiyâ-yı çarħ-ı âsâ devrândadır göñlümüz...........................................................166 (96) Şol vilâyet merkez-i şâhı ‘Alî’dendir feyż ...........................................................173
300
EK 3. SÖZLÜK A ÂbÂb-ı Hayât (hayat suyu) : içene ebedî hayat bağışlayan efsânevî su. Âgâh, âgeh (f.s.c.: âgâhân): bilgili, haberli, uyanık. Agyâr (a.i. gayr’in c.): gayrılar, başkalar, yabancılar Âhir (a.s.): en son, en sondaki Âkil (a.s ekl’den c.: ekale): yiyen Aktâb (kutb’un c.): sahipler, efendiler; azizler, ulular, tarikat kurucuları A’lâ (a.s) (da, en, pek ): yüksek Amel (a.i.): iş Âmil (a.s): emeli olan, isteyen. Anâsır Anâsır (a.i unsur’un c.): unsur, eleman Andelip (a.i.): bülbül Anka (a.i): İsmi olan cismi olmayan bir kuş, zümrüdüanka kuşu Ârif (a.s. irfan’dan c.: urefa): bilen, bilgi sahibi Arş (a.i): dokuzuncu kat gök Âsiyâb (f.b.i.) : su değirmeni. Âyîne (f.î): ayna. AynAyn-elel-yakîn: gözüyle görmüş gibi kat’i B Bâb (a.i.c. : ebvâb): kapı. Bahâ (a.i.): güzellik, zariflik Bahr (a.i.): deniz Bâkî (a.i.): 1. Tanrı, 2. daimi, kalıcı. Bed (f.s): fena, yaramaz, çirkin Bekâ (a.i): baki, devam eden Bende (f.i.): kul, köle, bağlı Berr (a.i.): kara toprak Berzâh (a.i.): ölümle başlayıp kıyamete kadar süren zaman, bu zaman içinde ruhların bulunduğu mekân ve âlem. Beyt (a.i.c): mesken, hane
301
BezmBezm-i elest: Hakk’ın ‘‘Ben sizin Rabb’iniz değil miyim,’’ diye sorduğu, ruhların da ‘‘Evet öyledir,’’ şeklinde cevap verdikleri meclis. Buy (i.f.): koku, nefha. Bükâ (i.): ağlama, gözyaşı dökme, girye. C Cânân (f.s.): sevgili, gönül verilmiş, ma’şuka Cânib (a.i. cenb’den c.: cevanib): taraf, cihet, yan Cavidan (f.s): daimi kalacak olan, sonrası, ebedi, bengi Cedid (a.s.): 1. yeni kullanma 2. pek az zamandan beri bilinen veya mevcut olan Cehl (a.i.):bilmezlik Celâl (a.i.): büyüklük, ululuk Cem‘ Cem‘ : toplama. Cemâl (a.i.)yüz güzelliği Cevr (a.i.): haksızlık, ezâ, cefâ, eziyet, gadir, zulüm; sitem. Cezbe (a.i.c. : cezebât): 1.ruhun hayret ve sevince kapılarak sanki cesetten ayrı bulunuyormuş gibi olması, heyecana gelmesi 2.tarîkat ehlinin kendinden geçme hâli Cihet (a.i.): yan, yön, taraf Cibrîl (a.i.): Cebrâîl, Cebreîl. Cüdâ (f.s.): ayrı, ayrı düşmüş, ayrılmış Cürm (a.i.c.: cürum, cerâim): suç. Ç Çâr (f.s): dört Çehar (f.s.): dört Çerâg (f.i.): fitil, mum D Dâmen (f.i.): etek Dâr ( a.i.): ev,yer, yurt Def (a.i.): savma, öteye itme gönderme Dehân (f.i.): ağız Dem (a.i.c.: dima): kan Derûn (f.i.): iç, içeri, dahil Dîdâr (f.i.): yüz, çehre
302
Duhâ (a.i.): kaba kuşluk vakti Dürr (a.i.): inci E Ebvâb (a.i. bab’ın c.): kapılar. Ednâ (a.s): pek aşağı, çok alçak Efgan (f.i.): ızdırap ile haykırma, bağırıp çağırma Ehad (a.s.): tek, bir, Allah’ın ismi Ehl (a.s): 1.sahip, malik 2.maharetli 3.bir yerde oturan Elest (a.i.): Allah’ın, ruhları yarattıktan sonra: “elestü bi-rabbiküm ben sizin Rabbiniz değil miyim?” dediği zaman, insanların Elfâz (a.i. lafz’ın c.): kelime, söz Elvân (a.i.): renkler, çeşitler, rengarenk, alacalı Emmâre ( a.s. emr’den): emreden, emredici. Enbiyâ’ Enbiyâ (a.i.): müstakil şeriat sahibi olan peygamberler, yalvaçlar Enîs (a.i.): dort, arkadaş, yar, sevgili Envâr (a.i.): ziyalar, aydınlıklar, ışıklar, parlaklıklar Enver (a.i. nevr’den): daha güzel, daha nurlu Erbâb (a.s. rabb’in c.): sahipler, malikler Erbain (a.s): kırk Erkân (a.i. rükn’ün c.): esaslar, destekler, reisler Ervah (a.i. ruh’un c.): ruhlar Esmâ (a.i. ism’in c.): adlar Eslâf (a.i. selef’in c.): bir me’murluk veyâ hizmette birinden önce bulunmuş olanlar, yerlerine geçirilen kimseler. Eşbâh (a.s.): nazireler, misiller, benzeyenler Eşcâr (a.i.): ağaçlar Eşk (f.i.): gözyaşı Etvâr (a.i.): hal ve hareketler Evsâf (a.i.): sıfatlar, kaliteler Eyyâm (a.i. yevm’in c.): günler Ezel (a.i.): başlangıcı olmayan geçmiş zaman, öncesizlik Ezkâr (a.i. zikr’in c.): anmalar, hatırlamalar, bildirmeler
303
F Fakr (a.i.).fakirlik, yoksulluk, muhtaçlık Farz (a.i.): Allah’ın işlenmesi kat’i olarak lüzumlu terki günah olan emirleri Fenâ (a.i.): yok olma, yokluk Ferâg (f.i.): vazgeçme, bırakıp terk etme Ferâgât (a.i.): vazgeçme Ferş (a.i.): döşeme, yayma Feyz (a.i.c.: füyuz): bolluk Fırka (a.i.): insan kalabalığı, grubu Firâz (f.i.): yokuş, çıkış Firdevs (a.i.): cennet, uçmak Firdevs-i a’lâ: Cennet’teki altıncı bahçe G Gafil (a.s.): gaflette bulunan, ihmal eden, dikkatsiz Gaflet: Gaflet (a.i.) gafillik, boş bulunma Gavs: Gavs (a.i.) yardımcı, imdada yetişen (Allah’ın velileri, uluları hakkında kullanılır) Gayb Gayb: (a.s.c.: guyûb) gizli olan, göze görünmeyen şey, kayıp. Gedâ (f.s.c. .gedâyân): dilenci, yoksul. Gılmân: Gılmân (a.i.) tüyü, bıyığı çıkmamış gençler, köleler Gufrân: Gufrân (a.i.) affetme, merhamet etme, yargılama Gulgule: Gulgule (a.i.) gürültü, şamata, bağrışıp, çağrışma Gûş: ûş (f.i.) kulak Güftâr: Güftâr (f.i.) söz Gülşen: Gülşen (f.b.i.) gül bahçesi Gülzâr: Gülzâr (f.b.i.) gül bahçesi Gümân: Gümân (f.i.)zan, sanma, sezme H Hâb (f.i.) : uyku, rü’yâ. Habîb: Habîb (a.s.) sevgili, seven, dost Hâce: Hâce (f.i.) hoca, efendi Hadîs: Hadîs (a.i.) Peygamberimizin kutsal sözü Hakir: Hakir (itibarsız, değersiz Hâlvet: Hâlvet (a.i.)yalnız, tenha kalma, tenhaya çekilme
304
Haşr: Haşr (a.i.) 1.toplama, cem’etme 2. ölüleri diriltip mahşere çıkarma,kıyamet Hâtim: Hâtim (a.s.) hitama erdiren, bitiren, mühürleyen Havf: Havf (a.i.) korku, korkma Hayr: Hayr (a.s.) iyi, faydalı, hayırlı Hâzık: Hâzık ( a.s.) işinin ehli, usta HemHem-râh (f.b.i.c. :hem-râhan): yoldaş, yol arkadaşı. Hezâr: Hezâr (f.i.) bülbül Hicâb: Hicâb (a.i.c.: hücub)sıkılma, utanma (perde) Hidâyet: Hidâyet (a.i.) hak yoluna, doğru kılavuzlama Himmet: Himmet (a.i.c.: himem)1.gayret, emek, çalışma 2.yüksek hâlet 3.ermiş kimsenin tesiri Hûn: Hûn (f.i.) kan, öldürme Hûrî: Hûrî (f.i.) cennet kızı, sevgili Hûrşîd: Hûrşîd ( f.i.) güneş Hünkâr: Hünkâr (f.i.9 padişah, sultan, hükümdar Hüveyda: Hüveyda (f.s.)açık, apaçık, besbelli İ İhsân: İhsân (a.i.) iyilik etme, bağış, bağışlama İkrâr: İkrâr (a.i.) saklamayıp söyleme, dil ile söyleme, bildirme İktidâ’: İktidâ (a.i.) tabi olma, uyma İnâyet: İnâyet (a.i.) 1.dikkat, gayret, özenme, 2.iyilik İntiha: İntiha (a.i. nihayet’den) son, sona erme İntisâb: İntisâb (a.i.) bir kimseye mensub olma, bir yere bağlanma İ’râb: İ’râb (a.i.) düzgün konuşma ve hakikati belirtme İrtibâb (a.i.) :bir çocuğu bülûğa erinceye kadar beslame. İrfân (a.i.) : bilme, anlama. İrşad: İrşad ( a.i. riüşd’den c: irşâdât) doğru yolu gösterme İstigrâk: İstigrâk (a.i.) dalma, içine gömülme, kendinden geçip dünyayı unutma İstimdât: İstimdât (a.i.) meded, yardım isteme İzhâr: İzhâr (a.i.) 1.gösterme, meydana çıkarma 2. yalandan gösteriş K Kadîm: Kadîm (a.s.) eski dost Kadîr: Kadîr (a.s.) tükenmez kudret sahibi olan Allah
305
Kaim: Kaim (a.s.) ayakta duran, ayakta bulunan Kal: Kal (a.i.) söz, laf Kanâat: Kanâat (a.i.) kısmete razı olma, bir şeyi yeter görüp fazlasını istememe Katre: Katre (a.i.) damla, damlayan şey Kazâ’: Kazâ (olacağı ezelden Cenab-ı Hak tarafından takdir olunan şeylerin vukua gelmesi Kelb: Kelb (a.i.) köpek Kemâl: Kemâl (a.i.) olgunluk, yetkinlik, tamlık Kenz: Kenz (a.i.) hazine, define, yeraltında saklı değerli eşya Kerâmet: Kerâmet (a.i.) kerem, bağış, ikram, ağırlama, Kerbelâ: Kerbelâ (a.h.i.)Irak’ta İmam Hüseyin’in şehit edildiği ve türbesinin bulunduğu yer Kerem: Kerem (a.i.) asalet, asillik, soyluluk, cömertlik Kesb (a.i.) : çalışıp kazanma. Kesret: Kesret (a.i.) çokluk, bolluk, ziyadelik Kevn: Kevn (a.i.c: ekvan)var olma, varlık, vücut Kibriyâ’: Kibriyâ (a.s.) büyüklük, ululuk Kişver (f.i.): iklim; memleket, vilâyet, ülke. Kudret: Kudret (a.i.) 1.kuvvet, takat, güç 2. Allah’ın ezeli gücü L Lâhut: Lâhut (a.i.): ulûhiyet âlemi. Lâîn: Lâîn (a.s.) kovulmuş, nefret kazanmış Ledünnî: Ledünnî (a.s.)Allah bilgisine ve sırlarına ait onunla ilgili Letâfet: Letâfet (a.i.) latiflik, hoşluk, güzellik Leyl: Leyl (a.i.) gece Lûtf: Lûtf (a.i.) hoşluk, güzellik Lü’lü’: Lü’lü’ (a.i.) inci M Magzûb: Magzûb (a.s.) kendisine kızılmış olan Mağmûm: Mağmûm (a.s.) gamlı, kederli Mâh: Mâh (f.i.) ay MâMâ-fîhâ (a.i.): öteki dünya, âhiret. Mahbûb: Mahbûb (a.s.) muhabbet olunmuş, sevilmiş, sevilen, sevgili Mahrem: Mahrem (a.s.) haram, şeriatın yasak ettiği şey
306
Masivâ: Masivâ (a.i.) bir şeyden başka olan şeyleri hepsi, Allah’tan maada bütün varlıklar Maşrık: Maşrık (a.i.) Güneş’in doğduğu taraf, doğu Matlub: Matlub (a.i.) talep edilen, istenilen, aranılan şey Mazhar: Mazhar (a.i. zuhur’dan, c.: mazâhir)bir şeyin göründüğü çıktığı yer, nâil olma Melâ’: Melâ’ (a.i.) cemaat Melâmet: Melâmet (a.i.) ayıplama, kınama, azarlama, çıkışma Mel’un: Mel’un (a.s.) lanetlenmiş, kovulmuş Mihmân: Mihmân (f.i.) misafir, konuk Mihr: Mihr (f.i.) güneş Mi’râc: Mi’râc (a.i.) göğe çıkma, Hz Muhammed’in göğe çıktığı gece ki Receb ayının yirmi yedisine rastlayan kandil gecesidir. Mir’at: Mir’at (a.i.) 1.ayna 2. meşhur bir çeşit lale Mizan: Mizan (a.i. vezn’den c.: mevazin) terazi ölçü aleti, ölçek Mücerred: Mücerred (a.s.) tecrid edilmiş, tek, yalnız Mü’min: Mü’min (a.s.) iman etmiş, İslam dinine inanmış, Müslüman Münakkaş (a.s. nakş’dan) : nakşedilmiş, nakışlı, resimi, işlemeli. Münezzeh: Münezzeh (a.s.) tenzih edilmiş, temiz, arı Münker: Münker (a.s.) inkar edilmiş, reddedilen Mürşid (a.s. rüşd’den. c. :mürşidîn): irşâdedn, doğru yolu gösteren, kılavuz. Müstağrak: Müstağrak (a.s. gark’tan): batmış. Müstehabb: Müstehabb (a.s.) sevilen, beğenilen Müyesser: Müyesser (a.s. yüsr’den)kolay bulunup yapılan, kolay gelen N Nedâmet: Nedâmet (a.i.) pişmanlık Neşr: Neşr (a.i.) yayma, dağıtma, saçma Nevm: Nevm (a.i.) uyku, rüya Nihân : ( f.s.) gizli, saklı Nikâb: Nikâb (f.i.) kuşçu eldiveni Nush: Nush (a.i.) nasihat verme, öğüt Nübüvvet: Nübüvvet (a.i.) nebilik, peygamberlik Nümâ: Nümâ (f.s.) “gösteren, bildiren” manalarıyla kelimelere katılır.
307
P Pertev: Pertev (f.i.) ışık, parlaklık Peymâ (f.s.): ‘‘ ölçen, ölçücü’’ mânâlarıyla birleşik kelimeler yapar. Pinhân: Pinhân (f.s.) gizli Pîşvâ: Pîşvâ ( f.i.)reis, başkan R Râh: Râh (f.i.) yol, tutulan yol Rahm: Rahm (a.i.) acıma, esirgeme, koruma Rahmân: Rahmân (a.i.) dünyada her canlıya, mü’min, kafir ayırt etmeksizin herkese merhamet eden Allah Refîk: Refîk (a.i.) arkadaş, yoldaş Rızâ’: Rızâ’ (a.i.) hoşnutluk, memnunluk Ric’at: Ric’at (a.i.) geri dönme, çekilme Risâlet: Risâlet (a.i.) elçilik, peygamberlik Rûşen: Rûşen ( f.s.) aydın, parlak Rûz: Rûz (f.i.) gün, gündüz S SâbitSâbit- kadem (a.b.s.) : değişmez, devamlı. Sad: Sad (f.s.) yüz(sayı) Sadâkat: Sadâkat (a.i.) dostluk, vefalılık, içten bağlılık Sadr: Sadr (a.i.) 1.yürek 2. her şeyin önü, başı, ilerisi Sıdk: Sıdk ( a.i.)doğruluk gerçeklik, temizlik Safâ: Safâ (a.i.) saflık, berraklık, gönül şenliği, kedersizlik Sahih: Sahih (a.s. sihhat’den c: sihah) doğru, gerçek, kusursuz Sâlih: Sâlih (a.s.) yarar, elverişli, iyi, uygun Salik: Salik (a.s. suluk’den c: salikan, salikin)bir yola giren, tarîkata giren Semâvât: Semâvât (a.i.) gökler Serâb (a.i.) ılgım. Sîm u zer: zer gümüş ve altın. Sivâ: Sivâ (a.i.) başka, gayri Sû: Sû (a.i.) kötülük, fenalık Sûfî: Sûfî (a.i.) tasavvuf ehli
308
Sübhân: Sübhân (a.h.i.) Allah Sünnet: Sünnet (a.i.) 1.iyi ahlak, 2. Hz. Muhammed’in sözleri, işleri ve tasvibleri Ş Şâhân: Şâhân (f.i.) şahlar Şeb: Şeb (f.i.) gece Şecâat: Şecâat (a.i.) yiğitlik, yüreklilik Şefâat: Şefâat (a.i.) birinin suçundan geçilmesi veya dileğinin yerine getirilmesi için edilen aracılık Şehâdet: Şehâdet (a.i.) şahitlik Şem’: Şem’ (a.i.) mum Şems: Şems (a.i.) güneş Şeriat: Şeriat (a.i.) 1. doğru yol 2. Allah’ın emri 3. ayet, hadis ve icma-i ümmet esaslarına dayanan din kaideleri Şerîk: Şerîk (a.s.) ortak, medrese arkadaşı Şir: Şir (f.i.) arslan T Tâhir: Tâhir (a.s.) temiz Takvâ: Takvâ ( a.i. vikaye’den) Allah’dan korkma, Allah’ın korkusuyla dinin yasak ettiği şeylerden kaçınma Tarîkat: Tarîkat (a.i.) Allah’a ulaşmak arzusuyla tutulan yol, tasavvufi meslek Tecellî: Tecellî (a.i. cela ve celu’dan c: tecellîyat)görünme, belirme, Allah’ın lutfuna nâil olma Tecrîd: Tecrîd ( a.i.) ayırma, bir tarafta tutma, her şeyden el ayak çekip Allah’a yönelme Temâşâ : bakıp seyretme. Teşne (f.s.c. : teşne-gân): susamış. Teveccüh: Teveccüh (a.i. vech’den c: teveccühat) yönelme Tevfik: Tevfik (a.i. vekf’den c: tevfikat) uydurma, uygunlaştırma Tevhîd: Tevhîd (a.i.) bir kılma, Allah’ın birliğine inanma Tûlâ: Tûlâ (a.s.) daha uzun U Ukbâ: Ukbâ (a.i.) 1.ceza, 2.ahiret, öbür dünya Ummân: Ummân (a.i.) ulu, büyük ,engin deniz Umûr (a.i. emr’in c.) : işler, hususlar, maddeler, şeyler.
309
Uryân (a.i.) : çıplak. Uzlet: Uzlet (a.i.)bir yana çekilip kendi kendine tenhada yaşama, yalnızlık köşesine çekilme Ü Üftâde: Üftâde (f.s.) düşmüş, düşkün, biçare Ülfet: Ülfet (a.i.) alışma, kaynaşma, görüşme Ümmet: Ümmet (a.i.c.: ümem)bir peygambere inanıp bağlanan cemaat, aynı dilde konuşanlar V Vâhid: Vâhid (a.s. vahdet’ten) tek, bir Vahdânî: Vahdânî (a.s.) Allah’ın birliğine ait, Allah’la ilgili Vahdet: Vahdet (a.i.) yalnızlık, teklik, birlik, Allah’a yakınlık, Allah’a ulaşma Vâiz: Vâiz (a.s.) dini öğütlerde bulunan Vâris: Vâris (a.i.) 1. kendine miras düşen 2. Allah’ın adlarından biri Vâsıl: Vâsıl (a.s.) erişen, ulaşan, kavuşan Vech: Vech (a.i.) yüz, surat, çehre Vefâ: Vefâ (a.i.) sözünde durma, sözünü yerini getirme Velev: Velev (a.e.) olsa da, bile, hatta Vuslat: Vuslat (a.i.) bir şeye ulaşma, sevgiliye kavuşma Y Yektâ: Yektâ (f.b.s) tek, eşsiz, benzersiz Yevm: Yevm (a.i.c.: eyyâm) gün Z Zâhid: Zâhid (a.s.) çok aşırı sofu Zâhir: Zâhir (a.s. zuhur’dan)görünen, açık, belli Zânn: Zânn ( a.s.) zannedici). Zarb (a.i.c. : durûb) darb. : Zevâl: Zevâl (a.i.) yerinden ayrılıp gitme,sona erme Zikir: Zikir (a.i.c.: ezkar) anma, anılma Ziyâ’: Ziyâ (a.i.) ışık, aydınlık Zühd: Zühd (a.i.) her türlü zevke karşı koyarak kendini ibadete verme
310
EK 4. OSMANLICA METİNDEN ÖRNEKLER
311
312
313
KAYNAKÇA ABDULKADİROĞLU, Abdülkerim , Halvetilik’in Şabaniyye Kolu Şeyh ŞabanŞaban-ı Veli ve Külliyesi, Külliyesi Türk Hava Kurumu Basımevi, Ankara, Mart 1991. ARICAN,Mehmet, Sadık Vicdani Hayatı, Eserleri Üzerine Araştırmalar ve Tomar Tomar--ı TulukTuluk-i Aliyyeden Halvetiyye Silsilenamesinin Silsilenamesinin Transkripsiyonu, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi) , Ankara, 1986. ARSLAN, Mehmet,, Osmanlı EdebiyatEdebiyat-TarihTarih-Kültür Makaleleri, Makaleleri Kitabevi Yayınları., İstanbul, 2000. ARSLANTÜRK, Zeki, Naima’ya Göre XVIII. Yüzyılda Yüzyılda Osmanlı Toplum Yapısı, Yapısı Ayışığı Kitapları, İstanbul, 1997. ATEŞ, Süleyman, CüneydCüneyd-i Bağdâdî (Hayatı,Eserleri ve Mektupları), Mektupları Sönmez Neşriyat, İstanbul, 1970. Büyük Türk Klâsikleri, Ötüken Neşriyat, C.IX, İst., 1989. BOZDAĞ, İsmet,, Osmanlı Devlet ve Toplum Yapısı, Yapısı Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1990. ÇUBUKÇU, İ. Ağâh, İslâm’da Ahlâk ve Manevî Vazifeler, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara. DEVELLİOĞLU, Ferit, OsmanlıcaOsmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Lugat Ankara, 1999. DİLÇİN, Cem, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Türk Dil Kurumu, Ankara, 2000. DOĞAN, Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, İz Yayıncılık, 1996. GÜZEL, Abdurrahman, DinîDinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı, Edebiyatı Akçağ Yayınları, Ankara, 2002.
314
GÜZEL, Abdurrahman - TORUN, Ali, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Akçağ Yayınları, Ankara, 2004. HORATA, Osman, Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, Grafiker Yayınları, Ankara, 2003. İHSANOĞLU,Ekmeleddin, Osmanlı Medeniyeti Tarihi Tarihi, ihi İstanbul, 1999. GAZALİ, İhyâu Ulûmi’dUlûmi’d-Dîn Tercümesi, Tercümesi C.I, Bedir Yayınevi, İstanbul. İPEKTEN, Haluk, Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz, Aruz Dergâh Yayınları, İstanbul, 2005. KODAMAN, Bayram, ‘‘1876 18761876-1912 Arası Osmanlı Siyasi Tarihi’’, Tarihi’’ Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, Çağ Yayınları, C.XII, İstanbul, 1993. ÖZKAN, Mustafa, Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, Türkçesi Filiz Kitabevi, İstanbul, 1995. RAHMİ, Serin, İslâm Tasavvufunda Halvetilik ve Halvetiler, Petek Yayınları, İstanbul, 1984. ŞEMSEDDİN Sami, KamusKamus-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1999. TİMURTAŞ, Faruk Kadri, Tarih İçinde Türk Edebiyatı, İstanbul, 1999 Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (Devirler/ İsimler/Eserler/Terimler), Dergâh Yayınları, C.IV, İstanbul, 1981. İslâm Ansiklopedisi, Ansiklopedisi Türkiye Diyanet Vakfı, C. XV, İstanbul, 1997. UÇAROL, Rifat, ‘‘Küçük ‘Küçük Kaynarca Antlaşmasından 1839’a Kadar Osmanlı İmparatorluğu’’, İmparatorluğu’’ Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, Çağ Yayınları, C.XI, İstanbul, 1993. ULUDAĞ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sölüğü, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2001.
315
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Büyük Osmanlı Tarihi, Tarihi C.VI, XVIII.Yüzyıl, Türk Tarihi Kurumu Yayınları, 7.baskı. YAVUZ, A. Fikri, Kur’ânKur’ân-ı Kerim ve MeâlMeâl-i Âlisi, TCDİY, Ankara, 1980. YÜCE, Nuri, Osmanlı Medeniyeti Tarihi, Tarihi C.I, İst., 1999.
316
DİZİN
A Ahmed...........................................................8, 10, 47 Ali ii, 6, 29, 42, 145, 297, 2 Allah ... ix, x, xv, 9, 24, 26, 27, 45, 49, 51, 53, 56, 57, 59, 62, 64, 65, 68, 69, 70, 71, 72, 74, 75, 78, 81, 82, 86, 89, 95, 302, 303, 304, 305, 306, 307, 308, 309 Allâh .... 27, 31, 32, 36, 52, 53, 55, 58, 60, 82, 86, 91, 109, 125, 126, 130, 133, 134, 139, 148, 155, 165, 167, 176, 196, 197, 205, 206, 227, 228, 238, 256, 258, 261, 268, 294, 295 Anadolu.............................................10, 34, 35, 94, 2 Ankara......................... xi, xiv, 6, 8, 9, 13, 14, 15, 2, 3 Arapça...............................................................xv, 34 Azerbaycan .......................................................10, 94
Havva ..................................................................... 90 Hayreddin Tokadî............................................. 11, 94 Hüseyn..................................................... viii, 30, 112 Hz. Âdem ......................................................... 68, 90 Hz. Ebubekir........................................................... 29 Hz. Hüseyin...................................................... 30, 31 Hz. Muhammed .................24, 27, 28, 30, 47, 72, 308 Hz. Ömer ................................................................ 29
K Karabaşiyye............................................................ 12 Kastamonu..................................... v, vi, 8, 11, 13, 94 Kerbelâ ..............................30, 31, 146, 229, 258, 305
L Lokman .................................................................. 51
B Bekriyye..................................................................12 Bolu .....................................................................v, vi
C Cebrâil...............................................51, 52, 227, 266 Cem.....41, 48, 50, 51, 52, 89, 90, 119, 131, 149, 150, 154, 161, 162, 172, 173, 174, 185, 252, 269, 285, 286, 301, 2 Cemâl-i Halvetî.......................................................10 Cemâliyye ...............................................................10 Cibril.......................................................................51 Cibrîl................................. 51, 52, 151, 154, 161, 301
Ç Çerkeşiyye ..............................................................12
D
M Mansur.................................................................... 75 Mecnûn..... 20, 22, 38, 41, 58, 92, 109, 155, 158, 160, 161, 162, 168, 171, 174, 181, 188, 200, 217, 225, 226, 247, 271, 272, 275, 279, 292, 297, 298 Mevlâ 9, 18, 19, 22, 27, 28, 34, 36, 37, 40, 45, 46, 57, 61, 62, 71, 81, 83, 92, 100, 102, 103, 107, 109, 112, 119, 120, 136, 143, 150, 155, 156, 157, 158, 161, 168, 169, 170, 172, 180, 188, 198, 200, 202, 220, 225, 226, 232, 233, 237, 243, 246, 249, 250, 259, 260, 268, 270, 285, 292, 296
N Nasûhiyye............................................................... 12 Nemrud................................................................... 50
Ö Ömer el- Halvetî ............................................... 10, 94
Divân.... v, xiv, xv, xvi, 6, 8, 9, 11, 13, 14, 15, 17, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 33, 41, 42, 47, 49, 50, 52, 55, 58, 65, 72, 82, 83, 85, 95, 96, 292
Rahmî ..................................................................... 30
F
S
Ferhâd ..... 41, 119, 132, 142, 150, 224, 254, 271, 289 Firavun....................................................................49
Suç...........................................................................iii Süleymân.................................................. 42, 52, 283
G
Ş
Gazâlî......................................................................85 Geylân.........................................................10, 87, 94
Şevkî İbrahim Efendi.. v, vii, viii, xiv, xv, xvi, 6, 8, 9, 11, 13, 17, 21, 22, 23, 24, 26, 27, 28, 29, 30, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 77, 94, 95, 96 Şîrîn.........................................41, 119, 132, 224, 271
H Halvet........................................................................9 Halvetî...............................................................10, 94
R
317 2
T
Y
Tebriz................................................................10, 94
Yûsûf .............................................................. 49, 138
Ü Ümmî Kemâl...........................................29, 194, 195
