TAGDUDA TAZZAYRIT TAMAGDAYT TA¨ERFANT A©lif n Usedwel A©elnaw
t m n azi$t s i l d A Sw4M
Aseggas wis 4 n Ulmud Amenzu
Imeskaren : * ˜ERRUC Muhub * LEWNIS A§li * ¦ACUR Rem¤an * KEBIR Buse§d
2010-2011
ISBN : 9947-20-423-05
MS : 407/05
Dépôt légal : 2005-673
AGBUR Asenfar
Agatu n ulmad
Tagzemt
1
01 Sb.07
2
I¤risen -
Furulu sb.10 M§emri sb.14 Asefru : A lxir-iw sb.15
-
Aheggi n tu©alin s a©erbaz sb. 21 Asmi kecme© ©er u©erbaz sb. 18 Asefru : Muggre© Bubri™ sb.23
-
3
4
02
Sb.33
5 6
7
03
-
- Ti„gi n lewŸuc sb. 34 -Tirzi ©er unanar sb. 37 Asefru : Ers-d ay i¤es sb. 39 -
Izem sb.41 Ifis sb.44 Asefru : a©yul sb.46
- Tudert n yizmawen sb. 48 - Tudert n yifisen sb.51 - Asefru : A§eqqa n yired - Ibki d uslem sb.57 - Tayuga temmeáá ... sb.60 - Asefru : Tayazi¤t d... sb.62 -
Sb.56
Amastan sb.25 Tasedda sb.28 Asefru : A tiwiziwin sb.30
8
-
9
-
-
-
Abare© d wa¤il sb.64 Ameyyez qbel aneggez sb.67 Asefru : Ssendu sb.69 Ayazi¤ d wuccen sb.71 Neyya tugar tixidas sb. 74 Asefru : A mmi §zizen sb.77
AGBUR Iferdisen n tutlayt Tirawalt : ti©ra : a, i, u, e. sb.11 Tajerrumt : awal. sb.12 Taseftit : amqim ilelli sb.13
Afares s tira Asewsen n umdan Sb.16
Tirawalt : tirgalin : f, j, l, m, n. sb.19 Tajerrumt : isem amagnu d uma„lay sb.20 Taseftit : amyag sb.22
Ameslay ©ef unekcum ©er u©erbaz Sb.24
Tirawalt : tirgalin : r, s, w, z, y. sb.26 Tajerrumt : isem : tawsit sb.27 Taseftit : ana¤ sb.29
Ameslay ©ef yiramen n ugrud sb.31
Tirawalt : tirgalin : c, q, ©, x. sb.35 Tajerrumt : isem : am¤an sb.36 Taseftit : amatar udmawan sb.38
Aglam n yi©ersiwen Sb.47
Tirawalt : tirgalin : ¤, ™, „. sb.49 Tajerrumt : addad sb. 50 Taseftit : izri sb. 52
Ameslay ©ef tudert n yi©ersiwen sb.54
Tirawalt : tirgalin : b, d, g, k, t. sb.65 Tajerrumt : amqim awsil n yisem sb.66 Taseftit : urmir ussid sb.68 Tirawalt : tussda sb.65 Tajerrumt : tinza© sb.66 Taseftit : urmir s "ad" sb.68
Sb.32
Asewsen n yi©ersiwen Sb.40
Tirawalt : tirgalin : h, Ÿ, §. sb.42 Tajerrumt : arbib sb.43 Taseftit : afeggag sb.45
Tirawalt : tirgalin : á, ã, tt. sb.58 Tajerrumt : amernu sb.59 Taseftit : amyag n t©ara sb. 61
Aktazal
Sb.55
Aseqe§ed n tenfusin Sb.6 Tuqqna ger tefyar d tugniwin Sb.70
Tira n tenfusin Sb.78
Sb.79
Tazwart I keáá ay anelmad Aql-ik deg Useggas wis 4 n Ulmud Amenzu maca d aseggas-ik amezwaru deg ulmad n tmazi©t. D wagi i d adlis ara tesxedme¤ aseggas-agi di tmazi©t. Yis-s ara tlemde¤ ad dtmeslaye¤ ©ef yiman-ik, ©ef yimeddukkal-ik, ©ef takat-ik, ©ef u©erbaz-ik akked temna¤t ideg tettidire¤. Yis-s ara tlemde¤ ad te©re¤, ad taru¤. Yis-s ara ara tissine¤ a™as n t©awsiwin timaynutin. Adlis-agi inek llan deg-s 3 n yisenfaren: asenfar amezwaru d takalast n tesmilt s yismawen d tewlifin nwen. Asenfar wis sin d takalast n kra n yi©ersiwen yettidiren deg umen„aw n tefriqt. Asenfar wis 3 d amud n tmucuha ideg ara d-tgemre¤ a™as n tmussniwin d termiyin. Yal asenfar llant deg-s 3 n tgezmin. Yal tagzemt teddes akka : l Ameslay ©ef tugna l Ta©uri d tegzi n tira l Almad n umawal s usemres n wa™as n tugniwin. l Tirawalt l Tajerrumt l Ta©uri d tegzi n tira l Taseftit l Ccna d uzuzen l Tira n u¤ris amec™uŸ Nefren-d igburen itlayanen ara k-yilin d isulal i ulmad n tira d t©uri s yi¤risen ime„„yanen. Nessaram s yi¤risen-agi ad tŸemmle¤ ta©uri. Nsedda-d deg-sen a™as n tugniwin igerrzen ara k-yeswesnen idles-inek, tamurt-inek d uma¤al. Imeskaren
Tal©iwin n ugemmay Asekkil ameqqran n tira s tmacint A B C Q ¨ R
D ¥ S
E F G ¢ T š
H ˜ I J K L M U W X Y Z ª ¦
N
Asekkil ame„„yan n tira s tmacint a b c d ¤ e f g h Ÿ i j k l m n q © r £ s ¡ t ™ u w x y z „ §
Asekkil ameqqran n tira s ufus
A B C D ¥ E F G H ˜ I J K L M N Q ¨ R R S ¢ T T U W X Y Z ª ¦Σ Asekkil ame„„yan n tira s ufus
a b c d ¤ e f g h Ÿ i j k l m n q © r £ s ¡ t ™ u w x y z „ §
nfar 1 e s A
u
1. Ad d-snekde$ iman-iw ne$ amdan niven 2. Ad d-mmeslaye$ $ef wasmi kecme$ $er u$erbaz (amuken, ass amezwaru, allalen ….) 3. Ad d-mmeslaye$ $ef yiramen-iw
Tagzemt
A¤ris
Tajerrumt
Tasmuli
- Furulu - M§emri
Ad dmmeslay ©ef wasmi kecme© ©er u©erbaz
- Aheggi n tu©alin ©er Isem : amagnu u©erbaz Ama„lay - Asmi kecme© ©er u©erbaz
Ad d-ini© - Amastan d acu - Tasedda i Ÿemmle©
Taseftit
Awal : asekkil, Amqim tasawalt ilelli
Isem : tawsit
Tirawalt Ti©ra : a, i, u, e a/e
Amyag
Tirgalin : f, j, i, m, n,
ana¤
Tirgalin : r, s, w, z, y.
Ase
nfar 1
u
Takalast n tesmilt nne£
Ad wali£, sakkin ad d-mmeslaye£
argaz,
tame™™ut,
aselmad
i©rem,
taqcict,
a©erbaz,
tasmilt,
anelmad,
taddart,
azadu©, azeglal,
8
tasukt,
a©lad ,
u™™un
Tagzemt 1ut Ad sle£, sakkin ad mmeslaye£ Ad nemyussan gar-ane£
Azul a Mayas ! Nekk d Tilelli, zed©e© di .... ad ©re© di tesmilt...........
Azul ! Nekk isem-iw Mayas. Zed©e© di ... i kemm ?
Ad swesne£ ameddakkel-iw
Ma d wagi d Mayas, ameddakkel nne© di tesmilt
Tagi d tameddakkelt-iw Tinhinan. Akken kan i netturar. .
Azul a Mayas ! FerŸe© a™as imi k-ssne©
Azul a Tinhinan !
9
Ase
Avris
nfar 1
u
NEKK D FURULU
Nekk isem-iw ...
Nekk isem-iw Furulu. Lule© deg useggas 1912, sin wussan uqbel amer¤il. Zed©e© di Tizi-Hibel, di t©iwant n At MeŸmud deg wasun n At Dwala, di tmurt n Leqbayel. Tsemma-iyi setti Furulu i wakken ur iyi-tta©en medden s ti™. Imi d nekk kan i d aqcic deg uxxam nne©, Ÿemmlen-iyi akken ma llan. Baba, yemma d yessetma teddun-iyi di leb©i. Setti, tesse£wa-iyi ti„idanin. ¦emmi, iŸemmel-iyi amzun d mmi-s. Mulud FER¦UN D tasuqilt
Asegzi n wawalen Amer¤il : d ass aneggaru n yennayer i d-yer¤el s-©ur furar akken ad ine© tam©art i as-yeddan di nneqma. Asun: tagrumma n t©iwanin yellan deg yiwet n temna¤t.
Isestanen 1. Isem-is uqcic-agi? 2. Melmi i ilul? 3. Anda ilul? 4. Ayen i as-tsemma setti-s Furulu? 5. Acu©er i t-Ÿemmlen akk deg uxxam?
10
se Ta
f tit Amqim ilelli
Tagzemt 1ut
£er imedyaten: l Nekk isem-iw Furulu. l I Kemm a taqcict, isem-im? Di tefyirt : nekk isem-iw Furulu . 1. I wumi yettmeslay furulu mi d-yenna "nekk isem-iw..."? 2. Acu i d-sskanen wawalen-agi : nekk, kemm? 3. Anwi awalen i nessenfel yis-sen? Awalen-agi qqaren-asen : imqimen udmawanen.
Ad cfu$ Amqim udmawan ilelli yemmal-d: - Win yettmeslayen : Nekk, nekkni, ................... - Win iwimi ttmeslayen : keáá, kunwi, ............... -Win i©ef ttmeslayen : Netta, nutni .....................
Ilu$©ma
Derrer imqimen udmawanen ilelliyen. Ameddakkel-iw netta d gma-s, ruŸen ©er tŸanut, u©en-d a©rum d yigumma. Nekk akked keáá werãin nemsefham. Nekkni s warrac n Lezzayer ur a©-yezgil yiwen. Kunemti s tlawin ten©a-kent tasa. Uguren, d nutni i ten-id-ixellqen, i ten-ittqabalen d nekkni.
Err amqim udmawan ilelli iwatan. .......... nruŸ ©er yilel ma d ............ truŸem ©er udrar. ...........tusi¤-d zik, daymi i ten-id-temlale¤. ...........walant asaru-nni Amacahu. TŸemmlemt i¤es ..........., ma d .............nezga d cc©el.
Aru tifyar-agi tbeddle¤ amqim " nekk " s "nekkni ",
" keáá " s " kunwi". Keááini ruŸ, nekk ad qqime©. Anef-iyi d yi©ed asemma¤ Nekk d amdan ur yefhim yiwen.
13
ris Av
Ase
nfar 1
u
Mulud M¦EMRI
Mulud M¦EMRI d amaru. Ilul di Tewrirt n Mimun deg Wat-Yani deg useggas 1917. Yemmut ass n 26 di furar 1989 di ¦in-Ddefla. Yem¤el di taddart-is. Mulud M¦EMRI yefka azal i tutlayt d yidles n tmazi©t. Yura a™as n yidlisen ama s tefransist ama s tmazi©t. Gar-asen : Isefra n si MuŸend u MŸend, Isefra iqdimen n Leqbayel , Tajerrumt n tmazi©t, Amawal n tmazi©t tatrart, Ahellil n Tgurarin, Tawrirt yettwattun, Tazegrawt, Yenna-as ccix MuŸend ....atg. Asegzi n wawalen Amaru : d win yettarun idlisen( tiktabin)
Isestanen 1- Anwa i d Mulud M¦EMRI ? 2- Anida ilul? 3- Melmi ilul? 4- Melmi yemmut? 5- Anda yem¤el? 6- Acu yura?
14
Tagzemt 1ut
efru s A
A lxir-iw
A lxir-iw a lxir inu Mmi deg yirebbi inu ˜rez-iyi-t a baba inu Ad iããuãeg irennu A lxir-iw... A lxir-iw tagut tufrar I™ij yu©-d isummar S lferŸ ad k-ge© ay urar S§i© wukud ad nurar A lxir-iw A lxir-iw lhemm i§ya Mmi iwwe¤ d ameksa ˜rez-iyi-t a bab n lqedra Yis-s teããuãeg lŸara A lxir-iw...
Seg yisefra n at zik n Rem¤an AT MENSUR
15
ris v A
Ase
nfar 1
u
Asmi kecme£ £er u£erbaz
Cfi© amzun d i¤elli, ©ef wass amezwaru mi kecme© ©er u©erbaz. D tanezzayt, baba yu©al-d si tejmae§t. Qqime© d tama n lkanun. ¨ef yinyen ittewwa uyefki. Allen-iw tteqqnent si naddam ma d ta§ebbu¤t-iw tuki. Maca akken kan i d-yen™eq baba yekkes-iyi la„-nni akked naddam-nni. Yenna-as baba i yemma : "¨iwel, ©iwel. Ha-t-an yexmumi akk, t©ile¤ ad t-yeqbel uselmad akkagi ! - Ula d iselsa-s umsen. Ahat ad nerãu kan ar azekka. Ad as-ssirde© iselsa-s akked tbernust-is. - Azekka, ad yaf imekwan ttwa™™fen. - Tessared-iyi yemma, syin yewwi-iyi baba ©er u©erbaz.” Mulud FER¦UN, Asegzi nwawalen Tanezzayt : tasebŸit
Isestanen 1. Ayen i as-yecfa uqcic i wass amezwaru mi iruŸ ©er u©erbaz? 2. Ay©er ur teb©i ara yemma-s ad iruŸ mmi-s ©er u©erbaz ass-nni? 3. I baba-s melmi i yeb©a ad yekcem mmi-s ©er u©erbaz? 4. Acu©er?
18
D tasuqilt
Tagzemt tis 2
rawalt i T
Isekkilen: f, j, l, m, n
Tafelwit
adlis
azmam (alug)
anelmad
Ad akze£ isekkilen → → → → →
Tafelwit Ajerri¤ Adlis Azmam Anelmad
F, f, fa J, j, ja L, l, la M,m,ma N , n, na
Tal£iwin n yisekkiler
F
J
L
M
N
f
j
l
m
n
Ilu©$ma
Err deg yilmawen a....a... asi....
yiwet si tergalin-a : f, j, l, m, n. ta....rut a...rad i....es a.....ger i...di ta...u...ast u..... i.....i
Af-d 10 n wawalen s yisekkilen-a : a, i, u, e, f, j, l, m, n. Semyezwer akken iwata isekkilen tsuff©e¤-d awalen [m,a,l,i],
[i,i,n ] [ e, m, l, i] [f, l, e, i]
19
jerrumt a T
Ase
nfar 1
u
Isem : amagnu d umaØlay
agadez
iselsa
taf¤ist
Azekka-nni , d ass n ugadez . Yewwi-iyi jeddi ˜med ©er ugadez n Tizi-Uzzu i wakken ad d-a©e© iselsa ara lse© s a©erbaz.
Isestanen 1. Acu d-mmalen wawalen : agadez, iselsa , taf¤ist ? 2. Awal " taf¤ist " yemmal yiwet n tef¤ist kan ne© kra n wayen yes§an uzzal d ufus yerna tteddzen yis-s ? 3. Acu d-mmalen wawalen-agi : aqcic , tazemmurt, izem , axxam ? 4. Acu d-mmalen wawalen : ˜med , Tizi-Uzzu ? 5. Deg wacu i mgaraden d yismawen : agadez , iselsa , taf¤ist ?
Ad cfu$© 1- Isem d awal yemmalen amdan ne© a©ersiw ne© ta©awsa. Ta©awsa tezmer ad tili : a- d ayen i nettwali : amdan , im©i, a©ersiw... b- d ayen ur nettwali ara: tilelli, talwit, asemmi¤, a„©al ... 2- Yella yisem amagnu : yemmal ta©awsa 3- Yella yisem ame„lay : yemmal : - isem n umdan ... . - isem n umkan .
Ilu$©ma
kkes-d isem seg tefyar-agi.
- Win yeb©an ad i©ellet deg useggas, yezre§ irden, win yeb©an ad i©ellet yal aseggas, ye„„u isekla, win yeb©an ad i©ellet lebda, yesselmed tarwa-s.
Err yal isem deg umkan-is di tfelwit i d-iteddun :
argaz, tame™™ut, uccen, awtul, tazdayt, a©rum, abrid, la„, asirem, targit, tadukli Ta©awsa i nettwali .................................
Ta©awsa ur nettwali .................................
Err yal isem deg umekan-is di tfelwit i d-iteddun :
jeddi, adfel, adrar, Fransa, Tin-hinan, ultma, gma, Mazi©, ˜med, aqrab, tane©rit, adlis, aman, Lezzayer .
20
Isem amagnu
Isem ama„lay
.........................
.............................
Tagzemt tis 2 efru s A
Mmuggre£ BubriÌ
Mmugre© Bubri™ Ibubb taculli¤t Aniwer a Bubrit ©er tmurt Ugawa Acu ara d-tawi¤ D irden d nne§ma Irden d izellafen Mmi d ssmid yufafen A lxir-iw...
Seg yisefra n at zik n Rem¤an AT MENSUR
Isestanen 1- Ayen ibubb Bubri™ taculli¤t? 2- Acu yewwin Bubri™ ©er tmurt Ugawa? 3- Anwa yettmeslayen deg u¤ris-a? 4- Acu©er tcuba tme™™ut mmi-s ©er ssmid yufafen?
23
Ase
nfar 1
u
D nekk ara yarun Ilu©$ma
Smed ilmawen s wawalen a : imru, azmam, tasdart, taynust.
Ass-nni amezwaru di tesmilt , ddme©-d ........ azegzaw ,uri© isem-iw ©er ....... Uri© da©en azemz n wass-nni . Isuter-a©-d uselmed ad d-nessken allalen akk i d-nu©. Mli©-asen-id ......,
Yal tafyirt, err-as tugna i as-iwatan:
Masin ha-t-an di tnedlist netta d baba-s. Masin yesskan-d i yemma-s ayen i d-yu© : iselsa , agra , izmamen... Masin iteddu ©er u©erbaz
24
Ase
rawalt i T
nfar 1
u
Isekkilen : s, r, z, y, w.
Sikked tugniwin te©re¤-d isem nsent.
Tisura
izi
aruy
uraw
¨er-d awalen-a : argaz, awal, izem, ayla. Qqen ger wawalen i§edlen : - Agraw - Azal - Tamurt - Ayefki
azal ayefki agraw tamurt
Ad aru£
R
S
W
Y
Z
r
s
w
y
z
Ilu$©ma
Err di twinest
isekkilen r, s, z, w, y, yellan deg wawalen-a : ayen, azekka, awren, tasa, ayla, yemma, crew, azrem, ussan.
Smed awalen s tergalin-a : r, z, s, w, y. a..al, i..i, aw..en, a..ger, afu.., a..efki.
26
Tagzemt tis 3 Tasedda
Nekk qqaren-iyi Tasedda. D tanelmadt deg u©erbaz amenzu n taddart-iw. ˜emmle© ad ©re© idlisen n tmucuha. Ttwali© unu©en yettembiwilen i d-yett§eddin di tili„ri. Deg wussan n usgunfu tturare© tixxamin ne© alqafen. ˜emmle© da©en ad wali© deg uselkim iwnes-ussid i d-yesskanen i©ersiwen. Asegzi n wawalen Asgunfu : aste§fu
Isestanen 1- Tasedda d taqcict ne© d tame™™ut? 2- Suffe©-d seg u¤ris tafyirt i d-yemmalen ma d taqcict ne© d tame™™ut. 3- Acu i tŸemmel Tsedda? 4- Anwi uraren i tŸemmel?
27
je a T
Ase
rrumt
nfar 1
u
Isem : tawsit
£er imedyaten l Amastan d aqcic. l Tasedda d taqcict. l Tasedda tessawal-as-id setti-s tamacahut n Briruc. l Mi ye©li yi™ij issefqad Umastan i tqerracin-is. 1- Isem amezwaru " aqcic " qqaren-as : isem amalay 2- Isem wis sin " taqcict " qqaren-as : isem unti. 3- Isem tamacahut, d unti ne© d amalay ? Nezmer ad as-nbeddel tawsit ne© ala? 4- Isem i™ij, d unti ne© d amalay ? Nezmer ad as-nbeddel tawsit ?
Ad cfu$© Isem di tmazi©t is§a snat n tewsatin : amalay (aqcic ) akked wunti (taqcict). Llan kra n yismawen s§an yiwet n tewsit kan : zemren ad ilin d untiyen kan (tamemt) ne© d imalayen kan (a©rum).
Ilu©$ma
Smel di tfelwit yellan s-wadda ismawen-agi: argaz, tala, a©rum, ageffur, tamurt, tara.
Amalay
Unti
Ger yismawen i d-nefka, wali ma s§an akk unti d umalay ne© llan wid yes§an
kan unti ne© amalay kan : - Tanelmadt - Ass - Taddart - Uccen
Af-d s-©ur-k / s-©ur-m, sin yismawen yes§an unti d umalay.
28
se Ta
Tagzemt tis 3
f tit Ana Tarda
Deg uxxam, awal sin ad iyi-d-inin " RuŸ sired ifassen-ik ! RuŸ sired i¤arren-ik ! RuŸ sired tu©mas-ik ! "
Rachid ¦ELLIC
- D acu i as-qqaren wat-uxxam i mmi-tsen ? - Anwi awalen i ssexdamen ? - Melmi i nessexdam awalen-ina ? ⇒ At-uxxam ssexdamen imyagen ruŸ sired i wakken ad snedhen mmi-tsen. - Ger yimqimen ilelliyen, af-d anwa udem i nezmer ad nessendeh. Err ticre¤t (+) sdat-s. Imqimen ilelliyen
Ticre¤t
Nekk Keáá Kemm Netta Nettat Nekkni Nekkenti Kunwi Kunemti Nutni Nutenti
Ad cfu©$ Amyag mi yefti ©er wana¤, d asendeh i nessendah yis-s. Ana¤ ifetti d wudem wis2 kan (amalay d wunti), ©ur-s : keáá, kemm, kunwi, kunemti, acku d wigi kan i nezmer ad nessendeh.
Ilu©$ma
Akez anwi i d imyagen swayes i nezmer ad nessendeh :
- I¤fer mmi-s ©er lexla, yenna-as : " U©al s axxam, ini-as i yemma-k ad ak-idtefk imekli ". - Yeááa lmal, yefreŸ bab-is. - Tenna-as tyazi¤t : " Anfet-asen i warraw-iw ! " - Tenna-as yemma-s i Briruc : " Eáá imensi ne© ad as-ini© i u§ekkaz ad k-iwwet ".
Ha-ten-a yimyagen, sefti-ten akken ara tesnedhe¤ yis-sen : Twala¤, teááamt, turam, ad tesle¤.
29
Ase
efru s A
nfar 1
u
A tiwiziwin A tiwiziwin Huzzemt afriwen Tura d tameddit LeŸwal d ilmawen Anfemt i wanu A sut u©balu I™ij i©li iruŸ Idda d umalu A sut u©balu Huzzemt ifassen I™ij i©li iruŸ Idda d yisaffen A§eqqa a§eqqa Ad immed meqqa A Sidi Rebbi â§el lbaraka Seg yisefra n at zik n Rem¤an AT MEN¢UR
Isestanen 1. Iwumi yettmeslay umedyaz ? 2. Acu xeddment ? 3. Acu i asent-yessuter ?
30
Tagzemt tis 3 D nekk ara yarun
Smed tifyar s wawalen-a : asafag,
ayis, idlisen, tt§ummu©.
˜emmle© ad rekbe© ©ef ...........
Mi ara ruŸe© ©er yilel, ..................
Asmi ara inige©, ssarame© ad ddu© deg ............
Taqcict-a, tŸemmel ad t©er ...............
Smed tifyar s wawalen-a : ti„gi, isura, Mazi©. Nekk, isem-iw .............., kkre©-d di taddart, Ÿemmle© ad rzu© ©er ................ n Yi§ekkuren. Mi rezzfe© ©er temdint ttwali©-d .............. di ssinima.
31
Ase
nfar 1
u
Ad ktazle$© iman-iw Wali ma tzemre... 1. Ad teswesne¤ iman-ik? 2. Ad d-tmeslaye¤ ©ef yimdanen ni¤en? 3. Ad d-tefke¤ isem nsen? 4. Ad d-tefke¤ a©ara nsen? 5. Ad d-tefke¤ azemz n tlalit nsen? 6. Ad d-tefke¤ tansa nsen? 7. Ad d-tesmerse¤ awalen swayes i nzewwir deg usewsen? 8. Ad d-tmeslaye¤ ©ef yiwen s utram? Melmi i tettafe iman-ik? mi ara... 1. ...txeddme¤ weŸd-k ? 2. ...txeddmem di sin ? 3. ...txeddmem d agraw ? 4. ...txeddme¤ d yinelmaden n tesmilt akken ma llan ? Muqel ma tzemre... 1. Ad takze¤ amyag? 2. Ad d-takze¤ isem amagnu? 3. Ad d-takze¤ isem ama„lay? 4. Ad d-takze¤ ana¤? 5. Ad d-takze¤ tawsit n yisem? 6. Ad taru¤ isekkilen te©ri¤ akken iwata di yal tagnit n tira?
32
Ih
Ala
nfar wis 2 e s A 1. ad issine$© ismawen n yi©$ersiwen 2. ad issine$© ad d-gelme$© i©$ersiwen. 3. ad d-awi$© awal ©$ef tudert n yi©$ersiwen
Tagzemt
A¤ris
Tajerrumt
Taseftit
Tirawalt
Asemmi n - LewŸuc n te„gi Isem : yi©ersiwen - Tirza ©er unanar am¤an
Amatar Tirgalin: c, q, ©, udmawan x.
Aglam nsen
- Izem - Ifis
Afeggag Tirgalin : n umyag b,d,g,k,t
Tudert nsen
- Tudert n yizmawen Isem : addad Izri -Tudert n yifisen
Arbib
Tufayin : ¤, ™, „.
Tagzemt 1ut A M A WA L
Izem
Tafunast
Ikerri
Tawtult
Anzi
Abare£
Ayazi
Uccen
Ta£at
Ilu Amayas Amde£
Ifis
Amcic Azrem
A£yul
Inisi
Aydi Agi
Amej£ud
35
Ase
nfar wis
2
Lew§uc n teØgi
Di zzman amezwaru, nnejma§en lewŸuc; mesgallen ur u©alen ad myeááen. Rran izem d agellid fell-asen. Rran tilas d yinigan: wa ur yettawe¤ wa. Izem yezde© ti„gi tameqqrant netta d wuccen, d yilef, d tewtult, d tyazi¤t akked tfunast; llan akk d ixeddamen-is: ilef, yeggan fell-as; uccen, yeddal yis-s; tawtult, isummut-itt; abare©, yettagem-as-id aman; a©yul, izeddem-as-id is©aren; tayazi¤t, tettarew-as-id timellalin; ma d tafunast, tettakk-as-id ayefki.... Ala uccen ur nefriŸ ara. Brahim ZELLAL Seg : le Roman du chacal FDB,1964
Isestanen
Ayen d izem i rran d agellid ? Anwi i©ersiwen i ized©en yid-s? Acu i ixeddem yal yiwen deg-sen?
36
Tagzemt 1ut awalt Tir
Isekkilen: c, £, q, x,
Ad muqle£ tugniwin, ad d-ini© d acu d-mmalent.
uccen
a©erda
aqjun
tixsi
Ad d-£re£ A©rum Icuba©,
amcic acruf,
aqerruy i©i,
axxam a©enja,
C
¨
Q
X
c
©
q
x
abuqal,
aqrur.
Ad aru£
Ilu$ma
Qqen ger wawalen i§edlen A©rum Aqerdac Axenfuc Iciwi
Axenfuc Iciwi Aqerdac A©rum
Sdukkel awalen yes§an isekkilen i§edlen :c, §, q, x, deg umku„-agi. I©i, a©yul, acruf, aqahwi, ixmir, Aqfal, acbayli, aqendur, taxabit, taxerrubt,
Smed awalen-a s tergalin : c, ©, q, x. a..ebbub, a..rab, yen..ef, a...enfir, a..acfal, af..al,
a...urar, a..rab,
axrib, iclem, tacelŸit
am..ar, awina...
a..enfuc a...edmir.
Derrer isekkilen i te©ri¤ ass-a
Taqucci¤t, taqacuct, a©enja, axlenã, ixef, ©ef, adrar, uffur, Tamendit tamasit, agdaz, acengu, takatut, ise©, alemsir Ifecka, azwel, amu¤in, akafu, tamettant, afniq
37
Ase
rrumt Taje
nfar wis
2
Isem : aman
Imedyaten
l Nnejma§en lewŸuc. l Rran izem d agellid fell-asen. l Tayazi¤t tettarew-as-id timellalin.. 1- ¨er imedyaten tekkse¤-d ismawen. 2- Deg wacu mgaraden yismawen-agi : izem, izmawen ? 3- Acu n umgired yellan ger yismawen : tamellalt, timellalin? l Mi ara yili yiwen i yellan neqqar-as : asuf ; ma llan si sin d asawen neqqar-as : asget
Md : izem : d asuf - timellalin, lewŸuc d isegten.
Ad cfu$ Isem d awal yemmalen : amdan, ta©awsa, a©ersiw... ©ur-s sin yim¤anen: - Asuf: argaz (yiwen) - Asget : irgazen (si sin d asawen)
Ilu$ma
Efk-d asget - am©ar ... - tam©art ... - abrid... - afud... - a„ar...
n yismawen-a .
Smed tafelwit-agi . Asuf Am©ar ... I™ij ...
Asget ... iberdan ... ulli
Efk-d asget n yismawen-a ternu¤-d tamawt
38
- tixsi - seksu - tafunast - aman - tame™™ut - tizizwit
Tagzemt 1ut Tirza £er unanar
Ifawas yerza ©er unanar n yi©ersiwen n Ben ¦eknun. Mi d-yu©al, isteqsa-t umeddakkel-is Meqqran d acu i d-ye„ra dinna. Meqqran: Ani©er truŸe¤ i¤elli? Ifawas: I¤elli, ruŸe© ©er unanar n yi©ersiwen n Ben ¦eknun. Meqqran: Acu i d-twala¤ dinna? Ifawas : „ri©-d a™as n yi©ersiwen. Widak akk ttwali© di tili„ri, ufi©-ten dinna. Win i iyiiswehmen d ibki. Yeááa-a© akk tagella-nni newwi yid-ne©. Meqqran : Isem nsen akk yi©ersiwen-agi? Ifawas: Maáái d kra: izem, abare©, uccen, ta©a¤t, ikerri, amayas, ilu, amde©, anzi¤, anhil, awtul, ibki, ifis...
Isestanen 1. Ani©er iruŸ Ifawas? 2. Anda i d-yezga unanar-agi? 3. Acu i d-iwala dinna? 4. Ayen ala i yibki kan iwumi yefka ad yeáá? 5. Anwi i©ersiwen ger wid n unanar i yettidiren d umdan? 6. I wiya¤ ni¤en anda ttidiren ihi? 7. Ay©er i ten-id-wwin ©er unanar ihi?
39
Ase
Taseftit
nfar wis
2
Amatar udmawan
Ad kemle$ tifyar
l Yezde© di te„gi l Yezde© wuccen di te„gi .......... wuccanen. .......... tuccent. 1- Derrer imyagen yellan di tefyar-agi. 2- Sefti amyag "zde©" d wudmawen ni¤en. 3- "yezde©, zed©en " " tezde© " d imyagen. D acu i d-yemmalen aya ? 4- D acu i yettbeddilen deg umyag? Ay©er? 5- Sefti amyag "ali" d wudmawen akk. Uli© ... 6- Acu yemmal wayen akka yettbeddilen deg umyag? 7- Amek i as-sawalen ?
Ad cfu$ Amyag d awal yemmalen tigawt ne© ta©ara. Amyag mi yefti, yettili deg-s wayen i d-yemmalen win ixedmen tigawt : d ayen iwumi neqqar amatar udmawan. Md : uli© ... " ©" d amatar udmawan Tuli¤ " t...¤" d imataren udmawanen Yuli "y " ... d amatar udmawan
Ilu$ma
Suffe©-d imyagen yellan di tefyar-agi. Izem yu©al d agellid fell-asen. Tafunast tette„„eg. Tawtult yessummut-itt.
Muqel amedya amezwaru n tfelwit tkemmle¤ akken. Amyag
Amatar udmawan
Amqim ilelli
Tedda Yeááa Nerwel Ff©en Tsawle¤ Yugi
t...
nettat
Sefti amyag "ffe©" d yimqimen-agi.
40
Nekk
Keáá
Netta
Nettat
Nekkni
Kunwi
Tagzemt 1ut Asefru
Ers-d ay ies
Ers-d ers-d ay i¤es, Mmi-tne© yeb©a ad ye™™es, Awer ya¤en, awer yehlek, Ers-d ers-d a naddam, Mmi d amgud n rremman, Awer ya¤en, awer yehlek, Ala seŸŸa d tezmert yeqwan, Ttuha ay imeksawen, Ma ur twalam ara uccen, Yewwi izimer d aksas, Itbe§-it mmi yekkes-as-t, Mmi yewwi-d ikesman, Uccen yewwi i©eswan.
Ccna n uzuzen
41
Ase
nfar wis
2
D nekk ara yarun
- Seq§ed
tifyar-agi terre¤-tent i tugniwin iwatan. - tzerzert umayas deffir yettazzal - teydit arraw-is tessuttu¤. - aksum yuker wuccen. - tme™™ut akraren teksa.
Mmeslay-d s kra n tefyar ©ef u©ersiw i tŸemmle¤. Seq§ed awalen tsuff©e¤-d tifyar.
- izem - di te„gi - d a©ersiw - d agellid n lewŸuc - yettidir - d netta - i.
42
Tagzemt tis 2
Avris
Izem
Izem d a©ersiw n te„gi. ¨ur-s tafekka d tuntimt, d ta©ezzfant. Aqerruy-is d ameqqran, d amubrin, ma d tiqejjirin-is d tiwezzlanin. Di te©zi, ad yes§u ger 1,5m ar 2,5m. Ma di tiddi, yes§a azal n 1,20 m. Ta„eyt-is, ad tili ger 150 ar 250 kg. Aqerruy-is, amger¤-is d tuyat-is dlen akk s wan„aden. Ti©mi ines d awina© d uwras. Tifednin-is s§ant accaren d umsiden, d i©ezzfanen. Izem yezmer ad yidir alamma d 12 n yiseggasen. Asegzi n wawalen - Tuntimt : teãhed - Ti©mi : amellal, aberkan, azegga©, awra©...
Isestanen - Acu i d-yeglem umeskar n u¤ris-agi ? - Mi d-yemmeslay ©ef yizem, ibder-d a™as n yiferdisen n tfekka-s. Acu-ten ? - Amek i d-yeglem yal aferdis ?
Ala$mu Mi ara te©re¤ a¤ris-agi, smed takar¤a i d-iteddun: A©ersiw : Tanzagt n tudert : Tafekka : Lqedd : Ta„eyt : Ti©mi : Tiqejjirin : Accaren :
Te©zi : Aqerruy :
43
Ase
Tirawalt
nfar wis
2
Isekkilen: §, h, Ÿ
a›arus
ahicur
i§iqel
A§arus
¦
-
§
Ahicur
H
-
h
IŸiqel
˜
-
Ÿ
Tal$iwin n usekkil H
h
˜
Ÿ
¦
§
H
h
˜
Ÿ
¦
§
Ilu$ma 1- Semyezwer isekkilen tsuff©e¤-d awalen : i-d-l-§
u-h-l
a-i-h-l
l-Ÿ-a-u-i
a-i-j-m-§-e
2- Qqen tisawalin tsuff©e¤-d awalen : Tasawalt 1 ut - A§ - UŸ - Yel - IŸ - A§ - AŸ - TaŸ - Tah
44
Tasawalt tis 2 - ha - der - bar - bac - bult - rawt - diq - rur
Tagzemt tis 2
jerrumt a T
Arbib
£er imedyaten l Izem yes§a aqerru d ameqqran, i¤arren d iwezzlanen maca d izuranen. 1. I wacu-ten wawalen-ina yettuderren ? 2. D acu i a©-id-mlan ? 3. Anwi imyagen iseg d-kkan? 4. Acu i as-nerna i umyag akken ad d-ff©en wawalen-ina?
Ad cfu$ Arbib d awal yemmalen amek iga kra. Ittekk-d urbib seg yimyagen n t©ara ( wid yemmalen amek iga kra). Imedyaten : - izwi© → azegga©, ibrik → aberkan, ihriw → ahrawan, imlul → amellal, ir„ig → ar„agan / amer„agu
Ilu$ma
Akez irbiben yellan di tefyar i d-iteddun l Yeááa a©rum d aquran. l Yeááa a©rum yeqqur. l Acebbub-is aberkan, tebra-as ©ef tuyat-is; tecbeŸ, temleŸ. l Teááur te©zuyt d leŸcic azegzaw. l Wwi©-d aberhuc d aqahwi.
Suffe©-d irbiben seg yimyagen i d-iteddun. l Iwri©, bren, icbiŸ, er„
a- Ger yimyagen i d-iteddun, af-d anwi iseg nezmer ad d-nessuffe© arbib. l Eáá, a„ay, wali, ini, ihriw, azzel, ifsus, ruŸ, imsus, imri©, anef, rwel. b-Err di tefyar irbiben i d-tufi¤ seg yimyagen-a.
45
Tagzemt tis 2
Taseftit
Afeggag n umyag
£er-d amedya-agi
l Izem yeááa. - Kemmel i tefyar-agi: l Tawtult .................. l Izem d wuccen .................. l Tawtult d tsekkurt............. 1. Suffe©-d imyagen 2. Kkes-d amatar udmawan. 3. Acu i d-yeggran deg umyag?
Ü Ayagi i d-yeggran deg umyag qqaren-as : afeggag. Ad cfu$ Amyag mi ara yefti, ttilin deg-s sin yimuren: amatar udmawan akked ufeggag n umyag. Mi nekkes amatar itt©imi-d ufeggag. Amedya: Yeááa * Y= amatar udmawan * àáa = afeggag n umyag
Ilu$ma 1- Smed ilem: -Izem yezde© ti„gi tameqqrant -Tawtult ... ti„gi tameqqrant -Izem d wuccen ... ti„gi tameqqrant -Tawtult d tsekkurt ... Ti„gi tameqqrant 2- Kkes-d imyagen seg tefyar i d-iteddun tsemde¤ tafelwit-agi: l Azger ye§qel gma-s. l Yeááa lmal, yefreŸ bab-is. l Nnu©en yi©erdayen di lbext n umcic. l Yekcem wuccen taqe¤§it. l Ma yes§a uqjun tim„in, b©an-t akk medden i nnesba Amyag
Amatar udmawan
Afeggag
47
Asefru
Ase
nfar wis
2
A£yul
A lmerkub acŸal telhi¤ Asmi tett§ebbi¤ Bab-ik le§tab inqes-as **** Tett§ebbi¤ am uzal am yi¤ Yal le§tab telli¤ Yerna u§ekkaz d a§essas *** Tura ikfa lŸal-ik te§yi¤ Ad k-ããen i usemmi¤ Yekfa lxir deg yiwen wass RabaŸ S¦IDANI Seg tesfift
48
Tagzemt tis 2 D nekk ara yarun
Aru acu i twala¤ ddaw yal tugna am umedya amezwaru
Aqjun aberkan
..................
..................
..................
..................
..................
Smed s urbib iwatan : ameqqran, amubrin, a„ayan, amec™uŸ, a©ezzfan
Aqerru n yizem d ..........................
aqamum n yibellireã d .............................
Amcic d...................
ilu d .....................
Ayazi¤.................... Ayazi¤
1- Smed ilmawen s wawalen ara d-tafe¤ Ikerri d a©ersiw yettidiren deg .................. Tafekka-s tdel s .................. .................. Aqerruy-is d .................., yes§a acciwen .................. . Iqejjiren-is d..................
49
Ase
50
nfar wis
2
Tagzemt tis 3 Tudert n yizmawen
Izmawen ttidiren deg yizu©ar ideg llan yisekla akked temna¤in icuban cwi™ ©er tne„ruft. Uáái nsen d i©ersiwen at-tfenza, icban : ti©zalin, imej©uden, izgaren n te„gi, imed©en...di tuget, d tisedwin kan i yett¡eggiden. Mi d-™™fent kra, ad zwiren yiwlayen ad ááen d wamek ara ááent nutenti d warraw nsent. Yezmer yiwen yizem ad yeáá alamma d seb§a kilu n uksum deg wass. Ttidiren yizmawen d tirebba§ ideg ttilin xemsa ar tlatin n yi§eggalen. Tarba§t, ttilint deg-s tsedwin d warraw nsent akked yiwen ne© sin yizmawen imeqqranen. D wigad-agi i d iqerra n terba§t. Tasedda tezmer ad tarew si yiwen ar reb§a n yizmawen. Ur s§int ara tsedwin yiwet kan n tallit ideg ttarwent deg useggas. Tisedwin timec™aŸ ttidirent di terba§t si tlalit ar tamettant, ma d izmawen, mi ww¤en sin yiseggasen, ttutraren-ten yizmawen-nni iŸekmen tarba§t.
Isestanen
Anida i ttidiren yizmawen ? D acu i tetten ? Deg wacŸal yid-sen i ttidiren yizmawen di terba§t ? Anwa i yett¤ebbiren di terba§t n yizmawen ?
AcŸal n warraw-is i tezmer ad tarew tsedda ?
51
Ase
Tirawalt
nfar wis
2
Isekkilen : , Ì, Ø
¨er awalen yellan ddaw n tugniwin :
a¤ar
i¤udan
ti„urin
ti™
i™ij
Asekkil ameqqran ¥
ª
š
Asekkil ame„„yan ¤
„
™
Ilu$ma
Derrer imesla ufayen yellan deg wawalen i d-iteddun Ye™™es, a„ar, a¤u, yesfe¤, ti™, a„ref, a¤ref.
Muqel tugna tsemde¤ awalen.
isebba...en
Tazabut
a...rem
a...ar
A¤u, a™™an, ta„allit, u¤an, i„i, age™™um.
52
tame......ut
awe......uf
Tagzemt tis 3
jerrumt a T Muqel tkemmlev
Isem : addad
- Tafekka-s d tuntimt - Aqerruy-is d amubrin - Accaren-is d umsiden - Tiqejjirin-is d tiwezzlanin - Tu©mas-is d tumsidin
→ → → → →
D tuntimt tfekka-s. .............................. .............................. .............................. ..............................
§
Ad cfu$ Isem ©ur-s sin waddaden: 1- Addad ilelli : tafekka - aqerru - accaren - tiqejjirin 2- Addad amaruz : tfekka - uqerru - waccaren- tqejjirin 3- kra n yismawen ur ttbeddilen ara addad. Imedyaten: seksu, lewŸuc, tala, tu©mas......
Ilu$ma
Af-d addad amaruz n yismawen-agi: -Azger - inisi - aruy - uccen - abare© - tasedda - ta©a¤t - tixsi - tasekkurt tizizwit - tu©mest.
¨er a¤ris-agi tsemde¤ tafelwit : Izem yezde© ti„gi tameqqrant netta d wuccen, d yilef, d tewtult, d u©yul, d tya„i¤t, d tfunast. Llan akk d ixeddamen-is: ilef, yeggan fell-as; uccen, yeddal yis-s; tawtult, yessumut-itt; abare©, yettagem-as-id aman; a©yul, izeddem-as-id is©aren; taya„i¤t, tettarew-as-id timellalin; ma d tafunast tettak-as-id ayefki... Isem deg waddad ilelli
Isem deg waddad amaruz
Serwes ger snat n tal©iwin n yal isem yellan di tfelwit yezrin: - Acu ibeddlen deg-sen? - Kifkif amek i beddlen ne© ala? - Beddlen akk ne© ala?
53
is Avr
Ase
nfar wis
2
Tudert n yifisen
Ifisen ttidiren di temna¤in ideg tella tuga d yisekla ne© deg un„ul n tne„ruft. Uáái nsen d aksum. Tetten imur¤usen maca tikwal d nutni i d-yetta™™afen ayen i tetten. Tt¡eggiden deg yi¤ kra yellan d amsu™™a¤. ªeddmen akkenni d tarba§t, ttemjajin. Mi ara mlilen d tarba§t we§ren maáái d kra. Ula d izem yella melmi i as-ttekksen lqut-is. Tetten a™as n uksum yernu s tem©awla. Yiwen yifis yezmer ad yeáá alamma d 14 n kilu n uksum ©ef yiwet n tiremt. I©esmaren nsen ugaren ti©emdin, ttru„un ula d i©san. Ttidiren yifisen d igerwan, deg wa™as yid-sen. D tiwlayin i yett¤ebbiren, d acu kan deg ugraw n yifisen, yal wa ixeddem rray-is. Tifist tezmer ad tarew si yiwen ar tlata yimec™aŸ. Mi ara d-lalen wezznen tamudi n kilu d ur¤el. Tifisin ttarwent kan, ur s§int ara tallit deg useggas ideg smenyafent ad arwent. Asegzi n wawalen Amsu™™a¤ : win isu™™u¤en, d win yes§an iffan.
Isestanen 1. Anida ttidiren yifisen ? 2. D acu i tetten ? 3. Amek i tt¡eggiden ? 4. Deg wacŸal yid-sen i ttidiren akken ? 5. AcŸal n yimec™aŸ i tezmer ad tarew tifist ? 6. Anwi i yett¤ebbiren deg ugraw n yifisen ?
54
Tagzemt tis 3 eftit Tas £er avris
Izri
Zik-nni, di te„gi, yella yizem d wuccen. Ur ttna©en ur ddukkulen. Yiwen wass, yenna-as wuccen : ® Acu tenni¤, limer ad ak-xedme© tisebba¤in s uglim n uzger ?¯ Yeqbel yizem. Yexdem-as-tent wuccen. Asmi yekkaw uglim-nni, qqurent tsebba¤in-nni, izem qerŸen-t yi¤arren-is. Ur yezmir ara ad yelŸu. Uccen yettraãu kan melmi ara t-yeáá. Tusa-d tsekkurt tettawi-as-id aman di tqamumt-is armi yelxes uglimnni. 1- Tigawt n yimyagen yettuderren deg u¤ris te¤ra ne© mazal ? 2- Tigawt n yimyagen yettuderren deg u¤ris tfukk ne© ala ?
Ad cfu$ Izri yemmal tigawt ye¤ran, tigawt ikfan
Ilu$ma
Sefti amyag "ddu" ©er yizri d wudmawen akkit. l Nekk l Keáá l Kemm l Netta l Nettat l Nekkni l Nekkenti l Kunwi l Kunemti l Nutni l Nutenti
Akez (§qel) anwi i d imyagen yeftin ©er yizri.
l Yunag ©er Fransa, yewwe¤ ©er din, ixeddem di lluzin. l Walan yizgaren izem yettazzal-d ©ur-sen. l Nni©-as ad iruŸ azekka ©er ssuq.
Sefti akken iwata imyagen yellan ger tacciwin. Ini-d anwi yeftin ©er yizri. l I¤elli, (as-d) xali ©ur-ne©. Tameddit (u©al). l Yal lexmis (rzef-d), mi ye§ya ad (u©al)
55
A se
Ase
fru
nfar wis
2
Aåeqqa n yired
A§eqqa n yired Yeffe©-d si tculli¤t Yebda acrured Yeááa tayazi¤t Xas kan amnet-t Nni©-awen d tidet Nni©-awen akka ˜edre© mi tt-yeááa Aha lala lalala d acu tennam ? Aha lala lalala teskiddibe¤ La tettkellixe¤ Anwa ara k-yamnen A§eqqa n yired maáái d awa©zen
Izimer yekcem Deg yi¤ deg yinijel Mi t-ye„ra wuccen Yu©al kan yerwel Xas kan amnet-t Nni©-awen d tidet Nni©-awen akka ˜edre© mi yerwel Aha lala lalala d acu tennam ? Aha lala lalala teskiddibe¤ Anwa ara k-yamnen Ne© ad yamen uccen Mi yerwel dayen d izimer i yemmeááen
A§arus awra© Yettazzal yettferfir Awtul n umada© Yeããa-t ©er deffir Xas kan amnet-t Nni©-awen d tidet Nni©-awen akka ˜edre© mi t-yeããa Aha lala lalala d acu tennam ? Aha lala lalala teskiddibe¤ La tettkellixe¤ Yak lekdeb diri-t A§arus nmugger-it Win iggran yezwar-it
Wala© i„iwec Yeddukkel-d d umcic Wala© mi ireyyec Yefka-as rric Xas kan amnet-t Nni©-awen d tidet Nni©-awen akka ˜edre© mi as-t-ifka Aha lala lalala d acu tennam ? Aha lala lalala teskiddibe¤ Amcic d lxayen Yettkellix am keáá Ur yessin yiwen Ayen yufa ad t-yeáá. Yidir d warrac n TIDDUKKLA Si tesfift
56
Tagzemt tis 3 D nekk ara yarun
Inisi Inisi d ame„„yan di tfekka, ta§rurt-is dlent-tt tsennanin, ta§ebbu¤t-is tdel s wan„aden . Yezmer ad yes§u azal n 27 i¡untimen di te©zi, 15 di tiddi; ma di ta„eyt ad i§eddi cwi™ i kilu. Yettidir si 3 ar 5 n yiseggasen. Taqerruyt-is d tame„„yant, idel-itt ucebbub. Tanzarin-is d time„„yanin, d tileb¤anin. ¨ur-s 36 n tu©mas, d tiwezzlanin, d tumsidin. Tiqejjirin-is wezzilit, yal ta llant deg-s 5 n tfednin, tuccar nsent d tumsidin.Tase™™a-s d tawezzlant, tezga ffrent-tt tsennanin. Deg uzal yeggan. Mi d-ye©li yi¤, ad yeffe© ad d-isis tagella ara yeáá . Itett ibe§§ac, i©erdayen, igra; itett ula d izerman imeqqranen ... Mi ara tekmer fell-as tegnit, ur irewwel ara, ad yerr taqerruyt-is ger tqejjirrin n sdat, ad d- qqicwent tsennanin-is. Tikwal ad isekcem taqerruyt-is di t§ebbu¤t-is, ad yu©al amzun d takurt. Llan yimdanen i ten-id-yetta™™afen, ttawin-ten-id s axxam; ttarran-ten di tsenduqin, tessun-asen alim , ttakken-asen a©rum d uyefki.
¨er a¤ris-agi tsemde¤ takar¤a i d-iteddun: - A©ersiw : - Tanzagt n tudert : - Tafekka-s : - Te©zi : - Tiddi : - Ta„eyt : - Anida yettidir : - Acu itett :
Fren yiwen u©ersiw tge¤-as takar¤a n tnettit.
57
Ase
nfar wis
Ad ktazle£ iman-iw Ini-d ma tzemrev… 1. Ad takze¤ i©ersiwen yerna ad d-tefke¤ ismawen nsen? 2. Ad d-tini¤ amek tga tfekka nsen? 3. Ad d-tefke¤ te©zi, tiddi d ta„ayt n u©ersiw? 4. Ad d-tini¤ anda yettidir? 5. Ad d-tini¤ s wacu yettidir? 6. Ad d-tini¤ acŸal yettidir? 7. Ad d-tini¤ amek tga te©mi-s? 8. Ad d-tini¤ amek yettarew u©ersiw?
Muqel ma tzemrev… 1. Ad takze¤ afeggag n umyag ? 2. Ad tesmerse¤ amaruz akken iwata ? 3. Ad d-takze¤ amatar deg umyag ? 4. Ad d-tekkse¤ afeggag d umatar deg umyag ? 5. Ad takze¤ izri ilaw ? 6. Ad tesmerse¤ addad n yisem anda ilaq? 7. Ad taru¤ isekkilen te©ri¤ di yal tagnit n tira?
58
2
nfar wis 3 e s A 1. ad issine$© amek i d-ttalsen timucuha. 2. ad d-gemre$ timussniwin si tmucuha. 3. ad d-jem§e$ amud n tmucuha.
Tagzemt A¤ris
Tajerrumt
01
- Ibki d uslem - Tayuga temmeáá i dyeqqimen a nekkni Amernu - Asefru : tayazi¤t d warraw-is
02
- Abare© d wa¤il - Ameyyez qbel aneggez - Asefru : Ssendu
03
- Ayazi¤ d wuccen - Nneyya tugar tixidas Tinza© - Asefru :A mmi §zizen
Amqim awsil n yisem
Taseftit
Tirawalt
Amyag n Isekkilen:á, ã, tt. t©ara
Urmir ussid
Urmir s "ad"
Isekkilen : b, d, g, k, t.
Tussda
Tagzemt 1ut Ibki d uslem
Zik-nni, yella yiwen yibki yettidir di te„gi d tama n wasif. Yiwen wass, iŸmel-d wasif-nni, yu© akk tamurt. Rewlen medden, uggaden amar ad ten-yeáá. Siwa ibki d uslem i d-yeqqimen. Ibki, yejgugel deg ufurk n useklu, ma d aslem-nni, iŸebbek daxel n waman i wakken ad yali d asawen. Ur yeb©i ara ad t-awin waman d akessar. Ibki, i©a¤-it uslemnni. Imekken afus-is, yessuffe©-it-id seg waman, d©a yesselqef uslem-nni. Yenna-as yibki-nni : "Ulac ula d tanemmirt ! " Ur ye„ri ara yif-it limer i t-yeããa ad t-awin waman.
Isestanen 1. Ay©er ur as-id-yenni ara uslem tanemmirt i yibki ? 2. Anida yettidir yibki ? 3. Ay©er rewlen medden ? 4. Mi i d-yekkes yibki-nni aslem-nni seg waman i©il d ayen yelhan i yexdem ne© ala ? 5. Ay©er yesselqef uslem ? 6. Af-d aknaw i wawal "aslem". 7. Af-d seg u¤ris anemgal i wawal "akessar".
61
3 Ase s i nfar w
awalt r i T
Isekkilen : ‹, , tt
l Suffe©-d seg u¤ris yezrin awalen ideg llan yisekkilen : á,ã,tt. l ¨er awalen yellan ddaw tugniwin i d-iteddun :
Ta‹inat
tajeigt
Asekkil ameqqran
à
Asekkil ame„„yan
taqettunt
â á
Tt ã
tt
Ad cfu$ Imesli (¡¡ut) [tt] nettaru-t s sin yisekkilen "tt". D acu kan di taggara n yisem unti, xas nenna-d [tt] ad nettaru yiwen kan n "t ".
Ilu$ma
Smed awalen s yiwen deg yisekkilen-a : á, ã, tt.
Ye...a, ta..alt, ta..alt, ke.., tame..ult, take..a, l..efna
¨er-d awalen-a :
Yeááur, yettafeg, lãiha, lãerra, yettaf, tasarut, netta, tamacahut.
Tazabut. (Aselmad Aru "tt" ne© "t ".
ad d-izubet awalen-a yezrin).
Ye..wali, tafawe.., ye..argu, tirge.., ye..el.
af-d asuf n yismawen-agi :
Tignatin, tibratin, tizizwa, tineqlin, turin, tifednin, tiqra§tin.
62
Ta$uri
3 Ase s i nfar w Tayuga temme‹‹, i d-yeqqimen a nekkni
Zik-nni, yiwen n ufellaŸ, iŸbes-it udfel deg uxxam. Iberdan akk reglen.Ur yelli ssuq, ur yelli lexla, ur yelli... Yewwet s akraren, yezla-ten. Yeááa, ááan wat-uxxam-is. Adfel yeggumma ad yekkes. Yu©al ©er t©e™™en, ifukk-itent. Adfel yeggumma ad yekkes. D timerna i d-irennu. Amek ara yexdem ? Yu©al ©er tyuga ; yezla izgaren, ááan-ten. Iqjan yu© lŸal ttmuqulen. Nnan-as : " Awwah... yyaw ad nerr„et sya. Wigi yeááan ula d tayuga, ur a©-ttqilin ara ula d nekkni. » D©a nnejlan yiqjan-nni ; seg wass-nni ur du©alen
MuŸend u YeŸya Tas©unt "Tisuraf "
Isestanen
D acu ye¤ran d ufellaŸ ? Amek yexdem ? Acu yessaw¤en afellaŸ armi yezla tayuga ? Ay©er rewlen yi¤an ?
Senfel awalen yettuderren s yiknawen iwatan : l Iqjan yu© lŸal ttmuqulen.
64
a, ad cnu $ Tur
3 Ase s i nfar w
Tayazit d warraw-is
Uccen akked tyazi¤t Tayazi¤t d wuccen Tenna-as tyazi¤t : " Anef-asen i warraw-iw " A-t-aya umcic Yusa-d ©er tyazi¤t Yenna-as : " Ma ma§lic Ad iyi-d-tefke¤ taqe™™i¤t ? " Tenna-as tyazi¤t : " Anef-asen i warraw-iw " I MŸend-uccen ? Yewwe¤-d ©er lŸara Yusa-d ©er tyazi¤t D acu i d as-yenna ? " Ad iyi-d-tefke¤ taqe™™i¤t " Tenna-as tyazi¤t : " Anef-asen i warraw-iw " A-t-aya yizirdi Yusa-d ©er tyazi¤t D acu yettmenni Siwa taqe™™i¤t Tenna-as tyazi¤t : " Anef-asen i warraw-iw " Uccen akked tyazi¤t Tayazi¤t d wuccen Amcic akked tyazi¤t Tayazi¤t d umcic Izirdi akked tyazi¤t Tayazi¤t d yizirdi Tenna-asen tyazi¤t : "Anfet-asen i warraw-iw ".
Ideflawen, si tesfift "Tamurt inu "
66
Tagzemt 1ut D nekk ara yarun
Ha-t-a u¤ris yexreb, semyezwer akken iwata tiseddarin-is i wakken ad yeq§ed.
Yuzzel-d umeksa, yemme© fell-as. Yeqrem-as tiferrawin-is. Tameddit, yefka-t i warraw-is, ad tturaren yis-s. Iwala ikerri annect-ila-t. Yewwet fell-as, d©a yeqqim din. Ad yerfed ikerri, ur yezmir ara ; ad yafeg weŸd-s, accaren-is kecmen di tadu™, ggumman ad d-kksen. Igider yebra-d i yiman-is seg yigenni n tegnaw, yerfed izimer. Amergu yettmuqul, yenna-as : " Ula d nekkini ad xedme© am netta ". Nnan-as : " A baba, amek i as-qqaren i ufrux-agi ?" Yenna-asen : " Nekkni la as-neqqar d amergu ; netta, la ak-yeqqar d igider. "
Amergu yerran iman-is d igider.
¨er a¤ris i d-iteddun : Argaz yu£alen d .... Zik-nni, yella yiwen urgaz d amakar. Yiwet n tikkelt, yekcem ©er yiwen uxxam. Yufa aqerdac. Yuker-it-id, d©a seg wass-nni imsex-it Rebbi : yu©al d a©ersiw amec™uŸ, tafekka-s akk teááur d isennanen.
Kemmel azwel n u¤ris. D acu yu©al urgaz ? Ay©er ?
67
Avris
3 Ase s i nfar w Abare£ d wail
Yiwen wass, uccen yellu„. Ittnadi ittnadi, armi yufa ajgagal n wa¤il s-ufella n teslent. Mi yessikid deg yiguza n wa¤il, imi-s ittarew-d aman. Ijgugel, ijgugel, awwah, ulamek! Yu©al ibeddel abrid, yenna-as: "zegzaw ! Mazal ur yewwi ara. D nekk ara yeááen a„berbur i sagren wucmiten! " Asegzi n wawalen l A¤il : ti„urin l A„berbur : d ti„urin time„„yanin ur newwi ara. Isestanen
Acu©er abara© ur d-yekkis ara a¤il? Acu yenna deg wul-is? Acu i tegzi¤ deg u¤ris-agi? Kkes-d seg u¤ris-agi isem d umyag kkan-d seg yiwen u„ar.
Kkes-d seg u¤ris-agi awal d uknaw-is.
68
Tagzemt tis 2
Tirawalt
Isekkilen: b, d, g, k, t
Imedyaten : l Yiwen wass, abara© yellu„. l Yu©al ibeddel abrid. l Yufa ajgagal n wa¤il s ufella n teslent. l Mi yessikkid deg yiguza n wa¤il, ittarew-d yimi-s aman. - Amek i d-te©ri¤ isekkilen yuran s uzegga© di yal amedya? - Acu twala¤ deg ususru nsen? I di tira nsen Isekkilen b, d, g, k, t. ©ur-sen amgired deg ususru maca ulac-it di tira: md: targa, agu . Asekkil "g" deg yimedyaten-agi, ©ur-s yiwet n tira maca sin yisusruyen. Ad lemde£ tira B b D d G g K k T t B b D d G g K k T t Muqel tugniwin terre¤ isekkilen ixu¡¡en.
A...ara£,
abri...,
uggu...
yessi...id,
...a£zal...
Ilu$ma
Muqel tsemde¤ ilem
Ay...i
a...ri..
Semyezwer isekkilen tsuf©e¤-d awalen:
a...rud
taban...a
l [g,r,a,z,a] - [f,r,a,g,a] - [k,a,s,u,m] - [a,l,k,a] - [n,d,i,a,a] - [©,a,a,i,n,b] [t,s,k,t,a,u] l [©,l,a,a,d] - [k,f,i,a,u] - [n,b,e,a,u,d] - [s,d,l,t,a,a,t] - [t,b,d,a,a,a,r] .
Af-d awalen ixu¡¡en:
l Ulamma berriket tzizwit, ................-is „idet. l Ikrez-itt .............di ccetwa, yeááa-tt u©yul deg ........... l ............. d llsas, tame™™ut d .............. alemmas. l Wi yeb©an aman, yerr ©er ................
69
jerrumt a T
3 Ase s i nfar w Amqim awsil n yisem
Amedya l Mi yessakked deg yiguza n wa¤il, imi-s ittarew-d aman 1- ¨er tafyirt tsemde¤ ilem Ismawen Imyagen ............... .............. 2-¨er tafyirt tsemde¤ ilem: Isem d uwsil Amyag d tzel©a .................. ................. 3-Muqel tsemde¤ ilem: Imi-s -------------- netta(t) l imi-.......... Nekk l im-.......... l imi-.......... kemm l imi-.......... l imi-.......... Nekkni l imi-.......... l imi-.......... Kunwi l imi-.......... l imi-.......... Nutni
Keáá Netta Nekkenti Kunemti
Ad cfu$ Isem, iteqqen ©ur-s umqim awsil n yisem.Amqim awsil n yisem immal wi tt-ilan t©awsa. Amedya: Imi-w (-k,-m,-s, nne©, nnte©, nwen, nkent, nsen, nsent). Axxam-iw (...ik, im, is, nne©, nnte©, nwen, nkent, nsen, nsent). Deg usuf, tettekk tezdit ger yisem d umqim awsil n yisem. Amedya : Adlis-iw ( ik ,im, is). Ayla-w ( k, m, s ).
Ilu$ma
Smed ilem
s umqim awsil n yisem: l Win yeááan amur-..... yessider ti™-..... l Ma yella ishel-ak walluy, Ÿader iman-.... di trusi. l Amcum ad t-id-yas wass-.....
Semres tizdit ger yisem d uwsil-is:
l Leb©i nne© meqqer, ul nne© me„„i. l Yir cc©el yettgalla di bab is. l Ala udi d tament i d-iteff©en seg yimi s. l Lezzayer d tamurt nne©, tamazi©t d tameslayt nne©.
70
Tagzemt tis 2 ris Av
Ameyyez uqbel aneggez
Zik, sin yigra zed©en tamduct. Yusa-d unebdu, teqqur temduct-nni. RuŸen ad d-nadin taye¤. Ufan anu d alqayan. Yenna-as yiwen deg-sen : "ad nneggez ?" Yerra-as winna ni¤en : "I lemmer ad yeqqar ula d wagi, amek ara d-nali ? Sya d asawen ttmeyyiz uqbel ad tneggze¤ ! "
MuŸend u YeŸya
Asegzi n wawalen Igra (agru) : d imqerqar
Isestanen
Ay©er ããan yigra tamduct nsen ? D acu ttnadin ? D acu i d-ufan ? Zed©en deg wayen i d-ufan ne© ala ? Ay©er ?
Iwata uzwel "ameyyez uqbel aneggez " i u¤ris-a ne© ala ?
71
Ta
3 Ase s i nfar w
s e f tit
Urmir ussid
Imedyaten Yiwen wass, abare© yellu„. Ittnadi, ittnadi, armi yufa ajgagal n wa¤il. Mi yessakked deg yiguza n wa¤il, ittarew-d yimi-s aman. 1- Qqen yal amyag d wazal-is - Inuda - tigawt ad te¤ru - Ad inadi - tigawt t¤erru - Ur inuda - tigawt te¤ra - Ittnadi - tigawt ur te¤ri 2- Smed ilem - Ad yarew - ................... - ............... - tigawt t¤erru - Ur yuriw - ..................... - .............. - tigawt te¤ra
Ad cfu$ Urmir ussid immal tigawt ©ezzifen, tigawt i d-yettu©alen, tannumi. Amedya : - Ittnadi ittnadi, armi yufa ajgagal n wa¤il. - Ittarew-d yimi-s aman.
Ilu$ma
Kkes-d urmir ussid di tefyar i d-teddun:
l La§yub ttraãun tem©er. l Ttna©en yi©erdayen di lbext n umcic. l Ur n©i© ur ukire©, qqaren-as wagi d ¤¤alem. l Ayen txedme¤ ad t-tafe¤.
Sefti l l l l
72
amyag yellan ger tacciwin ©er wurmir ussid: Tem„i (xdem) ©ef tem©er. (er„) yizmawen, (eáá) wuccanen. Rebbi (§fu) (©fer), wi yecc¤en iwexxer. Akken semm¤it i (kkes) fad.
Tagzemt tis 2 Tura, ad cnu$ Ssendu Ssendu, ssendu Tefke¤-d udi d amellal Ssendu, ssendu, Akken ad neááar abuqal Taxsayt i Ÿazen yifassen D kemm ay s§i© d lba¤na Ulamma la„ yettwassen LŸif yezzuzzen-it ccna Nu„a-d ©ur-m ad nessendu Taxsayt-iw te©ra i llhu I©i inu ad yendu yefru S lef¤el-ik a baba inu Ssendu, ssendu Tefke¤-d udi d amellal Ssendu, ssendu, Akken ad neááar abuqal A taxsayt berka tura La ttwali© qrib d azal ¨ur-m i d-rri© tuttra B©i©-kem ad d-terre¤ azal Ssendu© s ufus s lqis Udi yufrar yettŸerqis Kkse©-d a§bar d nnef¡-is I tem©art d warraw-is. Ssendu, ssendu Tefke¤-d udi d amellal Ssendu, ssendu, Akken ad neááar abuqal
Yidir
73
3 Ase s i nfar w D nekk ara yarun Muqel tugniwin tesqešde aris
Akken xedmen §e3⁄4len Yers-d uqcic, yemcawar d baba-s, u©alen rekben di sin. Wehmen medden, nnan-as: "Ur uggaden ara Rebbi di zzayla tame©bunt!" Dayen fran-tt:d am©ar d mmi-s i d-ibubben a©yul! D am©ar i d-irekben a©yul, ma d mmi-s ye™™afar-it-id s deffir. Medden nnan-as: "D am©ar amcum, ur yuggad ara Rebbi di mmi-s aleqqaq!" Rsen di sin, u©alen teddun ©ef u¤ar. Rwan medden ta¤sa: "Iwwet-iten Rebbi! A©yul sdat-sen, nutni teddun ©ef u¤ar!" Am©ar yers-d, d mmi-s i irekben,. Medden nnan-as: "Ddunit tuzligt! Am©ar am wahin ad ilŸu ©ef u¤ar, ilem„i i d-ikkren i¤elli ad irkeb!” Yiwen wass, yiwen um©ar d mmi-s unagen. Abrid ©ezzif, d©a rekkben s nnuba ©ef u©yul-nni nsen. Kra n tikkelt ideg ara §eddin ©ef ugraw n yimdanen, ad ten-id-ttmuqulen, yerna ad d-awin tazwayt fell-asen.
74
Tagzemt tis3
ris v A
Uccen d uyazi
Yiwwas, yunag wuccay d uyazi¤ inig ameqqran. ¤allen i yidurar d yi©allen, zegren isaffen, qegglen di t©ezza d tluta. Ass-nni ye©li-d fell-asen yi¤ di te„gi. Ayazi¤ yuli ©ef tasaft d ta§layant ; uccay yekcem s uruz ad yeddari, yeqqim d a§essas. Akken i d-yenqer lefjer, ihuzz uyazi¤ afriwen, yebda yes©uggu. Mazal ur§ad yekfi, yewwe¤-it-id wuccen ©er ddaw useklu, yenna-as : - Akka i d ta©ect i ak-yefka Rebbi, win ara as-d-yeslen ad d-yiŸnin wul-is, ad yejjem ta„allit : akken i d-yers ¡¡ut-ik deg ume„„u©-iw, ndekwale©-d seg yi¤es, uzzle©-d. Tura, ihi mi tfukke¤ tuddna, ader-d ad n„all. - Imuqel-it-id uyazi¤, yegza belli maáái d ta„allit i t-id-yewwin. D aqerruy-is kan i yeb©a ad t-i©e„„. - Yerra-as-d : Ha-t-an ddebb-ik deg wuruz. Saki-t-id si le§¤il ad n-rse© ! - Imuqel akka Si MŸemmed s uruz yellan di lãedra, iban-as wuccay ye™™es : i§awez, kra yekka yi¤ netta d a§essas, yewwi-t naddam s udem n ssbeŸ. Yebda wuccen la yettergigi, yeqqar-as i uyazi¤ : - rãu, rãu ! ad d-awi© lu¤u, ad d-u©ale© ! Yenser am uzrem deg usa©ur, ye™™ef abrid-is, yekunser. Asegzi n wawalen Yes©uggu : ittedden
Isestanen
Acu yexdem wuccen d uyazi¤ ? Ansi akk i d-§eddan. Anda i nsan mi i ten-ye™™ef yi¤? Anwa i d-yusan ©er-sen s wudem n ssbeŸ?
Ayen i d-yusa ? Amek i as-imeslay i uyazi¤? Ayen i as-yenna wuccen : d tidet ne© ala? Ayen ur yessawe¤ ara ad t-ikellex ? Ayen i yerwel wuccen ?
75
rawalt i T
3 Ase s i nfar w Tussda
£er imedyaten l Mi iwala iman-is qrib ad yemmet yessawel i yimeddukkal-is. l Ussan n tegrest qessiŸit. l Yenna umedyaz : ass-agi lli©, azekka wissen. 1- Amek i d-ne©ra isekkilen yettuderren? 2- Acu©er i ten-id-ne©ra akken ? l Imesli yuran s sin yisekkilen nessawal-as : imesli ussid.
Ad Cfu$ Imesli ussid nettaru-t s sin n yisekkilen. Md : deg wawalen-agi : imeddukkal, ussan, azekka. Isekkilen-agi yuran s yini, nessawal-asen isekkilen (ne© imesla) ussiden acku nura-ten s sin n yisekkilen. Ihi, tussda tewwi-d ad tt-naru s sin yisekkilen.
Ilu$ma
Derrer awalen yes§an imesla ussiden. l Keááini ruŸ nekk ad qqime© l Anef-iyi d yi©ed asemma¤ l Ay i©ed rwi©-k ad k-qelbe© l Tugi¤ ©ur-i ad d-tec§ec§e¤ l S wayen ifazen i §ace© l Ma d ul-iw ©er daxel ica¤
Err "f » ne© "ff » :
l A..ella, as...el, ye...er, u...al, a...ar, i..is, i...assen.
Err asekkil ixussen.
l Ifi..es, a..li, i..ki, a...rud, al...a, a...al, ara...ul, a...ul. l Ab...id, ta..unast, ta...sut, an..ar, ura..., ta...uga, ta..lent.
Muqel amedya tkemle¤.
l Gen ----------------- yeggan l Awi ---------------l Wwet -------------l Ini --------------- -l Er© -----------------
Aru-d 5 yismawen ideg yella usekkil ussid.
76
Tagzemt tis3 je a T
rrumt Tinza£
£er imedyaten-a l Ur d-usin ara yimeddukkal n warraw-is. l Yusa-d deg yi¤. l Yejba-d ©er uxxam nsen s tazzla. l âãan-ken yimeddukkal nwen ger yiberdan. 1. Wali ma nezmer ad nekkes awalen yettuderren, ad s§unt tefyar anamek ne© ala ? 2. Acu n waddad ideg llan yismawen i ten-id-i¤efren ? 3. Acu d-mmalen wawalen yettuderren deg yimedyaten ?
Ad Cfu$ Tanze©t d awal ur nettbeddil ara tal©a. Tetteqqen-d isem ©er umyag ne© isem ©er yisem ni¤en. (yusa-d ©er uxxam.) ne© ger sin yismawen (axxam n mmi-s). Tanze©t yezga ye™™affar-itt-id yisem amaruz. Siwa "ar" akked "s " i ye™™afar yisem ilelli. Ha-tent-a tenza© : di/deg, si/seg, ©er, ©ef, n, fell, ddaw, ar, s...
Ilu$ma
Af-d tinza© yellan di tefyar-a.
l Yekcem s axxam . l Yunag ©er temdint. l Nnig ubrid, i d-tezga tala-nni. l Yettkel ©ef warraw-is. l Inebgi i¤ulen, ™™ef a§ekkaz ddu-tt fell-as. l Ddaw ubrid, nnig ubrid, leqrar-is d abrid. l Tem„i txeddem i tem©er. l Tamurt teŸkem s lŸeqq, tefka-d yiwen d mmi-tne© l Fell-as akk i nwufeq, ad yettsewwiq fell-ane©.
Err tanze©t iwatan deg yilem: i, ©ef, si, fell, di, n, di, s.
l Yexdem tame©ra ... tzeqqa ... A™las. l Ay afrux ifirelles, §elli ... tegnaw ©ewwes. l Fki©-as rray ... MuŸ, yebna-iyi axxam ... lluŸ. l YettŸebbir ... tarwa-s, ur yeggan ara u¤an ......-asen. l Ye©li-d ufrux ....... l§ecc, i¡beŸ-d ..... te§rurt n umcic.
77
3 Ase s i nfar w
ris v A
Neyya tugar tixidas Yiwet n tikkelt, inisi yexdem tafellaŸt netta d wuccen. Kerzen, „„an a„alim. Mi i d-yeŸder ad b¤un l©ella, yenna-as wuccen : "d nekk ara yawin ayen yellan nnig wakal. " Inisi yewwi tibe¡lin ma d uccen imger-d iferrawen . Yu©al „„an irden. Tikkelt-a da©en, yenna-as wuccen : " d nekk ara yawin ayen yellan ddaw tmurt. T©ile¤ ad iyi-tkellxe¤ am tikkelt yezrin ." Inisi yewwi tiyedrin, ma d uccen issekfel-d i„uran. Akken iwala wuccen ixdem-itt i ££ay-is, yenna-as : " be™™u-agi dir-it. Ad tawi¤ kan ne© ad awi© kan.Win meqqren di le§mer gar-ane© ad yawi akk ayen yellan. " Yenna-as yinisi : - melmi i tlule¤ ay uccen ? Uccen :- lule© asmi yer©a yilel. Inisi ye™™er¤eq d ta¤sa : - ass-nni d nekk i as-issa©en times. Uccen yerfa, yenna-as : - ala ! Maáái n win meqqren. Tura, ad tt-nerr win me„„iyen ad yawi kra yellan. - Melmi tlule¤ a MŸend uccen ? - Lule©-d ass-a Uccen ur ifukk ara awal, inisi yekcem deg yiman-is, yebda isu©an am ugrud. Uccen yewhem. - Acu i k-yu©en ? Yerra-as-id yinisi : - ™™ef-iyi-n, ™™ef-iyi-n, tura ad n-lale© Asegzi n wawalen Ilel : d lebŸer.
A„alim : leb¡el
Isestanen
Acu yexdem wuccen d yinisi ? Acu „„an tikkelt tamezwarut ? Anwa i yewwin ayen yelhan ? Amek yeŸseb iman-is wuccen ?
Ma nmuqel a¤ris, anwa i d bu-txidas, anwa i d bu-tŸerci ? Efk-d aknaw iwatan i wawal yersen ©ef ujerri¤ : uccen issekfel-d i„uran. Efk-d anemgal iwatan i wawal yersen ©ef ujerri¤ : inisi yessa© times.
78
efru s A
3 Ase s i nfar w A mmi εzizen Ad k-we¡¡i© a mmi §zizen, D l§ib ma tettu¤ lasel-ik. Ulac win ara k-iŸesben, Ma ur tessine¤ imawlan-ik. ˜ader ad k-i©ur win ijaŸen ! Ad truŸe¤ ur d-teããi¤ later-ik. Ur b©i© ara ad terfu¤, Ma hed£e©-ak ©ef lejdud-ik. Smekta©-k-id ma tettu¤, Ahat ad k-ye©der yi¤es-ik ! Ttwe¡¡i© deg-k ad tecfu¤, Ad teŸku¤ i umeddakkel-ik. Rfed leqlam ad taru¤, Ad te„re¤ d acu i i§eddan. Maáái d ayen ara temŸu¤, Maáái d ayen yettfakkan. Win d-ilulen ad as-teŸku¤, Akken ad yissin wi t-ilan. ˜ader ad k-yawi wa¤u, Leh¤ur i ak-nni© ad ruŸen. D agerruj ur nettfukku, Wqem-asen am¤iq zeddigen. ¨ef llsas i¡eŸŸan bnu, Ma ulac dderya ad a©-zzmen ! Crif XEDDAM Ccna :NEWWARA.
80
Tagzemt tis3 D nekk ara yarun
a)- ¨er a¤ris-a, suffe©-d seg-s ayen d-yemmalen akud. b)- semres-iten deg tefyirt. Cfi© amzun d i¤elli ©ef wass amezwaru mi kecme© ©er u©erbaz. Zik i kkre©. Mi d-yu©al baba si tejma§t, yufa-iyi-d deg ufrag. Lli© tama n lkanun, gguni© tiremt-nni n lqahwa d uyefki. Ass-nni, ultma terzef ; qqime©-d iman-iw ©er tkasrunt-nni. Ulamma r„ent ci™uŸ wallen-iw seg naddam , a§ebbu¤ yuki akken ilaq.
Aru imyagen yellan ger tacciwin akken iwata :
Zik (ili) (zde©) di taddart. Mi (awe¤) setta n yiseggasen (awi)-iyi dadda ©er Fransa, din (kemmel) leqraya-w armi i d-(awi) agerdas n turagt. Syin (u©al) d ©er tmurt.
Ini-d d acu ay d-mmalen wawalen-agi : zik, kra n wussan, yiwen wass..., smed yis-sen ilmawen n u¤ris.
Izem d ubare£ ... , yella yiwen yizem d ameqqran, annect-ila-t, maca ur yes§i ara leqder ©er yi©ersiwen.Ixemmem amek ara yexdem akken a ten-yeáá. IruŸ ©er yiwen yifri d ameqqran, yudef deg-s, yerra iman-is yu¤en, ur yezmir ara ad yekker. .......... ¥allen-d fell-as kra n lewŸuc ad „ren amek yella. Win ara d-ikecmen ©er-s ad t-yeáá. ............, yerza-d ©er-s ubare©, yenna-as : " amek telli¤ ay agellid n te„gi ? " -Yessawel-as-d yizem, yenna-as : adef-d ©er dagi, ©er wacu akka tettmuqule¤ ? -Yerra-as-d ubare© : ttmuqule© ©er yidraz i n-yudfen ©er-k a™as, maca wid i d-yettu©alen ulac.
81
3 Ase s i nfar w Ad ktazle$ iman-iw Acu i twala di tmacahut i d-tewwi ? Wali ma tzemre ...
Ad tegzu¤ tamacahut Ad d-te©re¤ tamacahut s utram ? Ad d-talse¤ i tmacahut iwumi tesli¤ ? Ad d-taru¤ tmacahut war igulen Ad d-taru¤ weŸd-k tamacahut iwumi tesli¤ ? Melmi i tettafe iman-ik ? Mi...
txeddme¤ weŸd-k ? txeddmem di sin? txeddmem d agraw? txeddme¤ d yinelmaden n tesmilt akken ma llan? Muqel ma tzemre ...
Ad takze¤ amyag n t©ara? Ad tesmerse¤ amaruz anda iwata? Ad d-takze¤ amatar deg umyag? Ad d-tekkse¤ afeggag d umatar deg umyag? Ad takze¤ izri? Ad takze¤ addad n yisem? Ad takze¤ arbib di tefyirt? Ad takze¤ am¤an n yisem? Ad taru¤ isekkilen te©ri¤ yakan ?
82