SI 79.pdf

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ο Γ ΙΕΡΟ Σ ΠΟΛΕΜ ΟΣ

ΜΗΝΙ ΑΙ Ο ΠΕΡΙΟ

Τ ΗΝ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η ΚΑ Ι Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

79 · ΜΑΡΤΙΟΣ

2003 · € 3,00

Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΤΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ Β1ΣΤΗ ΝΟΤΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

ΤΕΥΧΟΣ

Ο ΜΠΟΥΡΛΟΤΙΕΡΗΣ ΤΩΝ ΨΥΧΩΝ

Η ΔΙΑΒΑΣΗ ΤΟΥ ΡΗΝΟΥ (1945) 01 ΣΥΜΜΑΧΟΙ ΕΙΣΧΩΡΟΥΝ ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΤΟΥ Γ ΡΑΙΧ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ

ΙΑΠΩΝΙΚΟ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟ ΤΣΕΠΗΣ " ΣΤΟ ΠΕΡΛ ΧΑΡΜΠΟΡ Η ΠΡΩΤΗ ΑΠΩΛΕΙΑ ΣΤΟΝ ΕΙΡΗΝΙΚΟ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β' ΠΠ

-Η

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΑΣΤΙΓΙΟΝ ΤΟ ΓΑΛΛΙΚΟ ΠΥΡΟΒΟΛΟ ΥΠΕΡΙΣΧΥΕΙ ΕΝΑΝΤΙ ΤΟΥ ΑΓΓΛΙΚΟΥ ΤΟΞΟΥ (17 ΙΟΥΛΙΟΥ 1453)

Ο ΡΟΥΜΑΝΟ-ΟΥΓΓΡΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ 1919 - Η ΗΤΤΑ ΤΟΥ ΕΡΥΘΡΟΥ ΟΥΓΓΡΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΒΟΥΔΑΠΕΣΤΗΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΤΕ Υ Χ Ο Σ 79 Μ Α Ρ ΤΙΟ Σ 2003

6 ΠΑΠΑΦΛΕΣΣΑΣ Ο ΜΠΟΥΡΛΟΤΙΕΡΗΣ ΤΩΝ ΨΥΧΩΝ 16 Η ΔΙΑΒΑΣΗ ΤΟΥ ΡΗΝΟΥ (1945) ΟΙ ΣΥΜΜΑΧΟΙ ΕΙΣΧΩΡΟΥΝ ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΤΟΥ Γ 1ΡΑΙΧ 30 ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ: ΙΑΠΩΝΙΚΟ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟ ΤΣΕΠΗΣ" ΣΤΟ ΠΕΡΛ ΧΑΡΜΠΟΡ Η ΠΡΩΤΗ ΑΠΩΛΕΙΑ ΣΤΟΝ ΕΙΡΗΝΙΚΟ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β' ΠΠ 40 Ο ΡΟΥΜΑΝΟ-ΟΥΓΓΡΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ 1919 Η ΗΤΤΑ ΤΟΥ ΕΡΥΘΡΟΥ ΟΥΓΓΡΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΒΟΥΔΑΠΕΣΤΗΣ 52 Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΑΣΤΙΓΙΟΝ (17 ΙΟΥΛΙΟΥ 1453) ΤΟ ΓΑΛΛΙΚΟ ΠΥΡΟΒΟΛΟ ΥΠΕΡΙΣΧΥΕΙ ΕΝΑΝΤΙ ΤΟΥ ΑΓΓΛΙΚΟΥ ΤΟΞΟΥ 60 Ο Γ ΙΕΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΤΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ Β' ΣΤΗ ΝΟΤΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

ΜΟΝΙΜΕΣ Ε Ξ Ω Φ Υ Λ Λ Ο

L

r

0 Γοηγόριος Δίκαιος ή Παπαφλέσσας στην πιο γνωστή απεικόνισή του (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

Γ

9 iUa

ϊ

4 76 77 78 80 82

ΣΤΗΛΕΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΣΦΑΛΜΑΤΑ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ QUIZ ΓΝΩΣΕΩΝ

"ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ11 Μηνιαίο περιοδικό ■ Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥ0ΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ 0 ΙΚ 0 Ν 0Μ Α Κ 0 Σ , Αντιστράτηγος ε.α. / ΝΙΚΟΛΑΟΣ Κ0Λ0ΜΒΑΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε .α „ τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταζίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε,α. / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑθΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΟΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ / ΠΑΝΝΗΣ 0ΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ / ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΝΣΟΛΑΣ·1 ΑΓΓΕΛΟΣ ΔΑΛΑΣΣΗΝΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ / ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣ / ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΚΟΝΤΟΠΑΝΤΕΛΗΣ / ΤΩΝΗΣ ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΛΑΣΚΑΡΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΛΟΥΚΑ - ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ - ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΝΕΛΗ - ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ- ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ - ΒΙΚΥ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49,10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951,10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 210.38.21.985 · email: [email protected] t FAX: 210.38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 36,00 ευρώ / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 70,00 ευρώ t ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ - ΚΥΠΡΟΣ 72,00 ευρώ / ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 80,00 ευρώ · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ ,θ . 3961, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ. Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ, ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-1. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Το θρυλικό « Enola Gay» με το πλήρωμά του.

ταση του πολέμου και κατά συνέ­ πεια τον θάνατο χιλιάδων Αμερι­ κανών στρατιωτών. Ο θάνατος του Νέλσον αφήνει τον πλοηγό Τεοντόρ Βαν Κιρκ, τον κυβερνή­ τη Πολ Τίμπετς και τον οπλουργό Μόρις Τζέπσον τα μόνα εν ζωή μέλη του δωδεκαμελούς πληρώ­ ματος του «Enola Gay».

διάσημος σε ολόκληρο τον κό­ σμο όταν η βρετανική κυβέρνη­ ση τού ανέθεσε το 1947 να εξα­ κριβώσει τι συνέβη κατά τις τε­ λευταίες ημέρες της ζωής του Χίτλερ στο υπόγειο καταφύγιο της καγκελαρίας στο Βερολίνο. Το βιβλίο με τίτλο «Οι τελευταίες ημέρες του Χίτλερ», το οποίο πα­ ρουσίαζε έναν απογοητευμένο Χίτλερ, σκιά του παλαιού του ε­ αυτού, βασίστηκε σε προσωπική έρευνα του συγγραφέα κατά τη διάρκεια του πολέμου ως μέλους της βρετανικής αντικατασκοπείας. Σύσσωμος ο επιστημονικός κόσμος και φυσικά ο βρετανικός και ο διεθνής Τύπος είχαν εκφρα­ στεί πολύ κολακευτικά για το πό-

ΑΠΕΒΙΩΣΕ 0 ΧΙΟΥ ΤΡΕΒΟΡ-ΡΟΠΕΡ ΑΠΕΒΙΩΣΕ ΜΕΛΟΣ ΤΟΥ «ENOLA GAY» Απεδίωσε σε ηλικία 77 ετών, στο Λος Αντζελες, ο ασυρματι­ στής του αμερικανικού αεροσκά­ φους Β-29 «Enola Gay» από το ο­ ποίο ερρίφθη η ατομική βόμβα στη Χιροσίμα. Ο Ρίτσαρντ Νέλσον (το νεαρότερο μέλος του πληρώ­

ματος) έστειλε το ιστορικό μήνυ­ μα «εξαιρετικά αποτελέσματα» στον πρόεδρο ΧάριΤρούμαν μετά την έκρηξη της βόμβας. Μέχρι το τέλος της ζωής του δήλωνε ότι δεν ένιωθε καμία τύψη για τον θάνατο χιλιάδων κατοίκων της μαρτυρικής ιαπωνικής πόλης ε ­ πειδή θεωρούσε ότι η ρίψη της βόμβας δεν επέτρεψε την παρά-

Απεβίωσε σε ηλικία 89 ετών ο έγκριτος Βρετανός ιστορικός Χι­ ού Τρέβορ-Ρόπερ, που διετέλεσε καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας επί 13 χρόνια στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και διευθυντής του κολλεγίου Πήτερχαουζ του Καίμπριτζ. Συγγραφέας λαμπρών ιστορικών μελετών για περιό­ δους από τον Μεσαίωνα ως τη σύγχρονη ιστορία, ο Ρόπερ έγινε

ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ ΤΑ ΟΣΤΑ ΟΚΤΩ ΠΕΣΟΝΤΩΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ Λ

πέδου της ΕΛΔΥΚ στις 16 ΑυΣε μια λιτή και συναισθηματικά φορτισμένη τελετή γούστου 1974, και του δεκα­ που έγινε στη Λευκωσία ο υ­ νέα Γεωργίου Ροδόπουλου, ο πουργός Εξωτερικών της Κυ­ οποίος σκοτώθηκε στο στρα­ πριακής Δημοκρατίας, Γιαννάτόπεδο Καποτά, στη Λευκω­ κης Κασουλίδης, παρέδωσε σία, στις 22 Ιουλίου 1974. Το στις 29 Ιανουαρίου σε αντι­ μεσημέρι της 29ης Ιανουαρίπροσωπεία του ΓΕΣ τα λείψα­ ου τα οστά των πεσόντων, τα να οκτώ Ελλαδιτών στρατιωτι­ οποία αναγνωρίστηκαν με τη κών οι οποίοι έπεσαν στην Κύ­ μέθοδο του DNA, έφθασαν προ κατά τη διάρκεια μαχών με αεροσκάφος C-130 της ΠΑ με τους Τούρκους εισβολείς στο αεροδρόμιο της Ελευσί­ το καλοκαίρι του 1974. Πρό­ νας. Στη συνέχεια μεταφέρ­ κειται για τα οστά του λοχα­ θηκαν στον Ιερό Ναό Πανα­ γού Πεζικού Σωτήριου Τσιώγίας Παντάνασσας στο στρα­ νου, ο οποίος τραυματίστηκε τόπεδο «Παπάγου», όπου εστις 21 Ιουλίου 1974 στην πε­ ψάλη επιμνημόσυνη δέηση ριοχή Κιόνελι και υπέκυψε παρουσία της πολιτικής και στα τραύματά του στο Γενικό της στρατιωτικής ηγεσίας του Υπουργείου Εθνικής Αμυνας. Νοσοκομείο Λευκωσίας στις Στιγμιότυπο από την 29 του ίδιου μήνα, του ανθυΚατά την υποδοχή στο αερο­ παράδοση των λειψάνων των πασπιστή Πεζικού Γεωργίου δρόμιο Ελευσίνας μια διμοι­ Ελλαδιτών στρατιωτικών στην Μπινάκη, που σκοτώθηκε ρία και τμήμα στρατιωτικής αντιπροσωπεία του ΓΕΣ. στον χώρο του στρατοπέδου μουσικής απέδωσαν τιμές. Α ­ της ΕΛΔΥΚ στις 22 Ιουλίου 1974, του επιλοχία ντιπροσωπεία αξιωματικών συνόδευαε την πο­ Χρήστου Ζάρκου, ο οποίος έπεσε στο Κιόνελι μπή κατά τη διαδρομή μέχρι το στρατόπεδο στις 21 Ιουλίου 1974, του επιλοχία Εμμανουήλ «Παπάγου». Τα οστά φυλάχθηκαν στον Ιερό Ζαχαράτου και των δεκανέων Ιωάννη ΗλιόπουΝαό μέχρι το πρωί της επόμενης ημέρας, οπό­ λου, Κωνσταντίνου Χαλατσή και Θωμά Λύγκου, τε μεταφέρθηκαν στους τόπους καταγωγής που έπεσαν μαχόμενοι στον χώρο του στρατοτων πεσόντων για να ενταφιαστούν.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Χιού Τρέβορ- Ρόπερ. νημα του Ρόπερ χαρακτηρίζοντάς το «ένα αριστούργημα, τό­ σο από πλευράς αφήγησης, όσο και ως εργασία ενός ντετέκτιβ της Ιστορίας». Ομως η φήμη του συγγραφέα υπονομεύθηκε σοβα­ ρά το 1983, όταν έπεσε θύμα της περίφημης απάτης με τα «Ημε­ ρολόγια του Χίτλερ». Κατά την περίοδο 1974-1988 ως διευθυ­ ντής της Times Newpapers ανέλαβε να εξετάσει τους 60 τόμους των «ημερολογίων» αυτών ώστε να αποφανθεί για την αυθεντικότητά τους. Οταν πιστοποίησε ότι ήταν γνήσια το γερμανικό περιο­ δικό "Stern" και οι «Sunday Times» πλήρωσαν τεράστια ποσά για να εξασφαλίσουν τα δικαιώματα δη­ μοσίευσης. Τελικά τα ημερολόγια αποδείχθηκαν χαλκευμένα. Τόσο το μελάνι, όσο και το χαρτί είχαν παραχθεί μετά τον Β' ΠΠ, ενώ το κείμενο ήταν γεμάτο από ανα­ χρονισμούς και ιστορικές ανα­ κρίβειες. Ο Βρετανός ιστορικός ζήτησε δημοσίως συγγνώμη και δικαιολογήθηκε λέγοντας πως είδε τα ημερολόγια μόνο για λί­ γες ώρες και ότι το "Stern" τον εί­ χε διαβεβαιώσει πως όλοι οι έ­ λεγχοι επιβεβαίωναν την αυθεντικότητά τους. Ακόμα και αυτός ο οποίος κατά πολλούς «ουδέπο­ τε διετύπωσε ένα ανακόλουθο ε­ πιχείρημα», υπέπεσε σε ένα τόσο σοβαρό σφάλμα.

Ε

Ι Δ

Η

Σ

Ε

Ι Σ

ΧΑΝΙΑ 2003 ■Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΕΝΟΣ ΜΝΗΜΕΙΟΥ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

_ JM.JAHREJWt

IC B A T A IL L O N S T U R M R E G IM E N T : IM ΚΑΜΡΓ AUr ΚβεΤΛ; if M AL Ε Μ Ε · G A L A T A S ; K A S T E . L L I C H A N lA j

e :u c H t o t e n : G E H Ö R T HHR D A N K ! ; D IE IH R F E R N G E R i H E IM A T G E T R E U E U R E M F A H N E N E ID DAS LE B E N GÄBET

I ZUft MAHNUNÖ FOR ALLE Ό ΐε HIER V ER W EIL E ii

Μάιος 1999. Το μνημείο για τους πεσόντες αλεξιπτωτιστές είναι ακέραιο αλλά περιβάλλεται ασφυκτικά από κατοικίες, αποθήκες και περιφράξεις (φωτ. Γ. Τερνιώτης). Δυστυχώς ένα ιστορικό μνη­ μείο που κατασκευάστηκε στον νομό Χανίων κατά τη διάρκεια της κατοχής συνεχίζει να υφίσταται καταστροφές... Πρόκειται για το "γερμανικό πουλί", όπως ο­ νομάστηκε από τον κρητικό λαό, το οποίο βρίσκεται δυτικά της πόλης των Χανίων, στον δρόμο προς το Μάλεμε, πάνω σε έναν μικρό λόφο που σήμερα (σε αντί­ θεση με την εποχή του πολέμου) περιβάλλεται ασφυκτικά από κα­ τοικίες, αποθήκες, χώρους στάθ­ μευσης φορτηγών αυτοκινήτων κλπ. Σύμφωνα με τη μεγάλη μαρ­ μάρινη επιγραφή στη βάση του,

αφιερώθηκε στους Γερμανούς α­ λεξιπτωτιστές που έπεσαν στις περιοχές του Μάλεμε, του Γαλα­ τά, του Καστελλίου και των Χα­ νίων και ανήκαν στο 2ο Τάγμα του Συντάγματος Εφόδου, κατά τη μάχη της Κρήτης. Οι βανδαλι­ σμοί στο μνημείο αυτό, που είχε επιβιώσει επί 60 σχεδόν χρόνια μετά την επική μάχη, άρχισαν τον Νοέμβριο του 2000, όταν οι "κακές καιρικές συνθήκες" (!) έπληξαν τον πέτρινο αετό των α­ λεξιπτωτιστών της Luftwaffe στην κορυφή του, κόβοντάς τον σχε­ δόν στη μέση!.. Λίγο αργότερα κάποιοι ανεγκέφαλοι θεώρησαν

ΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ Το περιοδικό "Ιστορικά Θέματα1' ανακοινώνει την οργάνωση ημερίδας με θέμα "Κύπρος: Από την Αγγλοκρατία στην Τουρκική εισβολή", η οποία θα πραγματοποιηθεί στις 20 Μαρτίου στην αίθουσα του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών (Ακαδημίας 62). Ομιλητές θα είναι οι κ.κ. Θανάσης Κονδύλης ("Κύπρος: Ενα πολύτιμο πετράδι στο στέμμα της Αυτής Μεγαλειότητας (1879-1960)“, Σταύρος Καρκαλέτσης ("Κυπριακό 1950-1960. Από το αίτημα της Ενωσης στην ανεξαρτησία") και Κατερίνα Βαρελά ("Κύπρος 1960-1974: διπλωματικές παρεμβάσεις και χαμένες ευκαιρίες"). Θα επακολουθήσει συζήτηση με το κοινό. Συντονιστής θα είναι ο διευθυντής των "Ιστορικών Θεμάτων", κ. Νίκος Νικολούδης.

Φεβρουάριος 2003. Η καταστροφή στη μαρμάρινη πλάκα με την αφιέρωση στους πεσόντες έχει αρχίσει! Το στεφάνι με τις κορδέλες στα χρώματα της Γερμανικής Δημοκρατίας βρέθηκε πεταμένο στις λάσπες εκεί κοντά και τοποθετήθηκε πάλι στη θέση του (φωτ. Γ. Τερνιώτης). καλό να καταστρέψουν τελείως το "κακό πουλί", εκτιμώντας ότι είχε φθάσει η ώρα το μνημείο αυ­ τό να "φύγει από τη μέση"! Με θλίψη Γερμανοί, Σύμμαχοι και Ελ­ ληνες βετεράνοι, αλλά και απλοί προσκυνητές που τιμούσαν τους νεκρούς και τους επιζώντες κατά την 60ή επέτειο από τη μάχη της Κρήτης τον Μάιο του 2001, είδαν το μισοκατεστραμμένο μνημείο. Σε πρόσφατη επίσκεψή μας στην περιοχή διαπιστώσαμε ότι οι προ­ σπάθειες καταστροφής του μνη­ μείου συνεχίζονται με "παραδο­ σιακά μέσα και εργαλεία", αυτή τη φορά βάζοντας στόχο τη μαρ­ μάρινη επιγραφή στη βάση του. Ποιος ξέρει; Την επόμενη φορά ί­ σως χρησιμοποιηθούν και μερικά κιλά εκρηκτικών για να το ανατι­ νάξουν τελείως!... Δ εν βρέθηκε κανένας να πει σε αυτούς τους "όψιμους πατριώτες" ότι μέσω του μνημείου αυτού προβάλλε­

ται και ο αγώνας των Κρητών κα­ τά τη μεγάλη σύγκρουση του Μαϊου του 1941; Αραγε οι πολυά­ ριθμες επιγραφές στη γερμανική γλώσσα, που διαφημίζουν τα κά­ θ ε είδους ενοικιαζόμενα δωμά­ τια, γραφεία ταξιδίων και κατα­ στήματα της περιοχής, η οποία κερδίζει τόσα πολλά από τον του­ ρισμό, δεν τους ενοχλούν; Θ έ­ λουμε να πιστεύουμε ότι αυτές οι πράξεις ιεροσυλίας δεν εκ­ φράζουν την πλειοψηφία των Κρητών. Οσο υπάρχει ακόμα και­ ρός το μνημείο θα πρέπει να προστατευθεί με περίφραξη και φύλαξη ή να αφαιρεθούν τα απομεινάρια της μαρμάρινης πλάκας και να μεταφερθούν σε κάποιο μουσείο για να διασω­ θούν...

Γιάννης Τερνιώτης

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ Ιστορικός

«Η ΘΟΛΗ ΚΑΙ ΜΠΕΡΔΕΜΕΝΗ ΤΟΥΤΗ ΜΟΡΦΗ, Ο «ΕΞΩΛΕΣΤΑΤΟΣ» ΑΝΘΡΩΠΟΣ, ΟΠΩΣ ΤΟΝ ΕΙΠΕ Ο ΠΑΛΑΙΩΝ ΠΑΤΡΩΝ ΓΕΡΜΑΝΟΣ, ΔΕ ΣΤΑΘΗΚΕ ΟΡΓΑΝΟ ΜΟΝΑΧΑ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΑΤΟ ΣΤΟΝ ΥΠΕΡΤΑΤΟ ΑΓΩΝΑ: ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΡΩΤΟΥΣΠΡΩΤΟΥΣ, ΑΝ Μ Η Ο ΠΡΩΤΟΣ, ΣΤΗ ΣΕΙΡΑ ΤΩΝ ΑΛΗΘΙΝΩΝ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΩΝ. ΧΩΡΙΣ ΑΥΤΟΝ ΕΙΝΑΙ ΑΔΥΝΑΤΟ ΝΑ ΦΑΝΤΑΣΤΟΥΜΕ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΟΡΙΑ. ΤΙ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΚΑΜΕΙ Κ Ι’ ΑΥΤΟΣ ΑΚΟΜΑ Ο ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ, ΑΝ Ο ΔΙΚΑΙΟΣ, ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΑΦΟΡΗ ΤΟΛΜΗ ΠΟΥ ΕΦΤΑΝΕ ΩΣ ΤΗΝ ΑΣΥΝΕΙΔΗΣΙΑ, ΤΗΝ ΕΞΑΛΛΗ ΟΡΜ Η ΠΟΥ ΑΓΓΙΖΕ ΤΗΝ ΤΡΕΛΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΠΛΗΚΤΙΚΗ ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΛΟΓΗ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΠΟΥ ΣΥΝΟΡΕΥΕ ΜΕ ΤΗΝ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΔΕΝ ΑΝΑΒΕ ΤΗΝ ΠΥΡΚΑΙΑ, ΜΕ ΤΕΤΟΙΟ ΤΡΟΠΟ, ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΙΑ ΑΚΡΗ ΤΟΥ ΜΟΡΙΑ Ω Σ ΤΗΝ ΑΛΛΗ, ΩΣΤΕ ΝΑ ΒΑΛΕΙ ΔΙΑΛΕΧΤΟΥΣ ΚΑΙ ΜΑΖΕΣ, ΣΤΟ ΦΟΒΕΡΟ Δ ΙΛ Η Μ Μ Α : Ή ΝΑ ΥΠΟΤΑΧΤΟΥΝΕ ΣΤΗΝ ΤΡΟΜΕΡΟΤΕΡΗ ΣΦΑΓΗ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ, Ή ΝΑ ΤΟΥΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΟΥΝ, ΑΝΕΤΟΙΜΟΙ, ΕΣΤΩ, ΑΛΛΑ ΣΑΝ ΑΝΔΡΕΣ, ΜΕ ΤΟ ΣΠΑΘ Ι ΣΤΟ ΧΕΡΙ ΚΑΙ ΜΕ ΤΟ ΣΥΝΘΗΜΑ ΤΗΣ ΛΕΥΤΕΡΙΑΣ». Σπύρος Μ ελάς, «ΜΑΤΩΜΕΝΑ ΡΑΣΑ»

Ο ΜΠΟΥΡΛΟΤΙΕΡΗΣ ΤΩΝ ΨΥΧ! . Γρηγόριος Δίκαιος η Παπαφλέσσας (το όνομα Φλέσσας προέρχεται πιθανότατα από παραφθορά της λέξης Εφέσσιος, όμως δεν είναι δυνατό να πιστοποιηθεί αν γένεια των Φλεσσαίων καταγόταν από την Εφεσσο) γεννήθηκε το 1787 στο χωριό Πολιανή της Αρκαδίας, το οποίο υπαγόταν στην επαρχία του Λεονταρίου. Ο Γεώργιος (αυτό ήταν το όνομά του πριν περιβληθεί το ιερατικό σχήμα) ήταν το τε ­ λευταίο από τα 28 παιδιά του Δημητρίου Δικαίου και το δέκατο της Κωνσταντίνας, που ήταν η δεύ­ τερη σύζυγος του Δικαίου. Από πολύ μικρός διακρίθηκε για τον ατίθασο χαρακτήρα του αλλά και για τη φιλομάθειά του. Αφού διδάχθηκε τα πρώτα γράμματα δίπλα σε έναν μοναχό φοίτησε για με­ ρικά χρόνια στη φημισμένη Σχολή της Δημητσάνας. Κατόπιν χειροτονήθηκε διάκονος και μόνα­ σε κατά την περίοδο 1816-1817 στη Μονή Βελανι­ διάς κοντά στην Καλαμάτα. Κάποια ερωτικά πα­ ραστρατήματα τον οδήγησαν σε φιλονικία με τον επίσκοπο της Μονεμ6ασίας και έπειτα στη Μονή της Ρεκίτσας, στα σύνορα των επαρχιών Μυστρά και Λεονταρίου. Γρήγορα φάνηκε ότι η μοναχική ζωή δεν ταί­

Ο

Ο Γρηγόριος Δίκαιος ή Παπαφλέσσας στην πιο γνωστή απεικόνισή του (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

ν ·ν ·ν

ριαζε στον ατίθασο και εκρηκτικό χαρακτήρα του Παπαφλέσσα. Ενας Τούρκος μεγαλοκτηματίας, ο Χουσεϊν αγάς Σερντάρης, είχε αποδειχθεί σε πο­ κακό γείτονα για το μοναστήρι καθώς κάθε ηλύ οικο­ χρόνο μετατόπιζε τα όρια των κτημάτων του κα­ ταπατώντας τα μοναστηριακά. Οι μοναχοί είχαν καθημερινές φιλονικίες μαζί του και η διαφορά αναμενόταν να λυθεί μπροστά στους Τούρκους δι­ καστές. Η δίψα του Παπαφλέσσα για δράση βρήκε αντικείμενο. Επεισε τους μοναχούς να σκάψουν μεγάλους λάκους μέσα στα κτήματα του Χουσεϊν και να τους γεμίσουν με κάρβουνα. Λίγους μήνες αργότερα προκάλεσε σκηνοθετημένο επεισόδιο με τους άνδρες του Τούρκου μεγαλοκτηματία. Στο δικαστήριο οι μοναχοί ισχυρίστηκαν με θεα ­ τρικό τρόπο πως από την ίδρυση του μοναστηρι­ ού τα όρια των κτημάτων είχαν οριστεί με λάκους γεμάτους κάρβουνα, ωθώντας τους δικαστές να ελέγξουν τα λεγόμενό τους. Τα κάρβουνα δεν άρ­ γησαν να βρεθούν και η απόφαση ήταν σε βάρος του Χουσεϊν, ο οποίος έχασε και ένα μέρος από τα κτήματά του. Ο Γρηγόριος όμως είχε αποκτή­ σει πλέον έναν επικίνδυνο εχθρό. Υστερα από μι­ κρό διάστημα, με αφορμή τη διάλυση ενός

Ο Παπαφλέσσας ξεσηκώνει τον Μόριά. Φλογερός πατριώτης και ικανότατος ρήτορας, κατάφερε πολύ γρήγορα να μεταδώσει παντού τον επαναστατικό ενθουσιασμό (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

συνοικεσίου εξαιτίας του γ οη τευτικο ύ μονα­ χού, ο Χουσεϊν έπεισε το ν πασά τη ς Τριπολιτσάς να του επ ιτρέψ ει να το ν συλλάβει. Ο Παπαφλέσσας κα τά φ ερε να διαφύγει χάρη στην επέμβαση των αδελφώ ν του οι οποίοι συνεπλάκησαν με το υς Τούρκους διώ κτες του. Φ εύγοντας ο νεαρός μοναχός φώναξε δυνατά: «Βρε κερα τά δες Τούρκοι, να πάτε πίσω στον α φ έντη σας το ν κέρατά να του ειπ ήτε ότι εγώ φεύγω για τη ν Πόλη και δ εν θα γυρίσω πίσω απλός καλόγερος. Ή δεσπότης θα έρθω ή πασάς!». Πρώτος σταθμός των απίστευτων περι­ πετειώ ν τη ς τυχοδιω κτικής αυτής φύσης ή ­ ταν η Ζάκυνθος, το "κλασικό" καταφύγιο των καταδιω κόμενων από τη ν τουρκική εξουσία. Ο Παπαφλέσσας εντυπωσιάστηκε από το ν α­ έρα ελευ θ ερ ία ς που έπ νεε στο νησί και από τα φλογερά κηρύγματα για τη ν ελευ θ ερ ία τη ς Ελλάδας. Η ιδέα τη ς εξέγερ σ η ς εναντίον τω ν τυράννω ν το ν συγκινούσε αλλά η δίψα του για προσωπική ανάδειξη παρουσιαζόταν πιο επιτακτική και πιο άμεση. Γρήγορα η ζωή του στη Ζάκυνθο έγινε ασφυκτική. Η πληθω­ ρική του ύπαρξη ονειρευότα ν το Φανάρι στην Κωνσταντινούπολη με το παρασκήνιο, τις ραδιουργίες και τις μεγά λες δ υ να τό τη τες που παρουσίαζε για τις ανικανοποίητες προ­ σωπικές του φιλοδοξίες. Στα τέλη του 1817 έφ θασ ε στην Κωνστα­ ντινούπολη. Πολύ γρήγορα κατανόησε το ε ­ σωτερικό "παιγνίδι" του Πατριαρχείου. Κατά­ φ ερ ε να κερδίσει τη ν εμπιστοσύνη το υ συ­ μπατριώτη του μητροπολίτη Δέρκων και άρ­ χισε να ανέρχεται ταχύτατα στην κλίμακα τη ς εκκλησιαστικής ιεραρχίας. Χ ειροτονήθ η κ ε αρχιμανδρίτης και φ ά νηκε ότι πλησίαζε το ν σκοπό του (δηλαδή το επισκοπικό αξίω­ μα) όταν ένα π εριστατικό άλλαξε καθοριστι­ κά τη ν πορεία του. Την περίοδο εκείνη το μυστικό περί τη ς ~: ΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ύπαρξης τη ς Φιλικής Εταιρείας άρχισε να ε ­ ξαπλώνεται σε σημαίνοντα πρόσωπα τη ς Πελοποννήσου. Ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος προσέγγισε το ν φιλόδοξο αρχιμανδρίτη και το ν μύησε στην Εταιρεία (21 Ιουνίου 1818). Οι προοπτικές του τελευ τα ίο υ ξα φ νι­ κά άλλαξαν καθώς μπροστά του εμφ ανίσ τη­ κε μια υπόθεση τεράσ τιας σημασίας, αντάξια τη ς προσωπικότητάς του. Ο φόβος δ εν πέρασε ο ύ τε για μια στιγμή από τη ν ριψ οκίνδυ­ νη ψυχή του. Δ έχθ ηκε το ν πιο επικίνδυνο ρόλο, αυτόν του κατηχητή, και επιδόθηκε στην αποστολή του με άκρατο ενθουσιασμό. Με το ν τίτλο του πατριαρχικού εξάρχου για προκάλυψη και το ψευδώνυμο «Αρμόδιος» απεστάλη ως απόστολος τη ς Εταιρείας στη Βλαχία, όπου α νέπ τυξε εκπληκτική δράση. Ο υπερβολικός ζήλος και το θάρρος του το ν παρέσυραν συχνά σε απερίσκεπτες ενέρ γ ει­ ες που ε ξέ θ ε τα ν σε κίνδυνο τη ν Εταιρεία. Ο­ ταν μάλιστα έγιναν γνω σ τές οι α υ θα ίρ ετες συμφωνίες του με το υς οπλαρχηγούς Γιωργάκη Ολύμπιο και Ιωάννη Φαρμάκη (με τους οποίους είχε γίνει αδελφοποιητός), μερικοί Φιλικοί εισ ηγήθηκαν ακόμα και τη δολοφ ο­ νία του ώστε να απαλλαγούν από το ν «ανοικονόμητο παπά». Ο ίδιος ο Αναγνωστόπουλος διέσπειρε τη φήμη πως ο Παπαφλέσσας διαβιούσε πολυτελώ ς στο Β ουκουρέστι χρη­ σιμοποιώντας 30.000 γρόσια από το ταμείο τη ς Εταιρείας, γεγονός το οποίο ίσως δ εν α­ πείχε πολύ από τη ν πραγματικότητα. Οταν ο Παπαφλέσσας επ έσ τρεψ ε στην Κωνσταντινούπολη δ έχ θ η κε τις έν το ν ες επι­ π λήξεις του Αναγνωστόπουλου διότι η σχε­ δόν φανερή δράση του είχε προκαλέσει τις υποψίες τη ς το υρ κική ς διοίκησης. Ομως ο «διαβολικός παπάς» δ εν σκόπευε πλέον να λαμβάνει διαταγές. Με τη ν απειλή ενός ε γ ­ χειριδίου το ν ανάγκασε να του αποκαλύψει τα αρχηγικά σ τελέχη τη ς Εταιρείας και να το ν εν τά ξει σε αυτά. Τον απείλησε ό τι αν δεν το έπ ρ α ττε θα το ν σκότωνε και θα πληροφορούσε το ν σουλτάνο για τη ν ύπαρ­ ξη τη ς Εταιρείας. Ετσι ο Παπαφλέσσας με ένα τολμηρό άλμα πέρασε όλα τα συνωμοτι­ κά φράγματα τη ς Φιλικής Εταιρείας και εισήλθε στον στενό κύκλο των ηγετώ ν που συναποτελούσαν τη ν Αρχή της. Ο Δικαίος επ έσ τρεψ ε στο Βουκουρέστι και κατέσ τησε τη ν οικία του σχεδόν φανερό επαναστατικό κέντρο. Κινούμενος παντού μυούσε, ενθουσίαζε, έπ ειθε, παρέσυρε χω­ ρίς να υπολογίζει κανέναν κίνδυνο. Παρά τις συστάσεις των υπολοίπων εταίρω ν τη ς πε­ ριοχής δ εν λάμβανε τα απαραίτητα μέτρα προφύλαξης με αποτέλεσμα να σ υλληφ θεί από τη ν αστυνομία του ηγεμόνα τη ς Βλαχίας Αλέξανδρου Σούτσου. Ομως η τύχη του χα­ μογέλασε. Ο Σούτσος π είστηκε από τα λεγά ­ μενα υπαλλήλων του και επιφανών μελών τη ς κοινωνίας τη ς πόλης, μυημένω ν στη Φιλι­ κή Εταιρεία, ό τι οι μόνες συνωμοσίες που εξύφαινε ο γ ο η τευ τικό ς ιερέας ήταν εναντίον του γυναικείου φύλου. Ο Παπαφλέσσας σί­ γουρα ήταν αντάξιος τη ς η γετική ς θέσ ης που με τη ν τόλμη και τη ν αποφασιστικότητά του κατέλαβε, αλλά με τις παραφορές του συνέχιζε να ε κ θ έ τε ι σε κίνδυνο το ν εαυτό

του, τη ν Εταιρεία και το υ ς σκοπούς της. Δεν μπορούσε να σεβαστεί κανέναν τύπο. Ερχο­ νταν σ τιγμές που διέτα ζε φανερά και παρου­ σιαζόταν ως αρχηγός παρόλο που το αυστη­ ρό καταστατικό τη ς Φιλικής το απαγόρευε. Μια μέρα και ενώ βρισκόταν στην Κωνσταντι­ νούπολη χειροδίκησε εναντίον του μουσουλ­ μάνου υπηρέτη του επειδή του χάλασε τη σαπουνάδα με τη ν οποία έπ λενε τα γένια του. Εκνευρισμένος ο υπ ηρέτης κατήγγειλε στην αστυνομία ό τι ο Δικαίος συνωμοτούσε κατά τη ς αυτοκρατορίας και είχε μετα τρέψ ε. τη ν οικία του σε επαναστατικό κέντρο. Οι θ ε ­ ατρινισμοί του Παπαφλέσσα έκαναν το ν α­ στυνομικό διοικητή να στραφεί εναντίον τ ο ι υπηρέτη μέχρι που ο τελ ευ τα ίο ς αποκάλυψε τη ν ύπαρξη ενοχοποιητικών εγγράφω ν στη’, οικία του κυρίου του. Τα μάτια τη ς Φιλικής ό­ μως βρίσκονταν παντού, ακόμα και μέσα στο διοικητήριο τη ς αστυνομίας. Ανθρωποι της Εταιρείας πρόλαβαν και εξαφάνισαν τα ενο­ χοποιητικά έγγραφα, ενώ ο μητροπολίτης Δέρκων γνω ρίζοντας το ν τρόπο λειτουργίας του τουρκικού κρατικού μηχανισμού κατέβα­ λε μεγάλα ποσά στον διοικητή και σε άλλα σ τελέχη τη ς αστυνομίας ώστε να «πε;σθούν» ότι ο Παπαφλέσσας ήτα ν υπεράν^ πάσης υποψίας. Τον Οκτώβριο του 1820 η ηγεσία τη ς Φ.λικής Εταιρείας με επικεφαλής το ν Α λέξαν­ δρο Υψηλάντη συνεδρίασε στο Ισμαήλιο της Βεσσαραβίας με κύριο θ έμ α τη ν επίσπευστ ή τη ν αναβολή τη ς Επανάστασης. Ο Παπα­ φλέσσας θεω ρούσ ε πως μια αναβολή σήμα:νε και ακύρωση των επαναστατικών σχεδίων Στα συμβούλια ήτα ν ο πιο πολυτάραχος. Δεν υπολόγιζε τίπ οτα και δ εν υποτασσόταν σε καμία λογική. Παρουσίασε μια γενική αναφο­ ρά, υπογεγραμμένη από τη ν ισχυρή οικογέ­ νεια των Δεληγιανναίων, με τη ν οποία διαβεβαιώνονταν πως όλα ήταν έτοιμ α στην Πελο­ πόννησο (άνδρες, οπλισμός, πολεμοφόδια και δεν αναμενόταν παρά η διαταγή του Υψη­ λάντη για να εκδηλω θεί το κίνημα. Ο Χριστό­ φορος Π ερραιβός αμφισβήτησε τη γνησιό­ τη τα τη ς αναφοράς και των υπογραφών και η συζήτηση συνεχίστηκε με αντεγκλήσ εις. Ο Σπυρίδων Παπαδόπουλος, αρχηγός του ρω­ σικού στολίσκου του Δούναβη, πλησίασε τον Δικαίο και του είπε με οργή: «Κάτσε κάτω πα­ πά! Και να μου κάνεις τη χάρη να κοιτάς το ψαλτήρι σου! Πώς μπορείς να ξέρ εις καλύτε­ ρα από μένα τι γίνεται στο Μόριά; Εσύ λεί­ πεις χρόνια. Εγώ δεν είναι οκτώ μήνες που ή­ μουν εκεί!». Γρήγορα διαπιστώθηκε από π ληροφορίες των παρευρισκομένων πως στην Πελοπόννησο δ εν είχε γίνει καμία στρατιωτική προετοιμασία. Αν και ο Υψηλάν τη ς κλονίσ τηκε από το υς ψ ευδείς ισχυρι­ σμούς του Δικαίου, είδε στο πρόσωπό του το ν άνθρωπο που θα μ ετέδ ιδ ε τη φλόγα της εξέγερσ ης. Τον όρισε λοιπόν γενικό πληρε­ ξούσιο με τη ν εντολή να οργανώσει τη ν Επα­ νάσταση στην Πελοπόννησο. Αμέσως ο Πα­ παφλέσσας επέστρεψ ε στην Κωνσταντινού­ πολη, π αρέλαβε μεγάλα χρηματικά ποσά από το τα μ είο τη ς Φιλικής Εταιρείας, φρόντισε για τη ν αποστολή πολεμοφοδίω ν από το Αϊ6αλί στην Πελοπόννησο και το ν Δ εκέμβριο

του 1820 έφθασε στην Υδρα. Η είδηση τη ς άφ ιξης του Παπαφλέσσα προκάλεσε αναταραχή στις τά ξεις τω ν προ­ κρίτων τη ς Πελοποννήσου. Ενας από αυ­ τούς, ο Αναγνώστης Κοπανίτσας, μόλις άκουσε το όνομά του αναφώνησε: «Αν είναι αυτός που το ν ξέρ ο υ μ ε με το όνομα Παπαφλέσσας, χαθήκαμε!». Γνωρίζοντας το ν χαρακτήρα και τη ν ορμητική ιδιοσυγκρασία του Φιλικού αρ­ χιμανδρίτη και για να προλάβουν ενδ εχ ό μ ε­ νη αποκάλυψη των σκοπών τη ς άφ ιξής του, από το ν θόρυβο που θα προκαλείτο, έσ τει­ λαν το ν Τριπολιτσιώτη έμπορο και ταμία της Φιλικής Παναγιώτη Αρβάλη να το ν συναντή­ σει, να βεβαιω θεί από το ν ίδιο για το ν λόγο τη ς παρουσίας του στην Ελλάδα και να ζη τή ­ σει από το υ ς π ροκρίτους τη ς Υδρας να τον εμποδίσουν να περάσει στην Π ελοπόννη­ σο. Στην Υδρα ο Παπαφλέσσας δ εν βρήκε τη ν προθυμία που περίμενε. Ανακοίνωσε στους προκρί­ το υς του νησιού το ν σκοπό τη ς άφ ιξής του και το υς πλη­ ροφόρησε πως όλα ήταν έ ­ τοιμα, πολεμοφόδια και χρήματα και εθ ελο ν τές, για να εισβάλουν στη Μολδοβλαχία. Ανέφ ερε ακόμα μια συνωμοσία που είχε εξυ φ α ν θ εί μ ε­ τα ξύ τω ν Ελλήνων ναυ­ τικών που υπηρετούσαν στον τουρκικό στόλο του Βοσπόρου και των μελών τη ς Φιλικής Εται­ ρείας στην Κωνσταντι­ νούπολη. Η συνωμοσία αυτή είχε ως σκοπό την πυρπόληση ή τη ν κυρίευση του τουρκικού στόλου, ενώ ταυτόχρονα οι Φιλικοί θα επ ιτίθ εντο κατά των ανα­ κτόρων με σκοπό τη δολοφ ο­ νία του σουλτάνου. Ο Παπαφλέσσας α νέφ ερ ε ε ­ κείνα που πράγματι είχαν σχεδια­ στεί κατά τα συμβούλια τη ς ηγεσίας τη ς Φιλικής Εταιρείας κατά το υς τε λ ε υ ­ ταίους μήνες πριν από τη ν εισβολή του στη Μολδοβλαχία. Ομως οι διατακτικοί πρόκριτοι τη ς Υδρας, λαμβάνοντας υπόψη και το ν χα­ ρακτήρα του, θεώρησαν τις ανακοινώσεις του υπ ερβολικές και του απάντησαν ότι ήταν σύμφωνοι για τη ν Επανάσταση αλλά δ εν θα κινούντο αν προηγουμένως δ εν κατασ τρε­ φόταν ο το υρ κικό ς στόλος. Ο Παπαφλέσσας έκρινε τη μη συμμετοχή των νησιών και ιδιαί­ τερ α τη ς Υδρας ως ικανή να ματαιώσει το ν Α­ γώνα. Πιθανώς πίστευε ότι μπορούσαν να πραγματοποιηθούν όσα είχαν αποφασιστεί για το εντό ς τη ς Κωνσταντινούπολης κίνημα, αλλά δ εν εννοούσε να εξα ρ τη θ εί από τη ν ε ­ πιτυχία το υ ς η έναρξη του Αγώνα. Μια τοπική ενέργεια - αυτή τη σημασία απέδιδε στη συ­ νωμοσία τη ς Κωνσταντινούπολης - μπορού­ σε να αποτύχει, αλλά δ εν έπρεπε να αναβλη­ θ εί γι' αυτό όλη η επιχείρηση. Οι Υδραίοι π ρόκριτοι δ εν θεω ρούσαν ότι έπρεπε να δια­

κινδυνεύσουν όλη τη ναυτική δύναμη του νησιού χωρίς κάποια εγγύηση επιτυχίας. Σύμβουλός το υς ήταν το παρελθόν, γεμ ά το από αποτυχημένα κινήματα και καταστρο­ φές. Υπήρχαν όμως στο νησί και α ρ κετοί που συμφώνησαν με το ν απεσταλμένο του Υψηλάντη. Μ ετα ξύ αυτών ήτα ν και ο Αντώνιος Οικονόμου, που το ν είχε μυήσει ο Παπα­ φλέσσας στην Κωνσταντινούπολη, γεμά τος από ενθουσιασμό και ανυπομονησία για την έναρξη τη ς Επανάστασης. Οι θ ερ μο ί εκείνοι πατριώ τες υποσχέθηκαν στον αρχιμανδρίτη

Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ήλθε σε ανοικτή ρήξη με τον Παπαφλέσσα επειδή δεν συμμεριζόταν την εμμονή του θερμόαιμου αρχιμανδρίτη για άμεση έναρξη της Επανάστασης (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

πως όταν θα ερχόταν η ώρα του ξεσηκωμού θα ήταν έτοιμοι. Στις Σπέτσες ο Παπαφλέσσας έτυχε πιο θ ερ μ ή ς υποδοχής, αλλά το σίγουρο ήτα ν ότι όταν ερχόταν η στιγμή του ξεσηκωμού όλα τα νησιά θα π ερίμεναν τις κινήσεις τη ς ισχυ­ ρής Υδρας ώστε να πράξουν ανάλογα. Γι’ αυ­ τό ο Παπαφλέσσας σ υμβούλευσε τα τοπικά μέλη τη ς Φιλικής Εταιρείας όταν ξεσπάσει η

Επανάσταση να διασπείρουν φ ή μ ες ό τι η Υ­ δρα σ υμμετείχε σε αυτή. Την ίδια στιγμή οι Υδραίοι Φιλικοί θ α ανακοίνωναν πως ο σ τό­ λος τω ν Σπετσών εκινείτο προς αντιμετώ πι­ ση των Τούρκων! Σ τον δ εύ τερ ο αυτό σταθμό τη ς αποστολής του ο Δίκαιος σ υναντήθηκε με το ν Αρβάλη. Μ ετά από μια σύντομη συζή­ τηση (ουσιαστικά έναν χειμαρρώδη μονόλο­ γο του παθιασμένου ιερέα) ο Αρβάλης είχε μετα τραπ εί σε δ εύ τερ ο Παπαφλέσσα. Εστει­ λε μάλιστα επιστολή στους προκρίτους αναφ έρ οντα ς ότι η επιτάχυνση τη ς Επανάστα­ σης θα ήταν η σωτηρία του γένους. Οι πρόκριτοι ανησύχησαν ιδιαίτερα με τη μετασ τροφ ή του απεσταλμένου το υ ς επειδή κατανόησαν τις δ υ ν α τό τη τες του Παπαφλέσ­ σα. Αποφάσισαν λοιπόν να του απαγορεύ­ σουν τη ν είσοδο στην Πελοπόννησο με κάθε τρόπο. Ο αρχιμανδρίτης, άριστος γνώ στης του παρασκηνίου, είχε λάβει τα μέτρα του. Είχε ει­ δοποιήσει το ν αδελφό του Νικήτα Φλέσσα να σπεύσει με το υς σ υντρόφ ους του για να το ν προστατεύσει. Ο ίδιος μια νύκτα στις αρχές του Ιανουαρίου του 1821 αποβιβάστηκε στην Αργολίδα. Δ εν εί­ χε φθάσει ο ύ τε ως πα­ σάς, ο ύ τε ως δεσπό­ τη ς αλλά ως ορκισμέ­ νος απόστολος τη ς Ε­ πανάστασης ο οποίος θα χρησιμοποιούσε κάθε μέσο για να κη­ ρ ύξει όσο το δυνατόν γρηγορότερα τη ν έ ­ ναρξή της. Οπλισμένος πάντα, π ότε ντυμ ένο ς ως Τούρκος και π ότε ως πατριαρχικός έξαρχος, έφθασε μέχρι τη Βοστίτσα (Αίγιο), όπου δημιούργησε ταχύτατα έναν ευρύ κύκλο ο­ παδών στους οποίους μιλούσε ανοικτά πλέον για τη ν εξέγερσ η. Εντρομοι οι πρόκριτοι, κυρίως αυ­ το ί των βορείων επαρχιών, αποφάσι­ σαν να σ υνέλθουν το σ υντομότερο σε μυστική σύσκεψη για να ενημερω θούν από το ν ενοχλητικό Φιλικό και κυρίως για να του γνωστοποιήσουν τις απορίες το υς και να του ζητήσουν διευκρινίσεις. Οι περισσότεροι τουλάχιστον πίστευαν ό τι χωρίς τη βοήθεια τη ς Ρωσίας το σχεδιαζόμενο κίνημα ήτα ν κα­ ταδικασμένο να αποτύχει. Η έναρξη τω ν συσκέψεων έγινε στις 26 Ιανουαρίου στην οικία το υ Ανδρέα Λ όντου. Ο Παπαφλέσσας αντιπροσωπεύοντας το ν Α λέ­ ξανδρο Υψηλάντη κλή θη κε να αναπτύξει το ζήτημα και μίλησε για το κίνημα με πάθος και παράφορο ενθουσιασμό. Α νέφ ερε πως ο τσάρος γνώριζε τη ν ύπαρξη τη ς Φιλικής Ε­ ταιρείας και είχε εφοδιάσ ει το ν Υψηλάντη με όλα τα απαραίτητα για τη ν έναρξη τη ς Επα­ νάστασης. Ακόμα παρουσίασε τις επιστολές και τις ο δηγίες του Υψηλάντη για το ν αγώνα τη ς Πελοποννήσου.

Q

"

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η προτομή του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι (φωτ. Δ. Γαρουφαλής, 2000).

ΊQ mm

Στην επόμενη συνεδρίαση ο Παλαιών Πατρών Γερμανός έθ εσ ε τα ακόλουθα ερω ­ τήματα: Είναι σύμφωνο όλο το έθνος και θα ανταπ οκριθεί στον Αγώνα; Πόσα εφόδια απαιτούνται γι' αυτό το ν σκοπό; Πόσα από αυ­ τά έχουμε, πόσα λείπουν και από πού θα π ρο μη θευτο ύμ ε εκείνα που λείπουν; Ποια εί­ ναι η στρατιωτική δύναμη του έθνους και αρ­ κεί γ ι’ αυτό το ν σκοπό; Με ποιο τρόπο πρέπει να αρχίσουμε και πότε; 0α πραγματοποιηθεί ταυτόχρονη προσβολή των τουρκικώ ν στόΧων ή κάθε περιοχή θα ε ξε γ ε ρ θ ε ί διαδοχικά; Υπάρχει κάποια Μεγάλη Δύναμη που θα μας συνδράμει σε αυτό το έργο; Αν ναι με ποιο τρόπο; Το έχει υποσχεθεί; Μ πορούμε να βα­ σιστούμε στην υπόσχεσή της; Αν αντιδράσει εναντίον μας κάποια ευρωπαϊκή Δύναμη τι θα πράξουμε; Ποιοι είναι οι αρχηγοί τη ς Φιλι­ κής; Βρίσκονται στο εξω τερ ικό; Συ μφ έρ ει να κα τέλθο υ ν στον κοινό αγώνα οι Ελληνες ο ­ μογενείς και ιδιαίτερα οι μορφωμένοι; Αν δεν καταφ έρουμε να αποκοιμίσουμε τη ν το υ ρ κι­ κή διοίκηση τι θα π ράξουμε; Αν πριν αρχίσει ο αγώνας ανακαλύψει τις ενέρ γ ειες μας η τουρκική διοίκηση, πώς θα αντιμετω πίσουμε τη ν κατάσταση; Ο Παπαφλέσσας αιφνιδιάστηκε από αυτά τα ερω τήματα. Ομως δ εν το υ έλειπ ε η ετο ι­ μότητα, ο ύ τε η ευκολία να μιλά για ανύπαρ­ κτα πράγματα. Κατά τη διάρκεια του μακρού προπαγανδιστικού του έργου είχε συνηθίσει να λ έε ι μεγάλες υπερβολές. Ως προς τη ν αρ­ χή τη ς Εταιρείας δεν απάντησε σ υγκεκρ ιμέ­ να. Αν α νέφ ερ ε σε αυτούς το υ ς ανθρώπους με τη ν αριστοκρατική νοοτροπία ό τι μερικοί έμποροι ίδρυσαν τη συνωμοτική ομάδα και ότι ανέθεσαν τη ν αρχηγία στον Υψηλάντη, ο οποίος προσπαθούσε να σχηματίσει στρατό με το υς ενθουσ ιώ δεις Ελληνες φ ο ιτη τές του εξω τερικού, θα θεω ρούσαν τη ν υπόθεση ως

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σ τερ ούμενη σοβαρότητας. Είπε λοιπόν ότι ταχύτατα η Ρωσία θα κηρύσσε το ν πόλεμο κατά τη ς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ότι θέλησ η του τσάρου ήταν να αρχίσει άμεσα η επανάσταση, ότι θα π ροκαλείτο σοβαρός α­ ντιπερισπασμός από τη ν εισβολή του Υψηλά­ ντη στη Μολδοβλαχία, ότι ο κατά του Αλή πα­ σά π όλεμος απασχολούσε μέγαλο μέρος των τουρκικώ ν στρατευμάτων. Οι έμπειροι πρό­ κριτοι αντιλήφ θηκαν τις σκόπιμες υπερβο­ λές του. Πρώτος ο Ανδρέας Ζαϊμης α νέφ ερ ε ότι τα λεγάμενα του Δικαίου ήταν «άστατα, απελπισμένα, στασιαστικά, ιδιοτελή και σχε­ δόν μπιρμπάντικα..». Ο Παπαφλέσσας άρχισε να κραυγάζει για να καλύψει τις οργισμένες φωνές του Ζαϊμη όταν παρενέβη ο Παλαιών Πατρών Γερμανός και φώ ναξε προς το ν αρχι­ μανδρίτη; «Είσαι άρπαξ, απατεών και εξω λέσ τατος».0 παθιασμένος Φιλικός δεν ήταν από το υς ανθρώπους που υποχωρούσαν. Α­ πάντησε ότι αν δεν συμφωνούσαν με τις προτάσεις του είχε εντολή από τη ν Αρχή τη ς Εταιρείας να μισθώσει 2.000 άνδρες, κυρίως Μ ανιάτες, και να κη ρύ ξει τη ν Επανάσταση. Εφυγε από τη συνέλευση ε κ το ξεύ ο ν τα ς μια απειλή; «Και όποιον πιάσουν οι Τούρκοι χω­ ρίς όπλα, ας το ν σκοτώσουν». Οι σ υνομιλητές του γνω ρίζοντας ότι μπορούσε να πραγματοποιήσει τη ν απειλή του άλλαξαν τακτική. Ο «διαβολικός παπάς» το ύς είχε οδηγήσει σε αδιέξοδο. Ως προς τη ν έναρξη τη ς Επανάστασης επ έλεξα ν ως κατάλληλες η μερομηνίες, εκτό ς από τη ν 25η Μαρτίου, τη ν 23η Απριλίου ή τη ν 21η Μαϊου. Συγχρόνως όμως αποφάσισαν να σταλούν α­ ντιπρόσωποι στον πρώην επίσκοπο Αρτας Ιγνάτιο και στον Καποδίστρια για να πληροφορηθούν τις π ραγματικές διαθέσ εις των Ρώσων, όπως και στα νησιά και σε άλλες πε­ ριοχές τη ς Ελλάδας. Πρόθεσή το υς ήταν να επαναστατήσει η Πελοπόννησος όταν θα ξ ε ­ σηκώνονταν και οι άλλες υπόδουλες περιο­ χές. Ακόμα διατύπωσαν τη ν επιθυμία να απο­ συρθεί ο Παπαφλέσσας στο μοναστήρι τη ς Σιδηρόπορτας διότι η παρουσία και οι εμπρη­ στικοί του λόγοι θα απέβαιναν σε βάρος τη ς εθνικής υπόθεσης. Οργισμένος και πικραμένος αλλά όχι α­ π ογοητευμένος ο Παπαφλέσσας εγκα τέλειψε τη Βοστίτσα. Παρά τη ν αντίδραση των προκρίτων δ εν σκόπευε να παρεκκλίνει στο ελάχιστο από το ν στόχο του. Η Επανάσταση θα άρχιζε μέσα στον Μάρτιο. Φ θάνοντας στην επαρχία Καλαβρύτων συνάντησε το ν ενθουσιώδη Φιλικό Νικόλαο Σολιώτη. Αυτός ενθάρρυνε το ν Παπαφλέσσα και το υ υποσχέθ η κε ό τι θα εκινείτο με το υς άνδρες του μό­ λις του έδινε εντολή. Στις αρχές Φ εβρουάρι­ ου ο Παπαφλέσσας συνάντησε στα Λαγκάδια το υ ς Δεληγιανναίους και προσπάθησε να το υς πείσει να προβούν στις απαραίτητες προετοιμασίες. Οι Δεληγιανναίοι του υπεν­ θύμισαν τη ν απόφαση τη ς σύσκεψης τη ς Βοστίτσας να αποσυρθεί σε μοναστήρι. Εκείνος έχοντας εμπιστοσύνη στη γοη τεία των λό­ γων του και αντλώ ντας θάρρος από το ν ε ν ­ θουσιασμό των απλών ανθρώπων που συμ­ μερίζονταν τις απόψεις του, συνέχιζε να πε­ ριτρέχει τη ν Πελοπόννησο και να μ ετα φ έρ ει

το μήνυμα τη ς έναρξης τη ς Επανάστασης. Παράλληλα φ ρόντιζε να καλλιεργεί ένα κλί­ μα αναβρασμού ε κ θ έτο ν τα ς συνεχώς τους προκρίτους στα μάτια τη ς τουρ κικής ε ξο υ ­ σίας. Στο μ ετα ξύ ο ικανότατος διοικητής της Πελοποννήσου, Χουρσίτ πασάς, είχε μετα β εί στην Ηπειρο για να αναλάβει τις π ολεμικές ε ­ πιχειρήσεις εναντίον του αποστάτη Αλή πα­ σά. Αντικαταστάτης του ορίσ τηκε ο Μ εχμ έτ Σαλήχ. Γρήγορα ο νέος διοικητής πληροφορήθηκε τη μυστική άφιξη του Θεόδωρου Κο­ λοκοτρώ νη και του Χρήστου Αναγνωσταρά στην Πελοπόννησο και τη ν απροθυμία του Π ετρόμπεη Μαυρομιχάλη να το υς συλλάβει. Η σύσκεψη τη ς Βοστίτσας και η παραγωγή πυρίτιδας πέρα από το επιτρεπ όμενο όριο στους μπαρουτόμυλους τη ς Δημητσάνας (αν και οι Δ ημητσ α νίτες πρόλαβαν και εξαφ ά νι­ σαν τα ενοχοποιητικά στοιχεία πριν διενεργ η θ εί έλεγχος) επ έτεινα ν τις ανησυχίες των Τούρκων. Οι το υρ κικές αρχές κάθε φορά που αντιλαμβάνονταν πολιτική αναταραχή συνή­ θιζαν να εξασφαλίζονται συλλαμβάνοντας ο­ μήρους. Στην π ροκειμένη περίπτωση αρκέστηκαν σε πρόσκληση όλων των προκρίτων τη ς Πελοποννήσου στην Τριπολιτσά. Σκοπός ήταν να μην επιτραπεί η έξο δ ο ς από τη ν πό­ λη σε κανέναν από το υς π ροσκεκλημένους ώστε κάθε προσπάθεια για εξέγερσ η να μα­ ταιω θεί. Στα μέσα Φ εβρουάριου οι πρόκριτοι και οι αρχιερείς έλαβαν έγγραφη διαταγή να π ροσέλθουν στην Τριπολιτσά για να συζητή­ σουν με το ν Σαλήχ σπουδαία ζητήματα της χώρας. Ολοι αναστατώθηκαν. Ηταν προφα­ νές ό τι εκαλούντο για να κρατηθούν ως όμη­ ροι. Αν έδειχναν ανυπακοή θα φανέρωναν το υς σκοπούς τους. Αν παρουσιάζονταν στην Τριπολιτσά θα διασκέδαζαν τις υποψίες του νέου διοικητή. Τελικά μετά από έν το ν ες διαβουλεύσεις ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση ο Θεόδω ­ ρος Δ εληγιάννης, ο επίσκοπος Μονεμβασίας Χρύσανθος, ο Παναγής Κυριάκός, ο αρχιεπί­ σκοπος Κύριλλος και πολλοί άλλοι. Δ εν προσήλθαν οι Ανδρέας Ζαϊμης, Παλαιών Πατρών Γερμανός, Σωτήριος Θεοχαρόπουλος, Σωτή­ ριος Χαραλάμπης, Ανδρέας Λ όντος, Πανα­ γιώ της Κ ρεβαττάς και Π ετρόμπ εης Μαυρομιχάλης. Ωστόσο η άφιξη του γιού του Π ετρ ό ­ μπεη, Αναστάσιου Μαυρομιχάλη, και του ανι­ ψιού του, Πανάγου Πικουλάκη, καθησύχασε τους Τούρκους. Ο Παπαφλέσσας αντιλαμβανόταν ό τι κά­ θ ε π ρόκριτος που εισερχόταν στην Τριπολιτσά σήμαινε και μια ελπίδα λιγότερη για τον ξεσηκωμό. Το τουρκικό σχέδιο ήταν ευφ υές. Με το υς προκρίτους εγκλω βισμένους «ο ρα­ γιάς θα έμ εν ε ακέφαλος» και κάθε προσπά­ θ εια για εξέγερσ η θα ματαιωνόταν. Ε τρ εξε στα Λαγκάδια με τη ν ελπίδα πως θα προλά­ βαινε το ν Θ εόδωρο Δ εληγιάννη, όμως ήταν ήδη αργά. Οι υπόλοιποι Δεληγιανναίοι τον διαβεβαίωσαν ό τι ήταν π ανέτοιμοι για τη ν Ε­ πανάσταση αλλά δίσταζαν να προχωρήσουν με το ν Θ. Δ εληγιάννη όμηρο στην Τριπολιτσά και το υ ς Αναγνώστη και Νικόλαο Δεληγιάννη ομήρους στην Κωνσταντινούπολη. Ο

Ο Δημήτριος Υψηλάντης από την πρώτη στιγμή της άφιξής του στην επσναστατημένη Ελλάδα Θέλησε να Θέσει τις βάσεις για τη συγκρότηση κεντρικής πολιτικής εξουσίας, ερχόμενος έτσι αντιμέτωπος με τους προκρίτους. Ο Παπαφλέσσας τάχθηκε στο πλευρό του και λίγο έλειψε να επιτύχει τη φυσική εξόντωση των τελευταίων (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

Ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, παρά τους δισταγμούς του, υποχρεώθηκε από τις παρασκηνιακές ενέργειες του Παπαφλέσσα να συμμετάσχει στην Επανάσταση (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

Παπαφλέσσας επ έμενε πως η αποδοχή της πρόσκλησης του Σαλήχ θα ήταν ολέθρια και πως το κίνημα δεν έπρεπε να αναβληθεί ού­ τε μια ημέρα πριν πεισθούν και οι υπόλοιποι πρόκριτοι και αναχωρήσουν για τη ν Τριπολιτσά. 0 φ λογερός αρχιμανδρίτης αποδύθηκε σε έναν αγώνα να πείσει το υς Δεληγιανναίους να τεθ ο ύ ν πρωτοπόροι τη ς Επανάστα­ σης. Αν αυτοί, με τρία αδέλφια στα χέρια των Τούρκων, το έπρατταν, θα συμπαρέσυραν ο­ λόκληρη τη ν Πελοπόννησο. Μ ετέβ η στη Δημητσάνα και έπεισε το ν γαμπρό των Δεληγιανναίων, το ν πλούσιο πρόκριτο Αντωνόπουλο, και το υς αδελφούς Σπηλιωτόπουλους, υπεύθυνους τη ς λειτο υρ γία ς των μπαρουτόμυλων, ότι αν η Επανάσταση ανα­ βαλλόταν χανόταν και η παραμικρή ελπίδα. Στο τέλ ο ς το ύς μίλησε καθαρά. Ο κίνδυνος να χαθούν είκοσι άνθρωποι δεν ήταν τίποτα μπροστά στον κίνδυνο να χαθεί το έθνος. Η ενέργειά του ήταν η κατάλληλη διότι στον γαμπρό των Δεληγιανναίων μπορούσε να πει όσα δυσ κολευόταν να πει στους ίδιους, «ά­ λεσαν το ν Κανέλλο Δ εληγιάννη στη Δημητσάνα. Οι σ τιγμές ήταν αφάνταστα κρίσιμες.

Από τη ν απόφα­ ση τη ς «κεφαλής» τη ς ισχυρής αυτής οικογένεια ς θα κρινόταν σε μεγάλο ποσο­ στό η σωτηρία του τό ­ που. Ο Παπαφλέσσας εμ ­ φανίσ τηκε πάνοπλος και χω­ ρίς τα ράσα. Στην ερώτηση του Κανέλλου γιατί επ έλ εξε αυτή την αμφίεση απάντησε: «Από εδώ και ε ­ μπρός Κανέλλο, δεν έχει πια λόγια. Ηρθε ο καιρός να μιλήσουμε με τα άρματα». Με τη βοήθεια του Αντωνόπουλου και των Σπηλιωτόπουλω ν προσπάθησε να πείσει το ν Δεληγιάννη να δώσει τη συγκατάθεσή του για τη ν κήρυξη τη ς Επανάστασης. Με θαυμαστή ευ ­ γλω ττία αλλά και συγκίνηση τού α νέφ ερ ε μ ε­ γάλες ιστορικές θυσ ίες ως παραδείγματα και το ν εξόρκισ ε να μη διστάσει. Ως τελευ τα ίο ε ­ πιχείρημα τού α νέφ ερ ε πως δ εν ήταν σίγου­ ρος ο θάνατος των ομήρων αφού οι Τούρκοι, φοβισμένοι από ένα δυνατό και ξαφνικό κτύ ­ πημα, ίσως απέφευγαν να το υς σκοτώσουν. Ο Δ εληγιάννης, αφού έμ ειν ε για πολλή ώρα σιωπηλός, απάντησε: «Ας γίνουνε χαλάλι για

το έθνος». Τα σύννεφα τη ς εξέγερ σ η ς είχαν πλέον πυκνώσει στον ουρανό του Μόριά. Για να ξ ε ­ σπάσει η καταιγίδα ο Παπαφλέσσας χρησιμο­ ποίησε και α θέμιτα μέσα. Με κύριο συνεργά­ τη το ν Σολιώτη άρχισε να προκαλεί ένοπλες συγκρούσεις με το υ ς Τούρκους προκειμένου να φ έρ ει σε αδιέξοδο το υ ς π ροκρίτους και να το υ ς αναγκάσει να επαναστατήσουν. Αφού βεβαιώ θηκε πως η Επανάσταση ή ­ ταν θ έμ α ημερώ ν για τα Καλάβρυτα, τη Βοστίτσα, τη ν Πάτρα και τη Γαστούνη, κινήθηκε γρήγορα προς τη Μεσσηνία και τη Μάνη. ΠαΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Φανταστική σύνθεση με θέμα τον ηρωικό θάνατο του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι (Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη).

Ί2

■■

ντού κατηχούσε φανερά και ανακοίνωνε ότι έφ θασ ε η μεγάλη στιγμή. Εμπλέκοντας με πραγματικά θαυμαστό τρόπο τις α λήθειες με τα ψ έματα ξεσ ήκω νε το υς πληθυσμούς στο πέρασμά του. Το μόνο που έμ ε ν ε ήταν να καμφθούν οι αντιρρήσεις του διατακτικού α­ κόμα Π ετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Υστερα από έντονο παρασκήνιο (ανεπιβεβαίω τες πληρο­ φ ορίες αναφέρουν ότι ο μεν Παπαφλέσσας διέβαλε το ν Μαυρομιχάλη στην τουρκική ε ­ ξουσία με σκοπό να το ν καταστήσει «αντάρτη» στα μάτια τη ς και να το ν εξω θήσει στην Επανάσταση, ο δε Μαυρομιχάλης προσπάθη­ σε ανεπιτυχώς να δολοφ ονήσει το ν ενο χλη ­ τικό αρχιμανδρίτη), οι δύο άνδρες συναντήθηκα ν στις Κ υτριές τη ς Μάνης. Ο Πετρόμπεης ήταν επ ιφυλακτικός και του ζήτησ ε ανα­ βολή του Αγώνα. Ο Παπαφλέσσας απάντησε πως αυτό δ εν ήταν δυνατό πλέον και για να το ν δελεάσ ει του υποσχέθηκε ότι μ ετά τη ν απελευθέρω ση ο Υψηλάντης θα το ν όριζε α­ νεξά ρ τη το ηγεμόνα τη ς Μάνης. Οταν είδε ό τι δ εν π είσθηκε τού υποσχέθηκε τη ν η γ ε­ μονία τη ς Πελοποννήσου. Ομως ο έμπειρος μπέης διατήρησε το υς δισταγμούς του. Τα μ ετέπ ειτα γεγονότα, υποκινημένα κυρίως από το ν Παπαφλέσσα και τη Φιλική Εταιρεία, το ν οδήγησαν στην Επανάσταση. Οι Φιλικοί τη ς Κωνσταντινούπολης βοήθησαν το ν γιο το υ Π ετρόμπεη Γεώργιο, που το ν κρατούσαν οι Τούρκοι όμηρο στην Κωνσταντινούπολη ως εγγύηση έναντι τη ς πατρικής πίστης προς το ν σουλτάνο, να δραπετεύσει. Η άφιξή το υ στη Μάνη και οι ενθουσ ιώ δεις επανα­ σ τατικές ιδ έες του έγιναν γνω σ τές στις το υ ρ κικές αρχές και ενοχοποίησαν ακόμα περισσότερο το ν Πετρόμπεη, που η απει­ θαρχία του στη διαταγή να συλλάβει το ν Κολοκοτρώ νη, όπως προαναφέρθηκε, το ν είχε καταστήσει ύποπτο στην τουρκική διοίκηση,

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

η οποία μάλιστα σχεδίαζε τη ν αντικατάστασή του ως μπέη τη ς Μάνης. Την ίδια περίοδο, γύρω στα μέσα Μαρτίου, έφ θασ ε στο λιμάνι του Αρμυρού ένα πλοίο κατάφορτο με π ολε­ μοφόδια που είχαν σ τείλει οι Φιλικοί τη ς Σμύρνης. Ο Παπαφλέσσας με τέχνασμα έπει­ σε το ν Π ετρόμπεη να δώσει άδεια εκτελω νισμού του φορτίου, ε κ θ έτο ν τά ς το ν έτσι στους Τούρκους σε περίπτωση αποκάλυψης του π εριεχομένου του. Στις 14 Μ αρτίου ο Νικόλαος Σολιώ της τήρησ ε τη ν υπόσχεση που είχε δώσει στον Παπαφλέσσα και σήκωσε τα όπλα εναντίον των Τούρκων. Εστησε ενέδρα και κτύπησε το υς ταχυδρόμους που μ ετέφ ερ α ν επιστο­ λ ές του Σαλήχ στον Χουρσίτ στα Ιωάννινα. Η «πρώτη φωτιά είχε πέσει», ο «απατεών» ιε­ ρέας είχε ωθήσει έναν ολόκληρο λαό στην Ε­ πανάσταση! Στις 23 Μαρτίου ο Παπαφλέσσας μαζί με τους Π ετρόμπεη, Κολοκοτρώνη, Νικηταρά, Αναγνωσταρά, Μ ούρτζινο και πολλούς άλ­ λους εισερχόταν στην α π ελευθερω μένη Κα­ λαμάτα. Ο Αγώνας άρχιζε με το υς κα λύ τε­ ρους οιωνούς. Τις επ όμενες η μ έρ ες οι Τούρ­ κοι των περισσότερων περιοχών τη ς Π ελο­ ποννήσου δ έχθηκαν σκληρά κτυπήματα από το υς επαναστάτες και αναγκάστηκαν να εγκατα λείψ ουν τη ν ύπαιθρο και να καταφύ­ γουν στα φρούρια. Στην πορεία το υ ς αυτή σ υνετέλεσ ε η φήμη που διέδιδαν οι Ελληνες, με εντο λή ιδίως του Παπαφλέσσα, ό τι θα το υς βοηθούσαν οι Ευρωπαίοι. Η είδηση «έ­ φθασε η Φραγκιά», που για το υς Τούρκους σήμαινε ότι ευρωπαϊκοί στόλοι έρχονταν προς ενίσχυση τω ν ομόθρησκω ν Ελλήνων, προκαλούσε πανικό. Ο εκρ η κτικός ιερω μένος εκινείτο σε ολό­ κληρη τη ν Πελοπόννησο και επ έβαλλε ακό­ μα και με τη βία στους διατακτικούς κατοί­

κους ορισμένων περιοχών το δίλημμα «Ελευ­ θερ ία ή Θάνατος». Πρώτος του σταθμός ή ­ ταν η Κόρινθος, όπου λεηλά τησ ε και πυρπό­ λησε τη ν οικία του Κιαμήλ μπέη, ενός από το υς πιο επιφανείς Τούρκους τη ς Πελοπον­ νήσου, εξαναγκάζοντας έτσι το ν πληθυσμό τη ς π εριοχής να προσχωρήσει στον Αγώνα α­ φού η τουρκική εκδίκηση προβλεπόταν τρ ο ­ μερή. Ενα από τα μεγαλύτερα ελα ττώ ματα των Ελλήνων, ο ατομισμός, πολύ γρήγορα άρχισε να δημιουργεί τις πρώτες ρωγμές στο οικο­ δόμημα τη ς Επανάστασης. Ο Παπαφλέσσας και ο Μ αυρομιχάλης υπέγραφαν διατάγματα χρησιμοποιώντας το ν τίτλο του αρχιστρατή­ γου, θ έτο ν τα ς έτσι εμπόδια στον δρόμο του εμπειροπόλεμου Κολοκοτρώ νη προς τη γενι­ κή αρχηγία των δυνάμεων τη ς Π ελοποννή­ σου. Παράλληλα με τις ανούσιες επ ιδείξεις και τη ν προσπάθεια προσέλκυσης οπαδών με τη διανομή διπλωμάτων και στρατιωτικών τίτλω ν ο Παπαφλέσσας συνέχισε τη ν π ολεμι­ κή του εναντίον των προκρίτων. Οταν πληροφ ο ρ ήθ ηκε ότι π ροετοίμαζαν τη ν περίφημη συνέλευση των Καλτεζών για να συστήσουν Γερουσία και να διευθύνουν το ν Αγώνα, άρ­ χισε να π εριτρέχει τα χωριά τη ς Καρύταινας και να κα τα φ έρετα ι ανοικτά εναντίον το υς αποκαλώντας το υς «τουρκολάτρες» και "φυ­ τεύ ο ν τα ς" στον λαό το πνεύμα τη ς ανταρ­ σίας ενα ντίον τους. Στα τέλη Ιουνίου 1821 έφ θασ ε στην Π ε­ λοπόννησο ο Δ ημήτριος Υψηλάντης ως αντι­ πρόσωπος τη ς «Ανώτατης Αρχής», τη ς Φιλι­ κής Εταιρείας. Η προσπάθειά του να αναλάβει τα ηνία του Αγώνα ως αδιαμφισβήτητος στρατιω τικός και π ολιτικός αρχηγός συνά­ ντησ ε τη σθεναρή αντίσταση των προκρίτων. Ο Παπαφλέσσας βρήκε τη λαμπρή ευκαιρία που ζητούσ ε για να απαλλαγεί από τους «τουρκάρχοντες» και να εμφ ανισ τεί ως ένας από το υς αδιαφιλονίκητους αρχηγούς τη ς Ε­ πανάστασης δίπλα στον Υψηλάντη. Δ εν δυ­ σ κο λεύτηκε με πύρινους λόγους να φανατί­ σει το ν λαό εναντίον τω ν προκρίτων, το υς ο­ ποίους παρουσίαζε να εμποδίζουν το ν πρίγκηπα να οδηγήσει το ν Αγώνα σε αίσιο τέλος. Η εξέγερσ η ξέσπασε στα Βέρβενα, όταν 3.000 αγανακτισμένοι επαναστάτες απείλη­ σαν να σφαγιάσουν το υ ς προκρίτους που εί­ χαν σ υγκεντρω θεί εκ εί για συνομιλίες. Η ά­ μεση επέμβαση του Κολοκοτρώ νη διατήρη­ σε τη συνοχή των επαναστατών και α ν έτρ ε­ ψε τα σχέδια του Παπαφλέσσα. Η μ ετέπ ειτα παρασκηνιακή πορεία του Παπαφλέσσα και η σχεδόν πάντα διφ ορούμε­ νη στάση του αποδεικνύει ότι μ ετά τη ν απο­ τυχία του να εξοντώ σ ει το υ ς π ροκρίτους α­ ποφάσισε να αλλάξει πολιτική και επεδίω ξε να χρησιμοποιήσει τις αντίπαλες π αρατάξεις ώστε να α νέλθ ει όσο πιο ψηλά μπορούσε στην ιεραρχία τω ν αγωνιστών. Η αρχομανία του υπερίσχυσε του πατριωτικού του χρέους και σκίασε ως έναν βαθμό τη ν εικόνα του «μπουρλοτιέρη των ψυχών». Η πολύχρονη θ η τεία του στο Φανάρι, μοναδικό σχολείο τη ς εποχής ως προς τις δολοπλοκίες και τις παρασκηνιακές διαβουλεύσεις, σ τάθηκε πο­ λύτιμος βοηθός του στην πορεία του προς

τη ν εξουσία. Πολύ γρήγορα εντά χθ η κ ε στην Πελσποννησιακή Γερουσία και προσέγγισε το ν Ιωάννη Κω λέττη, υπουργό Στρατιω τικώ ν τη ς νεοσύσ τατης επαναστατικής κυ βέρνη ­ σης. Σε συνεργασία με το ν δαιμόνιο Ηπειρώτη διέβαλλε συστηματικά το ν Κολοκοτρώ νη σε μια προσπάθεια να μειώσει το κύρος του. Ηταν μάλιστα ο σ υντάκτης του κυ β ερ νη τι­ κού εγγράφου το οποίο κατηγορούσε άδικα το ν Κολοκοτρώ νη ως υπεύθυνο για τη διάλυ­ ση τη ς πολιορκίας τη ς Πάτρας. Ο Γέρος πληροφ ορ ήθηκε τη δράση του Παπαφλέσσα ε ­ ναντίον του αλλά αφενός δ εν θ έλησ ε να το πιστέψει και α φ ετέρο υ το ν απασχολούσαν πιο σημαντικά ζητήματα καθώς ο Μ αχμούτ πασάς, ο επονομαζόμενος Δράμαλης, Βρι­ σκόταν επικεφαλής 30.000 ανδρών προ των πυλών τη ς Πελοποννήσου. Η «άκα­ πνη» κυβέρνηση στο άκουσμα τη ς καθόδου του Δράμαλη κατέφυ^ σε δύο υδραϊκά πλοία, ώστε να έχει τη δ υνα τό τητα να αποπλεύσει το τα χύ τερ ο δυνα­ τό, και άρχισε να «πολεμά» εκδίδ οντα ς προκη­ ρύξεις. Η ιδέα ότι η Επανά­ σταση έσβηνε αναστά­ τωσε το ν Παπαφλέσ­ σα. Κάθε προσωπική φιλοδοξία και υπολο­ γισμός παραμερίστη­ κε αμέσως, έστω και προσωρινά. Σάρκασε τη δειλία των κυβερ ­ νητικώ ν σ τελεχώ ν και από συστηματι­ κός ανταγωνιστής του Κολοκοτρώ νη μ ετετράπη σε υπέρμαχό του. Δ έχθ η κε χωρίς κα­ μία επιφύλαξη το σχέδιο άμυνας που κατέστρωσε ο Γέρος και αναδείχθηκε σε έ ­ ναν από το υς πιο πιστούς και χρήσιμους σωματάρχες του. Δ ιακρίθηκε μάλιστα ιδιαίτερα κα­ τά τη μάχη του Αγιονορίου, η οποία σηματοδότησε και τη ν εκμηδένισ η τη ς στρατιάς του Δράμαλη. Οταν πέρασε ο μεγάλος κίνδυνος η διχό­ νοια εμφ ανίσ τηκε πάλι πάνω από το ελληνικό στρατόπεδο. Ο κομματισμός μεταμόρφω σε τα πάντα και επηρέασε ακόμα και τις πιο δυ­ να τές και αγνές προσωπικότητες, πόσο μάλ­ λον το ν αρχομανή Παπαφλέσσα. Η απουσία το υρ κική ς απειλής βοήθησε να φουντώ σουν οι προσωπικές του φ ιλοδοξίες, η ροπή του στη σπάταλη ζωή και τα άλλα πάθη του. Ο Παπαφλέσσας που είχε ξεσηκώσει το ν λαό και το ν στρατό στα Βέρβενα και πίστευε βα­ θιά ότι μόνο με τη φυσική εξόντω ση των προκρίτων θα ευοδω νόταν ο Αγώνας, έγινε εχθρός των ίδιων των ιδεών του και προσχώ­ ρησε στο στρατόπεδο τω ν αντιπάλων του α­ ποδυναμώνοντας έτσι τη ν παράταξη των ο­ πλαρχηγών. Ως αντάλλαγμα για τη ν πολύτιμη υποστήριξή του έλαβε το χαρτοφυλάκιο του Υπουργείου Εσωτερικών τη ς κυβέρνησης

που ορίσ τηκε από τη ν Βι Εθνοσυνέλευση στο Αστρος. Ως υπουργός συναίνεσε να αφ α ιρ εθ εί η αρχιστρατηγία από το ν Κολοκο­ τρώ νη και α νέχθηκε αδιαμαρτύρητα να πα­ ρουσιαστεί αναφορά στην Εθνοσυνέλευση η οποία κατηγορούσε το ν Γέρο για πυρπολή­ σεις χωριών και π ολλές καταχρήσεις, τη στιγμή που γνώριζε και ο ίδιος ό τι όλα αυτά είχαν συμβεί για να σωθεί ο Αγώνας από το ν κίνδυνο του Δράμαλη. Λησμονώντας το μπα­ ρούτι που το υ ς είχε καπνίσει και τις ηρω ικές η μ έρ ες στα στενά των Δερβενακίω ν, δ εν υ­ περασπίστηκε στο ελάχιστο το ν Κολοκοτρώ-

0 Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Οι σχέσεις του με τον Παπαφλέσσα απέχουν πολύ από το να χαρακτηριστούν ιδανικές (ΑΘήνα. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

νη και δ έχ θ η κε να περάσει η αναφορά στα πρακτικά. Ομως και ως υπουργός ο Παπαφλέσσας δ εν π αρέμεινε σ ταθερός. Οταν α ντιλήφ θηκε ότι η παράταξη του Μ αυροκορδάτου και τη ς ο ικογένειας των Κ ουντουριώ τηδω ν θα επι­ κρατούσε (εξαιτίας των χρημάτω ν που ανα­ μένονταν ύστερα από τη σύναψη δανείων από αγγλικές τράπεζες), άρχισε να έχει επα­ φ ές μαζί το υς και δ εν άργησε να μετατραπ εί σε κρυφό πράκτορά τους. Οταν ο Μαυρο-

κορδάτος και ο Γεώργιος Κ ουντουριώ της σχημάτισαν πραξικοπηματικά δ εύ τερ η κυ­ βέρνηση στο Κρανίδι, ο Παπαφλέσσας παρέμεινε στην Τριπολιτσά ως υπουργός τη ς παλαιάς (και νόμιμης) κυβέρνησης για να μ ετα ­ δίδει π ληροφορίες στους αντιπάλους και να υπονομεύει τη ν κυβέρνησή του. Ο διπρόσωπος ρόλος το υ και οι τε χ ν η τές εντά σ εις που δημιουργούσε δ εν άργησαν να αποκαλυφθούν και να το ν αναγκάσουν να φ ύγει κρυφά για το Κρανίδι. Για τις πολύτι­ μες "υπηρεσίες" του ανέλαβε το Υπουργείο Εσωτερικών και τη ς Αστυνομίας στην κυβέρ­ νηση Κουντουριώ τη. Η ζωή του εκείνη τη ν περίοδο απ οτέλεσ ε ένα μίγμα από ραδιουρ­ γίες, π λεκτάνες, ερω τικές π ερ ιπ έτειες και π ροκλητικές σπατάλες. Πολύ γρήγορα οι δύο κυβερνήσεις ήλ­ θαν σε ρήξη. Οι κάτοικοι τη ς επαρχίας Αρκαδίας, που δεν αναγνώριζαν τη ν κυ­ βέρνηση Κουντουριώ τη, αρνήθηκαν να πληρώσουν φόρους σε αυτή. Ο Παπαφλέσσας ανέλαβε να τους υ­ π οτάξει αλλά εκείνοι ζήτησαν βοήθεια από το υς Κολοκοτρωναίους και ο αρχιμανδρίτης σώθηκε διά τη ς φυγής. Μ ετά το ν αιματηρό ε μ ­ φύλιο π όλεμο και τη ν επι­ κράτηση τη ς κυβέρνησης Κ ουντουριώ τη ο Παπα­ φλέσσας δ εν έ δ ε ιξε τη ν α­ παραίτητη μετριοπ άθεια ώστε να μη διαρραγούν ο­ ριστικά οι σ υνεκτικοί δ ε ­ σμοί τη ς Επανάστασης. Πι­ θανολογείτα ι ότι δ ιέτα ξε τη διαπόμπευση του Παλαιών Πατρών Γερμανού ως εκδ ί­ κηση για τα υποτιμητικά σχό­ λια που είχε δ εχ θ εί στη συνέλευση τη ς Βοστίτσας. Ακόμα παρουσιάζεται ως ο κύριος υπέρμαχος τη ς φυλάκισης του Κο­ λοκοτρώ νη και τω ν συντρόφων του. Το πιθανό σχέδιό του για απόλυ­ τη κυριαρχία φαινόταν να λειτο υρ γεί στην εντέλεια . Ο Κ ολοκοτρώ νης φυλακί­ στηκε και οι πρόκριτοι συνετρίβησαν. Στη συνέχεια ο Παπαφλέσσας θα προσπαθούσε να ενισχύσει τη ν επιρροή το υ στην Πελοπόν­ νησο, εξο υ δ ετερ ώ νο ντα ς έτσι το ν Κω λέττη και το υ ς Κ ουντουριώ τηδες, και θα προσέγγι­ ζε επιφανείς π ολιτικούς και οικονομικούς π αράγοντες τη ς Ευρώπης, με το υς οποίους ως τό τ ε ήταν σε επαφή αποκλειστικά ο Μαυροκορδάτος. Πολύ γρήγορα οι Ελληνες κατανόησαν με το ν πιο οδυνηρό τρόπο τις συνέπειες του εμφ ύλιου σπαραγμού. Ο Ιμπραήμ πασάς, θ ε ­ τό ς γιος του Μ ω χάμετ Αλι, αποβιβάστηκε στην Πελοπόννησο (11-12 Φεβρουάριου 1825) επικεφαλής του, οργανωμένου κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα, εκσ τρα τευ τικο ύ του σώματος και άρχισε μια θυελλώ δη πορεία σ υντρίβοντας κάθε αντίσταση στο πέρασμά του. Μ ετά τις απανωτές αποτυχίες των κυ­ βερνητικώ ν σ τρατευμάτω ν να το ν αναχαιτί­ σουν ο λαός άρχισε να ζητά επίμονα τη ν απο-

■■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Ιμπραήμ πασάς. Η αποβίβαση του εκστρατευτικού του σώματος στην Πελοπόννησο και οι πρώτες εντυπωσιακές νίκες του έδωσαν ένα σκληρό μάθημα στους επαναστάτες και τους εξανάγκασαν να σκεφθούν το τραγικό σημείο στο οποίο τους είχε οδηγήσει ο εμφύλιος σπαραγμός (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

Σημερινή άποψη του Μανιακίου όπου διεξήχθη η ομώνυμη μάχη (ψωτ. Δ. Γαρουφαλής, 2000).

Ο Γεώργιος Κουντουριώτης. Ο Παπαφλέσσας αποτέλεσε πληροφοριοδότη της κυβέρνησής του (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

Η βελανιδιά όπου σύμφωνα με τον θρύλο ο Ιμπραήμ έστησε τον νεκρό Παπαφλέσσα και τον φίλησε (φωτ. Δ. Γαρουφαλής, 2000).

φυλάκιση του Κολοκοτρώ νη. Ο Παπαφλέσ­ σας μ ετα β λή θη κε αμέσως σε έναν από το υς πιο θ ερ μο ύς υποστηρικτές τη ς αμνηστίας του Γέρου και των συντρόφων του. Αρχισε να π ιέζει φορτικά στα υπουργικά συμβούλια για τη ν υπογραφή τη ς αμνηστίας ώστε ο Μοριάς να αποκτήσει και πάλι το ν φυσικό η γέτη του και σύσσωμο το έθνος να σπεύσει κατά του εχθρού. Ομως δ εν θεώ ρησε αρκετή τη συνηγορία υπέρ τη ς αμνηστίας. Θέλησε να π ετύχει και ο ίδιος μια νίκη κατά του Ιμπραήμ προτού αποφυλακιστεί ο Κολοκοτρώ νης... Ποιος ήταν ο σκοπός του; Είναι δύσκολο να γίνει αντιληπτό και συνεπώς θα π εριορι­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

στούμε στις υποθέσεις. Ισως έθ εσ ε τις προ­ σωπικές του φ ιλοδοξίες στο περιθώριο μπροστά στην επιβίωση του έθνους, όπως έπραξε στα Δερβενάκια. Ισως θεω ρούσ ε ό τι ο Κολοκοτρώ νης θα αποκτούσε πάλι δύναμη, οπότε ήταν καιρός να απ ομακρυνθεί από τον η ττη μ ένο Μ αυροκορδάτο και τη μη λαοφιλή κυβέρνηση Κουντουριώ τη. Πιθανώς εκ τι­ μούσε ό τι ο Κ ολοκοτρώ νης δ εν είχε τη δύ­ ναμη να το ν βλάψει και θα το ν αποφυλάκιζε με σκοπό να το ν θ έσ ει υπό τη ν επιρροή του. Το σίγουρο είναι πως επιθυμούσε διακαώς να νικήσει σε μια μάχη το ν Ιμπραήμ πριν πραγ­ ματοπ οιηθεί η αποφυλάκιση, οπ ότε νικητής και ειρηνοποιός μετα ξύ των δύο παρατάξεω ν θα παραγκώνιζε το ν Μ αυροκορδάτο και τον Κουντουριώ τη και θα παρουσιαζόταν ως η πιο σημαντική μορφή τη ς Επανάστασης. Η απελπισμένη, από τις σ υντριπ τικές ή τ­ τες , κυβέρνηση δ έχ θ η κε τη ν πρότασή του και του α νέθεσ ε τη ν αρχηγία μιας εκσ τρ α τεί­ ας κατά τω ν Αιγυπτίων. Ο ίδιος προσπάθησε να προβεί σε ευρ εία στρατολόγηση υπολογί­ ζοντας να σ υγκεντρώ σει 10.000 άνδρες. Τα α­ π οτελέσ ματα ήταν απογοητευτικά: το ν ακο­ λούθησαν μόνο 2.000 άνδρες. Στην πρόσκλη­

σή του για ενίσχυση δ εν ανταπσκρίθηκε ού­ τε ο αδελφ ός του Νικήτας. Σαν να μην έφ θ α ­ νε αυτό, κατά τη ν πορεία το υ προς συνάντη­ ση του Ιμπραήμ π ληροφορήθηκε ό τι η κυ­ βέρνηση ελευθέρω σ ε το ν Κολοκοτρώ νη, αφαιρώ ντας του έτσι το ν ρόλο του ειρηνοποιού. Επέμεινε όμως στην απόφαση να π ολε­ μήσει, να μην επ ισ τρέφει «άκαπνος» στο Ναύπλιο. Στις 16 Μαϊου ο Παπαφλέσσας έφθασε στο Μανιάκι τη ς Μεσσηνίας, όπου στρατοπέδευσε. Δύο η μ έρ ες αργότερα πληροφορή­ θ η κ ε ό τι ο εχθ ρ ό ς είχε αρχίσει τη ν πορεία το υ προς το ελληνικό στρατόπεδο. Στις 20 Μαϊου ο Αιγύπτιος αρχηγός, επικεφαλής 6.000 ανδρών (Αιγύπτιοι πεζοί, Μ αμελούκοι ιππείς, Αλβανοί άτακτοι και ντόπιοι Τούρκοι), εμφ ανίσ τηκε μπροστά από τις η μ ιτελείς ε λ ­ ληνικές οχυρώσεις. Στη θ έα του αντίπαλου σ τρα τεύματος περισσότεροι από 1.000 επα­ νασ τάτες δείλιασαν και εγκα τέλειψ α ν τις θ έ ­ σεις τους. Ο Ιμπραήμ κύκλωσε το υ ς υπόλοι­ πους αναγκάζοντας το υς Ε λληνες οπλαρχη­ γούς να ζητήσουν από το ν Παπαφλέσσα να α­ ποπειραθούν να διασπάσουν το ν κλοιό και να μ ετα κινη θο ύν σε ασφαλέστερη περιοχή.

Το ηρώο των Ελλήνων μαχητών στο Μανιάκι (ψωτ. Δ. Γαρουφαλής, 2000).

το υ ς ήρω ες του 1821. Σ τη ν π ραγματικότητα η θυσία το υ στο Μανιάκι δεν ήταν αρκετή για να σβήσει ολοκληρω τικά τα ατοπήματά του. Η συνολική το υ συμπεριφορά κρίνεται από πολλούς ιστορικούς ως αρνητική για το ν Α­ γώνα. Εμείς θα πρέπει να εξετά σ ο υ μ ε τίνος σχεδόν αποκλειστικό δημιούργημα ήταν η έ ­ κρηξη τη ς Επανάστασης. Ο Παπαφλέσσας τόλμησ ε μόνος του το απίθανο: να ασκήσει ψυχολογική 6ία πάνω σε έναν ολόκληρο λαό. Με τη γοη τεία τω ν θρύλων, με το θράσος του, με τη ρητορική του δεινότητα, με τις απ ειλές, με τη ν πανουργία και κυρίως με τα ψ έματα κα τά φ ερε να εξο υ δ ετερ ώ σ ει κάθε λογική φωνή και να ωθήσει το υς Ελληνες να λάβουν τη μεγάλη απόφαση.

" jß

Β ΙΒ ΛΙΟ ΓΡΑ Φ ΙΑ 7ο φιλί του Ιμπραήμ στον νεκρό Παπαφλέσσα. Ο Φωτάκος διηγείται ότι μετά τη μάχη στο Μανιάκι ο Ιμπραήμ αναζήτησε το πτώμα του Παπαφλέσσα, το έστησε όρθιο και το φίλησε, εκδηλώνοντας έτσι τον θαυμασμό του στον αντίπαλό του. Το γεγονός αυτό (όσον αφορά τουλάχιστον το φιλί) δεν επιβεβαιώνεται από καμιά άλλη ιστορική πηγή. Πρόκειται για μια από τις ωραιοποιήσεις που δημιουργούν η λαϊκή παράδοση και η λογοτεχνία. Πολλοί λογοτέχνες αναφέρουν το φιλί (π.χ. ο Σπύρος Μελάς, αν και δυσπιστεί), με κυριότερο τον Μιχαήλ Μητσάκη που έγραψε το πεζογράφημα με τίτλο "Το φίλημα", το οποίο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό "Παρνασσός" τον Μάιο του 1892 (ελαιογραφία Ανδρ. Γέωργιάδη, Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

Ομως ο ανυποχώρητος αρχιμανδρίτης επέμεινε να παραμείνουν στις θ έσ εις το υ ς ελπί­ ζοντας, μάταια, στην άφιξη ενισχύσεων. Στη μάχη που ακολούθησε με αλλεπάλ­ ληλες και μαζικές επιθέσ εις των Αιγυπτίων οι Ελληνες η ττήθ η κα ν, παρά τη ν ηρωική τους αντίσταση. Οι ελληνικές απώλειες ανήλθαν σε 1.000 περίπου νεκρούς. Βαρύς ή ­ ταν και ο φόρος αίματος για το υς Αιγυπτίους (1.200 νεκροί και 800 τραυματίες). Ανάμεσα στους νεκρούς βρ έθ η κε και το πτώμα του Παπαφλέσσα με το κεφάλι αποχωρισμένο

από το υπόλοιπο σώμα. Ο «διαβολικός πα­ πάς» π εθαίνοντας π ροσ έφερε τη ν τελευ τα ία υπηρεσία το υ στην Επανάσταση. Οι βαριές α­ πώλειες τω ν Αιγυπτίων βοήθησαν το υς επα­ νασ τάτες να αντιληφ θούν ότι ο Ιμπραήμ δεν ήταν α ή ττη το ς και άρχισαν να σ υρρέουν γύ ­ ρω από το ν Κολοκοτρώ νη αποφασισμένοι για τη μέχρις εσχάτων αντίσταση. Η ελληνική ιστοριογραφία παρέδωσε τον Παπαφλέσσα περίπου αμόλυντο και αψεγά­ διαστο (αυτή η άποψη απαντά ιδιαίτερα στα σχολικά εγχειρίδια), όπως άλλωστε και όλους

(1) Φωτάκος (Φώτιος Χρυσανθόπουλος): ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ, Εκδόσεις Στ. Ανδροπούλου, Αθήναι, 1899. (2) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1979. (3)Σπυρου Μελά: ΜΑΤΩΜΕΝΑ ΡΑΣΑ, Εκδόσεις Μπίρης, Αθήναι, 1975. (4) Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ. Εκδόσεις Φάρος, Αθήνα, 1983. (5) Χρ. Α Στασινόπουλου: ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ 1821, τ. Α ’- Δ ’ Εκδόσεις Δεδεμάδη, Αθήναι, 1979. (6) Διονυσίου Κόκκινου: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ, τ .1-12 Εκδόσεις Μέλισσα, Αθήναι, 1957. (7) Μίρκα Παλιούρα: ΤΟ ΛΕΥΚΩΜΑ ΤΟΥ ’21, Εκδοση "Ελεύθερος Τύπος", Αθήνα, 1996.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΔΙΑΒΑΣΗ

ΤΟΥ ΡΗΝΟ

(945

ΟΙ ΣΥΜΜΑΧΟΙ ΕΙΣΧΩΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΤΟΥ Γ' ΡΑΙΧ 0 ΧΙΤΛΕΡ ΘΕΩΡΟΥΣΕ ΤΟΝ ΠΟΤΑΜΟ ΡΗΝΟ Ω Σ ΜΙΑ ΦΥΣΙΚΗ ΤΑΦΡΟ ΠΟΥ 0 ΓΕΡΜ ΑΝΙΚΟ Σ ΣΤΡΑΤΟΣ ΟΦΕΙΛΕ ΝΑ ΚΡΑΤΗΣΕΙ ΜΕ ΚΑΘΕ ΘΥΣΙΑ. 01 ΕΛΠΙΔΕΣ ΤΟΥ ΚΑΤΕΡΡΕΥΣΑΝ ΟΤΑΝ ΤΡΕΙΣ Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Ο Ι ΛΟΧΟΙ ΠΕΤΥΧΑΝ ΤΟ ",Α ΚΑΤΟΡΘΩΤΟ", ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΗΘΗΚΕ ΤΑΧΥΤΑΤΑ ΑΠΟ Μ ΑΖΙΚΕΣ ΑΠΟ ΠΕΙΡΕΣ Δ ΙΑ Β Α ΣΗ Σ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜ ΟΥΣΕ ΟΛΟ ΣΧΕΔΟ Ν ΤΟ ΜΗΚΟ Σ ΤΟΥ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

τη ν α να το λική Ε λβετία, κο ντά στα σύνορα τη ς χώ ρας με τη ν Ιταλία, δύο ο ρ μ η τικο ί χείμ α ρ ρ οι που τρ ο φ ο δ ο το ύ ν τα ι αδιάκοπ α από ο ρ ειν ο ύ ς π α γετώ νες ρ έο υ ν προς τα α να το λικά δ ια νύ ο ντα ς αρ­ κετά χ ιλιό μ ετρ α μ έχρ ι να ενω θ ο ύ ν οι κ ο ίτες το υ ς και να δ ημ ιο υρ γήσ ου ν έτσ ι το ν π οταμό Ρήνο, μια από τις μ εγ α λ ύ τε ρ ε ς υ δ ά τιν ες α ρ τη ρ ίες τη ς Ευρώπης. Σε ε ­ κείνη τη ν π εριοχή ο Ρήνος μπ ορεί να χ α ρ α κτη ρ ισ τεί π ερ ισ σ ότερ ο ως χ είμ α ρ ρ ο ς παρά ως ποτάμι. Αφού συ­ νεχίσ ει προς τη λίμνη Κω νσταντία τη ν προσπερνά και σ χημ α τίζει το ν πρώ το κα τα ρ ρ ά κτη το υ , ύψ ους 20 m, στο Σαφχάουζεν. Επειτα, αφ ού διαγράψ ει ένα ν μαίαδρο μ ετα ξύ τη ς Ε λβ ετία ς και τη ς Γερμανίας ως τη Βα­ σιλεία, σ τρ έ φ ε τα ι απ ότομα προς τα βό ρεια έχο ν τα ς π λέον ένα υπολογίσιμο π λά τος 205 m το οποίο π ροο­ δ ευ τικ ά α υ ξά ν ετα ι. Ο δ ιο γ κο ύ μ εν ο ς Ρήνος α π ο τελ εί το φυσ ικό όριο μ ετα ξύ το υ γ ερ μ α ν ικο ύ Μ έλανα Δ ρ υ ­ μού και τω ν Βόσγιων ορέω ν τη ς Γαλλίας, με π λάτος που πλησιάζει τα 800 m, β ά θ ο ς ικανοπ οιητικό για το ν πλου μικρώ ν σκαφών αλλά τό σ ο ο ρ μ η τικ ό ρ εύ μ α ώ­ σ τε να εμ π ο δ ίζετα ι σοβαρά η ναυσιπλοΐα. Ο π οτα μ ός σ υνεχίζει τη ν π ορεία το υ και αφ ού π εράσει από τη ν π εριοχή τη ς Κ αρλσ ρούης ρ έε ι π λέον α π οκλεισ τικά σε γ ερ μ α ν ικό έδ α φ ο ς φ θ ά ν ο ν τα ς σ το Μανχάιμ, όπου δ έ ­ χ ετα ι και τα ν ερ ά το υ π οτα μ ού Ν έκαρ. Κατόπιν δια­ γρ ά φ ει μια ο φ ιο ειδ ή διαδρομή π ερ νώ ντα ς από τη Β ορ μς και το Μ ά ιντς, όπου αφ ού δ ε χ θ ε ί τα νερ ά το υ π οταμού Μ άιν σ τρ έφ ετα ι 90 μ ο ίρ ες δ υ τικά σ το Μπίνγ κ ε ν κι έπ ειτα από 30 km περίπου σ υνεχίζει λο ξά προς τα β ο ρ ειοα να το λικά , όπου εισ έρ χ ετα ι σε ένα εντυ π ω ­ σιακό φ α ρά γγι που π ερ ιο ρίζει τη ν π ορεία του. Ο χώ ρος α υ τό ς α π ο τελ εί μια από τις πιο φημισμέ-' νες το π ο θ εσ ίες τη ς δ υ τικο ευ ρ ω π α ϊκή ς π αράδοσης και μ υθ ο λο γία ς, έχ ο ν τα ς σ υνδ έσ ει το όνομά το υ με το ν Α ττίλ α το ν θ ύ ν ν ο , το ν γ εννα ίο Ρολάνδο και το ν Ζ ή γκ φ ρ ιντ και τη ν π ερ ίφ η ­ μη καλλονή το υ Λ ό ρ ελεϊ, που κα θ ό τα ν σε ένα ν βράχο σ τις ό χ θ ες το υ Ρήνου κο ντά σ την πόλη Σαίν Γκοάρ παρασύρ ο ν τα ς το υ ς ν α ύ τες τω ν π ο τα μ ό ­ πλοιων σ την κα τα σ τρο φ ή το υ ς . Οι κο ρ υ φ ές τω ν απ ότομω ν βουνώ ν ε ­ κα τέρ ω θ εν τη ς κο ίτη ς το υ π οτα ­ μού είναι δ ια κ ο σ μ η μ έν ες με π ε­ ρ ίτεχ ν α κάσ τρα από όπου οι βαρώνοι το υ Μ εσαίω να εκβία ζα ν

Σ

Αμερικανοί στρατιώτες της 7ης Στρατιάς διέρχονται τον Ρήνο επί αμφίβιου οχήματος DUKW.

Μια ατελείωτη φάλαγγα μηχανοκίνητων διασχίζει τον Ρήνο πάνω από μια πλωτή γέφυρα που κατασκεύασε το αμερικανικό μηχανικό στη Βορμς, στον τομέα της 7ης Στρατιάς, δίνοντάς της το όνομα του διοικητή της Στρατιάς: "Αλεξάντερ Πατς". Στο βάθος διακρίνεται ό,τι απέμεινε από την παλαιά τσιμεντένια γέφυρα του ποταμού την οποία ανατίναξαν οι υποχωρούντες Γΐρμανοί.

"JQ

■■

το υ ς τα ξιδ ιώ τες για να π ληρώ σουν διόδια. Σ ή μερ α η π εριοχή β ρ ίθ ει από το υ ρ ίσ τες που έρ χ ο ν τα ι από ό λο ν το ν κόσμο για να θα υμ ά σ ο υ ν το επ ιβ λ η τικ ό σ κηνικό που δ η ­ μιούρ γησ ε η φύση α π ολα μβά νοντα ς τις β α ρ κά δ ες κάτω από τις τ ο ξ ο τ έ ς γ έφ υ ρ ε ς και δίπλα στα γραφ ικά χωριά. Το π α νέμο ρ ­ φο φ α ράγγι τε λ ε ιώ ν ε ι στο Κ όμ π λεντς, α­ κριβώ ς ε κ ε ί όπου βρ ίσ κετα ι η συμβολή το υ Μ ο ζέλλα με το ν Ρήνο. Δ ια τη ρ ώ ντα ς τη ν ί­ δια κα τεύ θ υ νσ η π ρος τα β ο ρ ειο δ υ τικ ά ο Ρήνος προσπερνά το Ρ εμ ά γκεν και τη Β όν­ νη, φ θ ά ν ει σ την Κολω νία και σ υνεχίζει για το Ν τύσ ελντο ρφ , το Ν τούισ μπ ουργκ και το Β έζελ. Εκεί, καθώ ς σ τρ έ φ ε τα ι και πάλι δυτικά στο Ε μερ ιχ για να εισ έ λ θ ει σ την Ο λ­ λανδία, η κοίτη το υ χω ρίζεται σε ένα τ ε ρ ά ­ σ τιο δ έ λ τα από το οποίο ο κυ ρ ιό τερ ο ς πα­ ραπ όταμος (ο Κάτω Ρήνος) περνά από τη ν πόλη Α ρνεμ και κα τα λ ή γ ει στο Ρ ό ττερ ντα μ . Μ ε μήκο ς περίπ ου 1.360 km και α ρ δ εύ ο ­ ν τα ς μια έκτα σ η που ξεπ ερ νά τα 200.000 τετρ α γω ν ικά χ ιλ ιό μ ετρ α ο Ρήνος σ υ ν δ έε­ τα ι με το ν Δ ούναβη μέσω το υ καναλιού Λ ο ύ ν τβ ιχ και με το ν Ροδανό μέσω δύο ά λ­ λω ν τε χ ν η τώ ν καναλιών. Α π ο τελ εί μια από τις σ η μ α ν τικ ό τερ ες σ υγκοινω νιακές α ρ τη ­ ρ ίες τη ς Δύσης. Ο σπουδαίος ρόλος το υ σ την Ιστορία ξε κ ίν η σ ε από τη ν εποχή που ο Ιούλιος Καίσαρας έφ θ α σ ε ως τη δυτική ό χθ η το υ κα τα δ ιώ κο ντα ς τα ατίθασ α ν τ ό ­ πια γ ερ μ α ν ικά φύλα. Ο μ εγά λος Ρωμαίος κ α τα κ τη τή ς ή τα ν ο π ρώ τος εκπρόσω πος το υ μεσ ογεια κού π ολιτισμού που διέσχισε α υ τό το μεγάλο κώ λυμα κα τα σ κευ ά ζο ντα ς σε χ ρ ό ν ο -ρ εκό ρ μια ξύ λ ιν η γέφ υρ α . Αφού επ έδ ρ α μ ε σ την α να το λική ό χθη επί δύο ε ­ β δ ο μ ά δ ες υποχώρησε και πάλι δυτικά, π υρπ ολώ ντας πίσω το υ ε κ είν ο το αρι­ σ τού ρ γη μα τε χ ν ικ ή ς για να δ ε ίξε ι σε όλο υς το υ ς εχ θ ρ ο ύ ς ό τι η δ η μ ιο υρ γία μιας τ έ τ ο ι­ ος γέφ υ ρ α ς δ εν α π ο τελο ύ σ ε σπουδαίο ε γ ­ χ είρ η μ α για τις λ εγ εώ ν ες τη ς Ρώμης. Σαρά­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ν τα χρό νια μ ετά τ ο ν Καίσαρα ο α υ το κ ρ ά το ρας Ο κτα β ια νός Α ύγο υσ το ς επ ιχείρησ ε να εγκ α τα σ τή σ ει μ όνιμα σ τρ α τιω τικ ές δ υνά ­ μ εις σ την α να το λική ό χθη το υ Ρήνου αλλά μ ετά νιω σ ε πικρά γ ι1α υ τό ό τα ν έχασ ε τρ εις ο λό κλ η ρ ες λ εγ εώ ν ες από τις π ολεμ οχα ­ ρ είς γ ε ρ μ α ν ικ έ ς φ υ λ ές σ τον Τ ευτο βο ύρ γιο Δ ρ υμό. Ε κ το τε ο Ρήνος α π ετέλ εσ ε το φ υ ­ σικό σ ύνορο μ ετα ξύ τω ν Ρωμαίων και τω ν "βαρβάρω ν" επί 400 χρόνια, έω ς ό το υ από ε κ ε ί π ρ ο ήλθα ν τα κύ μα τα τω ν επ ιδρ ομ έω ν μ ετανασ τώ ν που κα τέλυσ α ν τη ν α υ το κ ρ α ­ τορία. Θ εω ρ ο ύ μ εν ο ς ως ο ε θ ν ικ ό ς π οτα μ ός τη ς Γερμανίας ο Ρήνος είναι ένα από τα ση­ μ α ν τικ ό τερ α σ ύμβολα τη ς ιστορίας και τη ς ισχύος α υ τού το υ έθ ν ο υ ς . Σ τη ν όπ ερα το υ Β ά γκνερ το π ερ ίφ ημ ο δ α κτυ λίδ ι τω ν Νιμ π ελο ύ γ κεν ή τα ν κατα σ κευ α σ μένο από χρυσό το ν οποίο φ ρ ουρ ούσ α ν ν ερ ά ιδ ες στα βάθη το υ Ρήνου και ο οποίος είχ ε τη μαγική ιδ ιό τη τα να δίνει σ τον κάτοχό το υ π αγκόσμια δύναμη. Κατά το ν ίδιο τρόπ ο ο π οτα μ ός π ερ ιφ ρ ο υρ ού σ ε τη χώρα από μια π ιθανή εισ βολή από τη Δύση. Η ίδια π επ οί­ θησ η ε ξα κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε να επ ικρ α τεί α ν ά μ ε­ σα σ τον γ ερ μ α ν ικό λαό και στις α ρ χές το υ 1945, όταν, παρά τις απ ανω τές α τυ χ ίε ς σε όλα τα μέτω π α και τις κ α τα σ τρ ο φ ικές απώ­ λ ε ιε ς , η πίστη για τη ν τε λ ικ ή νίκη το υ Γ Ράιχ ή, το υλά χισ τον, για τη ν επιβίωσή το υ ε ξα κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε να είναι ζω ντανή, όσο το μ εγά λο υδάτινο φ ράγμα κρ α το ύσ ε μακριά το υ ς δ υ τικ ο ύ ς Συμμάχους. Η επ ιτυχία ή όχι τη ς Wehrmacht να υπερασπιστεί σ θενα ρά τη γραμμή το υ Ρήνου θ α έκρ ιν ε αν η Γερ­ μανία το υ Χ ίτλ ερ θ α μπορούσ ε να π α ρ α τεί­ ν ει το ν π όλεμ ο και να α π οφ ύγει πιθανώς τη μοιραία κα τά λ η ξη ή θ α κ α τέ ρ ρ ε ε χά νοντα ς ό λ ε ς τις π λουτοπ α ρα γω γικές π ηγές και τις βιο μη χα νικές π ερ ιο χ ές τη ς που βρίσ κο­ ν τα ν σ υ γ κ εν τρ ω μ έν ες σ το Ρούρ, σ την ανα­ το λικ ή όχθη.

Π Ρ Ο ΣΕ ΓΓΙΖΟ Ν Τ Α Σ ΤΟ Ν Ρ Η Ν Ο Σ τη ν π ρ α γ μ α τικ ό τη τα ο Χ ίτλ ερ και η Α­ νώ τα τη Διοίκηση τη ς Wehrmacht (OKW) επ έλ εξα ν από τα τέ λ η το υ 1944 να π ροβά­ λο υ ν σκληρή άμυνα δ υ τικά το υ Ρήνου και να μην α ρ κεσ θ ο ύ ν σε μια σ ύμπ τυξη που θα έ φ ε ρ ν ε τις δ υνά μεις το υ ς εγκα ίρ ω ς α να το ­ λικά το υ π οταμού, θ έ το ν τα ς τη ν πλατιά κοίτη το υ ως ανάχωμα στη συμμαχική προ­ έλαση. Ο α νώ τα το ς δ ιο ικ η τή ς τω ν Συμμαχι­ κών Δ υνάμεω ν σ την Ευρώπη, ο σ τρα τηγός Ν το υ ά ιτ Α ϊζενχά ο υερ, είχ ε σ τρ έψ ει από νω­ ρίς τη ν προσοχή το υ με στόχο τη ν υπ έρβα­ ση το υ π οταμού, αμέσ ω ς μόλις τα στρατε ύ μ α τά το υ π έτυ χα ν να δ ια ρ ρ ή ξο υ ν τη γ ερ μ α ν ική άμυνα στη Ν ορμανδία και να ξ ε ­ χ υ θ ο ύ ν ο ρ μ η τικά προς το εσ ω τερ ικό τη ς Γαλλίας και α ρ γό τερ α σ το Β έλγιο και στην Ο λλανδία. Η π ροέλασ η που σάρωσε τις γ ερ μ α ν ικ έ ς δ υ νά μ εις κα το χ ή ς ε κ τε λ έ σ τη κε από τρ ε ις Ο μ ά δ ες Σ τρ α τιώ ν (ΟΣ): τη ν 21η ΟΣ το υ Β ρετα νο ύ σ τρα τάρχη σερ Μ π έρ να ρ ντ Μ ο ν τγ κ ό μ ερ υ , α π ο τελ ο ύ μ ενη από τη ν 1η Καναδική Σ τρ α τιά (σερ Χένρυ Κρήραρ) και τη 2η Β ρ ετα ν ική Σ τρ α τιά (σερ Μ άιλς Ν τέμπ σ εϋ), τη ν 12η ΟΣ το υ Α μερ ικα ­ νού σ τρα τηγο ύ Ομάρ Μ π ράντλεϋ, α π οτε­ λ ο ύ μ εν η από τη ν 1η Σ τρ α τιά τω ν Η Π Α (Κ ώ ρτνεϋ Χ ό τζες), τη ν 3η Σ τρ α τιά τω ν Η Π Α (Τζω ρτζ Π ά ττο ν) και τη ν 9η Σ τρ α τιά τω . ΗΠΑ (Ο υίλιαμ Σίμπσον), και τη ν 6η ΟΣ t o l Ν τέβ ερ ς , τη ν οποία απ άρτιζαν η 7η Σ τρα­ τιά τω ν ΗΠΑ (Α λ ε ξά ν τε ρ Π ατς) και η 1η Γαλ­ λική Σ τρ α τιά (Ζαν ν τ ε Λ ατρ ν τ ε Τασινύ). Ο Σ επ τέμ β ρ ιο ς το υ 1944 έ φ ε ρ ε τ κ π ρώ τες σ οβ α ρές δ ια φ ω νίες σ του ς κόλ­ π ους τη ς α νώ τα τη ς ηγεσ ίας σ χετικά με τ τ σ τρ α τηγική που θ α έπ ρεπ ε να α κο λ ο υ θ η ­ θ ε ί για τη ν εισ βολή στο Ράιχ και τη ε ξο υ δ ε τέρω σ ή το υ. Ο Μ ο ν τγκ ό μ ερ υ ή τα ν ανα­ φ α νδ ό ν υπέρ τη ς π ροέλασ ης σε "σ τενό μέ-

Ο αντιστράτηγος Ουίλιαμ Σίμπσον συνέδραμε με τμήμα της 9ης Στρατιάς του τον Μοντγκόμερυ για να εξασφαλίσει τη διάβαση του κάτω Ρήνου. Γερμανός υπαξιωματικός των τεθωρακισμένων διδάσκει σε ένα νεαρό μέλος της Volksturm τον τρόπο χρήσης του φορητού αντιαρματικού εκτοξευτή Panzerfaust. Με 160 σοβιετικές μεραρχίες να πλησιάζουν το Βερολίνο από την Ανατολή ο Χίτλερ είχε ελάχιστα περιθώρια να αποστείλει σημαντικές αξιόμαχες δυνάμεις στο Δυτικό Μέτωπο για να υπερασπιστεί τον Ρήνο.

τωπο", όπου όλα ία εφ ό δ ια θ α σ υ γ κεν τρ ώ ­ νον τα ν στη δική το υ Ομάδα Σ τρ α τιώ ν προκειμ ένο υ να τη Β οηθήσ ουν να ε π ιτε θ ε ί μό­ νη τη ς , ως. αιχμή το υ δ ό ρ α το ς προς τη ν καρδιά τη ς Γερμανίας. Οι Α μερ ικα νοί σ τρα­ τη γο ί ή τα ν ιδια ίτερα ενο χ λ η μ έν ο ι από τις β ρ ετα ν ικ ές απ αιτήσ εις και υποστήριζαν τη σ τρα τηγική τη ς π ροέλασ ης σε "ευ ρύ μ έτω ­ πο”, όπου ό λ ε ς οι σ τρ α τιές θ α σ υνερ γάζο­ ν τα ν τα υ τό χ ρ ο ν α κ α τα φ έρ ο ν τα ς κτυπ ήμ α ­ τα σε βάρος το υ εχθ ρ ο ύ σε όλη τη ν έ κ τ α ­ ση το υ μετώ π ου, χωρίς να το υ δώ σουν χ ρ ό ­ νο να ανασάνει και α φ ή ν ο ν τά ς το ν σε μ όνι­ μη αμφ ιβολία σ χετικά με το πού θ α ε κ δ η ­ λω νόταν η επ ό μ ενη κρούση. Η θ έσ η το υ Α ϊζενχάουερ, ο οποίος κα­ λ ε ίτο να σ υμβιβάσ ει α υ τές τις απ όψ εις, ή ­ τα ν ιδια ίτερ α δύσ κολη, αφού έπ ρ επ ε να λάβει υπόψη το υ και το ν π αράγοντα τη ς ε ­ θ νική ς υπ ερη φ ά νεια ς κά θ ε συμμάχου. Σ τις α ρ χές Σ επ τεμ β ρ ίο υ 1944 ενέδω σ ε στις π ιέσ εις το υ Μ ο ν τγκ ό μ ερ υ και το υ ε π έ τρ ε ­ ψε να π ροσπαθήσει να α π ο δ είξει τη ν ο ρ ­ θ ό τη τα το υ σχεδίου το υ σ την πράξη. Το α­ π ο τέλεσ μ α ή τα ν η α τυ χ ή ς επιχείρηση "Market Garden", που αποσκοπούσε σ την παραβίαση τη ς γρα μ μή ς το υ Ρήνου και τω ν παραποτάμω ν το υ μέσω τη ς κα τά ληψ ης σ τρα τηγικώ ν γεφ υ ρ ώ ν σ την Ο λλανδία. Οι Γερμανοί α ντέδρ α σ α ν γρήγορα και σωστά, ενώ μια σειρά από κ α κ ο τυ χ ίες μ ετέ τρ ε ψ α ν τη μαζική ρίψη Β ρετα νώ ν και Αμερικανώ ν α λεξιπ τω τισ τώ ν σε εκα τό μ β η . Τα μόνα που αποκόμισαν οι Σύμμαχοι ή τα ν η κατάκτησ η ενό ς δ ια δρόμου μ ήκο υ ς 105 km μέσα σ την Ολλανδία, η κατάληψ η τω ν γ εφ υ ρ ώ ν το υ Μάας και το υ Βάαλ και η π ροσέλκυσ η γ ε ρ ­

μανικώ ν εφ εδ ρ ειώ ν σ το απ ώ τατο β ό ρ ειο ά­ κρο το υ Ρήνου, τη σ τιγμή που η επ ό μενη κρίση θ α ξεσ π ούσ ε πολύ ν ο τιό τερ α . Σε δύο σ υσ κέψ εις που έγινα ν το ν Ο κτώ βριο το υ 1944 σ τις Β ρ υ ξέ λ λ ε ς και στις 7 Δ εκεμ β ρ ίο υ σ το Μ άασ τριχτ ο Α ϊζενχά ο υερ ανακοίνω σε τη ν π ρόθεσ ή το υ να υ ιο θ ετή σ ει στο ε ξή ς τη ν προέλαση σε “ευρ ύ μέτω πο", κάτι που θ α ε κ μ ε τα λ λ ε υ ό τα ν πλήρω ς τη σ υντρ ιπ τι­ κή υπ εροχή τω ν σ τρα τιώ ν το υ σε ά ν δ ρ ες και π ολεμ ικά μέσα. Η αιφ νιδιασ τική α ντεπ ίθ εσ η τη ς Wehrmacht σ τις Α ρ δ έν ν ες , σ τις 16 Δ ε κ ε μ ­ βρίου 1944, α ν έσ τειλ ε για α ρ κ ετό διάσ τημα τις ε π ιθ ε τικ έ ς επ ιχειρήσ εις τω ν Συμμάχω ν που π ερ ιέσ φ ιγγα ν ο λό κληρ ο το φθινόπ ω ­ ρο τη Γερμανία π αραβιάζοντας τα προπο­ λεμ ικά σύνορά τη ς και κα τα λα μβ ά νο ντα ς τις π ρώ τες π όλεις τη ς . Η 1η Σ τρ α τιά το υ Χ ό τζες, η οποία δ έ χ θ η κ ε το κύριο βάρος τη ς γ ερ μ α ν ικ ή ς π ροσβολής, υπέστη 80.000 απ ώ λειες και α να γκά σ τη κε να παραχωρή­ σει έδ α φ ο ς και να δ ιεξα γ ά γ ει φ ο νικό επι­ β ρ α δ υ ν τικό αγώνα μ έχ ρ ι να σπεύσουν σε β ο ή θ ειά τη ς οι υπόλοιπες σ υμ μα χικές δ υ ­ νά μεις. Μ ε τη σ υνδυα σ μένη δράση το υ Μ ο ν τγ κ ό μ ερ υ από το ν Βορρά και το υ Πάττο ν από το ν Ν ότο ο θ ύ λ α κα ς που δ η μ ιο ύ ρ ­ γησ αν οι Γερμανοί στο Β έλγιο αρχικά συ­ μπ ιέσ τη κε και κατόπ ιν απ οκόπ ηκε, υπο­ χρ εώ νο ν τα ς τη Wehrmacht σε εσ π ευσ μένη υποχώρηση προς τα ανατολικά. Μ ε τη ν εξά λ ειψ η το υ κινδύνου οι Σ ύ μ ­ μαχοι μπορούσαν πια να αναλάβουν τη ν ε ­ π ιθ ετικ ή π ρω τοβουλία που είχαν απωλέσει για 15 μ έρ ες και να θ έσ ο υ ν σε εφ α ρ μ ο γή το σχέδιό το υ ς τό σ ο για τη ν κατάληψ η τη ς

δ υ τικ ή ς ό χ θ η ς το υ Ρήνου, όσο και για τη διάβαση το υ ίδιου το υ π οταμού. Παρά το γ εγ ο ν ό ς ό τι π ρ ο βλέπ οντα ν α ρ κ ε τέ ς πα­ ρ ά λλ η λες π ροσ π ά θειες υπ έρβασης το υ κω λύματος, το κύριο βά ρ ος θ α έ π ε φ τε σ την 21η Ο μάδα Σ τρ α τιώ ν η οποία θ α είχε επ ιπ λέον τη ν υπ οσ τήριξη τη ς 9ης Α μ ερ ικ α ­ ν ικ ή ς Σ τρ α τιά ς. Δ ια θ έ το ν τα ς 35 μ ερ α ρ χ ίες ο Μ ο ν τγ κ ό μ ερ υ θ α π ερνούσ ε το ν π οταμό και θ α κα τελ ά μ β α ν ε τη μεγά λη Β όρ εια Γερ­ μανική πεδιάδα, α π οτελώ ντα ς το ένα σ κέ­ λ ο ς τη ς λα βίδα ς που θ α εξά ρ θ ρ ω ν ε τη ν π ολεμ ική μηχανή το υ Γ Ράιχ. Α μέσω ς νο­ τιό τε ρ α ο Μ π ρά ντλεϋ ό φ ε ιλ ε να εξο ρ μ ή σ ει προς το π οτάμι αφ ού πρώ τα δ ιέ θ ε τ ε σ τον Β ρ ετα νό σ υνάδελφ ό το υ όσ ες δ υνά μεις το υ ζη τού σ ε και εξα σ φ ά λιζε τη ν π ροστα­ σία το υ π λευρ ού το υ . Αν ή τα ν τυ χ ερ ό ς θ α μπορούσ ε να π ετύ χ ει κι α υ τό ς ένα π ρ ο γε­ φ ύρω μα σ την α να το λική ό χθ η και να αποτε λ έ σ ε ι το νότιο σ κέλο ς τη ς λαβίδα ς που θ α κύκλω νε το Ρούρ. Η 6η Ο μάδα Σ τρ α τιώ ν το υ Ν τέβ ερ ς , με 25 μ ερ α ρ χ ίες, θ α είχ ε το ν λ ιγ ό τερ ο φ ιλ ό δ ο ξο ρόλο τη ς εκκα θ ά ρ ισ η ς τη ς π ερ ιο χής το υ Σάαρ και το υ Μ ο ζέλλα κα ίσως τη ς βίαιης διαπεραίω σής τη ς από το ν Ρήνο σ την το π ο θεσ ία το υ Μ άιντς. Οι απο­ σ το λ ές που α ν έθ εσ ε ο Α ϊζενχά ο υερ σ τους δ ιο ικ η τές τω ν ομάδω ν σ τρα τιώ ν δ εν ικανο­ ποίησαν και πάλι το υ ς Β ρ ετα νο ύ ς, οι οποί­ οι π ίσ τευαν ό τι η σ τα θ ερ ή κα τοχή τη ς δ υ ­ τικ ή ς ό χθ η ς το υ Ρήνου δ ε ν α π οτελού σ ε α­ παράβατη π ροϋπ όθεσ η για τη ν εκδήλω σ η επ ίθεσ ης προς διάβαση το υ π οταμού και π έτυ χα ν να αποσπάσουν τη σ υγκα τά θεσ η το υ "Αϊκ" για τη δ ιεξα γω γή τη ς επ ιχείρησ ης τη ς 21ης Ο μάδας Σ τρ α τιώ ν ακόμα κι αν οι γ ε ιτο ν ικ έ ς α μ ερ ικ α ν ικ ές σ τρ α τιές δ εν ε ί­ χαν π ετύ χ ει ακόμα να εγ κ α τα σ τα θ ο ύ ν σε ο λό κληρ η τη δ υ τική ό χθ η. Λ ίγες εβ δ ο μ ά ­ δ ες α ρ γό τερ α θ α α π ο δ εικνυ ό τα ν πόσο υ­ π ερφ ίαλη και α νεδ α φ ική ή τα ν αυτή η στά-

19

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Αποψη της περίφημης γέφυρας Λούντεντορφ στο Ρεμάγκεν, όπως φαινόταν τον Μάρτιο του 1945 από την κορυφή του παρακείμενου βουνού Ερπελερ Λέυ, ύψους 180 m, που βρίσκεται στην ανατολική όχθη του Ρήνου. Η κατασκευή της άρχισε το 1916 με σκοπό τη σύνδεση του βιομηχανικού Ρούρ και του Σάαρ.

Ανδρες της 7ης Στρατιάς των ΗΠΑ αποβιβάζονται από τις λέμβους εφόδου στην ανατολική όχθη του Ρήνου κοντά στην πόλη Βορμς, προκειμένου να ενισχΰσουν το προγεφύρωμα που δημιούργησαν νωρίτερα οι συνάδελφοί τους. Στο βάθος διακρίνονται τα υπολείμματα μιας γέφυρας που οι Γερμανοί πρόλαβαν να καταστρέψουν.

Μ Κ

Μια αμερικανική φάλαγγα φορτηγών που μεταφέρει ελαστικές λέμβους και υλικά γεφυροποιίας, σταματά για λίγο κοντά στο Ρεμάγκεν τον Μάρτιο του 1945. Η φωτογραφία δίνει μια αίσθηση της μεγάλης ισχύος που προσέδιδαν στους Συμμάχους η πολύ καλή οργάνωση και η αφθονία μέσων.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ση το υ ς. Δ ιεξά γ ο ν τα ς σ φ ο δ ρ ές μά χες με το υ ς Γερμανούς οι Σύμμαχοι π ρ ο ω θ ού ντο σ υνε­ χώς ε γ γ ύ τ ε ρ α σ τον Ρήνο το ν Ιανουάριο και το ν Φ εβρουάριο το υ 1945, παρά τη ν προ­ σπάθεια το υ εχ θ ρ ο ύ να το υ ς σ τα μα τήσ ει με ε π ιδ έ ξιε ς α να τιν ά ξεις φ ρ α γμά τω ν και ά λ λ ες κα τα σ τρ ο φ ές. Σ τις 23 Φ εβρουάριου και ενώ Β ρ ετα νο ί και Καναδοί έδινα ν δ ύ ­ σκολο αγώνα στα βό ρεια εξο ρ μ ώ ν τα ς από το Ράιχσβαλντ και το Β ένλο αντίσ τοιχα, η 9η Σ τρ α τιά τω ν ΗΠΑ π έρασ ε το ν υπ ερχει­ λισ μένο π οτα μό Ρόερ και π έτυ χ ε να δ η μ ι­ ο υρ γή σ ει ένα ευρ ύ π ρογεφ ύρω μα σ την α­ να το λική ό χθ η το υ μέσα σε 48 ώ ρες. Ο Σίμπσον ε κ μ ε τ α λ λ ε ύ τ η κ ε γρήγορα τη νίκη το υ για να ω θήσ ει σαν σ φ ή νες τις τρ ε ις τ ε ­ θ ω ρ α κισ μ ένες μ ερ α ρ χ ίες το υ (2η, 5η και 8η) και να κα τα λά β ει το Μ έν χ εν Γκλάντμπ α χ τη ν 1η Μ αρτίου, αλλά μια το λμ η ρ ή απόπειρά το υ να κα τα λά β ει ανέπ αφη τη γ έ ­ φυρα σ το Ο μπ ερκάσ ελ, α π ένα ντι από το Ν τύσ ελντο ρφ , κ α τ έ λ η ξ ε σε αποτυχία. Σ τις 2 Μ αρτίου το II Καναδικό Σώμα ξεπ έρ α σ ε το Ράιχσβαλντ και απ ειλούσ ε π λέον με κύ ­ κλωση όσ ες γ ερ μ α ν ικ ές δ υνά μεις ε ξα κ ο ­ λο υ θο ύσ α ν να α ν τισ τέκ ο ν τα ι δ υ τικά το υ Ρήνου. Η Wehrmacht υποχω ρούσε στα βό­ ρ εια και στις 4 το υ μήνα ο Σίμπσον ζή τησ ε από το ν Μ ο ν τγ κ ό μ ερ υ τη ν άδ εια να επ ιχει­ ρήσ ει μια διάβαση το υ Ρήνου με έφ ο δο , δηλαδή με π ρόχειρα μέσα και χωρίς δια κο ­ πή τη ς π ροέλασ ης για π ροετοιμασ ία, αφού ε κ τιμ ο ύ σ ε ό τι ο εχ θ ρ ό ς βρ ισ κότα ν σε σύγ­ χυση. Ενα τέ το ιο εγχ είρ η μ α ή τα ν πολύ πι­ θ α νό να σ τεφ ό τα ν από επ ιτυχία αλλά ο Β ρ ετα ν ό ς σ τρα τά ρχης, που θ υ μ ό τα ν α κό ­ μα έ ν το ν α τη ν απ ογοήτευσ η μ ετά το Αρνεμ, δ εν ή θ ε λ ε να ριψ οκινδυνεύσ ει. Απα­ γό ρ ευ σ ε σ την α μ ερ ικα νική 9η Σ τρ α τιά να π ροσπαθήσει και π α ρ έμ εινε π ροσ κολλημένος στη συσσώρευση εφ ο δίω ν για τη μεγά-

Ο Αμερικανός αντιστράτηγος Αλεξάντερ Πατς οδήγησε την 7η Στρατιά σε μια επιτυχή επίθεση κατά της γραμμής "Siegfried" και στην κατάληψη του Σάαρμπρυκεν. Κατόπιν πέρασε τον Ρήνο στη Βορμς και βοήθησε ουσιαστικά τους Γάλλους να πετύχουν και αυτοί παρόμοιο άθλο. Η 2η Βρετανική Στρατιά του αντιστράτηγου σερ Μάιλς Ντέμπσεϋ (δεξιά) κτύπησε τις γερμανικές θέσεις ανατολικά του Ρήνου με δυο Σώματα Στρατού: το X IIΣ Σ του αντιστράτηγου Νηλ Ρίτσι (αριστερά) και το XXX Σ Σ του αντιστράτηγου Μπράιαν Χόροκς,

λη επιχείρηση διάβασης το υ Ρήνου με τη ν οποία το ν είχ ε επ ιφ ο ρ τίσ ει η διάσ κεψ η τω ν αρχηγώ ν τω ν συμμαχικώ ν επ ιτελ είω ν στη Μ άλτα. Οι Γερμανοί συνέχισαν να α ν τισ τέκ ο ­ ντα ι σ θενα ρά σ το Β έζ ελ και στο Ξ ά ντεν δ ιεκδ ικώ ντα ς κά θ ε σπιθαμή εδ ά φ ο υ ς και δ υ σ χερ α ίνο ντα ς τη ν εκκα θά ρ ισ η τη ς δ υ τι­ κή ς ό χ θ η ς το υ π οταμού, η οποία δ εν ο λο ­ κλ η ρ ώ θ η κε παρά σ τις 10 Μ αρτίου. Μ ε το π έρας τω ν επιχειρήσ εω ν "Veritable", “Grenade" και "Blockbuster" η 21η Ο μάδα Σ τρ α τιώ ν είχ ε κα τα λά β ει θ έσ εις ε ξό ρ μ η ­ σης για το μεγάλο άλμα σ την ανα το λική ό ­ χ θη αλλά είχ ε χάσει 10. 330 Β ρ ετα νο ύς, 5.304 Κ αναδούς και 7.300 Α μ ερ ικα νο ύ ς σ τρ α τιώ τες έχ ο ν τα ς ε ξο υ δ ε τε ρ ώ σ ει 90.000 Γερμανούς. Η π εισ ματική άμυνα τω ν Γερ­ μανών τη ν είχ ε κα θ υ σ τερ ή σ ει τό σ ο πολύ ώ στε τε λ ικ ά έχασ ε τα π ρω τεία τη ς παρα­ βίασης το υ Ρήνου από τις α μ ερ ικ α ν ικ ές σ τρ α τιές νο τιό τερ α . Ενώ ο Μ ο ν τγ κ ό μ ερ υ άνοιγε με δυσ κο­ λία δ ρό μο προς το ν Ρήνο οι Α μερ ικα νοί π ρ ο ετο ίμα ζα ν το έδ α φ ο ς για τη δική το υ ς απόπειρα διάβασ ης ο λο κληρ ώ νο ντα ς τη ν εκκαθάρισ η μεγάλω ν θ υλά κω ν τη ς Wehrmacht που είχαν α π ομείνει από το π ρο ηγού μενο φθινόπω ρο. Το πρώτο μ έλημα ή τα ν η εξά λ ειψ η το υ θ ύ λ α κα το υ Κολμάρ, που π α ρ έμ ενε σαν α γκά θ ι στα π λευρά τη ς 12ης Ο μάδας Στρατιών. Την αποστολή α νέλα βα ν π έν τε α μ ερ ικ α ν ικ ές και έ ξ ι γα λ­ λ ικ ές μ ερ α ρ χ ίες τη ς 6ης ΟΣ. Ως τις 5 Φ ε­ βρουάριου οι σ υγκλίνουσ ες επ ιθ έσ εις το υ ς χώρισαν τα γ ερ μ α ν ικά σ τρ α τεύ μ α τα υπ οχρ εώ νοντας το ν Χ ίτλ ερ να εγ κ ρ ίν ει τη ν πρόταση σ ύμ π τυξη ς το υ επ ικεφ α λή ς τη ς Α νώ τατης Δ ιοίκησ ης Δύσης, σ τρα τάρχη φ ον Ρ ο ύ ντσ τεντ, πίσω από το ν Ρήνο. Η Wehrmacht δ ιέ θ ε τ ε ακόμα σ χεδόν 1.000.000 σ τρ α τιώ τες στη Δύση, αλλά επ ρ ό κ ειτο σε μεγάλο βαθ μ ό για ά ν δ ρ ες μ ειω μ ένη ς μα­ χ η τικ ή ς αξίας που είχαν σ τρ α το λ ο γη θ εί π ρόσφατα και ε κ π α ιδ ευ τεί βιαστικά. Οι πιθ α ν ό τη τέ ς τη ς να α ντιμετω π ίσ ει αποφασι­ στικά το υ ς 3.725.000 άρτια εξο π λισ μ ένο υ ς

και εκ π α ιδ ευ μ έν ο υ ς ά ν δ ρ ες το υ Αϊζενχάο υ ερ που εξο ρ μ ο ύ σ α ν εν α ν τίο ν τη ς ή τα ν σ χεδόν μ ηδ α μινές. Σ το μ ετα ξύ η 1η Σ τρ α τιά το υ Χ ό τζες ε ί­ χε ξε κ ιν ή σ ε ι μια π αράλληλη προώθηση με τη ν 9η Σ τρ α τιά υ π ο βοη θ ώ ντα ς τη ν σ την ε ­ πιχείρηση "Veritable". Σ το πλαίσιο α υ τή ς τη ς κίνησ ης που είχ ε το ν π εριορισ μένο α­ ν τικ ε ιμ εν ικ ό σκοπό τη ς κάλυψ ης το υ ν ό τι­ ου π λευρ ού το υ Σίμπσον από το ν Ρόερ ως το ν π οταμό Ερφτ, το VII Σώμα το υ υπο­ σ τρά τηγο υ Α ώ τον Κ όλινς σημείω σε ρα­ γδαία πρόοδο. Σ τις 27 Φ εβρουάριου είχε ήδη π εράσ ει το ν Ε ρφ τ και εσ τίασ ε τη ν προσοχή το υ σ την κατάληψ η τη ς Κολω ­ νίας, μιας από τις μ εγ α λ ύ τε ρ ε ς π όλεις τη ς Γερμανίας, έ σ τε ιλ ε δ ε και άλλη μια τε θ ω ­ ρακισ μένη δύναμη β ο ρ ειό τερ α . Την ίδια ώρα το III Σώμα το υ υπ οσ τράτηγου Τζων Μ ίλικιν μ ιμ είτο τη ν π ορεία το υ Κ όλινς ξεπ ερ νώ ντα ς το ν Ρόερ και το ν Ε ρ φ τ με ά ξο ­ να κα τεύ θ υ ν σ η ς προς τη Β όννη. Επιπλέον ο Μ ίλικιν έλ α β ε τη ν εν το λ ή να σ τρα φ εί νο­ τιο α να το λ ικά ώ στε μέσω το υ III Σ ώ ματος η 1η Σ τρ α τιά να α π οκτήσ ει σ τα θ ερ ή επαφή με τη ν 3η Σ τρ α τιά που θ α έ φ θ α ν ε από το Λ ο υ ξεμ β ο ύ ρ γ ο . Κατά τη διάρ κεια το υ Φ εβρουάριου ο Π ά ττο ν είχ ε α να λω θ εί σε μια προσπάθεια να β γά λει τη Σ τρ α τιά το υ από το ν π οταμό Ούρ και να απω θήσει το υ ς Γερμανούς από τα όρη Α ϊφ ελ, τη ν το π ο θεσ ία που η Wehrmacht είχ ε χρησ ιμοπ οιήσει ως φυσική κάλυψη για να σ υγκεντρ ώ σ ει τις μ ερ α ρ χ ίες τη ς πριν από τη ν α ντεπ ίθ εσ ή τη ς σ τις Αρδ έν ν ες . Η 3η Σ τρ α τιά δ ιεξή γ α γ ε σ φ ο δρ ές μάχες για να αποσπάσει τις π όλεις Προύμ, Μ π ίτμπ ουργκ και Τρίερ αλλά η υπεροχή τη ς σε προσωπικό και υλικό ή τα ν υ π ερβο ­ λικά μεγάλη για να μπ ορέσ ει να τη σ υγκρ ο ­ τή σ ει ο εχ θ ρ ό ς. Αφού υπ ερέβη το ν π οταμό Κυλ στις 3 Μ αρτίου, είχ ε π λέον μπροστά τη ς α νοικτό χώρο για να ε λ ιχ θ ε ί και να εκμ ε τα λ λ ε υ θ ε ί τα τεθ ω ρ α κισ μ ένα τη ς σε μια επ ίδ ειξη κλασικού "blitzkrieg" σε βάρος τω ν αρχικώ ν εμπ νευσ τώ ν το υ. To VIII Σώμα το υ υπ οσ τράτηγου Τρόυ Μ ίν τλ το ν κάλυπ τε το

Ο στρατηγός Τζωρτζ Πάττον, διοικητής της 3ης Στρατιάς των ΗΠΑ, ίσως είχε αναρριχηθεί στα υψηλότερα κλιμάκια της συμμαχικής στρατιωτικής ηγεσίας χάρη στον δυναμισμό και την αποτελεσματικότητά του, αν η φήμη του δεν είχε αμαυρωθεί από το χαστούκι που είχε δώσει σε έναν στρατιώτη του στη Σικελία το 1943.

21

Επειτα από την ατυχία που είχε κατά την επιχείρηση κατάληψης των φραγμάτων του ποταμού Ρόερ τον Νοέμβριο του 1944 (οι Γερμανοί τα ανατίναξαν πριν προλάβει να τα κυριεύσει), ο αντιστράτηγος Κώρτνεϋ Χότζες αποζημιώθηκε με το παραπάνω από την εύνοια της τύχης τον Μάρτιο του 1945, όταν οι εμπροσθοφυλακές της 1ης Στρατιάς του κατέλαβαν ανέπαφη τη γέφυρα του Ρεμάγκεν στον Ρήνο. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Λ Λ Α Ν Δ Ι Α

Μέτωπο 8-2-1945

25η Γερμανική Στρατιά

ΑΡνεμ

Επιθέσεις 21ης ΟΣ

Ομάδα Στρατιών "Η" (Μπλάσκοβιτς) 1 η Στρατιά Αλεξιπτωτιστών (Σλεμ)

Επιθέσεις 12ης ΟΣ

Επιθέσεις 3ης και 7ης Αμ. Στρατιάς Γραμμή Siegfried ml

40

22

Η συμμαχική εξόρμηση προς τον Ρήνο εξελίχθηκε ως συνέχεια της απόκρουσης της μεγάλης γερμανικής αντεπίθεσης στις Αρδέννες και, όπως φανερώνει ο χάρτης, ακολουθώντας τη στρατηγική αντίληψη του Αϊζενχάουερ για την προέλαση σε ",ευρύ μέτωπο

αρ ισ τερό π λευρό, το XII Σώμα το υ υπο­ σ τρά τηγο υ Μ ά ντο ν Εντυ ε κ ιν ε ίτο στο κ έ ­ ν τρ ο και το XX Σώμα στα νότια. Ο Μ ά ντο ν Ε ντυ ή τα ν ίσως ο τυ χ ε ρ ό τε ρ ο ς από το υ ς Α­ μ ερ ικα νού ς δ ιο ικ η τές . Ο λόγος ή τα ν ό τι στις δ υ νά μ εις το υ σ υμπ εριλα μβ α νότα ν και η π ερίφ ημη 4η Τεθω ρα κισ μένη Μ εραρχία, η κα λύ τερ η που δ ιέ θ ε τ ε η 3η Σ τρ α τιά το υ Π ά ττο ν και ίσως η κα λύ τερ η ολό κληρ ου το υ Α μερ ικα νικού Σ τρ α το ύ . Αφού π έτυ χ ε να δ ημ ιο υρ γήσ ει το αρχικό ρ ήγμα στη γ ε ρ ­ μανική άμυνα π έρα από το ν Κύλ, ο Ε ντυ ά­ φ ησ ε τη ν 4η Τεθω ρα κισ μένη να π ρ α γμ α το ­ ποιήσει μια ξέ φ ρ ε ν η π ορεία προς το ν Ρήνο και ε κ είν η το ν δικαίωσε κα λύ π το ντα ς 90 km σε τρ ε ις η μ έ ρ ε ς και π ροκαλώ ντα ς χάος στα μ ετό π ισ θ εν το υ εχ θ ρ ο ύ . Ο Μ π ρά ντλεϋ έγρ α φ ε: “Πάνω σ τον π ο λεμ ικό χάρτη μας ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σ το σ τρ α τη γ είο μας στο Ναμύρ ένα λεπ τό γαλάζιο τό ξο σ ημείω νε το ν επ ιμήκη θ ύ λ α ­ κα προς το ν Ρήνο, ενώ η 4η Τεθω ρακισ μέ­ νη Μ εραρχία το υ Χιού Γκάφ εϋ μ ετε κ ιν είτσ τα χ ύ τα τα προς το Κ όμ π λεντς....Κ α τά τη ν ε ­ π ίθεση αυ τή ο Γκάφ εϋ π έτυ χ ε τη ν πιο τ ο λ ­ μηρή και ραγδαία προέλαση τεθ ω ρ α κισ μ έ­ νων το υ π ολέμ ου σ την Ευρώπη".

Α Ν Ε Λ Π ΙΣ Τ Η ΤΥΧΗ ΣΤ Ο Ρ Ε Μ Α ΓΚ Ε Ν Η είσ ο δο ς τω ν α μ ερ ικα νικώ ν σ τρ α τευ ­ μάτω ν σ την Κολω νία στις 7 Μ αρτίου 1945 ή τα ν από μόνη τη ς ένα σ η μ α ν τικό τα το γ ε ­ γονός. Η μεγά λη γερ μ α νική πόλη τω ν 800.000 κατοίκω ν α π οτελού σ ε ένα από τα λ α μ π ρ ό τερ α έπ αθλα για το υ ς Συμμάχους,

παρά τις ε κ τε τα μ έ ν ε ς κ α τα σ τρ ο φ ές που τη ς είχαν π ροκαλέσ ει οι 50.000 t 6ομ6ώ ν το υ ς οπ οίους έρ ιξα ν κα τά καιρ ούς ενα ­ ν τίο ν τη ς η RAF και η USAAF. Φ αινόταν πως το III Σώμα τω ν ΗΠΑ που πλησίαζε το ν π οταμό Αρ ν ο τιό τερ α δ εν θ α κ α τά φ ερ ν ε π ο τέ να ξεπ ερ ά σ ει τη ν επ ιτυχία το υ VII Σώ­ μ α τος και η αποστολή (να ανακαλύψ ει τις δ υ νά μ εις το υ Π ά ττο ν που έρ χ ο ν τα ν από το ν Ν ότο και να σ υ ν δ εθ εί μαζί το υ ς ) έμ ο ια ­ ζε να το κα τα δικά ζει σε μόνιμο δ εύ τερ ο ρόλο. Ο υ π οσ τράτηγος Μ ίλικιν σ υμμορφ ώ ­ θ η κ ε , όπως ό φ ειλ ε, με τις δ ια τα γές που εί­ χε λά β ει αλλά φ ρ ό ντισ ε π αράλληλα να σ τείλ ει και ένα τα χ υ κ ίν η το απόσπασμα π ρος το ν Ρήνο, α π ο τελ ο ύ μ ενο από τη Διοί­ κηση Μ άχης "Β" (τα ξία ρχο ς Ο υίλιαμ Χόουγκ) τη ς 9ης Τεθω ρα κισ μένης Μ εραρχίας το υ υπ οσ τρά τηγου Τζων Λ έο να ρ ντ. Σ τις 7 Μ αρτίου το απόσπασμα α υ τό έ ­ φ θασ ε σε μια υπ ερυψ ω μένη θέσ η από ό ­ που οι ά ν δ ρ ες το υ αντίκρ υσ α ν για πρώτη φορά το ν Ρήνο. Μ ε έκπ λη ξη διαπίστωσε ό τι η μ ήκο υ ς 326 m σ ιδηροδρομική γ έ φ υ ­ ρα Λ ο ύ ν τεν το ρ φ , που βρ ισ κότα ν σ την πό­ λη Ρ εμ ά γκεν, έ σ τε κ ε ακόμα στη θ έσ η τη ς και πάνω τη ς ε κ ιν ο ύ ν το ακόμα γερ μ α νικά σ τρ α τεύ μ α τα που υποχωρούσαν. Ενα μ εγά ­ λο μ έρ ο ς τη ς ε υ θ ύ ν η ς για τη σύγχυση που επ ικρ ά τη σ ε ε κ είν η τη ν η μ έρ α σ το γ ερ μ α ν ι­ κό σ τρα τόπ εδ ο και η οποία δ εν επ έτρ εψ ε τη ν έγκα ιρ η ανα τίνα ξη τη ς γέφ υ ρ α ς, οφ είλ ετα ι στη χαοτική διαδοχή δ ιο ικη τώ ν που επ ω μίσ θηκαν τη ν αποστολή τη ς προστα­ σίας α υ τή ς τη ς διάβασης (και τη ς απαγό­ ρ ευ σ ή ς τη ς για το ν εχθ ρό ). Ο π ρώ τος αξιω ­ μ α τικό ς τη ς Wehrmacht που α ν έλ α β ε α υ τό το μά λλον άχαρο έργο ή τα ν ο λοχαγός Καρλ Φ ρίζενχαν το καλοκαίρι το υ 1943, για να το ν δ ια δ εχ θ εί το ν Ν οέμβ ριο το υ 1944 ο λοχαγός Βίλλυ Μ π ράτγκε. Ο τα ν τη ν 1η Μ αρτίου 1945 φ ά νη κε πως οι Σύμμαχοι πλησίαζαν α π ειλητικά π ρος το ν Ρήνο, ο σ τρα τά ρχη ς Μ ό ν τελ α ν έθ εσ ε τη ν ευ θ ύ ν η τη ς ά μ υνα ς τη ς π ερ ιο χής το υ Ρ εμ ά γκεν σ τον α ντισ τρ ά τη γ ο Β ά λτερ Μ π οτς. Π έν τε μ έρ ες α ρ γό τερ α όμω ς ο Μ ό ν τελ χ ρ ειά σ τη ­ κε το ν Μ π οτς για να το υ α να θ έσ ει επ ειγό ­ ντω ς τη διοίκηση το υ LIII Σ ώ ματος κι έτσ ι στο Ρ εμ ά γκεν μ ε τα τ έ θ η κ ε ο σ τρα τηγό ς φον Μ π ότνερ, που δ εν π ρόλαβε να συ­ μπληρώ σει ο ύ τε 24 ώ ρες. Το πρωί τη ς 7ης Μ αρτίου σ η μ ειώ θ η κε άλλη μια αλλαγή: το Ρ εμ ά γκεν π έρασε στα χέρια το υ δ ιο ικη τή το υ LXVII Σώ ματος, σ τρα τηγού Χ ίτσ φ ελντ. Ενώ ο τε λ ε υ τ α ίο ς π ροσπ αθούσε να φ θ ά σ ει κο ντά σ την πόλη οι Α μερικανοί, που δ ε ν μπορούσαν ακόμα να π ισ τέψ ουν το ανέλπ ισ το δώρο τη ς τύ χ η ς, έρ ιχνα ν βια­ στικά στις δύο το μ εσ ημ έρ ι τρ ε ις λόχους π εζικού προς τη γ έφ υ ρ α προσπ αθώ ντας να τη ν κυ ρ ιεύσ ο υν και, κυρίω ς, να ε ξ ο υ δ ε τ ε ­ ρώσουν τις ε κ ρ η κ τικ έ ς ύ λ ες που είχ ε τ ο ­ π ο θ ετή σ ει από καιρό το γ ερ μ α ν ικό μηχανι­ κό. Ενα μ ήνυμα που έφ θ α σ ε σ την α μ ερ ικα ­ νική διοίκηση και έκα ν ε λόγο για τη ν π ρό­ θ εσ η τω ν Γερμανώ ν να α να τινά ξο υ ν τη γ έ ­ φυρα στις 16.00, π α ρ ό τρ υ νε το υ ς ά ν δ ρ ες τη ς να κα τα βά λου ν α κόμα μ εγ α λ ύ τερ η

π ροσπάθεια για να τη ν αποσπάσουν από το ν εχθ ρ ό . Ο Χ όο υ γκ όμω ς α ντιμετώ π ιζε ένα μεγάλο δίλημμα. Δ εν υπήρχε ο ύ τε έ ­ νας Α μερ ικα νός ο οποίος να α μ φ έβ α λ λ ε ότι οι Γερμανοί είχαν διαπ ρά ξει ένα τόσ ο τρ α γικό σ φάλμα (τη σ τιγμή που ο Χ ίτλ ερ είχε δ ια κ η ρ ύ ξει ό τι οπ οιαδήπ οτε ολιγωρία σε ανα τίνα ξη γέφ υ ρ α ς σ ήμαινε το ν άμεσο τυ φ εκισ μ ό τω ν υπ ευθύνω ν) και π ερ ίμ ενα ν πως από σ τιγμή σε σ τιγμή θ α σ ημειω νόταν η κατακλυσ μιαία έκ ρ η ξη που θ α ο δηγούσ ε σ την κα τα σ τρο φ ή τη ς γ έφ υ ρ α ς Λ ο ύ ν τεντο ρ φ . Το α ρ χη γείο τη ς 9ης Τεθω ρα κισ μέ­ ν η ς Μ εραρχίας απ αιτούσε με σ υνεχή σή­ ματά το υ προς το ν Χ όο υ γκ να κ ιν η θ εί πιο γρήγορα προς Ν ότο για να σ υναντήσ ει τη ν 4η Τεθω ρα κισ μένη Μ εραρχία το υ Π άττον. Αν ο Χ ό ο υ γκ δ ε ν υπ άκουγε σε αυ τή τη δια­ τα γή και σ υνέχιζε να επ ιτίθ ε τα ι σ το Ρεμά­ γ κ ε ν ή τα ν πιθανό να α ντιμ ετώ π ιζε α ρ γ ό τε ­ ρα το σ τρ α το δ ικείο , υπήρχε δ ε π άντα ο κίνδυ νος να α να τινα χθ εί η γ έφ υ ρ α ενώ οι ά ν δ ρ ες το υ μάχονταν ακόμα πάνω τη ς ή, το χ ειρ ό τερ ο , ό τα ν θ α είχαν π εράσ ει σ την απ ένα ντι όχθη, πράγμα που θ α σήμαινε τη ν αποκοπή το υ ς και τη σίγουρη καταδίκη το υ ς σε θ ά να το ή σε αιχμαλωσία. Κάτω από τη ν τερ ά σ τια αυ τή πίεση ο Χ όο υ γκ σ τά θ η ­ κε α ν τά ξιο ς τη ς παράδοσης τω ν Α μ ερ ικ α ­ νών αξιω ματικώ ν και αναπ τύσ σ οντας πρω­ το β ο υ λία αποφάσισε ό τι ά ξιζε το ν κόπο να ριψ οκινδυνεύσ ει. Θα σ υνέχιζε τη ν έφ ο δ ό το υ για τη ν κατάληψ η τη ς γέφ υ ρ α ς. Ενώ οι ά ν δ ρ ες το υ ε το ιμ ά ζο ν τα ν για τη ν κρίσιμη έφ ο δ ο μια ισ χυρότατη έκ ρ η ξη συγκλόνισ ε τη γέφ υρ α , που τυ λ ίχ θ η κ ε α­ μέσως σε ένα σ ύννεφ ο καπνού. Ο ογκώ δης σ κ ε λ ε τό ς τη ς φ ά νη κε να π ροσπ αθεί να α­ π ελ ευ θ ε ρ ω θ εί από τα τσ ιμ εν τέν ια θ εμ έλ ιά το υ και να σ ηκώ νεται ψηλά αλλά ό τα ν η σ κόνη κα τα κά θ ησ ε οι άνθρω ποι που παρα­ κο λου θο ύσ α ν το δ ρα μ α τικό θ έα μ α και από τις δύο ό χ θ ες είδ α ν τη γ έφ υ ρ α να σ τέκ ετα ι ακόμα στη θέσ η τη ς . Η απ οτυχία τω ν Γερ­ μανών να κα τα σ τρ έψ ο υν α υ τό το υπέροχο τε χ ν ικ ό έργο η λ έκ τρ ισ ε το υ ς Α μ ερ ικ α ­ νούς, που έσ τειλ α ν αμέσ ω ς μ ετά το υ ς τρ εις λόχους το υ ς να συνω στισ θούν στη γ έφ υ ρ α π ρο ω θ ού μενοι πίσω από τη ν κάλυ­ ψη τω ν τερ ά σ τιω ν χαλύβδινω ν δικτυω μάτω ν τη ς. Τα πυρά π ολυβόλω ν και τυ φ εκίω ν έπ εφ τα ν κα ταιγισ τικά από τις γ ερ μ α ν ικ ές θ έσ εις σ την ανα το λική ό χθη και ο ανατριχιασ τικός ήχος τω ν βολίδω ν που εποστρακίζο ντα ν σ το μ έτα λ λ ο μπορούσ ε να κλο νί­ σει και τα πιο γ ερ ά νεύρα. Πίσω από το π ε­ ζικό ε κ ιν ο ύ ν το και τρ ε ις ά ν δ ρ ες το υ Μ ηχα­ νικού υπό το ν λοχαγό Μ οτ, που πάσχιζαν π υρετω δώ ς να β ρ ο υ ν και να ε ξο υ δ ε τε ρ ώ ­ σουν π ιθ α νές ν ά ρ κ ες και να κόψ ουν όσα καλώδια ανακάλυπ ταν ελπ ίζοντα ς ό τι θ α αδρανοπ οιούσαν τη μεγάλη π οσ ότητα ε κ ρ η ­ κτικώ ν με τη ν οποία είχε υ π ο νο μ ευ θ εί η γέφ υρ α . Ελάχιστοι από το υ ς Α μερ ικα νού ς σ τρ α τιώ τες π ίσ τευαν π ραγματικά ό τι θ α έ ­ φ θα να ν σ την απ έναντι ό χθ η ζω ντανοί και οι π ερ ισ σ ότερ οι π ερ ίμ ενα ν με σ τω ικότητα μια νέα, ακόμα μ εγ α λ ύ τερ η έ κ ρ η ξη που θ α το υ ς σ τρο βίλιζε σ τον αέρα μαζί με το ν ό ­

23

Ενεργώντας με περισσή τόλμη και έμπνευση ο Πάττον έστειλε την 3η Στρατιά του να σαρώσει την περιοχή Σάαρ-Παλατινάτου και να εκβιάσει τη διάβαση του Ρήνου σε αρκετά σημεία μεταξύ του Κόμπλεντς και του Μανχάιμ.

γκο σιδηρικώ ν για να το υ ς καταπ οντίσ ει κατόπ ιν στα νερ ά το υ Ρήνου. Τελικά δ εν έγιν ε νέα έ κ ρ η ξη και οι Α μ ε ­ ρικανοί π έτυ χα ν να κυ ριεύσ ο υν πρώτα το υ ς δύο π ύργους σ το α να το λικό άκρο τη ς γ έφ υ ρ α ς και έπ ειτα το ν γ ειτο ν ικ ό χώρο, απ ομ α κρ ύνοντα ς το υ ς Γερμανούς σε από­ σταση ασ φαλείας. Ε νθουσ ιασ μένος (και ί­ σως με κάποιο φόβο επ ειδή π αράκουσε τις δ ια τα γές) ο Χ όο υ γκ ενη μ έρ ω σ ε σ χετικά το ν Λ έο ν α ρ ν τ και εκ είν ο ς χω ρίς να χάσει χρόνο μ ετέδ ω σ ε τα νέα σ τον Μίλικιν. Μέσα σε ελάχισ τα λ επ τά η είδησ η τη ς κα τά λη ­ ψ ης τη ς γ έφ υ ρ α ς το υ Ρ εμ ά γκεν είχ ε φθά-

σει στα α νώ τερα κλιμάκια, ως το α ρ χη γείο τη ς 12ης Ο μάδας Στρατιώ ν, η οποία φ ρ ό ­ ν τισ ε να ανα θεω ρή σ ει άμεσ α τα σχέδιά τη ς και να αφ ιερώ σ ει ό λ ες τις δ ια θ έσ ιμ ες δ υ ­ νά μεις τη ς για τη ν εξασ φ ά λισ η και τη ν ε ν ί­ σχυση το υ π ολύτιμου π ρο γεφ υ ρώ μ α τος. Ο σ τρ α τηγό ς Μ π ρά ντλεϋ π ληροφ ορήθ η κ ε το α π ίσ τευτο ν έο από ένα τη λ ε φ ώ ν η ­ μα το υ Χ ό τζες αργά το βράδυ τη ς 7ης Μ αρτίου και π ερ ιέγρα ψ ε στα απ ομ νη μο ­ ν εύ μ α τά το υ το ν διάλογο που α κο λ ο ύ θ η ­ σε: - Μ πραντ, κα τα λά βα μ ε μια γέφ υρ α. - Μια γέφ υ ρ α ; Ε ννο είς μια ανέπ αφη γ έ ­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Τμήματο της 2ης Βρετανικής Στρατιάς περνούν τον Ρήνο κοντά στο Βέζελ, επιβαίνοντας σε αμφίβια τεθωρακισμένα οχήματα.

φών στα Φ ύλλα Δ ρ υό ς το υ Σ τα υ ρο ύ τω ν Ιπποτών α π οπ έμ φ θ ηκε και α ντικα τα σ τά θ η κε από το ν σ τρα τάρχη Κ έσ ελρ ινγκ. Παρά τα π ροβλήματα, τις ζη μ ιές που εί­ χαν υπ οσ τεί τα υποστηλώ ματα τη ς γ έ φ υ ­ ρας και τη λυσσώδη αντίδρασ η τω ν Γερμα­ νών, που ε κ τό ξε υ σ α ν ακόμα και 12 π υραύ­ λου ς V2 εν α ν τίο ν τη ς, οι Α μερ ικα νοί π έτυχαν να διαπεραιώ σουν 8.000 ά ν δ ρ ες και αρ­ κ ετό βαρύ υλικό μέσα σ τις π ρώ τες 48 ώ­ ρ ες. Σε μια εβ δ ο μ ά δ α ο α ρ ιθ μ ό ς τω ν μαχητώ ν τω ν τε λ ε υ τα ίω ν που βρ ίσ κοντα ν σ την ανα το λική ό χθη ξεπ ερ ν ο ύ σ ε τις 25.000. Από τις 10 Μ αρτίου το α μ ερ ικα νικό μηχανικό άρχισε να ερ γ ά ζετα ι εν τα τικ ά για να σ τήσ ει ά λ λ ες δύο π λω τές γ έ φ υ ρ ε ς εκ α ­ τέ ρ ω θ ε ν τη ς κα τα ληφ θείσ α ς, τις οποίες και ολοκλήρω σ ε σε 32,5 και 29,5 ώ ρες α ν τί­ στοιχα. Ετσι ο τριπ λός "ο μ φ ά λιος λώ ρος" ε ­ ξασ φάλισ ε τη ν ακόμα πιο σ ύντο μη σ τα θ ε­ ροποίηση το υ π ρο γεφ υ ρώ μ α τος.

"ΠΕΣ Σ Τ Ο Ν Κ Ο Σ Μ Ο Ο ΤΙ Π ΕΡΑ ΣΑ Μ Ε Α Π Ε Ν Α Ν Τ Ι!"

φυρα πάνω σ τον Ρήνο; - Βεβαίω ς, ο Λ έο ν α ρ ν τ κα τέλ α β ε μια γ έφ υ ρ α πριν τη ν ανατινάξουν. - Κ ώ ρτνεϋ α υ τό θ α το ν κάνει διάσημο. Π ερ άσ α τε σ τρ α τεύ μ α τα σ την αντίπ ερα όΧθη; - Οσο πιο γρήγορα μπ ορούμε. Ζ η τήσ α ­ μ ε από το Ν αυτικό να μας σ τείλ ει ένα απόσπασμα ferry-boat και θ α διατάξω το Μ ηχα­ νικό να εγκ α τα σ τή σ ει δ ύο π λω τές γ έφ υ ρ ες σ την π εριοχή το υ π ρο γεφ υ ρώ μ α τος. Ο Μ π ρά ντλεϋ απ άντησ ε ψύχραιμα: "Π ροώ θησ ε ο τιδ ή π ο τε θ α σε β ο η θ ή σ ει στη διάβαση και σ τα θ ερ οπ οίησ ε το π ρ ο γεφ ύ ­ ρωμα όσο πιο γρήγορα μπορείς. Π ιθανώ ς ο ε χ θ ρ ό ς θα χ ρ εια σ τεί δύο η μ έ ρ ε ς για να σ υγκεντρώ σ ει δ υ νά μ εις και να σε κτυπ ήσει". Οι Α μερ ικα νοί προσπάθησαν με χαρα­ κτηρ ισ τική ε ν ε ρ γ η τικ ό τη τα να ενισ χύσ ουν το π ρογεφ ύρω μά το υ ς σ το Ρ εμ ά γκεν δ ιο ­ χ ε τε ύ ο ν τα ς ε κ ε ί όσ ες δ υνά μεις δ ιέθ ετα ν , παρά τη ν κακή π ο ιό τη τα τω ν δρόμω ν που γρήγορα μ ετα τρ ά π η κα ν σε β ο ύρ κο από τη σ υνεχή κίνηση ερπ υσ τριοφ όρω ν και τρ ο ­ χοφ όρω ν οχημάτων. Η 9η Π εζικού και η 9η Τεθω ρα κισ μένη Μ εραρχία δ ια τά χθ η κα ν να π εράσ ουν άμεσ α το ν κύριο όγκο τω ν δυνάμεώ ν το υ ς σ την ανα το λική όχθη, ενώ η ε υ ­ ρ ύ τερ η π εριοχή τη ς γ έφ υ ρ α ς γ έμ ισ ε σε ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σ ύντο μο χρο νικό διάσ τημα από π λήθος α­ ν τια ερ οπ ορ ικώ ν π υροβολαρχιώ ν που είχαν ως σκοπό να κρ α τή σ ο υ ν μακριά τα β ο μ ­ βαρδισ τικά τη ς Luftwaffe. Ο Μ ό ν τελ προ­ σπάθησε να απ οκατασ τήσ ει τη γραμμή το υ Ρήνου μ ετα φ έρ ο ν τα ς σ το Ρ εμ ά γκεν τη ν 11η Μ εραρχία Π ά ντσ ερ από τη Β όννη. Ο­ μως αυ τή η κίνηση απ αίτησ ε τρ ε ις ο λ ό κλ η ­ ρ ες ώ ρες για να π ερ α τω θ εί λόγω τω ν ε λ ­ λείψ εω ν σε καύσιμα και τη ς α σ ύ δ ο τη ς δ ρά ­ σης τη ς σ υμμαχικής α εροπ ορία ς που πα­ ρ εμ π ό διζε τη ν κυ κλο φ ο ρ ία τω ν γ ερ μ α ν ι­ κών σχηματισμών. Π αρόμοια π ροβλήματα σ υνάντησαν τό σ ο η 9η Μ εραρχία Π άντσερ, όσο και η 106η Ταξιαρχία Π άντσ ερ που έσπευσαν να π εριορίσ ουν το π ρογεφύρω μα. Οι απ οδ υνα μ ω μ ένες α υ τέ ς μ ο ν ά δ ες αποτελο ύ σ α ν απλώς σκιά το υ παλαιού εα υ το ύ το υ ς και δ εν ή τα ν δ υνα τό να νικήσ ο υν τις άριστα εξο π λ ισ μ έν ες α μ ερ ικ α ν ικ ές μ ερ α ρ ­ χ ίες που υ π οσ τηρ ίζοντα ν από μια πανίσχυ­ ρη αεροπορία.. Ο Χ ίτλ ερ εξο ρ γ ίσ τη κ ε από το άνοιγμα τη ς “κερ κό π ο ρ τα ς" το υ Ρεμάγκεν. Τέσσερις χαμη λόβ α θμ οι Γερμανοί α ξιω μ α τικοί ε κ τε λέσ τη κα ν, ενώ το π λέον υ ψ ηλόβαθμο θ ύ ­ μα α υ τή ς τη ς ή ττα ς ή τα ν ο ίδιος ο φον Ρ ο ύ ντσ τεντ, που κ λ ή θ η κ ε από το ν φ ύ ρ ερ στο α ρ χη γείο το υ τε λ ε υ τα ίο υ στο Τσίγκενμπ εργκ και αφ ού έλ α β ε το διάσημο τω ν Ξι­

Η πτώση τη ς γ έφ υ ρ α ς το υ Ρ εμ ά γκεν στα χέρ ια τη ς 1ης Σ τρ α τιά ς τω ν ΗΠΑ έδω ­ σε σ τον Μ π ρά ντλεϋ τη σπάνια δ υ ν α τό τη τα να ο ρ α μ α τισ τεί ένα ν νέο ελ ιγ μ ό που θ α ξ ε ­ π ερνούσ ε σε τα χ ύ τη τα και π λη ρ ό τη τα ε ­ κείνο ν το ν οποίο είχαν φ α ντα σ τεί και προ­ σχεδιάσ ει σι Α ϊζενχά ο υερ και Μ ο ντγκ ό μ ερυ λ ίγ ες εβ δ ο μ ά δ ες νω ρίτερα. Τα αρχικά σχέδια είχαν βασιστεί στα σ ημεία διάβα­ σης το υ π οταμού που είχε επ ιλ έξε ι έπ ειτα από ε ν δ ε λ ε χ ή μ ελ έτη το Μ ηχανικό, βόρεια το υ Ρούρ, στη λ εκ ά ν η το υ Ρήνου, από ό ­ που οι Β ρ ετα νο ί και σι Καναδοί το υ Μον τγ κ ό μ ερ υ θ α μπορούσαν να ξεχ υ θ ο ύ ν σ την π εδιάδα τη ς Β εσ τφ α λία ς. Τριακόσια χ ιλ ιό μ ετρ α ν ο τιό τερ α , μ ετα ξύ το υ Μ άιντς και τη ς Καρλσρούης, οι ό χ θ ες το υ Ρήνου γ ίν ο ντα ν πάλι επ ίπ εδες και α υ τή ακριβώ ς ή τα ν η π εριοχή που η 12 Ο μάδα Σ τρατιώ ν είχε π ρογραμματίσ ει να εκβιά σ ει τη δική τη ς διάβαση για να κυκλώ σ ει το Ρούρ από το ν Ν ότο. Ε κτό ς όμω ς από τη γ έφ υ ρ α του Ρ εμά γκεν, το απ ότομο δασω μένο έδ α φ ο ς έ θ ε τ ε επίσης φ ραγμό σε κά θ ε τα χ εία προ­ έλαση προς τα α νατολικά. Ε υτυχώ ς για το υ ς Α μερ ικα νού ς η το π ο θεσ ία αυ τή είχε το "κλειδί" τη ς σε ένα σ ημείο το υ π οταμού κο ντά στο Κ όμ π λεντς, 40 km νότια το υ Ρε­ μ άγκεν, όπου μια κοιλάδα εισ έδ υ ε προς τη ν πόλη Γκίσεν τέ μ ν ο ν τα ς το ν ά ξονα που σ υ ν έδ εε το Ρούρ με τη Φ ρα νκφ ού ρτη. Αν ο Χ ό τζες κα τό ρ θ ω νε να φ θά σ ει σ τον α υ το κ ι­ ν η τό δ ρ ο μ ο που απ είχε 10 km από τη γ έ φ υ ­ ρα Λ ο ύ ν τεν το ρ φ , θ α μπορούσε να σ τρα φ εί νότια προς το άνοιγμα α υ τή ς τη ς κοιλάδας και από ε κ ε ί να κ ιν η θ εί προς το Γκίσεν φ έρ νο ντα ς σε δ ειν ή θέσ η ο λό κληρ η τη ν Ο­ μάδα Σ τρ α τιώ ν "Β ” το υ Β ά λ τερ Μ ό ντελ. Ο Π ά ττο ν, που α δημονούσ ε να ξεπ ερά σει για άλλη μια φορά σε τα χ ύ τη τα το ν συ­ ν τη ρ η τικ ό Μ ο ντγκ ό μ ερ υ (όπως είχ ε π ράξει και το 1943 στη Σικελία, όπου εισ ή λ θ ε πρώ­ το ς στη Μ εσσ ήνη) βρισ κότα ν από γεω γρα­ φική άποψη σε ε ξα ιρ ε τικ ά π λεο ν εκ τικ ή θ έ ­

ση. Μ ε τις δ υ νά μ εις το υ π α ρ α τετα γ μ έν ες κατά μ ή κο ς το υ Μ ο ζέλλα μπορούσ ε άνετα να π λευρ οκοπ ήσ ει ο λόκληρ η τη ν π εριοχή το υ Π αλατινάτου-Σάαρ, που φ ά ντα ζε πια σαν μια α π ίσ τευτα μεγάλη εξέχ ο υ σ α τη ς Wehrmacht. Σ υ γκέντρ ω σ ε έτσ ι εν ν έα μ ε ­ ρ αρχίες για τη ν τα χεία προώθησή το υ στο Σάαρ. Ε χοντας τη σιωπηλή σ υγκατάθεσ η το υ Μ π ρά ντλεϋ αλλά όχι ρ η τή δ ιαταγή από το ν Α ϊζενχά ο υερ έσ τε ιλ ε σ τις 12 Μ αρτίου π έν τε από α υ τέ ς (XII Σώμα) να π εράσουν το ν Μ ο ζέλλα κ ο ν τά στη σ υμβολή το υ με το ν Ρήνο, ενώ οι υπόλοιπες τέσ σ ερ ις (XX Σώμα) σ υνα θροίσ τηκα ν σ το ο ρεινό τρ ίγω ­ νο νο τιο α ν α το λ ικά τη ς Τρίερ προσπαθώ­ ν τα ς να α νο ίξο υ ν δ ρό μο μέσα από το δα­ σώδες Χ όχβαλντ. Μ έσα σε 24 ώ ρες η 3η Σ τρ α τιά είχ ε εισ βά λει ο ρ μ η τικά στο Παλατιν ά το και ο Π ά ττο ν είχ ε απ οκτήσ ει πάλι τη ν καλή το υ διάθεσ η, που σ υνο δευό τα ν από το ν α π αραίτητο ελα φ ρ ύ κομπασμό: "Π είτε σ τον Ν τέβ ερ ς να μου α δ ειάσ ει το ν δ ρό μο για να μη το ν συλλάβω αιχμάλω το μαζί με το υ ς Γερμα νούς!“. Πριν ξε κ ιν ή σ ε ι η επ ιχείρησ η τη ς 3ης Σ τρ α τιά ς ο Μ π ρά ντλεϋ είχ ε φ ο β η θ ε ί ό τι αυτή θ α σ υναντούσ ε σ οβ α ρές δ υσ κο λίες στα όρη Χ ούνσ ρ εκ πίσω από το ν Μ οζέλλα, αλλά τε λ ικ ά α π ο δ είχ θ η κε ό τι είχ ε υ π ο τιμή ­ σει για μια ακόμα φορά τη ν απ ίσ τευτη τα ­ χ ύ τη τα Kat τη β ια ιό τη τα τη ς θ υ ελλ ώ δ ο υ ς π ροέλασ ης το υ Π άττον. Η 4η Τεθω ρακισ μέ­ νη Μ ερα ρχία έφ θ α σ ε γρήγορα σ το Μ παντ Κρώ υτσναχ κι ε κ ε ί ο Π ά ττο ν σ υγκρ ότησ ε για λίγο τις φ ά λα γ γ ές το υ ενισ χ ύ ο ντά ς τ ε ς με π ρ ό σ θ ετες δ υνά μεις. Σ το επ ιτε λ ε ίο τη ς 12ης Ο μάδας Σ τρ α τιώ ν όλοι α να ρω τιού­ ντα ν: "Γιατί ο γ ερ ο σ τρ α τη γό ς δ εν π ροω θεί­ ται; Ομως ο Μ π ρά ντλεϋ π ίσ τευε σ την π ε­ ρ ίεργη διαίσθηση που είχ ε α π ο δ είξει συ­ χνά ό τι δ ιέ θ ε τ ε ο δ ιο ικη τή ς τη ς 3ης Σ τρ α ­ τιά ς, λ έγ ο ν τα ς: "Ο Π ά ττο ν γνω ρ ίζει τι κά­ νει. Κ ά ν ετε λίγη υπομονή και θ α δ είτε". Π ραγμα τικά σι Γερμανοί α ν τε π ιτέ θ η κ α ν με β ια ιό τη τα σ τις 17 Μ αρτίου ρ ίχνοντα ς δύο μ ερ α ρ χ ίες το υ ς εν α ν τίο ν τη ς 4ης Τεθω ρα­ κισ μένης Μ εραρχίας, αλλά ο Π ά ττο ν κατάφ ε ρ ε να το υ ς απ οκρούσ ει (χάρη σ την προν ο η τικ ό τη τά το υ ) και να σ υνεχίσ ει τη π ρ ο έ­ λασή το υ α ν εν ό χλ η το ς. Η διείσδυσ η το υ XII Σώ ματος κατά μ ή ­ κος το υ Ρήνου σήμαινε πως δια γρ α φ ότα ν μια θανάσ ιμη απειλή π αγίδευσ ης για ό λ ες τις γ ερ μ α ν ικ ές δ υνά μεις που μ άχονταν στο Σάαρ και προσπαθούσαν να σ υγκρ οτήσ ουν τη ν π ροέλασ η τη ς 7ης Σ τρ α τιά ς το υ Π ατς στο Σααρμπρύκεν. Παρά τις δ υσ κο λίες ο Γερμανός δ ιο ικ η τή ς σ την π εριοχή, σ τρ α τη ­ γός τω ν SS Π άουλ Χάουσερ, π έτυ χ ε να συμ π τύ ξει τις δ υ νά μ εις το υ με απ ώ λειες μό­ νο 100.000 αιχμαλώ τους αλλά σ ώ ζοντας τις κ υ ρ ιό τερ ες μ ά χιμ ες μ ονά δες το υ. Από τις 20 Μ αρτίου άρχιζε να εκ κ εν ώ ν ει επίσης τη δ υ τική ό χθ η. Εχοντας αποσπάσει π λέον το Π αλα τινάτο και το Σάαρ ο Π ά ττο ν άσκησε α σ φ υκτική πίεση σ τον Ε ντυ να ετο ιμ ά σ ει το XII Σώμα το υ για μια γρήγορη διάβαση το υ Ρήνου με τη ν πρώτη ευκαιρία. Ο διοι­ κη τή ς το υ XII Σ ώ ματος ε ξέφ ρ α σ ε τις ανη-

Ο Αμερικανός λοχίας Αλεξ Ντράμπικ ήταν ο πρώτος στρατιώτης των Συμμάχων που πάτησε στην ανατολική όχθη του Ρήνου τον Μάρτιο του 1945. Η φωτογραφία ελήφβη λίγο μετά την ανέλπιστη κατάληψη της γέφυρας Λούντεντορφ στο Ρεμάγκεν.

σ υχίες το υ και υ π ο σ τήρ ιξε ό τι χ ρ εια ζό τα ν χ ρό νο για να α ν α σ υ ντά ξει τις δ υνά μεις το υ και να π ροω θήσ ει το βαρύ υλικό γ εφ υ ρ ο ­ σ κευή ς το υ , αλλά ο π ροϊσ τά μενός το υ δ εν είχ ε διάθεσ η να α κούσ ει καμία δικαιολογία που θ α το ν έκα ν ε να χάσει έστω και μια η ­ μέρα. Ο Π ά ττο ν γνώ ρ ιζε ό τι ο Γερμανικός Σ τρ α τό ς είχ ε π ερ ιέ λ θ ε ι σε σύγχυση και δ εν θ α μπορούσε προς το π αρόν να αντιτ ά ξ ε ι σοβαρή άμυνα, ενώ είχ ε φ ρ ο ντίσ ει ή δη από τις 19 το υ μήνα να δ ια τά ξε ι τη ν προώ θηση τω ν βαρέω ν μέσω ν το υ Μ ηχανι­ κού από τη Λω ραίνη π ρος το ν Ρήνο. Ο Εντυ ε π έ λ ε ξε να α να θ έσ ει το ε γ χ ε ί­ ρημα σ την 5η Μ εραρχία Π εζικού το υ υπο­ σ τρά τηγου Ληρόϋ Ιργουιν και εκ είν ο ς σχεδίασε αμέσω ς να δ οκιμ ά σ ει με δύο τά γ μ α ­ τα σ το Ν ίερσ ταϊν και στο Ο πενχάιμ α ν τί­ στοιχα, σ το μισό τη ς απόστασης Μ άιντςΒ ορμς, ενώ τα υ τό χ ρ ο ν α άλλα αμ ερ ικα νικά τμ ή μ α τα θ α εκτελ ο ύ σ α ν π α ρα π λανητικές επ ιχειρήσ εις σε δ ια φ ο ρ ετικ ά σ ημεία το υ π οτα μ ού ώ σ τε να τρ α β ή ξο υ ν ε κ ε ί τη ν προ­ σοχή τω ν αμυνόμενω ν. Το π λάτος το υ Ρή­ νου στις π ερ ιο χ ές όπου θ α ενερ γο ύσ α ν τα δ ύο τά γ μ α τα το υ Ιργουιν κυ μα ινό τα ν από 240 ως 360 m. Η κρούση έ γ ιν ε αργά το από­ γ ευ μ α τη ς 22ας Μ α ρτίου 1945 με τη χρήση απλών λέμ β ω ν εφ ό δ ο υ στις οπ οίες επ έβαιναν ο μ ά δ ες π εζικού με το ν φ ο ρ η τό οπλι­ σμό το υ ς . Στο Ν ίερσ ταϊν οι εισ β ο λείς δ εν σ υνάντησαν καμία αντίσταση. Η μόνη πα­ ρουσία το υ εχ θ ρ ο ύ ή τα ν επ τά Γερμανοί σ τρ α τιώ τες, που σ υνελή φ θ ησ α ν αιχμάλω ­ τοι. Σ το Οπενχάιμ, α ν τίθ ε τα , οι λ έμ β ο ι δ έ ­ χ θ η κ α ν θ ερ ισ τικά πυρά και οι Α μερ ικα νοί έχασαν 28 σ υνα δ έλφ ο υς το υ ς πριν κ α το ρ ­ θώ σ ουν να βγουν σ την ανα το λική όχθη και να σ τα θ ερ οπ οιήσ ο υν το π ρογεφ ύρω μά το υς.

Ο Γερμανός στρατάρχης Βάλτερ Μόντελ ήταν διοικητής της Ομάδας Στρατιών "Β" τον Μάρτιο του 1945 και συνεπώς υπεύθυνος για την υπεράσπιση του Ρήνου. Σκληρός προς τους υφισταμένους του και εξαιρετικά δυναμικός στην άσκηση των καθηκόντων του, ο Μόντελ ήταν πασίγνωστος για την απέχθειά του προς κάθε μορφής υποχώρηση, γεγονός που του είχε αποφέρει τη συμπάθεια του Χίτλερ.

Μ έχρ ι τα μ εσ ά νυκτα οι δύο θ ύ λ α κ ε ς π ερ ιείχα ν πια ένα ο λό κληρ ο α μ ερ ικα νικό σ ύνταγμα π εζικού ενώ ένα δ εύ τερ ο π ερ­ νούσ ε κιόλας το ν Ρήνο. Μ ε το πρώτο φως τη ς η μ έρ α ς ο Ιργουιν μπορούσ ε να καυχηθ ε ί ό τι δ ιέ θ ε τ ε έ ξι τά γ μ α τά το υ στα π ρ ο γε­ φ υρώ ματα μαζί με ένα ν α ρ ιθ μό αμφίβιω ν οχημά τω ν και λ ίγ ες ώ ρες α ρ γό τερ α είχ ε α­ π ένα ντι ο λό κληρ η τη Μ εραρχία το υ, με το Μ ηχανικό να έρ γ α ζετα ι π υρετω δώ ς για τη ν κα τα σ κευ ή πλω τώ ν γεφυρώ ν. Η γερ μα νική αντίδρασ η π ερ ιο ρ ίσ τη κε αρχικά σε μια επιδ ρομή 12 αεροσ καφ ώ ν και στη σ υνεχεία σε σ π οραδικές π ροσ βολές από ζεύγη β ο μ ­ βαρδιστικώ ν, που δ εν μπορούσαν να π ρο­ σ φ έρ ο υν κάτι ουσ ιαστικό για να ανα κό­ ψ ουν τη ν ανάπ τυξη τω ν π ρογεφ υρω μάτω ν τη ς 3ης Σ τρ α τιά ς. Μ ε τα ξύ Μ ά ιντς και Βορμς η γερ μ α νική 7η Σ τρ α τιά δ ιέ θ ε τ ε μόνο τα υ π ο λείμμ α τα τεσσ άρω ν μεραρχιώ ν που είχαν δ ια λ υ θ εί σε π ρ ο η γ ο ύ μ εν ες μάχες και τα οποία ενίσ χυσ ε με α μ φ ίβ ο λη ς μ α χη τι­ κή ς αξία ς ά ν δ ρ ες από τις υπ ηρεσ ίες τω ν μ ετό π ισ θ εν και μ α θ η τέ ς τοπικώ ν σ τρατιω ­ τικώ ν σχολών. Ο ταν ο Χ ίτλ ερ σ υζήτησ ε με το επ ιτε λ ε ίο το υ τη ν κατάσταση που δια­ μορ φ ώ θη κε, ρώ τησ ε πόσ ες και π οιες δια­ θ έσ ιμ ε ς τεθ ω ρ α κισ μ ένες μ ο νά δ ες υπήρ­ χαν, για να λά β ει τη ν απάντηση ό τι δ εν υ­ π ήρχε καμία. Ξ ύνοντα ς κ υ ρ ιο λ εκ τικ ά το ν πάτο το υ β α ρ ελιο ύ" οι Γερμανοί π έτυ χα ν να σ υγκεντρώ σ ου ν π έν τε κα τα σ τρ ο φ είς αρμάτω ν Jagdtiger και να το υ ς σ τείλου ν από το Ζ εν ελ ά γ κ ερ σ τον Ρήνο. Ηταν, όμως, α δ ύνα το να ανα χαιτισ θεί ο εχ θ ρ ό ς . Τη ν ύ κ τα τ η ς 23ης Μ αρτίου ο Π ά τ­ το ν είχ ε ήδη δύο μ ερ α ρ χ ίες σ την αντίπ ερα όχθη και διαπ εραίω νε συνεχώ ς ά ρματα μά­ χ η ς και κ α τα σ τρ ο φ είς αρμάτω ν μ ε φ ο ρ τη ­ γ ίδ ε ς . Σ τις 24 ο Ε ντυ π έρασ ε μια από τις

25 ■■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Περνώντας τον Ρήνο με ένα μικρό σκάφος οι Αμερικανοί στρατιώτες προσπαθούν να προφυλαχΘούν από τα πυρά των Γερμανών που εξακολουθούν να αμύνονται στην ανατολική όχθη.

Ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσώρτσιλ πέρασε τον Ρήνο στις 24 Μαρτίου 1945 επιβαίνοντας σε ένα τεθωρακισμένο αμφίβιο όχημα Buffalo, συνοδευόμενος από τον στρατάρχη σερ Μπέρναρντ Μοντγκόμερυ (αριστερά, με τον μπερέ) και Αμερικανούς ανώτερους αξιωματικούς.

26 ■■

τεθ ω ρ α κ ισ μ έν ες μ ερ α ρ χ ίες το υ και άρχισε π λέον να κινείτα ι επ ιθ ετικ ά προς το Χανάου, σ την καμπή το υ π οταμού Μάιν. Το πρωί τη ς 23ης Μ αρτίου ο Μ π ρά ντλεϋ είχε μόλις τελ ειώ σ ει το ν δ ε ύ τε ρ ο κα φ έ το υ ό τα ν έλα6 ε ένα τη λεφ ώ ν η μ α από το ν Π άττον, που έ δ ε ιχ ν ε να δ ια κ α τέχ ετα ι από τη γνώ ριμη έξαψ η τη ς επ ιτυχίας: "Μ πραντ, μη π εις σε κανένα ν τίπ οτα, βρίσκομαι σ την αντίπ ερα όχθη". Ο δ ιο ικη τή ς τη ς 12ης ΟΣ έ μ ε ιν ε ε μ ­ β ρ ό ν τη το ς από τη ν τα χεία ε ξέ λ ιξη τω ν π ραγμάτω ν: "Ε ννοείς ό τι π έρασ ες το ν Ρή­ νο;". "Β εβαίω ς και το ν πέρασα. Κατόρθω σα να διαπεραιώσω μια μεραρχία τη ν π ροη­ γ ο ύ μ εν η νύκτα . Υπάρχουν τόσ ο λίγοι Γερ­ μανοί εδώ γύρω ώ στε ακόμα δ εν το γνω ρ ί­ ζουν. Μη π ρο βείς σε καμία ανακοίνωση. Να το κρ α τή σ ο υ με μυσ τικό μ έχρ ι να δ ο ύ μ ε πώς θ α πάει". Το α π όγευμα τη ς ίδιας μέρ α ς ο Π ά ττο ν ή τα ν και πάλι π εριχαρής στο τ η ­ λέφ ω νο, μιλώ ντας με το ν π ροϊσ τάμενό το υ σε πιο ενθουσ ιώ δη τό ν ο α υ τή τη φορά: "Μ πραντ, προς Θ εού , π ες σ τον κόσμο ό τι π εράσαμε απ έναντι! Οι Γερμανοί ε π ιτέ θ η ­ καν σ ήμερα κατά τω ν πλωτών γεφ υρ ώ ν μας και σ κοτώ σαμε 33. Θ έλω να μ ά θ ει ο κό ­ σμος ό τι η 3η Σ τρ α τιά δ ιέβ η το ν π οταμό πριν ο Μ ο ν τγ κ ό μ ερ υ αρχίσ ει τη δική το υ ε ­ πιχείρηση!". Σ τις 24 Μ αρτίου ο Π ά ττο ν μ ετέ β η οδικώς σ το Οπενχάιμ και αφού π ερπ άτησ ε πά­ νω σ την πλωτή γ έφ υ ρ α που έσ τησ ε το Μ η ­ χανικό το υ σ τά θ η κε στο μέσο τη ς και, προς έκπ λη ξη όλω ν τω ν π αρισταμένω ν, ούρ ησ ε σ τον Ρήνο. Επ ειτα σ τρ ά φ η κε προς το υ ς ε π ιτε λ ε ίς το υ λ έγ ο ν τα ς με έκδ η λ η ι­ 1ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Γ ζρμανός στρατάρχης Γκερντ φον Ρούντστεντ είχε αποπεμφθεί κατά το παρελθόν δύο φορές από τον Χίτλερ, την πρώτη όταν υποχώρησε (χωρίς να ζητήσει έγκριση) από την πόλη Ροστόβ της νότιας Ρωσίας (1941) και τη δεύτερη όταν διαλύθηκε το Δυτικό Μέτωπο κάτω από την πίεση των Συμμάχων (1944). Ο φύρερ επανέφερε τον γηραιό στρατάρχη στην Ανώτατη Διοίκηση Δύσης λίγο πριν από την εξαπόλυση της αντεπίθεσης των Αρδεννών, αποσκοπώντας στην τόνωση του ηθικού της Wehrmacht και στην παραπλάνηση του εχθρού. Μετά την αποτυχία της επιχείρησης ο Ρούντστεντ συνέχισε να ασκεί τα καθήκοντά του έως ότου η απώλεια της γέφυρας του Ρεμάγκεν σήμανε την τρίτη και οριστική απόλυσή του. Αντικαταστάθηκε αμέσως από τον πολύ δυναμικό στρατάρχη Αλμπερτ Κέσελρινγκ, που είχε επιβραδύνει σημαντικά την προέλαση των Συμμάχων στην Ιταλία το 1943-44.

κανοποίηση: "Π ερίμενα πολύ καιρό για να το κάνω αυτό!. Ε π ρό κειτο για άλλη μια θ ε ­ ατρική επ ίδ ειξη από α υ τές που σ υνή θιζε ο Π ά ττο ν για να τρ α β ά πάνω το υ τα φώ τα τη ς δ ημ ο σ ιό τη τα ς. Υπήρχε όμω ς ακόμα α ρ κ ετό ουσιαστικό έργο για να γίνει. Ο Π ά ττο ν δ εν α ρ κ έσ τη κ ε σ την επ ιτυχία που σημείω σε το XII Σώμα και επ εδ ίω ξε να επ αναλάβει το εγχ είρ η μ α με το VIII Σώμα το υ Μ ίντλτο ν, ώ στε να έχ ει μια το υ λ ά χ ι­ σ τον ενα λλα κτική λύση σε περίπτω ση που ο Εντυ σ υναντούσ ε δ υσ κο λίες σ τον δικό το υ το μ έα . To VIII Σώμα ε π έ λ ε ξε να επ ιχει­ ρήσ ει τη διάβαση το υ π οταμού στις το π ο ­ θ εσ ίες Σαίν Γκοάρ και Μ ποπάρντ, ακριβώ ς σ το κο μ μ ά τι το υ Ρήνου όπου η μ ο ρ φ ο λο ­ γία το υ εδ ά φ ο υ ς ή τα ν η π λέον α κα τά λλη λη για α μ φ ίβ ιες ε ν έ ρ γ ε ιε ς και όπου το φ α ρά γ­ γ ι όρθω νε α π ότο μο υς βράχους ε κ α τέ ρ ω ­ θ ε ν τη ς κο ίτη ς α φ ή ν ο ν τα ς μόνο σ τενά π ε­ ράσματα προς το ποτάμι. Ο Μ ίν τλ το ν τ ό λ ­ μησε να προχω ρήσει και λίγο πριν από τα μεσ ά νυκτα τη ς 24ης Μ αρτίου 1945 τέσ σ ε­ ρα τά γ μ α τα τη ς 87ης Μ εραρχίας Π εζικού β ρ έθ η κ α ν σ την α να το λική όχθη, στο Μποπ άρντ, π ερ νώ ντα ς με λ έμ β ο υ ς και άλλα σκάφη. Το επ ό μενο βράδυ η 89η Μ εραρχία Π εζικού έπ ρ α ξε το ίδιο στο Σαίν Γκοάρ. Σ τις 26 Μ αρτίου το ε π ιτελ είο το υ Π ά ττο ν π λ η ρ ο φ ο ρ ή θ η κε ό τι μια φά λαγγα τε θ ω ρ α ­ κισμένω ν τη ς 1ης Σ τρ α τιά ς τω ν ΗΠΑ προω­

θ ε ίτο τα χ ύ τα τα από το π ρογεφ ύρω μα το υ Ρ εμ ά γκεν προς το Β ισμπ άντεν, δια γρ ά φ ο ­ ν τα ς μια τρ ο χ ιά σ χεδόν κ ά θ ετη προς ε κ ε ί­ νη τω ν δυνά μεω ν το υ VIII Σώ ματος. Ταυτό­ χρονα το XII Σώμα α ν έφ ερ ε θ ρ ια μ β ευ τικ ά ό τι είχ ε π εράσει το ν π οταμό Μ άιν σε δύο σημεία, σ το Χάναου και στο Α σ άφενμπ ουργκ, κά τι που κα θ ισ τού σ ε τη ν επιχείρηση το υ Μ ίν τλ το ν μ ά λλον π ερ ιττή . Ν ο τιό τερ α η 7η Σ τρ α τιά το υ Π ατς είχ ε κερ δ ίσ ει το δικό τη ς μ ερ ίδ ιο στη νίκη π ερ νώ ντας το ν Ρήνο στη Β ορ μς στις 26 Μ αρτίου, υπό τη ν κά λυ ­ ψη π υρ οβολικού που έ ρ ιξε 10.000 ο β ίδ ες κατά τω ν Γερμανών. Την επ ο μ ένη ο Π ά ττο ν έκλ εισ ε τη ν αυλαία τη ς επ ιχείρησ ης με τη ν τε λ ε υ τα ία βίαιη διάβαση το υ π οταμού σ την π εριοχή το υ Μ άιντς, τη ν οποία δ ιεξή γαγε το XX Σώμα ώ στε να μην υπ ολείπ ετα ι και α υ τό σε κα τορ θώ μ α τα έ ν α ν τι τω ν υπο­ λοίπων δύο τη ς 3ης Σ τρα τιάς.

Η ΣΕΙΡΑ TOY “M O N T Y " Οι Α μερ ικα νοί είχαν π ετύ χ ει π ρα γμα τι­ κά να διασπάσουν τη γραμμή το υ Ρήνου σε δύο μ εγά λο υ ς το μ ε ίς στα μέτω πα τη ς 1ης και τη ς 3ης Σ τρ α τιά ς, απ ειλώ ντας άμεσ α τη Wehrmacht με κα τα σ τρο φ ή σ την α νατολική όχθη. Οι σ υ ν τα ρ α κτικ ές α υ τέ ς ε ξε λ ίξε ις δ εν σ τά θ η κε δ υνα τό να επ η ρεά σ ο υν σ το ε ­ λάχιστο τη ν απόφαση το υ Μ ο ν τγκ ό μ ερ υ

Φορτωμένοι με υλικά οι μαχητές της αμερικανικής 17ης Αερομεταφερόμενης Μεραρχίας επιβιβάζονται σε ένα μεταγωγικό C-46 στο πλαίσιο της επιχείρησης "Varsity". Κάθε άνδρας έφερε δύο αλεξίπτωτα, το κύριο και το εφεδρικό, και ο συνολικός φόρτος του έφθανε συχνά τα 40 kg.

Η αυλαία της επίθεσης της 21ης Ομάδας Στρατιών στη γραμμή του Ρήνου άνοιξε με τα εξουθενωτικά πυρά 3.300 πυροβόλων.

■“ ■ «*“ Μέτωπο 22-3-45 .. _

.

25-3-45

............. -xxxx— ► 1η Γερμανική Στρατιά Αλεξιπτωτιστών (ΣΑεμ)

1η Καναδική Στρατιά (Κρήραρ)

Φ

28-3-45 Ορια συμμαχικών στρατιών Συμμαχικές επιθέσεις Συμμαχικές αεραποβάσεις

• Μπίνεν

φ φ^Χάμινκελν ^Ντίεοοντορφ ^=: ϊαντεν _____________

Μπούντεριχ

2η Βρετανική Στρατιά (Ν τέμπσεί) ^

++/ 'v f

/+

Βάλύχ

jK Η

Αμ.Σ Σ

-

Ράινμπουργκ

Εσσεν 21η Ομάδα Στρατιών (Μοντγκόμερυ)

9η Στρατιά ΗΠΑ (Σίμπσον) 'Ντσύισμπσι

Ο Ρήνος παραβιάστηκε στο βόρειο τμήμα του με την ισχυρή επιθετική ενέργεια της 21ης Ομάδας Στρατιών του Μοντγκόμερυ.

να α κο λο υ θ ή σ ει πιστά το χρονοδιάγραμμα τη ς δ ικής το υ επ ιχείρησ ης "Plunder". Η ε ­ νέρ γεια αυ τή σ τρ ιφ ογύρ ιζε στο μυαλό το υ Β ρετα νο ύ σ τρα τάρχη από το ν π ρ ο η γ ο ύ μ ε­ νο Ο κτώ βριο, ό τα ν ε ξέ τα σ ε σε μια σειρά

σ υσ κέψ εω ν με το υ ς ε π ιτε λ ε ίς το υ τα πρα­ κτικά π ροβλήματα μιας ανά λογης επ ιχείρ η ­ σης. Σ τις α ρχές το υ 1945 αποφάσισε να αυ­ ξή σ ει ακόμα π ερ ισ σ ότερ ο τις π ιθ α ν ό τη τές το υ μ ετα φ έρ ο ν τα ς σ την Ο λλανδία σημα­

ν τικ ό τα τε ς και εμ π ειρ ο π ό λ εμ ες δ υνά μεις από το θ έ α τρ ο τη ς Ιταλίας: τη ν 1η και τη ν 5η Καναδική Τεθω ρα κισ μένη Μ εραρχία, τη ν 1η, τη ν 5η και τη ν 46η Β ρ ετα νική Μ ε ­ ραρχία Π εζικού. Π αράλληλα η 21η Ο μάδα Σ τρ α τιώ ν κα τέσ τρ ω νε τα σχέδιά τη ς και α­ ναδιοργάνω νε πλήρω ς τις γ ρ α μ μ ές σ υγκοι­ νωνιών τη ς (κα τα σ κευ ά ζο ντα ς μ ετα ξύ ά λ­ λω ν και οκτώ ν έ ε ς γ έφ υ ρ ε ς επί το υ Μ εύση για να επ ιτα χ υ ν θ ο ύ ν οι μ ετα φ ο ρ ές από τη ν Αμβέρσα), π ρο βλέπ οντα ς ό τι κά θ ε μ ερ α ρ ­ χία τη ς θ α χ ρ εια ζό τα ν περίπου 540 t ε φ ο ­ δίων τη ν η μ έρ α για να δράσ ει α π ο τελεσ μ α ­ τικά. Η υπόθεση π ερ ιπ λεκό τα ν από το γ ε γ ο ­ νός ό τι σ τον το μ έ α τη ς 21ης ΟΣ ο Ρήνος ε ί­ χ ε π λάτος μ ετα ξύ 365 και 457 m, απαιτώ­ ν τα ς σ ημα ντικά μ εγ α λ ύ τε ρ ε ς π ρ ο ετο ιμ α ­ σ ίες από το Μ ηχανικό, το οποίο συσσώρευσε 30.0001 υλικού γ εφ υ ρ ο σ κ ευ ή ς πίσω από τις θ έσ εις εξό ρ μ η σ η ς τω ν μεραρχιώ ν ε φ ό ­ δου. Επιπλέον 60.000 t π υρομαχικώ ν και 28.000 t τρ ο φ ίμ ω ν είχαν σ υ γ κ εν τρ ω θ εί για να υπ ο σ τηρ ίξου ν τις σ τρ α τιές το υ Μον τγ κ ό μ ε ρ υ σ την αποστολή το υ ς. Το σχέδιο π ρ ο έβ λεπ ε τη διάβαση το υ Ρήνου στο τό ξο Ράινμπουργκ και Ρ έες, με τη 2η Β ρ ετα νική Σ τρ α τιά α ρ ισ τερά και τη ν 9η Σ τρ α τιά τω ν ΗΠΑ δ εξιά . Α ν τικ ειμ εν ικ ό ς σκοπός το υ Ν τέμπ σ εϋ ήταν, αφού εδ ρ α ιω θ εί σ την ανα­ το λικ ή ό χθ η, να κα τα λά β ει γρήγορα το Βέζε λ και να επ ιδιώ ξει να ε π ε κ τε ίν ε ι το π ρο­ γ εφ ύ ρ ω μ ά το υ ως τη γραμμή Ν τό ρ σ τενΠ άνερντεν. Η επ ίθεσ η τω ν Β ρετα νώ ν θ α δ ιεξα γ ό τα ν με δύο σ χηματισ μούς: το XXX Σώμα το υ Μπράιαν Χ όρ ο κς σ τον Β ορρά και τ ο XII Σώμα το υ Ν ηλ Ρίτσι σ τον Ν ότο, με τα κ έν τρ α βά ρ ου ς σ το Β έζελ, σ το Ξ ά ντεν και στο Ρ έες. Π ρ ο βλεπ ότα ν επίσης πως ό τα ν θ α είχ ε εξα σ φ α λ ισ τεί α ρ κ ε τό ς χώ ρος ανά­ π τυ ξη ς, θ α μ ε τα φ ερ ό τα ν α να το λικά το υ Ρήνου και η 1η Καναδική Σ τρ α τιά π ροκειμ ένου να αναλάβει επ ίθεσ η π ρος το Εμεριχ. Σ το υ ς Α μ ερ ικα νο ύ ς το υ Σίμπσον ο Μο-

27

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ν τγ κ ό μ ε ρ υ άφ ησ ε ένα ν δ ε υ τε ρ ε ύ ο ν τα ρ ό ­ λο α ν α θ έχ ο ν τά ς το υ ς να διαβούν το ν πο­ τα μ ό σ το Ρ άινμπουργκ με το XVI Σώμα το υ ς. Οι επ ιθ έσ εις θ α εκδ η λ ώ ν ο ντα ν τη ν ύ ­ κτα τη ς 23/24 Μ α ρ τίου και αν όλα πήγαιναν καλά το επ ό μ ενο πρωί το XVIII Α ερ ο μ ετα φ ερ ό μ εν ο Σώμα τω ν ΗΠΑ θ α π ραγματοπ οι­ ούσ ε μια θ εα μ α τικ ή επιχείρηση ρίψ ης δύο μεραρχιώ ν α λεξιπ τω τισ τώ ν λίγα χ ιλ ιό μ ε­ τρ α α να το λικά το υ Ρήνου, σ την π εριοχή Ν τίερσ ντορφ -Χ άμινκελν. Αποστολή το υ θ α ή τα ν να αποδιοργανώ σει τη γερ μ α νική ά­ μυνα σ το Β έζελ, να κυ ρ ιεύ σ ει ά θ ικ τε ς δια­ βάσ εις επί το υ π οταμού Ισελ και να προσδώσει β ά θ ο ς στο π ρογεφ ύρω μα κ α θ υ σ τε­ ρώ ντας ή α π οκρ ο ύο ντα ς π ιθανή α ν τε π ίθ ε ­ ση εχθ ρ ικώ ν τεθω ρακισ μένω ν. Για να υπο­ σ τη ρ ίξει με πυρά τη ν επιχείρηση ο Μον τγ κ ό μ ερ υ είχ ε σ υγκεντρ ώ σ ει 600 π υροβόλα πίσω από το α μ ερ ικα νικό XVI Σώμα και άλλα 1.300 για το ν Χ όρ ο κς και το ν Ρίτσι. Τα τμ ή μ α τα Μ ηχανικού που θ α ε ­ μ π λέκο ντα ν εν ερ γ ά ή τα ν επίσης π ολυά ρ ιθ ­ μα: το υλά χ ισ τον 37.000 Β ρ ετα νο ί και 22.000 Α μερ ικα νοί το υ σ υ γκεκρ ιμ ένο υ Οπλου θα σ υνέδραμαν τα τμ ή μ α τα εφ ό δ ο υ . Α π ένα ντι σε αυ τή τη ν πανίσχυρη πανοπλία η Wehrmacht ή τα ν ουσ ιαστικά ανήμπ ορη να α ντιδρ ά σ ει α π οτελεσ μα τικά . Ο το μ έ α ς που θ α δ εχ ό τα ν το κτύπ ημα α ν ή κ ε σ την Ομάδα Σ τρ α τιώ ν "Β" το υ σ τρα τηγο ύ Μ πλάσκοβιτς, η οποία δ ιέ θ ε τ ε μόνο τέσ σ ερ ις μ ερ α ρ χ ίες α λεξιπ τω τισ τώ ν (που δ εν σ υγκρ ίνο ντα ν ο ύ τε στο ελάχισ το σε μα χη τική ισχύ με ε ­ κ ε ίν ε ς που π ολέμησ αν σ την Κρήτη και στο Κασίνο) και τρ ε ις μ ερ α ρ χ ίες π εζικού μ ε τα ­ ξύ Εσσεν και Εμεριχ. Β ο ρ ειό τερ α σ τά θ ­ μ ευ ε η μόνη α ξιό λο γη τα χ υ κ ίν η τη ε φ ε ­ δ ρ εία το υ Κ έσ ελρ ινγ κ σ την π εριοχή: η 116 Μ εραρχία Π άντσ ερ και η 15η Μ εραρχία Γρεναδιέρω ν Π άντσερ. Οι υπόλοιποι 30.000 σ τρ α τιώ τες που εμ φ α νίζο ν τα ν στη δ ιά τα ξη μάχης τη ς Wehrmacht σ τον ίδιο το μ έ α το υ Ρήνου π ρ ο έρ χο ντα ν από ένα απίθανο συ­ ν ο ν θ ύ λ ευ μ α π ολιτοφ υλά κω ν τη ς Volksturm, τ ο οποίο π ερ ισ σ ότερ ο θ α εμπ όδ ιζε παρά θ α β ο η θ ο ύ σ ε τη ν άμυνα. Τη ν ύ κ τα τη ς 23ης Μ αρτίου τα εκκω φ αν τικ ά πυρά το υ σ υμμαχικού π υρ οβολικού - Ί Ω Τ!ΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

έδω σαν το σ ύνθ ημ α για τη μεγά λη ε ξό ρ μ η ­ ση και ένα π υκνό π ροπέτασ μα καπνού κά­ λυψ ε τις κινήσ εις τω ν β ρ ετα νικώ ν μονά­ δων. Σ τις 21.00 ο Χ όρ ο κς είχ ε ήδη ένα τά γ ­ μα το υ απ ένα ντι και μια ώρα α ρ γό τερ α ο Ρίτσι σημείω σε π αρόμοια π ρόοδο με τμ ή μ α ­ τα τη ς 1ης Ταξιαρχίας Κ ομ μ ά ντο, δ υ τικά το υ Β έζελ . Δύο ώ ρες μ ετά τα μεσ ά νυκτα ξεκ ίν η σ ε τη διάβαση το υ Ρήνου β ο ρ ειο δ υ ­ τικά το υ Ξ ά ντεν και η 15η (Σκω τσ έζικη) Μ ε ­ ραρχία Π εζικού, ενώ τη ν ίδια ώρα το α μ ερ ι­ κανικό XVI Σώμα ε κ τ ό ξ ε υ ε τη ν έφ ο δ ό το υ μ ε τρ ία τά γ μ α τα τη ς 30ής Μ εραρχίας Π εζι­ κού σ το Μ π ού ντερ ιχ, σ το Β άλαχ και στο Ράινμπουργκ αντίσ τοιχα. Κατά το διά σ τη ­ μα που οι σ υμ μα χικές δ υ νά μ εις προσπα­ θούσ αν να δ ια β ού ν το ν π οταμό, το π υρο­ βολικό το υ ς έρ ιχ νε σ τον εχ θ ρ ό βροχή ο β ί­ δων, σ τέλνο ντα ς π ερ ισ σ ό τερ ες από 65.000 τη ν ώρα να ανασ κάψ ουν τις γ ερ μ α ν ικ ές θ έσ εις. Ω ς το ξη μ έρ ω μ α οι επ ιτιθ έ μ ε ν ο ι ε ί­ χαν σ τα θ ερ οπ οιήσ ει τα εδα φ ικά κέρδη το υ ς στην α να το λική ό χθ η α π ένα ντι σε α­ σ θ ενή αντίσ τασ η, με εξα ίρ εσ η τις σ κλη ρ ές μάχες που υπ οχρ εώ θηκα ν να δώ σουν οι Β ρ ετα νο ί σ το Β έζ ελ και στο Ρ έες. Α ν τίθ ετα οι Α μερ ικα νοί υπέστησαν μόνο 31 απώλει­ ε ς σε ο λό κληρ η τη ν αρχική φάση τη ς επι­ χείρησ ης!

Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ Η "VARSITY" Ο δ ιο ικ η τή ς το υ XVIII Α ερ ο μ ε τα φ ε ρ ό μενου Σ ώ ματος, Α μ ερ ικα νό ς υ π ο σ τρά τη ­ γος Μ άθιου Ρ ίτζγουεη, είχ ε στη διάθεσ ή το υ ένα π ερ ίερ γο μίγμα δυνάμεω ν: από τη μια π λευρ ά τη ν α ρ κ ετά έμπ ειρη β ρ ετα νικ ή 6η Α ερ ο μ ε τα φ ε ρ ό μ ε ν η Μ εραρχία (υπο­ σ τρ ά τηγο ς Μ πολς) που είχ ε σ υμ μετά σ χει επ ιτυχώ ς σ την απόβαση τη ς Ν ορμανδίας και από τη ν άλλη τη σ χετικά άπειρη α μ ερ ι­ κανική 17η Α ερ ο μ ε τα φ ε ρ ό μ ε ν η Μ εραρχία (υπ οσ τρά τηγος Μ άιλεϋ), η οποία ως τ ό τ ε είχ ε π ολεμ ήσ ει ως απλή δύναμη πεζικού. Μ ε τα πικρά δ ιδ ά γμα τα τη ς επ ιχείρησ ης "Market Garden" κα τά νου ο Μ ο ντγκ ό μ ερ υ σχεδίασε τις ρίψ εις έτσ ι ώ σ τε να γίν ο υ ν κο­ ν τά σ του ς σ τόχους και π άντα ε ν τό ς το υ β ε λ η ν εκ ο ύ ς το υ σ υμμαχικού π υρ οβολικού από τη δ υ τική ό χθ η το υ Ρήνου, υ π ή ρξε δε

ιδ ια ίτερη πρόνοια για τη ν οργάνωση τω ν α­ σ ύρματω ν επικοινωνιών. Η επιχείρηση "Varsity” αποσκοπούσε σ το να αποσπάσει από νω ρίς το ν απ όλυτο έ λ εγ χ ο τη ς π ερ ιο ­ χ ή ς μ ετα ξύ Ρήνου και Ισελ μπροστά στο μέτω π ο το υ β ρ ετα νικ ο ύ XII Σώ ματος, ώστε να δ ιε υ κ ο λ υ ν θ εί το έργο το υ τε λ ε υ τα ίο υ . Οι Β ρ ετα ν ο ί θ α ρ ίπ το ντα ν βό ρ εια και οι Α­ μ ερ ικα νοί σ το δ εξιό π λευρ ό το υ ς . Η απο­ σ τολή το υ ς θ α θ εω ρ ε ίτο ο λο κλη ρ ω μ ένη ό­ τα ν θ α ενώ νο ντα ν με τη ν 15η (Σκω τσέζικη) Μ εραρχία που θ α π ερνούσ ε το ν Ρήνο. Αφού π ρ ο η γή θ η κα ν μ ερ ικ ές η μ έ ρ ε ς έ ­ ντονω ν π ροετοιμασ ιώ ν και εκπ α ίδ ευ σ ης ώ­ σ τε οι δύο μ ερ α ρ χ ίες να α σ κη θο ύν πάλι σ τις τε χ ν ικ έ ς πτώ σης με α λεξίπ τω το , να ε ­ λ έγ ξο υ ν το ν σ υντονισ μό τω ν υπομονάδω ν το υ ς και να συμπληρώ σουν τη ν π ροβλεπ όμ εν η α ρ ιθ μ η τική δύναμή το υ ς με α ν τικα ­ τα σ τά τες , όλα ή τα ν έτο ιμ α το πρωί τη ς 24ης Μ αρτίου 1945 για τη ν ε κ τέ λ ε σ η τη ς μ εγ α λ ύ τερ η ς επ ιχείρησ ης α λεξιπ τω τισ τώ ν τη ς Ιστορίας. Οι απ ογειώ σ εις τω ν β ρ ετα ν ι­ κών μετα γω γικώ ν από τη ν Α γγλία άρχισαν στις 07.00, ενώ ε κ ε ίν ε ς τω ν Α μερικανώ ν από τη Γαλλία λίγο α ρ γό τερ α , ώ σ τε οι δύο εν α έ ρ ιε ς α ρ μ ά δ ες που ρ υμ ου λκού σ α ν 906 α μ ερ ικα νικά ανεμοπ λάνα CG-4A Hadrian και 440 β ρ ετα νικ ά Horsa να σ υνενω θο ύ ν σε π ροκαθορισ μένα σ ημεία πάνω από το Β έλ ­ γιο για να σ υνεχίσ ουν μαζί προς το ν Ρήνο. Ο επ ιβ λ η τικ ό ς ενα έρ ιο ς σ χηματισμός που έμ ο ια ζε με τη ν π ορεία ενό ς γιγαντιαίου κοπαδιού απ οδημητικώ ν πουλιώ ν πέρασε το ν Ρήνο π ετώ ντα ς σε ύψ ος 183 m και α­ ντιμετώ π ισ ε σ χεδόν αμέσω ς εξα ιρ ε τικ ά π υκνό α ντια ερ οπ ο ρ ικό πυρ το οποίο το υ π ρο κά λεσ ε α ρ κ ε τέ ς απ ώ λειες. Οι π ιλότοι όμω ς είχαν α υ σ τη ρ ές δ ια τα γές να σ υνεχί­ σουν τη ν πτήση το υ ς σε σ τα θ ερ ή π ορεία και οι ρίψ εις έγινα ν σ τις π ρ ο β λ επ ό μ εν ες σ υ ν τε τα γ μ έ ν ε ς γ εμ ίζο ν τα ς το ν ουρανό με χ ιλιά δ ες θ ό λ ο υ ς α λεξιπ τώ τω ν που αιωρούν το μ ετα φ έρ ο ν τα ς το υ ς μ α χ η τές σ το έδ α ­ φ ος. Η α κρ ίβεια τω ν ρίψ εω ν ή τα ν α ρ κ ετά ι­ κανοπ οιητική, σε α ν τίθ εσ η με π ο λλές επι­ χειρ ήσ εις που είχαν γ ίν ει νω ρίτερα. Οι π ρώ τες προσγειώ σεις τω ν α λεξιπ τω τισ τώ ν έγινα ν στις 10.00 και οι τ ε λ ε υ τ α ίε ς στις 12.45. Ω ς το βράδυ οι δύο σ υμ μα χικές μ ε ­ ρ αρχίες είχαν κυ ρ ιεύσ ει ό λο υς το υ ς α ν τι­ κ ειμ ε ν ικ ο ύ ς σκοπούς το υ ς με εξα ίρ εσ η μ ε ­ ρικά υψώ ματα β ο ρ ειο α να το λικά το υ Ν τίερσ ντορφ , που έπ εσ αν όμω ς και α υ τά στα χ έ ­ ρια τω ν Α μερικα νώ ν αργά τη νύκτα . Είχαν επίσης κ α τα φ έρ ει να σ υ ν δ εθ ο ύ ν με τα χερσ αία τμ ή μ α τα που είχαν δ ια β εί το ν Ρή­ νο, δ ίνο ντα ς σ τον Μ ο ν τγ κ ό μ ερ υ ένα προ­ γεφ ύρ ω μα με μέσο β ά θ ο ς 5.000 m. Επιπλέ­ ον η συναρμολόγησ η πλω τώ ν γεφ υ ρ ώ ν πά­ νω σ τον π οταμό σ ημείω νε θα υμ α σ τή π ρόο­ δο, κάτι που δικα ιολογούσ ε απ όλυτα τη συ­ γκέντρω σ η τόσω ν μονάδω ν Μ ηχανικού πριν από τη ν επ ίθεσ η. Σ το Ρ έες οι Γερμα­ νοί π ρο έβα λα ν σκληρή αντίσ τασ η και κα­ θ υ σ τέρ η σ α ν α ρ κ ετά το υ ς επ ιτιθ έμ εν ο υ ς. Η ίδια π εισ ματική άμυνα επ α να λήφ θη κε στο Μπίνεν. Ω ς το βράδυ τη ς 26ης Μ αρτίου το προ-

γ εφ ύρ ω μα τη ς 21ης Ο μάδας Σ τρ α τιώ ν είχε σ υνενω θεί σε ένα ν μεγά λο θ ύ λ α κα πλά­ το υ ς 50 km και β ά θ ο υ ς 30 km, ενώ είχ ε ήδη αρχίσει η προέλαση μηχα νοκίνητω ν τμ η μ ά ­ τω ν κατά μ ήκο ς τη ς κοιλάδας το υ π οταμού Λίπε. Οι Καναδοί α νέλα βα ν στη σ υνέχεια να ε κ τε λ έ σ ο υ ν τη ν αποστολή το υ ς π ιέζο­ ν τα ς β ο ρ ειο δ υ τικ ά προς το ν Κάτω Ρήνο και τη ν 1η Απριλίου κα τέλ α β α ν το Εμεριχ. Μ έσα σε ελά χ ισ τες η μ έ ρ ε ς ο Μ ο ν τγ κ ό μ ερυ είχ ε π εράσ ει ανα τολικά το υ Ρήνου 20 μ ερ α ρ χ ίες το υ και 1.600 ά ρματα μάχης και ή τα ν π α νέτο ιμ ο ς να ε ξο ρ μ ή σ ει για τη ν κατά κτησ η το υ Ρούρ. Η επ ιχείρησ η διάβασης το υ π οταμού το ύ είχε σ τοιχίσ ει 3.968 απώ­ λ ε ιε ς στις τ ά ξ ε ις τη ς 2ης Β ρ ετα ν ική ς Σ τρ α τιά ς και 2.813 απ ώ λειες για τη ν 9η Σ τρ α τιά τω ν ΗΠΑ. Η 21η ΟΣ είχ ε υπ ερπ ηδή­ σει το σ η μ α ν τικό τερ ο φ υσ ικό κώ λυμα που τη ς έφ ρ α ζε ως τ ό τ ε το ν δ ρό μο π ρος τη ν καρδιά το υ Γ1Ράιχ και είχ ε σ υλλάβει το υ λ ά ­ χισ τον 16.000 αιχμαλώ τους.

Η ΓΑ ΛΛΙΚ Η Ε Θ Ν ΙΚ Η ΥΠΕΡΗΦ ΑΝΕΙΑ ΑΠΟΚΑΘΙΣΤΑΤΑΙ Από ό λ ε ς τις σ υμ μα χικές δ υ νά μ εις που είχαν φ θ ά σ ει μπροστά σ την κοίτη το υ Ρή­ νου τη ν ά νοιξη το υ 1945, μόνο σι Ε λ ε ύ θ ε ­ ροι Γάλλοι το υ σ τρα τηγο ύ ν τ ε Γκωλ δ εν ε ί­ χαν κ α τα φ έ ρ ε ι να δια βούν δυναμικά το πο­ τά μ ι ως τις 30 Μ αρτίου. Η ταν ένα γεγ ο ν ό ς που δ εν μπορούσ ε να το α π ο δ εχ θ εί καμία υπ ερήφ ανη γα λλική καρδιά και πολύ π ε­ ρισ σ ότερο ε κ είν η το υ ν τ ε Γκωλ, ο οποίος ζη το ύ σ ε απ εγνω σ μένα εκδίκησ η για να ξ ε ­ πλύνει στα μάτια το υ λαού το υ το ό νειδ ο ς τη ς ή ττα ς το υ 1940. Ο σ τρ α τη γό ς φ ο β ό τα ν ό τι οι Σύμμαχοι είχαν ε ξα ιρ έσ ει επ ίτη δ ες τη ν 1η Γαλλική Σ τρ α τιά (που σ τά θ μ ε υ ε ν ό ­ τια το υ Στρασ βούργου με ευ ρ ύ μέτω π ο επί το υ Ρήνου) από τα σχέδιά το υ ς για τη διά­ βαση το υ π οταμού, με απ ώ τερο στόχο ίσως να αφ ήσ ουν τη Γαλλία ε κ τό ς τω ν ζωνών κα­ το χ ή ς σ τις οπ οίες σ κόπ ευαν να δ ιαιρέσ ουν τη ν ικ η μ έν η Γερμανία. Για το ν λόγο α υ τό ή ­ τα ν α δ ήρ ιτη ανάγκη να κ α τα φ έρ ει άμεσ α ο Γαλλικός Σ τρ α τό ς να π εράσ ει σ την α ν α το ­ λική ό χθ η και να έχ ει σ τα θ ερ ή παρουσία στο γ ερ μ α ν ικό έδ α φ ο ς, ώ στε να καρπ ω θεί όλα τα ε υ ε ρ γ ε τή μ α τα τη ς ν ίκ η ς ως σ ύμμα­ χος π ρώ της κατηγορίας. Μ ε α υ τό το σ κεπ τικό ο ν τε Γκωλ επ ικο ι­ νώ νησε στις 29 Μ αρτίου με το ν δ ιο ικη τή τη ς 1ης Γαλλικής Σ τρ α τιά ς, σ τρα τηγό ν τε Λ ατρ ν τ ε Τασινύ, δ ια τά ζο ν τά ς το ν να επι­ διώ ξει άμεσ α τη διαπεραίωση τω ν δ υνά μεών το υ σ την αντίπ ερα ό χθ η. Ο ν τ ε Λατρ, που φ λ εγ ό τα ν από το ίδιο π ατριω τικό πά­ θ ο ς και είχ ε διοικήσ ει άριστα τη Σ τρ α τιά το υ σε όλη τη ν εκ σ τρ α τεία τη ς από τη Μασσαλία ως το Στρασ βούργο, είχ ε προβ λ έψ ει το α ίτη μα το υ ν τ ε Γκωλ α ρ κ ε τέ ς η ­ μ έρ ες πριν το υ το εκφ ρ ά σ ει εκ είν ο ς και φ ρ ό ντισ ε να π ροω θήσ ει το υλικό γ εφ υ ρ ο ­ σ κευή ς το υ ε γ γ ύ τ ε ρ α προς το ν Ρήνο. Το π ρόβλημα ή τα ν ό τι ο λό κλη ρ ο ς ο το μ έ α ς το υ π οταμού απ ένα ντι από τις θ έσ εις τω ν

Γάλλων ή τα ν ε ξα ιρ ε τικ ά ο χυ ρω μ ένος και η γ ερ μ α ν ική άμυνα ή τα ν π ρα κτικά α δύνατο να διασπασθεί σε ο π ο ιο δή π οτε σημείο. Αν οι Γάλλοι ή θ ε λ α ν να επ ιχειρήσ ουν τη διά­ βαση με α ρ κ ε τέ ς π ιθ α ν ό τη τες επ ιτυχίας θ α ή τα ν φ ρ ο ν ιμ ό τερ ο να το π ράξουν βο­ ρ ειό τερ α , ε κ ε ί όπου β ρ ισ κότα ν ο α μ ερ ικ α ­ ν ικ ό ς το μ έα ς . Μ ε ε ξα ιρ ε τικ ό διπ λω ματικό α ισ θη τήρ ιο ο ν τε Λ ατρ ζή τη σ ε από το ν Π ατς να το υ παραχω ρήσει ένα ικανό μήκος το υ μετώ π ου που κα τείχ ε η 7η Σ τρ α τιά τω ν ΗΠΑ, βό ρ εια το υ Στρασ βούργου, λ έγ ο ν τά ς το υ πως αφ ού είχε ήδη κερ δ ίσ ει ένα π ρο­ γεφ ύρ ω μα στη Β ορ μς το ν σ υ ν έφ ερ ε να α­ π αγκιστρώ σει τις δ υ νά μ εις το υ από τα π λευρά και να τις δ ιο χ ετεύ σ ει μέσα από α υ τό προς άλλους, πιο ελκ υ σ τικο ύ ς σ τό­ χους. Ο Π ατς π είσ θη κε από το επ ιχείρημα και με τη σύμφω νη γνώ μη το υ Ν τέβ ερ ς α­ π οσ ύρ θη κε ως το Σπάγιερ, κο ντά σ το Μανχάιμ, προς μεγά λη ικανοποίηση τω ν Γάλ­ λων. Επιπλέον ο Ν τέβ ερ ς α ν έθ εσ ε σ τους Γάλλους όχι μόνο τη ν παραβίαση το υ Ρή­ νου σ τον σ υ γ κεκρ ιμ ένο το μ έα , αλλά και τη ν κατάληψ η τη ς Κ αρλσ ρούης και τη ν προώθησή το υ ς σε ακόμα μ εγ α λ ύ τερ ο βά­ θ ο ς ώ σ τε να φ θ ά σ ου ν στη Σ το υ τγ ά ρ δ η . Η γα λλική επιχείρηση, που οργα νώ θ ηκε με ι­ δ ια ίτερ η σπουδή, άρχισε σ τις 03.00 τη ς 31ης Μ αρτίου, ό τα ν τμ ή μ α τα τη ς 3ης Αλγερ ινή ς Μ εραρχίας πέρασαν το π οτάμι με λ έμ β ο υ ς , απ ένα ντι από το Σπάγιερ. Λίγο ν ο τιό τερ α , σ το Γκέρμερσ χάϊμ, τα π ράγμα­ τα εξελ ίχ θ η κ α ν λ ιγ ό τερ ο ευχάρισ τα για το υ ς ε π ιτιθ έμ εν ο υ ς, αφ ού οι Γερμανοί το υ ς υ π ο δ έχθ η κα ν με πυκνά πυρά τ υ φ ε ­ κίων, π ολυβόλω ν και όλμω ν κα τα φ έρ νο ν τα ς να βυθίσ ουν 17 από τα πλοιάρια ε φ ό ­ δου. Οι Γάλλοι επ έμ ειν α ν σ την επίθεσ ή το υ ς μ ε πείσμα α δ ια φ ορ ώ ντα ς για τις απώ­ λ ε ιε ς και ως το βράδυ τη ς π ρώ της η μ έρ α ς είχαν κ α τα φ έρ ει να σ υ γκεντρώ σ ου ν στο π ρογεφ ύρω μά το υ ς δύο τά γμ α τα . Ο ν τε Λ ατρ θ εώ ρ η σ ε ό τι η γα λλική εθ ν ικ ή υπ ερη­ φ ά νεια είχ ε α π ο κα τα σ τα θ εί και τη ν 1η Α­ πριλίου δ έ χ θ η κ ε με χαρά τη ν πρόταση το υ Π ατς να χρησ ιμοπ οιήσ ει μια ήδη σ τη μ έν η α μ ερ ικα νική γ έφ υ ρ α σ το Μ ανχάιμ για να π εράσ ει απ ένα ντι τα ο χή μ α τά το υ και να φ θ ά σ ει γρήγορα σ τον α υ το κ ιν η τό δ ρ ο μ ο που ο δη γο ύσ ε σ την Καρλσρούη. Ενώ οι μη­ χ α ν ο κ ίν η τες φ ά λα γ γ ές το υ π ερνούσ αν ο ρ ­ μ η τικά από εκ είν ο το σ ημείο προς τα ανα­ το λικ ά ο ν τ ε Λ ατρ σ υνέχισ ε να ασ κεί πίεση σ τον εχ θ ρ ό επ ιχειρώ ντα ς και μια τρ ίτη διά­ βαση σ τον χώρο μ ετα ξύ Κ αρσ λρούης και Γκέρμερσ χάϊμ. Λ ίγες η μ έ ρ ε ς α ρ γό τερ α (ό­ τα ν πια η Wehrmacht πλησίαζε στα όρια τη ς κα τά ρ ρ ευ σ ης) π ραγματοπ οίησ ε και μια τ έ ­ τα ρ τη κο ν τά σ το Στρασ βούργο. Μ ε τη ν επ ιτυχία τω ν Γάλλων η επ ιχείρη ­ ση διάβασ ης το υ Ρήνου είχ ε ο λο κλη ρ ω θ εί μ ε απ όλυτη επιτυχία, σ φ ρ α γίζο ντα ς τη μ οί­ ρα το υ Γ' Ράιχ. Τίποτα πια δ εν μπορούσε να σ τα μ α τήσ ει τις ν ικ η φ ό ρ ες σ υμμα χικές δ υ ­ ν ά μ εις από το να π ροελά σ ουν β α θ ύ τερ α στη Γερμανία και να φ έρ ο υ ν σε σ ύντο μο χ ρό νο το τέ λ ο ς το υ π ολέμου σ υναντώ ντας

0 ^ -

Ο ουρανός γεμίζει από τους αλεξιπτωτιστές των Συμμάχων κατά τη θεαματική επιχείρηση "Varsity", τη μεγαλύτερη ανάλογη του πολέμου, στην οποία συμμετείχαν 21.680 άνδρες.

τις α ν τίσ το ιχ ες σ ο β ιετικ ές σ τον π οταμό Ελβα. Η πτώση τη ς γρα μ μή ς το υ Ρήνου σήμαινε πως ο α π ο τελ εσ μ α τικ ό ς προμαχώνας τη ς Γερμανίας απ ένα ντι σ του ς δ υ τικ ο ύ ς ε ­ π ιδ ρ ο μείς είχε δια ρ ρ α γεί και ό τι το πρόσω­ πο τη ς Ευρώπης δ ε ν θ α ή τα ν π οτέ πια το ί­ διο.

Β ΙΒ ΛΙΟ ΓΡΑ Φ ΙΑ (1) ACROSS THE RHINE. Time-Life Books, 1999. (2) S. Asley Hart: MONTGOMERY AND "COLOSSAL CRACKS", Praeger, 2000. (3) O. Bradley: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΟΥ, Συμπληρωματικές Εκδόσεις Στρατιωτικών Περιοδικών, 1962. (4) R. Cartier: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜ ΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ. Εκδόσεις Πάπυρος, 1964. (5) DESCENT INTO NIGHTMARE, Time-Life Books, 1992. (6) H. Essame: PATTON, Combined Publishing, 1998. (7) P. Mansoor: THE Gl OFFENSIVE IN EUROPE, University Press of Kansas. 1999. (8) E. Sixsmith: EISENHOWER. Combined Publishing, 1998. (9) J. Stock: RHINE CROSSING. Ballantine Books, 1973. (10) J. Strawson: HITLER AS MILITARY COMMANDER, Barnes & Noble. 1995.

29

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Α

Ν

Α

Κ

Α

Λ

Υ

Ψ

Η

ΙΑΠΩΝΙΚΟ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟ ΤΣΕΠΗΣ"

ΣΤΟ ΠΕΡΑ ΧΑΡΜΠΟΡ Η ΠΡΟΤΗ ΑΠΩΛΕΙΑ ΣΤΟΝ ΕΙΡΗΝΙΚΟ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β1ΠΠ

31

ΟΤΑΝ 01 ΙΑΠ Ω Ν ΙΚΕΣ ΒΟ Μ Β Ε Σ ΑΡΧΙΣΑΝ ΝΑ ΠΕΦΤΟΥΝ ΣΤΟ ΠΕΡΑ ΧΑΡΜΠΟΡ, ΚΑΝΕΝΑΣ Δ Ε Ν ΓΝΩΡΙΖΕ ΟΤΙ 01 ΠΡΩΤΕΣ ΒΟ ΛΕΣ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΕΙΧΑΝ ΗΔΗ ΕΚΤΕΛΕΣΤΕΙ, ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΜΙΑ ΩΡΑ ΝΩΡΙΤΕΡΑ, ΟΤΑΝ ΤΟ ΑΝΤΙΤΟ ΡΠΙΛΛΙΚΟ «WARD» ΕΠΙΤΕΘΗΚΕ ΣΕ ΕΝΑ ΙΑΠΩ ΝΙΚΟ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟ ΤΣΕΠΗΣ ΠΟΥ ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΣΕ ΝΑ ΠΛΗΣΙΑΣΕΙ ΤΟ Λ ΙΜ ΑΝ Ι.

ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ

Ένα από τα ιαπωνικά υποβρύχια τσέπης, το Midget D, μετά την ανέλκυσή του το 1960 από το Αμερικανικό Ναυτικό. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τις 5 Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ 1941 ο υπ οπ λοίαρ­ θ α π ροσπ αθούσαν να δ ια φ ύ γ ο υ ν και να σ υ ν α ν τη θ ο ύ ν με τα « μη τρικά » υπ οβρύχια χος Ο υ ίλια μ Α ο υ τε ρ μ π ρ ιτζ α ν έλ α β ε τη δ ια κ υ β έρ νη σ η το υ α ντιτο ρ π ιλ λ ι- στα ανοικτά. κού «Ward». Την επ ό μ εν η η μ έ ρ α τ ο σκά­ Σ τη ν ιαπωνική α νώ τα τη διοίκησ η υ­ φ ο ς απ έπ λευσ ε. Θα π ερ νο ύ σ ε τ ο σ αββα­ π ήρχαν α ξιω μ α τικο ί τη ς Ν α υ τικ ή ς Α ε ρ ο ­ π ορίας που α ν τιδ ρ ο ύ σ α ν έ ν το ν α στη χ ρ η ­ το κ ύ ρ ια κ ο π ερ ιπ ολώ ντα ς σ τη ν είσ ο δ ο το υ Π ερ λ Χάρμπ ορ, μια π ερ ιο χή μ ή κ ο υ ς 9 σιμοποίηση τω ν υπ οβρυχίω ν τσ έπ η ς πριν χλμ., όπου η κίνησ η τω ν σκαφών, σ τη ν ε ­ από τη ν α ερ ο π ο ρ ική επ ίθεσ η, φ ο β ο ύ μ ε ­ π ιφ ά νεια ή κάτω από το ν ερ ό , α π α γο ρ ευ ό ­ νοι ό τι α υ τά θ α α ν α κα λύ π το ντα ν, θ α π ρο­ ειδ οπ οιο ύσ α ν το υ ς Α μ ερ ικ α ν ο ύ ς για τη ν ταν. Για κά θ ε σ κά φ ος που θ α δ ιέσ χιζε τη ν π ερ ιο χή το «Ward» έπ ρ επ ε να είχ ε ε ν η μ ε ­ επ ικ ε ίμ ε ν η επ ίθ εσ η και θ α έ θ ε τ α ν ό λο το Π ερ λ Χ άρμπ ορ σε σ υνα γερ μό . Ω στόσ ο τα ρ ω θ εί ε κ τω ν π ροτέρω ν. π λ ε ο ν ε κ τή μ α τα τω ν ιαπωνικών υ π ο βρυ ­ Η βη Δ ε κ εμ β ρ ίο υ π έρ α σ ε όπως ό λ ε ς οι π ρ ο η γ ο ύ μ εν ες η μ έ ρ ε ς , χω ρίς επ εισ ό ­ χίω ν τσ έπ η ς (έν α ν τι τω ν α ντίσ τοιχω ν κα­ διο. Την επ ό μ εν η ν ύ κ τα μ ε τα ξύ 00.42 και τα σ κευ ώ ν τω ν υπόλοιπω ν εμ π ο λ έμ ω ν) έ ­ 03.33, καθώ ς το «Ward» έ π λ ε ε ήσυχα δ ια ­ π εισαν το υ ς Ιάπω νες α ερ ο π ό ρ ο υ ς για τη γ ρ ά φ ο ν τα ς “ο κτά ρ ια " σ τη ν είσ ο δο το υ κα­ χρησ ιμοπ οίησ ή το υ ς : η σ ύνδεσ η με το μ η ­ να λιού, π έ ν τε ιαπω νικά υπ οβρύχια ε ξα π έ ­ τρ ικ ό υ π οβρύχιο ε π έ τρ ε π ε τη ν επ ικοινω ­ νία μ ε τα ξύ το υ ς και τη σ υντή ρη σ η το υ μι­ λυ α ν ισ άριθμα δ ιθ έσ ια υπ οβρύχια τσ έπ η ς κρού σ κά φ ο υ ς όσο β ρ ισ κ ό τα ν σε κ α τά δ υ ­ - που οι Δ υ τικ ο ί ισ το ρ ικο ί «βάφτισ αν» από ση. Σε κα τά δυ σ η και με π λήρη μ υ σ τικ ό τη ­ Midget Α ως Midget Ε. Α π οσ τολή τω ν π έ ν τε μικροσ κοπ ικώ ν υπ οβρυχίω ν ή τα ν να κ ιν η ­ τα μπ ορούσ ε να γ ίν ε ι η ά φ εσ η το υ μικροσ κοπικού υπ οβρυχίου, χω ρίς να ε κ θ έ τ ε ι θ ο ύ ν α π α ρ α τή ρ η τα ε ν τ ό ς το υ λιμ α νιού και να α ν α μ έν ο υ ν τη ν α ιφ νιδια σ τική α ε ρ ο ­ σε κίνδυ νο το σ κά φ ος που το μ ε τ έ φ ε ρ ε . Νωρίς το πρωί τ η ς 7ης Δ ε κ εμ β ρ ίο υ π ορική επ ιδρ ομ ή, που είχ ε απ οφ ασίσ ει η δ ύ ο ν α ρ κ α λ ιευ τικ ά , τα «Condor» και ιαπωνική α νώ τα τη διοίκησ η. Θα έβ α λ λ α ν τις δ ύ ο το ρ π ίλ λ ε ς το υ ς ε ν α ν τίο ν οπ οιου- «Crossbill», ε γ κ α τέ λ ε ιψ α ν το λιμ ά νι για τη ν κ α θ η μ ε ρ ιν ή το υ ς εργασία. Σ τις 03.42 δ ή π ο τε μ εγά λο υ α μ ερ ικ α ν ικ ο ύ σ κά φ ου ς π ροσ π αθούσ ε να ε γ κ α τα λ ε ίψ ε ι το λιμ ά νι ένα ς α ξιω μ α τικ ό ς το υ «Condor» εντό π ισ ε ή θ α π α ρ έμ εν ε σ τη ν επ ιφ άνεια. Κ ατόπ ιν σ το ν ερ ό ένα ύποπτο α ν τικ ε ίμ ε ν ο , π ερ ί­

Σ

που 45 m εμ π ρ ό ς από τη ν πλώρη. Το παρα­ τή ρ η σ ε για λίγο μαζί με ένα ν σ υνά δ ελφ ό το υ , έω ς ό το υ τε λ ικ ά έ κ ρ ιν ε ό τι ή τα ν ο π υρ γίσ κο ς ε ν ό ς υπ οβρυχίου. Το ναρκαλιε υ τικ ό ά λ λ α ξε α π ότο μα π ορ εία για να απ ο φ ύ γ ει τη σ ύγκρουσ η. Η τα ν ή δ η 04.00 ό ­ τα ν τ ο «Ward» έ λ α β ε σ ήμα με το ν ο π τικό

To No 3 πυροβόλο του αντιτορπιλλικού « Ward» και το πλήρωμά του λίγο μετά την ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ. «Γνώριζα τον κυβερνήτη του «Ward» Ουίλιαμ Αουτερμπριτζ. Πάντα έλεγε ότι εμπιστευόταν τους πυροβολητές του και αν είπαν ότι είχαν επιτύχει στη βολή τους, έτσι 9α ήταν.» (δήλωση του Ρόμπερτ Κρέσμαν, επικεφαλής του κλάδου ιστορίας σκαφών του Κέντρου Ναυτικής Ιστορίας των ΗΠΑ).

Ιαπωνικό υποβρύχιο τσέπης TypeA. Πρόκειται για το Midget C στα νερά έξω από το Περλ Χάρμπορ. Το πρωτότυπο του Ko-Hyoteki, όπως ονομάστηκε από τους Ιάπωνες, καθελκύστηκε τον Απρίλιο του 1940. Τα πρώτα τέτοια σκάφη εισήλθαν σε υπηρεσία στις 15 Νοεμβρίου του ίδιου έτους. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Αλλη μια άποψη του Midget C που εξώκειλε έξω από το Περλ Χάρμπορ. Εντοπίστηκε στις 8 Δεκεμβρίου 1941 και ο κυβερνήτης του συνελήφθη αιχμάλωτος.

τη λ έγ ρ α φ ο : «Ο πτική επ αφ ή με υπ οβρύχιο σε κα τά δυ σ η, δ υ τικ ή π ορεία, τα χ ύ τη τα ε ν ­ ν έα κόμβοι». Τα υπ οβρύχια έπ ρ επ ε να εισ έρ χ ο ν τα ι σ το λ ιμ ά ν ι κιν ο ύ μ εν α σ τη ν επ ιφ άνεια. Σ το «Ward» σ ήμανε σ υ να γερ μ ό ς και το α ντιτο ρ π ιλλ ικό έσ π ευ σ ε με τα χ ύ τη τα σ τη ν π ε­ ριοχή ε ν δ ια φ έ ρ ο ν το ς . Η έ ρ ε υ ν α δ ε ν έ φ ε ­ ρ ε α π ο τέλ εσ μ α . Σ τη ν π ρ α γ μ α τικ ό τη τα το ιαπω νικό υ π οβρύχιο δ ε ν ε κ ιν ε ίτο μ ε δ υ τι­ κή π ορεία, αλλά έ λ α β ε προσω ρινά π ορ εία π ρος τη Δύση για να α π ο φ ύ γ ει το «Condor». Επ ιπ λέον ο εξο π λ ισ μ ό ς να ρ κα ­ λ ιεία ς το υ «Condor», που α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε πί­ σω από τ η ν π ρύ μνη το υ σ κά φ ου ς, π ερ ιό ­ ριζε το ν χώ ρο έρ ε υ ν α ς το υ «Ward». Μ ιάμι­ ση ώ ρα μ ε τά τη ν αρχική επ αφ ή η τά ξ η ε ί­ χ ε α π ο κ α τα σ τα θ εί. Δ ε ν υπ ήρχε λ ό γ ο ς για π ερ α ιτέρ ω έ ρ ε υ ν α και σ τις 04.30 ο συνα­ γ ε ρ μ ό ς σ το «Ward» έ λ η ξε . Τα π ρ ά γμα τα ή τα ν ήσυχα έω ς ό το υ το σ κά φ ος εφ ο δ ια σ μ ο ύ «Antares» ε μ φ α ν ί­ σ θ η κ ε σ το π ροσ κήνιο, ρ υ μ ο υ λ κ ώ ν τα ς μία φ ο ρ τη γ ίδ α 500 t. Το «Antares» θ α π α ρ έδ ι­ δε τη φ ο ρ τη γ ίδ α σ το ρ υ μ ο υ λκ ό «Keosanqua». Ω σ τόσ ο το ρ υ μ ο υ λ κ ό είχ ε κ α θ υ σ τερ ή σ ει και το «Antares» μείω σε τη ν τα χ ύ τη τά το υ κ ιν ο ύ μ εν ο π ρος τη ν ε ί­ σοδο το υ λιμ α νιού . Π ερίπ ου τ η ν ίδια ώρα ένα ς π α ρ α τη ρ η ­ τή ς σ το «Ward», ο ν α ύ τη ς Α μπ ρ οο υζ Ν τόμαγαλ, π α ρ α τή ρ η σ ε ένα ύποπτο α ν τικ ε ί­ μ ενο κ ο ν τά σ το «Antares». Το π λήρω μα τη ς γ έφ υ ρ α ς ε ξ έ τ α σ ε το α ν τικ ε ίμ ε ν ο α λ­ λά οι α π όψ εις δ ε ν τα υ τίζο ντα ν. Ο α ν θ υ π ο ­ π λοίαρχος Γκέπ νερ , α ξιω μ α τικό ς κα τα ­ σ τρ ώ μ α το ς, δ ιέ τ α ξ ε το σ κά φ ος να σ τρίψ ει

α ρ ισ τερ ά για να π λησ ιάσ ει το α ν τικ ε ίμ ε ν ο και να έ χ ε ι κα λ ύ τερ η ο π τική επ αφ ή. Η τα ν π λέο ν φ α ν ερ ό ό τι το α ν τικ ε ίμ ε ν ο ή τα ν μι­ κρό και ε κ ιν ε ίτο με τα χ ύ τη τα π ρος το λι­ μάνι. Ο υπ οπ λοίαρχος Α ο υ τε ρ μ π ρ ιτζ σ η­ κ ώ θ η κ ε από τ η ν π ρό χειρη κ ο υ κ έ τα που ε ί­ χ ε σ τήσ ει σ το δ ια μ έρ ισ μ α χαρτώ ν, τη σ τιγ­ μή που έ φ θ α ν ε ένα μ ή νυ μ α από το «Antares»: έν α ύποπτο α ν τικ ε ίμ ε ν ο το υ ς α κο λ ο υ θ ο ύ σ ε. Ο α ξιω μ α τικ ό ς κα τα σ τρ ώ μ α το ς α ν έ­ φ ε ρ ε τη ν κατάσ τασ η και ο Α ο υ τερ μ π ρ ιτζ δ ιέ τ α ξ ε πάλι γ εν ικ ό σ υνα γερ μό : « Γενικός σ υ να γερ μ ό ς! Γενικός σ υ να γερ μ ό ς! Ο λοι οι ά ν δ ρ ες σ τις θ έ σ ε ις μά χης. Ε π ανδρώ σ τε ό λα τα όπλα. Ε το ιμ α σ θ ή τε για β ό μ β ες β υ ­ θ ο ύ . Ε το ιμ α σ θ ή τε γ ια εμβο λισ μ ό!», α κο ύ σ τη κ ε από το σ ύσ τημα μεγα φ ώ νω ν το υ σ κάφ ους. Ενα υδροπ λάνο ΡΒΥ-5 τη ς Μ οίρας VP14 έ φ θ α σ ε από πάνω και δ ιέ κ ρ ιν ε το μικρό α ν τικ ε ίμ ε ν ο . Π ισ τεύ ο ν τα ς ό τι ή τα ν ένα α­ μ ερ ικ α ν ικ ό υπ οβρύχιο σε κίνδυ νο και β λ έ ­ π ο ν τα ς τ ο «Ward» να σ π εύ δ ει ο λοταχώ ς το α ερ ο σ κ ά φ ο ς έ ρ ιξε δ ύ ο επ ιπ λέο υ σ ες σ η μ α δ ο ύ ρ ες καπνού για να π ροσ διορίσ ει τη θ έσ η . Το α ν τιτο ρ π ιλ λ ικ ό έ λ α β ε π ορεία αναχαίτισ ης και α ύ ξη σ ε τη ν τα χ ύ τη τά το υ σε 20 kts. Ω στόσ ο ο Α ο υ τε ρ μ π ρ ιτζ σ κέφ θ η κ ε πάλι τη ν περίπτω ση εμ β ο λ ισ μ ο ύ το υ υπ ο βρυ χίου από το παλαιό, ελ α φ ρ ύ αν τιτο ρ π ιλ λ ικ ό και αμέσ ω ς ά λ λ α ξε π ορ εία για να π ερ ά σ ει εμ π ρ ό ς από το ν σ τόχο το υ και να ε π ιτ ε θ ε ί με β ό μ β ες β υ θ ο ύ . Σ τις 06.45 ε κ τ ε λ έ σ τ η κ ε η π ρώ τη βολή το υ π ο λ έμ ο υ σ το ν Ε ιρη νικό από το υπ’ α­ ρ ιθ μ ό ν ένα π υρ οβό λο σ τη ν πλώρη το υ

«Ward». Οι ά ν δ ρ ες ή τα ν έ το ιμ ο ι και δ ε ν έ ­ χασαν τ η ν ευκα ιρ ία . Ο μω ς η κλίση και η αναπήδησ η που π ρ ο κά λ εσ ε η α λλα γή π ο­ ρ εία ς που είχ ε δ ια τ ά ξε ι ο κ υ β ε ρ ν ή τη ς έγιναν πολύ πιο α π ό το μ α από όσο μ π ο ρ ο ύ ­ σαν να α ν τισ τα θ μ ίσ ο υ ν τα π υ ρ ο β ό λ α το υ π αλαιού α ν τιτο ρ π ιλ λ ικ ο ύ και η ο β ίδ α π έρασε επάνω από το ν π υρ γίσ κο το υ υπο­ βρ υχίο υ. Το «Ward» είχ ε ή δ η π ροσπ εράσ ει το υπ οβρύχιο πριν το π λήρω μα κ α τα φ έ ρ ε ι να φ ο ρ τώ σ ει νέα ο βίδα σ το π υρ ο β ό λο το υ . Η ο μ ο χειρ ία το υ υπ’ α ρ ιθ μ ό ν τρ ία π υ­ ρ ο β ό λο υ στη δ ε ξιά π λευ ρ ά το υ σ κά φ ου ς ε ίχ ε τ ο εχ θ ρ ικ ό σ κά φ ος σε π λήρη θ έ α και ά ν ο ιξε πυρ. Το μικρο σ κοπ ικό υπ οβρύχιο, μ ε μία ε μ φ α ν ή οπή σ τη βάση το υ π υρ γί­ σκου, έ γ ε ιρ ε π ρος τη μία π λευ ρ ά π ριν ι­ σ ορροπ ήσ ει πάλι και αρχίσ ει να κ α τα δ ύ ε ­ ται. Κ αθώ ς το υ π οβρύχιο β υ θ ιζό τα ν ο λ ο έ ­ να και π ερ ισ σ ό τερ ο το «Ward» π έρ α σ ε κ ο ­ ν τά το υ και με τέσ σ ερ ις ή χο υ ς από τη ν α­ τμ ο σ ειρ ή ν α ά φ η σ ε τέ σ σ ε ρ ις β ό μ β ες β υ ­ θ ο ύ ακρ ιβώ ς σ τη ν π ορ εία το υ κτυ π η μ ένου σ κά φ ου ς. Οι β ό μ β ε ς είχα ν ρ υ θ μ ισ τεί να εκ ρ α γ ο ύ ν σ το μ ικρό β ά θ ο ς τω ν 30 m και σ ύ ν το μ α κύ κλ ο ι α φ ρ ισ μένο υ ν ερ ο ύ και π ίδ α κες σ τα γονιδίω ν π ερ ικύκλω σ α ν τ ο τρ α υ μ α τισ μ έν ο υπ οβρύχιο. Η πλώρη το υ Midget Α β γ ή κ ε μία φ ο ρ ά σ τη ν επ ιφ ά ­ νεια, π ριν αρχίσ ει τ η ν τ ε λ ε υ τ α ία κα τά δυ σ η σε β ά θ ο ς π ερίπ ου 150 m και εξα φ α ν ισ θ εί. Η κατάσ τασ η ε ξελ ισ σ ό τα ν μ ε τα χ ύ τη ­ τα. Τρία λ επ τά μ ε τά τη ν π ρώ τη βολή το π λήρω μα το υ «Ward» εντό π ισ ε ένα μηχα­ ν ο κ ίν η το σαμπάν (βάρκα τ η ς Απω Α να το ­ λής) σ τη ν α π α γ ο ρ ευ μ έν η π ερ ιοχή. Φ οβι­ σ μένο από τα π υρά τω ν π υρ οβό λω ν και τις β ό μ β ε ς β υ θ ο ύ το μ ικρό σ κά φ ος α ν έπ τυ ξε τα χ ύ τη τα και δ ε ν σ τα μ ά τη σ ε α κόμα και μ ετά από ε ν το λ ή που α κ ο ύ σ τη κ ε από το μ εγά φ ω νο το υ π λοίου. Ο υποπλοίαρχος Α ­ ο υ τε ρ μ π ρ ιτζ δ ιέ τ α ξ ε ένα ν β ο η θ ό π υ ρ ο β ο ­ λ η τή να ρ ίξε ι π ρ ο ειδ ο π ο ιη τικ ές β ο λ ές με

33

Τα αντιτορπιλλικό « Ward» (DD-139) και «Chew» (DD-106) αγκυροβολημένα στο Χίλο της Χαβάη στις 22 Ιουλίου 1941. Ήταν μονάδες της 80ής Μοίρας Αντιτορπιλλικών (DESDIV 80) επιφορτισμένης με την προστασία της εισόδου στο Περλ Χάρμπορ. Στις 7Δεκεμβρίου το «Ward“ αντικαθιστούσε το αδελφό του πλοίο «Chew», στο οποίο είχε παρουσιαστεί μηχανικό πρόβλημα. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

1.

2.

06:40

06.45

Αναγνωριστικό Ave υδροπλάνο Αναγνωριστικό υδροπλάνο

/

«Antares»

i To «Antares» αναφέρει I υποβρύχιο στην πρύμνη

Το «Ward» σπεύδει προς το υποβρύχιο

/ /

Φορτηγίδα Υποβρύχιο

Το ΡΒΥ ρίχνει σημαδούρες καπνού Υποβρύχιο

3.

Το πυροβόλο στην πλώρη του «Ward» αστοχεί

4.

06:45

Σημαδούρες καπνού

06:47

«Antares»

S Το κτυπημένο υποβρύχιο πλέει μέσα Αναγνωριστικό υδροπλάνο

Η δεύτερη βολή από το

από τις βόμβες βυθού

«Ward» βρίσκει το

και εξαφανίζεται.

υποβρύχιο στον πυργίσκο

34

Υποβρύχιο Κατόπιν το «Ward» ρίχνει τέσσερις

\

\

• \ * Υποβρύχιο

«Ward»

\

βόμβες βυθού. Σημαδούρες καπνού

Σημαδούρες καπνού

y

Αναγνωριστικό υδροπλάνο

Διάγραμμα που απεικονίζει την επίθεση του «Ward» εναντίον του ιαπωνικού υποβρυχίου το πρωί της 7ης Δεκεμβρίου 1941. Στις 06.40 σήμανε συναγερμός, το αντιτορπιλλικό έλαβε πορεία 125μοιρών και αύξησε την ταχύτητά του σε 20 kts (σχ. 1). Στις 06.45 ο Αουτερμπριτζ διέταξε πορεία στις 110 μοίρες και το πυροβόλο No 1εκτέλεσε την πρώτη βολή (σχ. 2). Ακολούθησε η επιτυχής βολή από το No 3 πυροβόλο (σχ. 3) και η άφεση των τεσσάρων βομβών βυθού (σχ. 4).

ένα τυ φ έ κ ιο . Το σαμπάν σ τα μ ά τη σ ε και ο κα π ετά ν ιο ς το υ άρχισ ε να α ν εμ ίζει με μα­ νία μια λ ευ κ ή σημαία. Σ τις 06.52, π ερ ισ σ ό τερ ο από μία ώρα πριν από τη ν έ ν α ρ ξη τη ς α ερ ο π ο ρ ική ς ε ­ π ιδ ρο μή ς, ο υπ οπ λοίαρχος Α ο υ τερ μ π ρ ιτζ επ ικο ινώ νησ ε μέσω α σ υ ρ μ ά το υ μ ε το δ ιο ι­ κη τή ρ ιο τη ς 14ης Ν α υ τικ ή ς Π ερ ιφ έρ εια ς (υ π εύ θ υ νη για τις ν α υ τικ έ ς υπ η ρ εσ ίες και τις μ ο ν ά δ ες τ η ς π ερ ιο χ ή ς) σ τέλ ν ο ν τα ς το ε ξ ή ς μήνυμα: «Ρ ίξαμε 6 ό μ 6 ε ς Β υθού ε ν α ­ ν τίο ν υπ οβρυχίω ν που επ ιχειρο ύσ α ν στη θαλάσ σ ια π ερ ιο χή ά μυνα ς». Το σ ήμα δ εν Σ ~ : ~~ ΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

φ α ιν ό τα ν να μ ε τα φ έ ρ ε ι τη σ ο β α ρ ό τη τα τ η ς κα τά σ τα σ ης και δ ύ ο λ επ τά α ρ γ ό τερ α ο Α ο υ τε ρ μ π ρ ιτζ μ ετέδ ω σ ε: « Ε π ιτεθ ή κ α ­ με, β ά λα μ ε με π υρ οβό λα και ρ ίξα μ ε β ό μ ­ β ε ς β υ θ ο ύ ε ν α ν τίο ν υ π οβρυχίου που επ ι­ χ ειρ ο ύ σ ε σ τη θαλάσσια π ερ ιο χή άμυνας». Το «Ward» δ ε ν δ ιεκ δ ίκ η σ ε τη βύθισ η το υ υπ οβρυχίου, όμω ς το ΡΒΥ-5 που π ετο ύ σ ε από πάνω έ ρ ιξε δύο β ό μ β ε ς β υ θ ο ύ μ ετά τ η ν επ ίθεσ η το υ α ν τιτο ρ π ιλ λ ικ ο ύ και ανα­ κοίνω σε: « Β υ θ ίσ α μ ε ένα υ π οβρύχιο ένα μίλι νό τια το υ Π ερ λ Χάρμπ ορ». Λόγω τη ς β ρ α δ ύ τη τα ς σ τη δ ια κίνησ η τω ν μ η ν υ μ ά ­

τω ν, τη ς α να π ο φ α σ ισ τικό τη τα ς ο ρ ισ μ έ­ νων α ξιω μ α τικώ ν και τη ς α π ρ ο θ υ μ ία ς να γ ίν ο υ ν π ισ τε υ τέ ς οι α ν α φ ο ρ ές, δ ε ν δ ιαβι­ β ά σ τη κε καμία π ροειδοπ οίησ η π ρος το ν υπόλοιπο Σ τό λ ο που κ ο ιμ ό τα ν σ το λιμάνι. Κ ατόπ ιν το «Ward» ειδ οπ οίη σ ε τη ν Α κ το ­ φ υ λα κή για το σαμπάν και ζή τη σ ε ένα σ κά φ ος για να το σ υ ν ο δ εύ σ ει σ το λιμάνι. Χω ρίς ν ε ώ τε ρ ε ς δ ια τα γ ές το «Ward» συ­ ν έχισ ε τη ν π εριπ ολία το υ . Σ τις 07.03 ο χ ε ι­ ρ ισ τή ς το υ η χ ο β ο λισ τικο ύ α ν έ φ ε ρ ε μία ε ­ παφή και για άλλη μία φ ο ρ ά το «Ward» ά λ ­ λ α ξε π ορ εία και α ν έπ τυ ξε τα χ ύ τη τα , ρί-

To Midget C κατά τη διάρκεια έκθεσής του στην πλατεία Τάιμς της Νέας Υόρκης στις 2-5-1943, με σκοπό τη συγκέντρωση χρημάτων μέσω πολεμικών ομολόγων (war bonds). Το υποβρύχιο αυτό περισυνελέγη από την ακτή όπου είχε προσαράξει και μεταφέρθηκε στις ΗΠΑ για να χρησιμοποιηθεί ως περιοδεύον έκθεμα με σκοπό τη διαφήμιση των πολεμικών ομολόγων. Σήμερα βρίσκεται στο Admiral Nimitz Museum and Historical Center, στο Φρέντερικσμπουργκ του Τέξας.

χ ν ο ν τα ς π έ ν τε 6 ό μ 6 ε ς 6 υ θ ο ύ δ ύο λ επ τά α ρ γό τερ α . Το μόνο α π ο τέλ εσ μ α ή τα ν μία μαύρη μπάλα ν ερ ο ύ που α ν α δ ύ θ η κ ε σ την επ ιφάνεια. Ο χ ρ ό ν ο ς τη ς π εριπ ολίας έ λ η ξ ε και το «Ward» σ τρ ά φ η κ ε π ρος το λιμάνι, όπου έφ θ α σ ε σ τις 08.00, καθώ ς ο ήχος τω ν π ολυ ­ βόλω ν και τω ν ε κ ρ ή ξε ω ν έ φ θ α ν ε π ρος τη θάλασσα. Α ρχικά το π λήρω μα νόμισ ε ό τι ο ή χος π ρ ο ερ χ ό τα ν από τις α ν α τιν ά ξεις

βράχω ν για ένα ν ν έο δ ρ ό μ ο που θ α σ υ νέ­ δ ε ε το λ ιμ ά ν ι με τη Χ ο νο λο υ λο ύ ! Σ ύ ν το μ α ένα ιαπω νικό β ο μ β α ρ δ ισ τικ ό κ ά θ ε τη ς ε ­ φ ό ρ μ η σ η ς «Val» π έ τα ξ ε από πάνω και έ ρ ι­ ξ ε μία βό μβ α που έπ εσ ε μ ό λ ις 300 m από τ ο α ν τιτο ρ π ιλ λ ικό . Η έ κ ρ η ξη σήκω σε σ τον α έρ α τη ν π ρύ μνη το υ π λοίου. Α κο λ ο ύ θ ω ς τ ο α ν τιτο ρ π ιλ λ ικ ό άρχισ ε μία σ ειρά ε λ ιγ ­ μών και α ν έ π τυ ξε τη μ έγισ τη τα χ ύ τη τά το υ . Η κατάσ τασ η ή τα ν σ οβαρή. Τα π υρ ο ­

βό λα το υ παλαιού α ν τιτο ρ π ιλ λ ικο ύ ή τα ν σ χεδιασ μένα για μ ά χες επ ιφ α νεία ς και δ ε ν μπ ορούσ αν να α νυ ψ ω θ ο ύ ν α ρ κ ε τά ή να π ερ ισ τρ α φ ο ύ ν α ρ κ ε τά γρ ή γορ α για να α ν τιμ ετω π ίσ ο υ ν α ερ ο σ κά φ η . Α κό μ α και τα υ δ ρ ό ψ υ κ τα π ολυβ όλα τω ν 0,30 in μπλόκαραν ό τα ν το χιτώ νιο ψ ύ ξη ς έ φ ρ α ξε από τη συσσώρευση αλά τω ν που π ρ ο ή λ θ α ν από το θαλασ σ ινό νερ ό. Ω σ τόσ ο το σ κά­ φ ο ς σ τά θ η κ ε τυ χ ερ ό . Δ ε ν έ γ ιν ε πάλι σ τό ­ χος και σ υνέχισ ε τη ν π εριπ ολία το υ ως το απ όγευμα , ο π ό τε ε λ λ ιμ ε ν ίσ θ η κ ε γ ια να α­ ναπ ληρώ σ ει τις β ό μ β ε ς β υ θ ο ύ που είχ ε χρησ ιμοπ οιήσ ει.

ΠΡΟ ΣΠΑΘ ΕΙΕΣ ΑΝΕΥΡΕΣΗΣ Αν και τα "υπ οβρύχια τσ έπ η ς" σ χεδ όν εξα φ ά νισ α ν το π λ ε ο ν έ κ τη μ α το υ α ιφ ν ι­ διασ μού, ο ρ ό λο ς το υ ς θ α ε ίχ ε π α ρ α μ είνει ένα μ υσ τή ρ ιο αν τ ο πρωί τ η ς 8ης Δ ε κ ε μ ­ βρίου 1941 ένα π α ρ ά ξεν ο α ν τικ ε ίμ ε ν ο δ ε ν

Το αντιτορπιλλικό USS "Ward" στη Χαβάη. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τα ν ικο ύ » , το υ θ ω ρ η κ το ύ «Bismarck», το υ α ερ ο π λ α ν ο φ ό ρ ο υ «Yorktown» και, π ρό­ σ φατα, τη ς το ρ π ιλλ α κ ά το υ ΡΤ-109 που δ ι­ ο ικο ύ σ ε ο Τζω ν Κ έν ε ν τυ κα τά το ν Β' Πα­ γκό σ μ ιο Π ό λ εμ ο και β υ θ ίσ τη κ ε κ ο ν τά στα νησ ιά το υ Σ ο λο μώ ντα ). Σ τις 8 Ν ο εμ β ρ ίο υ 2000 τ ο π λοίο

Το βαθυσκάφος που εντόπισε το Midget Α.

ε ίχ ε ξε β ρ α σ θ ε ί σε μία α κτή το υ νησ ιού 0 άχου. Η ταν το υπ οβρύχιο τσ έπ η ς Midget C, τ ο οποίο είχ ε ε ξο ρ μ ή σ ε ι από το 1-24. Ο ν ε ­ α ρ ός κ υ β ε ρ ν ή τη ς το υ σ υ ν ελ ή φ θ η πριν κ α τα φ έ ρ ε ι να α υ το κ το ν ή σ ε ι και έ γ ιν ε ο π ρώ τος α ιχ μ ά λω το ς π ο λ έμ ο υ τω ν ΗΠΑ (1). To Midget Β κ α τά φ ε ρ ε να ε ισ έ λ θ ε ι σ το Π ερ λ Χάρμπ ορ, αλλά β υ θ ίσ τη κ ε από α μ ε ­ ρικα νικά πλοία πριν π ρ ο κα λ έσ ει α π ώ λει­ ες. Α ν ελ κ ύ σ θ η κ ε λίγο α ρ γ ό τερ α και τ μ ή ­ μα τά το υ χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κα ν για τη ν "επ ι­ σ κευή " το υ Midget C. Θ εω ρ είτα ι ό τι είνα ι το μ ονα δικό που κ α τά φ ε ρ ε να ε ισ έ λ θ ε ι σ το Π ερ λ Χάρμπ ορ. Κ ατά τη δ ιά ρ κεια το υ π ο λ έμ ο υ θ ά φ τη κ ε στα θ ε μ έ λ ια ε ν ό ς λ ιμ ε ­ νοβραχίονα, όπου ε ξα κ ο λ ο υ θ ε ί να β ρ ίσ κ ε­ τα ι μ έχ ρ ι σ ήμερα. To Midget D α να κα λύ ­ φ θ η κ ε τυχαία, το 1960 π ερίπ ου 1,8 km έξω από τ η ν είσ ο δο το υ λιμ α νιού , από δ ύ τ ε ς

To «Pisces V» φωτίζει το υποβρύχιο. Το σκοτάδι που επικρατεί σε τέτοια βάθη εντυπωσιάζει.

«American Islander» α π έπ λευσ ε από τη Χονο λο υ λο ύ . Σ το κα τά σ τρ ω μ α έ φ ε ρ ε δύο τη λ ε κ α τ ε υ θ υ ν ό μ ε ν α σκάφη, τα «Argus» και «Little Hercules», εξο π λ ισ μ έν α με τ η λ ε ­ ο π τικ έ ς κ ά μ ε ρ ε ς . Μ αζί επ έβ α ινα ν τρ ε ις β ε τε ρ ά ν ο ι τη ς σ ύγκρ ου σ ης που είχ ε ξ ε κ ι­ νή σ ει τ ο ν Β ’ Π αγκόσ μιο Π ό λ εμ ο για τις ΗΠΑ: ο Κ ιτσ ίτζι Ν τέο υ α , 80 ετώ ν , α σ υρ μα ­ τισ τή ς σε ένα από τα ιαπωνικά υπ οβρύχια που μ ε τέ φ ε ρ α ν τα υπ οβρύχια τσ έπ η ς και οι Ο υίλ Λ έν ε ρ και Ράσελ Ριτζ, 79 και 84 ε ­ τώ ν α ντίσ τοιχα, σ υ νά δ ελφ ο ι ν α υ τικ ο ί που υ π η ρ ετο ύ σ α ν σ το α ν τιτο ρ π ιλ λ ικ ό «Ward». Την ο μά δ α τω ν ε ρ ε υ ν η τ ώ ν σ υμπλήρω ναν δ ύ ο σ ύγχρ ο νοι ισ τορικοί, ο Ιάπωνας Κατσ ο υ χ ίρ ο Χάρα και ο Α μ ερ ικ α ν ό ς Σ τή β ε ν Α μπ ρ οο υζ (2). Ο Μ π ά λα ρντ είχ ε λ ά β ει π λη ­ ρ ο φ ο ρ ίες από μια έ ρ ε υ ν α με η χ ο β ο λισ τι­ κά μ η χ α ν ή μ α τα που είχ ε π ρ α γμ α το π ο ιή ­ σει η Υπ ηρεσία Π άρκω ν τω ν ΗΠΑ το 1988.

Το ιαπωνικό υποβρύχιο τσέπης, όπως βρίσκεται σήμερα στον πυθμένα του ωκεανού.

το υ Α μ ερ ικ α ν ικ ο ύ Ν α υτικού . Η θ υ ρ ίδ α το υ ή τα ν α ν ο ικ τή από το εσ ω τερ ικό , αλλά δ ε ν υπ ήρχε κα νένα ίχνος από το π λήρω ­ μα. To Midget Ε ε ίχ ε α φ ε θ ε ί από το υπο­ β ρ ύχιο 1-16, ε π ιτέ θ η κ ε σ το κα τα δ ρ ο μ ικό "St. Louis" σ τις 10.04 και το βρ ά δυ τη ς 7ης Δ ε κ εμ β ρ ίο υ έ σ τε ιλ ε ένα α σ α φ ές μ ήνυμ α γ ια τ η ν επ ιτυ χία τ η ς επ ίθ εσ η ς. Ε κ τ ο τε α­ γ ν ο ε ίτα ι η τύ χ η το υ . Η ύπ αρξη το υ Midget Α έξω από το λ ι­ μά νι ή τα ν γνω σ τή, όμω ς δ ε ν είχα ν κ α τα ­ φ έ ρ ε ι να το ανακαλύψ ουν. Η πιο π ρόσ φ α­ τη α π οσ τολή που εσ τία σ ε τη ν π ροσοχή τ η ς σ τη ν εύ ρ εσ η το υ ιαπω νικού υ π ο β ρ υ ­ χίου έ γ ιν ε από τ ο "National Geographic" το ν Ν ο έμ β ρ ιο το υ 2000 υπό τ ο ν Ρ όμ π ερ τ Μπάλ α ρ ν τ. ο οπ οίος η γ ε ίτο μίας ο μά δ α ς ε ρ ε υ ­ ν η τώ ν τω ν αβα θώ ν νερ ώ ν (ο Μ π ά λα ρντ ε ί­ ναι γ ν ω σ τό ς από τ ις α να κα λύ ψ εις το υ «Τι­ -ΊΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

δ ο κ ιμ ές , τ ο π ρώ το από τα δ ύ ο τ η λ ε κ α τ ε υ ­ θ υ ν ό μ εν α σ κάφη β υ θ ίσ τη κ ε σ το νερ ό. Σ το ν π ερ ιο ρ ισ μ ένο χώ ρο το υ δ ω μ α τίο υ ε ­ λ έγ χ ο υ β ρ ίσ κ ο ν τα ν 12 ο θ ό ν ε ς που α π ει­ κό νιζα ν το ν φ ω τισ μ έν ο π υ θ μ ένα τ η ς θ ά ­ λασσας κα θ ώ ς τ ο «Argus» γ λισ τρ ο ύ σ ε λί­ γα μ έτρ α πιο πάνω. Την ίδια σ τιγμή ο Μπά­ λ α ρ ν τ σ χεδ ία ζε τ η ν π ορ εία το υ σ κάφ ους, α π ο κ λ είο ν τα ς το υ ς π ιθ α νο ύ ς σ τόχο υς το ν ένα μ ετά το ν άλλο, μ ε τα ξ ύ α υ τώ ν και ένα ν εώ τε ρ ο υ τύ π ο υ ιαπω νικό υπ οβρύχιο τσ έπ η ς που ε ίχ ε β υ θ ισ τε ί τα τ ε λ ε υ τ α ία χ ρ ό ν ια το υ π ο λέμ ο υ . Αν το υ π οβρύχιο είχ ε β υ θ ισ τεί επ ιτό π ο υ, ο εν το π ισ μ ό ς το υ θα ή τα ν σ χ ετικά εύ κ ο λ ο ς . Ω στόσ ο οι ε ρ ε υ ν η -

Το βαθυσκάφος « Pisces IV» στην πρύμνη του μικροσκοπικού υποβρυχίου. Η φωτογραφία τραβήχθηκε από το δεύτερο βαθυσκάφος, « Pisces V». Αυτή τη φορά το HURL είχε ταυτόχρονα δύο βαθυσκάφη στον βυθό, επιτρέποντας την καταγραφή σε φιλμ μαζί με το σημαντικό εύρημα και του βαθυσκάφους που έκανε την ανακάλυψη.

τ έ ς δ ε ν γνώ ρ ιζα ν αν το ιαπω νικό σ κά φ ος βρ ισ κό τα ν σ τη ν π ερ ιο χή ε κ είν η . Ο Ο υ ίλ Λ έν ε ρ υ π έθ εσ ε ό τι ο Ιάπωνας κ υ β ε ρ ν ή τη ς επ α ν έκ τη σ ε τ ο ν έ λ ε γ χ ο το υ σ κά φ ου ς, γνώ ρ ιζε ό τι τα α νθυ π ο β ρ υχ ια κά δ ίκ τυ α ή τα ν α ν ο ικ τά και κ α τ ε υ θ ύ ν θ η κ ε π ρος το λ ιμ ά ν ι και τη ν α π οσ τολή το υ . Ο Μ π ά λα ρντ σ υμ φ ώ νησ ε και π ροσπ άθησ ε να β ρ ε θ ε ί σ τη θ έσ η το υ κ υ β ε ρ ν ή τη . Το σ κά φ ος ε ίχ ε π ορ εία που θ α το έ φ ε ρ ν ε σ τη ν είσ ο δο το υ Π ερ λ Χ άρμπ ορ χω ρίς να γνω ρ ίζει ό τι κά τι κ ιν είτα ι πίσω το υ , δ ια φ ο ­ ρ ετικ ά θ α είχ ε κ α τα δ υ θ εί. Μ ε τά τη ν πρώ­ τη ή τη δ ε ύ τε ρ η βολή από το «Ward» είχ ε κ τυ π η θ εί θ α νά σ ιμα και β υ θ ιζό τα ν ή ο κυ ­ β ε ρ ν ή τη ς α ν τιλ ή φ θ η κ ε ό τι ε ίχ ε εντο π ι-

Οι δύο έλικες στην πρύμνη του ιαπωνικού υποβρυχίου.

Σ ε μια έκτα σ η δ ιασ τάσ εω ν β υ θ ο ύ 1,6 km χ 2,4 km έξω από το Π ερ λ Χ άρμπ ορ είχαν κα τα γ ρ α φ εί 150 «στόχοι», έν α π ρ α γμ α τικό ν ε κ ρ ο τα φ ε ίο υλικώ ν από τ ο ν Β ’ Π α γκό ­ σμιο Π όλεμ ο. Στα α ν ο ικ τά το υ Οάχου, μ ετά από τις

Μία κοντινή άποψη της πρύμνης του ιαπωνικού υποβρυχίου.

σ θεί και κ α τα δ ύ θ η κ ε . Σ ε κ ά θ ε περίπτω ση η π ορ εία το υ υπ οβρυχίου έπ ρ επ ε να είχ ε π α ρ α μ είνει η ίδια: π ρος το Π ερ λ Χάρμπορ. Ο κ υ β ε ρ ν ή τη ς δ ε ν θ α ή θ ε λ ε να μ είν ει σ την ισ τορία ως ο άνθρ ω π ος που θ α φ α ­ νέρ ω νε το ιαπω νικό σ χέδιο α ιφ νιδ ια σ τι­ κής επ ίθεσ ης. Από τις 4 Ν ο εμ β ρ ίο υ το «Little Hercules» σ υ μ μ ε τε ίχ ε σ τις έ ρ ε υ ν ε ς , οι ο ­ π οίες κάλυψ αν τη ν π ερ ιο χή που ε ίχ ε χαρ­ το γρ α φ ή σ ει η Υπηρεσία Π άρκω ν και επ εκ τά θ η κ α ν και α λλού. Η ο μά δ α έ κ α ν ε ν έ ε ς ανα κα λύψ εις. Β ρ ή κε μια α νέπ αφ η το ρπ ίλλη μ ή κ ο υ ς μ εγ α λ ύ τε ρ ο υ από δύο μ έτρ α , που ο Χ άρα επ ιβεβα ίω σ ε ό τι π ρ ο ερ χ ό τα ν από ιαπω νικό υπ οβρύχιο τσ έπ η ς: έξω από το λ ιμ ά ν ι τα ιαπωνικά α ερ ο σ κά φ η δ ε ν ε ί­ χαν ρ ίξει το ρ π ίλ λ ες. Η το ρ π ίλλη α υ τή είχ ε π τερ ύ γ ια σ τη ν ο υρ ά και διπλή έλικα , ή τα ν σπασμένη σ τη μέσ η και έ λ ε ιπ ε ο κώ νος τη ς μ ύ τη ς τη ς . Η χα ρ τογρ ά φ ησ η τ η ς Υπη­ ρεσ ίας Π άρκω ν α ν έ φ ε ρ ε και ένα μη αναγ ν ω ρ ισ θ έν «περισκόπιο» ή π α ρόμοιο α ν τι­ κ είμ εν ο σ τη ν ίδια π ερ ιοχή. Μ ήπω ς το υπο­ βρ ύχιο κ α τ έ β η κ ε σε μ εγά λο Β άθος και τ ε ­ λικά κ α τα σ τρ ά φ η κ ε λόγω τη ς μ εγ ά λ η ς π ίεσης; Σε μια τ έ τ ο ια περίπ τω ση τα κ ο μ ­ μάτια το υ θ α β ρ ίσ κο ντα ι σ το ν π υ θ μ ένα το υ ω κεανού. Από τις 14 Ν ο εμ β ρ ίο υ 2000 τα «Argus» και «Little Hercules» α ν τικ α τα σ τά θ η κ α ν από δ ύ ο μ ο ν ο θ έσ ια βα θ υ σ κά φ η ιδ ιο κ τη ­ σίας τ η ς American Deepwater Engineering, τα «Deepworker 8» και «Deepworker 9», που μπορούσ αν να φ θ ά σ ο υ ν σε β ά θ ο ς 600 m. Δ ύο η μ έ ρ ε ς α ρ γ ό τερ α η π ροσ π άθεια α­ ν εύ ρ εσ η ς το υ ιαπω νικού υπ ο βρυ χίου τσ έ ­ πης τε ρ μ α τίσ τη κ ε χω ρίς α π ο τέλ εσ μ α .

Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ Την Τ ετά ρ τη 28 Α υγο ύσ το υ 2002 έ ξ ι ε ­ π ισ τή μ ο ν ες το υ Ε ργα σ τη ρίο υ Υπ οθαλάσ­ σιων Ε ρευ νώ ν τη ς Χ α βά ης (Hawaii Undersea Research Laboratory - HURL) ξ ε κ ί­ νησ αν για τη ν τε λ ε υ τ α ία εκ π α ιδ ευ τικ ή κα­ τά δ υσ η το υ έ το υ ς . Κατά τη δ ιά ρ κειά τη ς α νακάλυψ αν α υ τό που οι ε ρ ε υ ν η τ έ ς τω ν α βα θώ ν νερ ώ ν π ροσπ αθούσαν να β ρ ο υ ν τα τε λ ε υ τ α ία 60 χρόνια. Α π οσ τολή το υ HURL είνα ι η μ ε λ έ τη τω ν φ α ιν ο μ ένω ν που εξελ ίσ σ ο ν τα ι στα μ ε ­ γάλα βά θη το υ Ε ιρη νικού ω κεα νο ύ . Κ ά θ ε χρό νο, πριν από τη ν έν α ρ ξη τη ς π ερ ιό δ ο υ τω ν κα τα δύ σ εω ν, δ ιε ξά γ ο ν τα ι δ ο κ ιμ ές . Κατά τη δ ιά ρ κεια αυ τώ ν ν έο ι χ ειρ ισ τές β α θ υ σ κα φ ώ ν ε κ π α ιδ εύ ο ν τα ι και τα π λη ­ ρώ ματα τω ν β ο η θ η τικ ώ ν σ καφ ώ ν επιφανεία ς εξα σ κ ο ύ ν τα ι σ τη ν κ α θ έλκ υ σ η , σ την π α ρα κολού θη σ η και σ την α νά κτησ η τω ν υ π οβρυχίω ν σκαφών. Το ιδα νικό σ ημ είο για τη ν ε κ τέ λ ε σ η τω ν δ ο κιμ α σ τικώ ν και τω ν εκ π α ιδ ευ τικ ώ ν κα τα δ ύ σ εω ν β ρ ίσ κ ε­ τα ι κ ο ν τά σ το λιμάνι, όπου υπάρχουν π ο λ­ λά ε ν δ ια φ έ ρ ο ν τα α ν τικ ε ίμ ε ν α π ρος ε ξ έ τ α ­ ση. Μ ε τά τ ο ν Β 1 Π αγκόσ μιο Π ό λ εμ ο η π ε­ ριοχή α υ τή δ έ χ θ η κ ε όλα τα ά χρη σ τα φ ο ρ ­ τη γά α υ το κ ίν η τα , α π οβ α τικά σ κάφη και λοιπό π ο λ εμ ικ ό εξο π λ ισ μ ό που γ έ μ ιζ ε το

λιμάνι. Κ ά θ ε χ ρ ό νο το HURL α να κα λύ π τει ε ν δ ια φ έ ρ ο ν τα α ν τικ είμ εν α . Ω στόσ ο τα τ ε ­ λ ευ τα ία είκοσ ι χ ρ ό ν ια οι π ιλό τοι τω ν βα ­ θ υ σ κα φ ώ ν α να ζη τού σ α ν ένα σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ­ νο ιαπω νικό υ π οβρύχιο τσ έπ η ς το οποίο, σύμφω να με τις μ α ρ τυ ρ ίες, είχ ε β υ θ ισ τεί από το α ν τιτο ρ π ιλ λ ικ ό «Ward». Κατά τις λ ίγ ε ς δ ο κ ιμ α σ τικ ές κ α τα δ ύ σ εις τη ς η ο μ ά ­ δα το υ HURL έ χ ε ι κα τα γρ ά ψ ει μ εθ ο δ ικ ά τα ευ ρ ή μ α τα , δ η μ ιο υ ρ γ ώ ν τα ς σ τα δια κά έ ­ ναν χ ά ρ τη το υ β υ θ ο ύ . Α ργά ή γρή γορ α το To «Pisces V» ερευνά τους τορπιλλοσωλήνες του ιαπωνικού υποβρυχίου. Φαίνονται οι τορπίλλες που δεν έχουν βληθεί.

Κοντινή άποψη του πυργίσκου του υποβρυχίου.

υπ οβρύχιο θ α ανακαλυπ τόταν. Σ τις 28 Α υγο ύσ το υ 2002, τρ ίτ η και τ ε ­ λ ευ τα ία η μ έ ρ α τ η ς εκπ α ίδ ευ σ η ς εκ είν ο υ το υ έ το υ ς , το μ ά θ η μ α π ερ ιελ ά μ β α νε το ν χειρ ισ μ ό υ π οβρύχιου ε ρ ε υ ν η τ ικ ο ύ ο χ ή μ α ­ το ς ή β α θ υ σ κ ά φ ο υ ς. Κ ατά τις τ ε λ ε υ τ α ίε ς ώ ρ ες τ η ς κα τά δ υ σ η ς η ο μά δ α το υ HURL χ ρ η σ ιμ οπ οιο ύσ ε τα δ ύ ο βα θ υ σ κά φ η που δ ιέ θ ε τ ε , τα «Pisces IV» και «Pisces V». Λ ί­ γο πριν από τη λ ή ξη το υ π ρ ο γρ ά μ μ α το ς η ο μ ά δ α το υ HURL α να κά λυ ψ ε ένα ιαπωνικό υπ οβρύχιο τσ έπ η ς, μ ή κ ο υ ς 24 m και δ ια ­ μ έτρ ο υ 1,8 m, που χ ρ ο ν ο λ ο γ ε ίτο από το ν Β' Π αγκόσ μιο Π ό λεμ ο . Το σ κά φ ος β ρ έ θ η ­ κ ε σε β ά θ ο ς 366 m, 5,5 km από τ ο Π ερ λ Χάρμπορ. Κ ανένα ς δ ε ν γνώ ρ ιζε πού βρ ισ κότα ν το υ π οβρύχιο ως τη σ τιγμ ή που α να κα λύ­ φ θ η κ ε, σε α ρ κ ε τή απόσταση από τη ν π ε­ ριοχή όπου ερ ε υ ν ο ύ σ ε ο Ρ όμ π ερ τ Μπάλα ρ ν τ. Η ο μά δ α το υ HURL είχ ε μ ε λ ε τή σ ε ι σ οβαρά τη θ εω ρ ία το υ μ ε λ ε τ η τ ή υποθα-

λάσσιας ισ τορίας Κ εν Χ ά κλερ , ο οπ οίος ε ­ π έμ εν ε ό τι το υπ οβρύχιο τσ έπ η ς θ α βρ ι­ σ κό τα ν στα ρηχά ν ερ ά ακρ ιβώ ς σ τη ν είσ ο ­ δο το υ λιμ α νιού . Ω σ τόσ ο ερ ε υ ν ο ύ σ ε σε βάθη μ εγ α λ ύ τε ρ α τω ν 300 m και α π ο δ εί­ χ θ η κ ε ό τι είχ ε δίκιο. Ο Τέρυ Κέρμπυ, δ ιε υ θ υ ν τή ς επ ιχ ειρ ή ­ σεω ν τη ς ο μ ά δ α ς και κ υ β ε ρ ν ή τη ς το υ βα ­ θ υ σ κ ά φ ο υ ς «Pisces IV» που α να κά λυ ψ ε το υπ οβρύχιο, είπ ε ό τι ή τα ν κα λ υ μ μ έν ο από βλάσ τηση αλλά βρ ισ κ ό τα ν σε ε ξα ιρ ε τικ ή κατάσ τασ η. Η υπ οβρύχια εικονοσ κόπ ησ η έ δ ε ιξ ε ό τι ο σ κ ε λ ε τό ς είνα ι σ κο υρ ια σ μ έ­ νος, το σ κά φ ος έ χ ε ι κλίση π ρος τ η ν α ρ ι­ σ τερ ή π λευρ ά και το π ερισ κόπ ιο είνα ι ε ­ κ τε τα μ έ ν ο . Η ε ξέ τα σ η τη ς τα ιν ία ς έ δ ε ιξ ε ό τι σ το σ κά φ ος δ ε ν υπ άρχει ε μ φ α ν ή ς ζημιά, ε ­ κ τό ς από μια δια μ π ερή οπή από βλήμα στη βάση το υ π υργίσ κου, π ερίπ ου στη θ έ ­ ση όπου κ α θ ό τα ν ο κ υ β ε ρ ν ή τη ς . Καμία ραφή δ ε ν έ χ ε ι α ν ο ίξε ι και δ εν π α ρα τη ρ ή-

37

Στη δεξιά πλευρά του πυργίσκου διακρίνεται η οπή στο σημείο όπου κτύπησε το βλήμα από το πυροβόλο του « Ward».

Μία κοντινή ματιά στην αριστερή πλευρά του πυργίσκου δείχνει δύο μικρές οπές στο κέλυφος του υποβρυχίου.

θ η κ ε καμία σ τρέβλω σ η το υ μ ετά λ λ ο υ . Α ­ κό μα και τα π ρ ο σ τα τευ τικ ά γύρ ω από το υ ς τ ο ρ π ιλ ο β λ η τ ικ ο ύ ς σ ω λή νες δ ε ν έ ­ χ ο υ ν σ τραβώ σει. Το ο ρ ιζό ν τιο π ηδά λιο τη ς π ρ ύ μ νη ς, που είνα ι σ τρ α μ μ έν ο σε κά­ θ ε τ η θ έσ η , δ ε ίχ ν ε ι ό τι το σ κά φ ο ς κ α τ ε ρ ­ χ ό τα ν σ το ν β υ θ ό σε ο ρ ιζό ν τια θ έσ η , ενώ το π ηδ ά λιο ελ έ γ χ ο υ δ ιεύ θ υ ν σ η ς β ρ ίσ κ ε­ τα ι σε ευ θ εία . Ε χ ο ντα ς μια οπή σ το ν σ κε­ λ ε τ ό και ένα ν ν εκ ρ ό κ υ β ε ρ ν ή τη σ τα χειρ ιΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

c r - c ia το υποβρύχιο πρέπει να βυθίστη­ κε με γρήγορο ρυθμό, κινούμενο ανατολι­ κά και γλιστρώντας σε μεγαλύτερα βάθη καλύπτοντας μεγάλη απόσταση, πριν συγκρουστεί βίαια με τον σκοτεινό, αμμώδη βυθό. Αν και δέχθηκε επίθεση από τέσ σ ε­ ρις βόμβες βυθού δεν υπάρχει ζημιά πα­ ρά μόνο η οπή στη βάση του πυργίσκου. Τα δυνατά ρεύματα απομάκρυναν την άμ­ μο γύρω από το σκάφος και το διατήρη­ σαν καθαρό. Υπάρχουν μόνο μερικά κομ­ μάτια πετονιάς και δίκτυα ψαρέματος αγκιστρωμένα γύρω του. «Η ανακάλυψή του ήταν μία σημαντι­ κή στιγμή», είπε ο Κέρμπυ. Ο ίδιος και άλ­ λοι ερ ευνη τές είχαν εκ τελ έσ ει καταδύ­ σεις στην περιοχή από τη δεκαετία του 1980. Πίστευαν ότι το υποβρύχιο βρισκό­ ταν κάπου εκ ε ί και για περισσότερο από μία δεκαετία θεωρούσαν την ανακάλυψή του προσωπικό θέμα. Ο Τζων Ουίλτσαίρ, διευθυντής στο HURL, περιέγραψε την περιοχή ως μια υποβρύχια έκθεση άχρη­ στου στρατιωτικού υλικού: «Από αφηγή­ σεις ντόπιων δυτών γνωρίζαμε πού βρί­ σκονται πολλά από τα συντρίμμια. Η εύ ρ ε­ ση του υποβρυχίου ήταν εξαιρ ετικά δύ­ σκολη εξαιτίας των σημαντικών ποσοτή­ των από παλιοσίδερα στην περιοχή και σταθήκαμε απλώς τυχεροί, διότι τελείω ­ ναν οι δοκιμαστικές και εκπ αιδευτικές κα­ ταδύσεις». Οι επιστήμονες που έκαναν την ανα­ κάλυψη πιστεύουν ότι πρόκειται για το υ­ ποβρύχιο που είχε γίνει στόχος του «Ward». Σε αυτό συνηγορεί η μεγάλη οπή στον πυργίσκο του, που ταιριάζει με την αναφορά του «Ward» σχετικά με το ση­ μείο όπου το βλήμα από το πυροβόλο του κτύπησε το υποβρύχιο. Επιπλέον το μικρό σκάφος φ έρ ει ακόμα τις δύο τορπίλλες του. Με βάση αυτά π ιστεύεται ότι ο πόλε­ μος στον Ειρηνικό ξεκίνησε για τις ΗΠΑ νωρίτερα από ό τι πίστευαν αρχικά οι ιστο­ ρικοί. «Είναι η βολή που ξεκίνησε τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μεταξύ των Αμερικα­ νών και των Ιαπώνων», είπε ο Ουίλτσαϊρ. Αν και η αεροπορική επιδρομή συνδέ­ ετα ι περισσότερο με την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ, αμερικανικοί στρατιω τι­ κοί κύκλοι εδώ και μεγάλο χρονικό διά­ στημα ισχυρίζονταν ότι μία υποβρύχια α­ ψιμαχία συνέβη πρώτη. Οι στρατιω τικοί υ­ ποστήριζαν ό τι προκάλεσαν τις πρώτες α­ πώλειες όταν το «Ward» βύθισε ένα ιαπω­ νικό υποβρύχιο στις 06.45 της 7ης Δ εκεμ ­ βρίου 1941, περίπου μια ώρα πριν από την αεροπορική επιδρομή. Για τον λόγο αυτό οι ερ ευνητές θεωρούν την ανακάλυψη ως ένα βραβείο. Πιστεύουν ό τι η ανακάλυψη του υποβρυχίου αποδεικνύει ότι οι Ιάπω­ νες προσπάθησαν να διεισδύσουν στο Περλ Χάρμπορ πριν από την αεροπορική επίθεση της 7ης Δεκεμβρίου 1941 και ότι οι ΗΠΑ τους απέτρεψαν. Η ανακάλυψη βοηθά στη στήριξη των αμερικανικών ι­ σχυρισμών ό τι οι ΗΠΑ έβαλαν πρώτες κα­ τά της Ιαπωνίας και επέφεραν τις πρώτες απώλειες. ΙΣΤΟΡΙΑ

Το ναυάγιο δεν εξέπ ληξε τον Ορβιλ Ηθιερ. Ο Ηθιερ, 80 ετών σήμερα, ήταν ένας από τους 82 άνδρες από το Σεντ Πωλ που επάνδρωναν το «Ward» όταν αυτό βύθισε το ιαπωνικό υποβρύχιο. «Μερικοί αμφ έ­ βαλλαν ότι το είχαμε βυθίσει, αλλά εμείς γνωρίζαμε ότι έτσι είχε γίνει». Ο Ντάνιελ Μαρτίνεζ, ιστορικός του Μνημείου Αριζόνα, είχε πάρει συνέντευξη από την ομοχειρία του πυροβόλου που ε ί­ χε εκ τελ έσ ει την πρώτη βολή και από έ ­ ναν πιλότο ο οποίος είχε δει τη βύθιση του υποβρυχίου. Ώ ς την ανακάλυψη του υποβρυχίου", είπε, "οι διηγήσεις των αυ­ τοπτών μαρτύρων ήταν ανεπιβεβαίωτες. Για αυτά που είπαν και πίστευαν ό τι θυμούνταν υπάρχει πλέον η απόδειξη».

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ Τα ιαπωνικά υποβρύχια τσέπης απέτυχαν στον σκοπό τους. Δεν κατάφεραν να προκαλέσουν ζημιές στον αμερικανικό στόλο. Ωστόσο οι εννέα άνδρες που έχα­ σαν τη ζωή τους αποθεώθηκαν ως ήρωες πολέμου στην Ιαπωνία. «Δεν υπήρχε κα­ μία αίσθηση για την επ ικείμενη τραγω­ δία», είπε σε συνέντευξή του ο Ντέσυα. «Καθένας γνώριζε ό τι έκανε το καθήκον του ... αν και εγώ είχα την αίσθηση ό τι τα υποβρύχια τσέπης μπορεί να μην επέστρεφαν». Η προπαγάνδα των Ιαπώνων ισχυρίσθηκε ψευδώς ότι ένα υποβρύχιο τσέπης είχε τορπιλλίσει και βυθίσει το θωρηκτό «Arizona». Λίγο μετά την επίθεση στο Περλ Χάρ­ μπορ το «Ward» μετετράπη στο APD-16, ένα αντιτορπιλλικό-οπλιταγωγό, και σε αυτό έγιναν εργασίες για να μπορεί να με­ τα φ έρ ει στρατεύματα. Το πυροβόλο των 4 in που εκτέλ εσ ε την πρώτη βολή του πο­ λέμου στον Ειρηνικό αφ αιρέθηκε και αντικαταστάθηκε από ένα αντιαεροπορικό πυροβόλο διαμετρήματος 3 in. Το πρώτο τοπ οθετήθηκε αρχικά στο Smithsonian Institution στην Ουάσιγκτον. Το 1958 μ ετα ­ φέρθηκε στο Σεντ Πωλ για τις εορτασ τι­ κές εκδηλώσεις για τα 100 χρόνια της πο­

λιτεία ς της Μινεσότα. Εκεί βρίσκεται ως σήμερα. Ο Ορβιλ Ηθιερ είναι πρόεδρος της λέσχης «First Shot» που συγκρότησαν τα επιζώντα μέλη του πληρώματος του «Ward». Περίπου 20 από τους 82 άνδρες βρίσκονται στη ζωή και οι περισσότεροι κατοικούν στο Τουίν Σίτις. Κάθε χρόνο στις 7 Δεκεμβρίου οργανώνουν μία μικρή τελ ετή στον χώρο όπου διατηρείται το πυ­ ροβόλο το οποίο εκτέλεσ ε την πρώτη ε­ κείνη βολή. Η επίθεση στο Περλ Χάρμπορ είναι ένα ευαίσθητο θέμα στην Ιαπωνία και πολλοί Ιάπωνες προτιμούν να μη το συζη­ τούν. Εξήντα ένα περίπου χρόνια μετά την επιδρομή η διδασκαλία σχετικά με τον πόλεμο εναντίον των Βρετανοαμερικανών είναι μηδαμινή στην Ιαπωνία. Α ντίθε­ τα με τους νεαρούς Γερμανούς, λίγοι Ιά­ πωνες έχουν μελετήσ ει (πόσο μάλλον δε­ χθεί) ότι το έθνος τους φ έρ ει μέρος της ευθύνης για τον πιο καταστροφικό πόλε­ μο στην ιστορία. Ανώτεροι κυβερνητικοί παράγοντες δεν εμφανίσθηκαν στις εκ­ δηλώσεις για τα 60 χρόνια από την επ ίθε­ ση, που έγιναν στη Χαβάη τον Δεκέμβριο του 2001. Στην Ιαπωνία η ανακάλυψη του υπο­ βρυχίου προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις. Την επόμενη ημέρα καμία από τις εφ ημ ε­ ρίδες μεγάλης κυκλοφορίας δεν ανέφερε το γεγονός. Ενας ιστορικός - κρατικός υ­ πάλληλος δήλωσε ότι το ναυάγιο του υπο­ βρυχίου αποτελεί απόδειξη ό τι σι ΗΠΑ και όχι η Ιαπωνία ξεκίνησαν τον πόλεμο. «Το εύρημα παρέχει αποδείξεις ότι οι Αμερι­ κανοί εκτέλεσ αν την πρώτη βολή, που ση­ μαίνει ότι ο πόλεμος είχε ήδη αρχίσει πριν από την ιαπωνική αεροπορική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ», είπε ο Τακεχίτο Σιμπάτα, ιστορικός στο Ινστιτούτο Ερευνας του Υπουργείου Αμυνας. «Ετσι πιστεύαμε ό τι άρχισε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Τώ­ ρα έχουμε αποδείξεις», συμπλήρωσε. Ενας άλλος ιστορικός, ο Γιοσιάκι Γιοσίμι του Πανεπιστημίου Τσούο του Τόκυο, είπε ό τι η θέση του υποβρυχίου αποδεικνύει ότι η Ιαπωνία προετοίμαζε μία αιφνι­

Τα π λή γ μ α τα που δ έχ β η κ ε το M id g e t Β είναι εμ φ α νή σ ε α υ τή τη φ ω το γ ρ α φ ία .

Ιαπω νικός χ ά ρ τη ς το υ Π ερ λ Χ άρμπ ορ που β ρ έ θ η κ ε σ το M id g et C. Ε χει απ οτυπ ω μένα τα α γκ υ ρ ο β ό λια των πλοίων και τις π ο ρ είες εισ ό δ ο υ και δ ια φ υ γ ή ς το υ υπ οβρυχίου.

διαστική επίθεση εναντίον των ΗΠΑ, Προ­ σέθεσε ό τι δεν είναι πιθανό η ανακάλυψη να αλλάξει την ερμηνεία της επιδρομής ε ­ ναντίον του Περλ Χάρμπορ, καθώς είναι ήδη γνωστό ότι η Ιαπωνία είχε σ τείλει υ­ ποβρύχια για να ανιχνεύσουν το λιμάνι πριν από την αεροπορική επίθεση: «Η α­ νακάλυψη αποτελεί ένα σημαντικό στοι­ χείο ιστορικής απόδειξης διότι υποστηρί­ ζει την προσπάθεια της Ιαπωνίας να διεξαγάγει μια αιφνιδιαστική επίθεση». Αν και δεν έχει αποφασισθεί πώς και πότε θα ανασυρθεί το υποβρύχιο, πιθανο­ λογείται ότι θα γίνει μέρος ενός εθνικού καταφυγίου, με τη σύμφωνη γνώμη της Ε­ θνικής Υπηρεσίας Ωκεανογραφίας και Α­ τμόσφαιρας (National Oceanic and Atmospheric Administration) και του Πανεπι­ στημίου της Χαβάης που χρηματοδοτούν το HURL. Α μερικανικές και ιαπωνικές υπη­ ρεσίες αναμένεται να λάβουν μέρος στην επιχείρηση ανάσυρσής του. Επειδή το υ­ ποβρύχιο βυθίστηκε κατά τη διάρκεια μά­ χης, παραμένει ιαπωνική ιδιοκτησία, αν και βρίσκεται σε αμερικανικά χωρικά ύδατα. Τα λείψανα των δύο μελών του πληρώ­ ματος πιθανώς βρίσκονται μέσα στο υπο­ βρύχιο και αυτό θεω ρείται ως ένας ιαπω­ νικός στρατιωτικός τάφος. Εκπρόσωπος του ιαπωνικού προξενείου στη Χονολου-

λού, όταν ρωτήθηκε αν η Ιαπωνία θα ανα­ σύρει το πλήρωμα, είπε: «Δεν μπορούμε να σχολιάσουμε τέτο ια εκπληκτική είδη­ ση χωρίς οδηγίες από το Τόκυο». Το υπο­ βρύχιο δεν φ έρ ει διακριτικά, γ ι’ αυτό δεν είναι γνωστά τα ονόματα των δύο μελών του πληρώματος. Από τα υπόλοιπα τέσσερα υποβρύχια τσέπης που στάλθηκαν στο Περλ Χάρ­ μπορ τρία έχουν βρ εθ εί ή έχει εξη γη θ εί η κατάληξή τους. Οι εκπ αιδευτές του HURL θα συνεχίσουν να ενημερώνουν τους εκ ­ παιδευόμενους ότι το πέμπτο υποβρύχιο (το οποίο είχε εκτο ξεύσ ει τις δύο τορπίλλες του) βρίσκεται ακόμα κάπου εκ εί και π εριμένει να ανακαλυφθεί.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Kemp, Paul: UNDERWATER WARRIORS, Brockham pton Press, 1999. (2) http://ww w .specw arnet.com /U SSW ard: USS WARD / DD-139 /A PD -16, 2002. (3) Scuba Radio Forum: TOPIC: 1941 JAPANESE SUB FOUND AT PEARL HARBOUR, 29/8/2002 (http://ww w .scubaradio.com /cfforum /). (4) Karson, Karl J., ST. PAUL: FIND PROVES W W ii DEED, "Pioneer Press", 29/8/2002. (5) Honolulu Star-Builetin (http://starbulletin.com /), 29/8/2002.

(6) Social Studies Center (http://ww w .edupiace.com /ss/history/), 29/8/2002. (7) Δ η μο σ ιεύ μ α τα του Τύπου στο διαδίκτυο: A ssosiated Press, BBC News World Edition, The Washington Times, Naval Historical Centre. (8) E rnest Arroyo: PEARL HARBOR, M ichael Friedman Publishing Group, N ew York, 2001.

39

ΣΗΜ ΕΙΩ ΣΕΙΣ (1) Ο σημαιοφόρος Καζούο Σακαμάκι ήταν ο μόνος που επ έσ τρ εψ ε στη χώρα του μ ετά τον πόλεμο (το δ εύ τερ ο μ έλο ς του πληρώματος, ο κ ελευ σ τή ς Κιγιόσι Ιναγκάκι σκοτώ θηκε) και το έθ νο ς του τον "εξοστράκισε “ επειδή επ έτρ εψ ε στον εα υ τό του να σ υ λλη φ θεί αιχμάλω τος. Σ τιγμ α τισ μ έν ο ς ως δειλός ο Σακαμάκι μ ετα κό μ ισ ε στη Βραζιλία και ανέλαβε υπ εύθυνος του τοπικού εργοστασίου τη ς αυτοκινητοβιομηχανίας Toyota. (2) Ο γνωστός Α μερικανός ιστορικός και συγγρ αφ έας Σ τή β εν Αμπροουζ απεβίωσε τον Οκτώβριο του 2002 σε ηλικία 66 ετών.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΟΠΑΝΗΣ Δ ρ . Ισ το ρ ία ς και Φ ιλοσοφ ίας τω ν Θ ρη σ κευμ ά τω ν

ΣΤΙΣ 11 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1918, ΜΕ ΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΑΚΩΧΗ ΠΟΥ ΥΠΕΓΡΑΦΗ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΑΝΤΙΜΑΧΟΜΕΝΩΝ ΣΤΗ ΡΕΤΟΝΤ, ΤΕΛΕΙΩΣΕ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ Ο Α'ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΔΕΙΧΘΗΚΕ ΝΙΚΗΤΡΙΑ Η ΑΝΤΑΝΤ (ENTENTE). Η ΡΟΥΜΑΝΙΑ ΟΜΩΣ, ΠΟΥ ΩΣ Λλμλ ti

ΣΥΜΜΑΧΟΣ ΤΗΣ ΑΝΤΑΝΤ ΕΝΙΩΘΕ ΝΑ ΕΧΕΙ

Ο βασ ιλιάς Φ ερ δινάνδος Α ' ε π ιθ ε ω ρ ε ί τα σ τρ α τε ύ μ α τα που κ α τέ λ α β α ν τη Β ο υ δ α π έσ τη (πίνακας το υ 1920).

ΑΔΙΚΗΘΕΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΒΑΣΗ ΤΟΥ

Ο ΡΟΥΜΑΝΟ-ΟΥΓΓΡΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ 1919 Η ΗΠΑ ΤΟΥ ΕΡΥΘΡΟΥ ΟΥΓΓΡΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΒΟΥΔΑΠΕΣΤΗΣ ΠΟΛΕΜΟΥ, ΑΠΟΦΑΣΙΣΕ ΤΗ ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΗΤΑΝ Τff tsggf '

ΕΝΑΣ ΡΟΥΜΑΝΟ-ΟΥΓΓΡΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

;;

ΠΟΥ ΕΛΗΞΕ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΒΟΥΔΑΠΕΣΤΗΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΡΟΥΜΑΝΙΚΕΣ VA CER A f’A H A R K A

CU

Υ ΊΛ Τ Λ

Λ

Ö F A JiT U lA ’ l

ΔΥΝΑΜΕΙΣ, ΤΗΝ ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΤΟΥ

ΓΛΜΛντ AL ΤΑΙΙΙΙ Ν0Α8ΤΗΚ , ΛΡΛΒΛΚΒΛ VKTHEt s tim m o s e s ti , α ο α ο η υ ΐΛ ΐι X üM E L l'J

de

'»AI im 1U S A

H O m A n. CER ASCULTABE

hi

λ

DE

SI

c iv s tk i Ι.Λ

TOTI f.K X

CEA MAI

Π ο λ εμ ικ ή σημαία το υ Ρουμ α νικού Σ τρ α το ύ τη ς π ερ ιόδου το υ Ρ ο υ μ ά νο -ο υ γ γρ ικ ο ύ Π ο λ έμ ο υ , μ α ζ ί μ ε φ ω το γ ρ α φ ία το υ σ τρ α τη γ ο ύ Ν τρ α γ κ α λ ίν και τις υ π ο θ ή κ ες το υ προς το έ θ ν ο ς (Π ο λεμ ικ ό Μ ο υ σ είο Β ο υ κ ο υ ρ εσ τίο υ ).

ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΤΟΥ ΜΠΕΛΑ ΚΟΥΝ ΣΤΗΝ ΟΥΓΓΑΡΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΤΡΑΝΣΥΛΒΑΝΙΑΣ ΜΕ ΤΗ ΡΟΥΜΑΝΙΑ.

Φ ερ δινάνδος A Κα τ ά τη δ ιά ρ κ εια τη ς β α σ ιλ εία ς το υ ο φ ιλ ά σ θ εν ο ς μονά ρ χης κ α τά φ ε ρ ε να ενώ σ ει υπό το σκήπ τρο το υ τις π α ρ α δ ο υ νά β ιες η γ εμ ο ν ίες , υλοπ οιώ ντας προσω ρινά το ό ν ειρ ο τη ς « Μ εγ ά λ η ς Ρ ο υ μ α νία ς» . Μ ε εν το λ ή τη ς Α ντά ντ εισ έ β α λ ε μ ε τα στρατεύματα το υ σ τη ν Ο υ γ γ α ρ ία και κ α τέ λ υ σ ε το κο μ μ ο υ νισ τικό κ α θ εσ τώ ς το υ Μ π έλα Κούν.

Ηρώο α φ ιερ ω μ έν ο σ το υ ς νεκρ ούς τη ς π ερ ιόδου 19161920 (Α 1 Π Π και Ρ ο υ μ α νο ο υ γ γρ ικό ς Π ό λ εμ ο ς ).

Σ το μ έτω π ο το υ π οτα μο ύ Τίσα ο βασιλιάς Φ ερδινάνδος π α ρ α σ η μ ο φ ο ρ εί Ρ ουμ ά νους σ τρ α τιώ τες .

Τα ρ ο υμ ανικά σ τρ α τε ύ μ α τα π ερνούν τα Κ αρ π άθια π ρ ο κ ειμ έν ο υ να κ α τα λά β ο υ ν τη ν Τρανσυλβανία.

Ο σ τρ α τά ρ χ η ς Α ύ γο υ σ το ς ψον Μ ά κ ενσ εν , δ ιο ικ η τή ς τη ς ομώ νυμης σ τρ α τιά ς . Η επ ιτή ρ η σ η τη ς υπ οχώ ρησης τη ς σ τρ α τιά ς Μ ά κ ενσ εν από τα ρ ο υμ ανικά εδ ά φ η ή τα ν το πρόσχημα που χ ρ η σ ιμ ο π ο ίη σ ε το Β ο υ κ ο υ ρ έσ τι για να μην α π ο σ τρ α τεύ σ ει τις δ υ ν ά μ εις το υ κ α τά το τέ λ ο ς το υ Α 'Π Π .

Ο

γεω γραφικός χώρος τη ς χερσο­ νήσου του Αίμου υπήρξε κατά τη διάρκεια του 19ου και του 20ού αιώνα το πιο «εύφλεκτο» τμήμα της Ευρώπης. Από ε κ ε ί μάλιστα και σ υγκε­ κριμένα από το Σεράγεβο τη ς Βοσνίας Ερζεγοβίνης, με αφορμή τη δολοφονία Γερ μ ανοί α ιχ μ ά λ ω το ι τη ς σ τρ α τιά ς το υ Μ ά κ ενσ εν σ τη Ρ ουμ α νία το 1917. του Αυστριακού αρχιδούκα Φερδινάνδου και τη ς συζύγου του, ξεκίνη σ ε τελ ικ ά ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος. Σε αυτόν το ν πό­ λεμ ο όλοι επ ιτέθηκαν ενα ντίον όλων. Ο­ τις προϋπάρχουσες σ υγκεντρω τικές αυ­ για τη ν απόκτηση ολόκληρης τη ς Τραν­ ταν έληξε, με την Ανακωχή του Ν οεμβρί­ το κρ α το ρ ίες τα νεοσύστατα εθνικά κρά­ συλβανίας. Το γεγονός, μάλιστα, ό τι η Τρανσυλβανία είχε π ερ ιέλ θ ει στη σπαου του 1918, τόσο στη χερσόνησο του Αί­ τη ήταν ελάχιστα ανεκτικά απέναντι τις αλλογενείς μ ειο ν ό τη τες που κατοικού­ ρασσόμενη από π ολιτικές έρ ιδ ες Ουγγα­ μου όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη όλα ρία ενίσχυε ακόμα περισσότερο τις βλέ­ είχαν αλλάξει. Οι μεγάλες αυτοκρα το­ σαν στα εδάφη τους. ψεις των Ρουμάνων προς αυτήν τη ν κα­ Ενα από τα κράτη που διεκδικούσε ρίες που είχαν ζήσει αιώνες ολόκληρους δεν υπήρχαν πια. Στη θέση το υς είχαν α­ τόσο πληθυσμούς όσο και εδάφη από τεύθυνση. τους γείτο ν ές του ήταν και η Ρουμανία. Η Εχοντας λοιπόν α υ τές τις βλέψ εις η ναφανεί μικρότερα ή μεγαλύτερα εθνικά χώρα αυτή, μολονότι είχε εισ έ λ θ ει στον Ρουμανία αναζητούσε αφ ορμές για να κράτη, τα οποία παρά τις δυσκολίες που Α1ΠΠ τον Αύγουστο του 1916 και κατόπιν μην αποστρατεύσει τις δυνάμεις της, δ ε­ αντιμετώ πιζαν είχαν όλη τη διάθεση να δομένου ό τι ο Α' ΠΠ είχε ουσιαστικά τ ε ­ επιβιώσουν. Κοντά στα κράτη αυτά υπήρ­ εντόνων πιέσεων εκ μέρους τη ς Ρωσίας και επιπλέον είχε η ττη θ ε ί κατά τη διάρ- λειώσει. Και οι αφορμές δεν άργησαν να χαν και οι εθ ν ικ ές το υς μ ειο νότη τες. Εκειά του, είχε τη ν τύχη να ανή κει στο τη ς δοθούν. Αφενός η ασταθής κατάστα­ πρόκειτο περί γηγενών πληθυσμών που ση στα νέα τη ς σύνορα (η Σοβιετική Ενω­ είχαν μ είνει εκτό ς του εθνικού το υς κορ­ στρατόπεδο των νικητών, γεγονός που ση είχε κα τα γ γ είλ ει τη Συνθήκη του μού αλλά δεν έπαυαν να έχουν τη ν ανα­ τη ς έδ ινε το δικαίωμα να δ ιεκ δ ικ εί στην φορά το υς στα εθνικά τους κέντρα και τράπεζα των διαπραγματεύσεων τη ν πε­ Μπρεστ-Λιτόφσκ και είχε σ τρέψ ει τις δυ­ νάμεις τη ς προς τη μεθοριακή γραμμή να π εριμένουν τη στιγμή που θα ενώνο­ ριοχή τη ς Τρανσυλβανίας. Παλαιότερα νταν με αυτά. Προς αυτή τη ν κ α τεύ θ υ ν ­ μια τέ το ια διεκδίκηση θα ήταν ανεδαφ ι­ του ποταμού Νίστρου) και αφ ετέρου η ε ­ ση τούς ωθούσαν και οι δύσκολες συν­ κή αλλά αυτή τη φορά η διάλυση της πά­ πιτήρηση τη ς εκκένωσής τη ς από τη γερ ­ λαι ποτέ κραταιάς Αυστροουγγαρίας είχε μανική στρατιά Μάκενσεν, ήταν δύο κα­ θ ή κ ες διαβίωσης στις οποίες είχαν πεαναγεννήσει τις ελπ ίδες των Ρουμάνων λοί λόγοι για να διατηρήσει τις δυνάμεις ρ ιέλθ ει. Είναι αλήθεια ό τι σε σχέση με Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΠΟ ΛΩ Ν ΙΑ Τοερναούτι

/ iso /k 61ihAs H T iv r Pc r p c v . S o la T O ~

^

' ‘ '^ ( 1 9 1 9 ) ^

OY fr AP IA ./ ✓

! .. . , - i ' lv<._ '

S

S

(- * ./* Ο ρ α ν τ έ α

/

;<

\

οΚλο“ ζ

Tp α v ο uΗ (1920)

Ζ έχκεντ __y Ά ρ ά ν τ

K io iv o io u

\

α w ίo y l'

\

Μ ΟΛΔΑΒ Ι Α

°(1918)

)

, I

t,Τ σ ε τ α τέ α Άλμης» >

Τιυισ ο άρα

Σιμπΐουο BANATO

M n pa o o ö

Γ α λ ά τσ ι

Ίζ μ α ή λ

Β ρ α ΐλα *

Βελιγράδι ο Π ιτ έ ο τ ι

Ό ροοβα ί

°Π λ ο έο τι

Ο Βουκουρέστι )

** ψ Σιλίο τ ρ α ^ ^ -^ ^ c Κωνατάνγζα (Vj

ΚραΤόβα

ΓΙΟΥΓΚΟ­ ΣΛΑΒΙΑ

ς . V(1913) Ρουσε

£LJ

— - __ λ ,.

ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ Β άρνα

Χ ά ρ τη ς τη ς Ρ ουμ α νία ς μ ε τις π ερ ιο χές που π ροσ ά ρ τησ ε τη ν π ερίοδο 1913-1920.

UNIVERSUL m t pmmmem m umum m tM • m « M W iß * I

m

^ m sg rn 0 , #

i

Romania a declarat räzboiu Ausl ro-lnga rlei M otolu irea §mnü a a n u tä ie crturea so re k asedn * ProcUwnaba cM re n e t u n *

Coniil.u) C o ro e n e i

mm

( m m N » ta lv ir U

(A .

_________ 0/ ρ ο υ μ α ν ικ ές ε φ η μ ε ρ ίδ ε ς α ν α γ γ έλ λ ο υ ν τη ν είσ ο δ ο τη ς χώ ρα ς σ το ν π όλεμ ο.

τη ς σε κινητοποίηση. Οσον αφορά τον πρώτο λόγο, ήταν σχεδόν αβάσιμος διότι σι Σ οβιετικοί την ίδια εποχή προσπαθού­ σαν να σταθεροποιήσουν την εξουσία τους στην αχανή χώρα τους και δύσκολα θα γινόταν π ιστευτό ό τι ήθελα ν να εμπλακούν σε νέες π ολεμικές π εριπ έτει­ ες. 0 δ εύ τερ ο ς λόγος όμως ήταν πιο λο-

γικοφανής, δεδομένου ό τι οι Γερμανοί κατά τη ν αποχώρησή το υ ς από την πε­ ριοχή τη ς Βλαχίας (πρόκειται περί της π έρ ιξτο υ Β ουκουρεστίου περιοχής) ε ίτε κατέστρεφ αν, ε ίτ ε αποσπούσαν βίαια από τη ρουμανική επ ικράτεια σημαντι­ κές π οσ ότητες υλικών και τμ ή ματα εγκα­ ταστάσεων.

Ετσι το Ε πιτελείο του Στρατού στο Βουκουρέστι, στηριζόμενο επιπλέον στις αλυτρω τικές βλέψ εις των Ρουμάνων και στους πόθους το υ ς για εθνική ολοκλή­ ρωση, αποφάσισε τη ν περαιτέρω κ ινη το ­ ποίηση των στρατιω τικώ ν του δυνάμεων. Σε αυτή του τη ν απόφαση βρήκε έναν πολύτιμο αρωγό και συμπαραστάτη στο πρόσωπο του Γάλλου στρατηγού Ε. Μ. Μπερθλώ, διοικητή του συμμαχικού στρατού στον Δούναβη. Ο στρατηγός ή ­ ταν πιστός φίλος τη ς βασιλικής Αυλής του Β ουκουρεστίου και ως εκ τούτου έ ­ το ιμο ς να υποστηρίξει οποιοδήποτε α ί­ τημά της. Αυτός συνέστησε στο Επιτε­ λείο του Στρατού να αποσύρει μεγάλο μέρος των στρατιω τικώ ν σχηματισμών του από τη ν π ετρελαιοφόρα ζώνη του Πλοέστι και να το προωθήσει δυτικά προς το ν άξονα Ο ϊτούζ - Μπρασόβ με σκοπό να ανακόψει τις γερ μανικές εφ ο ­ διοπομπές κατά τη ν υποχώρησή τους. Το Ε πιτελείο ακολούθησε πιστά τις υπο­ δ ε ίξε ις του έμπειρου Γάλλου αξιω ματι­ κού και έσ τειλ ε προς τα περάσματα των ανατολικών Καρπαθίων, τη ν 7η Μεραρ­ χία Πεζικού, στο Γκίμες - Παλάνκα, και τη ν 1η Μεραρχία Κυνηγών, στο Πρισεκάνι και στο Τούλτζες. Οι μεραρχίες αυτές δεν ανέκοψαν μόνο τις εφοδιοπομπές τη ς σ τρατιάς Μακένσεν κατά την οπι­ σθοχώρησή τη ς αλλά προωθήθηκαν αρ­ κετά μέσα στο έδαφ ος τη ς Τρανσυλβα­ νίας φ θάνοντας τη ν 1η Δ εκεμβρίου 1918, στην τοποθεσία που π ερ ικ λ είετα ι μεταξύ των περιοχών Μ ιερκούρεα Τσιούκ, Ρεγκίν, Τοπλίτσα, Γκίμες και Σαντμίνικ. Στο μεταξύ με τη ν προοπτική τη ς λή­ ξης των εχθροπραξιών υπεγράφη η Συν­ θήκη του Βελιγραδιού, στις 13 Ν οεμβρί­ ου 1918, μέσω τη ς οποίας καθοριζόταν, μεταξύ των άλλων, και μια ρουμανο-ουγγρική διαχωριστική γραμμή η οποία ε ­ κτεινό ταν κατά μήκος του ποταμού Μού­ ρες στην Τρανσυλβανία. Η γραμμή αυτή είχε καθορισ τεί μόνο για στρατιω τικούς λόγους και είχε προσωρινό χαρακτήρα, γεγονός που έδ ινε ελπ ίδες στους Ρουμά­ νους για την περαιτέρω προώθηση των σ τρατευμάτω ν το υς και τη ν αύξηση τη ς εδαφ ικής το υ ς επ ικράτειας. Η Συνθήκη του Βελιγραδιού υπεγράφη από το ν αρ­ χηγό τη ς Διοίκησης των Συμμαχικών Στρατιώ ν της Ανατολής και το ν απεσταλ­ μένο τη ς ουγγρικής κυβέρνησης, κόμητα Κάρολυι. Ως εκπρόσωπος τη ς Σερβίας τη ν υπέγραψε ο βοεβόδας Ζιβοζίν Μίσιτσιτς.

43

Η ΣΥ Ν Θ Η Κ Η Α Φ Ο ΡΜ Η ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΕΝΑΡΞΗ Π Ο Λ Ε Μ ΙΚ Ω Ν Α Ν ΤΙΠΑΡΑΘ ΕΣΕΩ Ν Αμέσως μετά την υπογραφή τη ς Συν­ θήκης του Βελιγραδιού άρχισαν και τα προβλήματα σχετικά με την τήρηση των κανονισμών της. Η ρουμανική κυβέρνηΣ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

44 ■■

ση άφησε εκ των υστέρων να φ ανεί ότι είχε αναγκαστεί να τη δ εχ θ εί και ό τι τα όσα προβλέπονταν από αυτήν δεν τη ν ι­ κανοποιούσαν καθόλου. Και από την πλευρά της δεν είχε άδικο. Ενώ οι Ρου­ μάνοι διατηρούσαν τις βλέψ εις το υς για τη ν Τρανσυλβανία και για να τις επ ιτύ­ χουν χρησιμοποιούσαν τη ν ισχυρή μ ειο ­ νότητά τους στην περιοχή αυτή, η Συν­ θήκη παραχωρούσε στην Ουγγαρία το δ ι­ καίωμα να α ν τιτίθ ε τα ι και να παραβλέπει ακόμα και σε διπλωματικό επίπεδο τη βούληση, για αυτονομία, του πολυπλη­ θούς ρουμανικού στοιχείου. Επειδή η Ρουμανία δεν μπορούσε να άρει τη ν υπο­ γραφή που μόλις τό τε είχε θέσ ει, αποφά­ σισε να αντιδράσ ει στους όρους τη ς Συν­ θήκης μέσω τη ς εθ νική ς τη ς μ ειονότη­ τας στην Τρανσυλβανία. Οι εκπρόσωποι της μειονότητας, με την παρότρυνση τη ς κυβέρνησης του Βουκουρεστίου, ανακοίνωσαν στις 18 Ο­ κτωβρίου 1918 στο κοινοβούλιο της Βουδαπέστης ό τι δεν αποδέχονταν σε καμία περίπτωση το δικαίωμα της ουγγρι­ κής κυβέρνησης να το υ ς εκπροσωπεί. Η ουγγρική κυβέρνηση, όπως ήταν φυσικό, αντέδρασε αρνούμενη κατηγορηματικά να ικανοποιήσει την αξίωσή το υς για αυ­ τονομία και τό τε αυτοί κατέφ υγαν για υ­ ποστήριξη στους δ ιεθ ν είς οργανισμούς. Ετσι άρχισε ένας διπλωματικός αγώνας στον οποίο η Ρουμανία είχε και πάλι τη θερμή υποστήριξη του στρατηγού Μπερθλώ. Εκείνος γράφοντας στις αρχές του 1919 στον Γάλλο πρωθυπουργό Κλεμανσώ, όχι μόνο υποστήριζε τις ρουμανικές θ έσ εις αλλά ισχυριζόταν ό τι η χώρα είχε α δ ικη θ εί κατάφορα με το τέλο ς του πολέμου. Για τον στρατηγό τα σύνορα της ρουμανικής επ ικράτειας στην Τρανσυλβανία είχαν ορισ θεί απολύτως α υθαί­ ρετα, με αποκλειστικά γεω γραφικούς ό­ ρους και χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τα εθνολογικά δεδομένα. Ο ίδιος υποστήρι­

ζε επίσης και τις αξιώσεις τη ς χώρας αυ­ τή ς στη δ ιεκδικο ύμ ενη περιοχή του Βανάτου, που είχε παραχωρηθεί στη Σερ­ βία, καταγγέλλοντας συνάμα το υ ς Σέρβους για καταπίεση του ρουμανικού στοιχείου και διάπραξη βαρβαροτήτων σε βάρος του. Ετσι η Συνθήκη του Β ελι­ γραδιού αντί να μειώσει την ένταση μ ε­ ταξύ των δύο κρατών τη ν επ έτεινε. Η Ουγγαρία άρχισε με τη σειρά της να παίρνει και αυτή τα μέτρα της για να αποφύγει την απόσχιση της Τρανσυλβα­ νίας. Πρώτα από όλα σε δ ιεθ ν ές επίπεδο εγκαινίασε μια δυναμική προπαγανδιστι­ κή εκσ τρ α τεία ενα ντίο ν της Ρουμανίας. Κατόπιν αρνήθηκε κατηγορηματικά να α­ ναγνωρίσει τη Ρουμανική Εθνοσυνέλευ­ ση της Τρανσυλβανίας, όπως και την από­ φαση για αυτονομία που έλαβε αυτή κα­ τά τη συνεδρίασή τη ς στην πόλη Αλμπα Ιούλια την 1η Δ εκεμβρίου 1918. Επίσης από πρακτικής πλευράς συγκρότησε με έδρα την πόλη Κλουζ μια διοικητική υπη­ ρεσία για τη ν «Ανατολική Ουγγαρία», δη­ λαδή την Τρανσυλβανία, στην οποία υπήχθησαν όλες οι υπηρεσίες και όλοι οι δη­ μόσιοι υπάλληλοι της περιοχής. Σκοπός αυτού του κυβερνητικού οργάνου ήταν να λάβει άμεσα μέτρα για την αποτροπή της απόσχισης τη ς Τρανσυλβανίας. Η Υ­ πηρεσία Ανατολικής Ουγγαρίας ως πρώ­ το της μέλημα είχε τη ν αμυντική οργά­ νωση των περιοχών που διοικούσε. Ετσι φ ρόντισε να εκπ αιδεύσει και να εξοπλί­ σ ει τις δυνάμεις ασφαλείας που υπάγο­ νταν σε αυτή, όπως και τις ένοπλες φρουρές των Ούγγρων, αυξάνοντας τα υ ­ τόχρονα τον αριθμό τους. Η ουγγρική κυβέρνηση του κόμητα Κάρολυι δ ιέθ εσ ε γ ι1αυτόν τον λόγο στην Υπηρεσία Ανατο­ λικής Ουγγαρίας ικανό οπλισμό και πυρομαχικά τα οποία τη ς είχαν παραχωρή­ σει αφειδώς οι γερ μανικές μονάδες κατά την υποχώρησή τους. Επόμενη κίνηση τη ς παραπάνω κυβερνητικής υπηρεσίας

ήταν να αφοπλίσει τις ρουμανικές εθ ν ι­ κές φ ρουρές και να τρομοκρατήσ ει τη μειονότητα για να μην αντιδράσ ει στα σχέδιά της. Επιπλέον, πάντα στο πλαίσιο των εκτάκτω ν μέτρων ασφαλείας, θέσπι­ σε υποχρεωτικό όρκο πίστης στην ουγ­ γρική κυβέρνηση για όλους το υς δημοσί­ ους υπαλλήλους κάθε εθ νικό τη τα ς. Αυ­ τό είχε ως αποτέλεσμα να χάσουν τη θ έ ­ ση το υς όσοι αρνήθηκαν να δώσουν όρ­ κο πίστης, φυσικά όλοι ρουμανικής κατα­ γωγής. Με βάση το ν ίδιο νόμο έχασαν τη θέση το υς ως επίορκοι και όσοι κατηγορήθηκαν για φ ιλικές σχέσεις με τον ε ­ χθρό. Ετσι η δημόσια διοίκηση πέρασε εξ ολοκλήρου στα χέρια των Ούγγρων. Την ί­ δια περίοδο η ουγγρική κυβέρνηση συ­ γκέντρω σε τα τα κτικά σώματα του Στρα­ τού τη ς στον Βορρά της μεθοριακής γραμμής που καθοριζόταν από τον ποτα­ μό Μ ούρες και ετοιμαζόταν να αποκρούσει οποιαδήποτε επίθεση. Με τέτο ιο υ είδους κινήσ εις η ουγγρι­ κή κυβέρνηση είχε πλέον καταστήσει σα­ φ ές προς όλες τις κατευθύνσ εις ό τι δεν δεχόταν κανενός είδους διάλογο σχετικά με το μέλλον της Τρανσυλβανίας. Ε δει­ χνε μάλιστα αποφασισμένη να δ ιατηρή­ σει έστω και με πόλεμο την κυριαρχία της επάνω στη διαφ ιλονικούμενη περιο­ χή και να μην επ ιτρέψ ει να ακουστεί κα­ μία φωνή για αυτονόμησή της. Ετσι έπ ε­ σε στην παγίδα της ρουμανικής κυβέρ­ νησης, που ζητούσε αφορμή για να επέμβει στρατιω τικά. Το Β ουκουρέστι έβλεπε καθαρά ό τι οι συγκυρίες της εποχής ε ­ κείνης το ευνοούσαν. Αφενός είχε τη δ ιε­ θνή υποστήριξη αφού ανήκε στις τά ξεις των νικητώ ν του πολέμου και αφ ετέρου τη δεδομένη στιγμή παρουσίαζε μια στρατιω τική υπεροχή ένα ντι των Ούγ­ γρων που αλληλοσπαράζονταν λόγω ε ­ σωτερικών πολιτικών ερίδων. Είχε φθάσει λοιπόν η στιγμή να μιλήσουν τα όπλα και το Ε πιτελείο του Στρατού στο Βου-

Π ίνα κας που α π εικ ο ν ίζει τη μάχη του Μ α ρ α σ έσ τι, μια από τις σ η μ α ν τικ ό τε ρ ες οι οπ οίες εγινα ν για τη ν κ α τα λη ψ η τη ς Τρανσυλβανίας. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ρ ουμανικά σ τρ α τε ύ μ α τα δ ια νέμ ο υ ν συσ σ ίτιο σ το ν ο υ γ γ ρ ικ ό ά μαχο π ληθυσ μ ό μ ε τ ά την κ α τά λη ψ η τη ς χώ ρας.

κουρέοτι δεν είχε πλέον ανάγκη π ερ α ιτέ­ ρω δικαιολογιών για τη συνέχιση του πο­ λέμου. Μέχρι τα μέσα Δ εκεμβρίου οι κύριες δυνάμεις της 7ης Μεραρχίας Πεζικού και της 1ης Μ εραρχίας Κυνηγών έφθασαν στην κοιλάδα του ποταμού Μούρες, ενώ οι μονάδες τη ς 2ης Μεραρχίας Κυνηγών, οι οποίες είχαν ξεκινή σ ει τις πρώτες η μ έ­ ρες του Δ εκεμβρίου την προέλασή τους στην κοιλάδα τη ς Πραχόβας, έφθασαν στη ζώνη των περιοχών Σιμπίου, Σέμπες, Σιμέρια και Πετροσάνι. Ταυτόχρονα στο διπλωματικό πεδίο το Βουκουρέστι, με αλλεπάλληλα διαβήματά του προς τη συμμαχική διυπουργι­ κή Επιτροπή της Ανακωχής, ζητούσε τη συγκατάνευσή της για τη ν προώθηση των ρουμανικών στρατευμάτω ν πέραν της διαχωριστικής γραμμής. Ζητούσε ε ­ πίσης η Επιτροπή να επ ιβάλει στον Ουγ­ γρικό Στρατό να αποσυρθεί από τις πε­ ριοχές που διεκδικούσαν οι Ρουμάνοι. Για να επ ιτύχει τη συμφωνία τη ς Επιτρο­ πής παρουσίασε κατάλληλα τις διώξεις ενα ντίον του ρουμανικού στοιχείου από την ουγγρική κυβέρνηση, όπως και τη βαθμιαίως αυξανόμενη ανασφάλεια που οδηγούσε σε αναταραχή όλη τη ν π εριο­ χή. Παρουσίαζε δε ως μόνη λύση του συ­ γκεκριμένου προβλήματος την είσοδο των ρουμανικών στρατευμάτω ν σε ολό­ κληρη την περιοχή που προηγουμένως είχε αναγνω ριστεί από τις δυνάμεις της Αντάντ ως ρουμανική. Ο διπλωματικός αγώνας για την επί­ τευξη της συγκατάθεσης δεν ήταν εύ κο ­ λος, αλλά τελικ ά αυτή δόθηκε. Η Επιτρο­ πή ενέκρινε την προέλαση του Ρουμανι­ κού Στρατού μόνο μέχρι τη γραμμή που καθόριζε η κοιλάδα του Μ ούρες και από

Το ρ ο υ μ α ν ικ ό π υροβ ολικό εν δ ρ ά σ ει κ α τά τον Ρ ο υ μ α νο -ο υ γ γρ ικ ό Π ό λ εμ ο .

Τσεχοολοβακο-ουγγρικό μέτωπο

ΥΠΟΜΝΗΜΑ

Ρουμανικές επιθέσεις Ουγγρικές επιθέσεις Ρουμανικές μονάδες Ουγγρικές μονάδες

_ ■ ■

ΜΠ: Μ εραρχία Π εζικού ΜΚ: Μ εραρχία Κυνηγών ΜΙ: Μ εραρχία Ιππικού

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΟΜΑΔΑ

ΝΟΤΙΑ ΟΜΑΔΑ

Γαλλο-σερβο-ουγγρικό μέτωπο

Χ ά ρ τη ς που π α ρ ο υ σ ιά ζει τη ν α ν τεπ ίθ εσ η το υ Ρουμ α νικού Σ τρ α το ύ (24-28 Ιουλίου 1919).

45

το σημείο της συμβολής αυτού του ποτα­ μού με το ν ποταμό Τίσα μέχρι το ν ποτα­ μό Ντέβα. Η γραμμή συνεχιζόταν μετά προς τον Βορρά π ερικλείοντας και το Κλουζ, τη ν έδρα τη ς Υπηρεσίας Ανατολι­ κής Ουγγαρίας, και ακόμα παραπέρα μέ­ χρι το Ράντνα Βέκε. Ταυτόχρονα η κυ­ βέρνηση του κόμητα Κάρολυι, υπακούοντας στην εντολή τη ς Επιτροπής και επι­ θυμώ ντας την αποφυγή ενόπλων συ­ γκρούσεων και αιματοχυσιών, απέσυρε τα ουγγρικά σ τρα τεύματα από τη ν εν λόγω περιοχή. Ετσι σε έναν μήνα από τον καθορισμό της μέσω τη ς Συνθήκης του Βελιγραδιού η ρουμανο-ουγγρική μ εθ ο ­ ριακή γραμμή είχε ξεπ ερασ τεί πλήρως από την εξέλιξη των γεγονότων. Για τη διεύθυνση και τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων του Ρουμανικού Στρα­ τού στην Τρανσυλβανία το Ε πιτελείο του αποφάσισε στις 10 Δ εκεμβρίου τη σύστα­ ση του αρχηγείου των στρατευμάτω ν της Τρανσυλβανίας, με έδρα το Σιμπίου. Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Σ τιγ μ ιό τυ π ο από κάποια μάχη.

46

Διοικητής ορίστηκε ο στρατηγός Τραϊα­ νός Μοσόϊου, ενώ αρχηγός του Ε π ιτελεί­ ου του Στρατού ο στρατηγός Στεφ άν Παναϊτέσκσυ. Ο Ρουμανικός Στρατός κινητοπ οιήθηκε για τη ν κατάληψη τη ς νέας οριογραμμής καταλαμβάνοντας στις 15 Δ εκεμβρίου τη ν πόλη Σιγκισοάρα, στις 16 Δ εκεμβρίου το Μπλαζ, το Μ εντιάς και τη Σιμερία, στις 17 Δ εκεμβρίου τη ν Αλμπα Ιούλια, το Αγιούντ και το Τεϊούς, στις 21 Δ εκεμβρίου το Αγκιρμπίτσιου, στις 22 Δ εκεμβρίου τη ν Τούρντα και τη ν Απαχίντα, στις 23 Δ εκεμβρίου τη Γκέρλα και στις 24 Δ εκεμβρίου το Κλουζ. Ομως για το υς Ρουμάνους αυτή ήταν «μόνο μια μερική λύση του προβλήματος». Οι βλέψ εις το υς πήγαιναν πολύ μακρύτερα. Σε μια επιστολή του τη ν 1η Ιανουαρίου 1919 ο στρατηγός Κωνσταντίν Πρεζάν, πρώην αρχηγός του Ρουμανικού Στρατού, έγραφε στον στρατηγό Φρανσέ ντ' Εσπερέ, διοικητή του Συμμαχικού Στρατού της Ανατολής, ό τι για τη χώρα του ήταν απαραίτητη η συνέχιση της προέλασης των στρατευμάτω ν τη ς με σκοπό να καταλάβει, όσον το δυνατόν γρηγορότερα, τις περιοχές Αράντ, Οράντεα Μάρε, και Κάρεα Μάρε, που επίσης κατοικούντο από ρουμανικό πληθυσμό. Οι βασικοί λόγοι που πρόβαλλε ο σ τρατη­ γός Πρεζάν για τη ν αναγκαιότητα αυτής τη ς προέλασης του Στρατού ήταν δύο. Ο πρώτος συνίστατο στο ό τι μετά τις τ ε ­ λ ευ τα ίες εχθροπ ραξίες η ζωή και η περι­ ουσία των υπό ουγγρική κατοχή ο μοε­ θνών το υς βρισκόταν σε άμεσο κίνδυνο. Ενοπλες ουγγρικές συμμορίες, υποστηριζόμενες από τις εθ ν ικ ές το υς φ ρου­ ρές, λεηλατούσαν τις πόλεις και τα χω­ ριά και σκότωναν χωρίς έλεος. Ο δ ε ύ τε ­ ρος και πιο σημαντικός, για τα αστικά ευ ­ ρωπαϊκά κράτη, λόγος ήταν ό τι «η Ουγ­ γαρία βάδιζε προς το ν μπολσεβικισμό». Σύμφωνα με τον στρατηγό Πρεζάν ο Ρου­ μανικός Στρατός π ρ ο τίθ ετο να εξα λείψ ει

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Μ ε τ ά τη ν ο ρ ισ τική απόδοση τη ς Τρανσυλβανίας σ τη Ρ ουμανία το βασιλικό ζεύ γ ο ς , Φ ερδινάνδος και Μ α ρ ία , σ τ έ φ τ η κ ε σ τη ν π ρω τεύουσ ά τη ς , σ τη χρ ο νο λο γ ο ύ μ ενη από τη ρω μ α ϊκή π ερίοδο πόλη Αλμπα Ιούλια .

μόνος του το ν π ολιτικό κίνδυνο εξάπλωσης των κομμουνιστικών καθεστώτων στην κεντρική Ευρώπη. Αυτό ήταν πολύ δελεασ τικό επιχείρημα για το υς Συμμά­ χους, οι οποίοι ωστόσο κινούμενοι με πο­ λύ σκεπτικισμό δεν συναινούσαν ακόμα για την περαιτέρω προώθηση του Ρουμα­ νικού Στρατού. Ετσι οι Ρουμάνοι αναγκάστηκαν να α­ κολουθήσουν για άλλη μια φορά τη ν οδό των συνομιλιών για τη ν επ ίτευξη νέας δι­ μερούς συμφωνίας. Την πρωτοβουλία α­ νέλαβε και πάλι ο στρατηγός Μπερθλώ. Οι συνομιλίες μεταξύ Μπερθλώ και του Ούγγρου υπουργού Απαθυ έγιναν στις αρχές Ιανουαρίου 1919, χωρίς πρακτικό αποτέλεσμα. Ακολούθησε η αποστολή του αντισυνταγματάρχη Βιξ, το τ ε λ ε υ ­ ταίο δεκαήμερο του Μαρτίου, επίσης χω­ ρίς κανένα πρακτικό αποτέλεσμα. Οι συ­ νομιλίες συνεχίστηκαν με τη ν αποστολή του Νοτιοαφρικανού στρατηγού Σματς, το πρώτο δεκαήμερο του Απριλίου. Τελι­ κά όλες οι συνομιλίες απέβησαν άκαρ­ πες αφού πρόθεση τη ς ουγγρικής κυ­ βέρνησης ήταν να προβάλει αντίσταση και να δηλώσει στις ενω μένες συμμαχι­ κές δυνάμεις «ότι δεν θα μπορέσει να υ­ πάρξει ειρήνη εάν η ουγγρική κρατική α­ κερα ιό τη τα δεν διαφυλαχθεί». Παρά την έντονα αρνητική το υς στάση οι Ούγγροι φαινόταν να πετυχαίνουν προς στιγμή τον στόχο τους. Αυτό ο φ ειλόταν κυρίως στο ό τι οι Σύμμαχοι δεν ήταν δ ια τε θ ε ιμ έ ­ νοι να συνεχίσουν τη ν αιματοχυσία του Α' ΠΠ, που μόλις είχε τελειώ σ ει, επ ιτρέπ ο­ ντας στο Β ουκουρέστι να συνεχίσει την προώθησή του στην Τρανσυλβανία. Τελι­ κά το κτύπημα ενα ντίον των Ούγγρων ή λθ ε «από μέσα». Την περίοδο που ακο­ λούθησε το τέλ ο ς των συνομιλιών ο

Μπέλα Κούν εγκαθίδρυσ ε στη Βουδαπέ­ στη καθεστώ ς σοβιετικού τύπου. Αυτό ή­ ταν ένα γεγονός που τρόμαξε τους Συμ­ μάχους και το υς έσ τρεψ ε αμετάκλητα υ­ πέρ της Ρουμανίας. Αμέσως ξεπεράστηκε κάθε αναστολή και τρ εις εβδομάδες μετά δόθηκε έγκριση στον Ρουμανικό Στρατό να προωθηθεί στην αιτούμενη από αυτόν οριογραμμή. Αυτή τη φορά τα πράγματα ήταν πιο δύσκολα για το υς Ρουμάνους από ότι στην αρχή του έτους. Μπορεί οι Σύμμα­ χοι μπροστά στον κίνδυνο τη ς κομμουνι­ στικής εξάπλωσης στην Ευρώπη να υπο­ στήριξαν τα αιτήμα τά τους, αλλά και η Ουγγαρία βρήκε έναν πολύτιμο και ισχυ­ ρό σύμμαχο: τη Σοβιετική Ενωση. Η Ρου­ μανία βρέθηκε π αγιδευμένη. Οποιαδήποτε επίθεσή τη ς ενα ντίον του ερυθρού πλέον στρατού των Μαγυάρων ήταν δυ­ νατό να έχ ει ως αποτέλεσμα τη ν άμεση επέμβαση, με τη μορφή επίθεσης ενα­ ντίον της, του Σοβιετικού Κόκκινου Στρατού. Η κατάσταση είχε γ ίν ει πολύ δυσχερής για τον Ρουμανικό Στρατό και η χώρα είχε πέσει σε μια παγίδα μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Τα π ολιτικο-στρατιω τικά δεδομένα π εριγράφονταν σωστά στις σ τήλες της γαλλικής εφ ημερ ίδας «Les Temps», στις 30 Μ αρτίου 1919, στις οποίες αναφερόταν ό τι η Ρουμανία ήταν απειλούμενη ταυτοχρόνω ς από τρ ε ις πλευρές: α) Στα Ανατολικά, στον ποταμό Νίστρο, καθώς και στον Βορρά, στην Μπουκοβίνα, από τους Μπολσεβίκους οι οποίοι είχαν συ­ γκεντρώ σει δέκα μεραρχίες πεζικού στην περιοχή Λεμπέργκ και σημαντικές δυνάμεις στην περιοχή της Οδησσού. Ενα διπλό κτύπημα σε αυτό το μέτωπο ή­ ταν πιθανό έως το τέλο ς του Απριλίου. 6)

Π α ρ έλ α σ η π ολεμικώ ν σημαιώ ν σ το μ έτω π ο τη ς Τρανσυλβανίας.

Ο σ τρ α τά ρ χ η ς Κ ω νσταντίν Π ρ εζά ν, α ρ χη γό ς το υ ρ ο υ μ α ν ικ ο ύ Γενικού Ε π ιτελ είο υ κ α τά τη ν π ερίοδο 1918-1920.

Στη Δύση, στην Τρανσυλβανία, από τους Ούγγρους, οι οποίοι είχαν αυξήσ ει τις μ ε­ ραρχίες τους από έξι σε οκτώ και μπο­ ρούσαν με ευκολία να αυξήσουν αυτές τις δυνάμεις, με την πρόφαση της δημι­ ουργίας του Ερυθρού Στρατού. Η ουγ­ γρική επίθεση θα συνέπιπτε χωρίς αμφ ι­ βολία με εκείνη των Μπολσεβίκων, γ) Στον Νότο, κατά μήκος του Δούναβη, κα­ θώς και στη Δοβρουτσά, από το υς Βουλ­ γάρους.

Η ΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ Παρά τη δυσχερή θέση στην οποία βρέθηκε η Ρουμανία μετά τη συμμαχία Ουγγαρίας και ΕΣΣΔ, το Ε π ιτελείο του Στρατού στο Β ουκουρέστι αποφάσισε την προώθηση των δυνάμεών του στην

Τρανσυλβανία. Εχοντας τη ν έγκριση των Συμμάχων οι Ρουμάνοι σχέδια­ σαν να εξαπολύσουν μια επίθεση ενα­ ντίο ν των ουγγρικών δυνάμεων στις 16η Απριλίου 1919 με σκοπό να προωθήσουν τις δυνάμεις το υς ως το ν ποταμό Τίσα. Ο Ρουμανικός Στρατός δ ιέ θ ε τε στο μέτω ­ πο έξι μεραρχίες πεζικού και τρ ε ις τα ­ ξιαρχίες ιππικού, δύναμης 64.000 ανδρών. Σχεδόν ισάριθμες ήταν και οι δυνά­ μεις των Ούγγρων, που δ ιέθ ετα ν επτά μεραρχίες πεζικού και μια ναυτική τα ­ ξιαρχία, με σύνολο περίπου 60.000 ανδρών. Κανένας από το υς δύο αντιπάλους δεν σκεπτόταν να π εριορισ τεί στην άμυ­ να και στη διατήρηση των θέσεώ ν του, έ ­ τσι είχαν αρχίσει και οι δύο πλευρές να καταστρώνουν σχέδια επίθεσης και να οργανώνουν τις δυνάμεις το υς με αυτό το σκεπτικό. Ηταν πια θ έμ α χρόνου το ποιος θα επ ιτίθ ετο πρώτος. Τελικά οι ουγγρικές δυνάμεις κτύπησαν πρώτες το πρωινό της 15ης Απριλίου 1919. Οι ρου­ μανικές δυνάμεις προέβαλαν πεισματική άμυνα σώμα με σώμα. Οχι μόνο αναχαίτι­ σαν την εχθρική επίθεση αλλά πέρασαν και στην αντεπίθεση, καταφ έρνοντας να αγγίξουν μετά από αγώνα δύο εβδομά­ δων, δηλαδή μέχρι τη ν 1η Μαίου 1919, ο­ λόκληρο τον ποταμό Τίσα, όπου και στα­ μάτησαν. Η σημαντική επιτυχία των Ρουμάνων είχε διπλό αποτέλεσμα. Από τη μια το η ­ θ ικό το υς εξυψώ θηκε και από τη ν άλλη βρίσκονταν σε πολύ καλύτερη θέση, α­ φού με τη νίκη το υς κατά του Ερυθρού Στρατού του Μπέλα Κούν είχαν εξα λ εί­ ψει το ν μεγάλο κίνδυνο που επλανάτο ε ­ πάνω από τη χώρα τους, δηλαδή τη συγ­ χρονισμένη επίθεση Ουγγαρίας και Σο­ β ιετική ς Ενωσης. Για το υς Ούγγρους του Μπέλα Κούν αυτή η μονομερής επίθεση απ οτέλεσε ίσως και το μοιραίο σφάλμα τους. Τα απ οτελέσματα θα ήταν πολύ διαφ ορετικά αν είχαν επ ιτεθ εί στη Ρου­ μανία μαζί με το υς Σοβιετικούς. Υπερε­ κτιμώ ντας τις δυνάμεις το υς οδηγήθηκαν στην ήττα. Ωστόσο θα πρέπει να ση­ μειώσουμε εδώ ό τι υπήρξε και ένας επι­ πλέον παράγοντας που το υς οδήγησε στην ήττα. Αυτός ήταν η αποδιοργάνωση

του Στρατού το υς λόγω των εκκαθαρίσ ε­ ων που είχε επ ιβάλει το καθεστώ ς του Μπέλα Κούν και της αναρχίας η οποία ε ί­ χε επ έλ θ ει στο σ τράτευμα ως απ οτέλε­ σμα τη ς π ολιτικής μεταβολής στη χώρα. Οι Μαγυάροι στρατιω τικοί η γ έτες όμως, όπως θα δούμε παρακάτω, αντιλήφθηκαν το λάθος τους. Από την άλλη πλευρά το ρουμανικό αρχηγείο πέτυχε πλήρως το ν στόχο του, αφού κατέλα βε τα μέχρι το ν ποταμό Τίσα εδάφη της Τρανσυλβα­ νίας. Μη έχοντας περαιτέρω εδαφ ικές διεκδική σ εις και θεω ρώ ντας τον Τίσα ως ένα μεγάλο φυσικό εμπόδιο που θα απο­ θάρρυνε ενδ εχόμενες εν έρ γ ειες του Ουγγρικού Στρατού, φ ρόντισ ε να σ τα θ ε­ ροποιήσει τις δυνάμεις του κατά μήκος του ποταμού και να π ροετοιμα σ τεί για πι­ θανή επίθεση. Οι Ούγγροι δεν δέχθηκαν τη ν ή ττα το υς και ενθαρρυμένοι από τις στρατιωτικ ε ς επ ιτυχίες το υς στο τσεχοσλοβακικό μέτωπο, κατά το δ εύτερ ο μισό του Μαϊου και τις αρχές του Ιουνίου του 1919, άρχισαν να π ροετοιμάζονται για ε ­ κτετα μ έν η επίθεση ενα ντίον του Ρουμα­ νικού Στρατού. Οι σ τρα τιω τικές π ροετοι­ μασίες για την επ ικείμενη επίθεση της Ουγγαρίας διήρκεσαν μέχρι τα μέσα Ιου­ λίου. Αποφεύγοντας τα λάθη της προη­ γούμενης επ ίθεσης η ουγγρική στρατιω­ τική ηγεσία είχε πάρει αυστηρά μέτρα για τη ν εδραίωση της σ τρατιω τικής π ει­ θαρχίας, τη ν αύξηση των μαχίμων δυνά­ μεων και τη βελτίωση του εφοδιασμού των στρατευμάτω ν με οπλισμό και τε χ ν ι­ κά μέσα. Ετσι οι λαϊκοί επίτροποι περιορίσθηκαν μόνο στο επίπεδο των διοική­ σεων των σωμάτων στρατού. Καταργήθ η κ ε το σύστημα της ένταξη ς των αξιω­ ματικών στον Στρατό μέσω τη ς ψήφου του σ ο βιέτ των στρατιωτών, επανήλθαν τα διακριτικά των βαθμών για το υς αξιω­ ματικούς του μετώπου και τέθ η κα ν πάλι σε ισχύ τιμω ρίες για πειθαρχικά παρα­ πτώματα (τα ίδια μέτρα έλα βε και ο Στάλιν κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, μάλιστα σε τέ το ιο βαθμό που ο Σ ο β ιετικό ς Στρατός δεν ξεχώριζε πια

47

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

48

από εκείνον του τσάρου Αλεξάνδρου Β1 παρά μόνο στα σύμβολα). Τα ουγγρικά στρα τεύματα δ ιέθ ετα ν αυτή τη φορά μ ε­ γάλες π οσότητες πολεμοφοδίων και ή­ ταν καλά εξοπλισμένα. Ολόκληρο σχεδόν το υλικό τους ήταν προέλευσης αυστρια­ κής και γερμανικής, από εκείνο που κά­ ποτε ανήκε στη στρατιά Μάκενσεν. Μ ετά από δύο περίπου μήνες ανασυ­ γκρότησης και προετοιμασίας ο Ουγγρι­ κός Στρατός συγκέντρωσε τέσσερα σώ­ ματα στρατού, ένα σύνολο δέκα μεραρ­ χιών πεζικού και επτά μικτών ανεξάρτη­ των ταξιαρχιών, το μικτό απόσπασμα «Σάντο», μια σειρά ταγμάτω ν Ερυθροφρουρών και από μια μοίρα αεροπορίας σε κάθε σώμα (περίπου 90.000 άνδρες). Στις 17 Ιουλίου οι ουγγρικές δυνάμεις είχαν σ υγκεντρω θεί στον Τίσα και τόσο η παρατήρηση των κινήσεών τους, όσο και οι πληροφορίες για τις δρ α σ τηριότητες π ροετοιμασίας τους που έφθαναν καθη­ μερινά στο Ε π ιτελείο του Στρατού και στο αρχηγείο των στρατευμάτω ν της Τρανσυλβανίας, μαρτυρούσαν τη ν επι­ κείμενη επίθεση. Οπως έγραφε ο στρα­ τηγός Γκεόργκε Μανταρέσκου, νέος δι­ οικητής των ρουμανικών δυνάμεων της Τρανσυλβανίας, η νέα επίθεση των Ούγ­ γρων ήταν αναμφίβολη. Οι Ρουμάνοι πλη­ ροφορούντο καθημερινά για τη ν ανα­ διοργάνωση του Ουγγρικού Στρατού, για τις μ ετακινήσ εις των στρατευμάτω ν από το εσω τερικό της Ουγγαρίας προς τα α­ νατολικά και για τη μετατόπιση των δυ­ νάμεων από τα άλλα μέτωπα προς τις πε­ ριοχές Τοκάζ και Σόλνοκ. Επιπλέον οι επι­ δρομές και οι επ ιθέσ εις των ουγγρικών στρατευμάτω ν στη γραμμή του Τίσα ή ­ ταν καθημερινές. Ολα αυτά πρόδιδαν την πρόθεση των Ούγγρων να επιτεθούν. Αυτή τη φορά οι Ούγγροι μπορεί να μην είχαν το π λεονέκτημα της διπλής ε ­ πίθεσης στη Ρουμανία, αφού το σχέδιο συντονισμένης επ ίθεσης των δύο "ερυ­ θρών" στρατών είχε ματαιωθεί, όμως ή­ ταν σίγουροι ό τι θα αντιμετώ πιζαν μόνο τις ρουμανικές δυνάμεις εφόσον οι Σύμ­ μαχοι δεν ήταν δ ια τεθ ειμ έν ο ι να επέμβουν. Οι σ τρατιω τικές π ροετοιμασίες τη ς Ουγγαρίας π ροξένη­ σαν αντιδράσ εις από την πλευρά του Ανώτα­ του Συμμαχικού Συμ­ βουλίου του Παρισιού, το οποίο, μεταξύ 11 και 17 Ιουλίου 1919 συζήτη­ σε το ενδεχόμενο κοι­ νής στρατιω τικής δρά­

0 σ τρ α τη γ ό ς Μ π ερ θλώ χ α ιρ ετά Ρουμ ά νους α ξιω μ α τικ ο ύ ς οι οποίοι α ναχω ρούν για το μ έτω π ο. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σης των Συμμάχων ενα ντίον του Ουγγρι­ κού Στρατού. Παρόλο που ο προερχόμε­ νος από τη Βουδαπέστη κίνδυνος ήταν προφανής και επ ικείμενος, οι εκπρόσω­ ποι των μεγάλων δυνάμεων δεν κατάφεραν να έλθουν σε συνεννόηση για μια στρατιω τική επέμβαση στην Ουγγαρία. Α ιτία του δισταγμού να επ έμβουν ήταν το ό τι θεωρούσαν πως οι ενω μένες γαλλο-ρουμανο-σερβο-τσεχοσλοβακικές δυ­ νάμεις της ζώνης αυτής ήταν πολύ αδύ­ ναμες για να επιτύχουν τον προτεινόμενο σκοπό. Επειδή ενω μένες οι συμμαχι­ κές δυνάμεις δεν ήταν σε θέση να επ έμ­ βουν αποφασίσθηκε το κάθε κράτος ξ ε ­ χωριστά να α μ υνθ εί επί των συνόρων του ένα ντι ενδ εχόμενης επίθεσης, με οποιονδήποτε τρόπο μπορούσε. Η απόφαση αυτή της Αντάντ ανακοινώθηκε στη ρου­ μανική κυβέρνηση το πρωινό τη ς 20ής Ιουλίου. Στο τηλεγράφημα που έφθασε στο Β ουκουρέστι αναφερόταν ό τι μετά τον μακροχρόνιο πόλεμο (Α1ΠΠ) οι στρα­ το ί των μεγάλων δυνάμεων είχαν πλέον εξαντλήσ ει όλο το δυναμικό τους. Ως συ­ νέπεια η Ρουμανία και τα συμμαχικά κρά­ τη έπρεπε να αναζητήσουν να βρουν μό­ να τους τη λύση των στρατιω τικώ ν τους προβλημάτων, χωρίς να παίρνουν όμως στάσεις εχ θ ρ ικ ές προς την Αντάντ. Την ί­ δια μέρα ο Ουγγρικός Στρατός εξαπέλυ­ σε τη νέα του επίθεση περνώντας τον ποταμό Τίσα. Η ρουμανική κυβέρνηση αντιλή φ θ η κε ό τι προκειμένου να αναχαιτί­ σει τη νέα ουγγρική επίθεση δεν μπο­ ρούσε παρά να σ τη ρ ιχθ εί στις δικές τη ς και μόνο δυνάμεις.

Η ΔΙΑΤΑΞΗ ΤΩΝ Α Ν Τ ΙΜ Α Χ Ο Μ Ε Ν Ω Ν ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ

τες, 92 τάγμ ατα πεζικού, 58 ίλες ιππικού, 80 πυροβολαρχίες, 3 μοίρες αεροπορίας και ένα τεθω ρακισμένο τραίνο) σε δύο το μ είς - στον Βορρά και στον Νότο - σε ένα μήκος 300 χιλιομέτρω ν, μεταξύ της τοπ οθεσίας Κοπ στον Βορρά και της συμβολής του ποταμού Τίσα με το ν Μού­ ρες στον Νότο, έχοντας ως διαχωριστικό σημείο την τοποθεσία Αμπαντζαλόκ. Στην πρώτη γραμμή ήταν το π ο θ ετη μ έ­ νες οι 16η και 18η ΜΠ (Α ρντελένες) και στη δ εύτερ η γραμμή οι 1η και 2η ΜΚ. Στη γενική εφ εδ ρ εία ήταν εντα γμένες, στη ζώνη των οικισμών Κάρεϊ, Ο ράντεα και Ντεμπρετσέ, οι 1η, 6η, 20ή και 21η ΜΠ και 1η και 2η ΜΙ, δηλαδή τα τρ ία πέμπτα των συνολικών δυνάμεων. Η διάταξη μάχης των Ρουμάνων φανέρωνε ποια μορφή α­ γώνα θα διεξή γε η ρουμανική διοίκηση στον Τίσα (αμυντική). Ενδεχόμενη επ ιθ ε­ τική ενέρ γεια π ροϋπέθετε τη ν οχύρωση, κατά π ροτεραιότητα, ενός από τους δύο το μ είς ή ενδεχομένω ς ενός τμήματος του μετώπου από όπου στη συνέχεια θα εξαπολυόταν η κύρια επίθεση. "Η διάτα­ ξη των εχθρικών στρατευμάτω ν", έγραφε ο Ούγγρος ιστορικός Λιπτάι Ερβιν, "βε­ βαίωνε περί της πρόθεσης του ρουμανι­ κού αρχηγείου να κρατήσει τη ν άμυνα σε ένα μεγάλο βάθος. Ηταν αναμφισβήτητο ό τι με το ν τρόπο αυτό ένα σημαντικό μ έ­ ρος των δυνάμεων ήταν συγκεντρωμένο ως εφ εδ ρ εία τη ς διοίκησης του στρατού. Παρομοίως οι διοικήσ εις των μονάδων έ ­ τεινα ν και α υ τές να οργανώσουν τη ν ά­ μυνα σε βάθος, αφού διατηρούσαν τις μισές από τις δυνάμεις το υς στη διάθεση τη ς σε βάθος αμύνης. Χωρίς αμφιβολία αυτή η διάταξη άμυνας ήταν ικανή να

Την παραμονή τη ς σύγκρουσης οι δυ­ νάμεις των δύο αντιμαχομένω ν είχαν ως εξής: Η ρουμανική πλευρά είχε στη δ ιά θ ε­ σή τη ς έξ ι μεραρχίες πεζικού (ΜΠ), δύο μεραρχίες κυνηγών (ΜΚ) και δύο μεραρ­ χ ίες ιππικού (ΜΙ) (σύνολο 90.000 στρατιώ ­

Ο Γάλλος σ τρ α τη γ ό ς Μ π ερ θλώ , δ ιο ικ η τή ς των συμμαχικώ ν σ τρ α τευ μ ά τω ν το υ Δ ο ύ να β η κ α τά το ν Α 1ΠΠ, μ ε το ν τ ό τ ε διάδοχο και μ ε τέ π ε ιτα βασιλιά τη ς Ρ ουμα νία ς Κ άρολο Β'.

πλήξει ισχυρά τις π τέρυγες των ουγγρι­ κών στρατευμάτω ν τα οποία θα προπο­ ρεύονταν και να τα υποχρεώσουν σε οπι­ σθοχώρηση». Κατά τον ίδιο τρόπο η διά­ ταξη των στρατηγικώ ν εφ εδρειώ ν σε μια κεντρική ζώνη της άμυνας σε βάθος, τους παρείχε τη δυνατότητα να συγκε­ ντρωθούν μετά από π ορείες δύο ημερών στο κέντρο και το πολύ σε 5 η μ έρ ες σε μια από τις δύο πτέρυγες. Η ουγγρική πλευρά είχε το π ο θ ετή σ ει την πλειοψηφία των στρατευμάτω ν της στο μέτωπο του ποταμού Τίσα (7 από τις 10 μεραρχίες πεζικού, 3 από τις 7 ανεξάρ­ τη τε ς ταξιαρχίες, τις 3 μοίρες τη ς αερο­ πορίας και τα 9 τεθω ρακισμένα τραίνα), πράγμα που σήμαινε 60.000 άνδρες ορ­ γανωμένους σε 107 τάγματα, 9 ίλες ιππι­ κού, 60 πυροβολαρχίες, 3 μοίρες αερο­ πλάνων και 9 τεθω ρακισμένα τραίνα. Η διάταξη ήταν δομημένη σε τρ ε ις το μ είς. Στον Βορρά, μεταξύ των οικισμών Κοπ και Μίσκολκ, βρίσκονταν 5 ταξιαρχίες, το μικτό Απόσπασμα «Σάντο», το 39ο Σύ­ νταγμα Πεζικού και στο βάθος η 1η Μ ε­ ραρχία Πεζικού. Στο κέντρο, στην π εριο­ χή που ο ρίζετα ι από τους οικισμούς Νάγκυκόρυ, Σόλνοκ, Αλπαρ, Σ έγκλε και Τζασλαντάνη, είχαν το π ο θ ετη θ εί οι 5η, βη και 7η ΜΠ, τμ ή μα τα από τις 3η και 4η ΜΠ και ένα σύνταγμα ουσάρων. Μ εταξύ δύο τομέων, στο Πορόζλο, ήταν το π ο θ ετη μ έ­ νη η 80ή Δ ιεθνής Ταξιαρχία. Στον Νότο, στον χώρο που συνορεύει με το υς ο ικι­ σμούς Κσόνγκραντ, Σέγκεντ, Κ ίστελεκ και Κίσκουφελέτζυ - χάζα, μετατοπ ίσ θη­ καν η 2η ΜΠ και το μεγαλύτερο μέρος της 4ης ΜΠ. Στη γενική εφ εδ ρ εία κρατήθηκαν οι μισές δυνάμεις τη ς 3ης ΜΠ και ένα σύνταγμα ουσάρων. Η ουγγρική διά­ ταξη μάχης φανέρωνε τις επ ιθ ετικές π ροθέσεις του ουγγρικού αρχηγείου. Διακρινόταν ό τι ο τομ έας διάσπασης βρι­ σκόταν στο δεξιό του οικισμού Σόλνοκ,

ενώ στους το μ είς του Βορρά και του Νό­ του συνέχιζαν να εκδηλώ νονται μόνο επι­ θ ε τ ικ έ ς δρα σ τηριό τη τες περιορισμένου χαρακτήρα. Οσον αφορά τον συσχετισμό δυνάμε­ ων παρατηρήτο μια σχετική ανω τερότη­ τα των ρουμανικών στρατευμάτω ν, αλλά σε ορισμένα τμ ή ματα του μετώπου, στις τρ ε ις ζώνες τις οποίες αναφέραμε πιο πάνω, το ουγγρικό αρχηγείο κατάφ ερε να δημιουργήσει προφανές π λεονέκτη­ μα. Η κυβέρνηση τη ς Βουδαπέστης, γνω­ ρίζοντας ό τι οι Σύμμαχοι δεν είχαν τη δυ­ να τό τη τα να συνδράμουν στρατιω τικά το ν Ρουμανικό Στρατό στην περίπτωση κατά τη ν οποία δεχόταν επίθεση στον ποταμό Τίσα, απεφάσισε τη ν άμεση εξα ­ πόλυση τη ς επίθεσης. Το ουγγρικό αρχη­ γείο συνέλαβε την επ ιθ ετική επιχείρηση ως ακολούθως: ταυτόχρονη παραβίαση του Τίσα και με τις τρ ε ις ομάδες και επί­ θεση με βασικά κτυπήματα στην κα τεύ­ θυνση του Σόλνοκ, στην Οράντεα. Με αυ­ τόν το ν τρόπο σχέδιαζαν την προσβολή των ρουμανικών σ τρατευμάτω ν ακριβώς στη συμβολή μεταξύ των δύο ομάδων του Βορρά και του Νότου - και σε αρκετή απόσταση από τα γαλλο-σερβικά (περί­ που 100 χλμ.) και από τα τσεχοσλοβακικά στρα τεύματα (περίπου 200 χλμ.). Η επίθεση του Ουγγρικού Στρατού άρχισε με δυναμική προπαρασκευή από το πυροβολικό. Στον το μ έα Σόλνοκ, από όπου εφορμούσε η βασική ουγγρική ομά­ δα, άνοιξαν πυρ 210 πυροβόλα, στο μ ε­ γάλο μέρος το υς του βαρέος πυροβολι­ κού, και στον το μ έα Τόκαζ περί τα 50 πυ­ ροβόλα διαφόρων διαμετρημάτων. Τις πρώτες η μ έρ ες του αγώνα, μεταξύ 20 και 23 Ιουλίου, τα ουγγρικά σ τρα τεύματα πέτυχαν σ ημαντικές τα κ τικ ές προόδους και στις τρ ε ις κατευθύνσ εις τη ς επ ίθ ε­ σης και δημιούργησαν τρ ία προγεφυρώ­

ματα στην ανατολική όχθη του Τίσα. Στο κέντρο, ακριβώς στον το μ έα διάσπασης, το προγεφύρωμα απέκτησε σημαντικές διαστάσεις, 40 χλμ. πλάτος και 25 χλμ. Βάθος, ενώ στις εσ χατιές του Βορρά και του Νότου η έκταση των προγεφυρωμά­ των ήταν μικρότερη, 17 χλμ. πλάτος και 12 χλμ. βάθος και 12 χλμ. πλάτος και 8 χλμ. βάθος αντίστοιχα. Το ρουμανικό αρχηγείο παρατηρώ­ ντας τη ν επίθεση των ουγγρικών στρα­ τευμάτω ν α ντιλή φ θ η κε ό τι το κύριο κτύ ­ πημα δινόταν στο κέντρο, το οποίο προ­ σπαθούσαν να διασπάσουν, και ό τι οι επι­ θ έσ εις στον Βορρά και στον Νότο ήταν δευτερ εύουσ α ς σημασίας και γίνονταν για αντιπερισπασμό. Με βάση αυτές τις διαπιστώσεις σχεδίασε τη δική του άμυ­ να και δικαιώ θηκε. Ο στρατηγός Γκεόργκε Μ ανταρέσκου έσ τειλ ε ήδη από το απόγευμα της 20ής Ιουλίου στις μεγάλες μονάδες που διοικούσε τη διαταγή των επιχειρήσεων στην οποία αναφ έρονταν λεπτομερώ ς οι εν έρ γ ειες για την αναχαίτιση τη ς ουγγρι­ κής επίθεσης και το πέρασμα στην α ν τε­ πίθεση. Οι μεραρχίες των πρώτων κλιμα­ κίων έπρεπε να προβάλουν αντίσταση ό­ σον το δυνατόν εντο νό τερ η για να καθυ­ στερήσουν τη ν εξέλιξη τη ς εχθρικής επί­ θεσ ης. Ο στρατηγός είχε καθορίσει τη συγκρότηση των επ ιτιθεμένω ν δυνάμε­ ων και το υς εξασφάλισε το ν απαραίτητο χρόνο για τη συγκέντρωση μεγάλων μο­ νάδων τη ς γενική ς εφ εδ ρ εία ς (οι 1η και

*■*

%

1

·

Ο «ναύαρχος χω ρίς σ τό λ ο », Μ ίκλ ο ς Χόρ& υ, α ν έλ α β ε τη ν εξο υ σ ία σ τη ν Ο υ γγ α ρ ία μ ε τά τη ν εισ β ο λή των ρουμανικώ ν σ τρ α τευ μ ά τω ν και τη ν πτώση το υ κ α θ ε σ τώ το ς το υ Μ π έλα Κούν. Η χώ ρα π έρα σ ε από το ν κομμο υνισ μό σ το ν φ ασισμό και ο ναύαρχος μ α ζ ί μ ε την π αλαιό α υ σ τρ ο ο υ γ γ ρ ικ ή α ρ ισ το κ ρ α τία τη διο ίκη σ ε δ ικ τα το ρ ικ ά μ έχ ρ ι τη ν ανατροπ ή το υ το 1944 (έχο ν τα ς μ ά λ ισ τα σ υμ μ αχή σ ει μ ε το ν Χ ίτλ ερ ). ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

6η ΜΠ και η 2η ΜΙ) σε μια ομάδα ελιγμού, η οποία τέ θ η κ ε υπό τη διοίκηση του στρατηγού Τραϊανού Μοσόιου. Αποστολή τη ς ομάδας ελιγμού ήταν να προσβάλει με τέ το ιο ν τρόπο το ν εχθρό ώστε να α­ νατρ έψ ει τη διάταξη μάχης του και να κό­ ψει τις γραμμές επαφής και ανεφοδια­ σμού, κάτι που θα σήμαινε ε ίτε την περι­ κύκλωση και τη ν εξουδετέρω ση των βα­ σικών δυνάμεων του εχθρού, ε ίτ ε την πτώση του Ουγγρικού Στρατού στον πο­ ταμό Τίσα.

Η Α Ν ΤΕ Π ΙΘ Ε ΣΗ Η αντεπίθεση των ρουμανικών δυνά­ μεων εξαπολύθηκε το πρωί τη ς 24ης Ιου­ λίου. Από τη ν πρώτη ημέρα οι Ούγγροι έχασαν την πρωτοβουλία τη ν οποία είχαν μέχρι τό τε. Αντιλαμβανόμενα ό τι κινδύ­ νευαν να βρεθούν περικυκλω μένα τα ουγγρικά σ τρα τεύματα προς το απόγευ­ μα τη ς 25ης Ιουλίου άρχισαν γενική υπο­ χώρηση σπεύδοντας άτακτα προς το ν Τί­ σα, πετώ ντας καθ ’ οδόν τα όπλα και τα πυρομαχικά από τις άμαξες, συνωθούμενα πάνω στη γέφ υρα του Σόλνοκ με μεγά­ λη σύγχυση. Ως τις 27 Ιουλίου οι Ούγγροι είχαν επ ανέλθει στη γραμμή από τη ν ο­ ποία είχαν εξαπολύσει τη ν επίθεσή τους οκτώ η μ έρες νωρίτερα, αλλά με το η θικό και το δυναμικό τους ουσιαστικά εκμ η δ ε­ νισμένα. Με ανακοίνωσή του τη ν ίδια η ­ μέρα το Επιτελείο του Ρουμανικού Στρα­ τού α νέφ ερε ό τι μετά από σκληρούς α­ γώνες "ο εχθρός ρίχτηκε στον Τίσα και α­ κολουθούμενος εκ του σύνεγγυς από τα ρουμανικά σ τρα τεύματα αποσύρθηκε στα εδάφη του". Μ ετά τη ν ή ττα των δυνάμεών τη ς και

50 Ο ύ γ γ ρ ο ι σ τρ α τιώ τε ς σ τα χα ρ α κ ώ μ α τα .

την υποχώρησή το υς στη γραμμή του Τί­ σα η κυβέρνηση Γκαρμπάι - Κούν π ίστευε ό τι ο Ρουμανικός Στρατός θα τηρούσε α­ μυντική στάση περιοριζόμενος στις θ έ ­ σεις του. Η ρουμανική κυβέρνηση όμως διεπίστωσε ό τι τη ς δινόταν η ευκαιρία να ξεκαθ α ρίσ ει το υς λογαριασμούς τη ς με τους Ούγγρους και να επ ιβάλει με τη δύ­ ναμη των όπλων τη ν ένωση της Τρανσυλ­ βανίας με τη Ρουμανία. Τόσο οι δ ιεθ ν είς συνθήκες, που διευκόλυναν ανατροπή του σοβιετικού καθεστώ τος του Μπέλα Κούν, όσο και οι συσχετισμοί δυνάμεων ευνοούσαν τη Ρουμανία. Ετσι αποφασίσ τηκε να καταδιω χθεί ο Ουγγρικός Στρα­ τό ς μέχρι το τέλος. Ο βασιλιάς Φερδινάνδος Α', η βασίλισσα Μαρία και ο πρόε­ δρος του υπουργικού συμβουλίου, Ιων Κ. Μπρατιάνου, μετέβησ αν εκ είν ες τις η μ έ­ ρες στα πιο θερ μά σημεία του μετώπου, στο Τισάμπο και στο Κίσκορε, όπου ήταν οι το μ είς παραβίασης τη ς αμυντικής γραμμής του ποταμού Τίσα, προκειμένου να ενθαρρύνουν το στράτευμα να συνε­ χίσ ει το ν αγώνα του.

Π Ρ Ο Ε Λ Α ΣΗ Π Ρ Ο Σ ΤΗ ΒΟ ΥΔΑ Π ΕΣΤΗ Μ ετά από μ ερ ικές η μ έρ ες π ροετοι­ μασίας, στις 30 Ιουλίου, οι 1η και 2η ΜΚ και 6η ΜΠ πέρασαν στη δ εξιά όχθη του Τίσα. Τα προγεφυρώματα δημιουργήθηκαν πολύ εύκολα και οι Ούγγροι προέβαλαν πολύ χλιαρή αντίσταση. Αυτό το γ ε ­ γονός παραξένεψε το ρουμανικό Επιτε­ λείο και το οδήγησε να π ιστέψ ει ό τι ο Ουγγρικός Στρατός οργάνωνε γραμμές υπεράσπισης τη ς Βουδαπέστης. Για να προλάβουν τη ν οργάνωση των αντιπά­ λων το υς οι Ρουμάνοι επιτάχυναν κατά τις επ όμενες δύο η μ έρ ες τη διάβαση των υπολοίπων μονάδων και των μεγάλων σχηματισμών το υς στα δυτικά του ποτα­

μού. Η ορμητική προέλαση των ρουμανι­ κών δυνάμεων εξέπ ληξε πλήρως το ν α­ ντίπαλο και μέχρι τις 3 Αυγούστου συν­ θηκολόγησαν έ ξ ι ουγγρικές μεραρχίες πεζικού (1η, 2η, 4η, 5η, 6η και 7η) και τρ ε ις α νεξά ρ τη τες ταξια ρ χίες (των Σέ­ κου ι, η Εργατική και η Δ ιεθνής), ένα σύ­ νολο από 1.235 αξιω ματικούς και περί το υς 10.000 σ τρατιώ τες. Ταυτοχρόνως λαφυραγωγήθηκαν σημαντικές ποσότη­ τε ς οπλισμού, εφοδίων και άλλου π ολεμι­ κού υλικού. Τα ρουμανικά σ τρα τεύματα προέλασαν μέσα στο έδαφος τη ς Ουγγαρίας χω­ ρίς να συναντήσουν ιδιαίτερη αντίσταση. Ο πληθυσμός, λόγω τη ς εναντίω σής του προς το καθεστώ ς του Μπέλα Κούν, τα αντιμετώ π ισε ως απ ελευθερω τικά. Κατά τη διάρκεια τη ς προέλασης συνέβησαν πρωτόγνωρα, για την ιστορία των δύο ε ­ θνών, π εριστατικά. Ο πρωθυπουργός της Ρουμανίας Ιων Κ. Μπρατιάνου έγραφε χα­ ρακτηριστικά ό τι είδ ε σε πόλεις αμιγώς ουγγρικές, π.χ. στη Ντεμπρέτσιν, το ν δή­ μαρχο και τον ιερέα να ευχαριστούν τον αρχηγό του Ρουμανικού Στρατού επειδή εξασφάλισε τη ν τάξη στη χώρα. Ο βασι­ λιάς τη ς Ρουμανίας, που επιθεώ ρησε σύ­ ντομα τη ν περιοχή, δεχόταν παντού ευ ­ χαριστίες εκ μέρους όλων των κοινωνι­ κών τάξεων, που συνέχαιραν τους Ρου­ μάνους δ ιό τι το υ ς προστάτευσαν από την αναρχία. Στην Ουγγαρία δεν δόθηκε σε μεγάλο βαθμό η εντύπωση ό τι ήταν νικημένη.

Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ Β Ο ΥΔΑ Π Ε ΣΤΗ Σ Τελικά οι ρουμανικές δυνάμεις έφ θ α ­ σαν στη Βουδαπέστη, τη ν οποία κατέλα­ βαν αμαχητί. Εκεί ανέτρεψ αν το ν Μπέλα Κούν. Οι πρώτες υπομονάδες που εισήλθαν στην πόλη ήταν τρ ε ις ίλες από την

Α μ ερ ικα νο -ρ ο υ μ ά νο ι ε θ ε λ ο ν τ έ ς από το Ο χάιο μ ε τις χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ έ ς το υ ς σ το λ ές . Σ τη δ ε ύ τε ρ η σ ειρ ά μ ε τα μ α ύ ρ α δ ια κ ρ ίν ετα ι ο σ τρ α τιω τικ ό ς ιερ έα ς . ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

4η Ταξιαρχία Ροσιόρι, διοικο ύμ ενες από το ν στρατηγό Γκεόργκε Ρουσέσκου. Τη δεύτερ η ημέρα, στις έξι το απόγευμα, ο στρατηγός Γκεόργκε Μ ανταρέοκου πα­ ρακολούθησε στη λεωφόρο Αντράσυ πα­ ρέλαση αποσπάσματος αποτελούμενου από το 4ο Σύνταγμα Κυνηγών, μια πυρο­ βολαρχία από το 23ο Σύνταγμα Πυροβο­ λικού και ένα τμήμα του 6ου Συντάγμα­ τος "Ροσιόρι". Π εριγράφοντας τη ν παρέ­ λαση ο στρατηγός σημείωνε ό τι η παρου­ σία των αξιωματικών και των σ τρα τευμά­ των ήταν επ ιβλητική και ό τι το κοινό είχε υποδεχθεί τα σ τρα τεύματα με ηρεμία, ε ­ μπιστοσύνη και συμπάθεια. Σε επιστολή “ ου έσ τειλ ε ο επ ιτετρα μμένος τη ς Β ρε­ τανίας στο Βουκουρέστι, Φρανκ Ράτσιγκαν, προς το Foreign Office έλ εγ ε μεταξύ άλλων: «Πληροφορήθηκα ό τι τα ρουμα. .κά στρα τεύματα κατά την είσοδό τους στη Βουδαπέστη έγιναν δεκτά, αν όχι με ενθουσιασμό, σε κάθε περίπτωση με μια οαινομενική ικανοποίηση από τον ουγ­ γρικό λαό». Η ικανοποίηση οφ ειλόταν στην πτώση του κομμουνιστικού κα θ ε­ στώτος. Την 1η Αυγούστου κατά τη συνε­ δρίαση του Εργατικού Συμβουλίου της Βουδαπέστης, η κυβέρνηση Γκαρμπάι <ούν παρέδωσε τη ν εξουσία. Στη θέση της σχηματίσθηκε μια κυβέρνηση σο­ σιαλδημοκρατικής απόχρωσης υπό την ηγεσία του Π έιντλ Γκιούλα, τη ν οποία διαδέχθηκε η δικτα τορία του ναυάρχου Μίκλος Χόρθυ. Η ρουμανική κατάκτηση της Ουγγα:ία ς διήρκεσε μέχρις ότου σχηματίσθη‘•.av οι πυρήνες του νέου Ουγγρικού Στρατού και τη ς Χωροφυλακής και δημιουργήθηκαν συνθήκες εσω τερικής πολι­ κ ή ς σ ταθερότητας. Τα ρουμανικά στρα­ τεύμα τα άρχισαν να εγκαταλείπ ουν τη Ξουδαπέστη στις 11 Νοεμβρίου 1919, α-οσ υρόμενα προς τα σύνορα τη ς Ρουμα­

νίας. Η αποχώρηση έγ ιν ε σταδιακά και μόνον αφότου κάθε περιοχή παραδιδόταν στις ουγγρικές αρχές. Οι τε λ ευ τα ίες ρουμανικές δυνάμεις εγκα τέλειψ α ν το έ ­ δαφος τη ς Ουγγαρίας στις 30 Μαρτίου 1920. Από στρατιω τική άποψη η εκσ τρ ατεία των ετώ ν 1918-1919 έχ ει ιδιαίτερη σημα­ σία για τη σύγχρονη Ρουμανία, με την έν ­ νοια ό τι ήταν ο μοναδικός π όλεμος κατά τον οποίο ο Ρουμανικός Στρατός πολέ­ μησε μόνος, χωρίς συμμάχους. Τα σχέδια των επιχειρήσεων και η εκτέλεσ ή το υς οφ είλο ντα ι αποκλειστικά στους Ρουμά­ νους. Ο Στρατός της χώρας ήταν αναγκα­ σμένος να συνεχίσει τις επ ιχειρήσεις επί εννέα μήνες ακόμα. Οι τε λ ευ τα ίες μονά­ δες του επέστρεψαν στα σύνορα που κα­ θορίστηκαν από τη Συνδιάσκεψη Ειρή­ νης του Παρισιού 16 μήνες μετά τη ν υπο­ γραφή τη ς ανακωχής του Α' ΠΠ. Η περίφημη νίκη του Ρουμανικού Στρατού κατά τα έτη 1918-1919 επ ιτεύ ­ χ θ η κ ε με πολλές θυσ ίες. Οι συνολικές α­ πώλειες σε έμψυχο δυναμικό ανήλθαν σε 188 αξιω ματικούς και 11.478 στρατιώ ­ τες. Στο πεδίο της μάχης έπεσαν 69 αξιω­ ματικοί και 3.556 σ τρατιώ τες. Οι πιο μ ε­ γάλες απώλειες σημειώθηκαν κατά τις μάχες το καλοκαίρι του 1919. Τότε τα ο­ νόματα 123 αξιωματικών και 6.434 στρα­ τιωτών εγγράφηκαν στους καταλόγους των νεκρών, των τραυματισμένω ν και των αγνοουμένων. Η θυσία στην οποία υ­ ποβλήθηκε ο Ρουμανικός Στρατός μετά το τέλ ο ς του Α' ΠΠ είχε ως αποτέλεσμα η Ρουμανία, που στις αρχές υφίστατο συ­ νεχείς ή ττες, να εξ έ λ θ ε ι αργότερα ως η πιο κερδισμένη από όλα τα κράτη της χερσονήσου του Αίμου. Με το τέλο ς των εχθροπραξιών είχε εκπληρώσει το ό νει­ ρο τη ς «Μεγάλης Ρουμανίας», έχοντας τριπλασιάσει τα εδάφη της και τετραπ λα­ σιάσει το ν πληθυσμό της. Επιπλέον με τη ν ανατροπή του καθεστώ τος του Μπέλα Κούν κατάφ ερε να κατασ τρέψ ει τον άξονα ΕΣΣΔ-Ουγγαρίας από το ν οποίο ή ­ ταν μέχρι τό τε παγιδευμένη.

Είσοδος ίλης το υ ρ ο υ μ α ν ικ ο ύ ιππικού στην Τιμισοάρα τη ς Τρανσυλβανίας.

Β ΙΒ ΛΙΟ ΓΡΑΦ ΙΑ (1) B oteni Viorica: LES M INO R ITES ΕΝ TRANSYLVANIE, Paris, 1938. (2) B ratianu Ion C.: ISTORIA ROMANILOR, Iasi, Is titu tu l European, 1998. (3) Bulei Ion: SCURTA ISTORIE A ROMANILOR, edit. M eronia, B ucuresti, 1996. (4) Cam pus Eliza and M oisuc Viorica: ROM ANIA SI CONFERINTA DE PACE DE LA PARIS, (1918-1920), TRIUMFUL PRINCIPALULUI NATIONALITATILOR, Cluj Napoca, 1983. (5) C o m neneN .P .: RAZBOIUL ROMANILOR. INSEM NARI SI DOCUM ENTE D IN PRIMA CONFLAGRATIE M O NDIALA, Ed. Moldova. (6) Fischer-G alati Stephen, ROM ANIA IN SECOLUL AL XX-LE, In s titu tu l European, coiectia, «O glinzi paraiele», nr. 5 Iasi, 1998. (7) H o rth y M iklos: M EM O IRES DE L' AMIRAL HORTHY, REGENT DE HONG RIE, Paris. 1954. (8) lorga Nicolae: HISTO IRE DES ROUM AINS DE TRANSYLVANIE ET DE HONGRIE. Bucarest. 1940. (9) K opeczi Bela: HISTOIRE DE LA TRANSYLVANIE, Budapest, 1992. (10) M a kk ai Ladislas (Laszlo): HISTOIRE DE TRANSYLVANIE, Parios, 1946. (11) M ardarescu G.: General: CAMPANIA PENTRU DESROBIREA ARDEALULUI SI OCUPAREA BUDAPESTEI 1918-1920. Bucuresti. 1921. (12) N eagoe Stelian: ISTORIA UNIRII ROMANIILOR, ed., Diogene. Bucuresti, 1993. (13 N ouzille Jean: ΤΡΑΝΣΥΛΒΑΝΙΑ. ΧΩ ΡΟ Σ ΕΠΑΦΩΝ ΚΑΙ Α ΓΩ Ν Ω Ν , EL-RO. Α θήνα. 1997. (14) Puscas Vasile: PULSUL ISTORIEI IN EUROPA CENTRALA. Sincron. C lu j-N a p o k a . 1998. (15) R O M ANIA. 1918. MAREA UNIRE. Studia. C luj - N apoca, 1998.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Χ ειρ ό γ ρ α φ ο το υ 15ου αιώνα που α π εικ ο ν ίζει επ ίθ εσ η Γάλλων οπλισμένω ν μ ε π υροβ όλα εν α ν τίο ν ο χυρ ω μένης π όλης. Η έν τα ξ η των νέων όπλων σ το ν γαλλικό σ τρ α τό κ α τά τα τ ε λ ε υ τα ία σ τά δ ια το υ π ολέμ ου ή τα ν ο κ α θ ο ρ ισ τικ ό ς π α ρ ά γοντας που το υ χ ά ρ ισ ε τη νίκη.

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΑΣΤΙΓΙΟΝ, ΣΤΙΣ 17 ΙΟΥΛΙΟΥ 1453, ΗΤΑΝ Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΥΧΡΟΝΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΥΑΙΜΑΚΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΠΟΥ ΔΙΗΡΚΕΣΕΛΙΓΟ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΕΝΑΝ ΑΙΩΝΑ ΚΑΙ ΟΝΟΜΑΣΤΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥΣ ΈΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗΣ ΠΟΛΕΜΟΣ". Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΑΥΤΟΣ ΕΙΧΕ ΞΕΚΙΝΗΣΕΙ ΤΟ 1337, ΑΛΛΑ ΣΧΕΤΙΖΟΤΑΝ ΜΕ ΕΝΑ ΠΟΛΥ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟ ΓΕΓΟΝΟΣ, ΤΗΝ ΕΙΣΒΟΛΗ ΤΩΝ ΝΟΡΜΑΝΔΩΝ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ ΤΟ 1066. ΤΟΤΕ 01 ΝΟΡΜΑΝΔΟΙ ΜΕ ΗΓΕΤΗ ΤΟΝ ΓΟΥΛΙΕΛΜΟ ΤΟΝ ΚΑΤΑΚΤΗΤΗ ΝΙΚΗΣΑΝ ΤΟΥΣΑΓΓΛΟΣΑΞΟΝΕΣ ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΧΕΪΣΤΙΝΓΚΣ ΚΑΙ ΚΑΤΕΚΤΗΣΑΝ ΤΟΝ ΑΓΓΛΙΚΟ ΘΡΟΝΟ. ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΑΣΤΙΓΙΟΝ 01 ΑΓΓΛΟΙ ΤΟΞΟΤΕΣ, ΠΟΥ ΚΑΤΑ ΤΑ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ ΧΡΟΝΙΑ ΕΙΧΑΝ ΧΑΡΙΣΕΙ ΣΤΙΓΜΕΣ ΔΟΞΑΣ ΣΤΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΟΥΣ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ, ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΤΟΥΣ ΝΑ ΛΥΣΟΥΝ ΤΗΝ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΤΡΟΠΩΘΗΚΑΝ ΑΠΟ ΕΝΑ ΝΕΟ ΟΠΛΟ ΠΟΥ ΕΜΕΛΛΕ ΝΑ ΑΛΛΑΞΕΙ ΔΡΑΜΑΤΙΚΑ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ. ΤΟ ΟΠΛΟ ΑΥΤΟ ΗΤΑΝ ΤΟ ΠΥΡΟΒΟΛΟ.

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ

ΤΟ ΓΑΛΛΙΚΟ ΠΥΡΟΒΟΛΟ ΥΠΕΡΙΣΧΥΕΙ ΕΝΑΝΤΙ ΤΟΥ ΑΓΓΛΙΚΟΥ ΤΟΞΟΥ ΑΟΑΝΑΣΙΟΣ-ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΣΕΥΣΤΑΟΙΟΥ

τις 17 Οκτωβρίου 1452 ο βετεράνος ρολογικά έσοδα από το Δουκάτο αυτό μόνο Αγγλος ιππότης Τζων Τάλμποτ επι­ ήταν περισσότερα από όσα συγκεντρώνο­ κεφαλής μιας δύναμης 3.000 αννταν από ολόκληρη την Αγγλία. δρών αποβιβάστηκε στην πόλη Μ έντοκ τουΤο 1200 ο γιος του Ερρίκου Ιωάννης Δουκάτου της Ακουιτανίας. Ο Τάλμποτ είχε κληρονόμησε το Δουκάτο της Ακουιτανίας σταλεί από τον βασιλιά του Ερρίκο ΣΤ' για υπό την προϋπόθεση ότι θα το αναγνώριζε να ανακτήσει την πρωτεύουσα του Δουκά­ ως φέουδο του Γάλλου βασιλιά, Φίλιππου του του, Μπορντώ, από τους Γάλλους, που Αυγούστου. Το γεγονός αυτό όμως προκάβρισκόταν στα χέρια τους από το 1451. Το λεσε αντιδράσεις στην Αγγλία μεταξύ του Δουκάτο αυτό υπήρξε επί πολλά χρόνια το βασιλιά Ιωάννη και των αριστοκρατών που "μήλον της έριδος" μεταξύ των δύο βασι­ είχαν κτήσεις στην Ακουιτανία και ένιωθαν λείων. Η περιοχή αυτή ενώ βρισκόταν στη ότι θίγονταν τα οικονομικά τους συμφέρο­ Γαλλία, ανήκε στο αγγλικό βασίλειο λόγω ντα. Οι δ ιενέξεις δεν άργησαν να γενικευ­ του γάμου μεταξύ του Ερρίκου Β', διαδό­ τούν με αποτέλεσμα να ξεσπάσει εμφύλιος χου του αγγλικού θρόνου και δούκα της πόλεμος μεταξύ του βασιλιά και των αρι­ Νορμανδίας, και της Ελεωνόρας της Ακουιστοκρατών. τανίας το 1152. Με τους πλούσιους αμπε­ Οι Γάλλοι ήθελαν με αυτό τον τρόπο να λώνες και τα σημαντικά λιμάνια του, που το μεταφέρουν την ένταση στο εσωτερικό της καθιστούσαν σημαντικότατο εμπορικό Αγγλίας. Η Σκωτία, που επιζητούσε επί αιώ­ κόμβο της εποχής του, αποτελούσε μια νες την αυτονομία της από τους Αγγλους, πρώτης τάξης πλουτοπαραγωγική πηγή η αποτελούσε το μόνιμο αγκάθι στα νώτα της οποία απέφερε πολλά έσοδα στον κάτοχό Αγγλίας. Ετσι ήταν ένας πολύτιμος σύμμα­ της. Για την Αγγλία μερικές χρονιές τα φο­ χος και «εργαλείο» που θα δημιουργούσε

Σ

ΚΑΣΤΙΓΙΟΝ

(17 ΙΟΥΛΙΟΥ 1453)

Επάνω: Χ ειρ ό γ ρ α φ ο το υ 15ου αιώνα. Α π εικ ο ν ίζετα ι πυροβόλο π ολιορκίας το οποίο ε το ιμ ά ζ ε τα ι να β ά λει εν α ν τίο ν τείχ ο υ ς . Το νέο όπλο β ο ή θ η σ ε το υ ς Γάλλους να α να κτή σ ο υ ν τις π όλεις το υ ς γρήγορα και α π ο τελ εσ μ α τικ ό . Α ρ ισ τερ ά : Χ ειρ ό γ ρ α φ ο το υ 15ου αιώνα που α π εικ ο ν ίζει την π ολιορκία μ ια ς πόλης. Σ τη ν Κ α σ τιγιό ν οι Γάλλοι είχα ν ε γ κ α τ α σ τ α θ ε ί λίγο έξω από τη ν πόλη και τη ν π ολιορκούσαν σ υ σ τη μ α τικ ά μ ε τα π υροβ όλα το υ ς μ ε σκοπό να την α να κα τα λά β ο υ ν έπ ειτα από την εκ σ τρ α τε ία το υ 1451. Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

κλυδωνισμούς στον αγγλικό θρόνο. Με χρήματα και στρατιωτική υποστήριξη από τη Γαλλία οι Σκωτσέζοι κατάφεραν στις αρχές του 14ου αιώνα με επικεφαλής τον Ρόμπερτ Μπρους να ανακτήσουν το σύνο­ λο της Σκωτίας από τους Αγγλους. Οι τ ε ­ λευ τα ίοι Βρέθηκαν σε πολιτικο-οικονομικό αδιέξοδο. Από τη μία βρίσκονταν σε πόλεμο με τους σκληροτράχηλους Σκωτσέζους στα βόρεια σύνορά τους και από την άλλη στο εσωτερικό της χώρας ξεσπούσαν αναταραχές. Η μόνη λύση που θα εξομάλυνε κάπως τα πράγματα ήταν τα αντίποινα εναντίον των Γάλλων. Οι Αγγλοι αναζήτησαν συμμάχους και τους βρήκαν στην περιοχή της Φλάνδρας (σημερινό Βέλγιο). Οι Φλαμανδοί ήταν φ ι­ λικά προσκείμενοι απέναντι τους. Από αυ­ τούς προμηθεύονταν μαλλί το οποίο επε­ ξεργάζονταν για να δημιουργήσουν ενδ ύ­ ματα. Η Φλάνδρα την εποχή εκείνη ήταν ο βασικός παραγωγός ενδυμάτων στην η ­ πειρωτική Ευρώπη. Προκειμένου να μη κλονιστούν οικονομικά υποστηρίζοντας τους Γάλλους οι Φλαμανδοί αποφάσισαν να στηρίξουν τους Αγγλους σε αυτή τη διένεξη. Η συμμαχία μεταξύ της Γαλλίας και Σκωτίας εναντίον του αγγλικού θρόνου και η συμμαχία της Αγγλίας με τη Φλάν­ δρα είχαν ως στόχο την εμπορική κυριαρ­ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

χία στη θαλάσσια περιοχή της Μάγχης και στον Ατλαντικό, στα δυτικά παράλια της Γαλλίας (Ακουιτανία). Η Γαλλία ή θ ελε να εκμ ετα λλεύ ετα ι αυτούς τους πλούσιους εμπορικούς δρόμους προς όφελος της. Η εμπορική ισχύς της Αγγλίας από την άλλη πλευρά στηριζόταν σε αυτές τις περιοχές (Φλάνδρα-Ακουιτανία). Επρεπε λοιπόν αυ­ τή η ισχύς να συνεχίσει να υφίσταται με οποιοδήποτε κόστος, ακόμα και με πόλεμο. Η αφορμή δεν άργησε να δοθεί. Το 1328 ο βασιλιάς της Γαλλίας Κάρολος Δ ’, και αδελφός της Ισαβέλλας, μητέρας του βασιλιά της Αγγλίας Εδουάρδου Γ’, πέθανε άκληρος. Ο Εδουάρδος τό τε διεκδίκησε μέσω της μητέρας του τον θρόνο της Γαλλίας ισχυριζόμενος ότι αυτός ήταν ο νόμιμος διάδοχος. Η γαλλική αριστοκρα­ τία όμως επανέφερε στο προσκήνιο τον Σαλικό Νόμο (Salic Law), που δεν προέβλεπε δυνατότητα ανόδου, στο ύπατο αξίω­ μα, για τις γυναίκες, ούτε για τους διαδό­ χους τους. Ετσι το αίτημα της Ισαβέλλας δεν έγινε αποδεκτό και τον Κάρολο Δ1τον διαδέχθηκε στον θρόνο της Γαλλίας ο Φί­ λιππος ΣΤ' των Βαλουά, παραγκωνίζοντας τον Εδουάρδο. Ο πόλεμος ξεκίνησε τυπικά στις 24 Μαϊου 1337, με μια επιστολή που έσ τειλε ο Εδουάρδος Γ1στον Φίλιππο. Σε αυτή του παρουσίαζε τις διεκδικήσεις του για τον

θρόνο της Γαλλίας και του κήρυσσε τον πόλεμο. Στην πρώτη φάση της σύγκρου­ σης οι νέες πολεμικές τα κ τικές των Αγ­ γλων υπερίσχυσαν έναντι των σιδηρόφρα­ κτων ιπποτών της Γαλλίας. Οι Αγγλοι το ξό­ τε ς με τη συγκέντρωση και τον όγκο των βελών τους αντιμετώπιζαν αποτελεσματι­ κά τις επελάσεις των Γάλλων ιπποτών. Οι μάχες στο Κρεσύ το 1346 και στο Πουατιέ το 1356 είναι τα χαρακτηριστικό­ τερα παραδείγματα εφαρμογής των νέων τακτικών. Εκεί οι υστερούντες αριθμητικά Αγγλοι κατάφεραν να εκμηδενίσουν με τους το ξό τες τους τους Γάλλους ιππότες, που μάταια προσπαθούσαν να τους προ­ σεγγίσουν για να τους πολεμήσουν σε μά­ χη σώμα με σώμα. Με αυτές τους τις νίκες κατέκτησαν το ΒΔ τμήμα της Γαλλίας και σταθεροποίησαν τις εκ εί κτήσεις τους. Στις αρχές του 15ου αιώνα, συγκεκρι­ μένα το 1415, οι Αγγλοι υπό την καθοδή­ γηση του χαρισματικού βασιλιά τους Ερ­ ρίκου Ε' πέτυχαν την πιο περιφανή νίκη τους εναντίον των Γάλλων. Ταλαιπωρούμε­ νοι από μια επιδημία δυσεντερίας που σκότωσε πολλούς και όντες κατώ τεροι α­ ριθμητικά από τους Γάλλους που τους κατεδίωκαν, πέτυχαν αυτό που φάνταζε α­ κατόρθωτο. Με μια συνδυασμένη επ ίθε­ ση των τοξοτώ ν και του βαρέος πεζικού τους κατατρόπωσαν τα επελαύνοντα κύ­ ματα των Γάλλων ιπποτών στο Αζινκούρ. Οι απώλειες των τελευταίω ν ήταν τρομα­ κτικές. Το άνθος της γαλλικής ιπποσύνης κατακερματίστηκε από τα αγγλικά βέλη. Μ ετά από αυτή την επιτυχία ο Ερρίκος στέφθηκε βασιλιάς και της Γαλλίας και όλα έδειχναν ό τι ο πόλεμος έβαινε προς το τέλος του με νίκη των Αγγλων. Ομως τον Αύγουστο του 1422 ο θάνα­ τος του Ερρίκου επανέφερε την αστάθεια στις σχέσεις των δύο χωρών. Οι Αγγλοι, α­ φού είχαν μοιραστεί τη χώρα με τους Βουργουνδούς, αποφάσισαν να επ εκτεί­ νουν τις κτήσεις τους στη μόνη ελεγχόμε­ νη από τους Γάλλους περιοχή, κάτω από τον ποταμό Λουάρ. Το 1428 ξεκίνησαν μια μεγάλη εκστρατεία για να καταλάβουν την πόλη της Ορλεάνης και να ολοκληρώ­ σουν την κατάκτηση της χώρας. Αυτή η περιοχή ήταν το τελευ τα ίο ο­ χυρό του Γάλλου δελφίνου Καρόλου 71. Ενώ όλα φαίνονταν χαμένα, ένα «θαύμα» άλλαξε τη ροή του πολέμου. Μια μικρή χωριατοπούλα από το χωριό Σαίν Ντενί, η Ιωάννα της Λωραίνης (Jean d’Arc), σημα­ τοδότησε με την πληθωρική και καταλυ­ τική παρουσία της την τελική φάση αυτής της εμπλοκής. Με την πίστη της στο Θεό και στην πατρίδα εμφύσησε στον Κάρολο Ζ' και στους υπόλοιπους Γάλλους τον πα­ τριωτισμό και την πίστη στη νίκη εναντίον των Αγγλων. Ο Κάρολος αναδιοργάνωσε τον στρατό του και επιχείρησε με τη βοή­ θ εια της Ιωάννας να λύσει την πολιορκία της Ορλεάνης. Τελικά το πέτυχαν τον Μάιο του 1429 και γκρέμισαν κάθε φιλο­ δοξία των Αγγλων για περαιτέρω επέκτα­ ση των κτήσεών τους.

Κατά τα επόμενα χρόνια οι Γάλλοι στα­ διακά ανακτούσαν τα εδάφη τους απωθώ­ ντας τους Αγγλους προς τα δυτικά. Η μία πόλη μετά την άλλη άνοιγε τις πύλες της στους Γάλλους απελευθερω τές της, με α­ ποτέλεσμα οι Αγγλοι από εκ εί που ήταν σίγουροι νικητές, πριν από λίγα χρόνια, να κινδυνεύουν να χάσουν και τα εδάφη τα οποία είχαν πριν από την έναρξη του πο­ λέμου, τη Νορμανδία και την Ακουιτανία. Η Νορμανδία έπεσε και αυτή στα χέ­ ρια των Γάλλων κυρίως εξαιτίας της απο­ μόνωσης των αγγλικών φρουρών από την Αγγλία (οικονομικά προβλήματα που τα ­ λάνιζαν τη χώρα δεν επέτρεπαν την απο­ στολή βοήθειας) και ενός νέου όπλου το οποίο πρωτοεμφανίστηκε στις αρχές αυ­ τού του πολέμου και με την πάροδο του χρόνου έγινε αναπόσπαστο κομμάτι των γαλλικών στρατών: του πυροβόλου. Το 1450 οι αγγλικές φρουρές των ση­ μαντικότερων πόλεων της Νορμανδίας, Μπαγιώ και Καέν, παραδόθηκαν, ύστερα από δύο εβδομάδες συνεχούς βομβαρδι­ σμού, σε μια υπέρτερη αριθμητικά γαλλι­ κή δύναμη. Το τελευ τα ίο σημαντικό αγ­ γλικό οχυρό στη Νορμανδία, το Χερβούργο, έπεσε στα χέρια των Γάλλων στις 12 Αυγούστου 1450 με παρόμοιο τρόπο. Το 1451 ο αντιστράτηγος του Καρόλου κόμης του Ντουνοά εκστράτευσ ε επ ικε­ φαλής μιας μεγάλης δύναμης για να κατα­ λάβει το Δουκάτο της Ακουιτανίας, ώστε να εκδιώ ξει τους Αγγλους από τα γαλλικά εδάφη. Οι τελ ευ τα ίο ι υποστηρίζονταν από μεγάλο αριθμό Γασκόνων που βασίζο­ νταν στον Αγγλο βασιλιά Ερρίκο ΣΤ1, γιο του Ερρίκου Ε', για την προστασία των συμφερόντων τους από τις επ εκτατικές βλέψεις των Γάλλων. Οι ίδιοι κρατούσαν λίγους στρατιώ τες στην περιοχή και οι Γασκόνοι (ο αριθμός των οποίων μειωνόταν σημαντικά εξαιτίας της αλλαγής της ροής του πολέμου) δεν μπορούσαν να αντισταθούν στον ανανεωμένο και ορμητικό γαλ­ λικό στρατό. Ετσι το Δουκάτο κατακτήθηκε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Η επιτυχημένη για τους Γάλλους εκστρα­ τεία ξεκίνησε με την κατάκτηση των μι­ κρότερων πόλεων του Δουκάτου και έλη­ ξε με την είσοδό τους στην πρωτεύουσά του, Μπορντώ, στις 30 Ιουνίου 1451. Δυσαρεστημένη με τα νέα δεδομένα στις εμπορικές συναλλαγές, οι οποίες ε ­ μπεριείχαν νέους και βαρύτερους φό­ ρους, η αριστοκρατία του Μπορντώ, που έβλεπε να κλονίζεται οικονομικά, έσ τειλε μια αντιπροσωπεία εμπόρων στο Λονδίνο. Αυτή έπεισε τον Ερρίκο ΣΤ1 να σ τείλει στράτευμα για να τους βοηθήσει. Ο φημι­ σμένος βετεράνος ιππότης Τζων Τάλμποτ, 64 ετών τότε, που είχε υπάρξει και αιχμά­ λωτος των Γάλλων επί μερικά χρόνια μετά την πολιορκία της Ορλεάνης το 1429, τ έ ­ θηκε επικεφαλής 3.000 ανδρών και απέ­ πλευσε από την Αγγλία τον Οκτώβριο του 1452 με σκοπό να ανακαταλάβει την Ακουιτανία. Μέσα σε λίγες ημέρες το πέτυχε και στις 21 Οκτωβρίου 1452 εισήλθε

θριαμβευτής στην πόλη του Μπορντώ, εκδιώκοντας τη γαλλική φρουρά. Ο Κάρο­ λος Ζ1 αιφνιδιάστηκε και έτσ ι άφησε τον Τάλμποτ να παραμείνει εκεί, προετοιμάζο­ ντας κατά τη διάρκεια του χειμώνα μια α­ ντεπίθεση για το επόμενο έτος.

Ο ΑΓΓΛΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ Προκειμένου να συγκεντρώσει τον στρατό που θα ανακαταλάμβανε την πε­ ριοχή της Ακουιτανίας ο Ερρίκος ΣΤ1 ε ­ φάρμοσε το σύστημα των συμβολαίων (identures) περιορισμένου χρόνου θ η τε ί­ ας. Βάσει αυτών συντάσσονταν καταστά­ σεις με τα ονόματα εκείνων που θα λάμβαναν μέρος στην εκάστοτε εκστρατεία. Υπεύθυνοι για τη σύνταξη των συμβολαί­ ων ήταν διορισμένοι από τον βασιλιά ευγενείς με μεγάλη επιρροή στον αγγλικό λαό. Η μέθοδος αυτή εφαρμοζόταν καθ' όλη τη διάρκεια του Εκατονταετούς Πο­ λέμου και είχε αποδειχθεί αποτελεσματι­ κή. Ο προκάτοχος και πατέρας του Ερρί­ κου ΣΤ', Ερρίκος Ε', προέβη σε μερικές αλλαγές που αποδείχθηκαν πολύ σημα­ ντικές. Οι στρατιώ τες οι οποίοι λάμβαναν μέρος στις εκσ τρ ατείες ήταν επαγγελματίες, δηλαδή παρείχαν τις υπηρεσίες τους στον βασιλιά τους κατόπιν πληρωμής. Αυ­ τό καθιστούσε τους στρατούς που συ­ γκροτούντο πολύ πειθαρχημένους. Με το συγκεκριμένο μέτρο ο Ερρίκος Ε' κατάφερε να δημιουργήσει έναν σχεδόν μόνιμο στρατό, περιορισμένης διάρκειας αλλά συμπαγή και με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Οπως ήταν φυσικό, με αυτές τις αλλα­ γές κατά τα τελευ τα ία στάδια του πολέ­ μου οι αγγλικοί στρατοί απαρτίζονταν όλο και λιγότερο από ευγενείς. Τα οφέλη δεν ήταν όπως στην αρχή της σύγκρουσης, διότι οι περισσότεροι από αυτούς είχαν κτήσεις στη Γαλλία και είχαν πλουτίσει από αυτές. Μάλιστα είχαν μ εταφ έρει τις δραστηριότητές τους στην Αγγλία και δεν θεωρούσαν σκόπιμο να διακινδυνεύσουν πολεμώντας. Ετσι οι λίγοι σ υμμετέχοντες στις εκσ τρ α τείες ευ γενείς ήταν και οι επι­ κεφαλής του στρατού, όπως π.χ. στον στρατό που ξεκίνησε να ανακαταλάβει το Δουκάτο με ηγέτη τον γηραιό ιππότη Τζων Τάλμποτ. Οι υπόλοιποι στρατιώ τες ή­ ταν άνθρωποι που ζούσαν από τον πόλε­ μο. Είχαν εγκαταλείψ ει την αγροτική ζωή επειδή πολεμώντας κέρδιζαν περισσότε­ ρα. Ο στρατός αυτός αριθμητικά ήταν μι­ κρός (3.000 άνδρες) σε σύγκριση με εκ ε ί­ νους που μάχονταν στη Γαλλία στις αρχές του πολέμου. Απαρτιζόταν από βαρύ πεζι­ κό (men-at-arms) και το ξό τες. Η αναλογία μεταξύ βαρέων πεζών και τοξοτών ήταν περίπου 1:4, με αποτέλεσμα οι το ξό τες να αποτελούν το 80% του συνόλου. Οι βαρείς πεζοί αποτελούσαν τη δύνα­ μη κρούσης του στρατού κατά τη μάχη σώμα με σώμα. Η θωράκιση κάλυπτε όλο τους το σώμα καθιστώντας τους φαινομε­

νικά απρόσβλητους από τα αγχέμαχα ό­ πλα της εποχής (δόρατα. σπαθιά, λόγχες). Ταυτόχρονα όμως τους καθιστούσε πολύ αργούς, σχεδόν στατικούς. Ετσι όταν η μάχη έφ θανε στο σημείο τη ς σύγκρουσης από μικρή απόσταση οι πιθανότητες απο­ φυγής της ήταν ελάχιστες. Οι πεζοί αυτοί ήταν συνήθως οπλισμένοι με σπαθιά, αλ­ λά στις μάχες χρησιμοποιούσαν περισσό­ τερο ένα άλλο όπλο, την αλαβάρδα. Επρόκειτο για έναν μεγάλου μήκους πολεμικό πέλεκυ που με τα κτυπήματά του ακρωτή­ ριαζε (με τη λεπίδα και το βάρος του <α. στην κορυφή του είχε μια χαλύβδινη αιχ­ μή ώστε να επιτρέπει διατρητικά κτυπή­ ματα εναντίον θωρακίσεων και πανο­ πλιών, όποτε αυτό ήταν δυνατό. Οι το ξό τες κατά τα τελευ τα ία στάδια του πολέμου και συγκεκριμένα το 1440. έ ­ πειτα από μια διαταγή του βασιλιά, όφειλαν να φορούν και αυτοί θωράκιση που

Ο Τζων Τάλμποτ, κό μ η ς το υ Σ ρ ιούσ μ π ερ υ (1388-1453). Μ ε τά από τη ν π ερίοδο τη ς α ιχμαλω σίας το υ από τη ν Ιω άννα τη ς Λω ραίνης, το 1429, έ γ ιν ε α ρ χ ισ τρ ά τη γ ο ς του α γ γ λ ικ ο ύ σ τρ α το ύ και δ ιο ικ η τή ς της Γάλλίας.

θα τους προστάτευε κατά τη μάχη. Κρά­ νη, μεταλλικές πλάκες για τα πόδια και χι­ τώνια με επένδυση από μεταλλικές πλά­ κες ήταν μερικά από τα αμυντικά όπλα που όφ ειλε να φ έρ ει ο κάθε τοξότης. Το κύριο όπλο του όμως, που τον καθιστού­ σε τον απ οτελεσματικότερο πεζό τη ς ε ­ ποχής του, ήταν το μακρύ τόξο (longbow). Αυτό είχε μήκος 1.8 μ. και ήταν κατασκευ­ ασμένο από ξύλο οξιάς. Η εμ βέλειά του στα χέρια ενός έμπειρου τοξότη ήταν 365 μέτρα. Αυτό σήμαινε πως τις περισσότε­ ρες φορές ο εχθρός δεν είχε την ευκαιρία ΣΤ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο -τε καν να έλ θ ει σε επαφή με τους αντιπάλους του για να τους πολεμήσει. Η τακτική των Αγγλων κατά τις μάχες του Εκατονταετούς Πολέμου ήταν η ίδια. Ο εκάστοτε διοικητής επέλεγε μια τοπο­ θεσ ία που θα προσέδιδε αμυντικό και συ­ νεπώς τακτικό πλεονέκτημα στον στρατό του. π.χ έναν λόφο, και εκ εί τοποθετούσε το βαρύ πεζικό του στο κέντρο, συνήθως χωρισμένο σε τρία τμήματα (εμπροσθο­ φυλακή, κυρίως σώμα και οπισθοφυλακή), και τους το ξό τες στις πλευρές. Σκοπός του ήταν να αποδυναμώσει τους Γάλλους με έναν καταιγισμό βελών, προτού αυτοί έλθουν σε επαφή με τους το ξό τες. Οταν οι Γάλλοι το επετύγχαναν αυτό, οι Αγγλοι τους κτυπούσαν με όλες τους τις δυνά­ μεις. Η μικρή δύναμη του Τάλμποτ ενισχύθηκε με άλλους 3.000 άνδρες, κυρίως το ­ ξότες, υπό την ηγεσία του γιου του, λόρ­ δου Λάιλ. Ο Τάλμποτ βασιζόταν και στη βοήθεια άλλων 3.000 πεζών γηγενών Γασκόνων, αυξάνοντας τις π ιθανότητες επι­ τυχίας της εκστρατείας του.

Ο ΓΑΛΛΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ Η γαλλική μοναρχία παρόλο που στρα­ τολογούσε με παρόμοιο σύστημα, δεν ε ί­ χε αναπτύξει τη στρατιωτική υπηρεσία των συμβολαίων σε βαθμό αντίστοιχο των Αγγλων. Οι Γάλλοι προτιμούσαν να μάχο­ νται στις περιοχές όπου διέμεναν όποτε αυτές βρίσκονταν σε κίνδυνο και έτσι δεν υπήρχε η ανάγκη εφαρμογής του συστή­ ματος των συμβολαίων. Αρκούσε η υπο­ χρέωση που είχε κάθε βασσάλος, βάσει του φεουδαρχικού συστήματος, να υπη­ ρ ετεί τον φεουδάρχη του όποτε προέκυπτε ανάγκη. Στα μέσα του 15ου αιώνα άρχισαν να στρατολογούνται ξένοι μισθοφόροι σε με­ γαλύτερη κλίμακα, όπως π.χ. στον στρατό του Φιλίππου ΣΤ’ των Βαλουά στις αρχές του πολέμου, στον οποίο συμμετείχαν οι Γενοβέζοι βαλλιστροφόροι, το καλύτερο πεζικό της εποχής τους. Στις 5 Ιανουαρίου 1445 ο Κάρολος Τ θέσπισε τα τακτικά πλέον συντάγματα, δημιουργώντας για πρώτη φορά έναν «εθνικό» στρατό. Στην αρχή η δύναμη αυτή ήταν μικρή, μόνο 1.500 άνδρες. Με τον καιρό όμως μεγάλω­ σε σε αριθμούς και ποικιλία στρατευμά­ των. Εμπεριείχε εκτός από τους ιππείς, που ήταν το κύριο όπλο του γαλλικού στρατού, πεζούς και τοξότες. Το 1453 για την ανακατάληψη του Δουκάτου της Ακουιτανίας δημιουργήθηκαν τρ εις στρατοί ώστε να κυκλώσουν την περιοχή από όλες τις κατευθύνσεις με τ ε ­ λικό σκοπό να κατακτήσουν την πρωτεύουσά του, Μπορντώ. Αρχηγός ήταν ένας μεγάλος Γάλλος ευγενής, ο Ζαν ντε Μπλούα, κόμης του Περιγκόρντ. Οι άλλοι δύο διοικητές ήταν ο Ζαν ντε Μπιλ και ο Ζακ ντε Σαμπάν. Οι τρ εις αυτοί στρατοί δ ιέθ ετα ν βαρύ ιππικό, πεζικό, το ξό τες και πυροβόλα. Το βαρύ ιππικό αποτελούσε - Ί Ω ~ ' ~ ΙΣΤΟΡΙΑ

issgiasi

Η σ τιγ μ ή τη ς πτώ σης το υ Τάλμποτ από το ά λογό του κ α τά την τε λ ε υ τα ία φάση τη ς μ άχης. Π ρ οσ π α θώ ντας να σ υ γ κ ρ ο τή σ ει το υ ς σ τρ α τιώ τε ς το υ κ α τά τη ν ά τα κ τη υποχώρηση έ μ ε ιν ε ε κ τ ε θ ε ιμ έ ν ο ς και σ κ ο τώ θ η κ ε μ ε το κ τύπ η μα εν ό ς π έλ εκ υ . Μ ε τη ν ή ττα α υ τή οι Α γγλοι έχα σ αν το Μ π ορντώ .

Χ ειρ ό γ ρ α φ ο το υ 15ου αιώνα που α π εικ ο ν ίζει επ ίθ εσ η Γάλλων οπλισμένω ν μ ε π υροβόλα εν α ν τίο ν ο χυ ρ ω μένη ς πόλης. Η έν τα ξ η των νέων όπλων σ το ν γα λλικό σ τρ α τό κ α τά τα τ ε λ ε υ τα ία σ τά δ ια το υ π ολέμ ου ή τα ν ο κ α θ ο ρ ισ τικ ό ς π α ρ ά γο ντα ς που το υ χά ρ ισ ε τη νίκη.

την επίλεκτη μονάδα τους. Οι άνδρες του προέρχονταν κυρίως από τις ανώτερες κοινωνικές τά ξεις διό τι ήταν και οι μόνοι που μπορούσαν να συντηρούν τον οπλι­ σμό και τα άλογά τους. Οι άνθρωποι αυτοί επιζητούσαν κυρίως τη δόξα στο πεδίο της μάχης και όχι οικονομικά οφέλη από τον πόλεμο. Προστατεύονταν από πανο­ πλίες που κάλυπταν όλο το σώμα και ήταν εξοπλισμένοι με αγχέμαχα όπλα, προτιμώ­ ντας το σπαθί. Οι στρατιώ τες του πεζικού και οι το ξό τες αποτελούσαν συνήθως

βοηθητικά τμήματα που ακολουθούσαν το βαρύ ιππικό ως εφ εδρεία και λάμβαναν μέρος στις μάχες κατά τις τελ ευ τα ίες κυ­ ρίως φάσεις τους, συνήθως όταν το απο­ τέλεσμα είχε κριθεί. Κατά τις τελ ευ τα ίες φάσεις του Εκα­ το νταετο ύς Πολέμου στους γαλλικούς στρατούς είχε προστεθεί και ένα νέο επα­ ναστατικό όπλο, που είχε συμβάλει τα μέ­ γιστα στην αλλαγή της πορείας της σύ­ γκρουσης υπέρ των Γάλλων. Αυτό ήταν το πυροβόλο. Το νέο όπλο είχε αρχίσει να δοκιμάζεται από την έναρξη του πολέμου και σταδιακά επιτύγχανε όλο και σημαντι­ κότερα αποτελέσματα. Οι Γάλλοι μετά τις καταστροφικές τους ή ττε ς στην αρχή του πολέμου, με α­ ποκορύφωμα την πανωλεθρία τους στη μάχη του Αζινκούρ (1415), αποφάσισαν να αλλάξουν τακτική ως προς τον τρόπο α­ ντιμετώπισης των Αγγλων. Αρχισαν να χρησιμοποιούν συστηματικά το νέο όπλο ώστε να ανακτήσουν τα χαμένα τους εδά­ φη από τους Αγγλους. Υπολογίζεται ό τι κατά την εκστρατεία του 1453 τα γαλλικά στρατεύματα δ ιέ θ ε ­ ταν 300 πυροβόλα όλων των ειδών. Αρχη­ γός αυτού του σώματος ήταν ο φημισμέ­ νος Γάλλος Ζαν Μπερώ, που σε συνεργα­ σία με τον αδελφό του Γασπάρδο είχαν π ετύχει την απελευθέρωση πολλών πόλε­ ων κατά τα προηγούμενα χρόνια.

ΠΟ ΛΕΜ ΙΚΕΣ ΠΡΟ ΕΤΟ ΙΜ Α ΣΙΕΣ Στα μέσα Ιουλίου του 1453 ο Γαλλικός Στρατός που εκινείτο από τα ανατολικά πολιόρκησε την πόλη Καστιγιόν, στον πο-

ΑΓΓΛΙΑ

. Λ ο νδ ίνο

οι- Λ

• r o u iV r a e o T tp

Κ α λα ί.

• ϊσ ο υ θ α μ π τ ο ν

.^

Γάνδη

'

Α Γ ΙΑ Ρ Π Μ Α ΪΚ

Ρ ο υ ζεμ π έ κ ε

®

Η

Υττρ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡ

ί

,,Α ζ ε ν κ ο υ μ

Λ Κρεού

Στενά της Μάγχης

Η ΠΡΩΤΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟ ΥΣΗΣ

Κ Σ λ ό ις . Μ ττρυζ

ΠΟΝΤΙΕ Π ΙΚΑΡΔ ΙΑ

Ν Ο ΡΜ Α Ν Δ ΙΑ

Β α λ ο ν σ ιίν

’ ΤΙΕΡΑ£ ΒΕΡΜΑΝΤΟΥΑ

.

Ρενς

. Π αρίσι

ΒΡΕΤΑΝΗ M A IN Λ

Π ο ν τβ α λ α ίν

ΑΝΑΕΓΑΥΙΑ ΤΟΥΡΑΙΝ ΠΟΥΑΤΟΥ

Λ

-Λ

ΓΑΛΛΙΑ

Π ο υ α τ ιέ

Λα Ροσέλ

Βισκαίκός κόλπος Μ η ο ρ ν τω

, τ*

-ίΤ

ΓΑΣΚΩ Ν ΙΑ

Ο *

Μεσόγειος θάλασσα Χ ά ρ τη ς που δ ε ίχ ν ε ι το Δ ο υ κ ά το τη ς Α κο υ ιτα νία ς. Από την π ρω τεύουσ ά το υ , Μττορντώ , ξεκ ίν η σ ε ο Τάλμποτ για να λύ σ ει τη ν π ολιορκία τη ς Κ α σ τιγιό ν σ τις 16 Ιο υ λ ίο υ 1453.

ταμό Ντορντόν. Οι αδελφοί Μπερώ, οι ο­ ποίοι είχαν συμμετάσχει και στην εκστρα­ τεία του 1451 και γνώριζαν την περιοχή, κατάφεραν μέσα σε πολύ σύντομο χρονι­ κό διάστημα με τη Βοήθεια 700 Γάλλων ερ­ γατών να δημιουργήσουν ένα στρατόπε­ δο πάνω στην κοίτη ενός ξεροπόταμου, δίπλα από τον ποταμό Ντορντόν. Το στρα­ τόπεδο αυτό περιείχε 300 πυροβόλα, α­ ριθμό πολύ μεγάλο για έναν κινούμενο στρατό εισβολής. Εκτός από τις ΒομΒάρδες και τα πολιορκητικά πυροΒόλα μερι­ κοί άνδρες δ ιέθ ετα ν και φορητά όπλα χειρός, που επίσης αποτελούσαν καινοτομία στον τομέα του εξοπλισμού ενός στρα­ τιώτη του Μεσαίωνα. Το γαλλικό στρατό­ πεδο ήταν στην ουσία μια μεγάλη μονάδα πυροβολικού πολιορκίας με 8.000 άνδρες τουλάχιστον. Σε απόσταση ενάμισι χιλιο­ μέτρου από το στρατόπεδο είχαν κατα­ σκηνώσει 1.000 Βρετόνοι Βαριά θωρακι­

σμένοι ιππείς. Η θέση του στρατοπέδου παρείχε καλά πεδία Βολής για τα πυροβό­ λα. Ηταν επίσης εκτός του βεληνεκούς των όπλων της Καστιγιόν και έτσι δεν κρίθηκε σκόπιμο από τους Γάλλους να προ­ σπαθήσουν να εγκατασταθούν κοντύτερα στην πόλη ή να την απομονώσουν. Ο Μπερώ είχε επ ιλέξει αυτή την τοπο­ θεσ ία για να μπορέσει να αναχαιτίσει πι­ θανή προσπάθεια λύσης της πολιορκίας από μία εξωτερική δύναμη που θα έσπευ­ δε σε Βοήθεια των Αγγλων. Ο Ζαν ντε Μπλουά είχε σ τείλει επίσης 1.000 το ξό ­ τες, υπό την αρχηγία του Ιωακείμ Ρουάλτ, ως προφυλακή στον λόφο του Σεν Λωράν (βόρεια της Καστιγιόν) εναντίον οποιοσ­ δήποτε απόπειρας προσέγγισης της πό­ λης από Αγγλους που θα έφθαναν από το Μπορντώ.

Ο Τάλμποτ θα μπορούσε να περιμένει τους Γάλλους να πλησιάσουν περισσότε­ ρο στο Μπορντώ ώστε να τους αντιμετω ­ πίσει απ οτελεσματικότερα, όμως πείσθηκε από τους συμβούλους του να εκστρα­ τεύ σ ει στην Καστιγιόν για να λύσει την πολιορκία. Αναχώρησε από το Μπορντώ στις 16 Ιουλίου. Η συνολική δύναμη στην πόλη ήταν τουλάχιστον 6.000 άνδρες. ενώ άλλοι 3.000 Γασκόνοι έρχονταν σε 6οήθ ειά του. Αφού έφθασε στην πόλη του Λιβούρνου στον ποταμό Ντορντόν το σούρουπο και μετά από πορεία 25 χιλιομέτρων, η προκεχωρημένη δύναμη του Τάλμποτ. που απαρτιζόταν από 500 έφιππους menat-arms και 800 το ξό τες, Βαδίζοντας το Βράδυ και με επικεφαλής τον ίδιο πέρασε μέσα από την πόλη του Σεν Εμιλιόν. Το χά­ ραμα της 17ης Ιουλίου η δύναμη αυτή επι­ τέθ η κε αιφνιδιαστικά στον λόφο του Σεν Λωράν σκοτώνοντας τους περισσότερους από τους Γάλλους το ξό τες και αφήνοντας τους εναπομείναντες να ειδοποιήσουν τους πολιορκητές της Καστιγιόν για τον ερχομό τους. Επειτα από αυτή τη σύντο­ μη σύγκρουση ο Τάλμποτ, αφού ενημερώ ­ θ η κε για το στρατόπεδο των Γάλλων, έ ­ σ τειλε τον ιππότη Τόμας Εβρινγχαμ να το εξετά σ ει και αποφάσισε να αναπαύσει τους άνδρες του μετά την εξαντλητική τους πορεία. Κάποια στιγμή ένας αγγελιοφόρος από την Καστιγιόν βγήκε από την πόλη με κίνδυνο της ζωής του για να πει στον Τάλ­ μποτ ότι οι Γάλλοι υποχωρούσαν. Ομως αυτό που είχαν δει οι κάτοικοι της Καστιγιόν και είχαν μεταβιβάσει στον αγγελιο­ φόρο ήταν στην ουσία ένα σύννεφο σκό­ νης το οποίο προκλήθηκε από άλογα που έδιωχναν οι Γάλλοι από το στρατόπεδο ε ­ πειδή αυτά ήταν υπεράριθμα. Πιστός στο ένστικτό του, που δεν τον είχε προδώσει ποτέ, ο Τάλμποτ αποφάσι­ σε να επ ιτεθ εί αμέσως. Αναγνώρισε αυτή την κίνησή τους ως μια μοναδική ευκαιρία να τους καταστρέψ ει και να απελευθερώ­ σει την Καστιγιόν. Επειτα, χωρίς αντίπαλο, θα ενεργούσε όπως οι προκάτοχοί του το 1451, αποκαθιστώντας την εξουσία των Αγγλων στο Δουκάτο της Ακουιτανίας. Προτίμησε να επ ιτεθ εί με τις δυνάμεις που είχε εκείνη τη στιγμή, χωρίς να περι­ μένει το κύριο και μεγαλύτερο σώμα του στρατού του που ερχόταν από το Μπορ­ ντώ. Αυτή η κίνηση αποδείχθηκε βεβια­ σμένη διότι χρησιμοποίησε τμήματα τ ε ­ λείως ανεπαρκή για να πετύχει τον α ντι­ κειμενικό του σκοπό, τη λύση της πολιορ­ κίας. Παρόλο που χρησιμοποίησε το αγγλι­ κό σύστημα στρατολόγησης, ο Τάλμποτ δεν αξιολόγησε σωστά την επιτυχία των Γάλλων στην απελευθέρωση άλλων πόλεών τους, με τη χρήση των πυροβόλων τους, και επ έλεξε τα κτικές στηριζόμενος

57

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

σε συμπεράσματα από παλαιότερες συ­ γκρούσεις. Μοναδική ίσως εναλλακτική λύση του Τάλμποτ ήταν να επ ιτεθ εί προς το σού­ ρουπο με ελαφρά εξοπλισμένους άνδρες σε χαλαρή διάταξη για να ελαχιστοποιή­ σει τις απώλειές του από τα συγκεντρω τι­ κά πυρά των εχθρών του, που λόγω περιο­ ρισμένης ορατότητας δεν θα μπορούσαν σε καμία περίπτωση να είναι αποτελεσμα­ τικά. Ετσι η μάχη είχε χαθεί πριν ξεκινή ­ σει! Τα πυροβόλα εκείνης της εποχής ήταν πρωτόγονα, τα συστήματα σκόπευσής τους ανύπαρκτα και η επιτυχία των βολών τους εξαρτάτο αποκλειστικά από την ικα­ νότητα των χειριστών τους. Ομως οι βο­ λές εναντίον εχθρικών μονάδων που συ­ νωστίζονταν στο πεδίο της μάχης ήταν εύκολο έργο ακόμα και γι' αυτά τα όπλα. Οι Γάλλοι αξιοποίησαν τα διδάγματα των ηττών τους στο Κρεσύ, στο Πουατιέ και στο Αζινκούρ και επέβαλαν ουσιαστι­ κά στους Αγγλους να επ ιτεθούν όπως ε ­ κείνοι το είχαν πράξει παλαιότερα, απένα­ ντι σε ισχυρά οργανωμένη τοποθεσία ά­ μυνας.

Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟ ΥΣΗΣ Ο Τάλμποτ διέσχισε με τους στρατιώ­ τες του τον παραπόταμο του Ντορντόν Λιντουάρ, 800 περίπου μέτρα δυτικά από το γαλλικό στρατόπεδο. Οι Αγγλοι δεν προωθήθηκαν προς τους Γάλλους αμέ­ σως από τα δυτικά αλλά προτίμησαν να τους προσβάλουν από τα νότια, στην κύ­ ρια γραμμή των οχυρώσεών τους. Οπως προσέγγιζε τους Γάλλους είναι πιθανό ο βετεράνος Τάλμποτ να εκτίμησε λανθα­ σμένα την κατάσταση που του περιέγραψε ο Γασκόνος αγγελιοφόρος. Τίποτα από την πολυετή εμπειρία του δεν μπορούσε να τον βοηθήσει να προβλέψει τον κίνδυ­ νο μιας μετωπικής επίθεσης εναντίον μιας καλά οχυρωμένης θέσης με πυροβό­ λα όπλα. Αυτή τη φορά ήταν ο Τάλμποτ ε ­ κείνος που είχε αιφνιδιαστεί. Οι Γάλλοι χειριστές των πυροβόλων τον περίμεναν εκ ε ί ακριβώς όπου εκείνος σκόπευε να επ ιτεθεί. Μόνος τρόπος διάρρηξης ισχυρής α­ μυντικής τοποθεσίας εκείνη την εποχή ή­ ταν η πλευροκόπησή της και η επίθεση από πολύ μικρή απόσταση σε μάχη εκ του συστάδην. Ομως ακόμα και πριν από τη μάχη ο αγγλικός στρατός ήταν καταδικα­ σμένος διότι η επιλογή των μονάδων του έγινε λανθασμένα. Αντί να επιλεγούν ελα­ φρά οπλισμένοι ιππείς και πεζοί, επιλέχθηκαν το ξό τες και βαριά οπλισμένοι πε­ ζοί. δηλαδή άνδρες με μικρότερη ακτίνα δράσης, λιγότερο οπλισμό και μειωμένη απ οτελεσματικότητα έναντι του αντιπά­ λου. Ο Τάλμποτ διέταξε τους στρατιώ τες του να αφιππεύσουν, ενώ εκείνος παρέμεινε επάνω στο άλογό του. Οι Αγγλοι και οι λιγοστοί Γασκόνοι που μόλις είχαν κα: -ΤΙΩΤ!ΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ταφ θάσει επ ιτέθηκαν στο γαλλικό στρα­ τόπεδο φωνάζοντας την πολεμική ιαχή: «Τάλμποτ! Αγιος Γεώργιος!». Το θέαμα πρέπει να ήταν μοναδικό: συμπαγείς μο­ νάδες πεζικού, κινούμενες σε ανοικτό πε­ δίο αργά και βασανιστικά μέσα στο καλο­ καίρι του 1453 με απαστράπτουσες πανο­ πλίες. Οι σχηματισμοί αυτοί ως στόχοι θα έπρεπε να ήταν το όνειρο κάθε πυροβο­ λητή του γαλλικού στρατού. Οι το ξό τες του αγγλικού στρατού, εκ­ παιδευμένοι να εκτοξεύουν από απόστα­ ση ασφαλείας μεγάλους αριθμούς βελών χωρίς ιδιαίτερη σκόπευση, βασιζόμενοι στην ποσότητα των βλημάτων για το επι­ θυμητό αποτέλεσμα, θα πρέπει να πανικοβλήθηκαν όταν οι πρώτες βολές του γαλλικού πυροβολικού προσγειώθηκαν ανάμεσά τους προκαλώντας τους μεγάλες απώλειες. Οι Αγγλοι πρέπει να ένιωθαν ό­ πως οι βαριά θωρακισμένοι Γάλλοι ιππείς στο Κρεσύ, που εξολοθρεύτηκαν χωρίς να δουν ποτέ το πρόσωπο του εχθρού. Οι Αγγλοι και οι Γασκόνοι που κατόρ­ θωσαν να επιβιώσουν από τα φονικά πυρά των πυροβόλων, πέρασαν την προστατευ­ τική τάφρο του στρατοπέδου και ανέβη­ καν στις οχυρώσεις. Ανάμεσά τους ήταν και ο ιππότης Τόμας Εβρινγχαμ, που κρα­ τούσε το λάβαρο του Αγίου Γεωργίου, ο ο­ ποίος κατόρθωσε να τοπ οθετήσει το λά­ βαρο πάνω στις οχυρώσεις και να το κρα­

τήσει όρθιο μέχρις ότου έπεσε νεκρός από ένα βέλος. Τα γαλλικά πυροβόλα εξα­ πέλυαν τα φονικά τους πυρά εναντίον των Αγγλων από πολύ μικρή απόσταση, α­ κρωτηριάζοντας και σκοτώνοντας πάρα πολλούς. Μάταια προσπαθούσαν οι Αγ­ γλοι το ξό τες να αναπτύξουν τις τακτικές τους εναντίον των χειριστών των πυροβό­ λων. Είχαν π αγιδευτεί ανάμεσα στα δια­ σταυρούμενα πυρά τους και σκοτώνονταν κατά δεκάδες. Σε πολλά σημεία των οχυ­ ρώσεων εκτυλίχθηκαν σκηνές απαράμιλ­ λου θάρρους μεταξύ Αγγλων και Γάλλων που μάχονταν απελπισμένα σε μάχη σώμα με σώμα. Κατά τη διάρκεια της μάχης κατέφθαναν συνεχώς αγγλικές ενισχύσεις. Υπολογίζεται ό τι οι δυνάμεις του Τάλμποτ έφθασαν τις 4.000 άνδρες, που ήταν πολύ λίγοι για να επ ιτεθούν με επιτυχία σε αυ­ τή την καλά οχυρωμένη τοποθεσία. Αν και οι απώλειες των Αγγλων και των συμμά­ χων τους Γασκόνων ήταν μεγάλες, αυτοί κατάφεραν να επ ιτίθ ενται επί περίπου μια ώρα, διατηρώντας τη μάχη μέχρι το μεση­ μέρι. Ομως ήταν θέμα χρόνου να διαλυ­ θούν οι σχηματισμοί του αγγλικού στρα­ τού και η μάχη να μεταβληθεί σε σφαγή. Η ψυχολογία ενός στρατού που δεν μπορεί να αντιδράσει στην επερχόμενη κατάρ­ ρευση είναι πολύ ευάλωτη. Εκείνη τη στιγμή έκαναν την εμφ άνι­

σή τους και οι Βρετόνοι ιππείς, που προ­ σέβαλαν τους Αγγλους από τα ανατολικά περικυκλώνοντάς τους. Τότε οι Γάλλοι το ­ ξότες βγήκαν από τις οχυρώσεις τους κα­ ταδιώκοντας τους ατάκτως υποχωρούντες Αγγλους για να εκδικηθούν για τον θάνατο των συναδέλφων τους στο Σεν Λωράν. Ο Τάλμποτ και ο γιος του, λόρδος Λάιλ, προσπαθούσαν απεγνωσμένα να α­ νασυντάξουν μερικούς άνδρες για να καλύψουν την υποχώρηση των υπολοίπων από ένα πέρασμα του ποταμού Ντορντόν, το Πέρασμα του Ροζάν (Pas de Rozan). Ο γηραιός μαχητής όμως ήταν ένας πολύ καλός στόχος. Το άλογό του σκοτώθηκε από τη βολή ενός πυροβόλου παγιδεύοντάς τον από κάτω. Τότε ένας Γάλλος το ­ ξότης που λεγόταν Μισέλ Περουνίν τον α­ ποτελείωσε με τον πέλεκύ του με ένα κτύπημα στο κεφάλι. Μ ερικοί Αγγλοι κατάφεραν να διαφύ­ γουν, οι περισσότεροι όμως σκοτώθηκαν, όπως και ο λορδος Λάιλ, γιος του Τάλ­ μποτ. Η ή ττα των Αγγλων ήταν μεγάλη και απόλυτη όπως και εκείνη του μεγέθους του Μπάνοκμπερν το 1314 από τους Σκωτσέζους. Μ ετά τη μάχη το μόνο θέαμα που α­ ντίκριζε κάποιος στο πεδίο ήταν τα άψυχα κορμιά των Αγγλων στρατιωτών. Υπολογί­ ζεται ότι η αγγλική πλευρά έχασε 4.000 άνδρες, ενώ οι Γάλλοι μόνο 100! Η μάχη της Καστιγιόν ήταν από τις πρώτες στη δυτική Ευρώπη κατά τις οποί­ ες τα πυροβόλα καθόρισαν το απ οτέλε­ σμα. Η εκτέλεση συγκεντρωτικών πυρών από μια καλά οχυρωμένη θέση, ήταν στην ουσία μια επέκταση της τακτικής των Αγ­ γλων τοξοτών. Ο πόλεμος είχε πλέον αλ­ λάξει. Μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου μόνο το Μπορντώ παρέμενε όρθιο εναντίον των Γάλλων. Η πόλη πολιορκήθηκε πολύ στενά και οι κάτοικοί της δεν ήλπιζαν σε καμία βοήθεια από την Αγγλία. Ακόμα και οι λι­ γοστοί Αγγλοι επιζώντες της μάχης της Καστιγιόν σκέπτονταν μόνο τον δρόμο της επιστροφής. Στις 19 Οκτωβρίου 1453 η πρωτεύουσα της Ακουιτανίας παραδό­ θηκε δίχως όρους, εναποθέτοντας τις ελ ­ πίδες της στο έλεος του βασιλιά Καρόλου Τ. Ενα από τα πρώτα μέτρα του τε λ ευ τα ί­ ου ήταν να ορίσει τον Ιωάννη Μπερώ ισό­ βιο δήμαρχο του Μπορντώ. Το τελευ τα ίο προπύργιο των Αγγλων στη Γαλλία είχε πέσει. Ο Εκατονταετής Πόλεμος είχε τ ε ­ λειώσει.

ΕΠΙΛΟ ΓΟ Σ Μ ετά τη μάχη οι λιγοστοί εναπομείναντες Αγγλοι στρατιώ τες κατέφυγαν πίσω από τα τείχη της πόλης του Μπορντώ ανα­ ζητώντας προστασία. Με τον διοικητή τους (Τζων Τάλμποτ) νεκρό και όντες αποδεκατισμένοι και αποδιοργανωμένοι, δεν σκέπτονταν σε καμία περίπτωση να α ντι­ μετωπίσουν πάλι σε μάχη τους Γάλλους. Η μόνη εναλλακτική λύση για τη σωτηρία ή-

Εικόνα Α: Η σ τιγ μ ή τη ς π τώ σης το υ Τάλμποτ από το ά λογό το υ κ α τά τη ν τε λ ε υ τα ία φάση τη ς μ ά χ η ς. Π ρ οσ π α θώ ντας να σ υ γ κ ρ ο τή σ ει το υ ς σ τρ α τιώ τε ς το υ κ α τά τη ν ά τα κ τη υποχώ ρηση έ μ ε ιν ε ε κ τ ε θ ε ιμ έ ν ο ς και σ κ ο τώ θ η κ ε μ ε το κ τύ π η μα εν ό ς π έλεκ υ . Μ ε τη ν ή ττα α υ τή οι Α γγλοι έχα σ αν το Μ π ορντώ . Εικόνα Β: Ο βασ ιλιάς Ε δουά ρ δσ ς Γ ’. Εικόνα Γ: Η εν θρ ό νισ η το υ Ε δου ά ρ δ ο υ Γ ' έγ ιν ε τα Χ ρ ισ το ύ γ εν ν α το υ 1326 σ το α β β α είο το υ Γ ο υ εσ τμ ίν σ τερ . Ο Ε δο υ ά ρ δ ο ς ή τα ν τ ό τ ε μ ό λ ις 16 ετών. Μ ε τη ν ισχυρή θ έλ η σ η και τη ν π ίστη σ το ν σ τρ α τό το υ σ τις 24 Μ α ϊο υ 1 3 3 7 κ ή ρ υ ξε το ν π όλεμ ο σ το ν Φίλιππο Σ Τ ' τη ς Γ Ίλλ ία ς, ζη τώ ν τα ς το ν θ ρ ό ν ο που θ εω ρ ο ύ σ ε ό τι το υ ανήκε.

ταν να επιστρέφουν στη χώρα τους ηττημένοι αλλά ζωντανοί. Υστερα από την ολοκληρωτική νίκη των Γάλλων στο πεδίο της Καστιγιόν το Δουκάτο της Ακουιτανίας περιήλθε πάλι υπό γαλλικό έλεγχο, ύστερα και από την πτώση της πρωτεύουσάς του, Μπορντώ, στις 19 Οκτωβρίου του ίδιου έτους. Η με­ γάλη επιτυχία εξύψωσε στον μέγιστο βαθ­ μό το ηθικό των Γάλλων στρατιωτών. Οδηγούμενοι πλέον από έναν χαρισματικό βα­ σιλιά, τον Κάρολο Ζ', που από τους σύγ­ χρονους χρονικογράφους χαρακτηρίσθη­ κε ως ο «νικητής», και από εμπνευσμέ­ νους διοικητές οι οποίοι αναδιάρθρωσαν τον στρατό και τον εξόπλισαν με τα νέα ό­ πλα που έμελλαν να αλλάξουν τον τρόπο διεξαγωγής του πολέμου, τα πυροβόλα, οι Γάλλοι ολοκλήρωσαν την ανάκτηση της χώρας τους, εκκαθαρίζοντας εύκολα και τις τελ ευ τα ίες αγγλικές εσ τίες αντίστα­ σης. Οι Αγγλοι το μόνο που κατάφεραν να διασώσουν από τις πάλαι ποτέ αχανείς κτήσεις τους στη Γαλλία ήταν η πόλη και το λιμάνι του Καλαί στον Βορρά.

Ο,τι είχε οδηγήσει τους Αγγλους κατά τα πρώτα χρόνια του πολέμου στις μεγά­ λες νίκες τους δεν επρόκειτο να επαναληφθεί. Το πυροβόλο επανέφερε τις ισορ­ ροπίες στην αντιπαράθεση των δύο κρα­ τών. Υστερα από πολλές και αιματηρές μά­ χες οι Γάλλοι κατόρθωσαν να γευτούν τη χαρά της ελευθερίας, έπ ειτα από πολλές καταστροφές και ταπεινώσεις που υπέ­ στησαν από τον αγγλικό επεκτατισμό.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) D esm o n d Sew ard: THE HUNDRED YEARS WAR - THE ENG LISH IN FR ANCE (1337 - 1453), C onstable an d C om pany Ltd., London, 1996 (2) E. Viollet - Le - Luc: A N NA LS O F A FORTRESS - TW ENTY-TW O CENTURIES O F SIEGE WARFARE. W ren’s P ark Publishing, 2000 (3) H . W. Koch: MEDIEVAL WARFARE, B iso n B ooks Ltd., London, 1978

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Γ ΙΕΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΤΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ ΣΤΗ ΝΟΤΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΜΙΣΟΥ ΤΟΥ ΤΕΤΑΡΤΟΥ ΑΙΩΝΑ π.Χ. Η ΕΛΛΑΔΑ ΔΟΚΙΜΑΖΟΤΑΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΥΝΕΧΕΙΣ ΔΙΕΝΕΞΕΙΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΙΣ ΠΟΛΕΙΣ-ΚΡΑΤΗ. 01 ΙΣΧΥΡΟΤΕΡΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΣΑΝ ΝΑ ΕΠΙΒΑΛΟΥΝ ΤΗΝ ΗΓΕΜΟΝΙΑ ΤΟΥΣ ΚΑΙ 01 ΑΣΘΕΝΕΣΤΕΡΕΣ ΝΑ ΔΙΑΤΗΡΗΣΟΥΝ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥΣ. ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ ΑΥΤΕΣ ΤΙΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΞΕΧΩΡΙΣΕ 0 Γ' ΙΕΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ, 0 ΟΠΟΙΟΣ ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΩΣ ΜΙΑ ΜΙΚΡΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΦΩΚΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΒΟΙΩΤΟΥΣ, ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΤΑΛΗΞΕΙ ΣΕ ΠΟΛΕΜΟ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ 0 ΟΠΟΙΟΣ ΕΚΡΙΝΕ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΑΝΟΙΞΕ ΤΟΝ ΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Σ. ΜΠΕΛΕΖΟΣ Ισ το ρ ικ ό ς

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

«

Ε π ιτύμβια σ τή λ η το υ Β ο ιω το ύ π ο λεμ ισ τή Μνάσω να (Θ ήβα, Α ρ χα ιο λο γ ικό Μ ο υ σ είο ).

Η Δ ΙΑ Μ Α ΧΗ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΤΗΣ ΔΕΛΦ ΙΚΗΣ Α Μ Φ ΙΚ ΤΙΟ Ν ΙΑ Σ Η αρχαία Φωκίδα αποτελούσε ένα σύνο­ λο μικρών πόλεων-κρατών στα δυτικά της Βοιωτίας. Οι πόλεις αυτές είχαν υποχρεωθεί να ενταχθούν στη συμμαχία της Θήβας την εποχή της μεγάλης ακμής της, την εγκατέλειψαν όμως μετά τον θάνατο του Επαμει­ νώνδα. Για τους Θηβαίους ο έλεγχος της Φωκίδας ήταν απαραίτητος. Χωρίς αυτόν οι δυτικές πόλεις της Βοιωτίας ή η Θεσσαλία θα μπορούσαν να κινηθούν εναντίον της θηβαϊκής ηγεμονίας, έχοντας στη Φωκίδα έ ­ ναν πιθανό και υπολογίσιμο σύμμαχο. Για να πλήξουν την υπερηφάνεια και την ελευθε­ ρία των Φωκέων οι Θηβαίοι εκμεταλλεύθηκαν έναν από τους ιερότερους και παλαιότερους ελληνικούς θεσμούς, την αμφικτιονία Η ΙΣΤΟΡΙΑ

των Δελφών. Το μαντείο των Δελφών, το οποίο ήταν ένας από τους ιερότερους χώρους για τους αρχαίους Ελληνες, διοικούσε η δελφική αμ­ φικτιονία, μια ένωση αρχαίων ελληνικών φυ­ λών, οι οποίες αντιπροσωπεύονταν στο συμ­ βούλιο από δύο εκπροσώπους. Μέλη του συμβουλίου ήταν οι Λοκροί, οι Φωκείς, οι Βοιωτοί, οι Αθηναίοι, οι Δωριείς, οι Μαλιείς, οι Δόλοπες, οι Αινιάνες, οι Θεσσαλοί, οι κά­ τοικοι της Φθιώτιδας, οι Περραιβοί και οι Μάγνητες. Υποχρέωση όλων των μελών ή­ ταν να αποφεύγουν καταστροφές και να μη διακόπτουν την παροχή νερού σε άλλη ελ­ ληνική πόλη. Με τον καιρό η ουσιαστική ι­ σορροπία δυνάμεων ανάμεσα στις φυλές άλ­ λαξε. Κατά την κλασική εποχή η ισχυρή φυ­ λή των Δωριέων, που περιελάμβανε τις με­ γάλες (αλλά και αντίπαλες) πόλεις της Σπάρ­ της, της Κορίνθου, του Αργους και άλλες

σημαντικές δυνάμεις μεταξύ των Ελλήνων, εξακολουθούσε να διαθέτει μόλις δύο αντι­ προσώπους, όσους και οι ασήμαντες φυλές των Αινιάνων ή των Περραιβών. Η αναλογία αυτή όμως ήταν καθιερωμένη διότι συνδεό­ ταν με την αρχαία ίδρυση του ιερού από τον Απόλλωνα και την αναλογία που ενέκρινε ο ί­ διος ο θεός μεταξύ των φυλών. Λόγω της ιε­ ρότητας του συμβουλίου η συμμετοχή σε αυτό αποτελούσε σημαντικό πλεονέκτημα και εξασφάλιζε τη δυνατότητα ανάμιξης στις υποθέσεις των Ελλήνων. Εκτός από θρησκευτικά καθήκοντα το συμβούλιο μπο­ ρούσε να αναλάβει μεσολάβηση για την επί­ λυση διαφορών ανάμεσα στις ελληνικές πό­ λεις και παρακολουθούσε τη φύλαξη των θησαυρών που ήταν συγκεντρωμένοι στους Δελφούς. Με τους αιώνες η πίστη Ελλήνων και βαρβάρων στις μαντικές ικανότητες του Απόλλωνα και της Πυθίας είχε συγκεντρώ­ σει στον χώρο των Δελφών τεράστιες ποσό­ τητες χρημάτων και πολύτιμων αντικειμέ­ νων. Οι μεγαλύτερες πόλεις συνήθιζαν να συγκεντρώνουν τις προσφορές των πολιτών τους σε ξεχωριστά κτίσματα, τους αποκαλούμενους θησαυρούς, για την ασφάλεια των οποίων ήταν υπεύθυνοι οι ιερείς του μαντείου και το συνέδριο της αμφικτιονίας που επέβλεπε το έργο τους. Οι Θηβαίοι λίγο μετά τη νίκη τους επί των Σπαρτιατών στα Λεύκτρα είχαν καταφέ­ ρει να αποφασίσει η αμφικτιονία ότι οι Λακε­ δαιμόνιοι έπρεπε να καταβάλουν 500 τάλα­ ντα πρόστιμο, επειδή είχαν καταλάβει παρά­ νομα τη θηβαϊκή ακρόπολη, την Καδμεία, σε περίοδο ειρήνης. Η Θήβα δεν μπορούσε να επιβάλει την καταβολή αυτού του ποσού. Ο­ μως δεν ήταν αυτός ο σκοπός της. Οσο οι καταδικασμένοι Σπαρτιάτες δεν πλήρωναν θα ήταν αποκλεισμένοι από το ιερό των Δελ­ φών και τις εκδηλώσεις του. Με τον ίδιο τρόπο οι Θηβαίοι υπολόγιζαν ότι θα μπορού­ σαν να πλήξουν και τους επικίνδυνους Φω­ κείς. Το πρόσχημα που επικαλέσθηκαν κατά των Φωκέων είναι άγνωστο, έπεισε όμως τους Θεσσαλούς και τους Λοκρούς, που ή­ ταν επίσης μέλη της αμφικτιονίας και παλαι­ οί αντίπαλοι των Φωκέων, να επιβάλουν σε κάποιους επιφανείς πολίτες των φωκικών πόλεων υψηλά πρόστιμα. Οταν τα χρήματα αυτά δεν καταβλήθηκαν, όπως ήταν εξάλ­ λου αναμενόμενο, τα υπόλοιπα μέλη της αμ­ φικτιονίας εξέδωσαν ψήφισμα με το οποίο διακήρυσσαν ότι θα έπαιρναν τη γη των τι­ μωρημένων και θα την αφιέρωναν στον Α­ πόλλωνα, τον θεό - προστάτη του ιερού των Δελφών. Οι Φωκείς που απειλούντο από την τιμωρία της αμφικτιονίας ζήτησαν τη βοή­ θεια των συμπατριωτών τους. Οι φωκικές πόλεις είχαν δημιουργήσει ένα είδος Κοι­ νού, το οποίο διέθετε μια ομοσπονδιακή συ­ νέλευση στην οποία όλοι οι πολίτες τους εί­ χαν δικαίωμα να εκθέσουν τα παράπονά τους. Η συνέλευση έκρινε ότι έπρεπε όλες οι πόλεις μαζί να αντιμετωπίσουν την επιθε­ τικότητα των γειτόνων τους. Την ηγεσία του φωκικού Κοινού ανέλαβε ο Φιλόμηλος, ένας πλούσιος πολίτης από την πόλη Λέδων.

Η Α Ν Α ΔΕΙΞΗ ΤΗΣ Φ ΩΚΙΔΑΣ ΣΕ ΙΣΧΥΡΗ ΔΥΝΑΜ Η Ο Φιλόμηλος γνώριζε ότι για να αντισταθούν οι Φωκείς στη συνδυασμένη επίθεση Βοιωτών, Θεσσαλών και Λοκρών χρειάζο­ νταν μισθοφόρους. Επειδή η Φωκίδα δεν διέθετε αρκετό πλούτο για να πληρώσει μι­ σθοφόρους, πρότεινε στους συμπατριώτες του να καταλάβουν το μαντείο των Δελφών και να εκμεταλλευθούν τους τεράστιους θησαυρούς του. Το πιθανότερο είναι ότι ο Φιλόμηλος δεν τόλμησε να εκθέσει στους Φωκείς τους πραγματικούς λόγους που επέ­ βαλαν την κατάληψη των Δελφών. Η ιδέα να καταλάβουν τον ιερότερο χώρο των Ελλή­ νων για να αρπάξουν τα πλούτη του θα έβρι­ σκε σίγουρα αντίθετη την πλειοψηφία των μελών του φωκικού Κοινού. Ο Φιλόμηλος α­ νακάλυψε ένα καλό πρόσχημα για να δικαιο­ λογήσει την πράξη αυτή στους συμπατριώ-

δωσε μυστικά στον Φιλόμηλο 15 τάλαντα. Ο Φιλόμηλος διέθεσε άλλα 15 τάλαντα από την προσωπική του περιουσία και μπόρεσε να προσλάβει αρκετούς μισθοφόρους για την επίθεση στους Δελφούς. Η επίθεση έγινε αιφνιδιαστικά. Συμμετείχαν οι μισθοφό­ ροι και χίλιοι Φωκείς πελταστές, δηλαδή ε­ λαφρά οπλισμένοι και ιδιαίτερα ευκίνητοι στρατιώτες. Οι Λοκροί από τη γειτονική Αμ­ φισσα, τους οποίους είχαν ειδοποιήσει οι κάτοικοι των Δελφών διότι είχαν υποψιαστεί κάτι, δεν πρόλαβαν να επέμβουν για να σώ­ σουν την πόλη. Αφού κατέλαβε τους Δελφούς ο Φιλόμη­ λος απέφυγε τις υπερβολές και δεν ενόχλη­ σε τους κατοίκους της πόλης, εκτός από το γένος των Θρακιδών, που ήταν γνωστοί ε­ χθροί των Φωκέων και καταδικάστηκαν σε θάνατο. Η διοίκηση της πόλης των Δελφών ανατέθηκε στο γένος των Λαβυάδων, τους οποίους επανέφεραν οι Φωκείς από την εξο-

σε να νικήσει τους Λοκρούς σε σκληρή μάχη στις Φαιδριάδες Πέτρες, όπου πολλοί από τους αντιπάλους των Φωκέων τράπηκαν σε φυγή και σκοτώθηκαν πέφτοντας από τα α­ πόκρημνα βράχια. Ο Φιλόμηλος μετά τη νίκη του επιτέθηκε στη χώρα των Λοκρών και λε­ ηλάτησε μεγάλο μέρος της. Στο τέλος της εκστρατείας οι αντίπαλοί του αρνήθηκαν να δώσουν τους νεκρούς Φωκείς για τα ο " με την αιτιολογία ότι οι ιερόσυλοι έπρεπε να μένουν άταφοι. Μια νέα εκστρατεία του Φι­ λόμηλου ανάγκασε τους Λοκρούς να υποχω­ ρήσουν. Σύντομα οι Φωκείς αναγκάστηκαν να α­ ντιμετωπίσουν εχθρούς πολύ ισχυρότερους και ικανότερους από τους Λοκρούς. Θεμέ­ λιο για την ένωση όλων των γειτόνων τους ε­ ναντίον τους ήταν η κατηγορία της ιεροσυ­ λίας, την οποία οι αντίπαλοι των Φωκέων θα συνέχιζαν να χρησιμοποιούν μέχρι το τέλος του πολέμου. Α π εικόνισ η Γ\γ α ν το μ α χ ία ς από το ν θ η σ α υ ρ ό των Σιφ νίω ν σ το υ ς Δ ελ φ ο ύ ς .

0 θ η σ α υ ρ ό ς τω ν Α θη να ίω ν σ το υ ς Δ ε λ φ ο ύ ς . Οι θ η σ α υ ρ ο ί ή τα ν μ ικρά κ τίσ μ α τα σ τα οποία κ ά θ ε πόλη σ υ γκ έν τρ ω νε τα α φ ιερ ώ μ α τα των π ολιτώ ν τη ς.

τες του και στους υπόλοιπους Ελληνες. Υ­ ποστήριξε ότι οι Φωκείς είχαν παλαιά δικαι­ ώματα στο ιερό των Δελφών. Για να στηρίξει τις απόψεις του επικαλέσθηκε το κείμενο του Ομήρου. Κατηγόρησε επίσης τους κα­ τοίκους των Δελφών ότι ενεπλάκησαν στα ά­ δικα ψηφίσματα της αμφικτιονίας σε βάρος ~ων Φωκέων. Η πρότασή του έγινε αποδεκτή από τη συνέλευση του φωκικού Κοινού και ο Φιλόμιλος ορίστηκε στρατηγός αυτοκράτωρ. δηλαδή στρατιωτικός διοικητής με α­ πόλυτη εξουσία. Πρώτη ενέργεια του Φιλόμηλου ήταν να ετιοκεφ θεί τη Σπάρτη, η οποία είχε αρκετά ■ωινά με τη Φωκίδα. Ηταν και οι δύο εχθροί των Θηβαίων και είχαν καταδικαστεί από τη δελφική αμφικτιονία. Ο Σπαρτιάτης βασιλιάς -οχίδαμος ήθελε να συνεργαστεί με τους Φωκείς, γι1αυτό εγκατέλειψε την παλαιά πο­ ντική της πόλης του να προστατεύει την ε ­ λευθερία των κατοίκων των Δελφών. Τον 5ο αιώνα η Σπάρτη είχε παρέμβει για να βοηθή­ σει τους κατοίκους των Δελφών, τους οποί­ ους είχαν εκδιώξει από την πόλη τους οι Α­ θηναίοι και οι Φωκείς. Ο Αρχίδαμος όμως δεν μπορούσε ακόμα να πείσει τους συμπο■τες του να αλλάξουν την παλαιά πολιτική ~ ς πόλης και έτσι με δική του πρωτοβουλία • 31 τη σύμφωνη γνώμη των πέντε εφόρων έ­

63 ρία. Οι Βοιωτοί προσπάθησαν να επιτεθούν στη Φωκίδα αλλά απέτυχαν. Ο Φιλόμηλος α­ νέμενε μια ανάλογη αντίδραση και είχε ήδη οχυρώσει το ιερό των Δελφών. Την άμυνα του χώρου είχαν αναλάβει 5.000 άνδρες. 0ποιαδήποτε επίθεση στο ιερό ήταν δύσκολη εξαιτίας της ορεινής φύσης του εδάφους. Για να περιορίσουν τις αντιδράσεις των υπολοίπων Ελλήνων οι Φωκείς προσπάθη­ σαν να μη διαταράξουν με την παρουσία τους τη θρησκευτική λειτουργία του χώρου. Ο Φιλόμηλος ζήτησε από την Πυθία να συνε­ χίσει να ασκεί το έργο της, εκείνη όμως αρνήθηκε. Τότε ο Φιλόμηλος διαπληκτίσθηκε μαζί της και προσπάθησε να την τοποθετή­ σει με τη βία στον μαντικό τρίποδα. Η Πυθία τρομαγμένη του είπε να πράξει ό,τι ήθελε και αυτός εξέλαβε τα λόγια της ως μαντική επικύρωση των πράξεών του. Γρήγορα ο Φιλόμηλος βρέθηκε σε οικο­ νομική ανάγκη, επειδή έπρεπε να πληρώσει τους μισθοφόρους του. Για να μη προκαλέσει αφαιρώντας χρήματα από τους θησαυ­ ρούς του ιερού επέβαλε βαριά εισφορά στους πλούσιους κατοίκους των Δελφών. Με τη βοήθεια των μισθοφόρων του μπόρε-

Μετά την κατάληψη των Δελφών ο Φιλό­ μηλος έσπευσε να στείλει πρεσβείες στη Σπάρτη, στην Αθήνα, ακόμα και στην εχθρι­ κή Θήβα, για να δικαιολογήσει την ενέργεια των Φωκέων. Οι πρέσβεις ανήγγειλαν ότι το φωκικό Κοινό ανελάμβανε πάλι τα παλαιά του δικαιώματα στο ιερό των Δελφών και στο εξής θα ήταν υπεύθυνο για τη διαχείρι­ ση του χώρου και του μαντείου. Οι Φωκείς δέχονταν να καταμετρηθούν και να ζυγι­ στούν όλοι οι θησαυροί που υπήρχαν στο ιε­ ρό, ώστε να εξασφαλιστεί ότι κανένας δεν θα τους αφαιρούσε. Αποδέχονταν μάλιστα να είναι υπεύθυνοι απέναντι σε όλους τους Ελληνες για τον πλούτο του μαντείου. Η Σπάρτη εκμεταλλεύθηκε αυτή την πρεσβεία για να θεωρήσει ότι οι ενέργειες των Φωκέ­ ων ήταν νόμιμες και να συνταχθεί μαζί τους. Η Αθήνα αντέδρασε επίσης θετικά και υποσχέθηκε να βοηθήσει. Η Θήβα όμως και οι σύμμαχοί της στη δελφική αμφικτιονία απο­ φάσισαν να κηρύξουν πόλεμο στους Φω­ κείς, τους οποίους θεώρησαν ιερόσυλους εισβολείς. Η απόφαση για κήρυξη πολέμου από τα μέλη της αμφικτιονίας κατά των Φωκέων εΣ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

λήφθη το φθινόπωρο του 355 π.Χ., όταν το αμφικτιονικό συνέδριο συγκλήθηκε στις Θερμοπύλες. Οι Σπαρτιάτες, οι Αθηναίοι και :. Ξυβοείς θεώρησαν ότι το συνέδριο δεν ή­ ταν κανονικό και αρνήθηκαν να λάβουν μέ­ ρος. Με αυτό το πρόσχημα απαλλάσσονταν και από την υποχρέωση να αποδεχθούν τις αποφάσεις του. Την πλειοψηφία στο συνέ­ δριο είχαν οι Βοιωτοί και οι Θεσσαλοί, παρα­ δοσιακοί εχθροί των Φωκέων. Αυτοί θεωρού­ σαν ότι η δύναμη και η επιθετικότητα των γειτόνων τους είχαν αυξηθεί υπερβολικά μετά την κατάληψη των Δελφών και έπρεπε να τους σταματήσουν. Την ίδια άποψη είχαν και άλλοι σύνεδροι, όπως οι Λοκροί, που εί­ χαν ήδη υποστεί τις συνέπειες από την αύ­ ξηση της δύναμης των Φωκέων. Μέσα σε αυ­ τό το κλίμα η απόφαση ήταν η αναμενόμενη. Οι Φωκείς καταδικάστηκαν για ιεροσυλία και τα μέλη της αμφικτιονίας κήρυξαν ιερό πό­ λεμο για την εκδίωξή τους από το ιερό. Με αυτή την απόφαση έληξε η πρώτη περίοδος της σύγκρουσης, που αποκλήθηκε φωκικός πόλεμος, και άρχισε επίσημα ο Γ' Ιερός Πό­ λεμος. Πριν από αυτόν είχαν προηγηθεί άλ­ λοι δύο πόλεμοι οι οποίοι χαρακτηρίστηκαν επίσης ιεροί διότι στρέφονταν εναντίον πό­ λεων που επίσης κατηγορήθηκαν για ιερο­ συλία.

Ο Ι ΠΡΩΤΕΣ ΣΥΓΚΡΟ ΥΣΕΙΣ ΤΟΥ ΙΕΡΟ Υ ΠΟ ΛΕΜ Ο Υ

βή ■ ·

Μετά την ήττα των Λοκρών οι Θηβαίοι πείσθηκαν για το μέγεθος της δύναμης των Φωκέων και της απειλής που αντιμετώπιζαν. Η Αθήνα και η Σπάρτη αρνήθηκαν να βοηθή­ σουν τους Φωκείς έμπρακτα και ο Φιλόμηλος αντιλήφθηκε πως η μοναδική σωτηρία για την πατρίδα του μπορούσε να είναι η στρατολόγηση μεγάλου αριθμού μισθοφόρων. Για να καλύψουν οι Φωκείς τα έξοδα ε­ νός μισθοφορικού στρατού δεν είχαν άλλη επιλογή από το να αφαιρέσουν χρήματα από το ιερό των Δελφών. Αρχικά ο Φιλόμηλος διακήρυξε ότι το Κοινό, επειδή αντιμετώπιζε θανάσιμο κίνδυνο, σκόπευε απλώς να δανει­ στεί κάποιο ποσό, το οποίο θα καταγραφό­ ταν και θα επιστρεφόταν στο ιερό αμέσως μόλις ήταν δυνατό. Στη συνέχεια όμως οι Φωκείς χρησιμοποίησαν τους θησαυρούς των Δελφών χωρίς κανέναν ενδοιασμό και καμία προσπάθεια να ωραιοποιήσουν ή να δικαιολογήσουν την πράξη τους. Με τα χρή­ ματα του Απόλλωνα οι Φωκείς συγκέντρω­ σαν 10.000 μισθοφόρους. Εξαιτίας του μεγάλου αριθμού μισθοφό­ ρων που χρησιμοποίησαν οι Φωκείς, κατόρ­ θωσαν να αντισταθούν στους εχθρούς τους. Στην αρχή του πολέμου ο Φιλόμηλος έσπευσε να κλείσει το πέρασμα των Θερμο­ πυλών για να εμποδίσει την ένωση των Θεσσαλών με τους Βοιωτούς και τους Λοκρούς. Αρχικά κατάφερε να νικήσει τους Λοκρούς και ένα μικρό απόσπασμα Βοιωτών που τους ενίσχυε και λίγο αργότερα έξι χιλιάδες Θεσσαλούς στο όρος Αργόλα. Η κατάσταση άλ­ λαξε όταν έφθασαν στη Λοκρίδα 13.000 Βοι­ ωτοί. Τότε ο Φιλόμηλος υποχώρησε στη Φω­

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

κίδα και οι αντίπαλοί του τον κατεδίωξαν. Ο πόλεμος συνεχίστηκε με μικρής κλίμακας συγκρούσεις, τελικά όμως οι Θηβαίοι και οι Λοκροί κατόρθωσαν να νικήσουν τους μι­ σθοφόρους του Φιλόμηλου στις Νέωνες, στη βόρεια πλαγιά του Παρνασσού, το 354 π.Χ. Ο ίδιος ο Φιλόμηλος τραυματίστηκε και για να αποφύγει την αιχμαλωσία έπεσε από έναν γκρεμό της περιοχής. Μετά τον θάνατο του μεγάλου αυτού στρατηγού και πολιτικού οι Θηβαίοι νόμισαν ότι οι Φωκείς είχαν μείνει χωρίς ηγέτη και έπαψαν να αποτελούν κίνδυνο. Για αυτό η θηβαϊκή επίθεση κατά της Φωκίδας σταμάτη­ σε. Ετσι δόθηκε η ευκαιρία στον Ονόμαρχο από την Ελάτεια, στον οποίο ο Φιλόμηλος εί­ χε αναθέσει τη διοίκηση του φωκικού στρα­ τού, να ανασυντάξει τις δυνάμεις του.

Η ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ Φ Ω ΚΙΔΑΣ Ο Ονόμαρχος, ενεργώντας με μεγαλύτε­ ρη θρασύτητα και αδιαφορία για τους ιε­ ρούς κανόνες από ό,τι ο Φιλόμηλος, απέσπα­ σε από το ιερό των Δελφών πλήθος από χρυ­ σά και ασημένια αναθήματα για να κόψει νο­ μίσματα. Αφαίρεσε επίσης χάλκινα αντικεί­ μενα για να κατασκευάσει όπλα για τους ο­ πλίτες του. Συνολικά καταχράσθηκε ποσό δέκα χιλιάδων ταλάντων από το ιερό του Α­ πόλλωνα, μεγαλύτερο από αυτό που δαπά­ νησαν οι Αθηναίοι κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Με αυτά τα χρήματα δημιούργη­ σε τον μεγαλύτερο μισθοφορικό στρατό που είχε γνωρίσει η Ελλάδα. Είχε στα χέρια του τόση δύναμη ώστε έπαψε να υπολογίζει τις αποφάσεις της συνέλευσης του Κοινού των φωκικών πόλεων και συμπεριφερόταν σαν τύραννος. Στα νομίσματα που έκοψε μά­ λιστα χάραξε το όνομά του, πράξη που έκα­ ναν μόνο μονάρχες και τύραννοι. Παρά τις τυραννικές τάσεις του ο Ονό­ μαρχος υπήρξε ικανός ηγέτης. Εχοντας ανα­ συγκροτήσει τη δύναμη του Κοινού των φω­ κικών πόλεων κατέλαβε την Αμφισσα, μια από τις σημαντικότερες πόλεις των Λοκρών, και τη Δωρίδα. Η σημαντικότερη επιτυχία του όμως ήταν η κατάληψη των περασμάτων της Οίτης και του στενού των Θερμοπυλών. Καταλαμβάνοντας τη λοκρική πολίχνη Θρόνιο, στην ανατολική πλευρά του περάσμα­ τος, ο Ονόμαρχος εξασφάλισε τον έλεγχο του περάσματος από τη Βοιωτία στη Θεσσα­ λία. Με αυτό τον τρόπο μπορούσε να εμπο­ δίσει την επικοινωνία ανάμεσα στους Θηβαί­ ους και στους Θεσσαλούς συμμάχους τους, ενώ είχε υποτάξει μεγάλο μέρος των Λο­ κρών. Στη συνέχεια εισέβαλε στην ίδια τη Βοιωτία και κατέλαβε τον Ορχομενό, όπου επανέφερε τους παλαιούς κατοίκους της πόλης, τους οποίους είχαν εκδιώξει οι Θη­ βαίοι πριν από δέκα χρόνια. Για να διασπάσει τη συμμαχία των Βοιωτών με τους Θεσσα­ λούς κατόρθωσε να εξαγοράσει την υποστή­ ριξη των τυράννων των Φερών, του Πειθόλαου και του Λυκόφρονα. Η Θήβα βρέθηκε μπροστά σε μεγάλο κίνδυνο, καθώς οι Φω­ κείς βρίσκονταν πλέον στα σύνορά της και η

δύναμή τους μεγάλωνε συνεχώς. Επειδή οι Θηβαίοι δεν διέθεταν αρκετά χρήματα για τον επερχόμενο πόλεμο αναγκάστηκαν να ε ­ φαρμόσουν μια τακτική που είχε ήδη εφαρ­ μόσει η Σπάρτη όταν αντιμετώπιζε μεγάλο οικονομικό πρόβλημα. Εστειλαν ένα μέρος του στρατού τους να πολεμήσει στη Μικρά Ασία ως μισθοφορικός στρατός για έναν Πέρση σατράπη που είχε επαναστατήσει ε­ ναντίον του βασιλιά της Περσίας.

Η Α Ν Α Μ ΙΞΗ ΤΟΥ Φ ΙΛΙΠ Π Ο Υ Β 'Τ Η Σ Μ ΑΚΕΔΟ ΝΙΑΣ Παρά τις προσπάθειες που κατέβαλλε η Θήβα δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει την α-

Ο ρ ή το ρ α ς Δ η μ ο σ θ έν η ς π ροσ π ά θησ ε και τελ ικ ά κ α τά φ ε ρ ε να σ τρ έψ ει το υ ς σ υ μ π ο λ ίτες το υ εν α ν τίο ν το υ Φιλίππου. Κ ατά τις δ ια π ρ α γ μ α τεύ σ εις για τη Φ ιλ ο κρ ά τειο ειρ ή ν η ήτα ν μ έλ ο ς τη ς α θη ν α ϊκ ή ς π ρ εσ β εία ς και στη σ υ νέχεια π ροσ π ά θησ ε να θ υ σ ιά σ ε ι το υ ς Φ ω κείς για να εξα σ φ α λ ίσ ει τη β ελτίω σ η των σχέσεω ν τη ς πόλης το υ μ ε τη Θ ήβα.

πειλή του Κοινού των πόλεων της Φωκίδας. Οι Θεαααλοί σύμμαχοί της όμως, όταν είδαν ότι δεν μπορούσαν να νικήσουν την πόλη των Φερών και τους Φωκείς, ζήτησαν βοή­ θεια από μια άλλη ανερχόμενη δύναμη με­ ταξύ των Ελλήνων, τον βασιλιά Φίλιππο Β' της Μακεδονίας. Ο Φίλιππος ως τότε είχε κατορθώσει να κυριαρχήσει στις ακτές της '.'ακεδονίας, όπου βρίσκονταν ισχυρές α­ ποικίες των ελληνικών πόλεων του Νότου. Κατέχοντας τα μεταλλεία χρυσού στο Παγ-αίο το βασίλειο της Μακεδονίας ήταν πλέον σε θέση να οργανώσει τον στρατό του με ζ άση τα νέα πρότυπα που δημιούργησε ο Φί• ,ππος. Οταν ήταν μικρός ο Μακεδόνας βα­ σιλιάς είχε κρατηθεί ως όμηρος στη Θήβα,

για να εξασφαλιστεί η καλή συμπε­ ριφορά του πατέρα του απέναντι στην πόλη που τότε ηγεμόνευε στον ελληνικό κόσμο. Εκεί έμαθε την τακτική της λοξής φάλαγγας που επινόησε ο Επαμεινώνδας και τη βελτίωσε οργανώνοντας τη μακεδονική φάλαγγα. Εχοντας τον απόλυτο έλεγχο στον ελληνι­ κό Βορρά ο Φίλιππος αναζητούσε την κατάλληλη ευκαιρία για να παρέμβει στις υποθέσεις της νότιας Ελλάδας. Η σύγκρουση των Φωκέων με άλλα μέλη της δελφικής αμΣ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Επ ιτύμ βια σ τή λ η το υ 4ου αιώνα π.Χ. μ ε π αράσταση Θ εσ σ αλού ιππέα.

φικτιονίας και η έκκληση των Θεσσαλών να τους βοηθήσει ήταν ακριβώς αυτό που επι­ θυμούσε. 0 Φίλιππος ανέλαβε την ηγεσία των ενω­ μένων δυνάμεων Μακεδόνων και Θεσσαλών. Ο Λυκόφρων των Φερών ζήτησε βοήθεια από τους Φωκείς, οι οποίοι έστειλαν στη Μα­ γνησία 7.000 στρατιώτες με αρχηγό τον Φάυλλο, αδελφό του Ονόμαρχου. Ο Φάυλλος όμως δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει τον Φίλιππο και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Θεσσαλία. Τότε επενέβη ο ίδιος ο Ονό­ μαρχος με 20.000 μισθοφόρους. Οι Φωκείς υπερείχαν αριθμητικά και κατόρθωσαν να νικήσουν δύο φορές τους Μακεδόνες και να τους εκδιώξουν από τη Θεσσαλία, η οποία παραχωρήθηκε ολόκληρη στον σύμμαχό τους, τον Λυκόφρονα των Φερών. Λίγο μετά την επικράτησή τους στη Θεσσαλία οι Φω­ κείς κατέλαβαν και την Κορώνεια της Βοιω­ τίας. Ετσι κατείχαν δύο σημαντικές βάσεις κοντά στη Θήβα, την Κορώνεια και τον Ορχομενό, και είχαν εξαπλώσει την ηγεμονία τους από τις βόρειες ακτές του Κορινθια­ κού μέχρι τις νότιες πλαγιές του Ολύμπου. Το 353 π.Χ., έναν χρόνο μετά τη συντριβή στις Νέωνες, οι Φωκείς ήταν η ισχυρότερη δύναμη στην Ελλάδα χάρη στις ικανότητες του αρχηγού τους, του Ονόμαρχου από την Ελάτεια. Ο Φίλιππος της Μακεδονίας όμως δεν είχε αποδεχθεί την ήττα του. Ο ίδιος διακή­ ρυσσε ότι δεν έφυγε από τη Θεσσαλία αλλά ':<Η ΙΣΤΟΡΙΑ

υποχώρησε όπως οι κριοί, για να κτυπήσει αργότερα με μεγαλύτερη δύναμη. Η κατοχή της Θεσσαλίας ήταν απαραίτητη για την ε­ πέκταση του βασιλείου της Μακεδονίας αλ­ λά και για την εξασφάλισή του από τον Νό­ το. Η κυριαρχία, στην περιοχή, από τους Φω­ κείς ή άλλη εχθρική προς τους Μακεδόνες δύναμη έπρεπε να αποφευχθεί με κάθε τρό­ πο. Ο Φίλιππος, αφού ανασυγκρότησε τις δυνάμεις του, τον επόμενο χρόνο εισέβαλε πάλι στη Θεσσαλία με 20.000 πεζούς και 3.000 ιππείς. Προχώρησε μέχρι το λιμάνι των Παγασών και άρχισε την πολιορκία του. Οι Φωκείς και ο τύραννος των Φερών Λυκό­ φρων έπρεπε να καταλάβουν το λιμάνι αυτό για να εξασφαλίσουν τον έλεγχο όλης της Θεσσαλίας. Οι Αθηναίοι, που είχαν χάσει τους συμμάχους και τις βάσεις τους στη Χαλκιδική από τον Φίλιππο, δεν ήθελαν η Μακεδονία να αποκτήσει και άλλη μια ναυτι­ κή βάση νοτιότερα από τη Χαλκιδική. ΓΓ αυ­ τό έστειλαν τον στρατηγό Χάρη με στόλο για να βοηθήσουν τους Φωκείς να πάρουν την πόλη από τους Μακεδόνες. Οι δύο αντί­ παλοι συγκρούστηκαν κοντά στις ακτές του Παγασητικού κόλπου. Και οι δύο πλευρές εί­ χαν ίση δύναμη πεζικού, ο Φίλιππος όμως υ­ περείχε σε ιππικό - διέθετε εξαπλάσιο από αυτό του αντιπάλου. Η μάχη μεταξύ των δύο αντιπάλων δό­ θηκε στο Κρόκιο ή Κροκωτό πεδίο, ανάμεσα στην ακτή του Παγασητικού και στις πόλεις των Θηβών και της Αλου. Η περιοχή ευνοού­

σε ιδιαίτερα την ανάπτυξη του ιππικού. Ο Ο­ νόμαρχος πίστευε ότι θα μπορούσε να κυ­ ριαρχήσει χάρη στις ικανότητες των μισθοφόρων του ή ήθελε να βρίσκεται κο­ ντά στον αθηναϊκό στόλο, ο οποίος βρισκό­ ταν ακόμα στον Παγασητικό. Ο μακεδονικός στρατός παρατάχθηκε για μάχη στεφανωμέ­ νος με δάφνες, το ιερό φυτό του Διονύσου, για να δείξει ότι πολεμούσε στο όνομα του θεού εναντίον των ιερόσυλων. Η δεξιά πλευ­ ρά των Φωκέων τοποθετήθηκε κοντά στην παραλία, έτσι ώστε να είναι αδύνατο να την υπερκεράσουν οι Μακεδόνες. Η αριστερή πλευρά όμως δεν διέθετε ανάλογη ασφά­ λεια. Ο Φίλιππος εκμεταλλεύθηκε αυτή την αδυναμία. Πρώτα επιτέθηκε κατά μέτωπο στην αριστερή πλευρά του Ονόμαρχου και τη διέλυσε. Στη συνέχεια πίεσε το κέντρο και τη δεξιά πλευρά προς τη θάλασσα και κατόρθωσε να πετύχει θριαμβευτική νίκη. Το ένα τρίτο περίπου του φωκικού στρατού φονεύθηκε ή αιχμαλωτίστηκε. Ανάμεσα στους νεκρούς ήταν και ο ίδιος ο Ονόμαρ­ χος, το πτώμα του οποίου σταυρώθηκε επει­ δή θεωρήθηκε ιερόσυλος. Οι αιχμάλωτοι Φωκείς και μισθοφόροι τιμωρήθηκαν με πνιγμό στη θάλασσα για τον ίδιο λόγο. Μετά τη νίκη του στον Παγασητικό ο Φίλιππος κα­ τέλαβε τις Φερές και εκδίωξε από τη Θεσσα­ λία τον Λυκόφρονα. Επόμενος στόχος του ή­ ταν να παρέμβει στις υποθέσεις της νότιας Ελλάδας με πρόσχημα την απομάκρυνση των Φωκέων από τους Δελφούς και την τι­ μωρία των ιερόσυλων. Με το ίδιο πρόσχημα αρνήθηκε να αφήσει την ηγεσία του θεσσαλικού στρατού και άρχισε να προωθεί τα σχέδιά του για να αναδειχθεί αρχηγός των Θεσσαλών.

Η ΑΠΟΤΕΛΜΑΤΩΣΗ ΤΟΥ ΠΟ ΛΕΜ Ο Υ Η Φωκίδα έλεγχε ακόμα το πέρασμα των Δελφών από όπου έπρεπε να περάσει ο Φί­ λιππος και εξασφάλισε τη βοήθεια των Αθη­ ναίων και των Σπαρτιατών, οι οποίοι έκριναν ότι είχε φθάσει η στιγμή να παρέμβουν άμε­ σα για να εμποδίσουν την επέκταση της μα­ κεδονικής δύναμης στη νότια Ελλάδα. Στην Αθήνα είχε επικρατήσει ο ρήτορας Εύβουλος, ο οποίος έπεισε τους συμπολίτες του να στείλουν στις Θερμοπύλες τον Ναυσικλή με μεγάλη δύναμη. Ανάλογη βοήθεια έστει­ λαν και οι αχαϊκές πόλεις. Βλέποντας το μέ­ γεθος της συμμαχίας που οργανώθηκε ενα­ ντίον του ο Φίλιππος έκρινε ότι δεν έπρεπε να επιτεθεί ακόμα και αποσύρθηκε. Στην Πελοπόννησο όμως η σύμμαχος των Φωκέων Σπάρτη έκρινε πως το 352 π.Χ. ήταν η κατάλληλη στιγμή να επεκτείνει την κυριαρχία της εξουδετερώνοντας τη Μεσ­ σήνη και τη Μεγαλόπολη. Οσο η Φωκίδα α­ πασχολούσε τους Θηβαίους που είχαν δημι­ ουργήσει και προστάτευαν αυτές τις δύο πόλεις, οι Σπαρτιάτες μπορούσαν να ελπί­ ζουν ότι θα αποκαθιστούσαν ένα μέρος της ηγεμονίας τους στη νότια Πελοπόννησο. Οι Μεγαλοπολίτες στράφηκαν στην Αθήνα και ζήτησαν τη βοήθειά της. Αν οι Αθηναίοι τους

HcBuvn*

AttoWv

Ποτίδαι

iAIMEA

jp°

OcOAi*tiKoi;i

ΠΑΓΑΣΗΤΙΚΟΙ ΚΟΛΠΟΣ

>ΛθΠ ΕΣ

*Ααμ>α

Δ Ω Ρ ΙΣ

IMÄ.. ·*·/’ ftSAPftt*

· 0«0¥hi!OI r*~·

χρωνεκ

,Κ άλικω ν,

Ι|ίρ ρ ο νίΐα

Ο O to τηαι·

|^5 »Λίυκτραί·

^.αταιαι

Λίϊν^ί Γιιιυώγj

ΜΓίΜΑ,

) ’***1 »hvjunvai !*os-V‘ * ^ ^ •Ήρυνς Ο Αίρναβί ψΝαύπλιο

Unvcia ν

+Ttyta

νΤ&ρμιόνι _

Ιε σ σ η ν η ^Φϊρρσί

^juuAch sVv,.. r**-*'

Η κ ε ν τ ρ ικ ή Ελλάδα κ α τά τη ν α ρ χ α ιό τη τα (χάρτη ς Π . Κ α ρ ολίδου, εκ δ ό σ εις Λ ουκόπ ουλου).

ΚΥΘΗΡΑ

·!~Μ*

βοηθούσαν θα παραβίαζαν την άτυπη συμμαχία που είχαν με τη Σπάρτη και τη Φωκίδα και θα γίνονταν ουσιαστικά προστάτες των συμμάχων της Θήβας. 0 ρήτορας Εύβουλος ζήτησε από την εκκλησία του δήμου να απορρίψει τις προτάσεις των Μεγαλοπολιτών. Κάποιοι νέοι ρήτορες όμως, ανάμεσά τους και ο ανερχόμενος τότε Δημοσθένης, επικα­ λέστηκαν το παλαιό δόγμα της εξωτερικής πολιτικής της Αθήνας να κρατά αποδυναμω­ μένη τη Σπάρτη. Αυτή ήταν μια πολιτική πα­ ρωχημένη για τα δεδομένα της εποχής, α­ φού η πραγματική απειλή για τους Αθηναί­ ους ήταν η φιλοδοξία της Θήβας να επιβάλει την ηγεμονία της στην Ελλάδα. Τελικά ο Εύ­ βουλος κατόρθωσε να επιβληθεί και η Αθή­ να έμεινε αμέτοχη στον πόλεμο που ακο­ λούθησε στην Πελοπόννησο. Η Σπάρτη κατόρθωσε να κερδίσει την υ­ ποστήριξη των πόλεων της Αχαϊας. της Ηλιδας, του Φλειούντα και της Μαντινείας. Οι Φωκείς έστειλαν σε βοήθειά της 3.000 στρα­ τιώτες. Οι αντίπαλοί τους όμως ήταν πολύ περισσότεροι, αν και υστερούσαν σε συνοχή και πειθαρχία, καθώς με τους Μεσσήνιους και τους Αρκάδες συσπειρώθηκαν οι Αργείοι, παλαιοί εχθροί της Σπάρτης. Επίσης η Θήβα τούς έστειλε μεγάλη βοήθεια. Ο πόλε­ μος χαρακτηρίστηκε από πολλές συγκρού­ σεις, χωρίς καμία να λάβει αξιόλογη έκταση και αποφασιστική σημασία. Γι1αυτές υπάρχει μόνο η πολύ συνοπτική αφήγηση του Διόδω­ ρου, από την οποία δεν είναι δυνατό να δημιουργηθεί σαφής εικόνα περί των γεγονό­ των. Τελικά οι Σπαρτιάτες και οι σύμμαχοί τους δεν μπόρεσαν να προκαλέσουν το πλήγμα που ήθελαν στη Μεσσήνη και στη Μεγαλόπολη και οι δύο πόλεις διατήρησαν την ελευθερία τους. Τη χρονιά που γινόταν ο πόλεμος στην Πελοπόννησο πέθανε στη Φωκίδα ο Ονόμαρχος, έχοντας οδηγησει την πατρίδα του στο αποκορύφωμα της δύναμής της. Τη θ έ ­ ση του έλαβε ο αδελφός του Φάυλλος. Ο νέ­ ος αρχηγός των Φωκέων, μόλις επέστρεψαν από την Πελοπόννησο οι δυνάμεις που είχαν σταλεί για να βοηθήσουν τη Σπάρτη, εισέβα­ λε στη χώρα των Επικνημιδίων Λοκρών και κατέλαβε τη μικρή πόλη Ναρύκα. Ο Φάυλ­ λος κράτησε την ηγεσία των Φωκέων για δύο ακόμα χρόνια, ως το 351 π.Χ.. οπότε πέ­ θανε και τον διαδέχθηκε ο ανιψιός του Φάλαικος, γιος του Ονόμαρχου. Επειδή αυτός ήταν ακόμα ανήλικος ανέλαβε την εξουσία για ένα διάστημα ο Μνασέας. ένας έμπιστος φίλος του Φάυλλου. Ο τρόπος με τον οποίο απέκτησε την εξουσία ο Φάλαικος αποδεικνύει ότι η οικογένειά του ασκούσε πλέον τυραννική σχεδόν εξουσία μεταξύ των Φω­ κέων και το συμβούλιο των πόλεων του φωκικού Κοινού είχε παραμεριστεί. Τα χρόνια εκείνα ο πόλεμος συνεχίστηκε έχοντας περιέλθει σε κατάσταση στασιμό­ τητας. Οι Θηβαίοι με οργανωμένες εισβολές ερήμωναν τη Φωκίδα, οι Φωκείς κρατούσαν σθεναρά τις βάσεις τους στη δυτική Βοιω­ τία. Οι Βοιωτοί υστερούσαν οικονομικά, γι' αυτό δεν μπορούσαν ακόμα να επιτύχουν ένα καθοριστικό πλήγμα σε βάρος των αντι-

67 ■■■

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

-.άλω/ τους. Οι Φωκείς από την πλευρά τους. ίσως λόγω της απειρίας του Φάλαικου, δεν εκμεταλλεύθηκαν την αδυναμία των α­ ντιπάλων τους και άφησαν τον χρόνο να κυ­ λήσει σε Βάρος τους. Στο μεταξύ οι θησαυ­ ροί του ιερού άρχισαν να λιγοστεύουν. 0 Φί­ λων ταμίας του Φάλαικου, παρερμηνεύοντας ένα χωρίο του Ομήρου πρότεινε να γί­ νει έρευνα για κρυμμένους θησαυρούς στους τοίχους του μαντείου. Η πράξη αυτή προκάλεσε τον αποτροπιασμό ακόμα και των Φωκέων, οι οποίοι βρήκαν την ευκαιρία να κινηθούν κατά της τυραννικής εξουσίας του Φάλαικου. Αφού τον καθαίρεσαν διόρι­ σαν στη θέση του τρεις στρατηγούς, τον Δεινοκράτη, τον Καλλία και τον Σωφάνη. Ο Φάλαικος όμως και οι οπαδοί του με την προστασία ενός τμήματος μισθοφόρων κα­ τόρθωσαν να καταλάβουν την οχυρή πόλη Νίκαια κοντά στις Θερμοπύλες και να θ έ­ σουν υπό τον έλεγχό τους το στρατηγικής σημασίας στενό.

Η ΦΙΛΟΚΡΑΤΕΙΟΣ ΕΙΡΗ Ν Η Ενώ η κατάσταση στον Νότο είχε αποτελματωθεί, στον Βορρά ο βασιλιάς Φίλιπ­ πος Β1της Μακεδονίας άπλωνε την κυριαρ­ χία του καταλαμβάνοντας τη Θράκη και τη Χαλκιδική. Μετά την επικράτηση στη Χαλκι­ δική επιθυμούσε να συνάψει ειρήνη με την Αθήνα και να γίνει η Μακεδονία μέλος της

αμφικτιονίας των Δελφών. Σε αυτό τον στό­ χο τον βοήθησαν οι Θηβαίοι και οι Θεσσαλοί, ήδη μέλη της αμφικτιονίας, οι οποίοι ζή­ τησαν τη βοήθειά του για να απαλλάξουν το ιερό του Απόλλωνα από την παρουσία και τις ληστρικές ενέργειες των Φωκέων. Οταν η συνέλευση του Κοινού πληροφορήθηκε την απόφαση του Φιλίππου να αναμιχθεί στον Ιε­ ρό Πόλεμο, ζήτησε τη βοήθεια της Αθήνας και της Σπάρτης. Οι δύο παλαιοί αντίπαλοι δέχθηκαν πρόθυμα να συνεργαστούν για να εμποδίσουν την εξάπλωση της μακεδονικής δύναμης. Οι Σπαρτιάτες έστειλαν χίλιους ο­ πλίτες με αρχηγό τον βασιλιά Αρχίδαμο, ενώ οι Αθηναίοι επιστράτευσαν όλους τους πολί­ τες μέχρι την ηλικία των τριάντα ετών και ε­ τοίμασαν πενήντα τριήρεις. Ο Φάλαικος ό­ μως κατόρθωσε να ανατρέψει τους τρεις στρατηγούς που είχε ορίσει το Κοινό των Φωκέων και αρνήθηκε να δεχθεί τις δυνά­ μεις που έστειλαν οι Αθηναίοι και οι Σπαρ­ τιάτες στο στενό των Θερμοπυλών. Οι Αθη­ ναίοι φοβήθηκαν ότι ο Φάλαικος είχε έλθει σε συμφωνία με τον Φίλιππο και σχεδίαζε να του παραδώσει το στενό. Σε αυτή την περί­ πτωση θα ήταν αδύνατο να αντιμετωπιστεί μια εισβολή των Μακεδόνων στη Βοιωτία και στην Αττική. ΓΓ αυτό η Αθήνα έσπευσε να στείλει στον Φίλιππο πρεσβεία με προτάσεις για ειρήνη. Την αθηναϊκή πρεσβεία αποτελούσαν δέκα πρόσωπα. Ανάμεσά τους ήταν ο Δημο­ σθένης, ο μεγάλος του αντίπαλος Αισχί­ νης και ο Φιλοκράτης, εμπνευστής της ιδέας για σύναψη ειρήνης με τη Μακεδονία, που τελικά έ ­ δωσε και το όνομά του στην αντίστοιχη συνθή­ κη. Ο Φίλιππος συμφώνη­ σε να κλείσουν ειρήνη με τον όρο και οι δύο πλευρές να κρατήσουν τα εδάφη που θα είχαν στην κατοχή τους την ώρα της συμφωνίας. Ε­ πιπλέον διευκρίνισε ότι η ειρήνη θα περιελάμβανε και όλους τους συμμάχους της Α­ θήνας, εκτός από δύο, τη μικρή θεσσαλική πόλη Αλο και το Κοινό των πόλε­ ων της Φωκίδας. Η Αλος ή­

Π ρ ο το μ ή το υ Αισχίνη, μ εγ ά λ ο υ α ντίπ α λου του Δ η μ ο σ θ έν η . Ο Α ισχίνης π ροσ π ά θησ ε να π ετύ χ ει τη σ υνεργασ ία τη ς Α θή ν α ς μ ε το ν Φίλιππο. Η τα ν και α υ τό ς μ έλ ο ς τη ς α θ η ν α ϊκ ή ς π ρ εσ β εία ς μ ε σκοπό τη σύναψ η τη ς Φ ιλ ο κρ α τείο υ ειρ ή ν η ς.

: - τ ΏΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ταν μια ασήμαντη πόλη, απαραίτητη όμως για να εισβάλει ο Φίλιππος στη Φωκίδα. Από τους όρους που πρότεινε ο βασιλιάς των Μακεδόνων ήταν ξεκάθαρο ότι ήθελε να συ­ ντρίψει τους επίφοβους Φωκείς, την ισχυρό­ τερη δύναμη που εμπόδιζε εκείνη την επο­ χή την κυριαρχία του στην κεντρική Ελλάδα. Ο Φίλιππος διαβεβαίωσε τους Αθηναίους πρέσβεις ότι δεν σκόπευε να φερθεί με σκληρότητα στους Φωκείς. Εξάλλου τα α­ νταλλάγματα που έδινε ήταν τέτοια που οι Αθηναίοι, αν φέρονταν ρεαλιστικά, δεν θα μπορούσαν να απορρίψουν την πρότασή του. Ο Δημοσθένης μάλιστα, που ήταν και πρόξενος της Θήβας στην Αθήνα, δηλαδή εκπρόσωπος και προστάτης των συμφερό­ ντων της, πίστευε ότι ήταν καλύτερα για την Αθήνα να αντικαταστήσει τη συμμαχία με τους Φωκείς με συνεργασία με τη Θήβα, που φαινόταν ισχυρότερη. Οι πρέσβεις έφυγαν από την Πέλλα για να μεταφέρουν τις προ­ τάσεις του Φιλίππου στην εκκλησία του δή­ μου. Στην Αθήνα έφθασαν λίγο αργότερα και τρεις πρέσβεις από τη Μακεδονία. Ο Φί­ λιππος, για να κολακεύσει τον αθηναϊκό δή­ μο και να αποδείξει πόσο σημαντική θεω­ ρούσε την ειρήνη, έστελνε ως πρέσβεις τον Παρμενίωνα και τον Αντίπατρο, τους δύο σπουδαιότερους στρατηγούς του. Μερικοί Αθηναίοι διαμαρτυρήθηκαν για τον απο­ κλεισμό της Φωκίδας, όμως ο Εύβουλος τους έπεισε θέτοντας την εκκλησία του δή­ μου μπροστά στο δίλημμα αν προτιμούσε τους όρους του Φιλίππου ή τη συνέχιση του πολέμου. Αφού συμφωνήθηκε κατ' αρχήν η ειρή­ νη οι δύο πλευρές συνέχισαν τις διαπραγμα­ τεύσεις τους για να καθορίσουν και τις τελι­ κές λεπτομέρειες. Οι Αθηναίοι ζητούσαν ε ­ πιεική μεταχείριση των Φωκέων, υποχρέωση της Θήβας να αναγνωρίσει την αυτονομία ό­ λων των βοιωτικών πόλεων και την παραχώ­ ρηση του Ωρωπού στους ίδιους. Σε αντάλ­ λαγμα η Αθήνα θα υποστήριζε την εισδοχή των Μακεδόνων στη δελφική αμφικτιονία. Ο Εύβουλος και ο Αισχίνης ήταν έτοιμοι να προτείνουν και συμμαχία ανάμεσα στην Α­ θήνα και στη Μακεδονία αλλά αντέδρασε ο Δημοσθένης. Στόχος του, όπως αποδείχθη­ κε, δεν ήταν η ειρήνευση στην Ελλάδα αλλά να αφήσει τους Μακεδόνες να ασχοληθούν με τους Φωκείς για όσο χρονικό διάστημα ο ίδιος και η παράταξή του θα προωθούσαν την ιδέα της συμμαχίας μεταξύ Αθηναίων και Θηβαίων εναντίον του Φιλίππου. Ο Δη­ μοσθένης μάλιστα, όταν επέστρεψε η πρε­ σβεία στην Αθήνα, δεν δίστασε να κατηγο­ ρήσει τους υπόλοιπους πρέσβεις για συνερ­ γασία με τον Φίλιππο με σκοπό να βλάψουν τα συμφέροντα της Αθήνας. Τελικά η εκκλη­ σία του δήμου αποδέχθηκε όσα είχαν συμφωνηθεί και εξέδωσε ψήφισμα με το οποίο καλούσε τους Φωκείς να επιστρέψουν το ιε­ ρό των Δελφών στη διοίκηση της αμφικτιο­ νίας. Το ψήφισμά αυτό υποστήριξε και ο Δη­ μοσθένης, γιατί δεν ερχόταν σε αντίθεση με τους απώτερους πολιτικούς στόχους του.

Ιπ πέας το υ μ α κ εδ ο ν ικ ο ύ σ τρ α το ύ σ ε σ ύγκρ ουσ η μ ε π εζό αντίπ αλο, (κ α τεσ τρ α μ μ έν η σ ή μ ερ α π αρ ά σ τασ η από μ α κ εδ ο ν ικ ό τά φ ο σ τη Ν άουσα).

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ Π Ο ΛΕΜ Ο Υ ΚΑΙ Η ΤΙΜ Ω ΡΙΑ ΤΩΝ ΗΤΤΗΜ ΕΝΩΝ Το ψήφισμα των Αθηναίων μαζί με την εί­ δηση ότι ο Φίλιππος είχε ξεκινήσει για τη νό­ τια Ελλάδα με τον μακεδονικό στρατό έπει­ σαν τον Φάλαικο να παραδώσει στον βασιλιά της Μακεδονίας το πέρασμα των Θερμοπυ­ λών με αντάλλαγμα το δικαίωμα να καταφύ.ει όπου ήθελε. Η παράδοση του περάσμα­ τος έγινε το καλοκαίρι του 346 π.Χ., οπότε ο σλιππος εισέβαλε ανενόχλητος στη γη των 'ιοκρών. Από εκεί έστειλε επιστολή στην Α­ θήνα ζητώντας στρατιωτική βοήθεια για να :ιιβ λ η θ ε ί στη Φωκίδα και στη Βοιωτία. Οι Α­ θηναίοι, που είχαν αρχίσει να γίνονται απρό­ θυμοι για εκστρατείες, άκουσαν τις συμβου­ λές του Δημοσθένη και αρνήθηκαν να στεί•ουν βοήθεια. Εστειλαν μόνο μια πρεσβεία . ,α να αναγγείλει στον Μακεδόνα βασιλιά το ψήφισμα που είχαν εγκρίνει κατά των Φωκέ_ν. Ο Φίλιππος, ενοχλημένος από την ανα­ βλητικότητα και το ευμετάβλητο της πολιτι­ κής των Αθηναίων, στράφηκε στους αντιζή­ λους τους Θηβαίους. Τα στρατεύματά του :.χαν ήδη καταλάβει τη Φωκίδα, η οποία ή­ ταν εξαθλιωμένη από τον μακροχρόνιο πό■εμο και τις προηγούμενες επιδρομές των Θηβαίων. Αφού υποτάχθηκε η Φωκίδα, με συνερ■ασία του Φιλίππου και των Θηβαίων το συ. έδριο της αμφικτιονίας αποφάσισε επιεική *.μωρία για τους κατοίκους της. Αν και όλα -α υπόλοιπα μέλη ζητούσαν τη θανάτωση ό• jjv των ανδρών της Φωκίδας οι οποίοι βρί­ ζο ν τα ν σε στρατεύσιμη ηλικία, ο Μακεδό• ας βασιλιάς επέβαλε απλώς τη διάλυση ό\ jv των φωκικών πόλεων σε μικρότερα χω: .α. με μόνη εξαίρεση τις Αβές. Στο εξής κα­

νένας οικισμός στη Φωκίδα δεν επιτρεπόταν να έχει περισσότερες από πενήντα οικογέ­ νειες ή να βρίσκεται σε απόσταση μικρότε­ ρη από δέκα στάδια, δηλαδή περίπου είκοσι χιλιόμετρα, από τον πλησιέστερο οικισμό. Με αυτό τον τρόπο δεν θα μπορούσαν να α­ πειλήσουν το ιερό των Δελφών ποτέ πάλι. Τα όπλα των Φωκέων καταστράφηκαν και τα ά­ λογά τους εκποιήθηκαν υπέρ του ιερού των Δελφών. Οι Φωκείς αποβλήθηκαν από το συ­ νέδριο της αμφικτιονίας και υποχρεώθηκαν να επιστρέφουν όλους τους θησαυρούς που αφαίρεσαν από το μαντείο καταβάλλοντας ετήσιες δόσεις των 60 ταλάντων. Με αυτό τον ρυθμό θα εξοφλούσαν το χρέος τους σε 167 χρόνια! Ως τότε θα έπρεπε να συντη­ ρούν στρατό κατοχής από Μακεδόνες και Βοιωτούς και δεν θα μπορούσαν να αποκτή­ σουν όπλα και άλογα. Απαγορεύτηκε επίσης η συμμετοχή τους στις τελετές των Δελφών και η είσοδός τους στον ιερό χώρο. Τη θέση της Φωκίδας στο συνέδριο κατέλαβε η Μα­ κεδονία. Ετσι ο Φίλιππος πέτυχε τον στόχο του: να ουμμετάσχει σε ένα από τα ιερότερα θρησκευτικά και πολιτικά όργανα των Ελλή­ νων. Οι Λακεδαιμόνιοι, που παρέμειναν ως το τέλος πιστοί σύμμαχοι των Φωκέων, τιμωρήθηκαν με στέρηση του δικαιώματος να α­ ντιπροσωπεύουν τη δωρική φυλή στις συνε­ λεύσεις της αμφικτιονίας. Ετσι τερματίστηκε η κατοχή του ιερού των Δελφών από τους Φωκείς, μετά από αρ­ κετά χρόνια. Η κατοχή αυτή ήταν το θεμέλιο της πρόσκαιρης φωκικής ηγεμονίας στην κεντρική Ελλάδα. Ο τρόπος που δημιουργήθηκε και αναπτύχθηκε η ηγεμονία ήταν χα­ ρακτηριστικός της κρίσης εκείνης της επο­ χής. Λίγες δεκαετίες πριν θα ήταν αδιανόη­ το η κατοχή του ιερότερου χώρου των Ελλή­ νων και η διασπάθιση των θησαυρών του να μείνουν ατιμώρητα. Στα μέσα του 4ου αι.

π.Χ. όμως αυτό φαινόταν απολύτως λογικό και ρεαλιστικό και εμφανίστηκε πληθώρα μι­ σθοφόρων, οι οποίοι αδιαφορούσαν για την προέλευση της πλουσιοπάροχης αμοιβής που πλήρωναν οι Φωκείς εργοδότες τους. Η χρήση μισθοφόρων ήταν άλλη μια ένδειξη περί των μεταβολών στη νοοτροπία των Ελ­ λήνων. Από τη λήξη του Πελοποννησιακού Πολέμου, το 404 π.Χ., οι πολίτες εκδήλωναν όλο και περισσότερο την αδιαφορία τους για την υπεράσπιση της πόλης και των συμφε­ ρόντων της. Ετσι το έργο αυτό ανελάμβαναν μισθοφόροι, πρόθυμοι να υπηρετήσουν όποιον πλήρωνε τα περισσότερα. Οπως συμβαίνει συνήθως, την ιστορία της εποχής εκείνης την έγραψαν οι νικητές. Γϊ αυτό οι Φωκείς κατηγορήθηκαν σκληρά για τη συμπεριφορά τους απέναντι στο ιερό των Δελφών. Αναφέρεται ότι ο Φιλόμηλος, παρά τη μετριοπάθεια με την οποία προσπά­ θησε να διαχειριστεί τους θησαυρούς του Απόλλωνα, δώρισε ένα χρυσό στεφάνι σε μια χορεύτρια και ο Φάυλλος ένα βαρύτιμο χρυσό κύπελλο στον αγαπημένο του αυλη­ τή. Κάποιες από αυτές τις ιστορίες ίσως εί­ ναι απλώς ανυπόστατες κατηγορίες. Αποδεικνύουν όμως και τις αντιλήψεις της εποχής, κατά την οποία ισχυροί στρατηγοί που κρα­ τούσαν στα χέρια τους την τύχη ενός μεγά­ λου μέρους του ελληνισμού συμπεριφέρονταν σαν ανεύθυνοι και μικροπρεπείς κατα­ χραστές για να εντυπωσιάσουν τον στενό περίγυρό τους. Οι Φωκείς είχαν σε κάποιο βαθμό δίκιο σε όσα υποστήριξαν για τον έ­ λεγχο του μαντείου των Δελφών. ΓΓ αυτούς ο χώρος εκτός από πανελλήνιο προσκύνημα ήταν και εθνικό ιερό, όπως θεωρούσαν οι Α­ θηναίοι τον Παρθενώνα. Οι Αθηναίοι κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου δεν δίστασαν να χρησιμοποιήσουν τους θη­ σαυρούς των ιερών τους για να αντιμετωπίΣ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Μ ετά τ ο υ Γ Ιερ ο Π ό λ εμ ο ο Φίλιππος κυρ ιά ρ χη σ ε σ τη δ ελφ ική α μ φ ικ τιο ν ία . Μ ε τά τη νίκη το υ στη Χαιρω νεια το 336 π.Χ. τα υπόλοιπα μ έ λ η τη ς α μ φ ικ τιο ν ία ς έκ ο ψ α ν α υ τό το μ ε τά λ λ ιο για να τον τιμήσουν. Η π αράσταση α π εικ ο ν ίζει το ν Απόλλω να κ α θ ισ μ έν ο πάνω σ το ν ομ φ α λό τη ς γης, που β ρ ισ κ ό τα ν σ το υ ς Δ ε λ φ ο ύ ς , μ ε τη λύρα και κ λα δ ί δά φ νη ς, η οποία ή τα ν το ιερ ό το υ φ υ τό .

σουν τη Σπάρτη και τους συμμάχους της. Ε­ ξάλλου όσο το ιερό παρέμενε στα χέρια των Φωκέων συνεχίστηκε κανονικά η ανοικοδό­ μηση του ναού του Απόλλωνα, ο οποίος είχε καταστραφεί από σεισμό δύο δεκαετίες πριν από την εισβολή του Φιλόμηλου. Το τέλος του Γ1Ιερού Πολέμου χαρακτη­ ρίστηκε από την επικράτηση του Φιλίππου, ο οποίος κέρδισε το δικαίωμα να αναμιγνύεται στις υποθέσεις των ελληνικών πόλεων του Νότου. Κατέχοντας θέση στο συνέδριο της αμφικτιονίας ο βασιλιάς των Μακεδόνων εί­ χε τη δυνατότητα να παρέμβει έμμεσα σε όλο τον ελληνικό κόσμο. Οι Θεσσαλοί είχαν αναγνωρίσει την ηγεσία του και τελικά η χώ­ ρα τους μετατράπηκε σε μακεδονική επαρ­ χία. Το στενό των Θερμοπυλών ήταν επίσης στα χέρια του Φιλίππου και έτσι εκείνος είχε τη δυνατότητα να παρέμβει άμεσα και γρή­ γορα στις υποθέσεις της νότιας Ελλάδας. Ο ίδιος είχε προβληθεί ως ευεργέτης του ιε­ ρού συντρίβοντας μια δύναμη που επί 16 χρόνια παρέμενε αήττητη παρά τις συνδυα­ σμένες επιθέσεις των γειτόνων της. Οι Θηβαίοι, που συμμάχησαν με τον Φί­ λιππο την κατάλληλη στιγμή, κατόρθωσαν να επιβληθούν εξουδετερώνοντας τη δύνα­ μη των Φωκέων. Οι Αθηναίοι, αντίθετα, δια­ πίστωσαν ότι είχαν βρεθεί στο περιθώριο και παρακολούθησαν παθητικά τις εξελίξεις χωρίς να μπορούν να τις επηρεάσουν. Ο Φί­ λιππος τη χρονιά της μεγάλης επιτυχίας του πραγματοποίησε επίδειξη της δύναμής του. Η σύνοδος της αμφικτιονίας τον εξέλεξε πρόεδρο της γιορτής των Πυθίων, της ιερό­ τερης θρησκευτικής εκδήλωσης των Ελλή­ νων μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Οι Α­ Το βήμα τω ν ρ η τό ρ ω ν σ τη ν Π νύκα, όπου σ υ ν εδ ρ ία ζε η εκ κλ η σ ία το υ δήμου τη ς αρχα ία ς Α θή να ς. Οι Α θη ν α ίο ι υπ οσ τήρ ιξα ν το υ ς Φ ω κείς αλλά όχι εν ερ γ ά .

-

ΙΣΤΟΡΙΑ

θηναίοι αντέδρασαν αρνούμενοι να στείλουν αντιπροσωπεία στη γιορτή. Εκτός από αυτή τη βουβή διαμαρτυρία δεν μπορούσαν να πράξουν κάτι περισσότερο ουσιαστικό. Και οι Θηβαίοι όμως, που ως τότε ήταν σύμ­ μαχοί του, συνειδητοποίησαν ότι η μακεδο­ νική ισχύς ήταν πολύ πιο επικίνδυνη για την πόλη τους από ό,τι θα μπορούσε ποτέ να γί­ νει η ηγεμονία των Φωκέων. Αθηναίοι και Θη­ βαίοι αργότερα ενώθηκαν εναντίον του Φι­ λίππου, ήταν όμως αργά. Η δύναμη της Μα­ κεδονίας είχε πλέον αυξηθεί σε βαθμό που

ήταν εξαιρετικά δύσκολο να την καταβά­ λουν. Οι δύο πόλεις ηττήθηκαν στη μάχη της Χαιρώνειας το 338 π.Χ. και η ελληνική ιστο­ ρία εισήλθε σε μια νέα περίοδο, κορυφαίο τμήμα της οποίας στάθηκαν οι κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο δρόμος για τον μεγάλο θρίαμβο και την επέκταση των Ελλήνων στην Ανατολή άνοιξε με την επιτυ­ χία του Φιλίππου να επιβληθεί στη δελφική αμφικτιονία και στις ετερόκλητες και πολυά­ ριθμες δυνάμεις που καθόριζαν την τύχη της κεντρικής Ελλάδας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Δ ιό δ ω ρ ο ς Σ ικ ελ ιώ τη ς : ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΚ Η Β ΙΒ Λ ΙΟ Θ Η Κ Η . (2) J. Β. B u ry & R. M eiggs: ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ ΤΗΣ Α ΡΧΑ ΙΑ Σ Ε Λ Λ Α Δ Α Σ , Ε κ δ ό σ εις Κ α ρ δ α μ ίτσ α , Α θή να , 1992. (3) Ν . G. L. H am m ond: A HISTO R Y O F GREECE TO 322 B.C., O xfo rd U niversity Press, 1986. (4) ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ TOY Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ Ε Θ Ν Ο ΥΣ, Ε κ δ ο τικ ή Αθηνώ ν, Α θή να , 1972. (5) Π α ν α γ ιώ τη Κ ανελλόπ ο υλου: ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ ΤΗΣ Α Ρ Χ Α ΙΑ Σ Ε Λ Λ Α Δ Α Σ , Ε κδόσ εις Διον. Γ ια λέλ η ς, Α θή να , 1982. (6) C laude M o s s e & A nnie SchnappG ourbeillon: Ε Π ΙΤ Ο Μ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ ΤΗΣ Α ΡΧΑ ΙΑ Σ Ε Λ Λ Α Δ Α Σ , Ε κ δ ό σ εις Π απ αδήμα, Α θή να , 1996. (7) Γ εώ ργιος Σ τα ϊν χ ά ο υ ερ : Ο Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ Σ Τ Η Ν ΑΡΧΑ ΙΑ Ε Λ Λ Α Δ Α , Ε κ δ ό σ εις Π απ αδήμα, Α θή να , 2000. (8) Ulrich W ilcken: ΑΡΧΑ ΙΑ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ , Ε κδόσ εις Π απ αζήση, Α θή ν α , 1976.

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ

ΣΦΑΛΜΑΤΑ

Η ΣΦΑΓΗ ΣΤΟ ΦΡΕΝΤΕΡΙΚΣΜΠΕΡΓΚ (ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1862) ΤΟΝ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟ ΤΟΥ 1862, ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, ΔΙΑΠΡΑΧΘΗΚΕ ΤΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΣΦΑΛΜΑ ΕΚΕΙΝΗΣ ΤΗΣ ΣΥΡΡΑΞΗΣ, ΜΕ ΜΟΙΡΑΙΟ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΗ ΤΟΝ ΣΤΡΑΤΗΓΟ ΜΠΕΡΝΣΑΪΝΤ.

Jß

Κατά τον Αμερικανικό Εμφύ­ λιο στην περιοχή μεταξύ της Ουάσιγκτον και του Ρίτσμοντ - των πρωτευουσών του Βορρά και του Νότου αντίστοιχα - αντιμέτωποι ή­ ταν δύο μεγάλοι σχηματισμοί: η Στρατιά του Ποτόμακ των Βορείων και η Στρατιά της Βόρειας Βιρτζίνια των Νοτίων. Η Στρατιά των Νο­ τίων είχε την τύχη να διαθέτει ως διοικητή τον περίφημο στρατηγό Λη, όμως στη Στρατιά του Ποτόμακ η κατάσταση ήταν απογοητευτική. Ο πρώτος διοικητής της τελευταί­ ας, στρατηγός Μακ Κλέλαν, ήταν άριστος οργανωτής αλλά όταν επρόκειτο να δώσει μάχες εκινείτο με βήμα «σημειωτόν», πράγμα που εξόργισε τον πρόεδρο Λίνκολν, ο οποίος αποφάσισε τελικά να τον α­ ντικαταστήσει με τον στρατηγό Αμβρόσιο Μπέρνσάιντ. Επρόκειτο για ένα μεγάλο σφάλμα που ο πρώ­ τος ο οποίος το αντιλήφθηκε ήταν ο ίδιος ο Μπέρνσάιντ, ο οποίος έ ­ γραψε στον πρόεδρο λέγοντάς του ότι δεν ήταν ικανός να διοικήσει τόσο μεγάλο στρατιωτικό σώμα. Οι πιέσεις του προέδρου ήταν τόσο ισχυρές ώστε ο Μπέρνσάιντ δέχθηκε τον διορισμό. Το επόμενο 6ήμα ήταν να δώσει στον πρόεδρο εκείνο που τόσο πολύ επιθυμούσε: μια μεγάλη νίκη. Για να δώσει τη νί­ κη αυτή αποφάσισε να επιτεθεί κα­ τά του αριθμητικά υποδεέστερου αντιπάλου του στην περιοχή της πόλης Φρέντερικσμπεργκ. Ηταν η χειρότερη επιλογή που μπορούσε να κάνει. Για να εκτελέσει την επίθεση έπρεπε να περάσει τον ποταμό Ραπαχάνοκ, που σε εκείνο το σημείο είχε μεγάλο πλάτος και την εποχή εκείνη τα νερά του ήταν βαθιά και ορμητικά. Επιπλέον πίσω από την πόλη υπήρχε μια πλαγιά, εκτός 6εληνεκούς πυροβολικού των Βορεί­ ων αλλά με εξαιρετική θέα προς όλα τα σημεία διάβασης του ποτα­ μού. Εκεί ο Λη είχε συγκεντρώσει ι­ σχυρές δυνάμεις. Ασφαλώς ούτε ο ίδιος πίστευε ό τι θα τολμούσε να επιχειρήσει ο αντίπαλός του διάβα­ ση του ποταμού στο σημείο εκείνο.

Ζ ~ < - ΙΣΤΟΡΙΑ

Για την επιχείρηση ο Μπέρ­ νσάιντ είχε ζητήσει υλικό γεφυρο­ σκευής το οποίο άργησε να φθάσει και έτσι η ενέργειά του καθυστέ­ ρησε αρκετές ημέρες (αν και θα ή­ ταν καλύτερα για όλους το υλικό να μη παραλαμβανόταν καθόλου). Οταν το υλικό έφθασε ο στρατη­ γός των Βορείων καταλήφθηκε από κρίση αναποφασιστικότητας. Πέρασε αρκετές ημέρες - και άυπνες νύκτες - μέχρι που αποφάσισε να ενεργήσει με έναν τρόπο ο ο­ ποίος λίγο διέφερε από αυτοκτονία - των στρατιωτών του φυσικά και όχι δική του. Η απόφασή του ήταν να επ ιτεθεί κατά μέτωπο εναντίον εχθρικών δυνάμεων - τις οποίες δι­ οικούσε ο ικανότερος στρατηγός της εποχής, ο «Βράχος» Τζάκσον που κατείχαν έδαφος το οποίο δέ­ σποζε, όντας υποχρεωμένος να περάσει πρώτα έναν ποταμό που ε ­ κτός των άλλων ήταν γεμάτος από επιπλέοντες πάγους. Ως ημερομη­ νία της επίθεσης ορίστηκε η 12η Δεκεμβρίου 1862. Η επίθεση εκτοξεύτηκε σε δύο κύματα. Μια δύναμη υπό τον στρατηγό Φράνκλιν επιτέθηκε κα­ τά του σώματος του Τζάκσον, ενώ μια άλλη υπό τους στρατηγούς Χούκερ καιΣάμνερ επιτέθηκε κατά των υψωμάτων που δέσποζαν της πόλης. Τα υψώματα αυτά είχαν οχυ­ ρωθεί σε μεγάλη έκταση. Επιπλέ­ ον στο γυμνό έδαφος μπροστά από αυτά οι Νότιοι είχαν στραμμένα 300 περίπου πυροδόλα. Οι στρατιώτες του Μπέρνσάιντ εκτόξευσαν τη μία επίθεση πίσω από την άλλη αλλά οι αντίπαλοί τους, καλυμμένοι πίσω από έναν πέτρινο τοίχο μήκους 800 μέτρων σε τέσσερις ζυγούς, διατη­ ρούσαν έναν τόσο ταχύ ρυθμό βο­ λής που έμοιαζε με ρυθμό πολυβό­ λου! Σε ένα μικρό τμήμα μετώπου έπεσαν 6.000 περίπου Βόρειοι. Οι στρατιώτες του Μπέρνσάιντ ήταν οι μόνοι που αντιλήφθηκαν ότι επρόκειτο για επίθεση αυτοκτονίας. Πολλοί από αυτούς έγραψαν γράμ­ ματα στους οικείους τους λέγο­ ντας ότι δεν ήλπιζαν να επιζήσουν. Αλλοι έγραψαν τα ονόματά τους

Ο σ τρ ατηγός Χούκερ (αριστερά) ζητά από τον στρατηγό Μπέρνσάιντ να στα ματήσ ει τις ανώ φελες επ ιθ έσ εις κατά των υψωμάτων.

''

και τα ονοματα των συγγενών τους σε μαντήλια και τα έραψαν στο χι­ τώνιό τους, για να μπορέσουν να τους αναγνωρίσουν αν έπεφταν κατά τη μάχη. Ο Μπέρνσάιντ, που παρακο­ λουθούσε τη μάχη με τα κιάλια, το μόνο που έκανε ήταν να διατάζει την εκτόξευση περισσότερων επι­ θέσεων. Είναι χαρακτηριστικό ότι έγιναν 14 επιθέσεις στα υψώματα της πόλης, χωρίς αποτέλεσμα. Ευ­ τυχώς σε κάποια φάση ο στρατη­ γός Χούκερ είδε το μάταιο του πράγματος και διέταξε ο ίδιος ανα­ στολή της επίθεσης. Ο Μπέρνσάιντ έχασε τελείως την ψυχραιμία του και στόλισε με ελάχιστα τιμητικά ε­ πίθετα τους στρατηγούς του αλλά και τους άνδρες του, από τους ο­ ποίους 15.000 κείτονταν νεκροί ή τραυματίες. Τελευταία απόφασή του ήταν να επ ιτεθεί ο ίδιος επικε­ φαλής ενός Σώματός του. Ομως οι στρατηγοί του τον απέτρεψαν. Τότε ξέσπασε σε λυγμούς. Από την άλλη πλευρά οι πανη­ γυρισμοί των Νοτίων δεν είχαν ό­ ρια. Ο στρατηγός Τζάκσον σε μια κρίση ενθουσιασμού πρότεινε να περάσουν οι άνδρες του τη νύκτα το παγωμένο ποτάμι... χωρίς τα ρούχα τους και να αιφνιδιάσουν τον αντίπαλό τους! Ευτυχώς ο Λη

είχε τη φρόνηση - και την κοινή λο­ γική - να αποκλείσει μια τέτοια ε ­ νέργεια. Οταν ο Μπέρνσάιντ αποφάσι­ σε να επαναλάβει τη διάβαση οι στρατηγοί του περίπου... στασίασαν. Ο Χούκερ του είπε ότι δεν ανελάμβανε την ευθύνη για πιθανή α­ ντίδραση των ανδρών του όταν θα λάμβαναν μια τέτοια διαταγή και ο Μπέρνσάιντ τον καθαίρεσε. Ο πρώ­ τος έστειλε έναν από τους αξιωμα­ τικούς του στον πρόεδρο Λίνκολν για να του αναφέρει την κατάστα­ ση, ενώ ο Μπέρνσάιντ μετέβη προ­ σωπικά στον πρόεδρο και κατηγό­ ρησε τον Χούκερ για δειλία. Ο Λίν­ κολν κρίνοντας ότι η παραμονή του Μπέρνσάιντ θα ήταν επιζήμια τον καθαίρεσε και στη θέση του τοπο­ θέτησε τον Χούκερ. Ο τελευταίος δήλωσε "Ο Θεός να λυπηθεί τον Λη γιατί δεν θα τον λυπηθώ εγώ* και μετά οδήγησε τη Στρατιά του Πο­ τόμακ σε μια ακόμα πιο καταστρο­ φική ήττα! Το βάρος των ευθυνών για την τραγωδία του Φρέντερικσμπεργκ πέφτει στον πρόεδρο Λίνκολν, διό­ τι εκείνος επέμενε να διορίσει τον Μπέρνσάιντ διοικητή της Στρατιάς του Ποτόμακ.

Δ η μ ή τ ρ η ς Γ εδ εώ ν

ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙ Α ΠΕΡΙ "ΑΠΟΚΡΥΨΗΣ ΤΗΣ ΑΛΗ­ ΘΕΙΑΣ1' Αγαπητοί φίλοι, Ευχαριστώ για την απάντησή σας στην επιστολή μου για τη δρά­ ση των Καθολικών (τεύχος 74, σελ. 75). Προφανώς γνωρίζετε το θέμα πολύ καλύτερα από εμένα, συνεπώς θα έπρεπε να είχατε πλη­ ροφορήσει το κοινό. Η καλύτερη απάντηση ήταν το άρθρο σας "Ο μεγάλος βόρειος πόλεμος" (τεύ­ χος 74, σελ. 44), όπου όχι μόνο α­ ποσιωπάτε τη δράση του Καρόλου στην οθωμανική αυτοκρατορία, ό­ που διέμεινε τέσσερα χρόνια κα­ θορίζοντας την πολιτική της (!) αλ­ λά και διαστρέφετε την αλήθεια παρουσιάζοντας τον Μ. Πέτρο να εισβάλλει στα Βαλκάνια, "ξεχνώ­ ντας" να μας πληροφορήσετε ότι αυτό έγινε αφού του κήρυξε πόλε­ μο η Τουρκία, και, φυσικά, παραλείποντας να πείτε ότι αυτός ο πό­ λεμος κηρύχτηκε από την Τουρκία κατόπιν επίμονης απαίτησης του Καρόλου που μόνο "φυγάς σε ξένη χώρα” δεν μπορεί να χαρακτηρι­ στεί! Η Τουρκία ξανακήρυξε τον πόλεμο στη Ρωσία - πάλι με απαί­ τηση του Καρόλου - το 1713, αλλά ο σουλτάνος τον βαρέθηκε, κρέ­ μασε τους Τούρκους θαυμαστές του και τον πολιόρκησε στο Διδυ­ μότειχο. Το παράδειγμα ενός Δυτι­ κού ηγεμόνα που καθορίζει την τουρκική πολιτική δεν είναι ούτε μοναδικό, ούτε καν εξαίρεση στον κανόνα. Η τακτική της Δύσης να χρησιμοποιεί τους Τούρκους για να εξοντώσει τους Ορθόδοξους είναι τόσο παλιά, όσο και η ίδια η οθωμανική αυτοκρατορία. Για πό­ σο καιρό οι Ελληνες ιστορικοί θα κρύβουν την αλήθεια και θα κα­ λύπτουν τη Δύση, που με τη δρά­ ση της διαιώνισε την Τουρκοκρα­ τία; Ας σημειωθεί ότι η πολιτική ι­ δεολογία του Τσαρισμού ήταν η α­ πελευθέρωση των υπόδουλων ορ­ θοδόξων, συνεπώς το όλο θέμα της σελ. 44 όχι απλά μας ενδιαφέ­ ρει, αλλά ουσιαστικά αφορά την Ελλάδα και δίνει μια καθαρή ιδέα για το πώς παραμείναμε σκλάβοι 400 χρόνια... Αυτή η ιστορική φιλία Τουρκίας-Δύσης εξηγεί πολλές "α­ πορίες” για σύγχρονα θέματα και προειδοποιεί ξεκάθαρα για τους κινδύνους του μέλλοντος.,.Η ευ­ θύνη όσων γνωρίζουν και δεν πλη­ ροφορούν το κοινό είναι τεράστια.

Ευχαριστώ Δημήτρης Σκουρτέλης Ν. Πεντέλη Αθήνα "ΣΙ". Η αντιπαράθεση Ρωσίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για

τον έλεγχο των Στενών του Βοσπόρου αποτελεί ευρύτερο θέμα το οποίο δεν μπορεί να καλυφθεί από ένα μικρό άρθρο το οποίο έ ­ χει ως επίκεντρο τον πόλεμο ανά­ μεσα στη Ρωσία και τη Σουηδία. Κατά τη διάρκεια αυτής της αντι­ παράθεσης η Ρωσία δεν ενδια­ φέρθηκε για την απελευθέρωση των Ελλήνων. Αντίθετα φέρθηκε με τον πιο αναίσχυντο και απαρά­ δεκτο τρόπο υποδαυλίζοντας εξε­ γέρσεις (Ορλωφικά, κινήσεις του Λάμπρου Κατσώνη) αφήνοντας στη συνέχεια τους Ελληνες συμ­ μάχους της στο έλεος της τουρκι­ κής θηριωδίας, όταν πλέον είχε αποσπάσει τα οφέλη που την εν­ διέφεραν. Η Ρωσία αδιαφορώντας για τους Ελληνες ακολούθησε την πολιτική που τη συνέφερε. Το ίδιο ακριβώς έπραξαν και οι χώ­ ρες της Δύσης. Κατά τη γνώμη μας ιστορική φιλία Τουρκίας - Δύ­ σης, όπως εσείς την παρουσιάζε­ τε, δεν υπήρξε. Αυτό αποδεικνύεται από την παρέμβαση κάποιων δυτικών δυνάμεων υπέρ της Ελ­ λάδας κατά την Ελληνική Επανά­ σταση, βοήθεια βέβαια με βάση και πάλι το συμφέρον. Αντίθετα ή­ ταν η Ρωσία που απείλησε αργό­ τερα την Ελλάδα με το ιδεολόγη­ μα του πανσλαβισμού και τη δημι­ ουργία της μεγάλης Βουλγαρίας το 1878. Την αρνητική αυτή εξέλι­ ξη απέτρεψαν τότε η Αγγλία και η Γερμανία, επειδή (ευτυχώς) τα συμφέροντά τους ταυτίζονταν με τα ελληνικά. Οι απόψεις σας για τη θέση του Καρόλου της Σουη­ δίας στην Οθωμανική Αυτοκρατο­ ρία είναι αστήρικτες - δεν παρου­ σιάζετε κάποια απόδειξη για τη δύναμη και την επιρροή που ανα­ φέρετε. Τα αποσπάσματα που πα­ ραθέτετε αποτελούν προσωπικές γνώμες οι οποίες σε καμία περί­ πτωση δεν αποδεικνύουν ότι οι α­ ντιλήψεις του συνόλου των δυτι­ κών ταυτίζονταν με αυτές. Στις μέρες μας ίσως είναι πλέον και­ ρός να συνειδητοποιήσουμε όλοι οι Ελληνες ότι αποκτήσαμε και διατηρήσαμε την ελευθερία αυ­ τής της χώρας χάρη στις δικές μας προσπάθειες και όχι χάρη στην υποστήριξη μιας συγκεκρι­ μένης δύναμης. ΠΕΡΙ ΦΡΙΖΗ Αγαπητοί, Θα ήθελα να αναφερθώ στο θέμα του Σχου Μαρδοχαίου Φριζή. Απ' όσο είμαι σε θέση να γνω­ ρίζω ο αείμνηστος πεσών τιμήθηκε από την πατρίδα όσο έπρεπε αλλά και με το παραπάνω, αφού η σορός του είναι η μοναδική στρα­

τιωτικού που μεταφ έρθηκε στην Ελλάδα ύστερα από 60 περίπου χρόνια! Δεν μπορώ να καταλάβω την επιμονή του γιου του για "ξε­ χωριστή" μνεία. Κατά τη γνώμη μου η μνήμη του Σχου δεν τιμάται κατ' αυτόν τον τρόπο. Ισως ο απόγονός του δεν α­ ντιλαμβάνεται τη σημασία του αρ­ χαίου ρητού "Ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος". Επιπροσθέτως πιστεύω πως ο Φριζής θα ήθελε να βρίσκεται με όλα τα παλικάρια που έπεσαν μαζί του και που ποτέ οι δικές τους σοροί δεν θα επι­ στρέφουν στην Ελλάδα!... Κλείνοντας θα ήθελα να πω πως και εκ εί Ελλάδα είναι. Εκεί έ ­ πεσαν, εκεί αναπαύθηκαν. Το ελ­ ληνικό κράτος, αντί να χαρίζει στρατιωτικό και άλλο υλικό στους γείτονες Αλβανούς, ας μεριμνήσει για να δημιουργηθούν στρα­ τιωτικά νεκροταφεία αντάξια της θυσίας εκείνων των ηρώων.

επιβάλουν με τα όπλα τις απόψεις τους στην πλειοψηφία.

Μαυρίδη Αλέξανδρο. Η σειρά "Μεγάλες Μάχες" της "ΣΙ" θα συ­ νεχίσει να παρουσιάζει γνωστά και ενδιαφέροντα θέματα από όλο το φάσμα της ιστορίας των πολέμων. Είμαστε ακόμα στην αρ­

χήΣταματάκη Πέτρο, Πειραιά. Οι εκ ­ δόσεις "Περισκόπιο" με την ποικι­ λία των περιοδικών τους καλύ­ πτουν επαρκώς πολλούς τομείς της ιστορίας. Μια νέα εκδοτική προσπάθεια μάλλον θα προκαλούσε επικαλύψεις με τα υπάρχο­ ντα περιοδικά και σύγχυση στους αναγνώστες. Αν στο μέλλον οι πε­ ριστάσεις απαιτήσουν κάτι τ έ ­ τοιο, αυτό θα εξετασ τεί. Τα περιο­ δικά μας προς το παρόν δεν υπάρ­ χουν σε διαδικτυακή μορφή.

Μ ε εκτίμηση Ιωάννης Σ. Τρακαδάς

Πικόπουλο Δημήτρη, Χάμσιρ, Βρετανία. Τα περισσότερα θέμα­

Τίκη Κωνσταντίνο, Θεσσαλονίκη.

τα που προτείνετε έχουν δημοσιευθεί. Οταν επιστρέφετε στην Α­ θήνα θα θέλαμε να περάσετε από τα γραφεία μας για να συνεργασθούμε καλύτερα.

Σε γενικές γραμμές συμφωνούμε με τις απόψεις σας. Οι Αμερικανοί μετά τη διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας και της ΕΣΣΔ έ ­ χουν χάσει κάθε ίχνος μετριοπά­ θ ειας και αυτοσυγκράτησης και ε ­ νεργούν ως παγκόσμιοι αφέντες. Αυτό θα σταματήσει μόνον όταν εμφ ανιστεί μια νέα υπερδύναμη ή οι υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις α­ ποφασίσουν να αντιδράσουν ου­ σιαστικά στις παράλογες απαιτή­ σεις και ενέργειες των ΗΠΑ. Το Αφγανιστάν είναι πολύ μακριά για τα ελληνικά συμφέροντα. Η απο­ στολή του ελληνικού στρατιωτι­ κού τμήματος γίνεται για να είμα­ στε αρεστοί στους Αμερικανούς. Τα Βαλκάνια είναι διαφορετική πε­ ρίπτωση διότι αποτελούν περιοχή άμεσου ελληνικού ενδιαφέρο­ ντος. Αν θέλουμε να λέμε βάσιμα ότι έχουμε λόγο στα όσα διαδρα­ ματίζονται στην περιοχή θα πρέ­ πει να διαθέσουμε χρήματα και στρατιωτικές δυνάμεις. Το περιοδικό μας αποφεύγει την αναμόχλευση πολιτικών πα­ θών, διότι μόνο κακό προκαλούν. Η δημοσίευση των επιστολών γί­ νεται με βάση το περιεχόμενο και την ποιότητά τους. Εχουμε απορρίψει πάρα πολλές που ήταν υβρι­ σ τικές για κάποιους πολιτικούς χώρους. Το θέμα της εθνικής α­ ντίστασης είναι πολύ μεγάλο για να καλυφθεί σε μερικές απαντή­ σεις της σελίδας αυτής. Σε τελική ανάλυση είμαστε α ντίθ ετο ι με τις μειοψηφίες που προσπαθούν να

Μπεμπέκο Ιωάννη, Πειραιά. Για πολλά θέματα οι αρχαίοι συγγρα­ φείς δεν δίνουν περισσότερα στοιχεία, ιδίως αυτά που θα ενδ ιέ­ φεραν περισσότερο έναν σύγχρο­ νο ιστορικά. Οι Πτολεμαίοι ήταν Ελληνες βασιλείς της Αιγύπτου, απόγονοι του ομώνυμου στρατη­ γού του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Εφόσον το κείμενο αναφέρει ό τι ή­ ταν το μεγαλύτερο πλοίο της αρ­ χαιότητας δεν υπάρχει λόγος να το επιβεβαιώσουμε δεύτερη φο­ ρά. Επίσης δεν μπορούμε να σας πούμε αν θα πρέπει να νιώ θετε υ­ περήφανος που είστε Ελληνας. Ο κάθε στρατηγός κρίνεται από το έργο του και ιδιαίτερα από το αν ήταν νικητής σε διάφορες πολεμι­ κές συγκρούσεις. Ο Επαμεινών­ δας με τη λοξή φάλαγγα δημιούρ­ γησε έναν νέο τύπο παράταξης μάχης, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε στη συνέχεια από τον Αλέξαν­ δρο. Ο Μέγας Αλέξανδρος υπήρ­ ξε ένας από τους μεγάλους στρα­ τηλάτες της ιστορίας και οι μάχες του αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για όλους τους μεταγενέστερους μεγάλους στρατηγούς, οι οποίοι συνέβαλαν στη δημιουργία της νεώτερης στρατιωτικής τακτικής. Τα θέματα που προτείνετε θα πα­ ρουσιαστούν σε επόμενα τεύχη της "ΣΙ".

77

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Φ Ω ΤΟ ΓΡΑ Φ ΙΚ Ο ΑΡΧΕΙΟ

ΠΕΡΙΜΕΝΟΝΤΑΣ ΜΙΑ ΑΠΟΒΑΣΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΓΙΝΕ ΠΟΤΕ Μέρος Β’

Αποψη της εισόδου ενός οχυρού πάνω από την ακτή, στην περιοχή Κανόνια Βασιλικού της Ζακύνθου.

Επιμέλεια: Γιάννης Τερνιώτης

Συνεχίζοντας το αφιέρωμα στις οχυρώσεις τού Β' Παγκοσμίου Πολέμου που σώζονται στην περιοχή Κανόνια Βασιλικού της Ζακύν­ θου, μέρος των οποίων παρουσιάστηκε στο τεύχος 71 της «ΣΙ» (Ιού­ λιος 2002), δημοσιεύουμε περισσότερες φωτογραφίες του συνεργάτη μας Σπύρου Κάπαρη. Παρά τις ανατινάξεις και τις καταστροφές που προκλήθηκαν παντού τριγύρω (πιθανότατα κατά την αναχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων από το νησί τον Σεπτέμβριο του 1944, αλ­ λά και μεταπολεμικά), τα απομεινάρια των οχυρώσεων φανερώνουν την ποιότητα της κατασκευής τους. Αξιοσημείωτο είναι ακόμα το ότι τα περισσότερα από τα χαρακώματα, όπως φαίνεται και στις φωτογρα­ φίες, σε πείσμα των δεκαετιώ ν που πέρασαν, διατήρησαν το σχήμα τους. Μήπως κάποιος αναγνώστης μπορεί να μας δώσει στοιχεία για τη σύνθεση της φρουράς και τα πυροβόλα που υπήρχαν εκ εί και πλη­ ροφορίες για την περιοχή κατά τη διάρκεια του πολέμου;

Οι τελ ευ τα ίες ακτίνες του ηλίου τονίζουν το σχήμα των φατνωμάτων του οχυρού, που είναι στραμμένο προς την ακτή.

'κώματα η ΚαΙιμ ένι

Απομεινάρια ενός ανατιναγμένου οχυρού πάνω σε λόφο.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

:Ζνητερηςκ° τηχρ ον.

7ηυήςη0υ η τη ^ α κ ι

Φ Ω ΤΟ Γ ΡΑ Φ ΙΚ Ο ΑΡΧΕΙΟ Χώρος όπου ήταν τοπ οθετημ ένο πιθανώς επάκτιο ή αντιαεροπορικό πυροβόλο.

Χαρακώματα γύρω από τον χώρο των οχυρώσεων. Διακρίνονται οι κτισ τές πλευρές τους, που αντέχουν στον χρόνο.

Υπολείμματα από χαλύβδινο διαβρωμένο τμήμα, πιθανώς από κάποιο από τα πυροβόλα που υπήρχαν εκεί.

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ

Λυτό το πέτρινης κατασκευής φάτνωμα εκτινάχθηκε με χρήση εκρηκτικών.

Κάλυκας φυσιγγίου, μάλλον γερμανικού των 7.92 mm.

■

Π ροσκαλούμε το υ ς α ναγνώ σ τες που έχουν στο αρχείο το υ ς φ ω τογρ α φ ίες σ χ ε τικ έ ς με τη σ τρ α τιω τική μας ισ το ρία ή οπ οιοδήπ οτε α ν τικ ε ίμ ε ν ο σ τρ α τιω τικο ύ ε ν δ ια φ έρ ο ν το ς , να μας τ ις δ ια θ έσ ο υ ν προσωρινά σ υ νο δ ευ ό μ ενες - αν ε ίν α ι δυνα τό ν - από σ χετικό κ είμ ενο . Ε μείς από τη ν π λευρά μας αναλα μβά νουμε να προχωρήσουμε σ τη ν καλύτερη δυνατή παρουσίαση, δ η μ ο σ ιεύ ο ντα ς το όνομα το υ απ οσ τολέα (αν το επ ιθυμεί), και εγ γ υ ό μ α σ τε τη ν επ ιστροφ ή το υ υλικού μ ε τά τη δημοσ ίευσ η (Π ερ ιοδικό «Στρ α τιω τική Ιστορία», ΤΘ 3951, 10210, Αθήνα, υπόψη κ. Γ Τερνιώτη).

_ Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Αποστόλου Ευθυμιάδη

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΥΣ ΑΓΩΝΑΣ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ (ΑΠΟ ΤΟΥ 1361 ΜΕΧΡΙ ΤΟΥ 1920) Δημοσιογραφικός Οργανισμός Κονδύλη Αλεξανδρούπολις, 2002 Σελίδες 792

Εκείαναφέρονται, μεταξύ άλλων, η ένοπλη δράση σημαντικών εκπρο­ σώπων της τοπικής αντίστασης, οι αγώνες εναντίον των Βουλγάρων, οι ομαδικές σφαγές χωριών, οι ε­ κτελέσεις από τις δυνάμεις κατο­ χής και άλλα μελανά σημεία της ι­ στορίας. Αξίζει να αναφερθεί ότι το έργο εκδόθηκε με έξοδα του συγ­ γραφέα και ότι οι αρμόδιες αρχές (νομαρχία) αρνήθηκαν να συνδρά­ μουν στην εκτύπωση και στη διά­ θεσή του με την προοπτική να παραχωρηθεί δωρεάν σε κάθε οικο­ γένεια της Θράκης. Παρά τις αντι­ ξοότητες τουλάχιστον 8.000 αντί­ τυπα διανεμήθηκαν δωρεάν σε πρόσωπα και φορείς ανά την Ελλά­ δα. Το βιβλίο διατίθεται από τον Δημοσιογραφικό Οργανισμό Κον­ δύλη, Βενιζέλου 30, 68100, Αλεξαν­ δρούπολη, τηλ. 25510 26445.

Στίβεν Πρέσσφιλντ

ΑΝΕΜΟΙ ΠΟΛΕΜΟΥ Εκδόσεις «Πατάκη» Αθήνα, 2002 Σελίδες 590

80

Η συμβολή των Θρακών στους εθνικούς αγώνες δεν έχει απασχο­ λήσει μέχρι σήμερα ιδιαίτερα την ελληνική βιβλιογραφία εκτός από κάποιες μεμονωμένες προσπάθει­ ες τοπικού κυρίως χαρακτήρα. Το βιβλίο του Απόστολου Ευθυμιάδη έρχεται να καλύψει το κενό από τον 14ο αιώνα μέχρι και την απε­ λευθέρωση της Θράκης το 1920. Πρόκειται για μια προσεγμένη έκ­ δοση η οποία περιγράφει λεπτομε­ ρώς τους αγώνες που έδωσε ο το­ πικός πληθυσμός κατά της τουρκι­ κής κυριαρχίας. Η εξιστόρηση των γεγονότων εκτυλίσσεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο περιγράφονται οι αγώνες και η προσφορά αίματος των Θρακών από την τουρκική κα­ τάληψη της περιοχής, το 1361, μέ­ χρι την ανεξαρτησία της Ελλάδας το 1829. Παρουσιάζονται στοιχεία για τη διατήρηση της εθνικής συ­ νείδησης, την ψυχική προπαρασκευή των υποδούλων για την απο­ τίναξη του ζυγού. Περιγράφονται οι ένοπλες εξεγέρσεις που έγιναν στη Θράκη κατά των Τούρκων, η πολιτική δημογραφικής αλλοίωσης της περιοχής, το παιδομάζωμα, οι σφαγές του τοπικού πληθυσμού και η συμμετοχή των Θρακών στους εθνικούς αγώνες - με τις βιογραφίες τους. Το δεύτερο μέ­ ρος ασχολείται με τα ιστορικά γε­ γονότα από το 1829 μέχρι και την α­ πελευθέρωση από τους Τούρκους.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο συγγραφέας του διάσημου βιβλίου «Οι πύλες της φωτιάς» ε­ πανέρχεται δυναμικότερα στο προ­ σκήνιο με ένα νέο έργο με το οποίο μας μεταφέρει στην περίοδο του Πελοποννησιακού Πολέμου. Επίκε­ ντρο είναι η αμφιλεγόμενη προσω­ πικότητα του Αλκιβιάδη, ο οποίος συνέβαλε στην ήττα της Αθήνας και στην καταστροφή του εκστρατευτικού σώματος που απέστειλε αυτή στις Συρακούσες. Ο ήρωας του ιστορικού αυτού μυθιστορήμα­ τος Πολεμίδης, ένας βετεράνος ο­ πλίτης με παρατηρητικότητα και ο­ ξυδέρκεια, αποτελεί τον ιδανικότε­ ρο αφηγητή μιας τραγικής και περι­ πετειώδους ιστορίας. Ο Πρέσσφιλντ, με το γνωστό γλαφυρό ύφος

Σ Τ ΙΒ Ε Ν Π Ρ Ε Σ Σ Φ ΙΛ Ν Τ ’

ΑΝΕΜΟΙ

Πολέμ ου

που τον διακρίνει, κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη μεταφέροντας το κλίμα μιας ταραγ­ μένης περιόδου που σημάδεψε α­ νεξίτηλα το τέλος του Χρυσού Αιώ­ να. Ο Αλκιβιάδης υπήρξε μια μορ­ φή με ισχυρή θέληση και ασίγαστη φιλοδοξία και «χαϊδεμένο» τέκνο της πόλης της Αθήνας. Συγγενής του Περικλή, μαθητής του Σωκρά­ τη, προικισμένος με πολλά χαρί­ σματα και έντονα πάθη, αποτέλεσε τον καταλύτη σε μια αλληλουχία γεγονότων που οδήγησαν την ισχυ­ ρότερη πόλη της Ελλάδας στο χεί­ λος της απόγνωσης και της κατα­ στροφής. Ο αναγνώστης ζ ε ιτις επι­ κίνδυνες ακροβασίες του νεαρού Αθηναίου ο οποίος άλλαξε στρατό­ πεδα και πατρίδες προκαλώντας με την πολιτική ηθική του, μέχρι την τελική πτώση και την αποκαθήλω­ σή του. Ο Πρέσσφιλντ αναδεικνύει μέσα από τις σελίδες του βιβλίου τραγικές φυσιογνωμίες αναπλάθοντας τις κυριότερες μάχες και ναυ­ μαχίες του Πελοποννησιακού Πο­ λέμου. Το βιβλίο διατίθεται από τις εκδόσεις «Πατάκη» (Εμμανουήλ Μπενάκη 16, 106 78, Αθήνα, τηλ. 2103831078, Ακαδημίας 65, 106 78 Αθήνα, τηλ. 2103811850, fax: 2103811940).

Wolf Rudiger Hess

Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΜΟΥ Ο ΡΟΥΝΤΟΛΦ ΕΣΣ Εκδόσεις «Δωδώνη» Αθήνα, 2002 Σελίδες 488 Ο Ρούντολφ Ες υπήρξε ο τε ­ λευταίος τρόφιμος των φυλακών Σπαντάου, στις οποίες κρατείτο κάτω από αυστηρές συνθήκες φρούρησης μετά το πέρας της δί­ κης της Νυρεμβέργης. Ηταν ο δεύ­ τερος στην ιεραρχία του Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος και στο πρό­ σωπό του η δικαιοσύνη των Συμμά­ χων εξάντλησε όλη της την αυστη­ ρότητα. Η "περίπτωση Ες" δεν μπορεί να συγκριθεί με καμιά από τις υπόλοιπες των καταδικασθέντων στη Νυρεμβέργη. Οταν συνελήφθη μετά τη μοναχική του πτήση ως τη Σκωτία ήταν Μάιος του 1941. Η α­ λήθεια για το κίνητρο που οδήγησε τον στενότερο συνεργάτη του Χίτλερ να πραγματοποιήσει ένα ταξίδι χωρίς επιστροφή μένει μέχρι σήμε­ ρα καλυμμένη. Τα σχετικά βρετανι­ κά αρχεία θα ανοίξουν πιθανώς το 2017 και ίσως τότε αποκαλυφθεί ένα από τα καλύτερα φυλαγμένα μυστικά του Β1ΠΠ. Ο Βολφ Ες συνέλεξε επί πολλά χρόνια στοιχεία

Wolf Rüdiger Hess

Ο πατέρας μου Ρούντολφ Έ ς ς Η πτήση στην Αγγλία Η αιχμαλωσία

και πληροφορίες, επιδιώκοντας να αποκαταστήσει την αλήθεια και να πετύχει την αποφυλάκιση του πα­ τέρα του. Το έργο του επιχειρεί μια γενική ανασκευή της εικόνας που υπάρχει για την προσωπικότητα, τις δραστηριότητες και τα κίνητρα του κρατουμένου, η οποία διαστρε­ βλώθηκε επί μακρόν και εσκεμμένα. Χαρακτηριστικά μεταξύ άλλων αναφέρεται: "Πολύ πριν από την κήρυξη του Β1ΠΠ οι πολιτικοί ηγέ­ τες της Δύσης ισχυρίζονταν ότι ο Χίτλερ επιδίωκε τον πόλεμο, ασκώ­ ντας πίεση στην παγκόσμια κοινή γνώμη εμποδίζοντας παράλληλα την πορεία εξέλιξης του Εθνικοσο­ σιαλισμού...Κανείς δεν γνωρίζει την πορεία της ιστορίας εάν η Δύ­ ση είχε παραχωρήσει στον Χίτλερ έγκαιρα και ειρηνικά αυτό που οποιαδήποτε γερμανική κυβέρνηση θα μπορούσε να ζητήσει με πλήρη δικαίωση... Ομως μια τέτοια επιτυ­ χία του Εθνικοσοσιαλισμού δεν ή­ ταν μέσα στα ενδιαφέροντα του δυτικού διεθνισμού και τα πράγμα­ τα δεν πήραν αυτή τη μορφή. Με την εξόντωση των Εβραίων και τις αεροπορικές επιθέσεις της Δύσης εναντίον του άμαχου πληθυσμού ο κόσμος εγκλωβίστηκε μέσα σε ένα όργιο πολέμου και βαρβαρισμού. Αυτήν ακριβώς την έκβαση θέλησε να προλάβει ο Ρούντολφ Ες με την πτήση του στην Αγγλία». Ο Ες "αυτοκτόνησε" το 1987 (υπό περίεργες συνθήκες οι οποίες παραμένουν α­ διευκρίνιστες μέχρι σήμερα) σε η­ λικία 93 ετών. Η κεντρική διάθεση του βιβλίου γίνεται από τις εκδό­ σεις «Δωδώνη» (Ανδρέου Μεταξά 28, Αθήνα, 10681, Πλατεία Εξαρχείων τηλ. 2103637973, fax: 2103841171) και επιλεγμένα βιβλιο­ πωλεία.

Ιωάννης Σ. Θ εοδω ράτος lantheod@ compulink.gr