SI 66.pdf

f e n

Ι στο ρία

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΘΑΛΑΣΣΙΟΣ ΛΕΩΝ' ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΕΙΣΒΟΛΗΣ ΣΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

ΜΗΝΙ ΑΙ Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο ΓΙΑ ΤΗΝ Ε Λ Λ ΗΝ Ι Κ Η ΚΑΙ ΠΑ Γ Κ ΟΣ ΜΙ Α ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ

ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΗΜΗΤΡΙΟ ΠΟΛΙΟΡΚΗΤΗ

ΤΕΥΧΟΣ

66 · Φ ΕΒΡΟ ΥΑΡΙΟ Σ

2002

· ΔΡΧ. 1000 -€ 2,93

Τ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΤΑ ΧΗΜΙΚΑ ΟΠΛΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

t &■- m-"'Je %*

1

R I S 1 \

X

V \,

Τ Τ ·— ί., -

* f

e

i

3! Jr i

.1

1

a n

Η ΑΜΥΝΑ ΤΩΝ ΙΑΠΩΝΩΝ ΣΤΙΣ ΦΙΛΙΠΠΙΝΕΣ (1944) ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΗΤΤΑΣ ΣΤΟΝ ΑΕΡΑ Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΦΑΡΣΑΛΩΝ (23 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1897) ΜΑΡΣΤΟΝ ΜΟΥΡ 1644 ■ ΤΟ ΑΓΓΛΙΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΥΠΕΡΙΣΧΥΕΙ ΤΟΥ ΣΤΕΜΜΑΤΟΣ

9

771109

051002

ΤΕ Υ Χ Ο Σ 66 Φ Ε Β Ρ Ο Υ Α Ρ ΙΟ Σ 2002

A

Ρ

6 Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΗΜΗΤΡΙΟ ΠΟΛΙΟΡΚΗΤΗ

16 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ "ΘΑΛΑΣΣΙΟΣ ΛΕΩΝ" ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΕΙΣΒΟΛΗΣ ΣΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

26 ΤΑ ΧΗΜΙΚΑ ΟΠΛΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ 36 ΜΑΡΣΤΟΝ ΜΟΥΡ 1644 ΤΟ ΑΓΓΛΙΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΥΠΕΡΙΣΧΥΕΙ ΤΟΥ ΣΤΕΜΜΑΤΟΣ

48 Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΦΑΡΣΑΛΩΝ (23 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1897) 58 Η ΑΜΥΝΑ ΤΩΝ ΙΑΠΩΝΩΝ ΣΤΙΣ ΦΙΛΙΠΠΙΝΕΣ (1944) ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΗΤΤΑΣ ΣΤΟΝ ΑΕΡΑ

64 Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΟΛΟΥ ΑΝΖΟΥ Η ΦΡΑΓΚΙΚΗ ΑΠΕΙΛΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ (1265-1282)

Μ Ο Ν Ι Μ Ε Σ Ε Ξ Π Φ Υ Λ Λ Ο

Η π ολιορκία τη ς π όλης τη ς Ρόδου από το ν σ τρ α τό το υ Δ η μ η τρ ίο υ το υ Π ο λ ιο ρ κ η τή (πίν. το υ Θάνου Β ασ ιλικού για τη "ΣΙ").

4 76 78 79 82

ΣΤΗΛΕΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ QUIZ ΓΝΩΣΕΩΝ

•Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ " Μ η νιαίο π ε ρ ιο δ ικ ό - Κ υ κ λ ο φ ο ρ εί σ τις α ρ χ έ ς κ ά θ ε μ ήνα · Ε Κ Δ Ο Τ Η Σ -Δ ΙΕ Υ 0 Υ Ν Τ Η Σ ; Γ Α Υ Ρ Ο Σ Π Α Ν Ε Λ Η Σ · Α Ρ Χ ΙΣ Υ Ν ΤΑ Κ ΤΗ Σ; Β Α Σ ΙΛ Η Σ Κ Α Μ Π Α Ν Η Σ · Σ Υ Ν Ε Ρ Γ Α Τ Ε Σ-ΣΥ Μ Β Ο Υ Α Ο Ι: Μ ΙΧΑΗ Λ Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ Α Κ Ο Σ, Α ν τισ τρ ά τη γ ο ς ε,α. / ΕΛΕ ΥΘ ΕΡΙΟ Σ ΠΑΠ ΑΓΙΑΝΝ ΑΚΗΣ, Υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς 8,α, / Κ Ω Ν ΣΤΑΝ ΤΙΝ Ο Σ ΚΑΝ ΑΚΑΡΗΣ, Υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς ε,α., τ, Κ α θ η γ η τή ς Σ τρ α τιω τικ ή ς Ισ τορία ς Ι , Ι ί Ι Δ Η Μ Η ΤΡ Η Σ ΓΕ ΔΕΩ Ν, Υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς ι , α , τ. Κ α θ η γ η τή ς Σ τρ α τιω τικ ή ς Ισ τορία ς Σ,Σ.Ε. / ΙΩ Α Ν Ν Η Σ ΣΤΟΥΡΑΣ, Υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς ε,α , / ΔΗ Μ Η ΤΡ ΙΟ Σ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς ε,α ,/ ΧΑΡΑΛΑΜ ΠΟ Σ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Τ α ξία ρ χ ο ς ε , α , τ, κ α θ η γ η τή ς Σ τρ α τιω τικ ή ς Ισ τορ ία ς ΣΣ Ε / ΓΕ Ω Ρ ΓΙΟ Σ ΝΙΚΟ Λ Ο ΥΔ Η Σ Σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς (ΤΧ) ε,α . / Π Α Ν Ν Η Σ ΡΟΥΣΚΑΣ, Α ρχ ιπ λο ία ρ χος (Δ) ΠΝ ε,α , / ΗΛΙΑΣ Π ΑΠ Α Θ Α Ν Α ΣΗ Σ / Α Ν Α ΡΓΥ ΡΟ Σ Φ ΑΓΚΡ ΙΔ ΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟ Σ ΣΤΕΦ ΑΝΟ Υ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / Δ Η Μ Η ΤΡ Η Σ ΧΡΙΣΤΟΔΟ ΥΛΟ Υ I Δ Η Μ Η ΤΡ ΙΟ Σ ΣΤΑΥΡΟ ΠΟ Υ ΛΟ Σ / ΝΙΚΟ Σ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟ Σ Γ ΙΑ Ν Ν Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ I ΝΙΚΟ Σ ΔΙΑ Β Α Τ Η Σ / ΓΙΑ Ν Ν Η Σ ΒΑΡ ΣΑΜ ΗΣ / Δ Η Μ Η ΤΡ ΙΟ Σ Μ Α ΡΚΑΝ ΤΩ Ν ΑΤΟ Σ / ΙΑΚΩ ΒΟ Σ ΧΟ Ν Δ ΡΟ Μ Α ΤΙΔ Η Σ / ΣΤΕΛΙΟΣ Δ Ε Μ Η Ρ Α Σ / ΓΑ ΒΡΙΗΛ-Μ ΙΧΑΗΛ Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΑ Δ Η Σ IΣ Π Υ Ρ Ο Σ ΚΑΠ ΑΡΗΣ / Π Α Ν Ν Η Σ 0Ε Ο Δ Ω Ρ Α Τ Ο Σ / ΓΕ Ω Ρ ΓΙΟ Σ ΖΟ ΥΡΙΔ Η Σ / ΛΥΚ Ο ΥΡ ΓΟ Σ ΑΡΕ ΤΑΙΟ Σ / ΝΙΚΟ Σ ΚΑΚΑΒΕΛ ΑΚΗΣ / Κ Ω Ν ΣΤΑΝ ΤΙΝ Ο Σ ΠΑΡ ΑΘ ΥΡΑ Σ / ΣΩ Τ Η Ρ ΙΟ Σ Π ΑΠ ΑΒΑΣΙΑΕΙΟ Υ / ΣΩ Τ Η Ρ Η Σ ΒΟ ΥΡΛΙΩΤΗΣ / Κ Ω Ν ΣΤΑΝ ΤΙΝ Ο Σ ΠΑΠ ΑΔΗ Μ Η ΤΡ ΙΟ Υ / ΙΩ Α Ν Ν Η Σ ΜΑΝΣΟ ΛΑΣ/ Α ΓΓΕ Λ Ο Σ Δ Α Λ Α Σ Σ Η Ν Ο Σ I Δ Η Μ Η ΤΡ Η Σ Μ ΠΕΛΕΖΟ Σ / ΓΙΑ Ν Ν Η Σ ΤΕΡ Ν ΙΩ ΤΗ Σ / ΣΤΑΥΡΟ Σ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣ · Ε Π ΙΜ Ε Λ Ε ΙΑ Κ Ε ΙΜ Ε Ν Ω Ν : Χ ΑΡ ΑΛΑΜ Π Ο Σ Δ Η Μ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ · ΚΑ ΛΛΙΤΕΧΝ ΙΚ Η ΕΠΙΜ Ε ΛΕΙΑ ! ΓΕ Ω Ρ ΓΙΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ · Δ Η Μ Ο Σ ΙΕ Σ ΣΧ ΕΣΕΙΣ· Δ ΙΑ Φ Η Μ ΙΣ Ε ΙΣ : Γ ΙΑ Ν Ν Η Σ 0 Ε Ο Δ Ω Ρ Α Τ Ο Σ · ΓΡΑ Μ Μ Α ΤΕΙΑ : ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟ ΥΛΟ Υ - Λ ΙΝ Α ΚΑΤΣΑΡΟ Υ · ΓΡΑΦΕΙΑ: Θ ΕΜ ΙΣΤΟ ΚΛ ΕΟ Υ Σ 49, 10683 Α Θ Η Ν Α / ΤΑ Χ Υ Δ Ρ Ο Μ ΙΚ Η Δ ΙΕ Υ Θ Υ Ν ΣΗ : Π ΕΡΙΟ ΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ ,θ , 3951, 10210 Α Θ Η Ν Α t ΤΗΛΕΦ Ω Ν Α: 38.21.985 t e-m ail: p e ris c o p @ o te n e l.g r · FAX: 38.21.985 · Σ Υ Ν Δ Ρ Ο Μ Ε Σ Ε Σ Ω ΤΕΡΙΚ Ο Υ (Ε ΤΗ ΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 12.000 ΔΡΧ. / ΒΙΒΛΙΟ Θ ΗΚ ΕΣ-ΤΡΑΠ ΕΖΕΣ-Ο ΡΓΑ ΝΙΣΜ Ο Ι ΚΛΠ. 20.000 ΔΡΧ. · Σ Υ Ν Δ Ρ Ο Μ Ε Σ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ Υ: ΕΥΡΩΠΗ 24.0 00 ΔΡΧ. / ΚΥΠ ΡΟ Σ 18.500 ΔΡΧ. / Υ Π Ο Λ Ο ΙΠ Ε Σ Χ Ω Ρ Ε Σ 26.000 ΔΡΧ. · Ε Π ΙΤΑ Γ Ε Σ (ΤΑ Χ Υ Δ Ρ Ο Μ ΙΚ Ε Σ ): ΠΕΡ ΙΟ ΔΙΚ Ο ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ ,θ . 3951, 10210 Α Θ Η Ν Α · ΙΔ ΙΟ Κ ΤΗ ΤΗ Σ -Υ Π Ε Υ Θ Υ Ν Ο Σ ΣΥ Μ Φ Ω Ν Α Μ Ε ΤΟ Ν Ο Μ Ο : ΣΤΑΥΡΟ Σ ΠΑΝ ΕΛΗΣ, Θ ε μ ισ το κ λ έ ο υ ς 49, Α θ ήνα · Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Ο Σ ΥΠ Ε ΥΘ Υ Ν Ο Σ: ΣΤΑΥΡΟ Σ ΠΑΝ ΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩ ΣΗ : Δ, ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-1. ΞΥΝΟ Σ Ο Ε · ΒΙΒΛΙΟ ΔΕΣΙΑ : ΣΠ ΥΡΟ Σ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

ΣΥΜΠΛΗΡΩΝΕΤΑΙ TO ΤΡΟΠΑΙΟ ΣΤΟ ΑΚΤΙΟ Ελάχιστοι από τους επισκέ­ πτες των μνημείων της Νικόπολης γνωρίζουν ότι ο αρχαιολογικός της χώρος περιλαμβάνει, μεταξύ άλ­ λων, ένα σημαντικό αλλά άγνωστο μνημείο: το τρόπαιο της νίκης του Οκταβιανού στη ναυμαχία του Ακτίου (31 π.Χ.). Το μνημείο αυτό ανεγέρθηκε την περίοδο 29-27 π.Χ. στον λόφο επάνω στον οποίο ο 0κταβιανός είχε εγκαταστήσει το στρατηγείο του πριν από τη μάχη και ο οποίος στη συνέχεια συμπεριλήφθηκε στα όρια της πόλης που ι­ δρύθηκε για να υπενθυμίζει την καθοριστική νίκη του επί του Μ άρ­ κου Αντωνίου και της Κλεοπάτρας. Το τρόπαιο στηριζόταν σε δύο άν­ δηρα. Στον αναλημματικό τοίχο του κάτω ανδήρου είχαν τοπ οθε­ τηθεί 36 χάλκινα έμβολα πλοίων του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας. Στο ανώτερο άνδηρο υπήρχε μία στοά σε σχήμα Π, δύο βάθρα αγαλ­ μάτων και ένας μνημειώ δης επιμή­ κης βωμός διακοσμημένος με ανά­ γλυφη ζωφόρο από πεντελικό μάρ­ μαρο, Η διαμόρφωση του χώρου δεν προσφερόταν για τη μακραίω­ νη επιβίωση του μνημείου. Η σύ­ σταση του υπεδάφους, που επιτρέ­ πει τις συνεχείς κατολισθήσεις (λόγω παρουσίας υπόγειων υδάτων), σε συνδυασμό με την καταστροφή του αποχετευτικού συστήματος που είχαν κατασκευάσει οι Ρωμαί­ οι, αλλά και οι επανειλημμένες λεη­ λασίες του μνημείου κατά την πα­ λαιοχριστιανική περίοδο, είχαν συντελέσ ει στη διάλυσή του. Παρά ταύτα πρόσφατες ανασκαφές στον χώρο έφεραν τους αρχαιολόγους αντιμέτωπους με ευχάριστες εκ­ πλήξεις: την ανακάλυψη μέρους ε­ νός χάλκινου εμβόλου, τμημάτων της ζωφόρου μήκους 3,5 μέτρων και 5.000 θραυσμάτων από γλυπτά, όπλα, κράνη, λόγχες, τρόπαια, πλοία, υδρορροές κλπ. Τα τμήματα της ζωφόρου απεικονίζουν τη σκη­ νή ενός θριάμβου ή κάποιας θυ-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Αναπαράσταση του τροπαίου το υ Ο κταβιανού στη Νικόπολη.

σίας, με επίσημους Ρωμαίους στους οποίους περιλαμβάνεται ο Οκταβιανός ως ηνίοχος, κρατώ­ ντας δάφνη και συνοδευόμενος από δύο παιδιά (πιθανώς τα αιχμα­ λωτισμένα παιδιά της Κλεοπά­ τρας), καθώς και τρεις ιππείς (μάλ­ λον σύμμαχοι Αραβες ηγεμόνες). Την πομπή συμπληρώνουν γενειοφόροι ιππείς και στρατιώτες με α­ θηναϊκά κράνη. Η ανεύρεση των παραπάνω επιτρέπει την έναρξη αναστηλωτικών εργασιών, τις οποί­ ες έχει ήδη εγκρίνει το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ), για την αποκατάσταση του στυλοβάτη της βόρειας πλευράς, μήκους 40,3 μέτρων και ύψους περίπου 45 εκα­ τοστών. Το συγκεκριμένο τμήμα του μνημείου, όπως και τα βάθρα των αγαλμάτων και ο στυλοβάτης του βωμού, είναι τα μόνα που δεν μετακινήθηκαν από την αρχική τους θέση, με αποτέλεσμα να επι­ τρέπουν βάσιμες ελπίδες για τη σταδιακή αναστήλωση και άλλων τμημάτων του μνημείου.

ΝΕΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΑΒΡΕΝΤΙ ΜΠΕΡΙΑ Για τους γνώστες της σοβιετι­ κής ιστορίας το όνομα του Λαβρέντι Μπέρια είναι συνώνυμο της φρί­ κης. Επί δεκαετίες ο κοντός Γεωρ­ γιανός ήταν το "δεξί χέρι" του Ιω­ σήφ Στάλιν, ο άνθρωπος ο οποίος, ως αρχηγός της μυστικής αστυνο­ μίας NKVD, εκτελούσε αδίστακτα τις πιο απάνθρωπες εντολές του Σοβιετικού δικτάτορα. Μ εταξύ άλ­ λων στον Μπέρια αποδίδονται οι εκκαθαρίσεις του Κομμουνιστικού Κόμματος στη Γεωργία το 1937-38, η δολοφονία του εξόριστου Τρότσκυ στο Μεξικό, η εκτέλεση

14.000 αιχμαλώτων Πολωνών αξιω­ ματικών στο Κατύν (1940) και ο υ­ ποχρεωτικός μεταπολεμικός εκπα­ τρισμός των λαών του Καυκάσου που είχαν δ εχθεί φιλικά το υ ς Γερ­ μανούς. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο ίδιος ο Στάλιν τον αποκάλεσε κά­ ποτε "Ρώσο Χίμμλερ". Παρά ταύτα οι ιστορικοί εξακολουθούν να ανα­ ρωτιούνται για τον ρόλο που διεδραμάτισε ο Μπέρια στον μυστη­ ριώδη θάνατο του Στάλιν (5 Μ αρτί­ ου 1953), καθώς και για τις συνθή­ κες της ανατροπής του ιδίου 100 η ­ μέρες αργότερα, στην οποία είχε σημαίνοντα ρόλο ο Νικίτα Χρουτσώφ (ο Μπέρια συνελήφθη, κατα­ δικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου). Αρκετά από αυτά τα θ έ ­ ματα εξετάζονται στο βιβλίο του γιού του Μπέρια, Σέργκο Μπέρια, με τίτλο "Beria: My father" ("Μπέρια, ο πατέρας μου", εκδ. Duckworth). Ο συγγραφέας (ο οποίος πέθανε το 2000) δεν κρύβει τη συμπάθειά του για τον πατέρα του αλλά και την έ­ ντονη εχθρότητά του για τον Χρουτσώφ. Κεντρική ιδέα του έρ­ γου, την οποία συμμερίζεται ο Γάλ­ λος επιμελητής του, "κρεμλινολόγος" Φρανσουά Τομ, είναι η αντίλη­ ψη ότι ο Μπέρια υπήρξε ένας κρυ­ φός μεταρρυθμιστής, α ντίθετος με το σταλινικό σύστημα της επι­ βολής συγκεντρωτικού ελέγχου μέσω του φόβου. Σύμφωνα με τον συγγραφέα κατά τις 100 ημέρες της παντοκρατορίας του ο Μπέρια προσπάθησε να επιβάλει τις με­ ταρρυθμίσεις που επεδίωκε περι­

κόπτοντας τις εξουσίες της αστυ­ νομίας, απελευθερώ νοντας χιλιά­ δες κρατουμένους από τα γκούλαγκ και χαλαρώνοντας τον έλεγχο ε­ πάνω στα δορυφορικά κράτη. Πα­ ράλληλα επιτέθηκε στη μονολιθικότητα του σοβιετικού καθεστώ­ τος και πίεσε τους. συναδέλφους του στο Πολίτμπυρο να λογοδοτή­ σουν δημόσια για το αιματοβαμμέ­ νο παρελθόν τους. Ο ι τελευταίες α υτές πρωτοβουλίες φαίνεται ότι έδωσαν το έναυσμα για την ανα­ τροπή του: ο Μπέρια γνώριζε πολ­ λά για όλα τα σημαίνοντα πρόσωπα του καθεστώτος και είναι βέβαιο ότι δεν θα δίσταζε να προβεί σε ε­ κβιασμούς προκειμένου να πετύχει τους στόχους του. Ορισμένα από τα στοιχεία που παραθέτει ο συγ­ γραφέας (ο οποίος συναναστράφηκε τη σοβιετική ελίτ από τα παιδικά του χρόνια) είναι ιδιαίτερα ενδια­ φέροντα. Για τον Στάλιν γράφει, μεταξύ άλλων: "Είχε στοιχεία αν­ θρωπιάς αλλά ήταν σπάνια. Πί­ στευε στον μαρξισμό με έναν σχε­ δόν ισλαμικό φανατισμό. Γι' αυτόν η ανθρώπινη ζωή δεν σήμαινε τίπο­ τα". Σε κάποιο άλλο σημείο προ­ σθέτει ότι ο Σοβιετικός δικτάτορας προετοίμαζε κατά τη δεκαετία του 1950 μία αιφνιδιαστική επίθεση ε­ ναντίον των Η Π Α που θα οδηγούσε με βεβαιότητα σε έναν Γ' Παγκό­ σμιο Πόλεμο, Την εξέλιξη αυτή α­ πέτρεψ ε ο Μπέρια. Μ ετά από αυτά είναι σαφές ότι αρκετές πτυχές της ζωής του Μπέρια θα συνεχίσουν να καλύπτονται από την αχλύ του μυστηρίου, δεν συμβαίνει ό-

ΝΕΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΓΙΑ ΑΓΝΟΟΥΜΕΝΟΥΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ Η τύχη των Ελλήνων και Ελληνοκυπρίων αγνοουμένων της Κύ­ πρου εξακολουθεί να παραμένει σε μεγάλο βαθμό άγνωστη. Μ ε την πάροδο του χρόνου όμως εμφανίζονται περισσότερα στοιχεία για πολ­ λούς από αυτούς. Πρόσφατα η μαρτυρία ενός Σουηδού πρώην στρα­ τιώτη της UNFICYP (της μονάδας του ΟΗΕ που σταθμεύει στην "Πρά­ σινη Γραμμή" της Κύπρου) έριξε φως στην τύχη 15 αγνοουμένων. Ο συγκεκριμένος Σουηδός (που ζήτησε να παραμείνει ανώνυμος) δήλω­ σε ότι το 1974 υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας της εκτέλεσης 15 ανδρών ηλικίας 25-50 ετών σε συγκεκριμένο σημείο στους πρόποδες του Πε­ νταδάκτυλου. Σύμφωνα με την περιγραφή του οι Τούρκοι στρατιώτες μετέφεραν τους αιχμαλώτους με αυτοκίνητο στο τέρμα ενός δρόμου, απ’ όπου στη συνέχεια ακούστηκαν ριπές αυτομάτων όπλων επί 3-4 λε­ πτά και, στη συνέχεια, δέκα μεμονωμένοι πυροβολισμοί. Ο ίδιος μάρ­ τυρας ανέφερε ότι άκουσε παρόμοιες περιγραφές από άλλους Σουη­ δούς στρατιώτες της UNFICYP για αντίστοιχα περιστατικά σε άλλα ση­ μεία της Κύπρου. Η ύπαρξη ομαδικών τάφων σε διάφορα σημεία της Κύπρου είναι γνωστή από καιρό. Η αμερικανική κυβέρνηση ασκεί πιέ­ σεις στην Τουρκία ώστε να επιτραπεί η εκταφή λειψάνων που βρίσκο­ νται σε ομαδικό τάφο 300 ατόμων στην περιοχή Κυθραίας (στους πρό­ ποδες του Πενταδάκτυλου), μεταξύ των οποίων πιστεύεται ότι βρίσκο­ νται τα λείψανα τριών Αμερικανών πολιτών. Ενας δεύτερος ομαδικός τάφος 20 Ελληνοκυπρίων είναι γνωστό ότι βρίσκεται στο χωριό Κοντε­ μένος, βορειοδυτικά της Λευκωσίας,

ΕΙΔΗΣΕΙΣ μως το ίδω όσον αφορά τα άδυτα του σταλινικού καθεστώτος, για τα οποία διαθέτουμε πλέον περισσό­ τερες πληροφορίες.

··········

ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΥΧΗ ΤΟΥ ΑΡΧΗΓΟΥ ΤΗΣ ΓΚΕΣΤΑΠΟ Η τύχη του τελευταίου αρχη­ γού της Γκεστάπο, του διαβόητου Xätvptx Μύλλερ, μετά τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου εξακολου­ θ εί να παραμένει άγνωστη. Ομως ο­ ρισμένα στοιχεία που ήλθαν πρό­ σφατα στο φως παρέχουν ενδιαφέ­ ρουσες λεπτομέρειες οι οποίες ε­ πιτρέπουν μια επανεκτίμηση των εικασιών σχετικά με το μυστήριο της εξαφάνισής του κατά την πτώ­ ση του Βερολίνου. Ο Μύλλερ γεννήθηκε στο Μόναχο το 1900. Κατά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο παρασημοφορήθηκε επανειλημμένα για τη δράση του ως πιλότος καταδιωκτι­ κών, ενώ στη συνέχεια υπηρέτησε στη γερμανική αστυνομία και ειδι­ κεύτηκε στις δραστηριότητες του γερμανικού κομμουνιστικού κόμ­ ματος. Οι εκθέσεις του εντυπώσια­ σαν τον Χίμμλερ, με αποτέλεσμα ο Μ ύλλερ να ενταχθεί στα S S και στη συνέχεια στη Γκεστάπο. Κατά την περίοδο 1942-45 έλαβε μέρος στη σύλληψη χιλιάδων Εβραίων από την Ολλανδία, τη Γερμανία, την Πο­ λωνία και την Τσεχοσλοβακία, κα­ θώς και στην αποστολή τους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Αμερι­ κανικά έγγραφα αναφέρουν μάλι­ στα ότι διέταξε εκτελέσεις φυλακι­ σμένων στο Μπούχενβαλντ. Μ ετά την αποτυχημένη απόπειρα δολο­ φονίας του Χίτλερ έλαβε μέρος στις ανακρίσεις των υπόπτων, είναι δε βέβαιο ότι βρισκόταν στο κατα­ φύγιο του Χίτλερ απ' όπου εκείνος έστειλε την τελευταία του διαταγή ("Υπερασπιστείτε το Βερολίνο ως τον τελευταίο άνδρα, ως την τε ­ λευταία σφαίρα"). Μ έχρι σήμερα ή ­ ταν γνωστό ότι είχε διαφύγει από ε ­ κεί και υπήρχε η εντύπωση ότι είχε σκοτωθεί ή είχε δραπετεύσει (κατ' άλλους στη Μ έση Ανατολή, κατ' άλ­ λους στη Λατινική Αμερική) ή βρι­ σκόταν στη Σοβιετική Ενωση. Ορι­ σμένα έγγραφα που φυλάσσονταν στα Αμερικανικά Εθνικά Αρχεία, α­ νακαλύφθηκαν πέρυσι και αποχα­ ρακτηρίστηκαν πρόσφατα στρέ­ φουν τις έρευνες προς νέες κατευ­ θύνσεις. Μια δημοσιογράφος του γερμανικού τηλεοπτικού σταθμού ZDF επισήμανε μεταξύ τους τρεις μικρές δακτυλογραφημένες καρτέ­

λες, Στην πρώτη, με ημερομηνία 26 Δεκεμβρίου 1945, αναφερόταν ότι κάποιος Χάινριχ Μύλλερ μεταφέρ­ θηκε σε στρατόπεδο της βορειοδυ­ τικής Γερμανίας που βρισκόταν υπό αμερικανικό έλεγχο. Η δεύτερη καρτέλα επισήμαινε ότι ο συγκεκρι­ μένος κρατούμενος κατεζητείτο για εγκλήματα πολέμου από την CIC ("Κεντρική Διοίκηση Πληροφο­ ριών", πρόδρομο της CIA). Στην τρί­ τη, με ημερομηνία 29 Ιανουαρίου 1946, αναφερόταν ότι ο κρατούμε­ νος ανακρίθηκε και ότι “το θ έμ α θ ε ­ ωρείται λήξαν". Παρά την έλλειψη περαιτέρω στοιχείων για την ταυτό­ τητα και την τύχη του συγκεκριμέ­ νου Μύλλερ αρκετοί ερευνητές θ ε ­ ωρούν πλέον ότι ο αρχηγός της Γκεστάπο χρησιμοποιήθηκε από τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες. Ο ραβίνος Μάρτιν Χίερς, από το Λος Αντζελες, πιστεύει ότι ο Μ ύλ­ λερ κρατήθηκε από τους Αμερικα­ νούς ως "κάτι τελείως εκπληκτικό". Εξάλλου ο λόρδος Τζάνερ, ερευνη­ τής εγκλημάτων πολέμου, δήλωσε χαρακτηριστικά: "Αρχίζει να διαφαίνεται ότι (ο Μύλλερ) το υ ς πούλησε μυστικά των Σοβιετικών με αντάλ­ λαγμα την εξασφάλιση της ζωής του".

ΕΚΘΕΣΗ ΜΕ ΤΙΤΛΟ "ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΑΠΟ ΤΟ 1821 ΕΩΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ" Πρόσφατα έγινε στη Λέσχη Α­ ξιωματικών Φρουράς Θεσσαλο­ νίκης εκδήλωση με την ευκαιρία του εορτασμού του ενός αιώνα του ΓΕΣ. Αρχικά ο απερχόμενος αρχη­ γός του ΓΕΣ, αντιστράτηγος Γεώρ­ γιος Αντωνακόπουλος, παρουσίασε τη σημερινή σκέψη και την προο­ πτική του ΓΕΣ. Στη συνέχεια ο δι­ ευθ υ ντής της Διεύθυνσης Ιστο­ ρίας Στρατού, αντιστράτηγος Κακουδάκης, παρουσίασε την ιστορία του ΓΕΣ. Ακολούθησε συναυλία από τη μπάντα του Γ Σώματος Στρατού με έργα Μότσαρτ, Μπραμς, Σκαλκώτα, Χατζιδάκη, Θεοδωράκη και Παπαθανασίου. Κατό­ πιν τιμήθηκαν με αναμνηστικό με­ τάλλιο ανώτατοι αξιωματικοί και στη συνέχεια ο Α/ΓΕΣ εγκαινίασε μεγάλη έκθεση που αναφερόταν στη νεώτερη ελληνική ιστορία. Σε 18 προθήκες παρουσιάστηκαν πε­ ρισσότερα από 650 κειμήλια, πίνα­ κες ζωγραφικής, λιθογραφίες και φωτογραφικό υλικό, μέσα από τα ο­ ποία οι επισκέπτες είχαν τη δυνα-

Μ ερική άποψη του εκθεσ ιακού χώρου, μ ε π ροθήκες και φ ω τογραφίες εποχής. τότητα να σχηματίσουν μια ευρύ­ τερη, "πιο απτή" και παραστατική εικόνα της ελληνικής ιστορίας από το 1821 μέχρι και τις σύγχρονες ει­

ρηνευτικές αποστολές του Στρα­ τού. Την έκθεση επισκέφθηκαν πε­ ρισσότερα από 30 σχολεία και πλή­ θ ο ς άλλων επισκεπτών. Την οργά­ νωση της έκθεσης είχε ο αρχιφαρμακοποιός Βασίλειος Νικόλτσιος.

ΕΡΧΕΤΑΙ ΤΟ PANZER! Το περιοδικό για τους λάτρεις των αρμάτων, των όπλων και των πολεμιστών! Ένα νέο πρωτοποριακό περιοδικό θ α κά νει σ ύντο μα τη ν εμφ ά νισ ή το υ από τις εκδόσεις «ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ». Το «PANZER» υπόσχεται να σας μ ε τα φ έ ρ ε ι μέσα από τις σ ελ ίδ ες το υ στο πεδίο της μάχης και να ζή σ ετε μαζί το υ μ ο ν α δ ικ ές α να γνω σ τικές εμ π ειρ ίες. Μ ά θ ε τε για τη δράση των αρμάτων με τη β ο ή θ εια τω ν έγχρω μω ν profiles που οι σ υ ν ερ γ ά τες το υ «PANZER» ετοίμ α σ α ν μόνο για σας. Μ ελ ε­ τήσ τε μαζί μας τα όπλα, τις τα κτικές και τις στολές που χρησ ιμοπ οίησαν οι π ο λ εμ ισ τές από τη ν α ρ χα ιό τη τα μέχρι σ ήμερα, π λαισ ιω μένες μ ε εντυ π ω σ ια κές έγ χ ρ ω μ ες φ ιγού ­ ρ ες που φ ιλ ο τεχ ν ή θ η κ α ν α π οκλεισ τικά για το υ ς αναγνώ ­ σ τες το υ «PANZER». Γνω ρίσ τε από κ ο ν τά τη ν ιστορική λ ε­ πτομέρεια με τρόπ ο που μόνον το «PANZER» μπ ορεί να σας π ροσ φ έρει. Στο πρώτο τεύχος διαβάστε για τη δράση το υ Panzer III, τη ν ιστορία τω ν Γερμανώ ν α λεξιπ τω τισ τώ ν μ έχ ρ ι το 1940, τη ν οργάνωση το υ Ρωμαϊκού Σ τρ α το ύ κα τά τ η ν π ε­ ρίο δο τη ς Δ η μ ο κρ α τία ς, τη σ υ μ μ ετο χ ή το υ 3ου Β ασ ιλικού Σ υ ν τά γ μ α το ς Α ρ μ ά τω ν σ τις επ ιχειρ ή σ εις σ τη ν Ελλάδα, τη γ έν ν η σ η το υ α υ τό μ α το υ π ισ τολιού και π ε ρ ιη γ η θ ε ίτε μαζί μας σ το Μ ουσ είο τω ν β ρ ετα νικ ώ ν τεθ ω ρ α κισ μ ένω ν στο Μ π όβ ιγκτον, με α π ο κ λεισ τικ ές φ ω το γ ρ α φ ίες που δ ημ οσ ι­ ε ύ ο ν τα ι για πρώ τη φ ο ρ ά σ το ν ελ λ η ν ικ ό Τύπο. Επίσης ε τ ο ι­ μάσαμε για σας ε ν δ ια φ έ ρ ο υ σ ες μ ό ν ιμ ες σ τή λ ε ς μ ε τα δια ­ κρ ιτικά τω ν τεθ ω ρ α κισ μ ένω ν μ ερα ρχιώ ν το υ Β ’ ΠΠ, 6ιβλιοπαρουσίαση, wargames, κο υ ίζ και μ ο ν τελισ μ ό .

PANZER!

Κάθε δύο μήνες στους εφημεριδοπώλες και ατα περίπτερα μόνο με 4 ευρώ !

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΣΦΡΑΓΙΣΤΗΚΕ ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΑΜΑΧΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΔΙΑΔΟ ΧΟ ΥΣ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ. ΚΟΡΥΦΑΙΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΣΕ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΤΙΤΑΝΙΑ ΠΑΛΗ ΓΙΑ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΣΤΗΝ ΑΧΑΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΠΟΥ ΔΗ Μ ΙΟ ΥΡΓΗΣΕ Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΜΑΚΕΔΟΝΑΣ ΣΤΑΘΗΚΕ Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΗ Μ ΗΤΡΙΟ , ΓΙΟ ΤΟΥ ΑΝΤΙΓΟΝΟΥ. Η ΠΛΟΥΣΙΟΤΕΡΗ ΠΟΛΗ-ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΕΦΘΑΣΕ ΣΕ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΙΣΧΥΡΟΤΕΡΟ ΗΓΕΜΟΝΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΛΑΤΗ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ, ΣΕ ΕΝΑΝ ΣΚΛΗΡΟ ΑΓΩΝΑ ΓΙΑ ΝΑ ΚΡΑΤΗΣΕΙ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ.

ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΗΜΗΤΡΙΟ %

Μ mg

V ;

*ν•f M M k.

a Τ

'" τ η * !

rw ,.

. (νμρ·

ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Σ. ΜΠΕΛΕΖΟΣ Ισ το ρ ικό ς

ΠΟΛΙΟΡΚΗΤΗ

Η π ολιορκία τη ς π όλης τη ς Ρόδου από το ν σ τρ α τό το υ Δ η μ η τρ ίο υ το υ Π ο λ ιο ρ κ η τή (πίν, το υ Θ άνου Β ασ ιλικού για τη "ΣΙ").

Γ

5 a igpf'

J

h

W S

■Bk * '' JL

ijE iS ^ Jf

’'

11

Kg/ M

Μ J T

■■■■

θ ά να τος το υ Μεγάλου Α λεξάνδρου το 323 π.Χ. εν έπ λ εξε το υ ς σ τρα τη­ γούς του σε έναν μακρύ αγώνα για τη ν κυριαρχία στην αχανή αυτοκρατορία που ε.χ ε δημιουργήσει. Μ ετά από 18 χρόνια α ντι­ παράθεσης μ ετα ξύ το υ ς οι όροι διανομής το υ τεράσ τιου κράτους είχαν αρχίσει να ξ ε ­ καθαρίζουν. Οι νόμιμοι διάδοχοι το υ Α λεξά ν­ δρου και η υπόλοιπη οικογένειά του είχαν δ ολοφ ονηθεί. Οι κυ ριό τερ ο ι δ ιεκδ ικ η τές τη ς εξουσίας, αφού είχαν θ έσ ει υπό το ν έ ­ λεγχό το υ ς κάποιες επαρχίες τη ς α υ τοκρα ­ τορίας, προσπαθούσαν να προστατεύσουν τα εδάφη το υ ς ή να τα επ εκτείνο υν σε βά­ ρος τω ν υπολοίπων. Η Μ ακεδονία βρισκό­ τα ν υπό το ν έλεγχο του Κάσσανδρου, δο­ λοφόνου τω ν κληρονόμω ν του Α λ έξα ν ­ δρου. Η Θράκη ελεγχ ό τα ν από το ν Λυσί­ μαχο. Η Μικρά Ασία και η Συρία, δύο από τις π λουσ ιότερες π εριοχές τη ς α υ τοκρα ­ τορίας, κα τέχοντα ν από το ν Αντίγονο το ν Μ ονόφθαλμο, ο οποίος φ ιλοδ ο ξού ­ σε να εξοντώ σ ει το υ ς υπολοίπους και να ενώσει υπό τη ν κυριαρχία του το κρά­ το ς που δημιούργησ ε ο Αλέξανδρος. Η Μεσοποταμία, η Περσία, η Μηδία και οι υπόλοιπες ανα το λικές επαρχίες ε λ έ γ ­ χονταν από το ν Σ έλευκο, που είχε το ί­ διο όνειρο με το ν Αντίγονο, να ενώσει το κράτος υπό τη δική του εξουσία. Α­ ν τίθ ε τα ο Π τολεμαίος, που έ λ ε γ ­ χε τη ν Αίγυπτο, έδ ειχ ν ε να απο­ δ έχ ετα ι τη διανομή τη ς α υ το ­ κρατορίας και προσπαθούσε να κρατήσει τη ν πλούσια επαρχία που κατείχε χωρίς να διακινδυνεύει επ εκτα τικ ές ε ν έρ γ ειες σε βάρος τω ν υπολοίπων. Σε μια τόσο ταραγ­ μένη πολιτική κατάσταση οι ελλ η ν ι­ κές πόλεις του Αιγαίου προσπαθού­ σαν να κρατήσουν τη ν ελευ θ ερ ία το υς τηρώ ντας αποστάσεις ανάμε­ σα στους αντιπάλους, προσπάθεια που δ εν ήταν καθόλου εύκολη. Ο­ σες από α υ τές πριν από λίγες δ ε ­ κα ετίες συναγωνίζονταν για τη ν η ­ γεμονία τη ς Ελλάδας, η Αθήνα, η Σπάρτη και η Θήβα, είχαν χάσει τη δύναμή το υ ς και αποτελούσαν σκιά του παλαιού το υ ς μ εγα λεί­ ου. Α λλες πόλεις όμως είχαν ανα­ π τυχθ εί και αποτελούσαν σπου­ δαία εμπορικά και πολιτιστικά κέντρα, όπως η Ρόδος.

0

8

Η Ρ Ο Δ Ο Σ ΚΑΙ 01 Δ ΙΑ Δ Ο Χ Ο Ι Η πόλη τη ς Ρόδου είχε δημιο υ ρ γη θ εί στα τέ λ η του 5ου αιώ­ να π.Χ. με το ν συνοικισμό των τριώ ν παλαιότερω ν δωρικών κοινοτήτω ν, τη ς Λίνδου, τη ς Ιαλυσού και τη ς Καμείρου. Το νη ­ σί βρίσκεται σε εξα ιρ ετικά ση­ μαντική θέση και ελ έγ χ ει τις ε ­ π ικοινωνίες ανάμεσα στο ανα­ το λικό Αιγαίο, τη Συρία και την ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Αίγυπτο. Την εποχή εκείνη η εμπορική κίνηση α­ νάμεσα στο Αιγαίο και το πρόσφατα κτισμένο λι­ μάνι τη ς Α λεξά νδ ρεια ς ή τα ν ιδιαίτερα έντο νη. Η Αίγυπτος ή τα ν ο σιτοβολώνας τη ς Μ εσογείου αλλά και ενδιάμεσ ος σταθμός για τη μεταφ ορά πολύτιμων εμπ ορευμάτω ν από τις Ινδίες. Η Ρό­ δος είχε τη ν τύχη να Βρίσκεται στη μέση αυτού του χρυσοφόρου εμπορικού δρόμου. Ο εμπορι­ κός τη ς στόλος είχε α υ ξη θ εί και η πόλη αποτελούσε κέν τρ ο κατασκευής πλοίων. Για να οργα­ νώσουν καλύτερα οι Ρόδιοι τις θαλάσσιες μ ε­ τα φ ο ρ ές δημιούργησαν το ν πρώτο κώδικα να υτικής νομοθεσίας, ο οποίος απ οτέλεσ ε πρότυπο για τη δημιουργία το υ μ ετα γ ενέσ τε­ ρου ναυτικού δικαίου. Οι Ρόδιοι ως έμποροι επιθυμούσαν τη ν ηρεμία στη Μ εσόγειο, η ο ­ ποία το υ ς εξασ φάλιζε τη ν απρόσκοπτη δ ιε­ ξαγωγή τω ν εμπορικών δρασ τηριοτήτω ν το υς. Η διαμάχη ανάμεσα στους Διαδόχους ήτα ν γι1α υτούς μια πολύ δυσάρεστη ε ξέ λ ι­ ξη. Λόγω τω ν ιδιαίτερω ν σχέσεων που είχαν για εμπ ορικούς λόγους με τη ν Αίγυπτο έ ­ τρ εφ α ν συμπάθεια προς το ν Π τολεμαίο, το ν οποίο εφόδιαζαν με υλικά τα οποία η χώρα το υ χρειαζόταν. Α π έφ ευγαν όμως να εκδη λω θ ού ν ανοικτά με το μέρος του για να μη διαταράξουν τις σχέσεις το υ ς με το υ ς υπόλοιπους Διαδόχους. Επίσημα η Ρόδος τηρούσ ε στάση αυστηρής ο υ δ ε τε ­ ρ ότη τα ς και απ έφ ευγε οποιαδήποτε ε ­ νεργό ανάμιξη στον αγώνα για τη ν κυ­ ριαρχία στο κράτος του Α λεξάνδρου. Ο Αντίγονος δ εν εξα π α τή θ η κε από τη ν επίφαση ο υ δ ετερ ό τη τα ς που προ­ σπαθούσαν να καλλιεργήσ ουν οι Ρόδι­ οι. Γνώριζε ό τι για να υπ οτά ξει το ν Π το­ λεμαίο έπρεπε να επ ιτύχει το ν απο­ κλεισμό τη ς Αιγύπτου, επομένω ς χρει­ αζόταν να ε λ έ γ ξει τη Ρόδο. Το 306 π.Χ. ο γιος το υ Δ ημήτριος νίκησε το ν στό­ λο του Π τολεμαίου στη Σαλαμίνα τη ς Κύπρου, όμως η επιτυχία αυτή δ εν ε ­ μπόδισε το υς Ρόδιους να συνεχίσουν τις καλές σχέσεις με τη ν Αίγυπτο. Για να το υ ς τρ ομ οκρα τήσ ει ο Αντίγο­ νος δ ιέτα ξε να αιχμαλω τιστεί μια ο­ μάδα ροδιακών πλοίων τα οποία κατευ θ ύ ν ο ντα ν στην Α λεξάνδρεια. Οι Ρόδιοι απάντησαν σ τέλνοντας ισχυ­ ρό στόλο ο οποίος κατόρθω σε να απ ελευθερώ σ ει τα αιχμαλω τισμέ­ να πλοία. Η ενέρ γεια αυτή δεν μπορούσε παρά να προκαλέσει τη ν άμεση ρήξη με το ν Αντίγονο. Ο Δ ημήτριος ανέλαβε να απειλή­ σει τη Ρόδο με ισχυρό στρατό και στόλο για να επιβάλει στους κα­ το ίκου ς τη ς τη θέλησ η του π ατέ­ ρα του. Οι Ρόδιοι βρ έθ ηκα ν α­ βοήθητοι, καθώς ο πρόσφατα η ττη μ ένο ς σ τόλος το υ Π τολε-

Αναπαράσταση π ο λιο ρ κ η τικ ο ύ π ύργου τη ς ελ λ η ν ισ τικ ή ς επ οχής (A tlas o f the G reek World).

Π ρ ο σ π ά θεια ανα π α ρά σ τα σ ης π ο λιο ρ κ η τικ ο ύ κριού. Είναι ε ν δ εικ τικ ό το μ έ γ ε θ ο ς των σ τρ α τιω τώ ν σ ε σχέση μ ε α υ τό της π ο λιο ρ κ η τικ ή ς μηχα νής (A tlas o f the G reek World).

μαίου δ εν μπορούσε να το υς ενισχύσει ου­ σιαστικά. Οι Ρόδιοι γνώριζαν ό τι θα ήτα ν πολύ δύ­ σκολο να α ντισ ταθούν στον Δ ημήτριο, που είχε πληθώρα μέσων στη διάθεσή του. Ηταν γνωστή η ικανότητά του να καταβάλει οχυ­ ρ ές πόλεις με πολιορκία. Σ την ικανότητα αυ­ τή ό φ ειλε και το προσωνύμιο "Π ολιορκη­ τής". Τα επ ιθετικά μέσα τη ς εποχής, εξά λ ­ λου, παρείχαν στους π ολιορ κη τές σημαντι­ κό π λεονέκτημα. Από τις 21 π ολιορκίες που έγιναν κατά τη ν π εντα ετία 307-303 π.Χ. μόνο μια έ λ η ξε με νίκη των αμυνομένων. Εντρομοι οι Ρόδιοι θεώ ρησαν ως καλύτερη λύση το ν συμβιβασμό. Π ρότειναν στον Δ ημήτριο να γίνουν σύμμαχοι του πατέρα του και να σ τραφούν κατά του Π τολεμαίου. Ο Δημήτρ ιος όμως πίστευε ό τι με τη δύναμη που δ ιέ θ ε τε μπορούσε να κερδίσει περισ σ ότε­ ρα. Απαίτησε να του π αραδοθούν ως όμηροι 100 από το υς σ πουδαιότερους π ολίτες τη ς πόλης και να επιτραπεί η είσοδος του σ τό­ λου το υ στο λιμάνι της. Οι όροι αυτοί σήμαιναν υποταγή τη ς πόλης. Μ ετά τη ν είσοδο του στόλου ήτα ν βέβαιο ό τι ο Δ ημήτριος θα εγκαθισ τούσ ε φρουρά στην ακρόπολη τη ς Ρόδου (μια πρακτική προσφιλής στους η γ ε­ μόνες τη ς ελληνισ τικής περιόδου), οπ ότε η ανεξαρτησ ία τη ς πόλης θα χανόταν. Οι προ­ τάσ εις το υ Δ ημητρίου κρίθηκαν απαράδε­ κτες και οι Ρόδιοι ετοιμάσ τηκα ν να αντισταθ ού ν κατά τη σκληρή πολιορκία που το υς π ερίμενε.

Η ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΠΟ ΛΙΟ ΡΚΙΑΣ Τον Ιούλιο του 305 π.Χ. ο Δ ημήτριος συ­ γκέντρω σ ε στα Λώρυμα, τοποθεσ ία απένα­ ντι από τη Ρόδο, στην ακτή τη ς Καρίας, 200 πολεμικά και 170 μεταγω γικά πλοία. Ο στρα­ τό ς και τα πληρώματα του στόλου έφ θαναν τις 40.000 άνδρες. Τις δυνάμεις του ακολου­ θούσαν και άλλα 1.000 εμπορικά και π ειρατι­ κά σκάφη που κινήθηκαν από το κίνητρο τη ς λαφυραγώ γησης του πλουσιότερου λι­ μανιού του Αιγαίου. Ο Δ ημήτριος δ ιέτα ξε το ν στόλο να περάσει σε παράταξη μπροστά από τη ν πόλη για να π ροκαλέσει το ν τρόμο

Ν όμ ισ μ α μ ε π αράσταση τη ς κ εφ α λ ή ς του Δ η μ η τρ ίο υ το υ Π ο λ ιο ρ κ η τή (Α θή να , Εθνικό Α ρ χα ιο λο γ ικό Μ ο υ σ είο ).

στους κατοίκους με το μ έγ εθ ο ς του. Ο σ τό­ λος κατέπ λευσ ε στον κόλπο τη ς Ιαλυσού, ό­ που αποβιβάστηκε ο στρατός. Ο Δ ημήτριος δ εν δίσταζε κατά τις π ολιορκίες που διηύθ υνε να κατασκευάζει μεγάλα έργα για να διευκολύνει τις επιχειρήσεις. Ο κόλπος ό ­ που αγκυροβόλησ ε ο στόλος του ενισχύθηκε με έναν τε χ ν η τό λιμενοβραχίονα και μ ε­ τα β λή θ η κε σε ασφαλές καταφύγιο για τα πολυάριθμα σκάφη του. Λίγο ανατολικότερα από το ν κόλπο έκτισ ε το σ τρατόπ εδό του. Η θέσ η ήτα ν προσεκτικά επ ιλεγμένη και ε ξα ­ σφάλιζε το ν έλεγχο του δρόμου ο οποίος σ υνέδ εε τη Ρόδο με το υπόλοιπο νησί, κα­ θώ ς δέσποζε σε όλη τη νότια πλευρά των τειχώ ν τη ς πόλης. Αλλα οχυρω ματικά έργα εξασφάλισαν τη ν επικοινωνία το υ στρατοπ έ­ δου με το ν κόλπο τη ς Ιαλυσού και τα ελ λ ιμ ε­ νισμένα πλοία. Το σ τρατόπ εδο και οι υπόλοι­ π ες εγκατασ τάσ εις κατασκευάσ τηκαν με υ­ λικά που σ υγκεντρώ θηκαν από τα ανοχύρω­ τα προάστια τη ς Ρόδου. Κατεδαφίστηκαν πολλά κτίρια και κόπηκαν τα περισσότερα δένδρα από τα περιβόλια και το υ ς κήπους τω ν προαστίων για να κατασκευάσει ο Δημήτρ ιο ς ένα τερά σ τιο στρατόπεδο, το οποίο έ ­ ζωσε με τριπλή τάφρο. Οσο διαρκούσαν οι εργασίες κατασκευής ο Δ η μή τριο ς εξα π έλυ ­ σε το υ ς π ειρα τές που το ν συνόδευαν για να λεη λα τήσ ο υν τη ν ύπαιθρο του νησιού. Οι Ρόδιοι από τη ν πλευρά το υ ς λάμβαναν όλα τα δυνατά μέτρα αντίστασης. Η πό­ λη το υ ς ή τα ν κτισ μένη στο βόρειο άκρο του

νησιού και σ χημάτιζε ακανόνιστο τρίγωνο σ τραμμένο προς Βορρά. Η ανατολική και η δυτική πλευρά τη ς έβλεπ αν τη θάλασσα. Στα ανατολικά υπήρχαν τα τρία ευρύχωρα και οχυρω μένα λιμάνια τη ς, ο μικρός και ο μεγάλος λιμένας και ο λιμένας τη ς Ακανδιάς. Η νότια πλευρά ή τα ν σ τραμμένη στην ξηρά και απ οκλεισμένη από το στρατόπ εδο του Δ ημητρίου. Μπροστά στο μ έγ εθ ο ς τη ς απειλής οι Ρόδιοι έδωσαν κίνητρα στους μετο ίκο υ ς και στους δούλους για να β ο ηθ ή ­ σουν σ την άμυνα τη ς πόλης. Οι δυνάμεις τω ν σ τρατεύσιμω ν Ροδίων ανέρχονταν σε 6.000. Για να αυξήσουν το ν αριθμό τω ν μάχι­ μων αποφάσισαν τη ν παραχώρηση π ολιτι­ κών δικαιωμάτων σε 1.000 μ ετο ίκου ς. Ανάλο­ γα κίνητρα δόθηκαν ακόμα και στους δού ­ λους. Από τη ν πόλη διώ χθηκαν όλοι οι ά ερ ­ γοι και οι τυχοδιώ κτες που συνήθω ς σ υγκε­ ντρώ νονται σε τόσο μεγάλα και πλούσια λι­ μάνια. Το κράτος επίσης ανελάμβανε τη συντήρηση και τη ν αποκατάσταση των οικο­ γενειώ ν τω ν πεσόντων. Ροδιακές π ρεσ βείες σ τάλθηκαν στους αντίπαλους το υ Αντιγό­ νου, το ν Π τολεμαίο, το ν Κάσσανδρο και το ν Λυσίμαχο, ζητώ ντας ενισχύσεις ή έναν α ντι­ περισπασμό ο οποίος θα ανάγκαζε το ν Δημήτριο να εγκα τα λείψ ει τη ν πολιορκία. Πα­ ράλληλα ένα τμήμα το υ στόλου το υ ς ανέλα­ βε να π αρενοχλεί τις ομάδες που λ εη λ α το ύ ­ σαν τη ν ύπαιθρο. Σε διάφ ορες αψιμαχίες σ υνελήφθησαν και οι πρώτοι αιχμάλωτοι, οι οποίοι εξαγοράζοντα ν μ ετά από συμφωνία προς χίλιες δραχμές ο ε λ ε ύ θ ερ ο ς και πε­ ντακόσ ιες ο δούλος. Μέσα στην πόλη κατα­ σκευάζονταν εντα τικά κα τα π έλτες και εκτο ξε υ τ έ ς βελών για να αντιμετω πίσουν τη ν πληθώρα πολιορκητικώ ν μηχανών που είχαν αποβιβάσει τα πλοία του Δ ημητρίου. Ολοι οι κάτοικοι βοηθούσαν στην άμυνα τη ς πόλης ανάλογα με τις δυνάμεις τους. Οι γυναίκες π ροσέφεραν ακόμα και τα μαλλιά το υ ς για να κατασκευασ τούν χορδές για τα τόξα.

■*

ΟΙ ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Ο Δ ημήτριος αποφάσισε να αρχίσει τη ν επίθεσή το υ στην ανατολική πλευρά, όπου βρίσκονταν τα τρία λιμάνια. Σ τη ν απόφαση αυτή ο δη γή θη κε από τη ν ανάγκη να απο­ κλείσ ει τη ν πόλη από τη θάλασσα για να σ ταματήσουν οι επ ιδρομές τω ν Ροδίων με τα πλοία τους. Θεωρούσε, εξά λλου, ό τι ο ο ­ χυρω ματικός π ερίβολος τη ς πόλης σε ε κ ε ί­ νη τη ν πλευρά ή τα ν α σ θενέσ τερος. Οι πο­ λιο ρ κη τικές μηχανές που κατασκεύασε ο Δ ημήτριος για να π λήξει τα θαλάσσια τείχη ήτα ν εντυπωσιακές. Εδεσε μ ετα ξύ το υ ς δύο φορτηγά πλοία και πάνω το υ ς το π ο θέτη σ ε μια διπλή "χελώνα" για να καλύπτει το υ ς άν­ δ ρες του. Η θωράκιση τη ς "χελώνας" ή τα ν έ ­ τσι σχεδιασμένη ώστε να απ οκρούει και τα βέλη που είχαν οριζόντια πορεία και το υ ς λί­ θ ο υ ς τω ν καταπελτώ ν οι οποίοι έρχονταν από ψηλά με καμπύλη τροχιά. Την ογκώδη και δυσ κίνητη αυτή κατασκευή φύλασσαν δύο τετρα ώ ρ οφ οι πύργοι που το π ο θ ετή θ η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η α να το λικ ή Μ ε σ ό γ ε ιο ς κ α τά τη ν π ερίοδο τη ς π ολιο ρκία ς τη ς Ρ όδου.

καν σε δύο πλοία ο καθένας, επίσης δ εμ ένα μ ετα ξύ το υς. Για να π ροστατεύσ ει α υ τές τις π ολιορ κητικές μηχανές το π ο θέτη σ ε μπρο­ στά το υ ς ένα πλωτό φράγμα από χοντρά ξύ ­ λα, ενισ χυμένο με σ ιδ ερ ένιες αιχμές. Γύρω από τα πλοία αυτά και το π ροσ τατευτικό φράγμα έπ λεαν μικρά σκάφη με ισχυρή θωράκιση, φ ορτω μένα Κ ρή τες το ξό τες . Οι Ρόδιοι αντέδρασαν στις ενέρ γ ειες το υ Δ ημητρίου αυξάνοντας το ύψος τω ν τ ε ι­ χών ώστε να ξεπ ερνά το υ ς πύργους το υ και

Α ναπαράσταση ο ξυ β ελ ο ύ ς κ α τα π έλ τη (πίν. το υ Θάνου Β ασ ιλικού για τη “Σ Ι"). ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

έστησαν δύο π ολεμ ικές μηχανές σε α τείχι­ στο σημείο το υ λιμενοβραχίονα του μεγά­ λου λιμένα για να απ οτρέψ ουν απόβαση των π ολιορκητώ ν σε εκείνο το σημείο. Τον μικρό λιμένα το ν ασφάλισαν το π ο θετώ ντα ς στην είσοδό του τρία φορτηγά πλοία με ισάριθ­ μες μηχανές. Στα τείχ η είχαν το π ο θετή σ ει π ολλές μ ικ ρ ό τερ ες μηχανές εκτό ξευ σ η ς λί­ θων και βελών. Ανάλογες μηχανές έφ ερα ν και τα πλοία του Δ ημητρίου και σ ύντομα ξ ε ­ κίνησε καταιγισμός βλημάτω ν ανάμεσα στα

τείχη και στα πλοία. Σ την αρχή των επιχειρήσεων ο Δημήτριος, εκμ ετα λ λ ευ ό μ εν ο ς το σκοτάδι, κα­ τόρθω σε να αποβιβάσει 400 σ τρα τιώ τες και α ρ κ ετές μηχανές στη βόρεια άκρη του α τεί­ χιστου λιμενοβραχίονα και να οχυρώσει το ν μικρό αυτό θύλακα. Την επ ομένη ο στόλος του πλησίασε τα τείχη και άρχισε τη ν προ­ σβολή το υ ς με καταπ έλτες. Την καταστρο­ φή τω ν τειχώ ν συμπλήρωναν τα βέλη που ρί­ χνονταν από ειδικούς ε κ το ξε υ τέ ς και εμπό­ διζαν το υ ς Ροδίους να αποκαταστήσουν τις ζημιές. Η επίθεση συνεχίσ τηκε με αυτό το ν τρόπο επί οκτώ μ έρ ες. Τα πλοία του Δ ημη­ τρίου σφυροκοπούσαν τα τείχη με το φως τη ς η μέρα ς και το βράδυ αποσύρονταν ε ­ κτό ς ακτίνας βολής. Το πρώτο βράδυ οι Ρόδιοι προσπάθη­ σαν να πυρπολήσουν το υ ς πλω τούς πύρ­ γους και τη χελώνα τω ν αντιπάλων τους. Α­ κολούθησαν τις π λω τές π ολιορ κητικές μη­ χανές με πολλά μικρά σκάφη τα οποία είχαν φορτώ σει με εύ φ λεκτα υλικά. Τα πυρπολικά το υ ς όμως δ εν μπόρεσαν να ξεπεράσουν το πλωτό φράγμα και να φθάσουν στις μηχα­ νές. Οι π ολιορ κη τές το ύ ς υπ οδέχθηκαν με βροχή από βέλη και οι π ερισσότεροι Ρόδιοι άφησαν τα πυρπολικά το υ ς να καούν πριν φθάσουν στον στόχο τους, επ ισ τρέφοντας στην ακτή κολυμπώντας. Η ένταση των πληγμάτω ν από τα λιθοβόλα δημιούργησε ρήγματα σε κάποια σημεία του τείχ ο υς και οι π ολιορ κη τές προσπάθησαν να αποβιβα­ σ τούν κοντά το υ ς για να τοπ οθετήσ ουν σ κάλες στις επ άλξεις. Η επίθεση όμως απέτυ χ ε εξα ιτία ς τη ς λυσσαλέας αντίστασης τω ν Ροδίων. Δύο φ ο ρ ές οι π ολιορ κη τές απέ­ κτησαν προγεφύρω μα στην ακτή και τις δύο

φ ορές όμως οι Ρόδιοι το υς έριξαν στη θ ά ­ λασσα. Πολλά από τα αποδοτικά σκάφη του Δημητρίου πυρπολήθηκαν και ο στόλος του επ έσ τρεψ ε η ττη μένος και με βαριές απώλει­ ες στο αγκυροβολιό του στον κόλπο τη ς Ιαλυσού. Μ ετά τη ν πρώτη αποτυχία ο Δ ημήτριος π ερίμενε οκτώ η μ έρ ες, κατά τη διάρκεια τω ν οποίων επισκεύασε τα πλοία και τις μη­ χανές που είχαν υποστεί ζημιές. Μ όλις ολο­ κληρώ θηκαν οι επ ισ κευές οι επ ιθέσ εις επαναλήφ θηκαν με μεγαλύτερη σφοδρότητα.

Τ ετρ ά δρ αχμ ο το υ Π το λ εμ α ίο υ A Φ έρ ει σ τη μ ια όψ η τη ν κ εφ α λ ή του Π το λ ε μ α ίο υ και σ τη ν άλλη π αράσταση α ε το ύ μ ε τη ν επ ιγρ α φ ή « Π το λ εμ α ίο υ Β ασιλέω ς» (Α θήνα, Ε θνικ ό Α ρ χα ιο λο γικό Μ ο υ σ είο ).

Οι Ρόδιοι έκριναν ό τι έπρεπε να προσπαθή­ σουν πάλι να κατασ τρέψ ουν τις π λω τές μη­ χανές και το υ ς πύργους του Δ ημητρίου στα πλοία που ήτα ν δ εμ ένα μ ετα ξύ το υ ς πίσω από το πλωτό φράγμα. Οι ά ρ χοντες τη ς πό­ λης εξέδω σαν προκήρυξη και καλούσαν ε ­ θ ε λ ο ν τέ ς γ ι1αυτή τη ν παράτολμη επιχείρη­ ση. Ν έοι από τις κα λύ τερ ες ο ικο γένειες τη ς πόλης επάνδρωσαν τελικ ά τα τρία πλοία που ανέλαβαν το εγχείρημα. Κατόρθωσαν να εξέλ θ ο υ ν από το λιμάνι, να διασπάσουν το πλωτό φράγμα του Δ ημητρίου και να ανα­

τρ έψ ο υ ν δύο από τις τρ εις μηχανές. Κατά τη ν προσπάθεια να αχρησ τεύσ ουν και τη ν τρ ίτη οι Ρόδιοι έχασαν το ένα πλοίο το υ ς και το πλήρωμά του, το οποίο αποτελούσαν μ έ­ λη τω ν εκ λ εκ τό τερ ω ν γενώ ν τη ς πόλης. Ο Ρόδιος ναύαρχος Ε ξήκεσ τος και πολλοί άλ­ λοι αιχμαλω τίστηκαν, ενώ το υπόλοιπο πλή­ ρωμα φ ο νεύ θη κε. Ο Δ ημήτριος απάντησε κατασκευάζο­ ντα ς νέα μηχανή, τριπλάσια σε μ έγ εθ ο ς από τις π ροηγούμενες. Δ εν μπόρεσε, όμως, να τη χρησιμοποιήσει. Μια θ ύ ελλα α νέτρ εψ ε τη

Α ναπαράσταση π ετρ ο β ό λ ο υ κ α τα π έλ τη . Επί επ οχής Δ η μ η τρ ίο υ το υ Π ο λ ιο ρ κ η τή οι ο γ κώ δ εις α υ τέ ς μ η χα νές ή τα ν ικ α ν ές να εξα κ ο ν τίζο υ ν βράχους β ά ρ ους 80 περίπου κιλών. Οι σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ο ι κ α τα π έ λ τε ς είχα ν π ιθ α ν ό τα τα β ελ η ν εκ ές 150 π ερίπου μ έτρ ω ν (πίν. το υ Θάνου Β ασ ιλικού για τη "ΣΙ").

μηχανή, που λόγω του όγκου τη ς ή τα ν αστα­ θ ή ς και δυσκίνητη. Η καταιγίδα διέκο ψ ε τη ν επαφή με το ν θ ύλακα στην άκρη του α τείχι­ στου λιμενοβραχίονα και οι Ρόδιοι μπόρεσαν να εξοντώ σ ουν τη φρουρά του και να ανακαταλάΒουν το σημείο. Η επιτυχία αυτή επ έ­ τρ εψ ε στους Ροδίους να επαναλάΒουν τη χρήση του λιμένα, όπου έπλευσαν ενισχύ­ σεις από τη ν Αίγυπτο. Ο Π τολεμαίος το υ ς έ ­ στελνε 500 μισθοφόρους, πολλοί από το υς οποίους ήτα ν Ρόδιοι. Μαζί με α υτούς έφθασαν και 150 άνδρ ες από τη ν Κνωσό.

ΠΡΟ ΕΤΟ ΙΜ ΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΕΠΙΘΕΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΞΗΡΑ Οι απ οτυχίες στη θάλασσα και ο χειμώ ­ νας που πλησίαζε έπεισαν το ν Δ ημήτριο να εγκα τα λείψ ει τα θαλάσσια τείχ η και να επι­ κεντρώ σ ει τις επ ιθέσ εις του στην ξηρά. Για

να π λήξει τα τείχ η τη ς Ρόδου εμπ νεύσ θηκε ένα σχέδιο κατασ κευής γιγαντιαίω ν π ολεμι­ κών μηχανών. Για τη ν κατασκευή το υ ς συ­ γκέντρω σ ε μεγάλο αριθμό εργατώ ν, περί­ που 30.000, και το υ ς σ ημ α ντικότερ ου ς μηχα­ νικούς τη ς εποχής, ανάμεσά το υ ς το ν Επί­ μαχο και το ν Η γήτορα. Το σχέδιο π ροέβλεπ ε τη ν κατασκευή μιας τεράσ τιας ελέπολης, πολιορκητικού πύργου μεγάλων διαστάσε­ ων, δύο χελωνών που θα έφ ερα ν π ολιορκη­ τικο ύ ς κριούς, οκτώ χωστρίδων και πολλών κινητώ ν στοών για να εξασ φ αλίζεται η απρό­ σκοπτη επικοινωνία τω ν ανδρών του με τις π ολιορ κητικές μηχανές και η ασφαλής προ­ σπέλαση στα τείχη. Η ελέπολη είχε τετρ ά γω ­ νη βάση με πλευρά μήκους 23 μέτρω ν και ύ­ ψος 45 μέτρα. Δ ιέ θ ε τε εννέα πατώματα και δύο εσ ω τερικές σκάλες, μια για άνοδο και μια για κάθοδο. Σε κάθε όροφο υπήρχαν α­ νοίγματα για διάφ ορους ε κ το ξε υ τέ ς λίθων και βελών. Τα ανοίγματα ήταν καλυμμένα με δέρματα, που αποσύρονταν με ειδικούς μη­ χανισμούς για να βάλλει η κάθε μηχανή. Οι τρ εις π λευρ ές τη ς ελέπ ολης που ήταν σ τρα μμένες προς το ν εχθ ρ ό καλύπτονταν από σ ιδ ερένιες πλάκες. Η κατασκευή αυτή εκινείτο πάνω σε οκτώ σ ιδηρόφρακτους τροχούς δ ια μέτρου ενός μέτρ ου. Είχε τη δυνα τό τητα να κινείται προς ό λες τις κα­ τευ θ ύ νσ εις σε επίπεδο έδα φ ος και για τη χρήση τη ς απ αιτούντο 3.400 άνδρες. Στις δύο π λευρ ές τη ς ελέπ ο ­ λης το π ο θ ετή θ η κα ν από τέσσ ερις χω στρίδες χελώ νες, κινούμενα οχυ­ ρωμένα υπόστεγα για να καλύπτουν τη μετακίνησ η στρατιωτών. Οι κριοφόροι χελώ νες α π οτελού ντο από ένα κινούμενο πάνω σε ρ όδες υπό­ στεγο το οποίο κάλυπτε το ν π ολιορ­ κητικό κριό. ο οποίος ήταν μια δοκός μήκους 55 μέτρω ν ενισ χυμένη με σίδε­ ρο. Καθεμία από τις δύο χελώ νες χ ρ εια ­ ζόταν 1.000 άνδρ ες για τη λειτο υρ γία της. Ο Δ ημήτριος επ έ λ ε ξε να επικεντρώ σ ει τις επ ιθέσ εις του στο σημείο του τείχο υς που βρισκόταν κοντά στο στρατόπ εδό του. Η περιοχή καλυπτόταν από ε ­ πτά πύργους του τείχο υς με τα μεσοπύργια διαστήματά τους. Τα πληρώ ματα των πλοίων ισοπέδωσαν το ν χώ­ ρο για να προσεγγίσουν οι κριοί και η ελέπολη. Οι Ρόδιοι ενίσχυσαν τη ν οχύρωση στο σ υγκεκριμένο σημείο κα­ τασ κευά ζοντας ένα δ εύ τερ ο Βοηθητικό τείχος πίσω από το κανονικό. Για τη ν κατασκευή αυτή γκρέμισ αν το θ έα τρ ο τη ς πόλης και τα κοντινά σπίτια, ακό­ μα και κάποιους ναούς. Η παύση

Π ρ ο το μ ή το υ Π το λ εμ α ίο υ (Παρίσι, Μ ο υ σ είο Λ ούβ ρ ου). ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

τω ν επιχειρήσεων στη θάλασσα το υ ς είχε δώσει τη δ υ να τό τη τα να διενερ γούν αιφνι­ διασ τικές επ ιθέσ εις με τα πλοία το υ ς και να παρενοχλούν τις προσπάθειες ανεφοδια­ σμού τω ν π ολιορκητώ ν τους. Η αποστολή α­ ν α τέθ η κ ε σε τρ εις μοίρες των τριώ ν πλοίων με αρχηγούς το ν Δαμόφιλο, το ν Μ ενέδημο και το ν Αμύντα. Α υτοί δικαίωσαν τη φήμη τω ν Ροδίων ως σπουδαίων ναυτικών συλλαμβάνοντας και βυθίζοντας πολλά πλοία του Δ ημητρίου. Ανάμεσα στα άλλα κατέλαβαν και μια τετρ ή ρ η με δώρα και. επισ τολές από τη γυναίκα το υ Φίλα.

Η ΕΠ ΙΘΕΣΗ ΣΤΑ ΤΕΙΧΗ ΤΗΣ ΞΗΡΑΣ Ο ερχομός τη ς άνοιξης το υ 304 π.Χ. Βρή­ κε το ν Δ ημήτριο να ολοκληρώ νει τις προε­ τοιμασ ίες για επίθεση στο έδαφ ος μπροστά

Τ ετρ ά δρ αχμ ο το υ Α ντίγονου του Μ ο ν ό φ θ α λ μ ο υ . Φ έρ ει σ τη μια όψη τη ν κ εφ α λ ή το υ Α λεξά ν δ ρ ο υ και σ τη ν ά λλη τον Δ ία έν θ ρ ο ν ο και την επ ιγρ α φ ή «Β ασιλέω ς Α ντιγόνου» (Α θήνα, Ε θνικό Α ρ χαιο λογικό Μ ο υ σ είο )

στη Ρόδο. Οι κάτοικοι τη ς πόλης όμως δεν γνώριζαν ότι τα π ολιορκητικά σχέδια του ε ­ χθρού το υς επ εκτείνο ντα ν και κάτω από το έδαφ ος. Ο Δ ημήτριος είχε δια τά ξει τη ν κα­ τασ κευή μιας σήραγγας η οποία θα έφ θ α νε μέχρι τα θ εμ έλ ια το υ τείχ ο υ ς και θα τα υπο­ νόμευε. Οι Ρόδιοι π ληροφορήθηκαν εγκα ί­ ρως τη ν κατασκευή από έναν αυτόμολο και έσκαψαν τά φ ρο στο σημείο όπου π ερίμεναν να είναι η έξο δ ό ς της. Παράλληλα άρχισαν και τη ν κατασκευή μιας άλλης σήραγγας με σκοπό να συναντήσουν αυτή το υ Δ ημητρίου και τελικ ά το πέτυχαν. Οι δύο αντίπαλοι βρέ-

θηκα ν σε λίγο αντιμέτω ποι πάνω και κάτω από το έδαφ ος. Ο Δ ημήτριος επιχείρησε να ε κ μ ε τα λ λ ευ θ ε ί το γεγονός. Αν οι Ρόδιοι από μόνοι το υ ς έσκαβαν τη ν υπόλοιπη διαδρομή ως τη ν πόλη το υ ς θα το ν απάλλασσαν από αρ κετό κόπο. Χρειαζόταν μόνο τη συνεργα­ σία κάποιου μέσα στην πόλη για να εξασ φ α­ λίσει τη μυστική είσοδο τω ν στρατιωτώ ν του σε αυτή μέσα από τις σήραγγες. Ο Αθηναγόρας, Μιλήσιος μισθοφόρος και αρχηγός των αιγυπτιακών ενισχύσεων, προσποιήθηκε ότι δ έχ ετα ι να σ υνεργαστεί με το υ ς π ολιορκη­ τέ ς . Συμφώ νησε να φ έρ ει κρυφά στην πόλη έναν στρατηγό του Δ ημητρίου για να του δ είξε ι πώς θα μπορούσε να εισχωρήσει, χω­ ρίς να γίνει αντιληπ τή, μια ομάδα στρατιω ­ τών. Ο Δ ημήτριος ενθουσ ιάσ τηκε με τη ν πρόταση και έσ τειλ ε το ν φίλο το υ Α λ έξα ν ­ δρο να σ υνεννοη θ εί με το ν Αθηναγόρα. Οι Ρόδιοι όμως, ενη μερω μ ένοι για τις σ υνεν­ νοήσεις, συνέλαβαν το ν Α λέξανδρο και τ ί­ μησαν το ν Αθηναγόρα που το υ ς βοήθησ ε να αποφύγουν μια αιφνιδιαστική επίθεση και παγίδευσε ένα τόσο σημαντικό πρόσωπο. Μ ετά τη ν αποτυχία αυτού το υ σχεδίου ο Δ ημήτριος αποφάσισε να αρχίσει τη ν επ ίθ ε­ ση στα τείχη τη ς ξηράς. Τις επιχειρήσεις ό ­ μως διέκοψ ε προσωρινά η άφιξη Κνιδίων πρέσβεων. Οταν η μεσολάβησή το υ ς απέτυχε οι επιχειρήσεις συνεχίστηκαν. Ο Δημήτρ ιο ς κατόρθω σε να δημιουργήσ ει ρήγμα στο εξω τερ ικό τείχος, β ρ έθ η κ ε όμως μπρο­ στά στο εφ εδ ρ ικό τείχος που είχαν κατα­ σκευάσει οι Ρόδιοι και η επίθεσή το υ αναχαι­ τίσ τηκε. Σ το μ ετα ξύ οι τε λ ευ τα ίο ι π έτυχαν το ν ανεφοδιασμό το υ ς από πλοία των εχθρώ ν του, του Κάσσανδρου, το υ Π το λε­ μαίου και του Λυσίμαχου. Η ύπαρξη του ρήγ­ ματος όμως καθιστούσε ευάλω τη τη ν άμυνα τη ς πόλης. Οι Ρόδιοι αποφάσισαν να κατα­ σ τρέψ ουν τις μηχανές του Δ ημητρίου πριν α υ τές διευρύνουν περισσότερο το ρήγμα. Κατά τη διάρκεια μιας νύκτας τα λιθοβόλα των Ροδίων άρχισαν ξαφ νικά να κτυπ ούν τις μηχανές. Οι λίθοι αποσπούσαν τη σιδερένια θωράκιση τω ν μηχανών και τις καθιστούσαν ευά λω τες στα φ λεγό μ ενα βέλη που ε κ το ­ ξεύ ο ν τα ν στη συνέχεια. Οι άνδρ ες το υ Δ η­ μητρίου που έσπευσαν στον χώρο και επιχεί­ ρησαν να σβήσουν τις φ ω τιές δέχθη κα ν κα­ ταιγισμό βλημάτω ν από το υ ς π ολιορκημένους. Είχαν π ροβλέψ ει όμως οι μηχανές να είναι εφ οδια σ μένες στο εσω τερικό το υ ς με νερό και υλικά πυρόσβεσης. Οι π ολιορ κητές με κόπο και βαριές θυσ ίες κατόρθω σαν να σώσουν τις μηχανές το υ ς και τις τρ ά βηξα ν εκ τό ς ακτίνας βολής. Ο Δ ημήτριος υποχρε­ ώ θηκε να ανασ τείλει για ένα διάστημα τις ε ­ πιθέσ εις για να επισκευάσει τις μηχανές που είχαν υποστεί σοβαρές ζημιές. Οι Ρόδιοι εκ μ ετα λ λ εύ θ η κα ν το χρονικό διάστημα ηρεμίας που κέρδισαν για να καλύψουν το ρήγμα σκάβοντας βαθιά τάφ ρο μπροστά του και κτίζοντας τρ ίτο τείχο ς στο σημείο όπου επ ικεντρώ νονταν οι εχθ ρ ικές επιθέσ εις. Παράλληλα έφθασαν και ά λλες ε ­ νισχύσεις από το ν Π τολεμαίο: 1.500 άνδρες και τρόφιμα. Ενας ροδιακός στόλος υπό το ν Α μύντα κατόρθω σε να αιχμαλωτίσει πολλά

σιταγωγό πλοία του Δ ημητρίου και μαζί με αυτά και μια πειρατική μοίρα που οδηγούσε ο Τιμοκλής. Στο μ ετα ξύ έφθασαν στο στρα­ τόπ εδο του Δ ημητρίου πάνω από π ενήντα π ρέσβεις από διάφ ορες ελλ η ν ικές πόλεις και π ροσφ έρθηκαν να μεσολαβήσουν. Οι διαπ ραγματεύσ εις το υ ς όμως υπήρξαν ά­ καρπες και οι εχθροπ ρ α ξίες συνεχίστηκαν. Ο Δ η μή τριο ς σ κέφ θ ηκε να ε κ μ ε τα λ λ ευ ­ τε ί το ρήγμα, που εξα κο λου θο ύσ ε (παρά τα έργα τω ν Ροδίων), να είναι προσπελάσιμο, με ένα τέχνασμα. Χίλιοι πεντακόσ ιοι επ ίλεκτοι άνδρ ες υπό τη ν ηγεσία του Μ αντία και του Αλκιμου θα εισ έρχονταν στη Ρόδο από το ρήγμα. Μόλις βρίσκονταν μέσα σ την πόλη θα προκαλούσαν αναστάτωση και οι υπερασπιστές τω ν τειχώ ν θα σ τρ έ­ φ ο ντα ν ενα ντίο ν το υ ς εγκαταλείπ οντα ς τις θ έσ εις το υς. Ο ταν γινόταν α υτό οι δυνά­ μεις του Δ ημητρίου έξω από τα τείχη θα ε ­ ξαπέλυαν τη ν επίθεσή το υ ς από ξηρά και θάλασσα. Οι 1.500 επ ιτέθη κα ν τη νύκτα στους φ ύ λα κες του ρ ήγματος και αφού το υ ς εξου δετέρ ω σ α ν εισ έβαλαν στην πόλη και οχυρώ θηκαν στο θ έα τρ ο που βρισκό­ ταν ε κ εί κοντά, το οποίο έβ λεπ ε όλη τη ν πόλη και όπου μπορούσαν εύκολα να οχυ­ ρωθούν. Η Ρόδος σώθηκε χάρη στην ικα­ νότη τα τω ν στρατιω τι­ κών ηγετώ ν τη ς και στην πειθαρχία τω ν οπλιτών τη ς. Οι υπερα­ σπιστές των τειχώ ν έλαβαν εντο λή να παρα­ μείνουν στις θ έσ εις το υ ς «έως θανάτου», αδιαφορώ ντας για τη συμπλοκή σ την περιοχή το υ θ εά τρ ου . Οι πολιορκημένοι υπάκουσαν στις ε ν το λ ές που το υ ς δ ό θ η ­ καν, δ εν εγκα τέλειψ α ν τις θ έσ εις το υ ς και απέκρουσαν τη ν επίθεση που εξα π έ­ λυσε τη ν αυγή ο Δ ημήτριος από ξηρά και θάλασσα. Τη μι­ κρή δύναμη που εισ έβαλε στην

Χάλκινο α γα λ μ α τίδ ιο του Δ η μ η τρ ίο υ του Π ο λιο ρ κ η τή (Νάπολη, Εθνικό Μ ο υ σ είο ).

Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗ Σ ΡΟΔΟΥ 30S π.Χ. Λ ' φάση

Qöö wXote Τθ0 στόλου

τοΟ Δημητρίου

ο β ο Ροδί αχώ ττλοΐα Ρ

ιτλω τέί ττολιμίκΗ μη χα νή

0 0

Αχατόιάζ

14

Σ χ έδ ιο τη ς α ρχα ία ς Ρ όδ ο υ (Ισ το ρ ία το υ Ε λληνικού Ε 9ν ο υ ς, τό μ ο ς Δ ).

πόλη τη ν εξόντω σ αν οι εφ εδ ρ είες και οι μι­ σθοφόροι του Π τολεμαίου. Και οι δύο π λευ­ ρές πολέμησαν με πάθος και είχαν βαριές α­ πώλειες. Οι Ρόδιοι έχασαν, ανάμεσα σε πολ­ λούς άλλους, το ν Δ αμοτέλη ενώ από τη ν ο­ μάδα τω ν εισβολέω ν σ κοτώ θηκαν ο Αλκιμος, ο Μ αντίας και πολλοί από το υ ς υπόλοι­ πους οπλίτες. Α ρ κ ετο ί αιχμαλω τίστηκαν και ελάχιστοι κατόρθω σαν να περάσουν τις ροδιακές γραμμές και να επ ισ τρέφ ουν στο στρατόπ εδό τους.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΠΟ ΛΙΟ ΡΚΙΑΣ Οι σ υνεχόμενες απ οτυχίες οδήγησαν το ν Δ ημήτριο στο σχέδιο να καταβάλει τη ν πόλη με αποκλεισμό, π ερ ιμ ένο ντα ς να εξα ­ ντλ η θ ο ύ ν τα τρ όφ ιμα και τα εφ όδια τω ν πολιορκημένων. Οι Ρόδιοι όμως είχαν λάβει ε ­ π ανειλημμένα ενισχύσεις από το υ ς αντιπά­ λους του χωρίς ο στόλος του να κατορθώ σει να το υ ς εμποδίσει. Μια τέτο ια πολιορκία θα χ ρειαζόταν μεγάλα απ οθέματα χρόνου και σύντομα ο Δ ημήτριος π ληροφ ορήθηκε ό τι ο ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

π ατέρας του το ν χρειαζόταν αλλού. Ο Κάσσανδρος το ν π ίεζε και κινδύ νευ ε να χάσει τις βάσεις και το υ ς συμμάχους του στην Ελ­ λάδα. Οι Ρόδιοι από τη ν πλευρά το υ ς βιάζο­ νταν να τελειώ σ ουν τις εχθ ρο π ρ α ξίες για να ξεκινήσ ο υν και πάλι τις επ ικερδ είς εμπ ορι­ κές δ ρ α σ τη ριότητες. Είχαν αρχίσει να ε ξα ­ ντλούνται. Ο σύμμαχός το υ ς Π τολεμαίος το ύ ς είχε υποσχεθεί τρ όφ ιμα και 3.000 μι­ σ θοφόρους ακόμα, με ά λλες επ ισ τολές ό­ μως αργότερα το υ ς σ υμβούλευε να δ ε ­ χθο ύν τη ν ειρήνη αν ο Δ ημήτριος προσέφερε ευνοϊκούς όρους. Μ ετά από μεσολάβηση των Αθηναίων και τω ν Αιτωλών οι δύο π λευ­ ρές οδη γή θη κα ν σε συμβιβασμό το καλοκαί­ ρι του 304. Οι Ρόδιοι συμφώνησαν να είναι σύμμαχοι το υ Αντιγόνου, δ εν θα είχαν όμως υποχρέωση να το ν ενισχύουν σε επιχειρή­ σεις κατά το υ Π τολεμαίου. Θα παρέδιδαν 100 ομήρους το υ ς οποίους θα επ έλεγ ε ο Δημήτριος μ ετα ξύ τω ν πολιτών, όχι όμως από το υς άρχοντες. Θα ή τα ν απαλλαγμένοι από τη ν παρουσία φρουράς στην πόλη το υς. Οι όροι ήτα ν εξα ιρ ετικά ευνοϊκοί για το υς Ρόδιους και πολύ χ ειρ ό τερ ο ι από αυτούς που ο Δ ημήτριος θα μπορούσε να αποσπάσει αν δεχότα ν έναν συμβιβασμό σ την αρχή τη ς πολιορκίας. Η υπερβολική πίστη στις δυ-

ν α τό τη τές το υ και η υποτίμηση τω ν αντιπά­ λων το ν οδήγησαν να δ εχ θ ε ί τελικ ά με ανα­ κούφιση αυτό το ν συμβιβασμό. Παρά τη σ κληρότητα τω ν συγκρούσεων κατά τη διάρκεια τη ς πολιορκίας οι δύο αντί­ παλοι φ έρ θ η κα ν με ευγένεια και διπλωματι­ κότητα. Στη συνέλευση των Ροδίων κα τα τέ­ θ η κ ε πρόταση να καταστραφούν όλοι οι αν­ δρ ιά ντες και οι π ρο τομ ές το υ Αντιγόνου και το υ Δ ημητρίου που βρίσκονταν στην πόλη. Η σ υνέλευση τη ν απέρριψε με το σκεπτικό ότι αν νικούσαν θα αποκαθιστούσαν σ ύντο­ μα τις σχέσεις το υς με το υ ς αντιπάλους το υς. Αν πάλι έχαναν θα ή τα ν καλύτερο να μη το υ ς έχουν προσβάλει με α νόη τες και ά­ χρ η σ τες για τη ν άμυνα τη ς πόλης ενέρ γειες. Ο Δ η μή τριο ς από τη ν πλευρά το υ ανεχόταν να ζει και να εργά ζεται μέσα στο σ τρατόπ ε­ δό το υ ο Ρόδιος ζωγράφος Π ρω τογένης. Το σπίτι το υ τελ ευ τα ίο υ βρισκόταν από πριν στην περιοχή και ή τα ν το μόνο που ο Δημήτρ ιο ς δ ιέ τα ξε να αφήσουν άθικτο. Ο ταν μά­ λιστα ρώτησε το ν Π ρω τογένη αν φ οβάται ο ζωγράφος το υ απάντησε: «Γνωρίζω πως πο­ λεμ ά ς τη Ρόδο και όχι τις Τέχνες». Φ εύγοντας ο Δ ημήτριος άφησε στους Ρόδιους τις π ολεμ ικές του μηχανές. Οι Ρόδι­ οι τις συγκέντρω σαν και με τα υλικά τους

Αναπαράσταση π ο λιο ρ κ η τικ ο ύ κριού. Η σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν η π ο λιο ρ κ η τικ ή μηχανή ε ξ ε λ ίχ θ η κ ε τα χ ύ τα τα το ν 4ο αι. π.Χ. Την εποχή τω ν επιγόνω ν του Μ ε γ ά λ ο υ Α λεξά ν δ ρ ο υ είχαν δ η μ ιο υ ρ γ η θ ε ί τε ρ ά σ τια κ ρ ιο φ ό ρ α ο χή μ α τα , γνω σ τά μ ε το όνομα "χελώ νες" Ο κριός τη ς “χ ε λ ώ ν α ς " βρ ισ κότα ν μ έσ α σ 'έ ν α όχημα μ ή κ ο υ ς 16 μ έτρ ω ν κα ι ύψ ους 10 μέτρω ν. Μ έσ α σ το σ τέ γ α σ τρ ό το υ ο κριός σ τη ρ ιζ ό τα ν πάνω σε τρ ο χίσ κ ο υ ς και σ υρόταν εμπ ρός-π ίσω μ ε σχοινιά. Η σ τέ γ η ή τα ν κ α τα σ κ ευ α σ μ έν η από ξύ λο δρ υ ό ς, που κ α ίγ ε τα ι δύσ κολα . Πάνω από α υ τή το π ο θ ετο ύ σ α ν ένα στρώ μα από χλω ρά καλάμια . Η ε ξω τερ ικ ή επ ιφ ά νεια κ α λ υ π τό τα ν από φ ύκια ή άχυρα β ο υ τη γ μ έν α σ το νερό ή σ το ξίδ ι και το π ο θ ε τη μ έ ν α ανά μεσ α σε δύο σ τρ ώ μ α τα από δ έρ μ α τα βοδιώ ν (πίν. το υ Θ άνου Β ασ ιλικού για τη "ΣΙ"),

κατασκεύασαν το άγαλμα το υ προστάτη το υ ς Ηλιου, το ν π ερίφ ημο Κολοσσό, που επί δ εκ α ετίες δέσποζε στην πόλη τους. Το ά­ γαλμα κατασκεύασε ο γλύπ της Χάρης από τη Λίνδο, μ α θη τής το υ Λύσιππου. Είχε ύψος τρ ιά ντα μ έτρ α και η κατασκευή το υ κράτησε δώ δεκα χρόνια. Το 225 π.Χ. γ κρ εμ ίσ τη κε από σεισμό και τα υπολείμματά το υ έμ εινα ν εκ εί μέχρι το 657 μ.Χ„ οπ ότε Σαρακηνοί π ειρατές τα σ υ νέλεξα ν και τα πούλησαν (για να τα μ ε­ τα φ έρ ο υ ν χρειάστηκαν 900 καμήλες). Τους συμμάχους το υ ς Λυσίμαχο και Κάσσανδρο οι Ρόδιοι το υ ς τίμησαν σ τήνοντας το υ ς αν­ δ ριά ντες τους. Σ το ν Π τολεμαίο επιφύλαξαν θ εϊκ έ ς τιμ ές και το υ απένειμαν το προσωνύμιο Σωτήρ. Ο βασιλιάς τη ς Αιγύπτου τιμ ήθ ηκε με τέμ εν ο ς που π εριβαλλόταν από σ τοές μήκους 200 μέτρω ν σε κάθε πλευρά του. Η πολιορκία τη ς Ρόδου ήτα ν μια από τις κορυφαίες σ τιγμές στην π εριπετειώ δη ζωή του Δ ημητρίου του Π ολιορκητή, Παρά τη ν α­ ποτυχία το υ το σ θένος και η ευρ ημ α τικό τητα που επ έδ ειξε δικαίωσαν το προσωνύμιο

του. Η σύγκρουση των Διαδόχων συνεχίστη­ κε και κατά τη διάρκεια τη ς ο Δ ημήτριος γνώρισε τη ν ή ττα και το ν θάνατο στην αιχ­ μαλωσία. Ο γιος του όμως, Αντίγονος Γονατάς, κατόρθω σε να κερδίσ ει το ν θ ρόνο της Μ ακεδονίας και οι απόγονοι το υ Π ολιορκητή π ερ έμ εινα ν στον θρόνο το υ Μ εγάλου Α λ ε­ ξάνδρου μέχρι τη ν κατάκτηση τη ς π εριοχής από το υ ς Ρωμαίους. Επρόκειτο για ένα Βασί­ λ ειο πολύ μ ικρό τερ ο από α υτό που είχε ονει­ ρ ευ τεί ο ιδρυτής τη ς δυνασ τείας Αντίγονος ο Μ ονόφθαλμος, αλλά ένδ ο ξο και αντάξιο μιας τόσο σ ημαντικής γενιάς ηγεμόνων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

15

Α θή ν α , 1993. (4) P ete r G reen: ALEXANDER TO ACTIUM, THE H ELLENIST/CAG E, Tham es an d Hudson, London, 1993. (5) ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ TOY Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘ Ν Ο ΥΣ, Ε κ δ ο τικ ή Α θηνώ ν, Α θή να , 1973. (6) Π α ν α γ ιώ τη Κ ανελλόπ ο υλου: ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ ΤΗΣ Α Ρ Χ Α ΙΑ Σ Ε Λ Λ Α Δ Α Σ , Ε κδόσ εις Διον. Γ ια λέλ η ς, Α θή να , 1982. (7) Γεώ ργιος Σ τα ϊν χ ά ο υ ερ : Ο Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ Σ Τ Η Ν ΑΡΧΑ ΙΑ Ε Λ Λ Α Δ Α , Ε κδόσ εις Π απ αδήμα, Α θή να , 2000. (8) Frank W allbank: Ο Ε Λ Λ Η Ν ΙΣΤ ΙΚ Ο Σ Κ Ο Σ Μ Ο Σ , Ε κ δ ό σ εις Β άνια ς, Θ εσσαλονίκη, 1993. (9) Ulrich Wllcken: ΑΡΧΑΙΑ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ , Ε κ δ ό σ εις Π απ αζήση, Α θή να , 1976.

(1) Π λο ύ τα ρ χ ο ς : Β ΙΟ Ι Π Α Ρ Α Λ Λ Η Λ Ο Ι, Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ . (2) Δ ιό δ ω ρ ο ς Σ ικ ελ ιώ τη ς : ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΚ Η Β ΙΒ Λ ΙΟ Θ Η Κ Η . (3) Johann G ustav Droysen: ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΩΝ Δ ΙΑ Δ Ο Χ Ω Ν ΤΟΥ Μ ΕΓΑ ΛΟ Υ Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Ο Υ , μ ετά φ ρ α σ η Ρ Α π ο σ το λίδ η , "Ε λ ευ θ ερ ο τυ π ία ", ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ

"ΘΑΛΑΣΣΙΟΣ ΛΕΩΝ" ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΕΙΣΒΟΛΗΣ ΣΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ Β Α ΓΓΕ Λ Η Σ ΚΟ Ν ΤΟ Π Α Ν ΤΕΛΗ Σ

ΤΟ Κ Α Λ Ο Κ Α ΙΡ Ι ΤΟΥ 1940 0 Π Ε ΙΘ Α Ρ Χ Η Μ Ε Ν Ο Σ ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΟΥ

Γ

ΡΑΙΧ, ΥΠΟ ΤΗΝ ΤΟ ΛΜ Η Ρ Η Δ ΙΟ ΙΚ Η Σ Η

Κ Α ΙΝ Ο Τ Ο Μ Ω Ν ΣΤΡΑΤΗΓΩΝ, ΕΙΧΕ ΠΕΤΥΧΕI ΣΕ Λ ΙΓ Ε Σ Μ Ε Ρ Ε Σ Ο,ΤΙ Δ Ε Ν ΕΙΧΕ ΚΑΤΑΦΕΡΕΙ 0 ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΣ Γ Ε Ρ Μ Α Ν ΙΚ Ο Σ ΣΤΡΑΤΟΣ ΣΕ ΤΕΣΣΕΡΑ Χ Ρ Ο Ν ΙΑ Σ Κ Λ Η Ρ Ω Ν Μ Α Χ Ω Ν ΚΑΤΑ ΤΗ Δ ΕΥ ΤΕΡ Η Δ Ε Κ Α Ε Τ ΙΑ ΤΟΥ 20ού Α ΙΩ Ν Α : ΤΗ ΣΥ Ν Τ Ρ ΙΒ Η ΤΩΝ ΔΥΤΙΚΩ Ν Σ Υ Μ Μ Α Χ ΙΚ Ω Ν Δ Υ Ν Α Μ Ε Ω Ν Κ Α Ι ΤΗ ΣΥ Ν Θ Η Κ Ο Λ Ο ΓΗ Σ Η ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ. ΤΟ Μ Ο Ν Ο Ε Μ Π Ο Δ ΙΟ ΣΤΗ Ν ΑΠ Ο ΛΥΤΗ Γ Ε Ρ Μ Α Ν ΙΚ Η Ν ΙΚ Η ΗΤΑΝ Μ ΙΑ Κ Λ Ο Ν ΙΣ Μ Ε Ν Η , ΛΟ ΓΩ ΤΗΣ Α Π Ο Σ Υ Ν Θ Ε Σ Η Σ ΤΟΥ ΕΚΣΤΡΑΤΕΥΤΙΚΟΥ ΤΗΣ ΣΩ Μ ΑΤΟ Σ, ΒΡ ΕΤΑ Ν ΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ Η Ο Π Ο ΙΑ, Ο Π Ω Σ ΠΑΝΤΑ, Α Π Ο Λ Α Μ Β Α Ν Ε ΤΗΝ ΑΣΦ Α ΛΕ ΙΑ Π Ο Υ ΤΗΣ Π Ρ Ο ΣΕΦ ΕΡΕ Η Θ ΑΛΑ ΣΣΑ ΤΗΣ Μ ΑΓΧΗΣ. Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΠΡΑΞΗ ΤΟΥ

16 **

Π Ο ΛΕ Μ Ο Υ, ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΓΕ Ρ Μ Α Ν Ο Υ Σ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥΣ, ΘΑ ΗΤΑΝ Η Α Π Ο Β Α Σ Η ΣΤΟ Ν Η ΣΙ, ΓΙΑ ΤΗΝ Ο ΠΟ ΙΑ ΚΑΤΑΣΤΡΩΘΗΚΕ ΤΟ Σ Χ Ε Δ ΙΟ "Θ Α Λ Α ΣΣΙΟ Σ ΛΕ Ω Ν ".

Β ρ ετα ν ικ ό π α ρ ά κτιο φυλάκιο.

ο κ α λ ο κ α ίρ ι το υ 1940 η κ α τ ά ­ σ τα σ η γ ια τη Β ρ ε τα ν ικ ή Α υ ­ τ ο κ ρ α τ ο ρ ία φ ά ν τ α ζ ε τ ρ α γ ι­ κή: η τ τ η μ έ ν η σ τη ν η π ε ιρ ω τικ ή Ε υ ρ ώ ­ πη, χ ω ρ ίς σ υ μ μ ά χ ο υ ς , μ ε τ ο ν σ τό λ ο τ η ς δ ιε σ π α ρ μ έ ν ο σ τα π έ ρ α τα τ η ς γ η ς γ ια να π ρ ο α σ π ίσ ει τ α α π ο ικ ια κ ά τ η ς σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α κα ι μ ε έ ν α ν α ν τίπ α λ ο π ου δ έσ π ο ζε σ τη ν ή π ε ιρ ο , δ ε ν ε ίχ ε τίπ ο τα ά λ λ ο να α ν α μ έ ν ε ι ε κ τ ό ς από τ η β έ β α ιη κα ι κ α τά πάσα π ιθ α ν ό τη τα ε π ιτ υ χ η μ έ ν η α π όβ α σ η τω ν ν ικ η φ ό ­ ρω ν κα ι ε μ π ε ιρ ο π ό λ ε μ ω ν γ ε ρ μ α ν ι­ κώ ν σ τ ρ α τ ε υ μ ά τ ω ν σ τα π α ρ ά λ ιά τη ς . Η α π όβ α σ η δ ε ν π ρ α γ μ α τ ο π ο ιή θ η κ ε π ο τέ , κ α θ ώ ς σ ε κα μ ία χ ρ ο ν ικ ή σ τιγ μ ή δ ε ν ε κ π λ η ρ ώ θ η κ α ν οι π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ις ο ι ο π ο ίε ς θ α σ υ ν η γ ο ρ ο ύ σ α ν σ τη ν ε υ ­ ν ο ϊκή τ η ς ε ξ έ λ ιξ η . Ο ι σ υ ν ε χ ό μ ε ν ε ς α ­ ν α β ο λ έ ς και η τ ε λ ικ ή μ α τα ίω σ η τ η ς ε ­ π ιχ είρ η σ η ς "Θ α λά σ σ ιο ς Λ έω ν " σ η μ α ­ τ ο δ ό τ η σ α ν τ η ν α ρ χ ή τ η ς α ν τ ίσ τ ρ ο ­ φ η ς μ έ τ ρ η σ η ς γ ια τ ο Γ' Ράιχ.

Τ

Α σκηση π ρ ο ετο ιμ α σ ία ς για το ν "Θαλάσσιο Λ έ ο ν τ α ", κ οντά σ το Καλαί.

ΑΝΕΛΠΙΣΤΗ ΝΙΚΗ Τ η ν α υ γ ή τ η ς 10ης Μ α ϊο υ 1940 ο Γ ε ρ μ α ν ικ ό ς Σ τ ρ α τ ό ς ά ρ χ ισ ε τ η ν επ ί­ θ ε σ ή τ ο υ ε ν α ν τ ίο ν το υ Β ελ γ ίο υ , τ η ς Ο λ λ α ν δ ία ς κα ι τ η ς Γα λλίας. Η τ α χ ύ τ α ­ τ η π ρ ό ο δ ο ς τω ν επ ιχ ειρ ή σ εω ν , σ τη ν ο π ο ία σ υ ν ε τ έ λ ε σ ε και η α π ου σ ία α ­ ξ ιό μ α χ η ς γ α λ λ ικ ή ς ε φ ε δ ρ ε ία ς , ξ ά φ ­ ν ια σ ε ακόμα κα ι τη ν O KW (O berkom m ando der W ehrm acht: Ανώ ­ τ α τ η Δ ιο ίκ η σ η Ε νόπ λω ν Δ υ ν ά μ εω ν ). Μ έ χ ρ ι τ ις 19 Μ α ϊο υ η κ α τά σ τα σ η γ ια τ ο υ ς σ υ μ μ ά χ ο υ ς έ μ ο ια ζ ε α π ελ π ισ τι­ κή, κ α θ ώ ς τρ ία γ ε ρ μ α ν ικ ά τ ε θ ω ρ α κ ι­ σ μ έ ν α σ ώ μ α τα σ τρ α το ύ ε ίχ α ν κ α τ α ­ φ έ ρ ε ι να εισ χ ω ρ ή σ ο υ ν β α θ ιά σ το γ α λ λ ικ ό έ δ α φ ο ς , δ ια σ π ώ ν τα ς τ ο μ έ ­ τω π ο κα ι κ ό β ο ν τ α ς τ ο ν σ υ μ μ α χ ικ ό σ τρ α τό σ τα δ ύ ο . Η κ α τε π ε ίγ ο υ σ α σ υ μ μ α χ ικ ή σ ύ μ π τυ ξη π ρ α γ μ α το π ο ιή θ η κ ε μ ε κ α θ υ σ τέ ρ η σ η τρ ιώ ν η μ ε ­ ρώ ν, δ ίν ο ν τ α ς χ ρ ό ν ο σ τα ά ρ μ α τα τω ν Γ κ ο υ ν τέ ρ ια ν , Χ ο θ κα ι Ρ ά ινχα ρ τ, μ ε τ η ν υ π ο σ τή ρ ιξη ε ν ισ χ ύ σ εω ν π εζικ ο ύ , να δ ιε υ ρ ύ ν ο υ ν τ ο ρ ή γ μ α κα ι να α π ο ­ κ ό ψ ο υ ν π λή ρ ω ς τ ις π ρ ο ω θ η μ έ ν ε ς σ το Β έ λ γ ιο γ α λ λ ικ έ ς και α γ γ λ ικ έ ς δ υ ­ ν ά μ ε ις . Η μ ά χ η τ η ς Γα λλίας ε ίχ ε κ ρ ιθ ε ί και τ ο μ ό ν ο π ου μ π ο ρ ο ύ σ α ν να π ράξ ο υ ν οι σ τ ρ α τ ιώ τ ε ς τ η ς Κ ο ιν ο π ο λ ιτε ί­ α ς ή τ α ν να σ π εύ σ ο υ ν σ τα λ ιμ ά ν ια τ η ς Μ ά γ χ η ς γ ια να δ ια φ ύ γ ο υ ν σ τη ν π α­ τρ ίδ α τ ο υ ς . Ο μ ω ς μ έ χ ρ ι τ ις 24 Μ α ϊο υ ο Γ κ ο υ ν τ έ ρ ια ν ε ίχ ε κ α τ α λ ά β ε ι τη Β ο υ λ ώ ν η κα ι ε ίχ ε π ε ρ ικ υ κ λ ώ σ ε ι τ ο Κ αλαί, τ α δ ύ ο κ ύ ρ ια λ ιμ ά ν ια σ τα σ τ ε ­ νά. Π α ρ ά λ λ η λ α ε ίχ ε φ τ ά σ ε ι σ ε α π ό ­ σ τα σ η 32 χ ιλ ιο μ έ τ ρ ω ν απ ό τ η ν α κ τή τ η ς Δ ο υ ν κ έ ρ κ η ς , σ τη ν π ό λ η Γ κ ρ α β ελέν. Τη σ τιγ μ ή π ου φ α ιν ό τα ν ό τ ι μ ό ν ο

Δ ο κ ιμ ή ενός "υ π ο β ρ υ χ ίο υ "ά ρ μ α το ς ε ν 'ό ψ ε ι τη ς απόβασης. Τελικά τα τε& ω ρ α κ ιμ ένα α υ τά φάνηκαν χρ ήσιμα σ το υ ς Γερ μ ανούς ό τα ν χ ρ ειά σ τη κ ε να διασχίσουν τα ρω σικά π οτά μια.

Εκπ αίδευση για την απόβαση, μ έσ α σε γαλλικό λιμάνι. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

lg ■■

_ ε έ ν α θ α ύ μ α θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε να δ ια φ ύ γ ε ι τ ο Β ρ ε τ α ν ικ ό Ε κ σ τ ρ α τ ε υ τ ικ ό Σ ώ μα 5EF British E xpe ditio na ry Force), α υ τό σ υ ν τ ε λ έ σ τ η κ ε : Η α ν ώ τα τη γ ε ρ μ α ν ικ ή δ ι­ ο ίκ η σ η δ ιέ τ α ξ ε να σ τα μ α τή σ ε ι η π ρ ο έ ­ λα σ η τω ν τε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν ω ν ε π ε ιδ ή τ η ν ε ξ ο λ ό θ ρ ε υ σ η τω ν Β ρ ε τα ν ώ ν θ α α ν ελ ά μ β α ν ε η L uftw a ffe (1). Η υ π ε ρ ε κ τίμ η σ η τω ν δ υ ν α τ ο τ ή τ ω ν τ η ς Γ ε ρ μ α ν ικ ή ς Α ε ρ ο ­ π ο ρ ία ς κα ι η υ π ο τίμ η σ η τ η ς β ρ ε τ α ν ικ ή ς ν α υ τ ο σ ύ ν η ς κ α τ έ σ τη σ α ν δ υ ν α τό τ ο ν ά­ θ λ ο τ η ς Δ ο υ ν κ έ ρ κ η ς . Ο τα ν κ α τά τ η δ ιά ρ κ ε ια τ η ς ε π ιχ ε ίρ η σ η ς "D ynam o" η O K W α ν τ ιλ ή φ θ η κ ε τ ι σ υ ν έ β α ιν ε "κ ά τω απ ό τη μ ύ τη " τω ν τε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν ω ν τ η ς σ τρ α τιώ ν , ή τ α ν π ολύ α ρ γά . Α π ό τ ις 27 Μ α ϊο υ μ έ χ ρ ι τ ις 4 Ιο υ ν ίο υ ε ίχ α ν α π ο μ α ­ κ ρ υ ν θ ε ί, μ ε κ ά θ ε π λ ω τό μ έσ ο , 338.226 Β ρ ε τα ν ο ί κα ι Γά λλοι σ τρ α τιώ τε ς . Τ η ν 21η Ιο υ ν ίο υ ή λ θ ε η ώ ρα τ η ς σ υ ν ­ θ η κ ο λ ό γ η σ η ς γ ια τη Γαλλία. Σ το δ ά σ ο ς τ η ς Κ ο μ π ιέ ν η ς , σ το β α γ ό ν ι ό π ο υ ε ίχ ε υ ­ π ο γ ρ ά φ ει η π α ρ ά δ ο σ η τ η ς Γ ερ μ α ν ία ς κ α τά τ ο ν π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ο π ό λ ε μ ο , ο Α δ ό λ φ ο ς Χ ίτ λ ε ρ π ή ρ ε τ η ν π ο λ υ π ό θ η τη ε κ δ ί­ κη σ ή το υ . Ο Γ ε ρ μ α ν ό ς π ο λ έ μ α ρ χ ο ς ε ίχ ε κ ά θ ε λ ό γ ο να ε ίν α ι π ε ρ ή φ α ν ο ς : Α υ ­ σ τρ ία , Τ σ εχ ο σ λο β α κία , Π ο λ ω νία , Δ α νία , Φ ιν λ α ν δ ία , Ν ο ρ β η γ ία , Β έλ γ ιο , Ο λ λ α ν δ ία και Γαλλία ε ίχ α ν ε ν σ ω μ α τ ω θ ε ί σ το «χι­ λ ιό χ ρ ο ν ο » Γ' Ράιχ, ε ί τ ε μ ε π ο λ ιτ ικ έ ς μ η ­ χ α ν ο ρ ρ α φ ίε ς κα ι ε κ β ια σ μ ο ύ ς , ε ί τ ε μ ε τ η ν α ξιο π ο ίη σ η τ η ς υ π ε ρ ο χ ή ς τ η ς W ehrm acht. Η Β ρ ε τα ν ικ ή Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ία έ μ ε ιν ε ο λ ο μ ό ν α χ η να α ν τιμ ε τω π ίσ ε ι τ η γ ε ρ μ α ­ ν ικ ή σ τρ α τιω τικ ή μ η χ α ν ή . Για τ η ν τρ ο π ή τω ν π ρ α γ μ ά τω ν μ ε γ ά λ ο μ ε ρ ίδ ιο ε υ θ ύ ­ ν η ς ε ίχ ε η ίδια η β ρ ε τ α ν ικ ή η γ εσ ία , κ α ­ θ ώ ς « έσ τρ ω σ ε τ ο χ α λί» σ τις δ ιπ λ ω μ α τικ έ ς ε π ιτ υ χ ίε ς τ ο υ Χ ίτ λ ε ρ μ ε τ ις ο π ο ίε ς π ρ ο σ α ρ τή θ η κ α ν σ το Ράιχ η Α υ σ τρ ία κα ι η Τ σ εχ ο σ λ ο β α κ ία . Μ π ο ρ ο ύ σ ε να α ν τισ τρ α φ ε ί η ε ξ α ιρ ε τ ικ ά δ υ σ χ ε ρ ή ς , γ ια τ η Β ρ ε τα ν ία , κ α τά σ τα σ η ; Η π ίσ τη σ τη ν τ ε ­ λ ικ ή β ρ ε τ α ν ικ ή ε π ικ ρ ά τη σ η π ρ έ π ε ι να φ ά ν τ α ζ ε τ ο λ ιγ ό τ ε ρ ο ο υ το π ικ ή ε κ ε ίν η τ η ν επ ο χ ή γ ια ό λ ο υ ς , ε κ τ ό ς ίσω ς από τ ο υ ς θ α ρ ρ α λ έ ο υ ς κα ι « ξ ε ρ ο κ έ φ α λ ο υ ς » Β ρ ε τ α ν ο ύ ς κα ι τ ο ν α ν τ ά ξ ιο η γ έ τ η τ ο υ ς , Ο υ ίν σ το ν Τσ ώ ρτσ ιλ. Ο Α δ ό λ φ ο ς Χ ίτλ ε ρ , α γ ν ο ώ ν τα ς τ η β ρ ε τ α ν ικ ή ιδ ιο σ υ γ κ ρ α ­ σία, θ ε ώ ρ η σ ε ω ς δ ε δ ο μ έ ν η τ η ν ε π ιθ υ ­ μία τω ν ν η σ ιω τώ ν να σ υ ν ά ψ ο υ ν ε ιρ ή ν η χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό είν α ι τ ο ό τ ι δ ια τ ά χ θ η κ ε μ ε ρ ικ ή α π ο σ τρ ά τε υ σ η κα ι μ έ ρ ο ς τ η ς β ιο μ η χ α ν ία ς ε π έ σ τ ρ ε ψ ε σ τη ν π α ρ α γω ­ γ ή ε μ π ο ρ ικ ώ ν αγα θώ ν. Τ η ν ά π οψ η τ ο υ φ ύ ρ ε ρ σ υ μ μ ε ρ ίζ ο ν τα ν , ο ύ τ ε λ ίγ ο ο ύ τ ε π ολύ, ό λ ο ι σ χ ε δ ό ν ο ι Ε υρ ω π α ίο ι, π ο λ λ ο ί απ ό τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς δ ε ν είχ α ν π ρ ο β ά λ ε ι τ η ν π α ρ α μ ικ ρ ή α ν τίσ τα σ η σ τη γ ε ρ μ α ν ι­ κή ε π ε κ τ α τ ικ ό τ η τ α , ο ύ τ ε ό τα ν α π ειλ ή θ η κ ε η ίδια τ ο υ ς η ε λ ε υ θ ε ρ ία . Ο τα ν λ ο ι­ π ό ν η μ ε γ α λ ό ψ υ χ η , γ ια τα γ ε ρ μ α ν ικ ά δ ε δ ο μ έ ν α , π ρ ό τα σ η ε ιρ ή ν η ς τ ο υ Χ ίτ λ ε ρ π ρ ο ς τ ο υ ς Β ρ ε τ α ν ο ύ ς έ π ε σ ε σ το κ ε ν ό , η ο ρ γ ή κα ι η έ κ π λ η ξ η τ ο υ δ ικ τ ά τ ο ρ α κα ι τω ν σ τρ α τη γ ώ ν τ ο υ ή τ α ν μ ε γ ά λ η : ο ι ν η -

Σ τ ΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σ ιώ τε ς ή τ α ν π ρ ό θ υ μ ο ι να π ο λ ε μ ή σ ο υ ν ό χ ι γ ια τη δ ικ ή τ ο υ ς ε λ ε υ θ ε ρ ία (α υ τή τ ο ύ ς τ η χ ά ρ ιζ ε ο « γ ε ν ν α ιό δ ω ρ ο ς » α λ λ ά σ υ χ νά ψ ε υ δ ό μ ε ν ο ς ν ικ η τ ή ς ), α λ λ ά γ ια τ η ν ε λ ε υ θ ε ρ ία τω ν λ α ώ ν τ η ς Ε υρ ώ π η ς κα ι ε ιδ ικ ά τω ν Γά λλω ν (2). Η έ κ π λ η ξ η τ ο υ Χ ίτ λ ε ρ ή τ α ν τό σ ο μ ε ­ γ ά λ η ώ σ τε α ρ ν ή θ η κ ε να π ισ τέ ψ ε ι τ η θ έ ­ λ η σ η τω ν Β ρ ε τα ν ώ ν να α ν τισ τα θ ο ύ ν : ν ό μ ιζ ε ό τ ι μ π λ ό φ α ρ α ν και α ρ γ ά ή γ ρ ή γ ο ­ ρα θ α « σ υ ν ε τίζ ο ν τα ν » . Τ ελικ ά σ τις 16 Ιο υ λ ίο υ , α φ ο ύ ε ίχ α ν σ π α τ α λ η θ ε ί π ο λ ύ τ ι­ μ ε ς ε β δ ο μ ά δ ε ς , έ λ α β ε τ η ν α π ό φ α σ η να εκ δ ώ σ ε ι τ η ν Ο δ η γ ία Αρ. 16 γ ια τ η ν π ρ ο ε ­ το ιμ α σ ία τ η ς α π ο β α τικ ή ς ε π ιχ είρ η σ η ς ε ν α ν τ ίο ν τ η ς Β ρ ε τα ν ία ς : "Ε φ ό σ ο ν η Α γ ­ γλία , π α ρ ά τ η σ τρ α τιω τικ ά α ν έλ π ιδ η κ α ­ τά σ τα σ ή τ η ς , α κ ό μ α δ ε ν δ ε ίχ ν ε ι σ η μ ά ­ δ ια ε π ιθ υ μ ία ς να σ υ μ β ιβ α σ τε ί, α π ο φ ά σ ι­ σα να ε το ιμ ά σ ω μ ια α π ο β α τικ ή ε π ιχ ε ίρ η ­ ση ε ν α ν τ ίο ν τ η ς κα ι α ν κ α τ α σ τ ε ί α π α­ ρ α ίτ η τ ο να τ η ν ε κ τ ε λ έ σ ω . Σ τό χ ο ς τ η ς ε ­ π ιχ είρ η σ η ς είν α ι να κ α τ α σ τ ρ α φ ε ί η α γ γ λ ικ ή γ η ω ς βά σ η γ ια τ η δ ιε ξα γ ω γ ή π ο λ έ μ ο υ κ α τ ά τ η ς Γ ε ρ μ α ν ία ς κα ι α ν ε ί­ να ι α π α ρ α ίτη το να κ α τ α λ η φ θ ε ί ο λ ο κ λ η ­ ρ ω τικ ά ". Η ο δ η γ ία μ α ρ τ υ ρ ε ί τ η ν π ίσ τη τ ο υ Χ ίτ λ ε ρ ό τ ι ο φ ό β ο ς τ η ς α π ό β α σ η ς ή τ α ν α ρ κ ε τ ό ς γ ια να π ρ ο κ α λ έ σ ε ι τ η β ρ ε τ α ν ι­ κ ή π α ρ ά δ ο σ η . Ο π ω ς κα ι α ν ε ίχ α ν τα π ρ ά γ μ α τα , η ε π ιχ είρ η σ η έ λ α β ε τ ο κ ω δ ι­ κ ό ό ν ο μ α « Θ α λά σ σ ιο ς Λ έω ν » κα ι ο ι π ρ ο ­ ε τ ο ιμ α σ ίε ς γ ι1α υ τ ή ν θ α έ π ρ ε π ε να ε ίχ α ν ο λ ο κ λ η ρ ω θ ε ί μ έ χ ρ ι τ α μ έσ α τ ο υ Α υ γ ο ύ σ το υ .

Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΙΔΕΑΣ ΚΑΙ Ο ΣΧΕΔ ΙΑΣΜ Ο Σ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ Σ τις 23 Σ ε π τ ε μ β ρ ίο υ 1939, λ ίγ ε ς μ έ ­ ρ ε ς μ ε τ ά τ η ν κ ή ρ υ ξη τ ο υ π ο λ έ μ ο υ , ο Α ­ δ ό λ φ ο ς Χ ίτ λ ε ρ ε ίχ ε μ ια σ υ ν ά ν τη σ η μ ε τ ο ν α ρ χ η γ ό το υ S eekrie gsleitu ng (Α νώ τα ­ τ η Ν α υ τικ ή Δ ιο ίκ η σ η - κ υ ρ ιο λ ε κ τ ικ ά : Α ρ ­ χ η γ ία Θ α λά σ σ ιο υ Π ο λ έ μ ο υ ), α ρ χ ιν α ύ α ρ χο Ρ α ίν τερ , σ το π α ρ α θ α λ ά σ σ ιο θ έ ρ ε τ ρ ο Ζ ό π ο τ κ ο ν τ ά σ το Ν τά ν τσ ιχ . Ο Ρ α ίν τε ρ α ­ φ ο ύ α ν έ φ ε ρ ε τ η ν κ α τά σ τα σ η σ τη Β α λ τι­ κή, σ τη Β ό ρ ε ια θ ά λ α σ σ α κα ι σ το ν Α τ λ α ­ ν τ ικ ό , ρ ώ τη σ ε τ ο ν Χ ίτ λ ε ρ τ ι μ έ τ ρ α θ α έ ­ π ρ επ ε να λ η φ θ ο ύ ν κ α τά τ η ς Α γ γ λ ία ς κα ι τ η ς Γα λλία ς σ ε π ερ ίπ τω σ η π ου θ α κ α θ ί­ σ τα το α ν α γ κ α ία η σ υ ν έχ ισ η τ ο υ π ο λ έ ­ μ ο υ ε ν α ν τ ίο ν τ ο υ ς . Ε κ ε ίν ο ς α π ά ν τη σ ε ό τι μ έσ α σ ε δ ύ ο ε β δ ο μ ά δ ε ς θ α ε ίχ ε π ρ ο χ ω ρ ή σ ει σ τη ν π α ρ ο υ σ ία σ η τ η ς π ο λ ι­ τ ικ ή ς κ α τά σ τα σ η ς σ το υ ς α ν ώ τα το υ ς δ ι­ ο ικ η τ έ ς τ ο υ κα ι τ ό τ ε θ α α ν α κ ο ίν ω ν ε τ η ν π ο λ ιο ρ κ ία τ η ς Β ρ ε τα ν ία ς , η ο π ο ία θ α υ ­ λ ο π ο ιε ίτ ο απ ό τ ο K riegsm arine (Π ο λ ε μ ι­ κό Ν α υ τικ ό ) σ ε σ υ ν ερ γ α σ ία μ ε τη Luftw affe. Α π ό τ ο ν φ ύ ρ ε ρ δ ε ν έ γ ιν ε κ α ­ μία ν ύ ξ η γ ια τ ο ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο α π ό β α σ η ς σ τα β ρ ε τ α ν ικ ά νη σ ιά , ο ύ τ ε τ ό τ ε , ο ύ τ ε α ρ γ ό τε ρ α . Η ιδ έ α τ η ς ε κ π ό ν η σ η ς ε ν ό ς σ χ εδ ίο υ

α π ό β α σ η ς α ν ή κ ε ι α π ο κ λ ε ισ τικ ά σ το ν Ρ α ίν τερ . Π α ρ ά τ ο γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι το K riegsm arine ε ίχ ε ε ιδ ο π ο ιη θ ε ί απ ό τ ο ν Σ τ ρ α τ ό (H eer) ό τι, σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ ις ε κ τ ι ­ μ ή σ ε ις το υ , ο π ό λ ε μ ο ς σ τη Δ ύσ η θ α ή ­ τ α ν μ α κ ρ ο χ ρ ό ν ιο ς , σ κ λ η ρ ό ς κα ι α ιμ α τ η ­ ρ ό ς, ο ν α ύ α ρ χ ο ς δ ε ν ή θ ε λ ε να β ρ ε θ ε ί α ­ π ρ ο ε τ ο ίμ α σ τ ο ς μ π ρ ο σ τά σ το ε ν δ ε χ ό μ ε ­ ν ο σ υ ν έχ ισ η ς τ ο υ π ο λ έ μ ο υ , μ ε τ ά απ ό πι­ θ α ν ή ή τ τ α τ η ς Γαλλίας. Α λ λ ω σ τε η μ ε ­ τ α φ ο ρ ά τω ν α π α ρ α ίτη τω ν σ τρ α τιω τικ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν σ τη β ρ ε τ α ν ικ ή γ η θ α ή τα ν ε υ θ ύ ν η τ ο υ Ν α υ τικ ο ύ . Σ τ ις 15 Ν ο ε μ β ρ ί­ ου ο Ρ α ίν τε ρ δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε μ ια μ ικ ρ ή ο ­ μ ά δ α υπό τ ο ν α ρ χ η γ ό τ ο υ ν α υ τ ικ ο ύ επ ι­ τ ε λ ε ίο υ , α ν τιν α ύ α ρ χ ο Σ ν ίβ ιν τ, η οπ οία κ α λ ε ίτ ο να μ ε λ ε τ ή σ ε ι μ ια π ιθ α ν ή α π ό ­ βα σ η σ τη Β ρ ε τα ν ία , απ ό κ ά θ ε π λ ευ ρ ά . Τα μ έ λ η τ η ς τ ρ ιμ ε λ ο ύ ς ο μ ά δ α ς ο ρ κ ίσ τη ­ κα ν α π ό λ υ τη μ υ σ τ ικ ό τ η τ α κα ι ο ι υ φ ι­ σ τά μ ε ν ο ι τ ο υ α ν τιν α υ ά ρ χ ο υ , υ π ο ν α ύ α ρ ­ χ ο ς Φ ρ ίκ ε κα ι π λ ο ία ρ χ ο ς Ρ ά ιν ικ ε, έπιασ αν α μ έσ ω ς δ ο υ λ ε ιά . Το π ρ ό β λ η μ α σ το ο π ο ίο κ α λ ο ύ ν τ ο να δ ώ σ ο υ ν λύσ η ή τα ν ε ν τ ε λ ώ ς ν έ ο γ ι1 α υ τ ο ύ ς κ α θ ώ ς , ε ν ώ ε ί­ χ α ν γ ίν ε ι κ α τά κ α ιρ ο ύ ς μ ε τ α φ ο ρ έ ς σ τ ρ α τ ε υ μ ά τ ω ν σ ε μ ε γ ά λ η κ λ ίμ α κ α , π ο τέ κ α τά τ ο π α ρ ε λ θ ό ν δ ε ν ε ίχ ε σ χ ε δ ια σ τε ί απ ό τ ο γ ε ρ μ α ν ικ ό ν α υ τ ικ ό ε π ιτ ε λ ε ίο ε ­ π ιθ ε τ ικ ή α π ο β α τικ ή ε ν έ ρ γ ε ια (δ ε ν ε ίχ ε π ρ α γ μ α τ ο π ο ιη θ ε ί α κ ό μ α η α π ό β α σ η σ τη Ν ο ρ β η γ ία ), ο ύ τ ε είχ α ν π ο τ έ σ υ μ π ερ ιλ η φ θ ε ί ο ι ά λ λ ο ι Κ λ ά δ ο ι τω ν Ε νό π λω ν Δ υ ­ ν ά μ ε ω ν σ ε μια ν α υ τ ικ ή ε π ιχ είρ η σ η . Μ ε τ ά απ ό π έ ν τ ε η μ έ ρ ε ς ο ι δ ύ ο α ξιω ­ μ α τικ ο ί π α ρ ο υ σ ία σ α ν σ το ν Ρ α ίν τε ρ μια α ν α φ ο ρ ά δ ω δ εκ ά μ ισ ι σ ελ ίδ ω ν , τ η ν αποκ α λ ο ύ μ ε ν η « Κ ό κ κ ιν η Μ ε λ έ τ η » . Ε ίχαν επ ιλ έ ξ ε ι έ ν α ν τ ο μ έ α 100 π ερ ίπ ο υ χ ιλ ιο μ έ ­ τρ ω ν σ τη ν ό τια α κ τ ή τ η ς Α γ γ λ ία ς μ ε τ α ­ ξύ τω ν Π ό ρ τ λ α ν τ κα ι Γ ιά ρ μ ο υ θ ω ς τ ο κ α τ α λ λ η λ ό τ ε ρ ο γ ια τ η ν α π όβ α σ η σ η­ μ είο . Ε π ιπ λ έο ν δ ια τύ π ω σ α ν τέ σ σ ε ρ ις π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ις , σ τη ν ε π ίτ ε υ ξ η τω ν ο π ο ί­ ω ν β α σ ιζό τα ν η ε υ ν ο ϊκ ή έ κ β α σ η τ η ς επ ι­ χ ε ίρ η σ η ς : • Ο ι ε χ θ ρ ικ έ ς ν α υ τ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις έ π ρ ε ­ π ε να κ ρ α τ η θ ο ύ ν μ α κρ ιά απ ό τ η ν π ε ρ ιο ­ χ ή τ η ς α π ό β α σ η ς ή να κ α τ α σ τ ρ α φ ο ύ ν α ν ε ισ έ ρ χ ο ν τ α ν σ ε α υ τή ν . • Η ε χ θ ρ ικ ή α ε ρ ο π ο ρ ία έ π ρ ε π ε να κα ­ τ α σ τ ρ α φ ε ί ο λ ο σ χ ερ ώ ς . • Η ε χ θ ρ ικ ή π α ρ ά κ τια ά μ υ ν α έ π ρ ε π ε να ε ξ ο υ δ ε τ ε ρ ω θ ε ί. • Ο ι ε π ιθ έ σ ε ις ε χ θ ρ ικ ώ ν υ π ο β ρ υ χ ίω ν έ ­ π ρ ε π ε να εμ π ο δ ισ το ύ ν . Ο α π ο β α τικ ό ς σ τό λ ο ς θ α ξ ε κ ιν ο ύ σ ε απ ό γ ε ρ μ α ν ικ ά λ ιμ ά ν ια , εν ώ ω ς σ η μ εία σ υ γ κ έ ν τρ ω σ η ς θ α χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ ν το β ε λ γ ικ ά κα ι γ α λ λ ικ ά , α ν α υ τά κ α τ α λ α μ ­ β ά ν ο ν τα ν . Π α ρά τ ο υ ς κ ιν δ ύ ν ο υ ς τ η ς ε ­ π ιχ ε ίρ η σ η ς η μ ε λ έ τ η κ α τ έ λ η γ ε σ το ε ξ ή ς δ ια τ α κ τ ικ ό σ υ μ π έρ α σ μ α : «Αν μ ια ν ίκ η ή σ τα θ ε ρ ο π ο ίη σ η σ τη Δ ύσ η ε π ιτ ρ έ ψ ε ι τ η ν α π εμ π λ ο κ ή δ υ ν ά μ ε ω ν , μια α π ο β α τική επ ιχ είρ η σ η μ έσ ω τ η ς Β ό ρ ε ια ς θ ά ­ λα σ σ α ς, μ ε τ η ν π ρ ο ϋ π ό θ εσ η ό τ ι έ χ ο υ ν ικ α ν ο π ο ιη θ ε ί τα π α ρα π ά νω κ ρ ιτή ρ ια , φ α ίν ε τ α ι ω ς έ ν α ς π ιθ α ν ό ς τ ρ ό π ο ς επ ί-

τ ε υ ξ η ς τη ς σ υ νθ η κο λό γη σ η ς το υ ε ­ χθρού». Η ε λ λ ιπ ή ς μ ε λ έ τ η , κ α τά τ η ν οπ ο ία δ ό θ η κ ε ε λ ά χ ισ τη π ρ ο σ ο χ ή σ ε α υ τό κ α θ εα υ τό το π ρόβλημα τη ς μ ετα φ ο ­ ρ ά ς, π ρ ιν ξ ε χ α σ τ ε ί σε έ ν α σ υ ρ τά ρ ι το υ R eichsm arineam t (ν α υ τικ ό γ ρ α ­ φ ε ίο το υ Ράιχ) ε σ τά λ η σ τα O K W και ΟΚΗ (O berkom m ando der H eeres: Ανώ ­ τ α τ η Δ ιο ίκ η σ η Σ τρ α το ύ ). Ενώ σ τη ν π ρ ώ τη δ ιο ίκ η σ η απ λά α ρ χ ε ιο θ ε τ ή θ η κε, σ τη δ ε ύ τ ε ρ η π ρ ο κ ά λ ε σ ε έ ν τ ο ν ο εν δ ια φ έ ρ ο ν . Ο σ τρ α τη γ ό ς Β ά λ τε ρ φ ο ν Μ π ράο υ χ ιτς , π α ρ α κ ιν η μ έ ν ο ς απ ό τ η ν α ν α ­ φ ο ρ ά π ου έ φ θ α σ ε σ τα χ έ ρ ια το υ , ξ ε ­ κ ίν η σ ε μια έ ρ ε υ ν α σ τις 13 Δ ε κ ε μ β ρ ί­ ου γ ια λ ο γ α ρ ια σ μ ό το υ Σ τρ α το ύ , μ ε τ ο κω δ ικ ό ό ν ο μ α « Β ο ρ ε ιο δ υ τ ικ ή Μ ε ­ λ έ τ η » . Υ π ε ύ θ υ ν ο ς το υ π ρ ο γ ρ ά μ μ α ­ τ ο ς τ έ θ η κ ε ο τ α γ μ α τ ά ρ χ η ς Σ τίε φ . Α πό τ η ν π λ ε υ ρ ά τ ο υ ο Σ τ ρ α τ ό ς δ ε ν π ρ ο β λ η μ α τίσ τη κ ε , κ α τά τ ο ν σ χ εδ ία ­ σ μά τ η ς επ ιχ είρ η σ η ς , απ ό τ α α ν υ π έ ρ ­ β λ η τα ε μ π ό δ ια π ου τ ρ ο μ ο κ ρ α τ ο ύ σ α ν τ ο K riegsm arine: τα π λο ία το υ Β α σ ιλι­ κο ύ Ν α υ τικ ο ύ . Η μ ε λ έ τ η υ π έ θ ε τ ε ό τι γ α λ λ ικ ά , β ε λ γ ικ ά κα ι ο λ λ α ν δ ικ ά λ ιμ ά ­ νια β ρ ίσ κ ο ν τα ν υπ ό γ ε ρ μ α ν ικ ή κ α τ ο ­ χ ή κα ι ό τ ι ο κ ύ ρ ιο ς ό γ κ ο ς το υ Β ρ ε τ α ­ ν ικ ο ύ Σ τ ρ α τ ο ύ θ α π ο λ ε μ ο ύ σ ε σ τη Γαλλία, όπ ω ς κ α τά τ ο ν Α 1 Π α γ κ ό σ μ ιο Π ό λ ε μ ο . Η το π ο θ ε σ ία τ η ς α π ό β α σ η ς μ ε τ α κ ιν ή θ η κ ε β ό ρ ε ια απ ό τ ις ε κ β ο ­ λ έ ς τ ο υ Τ άμεσ η σ τη ν α ν α το λ ικ ή Α γ­ γλία . Σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ ο σ χ έδ ιο η 7η Α ερ ο μ ε τ α φ ε ρ ό μ ε ν η Μ ερ α ρ χ ία , εν ισ χ υ μ έ ν η απ ό τ ο 16ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζ ικ ο ύ , θ α κ α τ ε λ ά μ β α ν ε τα λ ιμ ά ν ια Μ ε γ ά λ ο Γ ιά ρ μ ο υ θ κα ι Λ ό ο υ ε ρ σ τ ο φ μ ε μια α ε ­ ρ ο ν α υ τ ικ ή ε π ιχ είρ η σ η , ενώ μ ια μ ε ­ ρ α ρ χ ία π εζ ικ ο ύ κα ι μια τ α ξ ια ρ χ ία μοτ ο σ ικ λ ε τ ισ τ ώ ν θ α α π ο β ιβ ά ζ ο ν τα ν σ τα λ ιμ ά ν ια απ ό τη θ ά λα σ σ α . Ν ο τιό ­ τ ε ρ α μ ια ε π ιπ λ έ ο ν μ ερ α ρ χ ία π εζικ ο ύ θ α α π ο β ιβ α ζ ό τα ν σ τη ν α ν ο ικ τή α κ τή κ ο ν τά σ το Ν τά ν ο υ ιτ ς κα ι σ το ν κ ό λ π ο τ ο υ Χ ό λ ε σ λ ε ϋ μ π ρ ο σ τά απ ό τ ο Ιπ σ ο υ ιτς, ώ σ τε να α ν α χ α ιτίσ ε ι π ιθ α ­ ν έ ς π ρ ο σ π ά θ ε ιε ς α ν τ ε π ίθ ε σ η ς π ρ ο ­ ε ρ χ ό μ ε ν ε ς απ ό ε κ ε ί. Θ α α κ ο λ ο υ θ ο ύ ­ σ αν τ ο δ ε ύ τ ε ρ ο α π ο β α τικ ό κ ύ μ α απ οτ ε λ ο ύ μ ε ν ο απ ό δ ύ ο τ ε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν ε ς μ ε ρ α ρ χ ίε ς , μια μ η χ α ν ο κ ίν η τη κα ι μια ε ν ισ χ υ μ έ ν η μ ε ρ α ρ χ ία π εζικ ο ύ κα ι τ ο τ ρ ίτ ο κα ι τ ε λ ε υ τ α ίο τ ο ο π ο ίο θ α π ερ ιε λ ά μ β α ν ε σ υ ν ο λ ικ ά έ ξ ι μ ε ρ α ρ χ ίε ς τ ε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν ω ν κα ι π εζικ ο ύ . Π α ρ ά λ ­ λ η λ α θ α δ ιε ξ α γ ό τ α ν μια α π ο β α τικ ή ε ­ ν έ ρ γ ε ια α ν τιπ ερ ισ π α σ μ ο ύ β ό ρ ε ια τ ο υ π ο τα μ ο ύ Χ ά μ π ερ . Α ν τ ικ ε ιμ ε ν ι­ κ ό ς σ κο π ό ς τ η ς ό λ η ς ε π ιχ ε ίρ η σ η ς θ α ή τ α ν η π ερ ιο χ ή β ό ρ ε ια τ ο υ Λ ο ν δ ίν ο υ : α π ο κ ό π το ν τα ς τ η ν π ρ ω τε ύ ο υ σ α από τ ο ν Β ο ρ ρ ά ο ι γ ε ρ μ α ν ικ έ ς μ ε ρ α ρ χ ίε ς θ α είχ α ν τη δ υ ν α τ ό τ η τ α να τ η ν κ α τ α ­ λά βο υν. Ο Σ τ ρ α τ ό ς γ ια τ η ν ο μ α λ ή ο λ ο κ λ ή ­ ρω ση τ η ς ε π ιχ είρ η σ η ς α ν έ θ ε σ ε π ολ-

Χ ά ρ τη ς τη ς ν ο τιο α να το λ ικ ή ς Α γγλία ς και των πιθανώ ν ακτώ ν απόβασης.

Ε κπ αίδευση Β ρ ετα νώ ν σε ο ρ ισ μ έν ες γερ μ α νικ ές φ ρ ά σ εις.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

λά κα ι ε ξ α ιρ ε τ ικ ά δ ύ σ κ ο λ α κ α θ ή κ ο ν τ α

20 w *

σ το Ν α υ τικ ό κα ι σ τη ν Α ερ ο π ο ρ ία . Από τ ο K riegsm arine α ν έ μ ε ν ε : • Κ λ είσ ιμ ο τω ν σ τε ν ώ ν τ ο υ Ν τ ό β ε ρ γ ια ε χ θ ρ ικ έ ς ν α υ τ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις π ρ ο ε ρ χ ό ­ μ ε ν ε ς απ ό τ ο ν Ν ό το . • Α π ο τρ ο π ή ε ν ε ρ γ ε ιώ ν ε ν α ν τ ίο ν τ η ς απ ο β α τικ ή ς ε π ιχ είρ η σ η ς κα ι τ η ς ε ν ίσ χ υ ­ σ ής τ η ς από ε χ θ ρ ικ ά π λο ία ε π ιφ α ν ε ία ς κα ι υ π ο β ρ ύ χ ια σ τη Β ό ρ ε ια θά λα σ σ α . • Κ α θ α ρ ισ μ ό τω ν δ ια δ ρ ο μ ώ ν κα ι τω ν σ η μ είω ν α π ό β α σ η ς από ν ά ρ κ ε ς . • Θ α λάσ σ ια μ ε τ α φ ο ρ ά τω ν σ τ ρ α τ ε υ μ ά ­ των. • Π α ρ ο χ ή το υ κ α τ ά λ λ η λ ο υ , γ ια τ η ν α π ό ­ βασ η, υ λ ικ ο ύ . • Υ π ο σ τή ρ ιξη τω ν α π ο β α τικ ώ ν δ υ ν ά μ ε ­ ω ν απ ό τη θ ά λα σ σ α . • Ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η τ η ς α π ό β α σ η ς - ε ν έ ρ γ ε ι­ α ς α ν τιπ ερ ισ π α σ μ ο ύ β ό ρ ε ια τ ο υ Χάμ π ερ, • Π α ρ εμ π ό δ ισ η τ η ς ε π ισ τρ ο φ ή ς το υ BEF απ ό τ η ν η π ε ιρ ω τικ ή Ευρώ πη. Π α ρ ά λ λ η λ α η L u ftw a ffe κ α λ ε ίτ ο να ε γ γ υ η θ ε ί: • Κ υ ρ ια ρ χ ία σ το ν ε ν α έ ρ ιο χώ ρο τω ν π ε ­ ρ ιο χ ώ ν α π ό β α σ η ς. • Υ π ο σ τή ρ ιξη τ ο υ Kriegsm arine α π έ ν α ν τι σ ε ε χ θ ρ ικ έ ς ν α υ τ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις . • Α ε ρ α π ο β ά σ ε ις σ το Μ ε γ ά λ ο Γ ιά ρ μ ο υ θ , σ το Λ ό ο υ ε ρ σ τ ο φ κα ι κ ο ν τ ά σ το Κ έμ π ρ ιτζ· • Υ π ο σ τή ρ ιξη τω ν τ ε λ ικ ώ ν χ ερ σ α ίω ν ε ­ π ιχειρ ήσ εω ν. • Π α ρ εμ π ό δ ισ η τ η ς ε π ισ τρ ο φ ή ς το υ BEF απ ό τ η ν η π ε ιρ ω τικ ή Ε υρώ π η. Η μ ε λ έ τ η π ρ ο ω θ ή θ η κ ε σ τη ν Α ν ώ τα ­ τ η Ν α υ τικ ή Δ ιο ίκ η σ η κα ι σ το ν α ρ χ η γ ό τ η ς Luftw affe. Ο α ν τ ίκ τ υ π ο ς π ου π ρ ο κά λ ε σ ε είν α ι χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό ς τ η ς έ λ λ ε ιψ η ς κ α τα ν ό η σ η ς κα ι σ υ ν το ν ισ μ ο ύ ανάμ εσ α σ το υ ς τ ρ ε ις Κ λ ά δ ο υ ς . Το ε π ιτ ε λ ε ίο τ η ς L uftw a ffe απ λά α ν α ­ κο ίνω σ ε ό τι δ ε ν μ π ο ρ ο ύ σ ε να α ν τ ε π ε ξ έ λ θ ε ι σ τις α π α ιτή σ εις το υ Σ τρ α το ύ . Π ιο σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν α υ π ο σ τ η ρ ίχ θ η κ ε , ο ρ ­ θ ά , ό τι ο ι π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ις τ ις ο π ο ίε ς έ θ ε ­ σ ε ο Σ τ ρ α τ ό ς μ π ο ρ ο ύ σ α ν να ικ α ν ο π ο ιη ­ θ ο ύ ν μ ό ν ο ν α ν η Γ ε ρ μ α ν ικ ή Α ερ ο π ο ρ ία ε ίχ ε α π ό λ υ τη υ π ε ρ ο χ ή . Κ ά τι τ έ τ ο ι ο τ ό ­ σο κ ο ν τά σ τις α γ γ λ ικ έ ς α ε ρ ο π ο ρ ικ έ ς β ά σ ε ις ή τα ν π ρ α κ τικ ά α δ ύ ν α το . Η Α ν ώ τα τη Ν α υ τικ ή Δ ιο ίκ η σ η ή τ α ν π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο δ ια λ λ α κ τ ικ ή κα ι δ ε ν α π έρ ρ ιψ ε τ η ν π ρ ό τα σ η ε ξ α ρ χ ή ς . Ο μ ω ς ο ι ε ­ π ιτ ε λ ε ίς τ η ς έ μ ε ιν α ν ά φ ω ν ο ι απ ό τ η ν α ­ φ έ λ ε ια και τ η ν α υ τ ικ ή ά γ ν ο ια τω ν σ υ ν α ­ δ έ λ φ ω ν το υ ς . Κ ά λ εσ α ν τ ο υ ς ε μ π ν ε υ σ τ έ ς τ η ς « Β ο ρ ε ιο δ υ τ ικ ή ς Μ ε λ έ τ η ς » να ε σ τιά σ ο υ ν τ η ν π ρ ο σ ο χ ή τ ο υ ς σ το γ ε γ ο ­ ν ό ς ό τ ι τα β ρ ε τ α ν ικ ά λ ιμ ά ν ια δ ε ν θ α π ρ ο σ τ α τ ε ύ ο ν τ α ν απ ό α σ θ ε ν ε ίς ν α υ τ ι­ κ έ ς δ υ ν ά μ ε ις α λ λ ά απ ό έ ν α σ η μ α ν τικ ό μ έ ρ ο ς το υ π α ν ίσ χ υ ρ ο υ β ρ ε τ α ν ικ ο ύ σ τό ­ λ ο υ . Ενώ σ τη ν « Κ ό κ κ ιν η Μ ε λ έ τ η » οι ν α υ τ ικ ο ί δ η μ ιο υ ρ γ ο ί τ η ς ε ξ έ τ α σ α ν τ ις π ερ ιπ τώ σ εις και τ ις σ υ ν θ ή κ ε ς υπό τ ις ο ­ π ο ίε ς θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε να α π ο φ ε υ χ θ ε ί η ε ­ π έμ β α σ η τ ο υ β ρ ε τ α ν ικ ο ύ σ τό λ ο υ κ α ι ε ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

π ο μ έν ω ς να γ ίν ε ι ε φ ικ τ ή η α π όβασ η, σ τη ν έ ρ ε υ ν α το υ Σ τρ α το ύ η επ ιχ είρ η σ η ε ξ ε τ α ζ ό τ α ν απ ό τη σ τιγ μ ή τ η ς α π ό β α ­ σ η ς και έ π ε ιτ α , λ α μ β ά ν ο ν τα ς υ π όψ η μ ό ­ νο τ ις α ν ά γ κ ε ς τω ν χ ερ σ α ίω ν δ υ ν ά μ ε ω ν κα ι θ ε ω ρ ώ ν τα ς ω ς δ ε δ ο μ έ ν η τ η ν κ υ ­ ρ ια ρ χ ία το υ K riegsm arine σ τη θά λα σ σ α . Το γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι ο ι ε π ιτ ε λ ε ίς τ ο υ Σ τ ρ α το ύ π ρ ο χώ ρ η σ α ν σ το ν σ χ εδ ία σ μ ά τ η ς ε π ι­ χ ε ίρ η σ η ς μ ε τ η ν π α ρ α δ ο χ ή ό τ ι τ ο Γερ ­ μ α ν ικ ό Ν α υ τικ ό θ α ε ίχ ε κ α τα τρ ο π ώ σ ε ι τ ο δ εκ α π λ ά σ ιο Β ρ ε τ α ν ικ ό φ α ν τ ά ζ ε ι σαν υ π έ ρ τ α τ ο ς σ τρ ο υ θ ο κ α μ η λ ισ μ ό ς . Επι­ π λ έ ο ν ο ι σ υ ν θ ή κ ε ς τω ν λ ιμ α ν ιώ ν π ου ε ί ­ χ α ν ε π ιλ ε γ ε ί ω ς π ρ ώ το ι σ τό χ ο ι τ η ς ε ι­ σ β ο λ ή ς ή τ α ν τό σ ο π ε ρ ιο ρ ισ τικ έ ς ώ σ τε η α π όβ α σ η θ α έ β ρ ισ κ ε μ π ρ ο σ τά τη ς , ο ύ τ ε λ ίγ ο ο ύ τ ε π ολύ, τ α ίδια π ρ ο β λ ή μ α ­ τ α π ου θ α α ν τιμ ε τώ π ιζ ε α ν κ α τ ε υ θ υ ν ό τα ν α ε κά π ο ια π α ρα λία . Οι ε π ικ ε φ α λ ή ς τ ο υ Ν α υ τικ ο ύ τ ρ ό μ α ξ α ν μ ε τ ο μ έ γ ε θ ο ς τ η ς π ρ ο τ ε ιν ό μ ε ν η ς απ ό τ ο ν Σ τ ρ α τ ό α ­ π ό β α σ η ς, Σ τη ν έ ρ ε υ ν α τω ν Φ ρ ίκ ε και Ρ ά ιν ικ ε η α π όβ α σ η π ε ρ ιε λ ά μ β α ν ε 15 π λο ία κα ι 7.500 ά ν δ ρ ε ς , εν ώ σ τη ν π ρ ό ­ τα σ η π ου ε ίχ α ν σ τα χ έρ ια τ ο υ ς θ α μ ε τ α φ έ ρ ο ν τ α ν , μ ε ε ξ α ιρ ε τ ικ ή ε υ κ ο λ ία , 100.000 ά ν δ ρ ε ς κα ι β α ρ ύ π ο λ ε μ ικ ό υ λ ι­ κό. Για τη μ ε τ α φ ο ρ ά α υ τή χ ρ ε ιά ζ ο ν τ α ν 400 μ εσ α ίο υ μ ε γ έ θ ο υ ς ω κ ε α ν ο π ό ρ α π λο ία κα ι α ν ά λ ο γ ο π λ ή θ ο ς ρ υ μ ο υ λ κ ώ ν , φ ο ρ τη γ ίδ ω ν κλπ . Τα π λο ία θ α έ π ρ ε π ε να τρ ο π ο π ο ιη θ ο ύ ν γ ια τ η μ ε τ α φ ο ρ ά σ τρ α ­ τιω τώ ν κα ι π ο λ ε μ ικ ο ύ υ λ ικ ο ύ , μ ια δ ια δ ι­ κα σ ία η οπ οία, λ ό γ ω το υ π λ ή θ ο υ ς τ ο υ ς , θ α δ ια ρ κ ο ύ σ ε τ ο υ λ ά χ ισ τ ο ν έ ν α ν χ ρ ό ν ο . Το π ρ ό β λ η μ α τ η ς τρ ο π ο π ο ίη σ η ς ή τ α ν τ ο τ ε λ ε υ τ α ίο π ου θ α κ α λ ε ίτ ο να α ν τ ιμ ε ­ τω π ίσ ει η ν α υ τ ικ ή δ ιο ίκ η σ η , κ α θ ώ ς ο ύ ­ τω ς ή ά λ λ ω ς τ ο π λ ή θ ο ς τω ν δ ια θ έ σ ιμ ω ν π λο ίω ν ή τ α ν π ολύ μ ικ ρ ό τ ε ρ ο απ ό τ ο απ α ιτ ο ύ μ ε ν ο κα ι δ ε ν υ π ή ρ χ ε α π ο β α τικ ό υ λ ικ ό σ ε ικ α ν ο π ο ιη τικ ό β α θ μ ό . Ο υ σ ια σ τικ ά δ ύ ο απ ό τ ο υ ς τ ρ ε ις Κ λά ­ δ ο υ ς τ η ς W ehrm acht δ ε ν π ίσ τε υ α ν σ το ε φ ικ τ ό τ η ς α π ό β α σ η ς, το υ λ ά χ ισ τ ο ν μ ε τ ο ν τρ ό π ο π ου π ρ ό τ ε ιν ε ο Σ τ ρ α τ ό ς . Ο ­ μ ω ς ό λ ο ι ό σ ο ι α σ χ ο λ ή θ η κ α ν μ ε τ ις μ ε ­ λ έ τ ε ς σ υ μ φ ώ ν η σ α ν σ ε έ ν α σ η μ είο : η α­ π όβα σ η θ α ε ίχ ε π ιθ α ν ό τ η τ ε ς ε π ιτυ χ ία ς μ ό ν ο ν α ν η L u ftw a ffe ε ίχ ε κ α τα τρ ο π ώ σ ε ι τ η R AF κα ι έ λ ε γ χ ε α π ό λ υ τα τ ο ν β ρ ε τ α ­ ν ικ ό ε ν α έ ρ ιο χώ ρ ο . Το μ ό ν ο π ου μ π ο ­ ρ ο ύ σ ε να π ρ ά ξ ε ι ο α ρ χ η γ ό ς τ ο υ Γ εν ικ ο ύ Ε π ιτε λ ε ίο υ Σ τρ α τ ο ύ , σ τρ α τη γ ό ς Χ ά λν τ ε ρ , υπ ό α υ τ έ ς τ ις σ υ ν θ ή κ ε ς ή τ α ν να τ ο π ο θ ε τ ή σ ε ι τ η « Β ο ρ ε ιο δ υ τ ικ ή Μ ε λ έ ­ τη » σ ε κ ά π ο ιο σ υ ρ τά ρ ι. Ε κ ε ί έ μ ε ιν ε ξ ε ­ χ α σ μ έ ν η μ έ χ ρ ι τ η σ τιγ μ ή κ α τά τ η ν ο ­ π οία τα τε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν α το υ Γ κ ο υ ν τ έ ­ ρ ια ν έ φ θ α σ α ν , α π ρ ό σ μ εν α , σ τα σ τε ν ά τη ς Μ άγχης.

BLITZKRIEG ΚΑΙ ΝΕΑ ΣΧΕΔΙΑ Η τα χ ε ία κ α τά ρ ρ ε υ σ η τ η ς Γα λλίας φ ό β ισ ε τ ο ν Ρ α ίν τερ , κ α θ ώ ς ο ι σ υ ν θ ή ­ κ ε ς γ ια τ η ν α π όβ α σ η έ γ ιν α ν ιδ α ν ικ ό τ ε ­ ρ ε ς από π ο τέ , κα ι α ν έ θ ε σ ε σ το ν Φ ρ ίκε

να ε π α ν ε ξ ε τ ά σ ε ι τ ο ζ ή τ η μ α λ α μ β ά ν ο ­ ν τ α ς υπ όψ η τα ν έ α δ ε δ ο μ έ ν α κα ι δ ίν ο ­ ν τ α ς μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η βάσ η σ τις λ ε π τ ο μ έ ­ ρ ε ιε ς . Η α ν η σ υ χ ία τ ο υ ν α υ ά ρ χ ο υ ο φ ε ιλ ό τα ν σ το γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι η τ α χ ύ τ α τ η νίκ η το υ Σ τρ α το ύ δ ε ν έ δ ω σ ε χ ρ ό ν ο σ το Ν α υ ­ τ ικ ό να ο λ ο κ λ η ρ ώ σ ε ι τ ο π ρ ό γ ρ α μ μ α ε ­ ξο π λ ισ μ ο ύ το υ , τ ο ο π ο ίο θ ε ω ρ η τ ικ ά θ α ο λ ο κ λ η ρ ω ν ό τα ν κ α τά τ η ν π ε ρ ίο δ ο 194345, κα ι σ το ό τ ι τ ο τ ε λ ε υ τ α ίο ε ίχ ε υποσ τ ε ί σ η μ α ν τ ικ έ ς α π ώ λ ε ιε ς , κ υ ρ ίω ς ε ξα ιτ ία ς τ ο υ ν ο ρ β η γ ικ ο ύ ε γ χ ε ιρ ή μ α τ ο ς . Εν ο λ ίγ ο ις τ ο Ν α υ τικ ό ε ίχ ε σ τη δ ιά θ εσ ή τ ο υ τ ις ιδ α ν ικ έ ς β ά σ εις ε ξ ό ρ μ η σ η ς για τ ο ν α π ο β α τικ ό σ τό λ ο α λ λ ά δ ε ν δ ιέ θ ε τ ε α ρ κ ε τ ά π ο λ ε μ ικ ά π λο ία γ ια να α π ο τε λ έ σ ει σ ο β α ρ ό α ν τίπ α λ ο γ ια τ ο Β α σ ιλικό Ν α υ τικ ό . Α π ό τ η ν π λ ε υ ρ ά τ ο υ ο Φ ρ ίκ ε ε ­ το ίμ α σ ε μ ια ν έ α μ ε λ έ τ η μ ε τ ο ό ν ο μ α « Μ ε λ έ τ η Α γ γλ ία » , β α σ ισ μ έ ν η (σε μ ε γ ά ­ λ ο β α θ μ ό ) σ τη ν π α λ α ιό τε ρ η « Κ ό κ κ ιν η Μ ε λ έ τ η » , τ η ν οπ ο ία π α ρ ο υ σ ία σ ε σ το ν δ ιο ικ η τή το υ σ τις 27 Μ α ϊο υ . Η κ ύ ρ ια δ ια ­ φ ο ρ ά μ ε τ α ξ ύ τω ν δ ύ ο σ χ εδ ίω ν ή τ α ν ό τι τ ο τ ε λ ε υ τ α ίο λ ά μ β α ν ε υ π όψ η τ ις απ αι­ τ ή σ ε ις κα ι τ ις ε π ιθ υ μ ίε ς το υ Σ τρ α το ύ , όπ ω ς α υ τ έ ς δ ια τυ π ώ θ η κ α ν σ τη « Β ο ρ ε ι­ ο δ υ τ ικ ή Μ ε λ έ τ η » , και έ τσ ι π ρ ο έ β λ ε π ε α π ο β α τικ έ ς ε ν έ ρ γ ε ιε ς ό χ ι μ ό ν ο σ τη ν π ερ ιο χ ή Π ό ρ τ λ α ν τ -Γ ιά ρ μ ο υ θ α λ λ ά και σ ε κά π ο ιο σ η μ ε ίο μ ε τ α ξ ύ τω ν ε κ β ο λ ώ ν το υ Τά μ εσ η κα ι το υ Ν ιο ύ κ α σ τλ . Η α π ό ­ βασ η, σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ ο ν Φ ρ ίκε, θ α δ ια χ ω ­ ρ ιζ ό τα ν σ ε δ ύ ο τ μ ή μ α τ α : το π ρ ώ το θ α ε ίχ ε ω ς σ τό χ ο τ ο ν ό τιο τ μ ή μ α τ η ς Β ρ ε ­ τα ν ία ς κα ι ω ς α φ ε τ η ρ ία τ α γ α λ λ ικ ά π α­ ρ ά λια , εν ώ τ ο δ ε ύ τ ε ρ ο θ α κ α τ ε υ θ υ ν ό τα ν σ τη β ο ρ ε ιο α ν α το λ ικ ή Α γ γ λ ία ε ξ ο ρ μ ώ ν τα ς απ ό λ ιμ ά ν ια τ η ς Δ α ν ία ς . Ω σ τό ­ σο τ ο K riegsm arine ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε , γ ια λ ό γ ο υ ς τ α κ τ ικ ή ς κα ι ν α υ σ ιπ λ ο ΐα ς, να π ρ ο τιμ ά μ ια ε ν έ ρ γ ε ια δ υ τ ικ ά τω ν σ τ ε ­ ν ώ ν τ ο υ Ν τό β ε ρ , η ο π ο ία θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε να π ρ ο σ τ α τ ε υ θ ε ί ε υ κ ο λ ό τ ε ρ α απ ό τ ο ν α έ ρ α κα ι τ η θ ά λα σ σ α . Η ε κ τίμ η σ η α υ τή ο φ ε ιλ ό τ α ν σ το γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι τ ο Ν α υ τικ ό ε ίχ ε ή δ η α ν α λ ά β ε ι τ ο ν έ λ ε γ χ ο τω ν κ α τα λ η φ θ έ ν τ ω ν γ α λ λ ικ ώ ν , β ε λ γ ικ ώ ν κα ι ο λ ­ λ α ν δ ικ ώ ν λ ιμ α ν ιώ ν κα ι απ ό τ ις 31 Μ α ϊο υ ε ίχ α ν ξ ε κ ιν ή σ ε ι ο ι α π α ρ α ίτη τε ς επ ι­ σ κ ε υ έ ς κα ι β ε λ τιώ σ ε ις τ ο υ ς ώ σ τε α υ τά να ε ίν α ι σ ε θ έ σ η να φ ιλ ο ξ ε ν ή σ ο υ ν τ ο ν α π ο β α τικ ό σ τό λ ο . Ο Γ ε ρ μ α ν ό ς ν α ύ α ρ χ ο ς δ ιέ τ α ξ ε τ ο ν ν α ύ α ρ χ ο Σ ο ύ σ τε ρ , ε π ικ ε φ α λ ή ς το υ K riegsm arine σ τη Γαλλία, κα ι τ ο ν π λ ο ία ρ ­ χο Ν τ έ γ κ ε ν χ α ρ ν τ , α ρ χ η γ ό τω ν ειδ ικ ώ ν θα λά σ σ ιω ν μ ε τα φ ο ρ ώ ν , να ε το ιμ ά σ ο υ ν έ ν α ν κ α τ ά λ ο γ ο μ ε τ α δ ια θ έ σ ιμ α π ρ ο ς χ ρ ή σ η π λο ία κα ι τ ις μ ε τ α φ ο ρ ικ έ ς τ ο υ ς δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς . Ε π ίσ ης ζ ή τη σ ε απ ό το ν α υ τ ικ ό ε π ιτ ε λ ε ίο να ε ξ ε τ ά σ ε ι π ιθ α ν ο ύ ς τρ ό π ο υ ς μ ε τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς θ α μ π ο ρ ο ύ ­ σαν να κ α τ α σ τ ο ύ ν « α π α γ ο ρ ε υ μ έν α » τα σ τε ν ά τ ο υ Ν τ ό β ε ρ γ ια τ ο Β α σ ιλ ικ ό Ν α υ ­ τ ικ ό κα ι να κ α θ α ρ ισ το ύ ν απ ό τ ις β ρ ε τ α ­ ν ικ έ ς ν ά ρ κ ε ς . Ισω ς η π ιο σ η μ α ν τικ ή ε ρ ­ γα σ ία ή τ α ν ε κ ε ίν η π ου α ν α τ έ θ η κ ε σ το Τ μ ή μ α 3 τ ο υ ν α υ τικ ο ύ ε π ιτ ε λ ε ίο υ . Σ τ ις 7

Ιο υ ν ίο υ π α ρ α δ ό θ η κ ε σ το ν Ρ α ίν τερ η ε ικ ο σ α ο έ λ ιδ η α ν α φ ο ρ ά τ ο υ τ μ ή μ α ­ τ ο ς , η ο π ο ία ε ξ έ τ α ζ ε τ ις σ υ ν θ ή κ ε ς π λ ο ή γ η σ η ς σ τα Β ρ ε τα ν ικ ά π α ρ ά κ τια ν ε ρ ά κα ι τ ις α π ο β α τικ έ ς δ υ ν α τ ό τ η ­ τ ε ς μ ε τ α ξ ύ τ η ς ν ή σ ο υ Γ ο υ ά ιτ και το υ κό λ π ο υ Ο υ ό ς. Κ ά θ ε λ ιμ ά ν ι, σ ε α υ τή τη μ ε γ ά λ η π ερ ιο χ ή , ε ξ ε τ ά σ τ η κ ε ε ξ ο ­ ν υ χ ισ τικ ά ω ς π ρ ο ς τη σ υ ν ο λ ικ ή κ α τ ά ­ σ τα σ η, τ ις λ ιμ ε ν ικ έ ς ε γ κ α τα σ τά σ ε ις , τ ο ε π ίπ ε δ ο και τ ο 6 ά θ ο ς τ η ς θ ά λ α σ ­ σας, α λ λ ά κα ι τ ις α π ο σ τά σ εις απ ό τ ις β ά σ εις τ ο υ Β α σ ιλικο ύ Ν α υ τικ ο ύ . Σ τη ν α ν α φ ο ρ ά ε ίχ ε δ ο θ ε ί βάσ η α κ ό ­ μ α κα ι σ τις α π ο β α τικ έ ς δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς π ου π ρ ο σ έ φ ε ρ α ν σι α ν ο ικ τ έ ς α κ τ έ ς . Ο κ α τ ά λ ο γ ο ς μ ε τ ις π λ η ρ ο φ ο ρ ίε ς γ ια τα δ ια θ έ σ ιμ α π λο ία θ α χ ρ ε ια ζ ό ­ τ α ν ε β δ ο μ ά δ ε ς γ ια να ο λ ο κ λ η ρ ω θ ε ί, ενώ ο α π ο κ λ ε ισ μ ό ς τω ν σ τεν ώ ν κα ι η ν α ρ κ α λ ιε ία ε ξ α ρ τ ώ ν τ ο απ ό τ έ τ ο ια π λ η θ ώ ρ α π α ρ α μ έ τρ ω ν ώ σ τε η ε ξ έ τ α ­ σή τ ο υ ς α ν α β λ ή θ η κ ε μ έ χ ρ ι τ η ν τ ε ­ λ ε υ τ α ία σ τιγ μ ή π ρ ιν απ ό τ η ν α π ό β α ­ ση. Μ ό ν ο ο ι έ ρ ε υ ν ε ς σ τις α κ τ έ ς και σ τα λ ιμ ά ν ια έδ ω σ α ν κά π ο ια χ ε ιρ ο π ια ­ σ τά α π ο τε λ έ σ μ α τ α . Ο κ ό λ π ο ς Ο υ ό ς, γ ια π α ρ ά δ ειγ μ α , κ ρ ίθ η κ ε ε ν τ ε λ ώ ς α ­ κ α τ ά λ λ η λ ο ς γ ια να φ ιλ ο ξ ε ν ή σ ε ι τ ο ε γ χ ε ίρ η μ α ; ε π ικ ίν δ υ ν ε ς α μ μ ο υ δ ιέ ς , δ υ ν α τά ρ ε ύ μ α τ α κα ι υ ψ η λή π α λ ίρ ­ ρ ο ια θ α δ η μ ιο υ ρ γ ο ύ σ α ν σ ο β α ρ ά π ρ ο ­ β λ ή μ α τα σ το ν σ τό λ ο . Η α κ τ ή ή τ α ν κ α ­ τ α λ λ η λ ό τ ε ρ η π ρ ο ς τ ο ν Ν ό το , μ έ χ ρ ι τ ις ε κ β ο λ έ ς τ ο υ Τάμεσ η, όπ ο υ τα ι­ σ χ υρ ά ρ ε ύ μ α τ α κα ι τ α π ο λ λ ά ν α υ ά γ ια θ α έ θ ε τ α ν σ ε σ ο β α ρ ό κ ίν δ υ ν ο τ η ν ε ­ ν έ ρ γ ε ια . Ο μ ω ς σ τη ν ό τια π λ ε υ ρ ά τω ν ε κ β ο λ ώ ν ε κ τ ιμ ή θ η κ ε ό τ ι υ π ή ρ χ α ν π ο λλά κ α τ ά λ λ η λ α α γ κ υ ρ ο β ό λ ια . Επι­ κ ίν δ υ ν η θ ε ω ρ ή θ η κ ε η π ερ ιο χ ή γ ύ ρ ω απ ό τ ο Ν τ ό β ε ρ , η ο π ο ία α π είχ ε μ ε ν λ ιγ ό τ ε ρ ο απ ό τ ις γ α λ λ ικ έ ς α κ τ έ ς , α λ ­ λ ά χ α ρ α κ τ η ρ ίζ ε τ α ι από π ολύ υ ψ η ­ λ ο ύ ς β ρ ά χ ο υ ς κα ι α π ό τ ο μ ε ς π λ α γ ιές , ο ι π α ρ α λ ίες τ η ς ε ίν α ι λ ίγ ε ς κα ι α μ μ ώ ­ δ ε ις κα ι τα ρ ε ύ μ α τ α σ ε ε κ ε ίν α τα ν ε ­ ρά ε ίν α ι τ α ισ χ υ ρ ό τε ρ α π ο υ σ υ ν α ν τώ ν τα ι σ τα σ τεν ά . Μ ό ν η ε ξα ίρ ε σ η ή τα ν η π ερ ιο χ ή μ ε τ α ξ ύ Φ ό λ κ σ το ο υ ν και Ν τ ά ν τ ζ ε ν ς , σ τη ν ο π ο ία τ ο K rie gsm a ­ rine δ ια π ίσ τω σ ε ό τ ι η α π όβ α σ η ή τα ν θ ε ω ρ η τ ικ ά ε φ ικ τ ή . Τα σ υ μ π ε ρ ά σ μ α τα δ ε ν ή τ α ν δ ιό ­ λ ο υ ε ν θ α ρ ρ υ ν τ ικ ά γ ια τ ο ν α υ τ ικ ό ε π ι­ τ ε λ ε ίο , εν ώ ε ξίσ ο υ α π ο θ α ρ ρ υ ν τικ ό ς ή τα ν ο ε κ τ ιμ ώ μ ε ν ο ς χ ρ ό ν ο ς α ν τ ίδ ρ α ­ σ ης τ ο υ Β α σ ιλ ικ ο ύ Ν α υ τικ ο ύ : ο ι α ­ γ κ υ ρ ο β ο λ η μ έ ν ε ς σ το μ α κ ρ ιν ό Σκά π α Φ λό ου ο μ ά δ ε ς α ν τιτο ρ π ιλ λ ικ ώ ν θ α χ ρ ε ιά ζ ο ν τ α ν μ ό λ ις 24 ώ ρ ε ς γ ια να κατα π λ ε ύ σ ο υ ν σ το Ν τό β ε ρ . Π ρ ο φ α ν ώ ς ο ι ε λ λ ιμ ε ν ισ μ έ ν ε ς σ ε κ ο ν τ ιν ό τ ε ρ ε ς β ά σ εις β ρ ε τ α ν ικ έ ς μ ο ν ά δ ε ς θ α έ ­ σ π ευ δ α ν τ α χ ύ τ ε ρ α σ το σ η μ ε ίο α π ό ­ β α σ η ς. Το π α ρ ά ξε ν ο ε ίν α ι ό τ ι η π ρο σ π ά ­ θ ε ια τ ο υ K riegsm arine, γ ια τ η ν κ α τ ά ­ σ τρω σ η ε ν ό ς ε φ ικ τ ο ύ κα ι μ ε ικα νο -

Οι π ινακίδες α φ α ιρ έ& η κ α ν από ό λ ες τις δια σ τα υ ρ ώ σ εις. Οι Β ρ ε τα ν ο ί δ εν είχα ν σκοπό να δ ιευκολύνουν κ α θ ό λ ο υ το υ ς εισ β ο λ είς.

S p itfire α π ογειώ νονται για να α ντιμ ετω π ίσ ο υ ν τη Lu ftw affe .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

~ ο ιη τ ικ έ ς π ιθ α ν ό τ η τ ε ς ε π ιτυ χ ία ς σ χ εδ ί­ ο υ. ε κ π ο ν ή θ η κ ε κ α θ α ρ ά μ ε π ρ ω το β ο υ ­ λ ία τ ο υ Ρ α ίν τερ , γ ια ά λ λ η μια φ ο ρ ά . Η W ehrm acht, μ ε τ ά τ η ν ίκ η τη ς , ό χ ι μ ό νο δ ε ν ε ίχ ε έ τ ο ιμ ο έ ν α σ χ έδ ιο α π ό β α σ η ς τ ο ο π ο ίο θ α α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε , α λ λ ά ε π ιπ λ έ ­ ο ν η O K W δ ε ν φ ά ν η κ ε δ ια τ ε θ ε ιμ έ ν η να κ α λ ύ ψ ε ι τ η σ ο β α ρ ή σ τρ α τη γ ικ ή τ η ς έ λ ­ λ ειψ η , α ν α θ έ τ ο ν τ α ς σ τα ε π ιτ ε λ ε ία Σ τρ α το ύ , Ν α υ τικ ο ύ και Α ε ρ ο π ο ρ ία ς τ η ν τ α χ ε ία δ ιεκ π ερ α ίω σ η μ ια ς ο λ ο κ λ η ρ ω μ έ ­ ν η ς κα ι τ ε λ ε σ ίδ ικ η ς έ ρ ε υ ν α ς . Τα α ίτια α υ τ ή ς τ η ς φ α ιν ο μ ε ν ικ ά ο λ ό τ ε λ α π α ρ ά ­ λ ο γ η ς ε θ ε λ ο τ υ φ λ ία ς θ α π α ρ ο υ σ ια ­ σ το ύ ν σ τη σ υ ν έχ εια . Ε υ τυ χ ώ ς ή δ υ σ τυ χ ώ ς τη σ το ιχ ε ιώ δ η λ ο γ ικ ή και τ η δ ιο ρ α τ ικ ό τ η τ α π ου α ρ ν ο ύ ν τ ο να δ ε ίξ ο υ ν σ τη ν O K W δ ιέ θ ε τ ε , ε ­ κ τ ό ς τ ο υ Ρ α ίν τερ , ο σ τρ α τη γ ό ς Χ ά λν τ ε ρ , ο α ρ χ η γ ό ς τ ο υ Ε π ιτε λ ε ίο υ Σ τ ρ α ­ το ύ . Ο σ τρ α τη γ ό ς , σ υ ν ε ρ γ α ζ ό μ ε ν ο ς σ τε ν ά μ ε τ ο ν α ν τιν α ύ α ρ χ ο Σ ν ίβ ιν τ - τ ο ν ε π ικ ε φ α λ ή ς τ η ς « Κ ό κ κ ιν η ς Μ ε λ έ τ η ς » ά ρ χ ιζε να ε ξ ε τ ά ζ ε ι, σ α φ ώ ς σ ο β α ρ ό τε ρ α απ ό τ ο υ ς α ν ω τέ ρ ο υ ς το υ , τ ο ε ν δ ε χ ό μ ε ­ νο τ η ς α π ό β α σ η ς. Κ α τ έ λ η ξ ε σ το ό τ ι τα λ ιμ ά ν ια μ ε τ α ξ ύ Χ ά β ρ η ς κα ι Ο σ τά ν δ η ς ή τ α ν τα κ α τ α λ λ η λ ό τ ε ρ α γ ια τ η ν α π ό β α ­ ση ο ρ μ η τή ρ ια , εν ώ ε ξ ε τ ά σ τ η κ α ν ο ι δ υ ­ ν α τ ό τ η τ ε ς τ ις ο π ο ίε ς π ρ ο σ έ φ ε ρ α ν ο ι α ­ κ τ έ ς , η π α λίρ ρ ο ια , τ α επ ίπ εδ α τ η ς θ ά ­ λα σ σ α ς, α κ ό μ α κα ι η ν υ κ τ ε ρ ιν ή π λ ο ή γ η ­ ση. Οι δ ύ ο α ξιω μ α τικ ο ί π ίσ τε ψ α ν ό τι τ ο μ ό ν ο π ου χ ρ ε ια ζ ό τ α ν η W ehrm acht γ ια να π ρ ο χ ω ρ ή σ ει σ το ε γ χ ε ίρ η μ α ή τ α ν κ α ­ λή ο ρ α τ ό τ η τ α - ιδ α ν ικ ή θ ε ω ρ ή θ η κ ε ε ­ κ ε ίν η π ου θ α π ρ ο σ έ φ ε ρ ε η η μ ισ έ λ η ν ο ς - κα ι ή σ υ χ η θ ά λα σ σ α . Η π ρ ο ϋ π ό θ εσ η σ χ ε τικ ά μ ε τ η ν ο ρ α τ ό τ η τ α π ε ρ ιό ρ ιζ ε τ ις υ π ο ψ ή φ ιες μ έ ρ ε ς σ ε ε π τά , σ ε κ ά θ ε κ ύ ­ κ λ ο τ η ς σ ε λ ή ν η ς . Ε π ο μ έν ω ς τ ρ ε ις π ε ­ ρ ίο δ ο ι ή τ α ν κ α τ ά λ λ η λ ε ς γ ια τ η ν α π ό β α ­ ση, μ έσ α σ το 1940, μ έ χ ρ ι τ ις ο μ ίχ λ ε ς και τ ις θ α λ α σ σ ο τα ρ α χ έ ς τ ο υ Ο κ τω β ρ ίο υ : μια ε β δ ο μ ά δ α σ ε κ α θ έ ν α ν απ ό τ ο υ ς μ ή ­ ν ε ς Ιο ύ λ ιο , Α ύ γ ο υ σ το κα ι Σ ε π τέ μ β ρ ιο . Ο Χ ά λ ν τε ρ σ το υ ς υ π ο λ ο γ ισ μ ο ύ ς το υ ή τ α ν ε ξ α ιρ ε τ ικ ά α ισ ιό δ ο ξο ς : κ α ν έ ν α π ρ ό β λ η μ α δ ε ν τ ο θ ε ώ ρ η σ ε ά λ υ τ ο και κ ά θ ε π ρ ό β λ εψ ή τ ο υ β α σ ιζό τα ν σ ε υ π ε ρ ­ β ο λ ικ ά ε υ ν ο ϊκ έ ς π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ις . Ενώ σ ε ό λ η τ η ν Ε υρ ώ π η υ π ή ρ χ α ν 300 κ α τ ά λ λ η ­ λ α π λοία, ε κ ε ίν ο ς υ π ο λ ό γ ισ ε ό τι θ α μ ετ α φ έ ρ ο ν τ α ν 100.000 ά ν δ ρ ε ς , μ ε τ ο π ρώ ­ τ ο κύ μ α , μ ε 1.000 π λοία. Η L uftw a ffe , τ η ς ο π ο ία ς τ η ν ο λ ο κ λ η ρ ω τικ ή ν ίκ η α π έ ν α ν τι σ τη R AF έ λ α β ε ω ς δ ε δ ο μ έ ν η , θ α δ ιε δ ρ α μ ά τιζ ε τ ο ν γ ν ω σ τό ρ ό λ ο τ ο υ ε ν α έ ρ ι­ ου π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ , π α ρ έ χ ο ν τα ς κά λ υ ψ η σ τις α κ τ έ ς , ό π ο υ ο ι γ ε ρ μ α ν ικ έ ς δ υ ν ά ­ μ ε ις θ α ή τ α ν ιδ ια ίτε ρ α ε υ ά λ ω τ ε ς . Α ν θ υ ­ π ο β ρ υ χ ια κ ά δ ίχ τ υ α θ α κ ρ α το ύ σ α ν μ α ­ κρ ιά τ α β ρ ε τ α ν ικ ά υ π ο β ρ ύ χ ια , ε ν ώ τα α ­ ν τίσ τ ο ιχ α γ ε ρ μ α ν ικ ά κα ι ο ι ν ά ρ κ ε ς θ α κ α τα τρ ό π ω ν α ν τ ο Β α σ ιλικό Ν α υ τικ ό . Ο ­ π ου υ π ή ρ χ α ν ν α ρ κ ο π έ δ ια α υ τά θ α ε ­ ξ ο υ δ ε τ ε ρ ώ ν ο ν τ α ν απ ό τ ο υ ς μ η χ α ν ι­ κ ο ύ ς το υ Σ τρ α τ ο ύ . Ο υ σ ια σ τικ ά γ ια τ ο ν σ τρ α τη γ ό , ο ο π ο ίο ς ε ίχ ε μια έ τ ο ιμ η λ ύ ­ ’ΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ση γ ια κ ά θ ε π ρ ό β λ η μ α κα ι ή τ α ν υ π ε ρ ­ β ο λ ικ ά α ισ ιό δ ο ξο ς σ τις π ρ ο β λ έ ψ ε ις το υ , η γ ε ρ μ α ν ικ ή ν ίκ η ή τ α ν β έ β α ιη . Σ ύ μ ­ φ ω να μ ε τ ο τ ε λ ικ ό το υ σ χ έδ ιο τ ο π ρ ώ το κύ μα , τ ο ο π ο ίο θ α α π ο τε λ ο ύ σ α ν έ ξ ι μ ε ­ ρ α ρ χ ίε ς μ ε ισ χυ ρ ή υ π ο σ τή ρ ιξη τ ε θ ω ρ α ­ κ ισ μ έν ω ν , ε ίχ ε π ρ ο γ ρ α μ μ α τισ τε ί να ξ ε ­ χ υ θ ε ί σ τη β ρ ε τ α ν ικ ή ε ν δ ο χ ώ ρ α σ τις 15 Α υ γ ο ύ σ το υ , μ ε τ ά τ η ν α π ο β ίβ α σ ή το υ σε κά π ο ιο σ η μ είο τ η ς α κ τ ο γ ρ α μ μ ή ς μ ε τ α ­ ξύ το υ Μ ά ρ γ κ ε ϊτ και τ η ς ν ή σ ο υ Γουάιτ. Α κ ό μ α κα ι α υ τή η α σ ά φ εια , ω ς π ρ ο ς το σ η μ είο α π ό β α σ η ς, ε ίν α ι ε ν δ ε ικ τ ικ ή τ η ς π ρ ο χ ε ιρ ό τ η τ α ς τω ν γ ε ρ μ α ν ικ ώ ν σ χ ε­ δ ίω ν κα ι τ η ς υ π ε ρ ο π τικ ή ς ν ο ο τρ ο π ία ς το υ Σ τρ α το ύ : ο υ σ ια σ τικ ά η σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ­ ν η π ερ ιο χ ή α π ο τ ε λ ε ί τ ο μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο μ έ ­ ρ ο ς τω ν ν ό τιω ν α γ γ λ ικ ώ ν ακτώ ν. Η μ ε λ έ τ η τ ο υ Χ ά λ ν τερ , όπ ω ς κα ι η « Μ ε λ έ τ η : Α γ γλ ία » , μ α ρ τ υ ρ ε ί ό τ ι ο ι επ ι­ τ ε λ ε ί ς τ η ς O K W δ ε ν ε ίχ α ν π ο τ έ σ τα χ έ ­ ρια τ ο υ ς , ο ύ τ ε τη σ τιγ μ ή τ η ς υ π ο γρ α ­ φ ή ς τ η ς Ο δ η γ ία ς Α ρ,16 απ ό τ ο ν Χ ίτλ ε ρ , έ ν α ο λ ο κ λ η ρ ω μ έ ν ο κα ι σ α φ έ ς σ χ έδ ιο α­ π ό β α σ η ς, π αρά μ ό ν ο α σ υ μ β ίβ α σ τε ς , μ ο ­ ν ό π λ ε υ ρ ε ς κα ι κ ο ν τ ό φ θ α λ μ ε ς μ ε λ έ τ ε ς απ ό τ ο ν Σ τ ρ α τ ό κα ι τ ο Ν α υ τικ ό . Ο μ ω ς τ ο κ α θ ή κ ο ν τ ο υ ς ή τ α ν να α ν α λ ά β ο υ ν το ο ρ γ α ν ω τικ ό έ ρ γ ο τ η ς α π ό β α σ η ς κα ι να ε π ιτύ χ ο υ ν τ η ν ο μ α λ ή σ υ ν ερ γ α σ ία τω ν τρ ιώ ν Κ λά δ ω ν τ η ς W ehrm acht, έ ν α κ α θ ή ­ κ ο ν τ ο ο π ο ίο π α ρ α μ έλ η σ α ν ε ν τ ε λ ώ ς .

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ ΜΕΤΑ ΤΗ ΓΕΡΜ Α Ν ΙΚΗ ΝΙΚΗ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ Βρετανία Η σ τρ α τιω τικ ή κ α τά σ τα σ η τ η ς α π οι­ κ ια κ ή ς υ π ε ρ δ ύ ν α μ η ς μ ε τ ά τ η ν ή τ τ α σ τη Γαλλία ή τ α ν μ ά λ λ ο ν τρ α γ ικ ή . Η ε κ κ έ ν ω ­ ση τ η ς Δ ο υ ν κ έ ρ κ η ς έσ ω σ ε π ε ρ ισ σ ό τ ε ­ ρ ο υ ς απ ό 300.000 ά ν δ ρ ε ς , α λ λ ά ό λ ο ι τ ο υ ς ή τ α ν ε ξ ο υ θ ε ν ω μ έ ν ο ι, ά ο π λ ο ι και α ν ίκα ν ο ι, σ ε α υ τή τη φ ά σ η , να α ν τιτα χ θ ο ύ ν σ το υ ς Γ ε ρ μ α ν ο ύ ς ο ι ο π ο ίο ι τ ο υ ς ε ίχ α ν κ α τ α ν ικ ή σ ε ι λ ίγ ε ς μ έ ρ ε ς πριν. Ο ι Β ρ ε τα ν ο ί σ τ ρ α τ ιώ τ ε ς χ ρ ε ιά ζ ο ν τ α ν ό χι μ ό ν ο ο π λ ισ μ ό α λ λ ά κα ι χ ρ ό ν ο γ ια να επ α ν ε κ π α ιδ έ υ το ύ ν κα ι να ε π ο υ λ ώ σ ο υ ν τ ις η θ ικ έ ς π λ η γ έ ς τ η ς σ υ ν τρ ιβ ή ς τ ο υ ς , ώ σ τε να ε ίν α ι α π ό λ υ τα έ τ ο ιμ ο ι. Η τ α χ ύ ­ τ α τ η π ρ ο έλ α σ η τω ν Γ ερ μ α ν ώ ν σ τη Γαλ­ λία κα ι τ ο ν έ ο δ ό γ μ α τ ο υ ς δ ε ν έ δ ιν ε ε λ ­ π ίδ ες σ το υ ς Β ρ ε τ α ν ο ύ ς ό τ ι θ α ε ίχ α ν σ τη δ ιά θ ε σ ή τ ο υ ς α υ τ ό ν το ν , π ο λ ύ τιμ ο γ ια τ η ν επ ιβ ίω σ ή τ ο υ ς , χ ρ ό ν ο . Π α ρ ά λ λ η λ α ο Β ρ ε τ α ν ικ ό ς Σ τ ρ α τ ό ς π α ρ ο υ σ ία ζε τ ε ρ ά σ τ ιε ς ε λ λ ε ίψ ε ις σ ε π ο ­ λ ε μ ικ ό υ λ ικ ό . Μ ό ν ο ε ν ν έ α ά ρ μ α τα από τα 600 το υ ε κ σ τ ρ α τ ε υ τ ικ ο ύ σ ώ μ α το ς ε ­ π έ σ τρ ε ψ α ν σ το ν η σ ί, α ν ε β ά ζ ο ν τ α ς τ ο ν σ υ ν ο λ ικ ό α ρ ιθ μ ό τω ν δ ια θ έ σ ιμ ω ν α ρ μ ά ­ τω ν σ ε 178, απ ό τ α ο π ο ία τ α 81 ή τ α ν μ ε ­

σαία. Σ ε ό λ ο τ ο Η νω μ έν ο Β α σ ίλ ειο υ ­ π ή ρ χ α ν 167 α ν τια ρ μ α τικ ά π υ ρ ο β ό λ α για να κ α λ ύ ψ ο υ ν τ ις υ π ο ψ ή φ ιες γ ια α π ό β α ­ ση α κ τ έ ς , ο ι ο π ο ίε ς ξ ε π ε ρ ν ο ύ σ α ν σ ε μ ή ­ κ ο ς τα 800 km. Ο Σ τ ρ α τ ό ς ε ίχ ε σ τη δ ιά ­ θ ε σ ή τ ο υ 24 μ ε ρ α ρ χ ίε ς , απ ό τ ις ο π ο ίε ς μ ό ν ο ο ι μ ισ έ ς ή τ α ν ε ξ ο π λ ισ μ έ ν ε ς εν ώ οι υ π ό λ ο ιπ ε ς σ υ γ κ ρ ο τ ή θ η κ α ν τα χ ύ τ α τ α απ ό τ ο υ ς ε ξ α ν τ λ η μ έ ν ο υ ς και ά ο π λ ο υ ς σ τ ρ α τ ιώ τ ε ς τ ο υ BEF. Α κ ό μ α κα ι ο ι ε ξ ο ­ π λ ισ μ έ ν ε ς και ξ ε κ ο ύ ρ α σ τ ε ς μ ε ρ α ρ χ ίε ς δ ε ν ή τ α ν π λή ρ ω ς ε κ π α ιδ ε υ μ έ ν ε ς , ο ύ τ ε α ρ ιθ μ η τ ικ ά π λ ή ρ ε ις . Η « α ν έλ π ιδ η σ τρ α ­ τιω τικ ή κ α τά σ τα σ η τ η ς Α γ γ λ ία ς » σ τη ν ο π ο ία α ν α φ έ ρ θ η κ ε ο Χ ίτ λ ε ρ ή τ α ν π έρ α ω ς π έρ α α λ η θ ιν ή . Α π ό τ η ν κ α τά σ τα σ η α υ τή π ή γ α ζε και η σ ιγ ο υ ρ ιά τω ν Β ρ ε τα ν ώ ν γ ια τ η ν π ρ α γ ­ μ α το π ο ίη σ η τ η ς α π ό β α σ η ς, π ου η α ν α ­ μ ο ν ή τ η ς , όπ ω ς κ ά θ ε α ν α μ ο ν ή μ ια ς κ α ­ τα σ τ ρ ο φ ή ς , ή τ α ν β α σ α ν ισ τικ ή κα ι ο δ ή ­ γ η σ ε σ ε π α ρ ο ξυ σ μ ό . Κ ά θ ε Β ρ ε τ α ν ό ς ε ί­ χ ε τ ο β λ έ μ μ α σ τρ α μ μ έ ν ο π ρ ο ς τ ο ν ο υ ­ ρ α νό α ν α μ έ ν ο ν τ α ς τ ο υ ς Γ ε ρ μ α ν ο ύ ς α­ λ ε ξ ιπ τ ω τ ισ τ έ ς , ο φ ό β ο ς γ ια τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς ή τ α ν τ ο λ ιγ ό τ ε ρ ο υ π ε ρ β ο λ ικ ό ς . Το ε π ιτ ε λ ε ίο τ η ς R AF α ν α γ κ ά σ τη κ ε να ε κ δ ώ σ ε ι μια ο δ η γ ία π ρ ο ς τ η ν Ε θ ν ο ­ φ ρ ο υ ρ ά , σ τη ν ο π ο ία σ η μ είω ν ε να μ η ν α ­ ν ο ίγ ε τ α ι π υρ ε ν α ν τ ίο ν α λ ε ξ ιπ τω τισ τώ ν α ν α υ τ ο ί δ ε ν ή τ α ν π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο ι απ ό έ ξ ι - έ ξ ι ά ν δ ρ ε ς ή τ α ν τ ο π λή ρ ω μ α τ ο υ μ ε γ α ­ λ ύ τ ε ρ ο υ β ρ ε τ α ν ικ ο ύ α ε ρ ο π λ ά ν ο υ ε κ ε ί ­ ν η τ η ν π ερ ίο δ ο . Ε π ιπ λ έο ν ο κ α θ έ ν α ς υ ­ π ο π τ ε υ ό τ α ν τ ο ν δ ιπ λ α νό το υ γ ια κ α τ α ­ σ κο π εία , δ ίν ο ν τα ς μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η α ξία από τ η ν π ρ έπ ο υ σ α σ τις α δ ύ ν α μ ε ς γ ε ρ μ α ν ι­ κ έ ς μ υ σ τ ικ έ ς υ π η ρ ε σ ίε ς , γ ε γ ο ν ό ς που ο δ ή γ η σ ε σ ε α ρ κ ε τ έ ς τ ρ α γ ε λ α φ ικ έ ς κ α ­ τα σ τά σ ε ις . Π α ρ ό λ α α υ τά ο β ρ ε τ α ν ικ ό ς λ α ό ς επ έ λ ε ξ ε να π ο λ ε μ ή σ ε ι και, α ν α υ τό γ ιν ό ­ τ α ν α π α ρ α ίτη το , να χ α θ ε ί μ α χ ό μ ε ν ο ς . Σ ίγ ο υ ρ α σ ε α υ τή τ η ν α π όφ α σ η β ο ή θ η σ ε κα ι η η θ ικ ή ν ίκ η τ η ς ε π ισ τρ ο φ ή ς το υ BEF - α ν δ ε ν ε ίχ ε ε π ιτ ε υ χ θ ε ί ο ά θ λ ο ς τ η ς Δ ο υ ν κ έ ρ κ η ς ίσως τ α π ρ ά γ μ α τα να ή τ α ν π ολύ δ ια φ ο ρ ε τ ικ ά . Η Ε θ ν ο φ ρ ο υ ρ ά τ ο ν Ιο ύ ν ιο ξε π έ ρ α σ ε τ ο 1.000.000 ε θ ε ­ λ ο ν τ έ ς , α λ λ ά τ η ς έ λ ε ιπ α ν π α ν τ ε λ ώ ς τα ό π λ α - όσα υ π ή ρ χ α ν δ ια τ έ θ η κ α ν σ το ν τ α κ τ ικ ό σ τρ α τό . Ο ε ξο π λ ισ μ ό ς τω ν ε θ ε ­ λ ο ν τ ώ ν μ ε κ ά θ ε τ ι π ου μ π ο ρ ο ύ σ ε να χ ρ η σ ιμ ο π ο ιη θ ε ί σ αν ό π λο, α κ ό μ α κα ι μ ε ξ ιφ ο λ ό γ χ ε ς απ ό σ κ ο υ π ό ξυ λ α , τ ο υ ς χά ­ ρ ισ ε τ ο π ρ ο σ ω ν ύ μ ιο «ο Σ τ ρ α τ ό ς μ ε τ α σ κ ο υ π ό ξυ λ α » (B room stick Arm y). Ο σ ο ν α φ ο ρ ά τ ο π α νίσ χ υ ρ ο Β α σ ιλικό Ν α υ τικ ό , α υ τό μ π ο ρ ο ύ σ ε να δ ια θ έ σ ε ι γ ια τ η ν ά μ υ ν α τ ο υ ν η σ ιο ύ έ ν α α ε ρ ο π λ α ­ ν ο φ ό ρ ο , τρ ία θ ω ρ η κ τά , δ ύ ο κ α τ α δ ρ ο μ ι­ κά μ ά χ η ς , 10 κ α τ α δ ρ ο μ ικ ά κα ι 50 α ν τιτο ρ π ιλ λ ικ ά . Αν κα ι ο Μ η τρ ο π ο λ ιτ ικ ό ς Σ τό λ ο ς δ ι έ θ ε τ ε ε π ιπ λ έ ο ν δ ύ ο α ε ρ ο π λ α ν ο φ ό ρ α , έ ν α θ ω ρ η κ τ ό , τρ ία κ α τ α δ ρ ο μ ικ ά και 30 α ν τιτο ρ π ιλ λ ικ ά , τ α π λο ία α υ τά δ ε ν μ π ο ­ ρ ο ύ σ α ν να α π ο σ υ ρ θ ο ύ ν απ ό τ ο ν ρ ό λ ο τ η ς σ υ ν ο δ ε ία ς εμ π ο ρ ικ ώ ν π λο ίω ν σ το ν

Α τλ α ν τικ ό : η β ο ή θ ε ια απ ό τ ις Η Π Α ή ­ τα ν π ο λ ύ τιμ η γ ια να σ π α τα λ η θ ε ί κα τ' α υ τό ν τ ο ν τρ ό π ο . Α ρ κ ε τ ά ή τ α ν κα ι τα π λοία π ου β ρ ίσ κ ο ν τα ν σ τη Μ ε σ ό γ ε ιο και σ το ν Ιν δ ικ ό ω κ ε α ν ό γ ια να π ρ ο α ­ σ π ίσ ουν τα σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α τ η ς Α υ τ ο ­ κ ρ α το ρ ία ς σ τη Μ έσ η Α ν α το λ ή και σ τη ν Ινδ ία α ν τίσ το ιχ α . Α κ ό μ α ό μ ω ς και α υ τό τ ο τ μ ή μ α τ ο υ Β α σ ιλικο ύ Ν α υ τικ ο ύ ή τα ν π ολλές φ ο ρ ές ισ χ υ ρ ό τε ρ ο απ ό ο ,τ ιδ ή π ο τ ε ε ίχ ε να αν τιπ α ρ α θ έ σ ε ι τ ο Kriegsm arine. Δ υ ­ σ τυ χ ώ ς γ ια τ ο υ ς Β ρ ε τα ν ο ύ ς , απ ό τ η ν π λ ε ιο ψ η φ ία τω ν π ο λ ε μ ικ ώ ν τ ο υ ς π λο ίω ν έ λ ε ιπ α ν π υ ρ ο β ό λ α π ου θ α μ π ο ρ ο ύ σ α ν να β ά λ λ ο υ ν σ ε υ ψ η λ έ ς γ ω ν ίε ς (α ν τια ε ρ ο π ο ρ ικ ά ), γ ε γ ο ν ό ς τ ο ο π ο ίο τ α κ α θ ισ τ ο ύ σ ε ιδ ια ίτε ρ α ε υ ά ­ λ ω τα σ ε α ε ρ ο π ο ρ ικ έ ς ε π ιθ έ σ ε ις . Ο Τσ ώ ρτσ ιλ α ν α γ ν ω ρ ίζ ο ν τα ς ό τι τ ο "κ λ ε ιδ ί" γ ια τ η ν επ ιβίω σ η τ η ς Β ρ ε ­ τα ν ία ς ή τ α ν η RAF, κ α θ ώ ς τ ο λ ιγ ό τ ε ρο π ου ε ίχ ε να α ν α μ έ ν ε ι η χ ώ ρα τ ο υ ή τα ν η ε π ίθ ε σ η τ η ς L u ftw a ffe ( ε ίτ ε ω ς μ εμ ονω μένη α π ό π ειρ α « σ υ ν ετισ μο ύ» , ε ίτ ε ω ς π ρ ο ά γ γ ε λ ο τ η ς ε π ιχ εί­ ρ η σ η ς α π ό β α σ η ς), π ρ ο σ π ά θ η σ ε να δ ώ σ ει ώ θ η σ η σ τη ν α ν ά π τυ ξή τ η ς μ ε κ ά θ ε μ έσ ο : π ερ ίπ ο υ τα 450 έ φ θ α ν α ν τ α μ η ν ια ίω ς π α ρ α γ ό μ ε ν α β ρ ε τ α ν ικ ά κ α τα δ ιω κ τικ ά , από τ ο ν Ιο ύ ν ιο κα ι μ ε ­ τά , ε ν ώ λ ίγ α π ε ρ ισ σ ό τε ρ α απ ό 150 μ ο ­ ν ο κ ιν η τ ή ρ ια κ α τ α δ ιω κ τικ ά ά φ η ν α ν τ ις γ ε ρ μ α ν ικ έ ς γ ρ α μ μ έ ς π α ρ α γ ω γή ς σ ε έ ν α ν μ ή να .

Γερμανία Η ε υ φ ο ρ ία π ου ε π ικ ρ α το ύ σ ε σ τη Γ ερ μ α ν ία μ ε τ ά τ η ν ίκ η επ ί τ η ς μ ισ η ­ τ ή ς Γα λλία ς ε ίν α ι δ ύ σ κ ο λ ο να π ε ρ ι­ γ ρ ά φ ει. Η τα π είν ω σ η κα ι η π ίκ ρ α π ου έ ν ιω θ α ν ό λ ο ι ο ι Γ ε ρ μ α ν ο ί γ ια τ η ν - ά ­ δ ικ η κα ι π ρ ο δ ο τικ ή κ α τά ε κ ε ίν ο υ ς π α ρ ά δ ο σ η τ ο υ 1918, τα σ υ ν α ισ θ ή μ α ­ τα π ου ε κ μ ε τ α λ λ ε ύ θ η κ ε ιδ ιο φ υ ώ ς ο Χ ίτ λ ε ρ γ ια να δ η μ ιο υ ρ γ ή σ ε ι τ ο Γ' Ράιχ, έδ ω σ α ν τ η θ έ σ η τ ο υ ς σ τη χ α ρ ά κα ι σ το ν ε κ σ τα σ ια σ μ ό . Το η θ ικ ό σ τη W ehrm acht ή τ α ν α κ μ α ιό τ α το , ενώ ο Δ ρ Γ κ α ίμ π ελ ς , ο υ π ο υ ρ γ ό ς Π ρ ο π α ­ γ ά ν δ α ς τ ο υ Γ' Ράιχ, ε ίχ ε ε π ιμ ε λ ώ ς π λ έ ξ ε ι τ ο ε γ κ ώ μ ιό τ η ς π α ρ ο υ σ ιά ζο ν τ ά ς τ η ν ω ς μια α ν ίκ η τη σ τρ α τιω τικ ή μ η χ α ν ή μ ε υ π ε ρ φ υ σ ικ έ ς ιδ ιό τ η τ ε ς . Η υ π ε ρ β ο λ ικ ή σ ιγ ο υ ρ ιά - το υ Χ ίτ λ ε ρ κ υ ­ ρίω ς κα ι τω ν σ τρ α τη γ ώ ν τ ο υ κ α τά δ ε ύ τ ε ρ ο λ ό γ ο - έ φ ε ρ ε τ η ν υ π ερ ο ψ ία κα ι ε κ ε ίν η τ α π ρ ώ τα σ η μ α ν τικ ά σ τρ α ­ τη γ ικ ά λ ά θ η .Ό π ω ς α ν α φ έ ρ θ η κ ε ό λ ο ι ο ι Γ ε ρ μ α ν ο ί π ε ρ ίμ ε ν α ν τ η ν π α ρ ά δ ο σ η τ η ς Β ρ ε τα ν ία ς , ε ιδ ικ ά μ ε τ ά τ η ν π ρ ό ­ τα σ η ε ιρ ή ν η ς απ ό τ ο ν φ ύ ρ ε ρ , κα ι α­ κ ό μ α κα ι τ η ν ύ σ τα τη ώ ρα δ ε ν υ π ή ρ χ ε έ ν α σ χ έδ ιο δ ρ ά σ η ς , π α ρά μ ό ν ο οι π ρ ο τά σ ε ις τ ο υ Ν α υ τικ ο ύ κα ι το υ Σ τρ α το ύ . Μ έ ρ ο ς τ η ς β ιο μ η χ α ν ία ς σ τα μ ά τη σ ε να π α ρ ά γ ει π ο λ ε μ ικ ό υ λ ι­ κό κα ι ε π έ σ τ ρ ε ψ ε σ τη ν π α ρ α γω γή

Η μόνη φορά που Γζρ μα νοί π αρ έλα οα ν σ ε β ρ ετα ν ικ ό έδ α φ ο ς , σ το Τσίπσαϊντ το υ νησιού Τζέρ σ εϋ .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

- ο λ ιτ ικ ώ ν α γ α θ ώ ν γ ια τ η β ε λ τίω σ η το υ ε π ιπ έ δ ο υ δ ια β ίω σ η ς τω ν π ο λ ιτώ ν το υ Ράιχ. ο ι ο π ο ίο ι είχ α ν δ ο κ ιμ α σ τε ί σ κ λ η ρ ά κ α τ ά τα χ ρ ό ν ια τ η ς ο ικ ο ν ο μ ικ ή ς ύ φ ε ­ σ ης. Ε π ιπ λέο ν δ ια τ ά χ θ η κ ε η α π ο σ τρ ά ­ τ ε υ σ η 35 μ ερ α ρ χ ιώ ν ώ σ τε να ε ν ισ χ υ θ ε ί η ε ξ α ιρ ε τ ικ ά π ρ ο β λ η μ α τικ ή , γ ια τ η ν ό χι π λο ύ σ ια Γερ μ α ν ία , π α ρ α γ ω γικ ή δ ια δ ικ α ­ σία. Γι' α υ τ έ ς τ ις , ε ίτ ε γ ε μ ά τ ε ς π α ρ α λ ε ί­ ψ εις , ε ίτ ε ο λ ό τ ε λ α λ α ν θ α σ μ έ ν ε ς κ ιν ή ­ σ εις δ ε ν μ π ο ρ ε ί να κ α τ η γ ο ρ η θ ε ί μ ό ν ο η γ ε ρ μ α ν ικ ή σ τρ α τιω τικ ή υ π ερ ο ψ ία . Οι λ ό γ ο ι ε ίν α ι π ερ ισ σ ό τ ε ρ ο π ερ ίπ λ ο κ ο ι και μ α ρ τ υ ρ ο ύ ν ό τι τα γ ε ρ μ α ν ικ ά α το π ή μ α ­ τ α α ν τ ικ α τ ο π τ ρ ίζ ο υ ν τ α α ν τ ιφ α τ ικ ά σ υ­ ν α ισ θ ή μ α τα τ ο υ ίδ ιο υ τ ο υ φ ύ ρ ε ρ γ ια τη Β ρ ε τα ν ία κα ι τ ο υ ς κ α τ ο ίκ ο υ ς τ η ς . Η ιδ ε ο λ ο γ ία τ ο υ Γ 1 Ράιχ - κ α τά μ ε γ ά ­ λ ο μ έ ρ ο ς ε π η ρ ε α σ μ έ ν η από τ α ρ α τσ ι­ σ τικ ά δ ιδ ά γ μ α τα ε ν ό ς Α γ γ λ ο υ , τ ο υ Χ ι­ ο ύ σ το ν Τ σ ά μ π ερ λ εη ν , και ε ν ό ς Γάλλου, το υ κ ό μ η Ιω σ ήφ ν τ ε Γκομ π ινώ - α π ο δ ε ­ χ ό τ α ν ό τι οι Α γ γ λ ο ι ή τ α ν Α ρ ιο ι, α ν και ό χ ι τό σ ο φ υ λ ε τ ικ ά « κ α θ α ρ ο ί» όσ ο οι Γερ μ α ν ο ί. Η Γ ερ μ α ν ία ε ίχ ε « ξεπ λ η ρ ώ σ ε ι τ ο χ ρ έ ο ς τη ς » π ρ ο ς τη Γαλλία, τα π ειν ώ ν ο ν τά ς τ η ν ο ικ τρ ά , ε ν ώ η Β ρ ε τα ν ία δ ε ν έ δ ε ιχ ν ε κ α θ ό λ ο υ ε π ικ ίν δ υ ν η γ ια τ η ν η ­ π ειρ ω τικ ή Ε υρώ π η. Π ο ιο ς ή τ α ν λ ο ιπ ό ν ο λ ό γ ο ς να σ υ ν ε χ ισ τε ί να χ ύ ν ε τ α ι τ ο α ίμ α Α ρίω ν; Ο φ ύ ρ ε ρ ε ίχ ε π ε τ ύ χ ε ι σ χ εδ ό ν ό ­ λ ο υ ς τ ο υ ς σ τό χ ο υ ς τ ο υ , τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς ε ίχ ε φ α ν ε ρ ώ σ ε ι σ το β ιβ λ ίο το υ «Ο α γώ ν μ ο υ » : π ρ ο σ ά ρ τη σ η τ η ς Α υ σ τρ ία ς , δ ιά λ υ ­ ση τ η ς Τ σ εχ ο σ λ ο β α κ ία ς, κ α τά λ η ψ η τ η ς Π ο λ ω ν ία ς κα ι ν ίκ η α π έ ν α ν τι σ τη Γαλλία σ ε π ερ ίπ τω σ η π ου ε κ ε ίν η α π ο φ ά σ ιζε να ε π έ μ β ε ι. Το μ ό ν ο π ου δ ε ν ε ίχ ε α κ ό μ α π ρ ο σ π α θ ή σ ει, α ν κα ι τ ο ε ίχ ε δ ια κ η ρ ύ ξ ε ι σ το β ιβ λ ίο το υ , ή τ α ν να α π ο κ τή σ ε ι τ ις ε ύ φ ο ρ ε ς π ε δ ιά δ ε ς τ η ς Ε Σ ΣΔ απ ό τ ο υ ς « υ π α ν θ ρ ώ π ο υ ς » (είν α ι π α σ ιφ α ν ή ς η ε ­ π ή ρ ε ια τ ο υ ρ α τσ ισ τή Ν ίτσ ε) π ου τ ις ε κ ­ μ ε τ α λ λ ε ύ ο ν τ α ν , ο ι ο π ο ίο ι ε κ τ ό ς απ ό τη μ ιζέ ρ ια τ η ς φ υ λ ε τ ικ ή ς τ ο υ ς κ α τα γ ω γ ή ς είχ α ν φ ο ρ τ ω θ ε ί κα ι τ η ν η θ ικ ή τ ε λ μ ά τ ω ­ ση π ου ε π έ φ ε ρ ε - α ν α π ό φ ε υ κ τα κ α τά τ ο ν Χ ίτ λ ε ρ - η κ ο μ μ ο υ ν ισ τικ ή ιδ ε ο λ ο γ ία . Το ε π ό μ ε ν ο β ή μ α δ ε ν μ π ο ρ ο ύ σ ε να ε ί­ ν α ι η Β ρ ε τα ν ία . Η Γ ερ μ α ν ία , κ α τά τ ο ν φ ύ ρ ε ρ , δ ε ν ε ίχ ε να κ ε ρ δ ίσ ε ι τ ίπ ο τα από τ η δ ιά λ υ σ ή τ η ς . Α ν τ ίθ ε τ α η Ιαπω νία, οι Η Π Α κα ι η Ρωσία θ α κ α ρ π ώ ν ο ν τα ν τ α ο ­ φ έ λ η τ η ς ν ίκ η ς χ ω ρ ίς να χ ύ σ ο υ ν σ τα γ ό ­ να α ίμ α τ ο ς κα ι ιδ ρ ώ τα . Τις α π ό ψ εις το υ α υ τ έ ς τ ις ε ίχ ε δ ια τυ π ώ σ ε ι ο Χ ίτ λ ε ρ π ριν απ ό τ ο ν π ό λ ε μ ο , ό τ α ν ε ίχ ε ε π α ν ε ιλ η μ ­ μ έ ν α α ν α γ ν ω ρ ίσ ε ι τ η ν τ ε ρ ά σ τ ια ο ικ ο ν ο ­ μ ικ ή ισχύ τ η ς Β ρ ε τ α ν ία ς και τ ο γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι π ιθ α ν ή σ ύ γ κ ρ ο υ σ η μ ε ε κ ε ίν η ε ν ε ίχ ε μ ε γ ά λ ο κ ίν δ υ ν ο χ ω ρ ίς ο υ σ ια σ τικ ά κ έ ρ ­ δη. Η α π όβ α σ η , λο ιπ ό ν , ή τ α ν γ ια τ ο ν Χ ίτ ­ λ ε ρ έ ν α ς α δ ικ α ιο λ ό γ η το ς κ ίν δ υ ν ο ς . Δ ε ν υ π ή ρ χ ε λ ό γ ο ς να δ ια κ ιν δ υ ν ε ύ σ ε ι να χ ά ­ σ ει ό ,τ ι ε ίχ ε κ ε ρ δ ίσ ε ι γ ια τ ο ν γ ε ρ μ α ν ικ ό λα ό . Για ε κ ε ίν ο ν η επ ιχ είρ η σ η ή τ α ν μ ά λ ­ λ ο ν μια μ π λ ό φ α η ο π ο ία θ α έ π ε ιθ ε τ ο υ ς ΡΑΠΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Β ρ ε τ α ν ο ύ ς να α π ο δ ε χ θ ο ύ ν τ η ν κ υ ρ ια ρ ­ χία τ ο υ Ράιχ σ τη ν η π ε ιρ ω τικ ή Ε υρώ πη. Σ ε α υ τό τ ο σ υ μ π έρ α σ μ α σ υ ν η γ ο ρ ε ί και τ ο γ ε γ ο ν ό ς ό τι ενώ ο φ ύ ρ ε ρ π έρ α σ ε α­ τ έ λ ε ιω τ α β ρ ά δ ια ε ξ ε τ ά ζ ο ν τ α ς τ α σ χ έδ ια τω ν ε π ιθ έ σ ε ω ν σ τη ν Π ο λω νία , τη Γαλλία και τη Ν ο ρ β η γ ία , δ ε ν έ δ ε ιξ ε τ ο π α ρ α μ ι­ κ ρ ό ε ν δ ια φ έ ρ ο ν γ ια τ η ν ε π ιχ είρ η σ η "Θ α λά σ σ ιο ς Λ έω ν ". Σ τρ α τιω τικ ά η Γ ερ μ α ν ία δ ε ν θ α ή τα ν π ο τέ τό σ ο έ τ ο ιμ η όσ ο ε κ ε ίν ο υ ς τ ο υ ς κ α λ ο κ α ιρ ιν ο ύ ς μ ή ν ε ς τ ο υ 1940. Δ ε κ α ­ τ ρ ε ίς μ ε ρ α ρ χ ίε ς τ η ς Σ τρ α το ύ , σ υ ν ο λ ικ ά 260.400 ά ν δ ρ ε ς , π ε ρ ίμ ε ν α ν σ τα σ τεν ά τ η ς Μ ά γ χ η ς τ η ν ώ ρα τ η ν α π ό β α σ η ς. Ε­ κ ε ίν ο ι θ α ε ίχ α ν σ τη δ ιά θ ε σ ή τ ο υ ς 38.800 ο χ ή μ α τα , 62.000 ά λ ο γ α κα ι π λ η θ ώ ρ α ό ­ π λω ν, ό λ μ ω ν , τε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν ω ν κα ι π υ ­ ρ ο β ο λ ικ ο ύ . Α ρ ω γ ο ί τ ο υ ς σ τη ν π ρο σ π ά ­ θ ε ια ε κ π ό ρ θ η σ η ς τ η ς Β ρ ε τ α ν ία ς θ α ή ­ τ α ν 25.000 α ε ρ ο μ ε τ α φ ε ρ ό μ ε ν ο ι σ τρ α ­ τ ιώ τ ε ς τ η ς Luftw affe, απ ό τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς 7.000 ή τ α ν ε π ίλ ε κ τ ο ι α λ ε ξ ιπ τ ω τ ισ τ έ ς . Σ τη ν ξη ρ ά η W ehrm acht, ε κ τ ό ς α π ό τ η ν υ λ ικ ή τ η ς υ π ε ρ ο χ ή , ε ίχ ε α κ ό μ α δ ύ ο π λ ε ­ ο ν ε κ τ ή μ α τ α α π έ ν α ν τι σ το υ ς Β ρ ε τ α ­ ν ο ύ ς : σ η μ α ν τικ ή π ο λ ε μ ικ ή ε μ π ε ιρ ία και υ ψ η λό η θ ικ ό . Α ν τ ίθ ε τ α τ ο K riegsm arine δ ε ν ε ίχ ε κα μ ιά π ιθ α ν ό τη τα ε π ικ ρ ά τη σ η ς α π έν α ­ ν τ ι σ το Β α σ ιλικό Ν α υ τικ ό χ ω ρ ίς τ η ν α ­ π ό λ υ τη κ υ ρ ια ρ χ ία τ η ς L u ftw a ffe σ το υ ς α ιθ έ ρ ε ς . Η α π όβ α σ η σ τη Ν ο ρ β η γ ία κ ό ­ σ τισ ε α κ ρ ιβ ά σ το Γ ε ρ μ α ν ικ ό Ν α υ τικ ό : χ ά θ η κ α ν 10 απ ό τ α 20 α ν τιτο ρ π ιλ λ ικ ά , τρ ία απ ό τα ο κ τώ κ α τα δ ρ ο μ ικ ά , ενώ τα κ α τ α δ ρ ο μ ικ ά μ ά χ η ς "S charnhorst" και "G neisenau" κα ι τ α θ ω ρ η κ τ ά τσ έ π η ς "Luetzow “ (π ρώ η ν "D eutschland") και "Scheer" δ ε ν ή τ α ν σ τη δ ιά θ ε σ η τ ο υ ν α υ ­ α ρ χ ε ίο υ , κ α τά τ ο κ ρ ίσ ιμ ο ε κ ε ίν ο κ α λ ο ­ κα ίρ ι, κ α θ ώ ς χ ρ ε ιά ζ ο ν τ α ν π ο λ ύ μ η ν ε ς ε ­ π ισ κ ε υ έ ς . Το α δ ε λ φ ό π λο ίο το υ “Luetzow ” , τ ο "Graf S pee", ε ίχ ε α υ τ ο β υ θ ισ τε ί λ ίγ ο υ ς μ ή ν ε ς π ρ ιν έ ξω απ ό το λ ιμ ά ν ι τ ο υ Μ ο ν τ ε β ιδ έ ο , μ ε τ ά απ ό μ ά χη μ ε β ρ ε τ α ν ικ ή μ ο ίρ α κ α τά τ η ν ο π ο ία ε ίχ ε υ π ο σ τεί σ ο β α ρ έ ς ζ η μ ιέ ς . Ε π ο μ έν ω ς ό λ ο τ ο β ά ρ ο ς τ η ς ε ξ α ­ σ φ ά λ ισ η ς τω ν σ υ ν θ η κ ώ ν α π ό β α σ η ς έ ­ π ε φ τ ε σ τη L uftw a ffe . Α π ο σ το λ ή τ η ς ή τα ν ο υ σ ια σ τικ ά να κ α τ α σ τ ρ έ ψ ε ι ο λ ο κ λ η ρ ω ­ τικ ά τ η R AF γ ια να μ π ο ρ έ σ ε ι να κ α λ ύ ψ ε ι α π ο τ ε λ ε σ μ α τ ικ ά τ ις α π ο β α τικ έ ς ε ν έ ρ ­ γ ε ιε ς π ρ ώ τα απ ό τ ο Β α σ ιλικό Ν α υ τικ ό κα ι έ π ε ιτ α απ ό τ ο ν Β ρ ε τ α ν ικ ό Σ τρ α τό . Για τ η ν εκ π λ ή ρ ω σ η το υ σ κο π ο ύ α υ το ύ ε ίχ ε σ τη δ ιά θ ε σ ή τ η ς 824 μ α χ η τικ ά κα ι 1.144 β ο μ β α ρ δ ισ τικ ά , α π έ ν α ν τι σ ε 591 β ρ ε τ α ν ικ ά μ α χ η τικ ά . Η β ρ ε τ α ν ικ ή π α ρ α ­ γ ω γ ή α ε ρ ο σ κ α φ ώ ν ή τ α ν σ χ ε δ ό ν τρ ιπ λ ά ­ σια απ ό τ η γ ε ρ μ α ν ικ ή , α λ λ ά η L uftw a ffe κ ά θ ε μ ή ν α ε ίχ ε σ τη δ ιά θ ε σ ή τ η ς 800 π ε ­ ρ ίπ ου ν έ ο υ ς π ιλ ό το υ ς , εν ώ ή R AF μ ό ν ο 200. Οι δ ύ ο α ν τίπ α λ ε ς α ε ρ ο π ο ρ ίε ς αναμ ε τ ρ ή θ η κ α ν επ ί α ρ κ ε τ ο ύ ς μ ή ν ε ς πάνω απ ό τ η ν Α γ γ λ ία κα ι τη Μ ά γ χ η , σ ε μ ια σ ύ­ γ κ ρ ο υ σ η π ου έ μ ε ιν ε γ ν ω σ τή σ τη ν ισ το ­ ρ ία ω ς η « Μ ά χ η τ η ς Α γ γ λ ία ς » .

Η ΑΠΟ ΒΑΣΗ «ΑΝΑΒΑΛΛΕΤΑΙ» Κ α τά τ η ν κ ρ ισ ιμ ό τα τη Μ ά χ η τ η ς Α γ­ γ λ ία ς η ν ίκ η ά λ λ α ξ ε π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς σ τρ α τό π ε δ ο . Τ ελικ ά η L uftw a ffe δ ε ν π έ­ τ υ χ ε τ ο ν σ τό χ ο τ η ς και α ν α γ κ ά σ τη κ ε να α π ο σ υ ρ θ ε ί ο υ σ ια σ τικ ά απ ό τ η σ ύ γ κ ρ ο υ ­ ση σ τα τ έ λ η το υ Σ ε π τε μ β ρ ίο υ . Οι π α ρ α ­ τ ά σ ε ις π ου λ ά μ β α ν ε απ ό τ η ν O KW , σ τη ν π ρ ο σ π ά θ ειά τ η ς να κ α τ α σ τ ρ έ ψ ε ι τη RAF, ο δ ή γ η σ α ν τ η ν α π όβ α σ η απ ό α ν α ­ β ο λ ή σ ε α ν α β ο λ ή μ έ χ ρ ι τ η ν ο υ σ ια σ τικ ή μ α τα ίω σ ή τ η ς (τυ π ικ ά α ν α β λ ή θ η κ ε μ έ ­ χ ρ ι τ ο ν Μ ά ιο τ ο υ 1941). Τα α ίτια τ η ς α ­ π ο τυ χ ία ς τ η ς Γ ε ρ μ α ν ικ ή ς Α ερ ο π ο ρ ία ς ή τα ν , σ ε σ υ ν το μ ία , τ α ε ξ ή ς : • Η α κ α τ α λ λ η λ ό τ η τ α τ ο υ Γ κ α ίρ ιν γ κ για τη γ ε μ ά τ η ε υ θ ύ ν ε ς θ έ σ η τ ο υ α ρ χ η γ ο ύ τ η ς L uftw a ffe . Ο ιδ ιό ρ ρ υ θ μ ο ς π ροσ ω π ι­ κ ό ς φ ίλ ο ς το υ Α δ ό λ φ ο υ Χ ίτ λ ε ρ π ρ ο τι­ μ ο ύ σ ε να σ π α τα λά τ ο ν χ ρ ό ν ο τ ο υ σε δ ια σ κ ε δ ά σ ε ις απ ό τ ο να α ν τιμ ε τω π ίσ ε ι τα σ ο β α ρ ά π ρ ο β λ ή μ α τα π ου β ρ ή κ α ν μ π ρ ο σ τά τ ο υ ς τ α γ ε ν ν α ία π λ η ρ ώ μ α τα τω ν γ ε ρ μ α ν ικ ώ ν α ε ρ ο σ κ α φ ώ ν κ α τά τη Μ ά χ η τ η ς Α γ γ λ ία ς . Η δ ιο ικ η τ ικ ή α ν ικ α ­ ν ό τ η τ α τ ο υ Γ ερ μ α ν ο ύ ά σ σ ου το υ Α 1 ΠΠ τ ο ν ίσ τ η κ ε κα ι απ ό τ ις ε ξ α ιρ ε τ ικ έ ς α ρ ε ­ τ έ ς π ου ε π έ δ ε ιξ ε ο α ν τίπ α λ ό ς το υ , π τ έ ­ ρ α ρ χ ο ς Χ ιο ύ Ν τά ο υ ν τιν γ κ . • Η έ λ λ ε ιψ η α ρ κ ε τ ώ ν μ ο ν ο θ έ σ ιω ν κ α τα ­ δ ιω κ τικ ώ ν όπ ω ς ή τα ν τ ο M e sse rsch m itt B f 109. Η π α ρ α γω γή τ ο υ ς δ ε ν επ λ ή γ η μ ό ν ο απ ό τη μ ε ρ ικ ή α π ο σ τρ α τιω τικ ο π ο ί­ ησ η τ η ς β ιο μ η χ α ν ία ς , α λ λ ά κα ι απ ό τ η ν υ π ο τίμ η σ η τ η ς σ η μ α σ ία ς τ ο υ ς - σ ε σ χ έ­ ση μ ε τ α β ο μ β α ρ δ ισ τικ ά - απ ό τ ο υ ς Γ κ α ίρ ιν γ κ κα ι Χ ίτλ ε ρ . • Η α π ου σ ία ε π α ρ κ ο ύ ς γ ε ρ μ α ν ικ ο ύ κ α ­ τα σ κ ο π ε υ τικ ο ύ δ ικ τ ύ ο υ σ τη ν Α γγλία , Σ τη L uftw a ffe π ο τέ δ ε ν α ν τ ιλ ή φ θ η κ α ν τ η ν τ ε ρ ά σ τ ια σ η μ α σ ία π ου ε ίχ α ν γ ια το α γ γ λ ικ ό σ ύ σ τη μ α έ γ κ α ιρ η ς π ρ ο ε ιδ ο π ο ί­ η σ η ς ο ι σ τα θ μ ο ί RDF (R adio D irection Finding ή ρ α ν τά ρ ), ώ σ τε να π λ η γ ο ύ ν επ α ­ ν ε ιλ η μ μ έ ν α . • Η ε υ φ υ ή ς ιδ έ α το υ Τσ ώ ρτσ ιλ ν α β ο μ ­ β α ρ δ ίσ ει τ ο Β ερ ο λ ίν ο . Μ έ χ ρ ι τ ό τ ε α π ο ­ κ λ ε ισ τ ικ ό ς σ τό χ ο ς τ η ς L u ftw a ffe ή τ α ν οι β ά σ εις τ η ς R A F κα ι τ α ε ρ γ ο σ τά σ ια π α­ ρ α γ ω γ ή ς α ε ρ ο σ κ α φ ώ ν , μ ε α π ο τέ λ ε σ μ α η Β α σ ιλική Α ερ ο π ο ρ ία να έ χ ε ι φ θ ά σ ε ι σ το χ ε ίλ ο ς τ η ς κ α τ ά ρ ρ ε υ σ η ς . Ο ε ξ ο ρ γ ι­ σ μ έ ν ο ς Χ ίτλ ε ρ , ω ς α ν τίπ ο ιν α , δ ιέ τ α ξ ε ν α ισ ο π εδ ω θ εί το Λ ο ν δ ίν ο , δ ίν ο ν τα ς τ η ν ε υ κ α ιρ ία σ τη R AF να α ν α σ υ γ κ ρ ο τ η ­ θ ε ί κα ι να ν ικ ή σ ε ι. Αν ε ίχ α ν α π ο φ ε υ χ θ ε ί τ α μ ε γ ά λ α α υ ­ τά σ φ ά λ μ α τα ή μ ε ρ ικ ά απ ό α υ τά , τ ο πι­ θ α ν ό τ ε ρ ο ε ίν α ι η υ π ερ ο π λ ία τ η ς L u ftw a ffe σ ε α ερ ο π λ ά ν α κα ι έ μ π ε ιρ ο υ ς π ιλ ό το υ ς να ε ίχ ε σ υ ν τρ ίψ ε ι τ η RAF. Σ ε α υ τή τ η ν π ερ ίπ τω σ η η κ ά λ υ ψ η π ου θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε να π ρ ο σ φ έ ρ ε ι πια η L uftw a ffe σ το K riegsm arine θ α έ δ ιν ε σ τη ν α π ό β α ­ ση α ρ κ ε τ έ ς π ιθ α ν ό τ η τ ε ς ε π ιτυ χ ία ς , κ α ­ θ ώ ς θ α ε κ π λ η ρ ώ ν ο ν τα ν ή θ α ή τ α ν ε ύ ­ κ ο λ ο να ε κ π λ η ρ ω θ ο ύ ν ό λ ε ς ο ι π ρ ο ϋ π ο ­

θ έ σ ε ις γ ια τ η ν ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η τ η ς ε π ιχ ε ί­ ρ η σ η ς (μ ά λ ισ τα ο ι π ιθ α ν ό τ η τ ε ς α υ τ έ ς θ α ή τ α ν μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ε ς , α ν δ ε ν ε ίχ ε απ οτ ο λ μ η θ ε ί η α κ ρ ιβ ο π λ η ρ ω μ έ ν η απ ό τ ο K riegsm arine α π όβ α σ η σ τη Ν ο ρ β η γ ία ).

ΕΠ ΙΛΟ ΓΟ Σ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η ε π ιχ είρ η σ η « Θ α λά σ σ ιο ς Λ έω ν» ξ ε κ ίν η σ ε σ αν μια μ π λό φ α το υ Α δ ό λ φ ο υ Χ ίτλ ε ρ , σ τη ν π ρ ο σ π ά θ ειά το υ να π είσ ει τ ο υ ς Β ρ ε τ α ν ο ύ ς να σ υ ν θ η κ ο λ ο ­ γ ή σ ο υ ν - π α ρ ό λο π ου υ π ή ρ χ α ν σ χ έδ ια γ ια τ η ν α π όβ α σ η , ε ίδ α μ ε ο τ ι ή τ α ν α π ο ­ τ έ λ ε σ μ α α υ σ τη ρ ά α το μ ικ ώ ν π ρ ω το ­ βο υλιώ ν. Για τ ο ν δ ικ τ ά τ ο ρ α δ ε ν ή τ α ν οι Β ρ ε τα ν ο ί ε κ ε ίν ο ι π ου σ υ ν ισ το ύ σ α ν α ­ π ειλή γ ια τ ο Ράιχ, α λ λ ά ο ι « σ ύ μ μ α χ ο ι» Σ ο β ιε τικ ο ί. Ο Σ τά λ ιν ε κ μ ε τ α λ λ ε υ ό μ ε ­ ν ο ς τ η ν ε μ π λ ο κ ή τ η ς Γ ε ρ μ α ν ία ς σ τη Δ ύση ε ίχ ε α υ ξή σ ε ι τ ις α π α ιτή σ εις το υ , π ρ ο κ α λ ώ ν τα ς τ η ν ο ρ γ ή το υ Χ ίτλ ε ρ . Οι μ έ ρ ε ς ζω ή ς τ η ς π α ρ ά τα ιρ η ς α υ τ ή ς σ υ μ μ α χ ία ς ή τ α ν μ ε τ ρ η μ έ ν ε ς . Η γ ε ρ μ α ­ ν ικ ή ν ίκ η α π έ ν α ν τι σ τη ν Ε Σ Σ Δ έ μ ο ια ζ ε β έ β α ιη : ό τα ν η σ τρ α τιω τικ ή α φ ρ ό κ ρ ε ­ μα τ η ς Δ ύ σ η ς σ υ ν ε τ ρ ίβ η μ έσ α σ ε λ ίγ ε ς μ έ ρ ε ς απ ό τη W ehrm acht, ή τ α ν δ υ ν α τ ό να α π ο τ ε λ έ σ ε ι ε μ π ό δ ιο ο α π ο κ ε φ α λ ι­ σ μ έ ν ο ς κα ι « μ ο λ υ σ μ έ ν ο ς » απ ό τ ο ν κ ο μ μ ο υ ν ισ μ ό Κ ό κ κ ιν ο ς Σ τ ρ α τ ό ς ; Υ π ή ρ ξα ν , ό μ ω ς , μ ε ρ ικ ο ί Γ ερ μ α ν ο ί α ξιω μ α τικ ο ί ο ι ο π ο ίο ι π ή ρ α ν σ τα σ ο β α ­ ρά τ ο ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο α π ό β α σ η ς σ τη Β ρ ε ­ τα ν ία και κ α τ έ β α λ α ν π ρ ο σ π ά θ ε ιε ς ε κ ­ π ό ν η σ η ς μ ε λ ε τ ώ ν κα ι σ χεδίω ν. Ο μ ω ς α κ ό μ α και ο ε μ π ν ε υ σ τ ή ς τ η ς ε π ιχ ε ίρ η ­ σ ης, ο ν α ύ α ρ χ ο ς Ρ α ίν τερ , ή τ α ν τό σ ο α ρ ν η τ ικ ό ς α π έ ν α ν τι σ τη ν α π όβ α σ η ώ ­ σ τε η α π α ισ ιο δ ο ξία το υ σ η μ ά δ ε ψ ε α ν ε ­ ξ ίτ η λ α τ η ν επ ιχ είρ η σ η - π ιθ α ν ό τα τ α ε ί ­ χ ε π είσ ει τ ο ν Χ ίτ λ ε ρ γ ια τ ο α ν έ φ ικ τ ο τ η ς α π ό β α σ η ς. Φ υσ ικά ο φ ύ ρ ε ρ , όπ ω ς α ν έ φ ε ρ ε π α ρ α ξ ε ν ε μ έ ν ο ς ο ίδ ιο ς ο Ραί­ ν τ ε ρ , δ ε ν έ δ ε ιξ ε να ε ν ο χ λ ε ίτ α ι κ α θ ό ­ λ ο υ απ ό α υ τή τη δ ια π ίσ τω σ η τ ο υ ν α υ ­ ά ρ χο υ . Η ε ξ α ρ χ ή ς μ ε γ ά λ η δ υ σ κ ο λ ία το υ ε γ χ ε ιρ ή μ α τ ο ς ε ν ισ χ ύ θ η κ ε απ ό π λ η θ ώ ρ α λ α θ ώ ν : σ χ εδ ό ν α ν ύ π α ρ κ τη ο ρ γά νω σ η σ το ν σ χ εδ ία σ μ ά τ η ς ε π ιχ ε ί­ ρ η σ η ς, έ λ λ ε ιψ η σ α φ ο ύ ς τρ ό π ο υ δ ρ ά ­ σ η ς μ ε τ ά τη ν ίκ η σ τη ν η π ε ιρ ω τικ ή Ε υ­ ρώπη, λα νθα σ μένη τ α κ τ ικ ή τη ς L u ftw a ffe κ α τά τ η ν Μ ά χ η τ η ς Α γ γ λ ία ς , κα ι κ υ ρ ίω ς μη κ α τά λ η ψ η τ η ς π ε ρ ιο χ ή ς τ η ς Δ ο υ ν κ έ ρ κ η ς ό τα ν α υ τή ή τ α ν ε φ ι­ κ τή . Τ ελικ ά τ ο ν γ ε ρ μ α ν ικ ό ζυ γ ό υ π έ μ ε ιν α ν μ ό ν ο τα β ρ ε τ α ν ικ ά ν η σ ιά Τ ζ έ ρ σ ε ϋ , Γ κ έρ ν σ ε ϋ , Σ α ρ κ κα ι Α λ ν τ ε ρ ν ε ϋ τω ν σ τεν ώ ν τ η ς Μ ά γ χ η ς , τ α ο π ο ία κ α τ α λ ή ­ φ θ η κ α ν σ το π λαίσ ιο μ ια ς α ν ε ξ ά ρ τ η τ η ς απ ό τ ο ν "Θ α λά σ σ ιο Λ έ ο ν τ α " ε π ιχ ε ίρ η ­ σ ης. Η Β ρ ε τ α ν ία α φ έ θ η κ ε σ τη ν τ ύ χ η τ η ς , ε ν μ έ ρ ε ι ε π ε ιδ ή κ ρ ίθ η κ ε α κ ίν δ υ ν η κα ι α ν ίκ α ν η να α ν τ ισ τ ρ έ φ ε ι τ η ν κ α τ ά ­ σ τα σ η σ τη ν Ε υρώ π η. Το τίμ η μ α π ου θ α π λή ρ ω ν ε η Γ ερ μ α ν ία γ ια τ η ν ε κ τίμ η σ η

Ο Γ καίρ ινγκ και άλλο ι α ξιω μ α τικ ο ί π α ρ α τη ρ ο ύ ν το υ ς βράχους το υ Ν τό β ερ .

α υ τή ή τ α ν μ εγ ά λ ο : λ ίγ α χ ρ ό ν ια μ ε τ ά ή ­ τ α ν η σ ειρ ά τω ν Β ρ ε τα ν ώ ν κα ι τω ν Α ­ μ ερ ικ α ν ώ ν να ο ρ γ α ν ώ σ ο υ ν μ ια α π ό β α ­ ση, ε κ ε ίν η τ η ς Ν ο ρ μ α ν δ ία ς , η οπ οία, σ ε α ν τ ίθ ε σ η μ ε ό ,τ ι σ υ ν έ β η μ ε τ ο ν "Θ α ­ λά σ σ ιο Λ έ ο ν τα ", ή τα ν α π ο τέ λ ε σ μ α λ ε ­ π τ ο μ ε ρ ο ύ ς σ χ εδ ία σ η ς, ά ρ ισ τη ς ο ρ γ ά ­ νω σ η ς κα ι α ξιο π ο ίη σ η ς κ ά θ ε ε ίδ ο υ ς π λ η ρ ο φ ο ρ ία ς κα ι α π ο τ έ λ ε σ ε τ η ν α ρ χή το υ τ έ λ ο υ ς γ ια τ ο Γ 1Ράιχ.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Ρ Κ α ρ τιέ : ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΟΥ ΔΕ ΥΤΕΡΟ Υ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ ΙΟ Υ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ , Π άπ υρος, Α 9ή ν α , 1995. (2) L. D eighton & M .H a stin g s: BATTLE O F BRITAIN, W ordsw orth Editions, H ertfo rd sh ire, 1999. (3 )E . K ieser: O PERATION SEA LIO N , Cassell, London, 1999. (4) W. Lord: THE M IRACLE O F DUNKIRK, Penguin, London, 1984. (5) H . G uderian: PANZER LEADER, Penguin, London, 2000. (6) W.L. Shirer: THE R ISE A N D FALL O F THE THIRD REICH, A rro w Books, London, 1998. (7) K. M acksey: THE HITLER O PTIONS, G reenhill Books, London, 1998.

τ α ν ικ α ν ή να σ υ ν τρ ίψ ε ι τ α α π ο μ ειν ά ρ ια τ ο υ BEF κα ι α φ ε τ έ ρ ο υ ό τ ι α ν ο ι σ τρ α ­ τη γ ο ί κ α ρ π ώ ν ο ν τα ν ο λ ο κ λ η ρ ω τικ ά τ η δ ό ξ α απ ό τ η ν ίκ η σ τη Γαλλία θ α κ λ ο ν ι­ ζ ό τ α ν τ ο κ ύ ρ ο ς το υ φ ύ ρ ε ρ σ τη ν π α τρ ί­ δα. β) Ο α ρ χ η γ ό ς τ ο υ Γ' Ράιχ δ ε ν ή θ ε λ ε η τ ε λ ικ ή μ ά χη , η ο π ο ία θ α ε π έ φ ε ρ ε δ ε ιν ά σ το ν το π ικ ό π λ η θ υ σ μ ό , να δ ιε ξ α χ θ ε ί σ ε φ λ α μ α ν δ ικ ό έ δ α φ ο ς , κ α θ ώ ς ε ί ­ χ ε σ υ ν τ ά ξ ε ι σ χ έδ ια π ερ ί δ η μ ιο υ ρ γ ία ς « α υ τό ν ο μ ο υ » κ ρ ά τ ο υ ς γ ια τ ο υ ς γ ε ρ μ α ­ ν ικ ή ς κ α τα γ ω γ ή ς Φ λ α μ α ν δ ο ύ ς ! (2) Α π ό τη π λ ε υ ρ ά τ ο υ ς ο ι Γάλλοι δ ε ν ε ίχ α ν μ ε γ ά λ η π ίσ τη σ τη ν ν ίκ η τω ν σ υ μ μ ά χ ω ν τ ο υ ς . Σ τη σ υ ν θ η κ ο λ ό γ η σ ή τ ο υ ς δ έ χ θ η κ α ν να δ ια τ η ρ η θ ο ύ ν ό λ ο ι ο ι α ιχ μ ά λ ω το ι π ο λ έ μ ο υ μ έ χ ρ ι τ ο ο ρ ι­ σ τικ ό τ έ λ ο ς τω ν ε χ θ ρ ο π ρ α ξιώ ν : υ π ο ­ λ ό γ ιζα ν ό τι ο ι Β ρ ε τα ν ο ί θ α είχ α ν η τ τ η θ ε ί ή σ υ ν θ η κ ο λ ο γ ή σ ε ι μ έσ α σ ε τ ρ ε ις ε ­ β δ ο μ ά δ ες.

ΣΗ Μ ΕΙΩ ΣΕΙΣ (1) Η α π ό φ α σ η ο φ ε ίλ ε τ α ι σ το ν ίδιο τ ο ν Χ ίτ λ ε ρ κα ι ο ι λ ό γ ο ι π ου τ ο ν ο δ ή γ η ­ σ αν σ ε α υ τ ή ν ε ίν α ι π ρο σ ω π ικο ί κα ι π ο ­ λ ιτ ικ ο ί: α) Ο υ π ε ρ φ ία λ ο ς κα ι π ο μ π ώ δ η ς Γ κ α ίρ ιν γ κ , θ έ λ ο ν τ α ς να δ ιε κ δ ικ ή σ ε ι έ ν α μ ε ρ ίδ ιο τ η ς δ ό ξα ς , έ π ε ισ ε τ ο ν π α­ λ ιό τ ο υ φ ίλ ο α φ ε ν ό ς ό τι η L uftw a ffe ή ­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Β ρ ε τα ν ο ί σ τρ α τιώ τε ς ο δ η γ ο υ ν τα ι για παροχή πρώ τω ν β ο η θ ειώ ν ύ σ τερ α από π ροσβ ολή α ερίω ν υ π ερ ίτη , το ν Α π ρίλιο το υ 1918.

ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ

ΠΟΛΕΜΟ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ε. ΜΑΝΟΥΣΑΚΗΣ ΚΑΤΑ TON A ' Π Α ΓΚ Ο Σ Μ ΙΟ Π Ο Λ Ε Μ Ο Χ Ρ Η Σ ΙΜ Ο Π Ο ΙΗ Θ Η Κ Α Ν 113.000 Τ Ο Ν Ν Ο Ι Π Ο Λ Ε Μ ΙΚ Ω Ν Χ Η Μ ΙΚ Ω Ν Ο ΥΣΙΩ Ν , 01 Ο Π Ο ΙΕ Σ Π Ρ Ο Σ Ε Β Α Λ Α Ν 1.300.000 Α Ν Δ Ρ Ε Σ . Α Π Ο ΑΥΤΟΥΣ 01 91.000 Π Ε Ο Α Ν Α Ν Α Μ Ε Σ Ω Σ. ΕΝ Ω Α Π Ο ΤΟΥΣ Υ Π Ο Λ Ο ΙΠ Ο ΥΣ 01 Π Ε Ρ ΙΣΣ Ο Τ Ε Ρ Ο Ι ΠΗΡΑΝ Α Ν Α Π Η Ρ ΙΚ Η ΣΥΝΤΑΞΗ. ΤΗΝ ΠΡΩ ΤΗ ΧΡ Η ΣΗ ΤΗΝ Ε Κ Α Ν Α Ν 01 Γ Ε Ρ Μ Α Ν Ο Ι ΕΞΑΠΟΛΥΟ ΝΤΑΣ Σ Τ ΙΣ 22 Α Π Ρ ΙΛ ΙΟ Υ 1915 ΤΟ ΑΣΦ ΥΚΤΙΚΟ Α Ε Ρ ΙΟ ΧΛΩ ΡΙΟ .

Α ντια σ φ υ ξιο γ ό ν ες μ ά σ κ ες α μ ερ ικ α νικ ο ύ τύπ ου, κ α τά τη δ ιά ρ κεια το υ A ' Π α γ κο σ μ ίο υ Π ο λέμ ο υ .

λύτερη ταχύτητα. Ολοι έδειχναν το ν λαιμό το υς ως τη μόνη ε ξή ­ γηση τη ς ά τα κτης φ υγής τους. Σ τις έ ξι σε απόσταση 15 χιλιο­ μέτρω ν από τη ν πρώτη γραμ­ μή οι σ τρατιώ τες έβηχαν έ ­ ντονα και τα μάτια το υ ς δά­ κρυζαν. Στις επτά σίγησαν και τα γαλλικά πυροβόλα, που μέχρι τό τε έδειχναν κάποια δρασ τηριότητα. Μια μεγάλη περιοχή πίσω από τις συμμαχικές γραμμές έγινε πραγματικά δακρύ­ βρεχτη! Τη φρίκη τη ς ό ­ λης κατάστασης ή λ θ ε να συμπληρώσει και η αλ­ λαγή τη ς εικόνας του τοπίου. Τα περισσότερα πράσινα φύλλα των δένδρω ν και γ εν ικ ό τε ­ ρα των φυτώ ν έγιναν λευκά και πολλά λουλού­ δια άλλαξαν χρώμα, διότι το πρασινοκίτρινο σύννεφο είχε και λ ευ κα ν τικές ιδιότη­ τες . Το τοπίο έδ ειχ νε απόκοσμο. Η επίσημη πρεμιέρα του χημικού π ολέ­ μου είχε γίνει. Ολα αυτά συνέβησμν διότι οι Γερμανοί ε ­ Αι Παγκόσμιος Π όλεμος βρισκό­ ξαπέλυσαν αέριο χλώριο από έ ξι χιλιάδες κυ­ ταν στον δ εύ τερ ο χρόνο του. Στην πρώτη γραμμή του μετώπου, λίνδρους. Η τεράσ τια αυτή ποσότητα σχημά­ τισε υ­ τα πυκνά πρασινοκίτρινο σύννεφα, τα ο ­ στο Υπρ του Βελγίου, από τη μία πλευρά ποία, πήρχαν τα συμμαχικά σ τρα τεύματα και απόλόγω τη ς ευνοϊκής κατεύθυνσ ης του τη ν άλλη τα γερμανικά. Και οι δύο αντίπαλοι ανέμου, κατέκλυσαν τις σ υμμαχικές γραμ­ μές. Επειδή το χλώριο είναι δυόμισι περίπου ή τα ν κρυμμένοι μέσα στα χαρακώματά τους. Κανένας δ εν το λμούσ ε να ξεμυτίσ ει. Η κατά­ φ ο ρ ές πιο βαρύ από το ν αέρα, γρήγορα τα συμμαχικά χαρακώματα γέμισαν με χλώριο. σταση αυτή διαρκούσε μήνες. Στις π έντε το απόγευμα τη ς 22ας Απριλί­ Σε αντίθεσ η με τη σύγχυση που επικρα­ ου 1915 οι Γάλλοι σ τρατιώ τες είδαν έκπ λη­ τούσ ε στο συμμαχικό στρατόπεδο, στις γ ερ ­ κτοι ένα τεράσ τιο πρασινοκίτρινο παχύ μανικές γραμμές τα πράγματα ήτα ν ήρεμα. στρώμα «ομίχλης» να εμφ α νίζετα ι στις γ ερ ­ Δ εν υπήρχε το στοιχείο του αιφνιδιασμού μανικές γραμμές, να σ έρνεται προς το μ έ­ και οι Γερμανοί σ τρατιώ τες, τουλάχιστον ε ­ κείνοι που βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή, ρος το υς και σε λίγο να το υς περιτυλίγει. Σχεδόν αμέσως άρχισαν να νιώ θουν δύ­ φορούσαν π ρόχειρες αντιασ φυξιογόνες μά­ σπνοια και έντο νο τσ ούξιμο στα μάτια, που σκες, γεγονός που το υ ς έδινε αρ κετή σιγου­ προκαλούσε πολλά δάκρυα. Στη συνέχεια οι ριά. Τις μάσκες α υ τές - οι οποίες ουσιαστικά περισσότεροι από α υτούς έκαναν απεγνω­ ήταν γάζες και βαμβάκι διαποτισμένο με ν ε­ σ μένες προσπάθειες να αναπνεύσουν, πη­ ρό - τις έδεναν στο κάτω μέρος του προσώ­ δούσαν ενστικτωδώ ς έξω από τα χαρακώμα­ που κατά τέτο ιο ν τρόπο ώστε ο εισπνεόμετα και πάσχιζαν με κάθε θυσία να διαφύγουν νος αέρας να π ερνάει μέσα από το υγρό βαμ­ τρ έχο ντα ς μακριά από τη ν κόλαση που δημι- βάκι και να απαλλάσσεται από το χλώριο - το ουργήθηκε. Το τρ έξιμ ο αυτό είχε ως απ οτέ­ χλώριο διαλύεται στο νερό. λεσμα να χρειάζεται να αναπνέουν πολύ πιο έντο να και, φυσικά, να εισπνέουν π ερισσότε­ ΟΙ ΑΜ ΕΣΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ρο χλώριο, διότι το πρασινοκίτρινο αέριο ή­ ΤΙΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ ταν χλώριο. Είχαν, δηλαδή, εμπ λακεί σε έναν Με τη βοήθεια το υ χλωρίου οι Γερμανοί φαύλο κύκλο. μπόρεσαν να διασπάσουν το μέτωπο των Πολύ σ ύντομα οι γ έφ υ ρ ες και οι δρόμοι στα μετόπ ισ θεν γέμισαν από σ τρατιώ τες οι Συμμάχων σε μήκος έ ξι περίπου χιλιομέ­ οποίοι, αλλόφρονες, έσπευδαν να απομα­ τρων, πράγμα που δ εν είχαν κα τα φ έρει επί κρυνθούν από τη ν πρώτη γραμμή το υ μετώ ­ α ρ κετού ς μήνες με συνεχείς επ ιθέσ εις με που. δηλαδή από το χλώριο. Το χλώριο όμως σ υμβατικά όπλα. Η επιτυχία αυτή αιφνιδίασε κατά κάποιον τρόπο και το υ ς ίδιους το υς το υ ς κατεδίω κε, διότι «έτρεχε» και αυτό προς τη ν ίδια κατεύθυνση και ίσως με μεγα- Γερμανούς. Ο Γερμανός αρχηγός του Γενι­

Ο

28

Ι ~ ΒΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κού Επιτελείου, σ τρατηγός Φάλκενχάιν, δεν ήτα ν π ροετοιμασ μένος να εκμ ετα λ λ ευ θ εί τη ν επιτυχία που είχε το χλώριο. Υ π έθετε πως η χρησιμοποίησή του θα ήταν κάποια ε ­ πικουρική ενέργεια στο πλαίσιο τη ς κανονι­ κής επίθεσης. Δ εν πίστεψε στον πρωταγω­ νιστικό ρόλο του χλωρίου και δ εν αξιοποίησε όπως έπρεπε τη μεγάλη ευκαιρία που του δ όθ ηκε. Μέσα στη σύγχυση που επικρατού­ σε στις συμμαχικές γραμμές θα ήταν εύκολο να οδηγήσ ει τα γερμανικά σ τρατεύματα, μέ­ σα από' το ρήγμα του μετώπου, μέχρι τη Μάγχη και να κυκλώσει το μεγα λύτερο μέ­ ρος των συμμαχικών στρατευμάτων. Η μάχη αυτή θ α μπορούσε να απ οδειχθεί αποφασι­ στικής σημασίας προς ένα νικηφόρο, για το υ ς Γερμανούς, τέλ ο ς του πολέμου. Κάτι τέτο ιο , όμως, δ εν έγινε και η επιτυχία του χλωρίου π εριορίστηκε στον πανικό που δη­ μιούργησε και στα θύμα τα στο στρατόπεδο τω ν Συμμάχων. Ο αριθμός των θυμάτω ν από τη ν επίθεση αυτή ήταν περίπου 5.000 νεκροί σ τρα τιώ τες και περίπου 100.000 που τέ θ η ­ καν εκ τό ς μάχης. Τριάντα έ ξι ώρες αργότερα, ενώ οι Βρε­ τανοί και οι Γάλλοι προσπαθούσαν ακόμα να συνέλθουν, να ομαλοποιήσουν τη ν αναπνοή τους, οι Γερμανοί χτύπησαν πάλι. Σε κάποιο άλλο μέρος το υ μετώπου ένας Καναδός λο­ χαγός με το όνομα Μ π έρτραντ παρατήρησε να αναδύεται από τις γερ μα νικές γραμμές έ ­ νας πρασινωπός καπνός. Αμέσως σ υνειδητο­ ποίησε ό τι επ ρόκειτο για χλώριο, διότι κατά σύμπτωση ήτα ν χημικός. Σε λίγο (το β α ρ ύτε­ ρο του αέρα) σύννεφο του χλωρίου κυλούσε κυ ριολεκτικά επάνω από τα καναδικά στρα­ τεύμ α τα . Ο λοχαγόςχημικός δ ιέτα ξε αμέσως το υ ς άνδρες του να βρ έξο υ ν με ούρα μαντί­ λια, κασκόλ, ακόμα και κάλτσ ες και να τα προσαρμόσουν στο πρόσωπό το υ ς κατά τ έ ­ τοιο τρόπο ώστε ο αέρας που εισέπνεαν να περνάει μέσα από το διαποτισμένο ύφασμα. Γνώριζε ό τι η ουρία που περιέχουν τα ούρα μπορούσε να συγκροτήσει, να δεσμεύσει, το χλώριο πολύ καλύτερα από το σ κέτο νερό. Η ενέρ γεια αυτή το ν ανακούφισε, για μικρό ό­ μως χρονικό διάστημα, διότι το σύννεφο του χλωρίου ήτα ν τόσο πυκνό ώστε η ουρία ε ­ ξο υ δ ετερ ώ θ η κε σύντομα και δ εν μπορούσε πλέον να δεσ μεύσ ει άλλη ποσότητα αερίου. Ακόμα και ο ίδιος ο λοχαγός δ εν απέφυγε το ν ε μ ε τό και τη δύσπνοια. Η μεγάλη π υκνότητα του σύννεφου του χλωρίου το ύ ς π εριόριζε πολύ και τη ν ορατό­ τητα. Σε ορισ μένες όμως στιγμές, όταν αραί­ ωνε, μπορούσαν να διακρίνουν μέσα από το πρασινοκίτρινο σύννεφο τις σ ιλο υέτες των Γερμανών στρατιωτών, με τις μάσκες, να κι­ νούνται σαν εξω γήινα όντα. Σ την περίπτωση αυτή επικράτησε ο πανικός που σημειώ θηκε και κατά τη ν πρώτη επίθεση. Μέσα στον πα­ νικό οι στρατιω τικοί για τροί δ εν ή ξερ α ν τι να κάνουν. Προωθούσαν τα θύματα στην περιο­ χή τη ς Βουλόνης, όπου υπήρχαν οργανω μέ­ νες υγειονομικές υπηρεσίες, και αναζητού­ σαν ειδικούς στα νοσοκομεία και στα πανεπι­ στήμια για να το υ ς σ υμβουλεύσουν με ποιον τρόπο έπρεπε να αντιμετω πίσουν τη ν κατά­ σταση.

Οπως γίνετα ι σε τέ το ιε ς περιπτώσεις, ε ­ πειδή τα υπάρχοντα νοσοκομεία δ εν επαρκούσαν, μ ετέτρ εψ α ν σε νοσοκομεία διάφ ο­ ρους άλλους δημόσιους χώρους. Από τη ν τύχη αυτή δ εν ξέφ υ γ ε και το περίφημο καζί­ νο «Le Touquet», σύμβολο τη ς χρυσής επο­ χής του Παρισιού. Στις αίθουσες του καζί­ νου, εκ εί όπου ά λλοτε ηχούσαν οι ρ ου λέτες, ακούγονταν τα βογκητά των θυμάτω ν του χλωρίου. Ομως και στους χώρους αυτούς εί­ χε δ ημ ιο υρ γηθ εί το αδιαχώρητο. Είχαν κατα­ λ η φ θ εί με κρεβάτια ακόμα και οι διάδρομοι.

ΟΙ ΕΠ Ο Μ ΕΝ ΕΣ ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ Η τελευ τα ία και μεγαλύτερη επίθεση των Γερμανών με χλώριο ενα ντίον τω ν Συμ­ μάχων τη ν περίοδο εκείνη έγινε το καλοκαί­ ρι του 1915, ύστερα από κάποιο καταιγισμό του γερμανικού πυροβολικού. Κράτησε τέσ ­ σερις ώ ρες και είχε ως απ οτέλεσ μα να τ ε ­ θ ού ν εκ τό ς μάχης μ ερ ικές χιλιάδες στρατιώ ­ τες. Παραδόξως οι Σύμμαχοι αιφνιδιάστηκαν και πάλι. Κανονικά δ εν θα έπρεπε να είναι τόσο απροετοίμαστοι. Επρεπε να είχαν υποπ τευ θ εί κάτι, δ ιότι μια γαλλική περίπολος εί­ χε συλλάβει έναν Γερμανό στρατιώτη με το όνομα Ζάγκερ, που είχε μαζί του ένα είδος μάσκας. Ο σ τρατιώ της αποκάλυψε τα σχέδια που είχαν οι συμπατριώ τες του να εξαπ ολύ­ σουν κάποιο δηλητηριώ δες αέριο από κυλίνδρους. Μάλιστα είχε αποκαλύψει και τις θ έσ εις των κυλίνδρων, πράγμα που είχε επιβεβαιω θεί και από αεροπορικές αναγνω­ ρίσεις. Οι π ληροφορίες του Ζάγκερ διαβιβά­ στηκαν στον Γάλλο σ τρατηγό Φερύ, διοικητή τη ς περιοχής, ο οποίος με τη σειρά του τις διαβίβασε στους Γάλλους και στους Β ρετα ­ νούς επ ιτελείς, π ροσ θέτοντας και τις δικές του απόψεις. Οι επ ιτελείς αυτοί δ εν αξιοποίησαν σωστά τα στοιχεία. Ο Ζάγκερ δικάστη­ κε από σ τρα τοδικείο το 1932 στη Λειψία και καταδικάστηκε σε δέκα χρόνια φυλάκιση για τις π ληροφορίες που είχε δώσει στον εχθρό.

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΩΝ ΕΠΙΘ ΕΣΕΩ Ν Τη θλίψη και τη ν απόγνωση που προκάλεσαν στους Συμμάχους οι επ ιθέσ εις των Γερμανών με το χλώριο τις δ ια δ έχθ ηκε η α­ γανάκτηση, διότι η Γερμανία είχε υπογράψει τη Διακήρυξη τη ς Χάγης, το 1899, στην ο­ ποία, εκ τό ς τω ν άλλων, είχε σ υμφω νηθεί η α­ ποφυγή τη ς χρήσης δηλητηριω δών αερίων. Οι Γερμανοί δήλωσαν πολύ κυνικά ό τι επειδή διοχέτευσ αν τα αέρια από κυλίνδρους και δεν τα έριξαν με βλήματα δ εν παραβίασαν τη Διακήρυξη τη ς Χάγης. Χαρακτηριστικό εί­ ναι ένα άρθρο που δημοσ ιεύθηκε στην εφ η ­ μερίδα «Κέλνισε Τσάιτουγκ» στις 26 Σ επ τεμ ­ βρίου 1915, που έλ ε γ ε ό τι οι Γερμανοί όχι μό­ νο δ εν παραβίασαν τη Διακήρυξη τη ς Χάγης, αλλά η διοχέτευσ η των αερίων στις εχθ ρ ι­ κές, γι' αυτούς, γραμμές, με τη βοήθεια του ανέμου και όχι με όπλα, είναι ένας πολύ ή ­ πιος και θ εμ ιτό ς τρόπ ος πολέμου. Βέβαια η γνώμη τω ν συμμαχικών κυ βερ ­ νήσεων ή τα ν διαφ ορετική. Αρχισαν εκσ τρα­

τεία για να καταγγείλουν διεθνώ ς τη ν παραβίαση τη ς Διακήρυξης. Ολόκλη­ ρος ο κόσμος π ληροφ ορήθηκε, από τα δημοσ ιεύματα τω ν εφημερίδω ν, όλη τη ν έκταση τη ς καταστροφής. Ηταν τέτο ια η ευαισθητοποίηση και η ανησυχία του κοινού ώστε κάποια έκκληση που έγινε στον γυναικείο πληθυσμό τη ς Β ρετανίας, μέσω τη ς εφ η μερίδα ς «Ντέιλυ Μέιλ», είχε ως απ οτέλεσ μα να κατασκευ­ αστούν μέσα σε λίγες μ έρ ες ένα εκα τομμύρ ιο πρόχειρες μάσκες από γάζα και βαμβάκι. Δυστυχώς όλη αυτή η προσπάθεια πήγε χαμένη. Διαπιστώθηκε στην πράξη πως οι μάσκες ήταν ε ­ ντελώ ς αναπ οτελεσ ματικές διότι το διάλυμα τη ς σόδας, με το οποίο τις διαπότιζαν πριν τις φορέσουν, γρήγορα το εξο υ δ ετέρ ω ν ε το χλώριο. Επρεπε κατά τη ν ώρα τη ς μάχης να πραγματοποιούν σ υχνές αλλαγές στο διαποτισ μένο με διάλυμα σόδας βαμβάκι. Κατά το διάστημα που μεσολα­ βούσε εισέπνεαν α ρ κετό χλώριο, που τους προκαλούσε έντο νο 6ήχα.

0 ΙΘΥΝΩΝ ΝΟΥΣ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ Μ Ε ΤΟ ΧΛΩ ΡΙΟ Η χημική βιομηχανία στη Γερμανία αν­ θούσ ε ανέκα θεν, ενώ η βιομηχανία τη ς Β ρε­ τανίας κάλυπτε μόνο ένα μ έρ ος τω ν ανα­ γκώ ν τη ς σε χημικά προϊόντα. Μ ε τη ν έναρ­ ξη το υ π ολέμου, εξα ιτία ς το υ ναυτικού απο­ κλεισμού τη ς Γερμανίας από το ν αγγλικό στόλο, η γερμανική χημική βιομηχανία στερ ήθ ηκε βασικών πρώτων υλών. Ετσι ένα μ ε­ γάλο τμ ήμ α τη ς π ολεμικής χημικής βιομηχα­ νίας τη ς Γερμανίας σ τράφηκε στην παραγω­ γή το ξικώ ν αερίω ν με εγχώ ριες π ρώ τες ύ­ λες. Το βάρος τη ς παραγωγής πολεμικώ ν α ε­ ρίων έπεσε κυρίως στο σ υγκρότημα τω ν χη ­ μικών βιομηχανιών το υ Ρούρ. Την ευθ ύνη τη ς παραγωγής τη ν ανέθεσ αν σε δ ιακεκρι­ μένους επιστήμονες, που δ ιέθ ετα ν α ρ κετό ενθουσιασμό για τη ν εργασία αυτή. Ψυχή τη ς όλης προσπάθειας του χημικού π ολέ­ μου θα μπορούσαμε να π ούμε πως ή τα ν ο ε ­ πικεφαλής το υ Ινσ τιτούτου Κάιζερ Βίλχελμ του Βερολίνου, κα θ η γη τή ς Φ ριτς Χάμπερ (1868-1934), ένας τα λα ντούχος χημικός. Σε α υ τόν είχε αναθέσ ει η γερμανική κυ β έρ ν η ­ ση να παρασκευάσει μια χημική ουσία που θ α μπορούσε να επ ιφ έρει σοβαρά πλήγματα στα εχθρικά σ τρατεύματα, δηλαδή μια π ολε­ μική χημική ουσία. Ο Χάμπερ και το επ ιτελείο του εργάζο­ νταν νυχθ ημ ερ όν για να φ έρ ου ν σε πέρας τη ν αποστολή τους. Τον Ιανουάριο το υ 1915 ο κα θ η γη τή ς ανακοίνωσε πως ή τα ν έτο ιμ ο ς να επ ιδ είξει ένα χημικό αέριο, ένα χημικό ό ­ πλο, η χρήση του οποίου δ εν απαιτούσε ε ­ κρηκτικά, επειδή θα μπορούσε να εξαπ ολυ­ θ ε ί από κυλίνδρους (οβίδες) αερίων. Το αέ-

Α θ η ν α ίες ασκούντα ι στην α ίθο υ σ α κάποιου σχολείου, για να μπ ορούν να αντιμετω π ίσ ουν τα χημ ικά όπλα το υ ε χ θ ρ ο ύ (1938).

ριο α υτό δ εν ήταν άλλο από το γνωστό χλώ­ ριο, ισχυρότατο ασφυξιογόνο. Οπως έλ ε γ ε ο Χάμπερ, το χλώριο με ευνοϊκή κατεύθυνση ανέμου θα μπορούσε να β ρ εθ εί στην καρδιά τω ν εχθρικώ ν θέσ εω ν, να γεμ ίσ ει κυ ριο λε­ κτικά τα εχθρικά χαρακώματα και να αχρη­ σ τεύσ ει το υ ς στρατιώ τες. Οι Γερμανοί ήλπιζαν πως η υπεροχή το υ ς στον το μ έα αυτο θα οδηγούσε στην κατάρρευση του εχθρικού μετώ που και στη νίκη το υς. Ο ίδιος ο Χάμπερ πήγε στο Υπρ για να εποπτεύσ ει τη ν όλη επιχείρηση. Κατά τη ν επίθεση αυτή εξαπ ολύθηκαν, από έ ξι χι­ λιά δες κυλίνδρους, πολύ μ εγά λες ποσότη­ τε ς χλωρίου. Ομως το μέτωπο δ εν κατέρρευσε, διότι οι στρατιω τικοί, όπως αναφέρ­ θ η κε, δ εν πολυπίστευαν στον χημικό π όλε­ μο και δ εν ήταν έτο ιμ ο ι να δώσουν τη ν απα­ ραίτητη χαριστική Θολή με συμβατικά όπλα. Ο Χάμπερ επ έσ τρ εψ ε απ ογοητευμένος στο Βερολίνο και, παρά τις α ν τίθ ε τε ς π ροτρο­ πές τη ς γυναίκας του, μ ε τέ φ ε ρ ε τις δραστηρ ιό τη τές το υ στο ανατολικό μέτωπο. Και ε ­ κεί τα θ ύμ α τα το υ χημικού π ολέμου ή τα ν πάρα πολλά. Μόνο σε ένα ρωσικό σύνταγμα ήτα ν περίπου τέσ σ ερις χιλιάδες. Οι ανθρω ποθόρες δ ρα σ τη ριότητες το υ Χάμπερ οδήγησαν τη γυναίκα το υ στην αυ­ τοκτονία, ενώ ο βο ηθ ός του. Ζαχούρ. επίσης κα θ η γη τή ς τη ς Χημείας, σ κοτώ θηκε από έ ­ κρηξη σε κάποιο πείραμα. Ο ίδιος ο Χάμπερ, φ ο βούμενος μήπως δικασ τεί ως εγκλη μα ­ τίας π ολέμου, κα τέφ υ γ ε μ ετά το ν π όλεμο στην Ελβετία. Τελικά όχι μόνο δ εν κατηγορ ήθ ηκε ως εγκλη μα τία ς π ολέμου, αλλά το 1919 τιμ ή θ η κ ε με το βραβείο Νόμπελ Χημεί-

29

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Π ρ ο σ τα τ ε υ τικ έ ς μ ά σ κ ες και σ το λ ές (ανθρώ πω ν και ζώων) κ ατά τη δ ιά ρ κεια το υ A ' Π αγ κο σ μ ίο υ Π ο λέμ ο υ .

Σ υ ν έπ ειες από τη χ ρ ή σ η ε λ α ττω μ α τικ ή ς α ντια σ ψ υ ξιο γό ν α ς μ άσ κα ς.

ας για τη μ έθ οδ ο που α­ νακάλυψε να παρασκευάζει αμμωνία από ά­ ζω το και υδρογόνο.

Η ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΒΡΕΤΑΝΩΝ Το Υπουργείο Στρατιω τικώ ν τη ς Β ρετα ­ νίας α νέθεσ ε σε έναν ικανό αξιω ματικό, το ν ταγματάρχη Φούλκς, να φ ροντίσ ει ώστε κα­ τά τη μεγάλη φθινοπωρινή επίθεση που ε ­ τοίμαζαν να γίνει συστηματική χρήση χημι­ κών αερίων. Ο Φ ούλκς είχε στη διάθεσή του π έντε μήνες για να βρει κάποια αέρια, να φ ροντίσ ει να παραχθούν σε επαρκείς ποσό­ τη τε ς και να εκπαιδεύσει προσωπικό στον ΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

χειρισμό το υς. Το πρώτο μεγάλο πρόβλημα που αντιμετώ πισε ήτα ν η αδυναμία τη ς βρ ετα νικής βιομηχα­ νίας να παρασκευάσει τις μεγάλες π οσ ότητες χημικών ουσιών που α­ παιτούσε μια ε κ τετα μ έν η και απο­ τελεσ μα τική επίθεση. Δ εν υπήρ­ χαν μεγάλα εργοστάσια παραγω­ γ ή ς χημικώ ν ουσιών τα οποία θα μπορούσαν να ανταγω νιστούν τα τεράσ τια βιομηχανικά συ­ γκρ οτή μα τα τη ς Γερμανίας. Ο ταγμα τάρχης κα τέβ α λε υπεράνθρωπες προσπάθειες. Επιστράτευσε όλη τη ν ελ ίτ τω ν χημικών τη ς Β ρετανίας και τελικά κατόρθω σε να ε ­ τοιμάσ ει 5.500 κυλίνδρους χλωρίου και να το υς μ ετα ­ φ έρ ει με μεγάλη μυσ τικό­ τη τα στο μέτωπο. Π ίστευε πως το στοιχείο το υ αιφνιδιασμού σε μια μάχη είναι ό,τι καλύτερο για τη ν επιτυχή έ ­ κβασή τη ς. Σ τις συνομιλίες που αφορούσαν τις π ολεμικές χημ ικές ουσίες δ εν ανέφ εραν π οτέ τις λ έ ξε ις «χημικές ουσίες». Το ψευδώ ­ νυμό το υ ς ήτα ν «the accessory» (το εξά ρ τη ­ μα). Το ίδιο ψευδώ νυμο χρησιμοποιούσαν στα έγγραφα και στα κιβώτια. Ο Φ ούλκς είχε αποφασίσει μαζί με το ν δι­ οικητή τη ς 1ης βρ ετα νικής Στρατιάς, στρα­ τηγό σερ Ντάγκλας Χέιγκ, να αρχίσει τη ν επί­ θεση στο Βέλγιο. Οταν έφ θασ ε η ώρα τη ς ε ­ πίθεσης ζήτησ ε από έναν αξιω ματικό να ανά­ ψει ένα τσιγάρο για να διαπιστώσουν από τη ν κίνηση του καπνού τη ν κατεύθυνση του ανέμου. Εκείνο το απόγευμα το αεράκι ήταν τόσο α σ θενές ώστε μόλις και μ ετά βίας πα­ ρέσυρε το ν καπνό το υ τσιγάρου, γεγονός

που έκανε όλους να διερω τη θο ύν αν θα έπρεπε τη ν ώρα αυτή να αρχίσει η εξαπόλυση το υ χλωρίου. Παρά τις επ ιφυλάξεις δόθηκε τελικ ά η εντο λή να ανοίξουν το υ ς κυλίν­ δρους. Σε λίγα λεπ τά διαπίστωσαν με φρίκη πως το σύννεφο του χλωρίου επ έσ τρεφ ε στις γραμμές τω ν βρετανικώ ν σ τρα τευμά­ των. Ε κτός όμως από α υτό υπήρξε και πολύ κακή οργάνωση. Χαρακτηριστικό είναι το γ ε­ γονός πως σε ορισμένα τμ ήμ α τα δ εν είχαν δ ο θ εί εργαλεία (κλειδιά) σωστού μ εγέθ ου ς και έτσ ι δ εν μπορούσαν να ανοίξουν τους κυλίνδρους. Οι σ τρατιώ τες έτρεχα ν πανικό­ β λη τοι τη ν τελ ευ τα ία στιγμή να π ρομηθευ­ το ύ ν τα κατάλληλα κλειδιά. Στο μ ετα ξύ οι Γερμανοί άρχισαν καταιγιστικά πυρά, με απο­ τέλεσ μ α όχι μόνο να υπάρξουν πολλά θύμα ­ τα απ ευθεία ς από τα πυρά τους, αλλά να διαρραγούν και πολλοί κύλινδροι χλωρίου σε μεγάλο τμ ήμ α τω ν συμμαχικών γραμμμών. Ο­ πως ήτα ν επόμενο, δ ημιουρ γήθηκε πανικός. Σε άλλα σημεία του μετώπου τα πράγμα­ τα εξελίχ θ η κα ν πιο ομαλά. Το χλώριο κατευθ ύ ν θ η κ ε προς τις γερ μα νικές γραμμές κανο­ νικά. Ετσι οι σκηνές του Υπρ τη ς 22ας Απριλί­ ου επαναλήφθηκαν, αυτή τη φορά στις γ ερ ­ μανικές γραμμές του μετώπου. Παραδόξως και οι Γερμανοί φ ά νηκε πως ή τα ν α ρ κετά α­ προετοίμαστοι. Δ εν ή ξερ α ν πού υπήρχαν οι αντιασ φ υξιογόνες μάσκες. Α κολούθησε με­ γάλη επίθεση του βρετανικού πεζικού, που είχε ως απ οτέλεσ μα να σπάσει το μέτωπο σε μήκος περίπου δύο χιλιομέτρων. Πολύ χαρα­ κτηριστική τη ς όλης εικόνας είναι μια αντα­ πόκριση από το μέτωπο, που δημοσ ιεύθηκε τη ν εποχή εκείν η στην εφ ημερίδα «Μπερλίνερ Ταγκμπλάτ». Στην ανταπόκριση αυτή αναφ έρονταν οι εντυπώσεις Γερμανών στρα­ τιω τώ ν τη ς πρώ της γραμμής, που εμφάνιζαν τη ν όλη κατάσταση που επικρατούσε σαν π ραγματική κόλαση. Ε κτός τω ν άλλων ανέ­ φεραν ό τι είδαν π εθαμένους σ τρα τιώ τες α­ γκαλιασ μένους δύο-δύο ή τρ εις -τρ εις μαζί, στην προσπάθεια που έκαναν, πριν πεθάνουν, να π ροφυλαχθούν από το κρύο. Υπήρ­ χαν πολλά θ ύματα από το χλώριο και στη δ εύ τερ η γραμμή, αλλά και πέρα από αυτή. Στη μάχη εκείν η οι Β ρετανοί συνέλαβαν 3.000 αιχμαλώ τους. Παρόλα αυτά δεν θα μπορούσε να πει κάποιος πως τα απ οτελέ­ σματα τη ς χρήσης του χλωρίου ήτα ν αποφα­ σιστικής σημασίας για τη ν τελική νίκη. Θα ή­ ταν πιο εντυπωσιακά αν στην επίθεση αυτή, όπως και στο Υπρ, το αεράκι ή τα ν πιο δυνα­ τό, δηλαδή οι καιρικές σ υνθήκες πιο ευνοϊ­ κές. Τρεις εβδο μά δες μετά τη ν επίθεση των Βρετανώ ν στις ίδιες το υ ς τις γραμμές συνέβησαν 2.000 ατυχήματα, από τα οποία τα δ έ­ κα ήταν θανατηφόρα. Αυτά ο φ είλο ντα ν σε διαρροές χλωρίου από το υ ς δικούς το υ ς κυ­ λίνδρους, σε αλλαγή τη ς κα τεύθυνσ ης του ανέμου ή σε καταστροφή των κυλίνδρων από εχ θ ρ ικ ές οβίδες. Ενα άλλο γεγονός που μείωσε τη ν απ οτελεσ μα τικότητα του χλωρί­ ου ως πολεμικής χημικής ουσίας ή τα ν το ότι, ύστερα από τις επ ιθέσ εις α υ τές, η π ροετοι­ μασία για τη ν αντιμετώπιση του χλωρίου και στα δύο στρατόπεδα ήτα ν πιο συστηματική

και πιο απ οτελεσματική. Οι Βρετανοί σ τρατιώ τες πριν σταλούν στο μέτωπο εξοικειώ νοντα ν α ρ κετά με τα πολεμικά χημικά αέρια. Περνούσαν απαραιτήτω ς από κάποιο σχετικό σεμινάριο και έ ­ παιρναν μέρος σε ειδ ικές ασκήσεις. Τους το ­ ποθετούσ αν επί μία ώρα μέσα σε σύννεφο χλωρίου φορώ ντας τη μάσκα το υς, για να συ­ νηθίσουν να τη ν εμπ ιστεύονται. Ακόμα το υς ανάγκαζαν να παραμείνουν επί μισό λεπ τό σε χώρους με δακρυγόνα αέρια, για να συ­ νειδητοποιήσουν τη σ οβαρότητα τη ς κατά­ στασης που δημιουργούν τα πολεμικά αέρια, και το υ ς εξασκούσαν να το π ο θ ετο ύ ν τη μά­ σκα μέσα σε έ ξι δ ευ τερ όλεπ τα . Ανάλογη προετοιμασία έκαναν και οι Γερμανοί. Απ οτέλεσμα τη ς καλής προετοιμασίας και από τις δύο π λευρ ές ήτα ν ο αριθμός των θανάτων μ ετα ξύ τω ν στρατιωτών από τα ασφυξιογόνα αέρια σε μ ετέπ ειτα επ ιθέσ εις να π εριοριστεί σημαντικά, γεγονός που ώθησε πολλούς να πιστέψουν ό τι τα πολεμικά χημι­ κά αέρια όχι μόνο δ εν ήταν βάρβαρα όπλα, αλλά, συγκριτικά με τα συμβατικά όπλα, ή ­ ταν και πιο ανθρώπινα. Αυτό βέβαια δ εν ή ­ ταν η απόλυτη αλήθεια, διότι πολύ σημαντι­ κό ποσοστό από αυτούς που εισέπνευσαν χλώριο αντιμετώ πιζαν σ οβαρότατα προβλή­ ματα σε όλη το υ ς τη ζωή. Επίσης τα ψυχολο­ γικά προβλήματα που δημιουργούσε το χλώ­ ριο ήταν σοβαρότατα. Ακόμα και 20 χιλιόμε­ τρα μακριά από το μέτωπο, σε κάθε συνα­ γερ μό ή σε κάποιο κτύπημα καμπάνας οι πο­ λ ίτες φορούσαν τρ ομ οκρα τημ ένοι τις μά­ σκες τους. Με τα συμβατικά όπλα, αντίθετα , στα μετόπ ισ θεν είχαν τη ν αίσθηση πως ήταν κατά κάποιον τρόπο ασφαλείς. Με τα ασφυξιογόνα αέρια ήτα ν τρ ο μ ο ­ κρατημένος και ο άμαχος πληθυσμός των πόλεων, ο οποίος ζούσε με το ν φόβο μιας α­ εροπορικής επίθεσ ης με ασφυξιογόνα α έ­ ρια. Η ανασφάλεια αυτή έκα νε πολλούς αν­ θρώπους σε διάφ ορες χώρες να διαμαρτύ­ ρονται ακόμα και στις δικές το υς κυ β ερ ν ή ­ σεις για τη χρήση των απάνθρωπων, όπως τα χαρακτήριζαν, χημικώ ν όπλων. Ολοι οι εμπ λεκόμενοι στον π όλεμο λαοί συνειδητοποίησαν πως δ εν υπήρχε άλλος δρόμος. Αφού ο αντίπαλος ή τα ν εξοπ λισ μέ­ νος με χημικά όπλα, έπρεπε και η δική το υς χώρα να είναι έτοιμ η να κα τα φ έρει πλήγματα στον εχθ ρό με ανάλογο τρόπο. Ετσι στη Β ρετανία όλοι σχεδόν οι έμπ ειροι χημικοί σ υγκεντρώ θηκαν σε 33 εργαστήρια και ερ ­ γάζονταν πυρετωδώς. Στα εργαστήρια αυτά μέσα στο 1916 δοκίμασαν δ εκά δ ες χιλιάδες χημ ικές ουσίες στην προσπάθειά το υ ς να βρούν ποιες είναι πιο δηλητηριώ δεις, για να χρησιμοποιηθούν ως π ολεμικές χημ ικές ου­ σίες. Τα απ οτελέσ ματα τη ς κινητοποίησης αυτής ήτα ν θεαματικά. Μέσα σε έναν χρόνο τετραπλασιάστηκαν τα απ οθέματα των πο­ λεμικώ ν χημικώ ν ουσιών.

ΠΩΣ ΕΝ ΕΡΓΕΙ ΤΟ ΧΛΩ ΡΙΟ ; Οπως είναι γνωστό στους χημικούς, το χλώριο αντικαθιστά το υδρογόνο στις οργα­ ν ικές ενώσεις, δηλαδή στις χ η μ ικές ενώσεις

από τις οποίες απ οτελούντα ι κυ­ ρίως οι ζω ντανοί οργανισμοί. Με τη ν αντικατάσταση αυτή η αρχική ένωση χάνει τις ιδ ιό τη τές τη ς, κατα σ τρ έφ ετα ι και προκύπτει η α­ ντίστοιχη χλωριωμένη ένωση και υδροχλωρικό οξύ, το κοινό κεζάπ. Το διάλυμα του χλωρίου χρησιμοποιείται ως απολυμα­ ντικό για οικιακή χρήση επ ει­ δή με το ν ίδιο τρόπο κατα­ σ τρέφ ει (σκοτώνει) το υ ς μι­ κροοργανισμούς. Οταν ο άν­ θρωπος εισπνεύσει μικρές π οσ ότητες χλωρίου ε ρ ε θ ί­ ζονται οι αναπνευστικές του οδοί, προκαλούνται συσπάσεις των βρόγχων και βήχας, που σ υνοδεύε­ ται από απόχρεμψη μεγά­ λης ποσ ότητας βλέννας. Επίσης προκαλούνται σ οβαρές βλάβες στις φ ω νητικές χορδές. Ο­ ταν γίνει εισπνοή μεγά­ λων, σχετικά, ποσοτήτων χλωρίου ερεθίζο ντα ι έντο να οι βρόγχοι και οι βρογχικοί σωλήνες τω ν πνευμόνων και π ροκαλούνται φ λεγμ ο νές. Ολα αυτά έχουν ως συνέπεια τη ν έκκριση μεγάλων ποσοτή­ τω ν υγρών, τα οποία φράσσουν τις αναπνευ­ σ τικές οδούς, γεμίζοντα ς το στόμα και τους π νεύμονες με αφρούς, με απ οτέλεσμα να π ροκαλείται ο θάνατος από ασφυξία (γι1αυ­ τό το χλώριο χαρακτηρίζεται ως ασφυξιογόνο αέριο). Το χλώριο δ εν προσβάλλει μόνο το υς ιστούς του ανθρώπινου σώματος. Ο­ ποια μ εταλλική επιφάνεια έ λ θ ει σε επαφή με αυτό αλλοιώ νεται (ύστερα από τη ν προσβο­ λή με το χλώριο οι κάννες των πυροβόλων και τω ν φορητώ ν όπλων έμοιαζαν σαν να εί­ χαν εγκ α τα λ ειφ θ εί επί μήνες).

ΔΥΟ ΝΕΑ ΠΟΛΕΜ ΙΚΑ ΑΕΡΙΑ Το ασφυξιογόνο αέριο που χρησιμοποιήθ η κ ε πρώτο στο θ έα τρ ο το υ χημικού π ολέ­ μου ήταν, όπως είδαμε, το χλώριο. Υστερα από αυτό ακολούθησαν το φωσγένιο και το διφωσγένιο. Οι χημ ικές α υ τές ουσίες μπορεί να μην είχαν ανάλογο με το χλώριο χρόνο παραμονής στο θ έα τρ ο το υ πολέμου, είναι όμως βέβαιο πως ο ρόλος το υ ς ήταν πιο ε ­ ντυπωσιακός. Το 80% περίπου των θανάτων από π ολεμικές χημ ικές ουσίες κατά τη διάρ­ κεια του Α1 Παγκοσμίου Π ολέμου αποδίδο­ νται στο φωσγένιο. Το φωσγένιο χρησιμοπ οιήθηκε για πρώ­ τη φορά επίσης από το υ ς Γερμανούς, στις 19 Δ εκεμ βρ ίου 1915. Οι Β ρετανοί χρησιμοποίη­ σαν φωσγένιο εναντίον των Γερμανών έ ξι μή­ νες αργότερα, στη μάχη του Σομ, στη βόρεια Γαλλία, όταν είχαν πλέον επαρκείς ποσότη­ τ ε ς στη διάθεσή τους. Τις π οσ ότητες α υ τές τις παρασκεύασαν στα εργαστήρια του Πόρτο ν Ν τάουν τη ς Αγγλίας, τα οποία ίδρυσαν για το ν σκοπό αυτό. Α ργότερα ενεπλάκησαν στην παραγωγή φωσγενίου και οι ΗΠΑ. Οι Α­ μερικανοί πραγματοποίησαν τη ν παραγωγή

Ο λμ ος Stokes, κ α τα λλ η λο ς για ε κ τό ξε υ σ η εκρη κτικώ ν, καπνογόνω ν ή χημικώ ν βλημάτων.

στο ερ ευ ν η τικ ό κέντρο το υ Ε ντζγουντ Αρσεναλ. Το φωσγένιο σε αναλογία 1:50.000 με το ν αέρα μπορεί να προκαλέσει το ν θάνατο. Ε­ κτός όμως από τη ν ιδιότητά το υ αυτή επει­ δή είναι άχρωμο και άοσμο αέριο δύσκολα γ ίνετα ι αντιληπ τό και αιφνιδιάζει το ν αντίπα­ λο, σε αντίθεσ η με το χλώριο που η έντο νη μυρωδιά του και το ανοικτό πρασινοκίτρινο χρώμα το υ καθιστούν εύκο λα αισθητή τη ν παρουσία του. Το φωσγένιο το χρησιμοποίησαν οι Σύμ­ μαχοι σε συνδυασμό με χλώριο ύστερα από μία μεγάλη ανάπαυλα στο μέτωπο, όταν τα μέτρα προστασίας από χημ ικές π ολεμικές δ ρα σ τη ριότητες είχαν χαλαρώσει. Οταν έγινε αντιληπτή η επίθεση τω ν Συμμάχων και σήμανε συναγερμός οι Γερμανοί σ τρατιώ τες σηκώθηκαν π ανικόβλητοι και φόρεσαν τις σ τολές και τις μάσκες τους. Ηταν όμως αρ­ γά. Πάρα πολλοί, τόσο στην πρώτη γραμμή, όσο και στα μετόπισ θεν, είχαν ήδη προσβλη­ θ ε ί από τα αέρια. Το σύννεφο το υ χλωρίου φωσγενίου στη θανατηφ όρα πορεία του σκότω νε ανθρώπους, ζώα, πουλιά, έντομα, ακόμα και σκουλήκια. Τα μόνα πουλιά που άν τεξα ν ήταν τα σπουργίτια. Τα φύλλα από τα δένδρα έπεσαν τρ εις μήνες πριν από τη ν ώρα τους. Τα πρώτα ενοχλητικά συμπτώματα που εμφ ανίσ τηκαν στους π ροσ βληθέντες Γερμα­ νούς ' σ τρατιώ τες π ροέρχονταν από το χλώριο. Τα συμπτώματα από το φωσγένιο ε μ ­ φανίστηκαν πολύ αργότερα. Υπήρχαν άν­ θρωποι αμέσως μ ετά τη ν επίθεση που νόμι­ ζαν πως διέφυγαν το ν κίνδυνο, όμως ύστερα

21

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

zr.z ενα χρονικό διάστημα ένιωσαν ξαφνικά όαριά άρρωστοι. Ακόμα και αυτοί που εισέ_ .ευσαν φωσγένιο σε θανατηφ όρα δόση, ~ ν αρχή δ εν αισθάνθηκαν τίπ οτα περισσό­ τε ρ ο από ένα κάψιμο στον λαιμό και κάποιο τσ ούξιμο στα μάτια. Τα ασήμαντα αυτά συ­ μπτώματα πολύ γρήγορα υποχωρούσαν και . α μία ή δύο μ έρ ες τα θύματα αισθάνονταν αρκετά καλά. Κατά το διάστημα όμως αυτό οι π νεύμονές το υ ς γέμιζαν με υγρά και η κα­ τάρρευσ η ήτα ν απότομη. Ενα λεπ τόρρευσ το υποκίτρινο υγρό, με ίχνη αίματος, έτρ εχ ε από το στόμα τους. Στην αρχή το υγρό αυτό προκαλούσε βήχα, αλλά σε 48 ώρες περίπου οδηγούσε στον θάνατο. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση ενός Γερμανού στρατιώτη που συνελήφθη αιχμά­ λω τος από το υ ς Β ρετανούς και ανακρίθηκε από το ν ίδιο το ν Φούλκς, το ν επικεφαλής του χημικού πολέμου τω ν Συμμάχων. Ο στρατιώ της αυτός ειρ ω νεύθηκε το φωσγένιο και αμφισβήτησε τη ν απ οτελεσ ματικότητά του. Ως επιχείρημα α νέφ ερ ε το ν εα υτό του, που προσβλήθηκε από το αέριο, αλλά, όπως έλεγε, αισθανόταν πολύ καλά. Είκοσι τέσ σ ερις ώ ρες μ ετά τη συζήτηση αυτή ο στρατιώ της πέθανε. Ενας άλλος Γερμανός στρατιώ της π έθανε κατά τη ν ώρα που έγρα­ φ ε γράμμα στην οικογένειά του. Τέτοια περι­ στατικά αναφέρονται σε π ολλές αφηγήσεις στρατιωτών και έχουν καταγραφεί σε βιβλία. Το φωσγένιο θα μπορούσε να πει κάποι­ ος ό τι ήτα ν το κύριο χημικό όπλο τω ν Β ρ ετα ­ νών. Μέσα σε 18 μ έρ ες οι Βρετανοί ε κ τέ λ ε -

-ΆΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σαν 15 επιθέσ εις. Συνολικά διοχέτευσ αν στο μέτωπο 1.500 τό ννο υς φωσγένιο. Το φωσγένιο εξα κο λ ο υ θ εί να απ οτελεί μία από τις πιο απ οτελεσ ματικές π ολεμικές χ η μ ικές ουσίες. Μ ετά το ν Α' ΠΠ υπήρχε στο οπλοστάσιο αρ­ κετώ ν χωρών, μικρών και μεγάλων.

ΕΚΤΟΞΕΥΤΕΙ LIVENS ΚΑΙ STO KES Οι Β ρετανοί βρήκαν έναν τρόπο ε κ τό ­ ξευσ ης του φωσγενίου απ ευθείας στις ε ­ χ θ ρ ικές γραμμές, ο οποίος αύξησε σημαντι­ κά τη ν α π οτελεσ μα τικότητά του ως χημικού όπλου. Η καινοτομία στην περίπτωση αυτή ήταν η χρησιμοποίηση των εκ το ξευ τώ ν Livens και Stokes, που θεω ρή θη κα ν επανα­ στατικοί για τη ν εποχή τους. Ο ε κ το ξε υ τή ς Livens ή τα ν ένας χαλύβδι­ νος σωλήνας μήκους ενός περίπου μέτρου και διαμέτρου 15 περίπου εκατοστών. Σε αυ­ τό ν τοπ οθετούσ αν το ν π υροδοτικό μηχανι­ σμό και το φωσγένιο. Στη συνέχεια το ν πά­ κτωναν στο έδα φ ος δίνοντάς του μια κλίση 45 μοιρών. Την πυροδότηση τη ν έκαναν από μακριά, με η λεκτρ ικό καλώδιο. Συνήθω ς υ­ πήρχε συστοιχία τέτο ιω ν σωλήνων και το υς πυροδοτούσαν ταυτόχρονα. Από το υ ς σωλή­ νες ε κ τό ξευ α ν βλήματα που περιείχαν 30 λί­ βρες φωσγένιο. Ετσι η επίθεση με χημικά ό­ πλα είχε γίνει α νεξά ρ τητη από κατευθύνσ εις ανέμων. Το π ολεμικό αέριο έφ θ α νε κα τευ ­ θ εία ν επάνω από τα κεφάλια τω ν εχθρώ ν σε θ α να τηφ όρ ες π οσ ότητες. Ο ε κ το ξε υ τή ς

Livens δ εν είχε μεγάλη ακρίβεια βολής, αλλά στην περίπτωση τω ν πολεμικώ ν χημικώ ν αε­ ρίων δ εν ήτα ν απαραίτητη η μεγάλη ακρί­ βεια. Οι ε κ το ξε υ τέ ς αυτοί είχαν και τα π λεο­ νεκτή μ α τα τη ς εύκο λης κατασκευής και του μικρού κόστους. Οι Β ρετανοί χρησιμοποίησαν το ν εκτοξευ τή Livens για πρώτη φορά σε μεγάλη κλί­ μακα κατά τη μάχη του Αρράς, στις 9 Απριλί­ ου 1917. Τότε κατόρθωσαν να αυξήσουν τη συγκέντρω ση (ποσότητα) του φωσγενίου στις εχ θ ρ ικ ές γραμμές σε τέτο ια επίπεδα, ώ­ στε ανάγκαζαν το υ ς Γερμανούς σ τρατιώ τες να φορούν τις μάσκες το υς επί π ολλές ώρες Τα άλογα όμως που μ ετέφ ερ α ν πυρομαχικά δ εν φορούσαν μάσκες και πέθαναν! Ετσι τα πυροβόλα τω ν Γερμανών έμ ενα ν χωρίς οβί­ δ ες επί α ρ κ ετές ώρες. Α ργότερα, όλοι κατα­ σκεύασαν μάσκες και για άλογα. Στη μάχη του Αρράς οι Γερμανοί αιφνιδιάστηκαν. Οι ε ­ κ το ξε υ τέ ς Livens ήταν ένα καινούργιο και πολύ απ οτελεσ ματικό όπλο, χάρη στο οποίο για πρώτη φορά φ ά νηκε ό τι οι Σύμμαχοι απο­ κτούσαν υπεροπλία στον χημικό πόλεμο. Οι ε κ το ξε υ τέ ς αυτοί βελτιώ θηκαν αργό­ τερ α από το ν Στοκς. Ο χαλύβδινος σωλήνας που ετο π ο θ ετείτο στο έδαφ ος με κάποια κλίση, έπαιρνε πλέον τη ν κλίση από δύο εν ­ σωματωμένα μικρά στηρίγματα (δίποδο). Με το ν όλμο Stokes ε κ το ξεύ ο ν τα ν με π υροδότη­ ση μικρές ο βίδες που π εριείχαν 2 λίτρα φωσγενίου. Οι όλμοι αυτοί είχαν μεγαλύτερη α­ κρίβεια βολής. Ετσι στην τρομακτική ατμό­ σφαιρα τη ς μάχης υπήρχαν επιπλέον και οι

Γ ερ μ ανός σ τρ α τιώ τη ς μ ε α ντια σ φ υ ξιο γό νο προσω πίδα. Σ το στήθος το υ είν α ι κ ρ εμ α σ μ ένη η μ ετα λ λ ικ ή 9 ή κ η τη ς.

Γά λλίδες νο σ ο κό μ ες μ ε α ντια σ φ υ ξιο γονόνες προσω πίδες βγαίνουν από ένα χα ράκω μα.

εκκω φ αντικοί συριγμοί των οβίδων. Μ ε το υς σ υγκεκριμένους όλμους εξαπέλυσαν φωσγένιο, σε τερ ά σ τιες π οσ ότητες, και στα με­ τόπισθεν, με απ οτέλεσ μα να προκαλέσουν πανικό στα γύρω χωριά. Επειδή το φωσγένιο είναι βαρύτερο από το ν αέρα, όταν κτυπούσαν οι καμπάνες ή σφύριζαν οι σ ειρήνες οι κάτοικοι τω ν χωριών έκλεινα ν τις π όρτες και τα παράθυρα και πήγαιναν στα επάνω πατώ­ ματα, διότι το αέριο κυ ριολεκτικά κυλούσε και γέμιζε τα ισόγεια. Ηταν η πρώτη φορά που ένα π ολεμικό αέριο «κτυπούσε» σε τό ­ ση έκταση άμαχο πληθυσμό και, όπως ήταν φυσικό, το ν είχε κατατρομοκρατήσ ει.

ΜΕ ΠΟ ΙΟ Ν ΤΡΟΠΟ ΕΝΕΡΓΟ ΥΝ ΤΟ ΦΩΣΓΕΝΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΦ ΩΣΓΕΝΙΟ; Το φωσγένιο το ανακάλυψε το 1811 ο χη­ μικός Ντέιβυ. Ονομάστηκε φωσγένιο διότι παρασκευάζεται από μίγμα διοξειδίου του άνθρακα και χλωρίου παρουσία φωτός. Είναι 3-4 φ ορές βαρύτερο από το ν αέρα και 20 φ ο­ ρές πιο δηλητηριώ δες από το χλώριο. Είναι πολύ απ οτελεσ ματική πολεμική χημική ου­ σία διότι, εκ τό ς από τη μεγάλη το ξικ ό τη τά του, είναι και πολύ σταθερό στη θ ερ μο κρ α ­ σία. Α ντέχει μέχρι και το υ ς 1000 βαθμούς C. Το γεγονός αυτό του δίνει το π λεονέκτημα να μπορεί να ε κ το ξε υ τε ί με οβίδες πυροβο­ λικού, κατά τη ν έκρη ξη των οποίων αναπτύσ­ σεται πολύ υψηλή θερμοκρασία. Η δηλητηρίαση με φωσγένιο είναι πολύ επικίνδυνη διότι, όπως αναφέραμε, δ εν γ ίν ε­ ται αμέσως αντιληπτή. Ο ερεθισ μός των ο­ φθαλμώ ν και του βλεννογόνου των αναπνευ­ στικών οδών δ εν είναι τόσο έντο ν ο ς ώστε να

προκαλέσει σοβαρές ανησυχίες και άμεσες αντιδράσεις. Επειδή, όμως, με τη ν πάροδο το υ χρόνου το φωσγένιο κα τα σ τρέφ ετα ι από τη ν υγρασία και σχηματίζει υδροχλωρικό οξύ, προκαλεί εγκαύματα, καταστροφή του βλεννογόνου τω ν αναπνευστικών οδών, σύ­ σπαση τω ν βρόγχων και έξο δ ο υγρού από τις π νευμονικές κυψ ελίδες. Τα παραπάνω οδη­ γούν σε π νευμονικό οίδημα. Τελικά ο θάνα­ το ς επ έρχεται από ασφυξία, γ ι1αυτό το φωσγένιο κατατάσσεται, όπως και το χλώριο, στις ασ φυξιογόνες ουσίες. Το διφωσγένιο είναι χημική ουσία παρό­ μοια με το φωσγένιο. Χρησιμοποιήθηκε στο πεδίο τη ς μάχης ελάχιστα από το υ ς Γάλλους και από το υ ς Γερμανούς. Παρουσία υγρασίας διασπάται (υδρολύεται) και δίνει φωσγένιο και χλωροφόρμιο. Η διάσπαση αυτή γίνεται στις αναπνευστικές οδούς, γεγονός που κα­ θιστά το διφωσγένιο πιο επικίνδυνο από το φωσγένιο. Επειδή αυτό, όπως και το φωσγένιο, στην αρχή προκαλεί ελάχιστο ερεθισμό, δ εν γίνετα ι αμέσως αντιληπ τό και συνεπώς δ εν λαμβάνονται εγκαίρως τα ανάλογα προφυλακτικά μέτρα. Τα τοξικολογικά συμπτώ­ ματα το υ διφωσγενίου είναι παρόμοια με αυ­ τά το υ φωσγενίου. Επίσης τα προφυλακτικά μ έτρ α είναι παρόμοια. Τα γεγονός ό τι το διφωσγένιο είναι λιγό τερ ο π τητικό (εξα τμ ίζε­ ται δυσκολότερα) του επιτρέπ ει να παραμείνει υγρό για περισσότερο χρόνο. Οι ατμοί του διφωσγενίου είναι και αυτοί βαρύτεροι του αέρα. Απουσία φω τός το διφωσγένιο εί­ ναι πιο σταθερό από το φωσγένιο. Με το η ­ λιακό φως όμως διασπάται. Οι Γερμανοί παρασκεύασαν κατά τη διάρ­ κεια του Α1Παγκοσμίου Π ολέμου περισσότε­ ρους από 15.000 τόννους διφωσγενίου. Δ εν σταμάτησαν όμως εκεί. Παρασκεύασαν και

μια άλλη, πιο απ οτελεσματική, π ολεμική χη ­ μική ουσία, το αέριο τη ς μουστάρδας, που εί­ ναι γνωστό και ως υπερίτης.

Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΥΠΕΡΙΤΗ Στις 12 Ιουλίου 1917 τα βρετανικά στρα­ τεύ μ α τα στο Υπρ δ έχθη κα ν τα καταιγιστικά πυρά τω ν γερμανικώ ν πυροβόλων. Αυτή τη φορά οι γερ μα νικές οβίδες περιείχαν ένα κα­ φ έ υγρό με πολύ δυσάρεστη μυρωδιά, κάτι μ ετα ξύ σκόρδου και μουστάρδας, γ ί αυτό και ονόμασαν τη ν ουσία αυτή αέριο μου­ στάρδας. Κατά τη ν επίθεση εκείν η περίπου 200.000 γερ μα νικές ο βίδες πυροβολικού, που περιείχαν διάλυμα αερίου μουστάρδας διαλυμένο σε τετρα χλω ράνθρακα ή σε χλωριούχο βενζόλιο, όργωσαν κυριολεκτικά μια τεράσ τια περιοχή του μετώπου. Μ ε τη ν έ ­ κρηξη τω ν οβίδων σταγονίδια το υ υγρού ε κ ­ σ φενδονίζονταν σε ακτίνα μέχρι και π εντακοσίων μέτρων. Το υγρό έπ εφ τε σαν βροχή και γέμ ιζε κάθε ρωγμή το υ εδάφ ους. Επειδή η θερμοκρασία ήταν, λόγω καλοκαιριού, υ­ ψηλή, το υγρό εξα τμ ιζό τα ν και «περίμενε» π ότε οι σ τρατιώ τες θα βγάλουν τις μάσκες και τις ειδ ικές σ τολές το υ ς για να ε κ τελ έσ ει τη θανατηφ όρα αποστολή του. Παράλληλα με το πυροβολικό βομβάρδιζε και η αεροπο­ ρία. Κάτω από τις σ υνθήκες α υ τές ή τα ν επό­ μενο η επίθεση που εξαπέλυσαν οι Γερμανοί να είναι α ρ κετά απ οτελεσ ματική. Διέσπασαν το μέτωπο τω ν Συμμάχων, συνέλαβαν περί­ που 80.000 αιχμαλώ τους και κυρίευσαν εκα ­ το ν τά δ ες πυροβόλα. Παρά τις μεγά λες ζη­ μιές που υπέστησαν, οι Σύμμαχοι μπόρεσαν να πραγματοποιήσουν και αυτοί μέσα σε δύο

33

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

μ τ . ε ς α ρ κ ετές α ντεπ ιθέσ εις με αέριο μουττα ρδ α ς και να κα τα φ έρουν σ οβαρότατα ν _ατα στους Γερμανούς. Αν και το αέριο τη ς μουστάρδας ήταν πιο αποτελεσ ματικό και πιο καταστροφικό από το χλώριο, τα πρώτα συμπτώματα που προ<αλούσε ήτα ν πολύ ελαφρά. Κάποιο τσ ού ξι­ μο στα μάτια και στον φάρυγγα ήτα ν τόσο α­ σήμαντα, ώστε πολλοί σ τρατιώ τες απέφυ­ γαν να φορέσ ουν τις ενο χ λη τικές μάσκες. Οι περισσότεροι από το υ ς π ροσ βληθέντες σ τρα τιώ τες που πήγαν για ύπνο σηκώθηκαν τη ν άλλη μέρα πολύ πρωί με φ ο βερο ύς πό­ νους στα μάτια (σαν να είχε μπει, όπως το περιέγραφαν οι ίδιοι, άμμος). Ακολούθησαν α­ κατάσχετοι εμ ετο ί. Υστερα από μ ερ ικές ώ­ ρες οι πόνοι στα μάτια ήταν τόσο ανυπόφο­ ροι ώστε σε πολλούς έκαναν ενέσ εις μορφί­ νης. Οσο περνούσε η ώρα τα συμπτώματα πήγαιναν από το κακό στο χειρ ότερο. Ομως και οι αρχικά κόκκινοι «λεκέδες», που είχαν δημιουρ γηθεί στο δέρμα πολλών στρατιω­ τών, εξελίχ θ η κα ν σε φουσκάλες, από τις ο­ ποίες έτρ εχ ε ένα παχύρρευστο κίτρινο υγρό. Επειδή το αέριο τη ς μουστάρδας περνούσε εύκολα από τα ρούχα τους, τέ το ιε ς φουσκά­ λ ες δημιουργήθηκαν σε όλο το υ ς το σώμα. Ηταν τόση η απ οτελεσ μα τικότητα το υ α­ ερίου τη ς μουστάρδας, ώστε ολόκληρο το σ τήθος του Βρετανού αξιω ματικού που ήταν υπεύθυνος του χημικού πολέμου σε αυτή τη ν περιοχή του μετώπου γέμισε με εγκαύ­ ματα, απλώς και μόνο επειδή πήρε στην α­ γκαλιά του ένα μεγάλο κομμάτι οβίδας για να το σ τείλει για ανάλυση στο ειδικό χημικό εργαστήριο που είχε σ υγκρ οτηθεί στο μ έτω ­ πο. Επειδή η ουσία δ εν είναι α ρκετά π τητι­ κή, δηλαδή δ εν εξα τμ ίζετα ι εύκολα, η περιο­ χή που είχε βομβαρδιστεί μύριζε έντο να επί πολλές η μ έρ ες και για α ρ κετό χρονικό διά­ στημα ήταν επικίνδυνο να κατοικηθεί, διότι το υγρό λίμναζε μέσα στις τρύπ ες που άνοι­ γαν οι οβίδες. Ενα μεγάλο μέρος του υγρού

το απορρόφησε το έδαφ ος και μόλυνε τα υ­ πόγεια νερά. Ο ,τι έμ ειν ε μέσα στις τρύπ ες πάγωσε το ν χειμώνα και έδρασε εξίσου κα­ τασ τρεπ τικά τη ν επ όμενη άνοιξη. Το αέριο τη ς μουστάρδας, η φ οβερή αυ­ τή καυστική χημική ουσία, είναι γνωστή στους χημικούς με τη ν ονομασία διχλωροδιαιθυλενοσουλφίδιο. Οι Γάλλοι τη ν ονόμασαν υπερίτη, επειδή πρω τοχρησιμοποιήθηκε ως πολεμική χημική ουσία στο Υπρ, ενώ οι Γερ­ μανοί τη ν ονόμασαν LOST, από τα αρχικά τω ν ονομάτων των Γερμανών χημικών Λόμμ ελ και Στάινκοφ, των οποίων ήταν η ιδέα να χρησιμοποιηθεί ως πολεμική χημική ουσία. Οπως αναφέραμε, ελάχιστη ποσότητα τη ς ουσίας αυτής ή έστω και ατμοί της, όταν έλθ ο υ ν σε επαφή με το δέρμα προκαλούν υ­ περαιμία και εγκαύματα δ ευ τέρ ο υ βαθμού. Τα π ροσβληθέντα μέρη του δ έρ μα το ς και τα αμέσως κάτω από αυτό αγγεία καταστρέφονται μέσα σε λίγες ώ ρες και έτσι απ οτελούν πρόσφορο έδα φ ος για λοιμώ ξεις. Στη συνέ­ χεια δημιουργούνται π ληγές που επουλώνο­ νται δύσκολα ακόμα και όταν επουλω θούν αφήνουν βα θιές ουλές. Η π ροφύλαξη το υ αναπνευστικού συ­ σ τήματος από το ν υπερίτη γίνετα ι με προ­ σωπίδες (μάσκες) που έχουν ενεργό άνθρα­ κα, ο οποίος σ υγκροτεί το ν υπερίτη. Το υπό­ λοιπο σώμα όμως, έστω και με ρούχα, είναι ε ­ κτεθ ειμ ένο . Δηλαδή για να επιβιώσει κάποι­ ος πρέπει να φοράει, εκ τό ς από τη μάσκα, και ειδική στολή και γάντια. Επειδή ο υπερί­ τη ς είναι ουσία με μικρή π τητικότη τα , ό τα ν ο καιρός είναι ψυχρός παραμένει στο έδαφ ος επί α ρ κετές μ έρ ες και καθιστά επικίνδυνη τη διάβαση για το υ ς ανθρώπους και τα ζώα. ΓΓ αυτόν το ν λόγο κατά το ν Α1ΠΠ ήτα ν ανά­ γκη οι σ τρα τιώ τες να φορούν επιπλέον και ειδ ικές μπότες. Ο θάνατος από υπερίτη δ εν είναι ά μ ε­ σος, επειδή επ έρχεται από τις β ρ α δείες σχε­ τικά διεργασ ίες που π ροκαλεί σ τον φάρυγγα και στους π νεύμονες. Εχει καταγραφεί η πε­

ρίπτωση ενός Βρετανού ανώ τατου αξιω ματι­ κού το υ Μηχανικού, του Σ. Γκεστ, που μ ετα ­ φ έρ θ η κε στο νοσοκομείο εννέα μ έρ ες μετά τη ν επίθεση στην οποία είχε λάβει μέρος, παραπονούμενος για δυσ κολίες στην ανα­ πνοή και πόνους στα μάτια. Ο αξιω ματικός αυτός π έθανε από ασφυξία τη ν επ όμενη μέ­ ρα. Ακόμα και οι άνθρωποι που παρακολού­ θησαν τη νεκροψία του Γκεστ είχαν έντο ν ες ενοχλήσ εις επί δέκα μ έρες. Η περίπτωση αυτή ή τα ν μία από τις εκα το ντά δ ες ανάλο­ γ ες περιπτώσεις. Ενδεικτικό· τη ς βραδύτη­ τας τη ς δράσης του υπερίτη είναι ότι κατά τη ν πρώτη εβδομάδα τω ν επιχειρήσεων εισήλθαν στα νοσοκομεία 2.934 άνδρες, τη δ εύ τερ η 6.176 κ α ιτη ν τρ ίτη 4.886. Οι θάνατοι ήταν 2.000 περίπου, όμως ο συνολικός αριθ­ μός τω ν π ροσβληθέντω ν που π αρέμειναν ε ­ κτός μάχης επί δύο ως τρ εις μήνες έφθασε τις 125.000. Ακόμα και φαινομενικά επουλω­ μ ένες π ληγές άνοιξαν ύστερα από α ρκετό καιρό. Τελικά εξα ιτία ς του υπερίτη χιλιάδες άνθρωποι πήραν αναπηρική σύνταξη. Οι Γερμανοί χρειάστηκαν έ ξι μήνες για να παρασκευάσουν τις τερ ά σ τιες π οσ ότητες υπερίτη που χρησιμοποίησαν στο μέτωπο Και αυτό δ εν συνέβη διότι υπάρχουν χρονοβόρα στάδια στην παρασκευή του ή η παρα­ σκευή του εμφ ανίζει κάποια ιδιαίτερη δυ­ σκολία, αλλά επειδή, λόγω τη ς μεγάλης το ξικό τη τά ς του, απαιτεί πολύ π ροσεκτικούς χει­ ρισμούς. Ε νδεικτικός είναι ο αριθμός των θυμάτω ν που υπήρξαν στο εργαστήριο του Εϊβονμάουθ τη ς Αγγλίας: επτά άνθρωποι, που εργάζονταν στο εργοστάσιο, πέθαναν μέσα στο πρώτο εξάμηνο και 1.600 υπέστη­ σαν σοβαρά ή ελα φ ρύ τερα εγκαύματα.

ΘΥΜΑ ΚΑΙ Ο ΧΙΤΛΕΡ Εκτός από τα αμέσως ορατά απ οτελέ­ σματα τω ν συμμαχικών επιθέσεω ν με υπερί­ τη, υπήρξε και ένα π εριστατικό που ενδ εχο ­ μένω ς είχε σημαντική επίπτωση στη μετέπ ειτα ιστορία τη ς Ευρώπης ή και όλης τη ς αν­ θρω πότητας. Στις 14 Οκτωβρίου 1918, κατά τη διάρκεια τη ς τελικ ή ς επίθεσης τω ν Συμ­ μάχων, σε ένα κατεσ τραμμένο βελγικό χω­ ριό, κοντά στο μέτωπο, σ τρα τοπ έδευε ένα σύνταγμα πεζικού από τη Βαυαρία. Η μονά­ δα αυτή σφυροκοπήθηκε από το συμμαχικό π υροβολικό με ο βίδες που π εριείχαν υπερί­ τη. Μ εταξύ τω ν εξουθενω μένω ν από το ν πό­ λ εμ ο Γερμανών στρατιωτών που δέχθηκαν τη ν επίθεση ή τα ν και ένας νεαρός δεκανέας, ο Α δόλφος Χ ίτλερ. Μ ετά τη ν προσβολή του από το ν υπερίτη ο Χ ίτλερ μ ετα φ έρ θ η κε στο νοσοκομείο μιας μικρής πόλης κοντά στο Βερολίνο, στο Πάσεβαλκ. Εκεί πέρασε αρκε­ το ύ ς μήνες με φ ρ ικτούς πόνους στα μάτια. Οπως έλ ε γ ε οι για τροί δ εν είχαν π ολλές ελ ­ π ίδες να σώσουν τη ν όρασή του. Σιγά-σιγά ό­ μως η κατάστασή του βελτιώ θ ηκε. Η άμεση

Π ερ ίθ α λ ψ η Γερ μανού, θ ύ μ α το ς χημικώ ν αερίω ν, από τρ α υ μ α τιο φ ο ρ είς . 'ΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

αυτή εμπειρία του Χ ίτλερ μέσα στη φρίκη του χημικού πολέμου ίσως σ τάθηκε η αφ ορ­ μή για να σχεδιάσει κάποια εκδίκηση τόσο για τη ν προσωπική του ταλαιπωρία, όσο και για τη ν ή ττα τη ς χώρας του.

Ο Λ Ε Β ΙΣ Π Η Σ Το 1918 στο καθολικό Πανεπιστήμιο τη ς Ουάσιγκτον ανακάλυψαν μια ουσία ανάλογη με το ν υπερίτη, αλλά πολύ τα χ ύ τερ η ς δρά­ σης. Η χημική αυτή ουσία ονομάσ τηκε λεβισίτης, από το όνομα του Δρα Λέβις, που τη ν ανακάλυψε. Ο λεβισ ίτης όταν Βρίσκεται σε σχετικά υψηλή συγκέντρωση στην α τμ ό ­ σφαιρα π ροκαλεί το ν θάνατο μέσα σε δέκα λεπτά από π νευμονικό οίδημα, διότι προ­ σβάλλει το υς πνεύμονες. Σε μ ικ ρ ό τερ ες συ­ γκεντρώ σ εις τα απ οτελέσ ματα είναι η π ιότε­ ρα. Ο λεβισ ίτης δημιουργεί επίσης σοβαρό­ τατα εγκαύματα στο δέρμα. Γενικά, επειδή είναι καυστική ουσία, όταν έ λ θ ει σε επαφή με τα μάτια μπορεί να προκαλέσει ακόμα και τύφλωση. Είναι δυνατόν επίσης να προκαλέσει διαταραχές στο νευρικό σύστημα και να οδηγήσει τα θ ύμ α τα σε αυτοκτονία. Οι ατμοί του λεβισίτη είναι επτά φ ορές βαρύτεροι από το ν αέρα. Ετσι πραγματικά «τρέχουν» ό­ πως το νερό από τα υψ ηλότερα μέρη προς τα χαμηλότερα. Ο λεβισ ίτης έχει μικρότερη δια λυτότητα στο νερό και υδρολύεται δυ­ σ κολότερα από το ν υπερίτη. Αντέχει, δ εν αλ­ λοιώνεται, τόσο σε πολύ χαμηλές, όσο και σε πολύ υψ ηλές θερμοκρασ ίες. Αυτό είναι ένα σημαντικό π λεονέκτημα για μια πολεμική χημική ουσία, δ ιότι επ ιτρέπ ει να χρησιμοποι­ η θ εί εξίσου απ οτελεσ ματικά σε περιοχές ό­ πως είναι ο Β όρειος Πόλος ή οι τροπ ικές χώ­ ρες τη ς Αφρικής. Ακόμα ο εχθ ρό ς μπορεί να ψ εκαστεί άφοβα με λεβισίτη από αεροπλά­ να, δ ιότι η ουσία δ εν αναφλέγεται. Μ ε το ν ψεκασμό επιτυγχάνεται λεπ τός διαμερισμός και τα καυστικά απ οτελέσ ματα είναι πολύ καλύτερα. Ο λεβισ ίτης διεισδύει μέσα από τα ρούχα ταχύτατα. Διαπερνά επίσης ορι­ σμένα είδη ελαστικού, γΓ α υτό π ολλές στο­ λ ές ή μάσκες δ εν είναι απ οτελεσ ματικές. Θ εω ρείται ό τι είναι πολύ αποτελεσ ματική χημική ουσία στο είδος της, γι1αυτό και ονο­ μάστηκε «δρόσος του θανάτου». Ο Μ πενίτο Μουσολίνι χρησιμοποίησε, το 1935, λεβισίτη στην Αιθιοπία, παρά το γ εγ ο ­ νός ό τι η Ιταλία είχε υπογράψει το Πρωτό­ κολλο τη ς Γενεύης. Η χρησιμοποίηση τη ς ου­ σίας εκ εί π ροκάλεσε αντιδράσεις παγκοσμίως, διότι οι Αιθίοπες ήταν ανεκπαίδευτοι, ξυπόλυτοι και σχεδόν γυμνοί, δηλαδή ε ν τ ε ­ λώς ανέτοιμοι να αντιμετω πίσουν μια τέτο ια κατάσταση. Τα θ ύμ α τα ήταν 15.000. Η τεχνολογία τη ς παρασκευής του λ εβ ι­ σίτη βελτιώ θ ηκε πολύ μ ετά το ν Α1 Παγκό­ σμιο Π όλεμο. Π ολλές χώρες ασχολήθηκαν με τη ν παρασκευή αυτής τη ς ουσίας (Β ρ ετα ­ νία, Γαλλία, Σοβιετική Ενωση, Ιταλία, Ιαπω­ νία). Σήμερα ο λεβισ ίτης μπορεί να παραχθεί σε οποιοδήποτε εργοστάσιο φυτοφαρμάκων. Οταν υπεγράφη η ανακωχή (1918), 150 τόννοι λεβισίτη ή τα ν εν πλω από τις ΗΠΑ προς την Ευρώπη.

ΕΠ ΙΛΟ ΓΟ Σ Αν θ ελήσ ει κάποιος να συνοψί­ σει σε αριθμούς τη φρίκη του χημι κού πολέμου, θα πρέπει να αναφέ ρει ό τι κατά το ν Α Παγκόσμιο Πό­ λ εμ ο χρησιμοποιήθηκαν 113.000 τό ννο ι πολεμικών χημικώ ν ου­ σιών. Οι ουσίες προσέβαλαν 1.300.000 άνδρες. από το υς οποί­ ους 91.000 πέθαναν. Σ τον αριθ­ μό των προσβληθέντω ν δ εν συμπεριλαμβάνονται οι αιχμάλω­ το ι και οι αγνοούμενοι. Επίσης, σημαντικό είναι το γεγονός ό τι το 1920 μόνο στη Βρετανία 19.000 άνδρ ες πήραν αναπη­ ρική σύνταξη λόγω τη ς ανι κανότητας που το υ ς προκάλεσαν οι διάφ ορες π ολεμι­ κές χημ ικές ουσίες. Πολλοί υπ έφεραν από τις συνέπει­ ες τη ς προσβολής των α ε­ ρίων σε όλη το υ ς τη ζωή Ακόμα, όπως ανακοίνωσε το 1970 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, το 80% εκείνω ν που είχαν προσβληθεί από αέριο μουστάρδας τη ν περίοδο του πο­ λέμου και ζούσαν το 1930 έπασχαν από χρό­ νια βρογχίτιδα και πολλοί από α υτούς π έθα­ ναν αργότερα από καρκίνο των πνευμόνων. Οι σ τατισ τικές έδ ειξα ν ό τι οι προσβληθέν τε ς από το αέριο μουστάρδας είχαν δέκα φ ο ρ ές περισ σ ότερες π ιθ α νότη τες να προ­ σ βληθούν από καρκίνο. Παρά το ν τρ ομ α κτικό αριθμό τω ν θ υμά ­ των του χημικού πολέμου διατυπώ θηκε και η άποψη πως τα χημικά όπλα είναι πιο αν­ θρώπινα από τα συμβατικά (θεω ρ ήθηκε ότι είναι πιο ανθρώπινο να π εθαίνεις από χημικά όπλα, παρά να τραυματίζεσαι και να σκοτώ­ νετα ι από βολίδες ή βλήματα). Το τέλ ο ς του Α1 Παγκοσμίου Πολέμου βρήκε όλους το υς εμπ όλεμους να έχουν στη φ α ρέτρα το υ ς αρ­ κ ε τέ ς π ολεμικές χημ ικές ουσίες. Μ ετά το ν Α 1ΠΠ στη Β ρετανία και σε πολ­ λ ές ά λλες χώ ρες θεω ρούσαν τις χημ ικές ου­ σίες ως καθιερω μένα και σημαντικού ενδια ­ φ έρ ο ν το ς όπλα και ως εκ το ύ το υ φρόντιζαν ό,τι τα αφορούσε να θεω ρ είτα ι επί αρκετά χρόνια άκρως απόρρητο. Ολοι οι φάκελοι που σ χετίζονται με το ν χημικό π όλεμο δό­ θηκα ν στη δημοσ ιότητα μόλις το 1972.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Fries - C. W est: CHEMICAL WARFARE, M cG raw -Hill, London, 1921. (2) L. G ibrin - M . Sim on: A LB U M NATIONAL L 1 A N TI-G A Z, εκ δ . C harles ■La Vanzelle, Paris, 1933. (3) M in istere de la G uerre: IN STR U CTIO N TECHNIQUE SU R LA PR O TECTIO N CONTRE LES GAZ DE COMPAT, εκ δ . C harles ■La Vangelle, Paris, 1933. (4) M . A rm oud - P. B o n n e tte: LE FEM M E SUR LE C H A M P DE BATTAILLE, εκ δ . C harles - La Vanzelle, Paris, 1933.

Γάλλοι σ τρ α τιώ τες μ ε α ντια σ φ υ ξιο γ ό ν ες μ ά σ κ ες α ρχικού τύπ ου.

(5) Α. Χ ρ η σ το μ ά νο υ : A I Χ Η Μ ΙΚ Α Ι Π Ο Λ Ε Μ ΙΚ Α Ι Ο Υ ΣΙΑ Ι, Εθνική Ενωσις Α ερ ο χη μ ικ ή ς Π ρ ο σ τα σ ία ς, Α θή να , 1934. (6) Μ . Μ ε ν τζ ελ ο π ο ύ λ ο υ : Π Ο Λ Ε Μ ΙΚ Η Α ΕΡ Ο Χ Η Μ Ε ΙΑ ΚΑΙ Α ΕΡΟ ΔΥΝ Α Μ ΙΚ Η , εκδ. Κ ύκλος, Α θή να , 1935. (7) P. B ru ere - G. Voulour: FACE AU PERIL A ER O -C H IM IO U E, Editions M edicis. Paris, 1936. (8 )Δ . Κ ο υ ρ τέλ η : TA Π Ο Λ Ε Μ ΙΚ Α ΑΕΡΙΑ KAI Π ΡΟ ΣΤΑ ΣΙΑ Α Μ Α Χ Ο Υ Π Λ Η Θ Υ Σ Μ Ο Υ , εκ δ . Α. Τσούμα, Α θή να , 1936. (9) R ich ard G lutterbuck: TER R O R ISM IN AN UNSTABLE WORLD, εκ δ . R outledge. London κ α ι N ew York, 1994. (10) R. H arris - J. Paxm an: A HIG HER FO R M O F KILLING, εκ δ . C hatto & Windus, London, 1982. (11) J. C om pton: MILLITARY CHEMICAL A N D B IO LOGICAL AGENTS, εκ δ . The Telfords Press, C aldwell, N .J. 1987. (12) Ειδικά ά ρ θ ρ α σ το ν ελλη νικό και σ τον ξέν ο η μ ερ ή σ ιο και π εριοδικό Τύπο.

25

ΣΗ Μ ΕΙΩ ΣΗ Ο Γεώργιος Μ ανουσάκης είναι ομότιμος κα θ η γη τή ς τη ς Χημείας στο Α ρισ τοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και συγγραφέ­ ας του βιβλίου "Χημικός και Βιολογικός Πό­ λεμ ος" με υπότιτλο "Από τις Π λαταιές στο Τόκιο και τη Βαγδάτη", (Εκδόσεις Πατάκη, Α­ θήνα, 2000). Από το βιβλίο αυτό έχει α ντλη ­ θ ε ί το μ εγαλύτερο μέρ ος τω ν στοιχείων και του φω τογρα-φικού υλικού.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΜΑΡΣΤΟΝ ΜΟΥΡ 1644 ΤΟ ΑΓΓΛΙΚΟ ΚΟ ΙΝΟ ΒΟ ΥΛΙΟ ΥΠΕΡΙΣΧΥΕΙ ΤΟΥ ΣΤΕΜΜΑΤΟΣ Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΣΤΟ ΕΛ Ο Σ ΤΟΥ Μ Α Ρ Σ ΤΟ Ν Μ ΟΥΡ, ΣΤ Η Ν Κ Ε Ν Τ Ρ ΙΚ Η ΑΓΓΛΙΑ, Β Α Σ ΙΛ ΙΚ Ο Ι ΚΑ Ι ΚΟ ΙΝ Ο ΒΟ ΥΛΕ ΥΤΙΚΟ Ι ΣΥ ΓΚ ΡΟ ΥΣΤΗ ΚΑ Ν Μ Ε ΛΥΣΣΑ ΚΑΤΑ ΤΗ Δ ΙΑ Ρ Κ Ε ΙΑ Μ ΙΑ Σ ΒΡ Ο Χ Ε Ρ Η Σ Κ Α Λ Ο Κ Α ΙΡ ΙΝ Η Σ ΗΜ ΕΡΑΣ ΤΟΥ 1644, ΣΤΗ Ν Π ΙΟ Π Ο Λ Υ Ν Ε Κ Ρ Η Μ ΑΧΗ ΤΟΥ ΑΓΓΛΙΚΟ Υ ΕΜΦΥΛΙΟΥ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ Κ Α Ι ΣΤΗ Μ ΕΓΑΛΥΤΕΡΗ Ω Σ ΤΟΤΕ Ε Ν Ο Π Λ Η Α Ν Α Μ Ε Τ Ρ Η Σ Η ΣΕ ΑΓΓΛΙΚΟ ΕΔΑΦΟΣ.

Μ , \ .....Ι , , \ ι Λ/λ,,,,......................................

Οι λ ο γ χ ο φ ό ρ ο ι π αρ α τάσ σ οντα ν σε βά& ος έ ξ ι γραμμώ ν τη ν εποχή το υ α γ γ λ ικ ο ύ εμ φ υ λ ίο υ π ολέμ ου. Το μ ή κ ο ς τη ς επ ίφ ο β η ς για το εχ θ ρ ικ ό ιππικό λό γχης κ υ μ α ιν ό τα ν από 3,6 ως 5 ,5 μ έ τρ α . Το όπλο σ τη ρ ιζ ό τα ν κ α τά τη μάχη από το π ρ ο τετα μ έν ο α ρ ισ τερ ό χ έρ ι, μ ε α ν τισ τή ρ ιξη σ το τυ φ λό άκρο το υ από το δ ε ξ ί πόδι, έ τσ ι ώ σ τε ο π εζό ς να μ π ο ρ εί να έ χ ε ι ε λ ε ύ θ ε ρ ο το δ ε ξ ί χ έρ ι το υ για το ν χ ειρ ισ μ ό ξίφ ο υ ς .

36

είχα ν θ εσ π ισ τεί σε δ ιά φ ο ρ ες επ ο χ ές (όπως η μη εμ φ ά νισ η το υ βασιλιά σ τις σ υνεδ ρ ιά σ εις), ε γ γ υ ώ ν το τη ν ε λ ε υ θ ε ρ ία το υ λόγου στα μ έλ η α υ τώ ν τω ν σωμάτων. Αν και η Β ου λή τω ν Λ ό ρ δ ω ν αποτε λ ο ύ σ ε το κυ ρία ρ χο από τα δ ύ ο όργα να δ ια κ υ β έρ ν η σ η ς , η ε ­ π ιρροή τ η ς ε ίχ ε α ρ χίσ ει να υπ οχω ρεί από το ν 16ο αιώνα, ο π ό τε η Β ου λή τω ν Κ ο ιν ο τή τω ν κ έρ δ ισ ε π ο λ ιτικό έ δ α φ ο ς χάρη σ τη ν αμ έρ ισ τη υ π ο σ τή ρ ιξή τ η ς π ρος το Σ τέ μ μ α . Ν έο ι π α ρ ά γ ο ν τες ό ­ δ υ ν α σ τεία τω ν Σ τιο ύ α ρ τ α ν ή λ θ ε σ το ν θ ρ ό ν ο τ η ς Α γ­ μω ς είχα ν δ ια μ ο ρ φ ώ σ ει μια δ ια φ ο ρ ετικ ή π ρ α γ μ α τικ ό τη τα σ τις γ λ ία ς τ ο 1603, τη χ ρ ο ν ιά που π έθ α ν ε το τ ε λ ε υ τ α ίο ε ­ α ρ χές το υ 17ου αιώνα. Η ά νθη σ η το υ εμ π ο ρ ίο υ και τ η ς ο ικ ο ν ο ­ σ τε μ μ έ ν ο μ έλ ο ς τ η ς μ εγ ά λ η ς ο ικ ο γ έν ε ια ς τω ν Τυδώρ, η μ ικ ή ς δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα ς είχ ε α π ο φ έρ ει μ ε γ α λ ύ τε ρ ο π λο ύ το στα βασίλισσα Ε λισ ά β ετ. Ο Ιάκω βος ΣΤ' (ως Ιά κω βο ς Α ’) που τη δχ έρ ια ­ια τω ν μ εγ α λ ο γ α ιο κ τη μ ό ν ω ν τ η ς Β ο υ λ ή ς τω ν Κ ο ιν ο τή τω ν , δ έ χ θ η κ ε β ρ ή κ ε μια χώ ρα ισχυρή και ε ν ω μ έν η , από τ η ν Ιρλα νδία που υπ εράσ π ιζαν ό λο και πιο σ θ ενα ρ ά τα σ υ μ φ έ ρ ο ν τά το υ ς , και τη Σ κω τία ως τη Μ άγχη. Ο μω ς σ ύ ν το μ α το κ ρ α τικ ό τα μ ε ίο ενώ το έ θ ν ο ς ε ίχ ε επ ιπ λ έο ν δ ιχ α σ τεί βα θ ιά από τη θ ε ο λ ο γ ικ ή ς παρά το υ ς π ό ρ ο υ ς το υ φ ά ν η κ ε α δ ύ να μ ο να ικα νο π ο ιή σ ει τ ις ε ­ φ ύ σ η ς σ ύγκρ ου σ η το υ α γ γ λ ικ ο ύ θ ρ ό ν ο υ με το ν πάπα από τη δ ε ­ π ιθ υ μ ίες το υ ν έο υ α μ φ ιφ υ λ ό φ ιλ ο υ μ ονά ρχη . Για τη ν π ο λ υ τελ ή κ α ετία το υ 1530, ο π ό τε δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε η α γ γ λ ικ α ν ικ ή εκκλη σ ία . διαβίω σή το υ ο Ιά κω βο ς έπ ρ επ ε να εισ π ρ ά ξει ν έ ο υ ς φ ό ρ ο υ ς και τ ο κ υ ρ ιό τε ρ ο εμ π ό δ ιο σε α υ τή τη διαδικασ ία ή τα ν η έγκρισ η Π ΡΟ Σ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΠΟΛΕΜ Ο που ό φ ε ιλ ε να αποσπάσει από το Κ ο ιν ο β ο ύ λ ιο , ένα δ ικαίω μα το ο π οίο είχ ε ε κ χ ω ρ η θ ε ί σε α υ τό το σώμα λα ϊκώ ν αντιπροσ ώ πω ν από τ ο ν 14ο αιώνα. Οι α υ σ τη ρ ό τε ρ ο ι από το υ ς Α γ γλ ο υ ς π ρ ο τε σ τά ν τε ς , γνω σ το ί Το Κ ο ιν ο β ο ύ λ ιο είχ ε χω ρισ τεί σε δ ύ ο σ ώ ματα: τη Β ου λή τω ν ως π ο υ ρ ιτα νο ί, είχ α ν α π ο κ τή σ ει σ τα δ ια κά τό σ ο ισχυρή φω νή Λ όρδω ν, που π ερ ιελ ά μ β α ν ε το υ ς ε υ γ ε ν ε ίς και το υ ς επ ισ κόπ ους, σ το Κ ο ιν ο β ο ύ λ ιο ώ σ τε έφ θ α σ α ν σ το σ η μ είο να δ ια μ ο ρ φ ώ ν ο υ ν και τη Β ου λή τω ν Κ ο ιν ο τή τω ν , που α ντιπ ρ οσ ώ π ευε το υ ς γ α ιο ­ τη ν ε ξω τε ρ ικ ή π ο λ ιτική τ η ς χώ ρας. Το 1621 α ρ ν ή θ η κ α ν να ε γ κ ρ ί­ κ τ ή μ ο ν ε ς και τ η ν ασ τική τά ξη . Σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν ο ι κα ν ό ν ες οι οπ οίοι νο υ ν τ ο ν έ κ τ α κ τ ο φ ό ρ ο που π ρ ό τειν ε ο βασ ιλιά ς π ρ ο κ ειμ έν ο υ

Η

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

m

m

Ο Ο λιβ ερ Κ ρ ό μ γο υ ελ εικ ο ν ίζ ετα ι να ε π ιθ ε ω ρ ε ί το π εζικό το υ σε α υ τή τη λ ιθ ο γ ρ α φ ία το υ 19ου αιώνα. Αν και σ το Μ ά ρ σ το ν Μ ο ύ ρ δ εν βρ ισ κότα ν ακόμα σ τη ν κορυφ ή τη ς ιερ α ρ χ ία ς των κ ο ινο β ο υ λευ τικώ ν, ή τα ν ο ά νθρω π ος που έκ ρ ιν ε τη μάχη ό τα ν επ έλα σ ε επ ικ εφ α λ ή ς το υ ενισ χυμ ένου σ υ ν τά γ μ α το ς των κ α τα φ ρ ά κ τω ν το υ .

Ο σ ερ Γόμας Φ α ίρ φ α ξ ή τα ν έν α ς γεννα ίο ς α ξιω μ α τικ ό ς και α ρ κ ε τά ικανός σ το τα κ τικ ό π εδίο, αλλά η ροή τη ς μ άχ ης σ το Μ ά ρ σ το ν Μ ο υ ρ δ εν το ν ευ ν ό η σ ε. Χω ρίς τη ν ά μ εσ η και σ ω τήρια π αρ έμ βα σ η το υ Κ ρ ό μ γο υ ελ , οι δ υ ν ά μ εις το υ Φ α ίρ φ αξ 9 α είχα ν σ υ ντρ ίβ ει.

να ε π ιτύ χ ει τ ο ν γ ά μ ο το υ γ ιο υ το υ , Κ α ρ ό ­ λου, μ ε τη ν π ριγκήπ ισ σα τη ς Ισπανίας. Ε­ ξο ρ γ ίσ τη κ α ν μ ε το ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο μιας π ρο ­ σ έγγισ η ς μ ε το κ α θ ο λ ικ ό π ροπ ύργιο τη ς Κ α σ τίλλη ς και ε π έ μ ε ν α ν να κ α ν ο ν ισ τεί ο γ ά μ ο ς το υ δ ια δ όχο υ μ ε π ρ ο τεσ τά ν τισ α ε υ γ ε ν ή . Ο Κ ά ρ ο λο ς Α' α ν έ β η κ ε σ το ν θ ρ ό ­ νο το 1625 και σ χ εδ ό ν αμέσ ω ς οι σ χέσ εις το υ μ ε το Κ ο ιν ο β ο ύ λ ιο επ ιδεινώ θ ηκα ν. Ε υ ρ ισ κό μ εν ο ς κάτω από τη ν ά μεσ η επ ιρ ­ ροή το υ μ η χ α ν ο ρ ρ ά φ ο υ δ ο ύ κα το υ Μπάκιγχαμ, Τ ζω ρ τζ Β ίλ ιερ ς , δ έ χ θ η κ ε να νυμ φ ε υ θ ε ί τη 1 6χρονη α δ ελ φ ή το υ κ α θ ο λ ι­ κού βασιλιά τ η ς Γαλλίας, γ ε γ ο ν ό ς που το ν α π οξένω σ ε α υ τό μ α τα από το Κ ο ιν ο β ο ύ ­ λιο. Σ τις 2 Μ α ρ τίο υ 1629 ο μ ο ν ά ρ χ η ς δ ιέ ­ τ α ξ ε το κλ είσ ιμ ο τό σ ο τ η ς Β ο υ λ ή ς τω ν Λ όρδω ν, όσο και α υ τή ς τω ν Κ ο ιν ο τή τω ν , ε ν έ ρ γ ε ια που π ρ α γ μ α το π ο ιή θ η κ ε μ ε α ρ ­ κ ε τά επ εισ ο δ ια κό τρ ό π ο . Για τα επ ό μ εν α 11 χ ρ ό ν ια ο Κ ά ρ ο λο ς Α 1κ υ β έ ρ ν η σ ε χω ρίς να έ χ ε ι π ρ α κτικά τη σ υ γ κα τά θ εσ η τω ν α­ ντιπροσ ώ πω ν το υ έ θ ν ο υ ς . Ε κείνο που τ ο ν α νά γκα σ ε να κ α τα φ ύ γ ει και πάλι στη β ο ή θ εια το υ Κ ο ιν ο β ο υ λ ίο υ ή τα ν τα έ κ τ α ­ κτα έ ξο δ α που π ρ ο έκ υ ψ α ν από τ η ν ανά ­ γ κ η κ α τα σ το λ ή ς μιας ε ξ έ γ ε ρ σ η ς τω ν Σκωτσ έζω ν το 1640. Η ε κ σ τρ α τε ία κ α τ έ λ η ξ ε σε κα τα σ τρ ο φ ικ ή ή τ τ α για τ ις βα σ ιλ ικ ές δ υ ν ά μ ε ις και ο Κ ά ρ ο λο ς σ υμ φ ώ νησ ε με βαριά καρ διά να ε π ιτρ έψ ει τις σ υ ν εδ ρ ιά ­ σ εις ε ν ό ς ν έο υ Κ ο ινο β ο υ λίο υ , που έ μ ε λ ­ λ ε να μ είν ει α π α ρ ά λ λ α κτο για τα επ ό μ εν α 20 χ ρό νια . Οι ν έο ι εκπ ρόσ ω π οι ή τα ν σ τη ν π λειο ψ ηφ ία το υ ς π ο υ ρ ιτα ν ο ί και επ η ρ εα σ μ έν ο ι από τη φ λ ο γ ερ ή ρ η το ρ ε ία το υ γ α ιο κ τή μ ο ­ να Τζω ν Π υμ π έτυ χ α ν να ε γ κ ρ ιθ ε ί έν α ψ ή­ φισ μα που κα λο ύσ ε το ν βασ ιλιά να δ ιο ρ ­ θ ώ σ ει τα σ φ ά λ μ α τά το υ σ τα θ ρ η σ κ ε υ τικ ά

ζη τή μ α τα και να δ ε χ θ ε ί τ ο ν δ ιο ρ ισ μό ό ­ λω ν τω ν μ ελ λ ο ν τικ ώ ν υ π ουργώ ν το υ από το Κ ο ινο β ο ύ λιο . Ο Κ ά ρ ο λο ς έχα σ ε τη ν ψ υχρα ιμία το υ δ ια β ά ζο ν τα ς α υ τό τ ο έ γ ­ γρ α φ ο και α ν τέ δ ρ α σ ε βίαια. Ε ισ ή λθε σ τη ν α ίθ ο υ σ α τ η ς Β ο υ λ ή ς τω ν Κ ο ιν ο τή ­ τω ν μ ε τη σ υ ν ο δ εία τ η ς π ροσω π ικής το υ φ ρ ο υ ρ ά ς σ τις 4 Ια νου α ρίο υ 1642, π ροκαλ ώ ν τα ς τ η ν α γα νά κτη σ η το υ λ ο ν δ ρ έ ζικ ο υ π λή θ ο υ ς. Οι 6.000 π ο λ ιτο φ ύ λ α κ ε ς τη ς π ρ ω τεύ ο υ σ α ς κ ιν ή θ η κ α ν ε ν α ν τίο ν το υ για να α π ο κα τα σ τή σ ο υ ν τ ο κ ύ ρ ο ς τη ς Β ο υ λ ή ς και ο βασ ιλιά ς ε γ κ α τ έ λ ε ιψ ε το Λ ο ν δ ίνο σ τις 10 Ια νουα ρίου φ ο β ο ύ μ ε ν ο ς για τ η ν α σ φ ά λειά το υ . Οι δ ια π ρ α γ μ α τεύ ­ σ εις μ ε τα ξ ύ το υ μ ονά ρχη και τω ν β ο υ λ ε υ ­ τώ ν σ υ ν εχ ίσ τη κα ν για ένα δ ιά σ τη μ α αλλά δ ε ν κ α τ έ λ η ξ α ν π ο υ θ ενά , α φ ού ε ίχ ε χ α θ ε ί πια η α μ οιβα ία εμ π ισ το σ ύ νη . Ο α γ γ λ ικ ό ς ε μ φ ύ λ ιο ς π ό λ εμ ο ς άρχισ ε τυ π ικά το κα ­ λ ο κ α ίρ ι το υ 1642, ό τα ν ο Κ ά ρ ο λο ς ύψωσε το π ο λ εμ ικ ό το υ λά βα ρ ο σ το Ν ό τιγχ α μ α­ π οφ α σ ισ μένος να μ ην υ π ο κύ ψ ει σ τις π ιέ­ σ εις το υ Κ ο ιν ο β ο υ λ ίο υ και υ π ερ α σ π ιζό μ ε­ ν ο ς το κλ η ρ ο ν ο μ ικ ό δ ικαίω μά το υ να κυ ­ β ερ ν ά "ελ έω Θ εο ύ ". Μ ε το ν τρ ό π ο α υ τή κ ή ρ υ ξε τη ν ε κ σ τρ α τε ία κα τά τω ν κο ινο ­ β ο υ λ ε υ τικ ώ ν , που είχα ν α π ο μ είν ει κύ ριο ι το υ Λ ο ν δ ίνο υ και ο λ ό κ λ η ρ η ς σ χ εδ ό ν τη ς ν ό τια ς Α γγλία ς. Οσο και αν φ α ίν ε τα ι πα­ ρ ά ξεν ο , η άρχουσ α τά ξη δ ε ν τά χ θ η κ ε σύσσωμη σ το π λ ευ ρ ό το υ βασιλιά. Τ ο υλά ­ χ ισ το ν το 30% τω ν μ ελώ ν τ η ς Β ο υ λ ή ς τω ν Λ όρ δ ω ν υ π ο σ τή ρ ιξε τις ε ν έ ρ γ ε ιε ς το υ Πυμ, ενώ α ν τίσ το ιχ α το ένα τρ ίτ ο τη ς Β ουλής τω ν Κ ο ιν ο τή τω ν σ υ μ μ ε τε ίχ ε σ τη ν π ρο σ π ά θεια σ τρ α το λ ό γ η σ η ς υπέρ το υ Κ αρόλου! Από τ ό τ ε καμία π λευ ρ ά δ ε ν ε ίχ ε κά ­ ποιο σ η μ α ν τική επ ιτυ χία . Οι "σ τρ ο γ γ υ λ ο κέφ α λ ο ι" (όπως α π ο κ α λ ο ύ ν το οι σ τρ α τιώ ­ τ ε ς τω ν κ ο ιν ο β ο υ λ ε υ τικ ώ ν λόγω τω ν κ ο ­ ν τώ ν μ α λλιώ ν το υ ς ) κέρ δ ισ α ν μια α ιμ α τη ­ ρή νίκη σ το Ε τζχιλ σ τις 23 Ο κτω β ρ ίο υ 1642, αλλά δ ε ν κ α τέσ τρ εψ α ν τ ο ν α ντίπ α ­ λο σ τρ α τό , ενώ οι β α σ ιλικοί ιπ π ότες (οι "κα μπ α λέρ ος"), το υ ς ο π ο ίο υ ς οι χ α μ η λ ό ­ τ ε ρ ε ς τ ά ξ ε ις π ερ ιγ ελο ύ σ α ν για τα μα κρ ιά το υ ς μα λλιά και το υ ς ρ ω μ α ιο κ α θ ο λ ικ ο ύ ς τρ ό π ο υ ς το υ ς , είχα ν α π ο δ ειχ θ ε ί έ ξο χ ο ι ιππείς χάρη σ τη μ α κρ ά εξά σ κη σ ή το υ ς σ το σπορ το υ κυ ν η γ ιο ύ . Το ε π ό μ εν ο έ τ ο ς οι κ ο ιν ο β ο υ λ ε υ τικ ο ί α να λώ θ η κα ν σε μια σ ειρά π ολιορ κιώ ν και α τε λ είω τω ν ε λ ιγ ­ μών, ενώ οι β α σ ιλικοί π ροσ π άθησ αν να αν α κα τα λ ά β ο υ ν το Λ ο ν δ ίνο ε ξο ρ μ ώ ν τα ς από τ η ν π ροσ ω ρινή π ρ ω τεύ ο υ σ α που ε ί­ χαν ε γ κ α τα σ τή σ ε ι σ τη ν Ο ξφ ό ρ δ η . Οι ε κ ­ σ τρ α τε ίε ς α υ τ έ ς α π έφ ερ α ν ελ ά χ ισ το υ ς καρπ ούς. Μια μ εγ ά λ η α λλα γή ε π ή λ θ ε σ τη ν ε ξ έ ­ λ ιξη το υ π ο λ έμ ο υ το 1644, α φ ού μ ε τη ν ε ί­ σ οδο τω ν Σ κω τσ έζω ν και τω ν Ιρλα νδώ ν σ τη σ ύρ ρ α ξη α υ τή ε ίχ ε π άψ ει πια να αποτ ε λ ε ί α π ο κ λεισ τικ ά α γ γ λ ικ ή υ π ό θεσ η . Το Λ ο νδ ίνο β ρ ισ κ ό τα ν υπό τ ο ν σ τα θ ερ ό έ ­ λ εγ χ ο το υ Ρ ό μ π ερ τ Ν τέβ ερ ω , τρ ίτο υ κό ­ μη το υ Εσ σεξ, το υ οπ οίου ο κ ο ιν ο β ο υ λ ε υ ­ τικ ό ς σ τρ α τό ς έ φ ρ α ζε μ ε ν τ ο ν δ ρ ό μ ο σε

κ ά θ ε απ όπ ειρα το υ Κ α ρ όλου να α ν α κ τή ­ σ ει τ η ν έδ ρ α το υ βα σ ιλείου το υ , αλλά από τ η ν ά λλη α δ υ ν α το ύ σ ε να π ροχω ρ ήσ ει σε ν έ ε ς κ α τα κ τή σ εις .

1644: Ο ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΟΣ ΧΡΟ Ν Ο Σ Το κα λο κα ίρ ι το υ 1644 ό λο ι οι οιω νοί έδ ε ιχ ν α ν πως η πρώ τη απ οφ ασ ισ τική ανα ­ μ έτρ η σ η μ ε τα ξ ύ τω ν δ ύ ο σ τρ α τώ ν ή τα ν θ έ μ α λίγω ν ημερώ ν. Σ τις 2 Ιου λίο υ στο Μ ά ρ σ το ν Μ ο ύρ το υ Γιόρκσ άιρ ο σ τρ α τό ς το υ Α γγλο υ βασιλιά Κ α ρ όλου έ σ τ ε κ ε πα­ ν έ το ιμ ο ς να α ν α μ ε τρ η θ ε ί μ ε τις δ υ ν ά μ εις τω ν η γ ε τώ ν το υ Κ ο ινο β ο υ λίο υ , σε μια μά­ χη που έ μ ε λ λ ε να είνα ι η α ιμ α τη ρ ό τε ρ η ε ­ κείν ο υ το υ εμ φ υ λ ίο υ π ο λ έμ ο υ . Κ αθώ ς περ ίμ εν α ν ανήσ υχα τη ν επ έλα σ η το υ α ν τι­ π άλου το υ ς οι π ο λ εμ ισ τές τω ν δ ύ ο σ τρ α ­ τώ ν, που απ είχαν μ ε τα ξ ύ το υ ς σ τις π τέ ­ ρ υ γ ε ς λ ιγ ό τε ρ ο από 400 μ έτρ α , μ π ο ρ ο ύ ­ σαν να δ ια κ ρ ίν ο υ ν με κ ά θ ε λ ε π το μ έ ρ ε ια τις δ ια τ ά ξε ις και τις κιν ή σ εις το υ ε χ θ ρ ο ύ , β λ έ π ο ν τα ς κ ά θ ε μ ο υ σ κ ετο φ ό ρ ο και κ ά θ ε λ ο γ χ ο φ ό ρ ο τω ν π ρ ο π ο ρ ευ ό μ εν ω ν γ ρ α μ ­ μών, όπω ς και τα π ολύχρ ω μα π ο λ εμ ικά λά βα ρ α που κυ μ ά τιζα ν σ το ψ ιλόβροχο. Οι μ όνοι ή χο ι που έσπ αζαν τη σιωπή το υ α ­ π ο γ εύ μ α το ς ή τα ν τα χ λ ιμ ιν τρ ίσ μ α τα τω ν α λόγω ν, οι χ α μ η λ ό φ ω ν ες ε ν θ α ρ ρ υ ν τικ έ ς π α ρ ο τρ ύ ν σ εις τω ν α ξιω μ α τικώ ν, οι μ ε τ α λ ­ λ ικ ο ί κτύ π ο ι τω ν χαλιναριώ ν και οι π ερισ τασ ια κοί ύ μνοι και οι ψ α λμ ω δ ίες που ακ ο ύ γ ο ν τα ν από το υ ς πιο θ ε ο σ ε β ο ύ μ ε ν ο υ ς σ τρ α τιώ τε ς και το υ ς ιερ είς . Ο βασ ιλιά ς Κ ά ρ ολος δ ε ν ε ίχ ε σ α φ είς σ τρ α τη γ ικ έ ς επ ιδ ιώ ξεις για το έ τ ο ς 1644. Π ρο σ π α θ ώ ντα ς απλώς να αποσπάσει οπ ο ιο δ ή π ο τε κ έ ρ δ ο ς ξιφ ο ύ λ κ η σ ε π ρος ό ­ λ ε ς τις κ α τευ θ ύ ν σ ε ις : σ υ γ κ ά λ εσ ε έν α νέο κ ο ιν ο β ο ύ λ ιο -μ α ρ ιο ν έτα σ τη ν Ο ξφ ό ρ δ η , δ ια π ρ α γ μ α τε ύ θ η κ ε με το υ ς Σ κω τσ έζο υ ς μέσ ω το υ δ ο ύ κ α το υ Χ ά μ ιλ το ν , π α ρ ό τρ υ ­ ν ε τ ο ν υ π ο τελ ή το υ κό μη το υ Ο ρ μ ό ν σ τη ν Ιρλα νδία να έ λ θ ε ι σε σ υνεννόη σ η μ ε τη ν Κ α θ ο λ ική Σ υ νο μο σ π ο νδ ία (α π ε λ ε υ θ ερ ώ ­ ν ο ν τα ς έ τσ ι π ρ ο τεσ τα ν τικ ά σ τρ α τεύ μ α τα για χρήσ η σ τη ν Α γγλία), δ ια β ο υ λ ε ύ τη κ ε π α ρ ά λλη λα πίσω από τη ν π λάτη το υ Ο ρ­ μ ό ν μ ε το υ ς Κ α θ ο λ ικ ο ύ ς για να σ τείλ ο υ ν σε β ο ή θ ειά το υ ένα ν δ ικό το υ ς σ τρ α τό (!) και π ροσ π άθησ ε να αποσπάσει τη σ υν­ δ ρ ο μ ή κάπ οιας ευ ρ ω π α ϊκή ς δ ύ ν α μ η ς μ έ ­ σω τ η ς σ υζύγου το υ Ε ρ ιέ ττα ς Μ αρίας. Ε­ κ τό ς από τα 200 μ έλ η που κ α τ ά φ ε ρ ε να σ υ γ κ εν τρ ώ σ ει το "βασ ιλικό κο ινο β ο ύ λ ιο " σ τη ν Ο ξφ ό ρ δ η σε α ντιπ ερισ π ασ μό έ ν α ν τι το υ κα ν ο νικ ο ύ Κ ο ινο β ο υ λίο υ το υ Λ ο ν δ ί­ νου, ο Κ ά ρ ο λο ς δ ε ν σ ημ είω σ ε καμία άλλη επ ιτυ χ ία σ τις επ ιδ ιώ ξεις το υ . Οι ευρ ω π α ϊ­ κ έ ς χ ώ ρ ες α δ ια φ όρ η σ α ν, οι δ ια π ρα γμ α ­ τε ύ σ ε ις σ τη ν Ιρλα νδία ναυά γησ α ν, οι ε ­ π α φ ές μ ε το υ ς Σ κω τσ έζο υ ς α π ο δ είχ θ η ­ καν α τε λ έ σ φ ο ρ ε ς και ο Α γ γλ ο ς βασ ιλιάς α π έμ ειν ε σε δ ειν ή σ τρ α τη γ ικ ή θ έσ η να π ρο σ π α θεί να σώσει το σ τέμ μ α και το κ ύ ­ ρ ο ς το υ . Και οι δ ύ ο σ τρ α το ί είχ α ν α ν α δ ε ίξε ι ε ­

ξα ιρ ε τικ ο ύ ς π ο λ εμ ικ ο ύ ς η γ έ τ ε ς . Ο Ολι6 ερ Κ ρ ό μ γ ο υ ελ , που εκπ ροσ ω π ούσ ε στη Β ου λή τω ν Κ ο ιν ο τή τω ν τ η ν π ερ ιο χ ή το υ Κ αίμπ ριτζ, ε ίχ ε π ερ ά σ ει μ ά λλ ο ν α π α ρ α τή ­ ρ η το ς σ τις σ υ ν εδ ρ ιά σ εις το υ Σ ώ μ α το ς πριν από τη ν κα θ ο ρ ισ τική ρ ή ξη μ ε το ν βασιλιά. Ενας σ υ ν ά δ ελ φ ό ς το υ π ερ ιέγρ α ψ ε τ η ν εντύ π ω σ η που το υ έ κ α ν ε ο Κ ρόμγ ο υ ε λ μια η μ έ ρ α το υ Ν ο εμ β ρ ίο υ το υ 1640, ό τα ν τ ο ν ε ίδ ε να μιλά από τ ο βήμα τη ς Β ο υ λ ή ς: Ή τα ν πολύ απλά ν τυ μ έ ν ο ς , με έν α κ ο σ το ύ μ ι που φ α ιν ό τα ν να έ χ ε ι φ τ ια χ τ ε ί από ένα ν φ τω χό επ α ρ χιώ τη ρά­ φ τη . Η λ ιν ή τρ έσ α το υ ή τα ν απλή και όχι ι­ δ ια ίτε ρ α κα θ α ρ ή και θ υ μ ά μ α ι δ ύ ο κηλίδ ε ς α ίμ α το ς πάνω σ τη ζώ νη το υ , που δ εν ή τα ν μ εγ α λ ύ τε ρ η σε π λά το ς από το κολλάρο το υ για κά το υ . Το π α ρά σ τη μά το υ ή ­ τα ν καλό και τ ο ξίφ ο ς το υ ή τα ν σ φ ικτά τ ο ­ π ο θ ε τη μ έ ν ο σ το π λευ ρ ό το υ . Η φ ω νή το υ ή τα ν ο ξε ία και δ ια κ ρ ιν ό τα ν από μια ε υ ­ φ ρ ά δ εια γ ε μ ά τη π άθος". Ενας ά λ λ ο ς ε υ γ ε ν ή ς και ε ξά δ ε λ φ ο ς το υ Κ ρ ό μ γ ο υ ελ , ο Τζω ν Χ ά μ π τεν, μ α γ ν η ­ τίσ τη κ ε από τ η ν π ερ ίερ γ η αύρα που ε ξ έ π εμπ ε ο σ υ γ γ εν ή ς το υ κα θ ώ ς μ ιλούσ ε. Δ έ χ θ η κ ε , σ τη ν ίδια σ υνεδρίασ η, μια ερ ώ ­ τη σ η από έ ν α ν σ υ ν ά δ ελ φ ό το υ : "Π ο ιο ς ε ί­ ναι α υ τό ς ο βρ ω μιάρ ης;". "Α υ τό ς ο 6ρωμ ιά ρ ης που β λ έπ εις σ ίγουρα δ ε ν έ χ ε ι κα λ ­ λω π ισ μένο λόγο, αλλά σου λ έω πως αν π ρ ό κ ειτα ι π ο τέ να έ λ θ ο υ μ ε σε σ ύ γ κ ρ ο υ ­ ση μ ε το ν βασ ιλιά (ο Θ ε ό ς να δώ σ ει να μη σ υ μ β εί κά τι τέ το ιο ), σε α υ τή τ η ν π ερ ίπ τω ­ ση α υ τό ς ο β ρ ω μιά ρ ης θ α είν α ι ο μ εγ α λ ύ ­ τ ε ρ ο ς ά ν δ ρ α ς σ τη ν Αγγλία". Η κρίση σ τις σ χέσ εις Κ ο ινο β ο υ λίο υ και Σ τ έ μ μ α το ς ή λ θ ε τε λ ικ ά το 1642. Ο Κ ρ ό μ γ ο υ ε λ α ν τέ δ ρ α σ ε μ ε το π είσ μα και τη ν α π ο φ α σ ισ τικό τη τα που ε ίχ ε δ ε ίξ ε ι σ τις ο μ ιλ ίε ς το υ . Σ τρ α το λ ο γ ώ ν τα ς ά ν ­ δ ρ ε ς που δ ια κ α τέ χ ο ν τα ν από τ η ν ίδια φ λ ο γ ερ ή επ ιθ υ μ ία να εξα σ φ α λ ίσ ο υ ν ένα Σ ύ ν τα γ μ α για τη χώ ρα το υ ς , το υ ς ο δ ή γ η ­ σε τ ο ν Ο κτώ β ρ ιο το υ 1642 σε έ ν α ν μ ικρό θ ρ ία μ β ο επί τω ν ιπποτώ ν το υ Κ α ρ όλου σ το Γουάινσμπυ το υ Λίνκολνσ άιρ, ό τα ν επ έλα σ ε α σ υ γ κ ρ ά τη το ς επ ικ ε φ α λ ή ς το υ α υ το σ χ έδ ιο υ ιππικού το υ ε ν α ν τίο ν το υ ε ­ χ θ ρ ο ύ . Μ αζί το υ σ το Γουάινσμπυ β ρ ισ κό ­ τα ν και έν α ς ά λ λ ο ς ε υ γ ε ν ή ς που θ α αποδ ε ικ ν υ ό τα ν επ ίσ ης έ ξο χ ο ς σ τρ α τιω τικ ό ς νου ς, αν και με δ ια φ ο ρ ετικ ή ιδ ιο σ υ γ κρ α ­ σία από τ ο ν Κ ρ ό μ γο υ ελ . Ε π ρ ό κειτο για το ν σ ερ Τόμας Φ αίρφ α ξ, έ ν α ν ελ κ υ σ τικ ό α ρ ισ το κρ ά τη , λ ιγ ο μ ίλ η το αλλά πολύ μ ο ρ ­ φ ω μ ένο , μ ε α δ ύ ν α τη κο ρμ ο σ τα σ ιά και τ ό ­ σο σ κούρ α χ α ρ α κ τη ρ ισ τικά ώ σ τε γ ρ ή γο ρ α έ γ ιν ε π ερ ισ σ ό τερ ο γ νω σ τό ς ω ς "μ α ύ ρ ο ς Τομ". Η έκφ ρ α σ η το υ προσώ που το υ ή τα ν σ υ ν ή θ ω ς θ λ ιμ μ έ ν η , αλλά η μάχη φ α ιν ό ­ τα ν να τ ο ν μ ε τα μ ο ρ φ ώ ν ει σε έ ν α ν ο ρ γ ι­ σ μ ένο και δ υ ν α μ ικ ό π ο λ εμ ισ τή που έ δ ε ι­ χ ν ε να είνα ι τ ε λ ε ίω ς δ ια φ ο ρ ε τικ ό ς ά ν ­ θ ρ ω π ο ς από τ ο ν ήπιο λ ό ρ δ ο τ η ς κ α θ η μ ε ­ ρ ιν ό τη τα ς. Τόσο ο Φ αίρφ α ξ, όσο και ο Κ ρ ό μ γ ο υ ελ ή τα ν π α ρ ό ν τες σ το Μ ά ρ σ το ν Μ ούρ. Από τη ν ά λλη π λευ ρ ά τ η ς π εδ ιά δ α ς ό μω ς έ-

Ο π ρίγκηπ ας Ρ ο ύ π ερ τ δ εν ή τα ν ο ύ τε 25 ετώ ν ό τα ν δ ιο ίκη σ ε τις β α σ ιλ ικές δυ νά μ εις σ το ν Μ ά ρ σ το ν Μ ο ύ ρ . Θ εω ρ είτο , δίκα ια, ως έν α ς εκ π λ η κτικά ικανός σ τρ α τιω τικ ό ς η γ έ τη ς και ψ η μ ο λ ο γ είτο ό τι μ π ο ρ ο ύ σ ε να ε κ τ ε λ ε ί άψ ογα ό λ ες τις α σ κή σ εις α κρ ίβ εια ς το υ λο γχ ο φ ό ρ ο υ και το υ μ ο υ σ κ ετο φ ό ρ ο υ από η λικία οκτώ ετώ ν !

σ τε κ ε και ο ν εα ρ ό ς α ν η ψ ιό ς το υ βασιλιά, ο π ρίγκηπ α ς Ρ ο ύ π ερ τ το υ Μ π ρούνσ βικ. Γιος τ η ς α δ ελ φ ή ς το υ Κ α ρ όλου , Ελισά­ β ε τ, και το υ σ υζύγου τη ς , ε κ λ έ κ το ρ α το υ Π α λα τιν ά το υ Φ ρ ειδ ερ ίκ ο υ Ε', ο Ρ ού π ερ τ α π ο τελ ο ύ σ ε έ ν α ν από το υ ς κο ρ υ φ α ίο υ ς π ρ ο τε σ τά ν τε ς π ρ ίγ κη π ες τ η ς Γερμα νίας. Π ο λλο ί από ε κ ε ίν ο υ ς που τ ο ν σ υ ν ά ν τη ­ σαν για π ρώ τη φ ο ρ ά τ ο ν π ερ ιέγ ρ α ψ α ν ως "α νυ π ό φ ο ρο , υ π ερφ ία λο , ε κ ρ η κ τικ ό , ά ξ ε ­ σ το, α γρο ίκο , χω ρίς τρ ό π ο υ ς και χω ρίς καλαισ θησ ία". Η α λ ή θ εια ή τα ν πως επ ρόκ ε ιτο για έ ν α ν ξεχ ω ρ ισ τό ν εα ρ ό , π α ρο ρ ­ μ η τικ ό και α νυπ όμ ονο , που π άσχιζε να κρ ύ ψ ει μ ε κ ά θ ε τρ ό π ο τ η ν εσ ω τερ ικ ή ε υ ­ αισ θησία το υ κ α λ υ π τό μ εν ο ς πίσω από μια μάσκα α λ α ζο νεία ς. Ο χ α ρ α κ τή ρ α ς το υ ε ί­ χ ε έ λ θ ε ι από νω ρίς σε σ ύγκρ ου σ η μ ε τις ε π ιτη δ ε υ μ έ ν ε ς ε υ γ έ ν ε ιε ς τ η ς Α υ λ ή ς και α υ τό το ν ώ θ η σ ε να τη ρ ή σ ε ι μια α ν τιδ ρ α ­ σ τική στάση μ ιμ ο ύ μ ε ν ο ς το υ ς τρ ό π ο υ ς τω ν σ κ λ η ρ ο τρ ά χ η λ ω ν ν α υ τικ ώ ν και τω ν λ ιμ ε ν ε ρ γ α τώ ν - μ ε το υ ς ο π ο ίο υ ς π ρ ο τι­ μ ο ύ σ ε να σ υ ν α ν α σ τρ έφ ετα ι σε δ ιά φ ο ρ ες κ α κ ό φ η μ ε ς τα β έ ρ ν ε ς ό τα ν σ π ούδα ζε σ τη Χάγη. Ο Ρ ού π ερ τ ό μω ς ή τα ν κά τι π ερισ σ ό­ τ ε ρ ο από έ ν α ν κ α κ ο μ α θ η μ έν ο ε υ γ ε ν ή ή έ ν α ν ό μ ο ρ φ ο τυ χ ο δ ιώ κ τη σ τρ α τιώ τη που είχ ε α δ υνα μία στα κ α λ ο ρ α μ μ έν α ρούχα, σ τις π ο λ υ τ ε λ ε ίς μ π ό τες , σ τα κα π έλα με τα ε π ιβ λ η τικ ά λοφ ία , σ τις π ο ρ φ υ ρ έ ς ζώ ­ ν ε ς και σ τα μ α κρ ιά μαλλιά. Ε κ τό ς από π ο­ λύ ικα νό ς δ ιο ικ η τή ς ιππικού ή τα ν επίσ ης ε ξα ιρ ε τικ ά μ ο ρ φ ω μ έν ο ς ά νθρ ω π ο ς, πα­ ν έξυ π ν ο ς , π ολύγλω σ σ ος, π ρ ο ικισ μ ένο ς μ ε κ α λ λ ιτε χ ν ικ ό τα λ έ ν το , μ ε ε φ ε υ ρ ε τ ικ ό μυαλό και μ ε μια ισχυρή έ φ εσ η για μ ά θ η ­ ση που τ η ν υ π ο κινο ύ σ ε η μ ό ν ιμ α α ν ικα ν ο ­

π ο ίη τη π ερ ιέρ γ εια . Α υ τή η δ ια ν ο η τικ ή ε ν ε ρ γ η τ ικ ό τ η τ α θ α α π ο τελ ο ύ σ ε α ρ γ ό τε ρ α τ η ν κ υ ρ ιό τερ η σα­ νίδ α σ ω τηρ ία ς α υ το ύ το υ ιδ ιό τυ π ο υ πρίγκηπ α, σ ε σ υνδ υα σ μό β έβ α ια μ ε τ ο ν μ ε ­ γά λο α ρ ιθ μ ό τω ν ερ ω μ έν ω ν το υ που επ ι­ σ κ έ π το ν τα ν τα κ τικ ά τα δ ω μ ά τιά το υ σ το κά σ τρ ο το υ Ο υίνδσ ορ. Ο Ρ ού π ερ τ όμω ς δ ιέ θ ε τ ε και το χάρισ μα που δ ια κ ρ ίν ει έ ­ ναν καλό σ τρ α τιω τικ ό δ ιο ικ η τή : οι ά ν δ ρ ες το υ τ ο ν υ π ά κου α ν α π όλυτα και έ τρ ε φ α ν τυ φ λ ή εμ π ισ το σ ύ νη π ρος το πρόσωπό το υ . Αν και ή τα ν πολύ το λ μ η ρ ό ς σ τη φω ­ τιά τ η ς μά χης, δ ια κ ρ ιν ό τα ν από σ ύνεσ η και λ ο γ ική ό τα ν σ χ εδ ία ζε μια ε κ σ τρ α τεία ή ό τα ν δ ιε ξ ή γ ε μια επ έλα σ η . Π ρ ο ς τ ο ν άνθρ ω π ο α υ τό ν σ τρ ά φ η κ ε α π ελπ ισ μ ένο ς ο βασ ιλιά ς Κ ά ρ ο λο ς το κα ­ λ ο κ α ίρ ι το υ 1644, ό τα ν ο σ τρ α τό ς το υ κ ιν ­ δ ύ ν ε υ ε να χά σ ει τ η ν π ο λ ιο ρ κ η μ έ ν η Υόρκη και μαζί μ ε α υ τή ο λ ό κ λ η ρ η τη β ό ρ εια Α γ­ γλία. Η δη από τ η ν ά ν ο ιξη ο ι Σ κ ο τσ έ ζ ο ι το υ κό μη Α λ ε ξ ά ν τ ε ρ Λ έσ λυ το υ Λ ή β εν ε ί­ χαν π ο λ ιο ρ κή σ ει το Ν ιο ύ κ α σ τλ και είχαν σ τε ίλ ε ι απ οσ πάσματα ν ό τια ω ς τ ο Ν τά ρχαμ. Σ υ μ π ιεσ μ ένο ι μ ε τα ξ ύ το υ Λ ή β εν και τω ν α νδ ρ ώ ν το υ Κ ρ ό μ γ ο υ ε λ ο ι βασ ιλικοί υποχώ ρησ αν μ ε τά ξ η π ρ ο ς τ η ν π ε ρ ιτε ιχ ι­ σ μ έν η π όλη τη ς Υ όρκης. όπου τ ο υ ς α κ ο ­ λο ύ θ η σ α ν οι δ ιώ κ τε ς το υ ς . Ά ν η Υόρκη χ α θ εί, το σ τέμ μ α μου δ ε ν θ α α π ολα μ β ά ­ ν ε ι π λ έο ν κα μ μ ία ς ε κ τίμ η σ η ς ', έγ ρ α ψ ε ο Α γ γ λ ο ς η γ ε μ ό ν α ς σ το ν π ρίγκηπ α Ρού­ π ερ τ. "ΓΓ α υ τό σ ε δ ια τά ζω και σ ε ικ ετεύ ω , σ το ό νο μ α το υ κ α θ ή κ ο ν το ς και τ η ς α φ ο ­ σίωσης π ου γνω ρίζω ό τι έ χ ε ις π ρ ο ς ε μ έ ­ να, να α φ ή σ εις για τ η ν ώ ρα σ τη ν ά κρ η ό ­ σ ες ά λ λ ε ς επ ιχ ειρ ή σ εις σ κ ο π εύ εις να αν α λ ά β εις και να β α δ ίσ εις άμεσ α, μ ε ό λ ε ς τ ις δ ια θ έσ ιμ ε ς δ υ ν ά μ ε ις σου. γ ια να λύ ­ σ εις τ η ν π ολιορ κία τ η ς Υ ό ρ κ η ς ’

Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΥΟΡΚΗΣ Ο π ρίγκηπ ας Ρ ο ύ π ερ τ δ ε ν χ ρ ε ια ζό τα ν μ ε γ α λ ύ τε ρ η π αρακίνησ η. Ε γ κ α τέ λ ειψ ε π ροσω ρινά το έρ γ ο τ η ς σ τρ α το λ ό γ η σ η ς και τ η ς εκπ α ίδ ευ σ η ς ν έω ν δ υ ν ά μ εω ν σ τα ο υ α λ λ ικ ά σ ύνορα και σ τρ ά φ η κ ε α ν α το λ ι­ κά χω ρίς χ ρ ο ν ο τρ ιβ ή . Π ριν από λ ίγ ο υ ς μ ή ­ ν ε ς ε ίχ ε π ε τύ χ ε ι σ π ο υδ α ίες ν ίκ ες . Τον Μ ά ρ τιο το υ 1644 ε μ φ α ν ίσ τη κ ε ξα φ ν ικ ά σ τη μέσ η τ η ς Α γγλία ς, σ το Ν ιούα ρκ. όπου α νά γκα σ ε 6.000 κ ο ιν ο β ο υ λ ε υ τικ ο ύ ς π ου π ο λιο ρ κο ύ σ α ν τ η ν π όλη να π αραδοθούν. Τα ν έα α υ τή ς τ η ς σ υ μ φ ο ρ ά ς είχ α ν π ροκαλ έ σ ε ι τ η ν ά μ εσ η α ντίδ ρ α σ η τ η ς Κ οινο­ β ο υ λ ε υ τικ ή ς Ε π ιτρ οπ ής τω ν Δ ύο Β α σ ιλεί­ ων (Α γγλία ς και Σ κω τία ς), που π άσχιζε να δ ιε υ θ ύ ν ε ι τ ο ν π ό λ εμ ο από τ ο α β β α είο το υ Ο υ εσ τμ ίν σ τερ , και ο Κ ρ ό μ γ ο υ ε λ επιτ έ λ ε σ ε και πάλι έ ν α ν ο ρ γ α ν ω τικ ό ά θ λο σ υ γ κ ε ν τρ ώ ν ο ν τα ς δ υ ν ά μ ε ις για τ η ν υ π ε­ ράσπιση τ η ς α ν α το λ ικ ή ς Α γγλίας. Α ν τα π ο κ ρ ιν ό μ εν ο ς σ το ε π είγ ο ν μ ή ν υ ­ μα το υ Κ α ρ όλου ο Ρ ο ύ π ερ τ κ α τ έ λ α β ε το Σ τό κ π ο ρ τ σ τις 25 Μ αϊου και το Μ π ό λ το ν τ ρ ε ις η μ έ ρ ε ς α ρ γ ό τερ α , όπου σ κότω σ ε 1.600 "σ τρ ο γ γ υ λ ο κ έ φ α λ ο υ ς ” και λ εη λ ά τη ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

0 Α Γ Γ Λ ΙΚ Ο Σ Ε Μ Φ Υ Λ ΙΟ Σ Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ

Υπό βασιλικό έλεγχο 1642

• Χαλ Γουάινσμπ υ

Υπό κοινοβουλευτικό έλεγχο 1643

X 1645

\ \

\ \

Υπό βασιλικό έλεγχο 1643 • Σ τά μ φ ο ρ ν τ Υπό βασιλικό 1 έλεγχο 1644

Ν έισ μ π υ . Χ ά ν τ ιν γ κ τ ο ν • Κ α ίμ π ρ ιτζ

• Ο ξφ ό ρ δη » Λ Ο Ν Δ ΙΝ Ο

μ ε επ ιτυ χ ία μια κρούσ η τω ν π ο λ ιο ρ κη τώ ν σ τη ν π ύλη Μ π ούθαμ, τ η ν οποία μάλισ τα οι τ ε λ ε υ τ α ίο ι είχα ν υ π ο νο μ εύ σ ει μ ε σ το ­ ές. Α κό μ α και έ τσ ι ο Ν ιο ύ κ α σ τλ δ ε ν μπο­ ρ ο ύ σ ε να ελ π ίζει ό τι θ α κρ α το ύ σ ε επ' ά­ πειρον. Τα τρ ό φ ιμ α και τα π υρ ομ α χικά το υ λ ιγ ό σ τευ α ν επ ικίνδυ να , οι ά ν δ ρ ε ς το υ ή ­ τα ν κα τά κο π ο ι από τη ν υπ ερπ ροσ π ά θεια , τις κ α κ ο υ χ ίε ς και τη ν κακή σίτιση και οι π ο λ ιο ρ κ η τέ ς ξεπ ερ ν ο ύ σ α ν το υ ς 25.000 ά ν δ ρ ες . Ετσι τα ν έα για τη ν·π ρ ο σ έγγ ισ η το υ σ τρ α το ύ το υ π ρίγκηπ α Ρ ο ύ π ερ τ από τα β ό ρ εια π ρ ο κά λεσ α ν ξ έ φ ρ ε ν ο ε ν θ ο υ ­ σιασμό μ ε τα ξ ύ τω ν α μ υ ν ο μ έν ω ν σ την Υόρκη. "Ε ίσ τε ε υ π ρ ό σ δ εκ το ς κύ ρ ιε, με τό σ ο υ ς τρ ό π ο υ ς που δ ε ν μπορώ να απα­ ριθμήσ ω ", έ γ ρ α φ ε α ν α κ ο υ φ ισ μ έν ο ς ο μα ρ κήσ ιος π ρος το ν Ρ ούπ ερτ, το υ οποίου το π εζικό ε ίχ ε κα λύ ψ ει 30 χλμ. σε ένα 24ω ρο και α π είχε π λέο ν μόνο έ ξ ι χ ιλ ιό μ ε ­ τρ α από τα δ ο κ ιμ α ζό μ εν α τε ίχ η . "Ε ίσ τε ο Σ ω τή ρ α ς το υ Β ορ ρ ά και ο Υ π ερασπ ιστής

160 km

__ I Οι υ π ο σ τη ρ ικ τές το υ Κ αρόλου ή λ εγχ α ν γενικά το ν Β ορ ρά και τη Δ ύσ η , ενώ οι κ ο ιν ο β ο υ λ ευ τικ ο ί τις ν ό τιες και τις α ν α το λ ικ ές επ α ρ χ ίες . Ε π ειτα από τη ν αρχική μάχη μ ε τα ξ ύ τω ν δύο π λευρώ ν σ το Ετζχιλ (1642) οι φ ιλο β α σ ιλ ικές π ερ ιο χές συρρικνώ & ηκαν π ρ ο ο δ ευ τικ ά , έω ς ό το υ η μάχη το υ Μ ά ρ σ το ν Μ ο ύ ρ (1644) τις π ερ ιό ρ ισ ε σε ε λ ά χ ισ τες ε κ τά σ ε ις σ τη ν Ο υαλία .

40

σε τη ν π όλη, τιμ ω ρ ώ ν τα ς τ η ν για τ η ν απ ο­ σ τασία τη ς από τ ο ν βασιλιά. Σ τις α ρ χές το υ επ ό μ εν ο υ μήνα β ρ ισ κ ό τα ν σ το Λ ίβ ερ π ουλ, όπου ε ν ώ θ η κ ε μ ε τις δ υ ν ά μ εις το υ λ ό ρ δ ο υ Τ ζω ρ τζ Γ κό ρ ινγκ, και λ ίγ ε ς μ έ ρ ε ς α ρ γ ό τε ρ α έ φ θ α σ ε σ το Π ρέσ τον. Π έρ α σ ε α σ τα μ ά τη το ς από τις ο ρ ε ιν έ ς δια β ά σ εις σ το Κ λίθ ρ ο ο υ και έ φ θ α σ ε σ το Σ κίπ το ν σ τις 26 Ιου νίο υ και σ το Κ νέρσ μπ ορω σ τις 30. Π λ η ρ ο φ ο ρ ο ύ μ ε ν ο ι τ η ν π ροσ έγγισ η α υ τή ς τ η ς δ ύ ν α μ η ς από τα δ υ τικ ά οι η γ έ ­ τ ε ς τω ν κ ο ιν ο β ο υ λ ε υ τικ ώ ν αποφάσισαν να σ υ μ π τύ ξο υ ν το ν σ τρ α τό το υ ς β ό ρ εια τη ς Υ όρκης και α φ ο ύ δ ιέβ η σ α ν τ ο ν π ο τα ­ μό Ο ύζ (με τη β ο ή θ ε ια μιας π λω τή ς γ έ φ υ ­ ρας σ το Π όπ λτον) έλ α β α ν και πάλι θ έ σ ε ις κ ο ν τά σ το χω ριό Λ ο ν γ κ Μ ά ρ σ τον, έ τσ ι ώ­ σ τε να φ ρ ά ξο υ ν απ οφ ασ ισ τικά τ ο ν δ ρ ό μ ο το υ Ρ ο ύ π ερ τ από το Κ νέρσμπ ορω . Ο πα­ ν ο ύ ρ γ ο ς π ρίγκηπ ας ό μω ς ά λ λ α ξε ξα φ ν ικ ά π ορ εία και ελ ισ σ ό μ εν ο ς π ρος Β ορ ρ ά π έ­ ρασ ε από το Μ π ό ρ ο ο υ μ π ρ ιτζ κ ο ν τά σ το Ρίπον, δ ια π ερ α ιώ θ η κε από το ν π ο τα μ ό Ο ύρ σε ε κ ε ίν η τη ν π ερ ιο χ ή και π λησίασε τη ν ε γ κ λ ω β ισ μ έν η φ ρ ο υ ρ ά τ η ς Υόρκης από τη ν α κά λυ π τη β ό ρ εια π λευ ρ ά τη ς , σ τέλ ν ο ν τα ς π ρος α υ τή το υ ς α γ γ ε λ ιο φ ό ­ ρ ο υ ς από τη γ έφ υ ρ α το υ Π ό π λτο ν που ε ί­ χαν σ τή σ ει οι κ ο ιν ο β ο υ λ ε υ τικ ο ί. Ω ς ε κ ε ίν η τη σ τιγμ ή η πόλη επ ο λιο ρ κ ε ίτο επ ί δ ύ ο μ ή ν ες και ο π λη θ υ σ μ ό ς τη ς β ρ ισ κ ό τα ν στα όρια τ η ς λ ιμ ο κ το ν ία ς , τ ρ ε ­ φ ό μ ε ν ο ς π λέο ν μ όνο μ ε φ τω χ ές μ ε ρ ίδ ε ς ψ ω μιού και φ ασ όλια. Σ τη ν αρχή τ η ς π ο­

Σ ΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

λ ιο ρ κ ία ς η βασ ιλική φ ρ ο υ ρ ά ε ίχ ε φ ρ ο ν τί­ σ ει να ο χ υ ρ ω θ εί στα π ροά σ τια τ η ς Υόρκη ς ώ σ τε να δ ια τη ρ ή σ ει το ν έ λ ε γ χ ο μ εγ ά ­ λου μ έρ ο υ ς τω ν αγρώ ν που τρ ο φ ο δ ο τ ο ύ ­ σαν τη ν π όλη. Ο μω ς έπ ε ιτα από τ η ν ά φ ιξη π ο λυ ά ρ ιθ μ ω ν τμ η μ ά τω ν τω ν "σ τρ ο γ γ υ λ ο κέφ α λω ν" που ε ίχ ε ο ργανώ σ ει ο κό μ η ς το υ Μ ά ν τσ εσ τερ οι υ π ερα σ π ισ τές το υ φ ρ ο υ ρ ίο υ α να κά λυ ψ α ν ό τι δ ε ν είχ α ν δ υ ­ ν ά μ εις για να κα λύ ψ ο υ ν ένα τό σ ο ευ ρ ύ μέτω π ο. Π ερ ιο ρ ίσ τη κ α ν έ τσ ι να σ υ γ κ ε ­ ν τρ ω θ ο ύ ν πίσω από τα κ α λ ο δ ια τη ρ η μ έν α μεσ α ιω νικά τε ίχ η τη ς π α λα ιό ς π ό λ η ς α­ φ ο ύ σ φ ράγισ αν τις π ύ λ ες. Α νήμπ οροι π λέο ν να επ ιχ ειρ ή σ ο υ ν κάποια έ ξο δ ο , απ έμ ειν α ν π α γ ιδ ευ μ έ ν ο ι υπό τη διο ίκη σ η το υ 52χρονου μ α ρκησ ίου το υ Ν ιο ύκα σ τλ, α ν α μ έ ν ο ν τα ς τη σ ω τηρία απ' έξω και αποκ ρ ο ύ ο ν τα ς τ ις ε φ ό δ ο υ ς το υ ε χ θ ρ ο ύ ο ο ­ π οίος π ολλαπ λασ ία ζε τις δ υ ν ά μ εις το υ μ έρ α με τ η ν η μ έρ α . Σ ε π ερίπ τω σ η που η φ ρ ο υ ρ ά δ ε ν κα ­ τό ρ θ ω ν ε να κρ α τή σ ει τα τε ίχ η , το σ χέδιο ά μ υ νά ς τ η ς π ρ ο έβ λ ε π ε υποχώ ρηση σε μια μ ικ ρ ό τερ η εσ ω τερ ικ ή έκτα σ η γύρ ω από το Μ ίνσ τερ , ένα ν από τ ο υ ς π α λα ιό τερ ο υ ς και μ ε γ α λ ύ τε ρ ο υ ς κ α θ ε δ ρ ικ ο ύ ς να ­ ο ύ ς τ η ς Α γγλία ς. Ο μ α ρ κή σ ιο ς Ν ιο ύ κ α σ τλ όμω ς δ ε ν π ίσ τευ ε ό τι θ α π α ρο υσ ια ζότα ν α νά γκη να σ τρ ιμ ω χ τεί σ το τ ε λ ε υ τ α ίο ανά ­ χω μα το υ ναού. Σ τις 14 Ιου νίο υ ε ίχ ε απορρ ίψ ει μια π ρότα σ η π ερ ί π αράδοσ ης που το υ επ έδω σ α ν οι κ ο ιν ο β ο υ λ ε υ τικ ο ί και τ η ν ίδια η μ έ ρ α η φ ρ ο υ ρ ά α ν τιμ ετώ π ισ ε

Ενας ιπ πέας το υ βασιλιά κ ρ α τά το τυπ ικό π ισ τόλι "English Lock", που είχ ε ολικό μ ή κ ο ς 596 m m και βά ρ ος 1,2 kg. Η π ολυπ λοκότητα γέμ ισ η ς το υ μ ο υ σ κ έτο υ φ υ τιλ ιο ύ είχ ε υπ α γ ο ρ εύ σ ει το ν εφ ο δ ια σ μ ό τω ν ιππέων και τω ν δύο π λευρώ ν κ α τά το ν εμ φ ύ λ ιο μ ε ένα ζε υ γ ά ρ ι π ισ τόλια τσ α κ μ α κ ό π ετρ α ς, που ήτα ν πιο εύ κ ο λ α σ τον χ ειρ ισ μ ό αλλά όχι πολύ α κριβή.

του Στέμματος", συνέχιζε στη θ ερμή επι­ στολή του ο Νιούκαστλ. "Το όνομά σας και μόνο κύριε έχει τρομοκρατήσει τρεις μεγάλους στρατηγούς και τρέπονται σε φυγή στο άκουσμά του". Στην πραγματικότητα όμως οι τρεις στρατηγοί των κοινοβουλευτικών που εί­ χαν περισφίξει την Υόρκη (ο βΟχρονος και σχεδόν αγράμματος κόμης του Λήβεν, που διοικούσε τα σκωτσέζικα στρατεύμα­ τα, ο σερ Τόμας Φαίρφαξ με τον στρατό από τη βόρεια Αγγλία και ο λόρδος Μάντσεστερ ο οποίος διοικούσε την Ανατο­ λική Ενωση) είχαν απλώς αποτραβηχτει για να ανασυγκροτήσουν τα τμήματά τους και να αντιμετωπίσουν συγκεντρω ­ μένοι τον Ρούπερτ. Η κίνηση αυτή έγινε βέβαια υπό το πρίσμα του αιφνιδιαστικού ελιγμού του πρίγκηπα, με αποτέλεσμα να υπάρξει βιασύνη και αρκετή σύγχυση. Εξορμώντας από τα τείχη οι βασιλικοί φρουροί και οι πεινασμένοι κάτοικοι της Υόρκης ανακάλυψαν ότι οι "στρογγυλοκέ-

φαλοι" όχι μόνο είχαν γίνει άφαντοι, αλλά είχαν αφήσει πίσω τους αρκετά πυροβό­ λα, σωρούς πυρομαχικών και 4.000 ζεύγη από ολοκαίνουργα παπούτσια και μπότες. Πιστεύοντας ότι ο στρατός του θείου του δ εν θα προλάβαινε να καταφθάσει εγκαί­ ρως τόσο βόρεια ώστε να τον ενισχύσει, ο Ρούπερτ αποφάσισε να προσβάλει αμέ­ σως τους κοινοβουλευτικούς αρκούμενος στις δικές του δυνάμεις και στη συν­ δρομή των ανδρών του μαρκήσιου Νιού­ καστλ.

ΡΑΝΤΕΒΟΥ ΣΤΟ Μ ΑΡΣΤΟ Ν Μ Ο ΥΡ Ο μαρκήσιος απέστειλε νέα επιστολή προς τον πρίγκηπα, στην οποία μεταξύ άλλων κολακευτικών σχολίων σημείωνε: “Φαίνεται πως το σχέδιο των τριών στρα­ τηγών του εχθρο ύ δ εν είναι να συναντή­ σουν την Υψηλότητά Σας επειδή, όπως πιστεύω, έθεσαν έναν ποταμό (τον Ούζ)

μεταξύ του στρατού τους και του δικού σας. Ωστόσο δ εν υπάρχει καμία βεβαιό­ τητα αναφορικά με τα σχέδιά τους. Ο ύτε μπορώ να προτείνω τίποτα περισσότερο αφού δ εν διακατέχομαι από τίποτα άλλο παρά μόνο από ευχαριστίες και υποταγή στις διαταγές της Υψηλότητάς Σας". Ε ­ κλαμβάνοντας αυτή τη φράση ως π ρόθε­ ση του Νιούκαστλ να θ έσ ει τους πολεμι­ στές του υπό τις διαταγές του, ο Ρούπερτ έστειλε στην Υόρκη έναν από τους έμπι­ στους υπασπιστές του. τον λόρδο Τζωρτζ Γκόρινγκ, με εντολή να πληροφορήσει τον μαρκήσιο ότι ο πρίγκηπας θα περίμενε τη φρουρά της πόλης να εξέλθει από τα τείχη το επόμενο πρωί στις τέσσερις ώστε να βαδίσουν μαζί εναντίον των κοι­ νοβουλευτικών. Δυστυχώς για τις τύχες του βασιλιά της Αγγλίας ο Νιούκαστλ φάνηκε μάλλον να προσβλήθηκε από τον επιτακτικό τόνο του μηνύματος που του μετέφ ερε ο Γκόρινγκ. Ηταν αδιανόητο να δ εχ θ εί από έ-

ΟΛΙΒΕΡ ΚΡΟΜΓΟΥΕΛ: Ο ΛΑΜΠΡΟΣ ΕΡΑΣΙΤΕΧΝΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ Ο Ολιβερ Κρόμγουελ γεν-

λούσε το ακριβώς αντίθετο εκείνης που επικρατούσε στις τάξεις

νή θ η κε στις 25 Απριλίου 1599

του βασιλικού ιππικού, του οποίου οι άνδρες επιτίθεντο και κατε-

από μια θ εο σ εβ ο ύ μενη οικο­

δίωκαν τους αντιπάλους τους εξουθενώ νοντας τόσο τον εαυτό

γένεια γαιοκτημόνων στο Χά-

τους, όσο και τα άλογά τους και δεν μπορούσαν να πραγματοποι­

ντινγκτον.

ήσουν περισσότερες από μια επελάσεις σε καθε μάχη. Αντίθετα οι

Ο

θρησκευτικός

ζήλος είχε καλλιεργηθεί από

κατάφρακτοι του Κρόμγουελ ήταν σε θ έση να εκτελέαουν δύο δ υ ­

πολύ νωρίς στην ψυχή αυτού

ναμικές επελάσεις στο πλαίσιο της ίδιας σύγκρουσης, με εξαιρετι­

του πουριτανού αριστοκράτη,

κά αποτελέσματα όπως αποδείχθηκε και στο Μάρστον Μούρ.

που πίστευε από νεαρή ηλικία

Το 1645 το ιππικό του Κρόμγουελ είχε καθοριστικο ρολο στη

πως έπρεπε να καθαριστεί η

νικηφόρα έκβαση της μάχης του Νέισμπυ και το 1649 ο πειθαρχη-

εθνική εκκλησία της Αγγλίας

μένος πουριτανός συγκαταλεγόταν ανάμεσα στα μελη του Κοινο­

και οι πολιτικές της δομές να

βουλίου που καταδίκασαν σε θάνατο τον Κάρολο. Στη συνεχεία ο

απαλλαγούν από την επήρεια

Κ ρόμγουελ ως γενικός αρχηγός της δύναμης "Ν έο Μ οντέλο . που

του

Καθολικισμού. Ο Κρόμ-

θεω ρήθηκε (δίκαια) ως ένα από τα δύο μεγαλοφυή στρατωτικα

γουελ νυ μ φ εύθ η κε σε ηλικία

δημιουργήματα της εποχής μαζί με το σουηδικό στράτευμά του

21 ετών και εκπροσώπησε το

Γουσταύου Αδόλφου, καθυπέταξε το καθολικό προπύργιο της

Χάντινγκτον στη Βουλή των

Ντρογκέντα στην Ιρλανδία και το 1650-51 έπραξε το ιδιο διαλυο-

Κοινοτήτων το 1628 και το 1629. Επέστρεψε στην ιδιαίτερη πατρί­

ντας μια σκωτσέζικη εξέγερση. Εχοντας συντελέσει τα μέγιστα

δα του όταν ο βασιλιάς Κάρολος Α' διέλυσε με αυταρχικό τρόπο

στην ενοποίηση των βρετανικών νησιών υπό μια ενιαία κυβέρνηση,

αυτό το πολιτικό και νομοθετικό Σώμα. Ηταν πάντα αυστηρός και

α ρνήθηκε να δεχθεί τον θρόνο που του πρότειναν οι ευγνω μονες

ολιγαρκής, χρειάστηκε δε αρκετές φορές ιατρική βοήθεια λόγω

συμπολίτες του και δημιούργησε το 1653 την ισχυρότατη θεση του

κρίσεων μελαγχολίας και νευρικού κλονισμού.

“ λόρδου προστάτη", η οποία τον περιέβαλε με σχεδόν δικτατορι-

Μ ε την έκρηξη του εμφυλίου ο Κρόμγουελ ήλθε για πρώτη φο­

41

κές εξουσίες. Ο "αινιγματικός Ατλαντας", όπως τον αποκαλεσαν οι

ρά στη ζωή του σε επαφή με τα στρατιωτικά πράγματα, μελετώ­

Βρετανοί ιστορικοί, παρέμεινε σε αυτό το αξίωμα επί πεντε χρονιά,

ντας τα σχετικά έργα των θεωρητικών και δημιουργώντας έναν πυ­

ως τον ξαφνικό θάνατό του στις 3 Μαϊου 1658 από ελονοσία. Η σο-

ρήνα ιππικού επικεφαλής του οποίου έλαβε μέρος στη μάχη του Ε-

ρός του τάφηκε στο Α ββαείο του Ουεστμίνστερ. Τη θέση του ’λόρ­

τζχιλ το 1642. Ηταν πεπεισμένος πως οι κοινοβουλευτικοί θα έπρε­

δου προστάτη" ανέλαβε ο γιος του, Ριχάρδος, αλλά αποδείχθηκε

πε να συγκροτήσουν ένα ιππικό στρατολογώντας βαθιά θ ρ η σ κευ ­

ανήμπορος να τη διατηρήσει για πολύ. Ο Κάρολος Β . γιος του ε-

όμενους άνδρες των οποίων οι πνευματικές πεποιθήσεις θα τους

κτελεσθέντος βασιλιά, αποκατέστησε σύντομα τη μοναρχία στην

βοηθούσαν να επικρατήσουν στον αγώνα κατά των ευγενώ ν που

Αγγλία (το 1660) και η εκδικητική μανία του κατα του Κρομγουελ ή­

μάχονταν για τον βασιλιά. Ο Κρόμγουελ εργάστηκε ακούραστα γι'

ταν τέτοια ώστε έφθασε στο σημείο να διατάξει την εκταφή του

αυτόν τον σκοπό και το επόμενο έτος το σύνταγμα ιππικού που δι­

νεκρού και το κρέμασμά του σε ικρίωμα σαν προδότη! Ο Κρομγου­

οικούσε παρέτασσε 1.400 άνδρες, δηλαδή διπλάσια δύναμη από ε­

ελ υπήρξε σίγουρα η κορυφαία φυσιογνωμία του αγγλικού εμφυλί­

κείνη μιας τυπικής μονάδας αυτού του μεγέθους. Οι στρατιώτες

ου πολέμου και είναι αμφίβολο αν οι κοινοβουλευτικοί θα κατόρ­

του ήταν άριστα οπλισμένοι, ίππευαν τα καλύτερα διαθέσιμα άλο­

θωναν ποτέ να νικήσουν χωρίς τη συνδρομή του. Χάρη στην αυ­

γα και έφεραν θωράκιση στον κορμό και κράνος. Το κυριότερο

στηρή στρατιωτική δομή που προσέδωσε στο αγγλικό κυβερνητικό

πλεονέκτημά τους ήταν η αυστηρή πειθαρχία που τους είχε επιβά­

σύστημα ο Κρόμγουελ, η χώρα θα διατηρούσε πρωταγωνιστικό ρό­

λει ο αρχηγός τους. Απέφευγαν να παρασύρονται από τη ροή της

λο κατά τους επόμενους αιώνες παρά τις διακυμάνσεις των κυβερ-

μάχης και είχαν εκπαιδευτεί να υπακούουν άμεσα στις διαταγές ώ­

νήσεών της, έχοντας σταθερές δημοκρατικές αρχές και πάγιους

στε να ανασυντάσσονται για νέες εφόδους. Η τακτική αυτή αποτε-

θεσμούς.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ναν άνθρωπο που είχε τα μισά του χρόνια την απαίτηση να μεταβεί στις τέσσερις το πρωί σε ένα έλος για να τον συναντήσει, τη στιγμή που ο μαρκήσιος σπάνια ξυ­ πνούσε πριν από τις εννέα. Θεώρησε πως ήταν πολύ αγενές εκ μέρους ενός νεα­ ρού να εκδίδει τέτοιες διαταγές και ότι αυτός θα έπρεπε να σεβαστεί τόσο την η ­ λικία του Νιούκαστλ, όσο και την πολύ με­ γαλύτερη εμπειρία του. Ο μαρκήσιος δεν ήταν συνηθισμένος να γίνεται αποδέκτης τέτοιου είδους υποτιμητικών εντολών και κατά το παρελθόν είχε απειλήσει ακό­ μα και τον ίδιο τον Κάρολο με παραίτηση, αλλά μεταπείσθηκε την τελευταία στιγμή από μια επιστολή του βασιλιά: "Αν φύγεις από την υπηρεσία μου, είμαι σίγουρος πως ολόκληρος ο Βορράς θα χαθεί. Θ υ ­ μηθείτε πως το θάρρος δ εν αναδεικνύεται μόνο στη μάχη και πως το κυριότερο χάρισμα σε έναν αγώνα είναι η επιμονή, με την περιφρόνηση προς τις κα κεντρε­ χείς πένες και γλώσσες να ακολουθεί με μικρή διαφορά". Επειτα από την επιστολή-διαταγή του Ρούπερτ ο ευερέθιστος Νιούκαστλ πείσθηκε από τον βασιλιά να παραμείνει στη θέση του, τουλάχιστον μέχρι να τελειώσει η μεγάλη μάχη που πλησίαζε. Ο Κάρολος κατάφερε ακόμα να τον κάνει να αποδεχθεί τον ρόλο συμ­ βούλου του Ρούπερτ και έτσι λίγο μετά τα μεσάνυκτα ο μαρκήσιος αναχώρησε από την Υόρκη, συνοδευόμενος από μεγάλη ακολουθία ευγενών της πόλης, με προο­ ρισμό το στρατόπεδο του πρίγκηπα στο Μάρστον Μούρ. Φεύγοντας άφησε τη φρουρά υπό τις διαταγές του υπαρχηγού του, του Σκωτσέζου μισθοφόρου Τζέημς Κινγκ, που είχε λάβει πρόσφατα τον τίτλο του λόρδου Αϊθιν. Το μεσημέρι της 2ας Ιουλίου 1644 οι κοινοβουλευτικοί αντιλήφθηκαν για πρώ­ τη φορά τη συγκέντρωση των βασιλικών δυνάμεων στο Μ άρστον Μ ούρ και άρχι­ σαν να υποχωρούν με σπουδή. Υποδεχό­ μενος τον Νιούκαστλ ο Ρούπερτ έδειξε μάλλον αισιόδοξος για την έκβαση της μάχης: "Μ υλόρδε θα ευχόμουν να είχατε έλθει νωρίτερα με τις δυνάμεις σας, αλλά

Σήμερα το πεδίο της μάχης τουΜάρστον Μούρ δεν θυμίζει σε τίποτα τον λυσσώδη αγώνα που διεξήχθη σε αυτά τα χώματα πριν από 358 χρόνια. ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ελπίζω ότι θα έχουμε μια ένδοξη ημέρα". Στη συνέχεια ανέλυσε το σχέδιό του τονί­ ζοντας ότι επεδίωκε να εμπλέξει τις κοι­ νοβουλευτικές δυνάμεις χωρίς κα θυστέ­ ρηση, όσο ήταν ακόμα ανέτοιμες και δεν είχαν συμπληρώσει τη συγκέντρωσή τους στο έλος του Μάρστον Μούρ. Η α­ πόφαση αυτή δικαιολογείτο ως έναν βαθ­ μό από την πεποίθησή του ότι αρκούσαν οι 14.000 άνδρες που διέθετε στο Μάρ­ στον Μούρ, οι μισοί από τους οποίους ή ­ ταν έξοχο ιππικό. Οι κοινοβουλευτικοί ή ­ ταν περισσότεροι αριθμητικά, αλλά σί­ γουρα δ εν είχαν την ομοιογένεια των βα­ σιλικών και επιπλέον δ εν διέθετα ν ενιαία διοίκηση - οι τρεις στρατηγοί τους πιθα­ νώς δ εν θα κατάφερναν να συντονιστούν σε ένα κοινό σχέδιο. Ο Νιούκαστλ διαμα ρτυρήθηκε έντονα λέγοντας πως θα ή ­ ταν φρονιμότερο να περιμένουν τον Αϊθιν και ο Ρούπερτ υποχώρησε, σε μια σπάνια γι1αυτόν χειρονομία καλής θ έ λ η ­ σης. Ετσι η ταχεία κυκλωτική κίνηση του βασιλικού ιππικού, που θα απέκοπτε και θα αποδεκάτιζε τον εχθρό, δ εν εκτελέστηκε και ο Ρούπερτ α ρκέσ θηκε να περι­ μένει τους τρεις ηγέτες των κοινοβου­ λευτικών να παρατάξουν τις δυνάμεις τους και τον Αϊθιν να καταφθάσει προς ε­ νίσχυσή του. Η καθυστέρηση αυτή έμ ελ­ λε να στοιχίσει τη νίκη όχι μόνο στην πά­ λη που θα ακολουθούσε, αλλά και σε ολό­ κληρο τον πόλεμο. Οι ομοιότητες μεταξύ της μάχης του Μ άρστον Μ ούρ και εκεί­ νης του Γκέτυσμπεργκ κατά τον Αμερικα­ νικό Εμφύλιο είναι εξαιρετικά ενδιαφέ­ ρουσες. Το 1863 ο ηγέτης των Νοτίων, στρατηγός Ρόμπερτ Λη, ενεπλάκη σε α­ γώνα με τους αντιπάλους του έχοντας στερηθεί τις υπηρεσίες του ικανότερου υπασπιστή του, του "Γρανίτη" Τζάκσον, που είχε σκοτωθεί από λάθος κατά τη μά­ χη της Τσάνσελορσβιλ. Κατά τον ίδιο τρ ό­ πο οι βασιλικοί είχαν κερδίσει τη νίκη στο Λάντσνταουν αλλά είχαν χάσει τον ασύ­ γκριτο σερ Μπέβιλ Γκρένβιλ, που θα μπο­ ρούσε να έχει δημιουργήσει την κρίσιμη διαφορά υπέρ του Ρούπερτ στο Μάρστον

y W % . ,.

Μούρ. Στο Γκέτυσμπεργκ οι Νότιοι παρέλειψαν να καταλάβουν τα καίρια υψώμα­ τα πριν ολοκληρωθεί η αναδιάταξη των Βορείω ν και καθυστέρησαν πολύ να ε ­ κτοξεύσουν την κύρια έφ οδό τους, όπως ακριβώς είχε συμβεί με τις δυνάμεις του πρίγκηπα Ρούπερτ το 1644. Ο Αϊθιν και ο πρίγκηπας δ εν αποτελούσαν το ιδανικό διοικητικό δίδυμο ε ­ νός στρατού. Είχαν υπηρετήσει μαζί το 1638 στο Λ έμγκο της Γερμανίας, όπου ο Ρούπερτ είχε συλληφθεί αιχμάλωτος από τους άνδρες του καθολικού Αγίου Ρωμαί­ ου αυτοκράτορα εξαιτίας ενός τακτικού σφάλματος για το οποίο ο Αϊθιν επέμενε πάντα ότι δ εν έφ ερε καμία ευθ ύνη . Ο Ρούπερτ πέρασε έτσι τρία χρόνια από τη ζωή του δέσμιος στο κάστρο του Λιντς. Το ατυχές εκείνο γεγονός είχε προκαλέσει δριμεία κριτική εναντίον του Σκω τσέ­ ζου και είχε κλονίσει έκτοτε τις σχέσεις των δύο ανδρών, διαδραματίζοντας κα­ θοριστικό ρόλο και στο Μάρστον Μούρ. Με την αναχώρηση του Νιούκαστλ από την Υόρκη ο Αϊθιν κατέστησε σαφές ότι δ εν είχε καμία διάθεση να προστρέξει σε βοήθεια του πρίγκηπα, πολύ περισσότε­ ρο για να τον συνδράμει σε μια μάχη ενα­ ντίον των συμπατριωτών του. Οι στρατιώ­ τες της φρουράς είχαν τους δικούς τους λόγους να είναι επίσης διατακτικοί και βραδείς, αφού επέμεναν να εξοφ ληθούν οι οφειλόμενοι μισθοί τους πριν ξεκινή­ σουν για το Μάρστον Μούρ. Το αποτέλεσμα ήταν να φθάσει ο λόρ­ δος Αϊθιν στο πεδίο της μάχης μόλις στις 16.00 της 2ας Ιουλίου, αντί για το πρωί, με τους 4.000 από τους 5.000 πολεμιστές

Σκαλισμένο σε ξύλο αυτό το εγχειρίδιο τακτικής σχηματισμών ιππικού του 1632 δεν 9α πρέπει να είχε διαφύγει της προσοχής του Κρόμγουελ όταν μελετούσε την τέχνη του πολέμου.

του. Ψιχάλιζε και οι "στρογγυλοκέφαλοι" ακούγονταν να ψέλνουν ανάμεσα στην κυματιστή φυτεία σίκαλης στην κορυφή του Μάρστον Χιλ. Τα βασιλικά συντάγμα­ τα είχαν ολοκληρώσει την ανάπτυξή τους, με το ιππικά του Ρούπερτ να βρί­ σκεται στο δεξιό άκρο της μήκους τριών χιλιομέτρων γραμμής. Το μέτωπο του στρατού του πρίγκηπα καλυπτόταν από μια σειρά μουσκετοφόρω ν που βρίσκο­ νταν γονατιστοί κατά μήκος ενός χάνδα­ κα ο οποίος διαχώριζε πρακτικά τη γεμά­ τη βλάστηση πεδιάδα του Μ άρστον Φηλντ από τον χερσότοπο του Μάρστον Μούρ, καλύπτοντας την απόσταση μετα­ ξύ των χωριών Λ ο ν γ κ Μάρστον και Τόκγουιθ. Την ευ θ ύ ν η της διάταξης του βασιλι­ κού στρατού είχε ο στρατηγός σερ Τζων Αρυ, ένας βετεράνος μισθοφόρος που εί­ χε υπηρετήσει παλαιότερα τους κοινο­ βουλευτικούς και επρόκειτο να τους υ­ πηρετήσει πάλι στο μέλλον. Τη διοίκηση του δεξιού πλευρού με τους 2.600 ιππείς είχε ο λόρδος Μπάυρον, κυβερ νή της του Τσέστερ, ο οποίος είχε δημιουργήσει κα­ κή φήμη λόγω της ληστρικής συμπεριφο­ ράς των στρατιωτών του. Ο τελευταίος, ωστόσο, λειτούργησε επαγγελματικά στο Μάρστον Μ ούρ φροντίζοντας να παρεμ­ βάλει τμήματα 50 μουσκετοφόρω ν μετα­ ξύ των ιλών του, κατά τα σουηδικά πρότυ­ πα της εποχής. Πίσω από τον Μπάυρον διοικητής της εφεδρείας ήταν ο λόρδος Μολυνώ. Στο αριστερό αυτών των τμημά­ των κατείχε θέσεις το πεζικό του Νιούκα­ στλ, ντυμένο με τις λευκές μάλλινες στο­ λές του και έχοντας στα μετόπισθέν του

την επίλεκτη έφιππη σωματοφυλακή του Ρούπερτ. Στο αριστερό των βασιλικών βρισκόταν το ιππικό του Γκόρινγκ (μετα­ ξύ 2.000 και 3.000 ανδρών) με τον γενναίο και πιστό στρατιώτη σερ Τσαρλς Λούκας να διοικεί τη δεύτερη γραμμή. Ακριβώς απέναντι από τους έφιππους του Γκόρινγκ, στις παρυφές του χωριού Λ ο ν γ κ Μάρστον, βρισκόταν η δεξιά πτέ­ ρυγα των κοινοβουλευτικών υπό τον σερ Τόμας Φαίρφαξ με 3.000 ιππείς. Το ιππικό αυτό έστεκε στους πρόποδες του Μάρ­ στον Χιλ, που είχε κυριολεκτικά πλημμυ­ ρίσει από ενθουσιώδεις θεα τές των περι­ χώρων οι οποίοι είχαν συγκεντρω θεί για να απολαύσουν τη μάχη και να ζητωκραυ­ γάσουν ανάλογα με την έκβαση. Στο κέ­ ντρο ήταν ανεπτυγμένες οι έξι ταξιαρ­ χίες του πεζικού υπό τον λόρδο Λήβεν, που αποτελείτο από τους άνδρες της Α­ νατολικής Ενωσης, στρατολογημένους άνδρες του Γιόρκσάιρ και του Μάντσεστερ και αρκετούς Σκωτσέζους. Στην αρι­ στερή πτέρυγα των κοινοβουλευτικών ξεχώριζε ο Ολιβερ Κρόμγουελ με τους 2.500 κατάφρακτους ιππείς του και 800 Σκωτσέζους που ίππευαν ντόπια μικρό­ σωμα άλογα. Συνολικά οι δυνάμεις του Κοινοβουλίου αριθμούσαν 23.000 άνδρες και οι βασιλικοί 17.000. Μ ε την ώρα της αναμέτρησης να πλη­ σιάζει ο λόρδος Αϊθιν ήταν το ίδιο, αν όχι περισσότερο κατηφής από τους άνδρες του. Εξετάζοντας το σχέδιο μάχης του Ρούπερτ αναφώνησε: "Για τον Θεό, κύριε! Είναι πολύ ωραίο στα χαρτιά αλλά δεν μπορεί να εφαρμοστεί στο πεδίο της μά­ χης". Η διαφωνία του έγκειτο στο ότι τα βασιλικά στρατεύματα είχαν παραταχθεί πολύ κοντά στον εχθρό, απέχοντας μόλις 400 μέτρα, αλλά όταν δ έχ θ η κ ε να τα αναδιατάξει πιο πίσω (προδίδοντας ίσως κάποια κρίση αυτοπεποίθησης ή θέλοντας να εξευμενίσει τον παλαιό εχθ ρό του) ο Αϊθιν α ρ νήθηκε και πάλι: "Οχι κύριε, είναι πολύ αργά". Οι διαμάχες όμως συνεχίστη­ καν. Η πρόταση του Ρούπερτ να επιτεθεί ο στρατός αμέσως, όσο διαρκούσε το φως της ημέρας, π ροσέκρουσε και πάλι σε αντιρρήσεις με αποκορύφωμα το μάλ­ λον αγενές σχόλιο του Αϊθιν: "Κύριε ο παρορμητισμός σας προκάλεσε την ήττα μας κάποτε στη Γερμανία και εσείς ο ί­ διος αιχμαλωτισθήκατε". Ηταν ήδη περα­ σμένες 18.00 και ο Ρούπερτ, αφού συμ­ φώνησε και πάλι να αναβάλει την επίθε­ ση για το επόμενο πρωί, παρήγγειλε αμέ­ σως το δείπνο του, ενώ ο Νιούκαστλ απο­ σ ύρθηκε στον αναπαυτικό καναπέ του για να απολαύσει την αγαπημένη του συ­ νήθεια, αυτή του καπνίσματος. Και οι δύο στρατοί παρουσίαζαν ένα

πολύχρωμο θέαμα. Οι άνδρες ορισμένων συνταγμάτων ήταν ντυμένοι με κόκκινες στολές, άλλοι με μπλε ή πράσινες, γκρι, λευκές ή καστανοκόκκινες. Αξιωματικοί και υπαξιωματικοί οι οποίοι π ρομηθεύο­ νταν οι ίδιοι τα ρούχα τους ήταν ντυμένοι με όποιον εντυπωσιακό τρόπο μπορούσε να συλλάβει η φαντασία και η ματαιοδοξία τους, ξεπερνώντας συχνά τα όρια και παρουσιαζόμενοι με βελούδινα καπέλα, μεταξωτά μαντήλια ζωσμένα στη μέση και μανδύες φορτω μένους με περίτεχνα κεντημένες χρυσ ές και ασημένιες κλω­ στές. Α ρκετοί στρατιωτικοί ηγέτες από την πλευρά των κοινοβουλευτικώ ν ήταν το ίδιο φανταχτερά ντυμένοι με τους α­ ντιπάλους τους και εξακολουθούσαν να διατηρούν μακριά μαλλιά. Ακόμα και οι υπαξιωματικοί των 'στρογγυλοκέφα λω ν' δ εν εξαιρούντο από τον άτυπο κανόνα που υπαγόρευε εντυπωσιακή αμφίεση α­ νάλογη του αξιώματος. Σε μερικά συ­ ντάγματα οι στολές των απλών στρατιω­ τών παρουσίαζαν επίσης εξαίσιο θέαμα, με τρέσες αντίθετου χρώματος και διακοσμητικά κεντήματα σταυρών ή ξιφών με χρυσοκλωστή πάνω στα μανίκια και στους μανδύες. Τα μαντήλια με έντονα χρώματα ήταν εξίσου διαδεδομένα, συ­ νήθω ς πορφυρό μετάξι για τους .τπότες και πορτοκαλί μετάξι για το ιππικό των κοινοβουλευτικών. Μέσα σε αυτόν τον α­ πίστευτο συνδυασμό χρωμάτων και την ποικιλία στολών, όπως ήταν φυσικό, οι άνδρες και των δύο στρατών φρόντιζαν να έχουν από ένα διακριτικό που θα τους βοηθ ού σ ε να ξεχωρίζουν τον φίλο από τον ε χ θ ρ ό μέσα στη φωτιά και το χάος της μάχης. Αυτό το σημάδι μπορούσε να είναι ένα σύμβολο στο καπέλο, ένα κομ­ μάτι λευκό χαρτί, ένα μαντήλι συγκεκριμενού χρώματος ή ενα φύλλο δέντρου κατάλληλα στερεω μένο στη στολ’τ Στους πιο καλά εξοπλισμένους λό­ χους είχαν χορηγηθεί επιπλέον θώ ρακες που κάλυπταν το στήθος και τη ν πλάτη, καθώς και απλά κράνη. Υπήρχαν ακόμα ειδικοί δερμάτινοι ή υφασμάτινοι γυλιοί για τη μεταφορά εφοδίων, καθώς και θ ή ­ κες για τα βλήματα και σακούλες για την πυρίτιδα οι οποίες κρέμονταν από τη ζώ­ νη. Ιδίως ο χειρισμός της πυρίτιδας έπρε­ πε να γίνεται με τη μέγιστη δυνατή προ­ σοχή. Το μεγαλύτερο μέρος της ήταν εισαγόμενο αλλά γινόταν και παραγωγή σε αγγλικά εργαστήρια. Δυσκολότερη ήταν η εξεύρεση του νίτρου, βασικού συστατι­ κού του νέου υλικού, το οποίο σπάνιζε και το εμπόριό του αποτελούσε αυστηρά βασιλικό μονοπώλιο πριν από τον εμφ ύ­ λιο πόλεμο. Οι περισσότεροι στρατιώτες έφεραν κοντά σπαθιά ή πελέκεις. Το πλέ­ ον σύγχρονο πολεμικό μέσο της εποχής ήταν το τυφέκιο με φυτίλι - ένα δύσχρη­ στο πυροβόλο όπλο που παρουσίαζε αρ­ κετές δυσκολίες στο γέμισμα και στη σκόπευσή του. Το ιππικό της εποχής έφ ερε κοντές σπάθες και ζεύγος πιστολιών, από πλευ-

43

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

---------

44 Ο ορμητικός Κρόμγουελ ηγείται ασκεπής της εφόδου του θωρακισμένου ιππικού του στο Μάρστον Μούρ.

ράς δε θωράκισης ακολουθούσε το υπό­ δειγμα του πεζικού, με την προσθήκη υ­ ψηλών μποτών που προστάτευαν τις κν ή ­ μες. Πιο επικίνδυνος εχθ ρός του θεω ρεί­ το ο πεζός λογχοφόρος, που κρατούσε τη μήκους 5,5 m λόγχη του στερεω μένη στο έδαφος από το δεξί πέλμα του και σημα­ δεύοντας κατ' ευθεία ν το στήθος του α­ ναβάτη που θα τολμούσε να πλησιάσει. Οι άνδρες που υπηρετούσαν και στις δύο πλευρές αναζωπύρωναν από καιρό σε καιρό τη συζήτηση γύρω από την πλέον ενδεδ ειγμ ένη τακτική που θα έπρεπε να χρησιμοποιεί σε μια μάχη το ιππικό, λαμβάνοντας παραδείγματα από τους στρα­ τούς της ηπειρωτικής Ευρώπης. Οι Ο λ­ λανδοί ευνοούσαν την προσέγγιση του ιππικού προς τον αντίπαλο σχηματισμό πεζικού με γρήγορο τροχασμό σε βάθος έξι γραμμών, την εκτέλεση μιας ομο βρο­ ντίας πυροβολισμών και την υποχώρηση ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

για ανασύνταξη και εκτόξευση επίθεσης με τη σπάθη. Το πρότυπο αυτό ερχόταν σε αντίθεση με εκείνο που είχε καθιερώ­ σει παλαιότερα ο Σουηδός βασιλιάς Γουσταύος Β' Αδόλφος, ο οποίος εφάρμοζε την έφοδο ιππικού σε τρεις γραμμές και πυκνό σχηματισμό (τα γόνατα των γειτο­ νικών καβαλάρηδων να ακουμπούν μετα­ ξύ τους!), με την ομοβροντία να γίνεται λίγο πριν από την τελική σύγκρουση και τη μάχη εξ επαφής. Ο Γουσταύος Αδόλφος ήταν επίσης ε­ κείνος που είχε εφ εύρει το αμυντικό αντί­ μετρο στην τακτική του. Σύμφωνα με τη θεωρία του το αμυνόμενο πεζικό έπρεπε να σχηματίσει τρεις γραμμές, από τις ο­ ποίες η πρώτη θα ήταν γονατιστή, η δ εύ ­ τερη ελαφρά σκυμμένη και η τρίτη όρθια έτσι ώστε να μπορούν να βάλλουν όλοι οι άνδρες ταυτόχρονα. Επειτα από τη βολή οι γραμμές αποσύρονταν για να επαναγεμίσουν, ενώ τρεις άλλες κατελάμβαναν τη θέση τους για να επαναλάβουν τη θ ερ ι­ στική ομοβροντία κατά του εχθρού. Το μειονέκτημα ήταν πως μέσα στη φωτιά της μάχης αυτός ο ελιγμός ακρίβειας,

που έδειχνε υπέροχος στα πεδία ασκήσε­ ων, συναντούσε πολλές δυσκολίες στην εφαρμογή του και σπάνια εκτελείτο με ι­ κανοποιητικό τρόπο. Τις περισσότερες φορές είχε παρατηρηθεί πως έπειτα από τη βολή του μουσκέτου του ο πεζός δεν οπισθοχωρούσε για να γεμίσει και πάλι αλλά έσυρε το ξίφος του και ορμούσε να εμπλακεί με τον εχθ ρ ό σε μάχη σώμα με σώμα, προκαλώντας όσο μεγαλύτερη σφαγή αλόγων και ιππέων μπορούσε ώστε να εξαναγκάσει τον αντίπαλο να υποχω­ ρήσει ή να τραπεί σε άτακτη φυγή.

Μ Ε ΣΥΝΘ ΗΜ Α ΤΗ ΒΡΟ ΝΤΗ ΤΟΥ ΚΕΡΑΥΝΟΥ Σε όλη τη διάρκεια της 2ας Ιουλίου 1644 δ εν υπήρχε κανένα σημάδι στο Μάρ­ στον Μ ούρ που να συνηγορεί στη διεξα­ γωγή της μεγάλης μάχης. Ενας σύντομος κανονιοβολισμός που ξέσπασε νωρίς το απόγευμα γρήγορα εκφυλίστηκε και στα­ μάτησε. Ξαφνικά μετά τις 18.00 και ενώ οι περισσότεροι "θεατές" είχαν φύγει για τα σπίτια τους βέβαιοι πως η μάχη δ εν θα γι­

Αργά το απόγευμα της 2ας Ιουλίου 1644 το κοινοβουλευτικό πεζικό του κόμη Λήβεν και το ιππικό του Κρόμγουελ επιτέθηκαν κατα των αντιπάλων γραμμών (1). Ο πρίγκηπας Ρούπερτ έσπευοε να βοηθήσει τη δεξιά του πτέρυγα αλλά δέχθηκε νέα πλευρική επίθεση απο το ιππικό του Λέσλυ (2). Καθώς ο μαρκήσιος Νιούκαστλ αναχαίτιζε την έφοδο πεζικού των κοινοβουλευτικών (3) και περνούσε στην αντεπίθεση, οι ιππείς του Γκόρινγκ επικρατούσαν στη μάχη κοντά στο χωριό Λονγκ Μάρστον (4) απειλώντας να κρίνουν την έκβαση του αγώνα. Τελικά οι κατάφρακτοι του Κρόμγουελ επενέβησαν αιφνιδιάζοντας και διασκορπίζοντας τους άνδρες του Γκόρινγκ (5) και προκαλώντας τη γενική κατάρρευση των βασιλικών, οι οποίοι υποχώρησαν ως το δάσος Γουίλτστροπ, όπου και αντέταξαν μια άμυνα μεχρις εσχάτων (6).

νόταν τελικά εκείνη την ημέρα, μια σειρά από μακρινές βροντές έδωσαν το πρώτο μήνυμα ότι ο σκοτεινιασμένος ουρανός μάλλον επεφύλασσε σφοδρή καταιγίδα κατά τις αμέσως επόμενες ώρες. Καθώς οι σταγόνες της βροχής αυξάνονταν το πεζικό του Λ ή β εν άρχισε να προχωρεί κα­ τηφορίζοντας την πλαγιά προς τον χάν­ δακα που το χώριζε από τον εχθρό, ποδο­ πατώντας στην πορεία του την υγρή σίκα­ λη. Σ χεδό ν ταυτόχρονα στο αριστερό των κοινοβουλευτικών το ιππικό του Κρόμγουελ ξεκίνησε τη δική του προέλαση ε ­ ναντίον του Μπάυρον, προκαλώντας την ενθουσιώδη αντίδραση του βασιλικού ιπ­ πικού σε εκείνη την πτέρυγα, το οποίο ξεπρόβαλε μπροστά από τις γραμμές του πεζικού εμποδίζοντας τη σκόπευσή του. Στην ιππομαχία που ακολούθησε οι ιππότες απωθήθηκαν και η φυγή τους αποτράπηκε χάρη στην προσωπική παρέμ­ βαση του Ρούπερτ, που τους ανασυγκρό­ τησε γύρω του. Ο Κρόμγουελ τραυματί­

στηκε ελαφρά στον λαιμό αλλά επανήλθε σύντομα στη δράση αφού πρώτα το τραύ­ μα του επ ιδέθηκε πρόχειρα σε μια κοντι­ νή αγροικία του Τόκγουιθ. Η αντεπίθεση του βασιλικού ιππικού, που έδειξε να κερ­ δίζει έδαφος, σταμάτησε και πάλι όταν υπέστη πλευρική κρούση από τους έφιπ­ πους κοινοβουλευτικούς του Ντέηβιντ Λέσλυ. Το κτύπημα ήταν αιφνιδιαστικό και καλά υπολογισμένο, προκαλώντας αρ­ κετές απώλειες στο ιππικό του Ρούπερτ και υποχρεώνοντάς το να υποχωρήσει για μια ακόμα φορά. Ηταν ακριβώς η φάση της μάχης κατά την οποία το άριστα εκ­ παιδευμένο ιππικό του Κρόμγουελ θα ση­ μείωνε τον μεγαλύτερο θρίαμβό του. Αντί να επιμείνει στην καταδίωξη των εχθρώ ν που έφευγαν όπως-όπως προς το δάσος Γουίλστροπ, ανασυντάχθηκε και στράφη­ κε δεξιά για να υποστηρίξει το σκωτσέζικο πεζικό το οποίο κρατούσε με πείσμα τις θέσεις του. Στο μεταξύ στο δεξιό άκρο ο σερ Τό-

μας Φαίρφαξ είχε επίσης επελάοει αλλά με μικρότερη επιτυχία. Το έδαφος σε αυ­ τόν τον τομέα διακοπτόταν από ρυάκια και ογκώδεις θάμνους, μη ευνοώντας την ελεύθερ η δράση του ιππικού ενώ ο χάν­ δακας και οι ψηλοί φράχτες αποτελούσαν σοβαρά εμπόδια. Η μάχη ήταν σκληρή. Παρά το ότι αρκετοί βασιλικοί λόχοι τρά­ πηκαν σε φυγή, αυτό πληρώ θηκε με βαρύ τίμημα από τους κοινοβουλευτικούς. Ο Φαίρφαξ τραυματίστηκε κα: σώθηκε από την αιχμαλωσία την τελευταία στιγμή, ενώ ο αδελφός του έπεσε νεκρός. Οι λευκοντυμένοι στρατιώτες του Νιούκαστλ αντεπιτέθηκαν και απώθησαν με το βάρος τους τον αντίπαλο ανατρέποντας αρκετά τμήματα των "στρογγυλοκέφαλω ν- εκτός από δύο σκωτσέζικα συντάγματα του λόρδου Μαίτλαντ που κράτησαν ακλόνη­ τα τις θέσεις τους κραδαίνοντας τις λόγ­ χες. Οι ιππείς του λόρδου Γκόρινγκ διέ­ σπασαν σε πολλά σημεία τη δεύτερη γραμμή του Φαίρφαξ και αφού διασκόρπι­ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σαν τους εναπομείναντες έντρομους 'θεατές" στον Μ άρστον Χιλ καταλήστευσαν την εφοδιοπομπή του αντιπάλου τους και κατέκοψαν όσους φυγάδες των κοινοβουλευτικών έτρεχαν προς τα νότια για να σωθούν. "Οι φυγάδες και των δύο πλευρών ή­ ταν τόσοι πολλοί, λαχανιασμένοι, άφωνοι και έντρομοι", έγραφε αργότερα ο σερ Α ρθ ο υ ρ Τρέβορ που κατέφθασε στον Μάρστον Μ ούρ για να επιδώσει ένα μήνυ­ μα στον πρίγκηπα Ρούπερτ, "ώστε δ εν θα μπορούσα να διακρίνω ότι ήταν άνθρωποι αν δ εν τους έβλεπα να κινούνται. Και οι δύο στρατοί είχαν συμπλακεί σκληρά και είχαν αναμιχθεί, μαζί ιππικό και πεζικό, χωρίς καμία πλευρά να κρατά τις αρχικές θέσεις της". Το κύμα των θυμάτων του πανικού συμπαρέσυρε και τον πατέρα του σερ Τόμας Φαίρφαξ, τον λόρδο Φαίρ­ φαξ, ο οποίος β ρ έθ η κ ε λίγο αργότερα στο Κέιγουντ, 15 χλμ. από το Μάρστον Μούρ! Το δεξιό πλευρό των κοινοβουλευ­ τικών είχε συντρίβει ακριβώς "όπως δια­ λύεται ο δεξιός ώμος ενός στρατιώτη από την οβίδα ενός κανονιού", κατά την έκ­ φραση του ιστορικού Τζων Γούλφορντ. Α­ κόμα και ο Λ ή β εν παραπλανήθηκε από τη σύγχυση και τον καπνό που κάλυπτε το πεδίο της μάχης. Πίστεψε ότι ο αγώνας είχε χαθεί για τους κοινοβουλευτικούς και έσπευσε να φύγει κακήν κακώς προς το Γουέδερμπυ. Η μάχη όμως κάθε άλλο παρά είχε χα­

θεί για τους οπαδούς του Κοινοβουλίου. Η ώρα ήταν 20.30 και απέμεναν ελάχιστα λεπτά πριν από τη δύση του ηλίου. Είναι άγνωστο ποιος ειδοποίησε τον Κρόμγουελ για την εξέλιξη του αγώνα στο δεξιό πλευρό. Ομως τα στοιχεία που του έδωσε θα πρέπει να ήταν πολύ ακριβή ώστε να του επιτρέψουν να αντιληφθεί αμέσως την τακτική κατάσταση και το τι έπρεπε να πράξει. Πληροφορούμενοι για τη σύγ­ χυση που είχε αποδιοργανώσει τη δεξιά πτέρυγα του στρατού τους ο Κρόμγουελ και ο επίσης ελαφρά πληγωμένος Λέσλυ, που είχαν απομακρύνει το ιππικό του Ρούπερτ από το πεδίο της μάχης, αποφά­ σισαν να αλλάξουν μέτωπο και να επηρε­ άσουν την ισορροπία δυνάμεων σε άλλο τμήμα της μεγάλης θανάσιμης αρένας. Κάλπασαν μαζί με τους σχετικά ξεκούραστους άνδρες τους πίσω από την πλάτη του πεζικού τους και επέπεσαν στο νικη­ φόρο ιππικό του Γκόρινγκ από τα νώτα, διασκορπίζοντάς το. Αμέσως μετά και ενώ ο ήλιος άρχισε να δύει επικέντρωσαν την προσοχή τους στο πεζικό του Νιού­ καστλ, το οποίο επιχείρησε να αντισταθεί με προτεταμένες λόγχες, προτιμώντας τον ένδοξο θάνατο από την ατιμωτική αιχμαλωσία. Οι διασκορπισμένοι επιζήσαντες των συνταγμάτων του Γιόρκσάιρ πο­ λέμησαν για τον βασιλιά Κάρολο με θ α υ­ μαστή αυταπάρνηση κάτω από το θερινό σεληνόφως, ενώ οι κατάφρακτοι του Κρόμγουελ τούς κατέκοπταν ανηλεώς. Ε ­

πιδεικνύοντας μεγάλη γενναιοφροσύνη ο αιμόφυρτος σερ Τόμας Φαίρφαξ έπραξε σε πολλές περιπτώσεις ό,τι μπορούσε προκειμένου να σώσει τη ζωή τραυματι­ σμένων στρατιωτών του εχθ ρού , κτυπώντας τα όπλα των ανδρών του με το σπα­ θί του και φωνάζοντας: "Λυπηθείτε τους συμπατριώτες σας!". Ειδικότερα όμως για τους λευκοντυμένους στρατιώτες του Νιούκαστλ οι άνδρες των κοινοβουλευτι­ κών δ εν επρόκειτο να δείξουν παρά ελά­ χιστο έλεος, αφού είχαν μαζί τους "ανοι­ κτούς λογαριασμούς” από την πολιορκία της Υόρκης. Οι βασιλικοί πολέμησαν με α­ πόγνωση έως ότου δ εν απέμειναν παρά μονάχα 30 ζωντανοί και κατάκοποι, τους οποίους οι κοινοβουλευτικοί κτύπησαν α­ λύπητα έως ότου κατέρρευσαν. Καθώς ο εχ θ ρό ς πλησίαζε για να τους αποτελειώ­ σει αρκετοί βασιλικοί, που δ εν μπορού­ σαν ούτε καν να ανασηκωθούν πλέον από τα βαριά τους τραύματα, εξα κολουθού­ σαν να μάχονται απελπισμένα και να ανα­ ζητούν κάποιο όπλο για να κτυπήσουν τον αντίπαλο ή τα άλογά του που περνού­ σαν δίπλα τους! Περίπου 4.000 στρατιώτες του βασιλιά έχασαν τη ζωή τους εκείνη την ημέρα στο Μάρστον Μ ούρ και άλλοι 1.500 αιχμαλωτί­ στηκαν. Οι απώλειες των "στρογγυλοκέφαλων" ανέρχονταν πιθανώς σε 1.000 άν­ δρες στην αιματηρότερη μάχη του αγγλι­ κού εμφυλίου πολέμου. Ο στρατιώτης Γκάμπριελ Λούντλοου, αδελφός ενός από

ΠΥΡΟΒΟΛΩΝΤΑΣ Μ Ε ΦΥΤΙΛΙ Κ ΑΙ Μ ΠΑΡΟΥΤΙ

46

Την εποχή του αγγλικού εμφυλίου οι στρατιώτες χρησιμοποι­ ούσαν τη λεγάμενη "μαύρη πυρίτιδα", ένα μίγμα ξυλάνθρακα, θ ει­ αφιού και νίτριου οε αναλογία 1-1-4. Μ έχρι την εποχή που άρχισαν να χρησιμοποιούνται ευρέως φυσίγγια τυλιγμένα σε χαρτί, η απαιτούμενη ποσότητα πυρίτιδας (περίπου 4,5 γραμμάρια) έπρεπε να ρίπτεται κάθε φορά από τον στρατιώτη μέσα στο στόμιο της κάννης του μουσκέτου (1), να ωθείται με την αντίστοιχη βέργα, να γί­ νεται η εισαγωγή της βολίδας διαμετρήματος 19,05 mm και έπειτα του πώματος που εξασφάλιζε πως η βολίδα δ ε ν θα έπεφτε και πάλι έξω από την κάννη πριν από τη βολή (2). Επίσης ο άνδρας τοποθε­ τούσε μικρή ποσότητα πυρίτιδας σε μια κοιλότητα λίγο πιο πάνω από τη σκανδάλη (3), η οποία ασφάλιζε με ένα κινούμενο μεταλλι­ κό κάλυμμα. Για να προκαλέσει την έναυση της πυρίτιδας στην κοι­ λότητα (η οποία με τη σειρά της θα προκαλούσε έκρηξη της πυρί­ τιδας μέσα στην κάννη, με την οποία επικοινωνούσε), ο μουσκετο­ φόρος μετέφ ερε πάντα μαζί t o u το φυτίλι, ένα ικανού μήκους κο ρ ­ δόνι λιναριού εμποτισμένο με νίτρο ή ένα κορδόνι που είχε εμβα-

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

πτισθεί σε βραστό μούστο, το οποίο φρόντιζε λίγο πριν από τη μά­ χη να ανάψει και στα δύο άκρα του. Φυσώντας το ένα καιόμενο ά­ κρο του κορδονιού για να τονώσει τη φλόγα (4) ο μουσκετοφόρος το στερέωνε κατόπιν στην ειδική υποδοχή του "κό κ ο ρ α ” , ο οποίος με το πάτημα της σκανδάλης θα το κτυπούσε πάνω στην πυρίτιδα της κοιλότητας κατά τη βολή (5). Για καλύτερη σκόπευση ο στρα­ τιώτης στήριζε το βαρύ όπλο του πάνω σε έναν διχαλωτό ορθοστά­ τη. Το αποτελεσματικό βελη νεκές εκείνων των πρωτόγονων μου­ σκέτων δ εν ξεπερνούσε τα 50 μέτρα. Οπως ήταν φυσικό τα ατυχήματα λόγω αυτής της επικίνδυνης διαδικασίας κατά τη σύγχυση της μάχης ήταν συχνό φαινόμενο. Υ ­ πολογίζεται ότι κατά τον αγγλικό εμφύλιο πόλεμο τουλάχιστον 300 άνδρες και των δύο πλευρών έχασαν τη ζωή τους από θανάσιμα λάθη κατά τη διαδικασία της επαναγέμισης του όπλου τους και αρ­ κετές εκατοντάδες τραυματίστηκαν. Ενας αξιωματικός του βασιλι­ κού στρατού σχολίασε μάλιστα λέγοντας: “ θ ά βο υ μ ε περισσότερα δάκτυλα χεριών και ποδιών από ό,τι ά νδρες".

Το ιππικό γνώριζε νέα άνθηση στα μέσα του 17ου αιώνα. Στο Μάρστον Μούρ οι δύο πλευρές ήταν σχεδόν ισοδύναμες σε αυτό το όπλο κρούσης, διαθέτοντας από 7.000 ιππείς.

τους μελλοντικούς στρατηγούς του Κρόμγουελ, ήταν ένας από τους πολλούς νεαρούς που χάθηκαν εκείνη την ημέρα. Το υπέροχο λευκό άλογο του πρίγκηπα Ρούπερτ, ο "Μπόυ", που είχε εκπαιδευτεί από τον κύριό του σε τέτοιο βαθμό ώστε να εκτινάσσεται όρθιο όταν άκουγε το ό­ νομα "Κάρολος", συγκαταλεγόταν επίσης ανάμεσα στα θύματα της μάχης. Οι κοινο­ βουλευτικοί στρατιώτες φ έρθηκαν βά­ ναυσα και στον μαύρο σκύλο του πρίγκη­ πα που αιχμαλώτισαν:Του έκοψαν τα αυ­ τιά ώστε να τον κάνουν και αυτόν "στρογγυλοκέφαλο". Το υπέροχο λάβαρο του Ρούπερτ, φιλοτεχνημένο σε μαύρο, χ ρ υ ­ σό, γαλάζιο και ασημένιο χρώμα, έπεσε ε­ πίσης στα χέρια των νικητών και στάλθη­ κε στο Λονδίνο για επίδειξη στο πλήθος, μαζί με τα απομεινάρια περίπου 50 άλλων σημαιών του βασιλικού στρατού που σώ­ θηκαν από τη συνήθεια των κοινοβουλευ­ τικών στρατιωτών να κόβουν κάποιο κομ­ μάτι για ενθύμιο. Λεγόταν τότε ότι το Κοι­ νοβούλιο "αιχμαλώτισε αρκετές σημαίες ώστε να διακοσμήσει όλους τους κα θε­ δρικούς ναούς της Αγγλίας".

"ΑΛΙΜ ΟΝΟ ΒΑΣΙΛΙΑ ΚΑΡΟΛΕ!" Το αποτέλεσμα της μάχης του Μάρ­ στον Μ ούρ ήταν κατακλυσμιαίο. Εκτός από το Νιούαρκ ολόκληρη η βόρεια Αγ­ γλία είχε περιέλθει στην κυριαρχία των κοινοβουλευτικών μέσα σε δύο ώρες, έ ­ πειτα από τη μεγαλύτερη μάχη που ση­ μειώθηκε ποτέ στο έδαφος του νησιού. Ο πρίγκηπας Ρούπερτ, αφού κρύφ τηκε για

λίγο μέσα σε μια φυτεία φασολιών, επέ­ στρεψε στην Υόρκη μέσα από έναν δρόμο στρωμένο κυριολεκτικά με τα πτώματα των βασιλικών στρατιωτών που είχαν υποκύψει στα τραύματά τους και στις κα­ κουχίες. Β ρ ή κε την πόλη σε άθλια κατά­ σταση, με τους τραυματίες να κείτονται στους δρόμους και στα σπίτια. Οι νικητές συγκεντρώ θηκαν και πάλι στο πεδίο της μάχης του Μ άρστον Μ ούρ για να εκφράσουν τις ευχαριστίες τους στον Θ εό για τη μεγαλειώδη νίκη και να απογυμνώσουν τους νεκρούς αναζητώ­ ντας τρόφιμα, ρούχα και τιμαλφή. Υπήρχε επίσης έλλειψη πόσιμου νερού και πολλοί άνδρες έσκυβαν στις μικρές τρύπες που γέμιζαν την πεδιάδα, για να ικανοποιή­ σουν τη δίψα τους με το βρόχινο νερό που είχε συγκεντρω θεί εκεί. Ο κόμης του Μάντσεστερ περιήλθε όλα τα συντάγματα ευχαριστώντας τους πολεμιστές για την ανδρεία και την καρ­ τερία που επέδειξαν και παροτρύνοντάς τους να π ροσευχηθούν για τη μεγάλη νί­ κη που κέρδισαν. Την επόμενη ημέρα έ ­ νας αξιωματικός των βασιλικών ιπποτών που αιχμαλωτίστηκε, ο σερ Τσαρλς Λούκας, περιηγήθηκε το πεδίο της μάχης συνοδευόμ ενος από τμήμα των κοινοβου­ λευτικών, με σκοπό να υποδείξει τους ευγενείς πεσόντες του στρατού του που ά­ ξιζαν κάποια τελετή κατά την ταφή, αντί για τη ρίψη σε έναν κοινό λάκκο που επεφύλασσαν οι νικητές για τους ανώνυμους νεκρούς. Αντικρύζοντας τα ημίγυμνα πα­ ραμορφωμένα πτώματα των συμπολεμι­ στών του ο Λούκας δ εν μπόρεσε να συ­ γκροτήσει τα δάκρυά του και αναφώνη­

σε: "Αλίμονο βασιλιά Κάρολε! Δυστυχή βασιλιά Κάρολε!". Ο βασιλιάς Κάρολος έχασε τον Βορρά ακριβώς όπως το είχε φ οβηθεί και η Υόρκη έπεσε στα χέρια των αντιπάλων του στις 16 Ιουλίου 1644. Αν και ο ίδιος σημεί­ ωσε μια σημαντική επιτυχία τον Σεπτέμ­ βριο αιχμαλωτίζοντας 8.000 κοινοβουλευ­ τικούς στο Λόστγουιθιλ, η πραγματικότη­ τα ήταν πως ο κύριος όγκος των “στρογγυλοκέφαλων" ήταν πλέον ελεύθερος να βαδίσει προς Νότο και να κρίνει τον πόλε­ μο εκεί. Τον επόμενο χρόνο στο Νέισμπυ ο Κάρολος επρόκειτο να χάσει σχεδόν ο­ λόκληρο τον στρατό του απέναντι στη δ ύ ­ ναμη "Νέο Μοντέλο" του Φαίρφαξ και του Κρόμγουελ, τον πρώτο πραγματικά εθνι­ κό στρατό της Βρετανίας ο οποίος καθιέ­ ρωσε το κόκκινο χρώμα στις στολές του. Ωστόσο ο βασιλιάς θα συνέχιζε να μάχε­ ται απεγνωσμένα ως το 1648. οπότε η ή τ­ τα στο Πρέστον του Λανκασάιρ σήμανε και τον αποκεφαλισμό του (στις 30 Ιανουαρίου του επόμενου έτους). Η σφοδρή μάχη στο νοτισμένο Μάρστον Μ ούρ ήταν. όμως, το γεγονός που έθεσ ε σε αμετάκλητη τροχιά την αλυσίδα των γεγονότων τα οποία οδήγησαν στην πτώση του Αγ­ γλου μονάρχη. Ο Ολιβερ Κρόμγουελ θα κυβερνούσε λίγο αργότερα την Αγγλία ως στρατιωτικός δικτάτορας ("λόρδος προ­ στάτης") με την ισχύ ενός βασιλιά (αν και όχι με τον τίτλο) και υπό την ηγεσία του η χώρα θα γινόταν κυρίαρχη των ανατολι­ κών αμερικανικών ακτών, καθιστώντας από τότε και στο εξής ισοδύναμη και τρο­ μερή τη φωνή της στα συμβούλια της Ε υ ­ ρώπης.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Μ. Ashley: THE ENGLISH CIVIL WAR. Thames & Hudson, 1974. (2) C. Carr: THE TROUBLED GENIUS OF OLIVER CROMWELL "Military History Quarterly", Summer 1990. (3) J. Childs: WARFARE IN THE SEVENTEENTH CENTURY, Cassell. 2001. (4) D. Featherstone: ARMIES AND WARFARE IN THE SPIKE AND SHOT ERA. Constable. 1998. (5) J. Guttman: GREAT COMMANDERS IN ACTION, NHS, 1996. (6) C. Hibbert: MARSTON MOOR. "Military History Quarterly", Summer 1993. (7) C. Hibbert: CAVALIERS AND ROUNDHEADS: THE ENGLISH AT WAR 164249, Scribner's, 1994. (8) M. Lee Lanning: THE MILITARY 100. Barnes & Noble, 1999. (9) J. Macdonald: GREAT BATTLEFIELDS OF THE WORLD, Greenwich, 1998. (10) R. Ollard: THIS WAR WITHOUT AN ENEMY, Atheneum. 1976. (11) M. Pegler: POWDER AND BALL SMALL ARMS, Crowood, 1998. (12) POWERS OF THE CROWN, Time-Life Books, 1993.

47

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ

·*. • “Sc. ' ’ " ‘*'g r ·■* ~

ΤΩΝ Φ ΑΡΣΑΛΩΝ ΗΤΑΝ Μ ΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΥ ΓΚ ΡΟ ΥΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΤΥΧΟΥΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ 1897. ΗΤΑΝ Α ΓΩ Ν Α Σ Κ Υ ΡΙΩ Σ ΜΕΤΑΞΥ ΕΜ ΠΡΟΣΘ ΟΦ ΥΛΑΚΩΝ ΤΩΝ ΔΥΟ Α Ν ΤΙΠ Α Λ Ω Ν ΔΥΝΑΜ ΕΩΝ. 01 ΕΛΛΗ Ν ΙΚ ΕΣ ΔΥΝ Α Μ ΕΙΣ Δ Ε Ν Ε Τ ΙΜ Η ΣΑ Ν ΤΑ ΟΠΛΑ ΤΟΥΣ. 01 ΤΟΥΡΚΟΙ, Α Ν ΚΑΙ ΕΙΧΑΝ Α Ρ ΙΘ Μ Η Τ ΙΚ Η ΥΠΕΡΟΧΗ, Λ Ο ΓΩ ΤΑΚΤΙΚΩΝ ΣΦ ΑΛΜ ΑΤΩΝ ΚΑΙ Κ Υ ΡΙΩ Σ Λ Ο ΓΩ ΤΗΣ ΔΙΣΤΑΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ Η ΓΕ ΣΙΑ Σ ΤΟΥΣ Δ Ε Ν Μ Π Ο Ρ Ε ΣΑ Ν ΝΑ ΚΑΤΑΣΤΡΕΨΟΥΝ ΤΟΝ ΕΛΛΗ Ν ΙΚ Ο ΣΤΡΑΤΟ.

Λ *

ΦΑΡΣΑΛΩΝ (23 Απριλίου 1897) Ελληνικό ιππικό και πυροβολικό στη μάχη των Φαρσάλων (πίν. του Γεωργίου Ροίλου. Εθνική Πινακοθήκη, συλλογή Κουτλίδη).

πίζετο εκα τέρω θεν της προς τα Φάρσα­ ετά την ήττα των Ελλήνω ν λα αγούσης...». στη μάχη των Συνόρω ν (5-10 Την κακή κατάσταση της σύμπτυξης Απριλίου 1897) και τη μικρής διάρκειας μάχη στα Δελέρια (11επέτεινε Απριλί­ ακόμα περισσότερο και το γ ε ­ γονός ότι η I Μεραρχία, αντί να ακολου­ ου) οι ελληνικές δυνάμεις συμπτύχθηθήσει το δρομολόγιο που της είχε καθοκαν, χωρίς τάξη και με σχετικό πανικό, ρισθεί, α κολούθ ησ ε και αυτή το δεξιό τη νύκτα 11/12 Απριλίου στη Λάρισα. Α ­ δρομολόγιο-της II Μεραρχίας. Ετσι τα ποτέλεσμα της σύμπτυξης αυτής ήταν τμήματα των δ ύ ο μεραρχιών έφθασαν σχεδόν η αποσύνθεση των μονάδων, υ­ σχεδ ό ν σε άθλια κατάσταση στα Φάρσα­ λικές απώλειες, αλλά κυρίως η πτώση λα, τις βραδινές ώρες της ίδιας ημέρας. του η θ ικο ύ των ανδρών. Κατά τη διάρκεια της νύκτας 12/13 Απρι­ Κάτω από αυτές τις δυσμενείς σ υν­ λίου και την επ όμενη ημέρα συνέχιζαν θ ή κ ε ς ο διάδοχος Κωνσταντίνος, α ρχη­ να καταφθάνουν άνδρες διαφόρων μο­ γός του Στρατού στη Θεσσαλία, α νέφ ε­ νάδων, χωρίς οργανικούς δεσ μούς. ρε το πρωί της 12ης Απριλίου στην Κ υ ­ Στη Λάρισα εγκα τα λείφ θηκε άφθονο βέρ νη σ η ότι έκρινε αδύνατη την άμυνα υλικό κά θε κατηγορίας (μεταξύ αυτού στη γραμμή του Πηνειού ποταμού. Επ ρε­ και πυροβόλα), λόγω της άτακτης σ ύ­ πε, κατά την εκτίμησή του, ο Στρατός να μπτυξης και έλλειψης μεταφορικών μέ­ υποχωρήσει σε μεγα λύτερο βά θος ώστε σων και χρόνου. Οι τραυματίες και οι α­ ευρισ κόμενος μακριά από τον ε χ θ ρ ό να σθενείς των νοσοκομείω ν Τυρνάβου και έχει τον απαραίτητο χ ρ ό νο να ανασυντα­ Λάρισας διακομίσθηκα ν σιδηροδρομιχ θ ε ί και να καταστεί αξιόμαχος. Επιπλέ­ κώς στον Β ό λ ο και από εκεί θαλασσίως ον ο ίδιος πίστευε ότι με την ενέργεια στην Αθήνα. Το πολεμικό υλικό που εαυτή θα δινόταν χρ ό νος στην Κ υ β έ ρ ν η ­ γκα τα λείφ θηκε στη Λάρισα π εριήλθε ση να προβεί σε διπλωματικές ενέργειες στα χέρια των Τούρκων. για την κατάπαυση των εχθροπραξιών, Η σύμπτυξη των υπολοίπων δ υ νά μ ε­ εφ όσον θ εω ρούσε τη λύση αυτή συμφέ-

Μ

ρουσα. Η Κ υ βέρ νη σ η ενέκρ ινε την πρόταση του διαδόχου και υπέδειξε ως νέα τοπο­ θεσία άμυνας αυτή των Φαρσάλων. (Π ρ έ­ πει να τονίσουμε εδώ ότι το να υποδείξει ή να επιβάλει η Κ υ β έρ νη σ η τη νέα τοπο­ θεσία άμυνας, αυτή των Φαρσάλων, ή ­ ταν αντικανονική. Υπάρχουν όρια στις σχέσεις Κ υ β έρ νη σ η ς και στρατιωτικής ηγεσίας ως προς τις αποφάσεις διεξαγω­ γής των επιχειρήσεων. Η εκλογή τοπ ο θ ε­ σιών άμυνας ήταν της αρμοδιότητας του αρχιστρατήγου). Κατόπιν αυτού ο διάδο-

50 mm

χος διέταξε το πρωί της 12ης Απριλίου τη σύμπτυξη των δυνάμεω ν από τη Λάρι­ σα στα Φάρσαλα. Η κίνηση των δ ύο Μεραρχιών έγινε σε δύο παράλληλα δρομολόγια. Α ριστε­ ρά (ανατολικά) η I Μ εραρχία Πεζικού (ΜΠ) του υποστράτηγου Νικόλαου Μακρή (1η και 2η Ταξιαρχίες) κιν ή θ η κε επί του δρομολογίου Παλιοκκλήσι-ΖάππειοΧαρά-Χαλκιάδες-Φάρσαλα. Δεξιά (δυτι­ κά) η II ΜΠ του συνταγματάρχη (ΠΖ) Γεώργιου Μ αυρομιχάλη (4η Ταξιαρχία) κιν ή θ η κ ε επί του δρομολογίου Λάρισα-Αγιοι Ανάργυροι, όπου θα συνα ντούσε την 3η Ταξιαρχία, η οποία θα εκινείτο από το Κουτσόχερο. Στη συνέχεια μέσω του χω­ ριού Δ ενδρά κια θα κα τευθυνότα ν στα Φάρσαλα. Η κίνηση προς τη νέα τοποθεσία ά­ μυνας άρχισε στις 09.00 και έγινε χωρίς τάξη. Λίγο μετά την αναχώρηση από τη Λάρισα τα τμήματα, λόγω κόπωσης, κλο­ νισμένου ηθ ικο ύ και κυρίως έλλειψης πειθαρχίας και εκπαίδευσης, άρχισαν σ χεδ ό ν να διαλύονται. Περιγράφοντας τη σύμπτυξη αυτή ο διοικητής της II Μ ε ­ ραρχίας στην έκθ εσ ή του έγραφε: «Ούτω αι Μ ονά δες διελύθησ α ν και η όλη φάλαγξ, ως εκχειλίζων χείμαρρος, διεσκορ-

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ων από τις κα τεχόμενες θέσ εις έγινε ως ακολούθως: • Απόσπασμα Κακλαμάνου. Μ ε τη λήψη της διαταγής σύμπτυξης το Απόσπασμα κιν ή θ η κε από το Μακρυχώρι στις 08.30 της 12ης Απριλίου στη Λάρισα με πλήρη τάξη. Μ ετά τη Λάρισα η κίνηση έγινε χω­ ρίς τάξη, εκτός από τους λόχους μηχανικού και μια πυροβολαρχία. Το Α ­ πόσπασμα έφ θα σε στα Φάρσαλα στις 09.30 της επ όμενης ημέρας. • 3η Ταξιαρχία. Οταν ο διοικητής της Τα­ ξιαρχίας συνταγματάρχης Σμολένσ κης π λη ροφ ορ ήθ ηκε ότι η 1η Ταξιαρχία (I Μ Π) εγκα τέλειψ ε το Μπουγάζι Τυρνάβου και υποχώρησε προς Λάρισα, διέταξε μια διλοχία να καταλάβει το στενό προς την Αμυγδαλέα, για την ασφάλεια του δεξι­ ού πλευρού. Στις 03.00 της 12ης Απριλί­ ου έλαβε διαταγή του αρχιστρατήγου να συγκεντρώ σει όλες τις δυνάμεις της και να είναι έτοιμη, μόλις διαταχθεί, να συμπτυχθεί διά μέσου του Τιτάνου ό ρους στα Φάρσαλα. Οταν άρχισε η σ υ γ κ έ ­ ντρωση των τμημάτων της Ταξιαρχίας οι Τούρκοι, αντιλαμβανόμενοι την κίνηση αυτή, κατεδίωξαν τα συμπτυσσόμενα τμήματα με πυρά πεζικού και πυροβολι­ κού. Τα τμήματα συγκεντρώ θηκα ν τελι­ κά στο χωριό Κουτσόχερο, όπου ανασυγκρ ο τ ή θ η κα ν και αναπαύθηκαν. Στη συ­ νέχεια η Ταξιαρχία κιν ή θ η κε προς τα Φάρσαλα διά των χωριών Κάστρο, Δοξαρά και Αγιος Γεώργιος και μετά από δ ύ ­ σκολη ολονύκτια πορεία έφ θα σε στα Φάρσαλα περίπου στις 10.00 της 13ης Α ­ πριλίου. • Τμήματα Ζάρκου. Ο διοικητής του 2ου Συντάγματος Ιππικού (αντισυνταγματάρχης Αλ. Ψύλλας), που ήταν διοικητής όλων των τμημάτων στην περιοχή Ζά ρ­ κου, διατάχθηκε από τον διοικητή της

3ης Ταξιαρχίας να συμπ τυχθεί στο χωριό Κουτσόχερο. Αφού σ υγκεντρώ θηκα ν ε ­ κεί όλα τα τμήματα μέχρι τις 15.00 (12 Α ­ πριλίου) η φάλαγγα κιν ή θ η κε προς τα Φάρσαλα. Μ έχρ ι το χωριό Κάστρο η κίνη­ ση έγινε κανονικά. Στη συνέχεια όμως έγινε χωρίς τάξη. Η φάλαγγα έφ θασε στα Φάρσαλα τις βραδινές ώρες της 13ης Α­ πριλίου. • Τμήματα Διάσελου (Πανίτσας). Ο διοικητής του 7ου ΣΠ (αντισυνταγματάρχης Στ. Ρέγκλη ς) στο Διάσελο έλαβε τη διαταγή της 3ης Ταξιαρχίας το μεσ η­ μέρι της 12ης Απριλίου-για σύμπτυξη των τμημάτων του στο χωριό Κεραμίδι. Η διαταγή καθόριζε επίσης να καταλάβει θέσ εις και να α μυνθεί στη δεξιά όχθη του Ενιπέα ποταμού, πίσω από το χωριό Κεραμίδι. Στη συνέχεια και ενώ διέβαινε τη γέφ υρα Αλή Εφ έντη του Πηνειού, έ­ λαβε νέα διαταγή, καταστρέφοντας τη γέφυρα να κινηθ εί προς τα Φάρσαλα. Το 7ο Σύνταγμα στη συνέχεια, χωρίς να κα­ ταστρέψει τη γέφ υρα λόγω έλλειψης ε­ κρηκτικών, κιν ή θ η κε επί του δρο μο λο γί­ ου Βλοχός-Αγιος Δημήτριος-Ιτέα-Υπέρεια και έφ θασε τις απογευματινές ώ­ ρες της 13ης Απριλίου στα Φάρσαλα, ό ­ που στάθμευσε και ανασυντάχθηκε. • Απόσπασμα Καλαμπάκας. Τα τμήματα του Αποσπάσματος που βρίσκονταν στο αριστερό άκρο της διάταξης έλαβαν τη διαταγή σύμπτυξης το πρωί της 12ης Α­ πριλίου. To IX Τάγμα Ευζώνων (Τ Ε ) κινήθ η κ ε διά μέσου των χωριών ΚονισκόςΔ ρ ο σ ερ ό (νότια των Τρικάλων) και από ε ­ κεί το βράδυ της 13ης Απριλίου σιδηροδρομικώς στα Φάρσαλα. Τα άλλα τμήμα­ τά του κινήθηκα ν μέσω Τρικάλων προς τη νέα τοποθεσία άμυνας. Ο Τούρκος αρχιστράτηγος, Ε τ έ μ πα­ σάς, στο μεταξύ, μετά τη μάχη στα Δ ε λ έ ­ ρια, αποφάσισε να δ ιενεργήσει επίθεση από το πρωί της 12ης Απριλίου κατά των ελληνικώ ν δυνάμεω ν στο Κριτήρι, αγνο­ ώντας ότι αυτές είχαν συμπτυχθεί. Ετσι η 2η τουρκική Μ εραρχία κατέλαβε χωρίς αντίσταση τα υψώματα Λοφάκι και Κριτήρι, η Μ εραρχία Ιππικού, με επικεφα­ λής τον Γερμανό στρατηγό φον Γκρουμκώφ, π ροω θήθηκε στον Τύρναβο και η 1η τουρκική Μ εραρχία προχώρησε απο­ φασιστικά κατά της 3ης ελληνικής Τα­ ξιαρχίας, η οποία χωρίς ιδιαίτερα προ­ βλήματα περί το μεσ ημέρι απ οσύρθηκε από τη μάχη και συμπ τύχθηκε στο χωριό Κουτσόχερο. Στη συνέχεια ο Ε τ έ μ πασάς δίστασε να προελάσει προς Νότο, δ εδ ο μ έν ο υ ότι από τις πληροφορίες που είχε για ύπαρ­ ξη ισχυρών οχυρώσεων στο προγεφύρω ­ μα της Λάρισας περίμενε πως θα συνα­ ντούσ ε εκεί ανάλογη αντίσταση. Αφού ε­ ξακρίβωσε διά της Μ εραρχίας Ιππικού (Μ Ι) ότι οι ελληνικές δυνάμεις δ εν κατεί­ χαν τα εκεί οχυρώματα, η Μ εραρχία συ­ νέχισε την κίνησή της και έφ θα σε στη Λάρισα. Κατά τη διάρκεια της ημέρας έ­ φθασε στη πόλη και η 5η τουρκική Με-

Το ελληνικό πυροβολικό στην περιοχή των Φαρσάλων (σχέδιο του Ε. Αβελό, από το βιβλίο "Croquis de Grece et la Turquie 1896-1897“). ραρχία Πεζικού και στρατοπ έδευσε νοτίως αυτής. Οι λοιπές το υ ρ κικές μερα ρ­ χίες παρέμειναν στις θέσ εις τους. Το βράδυ της 13ης Απριλίου ο Ε τ έ μ πασάς, λόγω μη τήρησης της επαφής με τις ελληνικές δυνάμεις, αγνοούσ ε αν αυτές είχαν υποχωρήσει προς τα Φάρσα­ λα ή τον Βόλο. Οι Τούρκοι αμφιταλαν τε ύ θ η κ α ν αρχικά προς ποια κα τεύ θ υ ν ­ ση να κινηθούν. Αν βάδιζαν προς τον Β ό ­ λο θα ήταν ε κτεθ ειμ έν ο το δεξιό τους πλευρό, έναντι ενέργειας των ελληνικώ ν δυνάμεω ν της τοποθεσίας Φαρσάλων. Αν βάδιζαν κατά των Φαρσάλων, θα ήταν ε ­ κτεθ ειμ ένο το αριστερό τομς πλευρό έ ­ ναντι ενέργειας των ελληνικώ ν δ υ ν ά μ ε­ ων Βελεστίνου.

Από ιστορικά στοιχεία προκύπτει ότι το το υ ρ κικό Γενικό Στρα τηγείο από τις 13 Απριλίου είχε σ κ εφ θ εί να διαθέσει στην κα τεύθυνση προς Β ό λ ο την 5η ΜΠ και να καταστρέψει με το ιππικό του τη σιδηροδρομική γραμμή Βόλου-Φαρσάλων. Οταν π λ η ροφ ορ ήθ ηκε το βράδυ της 14ης Απριλίου από μουσουλμάνους κατοίκους του Β ό λο υ ότι η εκεί ελληνική δύναμη δ εν ξεπερνούσε τους 1.000 άν­ δρες, αποφάσισε να καταλάβει τον Βόλο και διέταξε την 1η Μ εραρχία Ιππικού να καταλάβει τα Τρίκαλα για την εξασφάλι­ ση του δεξιού π λευρού των δυνάμεώ ν του. Η κίνηση της Μεραρχίας από τη Λά­ ρισα έγινε το πρωί της 15ης Απριλίου. Ετσι χάρη στη βραδύτητα και τη δι-

στακτικότητα των Τούρκω ν δ ε ν καταλή­ φ θ η κ ε έγκαιρα ο Β ό λο ς με το λιμάνι του, που ήταν σημαντικό για τον Ελληνικό Στρατό. Αυτό είχε ως συνέπεια να δ ο θ εί ο απαραίτητος χρ όνος στις ελληνικές δυνάμεις να καταλάβουν θέσ εις στα στενά του Βελεσ τίνου με μια ταξιαρχία, που στάλθηκε εκεί από τα Φάρσαλα. Η μη εκμετάλλευση της επιτυχίας από τους Τ ούρκους (καταδίωξη σε βά­ θ ο ς ) δ ε ν είχε περαιτέρω δυσμ ενείς επι­ πτώσεις για τις ελληνικές δυνάμεις. Στην κατάσταση που βρίσκονταν αυτές θα μπορούσε ίσως ένα μόνο σύνταγμα ιππικού να φ έρει πλήρη καταστροφή. Στις 13 Απριλίου ολόκληρη σχεδ ό ν η Στρατιά Θεσσαλίας, εκτός από το ΑπόΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

© Λ Α Ρ ΙΣ Α

.Πηνειόν.

Γ εφ .

Νίχαια

Αλη Εφέντη.

.(Πλαγιοψυλαχη)

•Άγ. Ανάργυροι

• Π άλιοκχλήοι

<4Ζάππειο ι

•ΚυπάρΙοοος

Φιλίχια Ορφανό

Μπαμπασι ·

-ρ, Λαοποχώρι

,Υπέρεια

ΑΠΟ ΣΠ ΑΣΜ Α ΤΡΙΚΑ ΛΩ Ν - ΚΑ ΡΔ ΙΤΣΑ Σ

Τρίχα Σοφ ά δες^

3νιιε , ίνδράχια »Δασολοφ ος Κατω Βαμβαχού • Βασιλιχα • Σιτοχώρι ___ Άνω

•Σταύρος Κατωχώρι· ^Γεφύρια

• Ανω χώ ρι

>

Σ »ύ ρΛ „ ©ΦΑΡΣΑΛΑ

Άγιος Γεώργιος·

S7

. /'Γυναιχ°* α ο , „

ί / ·Νεο(!Μονααττ|ρι

52

• Θετίδ ιο

ιοδόχος Πηγή

ιλ υ ν έ ρ ι

Ν α ρ ^ ά *

• Ανάβρα

Η ΜΑΧΗ ΤΟΝ. ΦΑΡΣΑΛΩΝ <23 Απριλίου 1897)

• Κιτίχι

Κλίμαχα H 250.000

Ρ

S»

.5

*5 χλμ ·

θέσεις Ελλήνων βράδυ 23/4 •Βελεοιώτρ

■Δομ,οχός )! t τιρος Λ Β μ ία

θέοεις Τούρχαιν βράδυ 23/4 Κινήσεις

Τούρχων________

Σχεδιάγραμμα της μάχης των Φαρσάλων (ΔΙΣ/ΓΕΣ).

σπασμα Καλαμπάκας, σ υγκεντρώ θηκε στην περιοχή Φαρσάλων. Στο ιππικό υπό τον αντισυνταγματάρχη Κ. Γρίβα ανατέ­ θ η κ ε αποστολή αναγνώρισης και ασφά­ λειας μπροστά από το μέτωπο της τοπο­ θεσίας Φαρσάλων. Η 3η Ταξιαρχία ενισχυμ ένη κιν ή θ η κε στο Βελεστίνο, όπου κατέλαβε θέσεις. Στις 14 Απριλίου το Α ρχηγείο πήρε γενικό τερ ες αποφάσεις ως προς τον τρόπο συνέχισης του αγώνα: α) Εγκα τά­ σταση του όγκου των δυνάμεω ν στην περιοχή Φαρσάλων προς απόφραξη των κα τευθύνσεω ν Φάρσαλα-Λαμία και Φάρσαλα-Σπερχειός. 6) Κάλυψη του δεξιού πλευρού και του λιμανιού του Β ό λο υ με άλλες δυνάμεις που θα κατελάμβαναν θέσ εις στο Βελεσ τίνο. Ετσι σύμφωνα με τις διαταγές της Στρατιάς οι σχηματι­ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σμοί κατέλαβαν θέσ εις στην περιοχή και ανατέθηκαν σχετικές αποστολές. Επι­ πλέον το Α ρχηγείο συγκρότησ ε νέα τα­ ξιαρχία υπό τις διαταγές του συνταγμα­ τάρχη πεζικού Γ Κακλαμάνου, από τέσ ­ σερα τάγματα πεζικού (ΤΠ), τρεις λό­ χους μηχανικού και τις πεζοπόρες ίλες ιππικού. Η νέα ταξιαρχία, με το όνομα «Ειδική Ταξιαρχία», τέ θ η κ ε υπό τις δια­ ταγές της II ΜΠ. Υπό τις σ υ ν θ ή κ ε ς αυτές έγινε στην περιοχή Φαρσάλων η ομώ νυ­ μη μάχη στις 23 Απριλίου.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ Π ΕΔ ΙΟ Υ Μ ΑΧΗΣ Την τοποθεσία αποτελούν το Ναρθάκιο όρος με το οροπέδιο Ρίζι (κυρίως το ­ ποθεσία άμυνας) και τα υψώματα στα

χωριά Κρήνη, Ζω οδόχος Πηγή και ανατο­ λικά τους (προω θημένη). Ο χώρος αυτός δ εν προσφερόταν για άμυνα αλλά για ε ­ πιβράδυνση. Επέτρεπε την εγκατάστα­ ση τμημάτων για τη διεξαγωγή της άμυ­ νας, αλλά είχε ανάγκη από τεχνική οργά­ νωση. Είχε το μειονέκτημα της δυνα τό­ τητας παράκαμψης από αριστερά (δυτι­ κά). Η τοποθεσία φράσσει την οδική αρ­ τηρία προς Λαμία και τη σιδηροδρομική γραμμή Τρίκαλα-Φάρσαλα-Βελεστίνο. Παρέχει δ ε καλή παρατήρηση από τις δύο πλευρές.

ΑΝΤΙΠΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜ ΕΙΣ Οι Τούρκοι διέθετα ν 4 ΜΠ, 1 ΜΙ, 2 τα­ ξιαρχίες πεζικού και 25 ίλες ιππικού. Επι­ πλέον υπήρχε μια εφ εδρική ταξιαρχία

Η υποχώρηση του Ελληνικού Στρατού από τη Θεσσαλία δημιούργησε κύμα προσφύγων. Οι Τούρκοι προέβησαν σε αγριότητες σε βάρος τους (Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη). και η 5η ΜΠ στο χωριό Αρσένιο και τμήμα 4.000 Αλβανών εθελοντώ ν στο αριστερό (υπό διοίκηση της 3ης ΜΠ). Η συνολική τους δύναμη ήταν 89 ΤΠ και 25 ίλες ιππι­ κού. Για υποστήριξη διέθετα ν 120 πυρο­ βόλα. Εκτό ς από τις παραπάνω δυνάμεις ήταν διαθέσιμα και περί τα 10 ΤΠ για την ασφάλεια των συγκοινωνιών τους. Διοι­ κητής των δυνάμεω ν ήταν ο Ε τ έ μ πασάς. Οι Ελληνες διέθετα ν δύο ΜΠ (τρεις ταξιαρχίες), το Απόσπασμα ΤρικάλωνΚαρδίτσας, την Ειδική Ταξιαρχία και τη Λεγεώνα των Φιλελλήνων. Επίσης υπήρ­ χαν πέντε λόχοι μηχανικού, δύο ίλες ιππι­ κού και δύο λόχοι πεζοπόρων ιλών. Η συ­ νολική δύναμη έφ θανε τα 15 ΤΠ και τα 4 ΤΕ. Για υποστήριξη διετίθεντο 66 πυρο­ βόλα. Διοικητής των δυνάμεω ν ήταν ο διάδοχος Κωνσταντίνος. .

ΣΧΕΔΙΑ ΑΝΤΙΠΑΛΩ Ν Σε γενικές γραμμές από τους Τούρ­ κους προβλεπόταν μετωπική ενέργεια κατά της τοποθεσίας Φαρσάλων, αγκίστρωση των εκεί ελληνικώ ν δυνάμεω ν και υπερκερω τική ενέργεια προς το αρι­ σ τερό τους για την αποκοπή της οδού Φαρσάλων-Δομοκού, και στη συνέχεια ε ­ νέργεια προς Βελ εσ τίνο προς αγκίστρωση των ελληνικώ ν δυνάμεω ν της περιο­ χής και κάλυψη του αριστερού πλευρού των δυνάμεώ ν τους που ενεργούσαν προς τα Φάρσαλα. Το ελληνικό Α ρχηγείο δ εν είχε εκδώσει διαταγή επιχειρήσεων. Εξέδω σε τ έ ­ τοια διαταγή στις 23 Απριλίου. Από τις α­ ποφάσεις, όμως, της 14ης Απριλίου συμπεραίνεται ότι πρόθεση της ηγεσίας ή ­

ταν η άμυνα επί της τοποθεσίας με σκο­ πό να ανακοπεί περαιτέρω προέλαση των Τούρκων. Στη διαταγή της 23ης Α­ πριλίου ο διάδοχος τόνιζε: » Ε κ της μά­ χης την οποία πρόκειται να δώ σετε εξαρτάται η ύπαρξις του όλου Στρατού μας και η τιμή της Ελλάδος».

ΔΙΕΞΑ ΓΩ ΓΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ Το πρωί της 23ης Απριλίου η τουρ κι­ κή Στρατιά κιν ή θ η κε με τις 2α, 3η και 6η Μ ερα ρχίες από τα χωριά Αγιοι Ανάργυ­ ροι και Νίκαια και με τη ν 1η Μ εραρχία από το χωριό Ιτέα, επί του άξονα προς τα Φάρσαλα. Στις 08.00 οι ελληνικές προφυλακές αναγνώρισαν πέντε ε χ θ ρικές φάλαγγες που εκινούντο προς Νότο. Από τις καΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τευθ ύ νσ εις κίνησης των παραπάνω φαλάγγων συμπεραίνεται ότι οι Τούρκοι ε ­ κτίμησαν εσφαλμένα ότι η τοποθεσία των προφυλακών ήταν η κύρια τοπ οθε­ σία άμυνας. Η προέλαση εξελίχθ η κε ως εξής: Η 3η ΜΠ κιν ή θ η κε επί της κα τεύ­ θυνσ η ς Παλιοκκλήσι-Χαρά. Η 6η ΜΠ (στο κέντρ ο ) κιν ή θ η κε δυτικά της 3ης ΜΠ. Η 2α ΜΠ κιν ή θ η κε προς την κα τεύθυνση των χωριών Κυπάρισσος-Μπαμπάσι α κο­ λ ο υ θ ο ύ μ ε ν η από τη ΜΙ. Η 1η ΜΠ προχώ­ ρησε στα χωριά Λασποχώρι και Υπέρεια, καθώς και στα αντερείσματα δυτικά του χωριού Κρήνη, ενώ ο κύριος ό γκος της βρισκόταν ακόμα στο χωριό Ιτέα. Λόγω του ότι τα τμήματα των ελληνικώ ν προ­ φυλακών αντιμετώπισαν αποτελεσματι­ κά τις πρώτες ε χ θ ρ ικές ενέργειες, οι τουρ κικές μεραρχίες αναπτύχθηκαν προς μάχη. Το Αρχηγείο, θ έλοντα ς να επωφεληθ εί από την πρόωρη ανάπτυξη των το υ ρ ­ κικών δυνάμεω ν, αποφάσισε να τροπ ο­ ποιήσει την αποστολή των προφυλακών και αυτές να παρατείνουν την αντίστασή τους. Για τον λόγο αυτό στις 10.05 έστει­ λε προς την I ΜΠ την εξής διαταγή: «Αμα τη λήψει της παρούσης διατάξατε 1η Τα­ ξιαρχίαν, ίνα χωρήσει προς τα πρόσω, διαβεί τον Ενιπέα και εγκα θ ιδ ρ υ θ εί προς το Δρίσκιοϊ (Κ ρ ήνη), ένθα θ έ λ ε ι α­ ναμένει διαταγάς». Ταυτόχρονα διέταξε τον διοικητή των προφυλακών (ταγμα­

βψ ■■■

τάρχη Γ Νικολαϊδη) να προβάλει αντί­ σταση έναντι του ε χ θ ρ ο ύ , ενημερώνοντάς τον ότι αποστέλλεται προς ενίσχυ­ ση η 1η Ταξιαρχία του συνταγματάρχη (ΠΖ) Ιωάννη Δ ημόπουλου. Ο διοικητής των προφυλακών διέτα­ ξε τη μοίρα πεδινού πυροβολικού (Μ ΠΠ ) που συμπτυσσόταν να λάβει ε κ νέου θέσεις μάχης και το VII Τ Ε να ενισχύσει τη διλοχία του στις προφυλακές. Στο μεταξύ τέσσερις τουρ κικές πυ­ ροβολα ρχίες της 2ας και της 6ης Μ Π α­ ναπτύχθηκαν και άρχισαν να βάλλουν εναντίον των θέσ εω ν των προφυλακών, ενώ η 2α τουρκική ΜΠ κα τευθυνότα ν ε ­ ναντίον του αριστερού του IX ΤΕ. Ο διοικητής της ΜΠΠ, αντί να επι­ στρέφ ει με τη μοίρα του και να τα χθεί για την υποστήριξη των προφυλακών, βλέποντας την Ταξιαρχία να κινείται στο αριστερό προς το χωριό Κρήνη έσπευσε να τε θ ε ί υπό τις διαταγές της. Οταν το Α ρχηγείο αντιλήφ θηκε την ενέργεια αυ­ τή της μοίρας τη διέταξε να επανέλθει στις π ροηγούμενες θ έσ εις της. Ομως ο διοικητής της α νέφ ερ ε ότι αυτό ήταν α­ νέφ ικτο λόγω προσέγγισης του εχ θ ρ ο ύ στο χωριό Ζω οδόχος Πηγή. To XI Τ Ε και η Λεγεώνα Φιλελλήνω ν συμπτύσσονταν από το χωριό Κρήνη προς το χωριό Ζω οδόχος Πηγή και στη συνέχεια σ υγκεντρώ θηκα ν εκεί. Η Λ Φ με δική της πρωτοβουλία κιν ή θ η κε προς τα υψώματα του Τεκέ, για να β ο η θ ή σ ει τον αγώνα του IX Τ Ε. To XI Τ Ε συνέχισε τον αγώνα του μέ­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

χρι τις 13.00 αντιμετωπίζοντας το ν ε ­ χ θ ρ ό αποτελεσματικά. Στη συνέχεια ό­ μως, πιεζόμενο ισχυρά από εχθρικά τμ ή­ ματα των τριών μεραρχιών (3η, 6η, 2η), που είχαν φθάσει προ των υψωμάτων σε απόσταση 400 μέτρων, άρχισε να συ­ μπτύσσεται κανονικά, υπό την κάλυψη των πυρών της ΛΦ. Την ίδια ώρα ο διοικητής των π ροφ υ­ λακών διέταξε τη διλοχία του VII Τ Ε, που κατείχε θέσ εις στο δεξιό (βορειοδυτικά του χωριού Θετίδιο), να συμπ τυχθεί και αυτή. Στη συνέχεια το IX Τ Ε και η ΛΦ, υπό την κάλυψη των πυρών του XI Τ Ε, συμπ τύχθηκαν προς το χωριό Ζω οδόχος Πηγή. Οι μονάδες, παρά το ότι δ εν είχαν υποστήριξη π υροβολικού και βάλλονταν από το ε χ θ ρ ικό πυροβολικό, συνέχισαν κανονικά τη σύμπτυξή τους. To II Τ Ε, που κατείχε θέσ εις στο χωριό Θετίδιο, μόλις αντιλήφ θηκε τη σύμπτυξη των υπολοί­ πων ταγμάτων από τις κα τεχόμενες θ έ ­ σεις συμ π τύχθηκε και αυτό διά του χω­ ριού Δασόλοφ ος προς το ύψωμα Σούρλα, αμέσως βορείως των Φαρσάλων. Ε ­ νας ουλαμός της 2/3 Πυροβολαρχίας έ ­ βαλε εναντίον του τουρκικού πυροβολι­ κού και της 3ης ΜΠ, την οποία ανάγκασε να ανακόψει τη ν κίνησή της. Η 1η ελληνική Ταξιαρχία, λόγω της διασποράς των μονάδων της, τ έ θ η κ ε σε κίνηση για το χωριό Κ ρήνη με κα θυσ τέ­ ρηση μιας ώρας. Αφού διέβη τον Ενιπέα ποταμό κοντά στο χωριό Βασιλή, πληροφ ο ρ ή θ η κε την κατάληψη του χωριού Κρήνη από τους Τούρκους. Αμέσως έλα­ βε διάταξη μάχης, αναφέροντας τα υτό­ χρονα στη I ΜΠ ότι είχε π ρόθεση να επι­ τεθεί. Μ ετά από λίγο όμως πληροφορήθ η κ ε ότι του ρ κικές δυνάμεις εκινούντο από διάφορα σημεία προς την πεδιάδα και ότι τα υψώματα του Τεκέ είχαν εγκαταλειφθεί από τις προφυλακές. Ετσι α­ νέκο ψ ε την κίνησή της και αναπτύχθηκε σε δύο γραμμές. Στην πρώτη γραμμή τά­ χ θ η κ ε το 2ο ΣΠ με τα τρία τάγματά του μπροστά σε παράταξη και στη δ εύ τερη γραμμή το 1ο ΣΠ με τον ίδιο σχηματισμό. Στο δεξιό της διάταξης, προς το χωριό Βασιλή, τά χ θ η κε η ΜΠΠ, που είχε εντα ­ χ θ ε ί στη 1η Ταξιαρχία. Το Αρχηγείο, στο οποίο στο μεταξύ είχε διαβιβασθεί η αναφορά της 1ης Τα­ ξιαρχίας, είχε ήδη στείλει διαταγή (με αξιωματικό-επιτελή) στην Ταξιαρχία, αυτή να επιτεθεί και να ανακαταλάβει το χω­ ριό Κρήνη. Λόγω ταχείας αλλαγής της τακτικής κατάστασης στην περιοχή σε βάρος των Ελλήνων, καθώς και μη ενίσχυσης της 1ης Ταξιαρχίας με δυνάμεις από τη I ΜΠ (η οποία δ ιέ θ ε τε α ρκετές δυνάμεις που δ εν είχαν εμπλακεί στον αγώνα), δ εν εκτελ έσ θ η κε η επίθεση της Ταξιαρχίας. Μάλιστα ο διοικητής της I ΜΠ α νέφ ερε σχετικώς στο Αρχηγείο. Το Α ρχηγείο προτού λάβει την ανα­ φορά της I ΜΠ είχε κατατοπισθεί πλή­ ρως από το ν επιτελή του που είχε μετα-

βεί επί τόπου μεταφέροντας τη διαταγή επίθεσης προς την Ταξιαρχία. Εκτιμώ ­ ντας δ ε ότι υπό τις σ υ ν θ ή κ ε ς αυτές ή ­ ταν αδύνατη η ανακατάληψη του χωριού Κρήνη, διέταξε την 1η Ταξιαρχία να συ­ μπτυχθεί και να εγκατασταθεί αμυντικά νοτίως του Ενιπέα ποταμού, στην περιο­ χή του χωριού Βασιλή. Παράλληλα διέ­ ταξε την I ΜΠ, της οποίας σι δυνάμεις δ εν είχαν εμπλακεί στον αγώνα, να ανα­ πτύξει το 4ο ΣΠ ανατολικά της οδού Φαρσάλων-σιδηροδρομικός σταθμός. Σύμφωνα με τις παραπάνω εντολές του Α ρχηγείου η I ΜΠ προώ θησε το 4ο ΣΠ, το οποίο στις 14.00 κατέλαβε τις ν έ­ ες θέσ εις του, με έναν λόχο π ροω θημέ­ νο στο ανάχωμα της σιδηροδρομικής γραμμής. Η 1η Ταξιαρχία διέβη τον Ε ν ι­ πέα ποταμό και τά χθη κε πάλι σε δύο γραμμές, μέσα και έξω από το χωριό Βασιλή. Η ΜΠΠ μετά τη διάβαση του Ενιπέα με δική της πρωτοβουλία κα τευ θ ύ ν θ η κ ε προς τα Φάρσαλα. To ΙΙΙ/2 Τάγμα διατάχ θ η κ ε να διαβεί και πάλι τον Ενιπέα, με μια διλοχία να υποστηρίξει τη σύμπτυξη των προφυλακών και με τους υπόλοι­ πους δ ύ ο λόχους να εγκαταστήσει προ­ φυλακές βορείως του ποταμού, μπρο­ στά από το χωριό Βασιλή. Σ ε όλο αυτό το διάστημα, από το πρωί μέχρι το απόγευμα, το Α ρχηγείο τη­ ρούσε ε ν ή μ ε ρ ο το Υπ ουργείο Στρατιωτι­ κών σχετικά με τη ν έναρξη και την-εξέλι­ ξη της μάχης. Στις 15.30 α νέφ ερε ότι οι προφυλακές, παρά τη σθεναρή αντίστα­ ση, αναγκάσθηκαν να συμ π τυχθούν και ότι τα υψώματα που κατείχαν καταλή­ φ θηκα ν από τον εχθρό . Εξάλλου η τουρκική Στρατιά μετά την κατάληψη της γραμμής προφυλα­ κών δ ε ν συνέχισε την προέλαση. Χ ρ ο ν ο ­ τρίβησε περιμένοντας την προώθηση των 1ης και 2ης ΜΠ, περίπου επί δ ύο ώ­ ρες. Στις 15.30 διέταξε τις 6η και 3η Μ Π να σ υνεχίσ ουν την επίθεσή τους προς τα Φάρσαλα και τις υπόλοιπες μεραρχίες (1η και 2η ΜΠ, ΜΙ) να διενεργ ή σ ο υ ν υ­ περκέραση της τοποθεσίας από τα δυτι­ κά και να αποκόψουν την οδ ό ΦάρσαλαΔ ομοκός. Βάσει της παραπάνω διαταγής η 3η ΜΠ κιν ή θ η κε προς την κα τεύθυνση του χωριού Δενδράκια-σιδηροδρομικός σταθμός και η 6η ΜΠ προς το χωριό Βασιλή. Στις 16.00 οι Τούρκοι κατείχαν τη νότια σειρά των αντερεισμάτων στο χω­ ριό Ζω οδόχος Πηγή και με έξι π υροβο­ λαρχίες έβαλλαν εναντίον των ελληνι­ κών Τ Ε που συμπτύσσονταν. Στη συνέ­ χεια οι 3η και 6η ΜΠ κινήθηκα ν εναντίον της 1ης ελληνικής Ταξιαρχίας στο χωριό Βασιλή. Οταν η εμπ ροσθοφ υλακή τους έφ θασε μπροστά στη γέφ υρα στο χωριό Δενδρά κια , η διλοχία του ΙΙΙ/2 Τάγματος (που είχε προω θηθεί στο σημείο αυτό στις 16.00 για την υποστήριξη των προ­ φυλακών) κατόρθω σε να αναχαιτίσει τους Τ ούρ κο υς και έτσι τα τμήματα των προφυλακών μπόρεσαν να περάσουν τη

Ο υποστράτηγος Ν. Μακρής,

διοικητής της I ΜΠ.

γέφ υρα ανενόχλητα. Μ ετά την ενέργεια αυτή η διλοχία επέστρεψ ε στο χωριό Βασιλή. Η 1η τουρκική ΜΠ στο μεταξύ είχε κα θυστερήσει στην κίνησή της. ΓΤ αυτό και ο απεσταλμένος αξιωματικός-επιτελής του Α ρχηγείου, όταν συνάντησε τον μέραρχο κοντά στο χωριό Υπέρεια, κατά τον χ ρ ό νο που διεξαγόταν ο αγώνας, τον παρότρυνε να προχωρήσει ταχύτερα. Ο μέραρχος όμως ζήτησε έγγραφη διατα­ γή, στηριζόμενος στη διαταγή της Στρα­ τιάς, η οποία καθόριζε ως αντικειμενικό σκοπό για τις 23 Απριλίου το χωριό Υπέρεια. Οταν του δ ό θ η κ ε σχετική έγγραφη διαταγή είχε νυκτώσει και ανέθαλε την ενέργεια για το πρωί της επ όμενης η μ έ ­ ρας (ευτυχώ ς για τον Ελληνικό Στρατό, διότι αν ενερ γ ο ύ σ ε την ίδια ημέρα αυτό θα είχε πολύ δυσμενείς επιπτώσεις-αποκοπή, αιχμαλωσία). Στο μεταξύ περίπου στις 16.00, με διαταγή του ΓΣ, π ροω θήθηκαν βόρεια των Φαρσάλων δ ύ ο πεδινές π υροβολα ρ­ χίες. Η ΜΠΠ του 2ου Συντάγματος Π εδι­ νού Π υροβολικού, που είχε αποχωρήσει από τον χώρο της 1ης ελληνικής Ταξιαρ­ χίας, με διαταγή του διοικητή της I ΜΠ, αναπτύχθηκε κοντά στον σιδηρο δρ ομι­ κό σταθμό. Οι μονάδες αυτές έριξαν μ ε ­ ρικές βολές μόνο και συμπτύχθηκαν, διότι ο χώρος τάξης των πυροβόλω ν ή ­ ταν ακατάλληλος. Στις 16.30 περίπου η κατάσταση είχε ως εξής: Από πλευράς των Τούρκω ν το πεζικό είχε προχωρήσει προς τον σιδηρ οδρομι­ κό σταθμό Φαρσάλων. Το πυροβολικό τους έβαλλε εναντίον της 1ης ελληνικής Ταξιαρχίας στο χωριό Βασιλή, η 2η ΜΠ κα τευθυνότα ν προς τα χωριά Ανωχώρι-

Κατωχώρι, η 6η ΜΠ προχω ρούσε προς τον σ ιδηροδρομικό σταθμό, ενώ ο όγκος της 3ης ΜΠ, οι Αλβανοί, η εφ εδρική τα­ ξιαρχία και το π υροβολικό της Στρατιάς βρίσκονταν ακόμα μακριά. Οι ελληνικές δυνάμεις βρίσκονταν νοτίως του Ενιπέα ποταμού, στηρίζο­ ντας το δεξιό τους (ανατολικά) στο ύψω­ μα Κριτήρι, ενώ το αριστερό τους (δυτι­ κά) σχηματίζοντας αμυντική επικαμπή (γωνία) προς τα δυτικά έφ θα νε στο χω­ ριό Νέο Μ οναστήρι (II ΜΠ). Τα Τ Ε , μετά τη σύμπτυξή τους από τη γραμμή προ­ φυλακών, σ υγκεντρώ θηκα ν στο δεξιό, στην περιοχή των υψωμάτων ΚριτήριΣούρλα. Η προω θημένη 1η Ταξιαρχία συ­ νέχιζε να αμύνεται στο χωριό Βασιλή, αναφέροντας ότι εχθ ρικές δυνάμεις κατευ θ ύ νο ν τα ν εναντίον της, και ζήτησε την υποστήριξη με πυροβολικό. Στο μεταξύ ο διοικητής της I ΜΠ, πα­ ρακολουθώ ντας την προσέγγιση του τουρκικού πεζικού και βλέποντας τη σύ­ μπτυξη της Μ ΠΠ από τον σ ιδηροδρομι­ κό σταθμό, διέταξε την 1η Ταξιαρχία να συμπ τυχθεί και να καταλάβει θέσ εις δ υ ­ τικά της ο δού Φάρσαλα-σιδηροδρομικός σταθμός κοντά στο 4ο ΣΠ. Οι πεδινές πυροβολαρχίες που είχαν τα χθεί βόρεια της πόλης άρχισαν να βάλλουν κατά του τουρκικού πυροβολικού, χωρίς αποτέλε­ σμα λόγω του μικρού τους βεληνεκο ύ ς. Οταν η 1η Ταξιαρχία διατάχθηκε να συμπ τυχθεί αντιμετώπιζε με επιτυχία την 6η τουρκική Μεραρχία. Τα Ι/2 και ΙΙΙ/2 τάγματά της συμπ τύχθηκαν με σχετική αταξία, λόγω ανάμιξης των μονάδων τους στο χωριό Βαλική, το οποίο και κα­ τείχαν. To ΙΙ/2 Τάγμα α να συγκροτήθηκε πίσω από το χωριό Βασιλή βαλλόμενο από το ε χ θ ρικό πυροβολικό. Στη σ υνέ­ χεια κιν ή θ η κε προς τα Φάρσαλα. Στις 17.30 ο διάδοχος έφ θα σε στο πεδίο της μάχης, στις θέσ εις των πεδι­ νών πυροβολαρχιώ ν και στον τομέα της 1ης Ταξιαρχίας. Προσπάθεια του διοικητή της I ΜΠ στις 18.00 να παρεμποδίσει με μια διλοχία την κατάληψη του σιδηροδρομικού σταθμού από τους Τούρ κο υς απέτυχε. Η διαταγή προς την εφ εδρεία του 4ου ΣΠ να πλησιάσει την οδό Φάρσαλασ ιδηροδρομικός σταθμός για να υπο­ στηρίξει το δεξιό της 1ης Ταξιαρχίας δεν ε κτ ελ έσ θ η κε. Ο διοικητής της ε φ ε δ ρ ε ί­ ας, θέλοντα ς να παρεμποδίσει τη διείσ­ δυση του εχ θ ρ ο ύ ανάμεσα στις I και II Μ ερα ρχίες, κατέλαβε κατάλληλες θ έ ­ σεις στο δάσος Αμπελική για άμυνα. Ο διοικητής της II ΜΠ, παρατηρώ­ ντας ότι το αριστερό της I ΜΠ δεχόταν ε ­ χθρική πίεση, με πρωτοβουλία του παρέλαβε το ΙΙ/3 Τάγμα, τμήματα του III Α υ θ ύ ­ παρκτου Τάγματος και πεζοπόρους ιπ­ πείς και κ α τε υ θ ύ ν θ η κ ε προς τα Φάρσα­ λα. Κινούμενος προς τα εκεί έλαβε σχε­ τική διαταγή του Α ρχηγείου να ενισχύσει το αριστερό της I ΜΠ. Η επέμ­ βαση της II ΜΠ με λόχο που π ροω θήθηκε

!

Ο συνταγματάρχης Γ. Μαυρομιχαλης.

διοικητής της II ΜΠ.

στο αριστερό της 1ης Ταξιαρχίας είχε ως αποτέλεσμα την αναχαίτιση της του ρκι­ κής επίθεσης. Στις 18.30 και ενώ η τακτική κατάστα­ ση ήταν υπέρ του ε χ θ ρ ο ύ , ο. Τούρκοι διέκοψ α ν τον αγώνα και συμπ τύχθηκαν από την περιοχή του δάσους Αμπελικής. Επίσης σταμάτησαν τα πυρά τους σε ο­ λόκληρο το μέτωπο. Ουσιαστικά με την ενέργειά τους βοήθη σ α ν στο να μη καταστραφεί πλήρως ο Ελληνικός Στρα­ τός. Μ ετά την εξέλιξη αυτή οι του ρκικές μεραρχίες είχαν την ακολουθη διαταξη: Η 3η ΜΠ βρισκόταν στα χωρ.ά Βαμβακού, Δενδρά κια και ανατολικά της Βασιλής, η 6η ΜΠ βορείως του δάσους Αμπε­ λικής και στον σιδηροδρομικό Φαρσά­ λων, η 2η ΜΠ στο χωριό Ε υ ύ δ ρ ιο με ένα ΣΠ π ροω θημένο στα χωριά Ανωχώρι-Κατωχώρι, η 1η ΜΠ στο χωριό Υπέρεια. η ΜΙ στο χωριό Λόφ ος και η εφ εδρ ικτ ταΕιαρχία μεταξύ των χωριών Αγιοι Ανάργυροι και Ζω οδόχος Πηγή. Αντίστοιχα, ο Ελληνικός Στρατός εί­ χε το 4ο ΣΠ ανατολικά της ο δού Φάρσαλα-σιδηροδρομικός σταθμός και τα II. VII, IX και XI Τ Ε στα υψώματα ΚριτήριΣούρλα. Η 1η Ταξιαρχία βρισκόταν δυτι­ κά της οδού Φάρσαλα-σιδηροδρομικός σταθμός και η II ΜΠ, στο αριστερό, σε α­ μυντική επικαμπή μέχρι το χωριό Νέο Μοναστήρι. Τα τμήματα της τελευταίας, τα οποία με το ν μέραρχο είχαν κινηθεί προς ενίσχυση της I ΜΠ. τις βραδινές ώ­ ρες επέστρεψαν στο χωριό Βρυσιά. Την ίδια νύκτα (23/24 Απριλίου) οι ε λ ­ ληνικές δυνάμεις συμπ τύχθηκαν στην τοποθεσία του Δομοκού. Οι απώλειες των Ελλήνω ν σε αυτή τη σύγκρουση ήταν 22 νεκρ ο ί και 93 τραυ-

55 ■■■

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

-ατίες, ενώ των Τούρκω ν 24 νεκρ οί και 104 τραυματίες.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Οι Βασικοί λόγοι της ήττας των Ελ λ ή ­ νων στα Φάρσαλα ήταν: • Η αδράνειά τους επί 10ήμερο, που απέβη σε 6άρος της οργάνωσης της τοπο­ θεσίας άμυνας. • Το ότι η τοποθεσία των Φαρσάλων ενδείκνυτο για επιβράδυνση και όχι για ά­ μυνα, διότι δ ε ν στήριζε ισχυρά τα π λευ­ ρά της. • Η μη επαρκής υποστήριξη του αγώνα των προφυλακών από το πυροβολικό. Οι προφυλακές, αν και δ έχ θ η κ α ν το βάρος της επίθεσης των Τούρκων, κράτησαν τις θέσεις τους μέχρι τις μεσημβρινές ώρες. Το κεφαλαιώδες σφάλμα ήταν ότι δ εν διατέθηκα ν τουλάχιστον δ ύο πεδι­ νές πυροβολαρχίες στο Τατάρ, για να υ­ ποστηρίξουν τα ευζωνικά τάγματα στη δυσχερή και λεπτή αποστολή τους. • Η μη σ υμμετοχή όλων των μονάδων και του πυροβολικού οτον αγώνα. • Η έκδοση αρκετώ ν αντιφατικών μετα­ ξύ τους διαταγών. • Η μη κοινοποίηση, στον διοικητή, της διαταγής για συνέχιση του αγώνα στη γραμμή προφυλακών. Ετσι ήταν φυσικό να επέλθει ανάμιξη και σύγχυση φαλάγγων, προφυλακών που συμπτύσσονταν και δυνάμεω ν οι οποίες εκινούντο προς ενίσχυση των τμημάτων προφυλακών. • Η πολύ αποτελεσματική ενέργεια του εχ θ ρ ο ύ από αριστερά (δυτικά). Ηταν μια υπερκερω τική ενέργεια που απείλησε ά­ μεσα με αποκοπή των δυνάμεων. • Η μεγάλη υπεροχή του ε χ θ ρ ο ύ σε δυ-

56

νάμεις και πυροβολικό. • Το χαμηλό ηθ ικό των ανδρών λόγω της απώλειας της γραμμής των συνόρω ν και της Λάρισας. • Η μάχη των Φαρσάλων κατά τον Γερμα­ νό στρατηγό φ ον ντερ Γκόλτς, «που επρόκειτο να είναι αποφασιστική και να εκμ η δενίσ ει τελείως τον αντίπαλο, κα τέ­ ληξε σε αγώνα εμπ ροσθοφυλακώ ν». Για το ίδιο θέμα ο στρατηγός Αλ. Μαζαράκης, έγραψε σχετικά τα εξής: «Διά την διεξαγωγήν της κυρίως μάχης, που είναι ζήτημα εάν πρέπει να ονομασθεί μά­ χ η ...». Ο στρατηγός Θ. Πάγκαλος είχε πει: «... Η κληθείσα μάχη των Φαρσάλων ήτο ασήμαντος εμπλοκή εμπ ροσ θοφ υ­ λακών, αναξία οιασδήποτε μελέτης ή κριτικής». Στη μάχη των Φαρσάλων οι Τούρκοι είχαν επιτυχία στο τακτικό πεδίο, αλλά όχι ανάλογη προς τον επιδιωκόμενο σ κο­ πό (εκμη δένισ η του αντιπάλου). Η επιχείρηση είχε σχεδιασθεί καλά από τους Τούρκους. Στο Γ Σ τους είχαν ε ­ κτιμήσει ότι ο αντίπαλος δ εν θα έμενε στα Φάρσαλα για να δώσει αποφασιστικό αγώνα, διότι τα πίσω από την πόλη υψώ­ ματα ήταν απότομα και δ εν υπήρχαν ο ­ δ εύσεις υποχώρησης προς Δομοκό.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο διοικητής της 1ης Ταξιαρχίας, συνταγματάρχης I. Δημόπουλος.

Μ όνο δύο μεραρχίες, οι βη και 3η, και το π υροβολικό της τουρ κικής στρατιάς πολέμησαν πραγματικά. Οι 1η και 3η Μ ε ­ ραρχίες, που ενεργούσα ν στη δεξιά πτέ­ ρυγα, δ εν κινήθηκα ν έγκαιρα ώστε να ε υ ρ ε θ ο ύ ν μέχρι τη νύκτα στα νώτα της ελληνικής διάταξης, αποκόπτοντας την υποχώρηση. Η μετριότητα του αρχιστρα­ τήγου και των διοικητών των μεγάλων μονάδων, όπως γράφει ο Γκόλτς, «δ ε ν ε­ πέτρεψαν σε αυτόν να επιτύχει μεγαλύ­ τερα αποτελέσματα, ανάλογα προς την ι­ κανότητα μερικών επιτελών και προς τα μεγάλα προσόντα πειθαρχίας, αντοχής, λιτότητας και γενναιότητας του Τ ούρ ­ κου στρατιώτη». Ειδικά ο Γερμανός ση­ μειώνει «ότι το τουρκικό ιππικό, καίτοι πολύ υπ έρτερο του ανύπαρκτου σ χεδόν στα Φάρσαλα ελληνικού, δ εν απέδωσε τίποτα, κολλημένο στο φίλιο πεζικό». Το τουρκικό πυροβολικό, αντίθετα, έδειξε αξιέπαινη δράση καταλαμβάνοντας θ έ ­ σεις κοντά στα προκεχω ρημένα τμήματα του πεζικού και συνεχώς τα υποστήριζε κατά την προχώρησή τους. Η εφ εδρική ταξιαρχία δ εν κιν ή θ η κε έγκαιρα από το χωριό Αγιοι Ανάργυροι για να βαδίσει προς το Τατάρ. Α κο λο ύ θ η σ ε μάλιστα ε ­ σφαλμένο δρομολόγιο και δ εν πρόφθασε να λάβει μέρος στη μάχη. Οι Τούρκοι, παρά την επιθυμία τους να συντρίψ ουν τον Ελληνικό Στρατό, δ εν μπόρεσαν να δώσουν αποφασιστική μάχη. Το κέρ δ ο ς γ ι’ αυτούς ήταν η κατά­ ληψη εδά φ ους στις 23 Απριλίου, που τους προσέδω σε σημαντικά οφέλη. Τονί­ ζεται η αδράνεια του διοικητή της 1ης ΜΠ, παρά το ότι του δ ό θ η κ ε η έγγραφη διαταγή που είχε ζητήσει. Ο αγώνας στα Φάρσαλα ήταν αμφίρ­ ροπος, κα θόσον ο Τούρκοι προχώρησαν, απλώς μέχρι τις θέσεις των Ελλήνων,

χωρίς να πετύχουν σπουδαία αποτελέ­ σματα. Απέτυχαν, όπως αναφέρεται στην έκθ ε σ ή τους, «να δώ σουν οριστικό πέρας στη μάχη». Ας δ ο ύ μ ε μερικές απόψεις για τη μά­ χη αυτή. Ο στρατηγός Αλ. Μαζαράκης γράφει: «Το συμπέρασμα είναι ότι, καίτοι υστε­ ρώντας σε αριθμό και οργάνωση, ο Ε λ ­ ληνικός Στρατός, εάν είχε ανώτατη και ανώτερες διοικήσεις και επιτελεία στο ύψος τους, θα μπορούσε να επω φεληθεί των σφαλμάτων του αντιπάλου, της βρα­ δύτητας και της ατολμίας του και, αν όχι τίποτε περισσότερο, να έχει μερικές τα­ κτικές επιτυχίες, οι οποίες συνδυαζόμενες και με την κατά την ίδια ημέρα από­ κρουση των κατά του Β ελεσ τίνου το υ ρ ­ κικών επιθέσεω ν εκ μέρ ους της ταξιαρ­ χίας Σμολένσκη, θα ανέκοπταν την προ­ έλαση του Τουρκικού Στρατού για μερι­ κές η μ έρ ες και θα δημιουργούσα ν έτσι έδαφ ος π ροσφ ορότερο για τη, με μεσ ο­ λάβηση της Ευρώπης, διαπραγμάτευση της ανακωχής». Ο Γάλλος στρατηγός Λανγκλουά, για τη μη διάθεση π υροβολικού για την υπο­ στήριξη του αγώνα των προφυλακών εί­ πε: «Στον αγώνα αυτό, όπως και στους α­ γώνες οπισθοφυλακής, σημαντικότατο ρόλο παίζει το πυροβολικό». Ο στρατηγός Θ. Πάγκαλος γράφει τα εξής: «... Η μάχη των Φαρσάλων ήτο α­ σήμαντος εμπλοκή προφυλακώ ν... Εχει εντούτοις μεγάλην διδακτικήν σημασίαν η έρ ευνα των γενομένω ν, διότι αποκαλύ­ πτεται εντόνω ς η μεγάλη πλάνη, που ήτο έκτοτε και έως και σ ήμ ερον ακόμη η αι­ τία πολλών ατυχιών και καταστροφών κατά τας τελευταίας πολεμικός περιπετείας του Ε θ ν ο υ ς ...» .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Εκδ. ΓΕΣ/ΔΙΣ, Ο ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ 1897, 1993. (2) Μαζαράκη Αλεξ: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ 18211897 ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ 1897. (3) Παγκάλου Θ.: ΤΑ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΜΟΥ, 1897-1947, 1959. (4) Γεραμάνη Αβ.: ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, ΕΛΛΗΝΟ-ΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1897, 1980. (5) Ανδρεάδη Γ.: Ο ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1897 (εκπ. σημειώσεις ΣΣΕ, 1983). (6) Κοκκόρη A9.: Ο ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1987, 1956. (7) Μαρκεζίνη Σπ.: ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, 1968.

To Kawasaki Κί-61 αρχικά θεωρήθηκε ως αντίγραφο του Bf 109. Συμμετείχε ενεργά στην άμυνα των Φιλιππινών, σε τρία συντάγματα. Οι επιζώντες από τις επιχειρήσεις αποσύρθηκαν στη Φορμόζα.

Η ΑΜΥΝΑ ΤΩΝ ΙΑΠΩΝΩΝ ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΗΤΤΑΣ

Το αεροδρόμιο Κλαρκ κατά τη διάρκεια επιδρομής από Β-25 και Α-20 τον Ιανουάριο του 1945. Οι Ιάπωνες άφηναν τα κατεστραμμένα αεροσκάφη στο αεροδρόμιο αε μια προσπάθεια να προσελκύσουν τις βόμβες των αμερικανικών αεροσκαφών.

ΣΤΙΣ ΦΙΛΙΠΠΙΝΕΣ ( 1944) ΣΤΟΝ ΑΕΡΑ Αποψη Mitsubishi Ki-2111b του 14ου Συντάγματος Βομβαρδιστικών στις Φιλιππίνες.

01 Φ ΙΛΙΠΠΙΝΕΣ ΗΤΑΝ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΡΩΤΕΣ ΙΑΠ Ω Ν ΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΣΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ Β 'Π Π . ΤΟ 1944 ΤΟ ΣΥΜΠΛΕΓΜΑ ΤΩΝ Ν Η ΣΙΩ Ν ΜΕΤΑΤΡΑΠΗΚΕ ΑΠΟ ΒΑΣΗ ΣΤΑ Μ ΕΤΟΠΙΣΘΕΝ ΣΕ ΣΚΛΗΡΟ ΠΕΔΙΟ ΜΑΧΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥΣ 01 ΙΑΠΩ ΝΕΣ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΑΝ ΜΕΓΑΛΟ Α ΡΙΘ Μ Ο ΑΕΡΟΣΚΑΦΩΝ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΠΟΥ ΠΟ ΛΕΜ ΗΣΑΝ Μ ΑΖΙ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ. ΣΤΙΣ ΣΚΛΗΡΕΣ ΑΕΡΟΜ ΑΧΙΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟ ΔΟ Υ ΣΕΠΤΕΜ ΒΡΙΟ Υ 1944 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1945 01 ΙΑΠΩ ΝΕΣ ΠΟ ΛΕΜ ΗΣΑΝ ΜΕ ΠΕΙΣΜ Α ΚΑΙ ΑΥΤΟΘΥΣΙΑ, ΑΛΛΑ Η ΑΜ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Η ΥΠΕΡΟΧΗ ΗΤΑΝ ΣΥΝΤΡΙΠΤΙΚΗ ΤΟΣΟ ΣΕ ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ

Γ ΙΑ Ν Ν Η Σ Β Α Ρ ΣΑ Μ Η Σ

Η αρχή του τέλους για έναν Ιάπωνα πιλότο Zero. Απογειώνεται κάτω από τις επευφημίες του προσωπικού για μια αποστολή αυτοκτονίας με μια βόμβα στον κεντρικό φορέα της ατράκτου.

ναγνωριστικά υδροπλάνα Η6Κ και Η8Κ αo 1944 ήταν ένα δύσκολο έτος για τις ποτελούσαν εύκολο στόχο για τα αμερικα­ ιαπωνικές δυνάμεις, που συντρίβο­ νταν από την ασφυκτική αμερικανική υπε­νικά αεροσκάφη. Τα μαχητικά που χρησιμοποιήθηκαν σε αναγνωριστικές αποστο­ ροχή. Στο θέατρο επιχειρήσεων του κε­ λές των Ιαπώνων είχαν περισσότερες πι­ ντρικού Ειρηνικού οι Αμερικανοί είχαν επι­ θανότητες επιβίωσης, αλλά μικρότερη εμ­ φέρει συντριπτικά πλήγματα. Η κατάληψη των νησιών Σαϊπάν και Γκουάμ άνοιξε τον βέλεια και δυνατότητες. Την αμερικανική πλευρά απασχολούσε δρόμο για τις επιδρομές των Β-29 στην Ια­ ένα δίλημμα για τη συνέχιση των επιχειρή­ πωνία. Η κατάληψη της Νέας Γουινέας και σεων. Ο στρατηγός Μακ Αρθουρ υποστή­ των Μαριάννων νήσων κόστισαν στην ια­ ριζε ότι "...ο δρόμος για το Τόκυο περνάει πωνική πλευρά σημαντικό αριθμό πλοίων από τις Φιλιππίνες και από πουθενά αλ­ (μεταξύ αυτών και αεροπλανοφόρων) και αεροσκαφών. Μόνο τον Ιούνιο του 1944 το λού". Ο ναύαρχος Νίμιτς υποστήριζε την α­ πόβαση στη Φορμόζα: "...Η κατάληψή της Ιαπωνικό Ναυτικό έχασε 360 αεροσκάφη, θα αποκόψει την Ιαπωνία από όλα τα κατεενώ ο Ιαπωνικός Στρατός έχασε περίπου κτημένα εδάφη. Το Τόκυο θα βρίσκεται σε 900 αεροσκάφη στις σκληρές μάχες στη απόσταση τριών ωρών μόνο για τα Β-29, Νέα Γουινέα. Σημαντικές ναυτικές Βάσεις όπως η Ραμπαούλ και η Τρακ είχαν ουσιαενώ οι βομβαρδισμοί και ο ναυτικός απο­ κλεισμός θα γονατίσουν την Ιαπωνία...". Αν στικά αχρηστευθεί από τις αμερικανικές και η άποψη του Νίμιτς ήταν πιο πειστική δυνάμεις που τις είχαν παρακάμψει. υπερίσχυσε αυτή του Μακ Αρθουρ για Μετά την κατάληψη της Νέας Γουινέ­ την απελευθέρωση των φιλιππίνων. Οι δυ­ ας η ιαπωνική πλευρά θεωρούσε, όχι άδι­ νάμεις του θα κατελάμβαναν το Μιντανάο κα, ότι επόμενος στόχος των Αμερικανών και το Λέυτε, ενώ οι δυνάμεις του Νίμιτς θα ήταν οι Φιλιππίνες ή η Φορμόζα (σημε­ ρινή Ταϊβάν). Ετσι ετοίμαζαν μια σειρά σχε­ θα προχωρούσαν στην κατάληψη της Γιάπ. δίων με το ηχηρό όνομα Σο (νίκη). Το σχέ­ Μετά την κατάληψη της Λέυτε θα αποφά­ διο Σο-1 αφορούσε τις Φιλιππίνες. Οι Φι­ σιζαν, ανάλογα με τις συνθήκες, αν θα ο­ λοκλήρωναν την απελευθέρωση των Φι­ λιππίνες αποτελούνται από 7.000 νησιά, με σημαντικότερα τα Λουζόν, Λέυτε, Μινταλιππινών με την κατάληψη της Λουσόν ή νάο, Σαμάρ, Κεμπού, Μιντόρο, Νέγκρος θα επιτίθεντο στη Φορμόζα. Η ενίσχυση των Φιλιππινών από τους και Πανάυ όπου υπήρχαν σημαντικές Ιάπωνες άρχισε από τον Ιούλιο του 1944 στρατιωτικές εγκαταστάσεις. και αυτό ήταν το πρώτο πεδίο επιχειρήσε­ Εγκατεστημένοι στις Φιλιππίνες οι Α­ μερικανοί θα μπορούσαν να διαταράξουν ων όπου οι αεροπορικές δυνάμεις του τη διακίνηση στρατηγικών υλικών (πετρε­ Στρατού και του Ναυτικού θα πολεμούσαν μαζί. Τα πρώτα μαχητικά του Ιαπωνικού λαίου, κασσίτερου, καουτσούκ) από τη Μαλαισία και τη Β όρνεο προς τη μητροποΣτρατού που έφθασαν στην περιοχή ήταν λιτική Ιαπωνία, πράγμα απαράδεκτο για τα Kawasaki Ki-61 Hien του 17ου Συντάγ­ ματος (sentai). Τα αεροσκάφη αυτά ήταν την τελευταία. Από τον Ιούλιο του 1944 άρχισε η ενί­ από τις τελευταίες εκδόσεις με πτερυγικά σχυση των απειλούμενων περιοχών. Οι ια­ πυροβόλα των 20 mm. Την ίδια περίοδο έ­ πωνικές κινήσεις απογύμνωσαν ουσιαστι­ φθασαν για την υπεράσπιση της Μανίλα κά τα θέατρα επιχειρήσεων στη Βιρμανία τα περίφημα Nakajima Ki-84-1a Hayate του και στην Κίνα. Ενα από τα σημαντικότερα 21ου Συντάγματος. Η μονάδα αναπτύχθη­ μειονεκτήματα των ιαπωνικών δυνάμεων κε στη Λουζόν. Με οπλισμό δύο πυροβό­ ήταν η έλλειψη στοιχείων για τις κινήσεις λων των 20 mm και δύο πολυβόλων των του Αμερικανικού Ναυτικού. Τα μεγάλα α­ 12,7 mm το Hayate ήταν η καθυστερημένη

T

ßQ ■■

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Κοντινή άποψη ενός κατεστραμμένου αναχαιτιστικού Κί-45 στο αεροδρόμιο Κλαρκ, μετά την κατάληψή του από τους Αμερικανούς.

ιαπωνική απάντηση στα Mustang και Hellcat. Η δύναμη των βομβαρδιστικών του Στρατού αποτελείτο από τη 12η Ταξιαρχία, με τρία συντάγματα με Nakajima Κί-49 και ένα με Ki-21-11b. Από την πλευρά του Ιαπωνικού Ναυτι­ κού έφθασε πρώτη στην περιοχή η 201 Ναυτική Αεροπορική Ομάδα (KOkutai), με έναν συνδυασμό παλαιών και νεώτερων εκδόσεων του Zero. Η δύναμη των βομ­ βαρδιστικών αποτελείτο αρχικά από δύο ομάδες με Mitsubishi G4M2, που επιχειρού­ σαν κυρίως τη νύκτα. Η τακτική των βομ­ βαρδιστικών προέβλεπε την πραγματο­ ποίηση επιδρομών σε μικρούς αριθμούς. Το επικεφαλής αεροσκάφος του σχηματι­ σμού ήταν εφοδιασμένο με ραντάρ και στο τελικό στάδιο πραγματοποιούσε ρίψη φωτοβολίδων για τα αεροσκάφη με τορπίλλες που ακολουθούσαν. Η αμερικανική δύναμη για τις Φιλιππί­ νες ήταν η Task Force 38, που χωριζόταν σε τέσσερις ομάδες και διέθετε 14 αεροπλα­ νοφόρα, έξι θωρηκτά, 13 καταδρομικά και 58 αντιτορπιλλικά. Η κύρια δύναμη κρού­ σης ήταν τα περίπου 1.100 αεροσκάφη, κυ­ ρίως F6F Hellcat, TBM /TBF Avenger και Curtiss SB 2 C Helldiver. Οι αμερικανικές επιχειρήσεις άρχισαν στις 2 Σεπτεμβρίου, όταν αεροσκάφη της USA A F επιχειρώντας από τη Μοροτάι, ένα νησί-βάση ανάμεσα στις Φιλιππίνες και στη δυτική Νέα Γουινέα, πραγματοποίησαν επι­ δρομή στο Νταβάο συναντώντας μικρή αε­ ροπορική αντίσταση. Τη νύκτα της 2ης Σε­ πτεμβρίου "νυκτερινά" μαχητικά Nakajima J1N Gekko της 153 Σμηναρχίας (KOkutai) κατέρριψαν ένα Β-24. Λίγες ημέρες αργότε­ ρα οι Αμερικανοί πήραν εκδίκηση. Τα Gekko συνάντησαν μια ομάδα Hellcat κατα τη διάρκεια πρωινής αποστολής και τρία χάθηκαν μέσα σε φλόγες.

V

'

Δραματική άποψη ενός Α6Μ2 της 201 Σμηναρχίας καθώς προσεγγίζει ένα ελαφρύ αμερικανικό αεροπλανοφόρο. Οι Φιλιππίνες ήταν το πρώτο πεδίο δράσης των καμικάζε. Κατά την περίοδο 6-8 Σεπτεμβρίου 1944 η αμερικανική δύναμη αεροπλανοφό­ ρων κτύπησε στα νησιά Καρολίνες σε μια προσπάθεια απομόνωσης των Φιλιππινών από άλλες βάσεις στην ευρύτερη περιοχή. Η αντίσταση που συνάντησαν ήταν ελάχι­ στη και η δύναμη του ναυάρχου Χώλσυ προχώρησε σε μια σειρά αεροπορικών επι­ δρομών στις βάσεις στο νότιο τμήμα της χώρας. Στις 9 Σεπτεμβρίου τα ναυτικά αε­ ροσκάφη προσέβαλαν μια μεγάλη βάση υ­ δροπλάνων στο νότιο Καγκαγιάν, βάσεις στο νησί Μιντανάο και γενικότερα σε ση­ μεία όπου βρίσκονταν γνωστές βάσεις του εχθρού. Στις 12 Σεπτεμβρίου τα 47 Zero της 201 Ομάδας που είχαν απογειωθεί καταστράφηκαν από τα Hellcat της Task Force 38. Επιπλέον τα αμερικανικά αερο­ σκάφη κατέστρεψαν μεγαλύτερο αριθμό αεροσκαφών στο έδαφος στα αεροδρόμια των νησιών Σεμπού, Μιντανάο και Νέγκρος, αποδιοργανώνοντας την αεροπορι­ κή δύναμη του Ιαπωνικού Ναυτικού. Οι α­ μερικανικές επιτυχίες εξόργισαν τους Ιά­ πωνες πιλότους, αλλά αυτοί είχαν ελάχι­ στα μέσα για να καταστρέψουν τον αντί­ παλο. Η ελλιπής εκπαίδευση και οι απηρ­ χαιωμένες τακτικές της πλειοψηφίας έφθειραν τη δύναμή τους. Τότε άρχισαν και οι πρώτες φωνές από ορισμένους φα­ νατικούς: "...Δεν χρειάζεται πολλή εκπαί­ δευση για να πέσεις πάνω στο εχθρικό σκάφος...". Οι πρώτες αντιδράσεις της ια­ πωνικής ηγεσίας ήταν αρνητικές, αλλά αρ­ γότερα άλλαξαν. Μετά την έναρξη των αμερικανικών ε­ πιδρομών η Αεροπορία του Στρατού της Ιαπωνίας μετέφερε στις Φιλιππίνες έξι συ­ ντάγματα (1ο, 11ο, 22ο, 51ο, 52ο και 200ό), που ήταν εξοπλισμένα με το Hayate στη νήσο Λουζόν. Μαζί με το 21ο Σύνταγμα τα νέα συντάγματα συγκρότησαν μια ενιαία μονάδα με κύρια αποστολή την επίτευξη αεροπορικής υπεροχής. Το 22ο Σύνταγμα ήταν από τις ελάχιστες μονάδες που είχαν τιμηθεί από τον αυτοκράτορα για διακε­ κριμένη απόδοση στο πεδίο της μάχης και οι πιλότοι του έφεραν με υπερηφάνεια στα αεροσκάφη τους το αυτοκρατορικό σύμβολο, ένα χρυσάνθεμο. Με ισχυρό ο­ πλισμό και ευελιξία το Hayate ήταν τουλά­ χιστον ισάξιο των νεώτερων αμερικανικών αεροσκαφών. Δυστυχώς για τους Ιάπωνες οι άριστοι πιλότοι που είχαν σαρώσει τους συμμάχους στον Ειρηνικό είχαν χαθεί, χω­

ρίς να αναπληρωθούν ποτέ. Σε μια αμερικανική επιδρομή στις 11 Σεπτεμβρίου οι Ιάπωνες αιφνιδιάστηκαν και τα αεροσκάφη Κί-84 σε ένα προκεχωρημένο αεροδρόμιο στο Κεμπού εντοπί­ στηκαν όταν βρίσκονταν στην τελική φά­ ση προετοιμασίας της αποστολής, πλήρως εξοπλισμένα. Μόνο τέσσερα κατάφεραν να απογειωθούν και όλα καταρρίφθηκαν από τα Hellcat. Πολλά περισσότερα κατα­ στράφηκαν στο έδαφος. Οι αρχικές επιτυχίες των ΗΠΑ στο νό­ τιο τμήμα της χώρας ώθησαν σε αλλαγή των επιχειρησιακών σχεδίων τους. Μετά την καταστροφή περισσότερων από 800 α­ εροσκαφών, κυρίως στο έδαφος, και των εγκαταστάσεων υποστήριξης, αποφασίστηκε η κατάληψη της νήσου Λέυτε. Αυτή

ήταν το "κλειδί" του αρχιπελάγους των Φι­ λιππινών και η κατάληψή της θα επέτρεπε στους Αμερικανούς να επιχειρούν πιο α­ ποτελεσματικά εναντίον των βάσεων Κλαρκ και Νίκολς στη νήσο Λουζόν. Από τα τέλη Σεπτεμβρίου ως και τον Οκτώβριο η Αεροπορία του Ιαπωνικού Στρατού κατέβαλε μια τεράστια προσπά­ θεια ενίσχυσης. Ανάμεσα στις μονάδες που μετακινήθηκαν στην περιοχή ήταν το 1ο και το 11ο Σύνταγμα Μαχητικών με Κί84 και Κί-43, το 27ο Σύνταγμα Βαρέων Μα­ χητικών με τα δικινητήρια Κί-45 (για την α­ ναχαίτιση των βομβαρδιστικών), το 33ο Σύνταγμα Μαχητικών με Κί-61 και τα 51ο και 52ο Συντάγματα με Κί-84/Κί-43. Η πλειοψηφία των μονάδων αναπτύχθηκε στο α­ εροδρόμιο Κλαρκ. Οι περισσότεροι πιλόΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Τα Yokosuka D4Y είχαν σημαντική δράση στις επιχειρήσεις στις Φιλιππίνες, αναλαμβάνοντας αποστολές προσβολής των αμερικανικών πλοίων και αυτοκτονίας. Eva Ki-84-1a απογειώνεται για μια ακόμα αποστολή, μεταφέροντας μια βόμβα στη δεξιά ημιπτέρυγα και μια δεξαμενή καυσίμου στην αριστερή.

Κοντινή άποψη ενός ελαφρού βομβαρδιστικού Κί-48, κατά πάσα πιθανότητα κατά την προετοιμασία αποστολής αυτοκτονίας. Οι πιλότοι φέρουν το παραδοσιακό “χατσιμάκι", σύμβολο θάρρους των σαμουράι και των πιλότων αυτοκτονίας.

62 ■■■

τοι ήταν νέοι. 0 πυρήνας ήταν λίγοι βετε­ ράνοι, όπως ο ταγματάρχης Τοσίο Σακαγκάβα με 49 καταρρίψεις και ο ανθυπολοχαγός Ταμεγιόσι Κουρόκι με 16 καταρρίψεις. Οι αεροπορικές επιδρομές των ΗΠΑ στις βάσεις ανεφοδιασμού των αεροσκα­ φών στα διάφορα νησιά και η μικρή βιομηχανική παραγωγή είχαν ως αποτέλεσμα τον μειωμένο αριθμό ενισχύσεων. Επιπλέ­ ον αμερικανικά αεροσκάφη "καλωσόριζαν" τους Ιάπωνες καθώς βρίσκονταν στην τε ­ λική φάση προσέγγισης προς το αεροδρό­ μιο Κλαρκ με χαμηλό απόθεμα σε καύσιμα. Την ίδια περίοδο το Ιαπωνικό Ναυτικό μετέφερε περίπου 450 αεροσκάφη για την αναπλήρωση των απωλειών, κυρίως από βάσεις στη Φορμόζα. Ο κύριος όγκος τους ήταν Zero των τελευταίων εκδόσεων, υπήρχε δε και μικρός αριθμός Mitsubishi J2M3 Raiden και Kawanishi N1K1-J. To N1K1-J Shiden προερχόταν από μετατροπή ενός σχεδίου με πλωτήρες και ο οπλισμός του αποτελείτο από τέσσερα πυροβόλα των 20 mm και δύο πολυβόλα των 7,7 mm. Η 341 Σμηναρχία ήταν η πρώτη μονάδα που χρ η ­ σιμοποίησε επιχειρησιακά το Shiden, όταν έφθασε στη Λουζόν με 36 αεροσκάφη. Το Raiden σχεδιάστηκε ως αναχαιτιστικό για επιχειρήσεις από βάσεις ξηράς. Στην έ κ­ δοση M3 ο οπλισμός του αποτελείτο από τέσσερα πυροβόλα των 20 mm. Στον το­ μέα των βομβαρδιστικών η 763 Σμηναρχία αναπτύχθηκε στο Μιντανάο και στη Λ ο υ ­ ζόν με συνδυασμό G4M2 και των νέων Yokosuka Ρ1Υ1 Ginga. Στην περιοχή αναπτύ­ χθηκαν η 601 και η 603 Σμηναρχία με Α6Μ5

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Αεροσκάφη της 501 Μοίρας Βομβαρδισμού αφήνουν το φορτίο τους (βόμβες θραυσματοποίησης) πάνω από ένα μαχητικό Κί-45 (αριστερά) και ένα βομβαρδιστικό Κί-21.

και αεροσκάφη ναυτικής κρούσης Yokosuka D4Y1/2/3 Suisei και Nakajima Β6Ν2 Tenzan. Τα τελευταία είχαν σημαντική δρά­ ση εναντίον των αμερικανικών κατά τη μά­ χη στη νήσο Λέυτε και σε αποστολές αυ­ τοκτονίας. Στις 20 Οκτωβρίου 1944 αμερικανικά στρατεύματα πραγματοποίησαν απόβαση στη νήσο Λέυτε και μέσα σε δύο ημέρες είχαν καταληφθεί τα αεροδρόμια του Τακλομπάν και του Ντουλάγκ. Μεταξύ 24 και 25 Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκε η μάχη του κόλπου της Λέυτε. Το ιαπωνικό σχέδιο ήταν περίπλοκο. Μια ομάδα με τα αερο­ πλανοφόρα θα προσφερόταν ως δόλωμα για τις αμερικανικές δυνάμεις που θα απέ­ συραν τα αεροπλανοφόρα τους για να τα καταδιώξουν. Τρεις ομάδες από θωρηκτά, καταδρομικά και συνοδά αντιτορπιλλικά θα έπλεαν ανάμεσα στα μικρά νησιά και θα προσέβαλλαν τα αμερικανικά πλοία στη Λέυτε. Το ιαπωνικό σχέδιο λειτούργη­ σε σχεδόν όπως είχε προβλεφθεί. Μια ο­ μάδα με επικεφαλής τον ναύαρχο Κουρίτα κατάφερε να διαπλεύσει τον πορθμό του Σαν Μπερναρντίνο και να επιτεθεί στα ε­ λαφρά αμερικανικά αεροπλανοφόρα στη Λέυτε, ενώ ο κύριος όγκος κατεδίωκε μια άλλη αρμάδα. Η λυσσώδης αμερικανική α­ ντίσταση και η λανθασμένη εκτίμηση της κατάστασης από τον Κουρίτα έσωσαν

τους Αμερικανούς από καταστροφή. Επρόκειτο για την τελευταία μεγάλη επιχεί­ ρηση του Ιαπωνικού Ναυτικού και την αρ­ χή νέων μεθόδων επίθεσης. Στις 25 Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκε η πρώτη αποστολή αυτοκτονίας. Η δύναμη αποτελείτο από πέντε παλαιότερα Zero της 201 Σμηναρχίας με μια βόμβα των 250 kg κάτω από την άτρακτο και τέσσερα συ­ νοδά Α6Μ5 για την προστασία του σχημα­ τισμού. Επικεφαλής του σχηματισμού συ­ νοδείας ήταν ο κορυφαίος άσσος Χιρογιόσι Νισιβάζα. Ο σχηματισμός εντόπισε τα α­ μερικανικά αεροπλανοφόρα γύρω στις 10 το πρωί, κατά τη φάση του ανεφοδιασμού. Ενα αεροσκάφος έπληξε το αεροπλανο­ φόρο "St Lo", που μέσα σε μια ώρα βυθί­ στηκε. Ενα άλλο έπληξε το αεροπλανοφό­ ρο "Kitkun Bay" και ένα τρίτο το "White Plains". Τα υπόλοιπα δύο αεροσκάφη του σχηματισμού καταρρίφθηκαν. Η βύθιση ε­ νός αεροπλανοφόρου και η πρόκληση ζη­ μιών σε άλλα δύο ήταν αδύνατο να επιτευ­ χθεί από την ιαπωνική πλευρά με συμβατι­ κά μέσα και οι Ιάπωνες διοικητές ήταν εν­ θουσιασμένοι. Συνήθης τακτική στις επι­ θέσεις αυτοκτονίας ήταν η πτήση του σχηματισμού σε μικρό ύψος ώστε να απο­ φευχθεί ο εντοπισμός από τα ραντάρ. Στην τελική φάση τα αεροσκάφη εκτελούσαν άνοδο και στη συνέχεια βύθιση αντε-

στραμμένα ώστε να έχουν συνεχώς το πλοίο στο στόχαστρό τους. Αλλα επιτίθεντο από χαμηλά σε μια προσπάθεια να διασπάσουν το πυκνό αντιαεροπορικό πυρ. Το παράδειγμα του Ναυτικού ακολού­ θησαν και οι πιλότοι του Στρατού, κυρίως από τις μονάδες βομβαρδιστικών που εί­ χαν υποστεί σημαντικές απώλειες. Την περίοδο Νοεμβρίου-Δεκεμβρίου 1944 η ιαπωνική πλευρά πραγματοποίησε μια ύστατη προσπάθεια ενίσχυσης των Φι­ λιππινών με νέα αεροσκάφη. Στην περιοχή έφθασαν τρία συντάγματα με βομβαρδι­ στικά Κί-48 και μερικά Κί-49, το 18ο και το 19ο Σύνταγμα Μαχητικών με Κί-61 (για την άμυνα της Μανίλα), το 20ό Σύνταγμα Μα­ χητικών με Κί-43 και τρία συντάγματα με Κί-84 και Κί-43. Η τελευταία μονάδα από την Ιαπωνία έφθασε στις Φιλιππίνες στα τέλη Νοεμβρίου. Ηταν το 246 Σύνταγμα Μαχητικών, που αναπτύχθηκε στο αερο­ δρόμιο Νίκολς με συνδυασμό Κί-43, Κί-44 και Κί-84. Οι ενισχύσεις αυτές δυσκόλε­ ψαν σημαντικά τις αμερικανικές προσπά­ θειες επίτευξης αεροπορικής υπεροχής πάνω από τη Λουζόν. Τα αεροπλάνα των Α ­ μερικανών επιχειρούσαν μόνο από δύο αε­ ροδρόμια στη Λέυτε. Μερικές από τις σκληρότερες αερομαχίες πραγματοποιήθηκαν τον Νοέμβριο. Στο τέλος η ανωτε­ ρότητα των αεροσκαφών και των πιλότων των ΗΠΑ απέβη καταλυτική. Οι Φιλιππίνες ήταν το πεδίο δράσης των άσσων Ντικ Μπονγκ και Τόμυ Μακγκουάιρ στην προσπάθειάτους να αναδειχ θούν οι κορυφαίοι Αμερικανοί άσσοι. Την παραμονή των Χριστουγέννων του 1944 ιαπωνικά αεροσκάφη προσπάθησαν να α­ ναχαιτίσουν Β-24 τα οποία είχαν αναλάβει μια αποστολή εναντίον του αεροδρομίου Κλαρκ με τη συνοδεία Ρ-47 της 348 Σμη­ ναρχίας. Οι Αμερικανοί υποστήριξαν ότι πέτυχαν την κατάρριψη 33 αεροσκαφών χωρίς απώλειες. Σε αυτή τη φάση του πο­ λέμου η πλειοψηφία των αναχαιτιστικών του Ιαπωνικού Στρατού είχε επικεντρωθεί στην προστασία της Μανίλα. Η δύναμη αναχαιτιστικών αποτελείτο από Κί-61, Κί-43 και Κί-44. Τα περίφημα Κί-84 αντιμετώπι­ σαν πολλά προβλήματα και ο αριθμός τους είχε μειωθεί σημαντικά. Η ανάπτυξη ενός νέου σχετικά μαχητικού κάτω από συνεχείς επιδρομές του εχθρού, από βά­ σεις με κατεστραμμένη υποδομή και ελλι­ πή υποστήριξη και χωρίς να έχουν επιλυ­ θεί πλήρως τα τεχνικά προβλήματα, οδή­ γησε στην καταστροφή. Τα αεροσκάφη του Ιαπωνικού Ναυτικού εκτελούσαν απο­ στολές αυτοκτονίας ή αποστολές συνο­ δείας των καμικάζε. Η προστασία των αε­ ροδρομίων της Λουσόν είχε αφεθεί στα Zero της 221 και της 222 Σμηναρχίας, στα N1K1-J της 341 Σμηναρχίας και στα J2M3 της 332 Σμηναρχίας. Οι Ιάπωνες προσπά­ θησαν να εκδιώξουν τους Αμερικανούς από τη Λέυτε είτε στέλνοντας τα πλοία τους τη νύκτα για να βομβαρδίσουν τα αε­ ροδρόμια, είτε πραγματοποιώντας επι­ δρομές "κομάντο" με Mitsubishi Ki-57 που

προσγειώνονταν σε ημικατεστραμμένους διαδρόμους. Παρά τις ιαπωνικές προσπά­ θειες οι Αμερικανοί είχαν εδραιωθεί στη Λέυτε. Στις 25 Δεκεμβρίου Ρ-38 συνόδευαν Β24 σε μια επιδρομή στο αεροδρόμιο του Μαμπαλακάτ, βάση του Ιαπωνικού Ναυτι­ κού και κέντρο των αποστολών καμικάζε από τη νήσο Λουζόν. Τα αμερικανικά αερο­ σκάφη συνάντησαν λυσσώδη αντίσταση σε μια από τις μεγαλύτερες αερομαχίες της περιόδου, όμως στο τέλος επεκράτησαν. Τα Ρ-38 του συνταγματάρχη Τσαρλς Μακντόναλντ είχαν καταρρίψει 28 ιαπωνι­ κά με απώλειες δύο Ρ-38, ενώ μόνο μερικά Β-24 είχαν υποστεί ζημιές. Στις 7 Ιανουαρίου 1945 ο Μακγκουάιρ και ένας ακόμα πιλότος χάθηκαν σε μια α­ ερομαχία πάνω από τα νησιά Νέγκρος. Δύο ζεύγη Ρ-38 της 475 Σμηναρχίας εντό­ πισαν ένα μοναχικό Κί-43 σε αναγνωριστι­ κή αποστολή. Ο Ιάπωνας πιλότος αντί να α­ πομακρυνθεί πραγματοποίησε επίθεση κατά του αμερικανικού σχηματισμού. Ο Μακγκουάιρ δεν διέταξε την απόρριψη των εξωτερικών δεξαμενών καυσίμου, σε μια προσπάθεια παράτασης της δράσης του σχηματισμού ώστε να καταρρίψει ια­ πωνικά αεροσκάφη και να ξεπεράσει τον Ντικ Μπονγκ. Εμπλεκόμενος σε αερομα­ χία σε χαμηλό ύψος και καθώς προσπα­ θούσε να διώξει τον Ιάπωνα πιλότο από την ουρά ενός Ρ-38 το αεροσκάφος του υπέστη απώλεια στήριξης και συνετρίβη. Το μοναχικό Κί-43 διέφυγε. Ο λοχίας Μιζονόρι Φουκούντα με ένα Ki-84-1a του 71ου Συ­ ντάγματος είδε την αερομαχία και έσπευσε προς βοήθεια του συντρόφου του. Μ έ­ σα σε δευτερόλεπτα ένα ακόμα Ρ-38 έπε­ σε φλεγόμενο και τα υπόλοιπα δύο αερο­ σκάφη επέστρεψαν στη βάση τους, προ­ σπαθώντας να εξηγήσουν την απώλεια δύο βετεράνων πιλότων που επιτέθηκαν σε ένα μοναχικό αεροσκάφος με πλεονέ­ κτημα ύψους και ταχύτητας. Η μεμονωμέ­ νη αυτή επιτυχία των Ιαπώνων ήταν ουσια­ στικά ασήμαντη για τις επιχειρήσεις. Στις 9 Ιανουαρίου 1945 οι αμερικανικές δυνάμεις αποβιβάστηκαν στη νήσο Λ ου­ ζόν στον κόλπο του Λινγκαγιέν. Οι ιαπωνι­ κές επιδρομές αυτοκτονίας πολλαπλασιάστηκαν. Στις αρχές Ιανουαρίου 1945 βυθί-

Σε έναν κόλπο στο νησί Μιντανάο αμερικανικά αεροσκάφη της 5ης Αεροπορικής Δύναμης πολυβολούν ένα αναγνωριστικό υδροπλάνο Aichi Ε16Α Paul".

στηκε το αεροπλανοφόρο 'Ommaney· και στις επόμενες ημέρες ακόμα τρία τέτοια πλοία υπέστησαν ζημιές. Οι αποστολές κα­ μικάζε περιορίστηκαν τελικά όχι από έλ­ λειψη εθελοντών, αλλά από έλλειψη αερο­ σκαφών. Οι αεροπορικές επιχειρήσεις στην πε­ ριοχή διήρκεσαν από τον Σεπτέμβριο του 1944 ως τον Ιανουάριο του 1945 και οι απώ­ λειες για τους Ιάπωνες ήταν τεράστιες. Στις 4 Μαρτίου 1945, μετά από 173ημέρες στη νήσο Λουζόν, οι αμερικανικές δυνά­ μεις κατέλαβαν τη Μανίλα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Anson McCullough: BOMBER S REVENGE. "Wings", April 1998. (2) Ρεημόν Καρτιέ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος, 1965. (3) Λίντελ Χαρτ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, έκδοση 7ου ΕΓ/ΓΕΣ, Αθήνα, 1991. (4) Mark Huggins: SETTING SUN. "Air Enthusiast", May/June 1999. (5) Daniel J. March: THE AEROSPACE ENCYCLOPEDIA OF AIR WARFARE. Vol 1. 1911-1945, Aerospace Publishing Ltd. 1997. (6) H. Sakaida: JAPANESE ARMY AIR FORCE ACES, 1937-45, Osprey, London. 1997. (7) H. Sakaida: IMPERIAL JAPANESE NAVY ACES 1937-45, Osprey Publications Ltd. London, 1998. (8) Bill Gunston: THE ILLUSTRATED DIRECTORY OF FIGHTING AIRCRAFT OF WORLD WAR II, Prentice Hall Press. 1988.

ß j mm

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Θυρεός διακοσμημένος με τα χρώματα του Μανφρέδου της Σικελίας: μαύρος αετός σε λευκό (ασημί) πλαίσιο. Ο άτυχος Μανφρέδος ήταν νόθος γιος του διαβόητου αραβόψιλου Γερμανού αυτοκρότορα Φρειδερίκου Χόχενστάουψεν. ο οποίος πέτυχε το 1228-29 μέσω της διπλωματικής οδού να απελευθερώσει τους Αγίους Τόπους από τους Αραβες και να αποστρατιωτικοποιήσει τα Ιεροσόλυμα.

Θυρεός της Αραγωνίας (Ισπανία) με κάθετες κόκκινες και κίτρινες ρίγες. Οταν ο ινφάντης Πέτρος Γ 1 της Αραγωνίας κατάφερε να απελευθερώσει τη Σικελία από τις γαλλικές δυνάμεις ενσωμάτωσε τον γερμανικό σικελικό αετό στα εμβλήματα της Αραγωνίας, μεταβιβάζοντας έτσι τα κληρονομικά δικαιώματα του ισπανικού Οίκου επί του σικελικού βασιλείου.

Θυρεός διακοσμημένος με κίτρινους (χρυσούς) κρινανθούς σε κυανό πλαίσιο. Οι κρινανθοί θεωρούντο θεόσταλτο σύμβολο που αναπαριστούσε την Αγία Τριάδα και αποτελούσαν τα εραλδικά σύμβολα της βασιλικής οικογένειας της Γαλλίας.

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΧΑΡΑΤΣΗΣ

Ο ΠΑΝΙΣΧΥΡΟΣ ΚΑΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΑΝΖΟ Υ (ΑΝΔΕΓΑΥΙΚΟΣ) ΥΠΗΡΞΕ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΛΕΟΝ ΑΜ Φ ΙΛΕΓΟ Μ ΕΝΕΣ ΚΑΙ ΕΞΕΧΟΥΣΕΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΤΟΥ ΤΑΡΑΓΜΕΝΟΥ 13ου ΑΙΩΝΑ. ΘΕΩΡΗΘΗΚΕ ΗΡΩΑΣ ΚΑΙ ΑΞΕΠΕΡΑΣΤΟΣ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΟΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΓΑΛΛΟΥΣ, ΕΝΩ ΔΙΕΤΕΛΕΣΕ ΚΑΙ ΗΓΕΜ Ο ΝΑΣ ΤΟΥ ΔΙΠ ΛΟ Υ ΒΑΣΙΛΕΙΟ Υ ΤΗΣ ΝΑΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΙΚΕΛΙΑΣ ΚΑΙ ΗΓΕΜ Ο ΝΑΣ ΤΩΝ ΑΛΒΑΝ Ω Ν . ΥΠΗΡΞΕ ΠΡΟΣΤΑΤΗΣ ΚΑΙ ΣΥΜ ΜΑΧΟΣ ΤΟΥ ΒΑΤΙΚΑΝΟΥ ΚΑΤΑ ΤΙΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΑΥΤΟΥ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΝΤΙ-ΠΑΠΙΚΟ ΥΣ ΠΡΙΓΚΗΠΕΣ ΤΗΣ ΓΕΡΜ ΑΝΙΑΣ, ΕΠΙ ΚΥΡΙΑΡΧΟΣ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦ ΗΜΩΝ ΙΠΠΟΤΩΝ ΤΗΣ ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ ΑΧΑΙΑΣ, ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩ Ν ΤΟΥ ΔΕΣΠΟΤΑΤΟΥ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΩΝ ΤΗΣ ΤΥΝΗΣΙΑΣ. ΜΕΓΑΛΟΣ ΕΧΘΡΟΣ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟ ΛΟ ΓΩΝ Ο ΚΑΡΟΛΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΗΚΕ ΩΣ Η ΚΥΡΙΟΤΕΡΗ ΦΡΑΓΚΙΚΗ ΑΠΕΙΛΗ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΑΝΑ ΓΕ Ν Ν Η Μ Ε Ν Η Σ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟ -ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ Υ ΒΑΣΙΛΕΙΟ Υ ΤΗΣ ΝΙΚΑΙΑΣ. ΤΗ ΔΕΥΤΕΡΑ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ ΤΟΥ 1282 Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΩΝ ΥΠΟΔΟΥΛΩΝ ΣΙΚΕΛΩ Ν ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΚΑΤΑΠΙΕΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΛΑΖΟ ΝΙΚΩ Ν ΓΑΛΛΟ-ΦΡΑΓΚΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜ ΕΩΝ ΚΑΤΟΧΗΣ ΔΙΕΛΥΣΕ ΤΑ ΦΙΛΟΔΟΞΑ ΟΝΕΙΡΑ ΤΟΥ ΓΙΑ ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΕΥΜ ΕΝΗ ΔΥΤΙΚΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ΚΑΤΑ ΤΩΝ «ΣΧΙΣΜΑΤΙΚΩΝ» ΕΛΛΗΝΩΝ. ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Απεικόνιση (διόραμα) του Κάρολου Ανζού και της συνοδείας του κατά την εκστρατεία της 7ης Σταυροφορίας (Warlord, κλίμακα 54 mm, δημιουργοί: Γκυ Μπιμπεράν & Ν. Μπρεφόρτ, περιοδικό Figurine τ.42, Οκτώβριος-Νοέμβριος 2001).

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΟΛΟΥ ΤΟΥ ΑΝΖΟΥ

65

1265-1282 Η ΦΡΑΓΚΙΚΗ ΑΠΕΙΛΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Κατά το δεύτερο μισό του 13ου αιώνα ο αεσαιωνικός ελληνισμός είχε ξεπεράσει με Ε~τυχία τις στρατιωτικές αποτυχίες των _ ;οηγούμενων αιώνων πετυχαίνοντας να α.αδειχθεί σε σημαντική στρατιωτικο-πολιτική δύναμη της Μεσογείου. Η άλωση της Κων­ σταντινούπολης το 1204 από τους Φράγκους .τπότες (6λ. "ΣΙ", τ. 38) λειτούργησε καταλυ­ τικά στην ενίσχυση ενός ρεύματος διασπα­ στικών τάσεων και ανεξαρτητοποιήσεων που είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία πολυά­ ριθμων μικρότερων ελληνικών, τουρκικών, σλαβικών και λατινικών ηγεμονιών οι οποίες εξαπλώνονταν από τα ορεινά εδάφη του Πό­ ντου και της Τραπεζούντας ως τα σμαραγδέ­ νια Επτάνησα και από τα εδάφη του Δούναβη ως την Κρήτη και την Κύπρο. Ξεχωριστή αίγλη ανάμεσα στα διάσπαρτα βασίλεια κατείχε το ελληνικό βασίλειο της Νίκαιας, που υπερτερούσε στρατιωτικά, διοι­ κητικά και οικονομικά και στο οποίο είχε καταφύγει από το 1204 σημαντική μερίδα κλή­ ρου, αριστοκρατών και απλών πολιτών της νικημένης αυτοκρατορίας. Το βασίλειο διοι­ κούσε η αριστοκρατική δυναστεία των Λασκαρίδων, η οποία όμως το 1258 είχε αντικατασταθεί με σφετεριστικό και ιδιαίτερα προ­ κλητικό τρόπο (τύφλωση του ανήλικου δια­ δόχου Ιωάννη Λάσκαρη) από τη δυναστεία των Παλαιολόγων, ιδρυτής της οποίας ήταν ο Μιχαήλ Η1Παλαιολόγος (βλ. "ΣΙ" τ. 32). Ο Μιχαήλ, αν και ηγεμόνας προικισμένος με οξυδέρκεια και ιδιαίτερα ανεπτυγμένη πολιτική αντίληψη, συχνά προβλημάτισε αρ­ νητικά τους υπηκόους του σε θέματα ηθικής και θρησκευτικής πολιτικής. Κυριότερο μέλημά του ήταν η επανασύσταση μιας ενιαίας και ισχυρής ελληνικής αυτοκρατορίας η ο­ ποία θα ανακαταλάμβανε τα νησιά του Αιγαί­ ου, που στην πλειοψηφία τους μετά την άλω­ ση είχαν παραχωρηθεί στους Βενετούς άρ­ χοντες, τα εδάφη βόρεια της Θεσσαλονίκης, τα οποία είχαν κατακλυσθεί από ορδές Βουλγάρων και Κουμάνων, καθώς και τα ε­ δάφη της Στερεάς και της Πελοποννήσου, που βρίσκονταν υπό φραγκική (γαλλική) κα­ τοχή. Η πρώτη μεγάλη στρατιωτική επιτυχία του Μιχαήλ σημειώθηκε το έτος 1259 στην περίφημη μάχη της Πελαγονίας (βλ. "ΣΙ", τ. 52 ), όταν τα ελληνικά στρατεύματα της Νίκαιας κατατρόπωσαν τον πανίσχυρο συνασπισμό των Σικελών υπό τον Μανφρέδο, των Φρά­ γκων της Αχαϊας υπό τον πρίγκηπα Γουλιέλμο Βιλλαρδουίνο και των Βυζαντινών της Η­ πείρου υπό τον δεσπότη Μιχαήλ Β 1. Οι της Νίκαιας συνέλαβαν στο πεδίο της μάχης τον Βιλλαρδουίνο, ο οποίος παρέμεινε όμηρός τους επί τρία χρόνια. Το 1262 ο τελευταίος, για να εξαγοράσει την ελευθερία του, παρα­ χώρησε στον Μιχαήλ τα σημαντικότερα φρα­ γκικά κάστρα της νότιας Πελοποννήσου (Μά­ νη, Μονεμβασία, Μυστράς, Γεράκι), τα οποία εν καιρώ αποτέλεσαν τον ζωτικό προμαχώνα για την αναβίωση της βυζαντινής επιρροής στη νότια Ελλάδα (βλ. "ΣΙ", τ. 62). Μετά τη μά­ χη της Πελαγονίας το ανταγωνιστικό δεσπο­ τάτο της Ηπείρου περιορίστηκε σε δευτερεύοντα ρόλο αφήνοντας την πρωτοκαθε­ ~: -~<Ω ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

δρία στους Ελληνες της Νίκαιας. Η στρατιωτική φήμη του Μιχαήλ κορυφώθηκε στις 25-26 Ιουλίου 1261. Τότε ένα μι­ κρό απόσπασμα 800 «Βιθυνών» (Κουμάνων) του στρατού της Νίκαιας, υπό τις διαταγές του καίσαρα Αλέξιου Στρατηγόπουλου, κα­ τόρθωσε να εισχωρήσει αθέατο στο εσωτε­ ρικό της Πόλης και να εξουδετερώσει εύκο­ λα την ολιγάριθμη φραγκική φρουρά ανα­ γκάζοντας τον Λατίνο αυτοκράτορα Βαλδουίνο Β' σε άτακτη φυγή. Στην αναπάντεχη ανα­ κατάληψη της Κωνσταντινούπολης συνέβα­ λαν ανέλπιστα και χωρίς να έχει σχεδιαστεί κάποια επιχείρηση ομάδες θεληματάριων (α­ γρότες που ζούσαν στα περίχωρα της Κων­ σταντινούπολης). Η νέα στρατιωτική επιτυ­ χία εδραίωσε το κύρος του Μιχαήλ Παλαιολόγου στον ελλαδικό χώρο, όμως παράλληλα προκάλεσε μια σειρά αλυσιδωτών αντιδρά­ σεων από την πλευρά της καθολικής Δύσης, η οποία δεν μπορούσε να αποδεχθεί την επανάκαμψη των ορθόδοξων Ελλήνων. Κατά την χρονική περίοδο που στον ελ­ λαδικό χώρο μεσουρανούσε το άστρο του Μιχαήλ Παλαιολόγου, στη λατινική Ευρώπη κυριαρχούσε η ισχυρή προσωπικότητα του Καρόλου του Ανδεγαυικού (Ανζού). Ο Κάρο­ λος, δούκας του Ανζού και της Προβηγκίας (περιοχή στη νότια Γαλλία), ήταν ένας από τους ισχυρότερους πολέμαρχους της Δύσης, βετεράνος των σταυροφορικών εκστρατειών και αδελφός του πανίσχυρου Λουδοβίκου Θ1 του Αγίου βασιλέα της Γαλλίας. Εχοντας πο­ λεμήσει στο πλευρό του Λουδοβίκου (12491250) σε σταυροφορίες κατά των Σαρακηνών και αργότερα κατά των Μαμελούκων της Αιγύπτου, είχε αντιληφθεί έγκαιρα τη ματαιό­ τητα του αγώνα εναντίων των πανίσχυρων μουσουλμανικών βασιλείων της ανατολικής Μεσογείου (Συρία, Λίβανος, Αίγυπτος). Οι στρατιωτικές φιλοδοξίες του εστιάζονταν στον ελλαδικό χώρο και ήταν άμεσα συνυφασμένες με την κατάκτηση της ελληνικής αυ­ τοκρατορίας. Τον 13ο αιώνα τα λιμάνια της Σικελίας και της νότιας Ιταλίας αποτελούσαν τα κυριότερα κέντρα ανεφοδιασμού των φραγκικών στρατιών που μάχονταν στην Ελλάδα, στη Συρία και στον Λίβανο. Τη νόμιμη κατοχή του στέμματος του βασιλείου της Σικελίας είχε ο ανήλικος εγγονός του Γερμανού αυτοκράτο­ ρα Φρειδερίκου Β' Χόχενστάουφεν, ο πρίγκηπας Κονραδίνος (Conradin), τον οποίο εκ­ προσωπούσε εκτελώντας χρέη αντιβασιλέα (1254-1265) ο θείος του Μανφρέδος (νόθος γιος του αυτοκράτορα Φρειδερίκου). Μέσα από μία σειρά συμβολαίων και συνοικεσίων μεταξύ των σπουδαιότερων φραγκικών ηγε­ μονιών της ανατολικής Μεσογείου ο ηγεμό­ νας του βασιλείου της Σικελίας κατείχε ταυ­ τόχρονα τα πρωτεία στο δικαίωμα διαδοχής στο θρυλικό σταυροφορικό βασίλειο της Ιε­ ρουσαλήμ, ο βασιλιάς του οποίου θεωρείτο επικυρίαρχος όλων των φραγκικών επαρχιών της ευρύτερης περιοχής (Κύπρος, Τρίπολη, Τύρος, Πελοπόννησος, νησιά Αιγαίου, λατινι­ κή αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης). Ο Κάρολος εκμεταλλεύθηκε με δεξιοτεχνία τη χρόνια διαμάχη για επικράτηση στην

ιταλική χερσόνησο μεταξύ των Γουέλφων (δημοκρατικό κόμμα) υποστηρικτών του Βα­ τικανού και των Γιβελλίνων (αριστοκρατικό κόμμα) υποστηρικτών της αυτοκρατορικής δυναστείας των Χόχενστάουφεν. Δέχθηκε πρόθυμα να ενισχύσει τις δυνάμεις του πάπα Ουρβανού Δ' εναντίον του «σφετεριστή» α­ ντιβασιλέα Μανφρέδου, έτσι ώστε οι γερμα­ νικοί θύλακες επιρροής να εξαφανιστούν από τη νότια Ιταλία. Ως αντάλλαγμα για τις στρατιωτικές του υπηρεσίες ο πάπας υποσχέθηκε να τον αναγνωρίσει ως νόμιμο βασι­ λιά του διπλού βασιλείου της Νάπολης και της Σικελίας και να τον ενισχύσει οικονομικά για τη δημιουργία και τη συντήρηση ενός α­ ξιόμαχου γαλλικού μισθοφορικού στρατού. Το έτος 1264 στην Αγία Εδρα αναρριχήθηκε ο πάπας Κλήμης Δ 1, γαλλικής, καταγω­ γής, ο οποίος ανακήρυξε ως σταυροφορία τον αγώνα κατά των γερμανόφιλων Γιβελλί­ νων. Τον Μάιο της επόμενης χρονιάς, με δε­ δομένη την εύνοια του πάπα, ο Κάρολος α­ ποβιβάστηκε στη Ρώμη συνοδευόμενος από χίλιους περίπου επίλεκτους ιππότες της προσωπικής του φρουράς. Ο κύριος όγκος του πολυάριθμου γαλλικού στρατού συγκε­ ντρώθηκε αρχικά στη Λυών και το φθινόπω­ ρο του ίδιου έτους εισέβαλε στην Ιταλία από τον Βορρά διασχίζοντας τις Αλπεις, υπό την ηγεσία του κοντόσταυλου (constable) της Γαλλίας Ζυλ Λε Μπρούν (Giles le Brun) και του διαδόχου της κομητείας της Φλάνδρας Ρο­ βέρτου (Robert), με προορισμό την κοιλάδα του Τίβερη.

01 ΑΝΤΙΠ Α ΛΟ Ι ΣΤΡΑΤΟΙΜ ΑΧΗ ΤΟΥ ΜΠΕΝΕΒΕΝΤΟ Ο δούκας του Ανζού με τον παπικό χρυ­ σό συγκέντρωσε έναν μισθοφορικό στρατό που είχε ομοιογενή σύνθεση και αριθμούσε, κατά τα πρότυπα των φεουδαρχικών στρα­ τών της περιόδου, 7.000-10.000 άνδρες. Η πλειοψηφία του στρατεύματος ήταν Γάλλοι και Φλαμανδοί στρατιώτες οργανωμένοι σε λόχους απαρτιζόμενους κυρίως από πεζούς και έφιππους βαλλιστροφόρους τοξότες (crossbowmen) και πεζούς λογχοφόρους (spearmen). Οι άνδρες του πεζικού συνιστούσαν κυρίως στρατεύματα παρενόχλησης και προφυλακής και ήταν συνήθως εξοπλισμέ­ νοι με ανθεκτικά καπιτονέ υφάσματα (gambeson) και σιδερένιους αλυσιδωτούς θώρακες (chainmails). Οι μονάδες κρούσης αποτελούντο από συντάγματα (batailles) ιππι­ κού που διαιρούντο σε μικρότερες ίλες (conrois). Αυτές στελεχώνονταν από ιππότες (men at arms/knights) και ελαφρύτερα θωρακι­ σμένους έφιππους σεργέντους (mounted sergeants) που κατά τις επελάσεις τους στη­ ρίζονταν στη χρήση της προτεταμένης λόγ­ χης για να διασπάσουν τις εχθρικές μονά­ δες. Ο εξοπλισμός των τελευταίων αποτελεί­ το από υφασμάτινους χιτώνες διακοσμημέ­ νους με εραλδικά σύμβολα, αλυσιδωτές πε­ ρικνημίδες, γάντια, μεγάλα κράνη ή πεπλα­ τυσμένα σιδερένια κράνη (chapel-de fer) και μικρές τριγωνικές ασπίδες. Επικουρικά στον γαλλικό στρατό συμμετείχαν τμήματα πολι­

Θυρεοί και εμβλήματα της γαλλικής δυναστείας και των κυριότερων εκπροσώπων της.

τοφυλακής (militia) και άτακτων πεζών/χωρι­ κών (bidets/ribauds) ελαφριά οπλισμένων κυ­ ρίως με βαλλίστρες, στιλέτα, δόρατα και λογχοδρέπανα - χωρίς ασπίδες. Αυτοί εμπλέκο­ νταν κυρίως στα τελικά στάδια των μαχών της περιόδου με στόχο να προστατεύουν το ιππικό και να εξοντώνουν ή να ακινητοποιούν όσους αντίπαλους ιππείς έπεφταν από τα άλογά τους. Η σύνθεση του γερμανικού στρατού πα­ ρουσίαζε μεγαλύτερη ποικιλία και ανομοιο­ γένεια ως προς τις εθνικότητες. Το βαρύ πε­ ζικό απαρτιζόταν κυρίως από Ευρωπαίους στρατιώτες, ενώ τα ελαφρά σώματα πεζικού και ιππικού αποτελούντο από πολυάριθμους Σαρακηνούς τοξότες. Την αφρόκρεμα του γερμανο-σικελικού στρατεύματος συνιστούσαν 1.200 έφιπποι Γερμανοί ιππότες που ήταν εξοπλισμένοι με αλυσιδωτούς θώρακες και συμπληρωματική επένδυση από μεταλλικές πλάκες (coat of plates) η οποία τους καθιστού­ σε σχεδόν άτρωτους. Κραδαίνοντας σφύρες, μακριές σπάθες, τσεκούρια και κεφαλοθραύστες οι Γερμανοί προέλαυναν αργά σε πυκνή διάταξη σχηματίζοντας τεράστιες σι­ δερένιες σφήνες που παρέσυραν κάθε ε­ χθρική αντίσταση στο πέρασμά τους. Στη διάθεση του Μανφρέδου βρίσκονταν επίσης 1.000 έφιπποι πολεμιστές από τα εδάφη της βόρειας Ιταλίας (Λομβαρδία και Τοσκάνη), ενώ στην ετερόκλητη συμμαχία του είχε προσχωρήσει η πλειοψηφία των βαρώνων της νότιας Ιταλίας και της Σικελίας που είχαν ταχθεί εναντίον της γαλλο-παπικής συμμα-

χίας. Οι Ιταλοί φεουδάρχες άλλαζαν συχνά στρατόπεδα και συμμάχους, γεγονός που τους καθιστούσε ύποπτους για διασπαστι­ κές τάσεις και προδοτική συμπεριφορά. Οι πρώτες αψιμαχίες ξεκίνησαν στις 9 Φεβρουάριου 1266, όταν ο γαλλικός στρατός προελαύνοντας προς τη Νάπολη εξολόθρευσε μετά από σφοδρές συμπλοκές τις προκεχωρημένες γερμανικές περιπόλους στην πε­ ριοχή του Σεν Ζερμαίν (San Germano) που εί­ χαν ως σκοπό την ανίχνευση και την αξιολό­ γηση των γαλλικών δυνάμεων. Το αρχικό σχέ­ διο του Καρόλου βασιζόταν σε μια γοργή προέλαση προς Νότο με αντικειμενικό σκο­ πό την εκκαθάριση του οδικού άξονα ΡώμηςΝάπολης και την κατάληψη της τελευταίας. Η έγκαιρη, όμως, αμυντική ανάπτυξη των γερμανο-σικελικών δυνάμεων στην κοιλάδα της Κάπουα (Capua) και η ισχυρή οχύρωσή τους πίσω από τις όχθες και τη γέφυρα του ποταμού Βολτούρνο (Volturno) αφαίρεσαν το τακτικό πλεονέκτημα από τον γαλλικό στρα­ τό, που δεν επιχείρησε μετωπική σύγκρουση με τις δυνάμεις του Μανφρέδου. Η στρατιω­ τική οξυδέρκεια του Καρόλου γρήγορα συνέλαβε και έθεσε σε εφαρμογή ένα εναλ­ λακτικό σχέδιο το οποίο περιελάμβανε μια σειρά από αιφνίδιους ελιγμούς διά μέσου των δύσβατων και χιονισμένων περασμάτων της οροσειράς των Απεννίνων, έτσι ώστε να υπερκεράσει και να πλευροκοπήσει τη γερ­ μανική στρατιά στην περιοχή του Μπενεβέντο (Benevento) απειλώντας άμεσα με κατά­ ληψη τη Νάπολη και αποφεύγοντας ταυτό­

χρονα την οδυνηρή διάβαση του ποταμού Βολτούρνο. Το τολμηρό εγχείρημα του Καρόλου συ­ νάντησε εξαρχής σημαντικές δυσκολίες στην υλοποίησή του. Τα χιονισμένα μονοπά­ τια και οι άσχημες καιρικές συνθήκες δημι­ ούργησαν μεγάλα προβλήματα ανεφοδια­ σμού και ελλείψεις στην τροφοδοσία, που προκάλεσαν μια σειρά από βαρύτατες απώ­ λειες σε έμψυχο και άψυχο υλικό στη σύνθε­ ση του γαλλικού στρατού. Τελικά παρά τις καιρικές αντιξοότητες οι Γάλλοι κατόρθωσαν να διασχίσουν με επιτυχία τα κακοτράχαλα περάσματα και να αναπτύξουν τμήματα της εμπροσθοφυλακής τους στην κοιλάδα του ποταμού Καλόρε (Calore). Το εγχείρημα αποτέλεσε έναν θρίαμβο ανθρώπινης αντοχής και στρατιωτικής επιμονής, όμως η εύνοια της τύχης εξακολουθούσε να τάσσεται φα­ νερά με το μέρος του Μανφρέδου. Ενημερω­ μένος έγκαιρα από τους ανιχνευτές του για τον τακτικό ελιγμό του Καρόλου ο τελευταί­ ος αντέδρασε άμεσα αναδιπλώνοντας τις δυ­ νάμεις του κατά μήκος του ποταμού Καλόρε. οχυρώνοντας την ομώνυμη γέφυρα κοντά στην πόλη του Μπενεβέντο και θέτοντας έ­ τσι πάλι μια αδιαπέραστη υδάτινη μάζα μετα­ ξύ των δύο στρατιών. Ουσιαστικά ο Μανφρέδος είχε κατορθώ­ σει να διατηρήσει το τακτικό πλεονέκτημα χωρίς να έχει εμπλακεί σε ουσιαστική μάχη με τους Γάλλους εισβολείς, εγκλωβίζοντάς τους ανάμεσα στις χιονισμένες οροσειρές και στα ορμητικά νερά του Καλόρε. Αν αποΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ιππότης από τη νότια Γαλλία στα μέσα του 13ου αιώνα. Φέρει σιδερένιο ελαφρύ κράνος (chapel-de fer), διαδεδομένο στις εύκρατες περιοχές του Νότου, αντί του κουραστικού μεγάλου κράνους, υφασμάτινο χιτώνιο πάνω από αλυσιδωτό θώρακα, ενώ εσωτερικά είναι ενδεδυμένος με ελαφριά θωράκιση από ειδικά ενισχυμένο καπιτονέ ακετόν (βαμβακερό) ύφασμα. Στον δεξιό ώμο του έχει ξύλινη επωμίδα (ailette), στην οποία (όπως και στην ασπίδα του) επαναλαμβάνονται τα εραλδικά σύμβολα του ευγενούς Κιούρ ντε Νεϊγύ (Cures de Neuilly sur Marne) (πιν. του Αλέξανδρου Βασιλόπουλου για τη "ΣΙ").

φάσιζε να συμμαχήσει με τον πανδαμάτορα χρόνο η καταστροφή της γαλλικής στρατιάς θα ήταν οριστική, καθώς η στρατιωτική θέση των αντιπάλων του ήταν απελπιστική και οι μόνες λύσεις που τους απέμεναν ήταν η ατι­ μωτική παράδοση ή ο θάνατος από πείνα. Ενας έμπειρος στρατηγός θα απέφευγε τη σύγκρουση με έναν απελπισμένο εχθρό έ­ χοντας παράλληλα στα νώτα του έναν αδιά­ βατο και υπερχειλισμένο ποταμό. Ουσιαστι­ κά όμως ο Μανφρέδος επεδίωκε μία αποφα­ σιστική νίκη σε μία γρήγορη και θεαματική σύγκρουση ώστε να διατηρηθεί το υψηλό η­ θικό και η συνοχή του ετερόκλητου και ατί­ θασου στρατεύματος του. Πεπεισμένος ότι οι δυνάμεις του ήταν ετοιμοπόλεμες, ξεκούραστες και καλύτερης ποιότητας από τις α­ ντίστοιχες γαλλικές θέλησε να στεφανωθεί με τιμημένο τρόπο με τις δάφνες του θριάμ­ βου, παρά να αναμένει τις φυσικές κακου­ χίες να λυγίσουν το σθένος των μισητών α­ ντιπάλων του. Στις 26 Φεβρουάριου 1266 α­ νατολικά της Νάπολης ο έκπληκτος Κάρολος και το επιτελείο του διαπίστωναν με χαρά ότι οι αντίπαλοί τους εγκατέλειπαν τις ασφαλείς θέσεις τους και διέσχιζαν τη γέφυρα του Καλόρε, επισπεύδοντας την ένοπλη σύγκρουση που επί δύο εβδομάδες συστηματικά απέ­ φευγαν. Η απόφαση του Μανφρέδου να εμπλακεί σε μάχη σήμαινε ότι οι μονάδες του ήταν υ­ ποχρεωμένες να περάσουν αποσπασματικά στην αντίπερα όχθη και αποκλειστικά μέσω της γέφυρας του Μπενεβέντο, καθώς οι κα­ ταρρακτώδεις βροχές των προηγούμενων ε­ βδομάδων καθιστούσαν αδύνατη τη διάβαση του Καλόρε από οποιοδήποτε άλλο πέρασμα. Αρχικά προωθήθηκαν οι πεζοί μουσουλμάνοι τοξότες, οι οποίοι επιτέθηκαν βιαστικά κατά των γαλλικών θέσεων με σκοπό να αποδεκατίσουν με μαζικές βολές τα έφιππα γαλλικά τμήματα ώστε να διευκολυνθεί η επέλαση του γερμανικού βαρέος ιππικού. Η αυθόρμη­ τη έφοδος των πολεμοχαρών Σαρακηνών προκάλεσε ρωγμές στη συνοχή του γερμανι­ κού στρατού καθώς η οπισθοφυλακή, που α­ παρτιζόταν από το σικελικό, το τοσκανικό και το λομβαρδικό ιππικό, άργησε να συντο­ νιστεί και παρέμεινε καθηλωμένη στη νότια όχθη του ποταμού. Διοικητής των εφεδρει­ ών είχε οριστεί ο Γκαλβάνο Λάντσια (Galvano Lancia), θείος του Μανφρέδου και έμπιστος σύμμαχός του. ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Γ ερμανός ιππότης του 13ου αιώνα.

Η θωράκισή του ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη στα εδάφη της αυτοκρατορίας και αποτελείτο από αλυσοχιτώνιο και πράσινο δερμάτινο ύφασμα επενδεδυμένο εσωτερικά με ισχυρές μεταλλικές πλάκες. Οι Γερμανοί ιππότες από τον 12ο αιώνα διακρίνονταν σε σχέση με τους υπόλοιπους Ευρωπαίους λόγω των ενισχυμένων θωρακίσεών τους και συνήθιζαν να φέρουν μεγάλα κράνη στολισμένα με εραλδικά σύμβολα. Η κόκκινη ταινία που φέρει στο κράνος συνηθιζόταν σε τουρνουά κονταρομαχιών (πιν. του Αλέξανδρου Βασιλόπουλου για τη “Σ Ι“).

Αντιδρώντας με ψυχραιμία ο Κάρολος διέταξε τους "πελταστές" του ελαφρού πεζι­ κού και τους βαλλιστροφόρους τοξότες του να αναχαιτίσουν την ορμητική επίθεση των Σαρακηνών. Η αριθμητική υπεροχή των Αρά­ βων και οι πετυχημένες ριπές τους έσπειραν τον πανικό στις τάξεις του γαλλικού πεζικού, το οποίο τράπηκε σε άτακτη φυγή αφήνο­ ντας στο πεδίο της μάχης εκατοντάδες τραυματίες και νεκρούς. Διαπιστώνοντας την κατάρρευση της εμπροσθοφυλακής του ο Κάρολος ενέπλεξε στη μάχη τους έξοχους ιππότες της Προβηγκίας (900 άνδρες), οι ο­ ποίοι αποτελούσαν το πρώτο έφιππο σύνταγ­ μα επίθεσης από τα τρία διαθέσιμα γαλλικά. Ανυπομονώντας να αποδείξουν στον Γάλλο βασιλιά την πολεμική τους ικανότητα οι ασυ­ γκράτητοι Προβηγκιανοί ιππείς, υπό την ηγε­ σία του στρατοπεδάρχη (marechal) της Γαλ­ λίας Ούγου κόμη του Μιρεπουά (Hugh count of Mirepoix), κάλπασαν με ακαταμάχητη ορμή κατά των Σαρακηνών τοξοτών, οι οποίοι ανύ* ποπτοι για τον επερχόμενο κίνδυνο κάτεδίωκαν ασυντόνιστα το γαλλικά πεζικό. Επακο­ λούθησε μια ανείπωτη σφαγή καθώς το ανυ­ περάσπιστο μουσουλμανικό πεζικό κυριολε­ κτικά σαρώθηκε από τους προελαύνοντες ιππότες, που μεθυσμένοι από την πολεμική ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

. 70

Από τον 12ο ως τον 16ο αιώνα οι αγώνες κονταρομαχιών αποτελούσαν έναν συστηματικό τρόπο εκπαίδευσης των "εκκολαπτόμενων" πολεμιστών της Δυτικής Ευρώπης. Κατά τη διάρκεια τέτοιων συγκρούσεων τα ποσοστά θνησιμότητας ήταν αρκετά αυξημένα, γεγονός που δυσαρεστούσε τη Δυτική Εκκλησία, διότι μεγάλος αριθμός ικανών πολεμιστών χανόταν σε αυτές τις "ανούσιες" κονταρομαχίες, αντί να πολεμά τους θρησκευτικούς εχθρούς του πάπα (μουσουλμάνους, αιρετικούς).

έξαψη σκόρπιζαν τον θάνατο προκαλώντας βαρύτατες απώλειες στους Σαρακηνούς του Μανφρέδου. Παρασυρμένοι από την πρόσκαιρη επιτυ­ χία τους οι Προβηγκιανοί και οι έφιπποι σεργ'έντόΐ τους συνέχισαν τη θυελλώδη αντεπί­ θεσή ?τους εφορμώντας με ιδιαίτερη σφοδρότητα κατά των επερχόμενων Γερμανών ιπποτών, που είχαν σπεύσει να καλύψουν το ρήγμα στη γερμανική παράταξη χωρίς την α­ παραίτητη υποστήριξη εφεδρειών. Αρχικά η φρενήρης συμπλοκή φάνηκε να εξελίσσεται υπέρ των επίλεκτων Γερμανών ιππέων, που με απίστευτη ευκολία κατόρθωσαν να εξου­ δετερώσουν την ορμή των Προβηγκιανών. Ηταν η κρισιμότερη στιγμή της σφοδρής σύγκρουσης και ο Κάρολος έσπευσε να α­ γκαλιάσει πρώτος τη νίκη εξαπολύοντας το δεύτερο σύνταγμα ιππικού του (1.000 άν­ δρες), που αποτελείτο από Γάλλους ιππότες ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

συνεπικουρούμενους από 400 έ­ φιππους Ιταλούς (οπαδούς της παπικής παράταξης των Γουέλφων). Οι νέες γαλλικές ενισχύ­ σεις έπεσαν με ιδιαίτερη λύσ­ σα επί των άτυχων Γερμανών, σαν κυνηγόσκυλα που εφορμούν ανελέητα εναντίον ε­ νός μοναχικού λύκου. Οι υ­ περάριθμες γαλλικές μονά­ δες περικύκλωσαν τους Γερμανούς ιππείς και τους αποδεκάτισαν με ιδιαίτε­ ρη ευκολία. Αντιλαμβανόμενοι το μάταιο της αντί­ στασης οι μισθοφόροι του Μανφρέδου τράπη­ καν σε φυγή, ενώ ο φό­ βος της επικείμενης καταστροφής διαδό­ θηκε σαν πύρινη φλό­ γα σε όλες τις μονά­ δες του γερμανικού στρατεύματος. Ο Γκαλβάνο Λάντσια με μια απε­ γνωσμένη προσπά­ θεια επιχείρησε να αναλάβει πρωτο­ βουλία διατάσσοντας τις ξεχασμέ­ νες ιταλικές εφε­ δρείες να διαβούν επιτέλους τη στε­ νή γέφυρα. Ηταν όμως ήδη πολύ αργά για τον υπερόπτη ευγενή! Οταν η απομονωμένη οπισθοφυλακή ξεχύθηκε κατακερματισμένη στη ματωμένη πεδιάδα άφησε εκτεθειμένα τα πλευρά της, καθώς προέλαυνε σε πλήρη αποδιοργάνωση ανάμεσα στις πανικόβλητες γερμανικές μονάδες. Εκμεταλλευόμενος τη σύγχυση και τη γενική κατάρρευση του αντίπαλου σχηματι­ σμού ο Ροβέρτος της Φλάνδρας, υποδιοικη­ τής του γαλλο-φλαμανδικού τρίτου κύματος επίθεσης (700 άνδρες), επέλασε αιφνιδιαστι­ κά απειλώντας τα αφύλακτα πλευρά ψ Μ ά­ τυχων Λομβαρδών που επιχειρούσαν μάταια να ανασυνταχθούν. Ανενόχλητοι οι Γαλλοφλαμανδοί περικύκλωσαν σαν σιδερένια λα­ βίδα τις διάσπαρτες ιταλο-γερμανικές δυνά­ μεις. Η πίεση στο γερμανικό πλευρό ήταν πλέον αφόρητη και η μαζική φυγή μετατράπηκε σε ανελέητη σφαγή καθώς οι σαστισμέ­ νοι Λομβαρδοί οπισθοχωρούσαν μαζικά συμπαρασύροντας στον θάνατο και τους Σικελούς φεουδάρχες! Οι θρασύδειλοι Ιταλοί βαρώνοι αντιλαμβανόμενοι το μέγεθος της κα­ ταστροφής εγκατέλειψαν τον απογοητευμέ­ νο Μανφρέδο, β. οποίος την ύστατη σρ^μή, σαν γνήσιος Γερμανός ιππότης, επεδίωςε να αποτρέψει την οδυνηρή ήττα και τη διαφαινόμενη προδοσία. Με περίσσειο θάρρος ο τελευταίος τέθηκε επικεφαλής της ανέπα­ φης σωματοφυλακής to*j και του πιστού α­ ραβικού ιππικού του και εφορμώντας σαν θύελλα κατά των γαλλικών γραμμών, με το σπαθί στο χέρι, προσπάθησε να αποφύγει την πανωλεθρία ή να αντικρύσει κατάματα τον θάνατο, ο οποίος φυσικά δεν του χαρί­

στηκε. Η εξολόθρευση του Μανφρέδου αποτέλεσε το αποφασιστικό βήμα για την κλιμάκω­ ση των κρυφότερων ονείρων του Καρόλου. Επικεφαλής ενός νικηφόρου στρατεύματος, με τις παπικές ευχές στο πλευρό του και το στέμμα του διπλού βασιλείου της Νάπολης και της Σικελίας στο κεφάλι του, ο Γάλλος ευγενής άρχισε πλέον να εκδηλώνει ξεκάθαρα τις φιλοδοξίες του. Σε αντίθεση με τον αθε­ ράπευτα ρομαντικό και βαθιά θρησκευόμε­ νο αδελφό του, που οραματιζόταν την απε­ λευθέρωση των Αγίων Τόπων (Παλαιστίνη) και τη συντριβή της μουσουλμανικής απει­ λής, ο Κάρολος ήταν ρεαλιστής. Σχεδίαζε να εισβάλει στη σπαρασσόμενη από εμφύλιες διαμάχες ελληνική επικράτεια και να επανακτήσει την Κωνσταντινούπολη από τους «σχισματικούς» Ελληνες, παρά να ηγηθεί μιας ουτοπικής σταυροφορίας κατά της μα­ κρινής Συρίας.

Δ ΙΕ Θ Ν Ε ΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣΔΙΠΛΩ Μ Α ΤΙΚ ΕΣ Κ ΙΝ Η ΣΕΙΣ Ως νέος ρήγας (βασιλιάς) της Κάτω Ιτα­ λίας και της Σικελίας ο Κάρολος εφάρμοσε το δίκαιο του "νόμου" της κατάκτησης θέτο­ ντας υπό την προστασία του όλους τους υ­ ποτελείς ηγεμόνες του ηττημένου Μανφρέ­ δου και τα εδάφη του στην Αλβανία και στην ευρύτερη Βαλκανική χερσόνησο. Η διάθεση των λαών του Βορρά (Αλβανοί, Σέρβοι) να α­ παλλαγούν από την επιρροή της λαβωμένης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας αποτέλεσε ένα καλό άλλοθι για τον Κάρολο, ο οποίος προ­ σέγγισε τις σλαβικές εθνότητες υποσχόμε­ νος στους τοπικούς ηγεμόνες ανεξαρτησία, αυτοδιοίκηση και την επικύρωση του αυτο­ κέφαλου των εκκλησιών τους πετυχαίνοντας έτσι την πανηγυρική του ανακήρυξη σε βασι­ λέα της Αλβανίας. Τον Μάιο του 1267 οι πολι­ τικές εξελίξεις στη φραγκοκρατούμενη Ελ­ λάδα έφεραν τον Γάλλο ηγεμόνα ακόμα πιο κοντά βτις βυζαντινές υποθέσεις. Σ τί<^24 Μα'ίου με τη συνθήκη του Βιτέρμπο (Viterbo) της Ιταλίας και τη συμφωνία του rtapa Κλήμη ο άλλοτε πανίσχυρος δεσπότης του πριγκηπάτου της Αχαϊας, πρίγκηπας Γουλιέλμος Βιλλαρδουίνος, παραχώρησε τα νό­ μιμα δικαιώματα της οικογενείας του και την ηγεμονία του στην Πελοπόννησο στον βασι­ λικό Οίκο των Ανζού. Σε αντάλλαγμα ο πανί­ σχυρος Κάρολος ανέλαβε να τον προστατεύ­ ει έναντι της αυξανόμενης στρατιωτικής ι­ σχύος των Παλαιολόγων της νότιας Πελο­ ποννήσου. Η σημαντική αυτή συμφωνία επι­ κυρώθηκε με έναν βασιλικό γάμο μεταξύ της κόρης του Βιλλαρδουίνου Ισαβέλλας και του φίλιππου Ανζού, γιου του Καρόλου. Στις 27 Μαϊου ο δαιμόνιος Κάρολος υπέ­ γραφε μια ακόμα συνθήκη που τον έφερνε "μια ανάσα" από την αυλή των Παλαιολόγων. Εχοντας επίγνωση του κύρους που προσέδιδε ο τίτλος του αυτοκράτορα της Κωνσταντι­ νούπολης, προσέγγισε τον φυγάδα Βαλδουίν ίι.Β 1, τον τελευταίο Λατίνο αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης, ο οποίος περιφερόταν στις αυλές της δυτικής Ευρώπης αναζη­

τώντας σύμμαχους και υποστηρικτές για να ανακτήσει τον θρόνο του. Η συμμαχία μετα­ ξύ των δύο βασιλιάδων επισφραγίστηκε με έ­ ναν ακόμα πλούσιο γάμο μεταξύ της κόρης του Καρόλου Βεατρίκης και του γιου του Βαλδουίνου Φίλιππου ντε Κουρτεναί (Philip de Courtenay). Ως προίκα της νύφης ορίστηκε η ίδια η Βασιλεύουσα, ενώ επιπρόσθετα ο Λατίνος αυτοκράτορας υποχρεωνόταν να α­ ναγνωρίσει την επικυριαρχία του Καρόλου στην Αχαϊα και στις υπόλοιπες φραγκικές κτήσεις της ελληνικής επικράτειας (Αιγαίο, Ηπειρος, Κέρκυρα). Αν ο Βαλδουίνος ή ο διά­ δοχός του απεβίωναν χωρίς νόμιμους διαδό­ χους στη ζωή, στον αυτοκρατορικό θώκο θα ανερχόταν αυτόματα ο Κάρολος! Παράλληλα με τους διπλωματικούς ελιγμούς οι δυνάμεις του Καρόλου αναπτύσσονταν συστηματικά στο Δυρράχιο (Αλβανία) ανεφοδιάζοντας τους Αλβανούς στρατιώτες και απειλώντας άμεσα τη Θεσσαλονίκη μέσω της Εγνατίας ο­ δού, που αποτελούσε σημαντική εμπορική αρτηρία στον Βορρά. Η διπλωματική και στρατιωτική αντίδρα­ ση του Μιχαήλ ήταν άμεση. Γνωρίζοντας πως οι χερσαίες δυνάμεις του δύσκολα θα κατόρ­ θωναν να αντιπαρατεθούν στους υπέρτε­ ρους Γάλλους ιππότες του Καρόλου, επεδίωξε αρχικά να προσεγγίσει διπλωματικά την καθολική Εκκλησία της Ρώμης, διαβεβαιώνοντας τον πάπα πως υπήρχαν προοπτικές για την ένωση της ορθόδοξης και της καθολικής Εκκλησίας και προσπαθώντας έτσι να κερδί­ σει πολύτιμο χρόνο. Η διαλλακτική στάση του Μιχαήλ έναντι της Ρώμης υπήρξε η βασι­ κή αιτία της ανάσχεσης της νέας λατινικής σταυροφορίας κατά της Κωνσταντινούπο­ λης. Αν και η εξωτερική πολιτική του Βατικα­ νού ταυτιζόταν επιφανειακά με τις θέσεις του Κάρολου, στην πραγματικότητα το πρώ­ το σκόπευε σε ένα διπλό παιχνίδι πολιτικής και εξουσίας, καθώς πρωταρχικός σκοπός του ήταν η υποταγή του ορθόδοξου Πα­ τριαρχείου της Κωνσταντινούπολης. Η Αγία Εδρα αναμένοντας τις προσπάθειες του Μι­ χαήλ για εκκλησιαστική ένωση συγκροτούσε επίμονα την επιθετικότητα του Ανζού έναντι του Μιχαήλ, ο οποίος φαινόταν να προωθεί τα παπικά συμφέροντα. Αντίθετα στην Κων­ σταντινούπολη το Πατριαρχείο και η αντιπο­ λίτευση, ενεργώντας διασπαστικά, αντέδρασαν έντονα και ουδέποτε αποδέχθηκαν τους διπλωματικούς ελιγμούς του αυτοκράτορα. Μάλιστα τον κατηγόρησαν ως αιρετικό και προδότη της αληθινής πίστης. Ηδη από τη δεκαετία του 1260-70 ο διο­ ρατικός Μιχαήλ είχε επιληφθεί προσωπικά ε­ νός γιγαντιαίου στρατιωτικού έργου με σκο­ πό την αποκατάσταση των κατεστραμμένων χερσαίων και θαλάσσιων τειχών της Κωνστα­ ντινούπολης, τα οποία κατά την ανίερη πο­ λιορκία του 1204 είχαν γίνει στόχος των φρα­ γκικών πολιορκητικών πύργων και των βενε­ τικών καταπελτών. Παράλληλα είχε αναλάβει την επέκταση των οχυρωματικών έργων της Πόλης κτίζοντας μια δεύτερη σειρά από ενισχυτικά εσωτερικά τείχη, τα οποία αναβάθμι­ ζαν σημαντικά την αμυντική ικανότητα της

πολύπαθης ελληνικής πρωτεύουσας. Ο φόβος της αποβατικής δύνα­ μης των βενετικών γαλέρων ώθησε τον αυτοκράτορα να εξασφαλίσει με αποφασιστικές κινήσεις τον ορι­ στικό έλεγχο των θαλάσσιων δρό­ μων. Ο δραστήριος Μιχαήλ πέτυχε την ολοκλήρωση και την επικύρω­ ση διπλωματικής και εμπορικής συμφωνίας (1261, Συνθήκη του Νυμφαίου) με τους Γενουάτες, οι οποίοι ως αντάλλαγμα για την προσφερόμενη συμμαχία τους εγκαταστάθηκαν στο προάστιο του Γαλατά, ζήτησαν δε και πέτυχαν ευνοϊκή μεταχείριση στην προώθηση και τη διακί­ νηση των εμπορευμάτων τους στις βυζαντινές αγο­ ρές. Επιπρόσθετα ο Μιχαήλ στηριζόμενος στην ισχυρή οικονομία του βασιλείου της Νίκαιας ενίσχυσε τον παραμελημένο από χρό­ νια βυζαντινό στόλο δια­ τάζοντας τη ναυπήγηση 60 "τριήρων". Τα πλοία αυτά αποτέλεσαν την επιθετική αιχμή του αναγεννημένου βυζαντινού ναυτικού στην αντεπίθεση που εξαπέλυσαν οι Ελλη­ νες στη θάλασσα του Αιγαίου ανακαταλαμ­ βάνοντας διαδοχικά τις νήσους Λήμνο, Χίο και Ρόδο και στερώντας έτσι από τους Λατί­ νους της Ελλάδας όλα τα σπουδαία λιμάνια.

Η Κ Ρ ΙΣΗ ΚΟΡΥΦΩΝΕΤΑΙ ■ Μ ΑΧΗ ΤΟΥ ΤΑΛΙΑΚΟΤΣΟ Το 1268 η παντοδυναμία του Καρόλου στην Ιταλική χερσόνησο αμφισβητήθηκε για δεύτερη φορά από την παράταξη των γερμα­ νόφιλων Γιβελλίνων και τον καινούργιο σύμ­ μαχό τους, πρίγκηπα Ερρίκο της Καστίλλης, ο οποίος δυσφορούσε με την αυξανόμενη δύναμη των Γάλλων στην Μεσόγειο. Μετά από 18 μήνες υπό γαλλική κατοχή και βαρύ­ τατα φορολογικά μέτρα οι φατρίες των Γι­ βελλίνων, οργανωμένες σε εκτεταμένες ε­ στίες αντίστασης σε ολόκληρη την ιταλική ε­ πικράτεια (Βερόνα, Ρώμη, Σικελία), ξεσηκώ­ θηκαν κατά του Οίκου των Ανζού. Ο ανήλι­ κος πρίγκηπας Κονραδίνος, εγγονός του Φρειδερίκου Β 1Χόχενστάουφεν και νόμιμος διάδοχος του σικελικού θρόνου, λειτούργη­ σε ως πόλος συσπείρωσης των Ιταλών, Γερ­ μανών και Ισπανών ευγενών που υποστήρι­ ζαν το κίνημα των Γιβελλίνων και οι οποίοι με θέρμη τάχθηκαν στο πλευρό του για να α­ παλλαγούν από τους απειλητικούς Γάλλους. Το καλοκαίρι του 1268 οι συμμαχικές στρατιές κατέλαβαν ανενόχλητες την παπι­ κή Ρώμη, μετατρέποντάς την σε διοικητικό κέντρο του αντι-γαλλικού συνασπισμού. Οι ρόλοι είχαν πλέον αντιστραφεί και ο Κάρο­ λος είχε μετατραπεί σε αμυνόμενο, ενώ οι Γιβελλίνοι είχαν αναλάβει επιθετική πρωτο­ βουλία καθώς υπερτερούσαν και σε αριθμη­

Μονομαχία έφιππων ιπποτών του 13ου αιώνα. Η σύγκρουση διεξάγεται έξω από τα τείχη οχυρωμένης πόλης. Ο πολεμικός κώδικας και το ιπποτικό ιδεώδες σχηματοποιήθηκαν στη φεουδαρχική Δυτική Ευρώπη. Οι δύο ιππότες φέρουν πλήρη εξοπλισμό αποτελούμενο από μεγάλα κράνη διακοσμημένα με θυρεούς, αλυσωτά σιδηροχιτώνια και ασπίδες μικρού μεγέθους (heater shields) επί της επιφανείας των οποίων απεικονίζονται τα εραλδικά εμβλήματα των ιπποτών. Στο προστατευτικό κάλυμμα του πολεμικού αλόγου επαναλαμβάνονται τα ίδια σχέδια.

τική ισχύ και σε ποιότητα στρατευμάτων. Κά­ τω από τον μαύρο γερμανικό αετό (έμβλημα του Γερμανού αυτοκράτορα) είχαν ταχθεί περίπου 6.000 Γερμανοί και Ιταλοί ιππότες, καθώς και πολυάριθμες ομάδες Καστιλλιάνων μισθοφόρων. Διαθέτοντας περίπου 3.000-5.000 άνδρες ο Κάρολος βρέθηκε ε­ γκλωβισμένος στη νότια Ιταλία, αναγκασμέ­ νος να αντιμετωπίσει τη συνδυασμένη επίθε­ ση της στρατιάς της Ρώμης, καθώς και την α­ νανεωμένη απειλή των μουσουλμανικών δυ­ νάμεων του Νότου, που είχαν επίσης επανα­ στατήσει και οχυρωθεί στην πόλη Λουκέρια (Luceria) απειλώντας τις γραμμές ανεφοδια­ σμού του. Η καλοκαιρινή εκστρατεία του 1268 είχε πάλι ως αντικειμενικό σκοπό την κατάληψη της Νάπολης, πρωτεύουσας του βασιλείου της νότιας Ιταλίας. Κατά μήκος της νοητής ευθείας που ενώνει τη Ρώμη με τη Νάπολη ο κάθε επίδοξος εισβολέας από Βορρά έπρεπε ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

it contcs quemout fix grans u fitours er p r ouuroiftömi&ct Σύγκρουση κατάφρακτων ιπποτών. Διακρίνεται η χρήση εραλδικών συμβόλων, λόγχης, μεγάλων κρανών (great helmets) κα9ώς και η παράταξη των έφιππων μαχητών σε στενούς σχηματισμούς μάχης.

να ακολουθήσει την εύκολη πεδινή διαδρο­ μή διασχίζοντας τις κοιλάδες των ποταμών Γκαριλιάνο (Garigliano) και Βολτούρνο και αποφεύγοντας τους ριψοκίνδυνους ελιγμούς διά μέσου της οροσειράς των Απεννίνων που χωρίζει στα δύο την Ιταλική χερσόνησο. Γνω­ ρίζοντας την ιδιαιτερότητα της περιοχής ο Κάρολος αποφάσισε να αναπτύξει τις αμυντι­ κές του γραμμές Βόρεια του Γκαριλιάνο, στη διάβαση του Τσεπράνο (Ceprano), έτσι ώστε να ανακόψει τους προελαύνοντες Γερμα­ νούς πριν μπορέσουν να εισβάλουν στην επικράτειά του. Στο αντίπαλο επιτελείο επικρατούσαν διαφορετικοί στρατηγικοί προσανατολισμοί. Υπό τη σθεναρή πίεση του Ερρίκου της Καστίλλης και του Γκαλβάνο Λάντσια οι σύμμα­ χοι σχέδιαζαν να εξαπατήσουν τον Κάρολο προσποιούμενοι με εικονικές επιθέσεις της εμπροσθοφυλακής ότι θα επιχειρούσαν να ακολουθήσουν την εύκολη διαδρομή προς τη Νάπολη. Πραγματικός αντικειμενικός τους σκοπός ήταν να υπερκεράσουν τις θ έ ­ σεις των γαλλικών δυνάμεων μέσω των ορει­ νών περασμάτων από τα Απέννινα κατά μή­ κος της επαρχίας Αμπρούτσι (Abruzzi), έτσι ώστε να επιτευχθεί η συνένωση της στρα­ τιάς τους με τις δυνάμεις των Σαρακηνών της Λουκέριας. Στρατηγικά το σχέδιο των συμμάχων ή­ ταν καταδικασμένο να αποτύχει, επειδή μέ­ σω ενός εκτεταμένου δικτύου κατασκοπείας οι δυνάμεις του Καρόλου είχαν τη δυνατότη­ τα να εποπτεύουν και να απειλούν συνεχώς τις συμμαχικές γραμμές επικοινωνίας και α­ νεφοδιασμού. Παράλληλα οι Γάλλοι κινούμε­ νοι μέσω καλύτερων και συντομότερων οδι­ κών αρτηριών διατηρούσαν το πλεονέκτημα να απειλούν με πλευροκόπηση τις εκτεθει­ ΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

μένες φάλαγγες των Γερμανών που μετακι­ νούντο με δυσχέρεια μέσω των ορεινών ο­ δών. Η διαφορά κινητικότητας βοήθησε τον γαλλικό στρατό να ελιχθεί γοργά και να προσπεράσει τη γερμανική εμπροσθοφυλακή διασχίζοντας πρώτος τα νερά του ποταμού Σάλτο (Salto) που κυλούσαν κάθετα ως προς την παράλληλη κίνηση των δύο στρατιών. Η αποφασιστική σύγκρουση έγινε κοντά στην κωμόπολη του Ταλιακότσο στις 23 Αυγούστου 1268. Αρχικά η γαλλική εμπροσθοφυλα­ κή επιχείρησε να καθυστερήσει με ξαφνικές εφόδους την προώθηση των συμμάχων, έτσι ώστε το υπόλοιπο στράτευμα να προλάβει να καταλάβει τις θέσεις του. Οι πρώτες αναγνω­ ριστικές συγκρούσεις δεν κλιμακώθηκαν και οι αντίπαλες δυνάμεις ανασυντάχθηκαν εκα­ τέρωθεν του ποταμού Σάλτο με σκοπό να συνεχίσουν τη μάχη την επόμενη μέρα. Εχοντας νωπές τις αναμνήσεις από τη μάχη του Μπενεβέντο ο Κάρολος δεν ήταν διατεθειμένος να διαβεί εκ νέου τον Σάλτο διακινδυνεύοντας την ορμή και τη συνοχή της στρατιάς του. Τοποθέτησε στην πρώτη γραμμή άμυνας τους Ιταλούς συμμάχους του (Γουέλφοι) και τους ιππότες της Προβηγκίας (1.500-2.000 άνδρες), στους οποίους ανέθε­ σε την υπεράσπιση της οχυρωμένης γέφυ­

ρας του Σάλτο. Επικεφαλής αυτού του μι­ κτού σώματος τέθηκε ο Ερρίκος της Κουσάνς (Henry of Cusances), ο οποίος για να προκαλέσει σύγχυση στους ανιχνευτές και στους αγγελιαφόρους-κήρυκες των αντιπά­ λων φορούσε τα βασιλικά ενδύματα του Κα­ ρόλου και έφερε προκλητικά τα λάβαρα του Οίκου των Ανζού. Σε μικρή απόσταση στα μετόπισθεν του Ερρίκου τοποθετήθηκε το δεύτερο σώμα μάχης (1.000-2.000 άνδρες), που αποτελείτο αποκλειστικά από Γάλλους βασσάλους υπό τη διοίκηση των Ιωάννη ντε Κλαρύ (John de Clary) και Γουλιέλμο Λε Εστεντάρντ (William Γ Estendard). Ο Κάρολος συγκέντρωσε στο πλευρό του ως ύστατη γραμμή εφεδρείας τον ανθό της γαλλικής ιπποσύνης (800-1.000 επίλεκτους άνδρες), τους οποίους διατήρη­ σε κρυμμένους από τους Γερμανούς ανι­ χνευτές σε μεγάλη απόσταση από τις σκηνές του γαλλικού στρατοπέδου. Κορυφαίοι ανάμεσά τους θεωρούντο οι 400 περίφημοι σιδερόφρακτοι ιππότες του Μορέως (Αχαϊα, Καρύταινα, Ανδραβίδα) με διοικητή τον νέο βασσάλο του Καρόλου, τον έμπειρο πολέ­ μαρχο Γουλιέλμο Βιλλαρδουίνο. Στην αντίπερα όχθη οι σύμμαχοι παρατά­ χθηκαν επίσης σε τρία διαδοχικά σώματα μά­ χης. Στο πρώτο βρίσκονταν οι Γιβελλίνοι της

Ρώμης και οι Ισπανοί ιππότες υπό τα εμβλή­ ματα του Ερρίκου της Καστίλλης. Στο δεύτε­ ρο κύμα επικεφαλής των Λομβαρδών και των Τοσκανών τέθηκαν ο κόμης της Πίζας και ο Γκαλβάνο Λάντσια, που ανυπομονούσαν να εκδικηθούν για την ταπείνωση του Μπενεβέντο. Στο τρίτο και τελευταίο σώμα κυμάτιζαν περήφανα οι σημαίες και τα εραλδικά σύμβο­ λα της ακολουθίας του Γερμανού αυτοκρά­ τορα. Ο 15χρονος πρίγκηπας Κονραδίνος υπό την υψηλή εποπτεία του δούκα της Αυ­ στρίας Φρειδερίκου, διοικούσε τη συμμαχική οπισθοφυλακή, που απαρτιζόταν από ομοε­ θνείς του και τους ισχυρότερους κεντρο-Ευρωπαίους βασσάλους του. Η μάχη ξεκίνησε νωρίς το πρωί με μία με­ τωπική επίθεση τμήματος της ισπανικής ε­ μπροσθοφυλακής κατά των υπερασπιστών της γέφυρας. Η σκληρή αναμέτρηση δεν ανέδειξε τελικό νικητή, αφού οι αφιππευμένοι Γουέλφοι και οι Προβηγκιανοί ιππότες μαχόμενοι με ιδιαίτερο πείσμα κατόρθωσαν να κάμψουν προσωρινά την έντονη πίεση των Καστιλλιάνων. Κατά τη διάρκεια των εναρ­ κτήριων αψιμαχιών απαρατήρητοι από τις γαλλικές περιπόλους οι έφιπποι ανιχνευτές του δεύτερου συμμαχικού σώματος υπό τον Γκαλβάνο Λάντσια κατηφόρισαν τις όχθες του ποταμού και εντόπισαν κοντά στο αρι­ στερό γαλλικό πλευρό ένα αφύλακτο σημείο, στο οποίο τα ρηχά (λόγω καλοκαιριού) νερά του Σάλτο δημιουργούσαν ένα εύκολο φυσι­ κό πέρασμα. Ο ασυγκράτητος Λάντσια έσπευσε να εκ­ μεταλλευτεί την απρόσμενη ευκαιρία και διασχίζοντας βιαστικά τον Σάλτο οδήγησε αιφνιδιαστικά τους άνδρες του στο πλευρό των σαστισμένων Προβηγκιανών, οι οποίοι βρέθηκαν να σφυροκοπούνται από δύο ε­ χθρικά σώματα. Οπλισμένοι με σιγουριά για τον επερχόμενο θρίαμβο οι γενναίοι Γιβελλίνοι και οι Καστιλλιάνοι ξεχύθηκαν κατά του γαλλικού στρατοπέδου καταδιώκοντας τους πανικόβλητους Προβηγκιανούς. Η χειμαρρώ­ δης οπισθοχώρηση κατέπνιξε και την πολε­ μική διάθεση των Γάλλων του δεύτερου σώ­ ματος, που αποθαρρύνθηκαν στη θέα της κατατροπωμένης εμπροσθοφυλακής τους. Οι Γερμανοί και οι σύμμαχοί τους αποδό­ θηκαν σε μια άνευ προηγουμένου δράση σφάζοντας τους αιχμάλωτους Γάλλους, κα­ ταδιώκοντας τους φυγάδες και εξανδραπο­ δίζοντας τους άοπλους ακόλουθους και τους υπηρέτες του γαλλικού στρατοπέδου. Η τελευταία ηρωική, αν και μάταιη, αντίστα­ ση είχε οργανωθεί γύρω από τη σημαία και τα εμβλήματα του Ερρίκου της Κουσάνς, τον οποίο οι Γερμανοί - εξαπατημένοι από το οι­ κόσημό του - είχαν θεωρήσει ότι ήταν ο ίδιος ο μισητός Κάρολος του Ανζού! Ενώ ο άτυχος στρατοπεδάρχης και οι συμπολεμιστές του συντρίβονταν κομματιασμένοι από τα γερμα­ νικά ξίφη, ο Γάλλος ηγεμόνας παρατηρούσε αθέατος την εξέλιξη της μάχης με ιδιαίτερη ανησυχία. Το τρίτο σώμα του γαλλικού στρα­ τού δεν είχε ακόμα εμπλακεί στη σύγκρου­ ση. Παρέμενε ανέπαφο και κρυμμένο μέσα σε μία φυσική κοιλότητα δίπλα στον επαρχια­ κό δρόμο παρακολουθώντας την πανωλε-

Εφιππος ιππότης κατά τη διάρκεια κονταρομαχιών (1220-1230). Η δόξα του διαγωνιζόμενου πολεμιστή κορυφωνόταν όταν εκείνος μονομαχούσε για να υπερασπιστεί την τιμή και την αγάπη της ευνοούμενής του. Τον 13ο αιώνα το ιπποτικό ιδεώδες διανθίστηκε από μια ιδιότροπη σχέση μεταξύ του άντρα πολεμιστή και της γυναίκας ερωμένης.

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΤΑΛΙΑΚΟΤΣΟ

Ερρίκος της Καστίλλης

Ποταμός Σάλτο

Ερρίκος της Κουσάνς

Ντε Κλαρύ

& Κρυμμένες □ εφεδρείες

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

« Μ β Μ · J r t ^ f r t *1

i i . Ά Μ 'Α t m in t t

fs > W r t s C .

■■ν'.ίΛ'Λί-. ί - ■>■)ffmtw; iHutvc .sxm«· ijymjHtt'

Απεικόνιση φανταστικής σύγκρουσης έφιππων πολεμιστών της αρθουριανής μυθολογίας που φέρουν κατάφρακτη πανοπλία του 15ου αιώνα. Είναι φανερή η εξέλιξη στην τεχνολογία της κατασκευής των πανοπλιών, σε σχέση με εκείνες του 13ου αιώνα.

θρία του γαλλικού στρατού. Δεν είναι εξα­ κριβωμένο απόλυτα αν αυτή η συμπεριφορά αποτελούσε μέρος μιας προσχεδιασμένης τακτικής ή ήταν απλά απόρροια φόβου και δισταγμού εκ μέρους του Κάρολου, σίγουρα όμως βοήθησε τους Γάλλους να αποσοβή­ σουν τον όλεθρο και να αντιστρέφουν την πορεία μιας χαμένης μάχης! Οταν η γερμανο-ισπανική επίθεση εκτο­ νώθηκε σε επιμέρους συμπλοκές διάσπαρ­ των ομάδων ιπποτών και οι φανατισμένοι Καστιλλιάνοι κατεδίωξαν ασυντόνιστα τους φυ­ γάδες, ο Κάρολος αποφάσισε να επιτεθεί στους εξαντλημένους και μεθυσμένους από τη «νίκη» εχθρούς του. Εκμεταλλευόμενος την απομάκρυνση των Καστιλλιάνων από το πεδίο της μάχης έδωσε τις τελευταίες οδη­ γίες στους άνδρες του και διέταξε γενική έ­ φοδο κατά της συνοδείας του Κονραδίνου. Ηταν η στιγμή που κυμάτισε απειλητικά η κόκκινη σαν αίμα γαλλική σημαία (oriflame) που συμβόλιζε την άρνηση αποδοχής αιχμα­ λώτων. Αρχικά οι Γερμανοί στρατιώτες θεώ­ ρησαν ότι οι ιππείς που κάλπαζαν αγέρωχα προς το μέρος τους αποτελούσαν τμήματα των συμμάχων τους Ισπανών οι οποίοι επέ­ στρεφαν νικηφόροι με λάφυρα και σημαίες του ηττημένου γαλλικού στρατού. Οταν αντιλήφθηκαν την πραγματικότητα ήταν πολύ αργά. Οι μανιασμένοι Γάλλοι συνέτριψαν ξέ­ φρενοι κάθε εστία αντίστασης και κατακρε­ ουργώντας τον γκολφανονιέρο (σημαιοφό­ ρο) και τη φρουρά του Γερμανού αυτοκράτο­ ρα έσπασαν τα λάβαρα του Κονραδίνου εξα­ ΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ναγκάζοντας τον ίδιο και τους υπερασπιστές του σε άτακτη φυγή πέρα από τη γέφυρα του Σάλτο. Ο μοναδικός Γερμανός ευγενής που συνελήφθη ζωντανός ήταν ο Κονράδος της Αντιόχειας. Η μάχη όμως δεν είχε ακόμα κοπάσει. Παρέμενε αιωρούμενη για τον Κάρολο η α­ πειλή των ατρόμητων πολεμιστών του ινφά­ ντη της Καστίλλης. Οι Ισπανοί επιστρέφοντας κατάκοποι από την καταδίωξη των Προ­ βηγκιανών αντιλήφθηκαν εγκαίρως τον γαλ­ λικό αιφνιδιασμό και ανασυντάχθηκαν βια­ στικά με σκοπό να συντρίψουν το γαλλικό σώμα. Η παρουσία του Αλάρδου του Σαιν Βαλερύ ανάμεσα στους πολεμικούς συμβού­ λους του Καρόλου επηρέασε το αποτέλεσμα της σύγκρουσης. Ο βετεράνος των σταυροφορικών πολέμων κατά των Αράβων της Συ­ ρίας, γνώστης της τεχνικής της προσποιητής υποχώρησης που εφάρμοζε το ελαφρύ μου­ σουλμανικό ιππικό έναντι του βαρέος φρα­ γκικού ιππικού, πρότεινε στον Γάλλο βασιλιά να επιτρέψει σε ένα μικρό τμήμα του γαλλι­ κού ιππικού να προσποιηθεί ότι αποχωρεί από το πεδίο με σκοπό να δώσει στους Ισπα­ νούς την εντύπωση πως αρχίζει η γαλλική φυγή, έτσι ώστε αυτοί να παρασυρθούν και να εκδηλώσουν βιαστική επίθεση κλονίζο­ ντας τη συνοχή της παράταξής τους. Οταν το σχέδιο τέθηκε σε εφαρμογή οι Καστιλλιάνοι, πεπεισμένοι ότι οι «δειλοί» ε­ χθροί τους διαφεύγουν, αντέδρασαν όπως είχε προβλέψει ο πανέξυπνος Αλάρδος και εφόρμησαν άτακτα κατά της αντίπαλης παρά­

ταξης. Ακολούθησε μια αιματηρή συμπλοκή κατά την οποία οι Γάλλοι, αν και μειονεκτούσαν αριθμητικά, εκμεταλλεύθηκαν τη δεξιοτεχνία τους στη μάχη σώμα με σώμα και σκόρπισαν τον όλεθρο στους εξαντλημέ­ νους Ισπανούς. Η θριαμβευτική επανεμφάνι­ ση του αποσπάσματος του Αλάρδου στο ευά­ λωτο ισπανικό πλευρό σφράγισε τη νίκη και οι γαλλικές σάλπιγγες ήχησαν τα εμβατήρια της νίκης καθώς οι κυανές σημαίες με το βα­ σιλικό έμβλημα της Γαλλίας, τους περίφη­ μους "ιερούς" κρινανθούς (fleur de lys), ξεδι­ πλώθηκαν ανεμίζοντας περήφανες - αν και πένθιμες. Οι απώλειες του νικητή Καρόλου άγγιζαν συνολικά τα 2/3 του γαλλικού στρα­ τού, ο οποίος είχε κυριολεκτικά εξαϋλωθεί σε μια σύγκρουση που αρχικά φαινόταν χα­ μένη. Αν και οι συμμαχικές απώλειες ήταν σαφώς μικρότερες σε μέγεθος, η διάθεση για συνέχιση του πολέμου είχε χαθεί εκ μέ­ ρους των Γερμανών. Λίγες εβδομάδες αργότερα ο φυγάδας Κονραδίνος συνελήφθη μαζί με τον προστά­ τη του Φρειδερίκο της Αυστρίας και τα υπο­ λείμματα της στρατιάς των Γιβελλίνων. Οι ά­ τυχοι ευγενείς μεταφέρθηκαν βίαια στη Νάπολη, όπου αφού διαπομπεύθηκαν αποκεφα­ λίστηκαν στην κεντρική πλατεία για να παρα­ δειγματιστούν οι υποστηρικτές τους. Με τον θάνατο του Κονραδίνου εξαφανιζόταν ορι­ στικά η απειλή των αρσενικών γόνων της γε­ νιάς των Χόχενστάουφεν, αφήνοντας τον Κάρολο του Ανζού αδιαφιλονίκητο επικυ­ ρίαρχο των ιταλικών πόλεων και τη ματιά

του, ανενόχλητη από εσωτερικούς κινδύ­ νους, να απλώνεται απειλητικά προς τη μα­ κρινή Κωνσταντινούπολη.

Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ Στα χρόνια που ακολούθησαν η διαμάχη Καρόλου-Μιχαήλ έλαβε διαστάσεις παγκό­ σμιας σύρραξης. Κατά τη δεκαετία 1270-1280 η στρατιωτική και διπλωματική δύναμη του Καρόλου κορυφώθηκε. Συμμετείχε επιφανει­ ακά στην καταστροφική σταυροφορία του Α­ γίου Λουδοβίκου κατά της Τυνησίας (1270), ενώ επί μία τριετία (1268-1271) επηρέαζε ά­ μεσα την εκλογή του νέου πάπα (ύστερα από τον θάνατο του πάπα Πίου). Με εξαιρετικούς διπλωματικούς ελιγμούς έφθασε σε άτυπη συμμαχία με τον αιμοσταγή σουλτάνο Μπαϊμπάρ των Μαμελούκων της Αιγύπτου, ενώ οι πανίσχυροι Ναϊτες (Templars) ιππότες εξυπη­ ρετούσαν με ιδιαίτερη προθυμία τα φεου­ δαρχικά συμφέροντά του στη μακρινή Συρία ελπίζοντας πως θα ηγηθεί μίας νέας σταυρο­ φορίας. Το 1277 με προτροπή του πάπα Γρηγόριου Γ εξαγόρασε από τη Μαρία της Αντιό­ χειας (νόμιμη κληρονόμο του σταυροφορικού βασιλείου της Ιερουσαλήμ) αντί 10.000 χρυσών νομισμάτων τα δικαιώματά της στον θρόνο των Ιεροσολύμων και έτσι ανακηρύχθηκε απόλυτος επικυρίαρχος των Φράγκων της Ανατολής. Η πολεμική μηχανή του Καρόλου θεωρεί­ το η ισχυρότερη της Μεσογείου. Η ναυτική δύναμη των Ανζού περιελάμβανε συνολικά 500 πλοία διάσπαρτα στα λιμάνια της νότιας Ιταλίας και 8.000-10.000 πολεμιστές εξοπλι­ σμένους με εκατοντάδες πολιορκητικές μη­ χανές για την πολιορκία της αποκλεισμένης εμπορικά και στρατιωτικά Κωνσταντινούπο­ λης. Μοναδική "σανίδα σωτηρίας" για το Βυ­ ζάντιο ήταν ο πολιτικός διάλογος και η τέχνη της διπλωματίας. Το 1280 ο Βουργουνδός επίτροπος Ιγκ ντε Σαλί (de Sully) διέσχισε την Αδριατική επι­ κεφαλής πανίσχυρης γαλλικής στρατιάς και επιχείρησε να πολιορκήσει το Βεράτιο, απει­ λώντας άμεσα τη Θεσσαλονίκη. Η πανωλε­ θρία της γαλλικής στρατιάς σφραγίστηκε ό­ ταν οι προκεχωρημένες βυζαντινές περίπο­ λοι συνέλαβαν αιφνιδιαστικά τον υπερόπτη και χωρίς συνοδεία φρουράς Ντε Σαλί καταρ­ ρακώνοντας το ηθικό των μισθοφόρων του, οι οποίοι στη συνέχεια εξολοθρεύτηκαν από τους αναθαρρημένους Ελληνες. Τον Φ ε­ βρουάριο του 1281 στον παπικό θρόνο ανέ­ βηκε ο πάπας Μαρτίνος Δ', τυφλό όργανο των Ανζού, που εγκατέλειψε τη συμβιβαστι­ κή παπική πολιτική για την ένωση των Εκκλη­ σιών (1274-Σύνοδος της Λυών) και υιοθέτησε τη μέθοδο του αφορισμού και της σκληρής επιθετικής πολιτικής κατά των Ελλήνων. Τον ίδιο χρόνο υπογράφηκε η συνθήκη του Ορβιέτο, με την οποία ο Κάρολος ανανέ­ ωσε τις επιθετικές προσπάθειες εναντίον των Παλαιολόγων και ηγήθηκε μίας αντι-βυζαντινής συμμαχίας στην οποία συμμετείχαν ενεργά το Βατικανό, οι Βενετοί, οι Γάλλοι και οι Φράγκοι της Αχαϊας. Επιδιώκοντας μερίδιο μετά την απειλούμενη διάσπαση της ελληνι­

κής αυτοκρατορίας οι Βούλγαροι και οι Σλά­ βοι εισχώρησαν με θέρμη στη λατινική συμ­ μαχία. Με το βυζαντινό στρατόπεδο είχαν συμπαραταχθεί οι Τάταροι της Χρυσής Ορ­ δής (προαιώνιοι εχθροί των Βουλγάρων), ο Πέτρος Γ' της Αραγωνίας και οι Γενοβέζοι. Ο Αραγωνέζος ηγεμόνας ήταν νυμφευμένος με την κόρη του άτυχου Μανφρέδου (Κονστάνς Χόχενστάουφεν) και διεκδικούσε για λογα­ ριασμό του το βασίλειο της Σικελίας, ενώ οι φιλόδοξοι Γενοβέζοι επεδίωκαν την εδραίωσή τους στα πλούσια λιμάνια της Ανατολής έ­ ναντι των εμπορικών ανταγωνιστών τους Βενετών. Στις 30 Μαρτίου 1282 (Δευτέρα του Πά­ σχα) στον ναό του Αγίου Πνεύματος στο Πα­ λέρμο τα φιλόδοξα γαλλικά σχέδια ανατράπηκαν από έναν αναπάντεχο γενικευμένο ξε­ σηκωμό που έμεινε ονομαστός στην ιστορία ως «Σικελικός Εσπερινός». Οι αιτίες της λαϊ­ κής δυσφορίας ήταν κυρίως τα ληστρικά φο­ ρολογικά μέτρα και η αλαζονική συμπεριφο­ ρά των Γάλλων στρατιωτών εναντίον των υ­ πόδουλων Σικελών. Με αφορμή τις ειρωνικές προσβολές και τις χυδαίες χειρονομίες των κατακτητών κατά των γυναικών της πόλης τους οι κάτοικοι του Παλέρμο επιτέθηκαν στις ολιγάριθμες γαλλικές μονάδες φρούρη­ σης και τις έσφαξαν, μετατρέποντας τη δυ­ σφορία κατά των Ανζού σε γενικευμένη εξέ­ γερση που εξαπλώθηκε ακαριαία στις άλλες σικελικές πόλεις. Εκμεταλλευόμενοι τις νέ­ ες συνθήκες και το γενικότερο κλίμα αναρ­ χίας που επικρατούσε στη Σικελία οι Βυζα­ ντινοί μυστικοί πράκτορες υποδαύλισαν συ­ στηματικά τον επαναστατικό ζήλο των στα­ σιαστών και βοήθησαν οικονομικά στην επα­ ναφορά όλων των ευγενών που είχαν εξορί­ σει οι Γάλλοι. Ο Κάρολος επιχείρησε να καταστείλει δυναμικά την επανάσταση μεταφέροντας τις ναυτικές του δυνάμεις στο μεγαλύτερο σικε­ λικά λιμάνι, τη Μεσσήνη, με σκοπό να την πο­ λιορκήσει. Οι πολιορκούμενοι Μεσσήνιοι α­ ναζήτησαν τη βοήθεια του ινφάντη Πέτρου της Αραγωνίας, ο οποίος το καλοκαίρι της ί­ διας χρονιάς κατέστρεψε τον γαλλο-ιταλικό στόλο στις διαδοχικές ναυμαχίες της Μεσσή­ νης και της Νάπολης και ανενόχλητος αποβί­ βασε τις καταλανικές δυνάμεις του στη Σικε­ λία. Η ολοσχερής καταστροφή της γαλλικής αρμάδας σήμανε το τέλος των σχεδίων του Καρόλου για μια λαμπρή εκστρατεία στο Βυ­ ζάντιο. Εκτοτε οι διαθέσιμες στρατιές του α­ ναλώθηκαν σε έναν μακροχρόνιο και ανού­ σιο πόλεμο κατά των Καταλανών της Αραγωνίας. Το άστρο των Ανζού άρχισε να σβήνει και η λάμψη του χάθηκε από τα γαλάζια νερά της Μεσογείου. Η Κωνσταντινούπολη είχε σωθεί, όμως οι τεράστιες οικονομικές επενδύσεις του Μι­ χαήλ, αν και στρατιωτικά απαραίτητες, απο­ δείχθηκαν καταστροφικές για την ελληνική αυτοκρατορία. Η μεγάλη μείωση των αποθε­ μάτων χρυσού συνετέλεσε στην υποτίμηση της αξίας του βυζαντινού νομίσματος και κατ’ επέκταση επέδρασε αρνητικά στη δοκι­ μαζόμενη βυζαντινή οικονομία. Κατά τους ε­ πόμενους δύο αιώνες η στρατιωτικο-πολιτι-

κή εστίαση στον κίνδυνο από τη Δύση και η μετατόπιση του κέντρου της εξουσίας από την ισχυρή Νίκαια στην επιβλητική Κωνστα­ ντινούπολη, φαίνεται πως έδωσαν την ευκαι­ ρία στις νομαδικές φυλές των Τούρκων της ανατολικής Ασίας να επεκταθούν ανενόχλη­ τες στη Μικρά Ασία και στα Βαλκάνια και να αποσπάσουν από τις ελληνικές δυνάμεις τις πλούσιες και πολυπληθείς ανατολικές επαρ­ χίες.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Νικηφόρος Γοηγοράς: ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Α·ΠΕΡΙΟΔΟΣ: 1204-1341. Νέα Σύνορα-Εκδόσεις Λιβάνη. Αθήνα. 1997. (2) Duggan Alfred: THE STORY OF THE CRUSADES, Faber & Faber. London. 1963. (3) Christopher Gravett & Graham Turner: GERMAN MEDIEVAL ARMIES 1000-1300. Osprey Men at Arms Series. Oxford. 1997. (4) Heath Ian: ARMIES OF THE MIDDLE AGES, VOLUME 2, Wargames Research Group Publication, 1984. (5) Hooper Nicholas and Matthew Benett: WARFARE IN THE MIDDLE AGES. Cambridge University Press, 1996. (6) H. W. Koch: HISTORY OF WARFARE. Greenwich Editions, 1998. (7) Peter Lock: ΟΙ ΦΡΑΓΚΟΙ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ, Εκδόσεις Ενάλιος, Αθήνα. 1998. (8) Ουίλλιαμ Μίλλερ: ΟΙ ΗΓΕΜΟΝΕΣ ΤΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ, Ελεύθερη Σκέψις. Αθήνα. 1994. (9) Ουίλλιαμ Μίλλερ: ΟΙ ΦΡΑΓΚΟΙ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ, Ελεύθερη Σκέψις. Αθήνα, 1994. (10) Ουίλλιαμ, Μίλλερ: Η ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1204-1566, Εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα», Αθήνα. 1997. (11) David Nicolle & Angus Me Bride: FRENCH MEDIEVAL ARMIES 1000-1300. Osprey Men at Arms Series, Oxford, 1999. (12) Donald Nicoi: TO ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ. Ινστιτούτο του Βιβλίου-Α. Καρδαμήτσα. Αθήνα. 1997. (13) Sir Oman Charles: A HISTORY OF THE ART OF WAR IN THE MIDDLE AGES 378-1278 AD., Voi I, Greenhill Books. London. 1998. (14) Παπαρρηγόπουλος Κωνσταντίνος: ΙΣΤΟΡΙΑ TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ-Η ΑΝΑΚΤΗΣΙΣ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ. ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΙ, Εκδόσεις Γαλαξίας-Ερμείας, Αθήνα. (15) Παραδείσης Αλέξανδρος: ΦΡΟΥΡΙΑ ΚΑΙ ΚΑΣΤΡΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, Τόμος Β 1 . Efstathiadis Group, 2001. (16) John J. Robinson: DUNGEON. FIRE AND SWORD. THE KNIGHTS TEMPLARS IN THE CRUSADES, Brockhampton Press. London, 1999. (17) Φρειδερίκου Ροχοντζή: ΓΟΥΛΛΙΕΛΜΟΣ ΒΙΛΛΑΡΔΟΥΙΝΟΣ Ο ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ. Εκδόσεις I. Γ. Βασιλείου, Αθήνα, 1991. (18) Steven Runciman: A HISTORY OF THE CRUSADES, Vol. Ill, Penguin Books. London. 1990. (19) TO XPONIKON TOY ΜΟΡΕΩΣ (ελληνικό κείμενο), Εκδόσεις Εκάτη. Αθήνα. (20) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών, 1980.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ

ΤΑ ΟΧΥΡΑ ΤΗΣ ΑΙΓΙΝΑΣ τους χρησιμοποίησαν αυτές τις εγκα­

Μια άριστα διατηρημένη οχύρωση, πυροβολείο-πολυβολείο, προς την πλευρά της θάλασσας.

ταστάσεις συμπληρώνοντας τα αμυ­ ντικά έργα, κυρίως βάσεις αντιαερο­ πορικών πυροβόλων και προβολέων, κατευθυντήριον και υπολογιστών βο ­ λής κλπ. Κατά περίεργο τρόπο οι οχυ­ ρώσεις αυτές έχουν διατηρηθεί σε ι­ κανοποιητική κατάσταση μέχρι τις η ­ μέρες μας. Σήμερα δημοσιεύουμε με­ ρικές από τις φωτογραφίες που έλαβε στην περιοχή ο αναγνώστης του πε­ ριοδικού μας Γκάρο Αγαμπατιάν. Πρό­ κειται για τις εγκαταλειμμένες οχυρώ­ σεις που βρίσκονται στο νοτιο-δυτικό άκρο του νησιού.

Στο νησί της Αίγινας, το οποίο λόγω της θέσης του στο κέντρο του Σαρωνικού ελέγχει τις θαλάσσιες προσβάσεις προς τον ναύ­ σταθμο της Σαλαμίνας, προς τον Πειραιά και προς τον ισθμό της Κορίνθου, το Πολεμικό Ναυτικό είχε κατασκευάσει προπολεμικά βάσεις επάκτιων πυροβόλων, θέσεις αντιαεροπορικού πυροβο­ λικού και προβολέων, υπόγειες και υπέργειες εγκαταστάσεις στρατωνισμού και αποθήκευσης κλπ. Ως επάκτια πυροβόλα εί­ χαν τοποθετηθεί εκεί τα βαριά πυροβόλα των παλαιών θωρηκτών του στόλου μας που παροπλίζονταν. Μετά την κατάληψη της Ελλάδας, τον Απρίλιο του 1941, οι Γερμανοί με τη σειρά

Βάση πυροβόλου. Ακριβώς πίσω διακρίνεται η είσοδος ενός υπόγειου καταφυγίου και στο ύψωμα (στο βάθος της φωτογραφίας) ένα παρατηρητήριο.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σε νησί του Αιγαίου κατά τη διάρκεια του πολέμου. Το πλήρωμα ενός κατευθυντήρα βολής πυροβολικού ετοιμάζεται για δράση (αρχείο Γ. Τερνιώτη).

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ

Ο κατευθυντηρας πυράς αντιεροπορικού πυροβολικού Kdo. Ger.40 όπως ο εικονιζόμενος χρησιμοποιήθηκε από τους Γερμανούς σε μόνιμες θέσεις στο έδαφος, για έλεγχο της βολής των αντιαεροπορικών πυροβολείων, σε στρατηγικές περιοχές της κατεχόμενης Ελλάδας, ιδίως μετά το 1943 οπότε άρχισε να επεκτείνεται η δράση της συμμαχικής αεροπορίας.

Μια επιγραφή -στα γερμανικό -στο εσωτερικό ενός οχυρού: "Προς τον χαρούμενο ποντικό!!!".

c {V

________ Ενα έμβλημα (πιθανώς εθνόσημό της Κροατίας) στον τοίχο μιας υπόγειας εγκατάστασης, ίσως φανερώνει την εθνικότητα των ξένων εθελοντών που υπηρέτησαν στις τάξεις του Γερμανικού Στρατού κατά τον Β'Παγκόσμιο Πόλεμο.

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ Προσκαλούμε τους αναγνώστες που έχουν στο αρχείο τους φωτογραφίες σχετικές με τη στρατιωτική μας ιστορία ή οποιοδήποτε αντικείμενο στρατιωτικού ενδιαφέροντος, να μας τις διαθέσουν προσωρινά συνοδευόμενες -αν είναι δυνατόν - από σχετικό κείμενο. Εμείς από την πλευρά μας αναλαμβάνουμε να προχωρήσουμε στην καλύτερη δυνατή παρουσίαση, δημοσιεύοντας το όνομα του αποστολέα (αν το επιθυμεί), και εγγυόμαστε την επιστροφή του υλικού μετά τη δημοσίευση (Περιοδικό «Στρατιωτική Ιστορία», ΤΘ 3951, 10210, Αθήνα, υπόψη κ. Γ. Τερνιώτη).

Επιμέλεια: Γιάννης Τερνιώτης

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν Ω Μ Ι Ε Σ

ΥΠΟΣΤΡΑΤΗΓΟΣ

(1903-1944)

ΟΡΝΤ ΤΣΑΡΛΣ ΟΥΙΝΓΚΕΪΤ 0 ΕΚΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΚΑΙ ΙΚΑΝΟΤΑΤΟΣ ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΟΥΙΝΓΚΕΪΤ ΕΙΧΕ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΩΔΗ ΒΙΟ ΠΟΥ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΕΙ ΘΕΜΑ ΓΙΑ ΠΟΛΛΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ.

78

Ο Τσαρλς Ουίνγκεϊτ γεννήθηκε στις 26 Φεβρουάριου 1903 στις Ινδίες. Ο πατέρας του ήταν αξιωματικός του Ινδικού Στρα­ τού και είχε ιδρύσει μια ιεραπο­ στολή στις φυλές των βορειοδυ­ τικών συνόρων των Ινδιών. Συμπτωματικά και ο παππούς του ή­ ταν ιεραπόστολος στους Εβραί­ ους της Ουγγαρίας. Από αυτούς τους προγόνους ο Ουίνγκεϊτ α­ πέκτησε βαθιά γνώση της Βί­ βλου και έντονο πουριτανισμό. Το 1923 αποφοίτησε από την ακα­ δημία του Γούλουϊτς και τοποθετήθηκε στο Πυροβολικό. Ηταν α­ θλητικός τύπος και εξαιρετικός ιππέας, αλλά δεν του άρεσαν τα ομαδικά αθλήματα. Αφού σπού­ δασε αραβικά στο Λονδίνο, το 1927 αποφάσισε να συνεχίσει τις σπουδές του στο Σουδάν, όπου μετέβη με δικά του έξοδα. Το πρώτο μέρος του ταξιδιού του, μέχρι το Μπρίντιζι, το έκανε με ποδήλατο. Υπηρέτησε πέντε χρόνια (1928-33) στη Δύναμη Αμυνας του Σουδάν και επέστρεψε στη Β ρ ε­ τανία έχοντας εξερευνήσει με τα πόδια τη Λυβική έρημο επί πέντε εβδομάδες. Στην Αγγλία υπηρέ­ τησε σε διάφορες μονάδες πυ­ ροβολικού μέχρι το 1936, οπότε τοποθετήθηκε στη βρετανική υ­ πηρεσία πληροφοριών στην Πα­ λαιστίνη, όπου ασχολήθηκε ε­ ντατικά με την υποστήριξη των Εβραίων μεταναστών εναντίον των οποίων είχαν στραφεί οι Α­ ραβες. Ο Ουίνγκεϊτ οργάνωσε, εκπαίδευσε και ηγήθηκε ομάδων καταδρομέων και το 1938 τραυ­ ματίστηκε σε μια καταδρομική ε­ νέργεια. Στη συνέχεια υπηρέτη­ σε πολλούς μήνες υπό τον στρα-

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τηγό Ουέιβελ, που είχε αναλάβει τη Διοίκηση Μέσης Ανατολής. Η έναρξη του Β' ΠΠ, την 1η Σεπτεμβρίου 1939, βρήκε τον Ουίνγκεϊτ στην Αγγλία, σε μια μο­ νάδα αντιαεροπορικού πυροβο­ λικού. Ενώ επρόκειτο να παρακο­ λουθήσει μαθήματα στη σχολή του Κάμπερλυ το φθινόπωρο του 1940 και ενώ η Ιταλία είχε ήδη εισέλθει στον πόλεμο, ο Ουέιβελ τον κάλεσε στη βόρεια Αφρική και του ανέθεσε την υποστήριξη των δυνάμεων του στρατηγού Πλατ στο Σουδάν. Με βάση το Χαρτούμ ο Ουίνγκεϊτ οργάνωσε τη "Δύναμη Γεδεών", με την οποία διενεργούσε καταδρομές κατά των ιταλικών προφυλακών στα σύνορα με την Αβησσυνία. Τον Ιανουάριο του 1941 ο Πλατ επιτέ­ θηκε στην Αβησσυνία κατά των ι­ ταλικών δυνάμεων του δούκα της Αόστης και τον Μάιο του ίδι­ ου χρόνου ο αντισυνταγματάρχης Ουίνγκεϊτ με 2.000 άνδρες της "Δύναμης Γεδεών" συνόδευσε τον αυτοκράτορα Χαϊλέ Σελασιέ στην Αντίς Αμπέμπα. Η τελευ­ ταία προσπάθεια τον καταπόνη­ σε τόσο ώστε η υγεία του κλονί­ στηκε σοβαρά και έμεινε πολ­ λούς μήνες σε νοσοκομείο στο Κάιρο. Εκεί πέρασε περιόδους τόσο βαριάς κατάθλιψης ώστε σκέφτηκε πολλές φορές να αυτοκτονήσει, επειδή, όπως έλεγε, ο θεός, που τον προόριζε για ένα μεγάλο έργο, τον είχε εγκαταλείψει. Οταν ο Ουέιβελ απομακρύν­ θηκε από τον Τσώρτσιλ από τη βόρεια Αφρική και τοποθετήθη­ κε ως αρχιστράτηγος στις Ινδίες, ζήτησε πάλι τον Ουίνγκεϊτ, ο ο­ ποίος έφθασε εκεί τον Μάιο του

1942, όταν οι Ιάπωνες'είχαν ολο­ κληρώσει την κατάληψη της Βιρ­ μανίας. Ο Ουίνγκεϊτ, που φαίνε­ ται ότι είχε τον ανορθόδοξο πό­ λεμο "στο αίμα του", βρήκε χρό­ νο να κάνει ορισμένες αναγνωρί­ σεις στο έδαφος που είχε χαρα­ κτηριστεί ως το χειρότερο του κόσμου. Κατά τη διάρκεια αυτών των αναγνωρίσεων απέκτησε και τη γνώση της στρατιωτικής νοο­ τροπίας των μελλοντικών του α­ ντιπάλων, των Ιαπώνων. Οταν ε­ πέστρεψε σχεδίασε την εκτέλε­ ση καταδρομών μεγάλης χρονι­ κής διάρκειας μέσα στη Βιρμα­ νία, οι οποίες θα υποστηρίζονταν από τον αέρα. Ο Ουέιβελ συμφώ­ νησε και έτσι γεννήθηκαν οι πε­ ρίφημοι Τσίντιτς του Ουίνγκεϊτ. Ο Ουίνγκεϊτ προήχθη σε ταξίαρχο και με βάση μερικούς «πρωτευουσιάνους» τελείως α­ πρόθυμους γι' αυτού του είδους επιχειρήσεις, τους άνδρες του 13ου Συντάγματος του Λίβερπουλ, σχημάτισε την 77η Ινδική Ταξιαρχία. Η Ταξιαρχία αυτή σχη­ μάτισε οκτώ φάλαγγες από τις ο­ ποίες οι πέντε αποτελούντο από Γκούρκας. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Ουίνγκεϊτ αντιπαθούσε τον Ινδικό Στρατό γενικά και τους Γκούρκας ειδικότερα και από την άλλη πλευρά υπήρχαν τα ίδια αι­ σθήματα! Μετά από σκληρή εκπαίδευ­ ση και εντατική προετοιμασία ει­ δικά για τη νέα μέθοδο ανεφο­ διασμού από τον αέρα και την υ­ ποστήριξη από αεροσκάφη της τακτικής αεροπορίας, τον Φ ε­ βρουάριο του 1943 ο Ουίνγκεϊτ ο­ δήγησε 3.000 Τσίντιτς στη βόρεια Βιρμανία. Τρεις μήνες αργότερα η δύναμη αυτή επέστρεψε στην Ινδία έχοντας αποδείξει ότι οι με­ γάλης κλίμακας διεισδύσεις σε ε ­ χθρικό έδαφος ήταν εφικτές και αποτελεσματικές αλλά παράλλη­ λα εξαιρετικά δύσκολες και δα­ πανηρές. Είναι χαρακτηριστικό ότι από τις 3.000 Τσίντιτς επέ­ στρεψαν οι 2.000, από τους οποί­ ους μόνο 600 μπόρεσαν να επανέλθουν σε ενεργό υπηρεσία. Τον Αύγουστο του 1943 ο Ουίνγκεϊτ βρέθηκε μαζί με τη γυ­ ναίκα του, ύστερα από ενέργεια του Τσώρτσιλ, στη σύσκεψη του Κεμπέκ, όπου αποφασίστηκε να αυξηθεί η δύναμη των Τσίντιτς

σε μεραρχία και παράλληλα να δημιουργηθεί παρόμοια αμερικα­ νική μονάδα. Στη συνέχεια ο Ουίνγκεϊτ προήχθη σε υποστράτη­ γο και ανέλαβε τη διοίκηση της Ειδικής Δύναμης που την αποτε­ λούσαν πέντε ταξιαρχίες, ενώ μια αμερικανική αεροπορική δύ­ ναμη είχε αναλάβει τη μεταφορά, τον ανεφοδιασμό και την απομά­ κρυνση των τμημάτων της από το εχθρικό έδαφος. Τον Φεβρουάριο του 1944 η Ειδική Δύναμη κινήθηκε στη Βιρ­ μανία για να υποστηρίξει το Εκστρατευτικό Σώμα του Στίλγουελ που ενεργούσε από την Κίνα. Ο­ μως μετά από λίγες εβδομάδες ε­ πιτυχημένων ενεργειών των Τσί­ ντιτς οι επιθετικές επιχειρήσεις των Ιαπώνων προς το Δελχί έφε­ ραν μια αλλαγή στη στρατηγική των Συμμάχων. Το αποτέλεσμα ή­ ταν να μεταπέσουν οι Τσίντιτς σε ρόλο τακτικού στρατού, για τον οποίο δεν ήταν προετοιμασμέ­ νοι, και να πάρουν μέρος σε συμ­ βατικές μάχες κατά τις οποίες υ­ πέστησαν μεγάλες απώλειες. Εί­ ναι χαρακτηριστικό ότι από μια ταξιαρχία τους δύναμης 2.200 ανδρών επέστρεψαν σώοι μόνο 118. Ενώ είχαν αρχίσει συζητή­ σεις για το αν συνέφεραν αυτού του είδους οι επιχειρήσεις, κατά τις οποίες θυσιάζονταν πολλοί, ειδικά εκπαιδευμένοι άνδρες χω­ ρίς να επιτύχουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα, ο Ουίνγκεϊτ σκο­ τώθηκε το βράδυ της 24ης Μαρ­ τίου 1944, όταν έπεσε το αερο­ πλάνο Β-25 στο οποίο επέβαινε. Η εκτίμηση τότε ήταν ότι το αε­ ροπλάνο έπεσε ξαφνικά σε θύελ­ λα, που με τα μέσα της εποχής ή­ ταν δύσκολο να την αποφύγει. Ο­ λοι οι επιβαίνοντες στο αεροπλά­ νο είχαν σκοτωθεί και έτσι δεν υ­ πάρχουν λεπτομέρειες του ατυ­ χήματος. Ο Τσώρτσιλ στα απομνημονεύματά του έγραψε ότι με τον θάνατο του Ουίνγκεϊτ «έσβησε μια ζωηρή φλόγα». Ο Ουίνγκεϊτ ετάφη στο νεκροτα­ φείο του Αρλινγκτον, στη Βιρτζίνια των ΗΠΑ.

Δημήτρης Γιδεών

ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ Γεώργιος Ν. Νικολούδης

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΛΑΒΟΦΩΝΟΙ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΗΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑTHE ΤΑΫΤΟΤΗΤΑΪTOYS

ΙΣΤΟΡΙΑ

ΗΡΟΔΟΤΟΣ Γεώργιος Ν. Νικολούδης

01 ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΛΑΒΟΦΩΝΟΙ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (Η ιστορία και το πρόβλημα της τα υτότητά ς τους) Εκδόσεις Ηρόδοτος Σελίδες 168 Πρόκειται για μια εμπεριστα­ τωμένη εργασία η οποία προσπα­ θεί να δώσει τις πραγματικές δια­ στάσεις του ζητήματος των Ελλήνων σλαβόφωνων στη Μα­ κεδονία και να ενημερώσει το ευρύτερο αναγνωστικό κοινό για όσα συνέβησαν στον ευαίσθητο αυτό χώρο κυρίως κατά την πε­ ρίοδο 1940-49. Βασιζόμενος σε ε­ κτενή βιβλιογραφία ο συγγραφέ­ ας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι υπάρχει ένα σύνολο ανθρώ­ πων σλαβικής καταγωγής το ο­ ποίο μετά την εγκατάσταση των σλαβικών φύλων στα Βαλκάνια, τον 6ο και τον 7ο αιώνα, δεν ε­ ντάχθηκε στο βουλγαρικό ή στο σερβικό έθνος, ούτε απέκτησε ποτέ δική του εθνική συνείδηση. Το σημαντικότερο μέρος της σλαβικής αυτής ομάδας επηρεά­ στηκε από την ανωτερότητα της ελληνικής γλώσσας και παιδείας, καθώς και από την ακτινοβολία του ορθόδοξου ελληνικού πα­ τριαρχείου. Από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι και τη λήξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου οι σλα­ βόφωνοι βρέθηκαν μεταξύ του βουλγαρικού μεγαλοϊδεατισμού και του ελληνικού κράτους. Οι Βούλγαροι με την προπαγάνδα και τη βία προσπάθηραγ να εντά­ ξουν τους ανθρώπους αυτούς στους κόλπους τους. Η Ελλάδα προσπάθησε να τους εντάξει στον εθνικό κορμό, χωρίς μεγά­ λη επιτυχία διότι τα πιο πολλά μέτρα που λάμβανε ήταν άστοχα. Κατά τη διάρκεια της τριπλής κα­ τοχής στην Ελλάδα (1941-1944) η

Βουλγαρία προσέλκυσε πολλούς από τους δυσαρεστημένους σλα­ βόφωνους. Ο φιλοβουλγαρισμός αυτών των ατόμων εκδηλώθηκε με ένα κύμα βίας εναντίον του ελληνικού πληθυσμού. Οταν οι πολεμικές επιχειρήσεις έλαβαν δυσμενή τροπή για τον Αξονα οι βουλγαρόφιλοι και γερμανόφιλοι σλαβόφωνοι βρήκαν νέο προστά­ τη στο πρόσωπο του ηγέτη της γιουγκοσλαβικής κομμουνιστι­ κής αντίστασης, Γιόζιπ Μπρς Τί­ το. Ανακάλυψαν τη "μακεδονική" τους καταγωγή και προχώρησαν στη διεκδίκηση ελληνικών και βουλγαρικών εδαφών, αλλά και της ελληνικής πολιτιστικής κλη­ ρονομιάς. Το σημαντικό αυτό έρ­ γο συνοδεύεται από χάρτες και έ­ ναν εμπεριστατωμένο πίνακα που περιέχει παλαιές (σλαβικές, τουρκικές κλπ.) και νέες ονομα­ σίες μερικών περιοχών της Μα­ κεδονίας. Η κεντρική διάθεσή του πραγματοποιείται από τις εκ­ δόσεις “Ηρόδοτος” (Ιωάννου Μι­ χαήλ 2, 54622, Θεσσαλονίκη, τηλ. 264748).

Νίκος Γιαννόπουλος

Χ Η Μ ΙΚ Ο Ι ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ

ΠΟΛΕΜΟΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΛΑΤΑΙΕΣ ΣΤΟ ΤΟΚΙΟ & ΤΗ ΒΑΓΑΑΙΗ

VMtlUMWKlIUSfOrilSH

ρο. Ο αναγνώστης θα βρει το πε­ ριεχόμενο αρκετά ενδιαφέρον, ανακαλύπτοντας ορισμένες σχε­ τικά άγνωστες πτυχές της ιστο­ ρίας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, κατά τις οποίες εκδηλώ­ θηκαν μορφές του χημικού/βιο­ λογικού πολέμου και τα οδυνηρά τους επακόλουθα. Ενδεικτικά α­ ναφέρουμε την πρώτη καταγεγραμμένη πολεμική χρήση χημι­ κών ουσιών στην αρχαία Ελλάδα, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας των Πλαταιών από τους Λακεδαι­ μόνιους, η οποία επέφερε την πτώση της πόλης. Επίσης κατα­ γράφονται και λιγότερο γνωστά θέματα όπως η αλήθεια για το μυστικό όπλο της Γερμανίας κα­ τά τη διάρκεια του Β' ΠΠ, το ό­ πλο Ν και η επιχείρηση «Ούριος άνεμος» . Από την καύση της πίσσας με το θειάφι μέχρι τη χρήση του υγρού πυρός (που έ­ σωσε αρκετές φορές την Κων­ σταντινούπολη) και την πρώτη μαζική επιχειρησιακή χρήση αε­ ρίων στο Υπρ, το βιβλίο παρου­ σιάζει διαχρονικά την εξέλιξη του χημικού/βιολογικού πολέ­ μου. Η αναφορά ολοκληρώνεται με το ιστορικό της οργάνωσης «Υπέρτατη Αλήθεια», τη δολο­ φονική της επίθεση με χημικά ό­ πλα στο μετρό του Τόκιο και τον πόλεμο του Κόλπου. Στο παράρ­ τημα που ακολουθεί παρουσιά­ ζεται κατάλογος με τις κυριότερες χημικές και βιολογικές ου­ σίες που προορίζονται για πολε­ μική χρήση. Το βιβλίο διατίθεται από τις εκδόσεις «Πατάκη» (Εμμ. Μπενάκη 16, Αθήνα, 106 78, τηλ. 0103831078, fax: 0103628950).

Γεώργιος Ε. Μανοοοάκης

Κίμων Εμμανουήλ Πλακογιαννάκης

Γεώργιος Ε. Μανουσάκης

ΧΗΜΙΚΟΣ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΛΑΤΑΙΕΣ ΣΤΟ ΤΟΚΙΟ ΚΑΙ ΤΗ ΒΑΓΔΑΤΗ Εκδόσεις «Πατάκη» Αθήνα, 2000 Σελίδες 317 Το βιβλίο του καθηγητή της ανόργανης χημείας Γ Μανουσάκη έρχεται να μας δώσει με απλό και κατανοητό τρόπο μια γενική και πλούσια σε πληροφόρηση εικόνα του χημικού και του βιο­ λογικού πολέμου με τη μορφή της αφηγηματικής εξιστόρησης. Το βιβλίο είναι ιδιαίτερα επίκαι­

ΤΙΜΗΤΙΚΟΙ ΤΙΤΛΟΙ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΑ ΑΞΙΩΜΑΤΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΕΘΙΜΟΤΥΠΙΑ, ΔΙΟΙΚΗΣΗ, ΣΤΡΑΤΟΣ Εκδόσεις «ΙΑΝΟΣ/παιδεία» Θεσσαλονίκη, 2001 Σελίδες 397 Ο συγγραφέας αυτού του βι­ βλίου ακολουθεί την αρχή ότι η Ιστορία δεν είναι απλή παράθεση γεγονότων και ημερομηνιών, αλ­ λά περιγραφή της^ίξέλιξης της ανθρωπότητας και κυρίως η δι­ είσδυση στο πνεύμα της εποχής. Για να κατανοηθεί καλύτερα το ι­ στορικό υπόβαθρο είναι απαραί­ τητο να μελετηθούν τα ήθη και τα έθιμα των πολιτών, αλλά Kat

το ευρυτερο κοινωνικο σύστημα. Στο Βυζάντιο οι τιμητικοί τίτλοι και τα αξιώματα δεν αποτελούσαν απλώς μια τυχαία γραφειο­ κρατική ιεραρχία, αλλά τον τρό­ πο με τον οποίο ο αυτοκράτορας μετέφερε τις αποφάσεις του προς τους υπηκόους του και μέ­ σω αυτού επιβράβευε τους ικα­ νότερους πολίτες, τοποθετώ­ ντας τους στις διάφορες θέσεις της κρατικής δομής. Οι διακρί-

Τιμητικοί τίτλοι και εν αξιώματα στο Β ίζα ν

σεις αυτές απονεμονταν προσω­ πικά από τον αυτοκράτορα σε ει­ δική τελετή και συνοδεύονταν από ανάλογα διάσημα. Τα αξιώμα­ τα και οι τίτλοι δεν παρέμειναν τα ίδια κατά τον υπερχιλιετή βίο της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Ορισμένα άντεξαν στον χρόνο, αλλά τα περισσότερα καταργήθηκαν ή περιέπεσαν σε αχρη­ στία, ενώ άλλοι τίτλοι εμφανίσθη­ καν στο προσκήνιο. Το βιβλίο α­ ναλαμβάνει το πολύ σημαντικό έργο της παρουσίασης των τιμη­ τικών τίτλων και των αξιωμάτων (Εθιμοτυπία, Διοίκηση. Επαρχότητες, Επαρχοι, Λογοθέσια. Λο­ γοθέτες, Σύγκλητος. Δήμοι, θ έ ­ ματα. Ανακτορική Φρουρά. Βασι­ λικό και Θεματικό Πλώιμο. Στρα­ τός Ξηράς, Νομισματικό Σύστη­ μα) τα οποία κατά καιρούς ίσχυσαν στην αυτοκρατορία. Πρόκειται για μια εξαιρετική προ­ σπάθεια η οποία προσφέρει στον φίλο της ιστορίας την ευκαιρία να γνωρίσει σε ικανοποιητικό βαθμό τους τίτλους του Βυζαντί­ ου. Το βιβλίο διατίθεται από τις εκδόσεις «Ιανός» (Αριστοτέλους 7, Θεσσαλονίκη, 546 24, τηλ. 0310277004, fax: 0310284832, www.ianos.gr) και από τη «Στοά του βιβλίου» (Πεσμαζόγλου'5. Α­ θήνα, 105 64, τηλ: 0103247678).

79

Ιώάννης Σ. Θεοδωράτος lantheod @ compulink.gr

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ -----------------------

ΑΛΕΖΑΝΔΡΟΥ ΛΑΓΚΑΔΑ

ΑΛΒΑΝΙΑ 1940- 1941

V.Berατά

Χάρη Τοιρκινίδα

Το Κόκκινο Ποτάμι...

ΟΙ ΑΡ*ΑΙΟΙ <ΛΛΗ/ν«ί

Η τραγωδίαίου ΕλληνισμούτηςΑνατολής

£ Τ Ι> Α Τ Κ > Τ < £

1 9 0 8 -1 9 2 3

Αναμνηοιις ίνΟς πολιμιητοΰ

κα ι

Η Ι> ^ < ζ

το υ ρ κ ία

βλλτ η ν ίσ μ ό ς

ΕΚ Α Ο ΕΕΚ Σ'ΘΕΟΓΝΙΓ

Ιωάννη Χρ. Παναγέα

ΑΡΧΑΙΑ ΣΠΑΡΤΗ Η ΙΔΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ Σελ.100, 2.080 δρχ. Η Σπάρτη της ευνο­ μίας, της ευταξίας και της πραγματικής δημοκρατίας μέσα από τους νόμους και τους θεσμούς της. Μια διαχρονική απάντηση από τον δωρικό τρόπο ζωής.

Αλέξανδρου Λαγκαδά

Χάρη Τσιρκινίδη

Σ. Καραλέξης

V. Berard

ΑΛΒΑΝΙΑ :1940-1941

ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΠΟΤΑΜΙ

ΤΟΥΡΚΙΑ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΣΜ ΟΣ

Σελ. 143, 2.600 δρχ.

Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ 1908-1923

ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ ΚΑΙ ΗΡΩΕΣ

Προσωπικές αναμνή­ σεις ενός βετεράνου του Β' ΠΠ, ο οποίος υπηρέτη­ σε στο 1ο Σύνταγμα Πεζι­ κού στο αλβανικό μέτω­ πο και τιμήθηκε με τον Πολεμικό Σταυρό.

ΛΑΖΑΡΟΣ Ε. ΣΑΒΒΙΔΗΣ

Σελ. 314, 5.200 δρχ. Ιστορικό μυθιστόρη­ μα που μας θυμίζει τις σφαγές των Ελλήνων της Ιωνίας και του Πόντου από τους Τούρκους.

M ic h a e l H ic k e y

Π α γκ ρα ίίο ν

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

Σελ. 60, 3.900 δρχ.

Σελ. 416, 6.498 δρχ.

Οι μεγαλύτεροι ήρωες της αρχαίας Ελλά­ δας παρουσιάζονται μα­ ζί με συνοπτικές πληρο­ φορίες για τους στρα­ τιώτες της εποχής.

Σημαντικές παρατη­ ρήσεις και επισημάνσεις για τη Μακεδονία από ι­ στορική και εθνογραφική άποψη.

ΠΕΤΡΟΥ Ε. ΓΛΡΟΥΦΑΛΙΑ

ΠΥΡΡΟΣ Ο ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ

Το Ο λ υ μ π ι λ κ ο ν Α γ ώ ν ισ μ α Η ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΤΟΝ APXAIDN ΕΛΛΗΝ0Ν

Σ. Καραλέξης

Λάζαρος Σαββίδης

ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ

ΠΑΓΚΡΑΤΙΟΝ

Σελ. 29,5.500 δρχ.

ΤΟ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟ ΑΓΩΝΙΣΜΑ

Michael Hickey

Πέτρου Γαρουφαλιά

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΗΣ ΚΟΡΕΑΣ

ΠΥΡΡΟΣ

Σελ. 621,10.200 δρχ.

Σελ. 222, 3.400 δρχ. Ενα ευρηματικό βι­ βλίο με παιγνίδια και αυ­ τοκόλλητα, το οποίο α­ πευθύνεται σε κάθε ελ­ ληνική οικογένεια.

Ενα μοναδικό βιβλίο αφιερωμένο στο αρχαίο αγώνισμα και στην πολε­ μική τέχνη των αρχαίων Ελλήνων.

Η ιστορία του Κορεα­ τικού πολέμου με την ευ­ καιρία της συμπλήρωσης πενήντα ετών από την έ­ ναρξή του.

Ο ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ Σελ. 732,15.600 δρχ. Βιογραφία του αρ­ χαίου βασιλιά της Ηπεί­ ρου η οποία τιμήθηκε με το βραβείο της Ακαδη­ μίας Αθηνών.

Ιωάννου Καραδίτη

Ο ΒΑΛΚΑΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Η ΑΠΟΒΑΣΗ ΣΤΗ ΣΑΜΟ ■Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝ Σελ. 432,7.000 δρχ. Πρώτη δημοσίευση των απομνημονευμάτων του συναγωνιστή του Παύλου Μελά, στις σελίδες των οποίων καταγράφονται με λεπτομέρειες η συμμετοχή του στα γεγονότα του 1908 και του 1912 στην Κρήτη και στη Σάμο, καθώς και στους αγώνες στην ανατολική Μακεδονία.

'^ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Κυριάκος Κουβελιώτης

ΧΗΜΙΚΟΣ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Η ΝΕΑ ΑΠΕΙΛΗ Σελ. 268, 5.200 δρχ. Επιστημονική προ­ σέγγιση και συστηματι­ κή ανάλυση του χημικού και βιολογικού πολέμου, που αποτελεί τμήμα της στρατηγικής μαζικής κα­ ταστροφής και απειλεί πλέον τον πλανήτη μας.

ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΜΕΓΑΛΗ Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ν Α Υ Τ ΙΚ Η Α Ε Ρ Ο Π Ο Ρ ΙΚ Η

ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ

£3 ρρρ

ΠΑΝΟΡΜίΤΗΖ ΚΟΥΜΝΙΑΝΟΖ

κομμαντος του αιγαιου

J üsl

W

ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝ Απομνημονεύματα

ggf hit«! ι ,rl 65

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΝΑΥΤΙΚΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΠΕΜΠΤΟΣ ΤΟΜΟΣ Σελ. 439, 28.000 δρχ. Ο πέμπτος τόμος της μεγάλης Στρατιωτικής Ναυτικής - Αεροπορικής εγκυκλοπαίδειας (από Ελαντοσλάαγκτε μέχρι Ηχώ).

Στίβεν Πρέσσφιλντ

ΟΙ ΠΥΛΕΣ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ Σελ. 544, 7.080 δρχ. Ενα καταπληκτικό βιβλίο για τη μάχη των Θερμοπυλών, ύμνος για τη Σπάρτη και το αρχαίο ελληνικό πνεύμα, από έ­ ναν Αμερικανό συγγρα­ φέα.

Πανορμίτης Κουμνιανός

ΚΟΜΜΑΝΤΟΣ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ Σελ. 237, 3.120 δρχ. Η ιστορία των θρυλι­ κών «Δρύδων», των αδά­ μαστων καταδρομέων του Αιγαίου, μέσα από τα κεί­ μενα ενός αγωνιστή της ε­ θνικής αντίστασης.

Ιωάννου Καραβίτη

Πίτερ Κόννολλυ Χάζελ Ντοτζ

Ο ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝ

Η ΑΡΧΑΙΑ ΠΟΛΗ

Σελ. 408, 9.600 δρχ.

Σελ. 256, 11.439 δρχ.

Οι δύο τόμοι των απο­ μνημονευμάτων του Κα­ ραβίτη με τις εμπειρίες του από τον ένοπλο αγώ­ να κατά των Βουλγάρων στην κατεχόμενη από τους Τούρκους Μακεδο­ νία.

Η ζωή στην αρχαία Α­ θήνα και στη Ρώμη αναπλάθεται ρεαλιστικά με τις διάσημες ζωγραφικές αναπαραστάσεις του Κόν­ νολλυ.

ίΖΙΑΚΗ OPFA HO IH

Ε.Κ.ΚΑ

OI ÄBXÄIOI <ΑΛΗΑ<ί

1941-1944

Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Ο Ι Κ/Μ £ Τ |> Α Τ Η Γ Ο Ι

/\

J* ,/ Λ

1 1 Τιμητικοί τίτλοι κ αι ενεργά αξιώματα στο Βυζάντιο

Αθανάσιος Αγγελόπουλος

81

ΚΛΑΥΔΙΟΥ ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΥ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΥΦΗΓΗΣΙΣ Ιωάννης Παρίσης

Σ. Καραλέξης

Η ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΕΝΩΜΕΝΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΟΙ

ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ

Σελ. 60, 3.900 δρχ.

Σελ. 301,5.209 δρχ. Ανάλυση των θεμάτων που αφορούν τις προοπτι­ κές της αυτόνομης αμυ­ ντικής ικανότητας και πα­ ρουσίας της Ευρώπης στον σημερινό κόσμο.

Μια ενδιαφέρουσα σειρά η οποία απευθύνε­ ται στα παιδιά και είναι ι­ δανική για την καλύτερη εκμάθηση της ελληνικής ιστορίας. Αναφέρεται συ­ νοπτικά σε 25 αρχαίους Ελληνες πολιτικούς και στρατηγούς.

Σελ. 213,11.440 δρχ.

Ιωάννου Στ. Παπαθανασίου

Κίμων Εμμανουήλ Πλακογιαννάκης

Για πρώτη φορά πα­ ρουσιάζεται το κείμενο της «Γεωγραφικής Υφηγήσεως» στην ελληνική γλώσσα και κατασκευάζο­ νται βάσει των περιγρα­ φών σι χάρτες των περιο­ χών που αναφέρει.

ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ Ε.Κ.Κ.Α. 1941-1944

ΤΙΜΗΤΙΚΟΙ ΤΙΤΛΟΙ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΑ ΑΞΙΩΜΑΤΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

ΝΙΚΟΛΑΟΥ β. ΤΡΙΚΟΥΠΗ

Σελ. 256, 7.800 δρχ. Τα τραγικά γεγονότα που σημάδεψαν τη δρά­ ση της αντιστασιακής οργάνωσης ΕΚΚΑ και του 5/42 Συντάγματος, το ο­ ποίο εξολοθρεύτηκε από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ.

Σελ. 397, 6.474 δρχ. Ολοι οι τίτλοι και τα α­ ξιώματα στην εθιμοτυπία, στη διοίκηση και στον Στρατό της ελληνικής αυ­ τοκρατορίας των μέσων αιώνων.

ΔΙΟΙΚΗΣΙΣ Μεγάλων Μονάδων ε ν Πολεμώ

1918-1922

Νικολάου Τρικούπη

ΔΙΟ ΙΚ Η ΣΙΣ ΜΕΓΑΛΩΝ Μ ΟΝΑΔΩΝ ΕΝ ΠΟΛΕΜΩ 1918-1923 Η διάθεση των βιβλίων των σελίδων αυτών γίνεται από το βιβλιοπωλείο “ Ελεύθερη Σκέψις”, Ιπποκράτους 112, Αθήνα, Τ.Κ. 11472, τηλ. 3630697, 3614736 (στέλνονται και με αντικαταβολή).

Σελ. 380, 6.500 δρχ. Ο αντιστράτηγος Τρικούπης, πρωταγωνιστής της περιόδου 1918-1922, εξιστορεί την πορεία του έθνους μέσα από τις προσωπικές του σημειώσεις.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ